1

Yerusalem Hpe Lakap NNa Yesu Htawn Tsun Ai Mungga

Shingdu Labau: Yuda masha ni a labau hpe yu yang, Roma ni a up hkang ai n pu de rai n du shi
ai aten shawng shawng kaw nna mung masa labau hta kaga amyu sha ni a dip sha, roi sha hkrum
ai ni rai ma ai. Israela mungdan lahkawng brang rai, garan mat ai hpang, BC 721 hta ding dung
Israela mung dan gaw Asuri ni a up sha, dip sha ai hkrum sai. BC 586 hta dingda Yuda mung
dan mung, Babylon ni a lata hta hkrat sum mat sai. Law law wa bawng hku nna rim mat wa ai
hkrum ma ai. BC 386 hta Persi (Persian) masha ni hpyen n’gun ja wa nna, Babylon hpe bai dang
la sai. Persian hkaw hkam Kuru (Cyrus) gaw Babylon Empire hpe BC 539 hta dang kau sai.
Kuru hkaw hkam gaw shawng na mungkan hpe up ai hkaw hkam ni hte n bung ai sha, up hkang
ai masa hpe jashai kau wu ai. Bawng dung nga ai amyu baw sang ni yawng hpe tinang a buga de
bai nhtang wa lu na ahkang jaw ai hte, shanhte a makam masham ni hpe wang lu wang lang
nawku na ahkang jaw wu ai. Yuda masha ni mung Babylon kaw bawng dung ai kaw nna, tinang
a mungdan de bai nhtang wa lu ma ai. Rai tim shaning latsa ning daram na ai shaloi hta she
yawng ngu na daram Palestina mung de atsawm sha nhtang wa lu ma ai (Babylon kaw prat tup a
matu nga nan nga ai n kau mi mung nga ma ai). Persi (Persian) ni a hpang, Greek ni bai mungkan
hta hpyen n-gun ja wa nna Persi (Persian) ni hpe bai dang la kau ma ai majaw Yuda masha ni
mung Greek ni a up hkang ai n pu kaw bai nga ra mat ma ai. BC 336 hte 323 laman hta Greek
hpyen du kaba ‘Alexander the Great’ gaw, mungkan a sinpraw maga de India mung, dingda
maga de Egutu mung, Palestina mung, Suri mung ni hpe gasat dang la nna mungkan hpe up sha
wu ai. Shi a mungdan hpe daw mali garan nna, shi a npu hta hpyen jaubu (4) hpe shatsam let
mungkan hpe up hkang wu ai. Rai tim ‘Alexander the great’ gaw BC 323 shi a asak (30) ning sha
naw rai yang si mat wa sai. Shi si ai hpang shi a npu na hpyen jaubu (4) gaw Anna power kashun
hkat let shada shingjawng gasat hkat ma ai. Hpyen jaubu Ptolemy gaw Egutu hta hkaw dung ai
wa rai nna Palestina mung hpe mung up hkang wu ai. Ptolemy gaw Yuda hkinjawng agyi ni hpe
shangun ma shatai let Yuda masha ni hpe up hkang wu ai. Rai tim, Suri mung hta hkaw dung ai
hpyen jaubu Seleucus hte Ptolemy yan gaw Palestina mungdan hpe up hkang lu na lam hte seng
nna shada jahkring hkring gasat hkat ma ai.
BC 200 hta gaw Seleucus wa majan dang nna Palestina mung hpe up hkang wu ai.
Seleucus hte shi a hkang galai ai hpyen jaubu ni gaw shawng daw de Yuda masha ni hpe tinang
ra ai makam masham hpe wang lu wang lang nawku daw jau na ahkang jaw ma ai. Rai tim, BC
168 hta Seleucus a hkaw hpe matut dung ai hpyen jaubu Antiochus IV wa gaw Greek (Heleni) ni
a htung hking makam masham, ga, myit sawn ningchyoi hpaji (Philosohpy) ni hpe shi up hkang
ai shara shagu hta chyam bra wa hkra shakut wu ai. Dai hpe Yuda ni ninghkap ai majaw Yuda ni
hpe matu n mai gadoi ai, laban nhtoi hpe hkungga la ra di ai lam ni n mai galaw ai ngu ating
anang hkum pat wu ai.
BC 169 hta Antiochus IV gaw shi a mungdan maden ai hku nna Egutu mung hpe sa kasat
wu ai. Rai tim n awng dang ai sha bai n htang wa ra ai hpe gaya pawt pawt nna Heleni htung
hking makam masham ni hpe n hkap la ai Yuda ni hpe grau zingri zingrat di wu ai. Hkinjawng
agyi aya hpe mung gumhpraw grau law jaw lu ai wa hpe san da let Greek makam masham hte
htunghking ningli ni chyam bra wa hkra shakut shangun wu ai. Yuda masha ni yawng (1) Matu
gadoi ai lam n galaw lu na , (2) Makam masham hte seng ai poi lamang ni n galaw lu na, (3)
Laban ban ai lam n galaw lu na, (4) Chyum laika ni hpe n tsing da lu na, (5) Chyum laika tsing
da ai ni hpe si ari jaw na, ngu nna hkang da wu ai.
Dai hta sha n-ga, Yuda ni a chyum laika ni hpe wan nat kau ya nna, Yerusalem nawku
htingnu kata kaw shanhte Greek ni a nat hpara Zirus hpe tawn da nna nawku shangun wu ai. BC
167, December shata hta gaw Yerusalem htingnu a hkungri ntsa e Yuda ni n mai sha ai ngu ai
 2

“wa” (pig) hpe nawng jau ma ai. Modein ngu ai, Yerusalem a sinna dingdung daw de na mare
kaji hta mung “wa” hpe hkungri hta nawng jau shangun
ma ai. Raitim dai mare na hkinjawng agyi Mattathias gaw n madat n mara ai sha, shi a kasha
marai 5 hte myu tsaw Yuda masha ni hpe zinlum la nna, Greek Asuya hpe BC 166 hta gumlang
hpang ma ai. Asak kaba sai Mattathias gaw kade nna yang, majan hta hkrat sum mat wu ai. Dai
hpang shi a kasha kaba Yuda Mekebiyat wa matut nna rawt malan lam hpe woi awn sai. Yuda
Mekebiyat a mying hpe lakap nna shanhte a rawt malan lam hpe ‘Mekebiyat Rawt Malan lam’
ngu nna labau hta ka masat da ma ai.
BC 163 hta Greek hpyen bu Antiochus IV wa majan hta si mat sai. Shi a hkang hta
Laisiyat ngu ai hpyen du kaba bai hkaw galai dung sai. Laisiyat gaw gumlang ai rawt malan
hpung ni hpe, gasat gala lam jahkring ai lam woi galaw let, rawt malan hpung ni hpe mare de bai
lakawn la wu ai. Dai majaw, Mekebiyat Rawt Malan Hpung ni mung, dai shaning December
shata hta Yerusalem de bai wa nna, Yerusalem nawku htingnu hpe kashin gamun, jasan jaseng ai
lam galaw ma ai. Dai jasan jaseng ai lam hpe lakap nna Hanukkah poi (Htingnu hpe kalang bai
jasan jaseng let Karai Kasang a man hta ap nawng ai poi) ngu nna dai ni du hkra, Yuda ni
shaning shagu galaw ma ai.
Makam masham a matu awng dawm ahkaw ahkang lu sai rai tim, Mekebiyat hpung ni gaw mung
masa hku Greek ni a up ai npu kaw nna tsep kawp awng dawm lawt lu na matu matut shakut ma
ai. BC 160 ning hta Yuda Mekebiyat wa majan hta hkrat sum mat nna, kanau Yawnathan wa bai
woi awn wu ai.
Hkinjawng lit mung shi sha la wu ai. BC 142 ning hta Yawnathan majan hta bai si mat
nna kanau kaji htum Saimon bai woi awn wu ai. Saimon a lak htak hta Roma ni a up hkang ai n
pu kaw nna, awng dawm shanglawt lu la ma ai. Dai mjaw, dai aten kaw nna, Yuda mung a
gumhpraw hta Saimon a baw sumla hpe kayet shakap da nna lang ma ai. Raitim makam masham
hpung ni rai nga ai, Hparishe ni hte Zaduke hpung ni gasat gala hkat ai majaw mungdan n sim n
sa ai lam ni naw byin nga ma ai. BC134 ning hta Saimon hte kasha lahkawng sat kau hkrum nna,
Saimon a kasha langai rai nga ai Jawhaikarenat ngu ai wa bai ningbaw tai wa sai. Jawhaikarenat
wa gaw majan gasat ai hta ning tawn ai ningbaw re ai majaw, Dawi hkaw hkam a aten na lamu
ga ni yawg ngu na daram bai
gasat madu la lu ma ai.
Raitim, Jawhaikarenat si ai hpang shi a kasha Alexanda Jeniyat wa bai ningbaw tai wa
sai. Alexanda Jeniyat gaw grai n hkru n kaja ai wa re. Kanu hte kahpu kanau ni yawng hpe sat
kau nna, shi hkum shi hkawhkam ngu nna n dau shabra wu ai. Dai gaw, Yehowa Karai Kasang
chyu sha Yuda amyu ni a Karai Kasang majing re ngu ai hpe ninghkap ai lam rai nga ai. Dai
majaw, shi woi awn ai aten hta kaji kawa ni a makam masham lam hpe madung dat nna rawt
malan ai nam chyim mung hkoi mat sai. Mung masa rawt malan lam san san hku sha Yuda mung
hpe woi awn wu ai. Jeniyat si ai hpang shi a kasha lahkawng mung hkaw hkam hkaw kashun
hkat, Hparishe the Zaduke hpung ni mung shada shing jawng let gasat gala hkat rai, dinghku
majan byin wa ma ai. Dai majaw, mung shawa ni gaw, Suri mung hta up hkang nga ai Roma
hpyen du kaba Pompey hpe sa karum hparan lawm na matu garum hpyi ma ai.
Raitim, Roma hpyen du kaba Pompey wa gaw garum hpyi ai hpe ahkaw ahkang la nna,
hpyen hpung kaba hte BC 63 ning hta Yerusalem hte Palestina mung ting hpe gasat tsing la kau
wu ai. Dai majaw Yuda ni gaw kahkin gumdin lam n nga ai majaw, tsam mari shakut nna lu da ai
mung masa awng dawm shang lawt ahkaw hkang hpe, shaning 100 ning daram sha hkam sha lu
nna, Roma ni a up hkang ai npu hta bai asak hkrung ra mat manu ai.
 3

Roma hpyen du kaba Pompey wa gaw Idumia (Yuda mung dingda daw) masha Antipater
hpe mung bawng salang shatai nna, Jeniyat a kasha Aristobulus hpe Palestina mung hpe
up shangun wu ai. Antipater wa sat kau hkrum ai hpang Antipater a kasha Herod the Aristobulus
wa power shing jawng hkat ma ai. Aristobulus gaw Roma asu ya hpe gumlang ai ni hte ganawn
ai wa rai nna, Herod gaw Pompey wa hpe ayan myi man tam ai wa re. Dai majaw Pompey gaw
Herod hpe she Yuda mung hpe up shangun wu ai. Herod gaw BC 40 ning kaw nna, Roma asuya
a nchyang hku Palestina mung hpe up hkang na ahkang lu wu ai. Rai tim, mungdan kata na n sim
n sa lam ni hpe gasat shazim shakut ra mat ai majaw, BC 37 ning hta she Herod the great ngu ai
mying hte hkaw dung wu ai. Herod the great gaw Palestina mung hpe BC 37 ning kaw nna BC 4
ning du hkra up wu ai. Mare ni, lam ni galaw shagreng ai sha n-ga Yerusalem htingnu hpe mung
BC 20 hta Solomon hkaw hkam wa gap da lai wa sai hkrang raw hku bai gaw gap da wu ai. Dai
majaw, Yesu Hkristu asak hkrung ai aten hta dai Jerusalem nawku htingnu gaw Herod a nawku
htingnu ngu nna mying gumhkawng lai wa sai. Nawku htingnu gaw Herod the great a lak htak
hta gaw gap ngut tim, nawku htingnu wang, shakum hte htingnu wang a chying hka ni gaw AD
66 hta e she tsep kawp gaw gap ngut ma ai.
Herod the great si ai hpang shi a mungdan gaw, kasha marai 3 bai lamu ga garan nna up
ma ai. Kasha kaba Archalaus wa gaw Yuda, Idumia hte Samari mung daw ni hpe up hkang wu
ai. Kasha Philip wa gaw Kutura mung (Paleatina a sinpraw dingdung), Terahkoni mung, hte
Geretena mung daw ni hpe up hkang nna, kasha Herod Antipa gaw Galile hte Peria mung ni hpe
up hkang wu ai. Raitim, shannau ni masum hte gaw Roma asuya a n pu kaw, Roma asuya
matsun ai hku up hkang ai she rai ma ai. Roma asuya gaw hpang daw de Archelaus wa hpe n jai
lang sai sha , shi a shara hta Roma mung gyi langai mi hpe san da nna up hkang shangun wu ai.
Herod Antipa wa hpe mung n jai lang sai sha Agripa I, de a hpang Agripa II hpe bai san da nna
up hkang shangun ma ai. Hpilip mung AD 39 hta si mat sai. Roma munggyi ni mung hpe matut
up hkang ma ai. Rai tim, Yuda salang hpawng ni gaw nawku makam masham hte seng ai shut ai
lam ni hpe je yang na ahkang lu ma ai.
AD 66 hta gaw Yuda myu tsaw Zelutu (Zealots) ni kalang bai n’gun kaba hte Roma
asuya hpe rawt malan ma ai. Raitim, Roma ni AD 70 ning hta Zelutu ni hpe n’gun kaba hte
kasat jasim kau nna, Yerusalem nawku htingnu hpe mung jahten kau ya ma ai.

Hparai Yerusalem A Matu Yesu Hkrap Ai

Karai Kasang gaw Yerusalem hte Yerusalem htingnu hpe makawp maga la, manu shadan
shagrau la shatsaw la, na matu tengman ai Karai mungga htawn tsun let woi awn na matu
myihtoi ni hpe dat dat tim n hkap la ai sha, jahpoi asawng, gau shapraw, sat kau re ai lam ni
Israela ni galaw lai wa sai re. Karai Kasang shi nan shinggyim hkum hkrang dagraw let Yesu hku
nna du sa ti mung, Yesu hpe n hkap la ma ai. Yesu tsun ai mungga hpe mung madat mara hkan
sa ai lam n nga ma ai. Jahpoi asawng, roi rip zingri rai jahtum e wudang hta jen sat kau u ngu
jawm marawn jahtau let, Yesu jen sat hkrum ai shaloi kabu pyaw ma ai. Tsa dan hpyen wa a
htim amya sha kau hkrum na tsang ai majaw, U kanu gaw, u hkai ni hpe singkaw npu e
jahpawng da ai nna kalang ni (hpyen ni) a lata na makawp maga lam woi la ai zawn,Karai
Kasang Israela hpe makawp maga lam woi la tim, n hkap la, n kam sham ma ai. Dai aten na
ahkaw ahkang lu ai, shanhte a makam masham ningbaw ningla Hkinjawng ni, Hparishe ni ni hpe
htang kaba nna, shanhte a gas ha madat ma ai. Karai a masha majing myihtoi ni hpe gaw,
shanhte a n jaw n ang, n teng n man, wenyi lam kata asak hkrung lam hpe dinglun ya ai, jahpoi
ya ai ai ni, shawa e jawm masat ya ai arawng aay n lu ai ni, pu kan a matu Karai mungga tsun
 4

shakut ai ni ngu nna jahpoi asawng, zingri,sat di ma ai. Yesu hpe nan mung, mauhpalamik kum
la ni hte tengman ai Karai mungga the rai sumsing mungdan a lam hkaw tsun dan tim, mungkan
masha ni jawm shagrau masat ya ai arawng aya, ahkaw ahkang n lu ai wa ngu n gawn nsawn yu
kaji ma ai. Yesu Karai mungga tsun tim Karai mungga hku n chye na la ai sha Wenyi myit masin
mak nga ma ai.
Marku 13:1-2; Mahte 24:1 ni hpe hta “Ya dai nawku htingnu na pru wa yang, Yesu a
sape langai mi, Sara e, yu u; grai re ai nlung hte hte, grai re ai wahpang ni rai nga a hka! Ngu nna
shi hpe tsun wu ai. Yesu gaw, ndai kaba ai wahpang ni hpe nang mada nu ni? Nang e, n run n
hpya ai sha nlung langai mi a ntsa e langai mi muk n mara hkra rai mat na ra ai, ngu nna shi hpe
tsun wu ai” ngu nna tsun ai hpe yu ai shaloi, shanhte myit la ai gaw, anhte a Yerusalem n dai
daram hkik hkam nga yang myi, anhte Karai a lata la ai amyu rai nga yang myi, Yerusalem
nawku htingnu mung ndai daram hkik hkam tsawm htap nga yang myi, aten shagu, poi ten shagu
shawa masha wu wu di di hte nawku htingnu hta nawku, alu law law lu hta la, mahkawn mangwi
madum sumpyi hkum sum hpa hte ngoi garu pyaw, hkungga ni n hpaw n-ya nawng rai nga yang
myi, ngu nna gum rawng shakawng arawng mala nga ai aten re. Ri tim Yesu gaw Yerusalem
mare hpe mada nna, “Yerusalem e, Yerusalem e, myihtoi ni hpe sat kau kau rai nna, nang hpang
de shangun dat ai ni hpe nlung hte kabai sat sat re ai mare e! U kanu gaw, u hkai ni hpe singkaw
npu e jahpawng da ai zawn, na a nshu nsha ni hpe ngai gade lang jahpawng da mayu ti mung,
nanhte n hkraw nga myit dai. Yu mu nanhte a nta gaw a katsi katsang kram nga ai. Kaning rai n
me law nga yang, ngai nanhte hpe tsun made ga, Dai Madu a amying hte du sa ai wa gaw a nga
ai law, nga nna nanhte nan n tsun tsun gaw, ya kaw nna nanhte ngai hpe n mu lu na manit dai,
ngu mu ai” ( Mahte 23:37-39) ngu nna tsun shadum ai re. Dai gaw Myihtoi ni hpe dat yang
zingri sat kau kau re ai majaw, Karai Shi nan Yesu HKristu hku du sa nna hkam la , yin la, madat
mara hkan nang hkansa lam n nga yang gaw, Karai a chyeju nanhte kaw n nga sana re. Ding nye
lam, jam jau lam, tsin yam lam de she nanhte hkawm ra sana re ngu tsun ai lam rai nga ai.
Luka 19:41-44 hta mung, “Ya dai de ni wa nna mare hpe mu wu yang, de a matu shi
hkrap nna, mare nang e, ngwi pyaw ai lam hpe dai ni na nhtoi e nang chye lu wu law gaw law!
Ya chyawm gaw dai lam ni hpe na a man e makoi da nga ai. Kaning rai n me law, nang hpang de
kawan katsan yu sa ai aten ahkying hpe nang n dum n chye ndai majaw, nang hpe hpyen ai ni
gaw, na a grup yin e gaduk dap jung nna wang da let, nang hpe maga shagu pat shading nhtawm,
nang hpe mung, na a kashu kasha ni hpe mung, ga hte azat kayau kau ai nhtoi gaw, nang kaw pru
na ra ai rai nna, nang hta nlung langai mi a ntsa e nlung langai mi pyi n ngam mara lu ai rai na ra
ai, ngu wu ai” ngu nna Karai a chyeju hpe n dum n chye, masat masa n chye galaw, n gawn
nsawn galaw, lam shagu hpe mungkan lam hku sha chye yu chyemu chye arawng la gumrawng
re majaw dingnye kaba hkrum na lam tsun shadum ai re. Yesu tsun shadum sai hte maren
shaning 40 ning daram na ai hpang Roma ni Yerusalem mare hpe wang shakyet da nna jam jau
jaw, zingri sat rai, Israela ni law law sat hkrum ai sha n-ga, mare hte nawku htingnu hpe AD 70
hta jahten kaw ya sai re.Nawku htingnu gap hpang wa na shaloi na bunghku shadaw n kau mi
sha she ngam ai. Ya dai gaw dai ni du hkra Old Jerusalem a Western wall ngu ai shara hta mu lu
nna dai hpe “Wailing wall” (hkrap agru ai bunghku) ngu shamying da ma ai. Yuda makam
masham hkan ai ni shanhte a laban n htoi hta dai shara kaw sa mahkawng, wailing wall hpe pup
 5

nna hkrap,chyum laika ni hti, akyu hpyi rai, maroi n ni masin n si hkam mana sha let nawku
shara shatai nga ma ai.
Kachin Myu Sha Ni A Matu Mungga
Dai ni anhte Kachin myu sha ni hpe mung, Karai Kasang Chyum laika prat na Israela ni
hpe shadum ai zawn shadum la nga ai re. Tsawm htap manu dan ai lamu ga ginra, htunghking
ningli, makam hkringhtawng ni hte Karai a amyu hku lata la nna, chyeju baw hkum sum hpa jaw
let makawp maga la nga ai re.Lam magup hta myi hpaw wa, na na wa, chye chyang kunghpan
wa shangun nga ai re. Rai tim Chyum laika aten na Israela ni zawn Karai lata la ai amyu, Karai
hpe nawku daw jau ai amyu ngu ai mying sha rai nna, makam kri n dung ai, tengman ai mungga
hpe n hkap la, n hkan sa ai, myihtoi ga n chye madat ai, Yesu hpe hkye la madu asak daju hku n
kam ai, Yesu a ga hta shut shai ai hku htawn tsun woi awn ai ni (Yesu a aten na Hkingjawng ni,
Hparishe ni zawn) a ga hpe htang kaba, mungkan e masat shagrau ai hpe sha ahkyak da nna
Karai e jai lang shagrau ai mahkrun hpe n chye yu re ai myu ni tai na hpe tsang ra ai.Karai lata la
ai myu ngu ai a sak hkrung lam, Karai Kasang hpe tengman jaw ang ai hku nawku daw jau chye
ai sak hkrum lam, Karai mungga hte hkra rai woi awn ningshawng ai ngu ai asak hkrung lam ni
hpe atsawm chyena, chye mu, chyeju, chye hkan sa ra ai. Israela ni Yerusalem hte nawku
htingnu hpe lakap nna shakawng shut ai baw agung alau, anhte langai hkrai kaw n du n pru na
matu, teng man ai makam masha hte asak hkrung chye ra ai.
Yesu, Chyum laika aten na Israela ni hpe shadum ai zawn, tengman ai myihtoi ni hpe sat
kau kau re ai amyu n rai na hpe sadi ra ai. Yesu kadai re ngu ai hpe atsawm sha chyena hkap la
kam sham ra ai. Yesu hpe sha shagrau hkungga kungdawn hkungga jaw ra ai. Israela ningbaw
ningla ni Yesu hpe sumsing mungdan hte seng ai tengman ai mungga tsun ai majaw ladat amyu
myu tam let mungshawa ni hpe asawng la nna mara tam jen sat ai baw, anhte Kachin myu ni n
tai na matu Wenyi hte hpring tsup nga ra ai. Yesu a sape hta lawm nna Yesu hpe nyet kau ai ni,
dut sha ai ni n rai na matu mung makam kri dung ra ai. Tinang byin shangun mayu ai hku Yesu
hpe shabyin ya shangun ai sape ni n re sha, tinang a wudang tinang hpai nna Yesu a hpan hkan ai
jet sape ni rai ra ai. Yesu hta ru jung nna, Yesu lam woi ai hku pai hkra n yit ai sha madat mara
sak hkrung ra ai. Yesu a mauhpa lamik kum la ni law law hpe mu la lu tim mung, shut shai ai
hku lam woi ai Hkinjawng ni, Hparishe ni wu la, lau la ai kaw hkan nang nna, Yesu hpe ‘wudang
hta jen sat kau u’ ngu jahtau ai kaw n hkan lawm na hpe mung sadi ra ai. U hkai ni hpe htim
amya sat sha na matu Kalang (Tsadan ) azi yu nga ai. U hkai gaw U kanu a singkaw n pu e she
shim lum ai zaw, anhte Kachin myu masha ni mung,Karai Kasang Yesu Hkristu hku nna hkye
hkrang la ai chyeju shingnip n pu e sha shim lum ai hte lam magup hta mungkan lahkam dep
rawt jat kalu kaba wa na ga ai law! To God Be The Glory!
Ginlen shalai ai,
Rev. Dr. Lahpai Awng Li
MIT, Insein.
Nhtoi 25 March, 2018.