Sei sulla pagina 1di 67

UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA Centro de Cincias da Sade Departamento de Anlises Clnicas

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA PARA AUXLIO NO DIAGNSTICO DO CNCER

Prof Dra. Tnia Silvia Frde

INTRODUO

INTRODUO

Estudos Sobre os Marcadores Tumorais

ACBI Association of Clinical Biochemists in Ireland


ACS AUA BTA EAU American Cancer Society American Urological Association British Thyroid Association European Association of Urology AJCC American Joint Committee on Cancer ASCO American Society of Clinical Oncology

EGTM European Group on Tumor Markers ESMO European Society of Medical Oncology NACB National Academy of Clinical Biochemistry SIGN Scottish Intercollegiate Guideline Network SOR Standards, Options and Recommendations Project
UFSC VI SEAC 2005

INTRODUO

Definio de Marcadores Tumorais


Substncias bioqumicas cuja deteco em tecido ou lquido

biolgico pode indicar a presena de um tumor

Diretos e indiretos Diferentes naturezas bioqumicas


Protenas Enzimas Hormnios Receptores celulares Compostos de baixo peso molecular Regies gnicas

UFSC VI SEAC 2005

INTRODUO

Seleo dos Marcadores Tumorais


Nenhum dos marcadores tumorais 100% sensvel ou

especfico

Um marcador dominante pode ser identificado em cada

carcinoma

Utilizao clnica

Triagem Diagnstico Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento do ps-operatrio e da terapia

UFSC VI SEAC 2005

Melhor marcador tumora


- fcil de medir

Custo baixo
Maior especificidade Melhor sensibilidade

Menos falso positivo


Menos falso negativo Padronizao de marcadores tumorais (WHO):

htt.www.nibs.ac.uk/products/directoylist.asp

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

CANCER DE MAMA - ESTGIOS

Estgio I

Estgio II

Estgio III

Estgio V

Estgio IV

Mayo Clinic, 2007, http://www.mayoclinic.com/health/stageof-breast-cancer/BR00011&slide=6 2005 UFSC VI SEAC

Aumento de risco para outros cancers

UFSC VI SEAC 2005

Aumento de risco para outros cancers

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Mama

CA 15-3
Natureza bioqumica: Protena Prognstico Monitoramento da terapia Falsos positivos: hepatite crnica, cirrose heptica, colitesarcoidose, tuberculose e Lupus eritematoso sistmico, mieloma, cancer de ovrio, pulmo.

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Mama

Antgeno Carcinoembrionrio CEA


BR 27-29 Natureza bioqumica: Protena Prognstico Monitoramento da terapia Falsos positivos: polipose retal, hepatite aguda e crnica, cirrose heptica, enfisema pulmonar, colite ulcerativa e fumantes

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Mama

Antgeno Carcinoembrionrio CEA


Natureza bioqumica: Protena Prognstico Monitoramento da terapia Falsos positivos: polipose retal, hepatite aguda e crnica, cirrose heptica, enfisema pulmonar, colite ulcerativa e fumantes

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Mama

Antgeno Carcinoembrionrio CEA


Natureza bioqumica: Protena Prognstico Monitoramento da terapia Falsos positivos: polipose retal, hepatite aguda e crnica, cirrose heptica, enfisema pulmonar, colite ulcerativa e fumantes

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Ovrio

CA 125
Natureza bioqumica: Protena

Screening
Diagnstico
Prognstico Deteco de recorrncia

Monitoramento da terapia
Falsos positivos: endometriose, doena inflamatria plvica, gravidez, hepatite, pancreatite, falncia renal e presena de anticorpos heterfilos no soro, tuberculose, hipereosinofilia, infarto em pacientes com metastase UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Endomtrio

CA 125
Natureza bioqumica: Protena Prognstico Deteco de recorrncia Falsos positivos: endometriose, doena inflamatria plvica, gravidez, hepatite, pancreatite, falncia renal e presena de anticorpos heterfilos no soro

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Crvix

Antgeno Carcinoma de Clulas Escamosas SCC


Natureza bioqumica: Protena Diagnstico

Prognstico
Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia

Falsos positivos: psorase, eczema, sarcoidose

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Crvix

CA 125
Natureza bioqumica: Protena Prognstico

Falsos positivos: endometriose, doena inflamatria plvica, gravidez, hepatite, pancreatite, falncia renal e presena de anticorpos heterfilos no soro

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

Cncer de Prstata
O PCa a malignidade mais comum em homens.

Incidncia aumenta com a idade e mais prevalente em Americanos Africanos.

Homens com HIV oferecer informaes apropriadas sobre incidncia, rastreamento, tratamento e resultados com respeito ao PCa.

UFSC VI SEAC 2005

Incidncia
220 000 homens diagnosticados com PCa anualmente

29% dos novos casos de cncer em 2007

EUA, 2006

37 000 novos casos de HIV

1990 - 2001

14 000 adultos com AIDS

482 canceres definidos como no-AIDS 60 meses antes ou depois que o diagnstico de AIDS foi realizado.

32 casos de PCa

significante aumento na incidncia de PCa quando comparado a populao geral.

UFSC VI SEAC 2005

Incidncia
8000 pacientes; > 60 anos e com diagnstico de AIDS e registro de cncer. 1142 casos de malignidades 548 malignidades definidas como no-AIDS 118 casos de PCa Depende da deteco e do rastreamento por PSA e DRE.

Reduo na incidncia de PCa em indivduos HIV positivos pode ser devido a diminuio no rastreamento deste grupo

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Prstata

Antgeno Prosttico Especfico PSA


Natureza bioqumica: Enzima

Screening
Diagnstico
Prognstico Deteco de recorrncia

Monitoramento da terapia
Falsos positivos: prostatites, hiperplasia e infartamento da glndula prosttica
UFSC VI SEAC 2005

Antgeno prstata especfico (PSA)


Clulas epiteliais da prstata
Cncer de Prstata

BPH
Prostite

Protease ligada 1-antiquimotripsina e 2 macroglobulina

Inespecificidade

Solubilizar o esperma aps a ejaculao

Marcador tumoral

VR = 0 4,0 ng/mL

UFSC VI SEAC 2005

Cancer de prstata

Diagnstico

Precoce

PSA

BIPSIA
Toque retal

UFSC VI SEAC 2005

Nos nveis de PSA no CP x

HPB

Cintica do PSA utilizada para maiores investigaes

UFSC VI SEAC 2005

Variaes em um curto perodo de tempo

Mudana real nos nveis de PSA?

Variabilidade inerente?

Recomendado a repetio do exame de PSA frente alteraes antes da realizao da bipsia. Caso os valores retornem nveis inferiores 4,0 ng/ml a bipsia adiada pois o risco de cncer de prstata, neste caso, baixo. Para a avaliao do risco de Cncer de Prstata quando o PSA diminui aps um valor anormal ( 4,0 ng/mL) devemos considerar o padro de mudanas aps um aumento inicial, a relao disso com a investigao invasiva e o diagnstico de cncer de prstata.

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Prstata

Fosfatase cida Prosttica PAP


Natureza bioqumica: Enzima Prognstico

Monitoramento da terapia
Falsos positivos: hipertrofia prosttica benigna, osteoporose e hiperparatireoidismo

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Testculo

Alfa Feto Protena AFP


Natureza bioqumica: Protena Diagnstico Prognstico Monitoramento da terapia Falsos positivos: cirrose, hepatite, necrose heptica subaguda

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Testculo

Gonadotrofina Corinica Humana HCG


Natureza bioqumica: Hormnio Diagnstico Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia

Falsos positivos: doena inflamatria do intestino, lceras duodenais ou cirrose

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Estmago

CA 72-4
Natureza bioqumica: Protena Diagnstico Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia Falsos positivos: adenomas, plipos, diverticulite, colite ulcerativa, pancreatite, cirrose heptica, pneumopatias, doenas reumticas, cistos ovarianos e doenas benignas da mama
UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Estmago

Antgeno carnioembrionrio CEA


Natureza bioqumica: Protena Diagnstico Prognstico Deteco de recorrncia Falsos positivos: polipose retal, hepatite crnica e aguda, cirrose heptica, enfisema pulmonar, colite ulcerativa, fumantes

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Estmago

CA 50
Natureza bioqumica: Protena Prognstico Deteco de recorrncia Falsos positivos: pancreatite, doenas hepticas e das vias biliares

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Estmago

CA 19-9
Natureza bioqumica: Protena Prognstico Deteco de recorrncia Falsos positivos: pancreatite, doena inflamatria crnica intestinal, endometriose, mioma, hepatite, colestase

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Fgado

Gama glutamil transferase (GGT)


Natureza bioqumica: Enzima Diagnstico Prognstico Monitoramento da terapia Falsos positivos: diabetes mellitus, hipertireoidismo, artrite reumatide, doena pulmonar obstrutiva crnica, cirrose sem carcinoma hepatocelular, colestase crnica, alcolatras, obesidade, analgsicos, anticonvulsivantes, quimioterpicos, estrognio e contraceptivos orais
UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Fgado

Fosfatase alcalina (ALP)


Natureza bioqumica: Enzima Diagnstico Prognstico Monitoramento Falsos positivos: no crescimento sseo, doenas com obstruo heptica

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Fgado

Alfa feto protena (AFP)


Natureza bioqumica: Protena Diagnstico Falsos positivos: cirrose, hepatite, necrose heptica subaguda

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer colo-retal

CA 15-3
Natureza bioqumica: Protena

Screening
Falsos positivos: Hepatite crnica, cirrose heptica, sarcoidose, tuberculose, Lupus eritematoso sistmico

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer colo-retal

Antgeno carcinoembrionrio (CEA)


Natureza bioqumica: Protena Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia Falsos positivos: polipose retal, hepatite crnica/aguda, cirrose heptica, enfisema pulmonar, colite ulcerativa, fumantes

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer colo-retal

CA 19-9
Natureza bioqumica: Protena Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia Falsos positivos: pancreatite, doena inflamatria intestinal

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Bexiga

NMP 22
Natureza bioqumica: Protena

Screening
Diagnstico Deteco de recorrncia Falso positivo: cistite

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Pulmo

Enolase Neuro-espefcica NSE


Natureza bioqumica: Enzima Diagnstico Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia

Falsos positivos: acidente vascular cerebral induzido por parada cardaca, hemorragia cerebral

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Pulmo

Calcitonina
Natureza bioqumica: Hormnio Prognstico Falso positivo: doena no maligna do pulmo de carter inflamatrio crnico, pancreatite, doena de Paget ssea, hiperparatireoidismo, sndrome de Zollinger-Ellison, tuberculose, pneumonias agudas, fumantes, insuficincia renal

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Tireide

Tireoglobulina Humana Srica Tg


Natureza bioqumica: Protena Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia Falsos positivos: tireotoxicose, tireoidites, hipotireoidismo

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Tireide Medular

Calcitonina marcador mais parecido com tumor humano encontrado.


Natureza bioqumica: Hormnio

Screening
Diagnstico
Prognstico Monitoramento da terapia Falsos positivos: doena no maligna do pulmo de carter inflamatrio crnico, pancreatite, doena de Paget, hiperparatireoidismo, sndrome de Zollinger-Ellison, tuberculose, pneumonias agudas, fumantes, insuficincia renal
UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Paratireide

Clcio
Natureza bioqumica: Substncia qumica Deteco de recorrncia Falso positivo: hipertireoidismo

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Cncer de Paratireide

Paratormnio PTH
Natureza bioqumica: Hormnio Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia Falso positivo: insuficincia renal

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Mieloma Mltiplo

Beta-2-microglobulina ( 2-MG)
Natureza bioqumica: Protena Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia Falso positivo: amiloidose

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Mieloma Mltiplo

Protena de Bence-Jones (PBJ)


Natureza bioqumica: Protena Prognstico Deteco de recorrncia Monitoramento da terapia Falsos positivos: 30% das macroglobulinemias de Waldenstrom; 20% de doenas linfoproliferativas; 10% das gamopatias monoclonais benignas; amiloidose sistmica

UFSC VI SEAC 2005

PRINCIPAIS MARCADORES TUMORAIS UTILIZADOS NA CLNICA

Neuroblastoma, Ganglioneuroma, Feocromocitoma

Catecolaminas - cido vanilmandlico (VMA) e cido homovanlico (HVA)


Natureza bioqumica: Hormnio Neuroblastomas Prognstico Monitoramento da terapia

Falsos positivos: antidepressivos tricclicos, anfetaminas, buspirona, benzodiazepnicos, inibidores da MAO, betabloqueadores, levodopa, diurticos, descongestionantes nasais, metildopa, condies estressantes

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

INTRODUO

Exames Laboratoriais

Imunocitoqumica e citometria de fluxo


Testes bioqumicos e imunoensaios (EIA, quimioluminescncia) Testes genticos

-Fatores interferentes nas dosagens: EDTA -Armagenagem -4C (pouco tempo) ou -30C ou -70C -AFP, CEA, CA125, HCG- instveis

UFSC VI SEAC 2005

Desvantagens dos testes atuais para a dosagens de marcadores

tumorais

- especificidade dos anticorpos que varia muito No padronizao da indstria Antgenos de diferentes fontes comerciais Anticorpos com corformao = eptopos com outros Ag. Usar sempre a mesma plataforma

UFSC VI SEAC 2005

CITOMETRIA DE FLUXO

UFSC VI SEAC 2005

ENZIMAIMUNOENSAIO (ELISA)

1 2 11 12

3 4 5 6 7 8 9 10

Incubao/ lavagem

Ag (well)

Ag

AC

Anti-Ig human + Enzime = conjugate

H2SO4 1 N
Incubao/ lavagem

Incubao/

Substra te

lavagem

READING spectofotometer

Tnia Silvia Frde

UFSC VI SEAC 2005

QUIMIOLUMINICNCIA

UFSC VI SEAC 2005

QUIMIOLUMINISCNCIA

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

UFSC VI SEAC 2005

CONCLUSO

CONCLUSO

Aumento da sensibilidade e especificidade dos exames de

imagem e de laboratrio, tem contribudo para o diagnstico preciso do cncer marcadores tumorais que sejam 100% especficos e sensveis, ainda ocorrem resultados no coincidentes com a clnica realizados, uma vez que estes podero melhor auxiliar o clnico no diagnstico, screening, recorrncia ou monitoramento da doena

Dada a complexidade da doena, bem como no existirem

Estudos sobre novos marcadores tumorais devem ser

UFSC VI SEAC 2005

OBRIGADA!

Potrebbero piacerti anche