Sei sulla pagina 1di 66

:327

CPOOC
o PRAGMATISMO IMPOssVEL
A po1itica externa do Segundo Governo Vargas
(1951 - 1954)
Mnica lirst
FUIDao GETULIO VaRGaS
CENTRO DE PESQUISA E DOCUMENTAAO DE
HISTRIA CONTEMPORNEA DO BRASIL
RIO DE JANEIRO
FUNOf.,O GETULIO VARGAS
I
INCIPO I CPUOC
ggj .{g3.
IH 9
c P D o C
o PRAGMATISMO IMPOssVEL
A politica externa do Segundo Governo Vargas
(1951 - 1954)
. Mnica Hirst
FUNDAO GETULIO VARGAS
CENTRO DE PESQUISA E DOCUMENTAO DE HISTRIA
CONTEMPORNEA DO BRASIL
RIO DE JANEIRO
1990
CffIC1Qf Cl\fIll CIlB\lD MI PB CDDI
HC'lBf C \C\f . L1lBLC\I X'lCI C PI_f
D\l1fQIL MICl C P2C'Cf

HfIlQ1CB
Nf\ .
LB\C \C\f lfl CBCIl\f em 1t QDDf [CBQDBfI L
2 lF [I\C l lDI C [CBQDlB C HClQOCB JD!CIDClfDB f CII.
HJHJ , MDlC
o [IQL1lBLf lL[fBB3'C1 .[f.3\lC C\CID f BC
Q1Df Qf'CI1f VIQB `'`AJ / MDlCF Hl15\ . ~ Hlf de
UDClIf C+D\If C PCBQ13B e LfC1LCD\Qf C HlB\OIl
CfD\CL[fIDD f IB l 1 , ` .
tZ f.
lLl3fQIJl . L . t
l . IB l l ~ HlB\OI ~ 1 O l ~ lO 4 .
QOCB C\CIlfICB ~,l OJ~J'4 .
Z . IBl1 ~ HC1
J. CCD\If OC PCBQDlB C DfCDLCD1Qf C H3B\OIl CfD\C
[fIDDC Of IBll 11. J1\11f .
CDU l . . Z . Z
CD| ` . \ Z
D
._.
- "-
Fund:o G"tC, ..
-- .
. ... -
j3
01 /o / d991
. . (
>
\MlJO
D11f1_f / l
`. O5 CfDl:lfDHCt1f5 O1CIDf5 / Z
Z . O lClCQf C 511f5 CfL f5 L5!f5 LDlf: / 6
3. O5 |CIC1_f5 C DU |fl31?C C 1VC15lJlC_f / Z
4 . O P:1f PC / Z'
. P Q151f |C11fl1JC1 / 4Z
6. P1UC1f5 f CL1C lD1C1Df' 1<IC5, 35C115f5 C f|ltlf
|L`JC / A
. PI1l:1lFDf f C1CItf f lt1CItf / O'
Introduo
AnLeS de L raL ar di reL amenL e da pc i L ia exLerna dc Se
undc Ccvernc YrgaS , Sera i mpcrLa:Le menc i cnar de mane i r a Lreve c
ccnL exLC i nL ernaci cna em que eSLa pc i L i c Se i nSeri a nc i n c i c
dcS ancS O . Nac caLe duvi da que a r i g i de z pc i L i cc~i decCg i ca que
crienLava a praxiS pc L i c a da pcL enc i a heg emcn i c a ncrL e-ame r i ca na
reSL r i n g i a pcr S i a m.rg em de a uL cncmia da aLuaac ex L erna e de
de!eSa dcS JnLereSSeS prCprJcS de paiSeS ccmc c BraS i .
AS c:ndi CeS e negcc i aac Lac max i mi z adaS daS quai S Yar
gaS pcde se Lenei c ir ncS anOS 4D , havi am deSapa1eci dc pcr cCm
pl eL c . Ac ccnL rari c d c per i cdc d a Segunda Cuerra , quandc a Ame~
ti c a LaL i na ccmc um Lcdc ~ e O BraS i em par L i cu ar havi a ccu
padc um ugar pri cr i L a r i c na genda in! ernaci cna ncrL e~amer i cana ,
preva e c i a um L cL a deSi nL ereSSe quanLc a reg i ac aL i nc~ amei cana .
BSLa mrg i na idade eccncmi c a e m i i Lr ccnSL i L u i r i a um ! crL e im
pedimenLc para que YargaS ap i caSe Sua anL i ga eSLraLei a de negc
c i a r prcve i L cS amenLe O a i nhamenLc LraS i e i rc a pc i L i ca exL erna
ncrLe~amer i cana .
Z
l. C CcnOCicnamenL c externc
C prJnc i pJc da pc i LJca exL erna dcS BSLadcS UnJdcS para a
AmerJca L aLJna deSde c pCS~guerra cJ c de prJcrJzar a prcmcac
dc Jv re ux c dcS SeuS JnLereSSeS prJvacS . AS re aCcS eccnc~
mJcaS JnL eramerJcanaS SeguJam c padrac c aSSJcc de L rccaS enL re a
perJerJa prJmarJcexpcrL adcra e c

cenL rc i nduSL rJa Jzadc reve.n


dc uma

e aac de dependencJa ScJdamen L e eSLruL urada .


TanLc a admJnJSLraac Truman quanLc a BJSenhcver deSenvc
veram uma pc i LJca que dava ccnLJnuJdade a eSSa dependencJa e
meSmc a aprcundava . TraLava-Se apenaS de Jr a L uaJzandc eSL e pa
drac de re acJcnamenL c a L r aveS da expanSac de JnveSLJmenLc e da
garanLJa dc crnecJmenL c de maLerJaprJmaS vJL aJS para a mcder~
nJzagac Lecnc CgJca dc parque JnduSL rJaJ ncrLe~amerJcanc . A ca
racLerJzaac da AmerJca LaLJna ccmc um L er rJLCrJc JOea para c
JnveSLJmenLc prJvadc LJn!a SuaS rai zeS n a prCprJa eSL ru1ura g l c~
La dc SJSL ema capJL aJS L a JnLernacJcna e recrdenadc a parLAr dc
pCS~guerra . C que exJSLJa aquJ era uma n i LJda dJerencJaac enL re
cS mcde cS eccncmJccS prc_eL adce para aS CverSaS parLeS dc mundc
capJL a iJSL a . Nc caSc da Burcpa CcJdenL a havJa um JnLereSSe de
recuperar aS eccncmJaS deSL rcadaS pe a guerra vJS andc a Sua pe
na r eLJvaac . Bra JmpcrL anLe para cS BSLadcS UnJdcS ccnLar ccm
cS pai SeS eurcpeuS na quJdade de parceJrcS para c prCprJc ! cr~
L a e cJmenLc dc SJSL ema capJL aJSLa em L ermcS eccncmJccS mJJL areS
e pc i L i ccS . C meSmc nc enLanLc nac era v erdade para a AmerJc a
LaLJna para a qua c pr cj eL c eccncmJcc crJenLava~Se nc SenLJdc de
crL ecer aS eSL ruL uraS prJmatJc~expcrL adcra e garanLJr , a cn-
gc prazc a manuLenac de um c ampc erLJ para
prJvadcS .
cS JnveSLJmenLcS
D3
A eSSa rea idade Se ScLrepunha c enquadramenLc pc i L i c c~
idecCg i cc pcSL u adc pe c S i S L ema Li pc ar . TraLava~Se de uma ' ca~
mi Sadecra que a L uava hcmcgenei z andc rea idadeS eSSenc i a men-
Le anLagcn i caS , aL raveS de uma S i S L emaL i c a mani pu aac i decCg i -
ca que i nL e rpreL ava de crma S imp i S L a e mu i L a S veze S , decrmada ,
c S i g n ii cadc daS demandaS a L i nc~ameri canaS .
Fci neSSe ccnLexLc que Se deSenvcveu c penSamenL c e a
aac naci cna i S1aS n a Ame r i c a LaL i n a , que , em unac daS premi S~
SaS idecCg i caS dc ccn i L c LeSL e~CeSL e , eram L raLadcS ccmc um
S i n L cma de peneL raac ccmu n i SL a . A idenL i t i c aac dc nacJcna i Smc
ccm c ccmun i Smc Lcrnara~Se a mehcr crma de deSar L i cu ar quaquer
crma de mcLi 1 i zaac reg i cna . Pc i L icamen L e , c ccnL i nenL e v i v i a
uma S e r i e de ncvaS exper i e n c i a S que Se r e ac i cnavam ccm aS prc
pr i aS L ranScrmCeS SCci ceccncmi caS cccrridaS duranLe a decada
de 4D , avcreci daS pe a ccn_unL ura da guerra . De i nea\a~Se , ncS
re- paiSeS maiS a vanadcS da reg i ac , um ncvc peri Scc i a que
percuL i a di reLamenLe ScLre SuaS d i nami caS pcJ i L i caS i nL erna S . Su:
g i am ccmc encmencS pcJ i L i ccS ma i S expreSSi vcS c _c_u i Smc e c
naci cnaJ i Smc , que Se ccnSL i L u i am em duaS verLenLoS ccmpmenL areS ,
arL i c u andc a dimenSac i nL e rna e ex L er na deSLa rea idade .
ApeSar dcS r i g i dcS eSquemaS da guerra r i a que dcmi navam
c cenari c i nL ernaci cna , c naci cna i Smc J a L i nc~amer icanc LuSccu
apci ar~Se em cuLraS exppi enc i aS de reg iCeS SuLdeSenvc v i daS . C
prcceSSc de deScc cni zaac recenLe na Si a e na r i c a , cS i nLen-
LcS naci cna i SL aS nc Cr i en L e Ned ic e cS primei rcS enSa i cS de u.
mcvimenL c de pai SeS nac~ a i nhadcS repr eSenLam i n uenci aS irpcr-
LanLeS neSLe ccnL exL c . Nc enL anL c , Lcdc L i pc de mcv imenLc Scc i a
que a LeraSSe a eSL aLi idade na Ame r i ca LaL i n a , er a perceLidc pe~
l a admi n i S L r aac ncrLe~ame r i cana ccmc um e xempc
Scv i e L i c a .
ApeSar deSLa percepac c naci cna i Smc
n ac pare c i a ccnSL i L u i r uma ameaa rea ac pcder
04
de peneLraac
l a L i nc-ame r i canc
hegemcn i c c dcS
BSL adcS Uni dcS , para c qua c a i nhamenLc l a L 1 nc~ame r i canc quaSe
Sempre era um dadc Segurc . De aL c , c ccn t l i L c naci cna l i Smc x
imper i a l i Smc nc ccnLexLc i n L erame r i canc , j ama i S e x L rapc ava c am
Li L c regi cna eu que Se ma n i !eSLava . FrenLe ac Si SL ema g cLa ,
cnde predcmi nava c ccn i L c LeSL e~CeSL e , a aLuaac l a L i nc~amer i
can a , ccm r ar i SS imaS exceCeS , e S L a v a L cL aJmenLe enquadrada ccvc
Lccc de
te
11
apci c a de !eSa dcS i nL ereSSeS do Oc iden~
Uma daS areaS de r e ac i cnamenL c i n L erame r i canc que me~
hcr expreSScu eSLe a i nhamenLc , tci a dcS enLendimenLcS mi i L a
reS . Ccm a reSLliac de vendaS de armamenLcS para a Amer i ca La~
L i n a , qu Se nanL e r i a meSmc apCS a i nc uSac dcS paiseS S i gnaLa
r i cS dc TraLadc dc Ri c de Janei rc nc Accrdc de De eSa HuLua de
1949, aS rel aCeS mi i LareS i nL eramer i c anaS Ce deSenvcv i am pr i n~
c i pamenLe aL raveS dc envi c de miSSCeS para L rei namenL c e asSeS~
Scr i a . BSLaS re aCeS Sc reram um pri mei rc Scprc de rev i L a i z a~
ac a parL i r de 1951, quandc cS BSL adcS Un idcS perceLeram a nce
Si dade de uLJl i zar a Ame r i c a LaL i n a ccmc i nSL rumenLc de eg i L i ma~
a c , em ni vel dcmeSL i c c _e i nL ernaci cnal , de Sua parL i c i paac na
Cuerra da Ccre i a . C evenLc ma i S impcrL anL e para a ccnc reL i z aac
deSLa pc i L i c a tci a I Y Ccnterenc i a de CcnSu L a
aLr i d e 1951 em NaSh i ng L cn .
r ea i z ada em
0a nc anc Seg u i n L e , eram crma i zadcS SeLe accrdcS mi i ~
LareS enL re c S BSLadcS Uni dcS e c S paiSeS d c ccnLi nenL e , Sendc
Db
e e S : BtaSA , ChA e , UtuguaA , Bquadct , Petu CccmLAa e CuLa . BS~
L e acctdcS LAnham ccmc ccnL eudc LaSAcc : a ) c ccmptcmASSc nctLe-
ametAcanc de ctnecet a SSASL encAa mAAL a t ( equApamenLcS e SetvA~
cS ) ; L ) c ccmptcmASSc a LAncametAcanc de aSSegutat c uxc de
maL etAaAS eSL taL egAccS , de teSLtAngAt aS te aCeS ccmetcAaAS ccm
c L.cc ScvAeLAcc e de Se ccccat dASpcn i v e pata a de eSa dc
chanadc ''mundc Avte ' . ( ChA d , l 97 B : 3 23 ) DeSLacavam-Se neSLe
ccnLexL c , ccmc gcv etncS ' teLedeS

a AtgenLAna , c NexAcc e a Cua


Lema a Pct mcLAvcS pc i LAccS 1nLetncS , SutgAu neSLeS pai SeS uma
ctL e teaac ac eSL ate ecAmenLc de ccmptcmASScS que AmpAcaSSem a
SuLctdAnaac mAAL at eSLtaL egAca a NaShAng L cn . ALe o Ana da
decada de bD , eSL eS acctdcS Se eL endetam acS demaAS pa i SeS dc
ccnLAnen Le , petmanecendc e x c u i dc ac Ptg tama de ASSASLencAa NA~
AL at apenaS a AtgenLAna e c NexAcc .
Aem de tectat cS canaAS LA aLe taAS de te acAcn anen!c
mAAL at , c Ptcgtama de ASSASL encAa NAALat AnLtcdu z i u u m ncvc
ccnceALc de Seg utana nc amLALc AnLetametAcanc , ac SuLSLALuAt a
ncac de tecAptccAdade pe a de cc eLAvAdde . BSLa mudana LAnha
um SenLAdc LeCtAcc e ptaLAcc , aptc undandc aAnda maAS c a Anha-
menLc dcS pa i SeS aLAnc~ametAcancS acS AnLeteSSeS mAALateS eSL ta
L egAccS dcS ESLadcS UnAdcS . A ncac de ccl eLAvAdade LuS cava Am~
ptAmAt um SenLAdc ' ccmum' acS ptcL emaS de S eg utana nc ccnLAn en~
L e , tepaSSandc uma teSpcnSaLAAdade a L cdcS cS pai SeS memLtcS dc
./
SASL etc AnLe tametAcanc
NeSLe ccnL ex L c a ccmunAdade aLAncametAcana apatecAa
ai nda maAS ccmptcmeLAda a pc i LAca nctLe~ametAcana de ccnLenac
ac ccmunASmc . A AmetAca LaLAna , de Seu adc , amatg utaOo pe`aS d

taS ccndACeS de Seu SuLdeSenvc vAmenL c , ccLtava , Semre que pc~
06
dia, aos Estados Unidos uma aao mas positiva em favor de seu de-
senvolvimento econ6mico. A total negligncia norte-americana ter-
minava esvaziando estas reivindicaes, sem que isto, contudo, af
tasse o compromisso de alinhamento poltico-militar da regio.
2. O dilogo de surdos com os Estados Unidos
A vitria de Vargas em 1950 implicou, desde o seu primei
ro momento, a busca de um novo padro de relacionamento do Brasil
com os Estados Unidos. Este esforo j havia se tornado bastante
previsvel durante o perodo da campanha presidencial, em funo
da prpria plataforma presente nos discursos varguistas. Anuncia-
vam-se, ento, duas nfases da poltica externa a serem implementa-
das: seu carter nacionalista e a expectativa de obter uma maior
cooperao econmica do governo norte-americano. A opo por um
novo encaminhamento nas relaes entre os dois pases, visava mod!
ficar o tratamento de baixa prioridade que o Brasil vinha receben-
do por parte do governo Truman. Procurava-se fundamentalmente ga-
rantir ao governo brasileiro - como Vargas j o fizera na dcada
anterior - um maor poder de barganha junto aos Estados Unidos.
De fato se acreditava que o Brasil tinha plenos direitos
a receber um tratamento especial, em funo dos compromissos pas-
sados e presentes que o pas sempre terminava assumindo em nome
da sua solidariedade aos Estados unidos.
1
A partir desta per-
cepo, buscou-se o fortalecimento imediato dos canais bilate-
1. Carta de Joo Neves da Fontoura ao Ministrio das Relaes
Exteriores - MRE -, em 06.04.51.
51.03.16/1, Cpdoc/FGV.
Arquivo Gel1io Vargas, GV
D7
rai ccm ce B1adc: Uni dc , desde cg c uma da pri cr i dads dc gr
j e1c da pc 1i c a ex1erna dc Seg undc Ccvernc VargaS . A u1i i.a~
ac d i nLrumen1c ru1i a1era i :urg i a , ac memc L empc , ccrc
uma 1-L i ca aprcrAada em unc da prCpr i a ccI: j un1ura i nL eramer i ~
cana . o aLc de que a cse de Ce1u i c e da1i a dez di a an1:
dc L rLa hc da T Y Reun i ac de Ccnu L a em \ah i ng L cn , c r i ava cci+
ciCe ex cepc i cnai ne1e en1i dc .
A negci aCe L i a1erai i n i c i ame duran1e a prCpr i a
preparac da Ccn!ere n c i a nc acer1c quan1c a a1uac da de ega~
c Lrai i ra o gcvernc ncr1eame r i canc exprecu , deede c
prime i r c mcenLc , ua expec L a L i va quan1c a ccce1aac dc Bra~
i duranLe a reuni ac . o ncvc gcvernc LrasiJei r c , de ua ar'e ,
exp i c i L ava cs rermc a ere negcci accs c+ eL a cccerac a1r
ve de ema nda Lae1anLe eepec i ca . Beravae c a1endientc
de a g un di dc ccmc : a l i Leraac dc c redJLc pedidc ac Exim-
Lank e ac Bancc T n1ernaci cna para a imp an1ac de i:duSt:i a
Lai ca e cLra puL i ca ; um epe c i a i ncenL i vc dc gcver+c Tru
man ac i nveL imenLc ri vadc ncr1e-amer i canc nc BraS i e a u~
penSaO da re1riCe ncr1e~ameri canas ac recc dc cae . 1a:Lem
e re i v i ndi cava a i nauguraac imedi a L a de ura Cc:i ssac l^s L a
Brai - E1dc Uni dc ara que c gcvernc ncr1e-ame r i canc se ccr~
prcmeL ee , c mai Lreve pci vel , ccm uca jc i L i ca de ccceraac
eccncmi ca que apci ae a i ndu1r i a i z aac Lrai e i r a .
.
Bm 1errc pc 1i cc havi a a e xec1a L i v a de que es1e
ncvc rcund de negcc i aCe ccm c B1adc Uni dc 1i v ee me hcre
reu1adc dc que c Accrdc de \Iahi ng1cn de 1942. C chanc e e r
Jcac Neve da Fcn Lcura uc redi1ava cder ex1ra i r nai cres van1ag en:
D8
j unLc c gcvernc ncrLe~mer i canc dc que Seu cc ea CSvadc Ara~
nha ncS ancS 40, pci S de ccrdc ccm Sua percepc eSLeS enLend i ~
menLcS hv im S idc ccndu z i dcS d e tcrm deStvcrave par c Bra~
S i , SuLeS L imndc~Se , enL ac , c rea pcder de Lrganh dc p S .
CS acerLcS L i L er ai S em aLr i de l 9 b l durnL e a I Y Reu
n i ac de CcnSu L a na are eccncmi c e mi i Lr , ccnL empram um
amp a agenda de negcciCe S . C BrS i ct erec i a a e xpcrLac de
maLer i a i S eSLraLeg i ccS - pri nc ipmenLe mnganeS e areiS mcnz i ~
L i caS ~ , pdi ndc em L rcca ! i nan c i amenLc pr i nduSL r i a i zac
deSLeS prcduLcS e pr cS prcgrmaS de deSen vc vimenL c a Serem de
I i n idcS pea CcmiSSac N i S L a , ccmc , LmLem , garanL i a de ncvcS
SuIi menLcS Le i ccS . Ccm r e ac eSLe u L imc i L e m, prccurva
Se Chmar a aL+nac da admi n i S L rac ncrLeamer iCna pra c mere-
c i menLc pcr parL e dc BrS i de um L raLmenL c preteren c i a nc ccn
L exL c a L i nc-me r i cnc .
Ac t i na da Ccn ! eren c i a , c gcvernc LraS i e i rc pr ec i a
eSLr LSLnLe Segurc quanLc a cLLenac de impcrL anL eS ccnceS~
SCeS ncrL e~me r i canS nC cmpc d cccperaac eccncmiCa . Tendc
garn L i d: um credi L c de L rezenL cS mi hCeS Ce dC areS par c ccn~
j unLc de prcj eLcS Serem encamJnhadcS pea Ccmi SSac Ni SL a c g c~
ver nc YrqaS mcSLrav~Se cL i mi SL qunLc aS ncvaS perSpecL i vS
dS r e aCeS Bra S i ESLadcS Uni dcS . A arL i c uac enLre cccpe~
raac pc i L i cc mi i L a r e eccncmi c a er perceLi d ccmc c cami nhc
/
a Ser exp crdc . A va iac pcS i L i v a dc SuceSSc deSSaS negcCi
ce S , e vav que L mcmenLc cSSe v i S L c ccmc uma prime i ra eL a-
p de um prcceSSc que pcde r i Ser i nda mi S prcvei LcSc pra c
BraS i . NeSLe quadrc a e S L rLeg i a deIcndi da pcr Jcac NevS era
de que Se deve ri a amp i a r a i nda mi S aS ccnceSSCeS LraS i ei r as nc
D9
Lerrenc pc i L i cc-mi i L a r . ! neSLe ccnLexLc que Se Scmaram acS
enLendimenLcS de venda de maL er i a i S eSLraL eg i ccS aS ccnverSaceS
para c envi c de L rcpaS LraS i e i r aS a Ccre i a .
Nai S uma vez c \\DDLf dc BraSi l r el ac i cnavaSe acS i n-
LereSSeS cl L i cc~mi l i L areS dcS ESLadcS Uni dcS . E l 9A2 eSLeS i n
LereSSeS de t i n i amSe pe a uL i i zaac daS LaSeS nc NcrdeSLe LraSi
l e i r c , pe c Supr imen L c de maLer i a i S eSLraLegi ccS e pec prCpr i c
rcmpimenL c dc BraS i l ccr O E i x c . QuaSe dez ancS depci S a Larga-
nha Se dava em Lcrnc cc Supr i menLc de maL e r i a i S eSLraL egi ccS da
par L i c i paac de L rcpaS LraS i l e i raS na Ccre i a e dc a i nhamenLc i n
ccnd i c i cnal a pcl i L i ca de guerra t r i a nc!Leame r i cana .
CS ESLaOcS Uni dcS , de Seu adc . al em de LuScarem garan
L i r c S1pr imenLc de maL e r i a i S eSL raL egi ccS , perceLi am c envc v i
menLc dc BraS i na Cuerra da C cr e i a ccmc uma mane i r a de ccmprcme~
L e r cuLrcS pai SeS a L i nc~ame r i c ancS ccm a ccnLenac dc ccmuni Smc
na S i a . Para aS auLcridadeS miliLareS ncrLeameri c anaS , a par
L i c iaac dc BraSi l Ser i a impcrL anLe na medida que " a . . . parL 1 c i
paac de cuLraS naCeS L e r i a u m e t e i L c pSi cc Cg i c c pcS i L i vc per
mi L indc LamLem um S i S L ema de rcd i z i c que rper cuL i r i a avcrave
menLe ScLre a cpi n i ac puLl i c a ame r i c ana
4
Para c BraS i l , enL reL anL c , aLr iaSe uma area exL remamen
Le SenS i ve l de negcci aCeS em tunac da reSScnanci a i nL erna dc
a i nhamenLc a NaShi ngL cn. YargaS paSSava a L e r di anL e de Si uma
d i t i c i euaac de preSSCeS a Ser admi ni SL rada , na qua Se t a z i am
preSenLe S : c gcvernc ncrLe~ame r i canc , cS mi i L areS LraS i e i rcS ,
2 . Fcrei_n 1e a L i cnS ct L h e Un i L ed SLaLeS ( FRUS ) , l9bD
DepL . ct S L aL e , NaSh i ngLcn D . C . 68D . l 97 6 . p . l 2 l 4 .
Y . TI
D
ci n i a c puL i c a nc BraS i e cS LcteS e g enciS que i nL er avm
c ESLdC LrS i ci r c .
Em j unhc de 9 b l ccm aS di t i cuJddS dcS ESLdcS Un i
dcS m drm um rapi dc t i m a Curr d Ccr e i , umenLrm S
preSSCeS ScLre c gcvernc LrS iJe i rc , Jevndc~c a exmi nr. mD,S
deL i dmenL e , cpcr L uni dde de um L i pc de envcJv i menLc nc ccn-
tJ iLc . NcSLa ccS i ac LmLem S negCciva um ccrdc miJi Lr enL re
cS dci S pa i SeS. eL aLeJeccndc~Se um eSL r e i L sScciac enL re C
enVi c de L rcpS a Ccrei e cS LermcS dc accrdc . A pcJmi c i n ~
Lerna ScLre prL i c i pac LraS iJe i r n g uerr repercu L i u d i m
diLc ScLre c pcde: de ncciac dc BraS i pcrem de t crm in~
verS a que i mDg i nv Jcac Nv e S . N med i d que eSL prL i cJp~
ac ccmecu Se mcSL rar prcLJemaLJca , d i t i c:JLvSe cL1enac
de ccnceSSCeS d admi n i SL raac Trumn , t cSSe n CrLi L da SSi~
Lenc i a mi Ji L ar cu d cccperac eccnc:i c . ESLe jcgc tcrncu ~Sc
cd vez mi S cJrc Ourn!e c nc de l 9 bl , mn i t eStDndc~Se LeI
Lmen L e naS negcc iCS L i L erai S Br<S iJESLdcS Uni dcS .
o pcL c m i i Lr prcpcSL c peJcS ESLdcS Un i dcS Scg u S
meSmS premi SSaS dc ACcrdc de 942 , dSLacndc-Se

enL endi enLcS


par a de eS dc ccnL i nnLe e preprDac d tcr a d i SpcS i~
ac d CNU pr Su e n v i c Ccre i , cu ququer cu!rc Jugr que
Se mcS L rSSe neccSSari C. TcrnavSe , nC enLnLc , <d vez mi S
di ! i c i n c BraSi J cn

r u m ccnSenSc i n t e rnc que pciSSe pa


L i<i_ac mi Ji Lr LiS iJe i r a n Ccrei . LSLa d i ! i c u ddc pcr
Su vez ent rQuec i , denLrc d mi n i S L rac Trumn , arg umcn~
LCcS Ivcr avei S um mi cr cccper_ac mi l1Lr e eccncmi c ccm
c gcvernc Yrg aS .
11
Ac t i n de g cSLc do 9' . S uLcr i ddeS m i i LreS ncr
Lom-r i cnS prcpuSe:m SSi nL u: de um Crdc SecreLc nc
meSmcS mcdeS dc que hv i S i dc SS i ndc em 9A2 . ESL Scugc
repreSenLv um derrc1 pr c BrS i , j a que cS ESLdcS Un iccS
ccnSegu im i SClr cS enL endi menLcS mi i LreS dS dendS LrSi -
e i rS d e cccporc eccncmi c . CS ccmp:cmi SScS SSumidOS pe c
gcvernc YrS nc i mp i cvm tcrmmenLe em ququer L i pc de cc
L rpr L iC e ccncmi c pCr pr L e d

dmi n i S L rgc ncrLe ~mer i cn .


Di nLe dcS cLSL acu<S de craLer dcmS L i cc, pr a ct~
L en gc dc pci c pc i L i cc neceSSar i c c deS ccrenLc de L rcpS Lr
S i e i rS , YrgS prcc urcu gnhr L empC j1n Lc c gcvernc Truman ,
L rvtS d cOnceSSc de mL e:ii S eSL:It_i cCS . Em t i n S de 9 bJ.
pcr CcS iac d v i S i L dc preS i denLe d CCmi SS< de Energi ALc-
mi c d CNU c BrS i tci ren Ovadc c Accrdc AtcmicC BraS i -ESL-
dcS Uni dcS . De ccrdc ccm SeuS LermcS c gcvernC LrS i e i rc S
cc:prceL i vender cS ncrLeer i cnCS b mi Lcne adaS d mC
nz i L , Si S de cr i c L er rSrrS nc ger i cdc de L reS :cS . ES
Le Accrd c , n re i dde , Sev i n L e r !+ren c i dcS ESLdcS U n i
dcS ScLre c prcceSSc deci Scri c d pc i L i c

nucl er LrS i e i r .
Dc pcn LC de v i SL i nL ernc , d i ScuSSc em Lc:nc dc env i C
de LrcS LrS i e i rS pDr Ccrei e d SS i nL ur d e um ccrdc
m i i Lr ccm cS ESLdcS Uni dcS , L e rmi ncu mi nndc ing enL:e
YrgS e cS SeLcreS m i i

reS nOci cn i SLS . ESL


repreSen Ldc u LSo de SuSLenL agO tundamnL
ing hav
ncS pri mei rcS
mcmenLcS dC ncvc gcver:c , expreSS ccnc reLmenLe n preSeng dc
gener ESL i c Le nc Ni n i SLri c d Cuerr . Su deSarL i c u
gC repreSenLcu um rerrn j C ncS c i rcu cS i n L e rncS dc pcder , que
~ cCmc Se vera Lr i u c t ncC de vu ne:Liidde nc gcvernc \r~
gS .
l2
TnLC C ACCrdC ALcmi CC quan LC C ACCrdc N i i Lr Se CCn -
verL eram pra YargaS n uma tCnLe d e pleSSeS , que , r L i C uda
CuL rCS tLCreS , evrm um p:CCeSSC de CreSCenLe i nSLaL i i dade
pC L i Ca . CCmC CCnSequenCi i medi a L a da aSSi nLur dC ACCrdC em
marC de 9b 2 ESL i C Le dem i L i uSe dC CargC de mi n i SLrC da
Cuerra , i n i C i andC-Se , pCr CCnSegui nL e , uma perd prCgreSSi va de
pCder pC1 pr L e dCS S eLCreS mi i L areS n a C iCna i SL aS . o taSL
menLC dC g rupc naC iCn i SL naC Se prCduz i u , enLreLanLC num prC-
Lgcni Smc mai S deSLaCDdC de Cri enL aaC prC~ame r i C a n a . De t aLC C
gCve rn YrgaS enL rv num prCCeSSC pC i L iC , Cnde pe rd de
deLrmi ndS LScS naC reSu ! av , neCeSSar imenL e , nC g anhC de
CuL rS ~ aC eSL i C SCma zerC . A eSCJada de uma mCL i i zaC
CCS ii Cn i SLa , j a nC i n C iC d 52, C r i ava um d i nDmi C a n qua
LCdaS aS a L e:aeS i mpCSLaS aS CCmpCS i eS QC1 L i CaS dC gvernC
YargaS , CCnv erL i amSe em perdaS i qui OaS de pCder par C Seu :an
dL a r i c .
A nCI Ci SCLre a aSSi naL ur d e u m aCCrdC m i i Lr CCm CS
ESLadCS Uni dCS , L e ve reSSCnan C 1 a i mediDLa nC CCng reSSC LraS i i
rC . A arL i CuaC nC me i c pr amenLar d e m t renLe CpCS i C iCni S
L a a pC i t i C cxLern de YargaS , SuSC i L ava nCvCS CLSLaCu CC que
CLSL ru am C prCpr iC prCCeSSC deC i SCr iC dC ESLdC em SuaS de t i n i ~
eS qunLC CS LermCS daS re aeS Bra S i ~ESL adCS Uni dCS . Din Le
deSLe qudrC , CaC NeveS prcCurCu aCe erar a prCvaC nC CCngre
/
SC dD aSS i nLura dC ACCrdC L emendC i n C uS i ve nCvaS d i t i CudadeS
ex L ernaS em un aC dC C a e ndar iC e e i L cr nCr L e~ ame r i CnC . PrC~
CurndC areSSr L rmALaC dc prCj eLC C C!nCeer i n tCrmv a C
Chte da CS C i v i , LCu r i va FCn L eS ; ` Ne SL daL eSLCu ape andC
l 3
3
a Canem , nc SenLJdc de cLLer cVaac ura e S i m eS dc
AccIdc Ni i LD ccm cS ESLdcS Un idcS da Ami c a . CcnSi dec , dda
a e e iac de E i Sen hcwe , eSSa DcVaac i mcILnL i S S i ma
L d ! d d
'I
A
c L enac cS u L ucS a\1 1CS e que cece c BaSi .
a a
A mccSa Lami L aac , ac cngc de ncVe meSeS, dc Accdc IH
i LI BS i ~ESLadcS Un i dcS nc CcngreSSc eceLcu e cr i zcu c
dcLLe c i L i c denL rc e ! crD dc eSc r menL . P i ml
ra Vez c nL agcn i Smc nc i cn i Smc VeSuS i n hmenLc tranS|c)m1a-
ee em L ema de deLaLe n ac i cna , ccaSi cnandc uma aLJcuJaac de i n
L eIeSSeS e ci n ieS que enVcVi am cS SeLcreS miS xeSS iVce da
SccJedade La e i e i r . N i i L areS , r aenL ae S , LuccaLaS , e
reSai cS , c amadaS cuJeS e i n!e eCL uaJS L i c iVam dc dL
Le acVe i L andc , L aLm , a ex i<i Lem SeuS cS i c i cnamenLcS
mi S eai S de aci c cu eudi c ac g cVenc YgaS . I n i c i aVa ~Se
umD mct i i zaac que Se i r i c!unda a i nd mi S ccm a di S cuSScc
em L cnc da queSLac eL:c ! ea , e! i ancc-Se c i mei rc aLc de
ci z aac e deLaL e em Lcrnc da c iLica ex L ena dc Segundc Cc
Venc \gaS .
Sem duVi da , a queSLac mDi S xreS1Va jar um maemenL c
nc CcngSSc da pcS ieS L i daiS ScLe e eeS ccm cS
ESL adcS Un i dcS , ! ci dc Accrdc N i i L a . DuanLe Seu deLaL e n
CDma dcS DeuLdcS , ! ci eVanLd , d iLa e i nd ieLmenL e , uma
Ser i e de en! cqueS e cS i_eS que demc aVam DS c iVgenS i n L e
i n LarL i daiS qua nL c c re ac i cnmenLc dc BaSJ ccm c g cVcnc
3 . CuSLaVc Caane:a neSLa ecca ea deuLadc !dera e c PSD e
der da mDi ci . na Cmra dc: UOjJLadcS .
A. Ca1a d e Jc<c NeVeS d a Fcn Lcua a LcViVaJ Fcn LeS cm 2 b . l . b 2.
Arqu iVc CLuJi c YgaS , CY b 2 . O2 . l 6 , CUcc/FCY .
l 4
ncrL e~merAcnc . Ac meSmc L emc , dAScuSSac ScLre c Accrdc
LrAu cSc r cuL rS ccnL rcverSAS , LAS ccmc d Ccnteren-
cA de NShAng L cn e c envAc de L rcS r CcreA , que , cr SA
Sc , nac hvAm SAdc czeS de SuScALr um m c deLLe r men-
Lr .
AnASndc S cSACeS rLAdarAS ccnSLL~Se em a gun S
cScS um eque LSLnL e dAverSAtAcadc de cSACeS . C cSc mAS An-
L ereSS:Le Se deu ccr UDN. em !unac d rcrAa SAac " eSquA?ct ren
c`' em que Se enccnL rv . BASLcrAcmenLe eSLe rLAdc rereSenL
v c SeLcr d eALe LrSA eAr mAS AdenLAtAcdc cS AnLereSSeS
ncrL e~merAcnce' enL reLnL c , Seu e ccSAc.cnASL he cLrAg
va dete SD de LndeArS nLA-YrgS . A r i nc iAc nc cc.Le D
UDN c1L ra L er nLAv Senac ccnde:r c cLc mAALr ccm cS ESL
dcS UnAccS , rgumenLndc L rLrSe de um AnAcAaLAva dc EecuLAvc
que L rce l av aS rerrcgaLAvS dc LegASLAvc . ESL cSA ac , nc
enLnLc nac t cA un anAme nc rLAdc , e rcgreSSAvmen L e UDN Se
L rnStcrmcu num cr c iL i c decASAv pr rcvac dc Accr
dc nc Ccng reSSc . Um crLd !1ndmenL r eSL v i rda ! cA
negccAac dc r LAdc j un L c ac gcvernc d AndAcac de um deS~
Lcdc ccrreAgAcnarAc c LrAgadeArc Edurdc Ccmee ar c crgc
de reSAdenLe d CcmASSac NASL a NAALr BrSA ~ ESLdcS UnAdcS ,
revASL a e c Accrdc .
Nc cmc eccncmjcc c QrAmeArc SSc ccncreLc vASndc
tcrmAzc de um r e ac de cccerac e:L r e cS dcAS i SeS ,
Se deu durnLe c rAmeArc SemeSL r e de l 9 b l
b . , .
ccm c in1<1C dcS
L rLhcS d CcmASSac NASL . C tuncAOnmenL c d CcmASSac cumrJ
b . A CcmASSac NAL AnSL~Se em 2 7 . D7 . b l e encerr tcrmJmen~
L e SeuS L rLhcS em 3 . 32 . b 3 .
l b
cLj e L i vcS di terenLeS pr mLcS cS gcverncS dc dc ncrL e~me r i
cnc L rLv~Se pri nci pJmenLe d e u m i nSL rumenLc pc i L i c c' p-
r c gcvernc YrgS Su ccnS L i L u i cc v i Sva mp ir cS i nSL ru~
menLcS d iSpcn i v e i S pr prcmcver c deSenvc v imenLc eccncvi cc dc
p S . Um dcS rcSpcnSave i S pe Ccmi Seac denLrc d dmi n i S L rac
Trumn dei xcu LSLnLe c r eSL d i Ieren c I i rmr ' 'A cpe~
rac ccmp eL , nc que d i z i reSpe i L c cS ESLdcS Uni dcS , er L-
S i cmenL e pc i L i c e nac eccncn i c NCS ccnccrdmcS ccm e pcr
rzCeS pc i L i cS e nac eccncmi cS . NCS quer imcS recuperr ncS~
SS reCeS enI rquec i dS ccm c BrS i .
6
ApCS L er L rLhdc de j u hc de 9 b l j u hc de 9b 3
n e Lcrac de prcj e L cS que envc1 vim cS prcg rmS pr i Cr i L ar i c:
pr c deSenvc v imenLc eccncmicc de cngc przc dc BrS i Cc~
mi SSac ccmecu Se depr ccm um Seri e de d i I i c u dadeS . A pS-
Sgem d Lecri a praL i c mcSL rcu~Se exL remamenLe mcrcS em Itn~
ac d Li x di Spcn i Li idde de recurScS t i nncei rcS dcS crgn i S~
mcS ncrLe-me r i cncS . EnL re S rzCeS que cLSLcuri zv eSL e
encmi nhmenLc S e deSLcvm S di vergenc iS i n L rLur ccrL i cS d
dmi n i S L rac Trumn . o DeprLmenLc de ESLdc eI endJ pr L i ~
c i paac d c cpi L ncrLeme r i cnc e m prc_eLcS d e deSenvc vi menLc
eccncmi c c n Ame r i c L L i n deSde que eSLe L i veSSe um ppe ccm~
p emenLr e nc S uLSL i L u L i vc c i nveSL i menLc pri vdc e que pude
Se Ser ! i nnc iOc L rveS de mecn i SmcS nac- i n I ci cnar i cS . ESL
.
pcS i ac enL reLntc nac c ci n c id i ccm que deIendiC pecS Lu-
rccrLS de crgn i SmcS I i nnceircS ~ preSenLeS , I undmenLmnL e
nc BI RT e nc Ex i mLn1 ~ ccnL ra:i ququer L i pc de ccmprcmeL i~
6 . Fcre i_n R<L i cnS c! L h e UnLed S1LeS ( YRUS ) l 9 b l Y. JJ
DepL . ct SLLe NSh i ngL cn D . C . CCP . J976 . p. l l9 D .
l 6
menL c dc gcvernc ncrLe-mer i c anc ccm prcj eLcS de deSenvc v i menLc
_ . . 7
eccncmu<c n Ame r i c a LaL i n .
A experi enci d Ccmi SSac Ni SL reprcduz i , d e cerL m-
nei r , um ccnLrdi ac j a v i vencid durnL e cS ncS 4D nS rei ~
CeS BrS i ~ESL adcS U nidcS . De tcrm Seme hanL e Ni SSac Cccke
de l 942 , a Ccmi SSac N iS L d i Spunha de um prcgma que , em Su eS~
Senc i a , Se mcSL rva i nccmpL i ve ccm cS r ei S i nL ereSSeS dcS ES~
LadcS Uni dcS n eg i ac L i nc~mer i cn . Em l 942 eSLeS i nL ereS
SeS det i n i am~ Se pcr SSeg1rr que c ccn L i nenLe cumpr i SSe tunac
de t i e Supr i dcr de mLe r ii S e S L rL egi ccS . ( B i r S L , J9B2.ol~9D ) .
QuSe dez ncS depci S , a queSLac er i nd grnL i r eSLe Supr i ~
menLc e aSegurar um campc t erL i pr c S i nveSL i menLcS gri vdcS
ncrL emer i cncS . NcS dci S cScS , c prcj e L c de um deSenvc v i men-
Lc e ccncmi c c em LSes mi S SC i dS Lcrnv~ s e LSc uLamenLe Se
cundar i c e , aS vezS , a L e prcLlma L i c c . E m Le rmcS ccmprL i vcS ,
e i n L ereSSn L e reSSLr que mLS S exper i enc iS Se deram ccm
YrgS n preSi denc i a , ccmc um eS tcrc de negcciac dS reCeS
de deendenci eccncmi c a dc BrS i cS ESLdcS Uni dcS .
Nc i n i c i c dcS ncS 50, c prcj eL c de deSenvc v imenL c ecc
ncmi cc em mrch nc BrS i LuScv a rL i cuac de treS varioveiS
i nL er i cr i zac dS reCeS de dependenci L rveS d cccper~
ac i nL ernci cna ; eL enSac da uLcncmi dc Ex ec u L i vc ccm re~
ac c CcngreSSc nc qu Lnge a queLac dc deSenvc v i menLc ecc~
ncmi c c ; e c aparec i menLc de ncvcS i n LereSSeS e ncvS inS en~
L re L ecni ccS e empr-S a r i cS . ( NarL i n S , 97 6 : 367 ) P i n L erac
deSLS L reS vr i av e i S L i nh ccmc um de S uS ccnSequenc iS i nS~
7. CarL de Bchn pr Du eS em 29 . l 2 . l 963 . B i L i cLeca Brry
Trumn . Pper ct Nerwin Bchan .
7
L i L uci cnal.za_ac da cccpcra_ac i n L ernaci cna , v i Sandc , em u L ima
i nSLan c i a , a c r i a_ac de mecani SmcS que ! ac i i LaS Sem a enL rada de
capi L a pr i vadc ncrL eameri canc nc pai S . o BraS i , neSSe peri c~
dc , apareci a ccmc um pai S nc qua a t i xa_ac deSLe capi L a era re~
a L i vamen L e La i x a , apeSar de um mcv i menLc Si gn i t i c aL i vc de i nvS-
L i menL cS . o i nL ereSSe pcl i L i cc dc gcvernc LraS i e i rc neSLe ccn~
L exLc era c de aSSeg urar a ex L enSac dcS Len e t i c icS dc Pcn L c I Y
( que havi am Si dc

mui L c i:a i L adcS p


_
ra a Amer i c a LaL i na ) , ara um
prcj e L cgcLa d e deSenvc v i menL c eccncmi c c dc pai S . A cperaci c-
n a i za_ac deSLe prcj eL c i mpl i cava a c r i a_ac de uma eSLruLura d~
mi n i SL raL iva que ger en c i aSSe e cana i zaSSe cS recurScS cLL idcS .
Para L an L c Se dev e r i a mcnL ar um Lancc de deSenvcv imenLc que ccc
denaSSe a apJi c a_ac de recurScS ex L erncS e i n L e rncS , COr c cLj e L_
vc de implevenLar cS prc j eL cS arcvadcS pe a Ccmi SSaC NJSL .
Em teverei rc de 9 b 2 YargaS SuLmeLeu ac CcngreSSc a agr
va_ac dc prc e L c d c r i a_ac dc Bancc Naci cna de DeSenvc vme:L c
Eccncmi c c ( BNDE ) . A em da capL a_ac de recurScS exLerncS , pre v i a ~
Se a c apLa_ac i nL erna , deL ermi nandc~Se a L ranS terenc i a de uma pe
cenLag em daS recei LaS dcS depCS i LcS daS cai xaS eccncmi caS , dc S i S
Lema d e prev i denci a Scc i a e daS reServaS L e c n i caS daS ccmpanhi aS
de S eg urcS . ALraveS deSLa medida amp i ava-Se a a_ac eccnmi c<
eSLaLa , e Se criava uma i nSL an c i a medi adcra " . . . enLre c ESLad c , c
SeLcr pri vadc naci cna e aS e n L i dadeS i nL ernac i cnai S de t i na:c i a~
/
menLc . ( NarL i nS , 9 76 . 39 )
EnL re aS d i I i c u dadeS enccnLradaS pe aS auLcri dadeS Lra~
S i e i raS para verem aL end i daS SuaS rei v i nd i c a_CeS eccncmi caS j un~
Lc acS ESLadcS Uni dcS , eSL ava a prCpr i a ccnj unL ura pc i L i c
_
i n ~
LCrna dcS ESLadOS Un idcS . Sendc 9b 2 u m an c de e e i_CeS preSi d
8
c i a i S a ccnct e L i zaac dcS prcj e L cS e aLcradcS pe a Ccmi SSac , Lc
naVa-Se LaSLanLe i ncerL a . De ! a L c ccm a i nauguraac da adminiSLra
ac E i Senhcwer a aL i Lude dc g cVernc ncrLe~ame r i canc ccm r e aac
a eSSeS rcj eLcS !ci a de negat qua quer ccmprcmi SSc qua1Lc ac Seu
! i nanc i amen L c . ESLe pcnLc ! c i eSc areci dc peSSca menLe a A ;i ta
YargaS duranLe Sua permanen c i a em UaSh i ng Lcn , e rea ! i rmadc pcSLe
r i crmenL e pcr N i Lcn E i Sen hcwer em Sua Vi S i L a ac BraS i .
8
( E i Sen-
hcwer , 963 b. ) Ccmc reSu L adc !cram deSaL iVadcS cS L rata hcS
da CcmuSSac em meadOS de b3 haVendc pcr pa rLe dc gcvernc ncrLe~
amer i canc uma pcS L ura exL remamenL e evaSi va quanLc a execuac dcS
prcj eL cS aprcvadcS . Para c gcVernc LtaS i e i r c , c encer rmenLc da
Ccmi SSac a c i na ! ci ccnVen i en L e , pcr cv i L a r u m deSg aSLe a i nd
mai cr de SuaS Sc i c i L aeS un'c ac BID e ac E x i mLan .
i negave que a aScenSac dcS repuL iancS ncS ESLadcS
Un i dcS S i g n i ! i ccu um reL rcceSSc na pc 1i ca de cccperaac eccnc
mi c a ccm c Br aSi . A pr i nc i pa precc upaac daS auLcr iOadeS ! i +an
c e i raS ncrLeane r i canS paSScu a Ser deSde cgc , que c pa S dee
Se pr i cr i dDde a i qu i daac de SeuS aL raS adcS ccmerc i a i S em VEZ
de prcmcVer ncVcS i nVe S L i menL cS L raVeS da ap i c aac dcS ! i n anc i a
menLcS Sc i c i L adcS . ESL a SugeSLac ! ci aLer
_
amenL e men c i cnada na
Dec araac dc Fundc Ncne L a r i c I nL ernac i cn em de zemcrc de 9 b 2 .
9
Nc BraS i a re ! crma m i n i SL e r i a de j unhc de 9 b 3 L rnS!
r i u a paSLa da Fazenda para OSVa dc Aranha , que ptccurcu ! crLa e~
/
ce: a pcS i c L:aS i e i ra naS negcc i ae eccncmi caS j unLc acS ES
8 . CarLa de A z i r a YargaS a CeL u i C YargaS em 27.D4 . b 3 . rqu i vc
Ce L u i c YatgaS CY D2D2/ Cpdcc/FCY .
9 . CarLa de Bcrac i c L ar a C<L u i c YargaS em 9 . 2 . b3 . Arqu i vc
Ce L u i c YargaS , CY 5 2 . 2 . 9/3 . Cpdcc/FCY .
l 9
!adcS Uni dcS . A arga exper i enci a d e Aranha n c re aci cnamen!c ccm
c gcvernc ncr!e~amer i c anc !crnava-S neS!a ccnj un!u r a um capi!a
rec i cSc para ev i!ar um deSgaS!e a i nda mai cr dc pa i S . Icr cu!:c
adc a en!rada de OSva dc cci n c i d i a ccm a Sai da de Jcac NeveS dc
Ni n i S!er i c daS Re aCeS Ex!er i creS . ES!a mudana !i nha i mp i ca
CeS d i re!aS ScLre a di nami ca daS re aCeS BraS iJES!adcS Uni dcS ,
uma vez que tcr!a e c i a a pau!a eccncmica e enraquec i a a pc i!i ~
ca . ES!a eS!ra!eg i a en!re!an!c nac cumr i u SeuS cLj e!i vcS j a
que a agenda eccncmi c a en!re cS dc i e pai SeS paSScu a S e re:!ri n
g i r a di ScuSSac quan!c ac prec !e!c dC cat e e ac paame n!c dcS
a!raSadc: ccmer c i a i S .
Nc pJanc pc !i cc- i dec Cg icc aS di ! erenae en!re c gcve_
nc YargaS e a admi n i S!raac E i Senhcx1er !amLem parec i a Se ap:c
! undar . i de i a ! i x a de au!cr idadee ncr!e~ameri canaS quant c a pr
Sena de ccmun i S!aS nc mei c gcvernaen!a LraS i e i r c , Scmava-Se a
re!raac dc eSpac de en!endi men!c e cccperaac en!re anLcS cS
pai SeS .
Ac meSmc !empc c gcvernc ncr!eame r i canc !crnava~Se ca-
da vez mencS Si mpa!i c c aS medi daS eccncmi ca S de cunhc naci cnaJ i S -
!aS que v i nham Sendc adc!adaS pCr YargaS deS!acandc- Se , e+!ac. a
regt amen!aac da remeSSa de uc rcS dcS i nveS!i men!cS eS!rang e i ~
rcS e a c r i aac d e uma e:preSa ccm par!i c i paac maj cri !ari a dc
_ _ - D
ES!adc para a expcraac e re ! i naac dc pe!rcec.
./
CS deSdcLramen!cS ccnc re!cS dcS en!end imen!cS eccncmi
ccS BraS i ~ ES!adcS Uni dcS a par!i r de 9 b 3 reve aram O aprc und
men!c de uma re aac aSei me!r i c a cnde c eSpac de negcci aac Se
mcS!rava cada ve? maiS im i!adc para c ES!adc LraS i e i:c . A
D . 0ecre!c~ e i n 3D . 363 de D./D / 9b 2 e Iei n? 2 . DDA de D3/1D/b3.
2D
cCnverSaO C L i na:ci aneniC C Bi ntank n1n c riiC para C pag ane
iC e airaSaCS cCnerc i a i S , a i t i c1lae e CLienaC e q1a i S ~
q1er C1irCS t i nanci aneniCS e a i n t l e x i Li l iae C gCvernC nCrie~
ane r i canC em a ierar S1aS nCrnaS para a t i xaaC e preCS C ca
t , cCn t i rnava: eSia ienen c i a .
ParaCxalnenie , n C enianiC aSSi Sii aSe a 1n i nani SmC
a pc ii c a ecCncni c a LraS i e i ra q1e naC Se l i niiava aCS reS1ia~
CS ~ Len C\ ma`S1CeJC" - e S1aS negCc i a CeS cCn CS BSiaCS
Uni CS . BSie i n a:i SnC , c Cn LaSe n a e xpanSaC a aaC C BSiaC
e nC tCrnec i ne niC a i n i c i aii v a pzi\aa nOcJCna l , e voonCiava
1na v iia iae CS prCpr i CS t aiCreS ecCncnicCS i niernCS . Nei aS
cCnC a cri aaC C BNDB e a PeirCLraS repreSeniavan i n i c i aii vaS
q1e t avCre c i an a anpl i aaC aS cCni CeS LaSi caS para a nCniagen
e 1na eSir1i1ra i n1Sir i al q1e , naq1e e nCneniC c r i ii cC , ianiC
pCeri a narchar en i r e aC a 1n nCe lC aSSCc i aC , q1aniC para 1n
prCj eiC e i n S c r aC i niernac i Cn a e caraier a1iCncni cC .
3. O percaJgCS e 1na pCJ1ica e iNerS i t icagaO
AeSar e S e1 a i nh aKeniC aCS BSiaCS Un iCS , C Brae i l
prCc1rC1 , a parii r eSSa pCc a , prCj eiar~Se e n eSpaCS aier naii ~
vCp C cenari C i niernaci Cna cCn nai Cr a1iCnCni a . BSie eSt CrC
/
Se e1 r i n c i pa lnenie airavS e 1na rAne i r a aprCx i naaC cCn C
n1nC S1LeSenvC v iC : cCn C CLj eii vC e e SiaLe ecer 1na i enii
e cCn1n LaSeaa nC i niereSSe en ienaS q1e naC eSii veSSen i reia~
nenie r e a c i CnaCS a pC ii c a n i iiar Siraigi ca nCrie~an&r i c a~
n a . A aprCx i naaC aC n1nC S1LeSenvC v iCC a l i ava~Sc aC i nieniC
e a t i rmar 1na nai Cr prC j eaC eie rna para a naaC .
2
Un exenplc neSie Senii c Se e1 e n 9 b 2 , 1ranie c e e~
LaieS naS NaC Un i aS ScLre a i ncpenen c i a a T1n i S i a , ccnS1Le
ianc i acS n a vciaac ~ nc CcnSe hc e Seg1rana aS NaCeS Un i ~
aS , c q1a c Bra S i t a z i a parie ccnc nenLrc n ac pernanenie
pe a i n c 1Sac na agena e 1n iien ScLre a i nepenenc i a aq1e e
J l
pai S . ApeSar aS g eSiCeS c gcvernc tranceS j1nic a elega~
ac Lra S i l e i r a ccnira eSia i n c 1Sac , c Bra S i l nanieve 1na pcS i ac
Sc i ar i a acS pa i Se S araLeS .
S1rge n, n eSia pcca . cS pr i nei rcS S i n a i S e 1na arii c1~
aac pc i ii ca enire cS pai SeS S1LeSenvcl v icS . o ncv i nenic e
aprc x naac cS pai SeS araLeS e aSi aii ccS a ccn1n iae aii ncane
r cana ii nha ccnc cLj eii vc ccnSc i ac Se1S i r e iicS e a1iceier
ni n aac . i nepenenienenie a i nenSac i eclCg i c a q1e Se i np1nha
airaveS cS e Sq1enaS i n t ex i v e i S a g1e rra t r i a .
A pcS i ac c BraS i l S e cri eniava nc S eniic e aciar
1na pc i ii ca eSpe c i t i ca t renie a q1eSiac c cc cn i a i Snc . A en
e ieniar S e aprcinar a ccn1niae e ncvae e v e haS naCeS
c n1nc S1LeSenvc v ic , c BraSi l perSeg1i a a aLeri1ra e ncvcS
hcr i z cnieS eccncni ccS . A i nepenenci a e n aCeS a S i aii ca S , ara~
LeS e a tr1c a negra pce r i a inpl i car alg1naS vaniagnS eccncni ~
c a S r e ac i cnaaS ac ccnrc i c i nierna c i cnal . A eScccnizaac e
reg iCeS prc1icraS e naie r i aSpr inaS , q1e ccnccrr i an ccn prc1
icS LraS i l e i rcS . pceri

prci c i ar cpcri1ni aeS para a i verS i t i


caac a pa1ia e e xpcriaCeS c BraS i .
A L1Sca e 1na prc_eac i niernaci cnal pcr nei c e 1na
pc iii c a nai S aii va j1nic ac n1nc S1LeSenvc v i c, inp i cava
l . A T1n i S i a Se icrnc1 1na naac i nepenenie en 9 b 6 .
2 2
L amLm a valcrJzaac dc e Spac mu L i l aL era . A CNU Lcrncu~Se
aqui c eSpac pcr ex ce enci a deSLa pc i L i ca . A et eL i vaac deSLa
prcpcSL a , enL reL anL c , eSLarrava quaSe Sempre ncS t crLeS ccnd i c ic~
namenLcS i mpcSLcS pea g uerra t r i a .
Am de ccnSL i L u i r um cLSL acu c para c aprctundame n L c
daS rel aeS dc BraS i ccm a Amri ca LaL i na e ccm c mundc SuLde~
Senvcl v i dc , a preSena ncrL eame r i c ana nc S i S L ema i nL ernaci cnal
LamLm i n i Li a c ceSSc aS demai S naeS c api L a l i SL aS av anadaS .
BSL a l e v i L aac era r et crada pelc prCpr i c prcceSSc de reeSLruLura
ac pcr qua v i n ham paSSandc aS eccncmiaS e!rcpi a S . TanLc em
L ermcS pcL i ccS quanLc eccncmi ccS , a Burcpa Cci denLal LuScava ,
em pri mei rc uga r , t crL a ecer S uaS rl aeS denLrc dc prcpr i O
mundc capi L a l i SL a' e m Segundc , enccnLrar ccnd i eS
ccnvi venci a ccr c mundc Scc 1 a i SL a' e , t i n alme n L e ,
, ,
m.n.maS
rede t i n i t
de
c
rel aci cnamen L c ccm SuaS ex~cc cn i aS . NeSLe ccnL exLc , a Amr i c a
LaL i na ccupava u ugar i nexpreSei vc na l i SLa de pri crJdadeS d a
grande mai cri a dcS pai SeS eu rcpeuS , que , pcr Cua vez , c cn<eLi am c
ccn L i n enL+ ame r i canc c cmc uma ' rea de i n t l uen c i a di r e L a dcS
BSLadcS Un idcS . Para paSeS ccmc c BraS i l , eSLa ccneL e aac ce
taLcreS repreSnLav< u m cLSL acu c a mai" n cS SeuS Lmi dcS eSt Or~
cS de aLuaac mencS ccnd i c i cnada a pclL i c a exLerna ncrLe~ame r i
cana .
Nc amLi L c l a L i n_~ame r i canc , c quadrc de i nSLaL i i dade
pc l i L i ca e a t crL e preSena dcS BSLadcS Uni dce nO ccnL i n en L e tc~
ram taL creS que , d i reL a cu i n di r eL amen L e , ccndi c icnaram aS red a~
e S dc BraS i l c cm SeuS v i z i nhcS . A eSL raLg i a ncrLe~ame r i c ana
de pr i v i egi ar r e l ae S L i l aL e r ai S , L i nha um dupl c e t e i L c' redu~
z i r c pe r t i l de Sua pclL i ca hemi S tr i c a e aS pcSSi Li l i daOee de
23
aprcxi maac enL re cS pai SeS da reg i ac . A cac dc gcvernc Yar~
gaS de manLer uma pc L i ca a i nhada a UaSh i n gL cn , L ranS t crmcu~
Se , pcr L anL c , na pri nc i pa v a r i ave a demarcar cS imi L eS e trcn~
L e i raS da parca e tragme n L ada pc L i ca ex L erna LraS i l e i r a para a
Amer i c a L aL i n a .
Bm L ermcS mu L i a L e ra i S , a S r e aCeS ccm a Ame r i c a L a L i ~
na ccncenLravam~Se e m dci S e SpacS : Crgan i z aac dcS BSLadcS Ame r i
cancS ( CBA ) e a CcmiSSac Bccncmica para a Amerca LaLina ( CBPAL ) . Na CBA
Se en L recruzavam cS enL endi menL cS dcS BSLadcS Uni dcS ccm aS de~
ma i S re aCeS dc BraS i n c ccnL i nenL e . A CBPAL ccnSL i L u i a c ca~
na reSpi radcurc , a L r aveS dc qua enSai avam~Se a g unC eStcrcS de
uma pc i L i ca cccrdenada e m de t ee a de u m deSenvcv imenLc
mi cc auL cncmc na Amer i c a LaL i n a .
eccnc~
C BraSi deSempenhcu um pape LaSLanLe impcrLanLe n a
ccnSL i L u i ac e e g i L imaac d a CBPAL , t renL e a S preSSCeS dcS BS~
L adcS Un idcS para Sua d i SSc uac . Apce a S uperaac deeLe emLa~
L e , eSLe crg a n i Smc Se L crncu c pri nc i pa tcrc mu L i aL era para c
deLaLe de um prcj e L c cccrdenadc de deSenvc v i menLc eccncmi c O a ~
L i nc~amer i canc . Ya e SuL i nhar , enLreL anL c , que a CBPAL repre~
SenLcu maiS um aLcraL cr i c de i de i aS dO que um tcrc de deci Sac
de pc i L i caS , Lendc Sua pr i n c ipp ccnL r i Lu i ac S e dadc a L raveS
da i n t ue n c i a que exerceu S cLre c penSamenLc e ccncmicc LraS i e i rc
neSSe per i cdc . ( Rcdri gue , 9BD ) PaSSaram pe a " eScc a da CBPAL"
uma geraac de j cvenS eccncmi SL aS c cmc Ce Sc FurLad c que , num
mcmen L c Seg u i nLe , i r iam eSLar preSenLeS na tcrmu aac de prcj eLcS
de deSenvc v i menLc naci cnal . ( FurL adc , l 9Bb )
Ccm re aac a CBA , a par L i c ipaac dc
pape impcr L an L e para a eg i L i maac dc S i SL ema
BraS i c umpr i a um
i nL erameri canc ,
24
L endc em v i S L a que , para cS ESL adcS UnidcS , a a i ana ccm c Bra~
S i 1 era um LaLcr quaSe i mpreSci nd ve na cuSca de um apci c mai S
amp c nc ccnL i nen L e . Pcr cuL ra parL e , a mai cri a dcS paSeS a-
L i nc~ameri cancS vi a a preSena dc Bra S i ccmc uma pcSS i c i i dade
de ma i cr reSScnanc i a aS demandaS da reg iac .
CS ancS de J 9b ~b4 n a Ame r i c a LaL i na L i veran ccmc t ac cS
pc L i ccS de mai cr r e evanc i a , a revc uac cc i v i an a de 9 b 2 e a
i nLervenac craca ncrL e~ame r i c ana na CuaL ema a em J 9 5 4 . E m am
ccS cS epi ScdicS c gcvernc craS i e i r c Se a inhcu ccm cS ESLadcS
Uni dcS , demcnSLrandc Ser L cL a menLe i ncapaz de deSenvc ver pCS i ~
ci cnamenLcS prcpricS qu e L eceSSem u m Cami nhc i ndependenLe d e re
ac i cn amenLc ccm a reg iac . C BraS i mani LeSLava , aSSi m, uma di
terena S i g n i L i caL i va e n L r e SeuS pcS i c i cn amenLcS n c campO eccnc-
mi cc e nc pc L i c c : a c meSmc L empc que aLuava ccm energ i a , de
nunci andc c caraLer aSSi me L r i c c daS re aOeS e ccncmicaS dcS ESLa~
dcS Un idcS ccm a Amer i c a LaL i n a , SuSLenLava , ccm
L emaS pc L i ccS , uma pcSi ac de i nqueSL i cnave
reSpe i L c
a i nhamenLc
acS
ac
g cvernc ncrL e~ame r i canc . ESL a pcSLura S e deu L anLc nc caSc da
revcuac cc i v i an a quanLc n a der rucada dc gcvernc Arcenz n a Cua~
Lema a .
EnL renen LeS , nc p anc i n L ernc , predcmi nava um L cL a de
Si nL ereSSe pe a Amer i c a LaL i n a . C deSprezc da c aSSe pc L i c a
c:aS i e i ra pcr SeuS v i z ihcS evi denci ava u m quadrc d e i Sc amenL c ,
e meSmc i nccnSci enc i a , quanLc a i den L i dade a L i nc~ame r i cana daS
e i L eS dc pa S . A em d e Ser uma preccupaac auSen L e , a rea idade
a L i nc~areri cana pare c i a Ser uma cauSa ideccg i camenLe ccmprcme~
L i da . Na r e a i dade i nccrpcrava~Se a v i Sac dc prcpr i c gcvernc
ncrL e~amer i c anc , que pcrceci a cS eStcrcS de i nL egraac reg i cna
2 b
cCmC uma ameaa a eSL aci i dade dC Si SLema i n L er amer i canC . De acCr
dC cCm eSLa pecepaC h a v i a uma eSLre i L a aSSCCi aaC enLre C re-
g i Cn a i SmC , C n ac i Cna i SmC , e aLe meSmC C cCmu n l SmC , que cC1 Cca~
va em r i ScC a vCcaaC Cc i de n L a da ' g rande t ami i a amer i c an a " . AS
e i L eS cra S i e i raSI pCr Sua vez , e xpreSSavar uma c ara pre eren
ci a pCr eSLre i L a r SeuS aCS cCm C mundC Cci denLa deSenvC vi dC
C que imp i c v a naL ura menLe um L CL a rechaC a quaquer L i pC
de aprCximaac cCm a r eg i aC aL i nCame r i c a n a .
4 . C PacLC A B C
A aSSunaC de Percn a preSi denc i a na Argen L i n a em j unhC
de 946 , cCi n c i d i u c Cm C mCmenLC em que YargaS e a taSLadC dC pC~
der nC Bra S i 1 . A depCSi aC de CeLu i C , em CuLucrC dC meSmC anC
Se deu em cCndi CeS caSLanLe e xcepc i Cnai S pCr eSLe Ler~Se man L i
d C a L e C t i na a r L i c u adC a S SuaS caSeS d e apCi C SCc i a i S . Os me
SeS que L ranScCrreram de agCSLC a CuLucrC de 94b evi den c i aran um
i n egave apCiC pCpu a r a eSSe gCvernan L e mani t eSLadC acetLamenL e
aL raveS dC mCv i menLC gueremi SL a . ApeSar d e n aC cCn Seg u i r rever~
L er C ca endari C e e i LCra , que prev i a para nCvemcrC a eScC ha
pCr Sut ragi c de um n CvC preSi denL e C d i L adCr em reL i rada cCnSe~
g u i u , aC mcnCS , que tCSSe L empCrar i a Sua deSpedida dC pCder.
.
AC meSmC LempC que i nauguravam uma nCva t Crma de ide~
rana pC i L ic a nC cCnL i n en L e , L a n L C YargaS quanLC P erCn e r am per~
ceci dCS cCmC uma amea a aCS i nL ereSSeS nCrLe ~ameri canCS na Ame~
r i c a LaL i n a . Cur i CeamenL e a i n t uenc i a ex er c i da peCS ESLadCS
Uni dCS SCcre a evC uaC dCS t aLCS pC L i cCS nC Braei e na Ar~
26
g en L i n a nCS anCS l 94b/46 - L en LandC imped i r a cCnL i n uidade de
YargaS e a v i L cr i a de PerOn - L i veram reS u L adCS CpCSLCS . NO pr i
me i r C c aSC , cCnSeg u i u~Se dar C pe L e ecC ! i na numa eSLruLura de
pCder j a agCn i z a nL e . CCm r eSpe i LC a S i L u aaC pC i L i c a argenL i
na , a pc i L i ca nCrLe~ameri cana cCnL r i Lu i u para uma mCl i i zaaC
i nL erna de cunhC naci Cnal i S L a que amp i Cu a i nda mai S a v i L cr i a
e e i L Cra perCn i S L a . Num La anC de perdaS e g anhCS para CS ES-
L adCS Un idCS , n aC reSLa duvi da que aSSegurar uma L ranSi aC demC~
craL i c a Sem L raumaS nC BraS i , Cnde ua uer daS tCraS pC i L i caS
em cCncCrren c i a manLer i a C a i nharenLC a \1 aShi ngL Cn , tez cCm que
a derrCLa na ArgenL i n a naC paSSaSSe de um cCnLraL empC . AC meSmC
L empC , a aLuaaC dC gOvecnC nCrLe~ame r i canC , nCe dCi S caSCs , d e i
xCu c arC . deSde aue e i n S L a nLe , S u a averSaC pC i L i cC~ ideC cgi
ca aCS mCv imenLCS pCpu i SL aS aL i nCamer i c anCS , ue , pCr SeuS cC
L eudCS naci Cna i SL aS , paSSaram a Ser i den L i i cadCS t requenLemenL e
cCmC man 1 l eSLaCeS cCmu n i SL aS .
ApcS eSLe pri me i rC mCmenLC de S i nL Cn i a pC i L i ca , C Br=~
S i i e a ArgenL i na i raC L cmar cami nhCS LaS L anLe d i terenLeS , L anL C
nC que Lange SuaS pC i L i ca S i nL ernaS quan LC exL ernaS . o per i CdC
DuLra | l 9465 ) nC BraS i cCrr eSjCnde a uma taSe de exL rema i nC
peran c i a dC PCder BxecuL i vC , caracL eri zandCSe , t undauenL a mcnL e ,
pe a reLCmada de anL i gaS quere aS reg i Cnai S e pelCS enL rechCqueS
daS tCraS par L i dar i aS recem cCnSL i L u idaS . CCm re aaC aC [ anC
.
i nL ernac Cna , a pC i L ca ex L erna dC pa l S Se pauLava pCr ur a 1
nhamenLC i ncCndi c i Cna aCS ESLadCS Un i dCS . ESLe quadrC n aC pCde-
r i a Ser ma1 S cCnLraSLanLe cCm a S l L uaaC na ArgenL i na . Bm p enc
eLerveSce n c i a perCn i S L a , a SCci edade argenL i na LCmava cCnL aL C d i
reLC cCm u u nCvC padraC d e cCnv i ven c i a pC1 i L i c a , ue L i nha SeuS
2 7
cCn t i L CS em grande parLe amCrL ec idCS pe a prCSper idade d C CS
guerra . ESLa , pCr Sua veZ , permi t i u que eSSe pai S man L i veSSe Sua
reLe di a i nL ernac i Cna , deSenredandC~Se S i S L emaL i c amen L e daS ca~
mi SaSde~tCra i mpCSLaS , em ni ve g CLa e regi Cna , pe aS regraS
dC jCgC da Li pC ar idade . ESL a pCSL ura Se apCi ava num prCj eLC de
pC i L i c a exL erna exL remamen L e Cr i gi na : cCnhec idC cCmC C da " Ter-
c ei r a PCS i aC'' .
Nc amLi L C mu L i aL era deSL acavam~Se dCi S L i pCS de d i t e~
renaS enLre CS g Cv ernCS Lra S i ei r C e argenL i nC : a pri mei r a de
naLureza ecCncmi ca , c uj C L ema t undamenL a S e ret eri a a c ampanha
exerci da pe a di pCma c i a arg enL i na a tavCt de praL i caS de cOmpe~
menLaaC ecCncmi ca que cS LaLe eceSSem S i SL emaS cCmerci a i S de pre~
t ercnci aS enL r e pa i SeS i mi L rC teS Cu da meSma reg i a C, i ndependen
Le ca aprCvaaC dCS Crgani SmCS mu L i aL e r a i S a par L i r de 1 94 b . A
pCS i aC dC BraS i nCS deLaL eS deSLa Lema L i ca t Ci Sempre de L CL a
a 1 nhamenLC aCS ESL adCS Uni dCS , n a cet eSa CLSL i nada cC mu L t a~
Lera i SmC e da preServaaC dC i vre cCme r c i C .
N C campC pC i L i c C , a S di terenaS S e davam quanLC a C prC
j eL C de i nSeraC i n L er nac i Cna de amLCS CS pai SeS . o BraS i pr
curCu acCupanhar cCm t i de i dade em a gunS mCmenLCS aLe exceSSi ~
va , a carL i h a ideCcg i c a dCS ESL adCS UnidCS . Ja a ArgenL 1 na
LraLCu de max imi Zar uma pCS i aC equ i di S L anLe dCS dCi S pcCS de
pCder i n L ernaci Cna que Se c r i S L a i zavam cCm a g uerra t r i a . Ex em
/
piCS nCLavei S quanLC a eSSa di terena tCram: a queSLaC daS rei a~
CeS di p CmaL i c aS cCm a UniaC SCv i e L i c a e a adeSaC aC TraLadC dC
Ri C de Janei rC ( TI AR ) . EnquanLC Percn eSL aLe ec i a re aCeS cCm C
gCvernC SCvi eL i cC em j unhC de 946 , o gCvernC DuLra L raLava de
prCvar Sua e a dade a UaSh i ng L Cn rcmendC~aS em CuL uLrC de 947 .
2B
CCm reSpe i L C aC TTAR , tCi LaSL anL e cCnL raSLanLe a pCS i aC LraS i ~
S i e i r ~ cCmC Seu ! i rme detenSCr nC cCn L i nenLe ~ cCm a d a Arg en-
L i na , que evCu quaSe quaLrC anCS para raL i t i c a ~ C. NC amLi L C da
CNU pCde~Se a i nda reCCrdar , cCmC di terenaS S ig n i t i caL i vaS enLre
CS dCi S pai SeS , CS pCS i c i Cn amenLCS adCL adCS cCm reSpe i L C a cri aaC
dC CCnSe hC de Segurana neSLe Crgani SmC e a cri aaC dC ESL adC de
I Srae . C BraS i apCiCu ent aL i C amenLe eSLaS i n i C i aL i vaS , aC pa S~
SC que a di pCma c i a argenL i na dei xOu reg i SL radaS SuaS di vergen~
ci aS quanLC a amLaS aS de i LeraCeS . F i na menLe pCdeSe menc i C
nar C L ema eSpe c i t i CC dC cC Cn i a i SmC nC cCnLi nenLe amer i canC . DeS
de a c r i aaC da CBA em l 9 4 B , a ArgenL i na LaL i a~Se pea i nc uSaC
deSLe L ema na agenda J e deLaL e S deSL e Crgan1 SmC . C gCvernC LraSi ~
ei r C nC enL an L C , Seg u i ndC a Cr i en L aaC dCS ESL adCS Un i dCS , Cpi~
nava Ser eSLe um L ema de d i ScuSSaC daS NaCeS Uni daS e naC de um
tCrC i n Lerame r i C anC .
Em n i ve reg i Cna , a cCmpe L i L i v idade enLre CS dCi S pai ~
SeS era um dacC S i S LemaL i c C . A pC i L i ca e x L erna perCn i SLa d e e x ~
pan d i r a preSena argenL i n a n C cCnL inenL e , LCrnara~S e , i n c uS i ve ,
um eSL i mu C para que C Bra S i deSSe mai Cr pri Cr i dade aS SuaS r e a~
CeS cCm a Amer i c a LaL i n a . Em L ermCS geCC i L i cCS , uma daS pr i n-
c ipai S preCcupaCeS dC I L amar aL i Se r e t er i a aC r e a C i CnamenLC CCm
a BC i v i a e C Ch i e ~ amLCS cCm SeLCreS pC i L i cCS i nL ernCS que SC~
t r i am cCnSi derave i n t uenc i a perCn i S L a .
-"
DuranLe C pri me i rC gCvernC de PerCn , eSLe cCnj unLC de d i ~
terenaS evCu a S re aCeS BraSi ~Arg e n L i n a a S e manLeren pc i L i ~
camenLe di SL anLeS , reveSLi daS de uma dCSe razCave de CCrdi a i da~
d e , em tunaC Oe i n L e reSSeS L i aL er ai S eSpec i t i cCS .
FUNDA(A lc TllO VARGAS
IHDIPOI LPDOC
29
Ae eepeCu aCee em L crnc de uma a r L i C u aac pc L i Ca mai S
eeL r e L a enL re VargaS e PerCn . apareCer nc Brae i a parL i r dC pe-
r cdc da Campanha e e i L cra de 9 b D . A aLenac reC prcCa qu e am
ccS ce deree expreeeavam t ci Ccnt eri ndc ma i cr CcnCreL ude a eeL a
aprcx imaac . 0a em i n C ice de l 9b D Vargae L raL cu de mandar emie~
ear i cS peeecai e a PerCn para di e C u L i r ae perepe C L i vae de um ! uL u
rc r e aC i cnamen L c . o envi c dc jcvem L r aca h i S L a Jcac Ccu arL a
PerCn . C r i cu ura ex peC L aL i va pce i L i va quanLc i pcee i ci i dade da
adeeac dc BraS i i a um eS fcrc Ccmum de u n i t i Caac a L i nc~ame r l Ca
na . TanL c Vargae quanL c PerCn pare C i am perCecer a Cci nC i denc i a de
SeuS mandaLce Ccuc um mcmenL c pr i vi eg i adc para L a empreendimen~
L c . O der percn i e L a j a v i nha dandc C a r a evi den C i a de eeu i n
L ereeee em prcmcver uma aprcximaac en L r e cS pa e ee a L i ncamer i C
nce . ESL eS eS !crcS L cmaram ncvc impu ec a parL i r de Seu eegundc
per cdc preS i denC i a . a L ravee de um Ccn j u n L c de enLendi menLce ci
aL erai e rea i z adcS Ccm c Ch i e , Equadcr , Paraguai e Bc v i a . C em
penhc de IerCn neeL e SenL idc tci tavcreCi dC pcr uma par L i C uJ ar
Ccnj unI ura pc L i Ca na Amer i C a LaL i na , que ee L crncu , pcr um CurL O
per cdc , um L errenc t er L i de demcC raCi aS pcpu i SL aS . A em da pre-
eena de Vargae nc Braei , PerCn ee een L i u aCcmpanhadc pcr cuL raS
preeenaS pc L i C ae nc Ccn L i nen L e L a i e cmc : Tcanez nc Chi e
Paz ESLenScrc n a Bc v i a e T carra nc Equadcr . Deve~Se ai nda men
C i cnar c C reSC i menLc de tcrae parL idar i ae Ccmc , pcr exeml c . OS
AuLenL i Cce em Cuca . a Agc DemcCraL i Ca na Venezue a . o Apra nc
Peru e cS ScC i a i i SL ae na CuaLema a .
unL c a c tencmenc ma i S gera d c n a C i cna i emc n a Ame t i C a
LaL i n a , deveee reSSa L a r aqu i , L amcem . c prcj e L c d a ' TerCe r a Pc~
e i ac ' pat rcCi n adc pcr PerCn . TraLava~ee de uma tcrmuaac Ue Ca~
ra\er g cca . maiS acarCadcra que um e impee pce i C i cnamenLc reg i c~
3D
na . CcnSL i L u i a , de !a L c , uma prcpcS iac LaSLanLe i ncvadcra para
a epcc a , ccm tcrLeS L racS em ccmum ccm aS i dei aS que i nSpi raram c
NcvimenLc dcS Nac~A i nhadcS , c r i adc em 9 b b , n a reun i ac de Ban~
dung . Ccm reSpei L c a Amer i c a LaL i na , PerCn acredi Lava que a u n i ~
! i caOc da regi ac dever i a S er preced i da pcr uma un idade eccncm i
ca , cuj c ei xc pri nci pa Seri a uma a i ana enLre a ArgenL i na , c
Bra S i e c Ch i e .
Ac adc daS S i mi i L udeS , havi a impcrL anLeS di !erenaS en
L re cS prcj eLcS de pc i L i c a exLerna de PerCn e de YargaS LanLc
de ccnL eudc quanLc de eSL i c . Nc d i a de Sua pcSSe , c i der L raLa~
h i S L a LraS i e i rc dec arava .

NCSI cS ameri c ancS/ devemcS !crmar


um L ccc , pcSLc que L emcS prcL emaS ccnunS. . . Sendc cS EcL adcS
UnidcS c pai S mai S r i c c e mai S avanadc i nduSL r i a menL e , devemcS
ccnL a r ccm Sua Lca vcnLade . ''
2
Reaparec i a aqu i a ve ha !Crmu a
varg u i S L a marcada pea equ i di S L a n c i a e a amLi gu i dade , L racS j a
ccnheci dcS d e u m ' !azer pc i L i ca ' preSenL e n c BraS i deSde J 9 3 D .
ESLa tCrmu a i n c u i a , L amLem , uma v i Sac exL remamenLe pragmaL i ca da
negcci aac pc i L i c a , !cSSe nc p anc i nL ernc cu exL ernc .
o pri nc ipa cLSL ac u c a uma aprcxi maac mai S ccnSi SL enL e
ccm a ArgenL i n a Sera c i nL enL c de recuperar c pcder de negcc i aac
dc Bra S i j unLc acS ESL adcS Un i dcS . A pc i L i ca ex L erna dc gcver~
nanLe LraS i e i rc impunha , auLcma L i c amenL e , uma Seri e de Lar r e i raS
ac envc v i menLc dc BraS i na ! crmaac de um Lccc a L i nc~ame r i c anc ,
tcSSe eccncri c c cu pc i L i c c . Du ranLe L cdc c Seu Segundc gcvernc ,
nc enLanL c , YargaS ag i u de t crma a ev i L a r que Se t echaSSem de t i n i ~
L i vamen L e a S pcrLaS para u m eng a j amenLc deSLa naLureza . A S a ! i n i ~
dadeS naL urai S enLre c percn i Smc e c L raLa h i Smc , cS ccmpCnenLeS
2 . C ar i n de 2/D2/ 9 5 l .
3 l
nac i Cna i SLaS de SeuS prCg ramaS de g CvernC e C deSg aSLe Si eL emaL i ~
c C d e SeuS enLendi menLCS cCm C S ESLadOS Un idCS cCnL r i Lui r am enCr
memenLe neSLe SenL i dC . YargaS nOC punha mai S enha na ! Cgue i r a
maS , L ampCucC , dei xava que e a Se apag aSSe L CL a men L e .
A aL i L ude pendu ar de YargaS e m SeuS enLendimenLCS cCm
PerCn , Se rejrCdu z i u di reLamenLe n a eScCha dCS aL CreS r eSpCnSa
veiS pea cCnduOC deSLe r e ac i CnamenL C . DeSLacam~Se aqu i aS ! i ~
guraS de JCaC NeveS da FCnLCura e BaL i S L a LuSardC . pri mei rC
cCmC mi n i SL r C daS re aCeS ex L er i CreS , e C SegundC cCmC erLa i x adCr
em BuenCS A i r e S . AmLCS perLenc iam a g eraOC pC i L i ca que S e tCrma
cCm a RevC uOC de l 9 3D c umpr i ndC pape i S eSpec i ! i cCS na cCnpCS i
OC de !CraS dC Seg undC CCvernC Yatg a S . pri mei rC era repreSen
Lanle dC ParL idC SCc i a DemCc raL i cC | PSD ) i nLeg randC a a a cCn~
ServadCra dC gaLi neL e . LuSardC , pCr Sua veZ , nCLCr C caudi hC riC
grandenSe , dev i a Sua parL i c i paOC nC gCvernC a a n L i g a ari zade cCm
YargaS .
JCOC NeveS manLeve , deSde C i n i c i C dC g OvernC Yarga S , uma
pCS i OC !rCnL a menLe cCnL r a r i a a uma aprCx i maOC a PerCn . CCnj uga
vam~Se neSLa pCS i OC cCnL r ar i edadeS cCm C gCvernC percn i S L a , cCm C
emLai xadCr BaL i SLa LuSardC e cCm a cCrrenLe L raLa h iSL O na pC i L i
c a LraS i e i ra . ESLeS L reS a vCS eSL i veram preSenLeS em LCda a d i ~
nami ca d e L enSCeS e cCn t i LCS g eradCS e m L CrnC daS re aCeS Bra~
S i -ArgenL i n a aLe l 9b 4 .
-
IuSardC , que j a h a v i a Serv idC cCmC emLa i xadCr en BuenCS
Ai reS duranLe C gCvernC Du L r a , aLuCu cCmC o pr i nc i pa a r L i c u adCr
pC i L i c C daS re aCeS enLre CS dCiS pa i SeS . CCmC a n L i g C cCrr e i ~
g iCnar i C de YargaS , ! Ci nCmeadC para C pCSLC e m l 9 b l apeSar daS r
Si eL enci aS de JCOC NeveS . AC rememCrar eSLe per i CdC , L uSardC re-
3 2
aLava : " Que JCaC NeveS e a UDN L i nham cCnLra a mi nha i ndi caaC?
o JCaC NeveS d i z i a que . apeSar de Ler cCnqu i SLadC C PerCn e eSL ar
naquea S i LuaaC . eu naC era C emLai xadCr para a ArgenL i na . pCi S a
mi nha preSena a prCvCcava um aci rramenLC ! remendC da UDN . ' ( Car
n e i r C. 97 8 : 367 ) AS re aCeS enLre LuSardC e PerCn eram LaS L anL e
prCx imaS , L endC a Sua nCmeaaC repreSenL adC uma manCLra SuL i de
aprCx imaaC de YargaS aC gCvernC argenL i n C . A aL uaaC d e LuSardC
L i nha cCmC pri nc ipa caracL e r i S L i c a C c u L i vC peaS re aCeS peS
SCa i S .

TranSpunhaSe aqui para aS re aCeS ex L ernaS C e SL i C pC~


i L i cC L radi c i Cna " caudi heScC" meSc adC a uma reLCri ca pCpu i S
La .
CCm reepei L C aC g aLi neLe de YargaS . deveSe ai nda menc l C
nar a preSena de JCaC CCu arL ~ cCmC mi n i SL rC dC TraLa hC a par~
L i r de 9 b 3 - . Sempre i den L i ! i cadC cCmC um arL i c u adCr enLre C L r a
La h i SmC LraS i ei rC e C j uSL i c i a i SmC argenL i n C. A aci r rada CpC~
S i aC pCr parLe daS tCraS c CnSe rvadCraS . c i v i S e mi i L areS a Sua
permanen c i a nC gCvernC . !Ci um dCS !aLCreS que cCnL r iLui ram para
arL i c u ar C cCmLaL e i n L ernC aS !CraS L raLa h i S L aS dC mCvimenLC
cCnL r ar i C a uma aprCx imaaC pC i L i ca cCm a Argen L i n a .
Alem de aLuar n C SenL i dC d e !rear C S geSLCS dC gCvernC
que LuScavam aCercar~Se a PerCn . JCaC NeveS man LeveSe a L enLC
,
aS
pCSS i v e i S S i L uaCeS ameaadCraS nC panC i n L e rnaci Cna que pudeS
Sem adv i r da pc i L i ca e x L erna argenL i n a . A pr i nc ipa queSLaC . S em
duv i da . re!er iaSe aC deSej C de mCnCpC i zar aS r e aCeS cCm CS
BSL adCS Uni dCS . que . de acCrdC c Cm a v i SaC dC mi n i S L r C. deveri am
L er C BraS i cCmC i n L er CcuLCr pr i v i eg i adC na Ameri ca LaL i na . Pa
ra LanLC era i mpCrLanLe que Se manL i veSSe um d i SLanc i amenLC ~ naC
exceSSi varenLe cCn t i L i vC - enLre C gCvernC nCrLe~ame r i canC e a
33
Argen L i na . NeSLe SenL i dc t cr am cLServadcS ccm cerL a apreenSac j a
em 9b D c S i nLenLcS de PerCn para me hcrar c d i a cgc enLre |aS_
1ngLcn e BuencS A i reS . Dc pcnL c de v i SL a ncrL e~ameri canc eSLeS
ccnS L i L u i am cS primei rcS enSai cS de revi Sac da pc i L i ca di S c r i mi ~
naLCr i a a ArgenL i na ~ manL i da deSde c per i cdc da guerra e a i nda
maie rad i c a i z ada em 946 c cm a e ei ac de PerCn .
Jcac NeveS de Sua par L e man i teSL ava a YargaS SuaS prec~
cupa CeS ScLre eSL a queSLac i n c uSi ve arL i c u ar Sua cpi ni ac a
de cuLrcS aLcreS pc i L i c cS deSL acadcS na cena naci cna . De accrdc
ccm Sua pcSi ac aS maS r e aCeS dc gcvernc PerCn ccm cS ESL adcS
Uni dcS ccnS L i L u i am uma van Lagem para c BraS i . ESLa LeSe pOde Ser
LeSLada ccncreLamenLe duranLe a I Y Reun i ac de CcnSu L a quandc aS
LenSCeS enLre BuencS Ai reS e NaSh i ngL cn t cram i n L erpreLadaS ccmc
um t aL cr tavcrave para c eSL r ei L amenLc daS r e aCeS BraS i ESL a
dcS UnidcS . Ac menci cnar eSLe t aLc para YargaS Jcac NeveS r e aL a
va eut Cri cc: " NcSSa pcS i ac nc Sei c de a ( a Ccnteren c i a ) t ci da
pr imei r a a u L i ma hcra a mehcr qu e pcder i amcS L er e SC Superada
pe a dcS ESL adcS Uni dcS . I S Sc j a equ i va e a uma det i n i ac. Di g c
que t ci a mehcr pcrque cS ncSScS naL ur ai S ccnccrrenLeS eSL avam
tcra dc j cgc .
. .
3
A pcS i ac d a ArgenL i na tci quaSe de auSenci a . "
ApCS um ncvc per i cdc de e S t r i amen L c Surg i r am em meadcS
de 9 b 3 S i na i S de me h cr i a naS re aCeS dcS ESL adcS UnidcS ccm a
ArgenL i n a . A ncL i c i a da c cnceSSac d e empreSL imcS d c E x imLank a pa
/
rece ccmc a pr i n c i pa prcva deSL a Lenden c i a pcr parLe dc gcvernc
ncrL e~ameri canc . De accrdc ccm a cpi n iac de auL cri dadeS LraS i e i ~
raS eSL a mudana eSLava r e ac i cnada a pc i L i c a exLerna d a ncva
3 . CarLa de Jcac NeveS da Fcn Lcura a CeL u i c YargaS em D b . D4 . b .
Arqui vc CeL u i c YargaS CY D4 . Db / 2 . Cpdcc/FCY .
34
admi n i S t ragac repuL i cana . o Sent idc prat i cc dc g cvernc BiSenhcwer
ac Se deSpi r dc " mcra i Smc" demccrataI c r i ava cana i S ma i S S i mp i ~
t i cadcS d e r e ac i cnament c que v i Savam apenaS at ender cS i nt ereS
SeS mai S imedi at cS de Seu pa i S . N a v i Sc t emercSa dc emLai x adcr
dc BraS i em NaSh i ng t cn cr i ava~Se aqu i a pcSS i Li i dade de que cS
ESt adcS Un i dcS ret cmaSSem uma pc i t i ca de " equ i i Lr i c de
na Ame r i ca Lat i na cnde aS re agCeS ccm c BraS paSSaSSem a t e r
" i t rc argent i nc" .
4
um
Dc adc argent i nc a preccupagac ccm aS re agCeS dc Bra-
S i ccr cS ESt adcS Uni dcS pare c i a Ser rec iprcca . Sem nunca t er
aSpi radc a Se t ranS crmar num i n t er cc ut cr dcS BStadcS Uni dcs en
t r e cS pai SeS a t i nc~ame r i c ancS c gcvernc percn i S t a Se preccupava
ccm c t ema pcr cut rcS mct i vcS . PerCn h av i a c r i adc cert aS e xpec
t a t i vaS ccm reSpe i t c a pc i t i ca e x t erna de YargaS i dent i i candc
c prcj e t c de a i nhamentc acS ESt adcS Uni dcS mai S ccm Set creS pci i ~
t i ccS i n t e rncS da cena pc i t i c a LraS \ e i ra d c que ccm c prCpr i c
gcvernante dc pa iS v i z i n h c. Pcr i S t c meSmc c preS i dent e argen t i -
nc Sent i a~Se ccn i ant e quandc t entcu neut r a i z ar c S paSscS mai S
ccn t unden t eS de a i rmagac deSt e a i nhame n t c.
F ci n e S t e ccnt e x t c que aS negcc i agCeS dc Accrdc \i i tar
BraS i ESt adcS UnidcS de 9b2 t ermi naram ccnSt i t u i ndc um at cr de
t enSac para aS re agCeS BraS i ~Arg en t i n a . Scmavam~Se a i nda neSSe
mcmentc cS enLendi mentcS m i i t areS dc gcvernc ncrt e~ame r i canc ccm
.
c Uruguai e c Ch i e i Sc andc ai nda mai S c gcvernc argen t i nc em
Sua pc i t i ca ' an t i i mpe r i a i St a ' . I n i c i am~se entac pcr part e de
PerCn preSSCeS ScLre YargaS para a aSS i nat ura de um pac t c m i i ~
J 4 . Dccumentc de Jcac Car cS Nun i z ScLre aS re agCeS eccncm caS
BSt adcS Un i dcs~BraS i . Ri c de Janei rc 22/0 /b4 . A'1T . 2 b 6
JO
Lar ccm a Argen L i na . o gcvernc LraS i e i rc , pcr Sua vez , e i xava
c arc que qua quer i n i c i aL i va neSLe SenL i c nac pcer i a L ranSg r e ~
i r cS pri nc pi cS m i i L areSL raLeg i ccS aSSumi cS n a S ccnt erenci aS
i n Lerameri canaS rea i zaaS a parL i r e 14 .
l O
GOi S NcnL e i rc , cc~
mc chet e c BSL ac~Nai cr aS FcraS Armaae | FA) , C!CQV 1CuSive
ccni c i cnar a rea l i zaac e um pac L c mi i car ccm a ArgenL i n a a
pre v i a ccnccran c i a aS auL cri aeS mi i L a reS ncrLeameri canaS . Ac
t i na , enLreL anLc , eSLaS negcci aCeS t cram L cL a menLe eSva z i aaS .
Para c gcvernc argenL i nc , aS ccnceSSCeS Lras i e i raS acS
BSLacS Un icS eram aL r i Lu aS aS preSSCeS i nLernaS S cI r iaS pcr
YargaS . BSLe , mui LaS vezeS , e r a perceLi c ccmc uma v L i ma , i ncap
c i L ac e evar ai anL e Seu eSe j c e Lcrnar ma i S e S L r e i L c c re~
a c i cnamenLc ccm Percn . Juan Cccke , ccmc emLa i xacr argenL i nc nc
BraSi ac re aL ar a Seu gcvernc aS i ! erenLeS jcS i CeS nc BraS i
ccm reSpe i L c a Seu pa S , c cmenLava : " O PreSi enL e ca Repu| i ca ,
r . CeL u i i c YargaS , Sempre t ci tavcrave ccm r eSpe i L c a ncSSc pa~
S . Nac cLSLan L e , nunca pce eSenvc ver uma pc L i Ca jra L i ca neS
Le SenL i c , pcSLc que , em t unac aS mca i aeS ccai S SuaS i r e
L i vaS L i veram uma e t i c a c i a re aL i va . AS verae \ raS tunCeS i r i
genLeS vem Senc exerci aS pec Par amenL c e pe a i mprenSa , enqua
Lc , i t i cu L anc a i na ma i S c prcLl ema , c N i n i SL er i c e Rel aCeS
BxLer i creS eSLeve uranLe cS pri mei rcS ancS e Sua PreS i enc i a em
macS e um ec arac i n i mi gc c ncSSc pa S .

l 6
.
l b . CarLa e COi S Ncn L e i rc a BaL i S L a IuSarc em l O . . O
4
. P1QDl ~
Vc GC\1lC VIQB , GV O 4
. . l O/ . C[CC/GV .
l . CarLa e CccXe a Remcr i n c em
4
.
4
. O . N i n i S L e r i c e Rel ac i c~
n eS Bx L eri creS 4 C u L c . ( NRBC )
36
o prCpr i c preS i denLe argenL i nc acredi L ava Ser eSLa a pri
c i pa e xp i cagac para a nac~adeSac de YargaS ac Seu prcj eLc de tcr
magac dc PacL c ABC , e xpreSSandc SenL i menLcS de ccmpreenSac e
perSeveranga em Sua ccrreSpcnde n c i a ccm c gcvernanLe L
7
raSi elXO.
Nc i n i c i c de J 9b 3 PerCn deu um ncvc paSSc em d i regac ac pacLc ABC
ccm Sua v i S i L a ac Ch i e quandc an gcu aS LaSeS da u n i ac eccncmi ~
c a c h i encargen L i n a . o ider percn i S L a L enLava i nSer i r eSLa i n i ~
c i aL i va num ccntexLc mai S ampc d e a i angaS na medida que S e i n~
c u i a na AL a de SanL i ag c um arL i gc que cc ccava a u n i ac eccncmi c a
ch i enc~arg e n L i n a ccmc um arran c " . . . SuSce L i ve de i nLeg rarSe
ccm cS demai S ES! adcS dc ccnL i nenL e Se a e1 e ader i rem cuLrcS pa i ~
S e S i mi L rcteS ' .
S
A S reagceS n c Bra S i aS pcSSi ve i S ' e i L uraS ' deSLe acL i ~
g c rev i gcraram c anL i argenL i n i Smc n c pai S . Fcram enLac , ace era~
daS aS i n i c i a L i vaS d ip cmaL i caS LraS i e i raS nc SenL i dc de tcrLa e
cer cS agcS ccm a Amer i c a LaL i na ccm c t i L c , em grande med i da
de anu ar c i mpacL c daS i n i c i aL i vaS i n L egrac i cni SL aS de PerCn . Ac
meSmc L empc c I LamaraL i L r aLava de Se cpcr a quaquer mcL i i zagac
reg i cna que v i SaSSe a tcrmagac de LcccS cu ncvaS crgani zagCeS .
pcr eSLe mcL i vc , pcr exempc que em J 9b 3 c gcvernc LraS i ei r c Se
manLeve ccn L r a r i c a i n i c i aL i va equaL cr i an a de prcmcver uma ccnte~
renc i a de mi n i S LrcS gran~cc cmLi ancS e cenL rc~ame r i cancS . Um e
lL
SCdi c LaSLan L e i uSL r aL i vc da pc i L i c a de aprcx i magac aS nagceS
.
a L i nc~ameri canaS Se deu ccm c ccn v i L e ac preS i denLe peruanc Na-
nue Cdr i a para uma v i S i L a ac BraS i em SeL emLrc de 9b 3 . ESL a
7 . CarL a de PerCn a YargaS em D6 . D3 . b 3 . Arqui vc CeL u i c YargaS ,
CY b3 . D3 . D6/? . Cpdcc/FCY .
l S . ALa de SanL i ag c aSS i nada pcr ccaS i ac da v i S i L a dc preS i denL e
PerCn ac Ch i e , em teve r e i rc de 9 b 3 .
37
v i S i L a apar ec i a c ar amenL e ccmc uma ccnLraparL ida ac enccn L rc Pe~
rCn~I Lane z , i nc us i ve a venL i 1 ar um accrdc eccncmi cc enLre cs 90-
verncs Lras i e i rc e peruanc . Devem~se ai nda resSa Lar ccmc mcv i ~
menLcS impcrLanLeS dc Bra s i nc amLi L c aL i ncame r i canc duranLe
eSLe per cdc a e xpansac de Sua esL rada de errc na reg i ac rcnLei
r i g a ccm c Paraguai e a Bc i v i a e c i nc remenLc de ccnLaLcs ccm a
Yenezue a , CccmLi a e c Chi e . Apesar de
,
mui L as vezes , eSL as i n i
c i aL i vaS eSLarem r e ac i cnadaS a uma pc i L i ca de ccnL rapesc a c r es
c enL e presenga argenL i na na reg iac , nac dei xavam de represenL a r ,
pcr s i meSma S , u m dadc ncvc n a di pcma c i a Lras i e i ra .
A par L i r da v i S i L a dc presi denLe argen L i nc ac Cl i e c
ac i rramenLc dc senL imenLC anL i ~PerCn nc Brasi enLrcu n uma verda~
deira eeca ad a . Bm ccnL rapar L i da L crnaram~se mai s reuenLes as
sc i c i L agCeS pcr parLe dc preS i denLe argenL i nc de um enccnLrc peS~
scai ccm YargaS , cheg andc~Se a ccg i L ar numa v i s i L a de PerCn ac Ri c
de Janei rc duranLe cs esL e j cs da Tndependen c i a Lras i e i ra . As cr
L es reagCes da imprensa cca cgc mcSL raram a i nv i aLi idade pc i ~
L i ca de L a gesL c .
o mcmenLc mai S agudc de L ensCes i nL ernaS c r i adas em Lcr~
nc daS re agCeS Brasi Arg enL i n a , Se deu a par L i r dc di Scursc de
PerCn na BScc a Super i cr de Cuerra arg enL i na prc er idc
L er SecreLc em ncvemLrc de 9 b 3 . BnLre a s a i rmagCeS
eSLava a de que c I L amara L i represenLava c pr i n c i pa
.
em cara~
de PerCn
cLsL acu c a
uma pc i L i ca de a i anga ccm Yarg as , em un gac dc ' scnhc de hege
mcn i a ' a mej adc pecS unc i cn ar i cs desLe mi n i S L er i c . C i L andc ncmi
namenLe a aLuag ac de Jcac Neves , c preSi denLe argenL i nc L enL ava
demcnsLrar que aS d i i c udades que e x i S L i am para a jarL i c i pagac dc
gcvernc Lras \ e i rc nc pacL c ABC Se exp i cavam maiS pe a s i Luagac
3B
pcl i L i ca i nLerna nc BraS i l dc que pel a vcnLade peSScal de YargaS .
Na ccaS i ac dc di ScurSc de PerCn . Jcac NeveS j a nac eSLa
va nc gcvernc L endc ade r i dc de ccrpc e a ma aS i e i raS daS cr~
gaS anL ig e L u i SL aS . ApeSar de aL ri Lui r Sua Sai da dc mi n i S L e r i c
e m j unhc de 9 b 3 a ccnexac YargaS~PerCn c a aSL amenLc de FcnLcura
L i nha razCeS LaSLanLe maiS prcundaS que Se rel aci cnavam acS i m~
paSSeS i nL erncS g eradcS pel a creScenLe deSeSLaL i i zagac pc i L i c a
dc g cvernc Yarg a . Na rea i dade c deS i g amenLc de Jcac NeveS dc
mi ni SL eri c Se deu nc ccnL ex L c de uma re crma mi n i SL e r i a que Lem
ccmc SuaS pr i nc i pa i S mudangaS a eScclha de Y i cenL e Rac para c I L a
maraL i de OSvaldc Aranha para a Fazenda e de Jcac Ccu l arL para c
TraLa h c .
A denunc i a d c d i S curSc de PerCn ncS pri mei rcS meSeS de
l 9b 4 , SuSc i L cu uma amp a reagac n a i mprenSa e n c CcngreSSc LraS i ~
l e i rcS cri andc u m crLe SenL i menLc d e ani mcSi dade e ccn rcnLagac
ccm c pai S v i z i n h c. OS cpcS i LcreS de YargaS ag i am cCm uma dcSe
carregada de emcc i cnal i Smc ccmc Se a prCpri a hcnra da nagac eSL i
veSSe em j cg c . A pcSS i Li l i dade d e que c preSi denLe dc pai S eS L i ~
veSSe mcnLandc uma a i anga ma i S eSL r e i L a ccm PerOn . era perceLida
ccmc um aLc de L rai gac naci cnal . Em nenhum mcmenLc da hi S L Cri a
ccnL empcranea LraS i l e i ra aS rel agCeS ccm a Arg enL i na g eraram L a~
manha mcL i i zagac pc i L i c a i nL erna . O percni Smc era c arac L eri zadc
ccmc uma grande ameaga

ue pcderi a aL i ng i r LanLc a crdem inL erna


quanLc cS ccmprcmiSScS i nLernaci cnai S dc BraS i l . Nac reSLa duvi da
que c deLaLe nac icna em Lcrnc deSLa queSLac revel ava uma i nL e n:a
man ipu agac , que v i Sava agravar a c ri Se pcl i L i c a em que c pai S
nau rag ava .
39
Prccurandc aca mar cS a n i mcS , pcuccS meSeS depci S da S ai
da de Jcac NeveS , YargaS S uLSL i L u i u L amLem S e u emLai xadcr e m Bue~
ncS A i reS . Cr andc Le i L e Ri Le i rc ccmc ncvc repreSenLanLe dc Bra~
S i na ArgenL i n a , LuSccu ccn t e r i r um L raLamenLc mencS paSS i cna e
mai S pragmaL i c c aS re agCeS enL re cS dci S pai SeS . A ncmeagac de
Iei L e Ri Le i rc accmpanha c meSmc eSpi r i L c da i n di cagac de Y i cenL e
Rac para c I L amaraL i a quem aL e c prCpr i c emLai x adcr argenL i nc nc
Ri c de Janei r c aL r i Lu i a um SenSi veJ prcg r eSSc nc re ac i cnamenLc ccm
< 9
O Seu pi S . Ie i L e Ri Lei rc em BuencS A i reS prccurcu encarar aS
re agCeS BraS i ~ArgenL i na de accrdc ccm SuaS r eai S pcSS i L i i dadeS
de i nLenSi i cagac . Sua v i Sac de nen huma mane i ra repreSenLava um
recuc quanLc a uma mai cr i n L eg ragac enLre cS dci S jaiSeS mai S ap
naS uma crma mencS i dec cg i z ada de per ceLe a dc que a de Seu
anLeceSScr . Lcgc apCS aSSumi r Seu cargc na ArgenLina , c ncvc em-
Lai x adcr eScrevi a a YargaS , dandc Sua rece i L a para eSLe r e aC i c~
namenL c . Em pri mei rc ugar , de endi a a i dei a d e que uma i n L egra~
gac eccncmi c a nc ccn L i nenLe dever1 a Se ccnS L i L u i r num pcnLc de
equ i i Lri c para ccnLraLaangar c deSenvc v imenL c " aSScLe rLan L e ' dc
ncrLe dc hemiSteric , nac devendc nunca i mp i car numa manit eSL agac
hcSL i acS ESL adcS Uni dcS . L e i L e Ri Le i rc de! end i a uma aprcx ima~
gac maiS eSL r ei L a ccm a ArgenL i na , accnSe handc ac meSmc L emc
uma a L i L ude v i g i anLe " . . . t renL e ac eS!crgc de peneLragac eccncmi ~
c a argenL i na n c CcnL i nenLe. . . " De accrdc ccm Sua v i Sac , nac Se
LraLava de i g ncrar a re1gac ccmpeL i L i v a que e x i S L i a enL re cS dci S
< 2D
pai Se S .
l 9 . CarLa d e CccXe a Remcr i nc em 26 . D2 . b 3 ( NREC )
2D . CarLa de Ie i L e Ri Le i rc a
YargaS , CY b4 . D . Db/2 .
YargaS em J b . D . b4 .
Cpdcc/FCY .
Arqu i vc CeL u i c
4D
O g r au de pc i L i zagac daS re agCeS BraS i ~ArgenL i na neS~
Se peri cdc , aem de a eL ar um mai cr enL rcSamenL c PerCn~Yarg aS ,
Lermi ncu pre j udi candc a negcci agac de queSLCeS eSpec i i caS da age
da de enL endi menLc enL re cS dci S pai SeS . Ya e menci cnar aqu i dci S
L emaS : um de amLi L c mu L i aL era e cuLr c , Li aL e ra . A pri mei ra
queSLac Se re ere ac deLaLe ScLre " cc cni aS e L er r i L Cri cS depende
L e S ' , i n c u i dc na agenda da X Ccn erenci a I n L er namer i cana rea i za~
da em CaracaS , cm aLr i de l9b4 : e a Segunda , i ccnc uSac de um
ncvc acCrdc ccmer c i a enLre cS dci S pai SeS , ce eLradc em margc de
l 9b 3 .
Ccmc j a Oi menc icn adc , a reuni ac d e CaracaS cra ccnvc-
cada pecS ESL adcS Un idcS para LuScar uma eg i L i magac reg i cna a
Sua i n L e rv engac n a CuaLema a . A d i ScuSSac da S i L uagac de ccc-
n i aS e L e r r i L Cr i cS na Ame r i ca IaL i na ci i nSer i da pcr i n S i S L e n c i a
da ArgenL i n a , que j a v i n h a , deSde a cr i agac da CEA , preSS i cnandc
pcr um pcS i c i cnamenLc da reg i ac ccm reSpe i L c ac L ema . Nc que Lan
g e c aSSunLc pr i nc i pa da Ccn ere nc i a . cS g cverncS LraS i ei r c e
argen L i n c man L i veram aL i LudeS di ameLra menLe cpcS L a : a ArgenL i na
Lendc Se a i adc ac gcvernc guaL ema Lcc ; e c BraS i ac ncrLe~ame r i
canc .
Ccm re agac i queSLac daS cc cni aS e L er r i L Cri cS , c Bra~
S i : apCs c r i a r uma pri me i r a expec L aL i v a de que apci ar i a c p e i L c
arg enL i nc , manLeve Sua pcS i gac cr i g i no de qu e e S L e e r a u m deLaL e
/
que ccmpe L i a ac crc daS NagCeS Un idaS . A pcSS i Li idade de que c
gcvernc LraS i e i rc adcLaSSe uma a L i L ude d i eren L e , S urg i u a parL i r
c di ScurSc d e YargaS pcr ccaS i ac dc Di a d a Ame r i c a . E S L a ci ra~
pi damenL e eSvaz i ada duranLe a rea i zagac da Ccnerenc i a . A de e~
gagac LraS i e i r a ccnLava ccm deSLacadcS cpcS i L creS pc i L i c cS a Yar
4l
gaS que L raLaram de evi L ar quaquer L i pc de enL endimenLc de Seu
pa iS ccm c gcvernc argenL i nc ScLre a maL e r i a . Y a e menci cnar em
par L i c u ar a aLuaac dc depuL adc A tcnSc Ari ncS , ider da UDN na
Camara dcS DepuLadcS ccmc O pr i nc i pa arL i c u adcr de uma pcS i ac
anL i~Argen L i n a . Ccmc reSu L adc , a de egaac LraS i e i ra paSScu a
detender uma cri enL aac j u r i di c a para a queSLac , L r anSt er i ndc pa
ra a CNU c encaminhamenLc daS de i LeraCeS ScLre c L ema .
CuLrc Lema mani pu adc pc i L i c amenLe t ci c dc Accrdc Ccmer
c i a aSSi nadc enL re cS dci S pa i SeS em pri nci pi cS de l 9 b 3 . Pcr eSLe
ccnveni c a ArgenL i na S e ccmprcmeL i a a vender l . bDD . DDD Lcne adaS
de L r i gc aO BraSi ccLri ndc na epcca BD1 dc aLaSL ec i menLc exL er~
nc deSLe cerea dc pai S . Bm Lrcca c BraS i expcrL ar i a made i ra c
te , ac cacau Lanana e aLacaxi para c mercadc argen L i n c . Dc pcn~
Lc de v i S L a LraS i e i r c . c Accrdc apreSenLava a vanL ageri de evi L ar
um deSemLc e c em dCareS , permi L i ndc ac pai S eccncmi zar SuaS Lai ~
xaS reServaS de enLac . Para a ArgenL i ra L raLava-Se de um paSSc
impcrLanLe na di reac de uma mai cr i nL egraac enLre aS duaS eccnc-
mi aS . AS reaceS na i mprenSa e nc mei c paramenLar LraS i e i r c
,
a
aSSi naLura dc ccnve n i c tcram i medi aLaS . Pcr um adc c r i L i cava~
Se c taLc de que c pa i S paSSari a de S uperavi L ar i c a d e t i c i L ar i c em
Seu Laanc de pag amenLcS ccm a ArgenL ina . Pcr cuLrc amenLava~
se a deSp1c\eac dc prcduLcr LraS i e ir c , que nac L e r i a ccndi CeS de
.
d
2 l
ccmpe L i r ccm c S precS c L r i g c argenL i nc . Ac t i na a ArgenL_
na SC ccnSeg u i u manL er um Supera v i L ccmer c i a SuLSL anci a ccm c
BraS i nc anc de l 9 b 3 , paSSandc a uma S i Luaac de equ i i Lr i c em
l 9b4 , para cgc vc L a r , a par L i r de l 9 b b , a L radi c i cna pcS i ac de
t i c i L a r ia .
42
De t aL c , tcram LaSL anL e t ruSL ranLeS cS reSu L adcS ~ L anLc
nc n ve regi cna quanLc L i aL era ~ dcS i nL en L cS para anar aS
LaSeS de um PacLc ABC . Bm t i n S de l 9b 3 pcdia~Se t azer um pri mei rc
LaJanc quanLc ac SuceSSc de PerCn em Sua pc L i ca de aprcx i maac
acS pa SeS v i z i nhcS . Fcram rea i zadcS enL end imenLcS ccm c Ch i e ,
Paragua i , Bc v i a e Bquadcr . CS truLcS ccncreLcS deSLaS i n i c i a L i ~
vaS , n O enLanL c , eSL i veram LaSLanLe aquem daS e xpecLaL i vaS c r i adaS
pe c gcvernc argenL i n c . ( Nag neL , 9b 3 ; CanuS , l 9B4 ) . BSLeS ccnLa~
LcS L amLem tcram eSvaz i adcS pec taLc de Que LanLc c Urug uai qua
L c c Peru L ermi naram Seg u i ndc a a L i Lude de di SL anc i amenLc da di p
mac i a LraS i e i r a .
Pcr cuLra parL e , nac Se pcde negar a e x i SL enc i a d e uma
S imeL r i a c L i ca enL re c Bra S i e a ArgenL i na neSSe per cdc . A im
pcSS i Li i dade de que eSLa S imeL r i a reverLeSSe uma i n L eraac Li a~
Lera pcS i L i va , Lermi ncu prcvccandc prc!undcS LraumaS nc re ac i cna
menLc enLre cS dci S pa SeS . A i mpcSS i L i i dade de uma a iana en
Lre YargaS e PerCn nac S i g n i t i ccu , de tcrma a guma , c aLrandamen L c
dc SenL i menLc anL i arg e n L i nc nc BraS i . Pcr cuLra parL e , a aL i L ude
dc gcvernc LraS i e i r c de r e j e i ac a uma a i ana ccm c der perc-
n i S L a-i ndependenLe de Seu grau de i rrea i Sm
_
~ apenaS re!crcu um
reSSenL i menLc j a h i SL Cr i c c na Argen L i na .
5 . A questo petrol fera/
C L ema dc pe L rC ec adqui r i u mai cr i mpcrL anci a nc BraS i
em tunac daS prCpr i aS neceSS i dadeS LaSi caS dc deSenvc v i menLc ecc
nOmi c c dc pa S . ( NarL i nS , l 97 6 ) Ccm c avanc dc creSci menLc i n~
43
duSL r i a Li a S i e i r c , a dependnc i a exLerna de S upr imenLcS de peLr
ec e SeuS deri vadcS LcrncuSe cada vez mai S prcL ema L i c a . Ac meS
mc L empc , aS empreSaS eSL rang e i raS ~ ncrLe~ame r i canaS e Lr i L a n i ~
c a S ~ Que Se Lene t i c i a vam deSLa dependnc i a , eSL i veram pcr mu i L c
L empc mai S i n L ereSSadaS em ccnL i nuar tcrnecendc peL rC ec d c que em
prcmcver Sua expcraac em L e r r i L Cri c LraS i e i r c .
DeSde c S ancS 3D havi a S urg i dc , n c mei c pc L i cc e mi i ~
tar , a preccupaQac de que Se i nSL aaSSem r e t i na r i aS nc BraS i , de
tcrma a redu z i r cS a L cS g aS L cS daS i mpcrL aCeS peLrc teraS . NeS~
Le quadrc aS ccmpanhi aS SL andard Oi , Texacc , AL anL i c Re t i n i ng
Ccmpany e a Ang c~Ame r i can prcpuSeram a i nSL a aac de r e t i nar i aS
nc pa S , de manei ra a evi L ar que eSLa i n i c i aL i va
<
ca1 SSe em macS
nac icn ai S , priv adaS cu eSL aL a . A pcS i ac dc gcvernc LraS i e i r c ,
n c enLanL c , tci d e detender a r e t i n aac ccmc uma aL i v idade d e ccn~
L rc e nac i cna , ccnSeg u i ndc , em 94B , que a pr ime i ra r et i nar i a i nS
L a ada nc pa S - n a Bahi a ~ tcSSe lDD1 eSLaLa .
A parL i r dcS ancS bD , c peL rC ec nc BraS i paSScu a ccu~
par um eSpac cruci a nc deLaL e nac i cna em Lcrnc daS neceSS idadeS
LaS i caS dc deSenvc v imenLc eccncmicc dc pa1 S . Um ccnj unLc d e L e ~
maS , di r eL a cu i ndi r eL amenLe r e ac i cn adcS a prcL ema L i c a peL rc t
ra , amp i aram c Seu S i g n i t i c adc L ra zendc a Lcna pcmicaS ccmc : a
parL i c i paac dc capi L a eSL rang e i r c na eccncmi a c eSLaL i Smc ; e a
prCpr i a de t i n i ac da ScLeran i a nac i cna .
, /
Na medi da que c p

LrC ec
era perceLidc ccmc um recurSc v i L a para que c pa S aSSeguraSSe
p enamenLe Sua auLcncmi a energe L i c a , aLr i a~Se nc p anc naci cna
uma di ScuSSac quanLc prCpr i a ccn di ac de dependnc i a dc BraS i .
De tendi a~Se c mcncpC i c eSL aL a em L cdaS aS a L i v i dadeS re ac icna~
daS ac peL rC ec pcr duaS razCeS LOe i c aS : pcr um adc , permi L i r i a
44
ccrr i g i r an L i gcS " errcS " qunLc aC \ixc ccnlrcTe ecIre a enLrad de capi~
L a i S eSLrang e ircS nc pa i S ; pcr OuLrc Seri a aSSeguradc um ccnLrc e
LcLa ScLre um Lem ' Super i c r " a quaquer cuL rc , cOnSi deradc de Se
gurana n ac i cna .
Em n i ve i nLernaci cna c Lema dc peLrCec Se Lcrncu cada
vez mai S preSenLe em unac da eLre naci cna i S L a que ccnLag i ava c
mundc SuLdeSenvc v i d c . creScenLe reaac n c Cri enL e Nedi c a S a L i
vi dadeS d e empreSaS peL r c1 i eraS eSLrang e i r aS Scmava~Se c prcceS
Sc de deScc cn i zaac de di verSaS naCeS , demarcandc~Se cS pr i me i ~
rcS paSScS d e um emLaL e NCrLe~Su . Nc amLi L c aL i nc~ame r i canc , a
queSLac peLrc i era SuSci Lava duaS expe r i e n c i aS i mpcrtanLeS pcrem
ccnLraSL anLeS : a pri me i ra nc Nex i cc cnde Se adcLcu uma pc i L i c a
mar cadame nL e naci cna i S t a deSde cS ancS 3D ; e a Segunda na Yene
zuei a que cpLcu pcr uma pc i L i ca de ccnceSSCeS acS i n L ereSSeS ex~
L erncS .
Nc BraS i , aS ccmpanh i aS eSL rang e i raS i gadaS ac peL rC ec
cram avcr ec i daS pe a CcnSL i L u i ac de l 946 , graaS a i nSi SLenteS
preSSCee da SLandard Ci e dc prCpri c g cvernc ncrL e~ame r i canc . ( l1O1
r a l 9B6 : 9 2 ) Duran Le L cdc c jer i cdc DuLra ( l 946~bD ) eSLaS empre~
SaS cram prcLeg i daS nac cLSL anL e a creScenLe mcL i i zaac nc pai S
em Lcrnc da nac i cna i zaac L cL a da a L i v i dade peLrc i era .
DeSde Sua campanha preSi den c i a em l 9bD YargaS de endeu
a cr i aac de uma empreSa. peLrc i e ra nac i cna ccnc um empreend ime
Lc pri cr i L ar i c de Seu ncvc gcvern c . ESL e prcj eL c ci envi adc ac
CcngreSSc em dez emLrc de J 9b l , i n i c i andcSe enLac um cngc per icdc
de deLaLeS denLrc e tcra dc Par amenLc , que mcC i i zcu cS mai e va
r J adcS SeLcreS da Scci edade LraS i e i r a . CS pr i n c i pa i S e i xcS da
4 b
di ScuSSac Se deram e m Lcrnc da queSL ac dcS a canceS dc mcncpC i c
eSLaLa e da parL i c i pagac eSLrang e i r a naS a L i v i daeo c e r e i nagac .
Yarg a S , de Sua parL e prccurava aSSegurar a cccperagac eccncmi c a
ncrLeameri cana aLraveS de uma parL i c ipagac na ccnSLrugac de r e t i ~
nar i aS . A r ei v indi cagac dce SeLcreS pri vadcS ncrLe ~amer icancS , nc
enL anL c era mai S amLi c i cSa na medida que deSej avam garanL i r Sua
preSenga na prCpr i a exp c ragac dc peL rCec LraS i e i rc .
Ya e ncLar aqui a d i t erenga enLre a ccndugac dc prcj eL c
Si derurg i cc dcS ancS 4D e c de c r i agac da PeLrcLraS , dez ancS de
pci S . A em dc aLc de que cS ccnLexLcS pc i L iccS i nL erncS e e x -
L erncS Lerem Si dc LcLamenLe di verScS , perceLeSe que eSLaS i n i c i a
L i vaS Se deram e m mcmenLcS di t erenLeS daS re agCeS BraS i BSt adcS
Uni dcS . A cLLengac pcr YargaS de um i nanc i ame nLc j unLc ac Ex i m
Lank para c t unci cname nLc da Ccmpanh i a Sderurg i ca Nac i cna , tci
ccnSi derada na epcca uma cperagac e x i L cSa nc Que Lange a pc i t i c a
eccncmi ca dc ESL adc LraS i e i r c h av i a preva ec idc c i nL ereSSe
naci cna . NeSLe ccnLe x L c a cccperagac eccncmica dcS ESL adce Un i
dcS apareci a ccmc u m e emenLc L cL amenLe ccnvergenLe a c cr L a e c i
men Lc dc ESLadc LraS i e i r c . ESLa ' v i L C r i a ' d e YargaS , enL reL anL c ,
devi aSe tundamenLamenLe ac ccnLexLc pc i L i cc em que Se eSLruLu
rava , enL ac a re agac de dependenc i a dc BraS i acS ESL adcS Uni
dcS . Pcr um adc , O gcvernc ncrL e~ame r i c anc havi a cpLadc pe a eS
L raLeg i a de negcci ar c a i nhame nLc LraS i e i rc ; e pcr cuLrc a
/
indet i n i gac dc cenar i c i nL ernaci cna permi L i a ac gcvernc LraS i e i
r c amp i ar Seu pcder d e Larg anha j unLc acS ESLadcS Uni dc S .
NcS ancS b D c prcj eLc d a PeL rcLraS recc ccava eSLa queS~
Lac pcrem em cuLrcS LermcS . Em pr i me i rc ugar , c a i nhamenLc acS
BSLadcS Un idcS j a era um taLc ccnSumadc , apci adc numa reagac de
46
dependenci a eSL ruL uramenLe eSL aLe ec i da . A queSLac dc peL rC ec ,
pcrLanLc , eSL imuava c queSL i cnamenL c deSLa dependenc i a . Ac meSmc
L empc , c ccnLexLc demcc r aL i c c LraS i e i r c aLr i a c eSpac para c de-
LaL e ScLre aS vanLagenS da aSScci aac ac capi L a eSL rang ei r c - pa
L i cu armenLe c ncrL e~ame r i canc - para c deSenvcv imenL c eccncmi cc
dc pai S . NeSLe quadrc , Land e i raS nac i cna i SLaS ccmc a d c mcncpC
i c eSLaLa dc peL rC ec ganharam Lerrenc cLSL r u i ndc c i vre curSc
da tCrmu a vargOi SLa da cccperaac eccncmi c a ~ empregada ccm penc
e x i L c ncS ancS 4D . A mcL i i zaac gera da Scc i edade LraS i e i r a em
Lcrnc da c r i aac da PeL rcLraS ~ expreSSa ScL c ccn heci dc S c_an " C
peL rCec e ncSSc " - eSLava L amLem re aci cnada a ccnS c i en c i a da ccn
di ac dc SuLdeSenvc v imenLc dc pai S . O naci cna i Smc aparec i a , en~
Lac , ccmc um prcceSSc de ccnS c i e n L i z aac daS imi L aCeS exLernaS
que Se impunham ac deSenvc v i menLc eccncmicc LraS i e i r c . ( CardcSc ,
l 9 b 7 : BB~9B )
C anLepr cj eL c envi adc pcr YargaS ac Par amen L c , prcpunha
uma tCrmu a i nL e rmedi a r i a enLre a par L i c ipaac pri vada nac i cna e
eSLrang e i ra , e a prcpr i edade eSLaL a . BSLe prcj e L c prev i a a c r i a~
ac da PeL rcLraS na Icrma de uma empreSa de eccncmia mi S L a , eSLa~
LeecendcSe uma percenLag em t i xa para c capi L a nac i cna e eS~
L range i r c . Na rea idade , YargaS prccurcu " . . . S e S i L uar n uma i gua
di SLanci a daS t acCeS m i i LareS em ccnt i L c , ccnLer a hcSL i idade
ncrL e~ameri cana para a cLL enac de credi LcS , e ac meSmc L empc , ca~
.
na i zar para S i , c apci c pcpu ar que ccnSL i L u i a Seu mai cr recurSc
pc L i cc. . . " ( Nar L i nS , J976 : 343 )
O deLaLe dc prcj eL c preS i denci a prcvcccu um eque de
a ianaS parL i dar i aS LcLamenLe aL i pi cc nc CcnqreSSc . Ccm c i n
L u i L c de manL er S u a pcS i ac an L i g e L u i S L a e de aprcve i Lar~Se da t e
47
Lre naci cna i S L a nc pa S , a Uni ac DemccraL i ca Nac i cna ( UDN ) aSSu~
mi u - ccnLra Sua c a S S i c a cr i e n L a ac i Lera - a de IeSa dc mcncpC-
dc peL rC- i c eSL aL a na peSqu i S a , avra , re t i naac e L r anSpcrLe
ec . ( B i rSL , l9B4 ) BSLa pcS i ac Ici manL i da aLe a vcLaac t i
da PeL rcLraS na , em t i nS de 9 b 3 , quandc I ci aprcvada a c r i aac
ccmc uma empreSa eSL aL a . Na cuL ra pcn L a eSLava c Par L i dc TraLa-
h i S L a BraS i e i rc ( PTB ) , que Se d i v i d i a enL re um apci c i rreSL r i t c
a prcpcSL a d e YargaS e a cceren c i a d e Sua p aL a I crma naci cna i S L a .
C ParL idc Scc i a Demcc raL i cc ( PS D ) S i L uava-Se n c me i c , Ccm pcS i ~
CeS ccnLra e a Iavcr d c prcj e L c preSi denc i a .
DuranLe L cdc c peri cdc de L rami L aac nc CcngreSSc dc prc~
j eL c peLrc Ierc , Ici demcnSL rada , pcr parLe de aLcreS pri vadcS e
gcvername n L a i S ncrLe~ame r i cancS , uma prcIunda i nSaLi SI aac quanLc
ac d i re c i cnamenLc da queSLac nc BraS i . C deSccnL enL amenLc de \as!
i nglc apare c i a nac apenaS em preSSCeS d i reLaS ac gcvernc LraS i ~
e i rc , maS L amLem aL raveS d e uma ' i nd i SpcS i ac' gener a i z ada , ma -
n i I eS L ada j unLc a YargaS e SeuS cc aLcradcre S . BSLe era i den L i I i
cadc ccmc c pri nc i pa reSpcn Save pe a cnda n ac i cn a i S L a n c BraS i
que , de accrdc ccm a admi n i SL raac ncrL e-ae r i c ana , v i nha Sendc
eSLi mu ada pcr Sua a L i L ude ex ceSSi vamenLe ccmp acenLe ccm aS Icr~
aS ccmu n i S L aS cca i S .
De I aL c , a c r i aac d a PeL rcLraS I er i u cS i n L e reSSeS dcS
BSL adcS Un i dcS , Sem Leneji c i a r cS de YargaS . C epi SCdi c em Seu
ccn j unLc de i xcu marcaS impcrLanLeS para aS re aCeS Bra S i -ESLa~
dcS Un i dcS . Seu cgrc pri nc i pa I ci prcpi c i ar pcr mei cS L cL a ~
menLe exL empcranecS - uma prcva de reSi SL enc i a aS preSSceS ncrLe~
ame r i canaS . C t ra L amenLc da queSLac ccmc um Lema de ScLeran i a na~
c i cna I ci aqu i um i n S L rumenL c dec i S i vc de mcL i i zaac i n Lerna
48
tavcrecidc pe c ccnLexLc demccraL i cc dc mcmenL c . Ccn t ig urcu ~Se
enLac ua S i Luaac de ne_cci a_ac imi L e nc re aci cnamenLc cnL re
cS dci S paiSeS c que cri cu um i mpcrL anL e precedenL e para cuLraS
negcci aCeS a Serem deSenvc v idaS nc t uLurc .
6 . Parmetros do debate interno : atores , discursos e opinio
pbl ica
A pc i L i ca i n L ernaci cna dc BraS i duranLe c Segundc Cc
vernc YargaS tci pcSL u ada a par L i r de duaS i dei aS LaSi caS : pri e_
ra aS re aCeS eccncmi c aS ex L ernaS deveri am ccnL ri Lui r de tcrma
dec i S i va para c deSenvc1 v i menL c eccncmi c c LraS i e i r c ; e Segunda
que t cSSe manL idc c al i n hamenL c pc i L i cc e mi i Lar acS " pr i nc ipicS
de Sc i dari edade dc mundc cci denLai ' . De accrdc ccm aS duaS pre
miSSaS aSS i n a adaS , c d i ScurSc da pc i L i ca exLerna LraS i e i ra L eve
Seu ccnLeudc d e t i n idc pe aS e n taSeS eSec i t i caS que SeuS pr i n c i ~
pai S aLcre prccuraram deSLac a r .
Jcac NeveS da FcnLcura pri me i rc

hance er d e YargaS , L i
nha ccmc pri nc i pa marca d e Seu di ScurSc um Lcm tcrLemenLe i decC
g i cc que i n ccrpcrava t i e menL e c ccn j unL c de menSagenS de guerra
t r i a da pc i L i c a ex L erna ncrLe~ame r i cana . Para Jcac NeveS , a Sc
uac da cccperaac eccncmica adapL avaSe per t e i L amen L e aS premi S
SaS ma i S g cLa i S dc ccn t i L c LeSL e~CeSL e . C n i ve amenLc eccncmi ~
c c enLre naCeS pcLreS e r i caS e r a Sugeri dc aqui ccmc uma tcrma
de tcrLa ecer aS a i anaS denLrc dc prCpri c ' Lccc cci denLa ' .
TraLava~Se i nc u S i ve de uma Sc uac g cLa que permi L i
r i a neuL ra i zar cS cLSL acu cS a uma p ena harmcn i a n c mundc cc i
49
denLa . UL i i zandc uma Lermi nc cg i a tcrL emen L e i deccg i z ada Jcac
NeveS i den L i t i c ava na cccQeraac eccncmi ca " . . . um me i c de reSLa
Le ecer a paz ncS eSpi r i LcS , e de demcnSLrar que cS pcvcS dc Cc i ~
denLe nac S e de i xarac enganar pea t a Si dade cc eL i v i SL a eepcSada
pcr uma L i ran i a L cL a i L a r i a , que apenaS preccn i z a a i gua dade ecc
ncmi c a para uSc exL ernc e para a ccnqu i SL a de adepLcS aLravee dc
_ , . . 22
prcceSSc de h i pcCr i S i a e L rai ac a PaL r 1 a ' .
ALcreS mai S envc v i dcS nc prcj eLc de cccperaac eccncmi ~
ca prccuravam Se g u i a r pcr uma ncac mencS i decCg i ca dcS a cS
eccncmi ccS exL e rncS dc pa S . Bcrac i c Lat er Surg i a aqui ccmc O pe
Scnagem ma i S i mpcr L an L e na mcnL agem de um pJ anc eccncmicc que arL_
cu aSSe a cccpe raac eccncmi ca i nL ernaci cna a aac empreendedcra
dc BSLadc e a parL i c ipaac creScenLe dc i nL ereSSe pri vadc naci c~
na . , Ccmc mi n i SL rc da Fazenda , Lat er ccncenLrcu Sua aL uaaC ex
Lerna na LuSca de t i nanci amenLcS j unLc acS crg an i SmcS t i n ancei rcS .
A aSScci aac enLre a eSt era pc i L i ca e eccncmi ca Se ta
zi a preSenL e nc d i ScurScS de La ter ncS t crcS i n L ernaci cnai S . Ac
tundamenLar a neceSSidade de ma icreS i nveSL i menLcS dc Bancc 1 n Ler
nac i cna nc campc dc deSenvc v i menLc eccncmi cc duranLe a Y I T Reu
ni ac dc Fundc NcneL a r i c I nL e rnac i cna ( FN T ) , Later e xp i c i Lava eS~
La v i ncu aac : ' _uanLc ac Bancc I n Lernac i cna , nac vej c hcj e a
Sua tunac ex c uSi vamenLe nc ' deSenvc v i menLc" e " reccnSLruac "
ccmc Seu ncme reve a . . . BmLcra preci SemcS acei Lar c L r i SL e taLc
/
de que a precari edade da paz Lcrna cLri gaL Cri a g r ande deSpeSa em
armamenLcS , e neceSSa r i c nac eSquecermcS que ScmenLe aLraveS dc
deSenvc v imenLc da i nduS L r i a e da ag r i cu L ura a verdadei ra paz pc~
2 2 . Di ScurSc de Jcac NeveS da FcnLcura duranLe um j anLar em hcme~
nagem a Dean AcheScn . Arqui vc CeL u i c Yarg aS CY b2/D6 . 6/2 .
bD
de Ser aL ing ida . CS armamenLcS pcdem vencer guerraS maS , j ama S
ccnSeguem errad i car aS cauSaS da g uerra . A grande ccnL ri Lu i ac
que c Bancc pcde Lrazer para LcdcS cS paiSeS memLrcS e a ccn L r i
Lui ac de Sadi cS pr i n c i pi cS Lancr i cS ccm u m eS tcrc nc SenL idc
de a j ud~ cS nc deSenvc v imen L c dc L ranSpcrL e , e e L r i c idade e prc~
duac de a imenL cS ' .
23
Uma daS caracLer i S L i caS mai S i mpcrL anL eS da pc i L i ca ecc-
ncmi ca de YargaS tci a de ccmpaL i Li i zar mcde cS de aac d i t eren~
L e S . aLraveS da cr iaac de eSpacS a Ler naL i vcS de tcrmu aac de
pcl i L i c a S . Ac meSmc L empc qu e eSL i mulava a implemenLaac de uma
pc i L i c a eccncmica deSenvc v imen L i SL a aSScc i ada ac capi L a eSLran~
g e i r c , YargaS aSSumi a ccmprcmiSScs de cunhc ma i S naci cn a i SL a v i ~
Sandc ccnSc i dar aS LaSeS d e auLcncmi a da n aac . A cri aac da AS~
SeSScr i a Eccncmi ca da PreSi denc i a da RepuL i ca cumpri u um pape
tundamenLa neSLe prcceSSc c r i a ndc uma ar L i c u aac di nami ca enL re
a pc L i ca admi n i SL r aL i va e de p an ej amenL c que aLri a tcrma enLe
" . . . uma ma i cr par L i c ipaac dc ESLadc naS di r eL r i zeS da eccncmi a
nac i cna " . ( D ' Arau j c , l 9B 3 : 34 )
A t igura mai S deSL acada na ASSeSScri a t ci Rcmu c A mei ~
da , que prccurcu ar L i c u ar cS pri nc i pi cS cr i en L adcreS dc penSamen~
Lc eccncmi cc naci cna S i L a aS ncCeS ma i S g l cLai S de auLcncmia e
deSenvclvimenLc . Em Seu di ScurSc naS NaCeS Un idaS , em t i nS de
l 9b 3 Rcmu l c Ame i da L amLem det endi a a neceSS idade da cccperaac
eccncmi c a . Ac e xpcr SuaS i de iaS , n c enLanL c prccurava en tccar a
cccperaac i nL ernaci cna nc ccnLexLc daS cpCeS naci cna i S , retcr
23 . Di ScurSc de Bcr c i c Lat er na Y I I Reun i ac de CcvernadcreS dc
BanCc I nL ernaci cna e dc FNI . Arqu i vc CeL u i c YargaS , CY b 2 .
D9l b/b . Cpdcc/FCY .
b l
QDC IC1QC CD\IC lHCDBC lD\CID C CX\CID C CBCDVC1Vl
HCD\C CCCDOHlCC . P QDCB\C IC1QC CD\IC C CCCDOHlCC C C [C11~
\lCC [ICCl QDl C LCIH lLCICD\C QDCJ [ICBCD\ [CI UCC
NCVCB C HCBHC [CI LCI .
DC CCIC CCH HOHD1C PlHCl, C CBCDVClVlHCD!C CCDB\l
\D1 DH LlH CH Bl HCBHC , C DC [CDB DH HClC [I \lDQlI BC_D
ID_ . Dl2l CD\C . " PI C [1B CBCDVC1VlC , QDC DLCIC CB\~
LlllC C LCHCBII CCCDOHlCC C BCClJ DDH QID I2CVCJ , QtC
BC CX\CID C C DlCC [CIlQC QIVC ; CB IHHCD\CB [ICBCD\H B C,
CD\C, CCHC C HC1!CI CHlD!C BCQDIDQ . PI CB [1BCB lDBDLl
ClCD\CHCD\C CBCDVClVlC B , LIQCB CCH LIDB\IQC [CLIC2 C
HIQDI DCCCBBlC , lDQDlC\QC lD\CID C QDBC \C [C~
IlQCB CCHC QICBBC CX\CID . ICI CD\IC 1C , CCHC DCH BCQD~
IDQ lD\CID DCH BCQDIDQ CX\CID [CCH BCI CCDBCQDlB SCH C
CBCDVCJVlHCD\C, C1CB DC [CCH _DI , HB BCD\lI QDC C HC1!CI ca
HlD!C BCQDIDQ 6 C CBCDVC1VlHCD\C . ' '
Z4
PI CD\CDCI B l LCICDQB DCB lBCDIBCB BCLIC B ICl~
QCCB CX\CIDB C [1 B , 6 [ICClBC BD1 lBI [IO[Il LCIHQC C
QLlDC\C C VIQB C CCH[CBlQC [C1 1\lC QDC LDBCCD D CBCC1!
C BCDB HlDlB\ICB . P [ICBCDQ C LlQDIB CCHC UCC NCVC B , !CI~
ClC LLCI C HlCIC ULC\ CCH[CDC C [CBC CCDBC1VCI C HlDlB\6
IlC, \CIDV [C11\lC CX\CID DH CH[C C QC HlDC C CCD\I~
lQOCB C HLlQDlC B . P CCD_ DQQC C l lD!HCD\C [C1 1\lCC C D
/
ClCD1 lBHC DC IC[ICBCt\V CH B l HCBH DH [ICXC , QIQB C [j1
Z4 . DlBCDIBCB C HOHD1C P1HCl DC CCHl\C 1 1 PBBCHL16l GCI1
B NQOCB UD1B CH Z . l . O . PIQDlVC GC\1lC VIQB , GV O .
l . Z/ . C[CC/lGV .
b2
neuL ra i z adcr que pcderi a Ser deSempeDhadc pe a pc i L i c a de deSen~
vcv i menLc eccnci cc . AS ccnLradi CeS geradaS apare c i am mu i Lc mai S
na prCpr i a a ac pc L i ca L ranSmi L idaS aL raveS de di SpuLaS e ccn~
t i LcS .
Bx i S L i a um ccnSenSc LanLc em re aac a neceSSi dade da ccc
peraac eccncmica i nLernac i cna quanLc a i nexcraLi idade dc a i nh a
menLc acS BSLadcS Un idcS . AS di t erenaS aparec i am ncS deLaLeS Sc~
Lre aS tcrmaS dSLa cccperaac e a prctundi dade deSLe a 1 i nhamenL c .
NeSL Ccn tzLc Lcrna~Se impcrL a n L e recuperar a gumaS i de_
aS preSenLeS ncS di ScurScS de YargaS duran L e Seu Segundc gcvernc .
o naci cna i Smc preSenLe neSLe caSc anLeS man i teSLava~Se aL raveS dc
anL agcn i Smc a i n L ereSSeS i n L erncS e exL erncS dc que na prcpcSLa
de um prcj eL c n ac i cna . A i nSL r umenL a i zaac de uma pc i L i c a n ac i c
n a i SL a apar e c i a ccmc uma medi da de en Si va e n ac ctenS i v a .
B m L ermcS pc L i c cmi i L areS YargaS prccurcu dei x ar ex
p i c i L c c a i nhamenL c ac gcvernc ncrL e-ame r i canc ., SeuS d i ScurScS
i nLerna i zavam aS ncceS ma i S e emenLareS de guerra t r i a que ccn-
tundi am c i n imi gc i n L ernc ccm c exLernc . BxpunhamSe aqui ccncep~
CeS idec Cg i caS LaSLanLe c araS que j uS L i J i cavam a aac ccncreLa
de Seu gcvernc ncS enL endi menLCS ccm cS ESL adcS Uni dcS . Em Seu pr
nunc i amenL c j unL c aS FcraS ArmadaS , dci S meSeS anLeS da aSSi naL u
ra dc Accrdc N i i L ar de l 9 b 2 , YargaS r e i L erava a cccperaac ccm c
gcvernc ncrLe~ame r i canc di z endc : " . . . que a ncSSa L radi ac h i S L Cr i ~
c a e cS ncSScS i nL ereSSeS pc i L i ccS e eccncmiccS ncS mcv em hcj e
ccmc ncS mcveram Sempre a uma pc i L i c a de eSL r ei L a
ccm cS ESLadcS Un idcS da Ame r i c a . '

2b
cc aLcr aac
2b . Di ScurSc prcnunci adc pcr CeL u i c YargaS em a mcc de ccnt ra~
L erni zaac daS FcraS Armada S em Db . Dl . b 2 . C _Overnc L raLa h i S

L a dc BraS i . p . BB .
b 3
A u L i i zaac pcr YargaS d e u m di ScurSc ma i S rad i ca que
entaL i zaSSe a queS Lac da auLcncm l a , eSLeve Sempre r e ac i cnada a
L emaS eccncmi c ce . BnLre LcdcS cS SeuS di ScurScS , c mai S expreSSi
vc t ci , S em duv ida , a CarLaTeSLamen L c. Ccn S L i L ui ndc u m dcS dccu~
menLcS maiS i mpcrLanLeS da hi SL cr i a ccnL empcr anea dc pa S , c L ex L c
da CarLa reLraLa c i mpaSSe pc L i c c LraS i e i rc de l 9 b4 . Um dcS Le
maS exp i c i Lame n L e menc icnadc e c daS relaCee e ccncmicaS exLer-
naS . UL i i zandO uma i nguagem dura e emcc i cna , YargaS den un c i cu
a aac OeSeSLaLi i zadcra daS tcraS eccncmicaS e x LernaS ScLre Seu
gcvern c . Tcrnava~Se , enL a c , c aramenLe exp i c i L a a uL i i zaac dc
naci cna i Smc ccmc um i nSL rumenL c det enS i vc .
AS demandaS pcr um deSenvc v i menLc eccncmicc em LaSeS au~
L cncmaS , a i adaS ac p enc ! unci cnamenLc de uma crdem demccraL i c a
L i nham um e t e i L c mu L i p i cadcr quan Lc a c numerc d e aLcreS , queS~
LCeS e eSpacS de di ScuSSac ScLre aS r e aCeS exL ernaS LraS i e i ~
raS . BSLe prcceSSc L ranSt crmcu c r e ac i cn amenL c i nL ernaci cna dc
pa S num Lema de precc upaac que exL1aava a aac de YargaS , c
T LamaraL i , c g aLi n eL e da preSi denc i a e meSmC c BSLadc em Seu Sen
L i dc mai S amp c . A man i teSLaac de SeLcreS pc L i ccS , de i n L e ec~
L uai S e da imprenSa permi L i u , em a g umaS ccaSi CeS , que prcL emaS
paSS i vei S de Serem reSc v i dcS nc aparehc eSL aL a Se L ranS tcrmaS~
Sem em LemaS de mcL i i zaac naci cna . BSLa rea idade t ci aqumaS
vezeS eSL i mu ada pec prcpri c reg i me ccmc um rec urSc pc i L icc para
.
a negcci aac de i n L ereSSeS di vergenL eS . Cu L raS vezeS , nc enLanL c ,
Se cri g i nava da di nami ca e Spec t i c a daS re aCeS enLre SeLcreS Sc
c i a i S , g rupcS pc L i ccS e ccrrenLeS de penSamen Lc .
Ccm reSpe i L c i imprenSa , jcr exemp c , porceLe~Se neSSe
pericdc ur a Lc grau de pc a r i zaac nc deLaL e ScLre a jc i L : c a ex~
b4
Lerna . TcLamenLe ccmprcreL i a ccm uma pcS i ac anL i varg u i SL a a
g rane i mprenSa LraS i e i ra Lcrnara S i SLema L i ccS SeuS a L aqueS aS
eci SCeS e pc i L i c a i nL erna e exLerna c gcvernc . o BSLac e
Sac Pau c Lem ccmc O Ccrrei c a Nanha e c Di ar i c e NcL i c i aS aLa
cavam c caraLer perScna i S L a a geeLac e YargaS . CS LreS maLuL i ~
ncS r e i v i n i cavam uma mai cr prcj eac i nL ernaci cna para c BraS i ;
tcSSe aLraveS e um a i nhamenLc mai S ccn S i SLenLe acS BSL acS U n i
cS ~ ccmc avcgavam c S c i S pri me1 rcS c u e mai cr aprcx i maac a
Amer i ca LaL i n a ~ ccmc e t i n i a c Lerce i rc . Dc cuLrc ac a mcea
hav i a c L i ma H;1a que , Sc i L a r i c e i nccn i c i cna menLe apc i ava a
aac e c penS amenLc e VargaS em L cae aS areaS a v i a naci cna .
( B i rSL 9B 2 )
C eSpac e exce enc i a c eLaLe n c enLanL c cca i zava~
Se nc CcngreSSc Naci cna . Nc amLi L c par amenLar eram v i vamenLe
SuSc i L acS cS i terenLeS pcS i c i cnamenLcS que avam c ccnLcrnc a
agena e queSLCeS e i nLereSSeS envc vi cS na i ScuSSac a pc i
L i ca exLerna c pa i S . ( B i rSL l 9B2 ) AS i terenaS i nL r a e exL ra
parL i ari aS eram ccrLaaS pcr L reS . e 1xcS Lema L i ccS pr i n c i pa i S . C
pri me i rc r et er i a-Se a i nSerac c BraS i nc ccn t i L c LeS Le~CeS L e ,
Sal i enLancSe c parac e re aCeS ccm cS BSLacS Un i cS . C Segu
c pcnLc e i vergenci aS ccncenLrava~Se nc que S L i cnamenLc a aac
c BSLac e c Ni n i SL e r i c aS Re aCeS BxL eri creS .
Se v i ncul ava aS c i vagenS pc L i caS nc CcngreSSc
/
gerai S aSSumiaS trenLe a ami n i S L raac e YargaS .
e
BSLa queSLac
aS pcS i CeS
A i ScuSSac em
Lcrnc c I LamaraL i nac apare c i a ccmc uma mera ex L enSac cS a L aqueS
cu aS eteSaS ac gcvernc perceLencSe um a n L agcni Smc enL re aS
LaSeS e SuSLenL aac a preSi en c i a e c mi n i S L e r i c , c qu e v i
enci ava c n i v c e t raLura enLrc c prCpr i c BSLa c . BSLe ccn t i ~
b b
Lc S e expreSScu de tcrma ma i S ccnLundenLe pcr ccaSi ac da j a men~
c i cnada demiSSac de Jcac NeveS . A Lercei ra i nha L emaL i ca Se re~
ter i a a prcL emaL i ca da naa c , n a qua S e ccnL rapunham v i SCeS re
aL i vaS a det i n i ac de ScLeran i a , de naci cna idade e dcS i n L ereS~
SeS naci cnai S . o mcmenLc aurec deSLe deLaLe Se deu c cm a c r i aac
da PeL rcLraS .
7 . ArLicuandc c ex L ernc ac i nLernc
B x i S Lem a i nda mui LcS pcnLcS cLScurcS ScLre a c r i S e pc ~
L i ca que ccndu z i u YargaS a c Sui c di c . BnL re cS taLcreS preSenLeS
neSLa cri Se eSLeve c da deLer icraac de Seu prcjeLc de pc L i ca
exLerna . A c reScenLe i nSL aL i idade dC quadrc pc L i cc LraS i e i rc
gerada a par L i r de meadcS de 9 b 3 evcu a um prcgreSSi vc deSgaSLe
daS ccndi CeS daS negcci aCeS nc panc dcmeSL i c c en L re c BSLadc e
a Scci edade , e n a trenLe exLerna enL re a naac e c S i SL ema i nL er
naci cna .
BSLa deLer icraac Se deu pri nc i pamenLe em tunac dc tra
caSSc dc prcj eL c de reaL i v aac de um a i n hamenLc negcc i adc ccm cS
BSLadcS UnidcS . o SuceSSc da tCrmua ap i cada ncS ancS 4 D tez
ccm que tcSSem S uLeS L i madcS cS ccndi c icnamenLcS exL erncS e L amLem ,
c peSc daS preSSCeS i n L ernaS a Serem entrenLadaS na decada de bD .
/'
CS eSpacS r g idcS da Li pc ari dade hav i am LranS tcrmadc a hegemcn i a
ncrL e~ameri cana n c ccnL i nenL e n u m dadc " naLura ' que d i SpenSava
0aicreS aLenCeS dcS BSLadcS Un idcS . Bm L ermcS a L i nc~amer i c ancS
eSLe quadrc S i g n i t i ccu um prcceSSc de marg i n a i zaac n a eSca a
de pri cri dadeS da pc L i ca exLerna ncrL e~amer i cana . CS BSLadcS
b6
UnidcS mcLi 1 zadcS pea reccnSL ruac e ec prcceSSc de tcrmaac
daS ncvaS naCeS dc mundc SuLdeSenvc1 vi dc perceLiam a Ame r i c a La~
L i n a ccmc uma ' area de i n t uenc i a " Segura e eSLave .
ApeSar dc deS i nL ereSSe genera i zadc dcS BSLadcS Uni dcS
pea reg i ac a L i nc~amer i cana hcuve uma preccupaac dc g cvernc
Truman quanLc acS deSdcLramenLcS pc i L i ccS nc BraS i a par L i r daS
e ei CeS de l 9 b D. B S L a preccupaac S e L ranS tcrmcu . ac cngc dc
gcvernc Yarg aS n uma S i SL emaL i c a i nccmpa L i L i idade . Bm um memcran
dc i nLernc deScrevendc a ' L ecni ca YargaS " a emLai xada dcS BSLadcS
UnidcS a t i rmava que CeL u i c hav i a ccnduz i dc uma ' mani pu aac Lem~
Sucedi da" apci ada pri nci pamenL e em mancLraS pc i L i caS que rara~
menLe depend iam de garanL iaS ccnS L i L uc i cnai S . De accrdc ccm eSLe
re aLc a LaSe deSLa " L ec n i c a ' era a c r i aac de uma SenSaac de
i ncerLeza LanLc para cS SeuS cpcS i LcreS quanLc para SeuS SuLcrd i n
dcS c que aSSegurava a mai cr quanL i dace pcSS v e de pcder em SuaS
macS . DeSLa t crma YargaS evi L ava que SeuS SuLcrdi nadcS deSenvc~
veSSem um preSL g i c pc i L i cc prCpr i c ~ preSL i g i c que heS permi ~
L i SSe c Lenet i c i c d c pcder dc qua di Spunham . CuLrc e emenLc pre~
SenLe neSLa ' L ec ni c a' era c c u i dadc de YargaS de nunca Se ccmprc
meL er di reLamenLe ccm uma peSSca cu uma deci Sac L endc Sempre a
precauac de di Spcr de um Lcde expi aLCr i c . C dccumen L c t i na i zava
enLac : " Bm reSumc YargaS jarece Ser a L e cerLc pcn Lc um pr i S i c~
nei rc de SeuS meLcdcS pc i L i ccS e pcr Le~ cS ccnSi deradc e t i c i en-
/
LeS nc paSSadc , e e nac deSenvcveu cuL rcS . B e eSLa Sempre prcnLc
a Se ccmprcmeLer e mudar Sua a L i L ude em ncme dc rea i Smc e da cren
a de que

em u L i ma ana i S e ee e i ndi SjenSave para a Naac .

26
26 . Nemcrandc de NamSey para c DeparLamenLc de BSLadc em 2. Db . b3.
DepL . ct SLaLe NaL i cna Ar c h iveS 7 3 2 . DDb~ 2 b 3 .
I FUNDAAO GETLIO VARGAS
l
I IOI PO I cPooc
b 7
Uma daS pri nci pai S preccupaceS daS auLcr i dadeS ncrL e-ame
r i canaS era a preSena de IcraS ccmuni SL aS nc ja i S . Acred i L ava~
Se que YargaS havi a permi L i dc acS " . . ccmu n i S LaS e prC~ccmuni SL aS
a uL i i zaac dc gcvernc e a gunS de SeuS pcSLcS. . . " . ccnc u i ndc
Se que " . . . pcde~Se aSSumi r que e e | YargaS ) acha que cS ccmu n i S LaS
de a guma manei ra Sac u L e i S ccmc L runI c nc equ i i Lr i c enLre aS Iac
.

27
ceS ccmpeL 1 L i v aS .
o gcvernc ncrLeame r i canc prccurcu Se manLer a par dcS
accnL ec i menLcS ncS mcmenLcS maiS ag udcS da c r i S e dc Segundc Ccver
nc YargaS . Ac ana i Sar a mudana mi n i S L e r i a de l 9 b 3 , c encarre~
gadc de n egCc i cS da emLai x ada dcS ESLadcS Un idcS . Ua L er NamS~
ey , deScrev i a a ncva ccmpcS i ac dc gcvernc : " TraLa~Se de um ga
Li neLe geL u i S L a . um gaLi neL e e x L remame n L e ccnServadcr . um gaLi ne~
Le mcnLadc para permi L i r que CSva dc Aranha pcSSa idar ccm a ur
genLe S i L uaac eccncmi ca e que . ac meSmc Lempc . de uma chance a
Jcac CcuarL de ccnSL r u i r uma maqu i na pc L i c a e Squerdi SL a . dema~
gCg i c a e u L ranaci cn a i S L a aL raveS da man i pu aac da c aSSe cpera~
. ,

2B
r1 a .
NeSLe meSmc r e aL Cr i c . NamSey a I i rmava L e r S i dc i n Lcrma
dc de que i n I uenLeS auL cri dadeS mi i L areS havi am de i Leradc nac
Lcmar a L i L udeS ccnL rar i aS ac gcvernc . pre I e r i ndc i Sc ar e neuLrai
zar cS c I i c i a i S prC~YargaS mai S deSLacadcS . A i nda Segundc eSLaS
i n IcrmaCeS . a cuju a mi i L a r eSL ar i a aLenLa a
.
quaquer mancLra
de YargaS que v i SaSSe Sua perpeLuaac di r e L a cu i nd i reLa nc pcder .
ESLe I unci cnari c mcS L ravaSe cauLe cSc . ac ava i ar a S ccnSeuenc i
27. Idem.
2B . Nemcrandc de UaSmSey para c DeparLamenLc de ESLadc em l 3 . D 7 .
l 9b 3 . DepL . cI SL aL e NaL i cna Archi veS . 7 3 2 . DD/7~l 3b 3 .
b8
aS dc ncvc mi n i S L e r i c para aS re aCeS BraS i ~BSLadcS UnidcS . Per
manec i a um cerLc r ec ei c quanLc acS pcSS i vei S deSdcLramenLcS pc i ~
L iccS da ret crma . n a med i da que c mi ni mc SuceSSc de u m " prcg r ama
demagCgi c c dc PTB' a t e L ar i a auLcma L i c amenL e cS ' SenL imenLcS Lra S i ~
e i rcS em re aac a c gcvernc ncrLe~ame r i canc " .
29
Um anc depci S YargaS S e S u i c i dava . A mcrLe dc preS i denLe
prcvcccu de i medi aLc uma apreenSac nc Depa rL amenLc de BSL adc . Di
anLe daS reaCeS a n L i ameri canaS . i ncenL ivadaS pec prCpr i c L ecr
naci cna i S L a da CarL a~TeSLame n L c. Lemi aSe pec quadrc exceSSi va
menL e emcc i cna da S i Luaac pc i L i c a LraS i e i r a . B x i S L i a a prec~
cupaac de que a CarL a de CeL u i c L i veSSe crneci dc acS c cmuni SL aS
uma " mu n i ac v a i cSa para Sua rcpaganda anL i amer i c an a " . Segundc
eSLe r ac i cc i n i c : " Qua quer que tcSSe a veraci dade d a auLcr i o 0a
u i L i ma menSagem dc preSi de nL e . Sua mcrLe e a puL i caac da CarLa~
TeSLamenLc parec iam . neSL e mcmenL c . S u r L i r um e t e i L c adverSc ScLre
a pcSiac pc i L i ca de SeuS cpcS i L creS e eSL ar i a
preSL i g i c dcS BSL adcS Un idcS. . .
3D
pre j udi c andc c
CaLe reprcdu z i r L rechcS da ana i S e rea i z ada pe a emLa i x
da dcS BSL adcS Uni dcS nc BraS i ScLre c S u i c i di c de CeL u i c . Num
re aL Cri c envi adc uma Semana apcS a L ra
H
edi a . a t i rmava~Se : 11 O ve~
hc eSLava mcrL c . ApenaS a g umaS hcraS depci S que SeuS generai S
hav i am h e prccurad c a c amanhecer dc di a 24 de agcSLc . para d i zer
que renunci aSSe a preSi denc i a ~ t aL c i n i c i amenLe anunc i adc ccmc
/
uma i cena de 9D d i a S ~ CeL u i c \argaS tci ac Seu quarLc e di S -
2 9 . I dem.
3D . Nemcrandc Ccn t idenc i a de D . D9 . 9b 4 . DepL . ct SLaLe NaLi cna .
7 32 . DD/9~ b4 .
b9
parcu um L i rc nc ccraac . Bra d i t i c i de acred i L a r , pci S c durc
vehc CeL u i c havi a L et adc cu maqui nadc uma Sai da em uma duz i a
de c r i SeS n c paSSadc , e meSmc n a veSpera mu i LcS cLServadcreS acre~
di Lavam que e e havi a cuL ra vez mancLradc a S i L uaac . NaS deSLa
vez era di terenL e , pci S ancS de eScanda cS , ccr rupac , cpcrL uni Smc
pcl i L i cc e cerceamenL c de t ig uraS i nScSSaS i n c u i ndc Sua prCpr i a
t ami i a , hav i am apcdrec i dc a S LaSeS d e Seu preSL i g i c e SuSLenLa
_

3 l
ac .
PcuccS di aS depci S c g cvernc ncrL e~ame r i canc dei x ava Lran
parecer uma SenSaac de a i v i c . A tcrmaac dc g cvernc Cat e F i l h c
e a ccmpcSi ac dc ncvc mi n i S L e r i c L inhan imp i caCeS L r anqUi i za
dcraS . Em uma ncLa envi ada ac DeparLamenLc de ESL adc c emLai xa
dcr JameS SccL L Kemper e l cg i av a a ccmpcSi ac dc ncvc gcvernc , de~
mcnSLrandc pl ena ccn t i an a quanLc a Sua pcS i ac t r enLe acS BSL adcS
UnidcS . Nani teSL ava~Se , i nc uSi ve , um SenL imenL c de ccndeScenden~
c i a quanLc ac cu idadc de Cat e F i hc de , em tunac dc impacL c a i nda
v i vc da CarL a ~TeSL amenLc e dc Sui c i di c de CeLul i c , nac dar i n i c i c ,
d e imed i aL c , a uma cc aLcraac cSLenSi va ccm c gcvernc ncrL eamer i
can c . TamLem S e L ranSmi L i a L ranqu i l i dade Qe c t a L c de que c Bra~
S i l agcra pcSSu i a uma " admi n i SL raac pcL enci al menLe eSLave e prc~

II
3 2
ameri cana .
/
3l . Nemcrandc Ccn idenc i a l de Dl . D9 . l 9b 4 .
Arch i veS , 7 32 . DD/9~ l b4 .
DepL . c t SLaLe NaL i cn a l
32 . Nemcrandc de SccLL pa r a c DeparL amenLc de ESL adc em D3 . D9 . l 9b4 .
DepL . ct SL aL e NaL i cna Archi veS , 7 32 . DD/9~ 3b4 .
6D
BI BL ICCRAFIA
CANUS , Juan Arr i La c . 9b 4 . De Cha_u L epec aJ Bea_ e . BuencS Ai ~
reS .
CARDCSC , Fernanc Benr ique . 9 b 7 .

DeSenvc vi menLc eccncmi cc e


nac i cna i Smc " . Revi S L a BraS i i enSe . Sac Pau c ( 2 ) : j u . /ag c .
CARNEI RC , C aucc . 9 7 8 . L uSarc , c u L i mc cau i h c . Ri c e Janei
rc , Ncva FrcnLe i ra .
CBI LD , Jch n . 9 7 8 . The i nL erame r i can m i i L ar_ S_SLem. The Ame r i -
can Uni ver S i L y , PBD .
D ' ARAJC , Nar i a Ce i na . 9 8 3 . Se_unc Ccvernc Var_aS . Ri c e
Jane i r c , Zahar .
EI SENBCNER , Ni L cn .
ay & C i a .
9 6 3 . The wi n e i S L i L L e r . Ncva YcrX , DcuLe
FURTADC , Ce Sc . 98 b . A t anL aSi a cr_a n i zaa . Ri c e Jane i r c ,
Paz & Terra .
BI RST , Hcn i c a . 982 . OrcceSSc e a i nhamenL c naS re a_CeS Bra-
Si ~ESLacS Uni cS : 942~ 9 4b . TeSe , I UPERJ .
984 . A re_erc uSSac i n L erna a _c i L i c a exLe rna n c Se~
_unc Ccvernc Yar_aS . Cpcc/! RE.
NARTINS , L uci anc. 9 7 6 . Pcuvc i r eL eve c__emenL eccncmi@ue
tcrmaL icn eL evc uL i cn eS SLrucLureS _c i L i@ueS en BreS i . Pa
r i S , AnLhrcpc S .
NACNET , A e j anrc . 9 b 3 . NueSL rcS veci ncS _uSL i c i a i SLaS . SanL i a
gc , E . ei Pac i t i cc .
NCURA , CerScn . 9 8 6 . A cam_anha c _eL rClec . Sac Pau c , BraS i _
enSe .
RCDRICUES , CcL a v i c. 98D . L a Lecri a e1 SuLeSarrcc e a C EPAI .
Nex i c c , S i g c XXI .
....
3YXTOE CPDOC J PUUL1CPDOE
MODlC PlHCD\ VC1 1C5C .
C ICQlCD1l5HC [D1l5\ .
P LISl1lC VCIC~HIC1 . DClCD1l5HC
DD1CC C!VC5 PDC1l & MIlC GIl5[D
@C C 37 . 5C[IQC 5 C1l\C5 .
D HCVC1D_C C 3D C _C1~
PDQC1 MIl C C5\IC GCHC5 & MIl CCllD S . D ' PI_C .
C \ILlIl5HC .
1ClIC .
\CD5OC5 C lHCD5OC5 C PI\lC JIL1Il5\
GC\D1l5HC
I5l
MODlC PlHCD\ VC1 1C5C .
L5\C NCVC .
C5 lD\ClCC\Dl5 C _C11\lC CD1\DI1 C
PDQC1 MIl C C5\IC GCHC5 & MIlC\ C MCIC5 CIIClI . JDD5
\Il1 l2_C C C155C \IL1ICI DC HlC C UDClIC
[CC\lV5 C D 1l5C .
DCV5 [CI5~
HlCIC CD2QDCD C PI_ C .
lD\CQI1 l5\ C MlQDCl HC1C .
MIlC\ C MCIC5 CIIClI .
JD HC1C VlI\D5 : DH D1l5C CLI
CCDlll\C IC_lCD1 C

C
_
C

1
1
\

C


ICQC IC[DL1lCD DC HlC C UDClIC .
MIl CC1lD SCIC5 D ' PI_ C .
J VC\C .
C PJ C SC PDlC . C VIQ5
LDCl Ll[[l C1lVClI .
QCIQC .
CHlDIC5 CID2C5 . \I_ C\OIl lDlVlD1 C
HDQC LCVl5Cl C . P \Il_C C5LCI\DD . PDl5lC JClXClI , VC1IC5
\CX\C5 C lOl5 \Dl5 .
. . .
./
VD MI HLCIC CC5\ .
1 C . [IC[C5\ C D1l5C .
P CX_CIlCDCl CCI_CI\lV CH SC ID

Potrebbero piacerti anche