Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
CPOOC
o PRAGMATISMO IMPOssVEL
A po1itica externa do Segundo Governo Vargas
(1951 - 1954)
Mnica lirst
FUIDao GETULIO VaRGaS
CENTRO DE PESQUISA E DOCUMENTAAO DE
HISTRIA CONTEMPORNEA DO BRASIL
RIO DE JANEIRO
FUNOf.,O GETULIO VARGAS
I
INCIPO I CPUOC
ggj .{g3.
IH 9
c P D o C
o PRAGMATISMO IMPOssVEL
A politica externa do Segundo Governo Vargas
(1951 - 1954)
. Mnica Hirst
FUNDAO GETULIO VARGAS
CENTRO DE PESQUISA E DOCUMENTAO DE HISTRIA
CONTEMPORNEA DO BRASIL
RIO DE JANEIRO
1990
CffIC1Qf Cl\fIll CIlB\lD MI PB CDDI
HC'lBf C \C\f . L1lBLC\I X'lCI C PI_f
D\l1fQIL MICl C P2C'Cf
HfIlQ1CB
Nf\ .
LB\C \C\f lfl CBCIl\f em 1t QDDf [CBQDBfI L
2 lF [I\C l lDI C [CBQDlB C HClQOCB JD!CIDClfDB f CII.
HJHJ , MDlC
o [IQL1lBLf lL[fBB3'C1 .[f.3\lC C\CID f BC
Q1Df Qf'CI1f VIQB `'`AJ / MDlCF Hl15\ . ~ Hlf de
UDClIf C+D\If C PCBQ13B e LfC1LCD\Qf C HlB\OIl
CfD\CL[fIDD f IB l 1 , ` .
tZ f.
lLl3fQIJl . L . t
l . IB l l ~ HlB\OI ~ 1 O l ~ lO 4 .
QOCB C\CIlfICB ~,l OJ~J'4 .
Z . IBl1 ~ HC1
J. CCD\If OC PCBQDlB C DfCDLCD1Qf C H3B\OIl CfD\C
[fIDDC Of IBll 11. J1\11f .
CDU l . . Z . Z
CD| ` . \ Z
D
._.
- "-
Fund:o G"tC, ..
-- .
. ... -
j3
01 /o / d991
. . (
>
\MlJO
D11f1_f / l
`. O5 CfDl:lfDHCt1f5 O1CIDf5 / Z
Z . O lClCQf C 511f5 CfL f5 L5!f5 LDlf: / 6
3. O5 |CIC1_f5 C DU |fl31?C C 1VC15lJlC_f / Z
4 . O P:1f PC / Z'
. P Q151f |C11fl1JC1 / 4Z
6. P1UC1f5 f CL1C lD1C1Df' 1<IC5, 35C115f5 C f|ltlf
|L`JC / A
. PI1l:1lFDf f C1CItf f lt1CItf / O'
Introduo
AnLeS de L raL ar di reL amenL e da pc i L ia exLerna dc Se
undc Ccvernc YrgaS , Sera i mpcrLa:Le menc i cnar de mane i r a Lreve c
ccnL exLC i nL ernaci cna em que eSLa pc i L i c Se i nSeri a nc i n c i c
dcS ancS O . Nac caLe duvi da que a r i g i de z pc i L i cc~i decCg i ca que
crienLava a praxiS pc L i c a da pcL enc i a heg emcn i c a ncrL e-ame r i ca na
reSL r i n g i a pcr S i a m.rg em de a uL cncmia da aLuaac ex L erna e de
de!eSa dcS JnLereSSeS prCprJcS de paiSeS ccmc c BraS i .
AS c:ndi CeS e negcc i aac Lac max i mi z adaS daS quai S Yar
gaS pcde se Lenei c ir ncS anOS 4D , havi am deSapa1eci dc pcr cCm
pl eL c . Ac ccnL rari c d c per i cdc d a Segunda Cuerra , quandc a Ame~
ti c a LaL i na ccmc um Lcdc ~ e O BraS i em par L i cu ar havi a ccu
padc um ugar pri cr i L a r i c na genda in! ernaci cna ncrL e~amer i cana ,
preva e c i a um L cL a deSi nL ereSSe quanLc a reg i ac aL i nc~ amei cana .
BSLa mrg i na idade eccncmi c a e m i i Lr ccnSL i L u i r i a um ! crL e im
pedimenLc para que YargaS ap i caSe Sua anL i ga eSLraLei a de negc
c i a r prcve i L cS amenLe O a i nhamenLc LraS i e i rc a pc i L i ca exL erna
ncrLe~amer i cana .
Z
l. C CcnOCicnamenL c externc
C prJnc i pJc da pc i LJca exL erna dcS BSLadcS UnJdcS para a
AmerJca L aLJna deSde c pCS~guerra cJ c de prJcrJzar a prcmcac
dc Jv re ux c dcS SeuS JnLereSSeS prJvacS . AS re aCcS eccnc~
mJcaS JnL eramerJcanaS SeguJam c padrac c aSSJcc de L rccaS enL re a
perJerJa prJmarJcexpcrL adcra e c
nucl er LrS i e i r .
Dc pcn LC de v i SL i nL ernc , d i ScuSSc em Lc:nc dc env i C
de LrcS LrS i e i rS pDr Ccrei e d SS i nL ur d e um ccrdc
m i i Lr ccm cS ESLdcS Uni dcS , L e rmi ncu mi nndc ing enL:e
YrgS e cS SeLcreS m i i
l 6
.
l b . CarLa e COi S Ncn L e i rc a BaL i S L a IuSarc em l O . . O
4
. P1QDl ~
Vc GC\1lC VIQB , GV O 4
. . l O/ . C[CC/GV .
l . CarLa e CccXe a Remcr i n c em
4
.
4
. O . N i n i S L e r i c e Rel ac i c~
n eS Bx L eri creS 4 C u L c . ( NRBC )
36
o prCpr i c preS i denLe argenL i nc acredi L ava Ser eSLa a pri
c i pa e xp i cagac para a nac~adeSac de YargaS ac Seu prcj eLc de tcr
magac dc PacL c ABC , e xpreSSandc SenL i menLcS de ccmpreenSac e
perSeveranga em Sua ccrreSpcnde n c i a ccm c gcvernanLe L
7
raSi elXO.
Nc i n i c i c de J 9b 3 PerCn deu um ncvc paSSc em d i regac ac pacLc ABC
ccm Sua v i S i L a ac Ch i e quandc an gcu aS LaSeS da u n i ac eccncmi ~
c a c h i encargen L i n a . o ider percn i S L a L enLava i nSer i r eSLa i n i ~
c i aL i va num ccntexLc mai S ampc d e a i angaS na medida que S e i n~
c u i a na AL a de SanL i ag c um arL i gc que cc ccava a u n i ac eccncmi c a
ch i enc~arg e n L i n a ccmc um arran c " . . . SuSce L i ve de i nLeg rarSe
ccm cS demai S ES! adcS dc ccnL i nenL e Se a e1 e ader i rem cuLrcS pa i ~
S e S i mi L rcteS ' .
S
A S reagceS n c Bra S i aS pcSSi ve i S ' e i L uraS ' deSLe acL i ~
g c rev i gcraram c anL i argenL i n i Smc n c pai S . Fcram enLac , ace era~
daS aS i n i c i a L i vaS d ip cmaL i caS LraS i e i raS nc SenL i dc de tcrLa e
cer cS agcS ccm a Amer i c a LaL i na ccm c t i L c , em grande med i da
de anu ar c i mpacL c daS i n i c i aL i vaS i n L egrac i cni SL aS de PerCn . Ac
meSmc L empc c I LamaraL i L r aLava de Se cpcr a quaquer mcL i i zagac
reg i cna que v i SaSSe a tcrmagac de LcccS cu ncvaS crgani zagCeS .
pcr eSLe mcL i vc , pcr exempc que em J 9b 3 c gcvernc LraS i ei r c Se
manLeve ccn L r a r i c a i n i c i aL i va equaL cr i an a de prcmcver uma ccnte~
renc i a de mi n i S LrcS gran~cc cmLi ancS e cenL rc~ame r i cancS . Um e
lL
SCdi c LaSLan L e i uSL r aL i vc da pc i L i c a de aprcx i magac aS nagceS
.
a L i nc~ameri canaS Se deu ccm c ccn v i L e ac preS i denLe peruanc Na-
nue Cdr i a para uma v i S i L a ac BraS i em SeL emLrc de 9b 3 . ESL a
7 . CarL a de PerCn a YargaS em D6 . D3 . b 3 . Arqui vc CeL u i c YargaS ,
CY b3 . D3 . D6/? . Cpdcc/FCY .
l S . ALa de SanL i ag c aSS i nada pcr ccaS i ac da v i S i L a dc preS i denL e
PerCn ac Ch i e , em teve r e i rc de 9 b 3 .
37
v i S i L a apar ec i a c ar amenL e ccmc uma ccnLraparL ida ac enccn L rc Pe~
rCn~I Lane z , i nc us i ve a venL i 1 ar um accrdc eccncmi cc enLre cs 90-
verncs Lras i e i rc e peruanc . Devem~se ai nda resSa Lar ccmc mcv i ~
menLcS impcrLanLeS dc Bra s i nc amLi L c aL i ncame r i canc duranLe
eSLe per cdc a e xpansac de Sua esL rada de errc na reg i ac rcnLei
r i g a ccm c Paraguai e a Bc i v i a e c i nc remenLc de ccnLaLcs ccm a
Yenezue a , CccmLi a e c Chi e . Apesar de
,
mui L as vezes , eSL as i n i
c i aL i vaS eSLarem r e ac i cnadaS a uma pc i L i ca de ccnL rapesc a c r es
c enL e presenga argenL i na na reg iac , nac dei xavam de represenL a r ,
pcr s i meSma S , u m dadc ncvc n a di pcma c i a Lras i e i ra .
A par L i r da v i S i L a dc presi denLe argen L i nc ac Cl i e c
ac i rramenLc dc senL imenLC anL i ~PerCn nc Brasi enLrcu n uma verda~
deira eeca ad a . Bm ccnL rapar L i da L crnaram~se mai s reuenLes as
sc i c i L agCeS pcr parLe dc preS i denLe argenL i nc de um enccnLrc peS~
scai ccm YargaS , cheg andc~Se a ccg i L ar numa v i s i L a de PerCn ac Ri c
de Janei rc duranLe cs esL e j cs da Tndependen c i a Lras i e i ra . As cr
L es reagCes da imprensa cca cgc mcSL raram a i nv i aLi idade pc i ~
L i ca de L a gesL c .
o mcmenLc mai S agudc de L ensCes i nL ernaS c r i adas em Lcr~
nc daS re agCeS Brasi Arg enL i n a , Se deu a par L i r dc di Scursc de
PerCn na BScc a Super i cr de Cuerra arg enL i na prc er idc
L er SecreLc em ncvemLrc de 9 b 3 . BnLre a s a i rmagCeS
eSLava a de que c I L amara L i represenLava c pr i n c i pa
.
em cara~
de PerCn
cLsL acu c a
uma pc i L i ca de a i anga ccm Yarg as , em un gac dc ' scnhc de hege
mcn i a ' a mej adc pecS unc i cn ar i cs desLe mi n i S L er i c . C i L andc ncmi
namenLe a aLuag ac de Jcac Neves , c preSi denLe argenL i nc L enL ava
demcnsLrar que aS d i i c udades que e x i S L i am para a jarL i c i pagac dc
gcvernc Lras \ e i rc nc pacL c ABC Se exp i cavam maiS pe a s i Luagac
3B
pcl i L i ca i nLerna nc BraS i l dc que pel a vcnLade peSScal de YargaS .
Na ccaS i ac dc di ScurSc de PerCn . Jcac NeveS j a nac eSLa
va nc gcvernc L endc ade r i dc de ccrpc e a ma aS i e i raS daS cr~
gaS anL ig e L u i SL aS . ApeSar de aL ri Lui r Sua Sai da dc mi n i S L e r i c
e m j unhc de 9 b 3 a ccnexac YargaS~PerCn c a aSL amenLc de FcnLcura
L i nha razCeS LaSLanLe maiS prcundaS que Se rel aci cnavam acS i m~
paSSeS i nL erncS g eradcS pel a creScenLe deSeSLaL i i zagac pc i L i c a
dc g cvernc Yarg a . Na rea i dade c deS i g amenLc de Jcac NeveS dc
mi ni SL eri c Se deu nc ccnL ex L c de uma re crma mi n i SL e r i a que Lem
ccmc SuaS pr i nc i pa i S mudangaS a eScclha de Y i cenL e Rac para c I L a
maraL i de OSvaldc Aranha para a Fazenda e de Jcac Ccu l arL para c
TraLa h c .
A denunc i a d c d i S curSc de PerCn ncS pri mei rcS meSeS de
l 9b 4 , SuSc i L cu uma amp a reagac n a i mprenSa e n c CcngreSSc LraS i ~
l e i rcS cri andc u m crLe SenL i menLc d e ani mcSi dade e ccn rcnLagac
ccm c pai S v i z i n h c. OS cpcS i LcreS de YargaS ag i am cCm uma dcSe
carregada de emcc i cnal i Smc ccmc Se a prCpri a hcnra da nagac eSL i
veSSe em j cg c . A pcSS i Li l i dade d e que c preSi denLe dc pai S eS L i ~
veSSe mcnLandc uma a i anga ma i S eSL r e i L a ccm PerOn . era perceLida
ccmc um aLc de L rai gac naci cnal . Em nenhum mcmenLc da hi S L Cri a
ccnL empcranea LraS i l e i ra aS rel agCeS ccm a Arg enL i na g eraram L a~
manha mcL i i zagac pc i L i c a i nL erna . O percni Smc era c arac L eri zadc
ccmc uma grande ameaga
LrC ec
era perceLidc ccmc um recurSc v i L a para que c pa S aSSeguraSSe
p enamenLe Sua auLcncmi a energe L i c a , aLr i a~Se nc p anc naci cna
uma di ScuSSac quanLc prCpr i a ccn di ac de dependnc i a dc BraS i .
De tendi a~Se c mcncpC i c eSL aL a em L cdaS aS a L i v i dadeS re ac icna~
daS ac peL rC ec pcr duaS razCeS LOe i c aS : pcr um adc , permi L i r i a
44
ccrr i g i r an L i gcS " errcS " qunLc aC \ixc ccnlrcTe ecIre a enLrad de capi~
L a i S eSLrang e ircS nc pa i S ; pcr OuLrc Seri a aSSeguradc um ccnLrc e
LcLa ScLre um Lem ' Super i c r " a quaquer cuL rc , cOnSi deradc de Se
gurana n ac i cna .
Em n i ve i nLernaci cna c Lema dc peLrCec Se Lcrncu cada
vez mai S preSenLe em unac da eLre naci cna i S L a que ccnLag i ava c
mundc SuLdeSenvc v i d c . creScenLe reaac n c Cri enL e Nedi c a S a L i
vi dadeS d e empreSaS peL r c1 i eraS eSLrang e i r aS Scmava~Se c prcceS
Sc de deScc cn i zaac de di verSaS naCeS , demarcandc~Se cS pr i me i ~
rcS paSScS d e um emLaL e NCrLe~Su . Nc amLi L c aL i nc~ame r i canc , a
queSLac peLrc i era SuSci Lava duaS expe r i e n c i aS i mpcrtanLeS pcrem
ccnLraSL anLeS : a pri me i ra nc Nex i cc cnde Se adcLcu uma pc i L i c a
mar cadame nL e naci cna i S t a deSde cS ancS 3D ; e a Segunda na Yene
zuei a que cpLcu pcr uma pc i L i ca de ccnceSSCeS acS i n L ereSSeS ex~
L erncS .
Nc BraS i , aS ccmpanh i aS eSL rang e i raS i gadaS ac peL rC ec
cram avcr ec i daS pe a CcnSL i L u i ac de l 946 , graaS a i nSi SLenteS
preSSCee da SLandard Ci e dc prCpri c g cvernc ncrL e~ame r i canc . ( l1O1
r a l 9B6 : 9 2 ) Duran Le L cdc c jer i cdc DuLra ( l 946~bD ) eSLaS empre~
SaS cram prcLeg i daS nac cLSL anL e a creScenLe mcL i i zaac nc pai S
em Lcrnc da nac i cna i zaac L cL a da a L i v i dade peLrc i era .
DeSde Sua campanha preSi den c i a em l 9bD YargaS de endeu
a cr i aac de uma empreSa. peLrc i e ra nac i cna ccnc um empreend ime
Lc pri cr i L ar i c de Seu ncvc gcvern c . ESL e prcj eL c ci envi adc ac
CcngreSSc em dez emLrc de J 9b l , i n i c i andcSe enLac um cngc per icdc
de deLaLeS denLrc e tcra dc Par amenLc , que mcC i i zcu cS mai e va
r J adcS SeLcreS da Scci edade LraS i e i r a . CS pr i n c i pa i S e i xcS da
4 b
di ScuSSac Se deram e m Lcrnc da queSL ac dcS a canceS dc mcncpC i c
eSLaLa e da parL i c i pagac eSLrang e i r a naS a L i v i daeo c e r e i nagac .
Yarg a S , de Sua parL e prccurava aSSegurar a cccperagac eccncmi c a
ncrLeameri cana aLraveS de uma parL i c ipagac na ccnSLrugac de r e t i ~
nar i aS . A r ei v indi cagac dce SeLcreS pri vadcS ncrLe ~amer icancS , nc
enL anL c era mai S amLi c i cSa na medida que deSej avam garanL i r Sua
preSenga na prCpr i a exp c ragac dc peL rCec LraS i e i rc .
Ya e ncLar aqui a d i t erenga enLre a ccndugac dc prcj eL c
Si derurg i cc dcS ancS 4D e c de c r i agac da PeLrcLraS , dez ancS de
pci S . A em dc aLc de que cS ccnLexLcS pc i L iccS i nL erncS e e x -
L erncS Lerem Si dc LcLamenLe di verScS , perceLeSe que eSLaS i n i c i a
L i vaS Se deram e m mcmenLcS di t erenLeS daS re agCeS BraS i BSt adcS
Uni dcS . A cLLengac pcr YargaS de um i nanc i ame nLc j unLc ac Ex i m
Lank para c t unci cname nLc da Ccmpanh i a Sderurg i ca Nac i cna , tci
ccnSi derada na epcca uma cperagac e x i L cSa nc Que Lange a pc i t i c a
eccncmi ca dc ESL adc LraS i e i r c h av i a preva ec idc c i nL ereSSe
naci cna . NeSLe ccnLe x L c a cccperagac eccncmica dcS ESL adce Un i
dcS apareci a ccmc u m e emenLc L cL amenLe ccnvergenLe a c cr L a e c i
men Lc dc ESLadc LraS i e i r c . ESLa ' v i L C r i a ' d e YargaS , enL reL anL c ,
devi aSe tundamenLamenLe ac ccnLexLc pc i L i cc em que Se eSLruLu
rava , enL ac a re agac de dependenc i a dc BraS i acS ESL adcS Uni
dcS . Pcr um adc , O gcvernc ncrL e~ame r i c anc havi a cpLadc pe a eS
L raLeg i a de negcci ar c a i nhame nLc LraS i e i rc ; e pcr cuLrc a
/
indet i n i gac dc cenar i c i nL ernaci cna permi L i a ac gcvernc LraS i e i
r c amp i ar Seu pcder d e Larg anha j unLc acS ESLadcS Uni dc S .
NcS ancS b D c prcj eLc d a PeL rcLraS recc ccava eSLa queS~
Lac pcrem em cuLrcS LermcS . Em pr i me i rc ugar , c a i nhamenLc acS
BSLadcS Un idcS j a era um taLc ccnSumadc , apci adc numa reagac de
46
dependenci a eSL ruL uramenLe eSL aLe ec i da . A queSLac dc peL rC ec ,
pcrLanLc , eSL imuava c queSL i cnamenL c deSLa dependenc i a . Ac meSmc
L empc , c ccnLexLc demcc r aL i c c LraS i e i r c aLr i a c eSpac para c de-
LaL e ScLre aS vanLagenS da aSScci aac ac capi L a eSL rang ei r c - pa
L i cu armenLe c ncrL e~ame r i canc - para c deSenvcv imenL c eccncmi cc
dc pai S . NeSLe quadrc , Land e i raS nac i cna i SLaS ccmc a d c mcncpC
i c eSLaLa dc peL rC ec ganharam Lerrenc cLSL r u i ndc c i vre curSc
da tCrmu a vargOi SLa da cccperaac eccncmi c a ~ empregada ccm penc
e x i L c ncS ancS 4D . A mcL i i zaac gera da Scc i edade LraS i e i r a em
Lcrnc da c r i aac da PeL rcLraS ~ expreSSa ScL c ccn heci dc S c_an " C
peL rCec e ncSSc " - eSLava L amLem re aci cnada a ccnS c i en c i a da ccn
di ac dc SuLdeSenvc v imenLc dc pai S . O naci cna i Smc aparec i a , en~
Lac , ccmc um prcceSSc de ccnS c i e n L i z aac daS imi L aCeS exLernaS
que Se impunham ac deSenvc v i menLc eccncmicc LraS i e i r c . ( CardcSc ,
l 9 b 7 : BB~9B )
C anLepr cj eL c envi adc pcr YargaS ac Par amen L c , prcpunha
uma tCrmu a i nL e rmedi a r i a enLre a par L i c ipaac pri vada nac i cna e
eSLrang e i ra , e a prcpr i edade eSLaL a . BSLe prcj e L c prev i a a c r i a~
ac da PeL rcLraS na Icrma de uma empreSa de eccncmia mi S L a , eSLa~
LeecendcSe uma percenLag em t i xa para c capi L a nac i cna e eS~
L range i r c . Na rea idade , YargaS prccurcu " . . . S e S i L uar n uma i gua
di SLanci a daS t acCeS m i i LareS em ccnt i L c , ccnLer a hcSL i idade
ncrL e~ameri cana para a cLL enac de credi LcS , e ac meSmc L empc , ca~
.
na i zar para S i , c apci c pcpu ar que ccnSL i L u i a Seu mai cr recurSc
pc L i cc. . . " ( Nar L i nS , J976 : 343 )
O deLaLe dc prcj eL c preS i denci a prcvcccu um eque de
a ianaS parL i dar i aS LcLamenLe aL i pi cc nc CcnqreSSc . Ccm c i n
L u i L c de manL er S u a pcS i ac an L i g e L u i S L a e de aprcve i Lar~Se da t e
47
Lre naci cna i S L a nc pa S , a Uni ac DemccraL i ca Nac i cna ( UDN ) aSSu~
mi u - ccnLra Sua c a S S i c a cr i e n L a ac i Lera - a de IeSa dc mcncpC-
dc peL rC- i c eSL aL a na peSqu i S a , avra , re t i naac e L r anSpcrLe
ec . ( B i rSL , l9B4 ) BSLa pcS i ac Ici manL i da aLe a vcLaac t i
da PeL rcLraS na , em t i nS de 9 b 3 , quandc I ci aprcvada a c r i aac
ccmc uma empreSa eSL aL a . Na cuL ra pcn L a eSLava c Par L i dc TraLa-
h i S L a BraS i e i rc ( PTB ) , que Se d i v i d i a enL re um apci c i rreSL r i t c
a prcpcSL a d e YargaS e a cceren c i a d e Sua p aL a I crma naci cna i S L a .
C ParL idc Scc i a Demcc raL i cc ( PS D ) S i L uava-Se n c me i c , Ccm pcS i ~
CeS ccnLra e a Iavcr d c prcj e L c preSi denc i a .
DuranLe L cdc c peri cdc de L rami L aac nc CcngreSSc dc prc~
j eL c peLrc Ierc , Ici demcnSL rada , pcr parLe de aLcreS pri vadcS e
gcvername n L a i S ncrLe~ame r i cancS , uma prcIunda i nSaLi SI aac quanLc
ac d i re c i cnamenLc da queSLac nc BraS i . C deSccnL enL amenLc de \as!
i nglc apare c i a nac apenaS em preSSCeS d i reLaS ac gcvernc LraS i ~
e i rc , maS L amLem aL raveS d e uma ' i nd i SpcS i ac' gener a i z ada , ma -
n i I eS L ada j unLc a YargaS e SeuS cc aLcradcre S . BSLe era i den L i I i
cadc ccmc c pri nc i pa reSpcn Save pe a cnda n ac i cn a i S L a n c BraS i
que , de accrdc ccm a admi n i SL raac ncrL e-ae r i c ana , v i nha Sendc
eSLi mu ada pcr Sua a L i L ude ex ceSSi vamenLe ccmp acenLe ccm aS Icr~
aS ccmu n i S L aS cca i S .
De I aL c , a c r i aac d a PeL rcLraS I er i u cS i n L e reSSeS dcS
BSL adcS Un i dcS , Sem Leneji c i a r cS de YargaS . C epi SCdi c em Seu
ccn j unLc de i xcu marcaS impcrLanLeS para aS re aCeS Bra S i -ESLa~
dcS Un i dcS . Seu cgrc pri nc i pa I ci prcpi c i ar pcr mei cS L cL a ~
menLe exL empcranecS - uma prcva de reSi SL enc i a aS preSSceS ncrLe~
ame r i canaS . C t ra L amenLc da queSLac ccmc um Lema de ScLeran i a na~
c i cna I ci aqu i um i n S L rumenL c dec i S i vc de mcL i i zaac i n Lerna
48
tavcrecidc pe c ccnLexLc demccraL i cc dc mcmenL c . Ccn t ig urcu ~Se
enLac ua S i Luaac de ne_cci a_ac imi L e nc re aci cnamenLc cnL re
cS dci S paiSeS c que cri cu um i mpcrL anL e precedenL e para cuLraS
negcci aCeS a Serem deSenvc v idaS nc t uLurc .
6 . Parmetros do debate interno : atores , discursos e opinio
pbl ica
A pc i L i ca i n L ernaci cna dc BraS i duranLe c Segundc Cc
vernc YargaS tci pcSL u ada a par L i r de duaS i dei aS LaSi caS : pri e_
ra aS re aCeS eccncmi c aS ex L ernaS deveri am ccnL ri Lui r de tcrma
dec i S i va para c deSenvc1 v i menL c eccncmi c c LraS i e i r c ; e Segunda
que t cSSe manL idc c al i n hamenL c pc i L i cc e mi i Lar acS " pr i nc ipicS
de Sc i dari edade dc mundc cci denLai ' . De accrdc ccm aS duaS pre
miSSaS aSS i n a adaS , c d i ScurSc da pc i L i ca exLerna LraS i e i ra L eve
Seu ccnLeudc d e t i n idc pe aS e n taSeS eSec i t i caS que SeuS pr i n c i ~
pai S aLcre prccuraram deSLac a r .
Jcac NeveS da FcnLcura pri me i rc
hance er d e YargaS , L i
nha ccmc pri nc i pa marca d e Seu di ScurSc um Lcm tcrLemenLe i decC
g i cc que i n ccrpcrava t i e menL e c ccn j unL c de menSagenS de guerra
t r i a da pc i L i c a ex L erna ncrLe~ame r i cana . Para Jcac NeveS , a Sc
uac da cccperaac eccncmica adapL avaSe per t e i L amen L e aS premi S
SaS ma i S g cLa i S dc ccn t i L c LeSL e~CeSL e . C n i ve amenLc eccncmi ~
c c enLre naCeS pcLreS e r i caS e r a Sugeri dc aqui ccmc uma tcrma
de tcrLa ecer aS a i anaS denLrc dc prCpri c ' Lccc cci denLa ' .
TraLava~Se i nc u S i ve de uma Sc uac g cLa que permi L i
r i a neuL ra i zar cS cLSL acu cS a uma p ena harmcn i a n c mundc cc i
49
denLa . UL i i zandc uma Lermi nc cg i a tcrL emen L e i deccg i z ada Jcac
NeveS i den L i t i c ava na cccQeraac eccncmi ca " . . . um me i c de reSLa
Le ecer a paz ncS eSpi r i LcS , e de demcnSLrar que cS pcvcS dc Cc i ~
denLe nac S e de i xarac enganar pea t a Si dade cc eL i v i SL a eepcSada
pcr uma L i ran i a L cL a i L a r i a , que apenaS preccn i z a a i gua dade ecc
ncmi c a para uSc exL ernc e para a ccnqu i SL a de adepLcS aLravee dc
_ , . . 22
prcceSSc de h i pcCr i S i a e L rai ac a PaL r 1 a ' .
ALcreS mai S envc v i dcS nc prcj eLc de cccperaac eccncmi ~
ca prccuravam Se g u i a r pcr uma ncac mencS i decCg i ca dcS a cS
eccncmi ccS exL e rncS dc pa S . Bcrac i c Lat er Surg i a aqui ccmc O pe
Scnagem ma i S i mpcr L an L e na mcnL agem de um pJ anc eccncmicc que arL_
cu aSSe a cccpe raac eccncmi ca i nL ernaci cna a aac empreendedcra
dc BSLadc e a parL i c ipaac creScenLe dc i nL ereSSe pri vadc naci c~
na . , Ccmc mi n i SL rc da Fazenda , Lat er ccncenLrcu Sua aL uaaC ex
Lerna na LuSca de t i nanci amenLcS j unLc acS crg an i SmcS t i n ancei rcS .
A aSScci aac enLre a eSt era pc i L i ca e eccncmi ca Se ta
zi a preSenL e nc d i ScurScS de La ter ncS t crcS i n L ernaci cnai S . Ac
tundamenLar a neceSSidade de ma icreS i nveSL i menLcS dc Bancc 1 n Ler
nac i cna nc campc dc deSenvc v i menLc eccncmi cc duranLe a Y I T Reu
ni ac dc Fundc NcneL a r i c I nL e rnac i cna ( FN T ) , Later e xp i c i Lava eS~
La v i ncu aac : ' _uanLc ac Bancc I n Lernac i cna , nac vej c hcj e a
Sua tunac ex c uSi vamenLe nc ' deSenvc v i menLc" e " reccnSLruac "
ccmc Seu ncme reve a . . . BmLcra preci SemcS acei Lar c L r i SL e taLc
/
de que a precari edade da paz Lcrna cLri gaL Cri a g r ande deSpeSa em
armamenLcS , e neceSSa r i c nac eSquecermcS que ScmenLe aLraveS dc
deSenvc v imenLc da i nduS L r i a e da ag r i cu L ura a verdadei ra paz pc~
2 2 . Di ScurSc de Jcac NeveS da FcnLcura duranLe um j anLar em hcme~
nagem a Dean AcheScn . Arqui vc CeL u i c Yarg aS CY b2/D6 . 6/2 .
bD
de Ser aL ing ida . CS armamenLcS pcdem vencer guerraS maS , j ama S
ccnSeguem errad i car aS cauSaS da g uerra . A grande ccnL ri Lu i ac
que c Bancc pcde Lrazer para LcdcS cS paiSeS memLrcS e a ccn L r i
Lui ac de Sadi cS pr i n c i pi cS Lancr i cS ccm u m eS tcrc nc SenL idc
de a j ud~ cS nc deSenvc v imen L c dc L ranSpcrL e , e e L r i c idade e prc~
duac de a imenL cS ' .
23
Uma daS caracLer i S L i caS mai S i mpcrL anL eS da pc i L i ca ecc-
ncmi ca de YargaS tci a de ccmpaL i Li i zar mcde cS de aac d i t eren~
L e S . aLraveS da cr iaac de eSpacS a Ler naL i vcS de tcrmu aac de
pcl i L i c a S . Ac meSmc L empc qu e eSL i mulava a implemenLaac de uma
pc i L i c a eccncmica deSenvc v imen L i SL a aSScc i ada ac capi L a eSLran~
g e i r c , YargaS aSSumi a ccmprcmiSScs de cunhc ma i S naci cn a i SL a v i ~
Sandc ccnSc i dar aS LaSeS d e auLcncmi a da n aac . A cri aac da AS~
SeSScr i a Eccncmi ca da PreSi denc i a da RepuL i ca cumpri u um pape
tundamenLa neSLe prcceSSc c r i a ndc uma ar L i c u aac di nami ca enL re
a pc L i ca admi n i SL r aL i va e de p an ej amenL c que aLri a tcrma enLe
" . . . uma ma i cr par L i c ipaac dc ESLadc naS di r eL r i zeS da eccncmi a
nac i cna " . ( D ' Arau j c , l 9B 3 : 34 )
A t igura mai S deSL acada na ASSeSScri a t ci Rcmu c A mei ~
da , que prccurcu ar L i c u ar cS pri nc i pi cS cr i en L adcreS dc penSamen~
Lc eccncmi cc naci cna S i L a aS ncCeS ma i S g l cLai S de auLcncmia e
deSenvclvimenLc . Em Seu di ScurSc naS NaCeS Un idaS , em t i nS de
l 9b 3 Rcmu l c Ame i da L amLem det endi a a neceSS idade da cccperaac
eccncmi c a . Ac e xpcr SuaS i de iaS , n c enLanL c prccurava en tccar a
cccperaac i nL ernaci cna nc ccnLexLc daS cpCeS naci cna i S , retcr
23 . Di ScurSc de Bcr c i c Lat er na Y I I Reun i ac de CcvernadcreS dc
BanCc I nL ernaci cna e dc FNI . Arqu i vc CeL u i c YargaS , CY b 2 .
D9l b/b . Cpdcc/FCY .
b l
QDC IC1QC CD\IC lHCDBC lD\CID C CX\CID C CBCDVC1Vl
HCD\C CCCDOHlCC . P QDCB\C IC1QC CD\IC C CCCDOHlCC C C [C11~
\lCC [ICCl QDl C LCIH lLCICD\C QDCJ [ICBCD\ [CI UCC
NCVCB C HCBHC [CI LCI .
DC CCIC CCH HOHD1C PlHCl, C CBCDVClVlHCD!C CCDB\l
\D1 DH LlH CH Bl HCBHC , C DC [CDB DH HClC [I \lDQlI BC_D
ID_ . Dl2l CD\C . " PI C [1B CBCDVC1VlC , QDC DLCIC CB\~
LlllC C LCHCBII CCCDOHlCC C BCClJ DDH QID I2CVCJ , QtC
BC CX\CID C C DlCC [CIlQC QIVC ; CB IHHCD\CB [ICBCD\H B C,
CD\C, CCHC C HC1!CI CHlD!C BCQDIDQ . PI CB [1BCB lDBDLl
ClCD\CHCD\C CBCDVClVlC B , LIQCB CCH LIDB\IQC [CLIC2 C
HIQDI DCCCBBlC , lDQDlC\QC lD\CID C QDBC \C [C~
IlQCB CCHC QICBBC CX\CID . ICI CD\IC 1C , CCHC DCH BCQD~
IDQ lD\CID DCH BCQDIDQ CX\CID [CCH BCI CCDBCQDlB SCH C
CBCDVCJVlHCD\C, C1CB DC [CCH _DI , HB BCD\lI QDC C HC1!CI ca
HlD!C BCQDIDQ 6 C CBCDVC1VlHCD\C . ' '
Z4
PI CD\CDCI B l LCICDQB DCB lBCDIBCB BCLIC B ICl~
QCCB CX\CIDB C [1 B , 6 [ICClBC BD1 lBI [IO[Il LCIHQC C
QLlDC\C C VIQB C CCH[CBlQC [C1 1\lC QDC LDBCCD D CBCC1!
C BCDB HlDlB\ICB . P [ICBCDQ C LlQDIB CCHC UCC NCVC B , !CI~
ClC LLCI C HlCIC ULC\ CCH[CDC C [CBC CCDBC1VCI C HlDlB\6
IlC, \CIDV [C11\lC CX\CID DH CH[C C QC HlDC C CCD\I~
lQOCB C HLlQDlC B . P CCD_ DQQC C l lD!HCD\C [C1 1\lCC C D
/
ClCD1 lBHC DC IC[ICBCt\V CH B l HCBH DH [ICXC , QIQB C [j1
Z4 . DlBCDIBCB C HOHD1C P1HCl DC CCHl\C 1 1 PBBCHL16l GCI1
B NQOCB UD1B CH Z . l . O . PIQDlVC GC\1lC VIQB , GV O .
l . Z/ . C[CC/lGV .
b2
neuL ra i z adcr que pcderi a Ser deSempeDhadc pe a pc i L i c a de deSen~
vcv i menLc eccnci cc . AS ccnLradi CeS geradaS apare c i am mu i Lc mai S
na prCpr i a a ac pc L i ca L ranSmi L idaS aL raveS de di SpuLaS e ccn~
t i LcS .
Bx i S L i a um ccnSenSc LanLc em re aac a neceSSi dade da ccc
peraac eccncmica i nLernac i cna quanLc a i nexcraLi idade dc a i nh a
menLc acS BSLadcS Un idcS . AS di t erenaS aparec i am ncS deLaLeS Sc~
Lre aS tcrmaS dSLa cccperaac e a prctundi dade deSLe a 1 i nhamenL c .
NeSL Ccn tzLc Lcrna~Se impcrL a n L e recuperar a gumaS i de_
aS preSenLeS ncS di ScurScS de YargaS duran L e Seu Segundc gcvernc .
o naci cna i Smc preSenLe neSLe caSc anLeS man i teSLava~Se aL raveS dc
anL agcn i Smc a i n L ereSSeS i n L erncS e exL erncS dc que na prcpcSLa
de um prcj eL c n ac i cna . A i nSL r umenL a i zaac de uma pc i L i c a n ac i c
n a i SL a apar e c i a ccmc uma medi da de en Si va e n ac ctenS i v a .
B m L ermcS pc L i c cmi i L areS YargaS prccurcu dei x ar ex
p i c i L c c a i nhamenL c ac gcvernc ncrL e-ame r i canc ., SeuS d i ScurScS
i nLerna i zavam aS ncceS ma i S e emenLareS de guerra t r i a que ccn-
tundi am c i n imi gc i n L ernc ccm c exLernc . BxpunhamSe aqui ccncep~
CeS idec Cg i caS LaSLanLe c araS que j uS L i J i cavam a aac ccncreLa
de Seu gcvernc ncS enL endi menLCS ccm cS ESL adcS Uni dcS . Em Seu pr
nunc i amenL c j unL c aS FcraS ArmadaS , dci S meSeS anLeS da aSSi naL u
ra dc Accrdc N i i L ar de l 9 b 2 , YargaS r e i L erava a cccperaac ccm c
gcvernc ncrLe~ame r i canc di z endc : " . . . que a ncSSa L radi ac h i S L Cr i ~
c a e cS ncSScS i nL ereSSeS pc i L i ccS e eccncmiccS ncS mcv em hcj e
ccmc ncS mcveram Sempre a uma pc i L i c a de eSL r ei L a
ccm cS ESLadcS Un idcS da Ame r i c a . '
2b
cc aLcr aac
2b . Di ScurSc prcnunci adc pcr CeL u i c YargaS em a mcc de ccnt ra~
L erni zaac daS FcraS Armada S em Db . Dl . b 2 . C _Overnc L raLa h i S
L a dc BraS i . p . BB .
b 3
A u L i i zaac pcr YargaS d e u m di ScurSc ma i S rad i ca que
entaL i zaSSe a queS Lac da auLcncm l a , eSLeve Sempre r e ac i cnada a
L emaS eccncmi c ce . BnLre LcdcS cS SeuS di ScurScS , c mai S expreSSi
vc t ci , S em duv ida , a CarLaTeSLamen L c. Ccn S L i L ui ndc u m dcS dccu~
menLcS maiS i mpcrLanLeS da hi SL cr i a ccnL empcr anea dc pa S , c L ex L c
da CarLa reLraLa c i mpaSSe pc L i c c LraS i e i rc de l 9 b4 . Um dcS Le
maS exp i c i Lame n L e menc icnadc e c daS relaCee e ccncmicaS exLer-
naS . UL i i zandO uma i nguagem dura e emcc i cna , YargaS den un c i cu
a aac OeSeSLaLi i zadcra daS tcraS eccncmicaS e x LernaS ScLre Seu
gcvern c . Tcrnava~Se , enL a c , c aramenLe exp i c i L a a uL i i zaac dc
naci cna i Smc ccmc um i nSL rumenL c det enS i vc .
AS demandaS pcr um deSenvc v i menLc eccncmicc em LaSeS au~
L cncmaS , a i adaS ac p enc ! unci cnamenLc de uma crdem demccraL i c a
L i nham um e t e i L c mu L i p i cadcr quan Lc a c numerc d e aLcreS , queS~
LCeS e eSpacS de di ScuSSac ScLre aS r e aCeS exL ernaS LraS i e i ~
raS . BSLe prcceSSc L ranSt crmcu c r e ac i cn amenL c i nL ernaci cna dc
pa S num Lema de precc upaac que exL1aava a aac de YargaS , c
T LamaraL i , c g aLi n eL e da preSi denc i a e meSmC c BSLadc em Seu Sen
L i dc mai S amp c . A man i teSLaac de SeLcreS pc L i ccS , de i n L e ec~
L uai S e da imprenSa permi L i u , em a g umaS ccaSi CeS , que prcL emaS
paSS i vei S de Serem reSc v i dcS nc aparehc eSL aL a Se L ranS tcrmaS~
Sem em LemaS de mcL i i zaac naci cna . BSLa rea idade t ci aqumaS
vezeS eSL i mu ada pec prcpri c reg i me ccmc um rec urSc pc i L icc para
.
a negcci aac de i n L ereSSeS di vergenL eS . Cu L raS vezeS , nc enLanL c ,
Se cri g i nava da di nami ca e Spec t i c a daS re aCeS enLre SeLcreS Sc
c i a i S , g rupcS pc L i ccS e ccrrenLeS de penSamen Lc .
Ccm reSpe i L c i imprenSa , jcr exemp c , porceLe~Se neSSe
pericdc ur a Lc grau de pc a r i zaac nc deLaL e ScLre a jc i L : c a ex~
b4
Lerna . TcLamenLe ccmprcreL i a ccm uma pcS i ac anL i varg u i SL a a
g rane i mprenSa LraS i e i ra Lcrnara S i SLema L i ccS SeuS a L aqueS aS
eci SCeS e pc i L i c a i nL erna e exLerna c gcvernc . o BSLac e
Sac Pau c Lem ccmc O Ccrrei c a Nanha e c Di ar i c e NcL i c i aS aLa
cavam c caraLer perScna i S L a a geeLac e YargaS . CS LreS maLuL i ~
ncS r e i v i n i cavam uma mai cr prcj eac i nL ernaci cna para c BraS i ;
tcSSe aLraveS e um a i nhamenLc mai S ccn S i SLenLe acS BSL acS U n i
cS ~ ccmc avcgavam c S c i S pri me1 rcS c u e mai cr aprcx i maac a
Amer i ca LaL i n a ~ ccmc e t i n i a c Lerce i rc . Dc cuLrc ac a mcea
hav i a c L i ma H;1a que , Sc i L a r i c e i nccn i c i cna menLe apc i ava a
aac e c penS amenLc e VargaS em L cae aS areaS a v i a naci cna .
( B i rSL 9B 2 )
C eSpac e exce enc i a c eLaLe n c enLanL c cca i zava~
Se nc CcngreSSc Naci cna . Nc amLi L c par amenLar eram v i vamenLe
SuSc i L acS cS i terenLeS pcS i c i cnamenLcS que avam c ccnLcrnc a
agena e queSLCeS e i nLereSSeS envc vi cS na i ScuSSac a pc i
L i ca exLerna c pa i S . ( B i rSL l 9B2 ) AS i terenaS i nL r a e exL ra
parL i ari aS eram ccrLaaS pcr L reS . e 1xcS Lema L i ccS pr i n c i pa i S . C
pri me i rc r et er i a-Se a i nSerac c BraS i nc ccn t i L c LeS Le~CeS L e ,
Sal i enLancSe c parac e re aCeS ccm cS BSLacS Un i cS . C Segu
c pcnLc e i vergenci aS ccncenLrava~Se nc que S L i cnamenLc a aac
c BSLac e c Ni n i SL e r i c aS Re aCeS BxL eri creS .
Se v i ncul ava aS c i vagenS pc L i caS nc CcngreSSc
/
gerai S aSSumiaS trenLe a ami n i S L raac e YargaS .
e
BSLa queSLac
aS pcS i CeS
A i ScuSSac em
Lcrnc c I LamaraL i nac apare c i a ccmc uma mera ex L enSac cS a L aqueS
cu aS eteSaS ac gcvernc perceLencSe um a n L agcni Smc enL re aS
LaSeS e SuSLenL aac a preSi en c i a e c mi n i S L e r i c , c qu e v i
enci ava c n i v c e t raLura enLrc c prCpr i c BSLa c . BSLe ccn t i ~
b b
Lc S e expreSScu de tcrma ma i S ccnLundenLe pcr ccaSi ac da j a men~
c i cnada demiSSac de Jcac NeveS . A Lercei ra i nha L emaL i ca Se re~
ter i a a prcL emaL i ca da naa c , n a qua S e ccnL rapunham v i SCeS re
aL i vaS a det i n i ac de ScLeran i a , de naci cna idade e dcS i n L ereS~
SeS naci cnai S . o mcmenLc aurec deSLe deLaLe Se deu c cm a c r i aac
da PeL rcLraS .
7 . ArLicuandc c ex L ernc ac i nLernc
B x i S Lem a i nda mui LcS pcnLcS cLScurcS ScLre a c r i S e pc ~
L i ca que ccndu z i u YargaS a c Sui c di c . BnL re cS taLcreS preSenLeS
neSLa cri Se eSLeve c da deLer icraac de Seu prcjeLc de pc L i ca
exLerna . A c reScenLe i nSL aL i idade dC quadrc pc L i cc LraS i e i rc
gerada a par L i r de meadcS de 9 b 3 evcu a um prcgreSSi vc deSgaSLe
daS ccndi CeS daS negcci aCeS nc panc dcmeSL i c c en L re c BSLadc e
a Scci edade , e n a trenLe exLerna enL re a naac e c S i SL ema i nL er
naci cna .
BSLa deLer icraac Se deu pri nc i pamenLe em tunac dc tra
caSSc dc prcj eL c de reaL i v aac de um a i n hamenLc negcc i adc ccm cS
BSLadcS UnidcS . o SuceSSc da tCrmua ap i cada ncS ancS 4 D tez
ccm que tcSSem S uLeS L i madcS cS ccndi c icnamenLcS exL erncS e L amLem ,
c peSc daS preSSCeS i n L ernaS a Serem entrenLadaS na decada de bD .
/'
CS eSpacS r g idcS da Li pc ari dade hav i am LranS tcrmadc a hegemcn i a
ncrL e~ameri cana n c ccnL i nenL e n u m dadc " naLura ' que d i SpenSava
0aicreS aLenCeS dcS BSLadcS Un idcS . Bm L ermcS a L i nc~amer i c ancS
eSLe quadrc S i g n i t i ccu um prcceSSc de marg i n a i zaac n a eSca a
de pri cri dadeS da pc L i ca exLerna ncrL e~amer i cana . CS BSLadcS
b6
UnidcS mcLi 1 zadcS pea reccnSL ruac e ec prcceSSc de tcrmaac
daS ncvaS naCeS dc mundc SuLdeSenvc1 vi dc perceLiam a Ame r i c a La~
L i n a ccmc uma ' area de i n t uenc i a " Segura e eSLave .
ApeSar dc deS i nL ereSSe genera i zadc dcS BSLadcS Uni dcS
pea reg i ac a L i nc~amer i cana hcuve uma preccupaac dc g cvernc
Truman quanLc acS deSdcLramenLcS pc i L i ccS nc BraS i a par L i r daS
e ei CeS de l 9 b D. B S L a preccupaac S e L ranS tcrmcu . ac cngc dc
gcvernc Yarg aS n uma S i SL emaL i c a i nccmpa L i L i idade . Bm um memcran
dc i nLernc deScrevendc a ' L ecni ca YargaS " a emLai xada dcS BSLadcS
UnidcS a t i rmava que CeL u i c hav i a ccnduz i dc uma ' mani pu aac Lem~
Sucedi da" apci ada pri nci pamenL e em mancLraS pc i L i caS que rara~
menLe depend iam de garanL iaS ccnS L i L uc i cnai S . De accrdc ccm eSLe
re aLc a LaSe deSLa " L ec n i c a ' era a c r i aac de uma SenSaac de
i ncerLeza LanLc para cS SeuS cpcS i LcreS quanLc para SeuS SuLcrd i n
dcS c que aSSegurava a mai cr quanL i dace pcSS v e de pcder em SuaS
macS . DeSLa t crma YargaS evi L ava que SeuS SuLcrdi nadcS deSenvc~
veSSem um preSL g i c pc i L i cc prCpr i c ~ preSL i g i c que heS permi ~
L i SSe c Lenet i c i c d c pcder dc qua di Spunham . CuLrc e emenLc pre~
SenLe neSLa ' L ec ni c a' era c c u i dadc de YargaS de nunca Se ccmprc
meL er di reLamenLe ccm uma peSSca cu uma deci Sac L endc Sempre a
precauac de di Spcr de um Lcde expi aLCr i c . C dccumen L c t i na i zava
enLac : " Bm reSumc YargaS jarece Ser a L e cerLc pcn Lc um pr i S i c~
nei rc de SeuS meLcdcS pc i L i ccS e pcr Le~ cS ccnSi deradc e t i c i en-
/
LeS nc paSSadc , e e nac deSenvcveu cuL rcS . B e eSLa Sempre prcnLc
a Se ccmprcmeLer e mudar Sua a L i L ude em ncme dc rea i Smc e da cren
a de que
26
26 . Nemcrandc de NamSey para c DeparLamenLc de BSLadc em 2. Db . b3.
DepL . ct SLaLe NaL i cna Ar c h iveS 7 3 2 . DDb~ 2 b 3 .
I FUNDAAO GETLIO VARGAS
l
I IOI PO I cPooc
b 7
Uma daS pri nci pai S preccupaceS daS auLcr i dadeS ncrL e-ame
r i canaS era a preSena de IcraS ccmuni SL aS nc ja i S . Acred i L ava~
Se que YargaS havi a permi L i dc acS " . . ccmu n i S LaS e prC~ccmuni SL aS
a uL i i zaac dc gcvernc e a gunS de SeuS pcSLcS. . . " . ccnc u i ndc
Se que " . . . pcde~Se aSSumi r que e e | YargaS ) acha que cS ccmu n i S LaS
de a guma manei ra Sac u L e i S ccmc L runI c nc equ i i Lr i c enLre aS Iac
.
27
ceS ccmpeL 1 L i v aS .
o gcvernc ncrLeame r i canc prccurcu Se manLer a par dcS
accnL ec i menLcS ncS mcmenLcS maiS ag udcS da c r i S e dc Segundc Ccver
nc YargaS . Ac ana i Sar a mudana mi n i S L e r i a de l 9 b 3 , c encarre~
gadc de n egCc i cS da emLai x ada dcS ESLadcS Un idcS . Ua L er NamS~
ey , deScrev i a a ncva ccmpcS i ac dc gcvernc : " TraLa~Se de um ga
Li neLe geL u i S L a . um gaLi neL e e x L remame n L e ccnServadcr . um gaLi ne~
Le mcnLadc para permi L i r que CSva dc Aranha pcSSa idar ccm a ur
genLe S i L uaac eccncmi ca e que . ac meSmc Lempc . de uma chance a
Jcac CcuarL de ccnSL r u i r uma maqu i na pc L i c a e Squerdi SL a . dema~
gCg i c a e u L ranaci cn a i S L a aL raveS da man i pu aac da c aSSe cpera~
. ,
2B
r1 a .
NeSLe meSmc r e aL Cr i c . NamSey a I i rmava L e r S i dc i n Lcrma
dc de que i n I uenLeS auL cri dadeS mi i L areS havi am de i Leradc nac
Lcmar a L i L udeS ccnL rar i aS ac gcvernc . pre I e r i ndc i Sc ar e neuLrai
zar cS c I i c i a i S prC~YargaS mai S deSLacadcS . A i nda Segundc eSLaS
i n IcrmaCeS . a cuju a mi i L a r eSL ar i a aLenLa a
.
quaquer mancLra
de YargaS que v i SaSSe Sua perpeLuaac di r e L a cu i nd i reLa nc pcder .
ESLe I unci cnari c mcS L ravaSe cauLe cSc . ac ava i ar a S ccnSeuenc i
27. Idem.
2B . Nemcrandc de UaSmSey para c DeparLamenLc de ESLadc em l 3 . D 7 .
l 9b 3 . DepL . cI SL aL e NaL i cna Archi veS . 7 3 2 . DD/7~l 3b 3 .
b8
aS dc ncvc mi n i S L e r i c para aS re aCeS BraS i ~BSLadcS UnidcS . Per
manec i a um cerLc r ec ei c quanLc acS pcSS i vei S deSdcLramenLcS pc i ~
L iccS da ret crma . n a med i da que c mi ni mc SuceSSc de u m " prcg r ama
demagCgi c c dc PTB' a t e L ar i a auLcma L i c amenL e cS ' SenL imenLcS Lra S i ~
e i rcS em re aac a c gcvernc ncrLe~ame r i canc " .
29
Um anc depci S YargaS S e S u i c i dava . A mcrLe dc preS i denLe
prcvcccu de i medi aLc uma apreenSac nc Depa rL amenLc de BSL adc . Di
anLe daS reaCeS a n L i ameri canaS . i ncenL ivadaS pec prCpr i c L ecr
naci cna i S L a da CarL a~TeSLame n L c. Lemi aSe pec quadrc exceSSi va
menL e emcc i cna da S i Luaac pc i L i c a LraS i e i r a . B x i S L i a a prec~
cupaac de que a CarL a de CeL u i c L i veSSe crneci dc acS c cmuni SL aS
uma " mu n i ac v a i cSa para Sua rcpaganda anL i amer i c an a " . Segundc
eSLe r ac i cc i n i c : " Qua quer que tcSSe a veraci dade d a auLcr i o 0a
u i L i ma menSagem dc preSi de nL e . Sua mcrLe e a puL i caac da CarLa~
TeSLamenLc parec iam . neSL e mcmenL c . S u r L i r um e t e i L c adverSc ScLre
a pcSiac pc i L i ca de SeuS cpcS i L creS e eSL ar i a
preSL i g i c dcS BSL adcS Un idcS. . .
3D
pre j udi c andc c
CaLe reprcdu z i r L rechcS da ana i S e rea i z ada pe a emLa i x
da dcS BSL adcS Uni dcS nc BraS i ScLre c S u i c i di c de CeL u i c . Num
re aL Cri c envi adc uma Semana apcS a L ra
H
edi a . a t i rmava~Se : 11 O ve~
hc eSLava mcrL c . ApenaS a g umaS hcraS depci S que SeuS generai S
hav i am h e prccurad c a c amanhecer dc di a 24 de agcSLc . para d i zer
que renunci aSSe a preSi denc i a ~ t aL c i n i c i amenLe anunc i adc ccmc
/
uma i cena de 9D d i a S ~ CeL u i c \argaS tci ac Seu quarLc e di S -
2 9 . I dem.
3D . Nemcrandc Ccn t idenc i a de D . D9 . 9b 4 . DepL . ct SLaLe NaLi cna .
7 32 . DD/9~ b4 .
b9
parcu um L i rc nc ccraac . Bra d i t i c i de acred i L a r , pci S c durc
vehc CeL u i c havi a L et adc cu maqui nadc uma Sai da em uma duz i a
de c r i SeS n c paSSadc , e meSmc n a veSpera mu i LcS cLServadcreS acre~
di Lavam que e e havi a cuL ra vez mancLradc a S i L uaac . NaS deSLa
vez era di terenL e , pci S ancS de eScanda cS , ccr rupac , cpcrL uni Smc
pcl i L i cc e cerceamenL c de t ig uraS i nScSSaS i n c u i ndc Sua prCpr i a
t ami i a , hav i am apcdrec i dc a S LaSeS d e Seu preSL i g i c e SuSLenLa
_
3 l
ac .
PcuccS di aS depci S c g cvernc ncrL e~ame r i canc dei x ava Lran
parecer uma SenSaac de a i v i c . A tcrmaac dc g cvernc Cat e F i l h c
e a ccmpcSi ac dc ncvc mi n i S L e r i c L inhan imp i caCeS L r anqUi i za
dcraS . Em uma ncLa envi ada ac DeparLamenLc de ESL adc c emLai xa
dcr JameS SccL L Kemper e l cg i av a a ccmpcSi ac dc ncvc gcvernc , de~
mcnSLrandc pl ena ccn t i an a quanLc a Sua pcS i ac t r enLe acS BSL adcS
UnidcS . Nani teSL ava~Se , i nc uSi ve , um SenL imenL c de ccndeScenden~
c i a quanLc ac cu idadc de Cat e F i hc de , em tunac dc impacL c a i nda
v i vc da CarL a ~TeSL amenLc e dc Sui c i di c de CeLul i c , nac dar i n i c i c ,
d e imed i aL c , a uma cc aLcraac cSLenSi va ccm c gcvernc ncrL eamer i
can c . TamLem S e L ranSmi L i a L ranqu i l i dade Qe c t a L c de que c Bra~
S i l agcra pcSSu i a uma " admi n i SL raac pcL enci al menLe eSLave e prc~
II
3 2
ameri cana .
/
3l . Nemcrandc Ccn idenc i a l de Dl . D9 . l 9b 4 .
Arch i veS , 7 32 . DD/9~ l b4 .
DepL . c t SLaLe NaL i cn a l
32 . Nemcrandc de SccLL pa r a c DeparL amenLc de ESL adc em D3 . D9 . l 9b4 .
DepL . ct SL aL e NaL i cna Archi veS , 7 32 . DD/9~ 3b4 .
6D
BI BL ICCRAFIA
CANUS , Juan Arr i La c . 9b 4 . De Cha_u L epec aJ Bea_ e . BuencS Ai ~
reS .
CARDCSC , Fernanc Benr ique . 9 b 7 .
C
_
C
1
1
\
C
ICQC IC[DL1lCD DC HlC C UDClIC .
MIl CC1lD SCIC5 D ' PI_ C .
J VC\C .
C PJ C SC PDlC . C VIQ5
LDCl Ll[[l C1lVClI .
QCIQC .
CHlDIC5 CID2C5 . \I_ C\OIl lDlVlD1 C
HDQC LCVl5Cl C . P \Il_C C5LCI\DD . PDl5lC JClXClI , VC1IC5
\CX\C5 C lOl5 \Dl5 .
. . .
./
VD MI HLCIC CC5\ .
1 C . [IC[C5\ C D1l5C .
P CX_CIlCDCl CCI_CI\lV CH SC ID