Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
2011
Adjetivos:
Tres Terminaciones Dos Terminaciones Una Terminacin Numerales
Pronombres:
Personales Reflexivos y Posesivos Demostrativos Personales 3era persona Relativos Interrogativos Indefinidos 16 17 18 19 19 20 21 22
Participios: Verbos:
Compuestos del verbo Sum Conjugacin Regular Activa 1era Conjugacin 2da Conjugacin 3era Conjugacin 4ta Conjugacin 5ta Conjugacin Verbos Irregulares
24 25
28 31 33 37 38
LOS SUSTANTIVOS
Primera Declinacin
Pertenecen a esta declinacin los sustantivos femeninos, tambin algunos masculinos por su significacin o por su pertenencia a profesiones de varn, como nauta (navegante), poeta (poeta), incola (habitante), etc. Por esta razn, podemos sealar que en la primera declinacin se encuentran mayoritariamente palabras, sustantivos y adjetivos femeninos.
SINGULAR
SUSTANTIVOS rosA (la rosa) rosAM (a la rosa) rosAE rosAE rosA (de la rosa) (para la rosa) (por/ con la rosa)
PLURAL
Segunda Declinacin Pertenecen a esta declinacin sustantivos y adjetivos masculinos, neutros y femeninos (escasos). En el caso de los sustantivos pueden presentar terminaciones como us, er, ir, um y en los adjetivos us, er y um.
SINGULAR
CASOS Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo dominUS dominE dominUM dominI dominO dominO
SUSTANTIVOS agER agER agrUM agrI agrO agrO vIR vIR virUM virI virO virO templUM templUM templUM templI templO templO
PLURAL
SINGULAR CASOS Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo albUS albE albUM albI albO albO ADJETIVOS libER libER liberUM liberI liberO liberO albUM albUM albUM albI albO albO
PLURAL CASOS Nominativo y Vocativo Acusativo Genitivo Dativo y Ablativo albI albOS albORUM albIS ADJETIVOS liberI liberOS liberORUM liberIS albA albA albORUM albIS
5 Tercera Declinacin Pertenecen a esta declinacin sustantivos y adjetivos masculinos-femeninos y neutros. Podemos encontrar palabras como: princeps (jefe), miles (soldado), lux (luz), y caput, (cabeza).
SINGULAR CASOS Nominativo y Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo MASCULINO-FEMENINO princepS mileS luX principEM principIS principI principE militEM militIS militI militE lucEM lucIS lucI lucE NEUTRO capuT capuT capitIS capitI capitE
PLURAL
NEUTRO capitA
principUM principIBUS
militUM militIBUS
lucUM lucIBUS
capitUM capitIBUS
Tambin encontramos en esta declinacin palabras como consul (cnsul), orator (orador), pater (padre), aequor (llanura), leo (len), virgo (virgen), hiem (invierno), semen (semilla), pubes (pber), mos (costumbre) arbos / arbor (rbol), corpus (cuerpo) y genus (raza). SINGULAR
MASCULINO-FEMENINO oratoR pateR oratorEM oratorIS oratorI oratorE patrEM patrIS patrI patrE
PLURAL
NEUTRO aequorA
consulUM consulIBUS
oratorUM oratorIBUS
patrUM patrIBUS
aequorUM aequorIBUS
SINGULAR
MASCULINO-FEMENINO virgO liEN virginEM virginIS virginI virginE lienEM lienIS lienI lienE
PLURAL
leonES
hiemES
NEUTRO seminA
leonUM leonIBUS
virginUM virginIBUS
lienUM lienIBUS
hiemUM hiemIBUS
seminUM seminIBUS
SINGULAR
MASCULINO-FEMENINO pubES moS arboS/arboR puberEM puberIS puberI puberE morEM morIS morI more arborEM arborIS arborI arborE
NEUTRO corpUS genUS corpUS corporIS corporI corporE genUS generIS generI generE
PLURAL
puberUM puberIBUS
morUM morIBUS
arborUM arborIBUS
corporUM corporIBUS
generUM generIBUS
Por ltimo en esta declinacin encontramos las siguientes palabras masculinas femeninas y neutras: sitis (sed), hostis (enemigo), febris (fiebre), sedes (sede), imber (lluvia), mare (mar), animal (animal), mors (muerte) y ferox (feroz)
SINGULAR
MASCULINO-FEMENINO sitIS hostIS febrIS sitIM sitIS sitI sitI hostEM hostIS hostI hostE febrEM/IM febrIS febrI febrE/I
PLURAL
sitES
SINGULAR
MASCULINO-FEMENINO sedES imbER sedEM sedIS sedI sedE imbrEM imbrIS imbrI imbrE
PLURAL
MASCULINO-FEMENINO sedES imbrES sedES/ sedIS sedIUM sedIBUS imbrES/ imbrIS imbrIUM imbrIBUS
CASOS Nominativo y Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo morS mortEM mortIS mortI mortE
SINGULAR mortES
PLURAL
SINGULAR
MASCULINO-FEMENINO feroX feroX ferocEM ferocIS ferocI ferocI feroX ferocIS ferocI ferocI
NEUTRO
PLURAL
MASCULINO-FEMENINO feroces ferocIA ferocIS/ feroces ferocIUM ferocIBUS ferocIA ferocIUM ferocIBUS
NEUTRO
10 Cuarta Declinacin Pertenecen a esta declinacin sustantivos masculinos, femeninos y neutros. Como por ejemplo: fructus (fruto), tribus (tribu) y cornus (cuerno). SINGULAR
MASCULINO-FEMENINO fructUS tribUS fructUM fructUS fructUI fructU tribUM tribUS tribUI tribU
PLURAL
NEUTRO cornUA
fructuUM fructIBUS
tribuUM tribUBUS
cornuUM cornIBUS
Hay casos como el del sustantivo domun que es heterclito, es decir, se declina tanto en la segunda declinacin como en la cuarta
CASOS Nominativo y Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Loc. domUS domUM
SINGULAR domUS
PLURAL
11 Quinta Declinacin En esta declinacin los sustantivos son pocos y casi todos femeninos, exceptuando el masculino (meridies). Tan slo dies (da), res (cosa) y spes (esperanza) tienen ambos gneros en el singular y en el plural son masculinos.
SINGULAR diES diEM diEI diEI diE diES diES diERUM diEBUS diEBUS
PLURAL
12
LOS ADJETIVOS
Los Adjetivos de Tres Terminaciones Cada terminacin corresponde a un gnero distinto: masculino, femenino y neutro.
SINGULAR
PLURAL
SINGULAR
13
PLURAL CASOS Nominativo y Vocativo Acusativo Genitivo Dativo y Ablativo MASCULINO pulchrI pulchrOS pulchrORUM pulchrIS FEMENINO pulchrAE pulchrOS pulchrARUM pulchrIS NEUTRO pulchrA pulchrA pulchrORUM pulchrIS
SINGULAR
PLURAL
14 Adjetivos de Dos Terminaciones La primera terminacin es comn al masculino y femenino; la segunda corresponde al neutro.
SINGULAR MASC-FEM NEUTRO omnIS (todo, omnE toda) onmEM omnE omnIS omnIS omnI omnI
PLURAL MASC-FEM NEUTRO omnES (todos, omnIA todas) omnES (IS) omnIA omnIUM omnIUM omnIBUS omnIBUS
Adjetivos de Una Terminacin La terminacin es comn a los tres gneros en el nominativo del singular, pues la desinencia S del masculino-femenino se ha extendido tambin al neutro.
SINGULAR MASC-FEM NEUTRO prudenS prudenS prudentEM prudentIS prudentI prudentE prudenS prudentIS prudentI prudentI
PLURAL MASC-FEM NEUTRO prudentES prudentIA prudentES (IS) prudentIUM prudentIBUS prudentIBUS prudentIA prudentIUM prudentIBUS prudentIBUS
SINGULAR MASC-FEM NEUTRO vetUS vetUS veterEM veterIS veterI veterE vetUS veterIS veterI veterE
PLURAL MASC-FEM NEUTRO veterES veterA veterES veterUM veterIBUS veterIBUS veterA veterUM veterIBUS veterIBUS
15
ADJETIVOS NUMERALES
Los numerales cardinales expresan simplemente el nmero o la cantidad. La mayora de los cardinales no se declina; los nicos que tienen declinacin son: UNUS, -A, -UM ('uno'): CASOS Nominativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo MASCULINO unus unum unius uni uno FEMENINO una unam unius uni una unum unum unius uni uno NEUTRO
DUO, -AE, -O ('dos'): CASOS Nominativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo MASCULINO duo duos duorum duobus duobus FEMENINO duae duas duarum duabus duabus NEUTRO duo duo duorum duobus duobus
TRES, TRIA ('tres'): CASOS Nominativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Ejemplos Lectio septima: tum mater porculum uno numno aureo. Lectio decima: saepe mile duo pila habet. MASCULINO tres tres trium tribus tribus FEMENINO tres tres trium tribus tribus NEUTRO tria tria trium tribus tribus
16 Nota: El numeral centum ('cien') es indeclinable, pero las dems centenas se declinan como el plural de los adjetivos de una o dos terminaciones. El numeral mille ('mil') es indeclinable, pero los dems millares se expresan con el plural milia, milium, que se declina un sustantivo neutro de la tercera declinacin.
LOS PRONOMBRES
Pronombres Personales Los pronombres personales son las palabras que sustituyen a las personas gramaticales, es decir, a los interlocutores en el dilogo. Son los siguientes:
2da Persona =
: tu = t : vos = vosotros
3era Persona =
SINGULAR
tu tu te tui tibi te
PLURAL
nos ---nos
17 Genitivo Dativo Ablativo nostrum o nostri/ de nosotros nobis / a, para nosotros; nos nobis / de, por nosotros vestrum o vestri / de vosotros vobis / a, para vosotros; vos vobis / de, por vosotros
Pronombre Reflexivo Existe nicamente el pronombre reflexivo de tercera persona sui, sibi; es el mismo para el singular y plural.
Los pronombres posesivos indican posesin o pertenencia. Derivan, como en espaol , de los pronombres personales y se distinguen por la persona gramatical y por el nmero de poseedores:
meus, mea, meum : de primera persona y un solo poseedor: mo, ma, mi. tuus, tua, tuum : de segunda persona y un solo poseedor: tuyo, tuya, tu. suus, sua, suum : de tercera persona y un solo poseedor: suyo, suya, su. noster, nostra, nostrum : de primera persona y varios poseedores : nuestro, nuestra. vester, vestra, vestrum : de segunda persona y varios poseedores: vuestro, vuestra. suus, sua, suum : de tercera persona y varios poseedores: suyo, suya, su.
18 Nota: Son adjetivos si acompaan al nombre: mater mea = mi madre. Son pronombres si sustituyen al nombre: meus = el mo
Pronombres Demostrativos DEMOSTRATIVOS PROPIOS hic, haec, hoc = ste iste, ista, istud = se ille, illa, illud = aqul ipse, ipsa, ipsum = l mismo DE IDENTIDAD idem, eadem, idem = el mismo ANAFRICO is, ea, id = ste, se, aqul, l
CASOS
SINGULAR (este, esta) MAS FEM NEUTR hic haec hoc Nominativo hunc hanc hoc Acusativo huius huius huius Genitivo huic huic huic Dativo hoc hac hoc Ablativo
PLURAL (estos, estas) MAS FEM NEUTR hi hae haec hos has haec horum harum horum his his his his his his
SINGULAR (ese, esa) iste ista istud istum istam istud istius istius istius isti isti isti isto ista isto
PLURAL (esos, esas) isti istae ista istos istas ista istorum istarum istorum istis istis istis istis istis istis
CASOS SINGULAR (aquel, aquella) PLURAL (aquellos, aquellas) illa illud illi illae illa Nominativo ille illum illam illud illos illas illa Acusativo illius illius illius illorum illarum illorum Genitivo
19 Dativo Ablativo illi illo illi illa illi illo illis illis illis illis illis illis
SINGULAR (el mismo, a) idem eadem idem eundem eandem idem eiusdem eiusdem eiusdem eidem eidem eidem eodem eadem eodem
PLURAL (los mismos, as) iidem (eidem) eaedem eadem eosdem easdem eadem eorundem earundem eorundem iisdem ( isdem, eisdem) iisdem ( isdem, eisdem)
SINGULAR (l mismo, a) ipse ipsa ipsum ipsum ipsam ipsum ipsius ipsius ipsius ipsi ipsi ipsi ipso ipsa ipso
PLURAL (los mismos, as) ipsi ipsae ipsa ipsos ipsas ipsa ipsorum ipsarum ipsorum ipsis ipsis ipsis ipsis ipsis ipsis
SINGULAR (ste, a o l , ella) MAS FEM NEUTR is ea id eum eam id eius eius eius ei ei ei eo ea eo
PLURAL (stos, as o ellos, as) MAS FEM NEUTR ii (i,ei) eae ea eos eas ea eorum earum eorum iis (is, eis) iis (is, eis)
Nota: Este pronombre se utiliza como pronombre personal de 3era persona, l ella. Las flechas indican que el pronombre es el mismo para todos los gneros.
Pronombre Relativo CASOS Nominativo SINGULAR (el que, la que) PLURAL (los que, las que) MAS FEM NEUTR MAS FEM NEUTR qui quae quod qui quae quae
20 Acusativo Genitivo Dativo Ablativo quem cuius cui quo quam cuius cui qua quod cuius cui quo quos quorum quibus quibus quas quarum quibus quibus quae quorum quibus quibus
Pronombre Interrogativo-Indefinido
CASOS
SINGULAR Interrogativo (quin, qu) Indefinido (quien, que) MAS FEM NEUTR quis quae quid (qui) indef. (qua) (quod) quem quam quid (quod) cuius cuius cuius cui cui cui quo qua quo (qui)
PLURAL Interrogativo (quines, qu) Indefinido (quienes, que) MAS qui NEUTR quae indef. (qua) quos quas quae indef. (qua) quorum quarum quorum quibus quibus quibus quibus quibus quibus FEM quae
21
Pronombres Indefinidos
Entre el gran nmero de pronombres indefinidos existentes en latn los ms frecuentes son:
ALIQUIS y aliqui, aliqua, aliquid y aliquod = alguno. QUIDAM (quisdam), quaedam, quidam y quoddam = alguno, cierto. ALIUS, alia, aliud = otro (de varios). ALTER, altera, alterum = el otro (de dos) UTERQUE, utraque, utrumque = cada uno de los dos, los dos. UNUS, una, unum = uno, uno solo. ULLUS, ulla, ullum = uno, alguno. NULLUS, nulla, nullum = ninguno. SOLUS, sola, solum = solo. TOTUS, tota, totum = todo, entero.
22 Nota: Los dos primeros son compuestos de quis y se declinan como ste. Los restantes se declinan como los adjetivos de tres terminaciones, pero haciendo el genitivo singular en ius y el dativo singular en i para los tres gneros. Los pronombres indefinidos se transformaron al pasar al espaol. Entre los que quedan se encuentra aliquis en la forma de alguien (de aliquem) y alguno (de aliquis unus).
PARTICIPIOS
SINGULAR CASOS Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo MASCULINO-FEMENINO amaNS (amando) amantEM amantIS amantI amantE /amantI PLURAL CASOS Nominativo Vocativo Acusativo MASCULINO-FEMENINO amantES amantES/ amantIS NEUTRO amantIA amantIA amantIUM amantIBUS NEUTRO amaNS (amando) amaNS amantIS amantI amantE /amantI
DECLINACIONES IRREGULARES CASOS Nominativo y Vocativo Acusativo Genitivo SINGULAR boS bovEM bovIS
23 Dativo Ablativo IovI IovE (vI) vI bovI bovE suI suE senI senE
NOTA: Iuppiter no tiene plural y vis es apenas empleado en genitivo y dativo singular.
VERBO SER
P INDICATIVO R S. Ego sum yo soy E Tu es t eres S Ei est l es E N P. Nos sumus nos somos T Vos estis vos sois E Ii sunt ellos son I S. eram eras M erat P E R P. ramus ertis F erant E F S. ero eris U erit T U R P. rimus eritis O erunt 1 yo era t eras l era nos eramos vos erais ellos eran yo ser tu sers l ser nos seremos vos seris ellos sern MODOS SUBJUNTIVO S. sim yo sea sis t seas sit l sea P. simus nos seamos sitis vos seis sint ellos sean S. essem yo sera, fuera esses t seras, fuese esset l sera P. essmus nos seramos esstis vos serais essent ellos seran IMPERATIVO Presente Futuro Es s t 2. esto sers t 3. esto sea, ser l este sed 2.estle sed, seris vosotros 3. sunto sean, sern ellos INFINITIVO Presente esse ser Perfecto fuisse haber sido Futuro fore; futurum am, um, os, as, a esse 2)haber de ser
24 P E R F E C T P L U S C U A F U T U R O 2 S. fui fusti fut yo fu tu fuiste l fue S. ferim yo haya sido feritis t hayas sido ferit l haya sido P. furimus n hayamos sido furitis vos hayis sido ferint ellos hayan sido S. fussem habra, hubiera fusses hubiese sido fusset PARTICIPIO PresentePerfectoFuturo futurus a um El que ser 2) En la construccin del nominativo con infinitivo, vale: fore; futurus a, um, i ae, a, esse, que ser el infinitivo fore es invariable
P. fimus nos fuimos fusti vos fuisteis furunt ellos fueron S. feram yo haba sido feras habas sido ferat haba sido P. fuermus habamos sido fuertis habais sido ferant haban sido S. fero habr sido feris habrs sido ferat habr sido P. ferimus furitis fuerint
P. fuissmus fuisteis fussent 1) Formas menos usadas: forem fores foret habremos sido formus habris sido fortis habrn sido forent
La lengua latina presenta once compuestos del verbo copulativo sum: ab-sum, ab-es, ab-esse, a-fui: estar ausente, faltar. ad-sum, ad-es, ad-esse, ad-fui (affui): estar presente, asistir. de-sum, de-es, de-esse, de-fui: faltar. in-sum, in-es, in-esse,in-fui: estar dentro. estar presente. inter-sum, inter-es, inter-esse, inter-fui: estar presente, participar, interesar.
25 ob-sum, ob-es, ob-esse, ob-fui: daar, contrariar. pos-sum, pot-es, pos-se, potui: poder. prae-sum, prae-es, prae-esse, prae-fui: presidir, estar delante. pro-sum, prod-es, prod-esse, pro-fui: aprovechar, ser til. sub-sum, sub-es, sub-esse: estar debajo. super-sum, super-es, super-esse, super-fui: estar encima, dirigir, sobrevivir.
CONJUGACIONES Y TIEMPOS DEL VERBO POSSUM (POT + ESSE), (PODER) PRESENTE possum potes potest possumus potestis possunt PERFECTO Potui potisti potuit potuimus potistis potuerunt IMPERFECTO poteram poteras poterat poteramus poteratis potuerant
El verbo possum est formado con el pot-. La t final se mantiene si la forma correspondiente del verbo sum empieza por vocal (potest), pero se transforma en s si la forma de sum empieza por s- (possum). El tiempo perfecto es regular sobre el tema potu-
P R E S E N T E
2da. Conjugacin Verbo Moneo Yo aviso mon-eo mon-es mon-et mon-emus mon-etis mon-ent
26
P R E T E R. I M P. F U T U R O I M P. P R E T E R.
Yo amaba am-abam am-abas am-abat am-abamus am-abatis am-abant Yo amar am-abo am-abis am-abit am-abimus am-abitis am-abunt Yo am amav-i amav-isti amav-it amav-imus amav-istis amav-erunt Yo haba amado amav-eram amav-eras amav-erat amav-eramus amav-eratis amav-erant Yo habr amado amav-ero amav-eris amav-erit amav-erimus amav-eritis amav-erint
Yo avisaba mon-ebam mon-ebas mon-ebat mon-ebamus mon-ebatis mon-ebant Yo avisar mon-ebo mon-ebis mon-ebit mon-ebimus mon-ebitis mon-ebunt Yo avis monu-i monu-isti monu-it monu-imus P monu-istis monu-erunt Yo haba avisado monu-eran monu-eras monu-erat monu-eramus monu-eratis monu-erant Yo habr avisado monu-ero monu-eris monu-erit monu-erimus monu-eritis monu-erint
Yo regia reg-ebam reg-ebas reg-ebat reg-ebamus reg-ebatis reg-ebant Yo regir reg-am reg-es reg-et reg-emus reg-etis reg-ent Yo reg rex-i rex-isti rex-it rex-imus rex-istis rex-erunt
Yo oia aud-iebam aud-iebas aud-iebat aud-iebamus aud-iebatis aud-iebant Yo oir aud-iam aud-ies aud-iet aud-iemus aud-ietis aud-ient Yo o audiv-i audiv-isti audiv-it audiv-imus audiv-istis audiv-erunt
Yo cogia cap-iebam cap-iebas cap-iebat cap-iebamus cap-iebatis cap-iebant Yo coger cap-iam cap-ies cap-iet cap-iemus cap-ietis cap-ient Yo cog cep-i cep-isti cep-it cep-imus cep-istis cep-erunt Yo haba cogido cep-eram cep-eras cep-erat cep-eramus cep-eratis cep-erant Yo habr cogido cep-ero cep-eris cep-erit cep-erimus cep-eritis cep-erint
E R. P R E T. P L U S C. F U T U R. P E R F.
Yo haba regido Yo haba odo rex-eram rex-eras rex-erat rex-eramus rex-eratis rex-erant audiv-eram audiv-eras audiv-erat audiv-eramus audiv-eratis audiv-erant
Yo habr regido Yo habr odo rex-ero rex-eris rex-erit rex-erimus rex-eritis rex-erint audiv-ero audiv-eris audiv-erit audiv-erimus audiv-eritis audiv-erint
MODO IMPERATIVO 1era. Conjugacin am-a ama t 2da. Conjugacin mon-e avisa t 3era. Conjugacin 4ta. Conjugacin aud-i oye t Conjugacin mixta (3a y 4) cap-e coge t
PRESENTE
reg-e rige t am-ate amad vos mon-ete avisad vos reg-ite regid vos aud-ite oid vos cap-ite coged vos
FUTURO
am-ato am-ato am-atote am-anto ama t ame l amad vos amen ellos mon-eto avisa t mon-eto avise l mon-etote avisad vos mon-ento avisen ellos reg-ito rige t reg-ito rige l reg-itote regid vos reg-unto rijan ellos aud-ito oye t aud-ito oiga l aud-itote oid vos aud-iunto oigan ellos cap-ito cap-ito cap-itote vos cap-iunto ellos coge t coja l cojed cojan
27
T 1era. Conjugacin Verbo Amo Yo ame am-em amo-es am-et am-emus am-etis am-ent
MODO SUBJUNTIVO 3era. Conjugacin Verbo Rego Yo rija reg-am reg-as reg-at reg-amus reg-atis reg-ant Yo rigie-ra o (se) reg-erem reg-eres reg-eret reg-eremus reg-eretis reg-erent Yo haya regido rex-erim rex-eris rex-erit rex-erimus rex-eritis rex-erint Yo hubiera o hubiese regido rex-issem rex-isses rex-isset rex-issemus rex-issetis rex-issent 4ta. Conjugacin Verbo Audio Yo oiga aud-iam aud-ias aud-iat aud-iamus aud-iatis aud-iant Conjugacin mixta (3a y 4) Verbo Capio Yo coja cap-iam cap-ias cap-iat cap-iamus cap-iatis cap-iant
P R E S E N T E
2da. Conjugacin Verbo Moneo Yo avise mon-eam mon-eas mon-eat mon-eamus mon-eatis mon-eant
I M P E R F E C T O
Yo ama-ra o (se) Yo avisa-ra o (se) am-arem am-ares am-aret am-aremus am-aretis am-arent Yo haya amado mon-erem mon-eres mon-eret mon-eremus mon-eretis mon-erent Yo haya avisado monu-erim monu-eris monu-erit monu-erimus monu-eritis monu-erint Yo hubiera o hubiese avisado monu-issem monu-isses monu-isset monu-issemus monu-issetis monu-issent
Yo oyera o (se) Yo cogiera o (se) aud-irem aud-ires aud-iret aud-iremus aud-iretis aud-irent Yo haya odo audiv-erim audiv-eris audiv-erit audiv-erimus audiv-eritis audiv-erint Yo hubiera o hubiese odo audiv-issem audiv-isses audiv-isset audiv-issemus audiv-issetis audiv-issent cap-erem cap-eres cap-eret cap-eremus cap-eretis cap-erent Yo haya cogido cep-erim cep-eris cep-erit cep-erimus cep-eritis cep-erint Yo hubiera o hubiese cogido cep-issem cep-isses cep-isset cep-issemus cep-issetis cep-issent
P E R F E C T O P L U S C U A N P E R.
amav-erim amav-eris amav-erit amav-erimus amav-eritis amav-erint Yo hubiera o hubiese amado amav-issem amav-isses amav-isset amav-issemus amav-issetis amav-issent
INFINITIVO 1era. Conjugacin am-are amar 2da. Conjugacin mon-ere avisar 3era. Conjugacin 4ta. Conjugacin aud-ire or Conjugacin mixta (3a y 4) cap-ere coger
PRESENTE
reg-ere regir
PRETRITO
amav-isse haber amado monu-isse haber avisado rex-isse haber regido audiv-isse haber odo audit-urum, am, -um esse o fuisse, haber de oir cep-isse cogido haber
FUTURO
amat-urum, -am,-um monit-urum, -am, esse o fuisse, haber de -um esse o fuisse, amar haber de avisar rect-urum, -am, um esse o fuisse, haber de regir capt-urum, -am, um esse o fuisse, haber de coger
28
PARTICIPIO 1era. Conjugacin 2da. Conjugacin 3era. Conjugacin 4ta. Conjugacin Conjugacin mixta (3a y 4) cap- iens,- entis, el que coge cogiendo
PRESENTE
am-ans, -antis, el que mon-ens, -entis, el reg-ens, -entis,el aud-iens, -entis, ama, amante o amando que avisa o avisando que rige, regente, el que oye, rigiendo oyente, oyendo
FUTURO
amat-urus, -a, -um, el monit-urus, -a, -um, rect-urus, -a, que ha de amar el que ha de avisar um, el que ha de regir audit-urus, -a, um, el que ha de oir capt- urus, -a, um, el que ha de coger
CASOS Genitivo Dativo Ablativo am-amdum, am-andi, am-ando, am-ando, a amar de amar para amar amando
GERUNDIO mon-endum, mon-endi, mon-endo, mon-endo, GERUNDIO aud-iendum, aud-iendi, audi-iendo, audi-iendo, a or de or para or oyendo cap-iendum, cap-iendi, cap-iendo, cap-iendo, a coger de coger para coger cogiendo a avisar de avisar para avisar avisando reg-endum, reg-endi, reg-endo, reg-endo, a regir de regir para regir rigiendo
SUPINO monit-um, monit-u, SUPINO audit-um, audit-u, a or de or capt-um, cap-u, a coger de coger a avisar de avisar rect-um, rect-u, a regir de regir
CASOS Ablativo
VERBOS IRREGULARES
VERBO VOLO, querer. El caso de visne (vis + ne), se utiliza en forma de pregunta. Ejemplo lectio septima: lanio: pinguem inquit habeo porculum; visne emere? tum mater porculum uno numno aureo emit
29 PRESENTE volo vis vult volumus vultis volunt PERFECTO volui voluisti voluit voluimus voluistis voluerunt IMPERFECTO volebam volebas volebat volebamus volebatis volebant
PRESENTE nolo non vis non vult nolumus non vultis nolunt
30
PRESENTE sum es est sumus estis sunt fui fuisti fuit fuimus fuistis fuerunt
PERFECTO
PRESENTE fero fers fert ferimus fertis ferunt tuli tulisti tulit tulimus tulistis tulerunt
PERFECTO
31 PRESENTE eo is it imus itis eunt ivi (ii) ivisti ivit ivimus ivistis iverunt PERFECTO IMPERFECTO ibam ibas ibat ibamus ibatis ibant
LAS PREPOSICIONES
32 Son partes invariables de la oracin. A diferencia de los sustantivos, adjetivos y pronombres, las preposiciones no tienen gnero ni nmero, y cumplen la funcin de relacionar dos palabras o grupos de palabras entre s. Podemos mencionar algunas de ellas como:
AB
(alejamiento, separacin)
AD
(cercana)
AMBI
(dualidad, alrededor)
ANTE, ANTI
APUD
Junto a.
CIRCUM
(alrededor)
CONTRA
(opuesto, contra)
CUM
MECUM
Conmigo.
TECUM
Contigo.
SECUM
Consigo.
NOBISCUM
Con nosotros.
VOBISCUM DE
E, EX
33
IN
(privativo, negativo)
INFRA
(debajo, inferior)
INTER
IUXTA
(junto a)
OB
PER
(a travs, insistencia)
POST
(detrs, despus)
PRO
(adelante)
SUB
(bajo, debajo)
SUPRA
(superioridad, sobre)
SUPER
(sobre, encima)
TRANS
Nota Las frases preposicionales en la latn poseen la siguiente estructura Preposicin + Acusativo: in hortum, ex villam. Preposicin + Ablativo: de milite, in stabulo.
34
LOS ADVERBIOS
Adverbios de Modo a) Varios
quomodo? sic, ita aeque, item quemadmodum quasi, ceu aliter, alioquin Contra b) Adverbios en Im
Cmo? clam, palam As gratis, gratuito Igualmente frustra, nequa A la manera de quam, incassum Como, como s sponte, ultro De otro modo facile, difficile Al contrario impuns
Secretamente, abiertamente Gratis, de balde en vano, de balde Sinceramente Fcilmente, difcilmente Impunemente
Por grupos A porfa Al instante A hurtadillas Poco a poco Gota a gota Nominalmente En parte
passim paulatim praesertim raptim sensim separatim statim syllabatim vicissim saitem
Por diferentes partes Poco a poco Sobre todo De prisa Insensiblemente Por separado Al momento, al instante Slaba por slaba Mutuamente Siquiera
c) Adverbios en Tus
De cierto necessario Falsamente raro Por casualidad rite Justamente sbito merecidamente tuto vulgo
35 Adverbios de Tiempo
quando aliquando alias tum, tunc olim, quomdam nudiustertius pridie heri hodie mane meridie intrdiu vspere noctu, nocte cras perndie postridie nunc iam brevi, mox statim, confstim extemplo, protinus antea intrea pstea plermque simul
Cando? Alguna vez En otra ocasin Entonces En otro tiempo Anteayer El da antes Ayer Hoy De maana A medioda De da Por la tarde Por la noche Maana
abhinc nondum nuper intrdum sero primum deinde tandem dnique quamdiu? tamdiu diu paulisper quousque? quamddum?
Desde, de An no Recientemente Entre tanto Demasiado tarde Primeramente Despus, luego Por fin Finalmente Por cunto tiempo? Tanto tiempo Mucho tiempo Un poco, poco tiempo Hasta cundo? Desde cundo? Cuntas veces? Tantas veces Algunas veces Una, dos, tres veces Diariamente Cada ao A menudo, muchas veces Nunca, jams Alguna vez Siempre Nuevamente Continuamente
Pasado maana quoties? El da despus Ahora Ya Pronto En seguida Al momento Antes Entre tanto Despus, luego Por lo comn Juntamente toties aliquoties semel, bis, ter quotidie quotnnis saepe nunquam unquam semper dnuo, terum iugiter
36 Adverbios de Lugar
ubi ibi ibidem hic libi ubique prope procul longe supra infra incus foris retro nusquam unde? inde hinc aliunde ndique quo? eo
Dnde? Ah All mismo Aqu En otra parte En todas partes Cerca Lejos A distancia, lejos Arriba Abajo Dentro Afuera Atrs, detrs En ninguna parte De dnde? De ah De aqu De otra parte De todas partes Adnde? hacia all
edem huc hucsque intro foras obviam quovis quoquovrsus quocmque qua? ea edem hac quacumque quorsum? sursum dersum retrorsum sersum qutenus etenus hctenus
Al mismo sitio Ac Hasta ac Hacia adentro Hacia afuera Al encuentro A cualquier parte Hacia todas partes A donde quiera Por dnde? Por ah Por all mismo Por aqu Por cualquier parte Hacia adnde? Hacia arriba Hacia abajo Hacia atrs Aparte, separadamente Hasta cuando, hasta donde Hasta all, hasta entonces Hasta aqu
37 Adverbios de Cantidad multum, multo valde tantum, solo modo plus, magis minus nimis, nimium vix magnpere Mucho Muy, mucho Solamente Solamente Ms Menos Demasiado Apenas En gran manera parum, paulum paulo fere, prope paene mximum minimum circiter omnino satis Poco Excaso Casi Casi A lo ms, a lo sumo Por lo menos Ms o menos Del todo Bastante
Adverbios de Comparacin quemdmodum quasi, tamquam immo, potius aeque, priter liter, secus quodmmodo As como Como Antes bien Igualmente De otra manera En cierto modo praecipue, praesrtim imprimis, maxime magis, plus, amplius minus contra, econtra Principalmente Ante todo Ms Menos Al contrario
Adverbios de Orden Primum deinde tum postreme primum iterum Primeramente Despus Luego Finalmente La primera vez La segunda vez tertium postremum primo secundo tertio postremo, ultimo La tercera vez Por ltima vez Primeramente En segundo lugar En tercer lugar Finalmente
Adverbios de Pregunta cur, quare, quid num, -ne nonne Por qu Acaso, tal vez Acaso no utruman necne, annon Acasoo bien O no
Adverbios de afirmacin ita, etiam, tique profecto, quidem nimirum Si, cierto Por cierto Sin duda vere, certe, plane, sane En verdad scilicet, vidlicet A saber immo Ms an Adverbios de Negacin non, haud ne quidam No Ni siquiera neququam, minine non iam Adverbios de Duda forsam, frsitan, fortsse, fortssis Quizs o tal vez De ningn modo Ya no
38
CONJUNCIONES
Las conjunciones unen, enlazan entre s palabras o frases. Son de dos clases, coordinativas y subordinadas. Conjunciones de Coordinacin a) De Enlace et, ac, atque,- que neque, nec etiam, quoque b) De Separacin aut, vel, -ve sive, seu c) De Oposicin sed, at, verum -vero, -autem tamen, attamen Pero, ms Pero, ms Sin embargo Conjunciones de Subordinacin a) Finales ut ne antequam postquam b) Consecutivas ut ut non dum, donec ut primum, ubi c) Temporales cum, quando ut, ubi statim ut, simil Cuando Luego que tan pronto como As que De modo que no En tanto que Luego que Para que Para que no Antes que Despus que d) Concesivas quamquam quamvis, licet, cum etai, tamtsi, etimsi sive, seu dum, modo ut e) Condicionales si sin quodsi nisi, ni f) Comparativas ut, uti sicut, velut tamquam, casi perinde ac quemdmodum prout Como As como Como Lo mismo que A la manera que Segn que Si Pero si Y si Sino, a menos que Aunque, si bien Aunque, si bien Aun cuando Sea que Con tal que Suponiendo que -O -O Y Y no, ni Tambin e) De Causa quia, quod, quoniam nam, namque -enim, tinim f) De Consecuencia ergo, igitur itaque quare, quaprter ideo, idcirco, proinde atqui, porro Por esto, luego Por lo tanto Por lo cual As que Pues bien Porque, pues Porque, pues Porque, pues
39
INTERJECCIONES
Se clasifican segn lo que expresan.
O, oh, ah, ohe, lo, vohe = hei, heu, eheu, pro = hem, proh, papae = vae = heus, eho, hodum, hem = vah = euge, eia, age = st =
ah, oh, bien, bueno, bravo. ay, oh dolor. oh, hola, cmo, caramba. ay. hola, oye. bah. bien, bravo, ea, nimo. chist, chistn, silencio.
per Jovem mehrcule, hercie pol, depol macte animo amabo, quaesc cedo pax page infandum nefas malum scelus
Por Jpiter Por Hrcules Por Plux Ten nimo! Por favor! Dime, dame! Silencio! Quita, all, fuera! largo! Horrendo! Qu horror! Maldicin, malvado! Infame, criminal!