Sei sulla pagina 1di 32

A

a aqu, lugar sombra, alma a caer aguara zorro gui de aqu guio de aqu para all aguyje gracias ahniri no ahoja frazada ahy'o garganta, voz aichejranga pobrecito!, ay! aipo aquel aipramo/aipr entonces aja durante ajaka cesto aje'i(ma) hace rato ajpa? verdad? aju maduro ajra cuello ak cabeza akhat cabezn, cabeza dura akjere marearse aknundu fiebre akraku enamorado, loco akat (v) ape derecha (a la) akvai enamorado, loco aky verde, no maduro ak mojado Alemaniagua alemn alkila alquilar ama lluvia ama' seco, sequa amambi helecho

ambue otro amo aquel, aquellos amo tugupe all en el fondo amyri difunto aa diablo aa ret infierno andai calabaza aete verdad aete (hpe) anga nga verdad (en) pobrecito alma

anga, nga lastimosamente angata preocupado ange hoy ange pyhare anoche angeko(i) preocupado angepyhare anoche angerete hace poco angu'a mortero

angue alma de muerto ani (-tei/-ti) no! ani chne! no ser, que no sea ao(nte) solo ao ropa, vestido ape espalda pe aqu apere'a conejo apes [avati] un manojo [de maz] apo confeccin apu'a redondo apyka asiento, silla apysa odo apyte centro

apytpe en medio de ra da, tiempo ra haku calor, alta temperatura arahaku verano arai nube araka'pa cundo araka'eve nunca aramboha almohada aramboty cumpleaos aramir almidn arandu sabidura, sabio, listo. arapoty primavera ararecha nacer araro'y invierno arasa guayaba aratiri relmpago aravo hora are tardar are por buen rato arma desde hace tiempo arete fiesta arhel antiptico ri sobre rupi por aqu ary ao asaje media maana, medioda asajepyte medioda aspe izquierda asy mucho, profundo ate' pereza, perezoso atukupe espalda aty reunirse, reunin ava hombre

va cabellera ava e' guaran, lengua avakachi anans avati maz avati pororo maz frito avati soka pisn de mortero avei tambin ay antiptico
C

chke cuidado chara lana

che mba'e mo che rendumi perdn, escchame che rra llamarse che rga opyta vivir che rgape casa chera'ar esprame chich chinche chipa torta chokokue campesino chokora chocolate chyryry frito
D E

dipara echar a correr e (ha'e/ere/he'i) decir e'a! oh! era miel (de caa), azcar eirete miel de abejas eiru, eira ra abeja ete verdadero eterei mucho, muy, demasiado

F G

falta faltar gana ganar gua originario de gua'u ficticio, falso guahu aullar

guapy sentarse guar para guaraniete guaran puro guaripola aguardiente, caa guasu grande guata caminar, viajar guata funcionar guataha viaje gue apagarse gui buey guejy bajar(se) gueteri todava gui de, por guio, guivo al lado de, detrs de guive desde (que) guy, gupe debajo guyra pjaro uahe llegar uaigu, uaimi anciana
H

ha y, que haua para que ha (aha/reho/oho...) irse, ir ha hakykuri seguir ha' jugar a, disparar, tirar, probar ha'aresa nacer ha'ar esperar ha'ejevy repetir, volver a realizar ha'etpe puntual ha'evma basta ha'evete, ra'evete mismo hagure por, a causa de hai escribir, grabar hi cido

hime(te) casi haimetma casi hke cuidado haku calor hakykupe detrs hapy quemar haspe por fin haspe apenas hasa pasar hasy difcil hasy enfermo hasy chve doler hat duro hav jabn hayhu querer, amar hayviru'i lloviznar

he rico, agradable he' dulce he'ise significa he' soso hecha ver, notar hechanga'u aorar hechapyr interesante hechauka mostrar, hacer ver he s heja dejar heka buscar hendu escuchar, or, entender heni invitar, llamar henondpe delante henyh lleno hepy caro hepyme' pagar

hesi sano hesak claro hesape alumbrar hese por l heta ra rire mucho tiempo heta, eta muchos hetaitramo a lo sumo het besar het oler hi'a fruta, da hi' parece hi'nte chve ojal hi'ri encima

hi'ri adems hi'upy alimento, comida, comestible hory divertido, alegre, feliz hovasa bendecir hovy verde azulado hovy verde oscuro h negro hu'u tos hu' blando hupi levantar hupity alcanzar hyeppe dentro hykue mojado hypi rociar
I

ichupe l, lo, a l igsto gusto ikatu posible ilaja por simptico, de buen carcter iepyrme principio, comienzo ippe dentro

ipah(gue) ltimo ipahpe finalmente ipor chve gustar iporma suficiente, bastante ipormante bastante ir colega, compaero irundy cuatro ita piedra itakua cueva
K

k seco ka'a yerba mate, planta, hierba ka'aguy monte, bosque ka'aguy bosque ka'aru tarde ka'avo hierbas, verdura ka'ay mate ka' asado ka'i mono ka'u borracho ka'ygua mate, calabaza kachii indisciplinado, informal ki quemarse kaigue sin ganas kaigue aburrirse kakaha letrina kakuaa adulto, crecer kma pecho, busto kambuchi cntaro kamby leche kambyrypy'a cuajado kamsa camisa kane' cansancio, cansado kangue hueso

kangy deprimido, lnguido, dbil kay esconderse, perderse kapi'i paja kapi'y carpincho kapilla ciudad kapiva carpincho karaguata bromeliceas karai seor karai e' espaol karape bajo karia'y mozo karu comer, comiln karugua cinaga, estero karumbe coche de plaza, tortuga kas pantaln kso historia, cuento katu s, pues katupyry inteligente, hbil kva avispa kavaju caballo kavara cabra kavure'i pjaro de buena suerte, atractivo kay'u tomar mate ke dormir, guardarse, entrar keha hotel kra sueo kerana dormiln kesu queso kirir callarse ko andar, vivir, estar ko rape hoy

ko rei estar ocioso ko'pe aqu

ko'rupi por aqu ko' amanecer, la maana ko'mburamo pasado maana ko'ro maana ko'roite muy pronto de maana ko'soro romper del alba kche coche, automvil kga huerto kga huerta kicha as kina he aqu, toma kokue chacra kokuehe hace unos das kom letrina kopi desmalezar, rozar kora corral korapy corral koror rugir kotev necesitar koty habitacin, pieza kotyo hacia kvante jepe por lo menos kove vivir koygua campesino ku aquel k lengua ku'as cinturn, faja ku'e moverse ku'i molido kua agujero ku dedo kuaa conocer, saber kuair anillo

kuarahy sol kuarahy' sombra kuarahyreike este kuarahyres oeste kuat zorrita, ardilla kuatia papel kuatia e' libro kuave' ofrecer kue, ngue ex- , fuera de kuehe ayer kuehe ambue anteayer kuera sanar kueri estar harto kuimba'e hombre, varn kumanda poroto kumby probar kuakarai seora kuata seorita, muchacha kundaha investigar kunu' mimos, caricias kuppe detrs de kure cerdo kuriete tarde (muy) kuru lepra, sarna kururu sapo kurusu veve avin kutu herir, clavar ky llueve ky'a sucio ky'a'o limpiar ky'i aj kyha hamaca kyhyje temer

kyju grillo kypy'y hermana menor kyra gordo, grasoso kyre' ganas, deseo kyri tierno, frgil kyse cuchillo kyt cortar kyvy hermano de la mujer
L

lja costumbre, clase, carcter lembu escarabajo liga conseguir

mi moverse ma ya ma' mirar, atender, observar maerpa para qu mainumby picaflor, colibr maiteipa saludo malisia pensar, suponer mamguipa de dnde Mamngotyo hacia dnde Mampa dnde, adnde mamoygupa de dnde maa mirar mandi pues, slo mandi'o rapo raz de mandioca mandi'o mandioca

mandu'a acordarse, tener memoria, recordar manduvi man, cacahuete mandyju algodn mano morir mante solamente manterei continuamente, siempre mramo nunca

marandu noticia, mensaje marangatu santo/a, bendito/a, estimado marave nada marave ndoiki no importa marcha funcionar mva mvapa quines mva mba'pa de quin Mvapa quines mayma(va) todos maymva todo mba'apo trabajar mba'e cosa, algo, propiedad mba'e heta rico, con propiedades mba'e rovy verdura mba'guipa por qu mba'ehpa por qu mba'ichapa cmo mba'embyasy triste, melanclico mba'pa qu mba're(he)pa por qu mba'eve nada mba'evete chve no importa mbaraka guitarra mbarakaja gato mbarete fuerte mbayru coche, recipiente mbegue despacio mberu mosca mbichy tostado mbo'e ensear mbo'ehao escuela mbo'ehra profesor/a mbo'y regar

mbochyryry frer mboguataha el que hace caminar, gua mboguejy bajar mbohapy tres mbohe condimentar mboheha condimiento mbohory alegrar, encantar mbohovi desobedecer, contestar mbohupa husped mbohupa albergar mbi serpiente mboja'o compartir mbojaru burlarse mbojegua adornar mbojere traducir, dar vuelta, trasladar

mbojoja igualar mboka arma de fuego mbokaja cocotero mbokapu tirar, disparar mbopi murcilago mbopu tocar mborayhu amor mborayhuhpe cariosamente mborevi tapir mboriahu pobre mbota golpear mbotavy engaar, atontar mboty ... ary cumplir aos, cumplir, cerrar mbou enviar mbovpa cuntos mbovy pocos mbovyetramo menos, por lo menos mbovyve gratis, menos

mboy'u

dar de beber

mboyve antes mboyvytimbo levantar polvo mbujape pan mburika mula

mburukuja rbol de mburacuy mburuvicha gran jefe mburuvicha presidente Mburuvicha Rga casa presidencial mbyai estropear mbyaku calentar mbyaty reunir mbyja estrella mbyky corto mbyry'i calor (tengo calor) mbytpe entre, entrar, dentro de me estar

me' dar, permitir, otorgar memby hijo/a memby'anga ahijado, ahijada membykua hija meme(te) continuamente mna marido menda bodas, casarse mendare casado mi un poco

mich pequeo mkro micro, colectivo mimbi brillar mimby flauta mimi hervido mir pequeo mit muchacho, joven

mit Tup arete navidad mit'i nio mit'i (okambva) beb, lactante mitkua nia mo' pensar moakrasy dar dolor de cabeza moambue cambiar moher dudar mohesak explicar, aclarar mo poner, meter moinge meter moir acompaar mok secar mokambu amamantar moki dos mokunu' acariciar, mimar momaitei saludar momba acabar momba'apo hacer trabajar momby despertar mombe'u narrar mombyry lejos mombyrygua de lejos, forastero momor admirar mondi asustar monda robar mondaha ladrn monde vestir mondo mandar, enviar moe' leer moenoa criar mongaru alimentar monguera curar

mongy'a ensuciar mono' cosechar mopa dnde mopane desilusionar mopot limpiar morot blanco mosaingo colgar mu lucirnaga myak mojar myaa empujar myasi extender, publicar myat estirar myatyr arreglar, componer myendy encender mymba animal domstico mymbakura ganado
N-

a seora, doa a'embe plato nahniri no aimo' igual, parecido nambi oreja ana hierba no medicinal ana letrina aa malo andejra Dios, Nuestro Seor nandi descubierto, vaco andu araa andu visitar andu sentir andu guasu and anduti telaraa, encaje artesanal, paraguayo, andut andy grasa angareko cuidar

ani correr au(v) abrazar apy' sartn apyt atar nar naranja ar salvaje, bravo asaindy luz de la luna ati' mosquito ati' jokoha mosquitero nd(a) ... vima ya no ... ms ndahasi sencillo, fcil, barato ndaikati imposible ndaipri no hay ndaje se dice ndikati no es posible ndive, ndie, ndi con e' hablar, idioma, palabra, lengua e'me' prometer e'enga refrn, proverbio ne'ra todava ne'ra gueteri todava no eha' esforzarse eh derramarse ehendyvapo afeitarse ni permitir, consentir nike! vamos! ekuave' ofrecerse ekyt cortarse embo'e rezar embo'e aprender embo'euka aprender embohory burlarse emboi desnudarse

emboja arrimarse embojaruhpe en broma emboki enamorarse embosako'i prepararse embosari jugar embyahi hambre, apetito embyai estropearse embyasy sentir, lamentar embyaty reunirse emi esconderse emihme escondido, a escondidas emit sembrar emo ponerse emonde vestirse emongeta conversar emu vender emuha vendedor, negocio, tienda, negociador emuha emi contrabandista eandu sentirse eno acostarse epyr comenzar nga'u espero que, ojal ngotyo direccin, hacia noh sacar noh ta'anga sacar fotos ongatu guardar onte solo opu herirse orair guerra, guerrear, luchar, pelear oty sembrar, enterrar, cultivar nte slo u campo u tapar, abrigar

uh trampa nne tal vez nup castigar, pegar urumi oso hormiguero yr perdonar
O

ga casa o hay o por est bien oma listo oimehpe donde quiera oimerava cualquiera, cualquier oka fuera okpe fuera okra campo okaraygua campesino, forastero ok puerta oemboty cerrado opa rire despus de todo, al final, finalmente opaite todos opma acab oprupi por todas partes osoro roto ovecha oveja ovet ventana

ppe dentro de pra crudo pa todo, totalmente pa acabarse pa' obstruccin, atasco pa' depender

pa'i sacerdote pa'ir seminarista, futuro sacerdote pa' intersticio, espacio

paha final, ltimo paha fin paje encanto, magia pakova banana panambi mariposa pane mala suerte papa contar para agua grande, mar paragui paraguayo, Paraguay Paraguay Asuncin py despertar pe en, ese pe ancho p romperse pe'a quitar, abrir pehengue pedazo, fragmento, parte picha as pina pe he aqu pepo ala

perer delgado pete uno peteha primero petente nico pet tabaco petndy tabacal pva se peve/meve hasta pi escampar piri en busca de pila'i cansado pinda anzuelo pindo palmera pila cuerda

pira pez, pescado piri piraa pirakutu pescar pirapire dinero pire piel, cscara pire'o descascarar pirevai malhumorado piru flaco pita fumar po saltar po mano po gupe en poder de po'a suerte po'i estrecho, fino

po'o arrancar pochy enojo, enojarse pohi pesado, grave poh remedio pohno curar pohnohra mdico, doctor pohe hbil poi soltar poko tocar pombro espritu de la noche por bueno, lindo poriterei excelente pormnte bastante bien porandu preguntar poravo escoger pore' ausente poreno fornicar, hacer el amor poriahu pobre poroapo apreciar, valorar

porombo'e ensear pororo chisporrotear poru usar poruka prestar pota querer, desear potave preferir, querer ms pot limpio poty flor poyvi hilo recio de algodn pu sonido, msica pu' levantarse puka rerse pukavy sonrer, rer a medias puku largo pukukuvo a lo largo de pupu hervir purahi cancin, cantar py pie py nandi descalzo py'a corazn, entraa py'a mir temeroso py'a rasy hambre py'aguapy tranquilizarse py'aguasu valiente py'akue hgado, tripas py'amir cobarde py'apy pena, quebranto, afliccin py'arasy dolor de estmago py'aro odio py'i frecuentemente, a menudo pya'e rpidamente, aprisa pyahu nuevo pyapy mueca

pyhare noche pyhareve maana pyhy coger, fornicar pyhy tomar, coger pypore huella pyrague espa pyr aventajar, pisar pyr pisar pys dedo del pie pysyri resbalar pyta taln pyta pararse, detenerse, quedarse pyt rojo pytagua forastero pytangy color rosa pyte chupar pyti'a pecho pyt oscuro pytu'u descansar pytumby anochecer pytyv ayudar pytyvhra ayudante
R

r futuro raha llevar rambosa desayunar ramo acabar de, recin, cuando, si rangue en lugar de rapykuri detrs de rasa extremamente ras llorar rehe por rei en vano renteko de balde no ms

rekaka pa' estreimiento rekakahi defecar, sentir ganas rekvo en busca de reko tener remby sobrar rendpe al lado de, junto a renondpe delante de resari olvidarse de rire despus ro amargo ro'y fro ro'ys fresco roguerohory felicitacin! rohory apreciar rohory felicitar rojy bajar ropehi tener sueo ropurahi cantar rovi enfrente de rovia creer ru traer ru'anga padrino rupi alrededor de, por ruru hinchado ruruka hacer traer ry lquido ryuat satisfecho, harto ry'ai sudar ryaku oler bien rye diarrea rye guasu embarazada ryguasu gallina ryguasu rupi'a huevo de gallina

sa'i poco sa'yju amarillo saingo colgado sambyhy manejar, conducir sapatu zapato sapuki gritar sapy'a py'a de vez en cuando sapy'a py'aite raras veces sapy'a(itpe) sbitamente, de repente sapy'a(mi) ratito, un momento saraki vivaracho sarambi desorden, desordenado sso libre se querer s salir sevo'i lombriz sevi cebolla so romperse so'o carne soka palo del mortero soro romperse su'u morder sunu tronar sy madre sy'anga madrina si liso, resbaladizo syry fluir syva frente

ta'ra/ra'y/ita'ra hijo ta'anga imagen, foto ta'i semilla, brote, esperma taguato aguilucho taguato resay aguardiente

tahi hormiga tahachi polica, agente ti picante ti diente taita pap taita guasu abuelo tajra/rajy/itajra hija tajy lapacho(rbol) tak ramo tako vulva taku calor takura caa takuare' caa dulce takykugotyo atrs, hacia atrs takykupe atrasado tanimbu ceniza tapi rancho tape camino tape guasu carretera tapeh carretera asfaltada tapi'a pene, testculos tapia frecuentemente, siempre tapicha prjimo, gente tapiti liebre tapo raz tapykue parte posterior tapykuri detrs de tapypi vulva tarave cucaracha tarova enloquecer tas llanto, lloroso taso gusano tasy enfermedad, enfermo, dolor

tata fuego tataindy vela tatakua horno tatapi brasa tatarendy llamas tatat humo tatatna niebla tataypy cocina, hogar tat espina tatu armadillo tva pueblo, ciudad tavy ignorante, tonto, loco techapyr ejemplo teindy hermano teju lagarto tekaka excremento teko costumbre, naturaleza, modo tekotev importante, necesario tekove vida, persona tembe labio tembe'y orilla, frontera tembi'u comida tembiapo trabajo tembiasakue historia tembiporu utensilio, cubierto tembireko esposa tembo pene temiarir nieto temimbo'e alumno tenda lugar tenda montado tendy saliva tendy luz

tendyva barba tenonde delante de tenondpe adelante tenonder primero, ante todo, especialmente tepoti excremento tepy precio, valor tra nombre tr o tra joa(py) apellido tereuahe porite bienvenido terere mate fro tesa ojo tesi salud tesay lgrima tet patria, pas tete cuerpo tetekue cadver tetyma pierna tevi culo t tener vergenza t nariz tie' escandaloso timbo humo, cigarro togue hoja topa encontrar tory felicidad tova cara tovasy tristeza t pique, nigua tu' cima tugua fondo tugui apndice, cola tuguy sangre

tuguys menstruacin tuicha, tuvicha grande tuja viejo tuju barro tuku langosta tumby asentaderas tupa cama, lecho tupao iglesia Tupas Virgen Maria tupi'a huevo tva/itva padre tuvicha jefe tuvy to ty tirar, echar, acumular ty'ai sudor tyahi orinar tyapu ruido tye vientre tyeguy bajo vientre tyke hermana mayor tyke'y hermano mayor tykua cebar mate tykue(re) zumo, jugo tyky gotear tymba animal domstico typei barrer typycha escoba tyre' hurfano tyvy - tyvra hermano menor tyvyta ceja
U

u (ha'u/re'u/ho'u) comer, beber, alimentarse upi despus, luego upicha as

upicharamo si es as, entonces uppe all upramo en aquel tiempo upy comestible
V

vro tonto va mudarse, cambiar vai malo, feo vicha chve parece vakapi ftbol vakapi piel, cuero vale valer vare'a hambre, tener ve ms vende vender vera relampaguear, brillar veve volar vevi ligero vo al, para, en vo cuando voi temprano voki luego vosa bolsa vy medio vy'a alegrarse vy'a divertirse vy'a alegrarse vy'a' malestar

y agua sin y'aha salto de agua y'u (hay'u/rey'u/hoy) beber agua yhi tener sed yga rupa puerto

ygra canoa, "barco" yke lado ykre al lado de ykua pozo yma hace tiempo ynambu perdiz ybpe junto ypa lago ype pato ypy comienzo, origen ypykura antepasados rehe sin yryvu cuervo ysyry ro, arroyo yta nadar, saber nadar yvpe abajo yvrupi a pie, por tierra yva fruta yvga cielo yvate norte, alto yvoty flor yvu manantial yvy mundo, tierra, suelo, sur yvyku'i arena yvypra hombre, gente yvyra madera, rbol yvyraty planta yvytimbo polvo yvytu viento, aire yvyty cerro

Potrebbero piacerti anche