Sei sulla pagina 1di 24

188/ 706

870
VALLK-NCLN Y PORTGAL
SISANA ROCHA RLVAS
UniocrsiJaJc Ncoa Jc Lis6ca
A la hora do abordar un foma fan complojo como ol do las
rolacionos culfuralos onfro dos puoblos quo hisfrica y culfu-
ralmonfo so han manfonido aislados, no os faroa fcil rocogor
las fuonfos concrofas quo pruobon la oxisfoncia do rolacionos,
do viajos, a vocos discrofos o socrofos, do afinidados o influon-
cias. n ol caso concrofo dol acorcamionfo do on Ramn do
Vallo-Incln a Porfugal, osa labor os aun ms dolicada ya quo
so frafa do un aufor quo supo croar una nobulosa imagon do
s mismo, on la oxfonsa bibliografa dol oscrifor oscasoan los
dafos procisos sobro osfo foma y los confacfos, onfrovisfas y
documonfos oxisfonfos so oncuonfran disporsos por musoos,
archivos y bibliofocas porsonalos no siompro do fcil accoso
1
.
As, on osfo osfudio, frafaromos do prosonfar, on una socuon-
cia cronolgica, osos confacfos ospordicos quo so osfablo-
cioron onfro Vallo-Incln y Porfugal a lo largo do su vida,
foniondo on cuonfa dos porspocfivas complomonfarias. Por
una parfo, la imagon do Porfugal on Vallo-Incln: ol dilogo
con la infolocfualidad porfuguosa, las fraduccionos do a do
Quoirs, las colaboracionos on la pronsa; por ofra, la rocop-
cin porfuguosa dol polfico y liforafo Vallo-Incln on Loal da
Cmara, Cuorra Junquoiro, Anfnio orro, Loonardo Coim-
bra, orroira do Casfro y idolino do iguoirodo, porsonali-
dados do fodos los mbifos culfuralos porfuguosos: arfisfas,
poofas, filsofos, oscriforos, crficos liforarios y polficos. n
osfo confoxfo, dodicaromos, asimismo, un brovo apunfo a las
afinidados liforarias quo ol poofa argonfino rancisco Lus
184 / 706
826

134
ALEC 82.8 (2007)
Bornrdoz osfabloco onfro ol poofa do la Saudado Joixoira do
Pascoaos y Vallo-Incln.
o acuordo con los dafos disponiblos, ol primor confacfo
do Vallo-Incln con la infolocfualidad porfuguosa so da con ol
dibujanfo Loal da Cmara (18?6-1948) quo, onfro los anos
1898 y 1900, so oncuonfra on Madrid fras un forzado oxilio.
Confaba, onfoncos, diociocho anos do odad y frocuonfaba
fodos os cafs do Madrid, manfoniondo un forvionfo dilogo
con ol crculo culfo ospanol quo lo voa como un misforioso
rovolucionario (Marfinho 19-22). n ol caf do la Monfana,
onfro la callo do Alcal y do San Jornimo, - caf quo sor
visifado dcadas dospus por ofro dibujanfo porfugus, ol
fufurisfa Almada Nogroiros
2
(1893-19?0) -, ol jovon Loal os
acogido por Vallo-Incln on la misma forfulia dondo ponfifi-
can Inamuno, Manuol Buono, los hormanos Baroja y Jacinfo
Bonavonfo. Con osfo ulfimo, ol arfisfa dirigo La ViJa Litc-
raria (1899), dondo prosonfa como cx /i6ris ol dibujo do un
diablo con la siguionfo nofa:
Jongo ol gusfo do prosonfarlos a usfodos al disfin-
guido dibujanfo porfugus sonor Loal da Cmara, quo so
halla on Madrid a consocuoncia do diabluras polficas, y
ol cual so propono soguir on osfa corfo su compana cari-
cafurosca, siompro on compana dol diablo, cicorono in-
susfifuiblo para rocorror Madrid on osfos fiompos do
Aguilora. (apud Nascimonfo 3?)
Muy aprociado on Madrid, ol arfisfa porfugus afaca, con
su frazo domolodor, a las monarquas poninsularos, al cloro, a
las fuorzas policialos, mionfras ompiozan sus oxposicionos co-
locfivas con Picasso y Sancha. Son suyas osfas palabras, ro-
cordadas dcadas ms fardo:
As porfas dos jornais madrilonos abriram-so-mo do
par om par. Arranjoi amizados. Jodos mo considoravam.
u ora ousado o a minha arfo osfava donfro do mim:
ora por consoquncia ousada, fambm. Chamavam-mo
ronovador o, nas forfulias, oscufavam-mo com doforn-
cia. (Marfinho 19)
SISANA ROCHA RLVAS
186 / 707

826


Joniondo on cuonfa osfos dafos, no os difcil onfondor la
convorgoncia fomporamonfal o idoolgica y, como voromos,
incluso la rolacin pafornal quo so osfabloci onfro Vallo y
Loal da Cmara. o acuordo con su propio rolafo, on osfo am-
bionfo do forfulia Loal so vor implicado on la poripocia
bohomia quo lo cosf ol brazo a Vallo-Incln on aquol mismo
ano do 1899. o las muchas y disfinfas vorsionos rolafadas,
incluyondo las dol propio aufor gallogo
3
, Loal da Cmara pro-
sonfa on la pronsa porfuguosa do los anos 40
4
dos vorsionos
do lo ocurrido. Rocuorda, onfoncos, ol arfisfa porfugus quo ol
incidonfo fuvo su origon on las incaufas palabras do su
companoro do fonda (Lpoz dol Casfillo, on la vorsin do 1945
y Cufirroz, on la vorsin do 194?), quo puso on fola do juicio
la soborana porfuguosa. o osfo opisodio quijofosco y, pro-
bablomonfo ficficio, prosonfamos la siguionfo vorsin publi-
cada on ol Diric Jc Lis6ca (194?), roproducida por Augusfo
do Nascimonfo on su libro A inJioiJua/iJaJc nu/tijcrnc Jc
Lca/ Ja Cnara (2005):
Na fonda om quo mo hospodoi, diz Loal da Cmara,
osfava fambm Cufirroz, jornalisfa incipionfo, quo
ousou dizor-mo quo Porfugal podia sor fomado com uma
simplos marcha do famboros. Agarroi-o quo onfao nao
sofria do gofa o lovoi-o af a janola, suspondondo-o
sobro a rua o disposfo a projocf-lo. Inforvioram, doixoi-
o o nao ponsoi mais nisso. Nossa noifo, aps alogro coafa
com bons camaradas ospanhis, choguoi a casa com
fanfo sono quo nom li uma carfa quo mo osporava.
Quando, no dia soguinfo, a abri vorifiquoi, com ospanfo,
quo a carfa ora do Manuol Buono, quo, como fosfo-
munha do fal Cufirroz, mo convidava a mandar as
minhas fosfomunhas para, nossa fardo, concorfar o
duolo. Procuroi para fal o Rubon aro quo osfava invi-
svol por for passado a noifo a ouvir um pooma do
Vilaosposa. Na fonda havia um capifao vindo do Cuba,
. Pablo, homom do armas. foi olo o mou padrinho o
mosfro nos onsaios do osgrima, olo com a sua ospada o
ou com um Machofo, arma gonflica cubana. No anfigo
Caf La Monfana, Vallo-Incln incropou Manuol Buono,
186 / 70S
826

136
ALEC 82.8 (2007)
por acoifar sor fosfomunha do duolo: - Loal os un nino
y oso duolo os un infanficidio, un crimon, grifou col-
rico. Manuol Buono ofondou-so o doscarrogou a bongala
sobro Vallo-Incln afingindo-o num brao. A agrossao
nao foria consoquncias si Vallo-Incln fivosso quorido
sor logo frafado; mas o grando . Ramn proforiu ficar
ali foda a noifo, bobondo uns copos. Quando acodou a ir
ao Hospifal do la Princosa j ora fardo, o o brao fovo do
sor-lho ampufado. O caso dou quo falar om Madrid o ou
liquidoi as coisas a porfuguosa, osporando Cufirroz no
Passoio da Casfolhana o sovando-o af olo dosisfir do
aparafoso duolo. (apud Nascimonfo 43)
Con la plona infogracin do Loal da Cmara on ol am-
bionfo culfural ospanol, como pruoba su infonsa colaboracin
on la pronsa dol pas vocino
5
, no fardarn on llogar invifa-
cionos para quo la nuova gonoracin ospanola so oxproso on
las rovisfas culfuralos porfuguosas. As so confirma con ol
anuncio do la parficipacin do miombros do la Conoracin dol
98 on la Kcoista Ncoa
6
: Vallo-Incln, Anfonio y Manuol Ma-
chado, Inamuno, Po Baroja, Ramiro do Maozfu, rancisco
Villaosposa, Cmoz Carrillo y Jacinfo Bonavonfo. n osfo
quinconario ilusfrado do crfica y arfo publicado on Lisboa,
onfro 1901 y 1902, so oncuonfran los ms dosfacados porio-
disfas porfuguosos, hombros do culfura y jvonos o infrpidos
ropublicanos como Joao do Barros (1881-1960), Joao Cravo
(18?2-1934), Mayor Carao (18?2-1930), ol mdico y poofa
Silvio Robolo (18?9-1933) y Joms da onsoca (18??-1968).
sfo ofmoro proyocfo no llogar a acogor la colaboracin dol
oscrifor gallogo poro donofa un primor infors do Vallo por
aproximarso a la infolocfualidad ropublicana porfuguosa do
su fiompo, a fravs do su nofificada parficipacin on osfo pro-
grama culfural comun.
Ms all do su ofmora colaboracin on la pronsa porfu-
guosa anunciada on los primoros anos dol siglo XX, ol oscrifor
gallogo inicia una singular labor do fraduccin do las obras do
a do Quoirs (1845-1900), a quion Pardo Bazn haba ya
calificado do novolisfa ibrico (apud ornandos 241), hocho
quo sor doforminanfo on osfa primora faso do acfividad lifo-
SISANA ROCHA RLVAS
187 / 700

826


raria marcada por la influoncia do la sfira dol aufor do Os
Maias
?
. So afribuyo a Vallo la fraduccin do fros obras
odifadas por la casa Maucci do Barcolona: La Kc/iquia (1902),
E/ princ Basi/ic (1904) y E/ crincn Jc/ FaJrc Anarc (1908).
n la Nofa dol fraducfor do La Kc/iquia, quo rnosfo Cuo-
rra da Cal considor obra do romanco picarosco y corvanfino,
Vallo adviorfo al publico ospanol sobro las circunsfancias on
quo so public on Porfugal la primora odicin, rudamonfo
combafida fanfo por ol parfido caflico como por los onvi-
diosos dol aufor, dofallos, soguramonfo, providoncialos para
ol xifo do la odicin ospanola.
Poso a la filiacin carlisfa dol oscrifor gallogo on la pri-
mora dcada dol siglo XX, Vallo os considorado como ropubli-
cano onfusiasfa por un rosfringido grupo do infolocfualos por-
fuguosos quo solicifan su opinin on los momonfos ms
crficos do la hisforia poninsular. s ol caso do Cuorra Jun-
quoiro (1850-1923), gran poofa ibrico, (como lo llam
Miguol do Inamuno
8
) y ropublicano convicfo, inspirado on la
I Ropublica ospanola
9
, quo visifa on 1908 al oscrifor gallogo,
sogun osfo, con prosunfos infonfos conspirafivos, solicifando
a Lorroux (con quion Vallo sor candidafo a dipufado por
Calicia on 1931) y a Soriano, los apoyos nocosarios para ol
dorrocamionfo do la monarqua porfuguosa. Jal os ol fosfi-
monio fabulado quo Vallo-Incln prosonfa on una onfrovisfa
fifulada ufuras hazanas ospanolas (1910) publicada on E/
MunJc:
La siluofa dol vafo porfugus, su cuorpo diminufo
mofido on un viojo gabn, su rosfro inquiofo, con sus
barbas hirsufas, con sus ojos monudos y vivacos, roco-
rri la capifal ospanola ansiosamonfo, vorfiginosamon-
fo, on busca dol apoyo do nuosfros rovolucionarios. Los
rovolucionarios porfuguosos han docidido un ulfimo
osfuorzo quo los llovo al logro do sus idoalos. l golpo do
sfado osfaba ya on su maduroz. Slo falfaba un mo-
monfo, una coyunfura, un grifo. (apud J. y J. Vallo-
Incln 26)
18S / 710
826

138
ALEC 82.8 (2007)
rusfradas sus infoncionos y las do sus corroligionarios do
Madrid, slo lo quoda al poofa do Ftria (1896), (libro quo ol
oscrifor gallogo considoraba pico
10
y quo vali a Junquoiro
un procoso judicial), buscar apoyo moral on Vallo-Incln un
alma hormana on romanficismo, ya quo no on omprosas,
quo so doli do su dosamparo (apud J. y J. Vallo-Incln 26).
No obsfanfo, Vallo soguir acompanando la accin rovolucio-
naria quo ol poofa do A Vc/bicc Jc FaJrc Etcrnc prosiguo on
la sombra y so sionfo curioso con la proclamacin a 10 do
ocfubro do 1910 do la Ropublica porfuguosa. As, a finalos do
noviombro, ol oscrifor haco un viajo do Calicia a Lisboa,
pasando por Barca d`Alva para visifar a Cuorra Junquoiro y
so dirigo, onsoguida, a Coimbra. Por ulfimo, pasa por Colaros,
fiorra do buon vino quo aprocia, y lloga incgnifamonfo a
Lisboa (Casfro, on Ramn dol Vallo-Incln fala. 20). o
osfa ciudad vuolvo do rogroso a Vigo ol 2 do diciombro dol
mismo ano
11
.
Pocos anos dospus, nuovas convulsionos so avocinan, osfa
voz on ol confoxfo mundial, y, muy pronfo, Vallo os roclamado
por la pronsa ospanola y porfuguosa para oxprosar sus opi-
nionos sobro ol conflicfo
12
. Corro ol ano do 1916 cuando Loal
da Cmara vuolvo a Madrid para obfonor fosfimonios sobro la
posicin do la spana culfa hacia la guorra ouropoa. l
arfisfa, corrosponsal, on ol momonfo, dol poridico brasilono
A Ncitc, so haco acompanar do Lus Bollo, rodacfor do E/
!nparcia/ (poridico aliadfilo) y do Salvador Barfolozzi,
pinfor docorafivo, on un oncuonfro con ol aufor do CcncJias
Br6aras
13
cuyo objofivo os roalizar una onfrovisfa quo sor
incluida on su libro Mircn UstcJcs (191?). n ol arfculo, Loal
da Cmara prosonfa la porsonalidad mulfiformo do Vallo on
los siguionfos frminos: ol novolisfa quo ms influy on ol
osfilo liforario do su gonoracin, ol cafodrfico do sffica on
la Acadomia do Bollas Arfos y ol hisforiador sagaz quo fom a
grando visao dos aconfocimonfos o a providoncia dos fonmo-
nos sociais quo da rosulfam (Loal da Cmara 198). A pro-
psifo dol conflicfo mundial, Vallo rocuorda la docimonnica
poripocia on la hisforia poninsular do un oxfravaganfo y
frusfrado plan alomn do imponor un roy ausfriaco a spana
y Porfugal y dosfaca su rocionfo visifa al fronfo do bafalla on
SISANA ROCHA RLVAS
180 / 711

826


Vordun, Ypros y Roims (Loal da Cmara 199) y ol acfo do
bravura do su vuolo sobro las lnoas alomanas
14
. Jomando,
on aquol momonfo, parfido on la polfica do los bloquos
15
,
Vallo-Incln so afirma soguidor do la fodoracin ibrica
16
,
dando voz a un movimionfo iborisfa al modo liboral quo so
dosarrolla on osfa poca on la Ponnsula Ibrica (Jorro
Cmoz, Na Encruei/baJa . 1?1) y so confiosa croyonfo on
una fufura organizaao do grando bloco lafino-modiforrnoo
composfo da Crocia, da Ifalia, da spanha, do Porfugal o da
rana como capifal ponsanfo (Loal da Cmara 200).
n la dcada do los voinfo, ol oscrifor so manfiono fiol a su
idoario infogrndoso como miombro do la Sociodad do Amigos
do Porfugal (1922)
1?
, obra do facilifacin do fodos los asun-
fos quo dicon rospocfo a una polfica do afocfuoso onfondi-
mionfo onfro spana y Porfugal (Jorro Cmoz, Dc Fcrigc
Espac/~. 181-82). Conocido ya on Porfugal como a maior
gloria liforaria do spanha y como ropublicano infran-
sigonfo, su parficipacin on osfa sociodad os bion acogida por
la infolocfualidad y diplomacia porfuguosas (Jorro Cmoz,
Dc Fcrigc Espac/~. 180-84)
18
. Haciondo hincapi on su
noufralidad polfica, la Sociodad proconiza un rolanzamionfo
hispanoamoricanisfa ubicado on ol concopfo ospirifual do la
raza
19
(Jorro Cmoz, Dc Fcrigc Espac/~. 109-12). Pro-
sidida por ol influyonfo polfico ol Condo do Romanonos, la
Sociodad rouno figuras do fodas las lafifudos y fiono ol
propsifo do fomonfar ol inforcambio culfural, oconmico y
social onfro los dos pasos
20
. n oso mismo ano do 1922, ol
inforcambio ya osf on curso con la significafiva prosoncia do
una ombajada culfural porfuguosa on Madrid formada por ol
ponsador Loonardo Coimbra (1883-1936)
21
y ol poofa ugonio
do Casfro. Vallo-Incln asisfo a la conforoncia dol filsofo por-
fugus roalizada on ol Afonoo ol 12 do fobroro sobro l son-
fido roligioso do las modornas corrionfos liforarias porfuguo-
sas (apud Coimbra Sobro la modorna. 49-52)
22
. Ibi-
cndoso on su sisfoma filosfico dol Criacicnisnc, Loonardo
oligo los modornos poofas porfuguosos Anforo do Quonfal,
Anfnio Nobro, Cuorra Junquoiro, Raul Brandao y Joixoira
do Pascoaos como los modornos conquisfadoros do las !nJias
Jc /a Mcncria, no muy lojos do la idoa do Maro Nosfrum
140 / 712
826

140
ALEC 82.8 (2007)
quo Vallo dofiondo on una conforoncia con ol ffulo l dobor
Crisfiano do spana on Amrica, divisas do la vocacin mar-
fima porfuguosa y ospanola y snfosis do sus logados hisfri-
cos, fnicos y moralos, dosfinados a una misin fufura do co-
munin ospirifual. Al frmino do la conforoncia, Vallo dirigo
al filsofo porfugus las mais carinhosas folicifaoos on un
oncuonfro quo quoda rogisfrado on una fofo conjunfa
23
. A su
voz, Loonardo no olvida a Vallo-Incln onfro sus grandos
amisfados: um galogo quo conhoco o muifo osfima a nossa
forra (Coimbra Cartas, Ccnjcrcncias. 10?) y haco llogar a
sus manos un ojomplar do su unico libro fraducido al casfo-
llano La A/cgria, c/ Dc/cr y /a Gracia (1916), fodava hoy con-
sorvado on la bibliofoca do Vallo-Incln
24
.
Con osfo acorcamionfo, Loonardo, quo con ol poofa dol
saudosismo Joixoira do Pascoaos haba fundado on 1912 ol
movimionfo culfural porfugus ms roprosonfafivo do su
poca: la Ronascona Porfuguosa, infonsifica los confacfos,
las rosonas y roconsionos do auforos ospanolos o hispanoamo-
ricanos. Jambin on la infonsa corrospondoncia so oncuon-
fran innumoras roforoncias a las fondoncias y afinidados lifo-
rarias. n osfa dcada, do igual forma sonalada por la
osfrocha amisfad galaico porfuguosa, ol poofa argonfino ran-
cisco Luis Bornrdoz (1900-19?8), do ascondoncia galloga, quo
propara on 1922 un G/csaric oa//cinc/ancscc, comparfo con
Joixoira do Pascoaos (18??-1952), on amona charla opisfolar,
sus rofloxionos crficas y comparadas onfro los ominonfos
oscriforos: Vallo-Incln y Joixoira do Pascoaos. Buscando
aproximacionos a la comun ospocificidad culfural galaico-
porfuguosa, ol poofa ulfrasfa dosfaca Kcnancc Jc Lc6cs do
Vallo-Incln como una do las produccionos ms pondoradas
dol aufor. Y anado: os osfuponda do osfilo, do concopcin y
do pofoncial dramfico. icha obra, junfo con Agui/a Jc
B/as6n, consfifuyo un dpfico quo su aufor baufiz con ol
opgrafo do CcncJias 6r6aras (Bornrdoz). Subrayando ol
origon gallogo do Vallo, nafural do Vilanova do Arousa, Vor-
nrdoz croo quo oso hocho confribuyo do manora dofinifiva al
osfilo y la fomfica dol aufor: l ha sabido plasmar la man-
sodumbro lrica dol idioma galaico on un anojo casfollano
ubrrimo do fuorza frgica y do olocuoncia pica, al igual
SISANA ROCHA RLVAS
141 / 718

826


quo ol paisajo dol Marao supo afinar ol folurismo y misficismo
do la lrica do Pascoaos (Bornrdoz).
n la produccin liforaria do Vallo, la imagon do la culfura
porfuguosa so rofloja on dos do sus obras foafralos con brovos
roforoncias a Porfugal. n Luccs Jc Bcbcnia (1924) oncon-
framos una vaga y dosprociafiva, poro significafiva roforon-
cia, al Roy do Porfugal. Manolo, osposo do nriquofa la Pisa
Bion, dospus do habor osfado on Lisboa y do onforarso dol
valor irrisorio do la monoda, afirma sin pudor: Considoron
usfodos quo mo llamo ol Roy do Porfugal para significar quo
no valgo un chavo! (Luccs.59). o igual modo, on Lcs
cucrncs Jc Dcn Fric/cra (1925), la accin so dosarrolla muy
corca do la raya do Porfugal, on orias do Sanfiago ol Vordo
(Lcs cucrncs.13).
Sor, on dofinifiva, la ospocificidad dol osfilo valloincla-
niano la quo on la sogunda mifad do la dcada dol voinfo
soguir caufivando a la infolocfualidad porfuguosa, la cual
solicifa su colaboracin on la pronsa porfuguosa y su parfici-
pacin on onfrovisfas do las quo surgon fuorfos amisfados. s
ol caso dol oscrifor orroira da Casfro (1898-19?4)
25
quo on
1926 haco una onfrovisfa al oscrifor gallogo on ol Afonoo do
Madrid. l primor oncuonfro so produco, sin ombargo, on ol
caf do La Cranja dondo Casfro so sionfo do inmodiafo info-
grado on la famosa forfulia do . Ramn, oscuchando su voz
amiga llona do frafornidado liforaria (Casfro, on
Ramn. 20). La onfrovisfa, publicada on la rovisfa !/us-
trac con una caricafura dol arfisfa Roborfo Nobro (1903-
1969)
26
, so conviorfo on una amona y arbifraria charla.
Vallo habla con onfusiasmo o profundo conhocimonfo do la
liforafura porfuguosa, calificando con juzos muifo soguros
la obra do Cuorra Junquoiro, ialho do Almoida, a do Quoi-
rs, ugnio do Casfro, Camilo Casfolo Branco, Raul Bran-
dao, Joixoira do Pascoaos y modornos valoros porfuguosos
como Aquilino Riboiro. l oscrifor rocuorda, asimismo, su
unico viajo
2?
a Porfugal y su admiracin por los paisajos por-
fuguosos (Casfro on Ramn dol Vallo-Incln fala a
!/ustrac 20). Ofros fomas quo so planfoan on osfa onfro-
visfa son la modorna liforafura ouropoa y ospanola, la ronova-
cin dol foafro con Bonavonfo y la osffica y ol osfilo dol
142 / 714
826

142
ALEC 82.8 (2007)
osporponfo quo . Ramn rovola al publico porfugus on los
siguionfos frminos:
Os porsonagons vordadoiramonfo dramficos, os quo
lovam na alma frgicas angusfias, sao poranfo a vida
comum quasi grofoscos, ridculos. ariam uma farsa o
nao uma fragdia. Mas as oxforiorizaoos da farsa
fariam pordor os olomonfos dramficos inforiorisfas .
Com os mous osporponfos ponso for roalizado a jun-
ao, donfro da minha osffica, dossas duas coisas anfa-
gnicas, criando uma forcoira uma porfa por ondo so
vom as convulsoos da alma o os gosfos do corpo.
(Casfro on Ramn dol Vallo-Incln fala a !/ustrac
20)
Al forminar la onfrovisfa, orroira do Casfro rocibo do las
manos dol oscrifor gallogo sus ulfimas obras publicadas dobi-
damonfo aufografiadas
28
y, para sorprosa do Casfro, Vallo
ompioza a rocifar unos vorsos do Os 8inp/cs do Cuorra Jun-
quoiro, vorsos amigos quo, sogun ol dosfacado crfico n-
riquo oz-Canodo, fionon su roflojo on la rima do Vallo-
Incln (oz-Canodo 15-18)
29
: cConhoco osfa poosa7 pro-
gunfa Vallo a Casfro, sonriondo: Anfigamonfo sabia muifas
do momria, mas com o fompo as fui osquocondo. (Casfro
on Ramn dol Vallo-Incln fala a !/ustrac 20). os anos
dospus, on un oxfonso arfculo publicado on la rovisfa
Cioi/ieac, orroira do Casfro aclara divorsos aspocfos do la
porsonalidado comploxa o polidrica dol liforafo ospanol
(Casfro on Ramn dol Vallo-Incln. A sua obra o as suas
avonfuras 34), rocogiondo los fosfimonios do Ricardo Baroja,
Corpus Barga y Manuol Buono sobro las avonfuras nocfur-
nas do . Ramn, sus sucosos on la gran guorra, su acfividad
do dramafurgo y su dosompono como acfor, su robolda anfo
ol sisfoma polfico imporanfo y sus onigmficas barbas y
brazo pordido. n osfo osfudio do rocopcin so roproduco un
aufgrafo original do uno do sus osporponfos, fros fofografas
do Vallo y divorsas bizarrias grficas con las cualos don
Ramn ilusfra sus libros (Casfro on Ramn dol Vallo-
Incln. A sua obra o as suas avonfuras 3?). n la rovisfa Ci-
SISANA ROCHA RLVAS
148 / 716

826


oi/ieac, publicacin orudifa y do gran calidad grfica
dirigida por Casfro, quo promuovo una singular acfualizacin
y aproximacin a las arfos y a las lofras ospanolas
30
, so
divulga la obra do Picasso, do Cansinos Assns, do Concha
spina y dol propio Vallo-Incln. Casfro, su admirador y
amigo, so congrafula do la colaboracin do . Ramn:
Quis o aufor glorioso do fanfas obras primas concodor
ao nosso magazino a publicaao, om porfugus, dosfa
vordadoira jia liforria quo so infifula A ca6ca Jc
Batista o quo um aufonfico brindo do Nafal quo oforo-
comos aos nossos loiforos. (apud R.Vallo-Incln A
ca6ca Jc Batista~ 145)
Si ol infors do orroira do Casfro por Vallo-Incln os cul-
fural, ol propsifo do Anfonio orro (1895-1956), publicisfa
porfugus y colaborador dol sfado Novo
31
os, anfo fodo,
polfico. nfrando ya on la dcada do los froinfa, orro viaja a
Madrid para onfrovisfar a porsonalidados
32
do la polfica y do
las lofras sobro la inminonfo II Ropublica ospanola. Vallo-
Incln os prosonfado como ol ospirifo mais livro do span-
ha, inimigo da consura o da Inquisiao y so haco subrayar
su incompafibilidad con la dicfadura do Primo do Rivora
(orro ?5). Al igual quo on ofras onfrovisfas, ol oscrifor
gallogo insisfo on una Ropublica fodoral
33
como solucin para
foda la Ponnsula (orro 85). Al focar ol sonsiblo punfo do la
docadoncia poninsular, don Ramn jusfifica ol pafriofismo
porfugus como rosulfanfo do la idiosincrasia lrica lusifana,
una criso do sonfimonfalismo, quo lo sugioro un aforismo
provocador: . Quijofo no os ospanol, os porfugus. (orro
89). o acuordo con su osfilo, com a fosoura da sua imagina-
ao, com o capricho do grando poofa (orro 8?), Vallo haco
una snfosis do su modolo goopolfico poninsular idoal quo
prosonfamos confinuacin:
A Canfbria, a Lusifania, a Jarracononso o a Bfica.
A Canfbria, foda a zona do forro comproondida onfro o
cabo inisforra o os limifos das Vascongadas. Capifal:
Bilbau, unica cidado viva da caboa do spanha. A
144 / 716
826

144
ALEC 82.8 (2007)
Jarracononso, foda a rogiao modiforrnoa. Capifal: Bar-
colona . A Bfica, a rogiao africana do spanha, com a
sua fisionomia prpria, inconfundvol. Capifal: Sovilla.
Lusifania soria fodo o Porfugal o quasi foda a Caliza:
Vigo, Ponfovodra, Oronso af Lugo, fodo osso caminho
dos rios suavos o lricos da Ponnsula, dos rios-poofas .
Capifal: Lisboa, a cidado aflnfica da Ponnsula, o
grando voo! (orro 8?)
34

n osfo rocorrido por las rolacionos do Vallo-Incln con
Porfugal, nos quoda un brovo apunfo on ol mbifo do la cr-
fica liforaria. Nos roforimos a idolino do iguoirodo (1888-
196?), ominonfo crfico liforario oxiliado on spana onfro
192? y 1938 quo, on disfinfas oporfunidados, aprocia y co-
monfa la originalidad do la liforafura do Vallo-Incln. n su
libro Fyrcnc (1935), orudifo y raro ojorcicio porfugus do
liforafura comparada, idolino haco unas brovos considora-
cionos sobro la croafividad liforaria do Vallo-Incln y so do-
fiono on ol anlisis dol osporponfo do Luccs Jc Bcbcnia
(1924): obra do ficao pura quo roconsfifui arfisficamonfo o
drama nfimo da conscincia do oscrifor (iguoirodo 155),
quo porfonoco a aquollas obras do grando boloza, pola obsor-
vaao, polo dom omocional dos opisdios, polo valor hisfrico
o pola agifaao das idoias (iguoirodo 1?8). n osfo sonfido,
idolino aclara al publico porfugus la influoncia do Coya on
la innovadora osffica valloinclaniana:
O cspcrpcntc do Luccs Jc Bcbcnia fom uma frgica
doformaao do capricho goyosco, na sua amarga cari-
cafura, um lfogo vingador da incomproonsao ambionfo.
O cspcrpcntc uma forma osffica local, a unica possvol
anfo uma visao doformadora, oxplica o oscrifor: Os
horis clssicos roflocfidos nos ospolhos cncavos dao o
cspcrpcntc. O sonfido frgico da vida ospanhola s podo
oxprossar-so com uma osffica sisfomaficamonfo dofor-
mada [.| Vallo Incln confossa a ascondncia do
gnoro: O osporponfismo invonfou-o Coya. (iguoi-
rodo 1?8)
35

SISANA ROCHA RLVAS
146 / 717

826


Como conclusin provisional a osfo osfudio, punfo do par-
fida para quo ofros puodan buscar nuovos horizonfos, sogui-
mos ol rocorrido cronolgico do una ocasional, aunquo signi-
ficafiva, rolacin culfural onfro ol oscrifor gallogo y Porfugal
a lo largo do poco monos do cuafro dcadas (1899-1935). n
osfo sonfido, los punfos do confacfo quo prosonfamos nos dan
una idoa do quo Porfugal, aunquo ms lojos do Vallo quo
Hispanoamrica on su proforoncia, osfuvo siompro on su hori-
zonfo polfico y culfural. Polfico, como vimos, por su idoa
fodorafiva quo dofondi con porsisfoncia a lo largo do su vida
y culfural, por ol dilogo afablo quo supo manfonor con fodos
aquollos infolocfualos quo so acorcaron do l, movidos por la
admiracin al hombro y al liforafo.
Porfugal siguo hoy, disfrufando do los osporpnficos por-
sonajos dol prosfigioso oscrifor ospanol on un gnoro liforario
quo lo ora muy caro: ol foafro. osdo La ca6cea Jc Bautista
roprosonfada on San Carlos por Mimi Aguglia on 1925
(Mimi Aguglia y Vallo-Incln, apud J. y J. Vallo-Incln
280), hasfa Kcnancc Jc Lc6cs puosfo on oscona por ol Joafro
Nacional . Maria II, on nuosfros das, su obra fondr siom-
pro una lucida vigoncia quo lo roscafar dol olvido.
NOJAS
1. xprosamos nuosfra grafifud a don Carlos y don Joaqun dol
Vallo-Incln, al Musoo Loal da Cmara (Rinchoa) y al Musoo
orroira do Casfro (Sinfra) quo fuoron incansablos on su labor do
facilifar la informacin roquorida. Jodava hoy la documonfacin dol
Musoo Cuorra Junquoiro (Oporfo) no osf disponiblo al publico.
2. Almada Nogroiros vivo on Madrid onfro 192? y 1932 dondo
colabora on varias publicacionos ospanolas (Cr6nica, La Farsa, onfro
ofras) y frabaja con arquifocfos ospanolos, haco muralos on la Ciu-
dad Inivorsifaria do Madrid, on los cinos do Barcol y San Carlos y
on ol Joafro Munoz Soca. sfas dos ulfimas obras arfsficas dosapa-
rocorn duranfo la guorra. Vanso los osfudios do Manuol Corroia
ornandos Almada om spanha... y do Anfnio Podro Viconfo.
3. n Cuosfin Porsonal. In Acfa. E/ G/c6c (2? julio 1899), Vallo
prosonfa la supuosfa vorsin oficial, on la cual ol nombro do Loal da
Cmara no so monciona ni la cuosfin porfuguosa: iscufaso viva-
146 / 71S
826

146
ALEC 82.8 (2007)
monfo acorca do la capacidad logal do un individuo acudir al forrono
dol honor .. Apud J. y J. Vallo-Incln 9-11.
4. n la pronsa porfuguosa so prosonfan dos vorsionos, ambas su-
puosfamonfo roforidas por Loal da Cmara, una publicada on O
8ccu/c !/ustraJc (21 julio 1945) y ofra publicada on ol Diric Jc
Lis6ca (11 fobroro 194?).
5. La acfividad arfsfica do Loal da Cmara on Madrid os infonsa.
sfudia pinfura on la scuola do Bollas Arfos bajo la diroccin dol
pinfor Morono Carbonoro y rofrafa, con su frazo porspicaz, a la
Roina Crisfina (1898), al novolisfa Jos Mara Poroda (1900), al
poofa Rubn aro (1902), a Vallo-Incln (1915), a Proz Calds
(1916), al arfisfa Sancha (s/d) y al Promio Nobol do Liforafura
Jacinfo Bonavonfo (1945) con quion haba dirigido La ViJa Litc-
raria. Colabora, adoms, on MaJriJ C6nicc, La Esjcra, Nucoc
MunJc, Kcoista C6nica y Taurina (Nascimonfo 3?).
6. Kcoista Ncoa so public onfro ol 5 do abril 1901 y ol 31 do onoro
do 1902. Manuol Corroia ornandos dodica un osfudio a la colabora-
cin ospanola on osfa rovisfa fifulado scriforos ospanhis om
Kcoista Ncoa (1901-1902).
?. Sobro osfo foma vanso los osfudios do Alico R. Clomonfo. Va//c-
!nc/n trans/atcr cj Ea Jc Qucirce.. y do la misma aufora Vallo-
Incln, franslafor. Ms rocionfomonfo, Javior Sorrano Alonso y
Amparo do Juan Bolufor Bi6/icgrajia gcncra /..., y Bibliografa ...,
y rancisco Imbral.
8. Miguol do Inamuno dodica divorsos osfudios a Cuorra Jun-
quoiro, publicados on la pronsa y rocogidos por ngol Marcos do
ios on Escritcs Jc Unanunc sc6rc Fcrtuga/ (1985). n ol arfculo
n momoria do Cuorra Junquoiro publicado on La Naci6n (Buo-
nos Airos 3 ocfubro 1923), Inamuno confirma la prosoncia do
Junquoiro on Salamanca on ol ano do 1908, (269-2?2) y on ofro
arfculo In rocuordo do Cuorra Junquoiro, publicado on E/
Li6cra/ (12 junio 1923), ol Rocfor do Salamanca rocuorda quo Jun-
quoiro so haco acompanar dol polfico Alpoim (quo haba sido
minisfro do Jusficia do . Carlos), cuando rocibo la noficia dol asosi-
nafo dol roy (264-265). Jambin on la corrospondoncia do Inamuno
a rancisco Anfn Casasoca, nos onforamos do la focha procisa do
osfo viajo y quo Cuorra Junquoiro no haba viajado solo. Carfa do
Salamanca, 3.II.1908: osfn aqu Burguofo, Cuorra Junquoiro (sfo
no quioro quo so sopa) y algunos porfuguosos, a quionos acompano
. (Roblos 238). n ol discurso do Inamuno no vomos un Cuorra
Junquoiro conspirafivo como Vallo-Incln lo caracforiza, sino a un
poofa afurdido con las convulsionos do su pas: prosinfiondo for-
monfa on su pafria (ios, In rocuordo 264).
SISANA ROCHA RLVAS
147 / 710

826


9. n su libro Hcras Jc Ccn6atc (19?8), Cuorra Junquoiro rocuor-
da opisodios do la accin rovolucionaria quo dosarroll a lo largo do
su vida. n sus sonofos A spanha, A spanha Livro (on O6ras
Jc Gucrra Junqucirc 68-?1 y 115-118) y Hospanha (Vit6ria Ja
Frana 1?-19), ol poofa oxalfa ol modolo domocrfico y do jusficia
social do la I Ropublica ospanola y confraforniza con los ropubli-
canos ospanolos on ol Comicio do Badajoz (1893).
10. Vallo-Incln incluyo la obra do Cuorra Junquoiro onfro los picos
porfuguosos, como lo fuo Camoos. Vaso on Clausura do la xpo-
sicin Rogional do Bollas Arfos. Conforoncia do Vallo-Incln, apud
J. y J. Vallo-Incln 240.
11. Agradocomos a don Joaqun dol Vallo-Incln osfos dafos.
12. A osfo rospocfo vanso las onfrovisfas do Vallo incluidas on J. y
J. Vallo-Incln.
13. Vaso ol osfudio do Margarifa Vidal Maza.
14. Vallo-Incln, on una carfa publicada on La CcrrcspcnJcncia
Ga//cga do Ponfovodra, confirma ol rolafo do Loal da Cmara: Ho
vivido on las frinchoras francosas, y ho volado sobro las lnoas alo-
manas. Hasfa ahora ho osfado on Roims, La Champana, los Vosgos y
Alsacia. Pronfo visifar landos y Vordun. n Vallo-Incln on
rancia, apud J. y J. Vallo-Incln 169.
15. Vallo dofiondo una aproximacin onfro spana y rancia on
bonoficio do las fuorzas irrosisfiblos do la raza y do la culfura
lafina. n Borgson y Vallo-Incln opinando sobro spana anfo la
guorra. !6cria, Barcolona, (16 sopfiombro 1916), apud J. y J. Vallo-
Incln 1?5.
16. Vaso la onfrovisfa on Ramn dol Vallo-Incln. La Acci6n,
Madrid (31 julio 1916), dondo Vallo so afirma a favor do los aliados y
do una unin con Porfugal (apud J. y J. Vallo-Incln 1?3). Sobro osfo
foma vaso fambin Csar Anfonio Molina.
1?. n su vorfionfo culfural, la Sociodad so compono do divorsas
roas o soccionos: Liforafura, dirigida por Inamuno, Arfo (Boruofo),
Arquoologa (las Jormo), ilosofa (Orfoga), Rolacionos con-
micas (Marqus do iguoroa), Jurismo (Vallo-Incln y Marqus
Logardo), Cioncias Nafuralos (Jos Carracido), Cioncias xacfas
(Jorros Quovodo), Cioncias Moralos y Polficas (Alcal Zamora y
Ramiro Maozfu), Pronsa (ranco Rodriguos), Musica (Manuol do
alla) o Hisforia (Cabriol Maura). Hiplifo do la Jorro Cmoz. Dc
Fcrigc Espac/~. 109-112.
18. oclaracionos do Vasco do Quovodo, oncargado do los Nogocios
do Porfugal on Madrid junfo a Jos Maria Barbosa do Magalhaos,
Minisfro do los Nogocios xfranjoros, Madrid, 23 Abril 1922. n
Jorro Cmoz. Dc Fcrigc Espac/~.180-184.
14S / 720
826

148
ALEC 82.8 (2007)
19. Rocordomos quo, on osfa poca, ol concopfo do raza fona, on
spana y Porfugal, ol sonfido do comunidad culfural hispanoamori-
cana.
20. sa noufralidad no ora dol agrado do consorvadoros ospanolos
como ol Condo do Sanfibnoz dol Ro quo haba idoado una Sociodad
oxclusivamonfo monrquica quo acfuaso muy corca dol grupo info-
grisfa porfugus: sfoy organizando un grupo do Amigos do
Porfugal quo prosidir ol Condo do Romanonos (a quin paroco
admirablo ol proyocfo). Ya fongo las adhosionos do Ramiro do
Maozfu, Buono, Conzloz Blanco, Lozoya, Rafaol Calloja, ol Marqus
do Loyondo, Molchor Almagro y ofras. Condicin osoncial, os la nou-
fralidad polfica, lo cual como comprondors os para m un sacrificio,
por nosofros, poro inovifablo. Vaso Carfa do Sanfibnoz dol Ro a
Anfnio Sardinha, Madrid, 26 do marzo 1922, on nuosfro osfudio
Ant6nic 8arJinba c suas rc/a6cs cu/turais ccn Espanba.
21. La acfividad infolocfual dol filsofo y poriodisfa por fiorras do
spana so dosarrolla on un porodo do cuafro anos, 1921-1924, im-
parfiondo conforoncias y parficipando on ovonfos culfuralos infogra-
dos on ol programa do aproximacin luso ospanola con ol apoyo dol
Prosidonfo do la Ropublica Anfonio Jos do Almoida, quo dosfaca la
misin cionffica do Loonardo on spana. Como omisario culfural
porfugus, ol fribuno acompana on 1921 a un grupo do infolocfualos
a Calicia por invifacin do las !rnanJaJcs Ja Fa/a, siondo rocibido
por los nacionalisfas gallogos Villar Ponfo y Viconfo Risco. l ano
siguionfo, Loonardo so dosplaza a Madrid para imparfir fros confo-
roncias sobro la cioncia y la poosa porfuguosas. l ponsador rogrosa
on 1924 para un homonajo ospanol a Camoos con la conforoncia fifu-
lada Corvanfos y Camoos on la quo dosfaca las somojanzas onfro
on Quijofo y Os LusiaJas manfoniondo viva la idonfidad idoalisfa
do los dos puoblos ibricos. o igual forma, a fravs dol onsayo
crfico Loonardo manifiosfa su aprocio por ol pas vocino, dando a
conocor a Rosala do Casfro, Ramn Cabanillas, Miguol do Ina-
muno, Cabriol Alomar, Podro Bosch-Cimpora y rancisco orror.
obido a osfos viajos a spana so produco su convivoncia con figuras
nofablos do la culfura ospanola falos como Orfoga y Cassof, Carca
Moronfo y ugonio `Ors con quion comparfo cuosfionos filosficas,
roligiosas y culfuralos. Vo roconocido su ompono culfural hispano
lusifano cuando rocibo la Cran Cruz do Ordon Civil Alfonso XII. Cfr.
nuosfros onsayos: A mbaixada Culfural do Loonardo Coimbra
... y A acao culfural do Loonardo Coimbra ...
22. La conforoncia sor posforiormonfo publicada bajo ol ffulo
Sobro la Modorna Poosa Porfuguosa. Espaa 309 (25 fobroro
1922): 13-14.
SISANA ROCHA RLVAS
140 / 721

826


23. ofografa roproducida on A Aguia 2. 118 a 120 (agosfo-oufubro
1922): 54. Vallo y Loonardo osfn rodoados do ms do una docona do
porsonalidados ospanolas quo asisfon a las conforoncias on ol
Afonoo. So dosfacan, onfro los prosonfos, ol Socrofario Vicforiano
Carca Marf, ol Condo do Romanonos y ol Prosidonfo do la soccin
do ilosofa dol Afonoo Adolfo Bonilla y San Marfn.
24. Con fraduccin do Valonfn do Podro ol libro os publicado por
spasa Calpo on 1921. on Carlos dol Vallo-Incln nos confirma la
oxisfoncia dol roforido libro on la Bibliofoca privada do Vallo-Incln
(Ponfovodra) sin dodicaforia.
25. Al igual quo Vallo, Casfro inici su acfividad liforaria on Amrica
(Brasil), dondo llog aun nino para frabajar on la Amazonia. o osfa
oxporioncia rosulfa su ms omblomfica novola A 8c/oa (1930). o
rogroso a Porfugal, on 1919, no sor fcil su afirmacin on las lofras
nacionalos. Roparfida su labor onfro sus novolas, la acfividad do
publicisfa y la inforvoncin polfica on la milifancia liborfaria, o-
rroira do Casfro haco divorsos viajos a spana do onfro los cualos
roaliza uno para onfrovisfar a Vallo-Incln y ofro para ofocfuar un
roporfajo sobro la rovolucin on Andorra do 1929.
26. sfo arfisfa plsfico y cinfilo os, adoms, ilusfrador dol Quijctc
on su obra Ccroantcs cu cntcn c bcjc ccn Quixctc (Lisboa: Cui-
maraos. C.A., 19?2) y colabora con sus dibujos on la obra do orroira
do Casfro A cpcpcia Jc tra6a/bc (1926).
2?. n osfa onfrovisfa nos onforamos con dofallos dol roforido viajo,
aunquo la focha nunca so monciona y on ol arfculo do 1928 on
Ramn dol Vallo Incln. A sua obra o as suas avonfuras publicado
on la rovisfa Cioi/ieac, ol foma do su viajo a Porfugal aparoco, poro
los dafos prosonfados son dudosos y confradicforios. orroira do
Casfro ropifo lo quo oyo on Madrid do quo Vallo visif a Cuorra Jun-
quoiro on Barca d`Alva on compana do Inamuno, hocho quo no so
confirma.
28. Luccs Jc Bcbcnia (1924): A orroira do Casfro con la consido-
racin liforaria y la amisfad do Vallo-Incln y Lcs cucrncs Jc Dcn
Fric/cra (1925): A orroira do Casfro do su amigo Vallo-Incln.
29. l crfico liforario afirma lo siguionfo: lomonfo imporfan-
fsimo on la poosa do Vallo-lncln os la rima. Su arfo mfrico, on
frminos gonoralos, viono do la roforma asonfada on ol vorso ospanol
por Rubn aro; aspocfos ospocialos do olla la aproximan a la do
Cuorra Junquoiro, on Os 8inp/cs. (oz Canodo 15-18).
30. Muy afonfa al impacfo do la dicfadura do Primo do Rivora on los
infolocfualos ospanolos, la rovisfa publica, onfro ofros, ol arfculo do
odorico onairo Os omigrados ospanhis om Paris (1928).
160 / 722
826

150
ALEC 82.8 (2007)
31. Con Anfnio orro, la culfura porfuguosa so ha fornado un voh-
culo do propaganda al sorvicio do Olivoira Salazar y un oficaz insfru-
monfo do confrol social.
32. o onfro los onfrovisfados so dosfacan Marcolino omingo,
Orfoga y Cassof, Condo do Cuadolhorco, La Ciorva, Boronguor,
Snchoz Cuorra, Sborf, Indalocio Priofo y Inamuno.
33. Sobro ol fodoralismo do Vallo-Incln vaso ru oughorfy 38-45.
34. n ofras onfrovisfas Vallo afirma la misma idoa: Porfugal, ha
crocido on sus lmifos nafuralos con Calicia, aporfara a la fodora-
cin la fuorza oconmica do su imporio colonial.nfoncos, y slo
onfoncos, podra spana aspirar a rosfaurar su influoncia moral on
Amrica. n onfrovisfa do C. do Rivas Chorif ivagacionos Lifo-
rarias: Bradomn on la Corfo. E/ Hcra/Jc Jc MaJriJ. Madrid (2
agosfo 1924), apud. J. y J. Vallo-Incln 26?-269. n ofro momonfo,
Vallo afirma hay quo infograr ol osprifu poninsular como fuo con-
cobido por los romanos. s lo acorfado. ividir la Ponnsula on
cuafro doparfamonfos: Canfabria, Bfica, Jarracononso y Lusifania.
sfo, quoramos o no, os as. n la Ponnsula slo hay cuafro grandos
ciudados: Bilbao, quo os Canfabria; Barcolona, quo os la Jarraco-
nonso; Sovilla, quo os la Bfica; y Lisboa, quo os la Lusifania Cada
gran ciudad a un mar: ol Canfbrico, ol Aflnfico, ol Modiforrnoo.
n cCmo sor spana bajo la fufura Consfifucin7. nfrovisfa do
rancisco Lucionfos a Ramn dol Vallo Incln. E/ 8c/. Madrid (20
noviombro 1931): 148, apud J. y J. Vallo-Incln 4??-484.
35. Sobro osfo foma, vaso ol frabajo do Luis Loronzo-Rivoro.
OBRAS CIJAAS
Bornrdoz, rancisco Luis, CcrrcspcnJcncia Jc Franciscc Luis
BcrnrJce a Tcixcira Jc Fasccacs, 1919-1922, splio Joixoira
do Pascoaos, Bibliofoca Nacional, 3/2392.
Casfro, orroira do. on Ramn dol Vallo-Incln fala a Ilus-
fraao. !/ustrac I. 8 (Lisboa, 16 Abril 1926): 20.
_____. on Ramn dol Vallo-Incln. A sua obra o as suas avon-
furas. Cioi/ieac I (Porfo, Julho/ozombro, 1928): 34-40.
Clomonfo, Alico R.. Va//c-!nc/n trans/atcr cj Ea Jc Qucirce. E/
crincn Jc/ FaJrc Anarc. Josis, Brown Inivorsify, 1958.
__________. Vallo-Incln, franslafor. Kan6n Jc/ Va//c-!nc/n. An
Appraisa/ cj His Lijc anJ Wcrks. d. Anfhony Zaharoas. Now
York: Las Amoricas Publishing Co., 1968.
SISANA ROCHA RLVAS
161 / 728

826


Coimbra, Loonardo. Sobro la modorna poosia porfuguosa.
Dispcrscs ! - Fccsia Fcrtugucsa. Coord. Pinharanda Comos.
Lisboa: diforial Vorbo, 1984. 49-52.
__________. Cartas, Ccnjcrcncias, Discurscs, Entrcoistas.
Bi6/icgrajia Gcra/ Jc LccnarJc Ccin6ra. Compilaao o nofas do
Pinharanda Comos o Paulo Samuol. Lisboa: undaao Lusada,
1994.
Corroia ornandos, Manuol. Litcratura Fcrtugucsa cn Espanba.
Ensaic Jc una Bi6/icgrajia (1S00-10S6). Porfo: Livraria Jolos
difora, LA., 1986.
__________. Almada om spanha: aprondor a idonfidado porfu-
guosa. F6s-Lcituras. Tcnas Jc Litcratura Fcrtugucsa c
CcnparaJa. Porfo: dioos Asa, 1999. 10?-113.
__________. scriforos ospanhis om Kcoista Ncoa (1901-1902).
F6s-Lcituras. Tcnas Jc Litcratura Fcrtugucsa c CcnparaJa.
Porfo: dioos Asa, 1999. 85.
oz-Canodo, nriquo. Vallo-Incln, Lrico. La F/una 32 (onoro,
1923): 15-18. hffp://www.olpasajoro.com/Homorofoca%20Hisf%
3rica/canodo.hfml28.12.2005.
ios, ngol Marcos do. n momoria do Cuorra Junquoiro. Escri-
tcs Jc Unanunc sc6rc Fcrtuga/. Paris: undaao Calousfo Cul-
bonkian, 1985. 269-?2.
__________. In rocuordo do Cuorra Junquoiro. Escritcs Jc
Unanunc sc6rc Fcrtuga/. Paris: undaao Calousfo Culbonkian,
1985. 264-68.
onairo, odorico. Os omigrados ospanhis om Paris. Cioi/ieac.
Crando Magazino Monsal, I (Porfo, Julho/ozombro 1928): 93-
94.
oughorfy, ru. Va//c-!nc/n y /a 8cgunJa Kcpu6/ica. Valoncia:
Pr-Joxfos, 1986.
a do Quoirs, Jos Mara. La Kc/iquia. Jraduccin do Ramn dol
Vallo Incln. Barcolona: Casa Maucci, 1902.
__________. E/ princ Basi/ic. Jraduccin do Ramn dol Vallo-
Incln. Barcolona: Casa diforial Maucci, 1904.
__________. E/ crincn Jc/ FaJrc Anarc. Vorsin casfollana do
Ramn dol Vallo Incln. Barcolona: Casa diforial Maucci, S.A.,
1908.
orro, Anfnio. . Ramn dol Vallo-Incln. Frcjacic Ja Kcp6/ica
Espanbc/a. Lisboa: mprosa Nacional do Publicidado, 1933. ?5-
90.
iguoirodo, idolino do. Fyrcnc. Lisboa: mprosa Nacional do
Publicidado, 1935.
Cuorra da Cal, rnosfo. A Kc/iquia. Kcnancc picarcscc c ccrocn-
tcscc. Lisboa: Crmio Liforrio, 19?1.
162 / 724
826

152
ALEC 82.8 (2007)
Cuorra Junquoiro, Ablio. Vict6ria Ja Frana. Porfo: Chardron,
18?0.
__________. O6ras Jc Gucrra Junqucirc (Poosia). Organizaao o In-
froduao do Amorim do Carvalho, 2 od.. Porfo: Lollo & Irmao,
19?4.
__________. Hcras Jc Ccn6atc. Profacio do Mayor Carao. Porfo:
Lollo & Irmao, 19?8.
Loal da Cmara, Joms Julio. Im plano quo falhou!. Mircn
UstcJcs. Fcrtuga/ oistc Jc Espanba. Porfo: Lollo & Irmao, 191?.
19?-210.
Loronzo-Rivoro, Luis. Gcya cn c/ cspcrpcntc Jc Va//c-!nc/n. Sada, A
Coruna: dicis do Casfro, 1998.
Marfinho, Manuol. Im inqurifo da La Estajcta Litcraria. O
8ccu/c !/ustraJc (Lisboa, 21 do Julho do 1945): 19-22.
Molina, Cosar Anfonio. 8c6rc c/ i6crisnc y ctrcs cscritcs Jc /itcra-
tura pcrtugucsa. Prlogo do Jos Saramago. plogo ngol
Crospo. Madrid: Akal, 1990.
Nascimonfo, Augusfo do. A inJioiJua/iJaJc nu/tijcrnc Jc Lca/ Ja
Cnara. Sinfra: Cmara Municipal do Sinfra, 2005.
Quonfal, Anforo do. Fcrtuga/ pcrantc a Kcoc/uc Jc Espanba.
Lisboa: Jypographia Porfuguoza, 1868.
Rodaao. Loonardo Coimbra. A Tri6una 553 (Porfo, 16 ovoroiro
1922): 1.
Rocha Rolvas, Susana. Ant6nic 8arJinba c suas rc/a6cs cu/turais
ccn Espanba. Apndico ocumonfal. Lisboa: Joxfo Policopiado,
1998.
__________. A mbaixada Culfural do Loonardo Coimbra.
Rolaoos Culfurais com Brasil o spanha. Actas Jc Ccngrcssc
!ntcrnacicna/ FcnsaJcrcs Fcrtugucscs Ccntcnpcrnccs. 1S60-
1060. Vol. II. Lisboa: Impronsa Nacional - Casa da Mooda, 2002.
351-64.
__________. A acao culfural do Loonardo Coimbra. A
solidariodado fnica quo a fodos congroga. LccnarJc Ccin-
6ra. O Tri6unc c c Fi/6scjc. olguoiras: Cmara Municipal do
olguoiras, 2005. ?1-?4.
Roblos, Lauroano. Miguc/ Jc Unanunc. Epistc/aric !ncJitc !.(1894-
1914). Madrid: spasa Calpo, 1991. 238.
Sorrano Alonso, Javior y Amparo do Juan Bolufor. Bi6/icgrajia
gcncra/ Jc Kan6n Jc/ Va//c-!nc/n. Sanfiago do Composfola:
Sorvicio do Publicacins o Inforcambio Cionffico da Inivorsi-
dado do Sanfiago do Composfola, 1995.
__________. Bibliografa sobro Ramn dol Vallo-Incln (1995-
2000). Anuaric Va//c-!nc/n ! / Ana/cs Jc /a /itcratura cspac/a
ccntcnpcrnca. 26. 3 (2001): 2??-312.
SISANA ROCHA RLVAS
168 / 726

826


Jorro Cmoz, Hiplifo do la. Na Encruei/baJa Ja GranJc Gucrra.
Fcrtuga/-Espanba 1018-1010. Lisboa: diforial sfampa, 1980.
__________. Dc Fcrigc Espanbc/~ AnieaJc Fcninsu/ar. Porfugal-
spanha 1919-1930. Lisboa: diforial sfampa, 1985.
Imbral, rancisco. Va//c-!nc/n. Lcs Bctincs B/anccs Jc Fiquc.
Barcolona: diforial Planofa, S.A., 1998.
Inamuno, Miguol do. Epistc/ric !ncJitc ! (1S04-1014). dicin
Lauroano Roblos. Madrid: spasa Calpo, 1991.
Vallo-Incln, Joaqun y Javior dol Vallo-Incln, Kan6n Maria Jc/
Va//c-!nc/n. Entrcoistas, Ccnjcrcncias y Cartas. Valoncia: Pro-
Joxfos, 1994.
Vallo-Incln, Ramn dol. Luccs Jc 6cbcnia. cspcrpcntc. Madrid:
Ronacimionfo, 1924.
__________. Lcs cucrncs Jc Dcn Fric/cra. Espcrpcntc. Madrid: Rona-
cimionfo, 1925.
__________. A caboa do Bafisfa. Cioi/ieac. Crando Magazino
Monsal VI, (Porfo, Julho/ozombro 1928): 145-151 y 196-19?.
Viconfo, Anfnio Podro. Almada Nogroiros: Cinco anos om
Madrid. Espanba c Fcrtuga/. Un c/bar sc6rc as rc/a6cs Fcnin-
su/arcs nc scc. XX. Lisboa: Jribuna da Hisfria, 2003. ?3-84.
Vidal Maza, Margarifa. Vallo-Incln y la I Cuorra Mundial: docla-
racionos a E/ KaJica/ (1916). Anuaric Va//c-!nc/n !!! / Ana/cs
Jc /a /itcratura cspac/a ccntcnpcrnca 26. 3 (2001): 255-62.

















Loal da Cmara on onfrovisfa a Vallo-Incln, 1916.
n Mircn UstcJcs: Porfo: Livraria Chardon, 191?. 19?.
164 / 726
826

154
ALEC 82.8 (2007)



































Valle-Incln por Leal da Cmara, Madrid, 1915.


SISANA ROCHA RLVAS
166 / 727

826






































Vallo-Incln por Roborfo Nobro.
n !/ustrac. Fu6/icac quinecna/. Ano I, 8, 16 abril 1926. 20.

Potrebbero piacerti anche