Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
A Grcia foi a primeira civilizao do perodo clssico. Dispunha de uma localidade geogrfica favorvel ao comrcio e tambm comunicao com outros povos. O povo grego resulta de um cruzamento tnico e de heranas dos povos das civilizaes pr-clssicas (aqueus, elicos, drios e jnios). Evoluem devidos a condies geogrficas, tnicas, socio-econmicas, politicas (cidades estado e exrcitos poderosos), religiosas (politesmo), culturais (filosofia, racionalismo e antropocentrismo) e artsticas. Acabam por ser uma sntese dos povos do mar egeu. Dividem o conceito de arte em tica/esttica, politica/religio, realismo/idealismo, tcnica/cincia, mantendo-o ligado racionalidade, funcionalidade e tambm as qualidades tnicas. Divide-se a arte em perodo arcaico (sc. VIII a.C. incios V a.C.), clssico (sc. V a.C. IV a.C.) e helenstico (sc. III a.C era crist).
Plato e Aristteles filosofia Esquilo e Sfocles teatro Herdomo pai da Histria Pricles lder democrtico Policleto, Lsipo, Praxiteles escultura Lispedes cermica Hipdamo urbanista Ictinos e Calcrates arquitectos Alexandre Magno rei da macednia
PERIODO ARCAICO
ARQUITECTURA As primeiras construes eram em madeira, s a partir do sc. VII a.C. comearam a ser em pedra. Os edifcios podiam ser religiosos, administrativos, polticos ou comerciais. Tinham influncias de povos das ilhas cclades, Creta, aqueus e drios. A arquitectura religiosa esta ligada a crenas, ritos mgicos e culto dos Deuses. A tipologia que mais de destaca o templo (evoluo do templo folha aparte). Existem trs ordens arquitectnicas: drica (formas geomtricas, mais rgidas, desprovidas de decorao, hieratismo, aspecto pesado e macio); jnica (movimento, linha curva, realismo substitui hieratismo, mais esbeltoas e decorativos, com volutas) e corntia (perodo helenstico, mantm dimenses jnicas mas mais decorado, capiteis em forma de folhas de acanto). ESCULTURA As primeiras construes escultricas apontavam para o sc. IX a.C. a VIII a.C., sendo estas em madeira apresentando divindades (xoana e xoanon) com influncias mesopotmicas, poses hirtas, braos colados ao tronco do corpo (influncias egpcias e creto-minicas). Dois sculos depois, a segunda fase deste perodo aponta para uma estaturia mais ousada e sedutora (kouros e kors). Os kouros com ombros largos, peitorais definidos, cintura delgada e ventre liso, braos imveis, punhos cerrados, pernas como suporte do corpo (uma mais avanada que a outra) e olhos salientes. A kor vestida com cores luminosas, vivas e cintilantes, cabelos em tranas soltos pelo vestido. As caractersticas comuns s esculturas so a libertao da lei da frontalidade e da lei da imobilidade, da simetria, apesar de no perder a rigidez (braos comeam a libertar-se do corpo).
PERIODO CLSSICO
ARQUITECTURA As obras so harmoniosas e equilibradas. Surgem novas tipologias ligadas s necessidades da populao, como teatros, ginsios e stoas. Cada construo tinha a sua funo e a cidade dividia-se em rea sagrada (templos, santurios e acrpole), rea pblica, a gora (zona social) e rea residencial. Hipodamo foi o primeiro grande urbanista, inova na organizao de espaos. ESCULTURA (arte grega por excelncia)
Tinha funes atlticas, politicas, funerrias, ornamentais e religiosas. A evoluo da estaturia deu-se da seguinte forma: Estilo severo distingue-se pela diminuio das dimenses, incio do trabalho em perspectiva, soltandose do bloco (escoro), abandono do estaticismo e adopo da mobilidade; Transio descoberta do contraposto. rosto mais sereno. Tratado de Policleto altura da cabea 1/7 do corpo, atletas robustos com um ligeiro movimento de ombros. Tratado de Lsipo cabea 1/8 do corpo, obras esbeltas e elegantes. Devido guerra de Peloponeso (que os gregos perderam), d-se uma crise politica e consequente queda
de Atenas. Os trabalhos de Praxiteles perdem a noo pica. Apresentam ternura, erotismo com um contraposto bem acebtuado, a curva praxiteliana. Escopas um autor que tambm marca este perodo com obras de expresso pattica atravs da deformao do rosto.
PERIODO HELENSTICO
ARQUITECTURA . EVOLUO DA CERMICA A cermica foi fundamental para o conhecimento dos povos, culturas e tipos de arte. Tinha as mais diversas utilizaes ornamentao, rituais funerrios, uso pessoal. um dos melhores testemunhos da cultura, religio e da vida das civilizaes antigas, sendo um dos primeiros suportes em que o homem se manifestou. 1 Estilo geomtrico recipientes com motivos geomtricos, ziguezagues, cruz sustica com a pintura a negro no fundo rosceo. 2 Estilo arcaico influencias orientais, com silhuetas estilizadas; arcaico recente elegncia, sofisticao, com detalhes anatmicos 3 Estilo clssico o apogeu tcnico, esttico e conceptual. Mantm-se as figuras negras mas surgem figuras vermelhas em fundos negros. As pinturas tm cenrios naturais ou arquitectnicos. Sc. IV a.C. h uma variedade de estilos decorativos, alguns autores associavam fundos amarelos ou brancos s pinturas. Perodo helenstico por varias razes a cermica perde a sua importncia banalizando-se.
ARQUITECTURA
Partron Caritides Atena Nike Stoa Reconstituio da Acrpole recteion
CERMICA ESCULTURA
romanizao (estradas, lngua). Os romanos construram uma economia urbana e comercial e para a regular vo introduzir a moeda, da ser uma economia monetria. O imperador mais marcante foi Octvio Csar Augusto. Este tinha o controlo administrativo, direito a veto, era sacerdote supremo e tinha o poder militar. Imperador = suma dos poderes. nesta poca o apogeu de Roma e o desenvolvimento de vias de comunicao (estradas/pontes), abastecimento de gua (aquedutos), saneamento (esgotos), desenvolvimento urbanstico, da agricultura e comercio e criao do direito pblico, privado, internacional e penal. O declnio do imprio resulta da instabilidade social e poltica que se vai sentir e da presso dos povos brbaros sobre as fronteiras. Csar Augusto imperador Ccero orador Vitrvio arquitecto Virglio poeta Nero imperador Trajano pai de Adriano; imperador Adriano - imperador ARQUITECTURA repblica a arte que melhor documenta a originalidade e o gnio inventivo dos arquitectos. Marco Vitruvio, arquitecto romano, escreve os Dez Livros da Arquitectura que apresentam uma viso tcnica e esttica da arquitectura solidez, utilidade, beleza e dignidade. Atribui-se-lhe a primeira forma de teorizao da arquitectura. Esta primeira fase caracteriza-se pelo funcionalismo, pragmatismo, criatividade e inovao. Distanciam-se do helenismo grego pela variedade e plasticidade dos materiais utilizados, os tradicionais e uns mais econmicos, o opus, que permitem a construo de coberturas abobadadas e paredes arredondadas. A argamassa foi uma das maiores inovaes, era introduzida numa cofragem de modo a formar elementos construtivos que eram posteriormente revestidos para disfarar o trabalho final pouco decorativo, o que tambm uma originalidade; bem como a criao de novos sistemas construtivos com base no arco de volta perfeita (abobadas de bero, arestas, cpulas e arcadas). Foram os primeiros a utiliza-los com inteligncia arquitectnica.
ARQUITECTURA imperial Uma das grandes preocupaes da arquitectura nesta poca vai ser o planeamento urbano, que nasce devido aos problemas de ordem politica, militar e econmica. Foi implementada com um forte carcter ornamental e monumental, sendo Roma o exemplo para as outras cidades. A arquitectura criada medida do imprio. Pblica e Utilitria Era uma arquitectura para a populao que traduzia o desejo de poder e grandeza deste povo. O frum uma tipologia que se insere nesta categoria de arquitectura. Em Roma existem vrios fruns, resultados da passagem de vrios imperadores (glria eternizada). O frum o centro da vida urbana que tem um carcter poltico, local de propaganda poltica. Podiam ser aumentados com anexos quando j no eram grandiosos o suficiente. Nos edifcios administrativos destaca-se a cria e o tabularium e nos pblicos a rosta e o coliseu. A baslica um edifcio tipicamente romano que se caracteriza pela sua construo em abobadas de aresta e cpulas. Tinham funo de tribunais, mercados, bolsas de mercadores, crias e palcios Anfiteatros eram construes ligadas ao lazer, que tinham plantas circulares ou elpticas, normalmente sem coberturas, erguiam-se em vrios andares. Um bom exemplo o Coliseu de Roma, onde se realizavam espectculos de gladiadores vs. feras. As termas serviam para o convvio e trocas de informaes, podendo ser frequentadas por ambos os sexos, possuam vestirios, bibliotecas, ginsios e jardins de repouso. Ostentavam o poder poltico com ricas decoraes de mrmore, azulejo e estuque dourado. Religiosa Tinha funes religiosas, polticas e sociais. O politesmo deu origem a vrios templos, santurios e altares. Templos erguiam-se sobre um pdio e possuam em carcter frontal. A fachada era assinalada por um prtico e pelas escadarias de acesso ao templo. A planta era rectangular (influncias gregas). Utilizavam s um estilo nas colunas como elemento decorativo. Santurios mesmas caractersticas dos templos mas uma escala maior. Panteo (melhor obra conservada da humanidade) objectivo unificar o imprio, tinha vrios deuses, era um santurio para ser aberto ao pblico. Privada
Menor importncia, mas da mesma genialidade. FALTA Comemorativa Eram construes criadas para assinalar as faanhas politicas e militares dos imperadores e grandes oficiais. Colunas comemorativas tinham baixos-relevos e retratavam a histria da pessoa em questo, rituais dos vencedores. Os arcos do triunfo por vezes tinham colunas comemorativas adoadas, partiam do arco de volta perfeita e podiam estar colocados em locais isolados ou porta das cidades. Quem era aclamado deveria fazer um cortejo. PINTURA A pintura reflecte o modo de vida e o modo de ser da populao romana. O principal conjunto de pintura romana pode ser encontrado em Pompeia e Herculano. A pintura vai ser uma sntese de influncias egpcias, gregas e etruscas, que se aliam ao sentido prtico e realismo. Os temas so triunfais, mitolgicos, natureza-morta e paisagens. As tipologias que podemos encontrar so pintura mural (frescos), mosaico (formas susticas primeiro no cho e depois em paredes), e de cavalete (em tela ou madeira em eucastila ou tempera). A pintura subdivide-se em quatro fases. A primeira fase caracterizada pela influncia helenstica. As figuras so serenas e elegantes (lsipo e policleto) e mostraram o contraposto e a temtica sobretudo mitolgica. No segundo estilo o artista pretende criar espaos ilusrios. Para tal, ele utiliza elementos arquitectnicos em perspectiva, que pretendiam criar espaos onde estes no existiam, atravs da pintura (alongar espaos). O terceiro uma evoluo do segundo com maior explorao do trompe loeil e maior complexidade. Fundos negros com motivos ornamentais muito pequenos marcam a irracionalidade. O segundo e terceiro estilos so os que marcam o perodo ureo e criativo da pintura romana. O quarto estilo uma fase j de decadncia. uma sntese dos 2 e 3 mas com cores vivas, efeito teatral, fantasista e cenas minsculas. ESCULTURA O gosto que a escultura grega suscitou nos romanos levou-os a importar e copiar estas obras. O retrato uma destas influncias, mas os romanos elevam-no a um carcter mais realista (realismo emocional), favorecendo as marcas pessoais e desfavorecendo a estilizao e o ideal de beleza grego. A combinao da tradio helenstica e etrusca associa-se ao sentido prtico e realista dos romanos. A escultura passou por trs fases. A primeira ocorre no apogeu de Roma. O retrato (propaganda politica) era produzido em bronze ou pedra ou at cunhado em moedas para ostentar o poder imperial. As esculturas elevavam o brao direito, um smbolo romano que mostrava a autoridade, poder e justia (gesto tpico romano, contraposto, robustez, rosto sereno). A segunda fase a partir do perodo dos flvios, no alto do imprio, os retratos tornaram-se ainda mais realistas acentuando o carcter fotogrfico. A terceira fase corresponde decadncia do imprio. As obras tm influncias orientais, hieratismo e frontalidade, o que origina a falta de movimento. Para alm do retrato tinham a estatua retrato, estatua equestre, relevos historiados. Serviam-se ainda do retrato para um culto domstico, moldes de rostos dos antepassados = JUS IMAGIUM. Idade MDIA
trilogia negra), social e politico (perodo ureo para a burguesia, no havia domnio do rei, rivalidade entre ducados e republica resulta em grandes criaes artsticas), econmico (maior poder de compra influencia as artes). Surge o mecenato, um apoio s artes e letras de alguns nobres e burgueses. Com o Renascimento surgem valores inspirados na antiguidade clssica individualismo 8atropocentrismo) que aponta para as necessidades do homem, surgindo assim o esprito crtico, da anlise e reflexo dessa necessidade; o classicismo, inspirao nos modelos clssicos e interesse pela natureza, mtodo experimental, ordem, racionalidade; e humanismo (ligado individualidade, valoriza o homem e a realidade como algo de concreto e no metafsico). Estes valores, que fomentam o esprito crtico, levam ctrica de costumes e crtica autoridade da igreja, dai surge a Reforma Protestante (interpretao livre da bblia, salvao pela f e no pelas obras, abolio do clero e culto dos santos), Martinho de Lutero (protestante) revolta-se contra a venda de indulgncias praticada pelo papa Leo X, para ganhar fundos para terminar a capela Sistina. Em resposta reforma protestante, a Igreja Catlica criou novas ordens religiosas e a Companhia de Jesus (novos fundamentos: pobreza, castidade, obedincia ao papa e cruzadas), o Conclio de Trento tratou da reforma disciplinar da igreja e delineou a estratgia da Contra-Reforma. Segundo esta limitou-se a leitura da bblia ao latim (vulgata); o homem possui livre arbtrio sendo responsvel pelos seus actos e pode alcanar a salvao atravs da f e obras; os 7 sacramentos so sinais de graa; na eucaristia havia transubstanciao e devia-se prestar culto aos santos e virgem. Como medidas repressivas a Igreja criou o ndex e restabeleceu o Tribunal do Santo Ofcio. O renascimento surge ento em Florena, nos finais do sc. XV e inicio do XVI devido aos seus ideais, culto das artes e situao econmica favorvel. Giotto e van Eyck pintura Miguel Angeli e da Vinci escultura Vasari Bramante ARQUITECTURA Para a evoluo da arquitectura renascentista foram fundamentais 5 aspectos: a descoberta em 1415 do Tratado da Arquitectura de Vitrvio, que depois se traduziu na Bblia de Arquitectura, que sistematizava os seguintes aspectos, ordem (geometrizao e organizao), disposio, proporo, convenincia (utilidade) e euritmia (justa proporo entre as partes de um todo). Leon Battista Alberti vai organizar estes conceitos e desenvolve-los lanando base para uma arquitectura racional e cientfica. Para alm das caractersticas vitruvianas, a arquitectura assume concepes estticas e tcnicas de raiz clssica, harmonizadas com um ideal cristo e individualista; o conceito de arte/artista vai estar equiparado a outras actividades intelectuais prximas das cincias; o artista um intelectual livre, dono das suas obras (direito a autoria), os mtodos de trabalho so apoiados na geometria, matemtica, anatomia, todos os trabalhos eram projectados com um nvel tcnico. H um renascer de valores da cultura greco-romana (arcos, colunas, cornijas, geometrizao, simplicidade, frontes), a arquitectura vai despegar-se de tudo o que decorativo e suprfluo, adquirindo planta central ou em cruz latina com cobertura em abobada, cpulas e semi-cupulas. Durante este perodo d-se uma grande importncia utilizao do quadrado e circulo 8figuras geomtricas), que na sua perfeio reflectem a superioridade da qualidade de Deus. ESCULTURA A escultura est liberta dos condicionalismos arquitectnicos e afirma o seu valor monumental (no condicionada pelo suporte) ganhando riqueza anatmica e realismo, havendo assim uma grande liberdade de posies e movimentos (ex: piet). H uma maior explorao da capacidade expressiva do homem retrato. Perdura um grande domnio tcnico (conhecimento dos materiais e das metodologias especficas). As noes de propores so rigorosas apontando para composies piramidais e desenhos projectuais que pretendem dar formas, posies e movimentos. PINTURA Giotto e Van Eyck foram os primeiros a lanar bases para a pintura renascentista. A pintura vai conquistar uma grande importncia no Renascimento. H uma noo de perspectiva (3planos) para intensificar o realismo (procura de realismo rigorosa). A utilizao da pintura a leo vai permitir a explorao do volume e transparncias. Altberti afirma um quadro uma janela para o mundo, em funo desta afirmao temos uma nova concepo espacial, sempre com posies equilibradas. H uma grande monumentalidade e volumetria, principalmente dos corpos (correco anatmica, so includos elementos arquitectnicos e motivos escritrios clssicos como em A escola de Atenas, colunas e arcos). Assim como na escultura, dada uma grande importncia ao desenho, acentuando o realismo dos acessrios (brilho, iluses luminosas nas texturas e vestes) e h uma maior riqueza cromtica da paleta, bem como um jogo entre tonalidades claras e escuras.
MANEIRISMO
O maneirismo antecede o Barroco, mas j no se insere num contexto renascentista. Entende-se como umas entre as influncias renascentistas e a preparao de algumas caractersticas do barroco. um perodo mais livre, sem as convenes do renascimento que durou apenas 3 dcadas. Insere-se num novo contexto histrico, onde surgem vrias tendncias maneira de da Vinci, Miguel ngelo, Botticelli Ser a manifestao do sentimento de decadncia e deformao dos cnones clssicos. Tem como caractersticas a irregularidade, a destruio do equilbrio, abandono dos princpios das ordens clssicas e decorao caprichosa e exuberante. uma fase de desequilbrio social. Escrevem acerca deste perodo: elegncia conforme a moda e transformao de um sonho em pesadelo. A primeira pessoa a utilizar o termo maneirismo foi Vasari; utiliza-o num sentido pejorativo, para reflectir uma arte afectada, cheia de artificialismo que se afastava do equilbrio e racionalismo humanista. Hoje pensa-se que o maneirismo acabou por ser moderno na busca de uma maior expressividade formal, plstica e de uma maneira geral prpria de cada artista. Miguel ngelo artista Giambolonga - escultor Andrea Palladino arquitectura El Greco pintura ARQUITECTURA considerada uma deformao dos cnones greco-romanos (irregular, destruio do equilbrio, abandono das ordens e decorao extravagante). Ex: praa de Capitlio. ESCULTURA Perde o rigor da representao clssica. mais expressiva e dinmica. Privilegia a subjectividade, os sentimentos, a sensualidade e o efeito puramente plstico e decorativo. Perde o rigor anatmico. PINTURA Rompe com os modelos clssicos. Culto do bizarro e individual. Composies complexas e inventivas (no piramidais). Grande importncia dada ao desenho (serpenteado e vigoroso). Propores e atitudes dinmicas. Cromatismo vibrante. Fundos arquitectnicos e paisagens renascentistas. Ex: Vero
, ,
Impera no perodo de tempo entre 1618 e 1714, perodo conhecido como Antigo Regime. O sc. XVII ser o prenncio da sociedade moderna. Tempo de criao de um estado moderno como estrutura politica, econmica e cultural autnoma, afirmando-se atravs das monarquias absolutistas. Abrange o perodo da reforma e contra-reforma, protestantismo (artistas orientavam o seu trabalho para uma pintura de gnero burgus) e catolicismo (artistas promovem trabalhos religiosos de grande impacto emocional). O barroco vai servir o absolutismo, a arte barroca serve de propaganda e reforo ao poder poltico (festas e banquetes). Durante este perodo vo imperar grandes contrastes sociais (aristocracia/povo). A arte barroca era uma arte urbana. O maior palco do sc. XVII em termos religiosos era Roma e em
termos polticos Versalhes. O Papa Sisto V promoveu uma reforma urbanstica adequada ao estatuto da sua cidade, abrindo amplas artrias, praas e mercados com obeliscos, esculturas e jogos de gua, como decorao. Roma passa a ser sinnimo de cidade espectculo: a arte dirigia-se ao pblico, o povo. H sinais de divergncias polticas, por um lado a maioria dos pases em regimes absolutistas, por outro alguns pases a experimentarem regimes parlamentares (Inglaterra) e republicanos (Pases Baixos). Durante o sc. XVII registou-se um grande desenvolvimento capitalista (investimentos privados), sendo aplicadas medidas mercantilistas, desenvolvido o comrcio e a Marinha e a Holanda ter-se tornado um grande centro econmico-financeiro. Lus XIV, rei francs (Rei Sol), cria uma corte extremamente luxuosa, e num perodo de guerras, fome, epidemias e conflitos sociais, conseguiu ser um modelo de imitao de muitas cortes absolutistas. Versalhes o exemplo. A corte simboliza o poder real e Versalhes considerada a universalidade. O palcio de Versalhes o primeiro dos palcos onde o rei se apresenta como o principal actor. Destaca-se a importncia das festas e banquetes, moda, teatro, pera Reala-se a importncia da Academia Real de Pintura e Escultura de Paris e a Academia Real de Dana. Surge a corte rgia com a qual Lus XVI regulamentava as dependncias sociais da aristocracia, atravs deste cdigo comportamental orienta-os para a obedincia pessoa do rei atravs de cerimnias especficas, em troca o rei concedia-lhes cargos> rei controla. Lus XIV rei sol Bernini arquitectura e escultura Borromini arquitectura Giradon escultura Caravaggio pintura Carraci pintura Ribera pintura ARTE BARROCA A arte Barroca mais um gosto que um estilo. uma arte de iluso e engano, que traduz as convulses do seu tempo (guerras, conflitos sociais e religiosos). Todas as formas de arte se destinavam a uma dupla funo: fascinar e veicular uma mensagem ideolgica. Dirigiu-se ao grande pblico, destinando-se a persuadir e estimular emoes pelo movimento curvilneo, real ou aparente, pela busca do teatral, cenogrfico, infinito. alegrica, urbana e busca o xtase. ARQUITECTURA O barroco arquitectnico nasceu da reconstruo que os Papas da contra-reforma executaram em Roma. Serviu inicialmente as directrizes do Conclio de Trento, da o grande nmero de igrejas construdas, expandindo-se para o Oriente e Amrica. Serve o Antigo Regime, valorizando a imagem do Rei e ostentando o seu poder atravs de luxuosas cortes e construes. Consolida-se a associao entre arte e poder. O barroco nasceu dos contactos com a Antiguidade e com o Renascimento definindo uma arte nova e original em termos decorativos mais imaginativo, fantasista e cnica. Utilizavam as ordens clssicas
renascentistas (+coluna torsa), a mesma gramtica formal e a mesma regra construtiva assente nas propores. A arquitectura alia-se escultura, pintura, jardinagem e jogos de gua, criando uma iluso de movimento e de um espao maior. O movimento curvilneo e o uso de jogos de luz/sombra acentuam a busca pelo infinito e reforam o efeito cnico pretendido. Os elementos construtivos so usados como elementos puramente decorativos, o uso de frontes refora o movimento de ascenso das fachadas. Os primeiros arquitectos barrocos foram Bernini e Borromini com a baslica e praa de S.Pedro. Religiosa As grandes alteraes da arquitectura religiosa foram motivadas pela necessidade de adaptar as igrejas s exigncias impostas pelo Conclio de Trento. As primeiras igrejas eram de dimenses modestas, mas foram as de grande dimenso que prepararam as linhas orientadoras para a arquitectura barroca. O poder papal e o poder real preocuparam-se em erguer luxuosas igrejas. Plantas de uma grande diversidade formal e imaginativa, baseadas em formas curvas, elpticas ou ovais, irregulares ou estreladas. As de nave nica so rectangulares ou elptico-transversais. As paredes so cncavas e convexas para se adaptarem aos desenhos das plantas formando paredes ondulantes criando surpresa e efeitos luminosos. So cobertas por estuques, pinturas e retbulos em talha dourada criando a iluso de um espao maior, ligando parede e tecto. Quanto aos sistemas de cobertura mais usados so as abbadas e cpulas colossais. A cpula barroca original porque prolonga harmoniosamente as paredes (noo de infinito). As fachadas seguiam o esquema renascentista no qual o corpo central rematado por um fronto que acentua a verticalidade. Mas tarde aparecem mais caprichosas, com formas onduladas e uma
irregularidade bizarra. A decorao interior das paredes e cpulas aumenta o movimento cobrindo-se de pinturas a fresco (ondulaes trompe loeil). Aos frescos esto associadas mrmores poli cromados, talha dourada, esculturas, retbulos e telas. A decorao em geral esconde as estruturas arquitectnicas. Civil Limita-se construo de palcios citadinos e villas, que serviam o poder capitalista, a afirmao de nobres e alta burguesia. A planta era em U ou duplo U. A fachada e a parte mais importante do palcio, erguia pilastras colossais do rs-do-cho ao segundo andar. O corpo central e a porta tinham maior decorao que os corpos laterais, que copiam os modelos das fachadas das igrejas. Os jardins do uma dimenso diferente ao edifcio, so espaos de ostentao e luxo. As escadarias e galerias do uma maior volumetria ao edifcio. O interior tem grandes salas de festas, galerias e escadarias com lanos simtricos, decorao e cenografia so teatrais. Sendo esta uma arte urbana, as cidades possuam ruas e avenidas rectas, largas praas jardins luxuosos e fontes extravagantes. A sociedade era festiva (havia festa em qualquer ocasio minimamente significativa). Havia o predomnio da preocupao urbanstica, que teve como prottipo Roma. As fontes so o elemento predilecto do urbanismo barroco, insere-se em todas as praas com grandes repuxos e cascatas. ESCULTURA A escultura a arte mais praticada e difundida neste perodo. intencional, didctica e simblica. Associada arquitectura e pintura ou meramente isolada. A escultura divide-se em monumental ou independente. A primeira serve para ornamentar ou contemplar a arquitectura, enquadrando-se nos cenrios (relevos e esculturas de vulto redondo, honorificas, decorativas e simblicas). A segunda de carcter alegrico ou comemorativo (bustos e retratos). As composies escultricas so as que mais se evidenciam no barroco (ex. o xtase de santa Teresa). A escultura marcada pelo rigor tcnico, domnio da arte de modelar remetendo para um realismo formal e naturalismo visvel na perfeio das formas anatmicas. Evidencia a explorao de gestos e expresses, bem como a representao de posies em movimento. As principais caractersticas so pajenamentos volumosos que permitem jogos de iluso luz/sombra; composies livres, organizadas em esquemas complexos; obras marcadas pelo sentido cnico que acentua a teatralidade e adiciona a preocupao pelo enquadramento da obra. Os materiais utilizados so essencialmente a pedra, mrmore, bronze, ouro, prata, marfim, estuque, madeira poli cromada e at carto. A escultura serve tambm para rematar as construes e decorar reforando o efeito esttico pretendido. PINTURA Nasceu em Itlia, fruto da contra-reforma e do poder rgio. Tem como objectivo captar a f dos fiis atravs da seduo dos sentidos, da o encanto e deslumbramento, bem como a encenao e o espectculo, apontando para a emotividade tpica do Barroco. Tem razes no renascimento quanto ao equilbrio, e no maneirismo quanto s solues plsticas. Vai assumir um papel privilegiado como arte das imagens e da cenografia. Rompe com o plano da imagem e acentua a sensao de profundidade jogando com as formas fluidas e ondulantes aplicando um grande cromatismo s figuras e ambientes. Caracteriza-se pela irracionalidade, exuberncia, nsia de novidade, ideia de infinito e contraste. As linhas so ondulantes e serpenteadas, a profundidade ilusria, imagem encenada, perspectiva irreal, corpos a flutuar, emotividade = ondulao e movimentao dos corpos. Mvel Tem tendncias ligadas ao classicismo, destaque para Carracci com as suas cenas quotidianas, foca o realismo do classicismo e a pobreza. Tendncias ligadas ao naturalismo e realismo com Caravaggio, obras de intensidade luminosa que choca o pblico. Tendncias ligadas ao realismo com Rembrant. Na temtica destaca-se a religiosa, mitolgica, temas profanos, retratos, natureza morta, paisagens e cenas de gnero. A composio da pintura mvel tinha linhas oblquas, rectas ou curvilneas; era feita a representao do momento, dando nfase aco; a sobreposio de formas d maior profundidade; so usadas estruturas poligonais ou circulares; a linha do horizonte est abaixo do normal; atravs da luz/sombra focam-se os elementos principais (luz rasante), pretendendo assim sensibilizar o espectador atravs dos sentidos. Destaca-se em Itlia a escola de Caravaggio na pintura de cavalete. Representa o naturalismo e realismo
sem receio da fealdade, atravs de temas histricos, religiosos e cenas de gnero. Utiliza pessoas comuns como modelos. o primeiro a utilizar a luz rasante que foca certos pormenores deixando o resto do quadro numa semi-penumbra. Nas suas obras existe sempre uma dualidade entre morte/vida, bem/mal, luz/trevas com uma certa tendncia para o dramatismo. Mural Era executada em trompe l oeil nas paredes das igrejas e palcios, sendo caracterizada pela grandiosidade, teatralidade, iluso e movimento simulando cenograficamente a realidade. So sobretudo cenas religiosas movimentadas de modo a ser difcil distinguir os elementos arquitectnicos reais dos falsos (sotto in s), simulando uma abertura para um espao imaginrio. As caractersticas so jogos cromticos e luminosos que se projectam para o cu (noo de infinito); figuras movimentadas em escoro, com movimentos sinuosos e vigorosos; vestes em formas acentuadas para reforar o movimento, sacudidas pelo vento. So composies dinmicas, especialmente as da famlia Carracci. Caso Francs As concepes renascentistas permaneceram em Frana de forma mais evidente devido aco das academias, de modo a que tivesse havido uma grande resistncia ao barroco. O barroco instalou-se fundamentalmente atravs da gramtica decorativa, mantendo as estruturas arquitectnicas clssicas linguagem classicista e racional nas fachadas, uso de linhas rectas, racionais, simtricas, favorecendo uma arquitectura elegante; planta em U e mltiplos andares. Ex. Versalhes. Do barroco italiano aproveitaram a organizao urbanstica e a submisso da arte ao poder rgio. O palcio de Versalhes o smbolo triunfal da monarquia absolutista glorifica o rei Lus XIV atravs da razo. Lus XIV cria uma corte extremamente luxuosa, num perodo conturbado, que consegue ser o modelo de imitao do resto da Europa. Versalhes o primeiro dos palcos onde o rei se apresenta como actor principal. O palcio de Versalhes considerado uma obra de arte total, visto que integra todos os tipos de manifestaes artsticas. Reflecte o esprito classicista pela sua forma em U, 3 andares e fachada rectilnea onde sobressai a horizontalidade e simetria. Do barroco distingue-se pela sua gramtica decorativa luxuosa, tanto de interior como exterior (varias divises e aposentos, pintura, talha dourada, mrmore, jogos e espelhos de gua, galerias e escadarias). A arquitectura religiosa teve como modelos as igrejas italianas sendo marcada pela ornamentao profusa nas fachadas e interiores sobrecarregados com uma decorao extremamente exuberante e luxuosa. mais barroca do que arquitectura civil, visto que vem num contexto de contra-refoma. Ex. Igreja de Val-de-Grce. A escultura revela uma forte influncia do renascimento, rejeitando o barroco. Destaca-se a influncia de Bernini na expresso. Do clssico assimila o realismo, riqueza anatmica, expresso serena; e do barroco linhas serpenteadas, gestos cnicos, pajenamentos ondulantes. O principal escultor de Versalhes foi Franois Girason. A pintura nunca foi verdadeiramente barroca, revela tendncias classicistas no tratamento da forma, composio, figuras e cor. A formao romana adquirida pelos pintores nas academias revela influncia de Caravaggio no tratamento da luz. Destaca-se Poussin (harmonia, beleza ideal, espiritualidade), Lorrain (harmonia, maravilha, luz, dourado, paisagem irreal, emoo) e Tournier (naturalismo e luminosidade, carcter mstico). Destaca-se o Triunfo de David e a Descida da Cruz. A Frana nunca chega a ser verdadeiramente barroca. Manteve sempre o gosto pelo classicismo. FALTA MAIS BARROCOS Barroco Espanhol O barroco foi bem aceite em Espanha, visto que esta mantinha uma forte tradio crist, na qual a contrareforma encontrou condies para uma fcil implantao, bem como a presena de uma monarquia absolutista. Na arquitectura o exemplo disso o Mosteiro de San Lorenzo del Escorial, de modelo idntico a Versalhes, com influencias clssico-romanas, com os conceitos vitruvianos e esquemas geometrizantes, bem como algumas caractersticas rabes na decorao. Sta construo conciliou os conceitos de poder divino e poder temporal. A arquitectura tem como objectivo suscitar a f e o fervor religiosos, sendo a obra mais simblica a fachada da Catedral de Santiago de Compostela, extremamente decorativa, aponta para uma influncia gtica. Churriguera considerado o mais barroco dos arquitectos, dando origem a uma corrente. O churriguerismo, caracterizada pelo uso abundante da decorao. O barroco/churriguerismo exporta-se para a Amrica Latina misturando-se com a arte dos povos pr-colombianos. A escultura est aliada tambm contra-reforma. Salientam-se as escolas regionais de Valncia, Sevilha, Catalunha, Granada e Madrid. de um grande carcter mstico, com a noo de naturalismo asctico. H o predomnio da madeira poli cromada aplicada a retbulos extremamente exuberantes.
A pintura sobretudo religiosa e faz sentir a influncia italiana nos contrastes da cor e tratamento de luz. Destaca-se Ribera (influncia Caravaggio, sensualidade, dramatismo, modelos gente comum, realismo), Velazques (pintor da corte, jogos espaciais, mancha, mltiplos focos, ex. As Meninas), Murillo e Zurbaran. Portugal O barroco em Portugal coincide com um tempo difcil na situao politica e econmico-social. Os tempos de maior esplendor encontram-se no reinado de D. Joo V e D. Jos I (correspondem ao tempo do absolutismo rgio e importaes de ouro e diamantes do Brasil). A corte de D. Joo V vai ser corte de imitao da corte de Versalhes (barroco pleno). Algumas das construes so o aqueduto das guas Livres e o Convento de Mafra. A arquitectura um prolongamento do maneirismo. Seguia as indicaes do Conclio de Trento. A arquitectura religiosa simples no exterior, a verdadeira demonstrao barroca est no interior. Plantas rectangulares, fachadas, simples com duas torres, sobriedade decorativa. O barroco pleno est na decorao de interiores 8como altares), atravs dos retbulos e talha dourada. So utilizados elementos arquitectnicos internacionais mas tambm nacionais como a talha dourada e azulejos joaninos. H o predomnio do uso de materiais regionais como calcrio (Lisboa) e granito (Porto) Numa primeira fase h uma continuidade de linhas simples mas com uma excessiva decorao de interiores. Numa fase final a decorao exterior maior, mas o interior continua a ser mais imponente. Na arquitectura civil destaca-se os palcios (burguesia endinheirada) que so tipicamente barrocos. A escultura destaca-se como arte de eleio do barroco. Numa primeira fase denota-se a influncia espanhola (limiar do barroco). No barroco pleno h influncias italianas e francesas (valores clssicos + barrocos). Destaca-se o uso da talha dourada ou poli cromada. H o predomnio de estatuas de vulto redondo e baixo relevos decorativos e religiosos em madeira e barro. Na primeira fase destaca-se Manuel Pereira e na segunda Claude Laprade. A talha dourada era essencialmente usada em altares, paredes, plpitos, balaustradas, frisos, cornijas e tectos. A pintura barroca tardia em relao ao resto da Europa e como as outras artes divide-se em duas etapas. Na1 (XVII) denota-se a influncia do tenebrismo espanhol de Ribera (devido ao domnio filipino), chamase a fase protobarroca. Na 2 (XVIII) liberta-se da escola espanhola. Clareia-se a paleta. H uma influncia de Caravaggio (fase barroca). A temtica sobretudo religiosa, retrato, natureza-morta. pintura de retbulos e mvel associa-se a pintura de tectos. A azulejaria reveste paredes com temticas laicas, a azul, branco e dourado sendo executada a trompe loeil. Destaca-se na 1a fase Domingos Vieira e Josefa dbidos e no 2 Vieira Lusitano.
CULTURA DE SALO
Rococ e Neoclassicismo. Marca o fim do antigo regime e incio de uma nova era, mudana provocada pela revoluo francesa.
Aps a morte de D. Lus XIV, Lus XVI (bisneto) tenta manter a Frana de domnio poltico, social e econmico, mas devido a um novo contexto no vai conseguir. H outras potncias (Inglaterra, Holanda, Alemanha) que tambm querem vingar a estes nveis. A Frana vai impor-se a estas potncias gerando o primeiro grande conflito escala mundial guerra dos 7anos, na qual Frana vai sofrer sucessivas derrotas. Lus XVI consegue preservar o luxo da corte, mas um luxo de salo, smbolo de jogos de seduo, mas tambm de discusses literrias, das artes ou da cincia. Destaca-se a importncia das Damas (mulheres aristocratas que desenvolvem uma significativa actividade cultural). A diferena entre a corte de Lus XIV e Lus XVI que na segunda se privilegia conhecimento cultural. O terceiro estado critica a corte por serem eles a sustentar este luxo (impostos).
Um contexto de iluminismo, revolues, crescimento demogrfico, desenvolvimento cientfico e agrcola e aparecimento do raciocnio e renovao do mtodo experimental vo permitir novos valores polticos, morais e sociais, que inalciam a razo, o progresso e a f na modernidade esprito positivista. Tempo dos homens iluminados, cultos e informados na tica do conhecimento e da razo. Lus XVI sobe ao poder numa situao politica e econmica catica e num clima de insatisfao popular. D-se a revoluo francesa cujo lema era liberdade, igualdade e fraternidade (intenes dos iluministas). Da revoluo surge um novo esprito republicano, democrtico, laico e burgus. A diviso dos poderes legislativos, judiciais e executivos levam alterao das estruturas sociais (-nobreza e clero e +burguesia) e politicas (fim da monarquia absolutista). O liberalismo surge em funo deste novo esprito. O conjunto de factores demogrficos, cientficos e sociais vo conduzir ao arranque da revoluo industrial em Inglaterra. A revoluo francesa divide-se em duas fases. A primeira o incio do processo revolucionrio (abolio dos privilgios feudais e aprovao da Declarao dos Direitos do Homem) e a segunda a fase do terror (rei, rainha e cidados guilhotinados). Nesta fase vai emergir a figura de Napoleo, que devido ao seu papel de defesa da Frana em campanhas expansionistas rapidamente ascende a imperador. Aps varias batalhas sofre uma grande derrota, a qual resulta na invaso de Paris pelos exrcitos aliados da Rssia. Napoleo exilado no mediterrneo, mas com o apoio de alguns burgueses regressa secretamente a Frana e nomeia-se governador. o governo dos 100 dias. A batalha de Waterloo pe fim ao seu domnio tirano. Vai ser proclamada a restaurao da monarquia e sobe ao trono Lus XVIII. A sociedade de setecentos (XVIII) marcada pela esttica iluminista. Os artistas no vo apresentar uma unidade conceptual e estilstica, cada estado, nao ou regio produz o seu estilo de arte. Podem-se delinear dois grandes centros de aprendizagem Roma (de formao clssica neoclassicismo) e Paris (centro de novidades estticas e artsticas, rococ d continuidade ao barroco, mas evidencia-se como uma revolta contra as regras da arte do sc. XVII e contra o classicismo de Lus XIV). Napoleo imperador Lus XVI rei Rosseau filosofo
ROCOC
um estilo de carcter caprichoso e evasivo. Vai encontrar no esprito de liberdade da sociedade cortes um terreno frtil para proliferar. Nasceu em Frana (1715-1774) do esprito tolerante, crtico e individualista que caracteriza o homem do sculo das luzes. Provem da palavra rocaille evidenciando o gosto por elementos naturalistas e grotescos como as conchas e elementos marinhos. uma arte criada para as elites aristocratas intelectuais. A sua arte fugiu s imposies cannicas das academias, defende a criatividade individual, excentricidade e os prazeres da vida. Manifesta-se essencialmente atravs da decorao de interiores podendo ser caracterizada como um estilo leve, elegante e refinado, de cores suaves, linhas delicadas, sinuosas e caprichosas, em oposio imponncia barroca. D ateno aos interiores dos hotls atravs do mobilirio, cermica, ourivesaria, tapearia e Belas-Artes. um estilo que predominou na Europa at ecloso do mundo contemporneo. ARQUITECTURA Foi na Alemanha e na ustria que foram criados os mais belos monumentos desta corrente. Os seus princpios so: a diferenciao dos edifcios de acordo com a sua funo, dai a ateno dada aos espaos e sua decorao; estruturas arquitectnicas de traado simples (exterior), interior deve proporcionar comodidade e intimidade, uso de elementos decorativos barrocos (linhas ondulantes, irregulares mas de um modo mais liberto e sensual acrescido de novos elementos como conchas, algas, rochas e chinesices) e o uso de materiais fingidos (falso mrmore escariola madeiras e estuques pintados). A arquitectura civil (hotl e chteau) foi a que mais beneficiou destes princpios. Sem a monumentalidade barroca, estes edifcios tm s dois andares baixos e apresentam exteriormente fachadas alinhadas e
alisadas, banindo os elementos decorativos e tornando os telhados em telhados de duas guas; mantmse as balaustradas, entablamentos e cornijas, as portas-janelas so de maiores dimenses; a decorao concentra-se nas portas e janelas, consolas e arcadas, usa o ferro forjado para grades nos jardins, lagos e portas e integram-se os jardins no cenrio arquitectnico, com grandes relvados, arvoredos, esculturas, lagos e locais de reunio e festa. O interior centra o plano das habitaes no salo principal distribuindo o resto das divises em funo deste. As divises so baixas e pequenas com janelas, portas, espelhos e lustres, sendo decorados por mveis variados. As paredes so cobertas de riqussima, mas exagerada decorao, com cores claras onde sobressai o dourado e o prateado. Os limites das paredes despaparecem sob esta decorao profusa. H um horror vcuo que aceitvel devido graciosidade e elegncia das linhas e tons. O barroco coexistiu com o rococ, tornando-se vulgar um edifcio ter uma estrutura e exterior barrocos e decorao rococ nos interiores. A arquitectura religiosa bem representada na Alemanha e ustria onde surgem igrejas com plantas longitudinais e complexas, com exteriores simples, mas que exageram no nmero de janelas. H uma utilizao extrema da ornamentao. Ex. Igreja de Wies. ESCULTURA A escultura barroca aproxima-se da esttica barroca pela expresso plstica, mas ope-se a esta pelas formas, contedos e objectivos. H a presena de novos cnones estticos, continua-se a acentuar as linhas curvas e contra-curvas tornando-as mais delicadas e fluidas, estilizadas em C e S, ou ainda em contracurvados duplos. As figuras adquirem corpos alongados o que lhes confere leveza e graciosidade nos gestos. Mantm-se os grupos escultricos (com movimento e ritmo) mas surgem novos gneros escultricos como a integrao da escultura decorativa na arquitectura e a estaturia de pequeno porte (biblot). A originalidade manifestase tambm nos novos materiais como o bronze, prata ouro, mrmore, estuque, gesso, argila e biscuit (ex. prespios). Quanto temtica abandonam-se os temas nobres tornando a escultura irnica, sensual, ertica e galante. H a presena de temas mitolgicos mas com deuses menores e temas profanos. A estaturia religiosa so esta presente na Alemanha. A arte do rococ reflecte uma nova maneira de sentir e viver a arte, a arte pela arte. PINTURA A pintura foi o reflexo da sociedade aristocrata e festiva do tempo do barroco. Abundaram os temas da vida aristocrata, como as festas galantes, o retrato e tambm temas mitolgicos. A pintura sobre tela apresenta composies rtmicas e exuberantes, com ornamentos ligados ao mundo marinho (conchas e ondas). Quanto ao cromatismo, este baseado em azuis e rosas (tons pastel). Frana o pas mais impulsionador do rococ, de onde se destacam Watteau e Boucher. A pintura marcada por uma certa sensualidade e erotismo das figuras femininas. A tcnica conseguida atravs de pinceladas rpidas que do ritmo e exuberncia. A pintura mural quase inexistente. A que feita executada em trompe loeil dando movimento ilusrio. Mantm-se o sotto in s e criam-se jogos cromticos e luminosos (caracterstica do barroco). DA EUROPA PARA O MUNDO Itlia A arquitectura mantm-se barroca at ao sc. XVIII. O rococ limita-se decorao de interior e pintura mural. Nestas reas sobressai o artista Tiepolo cuja pintura e clara e lmpida, colorida, de tradio venesiana. A pintura sobre tela a vedute, pintura de gnero que mostra o panorama da cidade. Destacam-se Canaletto e F. Guardi. Na escultura destaca-se o trabalho de relevo de Serpotta, que s marcas do barroco junta o rococ, e Fillipo Valle que se destaca pelo alto-relevo (ex: a Anunciao). Pases Germnicos Foi nos pases germnicos que o rococ foi melhor aplicado tanto nos princpios estilsticos como no nmero de construes (devido ao poder politico e religioso que governavam as cortes). O rococ resume-se a uma arquitectura de exteriores sbrios e elegantes, e interiores com decorao a branco e dourado, repleta de pinturas murais representando ambientes festivos. (ex. palcio de Belvedere). Teatro em Munique e Palcio em Viena Suia e Inglaterra Reflecte-se estritamente na decorao de interiores e nas artes decorativas. Em Inglaterra destaca-se a pintura, que apesar da influncia de Watteau e Fragonard, atinge um desenvolvimento prprio no retrato, cenas com animais e crianas, pintura social e paisagem. Detaca-se
william Hogarth. Espanha Resulta da influncia do churriguerismo e de artistas franceses e italianos emigrantes. Reflecte-se essencialmente na decorao de interiores dos sales dos palcios barrocos (ex. palcio real de Madrid). A arquitectura religiosa carregada de ornamentao. a pintura tem as mesmas influencias. A escultura destaca-se o retbulo transparente de Narciso Tom. Portugal O rococ em Portugal de influncia alem, surge pelo norte (Minho, Braga e Douro). Na arquitectura destaca-se Andr Soares, que se serve de uma ornamentao excessiva e flamejante, com conchas e vegetao fantstica, na fachada e no interior, e de uma correlao perfeita entre natureza/arquitectura. So associadas arquitectura esculturas com aluses mitolgicas com um toque rocaille e sensual. O palcio de Queluz estrutura barroca com decorao rococ (balaustradas e estaturia). Aps o terramoto surge um novo estilo mais sbrio, o estilo pombalino. A escultura rococ entra na segunda metade do sc. XVIII e representada pela escola de Mafra e Machado e Castro (autor da esttua equestre de D. Jos I). destaca-se a utilizao da talha dourada: tendncia Norte (+dinmica, volumosa, decorativa e fantasista) e tendncia Sul (austera, simples, prenuncia o neoclassicismo). utilizado em altares, coches, bibliotecas e mobilirio. A pintura no assumiu tanta importncia como no barroco. So criadas em retbulos, tectos e retratos. Destaca-se Pedro Alexandrino. A azulejaria (bem como a talha) destaca-se por ser um elemento nacionalista. Predomina o azul, branco e amarelo. utilizado para revestimento e decorao. Minas Gerais A descoberta de ouro no Brasil criou condies para o desenvolvimento do Rococ na zona de Minas Gerais. Destaca-se a participao de Manuel Francisco Lisboa, bem como o seu filho Antnio Francisco Lisboa, o aleijadinho. O primeiro na arquitectura, e o segundo na escultura e na talha, cuja obra escultrica denota grande expressividade. o escultor que fez arquitectura, conciliou o rococ e a talha poli cromada com a estrutura barroca harmoniosamente.
NEOCLASSICISMO
O neoclassicismo desenvolve-se num contexto semelhante ao rococ. O fim do antigo regime vai dar origem a um regime liberal, a vida rural passa a urbana, a arte aristocrata passa a uma arte pblica. nesta poca que se estrutura sociedade contempornea, abolida a sociedade de ordens do antigo regime e so implementados valores como igualdade (rev. francesa), bem como valores iluministas (filsofos das luzes razo, liberdade, progresso e procura de felicidade). A arte vai assimilar os materiais e tcnicas da industrializao aos valores clssicos, movimentando-se conforme a velocidade dos novos inventos (1 a mq. a vapor e comboio 2 carro e avio). Devido ao facto de ser tudo to veloz vo-se gerar ideias contrrias, que se revoltam com esta nova realidade. Contrarias industrializao forada, s condies dos trabalhadores e s imensas riquezas acumuladas pela burguesia em relao pobreza. O neoclassicismo uma corrente artstica gerada num contexto de transformao, surgido ao longo do sc. XVIII, acompanha o final da idade moderna e o incio da poca contempornea. As principais caractersticas e fontes de inspirao so greco-romanas e de raiz iluminista crena na razo e no progresso e a originalidade consiste em dar resposta s necessidades da era. No plano cultural e cientfico h grandes referncias ligadas ao iluminismo, universalismo, historicismo, cientismo e academismo. No plano poltico marca o fim do absolutismo e implantao do liberalismo e da civilizao industrial e urbana. Neoclassicismo tem duplo sentido de reaco ao barroco e rococ, contrapondo-lhes novos valores como simplicidade e austeridade, e tambm se assume como uma fase natural da evoluo do classicismo, agora com dimenso mais racional e um valor mais universal. Ajustou a tradio clssica s novas realidades e ao novo cenrio ideolgico, poltico, econmico, social e mental ARQUITECTURA A arquitectura foi aplicada em funo dos valores greco-romanos que conseguiu transpor para a historia
engenhos e inteligentes solues tcnicas, simplicidade estrutural, clareza e regularidade das formas (planta e volumes), harmonia das suas propores e elevado sentido esttico. Os valores que reala do classicismo so clareza, ordem, robustez, respeitabilidade e grandeza; valores estes que se ajustam ao programa dos intelectuais e filsofos da poca. Tudo isto foi necessrio para reformar as caractersticas da arquitectura da poca (de exagero decorativo do rococ e barroco). A arquitectura neoclssica procura conciliar a esttica estrutural e formal clssica com os sistemas construtivos, as novas maquinarias e novos materiais. Para isso foi necessria uma maior preparao por parte dos arquitectos (formados no rigor do academismo e escolas politcnicas). Mantm-se o uso de materiais tradicionais (mrmore, madeira e pedra) mas adicionou-se a estes materiais da industrializao como a cermica, ferro fundido e vidro. Quanto aos sistemas construtivos preferiram os sistemas mais simples triltico mas a este soube aliar sistemas mais complexos (ex. coberturas c/vidro e ferro). As plantas tem formas regulares e simtricas, com base no quadrado, triangulo e circulo. Das plantas erguiam-se volumes corprios, macios, definidos por panos murais lisos. As coberturas ou remates so executados atravs de tectos planos (telhado de 2guas) em madeira ou estuque, ou em cpulas. A estrutura de inspirao clssica (prticos, colunas, entablamentos, frisos, frontes e tmpanos esculpidos), mas com originalidade, serve o presente iderio neoclssico robustez, nobreza, sobriedade e monumentalidade. Matem-se as tipologias de inspirao clssica (baslica romana, panteo e templos), mas surgem novas tipologias devido crescente necessidade da vida social, politica e cultural (hospitais, museus, bibliotecas). As construes religiosas passam para um plano secundrio sociedade laica. Frana Constituiu um dos principais ncleos do neoclassicismo. uma das escolas mais expressivas devido s recentes tendncias clssicas presentes no barroco e rococ. Vai buscar inspirao ao iderio esttico da Roma imperial. acadmico, formal e rigoroso, bem como inventivo e original. Boulle e Ledoux so apelidados de visionrios por criarem projectos utpicos baseados em esferas, cubos e cilindros. Os primeiros neoclassicistas so Jacques-Ange Gabriel e Jacques-Geramin Soufflot (panteon nacionel). Inglaterra Esta difundiu a arquitectura atravs do neopalladianismo (baseado na arquitectura de Andrea Pallado), que se inspirou nos cnones renascentistas e maneiristas. Destacam-se Lord Burlington, Colen Campbell, Carr, Soane e Chambers. Alemanha Desenvolve uma escola caracterizada pelo rigor cientifico e formal e pela predominncia da influenacia grega, da arquitectura drica. Entre os mais famosos arquitectos esto Karl Gottfried e Karl Friedrisch. Itlia Principais centros so Milo (influencias francesas) e Npoles (apoio do mecenato). Espanha Edifcios de maior interesse esto na zona de Madrid em que forma efectuadas reformas urbanas e diversas obras pblicas Rssia De influncia francesa e alem, aplicado nas reformas urbansticas de Sanpetesburgo. Amrica O neoclassicismo norte-americano foi influenciado pela Inglaterra e arte grega, tornando-se o 1 estilo nacional dos americanos. Thomas Jefferson e William Thornton constroem diversas tipologias como bibliotecas, universidades, residncias, igrejas e manses. PINTURA Emergiu nos fianis do sc. XVIII at meados do sc XIX. Vai-se divulgar a partir de dois grandes centros paris (bero da revoluo) e Roma (smbolo da tradio clssica), at onde os artistas viajavam para influenciar a sua formao. A pintura vai buscar razes ao iluminismo, humanismo, cientismo, individualismo, reagindo assim contra o barroco. Partindo desses cnones, os pintores adoptaram formas racionais, austeras, simples e geomtricas. Representam assuntos histricos, alegricos, mitolgicos, hericos e o retrato. A composio caracteriza-se por ser geomtrica, com desenho rigoroso e linear; tratamento da luz e do claro/escuro muito elaborados; perfeccionismo tcnico e predominncia da linha do contorno e volume. Cores sbrias e de tom frio, sem grandes variaes cromticas (apelo razo). A esttica imita a vida e a natureza atravs da idealizao da realidade.
Entre os pintores destaca-se David, que fundou a Academia da pintura neoclssica francesa e cujo lema era saber desenhar; Gros, um dos seus seguidores; e Ingres, seu discpulo. Das obras de Ingres destaca-se o nu feminino, a sensualidade e o gosto pelo extico. A tcnica dos grandes pintores constituiu uma base de regras que deram origem ao academismo de temas, tcnicas e formas. ESCULTURA Na sequncia do esprito do iluminismo, foi a arte clssica a eleita para servir de inspirao escultura. Os temas so histricos, literrios, mitolgicos e alegricos, retratavam figuras semelhantes a deuses gregos e romanos. A escultura apresentou um papel de glorificao e publicidade a polticos e figuras pblicas (pedestrais, nichos, praas, casas, cemitrios). Reproduziram com extrema exactido as obras do perodo clssico, os corpos nus e semi-nus eram fieis realidade, as expresses serenas, inexpressivas e impessoais, sem recorrer criatividade do artista. As obras so perfeitamente conseguidas e so baseadas em pequenas maquetas previamente estudadas. O material predilecto o mrmore branco (limpo, puro e material grego) e o bronze (menos). Destaca-se Canova, Houdon e Thorvaldsen. Roma e Paris foram mais marcantes mas chegou a toda a Europa.
ROMANTISMO
Como reaco ao neoclassicismo formou-se uma forte corrente que marca a ruptura com o clssico, apelando exaltao das emoes e sentimentos. Apela tambm originalidade, procura de extremos, ao sobrenatural, melancolia e ao cruel. Caracteriza-se por cultivar a fantasia, o sonho, a evaso para mundos exticos, a exaltao da natureza, do pantesmo e pansexualismo. Este foi um estilo que marcou as contradies da sua poca. Os romnticos so seduzidos pelo passado medieval, pela natureza e pelo exotismo de outras culturas, o que se vai reflectir na arte. O romantismo defende que a arte no se atingia atravs das regras acadmicas, que era sim um produto
da imaginao de cada um. ARQUITECTURA O romantismo marca a ruptura com a tradio clssica. Assume-se como uma corrente artstica por toda a Europa com especificidades dos vrios enquadramentos histricos e vivncias. A arquitectura despreza os valores clssicos das academias dando preferncia irregularidade e volumetria com efeitos de luz, movimento de planos e decorao pitoresca que estimulassem a imaginao e os sentidos e convidassem o sonho e a fantasia. A arquitectura deveria ser capaz de provocar sensaes. Marcou a passagem da forma medida (neoclassicismo), para a forma sentida (romantismo). Tem maior preocupao com a forma e decorao que com os aspectos tcnicos. Utilizam materiais da industrializao como o ferro (decorao), vidro, ao, tijolo vidrado e os materiais nobres madeira e pedra (gosto pela natureza). A arquitectura romntica no criou um novo estilo no sentido pleno do termo. Promove antes o estudo e reproduo de estilos de pocas passadas, atravs de revivalismos historicistas, o que se explica facilmente pelo prprio contexto histrico: interesse pela histria e pelas tradies nacionais. O revivalismo principal foi o neogtico (interesse pela idade mdia). Nasceu em Inglaterra (palcio do Parlamento verticalidade das torres, torrees, pinculos e cpulas irregularidade das torres romntico), estendendo-se a Frana, Alemanha e EUA. Ao longo do sc. XIX criaram-se outros revivalismos como o neo-romnico, neo-renascentista, neo-bizantino e neo-barroco, assistindo-se assim a um Carnaval de estilos 8revivalismos exagerados), que acabou por resultar numa outra tendncia, os ecletismos que combinam vrios estilos num edifcio (ex. pera de Paris). O gosto pelas culturas exticas deu ainda origem de exotismos: neo-rabe, neo-bizantino e neo-hindu, bvem como estilos de influencia oriental, prprios desta poca com apetncia pelo extico e pitoresco. Portugal Entrou tardiamente em Portugal, meados do sc. XIX, pela mo de um estrangeirado, marido de D. Maria II. O 1 edifcio romntico foi o Palcio da Pena (neogotico, neomanuelino e neobizantino). Os revivalismos tiveram um forte carcter nacionalista afirmando-se atravs do neomanuelino. Palcio do Buaco, Estao do Rossio, Palcio da Regaleira, Cmara Municipal de Sintra revivalismos. Praa de Touros e Salo rabe exotismos. PINTURA A pintura foi a arte em que o iderio romnico melhor se expressou. Nasceu da pintura pr-romntica e recebeu influncias dos nazarenos e dos pr-rafaelistas. Quebrando as regras do academismo neoclssico, os pintores romnticos criaram universos imaginrios onde o fantstico, o exotismo e o sonho so realidades tidas como possveis em oposio existncia do quotidiano montono e repetitivo. Os artistas lutaram pela livre expresso do eu pessoal dando largas imaginao, dai a pintura ser individualista e diversificada do ponto de vista estilstico. As temticas so histricas, literrias, mitolgicas e de retrato de figuras populares e annimas. Os temas inovadores so temas da actualidade da poca, temas inspirados no sonho, no onrico, nas tradies populares, nos exotismos, na vida rural e paisagem. A pintura marcada pela espontaneidade e individualismo, ainda muito influenciada pelo academismo neoclssico no tratamento realista e no claro/escuro, mas emancipa-se pela maneira como sobrevaloriza a cor. Em certos autores, essa emancipao traduz-se na simplificao do desenho e bidimensionalidade no tratamento do claro/escuro. Os traos estilsticos comuns na pintura so intensos efeitos claro/escuro, prevalece a cor sobre o deesnho linear, uso de leo e aguarela, pinceladas larfas e espontneas, composies movimentadas e figuras humanas que no obedecem aos cnones clssicos. Destaca-se Delacroix, Turner e Goya. Portugal Entrou tardiamente em Portugal, chega por influncias de alguns artistas estrangeiros. Manifesta-se sobretudo na pintura de gnero e paisagens, pelo que se confundiu com o naturalismo. Entre as temticas mais praticadas esto a pintura histrica, vida rural, costumes populares, paisagem, cenas msticas e retrato. Destacam-se Augusto Roquemont, Lus Pereira Meneses e Toms de Anunciao entre outros. ESCULTURA A escultura acaba por no ter um impacto to grande como as outras artes, at porque o seu processo de concepo/execuo o mais demorado, limitando assim a espontaneidade prpria do romantismo. As temticas so inspiradas na natureza, carcter alegrico e fantasista, temas histricos e lricos. Nas formas de expresso evidenciou-se as composies estticas e procurou-se exaltar a expressividade atravs de composies movimentadas e de sentido dramtico e de corpos realistas com expresses
carregadas de sentimento. O material principal era mrmore, mas tambm havia algum bronze. Destacam-se os franceses Prault e Carpeaux. Portugal Destacam-se Vtor Bastos (obra exalta heris nacionais como Cames, smbolo da ptria) e Costa Mota Tio (monumentos nacionalistas).