Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
Z
x2 + y 2 dx dy, Ω = (x, y) ∈ R2 : 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ x .
1)
Ω
Z
x2 − x ey dx dy, Ω = (x, y) ∈ R2 : 1 ≤ x ≤ 2, −1 ≤ y ≤ 3 .
2)
Ω
√
Z
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 ≤ y ≤ x .
3) xy dx dy,
Ω
Z
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 1, 0 ≤ y ≤ x .
4) (x + y) dx dy,
Ω
Z
Ω = (x, y) ∈ R2 : 1 ≤ x2 + y 2 ≤ 4, x ≥ 0, y ≥ 0 .
5) xy dx dy,
Ω
Z
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 4, 0 ≤ x ≤ y + 2 .
6) 8xy dx dy,
Ω
Z
xy 2 dx dy, Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 1, y ≤ x + 1 .
7)
Ω
Z
Ω = (x, y) ∈ R2 : 1 ≤ x + y ≤ 2, x ≥ 0, y ≥ 0 .
8) 2x dx dy,
Ω
Z
xy 2 dx dy, Ω = (x, y) ∈ R2 : 9x2 + 4y 2 ≤ 36, x ≥ 0 .
9)
Ω
8x2
Z
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 9, 9x2 + y 2 ≥ 9, −x ≤ y ≤ 0 .
10) 1+ 2 dx dy,
Ω x + y2
6 2y − 3
Z
2 y
11) 2
dx dy, Ω = (x, y) ∈ R : y ≥ 2, ≤x≤ .
Ω x (y − 1) y−1 y−1
Z n √ o
12) 3y dx dy, Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 3, y ≥ 2x .
Ω
SVOLGIMENTO
Z
x2 + y 2 dx dy, dove
1) Consideriamo l’integrale
Ω
Ω = (x, y) ∈ R2 : 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ x .
y
L’insieme Ω è y-semplice. Quindi si ha che
Z Z 1 Z x 1
2 2 2 2
x + y dx dy = x + y dy dx =
Ω 0 0
x 1 Ω
1 1
1 4 3 1 1
Z Z
= x2 y + y 3 dx = x dx = x4 = . O 1 x
0 3 0 0 3 3 0 3
Z
x2 − x ey dx dy, dove
2) Consideriamo l’integrale
Ω
Ω = (x, y) ∈ R2 : 1 ≤ x ≤ 2, −1 ≤ y ≤ 3 .
2
2
1 3 1 2 h y i3 28 3
= − e3 − e−1 .
=4 x − x e
3 1 2 1 −1 3 2
Z
3) Consideriamo l’integrale xy dx dy, dove
Ω
√
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 ≤ y ≤ x .
1
Quindi si ha che
"Z √ #
Z Z 1 x
Ω
xy dx dy = xy dy dx =
Ω 0 x2
O 1 x
1 √x 1 1
1 2 1 1 1 3 1 6 1
Z Z
x2 − x5 dx =
= xy dx = x − x = .
0 2 x2 2 0 2 3 6 0 12
Z
4) Consideriamo l’integrale (x + y) dx dy, dove
Ω
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 1, 0 ≤ y ≤ x .
Allora
y
Ω
(
0≤ρ≤1
(x, y) ∈ Ω ⇐⇒
0 ≤ ϑ ≤ π4 .
O √
2 1 x
Quindi si ha che Ω = Φ(Ω′ ), dove 2
n πo
Ω′ = (ρ, ϑ) ∈ R2 : 0 ≤ ρ ≤ 1, 0 ≤ ϑ ≤ .
4
Ne segue che Z Z
(x + y) dx dy = ρ2 (cos ϑ + sin ϑ) dρ dϑ =
Ω Ω′
essendo Ω un rettangolo con lati paralleli agli assi ρ e ϑ e la funzione integranda prodotto di una
′
Z
5) Consideriamo l’integrale xy dx dy, dove
Ω
Ω = (x, y) ∈ R2 : 1 ≤ x2 + y 2 ≤ 4, x ≥ 0, y ≥ 0 .
quindi
x = ρ cos ϑ
Φ: ρ ≥ 0, 0 ≤ ϑ ≤ 2π, |det JΦ (ρ, ϑ)| = ρ. 2
y = ρ sin ϑ, x2 + y 2 = 4
Allora
Ω
(
1≤ρ≤2 1
(x, y) ∈ Ω ⇐⇒
0 ≤ ϑ ≤ π2 .
x2 + y 2 = 1
Quindi si ha che Ω = Φ(Ω′ ), dove
O 1 2 x
n πo
Ω = (ρ, ϑ) ∈ R2 : 1 ≤ ρ ≤ 2, 0 ≤ ϑ ≤
′
.
2
Ne segue che
Z Z
xy dx dy = ρ3 cos ϑ sin ϑ dρ dϑ =
Ω Ω′
essendo Ω′ un rettangolo con lati paralleli agli assi ρ e ϑ e la funzione integranda prodotto di una
funzione di ρ e di una funzione di ϑ si ottiene
Z 2 Z π
! 2 π
3
2 1 1 2 2 15
= ρ dρ cos ϑ sin ϑ dϑ = ρ4 sin ϑ = .
1 0 4 1 2 0 8
Z
6) Consideriamo l’integrale 8xy dx dy, dove
Ω
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 4, 0 ≤ x ≤ y + 2 .
y
L’insieme Ω è y-semplice. Infatti, si ha che
n
2
√ o
2
Ω = (x, y) ∈ R : 0 ≤ x ≤ 2, x − 2 ≤ y ≤ 4 − x .
2
Quindi si ha che Ω
Z 2 "Z √ #
Z 4−x2
8xy dx dy = 8 xy dy dx =
Ω 0 x−2 O 2 x
2 √4−x2 2
1 2
Z Z
2x2 − x3 dx =
=8 xy dx = 8 −2
0 2 x−2 0
2
2 1 32
= 8 x3 − x4 = .
3 4 0 3
Z
7) Consideriamo l’integrale xy 2 dx dy, dove
Ω
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 1, y ≤ x + 1 .
Ω1 = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 1, y ≤ 0 , Ω2 = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 1, 0 ≤ y ≤ x + 1 .
y y
1 1
Ω Ω2
−1 O 1 x −1 O 1 x
Ω1
−1 −1
e
(−x)2 + y 2 = x2 + y 2 ≤ 1, y ≤ 0 =⇒ (−x, y) ∈ Ω1 ,
Quindi si ha che
1
"Z √ 2
1−y
#
1 √1−y2
1 2 2
Z Z Z
xy 2 dx dy = xy 2 dx dy = xy dy =
Ω2 0 y−1 0 2 y−1
1 1
1 1 1
Z
3 4
dy = y 4 − y 5
= y −y = .
0 4 5 0 20
In conclusione
1
Z Z Z
2 2
xy dx dy = xy dx dy + xy 2 dx dy = .
Ω Ω1 Ω2 20
Z
8) Consideriamo l’integrale 2x dx dy, dove
Ω
Ω = (x, y) ∈ R2 : 1 ≤ x + y ≤ 1, x ≥ 0, y ≥ 0 .
A = (x, y) ∈ R2 : 0 ≤ x + y ≤ 2, x ≥ 0, y ≥ 0 = (x, y) ∈ R2 : 0 ≤ y ≤ 2 − x, 0 ≤ x ≤ 2 ,
y y y
2 2
1 1
Ω A
B
O 1 2 x O 2 x O 1 x
Quindi Z Z Z
2x dx dy = 2x dx dy − 2x dx dy =
Ω A B
essendo A e B insiemi y-semplici si ottiene
Z 2 Z 2−x Z 1 Z 1−x Z 2 h i2−x Z 1 Z 1 h i1−x
=2 x dy dx − 2 x dy dx = 2 xy dx − 2 xy dx =
0 0 0 0 0 0 0 0 0
2 1
1 3 i2 h1 1 3 i1 7
Z Z h
2 2 2 2
=2 2x − x dx − 2 x−x dx = 2 x − x − 2 x − x = .
0 0 3 0 2 3 0 3
Z
9) Consideriamo l’integrale xy 2 dx dy, dove
Ω
x2 y 2
L’inseme Ω è l’insieme dei punti del piano compresi fra l’asse y e l’ellisse di equazione + = 1.
4 9
Passiamo in coordinate ellittiche nel piano. Poiché y
x = 2ρ cos ϑ
Φ: ρ ≥ 0, −π ≤ ϑ ≤ π, |det JΦ (ρ, ϑ)| = 6ρ.
y = 3ρ sin ϑ, Ω
Allora
( O 2 x
0≤ρ≤1
(x, y) ∈ Ω ⇐⇒
− π2 ≤ ϑ ≤ π2 .
Ne segue che Z Z
2
xy dx dy = 108ρ4 cos ϑ sin2 ϑ dρ dϑ =
Ω Ω′
essendo Ω un rettangolo con lati paralleli agli assi ρ e ϑ e la funzione integranda prodotto di una
′
8x2
Z
10) Consideriamo l’integrale 1+ dx dy, dove
Ω x2 + y 2
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 9, 9x2 + y 2 ≥ 9, −x ≤ y ≤ 0 .
1 3
O x
L’inseme Ω è l’insieme dei punti IV quadrante compresi fra
2 y2
l’ellisse di equazione x + = 1, la circonferenza x2 + y 2 = 9, Ω
9
la retta y = −x e l’asse x.
Passiamo in coordinate polari nel piano. Poniamo quindi
x = ρ cos ϑ
Φ: ρ ≥ 0, −π ≤ ϑ ≤ π, |det JΦ (ρ, ϑ)| = ρ.
y = ρ sin ϑ,
−3
Allora
2
x + y2 ≤ 9 ρ≤3
3
√ ≤ρ≤3
(x, y) ∈ Ω =⇒ 9x2 + y 2 ≥ 9 =⇒ ρ2 9 cos2 ϑ + sin2 ϑ ≥ 9 =⇒ 9 cos2 ϑ + sin2 ϑ
π
− 4 ≤ ϑ ≤ 0.
−x ≤ y ≤ 0 − cos ϑ ≤ sin ϑ ≤ 0
Poiché 9 cos2 ϑ + sin2 ϑ = 8 cos2 ϑ + cos2 ϑ + sin2 ϑ = 8 cos2 ϑ + 1, si ha che
′ 2 3 π
Ω = (ρ, ϑ) ∈ R : √ ≤ ρ ≤ 3, − ≤ ϑ ≤ 0 .
8 cos2 ϑ + 1 4
Essendo Ω′ un insieme ρ semplice, si ha che
Z 2
0 3
8x
Z Z Z
1 + 8 cos2 ϑ ρ dρ dϑ = 1 + 8 cos2 ϑ ρ dρ dϑ =
1+ dx dy =
Ω x2 + y 2 Ω′ − π4 √ 3
8 cos2 ϑ+1
0 1 2 3 1 0
9
Z Z
2 2
= 1 + 8 cos ϑ ρ dϑ = 1 + 8 cos ϑ 9 − dϑ =
− π4 2 √ 3 2 − π4 8 cos2 ϑ + 1
8 cos2 ϑ+1
0 0
1 9
Z
2
= 36 cos ϑ dϑ = 36 (ϑ + sin ϑ cos ϑ) = π + 9.
− π4 2 −π 2
4
6
Z
11) Consideriamo l’integrale dx dy, dove
Ω x2 (y − 1)
2 2y − 3 y
Ω= (x, y) ∈ R : y ≥ 2, ≤x≤ .
y−1 y−1
Si ha che per y ≥ 2
2y − 3 y
≤ ⇐⇒ 2y − 3 ≤ y ⇐⇒ y ≤ 3.
y−1 y−1
Quindi
2 2y − 3 y
Ω = (x, y) ∈ R : 2 ≤ y ≤ 3, ≤x≤ .
y−1 y−1
Ne segue che Ω è un insieme x-semplice. Di conseguenza si ha che
Z 3 Z y ! Z 3 y
6 6 1 1 y−1
Z
y−1
dx dy = dx dy = 6 − dy =
Ω x (y − 1)
2 2y−3 x2 (y − 1)
2 y−1
2 y−1 x 2y−3
y−1
Z 3 Z 3
1 y−1 y−1 1 1
= −6 − dy = −6 − dy =
2 y−1 y 2y − 3 2 y 2y − 3
3
1
= −6 log |y| − log |2y − 3| = log (64) − log (27).
2 2
Z
12) Consideriamo l’integrale 3y dx dy, dove
Ω
n √ o
Ω = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 ≤ 3, y ≥ 2x .
n
2
√ √ o
Ω = (x, y) ∈ R : 0 ≤ x ≤ 1, 2
2x ≤ y ≤ 3 − x . √
3
Quindi si ha che
Ω
"
1 Z
√
3−x2
#
1 √3−x2
1 2
Z Z Z
3y dx dy = 3 y dy dx = 3 y dx =
Ω 0
√
2x 0 2 √
2x
1 O 1 x
1
3 3 1 3 5
Z
2 2
= 3 − 2x − x dx = 3x − x − x = .
2 0 2 3 0 2