Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI
KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE
ZAMW DRUKOWANY KATALOG
Symulacje
komputerowe
w fizyce
Autor: Maciej Matyka
ISBN: 83-7197-713-1
Format: B5, stron: 194
Zawiera CD-ROM
TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA
CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK
CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE
Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl
Spis treci
Wstp ............................................................................................... 7
Rozdzia 1. Schematy rnicowe rozwizywania rwna rniczkowych zwyczajnych.. 11
1.1. Rwnania rniczkowe zwyczajne i rnice skoczone...........................................12
1.2. Rwnania rniczkowe zwyczajne i rachunek cakowy ...........................................13
1.2.1. Schemat rnicowy Eulera.............................................................................14
1.2.2. Rozwizanie rwnania rozpadu promieniotwrczego........................................16
1.2.3. Metoda skokowa z wstpnymi obliczeniami Eulera ......................................19
1.2.4. Wahado matematyczne .................................................................................24
1.2.5. Punkt materialny przymocowany do spryny ..............................................32
1.3. Dokadniejsze metody wyznaczania rozwiza rwna rniczkowych .................38
1.3.1. Metoda punktu rodkowego (ang. MidPoint) drugiego rzdu .......................38
1.3.2. Metoda Rungego-Kutty czwartego rzdu.......................................................41
1.4. Zestawienie poznanych schematw rozwizywania
rwna rniczkowych zwyczajnych........................................................................43
1.5. Podsumowanie ..........................................................................................................43
Rozdzia 5.
Rwnanie Schrdingera
Mechanika kwantowa jest bardzo zaawansowan dziedzin fizyki wspczesnej. Jej
zrozumienie jest zadaniem na lata i czytelnik raczej nie znajdzie tu systematycznego
wykadu z tej dziedziny. Postaramy si natomiast przedstawi kompletne rozwizanie
numeryczne rwnania Schrdingera1, ktrego interpretacj fizyczn i analiz znajdzie
czytelnik w wykadach z mechaniki kwantowej w pracach [18], [19], [20] czy [21].
W literaturze tematu, oprcz wietnej pozycji [19], raczej trudno znale ciekawe wizualizacje efektw kwantowych. Rozwizania zagadnie mechaniki kwantowej s trudne
do wyobraenia i sprzeczne z nasz intuicj. Zazwyczaj autorzy pozycji traktujcych
o MK poprzestaj na ogromnej iloci wzorw, ktrych pikno samo w sobie dostrzec
mona dopiero po latach wytonej pracy. W tym rozdziale postaramy si przedstawi
graficznie rozwizania numeryczne rwnania Schrdingera w jednym i dwch wymiarach przestrzennych. Jak si okae, numeryczne rozwizywanie zagadnie mechaniki
kwantowej nie jest niczym strasznym, a rezultaty s niesamowite i pikne. Wizualizacja
rozwiza bdzie analogiczna do wizualizacji rozwiza z rozdziau trzeciego; wszak
rozwizaniem naszym jest te fala...
172
h=
h
2
r
(r , t )
Cay czas mwi bdziemy o reprezentacji pooeniowej funkcji falowej; z innymi reprezentacjami
stanu ukadw kwantowych czytelnik moe zapozna si we wspomnianej literaturze.
173
Naszym zadaniem jest znale ewolucj wektora stanu (r , t ) . Aby to zrobi, naley
przede wszystkim rozwin hamiltonian do postaci jawnej. Dla swobodnej paczki falowej
reprezentujcej np. swobodny elektron hamiltonian zapisujemy w postaci:
H =
(5.2)
r
h2 2
+ V (r )
2m
gdzie
h2 2
2m
Dla wprowadzonych jednostek oglna posta rozwizania rwnania (5.3) jest znana:
r
r
(5.4)
(r , t ) = e iHt (r ,0 )
gdzie wyraz e
nazywa si operatorem ewolucji czasowej, a wektor (r ,0 ) okrela
stan pocztkowy ukadu w chwili t=0. Oznacza to, e dla zadanego stanu pocztkowego
moemy wyznaczy stan ukadu w dowolnej chwili t>0, korzystajc z operatora ewolucji czasowej.
iHt
e iHt
1 iHt / 2
1 + iHt / 2
(5.5)
Patrz pozycja [9], strona 851. Postpujemy tak jedynie dla uproszczenia rwnania Schrdingera,
ktre mona byoby rozwizywa wraz z wszystkimi staymi. Podejcie takie stosuje si czsto
w celu uproszczenia formy zapisu rwna opisujcych zjawiska fizyczne.
174
e iHt = e i (
+V ) t
= e i (
t ) iVt
(5.6)
r
r
2
(r , t + t ) =
1 e iVt (r , t )
2
1 i (t / 2)
(5.7)
Rwnanie to jest tylko inaczej zapisanym (5.6) wprowadmy dla wygody nowe
oznaczenie:
? =
r
2 e iVt (r , t )
1 i (t / 2) 2
6
7
(5.8)
(5.9)
O normie funkcji falowej powiemy wicej przy interpretacji otrzymanych rozwiza, na razie czytelnik
powinien wiedzie, e zachowanie normy funkcji falowej jest niezbdne do otrzymania dobrych
(fizycznych) rozwiza.
We wzorach rnicowych nie bdziemy ju wpisywa jawnie zalenoci funkcji od zmiennych.
Metod t zaproponowa dr G. Jastrzbski w pozycji [18].
175
Naszym zadaniem jest rozwizanie zagadnienia dla nieznanej funkcji ? zdefiniowanej wzorem (5.8). Bezporednio z (5.8) rozwizanie na funkcj ? zapisujemy wzorem
iteracyjnym8:
(5.10)
r
n?+1 = 2 e iVt (r , t ) + i t 2 n?
gdzie operator 2 przybliamy odpowiednio wzorem picio- lub dziewiciopunktowym,
w zalenoci od rozmiarw siatki w poziomie i w pionie9. Indeks dolny n/n+1 oznacza
w tym kontekcie przynaleno do kroku iteracyjnego. Za warunek startowy iteracji
przyjmujemy10 0? = 0 . Ilo iteracji ma bezporedni wpyw z jednej strony na czas
rozwizania, z drugiej na jego dokadno.
( x, y, t ) = Ne ( ( x px )^ 2( y py )^ 2ikx )
(5.11)
gdzie N jest sta normalizacyjn dla tego stanu. Tak zapisany stan ukadu wyznacza
gaussian o wektorze falowym k.
5.6. Implementacja
Teoretyczne wyprowadzenie schematu rozwizania rwnania (5.1) byo niezbdne i cho
w tym momencie moe wydawa si dosy skomplikowane, to majc tak wprowadzon
teori, sprowadzamy implementacj do zastosowania kilku podstawowych zasad. Chodzi
gwnie o operacje na liczbach zespolonych oraz zastosowanie siatki rnicowej do
reprezentacji stanu ukadu kwantowego. Siatk rnicow potrafimy ju dobrze okreli
(rozdziay 3., 4.). W tym przypadku na siatce rnicowej umieszczamy w centrum wartoci funkcji falowej okrelajcej stan ukadu kwantowego. Rnic w stosunku do
przedstawionych w poprzednich rozdziaach siatek rnicowych bdzie to, i siatka w
naszym przypadku bdzie zespolona. Do stworzenia siatki uyjemy konstrukcji
z biblioteki standardowej11 C++. Deklaracja siatki rnicowej o danych zespolonych,
wielkoci na
, reprezentujcej funkcj falow , przyjmie nastpujc posta:
8
9
10
11
176
12
13
177
Wyznacz stan
pocztkowy 0(11)
Wyznacz procedur
iteracyjn Jacobiego (10).
Warunki brzegowe
tak
Wizualizuj dane.
Rozwizanie nadal
interesujce?
nie
KONIEC
gdzie oznacza liczb komrek na siatce w kierunku osi X (w tym konkretnym przypadku 70).
178
Rysunek 5.2.
Przykadowy stan
pocztkowy ukadu
(rysunek znajduje si
na pycie CD)
psi ?
$!!"
$!!"
<'3
=
>?9"
++
8
@
A
4
";8 4";4
4
";4
14
179
16
Ilo iteracji rzdu 10 na siatkach rozmiaru 7070 i o kroku czasowym '=0.05 daje ju zadowalajce
rezultaty.
W miejscach takich jak to nie sposb nie zauway, jak wspaniaym narzdziem okazuje si C++
i jego obiektowo.
180
5.7. Rezultaty
Przedstawione rezultaty dziaania programu Schrdinger s zrzutami z ekranu dziaajcej w czasie rzeczywistym animacji. Do wizualizacji wykorzystano stworzone wczeniej na potrzeby programu Waves procedury OpenGL i Fox.
Na rysunku 5.3 przedstawiamy jeden z fundamentalnych efektw kwantowych, czyli
przejcie przez barier potencjau.
Rysunek 5.3.
Przejcie paczki
falowej przez
barier potencjau
(rysunek znajduje
si na pycie CD)
181
etapie symulacji oraz podzia paczki na dwie rwne czci. Na tym rysunku uwidoczniono, e na dalszych etapach symulacji wiemy o rozwizaniu coraz mniej funkcja falowa ma teraz przebieg o wiele agodniejszy, co oznacza, e trudno okreli,
gdzie znajduje si nasz elektron.
Rysunek 5.4.
Rozcicie
paczki falowej
na trjktnym klinie
(rysunek znajduje si
na pycie CD)
5.8. Podsumowanie
W tym rozdziale czytelnik zapozna si ze schematem rozwizania numerycznego
rwnania Schrdingera. Zastosowane tu schematy rnicowe zdaj si by wystarczajce do zaobserwowania ciekawych efektw kwantowych. Istnieje dua dowolno
w stosowaniu przedstawionej metody mona prbowa dowolnych ksztatw i wielkoci potencjaw. Stan pocztkowy nie musi by przedstawiony funkcj Gaussa. Mona te stosowa hamiltonian inny ni dla czsteczki swobodnej. Rezultaty uzyskane
po wprowadzeniu hamiltonianu oscylatora harmonicznego w dwch wymiarach do
182
Rysunek 5.5.
Rozpraszanie
wzajemne dwch
paczek falowych
(rysunek znajduje si
na pycie CD)
przedstawionego algorytmu zdaj si potwierdza, e przedstawiona metoda rozwizania numerycznego, mimo e prosta, jest dosy oglna i ma szerokie zastosowanie,
dlatego zachcamy czytelnika do samodzielnego rozwijania omawianego programu.