T.C.

MULA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANABLM DALI

YEREL YNETMLERDE REFORM GRMLER

YKSEK LSANS TEZ

ZKAN ARSLAN

DANIMAN DO. DR. NAMIK KEMAL ZTRK

EKM 2004 MULA

T.C. MULA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANABLM DALI

YEREL YNETMLERDE REFORM GRMLER

ZKAN ARSLAN

Sosyal Bilimler Enstitsnce Yksek Lisans Diplomas Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir

Tezin Enstitye Verildii Tarih Tezin Szl Savunma Tarihi

:08.10.2004 :22.10.2004

Tezin Danman Jri yesi Jri yesi Enstit Mdr

: Do. Dr. Namk Kemal ZTRK : Yrd. Do.Dr. lknur TRE : Yrd.Do.Dr. Turgay UZUN : Prof. Dr. Nihal REN

HAZRAN 2004 MULA

TUTANAK
Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnn 13.10.2004 tarih ve 271/1sayl toplantsnda oluturulan jri, Lisansst Eitim-retim Ynetmeliinin 23-C Maddesine gre, Kamu Ynetimi Anabilim Dal Yksek Lisans rencisi zkan ARSLANn Yerel Ynetimlerde Reform Giriimleri adl tezini incelemi ve aday 22.10.2004 tarihinde jri, saat 14:30da jri nnde tez savunmasna alnmtr. Adayn kiisel almaya dayanan tezini savunmasndan sonra 40 dakikalk sre iinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin baarl olduuna oybirlii ile karar verildi.

Tez Danman Do. Dr. Namk Kemal ZTRK

ye Yrd.Do Dr. lknur TRE

ye Yrd.Do.Dr. Turgay UZUN

YEMN
Yksek Lisans tezi olarak sunduum Yerel Ynetimlerde Reform Giriimleri adl almann, tarafmdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurulmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin Kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

25.06.2004 zkan ARSLAN

YKSEK RETM KURULU DKMANTASYON MERKEZ TEZ VER GR FORMU

YAZARIN Soyad: ARSLAN Ad : zkan TEZN ADI TRKE: Yerel Ynetimlerde Reform Giriimleri Y.DL : Reform Initiatives in Local Governments

Kayt No:

TEZN TR: Yksek Lisans TEZN KABUL EDLD niversite Faklte Enstit Dier Kurulular : Tarih : :Mula niversitesi :ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi :Sosyal Bilimler Enstits

TEZ YAYINLANMISA Yaynlayan Basm Yeri : :

Basm Tarihi :

TEZ DANIMANININ: Ad Soyad : Namk Kemal ZTRK Unvan : Do. Dr.

TEZN YAZILDII DL: TRKE TEZN KONUSU (KONULARI) : 1. Yerel Ynetimlerin Tarihesi

TEZN SAYFA SAYISI:108

2. Gelimi lkelerde Yerel Ynetim Uygulamalar 3. Trkiyede Yerel Ynetimlerin dari ve Mali Yaps 4. Yerel Ynetimler Demokrasi likisi 5. Yerel Ynetim Sorunlar ve zm nerileri

TRKE ANAHTAR KELMELER 1. Yerel Ynetimler 2. Demokrasi 3. Mali Tevzin (Denkletirme) 4. Yerel Ynetim Sorunlar 5. Sivil Toplum Kurulular

NGLZCE ANAHTAR KELMELER 1. Local Government 2. Democracy 3. Fiscal Balancing 4. Local Government Problems 5. Non Governmental Organization

1. Tezimden Fotokopi yaplmasna izin veriyorum. 2. Tezimden dipnot vermek artyla bir blmn fotokopisi alnabilir. 3. Kaynak Gstermek artyla tezimin tamamnn fotokopisi alnabilir. Yazarn mzas: Tarih: 08.10.2004

ZET
Dnyada ve Trkiyede yerel ynetimler, hem ynetim yaps iinde nemli bir role sahip olup hem de demokratiklemenin ve halkn ynetime katlmnn en iyi ekilde temsil edilebilecei rgtlerdir. Modern ynetim anlaynn n plana kan zelliklerinden biri; hizmetlerin birey merkezli ve yerellik ilkesine gre sunulmasdr. Bu balamda, Trkiyede sunulan kamu hizmetlerinin byk ounluu yerel ynetimlerin gsz olmas nedeniyle, merkezi ynetim tarafndan sunulmakta, bu uygulama da hizmetlerin etkinliini azaltmaktadr. zellikle halka dorudan ve en ksa sre de sunulmas gereken yerel nitelikli hizmetlerin yerel ynetimlerce sunulmas gerekmektedir. Gnmzdeki ynetim anlayndaki deimeler dorultusunda ynetim yapmzda yeni reform giriimleri nem kazanmtr.

ABSTRACT
Both in Turkey and in the World local governments are the organizations which either have a great role in administration structure or can be represented of becoming democratic and participating of the people to the administration. One of the prior specialties of modern administration concept is being presented of the services according to human centered and subsidiarite principal. Moreover, Great amount of the public services presented in Turkey have been presented by the central government, and this application has been reducing the effectiveness of the services as well. The local governments must present especially the services local of quality, which must be presented directly and in the shortest time to the public. At present, in the direction of the changes in the administration concept, new reform attempts in our administrative structure have gained great importance.

TABLOLAR LSTES
Tablo : 1 ngiltere, skoya ve Gallerde Mahalli dare Birimlerinin Grevleri Tablo : 2 Avrupa lkelerindeki Yerel Ynetimlere Aktarlan Paylar Tablo : 3 Belediye Harcamalarnn Dalm

10

KISALTMALAR
a.g.e. a.g.m. AB b. BM DB DMK DPT KAYA MEHTAP s. S. STK TODAE : Ad Geen Eser : Ad Geen Makale : Avrupa Birlii : Bask : Birlemi Milletler : Dnya Bankas : Devlet Memurlar Kanunu : Devlet Planlama Tekilat : l zel dareleri : Kamu Ynetimi Aratrmas-Genel Raporu : Merkezi Hkmet Tekilt Aratrma Projesi : Sayfa : Say : Sivil Toplum Kurulular : Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits

11

NSZ
Bu aratrmada, yerel ynetimlerin tarihesine deindikten sonra gelimi lkelerdeki uygulama rnekleri aklanmtr. Daha sonra Trkiyedeki yerel ynetimlerin mevcut durumlar ve sorunlar anlatlmtr. Bu almada amalanan; demokrasinin temelini oluturan yerel ynetimlerin sorunlarna zmler retmektir. Yerel Ynetimlerde Reform Giriimleri adl bu almann hazrlanmasnda yardmn esirgemeyen sayn Do.Dr. Namk Kemal ZTRKe, maddi ve manevi desteini esirgemeyen deerli eim Ara.Grv. Aygl ARSLANa, eitim hayatm boyunca yardmlarn esirgemeyen babam Cemil ARSLANa, annem Emine ARSLANa, kzm evval zgln bakmnda bizlerden yardmn esirgemeyerek fedakarlkta bulunan annem Birsen ERTENe, varl ile bize g veren ve bugnlerde yrmeye balayan kzm evval zgl ARSLANa ve Mula Sigorta l Mdrlndeki mesai arkadalarma teekkr ederim.

zkan ARSLAN

12

NDEKLER
GR .........................................................................................................................1 Birinci Blm Yerel Ynetimlerin Tarihsel Geliimi ve Reform htiyac 1.1. YEREL YNETMLERN ANLAMI.......................................................3 1.2. YEREL YNETMLERN TARHSEL GELM.................................5 1.3. TRKYDE YEREL YNETMLERN TARHES ...........................8 1.4. YEREL REFORM HTYACI...................................................................12 1.5. TRKYEDE REFORM ALIMALARI..............................................14 1.5.1. Mehtap Projesi ..................................................................................15 1.5.2. Kaya Raporu .....................................................................................16 1.6. TRKYEDEK YEREL YNETMLERN MEVCUT DURUMU .................................................................................................17 1.6.1. L ZEL DARELER......................................................................17 1.6.1.1. l zel daresinin Grevleri .....................................................18 1.6.1.2. l zel daresinin Organlar .....................................................19 1.6.1.2.1. Vali..................................................................................19 1.6.1.2.2. l Genel Meclisi...............................................................20 1.6.1.2.3. l Daimi Encmeni ..........................................................20 1.6.1.3. l zel darelerinin Mali Yaps ...............................................21 1.6.1.3.1. l zel dare Btesi........................................................21 1.6.1.3.2. l zel dare Giderleri .....................................................21 1.6.1.3.3. l zel dare Gelirleri ......................................................22 1.6.2. BELEDYELER................................................................................23 1.6.2.1. Belediyenin Grevleri ..............................................................23 1.6.2.2. Belediyenin Organlar ..............................................................24 1.6.2.2.1. Belediye Bakan.............................................................24 1.6.2.2.2. Belediye Meclisi..............................................................26 1.6.2.2.3. Belediye Encmeni .........................................................27 1.6.2.3. Belediyelerin Mali Yaps ........................................................28 1.6.2.3.1. Belediye Btesi..............................................................28 1.6.2.3.2. Belediye Giderleri ...........................................................29

13

1.6.2.3.3. Belediye Gelirleri ............................................................30 1.6.2.3.4. Mali Denkletirme (Mali Tevzin) ...................................37 1.6.2.3.4.1. Kamu Hizmet Paylamnda Uygulanan lkeler.....38 1.6.2.3.4.2. Gelir Paylamnda Uygulanan lkeler ...................38 1.6.3. KYLER ..........................................................................................39 1.6.3.1. Kyn Grevleri.......................................................................41 1.6.3.2. Kyn Organlar.......................................................................41 1.6.3.2.1. Ky Muhtar ....................................................................42 1.6.3.2.2. Ky htiyar Heyeti ..........................................................43 1.6.3.2.3. Ky Dernei ....................................................................44 1.6.3.3. Kyn Mali Yaps...................................................................45 1.6.3.3.1. Ky Btesi.....................................................................45 1.6.3.3.2. Ky Giderleri ..................................................................46 1.6.3.3.3. Ky Gelirleri ...................................................................46 kinci Blm Yerel Ynetimler ve Uygulama Modelleri 2.1. YEREL YNETM, ETKNLK VE DEMOKRAS................................49 2.2. YEREL YNETMLERDE YERELLEME VE YERELLK.................52 2.3. SVL TOPLUM KURULULARI VE YERELYNETMLER.............55 2.3.1. Sivil Toplum Kurulular ..................................................................55 2.3.1. Yerel Ynetimler ve Sivil Toplum Kurulular Arasndaki likiler .............................................................................................56 2.4. TRKYEDE YEREL YNETM BRLKLER ...................................58 2.5. GELM LKELERDE YEREL YNETM UYGULAMALARI......59 2.5.1. Fransa ................................................................................................59 2.5.2. ngiltere .............................................................................................62 2.5.3. Almanya ............................................................................................66 2.5.4. Amerika Birleik Devletleri ..............................................................66 2.5.5. svire................................................................................................69 2.6. AVRUPA BRLNDE YEREL YNETMLERN GENEL YAPISI ..70 2.6.1. Hukuki Bakmdan .................................................................................... 71 2.6.2. Mali Bakmdan........................................................................................... 72 2.6.3.Organizasyon Bakmndan ......................................................................72 2.6.4. Byklk Bakmndan.............................................................................................72

14

2.6.5. Dier Bakmlardan .................................................................... 72 2.7. AVRUPA BRL UYUM SRECNDE YEREL YNETMLER ......74 nc Blm Trkiyedeki Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas 3.1. YEREL YNETM SORUNLARI VE NASIL ZLEBLR .............77 3.11. dari Sorunlar ve zm nerileri.....................................................77 3.1.1.1. Yrtlebilir Karar Almada Yetersizlik...................................77 3.1.1.2. dari ve rgtsel Saydamlkta Yetersizlik ...............................77 3.1.1.3. Yetki Genilii lkesinin Uygulanmasnda Yetersizlik............78 3.1.1.4. ada Ynetim Tekniklerinden Yararlanmada Yetersizlik ................................................................................78 3.1.1.5. Yetki ve Grev Dalmnda Karmaa.....................................79 3.1.1.6. Sahip Olunan Personelin Nicelik ve Nitelik79 Adan Yetersizlii ..................................................................80 3.1.1.7. Teknolojik Gelimelere Ayak Uydurmada Yetersizlik............80 3.1.2. Mali Sorunlar ve zm nerileri....................................................81 3.1.2.1. Mali Kaynak Yetersizlii ve Kaynak Oluturma Yetkisi ......... 81 3.1.2.2. Belli lemlerin Yapmnda Sabit Para Biriminin Kullanlmas .........................................................................................83 3.1.2.3. Kk Belediyelerde Kaynak Sknts ....................................84 3.1.3. Siyasi Sorunlar ve zm nerileri .................................................85 3.1.3.1. Halk Katlmnn ve Demokrasinin Yetersizlii .........................86 3.1.3.2. Seilmi-Atanm Sorunu ve Vesayet Denetimi............... 87 3.1.3.3. Krdan Kente Gn Dourduu Sorunlar ..............................88 3.1.3.4. niter Yapnn Bozulaca Endiesi ........................................89 3.1.4. Toplumsal ve Kltrel Sorunlar ve zm nerileri .......................89 3.1.4.1. evre Sorunlar ........................................................................89 3.1.4.2. Gecekondulama ve Toplu Konut Yetersizlii ........................90 3.1.4.3. Yeil Alan ve Park Bahe Yetersizlii.....................................91 3.1.4.4. Kltrel Etkinliklerin Azl ve Siyasallama..........................92 3.2. YEN KAMU YNETM YASA TASARISININ YEREL YNETMLERE ETKLER ....................................................................93 3.2.1. Tasarnn Amac...............................................................................94

15

3.2.2. Tasarnn Kapsam ...........................................................................94 3.2.3. Yerel Ynetimlerin Grev, Yetki Ve Sorumluluklar.......................95 3.2.4. Yerel Ynetimlerin Mali Yaps........................................................97 3.2.5. Yerel Ynetimlerin Denetimi............................................................97 3.2.6. Yerel Ynetimlerde Yetki Devri.......................................................99 SONU .................................................................................................................. 101 KAYNAKLAR ...................................................................................................... 104

16

GR
Trkiyede ve Dnyada demokrasinin beii olarak kabul edilen Yerel Ynetimler insanlarn bir arada yaamaya balad tarihten beri var olmakla beraber nemleri her geen gn artmaktadr. Merkezi devletlerin bymesi, Mahalli artlarn farkll, mekansal uzakllk, halkn ynetime katlmas, demokrasinin gelitirilmesi ve halka daha iyi hizmet sunma gibi nedenler ve ihtiyalar yerel ynetimleri ortaya karmtr. 1 ok partili yaamn gerekleri, merkezi ynetimle evre arasndaki ekimeler, dnyadaki dnsel gelimelerin lkemize ve zellikle yerel ynetimlere yansmasndan doan olumlu ve olumsuz sonular, yerinden ynetime siyaset gndeminde daha geni bir yer ayrmay zorunlu klmtr. 2 Topluma en yakn siyasal alan, halkn gnlk yaamn srdrd, her trl siyasal, kltrel, sosyal ve ekonomik deneyimlerini gerekletirdii, yerel alanlardr. Gnmzde yerel ynetimler bir sre olarak tanmlanmaktadr. Devletler artan dinamizmlerini, iinde bulunduklar toplumsal, ekonomik ve politik sistemlerden almakta ve bu sistemlerde olan youn etkileim nedeniyle de deiikliklere uramaktadr. 3 Sanayilemeye bal olarak gelien teknolojinin bir versiyonu olarak; Dnyada yaanan kreselleme sreci, uluslararas rgtlerin daha etkin hale gelmesi ve iletiim teknolojisinin hzl gelimesi gibi etkenler, bir yandan evrensel deerleri n plana karrken dier yandan yerel deerlerin de toplum tarafndan benimsenmesine ykselmesine neden olmutur. 4 Kreselleme ve yerelleme her ne kadar birbirlerine zt kavramlar olarak gzkse de birbirleri ile doru orantl olarak gelimektedir. Deien ve gelien Dnya dzeninde, gelimi lkeleri seviyesine ulap dier uluslardan geri kalmama mcadelesi veren Trkiyede de bu gelimelere
Bilal Erylmaz, Kamu Ynetimi, Erkam Matbaaclk, 4.b. stanbul: 1998. s.115. Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, Cem Yaynevi, Geniletilmi 2. Basm. stanbul: 1994. s.5. 3 Nevzat Sayglolu- Seluk Ar, Etkin Devlet, Sabanc niversitesi Yaynlar, 1.b. stanbul: 2003. s.151. 4 Bayram Cokun - Turgay Uzun, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Mula niversitesi Yayn, Mula: 1999. s.1.
2 1

17

paralel olarak, yerel ynetim anlaynda deimeler dolaysyla gelimeler olmutur. Trkiyedeki yerel ynetim anlaynn 150 yllk bir gemii olmasna karlk, gelimi lkelerde yerel ynetimler 11.yy.da ortaya kmaya balamtr. Bu nedenledir ki Trkiyedeki yerel ynetimlerin yaps, ileyii, sorunlar ve zm yolarl gelimi lkelerdekinden farkllk gstermektedir. Bu nedenle bu almann birinci blmnde; yerel ynetimleri anlamsal olarak inceleyip, yerel ynetimlerin tarihsel geliimi ile birlikte Trkiyede gnmze kadar yaplmaya allan reform hareketlerini inceleyerek, lkedeki mevcut durum aklanmtr. kinci blmde ise; gelimi lkelerde uygulanan yerel ynetim modellerli ana hatlaryla aklanarak, bu gnlerde Trkiye iin byk nem arz eden Avrupa Birliinin yerel ynetimlere genel yaklam deerlendirilerek uyum srecinde, yerel ynetimlerde yaplacak deiikliklere deinilmitir. nc blmde ise; Trkiyede uygulanan yerel ynetim sisteminin iinde barndrd sorunlar snflandrarak bunlara getirilebilecek zm nerileri sralanm ve yine bu gnlerde gndemde olan Kamu Ynetimi Temel Yasa Tasarsnn yerel ynetimlere etkisi incelenmitir.

18

1.1. YEREL YNETMLERN ANLAMI

Yerel ynetim kurulularnn varlk nedeni, insanlarn bir arada yaamaya balad tarihte, birlikte yaamalarndan kaynaklanan ihtiyalarn karlama zorunluluundan ortaya kmtr. zellikle byk yerleim yerleri dnda yaayan insanlar, bata gvenlik olmak zere birlikte yaamaktan doan ihtiyalarn gidermek iin rgtlenmiler ve bu gereksinimlerini bizzat kendileri giderme yoluna gitmilerdir. Ortaada merkezi otoritenin zayflamas ile, insanlarn bir arada yaamalarndan doan ihtiyalarn kendileri rgtlenerek gidermeleri daha gl hissedilen bir zorunluluk olmu ve byk kentlerde dahi, o kentlerde yaayan insanlarn ortak gereksinimlerini karlamak zere resmi kurulular ortaya kmaya balamtr. Daha sonralar ekonomik nem tayan baz kentlere hkmdar fermanlar ile, o kentte yaayan insanlara kendi kendilerini idare etme haklar verilmitir. 5 Yerel ynetimler, btn lkelerde kamu ynetiminin nemli ve vazgeilmez unsurunu meydana getirmektedir. Bir lkedeki yerel ynetimlerin gc ve etkinlii, sz konusu lkedeki demokrasinin dzeyi ile de yakndan ilikilidir. Yerel ynetimler, demokrasi asndan nemli olduu kadar, yerel hizmetlerde verimlilii ve etkinlii salamada da vazgeilmez kurumlardr. 6 Yerel ynetimler devletin sunduu hizmetlerin etkinliini artrmak ve zamanla devletin bymesine bal olan hantallama ihtimalini ortadan kaldrmak iin oluturulmu kurumlardr. Genel hatlar ayn olmakla birlikte birok yazar yerel ynetimleri farkl farkl tanmlamtr; Sddk Sami Onara gre; adem-i merkeziyet, icrai kararlarn merkez tekilatna ve hiyerarisine dahil olmayan bir takm organlar tarafndan alnmasn ieren bir sistemdir. 7 Bilal Erylmaz ise yerel ynetimleri; idari baz grevlerin yrtlmesi yetkisinin, merkezi idareye bal olmayan ve karar organlar semenlerin oylaryla
5 6

Metin Gnday, dare Hukuku, maj Yaynclk, 3.b. Ankara: 1998. s.45 Erylmaz, a.g.e., s.115. 7 Sdk Sami Onar, dare Hukukunun Umumi Esaslar, smail Akgn Matbaas, Cilt 2, stanbul: s.610.

19

belirlenen blge, il, belediye ve ky gibi, faaliyetleri belirli bir corafi alanla snrl olan ynetimlerdir 8 eklinde ifade etmektedir. Zerrin Toprak; yerel ynetimler, merkezi ynetimin yannda ve onun yan hizmetlerini yrten yerel nitelikte hizmet niteleridir. Bir baka ifade ile yerel ynetimler, il, belediye ve ky halknn yerel ortak ihtiyalarn karlayan ve karar organlar halk tarafndan seilen kamu tzel kiisidir 9 eklinde tanmlamaktadr. Nuri Tortopa gre; yerel ynetimler, belli bir blgede yaayan insanlarn, mahalli, ortak ve uygar ihtiyalarnn giderilmesi iin oluturulmu tzel kurululardr. 10 Ruen Kelee gre yerel ynetimler; belli amalara ulamak, belli gereksinmelere yant vermek zere, toplumlarn tarihsel gelimelerine kout olarak ortaya km birimlerdir. 11 Halil Nadaroluna gre yerel ynetimler, bir blgenin sakinlerine o blgedeki topluluun ortak ve genel yararlarn gereince koruyabilmek iin, sz geen yararlar kendi setikleri organlar vastasyla saptamak ve gereini yerine getirmek hususunda verilen zerklik sonucu oluan kurululardr. 12 eref Gzbyke gre; halkn ynetime katlmasnda ve mahalli nitelikteki kamu hizmetlerinin yrtlmesinde etkili olan, genel idare dnda ve tzel kiilikleri bulunan kurululardr. 13 Btn bu tanmlar dikkate alarak bir yerel ynetim tanm yapmak gerekirse; Belli bir corafi blgede yaayan insanlarn, yerel mahiyetteki ihtiyalarn karlarken, ortak ve genel yararlarn gereince koruyabilmek iin, karar organlar seimle belirlenen, kararlarn merkezi ynetimin dnda alan, fakat, merkezi ynetimin denetimine tabi, tzel kiilii olan kurulular olarak tanmlanabilir. Bu durumda yerel ynetimlerin ortak noktalarn yle sralayabiliriz;

Erylmaz, a.g.e., s.66. Zerrin Toprak Karaman, Yerel Ynetimler, Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar, 3.b. zmir: 1996. s.10. 10 Nuri Tortop, Mahalli dareler, Yarg Yaynlar, Gzden Geirilmi 5.b. Ankara: 1994. s.12. 11 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.17. 12 Halil Nadarolu, Mahalli dareler, Beta Yaynevi, 3.b. stanbul: 1986. s.26. 13 eref Gzbyk, Trkiyenin dari Yaps, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, 1.b. Ankara: 1984. s.5.
9

20

Belli bir corafi snr olmak, Yerel ihtiyalar karlarken genel yararlar gz nnde bulundurmak Karar organlar seimle belirlenmek, Kararlarn merkezi ynetimin hiyerarisi dnda almak, Yapt tm eylem ve ilemlerde merkezi ynetimin denetimine tabi olmak, Tzel kiilie sahip olmak. Yerel ynetimler merkezi ynetimin dnda olmakla yerinden ynetim

kurulularna benzerse de, hukuki yaplar bakmndan devlet tzel kiiliine daha yakndr. Demokrasi ilkesinin bir sonucu olarak karar organlar halk tarafndan seilmektedir. Bu ynetimler, bir beldede oturan halkn, oturduu evrenin sorunlar ile ilgilenerek lke apndaki konularda yetimelerini salayan, demokrasi terbiye ve tecrbesinin yerleimi iin de ayrca bir demokrasi okulu saylmaktadr. 14 Yukarda yaplan aklamalar ve tanmlardan da anlalaca zere yerel ynetimler etkinlik ve demokrasi kavramlar ile yakn iliki iindedir.

1.2. YEREL YNETMLERN TARHSEL GELM

Yerel ynetimlerin tanmnda belirttiimiz gibi belli gereksinimleri karlamak zere oluan bu rgtlenmeler, toplumlarn tarihsel geliimlerine paralel olarak ortaya kmlardr. Kk topluluklarn ynetiminde ortaya kan bu birimler, Ortaada zellikle Avrupada merkezi devletlerin zayflamas sonucu, nce piskoposlar ynetiminde, sonra halktan veya senyrlerden mcadele sonucu alnan beratlarla, kendi kendini yneten birimler haline dnmlerdir. Antik ada, kendi kendini yneten, belli bir toprak paras zerinde yaayan insanlarn oluturduu en kk demokratik ynetsel birim kabul edilen site Roma mparatorluu dneminde ynetsel zerkliklerden yararlanan municipe ve Antik Yunanda toplumsal yaamn en gelimi rgtlenme biimi olarak kabul edilen

14

Karaman,a.g.e., s.10

21

polis gnmzdeki anlam ile yerel ynetimlerin ilk ortaya ktklar rnekler olarak saylabilir. 15 10. yzyldan sonra nasl ki ticaret, kentlerin olumasnda veya canllk kazanmasnda temel rol oynadysa, ayn ekilde sanayi devriminden sonra gelien endstri kurulular da, ya yeni kentlerin olumasna veya var olanlarn bymesine ve gelimesine yol amlardr. Bununla beraber sanayileme ile birlikte yaygnlaan kapitalist retim tarz, geleneksel kent yaamn sarsm, ve bu yapnn deimesine n ayak olmutur. Kent yaplarndaki bu deiim kentlerin ynetim yaplarna da yansm, bu deiim srecinde zerk ve yerel izleri ok belirgin bir ekilde yaayan kent komn 16 ynetimleri merkezi devletin bnyesinde yer alan yerel ynetimlere dnmlerdir. Bu deiim srecine siyasal, toplumsal, ve ekonomik faktrler etkide bulunmulardr. Bunlarn yannda, deien koullara ayak uydurmayan komn ynetimleri zamanla toplumsal ve siyasi yap iin sorun haline gelmilerdir. 17 1050-1250 yllar arasnda komnler yerel zgrlklerin ve ayrcalkl yerel ynetimlerin savunucusu olmulardr. Bu dnemde Avrupaya ekil verecek ekilde komnlerin devletlere dnm sreci yaanmtr. Bu srecin olumasnda, kente olan gn durmas, kilisenin komnlere kar tavr almas ve krallarn ak kartl etkili olmutur. 1450-1650 yllar arasnda modern devletin siyasal kuramnn olutuu sylenebilir. Bu dnemde yerel ynetimler, devletin ayrlmaz bir paras olarak grlm. Daha sonra ise merkezi devletin olduka glenmesi ile komn gelenei yok edilmeye balanmtr. Zaten mevcut kentlerde ska grlen din savalar zgrlk ortamn yok etmitir. nk 16. yzyldan itibaren ulus devletlerin ortaya kmas, ynetimin temel kurumunu kent kabul eden, imparatorluu ikinci planda gren yaklam tamamen deitirmi, yeni doan blgecilik akm kentsel yaam zerinde olumsuz etkilerde bulunmutur. 18
M.Akif zer, Trkiye idare Dergisi Batda Yerel Ynetimlerin Ortaya k ve Geliim Sreci Aralk 1999 /429. s.105 16 Komn:bir mntka sakinlerinin ayn yerde toplu bir surette yaamaktan doan ortak ve genel ihtiyalarn karlayan, kamu hizmetleri gren ve tzel kiilie sahip bir kamu ynetim eklidir. 17 zer, a.g.m. s.116. 18 zer, a.g.m. s.117.
15

22

20. yzyln balar yerel ynetimler iin altn a olarak adlandrlabilir. Bu dnemde, yerel birimler, zorunlu hizmetleri iin yeterli kaynak bulabilmi; yerel halka merkezi ynetimin sunduundan ok daha fazla hizmet sunabilmilerdir. Liberal ve sosyalist dnrler, belediyelerin yetkilerinin geniletilmesini ve yerel ynetim rgtnn iyiletirilmesini savunmulardr. 20. yzylda yerel ynetimleri, balca zellii niteledii dikkat ekmektedir; 19 Birincisi; hizmet oulculuu olarak adlandrlabilir. Ekonomik. toplumsal ve teknolojik nedenlerle yerel ynetimlerin grev alanlar genilemitir. zelikle 1930lardan sonra, zeksel ynetimler, Keynesci eilimlere uyarak, ekonominin genel gidiini, bayndrlk almalaryla etkileyebilmek iin, yerel ynetimlerin yatrmlarn zendirmek yolunu semilerdir. kinci olarak; 20. yzyldaki nfus devinimleri sonucunda, kentli nfusun artm olmas ve yerel birimlerin hzla kentlemesidir. nc dnya lkeleri dnda, hemen hemen her yerde bugn artk krsal nfus oran, kentsel nfus orannn altnda kalmtr. Bunun yerel ynetimler asndan ok nemli siyasal, ynetsel ve toplumsal sonular dourduu grlmektedir. Ynetimde etkinlik denilebilecek son bir zellik ise; yerel ynetimlerin etkinlini ve verimliliini arttrmak iin, deer sistemlerinin, inanlarnn ve kuramlarn bir yana braklmasn, yerel sorunlara pragmatik bir ekilde yaklaarak zm yollar aranmasn gerekli klmtr. 20. yzyln ortalarna dein, giderek artan bir ilgi gren bu teknokratik yaklam, yerel ynetimlerin siyasal niteliini ikinci plana itmektedir. Bu nedenle de geerlilii tartlmaktadr. unu unutulmamaldr ki; bugne kadar hibir devletin tarihinde yzde yz merkeziyeti bir ynetim sergilenmemitir. Tek bir komnden oluan Monaco Prenslii bile yetkilerini belediye ile paylamtr. 20

19 20

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.30-31 Nadarolu, a.g.e., s.22.

23

1.3. TRKYE'DE YEREL YNETMLERN TARHES

Trkiye'de Batl anlamda yerel ynetimlerin ok eski bir gemii yoktur. Bat'da yerel ynetimlerce yerine getirilen kimi kent hizmetlerinin, esnaf rgtlerince, vakflarca, vb. gerekletirilmekte olduu bilinmektedir. Tarihiler, Osmanl mparatorluu'nda resmilemi bir yerel ynetim statsnn ancak merkeziyetilik sisteminin yerleme gerei ve zellikle aznlk unsurlarnn siyasal katlmas ve etnik haklarn elde etmeleri ynnde d devletlerin yapt basklarn sonucunda ortaya ktn belirtirler. Bat'da ve Osmanl imparatorluunda yerel ynetimlerin nasl bir gelime seyri izlediini en doru ve ayrntl biimde, stanbul'da uzun yllar grev yapm bulunan Osman Nuri Ergin'in yaptlarnda grmekteyiz. Ergin, Osmanl mparatorluunda Batl anlamda belediyeler kuruluncaya dein, belediye ilerinin vakflarca yerine getirildiini; hatta, belediyelerin kurulmasndan sonra, 2. Merutiyetin ilanna kadar izin verildiini belirtir.21 Tanzimat'tan nce, hem hkmet, hem belediye, hem de yarg ileriyle grevli kadlar vard. Bu sistem, Arap ve slam geleneklerine dayanyordu. Kadnn, belediyecilik alannda bakmakta olduu en nemli iler, bugn belediye kolluk glerine braklm olan, esnafn denetimi ve narh ileriydi. zellikle kentsel yerel ynetim kurumlarnn Bat'dan alnma kurumlar olmasnn etkisi o lde derin izler brakmtr ki, Cumhuriyetin ilann izleyen yllarda belediye ve ky yasalarnn yan banda, yurttan ynetime katlma hakk yasal olarak benimsenmi bulunmasna karn, bunun hibir zaman yerinden ynetim ilkesinin kabul anlamna gelmedii, zeksel ynetimin ilere hakim durumda bulunmasnn, aradan yz yl getikten sonra da deimedii belirtilebilir. Yerel ynetimleri yasallatrmakla Tanzimatlarn, zeksel erkin egemenliini salamlatrmak ve yaygnlatrmak istedikleri grnde byk bir gerek pay vardr. Ama buna karn, Tanzimat'la birlikte filizlenen yerel ynetimlere zeki eilimler egemendir. Nitekim, Ortayl, Tanzimat brokratik kadrolar, mahalli ynetimi kurumlatrrken, bir mahalli demokrasiyi gelitirme niyetinde deildiler; daha ok, vergilerin dzenli ve haka toplanmas, hizmetlerin iyi grlmesi, asayiin ve ekonomik

Osman Meri, Anayasalarmzda Mahalli dareler, Siyasal Bilgiler Fakltesi Yayn, 1.b. Ankara: 1983, s.39

21

24

gcn geliip yerlemesi niyetinde idiler diyor Bununla birlikte Batyla ilikilerin younlamas sonucunda, liman kentlerinden balayarak, ada anlamda belediye rgtlerinin oluturulmasna giriildi. 22 Krm Sava'nn ardndan, 1855'te stanbulda ilk belediye kuruldu. Banda, hkmete atanan bir ehremini bulunan bu rgtn, 12 kiilik bir kent kurulu (ehir Meclisi) da vard. Meclise ehremini bakanlk ediyordu. ehremininin iki yardmcs vard ve bunlar da ehir Meclisi'nin doal yeleriydiler. ehir Meclisi yelerinin greve gelmeleri de atamayla oluyordu. Ancak, meclis yelerinin, stanbul'da oturan her snf Osmanl tebaasndan ve esnafn mutemet ve muteberlerinden olmalar gerekiyordu. Aranan koullar arasnda zellikle esnafn gvenilir ve saygn kiilerden olmalar koulunun bulunmas dikkati ekmekte ve yerel kurulun olumasndaki sekinci anlay yanstmaktadr. Meclis yelerinden te kisinin her yl yenilenmesi gerekiyordu. Bu rgt kurulup ilemeye balamadan nce stanbul'da, yelerinin ounluu yabanc uyruklu kimseler olan bir ntizam- ehir (Kent Dzeni) Komisyonu kurulmutu. Bu kurulun grevi, kurulmas dnlen belediye rgtne ilikin nerilerde bulunmakt. Yapm olduu nerilere uyularak, 1858 ylnda, stanbulun Beyolu ve Galata semtlerini iine alan Altnc Daire-i Belediye kurulmutur. Bu rgtn banda, hkmetin atad bir Daire Mdr ile, yine hkmete seilip atanan 7 yeli bir Daire-i Belediye Meclisi vard. Daire-i Belediye Meclisine ye olabilmek iin aranan koullar ise unlard; 23 Altnc Daire snrlan iinde an az 100 bin kuruluk tanmaz bulunmak, En az 10 yldan beri stanbulda oturmak. Bu belediye meclisi yabanc uyruklu danmanlar altrabiliyordu. Resmi dili de Franszca idi. Daha sonra, 1869da karlan Dersaadet dare-i Belediye Nizamnamesi ile, belediye rgt, Beyolu ve Galata dnda tm stanbula yaygnlatrlm ve stanbul ehreminlii rgt kurulmutur. ehreminlii rgt, stanbulda iki dzeyli federatif bir yap nitelii tamaktayd. Alt dzeyde, GalataBeyolu (Altnc Daire) modeline benzer bir biimde, eitli semtlerin yerel
22 23

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.111. Uzun-Cokun, a.g.e., ss.32-36

25

ynetiminden sorumlu 14 Daire bulunuyordu. Bu dairelerin yansra her yl yenilenen birer Daire Meclisi ile, hkmetin Meclis yeleri arasndan atad birer Daire Bakan Bulunuyordu. st dzeyde ise, hkmete atanan bir ehremini ve ehremaneti Meclisi yer almaktayd. Ayrca, ehremininin bakanlnda, 14 Belediye Dairesinin bakanlarndan ve her biri Meclis yeleri arasndan seilip gnderilen 3'er yeden oluan bir Cemiyet-i Umumiye de yer alyordu. 1877'de karlan Dersaadet Belediye Yasas, eski belediye rgtn olduu gibi korumutur. Farkl olarak, stanbuldaki 14 . Belediye Dairesi'nin says 2ye karlmtr.24 2. Merutiyet'in (1908) ilanndan sonra, 1912 ylnda karlan Dersaadet Belediyesi Hakkndaki Geici Yasa da, tarihten gelen zekilik geleneini srdrmtr. Bu yasa, stanbul'daki Belediye Dairelerini kaldrm, onlarn yerine Belediye ubelerini koymutur ehremaneti Meclisi'nin yerini bir Encmen'in ald bu dzenlemede, 9 Belediye ubesi kurulmu, yerel rgtn banda bulunan ehremini ise atanmaya devam etmitir. Bu yap, Cumhuriyet'in ilanndan sonra 1930 ylnda 1580 sayl Belediye Yasas kncaya dein deimeksizin varln srdrmtr. stanbul dnda da, 1868'den itibaren, belediye rgt kurma giriimlerine rastlanr. 1870 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi, Vilayet (il), sancak ve kaza (ile) zeklerinde birer belediye rgt kurulmasn zorunlu klmtr. Ne var ki, bu Nizamnameye gre, belediye bakanlar hkmete atanacak; Belediye Meclisleri ise, (mahalli ihtiyar kurullarnca), o kentte tanmaz bulunan ve devlete ylda en az belirli miktarda vergi deyen erkek hemehriler arasndan seilecekti. 1876'da hazrlanan Vilayet Belediye Yasas, her kent ve kasabada birer belediye rgt kurulmasn ngrmtr. Belediyenin Bakan, Meclis yeleri arasndan, yine hkmete atanacak, Meclisin yelerini halk seecek, kentin Genel Kurulu olarak alacak Cemiyet-i Belediye ise, Mahalli dare Meclisi ile Belediye Meclisinin birlemesinden oluacakt. Belediyeler gibi, birer yerel ynetim birimi olan l zel Ynetimleri de, 19. yzyln ikinci yansndan sonra gelitirilmeye balamtr. 1864 tarihli Vilayet
24

Kemal Grmez, Yerel Demokrasi ve Trk Belediyecilii, Hizmet- Yayn, ss.94-95.

26

Nizamnamesi ile, eyalet rgtnn yerini vilayet (il rgt) almtr. Burada, Fransa'da olduu gibi province'lerden departement'lara geie bir koutluk ve o ruh altndaki dncelerin etkisi aktr. Bu yeni dzenlemeye gre, illerde, genel ynetimin yannda bir de il zel ynetimlinin bulunmas ngrlyordu. Bugn adna l Genel Meclisi denilen organ, Meclis-i Umumi adyla kuruluyordu ve bu Meclisin Bakanl, zeksel ynetimce atanan valiye braklyordu. Genel Metilisin yelerini ise, her Sancak'tan seilip gnderilecek drder kii oluturuyordu. 1870 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi bu yapy korumu, ama bunun yan sra, l .Genel Meclisinin grev alann geniletmitir. Bununla birlikte, l zel Ynetimleri, 2. Merutiyet'e dein, zein ve onun temsilcilerinin tam bir vesayeti altnda kalmlardr. 2. Merutiyet'in ilann izleyen yllarda, 1913'te, dare-i Umumiye-i Vilayet adl geici yasann zel ynetimlerle ilgili blm, o tarihten itibaren bu ynetimleri dzenlemitir. Bu yasann, tarihte en uzun sre yrrlkte kalan bir geici yasa olduu sylenebilir. Yasann, illerin genel ynetimine ilikin blm, Cumhuriyet'in ilanndan sonra 1929'da 1426 sayl yasa ile yrrlkten kaldrld halde, il zel ynetimlerine ilikin hkmlerinden bir blm bugn de yrrlkte bulunmaktadr. Bu yasann yerini almak zere hazrlanan ve 1987'de yrrle giren 3360 sayl yasa, kimi yeni hkmler getirmi, kimi maddelerde deiiklikler yapmsa da, eski yasann kimi hkmlerine dokunmamtr. 25 Bir toplumbilimsel birim olarak ky ok eski bir gemie sahip ise de, bir yerel ynetim birimi olarak rgtlenmesine ilikin hkmler, asl, Tanzimat'tan sonra, 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi ile dzenlenmitir. Bu tze gre, lke illere, iller livalara, livalar ilelere (kazalara) ve kazalar da kylere ayrlyordu. Kyn organlar, Muhtar ve htiyar Kurulu olmakla birlikte, kylerin trde, olmayan yaplar yznden, belli bir kyde farkl topluluklarn farkl muhtarlar ve farkl ihtiyar kurullar bulunabiliyordu. Muhtar seimlerinin sonular, hkmetin onay ile kesinleiyordu. Ky ynetimlerinin ayr tzel kiilikleri olmad gibi, ky ihtiyar kurullarnn aldklar kararlar da, danma niteliinde kararlard. 1870 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi, bu dizgede kimi deiiklikler yapmsa da, kye yine de tzel kiilik tanmamtr. 1. Merutiyette
25

Tortop, a.g.e., s.4.

27

birlikte karlan dare-i Neyahi (nahiyeler) Nizamnamesi, ky komnlerinin yerine geecek bir bucak ynetimi kurmay amalamtr. Buna gre, 200'den daha ok haneli kyler bir bucak oluturacak ve daha az sayda haneden oluan kyler de, bucaklar halinde birletirilecekti. Bucaklarn banda, ky halknca seilecek bir mdr ile bir de Meclisin bulunmas ngrlmtr. Bu tzk, geni bir uygulama alan bulamam, 'daha sonra hazrlanan idare-i Kura (Kyler ynetimi) adl tasar da yasalaamamtr. 1864 ve 1870 tarihli tzkler, 1913'te dare-i Umumiye-i Vilayet adl geici yasa ile yrrlkten kaldrldndan, Cumhuriyet dneminde ky ynetimleri 1924 tarih ve 442 sayl Ky Yasas ile yeniden dzenleninceye dein, herhangi bir yasal dayanaktan yoksun kalmlardr. 26

1.4. YEREL REFORM HTYACI

Yerel ynetimlerde reform en geni anlamyla merkezden yerele yetki, kaynak ve grev aktarm demektir. Bu dnceye desantralizasyon ad verilmektedir. Esas itibaryla batda ortaya km bir dncedir. Modern anlamda desantralizasyon ise merkezi idarenin elindeki planlama, karar verme ve kamu gelirlerinin toplanmas gibi idari yetkilerinin bir ksmn, tara kurulularna, mahalli idarelere, federe birimlere, yar zerk kamu kurumlarna, meslek kurulularna ve idarenin dndaki gnll rgtlere ( dernek ve vakf gibi ) aktarlmasdr. Siyasi sistem iinde nemli bir entegrasyon ( btnleme ) sporunu yoksa, desantralizasyon dncesinden yararlanlabilir. Desantralizasyon gnmzde daha ok gelimekte olan lkelerin sorunlarn zmede yararl bir metot olarak grlmektedir. dari kapasitenin yeterince gelimedii lkelerde desantralizasyon, yetenekli yneticilerin ve baarl bir i idaresinin ortaya kmasna zemin hazrlayacaktr. Gelimekte olan lkeler, siyasi, ,iktisadi, idari ve sosyal sebeplerden dolay olduka merkezilemitir. Kamu hizmetlerinin byk bir ksm bu lkelerin bakentlerinde planlanmakta ve oradan yrtlmektedir. dari ve mali alanda gl bir merkeziyetilik sz konusudur. 27

26 27

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, ss.110-114. Erylmaz, Kamu Ynetimi, ss.70,71

28

Merkezi

olmayan

yaplandrmalarla

kamu

ynetiminin

verimliliinin

arttrlmas, yerel i evrelerinin ve vatandalarn karlarnn temsilinde iyiletirme salanmas ve genel olarak ar merkezilemenin neden olduu negatif dsallklar amak amacyla, bat demokrasilerinde yerel ynetimler ve sivil toplum rgtleri gndeme gelmektedir. Kresel platformda yerelleme srelerinin daha gl bir ekilde talep edilmesinin yani, yerel reform ihtiyacn belirleyen sebepleri maddeler halinde u ekilde sralayabiliriz.28 Devletin temel ilevlerinin bir blmnn, hem kaynaklarn daha verimli ve denetimli kullanlmas, hem de halkn ynetime katlmasnn salanmas amacyla, seimle ibana gelen yerel birimlere devri; bir baka ifadeyle, yerel ynetimlerin merkezi ynetim karsndaki yetki ve zerkliinin geniletilmesi; Merkezilemenin nlenmesine ynelik karar ve uygulamalar eklinde kendini gsteren merkez idarenin gcnn krlmas; Merkeziyetilik ve bunun sonucu olarak doan krtasiyeciliin bir nebze olsun ortadan kaldrlmas; rgtsel byme ve bunun neden olduu hantallamann giderilmesi; Gizlilik ve da kapallk gibi geleneksel brokratik mekanizmann egemen zelliklerinin iyi ynetiim modeli ile saydamlk, katlm ve hesap verebilirlik zelikleri haline dntrlmesi; Kuralclk ve sorumluluktan kama davranlarna set ekilmesi; Politizasyonun, yatmaktadr. Yerel ynetim reform ihtiyacn belirleyen etkenlerle birlikte bu reformlar; yerelleme sreleri bnyesinde potansiyel olumsuz ynleri de barndrmaktadr: Blgeler arasndaki byme ve gelir dengesizlikleri genileyebilir. Farkl etnik gruplarn yaad lkelerde mikro milliyetilik akmnn olumsuzluklar ortaya kabilir. kayrmaclk ve yolsuzluun nlenmesi, gibi olgular

28

Sayglolu-Ar, a.g.e., ss.151,152.

29

Merkezi hkmetler makro ekonomik politikalarn denetimlerini ellerinde tutamayabilirler.

Yerel ynetimlere devredilecek yetkiler, kamu ynetiminin deer sistemini kkl ekilde bozabilecek, yolsuzluklara yol aabilecek ve merkezi idare tarafndan saptana st dzey politikalarn uygulamasn gletirecek bir nitelik kazanabilir.

Yerel ynetimlerin zel ve uluslararas kar gruplarnn etkisi altna girmesi gndeme gelebilir. Yerel ynetimler yolu ile demokratik sorunlarn, siyasal mekanizmadaki

aksaklklarn, kamu ynetimde verimsizliin ve etkin olmayn; ve bir btn olarak performans a problemlerinin btnyle dzeleceini beklemek, iyimser bir gr olur. Ancak olumsuz ynlerine karn, yerel ynetimlerin glendirilmesinin devletin etkinletirilmesi reformunun kilit ve kurucu bir unsur olduu reddedilemez bir gerektir.29

1.5. TRKYEDE REFORM ALIMALARI

Beklenen sonulara ulalmam olsa dahi, kabul etmek gerekir ki, 1930lardan bu yana yerel ynetimler konusunda devaml almalar yaplm, kanun tasarlar hazrlanm, ve bunlardan bazlar yrrle konulmak suretiyle yerel ynetimlerin sorunlarna zm getirilmek istenmitir. Bu alandaki almalar 1960lardan sonra daha da younlaarak devam etmitir. Ancak, hibirinden beklenen sonular alnamamtr. 30 1960dan nceki dnemde yaplan almalarn bir ou belediyelere ncelik vermitir. Bu konuda nemli almalar yaplmtr bunlardan birisi; 1948 ylnda kabul edilen 5237 sayl Belediye Gelirleri Kanunudur. Bu kanunda baz devlet vergilerinden nispi bir pay verilmesini ayrca, maktu bir ksm resim ve har toplama yetkisi tanmtr. Maktu para yardmlar enflasyonist gelimeler sonucunda nemini kaybetmitir. kinci nemli gelime; 1956 ylnda belediyelerin kurulu ve ileyilerini dzenleyen belediye yasa tasars yasalaamamtr.

29 30

Sayglolu-Ar, a.g.e., s.153 Nadarolu, a.g.e., ss.372-375.(Bu konunun yazmnda bu kitaptan faydalanlmtr.)

30

1960dan sonraki dnemde, mahalli idarelerle ilgili almalara Vergi Reform Komisyonu, TODAE, DPT gibi kurum ve kurulular dorudan ya da dolayl biimde nemli katkda bulunmulardr. 1981 sonrasndaki dzenlemeler ise sadece l zel dareleri ile Belediyelere kaynak salamaya ynelik olmutur. Bykehir Belediyelerinin kurulmas bunun olumlu bir istisnasdr. Yerel ynetimler ile ilgili yaplan almalardan en somut olanlar Mehtap Projesi ve Kaya Raporudur.

1.5.1. Mehtap Projesi

Merkezi Hkmet Tekilt Aratrma Projesi (Central Government Organization Research Project) Bakanlar kurulu kararyla 1962-1963 yllarnda gerekletirilen ve Trkiye Cumhuriyeti merkezi hkmet rgtne bal kurumlar arasnda grev dalmn incelemek ve kamu hizmetlerinin daha verimli almasnn nasl salanabilecei yolunda neriler hazrlamak zere yaplan geni kapsaml aratrma. 31 Aratrma TODAE uzmanlar tarafndan yaplan n hazrla dayanlarak, TODAE, DPT, Devlet Personel Dairesi, Ankara niversitesi ile ilgili bakanlk ve dairelerin ibirliiyle gereklemitir. almalar otuz aratrmac ve on iki idari personel tarafndan gerekletirilmi ve sonunda rapor 1963 ylnda yaymlanmtr. Trk ynetsel aratrmalar tarihinin en nemli unsurlarndan biri olan MEHTAP raporu ilkin merkezi hkmet rgtnn genel yapsn ele almakta, bakanlar kurulunun alma koullar, Babakanlk rgt, devlet bakan ve babakan yardmclklar ve Babakanla bal kurulularla, zerk kurulularn durumlar hakknda saptamalar yapmakta ve neriler getirmektedir. Ardndan ynetsel kurulularn yaratlmas ya da grevlendirilmesinde mevzuat sorunu ve merkezi hkmetin tara rgt eletirel adan incelenmektedir. Aratrmann ikinci blmnde btn birimlerin ortak grevleri gzden geirilmekte, sonraki blmlerdeyse, merkezi hkmetin stlendii grevler drt bek iinde incelenmektedir. Bu blmlerde tek tek bakanlk veya kurulular deil, hizmet trleri odak tekil etmektedir. Bundan sonra, kamu grevi olarak, merkezi hkmete stlenilmesi gerekli grlp de uygulamada eksik yaplanlar saylmakta ve bu
31

www.todaie.gov.tr.

31

duruma yol aan nedenler (personel yetersizlii, ynlendirme ve denetim yokluu, rgtlenmede aksaklklar, krtasiyecilik ve iyi dzenlenmemi merkeziyetilik) belirlenmektedir. Rapor bakanlar kurulu, Babakanlk, bakanlklar ve onlara bal kurulular, zerk kurulular ve merkezi hkmet tekiltnn tara birimlerinin yeniden yaplandrlmasna ilikin nerilerin zetlenmesiyle son bulmaktadr. Bu raporda ortaya konan sorunlara nerilen zmlerin bir blm zaman iinde uygulamaya konulabilmi saylsa bile, nemli bir blm hedef olarak kalmaya devam etmi ve dari Reform Danma Kurulu Raporu (1972) ve KAYA Raporu (1991) gibi baka aratrmalarda da yinelenmitir. Raporun yaymlanndan on bir yl sonra, N. Diner ve T. Ersoy tarafndan, ierdii tavsiyelerin uygulanma durumunu deerlendiren bir aratrma yaplmtr. 32

1.5.2. Kaya Raporu

Kamu Ynetimi Aratrmas-Genel Rapor (KAYA Raporu) (General Report of the Research on Public Administration) Trk ynetimini genel lekte yeniden dzenlemek amacyla 1988-1991 yllarnda yaplan bir dizi aratrma sonucunda yaymlanan genel rapordur 33 . Devlet Plnlama Tekilt, 1988 ylnda, TODAE'den, Altnc Be Yllk Kalknma Pln ve yllk program uygulamalarna k tutacak biimde, kamu ynetimini gelitirmek ve yeniden dzenlemek zere, o gne dek yaplm olan almalarn uygulamaya ne lde yansdn aratrmak; bu almalarn ve uygulamalarn eksik ynlerini, aksaklklarn, darboazlarn ve sorunlarn belirlemek ve bunlarla ilgili alnmas gereken nlemleri akla kavuturmak; Avrupa Topluluklarna ynetsel uyum alannda yaplmas gerekli hazrlklar saptamak zere, bir ynetim aratrmas yapmasn istemitir. Bu istem zerine balatlan kamu ynetimi aratrma projesinin kapsamna, merkezi ynetimi oluturan genel ve katma bteli kurulularla, bunlarn tara rgtleri, yerel ynetimler ve teki kamu kurumlar alnmtr.

Merkezi Hkmet Tekilt Aratrma Projesi (MEHTAP) Tavsiyelerinin Uygulanma Durumunu Deerlendirme Aratrmas, TODAE yay. no: 143, Ankara 1974 33 www.todaie.gov.tr.

32

32

Kamu Ynetimi Aratrma Projesi'nin ynetim kurulu sekiz kiiden olumaktayd. Proje kapsamnda u yedi aratrma grubu kurulmutu: merkezi ynetim, mali ve ekonomik ynetim, Avrupa Topluluklarna ynetsel uyum, tara ve yurtd kurulular, yerel ynetimler, personel rejimi, brokratik ilemlerin basitletirilmesi. ok sayda aratrmacnn yapt almalar sonucunda, proje ynetim kurulunun genel raporu, 1991 ylnda TODAE tarafndan yaymlanmtr. Genel rapor dnda, yerel ynetimler ile mali ve ekonomik kurulular incelemek zere oluturulmu bulunan iki aratrma grubunun raporlar da, yine TODAE tarafndan yaymlanmtr. Ayrca alt aratrma gruplarnn yapt almalara ilikin doksan bir adet rapor oaltlarak ilgilenenlerin yararlanmasna sunulmutur. KAYA Raporu, merkezi ynetimin merkez ve tara rgt ile yerel ynetimleri, sratli, ekonomik, verimli ve nitelikli hizmet grecek bir dzene kavuturmak ve byle bir dzende i grmelerini salamak iin; bu kurulularn amalarnda, grevlerinde, grevlerinin blnnde, rgt yaplarnda, personel sisteminde, kaynaklarnda ve bunlarn kullan biimlerinde, yntemlerinde, mevzuatnda, iletiim ve halkla ilikiler sisteminde varolan aksaklklar, bozukluklar ve eksiklikleri saptamaya alm, bu konularda yaplmas gerekenleri nermitir.

1.6. TRKYEDE YEREL YNETMLERN MEVCUT DURUMU

Trkiyede Yerel ynetimler; l zel dareleri, Belediyeler ve Kyler olmak zere gruba ayrlmaktr.

1.6.1. L ZEL DARELER

1982 anayasasnn 126. maddesi "Trkiye merkezi idare ve kamu hizmetlerinin gereklerine gre, illere; iller de dier kademeli blmlere ayrlr" hkmn getirmektedir. Merkezi hkmetin tarada rgtlenmesinin temelinde iller yer almaktadr. l zel idareleri (...) grevleri bakmndan merkezi ynetim ile belediye ve kyler arasnda ara dzey nitelie sahip idari birimlerdir. Anayasamzn 127.maddesine gre il yerel ynetimi (l zel dareleri) il halknn yerel nitelikteki ortak ihtiyalarn karlamak zere, kurulu esaslar yasa ile belirtilen ve karar organlar yine yasada gsterilen, semenlerce seilerek oluturulan kamu tzel kiileridir. Balangta merkezi ynetimin idari yetersizlikleri ve mali glkleri nedeniyle il zel idarelerine ok geni grevler verilmitir. Ancak ilerleyen yllarda

33

grev alanlar ve yetkilerin kullanm konusunda baz sorunlar ile karlalmtr. Brokratik mekanizmann bymesi ve mevcut kurululara eklenen yeni idari birimler, ...'nin grevli bulunduu alanlara yasal ve fiili olarak mdahalede bulunulmas sonucunu dourmutur 34 . Dier taraftan Trkiye'nin yaamakta olduu ehirleme sreci sonucunda toplam nfusun yarsndan fazlasnn ehirlerde yaamas sonucunda kent hayatn ve hizmetlerini dzenleyen belediyeler n plana km ve ... ikinci planda kalmtr. ..'nin kuruluundan bu yana geen tarihsel sre ierisinde yaanan baz olumsuz deiimler, beraberinde ..'nin youn bir ekilde tartlmasn getirmitir. ...'nin ilevlerini kaybettiklerinden kaldrlmalarnn, gerektii ynndeki yorumlar geni bir evrede kabul grmektedir. .. ile ilgili tartmalara girmeden nce bu idarelerin grev ve ilevlerinin ortaya konulmas gerekmektedir. Ayrca bu ilevleri yerine getirebilme gc; yasal yetki, harcama ve gelirlerinin yaps, idari ve personel durumu gibi birbiri ile ilintili ve bir idarenin baarsn etkileyebilecek temel faktrlerin incelenmesi ile belirlenebilir. Ancak byle bir inceleme sonucunda, .. hakknda baz karmlar yapmak mmkn olabilir.

1.6.1.1. l zel darelerinin Grevleri

l zel darelerine kurulu yasas ve dier yasalarla baz grevler verilmitir. Bu grevleri aadaki balklar altnda toplayabiliriz. Bunlar 35 ; 1.Salk ve Sosyal Yardm Grevleri; Hastane, dispanser, darulaceze, salk evleri amak, dknler evi, yetimhane kurmak, kasaba ve kylerin salna ilikin tbbi ve sosyal yardmlar yrtmek, stma nlemleri almak, bataklklar kurutmak, muhta asker ailelerine yardm etmek, fakir hastalarn bakm ve yol giderlerini karlamak, muhta ocuklar koruma birliine katlma pay vermek. 2.Bayndrlk Grevleri; l dahilinde ilelerin ve ky yollarnn yapm, bakm ve onarmn yapmak, kylere ime suyu gtrmek, il dahilinde iskele yapmak, ticaret odalar borsalar kurmak, sergiler panayrlar amak, gecekondu blgelerinde islah iin kamu tesisleri yapmak, ky telefonlar kurmak

34 35

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.122 Erylmaz, a.g.e., ss.120-121.

34

3.Eitim ve Kltr Grevleri; lkokul, gece okulu amak, okul bina ve tesislerin yapm, onarm ve donatmn yapmak, okul iin arsa temin etmek, sosyal yardmlar, yetitirici ve tamamlayc kurslar amak, sanat, kltr ve halk eitimi almalarna olanak salamak ve katlmak, il matbaas kurmak, il yayn organ olarak gazete karmak. 4.Tarmla lgili Grevleri; rnek ve deneme iftlik tarlalar, fidanlk ile tarm okullar amak, tarm aletleri depolar kurmak, tarm rnleri sergileri amak, rn trlerini iyiletirmek iin para, tohum temin etmek, krsal kesimde bime, harman, eleme tesisleri kurmak, damzlk hayvan yetitirmek, suni tohumlama laboratuvarlar amak, uygun arazilerde orman yetitirmek vb. 5.Ekonomik Grevleri; Tasarruf ve kredi sandklar kurmak, almasna izin vermek, ticaret ve sanayi odalar kurmak, sergi, pazar, panayr amak.

1.6.1.2. l zel darelerinin Organlar

l zel dareleri tzel kiilii olan kamu kurululardr. Tm tzel kiilerede olduu gibi zel idarelerde de tzel kiilik adna hukuken balayc eylemlerde bulunacak organlara gereksinim vardr. Bu organlar;Vali, l genel meclisi ve l daimi encmeni'dir.

1.6.1.2.1. Vali
Vali, il'de merkezi idarenin yrtme organdr. Vali Bakanlar kurulu karar ve cumhurbakannn onay ile atanr ve merkezi idarenin ildeki en byk temsilcisi konumundadr. Hem merkezi idare temsilcisi konumunda olan hem de yerel bir ynetim birimi olan ...'nin banda grev yapmas bu yerel idare biriminin zerklii konusunda tartmalara yol amaktadr. Valinin grev ve yetkileri grupta ele alnabilir. Bunlardan birincisi devletin ildeki en yetkili temsilcisidir. kincisi; valinin l genel meclisi ile olan ilikileridir. Vali il genel meclisine bakanlk eder, meclisi belli zamanlarda toplantya arr, meclisin gndemini belirler, il genel meclisinin her toplant yl banda ald kararlarn uygulanmas ve yrtlmesine ilikin raporlar ileri bakanlna gnderir, il genel meclisi kararlarna kar Dantaya itiraz edebilir, l Genel Meclis ye tam saysnn yarsna dmesi halinde

35

durumu ile seim kuruluna bildirir. nc olarak da; l Daimi Encmeninin badr.

1.6.1.2.2. l Genel Meclisi

l genel meclisi, ...'nin en yetkili karar organdr. yeleri, ileler itibariyle nfus esasna gre 5 yl iin seilirler l genel meclisi yeleri seimi tek dereceli ve nispi temsil yntemine gre yaplmaktadr l genel meclisi yelikleri iin, son genel nfus saym sonularna gre, Nfusu 25.000'e kadar olan ilelerde 2 Nufusu 25.000'den 50.000 e kadar olan ilelerde 3 Nfusu 50.001'den 75.000'e kadar olan ilelerde 4 Nfusu 75.001'den 100.000'e kadar olan ilelerde 5 asil yelik ve ayn sayda yedek yelik hesaplanr. Nfusu 100.000'den yukar olan ilelerde fazla her 100.000 nfus iin bir asil bir yedek ye ilave olunur. 36 l genel meclisi; il adna karar almak, satmak, deitirmek, bunlardan bazlarn genel hizmetler iin ayrmak, bayndrlk, eitim ve salk hizmetleri iin yasada belirlenen ller dahilinde borlanmak, il btesine dahil olan yapm ve tamir keif planlarnn teknik yn dndaki konular incelemek ve karara balamak, karma encmenin ald kararlar kabul veya reddetmek vb. yetkilere sahiptir 37 .

1.6.1.2.3. l Daimi Encmeni

l daimi encmeni; Valinin veya grevlendirecei vali yardmcsnn bakanlnda toplanr. ...'nin, karar alma, icrai yetkiler kullanma, danma nitelikli gr bildirme ve denetleme ilevlerini yerine getiren bir organdr. l daimi encmeni genel meclisin yeleri arasndan seecei 5 asl 5 yedek yeden oluur. Grev sresi 1 yldr. yelerin ayr ayr ilelerden olmas gerekir. ... mdr, ky hizmetleri il mdr, bayndrlk ve iskan mdr encmenin doal yeleridir. Encmen, yasalarla ...'ne verilen grevler konusunda, vali tarafndan gnderilen ilerde karar verir. l genel meclisinin toplant
36 37

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.127. Erylmaz, a.g.e., s.123.

36

halinde bulunmad zamanlarda olaanst durumlarda il genel meclisi adna karar verebilir. l genel meclisinin bu karar daha sonradan onaylamas gerekmektedir. Vali, il encmen kararlarn yasalara, tzklere, ynetmeliklere, kamu yararna aykr grd takdirde kararn takip eden toplantda ikinci kez grlmesini isteyebilir. Encmen, kararnda 2/3 ounlukla srar ederse encmen karar kesinleir. Vali gerekli grdnde yarg yoluna bavurabilir. 38

1.6.1.3. l zel darelerinin Mali Yaps

l zel darelerinin mali yapsn; il zel idaresinin btesi, il zel idaresinin giderleri ve il zel idaresinin gelirleri olmak zere ana balk altnda toplayabiliriz.

1.6.1.3.1. l zel darelerinin Btesi

l zel ynetiminin btesi bir zel btedir. Bte bu ynetimlerin zel yntemleriyle hazrlanr. Bu amala Maliye ve leri bakanlklar, il zel ynetimlerinin hazrlanmas, kabul ve onaylanmas hakknda bir ynetmelik karmlardr. Btenin hazrlanmas grevi valinindir. Vali bu grevi zel idare mdrnn yardmyla yerine getirir ve il daimi encmenine sunar. l daimi encmeni valinin istei zerine il genel meclisine sunar ve burada kabul edilen bte leri Bakanlna sunulur ve burada varsa gerekli deiiklikler yaplarak bte yrrle girer 39 .

1.6.1.3.2. l zel darelerinin Giderleri

l zel darelerinin giderleri deyiminin kapsamna, bu kurulularn kanunen gerekletirmekle ykml olduklar grevler iin, il btesiyle verilen yetki ile snrl olmak kaydyla il gelirlerinden harcanan paylar bulunmaktadr. 40 Bunlar ierisinde; ynetim ve personel giderleri, l Daimi Encmeni ve l Genel Meclis yelerine denen denekler, zel yasa, karar, ilam ve szlemelere dayanan giderler, baka kurum ve kurululara yaplan yardmlar v.b. yer almaktadr. 41

38 39

http://idari.cu.edu.tr/igunes/yerel Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.137. 40 Nadarolu, a.g.e., ss.277,278. 41 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.137.

37

1.6.1.3.3. l zel darelerinin Gelirleri

l zel daresinin gelir kaynaklarn, Genel Bte vergi gelirlerinden ayrlan paylar, emlak vergisinden alnan paylar, merkezi ynetim kurulularndan aktarlan paylar(yardmlar), borlanmalar ve kendi z gelirleri olmak zere be ana balk altnda toplamak mmkndr 42 . 1-Genel Bte Vergi Gelirlerinden Aktarlan Paylar: 1980 ylndan nce belediyelere olduu gibi il zel idarelerine de eitli vergi gelirlerinde belli paylar verilmekte idi. 1981 ylnda bu paylar birletirilerek genel bte vergi gelirleri zerinden %1.9luk bir pay iller bankas araclyla nfuslarna gre illere aktarlmaktadr. 2-Emlak Vergisinden Verilen Paylar: 1985 ylnda belediyelere aktarlan emlak vergilerinin %15lik ksm il zel idarelerine belediyeler tarafndan aktarlr. 3-Merkezi Ynetim Kurulularndan Aktarlan denekler (Yardmlar): Merkezi hkmetin tara tekilatlarnn grevi olarak gzken fakat, il zel idarelerine aktarlan grevlerle birlikte bu grevler iin ayrlm denekler de il zel idarelerine aktarlr. Ayrca deneklerin yetmemesine karlk merkezi ynetim tarafndan yardm yaplmaktadr. 4-Borlanmalar: bugn halen yrrlkte olan 1913 tarihli yasann 131. maddesinde ilin, bayndrlk, salk ve eitim ileri iin borlanmaya gidilebilecei belirtmekle birlikte bunlar belli artlara balamtr. Bor miktar olaan gelirin 1/3n gemiyor ise l Genel Meclis karar , olaan geliri gemeyen borlanmalar iin, Bakanlar Kurulu karar Cumhurbakannn onay, bunu aan miktarlar iin ise zel yasa karlmas gerekmektedir. 43 5-z Gelirler: Bunlar;zel kanunla salanan vergi, resim ve har gelirleri, her trl teebbs ve faaliyet sonunda kazanlacak gelirler, tanr ve tanmazlardan elde edilen gelirler, para cezalar, ruhsat ve izin gelirleri, faiz tahvil ve hisse senedi gelirleridir. 44

42 43

Erylmaz, a.g.e., ss.125,126. Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.136. 44 Erylmaz, a.g.e., ss.127.

38

1.6.2. BELEDYELER
Yerel ynetim kurulular iinde en nemlisi belediyedir. Nfusumuzun yaklak % 75'i belediye snrlan iinde yaamaktadr. Belediye says giderek artmaktadr. Belediyelerin ynetim sistemimiz iinde yaklak 150 yllk bir gemii vardr. Belediye l zel dareleri gibi, Osmanldan Cumhuriyete intikal eden kurumlardandr. Ancak bugnk belediye ynetimini dzenleyen 1580 sayl kanun 1930 tarihinde kabul edilmitir.

1.6.2.1. Belediyenin Grevleri

Belediyenin grevlerini bayndrlk, koruyucu, sosyal, dzenleyici ve ulatrma olmak zere be grupta snflandrarak incelemek mmkndr 45 ; Bayndrlk grevleri; belde, halknn, iinde yaadktan evrenin fiziki olarak iyiletirilmesi, gzelletirilmesi; halkn barnma, elenme, al-veri ve dinlenme ihtiyalarnn karlanmas iin gerekli tesislerin ve kamu binalarnn yaplmas ve bakm gibi konulan kapsamaktadr. Bunlar konut, yol, cadde, sokak, kaldrm, kpr, meydan, geit, park, dinlenme alanlar, garaj, pazar yeri, su ve kanalizasyon gibi tesislerin yaplmasyla ilgilidir. Koruyucu grevler; belediyelerin koruyucu grevleri kamuya ak yerlerin temizlii ve buralarda satlan yiyecek ve iecek maddelerinin salk ynnden denetlenmesi; halkn can ve mal varln fiziki tehlikelerden koruma ve evre kirliliinin nlenmesi gibi faaliyetlerdir. Bu grevler, lokanta, gazino, kahvehane, kraathane, meyhane, han, otel, hamam ve tiyatro gibi halka ak yerlerin ve buralarda satlan, kullanlan ve tketilen maddelerin temizliine, salamlna ve shhiliine dikkat etmek, sokak ve evre temizlii faaliyetlerini yrtmek, itfaiye tekilat kurarak yangnlar nlemek ve sndrmektir. Sosyal grevler; halk banyolar, kaplcalar, ktphane, salk tesisleri, yzme havuzlar, spor tesisleri, halk plajlar, yar yerleri, belediye tiyatrosu, sinemas, oteli ve gazinosu, hayvanat bahesi yapmak ve iletmek bu kapsamdadr. Dzenleyici grevler; beldenin yaplamasn ve gelimesini dzenlemek amacyla imar planlar ve programlar yapmak, bunlar uygulamak; belde dahilinde
45

Erylmaz, a.g.e., ss.130-131.

39

yaplacak inaatlara, plan ve programlara gre ruhsat vermek; halkn yiyip imesine, elenme ve dinlenmesine, yatp kalkmasna ait yerlerin fiyatlarn ve snflarn dzenlemek; tketiciyi korumak ve piyasay dzenlemek iin tanzim sat maazalar ve belediye frnlar amak ve iletmek; meydan, cadde ve sokak gibi umuma ait yerlerde ilan ilerini idare etmek; ayrca et, ekmek, odun ve mangal kmrlerinin toptan ve perakende sat fiyatlarn tespit etmek; ya sebze ve meyvelerin kr hadlerini belirlemek, ya sebze ve meyvelerin toptan alm ve satm iin halIer tesis etmek belediyelerin dzenleyici grevleri arasndadr. Ulatrma Grevleri; Ulatrma grevleri belediye snrlar iinde eitli semtler arasndaki toplu tama hizmetlerini ynetmektir. Grld gibi Belediye Kanunu'nun ngrd grevler, ok geni kapsamldr. Bu grevler, "beikten mezara" kadar belde halknn hemen hemen tm ihtiyalarm karlamay amalamaktadr.

1.6.2.2. Belediyelerin Organlar

Belediyenin organlar l zel darelerinin organlar gibi gruba ayrlmtr. Bu benzeme saysal benzerliin yannda grev ve yetki bakmndan da benzerlik gstermektedir. Bu organlar; Belediye Bakan, Belediye Meclisi ve Belediye Encmenidir.

1.6.2.2.1. Belediye Bakan

Belediye organlarnn seimine ilikin hususlar 19.07.1963 tarihli ve 307 sayl kanunla dzenlenmitir. Belediye tzel kiiliinin ba ve yrtme organ olan belediye bakanlar, sz geen kanun hkmleri uyarnca ve esas itibaryla seimle ibana gelmektedirler. Burada, esas itibaryla deyimini kullanmzn nedeni, belediye bakanlarnn atama yolu ile ibana gelebilmesinin yasal adan mmkn bulunmasdr 46 . 1963 ylnda 307 sayl kanun karlmadan nce belediye bakanlar Belediye Kanununun 89. maddesi gereince belediye meclisleri tarafndan seilmekte idi. Belediye meclisleri belediye bakanlarn kendi yeleri arasndan seebilecekleri gibi dardan da seme hakkna sahip idiler. Sz geen madde hkmne gre, belediye
46

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.215.

40

bakanlarnn seimi ancak vesayet makamlarnn tasdiki ile kesinleiyordu. Buna gre il merkezi olmayan belediyelerde Valinin, il merkezi olan belediyelerde ise ileri Bakannn nerisi zerine Cumhurbakannn tasdiki gerekmekte idi. Belediye bakan gerek byk ehir belediyelerinde gerekse normal belediyelerde 5 yl sre ile belde snrlar iindeki semenler tarafndan seilir. Belediye bakannn genel olarak grev ve yetkileri unlardr 47 : 1-)Yasa, tzk ve ynetmelik hkmlerinin yerel topluluk ve belediyeyi ilgilendirenlerini uygulamak ve ilan etmek, 2-)Meclis ve Encmen kararlarn uygulamak, 3-)Beldeyi ve belediye tzel kiiliini temsil etmek, 4-)Belediye rgtnn ba olarak, belediyeyi kalknma plan ve programlaryla uyumlu bir biimde etkinlik ve verimlilik ilkelerine gre altrmak ve ynetmek, 5-)Belediye btesinin birinci dereceden ita amirliini yapmak, belediye ve bal kurulularnn bte tasarlarn, bte zerindeki deiiklik nerilerini ve bte kesin hesap cetvellerini hazrlamak ve ilgili makamlara sunmak, 6-)Belediye grevlilerini atamak, 7-)Belde ve belediyeye ilikin her trl bilgi ve belge toplamak, bunlar deerlendirmek ve biriktirmek, bu konularda bilgi vermek, 8-)Belediyenin gelir ve alacaklarn tahsil etmek, hak ve karlarn korumak, belediye adna balayc her tr hukuki akit ve tasarruflarda bulunmak ve yarg mercilerinde onu temsil etmek veya bakalarna vekalet vermek, 9-)Dier yasalarn ve ilgili mevzuatn belediye bakanlarna verdii grev ve yetkileri kullanmak ve yerine getirmek . Belediye bakan, meclis kararlarn, bir kez daha grlmek zere, gerekeli olarak geri evirebilir. Meclisin geri evrilen karar te iki ounlukla aynen kabul etmesi halinde, karar bakanca uygulanr. Meclis, geri evrilen karar deitirerek kabul ederse, belediye bakan deitirilerek kabul edilen karar tekrar geri gnderebilir.
47

Erylmaz, a.g.e., ss.131-133.

41

Belediye bakan, belirli yetkilerini mahalle ve ky muhtarlarna yada atanm belediye grevlilerine devredebilir. Belediye bakan, yerel ileri, mahalle ve ky ynetimi, yerel topluluk yeleri ve yerel gruplarla ibirlii iinde yrtr.

1.6.2.2.2. Belediye Meclisi

Belediyenin genel karar ve denetim organ olan belediye meclisi, ilgili mevzuatta gsterilen esas ve usullere gre, belde snrlar iinde yaayan yerel topluluk yelerince, kendi aralarndan, genel oyla be yl sre iin seilen yelerden oluur. Belediye bakan, belediye meclisinin doal yesidir. Belediye meclislerinin olaan ve olaanst olmak zere iki trl toplants vardr. Olaan toplant her yl Ekim, ubat ve Haziran aylar balarnda olmak zere ylda kez yaplr. Bte grmesine rastlayan toplant sresi en ok 30 gn olup, dier toplantlarnn sresi 15 gndr. lerin bitmemesi halinde vali, sebeplerini ileri Bakanlna srelerini uzatabilir 48 . nemli ve acele bir iin kmas halinde belediye meclisleri olaanst olarak da toplanabilirler. Ancak, bu tr toplantlarn yaplabilmesi iin ya belediye bakannn yazl arsyla meclis yelerinden en az te birinin gerekeli nerisi, yada valinin daveti gereklidir. Belediye meclisi, kanunun ilgili maddelerinde belirtilen btn konular grp karara balamaya yetkilidir. Bu kapsam iinde, belediye meclisi, kanunla kendisine verilen grevleri yerine getirir. Belediye Meclisinin fesh edilmesini gerektiren nedenleri Belediye Kanunda u ekilde sralanmaktadr 49 ; Yasann belirttii olaan ve olaanst toplantlar haricinde toplanmak, Yasann belirlediiyerler dnda toplanmak, Yasann verdii grevleri sresi iinde yapmaktan ekinmek ve bunun sonucunda belediye meclisine ait ileri sekteye uratmak, bildirmek kaydyla ve 15 gn amamak zere grme

48 49

Erylmaz, a.g.e., s.134 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.209

42

Siyasal konular grmek ya da siyasi temennilerde bulunmak.

1.6.2.2.3. Belediye Encmeni

Belediye encmeni de belediye meclisi gibi bir karar organdr. Encmen, belediye bakan ve birim bakanlarndan oluur. Encmene girecek birim bakanlar, belediyenin nfuslarna gre deiir. a-)Nfusu 10.000 e kadar belediyelerde, Yaz ileri, Hesap ileri ve Fen ileri yetkilileri. b-)Nfusun 10.000 den yukar belediyelerde de, yukarda ki yelere ek olarak, mar Hukuk ve salk ileri yetkililerinden oluur. Belediye bakan, belediye rgt iindeki baka birim bakanlarndan gerekli grdklerini de encmene alabilir. Encmen de zabta mdr yer almaz. Belediye encmeni kanunla verilen grevleri yerine getirirler. Belediye bakan ya da belediye encmeni ile belediye meclisi arasndaki anlamazlklar, ile belediyeleri iin il idare kurullarnca, il merkezindeki belediyeler in Dantayca zmlenir. 50 Belediye encmeni karar organ olarak iki ayr fonksiyon ifade etmektedir. Bunlardan birincisi kanunda belirlenen ve dorudan doruya encmenin yetkisi dahilinde bulunan hususlarla ilgilidir. rnein tama aralarnn tarifelerinin saptanmas yada kamulatrlacak yerler hakknda karar alnmas gibi. Ancak belediye encmeni, belediye meclisinin toplant halinde bulunmad zamanlarda belediye meclisinin grevlerini de yklenmekte ve zel kanunlarla belediye meclislerine verilen grevleri onun yerine geerek yerine getirmektedir. Byk ehir belediyelerinde belediye encmeni, byk ehir belediye bakannn veya belirleyecei bir kii bakanlnda genel sekreter, byk ehir belediyesinin imar, fen, hukuk, hesap ve yaz ileri ve personel ilerini yrten birim bakanlarndan oluur.

50

Erylmaz, a.g.e., s.137.

43

1.6.2.3. Belediyelerin Mali Yaps

Belediye hizmetlerinin yrtlmesi, belediyenin gelir kaynaklarna baldr. 1982 Anayasas'na gre, yerel ynetimlere "grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanr". Buna gre, yerel ynetimlerde grev-gelir dengesinin salanmas bir anayasal ilkedir. Ne var ki bu ilke, bugne kadar hep temenni dzeyinde kalmtr. Belediyenin gelir kaynaklar; genel bte vergi gelirlerinden ayrlan paylar, z gelirler ve devlet yardmlar olmak zere grupta toplanabilir. Belediyelere, genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamndan % 9.25lik bir pay verilmektedir: Bu payn bir ksm belediyelere nfuslarna gre datlmakta, bir ksm belediyeler fonuna aktarlmakta, bir blm de mahalli idareler fonuna yatrlmaktadr. Sz konusu fonlarn ynetimi merkezi idare kurulularna aittir. 51

1.6.2.3.1. Belediye Btesi

Belediyelerin ayr bir tzel kiilikleri olmas nedeniyle merkezi idareden ayr bir btesi vardr. Genel olarak belediyelerin organlar, belediye bakan, belediye encmeni ve belediye meclisidir. Bunlardan birincisi yrtme dierleri ise karar organlardr. Belediye btesi de esas itibariyle bu organlar tarafndan hazrlanr ve kabul edilir. Ancak bunun idari vesayet makam tarafndan ayrca onay gerekir. lerde deinilecei gibi, idari vesayet organlarnca hazrlanm olan bte hukuken var kabul edilir ve idari vesayet makamnn byle bir ilemine kar yarg yolu her zaman aktr. Tanm; Belediye btesi, belediyenin her yln Ocak ay bandan ertesi yln Aralk sonuna kadar bir yla ait gelir ve giderlerini gsterir, belediye gelirlerinin toplanmasna, hizmetlerin yaplmasna ve harcamalarna izin verir. Genel btenin bir kanun olmasna karlk belediyelerin bteleri esas itibariyle birer kararname niteliindedir. 52 Btenin hazrlanmas; Belediye btesi, belediye bakan tarafndan hazrlanarak ilgili yln Eyll ay banda encmene verilir. Encmen bteyi iki ay

51 52

Erylmaz, a.g.e., s.137. S.Yenal ncal, Mahalli dareler Maliyesi, Filiz Kitabevi, 2.b. stanbul: 1991. s.156

44

iinde incelemekle grevlidir. Hazrlanan bte gerekesiyle birlikte bakan tarafndan Kasm aynn birinci gn belediye meclisine verilir. Belediye meclisinde btenin grlmesi ve kabul; Belediye meclisi bte kararnamesi metnini gelir ve harcama cetvellerini fasl mzakere ettikten sonra, aynen veya fasl ve maddelerini deitirerek kabul eder. Btenin idari vesayet makam tarafndan onanmas; Belediyenin kendi i tekilat emas iinde bte grlp, kabul edildikten sonra idari vesayet makamnca onaylanmas gerekir. Onama yetkisi belediye kanununa gre bal olduklar en byk mlki amire aittir. Onamaya yetkili makam btenin kendisine ulamasndan itibaren bir hafta iinde incelemeye ve karara balamaya mecburdur. Bu sre iinde onanmayan bte kendiliinden kesinleir. 53

1.6.2.3.2. Belediye Giderleri

Bte hukuku asndan belediye giderleri, kanunlarla bu kurululara verilmi olan grevlerin (bu grevler zorunlu veya istee bal olabilir) gerekletirilebilmesi iin belediye btesi ile verilen yetki snr iinde belediye gelirlerinden harcanan paradr. 54 Yine bte hukuku asndan belediye giderleri zorunlu ve istee bal olmak zere ikiye ayrlrlar. Zorunlu giderler, Belediye Kanununun 117. maddesinde saylan ve belediye btesine her yl konulmas gereken giderlerdir. rnein itfaiye giderleri ile belediyede alan memur ve hizmetlilerin maalarn karlayacak giderler gibi. stee bal giderler ise; gerekletirilmesi belediyelerin isteklerine braklm ileri karlamak zere bteye konulan giderlerdir. Ancak, belediyeler, btelerine istee bal giderleri karlayacak denek koyabilmek iin nce zorunlu giderleri karlamak zorundadrlar. Belediye Kanununun 118. maddesinin ikinci fkras bu konuda aynen u hkm getirmitir. Mecburi vazifeler ifa ve ikmal edilmedike ihtiyari vazifeler iin bteye tahsisat ayrlmaz. Kald ki, belediye bteleri ancak idari vesayet makamnn (mahalli en byk mlkiye memurunun, yani valinin) onay ile yrrle girer. Uygulamada, idari vesayet makamlar
53 54

ncel, a.g.e., s.156. Nadarolu, a.g.e., s.323.

45

bteye zorunlu giderler iin yeterli denek konulup konulmadna zellikle dikkat etmekte ve bteyi ancak bu koulun yerine getirilmi olmas halinde onaylamaktadrlar: Belediye giderleri konusu incelenirken dikkati eken zel baz durumlara ksaca deinmekte yarar vardr. Belediye giderleri byk bir hzla artmaktadr. Bu artn hz belki, merkezi idare giderlerindeki art hzndan daha dktr. Ancak, yine de zerinde nemle durulmay gerektirecek seviyededir. 55 Belediye ynnden artc olan byk gider art, bata devletin merkezi idare rgt olmak zere aslnda kamu tzel kiilerinin tm iin geerlidir. Kamu giderlerindeki artn nedenleri kamu maliyesi eserlerinde yeterince incelenmitir. Bunlar arasnda para deerindeki dlerin de nemli bir yeri olduu bilinmektedir. Doal olarak belediyeler iin de geerli olan btn bu nedenleri burada ayrca aklamakta yarar yoktur. Ancak, merkezi idare, artan giderleri karlayacak kamusal fonlar kendi iradesiyle artrabilmek imkanna sahiptir. Oysa, belediyeler iin byle bir durum sz konusu deildir. Bu hal, belediyelerin, gider art karsnda merkezi idareye oranla daha fazla sorunlarla karlamalarna sebep olmaktadr. Belediyelerin giderleri bazen, kendi yetkili organlarnn iradeleri dnda baka otoritelerin aldklar kararlar sonunda da nemli llerde artabilmektedir. Belediyelerin, bu tr otoritelerin kendilerine yeni ykmllkler getiren tasarruflarna kar yapabilecekleri hi bir ey yoktur.

1.6.2.3.3. Belediye Gelirleri

Her lkede, kamu grevleri ve hizmetleri merkezi ynetimlerle yerel ynetimler arasnda blnmtr. Savunma, i gvenlik, gmrk ve adalet gibi baz kamu hizmetlerinin, hemen hemen her yerde, merkezi ynetimlerce yerine getirildii grlr. Buna karlk, baka baz hizmetleri ise yerel ynetimler grr. Yerel ynetimlere braklm bulunan hizmetler ve bunlarla ilgili grevler, daha yerel nitelik tayan grevlerdir. Kent ve kasabalarn temizlii, aydnlatlmas, ime ve kullanma sularnn salanmas, kanalizasyon ve bayndrlk ileri, otopark, yeil alan
55

Nadarolu, a.g.e., s.325.

46

ve ocuk park gibi hizmetler, yerel hizmetlere rnektir. Yerel ynetimler, kendilerine yasalarca ayrlm olan bu grevleri yerine getirebilmek iin, yeterli mali kaynaklara sahip olmak zorundadrlar. 56 Bu kaynaklarn bulunmas ve merkezi ynetimler ile yerel ynetimler arasnda bltrlmesi ynnden, yeryznde balca iki sistemin bulunduu sylenebilir. Bunlardan birincisine bamllk, ikincisine bamszlk sistemi ad verilebilir. Bamllk sisteminin geerli olduu lkelerde, yerel ynetimlerin zel gelir kaynaklar, vergileri bulunmakla birlikte, baz vergiler, merkezi ynetimle yerel ynetimler arasnda ortaklaa kullanlr. Fransa, Almanya, svire, Belika ve talya gibi lkelerde durum byledir. Bu lkelerde, yerel ynetimlere ek vergiler koyma yetkisi tannd gibi, devlete ait bulunan vergiler zerinden ayrca vergi almalar da olanakl klnabilmektedir. Baz devlet vergilerinin bir blm ise, pay adyla yerel ynetimlere braklmaktadr. Bu sistemde, devletin genel bte gelirlerinden, yerel ynetimlere trl yardmlarn yaplmas da, yaygn bir uygulamadr. 57 Devlet, yerel ynetimlere bu yardmlar yapmaz ve vermesi n grlen paylar vermekte ihmal gsterirse, yerel hizmetler yzst kalabilir. Dolaysyla, hizmetlerin grlmesi bakmndan, yerel ynetimler, merkezi ynetime baml durumdadrlar. Sisteme, bamllk adnn verilmi olmas da bu yzdendir. Bamszlk Sisteminin geerli olduu yerel ynetimlerin, merkezi ynetime braklm olanlardan tmyle bamsz, kendi balarna kullanabilecekleri gelir kaynaklar vardr. rnein, ngiltere ve ABD gibi lkelerde, bu sistem yrrlktedir. Devlet, bu lkelerde, bte aklarn kapatmak amacyla, yerel ynetimlerin gelirlerine el atamaz Belediye gelir sistemi bamsz bir nitelik tayan lkeler, yerel ynetimleri gl olan lkelerdir. u noktay hemen belirtelim ki, yeryzndeki lkelerden hi birinde, bamllk ve bamszlk sistemleri, yzde yz saf biimleriyle uygulanmazlar. Her lkede, belediyeler, gelir ynnden, merkezi ynetime bir derece baml durumda bulunmaktadrlar. Aralarnda sadece derece farklar vardr. Bazlarnda, yerel
56 57

ncel, a.g.e., s.137. Nadarolu, a.g.e., s.331.

47

ynetimlerin gelir sistemi tam bir bamlla, bazlarnda ise tam bir bamszla daha yakn bulunmaktadr. Ama, genel eilim, demokrasi geleneinin gelimesine kout olarak, yerel ynetimlerin, gelir bakmndan da, devlete daha az baml duruma gelmeleri ynndedir. Bununla birlikte, birok hizmetlerin daha etkin bir biimde yerine getirilmesinin, bu hizmetleri ksmen yada tamamen yerel ynetimlerden alarak, merkezi bir grev durumuna getirmeyi gerekli kldna son yllarda ok tank olunduunu da eklemeliyiz. Belediyelerin z gelirleri, lkemizde her zaman, belediyelerin devlet vergilerinden aldklar paylardan az olmutur. Yerel ynetimleri gl lkelerde, z gelirlerin belediye gelirleri iindeki orannn artmakta olduu grlr. lkemizde, belediyelerin z gelirleri, 1981 ylnda yrrle giren 2464 sayl Belediye Gelirleri Yasas ile dzenlenmitir. Her ne kadar bu yasann ad Belediye Gelirleri yasas ise de, yasann adna Belediye Vergileri yasas adnn verilmesi daha yerinde olurdu. nk, belediyelerin vergi dnda kalan gelir kaynaklar, 2464 sayl yasada yer almamtr. 58 Belediye Gelirleri Yasas, Belediyelerin mali durumlarn, 1981 ncesine oranla bir lde rahatlamtr. Daha nce 10 milyar dolaylarnda olan z gelirlerin bu rakamn katna ykselmesine, yeni yasa olanak vermitir. Belediyelerin z gelirlerini dzenleyen yasa, bu gelirleri birka guruba ayrlmtr. Bunlar, vergiler, harlar ve katlma paylardr 59 . Belediyeler, ayrca, 2464 sayl yasann 97. maddesi uyarnca, bu yasada har yada katlma pay konusu yaplmayan ve ilgililerin isteine bal olarak yerine getirecekleri her trl hizmet iin belediye meclislerince dzenlenecek tarifleri gre cret almaya yetkilidirler. Belediyelere tekel olarak verilmi iler ise, kendi zel ykmlerine gre yerine getirilir. 1981 ylndaki deiiklikten nce belediye gelirleri byk lde 5237 sayl kanuna dayanmaktayd. Ayrca merkezi idare vergi gelirlerinden aldklar payda ortalama olarak belediye gelirlerinin 1/4n tekil etmekteydi. 1981 ylndan itibaren belediye gelirleri sisteminde nemli baz deiiklikler yaplmtr. zellikle

58 59

ncel, a.g.e., s.140. Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.298.

48

5237 sayl kanun yrrlkten kaldrlarak yerine 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanunu konmu ve merkezi idare gelirlerinden belediyelere verilen pay sisteminde de yeni dzenlemelere gidilmitir. Bunlarn dnda bir ksm dier kanunlarla da belediyelere gelir tahsisi yaplmtr. Halen belediye gelirleri sisteminde yer alan balca kaynaklar aadaki gruplar halinde toplanmaktadr: Merkezi idare vergi gelirlerinden belediyelere verilen paylar; l zel darelerinde olduu gibi belediyelere de tek tek vergiler yerine, Genel Bte Vergi Geliri Toplam zerinden pay verilmesi esas kabul edilmitir. l zel idareleriyle birlikte belediyeler bakmndan 1981 ylnda eitli vergilerden ayr ayr pay verilmesi sisteminden vazgeildi. Bunun yerine genel bte vergi geliri tahsilat toplam zerinden belediyelere belirli bir oranda pay verilmesi esas kabul edilmitir. Halen genel bte vergi gelirleri tahsilat toplam zerinden belediyelere %9.25 orannda pay ayrlmaktadr. Bu paylar, gelir saymanlar tarafndan aylk olarak hesaplanp tahsil edilen ay izleyen ay sonuna kadar, i ileri bakanl yetkisinde belediyelerle ilgili bir hesaba kaydolunmak zere, ller Bankasna yatrlmaktadr. 60 ller Bankasnda her ay sonuna kadar toplanan belediyeler paynn, genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamnn %67sine tekabl eden blm, banka tarafndan ileri bakanlnca bildirilecek son genel nfus saym sonularna gre byk kent belediyeleri dndaki belediyelere datm 3239 sayl yasa ile yaplmaktadr. Belediye vergi gelirleri daha nce de dediimiz gibi mahalli idarelerin grm olduu hizmetlerde, yar kolektif veya zel mal ve hizmet niteliinde olanlar, merkezi idareye olanla, daha arlkldr. Bunlardan elde olunan faydalar belirli llerde kiiler arasnda blnebilir. Kukusuz grlen hizmetlerin birde blnmez faydalar arz eden ve herkesin faydaland yn de vardr. Bu bakmdan belediyelerin kendi z geliriyle ilgili sistem iinde, hizmetin yaratt toplam fayda, ondan yararlanan kiilerin elde ettii zel faydalar toplamna yaklatka, srayla vergi har ve resimlerden kamu fiyatlarna doru bir dettirme durumu ortaya kar.
60

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.287.

49

Belediye vergilerinde ksmen veya tamamen faydalanana dettirme prensibi (yararlanma ilkesi), merkezi idareye oranla daha geerlidir. Aada ele alnacak belediye vergi gelirlerinin byk bir ounluu da bu zellikleri tamaktadr. Emlak Vergisi; 1971 ylna kadar l zel dareleri tarafndan ynetilen bina ve arazi (emlak) vergisinin bu yldan sonra ynetimi merkezi idarece stlenilmi ve 1981 ylna kadar da bu sistem yrrlkte kalmtr. Bu sre iinde emlak vergisi haslatndan belediyelere %45 l zel darelerine de %35 orannda pay verilmitir. 1981 ylnda gerek merkezi idare vergi gelirlerinden belediye ve l zel darelerine pay verme gerekse belediye kanunlarnn kabul ile sz konusu idarelere Emlak vergisinden pay verme sistemine son verilmitir. Bylece 1981-86 dneminde Emlak vergisi gerek haslat gerekse ynetimiyle bir mahalli idare vergisi olmaktan kmtr. Verginin ynetimi 1986 ylndan itibaren belediyelere braklmtr. 61 Emlak vergisi kanunu , bina vergisi , arazi vergisi ve ksmlar arasnda mterek hkmler olmak zere ksmdan olumutur. lan ve Reklam Vergisi; 5237 sayl yasada, sz konusu mkellefiyet, ilan ve reklam resmi olarak yer almaktayd. Ancak sz konusu resmin levha resmine ilikin ksm, belediyelere tannm tarife yapma yetkisinde, resmin st snr kanununda belirtilmemi olduundan, Anayasa Mahkemesince iptal edildi. Resmin ikinci ksmn tekil eden ilan ve reklam resminde de benzer gereklerle uygulamada eitli yasal sorunlar vardr. lan ve reklam vergisi, 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanunu ile yeniden dzenlenmitir. 62 Buna gre; Belediye ve mcavir alanlar iinde yaplan her trl reklam ve ilan bu vergiye tabi tutulmutur. Ancak vergi iin geni bir muafiyet alan sz konusudur. Bu muafiyetler karldnda verginin konusu; i yerlerine aslan levha ve yazlar, motorlu tatlarn dna konulan, cadde ve sokaklara aslan bez veya dier benzeri aralara yaplan, kl veya projeksiyonlu, ilan ve reklamlar ile bu amala datlan takvim, bror ve benzerleriyle snrlanmaktadr.

61 62

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.300. ncel, a.g.e., s.145.

50

Elence Vergisi; Elence vergisi belediyeler iin eski bir gelir kaynadr. Daha nce elence resmi ad altnda tahsil edilmekte idi. Belediye snrlar ile mcavir alanlar iinde yer alan sinema, tiyatro, spor msabakalar, at yarlar, sirk, algl baheler vb. gibi biletle girilen yerler ile biletle girilmesi zorunlu olmayan dier elence iletmelerinin faaliyetleri elence vergisinin konusunu tekil etmektedir. Ayrca mterek bahislerde elence vergisine tabi bulunmaktadr. 63 Harlar ve Katlma Paylar; Har, resim, ruhsatiye ve katlma pay vb. gibi adlarla alnan yararlanma vergilerinin mahalli idari toplam vergi gelirleri iindeki pay olduka yksektir. Bu tr zorunlu demelerin merkezi idari gelirleri iindeki nemi giderek azalrken, mahalli idareler iin ayn ey sylenemez. Daha nce de denildii gibi sz konusu dentiler mahalli idarelerce eitli ekillerde alnmaktadr. Bunlarn yaptklar bir onay, verdikleri bir izin (ruhsat), yaptklar denetleme, bir tahsis yada hizmet, verginin konusunu tekil etmektedir. Sz konusu dentiler, har, resim veya ruhsatiye adlaryla, belirli bir kamu hizmeti veya ilemine gereksinme duyan kiilerce denmesi zorunludur. Mahalli idarelerin tekeli altnda sunulan ve kiilerin yararlanmak zorunda olduklar hizmetler ile idari denetim nedeniyle anlan eitli adlar altndaki dentilerle esas itibaryla bir vergi niteliindedir. 64 Belirtilen zellikleri tayan har ve katlma paylar 2464 sayl kanunla yeniden dzenlenmitir. eitli belediye hizmetleri, onaylar, izinleri veya ilemleri srasnda alnan olduka geni har ve katlma paylar bulunmaktadr. Yardmlar; l zel idarelerinde olduu gibi belediyeler de hizmetlerini grebilmek amacyla yardma ihtiya duymaktadrlar. Belediyelere yaplan yardmlar, zellikle devlet eliyle salanmaktadr. 1950 ylna kadar birka Belediye hari yardm messesesi gelimemitir. Ancak zamanla gelien ehircilik hareketleri Belediyelere pek ok grevler yklemi ve bu sebeple de mali ihtiyalar son derece artmtr. Daha nce dediimiz gibi genel bte vergilerinden belediyelere verilen paylarn %80i hemen datma tabi tutulmakta ve geri kalan %20 ise iller
63 64

ncel, a.g.e, s.s.140-147. Nadarolu, a.g.e., s.338.

51

bankasnda bir fonda genellikle ihtiyac olan belediyelere, imar planlarnn yaptrlmas, su, elektrik, kanalizasyon, mezbaha gibi tesislerin temini iin yardmlar eskiden beri yaplmaktadr. Bu yardmn verilmesinde szn ettiimiz hizmetler, bir sralamaya tabi tutulmakta ve bazlarna ncelik verilmektedir. Bunlarn yaplmamas halinde bir sonrakilere yardm verilmemektedir. Bu fondan tahsis etmeye Bayndrlk ve skan Bakanl yetkilidir. Borlanmalar Belediyeler i ve d sermaye piyasalarndan, finans kurumlarndan bor alabilirler. D borlanmada merkezi ynetim dzenlemelerine uyulur. Belediyeler bir taraftan tahvil karma yoluyla ve dier taraftan da zel ahs veya bankalara mracaat ederek borlanma yetkisine sahiptir. Buna ramen uygulamada birinci derecede borlanma kurumu olarak ller Bankas mevcut bulunmaktadr. Belediyelerin kendi kanunlarnda bor alma ve artlar iin belli bir snr bulunmamakla beraber, bor veren veya araclk yapan banka veya kurumlarn kanunlarnda snrlandrmalar mevcuttur. 65 Belediye Teebbslerinin Gelirleri; Burada ehir ii ulam, su, elektrik, havagaz, mezbaha, sinema, tiyatro, kaplca, plaj, hamam, frn, lokanta, hastane, eczane, deirmen gibi teebbslerden elde ettikleri gelirler sz konusudur. Bunlardan bazlar dorudan belediyeler vastasyla, bir ksm da katma bteli idareler halinde ynetilir. Keza bunlarn baz irketlere ayrcalk tannarak yrtlmesi imkan da vardr. Bu takdirde yaplan szlemeye gre gtr veya haslattan belirli bir oranda pay alnabilir. Belediyelere ait menkul veya gayri menkullerin gelirleri; Belediyeler, sahip olduklar menkul veya gayri menkullerin satlmasndan veya kiralanmasndan da gelir temin ederler.

65

ncel, a.g.e., s.155.

52

Para cezalar; bunlar, belediyelerin gelirleriyle ilgili kanunlara aykr hareket edenlerden olduu kadar, belde halknn salk ve gvenlii ile ilgili yasaklara uymama halinde tahsil edilen para cezalardr. 66

1.6.2.3.4. Mali Denkletirme (Mali Tevzin)

Kamu hizmet ve grevleri, Trkiye ve Fransa gibi teki siyasal yaps olan lkelerde, merkezi ynetimlerle yerel ynetimler arasnda, Federal Almanya, svire ve Amerika Birleik Devletleri gibi lkelerde ise , merkezi ynetim, federe devletler (eyaletler) ve yerel ynetimler arasnda bltrlmtr. Bunun gibi kamu gelirleri, vergi kaynaklar da, bu lkelerde, eitli dzeylerdeki ynetim kademeleri arasnda bltrlm durumdadr. Grevlerin ve gelirlerin farkl ynetimler arasnda bltrlmesinde bir denge salanmas, vatandan hizmetlerinden gerei gibi yararlanabilmesinin n artdr. te bu nedendedir ki, grevlerin ve gelirlerin bltrlmesinde baz kurallara uyulmasnda zorunluluk vardr. Bu kurallarn tmnn adna mali denkletirme (mali tevzin) ad verilir. Mali denkletirmeyi zorunlu klan ekonomik neden, hem merkezi ynetimin, hem de yerel ynetimlerin paylamak zorunda olduklar kaynan, ayn kaynak olmasdr. Her ikisi de, lkenin ulusal gelir ve servetini blmek durumundadrlar. Bu paylamay, adaletsizlie yol amakszn yapmak zorundadrlar. Mali denkletirmenin, toplumsal ve siyasal bir nedeni de vardr. O da udur: farkl gelime dzeylerinde bulunan yerel ynetimler, hemehirlerini, belediyenin zengin yada fakir olmasna bakmakszn, eit dzeyde ve standartta yerel hizmetlerden yararlandrmaya alrlar. Eitlik, demokrasi ve ulusal dayanma gibi ada dnceler, lkenin neresinde olursa olsun, belediye veya ky snrlar dahilinde yaayan vatandalara kamu hizmetlerinin en etkin biimde sunulabilmesini gerektirir. Mali den denkletirmenin, ynetimsel bir nedeni de, belediyelerin, kendilerine

grevlerin neler olduunu bilmek zorunda olmalardr. Devlet, geliigzel bir biimde yerel birimlere karl olmayan grevler yklerse, bunlar yerine getirmek olana kalmaz. u halde, grevlerin trnn, kapsamnn ve snrlarnn bilinmesi gerekir. 67

66 67

ncel, a.g.e., ss.154,155. Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, ss.2474-275

53

Grlmektedir ki, mali denkletirme, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda, hem kamu hizmetleriyle grevlerinin, hem de gelir kaynaklarnn dengeli ve adaletli bir biimde bltrlmesini anlatmaktadr. Bu , mali denkletirmenin geni anlamdr ve doru olan tanm da budur. nk, kamu grevleri farkl kademelerdeki ynetimler arasnda dengeli bir biimde dalmam ise, gelirleri dengeli bltrmeye almakla bir sonu alnmas mmkn deildir. Her ikisi birlikte ele alnmak ve birbirine paralel olarak dzenlemek zorundadr. te yandan, mali denkletirmeyi, dar anlamda, yani sadece kamu gelirlerinin, devletle yerel ynetimler arasnda bltrlmesinden ibaret sayanlar da vardr. Bu yaklam, yanl ve eksik saylabilir. Mali denkletirmenin nasl yaplaca konusunda yerlemi baz kurallar vardr. Bunlar, kamu hizmetlerinin ve grevlerin blnmesinde dikkate alnmas gerekenler ve gelirlerin blnmesinde uyulmas gerekenler olmak zere ikiye ayrlp inceleyebiliriz. 68

1.6.2.3.4.1. Kamu Hizmetlerinin Paylamnda Uygulanan lkeler

1.Hizmetler sahipsiz braklmamaldr. Her hizmetin bir sahibi bulunmaldr. Bu sahip ya merkezi ynetim yada yerel ynetimler olmaldr. 2. Ayn hizmet, birden ok ynetim kademesine braklmamaldr. 3. Her hizmet, onu en iyi biimde grebilecek olan ynetime braklmaldr. 4. Ynetimler arasnda grevlerin birbirine karmasn nlemek iin, her ynetim kademesinin grev alan iyice snrlanmal ve tanmlanmaldr.

1.6.2.3.4.2. Gelirlerin Paylalmasnda Uygulanacak lkeler

1. Her ynetim kademesine, grevleri gerei gibi yerine getirmesine olanak verecek kaynaklar salanmaldr. Aksi takdirde, grevleri fazla olan ynetimlere az gelir, grevleri az olanlara ise fazla gelir salanm olur ki , bu adaletsizlik yaratr. Hizmetlerin yzst kalmasna yol aar. 2. Gelir kaynaklarnn ar ve ift olarak vergilendirilmesinden kanlmaldr. nk, bu durum , vergi kaynann verimini , haslatn azaltr.
68

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, ss.2476, 277.

54

3. Vergilendirilmesi olanakl olan btn kaynaklardan vergi alnmal, devletin ve yerel ynetimlerin vergi konular arasnda boluklar braklmasndan kanlmaldr. 4. Son olarak, sisteme yle bir esneklik verilmelidir ki, fakl kentlerde , kasaba da yaayanlarn yararlanmakta olduklar hizmetlerin kalite ve standartlarla arasnda kentten kente ve blgeden blgeye grlmekte olan farkllklar zamanla azaltlabilsin. Bu ilkeler, kukusuz, ideal bir mali denkletirmenin dayand kurallardr. hibir lkede, hepsine tam olarak uyulduu grlmez. Ancak, belediye gelir sistemlerini bu ilkelere uygun duruma getirmeye almakla, yerel ynetimlerin gelir bakmndan devlete bamll azaltlabilir. 69

1.6.3. KYLER
lkemizde ok partili dneme geildikten sonra krsal alanlara kamu hizmeti gtrme amac n plana gemi ve bu amaca ulamak iin de 1950'l i yllarda krsal yrelere ynelik alt yap yatrmlar gerekletirilmeye balanmtr. zellikle karayollar yatrm, krsal alanlarla ticari ye sanayi faaliyetlerin younlat blgeler arasndaki ilikileri hem zaman hem de uzaklk itibariyle ksaltan nemli yatrmlardr. Buna bal olarak, lkemiz eyrek yzyl iinde hemen hemen hi bir hazrlkta bulunmadan ok byk boyutlara ulaan ve karmak sorunlar birlikte getiren bir i g olay ile karlamtr. Bu gelime gerek krsal, gerekse kentsel alanlarda hukuki dzenlemeleri n plana getirmitir. Bu dzenlemelerin ilk ve nemli basama ky ynetimleridir. 70 Trkiye'de ky anlatm, nfusu az, ekonomik yaps byk lde tarma dayal, homojen, kendisine zg toplumsal ilikileri bulunan yerleim birimleri iin kullanlmaktadr. Ky yasal olarak; "nfusu 2000'den aa, halknn mahalli mterek ihtiyalarn karlamak zere kurulu esaslar kanunla belirtilen ve karar organlar gene kanunda gsterilen semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiiliidir" cami, mektep, otlak, yaylak, baltalk gibi orta mallar bulunan, toplu veya dank evlerde oturan insanlar ba, bahe ve tarlalaryla beraber bir ky tekil ederler. 1924 tarihli ve 442 sayl Ky Kanunu yasal uygulamalar iin bir alt nfus
69 70

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, ss.277-278 Erylmaz, a.g.e., s. 152.

55

taban belirtmektedir. Bu taban 150 kiilik nfustur. 1950'li yllardan itibaren kykent ilikileri younluk kazanmtr. Kye gtrlen yatrmlar, kyn piyasaya ynelik retimi gibi gelimeler ky kavramnn yasal ereve iinde kalmasn nemli lde engellemitir. Ky kavramnda retim biiminden hareket etmek ok daha gereki bir yaklam olarak grlmektedir. Buna bal olarak kylerin ynetimi konusunda, ynetim organlarnn grev ve yetkilerinin yalnzca idari yetkilerle snrl kalmad bunun yannda ekonomik ve sosyal gelimelerin de dikkate alnmas gerei ortaya kmtr. Bu geliim, ky ynetimlerinin halen yrtmekte olduklar hizmetlerin gzden geirilmesi sonucunu dourmutur. Krsal ve kentsel yrelerdeki demografik gelimenin deerlendirilmesi her iki alandaki dourganlk ve lm oranlarnn mukayesesi ile yaplabilir. Bilindii gibi lkemizdeki krsal yrelerin dourganlk oran, kentsel yrelerin dourganlk oranndan olduka yksektir. Ayn zamanda lm oranlar bakmndan da krsal yreler belli bir ykseklie sahiptir. Bununla birlikte her iki alandaki lm oranlar arasndaki fark, doum oranlar arasndaki farktan kk olmutur. 71 lkemizde muhtarlk seviyesinde ky says 1935 ylnda 34.876, 1970'te 35.319, 1978'de ise 35.019'dur. 1995 tarihi itibariyle muhtarlk tekilatna sahip kylerin says 35.321'din Mahalle, oba, mezra, divan, iskele ve istasyon gibi ky alt yerleim birimleriyle birlikte krsal yerleimler 80.000'i amaktadr. Yllar itibariyle ky saysnda byk bir art grlmemekte hatta zaman zaman gerileme ortaya kmaktadr. Baka bir ifadeyle kyler yeterli nfusa ulanca belediye haline dnmeye almaktadr. Bu gelime krsal kesime uygulanan ekonomi politikasnn yan sra ky kanununun gnmz artlarna uygun biimde dzenlenmemi veya gelimenin gerisinde kalm olmasna balanmaktadr. nk kanunun baz maddeleri hi uygulanmamakta, uygulanan maddelerin bir ksm idari hizmetlere ilikin bulunmaktadr. Nfusu 2.000'den az olan yerleimlerin hepsi ky saylmamaktadr. Bir yerin ky saylmas, dier bir deyile bir yerde ky ynetiminin varlndan sz edilebilmesi iin tzel kiilie sahip olmas gerekmektedir. 72

71 72

Nadarolu, a.g.e., ss. 346-349. Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.153.

56

1.6.3.1. Kyn Grevleri

Ky ynetimlerinin sosyal ve kltrel nitelikli grevleri; ky ynetimlerinin yapmak ve yaptrmakla ykml olduu grevlerinden bazlar, evrenin korunmas ve evre artlarnn iyiletirilmesini salamak amacna yneliktir. Ancak, yasadaki evre anlatm dar kapsamldr. Ky ynetimleri, ky snr iindeki su birikintilerini kurutmak, kye kapal yoldan su getirmek, kydeki kuyularn azlarn harl deme ile evirmek, evlerden dklecek pis sularn ime sularna karmasn nlemek iin st kapal aknt yapmak. 73 Ky ynetimlerinin ekonomik nitelikli grevleri; Ky Kanunu, ky ynetimlerinin ekonomik grevlerine, zorunlu ve istee bal iler iinde yer vermitir. Zorunlu ekonomik grevler, ky namna nalbant, bakkal, arabac dkknlar yaptrmak ve devlet parasn kymetinden aa aldrtmamaktr. Ky ynetimlerinin tarm, bayndrlk ve imar nitelikli grevleri; Kylerde temel ekonomik faaliyet kolu durumundaki tarmsal grevler, Ky Kanununun zamanla yetersiz hale gelii ye Devletin sosyal-ekonomik hayat dzenleme ve ulusal geliri artrma isteine bal olarak merkezi ynetim tarafndan yrtlmektedir. Bunun yannda, krsal alanlarda temel retim biimi olan tarm, zellikle ky yerleimleri iin alternatif kullanm haline gelmitir. Anayasa'da topraklardan en iyi ekilde yararlanmay salamak grevi devlete verilmitir. 74

1.6.3.2. Kyn Organlar

Ky ynetimi, organlar ve personeli olmak zere iki ksmda incelenebilir. Ky ynetiminin organlar; ky encmeni. ky ihtiyar meclisi ve ky muhtarndan olumaktadr. Ky personelini ise; ky korucusu, ky imam, ky ktibi kyn dier personeli tekil etmektedir. Ky ynetimleri, dorudan yrtme kararlar alan ve bu kararlar yrten kurululardr. Aada ky ynetiminin organlar hakknda bilgi verilmitir.

73 74

Erylmaz, a.g.e., s.153. Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.158.

57

1.6.3.2.1. Ky Muhtar
Ky idaresinde muhtar, yrtmenin ba ve ky temsil organdr. Ky muhtar; kyde alt aydan beri oturmakta olan 25 yan tamamlam, Trke okuyup yazma bilen, kanunca seilmesinde mani bulunmayan kyller arasndan tek dereceli ve ounluk esasna dayanan bir usulle seilmektedir. Kanuna gre ky muhtar, yrtme ve karar organ niteliindeki ihtiyar meclisinin ve ky idaresinin badr. Ayrca muhtar bir devlet memurudur ve devletin kydeki temsilcisidir. Ky kanununda muhtarn grecei iler; devlet ileri ve ky ileri olmak zere iki ksmda incelenmitir. Muhtarn grecei devlet ileri ad geen kanunun 36. maddesinde 16 kalem, ky ileri ise madde 37'de, 7 kalem olarak saylmtr. Muhtarn grevleri ynetim, salk, dirlik ve dzenlik, nfus, mali ve tabi afetlere kar alnacak nlemleri iermektedir, ky ileri ise; kylnn zorunlu ilerini yapmak ve yaptrmak, ky ilerine harcanacak paray toplamak ve harcamak iin emir vermek, ky ilerinde hem davac hem de daval olarak mahkemede bulunmak gibi hususlar iermektedir. Bu durum ky dzeyinde merkezi ve yerel ynetim grevlerinin karmasna ve ky ynetiminin de ikili bir kiilie brnmesine yol amaktadr. 75 Grevini gerei gibi yapmayan muhtarlar, kyn bal olduu ynetim kurulu karar ile grevden uzaklatrlabilir. Muhtarlarn ky yararna olmayan kararlar da kaymakam veya vali tarafndan bozulabilir. Fakat idare amirleri, muhtarlarn yerine karar alamazlar. Kaymakam veya vali, ky muhtarnn kararn bozarken, bozma kararn gerekeli olarak yazmak, baka bir deyile kararn hangi noktadan ky yararna ve yasalara aykr olduunu belirtmek zorundadr. Vali veya kaymakam, belli bir konuyu veya gr, ky muhtarna zorla kabul ettirmeye yetkili deildir. Ky muhtarl, lm gibi irade d bir olay haricinde aadaki nedenlerle sona ermektedir. stifa ile, Seim srasnda seilme yeterliliine sahip olunmadnn sonradan ortaya kmas ile,

75

Karaman, a.g.e., ss.174.

58

Seim sonrasnda seilme yeterliliine ilikin artlarn kaybedilmesi ile, Grevini yapmama nedeni ile. Ky Kanunu'nda seildikten sonra seilme yeterliliini kaybetmeye ilikin

hkmler md. 33'de yer almtr. Buna gre; Kstl veya kamu hizmetlerinden yasakl olanlar, zinsiz olarak yabanc devlet: resmi hizmetlerinde bulunanlar, Ar hapis cezasn gerektiren bir sutan dolay kesin olarak hkm giyenler, Taksirli sular hari olmak zere 5 yldan fazla hapis cezasyla kesin olarak hkm giyenler, Zimmet, ihtilas, irtikap, rvet, hrszlk, dolandrchk, inanc ktye kullanmak, dolanl iflas gibi yz kzartc sulardan biri ile kesin olarak hkm giymi olanlar, Devletin, katma bteli idarelerin, zel idare ve belediyelerin, kylerin, iktisadi devlet teekkllerinin veya bunlara bal daire ve messeselerle ortaklklarnn ve imtiyazl irketlerin memur ve mstahdemi olanlar, Ky ilerinin mteahhidi, bu ilerle ilgili kimselerin kefili veya orta olanlar ve bu nedenlerle kye borlu bulunanlar, muhtar ve ihtiyar meclisi yeliinden, l veya ile idare kurulu kararyla karlmaktadr. 76

1.6.3.2.2. Ky htiyar Heyeti

Kylerin ynetim yapsn oluturan bir dier organ, ky ihtiyar meclisidir. Ky ihtiyar meclisinin oluumu ile grev ve yetkileri Ky Kanununda belirlenmitir. htiyar meclisi, yrtmeye ilikin kararlar alan ve kye ait ilerin grlmesini denetleyen, yrtme ve karar organdr. Ky ihtiyar meclisi, Ky Kanununa gre, seimle gelen ve tabii yelerden olumaktadr. Bunlardan birinci grubu oluturan, seimle gelen yeleri, ky dernei semektedir. Tek dereceli olan ky muhtar ve ihtiyar meclisi yeleri seimi, ounluk usulne gre genel, eit ve gizli oyla btn yurtta ayn gn yaplr.

76

Karaman, a.g.e., ss.163-186.

59

Ky ihtiyar meclisini oluturan tabii, yelere gelince, ky okulunun mdr, ky imam ile birinci snf ky ebesi ve ky salk memurundan meydana gelmektedir. Ky ihtiyar meclisine, son nfus saym sonularna gre; Nfusu l.000'e kadar olan kylerde Nfusu 1001-2000e kadar olan kylerde Nfusu 2000'den fazla olan kylerde 8 10 12

ye-seilir. Seilecek ye says ile seim kurulu bakannca belirlenir. Oylarn tasnifi sonucunda en ok oy alanlardan balanarak nfusu 1.000'e kadar olan kylerde ilk drt ye, nfusu 1001'den 2000'e kadar olan kylerde ilk be ye ve nfusu 2000'den fazla olan kylerde ilk alt ye asl, geri kalanlar ise yedek ye olur. Oylarn eit kmas halinde uygulanacak kural belirlenmemitir. renim durumu stn olan, bunda da eit ise ya byk olan seilir. Yalar eit ise isim ekimi yaplr. Ky ihtiyar meclisi yelii ile ky muhtarl seimlerinde ky seim evresidir ve adaylk usul yoktur. En az alt aydan beri o kyde oturmak artyla 25 yan dolduran her Trk vatanda, bu kanunda ve bu kanunun atf yapt dier kanunlarda ngrlen artlara sahip ise muhtar ve ihtiyar meclisi yesi seilebilir. Bunlar iin ilkokul mezuniyeti art aranmaz, okur-yazar olmak yeterlidir. Sresi biten muhtar ve yeler yeniden seilebilir. 77

1.6.3.2.3. Ky Dernei
Ky muhtarn ve ihtiyar meclisi yelerini semeye hakk olan kadn ve erkek kyllerin tmne, ky dernei denilmektedir. Ky dernei, Ky Kanununa gre alt aydan beri kyde oturmakta olan ve 18 yan tamamlam kadn ve erkek semenlerden olumaktadr. Bylece kydeki semenler, dorudan doruya ky ynetiminde sz sahibi olabilmektedirler. Bu organn adnn dernek olmasna ramen, dier eitli kanunlarla tanmlanan derneklerle bir benzerlii yoktur. Ky kanununda, ky derneinin, yetki ve sorumluluunu da belirtilmitir. Kanuna gre ky dernei, siyasi bir hak olarak

77

Karaman, a.g.e., s.180.

60

ky muhtarn ve ihtiyar meclisi yelerini dorudan doruya kendi yeleri arasndan semektedir. 78

1.6.3.3. Kyn Mali Yaps

Tzel kiilie sahip ky idarelerinin doal olarak kendilerine zg gelir, gider ve bteleri mevcuttur 79 . Kyn mali yaps dier yerel ynetim organlar olan il zel idareleri ve belediyelere gre daha sade ve daha kk rakamlardr.

1.6.3.3.1. Ky Btesi
Kylerin bte ilemleri, 1942 tarihli Ky dareleri Hesap Talimatna gre yrtlr. Buna gre ky btesi, her yln Kasm aynda hazrlanmaktadr. Ky ynetimlerinin bir yllk tahmini gelir ve giderlerini gsteren ve bunlarn yl iinde toplanp yasalarda belirtilen ilere ve hizmetlere harcanmasna izin veren bir kararnamedir. Bte kararnamesi ky ihtiyar kurulu karar ile kesinleir. Kararnamenin ky karar defterine olduu gibi geirilmesi ve ihtiyar kurulunca onaylanmas gerekir. Hazrlanan bte incelenmek zere bal olunan en byk mlki amire gnderilir. Onaylanan bteler ilelerdeki dier ky bteleri ile birlikte il tarafndan leri Bakanlna gnderilir 80 . Kyler, halkn yerel mterek ihtiyalarn karlamak iin kurulmu, ayn zamanda lke ekonomisini nemli lde etkileyen birimlerdir. Bu nedenle krsal alanlarn geri kalml, kentsel alanlar ve lkenin tm sektrlerini etkilemektedir. Krsal alan kalknmasnn sosyo-ekonomik ve fiziki ynleriyle ele alnmas gerekmektedir. Ky Kanunu'ndaki grevler, ky ynetimlerinin imknlarna ve kendilerinin belirleyecekleri ncelik srasna gre yerine getirilmelidir. Kyn snrl gelir kaynaklar, eitli ekonomik tedbirlerle artrlmaldr. Ky ynetimlerine, grevleriyle orantl gelir kayna salanmadnda grevlerin zerinde durmann pratik bir nemi yoktur. Ky nfusunun st limitinin 2.000'den 5.000'e veya 10.000'e ykseltilmesi bir zm deil ka olarak grlmektedir. Hizmetlerin yerine getirilmesi iin belediye
78 79

Nadarolu, a.g.e., ss. 355. Nadarolu, a.g.e., s.357. 80 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.162.

61

tekilat kurmann ekonomik olmad yere kadar birlik ve kooperatifler kurmak, muhtarlk sistemini gelitirmek, mevcutlarn slah ve gelitirilmesine almak ky ynetimlerince stlenilebilir. Devletin uygulayaca politikalar, krsal alandaki gelimeyi tevik edici ynde gelitirilmelidir. Krsal kesime gtrlecek hizmetler bata ime suyu, elektrik, haberleme, salk ve eitim olmak zere ky ve kent arasndaki altyap ve hayat standartlar arasndaki farklar giderici ekilde artrlmaldr. Toprak sorunlarnn Anayasa kurallar erevesinde zmlenmesine ynelik tedbirler alnmas, miras hukukunun tarm iletmelerinin klmesini nleyecek bir yapya kavuturulmas gerekmektedir. Tarmda gelir dalgalanmalarnn olumsuz etkilerini giderici ve retimi ynlendirici tarzda destekleme fiyat politikasnn uygulanmas nerilebilir. Tarmda ihtiya duyulabilecek tohum, damzlk gibi girdilerin yannda fiyat istikrar asndan gerekli olabilecek her eit maln temini gibi tedbirler alnmaldr. 81

1.6.3.3.2. Kyn Giderleri

Ky Kanununun 18. maddesinde, ky giderleri kylnn isteine bal olan ve olmayan diye ikiye ayrlmtr. Zorunlu ky giderlerini de eitli kmelerde toplamtr. Ynetim giderleri, Ky Muhtar, Ky Koruyucusu, ve kyn teki grevlilerine denmesi gereken aylklar kapsar. Ky ilerinin dzenli ve srekli olarak yrtlebilmesi iin gerekli giderler de bunlar arasndadr. Ky btelerinin zorunlu olan dier gider gruplar ise, tarm ve ekonomi giderleri, kltr ve eitim giderleri, salk ve sosyal yardmlama giderleri ve bayndrlk giderleridir. stee bal olan giderleri ise; Ky Yasasnn 14. maddesinde belirtilen istee bal grevlerin yerine getirilmesi aamasnda yaplan harcamalardr. 82

1.6.3.3.3. Kyn Gelirleri

1924 ylnda 442 sayl Kanunla belirtilen ekliyle ky ynetimlerinin gelirleri, uzun zaman gemesine ramen pek az deiikliklerle gnmze kadar
81 82

Nadarolu, a.g.e., ss.357,358. Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.163.

62

gelmitir. Ky ynetimlerinin gelir yaps, Ky Kanununun 15 - 17. maddelerinde ayrntl bir ekilde dzenlenmi ve be ana blmde ele alnmtr. Ayrca borlanmalar ve nceki yllardan devreden sandk mevcutlar da dahil edildiinde yedi blmde deerlendirilebilir. Ky gelirleri aada gsterilmitir. 83 1-mece: imece, kyllerin ky ilerinde cretsiz olarak bedenen

altrlmasn ifade eden bir kavramdr. Ky gelirleri iinde nemli bir yer tutar. Bedeni ykmllk olmasna ramen imece, deerlendirilmek zere ky btesine gnlk cari ii creti dikkate alnarak gelir kaydedilmektedir. ller Bankas Kanunu'ndaki bir deiiklikle imece ileri iin kaynak yaratlmtr. 2-Salm: Ky gelirleri iinde ikinci veya nc derecede bir neme sahip olmasna ramen, kyn gelir kaynaklar ierisinde yine de nemli grlmektedir. Ky gelirleri, kyde grevli kimselerin cretlerinin karlanmasna veya zaruri ky ilerinin grlmesine yetmezse, azami snr hane bana ylda 20 TL.'yi gememek zere, kyde oturanlardan ve kyle maddi ilgisi bulunanlardan yararlanma derecelerine gre (maddi durumlar da gz nnde bulundurularak) salma salnr. Ky ihtiyar meclisince salnacak salmann nispeti, cins ye miktarnn kylye daha nceden iln edilmesi gerekir. 1924 yl ekonomik koullarna gre gerekten nemli bir miktar olan ve 2 cumhuriyet altn deerindeki 20 TL.'lk salma bugn iin son derece nemsiz bir deere sahiptir: 3-Resim, Har, Haslat ve Para Cezalar: Bu faslda haslat, resim ve harlar, para cezalar, yardmlar, hediyeler, balar, ky vakf ve avarz gelirleri yer almaktadr. Bunlar ksaca aada yer almtr. Haslat: Ky iindeki sahipsiz aalarn ve yemilerinin gelirleri, ky snrlar iindeki kaplcalar, maden sular geliri; ky tezgh, ambar ve dkknlarnn geliri. Bu tr gelirler baz kyler iin gerekten nemli bir gelir kayna oluturmaktadr. Resim ve Harlar: Belgelerden (ilmhaber), ay ye nehirlerdeki kayk ve sallardan, kyde satlmak iin kesilen hayvanlardan alnan paradr. Para Cezalar: Ky ynetiminin gelirlerinden biri de para cezalardr. Ky kanununa gre alnacak para cezalar u ekilde belirlenmitir:

83

Nadarolu, a.g.e., s.358-362.

63

a- Ky Kanununun 13, maddesine gre yaplmas zorunlu olan ileri yapmayan kylden ihtiyar meclisinin kararyla alnan para cezalar, b- Ky ilerini yapmayan veya yaptrmayan, ky paralarn toplamayan veya toplatmayan ky muhtarna ve ihtiyar meclisine yetkili idare kurullarnda verilecek para cezalar, Yardm, Hediye ve Balar: Bu konu nemli gelir kaynaklarndan birini oluturur. zellikle iller Bankas Kanununa gre kylere yardm olarak datlan banka krnn yars, merkezi ynetim, l zel dareleri, Belediyeler, DS ve bu arada gerek kiiler tarafndan yaplan yardmlar bu konudaki gelirlerin en nemlilerini oluturmaktadr. Ky Namna Yazl Emlk, Arazi ve Vakflarn Geliri: Kye ait dkkn, otel, plaj, gazino, kahvehane, zeytinlik gibi mallar zel kanun hkmlerine tabi olduu iin kyn zel mallarndandr. Belli kimseler faydalandndan kyn orta mal olarak kabul edilmesine imkn yoktur. Gerektiinde kiraya verilerek gelir elde edilir. Bunlarn ky ynetimleri tarafndan iletilmesi de mmkndr. 4-Asker Ailelerine Yardm: Ky Kanununun 13.maddesinin 19.fkras gereince ky halkndan askerde bulunanlarn ailelerine yaplacak yardmlar ky ynetimi tarafndan yapldndan kyl tarafndan yaplacak yardmlar, kyn gelirleri arasnda saylmaktadr. 5-Trl Gelirler: Her ne ekilde olursa olsun kyce salanan ve bir nceki fasllarla ilgisi bulunmayan gelirlerdir. 6-Borlanmalar: ller Bankas kaynaklarndan yararlanlarak elektrik, su ve benzeri yatrm faaliyetlerinin finansman iin yaplan borlanmalar kapsar. Bu gelir kayna da son derece nemsiz kalmaktadr. 7-nceki Yllardan Devir: nceki yllardan devreden sandk mevcudu da bir sonraki yl iin gelir niteliindedir. Ayrca elektrie kavumu kylerde elektrik cretlerinin ky ynetimi tarafndan tespit edilmesi sonucu bir miktar gelir temin edilebilmektedir. Saylan bu gelirler her yl btede gsterilir.

64

2.1. YEREL YNETM, ETKNLK VE DEMOKRAS

Yerel ynetimler her eyden nce, bizzat halkn ynetime katlmasyla hayat bulmaktadr. Bu adan demokratik bir yapya sahip olmalar son derece byk nem tar. zellikle, bir lkede demokrasinin yerlemesinde, katlmc bir toplumun meydana gelmesinde ok nemli rol vardr. 84 Bu konuda eitli blgelerde yaplan anket ve seim sonularna baktmzda katlm ve gnllln olduka dk olduunu grmekteyiz. zmirde yaplan bir ankette; blgenizde daha iyi ehir hizmetleri verilmesi iin eitli ekillerde katkda bulunur musunuz? sorusuna ankete katlanlarn %41i olumlu yant vermitir. 85 Bunun yannda 2004 yerel seimlere baktmzda katlmn %68 orannda kaldn grmekteyiz. Bu ilgisizlin nedenlerinden biri halkn katlmyla oluturulan belediye ve il genel meclislerinin etkin faaliyet sunabilecek statye kavuamamalar yatmaktadr. Bireylerin kamu ynetiminin yetki ve grev alanna giren konularda sz sahibi olmalarn amalayan katlm anlayna ilikin iki yaklam sz konusu olabilmektedir. Bunlardan birincisi, yurttalarn yasalar dorudan demokrasi anlayna gre bizzat katlacaklar toplantlarda kabul etmeleri ve ynetimle ilgili kararlar gene bu toplantlarda vermeleri ynetsel mevkileri de belli srelerle nbetlee slenmeleri anlaydr. Dieri ise, kamu hizmetlerinin yrtlmesinde yurttan roln belli aralklarla yaplan seimlerde oy kullanma etkinlii ile snrl tutmay ngren yaklam vardr. Gnmzde seimlere dayal temsil edici kurumlarn varl, salkl ileyen bir demokrasi iin zorunlu olsa da yeterli kabul edilmemekte ve "katlmc demokrasi"den sz edilmektedir. amzda dorudan demokrasi ile temsilci demokrasi arasnda denge salamay amalayan katlmc demokrasi anlay her iki ar yaklamn sakncalarna kar bir zm olarak grlmektedir. Katlm, bireylerde demokrasi duygusunu gelitirmektedir. Bu yolla yurttalar seilmi ve atanm kamu
Veysel Atasoy, Trkiyede Mahalli darelerin Yaps ve Yeniden Dzenlenmesi, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar, stanbul: 1992. s.214. 85 Zerrin Toprak Karaman, Trkiyede Kentleme ve Yerel Ynetime Katlmada Halkn Rol Trk dare Dergisi (1987 Mart), say: 374,ss.194-197.
84

65

grevlilerini daha etkili biimde denetleyebilmekte, karar ve uygulamalarn deerlendirebilmektedirler. Demokrasi anlaynn gelimesiyle, yerel ynetimlerin nemi artmtr. Yerel nitelikteki hizmetlerin yerine getirilmesinde bavurulan rgtlenme biimlerinden biri olan yerel ynetimler; dier rgtlenme biimlerinden genel olarak, karar ve yrtme organlarnn oluumundaki farkllk ile ayrlmaktadr. Bu organlar ilke olarak, yre halk tarafndan seimle belirlenmektedir. Bu erevede yerel ynetim, yerel nitelikli hizmetlerin ynetiminden daha ileri bir anlam kazanmakta ve demokrasi ile ilikilendirilmektedir. Demokratik bir yerel ynetimin temel esaslarndan biri de, ynetimin kararlar ve uygulamalar zerinde yerel halkn srekli etkili olmas ve halk denetiminin salanmasdr. Halk denetimini etkin klmak iin, bireylerin etkin bir rgtlenme bilincine sahip olmalar ve bask gruplar oluturmalar gerekmektedir. Yerel ynetimler, yerel hizmetleri yerine getirirken, zerk, demokratik ve katlmc bir siyasal yap iinde, hizmetlerin yrtlmesinde etkinlik n planda tutularak, STK'lar ile ortak almalar yaparak ilevlerini srdrmelidirler. Etkinlik eitli alardan tanmlanabilir. En sade olarak hizmette kullanlacak kaynak ile hedef arasndaki maksimum uyumu ifade eder. Bu uyumun olmas iin alnan kararlarda isabetlilik orannn yksek olmas gerekmektedir. Fakat bu da, ama gerekletikten sonra llebilmektedir. Bu nedenledir ki kararn sonularn etkileyecei yerel belde halknn konu hakkndaki gr dorultusunda karar alnrsa etkinlilik oran artacaktr. Yerel halkn grlerinin alnan karara etki edebilmesi ancak ynetime aktif olarak katlmas ile mmkndr. Bu da temsili demokrasi yoluyla olmakta ve halk kendi temsilcisinin ald karar daha abuk kabullenmektedir. Demokrasi, yalnzca lkeyi kim ynetmeli sorusuna cevap aramak deildir. Bu sorunun cevab drt ya da be ylda bir yaplan seimlerle sandk banda bulunabilir. Oysa demokratik sistemde asl nemli olan, halkn kendini ilgilendiren ilerin ynetimine katlmas, bu amala oluturulan organlarda grev almas, yneticilerini srekli etkilemeye ve denetlemeye almasdr. Halkn ynetime katlmas ve onlar etkilemesi yerel ynetimlerde daha kolay olmaktadr.

66

Siyasi ve idari olarak ynetime katlma, yerel dzeyde daha canl ve daha etkilidir. Yerel ynetimler bir lkede ok sayda olduu iin ynetime katlma kanallar ve organlar genilemektedir. Vatandalk haklar, nce kiinin yaad yrede balar. Anglo-Sakson lkelerinde vatanda kelimesi karlnda citizen (ehir sakini) kavram kullanlmaktadr. Bizde yerel ynetim olarak kavramlatrlan idari birimler, sz konusu lkelerde local goverment (yerel hkmet) biiminde siyasi ve idari literatre gemitir. 86 lkemizde ada demokrasi bilincinin gelimesi, oulcu ve sivil bir toplumun yaratlmasnda mahalli idarelere byk grevler dmektedir. Tamamen kaderine terk edilmi bir ky ynetiminin, sadece meclisi seimle gelen, ama her icrat merkezi idarenin iradesine balanm il zel idarelerinin, nihayet ok snrl demokratik katlma salayan, gnmzde terk edilmi bir vesayet anlay ile denetlenen belediyelerimizin varl Trkiyede yerel ynetimlerin yeniden dzenlenmesine bal bana bir nedendir. 87 Halkn gnlk ve gelecekteki yaamn ok yakndan ilgilendiren kararlar yerel ynetim birimlerinde alnr. Halkn bu kararlarn alnmasna ve uygulanmasna katlmas, topluluun gelitirilmesinde bireyin bilgi ve becerilerini seferber etmesi iin yerel ynetim ok elverili konumdadr. Bu nedenle, demokrasinin en somut uygulama alan yerel ynetimlerdir. Yerel ynetimlerde demokrasi anlayn gelitirmek, demokrasi uygulamasnn somut sonularn grmek ve ulusal dzeyde de demokrasiyi gelitirmek asndan byk nem tar. Yerel ynetimlerde demokrasinin geliimi merkezi ynetimin demokrasi kltrne etmelidir. Yerel ynetimler demokrasinin beii kabul edildii iin; yerel demokrasi olmadan, beldelerde insan haklarn gvence altna almak mmkn deildir. Yerel ynetim gelenei; demokratik yaam ve siyasal katlmay tek kelime ile yurttalk bilincini yerletiren bir gelimedir. Gl bir yerel ynetim sadece kentlerin ve olumlu ve direkt etkisi olduu iin, yerel ynetimlerin demokratikletirilmesinde yerel idare ile merkezi idare uyum iinde hareket

86 87

Erylmaz, a.g.e., s.116. Atasoy,a.g.e., s.IV.

67

kylerin bayndrln ve salkl yaamn salayan bir rgt demek deildir; n planda salam bir demokratik terbiyenin yerlemesini hazrlayan bir toplumsal sretir. 88 Demokratik yerel ynetimin ilevsel varlnn, byk lde merkezi yetkilerin desantralizasyona ve yerel ynetimin kendi i yapsnn ve ileyiinin demokratiklemesine bal olduu kabul edilir, Yerel ynetimlerde demokrasi anlaynn gelitirilmesi, yaygnlk ve srekliliin salanabilmesi amacyla bir Yerel Demokrasi Uzlama metni oluturulur. lkesel lekte yerel ynetimde demokrasi anlayn gelitirmeyi amalayan bir hareket balatlr. Yerel ynetim birimlerinin, sivil toplum kurulularnn etkinlikleri, kitle iletiim aralar ve eitim kurumlarnn programlar gibi aralardan yararlanarak, yerel topluluun, bireyin ve birey gruplarnn hak ve inisiyatifleri ile sorumluluklar vurgulanarak kamuoyu duyarll yaratlr. 89

2.2. YEREL YNETIMLERDE YERELLEME VE YERELLIK

Yerel ynetimler reformu, d dinamiin dorudan etkisi altndadr. Bunlar Birlemi Milletler, Dnya Bankas, Avrupa birlii'dir. Birlemi Milletler ile Dnya Bankas, yeniden tanmladklar "desantralizasyon -yerelleme" kavramyla, AB ise 1992'de kefettii "subsidiarite -yerellik" kavramyla ilerlemektedir. Birlemi Milletler bu srece, 1992 Rio Konferansnda kabul edilen Agenda 21 program ile dahil olmutur. Agenda 21'in yerel paras olan Yerel Gndem 21, proje kapsamna alnan elliye yakn belediyede 'Kent Konseyleri' kurulmasna uzanm, proje halkn katlm yerine konseylere zel sektrn ortak olarak kabul edilmesi zerinde younlaan hedefle yerel ynetiim uygulamas olmaya dnmtr. Dnya Bankas, Trkiye'de su iletmeciliinin uluslararas ihaleye

karlmasn salayan Antalya, eme-Alaat gibi proje kredileri ve genel bir sistem reformu hazrlklaryla devrede bulunmaktadr. Antalya su iletmesi 1996

lber Ortayl, Tanzimat Devrinde Osmanl Mahalli dareleri, Trk Tarih Kurumu Yayn, 1.b. Ankara: 2000. s.4 89 T.C. Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl Yayn, Trkiyede Yerel ynetim Sisteminin Gelitirilmesi, Ankara: 1993. s.28

88

68

ylnda 100 milyon dolar tutarnda kredi karlnda uluslararas ihaleye karlm, ihaleye giren transnasyonel irket ve yerli ortaklar arasnda kazanan Lyonnaise des Eaux - Enka konsorsiyumu olmutur. Bir yl sonra yerli ortan ayrlmasyla Antalya su iletmecilii, tamam yabanc sermaye olan Antsu A'ye kalmtr. Szkonusu irket, 19. yzyl sonundan 1938 ylna kadar Kadky-skdar Trk Su irketi'nin sahibi olan imtiyazc irkettir. Trkiye'ye, kovulduktan yarm yzyl sonra Antalya'dan giren bu irketle yaplan szlemenin zelliklerinden biri, Anayasa'da uluslararas tahkim henz yer almazken bu usul benimsemi olmasdr. Sresi 10 yl olan iletme imtiyaznn ilk be yl, srekli fiyat artlar ve hizmette anlaml bir iyileme grlmemesi nedeniyle olduka sancl gemitir. Antalya, Dnya Bankas su kredilerinin, belediye su hizmetinde nasl bir zelletirme modeli ina ettiini aka gsteren ok ynl bir rnek olarak karmzda durmaktadr. Bu kurumun genel olarak reform modeli zerinde aada ayrca durulacaktr. AB'nden gelen etki, bir yandan 'Katlm Ortakl Belgesi' kanalndan domakta, ama sistemli olarak Avrupa Konseyi Blgesel ve Yerel Ynetimler Kongresi'nin szleme ve artlar zerinden ortaya kmaktadr. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, Snraan Yerel Ynetimler Szlemesi, Peyzaj Szlemesi Trkiye tarafndan imzalanarak onaylanmtr. 1997 ylnda imzaya alm olan Blgesel Ynetimler zerklik art, 1998'de yrrle giren Blgesel Katlm art gibi dier anlamalar imza iin beklemektedir. te yandan sz konusu Kongre, 1997 ylnda ald 29 - 50 sayl kararlarla, Trkiye'de yerel ynetimlerin deerlendirmesini yaparak eitli nerilerde bulunmutur. Bu kaynaklardan doan kavramsal etkilere gelince, BM ve DB'nn yerellemesi ile AB'nin yerellik ilkesi ksaca yle zetlenebilir: Yerelleme: Birlemi Milletler ile Dnya Bankas'nn eitli kaynaklarnda yerelleme (desantralizasyon) drt tre ayrlmaktadr: Bunlardan biri merkezden tara rgtne yetki devri, deconsantration, bizim yetki genilii olarak adlandrdmz tr; br merkezden ve tara rgtnden yerel ynetimlere yetki devri, devolution (bizde genellikle buna desantralizasyon denir), ncs yetkinin her kademede bir alta devri anlamna delegation, bizim genel olarak yetki devri

69

dediimiz ilem, drdncs yetkilerin topluma zel sektre devri, zelletirme olarak bilinen sre. Fransz idare sistemine yabanc anglo-sakson dnyann terimleri zorlayan bu sralamas, desantralizasyon yerelleme olarak bilinen sreci, allagelmi tanmlamadan olduka farkl ele almaktadr. Genel olarak yerelleme, devletin iinde, yukardan aaya bir yetki aktarm srecinden ibaret olarak tannr. Oysa neoliberalizmin kresel rgtlerce gelitirdii tanm, gerek yerelleme srecini kamu kudretinin devletten topluma asl olarak zel sektre aktarlmasn ngren bir z vardr. Yerelleme devlet ii bir hareket olarak deil, asl hedefi bakmndan kamu kudretinin sermayeye devri olarak tanmlanmaktadr. Birlemi Milletler'in Yerel Gndem 21 Projesi'nde kent konseylerine zel sektrn ortak olarak arlmas srar bu tanma yada bu hedefe bal bir uygulamadr. Tanmlardaki farkllamay grmek nemlidir; yerelletirmeden sz eden her kesim kavramdan ayn eyi anlayarak konumamaktadr. Yerellik: Avrupa Birlii'ne gelince, bu odaktan kaynaklanan yerel ynetim reformunun tayc szc yerelleme deil, yerellik szcdr. Trke'ye hizmetlerde halka yaknlk olarak da evrildii grlen subsidiarite, devlet rgtlenmesinin aadan yukarya kurulmasn ngrmektedir. Yerellik, yerellemenin tersine, yukardan aaya bir yetki devri srecini deil; yetkileri nce en alt kademeye brakma, bu kademenin tayamadn bir ste ekme biiminde bir yaplanma sreci olarak resmedilmektedir. Kavram 1992 Maastricht Anlamas'yla ilkeye dntrlm, 1985 tarihli Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art'nda var olan zerklik ilkesi daha sonra yerellik ilkesini ifade ediyor diye yorumlanmtr. eitli yazlarda kavramn 14. yzyl Katolik yaznnda belirdiine iaret edilmektedir. AB asndan anlam, kamu yetkilerinin AB yesi merkezi ynetimden yerel ve blgesel ynetimlere terk edilmesi, merkezi ynetimlerce de yaplamayacak olanlarn Brksel'e devridir. Bylece AB btnleme srecinde yerelden Brksel merkezine bir yaylan bir yaplanma mmkn klnmaktadr. 90

90

Birgl Ayman Gler, Devlette Reform, http://politics.ankara.edu.tr/~bguler.

70

2.3. SVL TOPLUM KURULULARI VE YEREL YNETMLER

Demokrasinin yerlemesi ve gelimesinde nemli rol oynayan sivil toplum kurulular, (STK) yerel ynetimlerin daha iyi hizmet sunmasn salayacaktr. Yerel halkn katlm ve yerel hizmetlerden haberdar olmas konularnda son derece etkilidir.

2.3.1. Sivil Toplum Kurulular

Gnlk hayatmz yakndan etkileyen hizmetleri yerine getiren kurulular, genelde, yerel ynetim kurululardr. Yerel ynetim kurulular, kendilerine salanan yasal, mali ve teknik olanaklarla bu hizmetleri yerine getirmeye alrlar. Ynetimi, hem kamusal mal ve hizmetleri temin eden hem de teminini kolaylatran bir ara olarak deerlendirebiliriz. Bu anlamda, topluma ynelik baz hizmetler, yerel ynetim dnda bireyler veya gnll kurulular (Sivil Toplum Kurulular), ile zel topluluklar tarafndan da yerine getirilebilmektedir. Demokrasi anlaynn gelimesi ve demokratik bilincin kklemesiyle birlikte yerel ynetimlerin nemi artmtr. Gnmzde iki tr demokrasi vardr: dorudan demokrasi ve temsili demokrasi. nsanlarn toplu yaama gereksinimlerinden dolay ehirleme artm ve artk tamamen temsili demokrasiye geilmitir. Temsili demokrasilerde ynetim zerinde halkn sesini duyuracak, bask oluturacak bir kuruma ihtiya duyulmutur. Sivil toplum kurulular bu nedenle ortaya kmtr. Sivil toplum kurulularnn kurulu amac, ynetim zerinde halk arasnda bir denetim mekanizmas oluturmaktr. Yerel ynetimlerde demokrasiyi salayan sivil toplum kurululardr. Bylelikle, kent ynetimi zerinde sistemli ve srekli etki, rgtl yurtta giriimleri aracl ile daha kolaylkla salanmaktadr. Yerel ynetimler, lke ynetimi ile kalknmasnda merkezi genel ynetimle beraber ilev gren ynetsel ve siyasal bir sivil toplum kurumu olmaktadr. Yerel ynetimlerin en byk sivil toplum kurulular olarak kabul edilmesine karn, merkeziyeti yapnn etkisiyle daha ok ynetsel birim olma zellii n plana kmaktadr. 91
Hakk lk, Devlet ve Sivil Toplum Balamnda Halk Katlmcl ve Sivil Toplum Kurulular ( Vatandalarn Kendi ehir ve Beldelerinde Ynetime Katlmcl rnekler ve Sorunlar ) Konrad Adenauer Vakf Yaynlar, 1.b. Ankara: 2002. s.69.
91

71

2.3.2. Yerel Ynetimler ve STK'lar Aralasndaki likiler

Yerel ynetimler, belirli hizmetlerin salanmasn STK'lar araclyla gerekletirilebilmektedir. Baz alanlarda halkn bilgi, deneyim ve becerisinin harekete geirilmesi, STK'larn desteinin salanmas ok nemli yaralar salamaktadr. Bu kapsamda yerel ynetimler, eitli meslek kurulular, sendikalar, kooperatif birlikleri, dernekler ve dier gnll kurulularla eitli alanlarda ibirlii ve ortak yrtebilmektedir. STK'larn katklaryla salanabilecek hizmetlerin snr yoktur. Gnmzde bu hizmetler, evre koruma ve evresel etki deerlendirmesi almalar, bilgisayar yazlm programlarnn hazrlanmas, byk apl kamu projelerinde danmanlk, v.b alanlarda yaylm bulunmaktadr. Gnlllerin yerel ynetim personelleri ile birlikte alarak baarl olmalar byk lde onlarn istekliliine, becerisine katklarna bal olduu kadar, yerel ynetim personelinin de gnll kii ve kurulular kendileri asndan bir tehdit olarak grmeyerek, uyumlu bir ortak alma yaratmalarna baldr. 92 STK'larn yerel kalknmada en byk katklar zellikle yerel ynetimlerin mdahalesinin yetersiz olduu ya da hi olmad veya mdahalenin yerel halk tatmin etmekten uzak bir tarzda yapld durumlarda gereklemektedir. Sivil toplum kurulular halk katlmn salamak asndan belediye giriimi ile gerekletirilmesi mmkn olan projelerde yerel ynetimlerle birlikte kampanyalar dzenlemektedirler. Belediyeler, STK'larn katklaryla tm kent halkna dnk aalandrma, mahallelere/semtlere park, spor alan kazandrma, atk kat, cam/ie toplama, temiz kent, ila toplama gibi kampanyalara sk sk bavurmakta ve bunlar baar ile uygulamaktadrlar. Yaplan bir aratrmada, Seyhan Belediyesinin STK'lar ile i birliine nem verdii, ancak, daha ok ehrin imarl yaplanmas, ehir planlamas ve kaak yapnn nlenmesi v.b alanlarnda i birliini srdrd ortaya kmaktadr. Bu hizmetleri srdrrken STK'lardan daha ok Mimarlar Odas ve Peyzaj Mimarlar Odas ile ibirlii ierisine girmektedir. Bu anlamda kendi alanlarna ilikin alma gruplar oluturmaktadr. Bu alma gruplarndan balcalar; evre temizlik, eitim, kltr, sanat, tketicinin korunmas, imar ve iskan, doal afetler ve trafik alanlardr.
92

lk, a.g.m., s.70.

72

Bu anlamda Seyhan Belediyesi, evre koruma ve aalandrma konularnda ETKO, TEMA ve Peyzaj Mimarlar Odas gibi kurulularla almalarn srdrmektedir. Tketicinin korunmas alannda ise, yerel ynetim ve STK'larn ortak bir almas bulunmaktadr. Buna gre Trkiye'de 1995 tarihinde kartlan yeni yasa ile kamu kurulular, STK ve Sendika temsilcilerinden ve yine yasada belirtilen grevleri yerine getirmek zere reklam kurulu ve tketicinin sorunlarn zmek, gereken nlemleri almak zere, merkezde bir Tketici Konseyi ile il ve ile merkezlerinde Tketici Sorunlar Hakem Heyetleri'nin kurulmas ngrlmtr. Tketici Sorunlar Hakem Heyeti'nin, mlki idare amirlerinin ve belediyelerin etkinliini arttrd grlmektedir. Bu heyet bakanlk, il, ile merkezlerinde, tketiciler ve satclar arasnda kan uyumazlklara zm bulmak amacyla belediyelerle koordineli olarak ve en az bir tane oluturulmaktadr. Bakanl Sanayi ve Ticaret l Mdr veya grevlendirecei bir memur tarafndan yrtlen bu heyette, Belediye Bakan'nn personeli arasndan grevlendirecei bir ye, Ticaret ve Sanayi Odas ile Esnaf ve Sanatkarlar Odalarnn grevlendirecei bir ye ve tketici rgtlerinin seecekleri bir ye olmak zere be kii bulunmaktadr. Bu heyetin verecei kararlar Tketici Mahkemelerinde delil olarak kabul edilmektedir. 93 Yerel Ynetimler ve STK'lar bir araya getiren en nemli faaliyetlerden biri de Demokratik Kent Kurultaydr. (Geniletilmi Kent Meclisidir) Bu kurultayn gerek amac; ynetime halkn katlmnn salanmas olmakla birlikte, mevcut yerel ynetim sisteminin bilinen yetersizliklerini aabilmek, kurulular ve semt temsilcileri araclyla dorudan halkn ihtiyalarn belirleyip, ada belediyecilik asndan zmler bulabilmek, belediye imkanszlklarn halk katlm ve yaratlacak kent imecesi ile aabilmek; ksacas daha yaanlr, ada ve dayanma iinde bir kent oluturabilmek en belirgin amalar arasndadr. Kurultaya muhtarlar, blge temsilcilikleri, STK'larn temsilcileri, resmi kurumlarn mdrleri, niversite ve okul temsilcileri katlabilirler. Kurultayn gndemi, katlmclarn gelen neriler dorultusunda oluturulur. Kurultay grmeleri ve kararlar daha sonraki almalara k tutar ve halkn bilinlenmesini salar. Toplantlarn dzenlenmesinde

93

lk, a.g.m., s.71.

73

belediye nderlik

yapmakla birlikte ounlukla STK'larla geni lde ibirlii

yaplmaktadr. Bu ilikiler balamnda bu gruplar, kentin tmn ve genel kamu yararn ilgilendiren grleri ve talepleri belediyeye yanstmalar yannda, dorudan temsil ettikleri kesimlerin karlarn belediye nezdinde savunma ilevi de stlenmektedir.

2.4. TRKYEDE YEREL YNETM BRLKLER

Mahalli dareler, kendilerine mevzuatla verilmi grevlerden bir ya da birkan yapmak zere, kendi aralarnda birlik kurabilirler. Bu yolla, hem ortak ihtiyalarnn zmnde g birlii yapm olurlar, hem de hizmetin gerektirdii optimallikte hizmet birimleri oluturabilirler. zellikle corafi bakmdan birbirine ok yakn olan mahalli idare birimleri itfaiye, su, kanalizasyon, artma, kat atk toplama ve bertaraf, asfalt antiyesi gibi hizmetleri, aralarnda kuracaklar birlikler vastasyla yrtebilirler. Birliklerin geliri, esas itibariyle ye mahalli idarelerin btelerinden ayracaklar paylardan oluur. Ayrca baka gelir kaynaklar da bulunmas mmkndr. Birlikler, kendilerini kuran mahalli idare birimlerinden ayr bir tzel kiilie ve onlarn sahip olduu hukuksal yetkilere sahiptirler. rnein, mahalli idareler 2942 sayl Kamulatrma Kanununa gre "kamulatrma" yapma yetkisine sahip olduklar iin, birlikler de ayn yetkiye sahiptir. Belediyelerin ve l zel darelerinin birliklere ye olmalar halinde birliklerin kadro ihdas ve personel istihdam usul ve esaslar aynen belediyelerdeki gibidir. Birlikler, ileri Bakanlnn denetimine tabidir, Saytay'n denetimine tabi deildir. Birlik kurulu prosedr aadaki ekildedir; 94 1580 sayl Belediye Kanunu'nun 135 inci maddesine gre hazrlanacak birlik tz, katlmc mahalli idare birimlerinin meclislerince oy birliiyle kabul edilmelidir. Meclislerce kabul edilen tzn, kurucu mahalli idare birimlerinin ayn il'e bal olup olmama durumuna gre vali ya da ileri Bakannca onaylanmas
94

http://idari.cu.edu.tr/igunes/yerel

74

gerekmektedir. Aksi halde, tzk kesinlemez. Kurulmu birlie yelikte de ayn ekilde onay alnmas gerekmektedir. Birlik kurulabilmesi iin Anayasa'nn 127 nci maddesi gereince Bakanlar Kurulu'ndan izin alnmas gerekmektedir. Bu izin ileri Bakanl (Mahalli dareler Genel Mdrl) araclyla alnmakta ve konuya ilikin Bakanlar Kurulu Karar Resmi Gazete'de yaymlanmaktadr. zin taleplerinin valilik yazs ile yaplmas ve buna birlik tznn ve ye mahalli idarelerin meclislerince alnm kararlardan birer rnein eklenmesi gerekmektedir.

2.5. GELM LKELERDE YEREL YNETM UYGULAMALARI

Gelimi lkelerin yerel ynetim modellerine baktmzda; yapsal anlamda farkllklar iermekle birlikte, sahip olduklar yetki, g ve etkinlik asndan benzerlikler bulunmaktadr. Bu lkelerin birkana baktmzda;

2.5.1. Fransa
Fransada zellikle 18. yzylda devlet yapsnda yeniden dzenleme almalar balamtr. Bu almalarn birincil nedenini mutlak monarinin iine dt ekonomik bunalm oluturuyordu. Ancak Fransann ynetim yapsndaki kkl deiim ancak 1789 devriminden sonra olmutur. Yaplan devrim ile eski yap tamamen ortadan kaldrlrken yerine, il, ile ve belediyeden oluan l bir sistem getirilmitir. Dier Avrupa lkelerine kyasla, Fransada yerel ynetimlerin geliimi ve etkinlik alanlar daha geri kalmtr. Bunda en byk etken Fransann merkeziyeti anlayn egemen olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu anlayta; belediyelerin sk bir denetime tabi tutulmas olduundan ekonomik yetersizlik iinde olan yerel ynetimler birok Avrupa lkesine nazaran daha az gelimitir. Fransada Parisin ayr bir yeri ve nemi vardr. Yerel ynetimler iin yrrlkte olan kanunlar Paris iin geerli deildir. Paris, biri Polis tekilatndan olmak zere iki valisi ve bir de 1975 ylndan sonra seimle ibana gelen belediye bakan vardr. Fransa'da kamu kesimini acllatrma abalar youn bir biimde 1984'te balad. Daha sonralar (1989'da, 1990'da, 1992'de ve 1995'te) deiik hkumetlerin

75

(solda ya da sada olan ynetimlerin) yaymlad eitli belgeler ve ynergelerle bu aba yn deitirmeden devam etti. Her seferinde de gelip giden hkumetlerin kararl grnmesine karn, giriimler yava ilerledi; beklenen sonular her zaman istenen lde elde edilemedi. Baka bir deyile, uygulama zorluklar dikkati ekti. 95 Bu giriimlerin gerek balang noktas, Fransa'nn, 1981 bakanlk seiminden sonra Mitterrand ynetimiyle birlikte "yutta" fark etmesi. (O gne kadar idare kendi iine dnk, kapal, neredeyse otoriter ve yurtta yalnzca "idare edilen ktle""diye gren bir anlayn iinde idi.) Devlet ile yurtta arasndaki ilikilere yeni bir boyut kazandran bu bak as (ki Fransa brokrasiyi hafifletme ve onu yurttaa dnk klma yolunda nemli admlar att) hizmetin etkenliini (baka bir deyile, daha iyi sonu retme endiesini) gndeme getirdi. Fransa'nn devlet yaps sorgulanmaya baland. Bilindii gibi, Fransa 200 yldan beri ar merkeziyeti bir sistemle ynetilmekteydi. Paris dnda yaygn ve byk bir idari mekanizma olduu halde btn kararlar Paris'te, bakanlklarda verilmekteydi. Taradaki birimler iin de geerli olan alma ve i yapma kurallar hep merkezce belirleniyordu ve blgelerin kendine zg zellikleri gz nne alnmadan standart bir kapsamda uygulanyordu. Bu nedenle de, birimlerin birincil (hatta neredeyse tek) hedefi kurallara ve merkezden verilen direktiflere uyarak almak oluyordu. Hesap verme mekanizmalar da merkezin beklentilerini tatmin edecek biimde oluturulmutu. Mali kontrol sisteminde de ayn mantk egemendi. Ama, merkezin hereyi denetimi altnda tutabilmesi olduu iin tara birimlerine ok az yetki verilmiti. Bu nedenle de, ar ayrntl bir bte dzeni gelimiti. Harcamalarn yasall ve usule uygunluu merkezden (hem de harcamadan nce) denetleniyordu. ou kez harcama onay buradan geliyordu. Bteler saysz kalemden oluuyordu. Fasllar aras kaydrmalar hayli zordu. 96 Dnm noktas 1980'lerdeki yerinden ynetim politikasyla belirdi. Yetkilerin ve ynetim gcnn merkezden (Paris'ten ve merkezi ynetimden) da, telere (Paris dna ve yerel idarelere) kaymasyla. Yerinden ynetim slogan altnda bakanlklarn tara kurulular, seimle ibana gelen blge idareleri ve belediyeler
95 96

www.tesev.org.tr/projeler/ www.tesev.org.tr/projeler/

76

daha fazla kaynak ve yetki sahibi oldular. Bu beraberinde, Paris dndaki birimlere (zellikle hizmet sunan birimlere) esnek davranma olanan getirdi: yerel koullara ve beklentilere daha uygun davranabilme, grevlileri alma koullar bakmndan daha fazla tatmin edebilme, ve benzerleri. Sonuta kamu ilerinin ve hizmetinin yrtlmesinde bir farkllk belirmeye balad. Bunun belirgin eleri yle zetlenebilir: 97 Dikkati, kat kurallar uygulamakla yetinmekten performans hedeflerine, sonu retme endiesine ve kalite arayna kaydrma Hiyerarinin en tepelerinden inen kararlara karn, alt dzeylerin karar srecine alnmas ve tartmaya ak bir ortamda uzlamann salanmas. Emir verme tavrndan, ibirlii anlayna ve katlm psikolojisine kay Usulleri kr krne yerine getirmekten yeni yntemler aramaya ve deneme yapmaya yneli Bu yetki ve kaynak kaymas ok da radikal olmamakla birlikte bakanlklarn merkezi kurulular zerinde bask yaratmaya balad. Deiimden en ok etkilenen bakanlk da Bayndrlk Bakanl oldu. Eskiden btn yatrm kararlarn kendi alr ve uygulamalara gene kendince (kendine uygun zamanda, kendi nceliklerinin izgisinde, kendinin oluturduu ekiplerce) balard. Yeni durum, bakanln bu konumunu allak bullak etti; nk artk yerel ynetimler ncelikleri bildikleri gibi saptyor ve harcamalar kendileri yapyorlard. Bakanln ekiplerini de isterlerse kullanyor, istemezlerse kullanmyorlard. Bu gelime bakanln genel tavrnn deimesine neden oldu. Bununla da kalmad. Bakanlk kendi i ileyiini, ynetim tarzn ve rgtlenmesini ciddi olarak gzden geirme durumunda kald. Bu nedenle de 1980'li yllarda Bayndrlk Bakanl ilgin reform almalarnn balatld ve olumlu sonularn alnd, bu yzden de acllama abasnn banda gelen bir bakanlk oldu. 1989'da zamann Babakan olan Rocard'n bir genelgesi bu deiimin genellemesine ve yaygnlamasna frsat verdi, resmiyet kazandrd. Rocard bu genelgesinde "Salam hesap verme mekanizmalar kurulmadan zerklik olamaz.
97

www.tesev.org.tr/projeler

77

Derinlemesine deerlendirme yaplmazsa hesap verme mekanizmalar almaz. dari eylemden elde edilen sonular tartlma konusu olmazsa deerlendirme bir ie yaramaz." Bu ifade yeni reform stratejisinin ana esini belirliyordu: hesap verme mekanizmalar, deerlendirme ve sonularn tartma konusu olmas. Bu ereve iinde gndeme Sorumluluk Merkezleri kavram geldi. Sorumluluk Merkezleri Paris'teki bakanlklarn tara rgtlerinde oluuyor. Bunlar merkezle bir "kontrat" imzalyorlar. Bu anlamalar birimlerin verecekleri hizmetin hedeflerini, performans ltlerini ve dier koullar belirliyor. Bunun yannda onlara bir tr ynetsel zerklik tannyor. Merkezlere esneklikler tayan bte tahsis ediliyor. Bunlarn almalar rettikleri sonular asndan gzetim altnda tutuluyor. Aa yukar 5 yldan beri yaygn olarak devreye girmi olan bu uygulamann baarl olduu grlyor. Arl her zaman ok fazla hissedilmi olan ve bu nitelii 200 yldan beri (hatta glenerek) srp giden Fransz brokrasisinde getiimiz 15 yl iinde (yurtta tarafndan ak biimde fark edilip yaanan) nemli hafiflemeler oldu. dari kltrde radikal bir deiim yaanmaya baland. Dikkatler ve ncelikler yalnzca kurulularn iine ve onlarn patronu durumundaki glere (politikacya ya da st dzey yneticilerine) dnk olmaktan kurtulup, yava yava yurttaa kaymaya balad. Yurttalarn idari ilemler konusunda bilgilendirilmesinde, onlarn idareyle olan ilikilerinin kolaylatrlmasnda nemli admlar atld. 98

2.5.2. ngiltere
dari sistemi tek parlamento ve tek hkmet tarafndan ynetilen niter bir devlet olan ngiltere yaklak olarak 50 milyonluk bir nfusa sahiptir. ngiltere olarak nitelendirdiimiz lke aslnda Byk Britanya ve Kuzey rlanda resmi kimliini tamakta ve ngiltere, Galler, skoya ve Kuzey rlandadan olumaktadr. Birleik Krallk olarak nitelendirilen lkeler topluluu her biri farkl gelenek ve mahalli idare yapsna sahip lkelerden olumasna ramen, krallk anayasal monari ve parlamenter demokrasi ile ynetilen merkezi bir devlettir.

98

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.71.

78

ngilterede geleneksel kent ynetim yaps 19. yzyln balarna kadar baz deiikliklerle beraber srmtr. 1835 ylnda yaplan bir deiiklik, ehirdeki baz zmrelere tannn ayrcalklar iermekte idi. Bu 1888 ylna kadar devam etti. Bu ylda yaplan deiiklikle illerin seimle belirlenen ve tamamen demokratik biimde alan meclislere kavumas salanmtr. Birleik Krallkta ulusal hkmetin yani merkezi idarenin yannda, yerel seviyede rgtlenmi mahalli birimler de bulunmaktadr. ngiliz yerel ynetimleri temelde baz metropoliten ehirler dnda iki kademeden olumaktadr. Bunlar countyler (iller) ve districtlerdir (ileler). Mahalli birimlerin kademelenmesinde ki temel lt nfustur. lk basama oluturan countylerin ortalama nfusu yarm milyonun zerindedir. kinci basama oluturan districtler de ise nfus ortalama olarak yz bin civarndadr. Her iki yerel ynetim sistemi de seimle ibana gelen bir meclise sahiptir ve bu meclis mahalli birimin karar organdr 99 . ngiliz yerel ynetimleri olduka geni grev, sorumluluk ve yetkiyle donatlm kapsaml bir zerklie sahiptirler. 1940lardan gnmze kadar ngiliz yerel ynetim birimlerinin yetki ve grevlerinde azalma olmam, zerklikleri devaml bir ekilde artrlmtr.

99

Structure of Local Government in Great Britain, http//:www.alliance.napawash.org.

79

Tablo: 1ngiltere, skoya ve Gallerde Mahalli dare Birimlerinin Grevleri

Metropolitan Alanlar ve London Boroughs

Countiler Blge Meclisleri x x x x x

Metropol olmayan alanlar

Eitim
Kiisel, Sosyal Hizmetler

x x x x x x x

Halk Sal tfaiye Yollar Konut Ktphaneler Elence

x x x x x

Hizmetleri: x

Parklar, havuzlar Ekonomik Gelime p toplama Kat atk Ynetimi Mahkemeler Mezarlklar Mzeler ehir Planlama
evre ve kamu sal

x x x x x x x x

x x

x x

x x x x

Kaynak:Local Government in The United Kingdom 100

ngilterede yerel ynetimler eitli kaynaklardan gelir elde etmektedirler. Bunlar arasnda nemli bir yere sahip olan meclis vergisi 1999-2000 mali ylnda

100

http://www.aliance.napawash.org/ALLIANCE/Picases.nsf

80

toplan gelirlerin %25ini karlamtr. Giderlerini kendi z gelirleri ile karlama imkan bulamayan yerel ynetimlere merkezi idare tarafndan da nemli miktarda yardm yaplmaktadr. Yukarda saylan iki ana gelir kalemi yannda yerel ynetimlerin sahip olduklar ok eitli gelir kaynaklar bulunmaktadr. ngilterede yerel ynetimlerin harcamalarnn toplam kamu harcamalarna oran %30 civarndadr. Bu denli yksek harcama yapabilmek elbette ki yeterli gelir kaynaklarna sahip olmay gerektirmektedir. Genel hatlar itibari ile incelemeye altmz ngiliz yerel ynetim sistemi olduka karmak bir yaplanma gstermektedir. Bunun temel nedeni ise krall oluturan lkelerin her birinin farkl yerel ynetim yaplar sergilemeleridir. Birleik Krallkta lkelerin yerel ynetim yaplar tarihi seyir ierisinde eitli reformlara tabi tutulmutur. Yaplan reformlarda gze arpan en nemli zelliklerden biri yerel ynetimlerin saylarnn azaltlmaya allmas dieri ise karmak yaplanmadan uzaklalmasdr. 101 Margaret Thatcher 1979'da iktidara geldi. Ar liberal grler tayan babakan bu politikann nda kamu ynetimini bir temel sorun olarak ele almaya karar verdi ve bu yaklam srarla srdrd. ngiltere'nin 1980'lerde yapt radikal deiikliklerin ve bu giriimlerin (stratejisi deimi olsa bile) bugne kadar srp giden bir reform hareketine dnmesinin temelinde Thatcher'in srarl takipiliinin yatt sylenir. Hatta Bakanlar Kurulu toplantlarnda bakanlara reform giriimlerinin ayrntlar hakknda hesap sorduu ve bakanlara zor anlar yaatt anlatlr. Bu olguda reform stratejisi bakmndan nemli bir ders olduu da eklenir. Buna gre, bir deiim eyleminin baars en tepedeki kiinin ona srarl olarak sahip kmasna ve bu sahiplik duygusunu kamuoyu dahil herkese aka hissettirilmesine baldr. Nitekim, baka lkelerin deneyimlerinde de bu zellik dikkati ekiyor. Hatta, bu anlayn yerlemesinde ngiliz deneyiminin nemli pay olmutur, denilebilir. 102

101

Ahmet Ulusoy, Tark Vural, Birleik Krallkta (ngiltere Ve Galler) Mahalli darelerin Grevleri ve Mali Yaplar, ss.11-12 www.ceterisparibus.net 102 www.tesev.org.tr/projeler

81

2.5.3. Almanya
Almanya, 16 eyaletten oluan bir federal devlettir. Eyaletler aka federal parlamentoya braklm olmayan her konuda yasama ve yrtme erklerine sahiptirler. Eyaletler kedi temsilcilerinden oluan federal senato yoluyla federal dzeydeki yasam faaliyetlerine katlrlar. 103 Alman yerel ynetimlerinin tarihsel geliimine bakldnda, kronoloji asndan Fransa ile benzerlik arz etmektedir. Ancak, yerel ynetimlerin geliimi Alman-Prusya tarihinin zelliklerine gre kendine has bir ekilde gelimitir. 19. yzylda Fransz devriminden etkilenilerek hazrlanan yerel ynetimler yasas; yerel ynetimlere bamsz ve tam yetkili yerel meclislere sahip olma hakk vermitir. Bu yasa ile oluturulan iki kademeli meclis vard. Birincisi kent meclisidir. Balangta herkesin seilmesi mmkn olmasa da zamanla deierek herkesin meclis yesi olabilecei bir yapya sahip olmutur. kincisi ise; atama ile ibana gelenlerin oluturduu meclis. Her iki mecliste yetki ve grev bakmndan birbirine eittir. Bu iki meclisin yannda yrtmenin ba olarak belediye bakan yer alr. Belediye Bakan, hem merkezi hkmetin yapmas gereken ileri onlar adna takip eder hem de yerel mahiyetteki belediyenin asli grevlerini yerine getirir.104

2.5.4. Amerika Birleik Devletleri

Amerika Birleik Devletleri, bir sper devlet olarak dnya dengesinin bir ucunda yer alr. Ancak bir ynyle yeryznn en yeni devletidir. Ynetim biimi bakmndan zgrlk bir tutum ve demokratik anlaya, ekonomik ynden liberal bir sisteme sahiptir. Yeryznde bulunan eski ve yeni devletlerin pek ou Amerika Birleik Devletlerinin, devlet ynetimi biimine benzer bir ynetim kurmaya ve iletmeye bir bakma liberallemeye alr. Birka cmle ile deinmek ve zetlemek gerekirse, Amerika Birleik Devletlerinde uygulanan ynetim biimi, kaln izgilerinde, kara ve deniz Avrupasndan alnan ve buna az buuk eski yunan rnei katlan bir lde karma
103 104

Kele, a.g.e., s.70. Cokun-Uzun, a.g.e. ss.16-20

82

sistemedir. zgrlkler n planda tutulur. Hemen hi kimse yada kurulu zgrlnden zveride bulunmak istemez. Amerika Birleik Devletlerinde zerk belediyecilik akm, belediyelerin yerel nitelikteki ilerine eyaletlerin karmasna izin vermez. Bu kural kamusal ve toplumsal hizmetlerle kolluk grevlerini yerine getirebilmeleri iin, belediyelere gerekli yetkilerin ve kaynaklarn verilmesini ngrr. lgin olan eyaletlerin anayasalarnda, belediyelerin yapamayacaklar iler deil, haklar ve yetkileri gsterilmektedir ki, grevlerini, yarglarn yorumlarna gerek kalmakszn yerine getirebilsinler. zerk belediyecilik dncesi, hkmetin halka olabildiince yakn olmas ve her yerel topluluun yerel nitelikteki ileri kendilerinin grmesi ilkesine dayanmaktadr. 105 Amerika Birleik Devletlerinde bildiimiz, altmz biimde tekdzen kent ynetimi yoktur. Buradaki kent ynetimi iin u sylenebilir; Amerika Birleik Devletlerinde ka kent varsa o sayda, biri tekinden az ok farkllk gsteren kent yada belediye ynetim biimi vardr. Fazla miktarda olan ynetim biimlerini be ana grupta toplayabiliriz; Gl Bakan-Meclis Biimi: Bakan dorudan halk tarafndan seilir. Gsz Bakan-Meclis Biimi: Bakan meclis yeleri, Maliye memurlar ve dier daire bakanlar belirler. Komisyon Biimi: Belediye hizmetlerini sunan daire bakanlar sra ile bakanlk grevini yerine getirir. Meclis Ynetici Biimi: Bakan halk tarafndan seilen meclis yeleri belirler. Halk Temsil Biimi: Kk yerleim yerlerinde uygulanr ve dorudan demokrasi rneidir. Halk, bakan tarafndan alnan her karara annda mdahale edebilir. 106 Amerika Birleik Devletleri'nde federal devletin ok byd ve o oranda da hizmet dzeyinin dt, ar bir brokrasinin ekonomiyi ezdii uzun yllar boyu
105 106

Kele, 1994. Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.33 Ahmet Sezai Aydn, Amerika Birleik Devletlerinde Yerel ynetimlerle Merkezi dare-Federal Devlet likileri, Trk dare Dergisi, Mart 1990. Say:386, s.182-184.

83

ikayet konusu oldu. 1970'lerin banda yaplan kamuoyu aratrmalar "devletin iyi altn dnyor musunuz?" sorusuna halkn %76 orannda olumlu yant verdiini saptamt. 1990'larn banda yaplan benzeri baka bir aratrma ise olumlu yantn %21'e dtn gstermiti. Bu gvensizlik duygusunu yok etmek iin 1980'lerde zelletirme, baz konularn federal devletten eyaletlere ve belediyelere kaydrlmas, baz mevzuatn kaldrlmas ve baz konularn mevzuatla dzenlenmesinden vazgeilmesi ve benzeri yntemler kullanld. Daha sonra, 1990'larn banda bu nlemlerin yetersiz olduu dnlmeye baland. Kamu ynetimine yaplan yaklamn temelden sorgulanmas gerektii ileri srld. Gerekten de hkmet programlar ile ilgili tartmalar hep harcanacak parann miktarna odaklanmt. Oysa tartma harcamayla ne elde edildii konusuna kaymalyd. Yurtta ilgilendiren ortaya kan sonutu; ka dolarn harcand deil. Baka bir deyile, konu performansla ilgiliydi. Bu saptama Amerika'da yeni bir akm balatt. Ulusal Performans ncelemesi (NPR) adn tayan bu politika yurtta n plana yerletiriyor, federal hkmet grevlilerine daha iyi sonular elde edebilmeleri iin yetkiler veriyor, brokrasiyi azaltyor ve gereksiz etkinlikleri ve kurallar ortadan kaldryor. Bu politikann sonular ve zellikleri yle sralanabilir: 107 Son 7 yl iinde federal hkmette personel says %17 orannda azald. (Ancak yetkiler daha aadaki dzeylere kaydrld iin eyaletlerde ve belediyelerde artt Birimler yeniden yaplandrlmakta. Uzak yerlerdeki kk birimler kapatlyor, ayn anda da baz birimler glendiriliyor Hizmet dzeyini iyiletirmede nlemler alnyor. Bu amala standartlar gelitiriliyor ve kyaslama yaplabilecek konularda zel kesim kurulularyla kyaslamalar yaplyor. alanlara zel eitim veriliyor. Kamuoyu aratrmas yoluyla hizmetleri kullananlarn grlerine bavuruluyor Birimlerin yneticileri de, alanlar da yetkili klnyor ve kat kurallara tartmasz uyma psikolojisi yerine elde edilmek istenen sonulara ynelme duygusu gelitiriliyor

107

Aydn, a.g.m., s.185.

84

Birimlerde "reform laboratuarlar" gelitirildi. (200'n stnde.) Bunlarda, alanlar her trl hiyerarinin tesinde bir araya gelip baz eyleri nasl iyiletirebileceklerini aratryorlar, bir sonuca varnca da onu uyguluyorlar

Kurulularn tamamnda en st yneticiye dorudan doruya bal ve kuruluun ynetiminin iyiletirilmesinden sorumlu olan grevliler yaratld. Bunlar bir araya getiren "Bakan'n Ynetim Konseyi" kuruldu. Bu konsey reform hareketini federal hkmetin erevesinde yrtyor

Mali ynetimi glendirmek iin muhasebe sistemi iyiletirildi ve bir dizi standart saptand. Kurulularn mali performanslarn tarafsz denetim kurulularnn incelemesine sunmalar istendi

Mevzuat reformu erevesi iinde yeni mevzuat hazrlanrken etki analizi ve benzeri yntemler kullanlarak yasalarn etkenlii gzden geiriliyor. Eski yasalar da ilgili kurulular tarafndan sayfa sayfa elden geiriliyor; bu almann sonucu olarak 16.000 sayfa mevzuat yrrlkten kaldrld, 31.000 sayfada da iyiletirmeler yaplyor.

2.5.5. svire
Hemen her lkede olduu gibi svirede de mahall idareler dzeni lkenin politik, idar ye iktisad yapsnn bir fonksiyonudur. Ancak, svire'nin bu konuda kendine zg baz zelliklere sahip bulunduu da bir gerektir. yle ki: Bugnk svire, konfederasyondan (konfedere devletlerden) domu federal bir devlettir. Bamszln ve egemenliini az ok koruyan bir ok kk devletin birlemesinden doan konfederasyon giderek fiilen federasyona dnmtr. Gerekten, svire Konfederasyonu XII. yzyln sonunda dalardaki kk lkenin Avusturya dklerinin vesayetinden kurtulmak iin 1291 ylnda oluturduklar federal bir anlama ile tarih sahnesine kmtr. Bu durumdan tr, svire Konfederasyonunun meneinde politik zgrl kurtarmak amacna ynelmi asker amal bir birleme sz konusudur. Yediyz yllk bir sre iinde cereyan eden eitli olaylar ve kat edilen aamalardan sonra 1848 ylnda kabul edilen Anayasa ile mevcut Konfederasyon biim ynnden konfederasyon niteliini korumasna ramen esasta federal bir devlete dnmtr. Nitekim, federasyonu oluturan kanton'lar (devletikler) federal devlete braklan yetkilerin dndaki btn alanlarda

85

egemenliklerini srdrmlerdir. 1874 ylnda 1848 Anayasa'nn nemli bir ekilde deitiren yeni bir Anayasa svire halk ve kantonlar tarafndan kabul edilerek yrrle girmitir. Bu sonucu Anayasa'da merkezi devlete sadece mill savunma, federal plandaki adalet hizmetleri ve meden hukuk'un lkenin tm asndan tek bir esasa balanmas grevleri verilmitir. svire'nin siyasal yapsnn zelliini belirten ve yukarda aklanan hususlar, sz geen Anayasa'nn balangcnda yer, alan u ifadede aka belirtilmitir. svire Konfederasyonu konfederelerin ittifakn pekitirmek, svire ulusunun birliini, gcn ve erefini srdrmek ve artrmak amacyla aadaki Anayasa'y kabul etmitir. 108

2.6. AVRUPA BRLNDE YEREL YNETMLERN GENEL YAPISI

Gnmzde yerel ynetimler, siyasal olgunluun gelimesi. demokratik anlayn benimsenmesi ve lke barna katk salamas ynnden ok nemli kurulular olarak grlmektedir. Yerel ynetimlerde gsterilecek baar, demokratik anlayn, gelimesine ve lke dzeyinde daha barl bir ortamn yaratlmasna katk salayacaktr. Bu dorultuda kendisini demokratik olarak tanmlayan lkelerde yerel ynetimler bata halkn ynetime katlmas noktasnda ok nemli ilevler stlenmektedirler. Yerel ynetimler demokratikleme abas iinde olan lkelerde de demokratik ilkelerin uygulama alan bulduu, mikro alanda olarak adeta demokrasinin katlma kanallarnn devreye sokulduu birimler okulu olarak nitelendirilmektedirler. Yerel

ynetimlerin demokratik rejimin temel talarndan biri olduu gr hemen herkes tarafndan kabul grmektedir, Bundan dolaydr ki yerel ynetimleri halka en yakn kurulular olarak gelitirmek ve daha zerk klmak Batl demokratik lkelerin ortaklaa paylatklar ve titizlikle sahip kmaya altklar demokratik ve ada deerlerin banda gelmektedir. Yerel ynetim olgusu Batda, ulus-devleti paralayc deil, btnlemeyi kolaylatrc bir ara olarak grlmektedir. 109

108 109

Nadarolu, a.g.e., ss.169-171 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset., s.5.

86

Avrupa lkelerinde yerel ynetimler, blgesel dengesizliklerin azaltlmas ve yerel kimliklerin kendilerini temsil etmesi noktasnda nemli ilevler stlenmilerdir. zellikle siyasal yerinden ynetim ilkesinin uyguland Almanya ve svire gibi lkelerde bu unsurun daha belirgin olduu sylenebilir. AB yesi lkeler bu sorunlar amak iin Maastrich Anlamasnda subsidiyarite ilkesini AB hukukunun bir paras haline getirmiler ve balayc bir nitelik kazandrmlardr. Buna gre, kamu hizmetleri vatandaa en yakn olan idari ynetsel birim tarafndan yerine getirilmelidir. Hizmet, vatandaa en yakn olan birim tarafndan yerine getirilmediinde ya da istenilen biimde yaplmadnda bir st birim tarafndan stlenilmektedir. Avrupa'da, yerel siyasal zerkliin arttrlmasnn, arzu edilen bir gelime olduuna duyulan inan nedeniyle ve merkezi denetim ve gzetimin yerel dzeyde hizmetlerin ve retilen ilerin doyuruculuunu azaltt, engelledii ve sorumluluk bilinci zorlatrdndan dolay son yllarda yerel ynetimler artan lde etkinletirilmektedirler. 110 Yerel ynetimler mali anlamda AB fonlarndan desteklenmektedir. AB

lkelerinde blgeler aras dengesizliklerin giderilmesi iin geri kalm blgelere mali yardm yaplmas, istihdamn artrlmas iin kaynak salanmas ve igcnn kalitesini artrmak amacyla almalar yaplmas krsal alanlarn slah ve gelitirilmesine ynelik nlemlerin alnmas bu destekler arasnda saylabilir. Trkiye'nin AB'ye girmesi durumunda yerel ynetimler de bu gibi AB destek programlarndan yararlanabileceklerdir. Bu genel deerlendirmelerden sonra, karlacak somut sonulardan bazlar unlardr. 111

2.6.1. Hukuki Bakmdan

Mahall idareler mevzuatnda seimler, imtiyazlar, grevler, sbvansiyonlar, istisna ve muafiyetler, evre korumas gibi alanlarda AB birincil hukuk kaynaklar ile

110

Arif Erenin, Yerel Demokrasi ve Yeni Yaklamlar, ada Yerel Ynetimler Dergisi, Eyll1994 Cilt 3, Say 5. s.3.
111

Kadir Kodemir, Avrupa Birlii Hukuku ve Yerel Ynetimler. Trk dare Dergisi, Mart-2000 Say 426. ss.85-86

87

ynetmelik ve ynergelerine uygun deiiklikler yaplmas, Subsidiyarite prensibinin uygulamaya konulmas, Gereksiz denetim ve gzetim uygulamalarnn ayklanmas, Dorudan demokratik katlm usullerinin mmkn hale getirilmesi, zel idare ve kylerin daha demokratik bir yapya kavuturulmas, stihdam usullerinde ada gelimelerden istifade edilmesinin salanmas gerekmektedir.

2.6.2. Mali Bakmdan

Mahalli idare hizmetlerinde hizmet klfet alglamasn temin edecek deiikliklerin yaplmas, Mahalli idarelerin hizmetlerine halkn katlmnn salanmas, hizmet ile maliyeti arasnda dorudan bir iliki kurulabilir bir mali yapnn gerekletirilmesi gerekmektedir.

2.6.3.Organizasyon Bakmndan
dari yaplanmann nfus, ekonomik ve corafi yap gibi faktrler temelinde farkllamasna msaade edilip, ablon tekilatlanmadan vazgeilmesi, Seilmilerle profesyonel yneticiler arasnda yetki ve grevlerin akla kavuturulmas, Meclislerin ye saysnn ve kalitesinin ykseltilmesi, Mahalli idareler iin standart kadro uygulamasna geilip, kadro ihdas, derece unvan deiiklikleri, aktan atama izinleri iin merkezi idarenin kontrolnn asgariye indirilmesi, Kylerin etkin bir yaplanmaya msaade etmeyen mevcut yaplarnn merkez kyler benzeri yaplanmalarla iler hale getirilmesi, lelerin mahalli idare hviyetine kavuturulmas gerekmektedir.

2.6.4. Byklk Bakmndan

Optimum lein temin edilmesi, bunun iin idari birim saysnn azaltlarak lek ekonomilerinden yararlanlmas, hizmet bakmndan optimum lei temin etmede mahall idare birliklerinden yararlanlmas gerekmektedir.

2.6.5. Dier Bakmlardan

Snr tesi ibirlii imkanlarnn salanmas, deien artlar karsnda bir mecburiyet haline gelen sosyal yardmlama ve dayanma, isizlikle mcadele gibi konularda mahall darelerin grevli ve etkin hale getirilmesi, Mahalli ekonomik

88

kalknmann tevik edilmesinde mahalli idarelere gerekli aralarn verilmesi gerekmektedir. AB'de AB hukukunun yerel ynelimler zerinde yeni bir kademe oluturmasnn baz sorunlara yol aacana ynelik grler de bulunmaktadr. Bu gre gre, AB yesi lkelerdeki yerel ynetimler, devletlerst nitelie sahip olan toplumsal yaamn btn alanlar ile ilgili dzenlemelerde bulunan AB hukukundan etkilenmektedir. nk AB hukukunun ncelii yerel ynetimler asndan da geerlidir. AB ile birlikte yerel ynetimlerin zerinde merkezi ynetimden sonra bir de yeni bir idari kademe getirilmi bulunmaktadr. Bu durum ileyii biraz kark bir hale sokmaktadr. Mahalli idarelerin yerel konular, istihdam ve planlama konusunda sahip olduklar otonominin nitelii ciddi farklklar gstermektedir. Bundan dolay, yerel ynetimler arasnda bir ahenkletirme ve asgari dzeyin salanmas olduka zor olacaktr. 112 Bu durum uygulamada bir takm sorunlara yol aabilirse de, AB hukukunun demokratik yaps nedeniyle yeni imkanlar da ortaya karaca, merkezileme eilimlerinin nne geilecei de dnlebilir. Yerel ynetimler AB'de demokratik ynetim anlaynn ayrlmaz ve vazgeilmez bir parasdr. Yerel ynetim hem etkin ve kaliteli bir hizmet sunumunun hem de siyasal katlmn bir arac olarak grlmekte ve bu yzden nem verilmektedir, AB'ye girii devlet politikas olarak semi ve 1950lerden beri inileri ve klaryla bu ama dorultusunda ilerleyen Trkiye'nin AB'ye giri iin taahht ettii Avrupa normlarn mutlak hakim klmas ve uygulamaya geirmesi gerekmektedir. Bu normlardan bazlarnn Trkiye'nin artlarna uymad ve Trk halknn hazr olmadna ynelik grler inandrclktan uzaktr. Bu genel sonular yannda AB yelii idari anlamda bir takm sonular da douracaktr. Yerel ynetimler glenecek, merkezi denetim azalacak, halka kapal katlm kanallar alacak, temsil dzeyi ykselecektir. AB'ye giri srecinde dier alanlarda olduu gibi yerel ynetim sistemimizin AB normlar dorultusunda reforme edilmesi gerekmektedir. Uzun ylardr devam eden
112

Kodemir, a.g.m. s.72

89

reform istei ve ihtiyac artk bir zorunluluktur. Bu dorultuda, zaman kaybetmeden hantal, katlma kapal, halka kar mesafeli olan brokratik anlayn ortadan kaldrlmas ve modern ynetim anlaylarnn egemen olduu, AB normlarna uygun bir yapnn oluturulmas, gerekmektedir. AB'ye yelik Trk siyasal ve idari yapsnda nemli deiimlere yol aacaktr. Bir ksm egemenlik yetkisinin AB organlarna devri, dier kurumlarda olduu gibi yerel ynetimlerde de deiime yol amas kanlmaz olacaktr. Bu dorultuda bata anayasa olmak zere ilgili yasalarda AB normlarna gre dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Trk ynetim yapsnn deitirilmesi iin yaplacak reformdan daha ncelikli olmak zere bir zihniyet devriminin yaplmas gerekmektedir. Halkn karar alma srelerinden uzak kalmasna neden olan brokratik merkeziyeti yap yerine halka gvenen, halkn mmkn olduunca kendisiyle lgili kararlar almasna olanak verecek bir siyasal ve ynetsel yap mutlaka oluturulmaldr. 113

2.7. AVRUPA BRL UYUM SRECNDE YEREL YNETMLER

Gnmzde demokratikleme ideallerinin ykselen deer haline gelmesi ve yerel deerlerin n plana kmas yerel ynetimlerin nemini daha da artrmtr. Kreselleen sorunlar ve uluslararas ilikiler sisteminde yerel ynetimlerin rol giderek artmaktadr. Trkiye'de yerel ynetimler ilk kurulularndan beri nemli deiiklikler geirmi ve Trk ynetim yapsnn vazgeilmez kurumlar haline gelmilerdir. Yerel ynetimlerin lkemizdeki durumuna bakldnda, gerek demokratiklik gerekse de hizmet gtrme balamnda kendilerinden beklenileni veremedii grlmektedir. Srekli yeni reform giriimleri olmasna ramen bunlarn yaama geirilmesi mmkn olmamtr. Yerel ynetimlerin AB'ye giri srecinde Trk kamu ynetimi sisteminin kkl bir revizyona tabi tutulmas, gerek demokratiklik gerekse hizmet gtrme fonksiyonlarnn yeniden tanmlanmas ve yaplandrlmas gerekmektedir.

113

Bekir Parlak-Hseyin zgr(Der), Avrupa Birlii ile Btnleme Srecinde Trkiye'de Yerel Ynetimler, Turgay UzunHseyin Kurt, Avrupa Birlii'ne Giri Srecinde Trkiye'de Yerel Ynetimler ve Sorunlar, Alfa Yaynlar 1.Bask, stanbul: 2002. s.96.

90

Dnyada yaanan gelimeler dorultusunda eskiye ait kavramlar ve kurumlar yerini yeni kavramlar ve kurumlara brakmaya devam etmektedir. On yl ncesinin zerinde tartlmasnn bile dnlemeyecei ulus-devlet olgusu, ulusst organizasyonlar ve yeni uluslararas siyasal ve ekonomik oluumlar sayesinde olumsuz projeksiyonlarda giderek anan belki de ileride ortadan kalkabilecek bir kavram olarak deerlendirilmektedir. Yine bu balamda, "snrlarn masumiyeti", "i ilerine karmama" gibi bir zamanlarn adeta simge haline gelmi ilkeleri giderek zayflam, uluslararas mdahale olgusunun ortaya kmasyla da eski nemini kaybetmitir. 1990'lar dnya tarihinde ok nemli bir dneme iaret etmektedir. Duvarlarn yklmasyla birlikte demokrasi, insan haklar selfgovernment, lkeleri birer ykselen deer halinde zerinde uluslararas uzlaya varlan deerler olmutur. 114 Kreselleme olgusu, teknolojide yaanan ba dndrc gelimeler yeni sonular beraberinde getirmitir. Bu gelimeler dorultusunda yerel ynetimlere bak asnn da deimesi kanlmaz hale gelmitir. Kreselleen sorunlar ve uluslararas ilikiler sisteminde yerel ynetimlerin nemi azalmak yerine aksine giderek artmaktadr. Dnya, birbirine zt gibi grnen iki deiim srecini yaamaktadr. Kresel anlamada yaanan bu gelimeler karsnda lkemiz idari ve siyasal yapsnn bunlardan etkilenmemesi mmkn deildir. Tanzimat'tan beri yzn Bat uygarlna dnm Trkiye'nin siyasal ve ynetsel anlamda kkl reformlar yapmas kanlmaz bir gereklilik olarak durmaktadr. 1950'lerden beri Avrupa Birliine katlma, bir devlet politikas haline gelmi, ancak imdiye kadar bu hedefte istenen sonuca ulalamamtr. Kreselleme ve demokratikleme sreci ile birlikte, demokratik ynetim anlaynn ayrlmaz bir paras olan yerel ynetim olgusu, yeni gelimelerden doal olarak olumlu ynde etkilenmi demokratik lkeler yerel ynetim birimlerini glendirerek nasl daha demokratik ve katlmc yerel ynetimlerin kurulaca sorusu zerinde aba harcamlar, bu aba halen de sonlanm deildir. Gnmzde yerel ynetimlerin nem kazanmasnda iki temel enin etkin olduu sylenebilir. Bunlardan birincisi, yerel ynetimlerin

114

Uzun-Kurt a.g.e., s.74.

91

demokratik yapnn etkili bir aktr ve vazgeilmez koulu olduu ynndeki dncedir. kinci ise, yerel ynetimlerin halka, dorudan ve ucuz hizmetleri sunabilen ve halk katlmna imkan veren ynetsel birimler olarak grlmeleridir. Dnyada bu gelimeler olurken lkemizde yerel ynetimlerle ounlukla speklasyon boyutunu gemeyen tartmalar yaanmaktadr. Modern anlamdaki yerel ynetimlerin lke ynetim yaps iinde yer almas yaklak yz elli yllk bir gemie sahiptir. lk kurulma dneminden gnmze temel yap pek deimemesine ramen, deien kresel, siyasal ve toplumsal artlar ayn zamanda yerel ynetimlere farkl bak alarndan baklmasn salamtr. Yerel ynetimlerin ynetim yaps iinde yer almasndan gnmze kadar yerel ynetimler, ynetim sistemimizin vazgeilemez bir paras haline gelmilerdir. lk kurulularndan bu yana gerek yasal temeller asndan ve gerekse rgt yaps asndan nemli deiiklikler geirmilerdir.

92

3.1. YEREL YNETM SORUNLARI ve NASIL ZLEBLR

Yerel ynetimlerin zelde ve genelde olmak zere ok eitli sorunlar bulunmaktadr. Beikten mezara kadar hizmet veren yerel ynetim kurulularndaki sorunlarnda bu denli eitli olmas gayet normaldir. Sorunlara tek tek deinemeyeceimiz iin ana hatlaryla drt grupta incelemekte fayda vardr. 115

3.1.1. dari Sorunlar ve zm nerileri

dari sorunlarda merkezi ynetimle yerel ynetimler arasndaki ve yerel ynetimlerin kendi i yapsndan kaynaklanan sorunlara deinilmitir.

3.1.1.1. Yrtlebilir Karar Almnda Yetersizlik

Yerel ynetim kurulular zerindeki ar vesayet hali, bu kurulu organlarnn yrtlebilir nitelikte karar almalarn engellemektedir. Oysa bu kurulular kendi organlar aracyla yerel hizmetler iin yrtlebilir ve uygulanabilir kararlar alabilmelidir. nk yerel ynetimlerin varlk nedenlerinden birisi de yerel demokrasiyi gerekletirmektir. Vesayet denetiminin snrlar daha net izilmeli dolaysyla yoruma ak olacak znel yaklamlarn olumsuz etkilerinden korunmaldr. Yerel ynetimlerin yerel mahiyetteki tasarruflarndan dolay znel yaklamlarla ar ekilde sktrlmas, o blgede yerel demokrasinin dolaysyla toplam da lke demokrasisinin gelimesini mmkn klmaz.

3.1.1.2. dar ve rgtsel Saydamlkta Yetersizlik

lkemizdeki yerel ynetimlerin, hemehrinin yerel ynetimlerin ilem ve faaliyetlerinden bilgi edinmesine ve kendi sesini bu kurululara duyurmasna yeterince imkan salayacak niteliklere sahip olmad grlmektedir. Oysa yerel topluluka oluturulan ve varlk nedenini bu toplulua hizmet etmek olan yerel ynetimlerin planlar, programlar, uygulama kararlar zerinde; hemehrinin bilgi edinme hakkna sahip olmas gerekir.

Bu blmde, sorunlarn tespiti aamasnda byk oranda KAYA Projesi Raporundan yararlanlmtr.

115

93

ada ynetim yaklamlarnn temel zelliklerinden birisi de effaflktr. Bir ynetim (Merkez veya Yerel) effaf olduu lde halkn gvenini kazanr. Gelien teknolojik gelimeler effaflamak isteyen yerel ynetimlere kolaylk salamaktadr. Ayn zamanda, e-devlet uygulamasnn yerel ayann oluturulmasna balanm olunacaktr.

3.1.1.3. Yetki Genilii lkesinin Uygulanmasnda Yetersizlik

Yerel ynetim kurumunun olumasn salayan temel eler, yerel nitelikli kamu hizmetlerinin yrtlmesinde yetki ve sorumluluun doal olarak bu kurululara braklmasn gerektirmektedir. nk yerel nitelikli kamu hizmetlerini yrtme sorumluluu ve yetkisinin yerel ynetimlere braklmasndaki snr, bu kurulularn gcn belirleyen gstergelerden birisidir. Oysa lkemizde yerel ynetimlerin grev alanlar hem ok dardr, hem de bu alan giderek balangta ngrld snrn da altna dm, yerel ynetimlerin yetkisindeki birok grev merkezi ynetimce stlenilmitir. Merkezi ynetim, yerel mahiyetteki hizmetlerin sunulmasnda yerel ynetimleri tam yetkili klmaldr. Dadaki obann, kydeki Ali aann, belde sakini Mehmet beyin ihtiyacnn ne olduunu, ne ekilde giderilebileceini en iyi kendisine en yakn idareci (Muhtar, Belde Yneticisi) bilir. Bu nedenle, Bu grevleri yerine getirecek birimleri brokrasi ad altnda ezmeden, gerekli yetki ve hareket serbestisi tannmaldr.

3.1.1.4. ada ynetim Tekniklerinden Yararlanmada Yetersizlik

Yerel ynetimlerde ada ynetim tekniklerinden yeterince yararlanlmad grlmektedir. Gerek belediyelerde gerekse il zel idarelerinde hizmetlere plan, program disiplini iinde yaklam, i rgtlenme, liderlik, iletiim, egdm, denetim, deerlendirme, performans bte, mali analiz, insan gc istihdam, hizmet ii eitim alanlarnda kimi belediyelerde snrl uygulamalar dnda, ada ynetim tekniklerinden genellikle hi yararlanamamaktadr. Bu ada ynetim tekniklerden yeterince yararlanmama olgusu, yerel ynetimlerin, zellikle belediyelerin nemli bir eksiklii olarak kendini gstermektedir. nk yeterince mali kaynaklara sahip olsalar bile bu kaynaklar

94

verimli ve etkili bir ekilde kullanacak ynetim teknikleri uygulanmadka, istenilen kalitede hizmet retmek mmkn deildir. Bunun yannda mali kaynaklarn verimsiz kullanmdan dolay boa harcanmas da sz konusu olmaktadr. 116 Balangta zel sektrlerin kar oranlarn arttrmak amacyla ortaya kan ynetim teknikleri, bir adaptasyon sreci ile birlikte kamu kesiminde de uygulanabilecei anlalmtr. Bu tr uygulamalar genelde Bykehir Belediyeleri yapm ve olumlu sonular almlardr. Kk lekli belediyelerde; yeni yaklamlarn adaptasyonunu salayacak personelin olmamas ile birlikte uygulayacak personelin de nitelik olarak yetersiz olmas bu konulardaki uzman personellerden hizmet ve eitim satn alarak bu sorun zlebilir.

3.1.1.5. Yetki ve Grev Dalmnda Karmaa

Yerel mahiyetteki ayn kamu hizmeti birden fazla yerel ynetim birimlerine veya merkezi hkmetin tara tekilatlarna grev olarak verilmitir. Bu durum uygulamada aksaklklara neden olmaktadr. Kamu kurumlar arasndaki grev ve yetki blm yeniden ele alnmal, ayn grevin birden fazla birime verilmemesi gerekmektedir. l zel idarelerine verilen grevler icrac bakanlklarn tara rgtlerince yapld iin, grevler her ne kadar l zel daresinde gzkse de fiilen o grevi yerine getirememektedir. Bu durum l zel daresinin ortadan kaldrmas gerekelerinden birini oluturmaktadr.

3.1.1.6. Sahip Olunan Personelin Nicelik ve Nitelik Adan Yetersizlii

Bu sorun zelikle gelimemi ile belediyeleri ile kk belde belediyelerinde ky muhtarlklarnda yaanmaktadr. Mali adan gsz olan yerel ynetim birimleri yeteri kadar personel altramamaktadr. Mali adan sorun yaamasa da mevcut sosyal evrenin geni olmamas veya yerel ynetim birimi iinde fazla ilerleme ansnn olmamas nitelikli personelinde bu birimlerde almasn engellemektedir. Kk belediyelerde bte imkanlarnn yetersizliinden personel sorunu yaanmaktadr. Kk belediyelerin % 25inde hibir teknik eleman yoktur. Ortalama bir kk belediyede personel says 12 dolayndadr. Bunlarn eitim
116

Cokun-Uzun, a.g.e., s.55.

95

dzeyi de ok dktr. 117 Birde bunlara seilmilerin, hibir vasf olmad halde sadece seimden nce verilmi baz szleri (seim almalarna maddi manevi katk salayan ve zellikle airet anlaynn devam ettii blgelerde siyasal destek karl verilmi kadro szleri) yerine getirmek iin alm olduu personeller eklendiinde, ekonomik adan ar aksak ilerlemeye alan sistem hi ilemez hale geliyor. zelikle kk belediyelerde karmza kan yetersiz ve niteliksiz personel sorununun zm konusunda; ncelikle ok kk paralara blnm yerel ynetimleri optimal bir byklkte toplamak gerekmektedir. Daha sonra, Yerel ynetim personeline ilikin kadro ihdas, atama izni gibi konulardaki merkezi ynetimin yetkisi kaldrlmaldr. Yerel ynetimler eitlik ve liyakat ilkesini uygulamak kaydyla, kendi personelini alabilmeli ve cretini belirleyebilmelidir. Ancak bu durumun siyasallama ve kayrmacla dnmemesi iin gerekli tedbirler de alnmaldr. Her seim sonras personel zerinde gerekletirilen fiili yama sistemi snrlandrlmaldr. zellikle belediyelerde seim sonras yaanan, yer deitirme ve greve son verme uygulamalar seilmi yneticinin evresinde bulunan baz kadrolarla snrlandrlmaldr. Yerel ynetimlerde istihdam edilen personel iin ayr bir personel yasasna ihtiya vardr. Yerel ynetim personelinin hizmet ncesi ve hizmet ii eitimine ilikin yeni dzenlemelere gidilmelidir. Eitim sadece alanlarla snrl tutulmamal seimle ibana gelen yneticileri de kapsamaldr.118

3.1.1.7. Teknolojik Gelimelere Ayak Uydurmada Yetersizlik

Yerel ynetimleri en ok etkileyen teknolojik gelimelerin ulatrma ve iletiim alanndakiler olduu sylenebilir. Kitle haberleme aralarndaki gelime yalnz bir lkenin eitli blgelerinde yaayan insanlar birbirlerine yaknlatrmakla kalmaz, btn dnyada ortak yaam biimlerinin domasna da yardmc olur. nsan haklar kavram bu gerei yanstabilecek bir nitelik tamaktadr. Bilgisayarn gelimesi de dahil, teknolojik ve snai devrim, kamu ynetiminin her alannda olduu gibi yerel ynetimler zerinde de nemli etkiler yapmtr. 119

117 118

Cokun-Uzun, a.g.e., ss.61-62. Cokun-Uzun, a.g.e., s.60. 119 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.414.

96

amzda teknolojik gelimeler de ok hzl olmu, bu gelimeler sosyal yapda deimeyi olduka hzlandrmtr, zellikle haberleme, ulatrma teknolojisinde meydana gelen deiiklikler mahall idareleri olduka etkilemektedir. Haberlemedeki gelimeler gnlk basnn hzl gelimesi, lkenin her yerine zamannda yaylmas, televizyon, radyo, nihayet telefon ve dier haberleme teknolojilerindeki gelimeler; insanlar deil lke sorunlar ve gelimeleri, dnyann her yerindeki sorun ve gelimelerden haberdar etmekte, dolaysyla gerek merkezi idareden gerek, mahall idarelerden yeni yeni daha kaliteli hizmetler beklemeye, yeni taleplerde, bulunmaya sevk etmektedir. Gnmzde teknoloji o kadar hzl gelimektedir ki, deil kamu kesimi bir ok zel sektr bile bu hza yetiememektedir. Bunun yannda yetiebildiimiz lde yerel ynetimlerin sunmu olduu hizmetlerde veya kendi i ilemlerinde teknolojik gelimelerden faydalanmas gerekmektedir. Bunun iin Hizmet ii eitimler arttrlmaldr. Gerekirse, bu konularda uzmanlam kurum d personellerden yardm talep edilmelidir. Ulatrma teknolojisinde meydana gelen yenilikler, mahall idareleri zellikle metropol blgeleri, byk ehirleri yakndan ilgilendirmekte, kitle ulam ile ilgili olarak gittike karmak hale gelen sorunlarn zmede byk kolaylklar getirmektedir. 120

3.1.2. Mali Sorunlar ve zm nerileri

Mali sorunlarda yerel ynetimlerin karlatklar parasal konular ve kaynak ile ilgili olan sorunlara deinilmitir.

3.1.2.1. Mali Kaynak Yetersizlii ve Kaynak Oluturma Yetkisi

Yerel ynetimlerin yeterli mali kaynaklara sahip olmalar, onlara gl ve zerk kurulu niteliini kazandran en nemli edir. Bu erevede yerel ynetimler kaynak ynnden merkezi ynetime baml kalmamaldrlar. Gerek anlamda demokratik ve gl yerel ynetim kurumuna sahip lkelerde bu amacn gerekletirilmesinde bavurulan temel zm, ilke olarak yerel ynetimlere kimi vergileri toplama yetkisiyle birlikte kaynak yaratma yetkisinin tannmasdr. Bu
120

Atasoy, a.g.e., s.214.

97

yetki, yerel ynetimlere, hizmet gereklerine uygun kaynak yaratma olana verme yannda, yerel topluluun salad akal kaynaklarn harcanmasn daha titizlikle denetlenmesi ve dolaysyla ynetsel etkililik ve verimliliin daha st dzeyde salanmas sonucunu dourabilir. Kukusuz ki bir ok durumlarda, merkezi ynetimin, yerel ynetimlere kaynak aktarmas gerekmektedir. Burada nemli olan, yaplacak bir dzenin yardmlarn nesnel koullarda yerel

gerekletirilmesini

salayacak

kurulmasdr.

lkemiz

ynetimlerinin mali kaynak konusunda yukarda belirtilen alanda da nemli sorunlar vardr. Bu birimlerin z kaynak oluturma imkanlar ok snrldr ve merkezi bteden alnan paylar yetersizdir. Merkezi ynetim yardmlar konusunda geni kapsaml bir akal denge sistemi oluturulmamtr. Yerel ynetimlere kendi kaynan kendisinin bulabilme yetkisi tannmaldr. Tabi ki bu, harcamalarnn tamamnn bu yolla karlanmas anlamnda deil fakat gerektiinde ve uygun zemin olutuunda bu yetkileri de olmaldr. Merkezi hkmetin burada yapmas gereken; blgeler arasndaki gelir farklklarnn ortadan kaldrlmasna ynelik nlemler almaktr. Yerel ynetimler hakknda yerlemi bir genelleme vardr. "Yerel ynetimler merkeze ar bamldr." Yani mali kaynaklarn ounun merkezden geldii ve bunun da yerel demokrasinin geliimini engelledii savunulur. Fakat, kaynaklarn merkezden gelmesi yerel demokrasinin geliimini engellemedii aadaki verilerden anlalmaktadr. Yerel ynetimin merkeze bamll nasl llr? Yerel ynetimin btesi iinde merkezden transfer ne kadar yksekse, yerel ynetim merkeze o kadar baml kabul edilmektedir. yle grnyor ki, merkezden pay transferleri, toplam yerel ynetim gelirleri ierisinde Trkiye'de hi de ar deil. lkelerin bu adan sergiledikleri ortalama yzde 49dur. Trkiye bu ortalama dzeyi sergilemektedir.

98

Tablo:2 Avrupa lkelerindeki Yerel Ynetimlere Aktarlan Paylar lkeler Arnavutluk Hollanda Romanya Bulgaristan Rusya 72 Macaristan Yunanistan Polonya ngiltere Portekiz Trkiye 64 63 60 53 49 48,9 Transfer % 94 83 79 78 Avusturya talya Slovakya Norve Almanya Fransa Finlandiya spanya Danimarka sve Ortalama 29 28 27 25 20 49,03 36 32 44 42 39

Kaynak: Local and regional authorities in Europe No. 61; 2001 (veriler 1996-99 yllar arasna aittir.)

Eer, bir lkede yerel ynetim ne kadar az merkeze balysa o lkede demokrasi o kadar gldr biimindeki yarg doruysa, Hollanda ile Arnavutluk demokrasileri birbirine ok yakn zellikler sergilemelidir; ngiltere demokrasisi Portekiz ve Trkiye demokrasilerinden daha kt durumdadr. Rakamlar, yerel merkezi ynetim arasnda dzenli transferler bakmndan yaplan karlatrmalarn, lkelerde demokrasi derecelerini lmeye ok yardmc olmayacan ortaya koymaktadr. Bu tartma bir yana, burada bizim amzdan nemli olan, Trkiye'de yerel ynetimlerin "ar, arpk bir merkeze mali bamllk" iinde olmadklarn grmektir.

3.1.2.2. Belli lemlerin Yapmnda Sabit Para Biriminin Kullanlmas

Cumhuriyet'in ilanndan bu yana lkemizin ekonomik artlarnda byk deimeler meydana gelmektedir. Gerek mill gelir, gerekse fert bana den gelir srekli ve nominal olarak artmaktadr. Bugnk mahall idarelerimizin dzeni Cumhuriyet ncesi ve Cumhuriyetin ilk yllarndaki mal ve ekonomik artlara

99

gre dzenlenmitir. zellikle bu kanunlarda nemli ilkelerin para deerine gre tayin edilmi olmas, hatta halen baz gelirlerinin para birimi olarak ifadesi ok ciddi sorunlar yaratmaktadr. Salmann bugn anlamsz hale gelmesi ky idarelerinin nemli lde fonksiyonlarm yitirmelerine yol amtr. Keza Belediye Kanununda istee bal ve zorunlu grevler ayrmnn btenin parasal deerleriyle yaplmas, parann srekli deer kayb, karsnda byle bir ayrm anlamsz hale getirmi, her trl grev, her gte ve nfusta belediye iin zorunlu hale gelmitir. 121 Yerel ynetimlerin sunmu olduu hizmet bedelleri gnn artlarna gre gncellenebilmekte fakat, yasada belirlenmi baz cezalar ve alt ve st limitler gerek enflasyondan kaynaklanan nedenlerden gerekse hkmetlerin para politikalarndan dolay zamanla anlamszlamaktadr. Bu nedenle bu tr belirlemelerde para birimi yerine altna veya asgari crete endekslenmesi bu anlamszlamay ortadan kaldracaktr.

3.1.2.3. Kk Belediyelerde Kaynak Sknts

Mali kaynak sknts belediyelerin balca sorununu oluturmaktadr. Belediyeler iinde kk belediyelerin durumu daha ktdr. Trkiye'deki belediyelerin % 60'tan fazlasnn nfusu 5000'den azdr. Buna karlk kk belediyelerin dolayndadr.122 Kk belediye snrlarnda yaayan halkn saysnn azl ve optimal bykle ulamadan belediye yaplmas; bunlarn gelir kaynaklarn kstlamakta dolaysyla sadece merkezden gelecek gelire gre ilem yapabilmektedirler. Yeni yasa tasarsyla getirilecek olan; nfus snrnn 5000e ykseltilmesi nispeten bu sorunu zecektir. Genellemelerden bir dieri, Trkiye'de yerel ynetimlerin personel giderlerini dahi karlamaya yetmeyen bir harcama sistemine sahip olduklar yargsdr. 1999 yl lke geneli verileri bunu dorulamamaktadr. Trkiye genelinde Bykehir belediyeleri harcamalarnn yalnzca %15'ini personele harcamaktadrlar; Trkiye
121 122

ortalama

gelirleri

belediye

gelirleri

ortalamasnn

1/5'i

Atasoy, a.g.e., s.209. Cokun-Uzun, a.g.e., s.61.

100

genelinde bu oran %30'dan azdr; Bykehirler hari dier belediyeler gz nnde tutulursa, personel giderleri %45 dzeyindedir. Belediyelerin kar karya kaldklar resmi kurumlara yada zel ticari kurululara borluluk durumlar; belediyelerde gzlenebilen kriz durumu, genel bir Trkiye gerei olarak deerlendirilmemelidir. Yerel ynetimler, 1980'li yllardan bu yana, ellerindeki tm kaynaklar, zellikle personel demelerinden keserek kullanma becersini yksek dzeyde edinmiler; emek youn belediye ilerini "geici ii" istihdamyla piyasa koullarnda grdrmeye ok almlardr. Yerel ynetim maliyesi zerine konuulurken, allagelmi "p cretleri" saldrsna prim vermemek gerekir. 123 Tablo: 3. Belediye Harcamalarnn Dalm (1999) Cari Harcamalar (Personel giderleri) Yatrm Harcamalar Transfer Harcamalar Belediyeler %45 %29 %31 %24 BB %23 %15 %37 %40

Kaynak: B.A. Gler, T. nar, Belediye Mali Ynetimi, YERYN Raporu, Ankara 2002.

3.1.3. Siyasi Sorunlar ve zm nerileri

Yerel ynetimlerin karlatklar sorunlarn hemen hepsiyle yakndan alakaldr siyasal nedenler. Burada arlkl olarak yerel demokrasinin yerlememesinden kaynaklanan sorunlar yer almaktadr. zellikle fazla nfusun yaamad beldelerde belediye iinde alan personelin politize (siyasallama) olduu gibi halkn kendiside politize olmutur. Bu konuda yaplan bir aratrmada; semenlere yneltilen belediye bakannn faaliyetlerini beeniyor musunuz? ve yine seim olsa ayn bakana oy verir misiniz? sorusuna ankete katlanlarn %41i evet yantn verirken, yine ayn ankette yer alan belediye bakannn baka bir partiden adayln koymas halinde ayn bakana oy verir misiniz? sorusuna ise %41lik ksm iinden sadece %12si evet demitir. Bu da

123

Gler, a.g.e.,

101

yerel halkn politize olduunu aday deil partiyi n plana kardklarn gstermektedir.

3.1.3.1. Halk Katlmnn ve Demokrasinin Yetersizlii

Yerel ynetim kurumlarna demokratik nitelik kazandran en nemli e, bu kurululara halk katlm yollarnn ak olmas ve katlm srecine ilerlik kazandrlmasdr. Halka yerel ynetim kurulularnn kararlarn etkileme olanan veren katlm sreci, halk denetiminin etkililiini de arttrarak, yerel demokrasiye gerek niteliini kazandrr. Seim dnemleri arasnda halkn yerel ynetimlerin karar srecini etkilemesine olanak salayacak yol ve yntemler, bu adan nem tamaktadr. Oysa mevcut sistemde bu anlamda halkn katlm ideal olan dzeyden olduka uzaktr. 124 Yerel ynetimlere halk katlm azdr. Bunun arttrlabilmesi iin sivil toplum kurulularna yerel ynetimlerde sz hakk tannmaldr. Ynetimin saydam yapya kavuturulmas, belde halknn yerel hizmetlerin sunumundan daha fazla haberdar olmasn salayacak bu da, belde halknn ynetime katlma isteini artacaktr. Ayrca, yerel meclislerce alnan kararlar, yaplan ilemler vesayet denetimi altnda engellendiinde veya yavalatldnda, belde halk zerinde olumsuz etki yapmakta bu da katlm orann drmektedir. Belediyeler, mteahhitlik ve kentsel rant sektrne kaynak aktaran yaplaryla dikkat ekmektedir. Belediyelerin, yerel halkn, igcnn kendini yeniden retmesine hizmet eden etkinlikler bakmndan varlklar yok dzeyindedir: Bu grev erevesi hizmetlerde taeron kullanmnn desteklenmesi, zellikle; su, p, toplutam alanlarnda hizmetlerin ticariletirilmesi atba ilerlerken, yerel ynetimlerin demokratikleme srecine nasl katkda bulunabilecekleri nemli bir soru iareti olmaya devam etmektedir. Sorun, yerel ynetimlere daha fazla yetki, grev, kaynak aktarma sorunundan nce, bu birimlerin nasl birer gerek "kamu idaresi" olarak altrlabilecekleri sorunudur. Yerel ynetimler reformu, yerel ynetimler iin zerklik, daha fazla yetki ve daha fazla kaynak talep etmektedir. Ancak bu talep, yerel ynetimleri halka

124

Cokun-Uzun, a.g.e., ss.53-54

102

yaknlatrmak yerine, bu kurumlarn sermaye birikimine, bundan byle kresel sermaye birikimine kaynak aktarma mekanizmalar olarak glendirilmesine dnktr. Bu talep, yerel ynetimleri kendiliinden yada doas gerei demokratik kabul eden yaygn algdan sonuna kadar yararlanmakta ve bu kurumlar gerek demokratikleme srecinin "demokrasi krclar" olarak kullanabilmektedir. 125 Belediye hizmetlerine ilgisizleen halk; bu konuya da gereken duyarll gsterememektedir.

3.1.3.2. Seilmi-Atanm Sorunu ve Vesayet Denetimi

l ynetimlerinin banda bulunan valinin, sadece hkmete kar sorumlu olmas nedeniyle, banda bulunduu yerel ynetim birimlerinin sunmu olduu hizmetlerin etkinliini; valinin kapasitesi bire bir etkilemektedir. Hizmet sunumunda ki bir olumsuzlua karlk mevcut yapdan kaynaklanan bir aksaklk olduunu ileri srebilecekdir. Halka kar siyasi bir sorumluluu olmad iin yani, halk tarafndan ( seim sandnda ) cezalandrlma korkular olmayp bir sonraki atama dnemine kadar grevinin banda kalacaklardr. dari vesayet diye adlandrlan vesayet denetimi; merkezi idarenin yerel ynetimleri denetlemesidir. Bu denetim iki ekilde yaplr; Hukuka uygunluk ve yerindenlik. 1982 Anayasasyla vesayet denetimine ilave edilen yerindenlik, yaplan ilemlerde; toplum yararnn korunmas ve mahalli ihtiyalarn gerei gibi karlanmas konusunda vesayet makamlarna esnek yetkiler tanmtr. Bu denetimin snrlar tam olarak netletirilmedii iin zellikle belediyeler bu denetimden olduka rahatsz olmaktadrlar. Yerel ynetimlerde mevcut olan ift ball (Atanm-Seilmi elikisinin) ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Demokratik olarak seilen siyasi liderin halka daha iyi ve rasyonel hizmet sunma arac olarak grlen patronaj sistemi, ayn zamanda hkmet pozisyonlarna siyasi atama yapma anlamna da gelmektedir. 126 Atanm vali ve seilmi belediye bakannn yerine bir il yneticisi, ilelerde ise ile yneticisi olmaldr. Siyasi adan halka, hukuksal adan ise merkezi ynetime kar
125 126

Gler, a.g.e. Namk Kemal ztrk, Brokrasinin Gc ve Siyaset, Siyasal Kitabevi, Ankara:2003. s.44.

103

il ve ile yneticileri sorumlu olacandan, hizmetlerin sunumunda daha dikkatli ve daha etkin olacaklardr.

3.1.3.3. Krdan Kente Gn Dourduun Sorunlar

Toplumsal gelimeler, zellikle kentlemenin yol at geleneksel kurumlar ve ilikileri ilgilendiren deiikliklerdir. Komuluk ilikileri, aile yaps, i g trleri ve davranlar bu deimelerden byk lde etkilenir. Kentleme, toplum yapsn her ynyle derinden etkiler. Klmekte olan ailenin nitelii, buna uygun biimde deiir, komuluk balar gever, geleneksel i g trleri ve el sanatlar yok olmaya yz tutar. ocuk bakm ve eitimi, genel salk, konut, ulam ve trafik, toplumsal gvenlik, topluca elenme ve evre sorunlar giderek byr. Bu sorunlarn bymesi, kentlerin bymesiyle doru orantldr. Kentlemeyi iki ucundan deerlendirmek gerekir. Bir taraftan kentlerin bymesi, yeni yerleim birimlerinin ortaya kmas, dier taraftan nfusunu yitiren kk yerler ve krsal alanlar iin, hem de nfusun hzl topland yerler iin sorunlar yaratr. Gelimekte olan yada geri kalm lkelerde, krsal yrelerin nfus yitirmesi erozyon biiminde olmakta, byk kentler ok nemli hizmet, planlama ve ynetim sorunlaryla kar karya kalmaktadrlar. Krsal alanlardaki yerel ynetimlerin, azmanlaan kentlerin sorunlarnn zmnde, lke apnda dengeli yerlemenin, ekici zekler yaratmann byk nemi olduu aktr. Bu alandaki almalar, ne yazk ki, bir btnlkten yoksun grnm iindedirler. 127 Mahall idareler kanunlar hazrland zamanki nfus ile bugnk nfusun yerleme yerlerine dalm arasnda byk fark vardr. Trkiye, ok hzl bir ehirleme ve bu ehirlemenin getirdii byk problemlerle kar karyadr. Mahall idarelerle ilgili dzenlemelerin yapld tarihteki sosyal artlar, zellikle nfusun yaps ok deimi; bu gn, ky ve ehir nfus oranlar, o gnn tersine dnmtr.

127

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, ss.414-415.

104

ehir nfusunun art kylere de bir rahatlk getirmemi, tersine, Ky Kanunu kylerdeki hzl nfus artnn getirdii problemleri ve bunun gerektirdii mahall hizmetleri karlayamaz hale gelmitir. 128 Krdan kente gle ortaya kan krsal nfusun azalmas ve kent nfusunsun hzla artmas iki ynl bir sonu ortaya koymaktadr. Bu nedenle zm de iki aamal dnlmelidir. Birincisi; krda yaayanlar bulunduu yerde kalmas iin yaam artlarnn iyiletirilmesine ynelik projeler ( eitim, salk, kltrel hizmetleri arttrarak sosyal yaam seviyelerini arttrmak, verimli tarm tekniklerinden ve gelien teknolojiden yararlanarak daha iyi gelir elde etmelerini salamak, vb.) gelitirmek gerekmektedir. kinci aama ise; her ne sebeple olursa olsun krdan kente gelmi insanlara kent ile uyum srecinde gerekli destein ( kltrel atmay engelleyen sosyal kurslar amak, vasfsz insanlar sanayi veya hizmet sektrnde alabilmesini salayacak meslek kurslar amak, kra dn karar vermi fakat dnmek iin yeteri maddi gce sahip olmayanlara maddi destek salamak, vb.) salanmas gerekmektedir.

3.1.3.4. niter Yapnn Bozulaca Endiesi

Yerel ynetimler, siyasal adan da, demokrasi eitiminin gelimesinde, ulusal birliin glendirilmesinde her zaman nemli roller oynamlardr. Ulusal birliin yerel zerklikten zarar grebilecei anlay eskimitir. Siyasal bunalm dnemlerinde, yerel ynetimler varlklarn daha ok duyurabilmektedirler. 129 Yerel ynetimler, siyasal adan da, demokrasi eitiminin gelimesinde, ulusal birliin glendirilmesinde her zaman nemli roller oynamlardr. Ulusal birliin yerel zerklikten zarar grebilecei anlay eskimitir. Siyasal bunalm dnemlerinde, yerel ynetimler varlklarn daha ok duyurabilmektedirler.

3.1.4. Toplumsal ve Kltrel Sorunlar ve zm nerileri

Toplumsal ve kltrel sorunlar bal altnda; genelde merkezi hkmetin problemleri olarak gzken, fakat gerekte bir yerel ynetim sorunu olan evre

128 129

Atasoy, a.g.e., s.213 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset., s.416.

105

sorunlar, gecekondulama ve toplu konut, yeil alanlarn azl ve kltrel etkinlikler incelenmitir.

3.1.4.1. evre Sorunlar

evre sorunlar bata kentin ve kentlinin sorunudur. Bu nedenle kent ynetiminden sorumlu olan belediyeleri yakndan ilgilendirir. Trl yasalar, evrenin temiz tutulmas, kirlenmenin nlenmesi, kirletenlere yaptrm uygulanmas konularnda, belediyelere yetkiler ve grevler verilmitir 130 . Hava, su, toprak, deniz, grlt ve grnt kirlilii balca evre sorunlar arasnda saylmaktadr. Hzl nfus art, kentleme, teknolojik gelimeler, sanayileme ve ulam aralarnn saysnn artmas; evre sorunlarn douran balca nedenler olarak sralanabilir. lkemizde zellikle Bykehirlerde evre sorunlar nemli boyutlara ulam fakat yeterli zmler bulunamamtr. Bunun temelinde; evre sorunlaryla mcadele etmek, byk bir ekonomik g ile birlikte merkezi ynetim ile uyum iinde almay gerektirmektedir. Yerel ynetimlerin byk ounluu bu konuya aktaracak yeterli denei bulamamakta, bulanlarda daha ok gelecee ynelik olan bu yatrmlar siyasi kariyerleri asndan ok karl bulmadklar iin pek scak bakmamaktadr. Kreselleen dnyada beklide bir ok devletin anlatklar tek konu evre kirliliinin kresel bir sorun olduu anlaydr. Kresel bir boyut kazanan evre kirlilii iin her devletin ulusal bazda almas gereken nlemler vardr. Fakat, bu nlemlerin uygulama aamasnda en etkin rol yerel ynetimlere dmektedir. ncelikle belde halknn sal iin su, hava ve toprak kirliliini engelleyici giriimlerde bulunmal daha sonrada var olan kirlilii ortadan kaldrmaldr. Ekonomik olarak yetersiz kald konularda sivil toplum kurulularyla i birlii yapp sorunu gidermeye almal, o da yetersiz olursa merkezi hkmetten yardm istemelidir.

3.1.4.2. Gecekondulama ve Toplu Konut Yetersizlii

Gecekondu; imar ve yap yasalarna aykr olarak, bakalarna ait arsa veya araziler zerine ve arsa sahibinin rzas olmakszn alelacele ve onamsz yaplar
130

Ruen Kele, Kentleme Politikas, mge Kitabevi, 3.b. Ankara: 1996. s.478.

106

olarak tanmlanabilir. Birok toplumbilimci, arsaya iyeliinin bir kriter olmadn savunmaktadr. O halde sadece kentlerde deil, krdaki birok yap da gecekondu snfna girmektedir. Trkiyedeki gecekondulamann nedenleri; hzl kentleme, krdan kente g orannn ykseklii, yerel ynetimlerin yeterli araziye sahip olmamas ve bu nedenle de gerekli konut yapmn salayamamasdr. Yerel ynetimler, istee bal grevlerinden olan konut yapma, yaptrma, satma veya kiraya verme ilevini yerine getiremediinden ve toplu konut projelerine ynelmediinden ve kk belediyelerde ynelemediinden gecekondu sorunu halen devam etmektedir. evre kirliliinin bir versiyonu olan gecekondulamann sebeplerini tespit edip bunlar ortadan kaldrmaya ynelik admlar atlmaldr. Bunlardan birincisi yukarda da deindiim gibi krdan kente g. Bunu engelleyici tedbirler muhakkak alnmaldr. Bunun nne geilmedii taktirde dier zmler ksa vadeli olacaktr. Gecekondulamann dier bir nedeni olan konut yapm iin gerekli arazinin belediyenin elinde bulunmamasdr. Yerel yneticiler kentin geliim hzn hesaplayarak gelecekteki konut ihtiyacna gre elinde arazi bulundurmas gerekmekte ve zaman geldiinde bu araziyi konut gereksiniminde kullanmaldr. Bir dier ve asl sorun olan toplu konut yapmna gerekli zenin gsterilmemesidir. Yerel ynetimler toplu konut yapmna muhakkak ncelik ve arlk vermelidir. Bunu birka ekilde yapabilir; dner sermaye modeli ile, yerel ynetim birlikleriyle ortak projeler reterek, zel sektrle ortaklklar kurarak veya ahsen kendi iletmeler kurarak. Bu konu ile ilgili olarak yerel ynetimler her trl yasal dayanaa sahiptir.

3.1.4.3. Yeil Alan ve Park Bahe Yetersizlii

ehirlerin ihtiyac olan temiz havay retme grevini yerine getiren orman ve yeil alanlar kent nfusunun artna paralel olarak artmas gerekmektedir. Bunun yannda ocuklarn salkl gvenli bir ekilde yetiip byyebilmesi iin park ve oyun alanlar da gereklidir. Belediyelerin zorunlu grevleri arasnda olmamasndan ve ehir

merkezlerindeki arazinin pahal ve az olmasndan kaynaklanan nedenlerle Yerel

107

yneticiler bu konulara gerekli nemi vermemekte buna bal olarak da kentin cazibesi azalmaktadr. Hzla gelien kentlerdeki bir byk sorun da yeil alan ve park bahelerin yetersiz olmasdr. Kentte yaayan bireyler alma esnasnda karlatklar skc ve kirli ortamdan sklmaktadr. Bu nedenle frsatn bulduunda daha geni, ferah ve havadar ortam ihtiyac duymaktadr. Ayn ekilde kentte byyen ocuklarnda akl ve beden sal iin bu gibi ortamlar gereklidir. Bu nedenle belediyeler bu ihtiyalar giderebilmek iin her frsatta yeil alan ve park bahelerin saysn arttrmal ayrca ehrin ihtiyac olan temiz havay salayacak ormanlk alanlar korumal ve bu alanlar geniletmelidir.

3.1.4.4. Kltrel Etkinliklerin Azl ve Siyasallamas

Toplumlar bir arada tutan ve birbirlerine yaklatran etkenlerden biride birlikte katldklar kltrel etkinliklerdir. Bu etkinlikler halkta hemehrilik duygularn gelitirdii gibi yaad kente aitlik duygusunu da gelitirecektir. Kentlerde belli bal gnlerde yaplan trenler ve etkinlikler haricinde yeteri miktarda etkinlik dzenlenememekte, dzenlenenlerde genellikle siyasallat iin belli bir gruba hitap etmektedir. zellikle kk yerleim birimlerinde belediyelerin dzenlemi olduklar faaliyetler belediye bakanlarnn siyasi karlarn ve reklamlarn n plana karma istekleri nedeniyle amacna ulamada eksik kalmaktadr. Kentte yaayan bireylerde grlen hemehrilik duygusunun eksiklii, kltrel anlamda yaplan etkinliklerin azlndan kaynaklanmaktadr. Yerel yneticiler sosyal, kltrel, sportif ve hatta ekonomik etkinlikler dzenlemeli, bunlara halkn geni katlm salanmal, bylelikle hemehrilik duygusu gelitirilmelidir. Yerel ynetim birlikleriyle ibirlii iinde hareket ederek dier kentlerle de kltr alverii yaplmaldr. zellikle kk kentlerde belediyeler tarafndan organize edilmi etkinliklerde belediye bakannn bal olduu siyasi partinin n plana karlarak etkinliin siyasallatrlmas belde halknn katlmn drecek sadece belli gruba hitabetmi

108

olacaktr. Oysa bu tr organizasyonlarda mmkn olduunca siyasi propaganda yaplmamaldr.

3.2. YEN KAMU YNETM YASA TASARISININ YEREL YNETMLERE ETKS

Bilindii zere lkemizdeki merkezi ynetim anlay ve uygulamas anayasamz ile belirlenmitir. Merkezi ynetim, corafya durumuna, ekonomik artlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine gre, illere; iller de dier kademeli blmlere ayrlmaktadr. Yerel ynetimler ise, il, belediye veya ky halknn yerel ortak ihtiyalarn karlamak zere, kurulu esaslar yasayla belirtilen ve karar organlar, yine yasada belirtilen semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzel kiileridir. Dolaysyla, yerel ynetimler dendiinde u birim lkemizde kurulu ve iler haldedir: 131 1. l zel dareleri: Halen mevcut 81 ilde, il valisinin bakanlnda kuruludur. 2. Belediyeler: Halen 16 Bykehir belediyesi ve 3215 il, ile ve belde belediyesi bulunmaktadr. 3. Kyler: Halen 35.111 ky bulunmaktadr. Anayasamza gre, yerel ynetimlerin kurulu ve grevleri ile yetkilerinin, yerinden ynetim ilkesine uygun olarak yasayla dzenlenmesi ngrlmtr. Ancak, bu yetkinin yan sra, merkezi ynetim aada yer alan drt genel amaca ulalabilmesi iin, yasada belirtilen esas ve usuller erevesinde yerel ynetimler zerinde idar vesayet yetkisine sahip bulunmaktadr. Bunlar; 1. Yerel hizmetlerin ynetimin btnl ilkesine uygun yrtlmesi, 2. Kamu grevlerinde birliin salanmas, 3. Toplum yararnn korunmas, 4. Yerel ihtiyalarn gerei gibi karlanmas amacyla idari vesayettir. Kamu Ynetimi Temel Kanun Tasarsnda yerel ynetimler 51 esas ve 9 geici maddeden oluan KAYTEK Kanununda yerel ynetimlere ilikin pek ok dorudan ve dolayl madde veya hkm bulunmaktadr. Buna gre, rnein
131

Bu blmn yazmnda KAYTEK metninden yararlanlmtr.

109

Kanunun 5/e maddesinde ad gemedii halde, "grev, yetki ve sorumluluklar, hizmetten yararlananlara en uygun ve en yakn birime verilir" denilerek, yerel, yerinden ynetim anlayn betimleyen "Subsidiarity" ilkesinden sz edilmitir. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn 4. maddesinde yer alan bu ilkeye gre, kamu hizmeti sunma sorumluluklar genellikle ve tercihen vatandaa en yakn olan makamlar tarafndan kullanlmaldr. Tasarda yerel ynetimlere ilikin olarak yer alan konular, aadaki balklar altnda ele alnm ve deerlendirilmesi yaplmtr. Tasarda en radikal reform nerilerinden biri, yaplacak ilk yerel ynetimler seiminden sonra yrrle girmesi istenen Mahalli dareler Halk Denetisi uygulamasdr. Bylece, Batda bir ok rnei bulunan etkili bir kamu denetim sistemi getirilmek istenmektedir.

3.2.1. Tasarnn Amac

Kamu Ynetimi Temel Kanun Tasarsnn amac, metnin birinci blmnde u drt grupta belirlenmi: 132 1. Katlmc, saydam, hesap verebilir ve insan hak ve zgrlklerini esas alan bir kamu ynetiminin oluturulmas; 2. Kamu hizmetlerinin adil, sratli, kaliteli, etkili ve verimli bir biimde yerine getirilmesi iin merkezi idare ile yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi; 3. Merkezi ynetim rgtlenmesinin yeniden yaplandrlmas; 4. Kamu hizmetlerine ilikin temel ilke ve esaslarn dzenlenmesi tasarnn birinci amacnda, ok genel ve ada kavramlar bulunmaktadr. Bilindii zere, bunlarn etkinlii ilerlik kazand lde artmaktadr. kinci ve nc amalarn ise, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde yerel ynetimlerle merkezi ynetim arasndaki grev, yetki ve sorumluluklarn paylamna ve rgtlenmeye ilikin olduu grlmektedir.

3.2.2. Tasarnn Kapsam

132

Kamil Ufuk Bilgin, Gr Dergisi Kamu Ynetimi Temel Kanun Tasars, Yerel Ynetimleri Glendiriyor mu? stlendiriyor mu? Say. 58 ubat-Mart, 2004. s.15.

110

Tasarda, merkezi idare olarak babakanlk, bakanlklar, bal, ilgili ve ilikili kurulularn kastedildii belirlenirken; yerel ynetimler olarak bir deiiklik getirilmedii ve il zel idaresi, belediye ve kylerin kastedildii anlalmaktadr. Tasarnn 6. maddesinde, merkezi ynetimin genel yetkilerinin neler olduu sralanrken, bu yetkiler arasnda hizmetlerin yerine getirilmesinde merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki koordinasyon yetkisinin, merkezi ynetimde olduu ifade edilmitir. Bu yetkinin kullanlmasn kolaylatrmak iin de 7. madde, merkezi ynetim tarafndan yerine getirilmesi gereken grev ve hizmetler ierisinde, yerel ynetimlere teknik ve mali yardmda bulunma, rehberlik etme ve eitim destei salama grev ve hizmetlerinin de yer ald grlmtr. Bu durum en somut biimde, tasarnn 35. maddesinde sralanan nsan Kaynaklar Daire Bakanl grevleri arasnda yer almtr. Zira, ad geen daire bakanlnn grevleri arasnda "Bakanln grev alanna giren konularda yerel ynetimlere dnk eitim programlar hazrlamak ve uygulamak" grevi de bulunmaktadr. 133

3.2.3. Yerel Ynetimlerin Grev, Yetki ve Sorumluluklar

Tasarda yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluklarna ilikin madde, 8. maddedir. Buna gre, yerel ortak ihtiyalara ilikin her trl grev, yetki ve sorumluluklar ile hizmetlerin yerel ynetimler tarafndan yerine getirilecei belirtilmitir. Tasarnn bu maddesinde son olarak, yerel ynetimlerin yasalarla verilmi olan temel grev ve hizmetlerden herhangi birini ciddi biimde aksatmas ve bu durumun halkn hayatn nemli lde olumsuz etkilemesi durumunda, merkezi ynetimin bu aksaklklarn giderilmesi iin makul bir sre verdikten sonra, durumun gerektirdii tedbirleri alaca belirtilmitir. tasarnn bu maddesi, dari Vesayet ad verilen ve merkezi ynetimin yerel ynetimlerin kararlarn onaylama veya iptal etme yetkisini, sadece yasalarda belirtilen hallerde kullanabilmek yerine, gerektiinde onun yerine geerek gereken tedbirleri alma yetkisini merkezi ynetime brakt grlmektedir. Bu durum, denetimi gerekmekle birlikte yerel ynetimlerin yetkileri ynnden ok ar sonular dourabilecek, somut olmayan bir idari vesayet olmaktadr ki, anayasamzdaki yerinden ynetim ilkesiyle de ters dmektedir.
133

Bilgin, a.g.m., s.18.

111

Merkezi ynetim-yerel ynetim ilikileri tasarnn merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki ilikilerin dzenlendii 9. maddesinde, merkezi ynetim tarafndan yrtlmesi ngrlen hizmetlerden illerde yaplmas gerekenlerin valilik ve kaymakamlklarca gerekletirilecei; ancak, merkezi ynetim birimlerinin, yerel ynetimlerin sorumluluk alanlarna giren grev ve hizmetler iin yerel dzeyde tekilat kuramayaca, dorudan ihale ve harcama yapamayaca hkme balanmtr. Yerel ynetimlere braklan bu faaliyet alan ayrca, ilgili bakanlka uygun grlmesi halinde merkezi ynetimin grevleri arasnda saylan hizmetlere ilikin yatrmlarn yerel ynetimler araclyla gerekletirilebilecei belirtilerek geniletilmitir. Hatta, bu yatrmlara ait deneklerin, ilgili kurulu tarafndan o yerel ynetimin btesine aktarlaca belirtilmitir. Buna benzer bir merkezi ynetim destei de, proje baznda merkezi ynetimin gerekli kaynaklarn ilgili yerel ynetimlere aktararak, ibirlii iinde hizmetlerin yrtlmesinin salanabilecei olmutur. Bu destein yan sra, yerel ynetimlerin dier kamu kurum ve kurulularyla ibirliine giderek, ortak yatrmlarda bulunabilecekleri de ifade edilmitir. Buna gre, Tasarnn 11. maddesinde, kamu hizmetlerinin daha etkili ve verimli bir biimde yerine getirilebilmesi amacyla, yerel ynetimlerin kendilerine ait hizmetleri, ilgileri itibariyle aada ad geenlere grdrebilecei belirtilmitir. Bunlar: 1. lgileri itibariyle niversiteler, 2. Noterler, 3. Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, 4. Hizmet birlikleri, 5. Alannda uzmanlam sivil toplum rgtleri, 6. zel sektre ait kurulular. Ancak, byle bir durumda sorumluluun yerel ynetim biriminde olacana ilikin hkmlerin sakl kalaca ifadesinin de, ayn maddede yer ald gze arpmaktadr. Burada, "yerel ynetimlerin kendilerine ait hizmetler" ifadesi dnda hi bir snrlama getirilmemesi, en azndan gei dneminde baz olumsuzluklara neden olabilecektir. Aksi halde, yerel ynetimlerin denetimi asndan, denetime yetkili makamlarn i yknde greli bir arta neden olacaktr.

112

Tasarda, yerel ynetimleri koruyan ve onlar gl klan en nemli hkm ise, 9. maddenin son paragrafnda u ekilde yer almtr: "Yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluk alanlarna giren konularda karlacak tzk, ynetmelik ve benzeri dzenlemelerde, yerel ynetimlerin yetkilerini kstlayc, yerel hizmetleri zayflatc ve yerinden ynetim ilkesine aykr hkmler konulamaz."

3.2.4. Yerel Ynetimlerin Mali Yaps

Tasarnn yerel ynetimler yneticilerini en ok ilgilendiren maddesi ise, mali kaynak dalmna ilikin 10. madde olmutur. Zira, bu maddede teden beri kaynak sknts eken yerel ynetimler iin, eer uygulamada sorun kmazsa byk bir rahatlama salayacak hkmler getirildii grlmtr. Buna gre, yerel ynetimlerin mali durumlarn dzeltmesi beklenen hkmler unlardr: 134 1. Yerel ynetimlere yetki, grev ve sorumluluklaryla orantl gelir kaynaklar salanr. 2. Yerel ynetimlere genel bte vergi gelirleri tahsilatndan pay ayrlr. 3. Paylarn ayrlmasna, datmna ve bu paylardan yaplacak kesintilere ilikin usul ve esaslar kanunla dzenlenir. Aslnda, yerel ynetimler asndan tasarnn en pragmatik ksm olan bu madde, yerel ynetimleri kaynak asndan byk lde rahatlatacaktr. Buna ramen i d kredi talebinde bulunanlara ise, seilen dnemde geri demesi yaplmak artyla kredi verme ve garantrlk yant verilmelidir. Aksi halde, "enkaz devraldm" diyen yerel ynetim anlayndan kurtulmak mmkn olamayacaktr.

3.2.5. Yerel Ynetimlerin Denetimi

Kamu kurum ve kurulularnn ieriden ve dardan hukuka uygunluk asndan, mali adan ve performans asndan denetleneceinin ifade edildii Tasarda, il zel idareleri, belediyeler ve bunlara bal kurulular ve yerel ynetim birliklerinin d denetiminin Saytay veya Saytayca belirlenecek usul ve esaslar erevesinde yaptrlaca ve denetim sonrasnda sorumlularn hesaplarnn ve ilemlerinin kesin hkme balanaca belirtilmitir. Bu amala Saytayn kendi

134

Bilgin, a.g.m., s.19.

113

bnyesi iinde uzman daireler oluturabilecei gibi, blge dzeyinde de tara birimleri kurabilecei esneklii getirilmitir. Tasarda en radikal reform nerilerinden biri saylabilecek yenilik, yaplacak ilk yerel ynetimler seiminden sonra yrrle girmesi istenen "Mahalli dareler Halk Denetisi" uygulamasna geilmesi olmutur. Yllardr "ombudsman" kurulmas ynndeki giriimlere karn, ilk defa bu konuda somut bir adm atld ve ombudsmann Trke karl olan "Halk Denetisi" adyla Batda bir ok rnei bulunan etkili bir kamu denetimi sisteminin getirilmek istendii grlmtr. Bylece, her ilde, yerel ynetimler ve bunlara bal kurulular ile bu idareler tarafndan kurulan birlik ve iletmelerin, gerek ve tzel kiilerle ilgili ilem ve eylemlerinin; Hukuka uygunluunu deerlendirmek ve aralarndaki anlamazlklarn zmne yardmc olmak zere bir halk denetisi seilmesi gerekmektedir. Tasarnn 42. maddesine gre, halk denetisi olabilmek iin adaylarn, 657s. DMKnn 48. maddesinde aranan artlar tamalarnn yan sra kamu ynetimi, hukuk, iktisat, iletme, maliye ve alma ekonomisi alanlarnda en az drt yllk yksekretim kurumlarndan mezun veya bu alanlarda lisansst derece sahibi olmalar; en az 10 yl mesleki deneyim sahibi olmalar ve toplumda saygnl bulunan kiilerden olmalar gerekmektedir. Tasarda ayrca, halk denetisinin her il iin bir kii olarak seilecei; grev sresinin be yl olaca; asliye hukuk mahkemesinde, "Grevinin devam sresince ilerini tam bir dikkat, drstlk ve tarafszlk ile yrteceine, kanun hkmlerine aykr hareket etmeyeceine" dair yemin ederek greve balayaca; grevinin devam sresince herhangi bir kamu kuruluunda veya zel kuruluta cretli bir ite alamayaca; kendisine bro ve personelin, il zel idaresi tarafndan salanaca; il nfusuna gre kendisine aylk verilecei belirtilmektedir. Dorudan yerel ynetimlerin ad gememekle birlikte, "bu kanun kapsamndaki kurum ve kurulularn" denilerek, yerel ynetimlerin de kapsama alnd yneticilerin sorumluluklarna ilikin genel 43. maddede, her kademedeki yneticilerin grevlerini aadaki ltlere uygun olarak yrtmekten st kademelere kar sorumlu olacaklar belirtilmitir. Bu ltler unlardr: 1. Mevzuata uygunluk,

114

2. Stratejik plan ve programlara uygunluk, 3. Performans ltlerine uygunluk, 4. Hizmet kalite standartlarna uygunluk.

3.2.6. Yerel Ynetimlerde Yetki Devri

Tasarnn 45. maddesinde, merkezi ynetimde bulunanlarn yan sra il zel idaresinin ba olarak valiler ile belediye bakanlarnn, snrlar aka belirtilmek ve yazl olmak artyla, yetkilerinden bir ksmn astlarna devredebilecekleri hkm getirilmitir. Maddede ayrca, sz konusu yetki devrinin uygun aralarla ilgililere duyurulaca da belirtilmitir. "Uygun aralar" denildiinde, etkinlii asndan, lkemizde giderek kullanm artan "e-devlet" anlay ve uygulamalar akla gelmektedir. Tasarnn, baka kurumlarda kurum personelinin grevlendirilmesine ilikin 47. maddesine gre; l zel idarelerinde valilerin, Belediyelerde ise belediye bakannn talebi lgilinin ve kurumunun muvaffakt zerine, Merkezi ynetim personelinden memur statsnde olanlar, Yerel ynetimlerin ynetici kadrolarnda veya Bakanlklarda geici olarak grevlendirilebilirler. Bu personel, kurumundan izinli saylacak ve asl kadrosuyla ilgisi devam edecektir. Bylece, lke iinde yerel ynetimlere braklan hizmetler iin aktarlmas gereken tahminen 1.250.000 dolayndaki kamu personelinin, gerektiinde dolam salanm olacaktr. Ancak, bu dolamn personel ihtiyacndan veya hakl kiisel gerekelerle yaplmasna zen gsterilmesi gerekmektedir. 135 Bu Tasar veya benzeri dier reform almalarnda aslnda, yaplmak istenenlerin temelinde, Trk kamu ynetiminin ve tabii ki yerel ynetimlerin, ada ve dinamik ynetim anlay ve uygulamasndan uzak kalmalar yatmaktadr. Bu nedenle, tm ynetsel reform almalarnda, rnein 1988 ylnda ngilterede balatlan reform almalarnda ele alnd gibi, aada sralanan temel sorular sorulmal ve elde edilen yantlara gre deiime gidilmelidir. Sz konusu sorular ve yantlar unlardr: 1. Soru: Bu hizmetin sunulmasna gerek var m?
135

Bilgin, a.g.m., s.22.

115

Yant: Gerek yoksa hizmet ve rgt kaldrlmal. 2. Soru: Gerek varsa, bu hizmeti devletin retmesi gerekiyor mu? Yant: Gerekmiyorsa, zelletirilmeli. 3. Soru: Gerek varsa, bu hizmeti en etkin kim sunabilir? Yant: Ulusal apta olanlar merkezi ynetim, bu byklkte olmayanlar ise, halka en yakn hizmet birimi olarak yerel ynetimlere braklmal, ancak etkin biimde yaplmas iin tedbirler alnmal. Bu sorular ve yantlar gz nnde bulundurularak yaplacak bir reform almas, aslnda kamu yarar nedeniyle kamu ynetiminde bir trl tam olarak llemedii iin verimli-verimsiz tartmalarna byk lde son verecektir. Zira, verimlilik yerine etkinlik ve merkezden ynetim yerine hizmete-halka yaknlksubsidiarity ilkeleri de, yerel ynetim kltrnden yoksun yerel brokrasimizin baarsna yeterince katk salayamamtr. 10 ylda 13 milyar dolarlk bir yabanc kredi borcunu devlete deten lkemiz yerel ynetimleri, merkezi ynetimin rehberlik ve nderlii anlamndaki denetimine ihtiyac olduunu gstermitir. Tasaryla getirilmek istenen kamu ynetimi yerel ynetim ilikileri dzeni ise, merkeze ait birok grevin yerel ynetimlere aktarlmasn salamakla beraber, yerel ynetimlerin yerinden ynetim veya zerkliklerinin korunduu bir dzeni iaret etmektedir. Ancak, baar iin yerel ynetimlerin yetkilerinde getirilen bu nemli deiikliin, mutlaka mali adan da desteklenmesi ve ulusal gelir kaynaklarnn paylamnda, hizmet says, kalitesi ve eitliliiyle bte miktarnn orantl olmas gerektii unutulmamaldr.

116

SONU
Her lkede ynetim sorumluluu ve uygulamas, genel ynetim ve yerel ynetim olmak zere en az iki tr otorite arasnda paylalr ve yaplr. Federasyonla ynetilen lkelerde ise, bir de federe devlet (eyalet) basama bulunduunu gryoruz. Bat ile btnleme; toplum yaplarnn temel zelliklerinde, halklarnn paylat deerlerde, siyasal kurumlarn kurulu ve ileyi kurallarnda uyum, benzerlik ve yaknlama gerektirir. Bu adan bakldnda; yerel dzeydeki demokratik kurumlarn gelitirilmesi ve yerel hizmetlerin halka en yakn ynetim birimlerince yerine getirilmesi, bat ile btnleme srecinde nemli n koullardr.136 Yerel ynetimlerin oynad trl roller, siyasal, ynetsel ve ekonomik balklar altnda toplanabilir. Bu ana ilev kmeleri iinde de, bu ynetimlerin ok sayda ilevlerinden sz edilebilir. Demokratik katlmn zendirilmesi, ynetimde etkinliin salanmas, toplumsal ve ekonomik gelimenin hzlandrlmas, ulusal birlik ve btnln korunup gelitirilmesine bulunulmas bu ilevlerden birkadr. Ne var ki, bu ama. ilev ve ilkelerden hepsinin, ayn anda en oa karlmas olana yoktur. nk bu zlemlerin aralarnda elikiler vardr. 137 Ynetimler aras ilikilerin nemli bir alann, merkezi ynetimle yerel ynetimler arasndaki ilikiler oluturmaktadr. Deiik kademedeki ynetimlerin sunacaklar hizmetlerin de belirlenmesi gerekmektedir. Ynetimler aras hizmet blm deyiminden anlalmas gereken kamusal ve yar kamusal nitelikteki hizmetlerin merkezi ynetim ve yerel ynetim birimleri arasndaki dalmdr. Ynetimler arasnda hizmetlerin grlebilmesi iin neden ayrma gidilmesi gerekir sorusunun yant ise; etkinlik, dsallk, tarihi ve siyasal nedenler ile aklanmaktadr. Devletin iyi ynetme kapasitesinin gelitirilmesinin artk devletin yetkilerinin geniletilmesiyle ve yukardan aaya zorlad propagandalarla deil, bu yetkilerin

136 137

Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset., s.7 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset., s.42

117

paylam ile bir baka ifadeyle yerindenlik ilkesinin hayata geirilmesiyle mmkn olabilecei aktr. 138 Demokratik rejim, bir lkede tm kurum ve kurallaryla ilerlik kazanm deilse, o lkede yerel demokrasiyi yerletirmek hemen hemen olanakszdr. Bunun gibi, yerel dzeyde demokratik kurumlarn var olmad yada gelimedii lkelerde, ulusal demokrasi ar aksak iler, yada hi ilemez. Unutmamak gerekir ki, yerel demokrasinin itici gc halktr. Seim, halk yerel dzeyde iktidara getirmenin gerekli, fakat yeterli olmayan bir kouludur. Halk ile adaylar arasndaki yapay aygtlarn olabildii lde azaltlmasnda yarar vardr. 139 Yerel ynetimler merkezi idarenin alt birimi olmalar sfat ile, genel politikalardan kendilerini dlayamamaktadrlar. Bu nedenle, yerel ynetimlerle ilgili dzenlemelerin salkl sonular vermesi, bir takm zincirleme etkilere baldr. Etkin devlet yaklam kapsamnda ifade edilebilecek bu zincirleme etkilerden biri; kamu kurumlar (merkezi ve yerel idareler) arasnda hizmet ve kamusal kaynak datm ynnden rasyonel bir bltrme yaplmaldr. Merkezi hkmetin sahip olduu yetkilerin yerel ynetimlere devredilmesi, kresel ekonomiye katlm gibi frsatlar getirmesinin yan sra, yerel ynetimlerin zel kar gruplarnn etkisi altna girmesi gibi bir dizi tehditleri de bnyesinde barndrmaktadr. Bu tehlikenin olumasn engelleyecek tedbirlerin banda, ada bir denetleme sistemiyle yerel ynetimler zerindeki denetimin etkinletirilmesi ve bu ynetimlerin, iyi ynetiim modeli unsurlarnn somut politikalar ve mekanizmalar eklinde uygulamaya geirilmesi yoluyla, daha hesap verebilir, saydam ve katlmc mekanizmalara sahip olmalarnn salanmas; ve performans sonularnn deerlendirilmesi gerekmektedir. 140 Hzl kentleme ile beraber aileler klm, ayr hane ama eilimi artmtr. Bu srele ilikili olarak kre, konut, genel salk, elence , spor ve kltr vb. beklentiler sonucu yerel hizmetler yeni nitelikler kazanmtr. te yandan giderek tekelleen ekonomik yap ierisinde tketicilerin tekelci ve speklatif kesime kar korunmas grevi, yerel ynetimlere ucuz halk pazarlar, tanzim sat maazalar vb.
138 139

Sayglolu-Ar, a.g.e., s.151 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset., s.418 140 Sayglolu-Ar, a.g.e., s.153

118

ekonomik ierikli grevleri de yklemitir. Sanayilemenin evre zerinde yaratt dsallklarn salk ve toplu yaam koullarn tehdit etmesi, yerel ynetimleri konu ile ilgili bir dizi nlemler almaya zorlamtr. zel giriimin rettii baz mal ve hizmetlerdeki art, bunlarla ilgili kamusal mal ve hizmet retimini de gerekli klmtr. rnein; otomobil saysndaki art daha ok yol, otopark, kpr, stgeit, trafik ve hava kirlilii denetimi hizmetlerinin de retilmesini zorunlu klmtr. Toplumsal yaantnn ve ekonomik eylemlerin leklerinde ve niteliklerinde ortaya kan bu dnmler yerel ynetim hizmetlerinin sadece say ve lek olarak artmasna yol amam, bunun yan sra anlan hizmetlerin giderek daha teknik bir nitelik kazanmasna neden olmutur. Byk nder Mustafa Kemal ATATRKn dedii gibi Hususi dareler ve Belediyeler, byk kalknma savamzda baar haslasn arttracak vazifeler almal ve hususiyle hayat ucuzluunu temin edecek, yerine gre tedbirler bulmal ve selahiyetlerini tam kullanmaldr.

119

KAYNAKLAR:
ADAMAN, Fikret ARKOLU, Ali. Trkiyede Yerel ve Merkezi Ynetimlerde Hizmetlerden Tatmin, Patronaj ilikileri ve Reform, Tesev Yaynlar, 1.b. stanbul: 2000. AKYZ, Vecdi. ehir ve Yerel Ynetimler-2, stanbul: lke Yaynlar, 1996. ALADA Bayramolu, Adalet. Yerel Ynetim ve Ahlak, Ankara: Toplu Konut daresi Bakanl Yayn, 1993. ATASOY, Veysel. Trkiyede Mahalli darelerin Yaps ve Yeniden Dzenlenmesi, stanbul: TDAV Yayn, 1992. AYDIN, Ahmet Sezai. Trk dare Dergisi, Amerika Birleik Devletlerinde Yerel ynetimlerle Merkezi dare-Federal Devlet likileri, Mart 1990. BLGN, Kamil Ufuk. Gr Dergisi Kamu Ynetimi Temel Kanun Tasars, Yerel Ynetimleri Glendiriyor mu? stlendiriyor mu? ubat-Mart, 2004. CANLER, Veysel. Yerel Ynetimlere Kkl zm, Zaman Gazetesi 30 Temmuz 1996. COKUN, Bayram ve Turgay Uzun. Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Nitelii ve Mula li Yerel Ynetimlerinin Uygulamada Karlat Sorunlar, Mula: M.. Yaynlar, 1999. OKER, Ziya. Trk dare Dergisi, TSAD Raporunda Yer Alan Yerel Ynetimler Yasa Tasarsnn Temel zellikleri, Haziran:1997. S.415. UKURAYIR, M. Akif. TEKEL, Aye. Yerel ve Kentsel Politikalar, KAPUCU, Naim. Yeni Ynetim Yaklamlar ve Yerel Ynetimler, izgi Kitabevi, 1.b. Konya: 2003. DNMEZ, Mustafa ve Cemal zyardmc. Mahalli dareler Maliyesi, Ankara: Belediye Dergisi Yayn, 1999.

120

EDDISON, Tony. ev. Cenk Tkz. Yerel Ynetimlerde Denetim, Ankara: T..K.B. Yaynlar, 1993. ERENN, Arif. ada Yerel Ynetimler Dergisi, Yerel Demokrasi ve Yeni Yaklamlar, Eyll-1994. ERYILMAZ, Bilal. Kamu Ynetimi, 4.b. stanbul:Erkam Matbaaclk, 1998. ERYILMAZ, Bilal. Tanzimat ve Ynetimde Modernleme, 1.b. zmir: aret Yaynclk, 1991. GRMEZ, Kemal Yerel Demokrasi ve Trk Belediyecilii, Hizmet- Yayn, Ankara: GRMEZ, Kemal. Kent ve Siyaset, Ankara: Gazi Kitabevi, 1997. GZBYK, eref. Anayasa Hukuku, Gzden Geirilmi 6.b. Ankara: Turhan Kitabevi, 1997. GZBYK, eref. Trkiyenin dari Yaps, 1.b. T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar, Ankara: GLER Ayman, Birgl. Yerel Ynetimlerde Liberal Yaklamlara Eletirel Yaklam, Ankara: TODAE Yaynlar, 1998. GLER, Birgl Ayman. Devlette Reform, http://politics.ankara.edu.tr/bguler GNDAY, Metin. dare Hukuku, 3.b. Ankara: maj Yaynclk, 1998 HTTP://idari.cu.edu.tr/igunes/yerel HTTP://www.aliance.napawash.org/ALLIANCE/Picases.nsf KARAMAN, Toprak Zerrin. Yerel Ynetimler, 3.b. zmir: D.E.. Yaynlar, 1996. KARAMAN, Zerrin Toprak. evre Ynetimi ve Politikas, Anadolu Matbaaclk, 1.b. zmir: 1998. KARAMAN, Zerrin Toprak. Kent Ynetimi ve Politikas, Anadolu Matbaaclk, 4.b. zmir: 1998. KARAMAN, Zerrin Toprak. Trk dare Dergisi Trkiyede Kentleme ve Yerel Ynetime Katlmada Halkn Rol Mart 1987

121

KELE, Ruen. HAMAMCI, Can. evrebilim, mge Kitabevi, 2.b. Ankara: 1997. KELE, Ruen. Yeinden Ynetim ve Siyaset, Geniletilmi 4.b. stanbul: Cem

Yaynevi, 2000. KELE, Ruen. Kentleme Politikas, 3.b. Ankara: mge Kitabevi, 1996. KIZILCIK, Recep. Trk dare Dergisi, Liberal Bat Demokrasilerinde Yerel Ynetimler: Ortak Eilimler, Aralk: 2002, S.437. KODEMR, Kadir. Trk dare Dergisi Avrupa Birlii Hukuku ve Yerel Ynetimler, Mart-2000. MAHALL darelerin Yeniden Yaplandrlmasna ve bu darelerle lgili eitli Kanunlarda Deiikliklerin Yaplmasna Dair Kanun Tasars ve Gerekeleri, Ankara: Mahalli dareler Genel Mdrl Yaynlar, 1996. MER Osman Anayasalarmzda Mahalli dareler, Siyasal Bilgiler Fakltesi Yayn, 1.b. Ankara: 1983 MERKEZ Hkmet Tekilt Aratrma Projesi (MEHTAP) Tavsiyelerinin Uygulanma Durumunu Deerlendirme Aratrmas, TODAE yay. no: 143, Ankara: NADAROLU, Halil. Mahalli dareler Maliyesi, Yenilenmi 5. b. stanbul: Beta Basm Yaym, 1994. NADAROLU, Halil. Mahalli dareler, 3.b. stanbul: Beta Basm Yaym, 1986. ONAR, Sdk Sami. dare Hukukunun Umumi Esaslar, stanbul: smail Akgn Matbaas. ORTAYLI, lber. Tanzimat Devrinde Osmanl Mahalli dareleri, Trk Tarih Kurumu Yayn, 1.b. Ankara: 2000. ORTAYLI, lber. Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei, Ankara: Hil Yaynclk, 1985. KMEN, Mustafa. Trk dare Dergisi, Yerel Ynetimlerde Yeniden Dzenleme Giriimleri ve Son Reform Tasars zerine Baz Dnceler, Mart: 1999. S.422.

122

NCEL, S.Yenal. Mahalli dareler Maliyesi, 2.b. stanbul: Filiz Kitabevi, 1992. ZER, M.Akif. Trk dare Dergisi, Batda Yerel Ynetimlerin Ortaya k ve Geliim Sreci Aralk, 1999. ZTRK, Namk Kemal, Kamu Ynetiminde nsan Kaynaklar Ynetimi, Trk dare Dergisi, S.424, Eyll 1999. ZTRK, Namk Kemal. Asm Balc, Ahmet Nohutu, Bayram Cokun. Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, Ankara: Sekin Kitabevi, 2003. ZTRK, Namk Kemal. Brokrasinin Gc ve Siyaset, Ankara: Siyasal Kitabevi, 2003. PARLAK, Bekir. - Hseyin zgr (Der), Avrupa Birlii ile Btnleme Srecinde Trkiye'de Yerel Ynetimler, KSECK, Muhammet. Avrupa Birlii'nin Btnleme Srecinde Yerel Ynetimler Alfa Yaynlar 1.Bask, stanbul: 2002 PARLAK, Bekir. - Hseyin zgr (Der), Avrupa Birlii ile Btnleme Srecinde Trkiye'de Yerel Ynetimler, PARLAK, Bekir. Avrupa Birlii Persfektifinden Merkezi Ynetim - Yerel Ynetim likileri Alfa Yaynlar 1.Bask, stanbul: 2002 PARLAK, Bekir. - Hseyin zgr (Der), Avrupa Birlii ile Btnleme Srecinde Trkiye'de Yerel Ynetimler, UZUN, Turgay. KURT, Hseyin. Avrupa Birlii'ne Giri Srecinde Trkiye'de Yerel Ynetimler ve Sorunlar, Alfa Yaynlar 1.Bask, stanbul: 2002 SANAL, Recep. Trk dare Dergisi, Baz Avrupa lkelerinde Genel Ynetimin Tara rgt Olarak llerin Durumu, Aralk 2000. S.429. SAYGILIOLU, Nevzat. Seluk Ar, Etkin Devlet Kurumsal br Tasar ve Politika nerisi, stanbul: Sabanc niversitesi Yaynlar, 1.b. 2003 STRUCTURE of Local Government in Great Britain, http//:

www.alliance.napawash.org. TORTOP, Nuri. Mahalli dareler, Gzden Geirilmi 5.b. Ankara: Yarg Yaynlar, 1994.

123

TRK Sanayici ve adamlar Dernei. Yerel Ynetimler Yasa Tasla, stanbul: 1997. TRKYEde Yerel ynetim Sisteminin Gelitirilmesi, T.C. Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl Yayn, Ankara: 1993. ULUSOY, Ahmet. TOPAL, A.Kadir. Trk dare Dergisi, Yerel Ynetimlerin Mali Sorunlar ve zm nerileri, Mart: 1997. S.414. ULUSOY, Ahmet. Vural, Tark. Birleik Krallkta (ngiltere ve Galler) Mahalli darelerin Grevleri ve Mali Yaplar, www.ceterisparibus.net LK, Hakk. Devlet ve Sivil Toplum Balamnda Halk Katlmcl ve Sivil Toplum Kurulular ( Vatandalarn Kendi ehir ve Beldelerinde Ynetime Katlmcl rnekler ve Sorunlar ) Konrad Adenauer Vakf Yaynlar, 1.b. Ankara: 2002. NL, Halil. Yerel Ynetimler Aras birlii, Ankara: T.C. T.K..B. Yaynlar, 1993. VAROL, Muharrem. Yerel Siyasetin Demokratiklemesi, Ankara: Gndoan Yaynlar, 1989. WWW.tesev.org.tr YAZICIOLU, Recep. Bu Sistem Deimeli, 3.b. stanbul: Birey Yaynclk, 1998. YEREL Ynetimler, TSAD. Yaynlar, Demokratik Standartlar Ykseltilmesi Paketi, stanbul: 1997. ZENGN, Eyp. Yerel Ynetimlerde zelletirme, Konya: Mimoza Yaynclk, 1999.

124

KSEL BLGLER
Ad Soyad : zkan ARSLAN

Doum Yeri : Kadky / STANBUL Doum Yl : 1975

Medeni Hali : Evli

ETM VE AKADEMK BLGLER Lise 1989-1992 : stanbul Haydarpaa Endstri Meslek Lisesi : Mula niversitesi ..B.F. Kamu Ynetimi Blm

Lisans 1997-2000

ift Anadal 1998-2000 : Mula niversitesi Fen Ed. Fakltesi Sosyoloji Bl. Yabanc Dil : ngilizce

MESLEK BLGLER 2001- : Mula Sigorta l Mdrlnde Memur