Sei sulla pagina 1di 106

.

-_~uaderno
..........
-..;:

P. Coosemans

~ di esercizi
H. Janssens
O. Pijls
P. Maes •

L. Matheusen
H. Seldeslachts ~

per
R. Vandessel •
• L1NGVA LATTNA PER SE JLLVSTRATA
A. Vangilberg •


• PARS I - FAMILIA ROMANA













Volume II





cap. XX-XXXIV









••


••





••
••
••
•••
••
: Accademia

: Vivarium Novum







Otv1AGGIO



Quaderno
•di esercizi
per
P. Coosemans LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA
H. Janssens PARS I - FAMILIA ROMANA
P. Maes

R. Vandessel Volume II
A. Vangilbergen
cap. XX-XXXIV



































• Accademia

• Vivarium Novum


• • Montella

© Accademia Vivarium Novum 2003.
Contrada San Vito, 5, 1-83048 Montella (Avellino),
te!. e fax (+39) 0827 601643.
www.vivariun1novum.it

Omnia proprietatis iura reservantur.


Tutti i diritti sono riservati.
Stampato in Italia - Printed in Italy.

Quest'adattamento italiano
è pubblicato in base a un accordo
con Die Keure di Brugge (Belgio).

Autori
P. Coosemans
H. Janssens
P. Maes
R. Vandessel
A. Vangilbergen

Traduzione dal nederlandese di


Silvia Reale

Revisione e indicazione delle vocali lunghe a cura di


Tominaso Francesco Borri

ISBN 88-87637-27-X

Gli editori saranno grati agli studenti, ai docen-


ti e a tutti coloro che vorranno fargli pervenire
. . . .
correZIonI o osservazIonI.

È assolutamente vietata la riproduzione totale o parziale di


questa pubblicazione, così come la sua trasmissione sotto qual-
siasi forma e con qualunque mezzo, anche attraverso fotoco-
pie, senza l'autorizzazione scritta del\' Accademia Vivarium
Novum.

Stampa:
Tipografia Dragonetti, Montella (AV), Italia.
Capitolo XX

PARENTES
• Lectio prInla: 1-46

Esercizio 1
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
........ ........... ...
alere ·: l. Puer qUI nondum loquI potest est. In lecto
alienus
··· _____ cubat, qUI nominantur.
:
carere : 2. Intàns a matre vel alitur, nam eI
·
ciinae · _____ est. Item saepe dormit Intàns, naIn nec _
tàrI nec cibo potest.
gradus
··· 3. NiitrIx est quae Infantem alit.
• Infans 4. Quomodo Intàns cibum ? Magna voce _
lac incipit, SI vult.
mox · 5. (= post breve tempus) Intàns incipit et
mulier · anno post etiam prImos facere potest.
necessarius ·
niitrIx ·:
parvulus ·
postuHire
··
somnus ··:
vagIre :
·
Esercizio 2
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile.
Esempio: amabo: fut. del verbo amare, J coniug., att., J perso sing.; = '(io) amerò '.

iacient videbuntur
canet timebit
docebunt faciet
poterunt donnient
alentur erunt
aperietur siimetur
aspicientur reperientur
consIdent conveniet
eritbalabit laudabitur
imperabunt poterit
movebitur accipietur
omabuntur alam

• ESERCIZI \-2 CAPITOLO XX



••
Esercizio 3 •
Metti nei tre tempi indicati le voci verbali seguenti, senza cambiare né la ./òrma (atti- •
va, passiva o deponente) né la persona e il numero.
••
.
PRESENTE IMPERFETTO FUTURO
.......•..........., ...............•.....•...
~ .
Es.: amabit amabat amabit
vagiunt
sunt
carent •
alent •

iacit •

errat •

dabat •
cubat •

puniebatur •

legebat •

fugit •

tergentur •

bibit •



Esercizio 4 •
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti, oppure le forme man- •

canti di esse. •



l. Ante paucos dies Marcus et Titus in liido improbi : neque lnagistro par_ •

neque verba eius aud__; praeterea cum Sexto pugn__. •

Post paucos dies in ludo probi : magistro par_ et verba eius aud_; •

nUlnquam cum Sexto pugn__. •
2. Ante paucos dies Marcus in liido male comput_ ac foede scrib_; ergo a magistro
••
reprehend_ ac piin_. •

Mox ceteri discipull in ludo bene comput_ ac pulchre scrib_; ergo a lnagistro non •

reprehend_ nee pun_. •


••
Esercizio 5

Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XX alle linee indicate, specfficandone il •

caso, il numero e il genere. •

••
r. 3 horas: •
r. 4 nocte: ••
r. 4 infantI: •

r. 5 somno: •
••
r. 7 voce:
••
r. lO eui:

r. Il pane: •

r. 13 muliere: •

••


CAPITOLO XX ESERCIZI 3-5 • ••
r. 14 nutri"x:
r. 20 Infante:
r. 24 laeta:
r. 28 anno:
r. 31 patris:
r. 34 initio:
r. 35 solus:
r. 41 nutricis:

• • Lectio secunda: 47-102

Esercizio 6
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

ad... versus l. Post duos annos novus Infans loqui poterit et cum familia sua
adversus _____. Sed eius non semper ab omnibus
colloquI intellegetur.
colloquiulTI 2. lulius Aemiliaque non de tempore praeterito, sed de tempore
curare _____ colloquuntur.
debere Aemilia: "Cur tertium filium habere vIs?"
filiola Iulius: "Quis dkit me non amare?"
futurus Aemilia: "Te filiolum amare puto."
magls luIius: " id putare, uxor lTIea. SilTIOX alteram filiolam
manere habebo, laetus ero."
nolle (due volte) Aemilia: " dkere te laetum non esse, sed te filios
officium filiasque non aeque amare!"
pergere 3. Mater ostium gradum facit, nam per-
profecto gere non vult.
• raro Iulius: "NolI ita me relinquere, Aemilia! apud me!"
senno Nunc Aemilia gradum ostium - - - - - non iam
sIve... sIve... facit et colloquium ab iiS _
4. lulius: "Nos virI semper nostrum facere
_____. SI vos mulieres apud Infantes lTIanere vultis, id
facere potestis. Inrnns valet aegrotat,
vos eum atque alere potestis. Quia ab
eo discedere debétis, apertius amorem ostendere potestis."

Esercizio 7
Caccia all'intruso. In ogni numero, una voce verbale è diversa dalle altre: scopri l'in-
truso e sottolinealo.

l. habet - bibit - augebit - emit


2. canet - tacet - dolet - iacet
3. alam - eram - corrigmTI - audiam
4. bibam - edebam - respondebam - habébam
5. turbo - cano - ero - discedo

• ESERCIZI 6-7 CAPITOLO XX


~ 6~ 6. habeb6 - bib6 - amab6 -respondeb6
7. iacies - incipies - iubebis - iaces
8. erunt - respondebunt - c6nsistent - claudunt
9. alet - movet - geret - tenebit
IO. lnergent - bibunt - habent - cantant

Esercizio 8
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile.
Esempio: vocamur: preso del verbo vocare, att., l perso plur.,· = '(noi) siamo chiamati '.

c6gitamus •

videbiminI •

habebis •

c6nantur •
curremus •
••
vocabor •
tergent •

venIte •

poterimus •

pergam •

manebam •

veniunt •


Esercizio 9 •

Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile. •

Esempio: timebunt: fut. del verbo timere, att., 111 perso plur.,· = '(essi) temeranno '. •



discet •

curritis •

bibam •

alent •
lavab6 •

verentur •

discedebas •

p6nemus •

habebam •

pergemus •

tacebimus •


Esercizio lO •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. Xl'" alle linee indicate, specificandone il •

caso, il numero e il genere. •



r. 48 fessa: •

r. 50 e6rum: •

r. 51 Aemiliam: •





CAPITOLO XX ESERCIZI 8-10 • •



r. 55 filios:
r. 56 laetus:
r. 63 viri:
r. 68 incerta:
r. 69 te:
r. 71 eorum:
r. 74 liberis:
r. 78 noctem:
r. 85 lacte:
r. 88 nocte:
r. 92 infante:
r. 98 viro:

• Lectio tertia: 103-164



Esercizio Il
Traduci queste frasi.

1. Nolite me severum vocare!

2. Noli timere!

3. Nolite me sequi!

4. Noli abire!

5. Nolite dicere 'vos non multa discere'!

Esercizio 12
• Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e.
Esempio: laudabit: fut. del verbo laudare, att., III perso sing.; = '(eglz) loderà '.

vultis
manetis
operitur
manebitis
afferent
venite
liicebit
merguntur
conantur
videbunt
sequemur
proficiscar
potero

• ESERCIZI 11-12 CAPITOLO XX




debes •

occurremus •
••
dIligam

amabor •

laetaberis •

vocabilninI •


Esercizio 13 •

Metti nel futuro queste voci verbali, senza cambiarne né la forma né la persona e il
numero.

l. gero Il. proficIscimur _


2. osculabaris 12. nescltis
3. abest 13. labuntur
4. capiebamus 14. occultabar •
5. audlminI 15. redItis •

6. iunguntur 16. partiebantur •

7. comparabar 17. vendis •

8. opperiebatur _ 18. debes •

9. lucebat 19. hauriebatur •

lO. partior 20. turbo •


Esercizio 14 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. .xx- alle linee indicate, specificandone il •

caso, il numero e il genere. •



r. 103 tempore: •

r. 104 dominae: •

r. 108 umidae: •

r. 111 caelum: •
r. 116 parentum: •

r. 121 mare: •

r. 123 nautas: •

r. 123 domum: •

r. 129 mihi (la prima volta): •



r. 129 mihi (la seconda volta): •



r. 137 domo: •
r. 138 te: •

r. 140 patre: •

r. 146 Iu1io: •

r. 149 vobIs: •

r. 152 multo: ••
r. 157 te: •

r. 160 Iu1iolam: •

r. 161 me: •



CAPITOLO XX ESERCIZI 13-14 • ••
UN PROVERBIO LATINO

l. Infans prIma verba dIcit et prImos _ facit l


2. AlterIus hominis 2
3. Plorare ut Infans 3
4. Ad domum suam 4
5. +-» silentium
5
6. Femina quae alienum Infantem aht
6
7. +-» (minor) minus
7
8. Officium esse, oportere
8
9. Lectulus Infantis
lO. Die post hunc diem 9
• lO
II. Cibum dare
12. +-» "Mamma!" Il
13. Cibus Infantis 12
14. Inter se loquI 13
15. Amare 14 I
16. Certe 15
17. Non habere 16
18. LoquI
17
19. Nos, dat.
18
20. Femina
19
21. Tacere
20
22. Certe non
23. +-» velle 21
24. +-» senno 22
-
25. QUI in imbre ambulat _ fit 23
26. Parva filia 24 I
• 27. InfantI tam necessarius est quam cibus 25
28. +-» desinere 26
,

29. Poscere 27
3O. +-» praeteritus
31. QUI farI non iam potest
28 l
32. +-» discedere
29 I
30
33. ConvenIre
31
34. Parvus
35. BrevI tempore post 32
33
34 I
35

• PROVERBIO LATINO CAPITOLO XX




~ lO ~ Capitolo XXI ••


PVGNA DISCIPVLORVM •

• Lectio prIma: 1-26

Esercizio l
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

angustus 1. Vlae quae ad villam lulii _


candidus propter ilnbrem lÌ1nida est.
cognoscere 2. Facies et manus et MarcI sordida sunt~ pater eum
[erre _ _ _ _ _ non potest. •

genu 3. Non solum Marcus ipse, sed etialn eius non lam •
humus _ _ _ _ _ et est, naIn puer humi iacuit. •

mundus •

vestis •

••
Esercizio 2 ••
Trasforma le frasi attive in passive, o il contrario. •

Esempio: Pater filiaIn vocavit. = Fllia a patre vocata est. •


1. Davus a Medo accusatus est. •



2. Vox dominI a servis non audHa est. •



3. Litterae Sextl a magistro laudatae sunt. •



4. Romae lnagistri discipulos pigros verberaverunt. •


5. Infàns vagiens parentes excitavit. •



6. DOlninus servuln punivit. •



7. Ancillae luliam vestlverunt. •





• Lectio secunda: 27-78 •


Esercizio 3 •

Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile. •

Esempio: ambulavit: per! del verbo aInbulare, att., 111 perso sing.; = '(egli) camminò'. •



1. occultaverunt •

2. caruimus •

3. valuistl •

4. audHI SUlnus •



CAPITOLO XXI ESERCIZI 1-3 • ••


• 5. docuit ~ Il ~

• 6. vestItus es

• 7. dormlvisse
• 8. paruistis
9. pulsati estis
lO. iacuI
Il. punItum esse
12. occultata est

Esercizio 4
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

aliquis · l. Iulius, Marcus atrium intravit, filium - - - - -


bos neque eum cognoscit. VestImenta eniin puerI pIena _
causa sunt et facies eius operItur.
conspicere 2. Pater Marcum de interrogat: "Quare pugnavistI'? DIc
comu Inihi l"~

cruor 3. Initio Marcus vera non , quia se vult.


cum prlmum Marcus: "A , gerente longa , pulsatus
excusare sum. "
• indignus
· 4. Pater, filium cUln cOInparans, vestImenta
interim ----- iubet. In cubiculo Marcus vestIinenta - - - - -
mutare et alia induit.
narrare 5. AeInilia atrium intrans sordidum con-
ponere spicit.
porcus 6. Aemilia: " hIc pedibus sordidIs ambulavit!"
pugna 7. est ea pugna in qua duo (usa il com-
solum parativo) unum puerum minorem oppugnant et
sordes
· conantur.
validus
VIncere

• Lectio tertia: 79-149

Esercizio 5
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

credere l. Marcus, in atrium intravit, non vera sed - - - - -


de narrat, quia patrem timet.
dubitare 2. Marcus autem male . Iulius non potest,
fallI quia filium suum bene cognoscit.
falsus 3. Sed Aemilia filio suo , nec , quia filium
inter SUUln nimis amat.
mentIrI 4. Iulius, litteras intuens: "Ain' '? Falsa
postquam sunt olnnia quae nobIs narravistI!"
tabella 5. Marcus: "Qua causa de verbIs meIs dubitavistI'?"
vero 6. Marcus tabellam pugnam lnutavit.

• ESERCIZI 4-5 CAPITOLO XXI




~ 12 ~ Esercizio 6 ••
Traduci questefrasi, badando in particolare agli aggettivi sostantivati. •



1. DoctI alios docere possunt. •



2. Non omnes omnia credunt. ••

3. NolI falsa dIcere. •



4. ValidI neminem timent. •



5. Hominibus futura cognoscere difficile est. •



6. Pauperes multIs rebus carent. •




Esercizio 7 •

Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile. •

Esempio: scrIpsimus: per! del verbo scrIbere, att., 1 perso plw:; = '(noz) scrivemmo '. •



1. fuimus •

2. punIta est •
3. dIxistI •

4. sumet •
5. habuI •••
6. sumpsisse •

7. laudatae sunt •

8. verebaris •

9. paruistis •

lO. scrIptum esse •
Il. imples •

12. paruerunt •




Esercizio 8

Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e •

sottolinealo. •



1. vocavit - punIvit - scIvit - vIvit - audIvit •
2. amatos - scrIptos - incertos - sumptos - pulsatos •

3. sumpsimus - nescImus - docemus - conspicimus - arcessimus •••
4. tenui t - relinquit - iacuit - docuit - fuit •


Esercizio 9 •

Traduci queste frasi, badando in particolare agi 'infìniti e ai participi. •
••

1. Medicus dIcebat 'linguam QuIntI rubram esse.' •





CAPITOLO XXI ESERCIZI 6-9 • •



• 2. liilius dIcit 'se semper Aemiliam amavisse.'

3. Magistro recitante, Marcus dormiebat.

4. Magister dIxit 'omnes discipulos dormIvisse.'

5. liilius 'lnedicum a servo arcessl' dIcebat.

6. liilius Aemiliam in foro ambulantem semper saliitabat.

7. Marcus 'se in liido nihil audivisse' narravit.

8. Aemilia Marcum saepe a magistro laudarI putavit.

9. PuerIs in via angusta pugnantibus, Diodorus domum mnbulabat.

lO. Magister saepe scrIbit 'Marcum improbum fuisse.'

Il. Parentes Marcum pigrum esse sciebant.



12. Pater 'filium atrium intrantem porcum esse' dIxit.

Esercizio lO
Trasforma queste frasi in proposizioni infinitive, secondo l'esempio seguente:
Davus: "FIlius donnIvit."
Davus dIcit 'filium donnIvisse.'

1. liilius: "Servos pulsavI."


liilius dicit ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. ServI: "A Hilio pulsati sumus."
ServI dIcunt ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. ServI a Iiilio pulsati sunt.
Ancilla videt - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. Marcus: "Ego et Titus Sextum tenuimus."
• Marcus dIcit ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
5. Marcus in liido industrius non fuit.
ScImus
6. Aemilia: "Marcus pulchre scrIpsit."
Aemilia dicit ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7. Marcus: "Omnes discipulI eandem sententiam scrIpserunt."
Marcus dIcit ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
8. liilius tabellam MarcI siimpsit.
Legimus'
---------------------------
9. Hilius: "Eae litterae non a Marco scrIptae sunt."
liilius dicit ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

• ESERCIZIO IO CAPITOLO XXI



lO. Marcus vera non dixit, sed mentitus est.
Iulius putat
Il. Vox Sexti a nullo audita est.
Marcus narrat ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
12. Industriae ancillae ab Aemilia saepe laudatae sunt.
Iu1ius scit
13. Sextus et Titus: "Saepe a magistro interrogati sumus."
Titus et Sextus dicunt ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

14. Marcus: "Vos quoque prave scripsistis." •

Marcus dicit ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •



Esercizio Il •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XXI alle linee indicate, spec(ficandone il •

caso, il numero e il genere. •


r. 2 eum: •

r. 9 vestimentis: •

r.10ei: •

r. 16 Tusculo: •

r. 29 cruorem: •

r. 45 se: •

r. 46 solus: •
r. 55 pueros: •

r. 56 mihi: •

r. 76 porcum: •

r. 79 mundus: •

r. 85 puerum: •

r. 89 quid: •

r. 89 vos: •

r. 91 nobis: •
r. 96 magistro: •

r. 100 quod: •

r. 107 mihi: •

r. 108 paulo: •

r. 111 cuius: •

r. 113 quae: •

r. 114 tabellam: •

r. 114 filio: •
r. 120 id: •

r. 123 haec: •

r. 128 aliud: •

r. 129 pigerrimum: •

r. 130 nihil: •

r. 131 omnia: •
r. 137 omnes: •


r. 140 Marco: •

r. 143 manu: ••


CAPITOLO XXI ESERCIZIO Il • •



• UN PROVERBIO LATINO




1. Purus 2 3 4 5 6 7 8 9 lO Il 12 13 14
2.
3.
4.
Non dignus
Vestlmenta
< valere r--
t--- r--
-
.....-
r--
5. Verum esse putare
6. Parva tabula
7. Pars cruris
8. Falsum dlcere
9. Inquit

• lO. Terra I
Il.
12.
Bestia saepe foeda
Res sordidae
I
- .....-.
f--
-
13. Sanguis
I.- ......
14. Non verus

• PROVERBIO LATINO CAPITOLO XXI




~ 16 ~ Capitolo XXII •

CAVECANEM
• Lectio prima: l-55

Esercizio 1
Sottolinea i supini in -um una volta e i verbi di movimento da cui dipendono due volte.

l. Germaniam a Gallia fliimen latum (?) dIvidit.



2. Vesperi homines dorml:tum eunt. •

3. Mane amIci ad villam veniunt dominum saliitatum. •

4. Hostes castra oppugnatum veniunt. •

5. Tabellarius non venit peciiniam postulatum. •
6. Magister liidum intrans Sextum tacitum (?) aninladvertit. •



Esercizio 2 •

Sostituisci agli aggettivi che indicano materia un complemento d 'ugual sign(ficato. ••
••
l. MIlites RomanI pugnabant gladiIs ferreis. •

= MIlites RomanI pugnabant gladiis _ •

2. Pretium ornamentorum aureorum magnum est. •
= Pretium ornamentorum magnum est. •

3. Germani signa lignea faciebant. •

= Germani signa faciebant. •
••

• Lectio secunda et grammatica: 56-135 •



Esercizio 3 •
Metti questi verbi nelle forme richieste.




INDICATIVO ATTIVO •

......•................................ •

Presente Imperfetto Futuro Perfetto •

I perso sing.: •

rogitare •

scrIbere •

ciistodire •

II perso sing.: •
monere . •

vincire •

emere •

III perso sing.: •

pellere •

aperIre •


••



CAPITOLO XXII ESERCIZI 1-3 • •

I perso plur.:
dicere
esse
II perso plur.:
rumpere
docere
III perso plur.:
sumere
posse

INDICATIVO PASSIVO

Presente Imperfetto Futuro Perfetto


II sing.,
custodire
• I plur.,
terrere
II plur.,
solvere

INFINITO ATTIVO IMPERATIVO


..............................................................................................................
Presente Perfetto o Singolare Plurale
rogito'
scribo
moneo o

o
vincio o

emo
• pello
aperio
dico
sum
rumpo
doceo
sumo
possum

INFINITO PASSIVO PARTICIPIO


..............................................................................................................
o o
o o

Presente Perfetto Presente : Perfetto


custodire pellere
terrere rulllpere o

solvere vincire
sumere
aperire

I I verbi san qui dati, per eccezione, nella forma del presente indicativo.

• ESERCIZIO 3 CAPITOLO XXII




~ 18 ~ Esercizio 4 ••
Metti nel perfètto queste voci verbali, senza cambiarne né la forma né la persona e il •

numero. •


1. eras
2. doceo
3. audiet
4. tenebant
5. scindere
6. terrent
7. emitur
8. veniebamus
9. pellemur

lO. vincItis •
11. monebit •

12. amaris •

13. rumpunt •

14. scrIbebatur •

15. pellebas •

16. scinduntur •

17. audiebat •

18. dIcimus •
19. solvar •

20. c1audeminI •

21. emunt •



Esercizio 5 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XXII alle linee indicate, specificandone il •

caso, il numero e il genere. •



r. 59 catena: •
r. 65 canem: •

r. 66 canis: •

r. 77 eum: •

r. 77 se: •
••
r. 84 corpore:

r. 86 me: •

r. 89 cane: •

r. 93 canem: •
r. 96 tabellario: •

r. 103 pretiI: •

r. 112 ero: •

r. 119 cane: ••
r. 120 ianitorI: •

••






CAPITOLO XXII ESERCIZI 4-5 • •



• UN PROVERBIO LATINO ~ 19 ~

l. Id in qua foris vertitur l


2. Materia e qua multa amamenta efficiuntur 2
3. Pars ianuae
3
4. Vir qUI varias res facit
4
5. ~ vincIre
6. Id qua canis retinetur
5 I
7. ~ intra 6
8. Deinde 7 >

9. E ferra factus 8
lO. Dentibus capere 9
Il. VestImentum TlepolemI quod canis dentibus prehendit lO
12. Perterritum facere 11 I
• 13. Ferus 12
13

• PROVERBIO LATINO CAPITOLO XXII




Capitolo XXIII •
••
••
EPISTVLA MAGISTRI
• Lecti6 prima: 1-40

Esercizio 1
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

debere 1. Ianit6ri epistulam Tuscul6 missam Iulius dlcit:


dlmittere _ _ _ _ _ hoc est? epistulam mIsit?"
integer 2. Iulius ianit6rem ad canem suum iubet: sIc eum

litterae •

ab 3. Iulius, videns epistulam magistrI clausam esse, se in •
pallere _ _ _ _ _ de pecunia, quatTI , monerI putat. •

pallidus 4. Dum signum est, nulla epistula legI potest. •

quidnam 5. Diod6rus scrlbit 'Marcum discipulum pigrum esse neque •

qUlsnam _ _ _ _ _ recte respondere.' ••
recedere 6. Dum Iulius sever6 legit, Marcus tilTIenS et •

slgnum patrem legentem spectat. tim6rem •

tradere puer _ •

umquam •

vultus •


Esercizio 2 •

Metti queste voci verbali di presente nei tempi indicati, senza cambiarne né la forma •

né la persona e il numero. •



PRESENTE IMPERFETTO
. FUTURO
.. PERFETTO •

••••••••••••••••••••••••• ••••••••••••••••••••••••••• ~ •••••••••••••••••••••••••• •• # ••••••••••••••••••••••••••••

Esempi: amas amabas amabis amavistI •

amaris amabaris amaberis amatus es •



mutant •

mitt6 •

sumus •

sumitur •

scribuntur •

docetis •
aperis •

fertis •

pellit •

scinditur •

vinci6 •









CAPITOLO XXIII ESERCIZI 1-2 • •



• Esercizio 3
Metti nel perfetto i verbi tra parentesi; poi trasforma le frasi in passive.

l. Magister epistulam (scribere).

2. Magister tabelHirium ad Iuliuln (lnittere).

3. Tabellarius litteras ad lulium (ferre).

4. Iulius et Aemilia litteras lnagistd (legere).

5. Pued vestlmenta sordida (mutare).

6. lulius pauca verba (dicere).

• Lecti6 secunda: 41-83



Esercizio 4
Caccia aH 'intruso. In ogni numero, una voce verbale è diversa dalle altre: scopri l'in-
truso e sottolinealo.

l. ostenditis - perditis - mittitis - legistis


2. recimus - rupimus - terruimus - scindimus
3. perdet - mittam - debebam - vinciam
4. tulerunt - poterunt - fuerunt - dIxerunt
5. pellis - palles - vincis - recistis
6. mIsI - dIcI - sumi - fierI
7. sumentis - rubentis - avertentis - meretis
8. dicta - scrIptu - claus6 - ruptl

• • Lecti6 tertia: 84-115

Esercizio 5
Fai l'analisi degl 'infiniti seguenti, specificandone la forma (attiva, passiva o depo-
nente) e indicando anche, ogni volta, l'infinito presente attivo.
Esempio: scrIpsisse: in/ peri atto di scribere.

terreri perdidisse
emptum esse sumpturum esse _
fècisse pulsum Id
vincid lectum esse
scissurum esse- - - - - - - - - - - ruptum Id
vinci: (!) pepulisse
missum Id ductum esse
factiirum esse - - - - - - - - - - - attulisse

• ESERCIZI 3-5 CAPITOLO XXIII




~ 22 ~ pellI vinctum esse (!) _ •

alHHum Iri legi •

futurum esse solutum Iri •

potuisse scrIptum esse •

misisse missurum esse - - - - - - - - - - - •


Esercizio 6 •

Metti nel perfetto queste voci verbali, senza cambiarne né la forma né la persona e il •

numero. •



1. promittebamus _ Il. trador •

2. faciet 12. possulnus _ •

3. merebitis 13. ostendit •

4. afferuntur 14. perdit •
5. includo 15. dIcebantur - - - - - - - - - - •

6. legebatur 16. feremini •

7. advenient 17. debebatis •

8. fugit (!) 18. afferebant - - - - - - - - - - •

9. ducI 19. dIcis •
••
lO. mittebaris 20. tradere



Esercizio 7 •
Completa queste frasi, inserendovi gl 'infiniti futuri (attivi o passivi) dei verbi tra •

parentesi. •



1. Magister dicit 'litteras a tabellario (ferre).' ••
2. lulius dicit 'cras pecuniam debitam a se non (solvere).'
••
3. Iulius scit pastores oves sub arbores (ducere). •

4. Discipull pigrI promittunt 'se posthac non iam verbera (merere).' •

5. Nautae dicunt 'se in Graecian1 mox (navigare).' •


Esercizio 8 •

Trasforma il discorso diretto in indiretto (proposizioni injinitive). •



1. Marcus dicit: "Magister litteras scrIbet." •

= Marcus dicit 'magistr_ litteras _ •

Marcus dicit 'litter_ a magistro _ •

2. Marcus dicit: "Magister litteras scrIpsit." •
= Marcus dicit 'lnagistr__ litteras _ •

Marcus dicit 'litter__ a magistra _ •

3. Marcus dicit: "Magister litteras scrIbit." •


= Marcus dicit 'magistr_ litteras _

Marcus dIcit 'litter_ a magistro _ •

4. Marcus dicit: "Sextum pulsabo." •

= Marcus dicit ' Sextum - - - - - - - - - - •

Marcus dicit 'Sext a
----------- •





CAPITOLO XXIII ESERCIZI 6-8 • •

5. Marcus liiliae dIcit: "À me pulsaberis."
= Marcus dIcit ' liiliam
----------
Marcus dIcit 'Iiili a ----------
6. Marcus liiliae dIcit: "À me pulsata non es."
= Marcus dIcit 'Iiili a ----------

Esercizio 9
Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XXIII alle linee indicate, specificandone
il caso, il numero e il genere.

r. 82 factl:
r. 85 vobIs:
r. 87 vobIs:
r. 99 lnagistrI:
r. 101 oculIs:
• r. 106 euntem:
r. 109 comes:
r. 110 Marco:
r. 114 patre:
r. 115 eum (la prima volta):

r. 115 eUln (la seconda volta):

r. 121 meliorem:
r. 123 laudibus:
r. 138 te:
r. 150 nihil:
r. 155 magistrI:

UN PROVERBIO LATINO

l. ls quI comitatur
2. Non ruptus
3. ~ servare
l 2 3 4 5
- 6 7 8

- -
9 lO Il 12 13 14 15 16 17
po--

I--

4. Ab hoc loco
5. Id quod factum est ....' .
. '.'
. ........ .
6. lntellegere se indigne recisse
7. Res qua ianua aperItur et c1auditur
8. Verba laudantia
9. De manti in manum dare ..... I-- f- ......
I O. ~ faterI I-- f-

Il. ~ negare ~ ~ I--

12. Rubrum esse ~

13. A = cum A Ire


14. Pallidum esse
15. Quis?
16. Facies
17. Ollo tempore

• ESERCIZIO 9 CAPITOLO XXIII




~ 24 ~ Capitolo XXIV •



PVER AEGROTVS •



• Lectio prima: 1-51 •

Esercizio 1
Caccia all'intruso. In ogni numero, una voce verbale è diversa dalle altre: scopri l'in-
truso e sottolinealo.

1. osculare - delectare - conare - mirare


2. intellegit - dIligit - pergit - fregit
3. ornatI sunt - excitatI sunt - conatI sunt - mutatI sunt

Esercizio 2
Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XXIV alle linee indicate, spec(ficandone
il caso, il numero e il genere.

r. 6 pes (la seconda volta):

r. lO tempestate:

r. 12 clamore:

r. 14 voce:

r. 15 strepitum:

r. 21 forem:

r. 23 tibi:

r. 30 pede:

r. 32 crus:

r. 39 mihi:

r. 44 te:

r. 48 eI:

CAPITOLO XXIV ESERCIZI 1-2 •


• Lectio secunda: 52-162

Esercizio 3
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e.
Esempio: amabamus: imperi del verbo amare, att., J perso plur.: = '(noi) amavamo '.

1. cognoverat
2. monita erat
3. pepulerant
4. meruerant
5. dImissa erant
6. ceciderant
• 7. ruptum esse
8. sciderat
9. voluerant
lO. perdiderat
Il. mutatae sunt
12. terruerat
13. promIsit
14. scissum est
15. tradidistI
16. solverant
17. inclusimus
18. excusatI estis
19. vInctI erant
20. emerunt

Esercizio 4
• Completa queste frasi, mettendo nel perfetto i verbi tra parentesi.

1. HerI Medus Marcum ad ludum (comitarI).


2. Tabellarius canem ianitoris (vererI).
3. Medus Lydiam (oscularI) et Lydia Medum (oscularI).
4. Syra QUIntum mortuum esse (arbitrarI).
5. Parentes filiam lacrimantem (consolarI).
6. Syra: "Tu-ne e lecto surgere (conarI), QUInte?"
7. QUIntus fatetur se surgere (conarI): "Certe surgere (conarI)."
8. Marcus 'tabulam SextI suam esse' dIxit: ita puer improbus (mentIrI).
9. Falsa sunt omnia quae Marcus (loquI).
lO. Tandem Marcus se (mentIrI) (faterI): " (men-
tIrI), pater. Falsa sunt omnia quae (loquI)."
Il. ServI: "Nos semper verum dIximus: numquam (mentIrI)."

• ESERCIZI 3-4 CAPITOLO XXIV




~ 26 ~ Esercizio 5 •

Trasforma gl 'imperfetti in piuccheppelfetti, i pelfetti in presenti, i presenti in peffetti, •
senza mai cambiare né la jòrma né la persona e il numero.
Esempio: ambuHibat ambuHiverat
anlbulavit ambulat
ambulat ambulavit

1. c1auserunt 7. cognoscebaris _
2. lbat 8. fassa es
3. doluit 9. videt
4. frangilllus 10. voluistis

5. loquebantur ll. verentur •

6. lusl 12. cIaudebam •


Esercizio 6 •

Fai l'analisi di queste voci verbali, specificandone la forma (attiva, passiva o depo- •

nente), il tempo, la persona e il numero,' poi traducile. •

Esempio: ambulavit: per! att., III perso sing.,· '(egli) camminò '. •



1. cupiebant •

2. mentientur •

3. conatae sunt •

4. noscis •
5. reprehendebatur •

6. laveramus •

7. fractum est •

8. cecidistl •

9. redierant •

lO. flebitis •

Il. fatentur •
12. morsa erat •



Esercizio 7 •

Traduci queste frasi, badando in particolare agl'infiniti. •



1. Marcus 'se bonum discipulum fuisse' dlxit. •



2. Quomodo Sc1S Marcum mentltum esse et eas litteras a Sexto scrlptas esse? •


3. Magister scrlpserat 'Marcum discipuluill pigerrimum fuisse atque foede scrlpsisse.' •



••
4. Marcus se mentltum esse fassus est. •



5. Marcus 'se pulcherrillle scrlpsisse' dlxerat. ••



••

CAPITOLO XXIV ESERCIZI 5-7 • •

6. TabelHirius 'se forIs in imbre stare' clamabat.

7. Ianitor tabellariulTI forIs in imbre stare videt.

8. Tabellarius pallium suum a cane ferocI scissum esse vIderat.

• Esercizio 8
Esprimi coi verbi tra parentesi la relazione temporale richiesta: anteriorità o contem-
poraneità.

1. (Ant.) Marcus menda corrigebat quae Diodorus (ostendere).


2. (Cont.) PuerI a lTIagistro verberatI erant quod in ludo (dorn1Ire).
3. (Ant.) Marcus parentibus litteras quas Sextus (scrIbere) monstrat.
4. (Cont.) Nautae portum relinquunt quod ventus secundus (esse).
5. (Ant.) Marcus umidus erat, quod per imbrem (ambulare).
6. (Ant.) Medus Romam proficIscebatur quod nummos liiliI (siimere).
7. (Ant.) Iulia plorat quia a puero (pulsare).
8. (Ant.) Canis in silvam currit quod pastor eum ovem nigram quaerere _
(velle).
• 9. (Cont.) Cum ceterI discipuH iam in liido (adesse), Marcus intravit.
lO. (Ant.) Marcus Sextum pulsavit quod ipse a Sexto prImus (pulsare).
Il. (Ant.) Pastor ovem nigram quaerit quod eam OVelTI abesse (videre).
12. (Cont.) Pastor ovem nigram silvam petere non vIdit quod sub arbore _
(dormIre).
13. (Cont.) Cum novus Infàns cum parentibus in eodem cubiculo (cubare),
liilius non bene dormiet.
14. (Cont.) Lydia proficIscens trIstis erat, quod ROlTIae multas amIcas _
(habere).
15. (Ant.) Pastor ovem nigram quaerebat, quae a ceterIs (abIre).
16. (Ant.) Lupus, quI a cane (terrere), in silvam fugiebat.

Esercizio 9
Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XXIV alle linee indicate, spec(fìcandone
il caso, il numero e il genere.

r. 56 Romae (!):
r. 59 eum:
r. 61 amantI:
r. 64 eum:
r. 69 hoc:
r. 74 sordidum:
r. 77 ceterIs:
r. 83 SextI:
r. 85 aliquem:
r. 87 quidnam:

• ESERCIZI 8-9 CAPITOLO XXIV




~ 28 ~ 90 lupo: •
f.

f. 92 eo: •

f. 110 solus:

UN PROVERBIO LATINO

1. Alio modo 2 3 4 5 6
-7 8 9 lO Il 12 13 14
2. Quod auditur
3. Pulsare
4. ~ impar
- - ......
5. Plenus sanguinis

è_ù_<',
: ,,'
6. Il1inc l'L'W' :,,/2> ~", . ",," + "- :';', -

7. Gaudere
8. Sinister
9. Velle - -
lO. Rursus li- I-- - -
Il. Magnus sonus f-- f-- ~

12. Nesclre II- II- II-

13. ~ foris
14. Clamor et strepitus

CAPITOLO XXIV ESERCIZIO 9 •


Capitolo XXV ~ 29 ~

THESEVS ET MINOTAVRVS
• Lectio prima: 1-41

• Esercizio 1
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

1. aedificant - derIdent - regent - trahunt - interficiunt


2. cupio - percutio - custodio - interficio - conspicio
3. agnus - murus - taurus - labyrinthus - currus
4. saevI - humill - timidI - pallidI - indignI
5. mIrabilium - humilium - terribilium - moenium - complurium

Esercizio 2
Completa queste frasi, inserendovi dei sinonimi delle parole tra parentesi.

1. Achilles currum (= gubemans) corpus Hectoris mortuum Clrcum



- - - - - (= muros) Troiae traxit.
.2. (= temporibus antIquIs) MInos (= plures quam duos) annos
Cretam regebat.
3. (= in illum locum) adulescentes Athenienses (= quoque
anno) vehebantur. QuI a MInotauro, monstro (= ferocissimo), vIvI
vorabantur.
4. EtsI ianua (= aperta erat), nemo e labyrintho, quem Daedalus
_____ (= recerat), exIre poterat.

Esercizio 3
Concorda la parola tra parentesi col!'altra parola. Qualche volta ci sono più possi-
bilità.

l.ffibclarum~ompm~s) ~

2. monstrum (mIrabilis) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. murI (humilis) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. morte (terribilis)
------------------------
5. currus (ligneus) _
6.moenium(gravi~ ~

7. domus (magnificus) ~

8. taurI (trahens)- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
9.(ali~naedifici6 _
lO. (Idem) rlvum

• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XXV




~ 30 ~ • Lectio secunda: 42-88 •


••
Esercizio 4
Traduci queste frasi, badando in ispecie al nesso relativo.

1. MInotaurus nihiI praeter adulescentes vIvos edebat. QuI quotannIs ad eum mittebantur.

2. Labyrinthum aedificavit Daedalus. A qua iam antea multae res mIrabiIes factae erant.





3. MInotaurus monstrum saevissimum erat. Quem tamen Theseus occIdit. •




••

4. Ariadna Theseolongum filum dedit. Quod secutus Theseus ad exitum IabyrinthI venit. •
••




5. Navis qua Athenienses in Cretam vehebantur vela atra gerebat. Qua colore mors signi- •


ficabatur. •








Esercizio 5 •
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo. •



1. civis (cupidus) gen. piuro •

2. exitus (difficilis) abI. sing. •

3. expugnatio (terribilis) dat. sing. •

4. filum (talis) acc. plur. •

5. gloria (turpis) dat. sing. •


Esercizio 6 •

Completa queste ii"asi, inserendovi le terminazioni mancanti. •



1. MInotaur_ caput taurI erat. •

2. Timor MInotaur vir fort non decet. •

3. Labyrinthus frequent_ lniir_ in compIiir_ part_ dIviditur. •

4. ScImus color__ atr_ mort_ significarL •

5. Multi: homines a monstr feroc vorabantur. •








CAPITOLO XXV ESERCIZI 4-6 • •

Esercizio 7 ~ 31 ~
Fai l'analisi di queste voci verbali. l numeri tra parentesi indicano le diverse possibilità.
Esempi:
constituit (2): 111 sing. del pres., 0111 sing. del perf, di constituere, atto della 111;
mentItos: participio perf, ace. plur. masch., di mentIrI, depon. della IV

1. reperient:

2. conspexI:

3. occIsum (4):

4. conscendI (2):

5. traxerant:

6. opperIre:

7. petItI sunt:

8. solvit (2):

9. feret:

lO. exeuntes (4):


Esercizio 8
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.

1. accedo 6. petitur
2.occIdunt 7. sequebatur
3. reperiuntur _ 8. dabas
4. trahebamur - - - - - - - - - - 9. conspiciebaris _
5. interficitis - - - - - - - - - - lO. constituit

Esercizio 9
Traduci queste voci verbali.

1. aedificatus erat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. relinquent: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

• ESERCIZI 7-9 CAPITOLO XXV




~ 32 ~ 3. pergitis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

4. opper'ire:- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

5. operiris: _ •
6. mittar: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7. iussistis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
8. fugiebamus: _
9. voratI sunt: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
lO. gerite: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Esercizio lO
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •



auxilium l. Nonne audivistI nomen Minois, Cretae? •

civis 2. Post Athenarum Mlnos, sangulnls, •
coeplsse homines vivos ab Atheniensibus postulavit. •

constituere 3. Theseus Athenas venit urbs a Minoe rege iam •

cum expugnata erat. QUI, cupidus, ad mortem •

cupidus _____ erat. Ergo nave velIs atris in Cretam •

exitus profectus est et ibi sine Minotaurum petIvit. •

expugnatio 4. Theseus Minotaurum et suos a monstro •

filum terribilI servavit. •

gloria 5. Ariadna Theseo, quem amare ferre •
ibi •

mora 6. Theseus post MlnotaurI, Ariadnae •

nex secutus, mox ad labyrinthI rediit. _ •

occi:dere (= illIc) Ariadna eum opperiebatur. •

ornare 7. Theseus Ariadnae 'se eam numquam relicturum ••
paratus esse.' •

pollicerI •

rex •


• Lectio tertia: 89-144 •



Esercizio Il •

Completa queste frasi, inserendovi i complementi di luogo appropriati. •



1. Quotannis navis Atheniensis (Athenae) - - - - - (Creta) mittebatur. •

2. Non (Roma), sed (Athenae) habitat. •
3. (urbs Roma) multa aedificia sunt. •

4. Theseus Ariadnam (Naxus) relIquit. Deinde (Insula Naxus) •

_____ (Athenae) profectus est. •



Esercizio 12 •

Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate d'imperativo. •


1. Theseus Ariadnam se sequI iubet: " me, Ariadna!"
••





CAPITOLO XXV ESERCIZI 10-12 • •

2. Pater filios loquI iubet: " , filiI!"
3. Theseus cIves suos laetarI iubet: " , cIves meI!"
4. Magister discipulos domum revertI iubet: "Domum - - - - -, discipuII!"
5. Magister Marcum litteras intuerI iubet: " litteras, Marce!"

Esercizio 13
Metti nel perfetto queste voci verbali, senza cambiare né la forma e il modo né la per-
sona e il numero.

l. datis Il. trahor


2. descendit (!) _ 12. occIdebatis
3. reperiuntur - - - - - - - - - 13. interficI
• 4. accedere 14. iacio
5. quaeris 15. conspiciunt
6. pollicemur 16. oblIvIsciminI
7. constituent - - - - - - - - - 17. abeunt
8. deserebaris - - - - - - - - - 18. proficIscimur
9. petiminI 19. reguntur
lO. relinquis 20. sequeris

Esercizio 14
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate dei verbi tra parentesi.

1. Mare in quod se (iacere) Aegeus a nomine regis 'mare Aegaeum' appel-


latur.
2. MInotauro (occIdere), Theseus ea quae (pollicerI)
(oblIvIscI) et Ariadnam in Insula Naxo (relinquere).
Ariadna (relinquere), Theseus Cretam (petere).
3. Postquam Theseus navem (conscendere), Ariadna eum _
(sequI: perf.).

Esercizio 15
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

cupiditas l. Syra, postquam de aliIs rebus locuta est, ad narrationem fiibulae


narratio
oblIvIscI 2. gloriae multos homines perdidit.
redIre 3. Rex Aegeus credebat filium suum mortuum esse, quod Theseus
vela mutare - - - - -
4. Postquam totam fiibulam narravit, Syra finem facit.

• ESERCIZI 13-15 CAPITOLO XXV




~ 34 ~ • Lectiones I, Il et III •



Esercizio 16 •
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXV alle linee indicate, specifican-
dane il caso, il numero e il genere.

r. 26 cui:
r. 30 miirls:
r. 46 sanguinis:
r. 49 Atheniensibus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
r. 51 patriae:
r. 77 mortis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 99 nocte: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 123 peciiniae: _
r. 128 amoris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 143 gloria:

Esercizio 17
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXV alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere, e indicando inoltre il termine con cui esse son concor-
date.

r. 9 duce:
r. 18 cui: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 26 erat: _
r. 32 incliisus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 73 quod: _
r. 100 dormientem:
r. 118 obllvlscuntur:
r. 124 virum:
r.133 rex: _
r. 141 rex:

CAPITOLO XXV ESERCIZI 16-17 •




• Capitolo XXVI

DAEDALVSETICARVS
• Lectio prIma: 1-31

Esercizio 1
Fai l'analisi delle parole sottolineate, specificandone il caso, il numero e il genere. Poi
traduci le frasi.

1. Media nocte Intans propter famem vagIre incipit.

2. PrIma luce gallus canit.

• 3. Vere incipiente campI nova herba operiuntur.

4. Syra in media tabula finem narrandI facit, sed QuIntus reliquam quoque tabulam audI-
re vult.

5. Dum equites hostes oppugnant, reliquus exercitus in castrIs manet.

Esercizio 2
Traduci queste frasi, badando specialmente ai gerundi.

• l. Magister: "IndustriI este in scrIbendo, discipuII! Nonne parati estis ad scrIbendum?"

2. Syra, quae fessa est narrando, finem narrandI facere vult.

3. QuIntus autem cupidus est reliquam tabulam audiendI.

Esercizio 3
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti.

1. Canis pastoris bonus et cel_ est.


2. Navis TheseI pulchra et cel_ est.
3. Niillus servus tam cel_ effugit quam Medus.

• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XXVI




~ 36 ~ 4. Quod animaI tam cel_ est quam leo? •

5. RomanIs equI cel__ quam GennanIs sunt. •

6. Hostes exercitu valido et cel_ castra ROlnanorum oppugnant. •

7. Magno cum numero mIlitum RomanI hostes cel_ vincunt. •

Esercizio 4
Fai l'analisi di queste parole o espressioni, prese dal capitolo XXVI alle linee indica-
te, specificandone il caso, il numero e il genere.

r. 9 mIrabilI modo:
r. 9 labyrintho: _
r. lO eorum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. lO plus: _
r. lO temporis: _
r. 13 narrandI:
r. 16 audiendum: •
r. 18 audiendI: •

r. 20 muros: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 22 aera: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 23 patris: •

r. 24 ambulando: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •


Esercizio 5 •

Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •



capere 1. Syra fabulam de Daedall et IcarI narra- •

carcer re non vult, (= quia) horam iam In nar- •

celer rando. •

conficere 2. Tandem Syra fabulam narrat de Daedalo, qUI filum _ •

consequI et Ariadnae dederat. •
consilium 3. Rex MInos Theseum , postquam ex suo •

consumere _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ (= sed) eum non poterat, •

effugere quia navis eius nimis erat. Itaque rex Daedalum, qUI •

fuga filum conrecerat, , et in labyrinthuIn cum eius Icaro •

haud filio iussit. •
4. Icarus ad Daedalum: " (= prope) mortuI sumus, quia
••
includere

iuvare cibum non habemus. longum tempus nobIs reli- •

nos quum est ad vIvendum. Nisi hodie effugiendI capi- •
paene mus, semper in hoc labyrintho inclusI manebimus! Neque enim •

persequI ipsI per (= sine auxilio) effugere poterimus neque •

qUlsquam _ _ _ _ _ (= ullus homo) nos in fugiendo pote- •

quoniam rit." •

reliquus •

tamen •









CAPITOLO XXVI ESERCIZI 4-5 • •



• • Lecti6 secunda: 32-82 ~ 37 ~



• Esercizio 6

• Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

1. c6nsumere - urere - celere - capere - figere


2. iuvantur - imitantur - figuntur - inveniuntur - capiuntur
3. carcerum - orbium - ignium - c6nsilium - artium
4. audacis - lIberis - celeris - mirabilis - ingentis
5. omnem - lacertum - sursum - fugam - opus

Esercizio 7
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.

1. fuga (celer) acc. slng. _


2. opus (omnis) abi. plur.
3. c6nsilium (audax) nom. plur. _
4. carcer (infimus) dato sing.
• 5. ignis (ingens) gen. slng. _

Esercizio 8
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza mai cambiare
né la forma né la persona e il numero.

1. iuvant: 6. persequor:
2. movent: 7. c6nsidebam:
3. c6nficitur: 8. effugitis:
4. capimur: 9. c6nsumebat:
5. to1l6: ---------- lO. imitantur:

• Esercizio 9
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVI alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.

r. 36 n6bis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 40 mari: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 41 aera:
------------------------------
r. 44 dii:
------------------------------
r. 47 natura:
-----------------------------
r. 56 me:
r. 60 cera: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 63 operis:
r. 64 artis:
r. 68 studi6sus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 69 humum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

• ESERCIZI 6-9 CAPITOLO XXVI


••
~ 38 ~ r. 74 artem: •

r. 74 avis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
r. 74 pullos: _
••



Esercizio lO •
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

......................
ars ··: 1. Daedalus aves per aera volantes intuens consilium fugiendI
cautus : -----
: alas (= valde magnas) conrecit ex
deorsum ·: _ _ _ _ _ quae cera iunctae erant, et in (= brac-
evoHire · chiIs superioribus) . Hoc qualnquam
·
excogWire · haud facile erat, mIrabilI a Daedalo - - - - -
figere 2. consilium fugiendI Icarmn delectabat.
· 3. Pater et filius, postquam e labyrintho, ubi inclusI erant,
19n1s
imperare · -----
, tandem erant. Alas
Infimus moventes se supra labyrinthum
ingens MInos, qUI terrae marIque , eos in aere persequI non •
item poterat.
lacertus 4. Daedalus ad Icarum: " esto! SI in aere
levare
· prope mare volabis, pennae umidae fient, voHibis in
IIber · aere prope solem, pennae solis
mollIre · - - - - - et cera (= mollis fiet)." Sed puer audax
natura solem propius videndI erat.
nlSI
omnlS
··· 5. MultI (= certe) volare cupiunt, sed alas non habent
ad volandum. Quis enim tam IIber est ut avis, quae - - - - -
opus ·· lnontes volare potest? Avis volare potest, homo non
penna · _ _ _ _ _ (= homo autem non potest). Nelno _
perficere · deus naturam mutare potest.
quidem ··
sIn ·
studiosus ··
summus
siirsum
·:
trans ·
urere ·:
• Lectio tertia et grammatica: 83-162

Esercizio Il
Sottolinea i gerundi, e indicane il caso; poi traduci le frasi.

1. Tempus dormiendI est.

2. Stilus necessarius est ad scrIbendum.

3. Docendo magister ipse multa discit.

CAPITOLO XXVI ESERCIZI 10-11 •




• 4. Ars scribendi haud difficilis est. ~ 39 ~



• 5. Fabula de fuga Daedal1 et Icari non solUlTI delectandi, sed etiam monendi causa nar-

• ratur.

6. Romani ad pugnandum castra relinquunt.

7. In volando Icarus alas movet.

8. Discipulus industrius SelTIper cupidus est et legendi et scribendi et computandL

Esercizio 12
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del gerundio dei verbi tra
parentesi.

l. Labyrinthum (aedificare), filum (conficere) et alas in lacer-


tls (figere) Daedalus exempla artis suae dedit.
2. Magister discipulos artem (scribere) docet. Ad (scribere) sti-

lus necessarius est. In (scribere) discipul1 mantis movent.
3. Alas (movere) Daedalus se ipsum sustulit.
4. Daedalus consilium (fugere) excogitavit.
5. Iam tempus (dormire) est, sed Quintus non est fessus tabulas
_____ (audire) neque paratus ad (dormire).
6. Aquam (haurire) mllites naVelTI leviorem faciunt.
7. Magister ipse discit alias (docere).
8. Icarus delectabatur alte (volare).
9. (discere) causa pueri in ltidum eunt.
lO. Syra tandem finem facit (narrare).

Esercizio 13
• Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.

l. iungimus: _ 6. tiror:
2. figebat: 7. merguntur:
3. invenHur: - - - - - - - - - - 8. accidebat:
4. suspicis: 9. despiciebaris: _
5. tollimur: lO. perficitis:

Esercizio 14
Fai l'analisi di queste voci verbali, indicandone anche, e traducendone, l'ù1/ìnito.
Esempio: vidit: perI att., III perso sing., di videre, 'vedere '.

l. sublatl sunt:
2. oscuIatus:

• ESERCIZI 12-14 CAPITOLO XXVI


3. movit: _
4. figent: _
5. estote: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
6. despice: _
7. mergit: _
8. ustl (2): _
9. iunxistl: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
lO. consedistis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Esercizio 15 •

Completa queste frasi, inserendovi la forma appropriata dei verbi tra parentesi. •



1. Hodie Syra de fuga Daedall et IcarI narrare non (velle), quod iam horam •
_____ (consumere) in (narrare). •

2. Nemo Daedalum in labyrintho (includere) (iuvare: perf.) in •


- - - - - (fugere). •
3. Daedalus alas ingentes (conficere: perf.) et in lacertIs (fige- •

re). Tum alas huc ilIuc (movere) et se (tolIere). FIlium suum •

monuit: H (imitarI) me! (sequI) me!" Postquam pater ita Ica- •

rum artem (volare) (docere), Icarus patrem _ •

(sequI). •

4. Icarus in summum caelum (ascendere), cupidus solem propius •
_____ (aspicere). Postquam ignis solis pennas (urere), Icarus, •

lacertos nudos (quatere), in mare (cadere) ac - - - - - •

(mergere). Puer in (cadere) clamavit: HO pater, auxilium _ •

(ferre) mihi!" •

5. Parentes lIberos monent: HSemper priidentes (esse: impero fut.)!" •



Esercizio 16 •

Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •


accidere 1. Italia, patria nostra pulcherrima, magna est. •

casus 2. Icaro, de summo caelo (= magnum numerum) Insu- •

causa larum , omnia parva (imperf.). •

despicere 3. Icarus solem supra se in summum caelum ascendit. •

dIcere Postquam ignis solis pennas ussit, Icarus lacertos nudos •

exitus - - - - - in mare cecidit. fabulae minime laetus ••
lIbertas est! •
maxime •
4. nos delectat fabula de puero (= audacI) •
multitudo quI, quaerens, mortem invenit. Quod ilII puero •

paenInsula idem omnibus accidere potest. Ita omnes •
••
quatere - - - - - IcarI monemur. Fabula de filio Daedall non solum •
susplcere delectandI, sed etiam monendI narratur. •

temerarius 5. ScrIbere scrIbendo, dIcendo (= loquI) disceso •

viderI •







CAPITOLO XXVI ESERCIZI 15-16 • •



• • Lecti6nes I, II et III ~ 41 ~



• Esercizio 17
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVI alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.

r. 4 celeris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 6 iratus:
r. 19 inc1usus:
r. 30 vivi: _
r. 46 aves: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 58 quae: _
r. 64 novissimum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 93 parvae: _
r. 102 patria: _
r. 120 Icaria:

• ESERCIZI 17 CAPITOLO XXVI




~ 42 ~ Capitolo XXVII •



RES RVSTICAE •



• Lectio prima: 1-49 •


Esercizio 1
Riscrivi queste frasi, sostituendo le parole sottolineate con altre d 'ugual signifìcato.

1. Post meridiem Iiilius primUlTI dormit, tum in horto suo pulchro atTIbulat, postremo
lavatur.

2. Vir cuius officium est oves alere pastor dicitur.

3. Satumus homines indoctos et barbaros agros colere docuisse dicitur. •



••
4. Multis locis Àfricae non satis aquae est. •



5. Dominus ad pastores: "Oves ante vos agite!" •



6. Circum castra est vallum fossa-que. •


7. Italia est regio fertilis, ubi etiam oves, porci, boves herba aluntur. •





Esercizio 2 •

Concorda la parola tra parentesi col! 'altra. Qualche volta ci sono più possibilità. •



1. agri (~rtilis) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ •

2. fruges (maturus) _~~~~~~_~~~~~~~~~~~~~~_ •
viti (pulcher) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

3. •
4. (regio) amoenae _ •

5. (semen) nigra •

6.piliclum(frequen~ ~~~~~ ~~_~ ~_ •

7. aratorum (rudis)- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

8. (pecus) timido _~_ _~_~_~~~~_~ ~ ~__ •

9. (falx) novarum •

lO. agricolae (pauper) -----------------------~ •


Esercizio 3 ••
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti. •



1. Agri qui multulTI frument_ mult_-ve frug_ ferre possunt fertil_ esse dic_. •

2. Qui serunt null_ instrument_ (plur.), sed man_ su_ (plur.) utuntur. •

3. Melius est pec_ pascere quam agr_ colere. Pecus enim lTIagn_ preti_ est. •

4. Satumus homin__ barbar_ agros colere docuit. •

5. In Europa agricolae semel in ann_ lTIetere possunt. •



CAPITOLO XXVII ESERCIZI 1-3 • •



Esercizio 4
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

ager l. Dominus servos improbos verberans baculo _


agere 2. Oves, porci, boves appellantur. E
agricola ovium vestes efficiuntur.
arator 3. Vir qui arat nominatur. Arator arans
aratrum duos validos boves prae se _
colere 4. Agris aratis, novum . Qui agros arant
crescere ac frumentum serunt appellantur.
falx 5. Frumentum quod in agris mense Augusto
ferre
fertilis 6. Is qui agros multa habet: in arando
fIiiges -----
utitur, in metendo . Sed In serendo
frumentum agricola manu sua utitur: manu sua _
instrumentum Agros colere multo difficilius est quam pecus _
invehere 7. Italia est terra , sed multa loca Italiae non arantur nec
lana ullas ferunt praeter herbam. Herba est _
maturus pecons.
• Inetere 8. Solum Aegypti aqua Nili fluminis . Romani multum
pabulum frumenti ex Aegypto , quia agri Italiae parum fru-
pascere menti - - - - -
pecus 9. monte Albano lulius non solum agros, sed etiam
quiescere habet. multas ferunt.
rigare Ovae necessariae sunt ad efficiendum.
semen Post meridiem lulius fessus - - - - -
serere
spargere
sub
uti
uva
vinea
vinum
• vitis

• Lectio secunda: 50-114

Esercizio 5
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

1. copia - vinea - negotia - cura - lana


2. carpi - Iiiri - rigari - canfici - prohiberi
3. rusticum - urbanum - maturum - parum - amoenum
4. merces - seres - cresces - credes - coles
5. tulit - sparsit - crevit - mavit - quiescit

• ESERCIZI 4-5 CAPITOLO XXVII




~ 44 • 6. ciirent - nocebunt - cingent - metent - current •

7. vInum - praedium - raptum - otium - aratrum •

8. ago - modo - oro - rigo - prohibeo •



Esercizio 6 •
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato e le parole in corsivo con altre di senso contrario. Bada che questi cambiamenti ne
potrebbero richiedere anche altri.

l. In monte Albano multae vIllae cum agrIs sunt. Nam pliirimI RomanI sub urbe Roma
habitare volunt in vIllIs sub urbe sitIs.




2. In urbe Iiilius laborat. Is opus agricolarum indignum esse non putat. •




3. Iiilius agricolas in agrIs opera facientes aspicit. Dominus se beatum esse exIstimat, •

quod agricolae in loco dominI agros colunt. •

••


4. Dnus ex agricolIs IiiliI ob timorem loquI non potest. •


5. Nonne Iiilius ab uxore sua, guae Infantem exspectat, postulat ut lIberos suos curet? •







Esercizio 7 •

Metti nel congiuntivo presente questi verbi, senza cambiare né la forma né la persona •

e il numero. •


l. solent 7. imperabo •

2. solvistI - - - - - - - - - - - - 8. exspecto •

3. accede 9. percutit •

4. poposcI _ lO. dIcitur •

5. debes Il. faciam •

6. loquitur _ 12. persequuntur •



Esercizio 8 •
Metti questi verbi nelle forme indicate. •



Ind. futuro Ind. perfetto . Congo presente •

....•............... . •
~


laborare I sing. att. •

monere I plur. att. •

spargere II sing. att. •

IoquI II piuro •





CAPITOLO XXVII ESERCIZI 6-8 • •

iubere III sing. passo ~ 45 ~
mittere III plur. att.
conficere I sing. att.
rapere I plur. att.
uti II sing.
crescere II plur. atto
• neglegere III sing. passo
oblivisci III plur.

Esercizio 9
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del congiuntivo presente dei
verbi tra parentesi.

l. Magister discipulis imperat ut bene (audire) et (cogitare).


2. Dominus servos monet ut semper bene (laborare).
3. Noli a nobis postulare ut omnia (scire) et semper bene _
(respondere).
4. Ego curabo ut vos (verberare) et in carcerem (iacere).
5. lam tres menses exspecto ut tu mihi mercedem (solvere).
6. Necesse est colonos curare ut agri bene (arare) et frumentum ad tempus

- - - - - (serere) et (metere).
7. Uxor mea a me postulat ut negotia mea - - - - - (curare) et multum pecuniae
_____ (facere).
8. Coloni laborant ut omnem mercedem intra tricesimum diem - - - - - (solvere).
9. lanitor ad liberos lulii: "Vos moneo ut semper canem (cavere)."
1O. Dominus imperat ut mali servi in carcerem (ducere). Servi autem orant
ut dominus patientiam (habere).

Esercizio lO
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

• circa 1. Mensibus Aprili, lunio, Septembri et Novembri dies


colonus est postremus dies mensis.
conficere 2. Romae lulius multa negotia urbana debet, neque
cura ullum ei est.
curare 3. Negotiis urbanis , lulius in praedium suum, quod
existimare urbe situm est, proficiscitur. Non urbs, sed
merces _____ amoenum et quietum eum delectat. Ruri ei licet
movere _____ (= circum) agros vineasque ambulare.
orare 4. pro lulio agros colunt. Tamen nullo modo lulius
otium opus agricolarum indignum-ve esse _
patiens (= censet).
patientia 5. lulius cuidam colono, qui ei mille sestertios debet, imperat ut
per solvat. Colonus ad pedes lulii se
preces eum-que ut habeat: " _
proicere omnes deos, noli me ab uxore mea gravida!

• ESERCIZI 9- I o CAPITOLO XXVII




~ 46 ~ rapere esto, domine! Octo lIberI mihi sunt, quorum •

riis _____ multum temporis postulat. Non a me postulare ut •

sordidus _____ pecuniae statim solvam!" BIs dOlninus •

sub severus - - - - - •
tantum

trIcesimus

• Lectio tertia: 115-180

Esercizio Il
Traduci queste frasi.

l. lulius imperat ut colonus accedat.

2. Colonus Hilium orat ut patientiam habeat. •





3. Pastoris officium est curare ne oves aberrent neve silvam petant. •





4. Fabula de Daedalo et Icaro nos monet ne audaces sImus. •



5. Magister discipuns imperat ut In ludo taceant neve dormiant: "Tacete, discipulI! ••
Curabo ne dormiatis!" •




6. Discipun: "Non opus est nos monere ut bene laboremus!" •



7. lanitor tabellarium monet ut caveat ne a cane mordeatur: "Cave ne a cane mordearis!" •




8. Tabellarius: "Tuum negotium est curare ne canis me mordeat. Te rogo ut eum vin- •

cias!" •
••





Esercizio 12 •

Sottolinea una volta le proposizioni relative e due volte le proposizioni sostantive con •

ut/ne e il congiuntivo. Poi traduci le frasi. •


l. Deus agricolarum est Satumus, quI olim rex caell fuit, sed a filio suo lave e caelo pul- •

sus in Italiam venit, ubi Latlnos agros colere docuit. •

••


2. lulius, quI otium riiris valde amat, cum prImum confecta sunt negotia urbana, in prae- •

dium suum suburbanum proficIscitur. •







CAPITOLO XXVII ESERCIZI 11-12 • •

3. Iulius aspicit agricolas qUI in agris opus faciunt. Quamqumn nullo modo laborem agri- ~ 47 ~
colarum sordidum indignum-ve esse eXIstimat, tamen se prae agricolls beatum esse
censet.

4. ColonI Iulii sunt agricolae validI, qUI industrie laborant omnesque merceden1 ad diem-
solvere solent. At hoc anno qUIdam colonus mercedem nondum solvit; itaque Iulius
ei imperat ut mercedem solvat. Colonus, pallidus ob metum, respondet 'sibi nullam
pecuniam esse.' Iulius: "Nisi hic et nunc solvis mercedem debitam, curabo ut servI
mei te agris meis pellant."


5. VItes probe curare oportet, nam calor solis non ipse per se efficit ut vinum bonum sit.
Iulius agricolas monet ut industrie in vineis laborent.

6. Iulius nescit oven1 heri paene raptam esse a lupo. Nec vero lupus oVI nocuit, quia
pastor eam in silva repperit atque e dentibus lupI servavit.

7. Pastoris officium est cavere ne oves aberrent neve a lupo rapiantur.


Pastor, humi se proiciens et dicens 'se nihil recisse', dominum orat ne se verberet.

Esercizio 13
• Fai l'analisi delle voci verbali sottolineate, specificandone laforma, il modo, il tempo,
la persona e il numero. Poi traduci le frasi.

1. Icarus patrem orat ut sibi auxilium ferat.


ferat:
------------------------------

2. Semper curabunt boni pastores ne oves a lupis vorentur.


vorentur:
----------------------------

3. Vix Theseus ffigerat, cum rex Minos eum persequi coepit.


coepit: _

4. Athenienses quotannis adulescentes ad Cretam mittebant.


mittebant:
----------------------------

• ESERCIZIO 13 CAPITOLO XXVII




~ 48 ~ 5. Iulius servos nequam verberarl iubebat. •

iubebat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

6. Iulius iussit colonum pigrum verberarL


iussit:
verberarl:

7. Theseus, postquam Mlnotaurum occldit, ex lnsula Creta profectus est.


oCc1dit: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
profectus est:

8. Colonus pollicetur 'se semper bene laboraturum esse.'
laboraturum esse: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

9. SClmus Romulum fratrem suum interrecisse, quod miiros humiles derldebat.


interrecisse:
derldebat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

lO. liilius colonum pigrum verberarl iussit, quod officium suum neglexerat.
verberarl:
neglexerat: _

Esercizio 14
Indica, con una crocetta nelle caselle giuste, se la parola sottolineata è un semplice
infinito o appartiene a una proposizione infinitiva (accusativo coll 'infinito), e se l'infinito
o l'infinitiva hafunzione di soggetto o di complemento oggetto (vedi l'esempio).

Inf. Inf.iva Sogg. Ogg.


Esempio: Colonos domino parere necesse est. _x_ _x_
1. Servos pigros a domino verberarl sclmus.
2. NoHte volando Daedalum et Icarum imitarI.
3. Difficile est semper omnia recte sCrlbere;
vos tamen recte scrlbere oportet.

Esercizio 15
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.

1. edunt 6. desinimus
2. proderat 7. dlmittiminl
3. neglegor 8. rapiuntur
4. spargitur 9. neglegit
5. poscebas lO. crescitis

CAPITOLO XXVII ESERCIZI 14-15 •


Esercizio 16 ~ 49 ~
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVII alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.

r. 117 anno:
r. 119 vInI: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 119 vinum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 120 menses: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 122 vineIs:
r. 125 vItes:
r. 127 quale:
r. 132 pabul1: _
~138p~ffirem: ~

r. 147 nobIs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 15O pecoris:
r. 164 agricol1s: ~
r. 167 via:
r. 168 fIiimentum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 174 officio: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Esercizio 17
Sostituisci iubere con imperare, e cambia di conseguenza la proposizione dipendente
(ma senza cambiare la forma, attiva o passiva, del verbo).
Esempio: Magister discipulos considere et bene cogitare iubet.
= Magister discipul1s imperat ut considant et bene cogitent.

1. Medicus Iulium bracchium pueri tenere iubet.

2. Hilius mercedem a colono solvi iubet.

3. Magister Marcum surgere et respondere iubet.

• 4. Medicus puerum os aperire et linguam ostendere iubet.

5. Dux mllites fortes esse et oppidum hostium oppugnare iubet.

6. Hilius servum Tusculum proficiscl et cum medico revenire iubet.

7. Iu1ius: "Dave, te sacculum tuum in mensa ponere iubeo."

8. Dominus villam a ianitore bene custodiri et omnes fenestras vesperi claudi iubet.

9. liilius: "Dave, te statim Marcum in cubiculum includere iubeo."

1O. Aemilia: "Delia et Syra, vos primum floribus aquam dare et deinde cum Iulia in horto
ludere iubeo."

• ESERCIZI 16-17 CAPITOLO XXVII




~ so ~ Esercizio 18 •

Trasforma il discorso diretto in una proposizione sostantiva con ut/ne e il congiuntivo. •



1. Magister discipul0 imperat: "Domum revertere!" •


2. Dominus pastoribus imperat: "Celeriter oves persequiluinI!" •

3. A vobIs postulo: "Semper officia facite!"

4. Ego: "Cavete! NolHe temerariI esse!"

5. Agricolae a pastore postulant: "Prohibe oves tuas ab agri"s!"

6. Agnus saevum lupum orat: "Non lne mordere!"

7. Magister discipuns ilnperat: "Tacete, audHe et bene respondete!"

8. Colonus Iulium orat: "Non ab uxore me rapere neve lne punIre!"



9. Dominus pastores monet: "Nonte neglegentes esse! NolIte dormIre!"

lO. Multae fiibulae te monent: "Semper bene disce! Non piger esse!"

Esercizio 19
Completa queste .fì~asi, inserendoci le forme appropriate dei verbi tra parentesi.

1. Ovis quae e grege (aberrare) a lupo (rapere: perf.). Sed


pastor, postquam OVelTI (reperire), curat ne lupus eam _
(edere).
2. Pastoris officium est cavere ne oves e grege (aberrare) neve eas lupI
_____ (rapere). Pastores quI officium (neglegere: perf.) a domino
verberantur.
3. Postquam pastorem (mittere), agricolae oves in agrIs (spar-
gere) (persequI: pres.).
4. Hoc anno omnes colonI mercedem domino suo (solvere: perf.). Itaque
nemo verbera (merére: perf.).

• Lectiones I, II et III

Esercizio 20
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVII alle linee indicate, spec(fìcan-
dane il caso, il numero e il genere.

r. 16 quae:
r. 24 Iove:

CAPITOLO XXVII ESERCIZI 18-20 •


r. 26 barbar6s: _ ~ 51 ~
r. 30 fertilis: _
r. 33 facilius: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 47 vlneae: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 62 sordidum:
r. 88 debitam:
r. 89 agris: _
r.91hic:
r. 112 lIberi:

r. 172 s6lus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 179 dominus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Esercizio 21
Fai l'analisi di queste voci verbali e traduci/e.

1. quiescemus:

2. colI:

3. movebamini:

4. pr6fuerant:

5. utere:

6. rapta est:

7. sparsisse:

• 8. crevistl:

9. prohibetur:

IO. missl eratis:

• ESERCIZIO 2 I CAPITOLO XXVII




~ 52 ~ Capitolo XXVIII •



PERICVLA MARIS •



• Lectio prilna: l-55 •
Esercizio 1
Caccia all 'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

1. disiungerem - oboedIrem - memorem - eicerem - apprehenderem


2. turbatur - extendatur - moriatur - oboediatur - nascatur
3. cesses - disiunges - turbes - adores - memores
4. adorabunt - oboedient - morientur - apprehendent - cessent
5. caecI - surdi - muti - immortall - universI •

Esercizio 2
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

l. Postquam ChrIstus in Iudaea natus est, tres reges illuc venerunt et eum Slcut deum ado-
raverunt.

2. ChrIstus recit ut tempestates minuerentur. Magna multitudo hominum, quae id guod


de ChrIsto narrabatur audiverat, ex tota Iudaea ad eum veniebat.

3. Item homines 'luI videre non poterant, 'luI audire non poterant, guilogui non poterant
et 'luI ambulare non poterant ad ChrIstum conveniebant ut sanarentuf.

4. Matthaeus scrIpsit parvum librum, qua omnia guae ChrIstus recerat et dIxerat narravit.

Esercizio 3
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del congiuntivo imperfetto dei
verbi tra parentesi.

1. Magister nos monuit ut (tacere) et industrii (esse).


2. Syra ad Quintum: "Nonne pater te monuit ne in arborem (ascendere)?"
3. Iulius ad colonos: "A vobis postulabam ut semper mercedem ante finem mensis
- - - - - (solvere)."
4. Icarus ad Daedalum: "Necesse non erat me monere ne in Infimo aere - - - - -
(volare) neve altius me (tollere)."

CAPITOLO XXVIII ESERCIZI 1-3 •




• Esercizio 4
••• Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
......................
adorare ·· 1. DiI sunt, et semper vIvunt. Homines autem
apprehendere · _____ sunt, ergo ac moriuntur.
disiungere · 2. Postquam Chrlstus natus est, tres reges in oppidum Bethlehem
eicere
··· convenerunt ut eum velut Deum - - - - -
:
extendere : 3. Chrlstus (XL) die postquam _ (piuc-
fretum chepperf.) in caelum ascendit.
immortalis 4. Syra, animadvertens verba medicI MarCUlll eum
morI ·· interrogat: "Quid tremis? times frI-
mortalis ·· ges?"
• multum ·· 5. In Siciliae, quo Italia a Sicilia , magnus
nascI · ventus flare coepit. Gubemator nautls imperavit ut merces gra-
oboedire · vissimae in mare . QUI statim gubernatorI
quadragesimus
turbare 6. Lydia Medo librum ostendit. Medus manum librum
utrum... an
·· 7. Medus de tempestate, quae subito cessavit, cogitabat.
··
• Lectio secunda: 56-108

Esercizio 5
Riscrivi queste frasi. dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
.ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

• l. Lydia libellum suum aperit ut Medo aliquid recitet.

2. DiscipuH in parva nave sedentes Iesum supra mare ambulantem animaIll hominis mor-
tUI esse putaverunt.

3. Pluto erat rex Inferorum, ubi animae mortuorum velut umbrae errare dicuntur.

4. Lydia fiibulam narravit de IaIro, viro prImo inter Hidaeos, qUI Iesum oravit ut filiam
mortuam excitaret.

Esercizio 6
Concorda la parola tra parentesi coli 'altra parola. Qualche volta ci son più possibilità.

1. valido (prlnceps) _
2. (tlblcen) unum - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

•• 3. turbae (tumultuans) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


••
•• • ESERCIZI 4-6 CAPITOLO XXVIll
~ 54 ~ 4. phantasma (terribilis)
5. [reto (angustior)
6. potestatum (maximus)
7. dicta(mirabilis)~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
8. tales (libellus) _
9.ilima(con~am) _ _~~_~~_~~~~~_~~~~~~~~~_
lO. animorum (immortalis) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •



Esercizio 7 •

Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né •

la forma né la persona e il numero. •



l. moriebantur 6. suscitamini •

2. surgis 7. rapitur •
8. iirebant •
3. dividebatur •
4. vivimus 9. cingitis •


5. eicitis - - - - - - - - - - lO. tumultuatur •


Esercizio 8 •

Fai l'analisi di queste voci verbali. A volte ci son diverse possibilità. •

Esempi: constituit: 111 sing. del pres., o 111 sing. del perf, di constituere, atto della 111: •

mentitos: participio perf., acc. plur. masch., di mentIri, depon. della IV •



1. nati sunt: •

2.legam: •


3. viXI: •


4. surrexerant: •

5. eiceres: •


6. non vultis: •

7. haberis: •
••
8. versantem: •

9. disci: •


lO. evolvat: •

11. divisas: •

12. servatum: •
••
13. regnabimus: •


14. morituri: •

15. regnasti: •











CAPITOLO XXVIII ESERCIZI 7-8 • •

Esercizio 9 ~ 55 ~
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

anIma l. Tres diI universum inter se dIvIserunt: luppiter, deus


eicere _____ R01nanorum, caelI habebat, Neptunus
habere rex mans erat, Pliito apud regnabat. IUIc
InferI - - - - - mortuorUln velut versarI dIcuntur.
mundus 2. In domo laIrI, prIncipis ludaeorum, et turba
potesUis - - - - - convenerunt. Turba , Iesus fecit ut filia
prInceps IaIri - - - - -
salvus 3. ChrIstus homines facere poterat. Imperavit enim ut
surgere c1audI surgerent et lectos suos . Petrus, unus e disci-
• tIbIcen pulIs lesu, ventum timuit, sed Iesus eunl super
tollere aquam ambulare iussit. Nullus deus Romanus tantanl potestaten1
tumultuarI habebat, etsI luppiter deus maximus (= eXIstimaba-
umbra tur).
validus 4. Nox a RomanIs in quattuor dlviditur.
vigilia

Esercizio lO
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del congiuntivo presente o
imperjètto dei verbi tra parentesi, poi traducile.

l. Dominus a servis postulat ut opera sordida _ (facere) atque industril
- - - - - (esse).

2. ServI dominum orant ne se - - - - - (verberare) neve - - - - - - (vinctre).

3. ServI fugiebant ut lIberI (esse) neve a domino (verberare).

4. Medus Lydiam rogavit ut sibi de Iatro aliquid (legere).

5. Amici nostri navem conscendunt ut in Graeciam (navigare).

6. Neptunus ciiravit ut Medus a tempestate (servare) neve In mare


_ _ _ _ _ (mergere).

7. Icarus alas huc illuc movet, ut se supra humum (tollere).

8. Icarus in summum caelum ascendit, ut solem propius (aspicere).





••




• • ESERCIZI 9-10 CAPITOLO XXVIII

~ 56 ~ • Lectio tertia: 109-189

Esercizio Il
Metti questi verbi nelle forme richieste.

Ind. futuro Ind. perfetto Congo presente


........................................... ................................................ •
vIvere II sing. att.
persuadere III piuro att.
eicere III piuro passo ~
oboedIre I sing. passo :
tollere I piuro att. ~
surgere II piuro passo ~
versarI II sing. ~
timere III sing. att. :
esse II piuro ~
dIvidere III sing. att. ~ •
nascI I piuro ~ •

morI I sing. ~ •



Esercizio 12 ••
Fai l'analisi delle voci verbali sottolineate. Poi traduci lefrasi. •


1. Medus orabat ne in carcerem diiceretur. •

diiceretur: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •



2. Medus Roma fugit ne in carcerem ducatur. •

ducatur: •



3. Quis tam stultus est ut Romam in Italia esse nesciat? •

nesciat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •


4. NeptUnus curat ut naves serventur neve in mare lnergantur. •

serventur: _ •

mergantur: •



5. Iesus viro claudo imperavit ut Iectum tolleret. •

tolleret: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •



6. Lydia Medo persuasit ChrIstum Deum esse. •
esse: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - , - - - •



7. Praedones maritimI naves persequuntur ut merces rapiant. •

rapiant: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •







••
CAPITOLO XXVIII ESERCIZI 11-12 • •

8. Medus sperabat se salvum in Graeciam perventurum esse.
perventurum esse:

9. Haud facile fuit Lydiae persuadere ut Roma proficIsceretur.


proficIsceretur: _

lO. Lydia oculos clausit ne fulgura videret.


videret:
----------------------------

Esercizio 13
Completa queste frasi, mettendo i verbi tra parentesi nel tempo appropriato del con-
giuntivo.

1. Iesus puellae mortuae imperavit ut (surgere).


2. Neptiinus curat ut nautae salvI (esse).
3. Nemo mihi umquam persuadebit ut Romam (relinquere) et secum in
Graeciam (proficIscI).
4. Daedalus Icarum monuit ne nimis alte (volare).
5. MultI dominI RomanI a servIs postulant ut opus sordidmn - - - - - (facere) et
• semper bene (laborare).
6. Ariadna Theseo longum filuln dedit, ut exitum labyrinthI (reperIre).
7. Quotannis Athenienses adulescentes in Cretam lnittebant, ut a MInotauro vivi
- - - - - (vorare).
8. MInos Daedalum et Icarum perseciitus est, ut eos (capere).
9. Gubemator tam stultus erat ut multos deos esse (credere).
lO. Cave, serve improbe, ne a domino (verberare).

Esercizio 14
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

attentus 1. Gubemator, qUI Medum videt, ad eum - - - - -


converti dicens: "Num ChrIstus tot homines mortuos ?"
impendere 2. Nautae numquam sunt: multa iIs sem-
malle per , velut in quas naves merguntur vel
peculium _ _ _ _ _ maritimI, qUI naves persequuntur et lnerces pecu-
perIculosus nlamque . Mare igitur est. Bonus
perIculum gubemator pericula conatur.
persuadere 3. Medus in Graecia lIber vIvere quam Romae domino
praedo severo , qui e'I nullum pro opere sordi-
rapere do dabat. Itaque is, cui difficile erat Romae , Lydiae
servIre _ _ _ _ _ ut secum in Graeciam proficIscatur.
suscitare
tutus
versarI
vItare
vorago

• ESERCIZI 13-14 CAPITOLO XXVIII




~ 58 ~ • Lectiones I, II et III •



Esercizio 15 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVIII alle linee indicate, specifi- •

candone il caso, il numero e il genere. •



A) f. 12 territus: •
f. 16 cui: •

f. 25 matfe: •

f. 71 videns: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

f. 93 ambulante: •

f. 146 salvi: •

f. 158 sevefO: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

f. 173 difficile: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

f. 178 ornatum: •
f. 180 dlves: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •



B) f. 1 vento: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

f. 5 mefces: •
••
f. Il amicum:
f. 15 mihi:
f. 16 cui:
f. 43 die:
f. 48 vestem:
f. 82 Deus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
f. 84 eOfum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
f. 94 fliictibus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
f. 115 id:

f. 116 mafis:
f. 130 nobIs:
f. 140 nautis:
f. 150 eundI:
f. 158 domino: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
f. 164 eI:
f. 177 sestertiIs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
f. 178 anulo:

CAPITOLO XXVIII ESERCIZIO 15 •


Capitolo XXIX ~ 59 ~

NAVIGARE NECESSE EST


• Lectio prIma: 1-59

Esercizio 1
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

1. Merditores vItam nauUirum parvi pretii esse censent.

2. Complures merditores in terras alienas navigant, quod merces magni pretii nautis cre-
• dere nolunt.

3. Qui merces emptas maiore pretio vendit, pecuniam suam auget.

4. Gubemator mercatorem tristem esse animadvertit.

5. Vir valde turbatus deos orat ut merces sibi statim reddant.

Esercizio 2
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti.

l. Mercatores diviti_ su_ plu_ aestimant quam vIt_ nautarum.


2. Multi mercatores Ostia proficiscuntur ut merc_ su_ mai6r_ preti_ in Grae-
cia vend
3. Frustra mercator de_ prec_ (pres.) ut res amissas sibi redd_. Gubemator enim
imperavit ut merces pretiosae eic_. Iactura merc_ mercator_ magn_
dol6r afficit.
4. Quis vestr_ ign6rat navigare periculos_ esse?
• 5. Medus se interrogat: "Quid fac_? Utrum fug_ an hic apud dominum man_?"

Esercizio 3
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.

1.p6nunt: 6. c6ns61amini: ----------


2. eripitur: 7. eicis:
3. afficiebar: 8. amittimus:
4. desinit: 9. pereunt:
5. precamur: __________ 10. mergitis:

• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XXIX




~ 60 ~ Esercizio 4 •

Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e. •


1. eripuerunt:

2. quererentur:
3. ponam (2):
4. eiecturum esse: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
5. subi:
6. deterreret:
7. precentur:
8. afrecimus:

9. amissos: •

lO. consoler: •

Il. lauti erant: •
12. confici: •

13. allaturos: •

14. sustulistis: •

15. aperirem: ••


Esercizio 5 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXIX alle linee indicate, specifican- •

done il caso, il numero e il genere. ••

r. 6 magni: _ •

r. 9 navibus: •
------------------------------ ••
r. 10 nautis:
r. 21 lacrimis: ••

r. 21 me: •

r. 28 miserius: •

r. 37 mercium:
---------------------------- •
r. 43 vestrum: •

r. 48 laetitia: •

r. 55 hoc: •



Esercizio 6 •
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. ••


afficere 1. Parentes qui liberos (perf.) maxima _ ••
amittere « tristis) •
(pres.). •
consilium 2. Mercatores eo navem conscendunt ut merces suas •
credere magno pretio vendant. Nonnulli autem a navigando in terras alie- ••

deterrere nas non , quod merces pretiosas nautis _ •

divitiae nolunt. •

dolor 3. Mercator apud gubernatorem his verbis •

eripere - - - - -, me miserum! lneae in - - - - - •

rel1x maris sunt. Non est me maestum esse, nam olnnis •





CAPITOLO XXIX ESERCIZI 4-6 • •



• frustra _ _ _ _ _ lucri mihi (perf.)." Sed gubemator: ~ 61 ~

• fundus " omnium mercium navis mea servata est!" At mer-

• heu cator ne assem quidem possidet: tanta pericula sub-
iactura iit ut lucrum faceret.
laetitia 4. Nautae sunt, quod eorum omnium ser-
mirus vata est.
mlser 5. Liberi domi et deos immortales orant ut parentes
navigatio salvi e redeant. Magna « laetus) affi-
queri ciuntur cum parentes salvos redire vident. Sed alii maesti sunt ob
remanere magnum enim est parentes amittere.
spes
tristitia
• vita

• Lectio secunda: 60-126

Esercizio 7
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

l. Hac fiibula monemur ut semper bonum animum habeamus.

2. Haec verba mercatorem perturbatum haud paulum consolantur.

3. Haud raro f1umina celerrima consistebant ne strepitu suo Orpheum canentem turba-
rent.

4. Arion, fidicen omnibus notus, nautas precatus est ne se interficerent: "Nolite me inter-
ficere! Sinite me in patriam reverti!"

5. Arion in litus Graeciae expositus illinc Corinthum iit, ubi regem adiit. Rex Arioni non
credidit, eumque tamquam virum qui falleret custodiri iussit.

6. Dum rex nautas interrogat, Arion subito in conspectum eorum venit. Nautae, cum
valde mirantes Arionem apud regem beate vivere viderunt, statim maleficium suum
fassi sunto

• ESERCIZIO 7 CAPITOLO XXIX




~ 62 ~ Esercizio 8 •

Concorda la parola tra parentesi coli 'altra. Qualche volta ci son più possibilità. •


1. (spes) mlrae
2. viro (faIHix)
3. vitae (beatus)
4. nonnul1as (dlvitiae)
5. (carmen) notorum
6. (fidicen) ignarum
7. cantus (ignotus)
8. maleficio (pessimus)

9. precibus (notus) •



Esercizio 9 •
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e. •



1. appel1aris: _ •

2. reducam: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

3. invldit: •

4. cecinerat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

5. al1existI: •

6. credet: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
7. vecta sunt: •

8. appares: •

9. exposuerunt: _ •

lO. permotum esse: •

Il. cInxisse: •
••
12. iuvimus:

13. ceciderant: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
14. rapientur: _ •

15. consumptus erat: _ •



Esercizio lO •

Fai l'analisi delle voci verbali sottolineate, poi traduci le frasi. •



1. Daedalus alas conrecit ut cum filio e labyrintho fugeret. ••




2. Cum Icarus nimis alte volaret, ignis solis pennas ussit. •




3. Medus se interrogavit: "Utrum fugiam an apud dominum severum maneam?" •





4. Cum parentes in horto ambulabant, puerI in liido erant. •







CAPITOLO XXIX ESERCIZI 8- IO. •

5. Gubemator imperavit ut merces in mare iacerentur. ~ 63 ~

6. Rex nautas interrogavit quid Ar'ion ageret.

Esercizio Il
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del! 'indicativo o del congiun-
tivo dei verbi tra parentesi.

1. Iulius a colonis postulat ut statim mercedem (solvere).


2. Si quid servi prave (facere), dominus imperabat ut (verbe-
rare) .
• 3. Praedones naves persecuti sunt, ut merces (rapere).
4. MultI nautae, postquam Scyllam (vHare), in Charybdim mersI sunt.
5. Nautae merces eiecerunt, ne navis (mergere).
6. Mercator tr'istis erat quod omnia eI (eripere); itaque se interrogabat utrum
in mare (sallre) an in nave (remanere).
7. Mercator tam stultus erat ut etiam nomen Arionis (ignorare).
8. Dt Orpheus olim cantu suo feras (allicere), ita tunc ArIon pisces allexit
ad navem.
9. Cum (videre) nautas se necare velle, ArIon eos orabat ut vHae suae
_ _ _ _ _ (parcere).
lO. Postquam Arion repente (apparere), nautae protinus maleficium suum
confessi sunt.

Esercizio 12
• Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

abstinere 1. Quis tam est ut nomen Arionis ignoret? _


an nescHis Arionem, quI fidibus , alterum Orpheum
canere appellarI?
delphinus 2. Nautae pauperes, qui ArIoni, dIvitI, _
desiIIre eum interficere constituerunt. Sed precibus ArIonis, quI eos ora-
desperare bat ut sibi parcerent, ita (perf.) ut manus ab eo
dorsum
exponere 3. Nobis non est (= scimus) ArIonelTI, postquam de
fidicen nave in mare , in (= tergo) _
ignarus sedentem vectum esse. Ha ArIon, quI iam de sua
ignotus _ _ _ _ _, subito contra spem servatus est. Delphinus eum in
invidere lltore Graeciae (perf.).
maleficiulTI 4. Ut homines semper stupent cum res nova et accidit,
mIrus ita Ar'ion miratus est delphInUlTI se cantantem - - - - -
permovere 5. Nautae, cum Ar'ionem apud regem adesse viderent, statim
salus - - - - - suum confessi sunt.
subire

• ESERCIZI 11-12 CAPITOLO XXIX



••
~ 64 ~ Esercizio 13 •
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •


allicere · 1. Orpheus suo etiam bestias (imperf.).
Cum canebat, multae bestiae ferae accedebant ut
cantus
capere
· eum canentem audirent. Orpheus etiam uxorem suam mortuam
clarus ab Inferis - - - - -
cum
custodire
· 2. Nobiles sunt qui multis hominibus
3. Mercator ita
sunt.
ut se interrogaret utrum de puppi in
fides mare an in nave remaneret.
In 4. Aegeus in saxum altum conscendit, iaIn naVIS
notus Thesei appareret. Sed subito inde in mare desiluit, quia filius eius
num mirum modum vela atra mutare oblitus erat.

reducere 5. Magister severus novos discipulos interrogat sciant
salire pueros improbos a se verberari. Nonnumquam tamen iis permit-
turbare tit fides et voce carmina canere.
·· 6. Rex, qui verbis Arionis haud credidit, eum in carcere
· - - - - - iussit.

• Lectio tertia: 127-202

Esercizio 14
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXIX alle linee indicate, specifican-
dane il caso, il numero e il genere.

r. 135 peculii:
r. 137 flirti:
r. 143 pecunia: _
r. 157 mali:
r. 159 ei:
r. 161 tyranno: _
r. 162 rei: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 163 deorum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 180 aequo animo:
r. 185 nobis:

Esercizio 15
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

abicere 1. Multi (= reges severissimi) vitam beatam morte


appropinquare miserrima (perf.).
beneficium 2. Polycrates, cum nimis felicem esse censeret, anulum
detrahere pretiosum de digito suo et in mare , ut
donare deorum averteret.
felicitas 3. Paulo post piscem rormosum, quem in mari ceperat,
finire tyranno . Servus, piscem , anulum in

CAPITOLO XXIX ESERCIZI 13-15 •


fortuna ventre eius repperit. Polycrates, cum anulum suum _ ~ 65 ~
fiir maxima laetitia affectus est.
fiirtum 4. quidem hominum est fortuna!
invidia 5. Lydia Medum accusat, quod is e sacculo dominI ali-
piscator quot nummos . Lydia Medum esse
recognoscere putat.
remus 6. (= celeres) sunt naves quae multIs
secare aguntur.
sese 7. Icarus tam alte volavit ut son . Daedalus tamen eI
suadere - - - - - ne tam alte volaret.
surnpere 8. Nemo Polycratis invidet, quem dI propter magnam
tyrannus _ _ _ _ _ punIverunt.
vanus 9. NolIte parentum erga vos oblIvIscI!
• velox

Esercizio 16
Riscrivi queste frasi, sostituendo le proposizioni finali implicite in esse contenute con
altrettante proposizioni finali esplicite (ossia con ut/ne e il congiuntivo).

1. Syra non solum delectandI causa, verum etiam monendI causa fiibulam de Daedalo et
Icaro narrat.

2. Post narrationem Syra ambulatum exit.

3. Magister calamum sumit scrIbendI causa.



4. Circum lacum Albanum RomanI venerunt vIllas aedificatum.

5. Daedalus alas conrecit e labyrintho evolandI causa.

6. ServI advenerunt colonum in carcerem ductum.

7. Dominus silvam petit in umbra quiescendI causa.

8. IaIrus accessit Iesum adoratum.

• 9. PuerI in hortum currunt pila ludendI causa.

lO. Icarus ab orbe aberravit in summum caelum ascendendI causa.

• ESERCIZIO 16 CAPITOLO XXIX




~ 66 ~ Esercizio 17 •

Riscrivi queste/rasi, sostituendo la proposizione subordinata sottolineata con due pos- •

sibili costruzioni finali: ut/ne col congiuntivo e il gerundio seguito da causa. ••
Esempio: Nautae saepe naves conscendunt guia navigare volunt. •
= Nautae saepe naves conscendunt I ut navigent.

I navigandI causa.

l. Post merIdiem Iulius cubiculum suum petit, guia donnIre vult.

2. NonnullI homines in terras alienas proficIscuntur, guia multa videre volunt.



3. Ex urbe egredimur, guia ruri habitare volumus. •

••



4. MIles nocte e castrIs fugit, guia domum redIre vult. •







5. Medus a domino suo discessit, guia Romaln proficIscI volebat. •







6. Aegeus in saxum conscendit, guia procul in mare prospicere volebat. ••





7. Iulius saepe in agros exit, quia atnbulare vult. •







8. Dominus in praedium revertitur, quia cum colonIs 10guI vult. •






9. Icarus ab orbe aberravit, guia altius volare volebat. •




••

lO. Post fugam MedI Iulius rus abit, guia de aliIs rebus cogitare vult. •








CAPITOLO XXIX ESERCIZIO 17 • •

Esercizio 18 ~ 67 ~
Indica, con una crocetta nelle caselle giuste, se la parola sottolineata è un semplice
infinito o appartiene a una proposizione infinitiva (accusativo coll'infinito), e se l'infìnito
o l'infinitiva ha funzione di soggetto o di complemento oggetto. Scrivi poi, nell 'ultima
colonna, il verbo da cui dipende l'infinito o la proposizione infinitiva.

1. Mercatores merces pretiosas nautls credere nolunt.


• 2. Mercator sperabat se magnum lucrum facturum esse.
3. Divitias amittere miserum est.
4. Nauta mercatorem miserum consolari conatus est.
5. Gubemator: "'Laetare te vitam non amisisse!"
6. Mirum non est vos non laetari.
7. Nautae Arionem necare constituerunt.
8. Bestiae ferae, guae Orpheum canere audiebant, ad eum accedebant.
9. Nautae putabant Arionem in mare mersum esse.
lO. Lydia dixit 'se anulum gerere no1le.'
. .
Infinito Prop. inf.va ~ Soggetto Oggetto Verbo reggente
• ...........·, .. ..
, ...................•............... .,
... .., .•......•.•..•..............
···· ... . .
1.
.··· .
... ..... .
.... .....
2. . .
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
lO.

• Lectiones I, Il et III

Esercizio 19
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXIX alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.

r. 12 gua:
r. 12 laetus:
~ l8pauperrimus: ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
r. 26 salvi:
r. 28 miserius:
r. 102 amicum:

r. 134 fiirem:
r. 161 ingentem:
r. 167 rormosus:
r. 195 ingentes:

• ESERCIZI 18-19 CAPITOLO XXIX


~ 68 ~ Capitolo XXX

CONVIVIVM
• Lectio prima: 1-38

Esercizio 1 •
Caccia aH 'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

1. recipiuntur - fruuntur - nuntiantur - induuntur - vocantur


2. vocares - indueres - nuntiares - vIseres - hospes
3. vIsatis - recipiatis - requiescatis - nuntiatis - contrahatis
4. vocent - contrahent - vIsent - recipient - praeerunt
5. dIligens - iucundum - demum - tardum - molestum

Esercizio 2
Completa queste frasi, inserendovi gli avverbi derivati dagli aggettivi tra parentesi.

1. Comelius (rarus) Iulium vIsit.



2. ColonI IuliI (dIligens) in agrIs laborant.
3. MIlites RomanI (fortis) pugnant.
4. Icarus nimis (altus) volabat.
5. QuIntus et Sextus non semper (bonus) scrIbunt.
6. Iulius (frequens) Romam it.

Esercizio 3
Fai l'analisi di queste parole o espressioni, prese dal capitolo xx:r alle linee indicate,
specificandone il caso, il numero e il genere.

A) r. 2 frIgida: _
r. 5 quorum: _
r. 8 exspectatI: _
r. 16 omnes: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 37 molesta: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

B) r. 2 aqua: _
r. 5 quorum: _
r. IO hora nona: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 15 veste: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 16 vos:
r. 20 negotiIs: _
r. 23 otio: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 25 Idibus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 31 agricola:
r. 33 agricolIs: _

CAPITOLO XXX ESERCIZI 1-3 •


Esercizio 4 ~ 69 ~
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
......................
balneum · 1. Ex agris reversus Iiilius statim petit et, postquam
cena lautus est, nova vestImenta . Tum - - - - -
circiter (= tandem) atrium intrat et amlCOS suos, quos ad cenam
contrahere · _____ (perf.), saliitat. QUI iam eum exspec-
demum · tant.
dl1igens · 2. hora nona vel decima RomanI siimunt.
diii 3. semper bene , etiam SI _
frui ·: veniunt. MultI longum faciunt ut amicos suos
hospes
induere 4. In villis suis multi Romani , et otio - - - - -
inexspectatus Otium iis est. Sed iis qUI in agris laborant vita rusti-
• iter ca est.
iiicundus 5. Cornelius, qui ex urbe venit, multas res novissimas _
molestus potest.
niintiare ·· 6. Iiilius frontem , quod a Cornelio agricola vocatur.
praeesse liilius enim lpse agricola non est, sed multis agricolis
reClpere
requiescere ··· 7. Coloni a Iiilio laudantur, autem
:
tardus ·· piiniuntur.
visere
vocare
··
• Lectio secunda: 39-85

Esercizio 5
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.

• 1. minister (diligens) abI. sing.


2. fames (molestus) dat. sing.
3. triclinium (pulchrior) acc. piuro
4. iter (iiicundus) nom. piuro
5. conviva (tardus) gen. slng.
6. cocus (optimus) abI. sing.
7. vestis (ruber) acc. plur.
8. convivium (frequens) nom. pIur.
9. (tantus) sitis acc. slng.
lO. hospes (inexspectatus) gen. piuro

Esercizio 6
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile. A volte c'è più d'una possibilità.

1. requievit: _
2. visam: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. carnero: _

• ESERCIZI 4-6 CAPITOLO XXX




~ 70 ~ 4. eligi: •

5. coxeras: _ •

6. perlatum: _ •
7. intraverint: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

8. posses: _
9. possimus:
lO. expositier~is: _

Esercizio 7
Metti questi verbi nelle forme richieste.

o o

: Ind. fut. semplice : Ind. fut. anteriore Congo preso


..........••...................... , ................•.. .....
o
o
o
o
o
o~.......................
o
. .
eligere : o
I sing. att. :
o
:
o

contrahere: I piuro att. : :


interficere ; II sing. passo ; ;
stemere II pIuro att. : :
perferre III sing. att. ~ ~
induere III pIuro passo ~ : _
persequi I sing. o _

deterrere I piuro passo


Iabi II sing.
lavare II pIuro att. •
eripere III sing. passo ~ •

dormire III pIuro att. : •



Esercizio 8 •

Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate dell 'indicativo o del congiun- •

tivo dei verbi tra parentesi. •


1. Num hOlnines vivunt ut (edere) et (dormire)? •

2. Postquam (lavare), liilius atriUlTI intrat. •

3. Convivae patientes sunt dum cocus cibum (coquere). •
••
4. Cenabimus cum primum servi Iectos (stemere) et tricHnium _

(ornare). •

5. liilius tarde domum revertitur, quia nimis diii (ambulare). •

6. liilius dubitat num ipse sex dies cibo carere (posse). •

7. liilius saepe Tiisculum ibat, ut otio (fmI). •
8. Dominus ipse in agris non Iaborat, cum multis colonis (praeesse). •

9. Quintus Syrae dicit: "Non dormiam, antequam Inihi fabulam (narrare)." •

lO. Diii Medus dubitabat utrum in Graeciam (fugere) an Romae _ •

(remanere). ••




••






CAPITOLO XXX ESERCIZI 7-8 • •

Esercizio 9 ~ 71 ~
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

accubare · l. -----
in lectls cubantes - - - - - -. In - - - - - - sunt
bInI tres lectl: lectus summus, medius, - - - - - . In - - - - -
cenare lectls aut singulI aut aut _ convlvae
cocus - - - - - solent. Mensa in est.
convIva 2. Ante servI triclInium f10ribus et
convivium pretiosam super lectos Interim

cuHna _____ in cenam parat. Tandem _
eligere
· cibum paratum e cuHna in triclInium portant.
equidem 3. Homo sine cibo diii vIvere potest, sine aqua tantum.
exomare Facilius enim est quam ferreo
fames 4. Quamquam vinum aqua multo est, tamen Comelius
Imus aquam bibere mavult quam sitim . Ex _
iiicundus minimum oportet!
malum 5. Iulius Iratus "Cenam" inquit "iam paratam esse
medium oportuit." Sed Aemilia ei respondet: " (= ego qui-
minister
· dem) non puto cocum nimis esse."
paulisper ·
• perferre
prIdem
singulI
sitis
stemere
tardus ·
temI
triclinium
vestis
··
• Lectio tertia: 86-158

Esercizio lO
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

l. TriclInium vasis ex argento factls omatum est. Argentum quidem minoris pretii est
quam aurum. Tantum homines gUI nimis gloriae cupidI sunt ex vasis aureis cenant.

2. Cibus optimus convivis iucundus est.

3. RomanI numquam vinum sine agua bibunt. Orontes autem vinum sine agua bibit, nam
is servus fuit et lIber factus est.

• ESERCIZI 9-10 CAPITOLO XXX



••
~ 72 ~ 4. Iulius: "Age, serve, Falernum prome!" Falernum est vInum e regione Falerna. •
Orontes poculum Falerno implet. AmIcus IuliI id quod sentit non dicit. •
••

Esercizio Il
Concorda la parola tra parentesi col! 'altra. Qualche volta ci sono diverse possibilità.

1. (holus) acerba
2. nuces (immaturus)
3. (mel) dulcI
4. salem (umidus)
5. (vas) frequentium
6. (caro) sana •
7. (genus) varium
8. omnI (sententia)
9. (vestis) levissimae
lO. (ager) fertiliores

Esercizio 12
Trasforma i presenti in perfetti, gl 'imperfetti in piucchepperfetti e i futuri semplici in
futuri anteriori, senza cambiare né la forma né la persona e il numero.

1. tenet 6. spargemus
2. miscetur 7. exhauriebam
3. contrahebat - - - - - - - - - - 8. praeeritis
4. places 9. mittor
5. eliguntur - - - - - - - - - - lO. revertentur (!) - - - - - - - - - -

Esercizio 13
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo .XXX" alle linee indicate, specifican-
dane il caso, il numero e il genere.

r. 89 florum: -----------~----------------
r. 100 convIvIs:
r. 106 mihi:
r. 109 carnI:
LIIIs~e(~primawll~: ~

r. 111 sale (la seconda volla):


r. 123 vInum:
r. 132 vIno:
r. 134 melle:
r. 147 Falerno: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

CAPITOLO XXX ESERCIZI 11-13 •




• Esercizio 14
Fai l'analisi delle voci verbali sottolineate, poi traduci le frasi.

1. Cum primum Iiilius e balneo exierit, convivae tricHnium intrabunt.

2. Cum vinum acerbum non amet, Paula mel vino miscet.

3. Orontes salem carni sparsit ut sitim augeret.

4. Postquam vinum Iiilii bibit (!), Orontes dixit 'se nescire utrum genus vini melius
esset. '

5. Cocus tam bene negotium suum scit ut on1nes artem eius laudent.


6. Cena parata convivae tricllnium intraverunt, ut in lectls accumberent.

Esercizio 15
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

accumbere · 1. In singuHs lectls bini convivae : Cornelius et Fabia


acerbus in lecto summo ad Iiilii, Orontes et Paula ad
aciitus - - - - - Aemiliae in lecto imo.
aperte 2. Mensam virorum nobilium decent pretiosa et
apponere _ _ _ _ _ ex facta (= argentea).
apportare 3. Primum ova convivis , deinde pisces cum
• argentum _ _ _ _ _ cenae est caro porcI quem Iiilius e
aspergere · grege suo . Servus cultro carnem secat.
calida 4. Convìvae, cum primum cibum , cocum Iiiliì laudant.
caput Cocus (= certe) negotium suum scit!
dextra 5. Postremo servì secundam apponunt: et
dulcis varia malorum.
eligere 6. Orontes vìnum cum non , sed semper
exhaurire vìnum potat. Is enim Graecus est et - - - - -
fundere
· (= servus Hberatus). Orontes cibo
genus · solet, ut sitim augeat.
gustare 7. Paula vìno miscere solet, quia vìnum _
holus non amat. Statim Paula puero imperat ut sibi mel et
Hbertlnus in poculum suum . Ha vìnum fit.
mel

• ESERCIZI 14-15 CAPITOLO XXX



mensa 8. Iulius convlvas monet ut pocula . CUlTI vlnum gusta-
merus verint, sententiam suam dlcent.
miscere 9. Orontes autem non dlcit quod nam aliud vlnum
nux gustare vult. Iulius: " me mones UnUlTI vlnUlll parum
recte esse in bona mensa."
sal
sane •
sentire
sinistra
vas
vestis

Esercizio 16
Unisci le due frasi, trasformando una delle due in una subordinata. Bada che questa
trasformazione ne potrebbe comportare anche delle altre.
Esempio: Daedalus alas conficit. Daedalus e labyrintho effugit.
= Daedalus alàs conficit ut e labyrintho effugiat.

l. Orontes salem carnI spargit. Orontes sitim auget.

2. Iulius Cornelium interrogat: "Quam ob rem tam raro te video, mI ComelI?"


3. Theseus ab Ariadna e labyrintho servatus est. Theseus id speravit.

4. Iulius agricolIs imperat: "NolIte officia rustica neglegere!"

5. (Arlon ad nautas:) "In patriam meam revertI cupio. Permittite id mihi!"

6. ArIon pulchre canebat. Itaque bestiae ferae accedebant cantumque eius audiebant.

7. Dux mIlites laudabit. MIlites fortiter pugnabunt.

8. Daedalus Icarum monuit: "Sequere me, imitare me!"

CAPITOLO XXX ESERCIZIO 16 •




• Esercizio 17 ~ 75 ..

Indica, con una crocetta nelle caselle giuste, se la parola sottolineata è un semplice
injinito o appartiene a una proposizione injinitiva (accusativo coli 'injin ito), e se l'infìnito
o l'injinitiva ha funzione di soggetto o di complemento oggetto. Scrivi poi, nell 'ultima
colonna, il verbo da cui dipende l'injinito o la proposizione injinitiva.

1. Gaudeo vos omnes iam hlc adesse.


2. Nonnumquam te vIsere voluI.
3. Non prius urbem relinguere potuI.
4. Res novas cognoscere cupio.
5. N ecesse est in agrIs laborare.
6. Nemo negat vlnum aqua iucundius esse.
7. Ex malIs minimU1TI eligere oportet.
8. Cenam iam prldem paratam esse oportuit.
9. Puer cenalTI paratam esse nuntiat.
• lO. LIbertInI in lecto Imo accubare solent.
Il. Recte me mones unum vInI genus parum esse in bona mensa.
12. Omnes sentiunt vlnum Falemum multo melius esse vIno Albano.
13. Neuter eorum sententiam suam dIcere audet.
14. Vlnum Albanum nimis acerbum esse non censeo.

Infinito Prop. inf.va ~ Soggetto ~ Oggetto . Verbo reggente


···· ..
...
..
...
..
...
•••••••••••_ •••••••••••••••• _ ••••••••••••••••••••••••• ••••••••••••# •••••••••••••••• ..
~

...
•••••••••••••••••••••••• •••

1. ·· . . . .
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
• 9.
lO.
11.
12.
13.
14.

Esercizio 18
Fai l'analisi delle voci verbali sottolineate. Poi traduci le frasi.

1. Nunc demum paulum reguìescere possum.

2. Diligenter curo u! colonI agros meos bene colant.

• ESERCIZI 17-18 CAPITOLO XXX




~ 76 ~ 3. Dubito num ego tam diii famem ferre possim. •




4. Non vivimus ut edamus.

5. Cenabimus cum primum cocus cenam paraverit.

6. Nescio equidem utfUm genus vInI melius sit.

••














••



















••










••







••










CAPITOLO XXX ESERCIZIO 18 • ••
Capitolo XXXI

INTER POCVLA
• Lectio prima: l-58

Esercizio 1
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

l. ponat - aspiciat - interrogat - audiat - legat


2. videt - respondet - revocet - manet - censet
3. nescit - abit - descendit - vldit - agit
4. il - contecI - abI - egI - rapuI
5. cingeminI - terreminI - mergeminI - relinqueminI - remitteminI
6. perire - pervenIre - ablre - exlre - redIre
7. serviendo - cupiendo - faciendo - conspiciendo - iaciendo
8. audlverit - paruerit - recitaverit - erit - scripserit
9. vlvamus - bibamus - scrlbamus - fugiamus - amamus

Esercizio 2
Completa queste frasi, inserendovi la forma appropriata di quldam quaedam quoddam.

l. Cornelius in via Latina - - - - - servum liiliI vldit.


2. Orontes fiibulam narrat de rege Graeco.
3. Midas olim vlvebat in urbe Asiae.
4. Bacchus deus eI regI ob beneficium bene volebat.
5. animalia fera dIcuntur.
6. Iiilius amlcos ad cenam vocavit.
7. Polycrates est nomen tyrannL
8. Mercator ad Insulam, sitam in marI Aegaeo, profectus est.
9. discipulI nomina litterarum Graecarum nesciunt.
lO. GraecI putant Icarum marI et Insulae nomen dedisse.
Il. Iiilius servIs semper confidit; Aemilia ancillas numquam
reprehendit.

Esercizio 3
• Fai l'analisi delle parole sottolineate.
Esempio: Iesiis ChrIstus in guodam oppido Iiidaeae natus est: quodam: abI. sing. neu-
tro di quldam quaedam quoddam, concordato con oppido.

1. Cornelius guendam servum suum in via Latina vldit.

2. Ouidguid optant hospites, Aemilia iIs dat.

3. Medus aliguantum peciiniae secum abstulit.

• ESERCIZI 1-3 CAPITOLO XXXI




~ 78 ~ 4. Medus est nomen cuiusdam servI IiiliL •

••
5. Nec praesens nec absens liilius guidguam cognovit de eo guod ROlnae factUlu est. •



Esercizio 4
Completa queste frasi, inserendovi le fòrme appropriate dei pronomi indefiniti. Devi
scegliere tra: qUIdam quaedam quoddam; quisquam quidquam; quis quid.

1. Octo dies iam sunt cum Iiilius Romae non fuit nec novi interim ex Urbe
audivit.
2. Cornelius cum convivis Iiilio de rebus urbanis narrat.
3. Iiilius interrogat: "NUIU Medum, servum Iueum, Romae vIdit?"
4. Cornelius respondet 'se servum nomine Graeco ibi vidisse.' •
5. liilius statim "Medus" inquit, "est nOluen servI meL"

Esercizio 5
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXI alle linee indicate, specifìcan-
dane il caso, il numero e il genere.

r. 6 Romae (!): _
r. lO novI:
r.16eI:
r. 22 nomine:
r. 31 aurum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 40 sitI:
r. 52 pecuni ae:
r. 55 servo:
r. 56 fide:
r. 58 servum:

• Lectio secunda: 59-131

Esercizio 6
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
fìcato e le parole in corsivo con altre di senso contrario. Bada che questi cambiamenti ne
potrebbero richiedere anche altri.

l. liilius Medum verberabit et doloribus afficiet, SI eum invenerit anteguam Italiam reH-
querit.

2. Aemilia Medum apud puellam Romanam se occultare l'utat. Difficile erit servum g.ill
aufiigit Romae reperIre, nam in tanta urbe tam multI servI sunt guam hOluines HberL

CAPITOLO XXXI ESERCIZI 4-6 •


3. Iulius eI quI Medum retraxerit tam multum pecuniae dabit quan1 servus surripuit. Sane ~ 79 ~
non nimis magnum praelnium est!

4. Aemilia marito suo suadere conatur ne severus sit, sed Iulius respondet 'mulieres
nimis facile maleficia virorum nequissimorum oblIvIsci.'

5. ServI dominum iiistum amant.

6. Iulius: "Ne servo quidem factum iniustum facere oportet, sed necesse est servos Infi-
dos severe punIre, nihil enim nisi poena severa tales servos, ut Medum, in officio
tenere potest."

7. Comelius: "Solo, vir prudens et doctus, nullam poenam statuit in eos quI patren1 SUUln
occIderunt. Num ob eam rem licebat Atheniensibus patrem suum necare?"

8. Iulius: "Aliud est patrem suum necare, longe aliud servum quI grave maleficium fecit
puniendI causa interficere."

9. Titus Manlius Torquatus, quI filium suum ante oculos mIlitum necarI iussit, pater sae-
vus atque inhumanus fuit. Sed illa poena severissima ceterI mIlites deterrebantur ne
officium desererent.

lO. Notum est antIguos Romanos etiam erga lIberos suos severos fuisse.

Esercizio 7
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.

1. parricIda (InfeIIx) dat. sing.


2. praemium (praesens) acc. plur.
3. munus (tantus) abI. sing.
4. servus (fugitIvus) gen. slng.
5. rumor (falsus) abI. plur.
6. poena (iniustus) gen. plur.
7. (quantus) potestas dat. sing.
8. potio (acerbus) acc. slng.
9. memoria (malus) abI. sing.

• ESERCIZIO 7 CAPITOLO XXXI




~ 80 ~ Esercizio 8 •

Completa queste frasi, inserendovi le parole correlative appropriate: devi scegliere tra •

tam... quam..., tantus... quantus..., tantum... quantum..., to1. .. quo1. .. e talis ... qualis ... •



l. Pater filiam suam amat mater. •

2. In manu sinistra digiti sunt in manu dextra. •
3. VIlla ComeliI non est vIlla IuliI.
4. Iulius pecuniae promittit Medus abstuli1.
5. Nemo umquam aurI habuit Midas habuisse narratur.
6. Aemilia anulos habet digitos.
7. sententiae sunt homines.
8. est dux, sunt mIlites.

Esercizio 9
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXI alle linee indicate, poi tra-
duci/e.

r. 61 conspiciens: _
r. 64 invenero: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 84 sit: _
r. 85 inveneris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 115 occIderat: •
r. 116 facturum esse: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 125 desererent: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 128 fuisse: •

••
Esercizio lO •

Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •
••

deserere l. Fortasse Medus, vir circiter trIginta annorum, ob amorem alicuius •

exponere mulieris Romam abiit. Quid non faciunt amoris •
figere causa? •

invalidus 2. Iulius magnum praemium dabit eI qUI servum elUS fugitivum •

ius •

luvenlS 3. Servus fugitivus punItur: in cruce vel •

lex alio modo cruciatur. •

poena 4. Glim patrI familias erat etiam lIberos suos interfi- •

retrahere cere. •
severe 5. Solo, qUI Atheniensibus scrIpsit, nullam •

statuere _____ in parricIdas _ ••
6. Supplicio filiI ManliI mIlites deterrebantur ne officium •
••

7. Num nunc patrI licet Infantem suum - - - - - in montibus •

- - - - -? •

••






CAPITOLO XXXI ESERCIZI 8-10 • •

• Lectio tertia et grammatica: 132-219 ~ 81 ~

Esercizio Il
Sottolinea una volta i gerundi e due volte i gerundivi.

1. Parentes qUI Infantem suum exposuerunt, ipsI necandI sunt!


2. MIlitibus RomanIs semper fortiter pugnandum erat.
3. MIlites semper paratI erant ad pugnandum.
4. Discipull discendI causa in ludum eunt.
5. Feminae amandae virIs dIligendae sunt.
6. Quidquid magister docendI causa imperavit discipulIs faciendum est.
7. Multi discipull fessI sunt legendo aut computando.
8. In perIculIs nihil desperandum est.
9. Magister dIcit 'discipulos pigros puniendos esse.'

Esercizio 12
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni appropriate, poi traduci/e.

l. Homines qUI Infantes exposuerunt severe pun_ sunt.

2. Feminae nimis c1ementes non laud sunt.



3. Orontes iam ebrius dIxit: "Nunc est bib !"

4. "Pocula funditus exhaur sunt!"

5. "Omnes puellae rormosae am_ sunt."

6. RomanI servos fugitIvos in cruce fig_ esse censebant.

7. Paula dIxit: "Orontes, nunc tibi tac_ est!"

8. DiscipulIs lingua Latina bene disc_ est.

9. Magister dIcit 'linguam LatInam dIligenter disc_ esse.'

Esercizio 13
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXI alle linee indicate, poi tra-
duci/e.

r. 140 exponI: _
r. 155 narrentur: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 158 interficeret:
r. 173 gaudeamus: _
r. 177 bibat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

• ESERCIZI 11-13 CAPITOLO XXXI




~ 82 ~ r. 179 bibisse: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
••
r. 188 exhausit: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

r. 196 pereat: •



Esercizio 14 •

Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •

abducere 1. Romanoruln est servos fugitivos in cruce figere.
ebrius 2. Multi et rumores Christianis affenlntur.
educare At , quae toto imperio Romano inveniuntur, veras
falsus res docent.
funditus 3.0rontes - - - - - fit, - - - - - pocula - - - - - exhau-
inscriptio sit.
mos 4. Aemilia: "Tace! Istas - - - - - (= res stultas) audire nolu-
natnque mus!"
nonagesimus 5. Nonne nomen scitis illius , ducis Graecorum, qui ad
nugae - - - - - annum vixit?
nlsticus 6. Paris, qui Helenam, relninam pulcherrinlatn, - - - - - (perf.),
senex inter rudes pastores (piucchepperf.): itaque num- •

super quam mores didicit, sed ut homo vive- •

urbanus bat. •


• Lectiones I, II et III •



Esercizio 15 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXI alle linee indicate. spec(fìcan- •

dane il caso, il numero e il genere. •



r. 41 tacta: •

r. 46 hicine: •
r. 58 fidum: •

r. 67 difficile: •

r. 113 nemo: •

r. 133 dignus: •

r. 142 qui: •

r. 152 fido: ••
r. 157 fidus: •

r. 163 reminam: •

r. 173 amandae: •
r. 203 dormientem: •






••
••







CAPITOLO XXXI ESERCIZI 14-15 • •



• Capitolo XXXII ~ 83 ~


•• CLASSIS ROMANA


• Lectio prima: l-59

Esercizio 1
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato e le parole tra parentesi con altre di senso contrario. Bada che questi cambiamenti
ne potrebbero richiedere anche altri.

l. Glim omnia maria praedonibus tam Infesta erant ut nemo sine metu mortis aut
(~ lIbertatis) navigare auderet. Multa quoque oppida maritima a praedonibus
expugnata sunto


2. Nautae, ne a praedonibus caperentur, intellexerunt sibi caelo (~ sereno) et vento
(~ secundo) fortiter navem remIs agendam esse.

3. Frumentum tam magni pretiI fuit ut homines pauperes (~ copia) cibI perIrent.
lnopia frumenti facta, pretium semper augebatur.

4. NonnullI praedones, qUI tam audaces erant ut ne armIs quidem Romanorum


deterrerentur, a Gnaeo Pompeio, viro optimo, e mari Infero pulsi sunt.

5. Cuncti cIves Romani gaudebant quod mare Inferum a praedonibus maritimis,


potestatem classis Romanae parvi aestimantibus, lIberum factum erat.


6. Classis Romana, quae totum mare Internum percurrebat, naves mercatorias
omnI loco navigantes a praedonibus custodiebat.

7. Itaque ex maxilna inopia repente copia frumenti facta est, ac panis iterum
(~ carus) erat. Tota enim classis Romana contra istos hostes missa erat.

8. Vento secundo iuvante, naves semper celerius procedunt.

• ESERCIZIO l CAPITOLO XXXII




~ 84 ~ Esercizio 2 •

Metti il sostantivo e l'aggettivo (o il pronome) nel caso e nel numero richiesti. •



l. vIs (nimius) ace. slng. ••
2. (eunetus) c1assis nom. plur.
3. gens (proximus) abI. sing.
4. vIres (eommfmis) gen. plur.
5. (ille) ineola ace. plur.
6. metus (ingens) abI. sing.
7. (aliquot) vietoria abI. plur.
8. vietor (egregius) gen. plur.
9. servitus (molestus) ace. slng.
lO. iter (mereatorius) nom. plur. •
Esercizio 3
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti.

l. Maria omn__ gent_ eommunia sunt.


2. Multae naves praedonum in mar_ Intern__ navigant.
3. Aliquot Insul_ a duce Romano servitiit_ lIberabantur.
4. Gallia est provincia Rhen_ flumin_ proxima.
5. Caesar exereit__ Roman_ praepositus est.

Esercizio 4
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

aliquot 1. Mare quamquam multarum


c1assis _ _ _ _ _ est, 'nostrum mare' a RomanIs iure appellabatur.
eommunis 2. Mare Tuseum est mare Romae - - - - - •
gèns 3. Glim maria tam erant ut multae naves in mare
ineola _ _ _ _ _. Itaque non solum nautae, sed etiam _
Infèstus Insularum in metu erant.
internus 4. Gaius Iulius Caesar olim a praedonibus eaptus ingenti
mereatorius - - - - - lIberatus est.
mlnuere 5. Tum Romanae (perf.) Gnaeus
nuntius Pompeius, quI brevI tempore praedones vIeit. Itaque eum
pereurrere _ _ _ _ _ (= qui vIeerat) eunetus populus Romanus summIs
praeponere laudibus affèeit.
pretium 6. Ex eo tempore raro fiebat ut navis praedonum in marI Interno
proxlmus appareret, nam c1asses Romanae mare , ut naves
submergere _____ « mereator) diligenter tuerentur.
superesse 7. Quamquam dux egregius omnibus praedones deter-
vietor rebat, tamen praedones maritimì _
vietoria (= reliquì sunt).
vìres 8. Simul atque de Pompeiì Romam per-
venit, pretium frumenti eoeptum est.

CAPITOLO XXXII ESERCIZI 2-4 •




• • Lectio secunda: 60-129 ~ 85 •



• Esercizio 5

• Sottolinea l'aggettivo, o gli aggettivi, che sono (o possono essere) correttamente con-

• cordati col sostantivo della colonna di sinistra.

1. classI cilncto - cilncta - cilnctI - cilnctae


2. gentium proximum - proximarum - proximam - proximorum
3. pretium comnlilnium - commilnem - commilne - commilnis
4. poetae egregiI - egregio - egregiae - egregios
5. carmina brevia - brevior - breviora - breviore
6. versils gratior - gratI - gratiores - gratos - gratioris
7. voluntate certo - certe - certa - certI
8. victores carI - carIs - cariores - caros
9. nilntiI adversae - adverso - adversI - adversIs
lO. vIres summI - summae - summos - summas

Esercizio 6
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
• .ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

1. Nemo sine armIs occIdI vult.

2. MultI in rebus secundIs amIcorum non oblIvIscuntur. Sed nonnilllI dIvitias malunt
quam amIcitiam. In rebus adversIs amIcIs auxilium non ferunt. Quod homines volunt
pecilniae causa saepe miltatur!

3. Vir qUI carmina scrIbit propter versils suos non semper ab omnibus dIligitur.

4. Gubemator Medum rogabat ne gladium edilceret neve praedonibus resisteret.

Esercizio 7
Trasforma i presenti in perfetti, gl 'imperfetti in piucchepperfetti e i futuri semplici in
filturi anteriori, senza cambiare né la forma e il modo né la persona e il numero.

1. flectebatis 6. audemus
2.offerre 7. referentur
3. redimunt 8. edilcere
4. aderas 9. repugnabo
5. dissuades lO. agI

• ESERCIZI 5-7 CAPITOLO XXXII




~ 86 ~ Esercizio 8 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXII alle linee indicate, 5;pecifican-
dane i/ caso, i/ numero e i/ genere.

r. 66 viribus:
r. 67 fortes:
r. 70 gladio: _
r. 77 vi:
r. 83 servituti:
r. 85 vita: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

r. 90 pecuniae: _
r. 97 lnihi:
r. 118 pecunia: _
r. 128 beneficii: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Esercizio 9
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e. A volte c 'è più d'una possibilità.

l. adiuvemus:
2. tuemini: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. redimi:
-----------------------------
4. exhauri:
----------------------------
5. liberatus es:
---------------------------
6. defueris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7. flexeram: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
8.prneposuisse: _
9. educti erant: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
lO. petam: _

• Lectio tertia: 130-224

Esercizio lO
Caccia all 'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

1. obtuleris - cognoveris - flexeris - eris - ediixeris


2. redemerint - vicerint - petiverunt - nocuerint - ceperint
3. tuere - nocére - premere - dissuadere - cernere
4. fuerint - egerint - velint - iiiverint - tulerint
5. adiutus sis - liberata sis - educta sis - minata sis - victus sis
6. populum - pretiuln - sestertium - atrium - nuntium
7. vici - ediici - flecti - peti - armari
8. aliquando - etiamnunc - interea - ubique - donec

CAPITOLO XXXII ESERCIZI 8-10 •


••
Esercizio Il ~ 87 ~
Trasforma questi comandi in divieti perentori (dunque con ne e il congiuntivo perfetto).

1. sume! 6. scribite!
2. abice! 7. este!
3. timete! 8. age!
4. oblIvlscere! 9. tollite! (!)
5. Iaudate! lO. tueminI!

Esercizio 12
Metti questi verbi nelle forme richieste. Quindi trasforma le voci attive in passive e
quelle passive in attive.

1. vincere III piuro ind. fut. ant. atto


2. agere III sing. congo perf. passo
3. flectere III piuro ind. fut. semplice passo
4. liberare I plur. ind. piucchepperf. atto
5.offerre inf. perf. att.
6. redimere II piuro congo preso passo
7. praep6nere II sing. ind. imperf. att.
8. submergere inf. fut. passo
9. educere III piuro congo perf. passo
lO. cogn6scere I sing. congo imperf. att.

Esercizio 13
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXII alle linee indicate, poi
traducile.

r. 133 possls: _
r. 134 narraveris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 141 captum esse:
r. 143 redimerem:
r. 147 redderentur:
r. 157 videam:
r. 179 putem: _
r. 182 abieceris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 184 obiatum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 216 receris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Esercizio 14
Movendo dalla prima frase, completa, in ogni numero, la seconda; tieni presente,
naturalmente, che il cambiamento del tempo del verbo reggente può comportare altri cam-
biamenti nella proposizione subordinata.

l. Medus timet ne milites se captum R6mam abducant.


Medus timebat - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

• ESERCIZI 11-14 CAPITOLO XXXII


~ 88 ~ 2. Discipulus scrIbit id quod magister reciUivit.
Discipulus scrIpsti id~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~_
3. Syra Aemiliam interrogabat quid medicus dIceret.
Syra Aemiliam interrogat ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~_
4. Dux mnites oppidum hostium oppugnare iubet.
Dux iussit.
5. Medus gladium eduxit ne inermis occlderetur. •
Med~g~iliumeducit~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~_
6. Aemilia putavit Medum in Graeciam profectum esse.
Aemilia putat~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~_
7. Frumentum tam carum erat ut n6nnullI homines pauperes inopia cibI perIrent.
Frumentum tam carum est ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-

8. Dominus ianit6rem domum bene cust6dIre iubet.


Dominus sperat ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~_
9. Discipull a magistr6 laudatl sunt quod recte scrIpserant.
Discipull a magistr6 laudantur ~~~~~~~~~~~~~~~_~~_

Esercizio 15
Completa queste frasi, inserendovi la forma appropriata dei verbi tra parentesi.

1. Priusquam Pompeius claSSI R6manae (praep6nere), multl praed6nes in


marI navigabant, qUI R6man6s ita (contemnere) ut etiam portUs Italiae
(oppugnare). Tanta erat VIS praed6num ut nem6 tutus ~ _
(esse). PerIculum mortis manebat d6nec plratae in marI (navigare).
2. Utinam dux fortis ist6s praed6nes (vincere)!
3. Utinam rursus c6pia frumentl (fierI)!
4. Omnes bene sCImus quis dux in Asiam ~ (profic1scl), ut ibi praed6nes •
~ (invenIre) e6sque (superare).

• Lecti6nes I, II et III

Esercizio 16
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXII alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.

r. 7 adulescens: ~~~~~~~-~~~-~-~---------~~-

r. 13 VIS: ~ ~~~~~~~ _
r. 21 carum: _~_~ ~_~~~~~~ _
r. 27 Insula:
r. 57 valid6s:
r. 58 acta: ~_ _~_~ ~_~~~~ ~~_
r. 100 mult6s:
r. 124 facile:-~~----------~~-~~-----~-~--

r. 136 gl6ri6sum: -~~~~~-~---~~~~~-~--~~-~~-

r. 141 qua: _
r. 154 servum:
r. 179 pIratae:--~~~~~~-------~~~~----~~--

CAPITOLO XXXII ESERCIZI 15-16 •




• Capitolo XXXIII ~ 89 ~





EXERCITVS ROMANVS
••
• • Lectio prIma: 1-47

Esercizio 1
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate dei numerali distributivi.

1. In - - - - - (I) legionibus sunt - - - - - (IV) vel - - - - - (V) mIlia homi-


num.
2. In triclIniIs RomanIs (III) lectI sunt.
3. Bis (V) sunt decem.
4. Ter (X) sunt trIginta.
5. Quater (XX) sunt octoginta.
6. Decies (C) sunt mIlle.

Esercizio 2
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

l. Omnes animum fortem AemiliI in Germania mIlitantis laudant.

2. Ante pugnam dux exercitus et auxiliorum, quae exercituI adduntur, Iullites suos monet
ut fortiter pugnent.


3. MIlites procurrentes prImum pIla In hostes iaciunt, deinde eos gladiIs occIdunt.
VesperI castra ponunt et muniunt.

4. Aemilius a prImIs annIs vItae suae cupidus fuit reI mIlitaris.

5. Voluntas AemiliI patrI haud placebat, cum ipse litterarum studiosus esset.

6. Epistulae quas Aemilius ad patrem mittit prae ceterIs rebus de gloria et virtiite mIlita-
ri sunt, sed ex iIs litterIs quas Aemilia die ante kalendas Iunias a fratre accepit pIane
intellegitur eum iam vita mIlitari fessum esse.

• ESERCIZI 1-2 CAPITOLO XXXIII




~ 90 ~ Esercizio 3 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXX]]] alle linee indicate, specifi- •

candone i/ caso, i/ numero e il genere. •

r. 5 exereituI: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. Il mIlitum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 18 proelio:
r. 19 loeo:
r. 23 reI: _
r. 24 annos:
r. 26 aetatis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 28 se: •
r. 29 filiI:
r. 44 vIta: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Esercizio 4
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXX]]] alle linee indicate, poi
traduci/e.

r. 12 pervenit:
r. 16 pugnent:
r. 18 vietIs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 27 vellet: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 29 studeret: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 32 posset: _
r. 35 mereret: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 45 fatIgatulTI esse: _

Esercizio 5
Fai l'analisi di queste voci verbali; poi traduci/e. A volte ci sono più possibilità.

1. eeeidistis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. hortata erat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. eireumdabamus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. progredientur: _
5. adiunetum est: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
6. Instriixero: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7. mittamus:
8.quaesilume~: _
9. proeurrimus: _
lO. munIveras:

CAPITOLO XXXIII ESERCIZI 3-5 •




• • Lectio secunda: 48-1 04 ~ 91 ~



• Esercizio 6

• Sottolinea una volta i gerundi, due volte i gerundivi e tre volte le forme della coniuga-

• zione perifrastica passiva. Poi traduci le frasi.

l. Multa legendo rnulta disceso

2. Ad libros legendos mihi tempus deest.

3. Legendo multa discemus.

4. Discipulls multa legenda sunt.

5. Nunc est legendum!

6. Patriae videndae cupiditas me tenet.

7. Aemilius haud neglegens fuit in litterIs scrIbendIs.



8. Aemilio nullum otiurn fuit ad epistulam scrIbendam.

9. Nihil discendo doctI fierI non possumus.

lO. MultI homines paratI sunt ad auxilium ferendum.

Il. Sermo pastorum est de ovibus custodiendIs.

Esercizio 7
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIII alle linee indicate, specifi-
candone il caso, il numero e il genere.

r. 49 mihi:
r. 52 Italia: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 53 Alpes:
r. 54 diebus:
r. 55 quibus:
r. 58 mihi:
r. 59 gaudio:
r. 60 valetudine:
r. 69 castra:
r. 74 vento:
r. 78 mIlitem: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 87 Danuvium:
r. 94 otiI:

• ESERCIZI 6-7 CAPITOLO XXXIII




~ 92 • r. 94 tibi: •

r. 98 scribendam: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 103 proeIio: •
••
Esercizio 8
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXIII alle linee indicate, poi
traduci/e.

r. 64 teneam:
r. 67 essem:
r. 73 possit: •

r. 74 haberem: •

r. 76 reciperet: _ •

r. 84 transirent: •
r. 85 fiat: •

r. 91 scrIpserim: •

r. 92 acceperim: _ •

r. 93 fuerim: •

r. 96 habuerim: •

r. 97 fuisse: •



Esercizio 9 •
Metti nel caso e numero richiesti i/ sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo. •



1. virtus (magnus) acc. sing. •

2. aetas (idoneus) abi. sing. •

3. Iegio (Romanus) gen. piuro •

4. impetus (ceIer) dat. sing. •

5. iter (difficilis) acc. piuro •

6. epistuia (gratior) abi. sing. •
7. agmen (universus) acc. sing. •

8. arcus (ligneus) abi. piuro •

9. vaietUdo (bonus) dal. sing. •

lO. pedes (fortis) gen. pIur. •



Esercizio lO •

Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti. •


l. MultI discipul1 haud studiosI sunt Iegend_. MultI discipul1 haud studiosI sunt •

Iibr_ Iegend_ (= libros legendl). •

2. Puer piger haud industrius est in scribend_. Puer piger haud industrius est in epis- •

tui scribend •

3. Magister necessarius est ad discipuI_ docend_. •

4. Litterae discipul1s discend_ sunl. •









CAPITOLO XXXIII ESERCIZI 8-10 • ••
• Lectio tertia: 105-192

Esercizio Il
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

• l. Hostes navicuIIs ratibus-que coniuncUs flumen transierunt celeriter-que lItus fluminis


sequentes ad castra Romana cucurrerunt.

2. MIlites RomanI in eundem locum vocatI subito porta dextra excurrentes magnum
numerum hostium interrecerunt. PlerIque RomanI autem integrI erant.

3. Exercitus Romanus hac victoria gloriam afferentI gaudebat. Dux hostium ad Romanos
nuntios publicos mIsit pacem postulatum.

4. Tibullus poeta mortem gloriosam pro patria 'terribilem' vocat, et gladios quibus patria
defenditur 'dIros' .


5. Aemilius: "Utinam patrem audIvissem, cum me ad studium litterarum hortaretur! Sed
tunc litteras contemnebam, namque res mIlitaris mihi maxime placebat."

Esercizio 12
Concorda la parola tra parentesi coli 'altra. Qualche volta ci sono più possibilità.

1. auxiliIs (magnus)
2. plerosque (ordo) _
3. caedes (horrendus)
4. dIro (vulnus)
5. ensis (levior)
6. rIpae (latior)
7. legatI (incolumis) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
8. ratI (parvus)
9. vulnus (gravior)
lO. brevis (pax) -----~---------~-----------

• ESERCIZI 11-12 CAPITOLO XXXIII




~ 94 ~ Esercizio 13
Con queste frasi s'esprime un desiderio: di' se si tratta d'un desiderio realizzabile o
irrealizzabile, riferito al presente-futuro o al passato. Poi traduci le frasi.

1. Utinan1 cuncta maria tuta fuissent!

2. Omnes gentes communi periculo lIberentur! •

3. Utinam ne pretium frumenti augeretur!

4. Utinam ne inopia frumenti facta esset!

5. Utinam praedonibus resistere possimus!

6. Mihi lIbertas reddatur!


7. Deus LydialTI adiuvet!

8. Utinam ne Medus pecuniam sumpsisset!

9. Pereant qui nesciunt amare!

lO. Utinam Romae essemus domum-que Iulii viseremusl

Esercizio 14
Queste frasi contengono dei periodi ipotetici: di' se essi appartengono al I tipo, o del-
l'obiettività, oppure al III tipo, o dell'irrealtà (v., nella Syntaxis Latina, il cap. XXXII); poi
traduci le frasi.

1. Si Gnaeus Pompeius iam prius classi praepositus esset, cuncta maria tuta fuissent.

2. Omnem pecuniam praedonibus dabo, silIbertatelTI mihi reddiderint.

CAPITOLO XXXIII ESERCIZI 13-14 •




• 3. A Christo Lydia auxilium non peteret, nisi Christiana esset. ~ 95 ~

4. Si praedones Medum armis petiverint, omnibus viribus repugnabit.

5. Discipulus, si magistro paruisset, dlligenter audivisset, recte scripsisset et pulchre reci-


tavisset, a lnagistro laudatus esset.

Esercizio 15
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

caedes . l. Equites Romani magnum impetum in hostium aper-


• desiderare tum recerunt.
excurrere 2. Cum equites Romani porta dextra, pedites autem porta sinistra
ferus erupissent, hostes ex silvis proximis ad ripam amnis
genus fiigerunt. Partim naviculls et copulatis, partim
latus natantes ad ripam « ultra) pervenire conati sunt.
legionarius 3. hostium cruenta facta, haud multi Romani
leviter -----
incolumes in castra reverterunt. Nec
nasci vero ullus mlles « legio) a tergo _
pax 4. Publius Valerius, amicus Aemilii, pllo cecidit.
per Aemilius tantum vulneratus est; itaque non est
percutere timendum ne ex moriatur. Publius lnoriens
plerique Aemilium rogavit ut parentes suos litteras consola-
ratis retur.
ulterior 5. Tantis bellls confectis, Romani sperant fore.
vulnerare . 6. Tibullus poeta dixit 'eum qui primum enses fecit virurn
vulnus _____ vere-que ferreum fuisse.' Ensibus in lucem prolatis,
• hominum non solurn caedes, sed etiam proelia

Esercizio 16
Tra.~rorma
queste frasi nel modo indicato. Fai attenzione alla scelta dei tempi e delle
particelle (pensa al sign(ficato e alle situazionil)

l. Amici nostri salvi in Graeciarn perveniunt.


Frase ottativa': - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. Mllites atque pi"ratas timetis.
Comando: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Divieto: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Frase ottativa riferita al passato:

I Cioè col congiuntivo ottativo.

• ESERCIZI 15-16 CAPITOLO XXXIII



~ 96 ~ 3. Mortem haud timemus.
Esortazione: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Frase interrogativa:
Frase ottativa: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. Pecuniam sumis.
Frase ottativa: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Divieto: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
5. Patriam meam video. •

Frase ottativa: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •



• Lectiones I, II et III •



Esercizio 17 •
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIII alle linee indicate. specifì- •

candone il caso, il numero e il genere. •



r. 8 armati: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 13 idoneus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 15 acies: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 19 imperator: •

r. 51 celsi: •

r. 65 meos: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
r. 77 ridiculum: •

r. 79 officium: •

r. 88 flumen: •

r. 94 scribendis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •

r. 139 acceperunt: •

r. 156 progresso: •

r. 172 quibus: •

r. 179 ridiculi: •


















••















CAPITOLO XXXIII ESERCIZIO 17 • •

Capitolo XXXIV

DE ARTE POETICA
• Lectio prIma: l-58

Esercizio 1
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.

l. Medicus bracchium QUlnH parvo cultro secuit ut venam puerl miserI aperiret.


2. Sextus in via pugnavit cum pueris qUI el nocuerant. Cum pueriludunt, haud multum
interest inter ludum et pugnam! Sextus se defendere scit, SI modo cum singulls certet.

3. Homines qUI spectabant gladiatorem reH implicitum vIvere volebant.

4. Iulio ludos feroces spectare non placet. Ludl circenses eum magis delectant quam IiidI
gladiatoril.

5. Cornelius tum in amphitheatrum, tum in circum it. Ex novissimls circensibus autem


maestus rediit, cum vir qUI currum rexerat e currii lapsus equis procurrentibus oCCI-
sus esset. IlIo occlso, spectatores, qUI el bene volebant, maerebant.

• 6. Iuppiter se in rormam Amphitryonis, ducis impigrl Graecorum, mutavit ut Alcmenam


viseret. Quae decimo post mense duos filios eodem die peperit.

7. Ovidius, qUI mulierum natiiram animI bene noverat, dlxit 'eas ad liidos Ire ut ipsae
spectarentur. ' Viri autem ad liidos lbant reminas pulchras spectatum.

Esercizio 2
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.

1. manus (turgidus) abI. sing.


2. scalpellum (levis) nom. plur.
3. certamen (difficilior) acc. slng.

• ESERCIZI 1-2 CAPITOLO XXXIV


••
~ 98 ~ 4. giadiator (misellus) gen. piuro •

5. aurIga (geminus) acc. piuro •

6. ingenium (melior) dat. sing. •
7. ratio (rldicuIus) gen. slng.
8. circus (prlnceps) abI. sing.
9. animaI (acer) acc. slng.
lO. iter (bellus) gen. piuro

Esercizio 3
Concorda la parola tra parentesi coll 'altra parola. Qualche volta ci sono più possibilità.

l. (res) mIlitarI
2. cursus (varius)

3.ilieMrl(ingen~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ •
4. retI (minor) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~


5. paimae (tenuis) _~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~_ •

6. spectatorum (plaudens) •

7.ckcenses~orrendus) ~ ~ •

8. rormis (graciIis) •

9. Iudi (ferox) ~ _ •

lO. comoedia (vetus) •


Esercizio 4 •

Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, specifi- •

candone il caso, il numero e il ge1Jere. •



r. 2 filio: •
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~--~-

r. 6 arbore:
••
-~-~~~-~~-~~-~-~~-~~----~-~~-

r. 12 puerIs: •

r. 21 ludIs: •
r. 28 retibus: •

r. 30 retI: •

r. 32 eum: ••
r. 34 manibus: •

r. 35 mihi: •

r. 36 cursus: •
---~-~~~~~~~-~~-~--~~~-~~~~~-

r. 40 cui: •

r. 41 curru: •
-~~-~~-~~--~--~--~-----~-----

r. 41 equIs: _~_ _~_ _~_ _~ ~~



_ •
r. 50 cubiculum: •

r. 51 mense: ~-~--~--------~-------------- •

r. 52 quorum: ~ _ •

r. 52 omnibus: •











CAPITOLO XXXIV ESERCIZI 3-4 • ••
Esercizio 5 ~ 99 ~
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, poi
traduci/e.

r. 6 cecidisset:
r. lO fore: _
r. 12 certavisset:
• r. 19 legendI: _
r. 24 spectem:
r. 28 certent:
r. 32 velint:
r. 41 occIsus esset:
r. 41 occIso:
r. 49 vIseret:
r. 49 putaret:
r. 53 libeat:
r. 57 spectentur:

Esercizio 6
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.

circensis · 1. Aemilia filium SUUITI aegrum medicI, sanguinem


• Circus puero mittentis, sanarI non posse putat.
comoedia 2. puerorum saepe tam cruentus est ut naso
cursus -----
domum redeant. Haud multum - - - - - inter
fabula ludum puerorum et certamen! PuerI improbI non lit-
fOrma · terIs ludIs et certaminibus student.
gladiator 3. Iulio non libet ludos spectare. Itaque _
gladiatorius equorum in spectatum it. LudI eum
implicare valde delectant.
interesse 4. Crudele est spectatores favere , quorum alter alterum
ludus In conatur.
• 5. Victore accipiente, spectatores delectatI clamant ac
opera
palma
· manibus - - - - -
plaudere 6. Fabia, quae ludos praefert, In
quam spectare mavult. Nuper spectavit
ratio · PlautI de Amphitryone, duce forti, in cuius - - - - - Iuppiter
rete se mutavit.
scaeniCUS 7. Cur reminIs libet in theatrum Ire? Ovidius reddit hoc
tam versu: "Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae."
theatrum
turgidus

• ESERCIZI 5-6 CAPITOLO XXXIV




~ 100 ~ • Lectio secunda: 59-156 •

Esercizio 7
Caccia aB' intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.

1. tandem - libenter - iisque - dein - inquam


2. cachinnum - fatum - gremium - basium - odium
3. pIpiant - pascant - devorant - conturbant - affirmant
4. venusto - candido - niibo - mellHo - ultimo
5. retinentelTI - canentem - dolentem - mentem - circumsilientem
6. tenebrIs - passeris - ocellIs - araneIs - lucemis •

7. circumsiliet - dolebit - excruciet - perdet - requIret •

8. tenebricosus - iocosus - turgidulus - dubius - rIsus •

9. delicias - doleas - niibas - accendas - circumsilias •
lO. accendI - perdI - requiri - nupsI - retinerI •



Esercizio 8 •

Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi- •

ficato e le parole tra parentesi con altre di senso contrario. Bada che questi cambiamenti •

ne potrebbero richiedere anche altri. •



1. Initio (H liicis) servI lucemas accendunt. •


2. liilius, quem iuvant carmina pulchra, e libro CatullI convIvIs CUlTI gaudio recitat. •



3. Catullus poeta Lesbiam solam amabat, atque an10rem suum sine fine fore credebat. •

Catullus Lesbiam uxorem suam facere cupiebat, nec vero illa CatullI uxor facta est, •

etsI certo dIcebat 'se niillum alium virum amare. ' •






4. Versiis postremi carminis de morte passeris veram rationelTI doloris CatullI reddunt. •

NovistIne duos versiis qUI animum poetae (H gaudentem) ac dubitantem inter amo- •

rem et (H amorem) demonstrant? •







5. Catullus non tantum carmina (H quae rIsum excitant), sed etiam versiis guI rIsum •

excitant scrIpsit. •











••



CAPITOLO XXXIV ESERCIZI 7-8 • •

Esercizio 9 ~ 101 ~
Dividi queste parole in sillabe; poi indica per ogni parola, coi segni - e u, la quan-
tità delle sillabe (che, come sai, non va confusa con quella delle vocali), e di' il nome del
piede di cui si tratta.
Esempi: gratia: gra-ti-a, - U u, dàttilo;
hasta: has-ta, - U, trochèo.

1. circo:
2. basia:
3. flendo:
4. Lesbia:
5. meo:
• 6. mIlia:
7.omnia:
8. saepe:
9. usque:
lO. nubere:

Esercizio lO
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, specifi-
candone il caso, il numero e il genere.

r. 59 artis:
r. 68 memoria:
r. 79 virIs:
r. 81 tibi:

r. 86 passeris:
r. 106 doloris:
r. 107 lacrimIs:
r. 109 amorem:
r. 110 quo:
r. 110 amore:
r. 126 viro:
r. 133 amore:
r. 139 versibus:
r. 145 nomine:

• Esercizio Il
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, poi
traducile.

r. 63 vincat:
r. 65 esset:
r. 66 spectèmus: _
r. 109 fore:

• ESERCIZI 9-11 CAPITOLO XXXIV


~ 102 ~ r. 114 aestimemus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 121 recerImus (= recerimus): _
r. 124 sciat:
r. 130 petat:
r. 137 faciam:
r. 152 attuleris: •
Esercizio 12
Scandisci questi versi, secondo gli esempi che seguono (v. anche Familia Romana, p.
293-294). Di' anche di che tipo di verso si tratta.
Esempi: Caelum, non animum mutant qUI trans mare currunt.
= Cae-lum, I no-nfìa-ni-Imum mu-Itant qUI I trans tua-re I cur-runt.
- - u u - - - u u - - . Esametro.
Tempora sI fuerint nubila, solus eris.
= Tem-po-ra I SI fu-e-Irint Il nu-bi-la, I so-lu-sfìel-ris.
u u - u u - - u u - u u - . Pentametro.

Non ego nobilium sedeo studiosus equorum;




cui tamen ipsa faves vincat ut ille precor. •




Ut loquerer tecum veni tecumque sederem, •





ne tibi non notus quem facis esset amor. •





Tu cursiis spectas, ego te - spectemus uterque •




quod iuvat, atque oculos pascat uterque suos. •





Lugete, o Veneres Cupidinesque •





et quantum est hominum venustiorum! •




Passer mortuus est meae puellae, •













CAPITOLO XXXIV ESERCIZIO 12 • •

passer, deliciae meae puellae, ~ 103 ~

quem plus illa oculIs suIs amabat.

Esercizio 13
Scandisci questi versi (v. gli esempi dell 'esercizio precedente), badando in ispecie
agi 'incontri tra le parole (v. Familia Romana, p. 293, [II)).

l. Lugete, o Veneres Cupldinesque



2. et quantum est hominum venustiorum!

3. O factum male! O miselle passerI

4. Soles occidere et redIre possunt

n
5. Da mI basia mIlle, deinde 2 centum

• Lectiones I, II et III

Esercizio 14
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, specifì-
candone il caso, il numero e il genere.

r. 2 meo:
r. 23 certantes:
r. 40 cui:
r. 41 procurrentibus: _
• r. 46 uxor:
r. 49 coniugem:
r. 109 perpetuum:
r. 125 uxorem:
r. 145 Fabullum:
r. 157 comparandI:

~ Poiché di regola ei non è dittongo in latino, deinde è normalmente trisillabo: de-Ì/l-de; qualche volta però, in que-
sta parola, ei forma, eccezionalmente, dittongo, e si dice dèin-de, bisillabo. Appunto a questa pronunzia allude il segno
che vedi in dtJnde.

• ESERCIZI 13-14 CAPITOLO XXXIV



~ 104 ~
Esercizio 15
Completa queste frasi, inserendovi la forma appropriata dei verbi tra parentesi.

1. VirI in theatrum eunt ut mulieres (spectare).


2. Ovidius scrIpsit 'se in circum venisse ut cum puella (loquI) et cum ea
_ _ _ _ (sedere).'
3. LucemIs (accendere) Hilius carmina CatullI recitare incipit.
4. Catullus nesciebat quare Lesbiam (adisse) et simul (amare).
5. VersiculI iocasI CatullI nan (comparare) sunt cum epigrammatIs
Martialis in inimIcas (scrIbere).

6. Centum epigrammatIs (legere), Comelius finem (recitare) •

facit. •





••

••

••
















••






••




••


••




••



••



••
••
CAPITOLO XXXIV ESERCIZIO 15 • •

0.....10 Idu"" ~~. ". 'r"'I't\'o del '''>ll~<>I''l<I.jh''xy. < .... 0'"
<M'W"'"'
...<1<r.. " '''f'' d, ,.~~'" < 1'<"'"
10'''''''0 !\><'<, ","n'''''" ". <
"""1"J"<'<nI<'\<J.", "",,,","IC >d.kwl.l"o "'''''' .. ",",,<lcW.n 17.
<""'''''' 2 1I<1b 1<.,< "JJ Jcl l<Ml 10<."<"..~u.,,<,..< .... 1'.\ '" p ,
!~ ""'..... I ~1'." ~" Il' ~. In.. d, < "'11·obI-ll~Y ""'~. ""'" d· .." ....
/;&...._ _J...
• ~ !"'~""dr'bo~o"'<I~'_." .. ' . .rtI.n~1
:::::!..... _
./

Quaderno di esercizi
per LlNGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA
PARS I - FAMILlA ROMANA

Volume I (cap. I-XIX)


IS""
88-87637·26-1. p. 96
Volume Il (cap. XX-XXXIV)
ISBN 88-87637·27-X. p. 104
~ i due volumi in confezione: ISBN 88-87637-31·8

www vivariumnovum
. . . . . . . . . CGi.... an.
C 1710
.................
ca,lO
ISBN 88·87637·31-8 ISBN 88·87637-27-X

I II' ~ 9LjJ~LJ

Potrebbero piacerti anche