Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
-_~uaderno
..........
-..;:
P. Coosemans
~ di esercizi
H. Janssens
O. Pijls
P. Maes •
•
L. Matheusen
H. Seldeslachts ~
•
per
R. Vandessel •
• L1NGVA LATTNA PER SE JLLVSTRATA
A. Vangilberg •
•
•
• PARS I - FAMILIA ROMANA
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Volume II
•
•
•
•
•
cap. XX-XXXIV
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
••
•
•
•
•
•
•
••
••
••
•••
••
: Accademia
•
: Vivarium Novum
•
•
•
•
•
•
•
Otv1AGGIO
•
•
•
Quaderno
•di esercizi
per
P. Coosemans LINGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA
H. Janssens PARS I - FAMILIA ROMANA
P. Maes
•
R. Vandessel Volume II
A. Vangilbergen
cap. XX-XXXIV
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
• Accademia
•
• Vivarium Novum
•
•
• • Montella
•
© Accademia Vivarium Novum 2003.
Contrada San Vito, 5, 1-83048 Montella (Avellino),
te!. e fax (+39) 0827 601643.
www.vivariun1novum.it
Quest'adattamento italiano
è pubblicato in base a un accordo
con Die Keure di Brugge (Belgio).
Autori
P. Coosemans
H. Janssens
P. Maes
R. Vandessel
A. Vangilbergen
ISBN 88-87637-27-X
Stampa:
Tipografia Dragonetti, Montella (AV), Italia.
Capitolo XX
PARENTES
• Lectio prInla: 1-46
Esercizio 1
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
........ ........... ...
alere ·: l. Puer qUI nondum loquI potest est. In lecto
alienus
··· _____ cubat, qUI nominantur.
:
carere : 2. Intàns a matre vel alitur, nam eI
·
ciinae · _____ est. Item saepe dormit Intàns, naIn nec _
tàrI nec cibo potest.
gradus
··· 3. NiitrIx est quae Infantem alit.
• Infans 4. Quomodo Intàns cibum ? Magna voce _
lac incipit, SI vult.
mox · 5. (= post breve tempus) Intàns incipit et
mulier · anno post etiam prImos facere potest.
necessarius ·
niitrIx ·:
parvulus ·
postuHire
··
somnus ··:
vagIre :
·
Esercizio 2
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile.
Esempio: amabo: fut. del verbo amare, J coniug., att., J perso sing.; = '(io) amerò '.
•
iacient videbuntur
canet timebit
docebunt faciet
poterunt donnient
alentur erunt
aperietur siimetur
aspicientur reperientur
consIdent conveniet
eritbalabit laudabitur
imperabunt poterit
movebitur accipietur
omabuntur alam
Esercizio 6
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
ad... versus l. Post duos annos novus Infans loqui poterit et cum familia sua
adversus _____. Sed eius non semper ab omnibus
colloquI intellegetur.
colloquiulTI 2. lulius Aemiliaque non de tempore praeterito, sed de tempore
curare _____ colloquuntur.
debere Aemilia: "Cur tertium filium habere vIs?"
filiola Iulius: "Quis dkit me non amare?"
futurus Aemilia: "Te filiolum amare puto."
magls luIius: " id putare, uxor lTIea. SilTIOX alteram filiolam
manere habebo, laetus ero."
nolle (due volte) Aemilia: " dkere te laetum non esse, sed te filios
officium filiasque non aeque amare!"
pergere 3. Mater ostium gradum facit, nam per-
profecto gere non vult.
• raro Iulius: "NolI ita me relinquere, Aemilia! apud me!"
senno Nunc Aemilia gradum ostium - - - - - non iam
sIve... sIve... facit et colloquium ab iiS _
4. lulius: "Nos virI semper nostrum facere
_____. SI vos mulieres apud Infantes lTIanere vultis, id
facere potestis. Inrnns valet aegrotat,
vos eum atque alere potestis. Quia ab
eo discedere debétis, apertius amorem ostendere potestis."
Esercizio 7
Caccia all'intruso. In ogni numero, una voce verbale è diversa dalle altre: scopri l'in-
truso e sottolinealo.
Esercizio 8
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile.
Esempio: vocamur: preso del verbo vocare, att., l perso plur.,· = '(noi) siamo chiamati '.
•
c6gitamus •
•
videbiminI •
•
habebis •
•
c6nantur •
curremus •
••
vocabor •
tergent •
•
venIte •
•
poterimus •
•
pergam •
•
manebam •
•
veniunt •
•
•
Esercizio 9 •
•
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traducile. •
•
Esempio: timebunt: fut. del verbo timere, att., 111 perso plur.,· = '(essi) temeranno '. •
•
•
•
discet •
•
curritis •
•
bibam •
•
alent •
lavab6 •
•
verentur •
•
discedebas •
•
p6nemus •
•
habebam •
•
pergemus •
•
tacebimus •
•
•
Esercizio lO •
•
Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. Xl'" alle linee indicate, specificandone il •
•
caso, il numero e il genere. •
•
•
•
r. 48 fessa: •
•
r. 50 e6rum: •
•
r. 51 Aemiliam: •
•
•
•
•
•
CAPITOLO XX ESERCIZI 8-10 • •
•
•
•
r. 55 filios:
r. 56 laetus:
r. 63 viri:
r. 68 incerta:
r. 69 te:
r. 71 eorum:
r. 74 liberis:
r. 78 noctem:
r. 85 lacte:
r. 88 nocte:
r. 92 infante:
r. 98 viro:
2. Noli timere!
3. Nolite me sequi!
4. Noli abire!
Esercizio 12
• Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e.
Esempio: laudabit: fut. del verbo laudare, att., III perso sing.; = '(eglz) loderà '.
vultis
manetis
operitur
manebitis
afferent
venite
liicebit
merguntur
conantur
videbunt
sequemur
proficiscar
potero
29. Poscere 27
3O. +-» praeteritus
31. QUI farI non iam potest
28 l
32. +-» discedere
29 I
30
33. ConvenIre
31
34. Parvus
35. BrevI tempore post 32
33
34 I
35
Esercizio l
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 4
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 5
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio lO
Trasforma queste frasi in proposizioni infinitive, secondo l'esempio seguente:
Davus: "FIlius donnIvit."
Davus dIcit 'filium donnIvisse.'
• lO. Terra I
Il.
12.
Bestia saepe foeda
Res sordidae
I
- .....-.
f--
-
13. Sanguis
I.- ......
14. Non verus
Esercizio 1
Sottolinea i supini in -um una volta e i verbi di movimento da cui dipendono due volte.
INDICATIVO PASSIVO
o
vincio o
emo
• pello
aperio
dico
sum
rumpo
doceo
sumo
possum
solvere vincire
sumere
aperire
I I verbi san qui dati, per eccezione, nella forma del presente indicativo.
9. E ferra factus 8
lO. Dentibus capere 9
Il. VestImentum TlepolemI quod canis dentibus prehendit lO
12. Perterritum facere 11 I
• 13. Ferus 12
13
Esercizio 1
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 5
Fai l'analisi degl 'infiniti seguenti, specificandone la forma (attiva, passiva o depo-
nente) e indicando anche, ogni volta, l'infinito presente attivo.
Esempio: scrIpsisse: in/ peri atto di scribere.
terreri perdidisse
emptum esse sumpturum esse _
fècisse pulsum Id
vincid lectum esse
scissurum esse- - - - - - - - - - - ruptum Id
vinci: (!) pepulisse
missum Id ductum esse
factiirum esse - - - - - - - - - - - attulisse
Esercizio 9
Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XXIII alle linee indicate, specificandone
il caso, il numero e il genere.
r. 82 factl:
r. 85 vobIs:
r. 87 vobIs:
r. 99 lnagistrI:
r. 101 oculIs:
• r. 106 euntem:
r. 109 comes:
r. 110 Marco:
r. 114 patre:
r. 115 eum (la prima volta):
r. 121 meliorem:
r. 123 laudibus:
r. 138 te:
r. 150 nihil:
r. 155 magistrI:
UN PROVERBIO LATINO
•
l. ls quI comitatur
2. Non ruptus
3. ~ servare
l 2 3 4 5
- 6 7 8
- -
9 lO Il 12 13 14 15 16 17
po--
I--
4. Ab hoc loco
5. Id quod factum est ....' .
. '.'
. ........ .
6. lntellegere se indigne recisse
7. Res qua ianua aperItur et c1auditur
8. Verba laudantia
9. De manti in manum dare ..... I-- f- ......
I O. ~ faterI I-- f-
Esercizio 2
Fai l'analisi di queste parole, prese dal cap. XXIV alle linee indicate, spec(ficandone
il caso, il numero e il genere.
r. lO tempestate:
r. 12 clamore:
r. 14 voce:
r. 15 strepitum:
r. 21 forem:
r. 23 tibi:
r. 30 pede:
r. 32 crus:
r. 39 mihi:
r. 44 te:
r. 48 eI:
Esercizio 3
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e.
Esempio: amabamus: imperi del verbo amare, att., J perso plur.: = '(noi) amavamo '.
1. cognoverat
2. monita erat
3. pepulerant
4. meruerant
5. dImissa erant
6. ceciderant
• 7. ruptum esse
8. sciderat
9. voluerant
lO. perdiderat
Il. mutatae sunt
12. terruerat
13. promIsit
14. scissum est
15. tradidistI
16. solverant
17. inclusimus
18. excusatI estis
19. vInctI erant
20. emerunt
Esercizio 4
• Completa queste frasi, mettendo nel perfetto i verbi tra parentesi.
1. c1auserunt 7. cognoscebaris _
2. lbat 8. fassa es
3. doluit 9. videt
4. frangilllus 10. voluistis
•
5. loquebantur ll. verentur •
•
6. lusl 12. cIaudebam •
•
•
Esercizio 6 •
•
Fai l'analisi di queste voci verbali, specificandone la forma (attiva, passiva o depo- •
•
nente), il tempo, la persona e il numero,' poi traducile. •
•
Esempio: ambulavit: per! att., III perso sing.,· '(egli) camminò '. •
•
•
•
1. cupiebant •
•
2. mentientur •
•
3. conatae sunt •
•
4. noscis •
5. reprehendebatur •
•
6. laveramus •
•
7. fractum est •
•
8. cecidistl •
•
9. redierant •
•
lO. flebitis •
•
Il. fatentur •
12. morsa erat •
•
•
•
Esercizio 7 •
•
Traduci queste frasi, badando in particolare agl'infiniti. •
•
•
•
1. Marcus 'se bonum discipulum fuisse' dlxit. •
•
•
•
2. Quomodo Sc1S Marcum mentltum esse et eas litteras a Sexto scrlptas esse? •
•
•
3. Magister scrlpserat 'Marcum discipuluill pigerrimum fuisse atque foede scrlpsisse.' •
•
•
•
••
4. Marcus se mentltum esse fassus est. •
•
•
•
5. Marcus 'se pulcherrillle scrlpsisse' dlxerat. ••
•
•
•
••
•
CAPITOLO XXIV ESERCIZI 5-7 • •
•
6. TabelHirius 'se forIs in imbre stare' clamabat.
• Esercizio 8
Esprimi coi verbi tra parentesi la relazione temporale richiesta: anteriorità o contem-
poraneità.
r. 56 Romae (!):
r. 59 eum:
r. 61 amantI:
r. 64 eum:
r. 69 hoc:
r. 74 sordidum:
r. 77 ceterIs:
r. 83 SextI:
r. 85 aliquem:
r. 87 quidnam:
UN PROVERBIO LATINO
1. Alio modo 2 3 4 5 6
-7 8 9 lO Il 12 13 14
2. Quod auditur
3. Pulsare
4. ~ impar
- - ......
5. Plenus sanguinis
•
è_ù_<',
: ,,'
6. Il1inc l'L'W' :,,/2> ~", . ",," + "- :';', -
7. Gaudere
8. Sinister
9. Velle - -
lO. Rursus li- I-- - -
Il. Magnus sonus f-- f-- ~
13. ~ foris
14. Clamor et strepitus
THESEVS ET MINOTAVRVS
• Lectio prima: 1-41
• Esercizio 1
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.
Esercizio 2
Completa queste frasi, inserendovi dei sinonimi delle parole tra parentesi.
Esercizio 3
Concorda la parola tra parentesi col!'altra parola. Qualche volta ci sono più possi-
bilità.
•
l.ffibclarum~ompm~s) ~
2. monstrum (mIrabilis) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. murI (humilis) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. morte (terribilis)
------------------------
5. currus (ligneus) _
6.moenium(gravi~ ~
7. domus (magnificus) ~
8. taurI (trahens)- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
9.(ali~naedifici6 _
lO. (Idem) rlvum
1. MInotaurus nihiI praeter adulescentes vIvos edebat. QuI quotannIs ad eum mittebantur.
2. Labyrinthum aedificavit Daedalus. A qua iam antea multae res mIrabiIes factae erant.
•
•
•
•
3. MInotaurus monstrum saevissimum erat. Quem tamen Theseus occIdit. •
•
•
•
•
••
•
4. Ariadna Theseolongum filum dedit. Quod secutus Theseus ad exitum IabyrinthI venit. •
••
•
•
•
•
5. Navis qua Athenienses in Cretam vehebantur vela atra gerebat. Qua colore mors signi- •
•
•
ficabatur. •
•
•
•
•
•
•
•
•
Esercizio 5 •
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo. •
•
•
•
1. civis (cupidus) gen. piuro •
•
2. exitus (difficilis) abI. sing. •
•
3. expugnatio (terribilis) dat. sing. •
•
4. filum (talis) acc. plur. •
•
5. gloria (turpis) dat. sing. •
•
•
Esercizio 6 •
•
Completa queste ii"asi, inserendovi le terminazioni mancanti. •
•
•
•
1. MInotaur_ caput taurI erat. •
•
2. Timor MInotaur vir fort non decet. •
•
3. Labyrinthus frequent_ lniir_ in compIiir_ part_ dIviditur. •
•
4. ScImus color__ atr_ mort_ significarL •
•
5. Multi: homines a monstr feroc vorabantur. •
•
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXV ESERCIZI 4-6 • •
•
Esercizio 7 ~ 31 ~
Fai l'analisi di queste voci verbali. l numeri tra parentesi indicano le diverse possibilità.
Esempi:
constituit (2): 111 sing. del pres., 0111 sing. del perf, di constituere, atto della 111;
mentItos: participio perf, ace. plur. masch., di mentIrI, depon. della IV
1. reperient:
2. conspexI:
•
3. occIsum (4):
4. conscendI (2):
5. traxerant:
•
6. opperIre:
7. petItI sunt:
8. solvit (2):
9. feret:
•
Esercizio 8
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.
1. accedo 6. petitur
2.occIdunt 7. sequebatur
3. reperiuntur _ 8. dabas
4. trahebamur - - - - - - - - - - 9. conspiciebaris _
5. interficitis - - - - - - - - - - lO. constituit
Esercizio 9
Traduci queste voci verbali.
1. aedificatus erat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. relinquent: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Esercizio lO
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •
•
•
•
auxilium l. Nonne audivistI nomen Minois, Cretae? •
•
civis 2. Post Athenarum Mlnos, sangulnls, •
coeplsse homines vivos ab Atheniensibus postulavit. •
•
constituere 3. Theseus Athenas venit urbs a Minoe rege iam •
•
cum expugnata erat. QUI, cupidus, ad mortem •
•
cupidus _____ erat. Ergo nave velIs atris in Cretam •
•
exitus profectus est et ibi sine Minotaurum petIvit. •
•
expugnatio 4. Theseus Minotaurum et suos a monstro •
•
filum terribilI servavit. •
•
gloria 5. Ariadna Theseo, quem amare ferre •
ibi •
•
mora 6. Theseus post MlnotaurI, Ariadnae •
•
nex secutus, mox ad labyrinthI rediit. _ •
•
occi:dere (= illIc) Ariadna eum opperiebatur. •
•
ornare 7. Theseus Ariadnae 'se eam numquam relicturum ••
paratus esse.' •
•
pollicerI •
•
rex •
•
•
• Lectio tertia: 89-144 •
•
•
•
Esercizio Il •
•
Completa queste frasi, inserendovi i complementi di luogo appropriati. •
•
•
•
1. Quotannis navis Atheniensis (Athenae) - - - - - (Creta) mittebatur. •
•
2. Non (Roma), sed (Athenae) habitat. •
3. (urbs Roma) multa aedificia sunt. •
•
4. Theseus Ariadnam (Naxus) relIquit. Deinde (Insula Naxus) •
•
_____ (Athenae) profectus est. •
•
•
•
Esercizio 12 •
•
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate d'imperativo. •
•
•
1. Theseus Ariadnam se sequI iubet: " me, Ariadna!"
••
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXV ESERCIZI 10-12 • •
•
2. Pater filios loquI iubet: " , filiI!"
3. Theseus cIves suos laetarI iubet: " , cIves meI!"
4. Magister discipulos domum revertI iubet: "Domum - - - - -, discipuII!"
5. Magister Marcum litteras intuerI iubet: " litteras, Marce!"
Esercizio 13
Metti nel perfetto queste voci verbali, senza cambiare né la forma e il modo né la per-
sona e il numero.
Esercizio 14
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate dei verbi tra parentesi.
r. 26 cui:
r. 30 miirls:
r. 46 sanguinis:
r. 49 Atheniensibus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
r. 51 patriae:
r. 77 mortis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 99 nocte: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 123 peciiniae: _
r. 128 amoris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 143 gloria:
Esercizio 17
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXV alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere, e indicando inoltre il termine con cui esse son concor-
date.
r. 9 duce:
r. 18 cui: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 26 erat: _
r. 32 incliisus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 73 quod: _
r. 100 dormientem:
r. 118 obllvlscuntur:
r. 124 virum:
r.133 rex: _
r. 141 rex:
DAEDALVSETICARVS
• Lectio prIma: 1-31
Esercizio 1
Fai l'analisi delle parole sottolineate, specificandone il caso, il numero e il genere. Poi
traduci le frasi.
4. Syra in media tabula finem narrandI facit, sed QuIntus reliquam quoque tabulam audI-
re vult.
Esercizio 2
Traduci queste frasi, badando specialmente ai gerundi.
Esercizio 3
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti.
r. 9 mIrabilI modo:
r. 9 labyrintho: _
r. lO eorum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. lO plus: _
r. lO temporis: _
r. 13 narrandI:
r. 16 audiendum: •
r. 18 audiendI: •
•
r. 20 muros: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
•
r. 22 aera: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
•
r. 23 patris: •
•
r. 24 ambulando: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
•
•
Esercizio 5 •
•
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •
•
•
•
capere 1. Syra fabulam de Daedall et IcarI narra- •
•
carcer re non vult, (= quia) horam iam In nar- •
•
celer rando. •
•
conficere 2. Tandem Syra fabulam narrat de Daedalo, qUI filum _ •
•
consequI et Ariadnae dederat. •
consilium 3. Rex MInos Theseum , postquam ex suo •
•
consumere _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ (= sed) eum non poterat, •
•
effugere quia navis eius nimis erat. Itaque rex Daedalum, qUI •
•
fuga filum conrecerat, , et in labyrinthuIn cum eius Icaro •
•
haud filio iussit. •
4. Icarus ad Daedalum: " (= prope) mortuI sumus, quia
••
includere
•
iuvare cibum non habemus. longum tempus nobIs reli- •
•
nos quum est ad vIvendum. Nisi hodie effugiendI capi- •
paene mus, semper in hoc labyrintho inclusI manebimus! Neque enim •
•
persequI ipsI per (= sine auxilio) effugere poterimus neque •
•
qUlsquam _ _ _ _ _ (= ullus homo) nos in fugiendo pote- •
•
quoniam rit." •
•
reliquus •
•
tamen •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXVI ESERCIZI 4-5 • •
•
•
•
• • Lecti6 secunda: 32-82 ~ 37 ~
•
•
•
• Esercizio 6
•
• Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.
Esercizio 7
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.
Esercizio 8
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza mai cambiare
né la forma né la persona e il numero.
1. iuvant: 6. persequor:
2. movent: 7. c6nsidebam:
3. c6nficitur: 8. effugitis:
4. capimur: 9. c6nsumebat:
5. to1l6: ---------- lO. imitantur:
• Esercizio 9
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVI alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.
r. 36 n6bis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 40 mari: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 41 aera:
------------------------------
r. 44 dii:
------------------------------
r. 47 natura:
-----------------------------
r. 56 me:
r. 60 cera: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 63 operis:
r. 64 artis:
r. 68 studi6sus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 69 humum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Esercizio Il
Sottolinea i gerundi, e indicane il caso; poi traduci le frasi.
Esercizio 12
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del gerundio dei verbi tra
parentesi.
Esercizio 13
• Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.
l. iungimus: _ 6. tiror:
2. figebat: 7. merguntur:
3. invenHur: - - - - - - - - - - 8. accidebat:
4. suspicis: 9. despiciebaris: _
5. tollimur: lO. perficitis:
Esercizio 14
Fai l'analisi di queste voci verbali, indicandone anche, e traducendone, l'ù1/ìnito.
Esempio: vidit: perI att., III perso sing., di videre, 'vedere '.
l. sublatl sunt:
2. oscuIatus:
Esercizio 15 •
•
Completa queste frasi, inserendovi la forma appropriata dei verbi tra parentesi. •
•
•
•
1. Hodie Syra de fuga Daedall et IcarI narrare non (velle), quod iam horam •
_____ (consumere) in (narrare). •
•
2. Nemo Daedalum in labyrintho (includere) (iuvare: perf.) in •
•
•
- - - - - (fugere). •
3. Daedalus alas ingentes (conficere: perf.) et in lacertIs (fige- •
•
re). Tum alas huc ilIuc (movere) et se (tolIere). FIlium suum •
•
monuit: H (imitarI) me! (sequI) me!" Postquam pater ita Ica- •
•
rum artem (volare) (docere), Icarus patrem _ •
•
(sequI). •
•
4. Icarus in summum caelum (ascendere), cupidus solem propius •
_____ (aspicere). Postquam ignis solis pennas (urere), Icarus, •
•
lacertos nudos (quatere), in mare (cadere) ac - - - - - •
•
(mergere). Puer in (cadere) clamavit: HO pater, auxilium _ •
•
(ferre) mihi!" •
•
5. Parentes lIberos monent: HSemper priidentes (esse: impero fut.)!" •
•
•
•
Esercizio 16 •
•
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •
•
•
accidere 1. Italia, patria nostra pulcherrima, magna est. •
•
casus 2. Icaro, de summo caelo (= magnum numerum) Insu- •
•
causa larum , omnia parva (imperf.). •
•
despicere 3. Icarus solem supra se in summum caelum ascendit. •
•
dIcere Postquam ignis solis pennas ussit, Icarus lacertos nudos •
•
exitus - - - - - in mare cecidit. fabulae minime laetus ••
lIbertas est! •
maxime •
4. nos delectat fabula de puero (= audacI) •
multitudo quI, quaerens, mortem invenit. Quod ilII puero •
•
paenInsula idem omnibus accidere potest. Ita omnes •
••
quatere - - - - - IcarI monemur. Fabula de filio Daedall non solum •
susplcere delectandI, sed etiam monendI narratur. •
•
temerarius 5. ScrIbere scrIbendo, dIcendo (= loquI) disceso •
•
viderI •
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXVI ESERCIZI 15-16 • •
•
•
•
• • Lecti6nes I, II et III ~ 41 ~
•
•
•
• Esercizio 17
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVI alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.
r. 4 celeris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 6 iratus:
r. 19 inc1usus:
r. 30 vivi: _
r. 46 aves: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 58 quae: _
r. 64 novissimum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 93 parvae: _
r. 102 patria: _
r. 120 Icaria:
1. Post meridiem Iiilius primUlTI dormit, tum in horto suo pulchro atTIbulat, postremo
lavatur.
Esercizio 5
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.
l. In monte Albano multae vIllae cum agrIs sunt. Nam pliirimI RomanI sub urbe Roma
habitare volunt in vIllIs sub urbe sitIs.
•
•
•
2. In urbe Iiilius laborat. Is opus agricolarum indignum esse non putat. •
•
•
•
•
3. Iiilius agricolas in agrIs opera facientes aspicit. Dominus se beatum esse exIstimat, •
•
quod agricolae in loco dominI agros colunt. •
•
••
•
•
4. Dnus ex agricolIs IiiliI ob timorem loquI non potest. •
•
•
5. Nonne Iiilius ab uxore sua, guae Infantem exspectat, postulat ut lIberos suos curet? •
•
•
•
•
•
•
•
Esercizio 7 •
•
Metti nel congiuntivo presente questi verbi, senza cambiare né la forma né la persona •
•
e il numero. •
•
•
l. solent 7. imperabo •
•
2. solvistI - - - - - - - - - - - - 8. exspecto •
•
3. accede 9. percutit •
•
4. poposcI _ lO. dIcitur •
•
5. debes Il. faciam •
•
6. loquitur _ 12. persequuntur •
•
•
•
Esercizio 8 •
Metti questi verbi nelle forme indicate. •
•
•
•
Ind. futuro Ind. perfetto . Congo presente •
•
....•............... . •
~
•
laborare I sing. att. •
•
monere I plur. att. •
•
spargere II sing. att. •
•
IoquI II piuro •
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXVII ESERCIZI 6-8 • •
•
iubere III sing. passo ~ 45 ~
mittere III plur. att.
conficere I sing. att.
rapere I plur. att.
uti II sing.
crescere II plur. atto
• neglegere III sing. passo
oblivisci III plur.
Esercizio 9
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del congiuntivo presente dei
verbi tra parentesi.
Esercizio lO
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio Il
Traduci queste frasi.
4. ColonI Iulii sunt agricolae validI, qUI industrie laborant omnesque merceden1 ad diem-
solvere solent. At hoc anno qUIdam colonus mercedem nondum solvit; itaque Iulius
ei imperat ut mercedem solvat. Colonus, pallidus ob metum, respondet 'sibi nullam
pecuniam esse.' Iulius: "Nisi hic et nunc solvis mercedem debitam, curabo ut servI
mei te agris meis pellant."
•
5. VItes probe curare oportet, nam calor solis non ipse per se efficit ut vinum bonum sit.
Iulius agricolas monet ut industrie in vineis laborent.
6. Iulius nescit oven1 heri paene raptam esse a lupo. Nec vero lupus oVI nocuit, quia
pastor eam in silva repperit atque e dentibus lupI servavit.
Esercizio 13
• Fai l'analisi delle voci verbali sottolineate, specificandone laforma, il modo, il tempo,
la persona e il numero. Poi traduci le frasi.
lO. liilius colonum pigrum verberarl iussit, quod officium suum neglexerat.
verberarl:
neglexerat: _
Esercizio 14
Indica, con una crocetta nelle caselle giuste, se la parola sottolineata è un semplice
infinito o appartiene a una proposizione infinitiva (accusativo coll 'infinito), e se l'infinito
o l'infinitiva hafunzione di soggetto o di complemento oggetto (vedi l'esempio).
Esercizio 15
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.
1. edunt 6. desinimus
2. proderat 7. dlmittiminl
3. neglegor 8. rapiuntur
4. spargitur 9. neglegit
5. poscebas lO. crescitis
r. 117 anno:
r. 119 vInI: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 119 vinum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 120 menses: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 122 vineIs:
r. 125 vItes:
r. 127 quale:
r. 132 pabul1: _
~138p~ffirem: ~
r. 147 nobIs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 15O pecoris:
r. 164 agricol1s: ~
r. 167 via:
r. 168 fIiimentum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 174 officio: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
•
Esercizio 17
Sostituisci iubere con imperare, e cambia di conseguenza la proposizione dipendente
(ma senza cambiare la forma, attiva o passiva, del verbo).
Esempio: Magister discipulos considere et bene cogitare iubet.
= Magister discipul1s imperat ut considant et bene cogitent.
8. Dominus villam a ianitore bene custodiri et omnes fenestras vesperi claudi iubet.
1O. Aemilia: "Delia et Syra, vos primum floribus aquam dare et deinde cum Iulia in horto
ludere iubeo."
lO. Multae fiibulae te monent: "Semper bene disce! Non piger esse!"
Esercizio 19
Completa queste .fì~asi, inserendoci le forme appropriate dei verbi tra parentesi.
• Lectiones I, II et III
Esercizio 20
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXVII alle linee indicate, spec(fìcan-
dane il caso, il numero e il genere.
r. 16 quae:
r. 24 Iove:
Esercizio 21
Fai l'analisi di queste voci verbali e traduci/e.
1. quiescemus:
2. colI:
3. movebamini:
•
4. pr6fuerant:
5. utere:
6. rapta est:
7. sparsisse:
• 8. crevistl:
9. prohibetur:
Esercizio 2
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
l. Postquam ChrIstus in Iudaea natus est, tres reges illuc venerunt et eum Slcut deum ado-
raverunt.
3. Item homines 'luI videre non poterant, 'luI audire non poterant, guilogui non poterant
et 'luI ambulare non poterant ad ChrIstum conveniebant ut sanarentuf.
4. Matthaeus scrIpsit parvum librum, qua omnia guae ChrIstus recerat et dIxerat narravit.
Esercizio 3
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del congiuntivo imperfetto dei
verbi tra parentesi.
Esercizio 5
Riscrivi queste frasi. dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
.ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
2. DiscipuH in parva nave sedentes Iesum supra mare ambulantem animaIll hominis mor-
tUI esse putaverunt.
3. Pluto erat rex Inferorum, ubi animae mortuorum velut umbrae errare dicuntur.
4. Lydia fiibulam narravit de IaIro, viro prImo inter Hidaeos, qUI Iesum oravit ut filiam
mortuam excitaret.
Esercizio 6
Concorda la parola tra parentesi coli 'altra parola. Qualche volta ci son più possibilità.
1. valido (prlnceps) _
2. (tlblcen) unum - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
•
•• 3. turbae (tumultuans) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
•
•
••
•• • ESERCIZI 4-6 CAPITOLO XXVIll
~ 54 ~ 4. phantasma (terribilis)
5. [reto (angustior)
6. potestatum (maximus)
7. dicta(mirabilis)~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
8. tales (libellus) _
9.ilima(con~am) _ _~~_~~_~~~~~_~~~~~~~~~_
lO. animorum (immortalis) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
•
•
•
Esercizio 7 •
•
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né •
•
la forma né la persona e il numero. •
•
•
•
l. moriebantur 6. suscitamini •
•
2. surgis 7. rapitur •
8. iirebant •
3. dividebatur •
4. vivimus 9. cingitis •
•
•
5. eicitis - - - - - - - - - - lO. tumultuatur •
•
•
Esercizio 8 •
•
Fai l'analisi di queste voci verbali. A volte ci son diverse possibilità. •
•
Esempi: constituit: 111 sing. del pres., o 111 sing. del perf, di constituere, atto della 111: •
•
mentitos: participio perf., acc. plur. masch., di mentIri, depon. della IV •
•
•
•
1. nati sunt: •
•
2.legam: •
•
•
3. viXI: •
•
•
4. surrexerant: •
•
5. eiceres: •
•
•
6. non vultis: •
•
7. haberis: •
••
8. versantem: •
•
9. disci: •
•
•
lO. evolvat: •
•
11. divisas: •
•
12. servatum: •
••
13. regnabimus: •
•
•
14. morituri: •
•
15. regnasti: •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXVIII ESERCIZI 7-8 • •
•
Esercizio 9 ~ 55 ~
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio lO
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del congiuntivo presente o
imperjètto dei verbi tra parentesi, poi traducile.
•
l. Dominus a servis postulat ut opera sordida _ (facere) atque industril
- - - - - (esse).
Esercizio Il
Metti questi verbi nelle forme richieste.
Esercizio 13
Completa queste frasi, mettendo i verbi tra parentesi nel tempo appropriato del con-
giuntivo.
Esercizio 14
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
f. 116 mafis:
f. 130 nobIs:
f. 140 nautis:
f. 150 eundI:
f. 158 domino: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
f. 164 eI:
f. 177 sestertiIs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
f. 178 anulo:
Esercizio 1
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
2. Complures merditores in terras alienas navigant, quod merces magni pretii nautis cre-
• dere nolunt.
Esercizio 2
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti.
Esercizio 3
Trasforma i presenti in perfetti e gl 'imperfetti in piucchepperfetti, senza cambiare né
la forma né la persona e il numero.
Esercizio 7
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
3. Haud raro f1umina celerrima consistebant ne strepitu suo Orpheum canentem turba-
rent.
4. Arion, fidicen omnibus notus, nautas precatus est ne se interficerent: "Nolite me inter-
ficere! Sinite me in patriam reverti!"
5. Arion in litus Graeciae expositus illinc Corinthum iit, ubi regem adiit. Rex Arioni non
credidit, eumque tamquam virum qui falleret custodiri iussit.
•
6. Dum rex nautas interrogat, Arion subito in conspectum eorum venit. Nautae, cum
valde mirantes Arionem apud regem beate vivere viderunt, statim maleficium suum
fassi sunto
Esercizio Il
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate del! 'indicativo o del congiun-
tivo dei verbi tra parentesi.
Esercizio 12
• Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 14
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXIX alle linee indicate, specifican-
dane il caso, il numero e il genere.
r. 135 peculii:
r. 137 flirti:
r. 143 pecunia: _
r. 157 mali:
r. 159 ei:
r. 161 tyranno: _
r. 162 rei: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 163 deorum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 180 aequo animo:
r. 185 nobis:
Esercizio 15
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 16
Riscrivi queste frasi, sostituendo le proposizioni finali implicite in esse contenute con
altrettante proposizioni finali esplicite (ossia con ut/ne e il congiuntivo).
1. Syra non solum delectandI causa, verum etiam monendI causa fiibulam de Daedalo et
Icaro narrat.
•
•
3. Ex urbe egredimur, guia ruri habitare volumus. •
•
••
•
•
•
4. MIles nocte e castrIs fugit, guia domum redIre vult. •
•
•
•
•
•
•
•
5. Medus a domino suo discessit, guia Romaln proficIscI volebat. •
•
•
•
•
•
•
•
6. Aegeus in saxum conscendit, guia procul in mare prospicere volebat. ••
•
•
•
•
•
7. Iulius saepe in agros exit, quia atnbulare vult. •
•
•
•
•
•
•
•
8. Dominus in praedium revertitur, quia cum colonIs 10guI vult. •
•
•
•
•
•
•
9. Icarus ab orbe aberravit, guia altius volare volebat. •
•
•
•
•
••
•
lO. Post fugam MedI Iulius rus abit, guia de aliIs rebus cogitare vult. •
•
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXIX ESERCIZIO 17 • •
•
Esercizio 18 ~ 67 ~
Indica, con una crocetta nelle caselle giuste, se la parola sottolineata è un semplice
infinito o appartiene a una proposizione infinitiva (accusativo coll'infinito), e se l'infìnito
o l'infinitiva ha funzione di soggetto o di complemento oggetto. Scrivi poi, nell 'ultima
colonna, il verbo da cui dipende l'infinito o la proposizione infinitiva.
• Lectiones I, Il et III
Esercizio 19
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXIX alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.
r. 12 gua:
r. 12 laetus:
~ l8pauperrimus: ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
r. 26 salvi:
r. 28 miserius:
r. 102 amicum:
•
r. 134 fiirem:
r. 161 ingentem:
r. 167 rormosus:
r. 195 ingentes:
CONVIVIVM
• Lectio prima: 1-38
Esercizio 1 •
Caccia aH 'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.
Esercizio 2
Completa queste frasi, inserendovi gli avverbi derivati dagli aggettivi tra parentesi.
Esercizio 3
Fai l'analisi di queste parole o espressioni, prese dal capitolo xx:r alle linee indicate,
specificandone il caso, il numero e il genere.
A) r. 2 frIgida: _
r. 5 quorum: _
r. 8 exspectatI: _
r. 16 omnes: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 37 molesta: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
B) r. 2 aqua: _
r. 5 quorum: _
r. IO hora nona: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 15 veste: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 16 vos:
r. 20 negotiIs: _
r. 23 otio: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 25 Idibus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 31 agricola:
r. 33 agricolIs: _
Esercizio 5
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.
1. requievit: _
2. visam: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. carnero: _
Esercizio 7
Metti questi verbi nelle forme richieste.
•
o o
accubare · l. -----
in lectls cubantes - - - - - -. In - - - - - - sunt
bInI tres lectl: lectus summus, medius, - - - - - . In - - - - -
cenare lectls aut singulI aut aut _ convlvae
cocus - - - - - solent. Mensa in est.
convIva 2. Ante servI triclInium f10ribus et
convivium pretiosam super lectos Interim
•
cuHna _____ in cenam parat. Tandem _
eligere
· cibum paratum e cuHna in triclInium portant.
equidem 3. Homo sine cibo diii vIvere potest, sine aqua tantum.
exomare Facilius enim est quam ferreo
fames 4. Quamquam vinum aqua multo est, tamen Comelius
Imus aquam bibere mavult quam sitim . Ex _
iiicundus minimum oportet!
malum 5. Iulius Iratus "Cenam" inquit "iam paratam esse
medium oportuit." Sed Aemilia ei respondet: " (= ego qui-
minister
· dem) non puto cocum nimis esse."
paulisper ·
• perferre
prIdem
singulI
sitis
stemere
tardus ·
temI
triclinium
vestis
··
• Lectio tertia: 86-158
Esercizio lO
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
l. TriclInium vasis ex argento factls omatum est. Argentum quidem minoris pretii est
quam aurum. Tantum homines gUI nimis gloriae cupidI sunt ex vasis aureis cenant.
•
3. RomanI numquam vinum sine agua bibunt. Orontes autem vinum sine agua bibit, nam
is servus fuit et lIber factus est.
Esercizio Il
Concorda la parola tra parentesi col! 'altra. Qualche volta ci sono diverse possibilità.
1. (holus) acerba
2. nuces (immaturus)
3. (mel) dulcI
4. salem (umidus)
5. (vas) frequentium
6. (caro) sana •
7. (genus) varium
8. omnI (sententia)
9. (vestis) levissimae
lO. (ager) fertiliores
Esercizio 12
Trasforma i presenti in perfetti, gl 'imperfetti in piucchepperfetti e i futuri semplici in
futuri anteriori, senza cambiare né la forma né la persona e il numero.
1. tenet 6. spargemus
2. miscetur 7. exhauriebam
3. contrahebat - - - - - - - - - - 8. praeeritis
4. places 9. mittor
5. eliguntur - - - - - - - - - - lO. revertentur (!) - - - - - - - - - -
Esercizio 13
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo .XXX" alle linee indicate, specifican-
dane il caso, il numero e il genere.
r. 89 florum: -----------~----------------
r. 100 convIvIs:
r. 106 mihi:
r. 109 carnI:
LIIIs~e(~primawll~: ~
4. Postquam vinum Iiilii bibit (!), Orontes dixit 'se nescire utrum genus vini melius
esset. '
5. Cocus tam bene negotium suum scit ut on1nes artem eius laudent.
•
6. Cena parata convivae tricllnium intraverunt, ut in lectls accumberent.
Esercizio 15
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 16
Unisci le due frasi, trasformando una delle due in una subordinata. Bada che questa
trasformazione ne potrebbe comportare anche delle altre.
Esempio: Daedalus alas conficit. Daedalus e labyrintho effugit.
= Daedalus alàs conficit ut e labyrintho effugiat.
6. ArIon pulchre canebat. Itaque bestiae ferae accedebant cantumque eius audiebant.
...
•••••••••••••••••••••••• •••
1. ·· . . . .
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
• 9.
lO.
11.
12.
13.
14.
Esercizio 18
Fai l'analisi delle voci verbali sottolineate. Poi traduci le frasi.
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXX ESERCIZIO 18 • ••
Capitolo XXXI
INTER POCVLA
• Lectio prima: l-58
Esercizio 1
Caccia all'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.
Esercizio 3
• Fai l'analisi delle parole sottolineate.
Esempio: Iesiis ChrIstus in guodam oppido Iiidaeae natus est: quodam: abI. sing. neu-
tro di quldam quaedam quoddam, concordato con oppido.
1. Octo dies iam sunt cum Iiilius Romae non fuit nec novi interim ex Urbe
audivit.
2. Cornelius cum convivis Iiilio de rebus urbanis narrat.
3. Iiilius interrogat: "NUIU Medum, servum Iueum, Romae vIdit?"
4. Cornelius respondet 'se servum nomine Graeco ibi vidisse.' •
5. liilius statim "Medus" inquit, "est nOluen servI meL"
Esercizio 5
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXI alle linee indicate, specifìcan-
dane il caso, il numero e il genere.
r. 6 Romae (!): _
r. lO novI:
r.16eI:
r. 22 nomine:
r. 31 aurum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 40 sitI:
r. 52 pecuni ae:
r. 55 servo:
r. 56 fide:
r. 58 servum:
Esercizio 6
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
fìcato e le parole in corsivo con altre di senso contrario. Bada che questi cambiamenti ne
potrebbero richiedere anche altri.
l. liilius Medum verberabit et doloribus afficiet, SI eum invenerit anteguam Italiam reH-
querit.
2. Aemilia Medum apud puellam Romanam se occultare l'utat. Difficile erit servum g.ill
aufiigit Romae reperIre, nam in tanta urbe tam multI servI sunt guam hOluines HberL
4. Aemilia marito suo suadere conatur ne severus sit, sed Iulius respondet 'mulieres
nimis facile maleficia virorum nequissimorum oblIvIsci.'
6. Iulius: "Ne servo quidem factum iniustum facere oportet, sed necesse est servos Infi-
dos severe punIre, nihil enim nisi poena severa tales servos, ut Medum, in officio
tenere potest."
7. Comelius: "Solo, vir prudens et doctus, nullam poenam statuit in eos quI patren1 SUUln
occIderunt. Num ob eam rem licebat Atheniensibus patrem suum necare?"
•
8. Iulius: "Aliud est patrem suum necare, longe aliud servum quI grave maleficium fecit
puniendI causa interficere."
9. Titus Manlius Torquatus, quI filium suum ante oculos mIlitum necarI iussit, pater sae-
vus atque inhumanus fuit. Sed illa poena severissima ceterI mIlites deterrebantur ne
officium desererent.
lO. Notum est antIguos Romanos etiam erga lIberos suos severos fuisse.
Esercizio 7
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.
Esercizio 9
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXI alle linee indicate, poi tra-
duci/e.
r. 61 conspiciens: _
r. 64 invenero: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 84 sit: _
r. 85 inveneris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 115 occIderat: •
r. 116 facturum esse: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
•
r. 125 desererent: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - •
•
r. 128 fuisse: •
•
••
Esercizio lO •
•
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra. •
••
•
deserere l. Fortasse Medus, vir circiter trIginta annorum, ob amorem alicuius •
•
exponere mulieris Romam abiit. Quid non faciunt amoris •
figere causa? •
•
invalidus 2. Iulius magnum praemium dabit eI qUI servum elUS fugitivum •
•
ius •
•
luvenlS 3. Servus fugitivus punItur: in cruce vel •
•
lex alio modo cruciatur. •
•
poena 4. Glim patrI familias erat etiam lIberos suos interfi- •
•
retrahere cere. •
severe 5. Solo, qUI Atheniensibus scrIpsit, nullam •
•
statuere _____ in parricIdas _ ••
6. Supplicio filiI ManliI mIlites deterrebantur ne officium •
••
•
7. Num nunc patrI licet Infantem suum - - - - - in montibus •
•
- - - - -? •
•
••
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXXI ESERCIZI 8-10 • •
•
• Lectio tertia et grammatica: 132-219 ~ 81 ~
Esercizio Il
Sottolinea una volta i gerundi e due volte i gerundivi.
Esercizio 12
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni appropriate, poi traduci/e.
Esercizio 13
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXI alle linee indicate, poi tra-
duci/e.
r. 140 exponI: _
r. 155 narrentur: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 158 interficeret:
r. 173 gaudeamus: _
r. 177 bibat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Esercizio 1
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato e le parole tra parentesi con altre di senso contrario. Bada che questi cambiamenti
ne potrebbero richiedere anche altri.
l. Glim omnia maria praedonibus tam Infesta erant ut nemo sine metu mortis aut
(~ lIbertatis) navigare auderet. Multa quoque oppida maritima a praedonibus
expugnata sunto
•
2. Nautae, ne a praedonibus caperentur, intellexerunt sibi caelo (~ sereno) et vento
(~ secundo) fortiter navem remIs agendam esse.
3. Frumentum tam magni pretiI fuit ut homines pauperes (~ copia) cibI perIrent.
lnopia frumenti facta, pretium semper augebatur.
•
6. Classis Romana, quae totum mare Internum percurrebat, naves mercatorias
omnI loco navigantes a praedonibus custodiebat.
7. Itaque ex maxilna inopia repente copia frumenti facta est, ac panis iterum
(~ carus) erat. Tota enim classis Romana contra istos hostes missa erat.
Esercizio 4
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 6
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
• .ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
2. MultI in rebus secundIs amIcorum non oblIvIscuntur. Sed nonnilllI dIvitias malunt
quam amIcitiam. In rebus adversIs amIcIs auxilium non ferunt. Quod homines volunt
pecilniae causa saepe miltatur!
3. Vir qUI carmina scrIbit propter versils suos non semper ab omnibus dIligitur.
Esercizio 7
Trasforma i presenti in perfetti, gl 'imperfetti in piucchepperfetti e i futuri semplici in
filturi anteriori, senza cambiare né la forma e il modo né la persona e il numero.
1. flectebatis 6. audemus
2.offerre 7. referentur
3. redimunt 8. edilcere
4. aderas 9. repugnabo
5. dissuades lO. agI
r. 66 viribus:
r. 67 fortes:
r. 70 gladio: _
r. 77 vi:
r. 83 servituti:
r. 85 vita: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
•
r. 90 pecuniae: _
r. 97 lnihi:
r. 118 pecunia: _
r. 128 beneficii: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Esercizio 9
Fai l'analisi di queste voci verbali, poi traduci/e. A volte c 'è più d'una possibilità.
l. adiuvemus:
2. tuemini: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. redimi:
-----------------------------
4. exhauri:
----------------------------
5. liberatus es:
---------------------------
6. defueris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7. flexeram: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
8.prneposuisse: _
9. educti erant: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
lO. petam: _
Esercizio lO
Caccia all 'intruso. In ogni numero, una parola è diversa dalle altre: scopri l'intruso e
sottolinealo.
1. sume! 6. scribite!
2. abice! 7. este!
3. timete! 8. age!
4. oblIvlscere! 9. tollite! (!)
5. Iaudate! lO. tueminI!
Esercizio 12
Metti questi verbi nelle forme richieste. Quindi trasforma le voci attive in passive e
quelle passive in attive.
Esercizio 13
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXII alle linee indicate, poi
traducile.
•
r. 133 possls: _
r. 134 narraveris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 141 captum esse:
r. 143 redimerem:
r. 147 redderentur:
r. 157 videam:
r. 179 putem: _
r. 182 abieceris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 184 obiatum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 216 receris: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Esercizio 14
Movendo dalla prima frase, completa, in ogni numero, la seconda; tieni presente,
naturalmente, che il cambiamento del tempo del verbo reggente può comportare altri cam-
biamenti nella proposizione subordinata.
Esercizio 15
Completa queste frasi, inserendovi la forma appropriata dei verbi tra parentesi.
• Lecti6nes I, II et III
Esercizio 16
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXII alle linee indicate, specifican-
done il caso, il numero e il genere.
r. 7 adulescens: ~~~~~~~-~~~-~-~---------~~-
r. 13 VIS: ~ ~~~~~~~ _
r. 21 carum: _~_~ ~_~~~~~~ _
r. 27 Insula:
r. 57 valid6s:
r. 58 acta: ~_ _~_~ ~_~~~~ ~~_
r. 100 mult6s:
r. 124 facile:-~~----------~~-~~-----~-~--
r. 141 qua: _
r. 154 servum:
r. 179 pIratae:--~~~~~~-------~~~~----~~--
Esercizio 1
Completa queste frasi, inserendovi le forme appropriate dei numerali distributivi.
Esercizio 2
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
2. Ante pugnam dux exercitus et auxiliorum, quae exercituI adduntur, Iullites suos monet
ut fortiter pugnent.
•
3. MIlites procurrentes prImum pIla In hostes iaciunt, deinde eos gladiIs occIdunt.
VesperI castra ponunt et muniunt.
5. Voluntas AemiliI patrI haud placebat, cum ipse litterarum studiosus esset.
6. Epistulae quas Aemilius ad patrem mittit prae ceterIs rebus de gloria et virtiite mIlita-
ri sunt, sed ex iIs litterIs quas Aemilia die ante kalendas Iunias a fratre accepit pIane
intellegitur eum iam vita mIlitari fessum esse.
r. 5 exereituI: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. Il mIlitum: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 18 proelio:
r. 19 loeo:
r. 23 reI: _
r. 24 annos:
r. 26 aetatis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 28 se: •
r. 29 filiI:
r. 44 vIta: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Esercizio 4
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXX]]] alle linee indicate, poi
traduci/e.
r. 12 pervenit:
r. 16 pugnent:
r. 18 vietIs: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 27 vellet: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 29 studeret: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 32 posset: _
r. 35 mereret: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 45 fatIgatulTI esse: _
Esercizio 5
Fai l'analisi di queste voci verbali; poi traduci/e. A volte ci sono più possibilità.
1. eeeidistis: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
2. hortata erat: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
3. eireumdabamus: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4. progredientur: _
5. adiunetum est: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
6. Instriixero: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7. mittamus:
8.quaesilume~: _
9. proeurrimus: _
lO. munIveras:
Esercizio 7
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIII alle linee indicate, specifi-
candone il caso, il numero e il genere.
r. 49 mihi:
r. 52 Italia: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 53 Alpes:
r. 54 diebus:
r. 55 quibus:
r. 58 mihi:
r. 59 gaudio:
r. 60 valetudine:
r. 69 castra:
r. 74 vento:
r. 78 mIlitem: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
r. 87 Danuvium:
r. 94 otiI:
r. 64 teneam:
r. 67 essem:
r. 73 possit: •
•
r. 74 haberem: •
•
r. 76 reciperet: _ •
•
r. 84 transirent: •
r. 85 fiat: •
•
r. 91 scrIpserim: •
•
r. 92 acceperim: _ •
•
r. 93 fuerim: •
•
r. 96 habuerim: •
•
r. 97 fuisse: •
•
•
•
Esercizio 9 •
Metti nel caso e numero richiesti i/ sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo. •
•
•
•
1. virtus (magnus) acc. sing. •
•
2. aetas (idoneus) abi. sing. •
•
3. Iegio (Romanus) gen. piuro •
•
4. impetus (ceIer) dat. sing. •
•
5. iter (difficilis) acc. piuro •
•
6. epistuia (gratior) abi. sing. •
7. agmen (universus) acc. sing. •
•
8. arcus (ligneus) abi. piuro •
•
9. vaietUdo (bonus) dal. sing. •
•
lO. pedes (fortis) gen. pIur. •
•
•
•
Esercizio lO •
•
Completa queste frasi, inserendovi le terminazioni mancanti. •
•
•
l. MultI discipul1 haud studiosI sunt Iegend_. MultI discipul1 haud studiosI sunt •
•
Iibr_ Iegend_ (= libros legendl). •
•
2. Puer piger haud industrius est in scribend_. Puer piger haud industrius est in epis- •
•
tui scribend •
•
3. Magister necessarius est ad discipuI_ docend_. •
•
4. Litterae discipul1s discend_ sunl. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXXIII ESERCIZI 8-10 • ••
• Lectio tertia: 105-192
Esercizio Il
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
2. MIlites RomanI in eundem locum vocatI subito porta dextra excurrentes magnum
numerum hostium interrecerunt. PlerIque RomanI autem integrI erant.
3. Exercitus Romanus hac victoria gloriam afferentI gaudebat. Dux hostium ad Romanos
nuntios publicos mIsit pacem postulatum.
4. Tibullus poeta mortem gloriosam pro patria 'terribilem' vocat, et gladios quibus patria
defenditur 'dIros' .
•
5. Aemilius: "Utinam patrem audIvissem, cum me ad studium litterarum hortaretur! Sed
tunc litteras contemnebam, namque res mIlitaris mihi maxime placebat."
Esercizio 12
Concorda la parola tra parentesi coli 'altra. Qualche volta ci sono più possibilità.
1. auxiliIs (magnus)
2. plerosque (ordo) _
3. caedes (horrendus)
4. dIro (vulnus)
5. ensis (levior)
6. rIpae (latior)
7. legatI (incolumis) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
8. ratI (parvus)
9. vulnus (gravior)
lO. brevis (pax) -----~---------~-----------
•
7. Deus LydialTI adiuvet!
Esercizio 14
Queste frasi contengono dei periodi ipotetici: di' se essi appartengono al I tipo, o del-
l'obiettività, oppure al III tipo, o dell'irrealtà (v., nella Syntaxis Latina, il cap. XXXII); poi
traduci le frasi.
1. Si Gnaeus Pompeius iam prius classi praepositus esset, cuncta maria tuta fuissent.
Esercizio 15
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
Esercizio 16
Tra.~rorma
queste frasi nel modo indicato. Fai attenzione alla scelta dei tempi e delle
particelle (pensa al sign(ficato e alle situazionil)
DE ARTE POETICA
• Lectio prIma: l-58
Esercizio 1
Riscrivi queste frasi, dopo aver sostituito le parole sottolineate con altre d 'ugual signi-
ficato. Bada che questi cambiamenti ne potrebbero richiedere anche altri.
l. Medicus bracchium QUlnH parvo cultro secuit ut venam puerl miserI aperiret.
•
2. Sextus in via pugnavit cum pueris qUI el nocuerant. Cum pueriludunt, haud multum
interest inter ludum et pugnam! Sextus se defendere scit, SI modo cum singulls certet.
4. Iulio ludos feroces spectare non placet. Ludl circenses eum magis delectant quam IiidI
gladiatoril.
7. Ovidius, qUI mulierum natiiram animI bene noverat, dlxit 'eas ad liidos Ire ut ipsae
spectarentur. ' Viri autem ad liidos lbant reminas pulchras spectatum.
Esercizio 2
Metti nel caso e numero richiesti il sostantivo, e concorda con esso l'aggettivo.
Esercizio 3
Concorda la parola tra parentesi coll 'altra parola. Qualche volta ci sono più possibilità.
l. (res) mIlitarI
2. cursus (varius)
•
3.ilieMrl(ingen~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ •
4. retI (minor) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
•
•
5. paimae (tenuis) _~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~_ •
•
6. spectatorum (plaudens) •
•
7.ckcenses~orrendus) ~ ~ •
•
8. rormis (graciIis) •
•
9. Iudi (ferox) ~ _ •
•
lO. comoedia (vetus) •
•
•
Esercizio 4 •
•
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, specifi- •
•
candone il caso, il numero e il ge1Jere. •
•
•
•
r. 2 filio: •
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~--~-
r. 6 arbore:
••
-~-~~~-~~-~~-~-~~-~~----~-~~-
•
r. 12 puerIs: •
•
r. 21 ludIs: •
r. 28 retibus: •
•
r. 30 retI: •
•
r. 32 eum: ••
r. 34 manibus: •
•
r. 35 mihi: •
•
r. 36 cursus: •
---~-~~~~~~~-~~-~--~~~-~~~~~-
•
r. 40 cui: •
•
r. 41 curru: •
-~~-~~-~~--~--~--~-----~-----
r. 6 cecidisset:
r. lO fore: _
r. 12 certavisset:
• r. 19 legendI: _
r. 24 spectem:
r. 28 certent:
r. 32 velint:
r. 41 occIsus esset:
r. 41 occIso:
r. 49 vIseret:
r. 49 putaret:
r. 53 libeat:
r. 57 spectentur:
Esercizio 6
Completa queste frasi colle parole appropriate, prendendole dalla colonna di sinistra.
1. circo:
2. basia:
3. flendo:
4. Lesbia:
5. meo:
• 6. mIlia:
7.omnia:
8. saepe:
9. usque:
lO. nubere:
Esercizio lO
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, specifi-
candone il caso, il numero e il genere.
r. 59 artis:
r. 68 memoria:
r. 79 virIs:
r. 81 tibi:
•
r. 86 passeris:
r. 106 doloris:
r. 107 lacrimIs:
r. 109 amorem:
r. 110 quo:
r. 110 amore:
r. 126 viro:
r. 133 amore:
r. 139 versibus:
r. 145 nomine:
• Esercizio Il
Fai l'analisi di queste voci verbali, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, poi
traducile.
r. 63 vincat:
r. 65 esset:
r. 66 spectèmus: _
r. 109 fore:
•
•
•
cui tamen ipsa faves vincat ut ille precor. •
•
•
•
•
Ut loquerer tecum veni tecumque sederem, •
•
•
•
•
•
ne tibi non notus quem facis esset amor. •
•
•
•
•
•
Tu cursiis spectas, ego te - spectemus uterque •
•
•
•
•
quod iuvat, atque oculos pascat uterque suos. •
•
•
•
•
•
Lugete, o Veneres Cupidinesque •
•
•
•
•
•
et quantum est hominum venustiorum! •
•
•
•
•
Passer mortuus est meae puellae, •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
CAPITOLO XXXIV ESERCIZIO 12 • •
•
passer, deliciae meae puellae, ~ 103 ~
Esercizio 13
Scandisci questi versi (v. gli esempi dell 'esercizio precedente), badando in ispecie
agi 'incontri tra le parole (v. Familia Romana, p. 293, [II)).
n
5. Da mI basia mIlle, deinde 2 centum
•
• Lectiones I, II et III
Esercizio 14
Fai l'analisi di queste parole, prese dal capitolo XXXIV alle linee indicate, specifì-
candone il caso, il numero e il genere.
r. 2 meo:
r. 23 certantes:
r. 40 cui:
r. 41 procurrentibus: _
• r. 46 uxor:
r. 49 coniugem:
r. 109 perpetuum:
r. 125 uxorem:
r. 145 Fabullum:
r. 157 comparandI:
~ Poiché di regola ei non è dittongo in latino, deinde è normalmente trisillabo: de-Ì/l-de; qualche volta però, in que-
sta parola, ei forma, eccezionalmente, dittongo, e si dice dèin-de, bisillabo. Appunto a questa pronunzia allude il segno
che vedi in dtJnde.
Quaderno di esercizi
per LlNGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA
PARS I - FAMILlA ROMANA
www vivariumnovum
. . . . . . . . . CGi.... an.
C 1710
.................
ca,lO
ISBN 88·87637·31-8 ISBN 88·87637-27-X
I II' ~ 9LjJ~LJ