Sei sulla pagina 1di 6

TRADURRE

LE SUBORDINATE
AL CONGIUNTIVO

LABORATORIO
Tradurre le subordinate
al congiuntivo
Per tradurre le subordinate esplicite al congiuntivo è utile seguire alcuni pas-
saggi che possono essere così schematizzati:

fase 1 ut ¼ completiva dichiarativa


■ Riconoscere il tipo di completiva volitiva
subordinata, in base finale (quo con un comparativo)
alla congiunzione, consecutiva
al pronome o alla cum ¼ narrativa
particella che la pronome o particella interrogativa
introduce ¼ interrogativa indiretta
pronome relativo ¼ relativa impropria

Negazione ne ¼ compl. volitive e finali


Negazione ut non ¼ compl. dichiarative e consecutive

fase 2
■ Analizzare il tempo
del congiuntivo, in
rapporto a quello della
sovraordinata

Consecutio temporum del congiuntivo:


Sovraordinata Tempo principale Tempo storico
Contemp. Congiuntivo Congiuntivo
presente perfetto
Anteriorità Congiuntivo Congiuntivo
perfetto piuccheperfetto
Posteriorità -urus, a, um sim -urus, a, um essem

fase 3
■ Tradurre correttamente
la proposizione, in forma
implicta o esplicita, in base
alla consecutio temporum
Seguono la consecutio temporum
narrativa (contemporaneità e anteriorità)
compl. dichiarativa (contemporaneità e anteriorità)
compl. volitiva (solo contemporaneità)
finale (solo contemporaneità)
completive introdotte da quin dopo non dubito ed espressioni
analoghe (contemporaneità, anteriorità e posteriorità)
completive introdotte da quin e quominus dopo i verba impediendi e
recusandi (solo contemporaneità)
interrogativa indiretta (contemporaneità, anteriorità e posteriorità)
Non segue la consecutio temporum
consecutiva: presente, perfetto e imperfetto usati con valore assoluto

ESEMPIO GUIDATO 1
1 introduce una completiva
dichiarativa 2 congiuntivo perfetto ¼
anteriorità rispetto a evĕnit

Evĕnit  ut  omnes verba tua  audivĕrint .

3 TRADUZIONE: Accade che tutti abbiano ascoltato le tue parole.

ESEMPIO GUIDATO 2

1 introduce una completiva 2 congiuntivo presente ¼ nella


volitiva sovraordinata c’è un tempo
principale (discant)

Opto  ut  discipuli mei linguam Latinam  discant .

3 TRADUZIONE: Desidero che i miei alunni imparino il latino.


ESEMPIO GUIDATO 3
2 congiuntivo imperfetto ¼
1 introduce una finale nella sovraordinata c’è un
tempo storico (cepit)

Hannibal Saguntum cepit  ut  bellum cum Romanos  inferret .

3 TRADUZIONE: Annibale conquistò Sagunto per portare guerra ai Romani.

ESEMPIO GUIDATO 4
2 congiuntivo perfetto ¼
1 introduce una conseguenza nel passato
consecutiva di una condizione
presente (clarus est)

Alexander tam clarus est,  ut  omnes eius res gestas  didicerĭmus .

3 TRADUZIONE: Alessandro è così famoso che tutti abbiamo imparato le sue imprese.

ESEMPIO GUIDATO 5

1 introduce una
2 congiuntivo piuccheperfetto ¼
narrativa
anteriorità rispetto a nolebant

 Cum  sero ad castra  pervenissent , vigiliae eos excipĕre nolebant.

3 TRADUZIONE: Poiché erano arrivati tardi all’accampamento, le sentinelle non volevano


accoglierli.

ESEMPIO GUIDATO 6

1 introduce una
interrogativa 2 posteriorità rispetto
indiretta a nescio

Nescio  quid  Caesar in curia  dicturus sit .

3 TRADUZIONE: Non so che cosa dirà Cesare in Senato.


E ORA PROVA TU
1. Traduci le seguenti frasi, specificando:
a. il tipo di subordinata sottolineata;
b. il rapporto temporale con la sovraordinata.

1. Haec igĭtur prima lex amicitiae sanciatur, ut ab amicis honesta petamus. (Cic.)
...................................................................................................................................

2. Quibus rebus Romam nuntiatis, tantus repente terror civitatem invasit, ut Lentulus
consul protĭnus ex urbe profugĕret. (Caes.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

3. Accĭdit ut una nocte omnes Hermae, qui in oppido erant Athenis, deicerentur praeter
unum, qui ante ianuam erat Andocĭdi. (Nep.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

4. Quis nostrum tam animo agresti ac duro fuit, ut Rosci morte non commoveretur? (Cic.)
...................................................................................................................................

5. Darius cum ex Europa in Asiam redisset, classem quingentarum navium comparavit.


(Nep.)
...................................................................................................................................

6. Non sum ego tam ferreus, qui non movear fratris carissimi maerore. (Cic.)
...................................................................................................................................

7. Classem septuaginta navium Athenienses Miltiadi dederunt, ut insulas, quae barbaros


adiuvĕrant, bello persequerentur. (Nep.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

8. Iane pater, te precor ut sis propitius mihi. (Cat.)


...................................................................................................................................

9. Hannĭbal, multis hominibus iumentisque amissis, cum tandem ex paludibus emersisset,


castra in sicco posuit. (Liv.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

10. Num oblitus es quid initio dixĕrim? (Cic.)


...................................................................................................................................

11. Est mos hominum ut nolint eundem pluribus rebus eccellĕre. (Cic.)
...................................................................................................................................

12. Tantus fuit ardor animorum, ut motum terrae nemo pugnantium sensĕrit. (Liv.)
...................................................................................................................................

13. Clusini legatos Romam, qui auxilium a senatu petĕrent, miserunt. (Liv.)
...................................................................................................................................

14. Cum Hannibal ad portas esset, Marcellus sub adventum hostium intra muros se recepit.
(Liv.)
...................................................................................................................................
15. Simul ac («Appena») sciam quo die ad te venturus sim, faciam ut scias. (Cic.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

16. Octavianus consultabat utrum Romam cum tribus milibus veteranorum proficisceretur
an Capuam tenēret. (Cic.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

17. Accĭdit ut Athenienses in Chersonesum colonos vellent mittĕre. (Nep.)


...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

18. Eos consules habemus, ut nullam calamitatem res publica accipĕre possit. (Cic.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

19. Placuit Caesari ut ad Ariovistum legatos mittĕret, qui ab eo postularent ut locum ad


colloquium deligĕret. (Caes.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

20. Cum Caesar in Sequanos per extremos Lingonum fines iter faceret, quo facilius subsi-
dium provinciae ferre posset, Vercingetorix castra posuit. (Caes.)
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

2. Dopo avere tradotto le seguenti versioni, riporta nelle tabelle tutte le proposizioni
al congiuntivo, suddividendole in base alla tipologia e specifica di che natura sono
quelle introdotte da ut.

Il passaggio del Rubicone


Cesare, nel gennaio del 49 a.C si dirige con le truppe verso il fiume Rubicone, che segna-
va il confine tra la Gallia Cisalpina e il territorio di Roma, e lo attraversa, dando inizio alla
guerra civile.
Post solis occasum, Caesar, cum occultissimum iter cum paucis militibus fecisset, consecu-
tus cohortes1 ad Rubiconem flumen, qui provinciae eius finis erat, paulum constĭtit, ac me-
ditatus quantum facĭnus moliretur, conversus ad proximos: «Etiam nunc – inquit – regrĕdi
possumus». Cum Caesar cunctaretur, ostentum tale factum est. Quidam eximia magnitudi-
ne et forma in proximo sedens repente apparuit harundine canens; cum pastores plurimi et
milites concurrissent ut eum audirent interque eos etiam aeneatores essent, iuvenis rapta
ab uno tuba prosilivit ad flumen et ingenti spiritu classicum exorsus2 pertendit ad altĕram
ripam. Tunc Caesar: «Eatur – inquit – quo deorum ostenta et inimicorum iniquĭtas vocat.
Alĕa iacta est».
(da Cicerone)

1. Cesare aveva dato ordine alle truppe di precederlo per non destare sospetti. 2. classicum exorsus:
«avendo suonato la tromba».
Proposizioni narrative Proposizioni introdotte da ut Interrogative indirette

Straordinario amore di Timoleonte per la libertà


Timoleonte, valoroso e saggio generale di Corinto, nutriva un tale amore per la libertà
della propria città da anteporre il bene comune al sacro vincolo d’affetto (pietas) verso il
fratello.
Timolĕon Corinthius sine dubio magnus, omnium iudicio, vir exstĭtit. Namque huic uni con-
tĭgit ut et patriam, in qua erat natus, oppressam a tyranno liberaret, et a Syracusanis, quibus
auxilio missus erat, inveteratam servitutem depellĕret. Sed in his rebus variā fortunā conflic-
tatus est et nescio an sapientius tulĕrit secundam quam adversam fortunam. Nam, cum
frater eius Timophănes tyrannidem Corinthi per milites mercenarios occupavisset, parti-
cepsque regni ipse esse posset, illius criminis socius fieri noluit et, ut suorum civium liber-
tatem tueretur legibusque oboediret, fratrem tyrannum interficiendum curavit. Hoc claris-
simum eius factum non pari modo probatum est ab omnibus: nonnulli enim ab eo laesam
esse pietatem erga fratrem putabant adeo ut Timoleontis mater, cum id factum esset, neque
domum ad se filium admisĕrit neque eum umquam aspicĕre voluĕrit. Quibus rebus ille adĕo
est commotus, ut vitae finem facĕre voluĕrit.
(da Cornelio Nepote)

Proposizioni narrative Proposizioni introdotte da ut Interrogative indirette

Potrebbero piacerti anche