Sei sulla pagina 1di 10

Leon Battista Alberti

NAUFRAGIO NAUFRAGUS
1. 1.
Bench'io non possa sanza lacrime e dolore Etsi nequeam sine lachrimis et merore tam
ricordarmi della gravissima iniuria quale io insignem inauditamque a fortuna perpessam
ricevetti dalla fortuna, o amici miei, pur iniuriam animo repetere, viri amicissimi,
deliberai ubbidirvi. Racconterovvi el nequeo tamen non facere quin vobis,
naufragio nostro, come mi dite ch'io faccia, tantopere ut a me perpessum naufragium
e udirete da me cosa degna di memoria e enarrem iubentibus, obtemperem; geram
molto maravigliosa. E quando arete inteso vobis morem. At rem audietis ex me omnium
quanto io sia stato offeso dagl'impeti della memoria et admiratione dignissimam atque,
avversa fortuna, o omini ottimi, credo ut intellexeritis, viri optimi, quam omni
iudicarete la fortuna esser come altrove così genere calamitatum hoc uno fuerim fortune
e molto in mare da temerla. Vorrei per impetu affectus, ni fallor, ceteris in locis,
eloquenza potere mostrarvi quanto fu el quibus fortuna suum gerat imperium, tum
nostro naufragio da piangerlo, qual noi per multo maiorem eius ipsius fortune invidiam
prova lo sentimmo pessimo esser e troppo et inconstantiam fugiendam, ac longe esse
terribile, tale che non solo el mare ci è pertimescendam, iudicabitis. Et cupio
odioso, e simile e' navigli ci sono a vederli quidem id posse eloquentia, ut rem ipsam, ut
molesti, ma e ancora el nome del navicare fuerit horrendam, intelligatis. Nam nos
ne perturba, e tanto mi dispiace ogni cosa quidem, qui duram illam fortunam perpessi
marittima che io non amo chi navica e fuimus, quidvis rerum terribilium possumus
iudicolo inimico di sé stessi e di sua salute. aggredi quam rursus navigio et ventis
Ma poich'io vi vedo molto apparecchiati a confidere; non profecto nostram ullis premiis
udirmi, narrarò la cosa quanto potrò breve. salutem Neptuni perfidie committemus.
Tantumque me habet navigationis odium, ut
nedum mare, sed ne eos quidem qui ullis
transfretationibus rem affectent, possim non
vehementer, quasi vite salutisque sue
inimicos, odisse. At enim posteaquam vos
video maiorem in modum ad me audiendum
paratos, rem quidem ipsam quam potero
breviter enarrabo.
2. 2.
Trecento omini eravamo in una nave ben Navi valida et munitissima trecenti ferme
fornita e salda. Navicavamo colle vele piene homines percommode ac ludibundi plenis
tutti iocosi verso el porto quale già innanti velis iam tum ex alto conspicuos procul a
ne appariva. Alcuni di noi, e in prima una nobis visos portus petebant. Nosque, atque in
fanciulla molto dilicata quale fra noi sposa primis pulcherrima que una comes aderat
andava alle nozze apparecchiateli dal suo puella, quam paratis nuptiis adolescens
marito, si vestiva e adornava con panni e primarius proximo ad portum oppido
gemme; e fra noi compagni erano chi prestolabatur, veste et huiusmodi rebus, ut fit,
constituiva la sera e l'altro dì avere in quel ad exitum ornabamus. Erantque inter nos
porto molto piacere in cene e in feste, e così plerique qui amenissimo illo in portu cenas et
tutta la nave brulicava di letizia in questi festum diem, qui annuus per id tempus
apparecchi. O fragile speranza de' mortali! autumni celeberrimus habebatur, velle
Per grave e atrocissima tempesta quale postridie cum appulissemus summa cum
ruppe subito, mutati e' venti, con troppa voluptate agere constituissent. Denique omnis
nostra miseria fu suvvertita la nave in modo navis letitia et congratulationibus ardescebat.
che di tanta moltitudine solo omini tre Interea, o fragilis hominum spes!, repente,
rimaseno in vita, io, quella fanciulla sposa e quasi emissa celitus peste, procella oborta est
un barbero servo. Cosa maravigliosa e tam atrox, ut vi austri et pondere velorum
incredibile! Qual fusse fato non so, ma navis provoluta atque miserandum in modum
suvversa la nave, noi tre ci trovammo obruta inter undas extiterit. Quo factum
reposti presso alla poppe della nave in luogo quidem est ut omni illa ex moltitudine, qui
non bene atto a riceverene perché era navi aderant, solus ego et barbarus quidam ex
picciolo e ancora perché era pieno di Scythia, unicaque item nubilis puella illa
ferramenti lì riposti al bisogno della nave. delicatissima, quam vir et parate nuptie
Adonque ivi non potevamo bene stare senza expectabant, reliquis omnibus perditis, tanto e
ricevere qualche ferita da que' ferri, e più naufragio, miro quodam et incredibili modo,
eravamo summersi tutte le spalle in l'acqua evaserimus. Subversa enim navi, quo id
quale conveniva pelle fessure della nave factum sit fato aut fortuna, penitus nescio. Sed
tutta dalla tempesta quassata e aperta. E a fluctibus impellentibus sorte quadam nos in
queste difficultà vi s'agiungeva che spesso angustum ad puppim locum coniecti
per el comuoversi della nave picciata convenimus; qui quidem, cum ceteras ob res
dall'onde l'uno di noi urteggiava l'altro. alioquin erat incommodus, tum etiam tam erat
Adunque miseri noi, molli e premendo l'un angustus, ut trium vix hominum satis esset
l'altro e ricevendo or una or un'altra capax. Eumque ipsum locum multo
tagliatura e puntura da que' ferri, angustiorem et asperrimum non modica
sofferavàno tuttora presente la morte. Pur la peracuta illic extra ordinem sparsa et
necessità a noi facea parere questo così perseminata fabrorum ad navis usum coata
sinestro luogo grato e assai troppo grande. ferramenta reddebant, ut ne pedem quidem
Per questo pregavamo Dio almeno ivi ne alterum absque accepto aliquo vulnere eo in
fusse licito sperare qualche salute, e fra noi loco firmare admodum nobis licuerit. Adde
confortavamo l'un l'altro promettendoci men quod extantes eractaque et sublata cervice ab
rea fortuna, ma d'uscire di tanta molestia per ultimo vix liberi eramus vite periculo,
allora non era che aspettare a noi né che siquidem ad humeros usque sepulti aquis,
consigliarci. Né intendevamo dove in tanto affatim per scissas eversi et quassati navigii
mare fossimo traportati, e questo ne parea rimulas influentibus, abluebamur. Hisque
ottimo per allora quanto potavamo sopra difficultatibus illud item accedebat persepius
l'acqua con tutto el capo alitare. In quale ut, dum navis ipsa vehementius in horam
nostro misero stato, oimè, e quante morte irrumpentibus undis agitaretur, nos inter nos
vedevamo noi! Ogni onda veniva con nostro impetum facere alterque alterum indecenter
eccidio. Pur mai, cosa maravigliosa, mai in collidere cogeremur. Itaque proluebamur,
tanti pericoli la speranza abandonò l'animo provolvebamur contundebamurque. Tamen et
nostro, né mai l'animo mancò a sé stessi. madidis et fessis et sauciis locum ipsum
Sempre fummo in questa fortitudine che presens necessitas gratissimum reddiderat
sempre ne promettavamo qualche bene. E a satisque ac super ad modum amplissimus
me, qual credea mai più potere rivedere videbatur nobis, tametsi non amplior erat
questo sole e questa luce, tornava in mente quam ut animam ipsam trahere liceret. Eam
quello che dicono e' poeti che, quando gli ob rem superos maximis votis precabamur, ut
altri dii salirono el cielo, solo la Speranza eo saltem loco nobis diutius salutem liceret
rimase a fare compagnia a' mortali posti in sperare.
miseria e oppressi dalle calamità. E così sola Post hec hortari quisque alterum bonamque
questa dea a noi infelicissimi era propizia, spem polliceri firmumque animum instituere
né ci lasciava soccombere a tanti mali. pro virili non cessabamus. De exitu tamen ex
ea miseria per id temporis erat nihil, quod aut
consulendum aut pertentandum esse nobis
arbitraremur. Non enim quo essemus maris
constituti per tenebras intelligebamus,
optimeque id nobiscum agi censebamus,
quandoquidem vel os ipsum super salum
nobis erat fas extollere. Quo quidem
miserrimo statu, quid putatis, viri optimi, pro
vestra prudentia, quam assiduas mortes hinc
superarimus, hinc expectarimus; omnis que
paulo maior volvebatur unda, nostram ad
necem intumuisse arbitrabamur. Mirum tamen
ut in hoc tanto vite discrimine spes animum,
animus vero ipse sese non deseruerit atque
semper ea fortitudine fuerit, ut de salute nobis
continuo quippiam bene polliceretur. Ac
sepius id ipsum mihi admiranti et vix fieri
posse credenti, ut solem lucemque hanc essem
amplius revisurus, in mentem redit spem
unam esse in terris deam que miseris sit
comes relicta. Nam “hec dea, cum fugerent
scelerata numina terras, ex diis invisa sola
remansit humo. Haec facit ut videat cum
terras undique nullas, naufragus in mediis
brachia raptet aquis. Carcere dicuntur clausi
sperare salutem, atque aliquis pendes in cruce
vota facit”. Nos igitur nimirum dea hec ipsa,
que miseros et ceteris a diis desertos malisque
oppressos numquam destituit, minime passa
est tantis ingruentibus in nos malis
succumbere.
3. 3.
Con lei durammo molte e molte ore per Ea iccirco comite duratum a nobis est, quoad
sino che 'l mare cominciò a meno esser post multas horas mare ipsum cepit mitescere.
aspero, onde questo luogo ove eramo Et locus ipse quo reclusi eramus, fluctibus
inchiusi meno divenne acquoso. Non parumper inundari desiit. Non tamen inde
potavamo però pigliar modo di torci indi uspiam ut liceret progredi ullus a conceptis
altrove, però che la nave era suvversa e subversa navi aquis locus dabatur. Ea de re
piena d'acqua. Pur cominciammo a riaverci primum nonnihil resipiscere occepimus,
un poco, e nettammo el luogo da tanti ferri e locumque ipsum, omni ferramento magna ex
gittammoli in molta parte fuori. Poi intenti parte eiecto, ut paulum considere liceret
pelle fessure guardavamo se da parte alcuna coaptavimus, perque rimulas unde tum antea
ne si presentasse alcun lito, e in questo facessere navis destiterat diligentius siquid se
guardare ogni onda che verso noi venia nobis terrarum e conspectu offerret
c'impauriva a morte. Parseci vedere qualche spectabamus, interque conspiciendum
monte a lungi; quinci in noi nacque tanto adventantes undas, ne nos funditus obruerent
desiderio di condurci in terra che fra tante momentis ipsis, expavescebamus. Tandem
molestie questa fu la maggiore, e dove testé cum e regione montes fortasse aliquos vidisse
sommersi in acqua sino al mento non più nos pronosticaremur, tantum in nos petende
credavamo che solo potere respirare, ora da telluris desiderium exarsit, ut ceteras inter
quello ultimo pericolo liberi non potavamo molestias id esset unum maxime, quod nos
patire le veste indosso molli. Nudammoci in non in postremis excruciaret. Tandem paulum
molta parte, e in quella fortuna perduto ogni ut oportuit refrigerato desiderio nos, qui prius
cosa lodavamo Idio che avamo da potere sepulti aquis nihil plusquam ut spirandi
assederci benché maldestri. Sarebbe istoria tantum integra esset nobis potestas
lunga raccontare quante varie memorie e exposcebamus, nunc ab ultimo illo vite diu
ragionamenti nei nostri animi e fra noi in perpesso periculo facti liberiores vestes pati
quello spazio soveniano. Eravi el dolore madidas haud satis poteramus. Magna iccirco
delle cose perdute, eravi la letizia della già ex parte nudi, et quantum nobis tum erat
presso veduta terra, eravi speranza insieme e fatum rebus omnibus amissis hunc ipsum
paura d'ogni cosa futura, tale che quasi aliquem sedendi et quiescendi fore locum
eravamo alieni e fuori d'ogni nostra mente. datum inter nos congratulandum ducebamus.
Conferivavi la lunga vigilia, el digiuno, el Longum esset referre varia illa que sic
freddo, per quali eravamo si può dire considerantibus nobis per id temporis nostros
spacciati, tale che ciascuno di noi e pe' suoi in animos atque sermones incesserint. Nam et
mali e per la misericordia de' compagni dolor amissarum rerum et letitia iam sese
posti in simile calamità nulla quasi potavam ostentantis salutis et spes et metus futurorum
di noi stessi. nos dementes et ab omni pectoris
verborumque constantia prope alienos habere
occeperat. Accedebat quod cum insomnes,
ieiuni, frigentes languidique contabesceremus,
tum et partim quisque suis malis, partim
communi inter nos mutuaque misericordia
attriti confectique vix satis nostri compotes
essemus.
4. 4.
In questo modo stemmo due dì, fra quali Itaque integre biduum eo pacto pertulimus.
mali solo uno era quello che noi atterrava, la Que omnia inter nostra mala durissima et
fame. Pareaci meglio già prima essere periti crudelissima, nullum erat quo vehementius
che ora vivere in tanto desiderio di saziarsi. urgeremur quam fames. Fame enim eo adducti
E in prima quel barbaro nostro compagno in fuimus, ut mortem obire quam illam ipsam
tanti infortuni, di natura feroce e d'ingegno diutius perpeti vitam commodius statueremus.
bestiale e audacissimo, arse in tanta sevizia Et in primis barbarus ille infortunii comes,
che e' tentò cosa inaudita, incredibile e quod et natura ferox et ingenio procaci
degna di biastemarlo. Porsesi a me presso audacissimoque esset, tantam in sevitiam
alla orecchia tutto interriato nel viso, exarsit, ut rem incredibilem, facinus
coll'alito tremitoso, e denteggiando, e prima inauditum et omnium memorabile exsequi
susurrando cominciò pregarmi e pregandomi aggressus sit. 'O male, uti aiunt, suada fames!'
alzò la voce persino a garirmi, ad aurem enim sese meam barbarus anhelans,
dimandandomi ch'io lasciassi ucciderli pallens, spiritu intremitans et dentibus
quella infelicissima fanciulla compagna mia infrendens adegit, precarique susurrando
in questa acerbissima fortuna, per pascersi. primum cepit, mox paulum sublata voce etiam
La fanciulla che sentiva que' ragionamenti, convitio exposcendo instabat, uti puellam
aimè, non posso dire quanti pianti fussero e' ipsam comitem interimeremus qua
suoi! E a me tanta atrocità di questo barbaro, depasceremur. Puella, cum de capite agi
e la misericordia di questa pura e tenera subaudiret, non est referam quantos luctus
fanciulla, ah, e quanto mi perturbò! Temea innovaret. Mihi vero execrandi facinoris
per lei, temea e per me stessi, e cominciai a atrocitas et tenerrime pureque puelle
ripensare molte e molte cose, e dicea: siamo misericordia et pro me ipso timor ab
noi servati da tanta e sì rabbiosa tempesta immanitate barbari animum in maiorem
per esser cibo a questo barbaro? Piansi. Pur modum incussit. Ergo mecum ipse plurima
con parole rattenea quel bestiale da tanta pensitare occepi. Atqui: “en, inquam, a
crudelità. Ma quel barbaro già già tempestatis rabie servatine sumus ut barbaro
fiameggiava rabbia con gli occhi e gridava: cruentus cibus simus?” et collachrimavi. At
“Occidianla”. Io col tempo subito barbarus oculis iam tum flammas iactantibus,
consigliato, gittai ogni resto di que' ut scelus perpetraremus propalam admodum
ferramenti ch'ivi restavano, acciò che quel clamitando efflagitabat. Iccirco ipse, quod
mostro non potesse quanto e' cercava. Eimè! unum pro necessitate consilium occurebat
E chi referirà te, o misera fanciulla, quale repente, nequid tetrum et truculentum illud
avevi ogni tua salute posta solo in lacrime e monstrum temere fortassis auderet,
preghiere? O pietà, che non solo a me qual diligentissime iterum atque iterum lustrato
sono pietosissimo, ma e ancora a quel loco quicquid vel minutissimi ferri apud nos
barbaro vidi movesti le lacrime! Io adunque, reliquum aderat eieci, ut felices tum nos pro
volto alla fanciulla, dissi pigliasse buono rei opportunitate arbitrarer, quod insano et
animo, non bisognar quivi lacrime ma virtù; furenti ferrum ad perpetrandum facinus
adonque stesse meco in piè e non giacesse in deesset. Sed quid hic referam puellam illam
quel dolore, che se bisogno accadesse, miserrimam, que quidem tremens,
potessimo due con fermo petto ossisterli, expavefacta, omnem opem ad suam salutem
che sarei col favore di Dio galiardo in lachrimis et precibus posuerat; o pietatem,
combattitore contro tanta immanità, e a Dio eiusmodi edebat voces, eiusmodi preces, ut
esser comendata la nostra piatà. non modo mihi, quem natura mitissimum
procreavit, sed vel barbaro interdum excuteret
lachrimas. Ego autem, in puellam versus,
bonam spem bonumque ut susciperet animum
iussi; non hic lachrimis, sed animi virtute opus
esse, staretque edixi quo manum ad salutem
tuendam, si opus sit, forti possit pectori
afferre. Ipsum enim me, superis iuvantibus,
contra crudelitatem strenuissimum futurum
bellatorem. Superos enim sanctissimam
piissimamque causam nostram non spreturos.
5. 5.
All'ultimo, ove quella bestia non restava, io Postremo cum nos bellua immanis barbarus
irato: “O sceleratissimo”, dissi, “non ille obtundere expostulando non desineret,
cesserai tu da tanta iniuria contro a questa iusta ira irritatus quod benignis eum dictis
misera fanciulletta, qual piange, prega, qual nequissem castigare, in huiusmodi convitium
è stata e ora è con noi in tanta mala sorte irrupi: “O scelestissime, tune tandem
doppo tanti casi? Tu omo, tu vorrai farti plorantem, deprecantem, miseramque hanc
pasto un corpo umano, tu pascerti delle tam duri nostri infortunii consortem, tantis
membre vive? Ramentiti tu esser o no omo? casibus afflictam, non desines perterrefacere.
Qual tigre sarà mai simile a te? Qual Tu humanum corpus, homo, et viva membra
animale affamato, voracissimo non perdona tibi pastum appetes nefandissime. Tene
a simili a sé? Tu fai questa tua fame hominem esse non meministi? Et quam tu
maggiore non ben sopportandola. adeo efferatam tigrim dabis tibi similem?
Témperati, ché certo meglio la porterai, e quod tam reperiri poterit animal vorax, quin
gioveratti sperare meglio. Né per certo cognatis, ut aiunt, maculis non parcat? Tu te
siamo dalli dii servati da tanti mali a questa tibi efficis hanc male ferendo famem
crudelità, ma per loro pietà a salute siamo e acerbiorem, quam quidem si tibi temperes
a testificare la loro benignità servati; ché se procul dubio commodius perferes et meliora
così non fusse, terzo fa dì con gli altri sperasse iuvet. Non profecto a tanta
saremmo periti. Ora se saremo piatosi, tempestate ad tantam crudelitatem servati
questa speranza quale li dii piatosi ci hanno sumus a diis, sed quantum ex superum pietate
mostra, sarà con grato ed espettato bene”. E interpretari licet, ad salutem et ad deorum
così adonque dava io opera di distorre quel beneficium testificandum servamur. Alioquin
barbaro da tanta immanità. Ma voi, o amici antiquius fuerat nudio tertio cum reliquis
miei ottimi, che animo credete fusse el mio naufragis mortem obivisse. Neque diffido, si
mentre ch'io dicea? Qual'erano cose ch'io pii erimus, ostentata iam magna ex parte et
meno volessi prima che vedermi innanzi porrecta pietate deorum misericordia nobis
quella belva con quel fronte aspero e dabitur, ut quam primum ex his malis nos
apparecchiata d'ogni parte a crudelità? Ma vindicatos congratulemur”. Itaque eiusmodi
sostenea me stessi con l'animo presente, e illum conabar dictis absterrere a scelere. Sed
curava ogni salute di quella fanciulla. vos obtestor, o amici et viri optimi, quid mihi
Questo ultimo troppo mi comosse quando tum animi fuisse ea dicenti existimetis? quid
con un grande urlo quel barbaro gridò: “Un me non tam maluisse quam non coram illam
di voi convien che muoia”. Ed esasperato belluam truci aspectu hiantem, hirtis ad
infuriò tanto che biastemò Iddio, e colle frontem crinibus, ad ultimam crudelitatem
mani già me opprimea. O spettaculo gestientem intueri? Ferebam tamen me ipsum
durissimo! La fanciulla impaurita mi si getta animo presenti, et in omni adversus puellam
a' piedi, pregami. El barbaro già presto e officio detinebam. Sed illud me penitus acri
arrabbiato cominciava essequire la crudelità. officio oppresserat, quod barbarus ad
Io in mezzo consolava costei, sgridava immanitatem ultimam adiecit. Magno enim
quest'altro e me straccava. Quel pessimo emisso eiulato: “Aut me, clamitans inquit,
barbaro, quanto io più li distoglieva ogni suo mactate, aut vestrum profecto alter cadat
brutto incetto, allora più ardeva in rabbia. necesse est”. Dehinc ira una et fame
Oimè, alla fanciulla già erano mancate le exasperatus ad id furoris devenit, ut
lacrime, e a me apresso questa bestia non tumultuosius in nos invehens maximis
più erano preghiere. Questo furioso rompe e vocibus deos execrari inverecundissime
con tutte le forze si getta a questa misera auderet manumque propius intenderet. O
fanciulla per strangolarla. Qui benché durissimum spectaculum! Hinc puella,
stracco e languido pe' sofferti sinistri, pur da quantum loci angustie patiebantur,
tanta indignità mi nacquero forze, e presi formidolosissima nostros se ad pedes
questo arrabbiato quale ora verso la provolvebat sibique uti parceremus
fanciulla ora verso di me con morsi, con deprecabatur. Hinc barbarus ad facinus
pugni si inasperiva, sudai tanto ch'io glielo accinctus et pronus iam iam ad vim irrumpere
tolsi da dosso. Presi con tutte due le mani constituerat. Ego medius, hanc consolando,
mie la sua destra mano e svolsigliela drieto hunc absterrendo, dictis fatigabar. At ille, quo
alle spalle con tanto impeto che pel dolore accoratius dissuadendo contendebam, eo
egli urlò. Tennilo tanto che la fanciulla efferatius in rabiem excandescebat. Itaque
m'aitò e presegli l'altra mano e simile la puelle insonti lachrime et mihi pro immerita
svolse. Contenemmolo tanto che stracciata apud immitissimam belluam oranti preces
la camicia della fanciulla e fattone una e deficiebant, cum demens et furiis debacchatus
un'altra fascia legammo drieto le mani a truculentissimus barbarus in teterrimum scelus
questa bestia quale per sino alle tavole della irrupit. Nam procumbentem nostros ad pedes
nave co' denti e con urti schiantava e precabundam puellam totis viribus
fracassava. manibusque ad eius illius guttur iniectis, ut
opprimeret, superincubuit. Tum mihi
languenti et ob perpessa incommoda penitus
enervato, indignitas immanissimi sceleris et
puelle misericordia vires excitarunt,
belluamque ipsam cum in puellam tum et in
me frementem morsibusque crassantem multa
vi desudans averti, eiusque furentis manu
dextra meis ambabus manibus apprehensa,
brachium ad tergum intorquens, ut pro dolore
eiularit, detinui, quoad uti inter luctandum
imperarem. Puella positis lachrimis virilem
suscepit sua pro salute animum et ad
debellandum atrocissimum hostem operam
auxiliumque adhibuit. Nam levam quidem
manum, qua soluta quidem barbarus
infestissimum sese nobis prebebat, correpsit et
adtortam in tergum adduxit; mox ultimam
linteolam, que exutis reliquis madentibus
vestibus supererat, discidit in fascias ut illis
ambas ferocissimi barbari manus penes terga
revinxerimus. Nonnullos tamen in eo duello
morsus atque in femore gravissimos plerosque
pugnos excepi, qui quidem, tametsi erat
constrictus, voce territando genibusque et
calcibus et morsibus cum puellam tum et me
lacessere nequicquam ut poterat intermittebat,
tabulataque ipsa navis dentibus demordebat,
dislacerabat, mandebat.
6. 6.
Scrivono le storie di Sagonto, di Ierosolima, Nimirum igitur, Silio poete ut assentiar, ipsa
di Cassilino essere stato chi rose le funi, le a nobis perpessa calamitas edocuit, qui etsi
scorze de' legni, le pelle delli scuti, chi ultimi periculi metu parumper a fame
mangiò erbe pestifere e chi per fame mangiò sentienda alieni eramus, eam tamen esse
e' figliuoli, essere stato chi si gittò in fiume, durissimam et intolerabilem sentiebamus.
chi si precipitò da' muri per tedio della fame. Nihil enim tolerare piget rabidi ieiunia ventris;
Visto quello ch'io vidi, ogni cosa e più ne insolitis adigunt vesci, ut nunc quidem queque
credo. E voi, amici miei, pregovi insieme de Sagunto, queque de Hyerosolima, et
con meco ripensiamo qual fusse allora la queque de Cassilino oppido litteris tradita
nostra sorte e condizione. Da quanta sunt, facile apud me fidem faciunt: fuisse qui
speranza, da quanta lieta espettazione in rudentes, qui ligneos cortices, qui scutorum
ultima desperazione cademmo noi! Da pelles, valvarum vectes, pestiferasque herbas
quanto gaudio in quanto pianto e miseria! ac denique et qui filios fame tracti comederint.
Noi che con sì secondi venti poco innanzi Et fuisse quidem nonnullos, qui pre fame in
venavamo a casa, a' quali la fortuna Tybrim, aut e muris nudos inter hostium tela
promettea ogni bene, guadagno, festa, precipites sese dederint. Itaque, o amici,
piaceri, quali speravamo abracciare e' padri, queso, animis vestris mecum repetite, que
la moglie, amate nostre e care anime, a' nostra tunc fuerit sors atque conditio, quanta
quali non parea navigando più potere altra de spe, quanta de expectatione, in rerum
facilità dalla fortuna altrove domandare, - omnium desperationem, quanto de gaudio
noi subito vedemmo toltoci dinanzi e' nostri insperatum in luctum ceciderimus. Qui enim
benivolentissimi compagni e fedelissimi aura tam facili tamque accommodatis ventis
amici. Noi, quali la fortuna avea coniunti in paulo ante utebamur, quibus fortuna queque
pari caso, tra noi divenimmo capitali vellemus sponte polliceri videbatur, qui leti ex
inimici, e tanta ne fu mala avversità che a navigatione illa lucra quam maxima nobis
pena ne fu licito piangere la nostra miseria. despondebamus; qui postridie futurum
Ma lasciamo questi pianti che non ci expectabamus, ut coniuges, parentes, liberos,
basterebbe el dì. deosque penates amplexu detineremus; qui
denique plus deesse nihil arbitrabamur, quod
navigantibus nobis optandum diiudicaremus,
hi repente bona diripi, socios perire, nos ipsos,
quos et fortuna et periculum coniunxerat, inter
nos infestissimos experti sumus, ut vix, non
dico ferende calamitatis, sed ne lugende
quidem potestatem nobis concessam
intelligeremus. Sed hec missa faciamus. Non
enim ad deplorandam calamitatem dies
sufficeret.
7. 7.
Adonque era el barbaro legato come dissi; Ad rem redeo. Itaque cum illum recinctum
noi pur pieni stavamo di paura che se si haberemus et rabidum expavescebamus, ne si
sciogliesse di nuovo, non bisognasse fascias disrupisset iterato ad dimicandum
cominciare nuova zuffa. In questo revocaremur atque impelleremur, superum
sopragiunsero alcuni pescatori da' quali el gratia et pietate nonnuli nos parva ex cimba
tronco nostro della nave era stato da lungi piscatores longe a litore naufragii reliquias
veduto. Noi ch'eravamo intenti a guardarci dinovere, ad nosque, qui veluti pro castris ad
dal nimico bestiale conchiuso con noi, udite excubias hostem precavendum intenti eramus,
le voci de' pescatori, non posso dire quanta advolavere; quorum voces cum exaudissemus,
allegrezza ne impiette. Per letizia perdemmo non facile dici potest quo subito gaudio affecti
la voce, stemmo muti tanto che que' fuerimus. Rem dicam fortassis raram, sed
pescatori, non vedendo guadagno da quella veram quidem: nobis pro letitia vox et pene
squassata nave nostra, deliberavano partirsi. omnis anima defecit, ut iam piscatores alia
Ivi noi ne accogliemmo e quanto potemmo inter se agentes, cum illic subversa
con gran voce pregammo aito. Accostoronsi excussaque navi nihil lucri sibi affore
a noi, a' quali fu di tutte le cose nulla primo animadverterent, de deserendo consulerent;
che domandargli che solo ne porgessero che qua de re nos ipsos collegimus et maxima qua
mangiare. Aresti veduti que' di fuori potuimus voce opem precati sumus. Cum
lacrimare, e que' dentro siniozzando aresti autem illi audissent, nihil fuit rerum omnium
udito con troppa umilità pregare. Dolce era quod apprime exposceremus, quam ut aliquid
all'uno e all'altro queste lacrime e questa interea preberent quo famem quota ex parte
pietà. Quelli ne confortavano, noi fra noi ne sedaremus. Vidisses mutuas illic lachrimas et
abbracciavamo pieni di tenerezza. O Iddio, singultus et dulce utrimque pietatis studium.
quanta e quanto subita mutazion in noi Namque illi hortari, nos inter nos amplexari.
d'ogni animo! Costui quale la fame avea Proh, superi boni, quanta illico in nos et quam
fatto nostro atrocissimo inimico, quale subita animorum immutatio invasit! Quem
appetiva nostro sangue e vita, questo enim sevissimum nobis inimicum vite et
barbaro quale con tanti sudori avamo sanguinis nostri avidissimum ipsa fames
colligato, quale tanto temavamo, odiavamo, effecerat, nunc eundem perpessa miserie
costui ci fu subito conciliatissimo e in tanta societas mirifice conciliatum reddidit; quem
sofferta con noi miseria agiuntissimo, costui colligatum metueramus atque oderamus,
ci fu ora slegato caro abbracciarlo. Che se eundem nunc a nobis resolutum, multa cum
forse sarà chi dica che mali tempi generano caritate amplectebamur. Quod si qui fortassis
mali costumi, e facile essere a' beati e ben aiunt mala tempora malos consuesse excitare
fortunati usar pietà, forse non errarà. E' mores, et beatum quemque facile futurum
pescatori non aveano ivi pane, ma per le pium, non mentiuntur. Sed rem ipsam
fessure della nave pinsero alcuni pescetti. prosequamur. Post hec piscatores, quod panes
Accuso el mio, se così vi pare, mal costume. apud se non haberent, binos singulis
Subito mangiai quel crudo. La fanciulla per pisciculos per scissuras hyantis navis intrusos
questa profertali salute quasi essanimata condonarunt. Meum quidem seu fatum seu
fuor di sé stava. Ma quel barbaro, - non so la flagitium accuso, crudum illico piscem exedi.
cagione, sannola e' fisici, - el quale poco Puella quidem pre letitia penitus exanimata
inanzi parea potesse divorare uno uomo exciderat. At barbarus, quanam id ratione
intero, testé né pur potea mordere un evenerit physici ipsi viderint, qui huiusmodi
pescetto. rerum causas perscruptantur, mirum quidem
ut is qui paulo antea posse hominem integrum
vorare visus sit, idem ne ad pisciculum
demordendum potis fuerit.
8. 8.
Comincioron que' pescatori in ogni modo a CCpere deinceps piscatores omni argumento
volerci aprire da uscirne. Non poterono, ché incumbere, ut fenestram nobis, dilaceratis
altro non avean che remi atti a rompere e' asseribus et ruptis corbibus navigii, aperirent
tavolati. Adonque “Addio”, dissero, “siate di ad exitum. Quam ob rem, cum preter manus
buona voglia. Qui saremo subito con molti ac remos argumenta reliqua omnia ad id
ferri, e con noi verrete”. Noi, benché exequendum deessent, nos optimo esse animo
conoscessimo quella essere nostra salute, atque valere, quoad pervicissim ab se cum
non è facile dire in quanto merore cademmo serra ac bipenni revolarent. Id nos, etsi
da molta letizia vedendoli partiti; e tanta ne ultimum salutis nostre remedium esse
tenea cupidità d'uscirne che dimenticammo intelligeremus, non tamen facile dixerim
ogni da noi sofferto pericolo accusandoci quantum in merorem ex ultima letitia illorum
stolti che gittammo que' ferri co' quali testé discessu reciderimus. Periculi perpessi pre
apriremmo via a uscirne. Così non levavamo cupiditate exeundi immemores, dementiam
occhi da dosso a que' pescatori quali per nostram incusare cepimus, siquidem que
salvarci da noi si partiano. E parte ci dolea suppeditassent ferramenta eiecerimus, que
meno vedere chi ne salvava, e parte quidem nunc ad salutem accommodarentur.
desideravamo ne fuggissero prestissimo per Itaque nusquam a decedentibus piscatoribus
salvarci. Ed eravamo lieti insieme e mesti. E oculos amovebamus, eosque tam repente e
più preghiere allora al mare pacifico conspectu nostro esse abituros, partim
facemmo e più voti per la navigazion de' beneficii memores dolebamus, partim
pescatori che non avamo in la nostra expectate salutis gratia letabamur; pluraque
tempesta fatte per noi. Aspettammogli tum pacato mari pro illorum navigatione quam
parecchie ore agitati da tanti sospetti che io pridie pro nostra salute metuabamus et
posso affermare che queste sole ore a noi precabamur. Qua de re infinitis illos votis
furono più gravi che tutti e tre passati abeuntes prosecuti sumus. Eos horas aliquas
tempestosi dì. expectavimus, tantis suspitionibus agitatis
animis ut hoc auderem affirmare: has nobis
solas horas quam integrum elapsum nobis in
tempestate triduum fuisse graviores.
9. 9.
Pur rivennero a noi e' pescatori presso a Postremo cum diu expectati horam ante
sera con liete voci qual fanno chi torna vesperum et crepusculum redissent, veluti qui
trionfando a' suoi cittadini. Noi non triumphum agunt, vociferantes, nos cum
potavamo languidi e attriti referire loro pari lachrimis pares referre voces, quod pro
letizia colle voci. Adonque in fretta rotto el erumna exangues essemus, non valebamus.
lato della nave ne riceverono in quella barca Itaque denique, raptim effracto navis latere in
sua, ove doppo un poco soluti da maggior piscatoriam scafam recepti consedimus.
cure guardammo l'uno l'altro. O Dio, quali Cumque inter navigandum paulum
erano e' nostri visi! El naso fatto acuto, le
labbra flappe pendeano, gli occhi fuggiti ed constitissemus, maioribus soluti curis
evacuati, la barba setosa, le guance squalide, despectare alter alterum, superi boni, quales
tutti osceni e simili o più sozzi in vista che erant nobis vultus! Stabant nares effete,
que' che già tre dì fussero stati morti. Tanto peracuta labia flacca et vieta dependebant,
indizio in noi era della nostra sofferta oculi exhausti retrusi latebant, barba pedosa,
calamità. Que' pescatori, quando ne setosa, squalida, totaque denique corporis
guatavano, per pietà lacrimavano. Noi fra facies aderat obscena, ut ab his qui triduo
noi, credo, pazzeggiavamo per letizia, mortui extiterint specie differre nos nihil
beffavamo e' nostri visi, e insieme affirmasses; tanta in nobis perpesse
domandavamo a cui fusse la faccia più atta a calamitatis inditia apparebant, quos piscatores
nozze. In questa ecco in una barchetta a remi cum intuerentur commoti pietate
velocissima el marito nuovo della nostra collachrimarint. At nos inter nos pre letitia, uti
fanciulla, ch'avea udito della nave trovata arbitror, desipientes, alterutros visus irridere
entrovi chi e' dubitava. Avea costui in dito ac mute rogare cuinam esset facies ad
l'anello, entrovi una gemma rara e sponsalitium decentior. Dumque hec inter nos
conosciuta, quale solea portare el mio ageremus, scafa quedam altera, maximo et
carissimo fratello perito in quel nostro citatissimo remorum appulsu, ad nos
naufragio: avealo questo sposo avuto da chi convolitavit. In ea is qui sponsus esset futurus
trovò el corpo esposto sul lito. advehebatur properans, quod audisset
Abbraccioronsi quelli sposi. La fanciulla naufragam esse navim repertam
ricevuta in seno del suo dolcissimo amatore superstitemque puellam adesse. Evenit forte ut
tutta svenne in bràccioli. Io, che vidi in dito sponsus ipse annulum gemma insignem, quem
dello sposo l'anello del mio ottimo fratello, meus gestare amantissimus frater consueverat,
per desiderio ancora svenni. Credo che chi digito deferret. Perierat eo ipso naufragio
ci vide molto si comovesse non so se più a frater ut ab his, qui eius cadaver in litore
piangere e' nostri mali e a misericordia e reperissent, gemma ad sponsum ipsum
dolore, che a gaudio e letizia di tanta pervenisset. Hunc igitur adolescentem puella
comutazion di nostra fortuna. Indi imparai, ut primum suum fore sponsum intellexit, intra
amicissimi miei, a nulla mai disperarmi. eius sinum recepta prope exanimata est
Siate felici. collapsa. Ego vero, ut annulum in digito
sponsam amplectentis recognovi, pro fratris
dulcissimi desiderio defeci, ut arbitrarer illic
adstitisse omnem et remigum et civium qui
advenerant turbam merore nescio magis et
misericordia an gaudii potius atque letitie
plenos.

- FINE -

Potrebbero piacerti anche