Sei sulla pagina 1di 33

ANTOLOGÍA

EN
AYMARA
ÍNDICE
POESÍAS
ADIVINANZAS
TRABALENGUAS
CANCIONES
CUENTOS
LEYENDAS
MITOS
HARAWI / POESÍA /

UNANCHAWI

Quipasa nayrasa uñtasiñawa,


Janiwa ipjama axskatañati.
Maya arsuwisti, arsuwiwa,
Chachjama, warmajawa phuqhaña.
Chachjama arstᶦawaytana.
Warmjama arstᶦawaytana.
Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed., Vol. 1).
Felipe Mendoza Paria.

ADVERTENCIA
Hay que mirar adelante y atrás,
Nunca se le dice directo como tonto.
Una palabra, es palabra,
Hay que cumplir como varón o dama.
Hemos expresado como varones.
Hemos expresado como mujeres.
SUMA TAYKAJA

Suma taykaja,
Jumawa nayaru uywasista,
Yatiqiri utaruwa khitista
Liyiña qillqaña, yatiqiritaki.

Suma taykaja,
Jumawa nayaru uywasista
Wali chᶦikhi, wali chᶦamani,
Juyphi chika, thaya chika.

Suma taykaja,
Nayawa jumaru arxatasiskama,
Pampataraki, qullutaraki uñtanima,
Suma munata taykaja.
Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed.,
Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

MI LINDA MADRE
Mi linda madre,
Tú me crías a mí,
Me envías a la escuela,
Para aprender a leer y escribir.
Mi linda madre,
Tú me crías a mí,
Bien inteligente, con fuerza,
Junto a la helada, junto al viento.

Mi linda madre,
Yo te defenderé a ti,
Te mirare de la pampa, cerro,
Mi apreciada madre.
KATJAWINAKA /ADIVINANZAS/

Kunapachasa, Kunapachasa.
Jaypᶦutuqiru,
Utamakatha chᶦiyarakiwa jalaqani.
Kunapachasa? Chᶦiwu.
Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed.,
Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

¿Qué será, qué será?

Hacia el atardecer,

De las casas baja la oscuridad


¿Qué será? La sombra.

Kunapachasa, Kunapachasa.
Mäya tawaquxa,
Muytasa muytasawa usuripti.
¿Kunapachasa? Qapu.
Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed.,
Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.
¿Qué será, qué será?

Una mujer joven,

Bailando, bailando se embaraza.


¿Qué será? Qapu.

Kunapachasa, Kunapachasa.
Kawki markansa jaki,
Jupa sapakiwa amuytᶦiri,
Jupa sapakiwa unanchiri.
Kunasa? Jaqi.
Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a
ed., Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

¿Qué será, qué será?

En cualquier pueblo vive,

Sólo él sabe pensar,

Sólo él sabe dar razones.

¿Qué será? La persona.


Kunapachasa, Kunapachasa.
Paya kayuni, phuyunakani,
Utana utjasiri, wali arnaqasiri.
¿Kunasa? kᶦankᶦa.
Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a
ed., Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

¿Qué será, qué será?


Tiene dos patas, tiene plumas,
Vive en la casa, canta mucho.
¿Qué será? El gallo.
ARU CHINJA /TRABALENGUAS/

Pataka uwijanakaxa,
Pata pata chhukhuntanisina,
Pata pata yapunaka,
Taqpacha yapunaka manqᶦsupxi.

Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed.,


Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

Thaxti thaxtiri warmixa,


Thaxthinaka thaxthisina,
Thayampi thayarayatayna.

Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed.,


Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

Kᶦatakiwa kᶦananti,
Jiskᶦa jilataxa,
Kᶦansu, kᶦansu sasawa,
Kᶦanata wiska
kᶦansuwxatayna.

Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed.,


Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.
WARURTᶦAWI CANCIONES

CHILILIN
Kupi amparalla chililin chililin (pä kuti)
Ch'iqa amparalla chililin chililin (pä kuti)
Kupi kayulla chililin chililin (pä kuti)
Ch'iqa kayulla chililin chililin (pä kuti)

ELIAS REYNALDO AJATA RIVERA. (2016, 8 agosto). CHILILIN -


WAWA JAYLLI - RONDA INFANTIL - AYMARA, CASTELLANO,
QUECHUA [Vídeo]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?
v=eqlBz8YubmY

CHILILIN
Manito derecha chililin chililin (BIS)
Manito izquierda chililin chililin (BIS)
Piecito derecho chililin chililin (BIS)
Piecito izquierdo chililin chililin (BIS)
SUMA WAYNA

Jumapi aymara arstᶦasiri,


Jumapi aymara qillqtᶦasiri,
Suma wayna.

Aymarata Qillqtᶦasiri,
Aymarata Arstᶦasiri,
Suma wayna.

Nayasa jumampi, jumasa nayampi,


Mayaru tukuta thuqtᶦasiñani,
Mayaru tukuta amuytᶦasiñani,
Suma wayna.

Arktayawi,
Thuqtᶦasiñani,
Muytᶦasiñani,
Suma wayna. (Kuti)

Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a


ed., Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

LINDO JOVEN
Tú que expresas aimara,
Tú que escribes en aimara,
Lindo joven.
Escribes en aimara,
Expresas en aimara,
Lindo joven.
Yo contigo, tu conmigo,
Bailaremos unidos a uno solo,
Pensemos unidos a uno solo,
Lindo joven.

Fuga,
Bailaremos,
Nos demos vuelta,
Lindo joven.(Bis)
SUMA LIQICHITU

Liqichitu, liquichitu,
Liqichitu pᶦalta uma
Kayitumasa suma rusara
Punchitumasa suma uqisitu.(Kuti)

Suma liqichitu,
Wayrurjamawa nayramasa
Suma liqichitu,
Wayrurujamawa nayramasa.

Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed.,


Vol. 1). Felipe Mendoza Paria.

LINDA CENTINELA
Linda Centinela
Centinela, centinela,
Centinela, de cabeza plana
Tus medias son de color rosado
Tu ponchito es de color plomo.(Bis)

Linda centinela,
Tus ojos son como el huayruro de color rojo
Linda centinela,
Tus ojos son como el huayruro de color rojo.
CUENTOS

LIKᶦI UYWANAKA
Maya machᶦa maranakanxa, likᶦi
uywanakaxa tuxuriwa, kunatixa, janiwa
qᶦachunakasa utxiti, ukhamara kiwa,
jaqinakaxa, kunayinama manqᶦanaka
markata markaruwa thaqhapxi, jupanaksti
suxta tunka marakanawa jakapxi.

Qhipatuqirusti, walja qᶦuchupxi, tatituru


arxayapxi, suma utjañapataki, suma
sarnaqapataki, jani tᶦaqhisiñataki.
Jupanakasti, taqpachani mayaruki
tantachasipxi.

Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed., Vol. 1).


Felipe Mendoza Paria.

LOS ANIMALES GORDOS


En los tiempos de sequía, los animales gordos se
vuelven flacos, porque, hay carencia de pastos y
asimismo, las personas pueblo en pueblo buscan
diferentes alimentos, ellos viven más de sesenta
años.
Posteriormente, rezan mucho, hablan a nuestro
señor para vivir bien, para andar bien, a fin de no
sufrir. Entre ellos se juntan a una sola familia.

ANATA URUYAWI

Jachᶦa chinuqa phaxsixa ayllu Japo Huacani


jaqinakaxa, alaysanakana uywanakaru
tᶦikachapxi, wali mirañapataki uwijanaka,
paquchanaka ukatsti qawranaka.

Aynacha tuqinakansti, pacha mamaru


chᶦallapxi ukatsti suma yapu manqᶦanakaru
winumpi chᶦallaoxi, paqaranakampi
wiphantapxi, ukatsti qᶦalpacha jaqnaka wa
yapu sumipana kᶦuchisipxi.

Mamani Aguilar, O. (2019). Aprendamos el Aimara (1.a ed., Vol. 1).


Felipe Mendoza Paria.

LA FIESTA DEL CARNAVAL

Los pobladores de la comunidad de Japo


Huacani, en el mes de febrero, en las cabañas
festejan a los animales, especialmente a las
ovejas, alpacas y a las llamas.

En las partes bajas festejan a la Pachamama y a


los primeros productos agrícolas le echan vino,
flores y todos se alegran cuando las chacras
producen bien.

Potrebbero piacerti anche