4 5839024394147465146 PDF

J"≥∞iHÍ
„Ñ¨*Å K«i„`«
Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
Ñ„ *¨ Ïâ◊HÎ̃ |∞H±ÇÏ¨ ∫ãπ

Z"£∞ÃÇÏKü Éèí=<£, áê¡\ò <≥O. 21/1, J*Ï=∂ÉÏ^£, P~ü\˜ã≤ HõàÏº}=∞O_»ÑÖ ^ŒQÆæ~°
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–20. á¶È<£ : 040 - 27660013
1
Abridged Telugu Version of
'A People's History of United States'
by Howard Zinn.
Extracts from companion edition,
'Voices of A people's History of Unites States'
by Howard Zinn, Anthony Arnov
J#∞"å^ŒO
HÔ . ã¨`º« ~°O[<£
a. ÉèÏã¨¯~ü
„Ñ¨K«∞~°} ãÖYº : 1215

„Ñ¨^èŒ=∞ =Ú„^Œ} : JHÀì|~ü, 2011
"≥Å : `. 150
„Ñ¨`«∞Å‰õΩ
„Ñ¨*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±Ç¨Ï∫ãπ
1–1–187/1/2, zHõ¯_»Ñe¨ ,¡ ÇÃ Ï· ^Œ~åÉÏ^£–20. á¶È<£ : 27608107
„ÉÏOpÅ∞
ÇÃ Ï· ^Œ~åÉÏ^£, q[Ü«∞"å_», qâßYÑ¨@flO, u~°∞Ñü, Y=∞‡O,
Ç¨Ï#‡H˘O_», #ÖÁæO_», QÆ∞O@∂~°∞, XOQÀÅ∞
=Ú„^Œ}
„Ñ¨*Ïâ◊HÎ̃ _≥·b „Ñ≤O\ÕQ∑ „ÃÑãπ, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
2 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
q+¨Ü«∞ã¨∂zHõ
„Ñ¨K«∞~°} Hõ~°ÎÅ =∂@ ....................................................... 5
Ñ‘iîHõ .............................................................................. 7
1. H˘ÅO|ãπ, WO_çÜ∞« #∞¡, =∂#= Ñ„ Q¨ uÆ ............................13
2. ™ê„=∂[º=¸... Ñ„ [¨ Å∞... ..............................................21
3. Ü«Ú^Œú=∂ – ^Õâ◊ PiúHõ P~ÀQÆº=∂ !.................................37
4. Hõ+¨ìHÍÅO – ¿Ñ^ŒÅ ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∞O ...........................49
5. „Ñ¨*Ï Ü«Ú^ŒúO ? .............................................................63
6. J[ÖËx q[Ü«∞O – qÜ«∞`åflO .......................................83
7. _≥ÉƒùÜ«∞º= ^Œâ◊HõO – JO`å J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ LOk................. 107
8. HÍ~°ì~ü – sQÆ<£ – |∞+π
W~°∞áêsìÅ UHÍaè„áêÜ«∞O .......................... 117
9. PQÍq∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞.................................................. 147
10. „Ñ¨*Å g∞^Œ Ü«Ú^ŒúO .................................................... 153
11. H˜¡O@<£ Ç¨ÏÜ«∂O – „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ãÖHΔÀÉèíO ................. 177
3
J#∞|O^èŒO .................................................................................. 195
I. H˘ÅO|ãπ – ÖÏãπHÍ™êãπ ............................................. 196
II. VÉÏxã¨`«fiO – kèHÍ¯~°O ................................................ 215
III. "≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# ............................ 231
IV. "≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO – "≥∞HÍsú~Ú[O.................... 253
V. 70= ^Œâ◊HõO – K≥~Úº *ÏiáÈ~Ú# â◊HõO ................... 267
VI. ExÜ«∞~ü |∞+π – L„QÆ"å^ŒOÃÑ· Ü«Ú^ŒúO ....................... 285
4 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

„Ñ¨K«∞~°}Hõ~°ÎÅ =∂@
JkèHÍiHõ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ áêÅ‰õΩÅ K«i„`«#∞, áêÅHõ=~åæÅ K«i„`«#∞ =∂„`«"Õ∞
#"≥∂^Œ∞KÕ™êÎ~°∞. „Ñ¨[Å ^Œ$+≤ì`À PÖ’zOKÕ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ „Ñ¨[Å „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ, "≥∞*Ïi\©QÍ
„âßq∞Hõ=~°æ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ „áêuÑ¨kHõ# K«i„`«#∞ qâı¡+≤™êÎ~°∞. =∞#‰õΩ `≥eã≤# J"≥∞iHÍ
ãÖÜ«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ K«i„`« JO`å JHõ¯_ç áêÅHõ =~åæÅ K«i„`Õ. ^•xH˜ Ñ¨ÓiÎ aè#flOQÍ
J"≥∞iHÍ K«i„`«#∞ ~å[H©Ü∞« , Pi÷Hõ JkèHÍ~° =º=ã¨Å÷ "≥Å∞Ñ¨Å LO_Õ "å~°∞ ZÖÏ ÉèÏqOKå~À,
J#∞ÉèíqOKå~À Ç¨Ï∏"å~ü¤ l<£ 'Ñ‘Ñ¨ÙÖòû Ç≤Ïã¨ìs PÑ¶π Ü«Ú<≥·>ˇ_£ ¿ãì\òû— (J"≥∞iHÍ „Ñ¨[Å
K«i„`«) J<Õ D „QÆO^äŒOÖ’ q=iOKå~°∞. =¸Å"åã¨∞Å∞, ÉÏxã¨Å∞, „ã‘ÎÅ∞, #Å¡*Ïu"å~°∞,
„âßq∞‰õΩÅ∞– WÖÏ qãÎ̈ $`« „Ñ¨*ÏhHõO HÀ}O #∞O_ç J"≥∞iHÍ K«i„`«#∞ gHΔ̃Oz JÑ¨Ó~°fi"≥∞ÿ#
„QÆO^ä•xfl PÜ«∞# JOkOKå~°∞.
1922 _çÃãO|~°∞Ö’ F HÍi‡Hõ=~°æ ‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡Oz# Ç¨Ï∏"å~ü¤ l<£ kfifÜ«∞
„Ñ¨ÑÖK« ãÖ„QÍ=∞OÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. P<å_»∞ Ü«Ú^Œú cèÉèí`åûxfl ã¨fiÜ«∞OQÍ K«∂ã≤# "å_»∞
HÍ=_»O`À<Õ PÜ«∞# P `«~åfi`« Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞OÖ’ K«∞~°∞QÍæáêÖÁæ<åfl~°∞. 1956Ö’
J\Ï¡O\ÏÖ’x ÃãÊÖò=∞<£ HÍÖËrÖ’ áÈe\˜H±û „á⁄ÃÑ¶ã¨~üQÍ KÕi# l<£ #Å¡*Ïu áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å
L^Œº=∞O`À ã¨Ç¨ Ñ¨Å∞ x~°ã<¨ À^Œº=∂Ö’¡ áêÖÁæO@∞O_Õ "å_»∞. Ñ¶e¨ `«OQÍ PÜ«∞##∞ 1963Ö’
L^ÀºQÆO #∞O_ç `˘ÅyOKå~°∞. `«~åfi`« É’ãì̈<£ Ü«¸x=i≈\©Ö’ KÕi qÜ«∞`åflO Ü«Ú^Œú
=ºuˆ~HÀ^Œº=∞OÖ’ „Ñ¨=ÚY áê„`« =Ç≤ÏOKå~°∞. qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ Ãã·`«O JHõ¯_ç HÍi‡‰õΩÅ
`«~°Ñ¶¨Ù# xÅ|_ç áÈ~å_®~°∞. W~åH±Ö’ J"≥∞iHÍ *’HõºO^•s Ü«Ú^•úxfl PÜ«∞# f„=OQÍ
=ºuˆ~HÕKå~°∞. 1988Ö’ Ñ¨^Œgq~°=∞} KÕã≤# `«~åfi`« ‰õÄ_» Ñ¨ÓiÎ „H˜Ü«∂jÅHõOQÍ
L<åfl~° ∞ . Ñ¨ Å ∞ „QÆ O ^ä • Å∞, Öˇ H õ ¯ ÖË # xfl "åº™êÅ∞ ~° z OKå~° ∞ . 2010 [#=iÖ’
HÍeá¶ÈiflÜ«∂Ö’x âßO\Ï"≥∂xHÍ‰õΩ XHõ LÑ¨<åºãÖ WKÕÛO^Œ∞‰õΩ "≥o¡ ã≤fiq∞‡OQ∑ KÕã¨∂Î
QÆ∞O_≥áÈ@∞`À =∞~°}ÕKå~°∞.
5
1988Ö’ „Ñ¨^èŒ=∞ =Ú„^Œ} á⁄Ok# 'J"≥∞iHÍ „Ñ¨[Å K«i„`«— 2003 <å\˜ˆH
Ñ¨kÅHõΔÅ HÍÑ‘Å∞ J=Ú‡_»∞áÈ~Ú, P `«~åfi`« Ãã·`«O U_®kH˜ ÅHõΔHÍÑ‘Å K˘Ñ¨C#
J=Ú‡_»∞áÈ`«∂ =zÛO^ŒO>Ë<Õ ^•xH˜ L#fl „áê^è•#º`« ZO`À J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. 2002Ö’
PO^ä˘h P~Àfl"£`À Hõeã≤ '"å~ÚÃããπ PÑ¶π Z Ñ‘Ñ¨ÙÖòû Ç≤Ïãì̈s PÑ¶π Ü«Ú<≥·>ˇ_£ ¿ãì\òû PÑ¶π
J"≥∞iHÍ— (J"≥∞iHÍ „Ñ¨*ÏQÆàÏÅ∞) J<Õ ã¨Ç¨Ï„QÆO^ä•xfl ‰õÄ_» "≥Å∞=iOKå~°∞. nxÖ’ JÑ¨Ê\˜
„Ñ¨[Å =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ "≥Å¡_çOKÕ "åº™êÅ#∞, áê@Å#∞, Ñ¨^•ºÅ#∞, „Ñ¨ãÖQÍÅ#∞
á⁄O^Œ∞ÑïKå~°∞.
WO`«\ ˜ QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄Ok# (J"≥∞iHÍ „Ñ¨[Å K«i„`«) „QÆO^ä•xfl „Ñ¨*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±Ç¨Ï∫ãπ
ãÖH˜ÑΔ OÎ¨ QÍ<Õ J~Ú<å "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\ ˜ ™êi `≥Å∞QÆ∞Ö’ JOkã¨∞#Î flO^Œ∞‰õΩ QÆifiã¨∞#Î flk. 'J"≥∞iHÍ
„Ñ¨*ÏQÆàÏÅ∞— „QÆO^äOŒ Ö’ ÉèÏQÍÅ#∞ ‰õÄ_» J#∞|O^èOŒ QÍ JOkã¨∞<Î åfl=Ú. D ~Ô O_»∞ „QÆO^è•Å
ãÖHΔ̃Ñ‘ÎHõ~°}#∞ '^èŒ~ü¤=~üÖò¤ „\Ï"≥Å~ü— "≥ÉòÃã·\ò#∞O_ç ã‘fiHõiOKå=Ú. "åiH˜ =∂ Hõ$`«[˝`«Å∞.
Ñ¨ÙãÎ̈HÍxH˜ Ñ‘iîHõ ‰õÄ_» "å~°∞ JOkOz#^Õ. D Ñ¨ÙãÎ̈HõO "≥Ú^Œ\ ˜ S^Œ∞ J^è•ºÜ«∂Å∞ a.
ÉèÏã¨¯~ü J#∞=kOKå~°∞. q∞QÆ`å Ñ¨Ùã¨ÎHÍxfl J#∞|O^èŒO, Ñ‘iîHõ`À ã¨Ç¨ ã¨`«º~°O[<£
J#∞=kOKå~°∞.
„Ñ¨*Ïâ◊HÎ̃ |∞H±Ç¨Ï∫ãπ,
JHÀì|~ü 2011
6 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

Ñ‘iîHõ
Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£ ~åã≤# D Ñ¨ÙãÎ̈HõO ¿Ñ~°∞ 'J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`«— J<Õ^•xHõ<åfl
'J"≥∞iHÍ „âßq∞Hõ=~°æ K«i„`«— Jx LO>Ë WOHÍ ã¨||∞QÍ LO_Õ^Õ"≥∂. "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞
J^è•ºÜ«∂Ö’¡ Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£ ˆH=ÅO q*Ë`«Å, áêÅ‰õΩÅ, <åÜ«∞‰õΩÅ K«i„`«Å∞ =∂„`«"Õ∞ #"≥∂^Œ∞
K≥Ü∞« º_®xH˜ Ñïq∞`«O HÍÖË^∞Œ . ÉÏxã¨Å, J}QÍi# „Ñ¨[Å, F@q∞ áêÅ~Ú# "åi K«i„`«#∞
‰õÄ_® =∞# =ÚO^Œ∞ LOKå_»∞. 1492 #∞O_ç 1760= ^Œâ◊HõO =~°‰õÄ J"≥∞iHÍ K«i„`«QÆux
D HÀ}OÖ’ Pq+¨¯iOz# Ñ¨ÙãÎ̈HõO WÑ¨Ê\˜^•HÍ =∞~˘Hõ\ ˜ ÖË^Œ∞. D K«i„`« Ñ¨ÙãÎ̈HõO =∞#‰õΩ
J"≥∞iHÍ YO_®xfl Hõ#∞Q˘#fl f~°∞, Ü«¸~°Ñπ ~å*ÏºÅ∞ =Åã¨QÍ =∂~°∞Û‰õΩx ÑïáêeOz#
f~°∞, =Åã¨ ^ÕâßÖ’¡ ™ê„=∂[º"å^Œ áêÅ‰õΩÅÃÑ· K≥Åˆ~y# x~°ã¨#Å#∞ q=iã¨∞ÎOk. J~Ú`Õ
l<£ „Ñ¨`ºÕ Hõ`« Uq∞@O>Ë WÑ¨Ê\˜^•HÍ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ qã¨‡iOz# J<ÕHõ ™ê=∂lHõ ã¨=¸Ç¨Å∞,
"åi PÖ’K«#Å#∞ `˘eQÍ =∞#‰õΩ qâ◊^ŒÑïKå_»∞. S~Àáê ^Œ∞~å„Hõ=∞} =¸ÅOQÍ
ãÖMÏºÑ¨~°OQÍ 90âß`«O `«yæáÈ~Ú# J"≥∞iHÍ =¸Å"åã¨∞Å ^Œ∞ã≤÷u, S~ÀáêÖ’
=¸Å"åã¨∞Å‰õΩ U=∂„`«O fã≤áÈx D *Ïu [#∞Å su, J"≥∞iHÍ YO_®xH˜ ÉÏxã¨Å
kQÆ∞=∞u, D „Hõ=∞OÖ’ ~°"å}ÏÖ’ QÍx WHõ¯_»QÍh "åà◊§ Ñ¨@¡ „Ñ¨^Œi≈Oz# J=∂#gÜ«∞
^èÀ~°}˜, =Åã¨ „Ñ¨*ÏhHõO JãÖ`«$Ñ¨ÙÎÅ∞, |∂~°∞˚"å áêÅ‰õΩÅ x~°¡HõΔ º ^èÀ~°}˜, JxflO\˜Hõ<åfl
=ÚYºOQÍ J"≥∞iHÍÖ’ `«ÖˇuÎ# =~°‚, =~°æ áÈ~å\ÏÅ K«i„`«#∞ =∞#‰õΩ JOkOK«_»O ^•fi~å
„Ñ¨`ÕºHõ`«#∞ xÅ∞Ñ¨Ù‰õΩ<åfl_»∞. XHõq^èŒOQÍ K≥áêÊÅO>Ë W"åà◊ J"≥∞iHÍ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl
ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ =¸ÖÏÅ#∞ =∞#‰õΩ qâ◊^ŒÑïKå_»∞ Jx K≥Ñ¨CHÀ"åe. WÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ #_çz#
K«i„`«Ö’ „Ñü „Ñ¨*Ï ã¨=¸Ç¨xH˜ ã¨=Úz`« ™ê÷#O HõeÊOz# =¸ÅOQÍ D Ñ¨Ùã¨ÎHõO
#=#"À<Õ‡+ÖQÍ LO@∞Ok. H˘ÅO|ãπ "≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ ÃÇÏ· f n=ÙÅ g∞^Œ HÍÅ∂<Õ ã¨=∞Ü«∂xH˜
J`«x F_»Ö’ L#flk 39 =∞Ok, HÍh P n=ÙÖ’¡ x=ã≤ã¨∞Î#fl =¸Å"åã¨∞Å [<åÉèÏ,
Ô~O_»∞#fl~° ÅHõΔÅ∞. JO>Ë âıfi`« *ÏfÜ«ÚÅ∞ 1/200 âß`«O ‰õÄ_® ÖË~°∞. HÍx =∞# K«i„`«
Ñ¨Ùã¨ÎHÍÖ’¡ âıfi`«*ÏfÜ«ÚÅ QÆ∞iOz Ñ¨ÙOMÏ#∞Ñ¨ÙOMÏÅ ã¨=∂Kå~°O ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. J^Õ
=¸Å"åã¨∞Å q+¨Ü«∂xH˜ =KÕÛãïH˜ Ô~O_»∞ =¸_»∞ "åHÍºÅ‰õΩ q∞Oz „Ñ¨™êÎ=# LO_»^Œ∞.
l<£ Hˆ =ÅO [<åÉèÏ ÖˇH¯õ Å∞ K≥ÑÊ¨ _»"∞Õ HÍ^Œ∞, WÑ¨Ê\˜^•HÍ <À~°∞ÖËx "åà◊§‰õΩ Q˘O`«∞HõxKåÛ_»∞.
`«#^≥·# â‹·eÖ’ K«i„`« Ñï}Ï=∞„Hõ=∂xfl qâı¡+≤OKå_»∞, "åºMÏºxOKå_»∞. `«^•fi~å L`«Î~°
7
J"≥∞iHÍ YO_»OÖ’ QÆ_çz# `˘e Ô~O_»∞#fl~° â◊`åÉÏÌÅ K«i„`« xHÍ~°∞ûQÍ, `Õ@`≥Å¡OQÍ
„Ñ¨[Å =ÚO^Œ∞ LOKå_»∞.
K«i„`« Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ „Ñ¨^è•# q+¨Ü«∞O K«i„`«ÜÕ∞. D Ñ¨Ùã¨ÎHõO "≥Ú^Œ\ ˜ =¸_»∞
J^è•ºÜ«∂Ö’¡ – 1492 JHÀì|~°∞ 12# „H˜™ÈìÑ~¨¶ ,ü H˘ÅO|ãπ, <≥<· å, Ñ≤OÅ∂ âßO`å=∂iÜ«∂Å∞
|Ç¨Ï=∂ãπ n=ÙÅÖ’ HÍÅ∞"≥∂Ñ≤# HõΔ}O #∞O_ç "≥Ú^ŒÅ~Ú# 250 ãÖ=`«û~åÅ J"≥∞iHÍ
K«i„`«Ö’ „Ñ¨^è•# Ñ¶¨∞\ÏìÅ#∞ q=iOKå_»∞.
J"≥∞iHõ<£ =¸Å"åã¨∞Å‰õΩ S~Àáê"åã¨∞Å‰õΩ =∞^èŒº ãÖ|O^è•Å∞ U~°Ê_»_®xH˜
Jk <åOk. P~åfiH± `≥QÆ‰õΩ K≥Ok# =¸Å"åã¨∞Å∞ âıfi`«*ÏfÜ«ÚÅ‰õΩ ™ê^Œ~°OQÍ ™êfiQÆ`«O
ÑëHÍ~°∞. HÍx âıfi`«*ÏfÜ«ÚÅ ^Œ$+ì̈O`å |OQÍ~°O g∞^Õ LOk. |Ç¨Ï=∂ãπ #∞O_ç H˘ÅO|ãπ
‰õÄºÉÏ‰õΩ JHõ¯_» #∞O_ç <Õ\ ˜ ÃÇ·ÏfQÍ Ñ≤Å=|_»∞`«∞#fl <å\˜ Ç≤Ï™êÊ<ÀÖÏ‰õΩ JHõ¯_» #∞O_ç
_˘=∞xHÍ‰õΩ „Ñ¨Ü«∂}O Hõ\Ïì_»∞. 115 ãÖ=`«û~åÅ `«~°∞"å`« L`«Î~åkH˜ 1500 "≥∞ÿà◊§
^Œ∂~°OÖ’ *Ï<£ã≤‡`ü <Õ`«$`«fiOÖ’ H˘O`«=∞Ok WOw¡+π „Ñ¨"åã‘Ü«ÚÅ∞ *Ë"£∞û\∫<£ J<Õ HÍÅh
™ê÷Ñ≤OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P `«~°∞"å`« H˘kÌ HÍÖÏxˆH 'Ñ¨Óºi\Ï<£û— J<Õ „QÆ∂Ñ¨Ù =∂™êûK«∂ºÃã\òû
QÆÅ ãÖkè ^ŒQÆæ~° WOHÀ HÍÅh ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. J~Ú`Õ ^•Ñ¨Ù<Õ L#fl ÃÑHõfi\ò `≥QÆ WO_çÜ«∞#¡`À
ã¨~~° Ú# ãÖ|O^è•Å∞ ÖËHáõ È=_»O, ¿ÑpÅ∞ "≥Ú^ŒÅ=_»O`À HÍÅh"åã¨∞Å‰õΩ "åà◊§‰õΩ =∞^èºŒ #
Ü«Ú^ŒOú [iyOk. n<Õfl ÃÑHõfi\ò Ü«Ú^ŒOú QÍ Ñ≤Å∞™êÎ~∞° . D Ü«Ú^ŒOú Ö’ HÍÅh"åã¨∞ÖË QÔ eKå~°x
„Ñ¨`ÕºHõOQÍ K≥Ñ¨Ê#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. HÍÅh"åã¨∞Å "≥·Ñ¨Ù „áê} #+ì̈O H˘xfl _»[#¡=∞OkˆH Ñïq∞`«O
J~Ú`Õ ÃÑHõfi\ò `≥QÆ WO_çÜ«∞#∞¡ "ÕÖÏkQÍ Ç¨Ï`«"≥∞ÿáÈÜ«∂~°∞.D Ü«Ú^ŒúOÖ’ WO_çÜ«∞<£ `≥QÆ
=¸Å "åã¨∞Å`À <≥ÅH˘#fl Ñ¶¨∞~°¬} "≥·Yi, Hõ~°∞=ÙÅ∞, PHõeKå=ÙÅ∞, ~ÀQÍÅ∞ – W=hfl
W|ƒO^Œ∞ÖË J~Ú<å WOw¡+π "åà◊√§ J"≥∞iHÍ ~å=_»O =∂#ÖË^Œ∞. 1619 <å\˜H˜ "åà◊√§
ZO`«ÖÏ ã≤÷~°Ñ¨_®¤~°O>Ë P„Ñ¶≤Hõ<£ ÉÏxã¨Å#∞ =O^ŒÖÏkQÍ `ÀÅ∞‰õΩ~å=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì~°∞.
P„Ñ¶≤Hõ#¡ Hõ<åfl =ÚO^Œ~° WO_çÜ«∞<£ `≥QÆ=¸Å"åã¨∞Å#∞ ÉÏxã¨Å∞QÍ KÕã¨∞‰õΩO^•=∞x
„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞, P „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ Éˇ_çã≤ H˘\Ïì~Ú.
''H˘ÅO|ãπ KÕã≤#@∞¡QÍ WOw¡+¨μ "åà◊√§ WO_çÜ«∞<£ `≥QÆ „Ñ¨*ÏhHÍxfl `«=∞ HÀãÖ
Ñ¨xKÕ¿ãÖÏ x~°ƒO^èŒO K≥Ü«∞ºÖËHõáÈÜ«∂~°∞. "åà◊√§ ãÖYºÖ’ KåÖÏ Z‰õΩ¯= =∞Ok LO_»_»O`À
XHõ Ñ¨\Ïì# =â◊O JÜÕ∞º"å~°∞ HÍ^Œ∞. =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞, `«∞áê‰õΩÅ PkèÑ¨`«ºO`À =∞Ç¨ J~Ú`Õ
"åà◊§x TK«HÀ`« H˘Ü«∞º_»O ™ê^èŒº=∞ÜÕ∞ºk QÍx ÉÏxã¨Å∞QÍ KÕã¨∞HÀÖËHõáÈÜ«∂~°∞
WOw¡+μ¨ "åà◊√§. J\Ï¡O\˜ TK«HÀ`«Å‰õΩ „ÑüQÍ „Ñ¨fHÍ~°^•_»∞Ö’¡ WOw¡+μ¨ "åà◊√§ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’
Ç¨Ï`«"≥∞ÿáÈÜÕ∞"åà◊√§. =¸Å"åã¨∞Å∞ |ÅâßÅ∞Å∞, J_»=ÙÖ’¡ |`«Hõ_»O "åà◊§‰õΩ H˘\ì̃# Ñ≤O_ç.
WOw¡+¨μ"åà◊§ÖÏ ZHõ¯_»#∞O_À =zÛ u+ì̈"Õã≤# "åà◊√¡ HÍ^Œ∞. J_»=ÙÖ’¡ Ñ¨Ù\ì̃ J_»=ÙÖ’¡ ÃÑiy#
D J_»qa_»¤Å kèHÍ¯~°O WO`å JO`å HÍ^Œ∞.
8 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
`≥Å¡*Ïu ¿ã=‰õΩÅ∞ Kåe#O`«=∞Ok ÖËHõáÈui. WHõ¯_»‰õΩ =zÛ ã≤÷~°Ñ¨_ç# "åà◊§Ö’
Z‰õΩ¯==∞Ok KÕu=$uÎ xÑ¨Ù}∞Å∞. ÖË^Œ∂ WOQÍ¡O_£Ö’ Ñ¨xáê\Ï ÖËHõ P~åOQÍ QÆ_ç¿Ñ"åà◊√§
P Ñ¨<Õ^À WHõ¯_» K≥Ü«∞º_®xH˜ =zÛ# "åà◊√§ JO`Õ `«Ñ¨Ê *Ï<£ã≤‡`ü [=∂<åÖ’ =àÁ§Oz Ñ¨x
K≥Ü«∂ºÅ<Õ ^è•ºã¨ ÖË^Œ∞ "åà◊§H˜. ^•O`À *Ï<£ã≤‡`ü XHõ~°HõOQÍ WÑ¨Ê\˜ =∞# '=∂~°¬ÖòÖÏ—
(Ãã·xHõ áêÅ#) ÖÏO\˜k qkèOKå_»∞. [<åxfl QÆ∞OÑ¨ÙÅ∞ QÆ∞OÑ¨ÙÅ∞QÍ qÉèílOz `«ÖÏ XHõ
Ñ¨x Éˇ`åÎ~ÚOz |Å=O`å<å KÕ~ÚOKå_»∞.
WO`«Hõ<åfl WÖÏO\˜ Q˘_»∞¤KåH˜i K≥Ü«∞º_®xH˜ #Å¡ÉÏxã¨Å∞ XHõ¯>Ë ã¨Ô~·#
Ñïëê¯~°OQÍ ÉèÏqOKå~°∞. kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ ‰õΩ#fl „Ñü #Å¡*ÏfÜ«Ú_çx ÉÏxã¨HO˜ ^Œ [=∞Hõ\Ïì~∞° .
x*ÏxH˜ P<å\˜H˜ ÉÏxã¨`åfixfl K«@ì|^ŒúOQÍ KÕã≤# ^•YÖÏÅ∞ ÖË=Ù. HÍx Ü«∞[=∂#∞Å∞
K«\ÏìÅ`À Ñ¨x ÖË‰õΩO_® ÉÏxã¨`åfixfl XHõ q^è•#OQÍ =∞eKÕã≤, ^•xfl ãÖ™ê÷QÆ`«O KÕã≤
J<ÕHõ K«\ÏìÅ∞ KÕâß~°∞. J"≥∞iHÍ YO_»OÖ’x ^ŒHΔ̃}Ïk „áêO`åÅ∞, =∞^èŒº J"≥∞iHÍÖ’x
HÍÅhÅ∞ Pi÷HõOQÍ |ÅÑ¨_»\ÏxH˜ #Å¡ÉÏxã¨`åfixfl Ñ¨Ù<åkQÍ =∞Å∞K«∞‰õΩ<åfl~Ú. J~Ú`Õ
D ÉÏxã¨`åfixH˜ =ºuˆ~Hõ`« #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ #∞O_ç HÍHõ FO „Ñ¨^äŒ=∞OQÍ „âßq∞Hõ=~°æO
#∞O_ç Jn ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅÖ’x âıfi`«*Ïu „âßq∞Hõ =~°æO #∞O_ç Z^Œ∞~°~ÚOk.
WO_çÜ∞« #¡`À =s˚xÜ«∂ QÆ=~°fl~°∞ qeÜ«∞O |i¯b J#∞ãïã¨∞#Î fl K«~Û° Å „Ñ¨„H˜Ü∞« ‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ #^è•xÜÕ∞Öò ÉËHõ<£ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÖË=nâß_»∞. ^ŒHΔ̃}Ïk ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì# x=ã≤OKÕ
[#Og∞^Œ WO_çÜ«∞<£ `≥QÆ =¸Å"åã¨∞Å∞ KÕ¿ã ^•_»∞Å #∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∞iO`« ~°HõΔ}
HõeÊOKåeûOk áÈ~Ú "åà◊§`À K«~°ÛÅ∞ Uq∞@<Õk ÉˇHõ<£ `«k`«~°∞Å QÆ∞„~°∞. J~Ú`Õ |i¯b
QÍh J`«x JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO QÍh D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ÖˇH¯õ K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ . Pi÷Hõ ~å[H©Ü∞«
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ s`åº `å=Ú ZOK«∞‰õΩ#fl =∂~åæ<flÕ J#∞ãïOKå~°∞. z=~°‰Ωõ ÉËH<õ £ JO`«∞Ñ¨@xì
JO@∞"åºkè ™ÈH˜ =∞~°}O˜ Kå_»∞. J`«x ã¨ÇÏ¨ K«~∞° Å#∞ Li f~ÚOz K«OÑ≤OzOk „Ñ¨É∞íè `«fiO.
|Ç¨ïâß „Ñ¨Éèí∞`«fiO J@ì_»∞QÆ∞ „Ñ¨*ÏhHõO HõëêìÅ∞ q#_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOz# "≥Ú^Œ\ ˜ ãÖ^Œ~°ƒùO
Wk. J~Ú`Õ =~°æ `å~°`=« ∂ºÅ∞ JÑ¨Ê\˜Hˆ ÃÑK«ÛiÅ¡™êQÍ~Ú. ¿Ñ^ŒÅ ãÖYº <å<å\˜H© ÃÑiyáÈ`å
=ÙOk. KÕã≤# JÑ¨ÙÊÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ „Ñ¨[Å#∞ Ñ¨x |OkMÏ<åÖ’¡ x~°ƒOkèOz
á⁄^Œ∞ÌQÆ∂‰õΩÅ∂ Ñ¨x KÕ~ÚOK«_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. J_»áê ^Œ_»áê ãÖÑ¨#∞flÅ g∞^Œ Ñ¨_ç
Å∂\© KÕÜ∞« _»O, ^ÀK«∞HÀ=_»O ™ê^è•~°} q+¨Ü∞« OQÍ =∂iáÈ~ÚOk. x*ÏxH˜ =~°æ ^Õfi+Ö`À
"≥Ú^ŒÅ~Ú# D ^•_»∞Å∞ „Hõ"Õ∞Ñ‘ *Ï`«∞Å =∞^èŒº ^•_»∞Å∞QÍ =∂~å~Ú.
„a\˜+π "åà◊√§ Z\Ï¡O\˜ q^è•<åÅ∞ J=ÅOaOKå~°O>Ë =Åã¨Ö’¡ x=ã≤OKÕ „Ñ¨*ÏhHõO
|∂~°∞˚"åÅ#∞ =ºuˆ~HÕK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞ `«=∞ =∂`«$Éèí∂q∞<Õ =ºuˆ~HÕKÕ "≥·Ñ¨Ù‰õΩ "≥ÚQÍæ~°∞.
L„kHõÎ`«Å∞ ÃÑiyÃÑiy J"≥∞iHõ#∞¡ „a\˜+π"åà◊§‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ HÍi‡‰õΩÅ∞ ^èŒ#™êfi=ÚÅ‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ "≥∂Ç¨ÏiOz ™ê=∂lHõ qÑ¨¡"åxH˜ Ñïã≤÷`«∞Å∞ ÑïÑ¨HõfiO J~Ú# ^Œâ◊=~°‰õÄ
J"≥∞iHÍ K«i„`«#∞ =¸_»= J^è•ºÜ«∞OÖ’ =∞#‰õΩ q=i™êÎ_»∞.
WÑ¨Ê\˜^•HÍ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« #¡ PkèÑ`¨ åºxfl ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x J"≥∞iHÍ
K«i„`«#∞ ~°zOKå~°∞. J~Ú`Õ l<£ =∂„`«O ™ê^è•~°} „Ñ¨*ÏhHÍxfl Hõ+ì̈r=ÙÅ#∞ – =∂~ü¯û
9
ZOÔQÖòûÅ ÑïÉèÏ+¨Ö’ K≥áêÊÅO>Ë HÍi‡Hõ=~åæxfl – ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x QÆ_zç # "åã¨=Î K«i„`«#∞
=∞# =ÚO^Œ∞ LOKå_»∞. JO^Œ∞ˆH D Ñ¨ÙãÎ̈HÍxH˜ J"≥∞iHÍ HÍi‡Hõ=~°æ K«i„`« Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\ì̃
LO>Ë ã¨||∞QÍ LO_Õ^Œx "≥Ú^Œ\’¡ „Ñ¨™êÎqOzOk.
H˘ÅO|ãπ QÍh J`«xfl =∂~°æ^Œ~°≈HõOQÍ fã¨∞‰õΩx `«^Œ#O`«~°HÍÅOÖ’ =zÛ#
"å~°ã¨∞Å∞ HÍh â◊¥#ºOÖ’H˜ J_»∞QÆ∞ÃÑ@ìÖË^Œ∞. Ü«¸~°ÑπÖ’ ZO`« [<åÉèÏ ™êO„^Œ`« L#fl^À
JO`« [<åÉèÏ L#fl „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ˆH J_»∞QÆ∞ ÃÑ\Ïì~°∞. WHõ¯_ç [<åÉèÏ ãÖã¨¯ $u ãÖH˜¡+ì̈"≥∞ÿ#k.
P<å\˜ Ü«¸~°Ñπ ã¨=∂[O Hõ<åfl "≥∞~°∞ÔQ·# =∂#= ãÖ|O^è•Å`À ã¨=∞ã¨=∂[ ÉèÏ=#`À
"≥∞ey# ã¨=∂[O Wk.
WHõ¯_ç [<åÉèÏk eÑ≤ÖËx ÉèÏ+¨ – J~Ú<å JÑ¨Ê\˜ K«\ÏìÅ∞, Hõq`«fiO, `«=∞ ã¨fiO`«
K«i„`« – g@xfl\˜ *Ï˝ÑH¨ Oõ QÍ á⁄^Œ=Ù‰õΩx XHõ `«~O° #∞O_ç WOHÀ `«~åxH˜ JOkOK«∞‰õΩO@∂
=KåÛ~°∞. Jn =ÚM`«ó K«i„`«QÍ, „Ñ¨Hõ$u`À, `«# K«∞@∂ì =Ù#fl ã¨=∂[O`À P¿ÑHõΔQÍ
"≥∞Å∞QÆ∞`«∂, "å\˜ ™ê=∞~å÷ºxfl P™êfikã¨∂Î – ¿ãfiK«ÛùQÍ, ã¨fiK«ÛùOQÍ „Hõ=∂#∞QÆ`«OQÍ `«=∞
=ºHÎ̃`åfixfl fiÛk^Œ∞‰Ì Ωõ O@∂ =zÛ# *Ïu Wk.
J"≥∞iHÍÖ’ W"åà◊ Ñ≤Å¡Å∞ K«^Œ∞=Ù`«∞#fl K«i„`« Ñ¨ÙãÎ̈HÍÖ’¡ H˘ÅO|ãπ QÆ∞iOz#
nè~À^•`«Î =~°‚# XHõ>Ë Hõ#|_»∞`«∞Ok. H˘ÅO|ãπ ™êÇ¨Ï™È¿Ñ`« ã¨=Ú„^ŒÜ«∂#O QÆ∞iOz
J"≥∞iHÍ#∞ Hõ#∞Q˘#fl f~°∞ QÆ∞iOz Å|∞˚QÍ q=iOKå~°∞ HÍh D „Hõ=∞OÖ’ U~°∞Öˇ· áêi#
~°HáÎõ ê`«O QÆ∞iOz XHõ¯ "åHõºO =∞#‰õΩ Hõ#|_»^∞Œ . ÃÑ· ÃÑK«∞Û J"≥∞iHÍ J=`«~}° k<À`«û=OÖÏ
H˘ÅO|ãπ k<À`«û=O [~°∞Ñ¨Ù‰õΩO\ÏO "Õ∞O „Ñü U\Ï J`«#∞ J"≥∞iHÍ#∞ Hõ#∞Q˘#fl ^•xH˜
QÆ∞~°∞ÎQÍ. HÍx ÉÏiìÖ’"≥∞ ÖÏãπ HÍ™êãπ #"≥∂^Œ∞ KÕã≤# P<å\˜ K«i„`«#∞ l<£ "≥eH˜ `Õ=_»O
=¸ÅOQÍ JÑ¨Ê\’¡ [iy# ~°HõÎáê`«O, ^Œ∞~å„Hõ=∞}, ÉÏxã¨`«fiO – W=hfl WÑ¨Ê\˜ÔH·<å
=∞# ^Œ$+≤ìH˜ =KåÛ~Ú.
H˘ÅO|ãπ ™êyOz# #~°Ç¨ÏO`«Hõ Ç≤ÏO™È<å‡^ŒO, ~°HõÎáê`«O, =¸Å"åã¨∞Å *Ïu
Ü«∂=`«∞#Î ∞ `«∞_çzÃÑ>Ëì ™ê÷~ÚÖ’ ™êy# =∂#= =∂~°}Ç¨ÏŸ=∞O QÆ∞iOz âß=¸ºÖò WeÜ«∞\ò
=∂iã¨<£ ÖÏO\˜ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® Hõhã¨ =∂„`«Ñ¨Ù „Ñ¨™ê÷=#ˆH Ñïq∞`«O HÍ=_®xfl l<£
f„=OQÍ q=∞i≈OKå_»∞. WO`«Hõ<åfl Ç‘Ï#"≥∞ÿ# áêÑÖ WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞ Jx Ñ¶¨∂@∞QÍ<Õ
K≥áêÊ_»∞. ''xÅ∞=Ù<å J|^•úÅ∞ ~åÜ«∞_»O, „Ñ¨Ü«∞`«flÑ¨Ó~°fiHõOQÍ "åãÎ̈"åÅ#∞ qã¨‡iOK«_»O
– K«i„`«HÍ~°∞_»∞ K≥Ü«∂ºeû# ã¨`åº<Õfi+¨}‰õΩ „^ÀÇ¨ÏO K≥Ü«∞º_»O`À ã¨=∂#O. WÖÏO@Ñ¨ÙÊ_Õ
áê~î°‰õΩÅ∞ ~°K«~Ú`«Å#∞ Dã¨_çOK«∞‰õΩO\Ï~°∞.—— JO\Ï_»∞ l<£. 'ã¨`åºxfl `≥eÜ«∞KÕã¨∂Î<Õ
Jk W`«~„° `å ã¨=∂Kå~°OÖ’ HõÑÊ¨ |_çáÈÜÕ∞ÖÏ K≥Ü∞« º@=∞O>Ë (ZÖÏQÆO>Ë, x["Õ∞ ™ê=¸Ç≤ÏHõ
=∂~°}HÍO_» [iyOk. HÍh Jk ÑïQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ"åeû#O`« q+¨Ü«∞O HÍ^Œ∞. W"åà◊
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ =∞#O KÕã∞¨ #Î fl ^•x`À áÈe¿ãÎ Wk ÖˇH¯õ Ö’xk HÍ^Œ∞ J<Õ ^èÀ~°}˜ „Ñ¨îŒ ≈OK«_O» )
– Jk‰õÄ_® K«i„`«‰Ωõ „^ÀÇ¨ÏO K≥Ü∞« º_»"∞Õ . ''ZOÑ≤H,õ ãÖH©ÑΔ HÎ‘ ~õ }° , ã¨Ê+¨`ì ,« <˘H˜¯ =HÍ¯}ÕK«_O»
– W=hfl „Ñü K«i„`«HÍ~°∞_»∂ J#∞ãïOKåeû# JOâßÖË HÍh âß=ÚºÖò WeÜ«∞\ò =∂iã¨<£
10 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
`«# ~°K«#Ö’¡ D ^èÀ~°}∞Å#∞ aè#fl"≥∞ÿ# Ñ¨^Œú`«∞Ö’¡ áê\ÕKå_»∞. JO^Œ∞ˆH <Õ#∞ J"≥∞iHÍ#∞
P~åfiH± `≥QÆ „Ñ¨*ÏhHõO ^Œ$+≤ì`À g∞‰õΩ ÑïK«Ü«∞O KÕã¨∞Î<åfl. J"≥∞iHõ<£ ~å*ÏºOQÍxfl ÉÏxã¨Å
^Œ$+≤ì #∞O_ç ÑïK«Ü∞« O KÕ™êÎ#∞, áœ~° JO`«~∞° º^•úxfl #∂ºÜ«∂~ü¯ "åã¨∞Å~Ú# Si+π „Ñ¨*ÏhHõO
^Œ$+≤`ì À#∞, "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑO¨ K«ÜÚ« ^•úxfl ™È+ëã¨∞Åì ^Œ$HÀ¯}O #∞O_ç, ~Ô O_À „Ñ¨ÑO¨ K«ÜÚ« ^•úxfl
''#∂º_ôÖò—#∞ Ç¨Ô~¡"£∞ =ÚiH˜"å_»ÅÖ’ x=ã≤OKÕ #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ ^Œ$+≤ì`À#∞, Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«
Ü«Ú^ŒúO `«~°∞"å`« HÍÅÑ¨Ù J"≥∞iHõ<£ ™ê„=∂*Ïºxfl ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ¿ã=‰õΩÅ ^Œ$+≤ì`À#∞
g∞‰õΩ ÑïK«Ü«∞O KÕ™êÎ#∞. WÖÏ =∞#O W`«~°∞Å ^Œ$HÀ¯}O #∞O_ç =∞# K«i„`«#∞
`≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•O—— JO\Ï_»∞ l<£.
âıfi`« *ÏfÜ«ÚÅ∞ #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ =∞^èŒº ãÖ|O^è•Å#∞ QÆ∞iOz K«iÛOKÕ@Ñ¨Ù_»∞
l<£ J}˜z"Õ`‰« Ωõ Ö’#=Ù`«∞#fl "åi`À =∞"Õ∞HõO JÜ«∂º_»∞. âıfi`«*ÏfÜ«ÚÅ∞ – #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞
=∞^èŒº# XHõ~°O>Ë XHõiH˜ ^Õfi+¨ÉèÏ=O ™êfiÉèÏqHõOQÍ LO^Œx =∞#efl #q∞‡OK«_®xH˜
„Ñ¨Ü«∞uflã¨∞ÎO\Ï~°∞. HÍh Jk "åãÎ̈=O HÍ^Œ∞, W^ŒO`å áêÅ‰õΩÅ ‰õΩ„@ Jx q=iã¨∂Î<Õ
x[OQÍ<Õ ã¨=∂[ Ç≤Ï`«O HÀˆ~"å~°~Ú`Õ D Ô~O_»∞ *Ï`«∞Å „Ñ¨*ÏhHõO ™È^Œ~° ÉèÏ=O –
ã¨=∂^Œ~° ÉèÏ=O`À ã¨Ç¨Ïr=#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ `«y# K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«=∞#O_ç D
áêÅ‰õΩÅ#∞ Jx ã¨"åÅ∞ KÕ™êÎ_»∞. HÍi‡‰õΩÅ∞, ¿ã=‰õΩÅ∞, Hõ+¨ìr=ÙÅ∞ – "åà◊¡O^ŒiÖ’
=~°æÉèÏ"åÅ^Õ ÃÑ· K≥~ÚºQÍ LO@∞Ok. J<ÕHõ =~°‚ ÉèÏ"åÅ „Ñ¨ÉèÏ=O LO@∞Ok JO\Ï_»∞.
ÉÏxã¨`«fi q^è•<åÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz áêÅHõ=~åæÅ f~°∞#∞ `«∂~åÊ~°|\Ïì_»∞.
'<≥·uHõOQÍ Ñ¨`«#"≥∞ÿ ‰õΩ@∞O| ãÖ|O^è•Å∞ qzÛù#fl"≥∞ÿ, ˆ~Ñ¨\ ˜ Éèíq+¨º`«∞Î g∞^Œ Pâß=Ç¨Ï
^Œ$HõÊ^ä•xH˜ J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_® áÈ~Ú D ^Õâ◊O rq`«HÍÅO WÖÏ<Õ |uˆHã¨∞ÎO^•— Jx
„Ñ¨tfl™êÎ_∞» . P„Ñ¶H≤ <õ £ `≥QÆ „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ ÉÏxã¨`fi« O qO`« Ug∞ HÍ^Œ∞. Jk "åà◊§ ãÖã¨¯ $uÖ’<Õ
LO^Œx WÑ¨Ê\˜H© H˘O^Œ~∞° "åkã¨∞OÎ \Ï~°∞. HÍx l<£ D "å^Œ##∞ u~°ã¯¨ iOKå_»∞. 'Ü«¸~°ÑÖπ ’
J~°ú ÉÏxã¨Å =∂kˆ~ P„Ñ¶≤HÍÖ’ ÉÏxã¨Å#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕâß~°∞ áêÅ‰õΩÅ∞ JO\Ï_»∞.
"≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O QÆ_çz# 80 Uà◊§Ö’ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ Hõ+ì̈r=ÙÅ‰õΩ
J@ì_∞» QÆ∞ `«~Q° `Æ ∞« Å „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ZO`« J<åºÜ«∞O [iyO^À =∞#‰õΩ `ÕeHõQÍ J~°=ú ∞ÜÕ∞ºÖÏ
– =~°Î=∂# K«i„`«#∞ q=iOKå_»∞. '¿Ñ^Œ – Q˘Ñ¨Ê "åà◊§ =∞^èŒº JO`«~åÅ∞ WOQÍ¡O_£‰õΩ
=Åã¨~å*ºOQÍ L#fl HÍÅOÖ’<Õ ÃÑiyáÈÜ«∂~Ú. P<å\˜ˆH ã¨=∂[OÖ’ =~°æqÉèí[#
|ÅÑ¨_Oç k— JO\Ï_»∞ l<£.
WÑ¨Ê\˜^•HÍ áê„ux^èŒºO ÖË‰õΩO_® áÈ~Ú# „Ñ¨*ÏhHõO Ñ¨HΔÍ# xÅ|_ç K«i„`«#∞
#"≥∂^Œ∞ KÕã≤# l<£ „âßq∞Hõ=~åæxH˜ Q˘Ñ¨Ê¿ã= KÕâß_»∞. =¸Å"åã¨∞Å g∞^Œ H˘ÅO|ãπ
™êyOz# PHõ$`åºÅ∞, J=∂#gÜ«∞ Ç¨Ï`åºHÍO_»#∞ qã¨‡iOz K«i„`«Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ∞ J`«xfl XHõ
Ç‘Ï~À#∞ KÕã≤ „Ñ¨[Å =ÚO^Œ∞ xÅÉˇ\Ïì~Ú. ZO`«=∞Ok rq`åÅ#∞ <åâ◊#O KÕ¿ãÎ ZO`«=∞Okx
K«OÑ≤`Õ, <åQÆiHõ`«#∞ ^èŒfiOãÖ KÕ¿ãÎ P =∞x+≤H˜ JO`« qÅ∞= Hõ>Ëì ÖˇHõ¯~Ú`Õ H˘ÅO|ãπ‰õΩ
Ç≤Ï@¡~ü‰õΩ `Õ_® U=ÚOk. D áÈeHõ KåÖÏ JuQÍ JxÑ≤OK«=K«∞Û H˘O^ŒiH˜. J~Ú`Õ
11
"ÕÖÏk=∞Ok J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å#∞ TK«HÀ`« HÀã≤ q∞ye# "åiÖ’ ÉèíÜ≥∂`åÊ`«O ã¨$+≤ìOz
J}˜zÃÑ\ì̃ LOK«_®xH˜ ÉÏ^èŒ∞ºÅ~Ú# "åix ãïáÈÅÛ_®xH˜ =∂#= K«i„`«Ö’ Ç≤Ï@¡~ü#∞
q∞Oz# L^•Ç¨Ï~°} WOH˘Hõ~°∞ LO_»~°∞. H˘ÅO|ãπ KÕã≤# Ñ¨x ‰õÄ_® J^Õ. `Õ_® UO@O>Ë
Ç≤Ï@¡~ü P~°º*Ïu ã≤^•úO`åxfl Pã¨~å KÕã¨∞‰õΩO>Ë H˘ÅO|ãπ =∂#= „Ñ¨QÆu HÀãÖ ™êyOz#
J<Õfi+¨}#∞ PÅO|#QÍ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞ JO`Õ `Õ_®. JO^Œ∞ˆH Ç¨ÏŸ=~ü¤l<£ D Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’
=∂#=*Ïu „Ñ¨QÆu ™ê^èŒ#Ö’ ã¨q∞^èŒÅ~Ú# =O^ŒÅ "ÕÅ J=∂Ü«∞Hõ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ã¨=Úz`«
Q“~°=O HõeÊOKå_»∞.
=Åã¨ áêÅ<å ãÖ|O^è•Å#∞ qâı¡+≤OK«_»OÖ’QÍx, |∂~°∞˚"å áêÅ‰õΩÅ∞ ã‘fiÜ«∞
ÅaúHÀãÖ #Å¡*Ïu ÉÏxã¨Å#∞, âıfi`«*Ïu HÍi‡Hõ=~åæxfl XˆH suQÍ `«=∞ ~å[H©Ü«∞
K«^Œ~°OQÆOÖ’ ZÖÏ áê=ÙÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ#fln q=iOK«_»OÖ’QÍh, *Ï`«∞Å =∞^èŒº Ñ¶¨∞~°¬}Å∞
f„=`«~°"≥∞ÿ ™ê=∂lHõ qÑ¨¡"åxH˜ ^•i fã≤# <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ |∂~°∞˚"å â◊‰õΩÎÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
K≥Åˆ~y# „Ñ¨*Ï„QÆÇ¨xfl WOQÍ¡O_£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞o§OK«_»O, WO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ J"≥∞iHÍÖ’x
‰õΩb# â◊‰õΩÎÅ∞ „Ñ¨*ÏhHÍxfl `«=∞ "≥·Ñ¨Ù uÑ¨CHÀ=_®xH˜ „Ñ¨Hõ\ Õz# ~å~ÚfÅ∞, W=fiK«∂Ñ≤#
`å~ÚÖÏÅ∞, ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ ¿Ñi@ `«=∞`Àáê@∞ #_çÑ≤Oz# f~°∞#∞ qâ◊^ŒÑ¨~°K«_»OÖ’QÍh l<£
J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# "åã¨Î= z„`«}‰õΩ Ñ¨@ìOHõ\Ïì_»∞. Hõ+¨ìr=ÙÅ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ^ÀÑ≤_çH˜ QÍx,
Éè~í å~Úã¨∞#Î fl ÉÏxã¨`åfixH˜QÍx ZÖÏO\˜ Ñïëê¯~°O K«∂¿Ñk HÍHõáÈ~Ú<å ¿ãfiK«Û,ù ã¨=∂#`«fiO
J<Õ x<å^•Å =∂@∞# Ü«∂=`ü HÍi‡Hõ=~åæxfl WOQÍ¡O_£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [iy# áÈ~°∞Ö’
kOÑ≤Ok |∂~°∞˚"å =~°æO. P ~°HõOQÍ QÆ∞_ç¤ q^èÕÜ«∞`« „Ñ¨Hõ\ Õz HÍi‡Hõ=~°æO "≥∂ã¨áÈ~ÚOk.
J#fl l<£ "åºMºÅ∞ JHõΔ~° ã¨`åºÅ∞. WOQÍ¡O_£ #∞O_ç q_»Q˘@∞ìHÀ=_»O ^•fi~å =∂„`«"Õ∞
™ê=∂lHõOQÍ Pi÷HõOQÍ ~å[H©Ü«∞OQÍ `å=Ú |ÅÑ¨_»QÆÅO J#fl |∂~°∞˚"åÅ PÖ’K«#Å#∞
PHÍOHõΔÅ#∞ ™êHÍ~°O K≥Ü«∞º_®xˆH *Ïu x~å‡`«Å∞ "≥ÚQÆ∞æ K«∂áê~°∞ `«Ñ¨Ê ™ê=∂#º „Ñ¨[Å
PHÍOHõΔÅ#∞ D_Õ~°ÛÖËHõáÈÜ«∂~°<Õ KÕ^Œ∞ "åãÎ̈"åxfl U=∂„`«O =∂@Å∞ `«_»∞=ÚHÀ‰õΩO_®
l<£ ã¨Ê+ì̈ÑïKå_»∞. l<£`À UH©ÉèíqOK«x ™ê=∂#∞º_»∞ LO_»_»O Hõ^Œ∞Ì.
U`å"å`å D Ñ¨ÙãÎ̈HõO K«^Œ=QÍ<Õ =∞#‰õΩ J~°úO JÜÕ∞ºk Uq∞@O>Ë – QÆ`«
250 Uà◊§ J"≥∞iHÍ K«i„`«Ö’ `«~°`«=∞ ™ê÷~ÚÖ’¡ =~°æ^ÀÑ≤_ô – =~°æ ãÖÑ¶¨∞~°¬}Å∞ U^À XHõ
~°∂ÑÖÖ’ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ L<åfl~Ú. ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞ K«i„`«HÍ~°∞Å Ñ¨ÙãÎ̈HÍÖ’¡ g∞‰õΩ ZHõ¯_®
ˆ~MÏ =∂„`«OQÍ#~Ú<å D "åãÎ̈"åÅ „Ñ¨™ê÷=# LO_»^Œ∞. 'J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`«— ^•fi~å
l<£ D Ö’@∞#∞ ÉèísÎ KÕâß_»∞. áê~î°‰õΩÅ‰õΩ „Ñ¨ÉèÏ==O`«"≥∞ÿ# J"≥∞iHÍ K«i„`«#∞ ÑïK«Ü«∞O
KÕâß_»∞. Ñ¨~ål`«∞Å, Ñ‘_ç`«∞Å ÉÏ^èŒÅ#∞ QÍ^èŒÅ#∞ qã¨‡iOK«_»=∞O>Ë K«i„`«Ö’ XHõ ÉèÏQÍxfl
=∞#O qã¨‡iOK«_»"Õ∞. HÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ g∞ KÕ`«∞Ö’¡ ãÖÑ¨Ó~°‚ J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« LOk.
K«^Œ=O_ç.
12 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

1
H˘ÅO|ãπ, WO_çÜ∞« #∞¡, =∂#= Ñ„ Q¨ uÆ
ã¨=Ú„^•# ^Œ∂~°OQÍ ÃÑ^ŒÌ Ñ¨_»= Hõ#|_»QÍ<Õ P~åfiH± „ã‘Î – Ñ¨Ù~°∞+¨μÅO`å `«=∞
„QÍ=∂Å #∞O_ç JHõ¯_çH˜ Ñ¨~∞° QÔ `«∞HÔÎ àÏ§~°∞. ^ŒH}Δ˜ J"≥∞iHÍ‰õΩ K≥Ok# g~°O`å QÀ^è∞Œ =∞~°OQÆ∞
â◊s~°O`À #QÆflOQÍ L<åfl~°∞. D JÑïz`« ÃÑ^ŒÌ Ñ¨_»=#∞ ^ŒQÆæ~°∞flO_ç K«∂^•Ì=∞#fl
‰õΩ`«∂Ç¨ÏÅO`À h\˜Ö’ D^Œ∞‰õΩO@∂ ^•x ^ŒQÆæiH˜ KÕ~°™êQÍ~°∞. H˘ÅO|ãπ PÜ«∞#
ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ KÕ`« Hõ`«∞ÎÅ∞ ^èŒiOz F_» ky ~åQÍ "åiH˜ P~åfiH± `≥QÆ „Ñ¨[Å∞ ™êfiQÆ`«O
K≥áêÊ~°∞. JÑïz`«∞Å‰õΩ ™ê÷x‰õΩÅ∞ PÇ¨~°O, =∞Ozh~°∞, |Ç¨ï=∞`«∞Å∞ JOkOKå~°∞.
H˘ÅO|ãπ P `«~åfi`« WÖÏ ~åã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. ''"åà◊√¡ zÅHõÅ∞, ÑüÎ`À KÕã≤# |O`«∞Å∞,
|ÖË¡Å∞ WOHÍ J<ÕHõ =ã¨∞Î=Ùefl =∂HÀãÖ `≥KåÛ~°∞. Ñ¨Óã¨Å∞, QÆO@Å∞ =O\˜q =∂ ^ŒQÆæ~°
#∞O_ç =∂~°HõOQÍ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. `«=∞ ^ŒQÆæ~° L#fl „Ñü^•hfl W+ì̈Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ =∂~°HõO
KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ "åà◊√¡ ãÖã≤^Œ∞úÅÜ«∂º~°∞. ™ê÷x‰õΩÅ∞ ^Œ$_è»"≥∞ÿ# ^ÕÇ¨Ï^è•~°∞_è»ºO`À |e+¨ìOQÍ,
K«Hõ¯x ~°∂ÑÖÖ’ L<åfl~°∞. "åà◊¡ K≥O`« ZÖÏO\˜ PÜ«Ú^è•Å∂ ÖË=Ù. J"≥ÖÏ LO\ÏÜ≥∂
‰õÄ_® `≥eÜ«∞^Œ∞. <Õ#∞ Ñ¨\ÏìHõuÎx K«∂Ñ≤OK«QÍ JOK«∞"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç ^•xfl fã¨∞H˘x
`«=∞‰õΩ `å=Ú QÍÜ«∞Ñ¨~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. D „áêO`å# W#∞=Ú "å_»HõO `≥eÜ«∞^Œ∞. |ÖË¡efl
"åà◊√¡ "≥^Œ∞~°∞`À KÕ™êÎ~°∞. "Õ∞O 50 =∞Okq∞ Hõeã≤ ™ê÷x‰õΩÅO^Œsfl Ö’|~°∞K«∞HÀQÆÅO.
=∂‰õΩ ¿ã=‰õΩÅ∞QÍ =∞ÅK«∞HÀQÆÅO.——
|Ç¨=∂ n=ÙÅ‰õΩ K≥Ok# D J~åfiH±Å∞ „Ñ¨^è•# Éèí∂ÉèÏQÍ# x=tã¨∞Î#fl
WO_çÜ«∞#¡ =Öˇ<Õ L<åfl~°∞. Pu^äŒºO W=fi@O, L#fl"å\˜x HõÅã≤ ÑÖK«∞HÀ=@O =O\˜
L#fl`«"≥∞ÿ# qÅ∞=efl "å~°∞ áê\˜™êÎ~°∞. ™êOã¨¯ $uHõ Ñ¨Ù#~°∞r˚=<å#O`«~°O S~ÀáêÖ’
W@∞=O\˜ ÅHõΔ}Ïefl =∞#O K«∂_»*ÏÅ=Ú. áÈÑ¨ÙÅ∞, ~åAÅ∞ JHõ¯_» ~å[º"Õ∞Å∞`«∞<åfl~°∞.
H˘ÅO|ãπ, WO_çÜ«∞#∞¡, =∂#= „Ñ¨QÆu 13
áêâßÛ`«º <åQÆiHõ`« P<å_»∞ ^è#Œ O =ÚOy@ ^•™ÈÇ¨Ï=∞O@∞#flk. D ãÖã¨¯ $uH˜ „ÑüxkèÜ∞ÿ≥ #
„H˜™⁄ìÑ¶¨~ü H˘ÅO|ãπ WÑ¨C_»∞ J"≥∞iHÍ "≥·Ñ¨Ù#‰õΩ `˘e ^Œ∂`«QÍ J~°∞^≥OKå_»∞.
H˘ÅO|ãπ WÖÏ ~åâß_»∞ :
''<Õ#∞ HõxÃÑ\ì̃# `˘e nfiÑÖ qO_ôãπ‰õΩ KÕ~°∞‰õΩ#fl "≥<≥fiO@<Õ H˘O^Œ~°∞ ™ê÷x‰õΩÅ#∞
|Onefl QÍqOKå#∞. D „áêO`åÖ’¡ Uq∞\˜ – ZHõ¯_»∞<åfl"≥∂ "åi #∞O_ç ã¨=∂Kå~åxfl
~å|@∞ìHÀ"åÅ<Õk <å L^ÕÌâ◊O.——
H˘ÅO|ãπ‰õΩ „Ñ¨^è•#OQÍ HÍ=Åã≤# ã¨=∂Kå~°"Õ∞q∞\˜: |OQÍ~°O ZHõ¯_»
Åaèã¨∞Î#fl^Œx?
... ... ...
''WO_çÜ∞« #∞¡ ZO`À J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞. Éè’àÏ =∞#∞+¨μÅ∞. "åix =∞#"Õ∞=∞<åfl J_çy`Õ
ÖË^Œx Jã¨ûÅ∞ K≥Ñ¨Ê~°∞. `«=∞ =^ŒÌ L#fl"å\˜x W`«~°∞Å`À ÑÖK«∞‰õΩ<Õ =∞#ãÎ̈`«fiO "åà◊§k.
WÖÏO\˜ "å~°∞ LO\Ï~°x WO_çÜ«∞#¡#∞ K«∂¿ãÎQÍx =∞#O #=∞‡ÖË=Ú† JO@∂ H˘ÅO|ãπ
¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. `«# x"ÕkHõ#∞ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ÑÖÑ¨Ù`«∂ H˘O`« ã¨Ç¨Ü«∂xfl H˘ÅO|ãπ HÀ~å_»∞.
JO^Œ∞‰õΩ „ÑüÑ¶¨ÅOQÍ `«# `«^Œ∞Ñï Ü«∂„`«Ö’ „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ‰õΩ ''HÍ=Åã≤#O`« |OQÍ~°=¸,
ÉÏxãëfl Ñ¨@∞ìH˘™êÎ#x—— "åQÍÌ#O KÕâß_»∞. =∞#O^ŒiH© „Ñ¨Éèí∞"≥·# ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ `«#
J#∞K«~°∞Å‰õΩ q[Ü«∂xfl KÕ‰õÄ~°∞™êÎ_»∞. J™ê^è•ºefl =∞#‰õΩ ã¨∞™ê^èŒºO QÍq™êÎ_»O@∂
H˘ÅO|ãπ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# „Ñ¨=K«<åÅ∞ ÑëHÍ_»∞.
Juâ◊Ü≥∂‰õΩÎÅ`À ‰õÄ_ç# x"ÕkHõ – "åQÍÌ<åÅ Ñ¶ë`«OQÍ H˘ÅO|ãπ Ô~O_À
™êÇ¨Ïã¨Ü«∂„`«‰õΩ 17 F_»Å∞, 1200 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ ™êÜ«Ú^èŒ∞efl áêÅ‰õΩÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~åÛ~°∞.
D Ü«∂„`« ÅHõΔ ºO ã¨Ê+¨"ì ∞Õ . ÉÏxã¨Å∞, |OQÍ~åxfl H˘Å¡Q˘@∞ìHÀ=@O. Ü«∂„f‰õΩÅ∞ HÔ saÜ«∞<£
n=Ùefl XHõ^•x `«~åfi`« =∞~˘Hõ^•xfl QÍeOKå~°∞. ™ê÷xHõ WO_çÜ«∞#¡#∞ |OnÅ∞QÍ
Ñ¨@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. S~Àáê"åã¨∞Å JHõ$`åºÅ ã¨=∂Kå~°O P „áêO`«=∞O`å QÆ∞Ñ¨C=∞Ok. nO`À
„QÍ=∂Åhfl MÏmÅÜ«∂º~Ú. ÃÇ·ÏfÖ’ <åq‰õΩÅ∞ n=O`«\ ˜h |OQÍ~°O HÀãÖ QÍeOKå~°∞.
`«=∞ HÀÔ~¯Å∞ f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „ã‘ÎÅ#∞, Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Ñ≤Å¡efl ÉÏxã¨Å∞QÍ
ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. <åq^•^£ HÀ@ =^ŒÌ <åq‰õΩÅ∞ WO_çÜ∞« #¡`À `«ÅÑ¨_®¤~∞° . Ñ¨Å∞=Ù~°∞ Ü«∂„f‰õΩefl
WHõ¯_» ™ê÷x‰õΩÅ∞ Ç¨Ï`«=∂~åÛ~°∞.
ÃÇÏ· fÖ’ H˘ÅO|ãπ XHõ ™ê÷=~åxfl U~åÊ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞. `«# =∞#∞+¨μefl Ñ¨ÖÅ¡ˇ ‰õΩ
ÑÖÑ≤OKå_»∞. "åiH˜ ZHõ¯_® |OQÍ~°O JQÆ∞Ñ≤OK«ÖË^Œ∞. nO`À HõhãÖ ÉÏxã¨Åfl<åfl ÃãÊ~Ú<£
fã¨∞HÔ àÏ¡Åx g~°∞ x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.1495= ãÖ=`«û~å# ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î ^•_»∞efl x~°fiÇ≤ÏOz
14 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
1500 J~å"åH± „ã‘Î, Ñ¨Ù~°∞+¨μÅ∞, Ñ≤Å¡efl |OkèOKå~°∞. giH˜ ™êÊxÜ«∂~°∞¤Å#∞, ‰õΩHõ¯efl
HÍÑ¨ÖÏQÍ ÃÑ\Ïì~°∞. WO^Œ∞Ö’ #∞O_ç |e+ì̈OQÍ, =∞OzQÍ L#fl 500 =∞Okx "Õ~°∞KÕã≤
Ñ¨_»=Ö’¡ ã¨fi^ÕâßxH˜ fã¨∞ÔHàÏ¡~°∞. |OnÖ’¡x 200 =∞Ok ã¨=Ú„^Œ =∂~°æO =∞^èŒºÖ’<Õ
=∞$uK≥O^•~°∞. ã¨r=OQÍ q∞ye# „áê}∞efl Ñ¨@ì} =∞`åkèHÍi J=∞‡HÍxH˜ ÃÑ\Ïì_»∞.
''ÉÏxã¨Å∞ JÑ¨C_Õ Ñ¨Ù\˜#ì "åiÖÏQÍ #QÆflOQÍ L<åfl~°∞. Ñ¨â√◊ =ÙÅ`À áÈe¿ãÎ JO`«QÍ HõÅ=~°O
K≥Ok#@∞¡QÍ HõxÑ≤OK«@O ÖË^Œ—x =∞`åkèHÍi "åºMÏºxOKå~°∞. ''Ñ¨q„`« „u=¸~°∞ÎÅ ¿Ñi@
J=∞‡HÍxH˜ Ñ¨xH˘KÕÛ ÉÏxãëfl ¿ãHõiOz ÑÖÑ¨Ù^•O——, JO@∂ H˘ÅO|ãπ ~åã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.
J~Ú`Õ |OnÅ∞QÍ Ñ¨@∞ì|_ç# "åiÖ’ KåÖÏ =∞Ok ÉÏxã¨Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞.
`«# HÀãÖ ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ\ì̃# =∂~åAÅ‰õΩ F_»Å xO_® |OQÍ~åxfl fã¨∞H˘™êÎ#x H˘ÅO|ãπ
=∂\ WzÛ L<åfl_»∞. WÑ¨C_ÕO KÕÜ«∂e. ÃÇ·ÏuH˜ K≥Ok# ã≤HÍ"˘ „áêO`å# ÉèÏs Z`«∞Î#
ã¨fi~°‚ ˆHΔ„`åÅ∞O\ÏÜ«∞x H˘ÅO|ãπ – J`«x ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ PtOKå~°∞. 14Uà◊√§ ÃÑ·|_ç#
™ê÷x‰õΩÅO^ŒiH© =¸_»∞<≥ÅÅ HÍÖÏxHÕ`« |OQÍ~åxfl ¿ãHõiOz f~åÅx g~°∞ P^ÕtOKå~°∞.
nxfl ™êkèOz# "åi "≥∞_»Å‰õΩ ~åy\’ÔH#∞¡ "ÕÖÏ_»n™ê~°∞. W@∞=O\˜ ~åy Ç¨~°O Z=i"≥∞_»Ö’
^Œ ~ ° ≈ #q∞=fi^À "åi KÕ ` « ∞ efl #iH˜ " Õ ™ ê~° ∞ . qÑ¨ s `« O QÍ ~° H õ Î „ ™ê="≥ ∞ ÿ ÉÏkè ` « ∞ Å∞
K«xáÈÜÕ∞"å~°#fl=∂@.
P „áêO`å# ZO`«QÍeOz<å Wã¨∞Hõ̂~}∞=ÙÅ =∞^èŒº z#fl z#fl |OQÍ~°∞ `«∞#‰õÅ∞
=∂„`«"Õ∞ ÅaèOKÕq. WO_çÜ«∞#¡‰õΩ H˘ÅO|ãπ ZO`À J™ê^èŒº"≥∞ÿ# Ñ¨xx JÑ¨Ê*ˇáêÊ_»#fl=∂@.
H˘ÅO|ãπ JHõ$`åºÅ #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ WO_çÜ∞« #∞¡ JHõ¯_ç#∞O_ç Ñ¨~å~°Ü∞Õ º „Ñ¨Ü∞« `«flO
KÕâß~°∞. JÖÏ áêiáÈ`«∞#fl "åix Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡ ‰õΩHõ¯Å`À "Õ\Ï_ç "Õ\Ï_ç K«O¿Ñ"å~°∞.
nO`À WHõ QÆ`º« O`«~O° ÖËHõ P~åfiH±Å∞ ™êÊxÜ«∂~¤Ω° Å`À `«ÅÑ¨_®¤~∞° . S~Àáê"åã¨∞Å
=^ŒÌ `«∞áê‰õΩÅ∞, Y_®æÅ∞, QÆ∞„~åÅ∞ LO_»QÍ ™ê÷x‰õΩÅ ^ŒQÆæ~° "≥^Œ∞~°∞`À KÕã≤# PÜ«Ú^è•Å
=O\˜"Õ L<åfl~Ú. nO`À Ô~O_»∞ =~åæÅ =∞^èŒº áÈ~å@O UHõÑ¨HõΔO QÍ<Õ ™êyOk. F_çáÈ~Ú
Mˇ·nÅ∞QÍ Ñ¨@∞ì|_ç# WO_çÜ«∞#¡#∞ ™êÊxÜ«∂~°∞¤Å∞ Li fâß~°∞. ÖË^• ã¨r=O QÍ<Õ Y##O
KÕâß~°∞. nO`À Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« #¡ #∞O_ç `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ J~åfiH±Å∞ ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ P`«‡Ç¨Ï`«º
KÕã¨∞HÀ=@O „áê~°OaèOKå~°∞. `«=∞ Ñ≤Å¡efl Ãã·`«O "åà◊√§ q+Ö WzÛ K«O¿Ñâß~°∞. D
q^èŒOQÍ Ô~O_Õà◊¡ HÍÖÏ# Ç¨Ï`«ºÅ∞, P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ HÍ~°}OQÍ ÃÇ·ÏfÖ’ QÆÅ 2 ÅHõΔÅ 50 "ÕÅ
WO_çÜ«∞#¡Ö’ ã¨QÆO=∞Ok =∞$`«∞º"å`« Ñ¨_®¤~°∞.
WHõ |OQÍ~°"∞Õ q∞ q∞QÆÖ^¡Ë xŒ J~°=÷ ∞Ü«∂ºHõ Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« #∞¡ ™ê÷x‰õΩefl ÃÑ^ŒÌ Ü≥∞`«∞#Î
ÉÏxã¨Å∞QÍ KÕã¨∞H˘x "åiKÕ`« Z¿ãì\òÖ’ Ñ¨x KÕ~ÚOK«∞HÀ=@O „áê~°OaèOKå~°∞. WÖÏO\˜
H˘ÅO|ãπ, WO_çÜ«∞#∞¡, =∂#= „Ñ¨QÆu 15

Z¿ãì@¡Ö’ "åà◊¡KÕ`« J`«ºO`« XuÎ_ç`À |O_»KåH˜s KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. Ñ¨~°º=™ê#OQÍ
nxH˜ `«@∞ìHÀÖËHõ "ÕÖÏk=∞Ok ÉÏxã¨Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. 1515 <å\˜H˜ 50"ÕÅ =∞Ok
WO_çÜ«∞#∞¡ LO_»QÍ 1550H˜ giãÖYº 500‰õΩ KÕ~°∞‰õΩ#flk. 1650 ãÖ=`«û~°Ñ¨Ù XHõ
x"ÕkHõ „Ñ¨HÍ~°O nfiÑÖÖ’ JÑ¨Ê\˜H˜ XHõ¯ ™ê÷xHõ J~å"åH± ÖË^• "åi ãÖ`«u"å~°∞ ‰õÄ_®
q∞QÆÅÖË^Œ∞.
Ü«Ú= „ÔH·ãÎ̈= =∞`« QÆ∞~°∞=ÙÅ ÉÏ~˘ìÖ’"£∞ _çÖÏãπ HÍã¨ãπ ~åã≤# Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ ^•fi~å<Õ
=∞#‰õΩ H˘ÅO|ãπ J#O`«~°O WHõ¯_ç nfiáêÖ’¡ UO [iyO^À `≥Å∞ã¨∞Î#flk. HÍã¨ãπ ‰õÄºÉÏ
P„Hõ=∞}Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. H˘<åflà◊¡ áê@∞ ÃÑ^ŒÌ`À@#∞ Hõey L<åfl_»∞. WO^Œ∞Ö’ WO_çÜ«∞<£
ÉÏxã¨Å∞ KÕ`« Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. `«~°∞"å`« HÍÖÏ# n<åflÜ«∞# =^Œ∞Å∞‰õΩ<åfl_»∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞. ™êÊxÜ«∂~ü¤Å „‰õÄ~°`åfixfl f„=OQÍ ^Œ∞Ü«∞º|\Ïì_»∞.
ÖÏãπ HÍã¨ãπ WO_ôãπ K«i„`« „QÆO^äŒã¨÷O KÕ™ê~°∞. D Ñ¨ÙãÎ̈HõO Ô~O_À ãÖÑ¨Ù\˜Ö’
WO_çÜ«∞#¡#∞ ™êÊxÜ«∂~°∞¤Å∞ ZO`« „‰õÄ~°OQÍ K«∂¿ã"å~À ™È^•Ç¨Ï~°}OQÍ q=iOKå~°∞.
''™ê÷x‰õΩÅ∞ <≥=∞‡^Œã¨∞÷Å∞ âßOuÜ«Ú`«OQÍ LO_Õ"å~°∞. "åà◊¡#∞ H˘Å¡Q˘\Ïìe.
Ô~K«ÛQ˘\Ïìe, qã≤yOKåe. Ñ≤O_ÕÜ«∂e, K«O¿ÑÜ«∂e, <åâ◊#O KÕÜ«∂e. XHõ WO_çÜ«∞<£
QÆ#∞Hõ Z^Œ∞~°∞ uiy =∞#"åà◊¡<˘Hõ¯_çfl Ç¨Ï`«º KÕ¿ãÎ JO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ WO_çÜ«∞#¡O^Œ~°∂
=∞~°záÈÖËx q^èŒOQÍ ["å|∞ K≥áêÊe——.
~ÀA ~ÀA‰õÄ ™êÊxÜ«∂~ü¤ÅÖ’ QÆ~°fiO ÃÑiyáÈ`«∞#fl f~°∞#∞ ÖÏãπHÍã¨ãπ
q=iOKå~°∞. H˘kÌ ^Œ∂~°O Ãã·`«O #_»=\Ïxfl gà◊√¡ =∂<Õ™ê~°∞. ™ê÷x‰õΩÅ g∞^Œ‰õΩ ZH˜¯
™êfis KÕÜ«∞@O, Ñ¨Å¡H©H˜ ÃÑ·# ‰õÄ~°∞Ûx WO_çÜ«∞#¡ KÕ`« "≥∂~ÚOK«@O KÕ¿ã"å~°∞. H˘O^Œ~°∞
WO_çÜ«∞#∞¡ Ñ¨Å¡H˜ ZO_»Ñ¨_»‰õΩO_® P‰õΩefl J_»¤O Ñ¨@∞ì‰õΩx =∞iH˘O^Œ̂~"≥∂ ‰õÄ~°∞Û#fl"åiH˜
ÉÏ`«∞ DHõÅ`À KÕã#≤ qã≤#Hõ„~°`À qã¨∞~°∞`«∂ Ñ¨ÅH¡ "˜ O≥ @ Ñ¨~∞° QÔ `åÎeû =KÕÛk. Ü«Ú~ÀÑ≤Ü∞« #∞¡
D q^è"Œ ∞≥ #ÿ ~å[™êxfl XÅHõÉ’¿ã"å~°#fl=∂@.
ãÖÑ¨Ó~°‚ PkèÑ¨`«ºO „‰õÄ~°`åfixfl =∞iO`«QÍ ÃÑOK«∞`«∞Ok. ''™êÊxÜ«∂~°∞¤Å∞ `«=∞
Hõ`«∞ÎÅ Ñ¨^Œ∞#∞#∞ Ñ¨sHΔ̃OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨^Œ∞Å∞, W~°"≥·Å ãÖYºÖ’ WO_çÜ«∞#¡#∞ TK«HÀ`«
HÀ¿ã"å~°—— x ÖÏãπHÍã¨ãπ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''`«=∞#∞ `å=Ú „ÔH·ãÎ̈=ÙÅ=∞x K≥Ñ¨C‰õΩ<Õ W~°∞=Ù~°∞
Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡ zÅHõÅ`À P_»∞‰õΩO@∞#fl W^ŒÌ~°∞ WO_çÜ«∞<£ ÉÏÅ∞ifl K«∂™ê~°∞. Ñ≤Å¡Å
#∞O_ç ™êÊxÜ«∂~ü¤Å∞ zÅHõefl ÖÏ‰õΩ¯<åfl~°∞. JO`«\ ˜`À T~°∞HÀÖË^Œ∞. P W^ŒÌi `«Åefl
"≥ÚO_≥O #∞O_ç "Õ~°∞ KÕ™ê~°∞. W^ŒO`å Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡ q<À^ŒO HÀãÖ KÕã≤#^Õ##fl=∂@.——
16 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

WO_çÜ«∞#∞¡ `«=∞#∞ `å=Ú ~°H˜ΔOK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«flOÖ’ F_çáÈÜ«∂~°∞. nO`À
„áê}ÏÅ#∞ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ H˘O_»Å∞ HÀ#Ö’¡H˜ áêiáÈ™êQÍ~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Ñ¶ë`«O
ÖËHáõ È~ÚOk. ™êÊxÜ«∂~üÅ¤ ∞, ™ê÷x‰õΩÅ∞ ZHõ¯_» L<åfl ^˘~°H|õ ∞K«∞Û‰õΩx "åix =∞@∞ìÃÑ\Ïì~∞° .
''™ê÷x‰õΩÅ∞ z=iH˜ =∞ø#OQÍ QÆ#∞Å∞, W`«~° KÀ@¡ "≥\ì˜ KåH˜s KÕã∂¨ Î rq`åxfl <≥@∞ìH˘KÕÛ"å~°∞.
z=iH˜ JHõ¯_Õ `«#∞=Ù KåeOKÕ"å~°∞. `«=∞#∞ ~°HOΔ˜ KÕ"åÔ~=fi~°∂ ÖË~#° flk giH˜ J~°"÷ ∞≥ áÿ È~ÚOk.
nO`À xã¨ûÇ¨Ü«∞OQÍ =∞ø#OQÍ ÉÏxã¨ KåH˜s KÕã∂¨ Î z=iH˜ =∞$`«∞º"å`« Ñ¨_"Õ å~°∞. QÆ#∞Ö’¡
Ñ¨xKÕÜ«∞@O ZO`«\ ˜ ^Œ∞~°ƒù~°OQÍ LO@∞O^À ÖÏãπ HÍã¨ãπ q=iOKå~°∞.
''......WO_çÜ«∞#∞¡ H˘O_»efl XHõ\ ˜H˜ Ñ¨k"ÕÅ ™ê~°∞¡ `«=Ùfi`å~°∞. ~åà◊¡#∞ |^ŒÌÅ∞
KÕ™êÎ~°∞, "≥∂™êÎ~°∞. =∞#∞fl#∞ "≥∂ã¨∞ÔHo¡ ã¨=Ú„^•# Hõ_»∞QÆ∞`å~°∞. QÆO@Å `«~°|_ç "˘OQ˘x
hà◊¡Ö’ Ñ¨xKÕã¨∞Î#flO^Œ∞ =Å¡ #_»∞=ÚÅ∞ q~°∞QÆ∞`å~Ú. |OQÍ~°∞ QÆ#∞Ö’¡H˜ h~°∞ KÕi#Ñ¨C_»ÖÏ¡
"å\˜x |Ü«∞@‰õΩ `À_»@"≥ÚHõ =∞Ç¨ Ü«∞[˝"≥∞ÿ ‰õÄ~°∞ÛO@∞Ok.......——
QÆ#∞Ö’¡ P~°∞#∞O_ç Zxq∞k <≥ÅÅ áê@∞ „â◊q∞¿ãÎ H˘kÌáê\˜ ã¨fi~°‚O Åaèã¨∞ÎOk.
D =∞^èºŒ HÍÖÏ<Õfl JHõ¯_» Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl "åiÖ’ =¸_À =O`«∞ =∞Ok K«xáÈ`«∞O\Ï~°∞. Ñ¨Ù~°∞+¨μÅ∞
`«=∞ x"åã¨ „áêO`«O #∞O_ç "≥∞ÿà◊¡ ^Œ∂~°OÖ’ Ñ¨xKÕã¨∞ÎO>Ë "åi ÉèÏ~°ºÅ∞ H˘O_»efl `«qfi
Hõ™êû"å (XHõ ^Œ∞OÑ¨*Ïu "≥ÚHõ¯) `À@Å ÃÑOÑ¨HÍxH˜ Éèí∂q∞x K«^Œ∞#∞ KÕ™êÎ~°∞.
8–10 <≥ÅÅH˘Hõ™êi ÉèÏ~åºÉèí~°ÎÅ∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O U~°Ê_Õk.
qÑ¨s`«"≥∞ÿ# KåH˜s HÍ~°}OQÍ JÑ¨Ê\˜ˆH W~°∞=Ù~°∂ xã¨û`«∞ÎÖˇ· =∂#ã≤HõOQÍ Hõ$OyáÈ~Ú
LO_Õ"å~°∞. D HÍ~°}Ï# "åiÖ’ Ñ¨Ù#~°∞`«ÊuÎ ™ê=∞~°º÷ O =\˜áì ÈÜÕ∞k. H˘`«QÎ Í Ñ¨Ù\˜#ì tâ◊√=ÙÅ‰õΩ
uO_çÖËHõ JÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl `«Å∞¡Å∞ áêe=fiÖËHõ áÈÜÕ∞"å~°∞. <Õ#∞ ‰õÄºÉÏÖ’ L#fl HÍÖÏ#
=¸_»∞<≥ÅÖ’¡ D q^èŒOQÍ U_»∞ "ÕÅ =∞Ok Ñ≤Å¡Å∞ Jâ◊√=ÙÅ∞ ÉÏ™ê~°∞. Ug∞ KÕÜ«∞ÖËx
xã¨ûÇ¨Ü«∞ ã≤÷uÖ’ L#fl `«Å∞¡Å∞ `«=∞ a_»¤efl #kÖ’ qã≤ˆ~™ê~°∞. WÖÏ Éèí~°ÎÅ∞ QÆ#∞Ö’¡,
ÉèÏ~°ºÅ∞ Ñ¨x „Ñ¨^Õâ◊OÖ’#∂ "åi Ñ≤Å¡Å∞ `«e¡ áêÅ∞ÖËx HÍ~°}OQÍ#∂ K«xáÈ`«∞O_Õ"å~°∞.
D q^èOŒ QÍ J#uHÍÖÏ<Õfl D Éè∂í q∞ x~å‡#∞+¨ºOQÍ =∂iáÈ~ÚOk. WO`«\ ˜ J=∂#gÜ«∞,
^Œ∞~å‡~°æ"≥∞ÿ# =∞#∞+¨μÅ „Ñ¨=~°Î##∞ <å Hõà◊¡`À <Õ<Õ K«∂™ê#∞. W^ŒO`å ~åã¨∂Î LO>Ë <å
KÕ`«∞Å∞ =}∞‰õΩ`«∞<åfl~Ú......——
1508= ãÖ=`«û~å# ÖÏãπHÍã¨ãπ q™êÊxÜ«∂ÖÏ =KåÛ~°∞. ''JÑ¨Ê\˜H˜ WO_çÜ∞« #¡`À
HõeÑ≤ ˆH=ÅO 60,000 =∞Ok „Ñ¨[Å∞ =∂„`«"Õ∞ q∞yÖÏ~°∞. 1494 #∞O_ç 1508 =∞^èŒº#
Ü«Ú^•úÅ∞, ÉÏxã¨`fi« O, QÆ#∞Å ÉÏi#Ñ¨_ç 30 ÅHõÅΔ =∞OkH˜ ÃÑQ· Í [#O =∞~°}O˜ Kå~°#fl=∂@.
H˘ÅO|ãπ, WO_çÜ«∞#∞¡, =∂#= „Ñ¨QÆu 17
Éèqí +¨º`«∞Î `«~åÅ"å~°∞ D =∂@Å∞ K≥¿ÑÎ #=∞‡ˆ~"≥∂? „Ñ¨`º« HõΔ ™êHΔ̃<#·≥ <Õ<Õ W^ŒO`å x["Õ∞<å
JO@∂ XHõ¯™êi x"≥fi~°áÈ`«∞O\Ï#∞.........——
J"≥∞iHÍ YO_®# QÆÅ WO_çÜ«∞#¡ Éèí∂ÉèÏQÍxfl S~Àáê "åã¨∞Å∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<Õ
„Ñ¨„H˜Ü«∞ D q^èŒOQÍ 500 Uà◊¡ „H˜`«O P~°OÉèí"≥∞ÿOk. ÖÏãπHÍã¨ãπ ¿Ñ~˘¯#fl@∞¡ Ü«Ú~ÀÑ≤Ü«∞#∞¡
™ê÷x‰õΩefl Ö’|~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. ÉÏxã¨Å∞QÍ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# =∞@∞ìÃÑ\Ïì~°∞.
D ^•~°∞} Hõ$`åºÅ‰õΩ ã¨∞=∂~°∞ 30 ÅHõΔÅ =∞Ok WO_çÜ«∞#∞¡ |Öˇ·#@∞¡ ÖÏãπHÍã¨ãπ K≥áêÊ~°∞.
H˘O^Œ~°∞ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ D ãÖYº#∞ 10 ÅHõΔÅ‰õΩ `«‰õΩ¯=QÍ ÖˇHõ¯ QÆ_»`å~°∞. WOH˘O^Œ̂~"≥∂
80 ÅHõΔÅ =∞Ok WO_çÜ«∞#∞¡ =∞$`«∞º"å`« Ñ¨_®¤~°x #=Ú‡`å~°∞. Ü«Ú.Zãπ.U. Ñ≤Å¡Å∞ <Õ_»∞
Ñïîã¨∞Î#fl K«i„`« Ñ¨Ùã¨ÎHÍÖ’¡ D ~°HõÎÑ¨Ù =∞~°HõÖˇHõ¯_® HõxÑ≤OK«=Ù. ™êÇ¨Ïã¨ Ü«∂„f‰õΩxQÍ
H˘ÅO|ãπ#∞ Wq H©iÎ™êÎ~Ú. H˘ÅO|ãπ PQÆ=∞# k<åxfl J"≥∞iHÍÖ’ ÑÖ_»∞QÆQÍ
[~°∞Ñ¨Ù‰õΩO\Ï~°∞.
... ... ...
K«i„`« ~°K<« åÑ¨ûúŒ ZÖÏ LO@∞O^À K«∂_»O_ç. „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞, q*Ë`Å« ∞, ^Ò`«º"Õ`ÅÎ« ∞,
<åÜ«∞‰õΩÅ ^Œ$+≤ì HÀ}O#∞O_ç K«i„`«#∞ ~å™êÎ~∞° . Ç‘Ï~ÀÅ∞, ÉÏkè`∞« efl ZÖÏ z„fHõiOKåÅ#fln
D ^Œ$HÀ¯}O`À>Ë K«∂™êÎ~∞° . Jaè=$kú ¿Ñi@ ^Œ∞~å„Hõ=∞}Å∞, Ç¨Ï`åºHÍO_»efl ã¨=∞iúOK«@=∞<Õk
D PÖ’K« < åq^è • #OÖ’x XHõ áê~° ≈ fiO =∂„`« " Õ ∞ . „Ñ¨ * ÏhHõ = ∞O`å J`« º O`«
™êÇ¨Ïã¨Ü«∂„f‰õΩxQÍ H˘xÜ«∂_»^ŒQÆæ qt+¨ì Ñ¨Ù~°∞+¨μxQÍ H˘ÅO|ãπ‰õΩ D K«i„`« HÍ~°∞Å∞
=Ú„^Œ "Õ™ê~°∞. J"≥∞iHõ<£ *ÏuÑ≤`«Å∞ *ÏHõû<£, eOHõ<£, qÅû<£, ~°∂*ò"≥Öòì, ÔH<≥fl_ôÅ∞........†
áê~°¡"≥∞O@∞ (HÍO„ÔQãπ) „Ñ¨=ÚY∞Å∞, „Ñ¨=ÚY ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ∂... `«k`«~°∞ÖË
J"≥∞iHÍ‰õΩ „Ñüx^èŒ∞Å∞ J#fl@∞¡ gà◊√¡ ÉèÏq™êÎ~°∞. JÑ¨C_»Ñ¨C_»∂ z#fl z#fl ã¨Ê~°÷Å∂,
`«QÍ^•efl q∞#Ç¨~Ú¿ãÎ =∞øeHõOQÍ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ UHõ ã¨=Ú^•Ü«∞OQÍ XˆH
`«~°Ç¨ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ Hõey LO\Ï~°x K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ¿Ñ~˘¯O\Ï~°∞. ~å*ÏºOQÆ=¸, Éè∫QÀoHõ
qãÎ̈~°}, áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂kOz# K«\ÏìÅ∞, HÀ~°∞ìÅ x~°‚Ü«∂Å∞, ÃÑ@∞ì|_ç^•i Jaè=$kú,
q^•º ãÖã¨¯ $u, [# =∂^èŒº=∂Å∞ W=hfl ‰õÄ_® ''*Ïu „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ—— ˆH „áêux^èŒºO
=Ç≤Ïã¨∞Î#fl@∞ì K≥Ñ¨ÊE™êÎ~°∞.
''~å*ÏºÅ *Ï˝Ñ¨HÍÅ ãÖHõÅ#"Õ∞ K«i„`«—— JO\Ï~°∞ ÃÇÏ„h H˜ã≤O[~ü. `«# `˘e
Ñ¨ÙãÎ̈HõO ''Z "≥∞"≥Ús s™Èì~ü¤—— #O^Œ∞ PÜ«∞h "åºYº KÕ™ê~°∞.
P„ã≤Ü
ì ∂« WOQÍ¡O_£ <åÜ«∞‰õΩÅ ^Œ$+≤ì HÀ}O #∞O_ç 19= â◊`å|ÌÑÙ¨ S~Àáê K«i„`«#∞
H˜ã≤O[~ü WO^Œ∞Ö’ LÖË¡dOKå~°∞. PÜ«∂ ~å*ÏºÅ <Õ`«Å q^è•<åÅ Ñ¶ë`«OQÍ ÉÏkè`«∞Öˇ·#
18 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
ÅHõΔÖÏk =∞Ok „Ñ¨[Å Ñïã≤÷`«∞efl DÜ«∞# qã¨‡iOKå~°∞. D ^ÕâßÅ H˘kÌ =∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ
^Ò`«ºÑ¨~"° ∞≥ #ÿ Hõ$+≤ Ñ¶e¨ `«OQÍ<Õ Ü«¸~°ÑÙ¨ Ö’ „ÃÑO¶ z qÑ¨=¡ Ñ¨Ó~°fiÑ¨Ù âßOu ™ê÷Ñ#¨ ™ê^èºŒ Ñ¨_Oç ^Œx
H˜ã≤O[~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
J~Ú`Õ Wk Ü«∞^•~°ú"Õ∞<å? H˘kÌ=∞Ok L#fl`« =~åæÅ "å~°∞ =∂„`«"Õ∞ D HÍÖÏ#
ÖÏÉèíÑ¨_®¤~°∞. W^Õ ã¨=∞Ü«∂# WOQÍ¡O_»∞ HÍi‡‰õΩÅ∞, „á¶ê<£û Ô~·`«∞Å∞ Pã≤Ü«∂ P„Ñ¶≤HÍ ^ÕâßÅ
„Ñ¨[Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤ÅÅ¡ ∞ Ç≤ÏOã¨ PHõe ^ÀÑ≤_Åç ‰õΩ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. J}z"Õè« fl K«qK«∂™ê~°∞.
... ... ...
#∂º WOQÍ¡ O _£ ‰ õ Ω =Åã¨ =zÛ# "å~° ∞ ™ê÷ x ‰õ Ω efl `« i q∞"Õ ã ≤ Éè í ∂ q∞x
P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<Õ"åà◊√§. WO_çÜ∞« #∞¡ D Éè∂í q∞x „Ñ¨H$õ u ã≤ÔúŒ QÍ LÑ¨Ü∂≥ yOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°x,
JO`ÕQÍx "åiH˜ nxÃÑ#· áœ~°ÇÏ¨ Hˆ ¯q∞ ÖË^xŒ =∂™êK«∞ºÃã\òûKÕ HÍÅh QÆ=~°fl~ü *Ï<£ q<£„`åÑπ
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
D s`åº #∂º WOQÍ¡O_£ Éèí∂q∞x MÏmkQÍ PÜ«∞# „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
Ñ¨Óºi@#∞¡ („ÔH·ãÎ̈= =∞`å#∞Ü«∂Ü«ÚÖ’¡ XHõ Ñ¨HõΔO "åà◊√§) `å=Ú KÕã¨∞Î#fl K«~°º‰õΩ
ã¨=∞~°ú#QÍ Éˇ·aÖò#∞ Ãã·`«O L@OHÕKÕ"å~°∞
H˘ÅO|ãπ J~°∞^≥Oz# HÍÖÏxH˜ "≥∞H˜ûHÀ L`«~Î ° „áêO`åÖ’¡ HÀ\˜ =∞Ok WO_çÜ∞« #∞¡
xqã≤ã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. `«~åfi`«~åfi`« ãÖYº H©Δ}˜ã¨∂Î áÈ~ÚOk, z=iH˜ Ñ¨kÅHõΔÅ =∞Ok Hõ<åfl
`«‰õΩ¯==∞Ok ™ê÷x‰õΩÅ∞ =∂„`«"Õ∞ q∞yÖÏ~°∞.âıfi`«*ÏfÜ«ÚÅ∞ `≥zÛÃÑ\ì̃# "åº^èŒ∞Å ÉÏi#
Ñ¨_ç WO_çÜ«∞#∞¡ ÉèÏs ãÖYºÖ’ =∞$u K≥O^•~°∞. #∂º <≥^Œ~üÖÏO_£‰õΩ K≥Ok# _»Kü
Ü«∂„u‰õΩ_˘Hõ~°∞ 1656 = ãÖ=`«û~å# WÖÏ ~åâß_»∞.
''„ÔH·ãÎ̈=ÙÅ PQÆ=∞<åxH˜ Ñ¨Ó~°fiO (=∞ã¨∂zHõO ~åHõ=Ú#∞Ñ¨Ù) WÑ¨C_»∞#fl [<åÉèÏ
Hõ<åfl Ñ¨kÔ~@∞¡ Z‰õΩ¯==∞Okq∞ LO_Õ"å~°=∞x WO_çÜ«∞#∞¡ K≥áêÊ~°∞. =∞ã¨∂zHõO =Å¡
qÑ¨s`«OQÍ [# #+Öì ãÖÉèqí OzOk. 90âß`«O =∞Ok D "åºkè ÉÏi# Ñ¨_ç =∞~°}O˜ Kå~°∞.——
=∂™êK«∞ºÃã\òû f~° „áêO`å# QÆÅ =∂~åÎãπqxÜ«∂~ü¤ nq#O^Œ∞ 1642‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO WOw¡+¨μ
"å~°∞ ~åHõ =Ú#∞Ñ¨Ù ã¨∞=∂~°∞ =¸_»∞"ÕÅ =∞Ok WO_çÜ«∞#∞¡ JHõ¯_Õ x=ã≤OKÕ"å~°∞. D
nqÖ’ Ü«Ú^•úÖgË ∞ ãÖÉèqí OK«Ö^Ë ∞Œ . J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© 1764 H˘KÕÛãïH˜ JHõ¯_» Hˆ =ÅO 313=∞Ok
™ê÷x‰õΩÅ∞ =∂„`«"Õ∞ q∞yÖÏ~°∞. É’¡H± SÖÏO_£Ö’#∞ W^Õ Ñïã≤÷u. 1662 = ãÖ=`«û~å#
1200 #∞O_ç 1500 WO_çÜ«∞#∞¡ LO_»QÍ 1774 HõÖÏ¡ D ãÖYº 51H˜ Ñ¨_çáÈ~ÚOk.
H˘ÅO|ãπ, WO_çÜ«∞#∞¡, =∂#= „Ñ¨QÆu 19
ã¨fiO`« Pã≤÷x ‰õÄ_»Éˇ@∞ì‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ ãÖ`«iOK«∞‰õΩ#fl <åQÆiHõ`«Å∞ `«=∞ qãÎ̈~°}
HÀãÖ HÍ=Åã≤# =#~°∞efl "≥`«∞‰õΩ¯O@∂ W`«~° „áêO`åxfl P„Hõq∞OK«@O „áê~°OaèOKå~Ú.
WOw¡+¨μ "åi L`«Î~° J"≥∞iHÍ ^ŒO_»Ü«∂„`« L^ÕÌâ◊q∞^Õ. Éèí∂q∞ =O\˜ ã¨Ç¨Ï[ =#~°∞Å
HÀã¨"Õ∞ D™êÇ¨Ïã¨ Ü«∂„`«Å∞ [iQÍ~Ú. Éèí∂q∞, W`«~° =#~°∞Å HÀãÖ =∂#=Ù_»∞ [iÑ≤#
J<Õfi+¨} Wk. `«# J=ã¨~åÅ HÀã¨"≥∞ÿ KÕÑ¨\ ì̃# KÕ+ì̈eq. Ü«¸~°Ñ¨Ù"åã¨∞Å∞ D q^èŒOQÍ
"≥∂™êÅ∞, JHõ$`åºÅ∞, ™ê÷x‰õΩÅ TK«HÀ`«efl H˘#™êyOKå~°∞. =∂#= K«i„`«Ö’ J<åQÆiHõ"∞≥ #ÿ
â◊Hõq∞k. H˘~°`«Å∞, áÈ\©Å`À ‰õÄ_ç# HÍÖÏ# =∞x+≤ `«# J=ã¨~åÅ HÀãÖ P„Hõq∞`«
„áêO`åÅ‰õΩ K≥Ok# ™ê÷x‰õΩefl "≥Ú`«ÎOQÍ<Õ =∞@∞ìÃÑ\ì̃# Ñ¶¨∞’~°q∞k.
20 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

2
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞...
1897 ãÖ=`«û~å# käÜ∂≥ _»~ü ~°∂*ò"Ö≥ òì `«# q∞„`«∞_˘HõiH˜ ÖËY ~åâß~°∞. ''ZÖÏO\˜
Ü«Ú^•ú<≥·fl<å <Õ#∞ ™êfiQÆu™êÎ#∞. ZO^Œ∞HõO>Ë ^ÕâßxH˜k ZO`À J=ã¨~°O. D =∂@Å∞ h
=∞#ã¨∞Ö’<Õ LOK«∞HÀ,—— JO@∂ `«# Jaè=∞`åxfl ~°∂*ò"≥Öòì JO^Œ∞Ö’ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~°∞.
1890# TO_≥_£h „QÍ=∂# Ü«Ú.Zãπ. Ãã·#ºO 300 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ J"≥∞iHõ<£
WO_çÜ∞« #¡#∞ TK«HÀ`« HÀã≤Ok. J#O`«~O° D ãïÇ¨Ï^Œ∞#Ì ∞ =¸ã≤"âÕ ß~°∞. ÖÏÉèÏÅ∞ ^ŒO_»∞‰õΩ<Õ
ÅHõΔ}=Ú#fl Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ qãÎ̈~°}#∞ HÀ~°∞‰õΩO@∞Ok. JO^Œ∞Hõ#∞QÆ∞}OQÍ<Õ
=º=ã¨÷ ^Œ$+≤ì q^ÕâßÅÃÑ·# Ñ¨_çOk. 1893# Pi÷Hõ =∂O^ŒºO P~°OÉèí=∞~ÚºOk. ã¨fi^Õâ◊OÖ’
ã¨~°∞‰õΩÅ qx=∞Ü«∞O `«yæáÈ~ÚOk. D Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ J"≥∞iHõ<£ ã¨~°‰õΩÅ‰õΩ q^Õj =∂Ô~¯@∞¡
J=ã¨~=° ∞Ü«∂º~Ú. 1890Å <å\˜ Pi÷Hõ ãÖHΔÀÉèÏxfl `«`Ñü e¨¶ `«OQÍ L^Œƒqù Oz# =~°áæ È~å\Ïefl
J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’xH˜ `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ W^Õ ãÔ̈~·# =∂~°æ=∞x Ü«Ú.Zãπ. ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ L#fl`« =~åæÅ∞
XHõ x~°‚Ü«∂xH˜ H˘KåÛ~Ú. P<å\˜ ^Õâ◊ Pi÷Hõ ã≤÷uQÆ`«∞Å s`åº D `«~°Ç¨ PÖ’K«#‰õΩ H˘xfl
=~åæÅ #∞O_ç =∞^ŒÌ`«∞ ÃÑiyOk.
=∂`«$^Õâ◊O q^Õâ◊OÃÑ·# áÈ~°∞ [~°∞Ñ¨Ù`«∞#flÑ¨C_»∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ „Ñ¨[Ö’¡ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃
W#∞=∞_çã¨∞ÎOk. ã¨"≥∞‡Å∞, L^Œº=∂Å∞ KÕã¨∞Î#fl"å~°∞ "å\˜x Hõ\ ì̃ÃÑ\ì̃ ÉÏÇ¨Ïº â◊„`«∞=ÙÃÑ·#
`«=∞ ^Õfiëêxfl =∞~°Å∞Û‰õΩO\Ï~°∞. D q^èŒOQÍ Ü«Ú^Œú ã¨=∞Ü«∂# „Ñ¨Éèí∞`«fi =ºuˆ~Hõ`«Å∞
ã¨=∞ã≤áÈ`å~Ú. „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ XHõ¯>ÿ̌ â◊`«$^Õâßxfl u\ì̃ áÈÜ«∞@O „áê~°Oaè™êÎ~°∞. L#fl`«
=~åæÅ∞ HÍ"åÅ<Õ ã¨Ê $Ç¨Ï`À D Ñ¨xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°x =∞#O K≥Ñ¨ÊÖË=Ú. HÍh ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•#O – *ÏfÜ«∞"å^Œ â◊‰õΩÎÅ∞ KÕ~Ú HõeÑ≤ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "Õã≤#Ñ¨C_»∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ [iˆQk^Õ.
ã¨=Ú„^Œf~åefl ^•\˜ qãÎ̈iOKåÅ<Õk H˘`«Î PÖ’K«<Õg∞ HÍ^Œ∞. "≥∞H˜ûHÀ Ü«Ú^•úxH˜
Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ =∞„<À ã≤^•úO`«O J"≥∞iHÍ#∞ HõiaÜ«∞<£ n=ÙÅ P=Å =~°‰õÄ #_çÑ≤OzOk.
ÃãÊ~Ú<£ PkèÑ¨`«ºO #∞O_ç ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHõ<£ ^ÕâßÅ∞ ™êfi`«O„`åºxfl á⁄O^Œ∞`«∞#fl `«~°∞}Ï#
=∞„<À ã≤^•úO`«O (1823) "≥Å∞=_çOk. ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHõ<£ ^ÕâßÅ∞ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxH˜ Ö’|_ç
LO\ÏÜ«∞x Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ ~å*ÏºÅ‰õΩ Ü«Ú.Zãπ. ã¨Ê+¨ìO KÕã≤Ok. P `«~åfi`« H˘O^Œ~°∞
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 21
J"≥∞iHõ#∞¡ Ñ¨ã≤Ñ¶≤H±#∞ ^•\˜ Ç¨Ï"å~Ú, [áê<£, K≥·<å =∂Ô~¯@¡"≥·Ñ¨Ù ^Œ$+≤ì ™êiOK«@O
„áê~°OaèOKå~°∞.
W=hfl =\ì̃ PÖ’K«#Å =~°̂H Ñïq∞`«O HÍÖË^Œ∞. J"≥∞iHõ<£ Ãã·<åºÅ∞ D "Õ∞~°‰õΩ
Ñ¨Å∞ ^ÕâßÖ’¡ ã¨fiÜ«∞OQÍ *’HÍºÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. 1798–1895 =∞^èŒº HÍÖÏ# Ü«Ú.Zãπ.
Ãã·<åºÅ∞ qq^èŒ ^ÕâßÅ QÆ_»¤ÃÑ·# 103™ê~°∞¡ HÍÅ∞ "≥∂áê~°∞. Ãã<≥\ò Hõq∞\©H˜ ã¨fiÜ«∞OQÍ
~°HõΔ} =∞O„u JOkOz# ã¨=∂Kå~°q∞k.
H˘xfl L^•Ç¨Ï~°}efl K«∂^•ÌO

1852–53 : JÔ~O˚ \©<å : qÑ¨¡= ã¨=∞Ü«∂# J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Ü≥∂[<åefl Ñï~°HΔ̃OKÕO^Œ∞ÔH·
<ÒHÍ ^Œà◊ ã≤|ƒOk |∞º#ãπ Z~Ú~üûÖ’ áê^ŒO"≥∂áê~°∞.
1853 : xHõ~åQÆ∞"å : ~å[H©Ü«∞ HõÖ’¡Å Ñïã≤÷`«∞Ö <ÕÑ¨^ä•º# J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[Å∞ "åi PÑ¨ÙÎefl
HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ?
1853–54 : [áê<£ : [áê<£ F_» ˆ~=ÙÖ’¡ J"≥∞iHõ<£ <ÒHõÅ „Ñ¨"ÕâßxH˜ =∂~°æO ã¨∞QÆ=∞O
KÕ¿ã ÖHõΔ ºO`À Ü«Ú^Œú <ÒHõÅ „Ñ¨Ü≥∂QÆO
1853–54 : ~°~Ú‰õΩº, ÉÁx<£ n=ÙÅ∞ : [áê<£‰õΩ "≥àı¡O^Œ∞‰õΩ. Ñ¨Ó~°fiO H˘=∞_À~ü ÃÑ„i D
„áêO`åefl =¸_»∞ ™ê~°∞¡ ãÖ^Œi≈OKå_»∞. Ô~O_»∞™ê~°∞¡ <ÒHÍ ^Œà◊ Ãã·x‰õΩefl kOáê_»∞. ã¨Ç¨Ï,
*ˇH˜<å"å áêÅ‰õΩÅ =^ŒÌ #∞O_ç ÉÁQÆ∞æÃÑ·# ~å~Úf á⁄O^•_»∞, ÉÁx<£ n=ÙÖ’¡ Ãã·xHõ „Ñ¨^Œ~°≈#
x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. „Ñ¨^è•#OQÍ "å}˜[º J=HÍâßefl ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞ˆH W=hfl KÕâß_»∞.
1854 : xHõ~åQÆ∞"å : xHõ~åQÆ∞"åÖ’ J"≥∞iHõ<£ =∞`åKå~°∞ºxH˜ [iy# J==∂<åxH˜
„Ñ¨fHÍ~°OQÍ „ˆQ\∫<£#∞ q^èŒfiOãÖ QÍqOKå~°∞.
1855 : L~°∞ˆQfi : =∂O\˜g_çÜ≥∂ qÑ¨¡=„Ñ¨Ü«∞`«flO ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Ü≥∂[<åefl
Ñï~°HΔ̃OKÕO^Œ∞ÔH· Ü«Ú.Zãπ. Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ <ÒHÍ^ŒàÏÅ∞ WHõ¯_çH˜=KåÛ~Ú.
1859 : K≥<· å : ëêOÔQ· #O^Œ∞QÆÅ J"≥∞iHõ<£ Pã¨∞ÎÅ∞ `«k`«~åefl ~°HΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ Ü«Ú.Zãπ.
Ãã·x‰õΩÅ∞ K≥·<å `«~°e"≥àÏ§~°∞.
1860 : JOQÀÖÏ : ™ê÷x‰õΩÅ`À ã¨Ê~°÷Å ãÖ^Œ~åƒùù# J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[Å „áê}ÏÅ∞ – Pã¨∞Îefl
HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ H˜ÃãOÉ’ P„Hõ=∞}.
22 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
1893 : Ç¨Ï"åÜü∞ : J"≥∞iHõ<£¡ „áê}ÏÅ∞, Pã¨∞Îefl Ñï~°HΔ̃OKÕO^Œ∞Hõx ÃÑ·H˜ K≥Ñ≤Ê#Ñ¨Ê\˜H©
™ê<£á¶È~ü¤ a._ÀÖò. `å`å¯eHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =∞^ŒÌ`«∞QÍ Ãã·<åºxfl kOáê~°∞.
1894 : xHõ~åQÆ∞"å : qÑ¨¡"å#O`«~°O J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Ü≥∂[<åefl HÍáê_ÕO^Œ∞‰õΩ |∂¡ Ñ¶‘Öò¤
#O^Œ∞ Ãã·x‰õΩÅ#∞ kOáê~°∞.
D q^èŒOQÍ 1890Å <å\˜ˆH q^Õj QÆ_»¤ÅÃÑ·H˜ Ãã·<åºxfl ÑÖÑ¨@O, *’HÍºÅ∞
KÕã¨∞‰õΩ#fl Ñ¶¨∞@#Å∞ J<ÕHõO [iQÍ~Ú. L#fl`« ™ê÷~ÚH˜ K≥Ok# Ãã·<åºkèHÍ~°∞Å∞, ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞, "åºáê~° "Õ`«ÎÖ’¡ W@∞=O\˜ qãÎ̈~°}"å^Œ ã≤^•úO`«O ÉÏQÍ „Ñ¨|eOk. H˘O^Œ~°∞
Ô~·`«∞ L^Œº=∞ <Õ`«Å∞ Ãã·`«O D ^èÀ~°}˜x ã¨=∞i÷OKå~°∞. q^Õj=∂Ô~¯@¡ =Å¡ `å=Ú ÖÏÉèí
Ñ¨_»`å=∞<Õk gi L^ÕÌâ◊º=∞#fl =∂@.
Ü«Ú.Zãπ. <åqHÍ^Œà◊ JkèHÍÔ~·# ÔHÃÑì<£ Z.\˜.=∞Ç¨<£ D `«~°Ç¨ ^Œ∞~å„Hõ=∞}
^èÀ~°}˜x ÉÏQÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’ ÃÑ\Ïì~°∞. kèÜ≥∂_»~ü ~°∞*ò"≥Öò¤, W`«~° J"≥∞iHõ<£ <åÜ«∞‰õΩefl
PÜ«∞# ÉÏQÍ „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕâß~°∞. Q˘Ñ¨Ê <åqHÍ^Œà◊ â◊HÎ˜ QÆÅ ^ÕâßÅ∞ D „Ñ¨ÑO¨ K« =∞O`«\Ã˜ Ñ<· å
[Ü«∞ˆH`«# "≥∞QÆ∞~°"ÕÜ«∂Åx PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯O@∞O_Õ"å~°∞.
J"≥∞iHÍ ^Œ$+≤ìHÀ}O ZÖÏ LO_®Ö’ =∞™êK«∞ºÃã\òû Ãã<≥@~ü ÃÇÏ„h HÍ|\ò ÖÏ_£̊
XHõ Ñ¨„uHÍ "åºãÖÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''^Õâ◊ "å}˜[º J=ã¨~åÅ xq∞`«Î"≥∞ÿ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_ÕO^Œ∞‰õΩ
=∞#O xHõ~åQÆ∞"å HÍÅfi#∞ `«"åfie. "åºáê~° PkèÑ¨`åºxfl HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ D HÍÅfiÃÑ·#
ÃÑ`«Î<åxfl K≥ÖÏ~ÚOKåe. JO^Œ∞HÀãÖ Ñ¨ã≤Ñ¶≤H±#∞ =∞# QÆ∞Ñ≤Ê\’¡ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. Ç¨Ï"å
~ÚÜ«∞<£ n=ÙÅ∞, ™È=∂, WOHÍ ‰õÄºÉÏ `«k`«~åefl „Ñ¨ÉèÏ=O HÕ^ŒH˜ `≥K«∞ÛHÀ"åe. Q˘Ñ¨Ê
~å*ÏºÅhfl D `«~Ç° ¨ Ñ¨#∞Ö’¡<Õ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~Ú. „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’x L`«$¯+¨ì ~å[º"≥∞#ÿ J"≥∞iHÍ
‰õÄ_® D =∂~åæxfl g_»~å^Œ∞.——
™êÊx+π – J"≥ ∞ iHõ < £ Ü« Ú ^Œ ú O ã¨ O ^Œ ~ ° ƒ ù O QÍ "å+≤ O QÆ ì < £ áÈãπ ì Ñ¨ „ uHõ `« #
ãÖáê^ŒH©Ü«∞OÖ’ D q^èŒOQÍ "åºMÏºxOzOk. ''WÑ¨C_˘Hõ #∂`«# K≥·`«#ºO =∞#efl
P=Ç≤ÏOz#@∞¡ Hõ#Ñ¨_»∞Î#flk. =∞#O J`«ºO`« |Å=O`«∞Å=∞h, D â◊HÎ̃x „Ñ¨^Œi≈OKåÅ#fl
HÀiHõ ÉÏQÍ ÃÑiyOk. H˘`«Î„áêO`åÅ‰õΩ qãÎ̈iOKåÅ#fl Pâ◊, „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ á⁄O^•Å#fl
PHÍOHõ,Δ QÆ~fi° O, Ü«Ú^ŒOú ^•fi~å P#O^•xfl P™êfikOKåÅ#fl HÀÔ~¯, WÖÏ =∞# #∂`«<À`Õ[Î O–
L`åûÇ¨Å‰õΩ HÍ~°}"Õ∞^≥<· å HÍ=K«∞Û#∞. XHõ J™ê^è•~°}"≥∞#ÿ Éèqí +¨º`«∞Î "≥Ñ· Ù¨ QÍ =∞# Ñ¨Ü∞« #O
™êQÆ∞`«∞#flk. J_»qÖ’ =∞$QÍÅ∞ ~°HÍÎxfl =∞iy#@∞¡ =∞# „Ñ¨[Ö’¡ =∞Ç¨™ê„=∂*Ïºxfl
xi‡OK«∞HÀ"åÅ#fl `«Ç¨Ï`«Ç¨Ï QÀK«iã¨∞Î#flk.........——
WO`«H© „Ñ¨[Ö’¡ D `«~°Ç¨ PHÍOHõΔ "≥#∞‰õ =Ù#fl HÍ~°}O Uq∞\˜. „Ñ¨[Ö’¡
ã¨Ç¨Ï[ã≤^ŒúOQÍ =ÙO_Õ ^Ò~°̊#ºÑ¨Ói`« „Ñ¨=$`åÎ? "≥#∞"≥O@<Õ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ <≥~°"Õ~°`åÜ«∞#fl
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 23
ÉèÏ=<å? |_® Ñ¨„uHõÅ∞, Ãã·#ºO, „Ñ¨Éèí∞`«fiO, H˘O^Œ~°∞ ÑÖ_ç`«∞Å∞ ã¨$+≤ìOz – „Ñ¨Kå~°O
KÕã≤# PÖ’K«#Å Ñ¶ë`«=∂? ''@∞º\’xH± POQÀ¡ – ™êHõû<£ *Ï`«∞Å "åiH˜ *Ïu ~å*ÏºÅ#∞
xi‡OKÕ ÉÏ^èŒº`« JÑ¨ÊyOK«|_çO^Œx—— H˘ÅOaÜ«∂ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂xH˜ K≥Ok# ~å[hu
J^è•ºÑ¨‰Ωõ _»∞ *Ï<£ |∞Ô~ãæ π ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. P^è∞Œ xHõ „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ ~å[H©Ü∞« <åQÆiHõ`#« ∞ <ÕiÊOKÕ
HÍ~°º„Hõ=∞O giÃÑ·# Ñ¨_çO^Œx K≥áêÊ~°∞. JO>Ë nxJ~°÷O Uq∞\’ K«∂^•ÌO. J^èŒº‰õΔΩxQÍ
ZxflHõÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ H˘xfl ãÖ=`«û~åÅ „H˜`«O qeÜ«∞O "≥∞H˜<Õ¡ WÖÏ J<åfl~°∞: ''q∞yeáÈ`«∞#fl
J^Œ#Ñ¨Ù L`«Ê`«∞Îefl J=Ú‡‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =∞#‰õΩ q^Õj =∂Ô~¯\ò HÍ"åe.—— WO_çÜ«∂<å‰õΩ
K≥Ok# Ãã<Õ@~ü PÅƒ~üì Éˇqi_£̊ 1897Ö’<Õ 'J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[Å∞ qxÜ≥∂yOK«QÆÅ "å\˜Hõ<åfl
=∞# á¶êºHõìsÅ∞ JkèHõ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ QÍqã¨∞Î<åfl~Ú. Ds`åº „Ñ¨ÑÖK« "å}˜[ºO ÃÑ·# =∞#O
ÃÑ`«Î<åxfl ™êkèOKåe— J<åfl_»∞. P^èŒ∞xHõ „Ñ¨ÑÖKåxH˜ '~å[H©Ü«∞ <åQÆiHõ`«— <Õ~°Ê@=∞O>Ë
Uq∞\’ WÑ¨C_»∞ J~°÷=∞~ÚºOk Hõ^•!
Ç¨ÏŸO=∞O„u`«fiâßY 1898= ãÖ=`«û~å# XHõ „Ñ¨Hõ@##∞ q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok.
''J"≥∞iHõ<£ Ñï„â◊=∞Å∞, =$uÎ^•~°∞Å‰õΩ ãÖ=`«û~°O á⁄_»=Ù<å KÕuxO_® Ñ¨x =ÙO_®ÅO>Ë
=∞#O q^Õj =∂Ô~¯@¡#∞ qãÎ̈iã¨∂Î áÈ"åe. WO^Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ =∞# ~å[hu[˝`«,
^Ò`«ºhux =∞#O JÅ=~°∞ÛHÀ"åÅ——x =∞O„u`«fiâßY ¿Ñ~˘¯#flk.
WO^Œ∞Hõ#∞QÆ∞}OQÍ<Õ qãÎ̈~°}"å^Œ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, Ãã·<åºkèHÍ~°∞Å =∞^èŒº
x~°O`«~° ãÖ|O^è•Å∞ =ÙO@∂ =ÙO_Õq. käÜ≥∂_»~ü ~°∂*ò"≥Öò¤ rq`« K«i„`«HÍ~°∞_˘Hõ~°∞
K≥ÑÙ¨ #Î fl^•xfl |\˜ì Wk x["Õ∞#x ã¨Ê+¨=ì ∞=Ù`«∞#flk. ''1890Ö’ HõÖÏ¡ ÖÏ_£,˚ ~°∂*ò"Ö≥ ,òì =∞Ç¨<£Å∞
`«~°K«∞ `«=∞ Jaè„áêÜ«∂xfl ÑÖK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. =∞Ç¨<£#∞ <åqHÍ^Œà◊ ÉÏ^èŒº`«Å #∞O_ç `«Ñ≤ÊOz
PÜ«∞# ¿ã=efl qãÎ̈~°}"å^Œ „Ñ¨Kå~åxH˜ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞HÀ"åÅx q∞QÆ`å W^ŒÌ~°∂ `«ÅOKå~°∞.
XHõ™êi ~°∂*ò"≥Öòì ÃÇÏ„h HÍ|~üì ÖÏ_£̊Å‰õΩ ~°∞_£Ü«∂~ü¤ H˜Ñ≤¡OQ∑ Hõq`«#∞ ÑÖÑ≤OKå~°∞. Hõq`«fi
~°K<« å ™ê÷~Ú `«‰Ωõ ¯=QÍ =Ù#flÑ¨Ê\˜H© Wk qã¨~Î }° "å^•xfl |ÅOQÍ „ÑüaOaã¨∞#Î fl^Œx ~°∂*ò"Ö≥ ò¤
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.——
H˘O^Œ~°∞ J"≥∞iHõ#∞¡ Ç¨Ï"å~Ú nfiáêÖ’¡ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl U~åÊ@∞KÕâß~°∞. J#O`«~°O
(1893) D „áêO`åxfl Ü«Ú.Zãπ. ™êfinè#O KÕã¨∞HÀHõáÈ=_®xfl ~°∂*ò"≥Öòì f„=OQÍ
`«Ñ¨CÑ¨\Ïì~°∞. D `«@Ñ¨\Ï~ÚOÑ¨Ù#∞ ''âıfi`«*Ïu <åQÆiHõ`«‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [iy# <Õ~°O——QÍ
PÜ«∞# Jaè=i‚OKå~°∞. ''<åÜ«∞Hõ *Ï`«∞Åhfl ‰õÄ_® áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ZÅ¡"Õà◊ÖÏ L`åûÇ¨ÏO
K«∂Ñ≤™êÎ~Ú. Ü«Ú^•úÖ’¡ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz# `«~°∞"å`«<Õ x["≥∞ÿ# âßOu "≥e¡q~°∞ã¨∞ÎO^Œx——
PÜ«∞# <åqHÍ Ü«Ú^Œú HõàÏâßÅÖ’ QÍqOz# XHõ „Ñ¨ãÖQÆOÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
x=∞fl*Ï`«∞Å∞ – ^ÕâßÅ Ñ¨@¡ ~°∂*ò"≥Öòì‰õΩ `«$}©HÍ~°ÉèÏ=# =ÙO_Õk. #∂º Ps¡<£ûÖ’
x=tã¨∞#Î fl W\ÏeÜ«∞<£ „Ñ¨"åã¨∞efl ™ê÷x‰õΩÅ QÆ∞Oá⁄Hõ\ ˜ TK«HÀ`« HÀã≤Ok. nxH˜ ã¨ÊO^Œ#QÍ
24 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

W@b „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ H˘O`« ÑïÇ¨~åxfl K≥e¡OKåÅx ÉèÏqã¨∞Î#fl@∞¡ ~°∂*ò"≥Öòì „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
J~Ú`Õ `«# ™È^ŒiH˜ ~åã≤# XHõ ÖËYÖ’ ~°∂*ò"≥Öòì `«# x[ã¨fi~°∂áêxfl |Ü«∞@ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl_»∞.
[iy# Ç¨Ï`åºHÍO_»Å#∞ =∞Oz Ñ¶¨∞@#QÍ WO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# Jaè=i‚OKå~°∞. H˘O`«=∞Ok
^Ò`«º"Õ`«ÎÅ`À [iy# Éè’[# ã¨=∂"Õâß# `å#∞ W^Õ q^èŒ"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∂xfl "≥e|∞zÛ#@∞¡
~°∂*ò"≥Öòì K≥Ñ¨C‰õΩ<åfl~°∞.
''=∂#= ã¨=∂*ÏxH˜ Ü«Ú^Œú=∞<Õk P^Œ~°≈ ÅHõΔ ºOQÍ ~°∂*ò"≥Öòì ¿Ñ~˘¯O\Ï~°——x
`«`«fi"Õ`«Î qeÜ«∞O *Ë"£∞û "åºMÏºxOKå~°∞. *Ë"£∞û P HÍÅÑ¨Ù „Ñ¨=ÚY ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ
`«`«fi"Õ`«Î. ''ãÖ„QÍ=∞ HÍOHõΔ J<Õk =∞QÆ`«#Ñ¨Ù zÇ¨ÏflO. U_»∞Ñ¨ÙQ˘@∞ì "≥ÚÇ¨Å∞, Q“~°=Ç‘Ï#∞Å∞
=∂„`«"Õ∞ âßOux HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞. L#fl`«"≥∞ÿ# rq`åxfl HÍOHΔ̃OK«ÖËx JÅ∞ÊÅ∞ =∂„`«"Õ∞
nxfl JaèÅ+≤™êÎ~°——<Õk ~°∂*ò"≥Öò¤ Jaè„áêÜ«∞=∞x qeÜ«∞O *Ë"£∞û q=iOKå~°∞.
... ... ...
1898 HÍÖÏ# J"≥∞iHõ<£ L`«Ê`«∞ÎÖ’¡ 90 âß`«O ^ÕjÜ«∞OQÍ<Õ J=Ú‡_»=Ù`«∞O_Õq.
Ñ¨k âß`åxfl =∂„`«"∞Õ q^ÕâßÖ’¡ q„Hõ~ÚOKÕ"å~°∞. D H˘kÌáê\˜ ZQÆ∞=∞`«∞ÖË HÀ\Ï¡k _®Å~°#¡ ∞
`≥zÛÃÑ>Ëìq. ''1893 <å\˜HõÖÏ¡ J"≥∞iHõ<£ "å}˜[ºO „Ñ¨ÑÖKå# WOQÍ¡O_£ `«Ñ¨Ê q∞ye#
Jxfl ^ÕâßÅ#∞ JkèQÆq∞OzO^Œ——x '^Œ #∂º ZOÃÑ·~ü— „QÆO^ä•# "åÅì~ü ÖÏÃÑ¶|~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
''=º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ =ÚYºOQÍ á⁄QÍ‰õΩ, „ÑüÎ, QÀ^èŒ∞=∞ ÑÖ@Å ^èŒ~°Å∞ – ÖÏÉèÏÅ∞
JO`«~å˚fÜ«∞ =∂Ô~¯@¡ÃÑ·# P^è•~°Ñ¨_ç =ÙO_Õq.—— 1895 <å\˜H˜ Ô~O_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ HÍÖÏ#
J"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å #∂`«# q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ KÕ~°∞‰õΩ#flk.
''^ÕjÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ WÑ¨Ê\˜ˆH J=ã¨~åxfl q∞Oz =ÙO@∞<åflÜ«∞——x 1885= ãÖ=`«û~å#
'U*ò PÑ¶π ã‘ìÖò— Ñ¨„uHõ ¿Ñ~˘¯Ok. D s`åº Éèíq+¨º`üÖ’ q^Õj ZQÆ∞=∞`«∞efl ÃÑOK«_»O ^•fi~å
=∞# áêi„âßq∞Hõ =∂Ô~¯\ò#∞ ÃÑOK«∞HÀ"åÅx Wk ã¨∂zOzOk. U*ò PÑ¶π ã‘ìÖò J<Õk L‰õΩ¯
Ñï„â◊=∞Å ~°OQÍxH˜ K≥Ok# Ñ¨„uHõ.
1880 – 1890Å <å\˜H˜ K«=Ú~°∞ ZQÆ∞=∞u ÃÑ^ŒÌ "åºáê~°"≥∞ÿ ‰õÄ~°∞ÛOk. 1891
<å\˜H˜ ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok# ™êìO_»~ü¤ P~ÚÖò HõOÃÑh J"≥∞iHõ<£ K«=Ú~°∞ "≥Ú`«ÎO
ZQÆ∞=∞`«∞Ö’¡ 90 âß`åxfl ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ#flk. JÖÏˆQ „Ñ¨ÑÖK« K«=Ú~°∞ "å}˜*Ïºxfl 70
âß`åxfl Hõey=Ù#flk. D ^Œâ◊HÍ# ÑüÎ `«~åfi`« q^Õj ZQÆ∞=∞`«∞Ö’¡ kfifÜ«∞ ™ê÷<åxfl
K«=Ú~°∞ KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#flk.
... ... ...
ÃãÊ~Ú<£‰Ωõ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õÄºÉÏÖ’ qÑ¨=¡ O „áê~°OÉè"í ∞≥ #ÿ Ñ¨Ê\˜ #∞O_ç JHõ¯_» "å}˜[º
J=HÍâßefl qãÎ̈iOK«∞HÀ"åÅx "åºáê~° "Õ`«ÎÅ∞ Ü≥∂zOK« ™êQÍ~°∞. x*ÏxH˜ JÑ¨Ê\˜ˆH
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 25
‰õÄºÉÏÖ’ J"≥∞iHÍ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ÃÑ\ì̃ =Ù#flk. 1896= ãÖ=`«û~å# J"≥∞iHÍ
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ „QÀ=~ü ÔH¡"£ÖÏO_£ D q=~åefl „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. `À@Å∞, Ô~·ÖËfiÅ∞, QÆ#∞Å∞, W`«~°
"åºáê~° ~°OQÍÖ’¡ =¸_»∞HÀ@¡ #∞O_ç S^Œ∞ HÀ@¡ _®Å~°¡ J"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ P<å\˜ˆH
JHõ¯_» =Ù<åflÜ«∞x „QÀ=~ü q=iOKå~°∞.1889= ãÖ=`«û~å# J"≥∞iHÍ, ‰õÄºÉÏÅ =∞^èŒº#
P~°∞HÀ@¡ 40 ÅHõΔÅ _®Å~°¡ "å}˜[ºO [~°QÍæ, 1893 <å\˜Hõk 10 HÀ@¡ 30 ÅHõΔÅ _®Å~°¡‰õΩ
ÃÑiyOk.
1776 J"≥∞iHõ<£ qÑ¨¡=O =Öˇ ‰õÄºÉ<£ qÑ¨¡"åxH˜ qãÎ̈ $`«"≥∞ÿ# „Ñ¨*ÏhHõÑ¨Ù =∞^ŒÌ`«∞
=Ù#flk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ‰õÄºÉÏ Ñï}Ï=∂efl Ü«Ú.Zãπ. „Ñ¨Éèí∞`«fiO ÖÏÉèíO – PkèÑ¨`«º HÀ}ÏÅ
#∞O_ç =∂„`«"Õ∞ gHΔ̃OzOk. ‰õÄºÉÏ qÑ¨¡= `˘e<åà◊§Ö’ JÑ¨Ê\˜ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ ÔH¡"£ÖÏO_£ QÍh
`«~åfi`« =zÛ# "≥∞H˜<¡Õ QÍh u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞efl JkèHÍiHõOQÍ QÆ∞iÎOK«Ö^Ë ∞Œ . qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å‰õΩ
QÆ∞iÎOÑ¨Ùx¿ãÎ `«# Ãã·<åºxfl ÑÖÑ¨‰õΩO_®<Õ J"≥∞iHÍ JkèHÍiHõOQÍ "åiH˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_ÕO^Œ∞‰õΩ
gÅ∞ U~°Ê_Õk. J~Ú`Õ qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞ ã¨fi`«O„`«OQÍ<Õ q[Ü«∞O ™êkèOz J"≥∞iHÍ#∞ ^Œ∂~°OQÍ
=ÙOK«∞`åˆ~"≥∂##fl ÉèíÜ«∞O Ü«Ú.Zãπ. áêÅ‰õΩÅ‰õΩ#flk.
J"≥∞iHÍ‰õΩ WOHÀ ~°Hõ"≥∞ÿ# Éˇ^Œ∞~°∞‰õÄ_® =Ù#flk. qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∞ q[Ü«∞O ™êkè¿ãÎ
‰õÄºÉÏÖ’ âıfi`« – #Å¡ *Ïu"å~°Å q∞„â◊=∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO U~°Ê_»QÆÅ^Œ#fl PO^Àà◊##∞ ÔH¡"£ÖÏO_£
„Ñ¨Éèí∞`«fiO "≥e|∞zÛOk. ZO^Œ∞HõO>Ë ‰õÄºÉÏÖ’ D Ô~O_»∞ =~åæÅ „Ñ¨[Å∂ rqã¨∞Î<åfl~°∞.
WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë #Å¡"åi PkèÑ¨`«ºO U~°Ê_»QÆÅ^Œ#fl ÉèíÜ«∞O Ü«Ú.Zãπ.‰õΩ =Ù#fl^Œ#fl =∂@.
™ê@~ü_Õ i=Óº Ñ¨„uHõÖ’ (1896) ~åã≤# XHõ "åº™ê# q<£ãì̈<£ K«iÛÖò D PO^Àà◊#<Õ
=ºHõÎÑïKå~°∞. K«iÛÖò `«O„_ç POˆQ¡Ü«Ú_»∞ HÍQÍ, `«e¡ J"≥∞iHõ<£.
™êÊx+π ^Œ∞+¨ÊiáêÅ# Ñ¨~°º=™ê#OQÍ qÑ¨¡=HÍ~°∞Å‰õΩ „Ñ¨[Å =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzO^Œx
K«iÛÖò ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ‰õÄºÉÏ nq ÃãÊ~Ú<£ PkèÑ¨`åº# LO_»@"Õ∞ "Õ∞Åx
PÜ«∞# JaèÅ+≤OKå~°∞. ''qÑ¨=¡ HÍ~°∞Ö’¡ 40 âß`«O h„QÀÖË. q[Ü«∞O ™êkè¿ãÎ gà◊√¡ #∂`«#OQÍ
U~°Ê_»É’ÜÕ∞ „Ñ¨Éèí∞`åfi# ÃÑ^ŒÌ "å\Ï#∞ J_»∞QÆ∞`å~°∞.`«`ü Ñ¶ë`«OQÍ JHõ¯_» =∞~À #Å¡*Ïu
iÑä¡H± U~°Ê_Õ ÉèíÜ«∞O =Ù#flk——.
WHõ¯_» =∞~À iÑä¡H± JO>Ë Jk ÃÇ·Ïu J#fl=∂@. 1803= ãÖ=`«û~å# „á¶ê<£û‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ "≥Å∞¡"≥uÎ# qÑ¨¡"å#O`«~°O #∂`«# „Ñ¨ÑÖKå# #Å¡"åi PkèÑ¨`«ºOÖ’ U~°Ê_ç#
`˘e~å[ºOQÍ ÃÇ·Ïu QÆ}uÔHH˜¯Ok. Ü«Ú.Zãπ. =º=Ç¨~åÅ∞ K«∂¿ã ™êÊx+π =∞O„u J"≥∞iHÍ
q^ÕâßOQÆ =∞O„uH˜ D q^èŒOQÍ ÖËY ~åâß~°∞.
26 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

''D qÑ¨¡"å# #Å¡*Ïu"åˆ~ „Ñ¨^è•# Éèí∂q∞Hõ#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞. =ÚYº<Õ`«ÖË
HÍ^Œ∞ "åi J#∞K«~∞° Ö’¡ 80 âß`«O =∞Ok #Å¡*Ïu"åˆ~ =Ù<åfl~°∞. D nq QÆ#∞Hõ ™êfi`«O„`åºxfl
á⁄Ok`Õ #Å¡"åà◊√¡ q_çáÈ~Ú `«=∞ HÀãÖ „Ñ¨`ÕºHõ iÑä¡H±#∞ U~°Ê~°K«∞‰õΩO\Ï~°∞——.
™êÊx+π – ‰õÄº|<£ J"≥∞iHõ<£ Ü«Ú^ŒúOÃÑ·# Ô~O_»∞ ãÖÑ¨Ù\ÏÅ J^èŒºÜ«∞<åxfl
"≥Å∞=iOz# Ñ¶≤eÑπ á¶È<å~ü "≥∞ÔH<Õ¡ „Ñ¨Éèí∞`«fi "≥·Yix |Ü«∞@ÃÑ\Ïì~°∞. `˘e#∞O_ô ‰õÄ_®
Ü«Ú.Zãπ. ã¨~å¯~ü‰õΩ ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`«ºO á⁄O^•Åx ÖË^Œ∞. D qÑ¨¡=O =Å¡ =∞# "å}˜[º
J=HÍâßÅ∞ ^≥|ƒuO\ÏÜ«∞x ÃãÊ~Ú<£ =º=Ç¨~åÅ∞ K«∂¿ã =∞O„u ã≤ì"å~üì L_£ á¶È~üì`À
J^èŒºHõΔ Éèí=#O ¿Ñ~˘¯Ok. nxfl ^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ì‰õΩx =∞# =ÓºÇ¨xfl H˘#™êyOKåÅx HÀiOk.
U^Œâ◊Ö’ ‰õÄ_® ‰õÄº|#¡‰õΩ ™êfi`«O„`«ºO – <åºÜ«∞O J#fl PÖ’K«<Õ J"≥∞iHÍ‰õΩ ÖË^Œ∞.
‰õÄº|<£ qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∞ ™êÊx+π „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^Àã≤ q[Ü«∂xfl ™êkèOKÕ „Ñ¨=∂^ŒO
=Ù#flO^Œ∞=Å¡<Õ J"≥∞iHÍ `˘O^Œ~°Ñ¨_ç `«# ¿ã#efl kOáêeû =zÛO^Œx "≥∞ÔH<Õ¡ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
q=~°} WK«∞Û‰õΩ#flk. nxfl|\ì̃ D "≥Ú`«ÎO =º=Ç¨~°OÖ’ Ü«Ú.Zãπ. "≥·Yi Uq∞\’ =∞#‰õΩ
ã¨Ê+ì̈=∞=Ù`«∞#fl^Œ#fl =∂@.
1898 Ñ¶„≤ |=i <≥ÅÖ’ Ç¨Ï"å<å F_»~ˆ =Ù =^ŒÌ J"≥∞iHÍ Ü«Ú^Œú <ÒHõ ¿ÑeáÈ~ÚOk.
268 =∞Ok =∞$uK≥Ok# D ãÖÑ¶¨∞@# Uq^èŒOQÍ [iyO^À `≥e¿Ñ P^è•~åefl' Ü«Ú.Zãπ.
|Ü«∞@ÃÑ@ìÖË^Œ∞. J~Ú`Õ nxfl ™ê‰õΩQÍ K«∂Ñ≤ "≥∞ÔH<Õ¡ Ü«Ú^ŒúO kâ◊QÍ áê=ÙÅ∞ Hõkáê~°∞.
''J^èŒº‰õΔΩ_çH˜ Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∂Å<Õ HÀiHõ U=∂„`«=¸ ÖË^Œ∞. âßOu ™ê÷Ñ¨# HÀã¨"Õ∞
PÜ«∞# `«# â◊HÎ̃Ü«Ú‰õΩÎÅhfl LÑ¨Ü≥∂yOKå~°∞. J~Ú`Õ =∂iÛ =∞^èŒºÖ’H˜ =KÕÛãïˆH XHõ
q+¨Ü«∞O ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿáÈ~ÚOk. Ü«Ú^ŒúO ^•fi~å =∂„`«"Õ∞ D ~å[H©Ü«∞ Pi÷Hõ JxtÛ`« Ñïã≤÷u
`˘ÅyáÈ`«∞Ok. JÑ¨C_Õ =∞#O #∂`«# J"≥∞iHõ<£ "å}˜[º ™ê„=∂*Ïºxfl xi‡OK«∞HÀQÆÅ=∞x
J^èŒº‰õΔΩ_çH˜ J~°÷"≥∞ÿáÈ~ÚO^Œ——x "åÅì~ü ÖÏÃÑ¶Éˇ~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
=ãÖ`« ~°∞`«∞=Ù =KÕÛãïˆH Ü«Ú^ŒúO ^•fi~å =∂„`«"Õ∞ ÃãÊ~Ú<£#∞ ‰õÄºÉÏ #∞O_ç
`«iq∞"ÕÜ∞« QÆÅ=∞x J^èºŒ ‰õΩΔ _»∞ "≥∞HÔ <Õ,¡ "å}˜[º"Õ`ÅÎ« ∞ XHõ Jaè„áêÜ«∂xH˜ =KÕÛâß~°∞. ‰õÄºÉÏÖ’
`«=∞ Ãã·xHõ Pi÷Hõ, PkèÑ¨`åºxfl ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨fiÜ«∞OQÍ *’HõºO KÕã¨∞HÀ"åeûO^Õ#x
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO x~°‚Ü«∂xH˜ =zÛOk. D s`åº ‰õÄºÉÏÖ’ Ñïã≤÷`«∞efl qÑ¨¡=HÍ~°∞Å‰õΩ
q_çzÃÑ>ËìÜ«∞‰õÄ_»^Œx J"≥∞iHÍ ÉèÏqOzOk. ''^Œ #∂º =∂Ô~¯\ò Hõ=∞i¬Ü«∞Öò J_»fi~ü>ÿ̌[~ü——
Ñ¨„uHõ `˘Å∞`« Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =ÙO_Õk. J#O`«~°O Wk ¿Ñ¡@∞ Ñ¶≤~å~ÚOzOk.
''=∂#"åo ¿ãfiK«ÛHù ÀãÖ, WOHÍ =ÚYºOQÍ "å}˜[º – áêi„âßq∞Hõ Jaè=$kú HÀã¨"∞≥ ÿ ‰õÄºÉÏÖ’
J"≥∞iHÍ *’HõºO KÕã¨∞HÀ"å——Åx D Ñ¨„uHõ =∂iÛ 10= `Õn# ~åã≤Ok. ''„Ñ¨ÑÖK«OÖ’x
Jxfl „áêO`åÖ’¡#∂ "åºáê~° – áêi„âßq∞Hõ Jaè=$kúH˜ `«Q∞Æ ¿ãfiK«Ûù =ÙO_®e. JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ
„Ñ¨*ÏhHõÑ¨Ù „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ JÑ¨C_Õ Ñï~°HΔ̃OÑ¨|_»`åÜ«∞——x ¿Ñ~˘¯#flk.
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 27
‰õÄºÉÏ#∞ =∞#Ö’ HõÅ∞Ñ¨ÙHÀ=^ŒÌO@∂ JO`«‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO J"≥∞iHõ<£ áê~°¡"≥∞O@∞
'>ˇÅ¡~ü ã¨=~°}— K«\Ïìxfl P"≥∂kOzOk. ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`åºxfl HÍOH˜Δã¨∂Î, J"≥∞iHõ<£
™ê„=∂[º"å^•xfl =ºuˆ~HÕKÕ â◊‰õΩÎÅ∞ D K«\Ïìxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ~Ú. =∞^ŒÌ`«∞ WKåÛ~Ú.
H˘O`« =∞Ok "åºáê~° "Õ`«ÎÅ∞ Ãã·`«O ¿ãfiKåÛù "å}˜*ÏºxH˜ `«Å∞Ñ¨ÙÅ∞ `≥~°zLO>Ë KåÅ∞#x
‰õÄºÉÏÃÑ·# Ãã·xHõK«~°º J=ã¨~°=∞x ÉèÏqOKå~°∞. WÖÏO\˜ "å~°∞ ‰õÄ_® >ˇÅ¡~ü K«\Ïìxfl
ã¨=∞i÷OKå~°∞. 1898 <å\˜H˜ "åºáê~° =~åæÅ ^èÀ~°}˜Ö’ =∂~°∞Ê =zÛOk. J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ
K˘~°= J=ã¨~åxfl "åo¡Ñ¨C_»∞ <˘H˜¯ K≥Ñ¨Ê@O P~°OaèOKå~°∞. >ˇÅ¡~ü ã¨=~°}#∞ qaè#flOQÍ
"åºMÏºxOK«∞ HÀ=Åã≤# ã¨=∞Ü«∞O Pã¨#fl"≥∞ÿ#^Œx '[~°flÖò PÑ¶π HÍ=∞~üû— ¿Ñ~˘¯#flk.
Ü«Ú^ŒúO ^•fi~å „Ñ¨`ÕºHõOQÍ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ á⁄O^•Åx K«∂¿ã =~åæÅ∞ LO\Ï~Ú.
W#∞=Ú Ñï„â◊=∞‰õΩ ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# Ñ≤\òû|~üæ "å}˜[º ãÖÑ¶¨∞O |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ"Õ∞ J`«º=ã¨~°
Hõ~=Î° º=∞O@∂ L`åûÇ¨xfl „Ñ¨H\õ O˜ zOk. Ü«Ú^Œú "å`å=~°}O =Å¡ W#∞=Ú Ñï„â◊=∞ L`«Ê`«∞ÅÎ ∞
ÃÑiQÍÜ«∞x "åºáê~°"Õ`«ÎÅ∞ Ç¨Ïi¬OK«™êQÍ~°∞. WHõ ã¨=∞~°"Õ∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ`Õ "å}˜[ºO
W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ ÃÑ~°QÆQÆÅ^Œx "å}˜[º ãÖÑ¶¨∞O JOK«<å "Õã≤Ok. <åqHÍ ^ŒàÏxH˜ JÑ¨Ê\˜ˆH
Ü«Ú^Àú<å‡^ŒO ÉÏQÍ áêHÕk. "≥∞<ÿ ≥ q^èfiŒ O™ê#O`«~O° <ÒHÍ^ŒàÏxfl H˜ÑΔ }¨ ∞Å∞ – =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞
™ê=∂„y `«k`«~° PÜ«Ú^è•Å∞ `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã HÍO„\ÏHõì~°∞¡ =Ú@ì_çOKå~°∞. "å~°O^Œi „Ñ¨ÉèÏ=O
<åqHÍ^Œà◊ JkèHÍ~°∞ÅÃÑ·# Ñ¨_çOk. Ü«Ú^Œú"Õ∞ [iy`Õ W@∞=O\˜ HÍO„\ÏHõì~°¡‰õΩ
W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ ÖÏÉèÏÖÁ™êÎÜ«∞#fl ãÖQÆu <Õ~°∞QÍ K≥Ñ¨Ê#=ã¨~°O ÖË^Œ∞=∞i!
''ãÖ„QÍ=∞"Õ∞ ãÖÉèíq¿ãÎ ãÖÑ¨#fl =~°æO UÑ¨HõΔO =Ç≤Ïã¨∞ÎO^À J<Õk |Ç≤Ï~°OQÆ
~°Ç¨Ïã¨º"Õ∞——#x ~°ÃãûÖò ¿ã*ò J<Õ ÉÏºOHõ~ü "åºMÏºxOKå~°∞. "å}˜[º"Õ`«ÎÅ`À XHõ ã¨ˆ~fi#∞
x~°fiÇ≤ÏOK«QÍ *Ï<£*ÏHõÉò Pãì̈~ü, qeÜ«∞O ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü, ^ä•=∞ãπ á¶ê~°∂ìÛ<£ ˆ~Ü«∂<£ =O\˜
"åºáê~°ã∞¨ Å÷ O^Œ~∂° Ü«Ú^•ú<flÕ ã¨=∞i÷ã∞¨ <Î åfl~°x `ÕeOk. ÃãÊ~Ú<£`À WOHÍ K«~Û° Å∞ [~°Ñ@ ¨ O
=Å¡ LÑ¨Ü≥∂QÆ"Õ∞g∞ ÖË^Œx *ˇ.Ñ≤. "≥∂~åæ<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ÃÇÏ„h HÍÉ’\ò ÖÏ_£̊ 1898 =∂iÛ
21 = `Õn# "≥∞ÔH<Õ¡‰õΩ XHõ ã¨∞n…"≥∞ÿ# ÖËY ~åâß~°∞. `å#∞ ÉÏºOHõ~°∞¡, „É’Hõ~°∞,¡ "åºáê~°ã¨∞÷Å∞,
Z_ç@~°∞,¡ =∞`åKå~°∞¡ `«k`«~∞° Å`À =∂\Ï¡_®Åx „Ñ¨f XHõ¯~°∞ ‰õÄ_® ‰õÄºÉÏ ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O
HÍ"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°x PÜ«∞# JO^Œ∞Ö’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
Ü«∞∞^ŒúO WOHÍ WÖÏ H˘#™êQÆ∞`«∂ áÈ=@O "å}˜*ÏºxH˜ =∞Ozk HÍ^Œ∞. XˆH
XHõ¯ ÃÑ^ŒÌ Ãã·xHõ K«~°º ^•fi~å ^•xfl =ÚyOK«@O =∞Oz^Œx `å#∞ =∂\Ï¡_ç# "å~°O^Œ~°∞
Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_ç#@∞¡ ÖÏ_£˚ q=iOKå~°∞. ''ÃÑ^ŒÌ HÍ~˘Êˆ~+¨#¡hfl ‰õÄ_» Ü«Ú^ŒúO HÍ"åÅx
HÀ~°∞‰õΩO@∞<åflÜ«∞x—— ¿Ñ~˘¯O@∂ "≥∞ÔH<Õ¡ ã¨ÅÇ¨^•~°∞_˘Hõi #∞O_ç ¿âfi`« ™œ^è•xH˜ >ˇe„QÍO
=zÛOk. ''D JxtÛ`« Ñïã≤÷u `˘ÅyáÈ~Ú#O^Œ∞‰õΩ JÑ¨C_»O^Œ~°∂ Ç¨Ï~°¬O "≥e|∞™êÎ~°∞.——
28 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

D >ˇe„QÍO JOk# Ô~O_»∞ ~ÀAÅ `«~åfi`« Ü«Ú^•úxfl q~°q∞OK«=Åã≤OkQÍ
ÃãÊ~Ú<£‰õΩ "≥∞ÔH<Õ¡ ÃÇÏK«ÛiHõ *Ïs KÕâß~°∞. ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`«ºO QÆ∞iOz D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ
J^èŒº‰õΔΩº_Õq∞ „Ñ¨™êÎ=# KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. nx ÃÑ·# ã¨ÊOkã¨∂Î ÃãÊ~Ú<£ ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OKåÅx
J"≥∞iHÍ ÉèÏqã¨∞Î#fl@∞¡ `Àã¨∞Î#fl^Œx #∂ºÜ«∂~ü¯ Ö’QÆÅ ‰õÄºÉÏ qÑ¨¡=HÍ~°∞Å „Ñüxkè
"åºMÏºxOKå~°∞.
''=ÚO^Œ∞QÍ ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`åºxfl QÆ∞iÎOK«‰õΩO_® `å#∞ Ãã·xHõOQÍ *’HõºO
KÕã¨∞HÀ"åÅx J"≥∞iHÍ ÉèÏqã¨∞Î#flk. JÖÏ QÆ#∞Hõ KÕ¿ãÎ ‰õÄºÉÏ qÑ¨¡= HÍ~°∞ÅÃÑ·# J"≥∞iHÍ
Ü«Ú^•úxH˜ ky#@∞¡QÍ `å#∞ ÉèÏqOKåeû =ã¨∞ÎO^Œ——x PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
U„Ñ≤Öò 11= `Õn# "≥∞ÔH<≥¡ J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ#∞ Ü«Ú^•úxH˜ J#∞=∞u HÀ~å~°∞.
D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`«ºO q+¨Ü«∂xfl QÍh, qÑ¨¡=HÍ~°∞efl QÆ∞iÎã¨∞Î#fl@∞¡ HÍh
PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯#ÖË^Œ∞. `˘q∞‡k ~ÀAÅ J#O`«~°O ‰õÄºÉÏÃÑ·# Ãã·xHõ *’HÍºxH˜ J^èŒº‰õΔΩxH˜
J#∞=∞uxã¨∂Î HÍO„ÔQãπ ãÖÜ«ÚHõÎ f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. Ü«Ú.Zãπ. Ããx· ‰õΩÅ∞ ‰õÄºÉÏ#∞
KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. >ˇÅ~¡ ü ã¨=~°} ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`åºxH˜ Ç¨g∞ Wã¨∞OÎ ^Œx ÉèÏqOz# qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å∞
"åiH˜ ™êfiQÆ`«O ÑëHÍ~°∞.
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ ‰õÄºÉÏ‰õΩ Ü«Ú.Zãπ. `«# Ãã·<åºxfl
ÑÖÑ≤OzO^Œx ™êÊx+π–J"≥∞iHõ<£ Ü«Ú^ŒOú ÃÑ#· ~åã≤# Ñ¨Å∞=Ù~°∞ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ Jaè=i‚OKå~°∞.
x["Õ∞ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç Hõey# H˘xfl "å~åÎÑ¨„uHõÅ∞ ã¨=∞~åxfl HÍOH˜Δã¨∂Î Jq∞`å"Õâßxfl
„Ñ¨îŒ ≈OKå~Ú. JÖÏˆQ J<ÕHõ =∞Ok J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[Å∞ >ˇÅ~¡ ü ã¨=~°}#∞ ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`åºxH˜
Ç¨g∞QÍ ÑïQÆ}ÕKå~°∞. Ñ¨„uHõÅ∞, H˘xfl =~åæÅ „Ñ¨[Å Jaè=∞`åxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ
"≥∞ÔH<≥¡ Ü«Ú^•úxH˜ kQÍ~°O\Ï~å? (P ~ÀAÖ’¡ „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~°} ã¨ˆ~fiÅ∞ ÖË=Ù) "å}˜[º
=~åæÅ XuÎ_ç WO^Œ∞Ö’ ÖË^ŒO\Ï~å? ‰õÄºÉÏ Ü«Ú^ŒúO `«~åfi`« H˘xfl ãÖ=`«û~åÅ∞ QÆ_»z#
J#O`«~°O "å}˜[ºâßYÖ’x q^Õj "å}˜[º qÉèÏQÆ JkèÑü D q^èŒOQÍ ~åâß~°∞:
''"≥ã≤ìO_ôãπ, ^ŒHΔ̃} J"≥∞iHÍ ^ÕâßÅ`À =∞#‰õΩ QÆÅ Pi÷Hõ ãÖ|O^è•ÖË ‰õÄºÉÏÖ’x
™êÊx+π áêÅ‰õΩÅÃÑ#· J"≥∞iHÍ Ü«Ú^•úxH˜ kQÆ\ÏxH˜ „Ñ¨^•è # HÍ~°}O. ^ÕjÜ«∞ qx=∞Ü«∂xH˜
q∞Oz Z<Àfl Ô~@∞¡ JkèHõOQÍ =∞# áêi„âßq∞Hõ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ LO@∞<åfl~Ú. JO^Œ∞=Å¡ =∞#
ã¨~∞° ‰õΩÅ∞ J=Ú‡‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ q^Õj =∂Ô~¯@∞¡ J=ã¨~O° . q^Õj =∂Ô~¯@¡ HÀã¨"∞Õ =∞# „Ñ¨É∞íè `«fiO
qãÎ̈~°} "å^•xfl J#∞ãïã¨∞Î#flk.——
1895= ãÖ=`«û~å# ÃãÊ~Ú<£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜
#∞O_ô ‰õÄºÉÏ qÑ¨¡=HÍ~°∞Å Ñ¨@¡ J"≥∞iHõ<£ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å‰õΩ ™ê#∞Éèí∂u L#flk. 1897#
Ç¨Ï"å~Úx qb#O KÕã∞¨ HÀ"åÅ#fl "≥∞HÔ <≥¡ „Ñüáê^Œ##∞ J"≥∞iHÍ HÍi‡Hõ ã¨=∂Yº (Z.ZÑ¶.π ZÖò)
`«k`«~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ =ºuˆ~HÕKå~Ú. 1897 Z.ZÑ¶.π ZÖò.=∞Ç¨ã¨Éíè ‰õÄºÉÏ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å‰õΩ
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 29
=∞^ŒÌ`«∞ „Ñ¨Hõ\ ˜ã¨∂Î<Õ JHõ¯_» J"≥∞iHÍ *’HÍºxfl =ºuˆ~H˜ã¨∂Î XHõ f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk.
''‰õÄºÉÏ L^Œº=∞O Ñ¨@¡ =∂‰õΩ J"åº["≥∞#ÿ ™ê#∞Éè∂í u L#fl^Œ——x J"≥∞iHõ<£ HÍi‡Hõ ã¨=∂Yº‰õΩ
K≥Ok# ™ê=¸ºÖò QÀOÑ¨~ûü XHõ q∞„`«∞_çH˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. J~Ú`Õ Ü«Ú^Àú<å‡^Œ∞Å‰õΩ
`å=Ú =∞^ŒÌ`«∞ Ñ¨ÅHõ@O ÖË^Œx PÜ«∞# ã¨Ê+ì̈O KÕâß~°∞.
Ñ¶„≤ |=i <≥ÅÖ’ "≥∞<ÿ ≥ =^ŒÌ [iy# ¿ÑÅ∞_»∞ J#O`«~O° Ñ¨„uHõÅ∞ Ü«Ú^•úxfl ~Ô K«ÛQ˘_»∂Î
~åâß~Ú. JO`«~å˚fÜ«∞ Ü«∞O„`« HÍi‡‰õΩÅ ("≥∞+≤xãπì û) ãÖÑ¶¨∞O Ñ¨„uHõ D ãÖÑ¶¨∞@##∞
f„="≥∞ÿ#kQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂<Õ áêi„âßq∞Hõ „Ñ¨=∂^•Ö’¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ =∞$u K≥Ok#Ñ¨C_»∞ ^Õâß#
D q^èŒ"≥∞ÿ# ã¨ÊO^Œ#Å∞ ~åHõáÈ=\Ïxfl „Ñ¨™êÎqOzOk. 1897 ÃãÃÑìO|~°∞ 10 = `Õn#
ÖÏ\˜Ü∞« ~üÖ’ [iy# HÍi‡‰õΩÅ LK«HÀ`«#∞ Ñ¨„uHõ L^ŒÇÏ¨ iOzOk. L^Œºq∞ã¨∞#Î fl ÃÑxûÖËfixÜ«∂
ÉÁQÆ∞æQÆx HÍi‡‰õΩÅÃÑ·# „Ñ¨Éèí∞`«fiO [iÑ≤# HÍÅ∞ÊÖ’¡ P~ÀA# 19 =∞Ok Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏ™ê~°∞.
"åã¨Î"åxH˜ ã¨"≥∞‡#∞ ÉèíQÆflO KÕ¿ãO^Œ∞ÔH· áêÅ‰õΩÅ∞ P„ã≤ìÜ«∞#∞¡, Ç¨ÏOˆQiÜ«∞#∞¡, W\ÏeÜ«∞#∞¡,
[~°‡<£ HÍi‡‰õΩefl ~°OQÆOÖ’xH˜ kOÑ≤Ok. g~°O^Œ~°∂ ‰õÄ_® PO^Àà◊# HÍ~°∞Å`À HõÅã≤
ãÖÑ¶¨∞\˜`«"≥∞ÿ áÈ~°∞ÉÏ@ Ñ¨\Ïì~°∞. D HÍi‡‰õΩÅÃÑ·# P k#O [iy# HÍÅ∞ÊÖ’¡19 =∞Ok
K«xáÈÜ«∂~°∞. Z‰õΩ¯= =∞Okx "≥#∞Hõ"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç `«∞áêH˜`À HÍÖÏÛ~°∞. D ãÖÑ¶¨∞@# Ñ¨@¡
Ñ¨„uHõÅ∞ ÃÑ^ŒÌQÍ x~°ã¨# „Ñ¨Hõ\ ÕK«ÖË^Œ∞.
áêi„âßq∞Hõ ~°OQÍ# k#k#O HÍi‡‰õΩÅ∞ |Å=Ù`«∞<åfl~°∞. D q^èŒOQÍ U\Ï
"ÕÖÏk =∞Ok „â◊=∞r=ÙÅ∞ ˆH=ÅO H˘kÌ =∞Ok J`åºâ◊‰õΩ `«=∞ rq`åxfl P`«‡`åºQÆO
QÍqã¨∞Î<åfl~°∞. D q^èŒOQÍ „âßq∞‰õΩÅ∞ `«=∞ ~°HõÎO`À ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxH˜ ~°HõÎ`«~°Ê}O
QÍqã¨∞Î<åfl~°∞. q∞Å∞¡Å∞, QÆ#∞Å∞, HÍ~åö<åÖ’¡ ~ÀE – <≥Å<≥ÖÏ – „ÑüU\Ï WÖÏ "ÕÖÏk
=∞Ok |Å~ÚáÈ`«∞<åfl~°∞. gi =∞~°}ÏÅÃÑ#· ZÑ¨C_»∂ ‰õÄ_® qã¨$`« [<åO^Àà◊#Å∞ U<å_»∂
=ºHõÎO HÍÖË^Œ∞.——
Hõ<≥flHì̃Hõ\ò Z.ZÑ¶π.ZÖò. JkèHÍ~° Ñ¨„uHõ '^Œ „HÍÑ¶πì=∞<£— ‰õÄ_® "≥∞ÿ<≥ F_» =Ú#Hõ
L^ŒO`«OÃÑ· ¿Ñ„>Ëy# L<å‡^ŒO QÆ∞iOz D q^èŒOQÍ ÃÇÏK«ÛiOzOk.
''J"≥∞iHÍ#∞ <åqHÍ–Ãã·xHõ „Ñ¨|Åâ◊HÎ̃QÍ „Ñ¨^Œi≈OKÕO^Œ∞‰õΩ #Hõ¯l`«∞ÎÅ`À ‰õÄ_ç#
ÃÑ^ŒÌ =ÓºÇ¨xfl ~°zOKå~°∞. WO^Œ∞‰õΩ ã¨∂„`«^•è ~°∞Å∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ÖË. J~Ú`Õ Hõhã¨ "Õ`<« åxfl
HÀ~°∞`«∂ HÍi‡‰õΩÅ∞ PO^Àà◊#‰õΩ ky`Õ =∂„`«O "åà◊§#∞ gkè‰õΩHõ¯ÖÏ¡ "Õ\Ï_ç K«OÑ¨Ù`å~°∞.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~°æÑ¨Ù KÕ+ì̈Å∞ D q^èŒOQÍ LO\ÏÜ«∞#fl =∂@!——
Ü«Ú<≥·>ˇ_£ "≥∞ÿ<£ =~°¯~üû =O\˜ H˘xfl HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å∞ =∂„`«O "≥∞ÿ<≥ L^ŒO`«O
`«~åfi`« J"≥∞iHÍ *’HÍºxfl HÀ~å~Ú. J~Ú`Õ JkèHõâß`«O Ü«¸xÜ«∞#∞¡ Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~Hõ
"≥·Yix fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. J"≥∞iHõ<£ ÖÏOQ∑á¶È~ü"≥∞<£û Ü«¸xÜ«∞<£ HÀâßkèHÍi É’Åì<£ Ç¨Öò
âßOux HÀ~°∞`«∂ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ q[˝Ñ≤Î KÕâß~°∞.
30 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
''ãÖ„QÍ=∞"Õ∞ [iy`Õ =∞#"Õ∞ â◊"åÅ∞QÍ =∂~°`åO, JkèHõ Ñ¨#∞flefl Hõ_®ÎO. Ü«Ú^ŒOú
`åÅ∂‰õΩ H©iÎx =∂„`«O W`«~°∞Å∞ H˘>Ëì™êÎ~°∞. D "å`å=~°}O #∞O_ç ÃãÊ‰õΩºÖË@~°∞¡ ÖÏÉèÏÅ∞
QÆ_ç™êÎ~°∞. zÅ∞¡Å∞#fl Ñ¨_»=Å∞, K«=HõÉÏ~°∞ =„™êÎÅ∞ – "Õ∞*’à◊√¡ `«k`«~åefl `«Ü«∂~°∞ KÕ¿ã
H˘O^Œ~∞° JkèHõ ^è~Œ Å° ‰õΩ q„Hõ~ÚOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. =∞#ÖÏO\˜ ™ê^è•~°} „Ñ¨*ÏhHõO D ÉèÏ~åxfl
"≥∂Ü«∞=Åã≤ LO@∞Ok. `«# `«¿ÑÊg∞ÖËx ™êÊx+π HÍi‡Hõ ™È^Œ~°∞efl =∞#O ^ÕfiëêxH˜
QÆ∞iKÕ™êÎO. J~Ú`Õ "åãÎ̈"åxH˜ áêÑÖ "åà◊¡ `«Ñ≤Ê^•ÖËg∞ LO_»=Ù.——
™È+ëã¨∞ìÅ∞ Ü«Ú^•úxfl =ºuˆ~HÕKå~°∞. Ü«¸^Œ∞Å k#Ñ¨„uHõ 'á¶ê~°fi~ü¤—#∞ =∂„`«"Õ∞
WO^Œ∞‰õΩ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙQÍ K≥ÑÊ¨ =K«∞Û. HÍi‡‰õΩefl "åi x["≥∞#ÿ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ #∞O_ç Ñ¨H¯õ ^•i
Ñ¨\ ˜ìOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ‰õÄºÉÏ ¿ãfiK«Ûù JOâßxfl XHõ ™ê‰õΩQÍ K«∂Ñ≤ ã¨=∞~À`åûÇ¨xfl
„Ñ¨^Œi≈ã¨∞Î<åfl#x ™È+ëãπì ÖË|~ü áêsì Ñ¨„uHõ '^Œ Ñ‘Ñ¨ÙÖò— ¿Ñ~˘¯#flk. „Ñ¨[Å∞ `«=∞^≥·#Ok#
ã¨=∞ã¨ºÅ QÆ∞iOz PO^Àà◊#Å∞ KÕÑ@ ¨ ‰ì Ωõ O_® áêÅ‰õΩÅ∞ "Õ¿ã Z`«∞QÎ _Æ » W^Œx =∞~À ™ê=∞º"å^Œ
Ñ¨„uHõ '^Œ JÑ‘ÊÖò Ñ¶¨~ü s[<£— "åºMÏºxOzOk. ''H˘kÌ =∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ô~K«ÛQ˘@ìQÍ D
^ÕâßxH˜ K≥Ok# ¿Ñ^Œ HÍi‡‰õΩÅ∞ ÃãÊ~Ú<£ c^Œ „âßq∞‰õΩefl K«O¿ÑO^Œ∞‰õΩ ÖË^• QÍÜ«∞Ñ¨~ˆ ÛO^Œ∞‰õΩ
"≥àÏ§eû ~å=@O Ñ¶¨∞’~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞=∞x 'âß<£ „á¶êxû™È¯ "å~Úãπ PÑ¶π ÖË|~ü— Ñ¨„uHõÖ’ XHõ
™È+ëã¨∞ì ~°K«~Ú`« Jaè=i‚OKå~°∞.
J~Ú`Õ Ü«Ú^•úxfl „Ñ¨Hõ\ Õz# `«~åfi`« ''J`«ºkèHõâß`«O HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å∞ WO^Œ∞‰õΩ
`«=∞ =∞^ŒÌ`«∞#∞ „Ñ¨Hõ\ ÕKåÜ«∞x—— á¶È#~ü q=iOKå~°∞. ''Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞@O ãÔ̈~·# – Ñ¶¨∞#"≥∞ÿ#
K«~°º——x âß=¸ºÖò QÀOÑ¨~üû „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. ''2 ÅHõΔÅ 50 "ÕÅ =∞Ok HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞
Ãã·#ºOÖ’ KÕ̂~O^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞H˘KåÛ~°x—— PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Ü«Ú^ŒúO =Å¡<Õ ÉÁQÆ∞æ‰õΩ JkèHõ
^èŒ~° Ñ¨Å∞‰õΩ`«∞#fl^Œx Ü«Ú<≥·>ˇ_£ "≥∞ÿ<£ =~°¯~üû `≥eÑ≤Ok. QÆ`« H˘kÌ ãÖ=`«û~åÖ’¡ ÉÁQÆ∞æ,
W#∞=Ú "åºáê~åÅ Ñïã≤÷u U<å_»∂ WÑ¨C_»O`« P~ÀQÆºHõ~°OQÍ LO_ç LO_»ÖË^Œx D
ãÖÑ¶¨∞O ãÖ`Àëêxfl „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. ã¨=∞~°O =Å¡ Z‰õΩ¯= =∞OkH˜ H˘`«ÎQÍ L^ÀºQÍÅ∞
ÅaèOKå~Ú. "åi r`åÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. ''„Ñ¨[Å ~ÀA"åi r=# J=ã¨~åÅ‰õΩ Y~°∞Û ÃÑiyOk.
P^•Ü«∞Ñ¨Ù Ñ¨#∞fl ÖË#O^Œ∞#, Ü«Ú^Œú HÍ~°}OQÍ ÃÑiy# JkèHõ ^èŒ~°Å ÉèÏ~°O ¿Ñ^ŒÅÃÑ·<Õ
Z‰õΩ¯=QÍ Ñ¨_çOk. ÑÖK«^•~°, "≥ÚÖÏã≤ãπ, á⁄QÍ‰õΩ `«k`«~° =ã¨∞Î=ÙÅÃÑ·# „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ü«Ú^ŒúO
¿Ñi@ Ñ¨#∞flefl ÃÑOzO^Œ——x á¶È#~ü "åáÈÜ«∂~°∞.
QÀOÑ¨~üû |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ Ü«Ú^•úxfl ã¨=∞i÷OKå~°∞. J~Ú`Õ JO`«~°OyHõOQÍ
=∂\Ï¡_»∞`«∂ nx=Å¡ HÍi‡‰õ H˘#∞QÀÅ∞ â◊HÎ̃ 20 âß`«O `«yæO^Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 1898 "Õ∞_Õ
<å_»∞ ™È+ëã¨∞ì ÖË|~ü áêsì #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~å# Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ „Ñ¨^~Œ ≈° # KÕÜ∂« Åx `«ÅÃÑ\Õì k.
J~Ú`Õ JkèHÍ~°∞Å∞ nxH˜ J#∞=∞uOK«ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ Ü«¸^Œ∞ HÍi‡‰õΩÅ#∞ Ü«Ú^•úxH˜
=∞^ŒÌ`«∞ `≥Å∞Ñ¨=∞x HÀ~°∞`«∂ á¶ê~°fi~ü¤ Ñ¨„uHõ "Õ∞ k<À`«û= ~åºbx x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨~å¯~°∞
ã¨ˆ~##flk.
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 31
''Ü«Ú^•úxH˜ JÜÕ∞º =ºÜ«∂xfl ¿Ñ^Œ „Ñ¨*ÏhHõO Éèií ã¨∞#Î flk. ãÖÑ¨#∞flÖË"∂≥ ãÖ„QÍ=∞O
=Å¡ ÖÏÉèÏÅ∞ ^ŒO_»∞‰õΩO@∞<åfl——~°x, zHÍQÀ ÖË|~ü =~°Öò¤ Ñ¨„uHõ "åºMÏºxOzOk. „Ñü™ês
^èŒ#=O`«∞eÖÏˆQ ÅaÌá⁄O^Œ∞`«∞O\Ï~°x D Ñ¨„uHõ ¿Ñ~˘¯Ok.
"≥„ã¨ì<£ ÖË|~ü Ü«¸xÜ«∞<£ ™êÖòìÖËH± ã≤\ ©#O^Œ∞ 1898 "Õ∞ 10= `Õn#
Pq~°ƒùqOzOk. Z.ZÑ¶π.ZÖò. xÑ¨Ù}`« ÖËx HÍi‡‰õΩefl qã¨‡iã¨∞Î#flO^Œ∞=Å¡ Wk U~åÊ>ÿ̌Ok.
=$uÎ, *Ïu, =~°æO, =∞`åÅ‰õΩ Jf`«OQÍ „âßq∞‰õΩÅO^Œsfl ãÖÑ¶¨∞\˜`«O KÕÜ«∞@"Õ∞ `«=∞
ÅHõΔ º=∞x "≥„ãì̈<£ ÖË|~ü Ü«¸xÜ«∞<£ „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. ''HÍi‡‰õΩÅ „â◊=∞#∞ ^ÀÑ≤_ô QÍqã¨∞Î#fl
HÍ~˘Êˆ~+¨#∞¡, „@ã¨∞ìÅ‰õΩ K«=∞~°w`åxfl áê_»@"Õ∞ `«=∞ ãÖHõÅÊ——=∞x "åQÍÌ#O KÕã≤Ok.
''PHõe`À JÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl ‰õÄºÉÏ "åã¨∞Å‰õΩ LÑ¨â◊=∞#O HõeÊOKÕO^Œ∞ˆH Ü«Ú^•úxH˜ ky#@∞¡
áêÅ‰õΩÅ∞ `˘Å∞`« #=∞‡|eHÍ~°∞. J~Ú`Õ Ç¨Ï"å~Úx HõÅ∞Ñ¨ÙHÀ=@O ^•fi~å „Ñ¨Éèí∞`«fi
^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•Ç¨ÏO |@ì|Ü«∞Öˇ·O^Œ——x ãÖÑ¶¨∞O Ñ¨„uHõ ¿Ñ~˘¯#flk.
Z<£Ãã·HÀ¡¿Ñ_çÜ«∂ PÑ¶π J"≥∞iHõ<£ Ç≤Ïãì̈sÖ’ iKå~ü¤ "≥∂iãπ WzÛ# D q=~åefl
K«∂_»O_ç:
''™êÊx+π – J"≥∞iHõ<£ Ü«Ú^•ú# "≥Ú`«ÎO Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ 74 "ÕÅ =∞Ok áêÅ∞
ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ "≥Ú`«ÎO 5462 =∞Ok =∞~°}ÕKå~°∞. WO^Œ∞Ö’ Ü«Ú^ŒúO
=Å¡ =∞$`«∞Å∞ 379 =∞Ok =∂„`«"Õ∞ HÍQÍ q∞ye# "å~°∞ "åº^èŒ∞Å∞, W`«~° HÍ~°}ÏÅ =Å¡
Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏ™ê~°∞.
"åÅì~ü q∞Å¡~ü ~åã≤# '^Œ =∂~°¬Öò ã≤Êi\ò— „QÆO^ä•# ‰õÄ_» W"Õ QÆ}ÏOHÍÅ∞ WKåÛ~°∞.
J~Ú`Õ Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ ÑÖÑ≤}© J~Ú# q+¨`«∞Åº =∂OãÖ QÆ∞iOz "å\˜Ö’¡ „Ñ¨™êÎqOK«ÖË^Œ∞.
zHÍQÀ‰õΩ K≥Ok# P~À‡~ü JO_£ HõOÃÑh 1898 "Õ∞ <≥ÅÖ’ Ãã·<åºxH˜ J~Ú^Œ∞ ÅHõΔÅ áœ#¡
Q˘_»∞¤ =∂O™êxfl q„Hõ~ÚOzOk. "åãÎ̈"åxH˜ e=~üÑ¨ÓÖò‰õΩ U_®k „H˜`«O ÑÖÑ¨QÍ JHõ¯_ç
#∞O_ç uiy =zÛ# xÅfi ã¨~°∞H˜k. D =∂OãÖ #=¸<åefl ãÖ|Okè`« âßY „Ñ¨Éèí∞`«fi
W<£ûÃÑHõì~ü `«xv KÕÜ«∞QÍ 751 ‰õΩo¡# ã¨~°‰õΩ #=¸<åefl Hõ#∞Q˘<åfl~°∞. `˘e 60 ÃÑ>ì̌efl
`≥~°=QÍ g\˜Ö’¡ 14 _»ÉÏƒÅ∞ Ñÿe L#fl@∞¡ `ÕeOk. ÃãÊ~Ú<£ ãÖ„QÍ=∂# Ü«Ú^ŒúâßY
=º=Ç¨~° ã¨~o° x Ñïâ’kèOz# Hõq∞+¨<£ 1900 ãÖ=`«û~°OÖ’ Ãã<≥\ò‰Ωõ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÖ’
D q=~åÅ∞<åfl~Ú. D q^èŒ"≥∞ÿ# Ñïã≤÷`«∞Å∞#flO^Œ∞ =Å¡<Õ "ÕÖÏk =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞ HõÅ∞+≤`«
PÇ¨~åxfl ux f„= J<å~ÀQÍºxH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. Ü«Ú^ŒúQÍÜ«∂Å =Å¡ HÍ‰õΩO_® J~Ú^Œ∞
"ÕÅ =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ Ãã·x‰õΩÅ∞ =∞~°}Õz# q+¨Ü«∂xfl ÃÑ·# K≥Ñ¨C‰õΩ<åflO. giÖ’ qëêÇ¨~°O
HÍ~°}OQÍ =∞$`«∞ÖˇO`« =∞O^À q=iOKÕ QÆ}ÏOHÍÅ∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË=Ù.
32 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

™êÊx+π Ãã·x‰õΩefl J"≥∞iHõ#∞¡ =¸_»∞ <≥ÅÖ’¡ F_çOKå~°∞. J"≥∞iHõ<£ q^ÕâßOQÆ
âßY =∞O„u *Ï<£ ¿ÇÏ nxfl 'ã¨fiÅÊHÍÖÏ# ÅaèOz# J^Œ∞ƒù`«— q[Ü«∞OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. U
Ü«Ú^ŒúOÖ’<≥·<å ÖÁOyáÈ~Ú# "å~°∞ – q*Ë`«Å =∞^èŒº# XÑ¨ÊO^Œ Ñ¨„`«OÃÑ·# ãÖ`«HÍÅ∞
[~°∞QÆ∞`å~Ú. J~Ú`Õ ÃãÊ~Ú<£ Ãã·xHÍkèHÍ~°∞ÅˆH WO^Œ∞Ö’ áê„`« HõeÊOKå~°∞. ‰õÄºÉÏ
qÑ¨=¡ HÍ~°∞Öˇ=fiiH© WO^Œ∞Ö’ „Ñ¨"∞Õ Ü«∞O HõeÊOK«Ö^Ë ∞Œ . Jã¨Å∞ ‰õÄº|<£ qÑ¨=¡ HÍ~°∞Å<Õ "åÔ~=fi~°∂
ÖË<ÖÕ #Ë #fl@∞¡ J"≥∞iHõ<£ Ããx· HÍkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨=iÎOKå~°∞. ™êÜ«Ú^èŒ qÑ¨=¡ HÍ~°∞Öˇ=fi~°∂ ~å[^è•x
™êO\˜Ü«∂QÀÖ’xH˜ „Ñ¨"ÕtOK«~å^Œx [#~°Öò qeÜ«∞O ëêÑ¶¨~ü, ‰õÄº|<£ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <Õ`«
[#~°Öò HÍeH±û\’ QÍi¬Ü«∂`À ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
™êO\˜Ü«∂QÀ =ÚxûÑ¨Öò PÑ¶‘ã¨∞Å‰õΩ ÉÏ^èŒ∞ºÅ∞QÍ áê`« ™êÊx+π áœ~° JkèHÍ~°∞ÖË
=º=Ç¨Ïi™êÎ~°x PÜ«∞# `≥eáê~°∞. ‰õÄº|<£Å‰õΩ D ["å|∞^•s JÑ¨ÊyOKå~°#fl =∂@.
Ü«Ú^•ú# ‰õÄº|<£ qÑ¨¡=HÍ~°∞Å áê„`«#∞ J"≥∞iHõ<£ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ^•^•Ñ¨ÙQÍ
qã¨‡iOKå~°∞. Ñ¶≤eÑ¶π á¶È#~ü `«# K«i„`« „QÆO^ä•# `˘e™êiQÍ QÍi¬Ü«∂ x~°ã¨# ÖËY#∞
„Ñ¨K«∞iOKå~°∞. ''Ü«Ú^•úxfl q~°q∞Oz âßOu <≥ÅH˘ÅÊ@O, ™êÊxÜ«∂~°∞¤Å ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞
`«k`«~° UXHõ¯ q+¨Ü«∞OÃÑ·# [iy# K«~°Û‰õΩ ãÖ|OkèOz# ã¨=∂Kå~åxfl <å‰õΩ
`≥eÜ«∞*ËÜ«∞ÖË^Œ∞.
WHõ JkèHÍ~°∞Å xÜ«∂=∞HÍÅ ^ŒQÆæ~°H˘KÕÛãïˆH gÔ~=fiih ‰õÄºÉÏ „Ñ¨[Å∞
Z#∞flHÀÖË^Œ∞. ‰õÄºÉÏ ~å}˜ ZOÑ≤Hõ KÕã≤# áê`« "åˆ~ =∞m§ Ñ‘~îåÅ#ÅOHõiOKå~°——x PÜ«∞#
~åâß~°∞. ÃãÊ~Ú<£ "åã¨∞Å ÃÑ·# „Ñ¨fHÍ~åÅ∞–Ç¨Ï`åºHÍO_»Å∞ [~°∞QÆ∞`åÜ«∞x ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç <å
Ãã·<åºxfl ™êO\˜Ü«∂QÀ ~åhÜ«∞‰õΩO_® x¿+^èŒO qkèOz#@∞¡ K≥Ñ¨ÙÎ<åfl~°∞. WÖÏO\˜ ÉèÏ=##∞
=ºHõÑÎ ~¨ z° #O^Œ∞‰õΩ <Õ#∞ <å =ºuˆ~Hõ`#« ∞ „Ñ¨H\õ ã˜ ∞¨ <Î åfl#∞. "Õ∞=Ú Ü«Ú^Œú xÜ«∞=∂efl qã¨‡iOz
„Ñ¨=iÎOKÕ J<åQÆi‰õΩÅO HÍ=Ú. zOÑ≤i ^Œ∞ã¨∞ÎÅ`À, JÅã≤ ™⁄Åã≤# Ãã·#ºO =∂k.
=∞Ç¨ÏŸ#fl`«"≥∞ÿ# J"≥∞iHõ<£ ™êfi`«O„`«º áÈ~å@ HÍÖÏ# JÑ¨Ê\˜ q∂ =∞Ç¨=∞Ç¨ïÅ Ãã·#ºO
=Öˇ<Õ <Õ_»∞ =∂k ‰õÄ_® c^Œ, |Hõ¯zH˜¯# Ãã·#º"Õ∞. JO^Œ∞=Å¡ "Õ∞"Õ∞q∂ P@q‰õΩÖÏ¡
„Ñ¨=iÎOKÕ "å~°"Õ∞ HÍ^Œ#fl q+¨Ü«∂xfl g∞~°∞ QÆ∞iÎOKåe.——
‰õÄºÉÏ‰õΩ J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO`À áê@∞QÍ Ü«Ú.Zãπ. ÃÑ@∞ì|_ç ‰õÄ_® =zÛO^Œx
á¶È#~ü „"åâß~°∞. ''‰õÄºÉÏ #O^Œ∞ ™êÊx+π Ñ¨`åHõO J=#`«O HÍHõ=Ú#∞¿Ñ J"≥∞iHõ<£
"å}˜[º =~åæÅ∞ `«=∞ PkèÑ¨`åºxfl JHõ¯_» „Ñ¨^Œi≈OK«@O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~Ú. "ÕÖÏk =∞Ok
"åºáê~°∞Å∞, iÜ«∞Öò Z¿ãì\ò U*ˇO@∞¡, ™êìH± =∂Ô~¯\ò ÃãÊ‰õΩºÖË@~°∞¡, q∞=∞‡efl ãÖÑ¨#∞flefl
QÍqã¨∞Î<åfl=∞O@∂ ~°Hõ~°HÍÅ Ñ¨^äŒHÍefl KÕÑ¨\ ì̃# "åà◊√§ ‰õÄºÉÏ#∞ =ÚOK≥`åÎ~°∞. Ç¨Ï"å<å
Ô~·ÖËfi ¿ãì+¨<À¡ qq^èŒ =Ù`«Ê`«∞Îefl J=Ú‡‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÀã¨"≥∞ÿ U_»∞ |$O^•Å∞ áÈ\© Ñ¨_®¤~Ú.
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 33
z=iH˜ #∂ºÜ«∂~ü¯ "åÖò „ã‘ì\ò‰õΩ „áêux^èŒºO =Ç≤ÏOKÕ ÃÑiû=Öò á¶ê~°¯Ç¨Ï~ü D Ç¨Ï‰õΩ¯efl
ÔQÅ∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. D q^èŒOQÍ J"≥∞iHõ<£ Ãã·xHõ ^Œ∞~å„Hõ=∞}`À áê@∞QÍ UHõHÍÖÏ<Õfl "å}˜[º
P„Hõ=∞}‰õÄ_® „áê~°OÉèí"≥∞ÿO^Œ#fl =∂@——.
''‰õÄºÉÏ#∞O_ç ÃãÊ~Ú<£ `«Ñ¨CHÀQÍ<Õ J"≥∞iHõ<£ HõÖÑ¨ Ñï„â◊=∞ D nqÖ’H˜
J_»∞QÆ∞ÃÑ\ÏìÅ——x 'ÅO|~ü"∞≥ <£û i=Óº— Ñ¨„uHõ Ü«Ú^ŒOú [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ<Õ ~åã≤Ok. ‰õÄºÉÏÖ’
HÀ\˜ ZHõ~åÅ qã¨~Î }° `À ‰õÄ_ç# J@g„áêO`«O L#flk. D HõÅÑ¨#O`å J"≥∞iHÍ‰õΩ `≥K∞« Û‰õΩx
„|Ç¨‡O_»"≥∞ÿ# ÖÏÉèÏefl QÆ_çOK«=K«∞Û——.
Ô~·ÖËfiÅ∞, QÆ#∞Å∞, ÑÖK«^•~° "å}˜[ºO =O\˜ "å\˜#xflO\˜h ãÖ„QÍ=∞O
=ÚyÜ«∞QÍ<Õ J"≥∞iHõ<£ "åºáê~°∞Å∞ XHõ¯\ÁHõ¯\˜QÍ Hõ|oOK«™êQÍ~°∞. H˘kÌ ãÖ=`«û~åÖ’¡<Õ
‰õÄºÉÏÖ’ 30 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ J"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_ç =zÛ Ñ¨_Oç k. ‰õÄºÉÏ K«HÔ ¯~° ~°OQÆOÖ’xH˜
Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „Ñ¨Ó\ò ãÖã¨÷ J_»∞QÆ∞ÃÑ\ì̃Ok. ZHõ~°O 20 ÃãO@¡ K˘Ñ¨C# 19 ÅHõΔÅ ZHõ~åÅ
Éèí∂q∞x D ãÖã¨÷ H˘<Õã≤Ok. J"≥∞iHõ<£ á⁄QÍ‰õΩ HõOÃÑh ‰õÄ_® W^Õ q^èŒOQÍ =zÛ
KÕiOk. P„Hõ=∞} Ñ¨Ó~°ÎÜÕ∞º<å\˜H˜ JO>Ë 1901 HõÖÏ¡ 80 âß`«O ‰õÄºÉÏ Yx*ÏÅ ZQÆ∞=∞u
JkèHÍ~°O J"≥∞iHõ#¡ KÕ`«∞Ö’¡<Õ L#fl^Œx á¶È#~ü JOK«<å "Õâß~°∞. WO^Œ∞Ö’ JkèHõ âß`«O
Éˇ`«¡Ç¨O ã‘ìÖò Jnè#OÖ’ L#flk.
Ãã·xHõ ^Œ∞~å„Hõ=∞} ã¨=∞Ü«∂# ‰õÄºÉÏÖ’ =~°∞ã¨ ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. 1899
ÃãÃÑìO|~ü <≥ÅÖ’ 8 QÆO@Å Ñ¨xx HÀ~°∞`«∂ Ç¨Ï"å<å #O^Œ∞ "ÕÖÏk =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞
L^Œºq∞OKå~°∞. ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ HÍi‡‰õΩÅ =∞^èºŒ # ãÖÑ¶∞¨ ~°¬}#∞ „¿Ñ~ˆ Ñ≤OK«@"Õ∞ `«=∞ ÅHõΔ º=∞x
"å~°∞ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. áê`« Ñ¨^ŒúuÖ’ Ñ¨ÓiÎQÍ J}˜y =∞}˜y LO_ÕO^Œ∞‰õΩ ‰õÄºÉÏ HÍi‡‰õΩ_»∞
WHõ U=∂„`«=¸ ã¨Ç≤ÏOKÕ Ñïã≤÷uÖ’ ÖË_»x g~°∞ x#kOKå~°∞. ã¨"≥∞‡Ö’ L#fl U_»∞QÆ∞~°∞
HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩefl JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∂eûOkQÍ J"≥∞iHõ<£ [#~°Öò qeÜ«∞"£∞ Å∞_À¡ Ç¨Ï"å<å
"Õ ∞ Ü« ∞ ~° ∞ #∞ P^Õ t OKå~° ∞ . JÖÏˆ Q Ô ~ · Å ∞ „Ñ¨ ^ è • # ~° Ç ¨ Ï ^•~° ∞ ¡ , <ÒHÍ ˆ H O„^•efl
P„Hõq∞OK«∞HÀ=eûOkQÍ Ãã·<åºxfl HÀ~å~°∞. Ç¨Ï"å<å #QÆ~å# [~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨=∂"Õâßefl
áÈbã¨∞Å∞ qzÛù#flÑ¨~°Kå~°∞. WO`«\ ˜ ^Œ=∞#HÍO_» [iy#Ñ¨Ê\˜H© ã¨"≥∞‡ q[Ü«∞=O`«"≥∞ÿOk.
#QÆ~° Pi÷Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÖËfl HÍ^Œ∞ #QÆ~° r=#"Õ∞ ãÎ̈OaèOzáÈ~ÚOk. á⁄QÍ‰õΩ HÍi‡‰õΩÅ∞,
=Ú„^Œ}Ï ~°OQÆ „âßq∞‰õΩÅ∞, ÉÏºOH± L^ÀºQÆ∞Å∂ WÖÏ Jxfl ~°OQÍÅ‰õÄ K≥Ok# Hõ+ì̈r=ÙÅ∂
PO^Àà◊#Ö’ áêÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍ áêÅ‰õΩÅ∞ =O^ŒÖÏk =∞Ok ã¨"∞≥ ‡HÍ~°∞efl
Mˇ·^Œ∞ KÕâß~°∞. L^Œº=∂xfl q~°q∞OK«=Åã≤OkQÍ XuÎ_ç KÕã¨∂Î *ˇ·Å∞Ö’ L#fl H˘O`«=∞Ok
<åÜ«∞‰õΩÅ ÃÑ·# „H“~åºxfl „Ñ¨^Œi≈OKå~°∞.
34 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

J"≥∞iHÍ "≥#∞"≥O@<Õ ‰õÄºÉÏ#∞ `«#Ö’ qb#O KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. J~Ú`Õ 1901
Ñ¶„≤ |=i <≥ÅÖ’ HÍO„ÔQãπ P"≥∂kOz# á¶ê\¡ ò ã¨=~°}#∞ #∂`«# ‰õÄºÉÏ ~å*ÏºOQÍ# KÕiÛO^•HÍ
Ü«Ú.Zãπ. Ãã·#ºO ‰õÄºÉÏ#∞ =^Œe "≥à◊¡^Œx ‰õÄºÉÏ ~å*ÏºOQÆ ã¨Éèí‰õΩ ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok. D
ã¨=~°} „Ñ¨HÍ~°O ‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`åºxfl Ñï~°H˜ΔOKÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ `å#∞ *’HõºO
KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ‰õΩ Ç¨Ï‰õΩ¯ LO@∞Ok. „Ñ¨[Å „áê}ÏÅ∞, Pã≤÷, =ºHÎ̃QÆ`« ¿ãfiK«Ûù#∞
HÍáê_Õ ÉÏ^èŒº`«#∞ JHõ¯_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO ã‘fiHõiOKåeû LO@∞Ok. JÖÏˆQ H˘xfl ZOÑ≤Hõ KÕã≤#
„áêO`åÖ’¡ ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞Å∞, <åqHÍ „áêO`åefl á⁄Ok LO_ÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHõ<£ ã¨~å¯~°∞‰õΩ
á¶ê¡\ò ã¨=~°} D J=HÍâßxfl Wã¨∞Î#flk.
>ˇÅ¡~ü ã¨=~°}, Ü«Ú^•úxflH˜ Ñ¨Ó~°fi=¸,Ü«Ú^Œú ã¨=∞Ü«∂# ‰õÄºÉÏ‰õΩ ¿ãfiK«Ûù ¿Ñi@
qxÑ≤Oz# =∂\efl |\˜ì ‰õÄºÉÏ‰õΩ ã≤ãÖ¨ #·ˇ ™êfi`«O„`«ºO ÅaèOK«QÅÆ ^Œx JO^Œ~∂° PtOKå~°∞.
J@∞=O\˜ <ÕÑ¨^ä•º# á¶ê¡\ò ã¨=~°}#∞ K«∂¿ããïˆH „Ñ¨QÆujÅ HÍi‡‰õ Ñ¨HõΔ Ñ¨„uHõÖË HÍ‰õΩO_®
^Õâ◊OÖ’x Jxfl "å~åÎÑ¨„uHõÅ∞, |$O^•Å∞ ‰õÄ_® D Ñï}Ï=∂xfl #=∞‡Hõ„^ÀÇ¨ÏOQÍ
ÑïQÆ}ÕKå~Ú. É’ãì̈<£Ö’ [iy# J"≥∞iHõ<£ ™ê„=∂[º "å^Œ =ºuˆ~Hõ "ÕkHõ ã¨=∂"Õâ◊O D
áÈHõ_»#∞ f„=OQÍ YO_çOzOk. D ã¨=∂"Õâß# =∂r QÆ=~°fl~ü *Ï~ü̊ É∫\ò"≥Öò „Ñ¨ãÖyã¨∂Î
''‰õÄºÉÏ‰õΩ ¿ãfiK«Ûù – ™ê~°fiÉè∫=∞`åfixfl =∞#O "åQÍÌ#O KÕâßO. JO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ =Åã¨"å^Œ
ÉÏxã¨`åfixfl D nqÃÑ·# ~°∞^Œ∞Ì`«∞<åfl——=∞x q=∞i≈OKå~°∞.
Ç¨Ï"å<åÖ’ ~å*ÏºOQÆ x~å‡} =∞Ç¨ã¨Éèí "ÕkHõ =^ŒÌ‰õΩ 15 "ÕÅ =∞Ok ‰õÄº|#∞¡
HÍQÆ_®Å`À „Ñ¨^Œ~°≈# [iáê~°∞. á¶ê¡\ò ã¨=~°}#∞ u~°ã¨¯iOK«=Åã≤OkQÍ g~°∞ HÀ~å~°∞.
''‰õÄºÉÏ „Ñ¨[Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ<Õ Jxfl `«~°Ç¨Å PO^Àà◊#Å‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ „Ñ¨Hõ\ ˜ã¨∞ÎO\Ï——~°x
nxfl ÃÑ^ŒÌQÍ Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀ"åeû# J=ã¨~°O ÖË^Œx P„Hõq∞`« ¿ã#Å =ÚYº JkèHÍi [#~°Öò
eÜ≥Ú<å~ü¤ =Ù_£ J"≥∞iHõ<£ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ "≥∞Hõ<Õ¡H˜ Ç¨g∞ WKåÛ~°∞.
~å*ÏºOQÍ# á¶ê¡\ò ã¨=~°}#∞ KÕ~åÛÅ#fl J"≥∞iHõ<£ XuÎ_çH˜ ã¨=∂^è•#q∞KÕÛO^Œ∞‰õΩ
~å*ÏºOQÆ x~å‚Ü«∞Hõ ã¨Éèí XHõ Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕã≤Ok. D |$O^ŒO ~°∂á⁄OkOz#
x"ÕkHõ‰õΩ XHõ #Å¡*Ïu „Ñüxkè JHõΔ~°~°∂ÑÖ WKåÛ~°∞.
''‰õÄºÉÏ ™êfi`«O„`åºxH˜ ÉèOí QÆO "å\˜e#¡ Ñ¨C_»∞ `å#∞ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ JkèHÍ~åxfl
J\˜Ãì Ñ@∞ìHÀ"åÅx J"≥∞iHÍ ãÖHõeÊOzOk. ‰õÄºÉÏ ¿ãfiK«Û‰ù Ωõ ZÑ¨C_»∂ „Ñ¨=∂^ŒO U~°Ê_çO^À
Ü«Ú.Zãπ. x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩO@∞O^Œ@. JÑ¨C_»∞ `«`ü Ñï~°H}Δõ ¿Ñi@ Ããx· Hõ K«~º° ‰õΩ kQÆ∞`«∞O^Œ#fl
=∂@. JO>Ë =∞# WO\˜ `åà◊O K≥=Ùefl `«# =^ŒÌ J>Ëì ÃÑ@∞ì‰õΩx ZÑ¨C_»∞ HÍ"åÅO>Ë
JÑ¨C_»∞ Jk ^Œ∞~°∞ƒùkú`À<≥·<å, ã¨^Œ∞ƒùkÌ`À<≥·<å "åà◊√¡ Ö’xH˜ K˘~°|_®Î~°#fl=∂@——.
™ê„=∂[º=¸... „Ñ¨[Å∞... 35
JO>Ë ''J"≥∞iHÍ =∞^ŒÌ`«∞ ^ŒÜ«∂^•H˜Δ}ÏºÅ`À<Õ ‰õÄºÉÏ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ =∞#∞QÆ_»
™êyOK«QÆÅ=Ù. JÖÏO\˜ ã¨~å¯~°∞¡ ‰õÄºÉÏ „Ñ¨[Å „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ HÍ‰õΩO_® J"≥∞iHÍ
Pj~åfi^•Å xq∞`«Î"Õ∞ ÑïáêÅ# KÕ™êÎÜ«∞#fl=∂@——.
JÖÏˆQ ÉÁQÆ∞æQÆ#∞Å∞, <åqHÍ ™ê÷"å~åefl Hõeæ=ÙO_Õ JkèHÍ~åxfl Hõeæ=ÙO_®Å#fl
Ü«Ú.Zãπ. PHÍOHõΔ#∞ x"ÕkHõ `«Ñ¨C|\˜ìOk. Wk =∞# =∂`«$^Õâ◊ ã¨fi`«O„`«º`«#∞
^≥|ƒfÜ«∞\ÏxˆH#x Jaè=i‚OzOk.
''=∞# QÆ_»¤#∞ Ãã·xHõOQÍ P„Hõq∞OKÕâß~°∞. =∞# ^Õâ◊O WOHÍ Ñ¨ÓiÎ ™ê÷~Ú
™êfi`«O„`åºxfl ãÖáêkOK«∞HÀÖË^Œ∞. „Ñ¨[Å∞ WOHÍ ¿ãfiKåÛù "åÜ«Ú=Ùefl Ñ‘ÖËÛ"å`å=~°}O
U~°Ê_»Ö^Ë ∞Œ . J"≥∞iHõ#∞¡ =∞# q∞„`«∞Å=Öˇ #\˜ã∂¨ Î WHõ¯_çH˜ K˘~°|_®¤~∞° . =∞# ã¨fiO`« „Ñ¨É∞íè `«fiO
WOHÍ U~°Ê_»ÖË^Œ∞. JO>Ë =∞#efl ãÖ„Ñ¨kOK«‰õΩO_®<Õ ‰õÄºÉÏ ™ê~°fiÉè∫=∞`åfixfl ^≥|ƒf¿ã
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ JkèHÍ~åefl J"≥∞iHÍ HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl^Œ#fl=∂@. WÖÏO\˜ áÈHõ_»#∞ Z\˜ì
Ñïã≤÷`«∞Ö’¡#∂ J#∞=∞uOK«~å^Œ∞——.
‰õÄºÉÏ ~å*ÏºOQÆ x~å‚Ü∞« Hõ ã¨Éíè á¶ê\¡ ò ã¨=~°}#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ u~°ã¯¨ iOzOk. J~Ú`Õ
J"≥∞iHÍ, P„Hõq∞`« Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞ á¶ê¡\ò ã¨=~°}#∞ XÑ¨CHÀ=eûOkQÍ XuÎ_çx ÃÑOKå~°∞.
D Ñ¨xKÕ¿ã=~°‰õÄ ã¨fiO`« „Ñ¨Éèí∞`åfixfl U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀhÜ«∞‰õΩO_® ÉˇkiOK«™êQÍ~°∞. D
=º=Ç¨~°q∞ÖÏ 3 <≥ÅÅ áê@∞ H˘#™êyOk. ~å*ÏºOQÆ x~å‚Ü«∞Hõ ã¨Éèí J<ÕHõ™ê~°∞¡ ^•xfl
=ºuˆ~HÕzOk. J~Ú`Õ z=iH˜ `«Å XyæOk. á¶ê¡\ò ã¨=~°}#∞ P"≥∂kã¨∂Î ~å*ÏºOQÆ ã¨Éèí
f~å‡xOzOk. [#~°Öò eÜ≥Ú<å~ü¤ =Ù_£ J#O`«~°=¸ käÜ≥∂_»~ü ~°∂*ò"≥Öò¤ H˘Hõ ÖËY
„"åâß~°∞. ''á¶ê¡\ò ã¨=~°} „Ñ¨HÍ~°O WHõ ‰õÄºÉÏ‰õΩ ¿ãfiK«Ûù J<Õk X\ì̃ =∂>Ë—— #O@∂ JO^Œ∞Ö’
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
J"≥∞iHÍ D q^èŒOQÍ ‰õÄºÉÏ#∞ `«# J^Œ∞áê[˝ÅÖ’H˜ `≥K«∞Û‰õΩ#flk.
36 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

3
Ü«Ú^Œú=∂ – ^Õâ◊ PiúHõ P~ÀQÆº=∂!
''^Õâ◊ PiúHÍaè=$kúH˜ Ü«Ú^ŒúO ^ÀÇ¨Ï^ŒÑ¨_»∞ÎOk JO@∞<åfl~°∞ ~°K«~Ú`« ~åO_®ÖòÊù
É∫~üfl. "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^Œú ã¨=∞Ü«∂# PÜ«∞h "åºMÏº#O KÕâß~°∞. x["Õ∞. 1914=
ãÖ=`«û~å# S~Àáê ^ÕâßÅ∞ Ü«Ú^•úxfl „áê~°OaèOKå~Ú. D HÍÖÏ# „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ =iúÖÏ¡~Ú.
^Õâ◊ÉèíHÎ̃ q~åle¡Ok. =~°æ áÈ~å\ÏÅ∞ ã¨÷OaèOKå~Ú. ˆH=ÅO H˘xfl J_»∞QÆ∞Å Éèí∂q∞ HÀãÖ
Ü«Ú=‰õΩÅ∞ Ü«Ú^Œú~°OQÍ# ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏ™ê~°∞.
J"≥∞iHÍ WOHÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ J_»∞y_»ÖË^Œ∞. ^Õâ◊ PiúHõ Ñïã≤÷u PO^Àà◊#Hõ~°OQÍ
L#flk. ^Õâß# =~°æ áÈ~å\ÏÅ∞ L^è$Œ `«=∞=Ù`«∞<åfl~Ú. Jk 1916= ãÖ=`«û~°O "Õãq¨ HÍÅO.
âß<£„á¶êxûãπHÀ #QÆ~å# ÃÑˆ~_£‰õΩ =ÚO^Œã¨∞Î Ñ¨Ó~åfiÉèÏºãÖ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ ÉÏO|∞ ¿Ñe
`˘q∞‡k =∞Ok =∞~°}ÕKå~°∞. D ˆHã¨∞Ö’ W^ŒÌ~°∞ "å=∞Ñ¨HõΔ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ \ÏO=¸h, "åÔ~<£
ae¡OQ∑ûÅ#∞ áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. HÀ~°∞ì "åiH˜ 20 ãÖ=`«û~åÅ∞ *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOzOk.
D ãÖÑ¶¨∞@# [iy# J#O`«~°O #∂ºÜ«∂~ü¯ Ãã<Õ@~ü *Ë"£∞û =~ü¤û=~üÎ XHõ ã¨∂K«##∞
KÕâß~°∞. ''^Õâ◊OÖ’ Ñ¨Ù~°∞+¨μÅO^ŒiH© Ãã·xHõ tHõΔ} QÆ~°áêe. JÑ¨C_Õ gà◊¡#∞ =~åæÅ∞QÍ
q_çáÈ‰õΩO_® HÍáê_»∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`åO. =∞# Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ D q^èŒOQÍ<≥·<å ^Õâ◊O Ñ¨@¡ `«=∞
ÉÏ^èŒº`« `≥eã≤=ã¨∞ÎO^Œ——x PÜ«∞# "åºMÏºxOKå~°∞.
W@∞=O\˜ ÉÏ^èºŒ `«#∞ fã¨∞‰õΩ#fl Ü«Ú=`« JO^Œ∞‰õΩ Z@∞=O\˜ =¸ÖÏºxfl K≥eO¡ Kåeû
=ã¨∞ÎO^À Ü«¸~°Ñπ#∞ K«∂¿ãÎ =∞#‰õΩ J~°÷=∞ø`«∞#flk. WHõ¯_ç Ü«Ú^•ú# 10 q∞eÜ«∞#¡ =∞Ok
„áê}ÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. =∞~À 20 q∞eÜ«∞#¡ =∞Ok ãÖ„QÍ=∞ Éèí∂q∞Ö’ PHõe, "åº^èŒ∞Å
ÉÏi# Ñ¨_ç Hõ#∞fl =¸™ê~°∞. „áê}ÏxH˜ =∞#O qÅ∞= Hõ@ìÖË=Ú.
D Ü«Ú^ŒúO HÍ~°}OQÍ =∂#"åoH˜ `«y#O`« "Õ∞Å∞ [iyO^Œx WÑ¨Ê\˜ =~°‰õÄ
Z=fi~°∂ x~°fiÌ O^ŒOQÍ x~°∂Ñ≤OK«ÖHË áõ ÈÜ«∂~°∞. ™ê=∞º"å^Œ∞Å∞, nxfl ''™ê„=∂[º "å^ŒÜÚ« ^ŒOú ——QÍ
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. J~Ú`Õ D "å^Œ#‰õΩ `«y#O`« Ñ¨ãÖ¨ ^Ë ∞Œ . Jaè=$kú K≥Ok# S~Àáê ÃÑ@∞ì|_ç^•s
^ÕâßÅ∞, ãïÇ¨Ï^Œ∞ÅÌ ∞, =Åã¨Å∞ „áê|ÖÏºefl ÃÑOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =∂„`«"∞Õ áÈ~å\ÏxH˜ kQÍ~Ú.
Ü«Ú^Œú=∂ – ^Õâ◊ Pi÷Hõ P~ÀQÆº=∂! 37
20= â◊`åaÌ P~°OÉè"í ∞≥ #ÿ J#uHÍÖÏ<Õfl Ü«Ú^ŒOú =zÛOk. „Ñ¨QuÆ – P^è∞Œ hHõ~} ° ÏÅ
¿Ñi@ áêâßÛ`«º ~å*ÏºÅ L#fl`« =~åæÅ∞ P#O^À`åûÇ¨Å∞ „Ñ¨H\õ ã˜ ∞¨ #Î fl ã¨=∞Ü«∞q∞k. WOQÍ¡O_£
ãÖ„QÍ=∂xfl „Ñ¨Hõ\ Õz XHõ ~ÀA QÆ_çKåHõ ÃÇÏ„h *Ë"£∞û q∞„`«∞_˘HõiH˜ ÖËY ~åâß~°∞. ''pHõ\ ˜
~°HõÎáê`«O J#O`«~°O „Ñ¨ÑÖK«O "≥∞~°∞ÔQ·# ã≤÷uH˜ KÕ~°∞‰õΩO@∞Ok. <åQÆiHõ`« „Ñ¨QÆu ÉÏ@#
Ñ¨_»∞`«∞O^Œ——x PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. =∂<£Ö’ [iy# `˘e áÈ~å\Ï# „a\˜+π–„ÃÑ¶OKü ¿ã#Å∞
[~°‡#¡#∞ áêiãπ "≥·Ñ¨Ù Ñ¨Ù~ÀQÆq∞OK« hÜ«∞‰õΩO_® J_»∞¤‰õΩ<åfl~Ú. D Ü«Ú^•ú# W~°∞Ñ¨HΔÍÅ‰õΩ
K≥Ok# S^Œ∞ ÅHõΔÅ =∞Ok Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏ™ê~°∞. 1914 PQÆ+¨μì <å\˜H˜ „a\˜+π Ãã·#ºOÖ’
KÕ~åÅO>Ë Z=Ô~·<å 5 J_»∞QÆ∞Å 8 JOQÆ∞àÏÅ Z`«∞Î LO_»=Åã≤ LO@∞Ok. JHÀì|~ü <å\˜H˜
D „Ñ¨=∂}Ïxfl 5 J_»∞QÆ∞Å 5 JOQÆ∞àÏÅ‰õΩ kOKå~°∞. W^Õ <≥ÅÖ’ 30 "ÕÅ =∞Ok „a\˜+π
Ãã·x‰õΩÅ∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. nO`À Ãã·<åº# KÕˆ~O^Œ∞‰õΩ 5 J_»∞QÆ∞Å 3 JOQÆ∞àÏÅ∞ LO>Ë
KåÅx „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. ãÖ„QÍ=∞O "≥Ú^ŒÖˇ· 3 <≥ÅÅ∞ QÆ_çKÕãïH˜ P~°OÉèíO <å\˜
„a\˜+π Ãã·#ºO "≥Ú`«ÎO `«∞_çz ÃÑ@∞ì‰õΩáÈ~ÚOk.
=¸_Õà◊¡áê@∞ W~°∞ =~åæÅ Ãã·#º=Ú „á¶ê<£û =^ŒÌ ^•^•Ñ¨Ù xÅHõ_»QÍ<Õ =Ù#flk.
XHõ Ñ¨HõΔO "≥·i =~åæxfl "≥#‰õΩ¯ <≥@ì_»O–=∞m§ =ÚO^Œ∞‰õΩ–=∞m§ "≥#‰õΩ¯ D q^èŒOQÍ Ñïã≤÷u
H˘#™êyOk. ˆH=ÅO H˘kÌ J_»∞QÆ∞Å∞, ÖË^• "≥∞ÿà◊√¡ WÖÏ [~°∞QÆ∞`«∂ ™êyOk. D =∞^èŒºÖ’
â◊"åÅ QÆ∞@ìÅ∞ ÃÑiyáÈ<å~°OaèOKå~Ú. b_»<£ ^•\˜ =ÚO^Œ∞HÔ àÏ¡Åx [~°‡#∞¡ „Ñ¨Ü∞« uflOKå~°∞.
nxH˜ „ÑüQÍ „a\˜+π–„ÃÑ¶OKü Ãã·x‰õΩÅ∞ Ãã·<£ #kH˜ W~°∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ "≥∂Ç¨ÏiOz „Ñ¨fHÍ~° ^•_»∞Å∞
[iáê~°∞. D ãÖ„QÍ=∂# g~°∞ H˘xfl "≥∞àÿ §◊ ^Œ∂~°O =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆQeÆ QÍ~°∞. Ñ¨~º° =™ê#OQÍ
P~°∞ ÅHõΔÅ =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞ =∞$u K≥O^•~°∞. ~åA QÍi Ü«∂~ü¯ Ã+·~ü ^Œà◊O XHõ ~ÀA 800
=∞Ok`À ^•_çx x~°fiÇ≤ÏOzOk. 24 QÆO@Å J#O`«~°O giÖ’ 84 =∞Ok =∂„`«"Õ∞ q∞ye
L<åfl~°∞.
XHõ Ñ¨Hõ¯# WO`«\ ˜ ~°HõÎã≤HõÎ"≥∞ÿ# Ü«Ú^ŒúO H˘#™êQÆ∞`«∞O_»QÍ P~°∞ ^ÕâßÅ Ñ¨„uHõÅ∞
„Ñ¨[Å‰õΩ Uq∞K≥Ñ¨ÙÎ<åfl~Ú? ''„a\˜+π „Ñ¨[Å‰õΩ D ^•~°∞} =∂~°}HÍO_»Å QÆ∞iOz Jã¨ÖËg∞
`≥b^Œ∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ =∞#O q[Ü«∂Å∞ á⁄O^Œ∞`«∞<åfl=∞x Ñ¨„uHõÅ∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~Ú——. [~°‡hÖ’#∂
Ñïã≤u÷ W^Õ q^èOŒ QÍ L#flk. ZiH± =∞iÜ«Ú i=∂~À¯ `«# #=ÅÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl@∞¡ XHõ=OHõ
=∞~°`«∞áê‰õΩÅ‰õΩ "ÕÖÏk =∞Ok |Å=Ù`«∞O>Ë „Ñ¨Éèí∞`«fiO JkèHÍiHõOQÍ ''Ñ¨tÛ=∞ QÆ_»¤ÃÑ·#
JO`å „Ñ¨âßO`«OQÍ L#fl@∞¡—— „Ñ¨Hõ\ ÕK«™êyOk.
WOw¡+π Ãã·x‰õΩÅ#∞ HõO^ŒHÍÅ∞ ^•\˜ [~°‡<£ Ãã·#ºO "≥·Ñ¨ÙQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ Hõ^ŒÖÏÅx
1916 EÖˇ· <≥ÅÖ’ [#~°Öò _»QÆ¡ãπ ¿ÇÏQ∑ P^ÕtOKå~°∞. "≥<≥fiO@<Õ [~°‡<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ =∞~°
`«∞áê‰õΩÅ`À HÍÅ∞ÊÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. D ^•_çÖ’ ÅHΔÍ 10 "ÕÅ =∞Ok „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞
áêÖÁæ<åfl~°∞. "åiÖ’ 20 "ÕÅ =∞Ok =∞~°}O˜ K«QÍ =∞~À 40 "ÕÅ =∞Ok QÍÜ«∂ÅáêÅÜ«∂º~°∞.
38 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

W~°∞ Ñ¨HΔÍÅ∞ `«=Ùfi‰õΩ#fl HõO^ŒHÍÅ #_»∞=∞ =∞$`«^ÕÇ¨Å∞ K≥ÖÏ¡ K≥^Œ~°∞QÍ Ñ¨_çL<åfl~Ú. ZHõ¯_»
K«∂ã≤<å QÍÜ«∞Ñ¨_ç# "åi =¸Å∞æÅ∞ qxÑ≤OK«™êQÍ~Ú. "≥Ú`«ÎOQÍ P ^Œ$â◊º"Õ∞ ZO`À
ÉèíÜ«∂#HõOQÍ L#flk. 1917 [#=i XHõ\ ˜# ¿ÇÏQ∑‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¶‘Öò¤ =∂~°¬ÖòQÍ Ñ¨^À#flu
HõeÊOzOk. P "Õã¨qÖ’ UO [iyO^À qeÜ«∞O ÖÏOQÆ~ü `«# 'Z<£Ãã·HÀ¡Ñ‘_çÜ«∂ PÑ¶π =~°Öò¤
Ç≤Ïãì̈s— Ñ¨ÙãÎ̈HÍ# WÖÏ q=iOKå~°∞.
ÖÏ~Ú_£ *Ïi˚ =ºuˆ~HÕz<å, H˘O^Œ~°∞ HÕk™ê÷~Ú JkèHÍ~°∞Å∞ x"åiOz<å
MÏ`«~°∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® ¿ÇÏQ∑ `«# Ãã·<åºxfl ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩQÍ ^Œ∂HÕKå~°∞. W„ÃÑ =^ŒÌ *’~°∞QÍ
=~å¬Å∞ ‰õΩ~°∞ã¨∞OÎ _»QÍ h\˜ =∞_»∞QÆ∞ ÖË~Ê° _®¤~Ú. W@∞=O\˜ "å`å=~°}Ï# [iy# Ç¨ÏŸ~åÇ¨ÏŸs
Ü«Ú^ŒúO Ñ¶ë`«OQÍ J~Ú^Œ∞"≥∞ÿà◊¡ Éèí∂q∞x „a\©+π "å~°∞ ÔQÅ∞Û‰õΩ<åfl~°∞. JO^Œ∞‰õΩ „ÑüQÍ
=∂„`«O <åÅ∞æ ÅHõΔÅ =∞Ok Ãã·x‰õΩefl WOQÍ¡O_»∞ HÀÖ’Ê~ÚOk.
„ÃÑ¶OKü, „a\˜+π „Ñ¨[Å‰õΩ `«=∞ Ãã·x‰õΩÅ∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# D ™ê÷~ÚÖ’ =∞~°}ÕKå~°#fl
"åãÎ̈"åxfl PÜ«∂ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ K≥Ñ¨Ê‰õΩO_® ^•zÃÑ\Ïì~Ú. Ü«Ú^ŒúO PYi ãÖ=`«û~å# ™È"£∞
=^ŒÌ [~°‡#∞¡ „Ñ¨`«º~°∞÷ÅÃÑ·# f„="≥∞ÿ# ^•_çx KÕâß~°∞. D ãÖÑ¶¨∞@#Ö’ =¸_»∞ ÅHõΔÅ =∞Ok
„a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞ =∞~°}ÕK«@"≥∂, QÍÜ«∞Ñ¨_»@"≥∂ [iyOk. D ã¨=∞Ü«∂# ÅO_»<£ "å~åÎ
Ñ¨„uHõÅ∞ U=∞x ~åâßÜ≥∂ áêÖò Ñ¶¨ÙÃãûÖò '^Œ„ˆQ\ò "å~ü JO_£ "≥∂„_»<£ "≥∞=∞i— „QÆO^ä•#
L@OHÕKå~°∞.
<Õ<OÕ KÕÜ∞« QÆÅ#∞?
D ãÖHΔÀÉèí `«~°∞}Ï# áœ~°∞ÖËO KÕÜ«∂e.
LÖÏ¡ãÖQÍ LO_»O_ç....
Ü«Ú^ŒúÉèí∂q∞Ö’x q∞„`«∞efl „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î ÖËYÅ∞ ~åÜ«∞O_ç.
=^Œ~°∞É’`«∞Å =∂@efl „Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∞HõO_ç.
=^ŒO`«∞efl Jã¨ûÅ∞ Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀHõO_ç.
¿ÇÏQ∑ HõO>Ë g∞ÔH‰õΩ¯= `≥Å∞ã¨∞#x „Éèí=∞Ñ¨_»HõO_ç.
WÖÏ Ããx· ‰õΩÅ∞ =∞~°}O˜ K«\ÏÅ∂, „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ "å\˜x HõÃÑÊ@ì\ÏÅ <ÕÑ^¨ •ä º# 1917
=ãÖ`«~∞° `«∞=ÙÖ’ J"≥∞iHÍ ~°OQÆ „Ñ¨"âÕ O◊ KÕãO≤ k. D `«~∞° }Ï# „ÃÑO¶ z Ãã#· ºOÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡
[iQÍ~Ú. "≥Ú`«ÎO 112 _çq[#¡‰õΩ QÍ#∞ J~°"≥· Zxq∞kO\˜Ö’ W@∞=O\˜ Ñ¶¨∞@#Å∞
ãÖÉèíqOKå~Ú. L#fl`åkèHÍ~°∞Å P[˝efl kèHõ¯iOz#O^Œ∞‰õΩ 629 =∞Okx qKåiOK«QÍ
"åiÖ’ 50 =∞OkH˜ =∞~°}tHõΔ#∞ J=∞Å∞KÕâß~°∞. W@∞=O\˜ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ J"≥∞iHÍ ^ŒàÏÅ
P=â◊ºHõ`« U~°Ê_çO^Œ#fl =∂@.
ãÖ„QÍ=∂# `«@ã¨÷ "≥·Yix J=ÅOa™êÎ=∞x Ü«Ú.Zãπ. J^èŒº‰õΔΩ_»∞ L„_ÀqÅû<£
„Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. â◊`«$=ÙÅ‰õΩ ™ê=∂„yx fã¨∞‰õΩ =ã¨∞Î#fl Z@∞=O\˜ F_»Å<≥·<å `«=∞
[ÖÏO`«~åæ=ÚÅ∞ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ =ÚOKÕ™êÎÜ«∞x [~°‡#∞¡ 1917 U„Ñ≤Öò <≥ÅÖ’ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
D q^èŒOQÍ J<ÕHõ Ñ¨_»=efl ^èŒfiOãÖ KÕã≤#@∞¡ "å~°∞ K≥Ñ¨C‰õΩ<åfl~°∞. nxH˜ L„_ÀqÅû<£
ã¨ÊOkOKå~°∞. Ü«Ú^Œú „áêO`å# Ãã·`«O =~°ÎHõÑ¨Ù F_»Ö’¡ „Ñ¨Ü«∂}ÕKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ J"≥∞iHõ#¡‰õΩ
L#fl^Œx PÜ«∞# „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. D Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ `å=Ú qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩO\Ï=∞<åfl~°∞. Z=Ô~·<å
nxfl J_»∞¤‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕ¿ãÎ T~°∞HÀÉ’=∞x ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.
J"≥∞iHÍ `å#∞ KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ#fl ^•xfl PK«~°}Ö’ ÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ ¿ÇÏ`«∞|^Œú`« ¿Ñi@
W@∞=O\˜ "å^Œ#Å∞ KÕã¨∞ÎO@∞O^Œx iK«~ü¤ Ç¨Ñ¶π ™êì_£@~ü (^Œ J"≥∞iHõ<£ á⁄e\˜HõÖò „>ˇ_ç+¨<£)
"åºMÏºxOKå~°∞. ã¨=Ú„^ŒÑÙ¨ [ÖÏÖ’¡ Ü«Ú.Zãπ. „Ñ¨Ü∂« }©‰Ωõ Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ „a@<£ ‰õÄ_® Ñ¨Å∞™ê~°∞¡
QÆO_çH˘>Ëì K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_çOk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© WOQÍ¡O_£ÃÑ·# qÅû<£ U<å_»∂ Ü«Ú^•úxfl
„Ñ¨Hõ\ ÕK«ÖË^Œ∞. ''K«@ì|^ŒÌ`« ^•fi~å HÍ‰õΩO_® Pi÷Hõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞, `«=∞ PkèÑ¨`åºxfl
xÅ∞Ñ¨ÙHÀ=Åã≤# J=ã¨~åÅ P^è•~°OQÍ<Õ L„_ÀqÅû<£ D `«~°Ç¨ q^è•# „Ñ¨Hõ@# KÕâß~°——x
Ç¨Ñ¶π ™êì_£@~ü "åºMÏºxOKå~°∞.
J"≥∞iHÍ#∞ `«@ã¨÷ ^Õâ◊OQÍ [~°‡h U<å_»∂ ÉèÏqOK«ÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë ^•x
â◊`«$=ÙÅ‰õΩ F_»Å^•fi~å Ü«Ú.Zãπ. Ü«Ú^Œú™ê=∂„yx ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã¨∂Î<Õ L#flk.1915# „a\˜+π
F_» Å∞ã≤`åxÜ«∂ ÃÑ·# XHõ [~°‡<£ [ÖÏO`«~°æq∞ ^•_ç KÕã≤Ok. D ^≥|ƒ‰õΩ „a\©+π <ÒHõ 18
xq∞ëêÖ’¡ =ÚxyáÈ~ÚOk. D ãÖÑ¶¨∞@#Ö’ 124 =∞Ok J"≥∞iHõ#¡`À ã¨Ç¨ "≥Ú`«ÎO
1198 =∞Ok =∞$uK≥O^•~°∞. Å∞ã≤`åxÜ«∂ Ü«Ú^Œú<ÒHõ HÍ^Œx D s`åº ^•xfl ^èŒfiOãÖ
KÕÜ«∞@O f„= JHõ$`«º=∞x J"≥∞iHÍ "åºMÏºxOzOk. J~Ú`Õ "åãÎ̈"åxH˜ D <ÒHõ xO_®
Ü«Ú^Œú ™ê=∂„ˆQ L#flk. D "åãÎ̈"åxfl „a\©+π, J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ ^•zÃÑ\Ïì~Ú. D
F_» ã¨fiÉèÏ"åxfl QÆ∞iOz J|^•ÌÅ∞ =Öˇ¡"Õâß~Ú.
^Õâ◊ Pi÷Hõ Ñïã≤`÷ ∞« ÖË J"≥∞iHõ<£ Ü«Ú^Œú q^è•<åefl „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕâßÜ«∞x Ç¨Ñ¶™π êì_@£ ~ü
~åâß_»∞. 1914# J"≥∞iHÍ f„= Pi÷Hõ =∂O^•ºxfl Z^Œ∞~˘¯O@∞#flk. P<å\˜ "å`å=~°}Ïxfl
*ˇ.Ñ≤."≥∂~åæ<£ ãÖã¨÷ WÖÏ Jaè=i‚OzOk. ''"åºáê~åÅ∞ D HÍÖÏ# ãÖHΔÀÉèíOÖ’ L<åfl~Ú.
=º=™êÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ ^èŒ~°Å∞ qÑ¨s`«OQÍ Ñ¨_çáÈÜ«∂~Ú. ÉèÏs Ñï„â◊=∞Å∞ `«=∞ ™ê=∞~å÷ºxH˜
J`«ºO`« `«‰õΩ¯=QÍ =∂„`«"Õ∞ ã¨~°‰õΩÅ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ KÕã¨∞Î<åfl~Ú. ÉÏºO‰õΩÅ ÖÏ"å^ÕgÅ∞
qÑ¨s`«OQÍ `«yæáÈÜ«∂~Ú. x~°∞^ÀºQÆO ÉÏQÍ ÃÑiyOk.—— ''J~Ú`Õ q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ (=ÚYºOQÍ
WOQÍ¡O_»∞) 1915# Ü«Ú^Œú ÑïHõ~åÅ HÀãÖ q*Ï˝Ñ#¨ Å∞ ÃÑ~°Q@Æ O`À Pi÷Hõ Ñïã≤u÷ XHõ¯™êiQÍ
=∂iáÈ~ÚOk. 1917 U„Ñ≤Öò HõÖÏ¡ q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ 2 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ qÅ∞"≥·#
ã¨~°∞‰õΩefl q„Hõ~ÚOzOk. ''D q^èŒOQÍ Ü«Ú^Œú=¸ ^•x ^•fi~å =zÛÑ¨_Õ ãÖÑ¨^ŒÅ =Å¡
J"≥∞iHÍ ãÖ„QÍ=∂# q∞„`«∞Å Ñ¨HÍΔ # ^Œ∞=∞Hõ=Åã≤ =zÛO^Œx Ç¨Ñ¶™π êì_@ £ ~ü "åºMÏºxOKå~°∞.
q^Õj =∂Ô~¯@¡#∞ KÕlH˜¯OK«∞HÀ=@O ^•fi~å<Õ J"≥∞iHÍ#∞ ã¨∞ãÖÑ¨#flO KÕÜ∞« QÆÅ=∞x
WHõ¯_ç <åÜ«∞‰õΩÅ∞ #=Ú‡`å~°∞. 1897= ãÖ=`«û~å# Ü«Ú.Zãπ. q^Õj „ÃÑ·"Õ@∞ ÃÑ@∞ì|_»∞Å
"≥Ú`«OÎ 700 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞Q¡ Í LO_Õk.1914 <å\˜Hk˜ 3 aeÜ«∞<£ _®Å~°‰¡ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ#flk.
40 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
JÑ¨Ê\˜ q^ÕâßOQÆâßY =∞O„u qeÜ«∞O *ˇxflOQ∑û K≥Ü · ∂« <£ ãÖ„QÍ=∞OÖ’ Ü«Ú.Zãπ. `«@ãÖ÷ QÍ
LO>Ë =∞Oz^Œx ÉèÏqOKÕ =ºH˜Î. J~Ú`Õ DÜ«∞# ‰õÄ_® J"≥∞iHÍ‰õΩ q^Õj =∂Ô~¯@∞¡
J=ã¨~°=∞x ÉèÏqã¨∞Î<åfl~°∞. JO^Œ∞=Å¡<Õ PÜ«∞# J"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ – "åºáê~åÅ‰õΩ
J=~À^èŒOQÍ L#fl J_»¤O‰õΩefl `˘ÅyOÑ¨*Ë¿ã J^èŒº‰õΔΩ_ç K˘~°=#∞ 1914# Jaè#Okã¨∂Î XHõ
„Ñ¨Hõ@##∞ *Ïs KÕâß~°∞.
`«=∞ q^Õj "å}˜[º „Ñ¨Ü≥∂[<åefl Ñï~°HΔ̃OK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ Z^Œ∞~°∞
uiˆQ ^ÕâßÅ‰õΩ `«y# q^èŒOQÍ |∞kúK≥áêÊÅx JO`«‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO 1907Ö’<Õ J^èŒº‰õΔΩ_»∞
L„_ÀqÅû<£ JaèÉÏè +≤OKå~°∞. H˘ÅOaÜ«∂ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂# LÑ¨#ºã≤ã∂¨ Î ''=∞# Pi÷H"õ `Õ ÅÎ« ‰õΩ
ÅaèOz# ~å~Úfefl Z\ì̃ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡#∂ HÍáê_»∞HÀ"åeûO^Õ—— J<åfl~°∞. 1912# [iy#
ã¨ÉèíÖ’¡ LÑ¨#ºã≤ã¨∂Î ''^ÕjÜ«∞ =∂Ô~¯@∞¡ =∞#‰õΩ U=∂„`«=¸ ãïáÈ=Ù. JO^Œ∞=Å¡ q^Õj
=∂Ô~¯@∞¡ `«Ñ¨Êxã¨~°——<åfl~°∞. Éˇ·~å<£‰õΩ ÑÖÑ≤# XHõ JO`«~°æ`« "≥∞"≥∂Ö’ ''„Ñ¨ÑÖK« =∞O`å
=∞#‰õΩ Pi÷Hõ ^•fi~åÅ∞ `≥~°"åe. D kâ◊Ö’ Ñ¨xKÕÜ«∞@"Õ∞ `«=∞ ÅHõΔ º——=∞x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
''JO`«~å˚fÜ«∞ =∂Ô~¯@¡#∞ P„Hõq∞OK«@O <åºÜ«∞|^Œú"Õ∞——##fl ã¨∂„fHõ~°}#∞ ã¨=∞i÷ã¨∞Î#fl@∞¡
1914# PÜ«∞# „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
"≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^Œú HÍÖÏ# J"≥∞iHõ<£ ã¨~‰° Ωõ Å‰õΩ WOQÍ¡O_»∞ =∞Oz =∂Ô~¯\òQÍ
`«Ü«∂Ô~·Ok. J\Ï¡ˆQ Ü«Ú.Zãπ. ÉÏºO‰õΩÅ‰õΩ „a@<£ JÑ¨CÅ∞ fã¨∞‰õΩ<Õ ÃÑ^ŒÌ MÏ`å^•Ô~·Ok.
q∞„`«ÑH¨ ÍΔ Å‰õΩ ~°∞}ÏÅ =∞OEs =º=Ç¨~åefl J"≥∞iHõ<£ HõOÃÑh *ˇ.Ñ≤. "≥∂~åæ<£ K«∂ã¨∞‰õΩ<Õk.
„ÃÑ·"Õ@∞ ÉÏºO‰õΩÅ∞ q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ‰õΩ JÑ¨CÅ∞ W=fi@OÃÑ·# L#fl x¿+^è•xfl qÅû<£ 1915#
Z`ÕÎâß~°∞. "≥∂~åæ<£ ãÖã¨÷ D q^èŒOQÍ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«ÎOÖ’ ~°∞}Ïefl ã¨=∞‰õÄ~°Ê*Ëã≤ ÉèÏsQÍ
ÖÏÉèÏefl QÆ_çOzOk. D q^èŒOQÍ [~°‡hÃÑ·# „a@<£ q[Ü«∞O ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHõ<£
Pi÷Hõ ãÖã¨÷Å T`«O ZO`«QÍ<À LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_çOk. *ˇ.Ñ≤. "≥∂~åæ<£ Pi÷Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[ÅO^ŒiH© „Ñ¨Ü≥∂[<åefl `≥zÛÃÑ\ì̃#@∞¡QÍ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, áêi„âßq∞Hõ
"Õ`«ÎÅ∞ =∂\Ï¡_»@O „áê~°OaèOKå~°∞. x["Õ∞. Ü«Ú^ŒúO =Å¡ L`«Ê`«∞ÎÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. L^Àºy`«
W#∞=∞_çOzOk. Ü«Ú.Zãπ. ã‘ìÖò ãÖã¨÷Å∞ XHõ¯ 1916= ãÖ=`«û~°OÖ’<Õ Ü«Ú^Œú ÑïHõ~åÅ
`«Ü«∂sÅ HÍ~°}OQÍ 348 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ ÖÏÉèÏefl QÆ_çOKå~Ú. =∞i W^Õ ~°OQÍ#
Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ W^Õ ™ê÷~ÚÖ’ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ ã≤kúOKåÜ«∂? ÖË^Œx W>Ëì ã¨=∂^è•#O
K≥Ñ¨Ê=K«∞Û#∞. J"≥∞iHÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ J_»∞QÆ∞ÃÑ\ÏìHõ Pi÷Hõ=º=ã¨÷ "≥Ú`«Î=¸ ãÖÑ¨#∞flÅ
QÆ∞Ñ≤Ê\’¡H˜ "≥o¡áÈ~ÚOk. ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞ – =_ô¤ "åºáêi J~Ú# Éˇ~åfl_£ ÉÏ~°∂Kü "å~ü
WO_»„ã≤ìÜ«∞Öò É’~ü¤ JkèÑüQÍ xÜ«∞q∞`«∞ÅÜ«∂º~°∞. ãÖ„QÍ=∞ ã¨=∞Ü«∂# U~åÊ@∞ KÕã≤#
"å\˜Ö’¡<Õ J`«ºO`« â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# ãÖã¨÷ Wk. D `«~°Ç¨ U[hûÅxflO\˜Ö’#∂ ÉÏºOHõ~°∞¡,
áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞, Ô~·ÖËfi „áê*ˇ‰õΩìÅ x~å‡`«ÖË „Ñ¨=ÚY Éèí∂q∞Hõ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.
"≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^Œú ã¨fiÉèÏ=O ÃÑ#· =∞Oz "åºã¨"Ú≥ Hõ\ ˜ 1915"Õ∞ <≥Å J\Ï¡O\˜H±
=∞Of¡ ãÖzHõÖ’ „Ñ¨K«∞i`«"≥∞ÿOk. ''Ü«Ú^Œú=¸ ^•x P„Ñ¶≤HÍ =¸ÖÏÅ∞—— ji¬Hõ# _»|∞¡ º.W.a.
_»∞É’~Úãπ nxfl ~°zOKå~°∞. D Ü«Ú^ŒúO [~°‡h, q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ =∞^èŒº# ™ê„=∂*ÏºkèÑ¨`«ºO
HÀã¨"∞Õ [~°∞QÆ∞`«∞#flk. P„Ñ¶H≤ Í YO_»O 20= â◊`å|ÌÑÙ¨ |OQÍ~°∞QÆx. ^ŒH} Δ̃ Ï„Ñ¶H≤ ÍÖ’ |OQÍ~°∞
– =„*ÏÅ QÆ#∞Å∞<åfl~Ú. JOQÀÖÏ –<≥·riÜ«∂Ö’¡ HÀHÀ, HÍOQÀ #O^Œ∞ U#∞QÆ∞ ^ŒO`åÅ∞ –
~°|ƒ~°∞, Ñ¨tÛ=∞ f~°„áêO`åÅ∞ áê"£∞ P~ÚÖò‰õΩ „Ñ¨ã≤kú.
™ê„=∂[º"å^ŒO ÃÑ#· Öˇx<£ qâı+¡ }¨ ‰õΩ =ÚO^Õ _»∞É’~Úãπ D "åº™êxfl ~°zOKå~°∞.
WO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# ™ê„=∂[º"å^Œ â◊‰õΩÎÅ áÈHõ_»efl qâ◊nHõiOKÕ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕâß~°∞.
™ê„=∂[º"å^Œ ^Õâ◊O W`«~° ^Õâßefl H˘Å¡Q˘\ì̃ `«^•fi~å =zÛ# ™⁄`«∞ÎÖ’ HÍi‡Hõ=~åæxH˜ ‰õÄ_®
H˘kÌáê\˜ ÉèÏQÍxfl W=fiK«∂Ñ¨Ù`«∞#fl^Œx PÜ«∞# "åºMÏºxOKå~°∞. ''J"≥∞iHÍÖ’ „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO
Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ<Õ L#flk. =∞~À Ñ¨Hõ¯# „Ñ¨Éèí∞=~°æ "≥ÚHõ\ ˜ ÃÑiyáÈ`«∞#flk. W^Õ ã¨=∞Ü«∂#
#Å¡*Ï`«∞Å "åi Ñ¨@¡ ^Õfi+Ö JkèHõ=∞=Ù`«∞#flk. #Å¡*Ï`«∞Å "åix J}QÆ^˘H˜¯ g∞~°∞
ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄O^ŒO_»O@∂ âıfi`«*Ïu HÍi‡Hõ=~åæxfl ‰õΩb#=~°æO „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∞Î#flk. J"≥∞iHÍ
„Ñ¨*Ï™êfi=∞º ã¨~°o "≥·Ñ¨s`«ºq∞^Œ——x _»∞É’~Úãπ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. x["Õ∞ WOQÍ¡O_»∞, „á¶ê<£û,
[~°‡h, J"≥∞iHÍ ã¨QÆ@∞ áœ~°∞_ç r=# „Ñ¨=∂}ÏÅ∞ QÆ`åxHõO>Ë "≥∞~°∞QÆÜ«∂º~Ú. ''J~Ú`Õ
D ãÖÑ¨^ŒO`å ZHõ¯_ç #∞O_ç =zÛOk? .... Pã≤Ü«∂, P„Ñ¶≤HÍ, ^ŒHΔ̃} =∞^èŒº J"≥∞iHÍ,
"≥ã≤ìO_ôãπ, ^ŒHΔ̃} ã¨=Ú„^Œ n=ÙÅ #∞O_Õ D ™⁄`«ÎO`å ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl ^ÕâßÅ‰õΩ KÕiOk.——
=~°æ ãÖÑ¶¨∞~°¬} |^ŒÌÅ=fi‰õΩO_® K«∂¿ãO^Œ∞‰õΩ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O ^ÀÑ≤_ô Ñ‘_ç`«
=~åæÅ =∞^èŒº# Ju K«`«∞~°`«`À ~°HΔ̃`« =∂~åæefl U~°Ê~°∞ã¨∞ÎO^Œx _»∞É’~Úãπ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
''„Ñ¨ÑÖKåxfl WÑ¨C_»∞ |_® "åºáê~°∞Ö’, ‰õΩb#∞Ö’,ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Ö’ =∂„`«"Õ∞ ^ÀÑ≤_ô
KÕã∞¨ <Î åfl~°#∞‰õΩO>Ë á⁄~°áê>Ë. ÃÑ@∞ì|_ç HÍi‡Hõ=~°=æ ¸ HõÅQÆÅã≤# „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ~å*ºq∞Ñ¨C_»∞
qâßfixfl H˘Å¡Q˘_»∞Î#flk.——
_»∞É’~Úãπ ¿Ñ~˘¯#fl ÅHõΔ}ÏÅhfl J"≥∞iHÍ‰õΩ ãïQÍæ J`«∞‰õΩ`å~Ú. Ü«Ú.Zãπ.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =~åæxH˜ ZÅ¡Ñ¨C_»∂ JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ ^ÕâßÅ =∞^èŒº ã¨Ê~°úÅ∞–Ü«Ú^•úÅ∂
[~°∞QÆ∞`«∞O_»@=∞O>Ë W+¨ìO. JÑ¨C_Õ ã¨fi^Õâß# ãÖÑ¨#∞flÅ∞–¿Ñ^ŒÅ =∞^èŒº# ã¨"≥∞ÿHõº`«#∞
Hõ$„u=∞OQÍ ã¨Ê+Öì KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ gÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. `«~K° ∂« ¿Ñ^ŒÅO`å SHõºOQÍ x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl
áÈ~å\Ïefl D q^èŒOQÍ Ñ¨Hõ¯^•i Ñ¨\ ì̃OK«=K«∞Û##fl=∂@. ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∂ – ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∂ K≥`· #« ºO`À D q^èOŒ QÍ KÕã∞¨ <Î åfl~°x =∞#O ÉèÏqOK«=K«∞Û<å? nxfl `≥Å∞ã¨∞HÀ=@O
Hõ+ì̈"Õ∞. `≥eã‘ `≥eÜ«∞x *Ï˝#O`À QÍh, ÖË^• =ºHÎ̃QÆ`« =∞#∞QÆ_» HÀãÖ QÍh D q^èŒOQÍ
„Ñ¨=iÎã¨∞Î<åfl~°x =∞#O ÉèÏqOK«=K«∞Û#∞. Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ kQÆ\ÏxH˜ 1917= ãÖ=`«û~å#
*ÏfÜ«∞ UHÍaè„áêÜ«∞ ™ê^èŒ#‰õΩ [iy# Hõ$+≤ W@∞=O\˜ ^ÀÑ≤_ô HÀã¨"Õ∞#<Õk ã¨∞ã¨Ê+ì̈O.
™êO„Ñ¨^•~ÚHõ K«i„`«HÍ~°∞Å „Ñ¨HÍ~°O „Ñ¨Éèí∞`«fiO `«fi~°QÍ<Õ UHÍaè„áêÜ«∞ ™ê^èŒ#Ö’
ã¨ÑÅ¨¶ "≥∞Oÿ k. ''J^èºŒ ‰õΩΔ _»∂–„Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl |\˜ì J"≥∞iHÍ q^è•<åÅ∞O\ÏÜ«∞——x L„_ÀqÅû<£
rq`« K«i„`«HÍ~°∞_»∞ P~°÷~üeOH± ~åâß~°∞. J~Ú`Õ "åã¨Î"åxH˜ „Ñ¨[ÖËO ÉèÏqã¨∞Î<åfl~À
`≥Å∞ã¨∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ P HÍÖÏ# H˘Å|^ŒÌÖËg∞ ÖË=Ù. [#O Ü«Ú^•úxfl PHÍOHΔ̃ã¨∞Î<åfl~°<ÕO^Œ∞‰õΩ
Z@∞=O\˜ ™êHΔÍºÅ∂ Hõ#Ñ¨_»=Ù. JO^Œ∞=Å¡<Õ „Ñ¨Éèí∞`«fiO UHÍaè„áêÜ«∂xfl =∞ÅKÕO^Œ∞‰õΩ
ÃÑ^ŒÌ Ü«∞[˝"Õ∞ KÕÜ«∂eû =zÛOk. ãÖ„QÍ=∂xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Ü«Ú=‰õΩefl ã¨=∞‰õÄˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ
ã¨~å¯~°∞ |Å=O`«OQÍ "åix Ãã·#ºOÖ’H˜ KÕiÊOzOk. JO^Œ∞‰õΩ u~°ã¨¯iOz# "åiH˜ Hõiî#
tHõΔefl qkèOzOk. ''WHõ #∞O_ç Ü«Ú^•úÖË [~°QÆ‰õΩO_® K«∂¿ãO^Œ∞‰õÄ, „Ñ¨ÑÖKå#
42 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
„Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl Ñï~°HΔ̃OKÕO^Œ∞‰õÄ——, J"≥∞iHÍ ãÖ„QÍ=∞OÖ’H˜ kQÍeû=zÛ#@∞¡ L„_ÀqÅû<£
„Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. W@∞=O\˜ x<å^•Å`À „Ñ¨[efl L`ÕÎ[Ñ¨ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Ãã·#ºOÖ’ KÕ̂~O^Œ∞‰õΩ „Ñ¨[Å∞ ÉÏ~°∞Å∞ f~°ÖË^Œ∞. Ü«Ú^Œú„Ñ¨Hõ@# "≥Å∞=_ç#
P~°∞ "å~åÅ `«~åfi`« ‰õÄ_® 10 ÅHõΔÅ =∞Ok J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ Ãã·#ºOÖ’H˜ =KÕÛO^Œ∞‰õΩ ˆH=ÅO
73 "ÕÅ =∞Ok `«=∞ ãÖã≤^Œú`«#∞ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúOÖ’ J"≥∞iHÍ áêÖÁæ<ÕO^Œ∞‰õΩ
L^ÕÌtOz# f~å‡<åxH˜ HÍO„ÔQãπ (áê~°¡"≥∞O@∞) ã¨Éèí∞ºÅ #∞O_ç „|Ç¨‡O_»"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞
ÅaèOzOk. Ü«Ú^Œú „Ñ¨Kå~° <åÜ«∞‰õΩxQÍ „Ñ¨=ÚY áê„uˆHÜ«Ú_»∞ *Ï~ü̊ „ˆH"£#∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
xÜ«∞q∞OzOk. DÜ«∞# WO^Œ∞HÀãÖ XHõ „Ñ¨*Ï ãÖ|O^è•Å Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕâß~°∞.
J"≥∞iHÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ kQÆ@"Õ∞ ã¨||x „Ñ¨[efl #q∞‡OK«@"Õ∞ nx Ñ¨x. WO^Œ∞ xq∞`«ÎO
Hõq∞\© 75"ÕÅ LÑ¨<åºã¨‰Ωõ efl xÜ«∞q∞Oz "åi ^•fi~å ^Õâ"◊ åºÑÖÎ QÍ J~Ú^Œ∞ "ÕÅ Ñ¨@} ì ÏÅ∞,
#QÆ~åÖ’¡ U_»∞ ÅHõΔÅ 50 "ÕÅ ã¨Éèíefl x~°fiÇ≤ÏOÑ¨*Ëã≤Ok. J~Ú+ì̈OQÍ L#fl „Ñ¨[efl Ü«Ú^Œú
J#∞‰õÄÅ∞~°∞QÍ Ô~K«ÛQ˘@ì@"Õ∞ D =∞Ç¨Ü«∞[˝ ÅHõΔ º=∞#fl =∂@.
... ... ...
J"≥∞iHõ<£ áê~°¡"≥∞O@∞ 1917# 'QÆ∂_è»Kåi`«fi K«\Ïìxfl—P"≥∂kOzOk. J^èŒº‰õΔΩ_»∞
qÅû<£ "≥O@<Õ nxÃÑ·# ãÖ`«HõO KÕâß~°∞. ''J"≥∞iHÍ Ü«Ú^ŒúO KÕã¨∞Î#flÑ¨C_»∞ Z=~°<åfl ã¨ˆ~
Ãã·#ºOÖ’ KÕ̂~O^Œ∞‰õΩ x~åHõiOz<å Ñ¨xKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOz# "åix J_»∞¤‰õΩ<åfl 20
ãÖ=`«û~åÅ =~°‰õÄ *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOK«=K«∞Û. „Ñ¨Éèí∞`åfixfl kèHõ¯iOz<å, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤<å,
^Õâ◊„^ÀÇ¨xH˜ áêÅÊ_ç<å JÖÏO\˜ =º‰õΩÎÅ‰õΩ W^Õ ™ê÷~ÚÖ’ tHõΔÅ∞ "ÕÜ«∞=K«∞Û.—— Wn
QÆ∂_èK» åi`«fi K«@Oì Ö’x XHõ =ÚMÏºOâ◊O. ''J~Ú`Õ „Ñ¨É∞íè `«fi q^è•<åÅÃÑ· K«~Û° , "åºMÏº<åÅ∞,
q=∞~°≈efl x~ÀkèOK«@O nx L^ÕâÌ O◊ HÍ^Œ—x, W^Õ âßã¨#OÖ’x =∞~À „Ñ¨H~õ }° O ¿Ñ~˘¯O@∞#flk.
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨É∞íè `«fi Jã¨Å∞ L^ÕâÌ ßÅ∞, ~å[º ã¨fiÉèÏ==¸ `≥eã≤# "åiH˜ D K«@Oì ÅHõΔ º"Õ∞q∞\’
W>Ëì `≥eã≤áÈ`«∞Ok. QÆ∂_è»Kåi`«fi K«\Ïìxfl Ô~O_»∞ <åÅ¯Å ^èÀ~°}˜Ö’ ~°∂á⁄OkOz#Ñ¨Ê\˜H©
Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Z=Ô~·<å ~åã≤<å – =∂\Ï¡_ç<å "åix *ˇ·Å∞ áêÅ∞ K≥Ü«∞º@"Õ∞
„Ñ¨Éèí∞`«fi ãÖHõÅÊ=∞<Õk ã¨∞ã¨Ê+ì̈O. QÆ∂_è»Kåi =ºuˆ~Hõ âßã¨##O =zÛ# Ô~O_»∞ <≥ÅÅ‰õΩ
„Ñ¨Éèí∞`«fiO KåÔ~¡ãπ Ã+OH± J<Õ ™È+ëã¨∞ì#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤Ok. x~°ƒO^èŒOQÍ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~åÅ#fl
K«\Ïìxfl, Jã¨Å∞ J"≥∞iHÍ Ü«Ú^Œ~ú O° QÆOÖ’H˜ kQÆ\Ï<Õfl =ºuˆ~H˜ã∂¨ Î DÜ«∞# 15 "ÕÅ Hõ~Ñ° „¨ `åefl
=Ú„kOz „Ñ¨[Å‰õΩ "å\˜x ÑÖÑ≤}© KÕâß~°∞. `«Ñ¨Êx ãïQÍ Ãã·#ºOÖ’ ¿Ñ~°∞ #"≥∂^Œ∞
KÕ~ÚOK«∞HÀ"åÅ#fl x|O^èŒ# J"≥∞iHõ<£ ~å*ÏºOQÆO 13= ã¨=~°}‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ L#fl^Œx
WO^Œ∞Ö’ PÜ«∞# q=iOKå~°∞. ''=∂#=`åfixˆH JÑ¨Kå~°"≥∞ÿ# D K«~°º "åãÎ̈"åxH˜ "åÖò„ã‘ì\ò
ÃÑ¶·<åx¬Ü«∞~°¡‰õΩ =∂„`«"Õ∞ ÖÏÉèí^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ#k, ã¨~å¯~°∞ ^Œ=∞#huH˜ ÖÁOyáÈHõO_»——x PÜ«∞#
„Ñ¨*ÏhHÍxfl HÀ~å~°∞. 'QÆ∂_è»Kåi`«fi =ºuˆ~Hõ K«@ìO— „HÕ^Œ DÜ«∞#‰õΩ HÀ~°∞ì PÔ~flÅ∞¡ *ˇ·Å∞tHõΔ
qkèOzOk. (P `«~åfi`« W^Õ K«@ìO HÕ^Œ x~°ƒOkèOz# "åiH˜ <åºÜ«∞™ê÷#O =∞iO`«
Hõiî#"≥∞ÿ# tHõΔefl qkèOzOk). J"≥∞iHõ<£ ~å*ÏºOQÆ `˘e ã¨=~°} „Ñ¨HÍ~°O „Ñ¨[Å Ñ¨„uHõÅ
ÉèÏ= „Ñ¨Hõ@<å ¿ãfiK«Ûù#∞ ^≥|ƒfã¨∂Î áê~°¡"≥∞O@∞ Z@∞=O\˜ K«\Ïìxfl P"≥∂kOK«~å^Œ∞.
D JOâßxfl ¿Ñ~˘¯O@∂ Ã+OH± `«#‰õΩ qkèOz# tHõΔ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì#∞
P„â◊~ÚOKå~°∞.
HÕk HÀ~°∞ì "Õã≤# tHõΔ#∞ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì ‰õÄ_® ã¨=∞i÷OzOk. Ã+OH± JÑ‘ÊÅ∞#∞Jk
H˘\ì̃"Õã≤Ok. L^•~°"åkQÍ ¿Ñ~˘Ok# „Ñ¨=ÚY <åºÜ«∞=¸iÎ Fe=~ü "≥O_≥Öò Ç¨ÏŸ"£∞û D
f~°∞Ê#∞ ~åâß~°∞. Hõ~°Ñ¨„`«OÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl JOâßefl qâı¡+≤ã¨∂Î Ãã·x‰õΩefl KÕ~°∞ÛH˘<Õ „Ñ¨„H˜Ü«∞#∞
#+ì̈ÑïKÕ q^èŒOQÍ nxfl ~åâß~°x f~°∞ÊÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ~å[ºOQÆ „Ñ¨^äŒ=∞ ã¨=~°} HÕ^Œ
Ã+OH±‰õΩ ~°HõΔ} Åaèã¨∞ÎO^•? D „Ñ¨â◊fl‰õΩ Ç¨ÏŸ"£∞û ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ~°∞.
''käÜÕ∞@~À¡ ‰õÄ~˘Ûx =∞O@Å∞ ˆ~QÍÜ«∞O@∂ ÖËxk L#fl@∞¡QÍ ˆHHõÅ∞ "Õã≤ [<åxfl
ÉèíÜ«∞ÃÑ@ì\Ïxfl "åH± ™êfi`«O„`«ºO HÕ^Œ ÑïQÆ}ÕK«ÖËO. D `«~°Ç¨Ö’ „Ñ¨[efl "≥∂ã¨Ñ¨ÙKÕÛ
K«~°ºefl x~ÀkèOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ L#flk.—— Ç¨ÏŸÖ’‡ KåÖÏ `≥e"≥·# "å^Œ# KÕâß~°∞.
J~Ú`Õ *Ï„QÆ`«ÎQÍ PÖ’z¿ãÎ Ü«Ú^•úxfl q=∞i≈OK«\Ïxfl ÃÑ· `«~°Ç¨ Hõ@∞ìHõ^äŒ`À áÈÅÛ_»O
¿ÇÏ`«∞|^ŒÌ"≥∞ÿ# "å^Œ#HÍ^Œx W>Ëì J~°÷"≥∞ÿáÈ`«∞Ok. Ç¨~°fi~ü¤ ÖÏã¨∂¯Öò „á⁄ÃÑ¶ã¨~ü [Hõ~°Ü«∞ºKåÑ¶≤
Ã+OH± Hˆ ã¨∞‰õΩ ãïÑ¨_Õ áÈeHõ#∞ 'J"≥∞iHÍÖ’ "åH± ™êfi`«O„`«ºO— J#fl ~°K#« Ö’ L@OHÕKå~°∞.
käÜÕ∞@~À¡ <å@HÍxfl „Ñ¨^Œi≈ã¨∞Î<åfl~°∞. XHõ JOHõO =Úyã≤ =∞~˘Hõ\ ˜ „áê~°OÉèíO HÍ#∞#flk.
D q~å=∞ ã¨=∞Ü«∂# Ã+OH± ÖËzxÅ|_ç D käÜÕ∞@~À¡ „Ñ¨=∂^Œ=âß`«∂Î Jyfl„Ñ¨=∂^ŒO
QÆ#∞Hõ ãÖÉèíq¿ãÎ áêiáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ `«y#xfl ^•~°∞Å∞ ÖË=O@∂ „¿ÑHõΔ‰õΩefl ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.
WO^Œ∞Ö’ `«¿ÑÊ=ÚO^Œx— PÜ«∞# Ã+OH±#∞ ã¨=∞i÷OKå~°∞.
W`«~°∞Å rq`åÅ‰õΩ – ¿ãfiK«Ûù‰õΩ „Ñ¨=∂^ŒHÍi J~Ú#Ñ¨C_»∞ =∂„`«"Õ∞ "åH±
™êfi`«O„`åºxH˜ Ñïq∞`«∞Å∞ qkèOK«=K«∞Û. =∞i D ~°HõOQÍ K«∂ã≤#Ñ¨C_»∞ Jã¨Å∞ Ü«Ú^Œú"Õ∞
„Ñ¨=∂^ŒHÍi Hõ^•. „Ñ¨=∂^ŒHÍˆ~ HÍ^Œ∞ q<åâ◊#HÍi ‰õÄ_®. JÖÏO@Ñ¨C_»∞ ãÖ„QÍ=∂xfl
=ºuˆ~HÕKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ áœ~°∞Å‰õΩ LO@∞Ok Hõ^•. áêÅ‰õΩÅ∞ J#∞ãïã¨∞Î#fl WÖÏO\˜ „Ñ¨=∂^ŒHõ~°
q^è•<åÅ Ñ¨@¡ *ÏQÆ~°∂Hõ`« =Ç≤ÏOKåeûOkQÍ ÃÇÏK«ÛiOK«@O HÍ~°}"≥∞ÖÏ J=Ù`«∞Ok?
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì Ñ¨K«Û*ˇO_® TÑ¨@O`À 'QÆ∂_è»Kåi`«fi K«@ìO— "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«∞^Œú
HÍÅO #∞O_ô JÖÏˆQ H˘#™êQÆ∞`«∞#flk. Ü«Ú^Œú ã¨=∞Ü«∂<Õfl nxfl LÑ¨Ü≥∂yOKåeû L#flk.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© 1950Å #∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO x`«º=¸ D K«\Ïìxfl LÑ¨Ü≥∂yã¨∞Î#flk. H˘iÜ«∞<£
Ü«Ú^ŒúO #∞O_ô J"≥∞iHÍ ''J`«º=ã¨~° Ñïã≤÷ux—— Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl^Œx JO^Œ∞=Å¡ D âßã¨#O
ZÅ¡HÍÅ=¸ K≥Å∞¡`«∞O^Œx „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨Hõ\ ÕK«∞‰õΩ#flk. „Ñ¨"åã¨ J"≥∞iHõ#¡‰õΩ ‰õÄ_® nxfl
=iÎOÑ¨*¿Ë ãO^Œ∞‰õΩ 1963= ãÖ=`«û~å# HÔ #fl_ô ã¨~å¯~°∞ qÑ¶Å¨ Ü«∞`«flO KÕãO≤ k. qÜ«∞`åflOÖ’
Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl [~°fleã¨∞ìÅ∞ ''_≥Éòû PÜ«∞# „Ñ¨Éèí∞`«fiO QÆ∞iOz q=∞~°≈<å`«‡Hõ ~°K«#Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°x
ÉèÏqOz J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO D Ñ¨xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOzO^Œ#fl =∂@.
Ü«Úlx_≥Éòû ˆHã¨∞ P `«~åfi`« ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =ÚO^Œ∞H˘zÛOk. 1918 E<£ <≥ÅÖ’
_≥Éòû *ˇ·Ö’¡ L#fl =ÚQÆ∞æ~°∞ ™È+ëã¨∞ìefl ãÖ^Œi≈OKå~°∞. Ãã·#ºOÖ’ `«Ñ¨Êx ãïQÍ KÕ~åÅ#fl
K«\Ïìxfl q=∞i≈Oz#O^Œ∞‰õΩ gà◊¡x áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. gix Ñ¨~å=∞i≈Oz |Ü«∞\˜‰õΩ
=KåÛHõ HÍ~åQÍ~°O "≥Å∞Ñ¨Å _≥Éòû |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éèí#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. ã¨fi`«Ç¨QÍ _≥Éò =∞Oz
=HõÎ. DÜ«∞# LÑ¨<åºãÖ Ô~O_»∞ QÆO@Å áê@∞ ™êyOk. _≥Éòû „Ñü =∂@‰õΩ K«Ñ¨Ê@∞¡,
#=ÙfiÅ∞ "≥e¡qiâß~Ú, _≥Éòû P<å\˜ Q˘Ñ¨Ê LÑ¨<åºã¨Hõ~°ÎÖ’¡ XHõ~°∞QÍ „Ñ¨ã≤kúQÍOKå~°∞. ''P
=∞^èŒº ÉÏÅHÍi‡Hõ K«\Ïìxfl ~å*ÏºOQÆ q~°∞^Œú"≥∞ÿ#kQÍ 5–4 F@∞`À <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ∞
44 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
f~°∞ÊK≥áêÊ~°∞. =∞u=∂e# fiÊk. WÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ [iyO^ŒO—@∂ „Ñ¨tflOKå_»∞ _≥Éòû. *ˇ·Ö’¡
L#fl HÍ„"Õ∞_£û QÆ∞iOz PÜ«∞# „Ñ¨™êÎqOKå_»∞. ™È+ëã¨∞ìÅ∞ [~°‡<£ J#∞‰õÄÅ∞~°#fl JÑ¨"å^Œ∞
ÃÑ·# q=~°} WKåÛ_»∞. ''<Õ#∞ ^èŒxHõ=~åæxfl, ‰õΩb#∞efl Jã¨Ç¨ÏºOK«∞‰õΩO\Ï#∞. "åà◊§#∞ <Õ#∞
ÅHõΔ ºÃÑ@ì#∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ ^Õfi+≤™êÎ#∞. [~°‡hH˜ K≥Ok# „Ñ¨É∞íè =sæÜÚ« ÅO>Ë <åˆHg∞ P¿ÑHõÖΔ ^Ë ∞Œ .
JÖÏˆQ =∞#^ÕâßxH˜ K≥Ok# ‰õΩb#∞ÅÃÑ·# ‰õÄ_®——. (qÑ¨s`«"≥∞ÿ# K«Ñ¨Ê@∞¡, Jaè#O^Œ#Å∞).
=∞#k qt+ì̈"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`« iÑä¡H± Jh =∞# =º=ã¨÷Å∞ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"≥∞ÿ#=x,
=∞#O ¿ãfiK«Ûù#∞ J#∞Éèíqã¨∞Î<åfl=∞x, =∞#efl =∞#"Õ∞ ÑïáêeOK«∞‰õΩO\Ï=∞x K≥Ñ¨ÙÎO\Ï~°∞.
W=hfl Ç¨™êºã¨Ê^Œ"≥∞ÿ# =∂@ÖË. =∞#efl QÆ∞iOz JuQÍ K≥Ñ¨CHÀ=@=∞O>Ë W^Õ. K«i„`«Ö’
Ü«Ú^•úÅhfl ^ÀÑ≤_ôHÀã¨=¸, ^Œ∞~å„Hõ=∞} xq∞`«Î"Õ∞ ãÖÉèíqOKå~Ú. ãÖ„QÍ=∞ =∞O>Ë
WO^Œ∞ˆH##fl =∂>. áêÅHõ=~åæÅ∞ Ü«Ú^•úxfl „Ñ¨Hõ\ ˜™êÎ~Ú. J~Ú`Õ áêe`«∞ÖË ZÅ¡Ñ¨C_»∂
áÈ~å\ÏÖ’¡ áêÅ∞ÑÖK«∞H˘x „áê}ÏÅiÊã¨∞ÎO\Ï~°∞. Ü«Ú^Œú=∞O>Ë ZÑ¨C_»∂ WÖÏˆQ
[~°∞QÆ∞`«∞O@∞Ok....
QÆ∂_èK» åi`«fi K«@Oì HÕ^Œ _≥Éòû#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO JÔ~ã¨∞ì KÕãO≤ k. _≥Éòû ã¨ÉÖíè ’ Ü«Ú=‰õΩÅ∞
áêÖÁæ<åfl~°∞. DÜ«∞# LÑ¨<åºãÖ "åi =∞#ã¨∞efl HõÅ∞+≤`«O KÕã≤O^Œx JO^Œ∞=Å¡ "åà◊√§
Ãã·#ºOÖ’ ¿Ñ~°∞¡ #"≥∂^Œ∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ u~°ã¨¯iOKÕ „Ñ¨=∂^Œ=Ú#fl^Œx JaèÜ≥∂QÆO
"≥∂Ñ≤Ok.
(x*ÏxH˜ _≥Éòû ÉèÏ"åÅ∞ JO`«HõO>Ë =∞iO`« â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ#q).
''=∞#‰õΩ =∞Oz~ÀAÅ∞ ~å#∞<åfl~Ú. J"≥∞iHÍÖ’#∂, „Ñ¨ÑO¨ K« "åºÑÖÎ QÍ#∂ =∞#O
JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~å#∞<åflO. =∞#∞+¨μefl ÉÏxã¨Å∞QÍ =∂ˆ~Û – Ç‘Ï#OQÍ K«∂¿ã ÃÑ@∞ì|_ç^•s
ãÖã¨÷ÅxflO\˜h =∞#O JÑ¨C_»∞ q^èŒfiOãÖ QÍq™êÎO. g\˜™ê÷<å<Õ =∂#gÜ«∞ ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`«
=º=ã¨÷efl Ñ¨Ù#ifli‡™êÎO. =∞# Hõà◊§=ÚO^Õ „Ñüx`«º=¸ „Ñ¨ÑÖK«O =∂iáÈ`«∞#flk.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s ã¨∂s_»∞ Jã¨Îq∞OK«#∞<åfl_»∞. ™ê=∞º"å^Œ ÉèÏ#∞_»∞ L^Œ~ÚOK«É’`«∞<åfl_»∞.
XHÍ<˘Hõ ~ÀA Pã¨=∞Ü«∞O =ã¨∞ÎOk. ™È+ë[O [~Úã¨∞ÎOk..... JÑ¨C_»∞ HÍi‡Hõ=~åæxH˜
q=ÚH˜xÎ „Ñ¨H\õ ™˜ êÎO. ã¨~fi° =∂#"åo ã¨ÇÏ¨ Ÿ^Œ~`° åfixfl ZÅ∞ÔQuÎ Kå@∞`åO—— (q∞#flO\˜# K«ÑÊ¨ @∞¡
– ã¨∞n~°…"≥∞ÿ# Ç¨Ï~°¬^è•fi<åÅ∞).
HÀ~°∞ì qKå~°} ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ _≥Éòû ˆHã¨∞#∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_ÕO^Œ∞‰õΩ „Ñü"å^Œ"Õ∞g∞
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . `«# `«~Ñ° Ù¨ # "åV¥‡Åq∞KÕÛO^Œ∞‰õΩ ™ê‰õΩΔ ºefl Ñ≤eÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ Ãã`· O« u~°ã¯¨ iOKå_»∞.
ã¨ÉèíÖ’ =∂\Ï¡_ç# q+¨Ü«∂efl `å#ÖÏ J#ÖË^ŒO@∂ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«fl"Õ∞g∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.
Eºs ã¨Éèí∞ºÅ∞ D ˆHã¨∞ QÆ∞iOz K«iÛOK«∞‰õΩ<Õ =ÚO^Œ∞ "åi #∞^ÕÌtOz PÜ«∞# =∂\Ï¡_®~°∞.
''Ü«Ú^•úxfl P@OHõÑïKÕ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕã≤#@∞¡ <åÃÑ·# JaèÜ≥∂QÆO "≥∂áê~°∞. <Õ#∞
^•xfl JOwHõiã¨∞<Î åfl#∞. Ü«Ú^•úxfl <Õ#∞ Jã¨ÇÏ≤ ºOK«∞‰õΩO\Ï#∞. UHÍH˜QÍ<≥<· å ã¨~ˆ ãÖ„QÍ=∂xfl
<Õ#∞ =ºuˆ~H˜™êÎ#∞. ZHõ¯_» L#fl"åÔ~·<å ÉÏkè`« „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ ™ê#∞Éèí∂ux „Ñ¨Hõ\ ˜™êÎ#∞. ZHõ¯_»
[x‡Oz# "åÔ~·<å, U ^Õâ◊ã¨∞÷Öˇ·<å "åiH˜ P JO_»^ŒO_»ÅOk™êÎ#∞—— Jx „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞ _≥Éòû.
Es ã¨Éèí∞ºÅ∞ _≥Éòû QÆ∂_è»Kåi`«fiK«\Ïìxfl LÅ¡OÑ¶≤∞OKå_»x f~å‡xOKå~°∞. `«#‰õΩ
tHõΔ#∞ „Ñ¨Hõ\ ÕK«É’ÜÕ∞ =ÚO^Œ∞ <åºÜ«∞=¸iÎ #∞^ÕÌtOz _≥Éòû WÖÏQÆ<åfl~°∞.
''Q“~°= <åºÜ«∞=¸sÎ, D Éèí∂„Ñ¨ÑÖK«O g∞^Œ x=tã¨∞Î#fl =∂#=ÙÅO^Œi`À#∂
™œ„ÉèÏ`«$`åfixfl KåÖÏ Uà◊§ „H˜`«O <Õ#∞ „Ñ¨Hõ\ ÕK«∞‰õΩ<åfl#∞. D Éèí∂g∞‡^Œ L#fl Ju
™ê=∂#∞º_ç`À =∞"Õ∞HõO HÍ"åÅx f~å‡xOK«∞‰õΩ<åfl#∞. hK«=~°æO "åÔ~=Ô~·<å LO>Ë <Õ#∞ P
HÀ=‰õΩ K≥Ok# "å_ç<Õ#x P<å_»∂–D<å_»∂ K≥Ñ¨C‰õΩO@∞<åfl#∞. "åiÖ’ <Õ~°ã¨∞÷_≥=Ô~·<å
LO>Ë JO^Œ∞Ö’ <Õ#∞ LO\Ï#x L^•…\ ã˜ ∞¨ <Î åfl#∞. *ˇà· §◊ Ö’ XHõ¯ =∞xÃ+<· å |OnQÍ L#fl@¡~Ú`Õ
##∞fl <Õ#∞ ¿ãfiKåÛùrq#x ÑïQÆ}ÕK«∞HÀ#∞.——
D =∂@efl [_ç̊ `«Ñ¨CÑ¨\Ïì~°∞. P`«‡~°HõΔ} HÀã¨"≥∞ÿ „‰õÄ~°"≥∞ÿ# q^Õjâ◊‰õΩÎÅ`À =∞#
^Õâ◊O Ü«Ú^•úxH˜ kyOk. WÖÏO\˜ `«~°∞}Ï# J"≥∞iHÍ KÕuÖ’ L#fl Hõ~°"åÖÏxfl ^≥|ƒf¿ã
su# _≥Éòû „Ñ¨ãÖQÆO ™êyO^Œ—x <åºÜ«∞=¸iÎ "åºMÏºxOKå~°∞. _≥Éòû‰õΩ Ñ¨^Õà◊§ *ˇ·Å∞ tHõΔ#∞
qkèã¨∂Î PÜ«∞# f~°∞Ê K≥áêÊ~°∞.
1919 =~°‰õÄ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì _≥Éòû ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl JÑ‘ÊÅ∞ ÃÑ·# qKå~°}#∞ [~°Ñ¨ÖË^Œ∞.
Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤Ok. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì JÑ¨C_Õ ˆHã¨∞#∞KÕÑ¨\ ì̃Ok. ^èŒ~°‡™ê÷#O `«~°Ñ¨Ù# *ˇe=~ü
"≥O_≥Öò Ç¨ÏŸ"£∞û HÀ~°∞ì f~°∞Ê#∞ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì _≥Éòû Ñ¨^Õà◊¡ tHõΔ#∞ ã¨Ô~·#kQÍ
Jaè=i‚OzOk. Ç¨ÏŸ"£∞û–_≥ÉòûÅ∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ – „âßq∞Hõ=~åæÅ =∞^èŒºQÆÅ "≥·~°∞^è•ºxH˜
„Ñüx^èŒ∞Å∞. Ü«Ú=‰õΩefl Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ xÜ«∞q∞OK«∞HÀ"åÅ<Õ „Ñ¨Éèí∞`«fi ãÖHõÖÏÊxH˜ _≥Éòû
LÑ¨<åºãÖ J=~À^è•xfl HõeÊOKÕ q^èŒOQÍ L#fl^Œx Ç¨ÏŸ"£∞û ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
`˘Å∞`« Ñ¨tÛ=∞ =s˚xÜ«∂ ãÖã¨¯~°} HÍ~åQÍ~°OÖ’ _≥Éòû#∞ LOKå~°∞.
P `«~åfi`« J\Ï¡O\Ï‰õΩ =∂~åÛ~°∞. JHõ¯_ôÜ«∞# 32 <≥ÅÅ∞ QÆ_çáê~°∞. 1921# J^èŒº‰õΔΩ_»∞
Ç¨i¤OQ∑ _≥Éòû#∞ q_»∞^ŒÅ KÕâß~°∞. JÑ¨C_®Ü«∞# =Ü«∞ã¨∞û 66 ãÖ=`«û~åÅ∞.
1918 #=O|~°∞Ö’ Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤Ok. "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^•ú# 50 "ÕÅ
=∞Ok J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ =∞~°}ÕKå~°∞. J#u HÍÅOÖ’<Õ ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ`À ã¨Ç¨ „Ñ¨Éèí∞`«fi
f~°∞ÃÑ·# ã¨~°fi„`å JãÖ`«$Ñ≤Î – =ºuˆ~Hõ`« "≥Å∞¡"≥uÎOk.
... ... ...
Ü«Ú^ŒHú ÍÖÏ# ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ „Ñ¨[efl *ˇà· §◊ Ö’ ÃÑ\Ïì~∞° . *ÏfÜ«∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `«#∞ P@OHõ
Ñ¨~°∞ã¨∞Î<åfl~°x =Ú„^Œ"Õã≤ ^Œ=∞#hux „Ñ¨^Œi≈OKå~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Ü«Ú^ŒúO =ÚyÜ«∞QÍ<Õ
áêÅHõ=~åæxH˜ ™ê=∞º"å^Œ ÉèíÜ«∞O Ñ¨@∞ì‰õΩ#flk. qÑ¨¡=Hõ~° â◊‰õΩÎÅ #∞O_ç =ã¨∞Î#fl ã¨"åà◊§#∞
^≥|ƒf¿ãO^Œ∞‰õΩ ãÖã¨¯~°}–^Œ=∞#HÍO_» J<Õ ^ŒfiO^Œfi hux „Ñ¨^Œi≈OKåÅx „Ñ¨Éèí∞`«fiO
x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ#flk.
qÅû<£ ¿ãflÇ≤Ï`«∞_≥·# *Ïi˚.ZÖò.iHÍ~ü¤ 1919# `«# q∞„`«∞_çH˜ XHõ ÖËY#∞ ~åâß_»∞.
'™È+ë[O „Ñ¨=∂^•xfl x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ U^À XHõ\ ˜ KÕÜ«∂e. É’e¬q‰õΩ¯Å∞, ™ê=∞º"å^Œ∞Å
HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂xfl K«∂Ñ≤¿ãÎ J"≥∞iHÍÖ’x „Ñ¨QÆujÅ â◊‰õΩÎÅ∞ h‰õΩ *Ë*ËÅ∞
46 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
Ñ¨Å∞‰õΩ`å~°∞. WO^Œ∞HÀãÖ H˘xfl =∞øeHõ =∂~°∞ÊÅ‰õΩ NHÍ~°O K«∞\Ïìe. Pi÷Hõ „Ñ¨*Ï™êfig∞Hõ~}° ‰õΩ
h=Ù #_»∞OHõ\ÏìÅ——x iHÍ~ü¤ `«# q∞„`«∞_çH˜ ã¨∂zOKå~°∞.
iÑä¡Hõ#∞¡, _≥=∂„HÍ@¡ =∞^èŒº# L#fl ã¨Ê~°÷Å∞ JO`« =ÚYº"≥∞ÿ#q HÍ=x D Ô~O_»∞
áêsìÅ‰õÄ ‰õÄ_® „Ñ¨=∂^ŒHõ~°OQÍ Ñï}q∞OK«QÆÅ â◊‰õΩÎÅ∞ "Õ̂~ L<åflÜ«∞x qÅû<£ ã¨ÅÇ¨^•~°∞
*’ã¨Ñ¶π @∞=∂eì 1919# J^èŒº‰õΔΩ_çH˜ QÆ∞~°∞ÎKÕâß~°∞.
''QÆ`«~å„u J\Ïifl [#~°ÖòÃÑ·# [iy# Ç¨Ï`åºÜ«∞`«flO ^Õâß# <≥ÅH˘#fl JâßOuH˜
^Œ~°Ê}O Ñ¨_»∞Î#flk. XHõ _≥=∞„HÍ\òQÍ <Õ#∞ iÑä¡Hõ<£ áêsì JkèHÍ~åxfl KÕlH˜¯OK«∞HÀ=\Ïxfl
ri‚OK«∞HÀÖË#∞. J~Ú`Õ WO`« Hõ<åfl f„="≥∞#ÿ „Ñ¨=∂^ŒO #xflÑ¨C_»∞ =∞iO`«QÍ HõÅz"Õã∞¨ #Î flk.
<Õ_çÑ¨C_˘Hõ „Ñ¨ÉèÏq`«"≥∞ÿ# L^Œº=∞O KåÑ¨HÕ^Œ h~°∞ÖÏQÍ qã¨Îiã¨∞Î#flk. ^•xfl QÆ#∞Hõ
J_»∞¤HÀHõáÈ`Õ =∞# HõO^ŒiH© „Ñ¨=∂^ŒHõ~°OQÍ Ñï}q∞OK«#∞#flk. áêi„âßq∞Hõ – ™ê=∂lHõ
JâßOu <≥ÅH˘x L#fl WÑ¨Ê\˜ "å`å=~°}Ï# ã¨QÆ@∞ =∞x+≤ =∞# Ô~O_»∞ áêsìÅ Ñ¨@¡ ‰õÄ_®
ZO`À JãÖ`«$Ñ≤Î`À L<åfl_»∞...—— Jx J<å\˜ "åãÎ̈= Ñïã≤÷ux @∞=Úeì qâı¡+≤OKå~°∞.
'QÆ`« ~å„u "å+≤OQ∑@<À¡— UO[iyOk? J\Ïsfl[#~°Öò Z. q∞@ÛÖò áêÅ‡~ü
WO\˜=ÚO^Œ∞ ÉÏO|∞¿ÑÅ∞_»∞ ãÖÉèíqOzOk.D ãÖÑ¶¨∞@# [iy# PÔ~flÅ¡ `«~åfi`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO
J"≥∞iHõ<£ áœ~°∞Å∞ HÍx „Ñ¨"åã¨∞efl JÔ~ã¨∞ì KÕã≤Ok. Ü«Ú.Zãπ.‰õΩ „Ñ¨"åãÖ =zÛ# "åÔ~=Ô~·<å
ã¨~å¯~°∞ Pã¨∞÷efl ^èŒfiOãÖ KÕã≤<å, „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ PO^Àà◊# [iÑ≤<å JÖÏO\˜
"åix ^Õâ◊O #∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOKåeûOkQÍ Ü«Ú^ŒúO z=i ^Œâ◊Ö’ L#fl `«~°∞}Ï# áê~°¡"≥∞O@∞
K«\Ïìxfl KÕã≤Ok. 1919 _çÃãO|~°∞ 21# Z=∂‡QÀÖ¤̌"≥∞<£, JÖˇQÍ˚O_»~ü Éˇ~À¯"≥∞<£Å`À ã¨Ç¨
"≥Ú`«ÎO 249 =∞Ok ~°+¨º#¡#∞ áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. J#O`«~°O g~°O^Œsfl ~°ëêº‰õΩ
ÑÖÑ≤Oz"Õâß~°∞. J"≥∞iHõ<£ ~å*ÏºOQÆO q^ÕjÜ«Úefl ^Õâ◊O #∞O_ç "≥à◊§Q˘>Ëì Ç¨Ï‰õΩ¯#∞
áê~° ¡ " ≥ ∞ O@∞‰õ Ω ^•YÅ∞ Ñ¨ ~ ° Û ÖË ^ Œ ∞ . J~Ú`Õ 1892= ã¨ O =`« û ~å# K≥ · h Ü« Ú efl
|Ç≤Ï+¨¯iOz#Ñ¨C_»∞ HÍO„ÔQãπ K«~°º#∞ J`«∞º#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#O ã¨=∞i÷OzOk. `«##∞ `å#∞
HÍáê_»∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`åfix‰õΩO_Õ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ D K«~°º#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
Jaè=i‚OzOk.
1920= ãÖ=`«û~å# ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ <åÅ∞æ"ÕÅ =∞Okx „Ñ¨Éèí∞`«fiO JÔ~ã¨∞ì KÕã≤Ok.
ã¨∞n~°H… ÍÅO "åix UHÍO`«OQÍ *ˇà· §◊ Ö’ |OkèOzOk. J#O`«~O° ^Õâ◊ |Ç≤Ïëê¯~°O qkèOzOk.
É’ãì̈<À¡x ã¨=∂"Õâ◊ =∞Ok~åÅ∞, Wà◊¡ÃÑ·# `≥Å¡"å~°∞ *Ï=Ú# ^•_»∞Å∞ [iÑ≤ P~°∞=O^ŒÅ
=∞Okx áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. D "≥Ú`«ÎO [iy# „Hõ=∞O ÃÑ¶_»~°Öò [_ç˚x Ãã·`«O
HõÅz"Õã≤Ok.
''áÈbã¨∞Å∞ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤ P q+¨Ü«∂xH˜ ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’ „Ñ¨Kå~åxfl HõeÊOKå~°∞.
JÔ~ãì̈~Ú# =º‰õΩÎÅ∞ ã¨=∂*ÏxH˜ ZO`À „Ñ¨=∂^ŒHÍ~°∞Öˇ·#@∞¡ z„fHõiOKå~°∞. x*ÏxH˜ giÖ’
KåÖÏ =∞Ok =∂=¸Å∞ HÍi‡‰õΩÖË. QÆ`« HÍÖÏ# ~°ëêºÖ’ "åà◊√¡ =º=™êÜ«∞O KÕã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞.
JÖÏO\˜ "åiH˜ [O@QÍ ãÖÔHà◊√¡ "Õã≤ |OkèOKå~°∞. P `«~åfi`« Ô~·Å∞Ö’ `«~°eOKÕ ¿Ñi@
™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ Q˘Å∞ã¨∞Å`À |OkèOz g^èŒ∞Ö’¡ uáêÊ~°∞.

1920 =ãÖ`«~°∞`«∞ HÍÖÏ# J~åK«Hõ"åk, „ÃÑã¨∞ûÖ’ JHõΔ~åÅ∞ ‰õÄˆ~Û"å_»~Ú#
PO„_çÜ«∂ ™êÖˇû_À#∞ #∂ºÜ«∂~°∞¯Ö’ ZÑ¶π.a.S. U[O@∞¡ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. ZÑ¶π.a.S.
HÍ~åºÅÜ«∞ Éèí=#O 14= JO`«ã¨∞÷Ö’ J`«_çfl Zxq∞k <≥ÅÅ áê@∞ |OkèOz LOKå~°∞. D
`«~°∞}Ï# ™êÖˇû_À q∞„`«∞_çflQÍh, <åºÜ«∞"å^Œ∞efl QÍx JHõ¯_çH˜ J#∞=∞uOK«ÖË^Œ∞. P
`«~åfi`« ™êÖˇû_À =∞$`«^ÕÇ¨ÏO P Éèí=Ou HÕ^Œ ÉèÏQÍ# zuH˜áÈ~Ú HõxÑ≤OzOk. 14=
JO`«ã¨∞÷ H˜\ ˜H© #∞O_ç ^Œ∂H˜ J`«_»∞ P`«‡Ç¨Ï`«º KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»x ZÑ¶π.a.S. „Ñ¨Hõ\ ÕzOk.
™êÅû_À q∞„`«∞Öˇ#· É’ã¨<ì £ „áêO`åxH˜ K≥Ok# W^Œ~Ì ∞° HÍi‡‰õΩÅ∞ (J~åK«Hõ "å^Œ∞Å∞)
D"å~°Î `≥eã≤# "≥O@<Õ `«∞áê‰õΩefl KÕ`«|∂<å~°∞. =∞™êK«∞Ãã\òû ~åRO „É’H±@<À¡ HÍ~°∞Ö’
u~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ gi^ŒÌsfl áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. Ô~O_»∞ "å~åÅ „H˜`«O XHõ K≥Ñ¨CÅ
Hõ~å‡QÍ~°OÖ’ [iy# Ç¨Ï`«º ˆHã¨∞#∞ giÃÑ·# ÃÑ\Ïì~°∞. gi^ŒÌi ¿Ñ~°∞¡ xHÀÖÏ™êHÀ,
ÉÏ~ÀìÖ’q∞Ü≥∂ "å<£*ˇ\ ì̃. gi ˆHã¨∞ U_Õà◊§áê@∞ HÀ~°∞ìÅ K«∞@∂ì uiyOk. HÕk HÀ~°∞ì
qkèOz# tHõΔÃÑ·# g~°∞ L#fl`« <åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ JÑ‘ÊÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. J"≥∞iHÍ, WOHÍ
„Ñ¨ÑÖK« "åºÑ¨ÎOQÍ J<Õ‰õΩÅ #∞O_ç ™êHÀ, "å<£*ˇ\ ©ìÅ‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. W^ŒÌiH©
<åºÜ«∞™ê÷#O =∞~°}tHõΔ#∞ qkèOzOk. q^ÕjÜ«ÚÅ∞, J~åK«Hõ "å^Œ∞Å∞ HÍ|>Ëì gi~°∞=ÙiH©
=∞~°}tHõΔ Ñ¨_Oç ^Œx HÀ~°∞ì qKå~°} iHÍ~°∞Å¤ ∞ – „Ñ¨É∞íè `«fi "å^Œ#Å#∞ |\˜Kì ∂« ¿ãÎ J~°=÷ ∞=Ù`«∞#flk.
1927 PQÆã¨∞ìÖ’ x~°ã¨# „Ñ¨^Œ~°≈#Å∞ – JÔ~ã¨∞ìÅ∞ – MÏH©Å „Ñ¨^Œ~°≈#Å #_»∞=∞ ™êHÀ,
"å<£*ˇ\ ©ìÅ =∞~°}tHõΔ J=∞Öˇ·Ok.
`«# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ^•O`≥‰õΩ ™êHÀ JuHõ+ì̈OQÍ <Õ~°∞Û‰õΩ#fl WOw¡+¨μÖ’ `«# z=i
ãÖ^Õâßxfl ÑÖáê_»∞. `«~åfiu `«~åÅ‰õΩ K≥Ok# ÅHõÖΔ Ïk =∞OkH˜ D =∂@Å∞ L`Õ*Î ÏxflKåÛ~Ú.
''<åQÆ∞iOz ÉÏ^èŒÑ¨_ç U_»=‰õΩ P`«‡Ãã·÷~åºxfl ‰õÄ_»nã¨∞HÀ. JÑ¨C_Õ g∞ J=∞‡#∞
h=Ù F^•~°ÛQÆÅ=Ù. =$HΔÍÅ`À qÅã≤Ö¡Ë „Ñ¨âßO`« „Ñ¨^âÕ ßÅ‰õΩ P"≥∞#∞ #_»∞K«∞‰õΩO@∂ fã¨∞HÔ à◊√.¡
J~Ú`Õ ^•O`À XHõ¯ q+¨¨Ü«∂xfl QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ, h ãÖ`Àëêxfl ™êfi~°÷Ñ¨Ói`«O HÍx=fi‰õΩ.
ÉÏkè`«∞Å∞, ~å[º Ç≤ÏO™ê Ñ‘_ç`«∞Å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_»∂Î LO_»∞. ZO^Œ∞HõO>Ë "åàı§ =∞#‰õΩ
J`«ºO`« PÑ¨ÙÎÅ∞.
.... D áÈ~°∞ ÉÏ@Ö’ =∞#‰õΩ P`«‡`«$Ñ≤Î q∞QÆ∞Å∞`«∞Ok, JÖÏˆQ gà◊¡O^Œi „¿Ñ=∞
^Œ‰õΩ¯`«∞Ok. „Ñ¨Éèí∞`«fiO H˘xfl ãÖã¨¯~°}efl J=∞Å∞ KÕã≤Ok. Ü«Ú^ŒúO ¿Ñ~°∞ K≥Ñ≤Ê ã¨~å¯~°∞
„Ñ¨[Ö’¡ ^Õâ◊ÉèíH˜Îx Ô~K«ÛQ˘\˜ìOk. Jq^èÕÜ«∞`«#∞ ã¨Ç≤ÏOK«É’=∞x ÃÇÏK«ÛiOKÕO^Œ∞‰õΩ
x~°ã¨#HÍ~°∞efl *ˇ·à◊¡áêÅ∞ KÕã≤Ok. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© [#"åÇ≤Ïx cèuÅ¡ÖË^Œ∞. J"≥∞iHÍ JO`«\Ï
=~°æáÈ~å@ Ç¨ÏŸ~°∞ x#kOzOk. Ü«Ú.Zãπ.#∞ =~°æ~°Ç≤Ï`« ã¨=∂[=∞x K≥Ñ¨ÙÎO\Ï~°∞. JÖÏO\˜
J"≥∞iHÍ 1920–30 ^Œâ◊HÍÖ’¡ =~°æáÈ~å\ÏÅ`À ^Œ^ŒÌie¡Ok.——
48 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

4
Hõ+ì̈HÍÅO – ¿Ñ^ŒÅ ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∞O
Ü«Ú^ŒúO JÑ¨C_Õ =Úyã≤Ok. Jk 1919= ãÖ=`«û~°O Ñ¶≤„|=i <≥Å.
S._»|∞¡ º._»|∞¡ º. <åÜ«∞Hõ`«fi=∞O`å *ˇ·Ö’¡ L#flk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© D ãÖÑ¶¨∞O Ñ≤Å∞Ñ¨Ù "Õ∞~°‰õΩ
ã≤Ü«∂\˜ÖòÖ’ J~Ú^Œ∞~ÀAÅ áê@∞ ™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡ [iyOk. "å+≤OQ∑@<À¡ ÅHõΔ=∞Ok
HÍi‡‰õΩÅ∞ WO^Œ∞Ö’ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞. nO`À #QÆ~° rq`«O ãÎ̈OaèOzOk.
`˘Å∞`« 35 "ÕÅ=∞Ok <ÒHÍ„â◊Ü«∞ ã≤|ƒOk `«=∞ "Õ`«<åÅ ÃÑOÑ¨Ù^ŒÅ HÀ~°∞`«∂
ã¨"≥∞‡#∞ „áê~°OaèOKå~°∞. `«=∞‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ hÜ«∞=eûOkQÍ ã≤Ü«∂\˜Öò ˆHO„^Œ HÍi‡Hõ H“xûÖò#∞
g~°∞ HÀ~å~°∞. Ñ¨@}ì =∞O`å ã¨"∞≥ ‡#∞ áê\ÕKåÅx H“xûÖò ã≤áê¶ ~°∞û KÕãO≤ k. ~Ô O_»∞"å~åÖ’¡QÍ
„Ñ¨^è•#OQÍ J"≥∞iHõ<£ HÍi‡Hõ ã¨=∂Yº (Z.ZÑ¶π.ZÖò)‰õΩ K≥Ok# 110 HÍi‡Hõ Ü«¸x@∞¡
ã¨"∞≥ ‡‰õΩ ã¨=∞‡u `≥eáê~°∞. XHÀ¯ ™ê÷xHõ Ü«¸x\ò #∞O_ç =ÚQÆ∞~æ ∞° ã¨É∞íè ºefl fã¨∞H˘x ™ê~°fi„uHõ
ã¨"≥∞‡ Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. 1919 Ñ¶≤„|=i 6= `Õn# L^ŒÜ«∞O Ñ¨kQÆO@Å‰õΩ ã¨"≥∞‡
„áê~°OÉèí"≥∞ÿOk.
HÍi‡‰õΩÅ =∞^èºŒ SHõº`« JO`« ã¨∞ÅÉèOí QÍ ™ê^èºŒ Ñ¨_Ö» ^Ë ∞Œ . ™ê÷xHõOQÍ L#fl Z.ZÑ¶.π ZÖò.
S._»|∞¡ º._»|∞¡ º.ã¨Éèí∞ºÅ =∞^èŒº# ã¨Ê~°÷Å∞<åfl~Ú. „Ñ¨"åã¨ [Ñ¨hÜ«∞ HÍi‡‰õΩefl ™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡
Hõq∞\©Ö’ KÕ~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞ HÍh "åiH˜ F@∞Ç¨Ï‰õΩ¯ W=fiÖË^Œ∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å
ã¨Éèí∞ºÅ∞ 60 "ÕÅ =∞Ok ã¨"≥∞‡Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. =∞~À 40 "ÕÅ=∞Ok `«=∞ ™ê#∞Éèí∂ux
„Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ #∞O_ô ã≤Ü«∂\˜Öò HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ „Ñ¨QÆujÅHõ"≥∞ÿ# K«i„`« L#flk.
Ü«Ú^ŒúHÍÅ# ã≤Ü«∂\˜Öò Z.ZÑ¶π.ZÖò. J^èŒº‰õΔΩ_çfl „Ñ¨Éèí∞`«fiO JÔ~ã¨∞ì KÕã≤Ok. Ü«Ú=‰õΩÅ∞
`«Ñ¨ÊxãïQÍ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~åÅ#fl x|O^èŒ#‰õΩ =ºuˆ~HÕz#O^Œ∞=Å¡ PÜ«∞xfl ã¨~å¯~°∞ *ˇ·Ö’¡
ÃÑ\ì̃ Ç≤ÏOã≤OzOk. ™È+ëã¨∞ì J~Ú# DÜ«∞# JÔ~ã¨∞ì‰õΩ x~°ã¨#QÍ ã≤Ü«∂\˜ÖòÖ’ Ñ¨Å∞
„Ñ¨Éèí∞`«fi =ºuˆ~Hõ „Ñ¨^Œ~°≈#Å∞ [iQÍ~Ú.
ã¨"≥∞‡ „Ñ¨ÉèÏ"åxH˜ #QÆ~° r=#"Õ∞ ãÎ̈OaèOzáÈ~ÚOk. x`åº=ã¨~° ¿ã=Å‰õΩ =∂„`«O
ã¨"≥∞‡ HÍ~°∞Å∞ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù xKåÛ~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Jyfl=∂Ñ¨Hõ ^Œà◊ã≤|ƒOk Ñ¨#∞Å‰õΩ
Hõ+ì̈HÍÅO – ¿Ñ^ŒÅ ã¨fiÜ«∞O ã¨Ç¨Ü«∞O 49
Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. JÖÏˆQ ÖÏO„_ô HÍi‡‰õΩÅ∞ Pã¨∞Ñ¨„u ¿ã=efl =∂„`«"Õ∞ KÕâß~°∞. ã¨"≥∞‡ #∞O_ç
q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù xzÛ#@∞¡ ã¨∂zOKÕ zÇ¨ÏflO L#fl "åÇ¨Ï<åÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ ~À_»∞¤ÃÑ·H˜
J#∞=∞uOKå~°∞. #QÆ~åxH˜ K≥Ok# Ñ¨Å∞ „áêO`åÖ’¡ 35 áêÅˆHO„^•efl <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞. ÃÑ^ŒÌ
=O@âßÅÖ’¡ ~ÀA‰õΩ 35 "ÕÅ Éè’[<åefl `«Ü«∂~°∞KÕ~ÚOKå~°∞. "å\˜x qq^èŒ ‰õÄ_»à◊§‰õΩ
`«~°eOz ã¨"≥∞‡ KÕã¨∞Î#fl HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ Éè’[#O 25 ÃãO@¡‰õΩ, J^Õ ™ê=∂#º „Ñ¨[ÅÔH·`Õ 35
ÃãO@¡‰õΩ JO^Œ*Ëâß~°∞. ÔHÑ¶≤>ËiÜ«∂ `«~°Ç¨Ö’ nxfl U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. JO>Ë =∂O™êÇ¨~°O,
~˘>ì̌ ¿ãq∞Ü«∂ =O\˜ Ñ¨^•~å÷efl Z=iH˜ Uq∞ – ZO`« HÍ"åÖ’ fã¨∞H˘x u<˘K«Û#fl=∂@.
#QÆ~° âßOu Éèí„^Œ`«Å Ñïã≤÷ux Ñ¨~°º"ÕHΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ i>ÿ̌~°∞¤ Ãã·x‰õΩÅ`À ‰õÄ_ç#
|$O^•<˘flHõ^•xfl HÍi‡HõãO¨ Ñ¶∞¨ O U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. D ^ŒàO◊ ~°∂á⁄OkOK«\ÏxH˜ QÆÅ L^ÕâÌ ßxfl
`≥eÜ«∞*Ëã¨∂Î ã¨"≥∞‡ „Ñ¨^è•# ˆHO„^•# QÆÅ #Å¡|Å¡ÃÑ·# D q^èŒOQÍ ~åâß~°∞.
''x~°ƒO^è•xfl LÑ¨Ü≥∂yOK«‰õΩO_® âßOu Éèí„^Œ`«efl HÍáê_»@"Õ∞ D |$O^ŒO
Pâ◊Ü«∞OQÍ LO@∞Ok, U XHõ¯ HÍ~°ºHõ~°Î ‰õÄ_® PÜ«Ú^è•xfl ^èŒiOK«_»∞. áÈbã¨∞ `«~°Ç¨
â◊HÎ̃x „Ñ¨^Œi≈OK«_»∞. ˆH=ÅO „Ñ¨[Å‰õΩ #K«Û*ˇÑ¨Ê_»O ^•fi~å =∂„`«"Õ∞ gà◊√¡ `«=∞ q^èŒ∞efl
x~°fiÇ≤Ï™êÎ~∞° .—— ã¨"∞≥ ‡ HÍÖÏ# #QÆ~O° Ö’ <Õ~åÅ∞ KåÖÏ `«yáæ ÈÜ«∂~Ú. `«# 40 Uà◊§ J#∞Éè=í OÖ’
#QÆ~°O WO`« „Ñ¨âßO`«OQÍ LO_»\Ïxfl U<å_»∂ K«∂_»ÖË^Œx ã¨"≥∞‡ ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ WHõ¯_»
xÜ«∞q∞`«∞Öˇ·# Ãã·xHÍkèHÍi ¿Ñ~˘¯#@O qâı+Ö.
... ... ...
"å+≤OQ∑@<£ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xH˜ K≥Ok# 2400 =∞Ok q^•º~°∞÷efl "Õ∞Ü«∞~ü
`å`å¯eHõ L^ÀºQÆ∞Å∞QÍ qq^èŒ Ñ¨#∞Å xq∞`«ÎO xÜ«∞q∞OKå~°∞. JÖÏˆQ "≥~Úº =∞Ok
<ÒHÍ„â◊Ü«∂Å ã≤|ƒOkx „Ñ¨Éèí∞`«fiO #QÆ~åxH˜ fã¨∞‰õΩ=zÛOk. J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ `«~åfi`«
™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡‰õΩ `≥~°Ñ¨_çOk. JO`«~å˚fÜ«∞ ãÖÑ¶¨∂Å <åÜ«∞‰õΩÅ XuÎ_»∞Å HÍ~°}OQÍ
`å=Ú ã¨"≥∞‡#∞ q~°q∞Oz#@∞¡ ™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡Hõq∞\© ¿Ñ~˘¯Ok. JÖÏˆQ ãÎ̈OaèOzáÈ~Ú#
#QÆ~å# x=tOK«@OÖ’x W|ƒO^Œ∞efl ‰õÄ_® ÑïQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞H˘x `åg∞ x~°‚Ü«∂xfl
ÔQ·H˘#fl@∞¡ `≥eÑ≤Ok.
ã¨"≥∞‡ „Ñ¨âßO`«OQÍ [iyOk. HÍh Wk =Úyã≤# "≥O@<Õ áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨Å∞KÀ@¡
^•_»∞Å∞ [iÑ≤, HÍ~°ºHõ~°Îefl JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. ™È+ëã¨∞ì áêsì ˆHO„^Œ HÍ~åºÅÜ«∞O, „Ñ≤O\ÕQ∑
„ÃÑãπÅÃÑ#· „Ñ¨É∞íè `«fi Éè@í ∞Å∞ ^•_»∞Å∞ KÕâß~°∞. ''D J~åK«HÍxH˜ =¸Å q~å@∞ìÅ—x ¿Ñ~˘¯O@∂
39 =∞Ok S._»|∞¡ º._»|∞¡ º. ã¨Éèí∞ºefl ã¨~å¯~°∞ *ˇ·Ö’¡ ÃÑ\ì̃Ok.
"å+≤OQ∑@<£ #QÆ~°O ÃãO„\Ïe=∂ „áêO`å# HõÅÑ¨ Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩefl
S._»|∞¡ º._»|∞¡ º. ãÖÑ¶¨∞\˜`«O QÍqOzOk. D Ñï„â◊=∞‰õΩ K≥Ok# ÃÑ^ŒÌÅ∞ ‰õÄ_»|Å∞H˘¯x
S._»|∞¡ º._»|∞¡ º.#∞ WHõ¯_ç #∞O_ç áê~°^ÀÖÏÅx ‰õΩ„@ Ñ¨xflOk. Jk #=O|~°∞ 11= `Õn
1919= ãÖ=`«û~°O Pi‡ãì̈~Úãπ k<À`«û=O. ("≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO q~°q∞OÑ¨*Ëã≤#
50 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
ãÖkèH˜ QÆ∞~°∞ÎQÍ "åi¬HÀ`«û"åxfl áê\ÕKÕ ~ÀA). JtfiHõ ^Œà◊O`À ‰õÄ_ç# |$O^ŒO "≥∂HÍà◊¡
=~°‰õΩ ~°|ƒ~°∞ |∂@¡#∞ ^èŒiOz #QÆ~å# Hõ"å`«∞ [~°∞Ñ¨Ù`«∞#flk. gi=^ŒÌ QÍºãπ ÃÑ·Ñ¨ÙÅ∞
L<åfl~Ú. `«=∞ g∞^Œ ^•_ç [~°Q#Æ ∞#fl^Œx TÇ≤ÏOz# S._»|∞¡ º._»|∞¡ º. JO^Œ∞HÀãÖ ãÖã≤^"úŒ ∞≥ ÿ
L#flk. Hõ"å`«∞ S._»|∞¡ º._»|∞¡ º. Éè=í <åxfl KÕ~∞° ‰õΩ#fl ã¨=∞Ü«∂# `«∞áêH© K«ÑC¨ à◊√¡ qxÑ≤OKå~Ú.
=ÚO^Œ∞QÍ Z=~°∞ HÍÖÏÛ~À `≥eÜ«∞^Œ∞. JtfiHõ^Œà◊ ã¨Éèí∞ºÅ∞ Ç¨ÏŸÖ’¡#∞ Ç¨Ï~îå`«∞ÎQÍ =Ú@ì_çOz
Ö’xH˜ K˘K«∞Û‰õΩáÈÜ«∂~°∞. P `«~åfi`« `«∞áêH© HÍÅ∞ÊÅ Ç¨ÏŸ~°∞ ÃÑiyOk. J#O`«~°O Hõ"å`«∞
|$O^•xH˜ K≥Ok# =ÚQÆ∞æi =∞$`«^ÕÇ¨Å∞ ÅÉèíº=∞Ü«∂º~Ú.
P~ÀA S._»|∞¡ º._»|∞¡ º. ˆHO„^Œ HÍ~åºÅÜ«∂# "≥ã‘¡ Z=Ô~ãπì J<Õ HõÅÑ¨ J_çuÖ’
Ñ¨xKÕ¿ã HÍi‡‰õΩ_»∞ L<åfl_»∞. Ü«Ú^•úxfl =ºuˆ~H˜ã¨∞Î<åfl~°#fl P~ÀÑ¨}ÃÑ·# S._»|∞¡ º._»|∞¡ º.
<åÜ«∞‰õΩÅ∞ qKå~°}#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨=∞Ü«∂# Z=Ô~ãπì Ãã#· ºOÖ’ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl_»∞. Z=Ô~ãπì
Ãã·#ºO Ü«¸xá¶ê~°O ^èŒiOz L<åfl_»∞. PÜ«∞# KÕuÖ’ `«∞áêH© L#flk. [#O "≥·Ñ¨Ù Z=Ô~ãπì
HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê_»∞. P `«~åfi`« áêiáÈ`«∞O>Ë Ñ¨Å∞=Ù~°∞ J`«xfl K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. #k"≥·Ñ¨Ù#‰õΩ
PÜ«∞# Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ fâß_»∞. JÑ¨C_»∞ #k hà◊¡`À L~°HõÅ∞ "Õã¨∞Î#flk. nO`À ^Œ∂HÍÅ#fl
„Ñ¨Ü∞« `åflxfl =∂#∞H˘x `«#ÃÑH· ˜ =ã¨∞#Î fl XHõ_flç `«∞áêH©`À HÍeÛK«Oáê_»∞. P `«~åfi`« PÜ«Ú^è•xfl
#kÖ’H˜ qã≤ˆ~âß_»∞. QÆ∞OÑ¨ÙÃÑ·H˜ =Ú+≤ìÑ¶¨∂`åÅ∞ ‰õΩiÑ≤OKå_»∞. [#O Z=Ô~ãπì#∞ Ñ¨@∞ìH˘x
Ñ¨@ì}OÖ’H˜ D_»∞ÛH˘O@∂ fã¨∞H˘x =KåÛ~°∞. P `«~åfi`« *ˇ·Ö’¡ |OkèOKå~°∞. P ~å„u
Z=~À HÍ~åQÍ~°O `«Å∞Ñ¨Ùefl q~°Q˘\ì̃ Z=Ô~ãπì#∞ |Ü«∞\˜H˜ ÖÏH˘¯KåÛ~°∞. HÍ~°∞Ö’ „a_ç̊=^ŒÌ‰õΩ
fã¨∞ÔHo¡ JHõ¯_» Lifâß~°∞. áÈbã¨∞ x"ÕkHõ „Ñ¨HÍ~°O Z=Ô~ãπì =∞$`«^ÕÇ¨ÏOÃÑ·# XHõ |∞Öˇ¡\ò
^Œ∂ã¨∞ÔHo¡# ~°O„^èŒO HõxÑ≤ã¨∞Î#flk.
Z=Ô~ãπì Ç¨Ï`«º ˆHã¨∞Ö’ áÈbã¨∞Å∞ Z=sfl JÔ~ãπì KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ Hõ"å`«∞‰õΩ
<åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz# XHõ Ãã·xHÍkèHÍix K«OÑ≤#O^Œ∞‰õΩ ã≤÷~°`«fiO ÖË‰õΩO_® QÍeH˜ uiˆQ
11 =∞Okx JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. qKå~°} J#O`«~°O giÖ’ P~°∞QÆ∞iH˜ HÀ~°∞ì 16 Uà◊§
K˘Ñ¨C# *ˇ·Å∞tHõΔ qkèOzOk.
™ê~°fi„uHõ ã¨"∞≥ ‡ JO>Ë áêÅHõ=~åæÅ‰õΩ JO`«HÀÑÖ ZO^Œ∞H˘zÛOk? Z=~Àfl XHõifl
Ñ¨@∞ìH˘zÛ Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\Ïìeû# J=ã¨~O° ZO^Œ∞H˘zÛOk? ã≤Ü∂« \˜Öò "Õ∞Ü«∞~ü KÕã#≤ „Ñ¨H@ õ ##∞
QÆ#∞Hõ Ñïje¿ãÎ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨"≥∞‡ Hõ<åfl‰õÄ_® ^•x Pâ◊Ü«∞O – ÅHΔÍºÅ Ñ¨@¡<Õ ÉèíÜ«∞O
L#fl@∞¡ ã¨Ê+ì̈OQÍ J~°÷=∞=Ù`«∞#flk.
''qÑ¨¡=O HÀãÖ [iy# XHõ „Ñ¨Ü«∞`«flOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ ã≤Ü«∂\˜Öò ã¨"≥∞‡#∞
ÑïQÆ}ÕKåe. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ç≤ÏOã¨ [~°QÆÖË^Œ<Õk =ÚMÏºOâ◊O HÍ^Œ∞. `˘Å∞`«
Ü«Ú.Zãπ.Z.Ö’#∂ P `«~åfi`« „Ñ¨ÑÖK« "åºÑÎ̈OQÍ#∞ „Ñ¨ã¨∞Î`«O L#fl áêi„âßq∞Hõ =º=ã¨÷#∞
‰õÄÅ^ÀÜ«∞@"Õ∞ `«=∞ ÅHõΔ º=∞x ã¨"∞≥ ‡HÍ~°∞Å∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ „Ñ¨H\õ O˜ Kå~°∞. x["Õ∞ HÍi‡‰õΩÅ∞
`«∞áê‰õΩÅ∞ Ñ¨@ìÖË^Œ∞. ÉÏO|∞Å∞ qã¨~°ÖË^Œ∞. Z=ifl K«OÑ¨ÖË^Œ∞. qÑ¨¡"åxH˜ Ç≤ÏOã¨ J=ã¨~°O
ÖË^Œ∞. ã≤Ü«∂\˜Öò ™ê~°fi„uHõ ã¨"Õ∞‡ qÑ¨¡= ™ê^èŒ#‰õΩ XHõ ÃÑ^ŒÌ PÜ«Ú^èŒO. „Ñ¨âßO`«OQÍ
[iyOk HÍ|\˜ì Wk =∞iO`« „Ñ¨=∂^ŒH~õ O° . ã¨"∞≥ ‡#∞ q[Ü«∞=O`«O QÍqOKÕO^Œ∞‰õΩ #QÆ~åhfl,
[#r=<åhfl ãÎ̈OaèOÑ¨*Ëâß~°∞. nxfl =∞~À ~°HõOQÍ ‰õÄ_® K≥Ñ¨CHÀ=K«∞Û. "åà◊√§ „Ñ¨Éèí∞`åfi<Õfl
#_»=hÜ«∞‰õΩO_® TÑ≤i f¿ãâß~°∞. qÑ¨¡= =∞O>Ë W^Õ—— Jx ã≤Ü«∂\˜Öò "Õ∞Ü«∞~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
JO`ÕHÍ^Œ∞ ã≤Ü«∂\˜Öò ™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O JO`«~å˚fÜ«∞
™ê÷~ÚÖ’ [iy# qÑ¨"¡ åÅ <ÕÑ^¨ •ä º# ãÖÉèqí OzOk. '<Õ+<¨ —£ Ñ¨„uHõÖ’ XHõ ~°K~« Ú`« "åºMÏºxã¨∂Î
''J™ê=∂#º"≥∞#ÿ J^Œ∞ƒù`åeÑ¨C_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞——<åfl~°O>Ë P<å\˜ "å`å=~°}O U q^èOŒ QÍ
L#fl^À =∞#O J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û##fl =∂@.
~°+¨º<£ qÑ¨¡=O *Ï~ü#∞ ‰õÄÅ^Àã≤Ok. H˘iÜ«∂, WO_çÜ«∂, DlÑπì, S~å¡O_£Å
„Ñ¨[Å∞ áêÅ‰õΩÅ „‰õÄ~°`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œº=∂Å∞ L^èŒ$`«O KÕâß~°∞. WOQÍ¡O_»∞Ö’
Ô~·ÖËfi HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡‰õΩ kQÍ~°∞. ™ÈqÜ«∞\ò „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^À¿ãO^Œ∞‰õΩ L^ÕÌtOz#
PÜ«Ú^è•Å∞ W`«~° ã¨~°∞‰õΩefl F_»Å ÔH`ÕÎO^Œ∞‰õΩ ã≤Ü«∂\˜Öò, ™ê<£„á¶êxû™È¯ <ÒHÍ„â◊Ü«∂Å
F_»HÍi‡‰õΩÅ∞ u~°ã¯¨ iOKå~°∞. We¡<å~Úãπ QÆx HÍi‡‰õΩÅ∞ `«=∞ <åÜ«∞Hõ`åfixfl Ãã`· O« kèH¯õ iOz
ã¨"≥∞‡#∞ H˘#™êyOKå~°∞.
áê`« <åÜ«∞Hõ`åfiÅ Ñ¨@¡ ã¨QÆ@∞ áœ~°∞_»∞ „Hõ"Õ∞}Ï #=∞‡HÍxfl HÀÖ’Ê`«∞<åfl_»∞.
ã¨fiâ◊HÎ̃x QÆ∞iÎã¨∞Î<åfl_»∞. `«# g∞^Œ #=∞‡HÍxflÃÑOK«∞‰õΩO@∞<åfl_»∞. JkèHÍ~° QÆ}O ÃÑ·#∞O_ç
`«# ÃÑ`«Î<åxfl ™ê=∂#∞ºÅÃÑ·# ~°∞^ÕÌ ~ÀAÅ∞ áÈÜ«∂~Ú. WÖÏO\˜ ^Œ=∞# hux ã¨QÆ@∞
=∞x+≤ kèHõ¯iOK«™êQÍ_»∞.
ÃÑxûÖËfixÜ«∂ ã‘Öì ò Hõ~å‡QÍ~åÖ’¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ ~ÀA‰õΩ 12 QÆO@Å∞ KåH˜s KÕ¿ã"å~°∞.
qÑ¨s`«"≥∞ÿ# H˘eq∞ "Õ_çx `«@∞ì‰õΩO@∂ gà◊√§ Ñ¨xK≥Ü«∂ºeû=KÕÛk. 1919# ÅHõΔ=∞Ok
ã‘ìÅ∞ Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ 20 Z.ZÖò.ZÑ¶π. Ü«¸xÜ«∞#¡Ö’ ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ KÕ~å~°∞. g~°O^Œsfl
ãÖÑ¶¨∞\˜`«ÑïKÕ ÉÏ^èŒº`«efl *ÏfÜ«∞ Hõq∞\˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO ã‘fiHõiOzOk. ''WÑ¨C_»∞ QÆ#∞Hõ
=∞#O "åà◊¡ ã¨=∞ã¨ºefl Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀHõáÈ`Õ D ÅHõΔ =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ Ü«¸xÜ«∞#∞¡ Ñ¨Hõ¯#Éˇ\ ì̃
ã¨fi`«O„`«OQÍ L^Œºq∞OKÕ@@∞¡<åfl~°x—— <åÜ«∞Hõ`«fiO Ñ¨ã≤QÆ\ ì̃Ok.
™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ D "å~°OÖ’ F\ÕQ∑ QÆ#∞Hõ [~°∞Ñ¨‰õΩO>Ë "Õ∞O
ã¨fi`«O„`«OQÍ ã¨"≥∞‡‰õΩ Ñ¨Ó#∞HÀ=Åã≤ LO@∞O^Œx *Ï<£û\∫<£ ã‘ìÖò HÍi‡‰õΩÅ H“xûÖò *ÏfÜ«∞
H“xûÖò‰õΩ >ˇe„QÍO ÑÖÑ≤OzOk. *ÏfÜ«∞ Hõq∞\© HÀâßkèHÍi qeÜ«∞O, [_£. á¶Èãì̈~ü‰õΩ
Ü«∞OQ∑û\∫<£ lÖÏ¡ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∞ <Õ`«Å #∞O_ç >ˇe„QÍO JOkOk. 'ã¨"≥∞‡#∞ QÆ#∞Hõ "å~Ú^•
"Õ¿ãÎ HÍi‡‰õΩÅ∞ =∞#efl „^ÀÇ¨ïÅ∞QÍ ÑïQÆ}˜™êÎ~°∞. P„QÆÇ¨ÏO`À ‰õΩ`«‰õΩ`«ÖÏ_»∞`«∞#fl JÑ¨C_»∞
HÍi‡‰õΩÅ Z^Œ∞\˜H˜ "≥à◊¡@O ‰õÄ_® Hõ<åHõ+ì̈"≥∞ÿáÈ`«∞O^Œ<Õk—— P >ˇe„QÍO ™ê~åOâ◊O. á¶Èãì̈~ü
J#O`«~° HÍÖÏ# Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’ KÕ~å~°∞.
52 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ L„_ÀqÅû<£, Z.ZÑ¶π.ZÖò. J^èŒº‰õΔΩ_»∞ QÀOÑ¨~üûÅ∞ ã¨"≥∞‡#∞
"å~Ú^• "ÕÜ«∞=Åã≤OkQÍ XuÎ_ç KÕâß~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ã‘ìÅ∞ Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ nxfl
MÏ`«~°∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. 1919 ÃãÃÑìO|~°∞ <≥ÅÖ’ ÅHõΔ =∞Ok Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨Éèí∞ºÅ`À áê@∞
=∞~À 2 ÅHõΔÅ 50 "ÕÅ =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡‰õΩ LÑ¨„Hõq∞OKå~°∞.
ã¨"≥∞‡Ö’ áêÅ∞ ÑÖK«∞HÀ#@∞=O\˜ J~Ú^Œ∞ "ÕÅ =∞Ok ã‘ìÅ∞ Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩefl
JÖˇyx H“O\© +¨sÑ¶π `å`å¯eHõ L^ÀºQÆ∞Å∞QÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞. |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éèíefl PÜ«∞#
x¿+kèOKå~°∞.
"≥ÚxÃã<£ áÈbã¨∞Å∞ g^èŒ∞Ö’¡x [<åxfl `«iq∞H˘\ì̃ Wà◊§"≥·Ñ¨Ù Ñ¨~°∞QÆ∞ÖˇuÎOKå~°∞.
„ÉÏ_»H±Ö’ ã¨"≥∞‡ KÕã¨∞Î#fl"åix Ñ¨@∞ìH˘x *ˇ·Ö’¡ ÃÑ\Ïì~°∞. #∂ºHÍÃã¡Ö’ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤# "åiH˜
ã¨"≥∞‡ =Úyã≤O^•HÍ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞=^ŒÌx „Ñ¨Éèí∞`«fiO P^ÕtOzOk, <åºÜ«∞âßY W`«~° ^ÕâßÅ
#∞O_ç „Ñ¨"åãÖ =zÛ# "åix Ñ¨@∞ìH˘x "åi"åi ^ÕâßÅ‰õΩ ÑÖÑ≤OKÕãO≤ k. WO_çÜ∂« <åÖ’x
QÍsH˜ Hˆ O„^Œ ã¨~å¯~°∞ Ãã<· åºxfl `«~e° OzOk. ã¨"∞≥ ‡ KÕã∞¨ #Î fl HÍi‡‰õΩÅ∞ J<ÕHõ „Ñü‰õÄÖÏOâßefl
Z^Œ∞~˘¯=Åã≤ =zÛOk. W`«~° ^ÕâßÅ #∞O_ç D =∞^èŒº<Õ J"≥∞iHÍ‰õΩ „Ñ¨"åãÖ =zÛ# "å~°∞
Z‰õΩ¯= =∞Ok L<åfl~°∞. g~°O`å J<ÕHõ *Ï`«∞Å‰õΩ K≥Ok#"åˆ~. aè#fl ÉèÏ+¨Å∞ =∂\Ï¡_»`å~°∞.
ã‘ìÅ∞ Ñï„â◊=∞Å ãÖã¨÷Å∞ Ã+~°=∂<£ ã¨sfiãπ J<Õ ãÖã¨÷‰õΩ ã¨"≥∞‡#∞ qÑ¶¨ÅO QÍqOKÕ ÉÏ^èŒº`«#∞
JÑ¨Ê*ˇáêÊ~°∞. ã¨"≥∞‡HÍ~°∞Å =∞^èŒº ^Õfiëêxfl Ô~K«ÛQ˘@ì=∞x, ã¨"≥∞‡ QÆ∞iOz ^Œ∞„+¨ÊKå~°O
QÍqOKåÅx D ãÖã¨÷ ^ŒHΔ̃} zHÍQÀÖ’x `«# =∞#∞+¨μÅ‰õΩ L^ÀƒùkOzOk. ''W\ÏeÜ«∞#∞¡
ÃãiƒÜ«∞#¡ #_»∞=∞ ã¨Ê~°ú#∞ ˆ~ÔHuÎOK«O_ç. W\ÏeÜ«∞#∞¡ Ñ¨xÖ’H˜ "≥à◊§#∞<åfl~°x ÃãiƒÜ«∞#¡‰õΩ
`«ÑC¨ _»∞ "å~°ÅÎ Ok=fiO_ç. g∞~°∞ QÆ#∞Hõ q^è∞Œ Å‰õΩ Ç¨[~°∞ HÍHõáÈ`Õ P L^ÀºQÍÅ∞ W\ÏeÜ«∞#¡‰Ωõ
áÈ`åÜ«∞x Éˇ^Œ~°Q˘@ìO_ç. JÖÏˆQ 30 "ÕÅ =∞Ok #Å¡*Ïu "åix ã¨"≥∞‡#∞ qzÛù#flO
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ=zÛOk. Z.ZÑ¶π.ZÖò.Ö’ ã¨Éèí∞ºÅ∞ HÍ#O^Œ∞ =Å¡ giH˜ Ü«¸xÜ«∞<£ Ñ¨@¡
ÉèíHÎ̃ „Ñ¨Ñ¨`«∞ÎÖËg∞ LO_»=Ù.
~ÀAÅ∞ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl H˘nÌ HÍi‡‰õΩÖ’¡ F@q∞ ÉèíÜ«∞O U~°Ê_»™êyOk. „Hõ=∞OQÍ
"åà◊√¡ Ñ¨xÖ’H˜ "≥à◊¡™êQÍ~°∞. 10 "å~åÅ∞ QÆ_çKÕ ãïˆH ã¨"≥∞‡HÍ~°∞Å ãÖYº ÅHΔÍ 10 "ÕÅ‰õΩ
Ñ¨_çáÈ~ÚOk. nO`À ã¨"≥∞‡#∞ q~°q∞ã¨∞Î#fl@∞¡ *ÏfÜ«∞ Hõq∞\© „Ñ¨Hõ\ ÕzOk.
1920Ö’ #∂º WOQÍ¡O_£, #∂º*ˇsûÅ‰õΩ K≥Ok# ÅHΔÍ 20 "ÕÅ =∞Ok =„ã¨Î
Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡‰õΩ kQÍ~°∞. Ñ‘@~üã¨<£ (#∂º*ˇsû)Ö’x 30 "ÕÅ =∞Ok Ñ¨@∞ì
Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~åxH˜ K≥Ok# K«∞@ì Ñï„â◊=∞, Ô~_ô"≥∞_£
=„™êÎÅ∞, =„_»Oy, ÉËHõi ~°OQÍÅ Ñ¨x"åà◊√¡ PO^Àà◊<å Ñ¨^ä•# Ñ¨_®¤~°∞. z=iH˜ ‰õΔΩ~°‰õΩÅ∞
Ãã·`«O ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. ''QÆ`«OÖ’ U<å_»∂ Hõhqh Z~°∞QÆx ™ê÷~ÚÖ’ ã¨"≥∞‡Å∞ – ÖÏH“@∞¡
[iQÍÜ«∞——x Ñ¨„uHõÅ∞ ~åâß~Ú. WO@ˆ~fl+¨#Öò Ç¨Ô~fiÃãì~ü ãÖã¨÷‰õΩ K≥Ok# 5 "ÕÅ =∞Ok,
#QÆ~° áêÅHõ ãÖã¨÷Ö’ Ñ¨xKÕ¿ã J~Ú^Œ∞ "ÕÅ =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ L^Œº=∞ ÉÏ@# #_çKå~°∞.
1920 QÆ_»∞ã¨∞Î#flH˘nÌ Ñïã≤÷u J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ ~å™êyOk. S._»|∞¡ º._»|∞¡ º. ‰õΩÑ¨Ê
‰õÄeáÈ~ÚOk. ™È+ëãπìáêsì ÉÏQÍ ^≥|ƒu#flk. „Ñ¨Éèí∞`«fiO ^Œ=∞hux „Ñ¨Ü≥∂yOz ã¨"≥∞‡efl
J^Œ∞Ñ¨Ù KÕã≤Ok. Pi÷Hõ =º=ã¨÷ Ñïã≤÷u "≥∞~°∞QÆ∞ Ñ¨_»™êyOk. H˘kÌ âß`«O [<åÉèÏ‰õΩ D
Ñ¶¨ÖÏÅ∞ JO^Œ@O`À qãÎ̈ $`« „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å∞ ã¨=∞ã≤áÈÜ«∂~Ú.
... ... ...
JkèHõâß`«O =∞Ok „Ñ¨[efl "≥#‰õΩ¯<≥>Ëìã¨∂Î ˆH=ÅO ÃÑ· `«~°QÆu "å~°∞ =∂„`«"Õ∞
Pi÷HÍaè=$kú Ñ¶Ö¨ Ïxfl ^ŒO_»∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. „Ñ¨™ê~° =∂^èºŒ =∂Å∞ ãÖÑ¨#∞flÅ QÆ∞Ñ≤Ê\’¡ L<åfl~Ú.
=∞~°~Ú`Õ „Ñ¨[Å‰õΩ x*Ïefl Z=~°∞ K≥áêÎ~°∞? 1920= ^Œâ◊HõOÖ’x Ñïã≤÷`«∞efl K«i„`«HÍ~°∞_»∞
"≥∞i¡Hõiì WÖÏ Jaè=i‚OKå~°∞. ''[<åÉèÏÖ’x 10 âß`«O =∂„`«"Õ∞ <Õ_»∞ Jaè=$kú Ñ¶ë`åefl
J#∞Éèíqã¨∞Î<åfl~°∞. J~Ú`Õ WÖÏO\˜ "åãÎ̈"åÅ∞ [# ™ê=∂<åºxH˜ ã¨„Hõ=∞OQÍ KÕ~°#O^Œ∞#
„Ñ¨[Å #∞O_ç L"≥fi`«∞Î# x~°ã¨#Å∞ "≥Å∞¡"≥`«Î@O ÖË^Œ∞. „Ñ¨^è•# ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ [<åxfl
J*Ï˝#OÖ’<Õ Ñ¨_ç LO_ÕÖÏ KÕã¨∞Î<åfl~Ú. ^Õâ◊OÖ’x JuÃÑ^ŒÌ „Ñ¨K«∞~°} ãÖã¨÷Å∞ <Õ_»∞
[<åaè„áêÜ«∂xfl J^Œ∞Ñ¨Ù KÕÜ«∞QÆÅ ã≤÷uÖ’ L<åfl~Ú. ÃÑ^ŒÌ Ñ¨„uHõÖËg D KÕ^Œ∞"åãÎ̈"åefl
áê~î°‰õΩÅ‰õΩ `≥eÜ«∞hÜ«∞‰õΩO_® "åix J*Ï˝<åO^èŒHÍ~°OÖ’ LOK«∞`åÜ«∞#fl=∂@.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© H˘kÌ =∞Ok ~°K«~Ú`«Å∞ ™ê=∂lHõ "åãÎ̈= Ñïã≤÷`«∞efl `«=∞ ~å`«Å
^•fi~å |Ç≤Ï~°OQÆ ÑïKå~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ''ZHÀãπ PÑ¶π Z _®~ü¯ U*ò—— "åºãÖÖ’ käÜ≥∂_»~ü
_Õã≤Ü«∞~ü, ã≤OHõ¡~ÀÖˇgãπ, Öˇáêãπ, Ü«ÚOá¶È~ü¤, ™ê¯\ò Ñ¶≤\ò˚ ÔQ~åÖò¤Å∞ WÖÏ ~åâß~°∞. '^Õâ◊OÖ’
ÃÑ· `«~°QÆuH˜ K≥Ok# 10 âß`«O =∞Ok „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ =Öˇ `«=∞ rq`åefl ÃÑ·ÖÏ Ñ¨pÛã¨∞QÍ
QÆ_»∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. D ãÖÑ¨^Œ ã¨=∂[OÖ’ Ç≤ÏOã¨, JãÖ`«$Ñ≤Î, qK«ÛÅq_çQÍ `åQÆ∞_»∞ =O\˜
ÅHõΔ}ÏÅ∞ ÃÑiyáÈ`«∞<åflÜ«∞——x "å~°∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
Ñ¶≤Å_≥eÊùÜ«∂ PHÍâ◊Ç¨~°‡ºOÃÑ·#∞O_ç „Ñ¨=∂^Œâß`«∞Î Ñ¨_ç XHõ~°∞ =∞$uK≥O^•_»∞.
=∞~˘Hõ~°∞ #∂ºÜ«∂~ü¯Ö’x Ñ¨Å∞ JO`«ã¨∞÷Å Éèí=#O #∞O_ç ^Œ∂H˜ P`«‡Ç¨Ï`«º KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.
ÖÏOQ∑ SÖÏO_£Ö’ XHõ_»∞ `«# ã¨Ç¨Ï q^•ºi÷x J`«_ç ÉèÏ~°º#∞ Ç¨Ï`«ºKÕâß_»∞. zHÍQÀÖ’,
#∂ºÜ«∂~ü¯Ö’ K«@ì q~°∞^ŒOú QÍ (JÑ¨C_»∞ J"≥∞iHÍÖ’ =∞^èºŒ x¿+^èOŒ J=∞Ö’¡L#flk) x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl
=∞^ŒºO ^Œ∞HÍ}Ï# XH˘¯Hõ¯ix ^Œ∞O_»QÆ∞Å∞ K«O¿Ñâß~°∞. =∂#ã≤Hõ ~ÀQÆ∞Å â◊~°}ÏÅÜ«∂#
XHõ_»∞ Q˘_»¤e`À =∞~˘Hõi `«Åg∞^Œ "Õ@∞"Õâß_»∞. nO`À ÉÏkè`«∞_ç "≥∞^Œ_»∞ |Ü«∞@‰õΩ
=zÛOk. ã≤OHõ¡~ü Öˇgãπ J<Õ ~°K«~Ú`« 'ÉÏa\ò— ¿Ñi@ XHõ #=Å#∞ ~åâß_»∞. #∂`«#
ZÅ„HÍìxH± Ü«∞O„`« ÑïHõ~åÅ∞ =∞^èŒº `«~°QÆux U q^èŒOQÍ P#O^Œ=∞<Õ „Éèí=∞Ö’
=ÚOK≥`«∞Î`«∞<åflÜ≥∂, ãÖÑ¨^Œ ZÖÏ Hõ$„u=∞"≥∞ÿ# rq`åeflã¨∞Î<åflÜ≥∂ JO^Œ∞Ö’ PÜ«∞#
q=iOKå~°∞.
''P^èŒ∞xHõ ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å`À q∞Åq∞Å "≥∞i¿ã =ÚYO`À ‰õÄ_ç# JÖÏ~°O
QÆ_çÜ«∂~åÅO>Ë [#OÖ’ "åº"≥∂Ç¨ÏO ÃÑiyOk. nxH˜ QÆO@, Py Py "≥∂ˆQ JÖÏ~°O
=O\˜ ~°Hõ~°HÍÅ ™œHõ~åºÅ∞O_Õq. W@∞=O\˜ Ys^≥·# JÖÏ~°O QÆ_çÜ«∂~åxfl H˘#∞H˘¯x
54 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
^•x â◊ÉÏÌxH˜ x„^Œ"∞Õ ÖÁ¯O\Ï#x QÆ~fi° OQÍ K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ =ã¨∞Î "åº"≥∂Ç¨Å ãÖYº W#∞=∞_çOzOk.
`«fi~°QÍ ãÖÑ¨^Œ#∞ ‰õÄ_»Éˇ@∞ìHÀ"åÅx ÉèÏqOz# J<ÕHõ =∞Ok iÜ«∞Öò Z¿ãì\ò "åºáê~°OÖ’H˜
„Ñ¨"ÕtOKå~°∞. ‰õΩ@∞OÉÏefl ‰õÄ_® gà◊√¡ ãïQÍæ Ñ¨\ ì̃OK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. `å=Ú D q^èŒOQÍ
LO@∞#flO^Œ∞‰õΩ WOHÀÑ¨Hõ¯ `«=∞#∞ `å=Ú Jã¨Ç≤ÏºOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. WO\˜ ãÖQÆ`«∞Å∞
K«∂ã¨∞HÀÖËHõáÈ`«∞#flO^Œ∞‰õΩ ÉÏ^èŒÑ¨_Õ"å~°∞. "≥Ú`«ÎOQÍ W^Õ^À q+¨=ÅÜ«∞OÖ’ „Ñ¨"ÕtOKå=∞x
ÉÏ^èŒÑ¨_Õ"å~°∞. J~Ú`Õ XHõ™êi WO^Œ∞Ö’ J_»∞QÆ∞ÃÑ\ÏìHõ WHõ |Ü«∞@Ñ¨_»ÖË=∞x
"åáÈ`«∞O_Õ"å~°∞.
ã¨∞n~°… áÈ~å\ÏÅ J#O`«~°O 1920# =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ =zÛOk. D
"Õ∞~°‰õΩ ~å*ÏºOQÍxH˜ 19= ã¨=~°} áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤Ok. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© =∞^èŒº
– L#fl`« `«~Q° `Æ ∞« Å „ã‘ÅÎ ∞ =∂„`«"∞Õ F>Ë¿ã"å~°∞. J~Ú`Õ =∞Ç≤ÏàÏ F@∞¡ ‰õÄ_® Ñ¨Ù~°∞+¨μÖÏ¡QÍ<Õ
áêsìÅ "åsQÍ peáÈÜÕ∞q. 1920= ^Œâ◊HÍ# KåÖÏH˘kÌ =∞Ok ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞
=∂„`«"Õ∞¿Ñ^ŒÅ Ñ¨HΔÍ# =∂\Ï¡_Õ"å~°∞. W`«~° ^ÕâßÅ #∞O_ç =Åã¨ =zÛ# ¿Ñ^ŒÅ∞ x=tOKÕ
`«∂~°∞Ê Ç¨Ô~¡O #∞O_ç ZxflÔH·# HÍO„ÔQãπ ã¨Éèí∞º_»∞ Ñ¶≤Ü≥∂Ô~Ö’¡ÖÏ QÍi¤Ü«∂ `«# „áêO`«OÖ’
=∂OãÖ ^è~Œ ° JkèHOõ QÍ L#fl^ŒO@∂ =º=™êÜ«∞=∞O„u qeÜ«∞O *Ïi¤<‰£ Ωõ q#flqOK«∞‰õΩ<åfl_»∞.
D q+¨Ü«∞OÃÑ·# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ [~°áêÅx =∞O„ux PÜ«∞# HÀ~å~°∞. WO^Œ∞‰õΩ ã¨ÊOkOz#
=∞O„u *Ïi¤<£ =∂O™êxfl U q^èŒOQÍ á⁄^Œ∞Ñ¨ÙQÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞HÀ"åÖ’ ã¨∂zã¨∂Î HÍO„ÔQãπ
ã¨É∞íè ºxH˜ XHõ Hõ~Ñ° „¨ `åxfl ÑÖáê_»∞. nO`À QÍi¤Ü∂« ‰õΩ HÀÑÖ =zÛOk. =º=™êÜ«∞ =∞O„uH˜
PÜ«∞# ["å|∞ ~åâß_»∞. ''<Õ#∞ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ™êÜ«∞O KÕÜ«∞=∞x q∞=∞‡efl J_çQÍ#∞. g∞ˆ~"≥∂
Hõ~°Ñ¨„`åxfl ÑÖÑ≤OKå~°∞. g∞ =∞O„u`«fi âßY ÑÖÑ≤# HÍy`åÅ∞ #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~° Ñ≤Å¡Å
PHõex f~°Û=Ù. z#flz#fl Wà◊§Ö’¡ J~°H˘~° =ã¨`∞« Å =∞^èºŒ # ã¨~∞° ‰Ì Ωõ áÈ~Ú |`«∞‰õΩ QÆ_∞» Ñ¨Ù`«∞#fl
c^ŒÅ‰õΩ W"Õg∞ Pã¨~å JOkOK«=Ù. „Ñ¨ã¨∞Î`« Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ Z<Àfl HõëêìÅ#∞Éèíqã¨∂Î HÍÑ¨Ù~åÅ∞
<≥@∞ìH˘ã¨∞Î#fl #∂ºÜ«∂~°∞¯ QÆ$Ç≤Ï}∞Å‰õΩ =∂O™êxfl ZO`« á⁄^Œ∞Ñ¨ÙQÍ "å_»∞HÀ"åÖ’ ÉÏQÍ
`≥Å∞ã¨∞. =∂OãÖ ^•fi~å ÖÏÉèÏÅ∞ ^ŒO_»∞‰õΩO@∞#fl "åºáê~°∞Å‰õΩ g∞ âßY JkèHÍ~°∞Å∞
|∞kúK≥Ñ≤Ê „â◊=∞r=ÙÅ <À\˜H˜ WO`« áœ+≤ìHÍÇ¨~°O JO^ŒQÆÅ^Œx PtOz ã¨=∞ã¨º#∞ g∞^Œ$+≤ìH˜
fã¨∞‰õΩ=KåÛ#∞—— JO@∂ =∞O„u ã¨ÊO^Œ# Ñ¨@¡ QÍi¤Ü«∂ `«# JãÖ`«$Ñ≤Îx =ºHõÎO KÕâß~°∞.
1920ÅÖ’ Ç¨i¤OQ∑, ‰õÄe_£˚Å∞ J^èŒº‰õΔΩÅ∞QÍ L#flÑ¨C_»∞ PO„_ç"£ "≥∞ÖÏ¡<£
Pi÷Hõ=∞O„u ÉÏ^èŒº`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. DÜ«∞# J"≥∞iHÍÖ’ ÔHÖÏ¡ J`«ºO`« ãÖÑ¨#∞flÅÖ’
XHõ~°∞. 1923# HÍO„ÔQãπ‰õΩ D "≥∞ÖÏ¡<£ `«# ãïH˘`«Î K«\Ïìxfl ã¨=∞iÊOKå~°∞. '"≥∞ÖÏ¡<£
„Ñ¨}ÏoHõ—QÍ Wk ¿Ñ~˘OkOk. ãÖÑ¨#∞flÅ P^•Ü«∞Ñ¨Ù Ñ¨#∞fl#∞ `«yOæ K«@O „Ñ¨^•è # L^ÕâÌ º◊ =∞#fl
=∂@. nx „Ñ¨HÍ~°O J`«ºkèHõ P^•Ü«∂xfl ãÖáêkOKÕ"å~°∞ K≥e¡ã¨∞Î#fl Ñ¨#∞fl#∞ 50 #∞O_ç
25 âß`åxH˜ `«yæOKå~°∞. J^Õ `«‰õΩ¯= QÆ_çã¨∞Î#fl =º‰õΩÎÅ ˆH"≥∂ <åÅ∞æ #∞O_ç =¸_»∞
âß`åxH˜ ‰õΩkOKå~°∞. HÍi‡Hõ=~°Oæ JkèHOõ QÍ LO_Õ lÖÏ¡Å #∞O_ç ZxflÔH#· H˘kÌ=∞OkHÍO„ÔQãπ
ã¨É∞íè ºÅ∞ nxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =∞\Ï¡_®~°∞. ''K≥ÑC¨ Å∞,`ÀÅ∞ `«k`«~° z#fl Ñï„â◊=∞Ö’¡ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl
HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ "å~°OÖ’ =¸_»∞ ~ÀAÅ∞ =∂„`«"Õ∞ Ñ¨x Åaèã¨∞Î#fl^Œx JÖÏO\˜ "åiH˜ D aÅ∞¡
Uq∞ "Õ∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ ^Œx—— =∞™êK«∞ºÃã\òû #∞O_ç ZxflÔH#· ã¨É∞íè º_»∞ qeÜ«∞O Ñ≤. HÍ#s „Ñ¨tflOKå~°∞.
D K«@ìO P"≥∂^ŒO á⁄Ok`Õ "≥∞ÖÏ¡<£‰õΩ P^•Ü«∞Ñ¨Ù Ñ¨#∞flÖ’ Zxq∞k ÅHõΔÅ_®Å~°∞¡
q∞QÆ∞Å∞`«∞Ok. J`«x ™È^Œ~°∞xH˜ P~°∞ÅHõΔÅ _®Å~°¡ P^• J=Ù`«∞Ok. JO^Œ∞=Å¡ J`«ºO`«
^èŒ#=O`«∞Å‰õΩ =∂„`«"Õ∞ ÖÏÉèí^•Ü«∞HõOQÍ L#fl D aÅ∞¡#∞ `å#∞ P"≥∂kOK«#x HÍ#s
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. "≥∞ÖÏ¡<£ „Ñ¨}ÏoHõ‰õΩ HÍO„ÔQãπ P"≥∂^Œ =Ú„^Œ ÅaèOzOk. 1928# ÖÏQÍi¤Ü«∂
#∂ºÜ«∂~ü¯ ~åROÖ’x ¿Ñ^Œ lÖÏ¡Ö’¡ Ñ¨~°º\ÕKå~°∞. JHõ¯_ç c^ŒÅ Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ PÜ«∞#
HõÅ`« K≥O^•~°∞. ''WHõ¯_» WO`«\ ˜ ^Œ∞~°ƒù~° ^•i„^ŒºO `åO_»qã¨∞Î#fl^ŒO>Ë `å#∞ #=∞‡ÖËHõ
áÈ`«∞<åfl#x—— PÜ«∞# ÉÏ^èŒÑ¨_®¤~°∞.
... ... ...
1929# ™êìH± =∂Ô~¯\ò ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeOk. J"≥∞iHÍ f„= Pi÷Hõ =∂O^•ºxH˜
Ö’#~ÚºOk. ÃãÊ‰õΩºÖË+¨<£ "åºáê~°O PHõã≤‡HõOQÍ J^äŒóáê`åàÏxH˜ Ñ¨`«#O HÍ=@O`À D
Ñïã≤÷u U~°Ê_çOk. WO^Œ∞‰õΩ ^•ifã≤# HÍ~°}Ïefl *Ï<£QÍÖò„aÜ«∞`ü `«# ''k „ˆQ\ò „HÍ+π——
Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’ q=iOKå~°∞. =∞øeHõOQÍ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ x~å‡}"Õ∞ Ö’Ñ¨Éèí∂~Ú+ì̈OQÍ L#flO^Œ∞<Õ
WÖÏ [iyO^Œx PÜ«∞# q=iOKå~°∞. ''HÍ~˘Êˆ~\ò, ÉÏºOHÕQ∑ =º=ã¨÷ÖË J<å~ÀQÆºHõ~°OQÍ
L<åfl~Ú. q^Õj "å}˜[º Ñïã≤f÷ JO`Õ. P^•Ü«∂Ö’¡ qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ Jã¨=∂#`«Å∞ HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú.
([<åÉèÏÖ’x ÃÑ· `«~°QÆuH˜ K≥Ok# J~Ú^Œ∞ âß`«O =∞Ok "≥Ú`«ÎO „Ñ¨[Å P^•Ü«∞OÖ’ 1/3
=O`«∞#∞ á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞). JO^Œ∞=Å¡<Õ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeO^Œ——x QÍÖò„aÜ«∞`ü
qâı¡+≤OKå~°∞.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#"Õ∞ ™êfiÉèÏqHõOQÍ _˘Å¡`«<åxfl Hõeæ LO@∞O^Œx ™È+ëã¨∞ì
ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ q=∞~°≈‰õΩÅ∞ "åºMÏºxOKå~°∞. HÍ~˘Êˆ~\ò ÖÏÉèÏÖË L„`ÕÊ~°HõOQÍ Ñ¨xKÕ¿ã =º=ã¨÷
J~Ú#O^Œ∞# Wk U<å_»∂ Ñ¨\ ˜+ì̈OQÍ =∞#*ÏÅ^Œ∞. ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ Ñ¨Ü«∞#O ZÖÏ
LO@∞O^À =∞#O TÇ≤ÏOK«*ÏÅO. =∞x+≤ J=ã¨~åefl Wk Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀ^Œ∞. J`«ºkèHõâß`«O
„Ñ¨[Å#∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O x`«ºO Pi÷Hõ ãÖHõ@OÖ’<Õ LOK«∞`«∞Ok. „Ñü XHõ¯sfl
`«~°K«∂ Wk ãÖHΔÀÉèÏxH˜ QÆ∞iKÕã¨∞ÎO@∞Ok. `«##∞ `å#∞ ãÖã¨¯iOK«∞HÀ"åÅx, =∞iO`«QÍ
xÜ«∞O„uOK«∞HÀ"åÅxZO`« „Ñ¨Ü«∞uflOz<å 1929 <å\˜H˜ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ WOHÍ
"åºkè„QÆã¨÷OQÍ<Õ L#flk. #=∞‡^Œy# ™ê÷~ÚH˜ Wk KÕ~°∞HÀÖË^Œ∞!
™êìH± =∂Ô~¯\ò ‰õΩÑ¨Ê‰õÄÖÏHõ ^Õâ◊ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ãÎ̈OaèOzáÈ~ÚOk. J~Ú^Œ∞ "ÕÅ
ÉÏºO‰õΩÅ∞ =¸`«Ñ_¨ ®¤~Ú. _»|∞ƒÅ∞ ÖËHõ J<ÕHõ "åºáê~° ãÖã¨Å÷ ‰õΩ `åàÏÅ∞ Ñ¨_®¤~Ú. JÑ¨Ê\˜H©
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl ãÖã¨÷Å∞ =∂\˜=∂\˜H© L^ÀºQÆ∞efl – r`åefl `«yæOKå~Ú. áêi„âßq∞Hõ
L`«Ê`«∞ÎÅ∞ 50 âß`«O Ñ¨_çáÈÜ«∂~Ú. 1933 <å\˜H˜ ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ 15 q∞eÜ«∞#¡ HÍi‡‰õΩÅ∞
L^ÀºQÍÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. "≥Ú`«ÎO HÍi‡‰õΩÅ ãÖYºÖ’ Wk 1/4 ÖË^• 1/3= =O`«∞ L#flk.
56 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
1929Ö’ á¶È~ü¤ "≥∂\Ï~ü HõOÃÑhÖ’ ÅHΔÍ 28 "ÕÅ =∞Ok Ñ¨xKÕã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. 1931 PQÆã¨∞ì
<å\˜HõÖÏ¡ D ãÖYº 37 "ÕÅ‰õΩ Ñ¨_çáÈ~ÚOk. 1930 z=iHõÖÏ¡ #∂º WOQÍ¡O_»∞‰õΩ
K≥Ok# 2 ÅHõΔÅ 80 "ÕÅ =∞Ok =„ãÎ̈ Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ Láêkèx áÈQ˘@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. ''^Õâ◊
Ñïã≤÷u ÉÏQÍÖË^Œ——x =∂r J^èŒº‰õΔΩ_»∞ HÍefi<£ ‰õÄe_£̊ "åºMÏºxOKå~°∞.
Pi÷Hõ =º=ã¨#÷ ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞#Î fl "åiH˜ Jã¨ÖOË [~°∞QÆ∞`«∞#fl^À J~°O÷ HÍÖË^∞Œ . Ñïã≤u÷
gix uHõ=∞Hõ ÃÑ\ì̃Ok. J~Ú<å "åãÎ̈"åxfl QÆ∞iÎOKÕO^Œ∞‰õΩ "å~°∞ JOwHõiOK«ÖË^Œ∞. =º=ã¨÷
"≥·Ñ¶¨ÖÏºÅ‰õΩ |^Œ∞Å∞ W`«~° HÍ~°}Ïefl g∞~°∞ K≥Ñ¨Ê™êQÍ~°∞. ''K«i„`«Ö’ U Éèí∂ÉèÏQÆOÖ’#∂
Hõhqh Z~°∞QÆx su# J"≥∞iHÍ <Õ_»∞ ¿Ñ^ŒiHõOÃÑ· q[Ü«∞O ™êkèOK«É’`«∞#fl^Œ——x ÃÇÏ~°ƒ~ü¤
Ç¨˙=~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ™êìH±=∂Ô~¯\ò ‰õΩÑ¨Ê‰õÄÅ\ÏxH˜ H˘kÌHÍÅO „H˜`«O PÜ«∞h "åYº KÕâß~°∞.
''Ñ¨x KÕÜ«∞\ÏxH˜ W+ì̈Ñ¨_Õ "åiH˜ HÍ=Åã≤#O`« Ñ¨x L#fl^Œ——x á¶È~ü¤ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D =∂@
J#fl H˘kÌ "å~åÅ „H˜`«O PÜ«∞# `«# ãÖã¨÷Ö’ 75 "ÕÅ =∞Okx L^ÀºQÆO #∞O_ç f¿ãâß~°∞.
... ... ...
"≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^•ú# Ñ¨xKÕã#≤ =∂r Ããx· ‰õΩÅ∞ WÑ¨C_»∞ Ñ¨xÖË‰Ωõ O_® PHõe`À
JÅ=∞\˜ã¨∞Î<åfl~°∞. giH˜ P<å\˜ ¿ã=Å‰õΩ „ÑüÑ¶¨ÅOQÍ Éèíq+¨º`ü `Õnefl "Õã≤ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
É’#ãπ ãïìÑ¶≤ÔH@¡#∞ WzÛOk. `åq∞Ñ¨C_»∞ f„= HõëêìÖ’¡ L<åfl=∞x JO^Œ∞=Å¡ É’#ãπ _»|∞ƒÅ∞
<Õ_Õ K≥e¡OKåÅx HÀ~°∞`«∂ "å+≤OQ∑@<£Ö’ 1932 "Õã¨qÖ’ =∂r Ãã·x‰õΩÅ∞ ÃÑ^ŒÌ „Ñ¨^Œ~°≈##∞
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ^Õâ◊OÖ’x Jxfl „áêO`åÅ #∞O_ç =∂r Ãã·x‰õΩÅ∞ KåÖÏ =∞Ok `«=∞ ÉèÏ~åº
Ñ≤Å¡Å`À `«~°e =KåÛ~°∞. \ỖH\ò ÖË‰õΩO_® Ô~·à◊§Ö’#∞, áê`« HÍÅÑ¨Ù P\’Å∞, WÖÏ Uq^èŒOQÍ
gÖˇ·`Õ JÖÏ "å+≤OQ∑@<£‰õΩ g~°∞ Ñ¨Ü«∞#=∞Ü«∂º~°∞. Ñ¨tÛ=∞ =s˚xÜ«∂ QÆx HÍi‡‰õΩÅ∞,
*Ïi˚Ü«∂ Ö’Ç¨Ï Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ `«k`«~°∞Å∞ WO^Œ∞Ö’ L<åfl~°∞. HÍeá¶ÈiflÜ«∂ #∞O_ç
ÉèÏ~åº – Éèí~°ÎÅ∞ `«=∞ =¸_Õà◊¡ ‰õΩ=∂~°∞_ç`À HõÅã≤ =¸_»∞ <≥ÅÅ∞ Ô~·Å∞ „Ñ¨Ü«∂}O KÕã≤ ^Õâ◊
~å[^è•x H˘KåÛ~°∞. #∂º"≥∞H˜ûHÀ „áêO`åxH˜ K≥Ok# x~°∞^Àºy XHõ~°∞ `«# ãÖ„^•Ü«∞ Ô~_£
WO_çÜ«∞<£ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ ^èŒiOz qÅ¡O|∞Å∞ KÕ`«|∂x „Ñ¨^Œ~°≈#Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞.
=∂r Ãã·x‰õΩÅ ~åºbÖ’ 20 "ÕÅ =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. á⁄\ÏÜ«∂H± #k
X_»∞#¤ áê`« "å~åÎÑ„¨ uHõÅ∞, J@ìÃÑ>ˇÅì ∞, `å~åÊÖò Ñ¨\ÏìÅ∞ =O\˜ "å\˜x HõÑC¨ ÖÏQÆ xi‡OK«∞‰õΩx
g~°O`å ~å„uà◊√§ q„â◊q∞OKå~°∞. „Ñüx^èŒ∞Å ã¨ÉèÏ =∂rÃã·x‰õΩÅ‰õΩ É’#ãπ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ
WKÕÛO^Œ∞‰õΩ L^ÕÌtOz# aÅ∞¡#∞ P"≥∂kOzOk. J~Ú`Õ D K«@ìO Ãã<≥\òÖ’ gyáÈ~ÚOk.
nO`À x~åâ◊ K≥Ok# Ñ¨Å∞=Ù~°∞ =∂r Ãã·x‰õΩÅ∞ `«=∞ `«=∞ Tà◊§‰õΩ "≥#∞uiQÍ~°∞. q∞ye#
"å~°∞ J^èŒºHõΔ Éèí=#O =^ŒÌ QÆÅ H˘xfl ã¨~å¯s HÍ~åºÅÜ«∂Ö’¡ u+ì̈"Õâß~°∞. nxH˜ P„QÆÇ≤ÏOz#
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ Ç¨˙=~ü x~°ã¨#HÍ~°∞efl `«iq∞"ÕÜ«∞=Åã≤OkQÍ Ãã·<åºxfl P^ÕtOKå~°∞.
„Ñ¨É∞íè `«fi L`«~Î ∞° fiÅ "Õ∞~°‰Ωõ <åÅ∞æ JtfiHõ ^ŒàÏÅ∞, <åÅ∞QÆ∞ Ñ¨^•u^ŒàÏÅ∞, "≥∞+≤<Q£ <Æ £
^Œà◊O P~°∞ \ÏºO‰õΩÅ∞ âıfi`«™œ^èŒO =ÚO^Œ∞ "≥∂Ç¨ÏiOKå~Ú. [#~°Öò _»QÆ¡ãπ=∞HÍ~°ú~ü =∂HÍ
D Ãã·xHõ K«~°º‰õΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞. "Õ∞[~ü SÃã<£Ç¨=~ü, *Ïi˚ Zãπ. áê@<£
Ãã·<åºkèHÍ~°∞Å∞QÍ L<åfl~°∞. =∂r Ãã·x‰õΩÅ∞ L#fl Éèí=<åÅ "≥·Ñ¨Ù D ^Œà◊O =ÚO^Œ∞QÍ
ÉÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ù#∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOzOk. J#O`«~O° Hõ@_ì ®xH˜ xÑ¨ÊO\ÕzOk. ÉèÏ+¨Ê"åÜ«Ú=Ù#∞
=^ŒÅQÍ<Õ =∂r Ããx· ‰õΩÅ∞, "åi ÉèÏ~åº Ñ≤ÅÅ¡ ∞ |Ü«∞@‰õΩ Ñ¨~∞° QÔ `«™Î êQÍ~°∞. "åà◊√§ `å`å¯eHõOQÍ
xi‡OK«∞‰õΩ#fl QÆ∞_çÃãÅ‰õΩ Ãã·x‰õΩÅ∞ xÑ¨ÊO\ÕKå~°∞. JqHÍ™êÎ ^ŒQÆú"≥∞ÿáÈÜ«∂~Ú. Ãã·x‰õΩÅ
HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ W^ŒÌ~°∞ =∂rÅ∞ =∞$uK≥O^•~°∞. WOHÍ ã¨∞=∂~°∞ "Õ~Ú =∞Ok QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. 11
ãÖ=`«û~åÅ Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡ ‰õÄ_® D ^Œ=∞#HÍO_»‰õΩ |Öˇ·Ok. Zxq∞^Õà◊¡ ÉÏÅ∞_çH˜ áêHΔ̃HõOQÍ
K«∂Ñ¨ÙáÈ~ÚOk. W^Œ~Ì ∞° áÈbã¨∞Å `«ÅÅ‰õΩ QÍÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú. "≥Ú`«OÎ g∞^Œ „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^•ú#
^Õâ◊O HÀãÖ áÈ~å_ç# Ãã·x‰õΩÖË <Õ_»∞ „Ñ¨Éèí∞`«fi„H“~åºxfl K«qK«∂_®eû =zÛOk.
... ... ...
1934, 1935ÅÖ’ ÅHõΔÖÏk =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ J"≥∞iHõ<£ HÍi‡Hõ ã¨=∂Yº
(Z.ZÑ¶π.ZÖò) #∞O_ç "≥·^˘ÅQÍ~°∞. gà◊¡O`å #∂`«#OQÍ U~°Ê_ç# ™ê=¸Ç≤ÏHõ L`«ÊuÎ
Hõ~å‡QÍ~åÖ’¡ JO>Ë P\’, ~°|ƒ~ü =O\˜ Ñï„â◊=∞Ö’¡ Ñ¨xKÕÜ∞« @O „áê~°OaèOKå~°∞. Z.ZÑ¶.π ZÖò.
gix qã¨‡iOK«ÖË^Œ∞. Ñï„â◊=∞Å "åsQÍ HÍi‡‰õΩefl ãÖÑ¶¨∞\˜`«O KÕÜ«∂Åx ã¨=∂Yº
x~°‚~ÚOzOk. *Ï<£ Å∂~Úãπ P^èŒfi~°ºOÖ’ WO^Œ∞HÀã¨"≥ÚHõ Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕã≤Ok. D
q^èOŒ QÍ Z.ZÑ¶.π ZÖò #∞O_ç q_çáÈ~Ú ã¨fi`«O„`« ãÖã¨Q÷ Í HÍO„ÔQãπ PÑ¶π WO_»„ã≤Ü ì ∞« Öò P~°<æ *·≥ +Ë <¨ û£
(ã≤.S.F) Pq~°ƒùqOzOk.
D HÍÅOÖ’<Õ H˘`«Î `«~Ç° ¨ PO^Àà◊<å =ÓºÇ¨xH˜ JO‰õΩ~å~°Ê} [iyOk. P„HÍ<£
(FÇ≤ÏÜ≥Ú)H˜ K≥Ok# ~°|ƒ~ü Ñï„â◊=∞ HÍi‡‰õΩÅ∞ `«=∞ ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~åxfl HÀ~°∞`«∂
Hõ~å‡QÍ~°OÖ’<Õ Éˇ·~îå~ÚOÑ¨Ù [iáê~°∞. ã¨"≥∞‡ KÕã≤ |Ü«∞@‰õΩ "≥àı¡ |^Œ∞Å∞ á¶êºHõìsÖ’<Õ
LO_çáÈ=@O =Å¡ H˘xfl ™ê#∞‰õÄÅOâßÅ∞ LO\Ï~Ú. JO^Œ~∂° XˆHKÀ@ LO_çáÈ=@O
=Å¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ ‰õÄ_» |Å∞HÀ¯x Éèíq+¨º`ü „Ñ¨}ÏoHõ#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞HÀ=K«∞Û. Ü«∂[=∂#ºO
"å~°∞ ã¨"≥∞‡#∞ qÑ¶¨ÅO KÕÜ«∞\ÏxH˜ |Ü«∞\˜ #∞O_ç Z=sfl fã¨∞H˘KÕÛO^Œ∞‰õΩ ™ê^èŒºÑ¨_»^Œ∞.
Ü«¸xÜ«∞<£ <åÜ«∞‰õΩÅ J=ã¨~O° ÖË‰Ωõ O_® „Ñ¨`º« HõOΔ QÍ ™ê÷x‰õΩÖË Ñïã≤`÷ ∞« efl `«=∞ xÜ«∞O„`«}Ö’
LOK«∞HÀ=K«∞Û. =ÚYº"≥∞ÿ# ÉÏ^èŒº`«Å∞ x~°fiiÎã¨∞Î#fl 12 =∞Ok ‰õÄ_»|Å∞‰õΩ¯O>Ë "≥Ú`«ÎO
á¶êºHõsì L`«ÊuÎ<Õ xeÑ≤"ÜÕ ∞« =K«∞Û. P„HÍ<£ ~°|ƒ~ü Ñï„â◊=∞ Ü«∂[=∂#ºO Hˆ =ÅO QÆO@¿ãÑ¨\’¡<Õ
ã¨ÊOkOzOk. ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°"≥∞ÿOk. HÍi‡‰õΩÅ ã¨"≥∞‡ q[Ü«∞=O`«"≥∞ÿOk.
1936Ö’ D #∂`«# PO^Àà◊<å ~°∂ÑÖ QÆ∞iOz# "å~°Î q∞QÆ`å KÀ@¡‰õΩ áêHÕk.
Ñ¶O¡≤ \’Ö’ (q∞zQÆ<)£ QÆÅ Ñ¶+≤ ~¨ ü ÉÏ_ô áê¡O@∞Ö’ ã¨∞n~°… HÍÅOáê@∞ ã¨"∞≥ ‡ [iyOk. á¶êºHõsì Ö’
Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl W^ŒÌifl Ü«∂[=∂#ºO `˘ÅyOzOk. D K«~°º‰õΩ x~°ã¨#QÍ HÍi‡‰õΩÅ∞ Ñ¨#∞Å∞
58 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
=∂x"Õã≤ Éˇ·~îå~ÚOÑ¨Ù [iáê~°∞. D PO^Àà◊# Ñ¶≤„|=i ^•HÍ H˘#™êyOk. Ô~O_»∞ "ÕÅ
=∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ 40 ~ÀAÅ áê@∞ ™ê=Ú^•~ÚHõ rq`åxfl QÆ_çáê~°∞. D ã¨"≥∞‡#∞ XHõ
Ü«Ú^ŒúOÖÏQÍ x~°fiÇ≤ÏOKå=∞x XHõ HÍi‡‰õΩ_»∞ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. HÍi‡‰õΩÅ∞ D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ñ¨Å∞
Hõq∞\©efl U~åÊ@∞KÕâß~°∞. q<À^ŒO, ã¨=∂Kå~° ¿ãHõ~°}, `«áêÖÏ, áêiâ◊√^èŒºO `«k`«~°
JOâßefl D |$O^•Å∞ K«∂™êÎ~Ú. `«Ñ¨C KÕã≤# "åiÃÑ·# qKå~°} [iÑ≤OKÕO^Œ∞ÔH·
<åºÜ«∞™ê÷<åxfl U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. Z=~°<åfl `«# =O`«∞ =zÛ#Ñ¨C_»∞, JO@∞¡ fÜ«∞HõáÈ~Ú<å,
á⁄QÆ`åy<å, =∞^ŒºO `≥Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl JÖÏO\˜"åix qKåiOz tHõΔ qkè™êÎ~°∞. `«Ñ¨CKÕã≤#
"åiH˜ tHõΔQÍ J^Œ#Ñ¨Ù Ñ¨#∞Å∞ JÑ¨Êy™êÎ~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© `«# „Ñ¨=~°Î##∞ =∂~°∞ÛHÀx
"åix áê¡O@∞ #∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯i™êÎ~°∞. áê~°¡"≥∞O@s xÜ«∞=∂=o, LÑ¨<åº™êe=fi@O,
HÍi‡HÀ^Œº=∞ K«i„`« =O\˜ JOâßÅÃÑ·# HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ tHõΔ} `«~°QÆ`«∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å~°∞.
q∞zQÆ<£ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞ q^•º~°∞÷Å∞ WHõ¯_çH˜ `«~°e=zÛ [~°fle[O, ã¨$[<å`«‡Hõ ~°K«#ÅÃÑ·#
`«sÊù^Œ∞ WKåÛ~°∞. ã¨g∞Ñ¨ gkèÖ’x XHõ Ç¨ÏŸ@Öò Ü«∂[=∂x ã¨"≥∞‡ KÕã¨∞Î#fl Ô~O_»∞ "ÕÅ
=∞Ok HÍi‡‰õΩÅ HÀãÖ ~ÀA‰õΩ =¸_»∞ ™ê~°∞¡ Éè’[<åÅ∞ U~åÊ@∞ KÕ~ÚOKå~°∞.
á¶êºHõìs #∞O_ç "≥·^˘ÅQÍÅx HÍi‡‰õΩefl P^Õtã¨∂Î „Ñ¨Éèí∞`«fiO XHõ L`«Î~°∞fi#∞ *Ïs
KÕã≤Ok. áÈbã¨∞Å∞ D x¿+^è•[˝efl J=∞Å∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® J_»∞¤‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ J~Ú^Œ∞
"ÕÅ =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ PÜ«Ú^è•Å∞ ^èŒiOz Hõ~å‡QÍ~°O K«∞@∂ì Ñ¨Ç¨~å HÍ™ê~°∞. áÈbã¨∞Å∞
giÃÑ·# `˘Å∞`« ÉèÏ+¨Ê "åÜ«Ú=Ù#∞ „Ñ¨Ü≥∂yOKå~°∞. P `«~åfi`« `«∞áê‰õΩÅ`À HÍÅ∞ÊÅ∞
[iáê~°∞. nO`À 13 =∞Ok QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© áÈbã¨∞efl "å~°∞ `«iq∞H˘\Ïì~°∞.
nxH˜ P„QÆÇ≤ÏOz# QÆ=~°fl~ü <Õ+¨#Öò QÍ~°∞¤#∞ ~°Ñ≤ÊOKå~°∞. D Ö’QÍ ã¨"≥∞‡ [#~°Öò "≥∂\Ï~üû
W`«~° Ü«¸x@¡‰õΩ qãÎ̈iOzOk. z=iH˜ Ü«∂[=∂#ºO HÍi‡‰õΩÅ`À PÔ~flÅ¡ HÍÖÏxH˜ QÍ#∞
XHõ XÑ¨ÊO^•xfl ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#flk. JO>Ë WHõ #∞O_ç U^≥·<å ã¨=∞ã¨º U~°Ê_ç#Ñ¨C_»∞ ãÖÑ¶¨∞\˜`«
HÍi‡HõâH◊ `Î˜ À ÖÏ"å^ÕgÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅ#flã¨`º« O áêi„âßq∞Hõ "Õ`ÅÎ« ‰õΩ `≥eã≤=zÛO^Œ#fl=∂@.
1936= ãÖ=`«û~å# 48 Éˇ·~îå~ÚOÑ¨Ù PO^Àà◊#Å∞ [iQÍ~Ú. 1937 H˘KÕÛãïH˜
Jq 477‰õΩ ÃÑiQÍ~Ú. Ãã~ÚO\ò Å∂~Úãπ ZÅ„Hì̃HõÖò HÍi‡‰õΩÅ∞, <Õ+¨#Öò QÍ~ü¤ HõOÃÑh
ã≤áê~ÚÅ∞, #∂º*ˇsû â◊‡âß# Ñ¨x"å~°∞... WÖÏ Ñ¨Å∞ „áêO`åÖ’¡x „âßq∞‰õΩÅ∞ `«=∞ ã¨=∞ã¨ºÅ
Ñïëê¯~åxfl HÀ~°∞`«∂ ã¨"≥∞‡‰õΩ kQÍ~°∞. D `«~°Ç¨ PO^Àà◊#efl Éˇ·\ ˜ #∞O_ç HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å
<åÜ«∞‰õΩÖˇ=~°∂ xÜ«∞O„uOK«~°∞. ™ê÷xHõ Ñ¨x"åàı¡ ã¨fi`«O„`«OQÍ x~°‚~ÚOK«∞H˘x áÈ~å\Ïefl
x~°fiÇ≤Ïã¨∞OÎ \Ï~°∞. JO^Œ∞=Å¡ Wq Ü«∂[=∂#º ^Œ$+≤Öì ’ „Ñ¨=∂^ŒH~õ ° ã¨"∞≥ ‡Å∞QÍ Ñï}q∞OKå~Ú.
z=iH˜ Ü«¸xÜ«∞<£ „Ñüx^èŒ∞Å‰õΩ ‰õÄ_® =ÚO^Œã¨∞Î ã¨=∂Kå~°O ÖË‰õΩO_® D Éˇ·~îå~ÚOÑ¨ÙÅ∞
[iQÍ~Ú. Ç¨ÏŸ@Öò L^ÀºQÆ∞Å ãÖÑ¶¨∞O „Ñüxkè `«# J#∞Éèí"åxfl WÖÏ q=iOKå~°∞.
''Jk 1937 =∂iÛ <≥Å.. Ç¨Ï\Ï`«∞ÎQÍ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∞ HÍ~åºÅÜ«∂# >ˇeá¶È<£ "≥∂yOk. `«#
¿Ñ~°∞ "Õ∞s*’<£ Jx `«=∞ ãÖã¨÷ "Õ∞<Õ[ifl |Ü«∞@‰õΩ <≥\ ì̃ `å=Ú Éˇ·~îå~ÚOÑ¨Ù KÕâß=∞x
J=`«Å"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç XHõ~°∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. =∞=∞‡efl WÑ¨C_ÕO KÕÜ«∞=∞O\Ï~À ã¨∂zOK«=∞x
HÀ~å~°∞. nO`À "Õ∞O HõOÃÑh Ü«∂[=∂#ºO =^ŒÌ‰õΩ K«~°ÛÅ HÀãÖ ÑïÔQ`åÎO.
"Õ∞<Õ*ò"≥∞O\ò"åˆ~"≥∂ =ÚO^Œ∞QÍ ã¨"≥∞‡‰õΩ ‰õÄ~˘Ûx P#Hõ =∞=∞‡efl K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨=∞x "åà◊√§
HÀ~°@O g∞~°∞ ã¨ˆ~#O_»O@∂ ã¨=∂^è•#O K≥Ñ¨Ê@O... W^ŒO`å ÉÏ^èŒº`å ~°Ç≤Ï`«ºOQÍ LO^Œx
"åºMÏºxOKå~°∞.—— Ç¨Ï~îå`«∞ÎQÍ HÍi‡‰õΩÅ∞ Éˇ·~îå~ÚOÑ¨Ù‰õΩ Ñ¨Ó#∞HÀ=@O Ü«∂[=∂<åºxH˜
W|ƒOk Hõ~°OQÍ Ñï}q∞OzO^Œx ÃÑ· L^ŒO`«O `≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î#flk. HÍi‡‰õΩÅ PO^Àà◊#Å
<ÕÑ¨^ä•º# HÍi‡Hõ ãÖ|O^è•Å É’~°∞¤#∞ ~°∂á⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ L^ÕÌtOz# ZÖò."åÔQfl~À K«\Ïìxfl
áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂kOzOk. 1936, 1937, 1938 ãÖ=`«û~åÅÖ’ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ HÍi‡Hõ
ã¨"≥∞‡Å∞ L^èŒ$`«OQÍ [iQÍ~Ú. "å\˜H˜ ã¨ÊOkOz# „Ñ¨Éèí∞`«fiO ÃÑ· âßã¨<åxfl fã¨∞‰õΩ=zÛOk.
1937Ö’ zHÍQÀ #QÆ~å# iÑäH¡ ± ã‘Öì ò HÍi‡‰õΩÅ ã¨"∞≥ ‡ [iyOk. PO^Àà◊# HÍ~°∞Å Ñ≤HÔ \ÕQÆ∞
ÃÑ·# áÈbã¨∞Å∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. D ^Œ∞~°…@#Ö’ 10 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ =∞$uK≥O^•~°∞.
áÈbã¨∞Å ^è•\˜H˜ Éˇki HÍi‡‰õΩÅ∞ Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ fã¨∞Î#flÑ¨C_»∞ D HÍÅ∞ÊÅ∞ ãÖÉèíqOK«@O
QÆ=∞<å~°›O. HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ "≥#∞Hõ "≥·Ñ¨Ù# |∞Öˇ¡\òQÍÜ«∂Å∞#fl@∞¡ â◊=Ñ¨sHõΔÖ’ "≥Å¡_≥·Ok. D
ãÖÑ¶¨∞@# Ãã·xHõ ãÖã¨‡~°} k<å# [iyOk. iÑä¡H± ã‘ìÅ∞, á¶È~ü¤ "≥∂\Ï~ü HõOÃÑh WOHÍ
W`«~° ÉèÏs ã‘ìÅ∞, ~°|ƒ~°∞, ZÅ„H˜ìHõÖò, =∂OãÖ áêºHÕQ∑ Ñï„â◊=∞Ö’¡x „âßq∞‰õΩÅ∞ D
HÍÖÏ# ^Õâ◊O JO`«\Ï ãÖÑ¶¨∞\˜`«=∞Ü«∂º~°∞.
"åÔQfl~ü K«\Ïìxfl ã‘ìÅ∞ Ñï„â◊=∞Å Ü«∞[=∂<åºÅ∞ HÀ~°∞ìÖ’ ã¨"åÅ∞ KÕâß~Ú.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì D âßã¨<åxH˜ JO_»QÍ xezOk. D K«@ìO ~å*ÏºOQÆ |^ŒÌ"Õ∞#x ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
¿Ñ~˘¯#flk. ~å„ëêìÅ =∞^èºŒ "å}˜*Ïºxfl „Ñ¨É∞íè `«fiO xÜ«∞O„uOK«=K«Ûx <åºÜ«∞™ê÷#O ¿Ñ~˘¯#flk.
ã¨"≥∞‡Å∞ JO`«~å¢+ì̈ "åºáê~åxfl #+ì̈Ñ¨~°∞™êÎÜ«∞x K≥Ñ≤ÊOk. JÖÏˆQ HÍi‡‰õΩÅ ^Œ$+≤ìHÀ}O
#∞O_ç K«∂ã≤#Ñ¨C_»∞ ãÖÑ¶¨∂Å x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ Wk ã¨Ç¨Ü«∞HÍiQÍ L#flk. „Ñ¨Éèí∞`«fiO "≥·Ñ¨Ù
#∞O_ç K«∂¿ãÎ "å}˜[º ã≤÷~°`åfixH˜ LÑ¨Hõ~°}OQÍ ^ÀÇ¨Ï^ŒÑ¨_»∞`«∞#flk. Ü«∂[=∂<åºÅ‰õΩ
HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂¨ ÅO>Ë J~Ú+¨"ì ∞Õ . J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© á¶êºHõsì Ö’¡ JHõ¯_çHHõ ¯õ _» Ç¨Ï~îå`«∞QÎ Í Éˇ~· åî ~ÚOÑ¨ÙÅ∞,
ã¨"≥∞‡ÅHõ<åfl HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å ^•fi~å =º=Ç¨~åÅ∞ #_»=@"Õ∞ "Õ∞Å∞ Hõ^•! Ü«¸xÜ«∞#∞¡
J#kèHÍ~° Éˇ·~îå~ÚOÑ¨Ùefl J^Œ∞Ñ¨Ù KÕ¿ã K«~°ºÅ‰õΩ ã≤.S.F. Ñ¨Ó#∞‰õΩ#fl^ŒO@∂ 1937#
#∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ XHõ "åº™êxfl ~åã≤Ok.
`«=∞ J#∞=∞u ÖË‰õΩO_® ã¨"≥∞‡‰õΩ áêÅÊ_ç`Õ JÖÏO\˜ ã¨Éèí∞ºefl ãÖÑ¶¨∞O #∞O_ç
|Ç≤Ï+¨¯i™êÎ=∞x ã≤.S.F. HÍ~°º=~°æO ÃÇÏK«ÛiOzOk. ã≤.S.F. Ü«¸xÜ«∞#¡ x~°fiÇ¨Ï}Ö’
J<ÕHõ =∞Ok Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ã¨É∞íè ºÅ∞ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°∞. JÖÏO\˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∞
‰õÄ_® ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl Jaè„áêÜ«∂<Õfl |ÅÑ¨~åÛ~°∞. ''=∞#q∞Ñ¨C_»∞ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∞O –
Ü«∂[=∂<åºÅ =∞^èŒº x`«º ãÖ|O^è•efl U~°Ê~°K«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Hõ$+≤ KÕÜ«∂e. HÍi‡‰õΩÅ∞
Ü«¸xÜ«∞<£ xÜ«∞=∂efl YzÛ`«OQÍ áê\ÕKåÅx g~°∞¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D q^èOŒ QÍ 1930
^ŒâH◊ Í# „Ñ¨`º« HõΔ HÍi‡Hõ HÍ~åºK«~}° #∞ J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ J=∞ÅÜ«∂º~Ú.
HÍi‡Hõ ãÖ|O^è•Å É’~°∞¤ Ü«¸xÜ«∞#¡‰õΩ K«@ì|^Œú`« HõeÊOz „âßq∞‰õΩÅ ÉÏ^èŒefl PÅHÕz
Ñï+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ Hõ$+≤ KÕã∞¨ OÎ k. nx=Å¡ HÍi‡Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ `«Q∞Æ `æ å~Ú. JÖÏ gi P„QÆÇ¨ xfl
60 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

F\ÕQÆ∞ „Ñ¨„H˜Ü«∞ ^•fi~å ZxflHõÅ "≥·Ñ¨Ù‰õΩ =∞~°eOK«=K«Û#fl=∂@. ~å*ÏºOQÆ =º=ã¨÷ „Ñ¨[Å
P„QÆÇ¨efl – Jã¨Ç¨Ï<åxfl F\ÕQ∑QÍ =∞~°eÛ#@¡#fl=∂@. ~å[H©Ü«∞ ã¨Ê~°úefl F\ÕQÆ∞
K«ÖÏÛiÛ#@∞¡ HÍi‡‰õΩÅ Pi÷Hõ ã¨=∞ã¨ºefl Ñï+¨¯iOK«@O ^•fi~å É’~°∞¤ "åi HÀáêxfl
LÑ¨â◊q∞OÑ¨*Ëã≤Ok. JÖÏˆQ ã¨=∞~°jÅ Ü«¸xÜ«∞#∞¡ ‰õÄ_® HÍi‡‰õΩÅ HÀáêxfl K«~°ÛÅ∞ –
ãÖÑ¶¨∞ ã¨=∂"ÕâßÅ∞, XÑ¨ÊO^•Å ^•fi~å K«ÖÏÛˆ~Û „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕâß~Ú. `«^•fi~å ÃÑ^ŒÌqQÍ
qãÎ̈iOKå~Ú. `«=∞ Ñ¨Å∞‰õΩ|_çx, Q“~°"åxfl ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl~Ú.
HÍi‡‰õΩÅ∞ nx=Å¡ ÖÏÉèíÑ¨_®¤~å? ~°K«~Ú`«Å∞ iKå~ü¤ HÀ¡"å~ü¤, „á¶ê<≥ûãπ Ñ≤"≥<£Å∞
D JOâßxfl `«=∞ Ñ¨Ùã¨ÎHõO ''Ñ¨Ó~ü Ñ‘Ñ¨ÙÖòû =¸"£"≥∞O\òû——Ö’ qâı¡+≤OKå~°∞. HÍi‡‰õΩÅ∞
ãÖÑ¶¨∂Å∞QÍ U~°Ê_»@O, "å\˜H˜ QÆ∞iÎOÑ¨Ù ÅaèOK«@O HõO>Ë JO`«‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO Ç¨Ï~îå`«∞ÎQÍ
JÑ¨Ê\˜ HõÑ¨C_Õ Éˇ·~îå~ÚOÑ¨ÙÅ∞ [i¿Ñ JkèHõ q[Ü«∂efl ™êkèOK«∞‰õΩ<åfl~°x g~°∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
''f„= Pi÷Hõ =∂O^ŒºO <≥ÅH˘#fl HÍÖÏ# L^Œº=∂Å ^•fi~å á¶êºHõìs HÍi‡‰õΩÅ∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
#∞O_ç Z‰õΩ¯= ~å~Úfbfl ~å|@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. JÑ¨C_Õ "å~°∞ |bÜ«∞OQÍ L<åfl~°∞. Ü«¸xÜ«∞#∞¡QÍ
„âßq∞‰õΩÅ∞ ãÖÑ¶∞¨ \˜Ò« HÍ=\ÏxH˜ =ÚO^Œ\ ˜ Ñïã≤u÷ Wk. ãÖÑ¶∞¨ O ^•fi~å HÍ‰õΩO_® qKÕÛ^ù #Œ O
^•fi~å<Õ HÍi‡Hõâ◊HÎ̃ „Ñ¨^Œi≈`«=∞~ÚºO^Œ#fl=∂@.——
~Ô O_À „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^Œú HÍÅO <å\˜H˜ Ü«¸xÜ«∞<£ ã¨Éºíè `«fiO qÑ¨s`«OQÍ ÃÑiyO^Œx
Ñ≤Öˇ<£, H˘¡"å~ü¤Å∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. (ã≤.S."À, Z.ZÑ¶π.ZÖòÅ ã¨Éèíº`«fiO XH˘¯Hõ¯^•xH© 1945 HõÖÏ¡
60 ÅHõΔÅ‰õΩ KÕ~°∞‰õΩ#flk). J~Ú`Õ ãÖÑ¶¨∞O â◊HÎ̃ QÆ`«O`À áÈeÛ`Õ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_çOk. HÍi‡Hõ
ãÖ|O^è•Å É’~°∞¤Ö’H˜ xÜ«∞q∞`«∞Öˇ·# ã¨Éèí∞ºÅ∞ „âßq∞‰õΩÅ Ñ¨@¡ JO`«QÍ ™ê#∞Éèí∂ux
„Ñ¨^Œi≈OK«ÖË^Œ∞. =∞~ÀÑ¨Hõ¯# ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì Éˇ·~îå~ÚOÑ¨Ùefl K«@ì =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ#qQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂
f~°∞ÊK≥ÑÊ≤ Ok. ~åR „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ ã¨"∞≥ ‡, Ñ≤HÔ \ÕQ∑, |Ç≤Ï+¨¯~°}efl ^≥|ƒf¿ã q^è"Œ ∞≥ #ÿ âßã¨<åefl
KÕÜ«∞™êQÍ~Ú.
Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO HÍ~°}OQÍ ÅHõΔÖÏk ãïH˘`«Î L^ÀºQÍÅ∞ Ñ¨Ù@∞ì H˘KåÛ~Ú.
"Õ`<« åÅ∞ ‰õÄ_® JkèH=õ ∞Ü«∂º~Ú. nO`À 1930Å <å\˜ HÍi‡HÀ^Œº=∂Å∞ h~°ãO≤ K«™êQÍ~Ú.
'#∂º _ôÖò— =Å¡ x~°∞^ÀºQÆO 13 q∞eÜ«∞#¡ #∞O_ç 9 q∞eÜ«∞#¡‰Ωõ `«yOæ k. (Pi÷Hõ =∂O^•ºxfl
JkèQÆq∞OKÕO^Œ∞‰õΩ ~°∂*ò"≥Öò¤ KÕÑ¨\ ˜ì# HÍ~°º„Hõ=∞"Õ∞ #∂º_ôÖò. ÉèÏsZ`«∞Î# „Ñ¨*Ï Ñ¨#∞Å∞
`«k`«~° L^Àºy`« ÃÑOKÕ K«~°ºÅ#∞ D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ ÉèÏs Z`«∞Î# KÕÑ¨\Ïì~°∞). Ü«Ú^Œú Pi÷Hõ
=º=ã¨÷ XHõ Ñ¨Hõ¯ Láêkèx ÃÑOK«QÍ =∞~À „Ñ¨Hõ¯ „Ñ¨[Ö’¡ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃x ~°yeOzOk. q^Õj
â◊`$« =ÙÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =~åæÅ‰õΩ Jf`«OQÍ ^Õâ◊ „Ñ¨[Å =∞^èºŒ SHõº`«#∞ ÃÑOzOk. HÍ~˘Êˆ~+¨#¡
f~°∞ÃÑ·# L^Œº=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍi‡‰õΩefl ãÖÑ¶¨∞\˜`«Ñ¨~°Û@O Hõ+ì̈OQÍ `«Ü«∂Ô~·Ok.
Ü«Ú^Œú HÍÖÏ# `å=Ú ã¨"≥∞‡Å‰õΩ kQÆÉ’=∞x ã≤.S.F., Z.ZÑ¶π.ZÖò.Å∞ "åQÍÌ#O KÕâß~Ú.
Ü«Ú^ŒHú ÍÖÏ# "Õ`<« åÅÃÑ· „Ñ¨É∞íè `«fiO xÜ«∞O„`«}efl qkèOzOk. ^è~Œ Å° ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅÃÑ#·
=∂„`«O J^Œ∞Ñ¨Ù Hõ~°∞"≥·Ok. Ñ¨~°º=™ê#OQÍ ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ J„Ñ¨Hõ\ ˜`« ã¨"≥∞‡Å∞ qãÎ̈ $`«OQÍ
[iQÍ~Ú. J"≥∞iHõ<£ K«i„`«Ö’ JO`«‰õΩ =ÚO^≥#fl_»∂ ÖË#xfl ã¨"≥∞‡Å∞ 1944#
ãÖÉèíqOKåÜ«∞x *ˇiq∞ „ÉˇK«~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
1930–40ÅÖ’ J"≥∞iHõ<£ HÍi‡‰õΩÅ∞ ãïH˘`«Î ãÖkQÍÌÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯=Åã≤ =zÛOk.
HÍi‡‰õΩÅ ã¨=∞~°jÅ L^Œº=∂efl J^Œ∞Ñ¨ÙKÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ D HÍÖÏ# ~å[º=º=ã¨÷ Ñ¨Å∞ ~°HÍÅ
xÜ«∞O„`«}efl fã¨∞‰õΩ=zÛOk. WOHÀ Ñ¨Hõ¯ ~å~Úfefl Ãã·`«O JO^Œ*Ëã≤Ok. "å\˜=Å¡
„âßq∞‰õΩÅ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl =∞øeHõ ã¨=∞ã¨ºÖËq Ñïëê¯~°O HÍÖË^Œ∞. PiúHõ=º=ã¨÷ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ
^•fi~å H˘kÌ=∞Ok rq`åÅ∞ "≥∞~°∞QÆÜ«∂º~Ú. =º=ã¨÷ Ñ¨@¡ [<åxH˜ #=∞‡HõO ÃÑiˆQO^Œ∞‰õΩ
Wk LÑ¨Hiõ OzOk.
1938Ö’ Hõhã¨ "Õ`«<åÅ K«@ìO =zÛOk. ÉÏÅ HÍi‡‰õΩefl Ñ¨#∞Ö’¡ ÃÑ@∞ìHÀ=\Ïxfl
„Ñ¨Éèí∞`«fiO x¿+kèOzOk. "å~åxH˜ 40 QÆO@Å Ñ¨x q^è•<åxfl „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\˜ìOk. `˘e
ãÖ=`«û~å# QÆO@‰õΩ 25 ÃãO@¡#∞ Hõhã¨ "Õ`«#OQÍ KÕâß~°∞. Wk KåÖÏ `«‰õΩ¯=QÍ L#flk.
WOHÀ Ñ¨Hõ¯ KåÖÏ Ñ¨#∞efl D Hõhã¨ "Õ`«# K«@ìO #∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO q∞#Ç¨~ÚOzOk.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© W@∞=O\˜ z#fláê\˜ K«~°ºÅ∞ HÍi‡‰õΩÅ PO^Àà◊#efl K«Å¡|ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ
LÑ¨Hiõ OKå~Ú. J=ã¨~=° Ú#fl "åiÖ’ Ju H˘kÌ =∞OkH˜ =∂„`«"∞Õ x"åã¨ QÆ$Ç¨efl xi‡OKå~°∞.
ˆHO„^Œ„Ñ¨Éèí∞`«fiO ãäû_ôÃÑ·# Wà◊√¡ Hõ\ ì̃OK«@O, P@ã¨÷ÖÏefl U~åÊ@∞ KÕÜ«∞@O, =ÚiH˜"å_»Å
"åã¨∞efl Jáê~üì"≥∞O@¡‰õΩ `«~°eOK«@O =O\˜ Ñ¨^äŒHÍÅ∞ „Ñ¨[Ö’¡ ãÖ`Àëêxfl HõeyOKå~Ú.
J=ã¨~=° Ú#fl "åiÖ’ JuH˘kÌ =∞OkH˜ =∂„`«"∞Õ Wà◊§ x~å‡}O [iyOk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H©
W@∞=O\˜ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ [#OÖ’ ãïH˘`«Î Pâ◊efl zQÆ∞iOÑ¨*Ëâß~Ú. Éèíq+¨º`üÖ’ `«=∞‰õÄ
D `«~°Ç¨ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ JO^ŒQÆÅ=x qãÎ̈ $`« „Ñ¨*ÏhHõO ÉèÏqOzOk. ™êOÑ¶≤∞Hõ Éèí„^Œ`å
K«@ìO HÕ^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO i>ÿ̌Ô~·# "åiH˜ Ñ¨Å∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åefl WzÛOk. x~°∞^ÀºQÆÉèí$u, `«Å∞¡Å∞
– Ñ≤Å¡Å‰õΩ x^èŒ∞efl „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. J~Ú`Õ Ô~·`«∞Å∞, =$^Œ∞úÅ∞ Wà◊¡Ö’¡ Ñ¨xKÕ¿ã "åix D
™êOÑ¶≤∞Hõ Éèí„^Œ`« Ñ¨^äŒHÍÅ #∞O_ç q∞#Ç¨~ÚOzOk. WÖÏO\˜ "åiH˜ P~ÀQÆº W#∂ûÔ~<£û#∞
x~åHõiOzOk. "≥Ú`«ÎO g∞^Œ ÃÑ^ŒÌ "åºáê~° ãÖã¨÷Å H˜zÛ# ~å~ÚfÅ`À áÈe¿ãÎ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜
JOkOz# `å~ÚÖÏÅ∞ Ju ã¨fiÅÊ"Õ∞#x HÍ<£H˜<£ "åºMÏºxOKå~°∞.
62 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

5
„Ñ¨*Ï Ü«Ú^ŒúO?
xã¨ûÇ¨Ü«∞ ^ÕâßÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ ÃÑ^ŒÌ k‰õΩ¯QÍ xÅ∞ã¨∞#Î fl@∞¡ ÃÇÏ· ã¨∂¯Å∞ áê~îº° Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÖ’¡
LO@∞Ok. J~Ú`Õ "åãÎ̈=O =∞~À q^èŒOQÍ ^Œ~°≈#q∞ã¨∞ÎOk. ÃãÊ~Ú<£ #∞O_ç ~°HΔ̃ã¨∞Î#fl@∞¡
#\˜ã¨∂Î Ü«Ú.Zãπ. ‰õÄºÉÏÖ’ Ãã·xHõ ™ê÷=~åxfl U~°Ê~°K«∞‰õΩ#flk. ‰õÄºÉÏÖ’ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
ÃÑ\˜ìOk. `«# „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ ÉèíOQÆHõ~°OQÍ LO>Ë Ãã·xHõ *’HÍºxH˜ kˆQ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞
U~°Ê~°K∞« ‰õΩOk. Ç¨Ï"å~Ú, Ñ¨Óº~ÀìiHÀ, QÍfi\˜=∞ÖÏÅ#∞ P„Hõq∞OzOk. Ñ¶e≤ Ñ‘û<£û ÃÑ#· Ü«Ú^ŒOú
KÕã≤ P ^Õâßxfl `«#‰õΩ Ö’|_ÕÖÏ KÕã¨∞‰õΩOk. ÉˇkiOÑ¨ÙÅ∞, `«∞áê‰õΩÅ∞ xO_ç# Ñ¨_»=eflK«∂Ñ≤
ÉèíÜ«∞ÃÑ\ì̃ [áê<£‰õΩ "å}˜[º =∂~åæxfl U~°Ê~°K«∞‰õΩOk. W`«~° ™ê„=∂[º"å^Œ ^ÕâßÅ`ÀHõÅã≤
^ÀÑ≤_ô QÍqOKÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞QÍ K≥·<å`À ¿ãfiKåÛù =~°ÎHõÑ¨Ù q^è•<åxfl „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. W`«~°
~å*ÏºÅ`À HõÅã≤ K≥·<å‰õΩ Ãã·<åºxfl ÑÖÑ≤Oz áêâßÛ`«º^ÕâßÅ PkèÑ¨`åºxfl xÅÉˇ\ ì̃Ok. K≥·<å
Éèí∂ÉèÏQÆOÖ’ D q^èŒOQÍ `«# ¿ã#efl 30 Uà◊§‰õΩ ÃÑ·QÍ "≥∂Ç¨ÏiOzOk.
K≥<· å`À ¿ãfiKåÛù "å}˜[º q^è•<åxfl „Ñ¨H\õ O˜ z# J"≥∞iHÍ, ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ŒQ~æÆ H° ˘KÕÛ
ãïˆH `«#‰õΩ `«Ñ¨Ê W`«~°∞Å‰õΩ `«Å∞Ñ¨ÙÅ∞ =¸¿ãã≤Ok. H˘ÅOaÜ«∂Ö’ qÑ¨¡"åxfl ˆ~ÔHuÎOz
Ñ¨<å=∂#∞ #∂`«# ~å*ºOQÍ U~åÊ@∞ KÕã≤Ok. Ñ¨<å=∂ HÍÅ∞=#∞ `«qfi ^•xÃÑ·#
xÜ«∞O„`«}#∞ LOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ D Ñ¨xKÕã≤Ok. xHõ~åQÆ∞"å qÑ¨¡"åxfl J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ
1926Ö’ JHõ¯_çH˜ J~Ú^Œ∞ "ÕÅ =∞Ok`À ‰õÄ_ç# <ÒHÍ^ŒàÏxfl ÑÖÑ≤OzOk. U_Õà◊¡ áê@∞
P ^Õâ◊OÖ’<Õ ã¨^Œ~°∞ Ãã·<åºxfl u+ì̈"Õ~ÚOzOk. 1916# <åÖ’æ™êi _˘q∞xHõ<£ iÑä¡H±Ö’
*’HõºO KÕã¨∞H˘x Zxq∞^Õà◊¡áê@∞ JHõ¯_» `«# ¿ã#efl xeÑ≤Ok. 1915= ãÖ=`«û~å#
ÃÇ·ÏfÖ’ Ô~O_À™êi HõeÊOK«∞‰õΩx 19 Uà◊§ áê@∞ P ^Õâ◊OÖ’ Ãã·<åºxfl LOzOk. J"≥∞iHÍ
1890–1933 =∞^èŒºHÍÖÏ# ‰õÄºÉÏÖ’ <åÅ∞æ™ê~°∞¡, xHõ~åQÆ∞"åÖ’ Ô~O_»∞, Ñ¨<å=∂Ö’ P~°∞
q_»`«Å∞, QÍfi\˜=∞ÖÏ XHõ\ ˜, Ç¨ÏŸO_»∞~°ãπÖ’U_»∞ q_»`«Å∞ Ãã·xHõ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ#flk. 1924
<å\˜H˜ 20 ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÅÖ’ ã¨QÆO ~å*ÏºÅ Pi÷Hõ =º=ã¨÷efl J"≥∞iHÍ xÜ«∞O„uOKÕ
™ê÷~ÚH˜ KÕiOk. 1935 HõÖÏ¡ J"≥∞iHõ<£ ã‘ìÅ∞, ÑüÎ ZQÆ∞=∞`«∞Ö’¡ ã¨QÆÉèÏQÆO ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ
^ÕâßÅ‰õΩ "≥à◊√ÎO_Õk.
„Ñ¨*Ï Ü«Ú^ŒúO? 63
"≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú =ÚyÜ«∞\ÏxH˜ H˘kÌ =ÚO^Œ∞QÍ JO>Ë 1918Ö’ U_»∞"ÕÅ
=∞Ok J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ`À ‰õÄ_ç# XHõ ^Œà◊O "å¡_ç"ÀãÎ̈H± (~°ëêº) Ö’ kyOk. =∞~À
J~Ú^Œ∞"ÕÅ =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞ P~åƒO*ˇÖ’x ˆ~=Ù Ñ¨@ì}Ï# "≥∂Ç¨ÏiOKå~°∞. q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ
Ãã·xHõ |$O^ŒOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =zÛ# D ^Œà◊O U_®k áê@∞ JHõ¯_» H˘#™êyOk. ''~°ëêºÖ’
É’e¬qH± qÑ¨=¡ „Ñ¨ÉÏè "åxfl J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞Hˆ JHõ¯_» Ãã<· åºxfl kOÑ≤#@∞¡—— J"≥∞iHõ<£ áê~°"¡ ∞≥ O@∞‰õΩ
„Ñ¨É∞íè `«fiO q#flqOzOk.
W`«~° ^ÕâßÅ =º=Ç¨~åÅÃÑ#· Ñ¨~∞° Å *’HõºO ‰õÄ_»^#Œ fl xÜ«∞=∂efl Ñï~°HOΔ˜ KÕO^Œ∞Hˆ
`å=Ú ~Ô O_À „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú Ö’ J_»∞y_ç#@∞¡ J"≥∞iHÍ K≥ÑC¨ ‰õΩO@∞Ok. J~Ú`Õ PK«~}° Ö’
=∂„`«O Ü«Ú.Zãπ. JO^Œ∞‰õΩ Ñ¨ÓiÎ q~°∞^ŒúOQÍ =º=Ç¨ÏiOzOk.
J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ^Õâ◊O. [~°‡hÖ’ xÜ«∞O`«$`«fi áêÅ# H˘#™êQÆ∞`«∞#flk.
Ç≤Ï@¡~ü L`«Î~° Ü«¸~°Ñ¨Ù *Ïu (<åi¤H±) PkèÑ¨`åºxfl „Ñ¨Hõ\ ˜ã¨∂Î Ü«¸^Œ∞Å#∞ ^•~°∞}OQÍ
J}z"ÕÜ«∞™êQÍ_»∞. JÖÏˆQ `«##∞ =ºuˆ~HÕKÕ "åi#O^Œsfl Mˇ·^Œ∞KÕâß_»∞. J"≥∞iHÍÖ’
x=ã≤ã∞¨ #Î fl #Å¡*Ïu „Ñ¨[Å∞ `«=∞ Ñïã≤u÷ [~°‡<£Ö’x Ü«¸^Œ∞Å=Öˇ<Õ L#fl^Œx ÉèÏqã¨∞OÎ _Õ"å~°∞.
"åã¨"Î åxH˜ Ç≤Ï@¡~ü JHõ$`åºÅ#∞ J_»∞‰¤ Ωõ <ÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ „Ñ¨Ü∞« uflOK«Ö^Ë ∞Œ . 1930= ^ŒâH◊ Í#
WOQÍ¡O_£, „á¶ê<£ûÅ`À HõÅã≤ Ü«Ú.Zãπ. Ç≤Ï@¡~#ü ∞ =∞OzKÕã∞¨ ‰õΩ<Õ HÍ~°º„Hõ=∂xfl H˘#™êyOzOk.
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ ~°∂*ò"≥Öòì, q^ÕâßOQÆ =∞O„u HÍÔ~¤Öò Ç¨ÏÖòÅ∞ Ç≤Ï@¡~ü Ü«¸^Œ∞Å Ñ¨@¡ J=ÅOaã¨∞Î#fl
"≥Y· ix |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ q=∞i≈OKÕO^Œ∞‰õΩ Ãã`· O« "≥#∞HÍ_Õ"å~°∞. [~°‡hÖ’ Ü«¸^Œ∞Å J}z"Õ`«
Ñ¨@¡ ÉÏ^èŒ#∞ =ºHõÎO KÕã¨∂Î 1934# Ãã<≥\òÖ’ XHõ f~å‡#O =¿ãÎ q^ÕâßOQÆ =∞O„u`«fi âßY
^•xfl HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©H˜ =∞o¡Oz P"≥∂kOK«hÜ«∞‰õΩO_® `˘H˜¯ÃÑ\ì̃Ok.
1935= ãÖ=`«û~å# =Ú™Èûeh <åÜ«∞Hõ`åfi# W@b WkäÜ∂≥ Ñ≤Ü∂« ÃÑ#· ^•_ç
[iÑ≤Ok. WO^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ W@bH˜ Ü«Ú^Œú ™ê=∂„y ZQÆ∞=∞uÃÑ·# x¿+^èŒO qkèã¨∞Î#fl@∞¡
J"≥∞iHÍ „Ñ¨H\õ O˜ zOk. J~Ú`Õ Ü«Ú.Zãπ. "åºáê~° "Õ`ÅÎ« ∞ P ^ÕâßxH˜ K«=Ú~°∞ ÑÖÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ
J#∞=∞uOzOk. Ü«Ú^•úxfl H˘#™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ W@bH˜ D K«=Ú~°∞ J`«º=ã¨~°O. 1936=
ãÖ=`«û~å# ÃãÊ~Ú<£ á¶êã≤ã¨∞ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iyOk. „Ñ¨[Å KÕ`« ZxflÔH·# ™È+ëã¨∞ì –
L^•~°"å^Œ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Wk KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#flk. D ãÖ^Œ~åƒù# ~°∂*ò"≥Öòì
„Ñ¨Éèí∞`«fiO ™êÊx+π ã¨~å¯~°∞‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕÜ«∞‰õΩO_® '`«@ã¨÷`å K«\Ïìxfl— KÕã≤Ok. =∞~ÀÑ¨Hõ¯
Ç≤Ï@¡~ü, =Ú™⁄ûehÅ∞ „á¶êOHÀ‰õΩ HÍ=Åã≤# H©ÅHõ ã¨Ç¨Ü«∂xfl JOkOKå~°∞.
J"≥∞iHÍ, WOQÍ¡O_»∞, „á¶ê<£ûÅ∞ QÆ#∞Hõ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O JOkOz LO>Ë ™êÊx+π iÑä‰¡ #õ ∞¡
q[Ü«∞O ™êkèOz LO_Õ"å~°x P~åflÖò¤ PÑ¶¨#~ü `«# ''J"≥∞iHõ<£ JÑ‘Ê*ò"≥∞O\ò—— „QÆO^ä•#
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 1936 #=O|~°∞ =~°‰õΩ „á¶êOHÀ‰õΩ JO_»QÍ xeKÕ q+¨Ü«∂# Ç≤Ï@¡~ü JO`«
Ñ¨@∞ì^ŒÅQÍ ÖË~°∞. J"≥∞iHÍ ^èÀ~°}˜ =Å¡<Õ ™êÊx+π JO`«~°∞º^Œú "å`å=~°}Ïxfl [~°‡h
LÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘x ÖÏÉèíÑ¨_çOk.
64 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
J"≥∞iHÍ D `«~°Ç¨ "≥·Yix á⁄~°áê@∞# fã¨∞‰õΩ#fl^•? ÖËHõ Ñïã≤÷ux JOK«<å
"ÕÜ«∞@OÖ’ `«Ñ¨C@_»∞QÆ∞ "Õã≤O^•? "åãÎ̈="Õ∞q∞@O>Ë Ü«Ú.Zãπ.‰õΩ á¶êã≤*Ïxfl J_»∞¤HÀ=@O
Ñ¨@¡ „Ñ¨`ºÕ Hõ „â◊^gúÕ ∞ ÖË^∞Œ . ™ê„=∂[º"å^Œ „Ñ¨Ü∂≥ [<åefl qãïÎ OK«∞HÀ=@"Õ∞ J"≥∞iHÍ q^è•#O.
D s`åº<Õ 1930ÅÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò =ºuˆ~Hõ "≥Y· ix fã¨∞‰õΩ#flk. J#O`«~O° [áê<£, [~°‡hÖ’
J"≥∞iHõ<£ ÖÏÉèÏefl ^≥|ƒf¿ã q^èŒOQÍ „Ñ¨=iÎOz#Ñ¨C_»∞ =∂„`«"Õ∞ P^Õâ◊O ™ÈqÜ«∞\ò
J#∞‰õÄÅ – <år =ºuˆ~Hõ q^è•<åxfl fã¨∞H˘#fl^Œ#fl =∂@.
... ... ...
Ü«¸^Œ∞ÅÃÑ·# Ç≤Ï@¡~ü =∂~°}HÍO_»‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ J"≥∞iHÍ Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK«
Ü«Ú^ŒOú Ö’H˜ kQÆÖ^Ë ∞Œ . WkäÜ∂≥ Ñ≤Ü∂« ÃÑ· W@b^•_ç, Ç≤Ï@¡~ü P„ã≤Ü ì ∂« ^Œ∞~å„Hõ=∞} K≥HÀ™È¡"HÕ Ü
˜ ∂«
|Å=O`«Ñ¨Ù P„Hõ=∞}, áÈÖˇO_£ÃÑ·# ^•_»∞Å∞ Ü«Ú.Zãπ.#∞ ãÖ„QÍ=∞OÖ’H˜ kOK«ÖË^Œ∞
(WOQÍ¡O_»∞‰õΩ ~°∂*ò"Ö≥ òì ã¨Ç¨ Ü«∂xfl JOkOz#Ñ¨Ê\˜H© Ç≤Ï@¡~Ãü Ñ#· Ü«Ú^•úxfl =∂„`«O JÑ¨Ê\˜H˜
„Ñ¨Hõ\ ÕK«ÖË^Œ∞). J"≥∞iHõ<£ <åqHÍ^Œà◊ ˆHO„^ŒO ÃÑ~°ÖòÇ¨~°ƒ~ü ÃÑ·# [áê<£ 1941 _çÃãO|~°∞
7= `Õn# ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKåHõ =∂„`«"Õ∞ Ü«Ú.Zãπ. Ü«Ú^ŒúÉèËix "≥∂yOzOk.
1937# [áê<£ K≥·<åÃÑ·# ^•_çKÕã≤Ok. <å<£HÕQ∑ÃÑ·# ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤Oz ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’
áœ~°∞efl á⁄@ì#Éˇ@∞ì‰õΩ#flk. D Ô~O_»∞ Ñ¶¨∞@#Ö’¡#∂ ™ê=∂#º „Ñ¨[Å∞ |ÅÜ«∂º~°∞. JÑ¨C_»∞
J"≥∞iHÍ‰õΩ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O „^ŒqOK«ÖË^Œ∞. `«# <åqHÍ^Œà◊OÃÑ·# ^•_ç [iy#Ñ¨C_»∞ =∂„`«"Õ∞
Ü«Ú.Zãπ.‰õΩ P„QÆÇ¨ÏO ÃÑÅ∞¡aHÕk. ÃÑ~°ÖòÇ¨~°ƒ~ü <åqHÍ ˆHO„^ŒO J"≥∞iHõ<£ ™ê„=∂[º"å^Œ
„Ñ¨}ÏoHõ#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞ÔHà◊¡@OÖ’ „Ñ¨^è•# áê„`« áÈ+≤ã¨∞Î#flk =∞i!
... ... ...
Ü«Ú^Œú=¸, ÉÏO|∞Å =~å¬Å Ç¨Ï_®=Ù_çH˜ ^Œ∂~°OQÍ J"≥∞iHõ<£ "åºáê~°"Õ`«ÎÅ∞,
~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å∞ „Ñ¨âßO`«OQÍ `«=∞ Ñ¨x `å=Ú HÍxK«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. Ü«Ú^ŒúO =Úy¿ã<å\˜H˜
Ü«Ú.Zãπ.#∞ "å~°∞ „Ñ¨ÑÖK« Pi÷Hõâ◊HÎ̃QÍ `«Ü«∂~°∞KÕâß~°∞. JÑ¨Ê\˜=~°‰õÄ WOQÍ¡O_»∞ ÃÑ`«Î#O
H˘#™êy# „áêO`åÖ’¡H˜ J"≥∞iHõ<£ "å}˜[º"Õ`«ÎÅ∞ K˘K«∞Û‰õΩáÈÜ«∂~°∞.
... ... ...
[~°‡<£ P„Hõq∞`« Ü«¸~°Ñ¨ÙÖ’ Ü«¸^Œ∞ÅÃÑ·# J`åºKå~åÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flO^Œ∞<Õ
~°∂*ò"≥Öòì Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ kQÍ~°x J<ÕHõ =∞Ok ÉèÏqã¨∂Î LO\Ï~°∞. Ü«¸^Œ∞efl ta~åÖ’¡
|OnÅ∞QÍ LOz "ÕÖÏk =∞Okx Ç¨Ï`«=∂~°∞ã¨∞ÎO>Ë ~°∂*ò"≥Öòì D Ñ¶¨∞’~åxfl J_»∞¤‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ
„Ñ¨Ü«∞uflOK« ÖË^Œx ÃÇÏ„h Ñ¶‘<£QÀÖò¤ Ñïâ’^èŒ#Ö’ (^Œ á⁄e\˜H±û PÑ¶π Ô~ã¨∂¯ º) "≥Å¡_≥·Ok.
Ç≤Ï@¡~ü Ñ¶¨∂`«∞HÍÅ‰õΩ "≥Ú`«ÎO 60 ÅHõΔÅ =∞Ok Ü«¸^Œ∞Å∞, ÅHõΔÖÏk =∞Ok W`«~°∞Å∞
|ÅÜ«∂º~°∞. Ü«¸^Œ∞efl HÍáê_»\ÏxH˜ ~°∂*ò"≥Öòì U<å_»∂ „Ñ¨`ÕºHõ K˘~°=#∞ „Ñ¨^Œi≈OK«ÖË^Œ∞.
q^ÕâßOQÆ âßY‰õΩ PÜ«∞# ÉÏ^èŒº`«#∞ JÑ¨ÊyOKå~°∞. q^ÕâßOQÆâßY Ü«¸^Œ∞ =ºuˆ~Hõ`«,
JkèHÍ~° QÆ}OÖ’ ã¨ÊO^Œ# ÖËg∞ HÍ~°}OQÍ Ü«¸^Œ∞Å ~°HõΔ} K«~°ºÅ∞ HÍy`åÅˆH Ñïq∞`«"≥∞ÿ
áÈÜ«∂~Ú.
W`«~° *Ï`«∞Å Hõ<åfl L`«Î~° Ü«¸~°Ñ¨Ù *Ï`«∞Å∞ Q˘Ñ¨Ê=#fl Ç≤Ï@¡~ü ÉèÏ=##∞ `«Ñ¨CQÍ
x~°∂Ñ≤OKÕO^Œ∞ˆH J"≥∞iHÍ Ü«Ú^•úxH˜ kyO^Œ#∞‰õΩO@∞<åfl~å? "åã¨Î"åxH˜ Ü«Ú.Zãπ.
Ãã·#ºOÖ’<Õ *Ïu q=HõΔ L#flk. 1945# H©fi<£"Õ∞s F_»Ö’ J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO Ü«¸~°Ñ¨Ù‰õΩ
Ñ¨Ü«∞#=∞Ü«∂º~°∞. Ãã·x‰õΩÅÖ’ #Å¡*Ïu"åix <ÒHõ WO[<£ QÆkÖ’ ‰õΩH˜¯ LOKå~°∞. F_»
ÃÑÉ· Ïè QÍ# xÅ|_ç ã¨fiK«Û"ù ∞≥ #ÿ QÍex Ñ‘Å∞Û‰õΩ<Õ J^Œ$+Öì "åiH˜ ÖË‰Ωõ O_® KÕâß~°∞. Ñ¨Ó~°fiHÍÅOÖ’
ÉÏxãëfl D q^èŒOQÍ<Õ `«~°eOKÕ "å~°#fl ãÖQÆu qk`«"Õ∞.
Ô~_£„HÍãπ ãÖã¨÷ ~°HõÎ^•# ta~åxfl x~°fiÇ≤Ïã¨∞ÎO_Õk. WHõ¯_» ‰õÄ_® ^•#OQÍ =zÛ#
~°HÍÎxfl #Å¡"å~°∞ – `≥Å¡"åiqQÍ "Õ~°∞KÕã≤ LOKÕ"å~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fi Hõ#∞ã¨#flÖ’¡<Õ Wk [iyOk.
"åãÎ̈"åxH˜ ~°HÍÎxfl ¿ãHõiOz ÉÏºO‰õΩQÍ Éèí„^ŒÑïKÕ q^è•<åxH˜ KåÔ~¡ãπ „_≥·"£J<Õ #Å¡*Ïu
"≥^· ∞Œ º_Õ JO‰õΩ~å~°Ê} KÕâß~°∞. PÜ«∞# P^èfiŒ ~°ºOÖ’<Õ WÖÏ ~°HÍÎxfl "Õ~∞° KÕã≤ LOKåeû =zÛOk.
D Ñ¨^ŒúuH˜ ã¨fiã≤Î K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ KèåÔ~¡ãπ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. ^•O`À PÜ«∞xfl D ÉÏ^èŒº`«Å #∞O_ç
`«ÑÊ≤ OKå~°∞. Ü«Ú^ŒHú ÍÖÏ# „âßq∞‰õΩÅ J=ã¨~O° JkèHOõ QÍ LO@∞Ok. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© L^ÀºQÆ
xÜ«∂=∞HÍÖ’¡ #Å¡"åi Ñ¨@¡ q=HõΔ LO_Õk. "≥·=∂xHõ qÉèÏQÍ# h„QÀefl "åKü=∞<£ =O\˜
L^ÀºQÍÖ’¡ =∂„`«"∞Õ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <Õ "å~°∞. ''"≥=· ∂xHõ ~°OQÍ# qaè#fl Ñ¨#∞Å‰õΩ tHõ}Δ á⁄Ok#Ñ¨Ê\˜H©
h„QÀefl `«‰Ωõ ¯= ™ê÷~Ú L^ÀºQÍÖ’¡ =∂„`«"∞Õ fã¨∞‰õΩO\Ï=∞——x ãÖã¨÷ „Ñüxkè XHõ~∞° ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
#Å¡*Ïu"åiH˜ L^ÀºQÍÖ’¡ ã¨=∂# J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ ~°∂*ò"Ö≥ òì Hõq∞+¨<#£ ∞
xÜ«∞q∞OKå~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© PK«~°}Ö’ H˘#™êQÆ∞`«∞#fl q=HõΔ#∞ JO`«"≥ÚOkOKÕO^Œ∞‰õΩ
PÜ«∞# Ñ¨Ó#∞HÀÖË^Œ∞.
á¶êã≤ã∞¨ ì ^ÕâßÅ∞ =∞Ç≤Ïà◊Å Ñ¨@¡ f„= q=Hõ`Δ #« ∞ „Ñ¨îŒ ≈OKÕq. „ã‘ÅÎ ∞ WO\˜Hˆ Ñïq∞`«"∞≥ ÿ
LO_®Åx ¿Ñ~˘¯<Õq. =∞i á¶êã≤*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ü«Ú^ŒúO KÕã¨∞Î#fl ^ÕâßÅ∞ gi Ñ¨@¡ ZÖÏ
„Ñ¨=iÎã¨∞Î<åfl~Ú? Ü«Ú^Œú ™ê=∂„yH˜ ãÖ|OkèOz# Ñï„â◊=∞Ö’¡ =∞Ç≤Ïà◊Å‰õÄ KÀ\˜KÕÛ"å~°∞.
P `«~°∞}Ï# J=ã¨~°O JÖÏO\˜k =∞i. J~Ú`Õ "åix kfifÜ«∞ áœ~°∞Å∞QÍ ÑïQÆ}ÕKÕ
^èÀ~°}˜ =∂„`«O =∂~°ÖË^Œ∞. ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ „ã‘ÎÅ∞ Ü«Ú^Œú Ñ¨#∞Ö’¡ áêÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩ#flÑ¨Ê\˜H©
ã≤|ƒOk xÜ«∂=∞Hõ Hõq∞+¨<£ "åix J„Ñ¨^è•# Ñ¨#∞Ö’¡ =∂„`«"Õ∞ xÜ«∞q∞OzOk. Ü«Ú^•úxH˜
ãÖ|OkèOz# q^è•# x~å‚Ü«∞Hõ Hõq∞+¨#¡‰õΩ "åix ^Œ∂~°OQÍ LOzOk. P HÍÖÏ# =∞Ç≤ÏàÏ
<åÜ«∞‰õΩÖ’¡ <≥ÅH˘#fl K≥·`«#ºO, ã¨=∞~°jÅ ÉèÏ"åÅ∞ Hõq∞+¨<£‰õΩ ~°∞zOK«ÖË^Œx HÍi‡HõâßY
=∞Ç≤ÏàÏ |∂º~À x"ÕkHõ ¿Ñ~˘¯#flk.
H˘xfl q+¨Ü«∂Ö’¡ J"≥∞iHÍ á¶êã≤ãπì ^èÀ~°}˜`À =º=Ç¨ÏiOzOk. ÃÑ~°ÖòÇ¨~°ƒ~üÃÑ·
^•_ç `«~åfi`« Ü«Ú.Zãπ. „Ñ¨Éèí∞`«fi qÉèÏQÍÖ’¡ [áê<£ =ºuˆ~Hõ`« f„= ™ê÷~ÚÖ’ =ºHõÎ"≥∞ÿOk.
Jk ZO`«^Œ∂~°O "≥o¡O^ŒO>Ë Ñ¨tÛ=∞f~° „áêO`å# x=tã¨∞Î#fl [Ñ¨hãπ, J"≥∞iHõ#¡ÃÑ·#
^•_»∞Å =~°‰õÄ "≥o¡Ok. ''JÖÏ™ê¯, Ç¨Ï"å~Ú `«k`«~° Jxfl „áêO`åÖ’¡ x=ã≤ã¨∞Î#fl „Ñü
[áê<£ "å_çh Ñ¨@∞ìH˘x ta~åÖ’¡ x~°ƒOkèOKåe. g~°O^Œsfl =∞@∞ìÃÑ\ÏìÅ——x XHõ HÍO„ÔQãπ
ã¨Éèí∞º_»∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.
66 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

„á¶êOH˜¡<£ ~°∂*ò"≥Öòì‰õΩ WÖÏO\˜ L<å‡^Œ ÉèÏ"åÅ∞ ÖË=Ù. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Ñ¨tÛ=∞ f~°
„áêO`å# x=ã≤ã∞¨ #Î fl [Ñ¨hãπ, J"≥∞iHõ##¡ ∞ "åÔ~O@∞ ÖË‰Ωõ O_® JÔ~ãπì KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JkèHÍ~åxflKÕÛ
P^Õâ◊OÃÑ·# (Zy˚‰õÄº\˜"£ P~°¤~ü 9066) 1942# PÜ«∞# ãÖ`«HõO KÕâß~°∞. D „áêO`å#
ÅHΔÍ 10 "ÕÅ =∞Ok [Ñ¨hãπ – J"≥∞iHõ#∞¡ x=tã¨∞Î<åfl~°∞. D L`«Î~°∞fi „Ñ¨HÍ~°O Ãã·x‰õΩÅ∞
„ã‘ÎÅ∞ – Ñ≤Å¡Öˇ·<å ã¨ˆ~ K«∂_»‰õΩO_® "åi Wà◊¡ #∞O_ç |Å=O`«OQÍ `«~°eOz ã¨∞^Œ∂~°
„áêO`åÅ‰õΩ fã¨∞HÔ à◊§=K«Û#fl=∂@. D q^èOŒ QÍ Ããx· ‰õΩÅ∞ "ÕÖÏk =∞Okx JÔ~ã¨∞Kì ãÕ ≤ HÍ~åQÍ~°
"å`å=~°}OÖ’ x~°ƒOkèOKå~°∞. gà◊¡Ö’¡ J<Õ‰õΩÅ∞ [áêhãπ„ã‘Î – ÖË^• Ñ¨Ù~°∞+¨μxH˜ J"≥∞iHõ<£
QÆ_»¤ÃÑ· [x‡Oz#O^Œ∞# "å~°∞ K«@ì|^ŒúOQÍ Ü«Ú.Zãπ. áœ~°∞ÖË. Ü«Ú^Œú Ñïã≤÷`«∞Å <ÕÑ¨^ä•º#
D q^èOŒ QÍ |Å=O`«OQÍ [Ñ¨hãπ J"≥∞iHõ##¡ ∞ `«~e° OK«@O ã¨|ÉË#x 1944# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
f~°∞Ê K≥ÑÊ≤ Ok. D q^èOŒ QÍ x~°ƒO^è•xH˜ QÆ∞~Ô #· "å~°O`å =¸_Õàá¡◊ ê@∞ ta~åÖ’¡<Õ LO_®eû
=zÛOk.
... ... ...
JO`«\Ï q∞#flO\˜# ^Õâ◊ÉèíHÎ̃. Ü«Ú^ŒúOÖ’ ÔQÅ"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∂ Z=iH˜ KÕ`«<≥·#
suÖ’ "å~°∞ áê@∞Ñ¨_»∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞=∞k. XHõ"≥·Ñ¨Ù "åºáê~°∞Å‰õΩ ^ŒO_çQÍ ÖÏÉèÏÖÁã¨∞Î<åfl~Ú.
HÍi‡‰õΩÅ "Õ`«<åÖË"≥∂ ÃÑ~°QÆ_»O ÖË^Œ∞. WÖÏO\˜ "å`å=~°}O`À qã¨∞QÆ∞ K≥Ok# HÍi‡‰õΩÅ∞
ã¨"∞≥ ‡Å‰õΩ kQÍ~°∞. Ü«Ú^ŒHú ÍÖÏ# ã¨"∞≥ ‡Å∞ KÕÜ∞« =∞x Z.ZÑ¶.π ZÖò. ã≤.S.F.Å∞ KÕã#≤ "åQÍÌ<åefl
HÍÅ^Œxfl „âßq∞‰õΩÅ∞ PO^Àà◊#Å∞ KÕÑ¨\Ïì~°∞. nO`À Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^ŒúO [~°∞QÆ∞`«∞#fl
ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ 14 "ÕÅ ã¨"≥∞‡Å∞ [iQÍ~Ú. WO^Œ∞Ö’ 67 ÅHõΔÅ 77 "ÕÅ =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞
áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J"≥∞iHÍ K«i„`«Ö’<Õ QÆ`«OÖ’ U<å_»∂ WO`« ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# ã¨"≥∞‡Å∞
[iy LO_»ÖË^Œ∞. XHõ¯ 1944= ãÖ=`«û~°OÖ’<Õ QÆ#∞Å∞, ã‘ìÅ∞ Ñï„â◊=∞Å∞, P\’"≥ÚÉˇ·Öò
`«k`«~° Hõ~å‡QÍ~åÅ‰õΩ K≥Ok# 10 ÅHõΔÅ =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡Ö’¡ áêÖÁæ<åfl~°∞.
Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤Ok. J~Ú<å J"≥∞iHÍ JO`«\Ï ã¨"≥∞‡Å∞ H˘#™êQÍ~Ú. 1946
ãÖ=`«û~°O `˘e P~°∞ <≥ÅÖ’¡<Õ 30 ÅHõΔÅ =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡Ö’ áêÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
nO`À HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂¨ Å∞ *’HõºO KÕã∞¨ H˘x `«=∞ ã¨É∞íè ºefl J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ ÃÑ>Ëì K«~º° Å‰õΩ áêÅÊ_®¤~Ú.
ÖË‰Ωõ O>Ë Ü«∂[=∂<åºÅ‰õΩ JO_»QÍ xÅ∞ã¨∞#Î fl „Ñ¨É∞íè `«fi=¸ – HÍi‡‰õΩÅ =∞^èºŒ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞~°"∞Õ
[iy LO_Õ^Œx ''„ÃãìH±—— Ñ¨ÙãÎ̈Hõ ~°K«~Ú`« *ˇ~˘q∞ „ÉˇK«~ü ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
... ... ...
Jã¨Å∞ Ü«Ú^ŒOú [iˆQk ^ÕâßÅ =∞^èºŒ HÍ^Œx, ^ÕâßÅ Ö’Ñ¨Ö#Ë x H˘O^Œ~∞° "Õ∞^è•=ÙÅ∞
– qA˝Å∞ `«~K° ∂« ¿Ñ~˘¯O@∞O\Ï~°∞. 1945 Ü«Ú^ŒHú ÍÖÏ# 'áêe\˜Hû± — ¿Ñi@ _≥· fi\ò "≥∞H±_˘<åÖò¤
XHõ Ñ¨„uHõ#∞ fã¨∞H˘KåÛ~°∞. WO^Œ∞Ö’ „ÃÑO¶ Kü `«`Î« fi"Õ`Î« ã≤"∂≥ <£ áêÖò WÖÏ ~åâß~°∞. ''á¶êã≤[O,
„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO, HÍi‡‰õΩÅ xÜ«∞O`«$`«fiO `«k`«~° ¿Ñ~°¡`À UáêÅ# #_»∞ã¨∞Î#flÑ¨Ê\˜H© =∞#‰õΩ
Jã¨Å∞ â◊`«$=ÙÅ∞ JkèHÍ~° =º=ã¨÷ – áÈbã¨∞ – q∞Å@sÖË, ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ "≥Å∞Ñ¨Å L#fl"å~°∞
HÍ^Œ∞ =∞#‰õΩ „Ñ¨`«ºi÷, ~°HõΔ‰õΩÅ∞QÍ K≥Ñ¨C‰õΩO@∂ =∞#efl ÉÏxã¨ÖÏ¡QÍ `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã â◊`«$=ÙÅ∞
^Õâ◊OÖ’Ñ¨ÖË L<åfl~°∞. ~å[º =º=ã¨÷‰õΩ K≥Ok# D JOQÍÅ‰õΩ =∞#O ÖÁOy LO_®eû#
Ñïã≤÷u U~°Ê_çO^ŒO>Ë JO`«HõO>Ë ^Ò~°ƒùQÆºO WOH˘Hõ\ ˜ ÖË^Œ∞.——
ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[efl – Ãã<· åºxfl Ü«Ú^ŒOú ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍ ã¨g∞HõiOKå~°∞.
Ü«Ú^Œú"å`å=~°}O `åÅ∂HÍ "Õ_ç qãÎ̈ $`« [# ÉÏÇ¨ïàÏºxH˜ ÉÏQÍ ZH˜¯Ok. Ü«Ú^•ú#O`«~°O
‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ Ãã·<åºxfl H˘#™êyOKåÅx Ãã·x‰õΩÅ∞ ÉèÏqã¨∞Î#fl@∞¡ Jaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~°} x"ÕkHõÅ∞
¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. â◊„`«∞=Ù =ÚYºOQÍ [Ñ¨hÜ«ÚÅ Ñ¨@¡ ^Õfi+Ö "åºÑ≤OzOk. *Ïu q^Õfi+Ö
q∞#flO\Õk. W"À lÜ«∂ (\’HÀº ã¨g∞ÑÖÖ’x nq) =^ŒÌ [iy# Ü«Ú^ŒúO QÆ∞iOz >ÿ̌"£∞û
Ñ¨„uHõ qÖËYi XHõ Hõ^äŒ<åxfl ~åâß~°∞. ''ã¨QÆ@∞ [Ñ¨hÜ«Ú_»∞ `≥eq ÖËx =¸~°∞ö_»∞—— J<Õ
`«~°Ç¨Ö’ JO^Œ∞Ö’ Z^ÕÌ"å KÕâß~°∞.
U Ü«Ú^ŒúOÖ’#∂ Hõhqx Z~°∞QÆx q^èŒOQÍ [~°‡h, [áê<£ #QÆ~åÖ’¡x x"åã¨
„áêO`åÖ’¡ ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍÖ’ [<åaè„áêÜ«∞O J#∞‰õÄÅOQÍ
L#fl^Œ#fl=∂@! '„Ñ¨*ÏÜ«Ú^ŒúO— JO>Ë `«=∞ÃÑ·# [iy# ^•_çH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å∞ Ü«Ú^ŒúO
KÕÜ∞« @O. =∂#=`å HÍ~°}ÏÅ ÃÑ#· ãÖ„QÍ=∂xH˜ kQÆ@O. JO`ÕQÍh H˘kÌ=∞Ok L#fl`«„âı}∞Å
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ HÍ^Œ∞. x[OQÍ [iyOk „Ñ¨*Ï Ü«Ú^Œú"≥∞ÿ`Õ [~°‡h – [áê<£ [#
™ê=∂#ºO ÃÑ·# Ü«Ú.Zãπ. ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤Oz LO_Õk HÍ^Œ∞.
WkäÜ≥∂Ñ≤Ü«∞<£ Ü«Ú^Œú ã¨=∞Ü«∂# #QÆ~åÅÃÑ·# W@b ÉÏO|∞Å∞ "Õã≤Ok. „Ñ¨ÑÖK«
Ü«Ú^ŒúO P~°OÉèÏ# ~À@~ü_®ºO (Ç¨ÖˇO_£), H˘"≥O„\˜ (WOQÍ¡O_£) `«k`«~° „áêO`åÖ’¡ [~°‡<£
q=∂<åÅ ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~Ú. ''D K«~°ºÅ∞ J<åQÆiHõ"≥∞ÿ#q, =∂#=`åfixˆH
=∞K«Û`≥KÕÛ=——x JÑ¨C_»∞ ~°∂*ò"≥Öòì "åºMÏºxOKå~°∞.
[~°‡<£ #QÆ~åÅÃÑ·# „a\˜+π– J"≥∞iHõ<£ ÉÏO|∞^•_»∞Å`À á⁄e¿ãÎ ÃÑ· Ñ¶¨∞@#Å∞
z#fl"Õ. 1943 [#=i <≥ÅÖ’ q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ∞ HÍã¨ÉÏ¡OHÍÖ’ ã¨=∂"Õâ◊=∞Ü«∂º~Ú. ''[~°‡h
Ãã·xHõ áêi„âßq∞Hõ, Pi÷Hõ =º=ã¨÷efl ã¨~°fi<åâ◊#O KÕã≤ „Ñ¨[Å <≥·uHõ Ãã·÷~°ºO ^≥|ƒf¿ã q^èŒOQÍ
''P ^Õâ◊OÃÑ·# ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’ "≥·=∂xHõ ^•_ç [~°áêÅx—— Jq x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. D
q^è Œ O QÍ KÕ ã ≤ # Ñ¨ C _» ∞ Jk „Ñ¨ u ^•_ç KÕ ¿ ã â◊ H ˜ Î x HÀÖ’Ê`« ∞ O^Œ x Éè Ï qOKå~Ú.
D x~°‚Ü«∂xH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ [~°‡hH˜ K≥Ok# #QÆ~åÖˇ·# H˘Ö’<£, ZÃãû<£, „á¶êOH±Ñ¶¨~üì,
Ç¨ÏO|~üæÅÃÑ·# "Õ~Ú q=∂<åÅ∞ ^ŒO_≥uÎ ÉÏO|∞Å∞ "Õâß~Ú. „a\˜+π q=∂<åÅ∞ ~å„u"Õà◊Ö’¡
uiQÍ~Ú. áœ~° „áêO`åÅÃÑ·# Jq ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~Ú. J"≥∞iHõ<£ q=∂<åÅ∞
Ñ¨QÆ\ ˜ "Õà◊Ö’¡ q∞Å@s ÅHΔÍºÅ#∞ QÆ∞iÃÑ\Ïì~Ú. J~Ú`Õ ZO`À Z`«∞Î #∞O_ç ZQÆ∞~°∞`«∂
ÉÏO|∞Å∞ "Õã≤#O^Œ∞# Jq KåÖÏ ™ê~°∞¡ QÆ∞i`«áêÊ~Ú. 1945# „_≥ãπ_≥<£ ÃÑ·# [iy#
ÉÏOaOQ∑ JxflO\˜H<õ åfl Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ k. ZO`« â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ ÉÏO|∞Å∞ WHõ¯_» „Ñ¨Ü∂≥ yOKå~°O>Ë
Jyfl `«∞á¶ê#∞ „_≥ãπ_≥<£ JO`«\Ï q~°lq∞‡#>ÿ̌¡Ok. D Ñ¶¨∞’~° ãÖÑ¶¨∞@#Ö’ ÅHõΔ =∞OkH˜
ÃÑQ· Í =∞~°}O˜ Kå~°∞. (q<£ã<ì̈ £ K«iÛÖò `«# 'Ü«Ú^Œú *Ï˝ÑH¨ ÍÅ∞— Ñ¨ÙãÎ̈HOõ Ö’D ãÖÑ¶∞¨ @# QÆ∞iOz
WÖÏ ~åâß~°∞: ''[~°‡h `«∂~°∞Ê „áêO`« Hõ=¸ºxˆH+¨<£ ˆHO„^Œ"≥∞ÿ# „_≥ãπ_≥<£ ÃÑ·# ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’
"Õ∞O ^•_ç KÕâßO——) [áê<£ #QÆ~åÅÃÑ·# ÉÏO|∞Å ^•_ç H˘#™êyOk. \’HÀº g∞^Œ XHõ~å„u
68 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiã≤Ok. D Ñ¶¨∞@#Ö’ 80 "ÕÅ =∞Ok =∞~°}ÕKå~°∞. 1945 PQÆã¨∞ì 6#
Ç≤Ï~À+≤=∂ÃÑ·# `˘e P@OÉÏO|∞ Ñ¨_çOk. ÅHõΔ =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ [#O „áê}ÏÅ∞ =kÖÏ~°∞.
WOHÍ ÅHõΔÅ =∞Ok ˆ~_çÜÕ∞+¨<£ „Ñ¨ÉèÏq`«∞Öˇ· J#O`«~° HÍÖÏ# K«xáÈÜ«∂~°∞. JÑ¨C_»∞
J"≥∞iHÍ <åqHÍ qÉèÏQÍxH˜ K≥Ok# 12 =∞Ok Ãã·xHõ ã≤|ƒOk Ç≤Ï~À+≤=∂ #QÆ~° *ˇ·Ö’¡
|OnÅ∞QÍ L<åfl~°∞. g~°∞ ‰õÄ_® =∞~°}O˜ K«QÍ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO D "å~°#Î ∞ ^•zÃÑ\Õì k.
=¸_»∞ ~ÀAÅ `«~åfi`« Ô~O_À P@OÉÏO|∞ <åQÆ™êH˜ g∞^Œ Ñ¨_çOk. HõhãÖ 50 "ÕÅ =∞Ok
áœ~°∞Å∞ „áê}ÏÅ∞ =kÖÏ~°∞. P@OÉÏO|∞ „Ñ¨Ü≥∂QÆO =Å¡ Ü«Ú^ŒúO `«fi~°QÍ =ÚQÆ∞ã¨∞ÎO^Œx
J"≥∞iHÍ `«# K«~°º#∞ ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩ#flk. ÖË‰õΩO>Ë [áê<£ JO`«\ ˜ÃÑ·# ^•_»∞Å∞ [~°áêeû#
Ñïã≤u÷ U~°Ê_»∞`«∞O^Œx JÑ¨C_»∞ 10 ÅHõÅΔ #∞O_ç J~Ú^Œ∞ ÅHõÅΔ =~°‰Ωõ [##+Öì ãÖÉèqí OKÕ
„Ñ¨=∂^ŒO L#fl^Œx q=~°} WzÛOk. ( P@OÉÏO|∞ `«Ü«∂s „áê*ˇ‰õΩì#∞ =∂<£Ç¨Ï@<£
„áê*ˇ‰õΩì Ñ¨„`åefl H˘<Õflà◊¡ `«~åfi`« q_»∞^ŒÅ KÕã≤#Ñ¨C_»∞ XHõ q+¨Ü«∞O |Ü«∞@Ñ¨_çOk.
P@OÉÏO|∞ "ÕÜ«∞#∞#fl@∞¡ „Ñ¨[efl =ÚO^Œ∞QÍ<Õ ÃÇÏK«Ûi¿ãÎ „Ñ¨[Å∞ áêiáÈ`å~°x JÑ¨C_»∞
q∞Å@s ÅHΔÍºÖËfl <åâ◊#O KÕÜ«∞=K«∞Û#x [#~°Öò *Ï~ü̊ =∂~°¬Öò „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨∂zOz#@∞¡
D Ñ¨„`åÅ ^•fi~å`≥eã≤Ok.) J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© [áê<£ JO`«\Ï ^•_»∞Å∞ [iÑ≤`Õ 10 ÅHõΔÅ
=∞Ok K«xáÈÜÕ∞ „Ñ¨=∂^Œ=Ú#fl^Œ#fl =∂@Å∞‰õÄ_® Ñ¨ÓiÎQÍ `«¿ÑÊ. P@OÉÏO|∞ „Ñ¨ÉÏè =O
QÆ∞iOz ã¨=∂Kå~°O |Ü«∞@‰õΩ =KåÛHõ P`«‡~°HõΔ} HÀã¨"Õ∞ WÖÏO\˜ ã¨=∞iúOÑ¨Ù =∂@Å∞
K≥Ñ¨C‰õΩO@∞<åfl~°#fl=∂@. "åã¨Î"åxH˜ 1945 PQÆã¨∞ì <å\˜H˜ [áê<£ Ñïã≤÷u J`«ºO`«
^•~°∞}OQÍ `«Ü«∂Ô~·Ok. JO^Œ∞=Å¡ ÖÁOyáÈÜÕ∞O^Œ∞‰õΩ Jk ã≤^ŒúOQÍ L#flk. Ü«Ú^ŒúO
=Úyã≤# "≥O@<Õ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û q∞Å@s JOâßÅ qâı¡+¨‰õΩ_»∞ Ç¨Ï#û<£ ÉÏe¤fi<£ WÖÏ
~åâß~°∞. áÈ\òû_®"£∞ ã¨=∂"Õâ◊O "≥·i Ñ¨HΔÍÅ"åi ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞#‰õΩ +¨~°`«∞efl ¿Ñ~˘¯O@∂
''EÖˇ· 26# XHõ„Ñ¨Hõ@##∞ q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok. (áÈ\òû_®"£∞ `«∂~°∞Ê [~°‡hH˜ K≥Ok# XHõ
Ñ¨@}ì O) JÑ¨Ê\˜Hˆ [áê<£ ÉÏQÍ ^≥|ƒux L#flk—. =∞i Ç≤Ï~À+≤=∂, <åQÆ™êH˜ÅÃÑH· ˜ ÉÏO|∞Å∞
ZO^Œ∞‰õΩ "Õã≤#@∞¡.
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO ÉÏO|∞ ^•_»∞Å Ñ¨~º° =™ê<åefl J^èºŒ Ü«∞#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 1944#
XHõ qÉèÏQÍxfl U~åÊ@∞ KÕã≤Ok. ÖÁOyáÈ~Ú# J#O`«~°O D qÉèÏQÆO ã¨Éèí∞ºÅ∞ [áê<£‰õΩ
K≥Ok# =O^ŒÖÏk =∞Ok ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, Ãã·<åºkèHÍ~°∞efl WO@~°∂fi KÕâß~°∞.
Jxfl HÀ}ÏÅ #∞O_ç ÑïjeOz, ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ Jaè„áêÜ«∂efl ¿ãHõiOz
D qÉèÏQÆO `«# Jaè„áêÜ«∂efl „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. 1945, #=O|~°∞ XHõ\ ˜, ÖË^• _çÃãO|~°∞
31Ö’QÍ<Õ q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ‰õΩ ÖÁOyáÈ"åÅx [áê<£ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ#fl@∞¡ D J^èŒºÜ«∞#OÖ’
`ÕeOk. ~°ëêº Ü«Ú^ŒúOÖ’ „Ñ¨"ÕtOK«Hõ áÈ~Ú<å, J"≥∞iHÍ P@OÉÏO|∞Å∞ "ÕÜ«∞HõáÈ~Ú<å
[áê<£ `≥Å*¡ Oˇ _® KÕ`|« \ÏìÅx ÉèÏqOzO^Œx `ÕeOk.
1945 PQÆã¨∞ì HõÖÏ¡ J"≥∞iHõ#¡ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ D q+¨Ü«∞O `≥Å∞ã¨∞<å? `≥Å∞ã¨∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë [áêhãπ ~°Ç¨Ïã¨º ãÖ^Õâßefl J"≥∞iHÍ Ñ¨ã≤QÆ@ìQÆeyOk."å\˜ J~å÷xfl
`≥Å∞ã¨∞H˘#flk. q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ`À âßOu K«~°ÛÅ∞ [~°Ñ¨=∞x [áê<£ `«# ~°ëêº ~åÜ«∞ÉÏiH˜
ãÖ^Õâßxfl ÑÖÑ≤OzOk. "åãÎ̈"åxH˜ U_®k „H˜`«"Õ∞ [áê<£ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞ QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_@ » O „áê~°OaèOKå~°∞.1945 E<£ <≥ÅÖ’ [áê<£ K«„Hõ=iÎ Ü«Ú^•úxfl q~°q∞OKÕO^Œ∞‰õΩ
=∂~åæefl J<Õfi+≤OK«=Åã≤OkQÍ HÀ~å~°∞. ÉË+~¨ `° ∞« QÍ ÖÁOyáÈ=∞x J_»∞QÆ∞`«∞O_»@"Õ∞ âßOuH˜
J=~À^èŒOQÍ L#fl^Œx [áê<£ q^ÕâßOQÆ =∞O„u EÖˇ· 13# =∂™È¯ ~åÜ«∞ÉÏiH˜ ÑÖÑ≤#
ãÖ^Õâ◊OÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''[áê<£ Jaè=∞`åxfl "åi ~°Ç¨Ïã¨º >ˇe„QÍ=Úefl J"≥∞iHõ#∞¡
Ñ¨ã≤QÆ\Ïì~°∞.q+¨Ü«∂xfl J^èŒº‰õΔΩxH˜ q#flqOKå~°——x ãÖ|Okè`« Kåi„`«Hõ Ñ¨„`åefl J^èŒºÜ«∞#O
KÕã#≤ =∂iì<£ ÃÇÏifi<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J"≥∞iHÍ Ü«Ú^•úxfl H˘#™êyOzO^Œ<åfl~°∞.
J"≥∞iHÍ QÆ#∞Hõ ÉË+¨~°`«∞QÍ ÖÁOyáÈ"åÅO@∂ XuÎ_ç KÕÜ«∞‰õΩO>Ë <å=∞=∂„`«Ñ¨Ù
JkèÑu¨ J~Ú# K«„Hõ=iÎx H˘#™êQÆx™êÎ=∞x JOwHõiOz LO>Ë [áê<£ "≥<fi≥ O@<Õ Ü«Ú^•úxfl
q~°q∞Oz LO_Õk.
=∞i Ü«Ú.Zãπ. ZO^Œ∞‰õΩ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOK«ÖË^Œ∞. J"≥∞iHõ<£, [Ñ¨hÜ«ÚÅ
rq`åefl HÍáê_»QÆeˆQ K«~°º#∞, JO>Ë Ü«Ú^•úxH˜ =ÚyOÑ¨Ù ZO^Œ∞‰õΩ [~°QÆx=fiÖË^Œ∞?
P@OÉÏO|∞ `«Ü∂« sH˜ ZO`À ^è<Œ åxfl, â◊HxÎ˜ qxÜ≥∂yOKå~°∞? JO^Œ∞=Å¡ ^•xfl „Ñ¨Ü∂≥ yOz
f~åÅ<Õ HÀÔ~¯ "åi‰õΩ#fl^•? „@∂=∞<£‰õΩ J@∞=O\˜ ã¨~°^• L#fl@∞¡ =∂<£Ç¨Ï@ì<£ „áê*ˇ‰õΩì
JkèÑü [#~°Öò "≥ã‘¡ „QÀ"£û Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. [áê<£ÃÑ·H˜ ~°+¨º#∞¡ ~åHõ=Ú#∞¿Ñ ÉÏO|∞#∞
"ÕÜ«∂Åx J"≥∞iHõ#∞¡ `«Ç¨Ï`«Ç¨Ï ÖÏ_®~°x „a\˜+π âß„ã¨Î"Õ`«Î Ñ≤.ZO.Zãπ. ÉÏ¡ÔH\ò
Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞.
Ü«¸~ÀÑ≤Ü∞« <£ Ü«Ú^ŒOú =ÚyâßHõ 90 ~ÀAÅ‰õΩ `å=Ú [áê<£ ÃÑH· ˜ ^ŒO_≥`∞« `Î å=∞x
~°+¨º#∞¡ `≥eáê~°∞. nx„Ñ¨HÍ~°O PQÆã¨∞ì Zxq∞^À `Õn# [áê<£ÃÑ·# Ü«Ú^•úxfl „Ñ¨Hõ\ ÕKåe.
J~Ú`Õ J"≥∞iHÍ `˘Å∞`« Ç≤Ï~À+≤=∂, P `«~åfi`« <åQÆ™êH˜ÃÑ·# P@OÉÏO|∞efl "Õã≤Ok.
nO`À [áê<£, ~°ëêº HÍ‰õΩO_® J"≥∞iHÍ‰õΩ ÖÁOyáÈ~ÚOk. D q^èŒOQÍ Ü«Ú^•ú#O`«~°O
[áê<£, Ü«Ú.Zãπ. K≥Ñ¨CKÕ`«∞Ö’¡ LO@∞Ok. ~°ëêº`À „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^•úxH˜ WÖÏ <åOk
ÑëHÕ^Œx ÉÏ¡ÔH\ò "åºMÏºxOKå~°∞.
... ... ...
Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúOÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£, J"≥∞iHÍÅ∞ q*Ë`«Å∞QÍ
xeKå~Ú. (WOQÍ¡O_»∞, „á¶ê<£û, K≥·<åÅ‰õΩ ‰õÄ_® WO^Œ∞Ö’ áêÖÁæx =Ù#flq HÍx JÑ¨Ê\˜H˜q
|ÅÇ‘Ï#OQÍ L<åfl~Ú). D Ô~O_»∞ ~å*ÏºÅ∂ ã¨fiã≤ÎH±, JkèHÍiHõ *Ïu q=HõΔÖËg∞ ÖË‰õΩO_®<Õ
„Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÅÃÑ·# `«# PkèÑ¨`åºxfl ~°∞^ŒÌ™êQÍ~Ú. WO^Œ∞HÀãÖ XHõ ^Õâ◊O '™ê=∞º"å^ŒO—
¿Ñ~°∞ K≥¿ÑÎ =∞~˘Hõ\ ˜ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Ñ¨Å∞‰õΩÅ∞ =e¡OzOk. XHõ^•x g∞^Œ =∞~˘Hõ\ ˜ áÈ\©Ñ_¨ @» O,
H˘xflKÀ@¡ WzÛÑ¨ÙK«∞Û‰õΩ<Õ ^èÀ~°}˜Ö’ ~°ëêº J"≥∞iHÍÅ∞ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "Õâß~Ú. á¶êã≤ã¨∞ì
^ÕâßÅ Hõ<åfl ÃÑ^ŒÌ ™ê÷~ÚÖ’ Ãã·xHõ â◊HÎ̃x ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. Ç≤Ï@¡~ü, =Ú™Èûex, [áê<£Å∞
‰õÄ_® K≥Ü∞« ºx suÖ’ „Ñ¨ÑO¨ K« ^ÕâßÅ „Ñ¨*ÏhHõÑÙ¨ Éèqí +¨º`«∞#Î ∞ `«=∞ QÆ∞Ñ≤Ê\’¡ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~Ú.
JÖÏˆQ `«=∞ ^Õâ◊ „Ñ¨[bfl xÜ«∞O„uOKå~Ú. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ "≥Ú~°@∞ Ñ¨^ŒúuÖ’#∞
70 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
Ü«Ú.Zãπ. '<åQÆiHõOQÍ—#∂ „Ñ¨[efl J^Œ∞Ñ¨ÙKÕã≤ `«=∞ áêÅ##∞ ã¨∞ã≤÷~°O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú.
„Ñ¨*ÏhHõOÃÑ·# `«# ÉèÏ=*ÏÖÏxfl ~°∞^•Ì~Ú.
Ü«Ú^ŒúO J"≥∞iHÍ‰õΩ „Ñ¨ÑÖK« PkèÑ¨`åºxfl `≥zÛÃÑ\ì̃Ok. JÖÏˆQ ^ÕjÜ«∞OQÍ
„Ñ¨[Ö’¡ JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ HÍÖÏ# L#fl JãÖ`«$Ñ¨ÙÎefl K«ÖÏ¡iÛOk. 30= ^Œâ◊HÍ# „Ñ¨|e#
x~°∞^ÀºQÆO, Pi÷Hõ ãÖHΔÀÉèíO `«`«Êùe`«OQÍ ã¨=∂*Ï# <≥ÅH˘#fl JâßOu, #∂º_ôÖò Ñ¨^äŒHÍÅ
=Å¡ H˘O`« "Õ∞~°̂H LÑ¨â◊q∞OzOk. Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO nxfl =∞iO`«QÍ ã¨~°∞ÌÉÏ@∞
KÕã≤Ok. Ü«Ú^ŒúO Ô~·`«∞Å‰õΩ JkèHõ ^èŒ~°efl WÑ≤ÊOzOk. D HÍÅOÖ’ HÍi‡‰õΩÅ r`åÅ∞
ÃÑiQÍ~Ú. ÃÇÏK«∞Û QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# âß`«Ñ¨Ù „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ãÖÑ¨^Œ#∞ KÕ‰õÄiÛOk. nO`À
1930ÅÖ’ <≥ÅH˘#fl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "å`å=~°}O K«Å|¡ _çOk. ''Ü«Ú^ŒOú J"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•<åxfl Ñ¨Ù#~°∞r˚qOÑ¨ *Ëã≤O^Œ——x ÖÏÔ~<£û q@fl~ü ~åâß~°∞. Ü«Ú^ŒúO Ñ¶ë`«OQÍ <≥ÅH˘#fl
"å`å=~°}OÖ’ HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷Å∞ J`«ºkèHõ ÖÏÉèÏefl ^ŒO_»∞‰õΩ<åfl~Ú. 1940Ö’ 6.4
aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡QÍ L#fl HÍ~˘Êˆ~\ò ÖÏÉèÏÅ∞ 1944 HõÖÏ¡ 10.8 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ
KÕ~°∞‰õΩ<åfl~Ú. HÍi‡‰õΩÅ∞, Ô~·`«∞Å‰õΩ ‰õÄ_® Ü«Ú^ŒúO Pi÷Hõ ÖÏÉèÏefl JOkOzOk. nO`À
=º=ã¨÷ ÉÏQÍ<Õ L#fl@∞¡ D Ô~O_»∞ =~åæÅ∂ ÉèÏqOK«™êQÍ~Ú.
Ü«Ú^Œú "å`å=~°}Ïxfl K«∂Ñ≤Oz`Õ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ „Ñ¨[efl xÜ«∞O„uOK«@O
ã¨∞ÅÉèí`«~°=∞=Ù`«∞Ok. ã¨~å¯~°∞¡ áê`«HÍÅO #∞O_ô LÑ¨Ü≥∂yã¨∞Î#fl H˜@∞ˆH Wk. "å}˜[º
ãÖã¨÷Å∞ – Ãã·#ºO =∞^èŒº# J#∞|O^è•xfl x`«º=¸ H˘#™êyOKåÅx `«^•fi~å ã≤÷~°"≥∞ÿ#
Ü«Ú^Œú Pi÷Hõ "å`å=~°}Ïxfl—— U~°Ê~°KåÅx [#~°Öò ZÅ„Hì̃HõÖò HÍ~˘Êˆ~+¨<£ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ KåÔ~¡ãπ.
W.qÅû<£ ã¨∂zOKå~°∞. Ü«Ú^ŒúHÍÅÑ¨Ù Ñïã≤÷u DÜ«∞#‰õΩ KåÖÏ ãÖ`À+¨^•Ü«∞HõOQÍ
`ÀzO^Œ#fl=∂@. JO^Œ∞Hˆ D „Ñüáê^Œ#.
x[OQÍ JÖÏˆQ [iyOk. Ü«Ú^ŒOú =Úyã≤# "≥O@<Õ Ãã<· åºefl "≥#‰õΩ¯ ~°ÑÊ≤ OKåÅx,
PÜ«Ú^è•ÅÃÑ#· xÜ«∞O„`«}Å∞ U~°Ê~°K∞« HÀ"åÅx J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHõO JaèÅ+≤OzOk. J~Ú`Õ
WO^Œ∞‰õΩ q~°∞^ŒúOQÍ „@∂=∞<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO (~°∂*ò"≥Öòì 1945 U„Ñ≤Öò <≥ÅÖ’ =∞~°}ÕKå~°∞).
ãÖHΔÀÉèí"å`å=~°}Ïxfl, „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^•úxfl H˘#™êyOzOk. ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ Ô~O_À
„Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú Ö’ Pi÷HOõ QÍ qÑ¨s`«OQÍ #+¨áì È~ÚOk. 20 q∞eÜ«∞<£ „Ñ¨[efl HÀÖ’Ê~ÚOk.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© P`«‡Ãã~Â÷ åºxfl ‰õÄ_»nã¨∞H˘x Ñïã≤`÷ ∞« efl K«H¯õ k^Œ∞‰Ì Ωõ Ok. Ñï„â◊=∞efl Ããx· HõâH◊ xÎ˜
Ñ¨Ù#ifli‡OK«∞‰õΩ#flk. D <ÕÑ^¨ •ä ºxfl K«∂Ñ≤Oz „@∂=∞<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£#∞
`«=∞‰õΩ â◊`«$=ÙQÍ K«∂Ñ≤OK« ™êyOk. Ü«Ú.Zãπ.Zãπ.P~ü. =Å¡ J"≥∞iHÍ‰õΩ `«HõΔ}"Õ∞
=ÚÑ¨Cá⁄Oz L#fl^Œx „Ñ¨Kå~åxfl „áê~°OaèOzOk.
ã¨fi^Õâ◊OÖ’#∂, |Ü«∞\Ï H˘xfl KÕ+ì̈Å ^•fi~å Hõ=¸ºx*Ïxfl [#OÖ’ |∂pQÍ
K«∂Ñ≤Oz ÉèíÜ«∞ÃÑ\ì̃Ok. `«^•fi~å ^Õâ◊ „Ñ¨[Ö’¡ Ç≤Ïã‘ìiÜ«∂#∞ ˆ~ÔHuÎOzOk.D q^èŒOQÍ
q∞Å@s |_≥˚\ò#∞ W|ƒ_ç =Ú|ƒ_çQÍ ÃÑOzOk. Ü«Ú^Œú ãÖ|O^èŒ L`«Ê`«∞Îefl ÃÑOz Pi÷Hõ
=º=ã¨#÷ ∞ Jaè=$kú ÑïÛOk. JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ ^Ò~°#˚ ºHõ~° áÈHõ_Å» ‰õΩ áÈ~ÚOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì
|∂zx K«∂Ñ≤ ã¨fi^Õâß# J}z"Õ`« K«~°ºÅ‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ#flk.
... ... ...
S~Àáê, Pã≤Ü∂« Ö’¡x qÑ¨"¡ À^Œº=∂Å#∞ ™ÈqÜ«∞\ò qã¨~Î }° "å^•xH˜ x^Œ~≈° <åÅ∞QÍ
J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞ `«=∞ „Ñ¨[Å‰õΩ K«∂Ñ≤OK«™êQÍ~°∞. Ç≤Ï@¡~ü ^Œ∞~å„Hõ=∞} "å^•xfl QÆ∞~°∞KÎ ãÕ ∂¨ Î
D q^èŒOQÍ Ü«Ú.Zãπ.Zãπ.P~ü.ÃÑ·# P„QÆÇ¨ÏO `≥Ñ≤ÊOK«@"Õ∞ L^ÕÌâ◊º=∞#fl =∂@. Ô~O_À
„Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ =ÚO^Œ∞ „wã¨∞Ö’ q∞`«"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ ~å[iHõ xÜ«∞O`«$`«fiO LO_Õk.
"å=∞Ñ¨HõΔ *ÏfÜ«∞ q=ÚHÎ̃ ‰õÄ@q∞H˜ WHõ¯_ç [# ÉÏÇ¨ïà◊ºOÖ’ =∞Oz „Ñ¨*Ï^Œ~°} LO_Õk.
Ü«Ú^ŒúO =ÚyâßHõ „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ∞ „wã¨∞Ö’ "≥∞Ç¨ÏiOKå~°∞. *ÏfÜ«∞ q=ÚHÎ̃ ‰õÄ@q∞x
J}z"Õâß~°∞. q∞`«"å^Œ xÜ«∞O`«$`åfixfl „wã¨∞Ö’ Ñ¨Ù#ó„Ñü+≤Oì Kå~°∞. áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
L#fl"åix, HÍi‡Hõ <åÜ«∞‰õΩefl *ˇ·Å∞ áêÅ∞ KÕâß~°∞. nO`À „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
"å=∞Ñ¨HõΔ ÔQiÖÏ¡ L^Œº=∞O qãÎ̈iOK«™êyOk. 17 "ÕÅ =∞Ok ÔQiÖÏ¡Å∞, 50 "ÕÅ =∞Ok
K«∞~°∞ÔH·# =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å∞, Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ Ü«∂Éè̌· "ÕÅ=∞Ok ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞Å`À D L^Œº=∞O
WOuO`≥· ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂áÈ~ÚOk. („wã¨∞ JÑ¨Ê\˜ [<åÉèÏ 70 ÅHõΔÅ∞). u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å
^≥|ƒ‰õΩ `å=Ú`«@∞ìHÀÖËHõ áÈ`«∞<åfl=∞x JO^Œ∞=Å¡ *’HõºO KÕã¨∞HÀ=Åã≤OkQÍ „a@<£
J"≥∞iHÍ#∞ HÀiOk. Ü«Ú.Zãπ. WO^Œ∞‰õΩ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ ã¨ÊOkOzOk. 1947Ö’ J"≥∞iHõ<£
áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ „Ñ¨ãÖyã¨∂Î J^èŒº‰õΔΩ_»∞ „@∂=∞<£ XHõ ã≤^•úO`åxfl „ÑüáêkOKå~°∞.
''H˘kÌ=∞Ok`À ‰õÄ_ç# PÜ«Ú^èŒ |$O^•Å∂ ÖË^• ÉÏÇ¨Ïºâ◊‰õΩÎÅ∞ ZHõ¯_»<åfl ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`«
„Ñ¨*ÏhHÍxfl J}z"ÕÜ«∂Åx K«∂¿ãÎ JÖÏO\˜ ^ÕâßÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ ã¨Ç¨Ü«∞ =ÚO@∞O^Œx——
„@∂=∞<£ XHõ ã≤^•úO`åxfl „ÑüáêkOKå~°∞. D ¿Ñi@ „wã¨∞, @s¯Å‰õΩ 400 q∞eÜ«∞<£
_®Å~°¡ Pi÷Hõ – Ããx· Hõ ™êÜ«∂xfl P"≥∂kOKåÅx PÜ«∞# áê~°"¡ ∞≥ O@∞#∞ HÀ~å~°∞. "åã¨"Î åxH˜
„wã¨∞‰õΩ J"≥∞iHÍ<Õ ÉÏÇ¨Ïºâ◊HÎ̃ J=Ù`«∞Ok. „w‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ ™ÈqÜ«∞\ò #∞O_ç
HÍ‰õΩO_® Ü«ÚQ˘™ê¡qÜ«∂ #∞O_ç ™êÜ«∂xfl á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. Ü«Ú^Œú ã¨=∞Ü«∂#
Ü«Ú.Zãπ.Zãπ.P~ü. `å=Ú „wã¨∞Ö’ *’HõºO KÕã¨∞HÀ=∞x K«iÛÖò‰õΩ Ç¨g∞ WzÛOk. WO^Œ∞‰õΩ
„ÑüÑ¶¨ÅOQÍ ~°∞"Õ∞xÜ«∂, áÈÖˇO_£, |ÖËæiÜ«∂Ö’¡ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ *’HÍºxH˜ ¿ãfiK«Ûù
W"åfiÅ#fl =∂@. J"≥∞iHÍ ÖÏQÍ<Õ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ ‰õÄ_® `å#∞ xÜ«∞O„uOK«ÖËx
qÑ¨¡"åÅ‰õΩ ZÖÏO\˜ ™êÜ«∞=¸ JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ W+ì̈Ñ¨_»^Œ∞.
''„Ñ¨ÑO¨ K«O ~Ô O_»∞ aè#fl r=# q^è•<åÖ’¡ XHõ^•xx ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ HÀ"åÅ——x „@∂=∞<£
JO\Ï~°∞. XHõ\ ˜ "≥∞*Ïsì „Ñ¨[Å JcèëêìxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ, ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`« ãÖã¨÷Å∞ QÆÅ
=º=ã¨÷. Ô~O_Àk "≥∞ÿ<åsì PkèÑ¨`åº# J}z"Õ`« – Ç≤ÏOã¨Å`À ™êˆQ áêÅ#. „wã¨∞Ö’
*’HÍºxH˜ ãÖ|OkèOz „@∂=∞<£ ãÖ^Õâ◊OQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂ J^èŒº‰õΔΩx ã¨ÅÇ¨^•~°∞ HÍ¡~ü¯H˜á¶ê~ü¤
XHõ =∂@ K≥áêÊ~°∞. =∞^èŒº „áêK«º „áêO`«OÖ’x ã¨Ç¨Ï[ =#~°∞ JO>Ë K«=Ú~°∞ÃÑ· PkèÑ¨`«º"Õ∞
WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}=∞<Õk nx ™ê~åOâ◊=∞#fl=∂@. J~Ú`Õ „@∂=∞<£ ã¨fiÜ«∞OQÍ D JOâßxfl
„Ñ¨™êÎqOK«ÖË^Œ∞.
„wã¨∞ JO`«~°∞º^•úxfl J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ ÉèÏs Z`«∞Î# Ãã·<åºxfl
"≥∂Ç¨ÏiOK«ÖË^Œ∞. H˘kÌ =∞Ok q∞Å@s ã¨ÅÇ¨^•~°∞efl, ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# PÜ«Ú^èŒ ™ê=∂„yx
JHõ¯_çH˜ ÑÖÑ≤Ok. 1947 z=i J~Ú^Œ∞ <≥ÅÖ’¡ U^ä≥<£û q∞`«"å^Œ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ 74 "ÕÅ
72 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

@#∞flÅ Ãã·xHõ ÑïHõ~åefl ™êÜ«∞OQÍ JOkOzOk. [#~°Öò *Ë"£∞û "å<£ Ñ¶‘¡\ò P^èŒfi~°ºOÖ’
250 =∞Ok Ããx· HÍkèHÍ~°∞Å∞ „wã¨∞‰õΩ `«~Ö° Ï~°∞. qã¨Î $`« „Ñ¨*ÏhHõÑÙ¨ JO_»ÔŒ _»Å`À ™êQÆ∞`«∞#fl
™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ^≥|ƒf¿ãO^Œ∞‰õΩ [#~°Öò *Ë"£∞û XHõ =ÓºÇ¨xfl ~°zOKå~°∞. „QÍ=∞
„áêO`åÖ’¡x "ÕÖÏk =∞Ok ™ê÷xHõ [<åxfl Wà◊§ #∞O_ç `«i"Õ∞ã≤ J#O`«~°O ÔQiÖÏ¡ÅÃÑ·#
^•_»∞efl [iÑ≤OKå~°∞. Wk u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞efl „Ñ¨[Å #∞O_ç "Õ~∞° KÕ¿ã =ÓºÇ¨Ï=∞#fl=∂@.
D q^èOŒ QÍ J"≥∞iHÍ JO_»ÔŒ _»Å`À „wã¨∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ J}z"ÕãO≤ k.
P `«~åfi`« ‰õÄ_® Ü«Ú.Zãπ. #∞O_ç „wã¨∞‰õΩ Pi÷Hõ –Ãã·xHõ ™êÜ«∞O H˘#™êyOk. Z™Èû,
_ÒÔHq∞HõÖò, „H˜ã¨¡~ü, W`«~° J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~+¨#∞¡ „wã¨∞Ö’ ÉèÏsQÍ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ\Ïì~Ú.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© „wã¨∞Ö’ x~°HõΔ~åã¨º`«, ¿Ñ^ŒiHõO, PHõeKå=ÙÅ∞ qãÎ̈ $`«OQÍ H˘#™êQÍ~Ú.
„‰õÄ~° q∞Å@s áêÅ# „HÕ^Œ „wã¨∞ „Ñ¨[Å∞ <å<å q^è•Öˇ#· WHõ¯@¡‰Ωõ QÆ∞~°Ü∂« º~°x ''WO@Ô~fi#¬<£
JO_£ i=Å∂º+¨<£—— „QÆO^äŒ ~°K«~Ú`« iK«~ü¤ ÉÏÔ~fl\ò ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
„Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO =Úy¿ã <å\˜H˜ K≥·<åÖ’ „Ñ¨*Ï qÑ¨¡=O H˘#™êQÆ∞`«∞#flk.
[Ñ¨hÜ«ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_ç# Z„~° Ãã·#ºO <å_»∞ JqhuHõ~° xÜ«∞O`«$`«fi KåOÔQ·¿+H±
„Ñ¨Éèí∞`«fiOÃÑ· ã¨=∞~°O #_»∞Ñ¨Ù`«∞#flk. D ã¨~å¯~°∞‰õΩ J"≥∞iHÍ Ñ¨ÓiÎ JO_»^ŒO_»Å∞<åfl~Ú.
1949 <å\˜H˜ KåOQ∑ÔH·¿+H± „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Ü«Ú.Zãπ. Ô~O_»∞ aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ™êÜ«∞O
JOkOzOk. J~Ú`Õ D „Ñ¨É∞íè `«fiO ã¨fiO`« Ãã#· º=¸, „Ñ¨[Å =∞^Œ`Ì ∞« HÀÖ’Ê~ÚO^Œx J"≥∞iHõ<£
q^ÕâßOQÆ âßY âıfi`«Ñ¨„`«"Õ∞ "≥Å¡_çã¨∞Î#flk. 1949 [#=iÖ’ Z„~°Ãã·#ºO ÃÑHÕQ∑#∞
P„Hõq∞OzOk. nO`À JO`«~°∞º^ŒúO =Úyã≤Ok. K≥·<åÃÑ·# J~°∞} Ñ¨`åHõO Ô~ÑÔ̈~Ñ¨ÖÏ_çOk.
D Ju„áêp# ^Õâ◊O ÉÏÇ¨Ïº â◊‰õΩÎÅ xÜ«∞O„`«} ÖËx „Ñ¨*Ï „Ñ¨Éèí∞`åfixfl `˘e™êiQÍ U~åÊ@∞
KÕã¨∞‰õΩ#flk.
Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~° HÍÅOÖ’ q∞`«"å^Œ∞Å∞, L^•~°"å^Œ∞Å∞, iÑä¡Hõ#∞¡,
_≥"≥∂„HÍ@¡#∞ HõÅ∞Ñ¨Ù‰õΩáÈ`«∂ *ÏfÜ«∞ UHÍaè„áêÜ«∞ ™ê^èŒ#‰õΩ J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞
„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^ŒúO, Hõ=¸ºx*ÏxH˜ =ºuˆ~Hõ`« =O\˜ JOâßÅÃÑ·# „Ñ¨QÆujÅ
â◊‰õΩÎefl q∞#Ç¨~ÚOz q∞ye# "å~°O^Œsfl UHõ`å\˜ÃÑ·H˜ fã¨∞‰õΩ~å=@"Õ∞ Jã¨Å∞ L^ÕÌâ◊º=∞#fl
=∂@. WO^Œ∞HÀãÖ XHõ L^•~°"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ J=ã¨~°O. ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ
q^ÕâßOQÆ q^è•#O, ã¨fi^Õâß# ãÖˆHΔ=∞ HÍ~°º„Hõ=∂efl J=∞Å∞ KÕã¨∂Î LO>Ë JÑ¨C_»∞
q∞`«"å^Œ∞Å∞, L^•~°"å^Œ∞e~°∞=Ùi =∞^ŒÌ`«∂ Åaèã¨∞ÎOk. „@∂"≥∞<£ 'ÃÑ¶~Ú~ü _ôÖò— q^è•#O
WÖÏO\˜^Õ=∞i. Ü«Ú^ŒúO `åÅ∂‰õΩ *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ WOHÍ "≥<åfl_»∞`«∂<Õ L#fl <ÕÑ¨^äŒºOÖ’
L^•~°"å^Œ∞Å∞, ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ _≥"∂≥ „HÍ@∞¡ ^Œ∞~å„Hõ=∞} Ñ¨Ói`« q^ÕâßOQÆ q^è•<åxH˜ =∞^Œ`Ì ∞«
W¿ãÎ WHõ L^•~°"å^Œ – „Ñ¨QÆujÅ ‰õÄ@q∞ qzÛù#fl=∞=Ù`«∞O^Œx áêÅHõ =~åæÅ∞ PâßÉèÏ=O`À
L<åfl~Ú. JÖÏˆQ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ`« J<Õk ÉÏQÍ ÃÑiyáÈ`Õ =∂`«$QÆ_»¤ÃÑ·<å ~å[º
J}z"Õ`« áÈHõ_»Å‰õΩ L^•~°"å^Œ∞Å #∞O_ç ã¨∞ÅÉèíOQÍ =∞^ŒÌ`«∞ Åaèã¨∞ÎOk. 1950ÅÖ’
L^•~°"å^Œ∞Å∞, q∞`«"å^Œ∞efl XˆH `å\˜ÃÑ#· xe¿Ñ L^ŒO`«O ãÖÉèqí OzOk. J^Õ H˘iÜ«∂ÃÑ·
J„Ñ¨Hõ\ ˜`« Ü«Ú^ŒúO. H˘iÜ«∂#∞ 35 ãÖ=`«û~åÅ áê@∞ [áê<£ P„Hõq∞OzOk. Ô~O_À
„Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O D ^ÕâßxH˜ q=ÚH˜Î ÅaèOzOk. L`«Î~° H˘iÜ«∂ ™È+ëã¨∞ì
xÜ«∞O`«$`«fi ^Õâ◊OQÍ J=`«iOzOk. Wk ™ÈqÜ«∞\ò J#∞‰õÄÅ ^Õâ◊O. ^ŒHΔ̃} H˘iÜ«∂
J"≥∞iHÍ Hõ#∞ã¨#flÅÖ’ q∞`«"å^Œ xÜ«∞O`«$`«fi ~å[º=∞~ÚºOk. Ô~O_»∞ H˘iÜ«∂Å =∞^èŒº<å
Ñ¨K«ÛQÆ_ç¤ "Õ¿ãÎ ÉèíQÆ∞æ=∞<ÕÖÏ "å`å=~°}O U~°Ê_çOk. 1950 E<£ 25# L`«Î~° H˘iÜ«∂
Ãã·x‰õΩÅ∞ ^ŒHΔ̃} H˘iÜ«∂ ÃÑ· ^•_çH˜ |Ü«∞Å∞^Õ~å~°∞. J"≥∞iHÍ ÃÑ`«Î#O HÕ^Œ #_»∞ã¨∞Î#fl
SHõº~å[ºã¨q∞u `«# ã¨Éèí∞ºefl D Ãã·xHõ ^•_çx J_»∞¤‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOK« =Åã≤OkQÍ
HÀiOk. J"≥∞iHÍ Ãã·x‰õΩefl ^ŒH˜Δ} H˘iÜ«∂‰õΩ JO_»QÍ xÅ"åeûOkQÍ „@∂=∞<£
P^ÕtOKå~°∞. D q^èŒOQÍ Ü«Ú.Zãπ. Ãã·#º"Õ∞ SHõº~å[º ã¨q∞u ^Œà◊"≥∞ÿOk. ''JO`«~å˚fÜ«∞
=º=Ç¨~åÖ’¡ Z=Ô~<· å ã¨~ˆ ÃÑ`«OÎ ^•s áÈHõ_Å» ‰õΩ áÈ=@O =∞Ozk HÍ^Œ∞. „Ñ¨ã∞¨ `Î « Ñïã≤`÷ ∞« Ö’¡
<åºÜ«∂xfl Ñï~°H˜ΔOKÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ `«# âßÜ«∞â◊‰õΩÎÖÏ áê@∞Ñ¨_»∞`«∞O^Œ——x „@∂=∞<£
„Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
''D ^Ò~°̊#ºHõ~° ^èÀ~°}˜——H˜ J"≥∞iHÍ WzÛ# ã¨=∂^è•#O Uq∞\˜. =¸_Õà◊¡ áê@∞
J"≥∞iHÍ H˘iÜ«∂ÃÑ·# ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OzOk. <åáêO ÉÏO|∞Å∞ qã≤iOk. nO`À
L`«~Î ° ^ŒH}Δ˜ H˘iÜ«∂Å∞ ~Ô O_»∂ q^èfiŒ Oã¨=∞Ü«∂º~Ú. ''<å=ÚO^Œ∞ XHõ PHÍ~°O Hõ#|_»∞`«∞#flk.
P =∞x+≤H˜ Hõà◊√¡ ÖË=Ù. â◊s~°=∞O`å HÍe# ÉèÏQÍÅ`À xO_ç L#flk. Xà◊¡O`å p=Ú
HÍ~°∞`«∞#flk.. =O^ŒÖÏk„QÍ=∂Å∞ ^ŒQ"úÆ ∞≥ áÿ È=\Ïxfl <Õ#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ QÆ=∞xOKå#∞. H˘iÜ«∂
Ü«Ú^•ú# =∞$`«∞Å ãÖYº „Ñü x`«º=¸ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ áÈ`«∞#fl^Œ——x a.a.ã≤. [~°fleã¨∞ì
¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D Ü«Ú^•ú# L`«Î~° – ^ŒHΔ̃} H˘iÜ«∂Å‰õΩ K≥Ok# ã¨∞=∂~°∞ 20 ÅHõΔÅ =∞Ok
=∞~°}ÕKå~°∞. ''™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\Ïxfl x~ÀkèOz D „áêO`«OÖ’ âßOu Éèí„^Œ`«efl
Ñ¨Ù#~°∞^Œiú OK«=Åã≤OkQÍ SHõº~å[ºã¨q∞u HÀiOk. J~Ú`Õ J"≥∞iHõ<£ Ããx· ‰õΩÅ∞ UO KÕâß~°∞.
L`«Î~° H˘iÜ«∂ Ãã·<åºxfl "≥#H˜¯ `«~°=∞@"Õ∞ HÍ‰õΩO_® WOHÍ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "Õã≤ 'Ü«∞Ö’¡— #k
^•HÍ P„Hõq∞OKå~°∞. g~°∞ K≥·<å ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì‰õΩ Ãã·`«O KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. nO`À P„QÆÇ≤ÏOz#
K≥·<å `å#∞ Ü«Ú^Œú~°OQÍ# ^Œ∞q∞HÕk. K≥·<å Ãã·x‰õΩÅ∞ áÈ~å_»∞`«∂ ^ŒHΔ̃} „áêO`«O =~°‰õÄ
KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. 1953Ö’ âßOu K«~°ÛÅ∞ [iy L`«Î~° – ^ŒHΔ̃} H˘iÜ«∂Å‰õΩ áê`« ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÖËfl
Ñ¨Ù#~°∞^Œúiã¨∂Î Jxfl Ñ¨HΔÍÅ∂ XHõ x~°‚Ü«∂xfl fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒúO J"≥∞iHõ<£
J^èŒº‰õΔΩxH˜, Ü«Ú^•úxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ L^•~°"å^Œ∞Å =∞^ŒÌ`«∞#∞ ‰õÄ_»QÆ\ ì̃Ok. ã¨fi^Õâ◊OÖ’
Ü«Ú^Œú Pi÷Hõ =º=ã¨÷#∞ |Ö’¿Ñ`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ q^Õj ^Œ∞~å„Hõ=∞}Å‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ãÖH©~°‚
â◊‰Ωõ ÅÎ JO_»ÔŒ _»efl Wk Ñ¨\+˜ Oì¨ QÍqOzOk. D áÈHõ_Å» #∞ =ºuˆ~HÕz# „Ñ¨QuÆ jÅ"å^Œ∞Å∞
J<ÕHõ HõëêìÅ‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. H˘iÜ«∞<£ Ü«Ú^•úxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ D q^èŒOQÍ XHõ ãïH˘`«Î
*Ïu<Õ ~°∂á⁄OkOKå~°x ''aÜ«∂O_£ #∂º_ôÖò—— Ñ¨Ùã¨ÎHõ ~°K«~Ú`« JÅOE Ç¨OKÕ
"åºMÏºxOKå~°∞. 1948Ö’ „@∂=∞<£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ "å=∞Ñ¨HõΔ â◊‰õΩÎÅ =∞^ŒÌ`«∞`À „áÈ„ÔQã≤"£
áêsì \ỖH\òÃÑ·# áÈ\© KÕã≤# ÃÇÏ„h "åÖˇãπ ‰õÄ_® D Ü«Ú^•úxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂~å_»∞.
`«=∞#∞, Hõ=¸ºxã¨∞eì fl "≥O@Ñ¨_ç "Õ\Ï_ç# Ãã<≥@~ü *’ã¨Ñπ¶ "≥∞HÍi÷x L^•~°"å^Œ∞Å∞ ^Õfi+≤™êÎ~∞° .
JÖÏO\˜k H˘iÜ«∞<£ Ü«Ú^ŒúO =Å¡ "≥∞HÍs÷~Ú*ÏxH˜ ãïH˘`«ÎQÍ „áê}„Ñü+¨ì [iyO^Œx
Ç¨OKÕ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
74 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
1930= ^Œâ◊HõO J#O`«~°O Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ÉÏQÍ
â◊HÎ̃x Ñ¨ÙOA‰õΩ<åfl~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìH˜ ÅHõΔ =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞ LO_ç LO_»=K«∞Û. HÍh
HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Ö’¡ ÅHõΔÅ =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞<åfl~°∞. HõàÏ ~°OQÆOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì Jaè=∂#∞Å∞
ZO^Œ~À Ñ¨xKÕã¨∞Î<åfl~°∞. WOHÍ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#Ñ¨Ù "≥·Ñ¶¨ÖÏºefl J#∞Éèíqã¨∞Î#fl ™ê^è•~°}
„Ñ¨*ÏhHõOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì – ™È+ëã¨∞ì Jaè=∂#∞Å∞ ÃÑ^ŒÌãÖYºÖ’ L<åfl~°∞. D s`åº<Õ
Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O J"≥∞iHÍÖ’ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxfl Ñ¨\ ˜+ì̈ ÑïKÕO^Œ∞‰õΩ
"å=∞Ñ¨HõΔ â◊‰õΩÎefl |ÅÇ‘Ï# ÑïKÕ Ñ¨xx áêÅHõ=~åæÅ∞ KÕÑ¨\Ïì~Ú. P q^èŒOQÍ J"≥∞iHõ<£
™ê„=∂[º"å^•xH˜ qã¨Î $`« =∞^ŒÌ`«∞#∞ ‰õÄ_»QÆ>Ëì Ñ¨xH˜ Jq Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~Ú. „@∂=∞<£
ã≤^•úO`åxfl „ÑüáêkOz# Ô~O_»∞ "å~åÅ J#O`«~°O J"≥∞iHõ<£ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ Zy˚‰õÄº\©"£
P~°¤~ü 9835#∞ 1947 =∂iÛ 22= `Õn# *Ïs KÕâß~°∞. J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’ K˘~°|_ç#
''^Õâ◊„^ÀÇ¨ïefl—— Ui"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ D L`«Î~°∞fi#∞ `≥KåÛ~°#fl=∂@. P<å\˜ Ñïã≤÷`«∞efl ''^Œ
Ñ¶Ñ≤ ãì‘ —π — „QÆO^äŒ ~°K~« Ú`«Å∞ _»Qã¡Æ q¨ ∞Å¡~,ü =∞iÜ«∂<£ <À=H±Å∞ WÖÏ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''J"≥∞iHÍ‰õΩ
JO`«~°æ`« – ÉÏÇ¨Ïº â◊`«$=ÙÅ #∞O_ç Ñï~°HΔ̃OKÕ D Ü«∞*Ï˝xH˜ qãÎ̈ $`« [# ÉÏÇ¨ïà◊ºÑ¨Ù
=∞^ŒÌ`«∞ L#fl^Œx J^èŒº‰õΔΩ_»∞ „@∂=∞<£ K≥Ñ¨C‰õΩ<åfl~°∞. ^ÕâßxH˜ JO`«~°æ`« â◊„`«∞=ÙÅO>Ë
PÜ«∞#^Œ$+≤Öì ’ Hõ=¸ºxã¨∞Åì #fl =∂@. J~Ú`Õ "åã¨"Î åxH˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ ^Œ∞„+¨ÊKå~åxfl
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# KÕÑ¨@ì@O ^•fi~å „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨[Ö’¡ J@∞=O\˜ 'L<å‡^•xfl— ~°yeÛOk. 1947
=∂iÛ 1952 _çÃãO|~°∞Å =∞^èŒº HÍÅOÖ’ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO 66 ÅHõΔÅ =∞Ok =º‰õΩÎÅÃÑ·#
^Œ~åºÑ¨Ù#Î ∞ x~°fiÇ≤ÏOzOk. giÖ’ XHõ¯~°∂ ã¨fi^ÕâßxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ QÆ∂_èK» ~« åºxH˜ áêÅÊ_ç#@∞¡
~°∞A=Ù HÍÖË^Œ∞. J~Ú`Õ gi ^Õâ◊ ÉèíHÎ̃ÃÑ·# J#∞=∂<åÅ∞<åflÜ«∞x =Ú„^Œ"Õã≤ 500 =∞Okx
=∂„`«O L^ÀºQÆO #∞O_ç `˘ÅyOzOk. D ˆHã¨∞ÅxflO\˜Ö’#∂ ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ# ™êHΔÍº^è•~åÖËg∞
ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . W@∞=O\˜ Hˆ ã¨∞efl ~°ÇÏ¨ ã¨º Ñ¨^`úŒ ∞« Ö’¡ qKåiOKå~°∞. ã¨ÇÏ¨ [ <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ#∞
D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ áê\ÕK«ÖË^Œ∞. WO^Œ∞‰õΩ ã¨~å¯s H˜~å~Ú =∞#∞+¨μÅ∞ =∂„`«"Õ∞ ™êHΔÍºÅ∞
K≥áêÊ~°∞. D q^èŒOQÍ ^Õâ◊„^ÀÇ¨Ï K«~°ºÖËg∞ ~°∞A=ÙHÍ#Ñ¨Ê\˜H© Uà◊§ `«~°|_ç H˘#™êy# D
`«`«OQÆO =Å¡ „Ñ¨Éèí∞`«fi Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì „âı}∞Å∞ K˘K«∞Û‰õΩáÈÜ«∂~°#fl ÉèÏ=##∞
„Ñ¨[Ö’¡ K˘Ñ≤ÊOK«QÆÅQÍ~°#fl =∂@. [#OÖ’ JÉèí„^Œ`å ÉèÏ=O U~°Ê_çOk. =∞# =º=ã¨÷#∞
Éèí„^ŒOQÍ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨@+ì̈=O`«"≥∞ÿ# ~°HõΔ} Ü«∞O„`åOQÆO J=ã¨~°=∞#fl áêÅ‰õΩÅ
L^ÕÌâßxH˜ WÖÏ qãÎ̈ $`« =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk.
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O ãÖÉèíqOz# JO`«~å˚fÜ«∞ Ñï}Ï=∂Å∞ ‰õÄ_®
Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ L<å‡^•xH˜ ^ÕjÜ«∞OQÍ J"≥∞iHÍÖ’ „Ñ¨[Å =∞^Œ`Ì ∞« ÅaèOzOk. 1948Ö’
K≥HÀ™ê¡"ÕH˜Ü«∂Ö’ Hõ=¸ºx¿ãì`«~° „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄeÛ"Õã≤ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì QÆ^≥Ì<≥H˜¯Ok. J^Õ
ãÖ=`«û~°O ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ Éˇi¡<£#∞ kQÆƒO^èŒ#O QÍqOzOk. Ü«Ú^•ú#O`«~°O
`«∂~°∞Ê[~°‡h #∞O_ç "Õ~°∞Ñ¨~°∞ã¨∂Î D #QÆ~åxfl J"≥∞iHÍ, ~°ëêºÅ∞ Ô~O_»∂ P„Hõq∞OK«∞H˘x
LO_Õq. nO`À Éˇi¡<£‰õΩ Ü«Ú.Zãπ.Z. q=∂<åÅ ^•fi~å ã¨~°Ñ¶¨~åÅ∞ JOkOKåeû =zÛOk.
1949Ö’ K≥·<åÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì JkèHÍ~åxfl KÕlH˜¯OK«∞‰õΩOk. W^Õ U_®k ™ÈqÜ«∞\ò
Ü«¸xÜ«∞<£ `˘e™êiQÍ J}∞ÉÏO|∞#∞ Ñ¨sH˜ΔOzOk. 1950Ö’ H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒúO
P~°OÉèí"≥∞ÿOk. „Ñ¨ÑÖKåkèÑ¨`åºxH˜ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ‰õΩ„@Ñ¨#∞fl`«∞<åfl~°x D ãÖÑ¶¨∞@#Å#∞
K«∂Ñ≤ J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨[efl ÉèíÜ«∞ÃÑ@ì™êQÍ~°∞.
ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl Hõ=¸ºxã¨∞ì q[Ü«∂ÖË HÍ‰õΩO_® J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl PO^Àà◊#‰õΩ
QÆ∞iKÕã≤# H˘xfl W`«~° Ñï}Ï=∂Å∞ ‰õÄ_® KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. WO_ÀK≥·<åÖ’ „á¶ê<£û‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ qÑ¨¡"À^Œº=∂Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. WO_À<Õ+≤Ü«∂Ö’ _»Kü"åiH˜ „Ñü‰õÄÅOQÍ
áÈ~°∞ ™êQÆ∞`«∞#flk. J"≥∞iHÍ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ñ¶≤eÑ¶‘Ê<£ûÖ’ Ãã·xHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ #_»∞ã¨∞Î#flk.
P„Ñ¶H≤ ÍÖ’ „Ñ¨[Å x~°ã#¨ Å∞ ã¨"∞≥ ‡Å ~°∂ÑÖÖ’ =ºHõ=Î ∞=Ù`«∞<åfl~Ú. „ÃÑO¶ záêÅ#Ö’
L#fl Ñ¨tÛ=∞ P„Ñ¶≤HÍ‰õΩ K≥Ok# 19 "ÕÅ =∞Ok Ô~·ÖËfi L^ÀºQÆ∞Å∞ 1947Ö’ KÕã≤# 160
~ÀAÅ ã¨"≥∞‡ P„Ñ¶≤HÍ K«i„`«Ö’<Õ Ju ã¨∞n~°…"≥∞ÿ#^Œx ''Öˇ\ò „Ñ¶‘_»O Hõ"£∞ <Ò—— „QÆO^ä•#
~°K~« Ú`« ÉËãÖ≤ ò _Õq_£ ã¨<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''g∞ HÍ~åQÍ~åefl `≥~z° LOK«∞HÀO_ç. =∞~°`∞« áê‰õΩefl
ã≤^ŒúO KÕã¨∞HÀO_ç. JHÀì|~°∞ 10= `ÕnHõÖÏ¡ =∂ HÀÔ~¯Å∞ <≥~°"Õ~°Û‰õΩO>Ë ™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡#∞
„Ñ¨Hõ\ ˜™êÎ——=∞x HÍi‡‰õΩÅ∞ QÆ=~°fl~ü [#~°Öò‰õΩ ãÖ^Õâ◊q∞KåÛ~°O>Ë Ñïã≤÷u f„=`« =∞#‰õΩ
J~°÷=∞=Ù`«∞Ok. JO`«‰õΩ „H˜`«O 1946Ö’ ^ŒH˜Δ}Ï„Ñ¶≤HÍ‰õΩ K≥Ok# ÅHõΔ=∞Ok |OQÍ~°∞
QÆ#∞Å HÍi‡‰õΩÅ∞ ã¨"≥∞‡ KÕâß~°∞. ~ÀA‰õΩ 10 +≤e¡OQÆ∞Å∞ (JO>Ë Ô~O_»∞#fl~° _®Å~°∞¡)
"Õ`«#O K≥e¡OKåÅx g~°∞ J_»∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. ^ŒHΔ̃}Ï„Ñ¶≤HÍ K«i„`«Ö’ Ju ÃÑ^ŒÌ ã¨"≥∞‡ Wk.
nxfl J}z"Õã≤ „âßq∞‰õΩefl =∞m¡ Ñ¨#∞Å‰õΩ =∞~°eOK«\ÏxH˜ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ãã·<åºxfl ~°OQÆOÖ’H˜
kOáêeû =zÛOk. 1950# ÔH<åºÖ’ "Õ`«<åÅ∞ K≥e¡OK«#O^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ ™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡
[iyOk.
JO^Œ∞=Å¡ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜, J"≥∞iHõ<£ "åºáê~° =~åæÅ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ
=ÚK≥Û=∞@Å∞ áÈ~Úã¨∞Î#flk ™ÈqÜ«∞\ò qãÎ̈~°}"å^ŒO U=∂„`«=¸ HÍ^Œ∞. "åãÎ̈"åxH˜
K≥·<å, H˘iÜ«∂, WO_ÀK≥·<å, Ñ¶≤eÃÑ¶·<£ûÅÖ’ ^ÕjÜ«∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì L^Œº=∂ÖË #_»∞ã¨∞Î<åfl~Ú.
WHõ¯_ç "å=∞Ñ¨HõΔ L^Œº=∂Å∞ ~°ëêº „áÈ`åûÇ¨ÏO`À Ñ¨Ù@∞ìH˘zÛ#"Õg∞HÍ^Œ∞. „Ñ¨ÑÖK« "åºÑÎ̈OQÍ
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ "≥Å∞¡=#∞ uÑ≤ÊH˘\ì̃ F_çOKÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ ÃÑ^ŒÌ
Ü«∞*Ï˝<Õfl ãÖHõeÊOKåeû =zÛOk. WO^Œ∞HÀãÖ ÉèÏs Ãã·xHõ |_≥˚@∞ J=ã¨~°O Ñ¨_çOk.
JÖÏˆQ q^Õj q^è•<åxfl =ºuˆ~H˜ã¨∞Î#fl â◊‰õΩÎefl J}˜KÕO^Œ∞‰õΩ, ÃÑ^ŒÌ q∞Å@s |_≥˚@∞ì#∞
qxÜ≥∂yOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ^Õâ◊ „Ñ¨[Å =∞^ŒÌ`«∞ HÍ"åe. HÍO„ÔQãπÖ’x L^•~°"å^Œ∞Å∞,
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ „@∂"≥∞<£ HõÅã≤ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ K«\ÏìÅ∞ `≥KÕÛO^Œ∞‰õΩ, x~°ã¨# HÍ~°∞efl
J}z"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ Ô~O_À „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O SHõº`å "å}˜x qxÑ≤OKÕ „Ñ¨Ü«∞`åflefl
H˘#™êyOKå~°∞.
„@∂=∞<£ Hõ<åfl, Ãã<≥@~ü *’ã¨Ñ¶π, "≥∞HÍsÎ D kâ◊QÍ =∞iH˘O`« ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ
áÈHõ_»Å‰õΩ kQÍ_»∞. `«^•fi~å Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ`«#∞ =∞iO`«QÍ Ô~K«ÛQ˘\Ïì_»∞. q^ÕâßOQÆ
âßYÖ’ WÑ¨Ê\˜Hˆ 205 =∞Ok Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ∞ Ñ¨xKÕã∞¨ <Î åfl~°x Ñ¨tÛ=∞ =s˚xÜ«∂‰õΩ
K≥Ok# áÈeOQ∑ =∞Ç≤ÏàÏ iÑä¡Hõ<£ Hõ¡Éò ã¨=∂"Õâß# =∂\Ï¡_»∞`«∂ "≥∞HÍsÎ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
D "Õ∞~°‰Ωõ `«# =^ŒÌ ™êHΔÍºÅ∞<åflÜ«∞O@∂ H˘xfl Ñ¨„`åefl TÑ¨Ù‰õΩO@∂ K«∂Ñ≤OKå_»∞. =∞~°∞ã¨\ ˜
76 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
k<å# ™êÖòìÖËH± ã≤\ ©Ö’ „Ñ¨ãÖyã¨∂Î D ãÖYº#∞ 57QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. WÖÏ Ñ¨Ó@ Ñ¨Ó@‰õÄ
XHõ JOÔH#∞ K≥Ñ¨CH˘KåÛ_»∞. Ãã<Õ\òÖ’ „Ñ¨ãÖyã¨∂Î q^ÕâßOQÆ âßY Ñ¨„`åÅO@∂ H˘xfl
á¶⁄\’™êì\ò HÍy`åefl K«∂Ñ≤OKå_»∞. "åã¨"Î åxH˜ J=hfl =¸_Õà<¡◊ å\˜ Ñ¨„`åÅ∞. D *Ïa`åÖ’x
Z‰õΩ¯= =∞Ok P<å\˜H˜ Jã¨Å∞ q^ÕâßOQÆâßY L^ÀºQÆO #∞O_ç i>ÿ̌~°Ü«∂º~°∞ ‰õÄ_®. JÖÏˆQ
q^ÕâßOQÆâßYÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞<åfl~°x, =∞~˘Hõ ™êi L^•~°"å^Œ∞Å∞<åfl~°x... D q^èŒOQÍ
=∂@=∂@‰õÄ `«# "å^Œ##∞ =∂~°∞Û‰õΩO@∂ =KåÛ_»∞.
H˘kÌ ãÖ=`«û~åÅ áê@∞ "≥∞HÍsÎ W^Õ ^èÀ~°}˜x H˘#™êyOKå_»∞. Ãã<≥\ò
Hõq∞\©Kè≥·~°‡<£QÍ PÜ«∞# "å~Úãπ PÑ¶π J"≥∞iHÍ ˆ~_çÜ≥∂ HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ·# ^èŒfi["≥∞`åÎ_»∞.
"å~Úãπ PÑ¶π J"≥∞iHÍ‰õΩ q^ÕâßÖ’¡ QÆÅ „QÆO^ä•ÅÜ«∂Ö’¡ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ~åã≤# Ñ¨ÙãÎ̈HÍefl
ÃÑ\Ïì~x° PÜ«∞# P~ÀÑ≤OKå_»∞. nO`À q^ÕâßOQÆâßY PO^Àà◊# K≥OkOk. q^Õj Öˇ„· |sÅ‰õΩ
Ñ¨Å∞ `åv^Œ∞efl ÑÖÑ≤Ok. nO`À Ñ¶≤eÑπ á¶È<å~ü ãÖáê^ŒHõ`«fiOÖ’ =zÛ# ^ä•=∞ãπ [Ñ¶¨~°û<£
Ui# ~°K#« Å∞, ee¡Ü∞« <£ ÃÇÏÖÏ‡<£ ~åã≤# ''z„Å¤<û£ Ç¨Ï=~ü—— `«k`«~° 40 Ñ¨Ùã¨HÎ Íefl JkèHÍ~°∞Å∞
`˘ÅyOKå~°∞. JÖÏˆQ =∞iH˘xfl W`«~° „QÆO^ä•efl ^ŒQÆúO KÕâß~°∞.
„Hõ=∞OQÍ "≥∞HÍsÎ =∞iO`«QÍ Ô~zÛáÈ™êQÍ_»∞. 1954Ö’ q∞Å@sÖ’ q<åâ◊Hõ~°
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞#fl J#∞=∂<åÅÃÑ·# PÜ«∞# ^Œ~åºÑ¨ÙÎ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞.
Hõ=¸ºxã¨∞ì J#∞=∂x`«∞ÅÃÑ·# `«y#O`« Hõiî#OQÍ ÖË~°O@∂ D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ H˘O^Œ~°∞
Ããx· HÍkèHÍ~°∞ÅÃÑ#· PÜ«∞# ^•_»∞Å∞ KÕâß_»∞. D áÈHõ_=» Å¡ iÑäH¡ #õ ∞¡ _≥"∂≥ „HÍ@∞¡ W~°∞=ÙiH©
PÜ«∞# J~Ú+¨μì_»Ü«∂º_»∞. 1954 _çÃãO|~üÖ’ "≥∞HÍsÎx JaèãÖtã¨∂Î Ãã<≥\ò ÉèÏs F@∞`À
XHõ f~å‡<åxfl P"≥∂kOzOk. J"≥∞iHõ<£ Ãã<≥\ò ã¨Éèí∞ºxQÍ LO_»`«QÆx suÖ’ PÜ«∞#
„Ñ¨=~°#Î L#fl^Œx ã¨Éíè "åºMÏºxOzOk. J~Ú`Õ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ P~ÀÑ¨}Å∞, „¿ÑÖÏÑ¨#Å∞
Z‰õΩ¯"≥·#O^Œ∞‰õΩ Ãã<≥\ò "≥∞HÍsÎx JaèãÖtOK«ÖË^Œ∞. Ãã<≥\ò ã¨Éò Hõq∞\© =ÚO^Œ∞
Ç¨[~°ÜÕ∞ºO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOK«@O, qKå~°}Å ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ãã·<åºkèHÍ~°∞efl ^Œ∂+≤OK«@O
=O\˜ JÅÊ q+¨Ü«∂ÅÃÑ·#<Õ ã¨Éèí `«# ^Œ$+≤ìx xÅÑ¨@O QÆ=∞<å~°›O.
W^Õ HÍÖÏ# HÍO„ÔQãπ =∞ixfl Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ K«\Ïìefl fã¨∞‰õΩ=zÛOk.
L^•~°"åk J~Ú# Ç¨ï|~ü¤ Ç¨ÏO„Ñ¶≤ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx K«@ì =ºuˆ~Hõ ãÖã¨÷QÍ KÕÜ«∂Åx
„Ñüáêkã¨∂Î XHõ ã¨=~°}#∞ fã¨∞‰õΩ =KåÛ~°∞. ã¨QÆO ^Õâ◊Éèí‰õΩÎxQÍ LO_»@O <å‰õΩ W+ì̈O
ÖË^Œ∞. <åºÜ«∂ <åºÜ«∂Å∞ =e¡ã¨∂Î ^•@"Õ`« "≥·Yi <å‰õΩ #K«Û^Œ∞. ''Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx
K«@ì|^ŒúOQÍ QÆ∞iÎOKåÅx ã¨Ê+ì̈OQÍ HÀ~°∞HÀO_ç. ÖË^• x¿+kèOKåÅx K≥Ñ¨ÊO_ç. <å#∞Û_»∞
^èÀ~°}˜ <å‰õΩ #K«Û^ŒO——@∂ Ãã#@~°¡ ÃÑ·# PÜ«∞# qã¨∞~°∞¡ qã≤~å~°∞.
„Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’x L^•~°"å^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® Hõ=¸ºxã¨∞ìefl "ÕkèOKÕ, *ˇ·Å∞áêÅ∞ KÕ¿ã
K«~°ºÅ‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°∞. "≥∞HÍs÷ XHõ¯ Hõ=¸ºxã¨∞ìÖ ÃÑ·<Õ HÍ‰õΩO_® L^•~°"å^Œ∞Å ÃÑ·
‰õÄ_® ^•_»∞Å‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°∞. `«^•fi~å L^•~°"å^Œ q∞`«"å^Œ ãÖH©~å‚xfl ^≥|ƒfâß~°∞.
Ãã<≥\ò "≥∞ÿ<åsì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ eO_»<£ *Ï#û<£ "≥∞HÍs÷ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ`«#∞ „Ñ¨tflOK«‰õΩO_®
Ãã<≥\ò ã¨Éèí∞ºxQÍ PÜ«∞# „Ñ¨=~°Î# ã¨„Hõ=∞OQÍ ÖË^ŒO@∂ Jaèâ◊Oã¨# f~å‡<åxfl
P"≥∂kOKÕO^Œ∞‰õΩ áê@∞Ñ¨_®¤~°∞.
ÔH#fl_ô "≥∞HÍsÎ QÆ∞iOz ã¨∂\˜QÍ `«# Jaè„áêÜ«∂Å∞ K≥Ñ¨ÊÖË^Œ∞ (Jaèâ◊Oã¨#
f~å‡#OÃÑ#· F\ÕQ∑ [iy#Ñ¨C_»∞ *Ï<£.ZÑ¶.π HÔ #fl_ç ã¨ÉÖíè ’ ÖË~∞° ). Hõ=¸ºx[OÃÑ#· J"≥∞iHÍ
"≥∞`«Hõ ^èÀ~°}x˜ J=ÅOaèOz#O^Œ∞=Å¡<Õ K≥<· åÖ’ Hõ=¸ºx[O q[Ü«∞O ™êkèOzO^Œx "≥∞HÍsÎ
<˘H˜¯ =HÍ¯}˜ã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. ÔH#fl_ôH˜ ‰õÄ_® W^Õ q^èŒ"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∞O LO_Õk. K≥·<åÖ’
1949 [#=iÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨Éèí∞`«fiO U~°Ê_ç#Ñ¨C_»∞ „Ñüx^èŒ∞Å ã¨ÉèíÖ’ =∂\Ï¡_»∞`«∂
ÔH#fl_ô WÖÏ J<åfl~°∞.
''^ŒHΔ̃}Ïã≤Ü«∂Ö’ U~°Ê_ç# D qÑï}Ï=∂xH˜ âıfi`«Éèí=#O, q^ÕâßOQÆ =∞O„u`«fi
âßYÖË ÉÏ^èŒº`« =Ç≤ÏOKåe. =∞# q^ÕâßOQÆ q^è•# "≥·Ñ¶¨Åº Ñ¶ë`«OQÍ<Õ K≥·<å#∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsì ™êfinè#Ñ¨~°∞Û‰õΩOk. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À ãÖH©~°‚ „Ñ¨Éèí∞`«fiO U~°Ê_ç`ÕQÍh Pi÷Hõ ã¨Ç¨Ü«∂xfl
JOkOK«ÖË^Œ∞. =∞#O XuÎ_ç KÕÜ«∞@O JHõ¯_ç *ÏfÜ«∞ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl |ÅÇ‘Ï# ÑïÛOk. 20
Uà◊¡ Ü«Ú^ŒúO, L#fl`« ™ê÷<åÖ’¡ Jqhu QÆ∞iOz PO^Àà◊# K≥Ok# =∞# ã¨ÅÇ¨^•~°∞Öˇ·#
ÖÏ\˜"≥∂~°∞¡, ÃÑ¶~Ú~ü ÉÏºOH± =O\˜"å~°∞ K≥·<åÖ’ Hõ=¸ºx¿ãì`«~° „Ñ¨Éèí∞`«fiO LO>Ë<Õ =∞#‰õΩ
ÖÏÉèí^•Ü«∞Hõ=∞#fl q+¨Ü«∂<Õfl qã¨‡iOKå~°∞. (ÖÏ\˜"≥∂~ü, ÃÑ¶~Ú~ü ÉÏºO‰õΩ e~°∞=Ù~°∂ K≥·<å
K«i„`«ÃÑ·# xëê‚`«∞Å∞, ÃÑ¶~Ú~ü ÉÏºOH± Ç¨~°fi~ü¤ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞ „á¶⁄ÃÑ¶ã¨~°∞. ÖÏ\˜"≥∂~ü#∞
"≥∞HÍs÷ `«~°K«∂ f„=OQÍ q=∞i≈OKÕ "å~°∞) Pã≤Ü«∂ JO`«\ ˜h Hõ=¸ºx[O P„Hõq∞OK«∞
HÀ‰õΩO_® K«∂_®eû# ÉÏ^èŒº`« „Ñüx^èŒ∞Å ã¨Éèí Éèí∞[ã¨¯O^è•ÅÃÑ·# L#flk.——
''Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¶Ö\ò—— =O\˜ ãÖã¨÷Å il„¿ãì+¨<£#∞ `«Ñ¨Êxãï KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ *ÏfÜ«∞
Éèí„^Œ`« K«\Ïìxfl fã¨∞‰õΩ~å"åÅx 1950Ö’ iÑä¡Hõ#∞¡ XHõ f~å‡<åxfl fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. nxfl
L^•~°"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞QÆÅ Ãã<≥@~°∞¡ QÆ\ ˜ìQÍ =ºuˆ~HÕK«ÖË^Œ∞. Ç¨ï|~üì Ç¨ÏO„Ñ¶≤, ÃÇÏ~ü|~üì
ÖË=∂<£ =O\˜"å~°∞ WO^Œ∞‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ x~°ƒO^èŒ ˆHO„^•efl U~åÊ@∞ KÕ^•Ì=∞O@∂
„ÑüáêkOKå~°∞. J#∞=∂x`«∞efl WO^Œ∞Ö’ x~°ƒOkèOK«=K«∞Û##fl=∂@. XHõ"àÕ ◊ ~åRÑü
'JO`«~°æ`« Éèí„^Œ`å Z=∞Ô~˚hû—x qkè¿ãÎ JÑ¨C_»∞ JÖÏO\˜ "åix qKå~°} ÖË‰õΩO_® JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ«∞=K«∞Û##fl =∂@. „Ñ¨Éèí∞`«fiO JO`«~°æ`« Éèí„^Œ`å K«\ÏìxH˜ Jf`«OQÍ x~°ƒO^èŒ ˆHO„^•Å#∞
U~åÊ@∞ KÕ¿ãã≤Ok (1968Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ ^èÀ~°}∞ÅÃÑ#· „Ñ¨[Ö’¡ JãÖ`«$Ñ≤Î ~ˆ y#Ñ¨C_»∞
D K«\Ïìxfl LÑ¨ãÖÇ¨ÏiOKå~°∞).
1947Ö’ „@∂=∂<£ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ ¿Ñi@ XHõ Zy˚‰õÄº\˜"£ P^Õâßxfl „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
JO^Œ∞Hõ#∞QÆ∞}OQÍ <åºÜ«∞âßY J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ~å*ÏºOQÆ =ºuˆ~Hõ K«~°ºÅ ^•fi~å
Ñ¨_»Q˘>ËìO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î#fl á¶êã≤ã¨∞ì, Hõ=¸ºxã¨∞ì, xÜ«∞O`«$`«fi, q^èŒfiOã¨Hõ~° ãÖã¨÷ÅO@∂
H˘xfl ¿Ñ~°¡#∞ q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok. D ãÖã¨÷Ö’¡ ã¨Éèí∞ºÖË HÍ‰õΩO_® ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞efl ‰õÄ_®
^Õâ◊ „^ÀÇ¨ïÅ∞QÍ ÑïQÆ}˜™êÎ~°∞. 1954 HõÖÏ¡ D *Ïa`åÖ’ =O^ŒÖÏk ãÖã¨÷Å ¿Ñ~°∞¡ KÀ@∞
KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ìáêsì, ‰õΩ¡, ‰õΩ¡H±û HÍ¡<£, É’Ñ≤<£ HõÅÛ~°Öò ÃãO@~ü, Ãã~åfiO\˜ãπ
„á¶ê@~°flÖò ™⁄Ãã·\ ©, Hõq∞\© PÑ¶π h„QÀãπ W<£ ^Œ P~üì û, ^Œ Hõq∞\˜ Ñ¶¨~ü ^Œ „á⁄@HõΔ<£ PÑ¶π ^Œ aÖò
PÑ¶π Ô~·\òû, bQ∑ PÑ¶π J"≥∞iHõ<£ Ô~·@~üû, Ñ‘Ñ¨ÙÖòû „_®=∂, "å+≤OQ∑@<£ |∞H±ëêÑπ J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£,
Ü«ÚQÀ™ê¡"£ ã‘=∞<£û Hõ¡Éò =O\˜ "å\˜ ¿Ñ~°∞¡ WO^Œ∞Ö’ L<åfl~Ú.
78 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
^Õâ◊OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ "å`å=~°}Ïxfl "≥∞HÍsÎ, iÑä¡Hõ#∞¡ Hõ<åfl L^•~°"å^Œ
„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ „@∂=∂<£ „Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ JkèHõOQÍ "Õ_≥H˜¯OzOk. „@∂=∞<£ ã¨~å¯~°∞ <åºÜ«∞
=∞O„u`«fiâßY =~°∞ã¨QÍ "å=∞Ñ¨HΔõ – „Ñ¨*Ï`«O„`« â◊‰Ωõ ÅÎ J}z"Õ`« K«~º° Å‰õΩ kyOk. WÖÏO\˜
ˆHã¨∞ÅxflO\˜Ö’H© 1950 "Õã¨qÖ’ [iy# AeÜ«∞ãπ, W^ä≥Öò ~À[<£|~üæ ˆHã¨∞ „áê=ÚYº`«#∞
ãÖ`«iOK«∞‰õΩ#flk.
1950 ^ŒâH◊ Oõ Ö’ 'J"≥∞iHÍ =ºuˆ~Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ—#∞ qKåiOKÕO^Œ∞‰õΩ U~°Ê~°z#
Hõq∞\© J`«∞û`åûÇ¨ÏO`À Ñ¨xKÕãO≤ k. Hõ=¸ºxã¨∞Åì `À ãÖ|O^èOŒ L#fl"å~°#fl J#∞=∂#O`À
áœ~°∞efl "ÕkèOK«@O, ã¨=∂^è•<åÅ∞ K≥Ñ¨Êx "åix x~°ƒOkèOK«@O =O\˜ K«~°ºÅ‰õΩ Hõq∞\©
áêÅÊ_çOk. Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ HÀ\Ï¡k Hõ~Ñ° „¨ `åefl „Ñ¨K∞« iOzOk. L^•~°"å^Œ∞Å∞
D Hõq∞\© Ñ¨xf~°∞#∞ q=∞i≈OKå~°∞. J~Ú`Õ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ =∂„`«O L^•~°"å^Œ∞Å∞,
u~ÀQÍq∞"å^Œ∞Å∞ HõÅã≤ nxH˜ U\Ï x^èŒ∞Å∞ q_»∞^ŒÅ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ F>Ëâß~°∞.
1958Ö’ =∂„`«O *Ë"∞£ û ~°∂*ò"Ö≥ òì XHõ¯~ˆ „Ñüx^è∞Œ Å ã¨ÉÖíè ’ =ºuˆ~Hõ F@∞ "Õâß~°∞. „@∂=∂<£
Hõq∞\©x q=∞i≈Oz#Ñ¨Ê\˜H© J\Ïsfl [#~°Öò =∂„`«O Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ q+Ö HõHÍ¯_»∞.
''WÑ¨C_»∞ J"≥∞iHÍÖ’ KåÖÏ =∞Ok Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞<åfl~°∞. á¶êºHõìsÅ∞, HÍ~åºÅÜ«∂Å∞, g^èŒ∞Å∞
ZHõ¯_» K«∂ã≤<å Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ^Œ~°≈#q∞ã¨∞Î<åfl~°∞. WÖÏO\˜ "å~°∞ XH˘¯Hõ¯~°∞ ã¨=∂*ÏxH˜
p_»Ñ¨Ù~°∞QÆ∞ÖÏ¡O\˜ "å~°——x PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.
L^•~°"å^Œ "Õ∞^ä•=ÙÅ∞ Ãã·`«O Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ ‰õÄ@q∞Ö’ KÕiáÈÜ«∂~°∞.
'HÍ"≥∞O@s— Ñ¨„uHõ ~À[<£É~üæÅ∞, "åi =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞efl ^Œ∞Ü«∞º|\ì̃Ok. ''Hõ=¸ºxã¨∞ìefl
~°HΔ̃OK«@O ^•fi~å =∞# Ç¨Ï‰õΩ¯efl HÍáê_»∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`å~å? ÖË^Œ∞——, JO@∂ WifiOQ∑ „H˜ãì̈Öò
'HÍ"≥∞O@s—Ö’ ~åâß~°∞.
J"≥∞iHõ<£ <åºÜ«∞âßY ã≤‡`ü K«\Ïìxfl J#∞ãïOz Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì <åÜ«∞‰õΩefl
*ˇ·Å∞ áêÅ∞ KÕã≤Ok. Ç≤ÏOã¨^•fi~å „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^À¿ãO^Œ∞‰õΩ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩÅ∞
‰õΩ„@ Ñ¨<åfl~°x „Ñ¨Éèí∞`«fiO JaèÜ≥∂QÆO "≥∂Ñ≤Ok. WO^Œ∞‰õΩ ÅaèOz# ™êHΔÍºÅ∞ Uq∞\˜?
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ =^ŒÌ =∂i¯ã¨∞ì – Öˇxxã¨∞ì ™êÇ≤Ï`«ºO ÅaèOzOk, nxfl K«∂Ñ≤Oz Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
qÑ¨¡"åxH˜ "å~°∞ áêÅÊ_»#∞#fl@∞¡ „Ñ¨Éèí∞`«fiO P~ÀÑ≤OzOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì WÑ¨Ê\˜HõÑ¨C_Õ
qÑ¨¡= ™ê^èŒ#‰õΩ `«Ü«∂Ô~·#@∞¡ ZÖÏO\˜ P^è•~åÅ∂ ÖË=Ù. J~Ú`Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨^è•#
<åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ìãπ q<åû<£‰õΩ JÖÏ HõxÑ≤OzOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ‰õΩ„@Ñ¨xfl „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
‰õÄÅ^Œ<flÕ O^Œ∞‰õΩ ã≤ÔúŒ QÍ L#fl^Œx PÜ«∞#‰õΩ JxÑ≤OzOk! Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì J„QÆ<åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ
HÀ~°∞ì *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOzOk. nO`À J<ÕHõ =∞Ok <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ~°Ç¨Ïã¨º „Ñ¨^ÕâßÖ’¡ ^•H˘¯<åfl~°∞.
[ã≤ìãπ q#û<£#∞ „@∂=∞<Õ xÜ«∞q∞OKå~°∞.
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅO>Ë „Ñ¨[efl ÉèíÜ«∞Ñ¨_ÕÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~°Hõ~°HÍÅ K«~°ºÅ‰õΩ
Ñ¨Ó#∞‰õΩ#flk. ^•O`À "≥Ú`«ÎOQÍ áœ~° ã¨=∂[OÖ’<Õ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ "å`å=~°}O
U~°Ê_çOk. J`«ºkèHõ ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ QÆÅ Ñ¨„uHõÅ∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =O^ŒÖÏk
"åº™êÅ∞, ãÖáê^ŒH©Ü«∂Å∞ „Ñ¨K«∞iOKå~Ú. ''"Õ∞O Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ã¨Éèí∞ºefl ãÖáê^ŒHõ
qÉèÏQÆOÖ’ xÜ«∞q∞OK«∞HÀO. JÖÏO\˜ "å~°∞ x+¨ÊHõΔáê`«OQÍ "å~°ÎÅ∞, "åº™êÅ∞ ~å™êÎ~°#fl
#=∞‡HõO =∂‰õΩ ÖË^Œ——x #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û k#Ñ¨„uHõ 1956Ö’ ãÖáê^ŒH©Ü«∞O ~åã≤Ok.
1948,, 1954Å =∞^èŒº HÍÅOÖ’ Ç¨b=Ù_£ #∞O_ç 40 Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ K«Å# z„`åÅ∞
=KåÛ~Ú. 'S e"£¤ „f Öˇ·"£û— ¿Ñi@ =zÛ# XHõ ÃÑ¶_»~°Öò |∂º~À PÑ¶π W<£û"≥ã≤ì̂Q+¨<£û
(ZÑ¶π.a.S) W<£á¶ê~°‡~ü Hõ^äŒ#∞ 500 "å~åÎ Ñ¨„uHõÅ∞ ã‘iÜ«∞ÖòQÍ „Ñ¨K«∞iOKå~Ú. >ˇeq[<£
Kèå#à◊√¡ ‰õÄ_® D QÍ^äŒ#∞ „Ñ¨™ê~°O KÕâß~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÖ’LO_ç JO`«~°æ`« q+¨Ü«∂efl
ZÑ¨Ê\˜HõÑ¨C_»∞ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ KÕ~°"Õ¿ã ZÑ¶π.a.S. U*ˇO@∞ Hõ^äŒ#fl =∂@ Wk. 'S =∂ºs_£ Z
Hõ=¸ºxãπì— 'S "å*ò Z Hõ=¸ºxãπì Ñ¶¨~ü ^Œ ZÑ¶π.a.S— =O\˜ ¿Ñ~°¡`À D ã¨=∞Ü«∞OÖ’
Ç¨b=Ù_£ z„`åÅ∞ =KåÛ~Ú. W^ŒO`å P<å\˜ "å`å=~°}ÏxH˜ ^Œ~°Ê}O Ñ¨_»∞`«∞#flk.
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ `«k`«~° ~å[H©Ü«∞â◊‰õΩÎÅ ¿ãfiK«Ûù#∞ Ñï~°H˜ΔOK«_®xH˜ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ
U~°Ê_»¤ 'J"≥∞iHõ<£ áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O— ‰õÄ_® „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^Œú "å`å=~°} <ÕÑ¨^äŒºOÖ’
„Hõ=∞OQÍ HÍ_ç áêˆ~ã≤Ok. 1940ÅÖ’<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O „Ñ¨}ÏoHÍ ~°K«~Ú`«Å#∞ XHõifl
ãÖÑ¶¨∞O #∞O_ç |Ç≤Ï+¨¯iOK«_»O ^•fi~å `«# ÅHõΔ ºO #∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ [iˆQ Ñ¨xÖ’Ñ¨_çOk.
ZelÉˇ`ü QÆ∞s¡Ñ‘¡<£ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì`À ã¨Éèí∞º~åeQÍ LO^Œ#fl HÍ~°}Ï# P"≥∞#∞ áœ~°
Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O #∞O_ç "≥e"Õâß~°∞. 1950= ^Œâ◊HõOÖ’ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O 'É’~°∞¤ "≥∞O|~°∞¡—QÍ
L#fl HÍi¡ãπ ÖÁ"≥∞O\ò, F"≥<Ö£ ’ ÖÁ\˜"ì ∂≥ ~üÅ∞ f„="≥∞#ÿ "ÕkOè Ñ¨ÙÅ‰õΩ Ö’#=Ù`«∞#fl ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’
"åiH˜ JO_»QÍ xÅ=_®xH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O f„="≥∞#ÿ Tyã¨ÖÏ@ „Ñ¨îŒ ≈OzOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ g∞^Œ ã≤‡`ü K«@ìO HÕ^Œ JaèÜ≥∂QÍÅ∞ "≥∂Ñ≤ qKå~°} [~°∞Ñ¨Ù`«∞#fl `˘@ì`˘e
ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ ‰õÄ_® D Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ "åiH˜ =∞^ŒÌ`«∞ ÑëˆHO^Œ∞‰õΩ
"≥#∞HÍ_çOk. WHõ ~À[<£|~üæÅ qKå~°} ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’<≥·`Õ 'WO^Œ∞Ö’ Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÅ¡OÑ¶¨∞#
JOâ◊"Õ∞ ÖË^Œ∞— Jx „Ñ¨Hõ\ Õz KÕ`«∞Å∞ ^Œ∞e¿Ñã¨∞‰õΩOk.
Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ`«#∞ g~Àz`«QÆ∞}OQÍ z<åfl ÃÑ^•Ì JO^ŒiH© #∂iáÈâß~°∞.
g∞H˜¯ã≤ÊÖË¡<£ ~åã≤# 'XHõ XO@i ~å„u— Ñ¨ÙãÎ̈HõO (1951) „Ñ¨K«∞i¿ãÎ =¸_»∞ ÅHõΔÅ „Ñ¨`«∞Å∞
J=Ú‡_»∞ áÈÜ«∂~Ú. D Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’ Ç‘Ï~À "≥∞ÿH±Ç¨=∞~ü U=∞O\Ï_À K«∂_»O_ç - W"åà◊
~å„u <å KÕ`«∞Ö’Î <Õ#∞ <å KÕu"Õà◊§ Hõ<åfl Z‰õΩ¯==∞Okx K«∂áê#∞. `«_çQÆ∞_»¤Ö’Î Q˘O`«∞Å∞
HÀã≤# q^èŒOQÍ QÆ∞O_Õã≤ K«Oáê „Ñü XHõ¯à◊§hfl. P „Ñü xq∞ëêxfl <Õ#∞ ZO`À P™êfikOKå..
"åà◊§O`å Hõ=¸ºxã¨∞ì =ÚO_® H˘_»∞‰õΩÅ∞. q∞O_»QÍà◊√§ U<å_À K«zÛ LO_®eûOk.—— -
Wn P Ñ¨ÙãÎ̈HõO =~°ã¨. HÍq∞H± Ñ¨ÙãÎ̈HÍÖ’¡#∂ Ñ≤Å¡Å =∞#ã¨∞Å#∞ q+Ö KÕ¿ã ~å`«ÖË. F
HÍq∞H± Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’x Ç‘Ï~À ÔHÃÑì<£ J"≥∞iHÍ U=∞O\Ï_À K«∂_»O_ç. ''*Ï„QÆ`«Î Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞,
QÆ∂_è»Kå~°∞Å∞, ^Õâ◊„^ÀÇ¨ïÅ∞, q^Õj U*ˇO@∞¡, HÍx ÔHÃÑì<£ J"≥∞iHÍ K«∞@∂ì L#fl =∞#∞+¨μÅ∞
q^èÕÜ«ÚÅ∞, ¿ãfiKåÛù r=ÙÅ∞, g∞~°∞ ‰õÄ_® ~°O_ç gà◊§`À KÕ~°O_ç——. Hõ^äŒÅ∞, HÍq∞H±ÖË HÍ^Œ∞
ã¨∂¯Å∞ Ñ≤Å¡Ö’¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ |∂zx ˆ~ÃÑ>Ëì^•xH˜ '=∂H±„_çÖò— ¿Ñi@ ™ÈqÜ«∞\ò
"åà◊√§ J"≥∞iHÍ g∞^Œ ^•_ç KÕ¿ãÎ WÖÏ Ãã·~°<£ "≥∂y™êÎO JÑ¨C_»∞ g∞~°O`å g∞g∞ |Å¡Å
HÕ^Œ #H˜¯^•HÀ¯"åe. 'PÖò H˜¡Ü«∞~ü— (JO`å ã¨=ºOQÍ LOk) Jx "Õ∞O K≥¿ÑÊ=~°‰õÄ g∞~°O`å
JÖÏ<Õ LO_®e - JO@∂ J^Õ Ñ¨xQÍ q<åº™êÅ∞ KÕ~ÚOKÕ"åà◊√§.
80 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
x*ÏxH˜ P HÍÅOÖ’ „Ñ¨É∞íè `«fiO `«Å∞K«∞‰õΩO>Ë x~åÜ«ÚnèH~õ }° q^è•<åxH© qã¨$`Î "« ∞≥ #ÿ
„Ñ¨*Ï =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ>Ëì Ñïã≤÷u <≥ÅH˘x LOk. 30= ^Œâ◊HõOÖ’x =∞Ç¨=∂O^ŒºO =¸ÖÏ#
Ñ¨Ù<å^Œ∞ÅO`å HõêŒ áÈ~Ú# J"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ Ü«Ú^ŒOú =¸ÅOQÍ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
L`«ÊuÎ q^è•<åxfl ã¨*Ï=ÙQÍ #_»∞Ñ¨ÙHÀ=K«∞Û. W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ ÖÏÉèÏÅ∂ áÈˆQã¨∞HÀ=_®xfl
~°∞z =∞iyOk. JO^Œ∞ˆH „@∂=∞<£ J#∞ãïOz# Ñ¨zÛ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ q^è•<åÅ∞
PHõ~°¬HõOQÍ HõxÑ≤OKå~Ú. „@∂=∞<£ Ü«Ú^Œú ÃÑ^ŒÌ ÉÏÅtHõΔ `≥~°=_®xH˜ =ÚO^Õ L‰õΩ¯ "åºáê~°
Ñ¨„uHõ 1946 #=O|~°∞ ãÖzHõÖ’ WÖÏ ~åã¨∞H˘zÛOk.
''„@∂=∞<£ J#∞ãïOK«É’ÜÕ∞ q^è•<åÅ∞ D ^Õâ◊OÖ’ Ü«Ú^Œú ã¨<åflÇ¨ÏHõ U~åÊ@∞¡
KåÖÏ HÍÅO áê@∞ H˘#™êQÆQÆÅ=<Õ Hõ$`« ãÖHõÖÏÊxfl, Ç¨g∞x Wã¨∞Î<åfl~Ú.——
D JOK«<åÅ∞ `«^Œ#O`«~° HÍÅOÖ’ YzÛ`«OQÍ Jx `ÕÖÏ~Ú. 1950 = ^Œâ◊HõO
`˘e<åà◊§Ö’ J"≥∞iHÍ |_≥˚\ò 40 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ HÍQÍ WO^Œ∞Ö’ q∞e@s |_≥˚\ò "å\Ï
12 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡. 1955 <å\˜ HõÖÏ¡ q∞e@s |_≥˚\ò "å\ÏÜÕ∞ 40 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ
ZQÆÉÏHÕk. ^Õâ◊ |_≥˚\ò =∂„`«O 62 aeÜ«∞<£ _®Åˆ~¡.
WHõ 1960Ö’ K«∂¿ãÎ q∞e@s |_≥˚\ò 45.8 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ KÕiOk. ^Õâ◊
|_≥˚\òÖ’ Wk 49.7 âß`«O. P U_®k *Ï<£.ZÑ¶π.ÔH#_ô J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ZxflHõÜ«∂º_»∞.
J^èŒºHõΔÑ‘~î°O Jkè~ÀÇ≤ÏOz# =∞~°∞<å\˜ #∞O_Õ q∞e@s =ºÜ«∂xfl ÃÑOK«∞‰õΩO@∂ áÈÜ«∂_»∞.
ˆH=ÅO Ñ¨^•flÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ HÍÅOÖ’ ~°HõΔ}âßY‰õΩ 9 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ‰õΩÑ≤ÊOKå_»x 'ÉÏºÅ<£û
PÑ¶π >ˇ„~°~ü— Ñ¨ÙãÎ̈Hõ ~°K«~Ú`« Z_®æ~ü ÉÏ@"£∞ |Ç≤Ï~°æ`«O KÕ™ê_»∞.
™ÈqÜ«∞\ò Ããx· Hõ - PÜ«Ú^èŒ áê@=O QÆ∞iOz J#=ã¨~° ÉèÜ í ∞« ãÖ^ÕÇ¨ Å∞ ~ˆ HÔ uÎ`∂« ,Î
P^Õâ◊O Hõ<åfl ÉÏO|~°¡ q+¨Ü«∞OÖ’ WO`« "≥#∞‰õΩ¯<åflO. q∞Ãã· ûà◊§ q+¨Ü«∞OÖ’ WOHÍ WO`«
"≥#∞Hõ L<åflO.— Jx T^Œ~°Q˘_»∞`«∂ 1962 <å\˜H˜ J}ÏfiÜ«Ú^è•Å `«Ü«∂ih J„QÆ ™ê÷~ÚH˜
ÃÑOá⁄OkOK«∞‰õΩ áÈÜ«∂~°∞.
Ç≤Ï~À+≤=∂#∞ ã¨~fi° <åâ◊#O KÕã#≤ P@OÉÏ|∞ ÃãA · q 1500 `«Ü∂« ~°∞ KÕã≤ ÃÑ\Ïì~∞° .
g\˜`À D Éèí∂Ñ¨@ÅO g∞^Œ ¿Ñ~°∞#fl „Ñü #QÆ~åhfl ^èŒfiOãÖ K≥Ü«∞º=K«∞Û. WOHÀ q^èŒOQÍ
K≥Ñ¨CHÀ"åÅO>Ë D Éèí∂g∞‡^Œ x=ã≤OKÕ „Ñü =∞x+≤H˜ - P_® =∞QÍ Ñ≤ÖÏ¡Ñ‘K«∂ `Õ_®
ÖË‰Ωõ O_® - 10 áœO_»∞¡ \˜.Ü«∞<£.\˜x ã≤ÔúŒ KÕ™ê~°∞. Wxfl J}∞ ÉÏO|∞Å∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_®xH˜
J<Õ ¿Ñi@, YO_®O`«~° „Ñ¨Ü≥∂QÆ HΔ̃Ñ¨}∞Å∞QÍ F Ü«∂Éè̌·, J}∞ [ÖÏO`«~åæ=ÚÅ∞, =∞~À 80
YO_®O`«~° Ãã·xHõ ™ê÷=~åÅÖ’¡ 90, 1700 ÉÏO|~°∞¡, Ü«Ú^Œú q=∂# "åÇ¨ÏHõ <ÒHõÅÃÑ·
=∞~À 300 ÃÑ¶·@~ü ÉÏO|~°∞¡. ˆHΔ„`« P^è•~°OQÍ „Ñ¨Ü≥∂yOK«_®xH˜ =∞~À "≥~Úº ã¨∂Ñ¨~ü ™ÈxH±
ÃÑ¶·@~°∞¡ J"≥∞iHÍ J=Ú‡Åá⁄kÖ’ [=∞ KÕ™ê~°∞.
x*ÏxH˜ ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº ^ŒQÆæ~° P<å\˜H˜ J"≥∞iHÍ Hõ<åfl `«‰õΩ¯= PÜ«Ú^è•ÖË
L<åfl~Ú. YO_®`«~° „Ñ¨Ü≥∂QÆ HΔ̃Ñ¨}∞Å∞ Ü«∂Éè̌· - =O^• =∞^èŒº# LO\Ï~Ú. ÖÏOQ∑ˆ~O*ò
ÉÏO|~°∞ F ~Ô O_»∞ =O^ŒÅÃÑ· zÅ∞‰õΩ LO_ç LO\Ï~Ú. HÍx P"≥∞iHÍ ~°H} Δõ |_≥\˚ ò U\˜Hˆ _®k
ÃÑiyáÈ`å<Õ =zÛOk. PÜ«Ú^èŒ áÈ\© L<å‡^ŒO =∂ki Ñ¨>ãìË O≤ k. PÜ«Ú^èŒ `«Ü∂« s HÍ~˘Êˆ~\ò
HõOÃÑhÅ ÖÏÉèÏÅg∞^Œ ÖÏÉèÏÅ∞ áÈˆQã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. `«HõΔ} HÍO„\Ï‰õΩìÅ Ñ¨Ù}º=∂ Jx Láêkè
J=HÍâßÅ∂ ÃÑiQÍ~Ú. L^ÀºQÆ∞Å r`åÅ∂ ÃÑiQÍ~Ú. U`å"å`å J"≥∞iHõ<£ HÍi‡Hõ=~°æOÖ’
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ÉèÏQÆO Ü«Ú^Œú Ñï„â◊=∞Å g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç rqOKåeû# Ñïã≤÷u ^•Ñ¨ÙiOzOk.
1970 <å\˜H˜ J"≥∞iHÍ q∞e@s |_≥˚\ò 80 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ KÕ~°∞‰õΩOk.
PÜ«Ú^èŒ L`«ÊuÎ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÖ *Ï`«HÍÅ∞ XHõ¯™êiQÍ =∂iáÈÜ«∂~Ú. 40 aeÜ«∞<£
_®Å~°∞¡ PÜ«Ú^èŒ =º=ã¨÷ g∞^Œ Y~°∞ÛKÕ¿ãÎ - D P^•Ü«∞O JO`å 12 #∞O_ç 15 |_®
HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ ã¨fiO`«O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. x*ÏxH˜ ã¨~å¯~°∞ WKÕÛ HÍO„\Ï‰õΩìÖË ÖËHõáÈ`Õ
D HõOÃÑhÅhfl U<å_À =¸`«Ñ_¨ qÕ . Hˆ =ÅO ã¨~å¯s HÍO„\Ï‰õΩÅì HÀã¨"∞Õ Wq Ñ¨Ù@∞ìH˘KåÛÜ«∂
J#fl J#∞=∂#O ~åHõ=∂#^Œ∞ Z=iÔH·<å. ã¨fiÜ«∂<å Pi÷Hõ âß„ãÎ̈"Õ`«Î, *Ï~ÚO\ò ZHõ<åq∞H±
Hõq∞\© K≥·~°‡<£ J~Ú# Ãã<≥@~ü "åÖò _»QÆ¡ãπ qKå~°}Ö’ `Õe# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë -
''x*ÏxH˜ ã¨~å¯~°∞ ˆH\Ï~ÚOz# „Ñü U_»∞ HÍO„\Ï‰õΩìÅÖ’ P~°∞ HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞ áÈ\©
~°ÇÏ≤ `«"∞≥ #ÿ q. JkèHÍiHõ ~°ÇÏ¨ ã¨ºO ¿Ñi@ „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ `«#‰õΩ #zÛ# HõOÃÑhx Ñ≤ez ~°ÇÏ¨ ã¨ºOQÍ
HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞ Hõ@ìÉˇ\ ì̃#@∞¡ `≥Å∞ã¨∞ÎOk——.
''¿Ñ~°∞ QÍOz# =O^Œ JuÃÑ^ŒÌ ~°HõΔ} HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞ KÕÑ¨>Ëì HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅÖ’
2500 =∞Ok =∂r ~°HõΔ} q∞e@s L^ÀºQÆ∞Å∞ H˘Å∞=Ù‰õΩ ‰õΩ^Œ∞~°∞‰õΩ<åfl~°∞. WO^Œ∞ =¸ÖÏ<Õ
U"≥∂ D =O^Œ HõOÃÑhÖË "≥Ú`«ÎO HÍO„\Ï‰õΩìÖÖ’ 67.4 âß`«O "å\Ï ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ<åfl~Ú.——
Jx Ãã<≥\ò Hõq∞\© qKå~°} x"ÕkHõ XHõ\ ˜ K«=∞`«¯iOzOk.
^Õâ◊OÖ’ J<ÕHõ KÀ@¡ ^Œ∞~°ƒù~° ^•i„^ŒºO `åO_»qã¨∞Î#fl D ^Õâ◊O x~°O`«~°O Ü«Ú^Œú
P^è•i`« Pi÷Hõ =º=ã¨÷ g∞^Õ <≥@∞ìH˘™êÎ =ÙOk. Ü«Ú^•úÖË ÖËHõáÈ`Õ KåÖÏ=∞OkH˜ Láêkè
LO_»^Œ∞. KÕuÖ’ _»|∞ƒ P_»^Œ∞. P"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ =∂ki #_»"åÅO>Ë Ü«Ú^ŒúO
LO_»Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞. WO`« KÕã<≤ å ãÖÑ¨^Œ ÑÖÑ≤}Ö© ’ f„="≥∞#ÿ Jã¨=∂#`«Å∞ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~Ú.
1944 - 61 =∞^èŒº HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® D Jã¨=∂#`«ÅÖ’ gã¨"≥∞`«∞Î =∂~°∞ÊÖË^Œ∞. [<åÉèÏÖ’
ÃÑ· S^Œ∞ âß`«O =∞Ok 45 âß`«O P^•Ü«∂xfl ã¨fiO`«O KÕã¨∞‰õΩO@∞O>Ë HÕk S^Œ∞âß`«O
=∞Ok "≥Ú`«ÎO P^•Ü«∞OÖ’ 5 âß`«O`À ãïÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ Ñïã≤÷u. 1953Ö’ K«∂¿ãÎ ˆH=ÅO
1.6 âß`«O =Ü≥∂[# [<åÉèÏ 80 âß`«O ™êìH±=∂Ô~¯\ò ¿+~°¡#∞, 90 âß`«O HÍ~˘Êˆ~\ò
ÉÏO_»¡#∞ ã¨fiO`«O KÕã¨∞‰õΩx L<åfl~°∞. ^Õâ◊O`À Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ LO>Ë
ˆH=ÅO 200 |_® HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ (JO>Ë 1/1000 âß`«O HõOÃÑhÅ∞) *Ïu ãÖÑ¨^ŒÖ’
60 âß`«O g∞^Œ PkèÑ¨`«ºO ãÖáêkOKå~Ú.
82 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

6
J[ÖËx q[Ü«∞O – qÜ«∞`åflO
1945 j`åHÍÅOÖ’ [áê<£ F@q∞ áêÅ~ÚOk. XHõÑÊ¨ \˜ „ÃÑO¶ z =Åã¨ ~å[ºOQÍ
L#fl U WO_À K≥·<å#~Ú`Õ Ü«Ú^ŒúO „áê~°OÉèíO HÍ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩO^À,
F@q∞ K«qK«∂âßHõ |Å=O`å# P WO_À K≥·<å #∞O_ç "≥#∞k~°QÍeû =zÛOk. D
=∞^èºŒ HÍÅOÖ’<Õ WO_À K≥<· å QÆ_¤» g∞^Œ qÑ¨=¡ L^Œº=∞O Jaè=$kú K≥OkOk. =Åã¨ PkèÑ`¨ åºxH˜
K«~=° ∞w`«O áê_ç WO_À K≥<· å ~Ô `· åOQÍxH˜ #=#"À<Õ‡+¨ rq`«O JOkOKåÅ<Õ Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À
Ñ¨xKÕã≤Ok P L^Œº=∞O. D áÈ~å\ÏxH˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ç¨ÏŸz=∞<£ <åÜ«∞Hõ`«fiO
=Ç≤ÏOKå_»∞. qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∞ [áê<£ ¿ã#Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# áÈ~å@O KÕâß~°∞.
WO_À K≥·<å QÆ_»¤ g∞^Œ #∞O_ç [áê<£ x„+¨¯q∞OK«_»O`À 1945 U_®k z=~À¡ Ç¨Ï<ÀÜü∞
#QÆ~° g^èŒ∞ÖÖ’ ÅHõΔÖÏk =∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO q[Ü≥∂`«û=O [~°∞Ñ¨Ù‰õΩ<åfl~°∞. `«=∞ ^ÕâßxH˜
™êfi`«O„`åºxfl „Ñ¨Hõ\ ÕK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ^ä•=∞ãπ ÃÑ·<£ ~åã≤# =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ – áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å
#∞O_ç, „ÃÑO¶ z qÑ¨=¡ O #∞O_ç, J"≥∞iHÍ ™êfi`«O„`«º „Ñ¨H@õ #Å #∞O_ç ã¨∂ÊùiÎ á⁄Ok ™êfi`«O„`«º
„Ñ¨Hõ@#Ö’ WÖÏ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ''[#‡`«ó =∂#=ÙÅO^Œ~°∂ ã¨=∂#∞ÖË. ã¨$+≤ìHõ~°Î #∞O_ç
JqÉèÏ[º"≥∞ÿ# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ á⁄Ok L<åfl~°∞. ÑïÑ¨Ó~°‚ rq`«O, =∂#= ¿ãfiK«Ûù, P#O^ŒO – W"Õ
P JqÉèÏ[º"≥∞ÿ# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞.——
WOQÆO¡ _£ ~åA‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ 1776Ö’ J"≥∞iHõ#∞¡ `«=∞ W|ƒO^Œ∞Å∞ ã¨|ƒO^Œ∞Å∞
ZÖÏ UHõ~°∞=Ù ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~À qÜ«∞`åflO "åã¨∞Å∞QÍ „ÃÑ¶Oz =Åã¨ áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
`«=∞ P~ÀÑ¨}Å#∞ ãÖkèOKå~°∞.
„ÃÑ¶Oz =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ∞ WO_À K≥·<å g∞^Œ J=∂#gÜ«∞ K«\ÏìÅ∞ ~°∞^•Ì~°∞. ã¨∂¯à◊§
Hõ<åfl ÖˇHõ¯‰õΩ q∞H˜¯eQÍ *ˇ·à◊§#∞ xi‡OKå~°∞. qÜ«∞`åflO ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ#∞ x~°ÌÜ«∞QÍ, H˜~å`«HõOQÍ
Ç¨Ï`«º QÍqOKå~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ ~°HõÎÑ¨Ù>Ë~°¡Ö’ =ÚOK≥`åÎ~°∞. „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl QÆ_ç¤áÈK«
HÕ^Œ fã≤áêˆ~âß~°∞. "åà◊√§ =∂ ^è•#º ˆHΔ„`åÅ#∞, QÆ#∞Å#∞, J_»=ÙÅ#∞, =Ú_ç Yx[
ãÖÑ¨^Œ#∞ H˘Å¡Q˘@∞ì‰õΩáÈÜ«∂~°∞.
J[ÖËx q[Ü«∞O – qÜ«∞`åflO 83
U=∂„`«O ã¨=∞~°hú Ü«∞O HÍh, `«Å‰õΩ q∞Oz# Ñ¨#∞flÅ ÉèÏ~åxfl "≥∂Ñ≤ „Ñ¨*ÏhHÍxfl,
=ÚYºOQÍ Ô~·`åOQÍxfl ^Œ∞~°ƒù~° ^•i„^ŒºOÖ’H˜ <≥\Ïì~°∞. XHõ¯ U_®kÖ’<Õ 1944–45 =∞^èŒº
HÍÅOÖ’ ^•^•Ñ¨Ù Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ =∞Ok áœ~°∞Å∞ PHõe Kå=ÙÅ‰õΩ |ÅÜ«∂º~°∞.
Ü«∂=`ü qÜ«∞`åflO „Ñ¨*ÏhHõO L=∞‡_ç ÅHõΔ ºO`À ã¨"≥∞ÿHõº"≥∞ÿ P~°∞ #∂Ô~·<å ã¨ˆ~
™⁄O`«QÆ_»¤x „ÃÑ¶Oz =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ∞ Ñ¨Ù#~å„Hõq∞OK«∞HÀ=_®xH˜ KÕ¿ã U „Ñ¨Ü«∞`åflxfl J~Ú<å
ZO`« Hõ+ì̈"≥∂iÛ J~Ú<å ã¨ˆ~ uÑ≤ÊH˘\ÏìÅ<Õ Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À L<åfl~°∞.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO g∞^Œ J"≥∞iHÍ ~°HõΔ} âßY XHõ J^èŒºÜ«∞#O x~°fiÇ≤ÏOzOk.
'Ju ~°Ç¨Ïã¨ºO—QÍ `˘H˜¯ÃÑ\˜ìOk. J~Ú`Õ „Ñ¨MÏºu QÍOz# 'ÃÑO@QÍ<£ ¿ÑÑ¨~üû— ˆHã¨∞Ö’
_ÕxÜ«∞Öò ZÖòû|~üæ, PO^äÀx ~°∂<ÀÅ Ñ¨Ù}º=∂ Jx D Ñ¨„`åÅ∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú.
JO^Œ∞Ö’ Ç¨ÏŸzq∞<£ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ QÆ∞iOz WÖÏ Jaè=i‚OKå~°∞.
''.... J@∞ [áê<£, W@∞ „ÃÑ¶Oz áêÅ‰õΩÅ#∞ xHõ~°OQÍ ZkiOz áÈ~å_»QÆÅ
^Õâ◊"åºÑÎ̈ ~å[H©Ü«∞ ãÖã¨÷QÍ 'qÜ«∞`ü q∞<£›—#∞ xi‡OK«_»OÖ’ Ç¨ÏŸz=∞<£ `«# HÍ~°º^ŒHõΔ`«#∞
K«∂Ñ≤OKå_»∞. Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ ¿Ñ~°∞ „Ñ¨MÏº`«∞Å∞, Jaè=∂#∞Å∞, J#∞K«~°QÆ}O
L#fl UÔH·Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ç¨ÏŸzq∞<£.
[Ñ¨hÜ«ÚÅ#∞ ‰õÄÅ^Àã≤ „Ñ¨*Ï`«O„`« QÆ}`«O„`« qÜ«∞`åflO ^Õâßxfl ™ê÷Ñ≤OKå_»∞.
ãÖH©~°‚ |ÅQÍÅ‰õΩ PÇ¨fi# U~åÊ@∞¡ KÕâß_»∞. 1945 ÃãÃÑìO|~ü <≥ÅÖ’ H˘xfl "å~åÅ áê@∞
qÜ«∞`åflO `˘e™êiQÍ XˆH XHõ™êi q^Õj PkèÑ¨`«ºO ÖËx áêÅ#`À P^èŒ∞xHõ K«i„`«Ö’
HÍÅ∞"≥∂Ñ≤Ok. Ç¨ÏŸzq∞<£ <åÜ«∞Hõ`åfi# L`«Î~° k‰õΩ¯ #∞O_ç ^ŒHΔ̃} H˘ã¨ =~°‰õÄ SHõºOQÍ
xezOk.
J~Ú`Õ Ñ¨tÛ=∞ ^ÕâßÅ∞ D Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞‰õΩ=KÕÛ Ñ¨xÖ’ Ñ¨_®¤~Ú.
WOQÆ¡O_£ WO_À K≥·<å ^ŒHΔ̃} ÉèÏQÍxfl P„Hõq∞OK«∞H˘x „ÃÑ¶Oz áêÅ‰õΩÅ‰õΩ JÑ¨ÊK≥Ñ≤ÊOk.
K≥·<å (Hõ=¸ºxã¨∞ì qÑ¨¡"åxH˜ =ÚO^Œ∞ L#fl KåOQ∑–ÔH·–¿+H± áêÅ#Ö’ LOk) WO_À K≥·<å
^ŒHΔ̃} ÉèÏQÍxfl P„Hõq∞OK«∞‰õΩOk. D Éèí∂ÉèÏQÍxfl „ÃÑ¶Oz áêÅ‰õΩÅ‰õΩ JÑ¨ÊK≥Ñ¨Ê=∞x K≥·<å#∞
J"≥∞iHÍ XÑ≤ÊOKÕ „Ñ¨Ü«∞`«flOÖ’ Ñ¨_çOk. D ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ Ç¨ÏŸzq∞<£ XHõ J"≥∞iHõ<£ Ñ¨„uHÍ
qÖËYi`À 'K«∂_»É’`Õ "Õ∞O XO@i áê@Ü«∂ºO. WÇ¨Ï =∂ HÍà◊§ g∞^Œ "Õ∞O xÅ|_®e— Jx
"åºMÏºxOKå_»∞.
1945 JHÀì|~ü – 1946 Ñ¶≤„|=i =∞^èŒºHÍÅOÖ’ Ç¨ÏŸzq∞<£ J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_»∞
„@∂=∞<£‰õΩ Zxq∞k L`«Î~åÅ∞ ~åâß_»∞. J\Ï¡O\˜H± XÑ¨ÊO^ŒOÖ’ á⁄O^Œ∞Ñ¨~°z# ^ÕâßÅ
ã¨fiÜ«∞O x~°‚Ü«∂kèHÍ~°O QÆ∞iOz Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ QÆ∞~°∞Î KÕâß_»∞. WO^Œ∞Ö’ XHõ ÖËY „@∂=∞<£`À
áê@∞ SHõº~å[ºã¨q∞uH˜ ‰õÄ_® ÑÖáê_»∞.
84 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
''„Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞ xHõ~°"≥∞ÿ# =∂#=`å"å^Œ ^Œ$HõÊ^äŒO`À D q+¨Ü«∂xfl ÑïjeOK«
=Åã≤OkQÍ q[˝Ñ≤Î KÕã¨∞Î<åfl. 1944 j`åHÍÅO #∞O_ç 1945 =ãÖ`«HÍÅO =~°‰õΩ K«∂¿ãÎ
Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ =∞Ok qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ∞ PHõe Kå=ÙÅ‰õΩ |ÅÜ«∂º~°∞. „ÃÑ¶Oz áêÅ‰õΩÅ∞
|Å=O`«Ñ¨Ù =ã¨∂à◊§‰õΩ ky xÅfiKÕã≤# ^è•#ºO Ñ¨ÙzÛáÈ~ÚOk. 1945 "ÕãÖyÖ’ <åÅ∞yO@
=¸_˘O`«∞Å =º=™êÜ«∞ Éèí∂=ÚÅ∞ =~°^ŒÖ’¡ =ÚxyáÈÜ«∂~Ú. Ñ¶ë`«OQÍ f„="≥∞ÿ# Hõ~°∞=Ù
U~°Ê_çOk. PiO@ S^˘O`«∞Å ÑÖ@ KÕuH˜ JO^ŒÖ^Ë ∞Œ . [#O PHõeH˜ JÅ=∞\ÕzáÈ`«∞<åfl~°∞.
„Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’<Õ Ju â◊H=Î˜ O`«"∞≥ #ÿ g∞ É’\˜ ^ÕâßÅ∞, JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨Ç¨ Ü«∞Hõ ãÖã¨Å÷ ∞ Ñ¨Ó#∞‰õΩx
`«HõΔ}O PÑ¨#fl Ç¨ÏãÎ̈O JOkOK«‰õΩO>Ë "Õ∞O f~°x q<åâ◊<åxfl K«q K«∂_®eû =ã¨∞ÎOk—— Jx
Ç¨ÏŸzq∞<£ D ÖËYÖ’ JÉèíºiúOKå_»∞.
„@∂=∞<£ ã¨ÊOkOK«‰õΩO_® q∞#fl‰õΩO_çáÈÜ«∂_»∞.
1946 JHÀì|~üÖ’ „ÃÑ¶Oz áêÅ‰õΩÅ∞ L`«Î~° qÜ«∞`åflOÖ’x ˆ~=Ù Ñ¨@ì}"≥∞ÿ#
Ç¨Üü∞áêOQ∑ g∞^Œ ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~°∞. qÜ«∞`åflO#∞ Z=~°∂ ÑïáêeOK«∞HÀ"åe
J#fl JOâ◊O g∞^Œ q=∞`ü q∞<£› L^Œº=∂xH˜ „ÃÑ¶Oz áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =∞^èŒº# Zxq∞^Õà◊§ áê@∞
™êy# ã¨∞n~°… Ü«Ú^•úxH˜ J^Õ <åOk ÑëHÕk. 1949Ö’ K≥·<åÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì qÑ¨¡=O
[Ü«∞„Ñ¨^ŒO HÍ=_»O, P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®^Õ H˘iÜ«∂`À Ü«Ú^•úxH˜ `«ÅÑ¨_»@O`À „ÃÑ¶Oz
áêÅ‰õΩÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ ÉèÏs "≥Ú`åÎÖ’¡ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O JOkã¨∂Î =zÛOk. W^ŒO`å Ãã·xHõ
=ºÜ«∂xH˜ L^ÕÌtOz KÕã≤# ™êÜ«∞"Õ∞. 1954 <å\˜H˜ WO_À K≥·<å Éèí∂ÉèÏQÆO g∞^Œ L#fl
„ÃÑ¶Oz Ãã·<åºxH˜ J"≥∞iHÍ 3,00,000 `ÕeHõáê\˜ PÜ«Ú^è•Å∞, q∞+¨<£QÆ#∞¡ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤Ok.
aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ ~˘Hõ¯O Pi÷Hõ ™êÜ«∞OQÍ JOkOzOk. JO>Ë „ÃÑ¶Oz Ü«Ú^Œú Y~°∞ÛÅ#∞
J"≥∞iHÍ 80 âß`«O ÉèíiOzOk. J"≥∞iHÍ‰õΩ WO`« J=ã¨~°O U"≥ÚzÛOk? Pã≤Ü«∂Ö’
Hõ=¸ºx[O "åºÑ≤Îx x~ÀkèOK«_®xH˜ QÍ#∞ J"≥∞iHÍ D "Õ∞~°‰õΩ ™êÜ«∞O JOkOKåeû
=zÛOk Jx ÃÑ·H˜ K≥¿ÑÊ"å~°∞. HÍh D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ |Ç≤Ï~°OQÆ K«~°Û‰õΩ ZHõ¯_® P™ê¯~°O
W=fiÖË^Œ∞. Jã¨Å∞ HÍ~°}O Uq∞@O>Ë J"≥∞iHÍ *ÏfÜ«∞ Éèí„^Œ`å ã¨q∞u ^Õâ◊ q^ÕâßOQÆ
q^è•#O ZÖÏ LO_®Å<Õ JOâ◊O g∞^Œ J^èŒº‰õΔΩÅ "åiH˜ ã¨ÅÇ¨Å∞ Wã¨∞ÎO@∞Ok. J=hfl
~°Ç¨Ïã¨º x"ÕkHõÅ ~°∂ÑÖÖ’ LO\Ï~Ú. 1950Ö’ 'K≥·hãπ K≥Hõ¯~ü— J<Õ ã≤^•úO`«O J"≥∞iHÍ
JkèHÍ~° #_»"åÖ’¡ |Ç¨ïà◊ "åºÑ≤ÎÖ’ LO_Õk. D P@Ö’ K≥Hõ¯ |Å¡ g∞^Œ K≥H˜¯# HõOKåÖ’¡
QÀmÅ∞ LOz XHõ QÀmx ^•\˜`Õ P =~°ã¨# ^˘~°∞¡‰õΩO@∂ z=i HõOKå =~°‰õΩ KÕ~°=K«∞Û.
JÖÏˆQ XHõ ^Õâ◊OÖ’ Hõ#∞Hõ Hõ=¸ºx[O q[Ü«∞O ™êkè¿ãÎ K«∞@∞ìÑ¨Hõ¯Å L#fl ^ÕâßÅ∞ P
"åº"≥∂Ç¨ÏOÖ’ Ñ¨_ç – JÖÏ ^ÕâßÅ‰õΩ ^ÕâßÖË Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ „áêÉèí=OÖ’H˜ =™êÎ~Ú. HÍ|\ì̃
`˘eQÍ Hõ=¸ºxã¨∞ì Ñ¨`åHÍxfl ZQÆ∞~°"ÕÜ«∞É’ÜÕ∞ ^Õâßxfl P~°∞ #∂Ô~·<å Hõ=¸ºxã¨∞ì ^Õâ◊OQÍ
=∂~°‰õΩO_® xÅ=iOKåe J<Õk D ã≤^•úO`« ™ê~åOâ◊O. JO^Œ∞ˆH WO_À K≥·<å Hõ=¸ºxã¨∞ì
^Õâ◊OQÍ J=`«iOK«‰õΩO_® LOK«_®xˆH J"≥∞iHÍ „ÃÑ¶Oz Ãã·<åºxH˜ Jxfl q^è•ÖÏ `À_®Ê@∞
JOkOKåÅx J^èŒº‰õΔΩÅ "åiH˜ ~°Ç¨Ïã¨º x"ÕkHõ JOkOzOk *ÏfÜ«∞ Éèí„^Œ`å =º=Ç¨~åÅ
ã¨q∞u.
1952 E<£Ö’ W^Õ ã¨q∞u ~°∂á⁄OkOz# ~°Ç¨Ïã¨º "≥∞"≥∂Ö’ J"≥∞iHÍ q∞e@s
™ê÷=~åÅ∞ K≥·<å, Ñ¶≤eÑ‘Ê<£, `≥·"å<£, [áê<£, ^ŒHΔ̃} H˘iÜ«∂ f~° „áêO`åÖ’¡ =~°∞ã¨QÍ XHõ
^•x `«~åfi`« WOH˘Hõ\ ˜ ™ê÷#O ãÖáêkOz# "≥·<åxfl L^ŒÇ¨ÏiOzOk.
PˆQflÜ«∞ Pã≤Ü«∂ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ „áê|ÅºOÖ’H˜ "≥o§áÈ`Õ Ñ¨ã≤Ñ¶≤H± =∞Ç¨ ã¨=Ú„^Œ
f~åxH˜ P=Å J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ K≥·<å J_»¤OH˜QÍ =∂~°∞`«∞Ok. nxH˜ q∞Oz
=∞^èŒº„áêK«ºOÖ’ J"≥∞iHÍ ~°HõΔ} „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ =∞øoHõOQÍ ^≥|ƒuxáÈ`å~Ú.
PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂Ö’ „Ñ¨`ÕºHÕz =∞ÅÜ«∂, WO_À K≥·<å ^ÕâßÅ∞ ~°|ƒ~°∞, `«QÆ~°O
=O\˜ ã¨Ç¨Ï[ =#~°∞Å`À Ü«∂=`ü „Ñ¨ÑÖK« J=ã¨~åÅ∞ f~°Û_»O`À ã¨=∞$^ŒúOQÍ
JÅ~å~°∞`«∞<åfl~Ú. ÃÑ„\’eÜ«∞O, W`«~° =ÓºÇ¨`«‡Hõ ã¨~°∞‰õΩÅ L`«ÊuÎ^•~°∞Å∞QÍ L<åfl~Ú.
JÖÏˆQ [áê<£ `«# aÜ«∞ºO J=ã¨~åÅ HÀãÖ PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç
=ÙOk. PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« Ö’ Hõ#∞Hõ Hõ=¸ºx[O q[Ü«∞O ™êkè¿ãÎ '[áê<£ ‰õÄ_® Hõ=¸ºx*ÏxH˜
KÀ\˜=fiHõ `«Ñ¨Êx Ñïã≤÷uH˜ <≥@ì|_ç`Õ— q+¨Ü«∞O =∞iO`« =Ú^Œ∞~°∞áêHÍ#Ñ¨_»∞`«∞Ok. D
^Œ$ëêì º<Õ 1953Ö’ J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ J^èŒºÜ«∞# x"ÕkHõ WÖÏ ¿Ñ~˘¯Ok.
''„áê^ÕtHõOQÍ WO_À K≥<· å ãÖÑ¨^fiŒ O`«"∞≥ #ÿ aÜ«∞ºO, ~°|ƒ~°∞, ÉÁQÆ∞,æ =Ú_ç W#∞=Ú
=O\˜ ã¨ÇÏ¨ [ =#~°∞Å‰õΩ PÅ"åÅOQÍ LOk. Éè∫QÀoHõOQÍ K«∂¿ãÎ PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂« „áêO`«OÖ’
H©ÅHõ"≥∞ÿ# =ÓºÇ¨`«‡Hõ ™ê÷#OÖ’ LOk WO_À K≥·<å.——
J^Õ U_®k Ç¨ÏŸOâßY `«Ü«∂~°∞KÕã≤# x"ÕkHõÖ’ „ÃÑ¶Oz "åà◊√§ WO_À K≥·<å
Ü«Ú^•úxfl HÀÖ’ÊÜÕ∞ÖÏ L<åfl~°∞. JO`«~°æ`«OQÍ `«y# =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ@∞ìHÀ=_»OÖ’
qÑ¶Å¨ =∞Ü«∂º~°∞ Jx ¿Ñ~˘¯O@∂ 'P „áêO`åxfl ^ŒH¯˜ OK«∞HÀ=_®xH˜ U^Œ<åfl ^≥· fiáêH˜HΔ õ XÑ¨ÊO^ŒO
QÆ∞iOz PÖ’z^•Ì=∂ JO>Ë Jk WO_À K≥<· å#∞ HÀi Hõ=¸ºx[O "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ <≥\#ì˜ @∞¡ J=Ù`«∞Ok.
Wk ˆH=ÅO WO_À K≥·<åˆH Ñïq∞`«O HÍ^Œ∞. PˆQflÜ«∂ã≤Ü«∂ JO`«\Ï „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ≤ã¨∞ÎOk—
J#fl ÉèíÜ«∞ ãÖ^ÕÇ¨Å∞ =ºHõÎO KÕã≤Ok. ''XHõ"Õà◊ P Éèí∂ÉèÏQÆO #∞O_ç „ÃÑ¶Oz Ãã·#ºO
x„+¨¯q∞OKåÅx x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩO>Ë =∞#O P ™ê÷<åxfl P„Hõq∞OK«∞HÀ"åÖË"∂≥ Ö’`«∞QÍ PÖ’K«#
KÕÜ∂« e—— J#fl "åHõºO`À P x"ÕkHõ =Úyã≤Ok.
„ÃÑ¶Oz "åà◊§‰õΩ JO`«~°æ`« =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOK«HõáÈ=_»O, qÜ«∞`åflO „Ñ¨*ÏhHõO,
qÑ¨¡"À^Œº=∞O Ç¨ÏŸzq∞<£ "≥#flO\˜ LO_»@O`À 1954Ö’ „ÃÑ¶Oz Ãã·#ºO WO_À K≥·<å#∞ g_ç
86 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
"≥o§Ok. *ˇh"åÖ’ [iy# XHõ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ „ÃÑ¶Oz „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ – qÜ«∞`ü
q∞<£›‰õΩ =∞^èŒº âßOu XÑ¨ÊO^ŒO ‰õΩkiOk. „ÃÑ¶Oz Ãã·#ºO `å`å¯eHõOQÍ ^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflO‰õΩ
LÑ¨ãÖÇ¨ÏiOK«∞‰õΩ<Õ@∞¡, qÜ«∞`ü q∞<£› L`«Î~° qÜ«∞`åflO‰õΩ Ñïq∞`«O JÜÕ∞@∞¡ – Ô~O_Õà◊§
`«~°∞"å`« D Ô~O_»∞ Éèí∂ÉèÏQÍÅ#∞ UH©HõiOz qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ∞ `«=∞ ã¨fiO`« „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
`å"Õ∞ Z#∞fl‰õΩ<Õ@∞¡ LÉèíÜ«∞ Ñ¨HΔÍÅ∂ XHõ JOwHÍ~åxH˜ =KåÛ~Ú.
J~Ú`Õ qÜ«∞`åflO UH©H~õ }° #∞ J_»∞H¤ À=_®xH˜ J"≥∞iHÍ "ÕQOÆ QÍ áê=ÙÅ∞ HõkÑ≤Ok.
^ŒH}Δ˜ qÜ«∞`åflO#∞ J"≥∞iHÍ J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ `≥K∞« ÛHÀ=_®xH˜ K«∞~°∞‰õΩQÍ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ ™êyOzOk.
J"≥∞iHÍÖ’x #∂º*ˇsûÖ’ x=ã≤ã∞¨ #Î fl qÜ«∞`åflO =∂r JkèHÍi Z<£Q∞Æ "À_ô<_£ "·≥ ∞£ #∞ fã¨∞H˘zÛ
Ãã·QÍ<£Ö’ „Ñ¨Éèí∞`åfikè<Õ`«QÍ xÜ«∞q∞OzOk. J`«xfl J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩx qÜ«∞`åflO UH©Hõ~°} –
ZxflHõÅ „Ñ¨„H˜Ü«∞Å#∞ J_»¤O H˘>ËìO^Œ∞‰õΩ „áÈ`«ûÇ≤ÏOzOk. 1954Ö’ J"≥∞iHÍ „uq^èŒ ^ŒàÏÅ
JkèÑ¨`«∞Å‰õΩ L^ÕÌtOz# XHõ '<À\ò—Ö’ XÑ¨ÊO^ŒO „Ñ¨HÍ~°O ¿ãfiK«ÛùQÍ ZxflHõÅ∞ [iy`Õ
W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÖ’¡ (*ˇh"å ã¨^ãŒ ∞¨ û x~°Ü
‚ ∂« #∞™ê~°O WO_À K≥<· å#∞ ÖÏ"Àãπ, HõOÉ’_çÜ∂« ,
qÜ«∞`åflO J<Õ =¸_»∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèílOKå~°∞) Jx"å~°ºOQÍ #+ì̈O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. D
=¸_»∞ „áêO`åÅ∂ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ áêÅ#Ö’H˜ "≥o§áÈ`å~Ú—— J#fl ÃÇÏK«ÛiHõ KÕâß~Ú
WO\˜e*ˇ<û£ =~åæÅ∞. ZxflHõÅ HÀãÖ qÜ«∞`ü–q∞<£› KÕã#≤ q[˝ÑÙ¨ ÅÎ #∞ _≥"· ∞£ ÃÑ_»Kq≥ # ÃÑ\Ïì_∞» .
Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ "å~Ú^• "Õâß_»∞. J"≥∞iHÍ JOkOz# _»|∞ƒ, PÜ«Ú^è•Å`À `«# ÑïáêÅ##∞
|Ö’¿Ñ`«O KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. ÃÑO@QÍ<£ ¿ÑÑ¨~üÅÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl@∞¡ – ''^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflO JHõΔ~åÖÏ
J"≥∞iHÍ ã¨$+≤ì.——
... ... ...
1965Ö’ 2,00,000 =∞Ok J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ ^ŒH˜Δ} qÜ«∞`åflOÖ’
HÍÅ∞"≥∂áê~°∞. 1966Ö’ =∞~À 2,00,000 =∞Ok Ãã·<åºxfl ~°OQÆOÖ’H˜ kOKå~°∞. 1968
<å\˜H˜ D ãÖYº 5,00,000 ^•\Õk. ^ŒH˜Δ} qÜ«∞`åflOÖ’x "≥·=∂xHõ ™ê÷=~åÅ#∞
LÑ¨Ü≥∂yOK«∞H˘x J"≥∞iHõ<£ ÉÏO|~°∞¡ K«i„`«Ö’ Hõh qh Z~°∞QÆx ™ê÷~ÚÖ’ ÉÏO|∞Å
=~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~Ú P z#fl ^Õâ◊O g∞^Œ. 1965 E<£ 5# Ãã·QÍ<£ #∞O_ç ÑÖÑ≤# "å~åÎ
Hõ^äŒ#O P^è•~°OQÍ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ J"≥∞iHõ<£ ÉÏOaOQ∑ =¸ÅOQÍ qÜ«∞`åflOÖ’
KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl =∂#= Ç¨Ï##O QÆ∞iOz `˘e™êiQÍ |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑÖKåxH˜ "å~°Î á⁄H˜¯Ok.
''QÆ`« ™È=∞"å~°O #∞O_ç Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ‰õΩºÜ«∂OQ∑ Z<£ÔQ· #∞O_ç "≥#H˜¯ `«QÆ∞æ`«∞#fl
„Hõ=∞OÖ’ J"≥∞iHõ<£ *ˇ\ò ÉÏO|~°∞¡ ^ŒQ~æÆ À¡x H˘O_» „áêO`«O g∞^Œ ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~Ú.
"åà◊√§ P H˘O_»Ö’¡ `«Å^•K«∞HÀ=_®xH˜ "≥o§ LO\Ï~°<Õ JOK«<å`À D ^•_»∞Ö’¡ HõhãÖ
S^Œ∞=O^ŒÅ =∞Ok qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ∞ =∞~°}O˜ z LO\Ï~°x XHõ JOK«<å. "åà◊§O`å qÜ«∞`ü
HÍOQ∑ Ãã·x‰õΩÖË J<Õk J"≥∞iHõ#¡ "å^Œ#. HÍh <åáêO ÉÏO|∞Å∞, *ˇb¡ QÍº™Èe<£ =¸ÅOQÍ
Xà◊√¡ HÍe "≥·^ŒºO HÀãÖ qq^èŒ Pã¨∞Ñ¨„`«∞ÅÖ’ zH˜`«û á⁄O^Œ∞`«∞#fl "åiÖ’ <åÅ∞yO@
=¸_˘O`«∞Å =∞Ok „QÍg∞} =∞Ç≤Ïà◊ÖË—— – Jx #∂Ü«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û „Ñ¨Hõ\ ÕzOk.
ÃãÃÑìO|~ü 6# Ãã·QÍ<£ #∞O_ç "≥Å∞=_ç# =∞~À "å~åÎ Hõ^äŒ#O q=~åÅ∞ WÖÏ
L<åfl~Ú.
''^ŒH}Δ˜ ÃãQ· Í<£Ö’x c<£ÇÏ¨ Ÿ= „áêq#∞ûÖ’ PQÆã∞¨ ì 15= `Õn# J"≥∞iHõ<£ q=∂<åÅ∞
„Ñ¨=∂^Œ=âß`«∞Î É∫^Œú =∞`«ã¨∞ÎÅ 'Ñ¨QÀ_®—g∞^Œ, XHõ HÍº^äŒeH± K«iÛ g∞^• ÉÏO|∞Å∞
‰õΩiÑ≤OKå~Ú. 'Ñ¨QÀ_®— g∞^Œ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OK«_O» WÑ¨Ê\˜Hk˜ =¸_À™êi. W^Õ „áêO`«OÖ’
L#fl HÍ"À^•Üü∞ =∞`«ã∞¨ ÅÎ QÆ∞_ç g∞^Œ ‰õÄ_® ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ ÉÏOaOQ∑ [iyOk. _≥ÖÏì „áêO`«OÖ’
[iy# <åáêO ÉÏO|∞ ^•_»∞Å =¸ÅOQÍ XHõ =∞Ç≤Ïà◊ Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∂ HÍeáÈÜ«∂~Ú.
Hõ#∞Ô~Ñ¨ÊÅ∞ ‰õÄ_® HÍe Hõà◊√§ =¸¿ã Ñïã≤÷u ‰õÄ_® ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. x„kOK«_®xH˜ P
=∞Ç≤Ïà◊ `«Å JO`å ^Œ∞Ñ¨Ê\˜`À =Úã¨∞ˆQã¨∞HÀ=Åã≤# Ñïã≤÷u. P"≥∞ Ñ≤Å¡e^ŒÌ~°∂ ÉÏO|∞
^•_çÖ’ K«xáÈÜ«∂~°∞. Jk HõàÏ§~å K«∂ã≤# Ñ¶ë`«OQÍ P"≥∞ <À@ =∂@ Ñ¨_çáÈ~ÚOk.——
^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflOÖ’ `«=∞ ^Õâ◊O „Ñ¨^Œi≈ã¨∞Î#fl "åÜ«Ú â∫~°º „Ñ¨`åáêÅ =¸ÅOQÍ
J=∂Ü«∞Hõ qÜ«∞`åflO áœ~°∞Å∞ =∞~°}ÕK«_®xfl Z‰õΩ¯==∞Ok J"≥∞iHõ<£Å∞
Ç¨Ïi¬OK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞.
^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflOÖ’x qâßÅ"≥∞ÿ# Éèí∂ÉèÏQÍÅ#∞ '„Ñ¶‘ ÃÑ¶·~ü *’<£û— ÑïQÆ}ÕzOk
J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO. PÜ«∂ „áêO`åÅÖ’ LO_Õ =Úã¨b =Ú`«HÍ, Ñ≤ÖÏ¡, *ˇÖÏ¡ ã¨Ç¨ Z=i<≥·<å
ã¨ˆ~ â◊„`«∞=ÙQÍ ÑïQÆ}Õz Wëêì~å[ºOQÍ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OK«_»"Õ∞ D '„Ñ¶‘ ÃÑ¶·~ü *’<£û—
L^ÕÌâ◊O. qÜ«∞`üHÍOQ∑ Ãã·<åºxH˜ P„â◊Ü«∞O HõeÊã¨∞Î<åflÜ«∞#fl J#∞=∂#O L#fl „Ñü Ñ¨Öˇ¡
g∞^• Ñ¨_ç J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ HÍeÛ K«OÑ≤Ok. Wà◊§#∞ `«QÆÖËâß~°∞. =∞Ç≤Ïà◊Å∞,
Ñ≤Å¡Å∞, =Úãë"åà◊§#∞ â◊~°}Ïiú ta~åÅ‰õΩ `«~°eOKå~°∞. *Á<å^äŒ<£ Ã+Öò ~åã≤# 'k qÖË*ò
PÑ¶π Éˇ<ã£ ∞¨ H±— J<Õ Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’ WÖÏO\˜ Ããx· Hõ K«~º° #∞ Hõà§◊ ‰õΩ Hõ\#ì˜ @∞¡ q=iOKå_»∞. J"≥∞iHõ<£
Ãã#· ºO XHõ „QÍ=∂xfl K«∞@∞ì=Ú\˜ì ^•_»∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k. ^•i# ÃãH· Ö˜ ò `˘‰õΩ¯`«∂ áÈ`«∞#fl
XHõ`«xfl HÍeÛ K«Oáê~°∞. #k X_»∞¤# q"åÇ¨xH˜ =zÛ# =ÚQÆ∞æifl L#flÑ¨àÏ# HÍeÛ áêˆ~ã≤
=∞$`«∞ºQÆÇ¨Ïfi~°OÖ’H˜ <≥>Ëìâß~°∞. Wà◊√§ ^èŒfiOãÖ KÕâß~°∞. P_»"åà◊¥§, =Úãë"åà◊√§, Ñ≤Å¡Å#∞
JO^Œih HõeÑ≤ XHõ KÀ@ =∞O^ŒÖÏ áÈˆQã≤ "åà◊§ P"åã¨ „áêO`«O #∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ =∞àı§âß~°∞.
'PÑ¨ˆ~+¨<£ á¶ÈxH±û— ¿Ñi@ J*Ï˝`«OQÍ L#fl Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ã¨Éèí∞ºÅ∞ J~Ú
LO_˘K«∞Û J#fl J#∞=∂#O`À ^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflOÖ’ W~°"≥· "ÕÅ =∞Ok áœ~°∞Å#∞ ZÖÏO\˜
88 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
qKå~°} [iÑ≤OK«‰Ωõ O_® ã≤SZ HÍeÛ K«OÑ≤OKÕãO≤ k. J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨É∞íè `«fi q^ÕâßOQÆ q^è•<åxH˜
Éèí[# KÕ¿ã XHõ qâı¡+¨‰õΩ_»∞ 1975 [#=iÖ’ ~åã≤# XHõ "åºãÖÖ’ ''xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ
PÑ¨~ˆ +¨<£ á¶ÈxH±ûÖ’ J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å∞ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú LO_˘K«∞Û. J~Ú`Õ D PÑ¨~ˆ +¨<£
^•fi~å Hõ=¸ºxã¨∞ì x~å‡}O ^èŒfiOãÖ J~ÚOk. H˘O`«=∞Ok Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ Éˇ_»^•
fiáÈ~ÚOk—— Jx "åHõ$KåÛù_»∞.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO =ÚyâßHõ JO`«~å˚fÜ«∞ Ô~_£„HÍãπ ãÖã¨÷ q_»∞^ŒÅ KÕã≤#
iHÍ~°∞¤Å#∞ Ñïje¿ãÎ ^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflOÖ’ J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO <≥ÅH˘eÊ# HÍºOÑπ Mˇ·^Œ∞ÅÖ’
65,000 #∞O_ç 70,000 =∞Ok Mˇn· Å∞ L<åfl~°x, J#∞x`«ºO gà◊√§ z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∂
LO_Õ"å~°x, H˘xfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ J"≥∞iHõ<£ JkèHÍ~°∞Å∞ „¿ÑHõΔ‰õΩÅ∞QÍ [iˆQ z„`«Ç≤ÏOã¨Å
`«O`«∞#∞ K«∂ã¨∂Î LO_Õ"å~°x, H˘xfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ "åà◊¥§ ã¨fiÜ«∞OQÍ áêÖÁæ#fl ^•YÖÏÅ∞
L<åflÜ«∞#fl x*ÏÅ∞ |Ü«∞@Ñ¨_®¤~Ú. Ü«Ú^Œú Mˇ·nÅ∞QÍ zH˜¯# qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ#∞ LOz#
Ô~O_»∞ „Ñ¨^è•# |OnMÏ<åÅÖ’ Ñ¶¨Ó‰õΩº"ÀH±, ‰õΩº~Ú Z<£Ç¨<£ – u+¨ì"Õã≤# J"≥∞iHõ<£
ã¨ÅÇ¨^•~°∞Å Hõà§‹ ^Œ∞>Ë Mˇn· Å#∞ J#∞x`«ºO „‰õÄ~°"∞≥ #ÿ z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å‰õΩ QÆ∞iKÕ¿ã"å~°x ~Ô _£„HÍãπ
ãÖã¨÷ ÑïjÅ‰õΩÅ QÆ=∞#OÖ’H˜ =zÛOk.
Ü«Ú^ŒúO =Úy¿ã<å\˜H˜ qÜ«∞`åflO, ÖÏ"Àãπ, HõOÉ’_çÜ«∂Å g∞^Œ J"≥∞iHÍ Ãã·#ºO
7 ÅHõΔÅ @#∞flÅ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OzO^Œx ÖˇHõ¯ `ÕeOk. Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúOÖ’
S~Àáê, Pã≤Ü«∂ YO_®Ö’¡ ‰õΩiÑ≤Oz# ÉÏO|∞Å Hõ<åfl Ô~\ì̃OÑ¨Ù "≥∂`å^Œ∞ ÉÏO|∞Å#∞ P
z#fl ^Õâ◊O g∞^Œ ‰õΩiÑ≤OKå~°∞. nxH˜ `À_»∞ =$HõΔ *Ï`«∞Å#∞ <åâ◊#O KÕÜ«∞_®xH˜ q=∂<åÅ
#∞Oz q+¨Ñ¨Ù ~°™êÜ«∞<åÅ∞ "≥^Œl=∂‡~°∞. ^•O`À J"≥∞iHÍÖ’x =∞™êûK«∞Ãã\òû ~åRO JO`«
Éèí∂ÉèÏQÆO Ü«∂=`«∞Î q+¨`«∞ÅºOQÍ =∂iOk. nx Ñ¶ë`«OQÍ qÜ«∞`åflO `«Å∞¡Å∞ J=Hõ~åÅ`À
‰õÄ_ç# a_»¤efl „Ñ¨ã¨qOKå~°∞. ÜÕ∞Öò Ü«¸x=i≈\© r= ~°™êÜ«∞# âßG"Õ`«ÎÅ∞ qÜ«∞`åflO
Ü«Ú^ŒúOÖ’ J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO q~°lq∞‡# q+¨ ~°™êÜ«∞<åxfl (2, 4, 5, \˜) ZÅ∞HõÅ g∞^Œ
Ñ¨sHõΔ KÕã≤ JOQÆ"≥·HõÅºO`À Ñ¨Ù\ì̃# "å\˜ ãÖ`«∞ P^è•~°OQÍ P q+¨ „Ñ¨ÉèÏ=O =∂#=ÙÅ g∞^Œ
WO`«Hõ<åfl aè#flOQÍ LO_»^Œx `ÕeÛ K≥áêÊ~°∞.
1968 =∂iÛ 16# J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ Ñ¨\ÏÅO XHõ\ ˜ ‰õΩºÜ«∂OQ∑ Z<£ÔQ·
„áêq#∞ûÖ’x "≥∞Öÿ ÏÜü∞ 4 J<Õ t"å~°∞Ñ¨Ö#¡ˇ ∞ K«∞@∞ì=Ú\Õì k. P Tà’§ L#fl =Úãë"åà◊§#∞,
a_»¤efl K«OHõ<≥`«∞Î‰õΩ#fl =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì "åà◊§O^Œih XHõ QÀuÖ’H˜ kOz =∞s
=~°™êQÍæ Ñ≤@ìefl HÍeÛ K«OÑ≤#@∞¡ K«O¿Ñâß~°∞. ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò qeÜ«∞"£∞ HÍb g∞^Œ P `«~°∞"å`«
[iy# Ãã·xHõ qKå~°}Ö’ *Ë"£∞û ^Œ∞=bû J<Õ Ãã·x‰õΩ_»∞ WzÛ# ™êHΔÍºxfl #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û
„Ñ¨K«∞iOzOk.
''ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò HÍb`À áê@∞ áêÖò _ç q∞Ü«∂_À¡ J<Õ Ãã·x‰õΩ_»∞ Mˇ·nÅO^Œih QÀuÖ’H˜
<≥\ ì̃ HÍeÛ K«Oáê~°∞. JO`«‰õΩ=ÚO^Õ =∞Ç≤Ïà◊Å K«OHõÖ’¡ =Ù#fl H˘O`«=∞Ok K«O\ã_»¤Å‰õΩ
q∞Ü«∂_À¡ u#_®xH˜ KåÔH@ ¡ ∞¡ WKåÛ_»∞. JO^Œ∞Hˆ HÍ"≥∂ã¨∞ J`«#∞ U_»∞ã¨∂Î HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê_»∞.
ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò HÍb HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨=∞x P^ÕâßeKåÛ_»∞. ãïQÍæ ZÖÏ P*Ï˝Ñ≤OKå_À QÆ∞~°∞Î ÖË^Œ∞
HÍh 'HÍÅ∞ÊÅ∞ "≥Ú^ŒÖˇ@ìO_ô— Jx P^ÕâßÅ∞ WKåÛ_»∞. q∞Ü«∂_À¡ <åˆHã≤ uiy 'HÍÅ∂Û,
#∞=Ùfi HÍÅÛ"Õ— J#_çQÍ_»∞. J`«#∞ U_»∞ã¨∂Î<Õ J_çQÍ_»∞. '<å =Å¡ HÍ^Œ∞, <Õ HÍÅÛ#∞— Jx
|^Œ∞eKåÛ <Õ#∞. ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò HÍb q∞Ü«∂_À¡Å∞ `«∞áê‰õΩÅ∞ QÆ∞O`«Ö’H˜ ÉÏ~°∞ KÕã≤ HÍÅ∞ÊÅ∞
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~°∞. Ö’Ñ¨Å∞#fl [<åÅ∞ XHõà◊§ g∞^Œ WOHÀà◊√§ Ñ¨_ç `˘‰õΩ¯‰õΩO@∂ ÃÑ·H˜ ZQÆÉÏH˜
|Ü«∞@Ñ¨_»\ÏxH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. a_»¤ `«Å∞¡Å∞ `«=∞ Ñ¨ã≤áêÑëfl J‰õΩ¯# KÕ~°∞Û‰õΩx
HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflã¨∂Î HõxÑ≤OKå~°∞...—— Jx ^Œ∞=sû `«# „Ñ¨`«ºHõΔ ™êH˜Δ Hõ^äŒ#O
qxÑ≤OKå~°∞.
„Ñ¨=ÚY [~°fleã¨∞ì Ãã·=¸~ü ÃÇÏ~ü¬ '"≥∞ÿÖÏÜü∞ 4— J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’ WÖÏ q=iOKå_»∞.
J"≥∞iHÍÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl "≥∞ÿÖÏÜü∞ qKå~°}‰õΩ ãÖ|OkèOz Ãã·xHõ Ñïâ’^èŒ‰õΩÅ∞
1969 #=O|~üÖ’ P x~°̊# „áêO`åxfl ãÖ^Œi≈OKÕ <å\˜H˜ =¸_»∞ KÀ@¡ ™ê=¸Ç≤ÏHõ Y##
ã¨‡âß# "å\˜HõÅ∞, QÀuÖ’H˜ `Àã≤ HÍeÛ K«OÑ≤# "åi J=âıëêÅ∞ HõxÑ≤OKå~Ú. ^•^•Ñ¨Ù
450 #∞O_ç 500 =∞Okx =∞s =ÚYºOQÍ =∞Ç≤Ïà◊efl, z#flÑ≤Å¡efl HÍeÛ K«OÑ≤ Ñ¨Ó_çÛ
ÃÑ\ì̃#@∞¡ "åà◊√§ XHõ JOK«<å‰õΩ =KåÛ~°∞.
[iy# Ñ¶¨∂`«∞HÍxfl HõÑ≤Ê ÃÑ@ì_®xH˜ Ãã·#ºO â◊`«^ä• „Ñ¨Ü«∞uflOzOk. HÍx ~å"£
Ô~_≥·"£ Jq~ü J<Õ J`«x ¿Ñi@ XHõ L`«Î~°O K≥ÖÏ=∞}©Ö’H˜ =zÛOk. D #~°"Õ∞^èŒO QÆ∞iOz
J`«xH˜ `≥Å∞ã¨∞. J=∂Ü«∞Hõ „Ñ¨[Å#∞ Ç¨Ï`«º KÕã∞¨ #Î fl ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ Ããx· Hõ á¶⁄\’„QÍÑ¶~¨ ü XHõ`#« ∞
á¶⁄\’Å∞ ‰õÄ_® fâß_»∞. J`«x ¿Ñ~°∞ ~˘<åÖò¤ ÃÇÏ~ÚÉˇ~Ô .¡ JÑ¨Ê\’¡ ¿ã=¸~ü ÃÇÏ~ü¬ ^ŒH} Δ˜ Ïã≤Ü∂«
ˆHO„^ŒOQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl '_ç™êÊKü #∂ºãπ ã¨sfiãπ— J<Õ ãÖã¨÷Ö’ L^ÀºQÆO KÕã¨∞Î<åfl_»∞. D ãÖãú̈
„Ñ¨^è•#OQÍ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ "å~°ÎÅ g∞^Œ<Õ ^Œ$+≤ì ˆHO„nHõiOz Ñ¨x KÕã¨∞ÎOk. D #~°"Õ∞^è•xH˜
ãÖ|OkèOz# `˘e "å~°ÎÅ∞ 1968 "Õ∞ <≥ÅÖ’ Ô~O_»∞ „ÃÑ¶Oz "å~åÎ Ñ¨„uHõÅÖ’ =KåÛ~Ú.
JO^Œ∞Ö’ XHõ ^•x¿Ñ~°∞ 'ã¨^£ qÜ«∞`åfl"£∞ Z<£Å∞>ì̌—. áêiãπ ˆHO„^ŒOQÍ âßOu HÀãÖ Hõ$+≤
KÕã¨∞Î#fl L`«Î~° qÜ«∞`åflO „Ñüxkè =~°æO XHõ\ ˜ D "å~°Î#∞ „Ñ¨^è•#OQÍ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛOk.
"≥∞Öÿ ÏÜü∞ #~°"∞Õ ^èOŒ QÆ∞iOz J<ÕH=õ ∞Ok Ããx· Hõ JkèHÍ~°∞Å∞ qKå~°} Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞.
HÍh ÖˇÑ<ì≤¶ O≥ \ò HÍb =∂„`«"∞Õ ^À+≤QÍ `ÕÖÏ_»∞. "≥Ú^Œ@ J`«xH˜ Ü«∂=r˚q`« Mˇ^· ∞Œ qkèOKå~°∞.
P `«~åfi`« Ô~O_»∞ ^Œá¶êÅ∞QÍ D tHõΔ `«yæOK«|_çOk. =¸_Õà◊√§ *ˇ·Å∞Ö’ QÆ_çáêHõ J`«xfl
90 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

*ˇ·Ö’¡ LOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞ QÆ$Ç¨Ï x~°ƒO^èŒOÖ’ LOK«=∞x „ÃÑã≤_≥O\ò xHõû<£ P~°¤~°∞ "Õâß_»∞.
P `«~∞° "å`« J`«xH˜ ÃÑ~ÀÖò ÅaèOzOk. "ÕÖÏk=∞Ok J"≥∞iHõ#∞¡ J`«xH˜ =∞^Œ`Ì ∞« QÍ xeKå~°∞.
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ‰õΩ JÖÏ [iy f~åeûO^Õ J#fl ^Õâ◊ÉèíH˜ÎÜ«Ú`« Jaè„áêÜ«∞O "åik.
WOH˘O`«=∞O^Õ"≥∂ 'WÖÏO\˜ ^•~°∞}ÏÅ∞ WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ Zxfl [~°QÆÖË^Œ∂ – ˆH=ÅO D
=∞x+≤x =∂„`«"Õ∞ XO@i KÕã≤ tH˜ΔOK«_»O Uq∞\©— J<Õ ™ê#∞Éèí∂u HÀ}OÖ’ J`«xH˜
=∞^ŒÌ`«∞QÍ xeKå~°∞. "≥∞ÿÖÏÜü∞ TK«HÀ`«#∞ HõÑ≤ÊÃÑ@ì_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå_»∞ J<Õ P~ÀÑ¨}Å
g∞^Œ qKå~°}#∞ Z^Œ∞~˘¯#fl HõÅflÖò X~å<£ ÃÇÏO_»~°û<£ J~Ú`Õ 1971Ö’ '„Ñü J"≥∞iHõ<£
Ãã·xHõ „aˆQ_£‰õÄ "≥∞ÿÖÏÜü∞ ÖÏO\˜ K«i„`« LOk qÜ«∞`åflOÖ’. HÍh Jk |Ü«∞@Ñ¨_»ÖË^Œ∞.
Wk |Ü«∞@Ñ¨_çOk. JO`Õ `Õ_®— Jx qÖËY~°∞Å =ÚO^Œ∞ xsƒùuQÍ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
x*ÏxH˜ "≥∞ÿÖÏÜü∞ L^ŒO`«O |Ü«∞@Ñ¨_ç# q=~åÅ s`åº „áê=ÚYº`«#∞
ãÖ`«iOK«∞‰õΩOk. x~°ƒO^èŒOQÍ Ãã·#ºOÖ’ KÕi# Ü«Ú=‰õΩ_»∞ XHõ`«#∞ `«# WO\˜H˜ ~åã≤#
L`«Î~°O XHõ^•xfl ÃÇÏ~ü¬ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ_»∞.
„Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ# J=∞‡‰õΩ, <å#fl‰õΩ
D ~ÀA "Õ∞O KÕã≤# Ñ¨xH˜ <å‰õΩ KåÖÏ QÆ~°fiOQÍ LOk. <å ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∂, <å
^Õâ◊O ‰õÄ_® QÆ~°fiÑ¨_Õ Ñ¨xKÕâßO. HõO@|_»¤ „Ñü áêHõ#∂ `«QÆÅÉˇ\ÏìO W"åà◊.
„QÍg∞} t"å~°Ö¡ ’ LO_Õ z#fl z#fl Ñ¨ÖÅ¡ˇ ∞ Wq. WHõ¯_» x=ã≤OKÕ „Ñ¨[Å∞ Hõ_∞» ¿Ñ^ŒÅ∞.
=∂ Ãã·xHõ Ñ¨\ÏÅO Ti g∞^Œ Ñ¨_ç áêHõÅhfl Jyæ|∞yæ KÕâßO. P Wà◊§Ö’ L#fl"åà◊§ ^ŒQÆæ~°
Jã¨∞Îaã¨∞ÎQÍ LO_Õ^ŒO`å ^ÀKÕâßO. WOHÍãÎ̈ q=~°OQÍ K≥Ñ¨Ê_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞ufl™êÎ.
`å\Ï‰õΩÅ`À <Õã#≤ Ñ¨ÓiQÆ∞_çÃãÅ∞ Jhfl. „Ñü WO\’¡ |OHõ=∞#∞fl`À "≥∞uÎ# |OHõ~∞° ¡
L<åfl~Ú. U^Œ<åfl LÑ¨„^Œ=O "å\˜e¡`Õ g\˜Ö’¡ ‰õΩ@∞O|O "≥Ú`«ÎO `«Å^•K«∞‰õΩO@∞Ok.
XHõ~°HõOQÍ q=∂#^•_»∞Å #∞O_ç `«Å^•K«∞‰õΩ<Õ ™ê÷=~åÅ =O\˜q Wq.
HÍx =∂ ^Œà◊ Hõ=∂O_»~ü =∂„`«O WÖÏO\˜ |OHõ~°∞¡ `«qfiOk =∂g∞^Œ ^•_ç
K≥Ü«∞º_®xH˜ Jx ÉèÏqOKå_»∞. Jk <Õ~°"Õ∞ Hõ^•. JO^Œ∞ˆH |OHõ~°∞ L#fl „Ñü QÆ∞_çÃã#∂
HÍeÛ |∂_ç^Œ KÕÃãÜ«∞º=∞x J~°¤~°∞ "Õâß_»∞.
"≥Ú`«ÎO Ñ¨k ÃÇÏeHÍÑì̈~°¡Ö’ D QÆ∞_çÃãÅ =∞^èŒº ÖÏºO_»Ü«∂ºO. XHÀ¯^•<À¡Oz
P~°∞QÆ∞ˆ~ã≤ K˘Ñ¨ÙÊ# <ÕÅ g∞^Œ‰õΩ ^Œ∂HÍO. ^Œ∂‰õΩ`«∂<Õ Z^Œ∞~°∞QÍ Hõ#|_»¤ áêHõÅ g∞^Œ‰õΩ
QÆ∞à◊§ =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKåO Z=iH˜ "åà◊§O.
P `«~∞° "å`« „Ñü áêHõ‰Äõ xÃÑÊ\ÏìO. [<åÅ∞ U_»∞Û‰õΩO@∂, "≥Ú`«∞‰Î Ωõ O@∂ L<åfl~°∞.
"Õ∞O =∞QÍà◊√§ JO^Œih "Õ~°∞ KÕã¨∞ÎO>Ë P_®à◊√§ '<å a_»¤#∞ "Õ~°∞ K≥Ü«∞ºHõÜ«∂º—, '=∂
PÜ«∞#∞fl "˘keÃÑ@ìO_»Ü«∂º—, '=∂ <åÜ«∞xfl =ke ÃÑ@ìO_»Ü«∂º—, '=∂ `å`« =Úã¨Ö’_»∞
=kÖˇ Ü « ∞ ºO_» Ü « ∂ º— Jx U_» ∞ ã¨ ∂ Î „áê^è Õ Ü « ∞ Ñ¨ _ ®¤ ~ ° ∞ . "≥ H ˜ ¯ à◊ √ § ÃÑ_» ∞ `« ∂ H˘O^Œ ~ ° ∞
™⁄=∞‡ã≤e¡áÈÜ«∂~°∞.
'"åà◊§ Wà◊§#∞ `«QÆÅÉˇ\ ì̃, aÜ«∞ºO <ÕÅ áêÅ∞ KÕã≤, Q˘_»∞¤ QÀ^• LO>Ë HÍeÛ
áêˆ~™êÎ LO>Ë ÉèíÜ«∞qÇ¨ÏfiÅ∞Ô~· K«∂ã¨∞ÎO_çáÈÜ«∂~°∞.—
... ... ...
XHõ ™ê^è•~°} J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ HõOÃÑh "≥∞ÿÖÏÜü∞Ö’ ™êyOz# D #~°"Õ∞^èŒO
J`«∞º#fl`« Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞, gi <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Hõeã≤ qÜ«∞`åflO „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ ™êyOz#
J<ÕHÍ<ÕHõ ^Œ∞~å‡~åæÅ`À áÈe¿ãÎ z#fl q+¨Ü«∞O JxÑ≤OK«_»OÖ’ Pâ◊Û~°ºO ÖË^Œ∞. 1966
`˘e<åà◊§Ö’ ~°HõΔ} âßY ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º^Œi≈ *Ï<£ "≥∞H±<å@<£ qÜ«∞`åflO Ñ¨~°º@#‰õΩ =zÛ
L`«Î~° qÜ«∞`åflO Éèí∂ÉèÏQÆOÖ’x Ñ¨Öˇ¡Å‰õΩ Ñ¨Öˇ¡ÖËfl ÉÏOaOQ∑`À ^èŒfiOãÖ KÕã≤ áêˆ~ã¨∞Î<åfl
PtOz# Ñ¶ë`åÅ∞ ~å=_»O ÖË^Œ∞ HÍ|\ì̃ XHõ H˘`«Î =ÓºÇ¨xfl „ÑüáêkOKå_»∞.
''WÖÏ Tà◊§ g∞^Œ q=∂#Ö’¡Oz ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤Oz ^èfiŒ OãÖ KÕÜ∞« _»O =¸ÅOQÍ
PtOz# Ñ¶e¨ `åÅ∞ ~åHõáÈQÍ WO\Ï |Ü«∞\Ï x~°ã#¨ Å∂, QÆQÀæÅ∞ ÃÑiyáÈ`å L<åfl~Ú.
JO^Œ∞ˆH P#Hõ@ìÅ∞, =O`≥#Å∞ ¿ÑÖˇÛÜ«∞ºO_ç. ãïQÍæ ÖˇHõ¯ K«∂ã≤ D Ñ¨x KÕâß=∂ =∞#O
PtOz# Ñ¶ë`«O =ã¨∞ÎOk. Pz`«∂z =∞s ^≥|ƒ "ÕÃãÜ«∂ºe. D q^èŒfiOãÖ =¸ÅOQÍ
„Ñ¨`«ºHõΔOQÍ [<åÅ∞ Kå=~°∞. =∞#∞+¨μÅ∞ =ÚxyáÈ‰õΩO_® ‰õÄ_® K«∂_»O_ç. HÍ#~Ú`Õ ÑÖ@
á⁄ÖÏÅhfl =~°^Œ`À áÈ>ˇuÎáÈ"åe. ÑÖ@Å∞ ÑÖ_Õ J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_® K«∂_®e. Jk KåÅ∞
"åà◊√§ PHõe`À =∂_ç Kå=_®xH˜. u#_®xH˜ uO_ç ^˘~°Hõ¯áÈ`Õ UO KÕ™êÎ~°∞? Jk =∞#O
JOk™êÎO. Jn K«~°ÛÅHõx HÍà◊§ÉË~åxH˜ =¿ãÎ—— – Wn <å_»∞ J"≥∞iHõ<£ ~°HõΔ} âßY Ñ¨xfl#
„‰õÄ~°"≥∞ÿ# Z`«∞ÎQÆ_».
[<å"å™êÅ g∞^Œ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OK«_»O ^•fi~å qÜ«∞`åflO „Ñ¨*ÏhHõOÖ’
'„ÑüÑ¶¨∞\ÕKåÅ<Õ PÖ’K«#Å#∞— xsfi~°ºO KÕÜ«∂Å<Õk J"≥∞iHõ<£ =ÓºÇ¨ÏO. Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«
Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ *Ï#û<£ 'q∞e@s \ÏÔ~æ@¡— g∞^Œ =∂„`«"Õ∞ ÉÏOaOQ∑‰õΩ
Ñïq∞`«O J=fiO_ç Jx |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ ÃÇÏK«ÛiOz<å J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO =∂„`«O
[~°‡h, [áê<£ ^ÕâßÅÖ’ [<å"å™êÅ g∞^Œ ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OzOk D =ÓºÇ¨ÏO`À<Õ.
ÃÑO\QÍ<£ Ñ¨„`åÅ#∞ Ñïje¿ãÎ 1966= ãÖ=`«û~°OÖ’ XHõ ^ŒâÖ◊ ’ ã≤SZ 'ÅHΔÍºÅ#∞ =∂„`«"∞Õ
KèkÕ OKåÅ<Õ „Ñ¨É∞íè `«fi PÖ’K«#‰õΩ aè#flOQÍ =∞iO`« L^è$Œ `«OQÍ, q™êÎ~O° QÍ ÉÏOaOQ∑ [~°áêÅx
Ãã·<åºxH˜ ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤Ok.—
W^Õ ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ qÜ«∞`åflO ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì# L#fl ^Õâ◊O ÖÏ"ÀãπÖ’ ã≤SZ `«~°Ñ¶¨Ù#
„Ñü+≤ìOz# XHõ q∞`«"å^Œ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K≥Åˆ~yOk. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’<Õ
J`«ºO`« ã¨∞O^Œ~°"≥∞ÿ# Ñ‘~î°Éèí∂=ÚÅ∞ L#fl D ^Õâ◊O ÉÏO|∞ ^•_»∞Ö’¡ =Ú^Œ#+¨ìO
92 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
J~ÚáÈ~ÚOk. D x*Ïefl „Ñ¨É∞íè `«fi"≥∂, Ñ¨„uHõÖ’ K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ . P ^ÕâO◊ Ö’ x=ã≤ã∞¨ #Î fl J"≥∞iHõ<£
– „ÃÑ¶_£ „ÉÏ<£ ZÑ¶π=∂<£ – '"å~ÚÃããπ „Ñ¶¨"£∞ k ÃÑ¡~Ú<£ *Ï~üû— J#fl Ñ¨ÙãÎ̈HõO ^•fi~å |Ü«∞\˜
„Ñ¨ÑÖKåxH˜ `≥eÜ«∞K≥áêÊ_»∞.
''1964 "Õ∞ #∞O_ç 1969 ÃãÃÑìO|~ü =~°‰õΩ [iy# ÉÏO|∞ ^•_»∞Å QÆ∞iOz
25000 Hõ^äŒ<åÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú. ^•^•Ñ¨Ù 75000 @#∞flÅ ÉÏO|∞Å∞ ÖÏ"Àãπ g∞^Œ
‰õΩiÑ≤OKå~Ú. "ÕÖÏk=∞Ok =∞~°}ÕKå~°∞. JO`Õ ãÖMºÖ’ QÍÜ«∂Å áêÅÜ«∂º~°∞ „Ñ¨[Å∞.
"ÕÅ‰õΩ "ÕÅ =∞Ok <ÕÅ=∂oQÆÖ’¡ „|`«∞‰õΩb_®Û~°∞. Ñ‘~î°Éèí∂=ÚÖ’¡x D ã¨=∂[O =∞@ìãÖQÍ
<ÕÅ‰õΩ K«^Œ∞#∞ K≥Ü«∞º|_çOk—— Jx [iy# q^èŒfiO™êxfl Hõà◊§‰õΩ Hõ\ ì̃#@∞¡ q=iOKå~°∞.
... ... ...
1973 ÃãÃÑìO|~üÖ’ ÖÏ"ÀãπÖ’ Ñ¨xKÕã≤# =∂r „Ñ¨Éèí∞`åfikèHÍi *ˇ~À"£∞ _»∂
e\˜Öò '#∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û— Ñ¨„uHõÖ’ WÖÏ ~åâß~°∞.
''<Õ#∞ qÜ«∞`åflO, ÖÏ"ÀãπÅÖ’ L#fl J"≥∞iHõ<£ ~åÜ«∞ÉÏ~° HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ ã¨=∂Kå~°
qÉèÏQÆO Ñ¨#∞Å∞ K«∂¿ã „Hõ=∞OÖ’ 'J|^•ÌÅ∞ P_»\ÏxH˜ =∞#O ZO^Œ∞‰õΩ "≥~"° åe— JxÑ≤OKÕk.
HÍOÉ’_çÜ«∂ g∞^Œ J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO [iÑ≤# ÉÏO|∞ ^•_»∞Å QÆ∞iOz ÃÑO@QÍ<£ Wã¨∞Î#fl
ã¨=∂Kå~°O ‰õÄ_® JÑ¨Ê\’¡ <åÖÏ<Õ J#∞‰õΩx =∞s J|^•úÅ∞ „Ñ¨Kå~°OÖ’ ÃÑ\ì̃Ok.
<Õ#∞ ÖÏ"Àãπ `˘e™êiQÍ KÕ~°∞HÀQÍ<Õ z#fl ^Õâ◊O g∞^Œ x~åÌHΔ̃}ºOQÍ JO`« ÃÑ^ŒÌ
Z`«∞Î# ÉÏOaOQ∑ [~°áêeû# J=ã¨~°O Uq∞@x Ñ¨„uHõÅ "åà◊√§ J_çy`Õ <Õ#∞ U=∞x
ã¨=∂^è•#O K≥áêÊÖ’ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ <å‰õΩ `«sÊù^Œ∞ WKåÛ~°∞.
''ÖÏ"ÀãπÖ’x ~å[iHõ „Ñ¨Éèí∞`«fiO JÉèíº~°ú# g∞^Œ J"≥∞iHÍ x~åÜ«Ú^èŒ QÆ∂_è»Kåi
q=∂# ¿ã=Å∞ JOkã¨∞ÎOk. D q=∂<åÅ‰õΩ ~°HõΔ}QÍ ™êÜ«Ú^èŒ ÉÏO|~ü q=∂<åÅ∞
LO\Ï~Ú. =∂ g∞^Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iy`Õ Z^Œ∞~°∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [i¿Ñ Ç¨Ï‰õΩ¯ D ~°HõΔ} q=∂<åÅ‰õΩ
LO@∞Ok. [iy# Ñ¶∞¨ @# JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆ"∞Õ —— J#fl ~Ô _ô"∞Õ _£ ã¨=∂^è•#O K≥¿ÑÊ"å}˜‚ ZÑ¨C_»∂.
''J|^•ÌÅ∞ K≥Ñ¨Ê_»OÖ’ L^ÕÌâ◊ºO Jã¨Å∞ x*ÏÅ∞ ^•K«_®xˆH. J~Ú`Õ P x*ÏÅ∞
`≥eÜ«∞‰õÄ_»x [#O =∂ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHõO HÍ=_»"Õ∞ WHõ¯_ç "≥·z„u.——
1968 <å\˜H˜ Ü«Ú^Œú „‰õÄ~°`«fiO J<ÕHõ=∞Ok J"≥∞iHõ<£Å WOy`åxfl `«\ ì̃ÖËÑ≤Ok.
KåÖÏ=∞Ok J"≥∞iHÍ D Ü«Ú^•úxfl ÔQÅ=ÖËHõáÈ=_»"Õ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞ã¨ºQÍ ÉèÏqOKå~°∞ ‰õÄ_®.
40,000 =∞Ok Ããx· ‰õΩÅ∞ D Ü«Ú^ŒOú Ö’ =∞~°}O˜ Kå~°∞. ~Ô O_»∞#fl~° ÅHõÅΔ =∞Ok QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~∞° .
J~Ú<å Ü«Ú^ŒúO =ÚyOÑ¨Ù Hõ#∞K«∂Ñ¨Ù "Õ∞~°Ö’ Hõ#|_»@O ÖË^Œ∞.
eO_»<£ *Ï#û<£ XHõ J<åQÆiHõ Ü«Ú^•úxfl ZQÆã#¨ ^Àã≤ QÔ Å=ÖËHõ F@q∞ áêÅÜ«∂º_»∞.
„Ñ¨[Ö’¡ J^èŒº‰õΔΩ_ç Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç J_»∞QÆ∞*ÏiáÈ~ÚOk. J`«#∞ ZHõ¯_» |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éèí ÃÑ\ì̃<å
JHõ¯_»ÖÏ¡ Ü«Ú^•úxH˜, J^èŒº‰õΔΩxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ÉèÏs „Ñ¨^Œ~°≈# ™êfiQÆ`«O ÑëˆHk. 'J^èŒºHΔÍ D
~ÀA ZO`« = ∞Ok Ñ≤ Å ¡ e fl |e WKåÛ=Ù— J#fl x<å^•Å`À Ü« ∂ =`ü J"≥ ∞ iHÍ
=∂~°∞"≥∂yáÈ~ÚOk. 1968 =ãÖ`«HÍÅO =KÕÛãïH˜ `å#∞ =∞~À™êi J^èŒºHõΔ Ñ¨^ŒqH˜
áÈ\©Ñ¨_»É’=_»O ÖË^Œx *Ï#û<£ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ qÜ«∞`åflO`À âßOu K«~°ÛÅ∞
áêiãπÖ’ "≥Ú^ŒÅ=Ù`åÜ«∞x ‰õÄ_® „Ñ¨Hõ\ ÕKåeû =zÛOk.
1968 j`åHÍÅOÖ’ J"≥∞iHÍ#∞ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_Õ™êÎ##fl
"åQÍÌ#O`À iK«~¤ü xHõû<£ J^èºŒ HõΔ Ñ¨^qŒ H˜ ZxflHõÜ∂« º_»∞. |ÅQÍÅ LÑ¨ãO¨ Ç¨Ï~°} "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞°
‰õÄ_®. 1972 Ñ¶≤„|=i <å\˜H˜ ˆH=ÅO ÅHõΔ#fl~° =∞Ok Ãã·#ºO =∂„`«"Õ∞ q∞ye =ÙOk.
J~Ú<å ÉÏOaOQ∑ ã¨Ç¨ Jxfl Ü«Ú^Œú ^•~°∞}ÏÅ∂ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ =Ù<åfl~Ú. xHõû<£ `≥eq
ZÖÏ K«∂Ñ≤OKå_»O>Ë – qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO J"≥∞iHÍ áêÑÖ J#fl JÑ¨„Ñ¨^èŒ#∞ áÈQ˘@ì_®xH˜
Ãã·QÍ<£Ö’ L#fl H©Å∞ÉÁ=∞‡ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ PÜ«Ú^è•Å∂, _»|∞ƒ, "≥·=∂xHõ `À_®Ê@∞ JOkOz
qÜ«∞`åflO Ãã#· ºO`À Ü«Ú^ŒOú #_çÑã≤ ∂¨ Î Jk "åà◊¥§ "åà◊¥§ H˘@∞ì‰Ωõ K«ã∞¨ <Î åfl~°<Õ Jaè„áêÜ«∞O
HõeÊOKÕ kâ◊QÍ áê=ÙÅ∞ Hõkáê_»∞. JO>Ë xHõû<£‰õΩ ‰õÄ_® Ü«Ú^•úxfl =ÚyOKåÅ<Õ PÖ’K«#
ÖË^Œ∞, HÍHõáÈ`Õ D Ü«Ú^ŒúOÖ’ „Ñ¨[Å∞ UÇ¨ÏºyOK«∞‰õΩO@∞#fl J"≥∞iHÍ „Ñ¨`«ºHõΔ *’HÍºxfl
=∞ã≤|∂ã≤ =∂ˆ~_»∞HÍÜ«∞ KÕã≤ „Ñ¨[Å =∞#ã¨∞Ö’¡ =ºuˆ~Hõ`#« ∞ `˘ÅyOKÕ qÑ¶Å¨ Ü«∞`«flO KÕâß_»∞.
1970 =ãÖ`« HÍÅOÖ’ xHõû<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’<Õ ^Õâ◊ JO`«~`æ° « =º=Ç¨~åÅ HÍ~°º^Œi≈
ÃÇÏ„h H˜ã≤O[~ü P^ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ Ãã·#ºO HÍOÉ’_çÜ«∂#∞ P„Hõq∞OzOk. ÉÏOaOQ∑ ^•fi~å
ã¨∞n~°… q^èŒfiO™êxH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨[Å‰õΩ `≥eÜ«∞hÜ«∞‰õΩO_® Ju QÀÑ¨ºOQÍ
LOzOk. D =º=Ç¨~°O |@ì|Ü«∞Öˇ· ^Õâ◊OÖ’ f„= x~°ã¨#Å∞ K≥Åˆ~QÍ~Ú. J"≥∞iHÍ K«@ì
ã¨Éèí D q∞e@s "≥·Ñ¶¨ÅºO ^Œ$ëêì º xHõû<£ Z\ì̃ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡#∂ J"≥∞iHõ<£ Ãã·<åºxfl Ü«Ú^ŒúO
H˘#™êyOÑ¨Ù‰õΩ qxÜ≥∂yOK«~å^Œx, Ãã<≥\ò P"≥∂^ŒO ÖË‰õΩO_® J^èŒº‰õΔΩ_»∞ ZÖÏO\˜ q∞e@s
K«~°º fã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œx f~å‡xOzOk. P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®kÖ’ J"≥∞iHÍ `«# =O`«∞ Ãã·xHõ
ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkOK«ÖË^Œ∞. HÍh ^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflO áêÅ‰õΩÅ∞ ÖÏ"Àãπ#∞ P„Hõq∞OK«∞HÀ=_®xH˜
K≥Ü«∂ºeû# ™êÜ«∞O JO`å KÕã≤Ok. D ^Œ∞~å„Hõ=∞} „Ñ¨Ü«∞`«fl=¸ qÑ¶¨Å"≥∞ÿOk. XHõ¯
1971 U_®kÖ’<Õ J"≥∞iHÍ – ÖÏ"Àãπ, HÍOÉ’_çÜ«∂, qÜ«∞`åflO ^Õâ◊ Éèí∂ÉèÏQÍÅ g∞^Œ
Zxq∞k ÅHõΔÅ @#∞flÅ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OzOk.
... ... ...
WOHÀ qz„`«O Uq∞@O>Ë qÜ«∞`åflOÖ’ J"≥∞iHÍ „Ñ¨`«ºHõΔ Ãã·xHõ *’HÍºxfl 1965
PQÆã¨∞ìÖ’ [iÑ≤# „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~°}Ö’ 61 âß`«O =∞Ok ã¨=∞iúOKå~°∞. 1971 "Õ∞
94 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
<≥ÅÖ’ [iÑ≤# =∞~À ã¨~ˆ fiÖ’ J^Õ 61 âß`«O =∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO J"≥∞iHÍ *’HÍºxfl `«ÑC¨ Ñ¨\Ïì~∞° .
„|∂ãπ PO„_»∂ãπ J<Õ Ç¨~°fi~ü¤ q^•ºi÷ D „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl qâı+¡ O≤ z Ü«Ú^•úxfl =ºuˆ~HÕz#
"åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ Ü«∂Éèˇ· Uà◊§ ÃÑ·|_ç#"åà◊√§, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, #Å¡*Ïu "å~°x `ÕÖÏÛ_»∞.
JÖÏˆQ 1964Ö’ [iÑ≤# F ã¨ˆ~fi ÖˇHõ¯ f¿ãÎ Ü«Ú^•úxfl J"≥∞iHõ<£ Ñ¨„uHõÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞ã¨ºQÍ
„áêK«∞~°ºOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~åx <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ – 53 âß`«O q^•ºkè‰Ωõ Å∞ =ÚYºOQÍ HÍÖËr q^•º~°∞Åú ∞
qÜ«∞`åflO‰õΩ Ãã·xHõ |ÅQÍÅ#∞ ÑÖÑ¨_»O ã¨=∞~°úhÜ«∞"Õ∞ J<åfl~°∞. =∂^èŒºq∞Hõ q^•º~°∞÷ÅÖ’
33 âß`«O =∞Ok =∂„`«"Õ∞ XHõ "Õ∞~°‰õΩ ã¨∞=ÚY`« =ºHõÎO KÕâß~°∞.
g∞_çÜ«∂, L#fl`« q^Œº#∞ xÜ«∞O„uã¨∞Î#fl HÍ~˘Êˆ~\ò â◊‰õΩÎÅ∞, ãÖÑ¨#fl =~åæÅ∂
Hõeã≤ J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQÆ q^è•#O ^Œ∂‰õΩ_»∞QÍ LO_®Åx HÀ~°∞‰õΩOk QÍHõ „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂
Ü«Ú^•úxfl |ÅÑïKÕ JÑ¨~° ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ∞QÍ z„fHõiOK«_®xH˜ â◊`«^ä• „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î<åfl~Ú.
1968 U_®k =∞^èŒºÖ’ Å∂~Úãπ eÑπã≤\ò˚ ^ŒHΔ̃} J"≥∞iHÍÖ’x x~°∞¿Ñ^Œ âıfi`«
*ÏfÜ«ÚÅ∞, #Å¡*Ïu"åiÖ’ XHõ ã¨ˆ~fi x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. P ã¨ˆ~fi ™ê~åOâßxfl QÆ∞k QÆ∞zÛ
WÖÏ K≥áêÊ~°∞ – ''¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ™êÜ«∞O K≥Ü«∂ºÅ#∞‰õΩO>Ë J"≥∞iHÍ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO #∞O_ç
|Ü«∞@‰õΩ ~å"åeûO^Õ. Ü«Ú^ŒúO ¿Ñi@ "Õã¨∞Î#fl Ñ¨#∞flÅ ÉèÏ~°O JO`«HõO`«‰õÄ ÃÑiy
ÃÑ#∞ÉèÏ~°OQÍ =∂i ™ê^è•~°} „Ñ¨*ÏhHÍxfl K«OÑ¨Ù‰õΩ uO@∞<åfl~Ú. Wk J~°úO Ñ¨~°úO ÖËx
Ü«Ú^ŒúO.——
™ê^è•~°} J"≥∞iHõ<£ áœ~°∞ÅÖ’ Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ ZÖÏO\˜ Jaè„áêÜ«∂Å∞ L<åflÜ«∞<Õk
ã¨fi`«O„`«OQÍ JOK«<å "≥Ü«∞º_®xH˜ x~°ƒO^èŒOQÍ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~°_®xH˜ ¿Ñ~°∞¡ #"≥∂^Œ∞
KÕ~ÚOK«∞‰õΩ#fl "åiÖ’ „Ñ¨|e# Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ ÉèÏ=#Å f„=`Õ H˘Å=∂#OQÍ K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û.
WÖÏ x~°ƒO^èŒOQÍ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~°_®xH˜ ¿Ñ~°∞¡ #"≥∂^Œ∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ#fl "åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞
JÖÏÊ^•Ü«∂Å ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞. J"≥∞iHÍ K«i„`«#∞ `«~z° K«∂¿ãÎ QÆÒ« Ö’#∂ Ããx· ‰õΩÖ’¡ Ü«Ú^ŒOú
Ñ¨@¡ =ºuˆ~Hõ`« |Ç≤Ï~°æ`«"≥∞ÿ# ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ KåÖÏ<Õ =Ù<åfl~Ú. "≥∞H˜ûHÀ Ü«Ú^ŒúO, "≥Ú^Œ\ ˜
„Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO, Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO – WÖÏ J<ÕHõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ Ãã·x‰õΩÅ∞ `«=∞
¿Ñ~°∞¡ #"≥∂^Œ∞ KÕ~ÚOK«∞HÀ=_®xH˜ J~Ú+¨ì`« „Ñ¨^Œi≈OKå~°∞. HÍh qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO
ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ãã·x‰õΩÅÖ’ ÃÑÅ∞¡aH˜# =ºuˆ~Hõ`« JO`å WO`å HÍ^Œ∞.
"≥Ú^Œ@ D =ºuˆ~Hõ`« JHõ¯_»Hõ¯_® q_ç q_ç, UHÍH˜ Ñ¶¨∞@#Å∞QÍ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú.
1965 E<£Ö’ iK«~ü¤ ã‘ì"£ÔH J<Õ "≥ãπì áê~ÚO\ò Ü«¸x=i≈\© Ñ¨@ìÉèí„^Œ∞_»∞ qÜ«∞`åflOÖ’ F
=∂~°∞ =¸Å „QÍ=∞O g∞^Œ ^•_çH˜ |Ü«∞ÖËÌi# Ü«Ú^Œú q=∂#O ZHõ¯_®xH˜ x~åHõiOKå_»∞.
'D Ü«Ú^ŒúO HÀãÖ U J"≥∞iHõ<£ áœ~°∞_»∂ `«# „áê}Ïefl Ñ¶¨}OQÍ K≥e¡OK«#=ã¨~°O ÖË#O`«
^ŒO_»QÆ =∂i Ü«Ú^ŒúO— Jx K≥Ñ≤Ê =∞s cè+≤‡OK«∞‰õΩ ‰õÄK«∞<åfl_»∞. WO^Œ∞‰õΩ QÍ#∞ J`«x g∞^Œ
Ãã·xHõ <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ qKå~°} [iÑ≤Oz ã¨sfiã¨∞ #∞O_ç _çã≤‡ãπ KÕâß~°∞. =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®k
=∞~À =ÚQÆ∞æ~°∞ „ÃÑ·"Õ\ò Ãã·x‰õΩÅ∞ XHõ #Å¡*ÏfÜ«Ú_»∞, XHõ Ñ¨Óº~ÀìiHÍ ^Õâ◊ã¨∞Î_»∞, =∞~˘Hõ
e^è∞Œ "ÕxÜ«∂ W@b ^Õâã◊ ∞¨ _Î ∞» – qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxfl `«ÑC¨ Ñ¨\Ïì~∞° . 'D Ü«Ú^ŒOú J<åºÜ«∞O,
J<≥·uHõO, K«@ì q~°∞^ŒúO— Jx K≥Ñ≤Ê =∞s Ü«Ú^ŒúOÖ’ áêÖÁæ# x~åHõiOKå~°∞. P =ÚQÆ∞æi
g∞^• Ãã·xHõ qKå~°} [iÑ≤Oz Mˇ·^Œ∞ tHõΔ 'qkèOKå~°∞.
1967Ö’ ^ŒHΔ̃} Hõ~Àe<å ~åROÖ’x á¶È~ü¤ *ÏHõû<£ Ãã·xHõ ˆHO„^ŒOÖ’ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl
ÔHÃÑì<£ Ç¨ÏŸ=~ü¤ Öˇg J<Õ Ãã·xHõ "≥·^Œ∞º_»∞ J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºOÖ’<Õ J`«ºO`« „Ñüëêì`«‡Hõ"≥∞ÿ#
'„w<£ ÉÏÔ~\òû— ^ŒàÏxH˜ áê~îåÅ∞ K≥Ñ¨Ê_®xH˜ x~åHõiOKå_»∞. 'g∞~°O`å tâ◊√ Ç¨ÏO`«‰õΩÅ∞,
=∞Ç≤Ïà◊Å#∞, Ô~·`«∞Å#∞ Ç¨Ï`«º KÕã≤#"åà◊√§. g∞‰õΩ áê~îåÅ∞ K≥Ñ¨Ê_»O <å =$uÎ̂H J==∂#O—
Jx "åà◊§x Hõ@∞=ÙQÍ q=∞i≈OKå_»∞. JO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ P _®Hõì~°∞ g∞^Œ Ãã·xHõ <åºÜ«∞ qKå~°}
[iyOk. 'WÖÏO\˜ „Ñ¨Hõ@#Å ^•fi~å J`«#∞ Ãã·x‰õΩÅÖ’ Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ =ºuˆ~Hõ`« „áÈk
KÕã¨∞Î<åfl_»x— J`«x g∞^Œ JaèÜ≥∂QÆO "≥∂áê~°∞. P <Õ~åxfl qKåiOz# XHõ Ãã·xHõ HõÅflÖò
J`«#∞ J#fl =∂@Å∞ x[=∂, HÍ^• J<Õk ã¨=∞ã¨º HÍ^Œ∞ WHõ¯_» J`«x g∞^Œ "≥∂Ñ≤#
JaèÜ≥∂QÍÅ∞ ãÔ̈~·#"å HÍ^• x~åúiOK«_»"Õ∞ qKå~°} ÑïkèÖ’x JOâ◊O Jx „Ñ¨Hõ\ Õz
ã¨^Œ~°∞ _®Hõì~°∞#∞ ^À+≤QÍ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. P _®Hõì~°∞‰õΩ *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOKå~°∞.
~å#∞ ~å#∂ D q_ç q_ç Ñ¶¨∞@#Å∞ kfiQÆ∞}©Hõ$`«O JÜ«∂º~Ú. FH±ÖÏO_£Ö’ XHõ
#Å¡*Ïu „ÃÑ·"Õ@∞ Ãã·x‰õΩ_»∞ qÜ«∞`åflO‰õΩ áÈ"åeû# Ãã·xHõ ^Œà◊q=∂#O ZHõ¯_®xH˜
x~åHõiOKå_»∞. QÆ`«OÖ’ Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ =ºuˆ~Hõ`« „Ñ¨^Œi≈Oz#O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ tHõΔQÍ J`«#∞
Ñ¨^ŒH˘O_Õà◊¡áê@∞ Hõiî# „â◊=∞‰õΩ F~åÛeû# Ñ¨#∞Ö’¡ ÃÑ\Ïì~°∞. ÖˇÑ≤ì<≥O\ò ã¨∞™ê<£ ëêflÖò J<Õ
<åqHÍ^Œà◊ #~°∞û Ü«¸xá¶ê~°O `À>Ë âßOu „Ñ¨^Œ~°≈#Ö’ áêÖÁæ#flk. <åqHÍ^Œà◊ Pã¨∞ÎÅ g∞^Œ
q=∂#O #∞O_ç Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞ qã≤ˆ~ã≤Ok J<Õ JaèÜ≥∂QÍÅ g∞^Œ Ãã·xHõ
<åºÜ«∞ qKå~°}#∞ Z^Œ∞~˘¯Ok. =s˚xÜ«∂ ~åROÖ’x <åˆ~á¶ÈH± Ãã·xHõ ˆHO„^ŒOÖ’ ÃÑ·Öˇ@¡‰õΩ
'ÃÑ¶·@~ü q=∂<åÅ∞— #_çÑ≤OK«_»O ZÖÏ<À <Õ~°Ê_®xH˜ x~åHõiã¨∂Î 'D Ü«Ú^ŒúO J<≥·uHõO—
Jx „Ñ¨Hõ\ Õz `«# x~°ã¨# `≥eáê_»∞. 1968 `˘e<åà◊¡Ö’ XHõ Ãã·xHõ ÖˇÑ¶≤ì<≥O@∞ J"≥∞iHÍ
J^èŒºHõΔ Éèí=#O =ÚOy@ ''120,000 =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ ^Œ∞~°‡~°}ÏÅ∞– ^ÕxHÀãÖ—— J#fl
Ñ¨¡HÍ~°∞¤#∞ „Ñ¨^Œi≈Oz# <Õ~åxH˜QÍ#∞ "å+≤OQÆì<£ _ç.ã≤.Ö’ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. *Ïi˚ _ÕxÜ«∞Öòû,
qeÜ«∞"£∞û Ç¨ˆ~fi J<Õ W^ŒÌ~°∞ #Å¡*Ïu "≥∞Ô~·#~°∞¡ áê`« Ãã·x‰õΩÅ`À Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
=∂\Ï¡_®~°<Õ JaèÜ≥∂QÆO g∞^Œ XHõiH˜ Pˆ~à◊√¡, WOH˘HõiH˜ Ñ¨^Õà◊¡ *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOKå~°∞. (P
`«~åfi`« tHΔÍ HÍÖÏxfl `«yæOKå~°∞)
JO`«∂ ^Œs ÖË‰õΩO_® Ü«Ú^ŒúO H˘#™êQÆ∞`«∞#fl H˘nÌ ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ #∞O_ç
Ããx· ‰õΩÅ∞ `«ÑC¨ HÀ=_»O ‰õÄ_® JkèHOõ J~ÚOk. "ÕÖÏk =∞Ok Ñ¨tÛ=∞ Ü«¸~ÀÑπ „áêO`åÅ‰õΩ–
96 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
„á¶ê<£û, ã‘fi_»<,£ Ç¨ÅO_£– `«~e° áÈÜ«∂~°∞. D ãÖYº 50,000 #∞O_ç ÅHõΔ =~°‰Äõ LO_˘K«Ûx
XHõ JOK«<å. H˘O`«=∞Ok J"≥∞iHÍÖ’<Õ LO_çáÈÜ«∂~°∞. H˘kÌ=∞Ok Ãã·x‰õΩÅ~Ú`Õ
ÉÏÇ¨@OQÍ<Õ Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°QÆ|_ç =zÛ 'K«iÛ—ÅÖ’ `«Å^•K«∞‰õΩ<åfl~°∞.
"åix |OkèOz fã¨∞ÔHo¡ Ãã·xHõ qKå~°} [iÑ≤OK«‰õΩO_® J_»∞¤HÀ=_®xH˜ =O^ŒÖÏk =∞Ok
Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ∞ P K«iÛÅ#∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì Ñ¨Ç¨ ~å HÍ™ê~°∞. É’ã¨<ì £ Ü«¸x=i≈\©Ö’
JÖÏ `«Å^•K«∞HÀ#∞ =zÛ# 'ˆ~„HÀÖò— J<Õ Ñ¨^≥Ìxq∞^Õà◊¡ Ü«Ú=‰õΩ_çx Ãã·#ºO áêÅ|_»‰õΩO_®
HÍáê_»_®xH˜ "≥~Úº=∞Ok q^•º~°∞÷Å∞ S^Œ∞ ~ÀAÅ áê@∞ ~å„uO|=à◊¥¡ K«iÛH˜ HÍÑ¨ÖÏ
HÍ™ê~°∞.
'„HÀÖò— L^ŒO`«O J"≥∞iHÍÖ’ ã¨~°fi™ê^è•~°}"≥∞ÿ# `«O`«∞ Jx K≥Ñ¨CHÀ=K«∞Û.
^ŒO_ÀáêÜ«∞O`À J`«#∞ `«# ¿Ñ~°∞ Ãã#· ºOÖ’ #"≥∂^Œ∞ KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕÖÏ KÕ™ê~°∞. J`«xk ™ê^è•~°}
‰õΩ@∞O| <ÕÑ¨^äŒºO. '„`åQÆ∞_»∞— <Õ~å~ÀÑ¨} g∞^Œ HÀ~°∞ì‰õΩ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. *ˇ·Å∞‰õΩ "≥àÏÎ"å,
x~°ƒO^èOŒ QÍ Ãã#· ºOÖ’ ¿Ñ~°∞ #"≥∂^Œ∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩO\Ï"å– `ÕÅ∞ÛHÀ=∞x J_çQÍ~°∞. ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ
JO^ŒiÖÏ<Õ J`«#∂ Ô~O_À „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂<Õfl ZOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. Ãã·#ºOÖ’ ¿Ñ~°∞ #"≥∂^Œ∞
KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. P `«~°∞"å`« J`«#∞ Ü«Ú^Œú ã¨fiÉèÏ"åxfl QÆ∞iOz PÖ’zOKå_»∞.
S^Œ∞ ~ÀAÅ∞ QÆ_çKåHõ Pk"å~°O ~å<Õ =zÛOk. É’ãì̈<£ Ü«¸x=i≈\©Ö’ L#fl
K«iÛ K«∞@∂ì aÅaÅ=∞O@∂ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò U*ˇO@∞¡ "åeáÈÜ«∂~°∞. ^•iH˜ J_»∞Q¤ Í L#fl q^•º~°∞Å÷ #∞
Ñ¨_»^Àã¨∞‰õΩO@∂, `˘‰õΩ¯‰õΩO@∂ ^Œ∂ã¨∞‰õΩáÈ~Ú `«Å∞Ñ¨ÙÅ∞ q~°QÆQ˘\ì̃ Ö’ÑëH˜ „Ñ¨"ÕtOz
'„HÀÖò—#∞ fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. '<Õ#∞ Ç¨Ï`«ºÅ∞ K≥Ü«∞ºÖË#∞, <å =∞#™êûHΔ̃ JO^Œ∞‰õΩ XÑ¨CHÀ^Œ∞—
JO@∂ K«iÛÖ’ LO_»QÍ ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞ JOkOz# Ñ¨ÙãÎ̈HÍÖ’¡Oz XHõ "åHõºO ZuÎ ~å™ê_»∞–
''=∞#O KÕã≤# áêÑÖ TiH˜<Õ H˘@∞ì‰õΩáÈ^Œ∞. U^À XHõ ~ÀA# D áêÑÖ ÑÖ_»∞`«∞Ok.
JO^Œ∞‰õΩ `«QÆæ „ÑüÑ¶¨ÅO J#∞ÉèíqOKåeû =ã¨∞ÎOk.——
l.S. Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O ã¨∞ãÖÑ¶¨∞\˜`«OQÍ #_çzOk. ^ŒHΔ̃} Hõ~Àe<åÖ’x
á¶È~üì *ÏHõû<£ =^ŒÌ `˘e 'l.S. HÍÑ¶‘Ç¨Ï∫ãπ— "≥Åã≤Ok. JHõ¯_» Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ HÍÑ¶‘, fÑ≤ aã¨¯@¡`À
(_À#\òû) áê@∞ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ ™êÇ≤Ï`«ºO ‰õÄ_® JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LO_Õk. W`«~°∞Å`À
¿ãfiK«ÛùQÍ =∂\Ï¡_»∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O LO_Õk. P HÍÑ¶‘ Ç¨Ï∫ãπ#∞ J"≥∞iHÍÖ’ `«~°K«∂ K«∂™êO
Jx K≥ÑÙ¨ ‰õΩ<Õ JO`«∞|@ìx PHÍâ◊ÑÙ¨ =ã¨∞=Î Ù (Ü«Ú.ZÑ¶.π F)QÍ Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<Õ"åà◊√.¡ KåÖÏ Uà◊á¡ ê@∞
#_çzOk. z=~°‰Ωõ HÀ~°∞ì *’HõºO`À D HÍÑ¶‘ Ç¨Ï∫ãπ 'ÑäH¡ ± #∂ºÃã<£û—QÍ =∂iO^Œx JaèÜ∂≥ QÆO
"≥∂Ñ≤ =¸`«Éˇ\Ïì~°∞. HÍh ^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ F J~°_»[#∞‰õΩÃÑ·QÍ l.S.HÍÑ¶‘
Ç¨Ï∫ãπÅ∞ "≥e™ê~Ú DÖ’QÍ. =∂™êûK«∂º\òûÖ’x á¶È~üì _≥"<≥ û£ ^ŒQ~æÆ ° Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ Ñ¨Ùã¨HÎ âõ ßÅ
"≥eã≤Ok. ~À_£ SÖÏO_£ ^ŒQÆæ~° L#fl <åqHÍˆHO„^ŒO #∂ºáÈ~üì '^ŒQÆæ~° ‰õÄ_® WÖÏO\˜ Ñ¨ÙãÎ̈Hõ
âßÖË WOH˘Hõ\ ˜ "≥eã≤Ok.
~°Ç¨Ïã¨º k#Ñ¨„uHõÅ∞ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ L#fl q∞e@s ™ê÷=~åÅ ^ŒQÆæ~° "≥e™ê~Ú.
1970 <å\˜H˜ W\Ï¡O\˜ Ñ¨„uHõÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù Ü«∂Éè̌· =~°‰õÄ ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£Ö’ L<åfl~Ú. ÖÏãπ
UO*ˇÖòû #∞O_ç 'ZÉ∫\ò ¿Ñ¶ãπ—, "å+≤OQÆì<£Ö’x @H©=∂ #∞O_ç 'ÃÑ¶_£ JÑπ—, á¶È~üì*ÏHõû<£ #∞O_ç
'ëê~ü>ì "ÿˇ ∞£ û—, zHÍQÀ #∞O_ç 'qÜ«∞`åflO l.S.— L`«~Î ° Hõ~Àe<å #∞O_ç '„ÉÏQ∑ „cÑ¶ûπ —, *Ïi˚Ü∂« Ö’x
á¶È~üì QÍÔ~¤<£ #∞O_ç 'ÖÏãπì ÃÇÏ~åãπ—, W^ŒÜ«∞Ç¨ÏŸÖ’x =∞øO>ˇ<£Ç¨"£∞ "≥·=∂xH˜ ™ê÷=~°O ^ŒQÆæ~°
#∞O_ç 'ÃÇÏeÊOQ∑ Ç¨O_£— =O\˜q J<ÕHõO P HÍÅOÖ’ ÉÏQÍ K«ÖÏ=∞}©Ö’ L#fl J*Ï˝`«
Ñ¨„uHõÅ∞. D Ñ¨„uHõÅÖ’ Ü«Ú^Œú=ºuˆ~Hõ "å~°ÎÅ`À "åº™êÅ`À áê@∞, l.S.Å "ÕkèOÑ¨ÙÅ‰õΩ
ãÖ|OkèOz# "å~°ÎÅ∞, Ãã·xHõ ã¨sfiã¨∞ÅÖ’ L#fl"åi Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, <åºÜ«∞Ñ¨~°"≥∞ÿ# ã¨ÅÇ¨Å∞
‰õÄ_® „Ñ¨K«∞i`«=∞ÜÕ∞ºq. q∞e@s PkèÑ¨`åºxfl xÅ=iOK«_»O ZÖÏ<À É’^èŒÑïKÕq.
Ãã·x‰õΩÅÖ’ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ`«`Àáê@∞ q∞e@s rq`«OÖ’x „‰õÄ~°`«fi=Ú,
J=∂#gÜ«∞`«Å Ñ¨@¡ ‰õÄ_® f„= =ºuˆ~Hõ`« ÃÑOá⁄OkOk. Ãã·xHõ K≥~°™êÅÅ∞, |Ç≤Ï~°OQÆ
K≥~°™êÅÖ’ D ^èÀ~°}˜ „Ñ¨ã¨∞Êù@OQÍ Hõ#|_Õk. HÍeá¶ÈiflÜ«∂Ö’x XHõ |Ç≤Ï~°OQÆ K≥~°™êÅÖ’
1968 „áêO`«OÖ’ HÍÑ¨ÖÏQÍ L#fl Ãã·x‰õΩ_»∞ =∂#ã≤Hõ ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ‰õΩ Ö’#~Ú# XHõ
Mˇ·nx HÍeÛ K«Oáê_»∞. nxfl x~°ã≤ã¨∂Î "≥Ú`«ÎO 27 =∞Ok Mˇ·nÅ∞ Ñ¨#∞Å∞ =kÖËã≤ =zÛ
Éˇ·~îå~ÚOKå~°∞. Ü«¸lháê\˜~ü JO`«~å˚fÜ«∞ w`åxfl PÅÑ≤OKå~°∞. "åà◊¡O^Œi g∞^• Ãã·xHõ
qKå~°} [iÑ≤OzOk „Ñ¨Éèí∞`«fiO. Ãã·#ºOÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÖË=nÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°<Õ
JaèÜ≥∂QÆO g∞^Œ Ñ¨^•flÅ∞ˆQà◊¡ *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOKå~°∞. J~Ú`Õ D =º=Ç¨~°O |@ì|Ü«∞Öˇ·
„Ñ¨[ÅÖ’ x~°ã¨# =ºHõÎ=∞ÜÕ∞º ãïH˜ tHΔÍ HÍÖÏxfl QÆ}hÜ«∞OQÍ `«yæOKå~°∞.
Jã¨=∞‡u Ü«Ú^Œú Éèí∂q∞ˆH áêHÕk. 1969 JHÀì|~°∞Ö’ '=∂i\’iÜ«∞O _Õ— ¿Ñi@
J"≥∞iHÍÖ’ =∞Ç¨Ï`«Î~° Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ „Ñ¨^Œ~°≈# [iy# ~ÀA<Õ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúOÖ’
áêÖÁæ#_®xH˜ "≥o¡# H˘O`«=∞Ok l.S.Å∞ Éèí∞*ÏÅ‰õΩ #Å¡i|ƒ#∞¡ K«∞@∞ì‰õΩx „Ñ¨*Ï x~°ã¨#‰õΩ
=∞^ŒÌ`«∞ ÑëHÍ~°∞. _®<åOQ∑ ^ŒQÆæ~° ÃÑ„\’eOQ∑ KÕã¨∞Î#fl Ñ¨\ÏÅOÖ’ ã¨QÆO =∞OkH˜ÃÑ·QÍ WÖÏ
#Å¡i|ƒ#∞¡ K«∞@∞ì‰õΩx HõxÑ≤OKå~°x XHõ "å~åÎ U*ˇhû á¶⁄\’„QÍÑ¶¨~ü `≥eÜ«∞KÕ™ê~°∞. ‰õΩz
„áêO`«OÖ’ Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl XHõ Ãã·x‰õΩ_»∞ 1970 JHÀì|~°∞ 26# `«# ¿ãflÇ≤Ï`«∞_çH˜ L`«Î~°O
~åã¨∂Î ''Ü«Ú^ŒúOÖ’ áêÖÁæ#_®xH˜ x~åHõiOz# "åà◊¡#∞ „Ñ¨`ÕºHõO q_»n™ê~°∞. "åàı¡ H˘xfl
'HõOÃÑh—Å =∞Ok L<åfl~°∞. Ü«Ú^Œú x~åHõ~°} W"åà◊ WHõ¯_» Ãã·#ºOÖ’ ÃÑ^ŒÌ q+¨Ü«∞O HÍ^Œ∞.
ã¨~°fi™ê^è•~°}"≥∞ÿáÈ~ÚOk—— Jx q=iOKå_»∞. XHõ¯ <åÅ∞QÆ∞ <≥ÅÅ HÍÅOÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ "åÜ«Ú
Ããx· Hõ _çq[<£Ö’ Ñ¨x KÕã∞¨ #Î fl 109 =∞Ok Ããx· ‰õΩÅ g∞^Œ Ü«Ú^ŒOú K≥Ü∞« º_®xH˜ x~åHõiOKå~°#fl
JaèÜ≥∂QÍÅ∞ #"≥∂^Œ∞ JÜ«∂ºÜ«∞x „ÃÑ¶Oz "å~åÎ Ñ¨„uHõ 'ÖË=∂O_Õ— "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛOk.
WÖÏO\˜q ã¨~fi° ™ê^è•~°}O J~ÚáÈÜ«∂~Ú Jx P Ñ¨„uHÍ qÖËYi "åºMÏºxOKå_»∞. XHõ
98 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

#Å¡*Ïu Ãã·x‰õΩ_»∞ `«# Z_»=∞ Ñ≤_çH˜e ayOz Ü«Ú^•úxfl kèHõ¯iã¨∂Î Wk =∂ HÀãÖ [iˆQ
Ü«Ú^ŒúO HÍ^Œ∞ Jx J#_»O `«# K≥=ÙÖÏ~å q<åfl#x P qÖËYi `≥eáê_»∞.
'>ˇ"ÿ ∞£ — Ñ¨„uHõÖ’ Ñ¨xKÕ¿ã '"åÖˇãπ >ˇ„s— J<Õ #Å¡*Ïu qÖËYi =O^ŒÅ=∞Ok #Å¡*Ïu
Ããx· ‰õΩÅ`À [iÑ≤# ãÖÉèÏ+¨}Å#∞ iHÍ~°∞¤ KÕ™ê_»∞. Ãã#· ºOÖ’ <≥ÅH˘#fl =~°‚ q=HõΔ ^èÀ~°}∞Å∞,
Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ JãÖ`«$Ñ≤Î "åà◊¡ ãÖÉèÏ+¨}Ö’¡ =ºHõÎO JÜ«∂º~Ú. ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å#∞ Ñ¨~ÀHõΔOQÍ
ÉˇkiOz# ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ J<ÕHõO #"≥∂^ŒÜ«∂º~Ú. U JkèHÍi J~Ú`Õ Ü«Ú^ŒúOÖ’ kQÆ=∞x
P^Õâße™êÎ_À, U JkèHÍi g∞^Œ Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ JãÖ`«$Ñ≤Î LO_Õ^À JÖÏO\˜ JkèHÍ~°∞Å∞ |ã¨
KÕã≤# >ˇO@¡Ö’H˜ ~å„uÑ¨Ó@ ÉÏO|∞Å J=âıëêÅ∞ "Õã≤ "åi <≥·uHõ Ãã÷Â~åºxfl ^≥|ƒuÜ«∞º_»O,
Ñ¨~ÀHõOΔ QÍ 'h‰õÄ D QÆ`Õ Ñ¨_∞» `«∞Ok— Jx ÉˇkiOK«_O» =O\˜ Ñ¶∞¨ @#Å∞ i"åAQÍ =∂~å~Ú.
XHõ¯ 1970 ãÖ=`«û~°OÖ’<Õ WÖÏO\˜q 209 Ñ¶¨∞@#Å∞ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl@∞¡ ÃÑO@QÍ<£
x"ÕkHõ |Ü«∞@ ÃÑ\ì̃Ok.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒOú #∞O_ç "≥#∞Hõ‰Ωõ =∞~°e=zÛ# Ããx· ‰õΩÅ∞ Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
'qÜ«∞`åflO "≥@~°<£û— ¿Ñi@ [@∞ìHõ\Ïì~°∞. 1970 _çÃãO|~°∞ <≥ÅÖ’ _≥„\Ï~Ú\ò #QÆ~°OÖ’
[iy# 'qO@~ü ™ÈÅ˚~ü— ¿Ñi@ U~°Ê_ç# „Ñ¨*Ï Ñïâ’^èŒ<å Hõq∞\© =ÚO^Œ∞ |Ç≤Ï~°OQÆ ™êHõΔ ºO
W=fi_®xH˜ =O^ŒÖÏk =∞Ok =ÚO^Œ∞H˘KåÛ~°∞. "å~°∞ Ü«Ú^ŒúOÖ’ qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ Ñ¨@¡
J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO KÕã≤# JHõ$`åºÅ QÆ∞iOz `å=Ú q#flg, Hõ#flg Jhfl q=iOKå~°∞.
1971 U„Ñ≤Öò <≥ÅÖ’ "å+≤OQÆì<£Ö’ [iy# Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ „Ñ¨^Œ~°≈#Ö’ g~°∞ "ÕÖÏkQÍ
áêÖÁæ<åfl~°∞. XHõi `«~åfi`« XHõ~∞° QÍ HÍÑ≤\Öò K«∞@∂ì`å "Õã#≤ =Úà◊§HõOK≥ g∞^Œ∞QÍ qÜ«∞`åflO
Ü«Ú^ŒúOÖ’ `å=Ú ÔQÅ∞K«∞‰õΩ#fl Ñ¨`«HÍÅ#∞ y~å>Ëã≤ =∞s Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ `«=∞ Jaè„áêÜ«∂efl
‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ JHõ¯_ç [<åxH˜ q=iOKå~°∞. H˘O^Œ~°∞ ÉèÏ"À^ÕfiQÆO`À HõkeáÈ`«∂ „Ñ¨ãÖy¿ãÎ
WOH˘O^Œ~°∞ =∞OK«∞HÀ`«ÖÏ ÉÏ^èŒQÍ, =∞iH˘O^Œ~°∞ =∂@ ~åHõ =∞ø#OQÍ, xifiHÍ~°OQÍ
Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ `«=∞ =ºuˆ~Hõ`«#∞ qã¨Ê+ì̈OQÍ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
1970 "ÕãÖyÖ’ 28 =∞Ok q∞e@s Hõq∞+¨<£¤ PÑ¶‘ã¨~°∞¡, qÜ«∞`åflO "≥@~°#∞¡
Hõeã≤ `å=Ú "≥Ú`«ÎO 250 =∞Ok Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å „Ñüx^èŒ∞Å∞QÍ XHõ ãÖã¨÷QÍ U~°Ê_®¤=∞x,
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ `«=∞ Éèíq+¨º`ü HÍ~åºK«~°} LO@∞O^Œx „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞.
1972 „H˜ãπ=∞ãπ ÑÖ_»∞QÆ ^ŒQÆæi ~ÀAÖ’¡ Ç¨Ï<ÀÜü∞, Ç¨~Úá¶êOQ∑ Ñ¨@ì}ÏÅ g∞^Œ ÉèÏs ™ê÷~Ú
ÉÏO|∞ ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ a–52 ÉÏO|~ü q=∂<åÅ ÃÑ·Öˇ@∞¡
q=∂<åÅ∞ #_»Ñ¨_®xH˜ u~°ã¨¯iOKå~°∞.
'"≥ãπì áê~ÚO\ò HÍº_≥\òû— qÉèÏQÆO #∞O_ç J<ÕHõ=∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞ `«Ñ¨C‰õΩ<åfl~°x
1973 E<£ 3 <å\˜ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ „Ñ¨K«∞iOzOk. 'ã¨=∂[OÖ’ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç
LO_ç, „Hõ=∞tHõΔ} H˘~°=_ç#, Ãã·xHõ =ºuˆ~Hõ ÉèÏ=#Å`À =ÚÑ≤ÊiQ˘#fl XHõ „Ñ¨tflOKÕ `«~°O,
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO Ñ¨Ù}Ïº# "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =zÛ# Ju"å^ŒO '„Ñ¨ÉèÏ=O gi g∞^Œ Ñ¨_çO^Œx P
Ñ¨„uHõ "åºMÏºxOzOk.
J~Ú`Õ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O ã¨=∂[OÖ’ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç L#fl"åà◊√§ KÕã¨∞Î#fl
L^Œº=∞O J<Õk áêHΔ̃Hõ ã¨`«ºO. D L^Œº=∞OÖ’ "å~°∂ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞QÍ L<åfl „Ñ¨^è•#OQÍ
=ÚO^Œ∞O_ç #_çÑ≤OzOk =∂„`«O Ju ™ê^è•~°} ‰õΩ@∞OÉÏÅ #∞O_ç =zÛ# l.S.Å∞.
"åà◊§Ö’ âıfi`«*ÏfÜ«ÚÅ∞ L<åfl~°∞, #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞ L<åfl~°∞, =¸Å"åã¨∞Å∞, K≥·hÜ«ÚÅ∞...
WÖÏ „Ñ¨"åã¨ "≥∞ÿ<åi\© J"≥∞iHõ<£Å∞ ZO^Œ~À L<åfl~°∞.
#∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~O° Ö’ x=ã≤OKÕ âß"£∞ KÀÜü∞ J<Õ K≥h· ãπ J"≥∞iHõ<£ `«# Ñ¨k¿ÇÏ_»=
U@ Ãã#· ºOÖ’ KÕ~_° ®xH˜ ¿Ñ~°∞ #"≥∂^Œ∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxH˜ ÑÖÑ≤OKå~°∞.
Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ =O_ç ÃÑ>Ëì Ñ¨xÖ’ ÃÑ\Ïì~°∞. HÍx `À\˜ Ãã·x‰õΩÅO`å J`«x "≥ÚÇ¨ÏHõ=oHõÅ∞
qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ#∞ áÈe LO_»\Ïxfl JÅ∞ã¨∞QÍ fã¨∞H˘x ZÑ¨C_»∂ P@ Ñ¨\ ì̃OKÕ"åà◊√§.
J`«xfl F â◊„`«∞=ÙÖÏ K«∂¿ã"åà◊√§.
XHõ~ÀA WÖÏ<Õ J`«xfl q∞QÆ`å"åà◊√§ P@ Ñ¨\ ì̃ã¨∞ÎO>Ë ÉèíiOK«ÖËHõ XHõà◊§ ^ŒQÆæ~°
`«∞áêH© ÖÏ‰õΩ¯x ÉˇkiOÑ¨ÙQÍ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê_»∞. 'ZO^Œ∞‰õΩ #xfl\Ï¡ "ÕkèOK«∞‰õΩ uO\Ï~°∂.
WHõ¯_» g∞HÍ_» Ñ¨xKÕ¿ã Hõ<åfl áêiáÈ~Ú P qÜ«∞`üHÍOQ∑ "åà◊§Ö’ KÕiáÈ`Õ HõhãÖ "åà◊§~Ú<å
##∞fl #q∞‡ LO_»∞<Õ"À— Jx JiKå_»∞. J`«xfl q∞e@s áÈbã¨∞Å∞ `«=∞ Jnè#OÖ’H˜
fã¨∞‰õΩx z`«∞QÎ Í H˘\Ïì~∞° . Ããx· Hõ <åºÜ«∞ qKå~°} [iÑ≤OKå~°∞. á¶È~üì b"≥<=£ ~üÖÎ ’ Ñ¨^xÌ≥ q∞k
<≥ÅÅ áê@∞ '|O_»KåH˜s— KÕ¿ãÖÏ tHõΔ qkèOKå~°∞. JHõ¯_» L#fl<åflà◊¥§ 'QÆ_çÜ«∂~°OÖ’ >ÿ̌O
ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl@∞¡QÍ ~ÀE =ÚÑ¨ÓÊ@ÖÏ ~î°OK«#∞QÍ H˘>Ëì"å~°@— J`«xfl. #∂ºÜ«∂~ü¯ K≥·<å \∫<£
"å~åÎÑ„¨ uHõ‰Ωõ WzÛ# WO@~°∂fi ºÖ’ D q+¨Ü∂« Åhfl K≥|∞`«∂ z=~°QÍ '<Õ#∞ <å `À\˜ K≥<· å
Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ K≥áêÊÅ#∞‰õΩ<Õk XHõ¯>Ë – J"≥∞iHõ<£ Ãã#· ºO ##∞fl Ñ≤zÛ"å}˜‚ KÕãO≤ k. Éèií OK«Ö#Ë O`«\ ˜
=∂#ã≤Hõ z„`«Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ QÆ∞iKÕã≤Ok— J<åfl_»∞.
1972 U„Ñ≤Öò <≥ÅÖ’ 142 =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞ L#fl l.S. Ãã·x‰õΩÅ HõOÃÑhÖ’
Ü«∂Éè̌· =∞Ok ^•HÍ 'ÃÑ„\’eOQ∑—‰õΩ "≥à◊§_®xH˜ u~°ã¨¯iOKå~°∞. 'Wk =∂ Ü«Ú^ŒúO HÍ^Œ∞—
Jx ˆHHõÅ∞ ÃÑ\Ïì~°∞. 1973 EÖˇ· 14 #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û k#Ñ¨„uHõÖ’ WÖÏO\˜^Õ WOHÀ
"å~°Î =zÛOk. ''qÜ«∞`åflO Ü«Ú^Œú Mˇ·nÅ#∞ LOz# *ˇ·Å∞Ö’ =∂#=`«fiO`À =º=Ç¨Ïiã¨∞Î#fl
J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅÖ’ XHõi`À ÃÑ· JkèHÍi 'â◊„`«∞=ÙÅH˜ ™êÜ«∞O K≥Ü«∞º‰õΩ— Jx ^Œ~°ÊOQÍ
K≥a`Õ 'Z=~°∞ â◊„`«∞=ÙÅ∞, Z=i â◊„`«∞=ÙÅ∞— Jx P Ããx· ‰õΩ_»∞ xÅnâß_»@.—— JHõ¯_® Ããx· ‰õΩÅ∞
JO`å Hõeã≤ P K≥~°™êÅÖ’<Õ XHõ âßOu Hõq∞\© "Õâß~°@. P Hõq∞\©Ö’ L#fl ™êÔ~˚O\ò#∞
JHõ¯_ç #∞O_ç "≥#H˜¯ ~°Ñ≤ÊOKÕã≤O^Œ@ „Ñ¨Éèí∞`«fiO. J`«#∞ UO K≥áêÊ_À q#O_ç.
100 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

''"Õ∞=Ú =∂ ™ê÷=~°O KÕ~°∞‰õΩ<Õ ^•iÖ’ XHõ¯@O>Ë XHõ¯ Ñ¨Öˇ¡ ‰õÄ_® Ñ¨K«ÛQÍ ÖË^Œ∞.
^•^•Ñ¨Ù Jxfl Ñ¨Öˇ¡Å#∂ ã¨~°fi<åâ◊#O KÕã≤ ÃÑ\Ïì~°∞. <Õ<ÀKÀ@ ‰õÄÅ|_çáÈÜ«∂. ##∞fl <Õ#∞
„Ñ¨tflOK«∞‰õΩ<åfl – Wk ~Ô \· Ï, `«áêÊ Jx. Ñ¨ÖÅ¡ˇ #∞ <åâ◊#O KÕÜ∞« _»O, „Ñ¨[Å#∞ =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ
Ç¨Ï`«º KÕÜ«∞_»O ãÔ̈~·#^Õ<å Jx `«i¯OK«∞‰õΩ<åfl. <å‰õΩ ã¨=∂^è•#O ^˘iHÕk. =Ú=∂‡\˜H©
=∂k `«ÑÊ¨ xÑ≤OzOk.——
1973Ö’ qÜ«∞`åflO #∞O_ç J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO LÑ¨ãÖÇ¨ÏiOK«∞‰õΩO@∞O^Œx
„Ñ¨Hõ\ Õz<åHõ "å+≤OQÆì<£Ö’ ÃÑO@QÍ<£ JkèHÍ~°∞Å∂, âß<£_çÜ≥∂QÀÖ’x <åqHÍ^Œà◊ JkèHÍ~°
„Ñüx^è∞Œ Å∂ XHõ „Ñ¨H@õ # KÕâß~°∞. <åqHÍ^ŒàO◊ Ö’ LO_»`y« #"åà◊§ 'LO_»`Q« xÆ "åà◊§— Ui"Õ`«
KÕÑ¨\ÏìO J<Õ^Õ P „Ñ¨Hõ@# ™ê~åOâ◊O. Ñ¨ã≤Ñ¶≤H± ^Œà◊OÖ’ JÖÏO\˜"åà◊√§ P~°∞"ÕÅ =∞Ok
L<åfl~°x "åà◊√§ ÖˇHõ¯ `ÕÖÏÛ~°∞. JO^Œ∞Ö’ #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞ QÆ}hÜ«∞OQÍ L<åfl~°∞. ^•^•Ñ¨Ù
5,63,000 =∞Ok l.S.Å#∞ 'Q“~°=~åÇ≤Ï`«ºO—QÍ ã¨sfiã¨∞ #∞Oz ÑÖÑ≤Oz"Õâß~°∞.
(nx=¸ÅOQÍ =∂r Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ JO^Õ ~å~ÚfÅ∞, ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ Ug giH˜ JO^Œ=Ù).
1973Ö’ ã¨sfiã¨∞ #∞Oz ÑÖÑ≤OKÕã≤# „Ñü S^Œ∞QÆ∞iÖ’ XHõ¯~°∞ WÖÏ 'Q“~°= ~åÇ≤Ï`«ºO—QÍ
WO\˜H˜ ™êQÆ#OÑ¨|_ç#"åàı§. JO>Ë g~°O`å Ãã·#ºO Ñ¨@¡ „Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`« q^èÕÜ«∞`«
áê\ÕK«x"åˆ~. 1971 ÖˇHõ¯Å∞ K«∂¿ãÎ „Ñü "≥~Úº =∞OkÖ’ 177 =∞Ok =~°‰õÄ q^èŒ∞Å‰õΩ
ÔQ·~å›[~°∞ JÜ«∂º~°∞. WÖÏ XHõ™êi HÍ^Œ∞ Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡ HÍ^Œ∞, <åÅ∞ÔQ·^Œ∞ `«_»=Å∞ q^èŒ∞Å‰õΩ
ÔQ·~å›[~°∞ J~Ú# "åà◊√§ ZO^Œ~À L<åfl~°∞. 1967Ö’ Ãã·#ºO q_çzÃÑ\ì̃ áêiáÈ~Ú# "åà◊§
ãÖYº 47000. J^Õ 1971 =KÕÛãïH˜ D ãÖYº ^•^•Ñ¨Ù Ô~\ì̃OÑ¨Ù J~ÚOk. 89,000
=∞Ok áêiáÈÜ«∂~°∞ Ãã·#ºO #∞O_ç.
Ãã·<åºxfl JO\˜ÃÑ@∞ì‰õΩx LO_ç, q^èÕÜ«∞`«QÍ Ü«Ú^ŒúO KÕã≤# '~À<£ HÀqH±— ÖÏO\˜
"åà◊§ Hõ^äŒ "Õ̂~QÍ LOk. ~À<£ HÀqH± "åà◊§ <å#fl 'ÖÏOQ∑— n=ÙÅÖ’x XHõ ã¨∂Ñ¨~ü =∂Ô~¯\’¡
Ñ¨xKÕ¿ã"å_»∞. Ñ¨k¿ÇÏ_»∞ ãÖ=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞Ö’ ~À<£ HÀqH± Ãã·#ºOÖ’ `«# ¿Ñ~°∞ #"≥∂^Œ∞
KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. Ô~O_Õà◊§ `«~°∞"å`« qÜ«∞`åflOÖ’ ÑÖ^ä˘q∞‡^Õà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ ÉÏO|∞ Ã+Öò
`«ye J`«x "≥#∞flÑ¨Óã¨ zè„^Œ"≥∞ÿáÈ~ÚOk. Ü«Ú=Hõ =Ü«∞ã¨∞Ö’<Õ J`«x |`«∞‰õΩ K«„HÍÅ ‰õΩsÛ
áêÅ~ÚáÈ~ÚOk. J"≥∞iHÍ‰õΩ uiy =KåÛHõ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúOÖ’ QÍÜ«∞Ñ¨_ç# "åiH˜
JO^Õ "≥·^Œº zH˜`«ûÅÖ’ J=∂#∞+¨`åfixfl HõàÏ§~å K«∂âß_»∞. Ü«Ú^ŒúO g∞^Œ Ö’`≥·# PÖ’K«#Å∞
KÕã≤ z=iH˜ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ qÜ«∞`åflO '"≥@~°<£û—`À KÕ~Ú Hõeáê_»∞. ZHõ¯_» „Ñ¨^Œ~°≈#
[iy<å "≥o§ Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨ãÖyOKÕ"å_»∞. XHõ<å\˜ ™êÜ«∞O ã¨=∂"Õâ◊OÖ’
„Ñ¨=ÚY #@∞_»∞ _˘<åÖò¤ ã¨∂^äŒ~üÖÏO_£ "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O _®Åì<£ „@OÉ’
~åã≤# #=ÅÖ’Oz H˘xfl "åHÍºÅ∞ ZuÎ K«^Œ=_»O q<åfl_»∞. ''*Ïh `«∞áêH˜ JO^Œ∞‰õΩ<åfl_»∞,
HÍÖÏÛ_»∞. J=Ü«∞"åÅ∞ `≥yÑ¨_ç, "≥ÚÇ¨ÏO zè„^Œ"≥∞ÿáÈ~Ú# XHõ Ãã·x‰õΩ_ç â◊=O. |Ü«∞\˜
„Ñ¨ÑÖKåxH˜ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# ãÖ^Õâ◊O W=fi_®xH˜ J`«#∞ ZOK«∞‰õΩ#fl =∂~°æO Wk. `«∞áêH˜
â◊|ÌO q#|_ç`Õ KåÅ∞ Z=Ô~·<å xÅ∞=Ù<å "˘}˜H˜áÈ"åeûO^Õ D ãÖÑ¶¨∞@# K«∂âßHõ.——
ã¨∂^äŒ~üÖÏO_£ K«kq# ¿Ñ~å#∞ <Õ#∞ Z#fl\˜H© =∞iÛáÈÖË#∞. ##∞fl xÅ∞=Ù<å
HõkeOKÕã≤Ok. XˆH Q˘O`«∞Hõ HÍx ÅHõΔÖÏk „Ñü^èŒfi#∞Å∞. <Õ#∞ ZÑ¨C_»∞ Pã¨∞Ñ¨„uH˜ "≥o§<å
P "åHÍºÖË ##∞fl "≥O\Ï_Õq. J„Ñ¨Ü«∞`«flOQÍ<Õ <å Hõà◊§Ö’ hà◊√§ TiáÈÜÕ∞q JO\Ï_»∞
HÀqH±.
XHõ™êi Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ „Ñ¨^Œ~°≈#Ö’ áêÖÁæ#fl <Õ~å~ÀÑ¨} g∞^Œ HÀqH±#∞ JÔ~ã¨∞ì
KÕâß~°∞. K«„HÍÅ ‰õΩsÛÖ’ ‰õÄKÀÉˇ\ ì˜ *ˇÅ· ∞ P=~°}Ö’<Õ qKå~°} KÕã≤ "Õ~ˆ QÆkÖ’H˜ fã¨∞HÔ àÏ§~°∞.
É’~üfl *ˇ·Å∞Ö’ EÖˇ· 4# [iy# P ãÖÑ¶¨∞@# QÆ∞iOz HÀqH± WÖÏ q=iOKå~°∞.
qKå~°} |Å¡‰õΩ J@∞QÍ ‰õÄ~°∞Û#fl JkèHÍi 'h ¿Ñˆ~O\˜— Jx J_çQÍ_»∞. '~À<£
HÀqH±— Jx K≥Ñ≤Ê P `«~°∞"å`« J`«#∞ J_»QÆÉ’ÜÕ∞ „Ñ¨â◊fl‰õΩ =ÚO^Õ ã¨=∂^è•#O K≥áêÊ –
'=$uÎ – Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ áÈ~å@OÖ’ L#fl qÜ«∞`åflO "≥@~°<£—#∞ Jx –
'UO\©— Jx "≥@HÍ~°OQÍ J_çQÍ_»`«#∞ ##∞fl HÕ^Œ #∞O_ç ÃÑ·H˜ K«∂ã¨∂Î.
<Õ#∞ =∞m§ K≥áêÊ – '<Õ#∞ qÜ«∞`åflO— "≥@~°<£#∞. Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
áÈ\Ï¡_»∞`«∞<åfl— Jx QÆ\ ì̃QÍ K≥áêÊ.
^•xHõ`«#∞ <åˆHã≤ HõK«ÛQÍ K«∂ã¨∂Î '#∞=Ùfi JHõ¯_Õ K«zÛ LO_®eûOk— JO@∂ `«#
Jã≤ÃãìO@∞ ˆHã≤ K«∂ã≤ 'D uHõ¯Ö’}˜‚ fã¨∞ÔHo§ "Õ∞_»g∞Oz HÕ^ŒH˜ `ÀÃãÜ«∞ºO_ç— J<åfl_»∞.
''<å "Õe =Ú„^ŒÅ∞, á¶⁄\’Å∞ fã¨∞‰õΩx fã¨∞ÔHo§ ##∞fl XHõ ÃãÖòÖ’ Ñ¨_Õâß~°∞.
##∞fl _®Hõì~°∞ Ñ¨sHõΔ KÕ¿ã@Ñ¨Ù_»∞ =¸„`«O áÈã¨∞‰õΩ<Õ @∂º|∞ Ñ¨Hõ¯H˜ `«Ñ≤ÊáÈ~ÚOk. ^•O`À
<å XO\˜ g∞^Œ QÆ∞_»¤Å∞ `«_çã≤áÈÜ«∂~Ú =¸„`«O`À. J\Ï¡<Õ Ñ¨_»∞HÀ=_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå.
<å=Å¡ HÍÖÏ. XO\’¡ FÑ≤Hõ #tOz Jeã≤áÈ~Ú#@∞¡ JxÑ≤™ÈÎOk. HÍx <å QÆ∞O_≥Ö’¡
=∞O@ ~åA‰õΩO@∂<Õ LOk.——
... ... ...
1972Ö’ q∞Ü«∂g∞Ö’ [iy# iÑä¡Hõ<£Å ã¨^Œã¨∞û‰õΩ HÀqH± `«k`«~°∞Å∞ "≥àÏ§~°∞.
K«„HÍÅ ‰õΩsÛÖ’¡<Õ Ç¨Ö’¡H˜ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. xHõû<£ J^èŒºHõΔ JÉèíºi÷QÍ ZxflHõ HÍ|_ç#O^Œ∞‰õΩ
JOwHÍ~° Ñ¨Ó~°fiHõ „Ñ¨ãÖQÆO KÕÜ«∞_®xH˜ ÖËz xÅ|_»QÍ<Õ 'gÖò Kè≥·~ü—Ö’ L#fl qÜ«∞`åflO
'"≥@~°<£û— Ü«Ú^•úxfl PÑÖ_ç—, 'J=∂Ü«∞Hõ „Ñ¨[Å g∞^Œ ÉÏO|∞ ^•_»∞Å∞ PÑÖ_ç— Jx
XHõ¯ÃÑ@∞ì# x<å^•Å∞ KÕâß~°∞. ã¨^Œã¨∞û‰õΩ Ç¨[Ô~·# „Ñüx^èŒ∞Å∞ '„^ÀÇ¨ïÖÏ¡~å— Jx gà◊§x
u\˜ìáÈâß~°∞. ã‘„ÔH\ò ã¨sfiãπ U*ˇO@∞¡ gà◊§x K«„HÍÅ ‰õΩsÛÅ Ñ¨àÏ# Z`«∞ÎH˘zÛ |Ü«∞@
Ñ¨_Õâß~°∞.
102 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
1973 j`åHÍÅO =KÕÛã≤Ok. J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ Hõ#∞K«∂Ñ¨Ù "Õ∞~°Ö’ q[Ü«∞O
HÍ#~å‰õΩO_® áÈ~ÚOk. L`«Î~° qÜ«∞`åflO Ãã·#ºO ^ŒHΔ̃} qÜ«∞`åflOÖ’x J<ÕHõ „áêO`åÖ’¡H˜
K˘K«∞Û‰õΩ =KÕÛã≤Ok. Z@ìˆHÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ `«# Ãã·<åºxfl LÑ¨ãÖÇ¨ÏiOK«∞HÀ=_®xH˜
XÑ¨C‰õΩO@∞#fl@∞¡ K≥|∞`«∂<Õ L`«~Î ° qÜ«∞`åflO qÑ¨=¡ Ãã#· ºO WÑ¨C_»∞ L#fl KÀ@∞ˆH Ñïq∞`«O
HÍ"åÅx, Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞, Hõ=¸ºx¿ãì`«~°∞Å`À ‰õÄ_ç# XHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl U~åÊ@∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
JOwHõiOKåÅx XHõ "≥∞eHõ ÃÑ\ì̃Ok. J~Ú`Õ Ãã·QÍ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO WO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOzOk.
^•O`À J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞ `«=∞ z=i „Ñ¨Ü«∞`«flOQÍ ^èŒ∂~°Î|ÖÏxfl „Ñ¨^Œi≈Oz J~Ú<å ã¨ˆ~
L`«Î~° qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ#∞ ÖÁOQÆnã¨∞HÀ"åÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J#∞‰õΩ#fl^Õ `«_»=ÙQÍ
a–52 ÉÏO|~°¡`À Ç¨Ï<ÀÜü∞, ÃÇ·ÏáêOQ∑ Ñ¨@ì}ÏÅ g∞^Œ ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå~°∞.
Wà◊√§, Pã¨∞Ñ¨„`«∞Å∞ <ÕÅ=∞@ìO KÕâß~°∞. "ÕÖÏk=∞Ok J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å∞ D ^•_»∞Ö’¡
Ç¨Ï`«"≥∞ÿáÈÜ«∂~°∞. J~Ú<å PtOz# Ñ¶ë`«O ^ŒHõ¯ÖË^Œ∞. a–52 ÉÏO|~°¡#∞ qÑ¨¡= Ãã·#ºO
KåÖÏ=∞@∞‰õΩ ‰õÄÖËÛã≤Ok. J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ ^Œ∞~å‡~åæxfl `≥QÆ<å_»∞`«∂ „Ñ¨ÑÖK«"åºÑÎ̈OQÍ
x~°ã¨# ÃÑÅ∞¡aHÕk. ^•O`À H˜ã≤O[~ü Ç¨Ï_®=Ù_çQÍ áêiãπ |Ü«∞ÖËÌi "≥àÏ§_»∞. QÆ`«OÖ’
JOwHõiOz# âßOu XÑ¨ÊO^ŒO g∞^Õ =∞~À™êi ãÖ`«HÍÅ∞ KÕâß_»∞.
J"≥∞iHõ<£ Ãã·#ºO LÑ¨ãÖÇ¨Ï~°} "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. HÍh Ãã·QÍ<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Pi÷Hõ,
Ãã·xHõ, PÜ«Ú^èŒ ™êÜ«∞O H˘#™êyOzOk. J~Ú<å P „Ñ¨Éèí∞`«fiO |uH˜ |@ìHõ@ìÖËHõáÈ~ÚOk.
1975Ö’ ^ŒH} Δ̃ qÜ«∞`åflOÖ’x „Ñ¨^•è # Ñ¨@}ì ÏÅ g∞^Œ L`«~Î ° qÜ«∞`åflO ¿ã#Å∞ ^ŒO_≥`åÎ~Ú.
1975 U„Ñ≤Öò z=i <å\˜H˜ Ãã·QÍ<£Ö’H˜ „Ñ¨"ÕtOKå~Ú. J"≥∞iHõ<£ ~åÜ«∞ÉÏ~° HÍ~åºÅÜ«∞
ã≤|ƒOk JHõ¯_» #∞O_ç L_®~ÚOzOk. Hõ=¸ºxã¨∞ì ÑïáêÅ#Ö’ `«=∞ ÉèÏQÀ`åÅ∞
™êQÆ=#∞‰õΩ#fl qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ∞ ‰õÄ_® J^Õ `À= Ñ¨\Ïì~°∞. P ~°HõOQÍ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO
=Úyã≤Ok. ÃãQ· Í<£ Ñ¨@}ì ÏxH˜ Ç¨ÏŸzq∞<£ #QÆ~O° QÍ ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~∞° . L`«~Î ,° ^ŒH}
Δ˜ qÜ«∞`åflOÅ
UH©H~õ }
° [iyOk. qÜ«∞`åflO „Ñ¨*Ï`«O„`« iÑäH¡ ± J=`«iOzOk.
K«i„`«#∞ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞|^ŒOú QÍ z„uOKÕ K«i„`«HÍ~°∞Å∞, ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ K˘~°=
fã¨∞HÀ=_»O =¸ÖÏ# U áêiãπÖ’<À, „|ÃãûÖòûÖ’<À, "≥~û° ~ÚÖòû Ö’<À Ñï}˜u K≥Ok#
K«~°ÛÅ ^•fi~å Ü«Ú^•úxH˜ =ÚyOÑ¨Ù ÑëHÍ~°x ~åã¨∞‰õΩ =ã¨∞ÎO\Ï~°∞. „Ñ¨[Å HÀiHõ "Õ∞~°‰õΩ
Ü«Ú^ŒúO JO`«=∞~ÚO^Œx K«i„`«Ö’ =∞#O K«^Œ∞=Ù‰õΩ#fl ãÖ^Œ~°ƒùO J`«ºO`« J~°∞^Œ∞QÍ
Z^Œ∞~°=Ù`«∞Ok. qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒOú q+¨Ü∂« xH˜ =KÕÛãïH˜ ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Hõ_Ñ» O¨ HÎ̃Ö’
L<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ =ÚO^Œ∞ Ñ‘iî# LO_ç D Ü«Ú^•úxH˜ ã¨fiã≤Î K≥¿ÑÊÖÏ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅx
ÖÁOQÆkÜ«∞ºQÆeQÍ~°∞. J"≥∞iHÍ q+¨Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® <≥ÅÅ‰õΩ '\’<£H˜<£— [ÅãÖkè L^ŒO`«O
KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩOk.
1965 U„Ñ≤Öò 2# ã≤SZ _≥~Ô· Hõ~ì ü *Ï<£ "≥∞H±HÍ<£ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ÑÖÑ≤# XHõ '"≥∞"≥∂—Ö’
''L`«Î~° qÜ«∞`åflO g∞^Œ WÑ¨Ê\˜ ^•HÍ [iy# ÉÏOaOQ∑ =¸ÅOQÍ P ^Õâ◊O =∞# ^•iH˜
=zÛOk ÖË^Œ∞, `«# q^è•<åxfl =∂~°∞Û‰õΩOn ÖË^Œ∞ HÍ|\ì̃ =∞iO`« L^èŒ$`«OQÍ ÉÏOaOQ∑
[~°áêÅx—— ã¨ÅÇ¨ WKåÛ_»∞. ''J~Ú`Õ ÉÏOaOQ∑#∞ xeÑ≤"≥Ü«∞º=∞x ~°Hõ~°HÍÅ â◊‰õΩÎÅ #∞O_ç
=∞# g∞^Œ =uÎ_ç qÑ¨s`«OQÍ ÃÑ~°QÆ=K«∞Û. „Ñ¨[Å∞, Ñ¨„uHõÅ∞, SHõº~å[ºã¨q∞u, „Ñ¨ÑÖK«
^ÕâßÅ #∞O_ç JÖÏO\˜ =uÎ_ç XHõ |Å"≥∞ÿ# â◊H˜ÎQÍ =∂ˆ~ Ö’Ñ¨ÙQÍ =∞#O =∞# Ñ¨x
HÍxK≥ÛÜ«∂ºe—— Jx =ÚO^Œ∞K«∂Ñ¨Ù`À K≥áêÊ_»∞.
~°HõΔ} âßY ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º^Œi≈ *Ï<£ "≥∞H±<å@<£ 1966 `˘eáê^ŒOÖ’ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜
ÑÖÑ≤# '"≥∞"≥∂— =∞iO`« ^Œ∞~å‡~°æ"≥∞ÿ#k. JO^Œ∞Ö’ UO ~åã≤ =ÙO^À K«∂_»O_ç –
''„Ñ¨[Å#∞ ÅHõΔ ºOQÍ KÕã¨∞‰õΩx =∞#O KÕã¨∞Î#fl ÉÏO|∞ ^•_»∞Å =¸ÅOQÍ WO\Ï
|Ü«∞\Ï =∞# g∞^Œ Jã¨ÇÏ¨ ºO "≥Å∞¡"u≥ Î áÈ`å =ÙOk. WO`«H<õ åfl ÖÏ‰õΩÅ∞, _®"£∞Å∞ ÉÏO|∞Å`À
ã¨~°fi<åâ◊#O KÕã≤ ÑÖ@Å‰õΩ h~°∞ ÖË‰õΩO_® KÕã≤# [<åÅ∞ uO_ç ^˘~°Hõ¯ PHõeH˜ JÅ=∞\Õz
Hõ~°∞=Ù ÉÏi# Ñ¨_ç K«KÕÛÖÏ K«∂_»@O =∞Ozk.——
JO`ÕHÍ^Œ∞ ÃÑO@QÍ<£ K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ~åã≤#^•xfl |\ì̃ K«∂¿ãÎ 1967 "Õ∞ <≥ÅÖ’
W^Õ "≥∞H±<å@<£ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒOú Ñ¨@¡ ÃÑÅ∞¡|∞‰õΩ`«∞#fl „Ñ¨*Ï =ºuˆ~Hõ`« QÆ∞iOz „Ñ¨É∞íè `åfixfl
f„=OQÍ ÃÇÏK«ÛiOz# ^•YÖÏÅ∞ L<åfl~Ú. ''Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ „Ñ¨[ÅÖ’ <≥ÅH˘#fl JâßOu,
JãÖ`«$Ñ¨ÙÎÅ f„=`«, qã¨Î $u QÆ∞iOz =∞#O PO^Àà◊# Ñ¨_®eû# Ñïã≤÷`«∞Å∞ L<åfl~Ú
^Õâ◊OÖ’. „Ñ¨`ÕºHÕz Ü«Ú=`«~°O, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, "Õ∞^è•=ÙÅ∞, ÖËq∞`À ã¨Ç¨Ïr=#O ™êyã¨∞Î#fl
„Ñ¨*ÏhHõOÖ’ D =ºuˆ~Hõ`« f„= ™ê÷~ÚÖ’ =ÙOk. W"åà◊ Hõ#∞Hõ „Ñ¨Éèí∞`«fiO 20,000 =∞Ok
i[~üfi Ãã·x‰õΩÅ#∞ i„‰õÄ\ò KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ Ñ≤Å∞Ñ¨Ùx¿ãÎ Ñïã≤÷`«∞Å∞ Ñ¨ÓiÎQÍ `å~°∞=∂~°~Ú
áÈÜÕ∞ÖÏ =Ù<åfl~Ú. KÕuÖ’ L#fl Ñ≤@ì *ÏiáÈÜÕ∞ Ñïã≤÷u LO^Œx K≥Ñ¨Ê_»O Juâ◊Ü≥∂HÎ̃
HÍ^Œ∞. Ãã#· ºOÖ’ KÕ~_° ®xH˜ QÍx, Ü«Ú^ŒOú Ö’ HÍÅ∞"≥∂Ñ¨_®xH˜ QÍh, HõhãÖQÍ ã¨ÇÏ¨ HõiOK«_®xH˜
QÍx J#∞"≥#· Ñïã≤`÷ ∞« Å∞ ÖË=Ù. WO`«H<õ åfl ^Ò~åƒùQºÆ O WOHÍ U=ÚO@∞Ok?—— Jx "≥∞H±<å@<£
‰õΩO_»|^ŒÌÅ∞ H˘\ì̃#@∞¡ K≥¿ÑÊâß_»∞.
Ü«Ú^ŒúO ¿Ñi@ J"≥∞iHÍ J_»¤QÀÅ∞QÍ =º=Ç¨ÏiOK«_®xH© H˘xfl Ñïq∞`«∞Å∞
L<åfl~Ú. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’<Õ J„QÆ~å[ºOQÍ Ñ≤Å=|_Õ ^Õâ◊O Ñ≤@ì =∂ki XHõ z#fl ^Õâßxfl,
JO^Œ∞<å "≥#∞Hõ|_ç# ^Õâßxfl `«# ^•iH˜ `≥K«∞ÛHÀ=_®xH˜ J^Õ [iyOk. Ü«Ú^•úxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å∞ J„QÆÉÏè QÍ# xeKå~°∞. ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Hõ_Q» Í xÅ|_®¤~∞° . J"≥∞iHõ<£
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ gà◊§ Hõ<åfl WOHÍ "≥#∞Hõ|_®¤_»∞. ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì Ü«Ú^Œú K«@ì|^Œú`«#∞ „Ñ¨tflã¨∂Î
"Õã≤# "åº*ÏºÅxflO\˜h =∞ø#OQÍ Ñ¨Hõ¯# ÃÑ\˜ì "≥ÚÇ¨ÏO u¿ÑÊã¨∞‰õΩOk. WHõ J"≥∞iHõ<£
HÍO„ÔQãπ (áê~°¡"≥∞O\ò) „Ñ¨*ÏcèëêìxH˜ H˘xfl ãÖ=`«û~åÅ∞ "≥#∞Hõ|_ç LOk.
104 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
J"≥∞iHõ<£ Ãã#· ºO HÍOÉ’_çÜ∂« Ö’ *’HõºO KÕã∞¨ ‰õΩOk. ^Õâ"◊ åºÑÎ̈OQÍ Ü«¸x=i≈\©
q^•º~°∞÷Å∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# JÅ[_ç ˆ~Ñ¨_»O`À J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ x^Œ∞Ì~°Ö’Oz "Õ∞Å∞‰õΩOk.
HÍO„ÔQãπ J#∞=∞u ÖËx^Õ HÍOÉ’_çÜ∂« ‰õΩ Ãã<· åºxfl ÑÖÑ¨‰Äõ _»^xŒ f~å‡#O KÕãO≤ k. J"≥∞iHõ<£
^ŒàÏÅ#∞ qÜ«∞`åflO QÆ_¤» g∞^Œ #∞O_ç `«iq∞H˘\ÏìHõ QÍx J^èºŒ ‰õΩΔ _ç JkèHÍ~åÅ#∞ xÜ«∞O„uã¨∂Î
HÍO„ÔQãπÖ’ XHõ aÅ∞¡ ÃÑ\Ïì~°∞. HÍO„ÔQãπ J#∞=∞u ÖËx^Õ Ü«Ú^•úxH˜ kQÆ~å^Œx POHõΔÅ∞
qkèOKå~°∞. `«Ñ¨Êxãï Ñïã≤÷u J~Ú`Õ HÍO„ÔQãπ J#∞=∞u ÖË‰õΩO_® `«#O`«@ `å#∞QÍ
J~°"·≥ ~ÀAÅ áê@∞ Ü«Ú^ŒOú #_ç¿Ñ JkèHÍ~åxfl J^èºŒ ‰õΩΔ _çH˜ W"åfiÅ<Õ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù KÕ~åÛ~°∞.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúOÖ’ J"≥∞iHÍ F@q∞ JOK«∞# L#fl =¸ÖÏ<À, Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ
L^Œº=∂xH˜ `«ÖÁyæ "≥#H˜¯ `«QÍæeû =zÛO^Œ<À „Ñ¨[Å∞ „QÆÇ≤ÏOK«‰õÄ_»^Œx áêÅHõ =~åæÅ∞
<å<å `«O\ÏÅ∞ Ñ¨_®¤~Ú. âßOux PtOz „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ü«Ú^•úxH˜ ã¨fiã≤Î K≥Ñ¨Ê_®xH˜ K«~°ÛÅ∞
KÕÑ¨\ ì̃O^Œ<Õ „Ñ¨Kå~°O Ç¨ÏŸÔ~uÎOzOk. J~Ú`Õ D Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ [<åaè„áêÜ«∞O ZÖÏ LO^Œ<Õ
ã¨∞xfl`«"∞≥ #ÿ "åã¨"Î åxfl „Ñ¨É∞íè `«fi Jnè#OÖ’ L#fl ~°ÇÏ¨ ã¨º Ñ¨„`åÅ∞ J<ÕHOõ q_»=∞iÛ K≥|∞`å~Ú.
ÃÑO@QÍ<£ Ñ¨„`åÅÖ’ L#fl QÆ}ÏOHÍÅ∞ Jã¨Å∞ x[O Uq∞\’ |Ü«∞@ÃÑ_»`å~Ú.
1964 E<£Ö’ J"≥∞iHÍ q∞e@s – ~°H} Δõ =∞O„u`«fi âßY JkèHÍ~°∞Å∞, J"≥∞iHõ<£
~åÜ«∞ÉÏi ÃÇÏ„hHÍ|\ò ÖÏ_£̊`À Hõeã≤ Ç¨ÏŸ<ÀÅ∂Å∞Ö’ ã¨=∂"ÕâO◊ JÜ«∂º~°∞. 'PˆQflÜ«∂ã≤Ü∂«
„áêO`«OÖ’ =∞#O J#∞ãïã¨∞Î#fl q^è•#O Ñ¨@¡ „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞O =∂ K≥_»¤QÍ `«Ü«∂~°~ÚO^Œx,
JO^Œ∞ˆH J^èŒº‰õΔΩ_çH˜ |Å"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ\Ïìeû# `«HõΔ} J=ã¨~°O LO^Œx— ~°ãπ¯ P
ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ J<åfl_»∞.
H©Å∞ÉÁ=∞‡ „Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’Oz _≥·"£∞#∞ kO¿Ñã≤ HÍ<£› J<Õ Ãã·xHõ [#~°Öò#∞
„Ñü+≤ìOKå~°∞. ''J"≥∞iHõ<£ ~åÜ«∞ÉÏi ÖÏ_£̊ E<£ 5# Ãã·QÍ<£‰õΩ uiy ~å=_»O`À>Ë <Õ~°∞QÍ
Z~Ú~üáÈ~üì #∞O_ç "≥o§ [#~°Öò HÍ<£›#∞ Hõeâß_»∞. J`«x`À [iÑ≤# K«~°ÛÅÖ’ „Ñ¨^è•#OQÍ
^Œ$+≤ì ˆHO„nHõiOzOk XˆH JOâ◊O g∞^Œ. J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨[Å PÖ’K«#Å#∞ „Ñ¨ÉèÏq`«O
KÕ¿ã Ñ¨xÖ’ LO^Œx, ã¨g∞Ñ¨ Éèíq+¨º`üÖ’<Õ L`«Î~° qÜ«∞`åflO g∞^Œ Ãã·xHõ K«~°º fã¨∞‰õΩ<Õ
J=HÍâ◊O LO^Œx [#~°Öò HÍ<£›‰Ωõ #=∞‡HõO HõeyOKÕ Ñ¨xKÕâß#∞—— Jx ÃÑO@QÍ<£ K«i„`«HÍ~°∞Å∞
~åâß~°∞. Wk [iy# ~Ô O_»∞ "å~åÅH˜ ^•^•Ñ¨Ù "≥~Úº=∞Ok Ããx· ‰õΩÅ#∞ |eÃÑ\Ïìeû ~å=_®xfl
J@∞ J"≥∞iHõ#∞¡, W@∞ „Ñ¨ÑÖK« „Ñ¨*ÏhHõO WOˆH=∂„`«O Ç¨Ïi¬OKÕ Ñïã≤÷u ÖË^Œ∞. J"≥∞iHõ<£
K«i„`«Ö’<Õ J`«ºO`« ÉèÏs =¸ÅºO K≥e¡OK«∞‰õΩ#fl Ü«Ú^ŒúO Wk. "≥Ú`«ÎOQÍ XHõ `«~°O „Ñ¨*Ï
K≥`· <« åºxfl Ñ¨ÓiÎQÍ `«ÑC¨ ^À= Ñ¨\Oì˜ K«_®xH˜ áêÅHõ=~åæÅ∞ â◊`^« •è „Ñ¨Ü∞« uflOz qÑ¶Å¨ =∞Ü«∂º~Ú.
... ... ...
J"≥∞iHÍÖ’ #_çz# Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞O „Ñ¨[Å g∞^Œ ZO`« „Ñ¨ÉÏè =O K«∂Ñ≤Ok
J<Õ ^•xH˜ H˘O_» QÆ∞~°∞Î Uq∞@O>Ë Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ x~°ã¨#HÍ~°∞Å g∞^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO "≥∂Ñ≤#
JaèÜ∂≥ QÍÅ∞ ~°∞A=Ù JÜ«∂ºÜ«∞x f~°∞ÊÅ∞ W=fi_®xH˜ 'Eºs—Å∞ x~åHõiOKå~Ú. 1971Ö’
"å+≤OQÆì<£Ö’ [_ô˚Å∞ „Ñ¨^Œ~°≈#HÍ~°∞Å g∞^Œ JaèÜ≥∂QÍÅ#∞ H˘\˜ì áêÔ~Ü«∞º_»"Õ∞ Ñ¨xQÍ
ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. J^Õ XHõ Ô~O_Õà◊§ „H˜`«O J~Ú`Õ YzÛ`«OQÍ P JaèÜ≥∂QÍÅ g∞^Œ
„Ñ¨^Œ~°≈#HÍ~°∞Å‰õΩ *ˇ·Å∞ tHõΔÅ∞ Ñ¨_Õ"Õ. 'ÉÏeì"≥∂~ü á¶È~ü—, 'HÍ@<£û qÖˇ¡ <≥·<£—, 'q∞Öò "≥·"£H©
á¶Èsì<£—, 'É’ãì̈<£ ÃÑ¶·"£— ˆHã¨∞Å∞QÍ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ „Ñ¨^Œ~°≈#HÍ~°∞Å g∞^Œ "≥∂Ñ¨|_ç# „Ñ¨=ÚY
ˆHã¨∞Ö’¡ ‰õÄ_® =Ú^•Ì~ÚÅ‰õΩ ã¨fiÅÊ tHõΔÅ`À ãïÃÑ\Ïì~°∞. z=iQÍ J@∞=O\˜ ^•_ç KÕã≤#
"åi ˆHã¨∞ 'HÍ"£∞_≥<£ 28—Ö’ áêÖÁæ#fl"åà◊√§ =∞`« É’^èŒ‰õΩÅ∞, #<£Å∞, ™ê=∂#º „Ñ¨[Å∞.
1971 PQÆã¨∞ìÖ’ #∂º*ˇsûÖ’ KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩOk D ãÖÑ¶¨∞@#. ^•^•Ñ¨Ù <åÅ∞ˆQà◊§ „H˜`«O
'ÉÏeì"≥∂~ü 4— ˆHã¨∞Ö’ WÖÏO\˜ ^•_»∞ÅˆH Ñ¨Ó#∞‰õΩ#fl <Õ~å~ÀÑ¨}ÅÃÑ· Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ
„Ñ¨^Œ~°≈#HÍ~°∞Å‰õΩ JO^ŒiH© tHõΔÅ∞ Ñ¨_®¤~Ú. „Ñ¨^è•# xOk`«∞Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯#fl Ñ¶≤Öò Éˇ„iQÍ<£‰õΩ
Pˆ~à◊§ *ˇ·Å∞ tHõΔ Ñ¨_çOk. HÍx 'HÍ"£∞_≥<£ 28— ˆHã¨∞Ö’ Eºs =Ú^•Ì~ÚÅO^Œih ÉË+¨~°`«∞QÍ
q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok. ˆHã¨∞ H˘\ì̃ áêˆ~ã≤Ok. f~°∞Ê "≥Å∞=_»QÍ<Õ EºsÖ’ XHõÔ~·# âß=¸ºÖò
„Éˇ~ÚÖò "≥·\ò J<Õ 53 Uà◊§ #Å¡*Ïu \ÏH©û „_≥·=~ü, Ãã·#ºOÖ’ Ñ¨^ŒH˘O_Õà◊§ áê@∞ Ñ¨xKÕã≤#
J#∞Éèí=âße <Õ~å~ÀÑ¨} Z^Œ∞~˘¯#fl"åiH˜ XHõ L`«Î~°O JOkOKå_»∞. P L`«Î~°O ™ê~åOâ◊O
Wn–
''^Õ=Ù_»∞ WzÛ# `≥eq`Õ@Å`À g∞~°O`å =∞OKÕ KÕâß~°∞. â‹Ç¨ÏÉèÏ+π. JkèHÍ~°O
Hõ@ìÉˇ\ ˜ì, =ÚO^Œ∞O_ç `«=∞x #_çÑ≤OK«=∞x #=∞‡HõO`À „Ñ¨[Å∞ JO^ŒÅO ZH˜¯¿ãÎ `«=∞
ÉÏ^èŒº`« =∞~°z Ü«Ú^ŒúO J<Õ =∂Ü«∞^•i [|∞ƒ `«ÅH˜ ZH˜¯OK«∞‰õΩ#fl"åiH˜ g∞~°∞ ãÔ̈~·#
=∞O^Œ∞ "Õâß~°∞. =∞$`«∞º¿ÇÏÅ`À, ^Õâßxfl q^èŒfiOãÖ kâ◊QÍ <≥>Ëìã¨∞Î#fl áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨[Å
PHÍOHõΔÅ#∞ =OzOKå~°∞. Wk `«Ñ¨Êx `≥eã≤ ‰õÄ_® J<ÕHõ=∞Ok XO\˜ãÎ̈OÉèíO "Õ∞_»Ö’
‰õÄK«∞x [iˆQ^ŒO`å „¿ÑHõΔ‰õΩÅ =∂ki K«∂ã¨∂Î LO_çáÈ`Õ g∞~°∞† ˆH=ÅO g∞~°∞ =∂„`«"Õ∞
g∞ ÉÏ^èŒº`« <≥~°"Õ~°Û_®xH˜ ~À_»∞¤ g∞^Œ‰õΩ =KåÛ~°∞... W"åà◊ HÍHõáÈ`Õ ˆ~Ñ¨~Ú<å, HõhãÖ
ã¨g∞Ñ¨ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ ã¨HõÅ ^ÕâßÅ „Ñ¨*ÏhHõO âßOu ™œMÏºÅ`À ã¨Ç¨Ïr=#O ™êyOKÕ ~ÀA
XHõ\ ˜ =ã¨∞ÎOk.
... ... ...
106 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

7
_≥ÉƒùÜ«∞º= ^Œâ◊HõO – JO`å J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ LOk
70= ^Œâ◊HõO `˘e<åà◊¡Ö’ =º=ã¨÷ g∞^Œ „Ñ¨[Å‰õΩ #=∞‡HõO ã¨#flye¡áÈ~Ú Ñïã≤÷u
K≥~Úº*ÏiáÈ~Ú# Ñïã≤u÷ `«Öuˇ OÎ k. q∞zQÍ<£ Ü«¸x=i≈\© ã¨~ˆ fi Ñïâ’^èHŒ õ Hˆ O„^ŒO q=~åÅ
„Ñ¨HÍ~°O, 1970 <å\˜H˜ J"≥∞iHõ<£ áœ~° ã¨=∂[OÖ’ Jxfl `«~Q° `Æ ∞« Å „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ '„Ñ¨É∞íè `«fiO
g∞^Œ #=∞‡HõO— J_»∞QÆO\˜áÈ~ÚOk. =~°æ á⁄OkHõ s`åº Ñïje¿ãÎ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# `Õ_®Å∞
Hõ#|_®¤~Ú. 40 âß`«O =∞Ok =$uÎ xÑ¨Ù}∞Å`À („á⁄ÃÑ¶+¨#Öòû) „Ñ¨Éèí∞`«fiO g∞^Œ ~å[H©Ü«∞
qâßfiãÖ ã¨#flye¡`Õ J^Õ HÍi‡‰õΩÅ q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ 66 âß`«O =∞OkÖ’ JqâßfiãÖ
áê^Œ∞‰õΩOk.
QÆ`«OÖ’ F@~°∞¡ `å=Ú iÑä¡Hõ<£ áêsìHÀ, _≥"≥∂„Hõ\ ˜H± áêsìHÀ K≥Ok# "å~°∞QÍ
K≥ÑC¨ HÀ=_»O Ñïáê\˜. HÍx 70= ^ŒâH◊ Oõ Ö’ F@~°∞¡ D ~Ô O_»∞ áêsìÅ ¿Ñ~Ô `«_Î ®xˆH J~Ú+ì̈`«
„Ñ¨^Œi≈OK«™êQÍ~°∞. 1940= ^Œâ◊HõOÖ’ ˆH=ÅO 20 âß`«O =∞Ok =∂„`«"Õ∞ `å=Ú U áêsìH˜
K≥O^Œx 'ã¨fi`«O„`«∞ÅO— Jx K≥Ñ¨C‰õΩ<Õ"å~°∞. HÍx 1974H˜ =KÕÛãïH˜ 34 âß`«O =∞Ok
`«=∞x `å=Ú 'ã¨fi`«O„`«∞Å∞—QÍ K≥Ñ¨C‰õΩ<åfl~°∞.
HÀ~°∞ìÅ∞, EºsÅ∞, PY~°∞‰õΩ [_ô̊Å∞ ‰õÄ_® J™ê^è•~°} suÖ’ ã¨ÊOkOK«™êQÍ~°∞.
EºsÅ∞ Ju"å^Œ∞Å#∞ (~å_çHõÖòû) x~Àú+¨μÅ∞QÍ „Ñ¨Hõ\ Õz q_»∞^ŒÅ‰õΩ ã≤á¶ê~°∞û K≥Ü«∞º_»O
Ñ¨~O° Ñ¨~Q° Í H˘#™êyOk. UO*ˇÖÏ _Õqãπ Ñ¨HÍ¯ Hõ=¸ºxã¨∞.ì HÍh '"≥ãHìπ Àãπ—ì HÀ~°∞Öì ’ EºsÖ’
JO^Œ~°∂ âıfi`« *ÏfÜ«ÚÅ∞ L#flÑ¨Ê\˜H© UO*ˇÖÏ _Õqãπ#∞ x~ÀÌ+≤QÍ „Ñ¨Hõ\ Õz q_»∞^ŒÅ
KÕ™ê~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å `«Ñ¨C_»∞ „Ñ¨Kå~°O KÕã≤=∞s ã¨~°fi<åâ◊#O K≥Ü«∂ºÅ#∞‰õΩ#fl
'ÉÏ¡Há± êO^è~Œ ûü —‰õΩ K≥Ok# ã¨É∞íè ºÅ#∞ J<ÕHõ qKå~°}ÅÖ’ EºsÅ∞ x~ÀÌ+μ¨ Å∞QÍ `ÕeÛ q_»∞^ŒÅ
KÕ™ê~°∞. #∂ºH˜¡Ü«∞~ü áê¡O\ò xi‡OK«É’ÜÕ∞ ã¨÷ÅOÖ’ XHõ HõOÃÑh ãÖˆH`å`«‡HõOQÍ xÅÉˇ\ ì̃#
500 J_»∞QÆ∞Å @=~ü#∞ 'âß"£∞Å"£*ÏÜÕ∞— J<Õ Ü«Ú=HÍ~°ºHõ~°Î ‰õÄÅ^À™ê_»<Õ JaèÜ≥∂QÆO
g∞^Œ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ HÀ~°∞ìÖ’ xÅÉˇ\Ïì~°∞. Ñ¨tÛ=∞ =∞™êûK«∞º\òûÖ’ qKå~°}‰õΩ =zÛ# D
ˆHã¨∞#∞ [_ç̊ H˘>Ëì™ê_»∞. HÍOÉ’_çÜ«∂ g∞^Œ [iÑ≤# ÉÏO|∞ ^•_»∞Å‰õΩ x~°ã¨# `≥eÜ«∞KÕã≤#
P~°∞QÆ∞~°∞ =º‰õΩÅÎ ∞ âıfi`«™œ^äOŒ Ö’ ãÖ^Œ~≈° ‰õΩÅ‰õΩ Hˆ \Ï~ÚOz# 'Öˇ#· ∞— uÑ≤Ê Ö’ÑëH˜ „Ñ¨"tÕ OKå
~°<Õ <Õ~°O g∞^Œ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ HÀ~°∞ì‰õΩ `≥¿ãÎ [_ç˚QÍ~°∞ "åà◊¡‰õΩ tHõΔ qkèOK«_®xH˜ x~åHõiOKå~°∞.
_≥|ƒùÜ«∞º= ^Œâ◊HõO – JO`å J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ LOk 107
„Ñ¨Éèí∞`«fiO, HÍ~˘Êˆ~\ò "åºáê~åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ^Õâ◊ "åºÑÎ̈OQÍ [# ™ê=∂#ºOÖ’
WO`«\ ˜ J~Ú+ì̈`« ÃÑiyáÈ=_®xH˜ HÍ~°}O– qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO, D Ü«Ú^ŒúOÖ’ Jã¨∞=ÙÅ∞
ÉÏã≤# 55000 =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞. D Ü«Ú^•úxfl J_»¤OÃÑ@∞ì‰õΩx „Ñ¨Éèí∞`«fiO KÕã≤# ÖˇHõ¯‰õΩ
q∞H˜¯e PHõ$`åºÅ∞, J|^•úÖË. g@xfl\˜H© q∞Oz J^èŒº‰õΔΩ_»∞ xHõû<£ ÑïáêÅ#Ö’ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜
=zÛ# '"å@~üQˆ \ò ‰õΩOÉèHí À}O— J"≥∞iHÍ K«i„`«Ö’<Õ `˘e™êiQÍ JkèHÍ~°OÖ’ L#fl J^èºŒ ‰õΩΔ _»∞
~år<å=∂ K≥Ü«∞º_®xH˜ ^•i fã≤Ok D ‰õΩOÉèíHÀ}O, 1974 PQÆã¨∞ì <≥ÅÖ’ xHõû<£ `«#
Ñ¨^ŒqH˜ ~år<å=∂ KÕ™ê~°∞.
xHõû<£#∞ JaèâO◊ ã≤OK«_®xH˜ "Õã#≤ Ç¨Ï∫ãπHqõ ∞\© J`«x g∞^Œ "≥∂Ñ≤# JaèÜ∂≥ QÍÅÖ’
KåÖÏ=∞@∞‰õΩ ^•@"Õã≤Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë xHõû<£ HõO>ˇ =ÚO^Œ∞ J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩÅ∞QÍ
=º=Ç¨ÏiOz# "åiÖ’ ZO^Œ~À JÖÏO\˜ Ñ¨#∞Å‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ#fl"åàı.¡ xHõû<£ `«~∞° "åu HÍÅOÖ’
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ HÍÉ’ÜÕ∞"åà◊¥¡ JÖÏO\˜ Ñ¨#∞Å∞ `«ÅÔH`«∞ÎHÀHõ `«Ñ¨Êx Ñïã≤÷u. â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ#
|Ç¨ïà◊*Ïu HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷Å`À J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ J<Õ"å_çH˜ LO_Õ ÉÏ^Œ~åÜ«∞}
ãÖ|O^è•Å∞ [QÆ"≥∞iy# ã¨`«º"Õ∞. JO^Œ∞ˆH D ãÖ|O^è•Å#∞ QÆ∞iOzQÍx, HÍOÉ’_çÜ«∂
g∞^Œ ÉÏOaOQ∑ [iÑ≤Oz# =º=Ç¨~°O g∞^Œ QÍh Ç¨Ï∫ãπHqõ ∞\© ZÖÏO\˜ "åºYºÅ∂ K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ .
ZO^Œ∞HõO>Ë J^èŒºHõΔ Ñ¨^ŒqÖ’ Z=~°∞ L<åfl WÖÏO\˜q XHõ 'áêÅã‘—QÍ J#∞ãïOKåeûO^Õ.
JO^Œ∞ˆH xHõû<£ q+¨Ü«∞OÖ’ H˘\ÁìzÛ#@∞¡ |Ü«∞@Ñ¨_ç# W`«~°„`å JOâßÅ g∞^Õ Ç¨Ï∫ãπHõq∞\©
qKå~°} [iÑ≤Ok.
z=iH˜ x"ÕkHõ ~å<Õ =zÛOk. f~°∞Ê Uq∞@O>Ë– 'xHõû<£#∞ ™êQÆ#OÑÖ_ç–
=º=ã¨÷#∞ =∂„`«O Ü«∞^ä•`«^äŒOQÍ H˘#™êyOK«O_ç— Jx. ÔH#_ôH˜ ã¨ÅÇ¨^•~°∞QÍ Ñ¨xKÕã≤#
käÜ≥∂_»~ü ™ÈÔ~<£Ãã<£ "å@~ü̂Q\ò ‰õΩOÉèíHÀ}O g∞^Œ `«# Jaè„áêÜ«∂xfl WÖÏ K≥Ñ¨CH˘KåÛ_»∞–
''K«\Ïìefl J=∞Å∞ K≥Ü«∂ºeû# =∞# =º=ã¨÷Ö’ WÖÏO\˜ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ `«Ñ¨CÅ∞ ^˘~°¡_®xH˜
„Ñ¨^è•# HÍ~°}O =º‰õΩÎÖË `«Ñ¨Ê =º=ã¨÷ HÍ^Œ∞. JO^Œ∞ˆH ‰õΩo¡# PÑ≤Öò Ñ¨à◊√¡ áêˆ~ã¨∞HÀ"åÖË
`«Ñ¨Ê, Ñ¨à◊√¡ xÅ=KÕã¨∞‰õΩ<Õ ÉÏº~°Öò#∞ =∞\ì̃áêÅ∞ KÕã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œ∞.——
J#∞‰õΩ#fl>Ëì 'ÉÏº~°Öò—#∞ HÍáê_»∞`«∂ =KåÛ~°∞. xHõû<£ kyáÈÜ«∂_»∞ HÍh J`«x
q^ÕâßOQÆ q^è•#O =∂„`«O Ü«∞^ä•`«^äŒOQÍ H˘#™êyOk. „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜, HÍ~˘Êˆ~\ò
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ =∞^èŒº L#fl J„Hõ=∞ ãÖ|O^èŒO Ü«∞^ä•qkèQÍ H˘#™êyOk. "å+≤OQÆì<£Ö’
HÍ~˘Êˆ~\ò ÖÏc~Úã¨∞ìÅ∞ á¶È~ü¤‰õΩ J`«ºO`« ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞, q∞„`«∞Å∂#∂. JÖˇQÍ˚O_»~ü ¿ÇÏQ∑
xHõû<£‰õΩ J`«ºO`« qâ◊fiã¨hÜ«∞ ã¨ÅÇ¨^•~°∞QÍ Ñ¨xKÕ™ê_»∞. "å@~üˆQ\ò L^ŒO`«OÖ’
|Ü«∞@ÃÑ\Ïìeû =zÛ# '>ËÑÙ¨ —efl `«H~õ å~°∞ KÕ™ê_»∞. „Ñ¨[Å‰õΩ `«ÑC¨ _»∞ ã¨=∂Kå~°O JOkOKå_»∞.
JÖÏO\˜ =ºHÎ̃x á¶È~ü¤ <å\’ Ãã·xHõ ^ŒàÏÅ „Ñ¨^è•<åkèHÍiQÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞. JÖÏˆQ á¶È~ü¤
J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ÉÏ^èŒº`«Å∞ ã‘fiHõiOKåHõ KÕã≤# "≥Ú^Œ\ ˜ Ñ¨x 'xHõû<£—‰õΩ HõΔ=∂aèHõΔ „Ñ¨™êkOKå_»∞.
„H˜q∞#Öò K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨@ì‰õΩO_® q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù Wã¨∂Î, ÉèÏs 'ÃÑ#¬<£— "≥Ú`åÎÅ∞ JO^Œ∞‰õΩx
HÍeá¶ÈiflÜ«∂Ö’ ã≤÷~°Ñ¨_ÕO^Œ∞‰õΩ xHõû<£‰õΩ K≥Ü«∞º=Åã≤# ™êÜ«∞O JO`å KÕ™ê_»∞.
108 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
Hõ¡|∞ƒ ~°∂Å∞û áê\ÕK«x "åiH˜ ZÖÏO\˜ <˘Ñ≤Ê HõÅQÆ‰õΩO_®, f„="≥∞ÿ# tHõΔÖËg∞
ÖË‰Ωõ O_® ™êQÆ#OÑ≤#@∞¡ xHõû<£ [=∂<åÖ’ JkèHÍ~°∞Å#∞ WO\˜H˜ ™êQÆ#Oáê~°∞. H˘kÌ=∞OkH˜
*ˇ·Å∞ tHõΔÅ∞ Ñ¨_ç<å Jq ã¨fiÅÊ"≥∞ÿ#"Õ. ÃÑ¶_»~°Öò ãÖã¨÷Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# "åi`À L^•~°OQÍ
=º=Ç¨ÏiOz *ˇ·à◊¡‰õΩ ÑÖÑ¨_»"Õ∞QÍHõ, ™ê^è•~°} Mˇ·nÅ‰õΩ Z=iH© JO^Œx „Ñ¨`ÕºHõ ™œHõ~åºÅhfl
HõeÊOKå~°∞. iK«~ü¤ H˜¡O[hãπì <Õ~åxfl JOwHõiOz#O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ 100 _®Å~°¡ [i=∂<å XHõ
<≥Å *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOz P#Hõ nxfl ~°^Œ∞Ì KÕ™ê~°∞.
xHõû<£ Ñ¨^Œq T_çOk. HÍh *ÏfÜ«∞ Éèí„^Œ`« ¿Ñi@ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ ZÖÏO\˜
J™ê^è•~°}"≥∞ÿ# K«~°ºÖˇ·<å KÕÑ¨>Ëì JkèHÍ~åÅ∞ =∂„`«O P Ñ¨^Œqx JÖÏ<Õ JO\˜ÃÑ@∞ì‰õΩx
L<åfl~Ú. 1974 EÖˇ·Ö’ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì D q+¨Ü«∂efl `«‰õΩ¯=QÍ JOK«<å "Õã≤Ok. xHõû<£
`«# Pnè#OÖ’ L#fl "≥\· òÇÏ¨ ∫ãπ (J^èºŒ HõÉΔ =íè #O) >ËÑÙ¨ Å#∞ "å@~üQˆ \ò ‰õΩOÉèHí À}Ïxfl qKåiã¨∞#Î fl
'ÃãÊ+¨Öò „áêã≤‰õÄº@~ü—‰õΩ JOkOKåÅx ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì P^ÕtOzOk. J~Ú`Õ J^Õ ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’
'J^èŒºHõΔ ~°Ç¨Ïã¨º ã¨=∂Kå~° Ç¨Ï‰õΩ¯—#∞ <˘H˜¯ =HÍ¯}ÕzOk. J~Ú<å xHõû<£ ˆHã¨∞ q+¨Ü«∞OÖ’
=∂„`«O D HÍ¡A#∞ J#∞=iÎOÑ¨ K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞. J~Ú`Õ J^èŒº‰õΔΩ_ç Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì
QÆ∞iÎã¨∞ÎOk J#fl „Ñ¨Hõ@# =¸ÅOQÍ ''q∞e@s, ~åÜ«∞ÉÏ~°, ~°Ç¨Ï™êºÅ∞, ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞
Éèí„^Œ`å ~°Ç¨Ï™êºÅ∞—— HÍáê_»∞‰õΩ<Õ J=ã¨~åÅ ¿Ñi@ J^èŒºHõΔ Ñ¨^ŒqÖ’ L#fl "åÔ~=Ô~·<å ã¨ˆ~
x*ÏÅ#∞ HõÑÊ≤ ÃÑ>Ëì J=HÍâßxfl ã¨r=OQÍ LOz#@¡~ÚOk.
"å@~ü̂Q\ò L^ŒO`«O qKå~°}#∞ \©gÖ’¡ „Ñ¨™ê~°O KÕ™ê~°∞. HÍh Ãã<≥\ò Hõq∞\©
HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ`À J^èºŒ ‰õΩΔ xH˜ L#fl 'Hõ<H≥ #Δõ —¡ q+¨Ü∂« xfl qKåiOKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ç¨Ï~îå`«∞QÎ Í
D „Ñ¨™ê~åÅ∞ xezáÈÜ«∂~Ú. H©ÅHõ"≥∞ÿ# JOâßÅ#∞ „Ñ¨™ê~°O K≥Ü«∞º_»O, K≥Ü«∞ºHõáÈ=_»O
J<Õk \©g Ñï„â◊=∞ QÆ∞`«Î Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ =∂iáÈ~ÚOk. "å@~üˆQ\ò L^ŒO`«O WO\˜^˘OQÆ
=º=Ç¨~°OÖÏO\˜k. D JOâßxH˜ g∞_çÜ∂« "≥ÚQÆÖÏ~ÚÅ∞ WzÛ#O`« „Ñ¨Kå~°OÖ’ =O^À=O`«∞
‰õÄ_® "≥∞ÿÖÏÜü∞ #~°"Õ∞^äŒO q+¨Ü«∞OÖ’QÍh, HÍOÉ’_çÜ«∂ g∞^Œ qK«ÛÅq_çQÍ [iÑ≤#
ÉÏO|∞^•_»∞Å q+¨Ü«∞OÖ’QÍh, ÃÑ¶_»~°Öò |∂º~À ã≤SZÅ ‰õΩ„@Å q+¨Ü«∞OÖ’QÍh „Ñ¨™ê~°O
K≥Ü«∞º_®xH˜ ™êÇ¨Ïã≤OK«ÖË^Œ∞. ™È+ëã¨∞ì =~°¯~üû áêsì, ÉÏ¡H± áêO^äŒ~üû, `«k`«~° Ju"å^Œ
áêsìÅ q+¨Ü«∞O J"≥∞iHõ<£ ã¨~å¯~°∞ KÕã≤# ‰õΩà◊√¡ ~å[H©Ü«∂Å QÆ∞iOz ¿ÑÑ¨~°¡Ö’ g∞‰õΩ
Éèí∂`«^ŒÌO ÃÑ\ì̃ "≥uH˜<å ã¨=∂Kå~°O ^˘~°Hõ^Œ∞. "å@~ü̂Q\ò _çáê~üì"≥∞O\òÖ’ K˘~°|_ç Ju
~°Ç¨Ï™êºxfl |@ì|Ü«∞Å∞ KÕã≤# '„ÉËHÕQ∑–#∂ºãπ—Å∞ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO q+¨Ü«∞OÖ’ g∞‰õΩ
=∞K«∞Û‰õΩ ‰õÄ_® HÍ#~å=Ù \©gÖ’¡.
1975Ö’ =º=ã¨÷#∞ K«Hõ¯Éˇ>Ëì ãÖH˜¡+ì̈ „Ñ¨„H˜Ü«∞ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. '=∂Ü«∂QÆ∞Ü≥∞*ò
L^ŒO`«O— `«~Ç° ¨ q∞e@s Ü«∂Hõ<Δ Å£ ∞ WO\Ï |Ü«∞\Ï "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. =º=ã¨÷ Ñ¨@¡ ~Àã≤áÈ~Ú,
„Éèí=∞Å∞ HÀÖ’Ê~Ú# „Ñ¨*Ï™ê=∂#ºOÖ’ =º=ã¨÷ q=∞~°≈Å∞ ã‘fiHõiã¨∞ÎOk `«#x `å#∞
K«Hõ¯k^Œ∞Ì‰õΩO@∞Ok J<Õ „Éèí=∞Å∞ HõeÊOK«_»O áêÅ‰õΩÅ `«HõΔ} J=ã¨~°OQÍ =∂i‰õÄ~°∞ÛOk.
nxHÀ „áê=∂}˜Hõ Ñ¨^Œúu LO_»<Õ LOk. <Õ~° Ñïâ’^èŒ# QÆ∞iOz qÑ¨s`«OQÍ „Ñ¨Kå~°O
K≥Ü«∞º_»O, „Ñ¨`ÕºHÕz ZOÑ≤Hõ KÕã≤# =Ú^•Ì~ÚÅ#∞ ^˘~°Hõ|∞K«Û_»O, =º=ã¨÷#∞ =∂„`«O
Ü«∞^ä•qkèQÍ H˘#™êˆQÖÏ *Ï„QÆ`«Î Ñ¨_»_»O, Wn P „áê=∂}˜Hõ Ñ¨^Œúu. K«\ÏìÅ#∞ J=∞Å∞
K≥Ü«∂ºeû# ZÑ¶π.a.S., ã≤.S.Z. =O\˜ J`«∞º#fl`« ãÖã¨÷ÖË P K«\ÏìÅ#∞ K«@∞ì|O_»Å∞ KÕã≤#
f~°∞ "å@~ü̂Q\ò L^ŒO`«O`À |Ü«∞@Ñ¨_çOk. WO\˜ ^˘OQÆ`«#OÖ’ xHõû<£‰õΩ Jxflq^è•ÖÏ
™êÜ«∞OQÍ xeKå~Ú. 1975Ö’ 'HÍO„ÔQãπ <Õ+¨#Öò Ç¨Ï∫ãπ Hõq∞\©— ã≤SZ, ZÑ¶πaSÅ g∞^Œ
qKå~°} [iÑ≤Ok.
ã≤SZ#∞ qKåiOz# ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ P ãÖã¨÷ WO>ˇe*ˇ<û£ ã¨=∂Kå~°O ¿ãHõiOKåeû#
`«# Ñïkèx LÅ¡OÑ¶≤∞Oz Jxfl ~°HÍÅ ~°Ç¨Ïã¨º HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩO@∞O^Œ<Õ x[O
|Ü«∞@Ñ¨_çOk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ 1950Ö’<Õ Ü«∞ÖòZãπ_ç „_»Q∑ „Ñ¨ÉèÏ=O ZÖÏ LO@∞O^À
H˘O`«=∞Ok J=∂Ü«∞‰õΩÅ g∞^Œ „Ñ¨Ü≥∂yOKÕ Ñ¨xH˜ ã≤SZ<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. JÖÏ
ã≤SZ „Ñ¨Ü≥∂QÍxH˜ Ö’#~Ú# XHõ Ãã·O\˜ã¨∞ì #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~°OÖ’x XHõ Ç¨ÏŸ@Öò H˜\ ˜H©
#∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ ^Œ∂ˆHã≤ J`«x =∞~°}ÏxH˜ HÍ~°‰õΩ~åÅ~ÚOk.
‰õÄºÉÏ Jkè<`Õ « HÍ„™Èì, `«k`«~° ^ÕâßÅ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ Ç¨Ï`«º HÍqOKÕ Ñ¨^HŒä ÍÅÖ’#∂
ã≤SZ ÉèÏQÆ™êfiq∞ J~ÚOk. 1971Ö’ ‰õÄºÉÏÖ’ 'P„Ñ¶≤Hõ<£Ãã· fi<£ Ñ¶‘=~ü— "≥·~°ãπ#∞ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\ì̃
S^Œ∞ ÅHõΔÅ ÑÖ^Œ∞Å#∞ x~°∂‡eOKÕÖÏ KÕã≤Ok. ã≤SZ H˜~å~ÚH˜ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl XHõ U*ˇO\ò
ÔH<åÖò *’<£Ö’ L#fl Ps‡ ˆHO„^ŒO #∞O_ç JO^Œ∞‰õΩ#fl D "≥·~°ãπ#∞ HÍ„™Èì =ºuˆ~Hõ ‰õÄº|#¡‰õΩ
JOkOz#@∞¡ XHõ qÖËYiH˜ q=iOKå~°∞.
ÃÇÏ„h H˜ÃãO[~ü <åÜ«∞Hõ`åfi# U~°Ê_ç# #ÅÉè̌· =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞QÆÅ ~°Ç¨Ïã¨º Hõq∞\©
XHõ\ ˜ zbÖ’ ™êÅfi_»~ü JÖˇO_ô J^èŒºHõΔ`«# U~°Ê_ç# „Ñ¨Éèí∞`åfixfl Jã≤÷~° ÑïKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤SZ
ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ñ¨x KÕã≤#@∞¡ ‰õÄ_® D qKå~°}Ö’ "≥Å¡_»~ÚOk. ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÖ’¡
|Ç¨ï J~°∞^Œ∞QÍ [iˆQ xëêÊH˜ΔHõ, ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`« ZxflHõÅÖ’ `˘e™êiQÍ XHõ =∂i¯ûã¨∞ì
<åÜ«∞‰õΩ_»∞, ™êÅfi_»~ü JÖˇO_ô, zbH˜ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ Z#∞flHÀ|_®¤_»∞. JÖÏO\˜ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»OÖ’ „Ñ¨ÑÖK« >ˇeHÍO kQÆæ[O Z.\˜. \˜. Ç¨ÏãÎ̈O ‰õÄ_® LOk. 1974Ö’
zbÖ’ J"≥∞iHõ<£ ~åÜ«∞ÉÏiQÍ Ñ¨x KÕã≤# _Õq_£ áÈÃÑÊ~ü JÖˇO_ô „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^Àã≤
J"≥∞iHÍ ™êÜ«∞O`À JkèHÍ~° Ñ¨QÍæÅ∞ KÕÑ\¨ #ì˜ q∞e@s xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨É∞íè `«fiO =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å
LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞O^Œx, J@∞=O\˜ `«Ñ¨CÅ∞ ãïk^Œ∞ÌHÀ"åÅx ã¨∂zOKå_»∞.
JO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ H˜ã≤O[~ü, 'P ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤x ~å[H©Ü«∞ LÑ¨<åº™êÅ∞ W=fi_»O =∂#∞HÀ=∞x
K≥Ñ¨ÊO_ç— Jx ãÖ^Õâ◊O ÑÖáê_»∞.
WHõ ZÑ¶.π a.S. q+¨Ü∂« xH˜ =¿ãÎ – P ãÖã¨÷ KåÖÏ Uà◊√Q¡ Í K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ Ju"å^Œ–
"å=∞Ñ¨HõΔ ~å[H©Ü«∞ „QÆ∂Ñ¨ÙÅ#∞, ãÖã¨÷Å#∞ ^≥|ƒuÜ«∞º_»O, qzÛù#flO K≥Ü«∞º_»"Õ∞ Ñ¨xQÍ
ÃÑ@∞ì‰õΩOk. á¶È~°̊s KÕã≤# L`«Î~åÅ∞ ÑÖÑÖ_»O, W–"≥∞~Úà◊√¡ ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ K«^Œ=_»O =O\˜q
+¨~å =∂=¸Å∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ nxH˜. 1960–66 =∞^èŒº HÍÅOÖ’ JÖÏO\˜ ãÖÑ¶¨∞@#Å∞
92 L<åflÜ«∞x ZÑ¶π.a.S ã¨fiÜ«∂<å XÑ¨C‰õΩOk. ÉÏ¡H± áêO^äŒ~ü <åÜ«∞‰õΩ_»∞ „ÃÑ¶_£ Ç¨OÑì̈<£
Ç¨Ï`åº ‰õΩ„@ ˆHã¨∞Ö’ ‰õÄ_® ZÑ¶πaS Ç¨ÏãÎ̈O L#fl@∞¡ J#∞=∂xOKå~°∞.
110 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
'HÍO„Ô Q +¨ # Öò Ãã<≥ \ ò Hõ q ∞\© — qKå~° } Ö’ qÅ∞"≥ · # ã¨ = ∂Kå~° O KåÖÏ
|Ç≤Ï~°æ`«=∞~ÚOk. HÍx q∞`«"å^Œ, =∞^èÕº"å^Œ Ñ¨„uHõÅÖ’QÍh, \©g „Ñ¨™ê~åÖ’¡QÍh nx
QÆ∞iOz „Ñ¨Kå~°"Õ∞ ÖË^Œ∞. Hõq∞\© x"ÕkHõÅ∞ L„^ŒæO^è•Å Ãã·AÖ’ "≥Å∞=_®¤~Ú HÍh K«k"Õ
áê~î°‰õΩÅ∞ Us? J~Ú<å D `«O`«∞ JO`å ZO^Œ∞‰õΩ #_çzO^À `≥Å∞™ê? =º=ã¨÷Ö’ Ö’áêÅ∞
ãïk^ÕÌ „Ñ¨Ü«∞`«flO x*Ï~ÚfQÍ [iyO^Œx „Ñ¨[Å#∞ =∞ÉèíºÃÑ@ì_®xˆH.
„Ñ¨Éèí∞`«fiO WÖÏO\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· Ö’`≥·# qKå~°} [iÑ≤OK«_®xH˜ ã≤^ŒúOQÍ
ÖË ^ Œ ∞ . H˘xfl Ñ¨ i q∞`« ∞ Å‰õ Ω Ö’|_Õ D =º=Ç¨  ~° O #_ç Ñ ≤ ã ¨ ∞ Î O ^Œ x qKå~° } Ö’¡ < Õ
|Ü«∞@Ñ¨_çáÈ~ÚOk. Ãã<≥\ò Hõq∞\© J#∞|O^èŒOQÍ =∞~À Hõq∞\©x (K«~üÛ Hõq∞\©) "Õã≤, U
ãÖã¨÷Å g∞^Œ J~Ú`Õ ^Œ~åºÑ¨ÙÎ x~°fiÇ≤ÏOKåÖ’ "å\˜ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À<Õ qKå~°} [iÑ≤
~°∂á⁄OkOz# x"ÕkHõ z`«∞Î „Ñüx uiy J^Õ ã≤SZ ãÖã¨÷‰õΩ JÑ¨ÊyOz, JO^Œ∞Ö’ U
ÉèÏQÍÅ~Ú<å `˘ÅyOKåÖË"≥∂ K«∂ã≤ K≥Ñ¨Ê=∞x J_çyOk. JO>Ë qÅ∞"≥·# ã¨=∂Kå~°O
ZO`À |Ü«∞@Ñ¨_Õ J=HÍâ◊O L<åfl Hõq∞\©, ã≤SZ`À ~år ã¨∂„`«OQÍ "≥Å∞=iOz# `«∞k
x"ÕkHõÖ’ J@∞=O\˜ ã¨=∂Kå~°O ÑïÇ¨ÏiOK«|_çOk.
WOHÍ z„`«"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë – J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ (=∞# áê~°¡"≥∞O@∞
ÖÏO\˜k) „Ñüx^èŒ∞Å∞ "Õã≤# 'ÃÑ·H±— Hõq∞\© ã≤SZ, ZÑ¶πaSÅ`À WÖÏO\˜ "≥ÚÇ¨Ï=∂\ÏÖËO
ÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® `«∞k x"ÕkHõ#∞ ~°∂á⁄OkOzOk. HÍh U „Ñüx^èŒ∞Å~Ú`Õ D Hõq∞\©x
"Õ™ê~À "åàı¡ D x"ÕkHõ#∞ '~°Ç¨Ïã¨º ã¨=∂Kå~°OQÍ— f~å‡xOz J@Hõ ZH˜¯OKÕ™ê~°∞. J~Ú`Õ
D x"ÕkHõÖ’ JOâßÅ∞ _ÕxÜ«∞Öò +¨Ø~ü J<Õ #∂ºãπ s_»~ü ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O`À #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~O° Ö’
'qÖË*ò "å~Úãπ— J<Õ ãÖã¨÷ ^•fi~å „Ñ¨™ê~°O JÜ«∂º~Ú. HÍh ^Õâ◊OÖ’ ¿ÑÔ~xflHõQÆ#fl >ÿ̌"£∞û,
"å+≤OQÆì<£ áÈãπì =O\˜ U XHõ¯ |_® k#Ñ¨„uHõÖ’#∂ D q=~åÅ∞ „Ñ¨K«∞iOK«|_»ÖË^Œ∞.
ã≤aZãπÖ’ Ñ¨xKÕ¿ã _ÕxÜ«∞Öò +¨Ø~ü#∞ P ãÖã¨÷ L^ÀºQÆO #∞O_ç ã¨ÃãÊO_£ KÕã≤Ok. P
~°HOõ QÍ '*ÏfÜ«∞ Éè„í ^Œ`—« ¿Ñi@ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜, g∞_çÜ∂« ‰õΩ =∞^èºŒ XHõiH˘Hõ~∞° ã¨ÇÏ¨ HõiOK«∞‰õΩ<Õ
Ñïã≤u÷ =zÛOk.
ÃÑ¶·_»Öò HÍ„™Èì `«k`«~° q^Õj <åÜ«∞‰õΩÅ Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ ã≤SZ ‰õΩ„@Å∞ Ñ¨xfl# f~°∞
QÆ∞iOz K«~üÛ Hõq∞\© Pã¨H˜ÎHõ~°"≥∞ÿ# ^Œ$HÀ¯}Ïefl Pq+¨¯iOzOk. Ãã·xHõ *’HõºO ^•fi~å
"ÕÖÏk =∞Ok J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å =∞~°}ÏÅ‰õΩ HÍ~°}O HÍ=_»O Hõ<åfl ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ =∞^èŒº#
LO_®eû# ÃÑ^Œ Ì =∞x+≤ XÑ¨ Ê O^•xfl LÅ¡ O Ñ¶ ≤ ∞ Oz Ñ¨ ~ å~Ú^Õ â ßÅ <åÜ« ∞ ‰õ Ω Å#∞
Ç¨Ï`«ºQÍqOKÕ^•xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOK«_»O HõΔ=∂~°›O HÍx <Õ~°OQÍ ÉèÏqOzOk. Ç¨Ï`åºÑ¨^äŒHÍÅ
x"ÕkHõ‰õΩ '=ÚO^Œ∞=∂@—QÍ WÖÏ ~åã≤Ok–
'XHõ™êi |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO, Ç≤ÏO™ê =∂~åæÅ#∞ ZOK«∞‰õΩ<åflHõ „áê}#+¨ìO [iˆQ
J=HÍâ◊O LO_»<Õ LO@∞Ok. J~Ú`Õ `«_çQÆ∞_»¤`À Q˘O`«∞Å∞ HÀ¿ã q^èŒOQÍ \ÏÔ~æ\ò KÕã≤
=∞s q^Õj <åÜ«∞‰õΩÅÃÑ· KÕ¿ã JO`«~å˚fÜ«∞ Ç¨Ï`åº „Ñ¨Ü«∞`åflÅ‰õΩ, q^ÕâßÅ JO`«~°æ`«
=º=Ç¨~åÅÖ’ 'W`«~° Ñ¨^Œú`«∞ÅÖ’— =∞#O *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ<Õ q^è•<åxH˜ KåÖÏ `Õ_® LOk.
J"≥∞iHõ<£Å =∞#ã¨∞Ö’#∞ ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ „Ñ¨ÉèÏq`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ 'K«iÛ Hõq∞\©— ã≤SZ
KÕÑ¨\ ì̃# 'PÑ¨ˆ~+¨<£û—#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛOk.
''„Ñ¨ã¨∞Î`«O ã≤SZ H˘xfl =O^ŒÅ =∞Ok q^•º"Õ`«ÎÅ, q^•ºkè‰õΩÅ (Ü«¸x=i≈\©
ÑïáêÅ<åkèHÍ~°∞Å∞, á¶êºHõbì ã¨Éèí∞ºÅ∞, áê~îåÅ∞ É’kèã¨∞Î#fl „QÍ_»∞ºÜÕ∞\ò ã¨∂ì_≥O@∞¡) ¿ã=Å∞
qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩOk. ã¨=∂Kå~°O KÕ~°"≥Ü«∞º_»O (LÑ¨ÊOkOK«_»O), WO>ˇe*ˇ<£û J=ã¨~åÅ
HÀãÖ `«y# „áê^äŒq∞Hõ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkOK«_»O, q^ÕâßÖ’¡ „Ñ¨Kå~°O HÀãÖ Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∞,
W`«~åÅ∞ ~åã≤ W=fi_»O =O\˜ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkã¨∞Î<åfl~°∞ "å~°O`å. ^•^•Ñ¨Ù 100 J"≥∞iHõ<£
HÍÖËrÅ∞, Ü«¸x=i≈\©ÅÖ’ WÖÏO\˜ "åà◊√¡ L<åfl~°∞. "åà◊√¡ ã≤SZ‰õΩ ã¨=∂Kå~° U*ˇO@∞¡QÍ
Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl q+¨Ü«∞O "åà◊¡‰õΩ `«Ñ¨Ê =¸_À HõO\˜H˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. H˘xfl Ü«¸x=i≈\©ÅÖ’
=∂„`«O WÖÏO\˜ =º=Ç¨~åÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# ã¨=∂Kå~°O Ü«¸x=i≈\© JkèHÍ~°∞ÅÖ’
HõhãÖ XHõ¯iÔH·<å LOk. J"≥∞iHõ<£ q^•º ~°OQÆO`À ã≤SZ‰õΩ L#fl D eO‰õΩÅ∞ ^ÕjÜ«∞OQÍ
ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# JOâ◊O Jh, D HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· Hõiî# xÜ«∞O„`«}Å∞ LO_®Åx P ãÖã¨÷
ÉèÏqã¨∞ÎOk.——
ã≤SZÖ’ 'HÀ=~üì PÑ¨ˆ~+¨<£û— qÉèÏQÆO JkèÑü 1961Ö’ ~åã≤# XHõ "åºãÖÖ’
'=ÓºÇ¨`«‡Hõ „Ñ¨Kå~°OÖ’ D Ñ¨ÙãÎ̈HÍÖË H©ÅHõ áê„`« áÈ+≤™êÎ~Ú— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. 1967<å\˜H˜
ã≤SZ „áêÜ≥∂l`« Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ∞ ^•^•Ñ¨Ù "≥~ÚºH˜ÃÑ·QÍ L#fl@∞¡ 'K«iÛ— Hõq∞\© ^Œ$+≤ìH˜ =zÛOk.
D Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ „Ñ¨K«∞~°}Å‰õΩ `«y# Pi÷Hõ ™êÜ«∞O JO^ŒK≥Ü«∞º_»"≥∂, Ñ¨ÓiÎQÍ P ÉèÏ~°O
`«ÅÔH`«∞ÎHÀ=_»"≥∂ KÕã≤Ok ã≤.S.Z.
ÖÏ"Àãπ g∞^Œ [iÑ≤# 'ÉÏOaOQ∑— QÆ∞iOz D K«iÛ Hõq∞\© =ÚO^Œ~° ÃÇÏ„h
H˜ã≤O[~ü `«# "å^Œ# qxÑ≤OKå~°∞. ã≤SZ nxfl ~°Ç¨Ïã¨º HÍ~°ºHõÖÏÑÖQÍ ¿Ñ~˘¯x =º=Ç¨~°O
JO`å =¸`«Éˇ\ÏìÅx K«∂ã≤Ok. H˜ã≤O[~ü U=∞O\Ï_»O>Ë– 'ÖÏ"ÀãπÖ’ ã≤SZ D ~°HõOQÍ
Ü«Ú^•úxH˜ kQÆ_»O, QÆ`«O`À áÈeÛ K«∂¿ãÎ ãÔ̈~·# *ÏfÜ«∞ q^è•#O JxÑ≤OK«∞HÀ^Œ∞. =∞#O
nxfl WOHÀ ~°HõOQÍ KÕã≤ LO>Ë ÉÏ=ÙO_»∞ J<Õk <å PÖ’K«#— J<åfl_»∞. JO>Ë KÕã≤#
`«Ñ¨C_»∞ Ñ¨x QÆ∞iOz ZÖÏO\˜ Ñ¨âßÛ`åÎÑÖ ÖË^Œ∞. `«Ñ¨C_»∞ Ñ¨^ŒúuÖ’ KÕã≤#O^Œ∞ˆH<å g∞
ÉÏ^è• Jx 'K«iÛ— Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºÅÖ’ XHõ¯~°O>Ë XHõ¯~°∞ ‰õÄ_® J`«xfl xÅkÜ«∞ºÖÏ.
P ~°HOõ QÍ 1974–75 =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ ^ÕâO◊ Ö’ Ñ¨ÙO_®HÀ~°∞Å#∞ Ui"Õã≤ =º=ã¨#÷ ∞
P~ÀQÆºHõ~O° QÍ, HõhãÖ [<å"≥∂^ŒO ‰õÄ_»Q>Æ ìË kâ◊QÍ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ [iQÍ~Ú. xHõû<£ ~år<å=∂,
ZÑ¶π.a.S–ã≤SZÅ J„Hõ=∂Å∞ |Ç≤Ï~°æ`«O HÍ=_»O, á¶È~ü¤ J^èŒºHõΔ Ñ¨^Œq KÕÑ¨@ì_»O– W=hfl
„Ñ¨[ÅÖ’ =º=ã¨÷ g∞^Œ J_»∞QÆO\˜áÈ~Ú# qâßfi™êxfl Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕÑ¨\ ì̃# K«~°ºÖË.
Wxfl `«O\ÏÅ∞ Ñ¨_ç<å „Ñ¨[Å =∞#ã¨∞ûÖ’ WOHÍ J<ÕHõ ãÖ^ÕÇ¨Å∞, J#∞=∂<åÅ∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO,
q∞e@s, HÍ~˘Êˆ~\ò "åºáê~° ãÖã¨÷Å Ñ¨@¡ JÑ¨#=∞‡HõO, J~Ú+ì̈`« H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ L<åfl~Ú.
1976 =KÕÛãïH˜ J^èºŒ HõΔ ZxflHõÅ∞ `Àã¨∞‰õΩ=KÕÛ™ê~Ú. =º=ã¨÷ g∞^Œ „Ñ¨[Ö’¡ #=∞‡HõO
ã¨_»eáÈ~ÚO^Õ J#fl ÉèíÜ«∂O^Àà◊# áêÅHõ=~åæÖ’¡ ÃÑiyáÈ~ÚOk. W<≥fiãπì"≥∞O\ò ÉÏºOHõ~üQÍ
U_®k 2 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ P^•Ü«∞O QÆ_çOKÕ qeÜ«∞O Ãã·=∞<£ J@∞ xHõû<£, W@∞ á¶È~ü¤
112 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
Ç¨ÏÜ«∂OÅÖ’ Y*Ï<å HÍ~°º^Œi≈QÍ Ñ¨xKÕ™ê_»∞. =s˚xÜ«∂ ~åROÖ’x 'Ç¨\ò„ã≤ÊOQ∑û—Ö’ 1976
j`«~°∞`«∞=ÙÖ’ U~åÊ@∞ KÕã≤# XHõ al<≥ãπ H“xûÖò g∞\ÕQ∑Ö’ Ãã·=∞<£ „Ñ¨ãÖyOKå_»∞.
''„Ñ¨ÑO¨ K«O JO`å ™È+ë[O kâ◊QÍ, ã¨=∞ã¨=∂[O kâ◊QÍ `˘‰õΩ¯‰õΩO@∂ áÈ=_®xH˜ K«∂ã¨∞#Î fl
„Ñ¨ã∞¨ `Î « `«~∞° }OÖ’ J"≥∞iHõ<£ "å}˜[º =º=ã¨÷ 'Ñïã≤u÷ — "Õy~°O J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ"åeû# J=ã¨~O°
ZO`≥·<å LO^Œ<Õ ÉèÏqã¨∞Î<åfl. ã¨∂¯à◊√¡, ã¨=∂Kå~°–„Ñ¨™ê~° ~°OQÍÅ#∞, „Ñ¨[Å PÖ’K«#Å#∞
„Ñ¨ÉèÏq`«O K≥Ü«∞º_»OÖ’ „ÃÑ·"Õ@∞ ~°OQÆO qÑ¶¨Å=∞~ÚºO^Œx <Õ ÉèÏqã¨∞Î<åfl—— J<åfl_»∞ Ãã·=∞<£
`«# „Ñ¨ãÖQÆOÖ’. D =∂@Å∞ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò ‰õΩÉË~°∞Å PÖ’K«<å ^èÀ~°}˜H˜ J^ŒÌO
Ñ¨_»∞`«∞<åfl~Ú.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO, "å@~ü̂Q\ò ‰õΩOÉèíHÀ}O, q^•ºi÷ Ö’HõOÖ’ <≥ÅH˘#fl JâßOu,
JÅ[_ç, <≥·uHõ qÅ∞=Å Ñ¨`«#O, XHõ `«~°O Z#fl_»∂ K«qK«∂_»#O`«\ ˜ =∂O^ŒºO, W`«~°„`å
J<ÕHõ ™êOã¨¯ $uHõ LÑ¨„^Œ"åÅ∞ HõÅQÆeã≤ =º=ã¨÷#∞ „Ñ¨tflOKÕ J#∞=∂xOKÕ ^èÀ~°}∞Å∞
„Ñ¨|eáÈÜ«∂~Ú. ãÖ™ê÷QÆ`« qâßfiã¨ ãÖHΔÀÉèíO ã¨=∂[OÖ’ áê^Œ∞‰õΩOk.
`«~°K«∂ Ãã·=∞<£ XHõ =∂@ K≥|∞`«∂ LO_Õ"å_»∞–''J"≥∞iHõ#∞¡ 'ÖÏÉèíO— J<Õ =∂@
J<åfl, ÖÏÉèÏ¿ÑHõΔ ^•fi~å<Õ =∞# ã¨=∂[O ãÖÑ¨^ŒÅ`À `«∞Å`«∂QÆ_»O ™ê^èŒºO J#fl=∂@
J<åfl JÑ¨#=∞‡HõO ÃÑOKÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. D =º=ã¨÷ =¸ÅOQÍ<Õ =∂#"åoH˜ HõëêìÅ∞, Hõ_»QÆO_»∞¡
Z^Œ∞~°=Ù`«∞<åflÜ«∞<Õ Jaè„áêÜ«∞O ZO^Œ∞HÀ |ÅÑ¨_»∞`«∞OkQÍh Jk X\ì̃ x~åâ◊ #∞O_ç,
™êfi~°÷O #∞O_ç J<≥·uHõ`« #∞O_ç =ºHõÎO J=Ù`«∞#fl Jaè„áêÜ«∂ÖË. =∞#O ÃÑ@∞ì|_ç^•s
q^è•#OÖ’x =∂#gÜ«∞ HÀ}Ïxfl K«∂ã≤ J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åeûOk ZO`≥·<å LOk.——
1976= ãÖ=`«û~åxH˜ WOHÀ „áê^è•#º`« ‰õÄ_® LOk. J"≥∞iHÍ ™êfi`«O„`«ºO
„Ñ¨Hõ\ ÕK«∞‰õΩx JÑ¨Ê\˜H˜ ãïQÍæ Ô~O_»∞ =O^ŒÅ Uà◊√¡. kfiâ◊`åaÌ ™êfi`«O„`«º k<À`«û"åÅ‰õΩ
U~åÊ@∞¡ P~åƒù@OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. J"≥∞iHÍ, [áê<£, Ñ¨tÛ=∞ S~Àáê ^ÕâßÅ‰õΩ K≥Ok#
H˘O`«=∞Ok "Õ∞^è•=ÙÅ∞ XHõ '„`≥·áêHΔ̃Hõ Hõq∞+¨<£—QÍ U~°Ê_ç XHõ x"ÕkHõ "≥Å∞=iOKå~°∞.
'„Ñ¨*Ï™êfi=∂ºÅ x~°fiÇ¨Ï}— (k QÆ=~°flae\© PÑ¶π _≥"≥∂„Hõã‘ãπ) J<Õk P x"ÕkHõ ji¬Hõ.
Ç¨~°fi~ü¤ Ü«¸x=i≈\©Ö’ „á⁄ÃÑ¶ã¨~ü ys KÕã¨∞Î#fl âß=¸ºÖò Ç¨O\ÕQ∑@<£ D x"ÕkHõÖ’
J"≥∞iHÍ‰õΩ ãÖ|OkèOz# ÉèÏQÍefl ~°zOKå_»∞. qÜ«∞`åflO Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ J^èºŒ HõΔ Éè=í <åxH˜
n~°…HÍÅO Hõ#ûÖˇìO\òQÍ Ñ¨xKÕ™ê_»∞ W`«#∞. J`«#∞ ~°zOz# ÉèÏQÍxH˜ '„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
`≥OÑï`«#O— J#fl =∞‰õΩ\Ïxfl LOKå_»∞. J"≥∞iHÍ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨=∞ã¨º#∞ QÆ∞iÎOz ^•x
g∞^Œ K«~°Û ÃÑ\Ïì_»∞– ''1960= ^Œâ◊HõOÖ’ J"≥∞iHÍ JO`«\Ï „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ J#∞HõOÑ¨#
<å@H©Ü«∞ suÖ’ L"≥fi`«∞Î# Zyã≤Ñ¨_çOk. „Ñ¨^Œ~°≈#Å∞, x~°ã¨<À^Œº=∂Å∞, ^èŒ~åflÅ∞, ã¨=∞ã¨ºÅ
"åsQÍ ãÖã¨÷Å x~°fiÇ¨Ï}Ö’ „Ñ¨[Å∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# áêÖÁæ<åfl~°∞. #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞, WO_çÜ«∞#∞¡,
zHÍ<ÀÅ∞, âıfi`«*ÏfÜ«ÚÅ∞, q^•º~°∞÷Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞ g~°∂ "å~°∂ Jx `Õ_® ÖË‰õΩO_®
ãÖÑ¶∞¨ \˜`"« ∞≥ ÿ q#∂`«fl Ñ¨^`úŒ ∞« ÅÖ’ L^Œº=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. =∞^èºŒ `«~Q° uÆ L^ÀºQÆ ãÖÑ¶∂¨ Å∞
|ÅÑ¨_®¤~Ú. W=hfl ™ê=∂lHõ, Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« rq`åÖ’¡ ã¨=∂#`åfixfl =∞~À=∂~°∞ JOK«<å
"Õã¨∞‰õΩ<Õ ÅHõΔ ºO`À ™êQÍ~Ú.——
J^Õ ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ `«iyáÈ`«∞#fl „Ñ¨Éèí∞`«fi Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç, JkèHÍ~åÅ#∞ QÆ∞iOz "ÕÖˇuÎ
K«∂Ñ≤OKå~°∞. 1960= ^Œâ◊HõOÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ# 'ã¨=∂#`«fiO— _ç=∂O_»¡ =¸ÅOQÍ
ÃÑ¶_»~°Öò „Ñ¨Éèí∞`«fi |_≥˚\ò ~°∂Ñ¨Ù ˆ~YÅ<Õ =∂ˆ~Ûã≤OkO\Ï_»∞. 1960Ö’ q^Õj =º=Ç¨~åÅ
=ºÜ«∞O "≥Ú`«ÎO |_≥˚\ò =ºÜ«∞OÖ’ 53.7 âß`«OQÍ#∞, ™ê=∂lHõ =ºÜ«∞O 22.3 âß`«OQÍ#∞
LO_Õk. 1974 <å\˜H˜ q^Õj =º=Ç¨~åÅ =ºÜ«∞O 33 âß`åxH˜ `«yæ ™ê=∂lHõ =ºÜ«∞O
31 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~°HõΔ} ~°OQÆO g∞^Œ qÑ¨s`«OQÍ =ºÜ«∞O KÕã¨∞ÎOk Jx
q=∞i≈Oz# „Ñ¨[Å∞ 1960Ö’ ˆH=ÅO 18 âß`«O =∞Ok, HÍh 1969 <å\˜H˜ "åi ãÖYº
52 âß`åxH˜ ÃÑiyOk. „Ñ¨[Å PÖ’K«<å f~°∞Ö’ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ‰õΩ ãÖˆH`«O Wk.
[iyOk JO`å =∞Oz Jx Ç¨O\ÕQ∑@<£ ÉèÏqOK«ÖË^Œ∞. ÃÑ·ÃÑK«∞Û ''1960=
^Œâ◊HõOÖ’ L"≥fi`«∞Î# ™êy# D „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ K≥·`«#ºO =fi=ã¨÷Ö’ „Ñ¨Éèí∞`«fiO, „ÃÑ·"Õ@∞
JkèHÍ~åÅ‰õΩ ã¨"åà◊√¡ qã≤iOk—— Jx "åáÈÜ«∂_»∞. ''„Ñ¨tflOKÕ `«`«fiO W@∞ ‰õΩ@∞O|OÖ’,
J@∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Ö’¡ "åºáê~°OÖ’, „Ñ¨Éèí∞`«fi–„ÃÑ·"Õ@∞ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡, ~å[H©Ü«∂Ö’¡ ã¨~å¯s
|∂º~À„Hõã‘Ö’, q∞e@s ã¨sfiã¨∞ÅÖ’– Jxfl ~°OQÍÅÖ’ U^À XHõ ~°∂ÑÖÖ’ „Ñ¨ÉèÏ=O
K«∂Ñ≤OzOk. =Ü«∞ã¨∞, Ç¨ÏŸ^•, JO`«ã¨∞÷, J#∞Éèí=O, =ºHÎ̃`«fiO, "Õ∞^èŒã¨∞û– D QÆ∞}QÆ}ÏÅ
s`åº `«=∞ Hõ<åfl Jkè‰õΩÅ∞QÍ ÉèÏqOKÕ"åi Ñ¨@¡ XHõ<å_»∞ K«∂Ñ≤Oz# q#Ü«∞q^èÕÜ«∞`«Å`À
WÇ¨ÏÑ¨x ÖË^Œx „Ñ¨[Å∞ ÉèÏqã¨∞Î<åfl~°∞– WkQÀ D ^èÀ~°}∞ÖË 70= ^Œâ◊HõOÖ’ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ `«Å<˘Ñ¨CÅ∞ `≥zÛÃÑ\Ïì~Ú—— JO\Ï_»∞ Ç¨O\ÕQÆì<£.
g@xflO\˜H© q∞Oz J^èŒº‰õΔΩ_ç JkèHÍ~åÅ∞ Ñ¨`«# kâ◊QÍ H˘#™êQÆ_»O Ñ¨@¡ =∞iO`«
PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕ™ê~°∞.
''Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~° ^Œâ◊HÍÖ’¡ J"≥∞iHÍ =∞Oz K≥_»¤Å∞ UÅ∞|_çÖ’
L#fl J^èŒº‰õΔΩ_»∞ H©ÅHõ"≥∞ÿ# =º‰õΩÎÅ∞, HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ Ü«∞O„`åOQÆO ÃÑ¶_»~°Öò |∂º~À„Hõã‘,
HÍO„ÔQãπÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À áê@∞ =∞s =ÚYºOQÍ "åºáê~°O, ÉÏºOHÕQ∑, ÖÏ HõOÃÑhÅ∞,
g∞_çÜ«∂, ^•`«$`«fi ãÖã¨÷Å =O\˜ „ÃÑ·"Õ@∞ ~°OQÆ Ü«∞O„`åOQÆO H©ÅHõ"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞`À
ãïK«∂¿ã"å_»∞—— JO\Ï_»∞ Ç¨O\ÕQÆ<ì .£ |Ç¨ïâß Ç¨O\ÕQÆ<ì £ J`«ºO`« x*Ï~ÚfQÍ J"≥∞iHÍ
J^èŒº‰õΔΩ_çH˜, „ÃÑ·"Õ@∞ ~°OQÍxH˜ =∞^èŒº# LO_Õ Jq<åÉèÏ= ãÖ|O^èŒO QÆ∞iOz Jã¨Å∞ x*ÏÅ∞
Hõ̂H¯ã≤# ãÖ^Œ~°ƒùO Wk.
''J^èŒºHõΔ ZxflHõÅÖ’ Z=~°∞ ÔQÅ∞á⁄O^•Å<åfl qâßÅ „Ñ¨*Ï ãÖH©~°‚ =∞^ŒÌ`«∞ ZO`À
J=ã¨~°O. J~Ú`Õ ZxflHõÅ∞ =Úyã≤# =∞~°∞ã¨\ ˜ ~ÀA #∞OKÕ JO`«\ ˜ qâßÅ ãÖH©~°‚=¸
J^èŒº‰õΔΩÅ "å~°∞ D ^Õâßxfl #_çÑ≤OKÕ ã¨`åÎ‰õΩ J=~À^èŒOQÍ#∞, JãÖ^Œ~°ƒù"≥∞ÿ#kQÍ#∞
JxÑ≤ã¨∞ÎOk. D Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ J`«x =ÚO^Œ∞ LO_Õ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Å∞ Uq∞\˜? ã¨=∂[OÖ’x
H©ÅHõ ãÖã¨Å÷ ∞, „Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’x H©ÅHõ qÉèÏQÍÅ <åÜ«∞‰õΩÅ =∞^Œ`Ì ∞« ‰õÄ_»Q@
Æ ∞ìHÀ=_»"∞Õ . JO^Œ∞Hˆ
qâßÅ ãÖH©~°‚OÖ’x H©ÅHõ =º‰õΩÎÅ#∞ HÍO„ÔQãπÖ’H˜, HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ qÉèÏQÆOÖ’H˜, „ÃÑ·"Õ@∞
~°OQÆ Ü«∞O„`åOQÆOÖ’H˜ fã¨∞HÀ"åe—— JO@∂<Õ Ç¨O\ÕQÆì<£ JO^Œ∞‰õΩ L^•Ç¨Ï~°}Å∞ ‰õÄ_®
K≥áêÊ_»∞.
114 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
''D L^ÕÌâ◊ºO`À>Ë „ÃÑã≤_≥O\ò „@∂=∞<£ QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ãÖYºÖ’ x+¨ÊHõΔáê`«
Ãã·x‰õΩÅ#∞, iÑä¡Hõ<£ áêsìH˜ K≥Ok# ÉÏºOHõ~°¡#∞, "åÖò„ã‘ì\ò ÖÏÜ«∞~°¡#∞ `«# KÕuH˜
`≥K«∞Û‰õΩ<åfl_»∞. ^Õâßxfl ã¨*Ï=ÙQÍ ÑïáêeOKåÅO>Ë ZHõ¯_≥Hõ¯_» JkèHÍ~° ˆHO„^•Å∞ L<åflÜ≥∂
"å@xflO\˜ #∞O_ç ã¨Ç¨ÏHÍ~°O ~å|@∞ì‰õΩ<åfl_»∞. P `«~°∞"å`« Sã¨<£Ç¨ÏŸ=~ü ‰õÄ_® D
ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂<Õfl `«#∂ J#∞ãïOKå_»∞. ÔH#_ô ‰õÄ_® ^•^•Ñ¨ÙQÍ W"Õ Ñ¨^Œú`«∞ÅÖ’ ãÖH©~°‚
™êÜ«∞O á⁄O^Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕ™ê_»∞—— Jx q=iOKå_»∞.
HÍh `å*ÏQÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO JkèHÍ~åÅ∞ L_çyáÈ~Ú ^Œ^ŒÌ=∞‡ÖÏ `«Ü«∂~°=_»O
Ç¨O\ÕQÆì<£#∞ f„=OQÍ HõÅ=~°ÑïzOk. qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO Ñ¨@¡ "≥Å∞¡"≥uÎ# =ºuˆ~Hõ`«
=¸ÅOQÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO UHõOQÍ =Ú™ê~Ú^• aÅ∞¡#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã¨∞HÀ"åeû =zÛOk. ''WÑ¨C_»∞
ã¨=∞ã¨º Uq∞@O>Ë, Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ ^Õâ◊ ~°HõΔ}ˆH U^Œ<åfl qÑ¨`«∞Î =zÛÑ¨_ç`Õ (U^À XHõ <å\˜H˜
Jx"å~°ºOQÍ =zÛÑ¨_^Õ )Õ „Ñ¨É∞íè `«fiO `«# ^ŒQ~æÆ ° L#fl =#~°∞Å g∞^Œ JkèHÍ~°O K≥ÖÏ~ÚOz#>Ë.¡
qÑ¨ ` « ∞ Î Å #∞ Z^Œ ∞ ~À¯=_®xH˜ J=ã¨ ~ ° = ∞ÜÕ ∞ º `åºQÍÅ#∞ U Jkè H Í~° O `À
ã¨g∞HõiOK«QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^À?—— Jx „Ñ¨tflOKå_»∞.
W~°"Ü
·≥ ∞« º= â◊`å|ÌO =¸_À áê^ŒO <å\˜H˜ „Ñ¨ÑO¨ K« =º=ã¨÷ g∞^Œ J"≥∞iHÍ PkèÑ`¨ º« O
K«ÖÏ~ÚOKÕ J=HÍâßÅ∞ L<åflÜ«∞x Ç¨O\ÕQÆì<£ TÇ≤ÏOKå_»∞. J@∞=O\˜ ^Œâ◊Ö’ WÑ¨C_»∞
=∞#O K«qK«∂ã¨∞Î#fl Ju „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO Ñ¨xH˜~å^Œ∞ JO^Œ∞ˆH '~å[H©Ü«∞ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜—
H˘xfl Ñïq∞`«∞Å∞ qkèOKåÅx ã¨∂zOKå_»∞.
D '„`≥·áêH˜ΔHõ ã¨^Œã¨∞û—#∞ 1973Ö’ _Õq_£ ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü, lÉˇ#∂º „Éˇ*ˇ<≥ã‘¯Å∞
x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü KèÕãπ =∞#Ç¨@<£ ÉÏºO‰õΩ L#fl`åkèHÍi. W@∞ J"≥∞iHÍÖ’#∂,
J@∞ „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÖ’¡#∂ 'ã¨`åÎ— L#fl ÃÑ¶·<å<£û JkèÑü. „Éˇ*ˇ<≥ã‘¯ H˘ÅOaÜ«∂ Ü«¸x=i≈\©
„á⁄ÃÑ¶ã¨~ü. JO`«~å˚fÜ«∞ ãÖ|O^è•Å ÃãÊ+ëã¨∞ì. J"≥∞iHÍ ^ÕjÜ«∂OQÆ =∞O„u`«fi âßY‰õΩ
=ÚYº ã¨ÅÇ¨^•~°∞.
D ã¨^Œã¨∞û QÆ∞iOz 'á¶ê~ü D„ãì̈<£ ZHõ#q∞H± i=Óº— (1977 =∂iÛ 25 ãÖzHõ)Ö’
~å|~üì =∂xOQ∑ WÖÏ ~åã¨∞H˘KåÛ_»∞–
'D ã¨^Œã¨∞û x~°fiÇ¨Ï} HÀãÖ HÍ"åeû# K˘~°= JO`å ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.
ã¨^Œã¨∞û HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ HÍ~°º^Œi≈ *Ï~ü̊ „á¶êOH˜¡<£ =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë J"≥∞iHÍ, Ü«¸~°Ñπ,
[áê<£ ^ÕâßÅ =∞^èŒº H©Δ}˜ã¨∞Î#fl ãÖ|O^è•Å QÆ∞iOz ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü PO^Àà◊#‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∂
LO_Õ"å_»∞. `«# PO^Àà◊##∞ Jaè„áêÜ«∂Å#∞ POQÀ¡–J"≥∞iHõ<£ J„QÆ"å}˜*ÏºkèÑ`¨ ∞« Å „QÆ∂Ñ¨Ù
g∞\ÕQÆ∞Ö’¡ `«~°K«∂ "≥Å¡_çã¨∂Î LO_Õ"å_»∞. aÅ¤~üÉˇ~üæÖ’ D ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞QÆ∞`å LO_Õq.
"≥∞ÿH± |∂¡"≥∞O^ä•Öò ‰õÄ_® ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü#∞ QÆ\ ˜ìQÍ ã¨=∞i÷OKÕ"å_»∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ Ñïã≤÷`«∞Å∞
f„= JãÎ̈=ºãÎ̈OQÍ `«Ü«∂~°Ü«∂º~Ú. nx QÆ∞iOz =∞#ÖÏO\˜ "åà◊√¡ HÍHõáÈ`Õ, U"À XHõ\ ˜
Z=~°∞ KÕ™êÎ~°∂ Jx ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü#∞ |ÅÑïKå_»∞. ^•O`À ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü D ã¨^Œã¨∞û „Ñüáê^Œ#
=ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KåÛ_»∞. ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü J#∞OQÆ∞ q∞„`«∞_»∞ „Éˇ*ˇ<≥ã‘¯ D „Ñüáê^Œ#‰õΩ HÍ~°º~°∂ÑÖ
WKåÛ_»∞.——
„`≥·áêHΔ̃Hõ ã¨^Œã¨∞û#∞ U~åÊ@∞ K≥Ü«∞º_®xH˜ ^•ifã≤# f„= JãÎ̈=ºãÎ̈ Ñïã≤÷`«∞Å∞
Uq∞\’ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ K≥Ñ¨CHÀ#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. Hõ=¸ºx[O, `«$fÜ«∞ „Ñ¨ÑÖK«^ÕâßÖ’¡ K≥Åˆ~QÆ∞`«∞#fl
qÑ¨"¡ À^Œº=∂ÖË, D L^Œº=∂Åk "Õ\ ˜ kâ◊, ^Œâ◊ "å\˜^.Õ HÍh D „Ñ¨=∂^•xfl xÅ=iOKåÅO>Ë
Pã≤Ü«∂, S~Àáê, J"≥∞iHÍ YO_®ÅÖ’ L#fl [áê<£, S~Àáê, J"≥∞iHÍ ^ÕâßÅ =∞^èŒº QÆi+ì̈
SHõº`« U~åÊ_®Åx, „uYO_» ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O XHõ¯>Ë JYO_» Hõ=¸ºx*ÏxH˜ J_»∞¤Hõ@ì
"≥Ü«∞ºQÆÅ^Œx "åà◊√¡ ÉèÏqOKå~°∞.
nO`À áê@∞ D ã¨^Œã¨∞û WOHÀ HÍ~°ºO ‰õÄ_® K«Hõ¯Éˇ\ÏìÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩOk.
™êfiq∞ HÍ~°ºO`Àáê@∞ <≥~°"Õ~°∞ÛHÀ"åe J#∞‰õΩ<åfl~°∞. P ã¨fiHÍ~°ºO Uq∞\’ 1967Ö’<Õ
*Ïi˚ÉÏÖò q=iOKå_»∞. W`«QÍ_»∞ ÔH#_ô Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ Pi÷Hõ =º=Ç¨~åÅ =∞O„u`«fi âßY‰õΩ
'JO_»~ü Ãã„ÔH@s—QÍ Ñ¨xKÕâß_»∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’<Õ JuÃÑ^ŒÌ W<≥fiãπì"≥∞O\ò ÉÏºOH± J~Ú#
'ÖˇÇÏπ =∂<£ „|^Œ~ûü —Ö’ _≥~Ô· Hõ~ì ∞° ‰õÄ_®. JO`«~å˚fÜ«∞ "å}˜[º KèåO|~ü ã¨~fi° ã¨Éºíè ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’
=∂\Ï¡_»∞`«∂ J`«#∞ WÖÏ K≥áêÊ_»∞..
''Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O QÆ_çz# D W~°"≥· Uà◊¡Ö’ =∞# HÍ~åºK«~°}
^•fi~å =∞#efl QÆ∞iÎOKÕ ™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞HÀ"åe. WÑ¨Ê\˜^•HÍ =∂@Å`À á⁄^Œ∞ÌÑ¨ÙKåÛO. #∂`«#
"å}˜[º HÍ~°ºHõÖÏáêÅ Ñïkèx *Ïu–~å*ÏºÅ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ ¿Ñi@ xÜ«∞O„uOKÕ ãÖ‰õΩz`«
^èÀ~°}˜x =∞#O K≥iÃÑÜ«∂ºe.——
WÇ¨Ï P `«~°∞"å`« Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞ ZO`« q™êÎ~°"≥∞ÿ#"À J~°÷O
KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ J"≥∞iHõ<£ ÉÏºOHÕQ∑ =º=ã¨÷ L^•Ç¨Ï~°} XHõ¯\˜KåÅ∞. 1960ÅÖ’ q^ÕâßÅÖ’
âßYÅ∞ L#fl J"≥∞iHõ<£ ÉÏºO‰õΩÅ ãÖYº 8. 1974<å\˜H˜ D ãÖYº 129H˜ ÃÑiyOk. D
q^Õj âßYÅ Pã¨∞ÎÅ∞ 1960 <å\˜H˜ 3.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ HÍQÍ 1974 <å\˜H˜ 155
aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ ÃÑiyOk.
P ~°HOõ QÍ „`≥á· êH˜HΔ õ ã¨^ãŒ ∞¨ û |Ç¨ïà◊*Ïu HõOÃÑhÅ Ñ¨#∞Ñ¨Ù# #∂`«# Pi÷Hõ =º=ã¨#÷ ∞
xi‡OKÕ ^ •xH˜ J=ã¨ ~ ° " ≥ ∞ ÿ # JO`« ~ å˚ f Ü« ∞ eO‰õ Ω Å#∞ ã¨ O Ñ¶ ¨ ∞ \˜ ` « O K≥ Ü « ∞ º_®xH˜
LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_çOk. D ã¨^Œã¨∞û‰õΩ Ç¨[~°~Ú#"å~°O`å [áê<£, Ñ¨tÛ=∞ S~Àáê, J"≥∞iHÍ
^ÕâßÅ‰õΩ K≥Ok# ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞, |_® "å}˜[º"Õ`«ÎÅ∞, g∞_çÜ«∂ "≥ÚÑ¶¨∞ÖÏ~ÚÖË. KèÕãπ=∞<£
Ç¨@<£ ÉÏºOH±, ÖˇÇπÏ=∂<£ „|^Œ~üû, ÉÏºOH± PÑ¶π J"≥∞iHÍ, ÉÏºOHÀ_çáêiãπ, ÖÏÜ«∞_£û ÉÏºOH±
(ÅO_»<£), ÉÏºOH± PÑ¶π \’HÀºÅ`Àáê@∞ K«=Ú~°∞, L‰õΩ¯, P\’"≥ÚÉˇ·Öò, q=∂# x~å‡}
~°OQÍÅ∞, ZÅ„H˜ìH± Ñï„â◊=∞Å JkèÑ¨`«∞Å∞ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. '>ˇÿ"£∞— Ñ¨„uHõ, "å+≤OQÆì<£ áÈãπì,
H˘ÅOaÜ«∂ „ÉÏ_£ HÍã≤ìOQ∑ ã≤ã¨ì"£∞, _≥·r`ü, [áê<£ >ˇÿ"£∞û, ÅO_»<£ ZHõ#q∞ã¨∞ì =O\˜
Ñ¨„uHÍkèÑ¨`«∞Å∂ D ã¨^Œã¨∞û‰õΩ Ç¨[~°∞ Ñ¨\ ©ìÖ’ L<åfl~°∞.
116 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

8
HÍ~°ì~ü – sQÆ<£ – |∞+π
W~°∞áêsìÅ UHÍaèá„ êÜ«∞O
1977 #∞O_ç 80Å =~°‰õÄ ^Õâßxfl ÑïáêeOz# J^èŒº‰õΔΩ_»∞ lg∞‡HÍ~°ì~ü.
_≥"≥∂„Hõ\ ˜H± áêsì JÉèíºi÷. „Éèí=∞Å∞ HÀÖ’Ê~Ú# „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ Ñ¨@∞ìHÀãÖ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞
KÕ™ê_»∞. #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ‰õΩ, ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO`À WO`À ™êÜ«∞O JO^Õ K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ <ì˜ å, q^ÕâßÖ’¡
'=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å— QÆ∞iOz `«~K° ∂« =∂\Ï¡_<ç å Kåi„`«HOõ QÍ K«∂¿ãÎ J"≥∞iHõ<£ =º=ã¨÷ ~å[H©Ü∞«
Ñï^è∞Œ Å#∞ ^•\˜ =º=Ç¨ÏiOK«Ö^Ë ∞Œ . HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨Å÷ ãÖÑ¨^,Œ JkèHÍ~åÅ‰õΩ H˘=Ú‡HÍÜ«∞_»O,
ÉèÏs q∞e@s Ü«∞O„`åOQÍxfl H˘#™êyOK«_»O, ^Õâ◊ Pi÷Hõ =#~°∞Å#∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# q∞e@s
~°OQÍxH˜ Y~°∞Û K≥Ü«∞º_»O, q^ÕâßÖ’¡ Ñ¨zÛq∞`«"å^Œ–xÜ«∞O`« „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ`À +¨sHõ=_»O–
Wg J"≥∞iHõ<£ =º=ã¨÷ ~å[H©Ü«∞ Ñï^èŒ∞Å∞–HÍ~°ì~ü Ç¨ÏÜ«∂OÖ’#∂ Wq Ü«∞^ä•`«^äŒOQÍ
H˘#™êQÍ~Ú.
JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ |bÜ«∞"≥∞#ÿ ãÖã¨Å÷ ‰õΩ „Ñüx^è∞Œ Å∞ Ç¨[~°~Ú# „`≥á· êH˜HΔ õ ã¨^ãŒ ∞¨ û
P<å_»∞ L#fl Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ lg∞‡HÍ~°ì~ü J"≥∞iHõ<£ J^èŒºHõΔ Ñ¨^ŒqH˜ `«y# =ºHÎ̃ Jx ÉèÏqOKå~Ú.
"å@~ü̂Q\ò ‰õΩOÉèíHÀ}OÖ’ xO_® =ÚxyáÈ~Ú# iÑä¡Hõ<£ áêsì ZxflHõÅÖ’ Jx"å~°ºOQÍ
=∞\˜Hì ~õ =° _»O MÏÜ«∞O Jx „`≥á· êH˜HΔ õ ã¨^ãŒ ∞¨ û‰õΩ c[O "Õã#≤ ~åH±ÃÑÅ¶ ~¡ ,ü „Éˇ*<ˇ ã≥ ¯‘ Å∞ `«ÅáÈã≤#@∞¡
'á¶ê~ü D„ãì̈<£ ZHõ#q∞H± i=Óº— ~åã≤Ok. JO^Œ∞ˆH "å~°∞ lg∞‡HÍ~°ì~ü JÉèíºi÷`«fiO "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ
K«∂Ñ≤#@∞¡ P Ñ¨„uHõ "≥Å¡_çOzOk.
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¨@¡, Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ñ¨@¡, q^ÕâßÅÖ’ KÕÑ¨\ ˜ì# q∞e@s
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ Ñ¨@¡ „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ qãÎ̈iOzáÈ`«∞#fl JãÖ`«$Ñ≤ÎH˜ `«HõΔ}O J_»∞¤Hõ@ì "≥Ü«∞º_»O
J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ lg∞‡ HÍ~°ì~ü Hõ~°Î=ºO Jx áêÅHõ=~åæÅ∞ ÉèÏqOKå~Ú. JO^Œ∞ˆH HÍ~°ì~ü „Ñ¨Kå~°O
„Ñ¨^è•#OQÍ „Éèí=∞Å∞ HÀÖ’Ê~Ú, Hõ$^Œ∞úÖˇ· L#fl „Ñ¨*ÏhHÍxfl L^ÕÌtOKÕ ™êyOk. #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ
Ñ¨@¡ „Ñ¨`ÕºHõ „â◊^Œú fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ZO^Œ∞HõO>Ë 1930= ^Œâ◊HõOÖ’x =∞Ç¨ Pi÷Hõ =∂O^ŒºO
HÍ~°ì~ü – sQÆ<£ – |∞+π W~°∞áêsìÅ UHÍaè„áêÜ«∞O 117
`«~°∞"å`« x~°∞^ÀºQÆ∞ÅÖ’, HÍi‡Hõ=~°æOÖ’ K≥Åˆ~y# JãÖ`«$Ñ≤Î áêÅHõ=~åæÅ "≥#∞flÖ’ X}∞‰õΩ
Ñ¨Ù\˜ìOzOk.
|Ç¨ï[#~°O[HõOQÍ `«# „Ñ¨Kå~°O H˘#™êyOKå_»∞ HÍ~°~ì .ü JkèHÍ~°O – ãÖÑ¨^ÅŒ #∞
áÈˆQã¨∞‰õΩ#fl "åà◊¡ KÕ`«∞Ö’¡ ^ŒQÍÑ¨_®¤O J#fl ÉèÏ=#‰õΩ QÆ∞~°~Ú# Jxfl `«~°QÆ`«∞Å „Ñ¨[Å#∞
™êfiO`«# ÑïKÕq^èŒOQÍ „Ñ¨Kå~° q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ H˘#™êyOKå_»∞. ã¨fiÜ«∂<å `å#∞ ÅHΔÍkèHÍi
J~Ú<å `«#x `å#∞ ™ê^è•~°} "Õ~∞° â‹#QÆ ~Ô `· ∞« QÍ Jaè=i‚OK«∞‰õΩ<Õ"å_»∞. qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxfl
Hõ_H» Oõ \Ï |ÅÑïz# =ºH˜Î J~Ú<å Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[ÅÖ’ K≥Å~ˆ y# ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ#∞
|ÅÑ¨~°∞ã¨∂Î „Ñ¨ãÖQÍÅ∞ KÕ¿ã"å_»∞. J~°=Ü«∞º= ^Œâ◊HÍxfl XHõ TÑ¨Ù T¿Ñã≤# Ü«Ú=
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°¡#∞ ™êfiO`«# ÑïKÕO^Œ∞‰õΩ q∞e@s |_≥˚\òÖ’ `å#∞ HÀ`« qkèOKÕO^Œ∞‰õΩ
ã≤^ŒúO Jx #=∞‡|eHÍ_»∞.
„Ñ¨Kå~° P~åƒù@O`À x~°fiÇ≤ÏOz# ÖÏÜ«∞~°¡ ã¨^ãŒ ∞¨ ûÖ’ 'K«\ÏìÅ#∞ HõÅ"åi K«∞\ÏìÅ∞QÍ
=∂~°Û_®xfl `«Ñ¨C|_»∞`«∂— „Ñ¨ãÖyOKå_»∞. ZxflHõÅÖ’ ÔQez# `«~°∞"å`« "å\˜+≤Ü«∂ Ç¨iãπ
J<Õ #Å¡*Ïu =∞Ç≤Ïà◊#∞ 'Ç¨Ï∫ã≤OQ∑ J~°ƒ<£ _≥=ÅÑπ"≥∞O\ò— =∞O„u`«fi âßY‰õΩ HÍ~°º^Œi≈QÍ
xÜ«∞q∞OKå_»∞. 'PO„_»∂Ü«∞OQ∑— J<Õ #Å¡*Ïu =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÍ~°ºHõ~#Î° ∞ SHõº~å[º ã¨q∞uH˜
~åÜ«∞ÉÏiQÍ KÕ™ê_»∞. Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞ HÍ~°ºHõ~°Î âß"£∞„É∫<£#∞ Ü«Ú=[# ã¨sfiã¨∞Å
HÍ~˘Êˆ~+¨<£‰õΩ JkèÑüQÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞.
J~Ú`Õ HÍ~°ì~ü #_ç¿Ñ H©ÅHõ ã¨=∂"ÕâßÅhfl „`≥·áêHΔ̃Hõ ã¨^Œã¨∞û‰õΩ J"≥∞iHÍ `«~°Ñ¶¨Ù#
x"ÕkHõ ã¨=∞iÊOz# Ç¨~°fi~ü¤ ~å[H©Ü∞« ÃãO· \˜ã∞¨ ì âß=¸ºÖò Ç¨O\ÕQÆ<ì `£ À<Õ #_çKqÕ . ''J^èºŒ HõΔ
Ñ¨^ŒqH˜ Zxfl „QÆ∂Ñ¨ÙÅ, `«~°QÆ`«∞Å ™êÜ«∞O fã¨∞‰õΩ<åfl P Ñ¨^ŒqÖ’ H˘#™êQÆ_®xH˜ |Å"≥∞ÿ#
ãÖ™ê÷QÆ`« `À_®Ê@∞ J=ã¨~°O—— J#fl Ç¨O\ÕQÆì<£ LÑ¨^Õâßxfl B^ŒÅ^•ÖÏÛ_»∞. „Ñ¨K«Ûù#fl
Ü«Ú^Œú ã¨=∞~°‰÷ Ωõ _»∞, "Õ∞^è•q J~Ú# „Éˇ*<ˇ ã≥ ¯‘ x *ÏfÜ«∞ „Éè^í `Œ å ã¨ÅÇ¨^•~°∞QÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞
HÍ~°ì~ü. ~°HõΔ} âßY#∞ ÃÇÏ~åÖò¤ „É∫<£‰õΩ JÑ¨ÊK≥áêÊ_»∞. W`«QÍ_»∞ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’
ÉÏOaOQ∑ KÕ¿ã@Ñ¨ÙÊ_»∞ áê\ÕKåeû# Jxfl *Ï„QÆ`«ÎÅ#∂ JÅHõΔ ºÃÑ\ì̃ qK«HõΔ}Ï~°Ç≤Ï`«OQÍ
ÉÏOaOQ∑ [~°Ñ¨_®xH˜ J#∞=∞u WzÛ# P^Œ∞º_»∞ Jx ÃÑO@QÍ<£ Ñ¨„`åÅ∞ K≥|∞`å~Ú.
WO^èŒ#âßY HÍ~°º^Œi≈QÍ *Ë"£∞û Ã+e¡OQÆ~ü#∞ xÜ«∞q∞OKå_»∞. W`«QÍ_»∞ xHõû<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’
~°HõΔ} âßY HÍ~°º^Œi≈QÍ Ñ¨xKÕ™ê_»∞. _çÃÑ¶#∞û |_≥˚\ò HÀ`«‰õΩ QÆ∞i J=Ù`«∂ `«QÆ∞æ=ÚYO
Ñ¨@ì_®xfl U =∂„`«O ã¨Ç≤ÏOK«x =ºHÎ̃QÍ, _çÃÑ¶#∞û |_≥˚\ò#∞ `«^ÕHõ nHõΔ`À ÃÑOK«∞‰õΩO@∂
áÈ=_®xH˜ „â◊^ŒúQÍ Hõ$+≤ KÕ¿ã =ºHÎ̃QÍ "å+≤OQÆì<£ Ñ¨„uHÍ ~°OQÆO W`«xfl Jaè=i‚OzOk.
ÃÑ·ÃÑK«∞Û Ã+e¡OQÆ~ü ã¨fiÜ«∂<å J}∞ WO^èŒ<åxfl |ÅOQÍ ã¨=∞i÷OKÕ =ºHÎ̃.
HÍ~°ì~ü Ç¨ÏÜ«∂OÖ’x =∞O„u=~åæxH˜ |Å"≥∞ÿ# HÍ~˘Êˆ~\ò ~°OQÆO`À á⁄`«∞Î LO_Õk.
J^èŒºHõΔ Ñ¨^ŒqH˜ HÍ~°ì~ü Z#∞flHÀ|_ç# `«~°∞"å`« Ju ã¨fiÅÊ HÍÅOÖ’<Õ Pi÷Hõ =º=Ç¨~åÅ
áê„uˆHÜ«Ú_»∞ XHõ~°∞ WÖÏ ~å™ê_»∞– ''WÑ¨Ê\˜^•HÍ HÍ~°ì~ü KÕ`«Å∞, =∂@Å∞ „Ñ¨`ÕºHÕz
118 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
J`«x HÍºa<≥\ò =∞O„u=~°æO ‰õÄ~°∞Ê "å}˜[º =~åæÅ‰õΩ |Ç¨ï^è• ™êfiO`«# ‰õÄˆ~Û q^èŒOQÍ
L<åfl~Ú.—— WÇ¨Ï "å+≤OQÆì<£ „Ñ¨=ÚY áê„uˆHÜ«Ú_»∞ \Ï"£∞qHõ~ü =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë–
''JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl ™êHΔÍºÅ#∞ |\˜ì K«∂¿ãÎ HÍ~°ì~ü "åÖò„ã‘ì\ò qâßfiãÖ á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ
xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»x JxÑ≤ã¨∞ÎOk.——
ã¨fiO`« „Ñ¨[Å#∞ J}zÃÑ_»∞`«∞#fl Ñ¨~å~Ú ^ÕâßÅ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ Ñ¨@¡ HÍ~°ì~ü "≥∞`«Hõ
q^è•<åÅ∞ J=ÅOaOKå_»∞. SHõº~å[º ã¨q∞uH˜ ~åÜ«∞ÉÏiQÍ xÜ«∞q∞Oz# 'PO„_»∂Ü«∞OQ∑—#∞
J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x P„Ñ¶H≤ Í ^ÕâßÅÖ’ J"≥∞iHÍ Ñ¨~Ñ° u¨ ÃÑOKÕ ^•xH˜ Hõ$+≤ KÕ™ê_»∞. #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ
Ñ¨@¡ ^ŒH˜Δ}Ï„Ñ¶≤HÍ âıfi`« *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~° „Ñ¨Éèí∞`«fiO J#∞ãïã¨∞Î#fl Hõ@∞"≥·# q^è•<åÅ#∞
ã¨_e» OK«∞HÀ"åÅx q[˝ÑÎ≤ KÕ™ê_»∞. =ÓºÇ¨`«‡Hõ J=ã¨~åÅ s`åº ^ŒH}Δ˜ Ï„Ñ¶H≤ ÍÖ’ XHõ âßOuÜ«Ú`«
XÑ¨ÊO^ŒO P<å\˜ J=ã¨~O° . ^ŒH} Δ̃ Ï„Ñ¶H≤ Í Éè∂í ÉèÏQÍxfl '~å_®~ü „\ÏHÕQ∑ =º=ã¨—÷ #∞ #_»∞Ñ¨Ù‰õΩ<Õ
^•xH˜ J"≥∞iHÍ LÑ¨Ü≥∂QÆÃÑ@∞ì‰õΩO@∞Ok. qÅ∞"≥·# Yx[ =#~°∞Å∞, =„*ÏÅ =O\˜ Ys^≥·#
=Ú_ç ã¨~°‰õΩÅ‰õΩ <≥Å=Ù J~Ú# ^ŒHΔ̃}Ï„Ñ¶≤HÍÖ’ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷Å ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞
QÆ}hÜ«∞OQÍ L<åfl~Ú. D Ô~O_»∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ HÍáê_»∞HÀ=_®xHõ~Ú<å ^ŒHΔ̃}Ï„Ñ¶≤HÍÖ’
ã≤÷~°"≥∞ÿ# „Ñ¨Éèí∞`«fiO J"≥∞iHÍ‰õΩ J=ã¨~°O. #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ#∞ J}z"Õ¿ã q^è•<åÅ∞ WOHÍ
JÖÏ<Õ H˘#™êy`Õ ^ŒHΔ̃}Ï„Ñ¶≤HÍÖ’ JO`«~°∞º^ŒúO K≥Åˆ~ˆQ „Ñ¨=∂^ŒO LO^Œx J"≥∞iHÍ JOK«<å
"Õã≤Ok. JO^Œ∞ˆH 'âßOuÜ«Ú`« Ñïëê¯~° =∂~åæxfl— =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛOk.
W^Õ =ÓºÇ¨xfl W`«~° ^ÕâßÅÖ’#∂ J#∞ãïOzOk. `«HõΔ} "åãÎ̈qHõ =ÓºÇ¨`«‡Hõ
„Ñ¨ Ü ≥ ∂ [<åÅ#∞, =∂#= Ç¨ Ï ‰õ Ω ¯Å#∞ q∞o`« O KÕ ã ≤ `« # q^è • <åÅ#∞ =ÚO^Œ ∞ ‰õ Ω
fã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. D q^è•<åÅ‰õΩ `«HõΔ} PK«~°}Ï`«‡Hõ ^Œ$HõÊ^äŒ"Õ∞ ˆHO„^Œ aO^Œ∞=Ù `«Ñ¨Ê
=∂#gÜ«∞`« HÍ^Œ∞. J~Ú`Õ J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQÆ q^è•#O Q˘Ñ¨Ê =∂#gÜ«∞ HÀ}Ïxfl
PÅO|#QÍ KÕã¨∞‰õΩO^Œx „Ñ¨ÑÖKåxH˜ Kå\˜ K≥Ñ¨Ê_®xH˜ H˘xfl ãÖˆH`å`«‡Hõ K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\ ì̃Ok
HÍ~°~ì ü „Ñ¨É∞íè `«fiO. zbÖ’ H˘O`«=∞Ok ~å[H©Ü∞« Mˇn· Å q_»∞^ŒÅ‰õΩ JHõ¯_ç q∞e@s „Ñ¨É∞íè `åfixfl
XÑ≤ÊOzOk. ''„Ñ¨ÑÖK«ÉÏºO‰õΩ, W`«~° JO`«~å˚fÜ«∞ Pi÷Hõ ãÖã¨÷ÅÖ’ Ñ¨xKÕ¿ã J"≥∞iHõ<£
„Ñüx^èŒ∞Å∞ Hõhã¨ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ Ç¨ÏiOKÕ, Z@∞=O\˜ qKå~°}Ï [iÑ≤OK«‰õΩO_® Mˇ·^Œ∞
KÕã≤ z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å∞ ÃÑ_»∞`«∞#fl U ^ÕâßxÔH<· å ~°∞}™êÜ«∞O JOkOKÕ gÖË‰¡ Ωõ O_® F@∞ K≥Ü∂« ºÅx
„Ñüáêkã¨∂Î ÃÇÏ~°‡<£ ÉÏ_çÖ’¡ J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπÖ’ XHõ aÅ∞¡ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì_»∞. D aÅ∞¡‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ F@∞ "≥Ü«∞º=∞x lg∞‡HÍ~°ì~ü ã¨fiÜ«∞OQÍ HÍO„ÔQãπ „Ñüx^èŒ∞ÅO^ŒiH© =ºHÎ̃QÆ`«
ÖËY ~å™ê_»∞. D aÅ∞¡ 'Ç¨Ï∫ãπ—Ö’ =¸A"å}© F@∞`À <≥yæOk HÍh 'Ãã<≥\ò—Ö’ F@q∞
áêÅ~ÚOk. HÍ~°~ì ü Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ J"≥∞iHÍ J#∞ãïOz# =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñï~°H}Δõ Ï q^è•#OÖ’x
_˘Å¡`#« O Wk.——
„Ñ¨ÑÖK«"åºÑ≤`«OQÍ J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Åx ~å[H©Ü«∞ ÉèË^•aè„áêÜ«∞Å HÍ~°}OQÍ
Mˇ·^Œ∞ KÕã≤, z„`«Ç≤ÏOã¨Å áêÖË̊ã≤, ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ Ç¨Ï`«ºÅ∞ K≥Ü«∞º_®xH˜ `≥QÆ|_ç# J<ÕHõ
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ ÉÏã¨@QÍ xezOk. Ñ¶≤eÑ‘Ê<£û, W~å<£, xHõ~åQÆ∞"å, WO_À<Õ+≤Ü«∂
`«k`«~° ^ÕâßÅÖ’ [iy# Ñ¶¨∂`«∞HÍÅ‰õΩ Ñ¨~ÀHõΔOQÍ JO_»QÍ xezOk.
'k #∂º iÑäH¡ —± Ñ¨„uHõ „Ñ¨É∞íè `«fi L^•~° ^èÀ~°}∞Å#∞, HÍ~°~ì ü q^è•<åÅ#∞ ã¨=∞i÷ã∂¨ Î
WÖÏ ¿Ñ~˘¯Ok– ''J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQÆ q^è•#O ~åÉ’ÜÕ∞ <åÅ∞ˆQà◊Ö¡ ’ xHõû<£– á¶È~üÅ¤ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’
~°∂Ñ¨Ù Hõ\#ì˜ ã≤^•úO`åÅ#∞ =∞iO`« Jaè=$kú KÕã≤ ™êˆQkQÍ LO_®e. W^Õg∞ „Ñü‰õÄÖÏOâ◊OQÍ
ÉèÏqOK«~å^Œ∞. qkèQÍ J"≥∞iHÍ qkèq^è•<åÖ’¡ H˘#™êyOÑ¨Ù LO_®e. J^Õ K«i„`«Ö’
JO`«~åƒùQÆO.——
lg∞‡ HÍ~°ì~ü Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xH˜ K≥eHÍ_»∞QÍ `«#x `å#∞ „Ñ¨Kå~°O
KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. HÍx x*ÏxH˜ 1973 =ãÖ`«HÍÅOÖ’ xHõû<£ ÃÇ·ÏáêOQ∑ F_»ˆ~=Ù#∞ ¿ÑeÛ
"≥Ü«∞º_®xfl, L`«Î~° qÜ«∞`åflO g∞^Œ =∞~°ÖÏ ÉÏOaOQ∑ [~°Ñ¨_®xfl HÍ~°ì~ü ã¨=∞i÷OKå_»∞.
'H˘xfl x~°‚Ü«∂Å Ñ¨@¡ =∞#‰õΩ W+ì̈O ÖËHõáÈ~Ú<å „ÃÑã≤_≥O\ò xHõû<£‰õΩ =∞#O "≥#∞fl^Œ#∞flQÍ
LO_ç, J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_çH˜ =∞#=∞O`å ÉÏã¨@QÍ xÅ"åÅx— lg∞‡HÍ~°ì~ü q[˝Ñ≤Î KÕ™ê_»∞.
J^èºŒ ‰õΩΔ _çQÍ ZxflHõÜ∂« ºHõ J"≥∞iHÍ ¿ã#Å ÉÏO|∞ ^•_»∞Å‰õΩ ã¨~fi° <åâ◊#O J~Ú# qÜ«∞`åflO‰õΩ
Ñ¨Ù#ifl~å‡} ™êÜ«∞O qkèQÍ JOkOKåeû L<åfl HÍ~°ì~ü JO^Œ∞‰õΩ x~åHõiOKå_»∞. XHõ
Ñ¨„uHÍ qÖËY~°∞Å ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ „Ñ¨tfl¿ãÎ HÍ~°ì~ü U=∞x ["å|∞ WKåÛ_À
`≥Å∞™ê– ''J"≥∞iHÍ‰õΩ JÖÏO\˜ „Ñ¨`ÕºHõ ÉÏ^èŒº`« Ug∞ ÖË^Œ∞, ZO^Œ∞‰õO>Ë Jk Ñ¨~°ã¨Ê~°
^èŒfiOã¨~°K«# HÍ|\ì̃—— Jx ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩ<åfl_»∞.
D Éèí∂QÀà◊OÖ’ J~°ú ^Œ∂~åxfl ^•@∞‰õΩx J"≥∞iHÍ "åÜ«ÚÃã·#ºO, ÉÏO|~°∞¡,
20 ÅHõΔÅ =∞Ok Ãã·#ºO XHõ z#fl Éèí∂ÉèÏQÆO g∞^Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_ç Zxq∞^Õà◊¡ áê@∞ P
^Õâßxfl ^èfiŒ OãÖ KÕã≤ Ñ¨k ÅHõÅΔ =∞Ok „áê}ÏÅ∞ xÅ∞=Ù<å Ç¨ÏiOz P Éè∂í ÉèÏQÍxfl ZO^Œ∞‰õÄ
H˘~°QÍ‰õΩO_® =∞#∂fl =∞âß#O KÕã#≤ XHõ ^Õâß^èºŒ ‰õΩΔ _»∞ WO`« xã≤ûQÆ∞Qæ Í qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxfl
'Ñ¨~°ã¨Ê~° ^èŒfiOã¨ ~°K«#— Jx JO\Ï_»x Z=~°∂ TÇ≤ÏOK«<≥·<å ÖË~°∞. HÍh HÍ~°ì~ü J<åfl_»∞.
~°HõΔ} âßY– ÃÑO@QÍ<£ ¿ÑÑ¨~°¡Ö’ |Ü«∞@Ñ¨_ç#@∞¡ [iy# Ü«Ú^•úxfl q∞e@s–
Pi÷Hõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`«OQÍ XHõ ^Õâ◊ „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ J"≥∞iHÍ KÕã≤#
^•_çQÍ HÍ‰õΩO_®, ^Œ∞~°^Œ$+¨‚=âß`«∂Î KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl `«Ñ≤Ê^ŒOQÍ =∂„`«"Õ∞ ÉèÏq`«~åÅ
^Œ$+≤ìH˜ fã¨∞‰õΩ~å"åÅ<Õ áêÅHõ=~åæÅ =OK«<å Ñ¨Ói`« „Ñ¨Kå~°O P<å_Õ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒHú ÍÅOÖ’ „Ñ¨=ÚY "Õ∞^è•q, Ü«Ú^Œú =ºuˆ~H˜ J~Ú# <À"£∞KèÀ"£∞ã‘¯ 1978Ö’<Õ
g∞_çÜ«∂ D Ü«Ú^Œú K«i„`«#∞ ZÖÏ =∞ã≤|∂ã≤ =∂ˆ~_»∞HÍÜ«∞ K≥Ü«∂ºÅx K«∂ã¨∞ÎOn
q=iOKå_»∞. 'K«i„`«Ö’ #"≥∂^Œ~Ú# "åãÎ̈"åÅ#∞ ^èŒfiOãÖ KÕã≤, "å\˜ ™ê÷#OÖ’ "å@"≥∞ÿ#
Hõ^äŒÅ∞ Je¡, Ü«Ú^ŒúO #∞O_ç <Õ~åfieû# QÆ∞}áê~îåÅ∞ fã¨∞HÀHõáÈQÍ, ™ê=∂lHõOQÍ Ñ¨Óp
Ñ¨_®eû# J=ã¨~°O ÖËx JOK«<å `«Ñ≤Ê^ŒOQÍ, J*Ï˝#OQÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=ã¨∞ÎOk
g∞_çÜ«∂. XHõ `«~°O Ü«∂=`«∞Î WO^Œ∞‰õΩ =¸ÅºO K≥e¡OK«∞‰õΩO@∞Ok—— J<åfl_»∞ KèÀ"£∞ã‘¯.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO `«~°∞"å`« J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ, Pi÷Hõ J„QÍkèÑ¨`«ºO Ñ¨@¡ „Ñ¨[ÅÖ’
L#fl „Éèí=∞Å∞ KåÖÏ "Õ∞~°‰õΩ `˘ÅyáÈÜ«∂~Ú. „Ñ¨[ÅÖ’ qâßfiãÖ =∞iO`« ã¨_»Å‰õΩO_®
120 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

LO_»_®xH˜ HÍ~°~ì ü „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñ¨`º« HõΔ ^Œ∞~å„Hõ=∞}Å‰õΩ áÈ‰õΩO_® Ñ¨~ÀHõOΔ QÍ ^≥|ƒf¿ã q^ÕâßOQÆ
hux ZOK«∞‰õΩOk. ^•xH˜ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∂ J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ Ok. ^ŒH} Δ˜ Ï„Ñ¶H≤ Í, zb ^ÕâßÅÖ’
XHÕ`« ~å[H©Ü«∞ ãÖã¨¯~°}Å HÀãÖ J"≥∞iHÍ XuÎ_ç `≥zÛ<å ÉÏQÍ Ö’`«∞QÍ QÆ=∞x¿ãÎ g\˜
Ñ¨~°º=™ê#OQÍ PÜ«∂ ^ÕâßÖ’¡ J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ, "å}˜[º „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ UO _èÀHÍ ÖË‰õΩO_®
Jxfl *Ï„QÆ`«ÎÅ∂ fã¨∞‰õΩO^Œx ã¨Ê+ì̈=∞=Ù`«∞Ok.
ÃãO„@Öò J"≥∞iHÍÖ’x z#fl ^Õâ◊"≥∞ÿ# Ñ¨<å=∂`À Ñ¨<å=∂ HÍÅ∞= XÑ¨ÊO^•xfl
uiy K«~Û° Å ^•fi~å ™êkèOK«∞‰õΩ#fln D L^ÕâÌ O◊ `À<Õ. J"≥∞iHõ<£ HõOÃÑhÅ‰õΩ _≥e=s Kèås˚ÅÖ’
U\Ï 1.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ ÉèÏ~°O `«ˆQæÖÏ, \’Öò\Ï‰õΩû ~°∂ÑÖÖ’ U\Ï 150 q∞eÜ«∞<£
_®Å~°∞¡ J"≥∞iHÍ ãÖáêkOK«∞‰õΩ<ÕÖÏ – WO^Œ∞‰õΩ „ÑüQÍ Ñ¨<å=∂ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ U\Ï 2.3
q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ K≥eO¡ KÕÖÏQÍ– J^Œ#OQÍ P „áêO`«OÖ’x Ñ¨^•flÅ∞QÆ∞ q∞e@s Hˆ O„^•Å#∞
Ü«∞^ä•qkèQÍ x~°fiÇ≤ÏOK«∞‰õΩ<Õ– J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò, q∞e@s „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ D_Õˆ~ÖÏ
XÑ¨ÊO^ŒO ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩOk.
QÆ`« K«i„`«Ö’H˜ `˘Oy K«∂¿ãÎ 1903Ö’ J"≥∞iHÍ H˘ÅOaÜ«∂‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
XHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÖË=nã≤ =∞^èºŒ J"≥∞iHÍÖ’ Ñ¨<å=∂ ^Õâßxfl U~åÊ@∞ KÕãO≤ k. P „áêO`«OÖ’
q∞e@s Hˆ O„^•Å∞ <≥ÅH˘Å∞Ê‰õΩ<ÕÖÏ, Ñ¨<å=∂ HÍÅ∞= g∞^Œ PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOKÕÖÏ "≥Ú`åÎxH˜
P ^Õâ◊ ™ê~°fiÉè∫=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ J"≥∞iHÍ QÆ∞`«Î‰õΩ "å_»∞‰õΩ<ÕÖÏ Ñ¨<å=∂ ^Õâ◊O g∞^Œ XHõ
XÑ¨ÊO^•xfl ~°∞kÌOk. Ñ¨<å=∂Ö’ K≥Åˆ~QÆ∞`«∞#fl 'J"≥∞iHõ<£ =ºuˆ~Hõ L^Œº=∞— f„=`« ^Œ$ëêì º
HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO 1977Ö’ P ^Õâ◊O`À Ñ¨Ù#óK«~°ÛÅ‰õΩ ã≤^ŒúÑ¨_çOk. #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ
Ñ¨<å=∂ HÍÅ∞= g∞^Œ x*Ï~ÚfQÍ XHõ "åºYº KÕãO≤ k. '^•xfl =∞#O ^˘OyeOKåO. HÍh
^˘OQÆ`<« åxH˜ ãÖ|OkèOz =∞#efl Ñ¨\ Kì˜ ÛÕ ™êHΔÍºÅxflO\˜h K«i„`« Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÖ’¡Oz K≥i¿Ñ™êO.—
1977 <å\˜H˜ Ñ¨<å=∂ HÍÅ∞= Ãã·xHõ „áê^è•#º`« HÀÖ’Ê~ÚOk. ÉèÏs \ÏOHõ~°∞¡,
Ü«Ú^Œú q=∂# "åÇ¨ÏHõ <ÒHõÅ∞ P HÍÅ∞= QÆ∞O_® Ñ¨Ü«∞xOKÕ gÅ∞ ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk.
^•xH˜ `À_»∞ Ñ¨<å=∂Ö’ K≥Åˆ~y# J"≥∞iHõ<£ =ºuˆ~Hõ JÅ¡~°∞¡, ^ÀÑ≤_ôÅ∞ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
Ñ¨Ù#~åÖ’K«#Ö’ Ñ¨_ãÕ O≤ k. Ñ¨<å=∂ g∞^Œ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO Hõ<åfl ^ŒâÅ◊ "åsQÍ Ããx· Hõ ™ê÷=~åÅ#∞
`«~°eOKÕ ^•xH˜ (ZO^Œ∞HõO>Ë JÑ¨Ê\˜H˜ P ™ê÷=~åÅ#∞ `«~°eOz "Õ̂~ KÀ@ ™ê÷Ñ≤OK«∞‰õΩ<Õ
gÅ∞#fl Éèí∂ÉèÏQÍÅ∞ J"≥∞iHÍ Hõ#∞ã¨#flÅÖ’ L<åfl~Ú) XÑ¨ÊO^ŒO KÕã¨∞HÀ=_®xˆH "≥ÚQÆ∞æ
K«∂Ñ≤Ok. JÖÏˆQ xs‚`« HÍÅ =º=kè `«~°∞"å`« Ñ¨<å=∂ HÍÅ∞= g∞^Œ <åºÜ«∞Ñ¨~°"≥∞ÿ#
Ü«∂[=∂#ºÇ¨Ï‰õΩ¯h P ^ÕâßxH˜ JÑ¨ÊyOK«_®xH˜ ~årÑ¨_çOk. J~Ú`Õ H˘xfl „Ñ¨`ÕºHõ
Ñïã≤`÷ ∞« ÅÖ’ HÍ"åÅ#∞‰õΩO>Ë J"≥∞iHÍ <Õ~∞° QÍ Ããx· Hõ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ gÅ∞ HõeÊOKÕÖÏ
P XÑ¨ÊO^ŒOÖ’ áêiÉèÏ+≤HÍÑ¨^Œ*ÏÖÏxfl "å_çOk.
q^ÕâßOQÆ =º=Ç¨~åÅ∞ #_çÑ≤OK«_»OÖ’ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤ `«~°Ç¨QÍ,
Ö∫HõºOQÍ =º=Ç¨ÏiOz<å 60, 70= ^Œâ◊HÍÅÖ’ H˘xfl =∞øeHõ q^è•<åÅ∞ „H˜Ü«∂jÅOQÍ
"≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú. J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ QÆÒ« Ö’ U<å_»∂ ÖË#O`« „H˜Ü∂« jÅOQÍ
„Ñ¨ÑÖK« "åºÑ≤`«OQÍ `«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ qãÎ̈iOKå~Ú. 70= ^Œâ◊HõO `˘eáê^ŒOÖ’ ˆH=ÅO
=¸_»∞ =O^ŒÅ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷Å∞, U_»∞ JuÃÑ^ŒÌ ÉÏºO‰õΩÅ∞ ã¨Ç¨, 40 âß`«O
ÖÏÉèÏÅ#∞ J"≥∞iHÍ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ P=Å L#fl „Ñ¨ÑÖK«^ÕâßÅ #∞O_Õ ãÖáêkOKå~Ú. g\˜x
'|Ç¨ïà◊*Ïu— HõOÃÑhÅ∞ Jx =º=Ç¨Ïiã¨∞ÎO\Ï~°∞ HÍx WO^Œ∞Ö’ 98 âß`«O =∞Ok J`«∞º#fl`«
JkèHÍ~°∞Å∞ J"≥∞iHõ<Õ¡. J"≥∞iHÍ, ~°ëêºÅ `«~°∞"å`« JuÃÑ^ŒÌ Pi÷Hõ =º=ã¨÷#∞ xÉèÏ~Úã¨∞ÎOk
D 300 HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÖË.
D QÀ¡|Öò HõOÃÑhÅ‰õΩ – ¿Ñ^Œ, =~°ú=∂# ^ÕâßÅ‰õΩ =∞^èŒº L#fl ãÖ|O^èŒO ^ÀÑ≤_ô
ãÖ|O^è•ÖË Jx KåÖÏ HÍÅO „H˜`"« ∞Õ ~°∞A=~ÚOk. J"≥∞iHÍ "å}˜[º qÉèÏQÆO QÆ}ÏOHÍÅ∂
D ã¨`åº<Õfl q=i™êÎ~Ú. 1950–65 =∞^èŒºHÍÅOÖ’ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞
Ü«¸~°ÑπÖ’ ÃÑ\ì̃# ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ 8.1 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡, JHõ¯_» ãÖáêkOz# ÖÏÉèÏÅ∞ 5.5
aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡. J^Õ ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍÖ’ ÃÑ\ì̃# ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ 3.8 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡
HÍQÍ áÈˆQã¨∞‰õΩ#fl ÖÏÉèÏÅ∞ 11.2 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡. P„Ñ¶≤HÍÖ’ ÃÑ\˜ì# 5.2 aeÜ«∞<£
_®Å~°¡‰õΩ „ÑüQÍ ãÖáêkOz# ÖÏÉèÏÅ∞ 14.3 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡.
Wk ™ê„=∂[º"å^Œ ^ÀÑ≤_Hô ˜ XHõ 'HÍ¡ãH≤ Öõ ò— L^•Ç¨Ï~°}. ã¨ÇÏ¨ [ ãÖÑ¨^ÅŒ `À JÅ~åˆ~
^ÕâßÅ∞ |ÖÏ_è»º^ÕâßÅ ^ÀÑ≤_ôH˜ QÆ∞~°=Ù`«∂<Õ L<åfl~Ú. |ÖÏ_è»º^ÕâßÅ∞ WÖÏO\˜ ^ÀÑ≤_ç
=∂~åæÅ ^•fi~å<Õ |ÖÏkèHõº`«#∞ ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞
#∂\˜H˜ #∂~°∞ âß`«O ¿Ñ^Œ, =~°=ú ∂# ^ÕâßÅÖ’ ÅaèOKÕ =„*ÏÅ∞, HÍÑ¶,‘ áê¡\ #˜ "£∞, áê^Œ~ã° O¨ ,
ã¨Ç¨Ï[~°|ƒ~°∞, HÀÉÏÖòìÅ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç L<åfl~Ú. 98 âß`«O =∂OQÆhã¨∞ HÀãÖ q^ÕâßÅ
g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_®¤~Ú. 90 âß`«O „HÀ"£∞, JÅ∂ºq∞xÜ«∞OÅ HÀãÖ Ñ¨~å~Ú^ÕâßÅ =#~°∞Å
g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç L<åfl~Ú. áê¡\ ˜#"£∞, áê^Œ~°ãÖ, HÀÉÏÖòì, „HÀ"£∞, =∂OQÆhãπ =O\˜q 20
#∞O_ç 40 âß`«O =~°‰õÄ XHõ¯ P„Ñ¶≤HÍ ^ÕâßÅ #∞O_Õ QÆ_çã¨∞Î<åfl~Ú.
J^èŒºHõΔ Éèí=#OÖ’ JkèHÍ~°O iÑä¡Hõ<£Å‰õΩ ^ŒH˜¯<å _≥"≥∂„HÍ@¡‰õΩ ^ŒH˜¯<å q^Õj
Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å‰õΩ tHõΔ} W=fi_»O J"≥∞iHÍ =∞øeHõ q^ÕâßOQÆ huQÍ H˘#™êyOk. 'ã¨∂¯Öò
PÑ¶π J"≥∞iHõ<£— ¿Ñi@ Ñ¨<å=∂ HÍÅ∞= [ÅãÖkè „áêO`«OÖ’ Ãã·#ºO XHõ tHõΔ}Ï ta~åxfl
#_»∞Ñ¨Ù`«∞Ok. ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÖ’¡x q∞e@s JkèHÍ~°∞Å∞ J<ÕHõ =∞Ok WO^Œ∞Ö’
„QÍ_»∞ºÜÕ∞\ò tHõΔ} á⁄O^•~°∞. 1973Ö’ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ Ñ¨^Œú`«∞ÅÖ’ zb J^èŒºHõΔ Ñ¨^ŒqH˜
ZxflHõ J~Ú# Hõ=¸ºxã¨∞ì Ü≥∂^è∞Œ _»∞ ™êÅfi_®~ü JÖˇO_ô g∞^Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤ Ç¨Ï`«ºQÍqOz
JkèHÍ~°O KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl q∞e@s ‰õΩ„@Ö’ áêÖÁæ#fl P~°∞QÆ∞~°∞ J`«∞º#fl`« JkèHÍ~°∞Å∞ D
'ã¨∂¯Öò— #∞O_ç '„QÍ_»∞ºÜÕ∞\ò—Å∞QÍ |Ü«∞\˜H˜ =zÛ# "åàı¡. HÍ|\ì̃ D ã¨∂¯ÖòÖ’ <ÕiÊ# tHõΔ}
Uq∞\’, ZÖÏO\˜^À "Õ~°∞QÍ K≥Ñ¨Ê#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. ''WHõ¯_» „QÍ_»∞ºÜÕ∞\òÅ∞QÍ LfÎ~°∞‚Å~Ú# "å~°∞
U ^ÕâßxH˜ K≥Ok# "å~°~Ú<å =∂`À '@Kü—Ö’ LO\Ï~°∞, "Õ∞=¸ "åà◊¡`À '@Kü—Ö’ LO\ÏO——
Jx P ã¨∂¯Öò Hõ=∂O_≥O\ò Z@∞=O\˜ ^•ÑïHõO ÖË‰õΩO_® K≥Ñ¨Ê<Õ K≥áêÊ_»∞.
122 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

J~Ú<å J"≥∞iHÍ JO`« ãÖÑ¨^ŒfiO`« ^Õâ◊"≥∞ÿ LO_ç ‰õÄ_® |Ç¨ï L^•~°`åfixfl
Kå@∞‰õΩO@∞Ok Jx ¿Ñ~°∞ QÆ_çOzOk. `«~°K«∂ „Ñ¨Hõ$u qÅÜ«∂Å‰õΩ Ö’#~Ú# ^ÕâßÅ‰õΩ
Pi÷Hõ ™êÜ«∞O „Ñ¨Hõ\ ˜ã¨∞ÎO@∞Ok. J~Ú`Õ Jk ‰õÄ_® J"≥∞iHÍ Ñ¨@¡ ~å[H©Ü«∞ q^èÕÜ«∞`«ÅÖ’
ÃÇÏK«∞Û `«QÆ∞æÅ P^è•~°OQÍ<Õ LO@∞Ok. Ñ¨tÛ=∞ P„Ñ¶≤HÍ YO_»OÖ’ =~°∞ã¨QÍ U_Õà◊¡áê@∞
J<å=$+≤ì =¸ÅOQÍ Hõ~°∞=Ù HÍ@HÍÅ∞ ãÖÉèíqOz "≥Ú`«ÎO Ñ¨k ÅHõΔÅ =∞Ok [<åÉèÏ
=∞$`«∞º"å`«Ñ¨_®¤~°∞. ÔHÔ~flw ZO_À"≥∞O\ò ãÖã¨÷ JHõ¯_ç Ñïã≤÷`«∞Å g∞^Œ WzÛ# x"ÕkHõÖ’
WÖÏ ¿Ñ~˘¯Ok– ''J"≥∞iHÍ‰õΩ K≥Ok# JO`«~å˚fÜ«∞ Jaè=$kú ãÖã¨÷ (S._ç.Z) Ñ¨tÛ=∞
P„Ñ¶≤HÍÖ’ ãÖKå~° *Ï`«∞Å∞ r=#O ™êyOKÕ ™êÃÇÏÖò „áêO`åxH˜– Wk "≥Ú`«ÎO P~°∞
^ÕâßÖ’¡ qã¨ÎiOz LOk– JO^ŒKÕã≤# ™êÜ«∞O <å=∞=∂„`«O. D „áêO`åxH˜ ™êÜ«∞O
JOkOK«_»OÖ’ D ãÖã¨÷ Ñ¨ÓiÎQÍ qÑ¶¨Å=∞~Úº `«# KÕ`«HÍx `«<åxfl |Ü«∞@ÃÑ@∞ì‰õΩOk.
D P~°∞ ^ÕâßÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ`À QÍ_è"» ∞≥ #ÿ Kåi„`«H,õ Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« ãÖ|O^è•Å∞ ÖËHáõ È=_»"∞Õ
|Ç¨ïâ◊ S_çZ x~°¡HõΔ ºÑ¨Ói`« "≥·YiH˜ HÍ~°}O J~Ú LO@∞Ok.——
1975Ö’ "å+≤OQÆ<ì £ ~°ÇÏ¨ ã¨º ãÖ^ÕâO◊ XHõ\ ˜ Ñ¨„uHõÅÖ’ "≥Å∞QÆ∞K«∂ã≤Ok. ''SHõº~å[º
ã¨q∞uÖ’ J"≥∞iHÍ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ F@∞ "Õã≤# ^ÕâßÅ‰õΩ JOkOKÕ ™êÜ«∞OÖ’
HÀ`« qkèOKåÅx q^ÕâßOQÆ =∞O„u`«fi âßY HÍ~°º^Œi≈ ÃÇÏ„hH˜ã≤O*ˇ~ü P^ÕâßÅ∞ WKåÛ~°∞.
PÇ¨~°O, =∂#=`å ^Œ$HõÊ^äŒO`À JOkOKÕ Hõhã¨ ™êÜ«∞O ‰õÄ_® D HÀ`«‰õΩ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù
HÍ^Œx ã¨Ê+ì̈O KÕ™ê~°∞——.
WOHÍ K≥Ñ¨CHÀ"åÅO>Ë PiO@ S^Œ∞ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ J"≥∞iHÍ JOkOKÕ ™êÜ«∞O
'Ãã·xHõ Ñ¨~°OQÍ<Õ LO@∞Ok. XHõ¯ 1975 ãÖ=`«û~°OÖ’<Õ J"≥∞iHÍ ZQÆ∞=∞u KÕã≤#
PÜ«Ú^èŒ™êÜ«∞O qÅ∞= 9.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡. `å#∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =¿ãÎ xÜ«∞O`«$`«fi
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ‰õΩ PÜ«Ú^èŒ ™êÜ«∞O P¿Ñ™êÎ#x HÍ~°ì~ü ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~°OÖ’ "åQÍÌ#O KÕ™ê_»∞.
J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ZxflHõ JÜ«∂ºHõ "åQÍú#ÉèíOQÆ=¸ HÍqOKå_»∞. PÜ«Ú^èŒ ZQÆ∞=∞`«∞Ö’¡ ÉèÏs
Z`«∞Î# `«~°e"≥o¡Ok „Ñ¨*ÏHõO@Hõ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨Éèí∞`åfiÅˆH. JÖÏˆQ |_≥˚\òÖ’ ã≤OÇ¨ÏÉèÏQÆO
q∞e@s Ñ¨^Œ∞ÌHÕ^Õ Ç¨~°uHõ~°∂Ê~°O J~ÚáÈ`«∂ LO_Õk. _≥"≥∂„Hõ\ ˜H± áêsì ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~°
Hõq∞\© ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ lg∞‡ HÍ~°ì~ü „Ñ¨ãÖyã¨∂Î '=∞# ^Õâ◊ ~°HõΔ} q+¨Ü«∞OÖ’QÍh, =∞#
q∞„`«^ÕâßÅ‰õΩ WzÛ# Ñ¨ÓpÅ q+¨Ü«∞OÖ’QÍh U =∂„`«O ~årÑ¨_»‰õΩO_® ~°HõΔ} |_≥˚\ò#∞
U\Ï 5 #∞O_ç 7 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ =~°‰õÄ `«yæOK«=K«∞Û—— Jx ã¨Ê+ì̈O KÕ™ê_»∞. HÍh J^èŒºHõΔ
Ñ‘~î°O ZHÍ¯Hõ HÀ`« =∂@ J@∞Oz UHõOQÍ ~°HõΔ} |_≥˚\ò#∞ =∞~À 10 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡
ÃÑOKå_»∞. J"≥∞iHÍ ~åÉ’ÜÕ∞ S^Õà◊¡Ö’ "≥~Úº aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ q∞e@s ~°OQÍÅ g∞^Œ
Y~°∞Û K≥Ü«∂ºÅx „ÑüáêkOKå_»∞. J^èŒº‰õΔΩ_ç =∞#ã¨∞ Ziy# =º=™êÜ«∞ âßY ã¨∂¯à◊¡Ö’
K«^Œ∞=Ù‰õΩ<Õ Ñ≤Å¡Å‰õΩ =∞^è•ºÇ¨ÏflO Ñ¨Ó@ Lz`«OQÍ JOkOKÕ áêÅHÀ\Ï#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤ U\Ï
25 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ P^• KÕã≤Ok.

=º=ã¨÷ g∞^Œ „Ñ¨[ÅÖ’ qâßfiãÖ HõeÊOKÕ QÆ∞~°∞`«~° ÉÏ^èŒº`«#∞ `«ÅÔH`«∞Î‰õΩ#fl HÍ~°ì~ü
„Ñ¨[Å Pi÷Hõ DuÉÏ^èŒÅ#∞ Ñï+¨¯iOK«_»OÖ’ Ñ¶¨∞’~°OQÍ qÑ¶¨Å=∞Ü«∂º_»∞. "Õ`«<åÅHõO>Ë
x`åº=ã¨~° PÇ¨~° Ñ¨^•~å÷Å ^èŒ~°Å∞ *’~°∞QÍ ÃÑiyáÈÜ«∂~Ú. JkèHÍiHõ JOK«<åÅ"Õ∞~°̂H
x~°∞^ÀºQÆO 6 #∞O_ç 8 âß`«O =~°‰õÄ LOk. J#kèHÍiHõ ÖˇHõ¯Å „Ñ¨HÍ~°O Wk WOHÍ
Z‰õΩ¯"Õ. „Ñ¨`ÕºHÕz Ü«Ú=[#∞Ö’¡, =∞s =ÚYºOQÍ #Å¡*ÏuÜ«Ú=[#∞Ö’¡ x~°∞^ÀºQÆO 20
#∞O_ç 30 âß`«OQÍ LO_çOk.
HÍ~°ì~ü‰õΩ QÆ\ ì̃ =∞^ŒÌ`«∞ ^•~°∞Å∞QÍ xez# #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ J`«x q^è•<åÅ
Ñ¨@¡ JãÖ`«$Ñ≤Î ÃÑiyáÈ~ÚOk. ¿Ñ^Œ =∞Ç≤Ïà◊Å QÆ~°ƒù„™ê"åxH˜ JOkOKÕ ÃÑ¶_»~°Öò ™êÜ«∂xfl
HÍ~°~ì ü =ºuˆ~HÕKå_»∞. 'Wk J<åºÜ«∞O HÍ^•, _»|∞ƒQÆÅ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ã¨∞<åÜ«∂ãÖQÍ QÆ~ƒ° „ù ™ê=O
KÕ ~ ÚOK« ∞ HÀQÆ Å ∞QÆ ∞ `« ∞ O>Ë _» | ∞ƒÖË x HÍ~° } Ï# ¿Ñ^Œ =∞Ç≤ Ï à◊ Å ∞ JHÍ~° } QÆ ~ åƒù x fl
"≥ÚÜ«∞º=Åã≤O^Õ<å— Jx „Ñ¨tfl¿ãÎ HÍ~°~ì ü KåÖÏ `ÕeQÍæ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞ D q+¨Ü∂« xfl. '=∞Ozk,
g∞‰õΩ `≥eÜ«∞Ok HÍ^Œ∞, rq`«OÖ’ Jhfl ã¨*Ï=ÙQÍ LO_»=Ù. _»|∞ƒ L#fl =∞Ç≤Ïà◊Å∞ J#∞Éèqí OKÕ
Ç¨Ï‰õΩ¯ _»|∞ƒÖËx =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ ^ŒH¯õ HõáÈ=_»O J<åºÜ«∞O Jx <Õ#∞ J#∞HÀ#∞— Jx ["åaKåÛ_»∞.
JÖÏˆQ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜, P~ÚÖò, QÍºãπ q+¨Ü«∂Ö’¡ '[<åHõ~°¬Hõ— q^è•<åÅ‰õΩ
Jã¨ûÅ∞ á⁄`«∞Î‰õΩ^Œ~°ÖË^Œ∞. qxÜ≥∂QÆ^•~°∞Å‰õΩ 'xÜ«∞O„u`« ^èŒ~°Å‰õΩ— P~ÚÖò, QÍºãπ JOkOKÕ
™œÅÉèÏºxH˜ JO@Hõ`≥Î~° "≥Ü«∂ºÅx HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO ÉèÏqOzOk. ZO^Œ∞HõO>Ë ã¨Ç¨Ï[
"åÜ«Ú=Ù#∞ L`«ÊuÎ KÕ¿ã ZHÍû<£ HÍ~˘Êˆ~+¨#∞, ã¨Ç¨Ï["åÜ«Ú xHΔ̃ÑÎ̈ Éèí∂ÉèÏQÍÅ∂ ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü
‰õΩ@∞O|O KÕ`«∞Ö’¡ L<åfl~Ú. 'xÜ«∞O„u`« ^èŒ~°Å‰õΩ— ã¨fiã≤Î K≥Ñ¨Ê_»O ^•fi~å ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü‰õΩ
Jáê~°ÖÏÉèÏÅ∞ QÆ_çOzÃÑ\ì̃ ™êfiq∞ÉèíHÎ̃x Kå@∞HÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl_»∞ lg∞‡HÍ~°ì~ü.
JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ HÍ~°ì~ü Ç¨ÏÜ«∂OÖ’x ÃÑ¶_»~°Öò WO^èŒ# x~°fiÇ¨Ï} ãÖã¨÷ q^ÕâßÅ
#∞O_ç, „Ñ¨`ÕºHÕz QÆÖòÊù P~ÚÖò HÍ~˘Êˆ~+¨<£, ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤# =Ú_ç K«=Ú~°∞ ^èŒ~° 79.1
q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Z‰õΩ¯= KÕã≤ K«∂Ñ≤#@∞¡ ÖˇHõ¯fã≤Ok. JÑ¨Ê\˜ˆH D ÃÑOz K«∂Ñ≤# `«Ñ¨C_»∞
^èŒ~°Å ÉèÏ~åxfl qxÜ≥∂QÆ^•~°∞Å #∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕ™ê~°∞. 1978 "Õã¨q HÍÅOÖ’ QÆÖòÊù
P~ÚÖò HÍ~˘Êˆ~+¨<£ KÕã≤# `«Ñ¨C‰õΩ ~år ã¨∂„`«OQÍ 42.2 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ K≥e¡OK«_®xH˜
XÑ¨C‰õΩ#fl@∞¡ „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. =∞~À Ñ¨Hõ¯# QÆÖòÊù P~ÚÖò HÍ~˘Êˆ~+¨<£ HõOÃÑh
K≥e¡OÑ¨ÙÅ =¸ÅOQÍ HõOÃÑhÅ P ÖÏÉèÏÅ g∞^Œ ZÖÏO\˜ „Ñü‰õÄÅ „Ñ¨ÉèÏ=O Ñ¨_»^Œ∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë "≥Ú`åÎxfl JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ ãÖ=`«û~åÖ’¡x ÖˇHõ¯Å MÏ`åÖ’¡<Õ ã¨~°∞ÌÉÏ@∞ KÕã≤#@∞¡
`«# "å\Ï^•~°∞Å‰õΩ ~å`«Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ ã¨Ê+ì̈O KÕã≤Ok.
J"≥∞iHõ<£ WO^èŒ# =º=Ç¨~åÅ qÉèÏQÍxH˜ K≥Ok# ÖÏÜ«∞ˆ~"≥∂ '"åº[ºO "Õ¿ãÎ
Uà◊¥¡ Ñ¨Óà◊¥¡ QÆ_∞» ã¨∞OÎ k HÍ|\˜ì =∞^èºÕ =∂~°Oæ QÍ ~årá¶ê~°∞‡ÖÏ#∞ ~°∂á⁄OkOz JOwHõiOKåO—
Jx „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. JO>Ë ~år Ys^Œ∞ 36.9 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ J#fl=∂@. W^ŒO`å
„Ñ¨*Ï^èŒ#"Õ∞ Hõ^•. ^À+¨μÅ#∞ W\Ï¡<Õ =keÃÑ_»`å~å ZHõ¯_≥·<å? Z=Ô~·<å ÉÏºO‰õΩ‰õΩ Hõ#flO
124 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

"Õã≤, ^ÀK«∞‰õΩ#fl ™⁄`«∞ÎÖ’ ã¨QÆO "≥#H˜¯ WKÕÛ¿ãÎ qKå~°}, *ˇ·Å∞ tHõΔ ÖË‰õΩO_® KÕ¿ã™êÎ~å? HÍh
QÆÖòÊù HÍ~˘Êˆ~+¨<£ HõOÃÑh q+¨Ü«∞OÖ’ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO KÕã≤Ok J^Õ. K«\ÏìÅ∞ HõÅ"åi
K«∞\ÏìÅ∞ Jx HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO K≥Ñ¨ÊHõ<Õ K≥Ñ≤ÊOk.
HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO J#∞ãïOz# q^è•<åÅ =¸ÅOQÍ J"≥∞iHÍÖ’ J#∂Ç¨ÏºOQÍ
=ã¨∞Î#fl 'ãÖÑ¨^Œ Jã¨=∞ ÑÖÑ≤}©—Ö’ gã¨"≥∞`«∞Î `Õ_® ~åÖË^Œ∞. q∞`«"å^Œ∞Å∞ J#hO_ô,
L^•~°"å^Œ∞Å∞ J#hO_ç, iÑä¡Hõ<£ J#hO_ç, _≥"≥∂„HÍ\ò J#hO_ç– J"≥∞iHÍ J^èŒºHõΔ
Ñ‘~åî xfl Z=~°∞ ZH˜¯<å 'ãÖÑ¨^Œ Jã¨=∞ ÑÖÑ≤}—© Ü«∞^ä•qkèQÍ H˘#™êyOk. PO„_»∂ lOÉÏeãπì
J<Õ J"≥∞iHõ<£ Pi÷Hõ"Õ`«Î 'Öˇ=∂O_≥ _çÑ¨¡=∂\˜H±— J<Õ „ÃÑ¶Oz Ñ¨„uHõ‰õΩ 1977Ö’ XHõ "åºãÖ
~åã¨∂Î ''J"≥∞iHÍÖ’ 10 âß`«O =∞Ok ^èŒ#=O`«∞Å∞ J@ì_»∞QÆ∞#fl L#fl 10 âß`«O =∞Ok
[<åÉèÏHõ<åfl 30 Ô~@∞¡ Z‰õΩ¯= P^•Ü«∞O QÆ_çã¨∞Î<åfl~°∞. ˆH=ÅO 1 âß`«O =∞Ok 33 âß`«O
^Õâ◊ ãÖÑ¨^Œ#∞ J#∞Éèíqã¨∞Î<åfl~°∞. ˆH=ÅO 5 âß`«O =∞Ok ÉèÏQÆº=O`«∞Å∞ ™êìH± =∂Ô~¯\’¡x
83 âß`«O ¿+~°#¡ ∞ `«=∞ QÆ∞ÃÑÊ\’¡ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. ^ÕâO◊ Ö’x 100 JuÃÑ^ŒÌ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞
ã¨QÆ@∞# 26.9 âß`«O Ñ¨#∞flÅ∞ K≥e¡ã¨∞ÎO>Ë, |_® P~ÚÖò HõOÃÑhÅ∞ 5.8 âß`«O Ñ¨#∞flÅ∞
K≥e¡OKåe. HÍx "åãÎ̈"åxH˜ 200,000 _®Å~°∞¡ ãÖáêkOKÕ 244 =∞Ok =º‰õΩÎÅ∞ XHõ¯
#Ü«∂ÃÑ·™ê Ñ¨#∞fl ‰õÄ_® K≥e¡OK«ÖË^Œ∞—— Jx ™êkèHÍiHõOQÍ q=iOKå_»∞.
1979Ö’ lg∞‡ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ H˘xfl ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ HõeÊOKåÅx
J#º=∞#ã¨¯OQÍ<Õ „ÑüáêkOKå_»∞. HÍh áê~°¡"≥∞O@∞ D „Ñüáê^Œ#Å#∞ |ÅOQÍ
„uÑ≤ÊH˘\ì̃Ok. 'ÉÏÅÅ ãÖ~°HõΔ} xkè— Jx "å+≤OQÆì<£Ö’x XHõ ãÖã¨÷‰õΩ _≥·Ô~Hõì~°∞QÍ L#fl
#Å¡*Ïu =∞Ç≤Ïà◊– '=∂iÜ«∞<£ Ô~·\ò Z_≥Öò=∂<£— D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõÖ’—
FÃÑ<£ Z_ç\’iÜ«∞Öò ~åã≤Ok–
''„Ñü U_»∞QÆ∞~°∞ Ñ≤Å¡Ö’¡ XHõiH˜ (JO>Ë HÀ\˜ =∞OkH˜) „áê^äŒq∞Hõ "≥·^Œºã¨^Œ∞áêÜ«∞O
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË^Œ∞. 17 Uà◊¡Ö’Ñ¨Ù =Ü«∞ã¨∞ L#fl „Ñü =ÚQÆ∞æiÖ’ XHõ~°∞ (JO>Ë HÀ\©
Z#Éè̌· ÅHõÅΔ =∞Ok Ñ≤ÅÅ¡ ∞) U<å_»∂ ^ŒO`« "≥^· ∞Œ º_ç ^ŒQ~æÆ ° "≥^· •ºxH˜ áÈÖË^∞Œ . D Ö’@∞áê@¡#∞
ãïk^ŒÌ_®xH˜ Ñ≤Å¡Å‰õΩ „áê^äŒq∞Hõ "≥·^Œºã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ JO^ŒKÕ¿ã Ñ¨^äŒHÍÅ‰õΩ 288 q∞eÜ«∞<£
_®Å~°¡ x^èŒ∞Å∞ HÍ"åÅx Ji÷¿ãÎ Ãã<≥\ò |_≥˚\ò Hõq∞\© 88 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ HÀ`« qkèOzOk.
HÍh e@ì<£ Ñï„â◊=∞#∞ #ëêìÅ #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_≥Ü«∞º_®xH˜ W~å<£ ~åA ëê‰õΩ Ô~O_»∞
Ü«Ú^Œú "åÇ¨ÏHõ <ÒHõÅ∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤ J"≥∞iHÍ <åqHÍ^Œà◊O `«~°Ñ¶¨Ù# JOkOK«_®xH˜ 725
q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ 'Éˇ~ÚÖò–J=Ù\ò— áêºˆHlH˜ P"≥∂^Œ=Ú„^Œ "ÕãO≤ k—— Jx P"≥∞ HÍ~°~ì ü „Ñ¨É∞íè `åfixfl
ZO_»QÆ\ ˜ìOk.
HÍ~°ì~ü KÕÑ¨\ ˜ì# 'Ñ¨#∞flÅ ãÖã¨¯~°}Å∂— „Ñ¨^è•#OQÍ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅˆH
ÅaúKÕ‰õÄ~åÛ~Ú. '<Õ+¨<£— Ñ¨„uHõÖ’ „Ñ¨=ÚY Pi÷Hõ"Õ`«Î ~å|~üì ÖˇH±=∂<£ XHõ "åºãÖ ~åã¨∂Î
'1978 PYi „`≥·=∂ã≤HõOÖ’ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ ÖÏÉèÏÅ∞ QÆ`« U_®kÖ’ J^Õ HÍÖÏxHõ<åfl
44 âß`«O ÃÑiQÍÜ«∞x— ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
''QÆ`« #=O|~°∞ <≥ÅÖ’ J^èºŒ ‰õΩΔ Å "å~°∞ J`«ºO`« x~°H¡ Δõ ºOQÍ `«yOæ z# 18 aeÜ«∞<£
_®Å~°¡ Ñ¨#∞flÅÖ’ ã≤OÇ¨ÏÉèÏQÆO ~å~Úfx D HõOÃÑhÅ∞ H˘>Ëìã≤#O^Œ∞<Õ WO`«\ ˜ J#∂Ç¨Ïº
ÖÏÉèÏÅ∞ QÆ_çOKå~Ú P HõOÃÑhÅ∞—— Jx ‰õÄ_® ™êkèHÍ~°OQÍ qâı¡+≤OKå_»∞.
1979Ö’ XHõ "≥·Ñ¨Ù# ¿Ñ^ŒÅ∞ x^èŒ∞Ö’¡ HÀ`«#∞ K«q K«∂ã¨∞ÎO>Ë =∞~À Ñ¨Hõ¯# ZHÍû<£
P~ÚÖò HõOÃÑh Kè≥·~°‡<£ r`«O U_®kH˜ 830,000 _®Å~°¡‰õΩ ÃÑiyOk. "≥∂aÖò P~ÚÖò
HõOÃÑh Kè≥·~°‡<£ J~Ú`Õ UHõOQÍ Ñ¨k q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ r`«O ~°∂¿Ñ}Ï JO^Œ∞‰õΩ<åfl_»∞. P
U_®kÖ’<Õ ZHÍû<£ HõOÃÑh xHõ~å^•Ü«∞O 50 âß`«O ÃÑiy 4 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Pi˚OzOk.
=¸_»∞ "ÕÅ QÍº™Èe<£ ã¨fiÜ«∞O Láêkè Ü«¸x@∞¡ =¸`«|_®¤~Ú.
HÍ~°ì~ü H˘xfl ™ê=∂lHõ ãÖˆHΔ=∞ Ñ¨^äŒHÍÅ#∞ J=∞Å∞ K≥Ü«∞º_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå_»∞.
HÍh q∞e@s |_≥˚\ò g\˜x q∞OˆQã≤Ok. ™ÈqÜ«∞\ò ™È+ëã¨∞ì ~°ëêº „Ñ¨ÉèÏ=O [<åÅ g∞^Œ
Ñ¨_»‰õΩO_® K«∂_»_®xH˜ P =∂„`«O Hõhã¨ Ñ¨^äŒHÍÅ∞ J=ã¨~°O Jx HÍ~°ì~ü ÉèÏqOKå_»∞.
™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº Ãã·xHõ ^ŒàÏÅ∞ 1979Ö’ PÑ¨…x™êÎ<£Ö’H˜ „Ñ¨"ÕtOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ lg∞‡ HÍ~°ì~ü
ãÖˆH`å`«‡Hõ x~°ã¨#Å‰õΩ, K«~°ºÅ‰õΩ =∂„`«"Õ∞ Ñïq∞`«O JÜ«∂º_»∞. „_®Ñπì aÅ∞¡#∞
Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOK«_»O, 1980Ö’ [~°QÆ#∞#fl =∂™È¯ XÅOÑ≤H±û#∞ |Ç≤Ï+¨¯iOK«_»O =O\˜ K«~°ºÅ∞
fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.
=∞~À Ñ¨H¯õ # "å=∞Ñ¨HΔõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ L^Œº=∂Å#∞ J}˜z"≥Ü∞« º_®xH˜QÍ#∞ x~°O‰õΩâ◊
áêe`« ^ÕâßÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ PÜ«Ú^èŒ ™êÜ«∞O H˘#™êyOzOk. 1977Ö’ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO
HÍO„ÔQãπ‰õΩ XHõ x"ÕkHõ ã¨=∞iÊã¨∂Î JO^Œ∞Ö’ D q+¨Ü«∂xfl ‰õΩO_»|^ŒÌÅ∞ H˘\˜ì#@∞¡
x~˘‡Ç¨Ï=∂@OQÍ K≥Ñ≤ÊOk ‰õÄ_®. ''=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÅ¡OÑ¶¨∞# q+¨Ü«∞OÖ’ QÆi›OK«^Œy#
suÖ’ L#fl ^ÕâßÅ Ñ¨@¡– ~°HõΔ} s`åº, q^ÕâßOQÆ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ s`åº '=∞#— J=ã¨~åÅ‰õΩ
`«y#@∞¡ =º=Ç¨ÏiOKåeû =ã¨∞ÎOk—— Jx P x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.
D HÍ~°}ÏÅ#∞ J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ ZÖò™êÅfi_®~üÖ’ Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞
J}QÆ^˘Hõ¯_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î#fl JHõ¯_ç Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ 5.7 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ ~°∞}ÏÅ∞
W=fi_®xH˜ J#∞=∞uOKåÅx HÍ~°~ì ü 1980 =ãÖ`« HÍÅOÖ’ HÍO„ÔQãπ#∞ HÀ~å_»∞. Ñ¶e≤ Ñ‘Ê<£ûÖ’
*ÏfÜ«∞ JÃãOc¡H˜ 1978Ö’ [iy# ZxflHõÅÖ’ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ÔQez# ÃÑ¶i¤<åO_£ =∂~À¯ãπ
`«# g∞^Œ áÈ\© KÕã≤ F_çáÈ~Ú# 21 =∞Ok JÉèºí ~°∞Å÷ Ö’ Ñ¨k=∞Ok „ÑüÑ¨HΔõ áêsì JÉèºí ~°∞Å÷ #∞
JÔ~ã¨∞ì KÕ~ÚOKå_»∞. H˘O`«=∞Ok z„`«Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. J<ÕHõ =∞Ok áœ~°∞Å∞
Ç¨Ï`«ºHÍqOK«|_®¤~∞° . J~Ú<å HÍ~°~ì ü „Ñ¨É∞íè `«fiO =∂~À¯ãπ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ~åÉ’ÜÕ∞ S^Õà‰¡◊ Ωõ QÍ#∞
300 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ PÜ«Ú^èŒ ™êÜ«∞O JOkOKåÅx HÍO„ÔQãπ#∞ HÀiOk.
xHõ~åQÆ∞"åÖ’x ™È"≥Ú*’ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨Éèí∞`«fiO ^ŒâßÉÏÌÅ áê@∞ =∞#∞QÆ_»Ö’
LO_ÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHÍ Jxfl q^è•ÖÏ ™êÜ«∞O JOkOzOk. J~Ú`Õ P „Ñ¨Éèí∞`«fiO |ÅÇ‘Ï#`«,
126 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
xÜ«∞O`«$`«fi áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ K≥Åˆ~y# „Ñ¨*ÏÉÏÇ¨ïà◊º u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ Ñ¨ã≤Hõ@ìÖËx
HÍ~°~ì ü „Ñ¨É∞íè `«fiO Ü«∞^ä•qkèQÍ Ããx· Hõ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ =ÚO^Œ~ˆ P „Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õΩÑ¨Ê ‰õÄeáÈ~ÚOk.
W~å<£ ~åA ëê xÜ«∞O`«$`«fi áÈHõ_»Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ 1978 z=i <å\˜H˜
^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ ÉèÏs x~°ã¨# „Ñ¨^Œ~°≈#Å∞ K≥Åˆ~QÍ~Ú. 1978 ÃãÃÑìO|~°∞ 8# ëê Ãã·#ºO
=O^ŒÖÏk =∞Ok „Ñ¨^~Œ ≈° # HÍ~°∞Å#∞ TK«HÀ`« HÀã≤Ok. J~Ú<å P =∞~°∞<å_Õ ëê ÑïáêÅ#‰õΩ
`«# =∞^ŒÌ`«∞ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok J#fl HÍ~°ì~ü ~°Ç¨Ïã¨º ãÖ^Õâ◊O >ˇ„Ç¨<£‰õΩ KÕiOk.
=~°∞ã¨QÍ =¸_»= ~ÀA# ‰õÄ_® ëê „Ñ¨Éèí∞`«fiO x~°ã¨#HÍ~°∞Å g∞^Œ QÆ∞O_»¡ =~°¬O
‰õΩiÑ≤OzOk. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ~ÀA# ~åA ëê "≥ÚÇ¨Ï=∞‡^£ ~Ô *ÏÃÑÇ¡ ¨ g JkèHÍ~° x"åã¨"∞≥ #ÿ
~å[Éèí=<åxH˜ á¶È<£ KÕã≤ =∞s HÍ~°ì~ü `«# =∞^ŒÌ`«∞ `≥eáê_»∞. 37 Uà◊¡ UHõK«Ûù„`åkèÑ¨`«º
áêÅ#Ö’ ëê U<å_»∂ K«q K«∂_»#O`«\ ˜ ãÖHΔÀÉèÏxfl Z^Œ∞~˘¯<åfl_»∞. W~å<£‰Ωõ H˘`«Î „Ñ¨^•è xQÍ
~åAKÕ xÜ«∞q∞OK«|_ç# J`«#∞ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ „Ñ¨ãÖyã¨∞ÎO_»QÍ `˘q∞‡k =∞Ok ã¨Éèí∞ºÅ∞
'~°HõÎÑÖH˜Å"≥∞ÿ# h KÕ`«∞Ö’¡ ÑïáêÅ# =∂H˘^Œ∞Ì— Jx x#kã¨∂Î ã¨=∂"Õâßxfl |Ç≤Ï+¨¯iOz
|Ü«∞\˜H˜ =KÕÛ™ê~°∞.
1978 _çÃãO|~°∞ 13 #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û ãÖzHõÖ’ xHÀÖÏãπ ˆH*ò ~åã≤# "å~åÎ
Hõ^äŒ#OÖ’ WÖÏ ~å™ê_»∞– ''ëê ÑïáêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ |ÅÑ¨_»∞`«∞#fl ã¨"åà◊¡#∞
Ñï+¨¯iOK«_»OÖ’ `«y# ™êÜ«∞O JOkOK«_®xH˜ J"≥∞iHÍ #∞O_ç Zyi=zÛ# _»[#¡ H˘nÌ
xÑ¨Ù}∞Å |$O^ŒO`À J"≥∞iHõ<£ ~åÜ«∞ÉÏ~° HÍ~åºÅÜ«∞O H˜@H˜@ÖÏ_çáÈ`«∞Ok. H˘`«ÎQÍ =zÛ
KÕ~°∞`«∞#fl "åà◊¡Ö’ W~å<£ g∞^Œ Ñ¨@∞ì#fl ã≤SZ ÃãÊ+ëã¨∞ìÅ∞, ~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å∞, Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞
L<åfl~°x Jaè[˝=~åæÅ Éè’QÆ\Ïì.——
1979 `˘e<åà◊¡Ö’ W~å<£ ãÖHΔÀÉèíO =∞iO`« f„="≥∞ÿ# ^Œâ◊Ö’ ã≤SZÖ’ W~å<£
=º=Ç¨~åÅ =∂r „Ñ¨^è•# qâı¡+¨‰õΩ_»∞ XHõ~°∞ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ qÖËYi ¿ã=¸~ü
ÃÇÏ~ü¬‰õΩ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# q=~åÅ∞ "≥Å¡_çOKå_»∞. ''W~å<£Ö’ Jã¨=∞‡u"å^Œ∞Å#∞ ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ
Mˇ^· ∞Œ KÕã≤ z„`«ÇÏ≤ Oã¨Å áêÖË¿˚ ãO^Œ∞‰õΩ 'ã¨"åH˜— J<Õ ¿Ñi@ ~°ÇÏ¨ ã¨º áÈbã¨∞ ^ŒàÏxfl 1950ÅÖ’<Õ
ã≤SZ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À ëê <≥ÅH˘ÖÏÊ_»x, ã≤SZ J`«∞º#fl`« JkèHÍi XHõ~°∞ z„`«Ç≤ÏOã¨ÅÖ’
"≥∞à◊‰Ωõ =Å∞ <Õ~ˆ Ê tHõ} Δ 'ã¨"åH˜— |$O^•xH˜ WKåÛ_»x, D q+¨Ü∂« Åhfl `«# `À\˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞
JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞#x—— P =∂r ã≤SZ JkèHÍi q=iOKå_»∞.
z=iH˜ „Ñ¨*ÏÉÏÇ¨ïà◊º u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ `«ÖÁyæ W~å<£ ~åA ^Õâ◊O q_çzÃÑ\˜ì
áêiáÈ"åeû# Ñïã≤÷`«∞Å∞ =KåÛ~Ú. "≥·^Œº¿ã=Å∞ JOkOKÕ ¿Ñi@ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO 'ëê—‰õΩ
J"≥∞iHÍÖ’ P„â◊Ü∞« O HõeÊOzOk. nO`À W~å<£ qÑ¨=¡ HÍ~°∞ÅÖ’ J"≥∞iHõ<£ =ºuˆ~Hõ ÉèÏ=#Å∞
=∞iO`« |ÅÑ¨_®¤~Ú. ^Œiq∞ÖÏ 1979 #=O|~°∞ 4# >ˇ„Ç¨<£Ö’x J"≥∞iHÍ ~åÜ«∞ÉÏ~°
HÍ~åºÅÜ«∂xfl `«=∞ Pnè#OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩx JO^Œ∞Ö’x 52 =∞Ok L^ÀºQÆ∞Å#∞ |OnÅ∞QÍ
KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl q∞e>ˇO\ò q^•º~°∞÷Å∞ W~å<£ =∂r ~åA ëê KÕã≤# <Õ~åÅ‰õΩ `«y# tHõΔ
qkèOKÕÖÏ W~å<£‰õΩ JÑ¨Êy¿ãÎ<Õ `«=∞ KÕuÖ’ |OnÅ∞QÍ L#fl J"≥∞iHõ<£ ã≤|ƒOkx
q_çzÃÑ_»`åO J<Õ +¨~°`«∞ qkèOKå~°∞.
Ñ¨ ^ •flÅ∞QÆ ∞ <≥ Å Åáê@∞ ~åÜ« ∞ ÉÏ~° HÍ~åºÅÜ« ∞ L^ÀºQÆ ∞ Å∞ |OnÅ∞QÍ
LO_çáÈ=_»O`À Ñ¨`åHõ ji¬Hõ "å~°ÎQÍ H˘#™êyOk. D „Ñ¨Kå~°O`À J"≥∞iHõ#¡Ö’ L^èŒ$`«"≥∞ÿ#
™ê÷~ÚÖ’ *ÏfÜ«∞"å^Œ ÉèÏ=#Å∞ „áÈk JÜ«∂º~Ú. Ñ¨xÖ’ Ñ¨xQÍ HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO ãÔ̈~·#
g™êÅ∞ ÖË‰õΩO_® (QÆ_»∞=Ù g∞i#) ^Õâ◊OÖ’ LO@∞#fl W~å<£ q^•º~°∞÷Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
K«@ìÑ¨~°"≥∞ÿ# K«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀ"åÅx 'Wq∞‡„ˆQ+¨<£ <åºK«∞~°Öˇ·*Ë+¨<£ ã¨sfiãπ _çáê~üì"≥∞O@∞‰õΩ
`åv^Œ∞Å∞ WKåÛ_»∞. #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û =∞e Ñ¨„uHõ ‰õÄ_® 'ãÖÜ«∞=∞#O— áê\ÕKåÅx
K≥|∞`«∂<Õ D K«~°º#∞ QÆ\ ì̃QÍ ã¨=∞i÷OKåeû# Ñïã≤÷u. ~å[H©Ü«∞"Õ`«ÎÅ∞, Ñ¨„uHõÅ∞, g∞_çÜ«∂
Hõeã≤ 'L<å‡^Œ Ñ¨Ói`«— Ñïã≤÷`«∞Å∞ ã¨$+≤ìOKå~Ú. Ñïã≤÷`«∞Å∞ ZO`«^•HÍ =KåÛÜ«∞O>Ë XHõ
ÃÇ·Ïã¨∂¯Å∞ „áê~°OÉè’`«û= LÑ¨<åºãÖ W"åfiÅx =ÚO^Œ∞QÍ x~°‚~ÚOz# W~å<£–J"≥∞iHõ<£
J=∂‡~Ú ¿Ñ~°∞#∞ z=i xq∞+ÖÖ’ `«Ñ≤ÊOz "Õ̂~ "åà◊¡‰õΩ P J=HÍâ◊O HõeÊOKå~°∞. ^Õâ◊
"åºÑÎ̈OQÍ HÍ~°∞¡, |ã¨∞ûÅ∞, ÖÏsÅ '|OÑ¨~°∞¡— JxflO\˜g∞^• 'W~å<£ g∞^Œ ÉÏO|∞Å∞ "≥Ü«∂ºe—
(ÉÏOÉò W~å<£) J<Õ ã≤ìHõ¯~°∞¡ "≥e™ê~Ú.
`«^Œ#O`«~° HÍÅOÖ’ Ü«∂Éè̌· Ô~O_»∞ =∞Ok |OnÅ#∞ ã¨r=OQÍ, P~ÀQÆº=O`«OQÍ
q_»∞^ŒÅ KÕ™ê~°∞ q∞e>ˇO@∞ q^•º~°∞÷Å∞. P ãÖ^Œ~åƒùxfl Ñ¨Ù~°ã¨¯iOK«∞‰õΩx U [~°fleã¨∞ì
™êÇ¨Ïã≤OK«x suÖ’ 'É’ã¨<ì £ QÀ¡Éò— Ñ¨„uHÍ qÖËYi JÖÏ<£ iKü=∞<£ Ñ¨^∞Œ <≥#· K«~Û° #∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ
`≥KåÛ_»∞. ''`å*Ï ãÖÑ¶¨∞@#Ö’ =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ J"≥∞iHõ#∞¡
ã¨ÊOkOz# f~°∞ W`«~°„`å ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ HÍ#~åHõáÈ=_»O P`«‡q=∞~°≈ KÕã¨∞HÀ"åeû#
ãÖ^Œ~ƒ° "ù ∞Õ . D ãÖÑ¶∞¨ @#Ö’ 52 =∞Ok J"≥∞iHõ#¡ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ Ñ¨_#ç =∂@
"åãÎ̈="Õ∞. D JOÔH =∞# TÇ¨ÏÔH·<å JO^Œ∞`«∞Ok. HÍh JÔ~˚O\©<åÖ’ 15000 =∞Ok
J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å∞ âßâ◊fi`«OQÍ PK«∂H© ÖË‰õΩO_® áÈÜ«∂~°∞. W~å<£ q^•º~°∞÷Å KÕ`«∞Ö’¡
|OnÅ∞QÍ zH˜¯# 52 =∞Ok =∞# ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_»`å~°∞ HÍ|\ì̃ "åi ÉÏ^èŒ =∞#‰õΩ J~°÷"≥∞ÿOk.
HÍx x~°∞\˜ U_®k QÍfi\˜=∂ÖÏÖ’ 3000 =∞Ok J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å#∞ xÅ∞=Ù<å HÍeÛ
K«Oáê~°∞. "åi ÉÏ^èŒ UO\’ =∞#O J~°÷O KÕã¨∞HÀÖËHõáÈ=_®xH˜ HÍ~°}O "åi ÉèÏ+¨ =∞#‰õΩ
`≥eÜ«∞Hõ<å?—— Jx áœ~° ã¨=∂*Ïxfl xÅn™ê_»∞.
1980Ö’ [iy# J^èŒºHõΔ ZxflHõÅÖ’ lg∞‡ HÍ~°ì~ü, ~À<åÖò¤ sQÆ<£`À `«ÅÑ¨_Õ
ã¨=∞Ü«∂xH˜ |OnÅ∞ WOHÍ W~å<£ ~å_çHõÖò q^•º~°∞÷Å Pnè#OÖ’<Õ L<åfl~°∞. HÍh „Ñ¨[Å∞
`å=Ú Z^Œ∞~˘¯#fl Pi÷Hõ Du ÉÏ^èŒÅ‰õΩ „Ñ¨fHÍ~°OQÍ<Õ HÍ~°ì~ü#∞ F_çOKå~°∞. sQÆ<£=~°∞ã¨QÍ
~Ô O_»∞™ê~°∞¡ J^èºŒ ‰õΩΔ _çQÍ ZxflHõ J~Ú Zxq∞^Õà¡◊ áê@∞ JkèHÍ~°O K«ÖÏ~ÚOKå_»∞. P `«~∞° "å`«
*Ïi˚ |∞+π(ã‘) P Ñ‘~î°O ZHÍ¯_»∞. JkèHÍ~° áêsì =∂~°_»O`À HÍ~°ì~üÇ¨ÏÜ«∂OÖ’ J#∞ãïOz#
HÍ™ÈÎ ‰õÄ™ÈÎ L^•~°"å^Œ q^è•<åÅ∂ Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ¨Hõ¯H˜ áÈÜ«∂~Ú. H˘`«Î „Ñ¨Éèí∞`«fi Ç¨ÏÜ«∂OÖ’
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Õ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Ö’¡ =∞iO`« HÀ`«, ãÖÑ¨#∞flÅ‰õΩ =∞ixfl Ñ¨#∞fl~å~ÚfÅ∞, q∞e@s
128 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
|_≥˚\ò ÃÑOÑ¨Ù, ÃÑ¶_»~°Öò HÀ~°∞ìÖ’ q∞`«"å^Œ [_ô̊Å xÜ«∂=∞HÍÅ∞, HõiaÜ«∞<£ „áêO`«OÖ’
qÑ¨=¡ L^Œº=∂xfl <åâ◊#O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ HõOHõ}O Hõ@∞ìHÀ=_»O– =O\˜ „Ñ¨*Ï HõO@Hõ q^è•<åÅ∞
J=∞Å∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú.
Ñ¨<≥flO_Õà◊¡áê@∞ iÑä¡Hõ<£ áêsì `«~°Ñ¨Ù# sQÆ<£–|∞+π (ã‘) ^ŒfiÜ«∞O J^èŒºHõΔ Ñ¨^ŒqÖ’
H˘#™êy# =¸ÖÏ# Ü«∂=`ü <åºÜ«∞=º=ã¨÷ ÃÑ· #∞O_ç HÕ^Œ^•HÍ q∞`«"å^Œ =º=ã¨÷QÍ
ã≤~÷ Ñ° _¨ áç È~ÚOk. 1991 j`åHÍÅO <å\˜H˜ sQÆ<–£ |∞+π(ã‘)Å∞ W^Œ~Ì ∂° Hõeã≤ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò HÀ~°∞Åì Ö’
"≥Ú`«ÎO 837 =∞Ok [_ç̊Å#∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. z=~°‰õΩ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì#∞ ‰õÄ_® q∞`«"å^Œ
^èÀ~°}∞Å"≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ K«∂Ñ¨_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`« =∞Ok <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ#∞ ‰õÄ_®
xÜ«∞q∞OKÕ™ê~°∞.
sQÆ<£–|∞+πÅ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ ÉÏQÍ Åaúá⁄Ok# "åà◊√¡ Z=~°<åfl L<åfl~°O>Ë Jk
J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò ~°OQÆ"∞Õ . 60–70 ^ŒâH◊ ÍÅÖ’ ^ÕâO◊ Ö’ Ñ¨~åº=~°} L^Œº=∞O „Ñ¨=ÚYOQÍ
H˘#™êyOk. #^Œ∞Å∞, ã¨=Ú„^•Å∞, Ñ‘ÖËÛQÍÅ∞Å∞ q+¨`«∞Åº"≥∞ÿ Ñ¨x Ñïã≤÷`«∞Å∞ ^Œ∞~°ƒù~°OQÍ
=∂i U\Ï "ÕÖÏk =∞Ok K«xáÈ=_»O K«∂ã≤ *ÏfÜ«∂=`«∞Î ÉèíÜ«∞^ŒqÇ¨fiÅ J~ÚáÈ~ÚOk.
1968 #=O|~°∞Ö’ Ñ¨tÛ=∞ =s˚xÜ«∂Ö’x XHõ QÆx ¿ÑÅ∞_»∞Ö’ 78 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞
=∞~°}ÕKå~°∞. WO^Œ∞‰õΩ x~°ã¨#QÍ P lÖÏ¡ JO`«\Ï f„="≥∞ÿ# x~°ã¨<À^Œº=∂Å∞ K≥Åˆ~QÍ~Ú.
P XuÎ_çH˜ áê~°¡"≥∞O@∞ 1969Ö’ HÀÖò"≥∞ÿ<£ ÃÇÏÖòÎ ¿ãÑ¶‘ì Ü«∂H±ì#∞ ~°∂á⁄OkOzOk.
xHõû<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’x HÍi‡Hõ =∞O„u`«fi âßY HÍ~°º^Œi≈ D K«\Ïìxfl 'Ñ¨~åº=~°}O Ñ¨@¡ *Ïu
[#∞ÅÖ’ ÃÑiy# ã¨Ê $Ç¨Ï—‰õΩ QÆ∞~°∞ÎQÍ H˘xÜ«∂_®_»∞.
P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®kÖ’<Õ HÍi‡HÀ^Œº=∞O, qxÜ≥∂QÆ^•s ãÖã¨÷Å XuÎ_ç =¸ÅOQÍ
=$uÎ ~°∞QÆ‡`«Å Éèí„^Œ`å K«@ìO (1970) g∞^Œ xHõû<£ ãÖ`«HÍÅ∞ KÕ™ê_»∞. |Ç¨ïâß nxfl
HÍi‡Hõ=~°æO F@∞¡ ‰õÄ_®QÆ@∞ìHÀ=_»OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ LO_»=K«∞Û. J~Ú<å
Wk H©ÅHõ"≥∞ÿ#, =ÚYº"≥∞ÿ# K«@ìOQÍ K≥Ñ¨CHÀ"åe. Ñ¨x „Ñ¨^Õâ◊OÖ’ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ Éèí„^Œ`«,
=$uÎ~°∞QÆ‡`«Å #∞Oz ~°HõΔ} HõeÊOKÕ D K«@ìO J=∞Å∞‰õΩ `«y# Ü«∞O„`åOQÆO ‰õÄ_®
~°∂á⁄OkOK«|_çOk. `«^Œ#O`«~° HÍÅOÖ’ xHõû<£ Pi÷Hõ ã¨ÅÇ¨^•~°∞Å =∞O_»e Kè≥·~°‡<£QÍ
L#fl ÃÇÏ~°ƒ~üì ã‘ì<£ D Ñï}Ï=∂Å g∞^Œ "åºMÏºxã¨∂Î ''Ñ¨~åº=~°} xÜ«∞O„`«} ¿Ñi@
Hõke# D [QÆ<åfl^èŒ ~°^äŒK«„HÍÅ#∞ xÅ=iOK«_»O „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ J™ê^èŒºOQÍ =∂iOk——
J<åfl_»∞.
lg∞‡ HÍ~°~ì ü J^èºŒ HõΔ Ñ¨^qŒ KÕÑ\¨ ÏìHõ D K«\Ïìxfl „Ñ¨ã∞¨ uÎ ã¨∂<Î Õ J@∞ "å}˜[º=~åæÅ#∂
„Ñ¨ã¨#flO KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ `«Ç¨Ï`«Ç¨ÏÖÏ_çáÈÜ«∂_»∞. D K«\Ïìxfl ã¨„Hõ=∞OQÍ J=∞Å∞ KÕ¿ã
ÉÏ^èŒº`«#∞ Ü«¸ÖÏa<£ Ç¨"£∞ J<Õ =∞Ç≤Ïà◊ KÕuH˜ JÑ¨ÊyOKå_»∞. Pq_» D K«@ìO J=∞Å∞
HÀãÖ f„=OQÍ Hõ$+≤ KÕã≤Ok. HÍx q[Ü«∞O ™êkèOz# ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ Ju H˘kÌ =∂„`«"Õ∞.
=∞~À =OHõ K«=Ú~°∞ ^èŒ~°Å∞ ÃÑ~°QÆ_»O, „^Œ"ÀºÅƒ}O– x~°∞^ÀºQÆO ÃÑK«ÛiÅ¡_»O =¸ÖÏ#
J"≥∞iHõ<£ Pi÷Hõ =º=ã¨÷Ö’ ãÖHΔÀÉèí ãÖˆH`åÅ∞ |Ü«∞@ Ñ¨_»_»O`À HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO D

K«@ìO =¸ÖÏ# "å}˜[º "åºáê~° áêi„âßq∞Hõ =~åæÅ‰õΩ Z^Œ∞~°=Ù`«∞#fl W|ƒO^Œ∞Å g∞^Œ
^Œ$+≤ì ÃÑ\Ïì_∞» . HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ‰õΩ xÜ«∞O„`«}Å #∞O_ç ã¨_e» OÑ¨Ù HõeÊOKå_»∞. HÍi‡‰õΩÅ∞,
qxÜ≥∂QÆ^•~°∞Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ ^≥|ƒuO@∞<åfl HÍ~°~ì ü "≥ÚQÆ∞æ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ 'ãÖHˆ =Δ ∞O—
g∞^Õ LOk. HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ [=∂ Y~°∞ÛÅ ÖˇH¯õ Ö’¡, Y~°∞ÛÅ g∞^Œ xÜ«∞O„`«} áê\ÕKåeû
=KÕÛãïH˜ `˘e"Õ@∞ Ñ¨~åº=~°} xÜ«∞O„`«}Å‰õΩ JÜÕ∞º =ºÜ«∞O g∞^Õ "Õ™ê~Ú. „Ñ¨[Å
P~ÀQÆºO, Éèí„^Œ`« HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ ÖÏÉèÏÅ =ÚO^Œ∞ kfifÜ«∞ „áê^è•#º`« QÆÅ JOâ◊OQÍ
=∂iáÈ~ÚOk.
sQÆ<£, |∞+π(ã‘) Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ 'á⁄^Œ∞Ñ¨Ù— J<Õ =∂@ HÍ~˘Êˆ~\ò ÖÏÉèÏÅ‰õΩ
Ñ¨~åºÜ«∞Ñ¨^ŒOQÍ =∂iáÈ~ÚOk. HÍ~˘Êˆ~\ò ÖÏÉèÏÅ‰õΩ – HÍi‡‰õΩÅ, qxÜ≥∂QÆ^•~°∞Å
ãÖˆHΔ=∂xH˜ K«∞ÔH¯^Œ∞~°∞ J<Õ q+¨Ü«∞O "Õ~°∞QÍ K≥Ñ¨Ê#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. sQÆ<£ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ L#fl
HÍÅOÖ’<Õ 'Ñ¨~åº=~°} K«\ÏìÅ— Hõiî# `«~° J=∞Å∞‰õΩ |^Œ∞Å∞ 'ã¨fiK«ÛùO^Œ J=∞Å∞— HÀ~°∞`«∂,
D J=∞Å∞ ‰õÄ_® HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ "åºáê~° x~°Ü ‚ ∂« Å g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç LO_ÕÖÏ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl_»∞. P~ÀQÆº –Éè„í ^Œ`å K«\ÏìxH˜ XHõ |_® "å}˜[º "Õ`#Î« ∞ Kè~·≥ ‡° <£QÍ xÜ«∞q∞OKå_»∞.
P K«@ìO ÅHΔÍºÅ h_» JO>Ë<Õ y@ìx ÃÑ^ŒÌ =∞x+≤ PÜ«∞#. W`«QÍ_»∞ Kè≥·~°‡<£QÍ Ñ¨^Œg
ã‘fiHÍ~°O K≥Ü∞« ºQÍ<Õ `«ÅÃÑ\˜#ì `˘e HÍ~°º„Hõ=∞O UO@O>Ë– >ˇHû± >ˇÖÿ òû Ñï„â◊=∞Ö’ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ
ÑüÎ^Œ∂QÆ~° =Å# U~°Ê_Õ =$uÎ~°∞QÆ‡`«Å QÆ∞iOz `≥eÜ«∞K≥¿ÑÊ ÅHõΔ„Ñ¨`«∞Å |∞H±Öˇ\òû#∞ ^èŒfiOãÖ
KÕ~ÚOKå_»∞.
sQÆ<–£ |∞+π(ã‘) „Ñ¨É∞íè `åfiÅ [O@ „áê^è•#º`«Å∞ Uq∞@O>Ë– XHõ\ ˜ : ÉèÏs q∞e@s
Ñ¨^Œ∞Ì#∞ H˘#™êyOK«_»O, Ô~O_»∞ : P~ÚÖò HõOÃÑhÅ ÖÏÉèí^•Ü«∞Hõ`«#∞ =¸_»∞ Ñ¨Ù=ÙfiÅ∞ P~°∞
HÍÜ«∞Å∞QÍ =i÷ÖÖ¡Ë Ï K«∂_»_O» , ~À<åÖò¤ sQÆ<£ J^èºŒ HõΔ Ñ¨^gŒ ÉÏ^èºŒ `«Å∞ KÕÑ@¨ Qì Í<Õ âıfi`«™œ^è•xfl,
J^èŒºHõΔ x"å™êxfl Ñ¨Ù#~°ÅOHõiOK«_®xH˜ 23 K«=Ú~°∞ HõOÃÑhÅ JkèÑ¨`«∞Å∞ 270,000
_®Å~°∞¡ q~åà◊OQÍ WKåÛ~°∞. K«=Ú~°∞ ^èŒ~°ÅÃÑ· „Ñ¨Éèí∞`«fi xÜ«∞O„`«}Å∞ `˘Åyã¨∂Î sQÆ<£
x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩ#fl <åÅ∞QÆ∞"å~åÅ‰õΩ D q~åà◊O JOkOz# K«=Ú~°∞ HõOÃÑhÅ∞, D
xÜ«∞O„`«}Å∞ `˘ÅyOz# =¸ÅOQÍ `«HõΔ}O 2 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ (200,00,00,000
_®Å~°∞¡) Åaúá⁄O^•Ü«∞x J™Èã≤ÜÕ∞>ˇ_£ „ÃÑãπ XHõ "å~°Î ^•fi~å `≥eÜ«∞ K≥Ñ≤ÊOk. FHõ¡Ç¨=∂
#QÆ~° x"åã≤, HÀ~ü P~ÚÖò JO_£ QÍºãπ HõOÃÑh Ü«∞[=∂x J~Ú# *ÏH± Ç¨ÏŸ„_≥<£ ''D ^Õâ◊
J`«∞º#fl`« áœ~°∞_»∞, J`«∞º#fl`« Éèí=# ã¨=Ú^•Ü«∞OÖ’ x=ã≤OKåe. ^Õâß^èŒº‰õΔΩ_»∞ sQÆ<£
WO^èŒ# "åºáê~åxH˜ ZO`À `À_®Ê@∞#∞ WKåÛ_»∞—— Jx Ug∞ ^•K«∞HÀ‰õΩO_®<Õ L#fl q+¨Ü«∞O
|Ü«∞@ ÃÑ\Ïì_»∞.
sQÆ<£ J^èŒºHõΔ Ñ¨^Œqx Ue# `˘e q_»`« <åÅ∞ˆQà◊¡ Ñ¨^Œg HÍÅOÖ’<Õ q∞e@s
|_≥˚\ò ˆH\Ï~ÚOÑ¨ÙÅ#∞ „\˜eÜ«∞<£ (XHõ\ ˜ Ñ¨Hõ¯# Ñ¨^Œ=¸_»∞ ã¨∞<åflÅ∞) _®Å~°¡‰õΩ KÕ~åÛ_»∞.
¿Ñ^ŒÅ‰õΩ ÅaÌ KÕ‰õÄˆ~Û Ñ¨^äŒHÍÖ’¡ f„= HÀ`« ÃÑ\ì̃ ^•xfl q∞e@s |_≥˚\ò‰õΩ =∞o¡OKå_»∞. XHõ¯
1984Ö’<Õ ™ê=∂lHõ Ñ¨^äŒHÍÅ‰õΩ KÕ¿ã =ºÜ«∞OÖ’ 140 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ HÀ`« ÃÑ\ì̃ _çÃÑ¶#∞û
130 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
|_≥˚\ò 181 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ÃÑOKå_»∞. JÖÏˆQ =∞~À 190 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ãÖÑ¨#∞flÅ‰õΩ
Ñ¨#∞fl ~å~ÚfÅ∞QÍ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
XHõ Ñ¨Hõ¯# ãÖÑ¨#∞flÅ‰õΩ ÉèÏs Z`«∞Î# Ñ¨#∞fl ~å~ÚfÅ∞ Wã¨∂Î, =∞~À Ñ¨Hõ¯# ~°HõΔ}
=ºÜ«∞O ÉèÏsQÍ ÃÑOKÕã≤ J~Ú<å QÍh |_≥˚\ò#∞ ã¨=∞`«∂HõOQÍ J[=∂~Ú+‘ K≥Ü«∞ºQÆÅ#h,
Ñ¨#∞fl `«yæOÑ¨Ù =¸ÖÏ# =∞iO`« =∞Ok Ñ¨#∞flÅ∞ Hõ@ì_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=_»O ^•fi~å
J^Œ#Ñ¨Ù P^•Ü«∞O =zÛ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ã¨*Ï=ÙQÍ ™êQÆ∞`«∞O^Œx ^Œ$_è» qâßfiãÖ`À K≥¿ÑÊ"å_»∞
sQÆ<£. „Ñ¨=ÚY Pi÷Hõ "Õ`«Î, <À|∞Öò |Ç¨ï=∞u „QÆÇ‘Ï`« "åã≤ûb eÜ≥∂O\˜Ñ¶π =∂„`«O ''WÖÏ
[iˆQ J=HÍâ◊O ÖË^Œ∞. x*ÏxH˜ WÖÏ [~°QÆ^Œx QÍº~°O\© W=fi_®xH˜ <Õ ã≤^ŒúOQÍ L<åfl#∞——
Jx ‰õΩO_»|^ŒúÅ∞ H˘\ì̃#@∞¡ K≥áêÊ_»∞.
"å}˜[º qÉèÏQÆO QÆ}ÏOHÍÅ∞ ÑïjeOz<å =∞#‰õΩ "åãÎ̈"åÅ∞ sQÆ<£ JOK«<åÅ‰õΩ
aè#flOQÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. 1973–75, 1979–82 =∞^èŒº HÍÅOÖ’ HÍ~˘Êˆ~\ò Ñ¨#∞flÅ∞ `«QÍæ~Ú.
™ê¿ÑHõΔOQÍ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ~°QÍeûOkáÈ~Ú, f„=OQÍ Ñ¨_çáÈÜ«∂~Ú. 1975–79 =∞^èŒº
HÍÅOÖ’ HÍ~˘Êˆ~\ò Ñ¨#∞flÅ∞ JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞Hõ<åfl HÍãÎ̈ ÃÑK«∞ÛQÍ L#fl ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ =∂„`«O
=¸Å^è#Œ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ J#∂Ç¨ÏºsuÖ’ ÃÑiQÍ~Ú.
sQÆ<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ |_≥˚\ò HÀ`«Å‰õΩ K≥e¡Oz# =∂#==#~°∞Å =¸ÅºO =∂„`«O
WO`å JO`å HÍ^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =¸_»∞#fl~° ÅHõΔÅ =∞Ok qHõÖÏOQÆ∞Å‰õΩ JO^Œ∞`«∂
=zÛ# ™ê=∂lHõ Éèí„^Œ`å ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ ~°^Œ∞Ì JÜ«∂º~Ú. D Ñ¨^äŒHÍxfl h~°∞ QÍ~°Û_®xH˜
JkèHÍ~°∞Å∞ K≥Ü«∂ºeû# ^•xHõ<åfl Z‰õΩ¯"Õ KÕ™ê~°∞. XHõ K«=Ú~°∞ HõOÃÑhÖ’ Ñ¨x KÕ¿ã
HÍi‡‰õΩ_»∞ Ñ¨x „Ñ¨^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨=∂^ŒO áêÅ|_ç`Õ HõOÃÑh _®Hõì~°∞, QÆ=~°fl"≥∞O@∞ ã¨∂Ñ¨~ü"≥·[~°∞
J`«#∞ Ñ¨xH˜ Ñ¨xH˜~å_»x, qHõÖÏOQÆ∞Å‰õΩ WKÕÛ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ ã≤áê¶ ~°∞û KÕ¿ãÎ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò „Ñ¨É∞íè `«fiO
D ã≤á¶ê~°∞û#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤ J`«#∞ Ñ¨xÖ’ H˘#™êQÍÅx P^ÕtOzOk. P P^ÕâßÅ „Ñ¨HÍ~°O
uiy Ñ¨xÖ’ ‰õΩ^Œ∞~°∞‰õΩ#fl H˘<åflà◊¡ˆH P HÍi‡‰õΩ_»∞ =∞~°}ÕKå_»∞. 'nxfl „Ñ¨*ÏãÖ|O^è•Å
(Ñ≤P~ü–ÑäH¡ ± iÖË+<¨ )£ ã¨=∞ã¨º—QÍ K≥ÑÊ≤ KÕ`∞« Å∞ ^Œ∞e¿Ñã¨∞‰õΩ<åfl~°∞ ÃÑ_¶ ~» Ö° ò „Ñ¨É∞íè `«fi „Ñüx^è∞Œ Å∞.
~åÜü∞ Éˇ<åe_≥*ò J<Õ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúÇ‘Ï~À, sQÆ<£ KÕ`«∞Å g∞^Œ∞QÍ áê~°¡"≥∞O@∞ "≥∞_»Öò
JO^Œ∞‰õΩ#fl =∞x+≤– QÆ∞O_≥, "≥∂K≥~Úº, HÍÅ∞ „áêO`åÖ’¡ ÉÏO|∞QÀà◊O =ÚHõ¯Å∞ QÆ∞K«∞Û‰õΩx
Ñ¨xH˜ Ñ¨xH˜~å_»x x~åúi¿ãÎ ™ê=∂lHõ Éèí„^Œ`å JkèHÍ~°∞Å∞ =∂„`«O 'xˆHΔÑÖQÍ L<åfl"£, Ñ¨x
KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ J"Õg J_»O¤ H˜ HÍ=Ù— Jx f~å‡xOz qHõÖÏOQÆ ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ
x~åHõiOKå~°∞. nx g∞^Œ áê~°¡"≥∞O@∞ Hõq∞\© =ÚO^Œ∞ Ç¨[~°~Ú# D Ü«Ú^Œúg~°∞_»∞ sQÆ<£
„Ñ¨Éèí∞`«fiO J#∞ãïã¨∞Î#fl J=∂#gÜ«∞ q^è•<åÅ#∞ f„=OQÍ q=∞i≈OKå_»∞.
sQÆ<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ x~°∞^ÀºQÆO ÃÑiyáÈ~ÚOk. XHõ 1982 ãÖ=`«û~°OÖ’
3 HÀ@¡ =∞Ok x~°∞^ÀºQÆO áêÅ|_®¤~°∞. XHõ HÀ\˜ J~°"≥· ÅHõΔÅ =∞Ok P~ÀQÆº c=∂
ã¨^Œ∞áêÜ«∞O HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. (ã¨Ç¨Ï[OQÍ J"≥∞iHÍÖ’ D c=∂ ã¨^Œ∞áêÜ«∞O L^ÀºQÆO`À
=Ú_çÑ¨_ç LO@∞Ok) q∞zQÍ<£ ~åROÖ’ x~°∞^ÀºQÆO ˆ~@∞ ^Õâ◊OÖ’HõÖÏ¡ J`«ºkèHõOQÍ LOk.
JÖÏˆQ 1981 #∞O_ç ÖˇHõ¯Å∞ f¿ãÎ ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ tâ◊√=∞~°}ÏÅ ˆ~@∞ JkèHõO J~ÚºOk.
Ñ¨ k ÅHõ Δ Å =∞Ok ã¨ ∂ ¯Å∞ Ñ≤ Å ¡ Å ‰õ Ω Lz`« =∞^è • ºÇ¨ Ï fl Éè ’ [# Ñ¨ ^ ä Œ H õ O
JO^Œ‰Ωõ O_®áÈ~ÚOk. Ñ≤ÅÖ¡ ’¡ áÈ+¨HÍÇ¨~° qÅ∞=Å∞ Ñ¨_áç ÈÜ«∂~Ú. „Ñ¨É∞íè `«fiO JkèHÍiHõOQÍ
x~åúiOz# ¿Ñ^ŒiHõO „Ñ¨=∂}ÏÅ „Ñ¨HÍ~°"Õ∞ ^Õâ◊OÖ’ HÀ\˜ W~°"≥· ÅHõΔÅ =∞Ok Ñ≤Å¡Å∞
¿Ñ^ŒiHõOÖ’ |`«∞‰õΩ`«∞<åfl~°∞. _≥„\Ï~Ú\ò ÖÏO\˜ „áêO`åÖ’¡ tâ◊√=∞~°}ÏÅ ˆ~@∞ |OQÍ¡^Õâò
=O\˜ ¿Ñ^Œ^Õâ◊OÖ’x tâ◊√=∞~°}ÏÅ ˆ~@∞`À ã¨=∞OQÍ LOk. ''J"≥∞iHÍÖ’ ‰õΔΩ^•ƒ^Œ`À L#fl
„Ñ¨*ÏhHõO Ñ¨@¡ D „Ñ¨Éèí∞`«fiO ã≤QÆ∞æ=∂e# `«#O`À =º=Ç¨Ïiã¨∞ÎOk—— Jx #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û
Ñ¨„uHõ "åºMÏºxOzOk.
„Ñ¨*Ï ãÖˆHΔ=∞O ÃÑ#∞^•_çH˜ QÆ∞~°~ÚOk. =∞QÆ`À_»∞ ÖËx `«b¡ a_»¤Å‰õΩ JOkOKÕ
Pi÷Hõ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O, PÇ¨~° ‰õÄÑ¨#∞¡, ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ L^ÕÌtOz# "≥·^Œº ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ – WÖÏ
XHõ\ÁHõ\ ˜QÍ T_»cHÍ~°∞. ~å„ëêìÅ "ås `«~°`«=∞ ÉèË^•Å`À <≥Å‰õΩ 500 #∞O_ç 700
_®Å~°¡ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O JO^Õk giH˜. Wk ‰õÄ_® JkèHÍiHõOQÍ x~åúiOz# ¿Ñ^ŒiHõO
„Ñ¨=∂}O (<≥Å‰õΩ 900 _®Å~°¡ P^•Ü«∞O) Hõ<åfl `«‰õΩ¯"Õ. D =∂„`«O ™êÜ«∞O ‰õÄ_®
PyáÈ=_»O`À "åi Ñïã≤u÷ Uq∞\’ TÇ≤ÏOK«∞HÀ=K«∞Û. âıfi`«*Ïu Ñ≤ÅÅ¡ Hõ<åfl #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ
Ñ≤Å¡Å∞ <åÅ∞QÆ∞Ô~@∞¡ Z‰õΩ¯= =∞Ok D ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç LO\Ï~°∞ J"≥∞iHÍÖ’.
¿Ñ^ŒiHõ x~°∂‡Å# WOÔHO`« =∂„`«O „Ñ¨Éèí∞`«fi ÉÏ^èŒº`« HÍ^Œ∞, HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ D
ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~åxH˜ nè@∞QÍ ã¨ÊOk™êÎÜ«∞x sQÆ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fi „Ñüx^èŒ∞Å∞ ÃÑ· #∞O_ç HÕ^Œ^•HÍ
XHõ>Ë áê@ áê_Õ"åà◊√¡. „Ñ¨Éèí∞`«fi "≥·YiH˜ x~°ã¨#QÍ ™ê÷xHõ k# Ñ¨„uHõÖ’ XHõ `«e¡ ~åã≤# ÖËY
ãÖHΔ̃ÑÎ̈ ™ê~åOâ◊O Wn, K«^Œ=O_ç...
''<Õ#∞, <å Ñ≤ÅÅ¡ ∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO JOkOKÕ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O g∞^Œ rq`«O "≥à=¡◊ ∂~°∞ã¨∞<Î åflO.
<å W^Œ~Ì ∞° a_»Å¤ ∞ ã¨∂¯Ö’¡ K«^∞Œ =Ù‰õΩO@∞<åfl~°∞. <Õ#∞ '_çãOì≤ Hõ<Δ —£ Ö’ „QÍ_»∞ºÜÕ∞+¨<£ (Ñ¨@Éì „íè ^Œ∞~åÅ∞)
Ñ¨ÓiÎ KÕ™ê. "≥~Úº =∞OkH˜ÃÑ·QÍ L#fl HÍ¡ã¨∞Ö’ <åk 128= ~åºO‰õΩ. WOw¡+¨μ, ™ê=∂lHõ
âß„™êÎÖ’¡ a.Z Ñ¨ÓiÎ KÕ™ê. Öˇ·„ÉËiÜ«∞<£ Ñ¨xÖ’ <å‰õΩ H˘O`« J#∞Éèí=O LOk. Ñ≤Å¡Å
PÅ<åáêÅ<å K«∂_»QÆÅ#∞. ™ê=∂lHõ HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡, 'H“xûeOQ∑— W=fi_»OÖ’ K«∞~°∞QÍæ
LO\Ï#∞. <Õ#∞ Ñ¨@ìÉèí„^Œ∞Å x~°∞^ÀºQÆ Láêkè HõÅÊ<å ˆHO„^ŒO K«∞@∂ì KåÖÏ™ê~°∞¡ uiQÍ#∞.
"åà◊√¡ <åHÀ ^À= K«∂Ñ≤OK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. "å~°O "å~°O Öˇ·„|sH˜ "≥o¡ P "å~°OÖ’ ¿ÑÑ¨~°¡Ö’
Ñ¨_ç# '"åO>ˇ_£ HÍÅ"£∞û— Jhfl u~°̂Q¿ã^•xfl <å JÉèíºi÷`«fiO (Ô~ã¨∂º"£∞)`À ÑÖÑ≤# q*Ï˝Ñ¨#
Ñ¨„`åÅ HÍÑ‘Å`À ÃÑ^ŒÌ É∫O_»∞ Ñ¨ÙãÎ̈Hõ"Õ∞ ‰õΩ@ì=K«∞Û. U_®kH˜ 8000 _®Å~°∞¡ (<≥Å‰õΩ 634
_®Å~°∞¡– JO>Ë JkèHÍiHõ x~°∞^ÀºQÆ „Ñ¨=∂}O Hõ<åfl `«‰õΩ¯=) W=fiQÆeˆQ „Ñü L^ÀºQÍxH©
^Œ~°MÏã¨∞Î KÕ™ê#∞. QÆO@‰õΩ 3 1/2 _®Å~°∞¡ WKÕÛ áê~üì>ÿ̌O Öˇ·„|s Ñ¨xH˜ ‰õΩ^Œ∞~°∞‰õΩ<åfl. Wk
KåÅ^Œ#fl@∞¡ WÑ¨Ù_»∞ <å ÉÏ^èŒÅ‰õΩ `À_»∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ‰õÄ_® ãÖˆHΔ=∞ Ñ¨^äŒHÍÅ‰õΩ ã¨fiã≤Î K≥Ñ≤ÊOk.
Ñïã≤÷u ZÖÏ LO^ŒO>Ë ZOáê¡Üü∞"≥∞O\ò PÑ¶‘ã¨∞Å∞ LO\Ï~Ú. Ñ¨x K«∂Ñ≤OKÕ <å^èŒ∞_»∞ ÖË_»∞.
„Ñ¨Éèí∞`«fiO LOk HÍx „Ñ¨*ÏáêÅ# ÖË^Œ∞. |Å"≥∞ÿ# Pi÷Hõ =º=ã¨÷ LOk, Ñ¨x KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
=∞#∞+¨μÅ∞ L<åfl~°∞. HÍh L^ÀºQÍÅ∞ LO_»=Ù... „H˜`«O "å~°O <Õ#∞ =∞OK«O J"Õ∞‡ã≤ <å
HÍ~°∞‰õΩ W#∂ûÔ~<£û Hõ\Ïì#∞. „Ñ¨*Ï~°"å}Ï =º=ã¨÷ ÖËx k‰õΩ¯=∂e# ^Õâ◊OÖ’ L^ÀºQÆO HÀãÖ
132 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
<Õ KÕ¿ã "Õ@‰õΩ 'HÍ~°∞— K«KÕÛO`« J=ã¨~°=∂Ü≥∞. Z=~À W~°∞QÆ=∞‡ ^ŒÜ«∞ `«ez WzÛ# á¶È"£∞
~°|ƒ~°∞ <ÕÅg∞^Œ Ñ¨~°∞K«∞‰õΩx Ñ¨_»∞‰õΩO@∞<åfl. Wn <å `«e¡`«O„_»∞Å∞ `å=Ú Hõ#fl HõÅÅ∞
™êHÍ~°O KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ =zÛ# J"≥∞iHÍ. Hõ+ì̈Ñ¨_ç Ñ¨x K≥~Úº, =∞Oz K«^Œ∞=Ù JaƒOK«∞HÀ,
~°∂Öòû xHÍ~°∞ûQÍ áê\ÕK«∞– #∞=Ùfi J=∂O`«O ^èŒ#=O`«∞_çq J~ÚáÈ`å=Ù– J"≥∞iHÍ
J=HÍâßÅ‰õΩ Ñ¨Ù\ì̃xÅ∞¡. WHõ¯_» Z=Ô~·<å `å=ÚHõ#fl HõÅÅ∞ x[O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û Jx #q∞‡
=KåÛ~°∞ <å `«e¡^ŒO„_»∞Å∞. HÍh <Õ#∞ <å a_»¤Å‰õΩ Ô~O_»∞ Ñ¨Ó@ÖÏ ã¨~°~Ú# uO_ç
ÃÑ@ìÖËHõáÈ`«∞<åfl. Ç¨˙O^•QÍ |`«HÍÅ<åfl JÖÏO\˜ |`«∞‰õΩ <åáêe@ ZO_»=∂qQÍ
=∂iOk.——
sQÆ<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’x _≥"∂≥ „HÍ@¡ ™êÜ«∞O`À Ju ãÖÑ¨#∞flÅÃÑ· Ñ¨#∞flÅ#∞
50 âß`åxH˜ `«yæOzOk. 1986Ö’ iÑä¡H± –_≥"≥∂„Hõ\ò áêsìÅ „Ñüx^èŒ∞Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À
U~°Ê_ç# Hõq∞\© ~°∂á⁄OkOz# 'Ñ¨#∞fl ãÖã¨¯~°}Å aÅ∞¡—Ö’ D Ñ¨#∞fl ˆ~@∞#∞ 28 âß`åxH˜
`«yæOKåÅx ã≤á¶ê~°∞û KÕã≤Ok. ''XHõ ã¨∂¯Å∞ \©K«~°∞, F á¶êºHõìs HÍi‡‰õΩ_»∞, XHõ
â◊`«HÀ\©â◊fi~°∞_»∂– JO^Œ~°∂ ã¨=∂#OQÍ 28 âß`«O Ñ¨#∞fl K≥e¡OK«=∞x K≥Ñ¨Ê_»"Õ∞ Wk——
J<åfl~°∞ ÉÏÔ~¡\ò =∞iÜ«Ú ã‘ìÖËÅ∞ D „Ñüáê^Œ##∞ q=∞i≈ã¨∂Î. Z‰õΩ¯= P^•Ü«∂Å∞ QÆ_çOKÕ
"åi #∞O_ç Z‰õΩ¯= Ñ¨#∞fl ~å|\ÏìÅ<Õ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞ Pi÷Hõ ã≤^•úO`«O ^•^•Ñ¨ÙQÍ =∞$`«„áêÜ«∞OQÍ
=∂iáÈ~ÚOk P <å\˜H.˜
1978 #∞O_ç 1990Å =~°‰õÄ D ~°Hõ"≥∞ÿ# 'Ñ¨#∞flÅ ãÖã¨¯~°} aÅ∞¡Å— Ñ¨Ù}º=∂
Jx 'á¶È~üƒû— Ñ¨„uHõ ZOÑ≤Hõ KÕ¿ã `˘e 400 =∞Ok „Ñ¨ÑÖK« ‰õΩÉË~°∞ÅÖ’x J"≥∞iHõ#¡ ãÖÑ¨^Œ
=¸_»∞ Ô~@∞¡ ÃÑiyOk. U_®kH˜ „Ñ¨Éèí∞`«fiO 70 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ Ñ¨#∞flÅ P^•Ü«∞O
HÀÖ’Ê~ÚOk. P ~°HõOQÍ D Ñ¨^Œ=¸_Õà◊¡Ö’ J"≥∞iHÍÖ’x J`«ºkèHõ ^èŒx‰õΩÖ’¡ ÃÑ· XHõ¯
âß`«O =∞Ok „\˜eÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡ áÈˆQã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ''J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO KÕã#≤ #Ü«∞=OK«#
QÆ∞iOz „Ñ¨[Å‰õΩ Z=~°∞ K≥áêÎ~∞° ?—— Jx qeÜ«∞"£∞ „ÔQ~Ú_»~ü ~åã≤# Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’ WÖÏ JO\Ï_»∞–
''WÖÏO\˜ Ñïã≤÷u ^•Ñ¨ÙiOK«_®xH˜ iÑä¡Hõ<Õ¡ HÍ~°}=∞x #q∞‡, P_çáÈã¨∞‰õΩx,
ã¨=∞`«∂Hõ Ñ¨#∞flÅ q^è•#O Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOK«|_®ÅO>Ë âıfi`« ™œ^èŒOÖ’ JkèHÍ~åxfl _≥"≥∂„HÍ@∞¡
ÔQÅ∞K«∞HÀ"åÅx qâ◊fiã≤OKÕ [<åÅ∞ J~å~ÚOK«∞HÀÖËx "åãÎ̈=O WOH˘Hõ@∞Ok. _≥"≥∂„HÍ@∞¡
Ñ¨ÓiÎQÍ JkèHÍ~åxfl Ç¨Ïã¨ÎQÆ`«O KÕã¨∞‰õΩx, ~À<åÖò¤ sQÆ<£ WOHÍ "å+≤OQÆì<£Ö’ HÍÅ∂#x
1978Ö’<Õ D Ñïã≤÷u U~°Ê_çO^Œ<Õk „Ñ¨[Å ^Œ$+≤ìÖ’ L#fl@∞¡ ÖË^Œ∞. Ñ¨#∞flÅ q^è•#O WÖÏ
ãÖÑ¨#∞flÅ ¿ã=Ö’ `«iOzáÈ=_®xH˜ ^•ifã≤# „Ñü=¸Å =∞Å∞Ñ¨Ù Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ "≥∞*Ïi\©
_≥"≥∂„HÍ@¡ Ç¨ÏãÎ̈O LOk.
D â◊`å|ÌÑ¨Ù z=i ^Œâ◊HÍÖ’¡ P^•Ü«∞Ñ¨Ù Ñ¨#∞fl J#∞Ö’=∂#∞áê`«OÖ’
ÃÑ~°QHÆ áõ È=_»O =∂@ J@∞Oz`Õ ™ê=∂lHõ Éè„í ^Œ`å Ñ¨^HŒä ÍÅ∞ qÖ’=∂#∞áê`«OÖ’ `«Q∞Æ =æ ÚYO
Ñ¨\Ïì~Ú. ¿Ñ^Œ, =∞^èŒº`«~°QÆu „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ ™ê=∂lHõ Éèí„^Œ`å Ñ¨^äŒHÍÅ HÀãÖ Ñ¨#∞fl "Õã¨∂Î
U\Ï 42000 _®Å~°¡ ãÖáê^Œ# L#fl"åi g∞^Œ D Ñ¨#∞fl ÖË‰õΩO_® q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù WKåÛ~°∞.
1990Ö’ K«∂¿ãÎ U\Ï 37,800 _®Å~°¡ P^•Ü«∞O L#fl ‰õΩ@∞O|O ^ŒQÆæ~° #∞Oz ™ê=∂lHõ

Éè„í ^Œ`å Ñ¨#∞fl HÕ^Œ 7.65 âß`«O P^•Ü«∞O =ã¨∂Å∞ KÕ¿ãÎ U\Ï 3,78,000 _®Å~°¡ P^•Ü«∞O
L#fl "åi #∞O_ç D Ñ¨#∞fl ˆH=ÅO 1.46 âß`«O =∂„`«"Õ∞ =ã¨∂Å∞ KÕ™ê~°∞.
D ~°H"õ ∞≥ #ÿ Ñ¨#∞flÅ q^è•#O =¸ÅOQÍ <åÅ∞yO@ =¸_˘O`«∞Å =∞Ok "Õ`#«
r=ÙÅ∞ U>Ë\Ï `«=∞ P^•Ü«∂Ö’¡ P^•Ü«∞Ñ¨Ù Ñ¨#∞fl ~°∂¿Ñ}Ï Hõ<åfl ™ê=∂lHõ Éèí„^Œ`å
Ñ¨#∞flÅ ~°∂¿Ñ}Ï Z‰õΩ¯= K≥e¡OKåeû =zÛOk. ã≤QÆ∞æ KÕ>ÿ̌# q+¨Ü«∞O UO@O>Ë HÍi‡Hõ=~°æ
Jaè=∂#O QÆÅ áêsìQÍ K≥Ñ¨C‰õΩ<Õ _≥"≥∂„Hõ\ ˜H± áêsì JÉèíºi÷ lg∞‡ HÍ~°ì~ü J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ L#fl
HÍÅOÖ’<Õ „Ñ¨Éèí∞`«fiO WO`«\ ˜ #Ü«∞=OK«#‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk.
sQÆ<£ Ç¨ÏÜ«∂O =Úy¿ã <å\˜H˜ J"≥∞iHÍÖ’ ^èŒx‰õΩÅ∞– ¿Ñ^ŒÅ =∞^èŒº# LO_Õ
JO`«~åÅ∞ <å@H©Ü«∞OQÍ ÃÑiyáÈÜ«∂~Ú. 1980ÅÖ’ XHõ á¶êºHõìs HÍi‡‰õΩ_ç r`«O Hõ<åfl
P HõOÃÑh ã≤.W.F 40 Ô~@∞¡ Z‰õΩ¯=QÍ r`«O Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ<Õ "å_»ÖÏ¡ 1989 <å\˜H˜ Jk 93
Ô~@¡‰õΩ ZQÆÉÏHÕk. 1977–89 =∞^èŒº# Ñ¨<≥flO_Õà◊¡ HÍÅOÖ’ Ju ãÖÑ¨#∞flÅ∞QÍ L#fl XHõ¯
âß`«O =∞Ok P^•Ü«∂Å∞ (Ñ¨#∞fl K≥e¡OÑ¨ÙÅ‰õΩ =ÚO^Œ∞) 77 âß`«O ÃÑiQÍ~Ú. W^Õ HÍÅOÖ’
SkO@ Ô~O_»∞ =O`«∞Å∞QÍ L#fl ¿Ñ^Œ „Ñ¨*ÏhHõO P^•Ü«∞OÖ’ "≥∞~°∞QÆ∞^ŒÅ ÖËHõáÈQÍ
`«~°∞QÆ∞^ŒÅ‰õΩ ^•ifã≤Ok.
Ñ¨#∞flÅ K≥eO¡ Ñ¨ÙÖ’ =zÛ# J#∞‰õÄÅ =∂~°∞ÊÅ =¸ÅOQÍ XHõ¯ âß`«OQÍ L#fl
Ju ãÖÑ¨#∞flÅ P^•Ü«∂Å∞ Ñ¨#∞fl K≥e¡OÑ¨ÙÅ `«~åfi`« ‰õÄ_® 87 âß`åxH˜ ÃÑiQÍ~Ú. W^Õ
HÍÅOÖ’ JÖÏÊ^•Ü«∞ =~åæÅÖ’ „Ñü SkO@ <åÅ∞QÆ∞ =O`«∞Å [<åÉèÏ P^•Ü«∞O (Ñ¨#∞fl
K≥eO¡ Ñ¨ÙÅ `«~∞° "å`«) 8.6 âß`«O Hõ<åfl ÃÑ~°QÖÆ ^Ë ∞Œ . H˘xfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ 5 âß`«O Ñ¨_áç È~ÚOk
‰õÄ_®.
J@ì_»∞QÆ∞ P^•Ü«∞=~åæÅ "åi Ñïã≤÷u <å<å\˜H© fã≤Hõ@∞ìQÍ =∂i`Õ WÇ¨Ï
#Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞, =Åã¨ „Ñ¨[Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ü«Ú=[#∞Å Ñïã≤÷u =∞iO`« kQÆ*ÏiáÈ~ÚOk.
sQÆ<£–|∞+π(ã‘) Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ JÖÏÊ^•Ü«∞ =~åæÅ „Ñ¨*ÏhHõO f„= ãÖHΔÀÉèÏxfl K«qK«∂™ê~°∞.
XHõ"Ñ·≥ Ù¨ =#~°∞Å JO^Œ∞ÉÏ@∞ ÖËHáõ È=_»O, =∞~À"≥Ñ· Ù¨ =~°q‚ =Hõ`Δ « =¸ÅOQÍ âıfi`« *ÏfÜÕ∞`«~°
JÖÏÊ^•Ü«∞ =~åæÅ „Ñ¨*ÏhHõO ^Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷`«∞Å∞ K«qK«∂ã≤Ok. áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∂Å∞
XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ™êkèOz# q[Ü«∂Å Ñ¶e¨ `«OQÍ P„Ñ¶H≤ <õ –£ J"≥∞iHõ<Å£ Ñïã≤u÷ H˘O`« "≥∞~°∞QÆ~Ú<å
q∞QÆ`å"å~°∞ =∞iO`« "≥#∞Hõ|_çáÈÜ«∂~°∞.
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO `«~°∞"å`« HÍÅO #∞O_ç „@∂=∞<£ #∞O_ç sQÆ<£ P
`«~åfi`« |∞+π (ã‘) =~°‰õÄ J@∞ _≥"≥∂„HÍ@∞¡ W@∞ iÑä¡Hõ<£Å∞ ÉèÏs q∞e@s |_≥˚\òÅ‰õΩ
=`åÎã¨∞QÍ xeKå~°∞.
™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ Ããx· HõÑ~¨ O° QÍ <å<å\˜H© |Ö’¿Ñ`«O J=Ù`«∞Ok. U<å\˜HÔ <· å
Jk Ñ¨tÛ=∞ S~Àáê „áêO`åxfl P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O LO^Œ<Õ ™ê‰õΩ K«∂Ñ≤Oz áêÅ‰õΩÅ∞
134 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
„\˜eÜ«∞<£Å H˘nÌ _®Å~°¡#∞, J}∞, J}∞ÜÕ∞`«~° PÜ«Ú^è•Å∞ QÆ∞@ìÅ∞QÍ áÈÔQÜ«∞º_®xH˜ Y~°∞Û
KÕ™ê~°∞. HÍx „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^Œú ã≤^•úO`«Hõ~°Î, ™ÈqÜ«∞\òÖ’ J"≥∞iHÍ ~åÜ«∞ÉÏiQÍ Ñ¨xKÕã≤#
*Ïi˚ ÔH#fl<£ =∂„`«O W=hfl J~°÷O Ñ¨~°÷OÖËx ÉèíÜ«∂Åx H˘\ì̃áêˆ~™ê_»∞. ã≤SZÖ’ W~°"≥· S^Õà◊¡
áê@∞ Ñ¨xKÕã≤, XHõ ^Œâ◊Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [iy# QÆ∂_è»K«~°º HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ
_≥·Ô~Hõì~°∞QÍ Ñ¨xKÕã≤# Ç¨s ~À+≤*òÔH 1980ÅÖ’<Õ ''<Õ#∞ ã¨sfiã¨∞Ö’ L#fl<åflà◊¥¡ Ñ¨tÛ=∞
Ü«¸~°Ñ<π À ÖËHõ J"≥∞iHÍ<À P„Hõq∞OK«∞HÀ=_»O ™ÈqÜ«∞\ò „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ U
~°HõOQÍ ÖÏÉèí^•Ü«∞HõO J<Õ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ XHõ¯@O>Ë XHõ¯ Ñ¨HÍ¯ WO\˜e*ˇ<£û JOK«<å
<å ^Œ$+≤ìH˜ ~åÖË^Œ∞—— Jx „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
J~Ú`Õ „Ñ¨[ÅÖ’ „Ñ¨KÛ« #ù fl Ü«Ú^Œú ÉèÜ
í ∂« efl ~ˆ HÔ uÎOz ÖˇH¯õ ‰õΩ q∞‰õΩ¯@OQÍ PÜ«Ú^è•Å∞
áÈÔQÜ«∞º_®xH˜ =∂„`«O áêÅHõ=~åæÅ‰õΩ ™ÈqÜ«∞\ò |∂z ÉÏQÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ Oç k. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ
=O^ŒÖÏk #∂ºH˜¡Ü«∞~ü Ü«Ú^Œú ÉÏO|∞Å#∞ XˆH =∂~°∞ „Ñ¨Ü≥∂yOK«QÆÅ ™ê=∞~°÷ºO L#fl
'„>ˇÿ_≥O\ò— ã¨Éò"≥∞Ô~·<£#∞ 1.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ Y~°∞Û`À xi‡OKå~°∞. x*ÏxH˜ Wk X\˜ì
^ŒO_»QÆ=∂i =º=Ç¨~°O. J"≥∞iHÍ J=Ú‡Å á⁄kÖ’ L#fl "ÕÖÏk J}∞ÉÏO|∞Å‰õΩ Wq
J^Œ#O =∂„`«"∞Õ . D 1.5 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ ™⁄=Ú‡`À „Ñ¨ÑO¨ K«"åºÑÎ̈OQÍ Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ S^Õàá¡◊ ê@∞
„áê}ÏO`«Hõ "åº^è∞Œ Å #∞O_ç ~°H}Δõ QÍ \©HÍÅ∞ "Õ~ÚOK«=K«∞Û. (~°∂`ü ã≤"å~ü.¤ q∞e@s =ºÜ«∞O–
™ê=∂lHõ =ºÜ«∞O 1987–1988)
~°HõΔ} ~°OQÆOÖ’ sÃãiÛ qÉèÏQÍxfl x~°fiÇ≤ÏOKÕ '~åO_£ HÍ~˘Êˆ~+¨<£—Ö’ Ñ¨x KÕã≤#
XHõ qâı¡+¨‰õΩ_»∞ XHõ WO@~°∂fi ºÖ’ J™ê^è•~°} q+¨Ü«∂Å∞ JÅ"ÀHõQÍ K≥áêÊ_»∞. 'q∞e@s
^Œ$+≤ìÖ’ ‰õÄ_® ÖˇHõ¯‰õΩ q∞‰õΩ¯@OQÍ áÈQÆ_çáÈ~Ú# D PÜ«Ú^è•Ö’¡ KåÖÏ =∞@∞‰õΩ
J#=ã¨~°"≥∞ÿ#"Õ. J~Ú`Õ ™⁄O`« QÆ_»¤g∞^•, q^ÕâßÖ’¡#∂ 'Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç— ÃÑOK«∞‰õΩ<Õ^•xH˜
=∂„`«O ÉÏQÍ Ñ¨xH˘KåÛ~Ú— Jx K≥áêÊ_»∞ J`«#∞.
=∂‰õΩ XHõ |Å"≥∞ÿ# J^èŒº‰õΔΩ_»∞, J`«xH˜ nè>ÿ̌# ~°HõΔ} ~°OQÆ HÍ~°º^Œi≈– D W^ŒÌ~°∞
LO>Ë KåÅ∞. ZÑ¨C_»∞ HÍ"åÅO>Ë JÑ¨C_»∞ áê~°¡"≥∞O@∞‰õΩ Ç¨[~°~Ú ''~°ëêº =∞#Hõ<åfl
Ô~O_çO`«Å∞ PÜ«Ú^è•Å∞ áÈˆQã¨∞‰õΩ<åfl ã¨ˆ~ "Õ∞O =∂„`«O =∞#‰õΩ ZO`« J=ã¨~°"≥∂ JO`«
"Õ∞~°Hˆ PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩO@∞<åflO—— Jx K≥ÑÊ≤ J_»∂¤ J^Œ∞Ñ¨Ó ÖË‰Ωõ O_® ÃÑiyáÈ`«∞#fl
~°HõΔ} =ºÜ«∂xfl ã¨=∞i÷OK«∞HÀQÆÅ~°∞. WO`«Hõ<åfl ~å[H©Ü«∞ |∂`«∞ WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞.
Jã¨Å∞ PÜ«Ú^èŒ áÈ\©Ü∞Õ "≥∂ã¨HÍik J~Ú#Ñ¨C_»∞ ^Õâ◊ JO`«~`æ° « Éè„í ^Œ`« HÀãÖ, JO`«~å˚fÜ«∞
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ Jx K≥Ñ≤Ê WÖÏ PÜ«Ú^è•Å∞ QÆ∞@ìÅ∞ QÆ∞@ìÅ∞QÍ ¿Ñ~°Û_®xH˜ „Ñ¨*Ï^èŒ<åxfl
^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO K≥Ü«∞º_»O J~°÷~°Ç≤Ï`«O.
™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº q∞e@s =ºÜ«∂xfl JuQÍ JOK«<å"Õã≤ K«∂Ñ≤OKå=∞x ã¨fiÜ«∂<å
ã≤.S.Z. 1984Ö’ XHõ XÑ¨CHÀÅ∞ „Ñ¨Hõ@# KÕã≤Ok. 1975 #∞O_ç ™ÈqÜ«∞\ò ~°HõΔ} =ºÜ«∞O
U\Ï 4 #∞O_ç 5 âß`«O ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ LO^Œx ã≤SZ ÖˇHõ¯ K≥¿ÑÊk. HÍh "åã¨Î"åxH˜
D ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ 2 âß`«O =∂„`«"Õ∞. D ~°Hõ"≥∞ÿ# `«Ñ¨C_»∞ ÖˇHõ¯Å`À, "≥∂ã¨HÍi`«#O`À
J"≥∞iHÍ q∞e@s =ºÜ«∂xfl ÃÑOKÕã∞¨ ‰õΩO@∂ áÈ~ÚOk.
1989Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº qzÛù#flO J~ÚOk. WHõ '™ÈqÜ«∞\ò |∂z—x K«∂Ñ≤Oz<å
[<åÅ∞ #"Õ∞‡ Ñïã≤÷u ÖË^Œ∞ HÍ|\ì̃ q∞e@s |_≥˚\ò#∞ H˘O`« `«yæOz<å "≥Ú`åÎxH˜ ~°HõΔ}
=ºÜ«∞O =∂„`«O ÉèÏsQÍ<Õ LO_Õk. nxH˜ iÑäH¡ #õ ∞¡, _≥"∂≥ „HÍ@∞¡ áêsìÅ qÉè^Ë •Å‰õΩ Jf`«OQÍ
=O`« áê_Õ"å~°∞. 1992Ö’ PÜ«Ú^èŒ ¿ã=Å áê~°¡"≥∞O@s Hõq∞\©H˜ JkèÑüQÍ L#fl _≥"≥∂„Hõ\ò
áêsì JÉèíºi÷ Öˇãπ Pã≤Ê<£ ''=∂i# JO`«~å˚fÜ«∞ Ñïã≤÷`«∞Å ^Œ$ëêì º q∞e@s =ºÜ«∞OÖ’ 2
âß`«O HÀ`« ÃÑ\ÏìÅx—— ã≤á¶ê~°∞û KÕ™ê_»∞. JO>Ë q∞e@s |_≥˚\ò#∞ 281 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡
#∞O_ç 275 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ `«yæOKå~°∞. Wn ~°HõΔ} =ºÜ«∞O `«yæOÑ¨ÙÖ’ ^•y L#fl
~°Ç¨Ïã¨ºO.
P U_®k J@∞ iÑä¡Hõ<£, W@∞ _≥"≥∂„Hõ\ò áêsìÅ K«@ìã¨Éèí „Ñüx^èŒ∞Å∞ q∞e@s
=ºÜ«∞OÖ’ '"≥∞ÿ#~°∞— HÀ`«Å‰õΩ =∂„`«"Õ∞ JOwHõiOKå~°∞. HÍx „Ñ¨[Å PÖ’K«#Å∞ "Õ̂~QÍ
L<åfl~Ú. <Õ+¨#Öò „ÃÑãπ Hõ¡Éò x~°fiÇ≤ÏOz# XHõ ã¨ˆ~fiÖ’ `ÕeOk U=∞O>Ë– 59 âß`«O =∞Ok
„Ñ¨*ÏhHõO U\Ï 10 âß`«O K˘Ñ¨C# ~åÉ’ÜÕ∞ S^Õà◊¡Ö’ q∞e@s |_≥˚\ò#∞ 50 âß`åxH˜
`«yæOKåÅx HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh „Ñ¨[Å PHÍOHõΔÅ‰õΩ aè#flOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞ áê~°¡"≥∞O@∞
„Ñüx^èŒ∞Å∞. „Ñ¨*Ï"å}˜x áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ qxÑ≤OK«_»OÖ’ ‰õÄ_® Ñ¶¨∞’~°OQÍ qÑ¶¨Å=∞Ü«∂º~°∞
D '„Ñ¨*Ï„Ñüx^èŒ∞Å∞—(?). 1992 "ÕãÖyÖ’ [iy# áê~°¡"≥∞O@∞ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ _≥"≥∂„HÍ@∞¡,
iÑä¡Hõ#∞¡ Hõeã≤ |_≥˚\ò =ºÜ«∞OÖ’Oz QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# "≥Ú`åÎxfl '=∂#gÜ«∞ J=ã¨~åÅ HÀãÖ—
|kb K≥Ü«∞º_®xH˜ J#∞=∞uã¨∂Î F>Ë™ê~°∞. Uq∞\Ï =∂#gÜ«∞ J=ã¨~åÅO>Ë 'S~Àáê
Ñï~°HõΔ}— J@. 120 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ S~Àáê Ñï~°HõΔ} ¿Ñi@ Y~°∞Û KÕ™ê~°∞. S~Àáê‰õΩ
™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº #∞O_ç „Ñ¨=∂^ŒO á⁄Oz LOk Jx W<Õflà◊¥¡ K≥Ñ¨CH˘KåÛ~°∞. W"åà◊ P
~°ëêº<Õ =Ú‰õΩ¯K≥Hõ¯Å~ÚáÈ~Ú ãÖHΔÀÉèíOÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~Ú L<åflQÍh, 'S~Àáê Ñï~°HõΔ}—
HÀãÖ JO@∂ Jn =∂#gÜ«∞ J=ã¨~åÅ ¿Ñi@ WO`« ÉèÏs "≥Ú`åÎxfl ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO
KÕ™ê~°∞ áêÅ‰õΩÅ∞.
_≥"≥∂„HÍ@∞¡, iÑä¡Hõ<£Å∞ Ô~O_»∞ "Õ̂~fi~°∞ áêsìÅ‰õΩ K≥Ok# "å~°~Ú<å q^ÕâßOQÆ
hu q+¨Ü«∞OÖ’ ZHõ¯_» ÖËx SHõº`« „Ñ¨^Œi≈OKÕ"å~°∞. sQÆ<£–|∞+π(ã‘) Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ J"≥∞iHõ<£
„Ñ¨Éèí∞`«fiO q^ÕâßÖ’¡ Ãã·xHõ *’HõºO ÃÑOK«_»OÖ’ KåÖÏ ^Œ∂‰õΩ_»∞ `«#O „Ñ¨^Œi≈OzOk. J<ÕHõ
^ÕâßÖ’¡ „Ñ¨`«ºHõΔ Ãã·xHõ *’HÍºxH˜ áêÅÊ_çOk. =∞iH˘xfl ^ÕâßÖ’¡ JHõ¯_» L#fl Ñ¨zÛ q∞`«"å^Œ
xÜ«∞O`«Å „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ‰õΩ JO_»QÍ Ñ¨~ÀHõΔOQÍ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩOk.
xHõ~åQÆ∞"åÖ’ „Ñ¨*Ï ÉÏÇ¨ïà◊º =∞^ŒÌ`«∞`À 'âßO_çx™êì L^Œº=∞O— (1920Å <å\˜
qÑ¨=¡ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ JQÆ™ÈìâßO_ç<À ¿Ñi@ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ L^Œº=∞O) J"≥∞iHÍ =∞^Œ`Ì ∞« `À JkèHÍ~°OÖ’
H˘#™êQÆ∞`«∞#fl Ñ¨zÛ xÜ«∞O`«$`«fi, JqhuHõ~° '™È"≥Ú*’— „Ñ¨É∞íè `åfixfl ‰õÄÅ^Àã≤Ok. âßO_çx™êì
136 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

L^Œº=∞OÖ’ =∂i¯ûã¨∞ìÅ∞, W`«~° "å=∞Ñ¨HõΔ áêsìÅ∞, JÉèí∞º^ŒÜ«∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ â◊‰õΩÎÅ∞ ãÖH©~°‚
ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞QÍ L<åfl~°∞. JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~åQÍ<Õ Ô~·`«∞Å‰õΩ Éèí∂=ÚÅ∞ ÑÖK«_»O, ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
q^•º"≥·^Œº ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞ JOkOK«_®xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk âßO_çx™êì „Ñ¨Éèí∞`«fiO. xHõ~åQÆ∞"åÖ’
qÑ¨¡=O q[Ü«∞=O`«O J~Ú# H˘<åflà◊¡ˆH J"≥∞iHÍÖ’ sQÆ<£ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ Ñ¨^Œg ÉÏ^èŒº`«Å∞
ã‘fiHõiOKå_»∞. xHõ~åQÆ∞"å „Ñ¨*Ï„Ñ¨Éèí∞`«fi áÈHõ_»ÅÖ’ 'Hõ=¸ºxã¨∞ì „Ñ¨=∂^ŒO— á⁄Oz LO^Œx
sQÆ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO XHõ x~åú~°}‰õΩ =zÛOk. ÃÑ·ÃÑK«∞Û =∞^èŒº J"≥∞iHÍ „áêO`«OÖ’ JÑ¨Ê\˜^•HÍ
J„ÑüÇ¨Ï`«OQÍ ™êQÆ∞`«∞#fl J"≥∞iHõ<£ PkèÑ¨`åºxH˜ âßO_çx™êì „Ñ¨Éèí∞`«fiO ã¨"åÅ∞QÍ
Ñï}q∞OzO^Œx ÉèÏqOz `«HõΔ}"Õ∞ P „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^À¿ã Ñ¨xÖ’H˜ kyOk. ™È"≥Ú*Ï
„Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’ „Ñ¨[Å ^ÕfiëêyflH˜ QÆ∞~°~Ú# '<Õ+¨#Öò QÍ~°∞¤— („Ñ¨Éèí∞`«fiÃã·#ºO) <åÜ«∞‰õΩÅ#∞
KÕ~n° ã≤ ã≤SZ =∂~°^æ ~Œ ≈° Hõ`fi« OÖ’ 'HÍO„\Ï—Å ¿Ñi@ „Ñ¨fÑ¶∂¨ `« qÑ¨=¡ â◊‰Ωõ ÅÎ #∞ áÈˆQã≤ âßO_çx™êì
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ZQÆ^Àã≤Ok.
'HÍO„\Ï—Å‰õΩ xHõ~åQÆ∞"åÖ’ „Ñ¨*Ï Ñ¨Ù<ån ÖË^∞Œ . =∞^Œ`Ì ∂« ÖË^∞Œ . JO^Œ∞Hˆ á⁄~°∞QÆ∞<Õ,
J"≥∞iHÍ PkèÑ¨`«ºOÖ’ L#fl =∞~À ¿Ñ^Œ ^Õâ◊O Ç¨ÏŸO_»∞~åãπ#∞ ™ê÷=~°OQÍ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.
JHõ¯_» #∞O_ç ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅÖ’x „QÍ=∂Å∞. Tà◊¡g∞^Œ Ñ¨_ç =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡Å∞ Jx ‰õÄ_®
K«∂_»‰õΩO_® Z=ix Ñ¨_ç`Õ "åà◊¡#∞ K«OÑ¨_»O, JHõ$`åºÅ‰õΩ áêÅÊ_»_»O KÕ¿ã"åà◊√¡.
'HÍO„\Ï—Å‰õΩ HõÅflÖòQÍ Ñ¨x KÕã≤# Z_®æ~ü Kè«=∂~À JÑ¨Ê\˜ JHõ$`åºÅ QÆ∞iOz
„Ñ¨ÑÖK«HÀ~°∞ìÖ’ WÖÏ "åOQÆ∂‡ÅO WKåÛ_»∞–
''âßO_çx™êì „Ñ¨É∞íè `åfixfl F_çOKåÅO>Ë Hõ=¸ºxã¨∞ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞¡ „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’
Uq∞ KÕ™êÎ~À– H˜_®flÑπÅ∞, ^˘OQÆ`«<åÅ∞, z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞, ^ÀK«∞HÀ=_®Å∞, Ç¨Ï`«ºÅ∞– P
Z`«∞ÎQÆ_»Å#∞ J#∞ãï¿ãÎ `«Ñ¨Ê HÍO„\ÏÅ‰õΩ "Õ̂~ =∂~°æO ÖË^Œx ã≤SZ =∂‰õΩ #∂iáÈ¿ãk.
J<ÕHõ =∞Ok áœ~°∞Å∞ `«_çQÆ∞_»¤Å`À Q˘O`«∞Å∞ HÀ¿ã suÖ’ Ç¨Ï`«ºHÍqOK«|_®¤~°∞. WOHÍ
J<ÕHõ =∞Ok z„`«=^äŒÅ‰õΩ, =∂#ÉèíOQÍÅ‰õΩ, ^ÀÑ≤_ôÅ‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. <Õ#∞ D ãÖã¨÷Ö’
KÕ~ˆ @Ñ¨C_»∞ Wk xHõ~åQÆ∞"å „Ñ¨[Å HÀãÖ xHõ~åQÆ∞"åÅ∞ KÕã∞¨ #Î fl áÈ~å@O J#∞‰õΩx KÕ~å#∞.
HÍh D ãÖã¨÷ J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO KÕuÖ’ XHõ ™ê^èŒ#OQÍ =∂iáÈ~ÚOk.——
xHõ~åQÆ∞"åÖ’ J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~°Ç¨Ïã¨º HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ KÕÑ¨@ì_®xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞
L<åfl~Ú. „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞ ã¨~ˆ fiÅhfl P ^ÕâO◊ Ö’ J"≥∞iHÍ Ããx· Hõ *’HÍºxfl =ºuˆ~H˜ã∂¨ Î =KåÛ~Ú.
1989Ö’ ã≤SZ ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ U*ˇO@¡ ™êÜ«∞O`À xHõ~åQÆ∞"å F_»ˆ~=ÙÖ’ L#fl <ÒHõÅ#∞
¿ÑeÛ"≥Ü«∞º_®xH˜ '"≥∞ÿ<£û— J=∞iÛOk. D ~°Ç¨Ïã¨ºO |Ü«∞@Ñ¨_Õ ãïH˜ ~°HõΔ} âßY HÍ~°º^Œi≈
áÈ<£|~°æ~ü Zaã≤ #∂ºãπ`À =∂\Ï¡_»∞`«∂ 'xHõ~åQÆ∞"å F_»ˆ~=ÙÅx ¿ÑeÛ "≥Ü«∂ºeû# JQÆ`«ºO
J"≥∞iHÍ‰õΩ ÖË^Œ∞— Jx K≥áêÊ_»∞.
P `«~°∞"å`« U_®kÖ’, qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ K«qK«∂ã≤# „Ñ¨*Ï =ºuˆ~Hõ`«
^Œ$+≤ìÖ’ ÃÑ@∞ì‰õΩx J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ XHõ f~å‡#O KÕã≤Ok. ''J"≥∞iHÍ „Ñ¨`«ºHõΔOQÍQÍh,
Ñ¨~ÀHõΔOQÍQÍh, Ãã·xHõÑ¨~°OQÍ QÍh, áê~å q∞Å@s ™êÜ«∞O`ÀQÍh xHõ~åQÆ∞"åÖ’ ZÖÏO\˜
*’HÍºxH© Ñ¨Ó#∞HÀ~å^Œ∞—— J<Õk P f~å‡#O ™ê~åOâ◊O. J~Ú`Õ D f~å‡<åxfl LÅ¡OÑ¶≤∞Oz
=∞s sQÆ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO HÍO„\ÏÅ‰õΩ ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ `À_»Ê_Õ Ñ¨xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. =∞^èŒº=~°∞ÎÅ
^•fi~å x^èŒ∞Å∞ JOkOKÕ U~åÊ@∞¡ KÕã≤Ok. J~°|∞ƒ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x UÔH·Hõ q∞„`«^Õâ◊"≥∞ÿ# ™œn
Jˆ~aÜ«∂ 'HÍO„\Ï—Å‰õΩ 32 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ x^èŒ∞Å∞ WKÕÛÖÏ K«∂ã≤Ok. QÍfi\˜=∂ÖÏ
^Õâßxfl UÅ∞`«∞#fl Ãã·xHõ xÜ«∞O`«Å ™êÜ«∞O`À HÍO„\ÏÅ‰õΩ qK«ÛÅq_çQÍ PÜ«Ú^è•Å∞
JOkOzOk. J"≥∞iHÍ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç LO_Õ W„*Ï~ÚÖò#∂ WO^Œ∞‰õΩ
LÑ¨Ü≥∂QÆÃÑ@∞ì‰õΩOk.
1986Ö’ c~°∂\ò #∞O_ç "≥Å∞=_Õ XHõ Ñ¨„uHõÖ’ =zÛ# Hõ^#Œä O Q˘Ñ¨Ê ãÖK«Å<åxH˜
^•ifã≤Ok. J"≥∞iHÍ `«# â◊`«$^Õâ◊OQÍ ÉèÏqOKÕ W~å<£‰õΩ PÜ«Ú^è•Å∞ Jq∞‡O^Œx, WO^Œ∞‰õΩ
|^Œ∞Å∞QÍ Öˇ|<å<£ =Úã≤O¡ f„="å^Œ∞Å KÕ`∞« Ö’¡ |OnÅ∞QÍ L#fl J"≥∞iHõ##¡ ∞ q_çÑO≤ KÕO^Œ∞‰õΩ
W~å<£#∞ ™êÜ«∞O K≥Ü«∞º=∞x HÀiO^Œx, D PÜ«Ú^è•Å J=∞‡HõO ^•fi~å ÅaèOz# ÖÏÉèÏÅ#∞
HÍO„\ÏÅ∞ PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ=_®xH˜ JOkOzOk J<Õk P "å~åÎ Hõ^#Œä O ™ê~åOâ◊O.
#=O|~°∞ 1986Ö’ D q+¨Ü∞« "≥∞ÿ „ÃÑã≤_O≥ \ò sQÆ<#£ ∞ XHõ Ñ¨„uHÍ QÀ+≤Öì ’ xÅn¿ãÎ
ã¨=∞i÷OÑ¨ÙQÍ Jhfl J|^•úÖË K≥áêÊ_»∞. W~å<£‰õΩ ÑÖÑ≤# '+≤Ñπ"≥∞O\ò—Ö’ <å=∞Hõó H˘xfl Ü«Ú^Œú
\ÏºO‰õΩ =ºuˆ~Hõ q∞Ãã· ûà◊√§ =∂„`«"∞Õ L<åfl~Ú. ^ä~Œ ¤ü áêsìÅ∞ W~å<£‰Ωõ +≤Ñ"π ∞≥ O\ò ÑÖÑ¨‰Äõ _»^xŒ
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO U<å_»∂ P^ÕtOK«ÖË^Œ∞. |OnÅ#∞ q_çÑ≤OK«∞HÀ=_®xH˜ |^Œ∞Å∞QÍ
PÜ«Ú^è•Å#∞ =∂~°HOõ "≥Ü∞« ºÖË^∞Œ . XHõ"àÕ ◊ PÜ«Ú^è•Å∞ ÑÖáê"Õ∞ J#∞‰õΩ<åfl Jk W~å<£Ö’x
=∞^èÕº"å^Œ â◊‰õΩÎÅ`À ãÖ|O^è•Å∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ Wk Ñ¨xH˘ã¨∞ÎOk Jx sQÆ<£
|^Œ∞eKåÛ_»∞. WO`« Ñ¨zÛ J|^•úÅ Ñ¨~°fiO WOHÍãÎ̈ =ÚO^Œ∞QÍ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
1986 JHÀì|~°∞ <≥ÅÖ’ XHõ ~°"å}Ï q=∂#OÖ’ HÍO„\ÏÅ‰õΩ PÜ«Ú^è•Å∞
KÕ~°"Õã¨∞Î#fl q+¨Ü«∞O Ñ¨ã≤QÆ\ ì̃ xHõ~åQÆ∞"å „Ñ¨Éèí∞`«fiO P q=∂<åxfl |Å=O`«OQÍ kOKÕã≤Ok.
P q=∂<åxfl #_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl J"≥∞iHõ<£ ÃÑ·Å\ò#∞ |OnQÍ zH˜¯OK«∞‰õΩOk. J~Ú<å J"≥∞iHõ<£
„Ñ¨É∞íè `«fiO xã≤ûQÆ∞Qæ Í J|^•úÅ∞ ÅOHÕK«∞‰õΩOk. ~°H}Δõ âßY ã¨Ç¨ Ü«∞ =∞O„u WeÜ«∞\ò J„ÉÏ"£∞û,
=∞O„u 'Ñ¶¨∞Öò˚—Å∞ W^ŒÌ~°∂ 'D L^ŒO`«O`À J"≥∞iHÍ‰õΩ ãÖ|O^èŒO ÖË^Œx— |∞HÍ~ÚOKå~°∞.
J~Ú`Õ Ñ¨@∞ì|_»¤ ÃÑÅ· \ò `å#∞ ã≤SZ `«~Ñ° Ù¨¶ # Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl@∞¡ "åOQÆ∂‡ÅO W=fi_»O`À J"≥∞iHÍ
áê„`«‰õΩ ãÖ|OkèOz |Å"≥∞ÿ# ™êHΔÍºÅ∞ ã¨=∞‰õÄ~å~Ú.
'W~å<£–HÍO„\Ï— L^ŒO`«O J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~°HõΔ} =º=Ç¨~åÅÖ’ J=ÅOaOKÕ
^ŒfiO^Œfi"≥Y· iH˜ ã¨Ê+ì̈"∞≥ #ÿ `å~å¯}O. Hõà^¡‹ ∞Œ @ HõxÑ≤OKÕ "åãÎ̈"åÅ#∞ HÍ^Œ#_»"∞Õ `˘e PHõ~¬° }.
™êHΔÍºÅ∞ =∞s |@ì|Ü«∞Å~Ú`Õ qKå~°} [iÑ≤^•ÌO J<Õ „Ñ¨Hõ@# W=fi_»O Ô~O_À ^Œâ◊. HÍh
P qKå~°} =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ^∞Œ . qKå~°}‰õΩ ãÖ|OkèOz „Ñ¨Kå~åxfl =∂„`«O '„ÃÑãπ— =∞Ç¨"≥∂`«
ZH˜¯ã¨∞ÎOk. HÍh QÆ∞O_≥Ö’`«∞ ~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ á⁄~°ÉÏ@∞# ‰õÄ_® `«_»=∞^Œ∞.
138 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

q^ÕâßOQÆ huÖ’ J#∞‰õΩ#fl ÅHΔÍºÅ#∞ ™êkèOK«_®xH˜ J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO `å#∞
~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩ#fl K«\ÏìÅ#∞ `å<Õ J<ÕHõ=∂~°∞¡ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz# K«i„`«‰õΩ 'W~å<£–HÍO„\Ï—
L^ŒO`«O XHõ L^•Ç¨Ï~°} =∂„`«"Õ∞. 1973Ö’ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO =ÚyOÑ¨Ù‰õΩ =zÛ#
^Œâ◊Ö’ áê~°¡"≥∞O@∞ J"≥∞iHõ<£ J^èŒº‰õΔΩ_ç JkèHÍ~åÅ#∞ xÜ«∞O„uOK«_®xH˜ WO_ÀK≥·<å g∞^Œ
KÕã≤# x~åÌHΔ̃}º"≥∞ÿ# |Å„Ñ¨Ü≥∂QÍxfl J_»∞¤HÀ=_®xH˜ XHõ K«@ìO KÕã≤Ok.
' 'J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ |ÅQÍÅ#∞ f„="≥∞ÿ# P@∞áÈ@∞Å∞ L#fl Ñïã≤÷`«∞Ö’¡H˜
#_çÑ≤OK«_®xH˜QÍh, Ñïã≤÷`«∞Å s`åº JÖÏO\˜ P@∞áÈ@∞Å∞ Z^Œ∞~°ÜÕ∞º J=HÍâ◊O
LO^ŒxÑ≤Oz<å QÍh ^Õâß^èºŒ ‰õΩΔ _»∞ ™ê^èºŒ "≥∞#ÿ „Ñü^ŒâÖ◊ ’ HÍO„ÔQãπ#∞ ãÖ„Ñ¨kOKåˆH |ÅQÍÅ#∞
=ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑ≤OKåe—— Jx P K«@ìO K≥|∞`«∞Ok.
D K«@ìO JÖÏ KÕ™ê~À ÖË^À J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ ÔQ~åÖò¤á¶È~ü¤ WÖÏ P K«\Ïìxfl
„`Àã≤~å[x HÍOÉ’_çÜ∂« nfiáêxfl P„Hõq∞OK«∞HÀ=_®xH˜, P Ñ¨@}ì Ïxfl ÉÏO|∞Å`À q^èfiŒ OãÖ
K≥Ü∞« º_®xH˜ P^ÕtOKå_»∞. =∂Ü«∂QÆ∞Ü≥∞*ò J<Õ F_»Ö’ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl XHõ J"≥∞iHõ<£ <åq‰õΩ_çx
JHõ¯_ç „Ñ¨Éèí∞`«fiO `å`å¯eHõOQÍ x~°ƒOkèOz P#Hõ "˘kÖËã≤<å, P ™ê‰õΩg∞^Œ WÖÏO\˜
^•~°∞}ÏxH˜ X_çQÆ\Ïì_»∞. ÃÑ·ÃÑK«∞Û D ^•_»∞Å‰õΩ P^ÕâßÅ∞ W=fi_®xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ HÍO„ÔQãπ#∞
=∂@ =∂„`«O ‰õÄ_® ãÖ„Ñ¨kOK«ÖË^Œ∞.
JÖÏˆQ 1982 j`åHÍÅOÖ’ Öˇ|<å<£Ö’ JO`«~°∞º^ŒúO cèHõ~°OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
<ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ JHõ¯_» <≥ÅH˘#fl f„= „Ñ¨=∂^ŒH~õ ° Ñïã≤`÷ ∞« Å#∞ QÆ=∞#OÖ’H˜ fã¨∞HÀ‰õΩO_® J^èºŒ ‰õΩΔ _»∞
sQÆ<£ J"≥∞iHõ<£ "≥∞Ô~·#¡#∞ JHõ¯_çH˜ ÑÖáê_»∞. 'Ü«Ú^Œú JkèHÍ~åÅ K«@ìO— „Ñ¨HÍ~°O HÍO„ÔQãπ#∞
ãÖ„Ñ¨kOz# áêáê# áÈÖË^∞Œ . P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®^Õ J"≥∞iHõ<£ Ããx· Hõ ÉÏº~°Hû± ^ŒQ~æÆ ° L„QÆ"å^Œ∞Å∞
J=∞iÛ# ÉÏO|∞¿Ñe Ô~O_»∞ =O^ŒÅ =∞Ok "≥∞Ô~·#∞¡ ^Œ∞~°‡~°}O áêÅÜ«∂º~°∞.
D QÍÜ«∞O P~°Hõ =ÚO^Õ 1983 JHÀì|~°∞ <≥ÅÖ’ HõsaÜ«∞<£ nfiáêÖ’¡x Ju
z#fl ^ÕâO◊ J~Ú# „ÔQ<≥_®#∞ P„Hõq∞OK«_®xH˜ J"≥∞iHõ<£ Ãã<· åºxfl ÑÖáê_»∞ sQÆ<.£ (Öˇ|<å<£Ö’
áÈ~Ú# Ñ¨~°∞=Ù „Ñü+ì̈Å g∞^Œ „Ñ¨[Å ^Œ$+≤ì xÅÑ¨‰õΩO_®, "åix ^•i=∞o¡OKÕO^Œ∞‰õΩ sQÆ<£
D K«~°º KÕÑ¨\Ïì_»∞ JO\Ï~°∞ H˘O^Œ~°∞ qâı¡+¨‰õΩÅ∞). D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ ‰õÄ_® 'HÍO„ÔQãπ—#∞
=ÚO^Œã¨∞ÎQÍ ãÖ„Ñ¨kOK«ÖË^Œ∞. HÍHõáÈ`Õ =ÚO^Œã¨∞Î ã¨=∂Kå~°O =∂„`«O JOkOKå_»∞. D
PÑ¨ˆ~+¨<£‰õΩ 'JÔ~˚O\òÑ¶¨Óºs— (j„Ñ¶¨∞HÀÑÖ) Jx ¿Ñ~°∞ÃÑ\Ïì~°∞. „ÔQ#_® g∞^Œ ^ŒO_≥uÎ áÈ=_®xH˜
QÆÅ HÍ~°}ÏÅ∞ Uq∞@x P~å f¿ãÎ– P ^Õâ◊OÖ’ K≥Åˆ~y# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =¸ÅOQÍ P
n=ÙÅÖ’ K«^Œ∞=Ù‰õΩO@∞#fl J"≥∞iHõ<£ q^•º~°∞÷Å Éèí„^Œ`«‰õΩ ~°HõΔ} Hõ~°∞=Ù J"˘K«Û<Õ ãÖ^ÕÇ¨ÏO
=zÛO^Œ@. ^•xH˜ `À_»∞ `«∂~°∞Ê HõsaÜ«∞<£ ^ÕâßÅ ãÖã¨÷ J"≥∞iHÍ#∞ j„Ñ¶¨∞"Õ∞ *’HõºO
KÕã¨∞HÀ"åÅx Ji÷OzO^Œ@.
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO K≥Ñ≤Ê# D ™ê‰õΩÖ’¡x _˘Å¡`«<åxfl ZuÎ K«∂Ñ¨Ù`«∂ #∂ºÜ«∂~ü¯
>ÿ̌"£∞û qÖËYi Éˇ~åflÖò¤ ÔQfi~üì*ò=∂<£ 1983 JHÀì|~°∞ 29 ãÖzHõÖ’ ã¨∂\˜QÍ, J™ê^è•~°}
suÖ’ XHõ "åºãÖ ~å™ê_»∞.
QÆ`« Pk"å~°O <å_»∞ `«∂~°∞Ê HõiaÜ«∞<£ ^ÕâßÅ ãÖã¨÷ J"≥∞iHÍ `«k`«~° q∞„`«
^ÕâßÅ#∞ Ãã·xHõ ™êÜ«∞O JOkOKåeû#kQÍ ÑÖÑ≤Oz# JÉèíº~°÷# ‰õÄ_® J"≥∞iHÍ ã¨∂K«#
"Õ∞~°‰õΩ ÑÖÑ≤#^Õ. P ãÖã¨÷`À L#fl XÑ¨ÊO^Œ ã¨∂„`åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ~å`«Ñ¨Ó~°fiHõ JÉèíº~°÷#
JOk`Õ `«Ñ¨Ê J"≥∞iHÍ P q+¨Ü«∂xfl ÑïjeOKÕ J=HÍâ◊O ÖË#O^Œ∞# JÖÏO\˜ JÉèíº~°÷#
ÑÖÑ≤OK«=∞x J_çyOn J"≥∞iHÍ<Õ. WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë D JÉèíº~°÷# Ñ¨„`«O ZÖÏ LO_®Å<Õk
"å+≤OQÆì<£Ö’<Õ XHõ =Ú™ê~Ú^• `«Ü«∂~°∞ KÕã≤ „Ñ¨`ÕºHõ ^Œ∂`« ^•fi~å HõsaÜ«∞<£ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ
ÑÖÑ≤OKå~°∞.——
J"≥∞iHõ<£ <ÒHõÅ∞ ÉÏ~°∞Å∞ fi „ÔQ#_® k‰õΩ¯‰õΩ ~å=_»O HõxÃÑ\ì̃ ‰õÄºÉÏ, „ÔQ#_®
^ÕâßÅ∞ ~Ô O_»∂ J"≥∞iHõ<£ "≥^· ºŒ q^•º~°∞Å÷ Hˆ =Δ ∂xH˜ =∂k Ñ¨Óp, ^ŒÜ∞« KÕã≤ „ÔQ#_® Éè∂í ÉèÏQÍxfl
^Œ∞~å„Hõq∞OKÕ PÖ’K«# q~°q∞OK«∞HÀO_ç Jx J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ J`«º=ã¨~° ãÖ^Õâ◊O
ÑÖÑ≤OKå~Ú. J~Ú`Õ J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞ âßOuÜ«Ú`« =∂~åæÅ ^•fi~å P q^•º~°∞÷Å#∞
JHõ¯_» #∞Oz ˆHΔ=∞OQÍ ^•\ÕKÕ PÖ’K«<Õ K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞. „ÔQ#_® JkèHÍ~°∞Å`À K«~°ÛÅ‰õΩ
U=∂„`«O ã¨∞=ÚY`« K«∂Ñ≤OK«ÖË^Œ∞. J^èŒº‰õΔΩ_»∞ sQÆ<£ =∂„`«O 'ãïQÍæ ã¨=∞Ü«∂xH˜ =∞#O
*’HõºO KÕã¨∞‰õΩ<åflO— J<åfl_»∞. x*ÏxH˜ J"≥∞iHõ<£ "≥·^Œº q^•º~°∞÷Å#∞ JHõ¯_» Z=Ô~·<å
ã¨`å~Úã¨∞<Î åfl~å, "åà◊√§ JHõ¯_» #∞Oz ~å^ŒÅK«∞‰õΩO>Ë gÅ∞HÍx Ñïã≤`÷ ∞« Å∞ U=∞<åfl L<åflÜ«∂,
„Ñ¨`«ºHõΔOQÍ Ãã·<åºxfl P ^Õâ◊O g∞^Œ‰õΩ ^ŒO_≥uÎ ÑÖáêeû# J=ã¨~°O LO^• J#fl „Ñ¨â◊flÅ‰õΩ
J=Ù#x ã¨=∂^è•#O K≥¿ÑÊ „Ñ¨|Å ™êHΔÍºÅ∞ Ug∞ K«∂Ñ¨‰õΩO_®<Õ sQÆ<£ JÖÏ „Ñ¨Hõ\ ÕK«_»O
Hõ<åfl #Ü«∞=OK«# WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞.
'qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO =¸ÅOQÍ Z^Œ∞~°~Ú# Ñ¨~å[Ü«∞ÉèÏ~°O #∞O_ç `«Öˇ`«∞Î‰õΩ
u~°QÍÅ<åfl, J"≥∞iHÍ `å#∞ XHõ â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# ^Õâßxfl Jx „Ñ¨[Å#∞, „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÅ#∂
#q∞‡OKåÅ<åfl J"≥∞iHÍ J~°̊O@∞QÍ U^À XHõ\ ˜ KÕã≤ K«∂áêeû# J=ã¨~°O s`åº „ÔQ#_®#∞
|eÃÑ\˜ìOk— Jx „Ñ¨Éèí∞`«fi J`«∞º#fl`« JkèHÍi XHõ~°∞ ÔQfi~üì*ò=∂<£`À K≥áêÊ_»∞. 'TiˆH
QÆáêÊÅ∞ H˘_»∞`«∂, â◊HÎ̃x „Ñ¨^Œi≈ã¨∂Î LO>Ë ZÖÏ? ^•xfl LÑ¨Ü≥∂QÆÃÑ_ç`Õ<Õ Hõ^• J~°÷O
JÜÕ∞ºk.—
HõsaÜ«∞<£ „áêO`«OÖ’ J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ *’HÍºxH˜ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷#∞ =∂Ô~¯\ò
KÕ¿ã^•xH˜ =∞^èŒº# L#fl 'ÉÏ^Œ~åÜ«∞} ãÖ|O^èŒO [QÆ"≥∞iy# ã¨`«º"Õ∞. J"≥∞iHÍ „ÔQ#_®#∞
P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fl Zxq∞^Õà◊§ `«~°∞"å`« "åÖò „ã‘ì\ò [~°flÖò (JHÀì|~°∞ 29, 1991) ãÖzHõÖ’
'ÉÏºO‰õΩÅ ^Œ∞~å„Hõ=∞}— J#fl "åºãÖ „Ñ¨K«∞iOK«|_çOk. „ÔQ#_®Ö’x ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞_»∞
Ãã~ÚO\ò *Ïi˚ 7500 =∞Ok ã≤|ƒOk`À 118 ÉÏºO‰õΩÅ‰õΩ JkèÑüQÍ ^Õâ◊OÖ’x „Ñü 64
=∞Ok [<åÉèÏ‰õΩ XHõ ÉÏºO‰õΩ K˘Ñ¨C# '¿ã=Å∞— JOkã¨∞Î<åfl_»<Õ ã¨=∂Kå~°O WKåÛ~°∞. P
'¿ã=Å∞— UO\’ ‰õÄ_® q=iOKå~°∞. '#Å¡^èŒ#O áÈÔQÜ«∞º_®xH˜, Ñ¨#∞flÅ ZQÆ"Õ`«‰õΩ, Pi÷Hõ
"≥∂™êÅ‰õΩ PÅ"åÅOQÍ =∂i# Ãã~ÚO\ò *Ïi˚ HõiaÜ«∞<£ „áêO`«ÑÙ¨ 'HÍã¨ÉÏ¡OHÍ—QÍ ZkQÍ_»∞—
Jx P Ñ¨„uHõ ¿Ñ~˘¯Ok.
140 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
HõiaÜ«∞<£ ã¨=Ú„^Œ „áêO`« ^ÕâßÅÖ’ J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ *’HõºO QÆ∞iOz Ö’`≥·#
J^èŒºÜ«∞#O KÕã≤# ~å[H©Ü«∞ âß„ãÎ̈"Õ`«Î ã‘ìÃÑ¶<£ +¨Ö’"£∞ z=~°‰õΩ `ÕeÛ K≥Ñ≤ÊOk U=∞O>Ë–
J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ#fl ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ JHõ¯_ç J"≥∞iHõ<£ *ÏfÜ«ÚÅ#∞ ~°H˜ΔOKÕ
L^ÕÌâ◊ºO`À HÍ^Œ∞, J"≥∞iHÍ *’HõºO KÕã¨∞HÀHõáÈ~Ú<å "åà◊§ ˆHΔ=∂xH˜ =zÛ# Ç¨x Ug∞
ÖË^Œ∞. J~Ú<å "å+≤OQÆì<£ WÖÏ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ HõiaÜ«∞<£ ^ÕâßÅÖ’ *’HõºO KÕã¨∞HÀ=_»O "≥#∞Hõ
L#fl Jã¨Å∞ L^ÕÌâ◊O P „áêO`åxfl `«# J^Œ∞Ñ¨Ù P[˝ÅÖ’ LOK«∞HÀ=_»O. `«# ãÖHõÖÏÊxfl
<≥~°"Õ~°∞ÛHÀ=_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ Ç≤ÏOã¨#∞ ~°∞^ŒÌ_®xHõ~Ú<å "≥#∞HÍ_»x ãÖã≤^Œú`«#∞
„Ñ¨^Œi≈OK«_»"Õ∞—— WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë– ''x[OQÍ J"≥∞iHõ<£ áœ~°∞Å∞ „áê}ÏÅ∞ „Ñ¨=∂^ŒOÖ’
Ñ¨_#ç Ñ¨ÙÊ_»∞.. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ZÖò ™êÅfi_®~üÖ’ „Ñ¨É∞íè `«fi „áêÜ≥∂l`« Ç¨ÏO`«Hõ =Ú~îåÅ∞ 1980Ö’
#Å∞QÆ∞~°∞ K«iÛ =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ Ç¨Ï`«O KÕã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞ J"≥∞iHÍ KÕ`«∞Å∞ =Ú_»∞K«∞‰õΩ ‰õÄ~°∞ÛOk.
JÑ¨C_»∞ *’HõºO KÕã¨∞HÀ=_®xH˜QÍh, "≥∞Ô~·#¡#∞ kOÑ¨_»O QÍh, ÉÏOaOQ∑ K≥Ü«∞º_®xH˜ QÍh
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =∞#ã¨∞ ~åÖË^Œ∞. WOHÍ ã≤QÆ∞æ KÕ>ÿ̌# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë H˜~å~Ú Ç¨ÏO`«Hõ
=Ú~îåÅ`À ~å[ºO UÅ∞`«∞#fl „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ "å+≤OQÆ<ì £ #∞O_ç Ããx· Hõ, Pi÷Hõ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O ã¨*Ï=ÙQÍ
JOkOk. q∞e@s tHõΔ} JOkOK«_®xH˜, WO\˜e*ˇ<£û ã¨=∂Kå~°O XHõiH˘Hõ~°∞
WzÛÑ¨ÙK«∞ÛHÀ=_®xH˜, ~åÜ«∞ÉÏ~° =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ@ì_®xH˜ "å+≤OQÆì<£ "≥#∞HÍ_»ÖË^Œ∞.——
ZÖò™êÅfi_®~üÖ’ J"≥∞iHÍ WÖÏO\˜ áê„`« ZO^Œ∞‰õΩ áÈ+≤OzOk? ZO^Œ∞HõO>Ë P
^Õâ◊OÖ’ 60 âß`«O Éèí∂q∞ ˆH=ÅO 2 âß`«O =∞Ok KÕ`«∞Ö’¡ LOk. "åiH˜ „áêux^èŒºO
=Ç≤ÏOKÕ „Ñ¨Éèí∞`«fiO JkèHÍ~°OÖ’ LO>Ë<Õ „Ñ¨[Å |`«∞‰õΩÅ∞ ZO`« ~Àã≤áÈ~Ú<å J"≥∞iHÍ
"å}˜[º =~åæÅ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ =∂„`«O U _èÀHÍ LO_»^Œ∞. JO^Œ∞ˆH JÖÏO\˜ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
H˘=Ú‡HÍã≤Ok J"≥∞iHÍ. J"≥∞iHÍ "åºáê~° „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ „Ñ¨=∂^ŒHõ~°OQÍ Ñï}q∞OKÕ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°¡‰õΩ "≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å =∞^ŒÌ`«∞ L<åfl J"≥∞iHÍ =∂„`«O Hõ<≥fl„~° KÕã¨∞ÎOk.
1932Ö’ WÖÏ<Õ ZÖò™êÅfi_®~üÖ’ JkèHÍ~°O K«ÖÏ~Úã¨∞Î#fl Ãã·xHõ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜
=ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨*Ï =∞^ŒÌ`«∞`À ÃÑ^ŒÌ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ [iy`Õ J"≥∞iHÍ XHõ Ü«Ú^Œú "åÇ¨ÏHõ
<ÒHõ#∞, Ô~O_»∞ '_ç„™êìÜ«∞~ü— <ÒHõÅ#∞ Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ JO_»QÍ ÑÖÑ≤Ok. D JO_»
K«∂ã¨∞‰õΩ<Õ P Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`«fiO 30 "ÕÅ =∞Ok ™êÅfi_®~ü áœ~°∞Å#∞ TK«HÀ`« HÀã≤Ok.
WÖÏO\˜ Hõà◊OH˜`« K«i„`«#∞ u~°QÆ~åÜ«∞_®xH˜ lg∞‡HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO Wã¨∞=∞O`«
„Ñ¨Ü«∞uflOK«ÖË^Œ∞. ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍÖ’ ãÖã¨¯~°}Å#∞ HÀ~°∞‰õΩOk. HÍh J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ ^≥|ƒuO\ÏÜÕ∞"≥∂ J#fl ÉèÜ í ∞« O`À JHõ¯_ç qÑ¨"¡ åÅ#∞ J}QÆ^˘Hõ¯_®xˆH K«∂ã≤Ok.
1980Ö’ Pi÷Hõ =º=Ç¨~åÅ ã¨Ç¨Ü«∞ =∞O„u`«fi âßY HÍ~°º^Œi≈ iK«~ü¤ ‰õÄÑ¨~ü áê~°¡"≥∞O@∞Ö’
=∂\Ï¡_»∞`«∂– WÑ¨C_»∞ L#fl ^•xHõ<åfl "≥∞~°∞ÔQ·#, Jã¨=∂#`«Å#∞ `«yæOKÕ ãÖÑ¨^Œ =º=ã¨÷
~å"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åflO. J~Ú`Õ WÑ¨C_»∞#fl D Pi÷Hõ =º=ã¨÷ f„="≥∞ÿ# X_ç^Œ∞_»∞‰õΩÅ‰õΩ
Ö’#ÜÕ∞º „Ñ¨=∂^Œ=¸ LOk. =º=ã¨÷Ö’ =∞øeHõ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞‰õΩ~å=_»O =¸ÅOQÍ =∞#
ãÖˆHΔ=∂xfl =∞#O ‰õÄÅQ˘@∞ìHÀÖËO Hõ^•— J<åfl_»∞.
1980 Ñ¶≤„|=i <≥ÅÖ’ ZÖò ™êÅfi_®~üÖ’ L#fl HÍº^äŒeH± =∞`« QÆ∞~°∞=Ù (PiÛa+¨Ñπ)
P™ê¯~ü ~˘"≥∞~À J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_çH˜ =ºHÎ̃QÆ`«OQÍ XHõ ÖËY ÑÖÑ¨Ù`«∂ 'ZÖò ™êÅfi_®~ü‰õΩ
Ãã·xHõ ™êÜ«∞O xeÑ≤"ÕÜ«∂Åx— JÉèíºi÷OKå_»∞. ~˘"≥∞~À D ÖËY ~åÜ«∞_®xH˜ H˘xfl ~ÀAÅ
=ÚO^Œ∞ "≥∞„\’áêe@<£ HÍº^äŒ„_®Öò K«iÛ Z^Œ∞@ QÆ∞q∞‰õÄ_ç# J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å g∞^Œ
*ÏfÜ«∞ Éè„í ^Œ`å ^ŒàÏÅ∞, áÈbã¨∞Å∞ Hõeã≤ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤ 24 =∞Okx á⁄@ì# ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞.
J~Ú<å lg∞‡HÍ~°ì~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO ZÖò ™êÅfi_®~üÖ’x Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Ãã·xHõ ™êÜ«∞O
H˘#™êyOzOk. Wk [iy# <≥Å ~ÀAÅÖ’¿Ñ PiÛa+¨Ñπ ~˘"≥∞~À Ç¨Ï`«º‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º_»∞.
q∞`«"å^Œ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ~å|~üì _ç J=Úaã¨<£ D =∞`« QÆ∞~°∞=Ù Ç¨Ï`«º‰õΩ
P^ÕtOKå_»<ÕO^Œ∞‰õΩ H˘O_»O`« ™êHΔÍºÅ∞ L<åfl~Ú. J~Ú`Õ J`«QÍ_çH˜ „Ñ¨Éèí∞`«fi ~°HõΔ} âßY
LÑ¨=∞O„u xHÀÖÏãπ HÍ„~åO*Ï =`åÎã¨∞ LOk. xHÀÖÏãπ HÍ„~åO*Ï P<å\˜H˜ ã≤SZ #∞O_ç
U\Ï 90,000 _®Å~°¡ áêi`À+≤HõO JO^Œ∞‰õΩO@∂ L#fl =∞x+≤. U`å"å`å =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å
=∞O„u`«fi âßY ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º^Œi≈ =∞`« QÆ∞~°∞=Ù ~˘"≥∞~À Ç¨Ï`«ºÖ’ J=Úaã¨<£ „Ñ¨"Õ∞Ü«∞O
ÖË^Œx `ÕÖËÛ™ê_»∞. HÍ~°ì~ü `«~°∞"å`« sQÆ<£ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KåÛ_»∞. ZÖò™êÅfi_®~ü Ãã·xHõ
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ JO^Õ ™êÜ«∞O ÉèÏsQÍ ÃÑiyOk. 1946 #∞O_ç 1979 =~°‰õÄ P Ãã·xHõ
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ J"≥∞iHÍ #∞O_ç JOk# "≥Ú`«ÎO Pi÷Hõ ™êÜ«∞O 16.7 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡,
HÍQÍ sQÆ<£ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ÉÏ^èŒº`«Å∞ KÕÑ¨\ ì̃# `˘e U_®^Õ D ™êÜ«∞O 82 q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ
ÃÑiyOk.
ZÖò™êÖfi_®~üÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl J=∂#∞+¨ Ç¨Ï`åºHÍO_» ^Œ$ëêì º J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO
WHõ g∞^Œ@ ZÖò ™êÅfi_®~ü Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ZÖÏO\˜ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O JOkOKåÅ<åfl
J^èŒº‰õΔΩ_Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ JHõ¯_» =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ã¨„Hõ=∞OQÍ J=∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞x 'ãïìÃÑ¶·—
K≥Ü∂« ºÅx áê~°"¡ ∞≥ O@∞ f~å‡xOzOk. J~Ú`Õ sQÆ<£ D f~å‡<åxfl Jã¨Å∞ ã¨~‰° Ωõ K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ .
1982 [#=i 28# ZÖò ™êÅfi_®~ü Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`«fiO J<ÕHõ „QÍ=∂Ö’¡ Ô~·`«∞Å TK«HÀ`«‰õΩ
áêÅÊ_çO^Œ<Õ x~åúi`« "å~°ÎÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú. Wk [iy# =∞~°∞ã¨\ ˜ ~À*Ë ™êÅfi_®~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO
=∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ áêÅÊ_»_»O ÖË^Œx sQÆ<£ ãïìÑ¶≤ˆH\ò WKåÛ_»∞. P `«~åfi`« =∞i
=¸„_ÀAÅˆH ™êÅfi_®~ü Ãã·x‰õΩÅ∞ ¿Ñ^ŒÅ H˘OÑ¨Ö’¡ *Á~°|_ç W~°"≥· =∞Okx |Ü«∞@‰õΩ
D_»∞ÛH˘zÛ HÍeÛ K«Oáê~°∞.
D =º=Ç¨~°O JO`å QÆ=∞xOz 'ãïìÑ¶≤ˆH+¨<£— HÀãÖ áê~°¡"≥∞O@∞ XHõ K«@ìO
KÕã≤Ok. 1983 z=i ^Œâ◊Ö’ áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂kOz# D K«\Ïìxfl sQÆ<£ `«# 'g\’—
JkèHÍ~åÅ`À |∞@ì^•YÖÏ KÕ™ê_»∞.
sQÆ<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ Ñ¨„uHÍ „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO a‰õΩ¯a‰õΩ¯=∞O@∂ |uHÕk. '"≥∂HÍà◊^¡ OŒ _»—
(P<£ ÉˇO_≥_£h) J#fl Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’ =∂~ü¯ÃÇÏ~üì ûQÍ~ü¤ P q=~åÅhfl „QÆO^äŒãÎ̈O KÕ™ê_»∞. ˆ~=∂O_£
142 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
É’#~ü J<Õ qÖËYi ZÖò™êÅfi_®~üÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ãã·xHõ PHõ$`åºÅ QÆ∞iOz, JO^Œ∞Ö’
J"≥∞iHÍ áê„`« QÆ∞iOz #∂ºÜ«∂~ü¯ >ˇÿ"£∞ûÖ’ x~°O`«~° Hõ^äŒ<åÅ∞ "≥Å∞=iOKå_»∞. XHõ
^Œâ◊Ö’ P ¿ÑÑ¨~°∞ J`«}˜‚ P ÉÏ^èŒº`«Å #∞O_ç `˘ÅyOzOk. J"≥∞iHÍÖ’ tHõΔ} á⁄Ok# XHõ
Ããx· Hõ Éˇ\ÏeÜ«∞<£ 'ZÖò "≥∂*’>ˇ— Ñ¨@}ì OÖ’ =O^ŒÖÏk =∞Ok J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å#∞ TK«HÀ`«
HÀã≤# q+¨Ü«∂xfl É’#~ü 1981Ö’ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ_»∞. J~Ú`Õ sQÆ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO J^ŒO`å
XHõ Hõ@∞ìHõ^äŒ Jx H˘\ì̃áêˆ~ã≤Ok. J~Ú`Õ 1992Ö’ á¶ÈÔ~xûH± r= âß„ãÎ̈"Õ`«ÎÅ∞ H˘O^Œ~°∞ P
„áêO`«OÖ’ J<ÕHõ =∂#= HõOHÍàÏÅ#∞ "≥eH˜f™ê~°∞. JO^Œ∞Ö’ J<ÕHõO Ñ≤Å¡Å HõOHÍàÏÅ∞.
P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®k SHõº~å[º ã¨q∞u xÜ«∞q∞Oz# Hõq∞+¨<£ XHõ\ ˜ 'ZÖò "≥∂*’>ˇ—Ö’
™ê=¸Ç≤ÏHõ Ç¨Ï`åºHÍO_» [iy# q+¨Ü«∂xfl ^èŒ$gHõiOzOk.
J"≥∞iHÍ`À ¿ãflÇ¨ÏÑ¨Ó~°fiHõ, ã¨xflÇ≤Ï`« ãÖ|O^è•Å∞ H˘#™êyOz#O`«HÍÅO ÖÏ\˜<£
J"≥∞iHÍ ^ÕâßÅÖ’x Ãã·xHõ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ Ñ¨@¡ (QÍfi\˜=∂ÖÏ, ZÖò ™êÅfi_®~ü,
zb) sQÆ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ZÖÏO\˜ LeH˜áê@∞#∂ „Ñ¨^Œi≈OK«ÖË^Œ∞. J^Õ U Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`«fi"≥∞ÿ<å
J"≥∞iHÍ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ Z^Œ∞~°∞ uiy`Õ f„= PO^Àà◊# =ºHõOÎ KÕ¿ãk. eaÜ«∂Ö’ =∞Ç¨Ï=∞‡^£
QÆ_®Ñ¶‘ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¨@¡ J"≥∞iHÍ áêÅ‰õΩÅ∞ PO^Àà◊# Ñ¨_Õk D HÍ~°}ÏÅ s`åº<Õ. 1986Ö’
Ñ¨tÛ=∞ Éˇi¡<£Ö’x XHõ _ç™È¯ Hõ¡Éò g∞^Œ QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x L„QÆ"å^Œ∞Å∞ KÕã≤# ^•_çÖ’ XHõ
J"≥∞iHõ<£ =∂r Ãã·x‰õΩ_»∞ =∞~°}ÕKå_»∞. nxH˜ "≥O@<Õ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞ÛHÀ"åÅx J"≥∞iHÍ
x~°‚~ÚOzOk. Ñ¨tÛ=∞ S~Àáê ^ÕâßÖ’¡ ZHõ¯_» L„QÆ"å^Œ∞Å∞ ^•_»∞Å∞ [iy<å J"≥∞iHÍ
QÆ_®Ñ¶‘x "ÕÖˇuÎ K«∂¿Ñk. S`Õ U<å_»∂ QÆ_®Ñ¶‘H˜ =ºuˆ~HõOQÍ gã¨"≥∞`«∞Î ™êHΔÍºxfl Ö’HÍxH˜
"≥Å¡_ç K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞. D ^Œá¶ê ‰õÄ_® J^Õ `«O`«∞. HÍh D ™êi =∂@Å∞ HÍ^Œ∞ KÕ`«Ö’¡
K«∂Ñ≤OKåÅx sQÆ<£ ÉèÏqOKå_»∞. eaÜ«∂ ^Õâ◊ ~å[^è•x „\˜á⁄e #QÆ~°O g∞^Œ‰õΩ Ü«Ú^Œú
q=∂<åÅ#∞ ÑÖÑ≤OKå_»∞. QÆ_®Ñ¶‘ x"åãÖ g∞^Œ ÉÏO|∞Å∞ "ÕÜ«∞=∞x P*Ï˝Ñ≤OKå_»∞.
q=∂<åÅ∞ ‰õΩiÑ≤Oz# ÉÏO|∞Å =¸ÅOQÍ ^•^•Ñ¨Ù =O^Œ=∞Ok áœ~°∞Å∞ =∞~°}Õz
LO\Ï~°x ~åÜ«∞ÉÏ~° =~åæÅ∞ JOK«<å "Õ™ê~Ú. D ^•_»∞Ö’¡ QÆ_®Ñ¶‘H˜ UO HÍÖË^Œ∞QÍh,
J`«x ^Œ`«ÎÑ¨Ù„uHõ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~ÚOk.
'WOÑ‘iÜ«∞Öò Zecãπ— (™ê„=∂[º"å^ŒO ™ê‰õΩÅ∞) J#fl Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’ „á⁄ÃÑã¶ ~¨ ü Ããáì ê<£
ëê b"£∞ D Ñ¶¨∞@# g∞^Œ "åºMÏºxã¨∂Î ''x~åÜ«Ú^èŒ ÅHΔÍºÅ g∞^Œ [iˆQ ~å[H©Ü«∞ „¿Ñˆ~Ñ≤`«
Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ L„QÆ"å^ŒOQÍ =∞#O x~°fizOK«∞‰õΩO@∞<åflO. K≥áêÊÅO>Ë, eaÜ«∂ g∞^Œ
J"≥∞iHÍ KÕã≤# "≥·=∂xHõ ^•_»∞Å∞ J@∞=O\˜ f„="≥∞ÿ# JO`«~å˚fÜ«∞ L„QÆ"å^•xH˜ XHõ
ã¨r= L^•Ç¨Ï~°}—— J<åfl_»∞.
... ... ...
U`å"å`å J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQÆ q^è•#O ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº LxH˜ =¸ÖÏ<Õ WÖÏ
LO_Õk Jx ÉèÏqOKÕ "å~°O^Œ~°∂, Jk ãïHÍ^Œ∞ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ U=¸Å qÑ¨¡=O ã≤kúOKÕ
J=HÍâ◊ O L<åfl J"≥ ∞ iHÍ Hõ Å =~° á ê@∞`À WÖÏ ^Œ ∞ ~å„Hõ = ∞}Ñ¨ Ó i`« q^è • <åÅ∞
J=ÅOaã¨∞OÎ ^Œx J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ™êQÍ~°∞. JÉè∞í º^ŒÜ∞« ™ê=∂lHõ âß„ã¨"Î `Õ Î« <À"£∞KèÀ"£∞ã‘¯ U<å_À
D q+¨Ü«∞O ã¨Ê+ì̈O KÕ™ê_»∞– ''^Õâ◊ ~°HõΔ} ¿Ñi@ KÕ¿ã JÑ‘Êà◊¡hfl "≥∂ã¨Ñ¨Ói`«"≥∞ÿ#"Õ. „Ñ¨K«Ûù#fl
Ü«Ú^Œú|∂zx J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩx Ü«¸~°ÑπÖ’QÍx, [áê<£Ö’QÍh W`«~° `«$fÜ«∞ „Ñ¨ÑÖK«
^ÕâßÖ’¡QÍx `«Öˇ`«∞Î`«∞#fl *ÏfÜ«∞"å^Œ ™êfi`«O„`ÕºK«Ûùx J}QÆ^˘Hõ¯_®xH˜ J"≥∞iHÍ `å#∞
KÕÑ¨>Ëì K«~°ºÅ#∞ ã¨=∞i÷OK«∞‰õΩO@∞Ok—— Jx "åºMÏºxOKå_»∞.
*ÏfÜ«∞"å^Œ ™êfi`«O„`«º ÉèÏ=# â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# J"≥∞iHÍ Pi÷Hõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ
#+¨ìO KÕ‰õÄ~°∞ã¨∞ÎO^Œx ^•x ÉèíÜ«∞O. xHõ~åQÆ∞"åÖ’<À, ‰õÄºÉÏÖ’<À, zbÖ’<À, ZÖò
™êÅfi_®~üÖ’<À qÑ¨=¡ O ã≤~÷ Ñ° _¨ ç áÈ~ÚO^ŒO>Ë Ü«Ú<≥>· _ˇ £ „Ñ¶Ó¨ \ò, J#H˘O_» HÍÑ¨~,ü WO@ˆ~fl+¨#Öò
>ˇeá¶È<£ JO_£ >ˇe„QÍÑ¶π `«k`«~° J"≥∞iHõ<£ |Ç¨ïà◊ *Ïu HõOÃÑhÅ‰õΩ ^≥|ƒ `«ye#>Ë¡.
JO^Œ∞ˆH J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ=~åæÅ∞ U q^Õâ◊OÖ’ Ãã·xHõ *’HõºO KÕã¨∞HÀ"åeû =zÛ<å '*ÏfÜ«∞
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ— `«Ñ¨Ê_»O ÖË^Œx „Ñ¨[Å#∞ #q∞‡OKÕO^Œ∞‰õΩ |Å"≥∞ÿ# „Ñ¨Kå~°O KÕ™êÎ~Ú.
*ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅO>Ë WO^•Hõ =∞#O K≥Ñ¨C‰õΩ#fl `«~°Ç¨ |Ç¨ïà◊*Ïu HõOÃÑh
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#fl =∂@. ^•xHÀãÖ „Ñ¨[Å∞ Ñ¨#∞flÅ ~°∂ÑÖÖ’ _®Å~°¡#∞, Ü«Ú^Œú ¿ã#Å
~°∂ÑÖÖ’ H˘_»∞‰õΩÅ#∞ `åºQÆO K≥Ü«∂ºe.
„Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^Œú „Ñ¨=∂^ŒO `˘ÅyáÈ~Ú<å WOHÍ ã≤SZ ÖÏO\˜ ãÖã¨÷Å∞ =∞#∞QÆ_»
™êyã¨∞Î<åfl~Ú. `«# LxH˜ J=ã¨~°O Jx ~°∞A=Ù KÕã¨∞‰õΩO@∂ L<åfl~Ú. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ
#∂ºÜ«∂~ü¯>ÿ̌"∞£ û Ñ¨„uHõ (1992 Ñ¶„≤ |=i 4) ãÖzHõ WÖÏ "åºMÏºxOzOk– 'Ô~O_»= „Ñ¨ÑO¨ K«
Ü«Ú^•ú#O`«~° HÍÅO #∞O_ç =∞#O â◊„`«∞=ÙQÍ K≥ÑC¨ H˘ã¨∞#Î fl ^ÕâO◊ (~°ëêº) ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeáÈ~ÚOk.
HÍh P |∂zx K«∂Ñ≤ WÑ¨Ê\˜^•HÍ =O^ŒÅ aeÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡ Y~°∞Û KÕã≤ ™ê÷Ñ≤OK«∞‰õΩ#fl
ã≤SZ, ^•x ™È^Œ~° ãÖã¨Å÷ ∞, ã¨=Úáêi˚Oz ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl QÆ∂_èK» åi LÑ¨„QÆÇ¨ Å∞, H˘O_»HÀ#Ö’¡x
~°ÇÏ¨ ã¨º ™ê÷=~åÅ∞, QÆ∞@ìÅ H˘nÌ _®‰õΩº"≥∞O@∞¡ W=hfl ‰õÄ_® W"åà◊ „áêãÖyHõ`#« ∞ HÀÖ’ÊÖË^xŒ
J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHõO =∞#ã¨∞Ö’¡ WOHÕK«_®xH˜ U^À XHõ <≥ÑÖ ^˘~°∞‰õΩ`«∂<Õ LOk.——
q∞e@s |_≥˚\ò ÉèÏsQÍ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LOk. „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ 300
aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ LO_Õ q∞e@s |_≥˚\ò P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ 280 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ
ã¨fiÅÊOQÍ `«yæOk. „uq^èŒ ^ŒàÏÅ JkèÑü H˘e<£ áê"≥Öò U"≥∂ 'q∞ye# „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ L#fl
#~°HÍefl ÉèíÜ«∞ÃÑ\ì̃ áê~°^ŒÅ∞K«∞‰õΩ<åflO. W^Õ^À <Õ#∞ Pëê=∂+‘QÍ K≥Ñ¨Ê_»O ÖË^Œ∞— JO\Ï_»∞.
=∞~À Ñ¨Hõ¯#∞O_ç |∞+π JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆ"Õ∞"≥∂ ÉèÏs q∞e@s |_≥˚\ò J=ã¨~åxfl
XÑ≤ÊOKÕO^Œ∞ˆH J#fl@∞¡ 'Ñ¨<å=∂— ^Õâ◊O g∞^Œ `ÕeHõáê\˜ Ü«Ú^•úxH˜, 'W~åH±— g∞^Œ ã¨∞n~°…
Ü«Ú^•úxH˜ `≥~°fã≤Ok.
Ü«Ú^•úxH˜ HÍÅ∞ ^Œ∞qfi# `˘e~ÀA #∞O_ç J"≥∞iHÍ JkèHÍ~°QÆ}O, g∞_çÜ«∂
Hõeã≤ ã¨^•ÌO#∞ =∞~À Ç≤Ï@¡~üQÍ z„uOKÕO^Œ∞‰õΩ ~ÀA‰õΩ W~°"≥· <åÅ∞QÆ∞ QÆO@Å‰õΩ ÃÑ·QÍ Hõ$+≤
144 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
KÕ™ê~Ú. ÉÏQÍÌ^£Ö’ J_»∞QÆ∞ÃÑ@ì_»"Õ∞ `«~°∞"å~Ú J#fl^Œâ◊Ö’ Ü«Ú^•úxfl q~°q∞Oz ã¨^•ÌO#∞
QÆ^≥Ìg∞^Œ H˘#™êyOzOk. JÑ¨Ê\’¡ J"≥∞iHÍ L^ÕÌâ◊O ã¨^•ÌO#∞ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~°K«_»"Õ∞ `«Ñ¨Ê
J`«x J_»∞¤ `˘ÅyOK«∞HÀ"åe J#∞HÀÖË^Œ∞. W~å<£ Ñ¨Hõ¯Ö’ |Öˇ¡OÖÏ W~åH±#∞ "å_»∞HÀ=_»"Õ∞
J"≥∞iHÍ ÅHõΔ ºO. x*ÏxH˜ QÆÖòÊù Ü«Ú^Œú ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J"≥∞iHÍ J@∞ W~å<£‰õΩ, W@∞ W~åH±‰õΩ
Ô~O_»∞ KÕ`«∞ÖÏ PÜ«Ú^è•Å∞ Jq∞‡Ok. |ÖÏ|ÖÏÅ á⁄OkHõ#∞ ãïK«∂ã¨∞‰õΩ<Õ =ÓºÇ¨ÏO`À
XHõ™êi W~å<£#∞ WOH˘Hõ™êi W~åH±#∞ =∞~À™êi W~å<£#∞ `«~åfi`« W~åH±#∞ WÖÏ
=O`«∞Å"åsQÍ |ÅÑ¨~°∞K«∞‰õΩO@∂ =zÛOk.
JO^Œ∞ˆH Ü«Ú^ŒúO z=i ^Œâ◊Ö’ W~åH© Jã¨=∞‡u "å^Œ∞Å∞ ã¨^•ÌO „Ñ¨Éèí∞`åfixfl
‰õÄÅ^˘Ü«∂ºÅx KÕã≤# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ =∞^ŒÌ`«∞ W=fiÖË^Œ∞. 1991 =∂iÛ 21
#∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û ãÖzHõÖ’ =zÛ# "å~°Î ™ê~åOâ◊O Wn– ''J^èŒº‰õΔΩ_»∞ ã¨^•ÌO J"≥∞iHÍ
*’HõºO J=ã¨~O° ÖË‰Ωõ O_®<Õ W~åH± =ÚHõ¯K≥H¯õ Å∞ HÍ‰õΩO_® HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ QÍ#∞ ^ÕâO◊ Ö’x
u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ J}z"Õã¨∞HÀ=_»O LÑ¨Ü«ÚHõÎO, L`«Î=∞O Jx „ÃÑã≤_≥O\ò *Ïi˚|∞+π JkèHÍiHõ,
PO`«~°OyHõ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ D ~ÀA ã¨Ê+ì̈O KÕ™ê~°∞.——
nO`À ã¨^•ÌO Ç¨ï¿ãû<£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÖË=nã≤# ‰õΩiÌ+π "≥∞ÿ<åi\©Å∞
xã¨ûÇ¨Ü«ÚÖˇá· ÈÜ«∂~°∞. ã¨^•ÌO =ºuˆ~Hõ =~åæÖ’¡ =ÚYº <åÜ«∞‰õΩÅO^Œ~∂° Li`åà◊‰¡ Ωõ "ÕÖÏ_®~°∞
ÉÏQÍÌ^£ Ñ¨Ù~°g^èŒ∞Ö’¡. ''x*ÏxH˜ W~åH© Ãã·#ºOÖ’ QÀ_»^•@∞_»∞ =º=Ç¨~°O ÉèÏsQÍ<Õ
KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩ<Õk. HÍh ZÑ¨C_≥·`Õ "≥·iÑ¨HΔÍxH˜ J"≥∞iHÍ =∞^ŒÌ`«∞QÍ xeKÕÖÏ ÖË^Œx ã¨Ê+ì̈O
J~ÚO^À D HõÑ¨Ê^•@∞ =º=Ç¨~°O JO`å ã¨^Œ∞Ì=∞}˜y áÈ~ÚOk—— Jx "å+≤OQÆì<£ áÈãπì
Ñ¨„uHõ "≥Å¡_ç KÕã≤Ok.
lg∞‡ HÍ~°ì~ü‰õΩ Éèí„^Œ`å=º=Ç¨~åÅ ã¨ÅÇ¨^•~°∞QÍ L#fl *ˇa#∂º „Éˇ*ò<≥ã‘¯ QÆÖòÊù
Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤# <≥Å~ÀAÅ‰õΩ K«Å¡QÍ D Ü«Ú^ŒúO =¸ÖÏ# X#‰õÄ_ç# ÖÏÉèí #ëêìÅ#∞
JOK«<å "Õ™ê_»∞– ''Z=fi~°∂ x~åHõiOK«gÖË¡#O`« Q˘Ñ¨Ê ÖÏÉèÏÅ∞ X#QÆ∂_®~Ú. Ñ¨zÛ
^Œ∞~å„Hõ=∞} "å^•xfl uÑ≤ÊH˘\ÏìO, `«y# q^èŒOQÍ tHΔ̃OKåO, Wk "≥Ú^Œ\ ˜ ÖÏÉèíO. WHõ
#∞O_ç J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ â◊HÎ̃x Z=~°∂ `ÕeQÍæ fã≤áêÔ~Ü«∞ºÖË~°∞. Wk Ô~O_»= ÖÏÉèíO. =∞^èŒº
„áêK«ºO, Ñï¬Ü«∂QÆÖòÊù „áêO`«OÖ’ WÇ¨Ï #∞O_ç J"≥∞iHÍ‰õΩ Z^Œ∞ˆ~ LO_»^Œ∞. Wn =¸_»=
ÖÏÉèOí —— Jx q=iOKå_»∞.
J~Ú`Õ „Éˇ*ò<≥ã‘¯ 'H˘xfl „Ñü‰õÄÅ Ñï}Ï=∂Å ãÖÉèÏ=º`« Ñ¨@¡ ‰õÄ_® PO^Àà◊#
=ºHõOÎ KÕ™ê_»∞. 'W~åH±— g∞^Œ ÉèÏs ™ê÷~ÚÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# QÆQ#Æ `«Å ^•_»∞Å f„=`« =¸ÅOQÍ
J~°|∞ƒÅ „áê}ÏÅO>Ë J"≥∞iHÍ‰õΩ ÖˇH¯õ Ñ¨„`«O ÖË‰Ωõ O_® áÈ~ÚOk J<Õ Jaè„áêÜ«∞O „Ñ¨|Å_®xH˜
XHõ ™êHõΔ ºOQÍ xeKÕ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. Ñ¶ë`«OQÍ WO`«\ ˜ f„= ™ê÷~ÚÖ’ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®eû#
J=ã¨~°O LO^• J<Õ <≥·uHõ „Ñ¨â◊fl `«Öˇ`ÕÎO^Œ∞‰õÄ J=HÍâ◊O LOk— J<åfl_»∞.
Éˇ*ˇ<≥ã‘¯ "å_ç# 'J~°|∞ƒÅ „áê}ÏÅO>Ë ÖˇHõ¯ÖËx`«#O— J#fl Ñ¨^ŒO J"≥∞iHÍÖ’
QÆÖòÊù Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ K≥Å~ˆ y# J~°|∞ƒ =ºuˆ~Hõ *Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~åxH˜ x^Œ~≈° #OQÍ K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û.
J~°Éò–J"≥∞iHõ<Å£ g∞^Œ ÖˇH¯õ ÖË#xfl ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. K«OÑ¨Ù`å=∞x ÉˇkiOÑ¨ÙÅ∞. PY~°∞‰õΩ
HÍ~°∞ |OÑ¨~g¡° ∞^Œ 'W~åH© Z^Œ∞~°∞Ñ¨_`ç Õ <Õ#∞ „ÉË‰Ωõ Å∞ <˘Hõ¯#∞— J#fl ã≤Hì ¯õ ~°∞.¡ .. WÖÏ XHõ>qË ∞\˜
*Ï`«ºÇ¨ÏOHÍ~° qHõ$`« ^èÀ~°}∞Å∞ ÃÑK«Ûie¡áÈÜ«∂~Ú. XÇ≤ÏÜ≥∂Ö’ WÖÏO\˜ ^•_»∞Å =¸ÅOQÍ
J~°Éò– J"≥∞iHõ<£ "åºáê~°"Õ`«Î XHõ~°∞ =∞~°}ÕKå_»∞ ‰õÄ_®.
„Éˇ*ˇ<≥ã‘¯ Jaè„áêÜ«∂Å∞ QÆÖòÊù Ü«Ú^ŒúO g∞^Œ _≥"≥Ú„Hõ\ ˜H± áêsì Jaè„áêÜ«∂Å∞QÍ
=∞#O ÑïQÆ}ÕK«=K«∞Û. |∞+π JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ‰õÄ_® nxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ
#_»∞K«∞‰õΩOk. Ñ¶ë`åÅ Ñ¨@¡ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ãÖ`À+Ö =ºHõÎO KÕã≤Ok. áœ~° =∞~°}ÏÅ ãÖYº#∞
`«‰õΩ¯= KÕã≤ K«∂Ñ≤OzOk. ZHõ¯_® =ºuˆ~Hõ`« ÖË‰õΩO_® ã¨~°∞Ì‰õΩOk. „ÃÑã≤_≥O\ò *Ïi˚|∞+π
J~Ú`Õ Ñ¨@Öì xË ãÖ`À+Ö =ºHõOÎ KÕ™ê_»∞. 'qÜ«∞`åflO Ñ‘_H» Åõ #∞ =∞#O Jˆ~aÜ«∂ nfiÑ¨HÖõ ÏÊÅ
Z_®~°∞Ö’¡ âßâ◊fi`«OQÍ ã¨=∂kè KÕ™êO— Jx F ˆ~_çÜ≥∂ „Ñ¨ãÖQÆOÖ’ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
ã¨~å¯~°∞ ÉÏHÍQÍ LO_Õ g∞_çÜ«∂ ‰õÄ_® `«O^•<å áê_çOk. ^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨=ÚY
k#Ñ¨„uHõÅ~Ú# >ÿ̌"£∞, #∂ºãπgH± Ñ¨„uHõÅ∞ D q[Ü«∂xfl âß¡Ñ¶≤∞ã¨∂Î „Ñ¨`ÕºHõ ãÖzHõÅ∞
"≥Å∞=iOKå~Ú. Ñïq∞`« ãÖYºÖ’ (JO>Ë H˘xfl =O^ŒÅ∞) J"≥∞iHÍ Ãã·<åºxH˜ #+¨ìO
[iy#O^Œ∞‰õΩ Ç¨Ï~°¬O „Ñ¨Hõ\ ÕKå~Ú. HÍh W~åH© Ãã·x‰õΩÅ∞, J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å =∞~°}ÏÅ
ãÖYº#∞ U=∂„`«O |Ü«∞@‰õΩ á⁄Hõ¯hÜ«∞ÖË^Œ∞. #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ ãÖáê^ŒH©Ü«∞OÖ’
(1991 =∂iÛ 30 ãÖzHõ) QÆÖòÊù q[Ü«∂xfl "Õ<Àà◊¡ âß¡Ñ∞≤¶ OzOk– ''Ñï¬Ü∂« QÆÖòÊù Ü«Ú^ŒOú Ö’
J"≥∞iHÍ Ãã·#ºO J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# `«∞áêH˜ |ÅO`À ™êkèOz# D Q˘Ñ¨Ê q[Ü«∞O, WÑ¨Ê\˜H© ~°HõÎ
"≥∂_»∞`«∞#fl qÜ«∞`åflO Ü«Ú^Œú QÍÜ«∂Å#∞ „Ñ¨[Å =∞#ã¨∞Ö’¡Oz âßâ◊fi`«OQÍ `«∞_çz ÃÑ_»∞`«∞Ok——
J#fl qâßfiãÖ =ºHõÎO KÕã≤Ok.
146 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

9
PQÍq∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
K«i„`« Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ QÆ∞@ìÅ |~°∞=Ù HÕ^Œ ‰õΩOyáÈ`«∂, ^Õâ◊=Ú ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ∞ K«∂Ñ≤Oz#
=∂~°æOÖ’ Q“~°=OQÍ =}˜H˜áÈ`«∂, ÖÁOyáÈÜÕ∞ÖÏ ‰õΩOQÆnÜ«∞|_Õ „Hõ=∞OÖ’ =∞#O
xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩx "≥#∞fl x\Ï~°∞QÍ xÅ∞Ñ¨Ù‰õΩx xÅ|_®ÅO>Ë, J#∞^ÕÌâ◊ Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ WO`«HÍÅO
D+¨}Ï‡„`«O Q“~°qOK«x „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å Pã¨~å<Õ HÍ"åe.
WÑ¨C_»∞ K«ÖÏ=∞}˜Ö’ L#fl K«i„`« JO`å *Ïu x~å‡`«Å∞, ^Õâß^èŒº‰õΔΩÅ∞ K«∞@∂ì
Je¡# K«i„`«ÜÕ∞. ™ê=∂#º g~°∞_»∞ ã¨ÊOkOK«QÆeˆQ â◊HÎ̃x J}QÆ^˘H˜¯# K«i„`«ÜÕ∞. ãÖ‰õΔΩaè`«
HÍÖÏÖ’¡ =∞#efl ~°HΔ̃OKÕO^Œ∞‰õΩ U ^≥·=^Œ`«Î =∞Ç¨#∞ÉèÏ=Ù_ç ~åHõ HÀã¨"≥∂ Z^Œ∞~°∞ K«∂_®Åx
L^ÀƒùkOKÕ"Õ. ™êfi`«O„`«º qÑ¨¡= HÍÅOÖ’ *Ïu x~å‡`«Å∞, ÉÏxã¨ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ HÍÅOÖ’ XHõ
J„|Ç¨ÏO eOHõ<£, =∞Ç¨ =∂O^ŒºO JÅ∞=Ú‰õΩ#fl HÍÅOÖ’ XHõ ~°∂*ò"≥Öòì, qÜ«∞`åflO–
"å@~ü Qˆ \ò ãÖHΔÀÉèÏÅ HÍÅOÖ’ XHõ HÍ~°~ì .ü .. WÖÏ Z=~À XHõi HÀãÖ =∞#O Z^Œ∞~°∞K«∂_®e.
^Õâ◊O WÖÏ XHõ ãÖHΔÀÉèíO Ö’Oz WOHÀ ãÖHΔÀÉèíOÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ`«∞<åfl Ô~O_»∞ ãÖHΔÀÉèÏÅ
=∞^èŒº L#fl HÍÖÏxfl K«∂Ñ≤Oz =∞#H˜ =∞#O ãïÌK≥Ñ¨C‰õΩO@∂, '~å[ºO ã¨∞aèHõΔOQÍ LOk—
Jx J#∞HÀ=∞O@∞<åfl~°∞. áœ~°∞xQÍ =∞#‰õΩ L#fl UÔH·Hõ Ñ¨~°"≥∂#fl`« Hõ~°Î=ºO Uq∞@O>Ë
=∞# =ÚO^Œ∞ W^ŒÌ~°∞ JÉèíº~°∞÷Å#∞ xÅÉˇ\ ì̃ – "åo¡^ŒÌ~°∂ ‰õÄ_® XˆH ‰õΩ^Œ∞~°∞ #∞O_ç Ñ¨Ù\ì̃#
Ô~O_»∞ H˘=∞‡ÖÏ¡, J`«ºO`« ^èŒxHõ âıfi`«*Ïu ‰õΩ@∞OÉÏÅ #∞Oz =zÛ# "åà◊¡~Ú, XˆH ~°HõÑ¨Ù
KèåO^Œã¨ ÉèÏ"åÅ‰õΩ „Ñüx^èŒ∞Å~Ú<å ã¨ˆ~ – P W^ŒÌiÖ’ Z=~À XHõifl =∞# '~°HõΔ‰õΩx—QÍ
Z#∞flHÀ=_»"Õ∞.
D '~°HõΔ‰õΩ_»∞— J<Õ ÉèÏ=# ~å[H©Ü«∂ÅˆH Ñïq∞`«O HÍÖË^Œ∞. =∞# ãÖã¨¯ $uÖ’
XHõ ÉèÏQÆO J~ÚáÈ~ÚOk. =∞# |ÖÏxfl `åHõ@∞ì ÃÑ>Ëìã≤, =∞# â◊H˜Îx =∞#"Õ∞ `«‰õΩ¯=
KÕã¨∞‰õΩx, =∞#efl =∞#"Õ∞ h_»Å Kå@∞‰õΩ <≥>Ëìã¨∞‰õΩO@∂ ™êì~°∞¡, b_»~°¡ˆHã≤ K«∂_®¤xH˜
JÅ"å@∞Ñ¨_áç ÈÜ«∂O. J~Ú`Õ QÆÒ« Ö’ J<ÕHõ ãÖ^Œ~åƒùÖ’¡ D ÉèÏ=^•i„^•ºxfl =keOK«∞‰õΩx
PQÍq∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 147
u~°QÆ|_ç# Ñ¶¨∞\ÏìÅ∂ L<åfl~Ú. J~Ú`Õ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ áêÅHõ=~åæÅ∞ Hõ@ì_ç KÕ™ê~Ú.
„Ñ¨ÑÖK« K«i„`«Ö’<Õ J`«ºO`« xÜ«∞O„u`« =º=ã¨÷ J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ =º=ã¨÷. Jáê~°"≥∞ÿ#
„Ñ¨Hõ$u =#~°∞Å∞. J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# "Õ∞^èŒã¨∞û– „âßq∞Hõ â◊HÎ̃QÆÅ D =º=ã¨÷ ãÖÑ¨^Œ ÑÖÑ≤}© ^•fi~å
„Ñ¨[Å JãÖ`«$Ñ≤Îx JÅ[_ç KÕ¿ã H˘kÌáê\˜ "≥∞ÿ<åi\© ™ê÷~ÚH˜ Hõ@ì_ç K≥Ü«∞ºQÆÅ^Œ∞. J"≥∞iHÍ
KåÖÏ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ#, ÃÑ^ŒÌ^Õâ◊O. qq^èŒ `«~°QÆ`«∞Å áœ~°∞Å#∞ qq^èŒ ~°HÍÅ∞QÍ ãÖ`«$Ñ≤Î
Ñ¨~°K«QÆÅ^Œ∞. JãÖ`«$Ñ¨ÙÎÅ‰õΩ `«=∞ aè<åflaè„áêÜ«∂xfl =ºHõÎO KÕ¿ã ¿ãfiK«Ûù#∞ W=fiQÆÅ^Œ∞.
J=HÍâßÅ∞, ~å~ÚfÅ∞, L^•~°`«fiO, ZOÑ≤Hõ KÕã≤# "åiH˜ i"å~°∞¤Å∞, J^Œ$+ì̈O Hõeã≤ =¿ãÎ
`«yÖË q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ ÖÏ@sÅ∞ – WÖÏ XHõ>Ëq∞\˜ ã¨~°∞Ì‰õΩáÈ=_®xH˜ „Ñü =∞x+≤H© Z<Àfl
=∂~åæO`«~åÅ∞. WÇ¨Ï ãÖH˜¡+ì̈"≥∞ÿ# xÜ«∞O„`«}Ï Ñ¨^Œú`«∞Å‰õÄ H˘^Œ"ÕÖË^Œ∞. Ñ¨x Ñïã≤÷`«∞Å∞,
F\ÕQ∑ q^è•#O, K«iÛ, ‰õΩ@∞O|O, ã¨∂¯Å∞, g∞_çÜ∂« – W=hfl [q∞eQÍ „Ñ¨[ÅÖ’ á⁄_»ã∂¨ ¿Ñ
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^èÀ~°}∞Å#∞ J}˜z"Õ™êÎ~Ú. =∞x+≤x =∞x+≤H˜ HÍ‰õΩO_® KÕ™êÎ~Ú. Jk ‰õÄ_®
^Õâ◊ÉèíHÎ̃, ^Õâ◊O Ñ¨@¡ J#∞~°HÎ̃ ã¨$+≤ìOKÕ ¿Ñi@ #_çÑ≤™êÎ~Ú.
D ^Õâ◊OÖ’ XHõ¯ âß`«O „Ñ¨*ÏhHõO Ü«∂=`ü ^Õâ◊ ãÖÑ¨^ŒÖ’ =¸_À =O`«∞#∞
Ç¨Ï‰õΩ¯Éèí∞HõÎO KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. q∞ye# ãÖÑ¨^Œ ‰õÄ_® 99 âß`«O =∞OkH˜ KÕ̂~ f~°∞ ZÖÏ
LO@∞O^ŒO>Ë D 99 âß`«O =∞OkH© XHõi g∞^Œ XHõiH˜ QÆ∞„~°∞QÍ LO@∞Ok. H˘kÌáê\˜
Pã¨∞ÎÅ∞ L#fl "åà◊¡‰õΩ Pã¨∞ÎÅ∞ ÖËx "åà◊¡O>Ë Ñ¨_»^Œ∞. #Å¡ *ÏfÜ«ÚÅ‰õΩ `≥Å¡"åà◊¡‰õΩ Ñ¨_»^Œ∞.
™ê÷x‰õΩÅ‰õΩ =Åã¨ „Ñ¨[ÅO>Ë QÆ∞„~°∞. "Õ∞^è•=ÙÅ‰õΩ, =$uÎ xÑ¨Ù}∞Å‰õΩ, q^Œº ÖËx "åà◊¡<åfl
<≥·Ñ¨Ù}ºO ÖËx "åà◊¡<åfl Dã¨_çOÑ¨Ù– giH˜ "åi g∞^•, "åiH˜ gi g∞^• U=yOÑ¨Ù. HÀ@¡‰õΩ
Ñ¨_»QÆÖˇuÎ# "åà◊√¡ ^ÀK«∞HÀQÍ, ^•K«∞HÀQÍ q∞ye# Jã¨∞Îaã¨∞Î ãÖÑ¨^Œ HÀãÖ XHõig∞^Œ
XHõ~°∞ *Ïu"≥·~åxH˜ ky#@∞¡ Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ `«#∞flÖÏ_»_»O +¨~å =∂=¸Å∞QÍ #_çKÕ
=º=Ç¨~°O.
'#∂`«# ~å*ÏºOQÍxfl "≥∞*Ïi\© =~°æO xÜ«∞O„uã¨∞ÎO^Õ"≥∂— Jx ^Õâ◊ x~å‡`«Ö’¡
XHõÔ~·# =∂_çã¨<£ ÉèíÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞. J`«#∞, J`«x ã¨Ç¨Ï"åã¨∞Å∞ Hõeû J"≥∞iHõ<£ ~å*ÏºOQÆ
„Ñü[˝#∞ D =∂@Å`À "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~°∞. ''J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨[Å"≥∞ÿ# "Õ∞=Ú.. H˘`«Î „Ñ¨Éèí∞`«fiO
ã¨HÅõ [#∞Å Ñ¨HÍΔ # xÅ∞ã¨∞OÎ ^Œx Ptã¨∞<Î åfl=Ú. WÖÏO\˜ q∞^èºŒ #∞ XHõ "åã¨=Î OQÍ JOwHõi¿ãÎ
^Õâ◊ JO`«~°æ`« Éèí„^Œ`«‰õΩ _èÀHÍ LO_»^Œx ÉèÏqã¨∞Î<åfl=Ú.
D Pâ◊ `«~°`«~åÅ∞QÍ Pâ◊QÍ<Õ H˘#™êQÆ∞`«∂ =ã¨∞ÎOk. *ˇO_®, ^Õâ◊ÉèíHÎ̃, „Ñ¨*Ï
™êfi=∞ºO, ^Õâ◊ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞, ^Õâ◊ ~°HõΔ}, ^Õâ◊ Éèí„^Œ`« WÖÏ Z<Àfl Éè∫uHõ, "åK«º ãÖˆH`åÅ
K«∞@∂ì`å D Pâ◊#∞ #_çÑã≤ ∞¨ <Î åfl~°∞. xHõû<£ J*Ï˝Ò« Ö’H˜ Hõ#∞=∞~°∞QÆ∞ HÍ=_»O, ^Õâ◊ ™êfi`«O„`«º
kfiâ◊`åaÌ L`«û"åÅ∞, HÍ~°ì~ü J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ZxflHõ HÍ=_»O– W=hfl Ñïã≤÷`«∞Å#∞
148 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

Ñ¨Ù#~°∞^Œiú OK«_®xH˜ L^ÕtÌ Oz#"Õ. J~Ú`Õ W"åà◊ ^ÕâO◊ Ö’ <≥ÅH˘#fl JxtÛux `˘ÅyOK«_®xH˜
áê`« =º=ã¨#÷ ∞ Ñ¨Ù#~°∞^ŒiÌ OK«_O» Ñïëê¯~°O HÍ^Œ∞. sQÆ<–£ |∞+π Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ D Ñ¨~å~¸Hõ~}°
ÉèÏ=O =∞iO`« ÃÑiyáÈ~ÚOk. 1992Ö’ '=∂~°∞Ê HÀãÖ— J<Õ F\˜ x<å^ŒO`À H˜¡O@<£
J^èºŒ ‰õΩΔ _çQÍ ZxflHõ JÜ«∂º_»∞. HÍx Pâßr=ÙÅ JOK«<åÅ "Õ∞~°H~õ Ú<å =∂~°∞Ê ™êkèOK«_O» Ö’
qÑ¶¨Å=∞Ü«∂º_»∞.
Wxfl ^Ò~åƒùQÍºÅ Ñ¨~O° Ñ¨~° =∞^èºŒ # áêÅHõ=~åæÅ‰õΩ – HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨Å÷ ã≤.W.F.Å∞,
Ãã·xHõ [#~°Öòû, ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ – *Ïu x~å‡`«Å∞ áê^Œ∞H˘eÊ# Pâß=Ç¨Ï ^Œ$HõÊ^äŒO
Ñ¨@¡ ^Õâ◊ „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ ã¨"≥∞ÿHõº`å ^Œ$+≤ìx <≥ÅH˘ÅÊ_»O H©ÅHõ „áê^è•#º`«QÍ =∂iáÈ~ÚOk.
JO^Œ∞ˆH „Ñ¨[ÅO>Ë<Õ „Ñ¨Éèí∞`«fiO, „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ – „Ñ¨[Å‰õΩ L=∞‡_ç â◊„`«∞=Ù ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ‰õΩ
P=Å L<åfl_»∞. P â◊„`«∞=Ù`À áÈ~å_Õ „Hõ=∞OÖ’ [iˆQ Ü«Ú^•úÅ∂, `«Öˇ`«∞Î`«∞#fl Pi÷Hõ
ãÖHΔÀÉèÏÅ∂ ^Œ∞~°^Œ$+¨ìHõ~°"≥∞ÿ# `«Ñ≤Ê^•Å∞QÍ<À, qëê^•O`« J#∂Ç¨Ïº ãÖÑ¶¨∞@#Å∞QÍ<À
ÉèÏqOKåÅ<Õ H˘`«Î „Ñ¨Kå~åxfl ÅOHÕK«∞‰õΩ<åfl~Ú. ãÖÑ¨^,Œ P^•Ü«∂Å q+¨Ü∂« xH˜ =KÕÛãïH˜
#∂\˜H˜ `˘OÉˇ· `˘q∞‡k =∞Ok "≥~Úº<˘flHõ¯ q^è•Å∞QÍ peáÈ~Ú Ñ¨~ã° Ê¨ ~° ^Õfi+Ö`À ~°yeáÈ`«∂
LO_ÕÖÏ KÕã≤# D áêÅHõ=~åæÖË ã¨fiHÍ~°ºO–™êfiq∞HÍ~åºxH˜ =KÕÛãïH˜ D 99 âß`«O =∞Ok
‰õÄ_® 'â◊`«$=Ù`À áÈ~å@O— q+¨Ü«∂xH˜ =KÕÛãïH˜ QÆi+ì̈ SHõº`«`À `«=∞‰õΩ JO_»^ŒO_»QÍ
xÅ"åÅx áêÅHõ=~åæÅ∞ HÀ~°∞HÀ=_»O JxflO\’¡ÔHÖÏ¡ qz„`«O. ¿Ñ^Œ"åà◊¡ ãÖˆHΔ=∞O HÀãÖ
JO@∂ =∞^èºŒ `«~Q° uÆ P^•Ü«∞=~åæÅ g∞^Œ Ñ¨#∞flÅ∞ "Õã≤ ¿Ñ^ŒÅ Ñ¨@¡ `«∂+‘É‚ Ïè "åxfl, #~°#~å#
=ºuˆ~Hõ`«#∞ ÃÑOá⁄OkOK«_»OÖ’ ZO`«ÖÏ Pi`ÕiáÈÜ«∂~Ú áêÅHõ=~åæÅ∞.
Uk U"≥∞ÿ<å `å`å¯eHõ"≥∞ÿ# ™ê÷xHõ „ÑüÑ¶¨∞@<À^Œº=∂Å∞ ™êkèOz# J#∂Ç¨Ïº
q[Ü«∂Å∞ XHõ ~°HOõ QÍ „Ñ¨[Å∞ ZO`« â◊H=Î˜ O`«∞Ö’ `≥eÜ«∞ K≥¿ÑÊO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨|Å `å~å¯}ÏÅ∞QÍ
xÅ∞™êÎ~Ú. J~Ú`Õ J"≥∞iHÍÖÏO\˜ Jaè=$kú K≥Ok# ^Õâ◊OÖ’ ÅHõΔÖÏk „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ U^À
XHõ „ÑüÑ¶Å¨ O JO^ÕÖÏ K«∂ã≤ "å~°O^Œ~∂° áêÅHõ=~åæÅ‰õΩ q^èÜ Õ Ú« Å∞QÍ, q#Ü«∞OQÍ LO_ÕÖÏ
K«∂ã¨∞HÀHõáÈ`Õ |O_ç #_»Ñ_¨ O» Hõ+Oì̈ . Ããx· ‰õΩÅ‰õΩ, áÈbã¨∞Å‰õΩ, J^è•ºÑ¨‰Ωõ Å‰õΩ, =∞O„`«∞Å‰õΩ
JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ‰õΩ, ™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ‰õΩ, HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ, K≥`«Î Uˆ~
Ñ¨x"åà◊¡‰õΩ, Jyfl=∂Ñ¨Hõ ã≤|ƒOkH˜– WÖÏ „Ñü `«~°QÆu „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ "Õ∞Å∞ KÕã¨∞Î#fl@∞¡
Hõ#|_®e. <åÅ∞QÆ∞ r`«O ~åà◊√¡ ãÖáêkOKÕ [<åÅ∞ HÍ™ÈÎ‰õÄ™ÈÎ "≥∞~°∞QÍæ L#fl"åà◊√¡
ã¨=∂[OÖ’x ãÖÑ¨#∞flÅ`À [@∞ì Hõ>ËìÖÏ K«∂ã¨∞HÀ"åe. ZO^Œ∞HõO>Ë gàı¡ J@∞ L#fl`«
`«~°QÆuH˜, W@∞ ÖËx `«~°QÆ`«∞Å [<åÉèÏ‰õΩ =∞^èŒº# Ñ¶¨∞~°¬} x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_Õk.
=º=ã¨÷ Ü«∞^ä•qkèQÍ #_çKOÕ ^Œ∞‰õΩ ã¨ÇÏ¨ HõiOKÕk. D =∞^èºŒ `«~Q° uÆ `«# q^èÜ Õ ∞« `« K«∂Ñ≤OK«_O»
=∂<Õã≤O^•, =º=ã¨÷ ‰õΩÑ¨Ê‰õÄÅ_»O "≥Ú^ŒÅ~Ú#>Ëì.
Wk ZÑ¨C_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞O^ŒO>Ë Éèí„^Œr=ÙÅO J#∞‰õΩO@∂ H˘kÌáê\˜ J™œHõ~°º"Õ∞QÍ
Jx ã¨~°∞ÌHÀ=_»O =∂<Õã≤ =∞#O D =º=ã¨÷#∞ HÍáê_Õ^•xH˜ *ˇ·Å∞Ö’Ñ¨Å HÍ=e rq`åefl
QÆ_»∞Ñ¨Ù`«∞<åflO, `«#x `å#∞ HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ =∞#‰õΩ H˘xfl D<åOÅ∞ áêˆ~ã¨∞Î<åfl
D =º=ã¨÷ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ `«# LxH˜ HÀãÖ =∞#efl K«OÑ≤ LÑ¨Cáê`«~° "≥Ü«∞º_®xH˜ ‰õÄ_®
"≥#∞nÜ«∞^Œ∞ Jx J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ#flÑ¨C_»∞ =∞# rq`« HÍÅOÖ’<Õ D =º=ã¨÷ Ñ¨@¡ =∞#O
K«∂Ñ¨Ù`«∞#fl q^èÜ
Õ ∞« `«#∞ LÑ¨ãO¨ Ç¨ÏiOK«∞HÀ=_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ xiú+ì¨ ã¨`åºÅ∞ =∞# Hõà=¡◊ ÚO^Õ
™êHΔÍ`«¯i™êÎ~Ú. #∂`«# ™êOˆHuHõ Ñï*Ï˝#O `≥zÛÃÑ\˜#ì Ñïã≤`÷ ∞« Å∞, Pi÷Hõ =º=ã¨÷ „Ñ¨ÉÏè "åÅ∞,
J}∞Ü«ÚQÆOÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl J~°~÷ Ç° Ï≤ `«"∞≥ #ÿ Ü«Ú^•úÅ∞– W=hfl U^À XHõ ~ÀA# D =º=ã¨‰÷ Ωõ
HÍÑ¨ÖÏ^•~°∞Å∞QÍ L#fl "Õ∞^è•=ÙÅ∞, Wà◊¡ Ü«∞[=∂#∞Å∞, Ñ¨#∞fl K≥eO¡ Ñ¨Ù^•~°∞,¡ =$uÎ xÑ¨Ù}∞Å∞,
„Ñ¨Éèí∞`«fi L^ÀºQÆ∞Å∞ ã¨Ç¨ Éèí„^Œr=ÙÅO^Œix Éè∫uHõ, =∂#ã≤Hõ Ç≤ÏOã¨‰õΩ QÆ∞i KÕ™êÎ~Ú.
W"åà◊ #Å¡*Ïu „Ñ¨[Å∞, ¿Ñ^ŒÅ∞, q^Õj QÆ_»¤g∞^Œ L<åfl~°#∞‰õΩO@∞#fl â◊„`«∞=ÙÅ∞ JÖÏO\˜
Ç≤ÏOã¨‰õΩ Ö’#=Ù`«∞<åfl~°∞. ˆ~Ñ¨Ù =∞# =O`«∞ ~å^Œ<Õ QÍº~°O\© ÖË^Œ∞. Pi÷Hõ =º=ã¨÷Å∞
JO`«~å˚f~¸HõiOK«|_»_»O, â◊~°}Ï~°∞÷Å∞–J„Hõ=∞ =Åã¨^•~°∞Å∞ ^ÕâßÅ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ#∞ W>Ëì
^•>Ë J=HÍâßÅ∞ ÃÑ~°QÆ_»O =¸ÅOQÍ áêi„âßq∞HõOQÍ Jaè=$kú K≥Ok# J"≥∞iHÍ =O\˜
^ÕâßÅ∞ WOÔHO`« =∂„`«=¸ „Ñ¨ÑÖK« ¿Ñ^Œ ^ÕâßÖ’¡ f„= `«~°=∞=Ù`«∞#fl PHõe J<å~ÀQÍºÅ
Ñ¨@¡ L¿ÑHΔÍÉèÏ=O „Ñ¨^Œi≈OK«_®xH˜ gÅ∞ÖËx Ñïã≤÷`«∞Å∞ <≥ÅH˘<åfl~Ú.
D =º=ã¨÷ ÖÏÉèÏ¿ÑHõ`Δ À ZO`« J¿ÇÏ`«∞HõOQÍ #_»∞ã¨∞OÎ ^ŒO>Ë– XHõ Ñ¨H¯õ # #QÆ~åÅ∞,
Ñ¨@ì}ÏÅ∞ =∞øoHõ =ã¨`«∞Å H˘~°`«`À H©Δ}Õz áÈ`«∞O>Ë Ô~O_À „Ñ¨Hõ¯# W#∂ûÔ~<£û HõOÃÑhÅ∞
W#∞Ñ¨ Ô~Hõ¯Å PHÍâ◊ Ç¨Ï~å‡ºÅ∞ xi‡OK«∞‰õΩO@∞<åfl~Ú. XHõ Ñ¨Hõ¯# Ñ≤Å¡Å∞ P_»∞HÀ=_®xH˜
ãÔ̈~·# "≥∞ÿ^•<åÅ∞ U~åÊ@∞ K≥Ü«∞º_®xH˜ x^èŒ∞Å∞ LO_»=ÙQÍh, =∂#= <åQÆiHõ q^èŒfiO™êxH˜
aeÜ«∞#¡ H˘nÌ _®Å~°∞¡ PÜ«Ú^è•Å `«Ü«∂sH©, J=∞‡HÍÅ∞, H˘#∞QÀà◊¡‰õΩ ˆH\Ï~Úã¨∞Î<åfl~°∞.
^ŒQÆ∞ÖÏƒr Ñ¨#∞Å∞ KÕ¿ã "åà◊§‰õΩ ÅHõΔÅ _®Å~°¡ P^•Ü«∞O á⁄O^Õ J=HÍâßÅ∞ HõeÊã¨∂Î XHõ
~°K«~Ú`«#∞, XHõ z„`«HÍ~°∞_çx, XHõ HõàÏHÍ~°∞_çx, XHõ ãÖw`«A˝_çx P^Œ∞HÀ=_®xH˜ KÕ`«∞Å∞
~åx „Ñ¨Éèí∞`«fiOQÍ `«Ü«∂~°~ÚOk. ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O ã¨~°fiHÍÅ ã¨~åfi=ã¨÷Å Ü«∞O^Œ∂
J@ì_»∞QÆ∞ „Ñ¨*ÏhHõO „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ Ñ¨\ ˜ìOK«∞HÀ^Œ∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞^èŒº `«~°QÆu „Ñ¨*ÏhHõO
‰õÄ_® P HÀ=Ö’H˜ [=∞~ÚáÈÜ«∂~°∞. XHõÑ¨C_»∞ x~°∞^ÀºQÆO ¿Ñ^ŒÅ ‰õΩ@∞OÉÏÅˆH Ñïq∞`«O
J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞. WÑ¨C_çk =∞^èŒº `«~°QÆu L^ÀºQÆ∞Å∞, =$uÎ xÑ¨Ù}∞Å#∂ `åHÕk. HÍÖËr
q^Œº Ñ¨ÓiÎ KÕ¿ãÎ L^ÀºQÍxH˜ _èÀHÍ LO_»^Œ∞ J<Õ Éèí~À™ê WÑ¨C_»∞ ã¨#flye¡Ok. ã¨∂¯à◊√§,
HÍÖËrÅ #∞O_ç |Ü«∞@H˘KÕÛ #=`«~åxH˜ =∞Oz Éèíq+¨º`«∞Î LO^Œ<Õ Ñ¨Óp ÖË^Œ∞. Wk ¿Ñ^Œ
‰õΩ@∞OÉÏÅ #∞O_ç =zÛ# Ñ≤Å¡Å‰õΩ =∂„`«"Õ∞ Ñïq∞`«O J~Ú LO_ç LO>Ë Jk "Õˆ~
ãÖQÆu. "åà◊¡#∞ ÉèíiOK«_®xH˜ ZÖÏ#∂ *ˇ·à◊√¡ L<åfl~Ú. HÍx W"åàÏ, ˆ~Ñ¨Ó =∞^èŒº`«~°QÆu
150 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

Éèí„^ŒÖ’HõÑ¨Ù ‰õΩ@∞OÉÏÅ #∞O_ç =zÛ# Ñ≤Å¡Å ãÖQÆf J^Õ J~Ú`Õ Ñïã≤÷`«∞Å∞ K≥~Úº
^•\˜áÈ~Ú#>Ë¡. ¿Ñ^ŒiHõO`À ã¨Ç¨Ïr=<åxH˜ JÅ"å@∞Ñ¨_ç áÈ~Ú#"å~°∞ KÕuÖ’ #Ü«∂ÃÑ·™ê
ÖËHõáÈ~Ú<å ~ÀA QÆ_çÃÑÜ«∞º_®xH˜ JÅ"å@∞ Ñ¨_çáÈÜ«∂~°∞. HÍx =∞^èŒº `«~°QÆu „Ñ¨*ÏhHõO
JÖÏ HÍ^Õ. JkèHõ ^èŒ~°Å∞, JkèHõ Ñ¨#∞flÅ =¸ÅOQÍ *Ë|∞Ö’ L#fl <åÅ∞QÆ∞ _»|∞ƒÅ∂
T_»∞Û‰õΩáÈ~Ú KÕuÖ’ ze¡QÆ=fi ÖËHõ TÑ≤iã¨ÅÑ¨x q^èŒOQÍ `«Ü«∂~°Ü«∂º~°∞.
1970, 80, 90... WÖÏ ^Œâß|ÌO ^ŒâßÉÏÌxH© ÖˇH¯õ f¿ãÎ <Õ~åÅ ~ˆ @∞ <å@H©Ü∞« OQÍ
ÃÑiyáÈ~ÚOk. nxH˜ HÍ~°}ÏÅ∞ Uq∞\’ "Õ~°∞QÍ K≥Ñ¨Ê#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. g∞~°∞ J"≥∞iHÍÖ’x
F ÃÑ^ŒÌ #QÆ~O° Ö’ „Ñ¨Ü∂« }˜¿ãÎ KåÅ∞. XHõ"Ñ·≥ Ù¨ áÈQÆ∞Ñ¨_áç È~Ú# ãÖÑ¨^,Œ =∞~À"≥Ñ· Ù¨ qãïÎ ã¨∞#Î fl
¿Ñ^ŒiHõO, =∞~°∞Å∞Q˘e¿Ñ qK«ÛÅq_ç "å}˜[º „Ñ¨Hõ@#Å Ç¨ÏŸi¤OQÆ∞Å∞, UO KÕÃã·<å ã¨ˆ~
^ŒH˜¯OK«∞HÀ"åÅ<Õ ãÖã¨¯ $ux „áÈk K≥Ü«∞º_»O Hõà◊¡‰õΩ Hõ\ ˜ì#@∞¡ Hõ#|_»`å~Ú. Ñ‘HõÅ∞
`≥QÆHÀã¨∞‰õΩ<Õ Pi÷Hõ áÈ\©Ö’ K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# ~å[ºÇ≤ÏOã¨, HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ ^ÀÑ≤_ô XHõ"≥·Ñ¨Ù,
g\˜`À ã¨=∂O`«~°OQÍ ÃÑiyáÈ`«∞#fl K«@ìq~°∞^Œú"≥∞ÿ# <Õ~åÅ∞ WOHÀ"≥·Ñ¨Ù. D <Õ~åÖ’¡ Z‰õΩ¯=
ÉèÏQÆO ^˘OQÆ`«<åÖË. J"≥∞iHõ<£ *ˇ·à◊¡Ö’ =∞yæáÈ`«∞#fl "åiÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ ¿Ñ^ŒÅ∞, K«^Œ∞=ÙÖËx
"åà◊√,¡ `«‰Ωõ ¯= K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl "åà◊√¡ =∞s =ÚYºOQÍ âıfi`Õ`~« ° *ÏfÜ«ÚÅ∞ *ˇÅ· ∞tHõΔ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl
"åiÖ’ ã¨QOÆ =∞Ok JÔ~ã¨∞ì HÍqOK«|_»_®xH˜ <≥Å~ÀAÅ =ÚO^Œ∞ x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞QÍ =∂i#@∞¡
ÖˇHõ¯Å∞ K≥|∞`«∞<åfl~Ú.
Ü«Ú=‰õΩÅÖ’ <Õ~åÅ‰õΩ áêÅÊ_ç# "åiÖ’ Z‰õΩ¯=Ö’ Z‰õΩ¯= =∞Ok =∞`«∞=Î ∞O^Œ∞Å‰õΩ
ÉÏxã¨Öˇ· ^•i#áÈÜÕ∞ "åà◊¡#∞ ÉˇkiOz _»|∞ƒÅ∞ ^ÀK«∞‰õΩ#fl ãÖÑ¶¨∞@#ÖË. WO^Œ∞Ö’ "å~°∂
g~°∂ J<Õ `Õ_® ÖË^Œ∞. J@∞ =∞^èŒº `«~°QÆu`Àáê@∞, W@∞ ™ê\˜¿Ñ^ŒÅ∂ WÖÏO\˜ ^ÀÑ≤_ôÅ‰õΩ
QÆ∞~°=Ù`«∞#fl"åˆ~. q^Œº, ãÖÑ¨^–Œ D ~Ô O_»∂ XHõ `«~Q° uÆ Hˆ Ñïq∞`«O J~ÚáÈ~Ú# ã¨=∂[OÖ’
WÖÏO\˜ <Õ~åÅhfl ÖËx `«~°QÆu „Ñ¨[Å =~°æ P„HÀâßxH˜ „ÑüÑ¶¨Å<åÖË.
<Õ~åÅ#∞ JiHõ@ì_®xH˜ =∞ixfl *ˇ·à◊¡#∞ `≥~°=_»O, =∞iO`« Hõiî# tHõΔÅ∞ qkèOK«_»O
Jx"å~°ºO, J=ã¨~°O Jx =∞^èŒº `«~°QÆu Éèí„^ŒÖ’Hõ r=ÙÅ∞ „Éèíq∞Oz#O`« HÍÅO D <Õ~åÅ∞
xÜ«∞O„uOK«ÖË#O`« ™ê÷~ÚH˜ ÃÑiyáÈ`åÜÕ∞ `«Ñ¨Ê g\˜x Hõ@ì_ç K≥Ü«∞º_»O ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞.
<Õ~°=Ú–tHõΔ J<Õ „Ñ¨Ç¨ÏãÖ WÖÏ J#O`«OQÍ H˘#™êyáÈ`«∂<Õ LO@∞Ok. nxH˜ JO`«O
ZÑ¨C_»x PÖ’z¿ãÎ „Ñü =∞x+≤H© KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Ñ¨x ^˘~°Hõ_»O XHõ¯>Ë =∂~°æO. JÑ¨C_Õ „Ñü
=∞x+≤H© Jã¨Öˇ·# ~°HõΔ} Åaèã¨∞ÎOk J<Õk ã¨Ê+ì̈O J=Ù`«∞Ok. Wk [~°QÍÅO>Ë „Ñ¨Éèí∞`«fi
*ÏfÜ«∞ „áê^è•#º`«ÖË =∂iáÈ"åe. JO^Œ∞‰õΩ =º=ã¨÷#∞ =∂~°Û_»O `«Ñ¨Ê =∞~À =∂~åæO`«~°O
ÖË^Œ∞.
~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅO ãÖHΔÀÉèÏÅ‰õΩ, áÈ~å\ÏÅˆH HÍ^Œ∞ #∂`«<À`ÕÎ*ÏxH© J=HÍâßÅ∞
L#fl HÍÅO. WÑ¨C_»∞#fl D (ÃÑ@∞ì|_ç^•s) =º=ã¨÷ K«„@OÖ’ ™êkèOK«ÖËx J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#
=∂~°∞ÊÅx H˘kÌáê\˜ Ç≤ÏOã¨^•fi~å ™êkèOKÕ L^Œº=∞O q[Ü«∞=O`«O HÍ=_®xH˜ J=HÍâßÅ∞
L#flHÍÅO. ZO^Œ∞HõO>Ë #∂\˜H˜ `˘OÉè̌·`˘q∞‡k =∞Ok– J@∞ D =º=ã¨÷‰õΩ |OnÅ∞QÍ,
W@∞ D =º=ã¨÷‰õΩ HÍÑ¨ÖÏQÍ L#fl"åà◊√¡– "åà◊¡ L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[#O ZO^Œ∞Ö’ Wq∞_ç LO^À
J~°÷O KÕã¨∞‰õΩx XHõi`À XHõ~°∞ ÑÖK«∞‰õΩO\Ï L<åfl~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO y_»ã¨ÉÏiáÈ~ÚOk.
^•x`À "åà◊¡ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ <≥~°"Õ~°=x J~°÷O J~ÚáÈ~ÚOk. „Ñ¨[Å ãÖHõÅÊ|ÅO =ÚO^Œ∞
‰õΩb# â◊‰õΩÎÅ Pnè#OÖ’ L#fl PÜ«Ú^è•Å∞, _»|∞ƒ, ã¨=∂Kå~° xÜ«∞O„`«}– W"Õg Ñ¨xH˜
~å‰õΩO_®áÈ`å~Ú. WÑ¨Ê\˜^•HÍ D =º=ã¨÷‰õΩ T_çQÆO KÕã≤#"åà◊√¡ WÇ¨Ï#∞ T_çQÆO K≥Ü«∞º
x~åHõi™êÎ~°∞. "åà◊¡ â◊HÎ̃, ã¨=∞Ü«∞O „Ñ¨=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# D áê`« =º=ã¨÷#∞ ^èŒfiOãÖ KÕã≤ #∂`«#
=º=ã¨÷#∞ xi‡OK«∞HÀ=_®xH˜ qxÜ≥∂y™êÎ~°∞.
WÑ¨Ê\˜^•HÍ D =º=ã¨‰÷ Ωõ |OnÅ∞QÍ L#fl "å~°∞ QÆÒ« Ö’ Z#fl_»∂ K«∂_»x q^èOŒ QÍ
TÇ≤ÏOK«x q^èŒOQÍ W^Õ =º=ã¨÷ g∞^Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕ™êÎ~°∞. D #∂`«# â◊HõOÖ’ =∞# Pâ◊
Uq∞@O>Ë WÑ¨Ê\˜^•HÍ D =º=ã¨÷‰õΩ HÍÑ¨ÖÏQÍ L#fl (=∞^èŒº`«~°QÆu) "å~°∞ |OnÅ`À K≥~Úº
HõÅ∞Ñ¨Ù`å~°∞ J<Õ. WÑ¨Ê\˜^•HÍ K«^Œ=#∞, ~åÜ«∞#∞ˆH Ñïq∞`«O J~Ú# "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ‰õÄ_® P
HÍÑ¨ÖÏ^•~°¡Ö’ ÉèÏQÆ"Õ∞. Wk =∞#O J~°÷O KÕã¨∞‰õΩx PK«~°}‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩO>Ë =∞# rq`åÖË
HÍ^Œ∞ =∞# `«~°∞"åu `«~°O, "åi `«~°∞"åu `«~°∞"åu `«~°O rq`åÅ∞ ‰õÄ_® ã¨∞O^Œ~°
ã¨∞ã¨ºO^Œ# „Ñ¨ÑÖKåxfl, =∞~À „Ñ¨ÑÖKåxfl J#∞ÉèíqOz Ñ¨Å=i™êÎ~Ú.
152 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

10
„Ñ¨*Å g∞^Œ Ü«Ú^ŒúO
~Ô O_»= „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú q*Ë`Å« ∞ ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº, J"≥∞iHÍ ^ÕâßÅ∞ (WOQÍ¡O_£,
„á¶ê<£û, *ÏfÜ«∞"å^Œ K≥·<å ÖÏÉèíÑ¨_ç<å Jk ã¨fiÅÊ"Õ∞.) JÑ¨Ê\˜ #∞Oz D Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ∂
JkèHÍiHõ =~°‚ q=HõΔ`«, ã¨fiã≤÷H± QÆ∞~°∞ÎÅ∞ ÖËHõáÈ=_»O q<å "Õ\ ˜Hõ"Õ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl
ÃÑOK«∞HÀ=_®xH˜ "Õ\ ˜ ™ê„=∂*ÏºÅ∞ Jq xi‡OK«∞‰õΩ<Õ Ñ¨xÖ’ Ñ¨_®¤~Ú. ÉèÏQÍÅ∞
ÑÖK«∞HÀ=_®xH˜, D „Ñ¨ÑÖK«O g∞^Œ PkèÑ¨`«ºO ãÖáêkOK«_®xH˜ XHõ^•<ÀÎ XHõ\ ˜
`«ÅÑ¨_®¤~Ú.
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O J"≥∞iHÍ XHõ q^èŒOQÍ „Ñ¨ÑÖK« PkèÑ¨`åºxfl
ã≤÷~°Ñ¨~°∞K«∞HÀ=_»O`Àáê@∞ JO`«~°æ`«OQÍ ‰õÄ_® „Ñ¨[Å g∞^Œ Ñ¨@∞ì ÃÑOK«∞‰õΩOk. 30=
^ŒâH◊ Oõ Ö’ KÀ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩ#fl =∞Ç¨ =∂O^ŒºO =¸ÅOQÍ `«Öuˇ #Î x~°∞^ÀºQÆO Pi÷H–õ ™ê=∂lHõ
ãÖHΔÀÉèÏÅ∞ '#∂º_ôÖò— (#∂`«# XÑ¨ÊO^ŒO) ¿Ñi@ XHõ "Õ∞~°‰õΩ ã¨^Œ∞Ì=∞}˜QÍ~Ú. J~Ú`Õ
Ü«Ú^ŒOú =¸ÅOQÍ J"≥∞iHÍ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ãÖHΔÀÉèOí #∞O_ç QÆ>Hìˇ ¯õ QÆeyOk. 30= ^ŒâH◊ Oõ Ö’x
=∞Ç¨=∂O^ŒºO =¸ÅOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ã≤^ŒúOQÍ L#fl Ô~·`«∞Å‰õΩ JkèHõ =∞^ŒÌ`«∞ ^èŒ~°Å∞,
HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ JkèHõ "Õ`«<åÅ∞ ÅaèOK«_»O`À T~°@ K≥O^•~°∞. JO^Œ∞ˆH ÖÏÔ~<£û q@fl~ü 'D
Ü«Ú^ŒúO J"≥∞iHõ<£ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxH˜ H˘`«Î TÑ≤~°∞Å∞ TkOk— J<åfl_»∞. D Ü«Ú^ŒúO
=¸ÅOQÍ ÖÏÉèíÑ¨_ç# "åà◊√¡ Z=~°Ü«∂º JO>Ë – HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ‰õΩ J„QÆ`åO|∂ÅO
W"˘fiK«∞Û. 1940Ö’ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ ÖÏÉèÏÅ∞ 6.4 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ HÍQÍ
1944 <å\˜H˜ Wq 10.8 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ ÃÑiQÍ~Ú. JÖÏˆQ Ô~·`«∞Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ D
=º=ã¨÷Ö’ ã¨~°∞Ì‰õΩáÈ=_®xH˜ `«y#xfl „áÈ`åûÇ¨ÏHÍÅ∂ "åiH˜ ^ŒHÍ¯~Ú.
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ‰õΩ Wk áê`« áê~î°"Õ∞, H˘\ì̃# Ñ≤O_Õ. Ü«Ú^ŒúO J<Õk xÜ«∞O„`«}Å
=¸ÅOQÍ `«Öˇ`ÕÎ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Ñï+¨¯iã¨∞ÎOk. JO^Œ∞ˆH [#~°Öò ZÅ„Hì̃H± (l.W) HõOÃÑh
„ÃÑã≤_≥O@∞ KèåÔ~¡ãπ WqÅû<£ Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ X#QÆ∂_ç# ÖÏÉèÏÅ`À Ñ¨~°=∂#O^ŒÉèíi`«∞_≥·
''"å}˜[º~°OQÆO– Ãã·#ºO =∞^èŒº ‰õΩki# D H˘`«Î ^Àã‘Î HõÅHÍÅO WÖÏˆQ H˘#™êQÍÅx,
„Ñ¨[Å g∞^Œ Ü«Ú^ŒúO 153
Ü«Ú^ŒúHÍÅÑ¨Ù Pi÷Hõ =º=ã¨÷ z~°HÍÅO xÅ"åÅx—— JaèÅ+≤ã¨∂Î P "Õ∞~°‰õΩ XHõ „Ñ¨Hõ@# ‰õÄ_®
KÕ™ê_»∞.
`«~°∞"å`« [iyOk ‰õÄ_® J^Õ. x*ÏxH˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO =ÚyÜ«∞QÍ<Õ „Ñ¨[ÅÖ’
<≥ÅH˘#fl Ü«Ú^ŒOú `åÅ∂‰õΩ ÉèÜ í ∞« OHõ~° *Ï˝ÑH¨ ÍÅ∞, Ü«Ú^Œcú uè – x~åÜ«ÚnèH~õ }° , xÃã· ûxH©H~õ }°
q^è•<åÅ‰õΩ J#∞=ÙQÍ "≥ÚQÆ∞æK«∂áê~Ú. J~Ú`Õ „@∂=∞<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO (~°∂*ò"≥Öòì 1945
U„Ñ≤ÖòÖ’ K«xáÈ~Ú# =¸ÅOQÍ „@∂=∞<£ J^èŒºHõΔ Ñ¨^Œq KÕÑ¨\Ïì_»∞) =∂„`«O „Ñ¨K«Ûù#fl
Ü«Ú^Œú"å`å=~°}Ïxfl, ãÖHΔÀÉèÏxfl ã¨$+≤ìOKÕ kâ◊QÍ Ñ¨x KÕã≤Ok. ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº |Å"≥∞ÿ#
„Ñ¨`«ºi÷QÍ ZkyáÈ`«∞#fl =∂@ "åã¨Î=O. Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúOÖ’ XHõ¯ ~°ëêºÖ’<Õ
2 HÀ@¡ =∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏ™ê~°∞. Pi÷Hõ =º=ã¨÷ z<åflaè#flO J~ÚáÈ~ÚOk.
J~Ú<å P ^Õâ◊O J#∂Ç¨ÏºOQÍ J`«ºO`« "ÕQÆOQÍ áêi„âßq∞HÍaè=$kúx ™êkèã¨∂Î, Ãã·xHõ
Ñ¨~°OQÍ ‰õÄ_® |ÖÏxfl ãÖ`«iOK«∞‰õΩOk. J~Ú`Õ „@∂=∞<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO ~°ëêº#∞ „Ñ¨`«ºi÷
^Õâ◊OQÍ HÍ‰õΩO_® `«HõΔ}"Õ∞ J"≥∞iHÍ‰õΩ =ÚÑ¨C `≥zÛÃÑ>Ëì ^Õâ◊OQÍ z„uOzOk. =~°ã¨"ås
K«~°ºÅ ^•fi~å WO\Ï, |Ü«∞\Ï Hõ=¸ºx[O Ñ¨@¡ XHõ ÉèíÜ≥∂`åÊ`åxfl, XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ# L<å‡^Œ
^èÀ~°}∞Å#∞ Ô~K«ÛQ˘\ì̃Ok. D Ñïã≤÷ux J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩx q∞e@s |_≥˚\ò#∞ qÑ¨s`«OQÍ
ÃÑOK«∞‰õΩO@∂, Ü«Ú^Œú ãÖ|Okè`« P~°¤~°∞¡ ÃÑOK«∞‰õΩx Pi÷Hõ =º=ã¨÷ LnÌÑ¨#‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk.
W@∞=O\˜ Pi÷Hõ q^è•<åÅ =¸ÅOQÍ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÅÌ ‰õΩ P=Å á⁄QÆ~∞° "≥∂`«∞ K«~º° Å‰õΩ kQÆ_®xH˜,
JO`«~°æ`«OQÍ =∞iO`« J}˜z"Õ`« ^èÀ~°}∞Å`À ÑïáêÅ# ™êyOKÕ^•xH˜ J=HÍâ◊O zH˜¯Ok.
Ü«¸~°Ñ,π Pã≤Ü∂« ^ÕâßÅÖ’ "≥eq¡ iã≤# qÑ¨=¡ áÈ~å\ÏÅ#∞ ~°ëêº qã¨~Î }° "å^•xH˜,
Ç≤Ï@¡~ü J#∞ãïOz# ^Œ∞~å„Hõ=∞} Ñ¨Ói`« q^è•<åÅ‰õΩ H˘#™êyO¿Ñ Jx „Ñ¨[Å#∞
#q∞‡OKÕO^Œ∞‰õΩ J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ=~åæÅ∞ â◊`«^è• „Ñ¨Ü«∞uflOz XHõ "Õ∞~°‰õΩ q[Ü«∞O
™êkèOKå~Ú.
Ü«Ú^•úxH˜ =ÚO^Œ∞ „wã¨∞^Õâßxfl q∞`«"å^Œ ~å[iHõ–Ãã·xHõ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨Éèí∞`«fiO
Ñïáêeã¨∂Î LO_Õk. "å=∞Ñ¨HÍΔ Å <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ P ^ÕâO◊ Ö’ ™êy# *ÏfÜ«∞ q=ÚH˜Î ãÖÑ¶∞¨ @#
áÈ~å\Ïxfl „a\˜+π Ãã·xHõ *’HõºO`À J}˜z"Õ™ê~°∞. Ñ¨zÛ q∞`«"å^Œ Ãã·xHõ xÜ«∞O`«$`«fi
„Ñ¨Éèí∞`åfixfl =∞~°ÖÏ QÆ^≥Ì<≥H˜¯OKå~°∞. *ÏfÜ«∞ q=ÚHÎ̃ ãÖÑ¶¨∞@# <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ *ˇ·à◊¡áêÅ∞
KÕã≤Ok P „Ñ¨Éèí∞`«fiO. HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤, <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ "≥O\Ï_çOk. D ^•~°∞}
J}˜z"Õ`« q^è•<åÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ "å=∞Ñ¨HõΔ ÔQiÖÏ¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ L^Œº=∞O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk.
^•^•Ñ¨Ù 17000 =∞Ok Ü≥∂^è∞Œ Å∞ QÔ iÖÏ¡ Ãã#· ºOÖ’ KÕ~å~°∞. =∞~À 50000 =∞Ok „H˜Ü∂« jÅHõ
HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ∞, ~Ô O_»∞#fl~° ÅHõÅΔ =∞Ok ™ê#∞Éè∂í u Ñ¨~∞° Å`À QÔ iÖÏ¡ áÈ~°∞ LK«Û^ù âŒ ‰◊ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩOk.
70 ÅHõΔÅ [<åÉèÏ QÆÅ ^Õâ◊OÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÔQiÖÏ¡Å ãÖMÏº, „Ñ¨ÉèÏ==¸ `«‰õΩ¯= HÍ^Œ∞.
„a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ãÖÉèÏoOK«_»O `«# =Å¡ HÍ^Œx KÕ`«∞Å∞ Z`ÕÎã≤Ok.
`«HõΔ}"Õ∞ J"≥∞iHÍ#∞ *’HõºO KÕã¨∞HÀ=∞x HÀiOk. J"≥∞iHõ<£ Ç¨ÏŸO=∞O„u`«fi âßY JkèHÍi
154 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
=∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë '~°q JãÎ̈q∞OK«x— ™ê„=∂[ºOQÍ K≥Ñ¨C‰õΩ<Õ „ˆQ\ò „a@<£ XˆH XHõ¯
QÆO@Ö’ „Ñ¨ÑÖK« <åÜ«∞Hõ`åfixfl J"≥∞iHÍ‰õΩ XÑ¨ÊyOzOk.
J"≥∞iHÍ ‰õÄ_® „@∂=∞<£ J_»∞QÆ∞*Ï_»Ö’ #_çzOk. 1947 =ãÖ`«HÍÅOÖ’
„@∂=∞<£ J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ#∞ L^ÕÌtOz KÕã≤# „Ñ¨ãÖQÆOÖ’ „wã¨∞, @s¯ ^ÕâßÅ‰õΩ 400
q∞eÜ«∞<£ _®Å~°¡ Pi÷Hõ, Ãã·xHõ ™êÜ«∞O JOkOKåÅx HÀ~å_»∞. '™êÜ«Ú^èŒ "≥∞ÿ<åi\© =Ú~îåÅ
=¸ÅOQÍ<À, ã‘=∂O`«~° â◊‰õΩÎÅ XuÎ_çHÀ Ö’|_»‰õΩO_® LO_»_®xH˜ [iˆQ „ÑüÑ¶¨∞@#‰õΩ,
„Ñ¨[Å‰õΩ ¿ãfiK«Ûù „Ñ¨™êkOKÕO^Œ∞‰õΩ—QÍ#∞ J"≥∞iHÍ D "Õ∞~°‰õΩ ™êÜ«∞O JOkOKåeûO^Õ Jx
„Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
x[O K≥áêÊÅO>Ë „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÅÃÑ· ã‘=∂O`«~° XuÎ_ç ÃÑOK«_»OÖ’ J"≥∞iHÍ
Hõ<åfl "≥Ú#QÍ_»∞ ^Õâ◊O ÖË^Œ∞. „w‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å‰õΩ Ü«ÚQÀ™È¡qÜ«∂ #∞Oz JO`À
WO`À Pi÷Hõ™êÜ«∞O JOk`Õ JO^Œ∞`«∂ LO_»=K«∞Û HÍh WO^Œ∞Ö’ ™ÈqÜ«∞\ò „Ñ¨"Õ∞Ü«∞O
ÖË^∞Œ . WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë ~°∞"Õ∞xÜ«∂ áÈÅO_£, |ÖËiæ Ü«∂ÅÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò‰Ωõ J_»∞¤ `«QÅÆ ‰õΩO_®
LO>Ë „wãπ =º=Ç¨~°OÖ’ J"≥∞iHÍ‰õΩ `å=Ú J_»∞¤ ~åÉ’=∞x ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº K«iÛÖò‰õΩ
"åQÍÌ#O KÕãO≤ k. ™ÈqÜ«∞\ò ‰õÄ_® P<å_»∞ J"≥∞iHÍ =∂kiQÍ<Õ xÜ«∞O„uOK«ÖxË qÑ¨"¡ åÅ#∞
PÇ¨fixOK«_®xH˜ ã≤^ŒúOQÍ ÖË^Œ∞.
„Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÅ‰õΩ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞ r=# q^è•<åÅ#∞ ZOK«∞‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ LO^Œx
„@∂=∞<£ `«~°K«∂ JO@∞O_Õ"å_»∞. '"≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å∞ ¿ãfiK«Ûù HÀ~°∞‰õΩ<Õ— #=¸<å XHõ\ ˜,
'"≥∞ÿ<åi\© â◊‰õΩÎÅ∞ Ç≤ÏOã¨`À#∞, ÉèíÜ≥∂`åÊ`«O`À#∞ „Ñ¨[Å =ºHÎ̃QÆ`« ¿ãfiK«Ûù#∞ Ç¨ÏiOz"Õ¿ã
#=¸<å— WOH˘Hõ\ ˜ Jx „@∂=∞<£ D Ô~O_»∞ =º=ã¨÷Å =∞^èŒº `Õ_®#∞ q=iOKÕ"å_»∞.
„@∂=∞<£ ^Œ$+≤ìÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜ #=¸<å J"≥∞iHÍ `«~°Ç¨ ¿ãfiK«Ûù, Ô~O_»=k ™ÈqÜ«∞\ò `«~°Ç¨
Hõ=¸ºxã¨∞ì xÜ«∞O`«$`«fiO Jx. J~Ú`Õ „wã¨∞Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ J}z"≥Ü∞« º_®xH˜ J"≥∞iHÍ
*’HõºO KÕã¨∞‰õΩ#flk D "åQÍ_»O|~° „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ HÍ^Œ∞. P<å\˜H˜ „wã¨∞ ^Õâ◊O =∞^èŒº
„áêK«ºOÖ’ J`«ºO`« qÅ∞"≥·# ã¨Ç¨Ï[ =#~°∞Å`À JÅ~å~°∞`«∞#fl ^Õâ◊O J<Õ "åãÎ̈=O „@∂=∞<£
QÆ=∞#OÖ’ LO^Œx J`«x ã¨ÅÇ¨^•~°∞_»∞ HÍ¡~ü¯ H˜¡á¶È~üì q=iOKå_»∞.
„wã¨∞Ö’ <≥ÅH˘#fl JO`«~°∞º^ŒúOÖ’ J"≥∞iHÍ „Ñ¨`«ºHõΔ Ãã·xHõ *’HÍºxH˜ Ñ¨Ó#∞HÀÖË^Œ∞.
HÍx PÜ«Ú^è•Å∞, Ãã·xHõ ã¨ÅÇ¨^•~°∞Å`À P ^Õâ◊O g∞^Œ ^ŒO_≥uÎOk. 1947Ö’x z=i
S^Œ∞ <≥ÅÖ’¡ „wã¨∞ q∞`«"å^Œ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ J"≥∞iHÍ 74,000 @#∞flÅ q∞e@s ™ê=∂„y
JOkOzOk. WO^Œ∞Ö’ >ÿ̌"£∞ ÉÏO|~°∞¡, <åáêO ÉÏO|∞Å∞ ‰õÄ_® L<åfl~Ú. [#~°Öò *Ë"£∞û
"å<£Ñ\¡‘¶ ò <åÜ«∞Hõ`åfi# ~Ô O_»∞=O^ŒÅ Ü«∂Éè=·ˇ ∞Ok Ããx· HÍkèHÍ~°∞Å#∞ „w‰õΩ Ãã<· åºxH˜ Hˆ „Δ `«™ê÷~Ú
ã¨ÅÇ¨ezÛ ^ŒQÆæ~°∞O_ç =∞s #_çÑ≤OzOk. "å<£Ñ¶‘¡\ò ã¨ÅÇ¨Å#∞ J#∞ãïOz ÔQiÖÏ¡Å#∞
XO@iáêÅ∞ K≥Ü∞« º_®xH˜ "åiH˜ „Ñ¨*Ï =∞^Œ`Ì ∞« JO^Œ‰Ωõ O_® xÅ=iOK«_®xH˜ Ñ¨Ö¡ˇ „áêO`åÖ’¡x
[<å"å™êÅ#∞ xÅ∞=Ù<å MÏm KÕ~ÚOzOk „wãπ „Ñ¨Éèí∞`«fiO.
„w‰õΩ ^Õâ◊OÖ’ *’HõºO XHõ f~°∞ J~Ú`Õ K≥·<åÖ’ J"≥∞iHÍ *’HõºO WOHÀ f~°∞QÍ
#_çzOk. J"≥∞iHÍ Ç¨ÏŸO=∞O„u`«fi âßY "≥Å∞=iOz# âıfi`«Ñ¨„`«O q=~åÅ „Ñ¨HÍ~°"Õ∞
KåOQ∑–ÔH·–¿+H± „Ñ¨Éèí∞`«fi=¸, Ãã·#º=¸ „Ñ¨[Å qâßfi™êxfl HÀÖ’Ê~ÚOk. 1949 [#=i
<å\˜H˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì K≥·<å „Ñ¨*Ïq=ÚH˜Î ^ŒàÏÅ∞ ÃÑHÕQ∑Ö’ HÍÅ∞Éˇ\Ïì~Ú. JO`«~°∞º^ŒúO
=Úyã≤áÈ~ÚOk. JkèHÍ~°O Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ =â◊O J~ÚOk. ã‘=∂O`«~° â◊‰õΩÎÅ „Ñ¨"Õ∞Ü«∞O
ÖË‰õΩO_® ã¨∞n~°… „áêp# K«i„`« Hõey# ^Õâ◊OÖ’ `˘e™êiQÍ „Ñ¨*Ï „Ñ¨Éèí∞`«fiO U~åÊ@~ÚOk.
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O J"≥∞iHÍ ^ÕjÜ«∞OQÍ `å#∞ J#∞ãïOK«É’ÜÕ∞
qÑ¨¡"åÅ#∞ J}zÃÑ>Ëì ÅHõΔ ºO QÆÅ q^ÕâßOQÆ q^è•<åxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ *ÏfÜ«∞
UHÍaè„áêÜ«∂xfl ™êkèOKÕ ^•xH˜ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ qâı+¨"≥∞ÿ# Hõ$+≤ KÕã≤Ok. WO^Œ∞HÀãÖ
Ju"å^Œ∞Å#∞ q∞#Ç¨~ÚOz q∞`«"å^Œ∞Å#∞, L^•~°"å^Œ∞Å#∞, iÑäH¡ <õ ,£ _≥"∂≥ „HÍ\ò áêsìÅ‰õΩ
K≥Ok#"åix „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^ŒúO, Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ "å`å=~°}ÏxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ
ã¨g∞HõiOzOk.
D ~°H"õ ∞≥ #ÿ ãÖH©~O‚° =∂@∞# L^•~°"å^Œ _≥"∂≥ „Hõ\ò J^èºŒ ‰õΩΔ _»∞ q^ÕâßOQÆ q^è•#OÖ’
^Œ∂‰õΩ_»∞ „Ñ¨^Œi≈ã¨∂Î Ñ¨zÛ q∞`«"å^Œ∞Å#∞ PHõi¬ã¨∂Î, Ô~O_À K≥OÑ¨# H˘xfl ™ê=∂lHõ ãÖˆHΔ=∞
Ñ¨^äŒHÍÅ`À L^•~°"å^Œ∞Å#∞ PHõ@∞ì‰õΩO@∂ `«=∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ <≥~°"Õ~°∞ÛHÀ™êQÍ~Ú
áêÅHõ=~åæÅ∞. Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ ~å_çHõÖò ÉèÏ"åÅ`À „Ñ¨*ÏhHõOÖ’
^Œ∞~å„Hõ=∞}Ñ¨Ói`« q^ÕâßOQÆ q^è•<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ˆ~ÔHuÎOz# J_»∞¤QÀ_»Å#∞
‰õÄÅ^ÀÜ«∞_®xH˜ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞, L^•~°"å^Œ _≥"≥∂„Hõ@∞¡ ZÖÏ#∂ LO_»<Õ L<åfl~°∞. JO^Œ∞ˆH
J"≥∞iHÍÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"å"Õâ◊O (=¸_£) |ÅOQÍ "Õà◊¥§#∞‰õΩOk. D QÆ∞_ç¤
=ºuˆ~Hõ`« =¸ÅOQÍ ^Õâ◊OÖ’ JO`«~°æ`«OQÍ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ, áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ Zã¨~°∞ =ã¨∞Î<åfl
Ñ¨@ìx ^èÀ~°}˜ „Ñ¨|eáÈ~ÚOk. Ñ¶ë`«OQÍ 1950Ö’ „@∂=∞<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO H˘iÜ«∂ g∞^Œ
J„Ñ¨Hõ\ ˜`« Ü«Ú^•úxH˜ kQÆ_®xH˜ D ãÖH©~°‚ ~å[H©Ü«∞O ZO`À ã¨Ç¨ÏHõiOzOk.
H˘iÜ«∂ [áê<£ P„Hõ=∞}Ö’ 35 Uà◊§áê@∞ =∞yæOk. Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«
Ü«Ú^•ú#O`«~°O H˘iÜ«∂Ö’ ã¨QÆÉèÏQÆO ™ÈqÜ«∞\ò „Ñ¨ÉèÏ=O`À ™È+ëã¨∞ì ~å[ºOQÍ
J=`«iOzOk. q∞ye# ã¨QÉÆ Ïè QÆO J"≥∞iHÍ „Ñ¨ÉÏè =O`À q∞`«"å^Œ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨É∞íè `«fiOQÍ
J=`«iOzOk. D Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ =∞^èŒº# Ñ¨~°ã¨Ê~° ÉˇkiOÑ¨ÙÅ „Ñ¨Hõ@#Å Ñ¨~°fiO *’~°∞QÍ
™êQÆ∞`«∞O_Õk. 1950 E<£ 25# L`«~Î ° H˘iÜ«∂ Ãã#· ºO ^ŒH}Δ˜ kâ◊QÍ Hõke 38= JHΔÍOâßxfl
^•\˜ ^ŒH˜Δ} H˘iÜ«∂ P„Hõ=∞}‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. J"≥∞iHÍ PkèÑ¨`«ºOÖ’ #_»∞ã¨∞Î#fl
SHõº~å[ºã¨q∞u ã¨Éèíº^ÕâßÅ∞ 'D Ãã·xHõ ^•_çx uÑ≤ÊH˘@ì_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å"åÅx—
f~å‡xOzOk. ^ŒHΔ̃} H˘iÜ«∂‰õΩ Ãã·xHõ ™êÜ«∞O JOkOK«=∞x J"≥∞iHõ<£ Ãã·xHõ ^ŒàÏÅ#∞
„@∂=∞<£ P^ÕtOKå_»∞. J"≥∞iHõ<£ Ãã·#º"Õ∞ SHõº~å[ºã¨q∞u ^Œà◊OQÍ J=`å~°O ZuÎOk.
XHõ Ñ¨Hõ¯# q^Õj QÆ_»¤ g∞^Œ‰õΩ J"≥∞iHõ<£ Ãã·<åºxfl #_çÑ≤ã¨∂Î<Õ ''JO`«~å˚fÜ«∞ =º=Ç¨~åÅÖ’
|Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ ã¨∂„`åxH˜ =∞~°e`Õ ^•x Ñ¨~°º=™ê<åÅ∞ f„=OQÍ LO\Ï~Ú. J"≥∞iHÍ =∂„`«O
JO`«~å˚fÜ«∞ <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ Ñï~°HõΔ}ˆH Hõ@∞ì|_ç LO@∞Ok—— Jx „@∂=∞<£ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
156 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
|Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ ã¨∂„`åxH˜ |^Œ∞eKÕÛ ¿Ñi@ J"≥∞iHÍ =¸_Õà◊§áê@∞ UHõ^è•\˜
'ÉÏOaOQ∑—`À L`«~Î ,° ^ŒH} Δ̃ H˘iÜ«∂ ^ÕâßÅ#∞ tkäÖÏÅ=∞Ü«∞O KÕ¿ãã≤Ok. <åáêO ÉÏO|∞Å∞
"Õã≤Ok. ^•x Ñ¶ë`åxfl aaã≤ [~°fleã¨∞ì XHõ~°∞ WÖÏ Jaè=i‚OKå~°∞.
''<å Hõà◊§ =ÚO^Œ∞ XHõ qO`« rq xÅ|_ç =ÙOk. Ô~O_»∞ HÍà◊¥§ ^˘_ç¤HÍà◊√§QÍ
LO_ç, KÕ`«∞Å∞ Ô~O_»∂ =Ú_»∞K«∞HÀÖËx ã≤÷uÖ’ QÆ∂x`«#O`À L#fl rq ã¨fiÜ«∂<å XHõ
=∞x+≤. Ô~O_»∞ Hõà◊¥§ ÖË=Ù. Xà◊§O`å HÍe# QÍÜ«∂Å`À H˘xfl KÀ@¡ ÃÑK«∞ÛÅ∞ Hõ\ ì̃, H˘xfl
KÀ@¡ K«~°‡O Ö’Ñë ÉèÏQÍÅ∞ Hõ#|_»∞`«∂ Ñ¨K«Û\˜ ~°ã≤ HÍ~°∞`«∂... ÉèíQÆ=O`«∞_® <åáêO
ÉÏO|∞ „Ñ¨ÉèÏ=O WO`« Ç¨Ï$^ŒÜ«∞q^•~°HõOQÍ LO@∞O^•?? J"≥∞iHõ<£ J^èŒº‰õΔΩÅ "åix,
L^•~°"å^Œ∞Åh (e|~°Öòû) H˘iÜ«∂ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ "≥O|_ç Ü«Ú^•úxH˜ „¿Ñˆ~Ñ≤Oz# Ñ¶¨∞@#Å∞
U"≥∞ÿ<å QÍh... D Éèí∂ÉèÏQÆO g∞^Œ „QÍ=∂Å‰õΩ „QÍ=∂ÖË |∂_ç^Œ ‰õΩÑ¨ÊÅ∞QÍ =∂~°_»O <å
HõàÏ§~å K«∂âß#∞. D ÉèíÜ«∞ cÉèí`«û q^èŒfiOã¨HÍO_» <å<å\˜H© qãÎ̈iã¨∂Î<Õ =ÙOk...——
WO`«‰Ωõ =ÚO^Õ K≥ÑC¨ ‰õΩ#fl@∞¡ Ñ¨~å~Ú ^ÕâßÖ’¡ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜, JÅq=∂e#
Ãã·xH©Hõ~°}‰õΩ J#∞QÆ∞}"≥∞ÿ# q^ÕâßOQÆ hux x~°O`«~åÜ«∞OQÍ H˘#™êyOK«_®xH˜ gÅ∞QÍ
*ÏfÜ«∞ UHÍaè„áêÜ«∂xfl (<Õ+#¨ Öò ÃãH· )± =∞eKå~°∞. D Jaè„áêÜ«∂Å`À UH©Éqíè OK«x "åà◊§#∞
^Õâ◊ÉèíHÎ̃Ç‘Ï#∞Å∞QÍ<À, Ju"å^Œ∞Å∞QÍ<À =Ú„^Œ"Õã≤ ã¨`å~ÚOKÕ ^•xH˜ ã¨∞Å∞"≥·# "å`å=~°}O
XHõ\ ˜ U~°Ê_çáÈ~ÚOk. 'aÜ«∂O_£ k #∂º _ôÖò— J#fl Ñ¨ÙãÎ̈HõO ~åã≤# PÖ’O*’ Ç¨Oc
U=∞O\Ï_»O>Ë H˘iÜ«∂ Ü«Ú^•úxfl #∂ºiÑäH¡ ± Ñ¨„uHõ, k <Õ+<¨ £ Ñ¨„uHõ, 1948Ö’ "å=∞Ñ¨HÍΔ Å∞
|ÅÑïz# JÉèí∞º^ŒÜ«∞"åkQÍ „@∂=∞<£`À ^Õâß^èŒºHõΔ ZxflHõÅÖ’ `«ÅÑ¨_ç# ÃÇÏ„w"åÖˇãπÅ∞
ã¨=∞iúOKå~°∞. L^•~°"å^Œ∞Å∞QÍ ÉèÏqOz#"åiÖ’ ÃÑ‰õΩ¯=∞Ok Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ#∞ "ÕkèOz#
Ãã<≥@~ü "≥∞HÍsúx ^Õfi+≤OKå~°∞ QÍh H˘iÜ«∂ Ü«Ú^•úxfl =∂„`«O ã¨=∞iúOKå~°∞. ^•O`À
"≥∞HÍsú~Ú*ÏxH˜ H˘`«Î TÑ≤~°∞Å∞ Tk#@¡~ÚOk.
30= ^Œâ◊HõOÖ’ ãÖÉèíqOz# Pi÷Hõ =∂O^ŒºHÍÅOÖ’ á¶êã≤*ÏxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ
Ü«Ú^ŒúO [~°∞QÆ∞`«∞#fl HÍÅOÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ „Ñ¨ÉèÏ=O "≥∞O_»∞QÍ LO_Õk. WO`å KÕã≤
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ã¨Éèíº`«fiO XHõ ÅHõΔ^•HÍ LO_Õ^Õ"≥∂. HÍx HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Ö’¡, ™êOã¨¯ $uHõ
HõàÏ~°OQÍÖ’¡ ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ "≥·Ñ¶¨ÅºO =¸ÅOQÍ JãÖMÏºHõ"≥∞ÿ# „Ñ¨*ÏhHõOÖ’
Hõ=¸ºx[O Ñ¨\Ï¡, ™È+ë[O Ñ¨\Ï¡ Q˘Ñ¨Ê J#∞~°HÎ̃x „áÈkKÕã≤Ok. JO^Œ∞ˆH Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«
Ü«Ú^ŒúO =ÚyÜ«∞QÍ<Õ J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ =~åæÅ∞ JO`«~°æ`«OQÍ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxfl
Ñ¨\ +˜ Oì¨ KÕã∞¨ ‰õΩO@∂, XHõ ™ê„=∂*Ïºxfl xi‡OK«∞HÀ=_®xH˜ *ÏfÜ«∞ UHÍaè„áêÜ«∞O ‰õÄ_»Q>Æ ìË
„Hõ=∞OÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx XO@iáê@∞ KÕã≤ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~°K«_®xˆH #_»∞O Hõ\ ì̃Ok. „wã¨∞,
@s¯ ^ÕâßÅ Ñ¨@¡ J"≥∞iHÍ =º=Ç¨~° â‹·e ZÖÏ LO_»É’`«∞Ok Jx „ÃÑã≤_≥O\ò „@∂=∞<£...
„Ñ¨Hõ\ Õz# Ô~O_»∞ "å~åÅˆH 1947 =∂iÛ 22# l.F. <≥O. 9835 *Ïs KÕâß_»∞. D
l.F.#∞ J#∞ãïOz Jq^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ L#fl Z=iO\’¡<≥·<å K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ L<åflˆ~"≥∂
`«xv KÕ¿ã ''qâıëêkèHÍ~°O—— „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ Hõ@ìÉˇ\ ì̃Ok. _»QÆ¡ãπ q∞Å¡~ü, =∂iÜ«∞<£ <ÒPH±Å∞
ãÖÜ«ÚHõÎOQÍ ~°zOz# 'Ü«∂ÉèíÜ«∞º= ^Œâ◊HõO (k Ñ¶≤Ñ¶‘ìãπ) J#fl Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’ nx QÆ∞iOz WÖÏ
"åºMÏºxOKå~°∞.
''*Ïu Ü«∂=`«∞Îh XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# ™ê=¸Ç≤ÏHõ L<å‡^ŒO (=∂ãπ Ç≤Ïã‘ìiÜ«∂)
‰õΩkÑ≤"Õã≤O^Œx J^èŒº‰õΔΩ_»∞ „@∂=∞<£ ˆ~Ñ¨Ù U^À XHõ~ÀA <≥ÑÖ „Ñ¨[Å g∞^Œ̂H <≥>Ëì™êÎ_»∞.
HÍh ^Õâßxfl JO`«~`æ° ,« ÉÏÇ¨ÏºQÆ`« „Ñ¨=∂^•Å #∞O_ç HÍáê_Õ ¿Ñi@ Hõ=¸ºxã¨∞Åì ÃÑ· q[Ü«∞O
™êkèOKÕ ¿Ñi@ `å#∞ J#∞ãïOz# q^è•<åÖË D ~°H"õ ∞≥ #ÿ L<å‡^•xH˜ =¸ÅHÍ~°}O Jx
á⁄~°ÉÏ@∞# ‰õÄ_® JOwHõiOK«_»∞. 1947 =∂iÛ #∞O_ç 1952 _çÃãO|~ü =∞^èŒº HÍÅO
=~°‰õÄ Éèí„^Œ`å HÍ~°}ÏÅ ¿Ñi@ ^Õâ◊OÖ’x 66 ÅHõΔÅ =∞Ok „Ñ¨[Å#∞ J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩx
'W<≥fiã≤ì̂Q+¨<£— (<Õ~°â’^èŒ#) x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. QÆ∂_è»K«~åºxH˜ áêÅÊ_ç# ^•YÖÏ XHõ¯\˜ ‰õÄ_®
"≥Å¡_çHÍÖË^Œ∞ HÍh „Ñ¨Éèí∞`«fi ã¨sfiã¨∞Å #∞O_ç 500 =∞Okx 'ãÖ^ÕÇ¨ã¨Ê^Œ q^èÕÜ«∞`«— ™ê‰õΩ#
_çã≤‡ãπ KÕâß~°∞. D ^•+‘ìHõO JO`å '~°Ç¨Ïã¨º ™êHΔÍºÅ— ¿Ñi@, H˜~å~ÚH˜ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ#fl
W<åÊù~°‡~°¡ ã¨=∂Kå~°O P^è•~°OQÍ #_çÑ≤OKå~°∞. HÀ~°∞ìÅ∞, [_ç˚Å∞, EºsÅ T¿ã ÖË^Œ∞.
Z„~°cèu`À KÕÑ¨\ ì̃# D HÍ~°º„Hõ=∞O =¸ÅOQÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO JO`å "ÕQÆ∞Å`À xO_çáÈ~ÚOk
Jx „Ñ¨[Å#∞ „Éèíq∞OÑ¨KÕâß~°∞. „Ñ¨[Å =∞#ã¨∞Ö’¡ XHõ q^èŒ"≥∞ÿ# ÉèíÜ≥∂`åÊ`«O xO_çáÈ~Ú
^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ q∞`«"å^Œ PÖ’K«<å q^è•#O =ÚÑ≤ÊiQ˘#flk. ^Õâ◊Éèí„^Œ`«, áêÅ<å =º=ã¨÷#∞
HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ q∞Oz# Ñ¨~"° ∂≥ #fl`« `«H}Δõ Hõ~=Î° ºO "Õ~ˆ n ÖË^<Œ Õ QÆ\ ì˜ x~°Ü
‚ ∂« xH˜ =KÕÛâß~°∞
ã¨QÆ@∞ J"≥∞iHõ#∞¡.——
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•ú#O`«~°O KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl „Ñ¨ÑÖK«"åºÑ≤`« Ñï}Ï=∂Å∞
Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ „‰õÄ¿ã_»∞ (Ñ¨q„`« Ü«Ú^ŒúO) #_»Ñ¨_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# „Ñ¨*Ï =∞^ŒÌ`«∞#∞
‰õÄ_»QÆ@∞ìHÀ=_®xH˜ J#∞"≥·# "å`å=~°}Ïxfl ã¨$+≤ìOKå~Ú. 1948Ö’ K≥HÀ™È¡"ÕH˜Ü«∂
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì JkèHÍ~°OÖ’ =Ù#fl Hõ=¸ºx¿ãì`«~° „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ~°^Œ∞Ì KÕã≤ Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêÅ# <≥ÅH˘eÊOk. P U_®^Õ ™ÈqÜ«∞\ò Ü«¸xÜ«∞<£ Éˇi<¡ £ Ñ¨@} ì Ïxfl kQÆƒOkèOzOk. D
Ñ¨@ì}Ïxfl XHõ"≥·Ñ¨Ù# ™ÈqÜ«∞\ò ¿ã#Å∞, WOHÀ "≥·Ñ¨Ù# q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ ™ê~°^èŒºOÖ’ J"≥∞iHõ<£
¿ã#Å∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~Ú Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’. ™ÈqÜ«∞\ò ¿ã#Å∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fl ÉèÏQÆO
`«∂~°∞Ê [~°‡hÖ’ =ÙOk. J~Ú`Õ D kQÆƒO^èŒO =¸ÅOQÍ q∞„`«Ñ¨HΔÍÅ Jnè#OÖ’ L#fl
Éˇi¡<£ Éèí∂ÉèÏQÍxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ã¨~°∞‰õΩÅ#∞ J"≥∞iHÍ q=∂<åÅ ™êÜ«∞O`À ~°"å}Ï
KÕã¨∞HÀ=Åã≤ =zÛOk. P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®kÖ’<Õ (1949) K≥·<åÖ’ Hõ=¸ºxã¨∞ì qÑ¨¡=O
[Ü«∞„Ñ¨^ŒO J~ÚOk. J^Õ U_®kÖ’ ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº `˘e™êiQÍ J}∞ÉÏO|∞ „Ñ¨Ü≥∂QÆO
q[Ü«∞=O`«OQÍ x~°fiÇ≤ÏOzOk. 1950Ö’ H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒOÌ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. D Q˘Å∞ã¨∞Hõ@∞ì
Ñï}Ï=∂Å#∞ K«∂Ñ≤Oz „Ñ¨ÑÖK«O P<å_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì ^Œ∞~å„Hõ=∞} „Ñ¨=∂^•xfl
Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl^Œx J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ=~åæÅ∞ „Ñ¨*ÏhHÍxfl #q∞‡OKå~Ú.
x*ÏxH˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì q[Ü«∂Å Hõ<åfl P „Ñ¨ÉèÏ=O`À „Ñ¨ÑÖK«"åºÑÎ̈OQÍ =Åã¨
^ÕâßÖ’¡x „Ñ¨[ÅÖ’ ÃÑÅ∞¡|∞H˜# ™êfi`«O„`«º HÍOHõ,Δ ã¨fi`«O„`«º áÈ~å\ÏÅ∞, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ J"≥∞iHÍ
158 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

„Ñ¨Éèí∞`åfixfl `≥QÆ HõÅ=~°ÃÑ\Ïì~Ú. WO_À K≥·<åÖ’ „ÃÑ¶Oz =Åã¨ áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
qÑ¨"¡ À^Œº=∞O qãïÎ ã¨∂Î LOk. WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« Ö’ _»Kü =Åã¨ áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ qÑ¨"¡ À^Œº=∞O
qãÎ̈ $`«=∞=Ù`ÀOk. Ñ¶≤eÑ‘Ê<£ûÖ’ J"≥∞iHÍ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K≥Åˆ~yOk.
P„Ñ¶≤HÍ YO_»OÖ’ [#r=# JãÖ`«$Ñ¨ÙÎÅ∞ ã¨"≥∞‡Å ~°∂ÑÖÖ’ "≥Å∞¡"≥`«∞Î`«∞<åfl~Ú.
D ã¨"≥∞‡Å f„=`« ZÖÏO\˜^À ÉÏã≤Öò _Õq_£ã¨<£ '™êfi`«O„`«ºO ~åh— (Öˇ\ò „Ñ¶‘_»"£∞ Hõ"£∞) J#fl
Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’ q=iOKå_»∞ – „ÃÑ¶Oz =Åã¨ áêÅ#Ö’ =Ù#fl Ñ¨tÛ=∞ P„Ñ¶≤HÍÖ’ 1947Ö’
^•^•Ñ¨Ù 19,000 =∞Ok Ô~·ÖËfi HÍi‡‰õΩÅ∞ 160 ~ÀAÅ áê@∞ KÕã≤# ã¨∞n~°… ã¨"≥∞‡ P„Ñ¶≤HÍ
K«i„`«Ö’<Õ J~°∞^≥·# ã¨"≥∞‡QÍ xezáÈ~ÚOk. D ã¨∞n~°… áÈ~å@ ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ ã¨"≥∞‡HÍ~°∞Å∞
JÑ¨Ê\˜ QÆ=~°fl~ü [#~°Öò‰õΩ ÑÖÑ≤# ãÖ^Õâ◊"Õ∞ "åi áÈ~å@ q∞e>ˇO\ò ã¨fiÉèÏ"åxfl
`≥eÜ«∞*Ëã¨∞ÎOk. 'g∞ *ˇ·à◊§#∞ `≥~°z ÃÑ@∞ìHÀO_ç. Ñ¶≤~°OQÆ∞Å∞, q∞+¨<£QÆ#∞¡ ã≤^ŒúO KÕã¨∞HÀO_ç.
g∞ˆ~O KÕã¨∞‰õΩ<åfl ã¨ˆ~ JHÀì|~ü 10 J~°ú~å„u Ö’Ñ¨Ù =∂ _ç=∂O_»¡#∞ Ñï+¨¯iOK«HõáÈ`Õ "Õ∞O
™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡Ö’H˜ "≥à◊§_»O =Ú=∂‡\˜H© MÏÜ«∞O— Jx Ô~·ÖËfi HÍi‡‰õΩÅ∞ ÃÇÏK«ÛiOzO^Õ HÍHõ
J#fl =∂@ „Ñ¨HÍ~°O q∞e>ˇO\ò ã¨"≥∞‡‰õΩ kQÍ~°∞. JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ U_®k ^ŒHΔ̃}Ï„Ñ¶≤HÍÖ’
^•^•Ñ¨Ù ÅHõΔ =∞Ok |OQÍ~°Ñ¨Ù QÆx HÍi‡‰õΩÅ∞ ~ÀA‰õΩ Ñ¨k +≤e¡OQÆ∞Å∞ (Ô~O_»∞#fl~° _®Å~°∞¡)
"Õ`#« OQÍ K≥eO¡ KåÅ<Õ _ç=∂O_£`À Ñ¨x |O^Œ∞ ÃÑ\Ïì~∞° . Ãã#· ºO ~°OQÆOÖ’H˜ ky |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO
KÕ¿ãÎ `«Ñ¨Ê "åix uiy Ñ¨xÖ’ ÃÑ@ì_»O ™ê^èŒºO HÍÖË^Œ∞. 1950Ö’ ÔH<åºÖ’ 'Hõ~°∞=Ù r`åÅ—
HÀãÖ ™ê~°fi„uHõ ã¨"≥∞‡ [iyOk.
HÍ|\ì̃ J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl, J"≥∞iHõ<£ "åºáê~° =~°æ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ ™ÈqÜ«∞\ò
qãÎ̈~°} "å^ŒO Hõ<åfl ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl ã¨=∞~°jÅ „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞, L^Œº=∂Å∞, u~°∞QÆ∞ÉÏ>Ë¡
Z‰õΩ¯=QÍ HõÅ=~°ÃÑ\Ïì~Ú. x*ÏxH˜ K≥·<å, H˘iÜ«∂, WO_À K≥·<å, Ñ¶≤eÑ‘Ê<£ ^ÕâßÅÖ’ ZQÆã≤#
„Ñ¨*Ï ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å\ÏÅ∞ PÜ«∂ ^ÕâßÖ’¡x Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ P^èŒfi~°ºOÖ’ #_çz#"Õ `«Ñ¨Ê
g\˜x ™ÈqÜ«∞\ò ZQÆã¨#^Àã≤Ok J#fl „Ñ¨Kå~°OÖ’#∂ "åãÎ̈=O ÖË^Œ∞. „Ñ¨ÑÖK«"åºÑÎ̈OQÍ
™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ qÑ¨¡qOz# HÍÅO Jk. g\˜x xÅ=iOKÕ „|Ç¨Ï‡
„Ñ¨Ü«∞`«flOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ=~åæÅ∞ |_≥˚\ò‰õΩ q∞e@s`«`åfixfl JaƒOKÕ ^•xH˜,
^Õâ◊ JO`«~`æ° « „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl zk"Õ∞¿ã ^•xH˜ áêsì ~°ÇÏ≤ `« UHÍaè„áêÜ«∂xH˜ áê‰õΩÖÏ_®~Ú.
„@∂=∞<£, K«@ìã¨ÉèíÅÖ’x L^•~°"å^Œ∞Å∞ Hõeã≤ <åºÜ«∞qKå~°}Å∞, Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ
K«\ÏìÅ∞, q^èÕÜ«∞ „Ñ¨=∂}ÏÅ =O\˜ J„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ, "ÕkèOÑ¨ÙÅ K«\ÏìÅ`À JÖÏO\˜
UHÍaè„áêÜ«∂xfl ™êkèOK«_®xH˜ Hõ$+≤ KÕâß~°∞.
D <ÕÑ¨^äŒºOÖ’<Õ q™ê¯<£ã≤<£ ~åR Ãã<≥@~üQÍ L#fl *’ÃãÑ¶π "≥∞HÍs÷H˜ „@∂=∞<£
Hõ<åfl Ô~O_®‰õΩÅ∞ Z‰õΩ¯= K«k"Õ ^•xH˜ J=HÍâ◊O HõeyOk. 1950Ö’ "≥ãπì =s˚xÜ«∂Ö’x
geOQ∑ J<Õ „áêO`«OÖ’ iÑä¡Hõ<£ áêsì =∞Ç≤ÏàÏ qÉèÏQÆO ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ „Ñ¨ãÖyã¨∂Î F
¿ÑÑ¨~¡° á⁄uÎH#õ ∞ ZuÎ K«∂Ñ≤ã∂¨ Î 'WkQÀ WO^Œ∞Ö’ 205 =∞Ok ÉèÏQÀ`åÅ∞ L<åfl~Ú, "åà◊§O`å
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, Ç¨ÏŸO _çáê~ü"ì ∞≥ O\òÖ’ Ñ¨xKÕã∂¨ ,Î „Ñ¨É∞íè `«fi q^è•<åÅ#∞ „Ñ¨ÉÏè q`«O KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
<Õ#∞ gà◊§O^Œi ¿Ñ~°∂¡ Ç¨ÏŸOâßY HÍ~°º^Œi≈H˜ JO^Œ*Ëâß. J~Ú<å "åà◊√§ WOHÍ L^ÀºQÍÖ’¡
H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~°∞— Jx P~ÀÑ≤OKå_»∞. P =∞~åfl_»∞ ™êÖòì ÖËH± ã≤\ Ö© ’ „Ñ¨ãO¨ yã¨∂Î JÅ"å@∞QÍ
KÕuÖ’ ¿ÑÑ¨~°¡ Hõ@¡ [<åxH˜ K«∂Ñ≤ã¨∂Î 'WkQÀ 57 =∞Ok Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ eã¨∞ì— (D ãÖYº
`«_»= `«_»=H© =∂iáÈÜÕ∞k) Jx TyáÈÜ«∂_»∞. P `«~°∞"å`« H˘kÌ HÍÖÏxˆH Ãã<≥\òÖ’
„Ñ¨ãÖyã¨∂Î Ü«∞^è•qkèQÍ HÍ~Ú`åÅ Hõ@ì K«∂Ñ≤ã¨∂Î 'WkQÀ Ç¨ÏŸO_çáê~üì"≥∞O\ò ã¨fiÜ«∞OQÍ
`«Ü«∂~°∞KÕã≤# 100 =∞Ok *Ï`«HÍÅ∞. gà◊§#∞ UO KÕ¿ã ^Œ=Ú‡ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ÖË^•— Jx
Ç¨˙OHõiOKå_»∞. x*ÏxH˜ Ç¨ÏŸOâßY `«Ü«∂~°∞KÕã≤# P =ºHÎ̃QÆ`« x"ÕkHõÅ∞ `å*Ïq HÍ^Œ∞.
=¸_Õà◊§ „H˜`«Oq. JO^Œ∞Ö’ KåÖÏ=∞OkH˜ JÑ¨Ê\˜ˆH L^•fiã¨# ÑëHÕk „Ñ¨Éèí∞`«fiO. J~Ú<å
"≥∞HÍs÷ P áê`« HõqeHõ>ì̌ÅÖ’x JOâßÅ<Õ `«#‰õΩ z`«ÎO =zÛ# suÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞, KÕ~°∞ÊÅ∞
*’_çã¨∂Î Ãã<≥\òÖ’ „Ñ¨™êÎqOKå_»∞. H˘O^Œi =ºHÎ̃QÆ`« q=~åÅ`À Ç¨ÏŸOâßY 'L^•~°"åk— Jx
¿Ñ~˘¯#fl KÀ@ 'Hõ=¸ºx[O Ñ¨@¡ "≥ÚQÆ∞æ L#fl"å~°∞— Jx, 'K«∞~°∞ÔH·# ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞_»∞— Jx
L#fl KÀ@ 'K«∞~°∞ÔH·# Hõ=¸ºxã¨∞ì— Jx `«#‰õΩ `Àz# qâıëêÅ∞ "å_®_»∞ P „Ñ¨ãÖQÆOÖ’.
"≥∞HÍs÷ D `«O`«∞#∞ P `«~°∞"å`« H˘<Õflà◊§ áê@∞ H˘#™êyOKå_»∞. „Ñ¨Éèí∞`«fi
=º=Ç¨~åÅÃÑ· Ãã<≥\ò xÜ«∞q∞Oz# âßâ◊fi`« Ñïâ’^èŒHõ LÑ¨ãÖÑ¶¨∂xH˜ Kè≥·~°‡<£ ys "≥ÅQÆÉˇ>Ëì
„Hõ=∞OÖ’ Ç¨ÏŸOâßY ã¨=∂Kå~° HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ "≥Ú`«ÎOQÍ PY~°∞‰õΩ "å~Úãπ PÑ¶π J"≥∞iHÍ
ˆ~_çÜ≥∂, ^ÕâßO`«~° „QÆO^ä•ÅÜ«∂Å∞ JxflO\˜ g∞^• Wëêì~å[ºOQÍ J[=∂~Ú+‘
K≥ÖÏ~ÚOKå_»∞. z=~°‰õΩ Hõ=¸ºxã¨∞ì "åã¨#Å∞ L#fl Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ#∞ ‰õÄ_® =keÃÑ@ìÖË^Œ∞.
Ç¨ÏŸOâßY "≥Ú`«ÎO QÆ_»QÆ_»ÖÏ_çáÈ~ÚOk. „Ñ¨ÑÖK«"åºÑÎ̈OQÍ L#fl Öˇ·„|sÅ‰õΩ Q˘Å∞ã¨∞Hõ@∞ì
P^ÕâßÅ∞ WzÛOk. #ÅÉè̌· Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ#∞ Öˇ·„|sÅ #∞O_ç `˘ÅyOKå~°∞. JO^Œ∞Ö’ ^ä•=∞ãπ
*ˇÑ¶¨~°û<£ Ui# ~°K«#Å∞ (Ñ¶≤eÑπ á¶È=~ü ãÖHõÅ#Hõ~°Î), qe¡Ü«∞<£ ÃÇÏÖò=∞<£ ~åã≤# 'k z„Å¤<£
J=~ü— =O\˜ Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ∂ =Ù<åfl~Ú. H˘xfl Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ#∞ `«QÆÖËâß~°∞. "≥∞HÍs÷ =∞iO`« J_»∂¤
J^Œ∞Ñ¨Ó ÖË‰õΩO_® `«Ü«∂~°Ü«∂º_»∞. 1954 =ãÖ`«HÍÅOÖ’ q∞e@s ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ ÉèÏqOz#
JÑ¨~å^èŒ Ñïâ’^èŒ#Å‰õΩ (W<≥fiã≤ì̂Q+¨<£) ãÖ|OkèOz# "å^Œ „Ñü"å^Œ#Å∞ q#_®xH˜ ‰õÄ_®
‰õÄKÀÉˇ\Ïì_»∞. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ Jx J#∞=∂#O L#fl "åi Ñ¨@¡ Hõ~°∞_»∞QÍ =º=Ç¨ÏiOK«_»O
ÖË^Œx Ãã·xHõ [#~°Öòû#∞ ^Œ∞Ü«∞º|@ì™êQÍ_»∞. Ñ¨`åHõ ™ê÷~ÚH˜ KÕi# "≥∞HÍs÷ =º=Ç¨~° â‹·e
Ñ¨@¡ J@∞ _≥"≥∂„HÍ@∞¡, W@∞ iÑä¡Hõ<£Å∞ z„Ô~uÎáÈÜ«∂~°∞. 1954 _çÃãO|~üÖ’ 'J"≥∞iHÍ
ãÖÜ«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ Ãã<≥\ò ã¨Éèí∞º_çQÍ "≥∞HÍs÷ „Ñ¨=~°Î# J`«x Ç¨ÏŸ^•‰õΩ `«y#@∞¡QÍ ÖË^Œx—
J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπÖ’ "≥∞*Ïi\© ã¨Éèí∞ºÅ∞ Jaèâ◊Oã¨# f~å‡<åxfl |ÅÑïKå~°∞. J~Ú`Õ D
Jaèâ◊Oã¨# f~å‡#OÖ’ ‰õÄ_® ZHõ¯_® "≥∞HÍs÷ =^Œi# Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ JÉ^•úÅ#∞
QÆ∞iOz QÍh, QÀ~°O`«Å∞ H˘O_»O`«Å∞ KÕ¿ã ^Œ∞+¨|ì ∞kúx QÆ∞iOz QÍh ZHõ¯_® „Ñ¨™êÎqOK«Ö^Ë ∞Œ .
ã¨ÉÏè Ç¨Ï‰õΩ¯Å ZxflHõÅ Ãã<≥\ò LÑ¨Hqõ ∞\© =ÚO^Œ∞ Ç¨[~°∞HÍ x~åHõiOz# HÍ~°}O`À "≥∞HÍs÷x
J"≥∞iHõ<£ K«@ì ã¨Éèí Jaèâ◊Oã≤OzOk.
160 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
XHõ Ñ¨Hõ¯ Ãã<≥\ò "≥∞HÍs÷x Jaèâ◊Oã≤ã¨∞Î#fl „Hõ=∞OÖ’<Õ =∞~À=OHõ Ñ¨zÛ Hõ=¸ºxã¨∞ì
=ºuˆ~Hõ aÅ∞¡Å#∞ J<ÕHõO Ãã<≥\ò P"≥∂kOzOk. 'e|~°Öò—QÍ ¿Ñ~°∞á⁄Ok# Ç¨ÏÉˇ~üì Ç¨ÏO„Ñ‘
D aÅ∞¡Å‰õΩ ã¨=~°} „Ñüáêkã¨∂Î 'Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ áêsìQÍ— „Ñ¨H\õ O˜ KåÅx
HÀ~å_»∞. 'Q“~°=hÜ«ÚÖˇ·# Ãã<≥@~°∞¡ ™êOˆHuHÍÅ∞, K«\ÏìÅ∂ Jx ã¨<åfl~Ú <˘‰õΩ¯Å∞
<˘‰õΩ¯‰õΩO\Ï~À, Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì ^ÕxH˜ LO^À „QÆÇ≤ÏOz D ã¨=~°}#∞ P"≥∂k™êÎ~À
`ÕÅ∞ÛHÀ"åe— Jx xO_»∞ ã¨ÉèíÖ’ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
„Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’ L^•~°"å^Œ∞Å∞QÍ ¿Ñ~˘Ok#"åˆ~ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ#∞ XO@iáê@∞
KÕÜ«∞_®xH˜, qKå~°}Å‰õΩ, *ˇ·à◊§Ö’ Mˇ·^Œ∞ KÕÜ«∞_®xH˜, HÍeÛ K«OÑ¨_®xH˜ `«=∞ =O`«∞ P[ºO
áÈâß~°∞. D ^ŒQÍHÀ~°∞ =º=Ç¨~°O #_»Ñ¨_®xH˜ q∞`«"å^Œ∞Å∞, L^•~°"å^Œ∞Å =∞^èŒº ãÖH©~°‚O
J=ã¨~°O Jx ~å[H©Ü«∞OQÍ ÉèÏqOz, P "Õ∞~°‰õΩ Hõeã≤Hõ@∞ìQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∞Î<åfl "≥∞HÍs÷
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À áê@∞ L^•~°"å^Œ∞Å g∞^Œ ‰õÄ_® `«# ^•_çx Z‰õΩ¯ÃÑ\Ïì_»∞. L^•Ç¨Ï~°}H˜
Ãã<≥\òÖ’ "≥∞ÿ<åi\©Å <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ L#fl eO_»<£ *Ï#û<£ "≥∞HÍs÷ÃÑ· Jaèâ◊Oã¨# f~å‡#O
<≥QÆæ_®xH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOKå_»∞ HÍh ZHõ¯_® ‰õÄ_® "≥∞HÍs÷ J#∞ãïã¨∞Î#fl Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ
q^Õfi+Ö QÆ∞iOz Ñ¨Öˇ¡`«∞Î=∂@ =∂\Ï¡_»ÖË^Œ∞. WHõ *Ï<£ ZÑ¶π. ÔH#_ô J~Ú`Õ Pz`«∂z
=º=Ç¨ÏiOKå_»∞. "≥∞HÍs÷H˜ =ºuˆ~HõOQÍ <À~°∞ qÑ¨ÊÖË^Œ∞ Jã¨Å∞. Jxfl\˜H© q∞Oz Jaèâ◊Oã¨#
f~å‡#O F\ÕQ∑Ö’<Õ áêÖÁæ#‰õΩO_® ÔQ·~å›[~°Ü«∂º_»∞. ã¨ÉèíÖ’ LO>Ë J#∞‰õÄÅOQÍ F@∞
"Õ¿ã"å_®, =ºuˆ~HõOQÍ F@∞ "Õ¿ã"å_® J#flk TÇ¨ÏÔH·<å `«@ìx q^èŒOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå_»∞.
K≥<· åÖ’ Hõ=¸ºx[O q[Ü«∞=O`«O HÍ=_®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO J#∞ãïOz# "≥∞`«Hõ "≥Y· ~ˆ HÍ~°}O
J<Õk "≥∞HÍs÷ Jaè„áêÜ«∞O. ÔH#_ô ‰õÄ_® ^•^•Ñ¨Ù W^Õ Jaè„áêÜ«∞O`À L<åfl_»∞. K≥·<å
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ ÃÑHÕQ∑#∞ =â◊O KÕã¨∞‰õΩ#fl <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ 1949 [#=i <≥ÅÖ’ 'J"≥∞iHõ<£
HÍO„ÔQãπ— „Ñüx^èŒ∞Å#∞ L^ÕÌtOz „Ñ¨ãÖyã¨∂Î ÔH#_ô WÖÏ J<åfl_»∞.
''ã‘ÊHõ~ü ™ê~ü, D "å~åO`«OÖ’ K≥·<å, J"≥∞iHÍÅ∞ ZO`«\ ˜ ÉèÏs LÑ¨„^Œ"åxfl
K«qK«∂_®eû =zÛO^À g∞‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. D "≥·Ñ¶¨ÖÏºxH˜ =∞^èŒº„áêK«ºOÖ’ =∞# q^ÕâßOQÆ
q^è•#O ÉÁHõ¯É’~å¡ Ñ¨_»\ÏxH˜ J^èŒºHõΔ Éèí=#O, Ç¨ÏŸO=∞O„u`«fi âßYÅ∞ Ñ¨ÓiÎQÍ ÉÏ^èŒº`«
=Ç≤ÏOKåÅx <Õ ÉèÏqã¨∞Î<åfl!
Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À Hõeã≤ ãÖH©~°‚ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl U~åÊ@∞ KÕÜ«∞HõáÈ`Õ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O
JOkOKÕk ÖË^∞Œ Jx J^ÕÑx¨ QÍ J"≥∞iHÍ XuÎ_ç KÕÜ∞« _»O =¸ÅOQÍ K≥<· å *ÏfÜ«∞ |∂~°∞"˚ å
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ QÆ\ ì̃ Z^Œ∞~°∞^≥|ƒ `«yeOk.
=∞# ~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å∞, "åà◊§ ã¨ÅÇ¨^•~°∞Å∞, ÖÏ\˜ì"≥∂~ü, ÃÑ¶~Ú~üÉÏºOH± ÖÏO\˜
=∞Ç¨â◊Ü«ÚÅ∂ Hõeã≤ W~°"≥· Uà◊√§QÍ Ü«Ú^•úÅ∞, JO`«~°∞º^•úÅÖ’ #eyáÈ~Ú, J`«∞º#fl`«
™ê÷~ÚÖ’ Jqhu „Ñ¨|eáÈ~Ú# K≥·<å J„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ =º=ã¨÷#∞ K«Hõ¯k^ŒÌ_»OÖ’ J"≥∞iHÍ
UO ÑÖ^≥O X_ç¤O^À (¿ãìH±) QÆ∞iÎOK«ÖËHõáÈ=_»O =¸ÖÏ<Õ K≥·<å D<å_»∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ
=â◊O J~ÚOk.
''HõhãÖ WÑ¨Ê\˜ÔH·<å D ã¨Éèí `≥eq`≥K«∞Û‰õΩx Pã≤Ü«∂ YO_®xfl Hõ=¸ºx[O
Hõ"Õ∞‡Ü«∞Hõ=ÚO^Õ `«# ÉÏ^èŒº`« Uq∞\’ QÆ∞iÎã¨∞ÎO^Œx Ptã¨∞Î<åfl#∞.——
Wk ÔH#_ô „Ñ¨ãÖQÆ ™ê~åOâ◊O. D „Ñ¨ãÖQÆOÖ’ L^ŒÇ¨ÏiOz# ÖÏ\˜ì"≥∂~ü,
*Ï<£ÃÑ¶~Ú~üÉÏºOH±Å∞ K≥·<å K«i„`« Ñïâ’^èŒ#Ö’ qt+¨μìÅ∞. ÖÏ\˜ì"≥∂~ü "≥∞HÍs÷ ¿Ñ¶=Ô~\ò
\ÏÔ~æ\ò, *Ï<£ ÃÑ¶~Ú~ü ÉÏºOH± Ç¨~°fi~ü¤ Ü«¸x=i≈\© „á⁄ÃÑ¶ã¨~ü.
1950Ö’ iÑä¡Hõ<£Å∞ JO`«~°æ`« Éèí„^Œ`å K«\Ïìxfl XHõ^•xfl ã≤á¶ê~°∞û KÕâß~°∞.
'Hõ=¸ºxã¨∞ì HÍ~åºK«~°}— Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À á⁄`«∞Î Hõ>Ëì áêsìÅ∞, ãÖã¨÷Å∞ Jhfl D K«\Ïìxfl
J#∞ãïOz qkèQÍ il„¿ã+ì <¨ £ KÕ~ÚOK«∞HÀ"åe Jx „ÑüáêkOKå~°∞. HÍh L^•~°"å^Œ∞Å∞QÍ
¿Ñ~°∞Ñ¨_¤» Ãã<≥@~°∞¡ D ^Œ∞~å‡~°"æ ∞≥ #ÿ HÍ¡A‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ZÖÏO\˜ „ÑüÑ¶∞¨ @<å „Ñ¨îŒ ≈OK«Ö^Ë ∞Œ .
g∞^Œ∞ q∞H˜¯e Ç¨˙º|~üì Ç¨ÏO„Ñ‘, ÃÇÏ~°ƒ\ò ÖˇÇπÏ=∂<£ =O\˜ "åà◊√§ nxHõ<åfl J#∞=∂x`«∞Å
HÀãÖ x~°ƒO^èŒ ta~åÅ∞ (_ç>ˇ#¬<£ ÃãO@~ü) (x*ÏxH˜ <år HÍ<£ãÖ„>Ë+¨<£ HÍºOÑ¨ÙÅ =O\˜q)
U~åÊ@∞ KÕÜ«∞_»O =∞Oz^Œx ã¨∂zOKå_»∞. ^Õâß^èŒº‰õΔΩ_»∞ 'J`«º=ã¨~° Ñïã≤÷u—x (Z=∞Ô~˚hû)
„Ñ¨Hõ\ Õz# Ñ¨HõΔOÖ’ J#∞=∂x`«∞Å#∞ qKåiOK«‰õΩO_®<Õ x~°ƒOkèOK«=K«∞Û Jx ã≤á¶ê~°∞û
KÕâß~°∞. U`å"å`å J@∞ JO`«~°æ`« Éèí„^Œ`å K«@ìO`À áê@∞ '_ç>ˇ#¬<£ HÍºOÑπ— aÅ∞¡ ‰õÄ_®
~°OQÆOÖ’H˜ =zÛOk (1968Ö’ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ L<å‡^ŒO J_»∞QÆO\˜# <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ D
K«\ÏìÅ#∞ ~°^Œ∞Ì KÕâß~°∞).
1947Ö’ „@∂=∞<£ *Ïs KÕã≤# 'Zy˚‰õÄº\˜"£ P~°¤~ü— „áêuÑ¨kHõQÍ
<åºÜ«∞=∞O„u`«fiâßY J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ~å*ÏºOQÆ q~°∞^Œú"≥∞ÿ# Ñ¨^Œú`«∞Ö’¡ (qÑ¨¡=O)
‰õÄÅ^ÀÜ«∂Åh HÍh, „Ñ¨É∞íè `«fi ã¨fiÉèÏ"åxfl =∂~åÛÅx HÍh ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl xÜ«∞O`«$`«fi,
á¶êã≤ã¨∞ì, Hõ=¸ºxã¨∞ì ãÖã¨÷Å *Ïa`å#∞ ~°∂á⁄OkOKåÅx x~°‚~ÚOK«|_çOk. ˆH=ÅO
J@∞=O\˜ ãÖã¨Å÷ `À ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L#fl"åà◊§<Õ HÍ^Œ∞ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å#∞ Jq^èÜ Õ Ú« Å *Ïa`åÖ’
KÕ~°Û_»=∂ ÖË^• J<Õk J\Ïsfl [#~°Öò Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ =ÙO@∞O^Œx ã¨~å¯~°∞ „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. 1954
<å\˜H˜ WÖÏO\˜ *Ïa`åÖ’ =O^ŒÅ ãÖã¨÷Å ¿Ñ~°¡#∞ KÕ~åÛ~°∞. ‰õΩ–Hõ¡H±û–HÍ¡<£ =O\˜ âıfi`«=~°‚
^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~° ãÖã¨÷Å`À áê@∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìx, KåÑ≤¡<£ ™êOã¨¯ $uHõ ˆHO„^ŒO, '<ÒHõ~°¡—
™œÇ¨~°÷ ãÖÑ¶¨∞O, h„QÀ HõàÏHÍ~°∞Å Hõq∞\©, ~°K«~Ú`«Å ã¨=∂Yº, J"≥∞iHõ<£ Ñ¨~åº=~°}
„¿Ñq∞Hõ |$O^ŒO, „Ñ¨*Ï<å@Hõ ~°OQÆO, "å+≤OQÆì<£ |∞H± ëêÑπ ã¨=∂Yº, Ü«ÚQÀ¿ã¡qÜ«∂ ˆ~=Ù
HÍi‡‰õΩÅ Hõ¡|∞ƒ =O\˜ J<ÕHõ ãÖã¨÷Å∞ D *Ïa`å‰õΩ ZHÍ¯~Ú.
Ñ¨zÛ Hõ=¸ºxã¨∞ì q^Õfi+≤ "≥∞HÍsúÜ≥∂, iÑä¡Hõ<£Ö’ HÍ^Œ∞ JK«ÛOQÍ L^•~°"å^Œ
_≥"≥∂„Hõ\ò áêsì `«~°Ñ¶¨Ù# J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ Z#∞flHÀ|_ç# „@∂=∞<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO KÕÑ¨\ ì̃# Q˘Å∞ã¨∞Hõ@∞ì
162 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
„áêã≤‰õÄº+¨<£Å∞ *Ïu PÖ’K«#Ö’¡ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ ^èÀ~°}∞Å∞ „Ñ¨HÀÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ
^ÀÇ¨Ï^ŒÑ_¨ ®¤~Ú. ~À*ˇ<|£ ~üÅæ ÃÑ· [iy# qKå~°}À^ŒO`«O ã¨~å¯s „áêã≤‰Äõ º+¨<Å£ Ö’ É’Å∞`«<åxfl
|Ç≤Ï~°æ`«O KÕ™ê~Ú.
~À[<£–|~üæÅ ˆHã¨∞Ö’ Z^è≥Öò ~À*ˇ<£|~üæ ™È^Œ~°∞_»∞ _Õq_£ „w<£QÍ¡ãπ H©ÅHõ ™êHΔ̃.
1944–45 „áêO`«OÖ’ #∂º "≥∞H˜ûHÀÖ’x ÖÏãπ JÅ"≥∂ãπ „áêO`«OÖ’ L#fl =∞<£Ç¨@<£
„áê*ˇ‰õΩì ÖË|ˆ~@sÖ’ J}∞ÉÏO|∞ `«Ü«∂s, áê@= Ñ¨sHõΔ‰õΩ ãÖ|OkèOz HÍ~°º„Hõ=∂Å∞
[~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. JO^Œ∞Ö’ _Õq_£ "≥∞HÍxH±QÍ KÕã¨∞Î<åfl_»∞. P „áê*ˇ‰õΩì‰õΩ ãÖ|OkèOz#
ã¨=∂Kå~°O ~°ëêº "åà◊¡‰õΩ JOkOK«_®xH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOK«=∞x EeÜ«∞ãπ ~À[<£|~üæ `«##∞
J_çQÍ_»x, ÉÏ= HÀã¨=∞x, *Ï˝Ñ¨HÍÅ P^è•~°OQÍ H˘xfl Ãã¯KüÅ∞ wã≤ WKåÛ#x, J}∞ÉÏO|∞Å
q™ÈÊù@<åxH˜ LÑ¨Ü∂≥ yOKÕ Öˇ#∞ûÅ Ñïâ’^è#Œ Å∞ K≥Ü∞« º_»O `«# ÉÏ= "åºÑ¨H=õ ∞x, *ˇÖò–F`À
xOÑ≤# ã¨QÆO HÍ~ü¤É’~ü¤ ÃÑ>ì̌#∞ ÉÏ= `«#‰õΩ JOkOKå_»x, ^•xfl "≥∞H˜ûHÀÖ’ q∞QÆ`å ã¨QÆO
ÃÑ>ì̌ L#fl =∞x+≤ XHõ`«xx Hõeã≤ WzÛ~°=∞‡x K≥áêÊ_»x "åOQÆ∂‡ÅO WKåÛ_»∞. `«^Œ#O`«~°O
q∞QÆ`å ã¨QOÆ ÃÑ>ì̌ L#fl P™êq∞QÍ Ç¨sQÀÖò¤ HÀ~°∞Öì ’ „Ñ¨`º« Hõ"Δ ∞≥ ÿ „w<£ QÍ¡ãπ K≥ÑÊ≤ # ã¨=∂Kå~°O
UO\’ *Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞‰õΩx K≥áêÊ_»∞.
Ç¨sQÀÖò¤ XHõ QÆ∂_è»K«~°ºO ˆHã¨∞Ö’ JÔ~ãì̈~Ú qKå~°} J#O`«~°O 30 Uà◊√¡ *ˇ·Å∞
tHõÑΔ _¨ ,ç JÑ¨Ê\˜H˜ Ñ¨^=Œ ¸_Õà¡◊ tHõΔ J#∞Éèqí Oz# =ºH˜.Î JÖÏO\˜ =ºH˜Î „w<£QÍ¡ãπ "åOQÆ∂‡ÖÏxfl
xQÆ∞æ `ÕÖËÛO^Œ∞‰õΩ `«# "åOQÆ∂‡ÅO qxÑ≤OK«_®xH˜ =KåÛ_»∞. ~À[<£|~üæÅ#∞ `å#∞ Z#fl_»∂
HõÅ=ÖË^Œx J~Ú`Õ ™ÈqÜ«∞\ò ~åÜ«∞ÉÏ~° HÍ~åºÅÜ«∞O `åÅ∂‰õΩ JkèHÍi XHõ~°∞ *ˇÖòF`À
‰õÄ_ç# ã¨QÆO HÍ~°∞¤É’~°∞¤ ÃÑ· ÉèÏQÍxfl WzÛ „w<£QÍ¡ãπ#∞ HõÅ==∞x K≥áêÊ_»x, <Õ#∞ EeÜ«∞ãπ
#∞O_ç =KåÛ#x K≥áêÊ=∞<åfl_»x, „w<£QÍ¡ãπ WzÛ# Ãã¯KüÅ∞ fã¨∞‰õΩ=zÛ J^Õ ~°+º¨ <£ JkèHÍiH˜
XÑ¨ÊK≥áêÊ#x Ç¨sQÀÖò¤ "åOQÆ∂‡ÅO WKåÛ_»∞.
D "≥Ú`«ÎO =º=Ç¨~°OÖ’ ã¨=∂^è•#O ^˘~°Hõx „Ñ¨â◊flÅ∞ Z<Àfl. *ˇ·Å∞ #∞O_ç q=ÚHÎ̃
HõeÊ™êÎ=∞x Pâ◊ K«∂Ñ≤Oz Ç¨sQÀÖò¤`À P ~°HõOQÍ "åOQÆ∂‡ÅO WÑ≤ÊOKå~å? JÖÏ HÍ‰õΩO>Ë
=ÚÃÑ·ÊUà◊√¡ tHõΔÑ¨_ç#"å_çx 13 Uà◊¡ tHõΔ J#∞ÉèíqOKåHõ `≥zÛ "åOQÆ∂‡ÅO WÑ≤ÊOz# =∞~À
Ô~O_Õà◊¡ˆH 'ÃÑ~ÀÖò— g∞^Œ ZO^Œ∞‰õΩ, ZÖÏ q_»∞^ŒÅ KÕã≤#@∂¡? „w<£QÍ¡ãπ <Õ~° JOwHÍ~° „Ñ¨Hõ@#
"≥#∞Hõ WÖÏO\˜ f„= tHõΔÅ ÉˇkiOÑ¨Ù Ñ¨x KÕã≤O^•? ÖË‰õΩO>Ë Ñ¨k¿ÇÏ<Õà◊¡ tHõΔ Ñ¨_ç# „w<£QÍ¡ãπ
U_»∞#fl~° Uà◊¡ˆH *ˇ·Å∞ #∞O_ç ZÖÏ q_»∞^ŒÅ J~Ú#@∂¡? „w<£QÍ¡ãπ âß„ãÎ̈"Õ`«Î HÍ^Œ∞, ˆH=ÅO
"≥∞HÍx‰õΩ¯. J@∞=O\˜ J`«#∞ J}∞ÉÏO|∞ `«Ü«∂sH˜ ãÖ|OkèOz# Ãã¯KüÅ#∞ *Ï˝Ñ¨HõO
`≥K«∞Û‰õΩx wã≤ WzÛ#@∞¡ K≥áêÊ_»∞. D q+¨Ü«∞O #=∞‡^Œy#kQÍ LO^•? "≥∞HÍxH±‰õΩ
`≥eq`Õ@Å∞ LO_»‰õÄ_»^• J<Õ „Ñ¨â◊fl `«Öˇ`«Î=K«∞Û. HÍx „w<£QÍ¡ãπ „|∂H˜¡<£Ö’x áêe>ˇH˜flH±
Ü«¸x=i≈\©Ö’ P~°∞ HÀ~°∞ûÅ∞ ZOK«∞‰õΩx K«kq SkO@ _çOH©Å∞ H˘\ì̃# =∞x+≤. JO`ÕHÍ^Œ∞
`˘Å∞`« „w<£QÍ¡ã,π Ç¨sQÀÖòÅ¤ ∞ HÀ~°∞Öì ’ qxÑ≤Oz# Hõ^<Œä åÅ∞ UHõsuÖ’ ÖË=Ù. #∂ºÜ«∂~ü¯Ö’x
\ÏOÉòû *ˇ·Å∞Ö’ W^ŒÌih XˆH JO`«ã¨∞÷ *ˇ·Å∞H˘\ÏìÖ’¡ LOKåHõ ‰õÄ_»|Å∞‰õΩ¯x =∞s ™êHõΔ ºO
K≥Ñ≤Ê# ^•YÖÏÅ#∂ H˘\ì̃áêÔ~Ü«∞ºÖËO.
Jã¨Å∞ Ç¨sQÀÖò¤ "åOQÆ∂‡Å"Õ∞ #=∞‡â◊HõºO HÍxsuÖ’ LOk. ÃÑ¶_»~°Öò |∂º~À
PÑ¶π W<≥fiã≤ì̂Q+¨<£ ~À[<£|~üæÅ ˆHã¨∞Ö’ W`«x`À <åÅ∞QÆ∞=O^ŒÅ QÆO@Åáê@∞ WO@~°∂fi ºÅ∞
KÕã≤# q+¨Ü«∞O |Ü«∞@‰õΩ á⁄Hõ¯_»O`À ã¨^Œ~°∞ ZÑ¶π.a.SÜÕ∞ J`«xfl D "Õ∞~°‰õΩ ã≤^ŒúO KÕã≤
LO@∞O^Œ<Õ HÀ}Ïxfl H˘\ì̃áêÔ~Ü«∞ºÖËO. `«~°K«∂ TÇ¨`«‡Hõ"≥∞ÿ# J|^•úÅ∞ JuH˜#@∞ì K≥¿ÑÊ
JÅ"å@∞ L#fl =∞x+≤ W`«#∞. ~À*ˇ<£|~üæÅ ˆHã¨∞ `«^Œ#O`«~° HÍÅOÖ’ [iy# XHõ ˆHã¨∞
qKå~°}Ö’ Ç¨sQÀÖò¤#∞ _çÃÑ¶#∞û ÖÏÜ«∞~°∞ ÉèÏ~åºÑ≤Å¡Å QÆ∞iOz# TÇ¨`«‡Hõ Hõ^äŒ<åÅ#∞
QÆ∞iOz „Ñ¨tflOKå_»∞. 'Pˆ~à◊√¡QÍ #∞=Ùfi J|^•úÅ∞ K≥Ñ¨ÙÎ<åfl=Ù Hõ^Œ∂— Jx J`«xfl „Ñ¨tflOK«QÍ,
'Pˆ~à◊√Q¡ Í HÍ^Œ∞ Ñ¨^ÇŒ ¨ ~ˆ à◊√Q¡ Í <Õ#∞ J|^•úÅ∞ P_»`å<Õ L<åfl#∞— Jx |^Œ∞eKåÛ_»∞. qz„`«OQÍ
~À[<£|~üæÅ ˆHã¨∞Ö’ J^Õ Ç¨sQÀÖò¤ XHõ¯_Õ ™êHΔ̃.
Ç¨sQÀÖò¤#∞ WO@~°∂fi º KÕã≤# ZÑ¶πaS U*ˇO@∞#∞ W~°"≥· Uà◊¡ `«~°∞"å`« XHõ
[~°fleã¨∞ì WO@~°∂fi º KÕã¨∂Î Ç¨sQÀÖò¤ LÑ¨Ü≥∂yOz# HÀ_£ =~ü¤ QÆ∞iOz J_çQÍ_»∞. JO^Œ∞‰õΩ
|^Œ∞Å∞QÍ P U*ˇO@∞ WzÛ# ã¨=∂^è•#O UO@O>Ë– ''x*ÏxH˜ QÀÖò¤ P HÀ_£=~ü¤#∞ QÆ∞~°∞Î
`≥K«∞ÛHÀÖËHõáÈÜ«∂_»∞. '<Õ#∞ Ñ¶¨ÖÏ<å KÀ@ #∞O_ç =KåÛ#∞ J<À JÖÏO\˜^À WOˆH^À— Jx
hà◊√¡ #q∞ÖÏ_»∞. '|Ç¨ïâß EeÜ«∞ãπ J<Õ Ñ¨ÔŒ J~Ú LO@∞O^•— Jx <Õ ã¨∂K«#„áêÜ«∞OQÍ
„Ñ¨tflOKå. ^•O`À J`«x =∞u=∞~°∞Ñ¨Ù ZyiáÈ~ÚOk. Jã¨Å∞ HÀ_£=~ü¤ QÆ∞~°∞‰Î Ωõ `≥K∞« Û‰õΩ<åfl_»∞.——
D ã¨=∂^è•#O KåÅ^Œ∂ ZÑ¶πaS U*ˇO@∞¡ Ç¨sQÀÖò¤ U=∞x "åOQÆ∂‡ÅO W"åfiÖ’
`«sÊù^Œ∞ WKåÛ~°x `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õÄ?
~À[<£|~üæÅ g∞^Œ "≥∂Ñ≤# JaèÜ≥∂QÍÅ∞ ~°∞A=~Ú#O^Œ∞# qKå~°} [iÑ≤#
<åºÜ«∞=¸iÎ WifiOQ∑ HÍÑ¶=π ∞<£ f~°∞Ê "≥Å∞=iã¨∂–Î ''~°ëêº J}∞ÉÏO|∞#∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ OÎ ^Œx
=∞# âß„ãÎ̈"Õ`«ÎÅ∞ TÇ≤ÏOz# ^•xHõ<åfl =ÚO^Õ "åi KÕ`«∞Ö’¡ J}∞ÉÏO|∞ Ñï*Ï˝<åxfl
LOK«_O» ^•fi~å, g∞ D #_»`« =¸ÅOQÍ H˘iÜ«∂ Hõ=¸ºxã¨∞ì ^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ QÆ∞~Ô · 50,000
=∞Ok J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ =∞$`«∞º"å`«Ñ¨_ÕO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}=∞Ü«∂º~°∞. U"≥∂ g∞~°∞ KÕã≤#
#=∞‡Hõ „ ^ÀÇ¨ Ï O =¸ÅOQÍ ˆ ~ Ñ¨ Ù ÅHõ Δ Ö Ïk =∞Ok J=∂Ü« ∞ Hõ „Ñ¨ [ Å∞ „áê}ÏÅ∞
HÀÖ’Ê"åeû~å=K«∞Û. JO^Œ∞ˆH g∞ W^ŒÌiH© =∞~°}tHõΔ qkèã¨∞Î<åfl, ZÅ„H˜ìH±Kè≥·~ü ^•fi~å D
tHõΔ#∞ J=∞Å∞ K≥Ü«∂ºÅx P^Õtã¨∞Î<åfl—— Jx „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
~À[<£|~üæÅ`À ã¨Ç¨Ï‰õΩ„@^•~°∞_çQÍ "≥∂~åì<£<ÀÉˇÖò qKå~°} Z^Œ∞~˘¯<åfl_»∞.
„Ñ¨^è•#™êHΔ̃ <ÀÉˇÖò ã¨xflÇ≤Ï`« q∞„`«∞_»∞, ^ŒQÆæ~°∞O_ç ÃÑo¡ [iÑ≤Oz#"å_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ `«#
164 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

~å[H©Ü«∞ QÆ`«O QÆ∞iOz J|^•úÅ∞ K≥áêÊ_»<Õ JaèÜ≥∂QÍÅg∞^Œ JÑ¨Ê\˜ˆH ÃÑ¶_»~°Öò „Ñ¨Éèí∞`«fi
qKå~°}#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl"å_»∞. #Ü«∂<À ÉèíÜ«∂<À J`«x`À ™êHõΔ ºO K≥Ñ≤ÊOKåÅx ZÑ¶πaS
U*ˇO@∞¡ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J`«x ¿Ñ~°∞ =∂H±û Ze@Û~ü. XHõ™êi `«#∞ "≥∂~åì<£ <ÀÉˇÖò#∞
HÍ~À¡ ZH˜¯OK«∞‰õΩx =∞<£Ç¨@<£ Ç¨Ï∫ã≤OQ∑ „áê*ˇ‰õΩìÖ’ x=ã≤ã¨∞Î#fl ~À[<£|~üæÅ WO\˜H˜
fã¨∞‰õΩ"≥o¡#@∞¡, <ÀÉˇÖò HÍ~°∞ ky Ñ¶≤Öò‡_»ÉÏƒÖÏO\˜k fã¨∞‰õΩ"≥o¡#@∞¡ uiy =KÕÛ@Ñ¨ÙÊ_»∞
L`«ÎKÕ`«∞Å`À uiy =zÛ#@∞¡ "åOQÆ∂‡ÅO K≥áêÊ_»∞. J~Ú`Õ P Ñ¶≤Öò‡ _»ÉÏƒÖ’ U=ÚOk
J<Õ q=~°O K≥Ñ¨ÊÖË^Œ∞. <ÀÉˇÖò‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ QÆ\ ì̃ ™êHΔÍº^è•~åÅ∞ ÖË=Ù. JO^Œ∞ˆH J`«x
`«~°Ñ¨Ù ÖÏÜ«∞~°∞ '_çÃÑ¶#∞û— "å^Œ# ‰õÄ_® K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞. HÍh 'Eºs =∂„`«O— <ÀÉˇÖò#∞ ^À+≤QÍ
`ÕeÛOk. HÍÑ¶π=∂<£‰õΩ =ÚÃÑ·Êù Uà◊¡ Hõiî# HÍ~åQÍ~°"åã¨ tHõΔ qkèOKå~°∞. JÖÏ¯„\Ï*ò‰õΩ
HÍ~åQÍ~°"å™êxH˜ ÑÖáê~°∞. ÃÑ~ÀÖò HÀãÖ ÃÑ@∞ì‰õΩ#fl Ñ≤\ ˜+¨#¡#∞ =~°∞ã¨QÍ u~°ã¨¯i™êÎ<Õ
=zÛOk *ˇ·Å∞ Ü«∞O„`åOQÆO. ÑÖ`˘q∞‡^Õà◊¡áê@∞ qq^èŒ *ˇ·à◊¡Ö’ tHõΔ J#∞ÉèíqOz# J#O`«~°O
q_»∞^ŒÅ JÜ«∂º_»∞.
1970Ö’ "≥Å∞QÆ∞K«∂ã≤# ZÑ¶πaS _®‰õΩº"≥∞O@¡Ö’ q„ÉèÏOuHõ~° JOâßÅ∞
|Ü«∞@Ñ¨_®¤~Ú. ~À*ˇ<£|~üæÅ ˆHã¨∞#∞ qKåiOz# <åºÜ«∞=¸iÎ D ˆHã¨∞Ö’ UO tHõΔ
qkèOK«É’`«∞#fln =ÚO^Œ∞QÍ<Õ ~°ÇÏ¨ ã¨ºOQÍ „áêã≤‰Äõ º@~üÅ‰õΩ "≥Å_¡ ç KÕ™ê_»x |Ç≤Ï~°`æ =« ∞~ÚOk.
WOHÀ Ñ¨„`«OÖ’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨^è•# <åºÜ«∞=¸iÎ „ÃÑ¶_£ q#û<£, J\Ïsfl [#~°Öò ÃÇÏ~°ƒ~üì
„É∫<≥ÖòÅ =∞^èŒº# ~À[<£|~üæÅ ˆHã¨∞ JÑ‘ÊÅ∞ q+¨Ü«∞"≥∞ÿ qKå~°} [~°∞QÆ∞`«∞#fl <ÕÑ¨^äŒºOÖ’
'=ÚÖÏHõ`ü— [iyO^Œh, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸iÎ Z=~°<åfl =∞~°}tHõΔÃÑ· '¿ãì— qkè¿ãÎ `å#∞
`«H}Δõ "Õ∞ Ñ¶Ù¨ ÖòÉOˇ zx Ñ≤ez P ¿ã#ì ∞ ~°^∞Œ Ì KÕ~Ú™êÎ#x J\ÏsflH˜ =∂@ WzÛ#@∞¡ "≥Å_¡ ~» ÚOk.
~À[<£|~üæÅ‰õΩ qkèOz# tHõΔ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ü«∂=`ü „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ x~°ã¨#Å∞
"≥Å∞¡"≥`åÎ~Ú. „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ =ÚO^Œ∞ „ÃÑã≤_≥O\ò ~°∂*ò"≥Öòì‰õΩ L`«Î~°O ~åÜ«∞_»O ^•fi~å
P@OÉÏO|∞ `«Ü«∂sH˜ ^ÀÇ¨Ï^ŒO KÕã≤# JÅƒ~üì S<£ã‘ì<£ ~À[<£|~üæÅ ˆHã¨∞Ö’ tHõΔ ~°^Œ∞Ì
Ñ¨~K° =« ∞x ã¨fiÜ«∞OQÍ JÑ‘ÊÅ∞ KÕ™ê_»∞. r<£–áêÖò–™ê„ˆ~,Î áêÉ’¡ Ñ≤HÍ™È, ÉÏ~˘ìÖÁq∞ "åO*ˇ\ ©ì
™È^Œi `«k`«~° „Ñ¨=ÚY∞Å∞ ZO^Œ~À J"≥∞iHõ<£ J^èŒº‰õΔΩÅ‰õΩ D ˆHã¨∞Ö’ tHõΔ ~°^Œ∞Ì QÆ∞iOz
JÑ‘ÊÅ∞ KÕ™ê~°∞. „ÃÑã≤_≥O\ò „@∂=∞<£‰õΩ KÕã≤# JÑ‘ÊÅ∞#∞ J`«#∞ J^èŒºHõΔ Ñ¨^Œq #∞O_ç
"≥·^˘ÅQÆ#∞#fl 1953 =ãÖ`«HÍÅOÖ’ u~°ã¨¯iOKå_»∞. P `«~åfi`« J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ JkèHÍ~°O
KÕÑ¨\ ì̃# Sã¨<£Ç¨ÏŸ=~ü‰õΩ KÕã≤# JÑ‘ÊÅ∂ u~°ã¨¯iOK«|_çOk.
z=i xq∞+ÖÖ’ [ã≤ãì π qeÜ«∞"£∞ X_»Qã¡Æ π =∞~°}tHõΔ J=∞Å∞ g∞^Œ ¿ãì qkèOKå_»∞.
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨^è•# <åºÜ«∞=¸iÎ q#û<£ `«HõΔ}"Õ∞ ^Õâ◊OÖ’x Ñ¨Å∞ „áêO`åÅ‰õΩ q=∂<åÅ∞

ÑÖÑ≤Oz ÃãÅ=ÙÖ’¡ L#fl <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅO^Œih Ç¨Ï_®=Ù_çQÍ PHÍâ◊=∂~åæ# "å+≤OQÆì<£‰õΩ
~°Ñ≤ÊOz Ñ¶¨ÙÖòÉˇOzx ã¨=∂"Õâ◊Ñïz [ã≤ìãπ qeÜ«∞"£∞ _»QÆ¡ãπ WzÛ# ¿ãì#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤ 1953
E<£ 19Ö’QÍ ~À[<£|~üÅæ ‰õΩ =∞~°}tHõΔ J=∞Å∞ Ñ¨~K° åÅx f~°∞Ê "≥Å∞=iOKå_»∞. „^ÀÇ¨ïÅ∞QÍ
=Ú„^Œ"ãÕ #≤ "åix „Ñ¨É∞íè `«fiO Hõ_^» •HÍ ZO`«ÖÏ "≥O\Ï_»∞`«∞Ok J<Õk J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜
™È^•Ç¨Ï~°}OQÍ `≥eÜ«∞K≥Ñ≤Ê# L^ŒO`«O Wk.
J^Õ Ü«∂ÉèÜ
·ˇ ∞« º= ^ŒâH◊ Oõ `˘eáê^ŒOÖ’ J"≥∞iHõ<`Õ ~« ° HÍ~°ºHõÖÏáêÅÃÑ· xÜ«∞q∞Oz#
áê~°¡"≥∞O@∞ Hõq∞\© „Ñ¨[Å#∞ ÉèíÜ«∞qÇ¨ÏfiÅ`«‰õΩ QÆ∞iKÕã≤Ok. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ`À 'Hõ<≥HõΔ#∞¡—
L<åflÜ«∞<Õ ¿Ñi@ "ÕÖÏk=∞Okx 'WO@~åˆQ+¨<£—`À "ÕkèOzOk. <åºÜ«∞q~°∞^Œú"≥∞ÿ# D
WO@~åˆQ+¨<£Ö’ ã¨ÊOkOKÕO^Œ∞‰õΩ Z=~°<åfl x~åHõi¿ãÎ K«@ì LÅ¡OÑ¶¨∞# JaèÜ≥∂QÍÅ∞ "≥∂Ñ≤
tHõΔÅ∞ "Õ~ÚOKÕk. 'Hõ=¸ºx[O QÆ∞iOz #∞=Ùfi `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeû# =O^Œ ãÖQÆ`«∞Å∞—
(Hõ=¸ºxã¨∞Åì #∞ ZÖÏ ^˘~°H|õ ∞K«∞ÛHÀ=_»O, „ÑüKÀ\Ï ^˘~°H|õ ∞K«∞ÛHÀ=K«∞Û) J<Õ Hõ~Ñ° „¨ `åÅ∞
=Ú„kOz ÅHõΔÖÏkQÍ ÑÖKå~°∞. L^•~°"å^Œ∞Å∞ ÃÑ·H˜ D K«~°ºÅ#∞ q=∞i≈Oz<å D Hõq∞\©H˜
U\Ï `«y#xfl x^èŒ∞Å∞ q_»∞^ŒÅ K≥Ü«∞º_®xH˜ q∞`«"å^Œ∞Å`ÀHõe¿ã F@∞ "Õ¿ã"å~°∞. 1958Ö’
=∂„`«O áê~°¡"≥∞O@s Hõq∞\©Ö’x XˆH XHõ ã¨Éèí∞º_»∞ (*Ë"£∞û~°∂*ò"≥Öòì) x^èŒ∞Å q_»∞^ŒÅ‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ F@∞"Õ™ê_»∞. D Hõq∞\© Ñ¨xf~°∞#∞ „@∂=∞<£ q=∞i≈OKå_»∞. HÍx PÜ«∞#
xÜ«∞q∞Oz# J\Ïsfl [#~°Öò "≥·Yˆ~ WÖÏO\˜ `«Ñ¨C_»∞ W<≥fiã≤ì̂Q+¨<£Å‰õΩ T`«O WzÛOk.
''J"≥∞iHÍÖ’ W"åà◊ KåÖÏ=∞Ok Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ L<åfl~°∞. á¶êºHõìsÅÖ’, PÑ¶‘ã¨∞Ö’¡, Hõ™ê~Ú
H˘@¡Ö’, gkè=¸ÅÖ’¡, „ÃÑ·"Õ@∞ "åºáê~åÖ’¡ ZHõ¯_»|_ç`Õ JHõ¯_» "åàı¡– "åà◊¡Ö’ „Ñü XHõ¯à◊¥¡
D ã¨=∂*Ïxfl x~°∂‡eOKÕ „H˜=ÚÅ∞ "≥∂ã¨∂Î L<åfl~°∞—— Jx q^Õfi+Ö HõHÍ¯_»∞ P ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤.
L^•~°"å^Œ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ‰õÄ_® Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ „Ñ¨Kå~° ~°ÔŒä g∞^Œ ZH˜¯ Tˆ~QÍ~°∞.
'HÍ"≥∞O@s— J<Õ Ñ¨„uHõ ~À[<£|~üæÅ#∞, "åix ã¨=∞i÷OKÕ"åix `≥QÆ<å_»∞`«∂ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#
„Ñ¨Kå~°O KÕã≤Ok. WifiOQ∑„H˜ãì̈Öò J<Õ ~°K«~Ú`« =∂iÛ 1952 ãÖzHõÖ’ 'Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ#∞
|ÅÑ¨~°K«_»O ^•fi~å =∞#O =∞# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HÍáê_»∞‰õΩO@∞<åflO J#∞‰õΩO@∞<åfl~å– HÍ<Õ
HÍ^Œ∞— Jx xã≤ûQÆ∞æQÍ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
„@∂=∞<£ Ñ¨^ŒgHÍÅOÖ’<Õ <åºÜ«∞=∞O„u`«fi âßY Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì <åÜ«∞‰õΩÅ#∞
'ã≤‡`ü K«@Oì —HÕ^Œ qKåiOKÕO^Œ∞‰õΩ `«y# K«~º° Å∞ fã¨∞‰õΩOk. „Ñ¨É∞íè `åfixfl |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À#∞,
Ç≤ÏOã¨`À#∞ Ñ¨_»^˘Ü«∂ºÅx Ñ¨k=∞OkH© <ÕiÊã¨∞Î<åfl~°∞. #∂iáÈã¨∞Î<åfl~°∞— Jx "åà◊¡ g∞^Œ
JaèÜ≥∂QÍÅ∞ "≥∂áê~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ J"Õ∞‡ =∂i¯ûã¨∞ì–Öˇxxã¨∞ì ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ
qÑ¨¡=É’^èŒ#Å∞ L<åfl~Ú HÍ|\ì̃ P ™êÇ≤Ï`åº<Õfl ™êHΔÍºÅ∞QÍ HÀ~°∞ìÖ’ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. (D
qKå~°} QÆ∞iOz =∞iO`« Pã¨HÎ̃Hõ~° ã¨=∂Kå~°O HÀãÖ Ç¨˙ºQÀ~åã≤# 'ÉÏ¡H±û _çÃãO\ÕQ∑
XÑ‘xÜ«∞<£— J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HõO K«∂_»O_ç).
166 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

"åã¨Î"åxH˜ Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì `«HõΔ}"Õ∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ qÑ¨¡=O ÖË=nÜ«∞_®xH˜
„Ñ¨Ü«∞uflã¨∞ÎOk J#_®xH˜ ZÖÏO\˜ ™êHΔÍº^è•~åÅ∂ ÖË=Ù. HÍh „@∂=∞<£ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨^è•#
<åºÜ«∞=¸iÎQÍ xÜ«∞q∞Oz# [ã≤ìãπ q#û<£ D ˆHã¨∞Ö’ f~°∞Ê WKåÛ_»∞. ''HÍÅO
Hõeã≤=zÛ#Ñ¨C_»∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ qÑ¨¡=O ÖË=n¿ã PÖ’K«#`À L<åfl~°x J<ÕO^Œ∞‰õΩ HÍ=eû#
ã¨Ê+ì̈"≥∞ÿ#, =~°Î=∂# P^è•~åÅ∞ L<åfl~Ú HÍ|\ì̃ g~°∞ `«HõΔ}"Õ∞ „Ñ¨=∂^•xfl H˘x`≥KÕÛÖÏ
L<åfl~°∞—— Jx f~°∞Ê K≥áêÊ_»∞. ^•O`À "≥Ú`«ÎO Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsì<Õ *ˇ·Ö’¡ ÃÑ\Ïì~°∞. áêsì
J#∞|O^èŒ ãÖÑ¶¨∂Å∞ J*Ï˝`«OÖ’H˜ "≥o¡áÈÜ«∂~Ú.
"≥ Ú `åÎ x H˜ ZÖÏÔ Q · ` Õ < Õ áêÅHõ = ~åæ Å ∞ „Ñ¨ [ ÅÖ’ Hõ = ¸ºxã¨ ∞ ì Å Ñ¨ @ ¡ f„=
ÉèÜ
í ∂« O^Àà◊#Å∞ ~ˆ HÔ uÎOK«_O» Ö’ q[Ü«∞O ™êkèOKå~Ú. Hõ=¸ºxã¨∞Åì g∞^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO ZÖÏO\˜
K«~º° Å∞ KÕÑ\¨ <ì˜ å Ñ¨\Ñì© @¨ #ì @∞ì =º=Ç¨ÏiOKÕ ã¨~o° „Ñ¨[Å‰õΩ JaƒOKå~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì "åã¨#Å∞
`«ye# "å~°O^Œih QÆ$Ç¨Ï x~°ƒO^èŒOÖ’ LOKå~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì |∂zx J}˜z"Õ¿ã ¿Ñi@
Ñ¨~å~Ú ^ÕâßÖ’¡ Ãã·xHõ K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\Ïì~°∞. Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ Ñ¨@¡ q+Ö z"Õ∞‡ H˘`«Î ãÖã¨¯ $ux
áê^Œ∞H˘ÖÏÊ~°∞. J`«ºkèHõ ã¨~°∞¯ ºÖË+¨<£ QÆÅ Ñ¨„uHõÅ∞ Ñ¨xQÆ@∞ì‰õΩx Hõ=¸ºxã¨∞ì q^Õfiëêxfl
Ô~K«ÛQ˘\Ïì~Ú. 'Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ P ÉÏ@ ZO^Œ∞‰õΩ Ñ¨\Ïì~°∞— '*Ï„QÆ`«Î Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞ g∞ Ñ≤ÖÏ¡_ç
"≥#∞HõÑ_¨ ∞» `«∞<åfl~°∞— =O\˜ Hõ^<Œä åÅ∞ "≥Å∞=iOKÕq. ''Hõ=¸ºxã¨∞Åì ‰õΩ "å~°ÅÎ #∞ x*Ï~ÚfQÍ,
q+¨Ü«∞QÆ`«OQÍ JOkOKÕ <Õ~°∞Ê LO_»^Œ∞ HÍ|>Ëì "Õ∞O =∂ Ñ¨„uHõÖ’x "å~åÎqÉèÏQÆOÖ’QÍx,
ãÖáê^ŒHõ qÉèÏQÆOÖ’QÍx Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ#∞ Ñ¨xÖ’ ÃÑ@∞ìHÀO—— Jx 1956Ö’ #∂ºÜ«∂~ü¯
>ˇ"ÿ ∞£ û Ñ¨„uHõ ãÖáê^ŒHÜ © ∞« O ~åã≤Ok. ZÑ¶aπ SH˜ W<åÊù~‡° ~üQÍ Ñ¨xKÕ¿ã XHõ`#« ∞, Hõ=¸ºxã¨∞Åì Ö’
KÕi "åi ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ KÕ~°"Õã¨∂Î P#Hõ ZÑ¶πaS U*ˇO@∞QÍ L^ÀºQÆO ãÖáêkOKå_»∞.'<Õ#∞
=¸_»∞ rq`åÅ∞ rqOKå#∞— Jx J`«QÍ_»∞ ~åã≤# Hõ^äŒ<åxfl ^•^•Ñ¨Ù 500 Ñ¨„uHõÅÖ’
^è•~å"åÇ≤ÏHõOQÍ JK˘Û`åÎ~°∞. \©g ã‘iÜ«∞ÖòQÍ "Õ™ê~°∞. Ç¨b=Ù_£ ã≤x=∂Ån W^Õ `«O`«∞.
1948–54 =∞^èŒº HÍÅOÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 40 Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ ã≤x=∂Å∞ fã≤ [<åÅ g∞^ŒH˜
=kÖÏ~°∞.
„Ñ¨`ÕºHÕz Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ∞, W`«~° ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ áœ~°ã¨`«fiÇ¨Ï‰õΩ¯Å#∞
Ñï~°H˜ΔOKÕO^Œ∞‰õΩ Pq~°ƒùqOz# J"≥∞iHõ<£ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O ‰õÄ_® „Ñ¨K«Ûù#fl
Ü«Ú^Œú"å`å=~°} <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ `«# ÉÏ^èŒº`« #∞O_ç „Hõ"Õ∞Ñ‘ `«Ñ¨CHÀ™êyOk.
"åãÎ̈"åxH˜ P ~ÀA# L#fl "å`å=~°}O x~åÜ«ÚnèHõ~°} áêÅã‘H˜ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î#
„Ñ¨*Ï =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ>ËìO^Œ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ LOk. 1930= ^Œâ◊HõOÖ’ ‰õΩ^ÕÅ~ÚáÈ~Ú
Ñ¨Ù<å^Œ∞ÅO\Ï HõkeáÈ~Ú# =º=ã¨÷ Ü«Ú^ŒOú =¸ÅOQÍ =º=ã¨#÷ ∞ xÅÉˇ@∞ìHÀ=K«∞Û. Jáê~°"∞≥ #ÿ
ÖÏÉèÏÅ∞ áÈˆQã¨∞HÀ=K«∞Û Jx áêÅ‰õΩÅ∞ „QÆÇ≤ÏOKå~°∞. nxH˜ `À_»∞ „@∂=∞<£ J#∞ãïã¨∞Î#fl
Ñ¨zÛ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ`« WOHÍ Hõeã≤=zÛOk. 1946 #=O|~°∞Ö’<Õ L‰õΩ¯ Ñï„â◊=∞Å
~°OQÆO QÆ∞iOz Ü«∂[=∂<åºÅ∞ "≥Å∞=iOKÕ XHõ „Ñ¨K«∞~°}Ö’ 'Ü«Ú^Œú ã¨<åflÇ¨Å∞
H˘#™êy™êÎ=∞x WzÛ# xHõ~"° ∞≥ #ÿ "åQÍÌ#O J"≥∞iHÍ ãÖÜ«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ‰õΩ ~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅOÖ’
ÉèÏs "åºáê~°O ã¨=∞‰õÄ~°∞™êÎÜ«∞x ÉèÏqã¨∞Î<åflO—— Jx „Ñ¨Hõ\ ÕzOk.
P `«~°∞"å`« KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl Ñï}Ï=∂Å∞ D =ÚO^Œã¨∞Î JOK«<å ãÔ̈~·#^Õ Jx
~°∞A=Ù KÕ™ê~Ú. 1950Ö’ J"≥∞iHÍ |_≥\˚ ò 40 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ J~Ú`Õ WO^Œ∞Ö’ q∞e@s
=ºÜ«∞O 12 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡QÍ ˆH\Ï~ÚOKå~°∞. 1955‰õΩ =KÕÛãïH˜ 60 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡
|_≥˚\òÖ’ q∞e@s ˆH\Ï~ÚOÑ¨ÙÅ∞ 40 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ ZQÆÉÏHÍ~Ú. 1960 <å\˜H˜
q∞e@s |_≥˚\ò 45.8 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ ÃÑiyOk. "≥Ú`«ÎO |_≥˚\òÖ’ Wk 9.7 âß`«O. P
U_®^Õ *Ï<£.ZÑ¶π. ÔH#_ô J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ZxflHõÜ«∂º_»∞. ÔQez# "≥O@<Õ q∞e@s =ºÜ«∂xfl
ÃÑOKå_»∞. 14 <≥ÅÅ HÍÅOÖ’ =∞~À 9 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ q∞e@s |_≥˚\ò‰õΩ ˆH\Ï~ÚOKå~°∞.
1962 <å\˜H˜ ™ÈqÜ«∞\ò q∞e@s |ÅO ÃÇÏzÛOÑ¨Ù QÆ∞iOz [<åÅ#∞ Éˇ^Œ~°H˘>Ëì
Hõ^<Œä åÅ∞ qiqQÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. ~°ëêºHõ<åfl ÉÏO|~°∞¡ `«‰Ωõ ¯=QÍ L<åfl~Ú. q∞Ãã· ûà◊√¡
`«‰õΩ¯=QÍ L<åfl~Ú J<Õ ã¨<åfl~Ú <˘‰õΩ¯ „Ñ¨Kå~åÅ∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú. x*ÏxH˜ P<å\˜ˆH
Ç≤Ï~À+≤=∂ Ñ¨@}ì Ïxfl ã¨~fi° <åâ◊#O KÕã#≤ J}∞ÉÏO|∞Å =O\˜q 1500 @#∞flÅ^•HÍ J"≥∞iHÍ
J=Ú‡Åá⁄keÖ’ L<åfl~Ú. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x Ñ¨@ì}ÏÅxflO\˜h ã¨~°fi<åâ◊#O K≥Ü«∞ºQÆÅ
J}ÏfiÜ«Ú^èŒ ™ê=∞~°÷ºO J"≥∞iHÍ‰õΩ LOk. P_», =∞QÍ– Ñ≤ÖÏ¡, *ˇÖÏ¡ J<Õ `Õ_® ÖË‰õΩO_®
`«Å‰õΩ 10 @#∞flÅ \˜Ü«∞<£\ ˜ ‰õΩiÑ≤OK«QÆÅ ã¨`åÎ J"≥∞iHÍk. ™⁄O`«QÆ_»¤g∞^Œ #∞O_Õ D
ÉÏO|∞Å#∞ „Ñ¨Ü≥∂yOK«_®xH˜ J"≥∞iHÍ ^ŒQÆæ~° 50 YO_®O`«~° ÉÏeã≤ìH± q∞Ãã· ûà◊√¡, 80
q∞Ãã· ûà◊√¡ Hõey# ã¨Éò"≥∞Ô~·<£ ([ÖÏO`«~åæq∞), YO_®O`«~° Ãã·xHõ ™ê÷=~åÖ’¡ 90 q∞Ãã· ûà◊√¡
™ÈqÜ«∞\ò#∞ PÑ¶∞¨ "Õ∞Ñ¶∂¨ Å g∞^Œ KÕ~∞° HÀ=_®xH˜ 1700 ÉÏO|~°∞,¡ Z~Ú~ü„HÍÑ¶ìπ HÍiÜ«∞~üÅ([Å
F_»Å∞) g∞^Œ ã≤^ŒúOQÍ =∞~À 300 ÃÑ¶·@~ü – ÉÏO|~°∞¡ =∞~À "≥~Úº ã¨∂Ñ¨~ü ™ÈxH±
(=∂#=~°ÇÏ≤ `«) q=∂<åÅ∞ L<åfl~Ú.
J^Õ ™ÈqÜ«∞\ò q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ 50 #∞O_ç 100 YO_®O`«~° ÉÏeã≤ìH± q∞Ãã· ûà◊√§,
200 ÖÏOQ∑ ˆ~O*ò ÉÏO|~°∞¡ =∂„`«"Õ∞ L<åfl~Ú. J~Ú<å ~°ëêº |ÅO |∂z K«∂Ñ≤ J"≥∞iHõ<£
q∞e@s =ºÜ«∞O <å<å\˜H© ÃÑiyáÈ`«∂<Õ =zÛOk. P ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ‰õÄ_® XHõ L<å‡^ŒO`À
‰õÄ_ç#kQÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. _çÃÑ¶#∞û HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞ W|ƒ_ç =Ú|ƒ_çQÍ ÃÑiQÍ~Ú. HÍ~˘Êˆ~\ò
HõOÃÑhÅ∞ ÖÏÉèÏÅ g∞^Œ ÖÏÉèÏÅ∞ áÈˆQã¨∞HÀ™êQÍ~Ú. Láêkè J=HÍâßÅ∞, "Õ`<« åÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú.
QÆ}hÜ«∞"≥∞ÿ# ãÖYºÖ’ J"≥∞iHõ<£Å∞ Ü«Ú^Œú Ñï„â◊=∞Å g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç rqOKÕ ™ê÷~Ú
^•Ñ¨ÙiOzOk.
1970 <å\˜H˜ J"≥∞iHÍ q∞e@s |_≥˚\ò 80 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ ÃÑiyOk. ^•O`À
~°HõΔ} ÑïHõ~åÅ#∞ L`«ÊuÎ KÕ¿ã HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷Å ÑÖ@ ÑÖ_çOk. 40 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡
168 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

PÜ«Ú^è•Å H˘#∞QÀÅ∞‰õΩ Y~°∞Û KÕ¿ãÎ JO^Œ∞Ö’ =¸_çO@ Ô~O_»∞ =O`«∞Å∞ 12 #∞O_ç 15
HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷ÖË KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ<åfl~Ú. g\˜H˜ =∂„`«"Õ∞ QÆ=~°fl"≥∞O\ò q∞e@s HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞
Ñ¨ÓiÎ KÕÜ«∞QÆÅ ã¨`åÎ LO^Œx HÍ~°}OQÍ K≥áêÊ~°∞. HÍx Ãã<≥@~ü áêÖò _»QÆ¡ãπ J^èŒºHõΔ`«#
Ñ¨xKÕã#≤ ãÖÜ«ÚHõÎ Ãã<≥@~°¡ Pi÷Hõ ãÖÑ¶∞¨ O =∂„`«O WO^Œ∞‰õΩ aè#fl"≥∞#ÿ "åã¨"Î åÅ∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜
`≥zÛOk. ''>ˇO_»~°∞¡ "Õã≤# HõOÃÑhÅÖ’ U_çO@ P~°∞=O`«∞Å∞ áÈ\©^•Ü«∞HõO (HÍOÑ≤>Ë\ ˜"£)
J~Ú#q HÍ=Ù. ~°HõΔ} ~°Ç¨Ï™êºÅ ¿Ñi@ „Ñ¨Éèí∞`«fiO `«#‰õΩ #zÛ# HõOÃÑhx ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩx
D HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞ Hõ@ìÉˇ\ ì̃Ok—— Jx P Hõq∞\© xQÆ∞æ `ÕeÛOk.
1950= ^Œâ◊HõOÖ’<Õ ã≤. Ô~·\òq∞Öòû J<Õ ~°K«~Ú`« 'JkèHÍ~° J„ˆQã¨~°∞Å∞— (k Ñ¨=~ü
ZÖˇ·\ò) J<Õ Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’ ~å[H©Ü«∞ "Õ`«ÎÅ∞, HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷Å`À áê@∞ J"≥∞iHõ<£ q∞Å@sx
‰õÄ_® JkèHÍ~° J„ˆQã¨~°∞ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ Jaè=i‚OKå_»∞. D =¸_»∞ JOQÍÅ∂ XHõ^•x`À
XHõ\ ˜ ÃÑ#"Õã∞¨ ‰õΩáÈ~Ú Ñ¨xKÕ™êÎ~Ú J"≥∞iHõ<£ Pi÷Hõ =º=ã¨Ö÷ ’. '~°H}Δõ HÍO„\Ï‰õΩÅì ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ
Ju ÃÑ^ŒÌ =O^Œ ãÖã¨÷ÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù Ô~O_»∞"ÕÅ =∞Ok ÃÑ· zÅ∞‰õΩ J`«∞º#fl`« =∂r
Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞ L^ÀºQÆ∞ÅÖ’ Ñ¨xKÕã¨∞Î<åfl~°x, D =O^Œ ãÖã¨÷ÖË 67.4 âß`«O HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞
^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ<åflÜ«∞x Ãã<≥\ò Hõq∞\© |Ü«∞@ÃÑ\ì̃Ok.
WkÖÏ =ÙOz`Õ =∞~ÀÑ¨Hõ¯ #∞Oz J"≥∞iHÍ „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÅ‰õΩ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O
JOkOKÕ ¿Ñi@ Ü«∂=`ü Éèí∂QÀà◊O g∞^Œ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ xÜ«∞O„`«}
™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# '<≥\ò=~ü¯—#∞ ¿Ñ#∞`å =zÛOk. PÜ«∂ ^ÕâßÅ#∞ ~å[H©Ü«∞OQÍ
„Ñ¨ÉèÏq`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xfl XHõ ™ê^èŒ#OQÍ =∞Å∞K«∞‰õΩOk. 1948Ö’
~°∂á⁄OkOz# =∂~°¬Öò áê¡<£ „Ñ¨HÍ~°O Ñ¨tÛ=∞ S~Àáê ^ÕâßÅ‰õΩ <åÅ∞ˆQà◊§Ö’ 16 aeÜ«∞<£
_®Å~°∞¡ Pi÷Hõ ™êÜ«∞OQÍ „Ñ¨Hõ\ ÕzOk J"≥∞iHÍ. D ™êÜ«∂xH˜ XHõ Pi÷Hõ ÅHõΔ ºO LOk.
J^Õ J"≥∞iHÍ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ‰õΩ =∂Ô~¯\ò HõeÊOK«_»O. W"åoìH© ã¨Ç¨Ü«∞, Ñ¨Ù#ifl~å‡}
Pi÷Hõ ™êÜ«∞O ¿Ñi@ J"≥∞iHÍ JOkOKÕ x^èŒ∞Å ÅHõΔ ºO ‰õÄ_® PÜ«∂ ^ÕâßÅ =∂Ô~¯\òÅÖ’
J"≥∞iHõ<£ HõOÃÑhÅ Ñ¨@∞ì ayOK«_®xˆH. =∂#=`å ^Œ$HõÊ^äŒO, JO`«~å˚fÜ«∞ ™êÜ«∞O Jx
ÃÑ·H˜ Zxfl "Õ∞e =Úã¨∞QÆ∞Å∞ HõÑ≤Ê<å JOu=∞OQÍ ^ÕjÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀã¨"Õ∞ J"≥∞iHÍ
Pi÷Hõ ™êÜ«∞O KÕã¨∞ÎO@∞Ok.
1952 #∞O_ç J"≥∞iHÍ JOkOKÕ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xfl Hõ=¸ºx¿ãì`«~° ^ÕâßÖ’¡ `«#
Ãã·xHõ ™ê÷=~åÅ#∞ <≥ÅH˘ÖËÊ, Ãã·xHõ â◊HÎ̃x ÃÑOK«∞‰õΩ<Õ ~å[H©Ü«∞ ÅHΔÍºÅ`À x~°fiÇ≤ÏOzOk.
=∂~°¬Öò áê¡<£ ‰õÄ_® ~å[H©Ü«∞ „¿Ñˆ~Ñ≤`«"≥∞ÿ#^Õ. JÑ¨Ê\’¡ W@b, „á¶ê<£û ^ÕâßÅÖ’
Hõ=¸ºxã¨∞ì áêsìÅ∞ |ÅOQÍ =ÙO_Õq. J"≥∞iHÍ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xfl J_»∞¤ÃÑ@∞ì‰õΩx P Ô~O_»∞
^ÕâßÖ’¡ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ#∞ =∞O„u =~°æO #∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ ÃÑ>ËìÖÏ JHõ¯_ç „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ#∞ XuÎ_ç
KÕãO≤ k. D |$Ç¨Ï`«~Î ° „Ñ¨}ÏoHõ "≥Ú^ŒÅ∞ HÍ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞ „@∂=∞<£ PO`«~O° yHõ HÍ~°º^Œi≈
_ô<£ ZKè≥ã¨<£ WÖÏ K≥áêÊ_»∞. 'D ã¨Ç¨Ü«∞, Ñ¨Ù#ifl~å‡} HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ =∂#=`å ^Œ$HõÊ^äŒOÖ’
ÉèÏQÆOQÍ „Ñ¨Hõ\ Õz#"Õ. g∞ HÍO„ÔQãπ g∞ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ D ~ÀA D ã¨Ç¨Ü«∞ Ñ¨Ù#ifl~å‡}
HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O JO^ŒKÕÜ«∞_®xH˜ J#∞=∞uOzO^ŒO>Ë ^•xH˜ „Ñ¨^è•# HÍ~°}O
*Ïu ã‘fiÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÖË— J<åfl_»∞.
1952 #∞O_ç Pi÷Hõ ™êÜ«∂xfl Hõ=¸ºx¿ãì`«~° „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÖ’¡ `«# q∞e@s
|ÖÏxfl, |ÅQÍÅh ÃÑOK«∞HÀ=_®xH˜ ÉÏÇ¨@OQÍ<Õ LÑ¨Ü≥∂QÆÃÑ@∞ìHÀ™êyOk J"≥∞iHÍ.
JÑ¨Ê\˜ #∞Oz =~°ã¨ Ñ¨^Õà◊§Ö’ "≥Ú`«ÎO 90 ^ÕâßÅ‰õΩ 50 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Pi÷Hõ ™êÜ«∞OQÍ
JOkOzOk. WO^Œ∞Ö’ Hˆ =ÅO 5 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ =∂„`«"∞Õ Ããx· Hˆ `«~° Pi÷HÍaè=$kú ™êÜ«∞OQÍ
JOkOzOk. JO>Ë<Õ J"≥∞iHÍ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xfl `«# q∞e@s „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ ZÖÏO\˜
™ê^èŒ#OQÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩ#fln =∞#O J~°úO KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.
*Ï<£.ZÑ¶π. ÔH#_ô J^èŒºHõΔ Ñ‘~î°O Jkè~ÀÇ≤ÏOKåHõ 'Jaè=$kú HÀãÖ K≥\ÏìÑ¨\ÏìÖò— J<Õ
¿Ñi@ F Ñ¨^äŒHõO „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÖ’¡x „Ñ¨[Å rq`åÅ#∞
"≥∞~°∞QÆ∞Ñ¨~°K«_®xH˜ ™ê=∂lHõ ãÖã¨¯~°}Å∞ J=ã¨~°O. JÖÏO\˜ ãÖã¨¯~°}Å HÀã¨"Õ∞ D
'K≥eq∞— Jx #=∞‡|eHÍ_»∞. HÍh Jaè=$kú ¿Ñi@ J"≥∞iHÍ ÖÏ\˜<£ J"≥∞iHÍ ^ÕâßÅ‰õΩ
JOkOz# x^èŒ∞Å∞ „Ñ¨^è•#OQÍ PÜ«∂ ^ÕâßÖ’¡x q∞`«"å^Œ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ `«=∞
JkèHÍ~åxfl Ñ¨kÅO KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ ™ê=∂lHõ qÑ¨¡"åÅ#∞ áêâ◊qHõOQÍ J}z "ÕÜ«∞_®xH˜
=∂„`«"Õ∞ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_®¤~Ú.
q∞e@s ™êÜ«∞O`À "≥Ú^ŒÖˇ·# D `˘e J_»∞QÆ∞ "å=∞#∞_ç áê^ŒOÖÏ Ãã·xHõ *’HõºO
^•HÍ "≥o§Ok. H˘iÜ«∂ Ü«Ú^ŒúO "≥Ú^ŒÅ~Ú#Ñ¨C_»∞ „@∂=∞<£ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ D „Ñ¨ÑÖK«O
|Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO`À #_»"åÖÏ? <åºÜ«∞ ã¨∂„`åÅ „Ñ¨HÍ~°O #_»"åÖÏ? J<Õ "å^Œ# ÖË=nâß_»∞.
HÍx, „@∂=∞<£ HÍh J`«x `«^Œ#O`«~°O J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩÅ~Ú# "åà◊√§ QÍh KÕ`«Ö’¡
WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À, Ããx· Hõ *’HõºO`À J"≥∞iHÍ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞,
„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO xÅÉˇ@ì_»O HÀãÖ J<Õ =OHõ`À J<ÕHõ ^ÕâßÖ’¡ `«Å^Œ∂~åÛ~°∞. W~å<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
K«=Ú~°∞ Ñï„â◊=∞#∞ *ÏfÜ«∞O KÕã≤O^Œ<Õ XHõ¯ HÍ~°}O`À 1953Ö’ ã≤SZ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩx
JHõ¯_ç „Ñ¨Éèí∞`åfixfl Ñ¨_»Q˘\ì̃Ok.
1954Ö’ QÍfi\˜=∂ÖÏÖ’ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º|^ŒOú QÍ ZxflÔH#· „Ñ¨É∞íè `åfixfl ‰õÄÅ^ÀÜ«∞_»O
Ö’#∂ ã≤SZ Ç¨ÏãÎ̈O =ÙOk. á⁄~°∞QÆ∞#fl =Ù#fl Ç¨ÏŸO_»∞~°ãπ, xHõ~åQÆ∞"å ^ÕâßÖ’¡x J"≥∞iHÍ
Ãã·xHõ ™ê÷=~åÖ’¡ tHõΔ} WzÛ# H˜~å~Ú Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ ^Œ#∞flQÍ <åÅ∞QÆ∞ J"≥∞iHõ<£ ÃÑ¶·@~ü
q=∂<åÅ∞ ÑÖÑ≤Oz =∞s QÍfi\˜=∂ÖÏ áœ~° „Ñ¨Éèí∞`åfixfl QÆ^≥Ì kOÑ≤ JHõ¯_» xÜ«∞O`«$`«fi
Ãã·xHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl „Ñü+≤ìOzOk. HõÅflÖò HÍ~À¡ãπ HÍã≤ìÖ’¡ J~å‡ãπ#∞ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ KÕã≤Ok.
170 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
W`«QÍ_»∞ XHõÑC¨ _»∞ J"≥∞iHÍÖ’x HÍ<åûãπ ~åROÖ’x b"≥<=£ ~üÎ á¶È~üÖì ’ Ããx· Hõ tHõ} Δ á⁄Ok#
J`«#∞.
QÍfi\˜=∂ÖÏÖ’ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º|^ŒOú QÍ ZxflHõ J~Ú# áœ~° J^èºŒ ‰õΩΔ _»∞ *ÏHõÉò J~åƒO*ò
=∞^èÕº"å^Œ ™È+ëã¨∞ì ÉèÏ"åÅ∞ QÆÅ =ºHÎ̃. 56 ã‘@∞¡ QÆÅ áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ 4 QÆ∞~°∞ Hõ=¸ºxã¨∞ì
„Ñüx^èŒ∞Å∞ ZxflHõÜ«∂º~°∞. J~åƒO*ò „Ñ¨Éèí∞`«fiO J"≥∞iHÍ‰õΩ K≥Ok# 'Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „Ñ¶¨Ó\ò— J<Õ
HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑh Hõ|O^èŒÇ¨Ï™êÎÖ’¡ L#fl 234,000 ZHõ~åÅ Éèí∂q∞x ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩx
JO^Œ∞‰õΩ `«y# ÑïÇ¨~°O „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. J~Ú`Õ P HõOÃÑh WO^Œ∞‰õΩ ã¨=∞‡uOK«ÖË^Œ∞.
^Œiq∞ÖÏ Ãã·xHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•fi~å J~åƒO*ò „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^Àã≤ J^èŒºHõΔ Ñ‘~î°O ÔH·=ãÖ
KÕã¨∞‰õΩ#fl J~å‡ãπ P Éèí∂q∞x uiy Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „Ñ¶¨Ó\ò‰õΩ Hõ@ìÉˇ\Ïì_»∞. q^Õj ÃÑ@∞ì|_»∞Å
g∞^Œ J~åƒO*ò „Ñ¨Éèí∞`«fiO qkèOz# Ñ¨#∞flÅ∞, ã¨∞OHÍÅ∞ ~°^Œ∞Ì KÕ™ê_»∞. ~°Ç¨Ïã¨º ÉÏºÖˇ\ò
^•fi~å ZxflHõÅ∞ [i¿Ñ q^è•<åxfl XHõ¯ HõÅOáÈ@∞`À ~°^Œ∞Ì KÕ™ê_»∞. ~å[H©Ü«∞ q=∞~°≈‰õΩÅ∞
"ÕÖÏk =∞Okx *ˇ·à◊¡Ö’ ‰õΩHÍ¯_»∞.
1958Ö’ Sã¨<£Ç¨ÏŸ=~ü „Ñ¨Éèí∞`«fiO "ÕÖÏk =∞Ok J"≥∞iHõ<£ "≥∞Ô~·#~°¡#∞ Öˇ|<å<£
QÆ_»¤g∞^Œ‰õΩ ÑÖÑ≤Ok. Öˇ|<å<£Ö’ JkèHÍ~°OÖ’ L#fl J"≥∞iHõ<£ J#∞‰õÄÅ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
„Ñ¨*ÏqÑ¨¡=O =¸ÅOQÍ Ñ¨`«#O JOK«∞‰õΩ KÕi# ^Œâ◊Ö’ J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ *’HõºO ^•fi~å P
ã¨~å¯~°∞#∞ QÆ>ì̌H˜¯OzOk. P =OHõ`À K«=Ú~°∞ ãÖÑ¨^ŒfiO`«"≥∞ÿ# P ^Õâ◊OÖ’ u+ì̈"Õã≤Ok.
Hõ=¸ºxã¨∞Åì ∞, ™È+ëã¨∞Åì ∞, Ü«Ú<≥>· _ˇ „£ Ñ¶Ó¨ \ò ÖÏO\˜ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ "å~°∞ Z=Ô~·<åã¨ˆ~ JkèHÍ~°OÖ’ H˘#™êQÆ‰õΩO_®
K«∂_»_®xH˜ J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ=~åæÖ’¡ _≥"≥Ú„HÍ@∞¡, iÑä¡Hõ#∞¡, Hõ#ûˆ~fi\˜"£Å∞ J#fl `Õ_®Å∞
ÖË‰Ωõ O_® JO^Œ~∂° UHõsuQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° . 1961Ö’ ‰õÄºÉÏ q+¨Ü∞« OÖ’#∂ W^Õ [iyOk.
áÈ¡i_®‰õΩ 90 "≥∞ÿà◊¡ ^Œ∂~°OÖ’ L#fl z#fl nfiÑ¨HõÅÊO ‰õÄºÉÏ,. J"≥∞iHÍ JO_»^ŒO_»Å∞ L#fl
Ãã·xHõ xÜ«∞O`« ÉÏ\˜™êì „Ñ¨Éèí∞`åfixfl 1959Ö’ ÃÑ¶·_»ÖòHÍ„™Èì |$O^ŒO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•fi~å
‰õÄÖËÛã≤Ok. D „Ñ¨*Ï qÑ¨¡=O J"≥∞iHÍ "åºáê~° „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ „Ñ¨=∂^ŒHõ~°OQÍ
Ñï}q∞OzOk. áê¡\ò J<Õ Ãã<≥@~ü KÕã≤# ã¨=~°} P^è•~°OQÍ ‰õÄºÉÏÖ’ „Ñ¨`«ºHõΔ *’HõºO
KÕã¨∞HÀ"åÅx J"≥∞iHÍ `«ÅáÈã≤Ok. HÍx „áêOH˜¡<£ _ç ~°∂*ò"≥Öò¤ W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ`À
ãŸº`«QÍ LO_®Å<Õ L^ÕÌâ◊O`À 'áê¡\ò— ã¨=~°}#∞ ~°^Œ∞Ì KÕ™ê_»∞. J~Ú<å ‰õÄ_® ‰õÄºÉÏÖ’x
QÍfiO@#=∂ ã¨=Ú„^Œ áêÜ«∞ ^ŒQÆæ~° J"≥∞iHÍ WÑ¨Ê\˜H© XHõ <åqHÍ ™ê÷=~°O #_»∞Ñ¨Ù`ÀOk.
‰õÄºÉÏ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ g∞^Œ ÃÑ`«Î#O K«ÖÏ~ÚOK«_®xH˜ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞
Lqfià◊¥~¡ ∞° `«∞<åfl~Ú. ‰õÄºÉÏÖ’x QÆ#∞Å∞, =ã¨∂`Î Ê« uÎ Ñï„â◊=∞Å∞, K«=Ú~°∞ â◊√kú Hõ~å‡QÍ~åÅ∞,
_≥~Ús á¶ê~åÅÖ’ J"≥∞iHÍ HõOÃÑhÅ∞ 80 #∞O_ç 100 âß`«O "å\ÏÅ∞ Hõey L<åfl~Ú.
K«ÔH¯~° Ñï„â◊=∞Ö’ 40 âß`«O, Ô~·ÖËfiÖ’ 50 âß`«O "å\ÏÅ∞ L<åfl~Ú.
1953Ö’ HÍ„™Èì KÕã≤# `˘e u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qÑ¶¨Å"≥∞ÿOk. âßO\˜Ü«∂QÀÖ’x Ãã·xHõ
ÉÏº~°H±Å g∞^Œ KÕã≤# ^•_ç Ñ¶ëOK«ÖË^Œ∞. |OnQÍ zH˜¯# HÍ„™Èì *ˇ·Å∞ rq`«O QÆ_çáê_»∞.
`«~°∞"å`« "≥∞H˜ûHÀ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. JHõ¯_» JÔ~˚O\©<å qÑ¨¡=HÍ~°∞_»∞ KÕQÆ∞"Õ~å `À_»Ü«∂º_»∞.
g~°∞ W~°∞=Ù~°∂ Hõeã≤ ÔQiÖÏ¡ ^ŒàÏÅ#∞ ‰õÄ_»nã≤ 1956Ö’ =∞~À™êi ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
ÖË=nâß~°∞. ÉÏ\˜™êì Ãã·<åºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ (J_»=ÙÖ’¡, H˘O_»Ö’¡ LO_ç) ÔQiÖÏ¡ Ü«Ú^Œú
`«O„`«O #_»∞Ñ¨Ù`«∂ „Ñ¨*Ï =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ¨*Ï|ÅO`À J_»=ÙÅ∞ g_ç ã‘^•QÍ
~å[=∂~åæ# =zÛ Ç¨Ï"å<å g∞^Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞. 1959 #∂`«# ãÖ=`«û~åk ~ÀA#
ÉÏ\˜™êì Ãã·xHõ xÜ«∞O`«$`«fi „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^Àã≤ JkèHÍ~°O ÔH·=ãÖ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.
JkèHÍ~°OÖ’H˜ ~åQÍ<Õ HÍ„™Èì ^ÕâO◊ Ö’ JO^ŒiH© K«^∞Œ =Ù, LO_»\ÏxH˜ WÅ∞¡, Éè∂í q∞ÖËx
Ô~·`åOQÍxH˜ Éèí∂q∞ HõeÊOKåÅx HÍ~åºK«~°} „Ñ¨}ÏoHõ ~°∂á⁄OkOKå_»∞. Ü«Ú<≥·>ˇ_£ „Ñ¶¨Ó\ò
ã¨Ç¨ "≥Ú`«ÎO =¸_»∞ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ HõÉÏ˚Ö’ L#fl ÅHõΔÖÏk ZHõ~åÅ Éèí∂q∞x
HÍ„™Èì „Ñ¨Éèí∞`«fiO [Ñ¨ÙÎ KÕã≤Ok.
™ê~°fi„uHõ q^Œº, ™ê~°fi„uHõ P"åã¨ ™œHõ~åºÅ∞ HõeÊOKåÅO>Ë HÍ„™Èì „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜
x^èŒ∞Å∞ HÍ"åe. WÖÏO\˜ ™ê=∂lHõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ L#fl Ñ¨^äŒHÍÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ JÑ¨CÅ∞
W=fi^Œ∞, Pi÷Hõ ™êÜ«∞=¸ K≥Ü«∞º^Œ∞. S.Ü«∞O.ZÑ¶π., „Ñ¨ÑÖK« ÉÏºO‰õΩ =O\˜ JO`«~å˚fÜ«∞
Pi÷Hõ ãÖã¨÷ÅÖ’ ‰õÄ_® J"≥∞iHÍ^Õ ÃÑ`«Î#O HÍ|\˜ì Jq ‰õÄ_® ÃÑ·™ê qkeOK«_®xH˜
ã≤^ŒúOQÍ ÖË=Ù. HÍ„™Èì `«ÅÃÑ\˜ì# Ñ¨^äŒHÍÅ∞ q[Ü«∞=O`«O J~Ú`Õ J`«x ÑïáêÅ#
|ÅÑ¨_çáÈ`«∞Ok. qÑ¨¡=O ÉÖ’¿Ñ`«O J=Ù`«∞Ok. Z\ì̃ Ñïã≤÷uÖ’#∂ JÖÏ [~°QÆ‰õÄ_»^Œ∞.
[~°QÆx=fi~å^Œ<Õk J"≥∞iHÍ PÖ’K«#. WÖÏO\˜ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ ‰õÄºÉÏ „‰õÄ_®~ÚÖò (=Ú_ç
K«=Ú~°∞) kQÆ∞=∞u HÀãÖ ~°ëêº`À XHõ XÑ¨ÊO^ŒO KÕã¨∞‰õΩOk. J~Ú`Õ ~°ëêº #∞O_ç kQÆ∞=∞u
KÕã¨∞‰õΩ#fl =Ú_çK«=Ú~°∞#∞ â◊√kú KÕ¿ãk ÖË^Œx ‰õÄºÉÏÖ’x J"≥∞iHõ<£ HõOÃÑhÅ∞ cè+≤‡OK«∞‰õΩ
‰õÄK«∞<åfl~Ú. ^•O`À HÍ„™Èì P HõOÃÑhÅ#∞ *ÏfÜ«∞O KÕã¨∞Î#fl@∞¡ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. WO^Œ∞‰õΩ
„Ñ¨fHÍ~°OQÍ J"≥∞iHÍ ‰õÄºÉÏ #∞O_ç ÑÖK«^•~° H˘#∞QÀà◊§Ö’ ÉèÏs HÀ`« ÃÑ\ì̃Ok. ÑÖK«^•~°
ZQÆ∞=∞`«∞Å g∞^Õ „Ñ¨^•è #OQÍ P^è•~°Ñ_¨ #ç ‰õÄºÉÏ Pi÷Hõ =º=ã¨#÷ ∞ P ~°HOõ QÍ ^≥|ƒfÜ«∂Å<Õk
J"≥∞iHÍ ÅHõΔ ºO. J~Ú`Õ P ÅHõΔ ºO <≥~°"Õ~°ÖË^Œ∞. J"≥∞iHÍ kQÆ∞=∞u KÕã¨∞HÀ x~åHõiOz#
U_»∞ ÅHõΔÅ @#∞flÅ ÑÖK«^•~°#∞ ~°ëêº `«HõΔ}"Õ∞ kQÆ∞=∞u KÕã¨∞‰õΩOk.
‰õÄºÉÏ ™ê=∂lHõOQÍ =∂~°∞Ê K≥OkOk. W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ`À ãŸº`«QÍ
LO_®Å<Õ J"≥∞iHÍ áêÅã‘x ‰õÄºÉÏ q+¨Ü∞« OÖ’ Ñ¨H¯õ # ÃÑ\Ïì~∞° . 1960Ö’ JÑ¨Ê\˜ J"≥∞iHÍ
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ Sã¨<£ Ç¨ÏŸ=~ü „Ñ¨"åãÖÖ’ L#fl HÍ„™Èì =ºuˆ~‰õΩÅ#∞ áÈQÆ∞ KÕã≤ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’
"åà◊§ ^•fi~å ‰õÄºÉÏ#∞ HÍ„™Èì áêÅ# #∞O_ç q=ÚHõÎO KÕÜ«∂Å<Õ ÅHõΔ ºO`À gà◊§O^ŒiH©
QÍfi\˜=∂ÖÏÖ’ ã≤SZ`À tHõΔ} WÑ≤ÊOK«_®xH˜ ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ P"≥∂^Œ=Ú„^Œ "Õâß_»∞. 1961
=ãÖ`«HÍÅOÖ’ *Ï<£ ZÑ¶π. ÔH#_ô J"≥∞iHÍ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ZxflHõ JÜ«∂º_»∞. JÑ¨Ê\˜H˜ ã≤SZ
172 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

1400 =∞Ok „Ñ¨fÑ¶¨∂`« qÑ¨¡=HÍ~°∞Å‰õΩ ™êÜ«Ú^èŒ tHõΔ} WzÛOk. ÔH#_ô áê=ÙÅ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ
Hõkáê_»∞. 1967 U„Ñ≤Öò 17# D Ñ¨^è•flÅ∞QÆ∞ =O^ŒÅ =∞Ok u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^ŒàÏÅ`À
H˘O`«=∞Ok J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® Hõeã≤ Ç¨Ï"å<å‰õΩ ^ŒHΔ̃}Ï# L#fl 'ÉË PÑ¶π Ñ≤Q∑û—
[ÅãÖkè ^ŒQÆæ~° HÍÅ∞"≥∂áê~°∞. HÍ„™Èì xÜ«∞O`«$`«fi áêÅ#Ö’ qã≤yáÈ~Ú „Ñ¨[Å∞ "åà◊§`À
KÕ`«∞Å∞ HõÅ∞Ñ¨Ù`å~°∞ Jx ÉèÏqOKå~°∞ J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞. HÍx ZHõ¯_® „Ñ¨[Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
T¿ã ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. HÍ„™Èì áêÅ# „Ñ¨*Ï~°O[Hõ áêÅ# HÍ=_»"Õ∞ ^•xH˜ HÍ~°}O.
^•O`À =¸_»O>Ë =¸_Õ ~ÀAÖ’¡ ã≤SZ „¿Ñˆ~Ñ≤`« u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^ŒàÏÅ Ñ‘K«=∞}˜KÕâß~Ú
HÍ„™Èì Ãã·xHõ ^ŒàÏÅ∞.
'ÉË PÑ¶π Ñ≤Q∑û— L^ŒO`«O `«~°∞"å`« J"≥∞iHÍ „Ñ¨ÑÖK«=∞O`«\Ï J|^•úÅ∞ „Ñ¨Kå~°O
KÕ¿ã Ñ¨xH˜ `≥~°ÖËÑ≤Ok. „@∂=∞<£ =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë Wk <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ LÅ¡OÑ¶¨∞#.
J"≥∞iHÍ ãÖÜ«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ Pq~åƒù=O ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ KÕã¨∞‰õΩ#fl XÑ¨ÊO^ŒO ã¨∂ÊùiÎH˜ q~°∞^ŒúO
Wk. ''U ^Õâ◊O HÍh, ^ÕâßÅ∞ HÍh U HÍ~°}ÏÅ s`åº J~Ú<å QÍh, „Ñ¨`«ºHõΔOQÍ QÍh,
Ñ¨~ÀHõΔOQÍ QÍh WOHÀ ^Õâ◊ ÉÏÇ¨Ïº, JO`«~°æ`« =º=Ç¨~åÅÖ’ *’HõºO KÕã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œ∞—— Jx
~å*ÏºOQÆ Ñ‘iîHõÖ’ ~åã¨∞‰õΩOk J"≥∞iHÍ. HÍh ‰õÄºÉÏ g∞^Œ ^•_çH˜ „Ñ¨`«ºHõΔOQÍ, Ñ¨~ÀHõΔOQÍ
ã¨Ç¨ÏHõiOz `«# ~å*ÏºOQÆ ã¨∂„`åÅ#∞ `å<Õ LÅ¡OÑ¶≤∞OzOk.
'ÉË PÑ¶π Ñ≤Q∑û— ^ŒQÆæ~° ^•_çH˜ ã¨<åflÇ¨Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ<Õ g∞_çÜ«∂ <åÅ∞QÆ∞
~ÀAÅ =ÚO^Õ D q+¨Ü«∞O Ñ¨ã≤QÆ\ ì̃ ã≤SZ ~°Ç¨Ïã¨º ™ê÷=~åÅ∞, JHõ¯_ç Hõ^ŒeHõÅ QÆ∞iOz
"å~°ÎÅ∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥KåÛ~Ú. ^•O`À J^èŒº‰õΔΩ_»∞ ÔH#_ô g∞_çÜ«∂#∞ L^ÕÌtOz =∂\Ï¡_»∞`«∂
''Z\ì̃ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡#∂ J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ |ÅQÍÅ∞ ‰õÄºÉÏ JO`«~°æ`« =º=Ç¨~åÅÖ’ *’HõºO
KÕã¨∞HÀ=Ù—— Jx „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. nxfl ã¨=∞iúOK«∞HÀ=_®xH˜ ‰õÄºÉÏÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
ÖË=nÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflOzOk ‰õÄº|<£ *ÏfÜ«ÚÖË J#fl J_»Q¤ ÀÅ∞ "å^Œ# ‰õÄ_® K≥ÜÚ≥ ºK«∞Û.
HÍh gix ^ŒàÏÅ∞QÍ `«Ü∂« ~°∞KÕãO≤ k, áÈˆQã≤On, tHõ}Δ WzÛOk, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ „¿Ñ~ˆ Ñ≤OzOn
=Ú=∂‡\˜H© J"≥∞iHÍÜÕ∞. J"≥∞iHÍ ÉÏO|~°∞¡, ÃÑ·Öˇ@∞¡ giH˜ JO_»QÍ xeKå~°∞. QÆ∞~°∞Î
`≥eÜ«∞x <ÒHõÅ#∞ ‰õÄ_® D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å‰õΩ JOkOzOk ‰õÄ_® J"≥∞iHÍÜÕ∞.
ÃÑ¶·@~ü q=∂<åÅ∞ #_çÑ≤# #Å∞QÆ∞~°∞ ÃÑ·Öˇ@∞¡ =∞~°}ÕKå~°∞ HÍx gà◊√§ U Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ ZHõ¯_»
=∞~°}ÕKå~°<Õ q+¨Ü«∞O "åi ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ ‰õÄ_® `≥eÜ«∞x=fiÖË^Œ∞ J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞.
^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ QÆ∞_ç¤ Hõ=¸ºxã¨∞ì =ºuˆ~Hõ L<å‡^•xfl „¿Ñˆ~Ñ≤OK«_®xH˜ J@∞
L^•~°"å^Œ∞Å∞, W@∞ q∞`«"å^Œ∞Å∞ KÕ~Ú HõeÑ≤#>Ë¡, Ñä¡H±x "≥∂ãÖ KÕÜ«∞_®xH˜ ÔH#_ô
JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO`À g∞_çÜ«∂ ‰õÄ_® J`«∞º`åûÇ¨ÏOQÍ KÕ~Ú HõeÑ≤Ok. '#∂º iÑä¡Hõ<£—
Ñ¨„uHõ ‰õÄºÉÏ „Ñ¨"åã‘Ü«ÚÅ‰õΩ ã≤SZ ™êÜ«Ú^èŒ tHõΔ} Wã¨∞Î#fl q+¨Ü«∞"≥∞ÿ XHõ "åºãÖ
„Ñ¨K«∞iOKåÅx x~°‚~ÚOzOk. 'ÉË PÑ¶π Ñ≤Q∑û— L^ŒO`åxH˜ =ÚO^Õ D "åºãÖ „Ñ¨K«∞i`«O
HÍ=Åã≤ =ÙOk. „Ñ¨=ÚY K«i„`«HÍ~°∞_»∞ P~°÷~ü Ã+eûOQÆ~ü‰õΩ D "åºãÖ #HõÅ∞ =ÚO^Œã¨∞ÎQÍ
JOkOzOk P Ñ¨„uˆH. J`«#∞ P HÍ~Ú`åÅ∞ ÔH#_ôH˜ K«∂Ñ≤OKå_»∞. D "åºãÖ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜
~å‰õÄ_»^Œx ÔH#_ô HÀ~å_»∞. ÔH#_ô HÀÔ~¯#∞ P Ñ¨„uHõ =∞xflOzOk. JÖÏˆQ *Ë"£∞û Ô~™êì<£,
@~°fl~ü HÍ@Öˇ_Å˚£ ∞ '#∂ºÜ«∂~ü¯ >ˇ"ÿ ∞£ û—Ö’ ãÖÜ«ÚHõOÎ QÍ XHõ "åºãÖ „Ñ¨K∞« iOK«_®xH˜ WKåÛ~°∞.
Jk ‰õÄ_® „Ñüáêk`« ‰õÄºÉÏ ^Œ∞~å„Hõ=∞} QÆ∞iOKÕ. HÍx „Ñ¨Éèí∞`«fiO =^ŒÌx 'q#flqOK«_»O—`À
"åi~°∞=Ù~°∂ P „Ñ¨Ü«∞`«flO q~°q∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. WO^Œ∞‰õΩ P Ñ¨„uHõ#∞ P~°÷~ü Ã+eûOQÆ~ü
„Ñ¨ã¨∞Îuã¨∂Î – 'Q˘Ñ¨Ê ^Õâ◊ÉèíHÎ̃Ü«Ú`« Hõ~°Î=ºO x~°fiÇ≤ÏOzOk. Ñ¨„uHõÅ∞ ÉÏ^èŒº`å~åÇ≤Ï`«ºOQÍ
=º=Ç¨ÏiOz ^Õâßxfl ^Œ∞OÑ¨<åâ◊#O "≥Ñ· Ù¨ <≥\ì˜ =ÙO>Ë Pâ◊Û~°ºáÈ~Ú LO^Œ∞<Õ"∂≥ HÍh #∂ºÜ«∂~ü¯
>ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ K«∂Ñ≤# ^Õâ◊ÉèíHÎ̃x Jaè#OkOK«‰õΩO_® LO_»ÖËHõáÈ`«∞<åfl— J<åfl_»∞. WÖÏO\˜
L^•~°"å^Œ "Õ∞^è•=ÙÅ ÉÏ^èŒ JÖÏ¡ UO@O>Ë „Ñ¨ÑO¨ K« ^ÕâßÖ’¡ "≥Å∞¡"`≥ ∞« `Î ∞« #fl qÑ¨"¡ À^Œº=∂Å#∞
J}z"ÕÜ«∞_®xH˜ J"≥∞iHÍ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∞#fl f~°∞ g∞^Œ giH˜ ZÖÏO\˜ PO^Àà◊<å
ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ P *’HÍºÅ∞ KåÖÏ=∞@∞‰õΩ Ñ¶ëOK«‰õΩO_® áÈ=_»O Ñ¨@¡ `≥QÆ PO^Àà◊# =ºHõÎO
KÕ¿ã"åà◊√§.
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤# Ñ¨k¿ÇÏ<Õà◊§H˜ Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’#∞, P `«~°∞"å`å
Hõ=¸ºxã¨∞ì ÉèÏ=*ÏÅ "åºÑ≤Îx JiHõ@ì_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ# '#∂º _ôÖò— #_»∞=ÚÅ∞
q~°QÆQ˘@ì_®xH˜ 1960Ö’ "≥ã¨∞Å∞ÉÏ@∞ zH˜¯Ok J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ=~åæxH˜. Hõ=¸ºxã¨∞ì
áêsì <åÜ«∞‰õΩÅO`å *ˇ·à◊§ áêÅÜ«∂º~°∞. áêsì HõHÍqHõÅ=∞~ÚáÈ~ÚOk. ã¨Éèíº`«fiO
kQÆ*ÏiáÈ~ÚOk. HÍi‡HÀ^Œº=∞O g∞^Œ áêsì Ñ¨@∞ì <å=∞=∂„`«OQÍ =ÙO_çOk. x*ÏxH˜
HÍi‡HÀ^Œº=∞"Õ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ q∞`«"å^Œ ^èÀ~°}∞Å#∞ PÅO|#QÍ KÕã¨∞‰õΩx #_»∞™êÎ LOk.,
<ÀÔ~uÎ J_ç̂Q"å_»∞ ÖË‰õΩO_® áÈ=_»O`À q∞e@s |_≥˚\ò ã¨QÆO *ÏfÜ«∞ |_≥˚\ò#∞ q∞OˆQã≤Ok.
„Ñ¨[Å∞ ‰õÄ_® Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀ=_»O =∂<Õâß~°∞.
J}ÏfiÜ«Ú^è•Å #∞O_ç "≥Å∞=_Õ ˆ~_çÜ≥∂ ^è•i‡Hõ`« =∂#"åo P~ÀQÆºO g∞^Œ
qÑ¨s`«"≥∞ÿ# ^Œ∞„+¨ÊÉèÏ"åxfl K«∂Ñ≤™êÎ~Ú. HÍx „Ñ¨[Å‰õΩ D „Ñ¨=∂^•Å QÆ∞iOz JO`«QÍ
J=QÍÇ¨Ï# ÖË^Œ∞. J}∞ Ñ¨sHõΔÅ =¸ÅOQÍ `«Öˇ`ÕÎ ã¨=∞ã¨ºÅ QÆ∞iOz JuQÍ „Ñ¨Kå~°O
[~°∞QÆ∞`«∞Ok Jx J}∞ â◊HÎ˜ Hõq∞+¨<£ |∂HõiOÑ¨Ù "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. ''^ÕâO◊ (J"≥∞iHÍ) `«ÅÃÑ\˜#ì
J}∞ Ñ¨sHõΔÅ QÆ∞iOz "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ =zÛ# ÉèíÜ«∂#Hõ Hõ^äŒ<åÅ∞ ã¨`«ºâ’^èŒ#‰õΩ xÅ|_»=Ù——
Jx 1955Ö’ s_»~üû _≥·*ˇãπì Ñ¨„uHõÖ’ XHõ "åºãÖ JK˘ÛuÎ =kÖÏ~°∞.
50= ^ŒâH◊ Oõ Ö’ J"≥∞iHÍ JO`«\Ï "åÜ«Ú^•_»∞Å #∞O_ç ~°H}Δõ HÀãÖ Éè∂í ™⁄~°OQÍÅ
x~å‡}O QÆ∞iOz (Z~Ú~ü Ô~~Ú_£ Ã+Åì~üû) qÑ¨s`«"≥∞ÿ# P~åƒù@Ñ¨Ù „Ñ¨Kå~°O [iyOk.
J}∞ÉÏO|∞Å∞ ¿ÑeÛ<å „Ñ¨[Å‰õΩ ~°HõΔ} HõeÊOKÕÖÏ P Éèí∂™⁄~°OQÍÅ∞ xi‡™êÎO Jx „Ñ¨[Å∞
ÉËÑ¶¨~åfiQÍ LO_˘K«Ûx áêÅ‰õΩÅ∞ QÍe Hõ|∞~°∞¡ K≥áêÊ~°∞. ÃÇÏ~°‡<£MÏ<£ J<Õ âßG"Õ`«Î (W`«QÍ_»∞
ã¨~å¯~°∞ Hõ#ûÖì̌O\ò ‰õÄ_®) J}ÏfiÜ«Ú^èŒ Ü«Ú^ŒúO g∞^Œ XHõ Ñ¨ÙãÎ̈HõO ~åâß_»∞. ''„Ñ¨ÑÖKåxfl
174 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

^Œ∞OÑ¨<åâ◊#O KÕÜ«∞‰õΩO_® J}ÏfiÜ«Ú^èŒ Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞=K«Ûx, „Ñ¨[Å∞ J#=ã¨~°OQÍ
ÉèíÜ«∞Ñ¨_®eû# Ñ¨xÖË^Œx— JO^Œ∞Ö’ Éèí~À™ê WKåÛ_»∞. ÃÇÏ„h H˜ÃãO[~ü 1957Ö’ ~åã≤# XHõ
Ñ¨ÙãÎ̈HõOÖ’ 'ãÔ̈~·# Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ J#∞ãï¿ãÎ J}∞Ü«Ú^ŒúO JO^Œ~°∂ ÉèÏqOKÕO`« q<åâ◊HÍi
HÍ^Œ∞— Jx ã¨<åfl~Ú <˘‰õΩ¯Å∞ <˘HÍ¯_»∞.
„Ñ¨[Å#∞ <å<å ~°HÍÅ∞QÍ =∞ÉèíºÃÑ\ì̃ "≥Ú`åÎxH˜ ZÖÏÔQ·`Õ<ÕO J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ
=~åæÅ∞ Ü«Ú^•úÅ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç #_çKÕ Pi÷Hõ =º=ã¨÷#∞ fiÛk^ŒÌQÆeQÍ~°∞. XHõ Ñ¨Hõ¯#
^Õâ◊OÖ’ KåÖÏ KÀ@¡ ^Œi„^ŒO `åO_»qã¨∞ÎO>Ë Ju H˘kÌ=∞Ok =∂„`«O D '"å~ü ZHÍ#g∞—
Ñ¨Ù}º=∂ Jx HÀ\Ï¡k _®Å~°∞¡ ‰õÄ_»QÆ@∞ì‰õΩx J#uHÍÅOÖ’<Õ ãÖÑ¨#∞flÅ∞QÍ ZkQÍ~°∞.
™ê=∂lHõ ãÖHΔÀÉèíO QÆ∞iOz =∞ã≤Ñ¨Óã≤ =∂ˆ~_»∞HÍÜ«∞ KÕ¿ã ~å`«Å∞ ~åâß~°∞. J"≥∞iHõ<£
áœ~° ã¨=∂[OÖ’ ãÖÑ¨^Œ ÑÖÑ≤}©Ö’ f„="≥∞ÿ# Jã¨=∂#`«Å∞ <≥ÅH˘<åfl~Ú. 1944–61
=∞^èŒºHÍÅOÖ’ – J"≥∞iHÍÖ’ ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆO Jx K≥Ñ¨C‰õΩ<Õ D HÍÅOÖ’ ‰õÄ_® Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ U
=∂~°∂Ê ÖË^∞Œ . J@ì_∞» QÆ∞ S^À=O`«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ ^Õâ◊ ã¨∂Å÷ P^•Ü«∞OÖ’ 5 âß`«O á⁄O^Œ∞`«∂
=ÙO>Ë, ÃÑ· ™ê÷~Ú S^À =O`«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 45 âß`«O P^•Ü«∞O QÆ_çOKå~Ú. 1953Ö’
K«∂¿ãÎ ˆH=ÅO 1.6 âß`«O =Ü≥∂[# [<åÉèÏ 80 âß`«O HÍ~˘Êˆ~\ò ¿+~°¡#∞, 90 âß`«O
HÍ~˘Êˆ~\ò ÉÏO_»¡#∞ Hõey =Ù<åfl~°∞. ^Õâ◊OÖ’ P ~ÀA‰õΩ L#fl 2 ÅHõΔÅ HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷ÅÖ’
Ñ¨^À =O`«∞ HõOÃÑhÅ∞, JO>Ë ˆH=ÅO 200 HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ 60 âß`«O L`åÊ^ŒHõ
ãÖÑ¨^Œ#∞ ÔH·=â◊O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú.
*Ï<£ ZÑ¶π. ÔH#_ô JkèHÍ~°O KÕÑ¨\ÏìHõ ~°∂á⁄OkOz# `˘e |_≥˚\òÖ’<Õ P^•Ü«∂Å∞,
ãÖÑ¨^Œ ÑÖÑ≤}©Ö’¡ QÍh, Ñ¨#∞fl ~å~ÚfÖ’¡ QÍh ZÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÅ∂ LO_»=x ã¨Ê+ì̈OQÍ
„Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. ÔH#_ô |_≥˚\ò ãÖ^Õâßxfl '#∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û— Ñ¨„uHõ HÍÅq∞ã¨∞ì *Ë"£∞û Ô~™êì<£
qâı¡+≤ã¨∂Î 'JHõ™ê‡`«∞Î =∂~°∞ÊÅ‰õΩ `å=Ù ÖË‰õΩO_®— „Ñ¨^è•#OQÍ x~°∞^ÀºQÆ ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~åxH˜
Hõ$`«xâ◊ÛÜ«∞O`À D „Ñ¨Éèí∞`«fiO L#fl@∞¡Ok Jx ~åã¨∞H˘KåÛ_»∞.
''áê¡O@¡ qãÎ̈~°}‰õΩ, P^èŒ∞hHõ~°}‰õΩ Ñ¨#∞fl ~å~ÚfÅ∞ W=fi_»O ^•fi~å "åºáê~°
ÃÑ@∞ì|_»∞Å‰õΩ T~°@xKåÛ_»∞. áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å g∞^Œ ^ŒHΔ̃}Ïk q∞`«"å^Œ∞Å`À
Å_®~ÚH˜ kQÆ‰õΩO_® =∞Oz Ñ¨xKÕâß_»∞. "Õ`«<åÅ ÃÑOÑ¨Ù^ŒÅ _ç=∂O_»¡#∞
™ê^èŒº"≥∞ÿ#O`« Hõx+ì̈ ™ê÷~ÚÖ’ LOKåÅx Ü«¸xÜ«∞#¡#∞ JÉèíºiúOK«_»O ^•fi~å
áÈ\© „Ñ¨ÑO¨ K« =∂Ô~¯\òÖ’ =∞# L`«Ê`«∞ÅÎ y~åH© ÃÑiˆQÖÏQÍ, Láêkè J=HÍâßÅ∞
=∞iO`« ÃÑiˆQÖÏ =ÓºÇ¨ÏO ~°zOKå_»∞. "åºáê~° =~åæÅ`À `å#∞ „Ñ¨K«Ûù#fl
Ü«Ú^•úxH˜ `«ÅÑ¨_»É’=@O ÖË^Œ<Õ Ç¨g∞ WKåÛ_»∞.

JÖÏˆQ D "å~°O x~°fiÇ≤ÏOz# Ñ¨„uHÍ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ „Ñ¨Éèí∞`«fi „áêÜ≥∂l`«
WO_»¡ W#∂ûºÔ~<£û q+¨Ü«∞OÖ’ q=HõΔ`«#∞ JO`«"≥ÚOk™êÎ##fl `«# "åQÍÌ#O
<≥~°"Õ~°Û_®xH˜ JÑ¨C_Õ `˘O^Œ~°Ñ¨_»É’=@O ÖË^Œx, '*ÏfÜ«∞ UHÍaè„áêÜ«∞O—
™êkèOKÕ^•HÍ D q+¨Ü«∂xfl Ñ¨Hõ¯# ÃÑ_»`å#h „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
J^èŒºHõΔ Ñ‘~î°O ZH˜¯# `«~°∞"å`« QÆ_çz# D Ñ¨<≥flO_»∞ <≥ÅÅ HÍÅOÖ’ ÔH#_ô
J"≥∞iHõ<£ ~å[H©Ü«∞ Ü«∞=xHõÖ’ x~°‚Ü«∂`«‡HõOQÍ =∞^èÕº"å^Œ ^èÀ~°}˜x
J#∞ãïã¨∞Î#fl@∞¡ ã¨Ê+ì̈O KÕâß_»∞—— – JO@∂ *Ë"£∞û Ô~™êì<£ `«# "åºãÖÖ’
ÔH#_ô áêÅ# QÆ∞iOz ã¨∂÷ÅOQÍ q=iOKå_»∞.
=∞^èÕº =∂~°æO JO>Ë <˘Ñ≤ÊOÑ¨Hõ, `å<˘=fiHõ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ u~°QÆ_»O Jx "Õ~°∞QÍ
K≥ÑÊ¨ #Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . Pi÷Hõ =º=ã¨÷ x~å‡}OÖ’ ZÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÅ∞ `«ÅÃÑ@ì#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ,
#Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ UO KÕÜ∞« #Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . ^ÀÑ≤_ô =º=ã¨#÷ ∞ Ü«∞^è•`«ÔŒä QÍ H˘#™êyOK«_"» ∞Õ
=∞^èÕº =∂~°æ ~å[H©Ü«∞ Ñ¨~°=∂~°úO.
D q^è•<åÅ =¸ÅOQÍ JO`å ã¨*Ï=ÙQÍ #_»∞ã¨∞OÎ k J#fl áêÅHõ =~åæÅ #=∞‡HÍxfl
==Ú‡ KÕã¨∂Î 60= ^Œâ◊HõOÖ’ J"≥∞iHÍ JO`«\Ï J<ÕHÍ<ÕHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ q™ÈÊù\ ÕKå~Ú.
176 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

11
HÕ¡ @<£ Ç¨ÏÜ«∂O
„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ãÖHΔÀÉèíO
F@~°¡ xi¡Ñ`Î¨ « <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ 1996Ö’ aÖò HÕ¡ @<£ ~Ô O_»=™êi J"≥∞iHÍ J^èºŒ ‰õΩΔ _çQÍ
ZxflHõÜ«∂º_»∞. 1992Ö’ ‰õÄ_® W^Õ Ñïã≤÷u. 19 âß`«O F@~°∞¡ _≥"≥∂„Hõ\ò, iÑä¡Hõ<£
áêsìÅ#∞ HÍ^Œx =∞~Àáêsì JÉèíºi÷ ~åãπÃÑ~À\ò‰õΩ F@∞ KÕâß~°∞. ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞HÀ=_»OÖ’
"åi =ÚO^Œ∞ L#fl „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Å Ñ¨@¡ F@~°∞¡ f„= x~°∞`åûÇ¨xH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. ã¨QÆO
=∞Ok F@~°∞¡ áÈeOQ∑ |∂`üÅ KèåÜ«∞Å‰õΩ ~åÖË^Œ∞. F@∞ KÕã≤# "åiÖ’ ‰õÄ_® H˜¡O@<£
„Ñ¨`«ºiúQÍ xÅ|_»¤ ~å|~üì _ÀÖò Hõ<åfl H˜¡O@<£ #Ü«∞O J<Õ suÖ’ F@∞KÕã≤<å, F\ÕQ∑ 49
âß`åxH˜ q∞OK«ÖË^Œ∞ H˜¡O@<£‰õΩ. JÑ¨Ê\˜ Ñïã≤÷u QÆ∞iOz XHõ¯ =∂@Ö’ K≥Ñ¨CHÀ"åÅO>Ë
P<å_»∞ HÍ~°∞ |OÑ¨~°¡‰õΩ JuHÕK«∞‰õΩ#fl ã≤ìHõ¯~üÅ#∞ QÆ∞~°∞Î `≥K«∞Û‰õΩO>Ë KåÅ∞. '^Õ=Ù_®! "Õ∞O
F>ˇÜ«∂ºÅ<Õk h Jaè=∞`«O J~Ú`Õ =∂HÀ JÉèíºi÷x W=Ùfi— Jx P ã≤ìHõ¯~üÅÖ’ ~åã≤ =ÙOk.
Ô~O_»=™êi J^èŒºHõΔ Ñ‘~î°O ZH˜¯# ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ '#∂`«# â◊`åaÌÖ’H˜ J_»∞y_»
É’`«∞<åflO— JO@∂ H˜¡O@<£ XHõ „Ñ¨ãÖQÆO KÕã¨∂Î '#∂`«# â◊`å|ÌOÖ’ =∞#‰õΩ F #∂`«#
`«~°Ç¨ „Ñ¨Éèí∞`«fiO HÍ"åÅx— J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHõO f~°∞Ê K≥áêÊ~°∞ J<åfl_»∞. HÍh JÑ¨Ê\˜ˆH
<åÅ∞ˆQà◊§ H˜¡O@<£ ÑïáêÅ# K«qK«∂ã≤# J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHõO J^Õ H˜¡O@<£ #∞O_ç #∂`«#
`«~°Ç¨ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl PtOz J`«x JÉèíºi÷`åfixH˜ F@∞ "Õâß~°x ÉèÏqOK«_®xH˜ QÆ}ÏOHÍÅ∞
ã¨Ç¨ÏHõiOK«_»O ÖË^Œ#fl x[O |Ç¨ïâß H˜¡O@<£‰õÄ `≥Å∞ã¨∞<Õ"≥∂.
H˜¡O@<£ Ô~O_»= ^Œá¶ê „Ñ¨=∂} ã‘fiHÍ~À`«û=O ~ÀA Ü«∂^Œ$zÛùHõOQÍ =∂iì<£
Å∂^äŒ~üHÕQ∑ ExÜ«∞~ü [#‡k<À`«û=O HÍ=_»O, ^Õâ◊O Ü«∂=`«∂Î P ãÖ~°OÉèÏxfl
[~°∞Ñ¨Ù‰õΩO@∞#fl <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ HÕ¡ @<£ `«# „Ñ¨ãO¨ QÆOÖ’ =∂iì<£ Å∂^è~Œ ü HÕQ∑ ¿Ñ~°∞#∞ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡
„Ñ¨™êÎqOKå_»∞. J~Ú`Õ H˜¡O@<£, =∂iì<£ Å∂^äŒ~üHÕQ∑Å∞ W^ŒÌ~°∂ "Õ~°∞ "Õ~°∞ ™ê=∂lHõ
`«`åfiÅ‰õΩ „Ñüx^èŒ∞Å∞.
H˜¡O@<£ Ç¨ÏÜ«∂O „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ãÖHΔÀÉèíO 177
1968Ö’ =∂iì<£ Å∂^äŒ~üHÕQ∑ Ç¨Ï`«º QÍqOK«|_®¤_»∞. JÑ¨Ê\˜ˆH J`«#∞ J"≥∞iHõ<£
Pi÷Hõ =º=ã¨÷#∞ Ñï+¨¯iOK«_»O ™ê^èŒºO HÍ^Œx, =∞øeHõOQÍ<Õ D =º=ã¨÷ ^Œ∞~å‡~°æ"≥∞ÿ#^Œx,
=º=ã¨÷Ö’ ã¨=¸Å"≥∞ÿ#, =∞øeHõ"≥∞ÿ# Ju"å^Œ =∂~°∞ÊÅ∞ J=ã¨~°O J<Õ x~åú~°}‰õΩ =KåÛ_»∞.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ ^Œ∞~å‡~åæÅ QÆ∞iOz ZÅ∞ÔQuÎ Kå@∞`«∂ '~å[H©Ü∞« Pi÷Hõ ã¨`åÎ#∞ „Ñ¨[Å‰õΩ
ÑÖÑ≤}© KÕ¿ã H˘`«Î „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O— HÍ"åÅx x#kOKå_»∞.
WHõ H˜¡O@<£ q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ |_® HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅhfl _≥"≥∂„Hõ\ ˜H± áêsìH˜
QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#O`« ÉèÏs ™ê÷~ÚÖ’ x^èŒ∞Å =~°^Œ áêiOKå~Ú. H˜¡O@<£ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ
"≥∞ey# `˘e <åÅ∞ˆQà◊§ HÍÅOÖ’ '=∂Ô~¯\ò =º=ã¨÷— '„ÃÑ·"Õ\ò ~°OQÍÅ— Ñ¨@¡ J`«ºO`« qâßfiãÖ
„Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. 1992 ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~°O ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ =∂iì<£ =∂iÜ≥∞\ò HÍ~˘Êˆ~+¨<£ „Ñ¨^è•#
HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ JkèHÍi Ju ã¨Ê+ì̈OQÍ '_≥"≥∂„HÍ@∞¡ <å<å\˜H© "åºáê~° =~åæÅ "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ
K«∂Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. HÍ~˘Êˆ~\ò ãÖã¨÷Å∞ ‰õÄ_® JO`«HõO`«‰õÄ _≥"≥∂„HÍ@¡‰õΩ ^ŒQÆæ~°=Ù`«∞<åfl~Ú—
Jx „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
=∂iì<£ Å∂^äŒ~üHÕQ∑ PÖ’K«#Å‰õΩ, H˜¡O@<£ ~å[huH˜ U=∞<åfl ™êÑ¨`«ºO LO^•?
JÖÏˆQ =∂iì<£ Å∂^ä~Œ Hü O˜ Q∑ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxfl ZO`«QÍ =ºuˆ~HÕKå_À, q∞e@s
ã¨`åÎ#∞ <å<å\˜H© ÃÑOK«∞‰õΩáÈ`«∞#fl áêÅHõ =~åæÅ ^èÀ~°}˜h J^Õ ™ê÷~ÚÖ’ =ºuˆ~HÕKå_»∞.
'D L<å‡^•xH˜ WHõ¯_ç`À Ñ¨ÙÖò™êìÑπ ÃÑ\Ïìe. =~°‚ q=HõΔ`«, Pi÷Hõ ^ÀÑ≤_ô, q∞e@s `«`«fiO
W=hfl XˆH `å#∞Ö’ =ÚHõ¯Åx— ã¨Ê+ì̈OQÍ „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
1992Ö’ H˜¡O@<£ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ ZxflHõ J~ÚOk ‰õÄ_® ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê fã¨∞‰õΩ
=™êÎ#<Õ x<å^ŒO`À HÍ^Œ∞. F@~°¡ á⁄OkHõ P^è•~°OQÍ ~°∂á⁄OkOz# 'F\ò "Õ∞<Õ*ò"≥∞O\ò—
g∞^Õ H˜¡O@<£ „Ñ¨^è•#OQÍ P^è•~°Ñ¨_®¤_»∞. áêsìx =∞^èÕº =∂~°æO "≥·Ñ¨Ù #_çÑ≤OKå_»∞. JO>Ë
=∞Ç≤Ïà◊Å∞, #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ =∞^ŒÌ`«∞ H˘#™êˆQO^Œ∞‰õΩ `«y# suÖ’ ã¨ÊOkOK«_®xH˜
=∂„`«"Õ∞ Ñïq∞`«O J~Ú q∞`«"å^Œ F@~°¡#∞ PHõi¬OK«_®xH˜ <Õ~åÅ Ñ¨@¡ Hõiî# "≥·Yi,
|Å"≥∞ÿ# q∞e@s â◊HÎ̃QÍ J"≥∞iHÍ#∞ xÅÉˇ@ì_®xH˜ Hõ$+≤ KÕ™êÎ#x Ç¨g∞ WKåÛ_»∞.
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KåÛHõ iÑä¡Hõ<£Å ã¨~å¯~°∞ Hõ<åfl HÍãÎ̈ aè#flOQÍ =∞iO`« =∞Ok
âıfi`Õ`«~°∞Å#∞ qq^èŒ Ñ¨^Œ=ÙÖ’¡ ‰õÄKÀÉˇ\Ïì_»∞. J~Ú`Õ WÖÏ xÜ«∞q∞Oz# "åiÖ’ Z=~°<åfl
=Ú‰õΩ¯ã¨∂\˜QÍ LO_ç Hõiî#"≥∞ÿ# x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞HÀ=_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞ufl¿ãÎ "åix `«HõΔ}"Õ∞
=keOK«∞‰õΩ<åfl_»∞.
"å}˜[º âßY HÍ~°º^Œi≈QÍ xÜ«∞q∞OK«∞‰õΩ#fl ~À<åÖò¤ „É∫<£ #Å¡*ÏfÜ«Ú_»∞, HÍ~˘Êˆ~\ò
<åºÜ«∞"åkQÍ Ñ¨xKÕã≤# J#∞Éèí=O L#fl"å_»∞. W`«x Ñ¨x f~°∞ Ñ¨@¡ H˜¡O@<£ Ñ¨ÓiÎQÍ
ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^•_»∞. (^Œ∞~°^Œ$+ì̈=âß`«∞Î W`«QÍ_»∞ XHõ q=∂# „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ =∞~°}ÕKå_»∞).
J~Ú`Õ <åºÜ«∞âßYÖ’ áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å qÉèÏQÆ HÍ~°º^Œi≈QÍ xÜ«∞q∞Oz# =∞~À #Å¡*Ïu
"Õ∞^è•q ÖÏx QÆ∞Ü≥∞h~ü JO>Ë H˜¡O@<£‰õΩ "≥ÚÇ¨ÏO "≥Ú`ÕÎã≤Ok. =~°‚ q=HõΔ`«‰õΩ `å=ÙÖËx
178 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
™ê=∂lHõ ã¨=∂#`«fiO, F@~°¡ „áêux^èŒºO QÆ∞iOz W`«QÍ_»∞ KÕã≤# „Ñüáê^Œ#Å#∞
q∞`«"å^Œ∞Å∞ f„=OQÍ =ºuˆ~HÕK«_»O`À P ™ê‰õΩ# J`«}˜‚ Ñ¨^Œq #∞O_ç `«Ñ≤ÊOKå_»∞.
JÖÏˆQ =∞~À #Å¡*Ïu =∞Ç≤Ïà◊, ã¨~°̊<£ [#~°Öò *Ï~Úãπ b<£ ZÅ¤~üû ÃãH±û Z_»∞ºˆH+¨<£Ö’
Ç¨ÏãÎ̈„Ñ¨Ü≥∂QÍxfl XHõ JOâ◊OQÍ KÕ~åÛÅx „ÑüáêkOz# HÍ~°}O`À Pq_» Ñ¨^ŒqH˜ =∞OQÆà◊O
áê_Õâß~°∞.
JÖÏˆQ ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì [_ôÅ˚ ∞QÍ W~°∞=Ùi xÜ«∂=∞HõOÖ’#∂ W^Õ ~°H"õ ∞≥ #ÿ |∞[˚yOÑ¨Ù
^èÀ~°}x˜ J#∞ãïOKå_»∞. _≥"∂≥ „HÍ@¡`À áê@∞ iÑäH¡ <õ Å£ ∂ PÇ¨fixOK«^yŒ #"å~°∞QÍ LO_®Å<Õ
¿Ñi@ ~°∂^è£ÉË_»~ü y<£û|~üæ, ã‘ìÃÑ¶<£ ÉËÜ«∞~üÅ#∞ xÜ«∞q∞OKå_»∞ `«Ñ¨Ê <åºÜ«∞=º=ã¨÷Ö’
L^•~°"å^Œ∞Å#∞ xÜ«∞q∞OKÕ ^•xH˜ "≥ÚQÆ∞æ K«∂Ñ¨ÖË^Œ∞. „ÉËÜ«∞~ü, y<£û|~üæÅ∞ W~°∞=Ù~°∂
Hõi<î åuHõi#î "≥∞#ÿ tHõÅΔ ∞ qkèOK«_O» ~å*ÏºOQÆ|^Œ"ú ∞Õ Jx qâ◊fiã≤OKÕ"åà◊√§. ÃÇÏaÜ«∞ãπ HÍ~°Êãπ
Ñ≤\ ˜+¨<£ (â◊s~åxfl „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ@ìO_ç)Å#∞ f„= POHõΔÅ`À x~åHõiOKÕ "åà◊¥§#∞. ~å*ÏºOQÆ
^èŒ~å‡ã¨#O f~°∞ÊÅ∞ K≥áêÊeû# J<ÕHõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ q∞`«"å^Œ PÖ’K«#Å`À L#fl [_ô̊Å`À
Hõeã≤ F@∞ KÕã≤#"å~°∞ gi~°∞=Ù~°∂.
ã¨∞„Ñ‘O HÀ~°∞ì [_çÅ˚ ãÖQÆu Ñ¨H¯õ #ÃÑ\˜ì ÃÑ_¶ ~» Ö° ò HÀ~°∞ì [_çÅ˚ xÜ«∂=∞HÍÅ q+¨Ü∞« O
K«∂Ñ≤<å 70= ^Œâ◊HõOÖ’ iÑä¡Hõ<£ áêsì JÉèíºi÷QÍ ÔQÅ∞á⁄Ok# ÔQ~åÖò¤ á¶È~ü¤ ™ê÷~ÚÖ’
J~Ú<å L^•~°"å^Œ∞Å#∞ xÜ«∞q∞OK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞ "≥#∞HõÖÏ_®_»∞. 1996Ö’ „Ñ¨K«∞iOz#
'á¶È~ü¤ Ç¨"£∞ ÖÏ i=Óº— J^èŒºÜ«∞# x"ÕkHõ „Ñ¨HÍ~°O H˜¡O@<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’x =¸_Õà◊§ HÍÅOÖ’
WzÛ# f~°∞ÊÖ’¡ ã¨QÍxH˜ ã¨QÆO JO>Ë áê=Ù =O`«∞ ‰õÄ_® L^•~°"å^Œ x~°‚Ü«∂Å∞ ÖË=Ù.
JO^Œ∞Hˆ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ˇ"ÿ ∞£ û Ñ¨„uHõ ãÖáê^ŒHÜ © ∞« OÖ’ WÖÏ ~åã≤Ok. 'sQÆ<,£ |∞+πÅ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’
`«=∞ Ãã^· •úOuHõ `«`åfixH˜ J#∞QÆ∞}"≥∞#ÿ [_çÅ˚ #∞ xÜ«∞q∞OKÕ ^•xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ ã¨fiÑ¨HOΔõ `À#∞,
„ÑüÑ¨HõΔO`À#∂ HõÜ«∂ºxH˜ HÍÅ∞ ^Œ∞"Õfi"å~°∞ HÍx WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ H˜¡O@<£ =∂„`«O
U=∂„`«O q"å^•ã¨Ê^ŒO J=Ù`«∞O^Œ<Õ ã¨∂K«# Hõ#|_ç<å `å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã≤# [_ç˚Å
xÜ«∂=∞HÍxfl Ñ¨Hõ¯# ÃÑ>Ëì¿ã"å_»∞.——
âßOu Éèí„^Œ`«Å q+¨Ü«∞OÖ’ `å#∞ QÆ\ ì̃ Ñ¨@∞ì^ŒÅ =∞x+≤ Jx K«∂Ñ≤OK«∞HÀ=_®xH˜
`≥QÆ P~å@Ñ¨_Õ"å_»∞. 1992Ö’ P~å¯#ûãπ QÆ=~°fl~üQÍ LO@∂ J^èŒºHõΔ JÉèíºi÷QÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’
`«Å=Ú#HõÅ∞QÍ LO_ç ‰õÄ_® =∞uã≤÷q∞`«O ÖËx XHõ =ºHÎ̃H˜ qkèOz# =∞~°}tHõΔ J=∞Å∞#∞
Ñ¨~°º"ÕHΔ̃OK«_»O HÀãÖ Ç¨Ï_®=Ù_çQÍ P~å¯#ûãπ‰õΩ `«~°e "≥àÏ§_»∞. P~å¯#ûãπ QÆ=~°fl~ü ys
KÕã∞¨ #Î flÑ¨C_»∞ >ˇHÍûãπÖ’x "åH© Ñ¨@}ì OÖ’ XHõ =∞`«ã∞¨ ÅÎ ∞ ™êÜ«Ú^è∞Œ Öˇ· XHõ ae¤OQ∑ HÍOÃÑH¡ û± #∞
`«=∞ Jnè#OÖ’ LOK«∞‰õΩ#fl ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ "åi g∞^Œ ZÑ¶π.a.S. ^•_ç KÕÜ«∞_®xH˜ J#∞=∞u
WKåÛ_»∞. D ^•_çÖ’ 86 =∞Ok. JO^Œ∞Ö’ =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡Å∞, J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å∞
L<åfl~°∞ – =∞~°}ÕKå~°∞.
HÕ¡ @<£ `˘e™êiQÍ J^èºŒ HõΔ Ñ¨^qŒ KÕÑ\¨ #ì˜ HÍÅOÖ’<Õ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Mˇn· Å‰õΩ „Ñ¨É∞íè `«fi
Y~°∞ÛÅ`À <åºÜ«∞"å^Œ∞Å#∞ xÜ«∞q∞OKÕ ¿ãì\ò i™È~üû ÃãO@~üÅ‰õΩ ˆH\Ï~ÚOKÕ x^èŒ∞Ö’¡
ÉèÏsQÍ HÀ`« ÃÑ_»∞`«∂ K«@Oì KÕâß_»∞. nx Ñ¶e¨ `«OQÍ *Ïi˚Ü∂« ~åROÖ’ =∞~°}tHõΔ qkèOK«|_ç#
XHõ Mˇ·n ÃÇÏaÜ«∞ãπ HÍ~°Êãπ Ñ≤\ ˜+¨<£ ^•"åÖ’ <åºÜ«∞"åk ã¨Ç¨ÏHÍ~°O ÖË‰õΩO_® Ç¨[~°∞
HÍ=Åã≤# Ñïã≤÷u `«ÖˇuÎOk Jx #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥zÛOk. "≥Å∞QÆ∞ K«∂_»x
JÖÏO\˜ L^ŒO`åÅ∞ WOÔH<Àfl.
JÖÏˆQ 1996Ö’ HÕ¡ @<£ KÕã#≤ WOHÀ K«@Oì =¸ÅOQÍ *ˇà· §◊ Ö’x J=∂#gÜ«∞
Ñïã≤÷`«∞Å#∞ ãïk^ÕÌO^Œ∞‰õΩ *ˇ·à◊§ =º=ã¨÷Ö’ „Ñ¨`ÕºHõ JkèHÍ~°∞Å#∞ xÜ«∞q∞OK«_»O [_ç̊Å‰õΩ
`«Å‰õΩ q∞Oz# ÉèÏ~°OQÍ Ñï}q∞OzOk. JÖÏˆQ áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ ãÖ|OkèOz "Õ¿ã ^•"åÖ’¡
<åºÜ«∞™ê÷#O JOkOKÕ qÉèÏQÍxH˜ JOkOKåeû# ÃÑ¶_»~°Öò x^èŒ∞Å#∞ xeÑ≤"Õã¨∂Î WOHÀ
K«@ìO KÕâß_»∞.
1996Ö’ J@∞ _≥"∂≥ „HÍ@∞¡, W@∞ iÑäH¡ <õ Å£ ∞ J`«∞º`åûÇ¨ÏO`À HÕ¡ @<£ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì
'„ÔH·O aÅ∞¡—‰õΩ =∞^ŒÌ`«∞ ÑëHÍ~°∞. D aÅ∞¡ "≥Ú`«ÎO xt`«OQÍ Ñïje¿ãÎ <Õ~° x"å~°} Hõ<åfl,
tHõÅΔ ∞ qkèOK«_O» g∞^Õ HÕ¡ @<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO Hˆ O„nHõiOzOk Jx Z=iÔH<· å W>Ëì J~°"ú ∞≥ áÿ È`«∞Ok.
J<ÕHõ <Õ~åÅ#∞ =∞~°}tHõΔ ÑïkèÖ’H˜ `≥zÛOk. H˘`«ÎQÍ =∞ixfl *ˇ·à◊§#∞ `≥~°=_®xH˜
8 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ˆH\Ï~ÚOzOk.
~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ <Õ~åÅ Ñ‘K«=∞}K«^ŒÅ∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞ Jx F@~°¡‰õΩ ãÖ^Õâ◊O
W=fi_®xH˜ WO`« `«O`«∞ #_çáê_»∞. „Ñ¨MÏº`« <Õ~° =∞#ã¨Î`«fi Ñïâ’^èŒ‰õΩ_»∞ \Ï_£ H˜¡Ü«∞~ü
#∂ºÜ«∂~ü¯ >ˇ"ÿ ∞£ ûÖ’ '"≥ÚO_ç"å_»∞ =¸QÆ"å_»∞— Jx XHõ "åºãÖ ~åâß_»∞. ''D aÅ∞¡ =¸ÅOQÍ
^•^•Ñ¨Ù ÅHõΔ =∞Ok xOk`«∞Å‰õΩ Hõiî# tHõΔÅ∞ Ñ¨_®¤~Ú. 1973 #∞O_ç K«∂ã¨∞‰õΩO>Ë WO`«
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î Hõi#î tHõÅΔ ∞ qkèOK«|_»@O W^Õ „Ñ¨^=Œä ∞O. nx=¸ÅOQÍ „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’<Õ J`«ºkèHõ
„ÔH·O ˆ~@∞ QÆÅ ^Õâ◊OQÍ J"≥∞iHÍ ¿Ñ~°∞ `≥K«∞Û‰õΩOk. áÈh WO`« Hõiî# tHõΔÅ∞ qkèOK«_»O
=¸ÅOQÍ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ <Õ~åÅ∞ `«QÍæÜ«∂ JO>Ë Jn ÖË^Œ∞. ÃÑ·ÃÑK«∞Û QÆ`«OÖ’Hõ<åfl ÃÑiQÍ~Ú.
ZO^Œ∞Hõx? Hõiî# tHõΔÅ∞ qkèOK«_»O =¸ÅOQÍ <Õ~åÅ∞ `«QÆ∞æ=ÚYO Ñ¨_»`åÜ«∞<Õ ã¨~å¯~°∞
PÖ’K«<Õ `«Ñ¨C. "åãÎ̈"åxH˜ áÈbã¨∞Å∞, *ˇ·à◊√§ <Õ~°ã¨fiÉèÏ"åxfl xÜ«∞O„uOK«ÖË=Ù. #∂ºÜ«∂~ü¯
~åROÖ’ L#fl 70 âß`«O Mˇ·nÅ∞, #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~° t"å~°¡Ö’x 8 <≥·|~üÇ¨ï_£ „áêO`åÅ‰õΩ
K≥Ok#"åˆ~. D 8 „áêO`åÖ’¡ x+ì̈ ^Œi„^ŒO, x~åâ◊, ~ÀA QÆ_»=x ÉÏ^è•`«ÑÎ̈ rq`åÅ∞
áÈQÆ_çáÈ~Ú L<åfl~Ú. <Õ~åÅ‰õΩ Ñ¨ÙiH˘ÖËÊk W@∞=O\˜ ^Œ∞~°ƒù~° ™ê=∂lHõ Ñïã≤÷`«∞ÖË—— Jx
\Ï_£ H˜¡Ü«∞~ü ã¨Ê+¨ìO KÕâß_»∞.
JkèHÍ~åxfl JO\˜ÃÑ@∞ì‰Ωõ x L#flk iÑäH¡ <õ Å£ ~Ú<å, _≥"∂≥ „HÍ\òÅ~Ú<å "åi~°∞=Ùi
=∞^èŒº<å XHõ ™ê=∞ºO LOk. „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ K≥Åˆ~ˆQ JãÖ`«$Ñ≤Î *ÏfiÅÅ∞ `«=∞ JkèHÍ~°
Ñ‘~îåxfl `åHõ‰õΩO_® LO_»\ÏxH˜QÍ#∞ `«=∞‰õΩ `å=ÚQÍ ~°H˜ΔOK«∞‰õΩx `«=∞ "å^Œ#Å∞
qxÑ≤OK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O ÖËx JÉèÏQÆºr=ÙÅH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ ZQÆã¨#
^Àã¨∞ÎO\Ï~°∞. W@∞=O\˜ ~å[H©Ü«∂Å ÅHõΔ ºO Uq∞\’ 1920Ö’<Õ „Ñ¨=ÚY ™ê=∂lHõ
q=∞~°≈‰õΩ_»∞ ÃÇÏKü.ZÖò. "≥∞OHõ<£ ã¨∂\˜ J~Ú# =∂@Ö’¡ K≥áêÊ_»∞. ''D hK« ~å[H©Ü«∂Å
Ñ¨~°=∂~°úO Uq∞@O>Ë „Ñ¨[Å‰õΩ x~°O`«~°O U^À XHõ |∂zx K«∂Ñ≤Oz "åº‰õΩÅ Ñ¨~°K«_»O.
"åà◊√§ ã≤÷q∞`«Ñ¨_ÕÖ’QÍ WOHÀ |∂zx =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ~å=_»O. `«=∞ JkèHÍ~åxfl
180 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
~°HΔ̃OK«∞HÀ=_®xH˜ áêÅ‰õΩÅ∞ D HõxHõ@∞ì P@x x~°O`«~åÜ«∞OQÍ P_»∞`«∂<Õ LO\Ï~°∞.
TÇ¨[x`« „Ñ¨=∂^•Å#∞ „Ñ¨[Å =∞#ã¨∞ûÖ’¡ <å\˜ "åix Jã¨Å∞ â◊„`«∞=Ù‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
ã¨g∞Hõ$`«O HÍ‰õΩO_® HõÅ=~°ÃÑ_»∞`«∂<Õ =ÙO\Ï~°∞.——
<Õ~°ã¨∞ÎÅ∞ ‰õÄ_® D HÀ=Ö’ˆH =™êÎ~°∞. áêÅ‰õΩÅ KÕ`«∞Ö’¡ áêzHõÅ∞ g~°∞. XHõ™êi
=Åã¨ „Ñ¨*ÏhHõO, WOHÀ™êi ãäû_ôÅ∞, ¿Ñ^ŒÅ∞, ÖË^Œ∂ H˘xfl Ñ¨~å~Ú „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ – XHõ™êi
W~åH±, JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ L`«Î~° H˘iÜ«∂, ^•xHõ<åfl =ÚO^Œ∞ ‰õÄºÉÏ. H˘`«Î H˘`«Î „Ñ¨=∂^•Å#∞
HõxÃÑ\˜ì QÀ~°O`«Å∞ H˘O_»O`«Å∞QÍ „Ñ¨Kå~°O KÕã≤ =º=ã¨÷ "≥Ñ· Ö¨¶ ÏºÅ#∞ =∞~°∞QÆ∞ÑïKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flOÖ’
ÉèÏQÆOQÍ<Õ áêÅ‰õΩÅ∞ WÖÏO\˜ hK« ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~°∞.
=Åã¨ „Ñ¨*ÏhHõO JxflO\˜Ö’H© ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ \ÏÔ~\æ ò. gà◊§‰õΩ F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ÖËx =¸ÖÏ#
gà◊√§ Z\Ï¡ áÈ~Ú<å Ô~O_»∞ áêsìÅ‰õΩ [iˆQ #+ì̈O Ug∞ ÖË^Œ∞. JO^Œ∞ˆH J"≥∞iHÍ K«i„`«#∞
`«~z° K«∂¿ãÎ áêÅHõ=~åæÖË „áêOfÜ«∞ *Ïu q^ÕfiëêÅ#∞ ~Ô K«ÛQ˘\ì̃# f~°∞ =∞#‰õΩ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
19= â◊`å|ÌO =∞^èŒºÉèÏQÆOÖ’ S~å¡O_£ „Ñ¨"åã¨∞Å g∞^Œ, P `«~°∞"å`« K≥·hÜ«ÚÅ g∞^Œ, Ñ≤^ŒÑ¨
`«∂~°∞Ê ^ÕâßÅ #∞O_ç =zÛ# "åi g∞^Œ, P `«~°∞"å`« ^ŒHΔ̃} S~Àáê „Ñ¨"åã‘Ü«ÚÅ g∞^Œ
WÖÏO\˜ *Ïu q^Õfi+¨ „Ñ¨Kå~°O ~ˆ ÃÑ\˜ì "åi g∞^Œ ÖˇH¯õ ÖË#xfl ^•_»∞Å∞ [~°Q_Æ ®xH˜ HÍ~°}Éè∂í `«O
JÜ«∂º~°∞. WO`å KÕã≤ „Ñ¨"åã‘Ü«ÚÅ g∞^Œ [iˆQ ^•_»∞Å#∞ JiHõ>ËìÖÏ Ñ¨\ ˜+ì̈"≥∞ÿ# K«\ÏìÅ∞
fã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜ |^Œ∞Å∞ 1920Ö’ 'Wq∞‡„ˆQ+¨<£— K«\ÏìÅ#∞ =∞iO`« Hõiî#`«~°O KÕâß~°∞.
60= ^Œâ◊HõOÖ’ K≥Åˆ~y# L^Œº=∂Å <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ áêÅ‰õΩÅ∞ KÕÑ¨\ ì̃# ãÖã¨¯~°}Ö’¡
ÉèÏQÆOQÍ uiy Wq∞‡„ˆQ+¨<£ (=Åã¨) K«\ÏìÅ#∞ HÍãÎ̈ ã¨~°à◊O KÕâß~°∞. HÍh 90= ^Œâ◊HõO
=KÕÛãïH˜ _≥"≥∂„HÍ@∞¡, iÑä¡Hõ<£Å∞ XˆH `«~°Ç¨ "å^Œ##∞ =ºHõÎO KÕâß~°∞. Pi÷Hõ=∂O^ŒºO
=¸ÅOQÍ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ `˘Åyã¨∞Î#fl "åiÖ’ J"≥∞iHõ<£Å∞ Z‰õΩ¯=QÍ
L<åfl~°x, Y~°∞Û `«yæOK«∞‰õΩ<Õ ¿Ñi@ HõOÃÑhÅ∞ KÒHõQÍ Ñ¨xKÕ¿ãÎ HÍi‡‰õΩÅ∞ L#fl ^ÕâßÖ’¡H˜
`«=∞ Ü«¸x@¡#∞ `«~°eã¨∞Î<åflÜ«∞x, ^ŒH˜Δ}Ïk# L#fl ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ^Õâ◊O "≥∞H˜ûHÀ QÆ∞O_®
„Ñ¨"åã‘Ü«ÚÅ∞ qÑ¨s`«OQÍ =zÛ Ñ¨_»∞`«∂, J"≥∞iHõ<£ L^ÀºQÍÅ∞ H˘Å¡Q˘_»∞`«∞<åfl~°x, "åà◊√§
Jxfl ~°HÍÅ ™œHõ~åºÅ∞ á⁄O^Œ∞`«∂ JO^Œ∞‰õΩQÍ#∂ ™ê^è•~°} J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ
Ñ¨#∞flÅ∞ "≥∂¿Ñ ã≤÷u fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°x, `«^•k q^Õfi+¨ „Ñ¨Kå~åxH˜ `≥~°fâß~°∞. D „Ñ¨Kå~°
„Ñ¨ÉèÏ"åxH˜ ÖÁOy# J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨*ÏhHõO =∂#ã≤Hõ ã≤÷ux J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩx „Ñ¨"åã¨
J"≥∞iHõ<£Å‰õΩ HõeÊOKÕ (Éè’Ü«∞#O \ỖH@∞¡ – =Úãë"åiH˜, qHõÖÏOQÆ∞Å‰õΩ ã¨Ç¨) ™ê=∂lHõ
ãÖˆHΔ=∞ Ñ¨^äŒHÍÅ#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã¨∂Î H˜¡O@<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ XHõ K«@ìO KÕâß~°∞. 1997Ö’ ^•^•Ñ¨Ù
ÅHõΔ=∞Ok K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# „Ñ¨"åã‘Ü«ÚÅ‰õΩ D ™œHõ~åºÅ#∞ ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞#∞#fl@∞¡ <À\©ã¨∞Å∞
WKåÛ~°∞. D ÅHõΔ=∞OkÖ’ JkèHÍkèHõOQÍ L#fl"å~°∞ ¿Ñ^ŒÅ∞, =Úãë"å~°∞, qHõÖÏOQÆ∞Å∞.
g~°O`å J"≥∞iHõ<£ áœ~°∞Å∞ HÍ=_®xH˜ `«y# Ñ¨sHõΔÅ∞ áêã¨"åfiÅx Ç¨ï‰õΩO *Ïs KÕâß~°∞.
WÖÏ <À\©ã¨∞Å∞ JO^Œ∞‰õΩ#fl ÅHõΔ=∞OkÖ’ ã¨QÆO =∞Ok D Ñ¨sHõΔÅ∞ áêã¨ÜÕ∞º
J=HÍâ◊O ÖËx "åà◊√§. "åà◊√§ WzÛ# H˘xfl <≥ÅÅ QÆ_»∞=ÙÖ’QÍ WOw¡+¨μ <ÕiÛ, =∂\Ï¡_»QÆey,
Ñ¨sHõΔ áêã¨"åfie. HÍh Z‰õΩ¯==∞Ok H˘`«ÎQÍ <Õ~°∞Û‰õΩ<Õ =Ü«∞ã¨∞ ^•\˜áÈ~Ú# "åà◊√§,
=Úãë"åà◊√§, qHõÖÏOQÆ∞Å∞, J<å~ÀQÆºO`À L#fl"åà◊√§. =∂™êûK«∞ºÃã\òûÖ’ x=ã≤OKÕ XHõ
áÈ~°∞ÛQÆÖò „Ñ¨"åã‘Ü«Ú_»∞ `«=∞ ^Œ∞ã≤÷ux XHõ qÖËYiH˜ WÖÏ x"ÕkOKå_»∞. ''U ~ÀA ã¨~å¯~°∞
#∞O_ç <À\©ã¨∞ JO^Œ∞HÀ"åeû =ã¨∞ÎO^À Jx a‰õΩ¯ a‰õΩ¯=∞O@∂ QÆ_»∞Ñ¨Ù`«∞<åflO. ™ê=∂lHõ
ãÖˆHΔ=∞O HÕ^Œ JO^Õ K≥‰õΩ¯ ~å‰õΩO>Ë =∂ QÆ`ÕO HÍ#∞? uO_çH˜ =∞Å=∞Å=∂_®eûO^Õ
Hõ^•! ÉèíQÆ=O`«∞_® |`«∞HõO>Ë<Õ ~À`«Ñ¨Ù\ì̃ áÈ`«∞Ok.——
WHõ "≥∞H˜ûHÀÖ’ ^Œ∞~°ƒ~ù ° ^•i„^ŒºO #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_Õ =∂~°Oæ ÖËHõ á⁄@ì KÕ`Ñ« @
¨ ∞ì‰Ωõ x
J„Hõ=∞OQÍ J"≥∞iHÍ‰õΩ =Åã¨ =zÛ#"åi Ñïã≤÷u =~°‚<åf`«O. J„Hõ=∞ =Åã¨Å#∞ JiHõ>Ëì
¿Ñi@ Ô~O_»∞"ÕÅ "≥∞ÿà◊§ ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì á⁄_»∞QÆ∂`å J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO "ÕÖÏk =∞Ok QÍ~°∞¤Å#∞
xeÑ≤Ok. „Ñ¨Éèí∞`«fiO fã¨∞‰õΩ#fl D Hõiî# x~°‚Ü«∞O ZÖÏO\˜ „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ≤OK«#∞O^À
q=iã¨∂Î "≥∞H˜ûHÀ #∞O_ç ~å~Ú@~ü "å~åÎ ãÖã¨÷ XHõ Hõ^äŒ#O "≥Å∞=iOzOk (1997 U„Ñ≤Öò
3#). ''J„Hõ=∞ =Åã¨Å g∞^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_ç`Õ Jk "≥∞H˜ûHõ#¡Ö’ P„QÆÇ¨"ÕâßÅ
*ÏfiÅ#∞ ~°yeOKÕ Ñïã≤÷u LOk. ZO^Œ∞HõO>Ë U\Ï "ÕÖÏk=∞Ok L^Œ~° áÈ+¨}Ï~°úO WHõ¯_»
#∞O_ç K«@ì|^ŒúOQÍ QÍh, K«@ìq~°∞^ŒúOQÍ QÍh J"≥∞iHÍ‰õΩ =Åã¨áÈ`«∞O\Ï~°∞.——
XHõÑ¨C_»∞ J"≥∞iHÍ JOkOz# Pi÷Hõ q∞e@s ™êÜ«∞O`À QÍfi\˜=∂ÖÏ,
ZÖò™êÅfi_®~ü ^ÕâßÅÖ’x xÜ«∞O`«Å „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ xÜ«∞q∞Oz# H˜~å~Ú Ç¨ÏO`«Hõ ^ŒàÏÅ
TK«HÀ`« #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞HÀ=_®xH˜ "ÕÖÏk=∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO P Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ #∞O_ç
Hõ@∞ì|@ìÅ`À áêiáÈ~Ú =zÛ J"≥∞iHÍÖ’ `«Å^•K«∞‰õΩ<åfl~°∞. gix '~å[H©Ü∞« â◊~}° Ï~°∞Åú ∞—QÍ
ÉèÏqOK«x J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO |Å=O`å<å gà◊§O^Œih "åi "åi ^ÕâßÅ‰õΩ „uÑ≤Ê ÑÖ¿Ñ
U~åÊ@∞¡ KÕã≤Ok. áÈh gix ~å[H©Ü«∞ â◊~°}Ï~°∞úÅ∞QÍ ÑïQÆ}˜^•Ì=∂ JO>Ë – giH˜ D
^Œ∞ã≤÷u Z^Œ∞~°=_®xH˜ `å"Õ∞ HÍ~°}O Jx Ñ¨~ÀHõΔOQÍ JOwHõiOz#@∞¡ J=Ù`«∞Ok. P
~Ô O_»∞ ^ÕâßÅ „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∂ f„="≥∞#ÿ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å LÅ¡OÑ¶∞¨ #‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~Ú. HÍ|\˜ì
P „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ‰õΩ ZÖÏO\˜ ™êÜ«∞O JOkOK«~å^Œx ^Õâ◊OÖ’ "≥Å∞¡"≥uÎ# x~°ã¨#Å#∞ ã¨~°‰õΩ
KÕÜ«∞‰õΩO_® J"≥∞iHÍ „Ñ¨Éèí∞`«fiO JHõ¯_ç xÜ«∞O`«Å‰õΩ Jxflq^è•ÖÏ ™êÜ«∞O JOkOzOk.
ÃÑ·ÃÑK«∞Û =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å q+¨Ü«∞OÖ’ P „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ Ñ¨x f~°∞ "≥∞~°∞QÆ=Ù`«∞Ok HÍ|>Ëì
™êÜ«∞O JOkã¨∞Î<åfl=∞x ã¨=∞iúOÑ¨ÙÅ‰õΩ kyOk.
1996Ö’ J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ 'L„QÆ"å^Œ =ºuˆ~Hõ`« – =∞~°} tHõΔ qkèOÑ¨Ù— K«\Ïìxfl
„ÑüáêkOz#Ñ¨Ù_»∞ H˜¡O@<£ J^èŒº‰õΔΩ_ç Ç¨ÏŸ^•Ö’ D aÅ∞¡‰õΩ P"≥∂^Œ=Ú„^Œ "Õâß_»∞. D
K«@ìO „Ñ¨HÍ~°O Z=~°<åfl „Ñ¨"åã‘Ü«Ú_çH˜ HÀ~°∞ì tHõΔ qkè¿ãÎ – Jk ZO`« f„="≥∞ÿ# <Õ~°O,
ZO`« Hõiî#"≥∞ÿ# tHõΔ J<Õ^•x`À xq∞`«ÎO ÖË‰õΩO_® JÖÏO\˜"åix |Å=O`«OQÍ ã¨fi^ÕâßxH˜
uÑ≤Ê ÑÖ¿ÑO^Œ∞‰õΩ D K«@Oì "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ HõeÊã¨∞OÎ k. K«@|ì ^ŒOú QÍ J"≥∞iHÍ âßâ◊fi`« áœ~°ã`¨ fi« O
á⁄Ok ÃÑà‹§· , Ñ≤ÅÅ¡ ∞ L<åfl „Ñ¨"åã‘ÜÚ« _»∞ J~Ú`Õ KåÅ∞ J`«xH˜ ^ÕâÉ◊ Ç≤Ïëê¯~° tHõΔ qkèOK«=K«∞Û.
D K«@ìO P"≥∂^Œ=Ú„^Œ á⁄O^Œ_»"Õ∞ `«~°∞"å~Ú =O^ŒÖÏk=∞Ok âßâ◊fi`« „Ñ¨"åã‘Ü«ÚÅ∞
JÔ~ã¨∞ìÅ‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°x '#∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û— "≥Å¡_çOzOk.
182 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
„Ñ¨"åã‘ÜÚ« Å Ñ¨@¡ „Ñ¨É∞íè `«fiO ~°∂á⁄OkOz# D #∂`«# q^è•#O '#∂`«# â◊`åaÌH˜
#∂`«# „Ñ¨Éèí∞`«fiO— JOk™êÎ##fl H˜¡O@<£ "åQÍÌ#O ˆH=ÅO <À\˜=∂@ Jx `ÕÖËÛã≤Ok.
ZÑ¨C_À 18= â◊`åÉÌOÖ’ J"≥∞iHõ<£ áêÅ‰õΩÅ∞ J#∞ãïOz# 'Zb<£ Ãã_ç+¨<£ ÖÏ—
"≥∞HÍsú Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ ~°∂á⁄OkOz# 1950 – "≥∞H± HÍ„~°<£ – "åÅì~ü K«\ÏìÅ =O\˜ „‰õÄ~°
ã¨fiÉèÏ"åxfl Ñ¨Ù}˜H˜ Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩOk H˜¡O@<£ ~°∂á⁄OkOz# #∂`«# q^è•#O.
'~°O_ç – Jeã≤áÈ~Ú# ÉÏ@™ê~°∞Å∞, ¿Ñ^ŒÅ∞, x~åƒùQÆºÑ¨Ù „Ñ¨[Å∂.. WHõ¯_»
¿ãfiKåÛù"åÜ«Ú=ÙÅ#∞ J#∞ÉèíqOz Ñ¨Å=iOK«O_ç. P=e X_»∞¤ HÍ^Œ#∞‰õΩ#fl â◊~°}Ï~°∞úÖÏ~å
~°O_ç. QÆ∂_»∞ÖËx, qkè z#fl K«∂Ñ¨Ù [#∞Å#∞ <å ^ŒQÆæ~°‰õΩ ÑÖÑÖ_ç. W^Õ <å KÕuÖ’
"≥Å∞QÆ∞`«∞#fl kq\© g∞‰õΩ Ñ¨ã≤_ç `«Å∞Ñ¨ÙÅ ˆHã≤ ^•i K«∂Ñ≤ã¨∞ÎOk—— Jx ¿ãfiKåÛù „Ñü=∞
(e|sì ™êì@∂º) g∞^Œ K≥H˜¯# Ñ¨Å∞‰õΩÅ#∞ JÑ¨Ç¨ã¨ºO KÕã¨∞ÎOk.
JÖÏˆQ 1996 "ÕãÖyÖ’ (|Ç¨ïâß ~åÉ’ÜÕ∞ ZxflHõÅÖ’ =∞^èÕº"å^Œ F@~°¡ #∞O_ç
F@∞¡ ~å|\ÏìÅ<Õ ^Œ$+≤ì`À) H˜¡O@<£ WOHÀ k"åàÏHÀ~°∞ K«@ìO KÕâß_»∞. '#∂º_ôÖò— ¿Ñi@
ÃÑ¶_»~°Öò „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ ¿Ñ^Œ ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ "åi Ñ≤Å¡Å‰õΩ JOkOKÕ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xH˜ ˆHO„^Œ
„Ñ¨Éèí∞`«fi =∞^ŒÌ`«∞#∞ LÑ¨ãÖÇ¨Ïiã¨∂Î KÕã≤# D K«\ÏìxH˜ 'ãÖˆHΔ=∞ ãÖã¨¯~°}Å∞— Jx ¿Ñ~°∞
ÃÑ\Ïì_»∞. D K«@ìO Jã¨Å∞ L^ÕÌâ◊O ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, xã¨ûÇ¨Ü«ÚÅ‰õΩ JO^Õ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xfl
ZQÆ"ÕÜ«∞_»"Õ∞. HÍh nxHÀ JO^Œ"≥∞ÿ# =Úã¨∞QÆ∞#∞ HõáêÊ~°∞. 'Ñ¨~°û#Öò Ô~™êÊxûae\© =~ü¯
PÑ¨~°∞Ûºx\© sHõxûÜ«∞ÖË+¨<£ Ü«∂H±ì PÑ¶π 1996— Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~°∞. nx L^ÕÌâ◊O Uq∞@O>Ë
XO@i `«Å∞¡Å‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fiO JOkOKÕ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xH˜ Ô~O_Õà◊√§ Ñïq∞u qkèOKå~°∞. P
`«~°∞"å`« WÖÏO\˜ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ JO^Œ~°∂ U^À XHõ Ñ¨x "≥`«∞‰õΩ¯x `«=∞ á⁄@ì áÈã¨∞‰õΩO@∂
Ñ≤Å¡Å#∞ ™êHÍe. JÖÏˆQ rq`«HÍÅÑ¨Ù ã¨^Œ∞áêÜ«∂xfl S^Õà◊§ HÍÖÏxH˜ ‰õΩkOKå~°∞. JÖÏˆQ
Ñ≤Å¡Å∞ ÖËx "åà◊§~Ú`Õ =¸_Õà◊§Ö’ U^Õx =¸_»∞ <≥ÅÅ áê@∞ Éè’Ü«∞#O \˜ÔH@∞¡
(Ñ¶¨Ù_£ ™êìOÑπû) á⁄O^Œ=K«Ûx Ñïq∞u qkèOzOk.
D K«@ìO Ñ¨~°º=™ê<åÅ∞ ZÖÏ LO\ÏÜ≥∂ 'ÖÏãπ UO*Öòû >ÿ̌"£∞û— Ñ¨„uHõ WÖÏ
q=iOzOk. 'K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ „Ñ¨"åã‘ÜÚ« Å‰õΩ "≥^· ºŒ ã¨^∞Œ áêÜ«∞O JO^Œ‰Ωõ O_® áÈ`«∞Ok. #QÆ^∞Œ
™êÜ«∞O S^Õà§◊ ‰õΩ ‰õΩkOK«|_çOk. g@xflO\˜ Ñ¶e¨ `«OQÍ HõÜ Δ ∞« , ã¨∞Y"åº^è∞Œ Å∞ „Ñ¨|ÖË J=HÍâ◊O
LO^Œx "≥·^Œº xÑ¨Ù}∞Å∞ PO^Àà◊# K≥O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. ãÖˆHΔ=∞ =ºÜ«∞OÖ’ ~åÉ’ÜÕ∞ S^Õà◊§Ö’
50 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Y~°∞Û `«yæOKåÅ<Õk „Ñ¨Éèí∞`«fi ÅHõΔ ºO—. (Wk #∂º[#ˆ~+¨<£ ÃÑ¶·@~ü
q=∂<åÅ H˘#∞QÀÅ∞ HÀãÖ HÕ¡ @<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕ¿ã Y~°∞Û`À áÈe¿ãÎ <å=∞=∂„`«"∞Õ ). ZxflHõÅÖ’
H˜¡O@<£‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ „Ñ¨Kå~°O Z`«∞Î‰õΩ#fl '#∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û— Ñ¨„uHõ ‰õÄ_® 'D K«@ìO
Jã¨Å∞ L^ÕÌâ◊O Ñ¨x HõeÊOK«_»O =∂„`«O HÍ^Œ∞, ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ JO^Õ ãÖˆHΔ=∂xH˜ Zã¨~°∞ ÃÑ\ì̃
|_≥˚\òÖ’ ã¨=∞`«∂HõO ™êkèOKåÅ#∞‰õΩO@∞Ok— Jx H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl Ñ¶¨∂@∞QÍ<Õ
q=∞i≈OzOk.
¿Ñ^ŒÅ ã¨^Œ∞áêÜ«∂Ö’¡ WÖÏ HÀ`«ÃÑ@ì_»O ÃÑ·H˜ z#fl ã¨=∞ã¨ºQÍ HõxÑ≤OK«=K«∞ÛQÍh
x*ÏxH˜ JO`«Hõ<åfl ÃÑ^ŒÌ ã¨=∞ã¨º. giH˜ JO^Õ Pi÷Hõ™êÜ«∞O xezáÈÜÕ∞Ö’QÍ Láêkè
ãÖáêkOK«∞HÀ=_»O. 1990Ö’ #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~°OÖ’ âßx>Ë+¨<£ (áêiâ◊√^èŒº) qÉèÏQÆOÖ’
U_®kH˜ 23000 _®Å~°¡ K≥e¡OÑ¨Ù g∞^Œ 2000 MÏmÅ∞ L<åflÜ«∞x „Ñ¨Hõ\ ˜¿ãÎ ÅHõΔ=∞Ok
^Œ~M° Ïã¨∞Î KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. ~Ô O_Õà§◊ `«~∞° "å`« zHÍQÀÖ’ 'ã¨∂Ñì ~¨¶ ûü — J<Õ Q˘Å∞ã¨∞Hõ@∞ì ~Ô ™êì~Ô O\òÖ’
550 MÏmÅ∞ L<åflÜ«∞x WO@~°∂fi ºÅ‰õΩ Ñ≤e¿ãÎ U_»∞"ÕÅ =∞Ok Ç¨[~°Ü«∂º~°∞.
We¡<å~ÚãπÖ’x HÍ=∞<≥fiÖòÎ Z_çã<¨ Ö£ ’ „Ñ¨H\õ O˜ z# MÏmÅ‰õΩ ^Œ~M° Ïã¨∞Î KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ `≥ÖÏ¡~Q° @Æ ì
<åÅ∞QÆ∞#fl~°‰Ωõ ~Ô O_»∞"ÕÅ =∞Ok ÉÏ~°∞Å∞ fi xÅ|_®¤~∞° . 1997Ö’ =∞<£ÇÏ¨ @ì<Ö£ ’x ~°∂*ò"Ö≥ òì
Ç¨ÏŸ@ÖòÖ’ 700 L^ÀºQÍÅ‰õΩ <åÅ∞QÆ∞"ÕÅ =∞Ok ‰õÄº Hõ\Ïì~°∞. #∂ºÜ«∂~ü¯ #QÆ~°OÖ’
™ê=∂lHõ ãÖˆHΔ=∞ ã¨^Œ∞áêÜ«∞O JO^Œ∞‰õΩO@∞#fl 70,000 =∞Ok =Ü≥∂[#∞Å‰õΩ WÑ¨C_»∞#fl
Láêkè ˆ~@∞ „Ñ¨HÍ~°O L^ÀºQÍÖ’¡ ‰õΩ^Œ∞~°∞HÀ=_®xH˜ 24 Uà◊√§ Ñ¨_»∞`«∞Ok.
H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`«fi Ñ¶¨∞’~°"≥·Ñ¶¨ÅºO Uq∞@O>Ë ™ê=∂lHõ ãÖˆHΔ=∞ ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å∞
LÑ¨ãÖÇ¨Ïiã¨∂Î L^ÀºQÍÅ∞ "≥`«∞HÀ¯=∞x K≥Ñ≤Ê KÕ`«∞Å∞ ^Œ∞e¿Ñã¨∞HÀ=_»"Õ∞. „Ñ¨Éèí∞`«fi =ºÜ«∞O
ÃÑOK«_»O ^•fi~å Láêkè J=HÍâßÅ∞ ã¨$+≤ìOKÕO^Œ∞‰õΩ U=∂„`«O K˘~°= K«∂Ñ¨ÖË^Œ∞. HÍx
'#∂º_ôÖò— J=∞Å∞Ö’ L#fl HÍÅOÖ’ „Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ aeÜ«∞#¡ H˘nÌ _®Å~°∞¡ Y~°∞Û KÕã≤
ÅHõΔÖÏk=∞OkH˜ Láêkè J=HÍâßÅ∞ HõeÊOzOk.
ÃÑÃ· ÑK«∞Û '„Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ ÃÑ^ŒÌ k‰õΩ¯QÍ LO_®Å#∞‰õΩ<Õ ~ÀAÅ∞ áÈÜ«∂~Ú— Jx HÕ¡ @<£
J^èŒºHõΔ ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~°OÖ’ K≥Ñ¨CH˘KåÛ~°∞. iÑä¡Hõ<£Å∞ „Ñ¨[Å ãÖˆHΔ=∞O ¿Ñi@ JuQÍ
Y~°∞Û ÃÑ_»∞`«∞Ok. JO^Œ∞ˆH áêsìH˜ „Ñ¨[Å∞ =∞^ŒÌ`«∞ WKåÛ~°∞ HÍx JO`«‰õΩ JO`«=∞On D
q^è•<åxfl =ºuˆ~H˜ã¨∞Î<åfl~°∞ J<Õk _≥"≥∂„HÍ@¡ JOK«<å. x*ÏxH˜ Ô~O_»∞ áêsìÅ∞
„Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl á⁄~°ÉÏ@∞QÍ JOK«<å "Õâß~Ú.
g∞_çÜ«∂ ‰õÄ_® `«# =O`«∞QÍ D q+¨Ü«∂xfl HõÅQÍÑ¨ÙÅQÆO KÕ¿ãã≤Ok.
1994 #_ç U_®kÖ’ [iy# ZxflHõÅÖ’ ˆH=ÅO 37 âß`«O =∞Ok F@∞ Ç¨Ï‰õΩ¯
qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ã¨QÍxHõ<åfl HÍãÎ̈ Z‰õΩ¯==∞Ok iÑä¡Hõ<£Å‰õΩ F@∞ "Õâß~°∞. g∞_çÜ«∂
=∂„`«O iÑä¡Hõ<£Å‰õΩ qÑ¨¡"å`«‡Hõ q[Ü«∞O ÅaèOzO^Œx T^Œ~°Q˘\ì̃Ok. #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û
Ñ¨„uHõ J~Ú`Õ „Ñ¨[Å∞ '™ê‡~üì QÆ=~°fl"≥∞O\ò— Ñ¨@¡ qâßfiãÖ =ºHõÎO KÕâß~°∞ Jx ÃÇÏ_ç¤OQ∑
ÃÑ\ì̃Ok. „Ñ¨*Ï ãÖˆHΔ=∞ Ñ¨^äŒHÍÅ#∞ „Hõ=∞OQÍ =keOK«∞HÀ"åÅ#fl iÑä¡Hõ<£Å J*ˇO_®‰õΩ
„Ñ¨[Å =∞^ŒÌ`«∞ L#fl@∞¡ z„fHõiOzOk. WOHÍ qz„`«O Uq∞@O>Ë D Ñ¨`åHõ ji¬Hõ „HÕ^Œ<Õ
#∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û, ã≤.a.Zãπ., #∂ºãπ HÍ~˘Êˆ~+¨<£Å∞ ãÖÜ«ÚHõÎOQÍ x~°fiÇ≤ÏOz# XHõ ã¨ˆ~fiÖ’
65 âß`«O „Ñ¨*ÏhHõO Jã¨Ç¨Ü«∞ „Ñ¨[Å ÉÏQÀQÆ∞Å∞ Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀ=_»O „Ñ¨Éèí∞`«fi ÉÏ^èŒº`« Jx
Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_ç#@∞¡ "å~åÎ Hõ^äŒ<åxfl ‰õÄ_® „Ñ¨K«∞iOzOk.
H˜¡O@<£ – iÑä¡Hõ<£Åk XHõ>Ë HÀ~°ãπ J~ÚOk. 'ÉÏ^èŒº`«Å =∂i „Ñ¨Éèí∞`«fiO—
J<Õk W"åàÏ ˆ~Ñ¨Ó Ñ¨xH˜ ~å^Œ<Õ^Õ "åi~°∞=Ùi "å^Œ#. D ÉÏ^èŒº`« J<Õk ˆH=ÅO ™ê=∂lHõ
184 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
ãÖˆHΔ=∞ Ñ¨^äŒHÍÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz =∂„`«"Õ∞ J<Õk =ÚYºOQÍ =∞# QÆ=∞#OÖ’ LO_®e.
|_® HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞, q∞e@s |_≥˚\ò, HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ‰õΩ WKÕÛ ãäû_ôÅ∞, Ñ¨#∞fl ~å~ÚfÅ∞
– W"Õg „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ÉèÏ~°O HÍ^Œ∞. ÃÑ·ÃÑK«∞Û U\Ï ~åtÖ’#∂ "åã≤Ö’#∂ Wq =∂„`«O
ÃÑiyáÈ`«∂<Õ LO\Ï~Ú.
'ÉÏ^èŒº`« QÆÅ „Ñ¨Éèí∞`«fiO— J<Õk D<å\˜ PÖ’K«# HÍ^Œ∞. J"≥∞iHõ<£ *Ïu x~å‡`«ÖË
nxH˜ JO‰õΩ~å~°Ê} KÕâß~°∞. |Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO LO_ÕÖÏ ~å*ÏºOQÆ x~å‡}O HÍqOKå~°∞.
ÉÏxã¨ Ü«∞[=∂#∞Å∞, Éèí∂Ü«∞[=∂#∞Å∞, áêi„âßq∞Hõ L`«ÊuÎ^•~°∞Å∞, ÉÏO_»∞¡ QÆÅ "åà◊§
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ HÍáê_»@O HÀãÖ |Å"≥∞ÿ# ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO J=ã¨~°OQÍ ÉèÏqOKå~°∞.
JÑ¨Ê@∞flOz QÆ_çz# 200 Uà◊§Ö’ =~°ã¨"ås „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ ^èŒ#|ÅO, HõO_»|ÅO =Ù#fl
P™ê=ÚÅ‰õΩ T_çQÆO KÕâß~Ú. Ô~·Å∞ =∂~åæÅ∞, ~À_»∞¤ =∂~åæÅ∞ xi‡OKÕ ¿Ñi@ ÅHõΔÖÏk
ZHõ~åÅ∞ Ju H˘kÌ=∞OkH˜ Hõ@ìÉˇ\Ïì~Ú. ^ÕjÜ«∞ L`«Ê`«∞ÎÅ =∂Ô~¯\ò#∞ HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜
q^Õj kQÆ∞=∞`«∞ÅÃÑ· JkèHÍkèHõ ã¨∞OHÍÅ∞ qkèOKå~Ú. P~ÚÖò HõOÃÑhÅ‰õΩ Ñ¨#∞fl â‹Å=ÙÅ∞,
~å~ÚfÅ∞ WKåÛ~Ú. ã¨"≥∞‡Å<åfl, HÍi‡‰õΩÅ, Hõ+ì̈r=ÙÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡<åfl ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ#∞
LÑ¨Ü≥∂yOz x~åÌHΔ̃}ºOQÍ J}˜KÕã≤ Ü«∞[=∂#∞Å H˘=Ú‡ HÍâß~Ú.
W~°=Ü«∞º= â◊`å|ÌOÖ’ J_»∞QÆ∞ÃÑ\ÏìHõ Jn „Ñ¨`ºÕ HÕz 1930, 1960ÅÖ’ "≥Ú`«OÎ
J"≥∞iHõ<£ =º=ã¨<÷ Õ F ‰õΩ^Œ∞Ñ¨Ù ‰õΩk¿Ñã≤# ã¨"∞≥ ‡Å∞, JÅ[_»∞Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ ^Œ$ëêì º #=Ú‡‰õΩ#fl
=º=ã¨÷ ZHõ¯_» ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeáÈ^ÀÌ J#fl ÉèíÜ«∞O`À ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ¿Ñ^Œ „Ñ¨*ÏhHõO HÀãÖ
™ê=∂lHõ ãÖˆHΔ=∞ Ñ¨^äŒHÍÅ∞ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~Ú. Jk ÅQÍÜ«∞`«∞ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ 'ÉÏ^èŒº`«Å
=∂i „Ñ¨É∞íè `«fiO— Jx xOkOK«™êQÍ~Ú.
J^èŒº‰õΔΩ_»∞ H˜¡O@<£ ÃÑ¶_»~°Öò i[~üfi JkèÑüQÍ JÅ<£„w<£™êÊ<£#∞
Ñ¨Ù#iflÜ«∞q∞OKå_»∞. DÜ«∞# =_ô¤ ˆ~@¡#∞ xÜ«∞O„uOK«_»O g∞^Õ „Ñ¨^è•#OQÍ ^Œ$+≤ì ÃÑ\Ïì_»∞.
„w<£ ™êÊ<£ „Ñ¨^è•# ÅHõΔ ºO „^Œ"ÀºÅƒ}Ïxfl JiHõ@ì_»O. ZO^Œ∞HõO>Ë ÉÏO_»∞¡, ¿+~°∞¡ QÆ∞@ìÅ∞
QÆ∞@ìÅ∞QÍ áÈˆQã¨∞‰õΩ#fl Ju H˘kÌ=∞Ok D „^Œ"ÀºÅƒ}O =¸ÅOQÍ `«=∞‰õΩ ~å=Åã≤#
ÖÏÉèÏÅ∞ zH˜¯áÈ`åÜÕ∞"≥∂ Jx PO^Àà◊# Ñ¨_@ » O`À "åix P W|ƒOk #∞O_ç QÆ>Hì̌ ¯˜ OK«_"» ∞Õ
`«# Ñ¨~°"≥∂#fl`« Hõ~°Î=ºOQÍ ZOK«∞‰õΩ<åfl_»∞ ÃÑ¶_»~°Öò i[~°∞fi JkèÑü. HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ r`åÅ∞
Z‰õΩ¯= W=fi_»O „^Œ"ÀºÅƒ}ÏxH˜ XHõ HÍ~°}OQÍ, JÖÏˆQ Láêkè J=HÍâßÅ∞ ÃÑ~°QÆHõáÈ`Õ
r`åÅ∞ WÖÏ ÃÑK«∞Û ™ê÷~ÚÖ’<Õ LO\ÏÜ«∞<Õk WOHÀ HÍ~°}OQÍ „w<£™êÊ<£ ÉèÏqOKå_»∞.
|_≥˚\òÖ’ ã¨=∞`«∂HõO ™êkèOK«_»O, "åi¬Hõ Ö’@∞#∞ `«yæOK«∞‰õΩO@∂ ~å=_»O –
D ÅHΔÍºÅ∞ H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ XHõ 'JÉˇû+¨<£—QÍ =∂~å~Ú. D ÅHΔÍºÅ∞ ™êkèOK«_®xH˜
^è#Œ =O`«∞Å g∞^Œ Ñ¨#∞flÅ∞ ÃÑOKåe ÖË^• q∞e@s |_≥\˚ ò#∞ ‰õΩkOKåe. D ~Ô O_»∂ K≥Ü∞« ºÖË_∞»
Hõ#∞Hõ q∞ye# UÔH·Hõ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞OQÍ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, Ñ≤Å¡Å‰õΩ, =Ü≥∂=$^Œ∞úÅ‰õΩ, ÃÑo§HÍx
`«Å∞¡Å‰õΩ, q_®‰õΩÅ∞ á⁄Ok# =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ JOkOKÕ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O, q^•º ˆH\Ï~ÚOÑ¨ÙÅÖ’
HÀ`« qkèOK«_®xH˜ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞.
HÕ¡ @<£ ~Ô O_»=™êi J^èºŒ ‰õΩΔ _çQÍ ZxflHõÜ∂« ºHõ ‰õÄ_® W^Õ ^èÀ~°}x˜ J#∞ãïOKå_»∞.
''^Õâ◊OÖ’ tkäÅ=∞~ÚáÈ`«∞#fl ã¨∂¯à◊§#∞ Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOK«_®xH˜ 5 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡
Y~°∞Û K≥Ü«∂ºÅ<Õk „ÃÑã≤_≥O\ò H˜¡O@<£ q^•º „Ñ¨}ÏoHõ. J~Ú`Õ ÃÑ¶_»~°Öò |_≥˚\òÖ’ ã¨=∞`«∂HõO
™êkèOK«_»OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ D Ñ¨^äŒHÍxfl J@Hõ ZH˜¯OKÕâß~°∞.——
– #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û 1997 "Õ∞ 8 ãÖzHõ
''J^èŒº‰õΔΩÅ "åi âıfi`«™œ^èŒO *’HõºO KÕã¨∞HÀ=_»O`À ^Õâ◊OÖ’x Ñ¨k#fl~° ÅHõΔÅ
=∞Ok W#∂ûÔ~<£û ÖËx Ñ≤Å¡Å‰õΩ P~ÀQÆº cè=∂ HõeÊOKåÅ<Õ Ñ¨^äŒHÍxfl Ãã<≥\ò u~°ã¨¯iOzOk.
âıfi`«™œ^èŒO JkèHÍi XHõ~°∞ D Ñ¨^äŒHõO =¸ÅOQÍ |_≥˚\òÖ’ ÉÏºÖˇ<£û ^≥|ƒ uO@∞O^Œx
QÆ\ ì̃QÍ K≥áêÊHõ U_»∞QÆ∞~°∞ „Ñ¨*Ï „Ñüx^èŒ∞Å∞ `«=∞ F@∞#∞ P"≥∂^ŒO LO_ç J<å"≥∂^•xH˜
=∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.——
– 'É’ãì̈<£ QÀ¡Éò— Ñ¨„uHõ 1997 "Õ∞ 22 ãÖzHõ
HÍh W^Õ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ãã·<åºxfl, =∂~°}ÏÜ«Ú^è•Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ U_®kH˜
250 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Y~°∞Û KÕÜ«∞_®xH˜ "≥#∞HÍ_»ÖË^Œ∞. XˆH™êi *Ïu Ü«∂=`«∞Î Ô~O_»∞
„áêOfÜ«∞ Ü«Ú^•úÅ#∞ Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ ã¨#fl^ŒúOQÍ LO_®Å<Õk H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`«fi PÖ’K«#.
|∞+π Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ ~°HõΔ} âßY =∞O„uQÍ Ñ¨xKÕã≤# _çH± K≥h =∂„`«O 1989Ö’ ™ÈqÜ«∞\òÖ’
™È+ëã¨∞ì ~å[ºO ‰õÄeáÈÜ«∂Hõ ''JÖÏO\˜ „Ñ¨=∂^•xH˜ J=HÍâßÅ∞ Hõ#∞K«∂Ñ¨Ù "Õ∞~°Ö’
ÖË=Ù. ÖËâ◊=∂„`«"≥∞ÿ<å J=HÍâßÅ∞ ‰õÄ_® ÖË=Ù—— Jx QÆ\ ì̃QÍ <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞.
J~Ú<å ZÑ¶π–22 q=∂<åÅ `«Ü«∂sH˜ 70 aeÜ«∞<£Å∞ ˆH\Ï~ÚOKå~°∞. WO^Œ∞‰õΩ
iÑä¡Hõ<£Å =∞^ŒÌ`«∞ LOk. J™Èã≤ÜÕ∞>ˇ_£ „ÃÑãπ =∂„`«O 'D Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ x~å‡}
„áê*ˇ‰Ωõ ì =ºÜ«∞O J@∞ KÕã≤ W@∞KÕã≤ 100 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ^•@∞`«∞O^Œx [#~°Öò JH“¯O\ÕQ∑
PÑ¶‘ã¨∞ JOK«<åÅ#∞— L@OH˜ã¨∂Î XHõ "å~°Î "≥Å∞=iOzOk.
WÑ¨Ê\˜H© J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQÆ q^è•#O QÆ∞O_≥HÍÜ«∞ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ ã¨∂„`«"Õ∞. H˜¡O@<£
WOHÀ P~°∞ <≥ÅÅ∞ Ñ¨^ŒqÖ’ LO\Ï_»#QÍ ÉÏQÍÌ^£ g∞^Œ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤Oz ~å=_®xH˜
q=∂<åÅ∞ ÑÖáê_»∞. =∂r J^èŒº‰õΔΩ_»∞ |∞+π ‰õΩ"≥·\ò ãÖ^Œi≈OK«_®xH˜ "≥o§#Ñ¨Ù_»∞ JHõ¯_»
Ç¨Ï`«º KÕÜ«∞_®xH˜ F Ñ¨^äŒHõO Ñ¨<åfl~°x, JO^Œ∞‰õΩ „ÑüQÍ D ^•_ç KÕâßO Jx „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
WÖÏO\˜ Ñ¨<åflQÆO Ñ¨<åfl~°<ÕO^Œ∞‰õΩ |Å"≥∞ÿ# ™êHΔÍºÅ∞ ÖË=Ù. ‰õΩ„@ [iyO^Œx K≥Ñ≤Ê# ‰õΩ"≥·\ò
áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆO Jqhu ÉèÏQÀ`«O „Ñ¨ÑO¨ KåxHõO`å `≥eã≤O^Õ. ÉÏQÍÌ^Ö£ ’x 'WO>ˇe*ˇ<û£
ÃÇÏ_£ HÍfi~°ì~üû—#∞ ^èŒfiOãÖ KÕâß=∞x J"≥∞iHÍ K≥Ñ¨CH˘zÛOk. HÍx Jk [<å"åã¨ „áêO`«O.
„Ñ¨=ÚY HõàÏHÍ~°∞_ç ‰õΩ@∞O|O ã¨Ç¨ P~°∞QÆ∞~°∞ áœ~°∞Å∞ =∞~°}ÕKå~°∞ D ÉÏO|∞ ^•_çÖ’.
HÍh D ^•_»∞Å "≥#∞Hõ Jã¨Å∞ L^ÕÌâ◊O W~åH± áêÅ‰õΩÅ‰õΩ QÆ\ ì̃ ÃÇÏK«ÛiHõ ÑÖÑ¨_»O
Jx „Ñ¨=ÚY HÍÅq∞ã¨∞ì "≥∂b¡ W"£xãπ XHõ "åºãÖÖ’ qâı¡+≤OKå_»∞. 'W~åH± g∞^Œ L„QÆ"å^ŒO
=Ú„^Œ "ÕÜ«∞_®xH˜— Wk XHõ Z`«∞ÎQÆ_». 'L„QÆ"å^Œ∞Å∞ qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`«OQÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~°∞.
186 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
Ñ¨QÆ f~°∞ÛHÀ=_®xH˜ Lqfià◊¥§~°∞`«∞O\Ï~°∞. QÆ∞iÎOÑ¨Ù HÀãÖ ^•_»∞Å∞ KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞— Jx
ã¨∂÷ÅOQÍ JO^Œ~°∂ JOwHõi™êÎ~°∞. =º‰õΩÎÅHõ~Ú<å, ^ÕâßÅHõ~Ú<å D ã¨∂„`«O =iÎã¨∞ÎOk.
J"≥∞iHÍ ÉÏQÍÌ^£ g∞^Œ KÕã≤# ^•_ç L„QÆ"å^Œ ^•_çÜÕ∞.
„Ñ¨ÑÖK«OÖ’x J`«ºO`« „‰õÄ~°"≥∞ÿ# áêÅ‰õΩÅ‰õΩ J"≥∞iHÍ PÜ«Ú^è•Å∞ ã¨~°Ñ¶¨~å
KÕã≤Ok. WO_À<Õ+≤Ü«∂ „Ñ¨Éèí∞`«fiO `«∂~°∞Ê `≥·=¸~ü#∞ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<Õ „Hõ=∞OÖ’ U_»∞ ÅHõΔÅ
[<åÉèÏ QÆÅ P ^Õâ◊OÖ’ Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ =∞Okx Ç¨Ï`«º KÕã≤Ok. JÖÏO\˜ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜
ZÑ¶π–16 Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ∞ J=∞‡_®xH˜ H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO JOwHõiOzOk.
D x~°‚Ü«∞O QÆ∞iOz 'É’ãì̈<£ QÀ¡Éò— Ñ¨„uHõ (1994 EÖˇ· 11 ãÖzHõ) WÖÏ
"åºMÏºxOzOk.
''[#~°Öò ã¨∞Ç¨~ÀÎ „Ñ¨Éèí∞`«fiO`À WHõ¯_ç PÜ«Ú^èŒ HÍO„\ÏHõì~°∞¡, K«=Ú~°∞ HõOÃÑhÅ∞,
QÆ#∞Å HÍ~˘Êˆ~+¨#∞¡ "åºáê~° ãÖ|O^è•Å∞ ÃÑ@∞ì‰õΩO>Ë `«¿ÑÊO@x Ãã<≥@~°∞¡ "åkOK«_»O
K«∂¿ãÎ J"≥∞iHõ#∞¡ "åºáê~° „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ =∂#= =∂~°} Ç¨ÏŸ=∂xH˜ áêÅÊ_ç#
#~°Ç¨ÏO`«Hõ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ`À ‰õÄ_® KÕ`«∞Å∞ HõÅ∞Ñ¨Ù`å~°x „Ñ¨ÑÖK« „Ñ¨*ÏhHõO ÉèÏq¿ãÎ JO^Œ∞‰õΩ
"åix `«Ñ¨C Ñ¨\Ïìeû# Ñ¨xÖË^ŒxÑ≤ã¨∞ÎOk.——
1996Ö’ <À|∞Öò âßOu |Ç¨ï=∞u `«∂~°∞Ê `≥·=¸~ü‰õΩ K≥Ok# *’ãπ~å"≥∂ãπ –
Ç¨ÏŸ~å¤‰Ωõ ÅaèOzOk. D |Ç¨ï=∞u ÅaèOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞ „|∂H˜<¡ Ö£ ’x XHõ K«iÛÖ’ J`«QÍ_»∞
„Ñ¨ãÖyã¨∂Î WÖÏ K≥áêÊ_»∞ –
''1977 "ÕãÖyÖ’ <Õ#∞ WHõ¯_» #∂ºÜ«∂~ü¯Ö’ LO_»QÍ 21 Uà◊§ ÖË„ÉÏÜ«∞Ñ¨Ù
=Ü«∞ã¨∞Ö’ L#fl <å ™È^Œi =∂iÜ«∂ q=∂# ÉÏO|∞ ^•_çÖ’ =∞~°}ÕzO^Œ<Õ ã¨=∂Kå~°O
JOkOk. J"≥∞iHÍ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤# „É’OHÀ J<Õ Ü«Ú^Œú q=∂#O D ^•_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_çOk.
WOH˘kÌ <≥ÅÅ∞ QÆ_»=Hõ=ÚO^Õ 17 Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ <å `«=Ú‡_»∞ ÔQ·#∞, Tà’§ WOHÍ
J<ÕHõ=∞Ok [<åÅx J"≥∞iHÍ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤# ÉˇÖò ÃÇÏeHÍÑì̈~üÖ’ =zÛ K«O¿Ñâß~°#fl "å~°Î
q<åeû =zÛOk <Õ#∞. J^Õ U_®k <å =∞~À `«=Ú‡_»∞ #<£#∞ Ñ¨@∞ì‰õΩx J"≥∞iHÍ Jq∞‡#
ZO–16 `«∞áêH©`À HÍeÛ K«Oáê~°∞.——
*’<£ ~å"≥∂ãπ – Ç¨ÏŸ~åì ‰õΩ@∞O|O Ü«∂=`«∞Î J"≥∞iHÍ Jq∞‡# PÜ«Ú^è•Å áêÅÊ_ç
=∞~°}ÕzOk.
WÖÏˆQ @s¯ „Ñ¨É∞íè `«fiO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ‰õΩ~°∞ÅÌ ∞ x=ã≤OKÕ „QÍ=∂Å#∞ ÉÏO|∞ ^•_»∞Å`À
=∞#∂fl =∞âß#O KÕÜ«∞_®xH˜ J"≥∞iHÍ `«Ü«∂~°∞KÕã≤# ã≤HÀ~üã≤¯ ÃÇÏeHÍÑì̈~°¡#∞ "å_çOk.
'Ü«Ú^Œú cÉèí`«ûO – PÜ«Ú^èŒ "åºáê~åxH˜ K≥e¡OK«∞‰õΩO@∞#fl =∂#= =¸ÅºO— ¿Ñi@ Ñ¨ÙãÎ̈HõO
~åã≤# *Ï<£ u~°‡<£ D ^•_»∞Å#∞ ‰õΩ~°∞Ì „Ñ¨*ÏhHõOÃÑ· ™êyOz# L„QÆ"å^Œ ^•_»∞Å∞QÍ
Jaè=i‚OKå_»∞. 1997 <å\˜ QÆ}ÏOHÍÅ∞ K«∂¿ãÎ „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÅhfl HõeÑ≤ KÕ¿ã PÜ«Ú^èŒ
"åºáê~°O Hõ<åfl XHõ¯ J"≥∞iHÍ KÕ¿ã PÜ«Ú^èŒ "åºáê~°"∞Õ Z‰õΩ¯= Jx ÖˇH¯õ `ÕeOk. ÖÏÔ~<£ûHÀ~üƒ
sQÆ<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ ~°HõΔ} âßY JkèHÍiQÍ Ñ¨xKÕâß_»∞. P `«~°∞"å`« J`«#∞ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ
HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ =∂~å_»∞. PÜ«Ú^è•Å J=∞‡HÍxfl x~°ã≤ã¨∂Î – ''W^ŒO`å ˆH=ÅO _»|∞ƒ HÀãÖ
KÕ¿ã "åºáê~°O. =ÚO^Œ∞QÍ =∞#"Õ∞ JO^ŒiH© PÜ«Ú^è•Å∞ J=Ú‡`åO. P `«~åfi`« P
PÜ«Ú^è•Å#∞ Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ =∞iO`« J^èŒ∞<å`«# PÜ«Ú^è•Å∞ `«Ü«∂~°∞KÕã≤ J=Ú‡`åO.
WÖÏ W^˘Hõ q+¨=ÅÜ«∞OÖÏ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LO@∞Ok—— JO\Ï_»∞.
J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQÆ q^è•#OÖ’ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ q∞Oz "åºáê~° „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ
„áê^è•#ºO W=fi_»O Ñïáê\˜QÍ =∂iOk. 1996 JO`«~å˚fÜ«∞ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñ¨~°º"ÕHõΔ}
ãÖÑ¶¨∞O "≥Å∞=iOz# x"ÕkHõ#∞ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Ñ¨„uHõ (1996 _çÃãO|~ü 5) ãÖHΔ̃ÑÎ̈OQÍ
WÖÏ q=iOzOk.
''â◊HÎ̃=O`«"≥∞ÿ# ^ÕâßÅ∞ J<ÕHõO „Ñ¨`ÕºHÕz J"≥∞iHÍ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å q+¨Ü«∞OÖ’
WO_À<Õ+≤Ü«∂, "≥∞H˜ûHÀ, <≥·riÜ«∂, ™œn Jˆ~aÜ«∂ ^ÕâßÅ g∞^Œ XuÎ_ç ÃÑOK«_»OÖ’
qÑ¶Å¨ =∞=Ù`«∞<åfl~Ú. HÍ~°}O PÜ«∂ ^ÕâßÖ’¡ PHõ~¬° }Ü © ∞« "≥∞#ÿ PÜ«Ú^èŒ =∂Ô~¯@¡#∞ HÀÖ’Ê`å=∞<Õ
ÉèíÜ«∞O.——
™ÈqÜ«∞\òÖ’ ™È+ëã¨∞ì ~å[ºO qzÛù#fl=∞~ÚáÈÜ«∂Hõ J=`«iOz# #∂`«#
™ÈqÜ«∞\ò ^ÕâßÅ Ñ¨@¡ J"≥∞iHÍ J#∞ãïã¨∞Î#fl "≥·YiÖ’ ‰õÄ_® =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å Hõ<åfl
"å}˜[º, "åºáê~° „Ñ¨Ü≥∂[<åÖË „áê^è•#º`« ãÖ`«iOK«∞HÀ=_»O Ü«∂^Œ$zÛùHõO HÍ^Œ∞. ~°ëêº#∞
ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O "≥·Ñ¨Ù #_çÑ≤OKåÅ<Õ P„`«∞`«, P ^Õâ◊ =∂Ô~¯\ò#∞ J"≥∞iHõ<£ ã¨~°∞‰õΩÅ
kQÆ∞=∞`«∞Å HÀãÖ ÉÏ~å¡ `≥iÑ≤OKåÅ<Õ P~å\ÏÅ`À J"≥∞iHÍ JÑ¨Ê\˜ ~°ëêº J^èŒº‰õΔΩ_»∞
É’iãπ Zeã≤<Î £ J#∞ãïOz# UHõÑH¨ Δõ ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ q^è•<åÅ#∞ q=∞i≈OKÕ ™êÇ¨ÏãÖ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
ÃÑ·ÃÑK«∞Û H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Zeã≤Î<£‰õΩ QÆ\ ì̃ =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞QÍ xÅ|_çOk. Jk ‰õÄ_® ~°ëêº
#∞O_ç "Õ~°Ê_ç ™êfi`«O„`«ºO á⁄O^•Åx L^Œº=∂Å∞ #_»∞ã¨∞Î#fl K≥K≥<åº g∞^Œ H˜~å`«HõOQÍ
ÉÏO|∞ ^•_»∞Å∞ KÕã≤# `«^Œ#O`«~°O.
PÜ«Ú^è•Å`À áê@∞ Pi÷Hõ ™êÜ«∞O JO^Œ*Ë`«#∞ „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÅ g∞^Œ `«# Ñ¨@∞ì
ayOK«_®xH˜ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=_»O J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQÆ huÖ’ =∞~À áê~°≈fiO. 1993
#∞O_ç J"≥∞iHÍ ¿Ñ^Œ ^ÕâßÅ‰õΩ JOkOKÕ Pi÷Hõ ™êÜ«∂xfl „Hõ=∞OQÍ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Ö<Õ x~°Ü ‚ ∂« xH˜
=zÛOk. D ™êÜ«∂xfl JOkOKÕ 'U*ˇhû Ñ¶¨~ü WO>ˆ~fl+¨#Öò _≥=ÅÑπ"≥∞O\ò— HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ
JkèHÍiQÍ L#fl *ˇ. „Éˇ~Ú<£ J\ò=Ù_£ J™Èã≤ÜÕ∞>ˇ_£ „ÃÑãπ`À =∂\Ï¡_»∞`«∂ 'WÇ¨Ï g∞^Œ@
¿Ñ^Œ ^ÕâßÅ g∞^Œ J"≥∞iHÍ Ñ¨~Ñ° u¨ x, „Ñ¨ÉÏè "åxfl Pi÷Hõ ™êÜ«∞O ^•fi~å H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ∂« eû#
J=ã¨~°O ÖË^Œ∞— Jx K≥áêÊ_»∞.
P Ñ¨x KÕÜ∞« _®xH˜ J"≥∞iHÍ PkèÑ`¨ º« OÖ’ #_»∞ã¨∞#Î fl „Ñ¨ÑO¨ K«ÉÏºO‰õΩ, JO`«~å˚fÜ«∞
„^Œ=ºxkè ãÖã¨÷Å∞ Z\Ï¡#∂ #_»∞O ayOKå~Ú. JÑ¨CÅ ÉèÏ~°O`À L#fl `«$fÜ«∞ „Ñ¨ÑÖK«
^ÕâßÅ‰õΩ JÑ¨CÅ∞ WzÛ, "å\˜x uiy ~å|@∞ìHÀ=_®xH˜ ^Œ∞ÉÏ~å =ºÜ«∂xfl `«yOæ K«∞HÀ"åÅ<Õ
188 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
¿Ñi@ PÜ«∂ ^ÕâßÖ’¡ J=∞Å=Ù`«∞#fl ™ê=∂lHõ ãÖˆHΔ=∞ Ñ¨^äŒHÍÖ’¡ HÀ`« ÃÑ@ì=∞<À, Jã¨Å∞ˆH
ZuÎ "ÕÜ«∞=∞<À D Ô~O_»∞ JO`«~å˚fÜ«∞ „^Œ=º ãÖã¨÷Å∞ +¨~°`«∞Å∞ qkèOKÕq.
J"≥∞iHÍ Pi÷Hõ q^è•<åÅ∞ ¿ãfiKåÛù "å}˜[º XÑ¨ÊO^•Å g∞^Œ (=ÚYºOQÍ ÔH#_®,
"≥∞H˜ûHÀ ^ÕâßÅ`À KÕã¨∞‰õΩ#fl XÑ¨ÊO^•Å =O\˜q) P^è•~°Ñ¨_ç LO\ÏÜ«∞x JO^Œ~°∂
ÉèÏqã¨∞ÎO\Ï~°∞. x*ÏxH˜ D XÑ¨ÊO^•Å∞ J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞
HÍáê_Õ suÖ’ LO\Ï~Ú. JO^Œ∞ˆH H˜¡O@<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ _≥"≥∂„HÍ@∞¡, iÑä¡Hõ<£Å∞ J<Õ `Õ_®
ÖË‰õΩO_® 'L`«Î~° J"≥∞iHÍ ¿ãfiKåÛù "å}˜[º XÑ¨ÊO^ŒO— g∞^Œ P"≥∂^Œ =Ú„^Œ "Õâß~°∞. J~Ú`Õ
D '<åá¶êì— XÑ¨ÊO^•xfl HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å∞ QÆ\ ì̃QÍ =ºuˆ~HÕKå~Ú. D XÑ¨ÊO^•xfl J_»¤O
ÃÑ@∞ì‰Ωõ x HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ∞ `«=∞ "åºáê~åxfl Ju `«‰Ωõ ¯= r`åÅ‰õΩ ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ Ñïã≤`÷ ∞« Ö’¡
Ñ¨xKÕ¿ã „âßq∞‰õΩÅ∞ L#fl ^ÕâßÅ‰õΩ `«~e° ™êÎÜ∞« x, qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ „â◊=∞ ^ÀÑ≤_Hô ˜ áêÅÊ_»`åÜ«∞<Õk
HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂¨ Å P~ÀÑ¨}. '¿ãfiKåÛù "å}˜[ºO— J<Õk |∂@HõO. Wk ÃÑ· ÃÑ· =Úã¨∞QÆ∞ =∂„`«"∞Õ .
J"≥∞iHÍ Pi÷H,õ ~å[H©Ü∞« „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ ™êkèOK«∞HÀ=_®xH˜ "å}˜*Ïºxfl J_»O¤ ÃÑ@∞ìHÀ=_»O
J"≥∞iHÍ‰õΩ "≥#fl`À ÃÑ\˜#ì q^Œº. nxˆH '*ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞— Jx =Ú^Œ∞Ì ¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ì‰Ωõ Ok.
¿ãfiKåÛù "å}˜[º XÑ¨ÊO^•Å#∞ J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ "≥∞H˜ûHÀ Ô~·`«∞Å∞ `«=∞ @"≥∂\Ï L`«Ê`«∞ÎÅ#∞
J"≥∞iHÍ‰õΩ kQÆ∞=∞u HÍ‰õΩO_® xÅ=iOzOk. JÖÏˆQ ^ä•Üü∞ÖÏO_£ „Ñ¨Éèí∞`«fi K≥=ÙÅ∞ "≥∞ÖËã≤
=∞s P ^Õâ◊OÖ’ J"≥∞iHÍ á⁄QÍ‰õΩ HõOÃÑhÅ∞ HÍÅ∂<ÕÖÏ KÕã≤Ok. XHõ Ñ¨Hõ¯# ã¨fi^Õâ◊OÖ’
á⁄QÍ‰õΩ L`«Ê`«∞ÅÎ g∞^Œ x¿+^èOŒ qkèOKåÅx „Ñ¨[Å∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞#Î PO^Àà◊# KÕã∞¨ #Î fl <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’
J"≥∞iHÍ WÖÏO\˜ K«~°º‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. WOHÍ Ñ¨zÛ ^Œ∞~å‡~°æO UO@O>Ë ¿ãfiKåÛù "å}˜[º
ã¨∂ÊùiÎH˜ aè#flOQÍ ‰õÄºÉÏ, W~å<£ ^ÕâßÅ‰õΩ PÇ¨~°O, =∞O^Œ∞Å∞ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã¨∞Î#fl F_»Å#∞
J_»∞¤HÀ=_»O. nx Ñ¨~°º=™ê#OQÍ P Ô~O_»∞ ^ÕâßÖ’¡ J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡Å∞
"ÕÅ ãÖYºÖ’ ãÔ̈~·# "≥·^Œº ã¨^Œ∞áêÜ«∞O JO^ŒHõ =∞~°}ÕKå~°∞. 1996Ö’ SHõº~å[ºã¨q∞uH˜
J"≥∞iHÍ ~åÜ«∞ÉÏiQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl "Õ∞_»Öˇ·<£ PÖò„Éˇ·\ò`À XHõ \©gÖ’ '60 xq∞ëêÅ∞— J<Õ
„Ñ¨â’fl`«Î~° HÍ~°º„Hõ=∞O [iyOk. WO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ 'J"≥∞iHÍ qkèOz# POHõΔÅ =¸ÅOQÍ
W~åH±Ö’ 50,000 =∞Ok Ñ≤Å¡Å∞ =∞~°}Õz#@∞¡ "å~°ÎÅ∞ =ã¨∞Î<åfl~Ú. JO>Ë Ç‘Ï~À+≤=∂Ö’
=∞~°}Õz# Ñ≤Å¡Å Hõ<åfl Z‰õΩ¯= ãÖYºÖ’ L<åfl~Ú Hõ^• D =∞~°}ÏÅ∞ – WO`« =¸ÅºO
K≥e¡OK«∞HÀ=_»O J=ã¨~°=∂— Jx XHõ „â’`« „Ñ¨tflOKå_»∞. ^•xH˜ "Õ∞_»"£∞ PÖò„Éˇ·\ò WzÛ#
ã¨=∂^è•#O Uq∞\’ `≥Å∞™ê ''=∞Ozk. WÖÏ áÈeÛ K≥Ñ¨Ê_»O W|ƒO^Õ. HÍh W~åH± P
=¸ÅºO K≥eO¡ KåeûO^Õ.——
„Ñ¨ÑÖK« [<åÉèÏÖ’ J"≥∞iHÍ [<åÉèÏ ˆH=ÅO 5 âß`«O =∂„`«"Õ∞. HÍx „Ñ¨ÑÖK«
L`«ÊuÎÖ’ 30 âß`«O L`«ÊuÎx XHõ¯ J"≥∞iHÍ<Õ qx=∞Ü«∞O KÕã¨∞ÎOk. JO>Ë J"≥∞iHÍÖ’
L#fl "åà◊§O^Œ~°∂ Q˘Ñ¨ÊQÍ ã¨∞YÑ¨_çáÈ`«∞<åfl~°∞ J#∞HÀÉÏHõO_ç. ˆH=ÅO 1 âß`«OQÍ L#fl
HÀ\©â◊fi~°∞Å∞ ÅaÌ á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. 1970 #∞O_ç Jáê~°"≥∞ÿ# ãÖÑ¨^Œ áÈˆQã¨∞‰õΩO@∞#fl D
JÅÊ ãÖMÏº‰õΩÅ∞ 1995 <å\˜H˜ ˆH=ÅO Ñ¨#∞flÅ ~å~ÚfÅ =¸ÅOQÍ<Õ =O^ŒÅ aeÜ«∞#¡
_®Å~°∞¡ áÈˆQã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. *Ïu ãÖÑ¨^ŒÖ’ 40 âß`«O D H˘kÌ=∞Ok ^ŒQÆæ̂~ áÈQÆ_çáÈ~ÚOk.
'á¶È~üƒû— J<Õ "å}˜[º Ñ¨„uHõ ÖˇHõ¯Å „Ñ¨HÍ~°O 1982 <å\˜H˜ 400 ãÖÑ¨#fl
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ 92 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ Pã¨∞ÎÅ∞ ‰õÄ_»Éˇ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. =∞~À Ñ¨^Œ=¸_Õà◊§‰õΩ JO>Ë
1995 <å\˜H˜ D Pã¨∞ÎÅ∞ 480 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ ZQÆÉÏHÍ~Ú. '_Ò *’<£û— ™êìH±=∂Ô~¯\ò
1980 – 95 =∞^èŒº HÍÅOÖ’ 400 âß`«O =$kú K≥OkOk. HÍh W^Õ HÍÅOQÍ "Õ`«#
HÍi‡‰õΩÅ H˘#∞QÀÅ∞ â◊HÎ̃ 15 âß`«O Ñ¨_çáÈ~ÚOk.
HÍ|\ì̃ J"≥∞iHÍ Pi÷Hõ =º=ã¨÷ 'ÉèË+¨μQÍæ— LO^Œ<Õ "å^Œ# g∞~°∞ #=∞‡^ŒÅ∞K«∞‰õΩO>Ë
Jk 'ÉèÏQÆº=O`«∞Å‰õΩ =∂„`«"Õ∞ Ñïq∞`«O Jx g∞~°∞ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe. D ^Õâ◊OÖ’
40 ÅHõΔÅ =∞Ok „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ P~ÀQÆº c=∂ ã¨^Œ∞áêÜ«∞O ÖË^Œ∞. áÈ+¨HÍÇ¨~° ÖËq∞`À D
^Õâ◊OÖ’ =∞~°}ÕKÕ Ñ≤Å¡Å ãÖYº áêi„âßq∞HõOQÍ Jaè=$kú K≥Ok# U W`«~° ^Õâ◊O`À áÈeÛ
K«∂ã≤<å Z‰õΩ¯"Õ. WHõ âıfi`Õ`«~° *ÏfÜ«ÚÅ q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ D Ñïã≤÷u =∞iO`« ^Œ∞~°ƒù~°O.
#Å¡*Ïu Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡Å =∞~°}ÏÅ∞ `≥Å¡*Ïu Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡Å =∞~°}ÏÅ Hõ<åfl Ô~O_»∞ Ô~@∞¡ Z‰õΩ¯=.
Ç¨Ô~¡"£∞ÖÏO\˜ KÀ@ #Å¡ *ÏfÜ«ÚÅ PÜ«Úó„Ñ¨=∂}O 46 Uà◊§x SHõº~å[º ã¨q∞u x"ÕkHõ
"≥Å¡_çOzOk. Wk HÍOÉ’_çÜ«∂, ã¨∂_®<£ ^ÕâßÖ’¡x „Ñ¨[Å PÜ«Úó„Ñ¨=∂}O Hõ<åfl `«‰õΩ¯=.
J"≥ ∞ iHõ < £ áêÅ‰õ Ω Å∞ 1920 <å\˜ Ñ¨ i }Ï=∂Å #∞O_ç QÆ ∞ }áê~î å Å∞
<Õ~°∞ÛHÀ‰õΩO_®<À, XHõ"Õà◊ <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl =∞iÛáÈ~Ú#@∞¡ #\˜ã¨∂Î<À „Ñ¨[Å rq`åefl '¿ãfiKåÛù
=∂Ô~¯@¡— ^ŒÜ«∂^•H˜Δ}ÏºÅ‰õΩ =keÃÑ>Ëìã¨∞Î<åfl~°∞. Ñ¨~åº=~°}O Hõà◊Å∞, ãÖã¨¯ $u =O\˜
qÅ∞=Å#∞ '=∂Ô~¯\ò— Ñ¨\ ì̃OK«∞HÀ^Œ∞. '¿ãfiKåÛù =∂Ô~¯@∞¡— W"åà◊ "ÕÖÏk=∞Ok J"≥∞iHõ#¡#∞
x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞QÍ =∂ˆ~Ûã≤Ok. ÅHõÖΔ Ïk =∞OkH˜ P~ÀQÆº ¿ã=Å∞ JO^Œ‰Ωõ O_® KÕãO≤ k. Ñ≤ÅÅ¡ ‰õΩ
K«^Œ∞=Ù ÖË‰õΩO_® KÕã≤Ok. `«Å^•K«∞HÀ#∞ Wà◊√§ ÖË‰õΩO_® KÕã≤Ok. sQÆ<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’<Õ
ãäû_ô`À Hõ\ ì̃OKåeû# Wà◊§ ãÖYº#∞ <åÅ∞QÆ∞ ÅHõΔÅ #∞O_ç #ÅÉè̌· "ÕÅ‰õΩ ‰õΩkOzOk.
H˜¡O@<£ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ D Ñ¨^äŒHõO ^•^•Ñ¨ÙQÍ J@Hõ ZˆH¯ã≤Ok.
1997Ö’ Ô~O_À™êi J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ „Ñ¨=∂} ã‘fiHÍ~°O KÕã¨∂Î H˜¡O@<£ J"≥∞iHõ<£
„Ñ¨*ÏhHÍxH˜ 'H˘`«Î `«~°Ç¨ „Ñ¨Éèí∞`«fi áêÅ#— JOk™êÎ Jx "åQÍÌ#O J~Ú`Õ KÕ™ê_»∞ QÍh
„Ñ¨[Å J=ã¨~åÅ∞ fˆ~Û Ñ¨#∞ÖËg∞ KÕÑ@¨ Öì ^Ë ∞Œ . JÖÏ K≥Ü∂« ºÅO>Ë ™ê=∂lHõ ãÖHˆ =Δ ∞ Ñ¨^HŒä ÍÅ‰õΩ
ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# x^èŒ∞Å∞ J=ã¨~°O. x^èŒ∞Å∞ áÈÔQÜ«∞º_®xH˜ Ô~O_»∞ =∂~åæÅ∞ L<åflÜ«∞x
WO`«‰õΩ=ÚO^Õ K≥Ñ¨C‰õΩ<åflO. XHõ\ ˜ ^èŒ#=O`«∞Å g∞^Œ Ñ¨#∞flÅ∞ "ÕÜ«∞_»O. Ô~O_»=k q∞e@s
=ºÜ«∞O `«yæOK«_»O, HÍh H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO `«#Hõ<åfl =ÚO^Œ~° ~å[ºO KÕã≤# „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ
=∂kˆ~ D Ô~O_çO\˜ *’eH˜ áÈÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë D Ô~O_»∞ =~åæÅ∂ W"åà◊ J"≥∞iHÍÖ’
|ÖÏ_è»º"≥∞ÿ# =~åæÅ∞.
gà◊§ |ÅO JÖÏ¡ gà◊§ "≥#∞Hõ áÈQÆ∞Ñ¨_ç=Ù#fl ãÖÑ¨^Õ. „Ñ¨ã¨∞Î`åxH˜ gi g∞^Œ Ñ¨#∞fl
QÆi+ì̈OQÍ 37 âß`«O LOk. J^Õ Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ "Õã≤#@∞¡ 70–90 âß`«O
Ñ¨#∞fl qkè¿ãÎ U_®kH˜ H˘xfl =O^ŒÅ aeÜ«∞#¡ _®Å~°¡ P^•Ü«∞O „Ñ¨Éèí∞`«fi Y*Ï<å‰õΩ
190 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£
ã¨=∞‰õÄ~°∞`«∞Ok. JÖÏˆQ ãÖÑ¨^Œ Ñ¨#∞fl qkè¿ãÎ H˘xfl „\˜eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ =~°^ŒÖÏ =zÛ
Ñ¨_»`å~Ú.
WHõ q∞e@s =ºÜ«∞O q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ =∂~°æO Uq∞\’ 1992 J^èŒºHõΔ ZxflHõÅ
„Ñ¨Kå~°OÖ’ ~åO_»Öò á¶È~üû|~üæ J<Õ q∞e@s =º=Ç¨~åÅ xÑ¨Ù}∞_»∞ K«Hõ¯QÍ K≥áêÊ_»∞. ''U\Ï
q∞e@s |_≥˚\òÖ’ xiÌ+ì̈ âß`«O `«yæã¨∂Î q∞e@s =ºÜ«∂xfl 60 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡‰õΩ Ñïq∞`«O
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ J=HÍâßÅ∞ L<åfl~Ú. „Ñ¨K«Ûù#fl Ü«Ú^ŒúO =Úyã≤áÈ~Ú# <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ =∂i#
Ñïã≤÷`«∞Å ^Œ$ëêì º D Hõhã¨ "≥Ú`«ÎO q∞e@s J=ã¨~åÅ‰õΩ ãïáÈ`«∞Ok. ÃÑ·ÃÑK«∞Û J"≥∞iHõ<£
q^ÕâßOQÆ q^è•#O ‰õÄ_® xÃã· ûxH©Hõ~°} K≥O^Œ∞`«∞Ok—— Jx ™êkèHÍiHõOQÍ q=iOKå_»∞.
HÍh H˜¡O@<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ D =∂@Å∞ ~°∞zOK«ÖË^Œ∞. 1996 ÖˇHõ¯Å∞ K«∂¿ãÎ
„Ñ¨ÑÖK«O "≥Ú`«ÎO q∞e@s g∞^Œ ÃÑ>Ëì Y~°∞Û‰õΩ#fl J"≥∞iHÍ XHõ¯>Ë KÕ¿ã Y~°∞Û Z‰õΩ¯= Jx
ÖˇHõ¯ `ÕeOk. ~°ëêº Hõ<åfl <åÅ∞QÆ∞ Ô~@∞¡, K≥·<å Hõ<åfl Zxq∞k Ô~@∞¡, L`«Î~° H˘iÜ«∂ Hõ<åfl
#ÅÉè̌· Ô~@∞¡, W~åH± Hõ<åfl Z#Éè̌· Ô~@∞¡ J"≥∞iHÍ q∞e@sH˜ Y~°∞Û KÕã¨∞ÎOk. W^ŒO`å *Ïu
ãÖÑ¨^Œ ^Œ∞~°fi ºÜ«∞"Õ∞.
q∞e@s =ºÜ«∂xfl ÉèÏsQÍ `«yæOK«∞HÀ=_»O ^•fi~å Ü«Ú^Œú J=HÍâßÅ#∞ ã¨#flyÅ¡
KÕÜ«∞=K«∞Û. JO`«~å˚fÜ«∞ q"å^•Å Ñïëê¯~åxH˜ PÜ«Ú^èŒ"Õ∞ =∂~°æO J<Õ ^èÀ~°}˜H˜ ã¨fiã≤Î
Ñ¨ÅHõ=K«∞Û. W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ âßOu, ã¨∞Y ãÖ`ÀëêÅ`À |`«HÍÅ<Õ HÀiHõ =∂#= <≥·[OÖ’<Õ
LOk. HÍ|\ì̃ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ „Ñ¨[Å∞ WÖÏO\˜ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ Ç¨Ïi¬™êÎ~°∞. <≥·uHõOQÍ =∞^ŒÌ`«∞
W™êÎ~°∞.
„Ñ¨[Å#∞ D q^è•<åxH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =∞Å∞K«∞‰õΩ<Õ ^•xH˜ z`«Îâ◊√kú LO_®ÖË
QÍh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ „|Ç¨‡O_»"≥∞ÿ# <≥·uHõ "å^Œ#Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ =Ù<åfl~Ú. J^èŒ∞<å`«#
PÜ«Ú^è•Å`À [iy# Jxfl Ü«Ú^•úÖ’¡#∂ 10 : 1 x+¨ÊuÎÖ’ J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å∞ =∞~°}ã˜ ∞¨ <Î åfl~°∞.
WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë D Ü«Ú^•úÅ∞ Ñ≤Å¡Å ÉÏÖÏºxfl zk"Õ∞ã¨∞Î<åfl~Ú. U ^Õâ◊OÖ’ J~Ú<å
Ñ≤Å¡Å‰õΩ J"≥∞iHÍ QÆ_»¤ g∞^Œ rqOKÕ Ñ≤Å¡Å‰õΩ L#flO`« |uˆH Ç¨Ï‰õΩ¯ LOk. "åˆ~ ˆ~Ñ¨\ ˜
`«~O° . "åi Éèqí +¨º`«∞Î HÀãÖ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~åxH˜ Ããx· Hˆ `«~° =∂~åæÖË â◊~}
° ºO
J#fl ãÖ^Õâßxfl |ÅOQÍ „Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∂e.
D ~°HõO XHõ Ñ¨Hõ¯ q∞e@s =ºÜ«∂xfl `«yæã¨∂Î, Ô~O_À Ñ¨Hõ¯ #∞O_ç P^•Ü«∂Å∞
ÃÑiˆQ H˘nÌ ÃÑK«∞Û Ñ¨#∞fl =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã =∂~°æO J=ÅOa¿ãÎ „Ñ¨Éèí∞`«fi Y*Ï<å‰õΩ KÕ̂~ ™⁄=Ú‡Ö’
^Õâ◊OÖ’ JO^ŒiH© P~ÀQÆº ãÖ~°HõΔ} ã¨^Œ∞áêÜ«∞O JOkOK«=K«∞Û. Ñ¨x KÕÜ«∞QÆÅ „Ñü KÕuH©
Ñ¨x HõeÊOK«=K«∞Û. *ˇ\ò ÉÏO|~°∞¡, #∂ºH˜¡Ü«∞~ü [ÖÏO`«~åæ=ÚÅ∞ xi‡OK«_®xH˜ „ÃÑ·"Õ\ò
HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ‰õΩ HÍO„\Ï‰õΩìÅ∞ WzÛ HÀ@¡ _®Å~°∞¡ ‰õΩ=∞‡iOKÕ |^Œ∞Å∞, Wà◊§ x~å‡}O,
„Ñ¨Éèí∞`«fi ~°OQÆ ~°"å}Ï =º=ã¨÷, #^Œ∞Å∞, K≥~°∞=ÙÅ∞ Ñ¨Ó_çHõÅ∞ f~ÚOK«_»O, QÆ@∞¡ Hõ\ ì̃OK«_»O
=O\˜ J<ÕHõ „Ñ¨*’Ñ¨Ü∂≥ QÆ Ñ¨#∞Å∞ KÕÑ@ ¨ =ì K«∞Û. `«^•fi~å „Ñ¨[Å ã¨∞O^Œ~° ã¨∞ã¨ºO^Œ# rq`åÅ∞
xtÛO`«QÍ QÆ_»∞Ñ¨Ù`å~°∞.
Wk =∂~°æO HÍ^Œ#∞‰õΩO>Ë q∞yÖË „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O XHõ¯>Ë. =Åã¨Å =¸ÅOQÍ
#QÆ~åÅ∞ 'ÃãÑ≤ìH±— J~ÚáÈ=_»O, „QÍg∞} „áêO`« „Ñ¨*ÏhHõO JÑ¨CÅ áêÅ=_»O, Ü«Ú=`«‰õΩ
Láêkè J=HÍâßÅ∞ ÖË‰õΩO_® áÈ=_»O, ^•i `«Ñ≤Ê# Ü«Ú=`« =∞`«∞Î=∞O^Œ∞ "åºáê~°OÖ’,
<Õ~åÖ’¡ ã¨q∞^èŒÅ∞QÍ =∂~°_»O, =∞`À<å‡^ŒO =∞`«∞ÎÖ’ Ñ¨_ç ã‘fiÜ«∞ Ç¨Ï#<åxH˜ áêÅÊ_»@O
(1996Ö’ WÖÏO\˜ „QÆ∂Ñ¨Ù XHõ\ ˜ ™ê=¸Ç≤ÏHõ P`«‡Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_çOk), „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜
=ºuˆ~HõOQÍ L„QÆ"å^Œ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»@O (1995Ö’ FHõ¡Ç¨=∂ #QÆ~°OÖ’x „Ñ¨Éèí∞`«fi
Éè=í #O ¿ÑeÛ"Õ`Ö« ’ 168 =∞Ok ^Œ∞~°‡~°}O áêÅ~Ú# L^ŒO`«O =O\˜q) =O\˜ ™ê=∂lHõ
~°∞QÆ‡`«Å#∞ ÃÑOz áÈ+≤OKÕ <Õ\ ˜ q^è•<åÅ<Õ áêÅ‰õΩÅ∞ JO\˜ÃÑ@∞ì‰õΩx LO_»@O, <Õ~åÅ#∞
JiHõ>Ëì ¿Ñi@ =∞ixfl *ˇ·à◊√§ xi‡OK«_»O, =∞iO`« =∞Okx Mˇ·^Œ∞ K≥Ü«∞º_»O, LiuÜ«∞º_»O...
D q+¨ =ÅÜ«∞OÖ’<Õ H˘#™êQÆ_»O. D Ô~O_Õ áêÅ‰õΩÅ =ÚO^Œ∞ L#fl =∂~åæÅ∞.
WÇ¨Ï q∞ye# =∞~À „Ñ¨*Ï „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O Uq∞@O>Ë #∂`«# â◊`åaÌ P~°OÉèíOÖ’
J~Ú<å *Ïu x~å‡`«Å∞ ~°∂á⁄OkOz# ~å*ÏºOQÆ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ *Ïu [#∞ÅO^ŒiH© HõeÊOKåÅx,
„Ñ¨Éèí∞`«fiO JO^ŒiH© ã¨=∂# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, ¿ãfiK«Ûù, ã¨=∞`«∂Hõ <åºÜ«∞O HõeÊOKåÅx _ç=∂O_£
KÕã¨∂Î „Ñ¨[Å∞ L^Œºq∞OK«_»O. JO>Ë *Ïu ãÖÑ¨^Œ#∞ =∞iO`« ¿ÇÏ`«∞|^ŒúOQÍ, =∞iO`«
=∂#gÜ«∞OQÍ ÑÖÑ≤}© JÜÕ∞º ~å[H©Ü∞« – Pi÷Hõ q^è•<åÅ HÀãÖ áÈ~°∞ã¨ÅÊ_»O. 'J=HÍâßÅ
Ñ¨Ùi\˜ QÆ_»¤—, '`«Å∞K«∞‰õΩO>Ë Z=Ô~·<å ^èŒ#=O`«∞Å∞ HÍ=K«∞Û—, '„Ñü XHõ¯~°∂ `«=∞ J^Œ$ëêìxfl
Ñ¨sHÕΔ K«∞HÀ=K«∞Û – q[Ü«∂xfl =iOK«=K«∞Û— J<Õ x<å^•Å =∂@∞# =ºH˜Î "å^•xfl, ™êfi~åúxfl
ÃÑOz áÈ+≤OKÕ q+¨=∞, qx=∞Ü«∞, H©Δ} ãÖã¨¯ $uH˜ Ü«Ú=`« 'QÆ∞_£Éˇ·— K≥Ñ¨Ê_»O.
D „Hõ=∞O 1990 =∞^èŒº ^Œâ◊HõO #∞O_Õ P~°OÉèí=∞~ÚOk ‰õÄ_®. J"≥∞iHÍÖ’x
JkèHÍ~°, „ÑüÑ¨HõΔ áêsìÅ∞ Ô~O_»∂ q∞e@s =ºÜ«∂xfl `«yæOK«_®xH˜ QÍx, ãÖÑ¨#∞flÅ g∞^Œ
"Õ¿ã Ñ¨#∞flÅ∞ ÃÑOK«_®xH˜ QÍx, ™ê~°fi[h# P~ÀQÆº c=∂ – ãÖ~°HõΔ} HõeÊOK«_®xH˜ QÍx,
Ñ¨~åº=~°}Ïxfl Ñï~°HΔ̃OK«_®xH˜ QÍx ã≤^ŒúOQÍ ÖË=x <å<å\˜H© Z‰õΩ¯==∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO
„QÆÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°x =~°∞ã¨ "åsQÍ "≥Å∞=_»∞`«∞#fl ã¨ˆ~fi QÆ}ÏOHÍÅ∞ ã¨Ê+ì̈O KÕã¨∞Î<åfl~Ú. JO^Œ∞ˆH
^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ Jxfl Ñ¨@ì}ÏÅÖ’, #QÆ~åÅÖ’ D ÅHΔÍºÅ#∞ ™êkèOK«_®xH˜ =O^ŒÖÏk
ã¨=¸Ç¨Å∞ `«=∞ `«=∞ Ñï^èŒ∞Ö’¡ Hõ$+≤ KÕÜ«∞_»O 90= ^Œâ◊HõO #∞O_Õ P~°OaèOKå~Ú.
J~Ú`Õ W=hfl ãÖÑ¶¨∞\˜`«Ñ¨_ç *ÏfÜ«∞ L^Œº=∞ ã¨fiÉèÏ=O WOHÍ ãÖ`«iOK«∞HÀ=Åã≤ =ÙOk.
Wk ‰õÄ_® J™ê^èŒº"≥∞ÿ#^ÕO HÍ^Œ∞. 1995Ö’ ^•^•Ñ¨Ù ÅHõΔ=∞Ok #Å¡ *ÏfÜ«ÚÅ∞
^Õâ◊ ~å[^è•xÖ’ L=∞‡_ç ã¨=∞ã¨ºÅ g∞^Œ ÉèÏs „Ñ¨^Œ~°≈# x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®^Õ
^•^•Ñ¨Ù Ü«∂Éè̌· "ÕÅ =∞Ok ÃÑ^ŒÌÅ∞, Ñ≤Å¡Å∞ ^Õâ◊ ~å[^è•x "å+≤OQÆì<£Ö’ ÉÏÅÅ ã¨=∞ã¨ºÅ
g∞^Œ „Ñ¨^~Œ ≈° # x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D „Ñ¨^~Œ ≈° #Ö’ Jxfl *Ï`«∞Å „Ñ¨*ÏhHõO áêÖÁæ<åfl~°∞. J"≥∞iHÍÖ’
W"åà◊ Jxfl *Ï`«∞Å „Ñ¨*ÏhHõO x=ã≤ã¨∞Î<åfl~°∞. =~å‚O`«~° q"åÇ¨Å∞ ã¨~°fi™ê^è•~°}O
J~ÚáÈÜ«∂~Ú. #Å¡*Ïu „Ñ¨[Å <åÜ«∞‰õΩ_»∞ *ˇã‘û *ÏHõû<£ PtOz#@∞¡ 'WO„^Œ^èŒ#∞ã¨∞û
192 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

=~å‚Å ãÖH©~°‚O— U~°Ê_»\ÏxH˜ J=HÍâßÅ∞ "≥∞O_»∞QÍ L<åfl~Ú. 80= ^Œâ◊HõOÖ’ Jxfl
*Ï`«∞Å‰õΩ K≥Ok# ¿Ñ^Œ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ãÖ|OkèOz# ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ ÖË=<≥uÎ Ü«∂=`ü *ÏuH˜
K«∞~°∞‰õΩ `«yeOKå_»∞ *ˇã‘û *ÏHõû<£.
60= ^ŒâH◊ Oõ Ö’ J"≥∞iHõ<£ áêÅHõ =~åæÅ#∞ QÆ_Q» _Æ Ö» Ï_çOz# L^Œº=∂Å ãÖã¨¯ $u
Hõ#∞=∞~°∞ÔQ·áÈÖË^Œ∞. W"åà◊ ã≤x=∂Ö’¡, \©gÖ’¡, ãÖw`«OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ ã¨=∂# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
HõeÊOKåÅ#fl K≥·`«#ºO Hõ#|_»∞`«∞Ok. ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ, ^èŒ#=O`«∞Å‰õΩ =∞^èŒº ÃÑiyáÈ`«∞#fl
JO`«~åxH˜ '„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO— J<Õ J|^•úxfl JuH˜ K≥ÖÏ=∞}© KÕã∞¨ <Î åfl~°#fl „QÆÇÏ≤ OÑ¨Ù ÃÑiyOk.
HÍi‡HÀ^Œº=∞O =∞m§ [=r"åÅ∞ Ñ¨ÙOA‰õΩO@∞Ok. Hˆ =ÅO `≥Å¡ K˘HÍ¯ HÍi‡‰õΩÅ#∞
ãÖÑ¶¨∞\˜`«O KÕÜ«∞_®xˆH Ñïq∞`«O HÍ‰õΩO_® =º=™êÜ«∞ HÍi‡‰õΩÅ#∞, =Åã¨ HÍi‡‰õΩÅ#∞
‰õÄ_® ‰õÄ_»QÆ_»∞`«∞Ok. <åÜ«∞Hõ`«fi ™ê÷<åÖ’¡H˜ Ü«Ú=`«#∞ Z‰õΩ¯=QÍ PHõi¬ã¨∂Î P^Œ~°≈"å^•xfl
ÃÑOá⁄OkOKÕ Hõ$+≤ KÕã¨∞ÎOk. HÍ~˘Êˆ~\ò <Õ~åÅ Ñ¨@¡ „Ñ¨[Å#∞ HÍi‡‰õΩÖË *ÏQÆ$`«O KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’#∞, P `«~°∞"å`« J_»áê ^Œ_»áê áœ~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å
L^Œº=∂Ö’¡#∞ áêÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩO@∞#fl =∞`«<åÜ«∞‰õΩÅ∞ W"åà◊ ã¨=∂[OÖ’x Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Å
QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl~°∞. D #∂`«# Ñï}Ï=∞O g∞^Œ 1996 "ÕãÖyÖ’ '#∂ºÜ«∂~ü¯
>ÿ̌"£∞û— Ñ¨„uHõ WÖÏ x"ÕkOzOk.
''H˘xfl ^ŒâßÉÏÌÅ HÍÅO „H˜`«O =~°‰õÄ Z#fl_»∂ ÖË#O`«QÍ W"åà◊ =∞`« <åÜ«∞‰õΩÅ∞
HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å`À H˘xfl L=∞‡_ç JOâßÅ g∞^Œ Hõeã≤ =ã¨∞Î<åfl~°∞. ¿ãfi^ŒâßÅÅ‰õΩ
(WO_À<Õ+Ü ≤ ∂« , Ñ¶e≤ Ñ‘Ê<£, |OQÍ¡^âÕ ò =O\˜ "≥#∞Hõ|_ç# ^ÕâßÖ’¡ HÍ~°∞KÒHõ r`åÅ‰õΩ ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ
Ñ¨x Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ Ñ¨x KÕ~ÚOK«∞‰õΩO@∞#fl J"≥∞iHõ<£ J=Ù\ò ''™È~ü¤û PÑ¶‘ã¨∞Å#∞ 'Ããfi\ò ëêÑπ—
ÖË^• ¿ãfi^ŒâßÅÅ∞ JO\Ï~°∞). =ºuˆ~HõOQÍ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å∞ KÕ¿ã PO^Àà◊#‰õΩ <≥·uHõ
=∞^ŒÌ`«∞xã¨∞Î<åfl~°∞. Hõhã¨ "Õ`«<åÅ∞ ÃÑOKåÅ<Õ _ç=∂O_£ Ñ¨@¡ ™ê#∞Éèí∂u`À L<åfl~°∞. HÀà◊§
Ñï„â◊=∞Ö’ Ñ¨xKÕ¿ã "åi #∞O_ç HÍÑ¨ÖÏ^•~°¡ ("åKü"≥∞<£) =~°‰õÄ JãÖÑ¶¨∞\˜`«OQÍ L#fl
HÍi‡‰õΩÅ#∞ ãÖÑ¶¨∞\˜`«O KÕ¿ã Hõ$+≤x "≥#∞fl `«_»`å =Ù<åfl~°∞. XHõÑ¨C_»∞ =º=™êÜ«∞ HÍi‡Hõ
ãÖÑ¶∞¨ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ã‘[~ü Kèå"≥*ò L^è$Œ `«OQÍ #_çÑ#≤ L^Œº=∞O, P<å\˜ Pi÷Hõ =∞Ç¨ =∂O^ŒºO
Ñïã≤÷`«∞Å∞ ÖË=Ù QÆ#∞Hõ ãïáÈ~ÚOk QÍh, ÖË‰õΩO>Ë =∞`« <åÜ«∞‰õΩÅO`å P<å_»∞
HÍi‡HÀ^Œº=∞O`À [@∞ì Hõ\ ì̃# Ñïã≤÷u <Õ_»∂ =∞#O K«∂_®eû =KÕÛ^Õ"≥∂.——
HÍ~˘Êˆ~\ò PkèÑ¨`«ºOÖ’ #_»∞ã¨∞Î#fl g∞_çÜ«∂ "≥·Yi Ñ¨@¡ ‰õÄ_® u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ
~°OQÆO ã≤^Œú=∞=Ù`«∞#fl Ñïã≤÷u LOk. 1994Ö’ âß<£„á¶êxû™È¯Ö’x XHõ \©g ˆHO„^ŒO '=∞Ç¨ÏŸ
"≥∂ãÖ— (_≥_¡ô _çÃãÑ¨¬<)£ J<Õ JHÍ_»g∞ J"å~°∞¤ á⁄Ok# _®‰õΩº"≥∞O@sx „Ñ¨™ê~°O KÕÜ∞« _®xH˜
x~åHõiOzOk. J}ÏfiÜ«Ú^èŒ `«Ü«∂s Ñï„â◊=∞`À [#~°Öò ZÅ„H˜ìH± HõOÃÑh ‰õΩ=∞‡Hõ¯~Ú
"≥∂™êxH˜ áêÅÊ_ç# f~°∞#∞ D _®‰õΩº"≥∞O@s ã≤<å‡Ö’ J^Œ∞ƒù`«OQÍ z„fHõiOKå~°∞. \©g
ˆHO„^ŒO x~åHõ~°}‰õΩ x~°ã¨#QÍ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ P \©g ˆHO„^Œ Éèí=O`«∞Å Ñ¨Hõ¯<Õ =Ù#fl MÏm

ã¨÷ÅOÖ’ Ti [<åÅ#∞ áÈˆQã≤ "≥Ú`«ÎO ã≤x=∂ „Ñ¨^Œi≈OKå~°∞. nO`À XuÎ_çH˜ Ö’#~Ú#
P \©g ˆHO„^ŒO ã¨^Œ~°∞ _®‰õΩº"≥∞O@s z„`åxfl Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ „Ñ¨™ê~°O KÕã≤Ok.
_≥"≥∂„HÍ\ò, iÑä¡Hõ<£ áêsìÅ g∞^Œ „Éèí=∞Å∞ „Hõ=∞OQÍ `˘ÅyáÈ`«∞#fl <ÕÑ¨^äŒºOÖ’
ã¨fi`«O„`« ~å[H©Ü«∞ L^Œº=∂Å#∞ xi‡OK«_®xH˜ 90= ^Œâ◊HõO =∞^èŒº ÉèÏQÆO #∞O_Õ Hõ$+≤
„áê~°OÉèí=∞~ÚOk. '>ˇHÍûãπ—Ö’ 'JÅÜ«∞<£û Ñ¶¨~ü _≥"≥∂„Hõã‘— ¿Ñi@ ^Õâ◊"åºÑÎ̈OQÍ HÍ~˘Êˆ~\ò
=ºuˆ~Hõ L^Œº=∂xfl xi‡OKÕ ^•xH˜ XHõ „Ñ¨Ü«∞`«flO [iyOk. JÖÏˆQ 'q∞_£ "≥ãπì— „áêO`«OÖ’
Ñ¨zÛ q∞`«"å^Œ JÉèºí i÷H˜ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞OQÍ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ JÉèºí i÷x áÈ\©H˜ xÅÉˇ\Ïì~∞° . 1996Ö’
J<ÕHõ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂Å∞ Hõeã≤ ÖË|~ü áêsìx U~åÊ@∞ KÕâß~Ú.
WÖÏ q_çq_çQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ñ¨Ü«∞`åflÅhfl ãÖÑ¶¨∞\˜`«Ñ¨_ç XˆH Kè«„`«O HÕ^Œ‰õΩ
ZÑ¨C_»∞ =™êÎ~Ú? WOHÀ Ñ¨^Õà◊√§ Ñ¨_»∞`«∞O^•, Ü«∂Éè̌· Uà◊√§ PQÍÖÏ WOHÍ WOHÀ =O^Õà◊√§
Ñ¨_»∞`«∞O^•? *’ã¨ºO K≥Ñ¨ÊÖËO. W^ŒO`å ZÑ¨Ê\˜H˜ [iˆQ#∞ Jx h~°ã¨Ñ¨_ç HÍà◊√§ *ÏÃÑÜ«∞º_»O
Hõ<åfl – ZÑ¨ÙÊ_»∞ [iy<å =∞# =∞OzˆH HÍ|\ì̃ =∞# =O`«∞ Hõ$+≤ =∞#O KÕ^•ÌO Jx „Ñü
XHõ¯~°∂ K≥·`«#ºÑ¨Ói`«OQÍ PÖ’zOz PK«~°}Ö’ Hõeã≤ ~å"åe.
„Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ xHÍ~°û~Ú# J~°Oú Uq∞\˜? „Ñ¨[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO qã¨Î $`«O, qâßÅO
HÍ=_»"Õ∞QÍ. ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O, *ÏfÜ«∞"å^•Å ãÖ‰õΩz`« Ñï^èŒ∞Å∞ JkèQÆq∞Oz#<å_Õ
„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO ÑïÑ¨Ó~°‚OQÍ Ñï=∞oã¨∞ÎOk. K«i„`«#∞ =∞#O XHõ™êi u~°̂Q¿ãÎ W^Õ^À PHÍâ◊O
#∞O_ç T_çÑ¨_Õk HÍ^Œx ã¨Ê+ì̈O J=Ù`«∞Ok. „Ñ¨*Ï L^Œº=∂Å∞, x~å‡}O – PO^Àà◊# –
áÈ~å@O, ã¨"≥∞‡Å∞, |Ç≤Ï+¨¯~°}Å∞, ^èŒ~åflÅ∞, „Ñ¨^Œ~°≈#Å∞ – W=hfl "≥Å∞¡=ÖÏ ™êQÍe.
JkèHÍ~°OÖ’ L#fl"å~°∞ HÀ~°∞‰õΩ<Õ ã≤÷~°`åfixfl =¸ÖÏÅHõO\Ï ^≥|ƒ uÜ«∂ºe.
1992Ö’ J#∞‰õΩO\Ï iÑä¡Hõ<£ áêsì q~åàÏÅ∞ ¿ãHõiOK«_®xH˜ qO^Œ∞ U~åÊ@∞¡
KÕã≤Ok. D qO^Œ∞‰õΩ Ç¨[~°∞ HÍ"åÅO>Ë =º‰õΩÎÅ∞ QÍh ãÖã¨÷Å∞ QÍx <åÅ∞QÆ∞ ÅHõΔÅ _®Å~°∞¡
=Ú@ìK≥Ñ¨CHÀ"åe. (_≥"≥∂„HÍ@∞¡ HÍãÎ̈ KÒHõ ^èŒ~° ÃÑ\Ïì~°∞). qÖËY~°∞Å∞ âıfi`«™œ^èŒO „Ñüxkèx
nx QÆ∞iOz xÅn¿ãÎ ''x["Õ∞. Wk D =º=ã¨÷Ö’ J_»∞QÆ∞ ÃÑ@ì_®xH˜ K≥e¡OK«∞HÀ=Åã≤#
=¸Åº"Õ∞—— Jx |^Œ∞eKåÛ_»∞. '=∞i JO`« _»|∞ƒ ÖËx"åà◊§ ãÖQÆf— Jx qÖËY~°∞Å∞
„Ñ¨tfl¿ãÎ '"å~°∞ W`«~° =∂~åæÅ∞ K«∂ã¨∞HÀ"åe— Jx |^Œ∞eKåÛ_»∞.
J"≥∞iHõ<£ ã¨=∂[OÖ’ ã¨=¸Å"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ PtOKÕ "åiH˜ =∞Oz '‰õÄ¡—
JOkOKå_»∞. „Ñ¨[Å∞ `«=∞‰õΩ `Àz# suÖ’ D =º=ã¨÷Ö’ `«=∞ ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl _ç=∂O_£
KÕã≤ =∞s ™êkèOK«∞HÀ"åe.
194 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

J#∞|O^èŒO
J"≥∞iHÍ „Ñ*¨ Ï QÆàÏÅ∞
Ç¨Ï∏"å~ül¤ <£, PO^äÀh P~Àfl"£
H˘xfl ÉèÏQÍÅ∞
J#∞|O^èŒO – J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Ï QÆàÏÅ∞ 195

I
H˘ÅO|ãπ – ÖÏãπHÍ™êãπ
qÑ¨¡"åxH˜ PÜ«∞`«ÎO HÍ=_»"Õ∞
ã¨QOÆ qÑ¨=¡ O q[Ü«∞=O`«O J~Ú#@∞¡
„ÃÑ¶_»iH± _»QÆ¡ãπ
áÈ~å_»O^Õ „Ñ¨QÆu ÖË^Œ∞. Jk <≥·uHõO HÍ=K«∞Û, Éè∫uHõO HÍ=K«∞Û ÖË^Œ∂ Ô~O_»∂
HÍ=K«∞Û HÍx Jk Jx"å~°ºOQÍ áÈ~å@O J~Ú f~åe. Q˘O`≥uÎ _ç=∂O_»∞ K≥Ü«∞ºO^Õ
JkèHÍ~°O h‰õΩ K≥qXQÆæ^Œ∞ QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ [~°QÆÖË^Œ∞. WHõ =ÚO^Œ∂
[~°QÆÉ’^Œ∞. #∞=Ùfi KÕÜ«∂eûO^ŒÖÏ¡ U _ç=∂O_»∞ ÖË=<≥uÎ`Õ „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ h K«∞@∂ì KÕ~°`å~À
YzÛ`«OQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀ=_»O, JÖÏ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅO>Ë #∞=Ùfi [<åÖ’¡ LO_ç "åiH˜ [iy#
J<åºÜ«∞O Uq∞\’? "åà◊√§ WOˆHO J<åºÜ«∂Å áêÅ∞ HÍÉ’`«∞<åfl~À `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. =∂@Ö’Î
J_»∞¤‰õΩO\Ï~À, KÕ`«∞Ö’Î J_»∞¤‰õΩO\Ï~À ÖËHõ Ô~O_çO\˜H˜ Ãã· JO\Ï~À [<åÅ∞ `ÕÅ∞ÛHÀ"åÅO>Ë
D Ô~O_ç\’¡QÍx, D Ô~O_»∞QÍh K≥Ü«∞ºx^Õ D J<åºÜ«∂Å∞ WÖÏ<Õ H˘#™êQÆ∞`åÜ«∞<Õ
K≥`· <« åºxfl #∞=Ùfi „Ñ¨[Å‰õΩ JOkOKåe.
ÃÇÏ„h_Õq_£ ^äÀiÜ≥∂
âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞# QÆ∞iOz ~åã¨∂Î , "≥∞H˜ûHÀÜ«Ú^•úxH˜ x~°ã¨#QÍ
K«\Ïìxfl JuQÍ Q“~°qOK«_»O =¸ÖÏ# ã¨¨~°fi™ê^è•~°}OQÍ ™êfiÉèÏqHõOQÍ [iˆQk
UO@O>Ë XHõ Ñ¨\ÏÅO Ãã·x‰õΩÅ∞, "åà◊§HÀ HõÅflÅ∞, J`«xg∞^Œ XHõ ÔHÃÑì<£ P ÃÑ·# ÃÑ·
JkèHÍ~°∞Å Ü«∞O„`åOQÆO, QÆO^èHŒ Oõ , „ÃÑ"· @
Õ ∞ „Ñ¨Ü∂≥ [#O, W=hfl XHõ P~°~¤ ∞° Ö’ ÅÜ«∞|^ŒOú QÍ
=∂iÛOQ∑ KÕã¨∞‰õΩO@∂ H˘O_»Å∂, "åQÆ∞Å∂ ^•\˜ `«=∞ =∞#™êHΔ̃H˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’
HÍÅ∞ Éˇ_»`å~°∞. "åà◊§ WOy`åxH˜, "åà◊§ K≥·`«<åºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’ áêÖÁæO\Ï~°∞.
JO^Œ∞ˆH "åà◊√§ =ÚO^Œ∞‰õΩ "Õ¿ã „Ñü J_»∞QÆ∂ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ HõOáêxfl, J#∞HõOÑ¨#bfl
Ñ¨Ù\˜ìã¨∞ÎO\Ï~Ú.
196 J"≥J"≥∞iHÍ
∞iHÍ„Ñ„Ñ¨*¨*ÅÅK«K«ii„`„`« -« -Ç¨J#∞|O^è
Ï∏"å~ü¤l<£ŒO
*ˇˆ~‡<£ "≥ã‘¡ ÖÏO*ˇ<£
áêiáÈ~Ú# ÉÏxã¨, Ãã·~åHõ<£Ö’ 1850 â◊~°}Ïiú ÉÏxã¨ K«@ìOg∞^Œ =∂\Ï¡_»∞`«∂
<å‰õΩ P ÃÑ"· å_»∞ ¿ãfiK«Û#ù ∞ „Ñ¨™êkOKå_»∞. ^•xfl Hõ_H» Oõ \Ï HÍáê_»∞HÀ=∞<Õ P^Õâßxfl
WKåÛ_»∞. <Õ#∞ K«\Ïìefl Q“~°qOK«#∞. <å‰õΩ D K«\ÏìÅO>Ë ÉèíÜ«∞OÖË^Œ∞. D K«@ìO ##∞fl
"≥e"Õã≤Ok. JO^Œ∞ˆH <Õ#∞ K«\Ïìxfl "≥e"Õã¨∞Î<åfl.
"Õ∞s Ze*ˇ|`ü, HÍ<åû<£ Q“~°=Ñ¨Ù~°™ê¯~°O á⁄Ok# „Ñ¨=ÚY =ºHÎ̃
''D ^Õâßxfl "åÖò „ã‘ì\ò (™êìH± =∂Ô~¯\ò) UÅ∞`«∞#flk. Wk WOÔHO`« =∂„`«=¸
„Ñ¨[Å Ü≥ÚHõ¯ „Ñ¨[ÅKÕ`« „Ñ¨[Å H˘~°‰õΩ ÑïáêeOK«|_»∞`«∞#fl „Ñ¨Éèí∞`«fiO HÍ^Œ∞. "åÖò„ã‘ì\ò
Ü≥ÚHõ¯ "åÖò „ã‘ì\ò H˘~°‰õΩ "åÖò„ã‘ì\ò KÕ`« #_»∞ã¨∞Î#fl „Ñ¨Éèí∞`«fiO——
JÖˇH±û "≥∂Öò=~ü±, Ñï¬Ü«∂QÆÖòÊùÖ’ Ü«Ú^ŒúO KÕã¨∞Î#fl XHõ J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩ_ç `«O„_ç
ã‘xÜ«∞~ü |∞+π‰õΩ ~åã≤# P„QÆÇ¨ÖËY
''W~åH± „Ñ¨Éèí∞`«fiO q+¨"åÜ«Ú=Ù „Ñ¨Ü≥∂yOz `«# ™⁄O`« „Ñ¨*ÏhHÍ<Õfl Ç¨Ï`«O
KÕã¨∞Î#flÑ¨ÙÊ_»∞ g∞~°∞ ZHõ¯_» L<åfl~°∞ J^èŒºHΔÍ! Ñï¬Ü«∂QÆÖòÊùÖ’ J"≥∞iHÍ Ãã·xHõ K«~°º#∞
=ºuˆ~HÕK«_®xH˜ <å H˘_»∞‰õΩ J`«x ã¨ÇÏ¨ Ããx· ‰õΩÅ∞ UO KÕã<≤ å "åi<Õ |ÅÑ¨~∞° ã¨∂<Î Õ LO\Ï#∞.
*ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü∂≥ [#O
=~°æ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ |Ç≤Ï~°`æ O« HÍ‰õΩO_® LO_»_®xH˜ '*ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ s`åº—
J<Õ "Õ∞e=Úã¨∞QÆ∞ HõÑ¨ÙÊ`«∞<åfl~°∞ áêÅ‰õΩÅ∞.
(„H˜™ÈìÑ¶¨~ü) H˘ÅO|ãπ‰õΩ Ñ¨tÛ=∂~°ú Éèí∂QÀà◊OÖ’ `˘e S~Àáê ™ê„=∂[º"å^Œ

„ÑüxkèQÍ ÑïQÆ}˜ã¨∞ÎO\Ï~°∞.`«#x `å#∞ „H©ã¨∞Î ¿ã=‰õΩ_çQÍ Jaè=i‚OK«∞‰õΩ<Õ W`«#∞
Ç≤Ï™êÊxÜ≥∂ÅÖ’ |OQÍ~°O HÀãÖ ™êyOz# J<Õfi+¨}Ö’ ÉèÏQÆOQÍ JHõ¯_ç =¸Å "åã¨∞Å#∞
H˜_®flÑπÅ∞ KÕã≤, qHõÖÏOQÆ∞Å#∞ KÕã≤ Ju H˜~å`«HõOQÍ Ç¨Ï`«ºÅ∞ KÕã≤# K«i„`«#∞ H˘ÅO|ãπ
ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»~Ú# ÉÏ~üìÖ’"£∞ _çÖÏãπ HÍ™êãπÜÕ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ |Ü«∞@ÃÑ\Ïì_»∞.
^Œ∞OÑ¨<åâ◊<åxH˜ QÆ∞~°~Ú# WO_ôãπ `≥QÆ „Ñ¨[

ãÖHΔ̃ÑÎ̈ K«i„`« (1542) - ÖÏãπ HÍ™êãπ
1492Ö’ WO_ôãπ n=ÙÅ#∞ Hõ#∞Q˘<åfl~°∞. P =∞~°∞ã¨\ ˜ U_®^Õ P Éèí∂=ÚÅ#∞
P„Hõq∞OK«∞HÀ=_®xH˜ ™êÊxÜ«∂~ü¤Å∞ |Ü«∞Öˇfi_»`å~°∞. `˘eQÍ P n=ÙÅg∞^Œ HÍÅ∞ "≥∂Ñ≤
#ÅÉèˇ· `˘q∞‡^Õà◊√§ QÆ_çKåHõ Ç≤Ï™êÊxÜ≥∂Å J<Õ ã¨∞O^Œ~°"≥∞ÿ#, PÇ¨¡^ŒHõ~°"≥∞ÿ# nqÖ’H˜
K˘~°|_®¤~°∞. P~°∞=O^ŒÅ bQÆ∞Å K«∞@∞ìH˘Å`« L#fl nq Jk.
H˘ÅO|ãπ – ÖÏãπHÍ™êãπ 197
JHõ¯_» „Ñ¨[Å∞ =∂#=`«fiO =¸iÎÉèíqOz# HõÖÏ¡ HõÑ¨@O ÖËx =∞#∞+¨μºÅ∞. ™êÊx+π
„H˜ã≤ìÜ«∞<£ Ü«∞[=∂#∞Å HÕ^Œ KåH˜s KÕã¨∂Î q^èÕÜ«∞OQÍ, qâßfiãÖQÍ Ñ¨_ç L#fl „Ñ¨[Å∞
"åà◊√§. ¿ÑzHÀ~°∞Å∞ HÍ^Œ∞, ~åQÆ^fiÕ ëêÅ∞ ÖËx "åà◊√§. XkÌHQõ Í, =∞Ç¨ FÑ≤HQõ Í LO_Õ =∞#∞+¨μÅ∞
ã¨fiÉèÏ=s`åº âßO`« =¸~°∞ÎÅ∞, Z=i Ñ¨@¡ ^Õfi+¨ ÉèÏ=O ÖËx "åà◊√§ HÍHõáÈ`Õ âßs~°HõOQÍ
|ÅÇ‘Ï#∞Å∞ |O_» KåH˜s K≥Ü«∞ºÖËHõ ZO^Œi „áê}ÏÖ’ QÆ∞@∞Hõ¯=∞<Õq. J^˘Hõ qëê^ŒO.
„Ñ¨ÑÖKåxH˜ ÃÑ_»ÆQÍ, „Ñ¨âßO`«OQÍ Q˘„Ô~Å =∞O^ŒÖÏ XHõ Hõ@ìQÍ rqã¨∞Î#fl D
nqÖ’H˜ ™êÊxÜ«∂~°∞¤Å∞ PHõeQ˘#fl ˆ~ã¨∞ÖÏ¡, ã≤=OQÆ∞ÖÏ¡, z~°∞`«ÖÏ¡ D =∞O^Œ g∞^ŒH˜ ZQÆ|_ç
áÈÜ«∂~°∞, #ÅÉè̌· Ô~O_Õà◊§<å_»∞. J`«ºO`« H˜~å`«HõOQÍ =¸Å"åã¨∞Å#∞ z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞ ÃÑ\ì̃,
ÉèíÜ«∞ÃÑ\ì̃ QÍÜ«∞Ñïz JÑ¨Ê\˜H© `«$Ñ≤Î K≥O^ŒHõáÈ`Õ xÅ∞=Ù<å #iH˜ K«OÑ≤ ÉèíÜ«∞^ŒqÇ¨ÏfiÅOQÍ
ÃÑ`«#Î O K«ÖÏ~ÚOKå~°∞. „‰õÄ~°`fi« OÖ’#∂ H˘`«Î á⁄Hõ_Å» ∞ áÈÜÕ∞ "åà◊√§. Hõhqh Z~°∞QÆ#O`«\ ˜
z„`«Ç≤ÏOã¨Å H˘eq∞QÍ =∂ˆ~Û™ê~°∞ P nqx. XHõÑ¨ÙÊ_»∞ 3 ÅHõΔÅ [<åÉèÏ L<åfl P nqÖ’
z=iH˜ Ô~O_»∞=O^ŒÅ =∞Okx =∂„`«O q∞yÖÏÛ~°∞.
~À"£∞ #∞O_ç "åÅ_Àb_£ nq ZO`« ^Œ∂~°O LO@∞O^À WHõ¯_» #∞O_ç ‰õÄºÉÏ
‰õÄ_® JO`Õ ^Œ∂~°OÖ’ LO@∞Ok. WÑ¨ÙÊ_»∞ D nq [<å"åãÖÖËx Éèí∂ ÉèÏQÆOQÍ
=∂iáÈ~ÚOk. âß<£A"å<£ (Ñ¨Óº~ÀìiHÍ) ["≥∞ÿHÍ n=ÙÅ∞ Ju ÃÑ^ŒÌ n=ÙÅ∞. Páê~°"≥∞ÿ#
ã¨Ç¨Ï[ ãÖÑ¨^ŒÅ`À PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ JÅ~åˆ~ n=ÙÅ∞ D Ô~O_»∞ n=ÙÅ∞ ‰õÄ_® #~°ãÖKå~°O
ÖËx ã¨∞O^Œ~°=Ú^Œ#+ì̈"≥∞ÿ# n=ÙÅ∞QÍ =∂iáÈÜ«∂~Ú.
‰õÄºÉÏ‰õΩ, Ç≤Ï™êÊxÜ≥∂ÖÏ‰õΩ L`«~Î k° ‰õΩ¯# ã¨g∞ÑÖÖ’ Å∞HÍ"≥∂ãπ nfiÑ¨ ã¨=Ú^•Ü«∞O
LOk. z<åfl ÃÑ^ŒÌq Jhfl HõeÑ≤ J~°"≥· nfiáêÅ ã¨=Ú^•Ü«∞O Wk. ÃãqÖË¡ =∞Ç¨~åA
`À@ÅHõ<åfl J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# JO^•Å`À JÅ~åÔ~ n=ÙÅ∞ Wq. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’<Õ J`«ºO`«
P~ÀQÆº=O`«"≥∞ÿ#, PÇ¨¡^ŒHõ~°"≥∞ÿ# D n=ÙÖ’¡ U_»∞ ÅHõΔÅ =∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO x=ã≤OKÕ"å~°∞.
WÑ¨ÙÊ_»∞ D n=ÙÖ’¡ #~° =∂#=ÙÅ ãÖKå~°O ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. gà◊§O^Œih Ñ¨\ ì̃ |OkèOz
Ç≤Ï™êÊxÜ≥∂ÖÏ‰õΩ `≥zÛ ÉÏxã¨Å∞QÍ Jq∞‡# "åà◊§#∞ J=∞‡QÍ q∞ye# "åix Ç¨Ï`«O KÕ¿ã"å~°∞.
JÖÏˆQ âß<£A"å<£ Ñïã¨~åÖ’¡ L#fl =∞~À =ÚÃÑ¶·Ê n=ÙÅn Wn Ñïã≤÷u ^•^•Ñ¨Ù
2100 bQÆ∞Å "≥·âßÅºOÖ’ L#fl D n=ÙÅ∞ ^Œ∞OÑ¨<åâ◊#O J~ÚáÈÜ«∂~Ú.
PÔ~QÍ"£,áÈ~°∞ÛQÆÖò ã¨Ç¨ ÃãÊ~Ú<£ Éèí∂ÉèÏQÆO ZO`« LO@∞O^À JO`«‰õΩ Ñ¨kO`«Å∞
"≥â· ßÅºOQÆÅ Éè∂í q∞, ÃãqÖË¡ – *ˇ~∂° ã¨ÅO Ñ¨@} ì ÏÅ =∞^èºŒ L#fl ^Œ∂~°OHõO>Ë Z‰õΩ¯= "≥â· ßÅºO
L#fl Éè∂í q∞ ^•^•Ñ¨Ù 2000 bQÆ∞Å ÃÑ|· _ç# Éè∂í q∞x ™êÊxÜ«∂~°∞ÅÌ ∞ HõqΔ ∞OÑ¨âH◊ ºõ O HÍ#O`«\ ˜
„‰õÄ~°`«fiO`À ^Œ∞OÑ¨<åâ◊#O KÕã≤ ÃÑ\Ïì~°∞. XHõ *Ïu =¸Å"åã¨∞Å#∞ ã¨=¸ÅOQÍ JO`«O
KÕã≤ ~°HõÎ K«i„`«#∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞.
198 J"≥J"≥∞iHÍ
„H˜+≤ìÜ«∞#∞¡ KÕÑ¨\ ì̃# #~°HõÖ’HõÑ¨Ù H˜~å`«Hõ Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ QÆ∞~°~Ú# =¸Å"åã¨∞Å ãÖYº
x*Ï~ÚfQÍ xHõ¯zÛQÍ ÖˇH˜¯¿ãÎ 12 ÖHõΔÅ ÃÑ·=∂>Ë. WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë ##∞fl <Õ#∞ "≥∂ãÖ
KÕã¨∞HÀ‰õΩO_® LO_®ÅO>Ë D~°HõOQÍ Ç¨Ï`«=∞~ÚáÈ~Ú# "åà◊√§ 15 ÅHõΔÅ∞ LO\Ï~°x <Õ#∞
|ÅOQÍ #=Ú‡`«∞<åfl#∞.
„ÔHã· =Î¨ ÙÅO Jx K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ ™êÊxÜ«∂~°∞Å¤ ∞ ^ŒÜ∂« áê„`«"∞≥ #ÿ Pk"åã‘ *Ïu [#∞Å#∞
D Éèí∂g∞‡^Œ #∞O_ç `«∞_çz ÃÑ@ì_®xH˜ ZOK«∞‰õΩ#fl ã¨~°fi™ê^è•~°} =∂~°æO #~°Ç¨ÏO`«Hõ,
~°H^Îõ •Ç¨Ï Ü«Ú^•úÅ∞. P`«‡~°H} Δõ HÀãÖ Z^Œ∞~°∞uiy# "åi#ÖÏ¡ TK«HÀ`« HÀâß~°∞. `«ÑÊ≤ OK«∞HÀ
K«∂z#"åix |OkèOz z„`«=^èŒÅ‰õΩ QÆ∞iKÕã≤ K«Oáê~°∞. ã¨~°fi™ê^è•~°}OQÍ ™êÊxÜ«∂~°∞¤Å∞
Ü«Ú^•úÖ’¡ P_»"åà◊§#∞, Ñ≤Å¡Å#∞ =kÖËã≤ =∞QÆ"åà◊§#∞ =ÚYºOQÍ Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ TK«HÀ`«‰õΩ
QÆ∞iKÕ¿ã"å~°∞. HÍQÍ áÈQÍ q∞ye#"åà◊§#∞ ÉÏxã¨Å∞QÍ KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ"å~°∞. gà◊§#∞ [O`«∞=ÙÅHõ<åfl
Ç‘Ï#OQÍ K«∂¿ã"å~°∞. ^ŒÜ«∂áê„`«"≥∞ÿ# J<ÕHõ Ô~_£ WO_çÜ«∞<£ *Ïu `≥QÆÅ „Ñ¨[Å#∞ D
~°HõOQÍ `«∞_çzÃÑ>Ëì"å~°∞.
WO`«\ ˜ =∂#= q<åâ◊<åxH˜ "åà◊√§ áêÅÊ_çOk ZO^Œ∞HÀ `≥Å∞™ê? ˆH=ÅO
|OQÍ~°O HÀãÖ. ~å„uH˜ ~å„`Õ Jáê~°"≥∞ÿ# ãÖÑ¨^Œ áÈˆQã¨∞‰õΩx ‰õΩÉË~°∞Öˇ· áÈ^•=∞<Õ ^Œ∞~åâ◊.
x*ÏxH˜ WÖÏO\˜ ^Œ∞~°∞ƒkú „ÔHã· =Î¨ =∞`« qâßfi™êÅ‰õΩ =ºuˆ~HõO. ZO`«‰Äõ f~°x D ^è#Œ ^•Ç¨Ï"Õ∞
"åix K«i„`«Ö’ 'qÅ<£—Å∞QÍ xÅÉˇ\ ì̃Ok. =¸Å"åã¨∞Å∞ J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞, ã¨Ç¨Ï# jÅ∞~°∞
HÍ|>Ëì ™êÊxÜ«∂~ü¤Å∞ "åix `ÕeQÍæ ÅHõΔ ºO KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. "åiÑ¨@¡ Ñ¨â◊√„Ñ¨=$uÎ`À
=º=Ç¨ÏiOKå~°∞. J<ÕHõ Ñ¶¨∞@#Å‰õΩ „Ñ¨`«ºHõΔ ™êHΔ̃QÍ L<åfl#∞ HÍ|>Ëì Ñ¨ÓiÎ *Ï˝u`À <Õh =∂@
JO@∞<åfl. Ñ¨â◊√ „Ñ¨=$uÎ J<Õk ‰õÄ_® KåÖÏ z#fl=∂>Ë. Ñ¨â◊√=ÙÅ Ñ¨@¡ ‰õÄ_® =∂#=Ù_»∞
„¿Ñ=∂aè=∂<åÅ∞ K«∂Ñ≤™êÎ_»∞. HÍx ™êÊxÜ«∂~ü¤Å∞ =¸Å"åã¨∞Å#∞ JO`«Hõ<åfl Hõ_»∞Ç‘Ï#OQÍ
K«∂âß~°∞.
„ÔH·ãÎ̈==∞`« qâßfiã¨‰õΩÅO Jx K≥Ñ¨C‰õΩ<Õ g~°∞ Hõ`«∞ÎÅ∞, |ÖÏ¡Å∞ Ñ¨Óx QÆ∞„~åÖˇH˜¯
=∞s D #~°"Õ∞^è•xH˜ áêÅÊ_®¤~°∞. Ñ¨@ì}ÏÅ g∞^Œ ^•_»∞Å∞ KÕã≤ Ñ≤ÖÏ¡*ˇÖÏ¡ =Úã¨b=Ú`«HÍ
J<Õ `å~°`«=∞ºO ÖË‰õΩO_® =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ PYiH˜ QÆ~°ƒù=`«∞Å#∞ ‰õÄ_® "≥O\Ï_ç "Õ\Ï_ç, XO\’¡
Hõ`«∞ÎÅ∞ ^Œ∂ã≤, J=Ü«∞"åÅ∞ #iˆHã≤, YO_»YO_®Å∞QÍ z„^Œ∞=Å∞ KÕã≤ Hõ™ê~Ú "åà◊§ Hõ<åfl
Hõ_»∞Ç‘Ï#OQÍ, H˜~å`«HõOQÍ, ~åHõΔãÖQÍ „Ñ¨=iÎOKå~°∞. XHõ¯ "Õ@∞‰õΩ `«Å #~°HÍÅx, XHõ
"Õ@∞‰õΩ â◊s~åxfl Ô~O_»∞ YO_®Å∞QÍ K≥Ü«∂ºÅx, XHõ¯ "Õ@∞‰õΩ W^ŒÌ̂~ã≤ â◊s~åÅx #~°HÍÅx,
|Öˇ¡O`À XHõ¯ áÈ@∞‰õΩ ã¨á¶ê K≥Ü«∂ºÅx, |Öˇ¡O`À QÆ∞zÛ QÍÖ’¡H˜ ÖËáêÅx – WÖÏO\˜
H˜~å`«Hõ ÑÖ^ÕÅ∞ "Õã∞¨ ‰õΩx =∞s Ç¨Ï`åºHÍO_»‰Ωõ `≥Q|Æ _®¤~∞° . `«Å∞¡Å ~˘=Ú‡Å∞ Hõ~∞° K«∞‰õΩáÈ~Ú
L#fl a_»¤efl ÖÏy HÍà◊√§Ñ¨\ ì̃ `«Å#∞ |O_»ˆHã≤ ÉÏ^Œ_»O, #^Œ∞Ö’¡H˜ qã¨~°_»O, `«e¡QÆ∞O_≥Å#∞
Hõ~°∞K«∞‰õΩx L#fl a_»¤ XO\’¡Oz ^Œ∂i `«e¡ XO\’¡Oz |Ü«∞@‰õΩ =KÕÛÖÏ HõuÎ ^Œ∞Ü«∞º_»O
=O\˜ J=∂#∞+¨ HÍO_»‰õΩ áêÅÊ_Õ"å~°∞. Ñ¨^Œ=¸_Õã≤ =∞Okx XHõ [@∞ìQÍ xÅÉˇ\ ì̃ QÍÖ’¡
"ÕÖÏ_»nã≤ HÕ^Œ ^Œ∞OQÆÅ∞ ¿ÑiÛ =∞O@ ÃÑ\˜ì ã¨r=^ŒÇÏ¨ <åÅ‰õΩ áêÅÊ_Õ"å~°∞. WOH˘O`«=∞Okx
QÆ_ç¤"å=ÚÖ’¡H˜ `Àã≤ xÅ∞=Ù<å xÑ¨CÃÑ\˜ì¿ã"åà◊√§. |OnÅ∞QÍ zH˜¯#"åi ‰õΩ_çKÕux
YO_çOz"åà◊§ "≥∞_»Ö’<Õ "ÕÖÏ_»nã≤ 'áÈ, áÈ~Ú =∂ `«_®MÏ ZO\’ g∞ "åà◊§‰õΩ K≥Ñ¨C— Jx
`ÀÖË"å~°∞.
Ü«Ú^•úÅ∞ =ÚyâßHõ q∞ye# P_»"åà◊§#∞, Ñ≤Å¡Å#∞ "åà◊§Ö’ "åà◊√§ =O`«∞Å∞
"Õã∞¨ ‰õΩx ÉÏxã¨Å∞QÍ ÑÖK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. Jk ‰õÄ_® "åi "åi Ç¨ÏŸ^•Å#∞ |\˜,ì ÃÑ· JkèHÍ~°∞Å‰õΩ
Z‰õΩ¯= ãÖYºÖ’ XHÀ¯ ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ =O^• Ô~O_˘O^ŒÅ =∞Ok^•HÍ =¸Å"åã¨∞Å#∞
ÉÏxã¨Å∞QÍ KÕã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞. "åà◊§‰õΩ ^Õ=Ùx "åHõºO <Õ̂~Ê"å~°∞."åà◊§ P`«‡Å#∞ Ñïâ◊√^ŒúO
K≥Ü«∞º_®xH˜ „ÔH·ãÎ̈= =∞`«qâßfi™êÅ∞ PK«iOKÕÖÏ x~°ƒO^èŒ ÃÑ>Ëì"å~°∞. =∞QÆ"åà◊§#∞ |OQÍ~°Ñ¨Ù
QÆ#∞Å `«=fiHÍÖ’¡H˜ kOKÕ"åà◊√§. Q˘_»∞¤Hõ<åfl Ç‘Ï#OQÍ „â◊=∞ KÕ~ÚOKÕ"å~°∞. P_»"åi`À
á⁄ÅO Ñ¨#∞Å∞ KÕ~ÚOKÕ"å~°∞. Hõ_∞» Ñ¨ÙxO_® uO_ç ‰õÄ_® ÃÑ>Ë"ì åà◊√§ HÍ^Œ∞. nO`À a_»`¤ Å« ∞¡Å∞
Ñ≤Å¡Å‰õΩ áêe=fiÖËHõáÈÜÕ∞"å~°∞. Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡Å∞ PHõe`À Hõ#∞fl=¸¿ã"å~°∞. P_»"åà◊§#∞,
=∞QÆ"åà◊§#∞ "Õ~ˆ fi~°∞ H˘\ÏìÖ’¡ |OkèOKÕ"å~°∞. "åiH˜ ãÖ™ê~° rq`«O x+≤ÔúŒ . PHõe^ŒÑC¨ Å`À
=∞QÆ"åà◊√§ QÆ#∞Ö’¡#∞, P_»"åà◊√§ á⁄ÖÏÖ’¡#∂ J<å=∞HõOQÍ K«zÛáÈÜÕ∞"åà◊√§. W\Ï¡ XHõÑC¨ _»∞
Ñ≤ÖÏ¡*Öˇ Ï¡ P_®=∞QÍ =∞#∞+¨μÅ`À HõàH◊ àõ Ö◊ Ï_ç# n=ÙÅ#∞ H˘xflUà◊§Ö’<Õ #~°=∂#=Ù_ç P#"åÅ∞
^˘~°Hõx q^èŒOQÍ =∂ˆ~Ûâß~°∞.
(^ä•=∞ãπ ÃÑ<· £ 'Hõhã¨ WOy`«O— 1776 P~°OÉèOí Ö’ "≥Å∞=_çOk. J"≥∞iHÍ =Åã¨Ö’¡

J`«ºO`« „Ñ¨*Ï^Œ~°} á⁄OkOk. Ô~O_»∞ _»[#¡‰õΩ ÃÑ·QÍ Z_ç+¨#¡`À ÅHõΔÖÏk HÍÑ‘Å∞
J=Ú‡_»Ü«∂º~Ú.)
'Hõhã¨ WOy`«O— (1776) – ^ä•=∞ãπÃÑ·<£
WÑ¨C_»∞ g∞~°∞ K«^Œ=É’ÜÕ∞k Ju ™ê^è•~°}"≥∞ÿ# "åãÎ̈"åÅ∞, ™ê^•ã‘^• "å^Œ#Å∞.
Hõhã¨ WOy`«*Ï˝#O =∂„`«"Õ∞. WO`«‰õΩq∞Oz áê~î°‰õΩÅ‰õΩ <Õ<Õ^À „Ñ¨É’kèOKåÅx =∂„`«O
J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . J`«#∞ `«# =ÚO^Œã∞¨ Î PÖ’K«#Å#∞, Jaè„áêÜ«∂Å#∞, q"ÕK#« #∞, =∂#ã≤Hõ
ÉèÏ"åÅ#∞ Ü«∞^ä•`«ÔŒä QÍ J\˜Ãì Ñ@∞ì‰Ωõ O\Ï_®, =∂~°∞Û‰õΩO\Ï_® J<Õ ^•x`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_®
W"åàÏ ˆ~Ñ¨Ù =∂#=Ù_ç #_»=_çHõ, #_»`« ZO`« L^•~°OQÍ LO_®e J<Õ q+¨Ü«∞O =∂„`«O
J`«x`À ÑÖK«∞‰õΩO\Ï#∞.
WOQÍ¡O_£ – J"≥∞iHÍÅ =∞^èŒº [iy# áÈ~å\ÏÅ QÆ∞iOz „QÆO^ä•Å‰õΩ „QÆO^ä•ÖË
~åÜ«∞|_®¤~Ú. ~°H~õ H° ÍÅ =º‰õΩÅÎ ∞ ~°H~õ H° ÍÅ ÅHΔÍºÅ`À, ~°H~õ H° ÍÅ JOK«<åÅ`À D q"å^ŒOÖ’
`«Å^Œ∂~åÛ~°∞. HÍh D K«~ÀÛÑ¨K«~°ÛÅ∞ Ñ¶ë`«O W=fiÖË^Œ∞. z=~°H˜ XHõ^Œâ◊Ö’ K«~°ÛÅ‰õΩ ã¨fiã≤Î
K≥¿ÑÊ™ê~°∞. PÜ«Ú^è•ÖË "å^Œ#Ö’ z=~åYi ™ê^èŒ#OQÍ K«∂™ê~°∞. Wk „a\˜+π ~åAQÍ~°∞
`å#∞QÍ ZOK«∞‰õΩ#fl „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O. J"≥∞iHÍ YO_»O D ã¨"åÅ∞#∞ ã‘fiHõiOzOk.
200 J"≥J"≥∞iHÍ
Ô~O_»∞"≥·Ñ¨ÙÅ #∞O_ç D „Ñ¨â◊fl‰õΩ ["å|∞Å∞ "≥uH˜# "åà◊§O`å XˆH JOâ◊O g∞^Œ
K«~°ÛÅ‰õΩ ã¨fiã≤Î K≥¿ÑÊ™ê~°∞. J^Õ „a\˜+π =∞Ç¨ ™ê„=∂[ºO`À qb#O. qb#O Ñ¨@¡ ‰õÄ_®
aè<åflaè„áêÜ«∞O L#fl@∞¡ ÖË^Œ∞. HÍHõáÈ`Õ qb# =∂~åæÅ Ñ¨@¡ Jaè„áêÜ«∞ ÉèË^•Å∞ L<åfl~Ú.
H˘O`«=∞Ok |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO J<åfl~°∞ q∞ye# "åà◊√§ ¿ãflÇ¨Ï=∂~°æO J<åfl~°∞. K«i„`«#∞ `«_çq∞
K«∂¿ãÎ WÑ¨Ê\˜^•HÍ "≥Ú^Œ\ ˜=∂~°æO ZÅ¡"Õà◊ÖÏ "≥·Ñ¶¨ÅºO K≥Ok# ^•YÖÏÖË L<åfl~Ú. q∞ye#
Ô~O_»==∂~°æO WOÔHO`« =∂„`«O ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O g∞^Œ „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ¨ÖËx ã≤÷uÖ’ =ÙOk.
K«~°ÛÅ =¸ÅOQÍ X#QÆ∂_Õ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ QÆ∞iOz KåÖÏ=∞Ok KåÖÏ K«Hõ¯QÍ
K≥áêÊ~°∞. J^˘Hõ P"≥∂^ŒÜ∂≥ QÆº"≥∞#ÿ ã¨fiÑ¨flO. HÍh P HõÅ HõÅQ¡ Í q∞yeOk. ã¨=∞ã¨º ã¨=∞ã¨ºQÍ
LO_ç áÈ~ÚOk. z=~°H˜ =∞#O WÖÏ q∞yÖÏO. J~Ú<å `«Ñ¨CÖË^Œ∞. D "å^Œ#‰õΩ Ô~O_À"≥·Ñ¨Ù
#∞O_ç ã¨=∞ã¨º#∞ =∞m§ ã¨g∞HΔ̃^•ÌO. „a\˜+π =∞Ç¨ ™ê„=∂*ÏºxH˜ =Åã¨Å∞QÍ L#fl ^ÕâßÅ‰õΩ
"å\˜e¡# Éè∫uHõ #ëêìÅ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»∞‰õΩO^•O. ZO^Œ∞HõO>Ë ˆ~Ñ¨Ù=∂Ñ¨Ù ‰õÄ_® WÖÏO\˜
#ëêìÅ∞ H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LO\Ï~Ú. „a\˜+π ™ê„=∂*ÏºxH˜ =Åã¨Å‰õΩ L#fl ãÖ|O^èOŒ Uq∞\˜?
ZO^Œ∞Hõx D ^ÕâßÅ∞ ™ê„=∂[ºO g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç L<åflÜ«∞<Õ „Ñ¨â◊flÅ‰õΩ ã¨Ç¨Ï[
<åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ∞, Hõhã¨ WOy`åÅ P^è•~°OQÍ ["å|∞Å∞ "≥`«∞‰õΩ^•O. =∞#O q_çáÈ"åÅO>Ë
"Õ\ ˜x qâßfiãÖÖ’H˜ fã¨∞HÀ"åe. Hõeã≤ LO_®ÅO>Ë UO Ptã¨∞Î<åflO J<Õk `ÕÅ∞Û‰õΩO^•O.
<Õ<OÕ q<åfl#O>Ë, WÑ¨Ê\˜Hˆ H˘O`«=∞Ok XHõ JOK«<å‰õΩ =KÕÛ™ê~°@. „ˆQ\ò „a@<£`À
WÑ¨Ê\˜^•HÍ L#fl 'Hõ<≥HõΔ#∞— =¸ÅOQÍ J"≥∞iHÍ KåÖÏ Jaè=$kú K≥Ok#^Œ@. Éèíq+¨º`«∞Î
‰õÄ_® WÖÏ Pâß[#HõOQÍ LO_®ÅO>Ë WHõ =ÚO^Œ∞ ‰õÄ_® J^Õ 'Hõ<≥HõΔ#∞— H˘#™êQÍÅ@.
Wk Ñ¨ÓiÎQÍ 'á¶êÅ∂Î— "å^Œ#. Ñ≤ÖÏ¡_»∞ Z^ŒQÆ_®xH˜ áêÅ∞ WKåÛO HÍ|\ì̃ ZkQÍHõ =∂OãÖ
J_»QÆ‰õÄ_»^Œ∞. W~°"≥· Uà◊√§ =∂ „HÕ^Õ |uHÍ~°∞ HÍ|\ì̃ WOHÀ W~°"≥· Uà◊√§ =∂HÕ^Õ |`«HÍe
J<Õ "å^Œ# ZO`« J~°÷~°Ç≤Ï`«"≥∂ D "å^Œ# ‰õÄ_® JO`Õ J~°÷~°Ç≤Ï`«O. J~Ú<å =∂@
=~°ã¨H˜ "åà◊√§ "å^Œ# JOwHõiOz<å <Õ u#flQÍ K≥áêÊÅ#∞‰õΩO@∞#fl ã¨=∂^è•#O XHõ¯>Ë. U
S~Àáê PkèÑ¨`«º=¸ ÖËx <åà◊§Ö’ ‰õÄ_® J"≥∞iHÍ Jaè=$kú K≥OkOk. |Ç¨ïâß WOHÍ
Jaè=$kú ™êkèOz LO_Õ^Õ"≥∂. rq`å=ã¨~åÅ #∞O_ç "å}˜[ºO <Õ~°∞Û‰õΩOk D ^Õâ◊O.
S~Àáê ÑÖ_çOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞ q∞OQÆ_®xˆH JÅ"å@∞Ñ¨_áç È~Ú# =¸ÖÏ# J"≥∞iHÍ =∂Ô~¯\ò
ãÖáêkOK«∞HÀQÆeyOk.
J~Ú`Õ „a@<£ =∞#efl HÍáê_»∞‰õΩO@∂ =zÛOk JO\Ï~°∞ H˘O`«=∞Ok. HÍh
=∞#efl =ÚOzOk ‰õÄ_® „a@<£ ^Õâ◊"Õ∞. ™êfiq∞HÍ~°ºO, ã¨fiHÍ~°ºO <≥~°"Õ~°∞Û‰õΩ#fl K«O^ŒOQÍ
D YO_®xfl HÍáê_»∞‰õΩO@∂ ~å=_»OÖ’ `«#∂ H˘O`« #+ì̈áÈ~ÚOk. =∞#ÖÏO\˜ ^ÕâßÅ∞
WOHÍ Z‰õΩ¯= #+ì̈áÈÜ«∂~Ú. "å}˜*Ïº=ã¨~åÅ HÀãÖ, PkèÑ¨`«ºO HÀãÖ – „a@<£ JO^Œ∞‰õΩ
#_»∞O ayOzOk. J"≥∞iHÍ UO\˜ @s¯ q+¨Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® „a@<£ KÕã≤Ok J^Õ Hõ^•.
ZO`«~Ú<å „a@<£ =∞#‰õΩ Ñ≤`«$ ã¨=∂#"≥∞ÿ# ^Õâ◊O Hõ^• JO@∞<åfl~°∞ WOH˘O`«=∞Ok. J^Õ
x["≥∞ÿ`Õ P ^Õâ◊O ã≤QÆ∞æÑ¨_®e, `«# #_»`«‰õΩ. =¸~°∞öÅ∞ `«Ñ¨Ê =∞~˘Hõ~°∞ Ç≤ÏO™È#‡`«Î ~åHõΔã¨
Ü«Ú^•úÖ’¡ Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ UiHÀi `≥QÆ#iH˜ K«OÑ¨~°∞. JO^Œ∞Ö’#∂ ™⁄O`« ‰õΩ@∞O|OÖÏ
K«∂ã¨∞HÀ"åeû# U `«O„_ô Hõu^Î ∂Œ Ü«∞_»∞ HÍ|\˜ì WÖÏO\˜ qâı+}¨ ÏÅ∞ „a@<£‰Ωõ Éè∂í +¨}ÏÅ∞QÍ
ÉèÏ|∞∞ã≤OK«Háõ ÈQÍ Ñ¨k=∞OkÖ’ ã≤Q∞Æ fæ ã≤#O`« Ñ¨xKÕ™êÎ~Ú. `«e,¡ `«O„_ç, WÖÏO\˜ ÃãO\˜"∞≥ O@∞
Ñ¨^•Å#∞ ~åAQÍ~°∞ PÜ«∞# g∞^ŒÑ¨_ç |uˆH Ñ¨~å#flÉèí∞‰õΩ¯Å∞ `«Ñ¨Ê WOH˘Hõ~°∞ =∂\Ï¡_»~°∞.
=∞s ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ#∞ =∞# |ÅÇ‘Ï#`«QÍ =∞Å∞K«∞‰õΩx =∞#efl ÔQÅ∞K«∞HÀ=_®xˆH WÖÏO\˜
JãÖ|^Œú "å^Œ#Å#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥ã¨∞Î<åfl~°∞. x[O K≥Ñ¨CHÀ"åÅO>Ë J"≥∞iHÍ‰õΩ
Ñ≤`$« ã¨=∂#"≥∞#ÿ k U^Œ#fl LO^ŒO>Ë Jk Ü«¸~°Ñπ `«ÑÊ¨ „a@<£ HÍ^Œ∞. Ü«¸~°ÑÖπ ’ áœ~°¿ãfiK«Û,ù
=∞`« ¿ãfiK«Ûù#∞ HÍOHΔ̃OKÕ"å~°∞ Z=Ô~·<å Ñ≤KåÛã¨∞Ñ¨„u J<Õ H˘`«ÎÖ’HõOÖ’H˜ <≥\ ì̃"ÕÜ«∞|_®¤~°∞.
WOH˘O^Œ~°∞ áêiáÈÜ«∂~°∞. Z=~°∞ nxH˜ HÍ~°}O?. `«e¡QÍ, „¿Ñ=∞QÍ ã¨=∂^ŒiOK«HõáÈQÍ
Z=~°∞ gix cèHõ~° ~åHõΔã¨`«fiO`À `«iq∞"Õâß~°∞? Jk „a@<£ `«Ñ¨Ê "Õ~˘Hõ ^Õâ◊O HÍ^Œ∞Hõ^•.
„a@<£ xÜ«∞O`«$`åfixfl Éèií OK«ÖHË õ ™⁄O`« QÆ_¤» g∞^Œ #∞O_ç Ñ¨ÖÏÜ«∞#O z`«yÎ Oz# "Õ∞^è•=ÙÅ∞
ZO`«=∞Ok ÖË~°∞? Ñ≤`«$"å`«ûÅºO, =∂`«$„¿Ñ=∞ JO>Ë W^Õ<å.
ã¨ˆ~ =∞#=∞O`å POQÆ¡ *ÏuH˜ K≥Ok#"åà◊§"Õ∞. J~Ú`Õ UO@@? Ug∞ HÍ^Œ∞.
„a@<£ W"åà◊ XHõ |Ç≤Ï~°OQÆ â◊„`«∞=Ù. Ö’HõOÖ’ =Ù#fl ^Œ∞+ì̈ ã¨=∂™êÅxflO\˜H˜ J~°∞›~åÅ∞.
JÖÏO\˜ ^ÕâO◊ `À ãÖ|O^è•Å QÆ∞iOz =∞#efl Ñ¨Ù#~åÖ’zOK«∞HÀ=∞O@∞<åfl~°O>Ë JO`«H<õ åfl
á¶ê~°∞û WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^∞Œ . WOQÍ¡O_£‰Ωõ `˘e =∞Ç¨~åA XHõ „ÃÑO¶ z *ÏfÜ«Ú_»∞. WOQÍ¡O_£Ö’
ã¨QÆO =∞Ok J^Õ ^Õâ◊O #∞Oz U`≥OKå~°∞. J"≥∞iHÍ#∞ WOHÍ ÑïáêeOK«_®xH˜ WOQÍ¡O_£
U HÍ~°}ÏÅ∞ K≥|∞`«∞O^À, "å\˜<Õ `«#‰õΩ J#fi~ÚOK«∞‰õΩO>Ë WOQÍ¡O_£#∞ „ÃÑ¶Oz "åà◊√§
áêeOKåe.
<Õ#∞ ã¨"åÅ∞ KÕã∞¨ <Î åfl. `≥eq `≥K∞« Û‰õΩx Ñ¨Ù#~åÖ’zOK«∞HÀ=∞x =∞#‰õΩ Ç≤Ï`«É’^èÅŒ ∞
KÕã¨∞Î#fl "åà◊§Ö’ Z=Ô~·<å XHõ¯~°∞ J"≥∞iHÍ „a\˜+π ™ê„=∂[ºO`À JO@HÍQÆ∞`«∂ LO_»_»O
=¸ÅOQÍ X#QÆ∂_Õ XHõ¯ „Ñ¨Ü≥∂[#O UO\’ K≥|∞`å~å. =∞m§ =∞m¡ ã¨"åÅ∞ KÕã¨∞Î<åfl,
ã¨"åÅ∞ KÕã≤ K≥|∞`«∞<åfl, #Ü«∂ÃÑ™· ê „Ñ¨Ü∂≥ [#O X#QÆ∂_»Ö^Ë ∞Œ . "Õ∞O ÑÖ_çOKÕ "≥ÚHõ¯*Á#fl‰õΩ
Ü«¸~°Ñπ =∂Ô~¯\òÖ’ ZHõ¯_»~Ú<å ã¨Ô~·# ^èŒ~° Ñ¨Å∞‰õΩ`«∞Ok. HÍ|\˜ì =∂ kQÆ∞=∞`«∞Å‰õΩ
ã¨~°ã¨"≥∞ÿ# ^èŒ~° ÅaèOKÕ KÀ@ "Õ∞O J=Ú‡‰õΩO\ÏO.
HÍx „a@<£ ™ê„=∂*ÏºxH˜ =Åã¨ LO_»_»O =¸ÅOQÍ Zxfl J=HÍâßÅ∞
áÈQ˘@∞ì‰õΩ<åfl"≥∂, Zxfl J==∂<åÅ∞ ÉèíiOKå"≥∂, Zxfl QÍÜ«∂Å áêÅÜ«∂º"≥∂ ÖˇHõ¯ÖË^Œ∞.
JO^Œ∞Hˆ =∂#"åo Ñ¨@¡ =∂ Hõ~=Î° ºOQÍ, ã‘fiÜ«∞ ^è~Œ ‡° OQÍ „a@<£`À `≥Q`Æ O≥ Ñ¨ÙÅ∞ KÕã∞¨ HÀ"åÅx
"Õ∞O x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åflO. „a@<£ ™ê„=∂[ºO g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_»_»O J<åfl, ^•xH˜
ÖÁOyáÈ=_»=∞<åfl HÀiHÀi D YO_®xfl S~Àáê Ü«Ú^•úÖ’¡H˜, H©K«∞ÖÏ@Ö’¡H˜ „Ñ¨`«ºHõΔOQÍ
#_çÑ≤OK«_»"Õ∞ HÍQÆÅ^Œ∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ =∞#"Õ∞ ¿ãflÇ¨ÏÇ¨ÏãÎ̈O KåKåÅ#∞‰õΩ#fl ^ÕâßÅ`À ‰õÄ_®
=∞# ãÖ|O^è•Å∞ Éˇ_çã≤H˘_»`å~Ú. P ^ÕâßÅ`À =∞#‰õΩ ZÖÏO\˜ `«QÍ^•Å∞ ÖËHõáÈ~Ú<å
Wk [~°QÆ_»O MÏÜ«∞O. S~Àáê YO_»O Ü«∂=`«∂Î J"≥∞iHÍ‰õΩ =∂Ô~¯\òQÍ HÍ"åe. U^À XHõ
202 J"≥J"≥∞iHÍ
^Õâ◊O`À Ñ¨HõΔáê`«O`À ‰õÄ_ç# ãÖ|O^è•Å∞ "Õ∞O HÀ~°∞HÀ=_»O ÖË^Œ∞. "å}˜[º „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ
P^è•~°OQÍ =∂„`«"Õ∞ Ñ¨~å~Ú ^ÕâßÅ`À ã¨`«ûO|O^è•Å∞ <≥ÅH˘Å∞ÊHÀ"åÅ<Õ J"≥∞iHÍ HÀiHõ,
„a@<£ ™ê„=∂[ºO g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ #ç O`« HÍÅO <≥~"° ~Õ ^° ∞Œ QÍHõ <≥~"° ~Õ ^° ∞Œ . „a\˜+π ~å[H©Ü∂« Ö’¡
J"≥∞iHÍ áê=ÙQÍ =∂~°_»O `«Ñ¨Ê "Õ̂~O X~°QÆ^Œ∞.
Ü«¸~°Ñπ YO_»OÖ’ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ Z‰õΩ¯_® ÖË#xfl ~å[iHõ ãÖ™ê÷<åÅ∞ L<åfl~Ú.
âßOuÜ«Ú`« ã¨ÇÏ¨ r=#O J<Õ Ñ¨^•xH˜ ~å[iHõ ÑïáêÅ#ÅÖ’ KÀ>ËÖ^Ë ∞Œ . WOQÍ¡O_£ ZÑ¨C_»∞
U ^Õâ◊O`À Ü«Ú^•úxH˜ kQÆ∞`«∞O^À K≥Ñ¨ÊÖËO. J\Ï¡O\˜ ¿ÑpHÀ~°∞ ™ê„=∂[ºO`À
JO@HÍQÆ_=» ∞O>Ë J"≥∞iHÍ "åºáê~°, "å}˜*ÏºÅ∞ xÅ∞=Ù<å HÍeáÈ=_»"∞Õ .`«~∞° "åu Ü«Ú^ŒOú Ö’
UO [~°∞QÆ∞`«∞O^À Z=~°∂ K≥ÑÊ¨ ÖË~∞° . =∞=∞‡efl Ñ¨Ù#~åÖ’zOK«∞HÀ=∞x K≥¿ÑÊ"åà◊√§ JÑ¨Ê\˜^•HÍ
"Õz LO_»=∞x =∞=∞‡efl HÀ~°∞`«∞<åfl~°∞. JO^•HÍ „a@<£`À JO@HÍy`Õ "Õ∞O Ü«Ú^ŒúOÖ’
áê=ÙÅ∞QÍ =∂~°`åO `«Ñ¨Ê `«@ã¨÷OQÍ LO_»QÆÅ=∂? U ~°HõOQÍ K«∂ã≤<å, U HÍ~°}ÏÅ∞
qâı¡+≤OK«∞‰õΩ<åfl q_çáÈ=_»"Õ∞ =∂‰õΩ „âıÜ«∞ã¨¯~°O Jx ~°∂_èô J=Ù`«∞Ok. =∞~°}Õz# "åi
<≥`«∞Î~°∞, „Ñ¨Hõ$u ~°∞^ŒúHõO~î°^èŒfih q_çáÈ=_®xH˜ W^Õ ã¨=∞Ü«∞O Jx Ñ¶¨∞’+≤ã¨∞Î<åfl~Ú. P
ã¨$+≤ìHõ~°Î ‰õÄ_® D Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ =∞^èŒº# Éè∫QÀoHõOQÍ U~åÊ@∞ KÕã≤# ^Œ∂~°O ã¨fi~°æ –
#~°HÍÅ =∞^èŒº ^Œ∂~°O ÖÏO\˜k. „a@<£ =∂ áêe@ ã¨fi~°æO HÍ<Õ~°^Œ∞. D Éèí∂ÉèÏQÍxfl
Hõ#∞Q˘#fl f~°∞, Wk [<å"åã¨ „áêO`«OQÍ Jaè=$kú J~Ú# „Hõ=∞=¸ q_çáÈ"åÅ<Õ =∂
"å^Œ#‰õΩ =∞iO`« |ÅO KÕ‰Äõ ~°∞ã¨∞OÎ k. J"≥∞iHÍ YO_®xfl Hõ#∞Q˘#fl J#O`«~"° ∞Õ ™êOã¨¯ $uHõ
Ñ¨Ù#~°∞r˚=# L^Œº=∞O "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk. D <å =∂`«$Éèí∂q∞ ¿ãflÇ¨ÏÇ¨Ï™êÎxfl, Éèí„^Œ`«#∞
JOkOK«ÖË^Õ"≥∂ Jx XHõ"Õà◊ ^ŒÜ«∂=∞Ü«Ú_≥·# P ^Õ=^Õ=Ù_»∞ ^ŒÜ«∞`À "ÕkèOÑ¨ÙÅ‰õΩ QÆ∞Ô~·#
Éèíq+¨º `«~åÅ HÀãÖ XHõ QÆ∂_»∞ ã≤^ŒúO KÕã¨∞Î<åfl_»ÖË¡ LOk.
J"≥∞iHÍ YO_»O g∞^Œ, „a\˜+π =∞Ç¨ ™ê„=∂[ºO U^À XHõ <å=∞Hõó „Ñ¨Éèí∞`«fi
~°∂"£∞Ö’ K«ÖÏ~ÚOK« K«∂ã¨∞Î#fl ÑïáêÅ# <Õ_»∞ HÍHõáÈ`Õ ˆ~Ñ¨~Ú<å =Úyã≤ f~åeûO^Õ.
Ö’`«∞QÍ Éèíq+¨º`«∞Î#∞ `≥~°z K«∂¿ãÎ qA˝Å‰õΩ Z=iÔH·<å gã¨"≥∞`«∞Î ãÖ`À+Ö HõÅ∞QÆ^Œ∞.
„Ñ¨ã¨∞Î`« ~å*ÏºOQÆO ˆH=ÅO `å`å¯eHõ"≥∞ÿ#k J#fl q+¨Ü«∞O ZO`« L^•~° |∞kú`À K«∂ã≤<å
ÉÏ^èŒ HõeyOK«Hõ =∂#^Œ∞.
Wk H©Å∞ÉÁ=∞‡ „Ñ¨Éèí∞`«fiO HÍ|\ì̃ nx #∞O_ç a_»¤Å `«O„_»∞Å∞QÍ =∞#O UO
PtOK«ÖËO. ™ê^•ã‘^•QÍ K≥Ñ¨CHÀ"åÅO>Ë =∞#O =∞# `«~°∞"å`« `«~åxfl JÑ¨CÅ TaÖ’H˜
<≥@ìÉ’`«∞<åflO. nxfl =∞#O xÅ=iOK« ÖËHõáÈ`Õ =∞# `«~°∞"åu `«~°O ^ŒÜ«∞hÜ«∞"≥∞ÿ#,
hK«"≥∞ÿ# ^Œ∞ã≤÷ux Z^Œ∞~À¯"åeû =ã¨∞ÎOk. JO^Œ∞ˆH =∞# Hõ~°Î=ºO Uq∞\© =∞# a_»¤Å#∞ =∞#
KÕ`«∞Ö’¡H˜ fã¨∞‰õΩx "åà◊§‰õΩ ã¨g∞Ñ¨ Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ F J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# Éèíq+¨º`«∞Î#∞ JOkOKåe.
=~°=Î ∂#OÖ’ U ÉèÜ í ∞« ãÖ^ÕÇ¨ Å∞ =∞# ^Œ$+≤xì =∞O^ŒyOÑ¨KãÕ ∞¨ <Î åflÜ≥∂ "å\˜x ^Œ∂kÑ≤O*ˇÖÏ¡
`ÕÖËÛã¨∞ÎOk.
<Õ#∞ J#=ã¨~°OQÍ Z=i g∞^• Z^Œ∞~°∞^•_çH˜ kQÆ~å^Œ<Õ *Ï„QÆ`«Î =Ç≤Ïã¨∞Î<åfl –
Z=Ô ~ · ` Õ W"åà◊ =∞#efl Ñ¨ Ù #~åÖ’zOK« ∞ HÀ=∞x K≥ | ∞`« ∞ <åfl~À "åi QÆ ∞ iOz D
<åÅ∞QÆ∞=∂@Å∂ K≥Ñ¨Ê‰õΩO_® LO_»ÖËHõáÈ`«∞<åfl. J@∞"≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æ L#fl"åà◊√¡ #=∞‡^Œy#
=º‰õΩÅÎ ∞ HÍ^Œ∞. =∞# Éèqí +¨º`«∞#Î ∞ HÍOK«ÖxË "åà◊√§, ã‘fiÜ«∞ =∂#ã≤Hõ ÉèÏ"åÅ`À JÅ~å~°∞`«∞#fl
"åà◊ √ §, S~Àáê‰õ Ω ã¨ O |Okè O z#O`« =~° ‰ õ Ω "åã¨ Î " åxH˜ q∞Oz# Juâ◊ Ü « ∞ O`À
PÖ’zã¨∞Î#fl"åà◊√§. gà◊§O^Œi Hõ<åfl =∞~À `«~°QÆu [<åÅ∞ L<åfl~°∞. ¿ÑpHÀ~°∞ "å^Œ#Å`À
D YO_»O "≥Ú`åÎhfl J`«ÖÏ‰õΩ`«ÅO K≥Ü«∞ºQÆÅ ã¨=∞~°∞÷Å∞. JO^ŒiÖ’H˜ Hõ_»∞ „Ñ¨=∂^ŒHÍ~°∞Å∞.
gà◊§O`å ÉèíÜ«∞^ŒqÇ¨fiÅOQÍ, qëê^ŒOQÍ |`«∞‰õΩÅ∞ D_»∞ã¨∞Î#fl áê=∞~° [#O`À
ãÖ|O^èŒO ÖË‰õΩO_®, ZHõ¯_À ^Œ∂~°OQÍ kÖÏ™êQÍ ‰õΩÖÏ™êQÍ rq`«O QÆ_ç¿Ñã¨∞Î#fl "åà◊√¡.
J"≥∞iHÍ Ü«∂=`ü ãÖÑ¨^Œ#∞ Å∂\© KÕã≤# ^Œ∞+¨ìâ◊‰õΩÎÅ∞ WOHÍ gà◊§ WO\˜ QÆ∞=∂‡Å∞
`˘Hõ¯#O^Œ∞# 'JO`å ã¨*Ï=ÙQÍ ™êQÆ∞`«∞O^Œx— h`«∞Å∞ K≥|∞`«∞#fl "åà◊√§. HÍ¿ãÑ¨~Ú<å =∞#
TÇ¨ÏÅ∞ É’ãì̈<£ #QÆ~°O ˆHã≤ `Õiáê~° K«∂¿ãÎ JHõ¯_» ~å[ºO KÕã¨∞Î#fl ^•i„^ŒºO K«∂ã¨~Ú<å
=∞#O `≥eq `≥K∞« Û‰õΩO\ÏO. HÕz`«∞Î qâßfiãÖ ÖËx "åà◊§ KÕ`∞« Ö’¡ JkèHÍ~° Ñ¨QÍæÅ∞ H˘#™êQÆ_O»
WOÔHO`« =∂„`«O ãïHÍ^Œx ã¨Ê+ì̈OQÍ J~°÷O KÕã¨∞HÀQÆÅ∞QÆ∞`åO. H˘xfl <≥ÅÅ „H˜`«O =~°‰õΩ
D #QÆ~° „Ñ¨*ÏhHõO „Ñ¨âßO`«"≥∞ÿ#, ã¨∞ãÖÑ¨#fl"≥∞ÿ# rq`åÅ∞ QÆ_çáê~°∞. HÍh W"åà◊ D
#QÆ~°O ^Œ∞~°^Œ$+ì̈O UO@O>Ë WHõ¯_» |`«HÍÅO>Ë J_»∞‰õΩ¯u<åe ÖË^Œ∂ PHõe`À Kå"åe.
q∞„`«∞Å ¿Ñi@ D #QÆ~°OÖ’ u+ì̈ "Õã≤# „a\˜+π Ãã·#ºO ˆ~Ñ≤# zK«∞Û‰õΩ |eHÍ=_»"≥∂, ÖË^•
"åà◊§#∞ JHõ¯_» #∞O_ç á⁄=∞‡O>Ë áÈ`«∂áÈ`«∂ Ãã·#ºO KÕ¿ã ^ÀÑ≤_ôH˜ Ö’#∞HÍ=_»"≥∂ `«Ñ¨Ê
"Õˆ~ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞. J_»Hõ`≥Î~°Ö’ zH˜¯# áÈHõ =∂kiQÍ `«Ü«∂~°Ü«∂º~Ú JHõ¯_»
™ê=∂#∞ºÅ rq`åÅ∞. Mˇn· Å =∂ki |`«∞‰õΩb_»∞ã¨∞<Î åfl~°∞. D Ñïã≤u÷ #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_`» åO
J<Õ Pâ◊ ÖË‰õΩO_® rqã¨∞Î<åfl~°∞.
„a@<£ ™ê„=∂[ºO KÕã≤# PQÆ_®Å#∞ `ÕeHõQÍ fã¨∞‰õΩx – '[iyO^Õ^À
[iyáÈ~ÚOk, ZO`«~Ú<å =∞#O =∞#O XHõ\ ,˜ ZÑ¨Ê\˜H© =∞# ^Àã‘Î WÖÏ<Õ H˘#™êQÍe—
Jx "åkOKÕ"åà◊¡‰õÄ H˘^Œ=ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ giH˜ =∂#=Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ ãÖã¨ÊO^Œ#Å QÆ∞iOz
P=yO[O`«~Ú<å `≥eÜ«∞^Œx Y~åYO_çQÍ K≥Ñ¨CHÀ=K«∞Û. =∂`«$Éèí∂q∞x Hõ`«∞ÎÅ É’#∞Ö’
xeÑ≤ K«∞@∂ì =∞O@ ÃÑ\ì̃# *Ïu`À Z=Ô~<· å „¿Ñ=∞`À qâßfiãÖ`À =∞#QÆÅ~å? JÖÏO\˜
JkèHÍ~åxfl x¿+kèOK«QÆÅ~å? D Ô~O_»∂ K≥Ü«∞ºÖËx <å_»∞ Z=ix "≥∂ãÿOK«_®xH˜ WOHÍ
„a@<£`À Hõeã≤"≥∞eã≤ LO^•O J<Õ D "å^Œ#Å∞. J=HÍâ◊"å^ŒO`À, J™êfiÉèÏqHõOQÍ
|Å=O`å<å Hõeã≤"∞≥ eã≤ LO_®Åx „Ñ¨Ü∞« uflOz<å Jk =¸_»∞<åà◊¡ =ÚK«Û@QÍ<Õ xÅ∞ã¨∞OÎ k.
P#Hõ JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ Hõ<åfl =∞iO`« ^Œ∞~°ƒ~° ^•i„^•ºxfl `«ÅÔH`«∞ÎHÀ"åeû =ã¨∞ÎOk. J~Ú<å
ã¨ˆ~ – D J==∂<åÅhfl kQÆq∞OQÆ∞‰õΩx „a@<£`À Hõeã≤ LO_®Å<Õ^Õ h "å^Œ# J~Ú`Õ
<åk XHõ>Ë „Ñ¨â◊fl – h WÅ∞¡ Z=~°<åfl h Hõà◊§=ÚO^Õ `«QÆÅÉˇ\Ïì~å, #∞=Ùfi ‰õÄ_»Éˇ@∞ì‰õΩ#fl
ã¨=∞ãÎ̈O h Hõà◊§=ÚO^Õ |∞yæáêÅ∞ KÕ™ê~å? h ÉèÏ~åºÑ≤Å¡Å‰õΩ Ô~O_»∞ Ñ¨Ó@ÖÏ WO`« ~˘>ì̌
204 J"≥J"≥∞iHÍ
uxÑ≤OK«QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl"å? "åà◊√§ J<å^äŒÖÏ¡ g^èŒ∞Å "≥O|_ç U~°∞HÀ=_»O K«∂âß"å? h
‰õΩ@∞O|OÖ’ Ñ≤Å¡eflQÍh, `«e¡^ŒO„_»∞Åx QÍh áÈQ˘@∞ì‰õΩ<åfl"å 'ÖË^Œ∞— J<Õk h ã¨=∂^è•#O
J~Ú`Õ 'J=Ù#∞— Jx |^Œ∞ezÛ# "ÕÖÏk=∞Ok `«~Œ Ñ° Ù¨¶ # #∞=Ùfi =HÍÖÏÎ Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩx =∂\Ï¡__» O»
JãÖ|^ŒúO. 'J=Ù#∞— J<Õk h ã¨=∂^è•#O J~Ú, J~Ú<å ‰õÄ_® P #~°Ç¨ÏO`«‰õΩÅ`À
K≥~Úº HõÅáêÅ<Õk h "å^Œ# J~Ú`Õ – XHõ `«O„_çQÍ, Éèí~°ÎQÍ, ¿ãflÇ≤Ï`«∞_çQÍ, „¿Ñq∞‰õΩ_çQÍ
=∂#= rq`«OÖ’ h Ç¨ÏŸ^• U^Œ~Ú<å ã¨~ˆ Jk Ñ¨ÓiÎQÍ =º~°O÷ . #∞=Ùfi X\ì̃ Ñ≤iH˜Q˘_»∞H¤ O˜ ^Œ,
F |∂@∞<å‰õΩ_»∞QÍ_ç HÕ^Œ ÖˇHõ¯.
W^Õ^À Ô~K«ÛQ˘@ì_®xHÀ, QÀ~°O`«Å∞ H˘O_»O`«Å∞ KÕã≤ K«∂Ñ≤OK«_®xHÀ HÍ^Œ∞
K≥áêÎ. ã¨Ç¨Ï[ ã≤^Œú=∞~Ú# „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ`À ã¨ÊOkã¨∞Î<åfl. ™ê=∂lHõ rq`« ÉÏ^èŒº`«QÍ
QÆ∞Ô~Îiy K≥Ñ¨ÙÎ<åfl. W^Õ^À Ñ¨QÆ f~°∞ÛHÀ=_®xH˜ q∞=∞‡efl Ñ¨ÙiQ˘ÖËÊO^Œ∞‰õΩ ÉèíÜ«∞^ŒqÇ¨ÏfiÅOQÍ
K≥|∞`«∞#fl q+¨Ü«∂Å∞ HÍ=Ù. J=∂#gÜ«∞"≥∞ÿ# x„^•}Ï=ã¨÷Ö’ L#fl =∞# *Ïux `«\ ˜ì
ÖË¿ÑO^Œ∞‰õΩ, xiÌ+ì̈ ÅHõΔ º ™ê^èŒ# kâ◊QÍ HÍ~Àº#∞‡Y∞Å#∞ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ D q+¨Ü«∂Å∞ g∞
^Œ$+≤ìH˜ `≥ã¨∞Î<åfl. „a@<£, Ü«¸~°ÑπÅ∞ J"≥∞iHÍ#∞ áê^•„HÍO`«O KÕã¨∞‰õΩ<åflÜ«∞O>Ë ^•xH˜
HÍ~°}O – P ~å*ÏºÅ |ÅO HÍ^Œ∞, J"≥∞iHÍ KÕ= K«zÛ#`«#O, "≥Ú^Œ∞Ì |^ŒÌHõO. D Ô~O_»∂
`«HõΔ}O =keOK«∞‰õΩx W^Õ J^Œ∞#∞QÍ D j`åHÍÅO Ñ¨^Œ∞#∞QÍ z~°nHΔÍ ãÖHõÖÏÊxH˜
HõOHõ}|^Œ∞ÌÅ∞ HÍHõáÈ`Õ Ü«∂=`ü J"≥∞iHÍ YO_»O âßâ◊fi`«OQÍ ^Œ∞~°^Œ$+¨ìÑ¨Ù ãÖÔHà◊§Ö’
z‰õΩ¯‰õΩáÈ`«∞Ok. J^Õ [iy`Õ JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}Éèí∂`«"≥∞ÿ# „Ñü"åiH© TÇ≤ÏOK«x âßã≤Î
Z^Œ∞~°=Ù`«∞Ok. JO^Œ∞ˆH #∞=Ùfi, <Õ#∞, "å_»∂, P"≥∞, `å#∞, =∞#O JO^Œ~°O XHõ¯>ÿ̌ D
ãÖ^Œ~åƒùxfl, ã¨=∞Ü«∂xfl <Õ~°∞ÊQÍ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩO^•O. U =∂„`«O KÕ*Ï~°q_»∞K«∞HÀ=^Œ∞Ì.
Wk JÑ¨Ù~°∂Ñ¨"≥∞ÿ# `åºQÍÅ j`« ~°∞`«∞=Ù. J=¸Åº"≥∞ÿ# `åºQÍÅ‰õΩ ã≤^ŒúOHõO_ç.
=∞# Éèí∂YO_»O WOÔHO`« HÍÅ"≥∂ Ñ¨~å~Ú áêÅ#Ö’ =∞QÍæeû# J=ã¨~°O ÖË^Œ∞.
=∞#O PHÍOHõΔ ã¨¿ÇÏ`«∞Hõ"≥∞ÿ#k. qâ◊fi[h# ã¨∂„`åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}"≥∞ÿ#k. HÍx „a\˜+π ^˘~°Å
PÖ’K«#Å‰õΩ Wk `«@ì_»O ÖË^Œ∞. U =∂„`«O `≥eqQÆÅ"å~°∞ PÖ’zOz<å q_çáÈ=_®xH˜
W^Õ ãÔ̈~·# J^Œ∞#∞ Jx _è»OHÍÑ¨^äŒèOQÍ K≥áêÎ~°∞. q_çáÈ=_»"Õ∞ =∞#‰õΩ „j~å=∞~°HõΔ. Ñ¨Ù#ó
K«~°ÛÅ∞ Ñ¨QÆ\ ˜HõÅÅ =O\˜q. „a@<£ – J"≥∞iHÍ YO_®Å =∞^èŒº L#fl ãÖ|O^è•xfl „Ñ¨Hõ$`Õ
"Õ~°∞ KÕã≤Ok. "≥∞~°"≥∞K«∞ÛÅ`À WOÔHO`« HÍÅ"≥∂ HõeÑ≤ LOK«_»O J™ê^èŒºO. q∞Åì<£
=∞Ç¨â◊Ü«Ú_»∞ ZÑ¨C_À J<åfl_»∞ –'Ñ¨~°=∞ q^Õfi+Ö KÕã≤# Ö’`≥·# QÍÜ«∂Å#∞ Ñ¨Ù#~åÖ’K«#
=∂#ÊÖË^Œx— âßOuÜ«Ú`«OQÍ =∞#O KÕã≤# „Ñü „Ñ¨Ü«∞`«fl=¸ ==∞‡~ÚOk. =∞# "Õ_çHÀà◊√§
K≥q\˜"å_ç =ÚO^Œ∞ â◊OYO Tk# K«O^ŒOQÍ =∂~å~Ú. =∞#H˜ =∞#O ãïÌK≥Ñ¨CHÀ=_®xˆH
`«Ñ¨Ê =∞# „Ñ¨Ü«∞`åflÖËg Ñ¶¨ eOK«ÖË^Œ∞. Ñ¨^ÕÑ¨^Õ „a\˜+π =∞Ç¨~åAQÍiH˜ =∞Ç¨[~°∞¡
ã¨=∞iÊOK«_»O, "å~°∞ Ñïje™êÎO J#_»O i"åAHõ<åfl Hõ<åHõ+¨ìOQÍ Ç‘Ï<åuÇ‘Ï#OQÍ
=∂iáÈ~ÚOk. '^≥Ü«∞º"≥∞ÿ<å "≥~°K«∞ "Õ@∞‰õΩ— J#fl@∞¡ _≥<å‡~°∂¯ ã‘fi_»<£ ^ÕâßÅÖ’ ~åAÅ‰õΩ
^≥|ƒÑ¨_ç`Õ QÍh ky~åÖË^Œ∞. ^≥·=O g∞^Œ P#ÃÑ\ì̃ â◊Ñ¨^äŒO KÕ^•ÌO. W^Õ =∞# `«∞káÈ~°∞.
q_çáÈ=_»"≥∂, g~° ã¨fi~°æ"≥∂, D áÈ~å@O =∞#`À<Õ =ÚyÜ«∂e. =∞# `«~°∞"åu `«~°O
Ñ‘HõÅ‰õΩ K«∞\ì̃ "åà◊§ Q˘O`«∞HõÅ∞ H˘Ü«∞ºkÌHõ.
"åà◊√¡ KÕ`«∞Å∞ =Ú_»∞K«∞‰õΩ ‰õÄ~°∞ÛO\Ï~°x J#∞HÀ=_»O â◊√^Œú Pâß"å^ŒO. ™êìOÑ¨Ù
K«\Ïìxfl ~°^∞Œ Ì KÕã#≤ Ñ¨C_»∞ =∞#O WÖÏ<Õ ÉèÏqOKåO. XHõ\ ˜ ~Ô O_Õà§◊ áê@∞ =∞#efl U=∂~åÛ~°∞.
JO^Œ∞ˆH U^Õx ^Õâ◊O XHõ™êi F@q∞ áêÅ~Ú#O`« =∂„`å# =∞m§ Å_®~ÚH˜ kQÆ^Œx
ÉèÏqOK«~å^Œ∞.
WHõ ÑïáêÅ<å =º=Ç¨~åxH˜ =¿ãÎ =∞# Éè∂í YO_®xH˜ <åºÜ«∞O K≥Ü∂« ºÅ<Õ `«ÅOÑ¨Ù
„a\˜+π JkèHÍ~°∞Å‰õΩ UHÀâß<å ÖË^Œ∞. ~å#∞~å#∂ "åi "åºáê~å`«‡Hõ ^èÀ~°}˜ =∞iO`« ÃÑ#∞
ÉèÏ~°OQÍ =∂~°#∞Ok. UHÀâß<å Éèií OÑ¨ â◊Hºõ O HÍx ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° HÀ#∞Ok. Ñ¨~å~Ú QÆ_g¤» ∞^Œ
K«ÖÏ~Úã¨∞Î#fl JkèHÍ~°O =∞#efl Ñ¨ÓiÎQÍ qã¨‡iOzOk. =∞#efl ÔQÅ∞K«∞HÀÖËx "åà◊§‰õΩ
=∞##∞ ÑïáêeOKÕ J~°›`« ZHõ¯_» LOk? XHõ q#flÑÖ KÕã¨∞HÀ"åÅ<åfl XHõ =∞Ç¨Ï[~°∞
ã¨=∞iÊOK«∞HÀ"åÅ<åfl =¸_»∞ <åÅ∞QÆ∞"ÕÅ "≥∞àÿ ¡◊ ^Œ∂~°OÖ’ L#fl „Ñ¨É∞íè `«fiO, XHõ"àÕ ◊ J+¨Hì ëõ êìÅ∂
Ñ¨_ç =∞#O P Ñ¨x KÕã≤<å =∞# ÉÏ^èŒÅ∞QÍ^èŒÅ∞ K≥Ñ¨CHÀ=_®xH˜ F S^•~°∞ <≥ÅÅ∞ "Õz
LO_®eû ~å=_»O, Ñïëê¯~°O =∂@ J@∞Oz HõhãÖ ã¨ÊOkOK«_®xH˜ WOHÀ S^•~°∞
<≥ÅÅ∞ Ñ¨_»∞`«∞O>Ë – WOHõ =∞#‰õΩ k‰õΩ¯ UO\˜? W^ŒO`å PHõ`å~Ú`«#OQÍ, Ñ≤Å¡KÕ+ì̈QÍ
ÖË^Œ∂. PÅã¨ºO J=∞$`«O q+Ö J<åfl~°∞ =∞# ÃÑ^ŒÌÅ∞. ^ÕxHõ~Ú<å ã¨=∞Ü«∞O ~å"åe P
ã¨=∞Ü«∞O U^À WÑ¨C_˘zÛOk nxfl =∞#O Q“~°qOK«∞HÀ=^Œ∞.Ì z#fl z#fl n=ÙÅ∞ "å\˜
~°H}Δõ <Õ Jq K«∂ã¨∞HÀÖË=Ù. JO^Œ∞Hˆ JÖÏO\˜ n=ÙÅ∞ =∞Ç¨~åAÅ∞ W>Ëì P„Hõq∞OK«∞HÀ=_®xH˜
ÖÏÜ«∞H©QÍ LO\ÏÜÕ∞ HÍx ^Œ∞~°^Œ$+ì̈O u~°QÆ|_çOk JO\Ï~°∞ K«∂âß~å – JÖÏ z#fl z#fl
n=ÙÅ ã¨=¸Ç¨ÏO J~Ú# WOQÍ¡O_»∞ =∞# J"≥∞iHÍ JO`«\ ˜ ÃÑ^ŒÌ Éèí∂YO_»O g∞^Œ
J[=∂~Ú+‘ K≥ÖÏ~ÚOK«_»O JãÖ|^ŒÌOQÍ ÖË^Œ∂? „QÆÇ¨ÏO K«∞@∂ì LÑ¨„QÆÇ¨ÏO u~°∞QÆ∞`«∞Ok.
HÍh W^ÕO q_»∂¤~°O LÑ¨„QÆÇ¨ÏO K«∞@∂ì „QÆÇ¨ÏO u~°QÆ_»O? D á⁄~°ÉÏ@∞ ãïk^ŒÌ|_®e.
WOQÍ¡O_£, J"≥∞iHÍ ^ÕâßÅ∞ Ñ¨~ã° Ê¨ ~° Q“~°=O WK«∞ÛÑ¨ÙK«∞ÛHÀ"åe. D ~Ô O_»∂ ~Ô O_»∞ =º=ã¨Å÷ ∞.
WOQÍ¡O_£ Ü«¸~°Ñπ ^Õâ◊O. J"≥∞iHÍ, J"≥∞iHÍ YO_» ^Õâ◊O.
J"≥∞iHõ<£ qÑ¨¡=O JO>Ë WOQÍ¡O_£ #∞O_ç ™êfi`«O„`«ºO HÀãÖ [iÑ≤# áÈ~å@O.
D qÑ¨=¡ O KÀ@∞ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞ =Åã¨ ^ÕâßÅhfl =~°æ ãÖÑ¶∞¨ ~°¬}Å`À J`«ÖÏ‰õΩ`«ÅO
J~ÚáÈÜ«∂~Ú. H“Å∞^•~°∞¡ Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°QÆ|_®¤~°∞, ¿Ñ^ŒÅ∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å
HÀãÖ JÅ[_»∞Å∞, JÅ¡~°¡‰õΩ áêÅÊ_®¤~°∞. J~Ú`Õ WOQÍ¡O_£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [i¿ÑáÈ~°∞Ö’
`å`å¯eHõOQÍ D =~°æ ãÖÑ¶¨∞~°¬}Å∞ `≥~°"≥#‰õΩ¯ "≥àÏ§~Ú. J_»áê^Œ_»áê D Ñ¶¨∞~°¬}Å∞
`≥~°g∞^ŒH˜ =ã¨∂Î<Õ L<åfl~Ú. „a\˜+π ™ê„=∂*ÏºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iÑ≤# áÈ~å@O q[Ü«∞O
™êkèOKåHõ D =~°æ ãÖÑ¶¨∞~°¬}Å∞ =∞~°ÖÏ `«Öˇ`«ÎHõ =∂#=Ù.
206 J"≥J"≥∞iHÍ
™êfi`«O„`«º ™ê^èŒ# „Ñ¨}ÏoHõÖ’ „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO, ã¨=∞ã¨=∂[O JO@∂ L^•`«Î"≥∞ÿ#
Pâ◊Ü«∂Å#∞ „Ñ¨Hõ\ ÕKå~°∞. ã¨$+≤ìÖ’ =∂#=ÙÅO`å ã¨=∂#"Õ∞, „Ñü =∞x+‘ P#O^ŒOQÍ
rq`«O QÆ_ç¿ÑO^Œ∞‰õΩ ¿ãfiK«Ûù „Ñ¨™êkOK«|_»∞`«∞O^Œx ~å*ÏºOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞ÑïKå~°∞. J~Ú`Õ
D "≥∞~°"≥∞K«∞Û "åQÍÌ<åÅhfl =~°æ ãÖÑ¶¨∞~°¬}Å`À peHõÅ∞ ¿ÑeHõÅ∞QÍ L#fl J"≥∞iHõ<£
„Ñ¨*ÏhHÍxfl WOQÍ¡O_£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [i¿Ñ áÈ~å@OÖ’ ™ê^èŒº"≥∞ÿ#O`« Z‰õΩ¯= =∞Okx
`«#"≥·Ñ¨Ù xÅÉˇ@∞ì‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ L^ÕÌtOz#^Õ `«Ñ¨Ê 150 Uà◊¡ =Åã¨ K«i„`«Ö’ áÈQÆ_çáÈ~Ú#
ãÖÑ¨^Œ JkèHÍ~° ÑÖÑ≤}©x QÍh, Pi÷Hõ ãÖ|O^è•Ö’¡ =∂~°∞ÊÅ#∞ QÍh L^ÕÌtOz#q HÍ^Œ∞.
XHõ"≥·Ñ¨Ù WOQÍ¡O_£ =Åã¨áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å@O [~°∞QÆ∞`«∞#fl HÍÅOÖ’<Õ
HÍO\˜<≥O@Öò Ãã·#ºOÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ K≥Åˆ~QÍ~Ú. WOQÍ¡O_£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ KÕã≤# Ü«Ú^ŒúO
ã¨=∞ã≤áÈQÍ<Õ =∂™êûK«∞ºÃã\òû `«k`«~° ~å„ëêìÅ`À Ô~·`«∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ K≥Åˆ~QÍ~Ú. ^Õâ◊OÖ’
=~°æ Hõã≤ J#_®xH˜ W=hfl u~°∞QÆ∞ÖËx x^Œ~≈° <åÅ∞. *Ïu x~å‡`«Å‰õΩ W"Õg `≥eÜ«∞x q+¨Ü∂« Å∞
HÍ^Œ∞. PQÍq∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ Ñ¨@¡ "åiÖ’ kQÆ∞Å∞ ^•y LO_»<Õ LOk. P ^Œ$ëêì º<Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞
J}˜z"≥Ü«∞º_®xH˜ 'âßOu Éèí„^Œ`«Å Ñï~°HõΔ}— ¿Ñi@ K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkOKå~°∞.
1787, 88 ãÖ=`«û~åÖ’¡ JÖˇQÍ˚O_»~ü Ç¨ÏŸq∞Åì<£ *Ë"£∞û =∂_çã¨<£, *Ï<£*ËÅ∞

W~°∞=Ù~°∂ 'Ñä‰¡ Ωõ ¯— J<Õ =∂~°∞¿Ñ~°∞`À #∂`«# ~å*ÏºOQÆ P"≥∂^•xfl |ÅÑ¨~∞° ã¨∂Î #∂ºÜ«∂~ü¯
#∞O_ç J<ÕHõ "åº™êÅ∞ ~åâß~°∞. =∂_çã¨<£ ~åã≤# ÃÑ¶_»~°eã¨∞ì Ñ¨„`«O 108 P=¸ÖÏ„QÆO
K«kq`Õ |ÖÏ_è»º=~åæÅ∞ `«=∞ PkèÑ¨`«ºO HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ XHõ |Å"≥∞ÿ# ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
LO_®Åx ZO`«QÍ PO^Àà◊# K≥O^•~À `≥eÜ«∞=ã¨∞ÎOk. JO^Œ∞ˆH „Ñ¨=ÚY K«i„`«HÍ~°∞_»∞
KèåÔ~¡ãπ Éˇ~ü¤ J"≥∞iHÍ ãÖÜ«ÚHõÎ ~å„ëêìÅ ~å*ÏºOQÍxfl Pi÷Hõ HÀ}OÖ’ qâı¡+≤ã¨∂Î ''=∂_çã¨<£
L@OHÕz# ãÖÑ¨^Œ JO>Ë „Ñ¨^è•#OQÍ `À@Å∞, ÉÏxã¨ÖË—— Jx q=iOKå_»∞. ~å*ÏºOQÍxfl
P"≥∂kOÑ¨ K≥Ü«∞º_®xH˜ ''ÃÑ¶_»~°Öò Ñ¨„`åÅ—— ~°∂ÑÖÖ’ ~åã≤# "åº™êÖ’¡ =∂_çã¨<£ [#~°O[Hõ
ÉèÏ+¨#∞ LÑ¨Ü∂≥ yOKå_»∞. `«^•fi~å |ÅO HÍ"åÅ<åfl, Éè„í ^Œ`« HÍ"åÅ<åfl Ñïã≤`÷ ∞« Å „áê|ÅºO
^Œ$ëêì º H˘`«Î ~å*ÏºOQÆ =º=ã¨‰÷ Ωõ =∞^Œ`Ì ∞« ÑëH˜ f~åÅx qq^èŒ `«~Q° `Æ ∞« Å‰õΩ K≥Ok# „Ñ¨*ÏhHÍxfl
|Å=O`«OQÍ XÑ≤ÊOKå_»∞.)
ÃÑ¶_»~°eã¨∞ì Ñ¨„`«O <≥O|~°∞ 10

*Ë"∞£ û =∂_çã<¨ £ – 1787 #=O|~°∞ 23
#∂ºÜ«∂~ü¯ ~å„+ì̈- "åã¨∞ÖÏ~å!
|Å"≥∞#ÿ Hˆ O„^Œ„Ñ¨É∞íè `«fi x~å‡}O =¸ÅOQÍ X#QÆ∂_Õ J<ÕHÍ<ÕHõ "Õ∞à◊§Hõ<åfl =Ú~îåÅ
Ç≤ÏO™È#‡`«Î`«#∞ xÜ«∞O„uOz gÅ~Ú`Õ "å\˜ "≥#∞fl qiKÕ `«`«fiO Jx"å~°º"≥∞ÿ# J=ã¨~°O
Jx =∞#=∞O`å „QÆÇ≤ÏOKåe. „Ñ¨*Ï~°O[Hõ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ#∞ HÍOHΔ̃OKÕ "å~°∞ Z=Ô~·<å ã¨ˆ~ P
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ WÖÏO\˜ „Ñ¨=∂^•Å#∞ xÅ∞=iOK«QÆÅ ã¨`åÎ#∞, ÅHõΔ}ÏÅ#∞ Hõey L<åflÜ≥∂
ÖË^À =ÚO^Œ∞QÍ XHõ JOK«<å‰õΩ ~åQÆÅQÍe. `å#∞ #q∞‡# ã¨∂„`åÅ‰õΩ qÑ¶∂¨ `«O HõÅ∞QÆ‰Ωõ O_®
U~°Hõ"≥∞ÿ# ~å*ÏºOQÆO WÖÏO\˜ ã¨~°fi[#Ç≤Ï`åxfl „Ñ¨™êkOK«QÆÅ^À ãïQÍ JOK«<å
"≥Ü«∞ºQÆÅQÍe.
x*ÏxH˜ „Ñ¨*ÏH“xûà◊√§ Jã≤÷~°`«`åfixH˜, J<åºÜ«∂xH˜ QÆO^Œ~°QÀàÏxH˜ Ö’#~Ú#
ãÖ^Œ~åƒùÖ’¡<Õ ZO`«\ ˜ „Ñ¨*Ï~°O[Hõ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ~Ú<å ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeáÈ=_®xH˜ ^•i fã≤#
~°∞QÆ‡`«Åx =∞#O QÆ=∞xOK«=K«∞Û. JO^Œ∞ˆH ¿ãfiKåÛù =ºuˆ~‰õΩÅ∞ `«=∞ áêzHõÅ∞ áê~åÅO>Ë
„Ñ¨Éèí∞`«fiO D ~°∞QÆ‡`«Å`À x`«º JyflÇ¨ÏŸ„`«OÖÏ =∞O_çáÈ`«∂ LO_®Åx HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞.
H˘`«,Î áê`« „Ñ¨*Ï~°O[Hõ #=¸<åÅ "Õ∞Å∞ HõÅ~ÚHõ P^è•~°OQÍ W"åà◊ J"≥∞iHõ<£ ~å*ÏºOQÆOÖ’
fã¨∞‰õΩ~å^ŒeÛ# =∂~°∞ÊÅ∞ xHÍ~°û~Ú#q, u~°∞QÆ∞ÖËxq Jx J#∞HÀ=_®xH©Ö^Ë ∞Œ . Jx"å~°º"≥∞#ÿ
Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’<Õ H˘O`« Ñ¨HõΔáê`« ^èÀ~°}˜`À L<åfl~Ú. =∞#O JOK«<å"Õã≤# „Ñ¨=∂^•Å#∞
xÅ=iOK«_®xH˜ D =∂„`«O Ñ¨HõΔáê`« ^èÀ~°}˜ J=ã¨~°O. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ qq^èŒ `«~°QÆ`«∞Å
„Ñ¨*ÏhHõO #∞O_ç P~ÀÑ¨}Å∞ "≥Å∞¡"≥`«∞Î `«∞<åfl~Ú. „Ñ¨Éèí∞`«fi „ÃÑ·"Õ@∞ Ü«∂[=∂<åºÅ Ñ¨@¡
qâßfiãÖ QÆÅ aè#fl |$O^•Å∞ Ñä¡H± ¿ãfiK«Ûù – =ºHÎ̃QÆ`« ¿ãfiK«ÛùÅ Ñ¨@¡ qâßfiãÖ „Ñ¨Hõ\ ÕKÕ
"Õˆ~fi~°∞ |$O^•Å∞ – =∞# „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ f„="≥∞ÿ# Jã≤÷~°`«‰õΩ PÅ"åÅOQÍ L<åflÜ«∞x
P~ÀÑ≤ã¨∞Î<åfl~Ú. „ÑüHõ‰õΔΩÅ =∞^èŒº `«QÍ^•Å =¸ÅOQÍ „Ñ¨*Ï „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ Ñ¨ÓiÎQÍ
qã¨‡iOK«|_»∞`«∞<åflÜ«∞x, PÜ«∂ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ‰õΩ Ö’|_ç QÍx, x~°‚Ü«∂Å
=¸ÅOQÍ "≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å g∞^Œ Ñ¨_Õ ÉèÏ~åÅ QÆ∞iOzQÍx ã¨~°∞‰õΩ K≥Ü«∞º_»O ÖË^Œx
q=∞i≈ã¨∞Î<åfl~Ú. W=hfl Ñ¨Ù<åkÖËx P~ÀÑ¨}Å∞QÍ H˘\˜ì "≥Ü«∂ºÅx H˘O`«=∞Ok
`«Ç¨Ï`«Ç¨ÏÖÏ_»∞`«∂ LO_»=K«∞Û. HÍh U^À XHõ "Õ∞~°‰õΩ D q=∞~°≈Ö’ x[O ÖËHõáÈÖË^Œ∞.
x*ÏxH˜ Ñïã≤÷`«∞Å#∞ ™êHõÅºOQÍ Ñ¨Ù#ó ã¨g∞HΔ̃OK«∞‰õΩO>Ë =∞#O „â◊=∞HÀiÛ, XuÎ_çH˜ Ö’#~Ú
KÕã≤# x~°‚Ü«∂Å∞ XHÀ¯™êi `«Ñ¨ÙÊ_»∞qQÍ `ÕÅ_»O`À P "Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ g∞^Œ J##∞‰õÄÅ
„Ñ¨ÉèÏ"åÅ∞ Ñ¨_®¤~Ú. J~Ú`Õ =∞#O Z^Œ∞~˘¯#fl J`«ºO`« ^Œ∞~°^Œ$+ì̈ Ñïã≤÷`«∞Å∞ JxflO\˜H©
W"Õ HÍ~°}O HÍ^Œ∞. „Ñ¨[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO Ñ¨@¡ =∞#O qâßfiãÖ LOK«_»O ÖË^Œ∞. „ÃÑ·"Õ@∞
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ „Ñ¨=∂^ŒHõ~° ™ê÷~ÚÖ’ L<åfl~Ú. W=hfl XHõ YO_»O #∞O_ç WOHÀ YO_®xH˜
=KÕÛãïH˜ `«=∞`«=∞ ÉèË^•Å∞ LO_˘K«∞Û. „Ñ¨*Ï ÑïáêÅ#Ö’ z`«Îâ◊√kú H˘~°=_»_»O, Jqhu
=∞H˜e JO@∞HÀ=_»O, xHõ~°OQÍ „Ñ¨*Ï¿ã= HÀãÖ Ñ¨xK≥Ü«∞ºHõáÈ=_»O W=hfl „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ
Ñ¨@¡ „Ñ¨[Å‰õΩ UÇ¨ÏºÉèÏ"åxfl Hõeyã¨∞Î<åfl~Ú.
J~Ú`Õ eÑÎ̈áê@∞ J~Ú<å =∞# QÆ=∞#OÖ’ LO_®eû# JOâ◊O Uq∞@O>Ë –
J`«ºkèHõ âß`«O áœ~°∞Å∞, "å~°∞ "≥∞*Ïi\©Ü∂« , "≥∞<ÿ åi\©Ü∂« J<Õ ^•x`À ãÖ|O^èOŒ ÖË‰Ωõ O_®,
UH©Hõ$`« „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ SHõºOQÍ L<åfl~°∞. *Ïu L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[<åÖ’, ã¨QÆ@∞
208 J"≥J"≥∞iHÍ
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÖ’ "åix SHõºOQÍ xÅÉˇ\Ïì~Ú. W`«~∞° Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñ¨@¡ =ºuˆ~Hõ`« LO>Ë LO_˘K«∞Û
QÍHõ HÍh D SHõº`åaèx"Õâ◊"Õ∞ *Ïu [#∞Å#∞ XHõ¯\˜QÍ xeÑ≤ LOK«∞`«∞Ok.
H˘O`«=∞Ok =Ú~îåQÍ U~°Ê_ç `«Ñ¨ÙÊ_»∞ Ñ¨^Œú`«∞Å∞ J=ÅOaèã¨∞Î<åfl~°∞. nxfl
x"åiOK«_®xH˜ ~Ô O_Õ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞. "≥Ú^Œ\k˜ =¸ÖÏÖ’¡H˜ "≥o§ D `«ÑC¨ _»∞ Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ `«Ö`ˇ ‰Î« Ωõ O_®
K«∂ã¨∞HÀ=_»O, WHõ Ô~O_»=k g\˜ „Ñ¨ÉèÏ"åÅ#∞ QÆ\ ì̃QÍ xÜ«∞O„uOK«_»O, =¸ÖÏÖ’¡H˜ "≥o§
"≥·~°∞^è•ºÅ#∞ Ñï+¨¯iOK«_®xH© Ô~O_»∞ Ñ¨^Œú`«∞Å∞ L<åfl~Ú. XHõ\ ˜ D =º=ã¨÷ =∞#QÆÅQÆ_®xH˜
P^è•~°Éèí∂`«"≥∞ÿ# '¿ãfiK«Ûù—#∞ ÑïÇ¨ÏiOK«_»O (JO>Ë xÜ«∞O`«$`«fi =º=ã¨÷ "≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆæ_»O)
ÖË^Œ∂ =∞~À=∂~°æOQÍ „Ñü =∞x+≤H© J"Õ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ ™êkèOK«∞HÀQÆeˆQO^Œ∞‰õΩ `«y#
Jaèx"Õâßxfl, Jaè„áêÜ«∂Å#∞, ¿ãfiK«Ûù#∞ „Ñ¨™êkOK«_»O.
J~Ú`Õ q"ÕHõ=O`«∞Å∞ Z=~°∂ "≥Ú^Œ\ ˜ =∂~åæxfl Ñïëê¯~°OQÍ ÉèÏqOK«~°∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë Jk ~°∞QÆ‡`«Hõ<åfl „Ñ¨=∂^ŒHõ~°"≥∞ÿ# "≥·^ŒºO HÍ|\ì̃. ¿ãfiK«Ûù J<Õk „áê}"åÜ«Ú=Ù
=O\˜k. D ã¨=∂[O "≥Å∞Q˘O^Œ_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# „áê}Ï"åÜ«Ú=Ù '¿ãfiK«Ûù—. ZÑ¨ÙÊ_≥·`Õ
'¿ãfiK«Ûù— =∞$QÆº=∞=Ù`«∞O^À D =º=ã¨÷ =∞$`«„áêÜ«∞O J=Ù`«∞Ok.
JO^Œ∞ˆH "≥Ú^Œ\ ˜ =∂~°æO ZOK«∞HÀ=_»O `≥e"≥·# Ñ¨xHÍ^Œ∞. J\Ï¡ Jx Ô~O_»=
=∂~åæxfl ZOK«∞‰õΩO^•=∂ JO>Ë Jk PK«iOK«_»O Hõ+ì̈™ê^èŒºO. „Ñü =∞x+≤H© HÍ~°ºHÍ~°}
q"ÕK«# LO@∞Ok. ^•xfl LÑ¨Ü≥∂QÆÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ ¿ãfiK«Ûù LO@∞Ok. D „Hõ=∞OÖ’<Õ
aè<åflaè„áêÜ«∂Å∞ Pq~°ƒùq™êÎ~Ú. ã‘fiÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ, =ºHÎ̃ PÖ’K«#Å‰õΩ, J`«x Wëêì
WëêìÅ‰õΩ =∞^èŒº JO`«óãÖ|O^è•Å∞ LO\Ï~Ú. W=hfl Ñ¨~°ã¨Ê~° Ñ¨Ó~°HÍÅ∞. „Ñü =∞x+≤Ö’
XHÀ¯ `«~°Ç¨ ã¨$[<å`«‡Hõ`« xa_ôHõ$`«"≥∞ÿ LO@∞Ok. ãÖÑ¨^Œ ã¨$+≤ìH˜ W^Õ =¸ÖÏ^è•~°O.
qq^èŒ =º‰õΩÅÎ =∞^èºŒ LO_Õ "≥q· ^èºŒ Éèií `«"∞≥ #ÿ ã¨$[<å`«‡Hõ`« U ~°HOõ QÍ#∂ L=∞‡_ç „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ
™ê^èŒ#‰õΩ J_»¤OH˜ HÍ^Œ∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO g∞^Œ LO_®eû# `˘e ÉÏ^èŒº`« UO@O>Ë – D
"≥·q^èŒºÉèíi`«"≥∞ÿ# Jã¨=∂# ã¨$[<å`«‡Hõ â◊HÎ̃H˜ ~°HõΔ} HõeÊOK«_»O. D Jã¨=∂#`«Å∞ Pã≤÷
ãÖáêkOK«∞HÀ=_®xH˜ J_»¤OH˜QÍ xÅ=‰õΩO_® K«∂_»_»O. `«^•fi~å Z=iH˜ "åˆ~ Pã¨∞÷Å∞
ãÖáêkOK«∞HÀ=_»O`À áê@∞ WOHÍ Z=Ô~=i`À Hõeã≤ Ñ¨xKÕ¿ãÎ WO`«Hõ<åfl "≥∞~°∞QÍæ Pã¨∞÷Å∞
ãÖáêkOK«∞HÀQÆÅO J#fl J=QÍÇ¨Ï# U~°Ê_ç – XˆH „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ HõÅ"åà◊§O^Œ~°∂ XHõ
Hõ@∞ìQÍ Ñ¨x K≥Ü∞« º_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_»`å~°∞. `«^•fi~å ã¨=∂[OÖ’ aè#fl „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ HõÅ"åà◊√§
aè#fl ã¨=¸Ç¨Å∞QÍ U~°Ê_»`å~°∞.
=∂#= ã¨fiÉèÏ=OÖ’<Õ D aè#fl`åfixH˜ c*ÏÅ∞ L<åfl~Ú. ã¨=∂[OÖ’ aè#fl
ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ Wq `«~°`«=∞ ™ê÷~ÚÖ’ Ñ¨x KÕã¨∞ÎO\Ï~Ú. =∞`«O Ñ¨@¡, „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ Ñ¨@¡,
WOHÍ J<ÕHÍ<ÕHõ JOâßÅ Ñ¨@¡ D aè#fl ÉèÏ=^è•~°#∞ =∞#O QÆ=∞xOK«=K«∞Û. =º‰õΩÅÎ J^Œ$+Öì ,
JkèHÍ~°^Œ~åÊxfl H˘O^Œ~°∞ P~åkè™êÎ~°∞, H˘O^Œ~°∞ =ºuˆ~H˜™êÎ~°∞. `«^•fi~å aè#fl PÖ’K«#Å∞
QÆÅ"åà◊√§ "Õ̂~fi~°∞ QÆ∞OÑ¨ÙÅ∞QÍ U~°Ê_ç XHõi Jaè„áêÜ«∂Å#∞ =∞~˘Hõ~°∞ `«$}©Hõi™êÎ~°∞. XHõà◊§
g∞^Œ WOH˘Hõ~°∞ Ñ¨@∞ì ™êkèOK«_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞ufl™êÎ~°∞. XHÀ¯™êi Jã¨Ç¨Ü«ÚÅ∞ u~°QÆ|_»`å~°∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë giH˜ L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[#O J<Õk ÖË^Œ∞ QÆ#∞Hõ Z‰õΩ¯=Ö’ Z‰õΩ¯= ãÖ^Œ~åƒùÅ#∞
Ñïje¿ãÎ ãÖÑ¨^Œ ÑÖÑ≤}Ö© ’ Jã¨=∂#`«ÖË WÖÏO\˜ Ñ¶∞¨ ~°¬}Å‰õΩ =¸ÅHÍ~°}OQÍ `ÕÅ∞`«∞Ok.
ãÖÑ¨^Œ áÈˆQã¨∞‰õΩ#fl"åiH˜, #Ü«∂ ÃÑ·™ê Pã≤÷ÖËx "åiH˜ =∞^èŒº Ñ¶¨∞~°¬} ÖË‰õΩO_® LO_®Åx
PtOK«_»=¸ J`åºâı J=Ù`«∞Ok. Éèí∂q∞ g∞^Œ, „^Œ=ºO g∞^Œ, L`«ÊuÎ g∞^Œ, "å}˜[ºO g∞^•
Ñ¨@∞ìQÆÅ"å~°∞ JO^Œ~°∂ XHõ `«~°QÆuQÍ, W"Õg∞ ÖËx"åà◊√§ WOHÀ `«~°QÆuQÍ ã¨=∂[O aè#fl
=~åæÅ∞QÍ U~°Ê_»`å~°∞. "åà◊§ "åà◊§ =~°æ ã¨fiÉèÏ"åxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ "åà◊§ PÖ’K«<ås`«∞Å∞,
"åà◊§ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ LO\Ï~Ú. Ñ¨~°ã¨Ê~° aè#fl „Ñ¨Ü≥∂*<åÅ∞ Hõey# D =~åæÅ#∞
ã¨=Ú^•~ÚOK«∞‰õΩ ~å=_»"Õ∞ „Ñ¨Éèí∞`«fi „Ñ¨^è•# Hõ~°Î=ºO. Ñ¶¨∞~°¬}#∞ x"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ,
xÅ=iOKÕO^Œ∞‰õΩ `«y# áœ~° K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«_»O, J=∞Å∞ K≥Ü«∞º_»O „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞
K≥Ü«∂ºeû# Ñ¨x. 'ÑïáêÅ#— JO>Ë J~°úO W^Õ. U =∞x+‘ `«# „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ J#∞QÆ∞}OQÍ
`å<Õ f~°∞ÊÅ∞ K≥ÑÙ¨ ÊHÀÖË_∞» . ZO^Œ∞HõO>Ë ã‘fiÜ«∞ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ J`«#∞ K≥¿ÑÊ f~°∞Êx „Ñ¨ÉÏè q`«O
KÕ™êÎ~Ú. HõHΔ̃^•~°∞_»∞, <åºÜ«∞=¸iÎ XHõ¯ˆ~ HÍ=_»O =∞#O ZHõ¯_® K«∂_»O. JO^Œ∞ˆH =º‰õΩÎÅ
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞, ã¨=∂[OÖ’x qq^èŒ =~åæÅ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ ^Œ$+≤Öì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x `«∞Å<å`«‡HõOQÍ
f~°∞ÊÅ∞ K≥Ñ¨Ê_®xH˜ XHõ =º=ã¨÷ J=ã¨~°O J=Ù`«∞Ok.
D Ñ¨x xÉèÏ~ÚOK«_®xH˜ U~°Ê_ç#^Õ <åºÜ«∞=º=ã¨÷. „Ñ¨Éèí∞`«fiO ã¨=∂[OÖ’x
aè#fl=~åæÅ =∞^èŒº Ñ¶¨∞~°¬} x"åiOK«_®xH˜ ~°∂á⁄OkOKÕ K«\ÏìÅ <åºÜ«∞|^Œú`« Ju„Hõ=∞}Å#∞
D <åºÜ«∞=º=ã¨÷ Ñ¨~°º"ÕHΔ̃ã¨∞ÎOk. JÑ¨ÙÊ WzÛ#"å_çH˜, fã¨∞‰õΩ#fl"å_çH˜ =∞^èŒº `«QÍ^• =¿ãÎ
Z=~°∞ Ñï+¨¯iOKåe? ^ÕjÜ«∞ L`«ÊuÎ^•~°∞Å#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«_®xH˜ q^Õj L`«ÊuÎ^•~°∞Å
g∞^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO xÜ«∞O„`«}Å∞ qkèOK«=KåÛ? J~Ú`Õ Jk Ô~O_À Ñ¨HõΔO ¿ãfiK«Ûù‰õΩ ÉèíOQÆO
HÍ^•? Ñ¨#∞flÅ q^è•#O Ñ¨HõΔáê`«~°Ç≤Ï`«OQÍ ZÖÏ LO_®e – WÖÏO\˜ J<ÕHÍ<ÕHõ JOâßÅ
g∞^Œ W~°∞Ñ¨HÍΔ Å "å^Œ#Å∞ qx ~Ô O_»∞"å^Œ#Å =∞^èºŒ # ãÖ`«∞Å#O ™êkèOK«_"» ∞Õ <åºÜ«∞=º=ã¨÷
Ñ¨~°"≥∂#fl`« ^èŒ~°‡O. f~°∞ÊÅ∞ "≥Å∞=iOK«_®xH˜ <åºÜ«∞O, „Ñ¨*Ï„Ñ¨Ü≥∂[#O – D Ô~O_Õ
„áê=∂}˜HÍÅ∞ JO`Õ `«Ñ¨Ê _»|∞ƒ JkèHÍ~°O HõÅ"å_ç^Õ <åºÜ«∞O HÍ^Œ∞. JO^Œ∞ˆH K«\ÏìÅ∞
KÕ¿ã@Ñ¨Ù_»∞ ã¨=∂[OÖ’x U =~åæxH© D <åºÜ«∞=º=ã¨÷ ã¨∂„`åÅ#∞ Ju„Hõq∞OKÕ J=HÍâ◊O
W=fi~å^Œ∞.
„Ñ¨Éèí∞`«fiO, ÑïáêÅ#, <åºÜ«∞=º=ã¨÷, K«\ÏìÅ∞ =O\˜ [O*Ï\ÏÅhfl ^ÕxH˜
q"ÕH=õ O`«∞_≥#· x+¨¯à◊OHõ ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ xÎ H˜ JkèHÍ~° Ñ¨QÍæÅ∞ W¿ãÎ J`«<Õ W=hfl ãÖÉèÏoOK«∞HÀÖË_®,
UO KÕã≤<å UO K≥Ok<å „Ñ¨[Å L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ K«∂¿ã"å_»~Ú`Õ W=hfl J=ã¨~°=∂
J<Õ „Ñ¨â◊fl =∞#‰õΩ Z^Œ∞~°∞HÍ=K«∞Û. HÍh Jk ™ê^èŒºOHÍ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë „Ñü™ês =∞#‰õΩ
JÖÏO\˜ q"ÕHõ=O`«∞_≥·# x+¨¯à◊OHõ ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ∞ ^Õâßkè<Õ`«QÍ ^˘~°HõHõáÈ=K«∞Û. JnQÍHõ
aè#fl=~åæÅ∞, aè#fl„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ L#fl ã¨=∂[OÖ’ „Ñ¨[Å 'L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ— 'P^è•~°OQÍ
ÑïáêÅ# x~°fiÇ≤ÏOK«_»O JO>Ë ÖËx ^•xfl „áê=∂}˜HõOQÍ fã¨∞HÀ=_»O J#fl=∂>Ë Hõ^•!
210 J"≥J"≥∞iHÍ
U`å"å`å =∞#O J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åeûOk UO@O>Ë ã¨=∂[OÖ’ =~°æ ãÖÑ¶¨∞~°¬}#∞
JO`«O K≥Ü«∞ºÖËO. HÍ|\ì̃ =~°æ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ s`åº `«Öˇ`ÕÎ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ xÜ«∞O„uOK«_»O
LÑ¨â◊=∞#O HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOK«_»O =~°‰õÄ =∂„`«"Õ∞ =∞#O K≥Ü«∞ºQÆÅO.
U^Õx XHõ „QÆ∂Ñ¨Ù "≥∞*Ïi\© Hõey ÖË‰Ωõ O>Ë iÑäH¡ <õ £ ã¨∂„`«O P^è•~°OQÍ LÑ¨â=◊ ∞#O
JOkOKåe. `«^•fi~å `«ÑÙ¨ Ê_»∞ q^è•<åÅ#∞ F\ÕQ∑ ^•fi~å F_çOKÕO^Œ∞‰õΩ "≥∞*Ïi\©H˜ J=HÍâ◊O
^Œ‰õΩ¯`«∞Ok. nx =¸ÅOQÍ ÑïáêÅ#‰õΩ qÑ¶¨∂`«O HõÅ∞QÆ=K«∞Û, ã¨=∂[OÖ’ „Ñ¨HõOÑ¨#Å∞
K≥Åˆ~QÆ=K«∞Û, J~Ú`Õ ~å*ÏºOQÍxfl J_»¤OÃÑ@∞ì‰õΩx Ç≤ÏOã¨#∞ ˆ~ÔHuÎOKÕO^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O
ÖË‰õΩO_® áÈ`«∞Ok. JO^Œ∞ˆH ãÖH©~°‚ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ qq^èŒ „QÆ∂Ñ¨ÙÅÖ’x JkèHÍ~° HÍOHõΔ#∞
ãÖ`«$Ñ≤Î Ñ¨~°K«QÆÅ∞QÆ∞`å~Ú. nx HÀãÖ ãÖH©~°‚ Ñ¨HΔÍÅ∞ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ „Ñ¨*Ï „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞,
W`«~ˆ `«~° `«~Q° `Æ ∞« Å „Ñ¨*ÏhHõO Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ `«$}©Hiõ ™êÎ~Ú. =∞~°~Ú`Õ J@∞ „QÆ∂Ñ¨Ù `«QÍ^•Å#∂
ã¨=Ú^•~ÚOK«∞‰õΩO@∂ W@∞ „Ñ¨*Ï„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞, „ÃÑ·"Õ@∞ Pã≤÷Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ HÍáê_»∞‰õΩO@∂
~å"åÅO>Ë UO K≥Ü«∂ºe? [#~°O[Hõ ÑïáêÅ# ZÖÏ K≥Ü«∂ºe? – D Ô~O_»∞ L^•`«Î
ÅHΔÍºÅ#∞ QÆ∞iOz =∞#O WÑ¨ÙÊ_»∞ Ñïje^•ÌO. „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ ZÖÏO\˜ J=HÍâ◊"å^Œ
~å[H©Ü«∂Å‰õΩ áêÅÊ_»‰õΩO_® LO_»_®xH˜, =∂#gÜ«∞ ÑïáêÅ##∞ JOkOK«_®xˆH Hõ^•
=∞#O WO`« ã¨∞n~°…HÍÅO áê@∞ J<ÕHõ Hõ+¨ì#ëêìÅ‰õΩ FiÛ xezOn. HÍ|\˜ì JÖÏO\˜
L^•`«Î`« ãÖ`«iOK«∞HÀ=_®xH˜ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ UO K≥Ü«∂ºe?
WO^Œ∞‰õΩ =∞# =ÚO^Œ∞ U^À XHõ =∂~°æ"Õ∞ LOk. J~Ú`Õ "≥∞*Ïi\© „Ñ¨*ÏhHõOÖ’
XˆH „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ XˆHq^èŒ"≥∞ÿ# PHÍOHõΔÅ∞ xÅ=iOK«_»O, ÖË^Œ∂ UH©Hõ$`« „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞,
PHÍOHõΔÅ∞ QÆÅ "≥∞*Ïi\©x ™ê÷xHõ Ñïã≤÷`«∞Å∞ JãÖMÏºHõ"≥∞ÿ# JOâßÅ P^è•~°O KÕã¨∞‰õΩx
^ÀÑ≤_çH˜ áêÅÊ_»‰õΩO_® xÅ∞=iOK«_»O. J=HÍâ◊O ~å"åÖËQÍh "≥∞*Ïi\©x J_»¤OÃÑ@∞ì‰õΩx
Z=~°∞ =∂„`«O PkèÑ`¨ º« O K≥ÖÏ~ÚOK«‰Ωõ O_® LO_»QÅÆ ~°∞? <≥u· Hõ qÅ∞=Å∞, =∞`« qâßfi™êÅ∂
W"Õg∞ J_»¤O~å=Ù JÖÏO@Ñ¨ÙÊ_»∞.
D ^Œ$ëêì º Ñïje¿ãÎ '„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO— ¿Ñi@ JuH˘kÌ=∞Ok [<åÉèÏQÆÅ ã¨=∂*ÏÅ∞
U~åÊ@∞ KÕã∞¨ ‰õΩx JO^Œ~∂° Hõeã≤ Z=~À XHõifl <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ Z#∞fl‰õΩx ÑïáêÅ<å ÉÏ^èºŒ `«Å∞
JÑ¨ÊyOz#O`« =∂„`å# =~°æÑ¶¨∞~°¬}Å∞ ã¨=∞ã≤áÈ`åÜ«∞x J#∞HÀ=_®xH˜ ÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë
„Ñ¨[ÅO^ŒiH© XˆH q^èŒ"≥∞ÿ# L=∞‡_ç „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ PHÍOHõΔÅ∞ LO\ÏÜ«∞x J#∞HÀ=_®xH©
ÖË^Œ∞. |ÅÇ‘Ï#∞Å∞ `«=∞ PHÍOHõΔÅ∞ `åºQÆO K≥Ü«∂ºeû ~å=K«∞Û HÍ|\˜ì WHõ¯_® Ñ¶¨∞~°¬}
`«Ñ¨Ê^Œ∞. =ºHÎ̃QÆ`« Éèí„^Œ`«‰õΩ, Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯‰õΩ QÍº~°O\© HõeÊOK«ÖËx WÖÏO\˜ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºÅ∞
=∞YÖ’ Ñ¨Ù\ì̃ Ñ¨ÙÉèíÖ’ =∂Ü«∞O J=Ù`«∞O\Ï~Ú. g\˜ Pq~åƒù=O, Ñ¨`«#O Ô~O_»∂ J`«ºO`«
Ç≤ÏO™ê`«‡HõOQÍ LO\Ï~Ú. WÖÏO\˜ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ã≤^•úO`åxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥zÛ#
~å[H©Ü«∞"å^Œ∞Å∞ ã¨=∂# ~å[H©Ü«∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊOK«_»O ^•fi~å "≥Ú`«ÎO =∂#=*Ïu
ã¨=∂#`«fiO ™êkèOK«=K«Û<Õ á⁄~°ÉÏ@∞ J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ Ö’#Ü«∂º~°∞ `«Ñ≤Ê`Õ „Ñ¨[Å∞ "åà◊§
PÖ’K«#Å∞, PHÍOHõΔÅ∞, "åà◊§ "åà◊§ Pnè#OÖ’ L#fl Pã¨∞÷Å#∞ |\˜ì U ~°∂ÑÖÖ’#∂
XHõ\ ˜QÍ LO_»ÖË~°<Õ ã¨`åºxfl qã¨‡iOKå~°∞.
iÑä¡H± `«~°Ç¨ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Jx <Õ#∞ ZO^Œ∞‰õΩ „Ñüáêkã¨∞Î<åfl#O>Ë – WO^Œ∞Ö’
„áêux^èŒºO „áêuÑ¨kHõQÍ LO@∞Ok. =∞#O U=~Ú`Õ ã¨=∞ã¨ºÅ∞QÍ ÉèÏqã¨∞Î<åfl"≥∂ "å\˜H˜
Ñïëê¯~°O ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok.
JO^Œ∞ˆH WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO – P^Œ~°≈~å[ºO (iÑä¡H±) J<Õ Ô~O_»∞
=º=ã¨÷Å =∞^èŒº L#fl `Õ_®Å#∞ "å\˜ Ñ¨xf~°∞#∞, ™ê=∞~å÷ºxfl JOK«<å "Õ^•ÌO.
"≥Ú^Œ\ ˜ `å~°`«=∞ºO Uq∞@O>Ë – „Ñ¨Éèí∞`«fi „áêux^èŒºO. „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºOÖ’ [<åÉèÏ
H˘kÌ, áêe`« „áêO`«=¸ ã¨fiÅÊOQÍ LO@∞Ok. J^Õ iÑä¡H±#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩO>Ë ã¨∞qâßÅ
^Õâ◊O U~°Ê_»∞`«∞Ok. Jxfl „áêO`åÅ =~åæÅ‰õΩ „áêux^èŒºO ^Œ‰õΩ¯`«∞Ok. [#ÉÏÇ¨ïà◊ºO
Ü≥ÚHõ¯ Jaè„áêÜ«∂Å#∞ ã¨=¸ÅOQÍ ÑïQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ=_®xH˜ áœ~°ãO¨ Ñ¶∂¨ Å#∞ ZHõ¯_çHHõ ¯õ _»
U~åÊ@∞ KÕ™êÎO. áêHΔ̃Hõ, `å`å¯eHõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ ^Õâ◊ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞. <åºÜ«∞O,
™êfi`«O„`«º ã¨∂ÊùiÎÅ∞ „áêuÑ¨kHõQÍ x~°‚Ü«∂Å∞ KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. JÖÏ „Ñ¨[Å #∞O_ç „Ñ¨[Å
=^Œ‰Ì Ωõ „áêuÑ¨kHõ# KÕã#≤ K«\ÏìÅ∞ „Ñ¨[Å‰õΩ "Õ∞Å∞ KÕ™êÎ~Ú. „Ñ¨[Å∞ =¸‰õΩ=∞‡_çQÍ x~°Ü ‚ ∂« Å∞
fã¨∞HÀ=_»O Hõ<åfl WÖÏ „Ñ¨[Å Jaè„áêÜ«∂Åhfl K≥q Xyæ qx ^Õâ◊ n~°…HÍeHõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ
„áêuÑ¨kHõQÍ áœ~°ãÖÑ¶¨∞O x~°‚Ü«∂Å∞ K≥Ü«∞º_»O ˆHΔ=∞^•Ü«∞HõO. XHõ¯™êi Wk `«Å¡„HÕ^Œ∞Å∞
‰õÄ_® HÍ=K«∞Û. `«Ñ¨ÙÊ_»∞ #_»`« Hõey# "åà◊√§, Ñ¨HõΔáê`«O K«∂Ñ≤OKÕ"åà◊√§, "≥∂ã¨Ñ¨Ói`«
PÖ’K«# Hõey#"åà◊√§, JqhuÑ¨~°∞Å∞ XHÀ¯™êi Ñ¨^Œq ~åHõ =ÚO^Œ∞ ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÖÏ¡
#\Õz „Ñ¨[Å#∞ "≥∞Ñ≤ÊOz P#Hõ `«=∞ Jã¨Å∞ ~°∂áêxfl |Ü«∞@ÃÑ@∞ìHÀ=K«∞Û. „Ñ¨[Å#∞
xÅ∞=Ù<å "≥∂ãÖ K≥Ü«∞º=K«∞Û. nxH˜ ã¨=∂^è•#OQÍ =∞# =ÚO^Œ∞ `«Öˇ`ÕÎ „Ñ¨â◊fl Uq∞@O>Ë
– „Ñ¨*Ïcè+ì̈O "Õ∞~°‰õΩ ã¨~°~Ú# ãÖ~°HõΔ‰õΩÅ#∞ z#fl z#fl „áêO`åÅ‰õΩ Ñïq∞`«O J~Ú
Z#∞flHÀ=_»=∂, qâßÅ"≥∞ÿ# iÑä¡H± ™ê÷~ÚH˜ Z#∞flHÀ=_»=∂ J<Õk. U ~°HõOQÍ K«∂Ñ≤<å
z=i Ñ¨^Œúux ZOK«∞HÀ=_»"Õ∞ L`«Î"≥∂`«ÎO J<Õk ã¨Ê+ì̈O.
WHõ `«~°∞"å`« q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ =∞#O U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀÉ’ÜÕ∞ iÑä¡H± ZO`«
z#fl^Œ~Ú<å „Ñ¨*Ï„Ñüx^èŒ∞Å#∞ XHõ\ © J~åQÍ ZOK«∞HÀ=_»O ãïHÍ^Œ∞, H˘kÌ=∞Ok
HÍ‰õΩO_® LO_®ÅO>Ë `«y#O`« =∞Ok „Ñüx^èŒ∞Å#∞ Z#∞flHÀ"åe. JÖÏˆQ =∞#O U~åÊ@∞
KÕã¨∞HÀÉ’ÜÕ∞ iÑä¡H± ZO`« ã¨∞qâßÅ"≥∞ÿ#k J~Ú<å „Ñüx^èŒ∞Å ãÖYº‰õΩ XHõ Ñïq∞u
LO_®e. Ju ã¨~°fi„`« =~°˚ÜÕ∞`ü J<åfl~°∞ Hõ^•. =∞Ok Z‰õΩ¯"≥· QÆO^Œ~°QÀà◊Ñ¨_»‰õÄ_»^Œ∞.
iÑä¡H± z#fl^Œ~Ú<å, ÃÑ^ŒÌ^Œ~Ú<å „Ñüx^èŒ∞Å ãÖYºg∞^Œ Ñïq∞u YzÛ`«`«fiO LO_®e.
z#fl iÑäH¡ Ö± ’ Z‰õΩ¯==∞Ok „Ñüx^è∞Œ Å#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã∞¨ ‰õΩx, qâßÅ"≥∞#ÿ iÑäH¡ Ö± ’ Ñïq∞u
ãÖYºÖ’ „Ñüx^èŒ∞Å#∞ Z#∞fl‰õΩ<åfl, "å~°∞ „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl ãÔ̈~·# f~°∞Ö’ „ÑüÑ¶ë¿ãÎ –
212 J"≥J"≥∞iHÍ
z#fl iÑä¡H±Ö’ Z‰õΩ¯= =∞Okx ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩx ‰õÄ_® JÖÏO\˜ Ñ¶ë`«O ~å|@∞ìHÀÖËHõáÈ`Õ
Z‰õΩ¯= =∞Ok =¸ÅOQÍ UO „Ñ¨Ü∂≥ [#O Xiy#@∂¡? HÍ|\ì̃ qâßÅ"≥∞#ÿ iÑäH¡ ,± Ñïq∞`«
ãÖYºÖ’ „Ñüx^èŒ∞Å ZOÑ≤Hõ =∞# =ÚO^Œ∞#fl "Õ∞Å~Ú# „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O J=Ù`«∞Ok.
WHõ Ô~O_»= q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ z#fl iÑä¡H±Ö’ Hõ<åfl qâßÅ"≥∞ÿ# iÑä¡H±Ö’
Z‰õΩ¯==∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO `«=∞ „Ñüxkèx Z#∞fl‰õΩO\Ï~°∞. `«~K° ∂« ZxflHõÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú.
HÍ|\ì̃ U^À XHõ H˜iH˜i KÕã≤ Ñ¨xH˜=∂e# "åà◊√§ XHõ™êi „ÑüxkèQÍ ZOÑ≤Hõ J~Ú<å
Ô~O_À™êi P `«Ñ¨ÙÊ[~°QÆ^Œ∞. „Ñ¨[Å‰õΩ ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩ<Õ ¿ãfiK«Ûù ZÑ¨Ê\˜H© LO@∞Ok. HÍ|\ì̃
L#fl"åà◊§Ö’ "≥∞~°∞ÔQ·#"åà◊√§, ã¨„`«Ê=~°Î# Hõey# "åà◊§#∞ Z#∞fl‰õΩO\Ï~°∞.
WHõ¯_» =∞#O WOHÀ q+¨Ü«∂xfl XÑ¨ÙÊHÀ"åe. z#fl ÃÑ^ŒÌ iÑä¡H±Å∞ Z‰õΩ¯= `«‰õΩ¯=
„Ñüx^èŒ∞Å∞ Ô~O_çO\˜Ö’ z#fl u~°HÍã¨∞ LOk. F@~°∞¡ qãÎ̈ $u Z‰õΩ¯=~Ú# H˘nÌ „Ñ¨*Ï
„Ñüx^èŒ∞Å‰õΩ "åi`À ãÖ|O^èŒ ÉÏO^èŒ"åºÅ∞ QÍh, ™ê÷xHõ Ñïã≤÷`«∞Å g∞^Œ J=QÍÇ¨Ï#QÍh,
Pã¨HÎ̃QÍh `«‰õΩ¯=QÍ LO@∞Ok. ÖË^Œ∂ ÉÏQÍ ‰õΩkOz "≥Ü«∂ºÅ#∞‰õΩO>Ë ™ê÷xHõ ã¨=∞ã¨ºÖ’¡
‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~Ú *ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ g∞^Œ Pã¨HÎ̃ K«∂Ñ¨HõáÈÜÕ∞ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. JO^Œ∞ˆH
=∞# ÃÑ¶_»~°Öò ~å*ÏºOQÆO D Ô~O_»∞ W|ƒO^Œ∞Å#∞ ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩx ã¨=∞`«∞Å x~°‚Ü«∞O
fã¨∞‰õΩO@∞Ok. ã¨QÆ@∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ *ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞QÍ LO_®e. ™ê÷xHõ, ~å„+ì̈
™ê÷~ÚÖ’¡ „Ñ¨`ÕºHõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩ<ÕÖÏ Ô~O_çO\˜H© <åºÜ«∞O KÕ‰õÄˆ~ÛÖÏ
K«∂ã¨∞ÎOk.
WOHÀ `Õ_® UO@O>Ë „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ q^è•#O ÖË‰õΩ<åfl iÑä¡H± `«~°Ç¨ ~å*Ïºxfl
™ê÷Ñ≤OK«∞HÀ=_»O ^•fi~å qâßÅ"≥∞ÿ# ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ#∞, Jáê~°"≥∞ÿ# [<åÉèÏ#∞ =∞#O
W=Ú_»∞ÛHÀ=K«∞Û. `«^•fi~å Hõ$„u=∞ HõÅ~ÚHõÅ ÉèíÜ«∂xfl JkèQÆq∞OK«=K«∞Û. z#fl z#fl
„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨=∂*ÏÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀ=_»O =¸ÖÏ# ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞, „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞
Ñïq∞`«OQÍ LO\Ï~Ú. `«‰õΩ¯= áêsìÅ∞ LO_»_»O =¸ÖÏ# `«~°K«∂ "≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å∞ XˆH
áêsì "≥#∞Hõ LO_»_»O =¸ÖÏ#, "≥∞*Ïi\© Jx ¿Ñ~°∞ˆH J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Ñïq∞`«OQÍ L#fl"å~°∞
XHõ [@∞ì Hõ>ËìãïH˜ J}˜z"Õ`« q^è•<åÅ‰õΩ xÜ«∞O`«$`åfixH˜ P™ê¯~°O U~°Ê_»∞`«∞Ok. HÍ|\ì̃
Ñïkèx qã¨$Î`«O KÕã¨∞HÀ"åe. ~°Hõ~°HÍÅ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ Hõey# Z<≥fl<Àfl ~å[H©Ü«∞áêsìÅ∞
LO\Ï~Ú. =∞#O J#∞‰õΩO@∞#fl iÑä¡H±Ö’ HÍ|\ì̃ D Jxfl áêsìÅ∞ [@∞ì Hõ\ ì̃ U^À XHõ
`«~°QÆu „Ñ¨[Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å g∞^Œ ^ŒO_≥`«Î_®xH˜ J=HÍâ◊O `«‰õΩ¯= |Ç¨ïà◊áêsìÅ∞ LO_»_»O
=¸ÅOQÍ g\˜ ã¨ÊO^Œ#Å∞ "å\˜ "å\˜ |ÖÏÅ∞, „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ |\˜ì "≥q· ^èºŒ Éèií `«OQÍ LO\Ï~Ú
`«Ñ¨Ê W=hfl UHõsu`À =º=Ç¨ÏiOK«_»O Hõ^Œ∞Ì. nxH˜ `À_»∞QÍ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ
U^Œ<åfl J<åºÜ«∞Ñ¨Ù\ÏÖ’K«# K«@ìO ~°∂ÑÖ ^•ÖÏÛÅ<åfl =∞Ok UHÍaè„áêÜ«∞O J=ã¨~°O
J=Ù`«∞Ok. Jk JO`« ã¨∞ÅÉèíO HÍ^Œ∞.
HÍ|\˜ì „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ #=¸<å Hõ<åfl iÑä¡H± ~å*ÏºOQÆOÖ’ =~°æÑ¶¨∞~°¬}Å∞
xÜ«∞O„uOK«_®xH˜ "≥∞~°∞QÔ #· J=HÍâßÅ∞ LO\Ï~Ú. zxfl z#fl „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨=∂*ÏÅHõ<åfl
WÖÏO\˜ z#fl z#fl ~å„ëêìÅ`À ‰õÄ_ç# qâßÅ"≥∞ÿ# iÑä¡H± Z#fl\˜H˜ =∞#‰õΩ "≥∞~°∞ÔQ·#
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O J=Ù`«∞Ok. ™ê÷xHõ Ñ¨HáΔõ ê`åÅ∞ J<åºÜ«∞Ñ¨Ù PÖ’K«#Å‰õΩ |^Œ∞Å∞ qâßÅ"≥∞#ÿ
*ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ „Ñ¨^äŒ=∞ „áê^è•#º`«QÍ ZOK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨*Ï„Ñüx^èŒ∞Å KÕ`«∞Ö’¡ D
^Õâ◊O ã¨∞aèHõΔOQÍ LO@∞Ok. ~å„ëêìÅ ã¨=∂YºQÍ U~°Ê~°∞K«∞‰õΩ<Õ iÑä¡H± WO^Œ∞‰õΩ P^Œ~°∞=ÙQÍ
LO@∞Ok. U^À XHõ\ ˜ Ô~O_»∞ áêsìÅ∞ JkèHÍ~°Ñ¨Ù JO^ŒÖÏÅ∞ ZH˜¯ „Ñ¨[Å#∞ Ñ‘_çOK«∞‰õΩu<Õ
xÜ«∞O`«$`«fi áÈHõ_»Å∞ áÈ‰õΩO_® xÅ=iOK«_®xH˜ |Ç¨ïà◊ áêsìÅ LxH˜ =∞#‰õΩ ~°HõΔ}QÍ
xÅ∞ã¨∞OÎ k. |Ç¨ïà◊ áêsìÅ ãÖH©~O‚° ÑïáêÅ#Ö’H˜ =¿ãÎ =∞iO`« Hˆ =Δ ∞^•Ü«∞HõOQÍ LO@∞Ok.
P^Œ~°≈hÜ«∞"≥∞ÿ# „Ñ¨*Ï „Ñüx^èŒ∞Å∞ "åi "åi „áêO`åÖ’¡<Õ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl
„ÑüÑ¶ëOK«QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞. HÍx W`«~° ~å„ëêìÅ g∞^Œ `«# „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ≤OK«ÖË~°∞. JÑ¨CÅ∞
~°^∞Œ Ì K≥Ü∂« ºÅ<À, HÍy`«O Hõ~Ô hû =Ú„kOKåÅ<À, Pã≤Î ÑÖÑ≤}Ö© ’ ã¨=∂#`«fiO áê\ÕKåÅ<À,
WÖÏ U ~°Hõ"≥∞ÿ# ^Œ∞+ì̈`«ÅOÑ¨Ù#∞ J=∞Å∞ K≥Ü«∂ºÅ<åfl ~å„ëêìÅ ã¨=∂YºQÍ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<Õ
iÑä¡H±Ö’ Wk ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞.
U`å "å`å J<ÕHõ W|ƒO^Œ∞Å∞ ã¨|ƒO^Œ∞Å‰õΩ =∞# =ÚO^Œ∞#fl "Õ∞Å~Ú#
„Ñ¨`åfl=∂flÜ«∞O iÑäH¡ ± U~åÊ@∞. ÃÑ_¶ ~» Ö° ò ã¨∂ÊùixÎ , ÅHõ}Δ ÏÅ#∞ xÅÉˇ>OìË ^Œ∞‰õΩ =∞# =ÚO^Œ∞#fl
UÔH·Hõ =∂~°æO ÃÑ¶_»~°Öò ~å*ÏºOQÆO U~åÊ@∞ „QÆÇ≤ÏOK«_»O.
214 J"≥J"≥∞iHÍ
II
VÉÏxã¨`«fiO – kèHÍ¯~°O
yÖò¤ Ü«ÚQÆOÖ’ ã¨"∞≥ ‡HÍ~°∞Å∞ – Ñ„ *¨ ÏHõ~¬° ‰Ωõ Å∞
™ê„=∂[º qã¨~Î }° – ™È+ëã¨∞Åì ∞ – Tyã¨ÖÏ@~åÜ«Úà◊√§
#Å¡ *ÏfÜ«ÚÅ‰õΩ EÖˇ· 4 Uq∞ WzÛOk?
– „ÃÑ¶_»iH± _»QÆ¡ãπ (1852 EÖˇ·5)
<å ã¨Ç¨Ïáœ~°∞ÖÏ~å W"åfià◊ *Ïu Ü«∂=`«∞Î ãÖK«Å<å`«‡Hõ J#O^•uˆ~HÍÅ#∞
P™êfikã¨∞OÎ k.HÍh <å K≥=ÙÅ‰õΩ WOHÍ ÅHõÖΔ Ïk *Ïu[#∞Å =¸Å∞QÆ∞Å∞ q#|_»∞`«∞<åfl~Ú.
x#fl\˜^•HÍ "å~°∞ J=∂#∞+¨ ÉÏxã¨ ãÖÔHà◊§#∞ Éèíiã¨∂Î =KåÛ~°∞. =∞# P#O^À`«û"åÅ
ˆHiO`«Å =∞^èŒº# "å~°∞ WOÔHO`« =∂„`«=¸ P ãÖÔHà◊§#∞ "≥ÚÜ«∞º_®xH˜ ã≤^ŒúOQÍ ÖËx
^Œâ‰◊ Ωõ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. D "≥~· ∞° ^è•ºxfl, "åã¨"Î åxfl <Õ#∞ ZÖÏ qã¨‡iOK«QÅÆ ∞QÆ∞`å#∞? xO_®~°∞
^Œ∞óYOÖ’ L#fl P Ñ≤Å¡Å#∞ <Õ#∞ QÆ∞~°∞Î‰õΩ `≥K«∞ÛHÀ‰õΩO_® LO_»QÆÅ<å? W<åflà◊√§ ‰õΩ_ç
K≥~Úº"Õã#≤ "≥∂™êxfl Jk =∞iÛáÈ=K«∞Û QÍHõ <åÅ∞Hõ JOy@ "≥∞e|_ç =∞ø#O =Ç≤ÏOK«∞QÍHõ
HÍh g\˜x <Õ#∞ =∞iÛáÈ=_»O, g∞ "≥~Úº<˘flHõ¯ `«ÑÙ¨ Êefl HõqΔ ∞OK«_O» , #Å∞QÆ∞i`À <å~åÜ«∞}
J#∞HÀ=_»O Hõ<åfl ^Œ∞~°ƒù~° "≥∂ãÖ WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞. J^Õ [iy`Õ D Ö’HõO =ÚO^Œ∞, P
„Ñ¨Éèí∞=Ù Ü«∞O^Œ∞ <å áêáêxH˜ „Ñ¨HΔÍà◊# LO_»^Œ∞. <Õ#∞ ^Õx QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl<À
g∞s áê\˜H˜ „QÆÇ≤ÏOKÕ LO\Ï~°∞. <å ã¨Ç¨Ï áœ~°∞ÖÏ~å <Õ#∞ =∂\Ï¡_»∞`«∞Ok. J"≥∞iHõ<£
ÉÏxã¨`«fiO QÆ∞iOz. <Õx"åà◊ ÉÏxã¨ ^Œ$HÀ¯}O #∞Oz ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`« J"≥∞iHÍ QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_^» ÅŒ K«∞‰õΩ<åfl#∞. Hõ@∞ìÉÏxã¨Ö’¡ Hõ@∞ì ÉÏxã¨QÍ =∂i, "åi `«Å~å`«#∞ <å `«Å~å`«QÍ
=∂~°∞Û‰õΩx <Õ#∞ "åi P`«‡QÍ =∂i D EÖˇ· 4#∞ ÑïH˜¿ãÎ *Ïu Ü«∂=`«∞Î ¿ãfiK«ÛùQÍ
Ñ¨~°=à◊√§ `˘‰õΩ¯`«∞#fl D k#O Hõ<åfl pHõ\ ˜~ÀA =∞~˘Hõ\ ˜ LO_»^Œx K≥Ñ¨Ê_®xH˜ <Õ#∞
U=∂„`«O ãÖâ◊~ÚOK«_O» ÖË^∞Œ . WÑ¨Ê\˜^•HÍ =∞#O „Ñ¨H\õ O˜ K«∞‰õΩ#fl ~å*ÏºOQÆ „Ñ¨H~õ } ° Å#∞
ÉÏxã¨`«fiO – kèHÍ¯~°O 215
K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl, `å*ÏQÍ K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩO@∞#fl L^•`«Î Pâ◊Ü«∂Å#∞ `«~°z K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl =∞#O
WÑ¨Ê\˜^•Hõ D *Ïux #_çÑO≤ z# f~°∞ JO`å `«ÑC¨ Å `«_H» Qõ Í #_çzO^Œx <Õ Ñ¶∞¨ O\ÏÑ¨ÔŒä QÍ
K≥Ñ¨ÊQÆÅ#∞.
QÆÒ« Ö’#∂ J^Õ `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ KÕ™êO WÑ¨ÙÊ_»∞ J"Õ `«ÑÙ¨ ÊÅ∞ KÕã∞¨ <Î åflO. ~ˆ Ñ¨Ù Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’
‰õÄ_® W"Õ `«Ñ¨ÙÊÅ∞ KÕ™êÎO. P „Ñ¨Éèí∞=Ù P#QÍ, J}QÍi ~°HõÎ "≥∂_»∞`«∞#fl ÉÏxã¨ *Ïu
™êHΔ̃QÍ =∂#=`«fiO ¿ãfiKåÛù – ã¨=∂#`åfiÅ ™êHΔ̃QÍ D KÕ`« =∞# ~å*ÏºOQÆO P KÕ`« Éˇ·aÖò
„QÆO^äŒO Ñ¨Óx =∞s xHõ¯zÛQÍ xHÍ~°∞ûQÍ<Õ K≥Ñ¨Ê^ŒÅ∞K«∞‰õΩ<åflh =∂@. D QÆ_»¤ g∞^Œ
ÉÏxã¨`åfixfl WOHÍ H˘#™êyOK«_®xH˜ T`«O WKÕÛk U^≥~· Ú<å, Jk =∞# ~å*ÏºOQÆ=∞~Ú<å
ã¨ˆ~ Jk J"≥∞iHÍ‰õΩ ã≤QÆ∞æKÕ@∞, JO`«Hõ#fl Ñ¨zÛ áêÑÖ WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ U
™ê‰õΩÅ∞ K≥Ñ≤Ê<å U ã¨}∞QÆ∞à◊√§ ã¨}˜y<å q#_®xH˜ <Õ ã≤^ŒúOQÍ ÖË#∞. Ñ¨HõΔáê`«O`À Hõà◊√§
á⁄~°Å∞ Hõq∞‡# "åà◊§‰õΩ, WOHÍ ÉÏxã¨ „|`«∞‰õΩÅ g∞^Œ AÅ∞O K«ÖÏ~ÚOKåÅx K«∂¿ã"åà◊§‰õΩ
<Õ K≥Ñ¨Ê^ŒÅ∞K«∞‰õΩOk XHõ¯>Ë [~°∞QÆ∞`«∞Ok – J<åºÜ«∞O, J„Hõ=∞O.
™ê\˜ =∞x+≤ ¿ãfiK«Ûù#∞ Ç¨ÏiOz J`«xfl XHõ Q˘_»∞¤ =∂ki "å_»∞‰õΩO\Ï #Ü«∂ÃÑ·™ê
r`«O W=fi‰õΩO_® J`«x Hõëêìxfl ^ÀK«∞‰õΩO@∂ =∞x+≤x W#∞Ñ¨ ãÖÔHà◊§`À |OkèOz Hõ„~°Å`À
"≥∂k H˘~°_®Å`À XO\˜ g∞^Œ K«~°‡O ˆ~yáÈ~Ú ~°HÍÎÅ∞ HÍˆ~ÖÏ tH˜ΔOz, "Õ@‰õΩHõ¯Å#∞
Lã≤Q˘eÊ "≥O\Ï_ç, "ÕkèOz ãÖ`«Ö’ ã¨~°∞‰õΩÖÏ J=∞‡HÍxH˜ ÃÑ\ì̃ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ HÍ‰õΩO_®
KÕã≤ Hõ_∞» Ñ¨ÙH˜ WO`« J#flOÃÑ_ç`Õ ZHõ¯_» u~°Q|Æ _Õ â◊HÎ˜ =ã¨∞OÎ ^À Jx J~åúHeõ `À, r=K«Û=ù OÖÏ
Ü«∞[=∂x HÍà◊§^ŒQÆæ~° Ñ¨_ç LO_ÕÖÏ KÕã¨∞Î#fl D ™ê=∂lHõ PiúHõ ãÖ|O^è•Å∞ UO
ãÖ|O^è•Å∞? =∞#Ö’ =∂#=`«fiO LO^• Jã¨Å∞? ÉÏxã¨Å ~°HõÎO`À F_»∞`«∞#fl D ^Œ∞~°ƒù~°
=º=ã¨÷x p=Ú <≥`«∞Î~°∞ L#fl =∂#=ÙÅ∞ Z=Ô~·<å `«Ñ¨ÙÊÑ¨@ì‰õΩO_® LO_»QÆÅ_®? <Õ<Õ=∞<åfl
`«Ñ¨ÙÊ =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl<å? YzÛ`«OQÍ ÖË^Œx <Õ#∞ Q˘Ñ¨Ê qâßfiãÖ`À K≥|∞`«∞<åfl. WHõ
‰õΩO\˜™ê‰õΩÅ‰õΩ, HÀ}Oy "å^Œ#Å‰õΩ J=HÍâ◊"Õ∞ÖË^Œ∞. 'ÉÏxã¨`«fiO J"≥∞iHÍ áêe@
ã≤Q∞Æ Öæ xË `«#O. ÉÏxã¨`fi« O J"≥∞iHÍ áêÑÖ, âßÑÖ— WO`«H<õ åfl Ñ¨~∞° +¨"∞≥ #ÿ =∂@Å∞ K≥ÑÊ¨ _®xH˜
<å‰õΩ ã¨Éèíº`« J_»¤O =ã¨∞ÎOk. Éèí∂Ö’Hõ #~°Hõ „áêÜ«∞"≥∞ÿ# D rq`åxfl ã¨=∞iúOK«_®xH˜ g∞
^ŒQÆæ~° =∂@Å∞ ÖË=Ù. "å^Œ#Å∞ JO`«Hõ<åfl LO_»=x <å‰õΩ `≥Å∞û <å‰õΩ â◊HÎ̃ LO_®ÖËQÍx
<Õh *Ïu Ü«∂=`«∂Î LeH˜¯Ñ¨_ç K≥q Ü≥Úyæ <å =∂@Å∞ q<ÕO`« aQÆæ~°QÍ Jiz =∞s
K≥áêÊÅx LOk. <åH˜ÑÙ¨ Ê_»∞ "≥∞~°∞Ñ¨ÙÅ∞ HÍ^Œ∞ Ñ≤_∞» QÆ∞Å∞ HÍ"åe.z~°∞[Å∞¡Å∞ HÍ^Œ∞ ‰õΩOÉè=í $+≤ì
‰õΩiÜ«∂e. QÍe ^Œ∞=∂~°O HÍ^Œ∞ Éèí∂HõOÑÖ ã¨$+≤ìOKåÅx LOk. JO`«\ ˜ â◊HÎ̃`À <å‰õΩ D
*Ïu K≥·`«<åºxfl `«\ ì̃ ÖËáêÅx LOk. HõÑ¨ÙÊ‰õΩ#fl ÃÑ^ŒÌ =∞x+≤ =Úã¨∞QÆ∞Å∞ peÛ ¿ÑeHõÅ∞
K≥Ü«∂ºÅx LOk. ™ê\˜ =∂#=Ù_»∞ Ñ¨@¡ J#∞ãïã¨∞Î#fl <Õ~°Ñ¨Ói`« "≥·Yix x~°÷fiO^ŒfiOQÍ
u~°ã¨¯iOK«=∞x ~å*ÏºOQÆ „Ñ¨Hõ@# K≥Ü«∂ºÅx LOk.
D ^Õâ◊OÖ’ WOHÍ ÉÏxã¨`«fiOÖ’ =∞QÆ∞æ`«∞#fl [<åxH˜ g∞~°O`å ÑÖ_»QÆÖÏ
[~°∞Ñ¨Ù‰õΩO@∞#fl EÖˇ· 4 QÆ∞iOz J_çy`Õ U=∞x K≥áêÊe? x`«ºÉÏkè`«∞Å∞QÍ L#fl F<å
[#∞ÖÏ~å D k#O g∞‰õΩ [~°∞QÆ∞`«∞#fl J<åºÜ«∞Å‰õΩ J„Hõ=∂Å‰õΩ, g∞~°∞ |Å=Ù`«∞#fl
„‰õÄ~°`åfixH˜ Ñ¨~°fik#O Jx K≥áêÊÖÏ? g∞ HõO_»Å zOk# <≥`«∞Î~°∞ D ÑÖ_»∞QÆ ~ÀA‰õΩ
zeH˜# J`«Î~°∞ Jx K≥áêÊÖÏ? '¿ãfiK«Ûù— '¿ãfiK«Ûù— JO@∂ g∞~°∞ QÆáêÊÅ∞H˘_»∞`«∂ Q˘Ñ¨ÊÅ∞
216 J"≥J"≥∞iHÍ
K≥|∞`«∞#fl Ñ¨^•Å‰õΩ P`«‡ÖË^Œx Jq "Àiîª ™⁄Å∞¡ =∂@Åx K≥áêÊÖÏ? g∞ „áê~°ú#Å∞,
™ÈÎ„`åÅ∞, ¿ãfiK«Ûù – ã¨=∂#`«fi x<å^•Å∞ xÜ«∞O`«$`«fiO #tOKåÅ<Õ âßÑ¨<å~åúÅ∞ Hõ~K° åÅ<åÅ∞
=∞`« qâßfiã¨ „Ñ¨Hõ@#Å∞ – W=hfl ÉÏxã¨ `«=Ú‡à◊√§‰õΩ ZÖÏ `À™êÎ~Ú. "≥∂ãÖ, ^ŒQÍ
#Ü«∞=OK«#, "≥∞~°"≥∞K«∞ÛÅ∞QÍ JxÑ≤¿ãÎ "åix `«Ñ¨ÙÊÑ¨\ ì̃ UO ÖÏÉèíO? W<Õflà◊√§ J=∂#gÜ«∞
'~åHõΔã¨ã¨`åfixfl— ¿ãfiK«Ûù – ã¨=∂#`«fi x<å^•Å "Õ∞e =Úã¨∞QÆ∞`À HõÑ≤Ê ÃÑ@ìQÆÅ~å?
D Éèí∂=∞O_»ÖO g∞^Õ ™ê\˜ =∞#∞+¨μÅ ~°HõÎO`À áêÑ¨ÑÖH˜Å"≥∞ÿ# *Ïu J"≥∞iHõ<£ *Ïu
`«Ñ¨Ê "Õ~˘Hõ\ ˜ ÖË^Œ∞ D HõΔ}O =~°‰õΩ. g∞~°∞ ZHõ¯_çH˜ J#∞‰õΩO>Ë JHõ¯_çH˜ "≥à◊§O_ç, "≥`«HõO_ç
áê`« „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x ~å[iHõ =º=ã¨úÖ’QÍx, J„t`«Ñ¨HõΔáê`« ÑïáêÅ#Ö’QÍh "≥`«HõO_ç,
^ŒH˜Δ} J"≥∞iHÍ ~å*ÏºÅ∞ JxflO\Ï g∞ „Ñ¨Ü«∂}O ™êyOK«O_ç, KÕã≤# „Ñü `«Ñ¨ÙÊ#∞
"≥`«∞‰õΩ¯O@∂ "≥à◊§O_ç, z@ìz=~°‰õΩ `«Ñ¨ÙÊ UO\’ HõxÃÑ\ÏìHõ uiy ~°O_ç. g∞~°∞
ã¨`º« „Ñ¨=∂}HõOQÍ UO `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~À ^•xfl D *Ïu ~ÀA"ås rq`«O ã¨~ã° #¨ xÅÉˇ@Oì _ç
g∞ <À\˜`À g∞ˆ~ K≥|∞`å~°∞. J"≥∞iHÍ‰õΩ "Õ̂~ â◊„`«∞=ÙÅ∞ Z=~°∂ JHõ¯~°ÖË^Œ∞. `«#∞ KÕã≤#
áêáêÅ ÉèÏ~°O`À J^Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ U <å_À ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeáÈ=_»O `«^èŒºO Jx g∞ <À\˜`À g∞ˆ~
K≥|∞`å~°∞. P"≥∞<£.
¿Ñ^ŒiHõO <Õ~°O – ÃÇÏ„h *Ïi˚ (1885 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1)

<Õ#∞ D ~ÀA# ¿Ñ^ŒiHõO áêÑÖ HÍ^Œ∞, Y~°‡OHÍ^Œ∞, XHõ ™ê=∂lHõ <Õ~°O J<Õ
JOâ◊O g∞ ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ~å^ŒeKå#∞. D HÍ¿ãÑ¨\’¡ <Õ#∞ g∞‰õΩ Jxfl q+¨Ü∂« Å∞ `Õ@`≥ÅO¡ QÍ
K≥Ñ≤Ê <å "å^Œ# g∞`À XÑ≤ÊOK«QÆÅ#∞ Jx Pâ◊ÖËO ÃÑ@∞ì HÀÖË^Œ∞. J~Ú`Õ ¿Ñ^ŒiHõO XHõ
™ê=∂lHõ <Õ~°=∂ HÍ^• J<Õk g∞ JO`«‰õΩ g∞~°∞ x~åúiOK«∞ HÀQÆeˆQO^Œ∞‰õΩ =∂„`«O
YzÛ`«OQÍ „Ñ¨Ü«∞ufl™êÎ#∞. ¿Ñ^ŒiHõO <Õ~°O J<åfl, HÍ|\˜ì ¿Ñ^ŒÅO`å <Õ~°ã¨∞÷Å∞, Ñ¨Ó~°fi
[#‡Å áêÑÖ J#∞Éèíqã¨∞Î<åfl~°x g∞~°∞ J#∞HÀ=^Œ∞Ì. Ç¨Ï`«º K≥Ü«∞º_»O <Õ~°O. HÍx
Ç¨Ï`«ºHÍqOK«|_»@O <Õ~°O Jx =∞#O J#QÆÅ=∂. JÖÏ<Õ ¿Ñ^ŒiHõO <Õ~°"Õ∞ HÍx ¿Ñ^ŒÅ∞
<Õ~°ã¨∞÷Å∞ HÍ^Œ∞. ¿Ñ^ŒÅ∞ ™ê=∂lHõ <Õ~°Ñ‘_»∞`«∞Å∞ <å ^Œ$+≤ìÖ’. J`«x áêáêÖË J`«xfl JÖÏ
Hõ\ ì̃ Hõ_»∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~Ú J#∞‰õΩO\ÏOQÍx x*ÏxH˜ =∞#‰õÄ P áêÑÖÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO LOk.
¿Ñ^ŒiHõO âßÑ¨"Õ∞ Ñ¶¨∞’~°"≥∞ÿ# âßÑ¨"Õ∞ JO^Œ∞ˆH HÍ~°¡~ÚÖò JO\Ï_»∞ „a\˜+π "åà◊§‰õΩ Jxfl
#~°HÍÖ’¡H˜ ¿Ñ^ŒiHõO J<Õ #~°Hõ=∞O>Ë xÅ∞"≥ÖÏ¡ ÉèíÜ«∞O Jx. P =∂@‰õΩ =¿ãÎ „a\˜+¨μ
"å_ç̂H HÍ^Œ∞ <åQÆiHõ ã¨=∂[OÖ’ „|uˆH Z=iÔH·# P Hõ_»∞Ñ¨Ù cèu LO\Ï~Ú.
=∞~°~Ú`Õ JO^Œ~°∂ ^èŒ#=O`«∞Å∞QÍ ZO^Œ∞‰õΩ „|`«HõÖËHõáÈ`«∞<åfl~°∞?
D „Ñ¨â◊fl‰õΩ ™êfiÉèÏqHõ ["å|∞Å∞, HÍ~°}ÏÅ∞ LO\ÏÜ«∞x <Õ#∞ J#∞HÀ=KåÛ. XHõix q∞Oz
WOH˘Hõ~°∞ ^èŒ#=O`«∞Å∞ HÍ"åÅx ‰õÄ_® <Õ#∞ ÉèÏqOK«_»OÖÏ. „Ñü "åà◊§H© u#_®xH˜ uO_ç
Hõ@∞ìH˘#∞ QÆ∞_»¤, LO_»\ÏxH˜ WÅ∞¡, q^•º, "≥·^ŒºO, KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ Ñ¨x LO>Ë KåÅ∞. XHõ¯
=∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë „Ñü =∞x+≤ Éè∫uHõ J=ã¨~åÅ∞ fˆ~q^èŒOQÍ LO>Ë KåÅ∞ D Ö’HõO
Jx Ptã¨∞<Î åfl. WO`«H<õ åfl Q˘Ñ¨Ê =∂#=`«fiO U=ÚO@∞Ok. x*ÏxH˜ D Éè∂í g∞‡^Œ x=ã≤OKÕ
„Ñü XHõ¯i Éè∫uHõ J=ã¨~åÅ∞ fi =∂#= rq`åxfl Ç¨~ÚQÍ, P#O^ŒOQÍ U p‰õÄ zO`å
ÖË‰Ωõ O_® QÆ_¿ç ÑO^Œ∞‰õΩ `«y#xfl =#~°∞Å∞ L<åfl~Ú. K≥áêÊÅO>Ë `«~`° ~« åÅH© ãïÑ¨_® =#~°∞Å‰õΩ
H˘~°`« ÖË‰Ωõ O_® LOk. J~Ú`Õ D =#~°∞Å#∞ ^ŒH¯˜ OK«∞HÀ"åÅ<Õ "≥„i "åº"≥∂Ç¨ÏOÖ’ QÆ∞ÃÑÊ_»∞
=∞Ok ã¨=∂[OÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ#∞ ¿Ñ^ŒiHõO J<Õ TaÖ’H˜ <≥>Ëìã¨∞Î<åfl~°∞.
D ¿Ñ^ŒiHÍxH˜ =¸ÅHÍ~°}O Uq∞\’ g∞~°∞ Ñ¨ã≤QÆ@ì=K«∞Û. nx "Õà◊√§ =∞øoHõOQÍ
J<åºÜ«∞OÖ’ L<åfl~Ú. J"≥∞iHÍÖ’<Õ HÍ^Œ∞ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ ZHõ¯_≥Hõ¯_® ¿Ñ^ŒiHõO LOk.
„Ñ¨Éèí∞`«fi f~°∞ `≥#∞flÅÖ’ `Õ_®Ö’, Ñ¨#∞flÖ’, ã¨∞OHÍÖ’ =O\˜q ¿Ñ^ŒiHÍxH˜ HÍ~°}OQÍ
K«∂Ñ¨Ù`«∞O\Ï~°∞. J=hfl ã¨~åfi|^•ÌÅ∞. „Ñ¨H$õ u =#~°∞Å g∞^Œ PkèÑ`¨ º« O K«ÖÏ~ÚOK«∞HÀ"åÅ<Õ
H˘O^Œi ™êfi~°ú"Õ∞ q∞QÆ`å ã¨=∂*Ïxfl ¿Ñ^ŒiHõOÖ’x <≥>Ëìã¨∞ÎOk.
Xà◊√§ |eã≤, ™È=∞iáÈ`«∞`«#O =¸ÅOQÍ "åà◊√§ P ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ K«ã¨∞ÎO\Ï~°∞
Jx Dã¨_çOK«∞‰õΩ<Õ ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÅ∞ `≥ÖÏ¡i`Õ =∞#‰õΩ KåÖÏ=∞Ok Hõ#|_»∞`«∞O\Ï~°∞. HÍh
PÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÅ∞ Hõà◊√§O_ç K«∂_®ÖË QÍh â◊s~° Hõ+ì̈O KÕ¿ã HÍi‡‰õΩÅ∞, Ô~·`«∞Å∞, KÕu =$`«∞ÎÅ
"åà◊√§ Ñ¶¨∞~°‡[ÖÏxfl áêiOKÕ „âßq∞‰õΩÖË J`«ºkèHõâß`«O ¿Ñ^ŒiHõO`À L<åfl~°#fl "åã¨Î=O
"åà◊§‰õΩ ^Œ$QÀæK«~°=∞=Ù`«∞Ok.
(=º=™êÜ«∞ Ü«∂O„fHõ~°} =¸ÅOQÍ ÑÖ^ä˘q∞‡^Œ= â◊`å|ÌO z=i áê^ŒOÖ’

z<åfl z`«HÍ Ô~·`«∞ÅO^Œ~°∂ `«=∞ =º=™êÜ«∞ J=ã¨~åÅ HÀãÖ JÑ¨ÙÊÅ∞ ^Œ∂ã≤ `Õ"åeû
=zÛOk. KÕã#≤ JÑ¨ÙÊÅ∞ f~å‡#O K≥Ü∞« ºÖËx ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ P ~Ô `· ∞« Å Éè∂í =ÚÅ#∞ ÖÏ‰õΩ¯<åfl~°∞
JÑ¨ÙÊÅ∞ WzÛ# "åà◊√§, J~Ú`Õ ~Ô `· ∞« Å∞ ZHõ¯_çHHõ ¯õ _» ãÖÑ¶∞¨ \˜`"« ∞≥ ÿ u~°Q|Æ _»@O „áê~°OaèOKå~°∞.
L`«~Î ° J"≥∞iHÍÖ’, ^ŒH}Δ˜ J"≥∞iHÍÖ’, `≥Å"¡ åà◊√§, #Å¡ "åà◊√§ J#fl `Õ_® ÖË‰Ωõ O_® ZHõ¯_çHHõ ¯õ _»
ãÖÑ¶∞¨ \˜`"« ∞≥ #ÿ D L^Œº=∞ áêÜ«∞Åhfl Hõeã≤ 1880–90 Å =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ Ü«∂=`ü J"≥∞iHÍ
YO_»=∞O`«\Ï L"≥fi`«∞Î# L^Œº=∞OQÍ Zyã≤Ok. ÉÏºO‰õΩÅ∞, Ô~·Å∞, ~À_»∞¤ ~°"å}ÏÅ#∞
â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ ZOz ^èŒfiOãÖ KÕÜ«∞º™êQÍ~°∞ Ô~·`«∞Å∞. P<å\˜ L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ~åÅ∞ HÍ<åûãπ
~å„ëêìxH˜ K≥Ok# "Õ∞s ZelÉˇ`ü b*ò L~°Ñ¶π "Õ∞s ZÖˇ¡<£ b*ò „Ñ¨ãÖQÆ ãÖHΔ̃ÑÎ̈ áê~î°O Wk)
D ^Õâßxfl "åÖòã¢ \ì‘ ò UÅ∞`«∞Ok
"Õ∞s ZelÉˇ`ü b*ò (H©IIâ◊ 1890)
WO`« `«Å¡HÕ^Œ∞Å~å[ºO WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞. XHõ<å_»∞ Ñ‘_ç`«∞Å∞QÍ L#fl
¿ãfiKåÛùx|^Œ∞úÅ∞ W"åà◊ Ñ‘_»‰õΩÅ∞QÍ `«Ü«∂~°Ü«∂º~°∞. XHõ „Ñ¨Hõ¯# „a\˜+π ™ê„=∂[ºO #∞O_ç
'¿ãfiK«Ûù— HÍ"åÅx áÈ~å@O KÕã¨∂Î =∞~À =OHõ# <åÅ∞QÆ∞ ÅHõΔÅ =∞Ok #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ#∞
ÉÏxã¨ ãÖHÔ à◊§`À |OkèOz LOKåO. =∞#O ÉÏxã¨`åfixfl ~°^∞Œ Ì KÕ™êO Jx „Ñ¨H\õ O˜ K«∞‰õΩ<åflO.
218 J"≥J"≥∞iHÍ
ã¨∞OHÍÅ K«\ÏìÅ∞ ~°^Œ∞Ì KÕ™êO Jx K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩO@∞<åflO. HÍx W"åà◊ *ÏfÜ«∞ ÉÏºO‰õΩÅ∞
"Õ`«# `≥Å¡ ÉÏxã¨`åfixfl =∞# g∞^Œ ~°∞^Œ∞Ì`«∞<åfl~Ú. Wq #Å¡*Ïu ÉÏxã¨`åfixHõ<åfl Hõ_»∞
Ñ¶¨∞’~°"≥∞ÿ#k. D ^Õâßxfl "åÖò„ã‘ì\ò QÆ∞`«Î‰õΩ fã¨∞‰õΩOk. Wk „Ñ¨[Å H˘~°‰õΩ, „Ñ¨[Å KÕ`«
„Ñ¨[Å∞ Ñïáêeã¨∞#Î fl „Ñ¨É∞íè `«fiO HÍ^Œ∞. "åÖò „ã‘\ì ò H˘~°‰Ωõ "åÖò„ã‘\ì ò KÕ`,« "åÖò„ã‘\ì ò Ñïáêeã¨∞#Î fl
ã¨~å¯~°∞. D ^ÕâO◊ Ö’ QÆ∞`«ÃÎ Ñ@∞ì|_Õ Ü«∞[=∂x. ^ÕâO◊ Ö’x "≥∞*Ïi\© „Ñ¨*ÏhHõO D Ü«∞[=∂xH˜
T_çQÆO KÕ¿ãÎ ÉÏxã¨Å∞QÍ `«Ü«∂~°Ü«∂º~°∞. J"≥∞iHÍ, Ñ¨tÛ=∞, ^ŒHΔ̃} „áêO`åÅ∞ `«∂~°∞Ê
k‰õΩ¯‰õΩ uiy "≥∂HõiÖÏ¡eû =ã¨∞ÎOk. L`«ÊuÎ Ñï„â◊=∞Åhfl P k‰õΩ¯<Õ áÈQÆ_çáÈ~Ú L<åfl~Ú.
WHõ¯_» _»|∞ƒ ~å[ºO KÕã¨∞ÎOk. D ^Õâ◊ Láê^èŒº‰õΔΩ_»∞ (Öˇqáê~°û<£û "≥∂~åì<£) ÅO_»<£Ö’
¿Ñ~˘Ok# ÉÏºOHõ~°∞QÍ K«ÖÏ=∞}˜ J=Ù`«∞<åfl_»∞. D =º=ãú̈ ~°∂á⁄OkOz# K«\ÏìÅ∞ ZÖÏ
`«Ü«∂~°Ü«∂ºÜ«∞O>Ë x*Ï~ÚfÑ¨~°∞Å‰õΩ Ñ‘eHõÅ∞ K«∞@ìÉˇ\ ˜ì ^ŒQÆ∞ÖÏƒrÅ‰õΩ Ñ¨@∞ì |@ìÅ∞
Hõ@ìÉˇ_»∞`«∞<åfl~Ú. ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞ `≥ÖÏ¡i ÖË¿ãÎ J|^•úÅ∞ =Öˇ¡ "Õã¨∞Î<åfl~Ú. ~å[H©Ü«∞
<åÜ«∞‰õΩÅ∞, "åºMÏº`«Å∞ =∞#efl `«Ñ¨ÙÊ^À= Ñ¨\ ì̃ã¨∞Î<åfl~°∞. Ô~O_Õà◊§ „H˜`«O =∞#ˆHO K≥áêÊ~°∞?
ÑÖ@Å∞ ÉèÏsQÍ ÑÖ_çOK«O_ç D ^Õâßxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑ≤OK«_»O g∞ KÕ`«∞Ö’¡ LOk
J<åfl~°∞. =∞#O UO KÕ™êO.`«ÅÅ∞ LáêO. KÕÖ’ kQÍO, <åQÆe Ñ¨\ÏìO, q`«∞Î<å\ÏO, U`«O
Ñ¨\ÏìO, h~°∞ ÃÑ\ÏìO. p_»Ñ‘_»Å∞ PtOK«‰õΩO_® ÑÖ@ ÑÖ_çOKåO. =~å¬Å∞ Hõ~°∞}ÕKå~Ú.
P~°∞QÍÅO „â◊q∞OKåO. P Ñ¨KÛ« x ÑÖ@KÕÅ`À „Ñ¨H$õ u Ñ¨~=° tOz áÈ~ÚOk. W|ƒ_ç =Ú|ƒ_çQÍ
ÑÖ@ kQÆ∞|_ç =zÛOk. ã¨~å¯~°∞"å~°∞ K≥Ñ≤Ê#>Ë¡ ÑÖ@Å∞ ÉèÏsQÍ ÑÖ_çOKåO JO^Œ∞‰õΩ
QÍ#∞ =∞#ˆHO^ŒH˜¯Ok? "≥ÚHõ¯*Á#fl‰õΩ Zxq∞k ÃãO\Ï¡? ÉÏs¡ ^è•<åºÅ‰õΩ Ñ¨k ÃãO\Ï¡,
Q˘_»∞¤ =∂O™êxH˜ Ô~O_»∞ ÃãO\Ï¡? QÆ∞_»∞¡, "≥#flÅ‰õΩ ˆ~@∞ ÖË^•? WÑ¨ÙÊ_»∞ J^Õ
~å[H©Ü«∞<åÜ«∞‰õΩÅ∞ UO K≥Ñ¨ÙÎ<åfl~°∞? JkèHÀ`«ÊuÎ ã¨=∞ã¨º J~ÚO^Œ=∂‡ JO\Ï~å! U ÖˇHõ¯#
JkèHÀ`«ÊuÎ J~ÚOk =∞#O ÑÖ_çOz# ÑÖ@. W"åoì ~ÀA# J"≥∞iHÍÖ’ U\Ï 10,000
Ñ≤Å¡Å∞ áÈ+¨HÍÇ¨~°ÖËq∞`À K«xáÈ`«∞<åfl~°∞. #∂ºÜ«∂~ü¯Ö’ ÅHõΔ=∞Ok ëêÑ¨ÙÖ’¡ Ñ¨xKÕ¿ã
P_»Ñ≤Å¡Å∞ ÉÏxã¨ÅHõ<åfl Hõ<åHõ+¨ì"≥∞ÿ# r`«O HÀãÖ `å=Ú Hõ#fl HõÅÅhfl zk"Õ∞ã¨∞‰õΩx
„|`«∞‰õΩ`«∞<åfl~°∞.
JkèHÀ`«ÊuÎ =¸ÅOQÍ W\ÏìO\˜ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ =zÛ Ñ¨_»`åÜ«∂? D |∞„~° u~°∞QÆ∞_»∞
"å^Œ#Å∞ ã¨~å¯~°∞ Hõ\ ì̃ ÃÑ\Ïìe WOHÍ =∂‰õΩ y@∞ìÉÏ@∞ ^èŒ~°Å∞ HÍ"åe. =∂‰õΩ Éèí∂q∞
HÍ"åe. =∂‰õΩ ~°"å}Ï ™œHõ~åºÅ∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ `Õ"åe. *ÏfÜ«∞ ÉÏºO‰õΩÅ#∞ ~°^Œ∞Ì
KÕÜ«∞=∞x HÀ~°∞`«∞<åflO "Õ∞O. =∂‰õΩ ZO^Œ∞H© =∞^èŒº ^ŒàÏs? =∂‰õΩ HÍ=eû# ™⁄=Ú‡
™œHõ~åºÅ∞ <Õ~°∞QÍ D „Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ =∂‰õΩ JOkOKåe. `«HõΔ}"Õ∞ D „Ñ¨Éèí∞`«fiO Pã≤Î [Ñ¨ÙÎ
K«\Ïìxfl ~°^Œ∞Ì K≥Ü«∂ºe. "Õ∞O =∂ Wà◊¡#∞ =keáÈO. K«e=∞O@ QÆ∂_»∞ HÍ_Õ HÍK«∞‰õΩx
LO\ÏO. |Å „Ñ¨Ü≥∂QÆO K≥Ü«∂ºÅ#∞‰õΩO\Ï~å HÍã¨∞‰õΩO\ÏO. JÑ¨ÙÊezÛ# ~å|O^Œ∞
HõOÃÑhÅ‰õΩ "Õ∞O #Ü«∂ÃÑ·™ê |HÍ~Ú K≥e¡OK«O. =ÚO^Œ∞ D ã¨~å¯~°∞ =∂ |HÍ~ÚÅhfl
K≥e¡OKåe. ‰õÄ`« "Õ@∞ ^Œ∂~°OÖ’ LÃÑÊ#ÖÏ xÅ|_ç L<åflO. ~°HõÎO ~°∞z=∞iy# ^èŒ#
^•Ç¨ÏÑ¨Ù ‰õΩHõ¯ÖÏ¡~å g∞H˜^Õ K≥Ñ¨ÙÎ<åfl *Ï„QÆ`«Î. =∂`À ÃÑ@∞ìHÀHõO_ç Y|_®Ì~ü.
(1982 EÖˇ· <≥ÅÖ’ <≥„|™ê¯Ö’x X=∂Ç¨Ö’ áêÑ¨Ùºeã¨∞ì áêsì `˘e ã¨^Œã¨∞û
[iyOk. q∞<≥fl ™È\Ï‰õΩ K≥Ok# „Ñ¨=ÚY ~å[H©Ü«∞"åk. WˆQfl+≤Ü«∞ãπ _®"≥b¡ D ã¨^Œã¨∞ûÖ’
„Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\˜#ì =Ú™ê~Ú^• Ñ¨„`«O 'X=∂Ç¨ áê¡\ò á¶êO— ¿Ñi@ „Ñ¨ãk≤ ú á⁄OkOk. =Ú™ê~Ú^•Ö’
ÉèÏQÍÅ∞)
J"≥∞iHÍ Ñ„ *¨ Ïáêsì Ñ„ H¨ @õ # (EÖˇ· 4,1982)

=∞# K«∞@∂ì <≥ÅH˘x L#fl Ñïã≤ú`«∞ÖË =∞#=∞O`å SHõºOQÍ WHõ¯_» ã¨=∂"Õâ◊O
HÍ=_®xH˜ ^ÀÇ¨Ï^ŒO KÕ™ê~Ú. <≥·uHõOQÍ, ~å[H©Ü«∞OQÍ, Éè∫uHõOQÍ =∞# *Ïu q<åâ◊#O
JOK«∞‰õΩ KÕ~°∞‰õΩOk. ÉÏºÖˇ\ò ÃÑ>ì̌Å#∞, âßã¨#ã¨ÉèíÅ#∞ P"≥∞iHõ<£ áê~°¡"≥∞O\ò#∞ z=~åYiH˜
<åºÜ«∞=º=ãú̈#∞ ‰õÄ_® Jqhu *Ï_»ºO Hõq∞‡"Õã≤Ok. ^Õâ◊=∞O`å Dã¨∞~À=∞O@∞Ok. J<ÕHõ
~å„ëêìÖ’¡ áÈeOQ∑ ¿ãì+¨<£Å ^ŒQÆæ~° F@~°∞¡#∞ ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ „Ñ¨Ö’ÉèíÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ ÅOKåÅ∞
Z~° "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ =Ú=∞‡~° „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. g\˜H˜ ÖÁOQÆ~°∞ J#∞‰õΩ#fl [<åxfl
|Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO, ÉˇkiOÑ¨ÙÅ`À áÈeOQ∑ |∂`üÅ KèåÜ«ÚÅ‰õΩ ~åhÜ«∞‰õΩO_® KÕ™ê~°∞. "å~°Î
Ñ¨„uHõÅ‰õΩ ÉèÏs ã¨cû_ôÅ∞ JO^Œ∞`«∞<åfl~Ú. JO^Œ∞ˆH Jq x[O K≥Ñ¨Ê_»OÖË^Œ∞. "åãÎ̈"åÅ∞
"≥eH˜ fã¨∞‰õΩ~å"åÅx „Ñ¨Ü«∞uflOz# Ñ¨„uHõÅ Q˘O`«∞ #∞e"Õ∞™ê~°∞. „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞O Ñ‘Hõ
<˘ˆH¯™ê~°∞. "åºáê~°O =∂„`«O ã¨*Ï=ÙQÍ H˘#™êQÆ∞`«∞Ok.
=∞# Wà◊√§ `åHõ@∞ì "åHõ@∞ìÅ=Ù`«∞<åfl~Ú. Hõ+ì̈r=ÙÅ∞ ^Œ∞~°ƒù~° ^Œi„^ŒOÖ’ ‰õÄ~°∞‰õΩ
áÈ`«∞<åfl~°∞. Éèí∂q∞ JuH˘kÌ =∞Ok ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å KÕ`«∞Ö’¡ áÈQÆ_çáÈ`«∞Ok.
Ñ¨@}ì HÍi‡‰õΩÅ∞ ãÖÑ¶∞¨ O ÃÑ@∞ì‰Ωõ <Õ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ x~åHõiã¨∞<Î åfl~°∞. kQÆ∞=∞u KÕã∞¨ ‰õΩ#fl
¿Ñ^Œ HÍi‡‰õΩÅ#∞ áÈ\˜ ÃÑ\ì̃ HÍi‡‰õΩÅ x[ "Õ`«<åÅ#∞ `≥QÆHÀã¨∞Î<åfl~°∞. K«@ì q~°∞^ŒúOQÍ
H˜~å~Ú Ãã<· åºxfl "Õ∞Ñ¨Ù`«∂"åix HÍi‡Hõ =~°Oæ g∞^ŒH˜ Lã≤H˘Å∞Ê`«∞<åfl~°∞. J"≥∞iHõ<£ HÍi‡Hõ=~°Oæ
Ñïã≤÷u Ü«¸~°Ñπ HÍi‡Hõ =~åæxHõ<åfl fã≤Hõ@∞ìQÍ =∂iáÈ`«∞Ok. ÅHõΔÖÏk=∞Ok „â◊=∞#∞
JÑ¨Ê#OQÍ ^ÀK«∞‰õΩO@∂ =∂#= K«i„`«Ö’<Õ Hõh qh Z~°∞QÆx q^èŒOQÍ Ju H˘kÌ =∞Ok
Jáê~°"≥∞ÿ# ãÖÑ¨^Œ áÈˆQã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. D QÆ∞OÑ¨Ù iÑä¡Hõ<£Å`À K≥~Úº HõeÑ≤ =∞#
~å*ÏºOQÆOÖ’ á⁄O^Œ∞Ñ¨~°∞K«∞‰õΩ#fl L^•`«Î"≥∞ÿ# „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ¿ãfiK«Ûù#∞ Ç¨ÏiOz"Õã¨∞ÎOk.
ã¨~å¯~°∞ ^•eÛ# J„Hõ=∞QÆ~°ƒùO Hõ=Å =~åæefl „Ñ¨ã¨qOzOk. XHõ\ ˜ x~°∞¿Ñ^Œ=~°æO =∞~˘Hõ\ ˜
^èŒxHõ=~°æO.
„^Œ"åºxfl =Ú„kOKÕ JkèHÍ~åxfl J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩx ''ÉÏO_»∞¡ QÆÅ"åix =∞iO`«
^èŒ#=O`«∞Å∞ KÕã¨∞ÎOk D „Ñ¨Éèí∞`«fiO. „Ñ¨Éèí∞`«fiO áÈˆQã¨∞Î#fl ~°∞}O |OQÍ~åxfl ‰õΩ^Œ=ÃÑ\ì̃#
ÉÏO_»¡ H˘#∞QÀÅ∞‰õΩ qxÜ≥∂yã¨∞ÎOk. `«^•fi~å ãÖÑ¨#∞flÅ‰õΩ ÅHõΔÅ _®Å~°∞¡ Hõ@ìÉˇ_»∞`«∞Ok.
J~Ú`Õ D JÑ¨ÙÊ K≥Å¡Q˘\ì_®xH˜ ÉèÏ~åÅ∞ =∂„`«O „Ñ¨[Å g∞^Œ "Õã¨∞ÎOk.
K«i„`« qHÍãÖ <å\˜ #∞O_ç „áê=∂}˜Hõ „^Œ=ºOQÍ ÑïQÆ}ã˜ ∞¨ #Î fl "≥O_çx „^Œ=ºHÀâ◊O
#∞O_ç `≥Ñ≤ÊOzOk. |OQÍ~°O H˘#∞QÀÅ∞#∞ Ñ¨~ÀHõΔOQÍ ÃÑOKÕ ^•xˆH ã¨~å¯~°∞ D Ñ¨xH˜
220 J"≥J"≥∞iHÍ
Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. |OQÍ~°O QÆ#∞Å Ü«∞[=∂#∞Å∞, "åºáê~°ã∞¨ Å÷ ∞ `≥Q|Æ Å∞™êÎ L<åfl~°∞. HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ
=∂„`«O Hõhã¨ ‰õÄe ‰õÄ_® y@∞ìÉÏ@∞ HÍ=_»OÖË^Œ∞. =_ô¤ "åºáê~°O KÕã¨∞‰õΩ<Õ "åiH˜ T`«O
WKÕÛO^Œ∞‰õΩ „^Œ=º ã¨~°Ñ¶¨~å#∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Hõ@ì_ç KÕã¨∞ÎOk. J"≥∞iHÍ Ô~O_»∞ YO_®Å g∞^Œ
=∂#"åoH˜ =ºuˆ~HõOQÍ |Ç¨ïàÏ~°ú ‰õΩ„@ ™êyOK«_®xH˜ c[O Ñ¨_çOk. Wk "ÕQÆOQÍ D
„Ñ¨ÑO¨ Kåxfl K«∞>Ëãì ∞¨ OÎ k. D ‰õΩ„@#∞ xÅ∞=iOz xÅ∞=Ù<å ‰õÄÖˇÛÜ«∞ºHõáÈ`Õ =∂#=<åQÆiHõ`Õ
q^èŒfiOã¨¨"≥∞ÿáÈÜÕ∞ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. LÇ≤ÏOÑ¨â◊HõºOQÍx suÖ’ ™ê=∂lHõ „Ñ¨HõOÑ¨#Å‰õΩ ^•i
fã¨∞ÎOk. J„t`«[# Ñ¨HõΔáê`«OQÆÅ ã¨~å¯~°∞ |ÅOQÍ "Õà◊¥§#∞‰õΩOk. ¿Ñ~°∞ Q˘Ñ¨Ê áêsìÅ∞
Ô~O_»∂ QÆu áêuˆHà◊√§QÍ JkèHÍ~°O ÔH·=â◊O KÕã¨∞HÀ=_®xH˜, JOk#O`« ^ÀK«∞HÀ=_®xH˜
Zxfl`«Hõ~å~°∞Å∞ KÕ™êÜ≥∂ =∞#O HõàÏ§~å K«∂™êO. D Ô~O_»∞ áêsìÅ∞ Hõ+ì̈r=ÙÅ Hõ_»∞Ñ¨Ù
H˘>Ëì Ç‘Ï<åuÇ‘Ï#"≥∞ÿ# J<ÕHõO `«Ñ¨ÙÊÅ‰õΩ X_çQÆ\Ïì~Ú. WÑ¨Ê\˜^•HÍ D Ô~O_»∞ áêsìÅ#∞
xÜ«∞O„uOKÕ â◊‰õΩÎÅ‰õΩ TÑ≤iÅ∂^Œ‰õΩO_® =∞#O `«Ñ¨ÙÊ KÕ™êO. W"åà◊ D Ô~O_»∞ áêsìÅ∂
™ê=∂#º „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ „Ñ¨Ü≥∂[#O KÕ‰õÄˆ~Û XHõ¯@O>Ë XHõ¯ ãÖã¨¯~°}#∞ ‰õÄ_® "åQÍÌ#O
KÕ¿ã Ñïã≤ú`«∞Ö’¡ ÖË=Ù. ~åÉ’ÜÕ∞ ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~°OÖ’ D Ô~O_»∞ áêsìÅ∞ „Ñ¨*Ïã¨=∞ã¨ºÅ
g∞^Œ XˆH "≥·Yix `Àã¨∞HÀÉ’`«∞<åfl~°∞. „Ñ¨*Ï ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ qã¨‡iOK«_»O, "å\˜x
„Ñ¨™êÎqOK«‰õΩO_® q∞#fl‰õΩO_ç áÈ=_®xH˜ LÉèíÜ«∞„`å JOwHÍ~åxH˜ =KåÛ~Ú. J~Ú`Õ XHõ¯
q+¨Ü«∞OÖ’ =∂„`«O WO\˜HõÑ¨ÙÊ ÖˇH˜¯ Jiz =∞s „Ñ¨Kå~°O K≥Ü«∞º_®xH˜ D Ô~O_»∞ áêsìÅ∞
ã≤ÔúŒ QÍ L<åfl~Ú. ã¨∞OHÍÅ g∞^Œ <å<å Ü«∂y KÕ™êÎ~Ú. `«^•fi~å ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞, HÍ~ÀÊˆ~\ò
HõOÃÑhÅ∞. *ÏfÜ«∞ ÉÏºO‰õΩÅ∞, J„Hõ=∞ xÅfi^•~°∞Å∞, =_ô"¤ åºáê~°ã∞¨ Å÷ ∞, „@ã¨∞Åì ∞, ‰õÄ@=ÚÅ∞
=Ú¿ÑÊ@ [<åxfl ^ÀK«∞‰õΩuO@∞#fl q+¨Ü«∂xfl `≥~°=∞~°∞QÆ∞ K≥Ü«∞º_®xH˜ K«∂ã¨∞Î<åfl~Ú. D
„Ñ¨Kå~°O HÀãÖ JqhuÑ¨~°∞Å #∞O_ç ÅHõΔÅ _®Å~°∞¡ áêsì x^èŒ∞Å∞QÍ, ÅOKåÅ∞QÍ
á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. "åà◊√§ ZxflHõÅÖ’ „Ñ¨[Å#∞ `åºQÍÅ‰õΩ ã≤^ŒúOHÍ"åÅx Ñ≤Å∞Ñ¨Ù
x=fiÉ’`«∞<åfl~°∞. =∞#O Wà◊§#∞ `åºQÆO K≥Ü∂« ºe. =∞# rq`åefl `åºQÆO K≥Ü∂« ºe. =∞#
a_»¤Å Éèíq+¨º`ü#∞ `åºQÆO K≥Ü«∂ºe Jx D Ô~O_»∞ áêsìÅ∞ K≥Ñ¨ÊÉ’`«∞<åfl~Ú. HÍh =∞#O
UO K≥Ü∂« ºe?
D ^Õâ◊ Pq~åƒù=k<À`«û"å# WHõ¯_» D ã¨^Œã¨∞û‰õΩ Ç¨[Ô~·# <å ™È^Œ~°
™È^Œs=∞}∞ÖÏ~å *Ïu x~å‡`«Å ™êHΔ̃QÍ ™êfi`«O„`«O ™êHΔ̃QÍ, WOHõ<å, WHõ ÃÑ· ™êQÆ^Œ∞ g∞
^ÀÑ≤_ç Jx =∞#O =ÚHõÎ HõO~î°O`À K≥áêÊe. „Ñ¨[ÅˆH „Ñ¨Éèí∞`åfikèHÍ~°O Jx ZÅ∞ÔQuÎ Kå\Ïe.
Hõ+ì̈r=ÙÅ^Õ D ~å[ºO. D ~å[ºO g∞^Œ #∞O_ç D ~å[ºO g∞ˆ~ÅO_ç. ¿ãfiK«Ûù, ã¨=∂#`«fiO,
ã¨=∞<åºÜ«∞O „Ñ¨*Ï ãÖHˆ =Δ ∞O, ã¨=∞ã¨=∂[O – W"Õ =∞# Pâ◊Ü∂« Å∞. XHõi<˘Hõ~∞° „¿Ñq∞OKÕ,
`À\˜"å_çH˜ ™êÜ«∞Ñ¨_Õ ã¨∞O^Œ~° ã¨∞ã¨ºO^Œ# ~å*Ïºxfl ™ê÷Ñ≤OK«∞‰õΩO^•O Hõeã≤~°O_ç. `«∞áêH˜
ÉÏÜü∞<≥@¡`À =∞# ãÖHõÖÏÊxH˜ `«∂@∞¡ á⁄_»=ÖË~°x Kå\˜ K≥|∞^•O.
JO`«~°∞º^•úxH˜ K«~°=∞"åHõºO áê_»∞^•O. =∞#™ê"åKå Hõ~°‡}Ï =∞#O UHõ~°HõÎ
|O^èŒ∞=ÙÅ=∞x ÉèÏ`«$ ã¨=∂#∞Å=∞x, ¿ãfiKåÛùr=ÙÅ=∞x x~°∂Ñ≤^•ÌO. KÕ~Ú KÕ~Ú HõÅÑÖ_ç.
Kåi„`å=Ö’Hõ# 2000–1887 – Z_»fi~ü¤ ÉˇÅg¡ ∞ (1888)
_®Hõì~ü Öˇ\ ©ì U=∞x „Ñ¨tflOKå_»∞? PÃÑ·Ö’HõO ™êHΔ̃QÍ K≥Ñ¨ÊO_ç '„Ñ¨*Ï â◊„`«∞=ÙÅO>Ë
Z=~°∞?— J<ÕHõ^•. Z=~°∞ J „Ñ¨*Ïâ◊„`«∞=ÙÅ∞? „ÃÑ¶Oz "åàÏ§, [~°‡h"åàÏ§, WOQÍ¡O_£
"åàÏ§ ÖËHõ PHõe, Kå=Ù, K«e, |@ìÖËx`«#=∂? g∞ ~ÀAÖ’¡ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ F P#"å~Úf
LO_Õk. JO`«~å˚fÜ«∞ =º=Ç¨~åÖ’¡ H˘kÌáê\˜ á⁄~°á⁄KåÛÅ∞ =zÛ<å =O^ŒÅ "ÕÅ=∞Ok
„Ñ¨*ÏhHÍxfl ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ∞ ^•\Õz Ü«Ú^•úxH˜ `≥QÆ|_Õq. Y*Ï<åÖ’ ™⁄=Ú‡ =∞Ozhà◊§
„áêÜ«∞OÖÏ Y~°∞Û KÕ¿ãq. =O^ŒÅ"ÕÅ =∂#= YO_ç`« =∞$`«^ÕÇ¨ÏÅ ~°"å}Ï J@∂ W@∂
™êyOKÕq. D Ü«Ú^•úÖ’¡ `«=∞HõO@∂ gã¨"≥Ú`«∞Î „Ñ¨Ü≥∂[#O ÖËx J=∂Ü«∞Hõ „Ñ¨[ „áê}ÏÅ∞
HÀÖ’Ê`«∞O_Õ"å~°∞. J~Ú`Õ W"åà◊ =∞#‰õΩ JÖÏO\˜ Ü«Ú^•úÅ∞ ÖË=Ù. Ü«Ú^•ú<À‡^Œ „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞
ÖË=Ù. HÍx „Ñ¨[Å∞ „áê}ÏÅ`À L<åflˆ~ `«Ñ¨Ê uO_çH˜, QÆ∞_»¤‰õΩ, `«Å^•K«∞‰õΩ<Õ QÆ∂_»∞ ÖËHõ
JÅ=∞\ÕzáÈ`«∞<åfl~°∞. „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ =∂„`«O `å=Ú ZOÑ≤Hõ~Ú# HÍÖÏxfl JO`å
Ñï„â◊=∂kèÑ¨`«∞Å‰õΩ ¿ã=ÅOkOK«_®xH˜, "åiH˜ HÍ"åeû# K«\Ïìefl K≥Ü«∞º_®xH˜ Y~°∞Û KÕã≤
`«iOzáÈ`«∞<åfl~Ú. J=Ù<å, <å Ñ¨tÛ=∂~°úQÀà◊=∂! =∂ HÍÅOÖ’ HÍ^Œ∞, h Ç¨ÏÜ«∂OÖ’<Õ
P^èŒ∞xHõ`« ãÖ`«iOK«∞‰õΩ<åflO Jx 'áœ~° K«\ÏìÅ∞— <≥ÅH˘Å∞Ê`«∞<åflO Jx K≥Ñ≤Ê qâı+¨
JkèHÍ~åÅ∞ K«ÖÏ~Úã¨∞Î#fl „Ñ¨Éèí∞`åfiÖË<å WO`«\ ˜ ^Œ∞sfluH˜ áêÅÊ_»∞`«∞Ok.
'áÈeHõÅ∞ fã¨∞‰õΩ ~å=^Œ∞ÌO\Ï~å ã¨ˆ~ P q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨Hõ¯# ÃÑ_»^•O. ''„Ñ¨*Ï
¿ã=‰õΩÅ∞QÍ LO_®eû# „Ñ¨*Ï „Ñüx^è∞Œ Å∞ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl Jqhu J„t`« Ñ¨HáΔõ ê`åxfl Ñïje¿ãÎ
W^˘Hõ *ÏfÜ«∞ Ñï„â◊=∞QÍ `«Ü«∂~°~ÚOk Hõ^• D „Ñ¨Éèí∞`«fiO ˆH=ÅO D Ñï„â◊=∞<Õ
#_çÑ≤OK«_»O Ñ¨xQÍ ÃÑ@∞ì‰õΩOk Hõ^• JxÑ≤OK«Hõ =∂#^Œ∞ Hõ^•. W^ŒO`å K«∂ã¨∞ÎO>Ë ^Õâ◊
ãÖÑ¨^Œ#∞ ã¨$+≤ìOKÕ Ü«∞O„`åOQÆO g∞^Œ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ ãÖÑ¨Ó~å‚kèHÍ~åÅ∞ Hõ@ìÉˇ\ ì̃
`«ÑÙ¨ Ê KÕ™êO Hõ^• JxÑ≤OzHõ =∂#^Œ∞. ~Ô O_»∞ ~å[H©Ü∞« áêsìÅ =∞^èºŒ # D Éè∫uHõ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÖË
Ñ¶¨Ù\òÉÏÖò |OuÖÏ J@∞ W@∂ u~°∞QÍ_»∞`«∞<åfl~Ú. J=Ù<å HÍ^•?
''xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ #∞=Ùfi K≥Ñ≤ÊOk #∂\˜H˜ #∂~°∞áêà◊§ "åãÎ̈=O—— JO@∂ _®IIÖˇ≥\ ©
HõeÊOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. J~Ú`Õ WÑ¨ÙÊ_»∞ W^ŒO`å =∂iáÈ~ÚOk. =∞#‰õΩ WÑ¨ÙÊ_»∞ áêsìÅ∞ ÖË=Ù
~å[H©Ü«∞<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ÖË~°∞. Jqhu, J„t`« Ñ¨HõΔáê`«O D Ô~O_»∞ Ñ¨^•ÅˆH Kåi„`«Hõ qt+ì̈`«
U~°Ê_çOk. =∂#= <≥·["Õ∞ J\Ï¡ =∂iáÈ~ÚOk W"åà◊ 'J<åfl <Õ#∞. ÖË^Œ∞ ÖË^Œ∞— Jx
|^Œ∞Å∞ K≥áêÊ_»∞ _®Hõì~ü Öˇ≥\ ©. ''Ñïã≤÷`«∞Å∞ =∂#= rq`åxfl JÖÏ „Ñ¨ÉèÏq`«O KÕã¨∞Î<åfl~Ú.
J`«#∞ KÕ¿ã Ñ¨#∞Å‰õΩ HÍ~°}¿ÇÏ`«∞=Ù K«∞@∂ì L#fl Ñïã≤÷`«∞ÖË. W"åà◊ =∞#O L#fl ã¨=∂[
x~å‡}O Ö’<Õ Ö’ÑÖ LOk. JO^Œ∞ˆH áêÅHõ=~åæÅ∞ `«=∞ =ºHÎ̃QÆ`« „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀã¨"≥∂
ã¨fi[#∞Å Åaú HÀã¨"∂≥ `«=∞ JkèHÍ~åxfl J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x ^ŒO^• ™êyOKåÅx HÍOH˜ãΔ ∞¨ OÎ \Ï~Ú.
WÖÏO\˜ Ñïã≤ú`«∞Ö’¡ hÖÏO\˜ "åà◊§ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ HÍáê_»=∞x "åà◊§#∞ JÉèíºiúOK«_»O
"åà◊§ #∞O_ç P Ñ¨x PtOK«_»O qO`«QÍ JxÑ≤ã¨∞ÎOk. W"åà◊ ˆ~Ñ¨Ó Ñïã≤úu ZÖÏ
`«Ü«∂~°~ÚºO^ŒO>Ë JkèHÍ~° ^Œ∞ifixÜ≥∂QÍxH˜ JqhuH˜, =ºH˜ÎQÆ`« ÖÏÉèÏ~°˚#H˜ áêÅÊ_»x
222 J"≥J"≥∞iHÍ
"å_çk áêÑÖÖÏQÆ LOk. hu x*Ï~Úf ÖËx "å_çx JO^ŒÅO ^ŒH¯˜ OKÕ q^èOŒ QÍ `«Ü∂« ~°~ÚOk
<Õ\ ˜ ™ê=∂lHõ =º=ã¨.÷ ã¨=∞Ü«∞O =¿ãÎ D q+¨Ü∂« hfl „Ñü XHõ¯~°∂ J~°Oú KÕã∞¨ HÀQÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.——
Jx q=iOKå~°∞.
''JO`å ÉÏQÍ<Õ LOk HÍh WÑ¨Ê\˜^•HÍ g∞~°∞ ÃÑ@∞ì|_çH˜ ãÖ|OkèOz# ã¨=∞ã¨ºÅ
QÆ∞iOz =∂\Ï¡_®~°∞ HÍh HÍi‡‰õΩÅ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Ñï+¨¯iOKÕ q+¨Ü«∞O UO K≥Ñ¨ÊÖË^Œ∞.
q∞Å∞¡Å∞, ÉèÏs Ñï„â◊=∞Å∞, Ô~·Å∞, ~À_»∞¤ ~°"å}Ï, QÆ#∞Å∞, =º=™êÜ«∞O W=hfl ‰õÄ_®
„Ñ¨Éèí∞`«fiO ãÖÉèÏoOKåeûO^Õ Hõ^•. ÃÑ@∞ì|_ç`À =º=Ç¨~åÅ∞ ZÖÏ#∂ LO_»<Õ L<åfl~Ú.
ÃÑ@∞ì|_ç `Àáê@∞ D ~°OQÍÖ’¡ HÍi‡‰õΩÅ∞ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ QÆ∞iOz ‰õÄ_®
„Ñ¨Éèí∞`«fiO PÖ’zOKåe Hõ^•. JHõ¯_ç̂H"À ÃÑ@∞ì|_ç ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ `«#‰õΩ Ñ¨\ ì̃#@∞¡,
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å WHõ¯@∞¡ f~°Û_»O XHõ¯>Ë `«# ÉÏ^èŒº`« J~Ú#@∞¡ D ã¨~å¯~°∞ =º=Ç¨Ïiã¨∞ÎO>Ë
ZÖÏ nx QÆ∞iOz UO =∂\Ï¡_»ˆ~ g∞~°∞ Jx J_çQÍ <Õ#∞. _®Hõì~ü Öˇ\ © `åÑ‘QÍ K≥áêÊ_»∞ –
'ÉÏ=ÙOk „Ñ¨Éèí∞`«fiO ZÑ¨Ê_»~Ú`Õ ÃÑ@∞ì|_ç— ÉÏ^èŒº`«Å∞ `«ÅÔH`«∞Î‰õΩO^À ÃÑ@∞ì|_ç WHõ¯@∞¡
=∞@∞ =∂Ü«∞O J~ÚáÈ~Ú#>Ë¡ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# ã¨=∞ã¨ºÅ q+¨Ü«∂xH˜ =KÕÛ
ãïH˜ "åà◊§ HÀãÖ XHõ *ÏfÜ«∞ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∞O LOk. Jk K≥Ñ≤Ê# f~°∞QÍ #_»∞K«∞‰õΩO>Ë
"åà◊§ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Ñïëê¯~°O ^˘iH˜#>Ë¡ nxH˜ – „Ñ¨Éèí∞`åfixfl J_çy UO ÖÏÉèíO? ZÑ¨ÙÊ_≥·`Õ
„Ñ¨Éèí∞`«fiO Ü«∞[=∂x (ZOáê¡Ü«∞~ü) J=`å~°O ZuÎO^À ^Õâ◊OÖ’ áœ~°ã¨`«fiO HõÅ"å~°O^Œ~°∂
L^ÀºQÍ~°∞›Å∞ HÕ^Œ =∂iáÈ~Ú#@∞¡ ÖˇHõ¯ U Ñï„â◊=∞‰õΩ ZO`« =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ HÍ"åÖ’ U
ÃÑ@∞ì|_çH˜ ZO`« =∞Ok „â◊=∞ â◊HÎ̃ J=ã¨~°"≥∂ =O\˜ ÖˇHõ¯Å∞ _˘Hõ¯Å∂ K«∂_»_»"Õ∞ „Ñ¨Éèí∞`«fi
ÉÏ^èŒº`«
'JO>Ë g∞ L^ÕâÌ O◊ Ö’.. Ü«ÚHõÎ =Ü«∞ã¨∞¯_»~Ú# „Ñü =∞x+‘ „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ≤ez#Ñ¨ÙÊ_»∞
qkèQÍ =zÛ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~åÅ<Õ 'q∞Å@s ~°∂Å∞— ÖÏQÍ Z=ˆ~ Ñ¨xÖ’ KÕ~åÅx „Ñ¨Éèí∞`«fiO
K≥|∞`«∞O^À. JÖÏ #_»∞K«∞HÀ"åÅO\Ï~å HÍi‡‰õΩÅ∂, Jx „Ñ¨tflOKå <Õ#∞.
'Öˇã¨û ÑëH˜uq— Jx <å Éèí∞[O `«\Ïì_»∞ _®Hõì~°∞ Öˇ≥\ ©. ''„Ñ¨Éèí∞`«fiO QÆ∞`«Î
ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞QÍ =∂iáÈ~Ú# <ÕÑ¨^äŒèºOÖ’ J^Õ Hõ^• ~°∂Å∞. POQÆ"≥·HõÅºO ÖËx „Ñü =∞x+‘
^ÕâßxH˜ q∞Å@s ¿ã= K≥Ü∂« ºÅ<Õk ZÖÏ ~°∂Ö’ JÖÏ<Õ D ^Õâßxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑO≤ K«_®xH˜
„Ñü áœ~°∞_»∞ `«# =O`«∞QÍ É∫kúHõ âßs~°Hõ „â◊=∞ HÀiÛ ^Õâ◊ ¿ã= KÕã¨∞HÀ"åe. WO^Œ∞Ö’
ÃÇÏK«∞Û`«QÆ∞æÅ QÆ∞iOz PÖ’zOK«‰õÄ_»^Œ∞. J~Ú<å ã¨~å¯~°∞ ÉÏ^èŒº`«Å QÆ∞iOz WO`«ÖÏ
QÆ∞zÛ QÆ∞zÛ J_»∞QÆ∞`«∞<åfl=Ù QÍh XHõ q+¨Ü«∞O K≥Ñ¨ÙÊ. W"åà◊ =O^ŒÅ∞, "ÕÅ HÍ~˘Êˆ~\ò
ãÖãú̈Å∞ Ñï„â◊=∞ÅHÕ^Œ Ñ¨xKÕã¨∂Î HÍi‡‰õΩÅ∞ ~°OQÍÅ "åsQÍ peáÈ~Ú L#fl Ñïã≤ú`«∞Ö’¡
XHõ *ÏfÜ«∞ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶¨∂xfl ÃÑ\ì̃ gà◊§O^Œih SHõºOKÕã≤ "åà◊√§ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ UHõsuÖ’
Ñïëê¯~°O K≥Ü«∞º_»O JÜÕ∞º Ñ¨<Õ<å. D ^Õâ◊ Ñ¶¨∞# áœ~°ã¨`«fiO ^ŒH˜¯#O^Œ∞‰õΩ „Ñ¨[Å∞ Z=iH˜
"åˆ~ `«=∞‰õΩ `Àz# suÖ’ ¿ã= K≥Ü«∂ºe QÍh ^•xfl '„â◊=∞— J#∞HÀ=_»O ã¨=∞ã¨ºÅ∞
L<åflÜ«∞x ÉèÏqOK«_»O `«QÆ∞<å—— Jx J_çQÍ_»∞ _®Hõì~ü Öˇ\ ©.
HÍi‡‰õΩÅ∞ `å=Ú KÕ¿ã HÍÜ«∞Hõëêìxfl ^Õâ◊ ¿ã= J#∞HÀ"åÅO\Ï~°∞ JO`ÕQÍ 'J#_çQÍ
<Õ#∞. ''ã¨Ç¨Ï[OQÍ JO`Õ Hõ^• WO^Œ∞Ö’ x~°ƒùO^èŒO Uq∞ ÖË^Œ∞ ã¨∞=∂! J\Ï¡O\˜ PÖ’K«#Å∞
U=∞<åfl h =∞#∞ã¨∞Ö’ LO>Ë fã≤ Ñ¨Hõ¯# ÃÑ@∞ì Wk J`«ºO`« ™êfiÉèÏqHõ"≥∞ÿ#k. ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ#
n#∂—— J<åfl~°∞. _®Hõì~ü Öˇ\ ©——
''WO`Õ<å WHõ¯_» rq`«O g∞~°∞ K≥ÑÊ≤ # q∞e@s ã¨sfiã¨∞ÖÏQÍ áêi„âßq∞Hõ Ãã#· ºOQÍ
„Ñ¨[Å∞ rq`åO`«O ÃÑ@∞ì|_çH˜ ¿ã= KÕã¨∂Î QÆ_»áêeûO^Õ<å—— J#_çQÍ <Õ#∞.
''JÉˇƒÉËƒ J\Ïì J#∞HÀ=^Œ∞Ì =∞àÏ§ K«^=Œ #∂, ~åÜ«∞#∂ =zÛ LO>Ë<Õ Hõ^• <å}º"≥∞#ÿ
¿ã= JOkOK«QÆÅˆQk. JO^Œ∞ˆH Ñ≤Å¡Åh,=Úãë"åà◊§h q∞#Ç¨~ÚOK«QÍ q∞ye# "åà◊§Ö’
W~°"≥· XˆH¯à◊√¡ =KÕÛ =~°‰õΩ JO^Œih K«^Œ∞=ÙHÀx™êÎO P#Hõ Ñ¨xÖ’ KÕi W~°"≥· <åÅ∞ˆQà◊§
áê@∞ '¿ã=— KÕã≤ #ÅÉè̌· S^Õà◊§‰õΩ i>ÿ̌~°~Ú áÈ=K«∞Û. J~Ú`Õ Ç¨Ï~îå`«∞ÎQÍ y~åH© ÃÑiyáÈ~Ú
=∞iO`« „â◊=∞ J^Õ '¿ã=— J=ã¨~O° Ñ¨_`ç Õ #ÅÉèS·ˇ ^Œ∞ ^•\˜<å QÍh =zÛ Ñ¨xÖ’ ‰õΩ^Œ∞~°∞HÀ"åe.
WOHÀ Ñ¨^Õà◊§ áê@∞ JO>Ë Ü«∂Éè̌· S^Õà◊√¡ =KÕÛ^•HÍ ¿ã= K≥Ü«∂ºe. JÖÏ ZÑ¨ÙÊ_ÀQÍx
J=ã¨~°O Ñ¨_»^Œ#∞HÀ – J~Ú<å Ñ¨_ç#Ñ¨ÙÊ_»∞ =∂„`«O ÖË^Œ∞, HÍ^Œ∞, ‰õΩ^Œ~°^Œ∞ J<Õ =∂@
HÍi‡‰õΩÅ <À\˜ #∞O_ç ~å‰õÄ_»^Œ∞ ã¨∞=∂.——
(Ãã‡_ô¡ |@¡~ü J"≥∞iHÍ Ãã·#ºOÖ’x '"≥∞Ô~·<£ HÍ~üÊû—‰õΩ "Õ∞[~ü [#~°ÖòQÍ Ñ¨xKÕã≤#

„Ñ¨=ÚY∞_»∞. 1898Ö’ ™êÊx+π – J"≥∞iHÍ Ü«Ú^ŒúO ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~å_»∞. P
`«~°∞"å`« `«~°∞"å`« K≥·<å, Ñ¶≤eÑ≤Ê<£û xHõ~åQÆ∞"å Ñ¨<å=∂, Ç¨ÏŸO_»∞~åãπ, "≥∞H˜ûHÀ, ÃÇ·Ïf
^ÕâßÅÖ’ J"≥∞iHÍ Ããx· Hõ *’HõºOÖ’ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ<åfl_»∞. ~Ô O_»∞ ^Œáê¶ Å∞ J"≥∞iHõ<£ HÍO„ÔQãπ
Q“~°=Ñ¨Ù~°™ê¯~°O ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ<åfl_»∞. J~Ú`Õ 1935Ö’ JÑ¨Ê\˜ ^•HÍ `å#∞ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ#fl
Ü«Ú^•úÅ∞, Ãã·xHõ *’HÍºÅ#∞ H˘`«Î HÀ}OÖ’ „Ñ¨[Å =ÚO^Œ∞ LOKå_»∞. XHõ Ñ¨ÙãÎ̈Hõ ~°∂ÑÖÖ’
`«# J#∞Éè"í åÅ∞ q=iOKå_»∞. D ™ê„=∂[º"å^Œ Ããx· Hõ *’HÍºÅ∞ JxflO\Ï ^•y L#fl
"åºáê~° „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑÖKåxH˜ Kå\˜ K≥áêÊ_»∞. Ü«Ú^•úefl ‰õΩ\˜Å ‰õÄ@q∞
(~åÔH\ò)QÍ Jaè=i‚OKå_»∞. |@¡~ü ~åã≤# Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’x Z=~°∞ Åaú á⁄O^•~°∞? J<Õ
J^è•ºÜ«∞OÖ’x H˘xfl ÉèÏQÍÅ∞ HÕ^Œ á⁄O^Œ∞Ñ¨~°∞ã¨∞Î<åfl)
Ü«Ú^ŒúO XHõ ‰õΩ\˜Å ‰õÄ@q∞ – Ãã‡_ô¡ _ç.|@¡~ü (1935)

Ü«Ú^ŒOú XHõ ‰õΩ\˜Å ‰õÄ@q∞. Wk áê`« h`Õ. ã¨∞<åÜ«∂ãÖQÍ ÖÏÉèÏÅ∞ áÈˆQã¨∞‰õΩ<Õ
XHõ q+¨ ãÖã¨¯ $u. JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ ÖÏÉèÏÅ∞ QÆ_çOKåÅO>Ë Ü«Ú^•úxH˜ q∞Oz# ÃÑ^ŒÌ
"åºáê~°O ÖË^∞Œ . „Ñ¨[Å xO_»∞ „áê}ÏÅ∞ Ñ¨}OQÆ ÃÑ\˜ì JÅ"ÀHõQÍ ÅHõÅΔ _®Å~°∞¡ áÈˆQã¨∞HÀ=K«∞Û.
‰õΩ\˜Å ‰õÄ@q∞ QÆ∞iOz WO`«Hõ<åfl Q˘Ñ¨ÊQÍ q=iOK«_®xH˜ <å ^ŒQÆæ~° =∂@Å∞ ÖË=Ù.
J~Ú`Õ D q+¨Ü«∂ÖËg "≥∞*Ïi\© „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ `≥eÜ«∞=Ù. ˆH=ÅO JuH˘kÌ =∞Ok—
JO`«~O° yHõ |$O^•xH˜— (W<£Ãã_· ~» ûü ) =∂„`«O D "åã¨=Î O YzÛ`«OQÍ `≥Å∞ã¨∞. Ju H˘kÌ=∞Ok
ÖÏÉèíO HÀãÖ J`«ºkèHõ =∞Ok „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ Ñ¨}OQÍ ÃÑ@ì_»"Õ∞ ‰õÄ@q∞ hu.
224 J"≥J"≥∞iHÍ
"≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^ŒúOÖ’ WÖÏ<Õ HÀ\Ï¡k _®Å~°∞¡ ^ŒO_»∞‰õΩ#fl "åà◊√§ L<åfl~°∞.
XHõ¯ J"≥∞iHÍÖ’<Õ "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ 21,000 =∞Ok H˘`«ÎQÍ ÅHΔÍkèHÍ~°∞Å∞,
HÀ\©âfi◊ ~°∞Å ™ê÷~ÚH˜ ZQÆÉÏHÍ~°∞. Ü«Ú^ŒOú Ö’ áêi# ~°HOÎõ `À `å=Ú D P^•Ü«∂xfl QÆ_Oç z#@∞¡
K«@ì|^ŒúOQÍ \ÏH±ûi@~üflÖ’ "≥Å¡_çOz# "åà◊§ ãÖYº =∂„`«"Õ∞ <Õ K≥|∞`«∞<åfl. P^•Ü«∞Ñ¨Ù
Ñ¨#∞fl ^•MÖÏÖ’ D "åãÎ̈"åxfl =∞~°∞QÆ∞#Ñïz# ÅHΔÍkèHÍ~°∞Å∞, HÀ\©â◊fi~°∞Å∞ WOÔHO`«
=∞Ok L<åfl~À?
gà◊§Ö’ U XHõ¯~°∂ ‰õÄ_® Éèí∞*Ï# `«∞áêH˜ "≥∂ã≤On ÖË^Œ∞, "≥∂Ñ≤Ok ÖË^Œ∞.
XHõ¯~°∞ ‰õÄ_® XHõ¯_»O>Ë XHõ¯ HõO^ŒHÍxfl `«qfiOn ÖË^Œ∞. ZÅ∞HõÅ∞, ÑÖkH˘‰õΩ¯Å∞ "åã¨#`À
=ÚH˜¯áÈ~Ú# HõO^ŒHÍÖ’¡ PHõe Hõ_»∞Ñ¨ÙÅ`À XHõ¯ ~ÀA, XHõ¯ QÆO@, XHõ¯ HõΔ}O QÆ_çÑ≤#
"åà◊√¡ ÖË~∞° . g∞^ŒH˜ ^Œ∂ã¨∞H˘KÕÛ |∞Öˇ@¡ ∞¡, ÉÏO|∞Ã+Öòû Ñ¨_#ç x^Œ∞~°ÖxË ÉèÜí ∞« OHõ~° HÍà◊~å„`«∞Å∞
QÆ_çÑ≤On ÖË^Œ∞. â◊`«$ Ãã·x‰õΩ_ç `«∞áêH˜ ÉÏÜ«∞<≥\ò XHõ¯i XO\’¡#∂ kyOk ÖË^Œ∞. z#fl
áê\˜ ~°HõÎ QÍÜ«∞O J~ÚOn ÖË^Œ∞. J~Ú<å gà◊√¡ HÀ@∞¡ QÆ_çOKå~°∞.
Ü«Ú^ŒúO `«~°∞"å`« ÔQe¿ãÎ ye¿ãÎ =∞Ç¨ J~Ú`Õ XHõ ^ÕâßxH˜ ^Œ̂H¯k WOH˘O`«
Ñ¨~å~Ú ^ÕâÑ◊ Ù¨ Éè∂í q∞ =∂„`«"∞Õ . D Éè∂í q∞x "åà◊√§ ^ŒH¯˜ OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JHõ¯_ç Yx[ ãÖÑ¨^#Œ ∞
^ÀK«∞‰õΩx HÀ@¡‰õΩ Ñ¨_»QÆÖˇ`åÎ~°∞. HÍh P Ü«Ú^•úÅH˜ J~Ú# =ºÜ«∂xfl =∂„`«O ™ê=∂#º
„Ñ¨*ÏhHõO "≥∂™ê~°∞. „Ñü ÃÑ·™ê `«=∞ Ô~Hõ¯Å Hõ+ì̈O`À K≥e¡OKå~°∞.
ZO^Œ∞‰õΩ J~ÚºOk D Y~°∞Û? ÖˇHõ¯Å∞ K«∂¿ãÎ Hõ_»∞Ñ¨Ù `«~°∞‰õΩ¯áÈ`«∞Ok. H˘`«Î
ã¨=∂^è∞Œ Å∞ Hõ@_ì ®xH˜ KÕãO≤ ^Õ Hõ^• D Y~°∞Û JO`å. Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« ^ÕâßxH˜, „Ñ¨*ÏhHÍxH˜
UO ^ŒH˜¯O^Œx? ‰õÄe áÈ~Ú# â◊s~åÅ∞, MÏm =∞#ã¨∞Å∞. zuH˜# Ç¨Ï$^ŒÜ«∂Å∞, zè„^Œ"≥∞ÿ#
‰õΩ@∞O| rq`åÅ∞. PiúHõ J~åK«Hõ`«fiO, =∂O^ŒºO, Ñ¨#∞flÅ ÉèÏ~°O. XHõ `«~°O #∞O_ç
=∞~˘Hõ `«~°O ^•HÍ áêÑ¨ ÑÖH˜ÖÏxfl "≥∂ã¨∂Î<Õ LOk.
Ãã·#ºOÖ’ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl ~ÀAÅ #∞O_Õ ##∞fl D ãÖ^ÕÇ¨ÏO Ñ‘_çã¨∂Î LO_Õk. Ü«Ú^ŒúO
ˆH=ÅO ‰õΩ\˜Å ‰õÄ@q∞ „Ñ¨Ü≥∂[<å~ú°"Õ∞<Õ"≥∂ Jx. Ãã·#ºO #∞O_ç i>ÿ̌~°~Ú áœ~°rq`«O
QÆ_»∞=Ù`«∞<åflHõ <å‰õΩ ~°∂_èôQÍ J~°ú"≥∞ÿOk. W"åà◊ =∞m§ ^Õâ◊O g∞^Œ =∞~À „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^Œú
"Õ∞Ñ¶¨∂Å∞ ^Œ@ìOQÍ JÅ∞=Ú‰õΩ#fl <ÕÑ¨^èŒºOÖ’ <Õ#∞ Ziy# ã¨`åºxfl „Ñ¨[Å‰õΩ K≥Ñ¨ÊHõáÈ=_»O
HõΔ=∂~°›O HÍx <Õ~°OQÍ ZOz <Õh "åãÎ̈"åhfl g∞ =ÚO^Œ∞ LOK«∞`«∞<åfl.
Z=i Ñ¨HΔÍ# Z=~°∞ KÕ~åÖ’ ^ÕâßÅ∞ x~°‚~ÚOKÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. „á¶ê<£û, ~°ëêº XHõ
Ñ¨HõΔO KÕiáÈÜ«∂~Ú. W@b, P„ã≤ìÜ«∂ [@∞ì Hõ@ì_®xH˜ `˘O^Œ~°Ñ¨_»∞`«∞<åfl~Ú. áÈÖˇO_£`À
L#fl ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì q"å^•xfl „`Àã≤ ~å[x [~°‡h áÈÖˇO_£Å∞ [@∞ìHõ\ÏìÅx K«∂ã¨∞Î<åfl~Ú.
Ü«ÚQÀ¿ã¡qÜ«∂ ~åA JÅQÍ˚O_»~ü 2 Ç¨Ï`«º HÍqOK«|_»@O`À Ñïã≤÷`«∞Å∞ ãÖH˜¡+ì̈
~°∂ÑÖ ^•ÖÏÛ~Ú. Ü«ÚQÀ¿ã¡qÜ«∂. Ç¨ÏOˆQsÅ =∞^èŒº ã¨∞n~°…HÍÅOQÍ â◊`«$`«fiO LOk. XHõi
‰õΩ`«∞ÎHõÅ∞ XHõ~°∞ ZÑ¨ÙÊ_»∞ `≥QÀæã¨∞‰õΩO^•=∂ J#flO`« QÆ∞„~°∞QÍ L<åfl~Ú D Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ∞.
ãÖ^Œ∞ K«∂ã¨∞‰õΩx ZÑ¨ÙÊ_»∞ D HõÜ«∞ºOÖ’H˜ ^Œ∂‰õΩ^•=∂ Jx W@b HÍK«∞H˘x LOk.
D ^ÕâßÅhfl Ü«Ú^ŒOú HÀãÖ HÍK«∞‰õΩx L<åfl~Ú. HÍh U „Ñ¨[Å~Ú`Õ D Ü«Ú^•úÖ’¡
„Ñ¨`«ºHõΔOQÍ<À, Ñ¨~ÀHõΔOQÍ<À áêÖÁæ<åeû LO^À, g~° =∞~°}O ¿Ñi@ xO_»∞ rq`åÅ#∞
KåeOKåeû LO^À "åà◊√¡ D Ü«Ú^•úxfl HÀ~°∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ . ZQÆã#¨ ^˘Ü«∞º_»O ÖË^∞Œ . Hõ_∞» Ñ¨ÙÖ’
K«Å¡ Hõ^ŒÅ‰õΩO_® ‰õÄ~°∞Ûx Ü«Ú^•úefl ZQÆã¨# ^Àã≤ ÖÏÉèÏÅ∞ áÈˆQã¨∞‰õΩO^•O J#∞‰õΩ<Õ Ju
H˘kÌ=∞Ok =∂„`«"Õ∞ WO^Œ∞‰õΩ Lqfià◊¥¡~°∞`«∞<åfl~°∞.
„Ñ¨ÑÖK« "åºÑÎ̈OQÍ W"åà◊ K«∂ã¨∞‰õΩO>Ë 40 HÀ@¡ =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞, Jáê~°"≥∞ÿ#
PÜ«Ú^è•Å∞ L<åfl~Ú. HÍh ^Õâ◊ Éèí‰õΩÎÅ∞, ~åÜ«∞ÉÏ~°∞Å∞ =∂„`«O 'JÉËƒ— Ü«Ú^ŒúO J<Õ „Ñ¨ã¨ˆHÎ
~å^Œx uÜ«∞ºx Hõ|∞~°∞¡ K≥|∞`«∞<åfl~°∞.
=∞i D #~°HõÖ’HõÑ¨Ù *ÏyÖÏÅ â◊$OYÖÏÅ∞ Y}ËÅ‡x ZO^Œ∞‰õΩ "≥∂QÆ∞`«∞<åfl~Ú?
40 HÀ@¡ =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ UO tHõΔ} WKåÛ~°∂ – _®#∞ûÖÏ_»=∞<å?
HõhãÖ W@b q+¨Ü«∞OÖ’ =∂„`«O YzÛ`«OQÍ HÍ^Œx K≥Ñ¨Ê=K«∞Û. P ^Õâß^èŒº‰õΔΩ_»∞
Éˇx\’ =Ú™ÈûexH˜ `≥Å∞ã¨∞. "åà◊§‰õΩ ^ÕxHÀãÖ tHõΔ} WÑ≤ÊOzOk. J`«QÍ_»∞ x*Ï~ÚfQÍ<Õ
L#flk L#fl@∞¡QÍ K≥ÑÙ¨ <Î åfl_»∞. x#flQÍHõ "≥Ú#fl [iy# JO`«~å˚fÜ«∞ ãÖ„Ñ¨kOÑ¨ÙÅÖ’ J`«QÍ_»∞
UO K≥Ñ≤ÊOk HÍÔ~flw JO`«~å˚fÜ«∞ âßOu ^èŒ~å‡^•Ü«∞ ãÖã¨÷ „Ñ¨K«∞iOzOk.
''......Jxfl\˜H© q∞Oz á¶êã≤*ÏxH˜ XHõ qâßfiãÖ LOk. ~å[H©Ü«∞ HÍ~åºK«~°}‰õΩ
`À_»∞QÍ =∂#"åo Jaè=$kúH˜, Éèíq+¨º`ü‰õΩ `À_»Ê_Õk âßOu =∂„`«O HÍ^Œ∞. Ü«Ú^ŒúO XHõ¯>Ë
=∂#"åoÖ’ xa_ôHõ$`«"≥∞ÿ L#fl â◊‰õΩÎÅ#∞ "≥eH˜ fã≤, tY~°™ê÷~ÚH˜ fã¨∞ÔHà◊§Å∞QÆ∞`«∞Ok.
ã¨"åÅ∞#∞ ã‘fiHõiOKåÅ<Õ L^•`«Î"≥∞ÿ# QÆ∞O_≥ ^è≥·~åºxfl „Ñ¨[ÅÖ’ xOÑ¨Ù`«∞Ok...——
K«∂™ê~å =∂@Å∞ `«_»∞=ÚHÀ‰õΩO_® =Ú™Èûex ZO`« ã¨Ê+ì̈OQÍ K≥áêÊ_À. J`«x
ã¨∞tHõΔ`« Ãã·#ºO, q=∂<åÅ∞, <åqHÍ^Œà◊O Jhfl Ü«Ú^ŒúO HÀãÖ P„`«OQÍ L<åflÜ«∞@ J`«x
^Œ$+≤ìÖ’. Ü«ÚQÀ¿ã¡qÜ«∂`À `«QÍ^• Ñ¨_ç# Ç¨ÏOˆQi Ñ¨HΔÍ# JO^Œ∞ˆH xÅ|_®¤_»∞. P„ã≤ìÜ«∂
Kèå#ûÅ~ü ZO*ˇÖòÉ~ˇ ìü _®ÅÊù~ü Ç¨Ï`«ºHÍqOK«|_ç# (1934 EÖˇ· 25) "≥<fi≥ O@<Õ `«# ^ŒàÏÅ#∞
P„ã≤ìÜ«∂ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅÖ’ "≥∂Ç¨ÏiOKå_»∞. W=hfl Ü«Ú^Œú HÍÇ¨Ïo q<åº™êÖË. Ü«Ú^ŒúO `«^èŒºO.
Jk ˆ~áê, ZÅ∞¡O_® J<Õ^Õ „Ñ¨â◊fl.
XHõ ÃÇÏ~ü Ç≤Ï@¡~ü [~°‡hx Ñ¨Ù#:™êÜ«Ú^èŒO KÕã¨∞Î<åfl_»∞. WOHÍ WOHÍ PÜ«Ú^è•Å#∞
áÈˆQã¨∞Î<åfl_»∞. W=hfl ^•^•Ñ¨ÙQÍ |Ç¨ïâß JO`«Hõ<åfl Z‰õΩ¯=QÍ âßOuH˜ qÑ¶¨∂`«O HõeyOKÕ
áÈHõ_»ÖË. „á¶ê<£û D =∞^èŒº<Õ Ü«Ú=‰õΩÅ x~°ƒO^èŒ q∞Å@s ã¨sfiã¨∞#∞ U_®k #∞O_ç Ñ¨^≥Ìxq∞k
<≥ÅÅ HÍÖÏxH˜ ÃÑOzOk.
^Õâ◊ ^ÕâßÅ∞ PÜ«Ú^è•Å∞ KÕ`«|∂x L<åfl~Ú. Ü«¸~°Ñπ YO_»OÖ’ U^À XHõ~ÀA#
Ñ≤zÛ‰õΩHõ¯Å∞ Ñ¨ÙO*ÏÅ∞ `≥OÑ¨Ù‰õΩx L~°Hõ=K«∞Û.
D Ñ¨q„`« HÍ~åºxfl ZQÆã#¨ ^˘Ü«∞º_®xH˜ J"≥∞iHÍQÍ =∞# =O`«∞ Hõ$+≤ KÕã∞¨ <Î åflO.
[áê<£ ~°ëêºÅ =∞^èŒº Ü«Ú^ŒúO [iy#Ñ¨Ù_»∞ =∞#O ~°ëêº`À =∞# áê`« q∞„`«`åfixfl `«xfl
226 J"≥J"≥∞iHÍ
`«QÆÖËã≤ [áê<£‰õΩ KÕÜ«¸`«xKåÛO. ZO^Œ∞HõO>Ë =∞# JO`«~å˚fÜ«∞ ÉÏºOHõ~°∞¡ [áê<£‰õΩ
W|ƒ_ç=Ú|ƒ_çQÍ ~°∞}ÏÅ∞ JO^ŒKÕã¨∞Î<åfl~°∞. JO^Œ∞ˆH [áê<£ ^Õâ◊ „Ñ¨*ÏhHõO`À J"≥∞iHÍ
Ñ¨@¡ q^Õfi+¨ÉèÏ=#Å∞ „Ñ¨|Å∞`«∞<åfl~Ú. K≥·<å Ñ¨@¡ =∞#O J#∞ãïã¨∞Î#fl 'FÃÑ<£ _À~ü áêÅã‘—
J~°úO Uq∞\©? U\Ï K≥·<å`À =∞#O #_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl "å}˜[ºO 90 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡. Ñ¶≤eÑ¶‘Ê<£û
=∂@ Uq∞\©? D =ÚÃÑÊù S^Õà◊§Ö’ =∞#O JHõ¯_» 600 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Y~°∞Û KÕâßO.
^ÕxHÀãÖ JHõ¯_» =∞# ÉÏºOHõ~°∞¡ áêi„âßq∞Hõ"Õ`«ÎÅ∞ ÃÑ\ì̃# 200 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ ~°HõΔ}
HÀãÖ J@?!
K≥·<å`À 90 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ "å}˜[ºO HÀãÖ Ñ¶≤eÑ‘Ê<£ûÖ’ 200 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡
ÃÑ@∞ì|_»∞Å ~°HõΔ} HÀãÖ =∞#O [áê<£x xÅ∞"≥ÖÏ¡ ^Õfi+≤Oz, Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ ^Œ∂HÍe. =O^ŒÅ
"ÕÅ aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Ü«Ú^ŒúO ¿Ñi@ =∞Ozhà◊√¡ „áêÜ«∞OÖÏ Y~°∞Û K≥Ü«∂ºe. "ÕÖÏk=∞Ok
J"≥∞iHõ<£ Ãã·x‰õΩÅ∞ `«=∞ „áê}Ïefl `«$}„áêÜ«∞OQÍ JiÊOKåe. Ü«Ú^ŒúO #∞O_ç uiy
=zÛ# "åà◊√§ ‰õÄ_® U âßs~°Hõ "≥H· Åõ ºO`À<À, =∂#ã≤Hõ "≥H· Åõ ºO `À<À fã¨∞‰õΩO\Ï LO_®e.
D #+ì̈=∞O`å ^ÕxHÀãÖ ÉèíiOKåe. D QÆ_»¤g∞^Œ Ju H˘kÌ=∞Ok q∞eÜ«∞#∞¡, aeÜ«∞#∞¡
_®Å~°∞¡ áÈˆQã¨∞HÀ=_®xH˜, Ju H˘kÌ=∞Ok – PÜ«Ú^èŒ L`«ÊuÎ^•~°∞Å∞, ÉÏºOHõ~°∞¡, F_»Å
`«Ü«∂s HõOÃÑh Ü«∞[=∂#∞Å∞ ã¨\Ïì "åºáê~°QÍà◊√§... gà◊√§ ÉÏQÆ∞Ñ¨_»_®xH˜ =∞#O ^Œ∞OÑ¨
<åâ◊#O HÍ"åe.
=∞~À Ü«Ú^•úxH˜ D `åÉË^•~°∞¡ HÍÅ∞^Œ∞=Ùfi`å L<åfl~°O>Ë LO_»~å=∞i. Ü«Ú^ŒúO
"åà◊¡ áêe@ XHõ HÍ=∞^èÕ#∞=Ù, XHõ HõÅÊ=$HõΔO, XHõ JHõΔÜ«∞ áê„`« Hõ^• =∞i. =∞i ™ê^è•~°}
„Ñ¨*ÏhHÍxH˜ D Ü«Ú^ŒúO =¸ÅOQÍ UO [~°∞QÆ∞`«∞Ok? Ü«Ú^ŒúOÖ’ =∞~°}Õz#"åà◊√§ UO
ÖÏÉèOí =¸@QÆ@∞ì‰Ωõ O\Ï~°∞? âßs~°H,õ =∂#ã≤Hõ qHõÖÏOQÆ∞Å∞ á⁄O^Õ Åaú Uq∞\˜? Éè~í ÅÎ° #∞,
`«O„_»∞Å#∞ J#fl^Œ=Ú‡Å#∞ HÀÖ’Ê~Ú# =∞# P_» `«Å∞¡Å‰õΩ D Ü«Ú^ŒúO UO ÖÏÉèíO
KÕ‰õÄiÛOk? Ñ≤Å¡Å‰õΩ UO X~°QÆÉˇ\ ì̃Ok D Ü«Ú^ŒúO. Ug∞ ÖË^Œ∞ – LO_»^Œ∞. áÈh D
^ÕâßxH˜ UO X~°QÆÉˇ\ ì̃Ok D Ü«Ú^ŒúO. 1898 =~°‰õÄ L`«Î~° J"≥∞iHÍ‰õΩ P=Å =∞#‰õΩ
JOQÆ∞à◊O Éèí∂ÉèÏQÆO ÖË^Œ∞. P~ÀAH˜ =∞# *ÏfÜ«∞ ~°∞}ÉèÏ~°O 1000 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡
JÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O 'JO`«~å˚fÜ«∞ ™œ„ÉèÏ`«$`«fi ^Œ$HõÊ^äŒO—`À LO_Õ "åà◊§O. =∞# *Ïu x~å‡`«Å∞
WzÛ# ãÖ^Õâßxfl =∞#O W"åà◊ ÃÑ_»K≥q# ÃÑ_»∞`«∞<åflO. JáêÜ«∞Hõ~° ãÖH©~°‚ q∞„`«`åfiÅ
*’eH˜ áÈ=^Œ#Ì fl *Ïi˚ "å+≤OQÆ<ì £ Ç≤Ï`« "åHÍºxfl =∞#O =∞iKÕáÈÜ«∂O. Ü«Ú^•úxH˜ `≥Q|Æ _®¤O.
=∞#k HÍx Éèí∂ÉèÏQÍxfl JO`À WO`À =∞# ã¨fiO`«O KÕã¨∞‰õΩ<åflO. "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK«
Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ =∞# JO`«~å˚fÜ«∞ ãÖ|O^è•efl ÔHÅ∞‰õΩÅ∞ ÔHÅ∞‰õΩÅ∞ KÕã¨∞‰õΩx UO
™êkèOKå=∞Ü«∂º JO>Ë 25000 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ *ÏfÜ«∞ ~°∞}Ïxfl =¸@QÆ@∞ì‰õΩ<åflO.
D áêuˆHà◊§ HÍÅOÖ’ =∞# q^Õj "å}˜[º q∞QÆ∞Å∞ 24000 aeÜ«∞<£ _®Å~°∞¡. Ü«Ú^ŒúO
Tã¨∞ÖË‰õΩO_® ™êkèOz# D ™ê#∞‰õÄÅ Ñ¶ë`åxfl XHõ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO =¸ÅOQÍ
`«ÖHÔˇ `«∞‰Î Ωõ #fl 25000 aeÜ«∞<£ _®Å~°¡ ~°∞} ÉèÏ~°O`À áÈe¿ãÎ D ^ÕâßxH˜ Uk ÖÏÉè^í •Ü«∞Hõ"∂≥
WOy`«O QÆÅ Z=Ô~·<å W>Ëì ["å|∞ K≥áêÎ~°∞.

q^ÕâßÖ’¡ Ãã·xHõ *’HÍºÅ =¸ÅOQÍ ™ê=∂#∞º_»∞ #_ç¤ qiˆQ Ñ¨#∞flÅ "≥∂`«x
Éèií OKåeû =ã¨∞OÎ >Ë pHõ\ ˜ „Ñ¨ÑO¨ K«ÑÙ¨ =∂~åAÅ∞, ã¨\Ïì "åºáê~° ~åÜ«Úà◊√§ 'á¶êºhû— ÖÏÉèÏÅ∞
ãÖáêkOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. ãÖÑ¨^Œ áÈˆQã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. ÉèÏ~åÅ∞ ™ê^è•~°} „Ñ¨*ÏhHõO
"≥∂ã¨∞Î<åfl~°∞.
^Õâ◊ÉèíHÎ̃ Hõ<åfl Ç‘Ï#"≥∞ÿ# áêÑÖ – Z=∂‡QÀÖò¤=∂<£ (1908)

^Õâ◊ ÉèíHÎ̃ JO>Ë Uq∞\˜? =∞#O Ñ¨Ù\ì̃# KÀ@∞#∞, =∞# ÉÏÅºÑ¨Ù *Ï˝Ñ¨HÍÅ#∞,
Pâ◊Å#∞, PHÍOHõÅΔ #∞, HõÅÅ#∞ Hõ#flKÀ@∞#∞ „¿Ñq∞OK«QÅÆ QÆ_=» ∂? ÉÏÅºÑ¨Ù J=∂Ü«∞Hõ`fi« O`À
#_ç<≥uÎ# PHÍâ◊OÖ’ Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ f¿ã "Õ∞Ñ¶¨∂Å#∞ K«∂ã≤ =∞#O JO`« "ÕQÆOQÍ ÑïÔQ`«Î
ÖËHõáÈ`«∞<åfl"Õ∞ Jx J|∞ƒ~°Ñ¨_ç# KÀ@∞#∞ „¿Ñq∞OK«_»=∂? pHõ\ ˜Ö’ QÆ∞`«∞ÎÅ∞ QÆ∞`«∞ÎÅ∞QÍ
PHÍâ◊OÖ’ "ÕÖÏ_»∞`«∞#fl ÅHõΔÅ HÀ@¡ #HõΔ„`« ã¨=ÚK«ÛùÜ«∂xfl K«∂ã≤ J#O^ŒO`À ˆHiO`«Å∞
H˘\˜ì, XHõ `ÀHõK«∞Hõ¯ `≥y ~åeÑ¨_»∞`«∞O>Ë xa_®â◊Û~°ºO`À, ÉèíÜ«∞ qÇ¨ÏfiÅ`«`À J=∞‡#∞
Hõiz Ñ¨@∞ì‰õΩ#fl KÀ@∞#∞ „¿Ñq∞OK«_»=∂? Ñ¨‰õΔΩÅ H˜ÅH˜ÅÅ∞ ‰õΩ=‰õΩ=Å‰õΩ Ñ¨~°=tOz,
Zyˆ~ Ñ¨‰õΔΩÅ#∞ K«∂ã≤ =∞#‰õÄ Ô~Hõ¯Å∞ LO>Ë ^Œ∂~° f~åÅ‰õΩ ZyiáÈ^Œ∞=Ú Hõ^• Jx
Ñ¨Å=iOz# KÀ@∞#∞ „¿Ñq∞OK«_=» ∂? J=∞‡ "≥∂HÍà◊§#∞ K«∞>Ëãì ≤ J#QÆ#QÍ XHõ ~åAQÍ~°O\Ï
JO@∂ J=∞‡ K≥¿ÑÊ Hõ^ÅŒä #∞ qO@∂ "≥∞=ÿ ∞iz =∞#=¸ =∞Ç¨~åAÅO J~ÚáÈ~Ú#@∞¡
HõÅQÆ#fl KÀ@∞#∞ „¿Ñq∞OK«_=» ∂? XHõ¯ =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë ÉÏÅºÑ¨Ù, ÖË„ÉÏÜ«∞Ñ¨Ù ãÖ`Àëêefl
ÉÁ@∞ì ÉÁ@∞ìQÍ *Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞‰õΩO@∂ =∞m§ P ~ÀAÅ∞ =¿ãÎ ZO`« ÉÏQÆ∞O_»∞ Jx =QÆKÕ
KÀ@∞#∞ „¿Ñq∞OK«_»"Õ∞<å?
W^Õ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ J~Ú`Õ D J^Œ$ëêìxH˜ <ÀK«∞‰õΩ#fl J"≥∞iHõ<£Å∞ |Ç¨ï J~°∞^Œ∞ Jx
<Õ Ñ¶¨∞O\Ï Ñ¨^äŒèOQÍ K≥Ñ¨ÊQÆÅ#∞. W"åà◊ Ñ≤Å¡Å P@ "≥∞ÿ^•<åÅhfl á¶êºHõìsÅ∞QÍ, q∞Å∞¡Å∞QÍ
QÆ#∞Å∞QÍ =∂iáÈÜ«∂~Ú. K≥=ÙÅ‰õΩ WOÃÑ·# Ñ¨‰õΔΩÅ H˜ÅH˜ÖÏ~å"åÅ‰õΩ |^Œ∞Å∞, K≥=ÙÅ∞
k|ƒà◊√§ Ñ¨_Õ á¶êºHõìsÅ Ãã·~°<£ "≥∂`«Å∞ ã¨∞„Ñ¨ÉèÏ`«O Ñ¨Å∞‰õΩ`«∞<åfl~Ú. W"åà◊ `«Å∞¡Å∞ K≥¿ÑÊ
Hõ^äŒÖ’¡ Ç¨ã¨ºO, „¿Ñ=∞, â∫~°º Ñ¨~å„Hõ=∂Å∞ ÖË=Ù. D ~ÀA# „Ñü `«b¡ Hõ_»∞Ñ¨Ù zOK«∞‰õΩx
K≥|∞`«∞#flk ã‘fiÜ«∞ qëê^Œ qÖÏÑ¨QÍ^èŒÖË.
=∞~°~Ú`Õ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ JO>Ë Uq∞\˜? ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ JO>Ë JÅ∂, Jk Ñ¨ÙO_®HÀ~°∞ P„t`«O
J<åfl_»∞ _®Hõì~ü âß=ÚºÖò *Ï#û<£ ''^Õâ◊ÉèíHÎ̃ JO>Ë ™ê=¸Ç≤ÏHõ Ç¨Ï`«ºHÍO_»#∞ É’^èŒ ÑïKÕ
„Ñ¨É’è ^èOŒ . W^˘Hõ "åºáê~°O. =∞x+≤H˜ HÍ=eû# ‰õÄ_»∞, QÆ∂_»∞, |@ì =O\˜ Hõhã¨ J=ã¨~åÅ#∞
f~°Û_®xH˜ |^Œ∞Å∞ XHõ =∞x+≤ xO_»∞ „áê}ÏÅ∞ `À_Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ Lã≤Q˘ÖËÊ PÜ«Ú^èOŒ —— JO\Ï~°∞
\ÏÖò™êìÜü∞. B~å WO`«\ ˜ ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÅ <À\˜#∞O_® WÖÏO\˜ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ Hõ<åfl Ç‘Ï#"≥∞ÿ#
=∂@Å∞?!
x*ÏxH˜ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ JO>Ë HÍã≤O`« `«Åa~°∞ã¨∞`«#O HÍã≤O`« JÇ¨ÏO. HÍã≤O`« ™êfi~°÷O
ZÖÏ<À q=iOK«=∞O\Ï~å? D Éè∂í QÀà◊O JO`å z#fl z#fl ^ÕâßÅ∞QÍ, „Ñü ^ÕâO◊ `«#
228 J"≥J"≥∞iHÍ
K«∞@∂ì`å XHõ W#∞Ñ¨ `≥~°#∞ kOKÕã¨∞‰õΩ#fl „Ñ¨^Õâ◊OQÍ q~ålÅ∞¡`«∞Ok Jx ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ JOK«<å.
Z=iH˜ "åàı§ `å=Ú Ñ¨Ù\ì̃# QÆ_»¤ÜÕ∞ ã¨~Àfi`«¯ $+ì̈"≥∞ÿ#^Œh, W`«~°∞ÅHõ<åfl `å"Õ∞ Jkè‰õΩÅ=∞x,
`≥eq`Õ@Å∞QÆÅ "åà◊§=∞h, #= <åQÆiHõ`« <ÕiÛ# "åà◊§=∞x ÉèÏqã¨∞ÎO\Ï~°∞. D PkèHõº`«#∞
W`«~°∞Å g∞^Œ ~°∞^ŒÌ_®xH˜, <åQÆiHõ`« JaƒOK«_®xH˜ Ñ¨~å~Ú ^ÕâßÅ g∞^Œ ^ŒO_≥uÎ JHõ¯_»
„Ñ¨*ÏhHÍxfl ^Œ∞#∞=∂_»_®xH˜ ‰õÄ_® "≥#∞nÜ«∞~°∞.
=∞#O Ñ¨Ù\˜,ì ÃÑiy# ^ÕâO◊ QÆ∞iOz =∞#O ZÖÏ ÉèÏqã¨∞OÎ \Ï"≥∂ W`«~° ^Õâ"◊ åã¨∞Å∞
‰õÄ_® Z=iH˜ "åˆ~ JÖÏ ÉèÏq™êÎ LO\Ï~°∞. Ñ¶ë`«OQÍ Ñ¨ã≤`«#O #∞OKÕ Ñ≤Å¡Å‰õΩ =∞#*Ïu
B#fl`«fiO QÆ∞iOz ~°OQÆiOz K≥¿ÑÊ ¿Ñi@ Ñ¨~å~Ú ^ÕâßÅ, Ñ¨~å~Ú *Ï`«∞Å =∞#∞+¨μÅ
QÆ∞iOz Jk [~°‡<£Å QÆ∞iOz HÍ=K«∞Û, ~°+¨º#∞¡, W\ÏeÜ«∞#∞¡, „ÃÑ¶Oz"åà◊√¡ WÖÏ Z=i
QÆ∞iOz J~Ú<å ã¨ˆ~ q+¨Ñ¨ÙQÍ^èŒÅ∞ #∂iáÈ™êÎO. Ñ≤Å¡"å_ç`À áê>Ë D ÉèÏ"åÅ∞ ÃÑiy
ÃÑ^ŒÌq J=Ù`å~Ú. '<å^Õâ◊O – <å „Ñ¨[Å HÀãÖ P „Ñ¨Éèí∞=Ù J#QÍ <å XO\’¡ TÑ≤i
L#flO`«=~°‰õÄ ~°HõΔ}QÍ xÅ|_»`å#∞, â◊`«$=ÙÅ#∞ ^Œ∞#∞=∂_»`å#∞ J#fl ÉèÏ=#Å#∞
Z=iÖ’<≥·<å W>Ëì „¿Ñˆ~Ñ≤OK«QÆeˆQ ™ê÷~ÚÖ’ QÆ∂_»∞ Hõ_»∞`å~Ú. JO^Œ∞ˆH áêÅ‰õΩÅ∞ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃
¿Ñi@ Ãã·xHõ, "åÜ«Ú, <ÒHÍ ^ŒàÏÖ’¡H˜ [<åefl W>Ëì ~å|@ìQÆÅQÆ∞`å~°∞. J=ã¨~åxH˜ ã‘fiÜ«∞
~°HõΔ}‰õΩ q∞Oz# ™ê÷~ÚÖ’ PÜ«Ú^èŒ ãÖÑüÎx áÈˆQÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`å~°∞.
Ãã·#ºO J<åfl, <åqHÍ^Œà◊O J<åfl „Ñ¨[Å‰õΩ P@ÉÁ=∞‡ÖÏ¡ PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ
Hõ#|_»∞`å~Ú. „Ñ¨Éèí∞`«fiO "ÕÅ‰õΩ "ÕÅ _®Å~°∞¡ ‰õΩ=∞‡iOz =∞s g\˜H˜ ÖËx PHõ~°¬}
Hõ@Éì _ˇ ∞» `«∞Ok. T~°∂~å uÑ¨ÙÊ`«∞Ok. J"≥∞iHõ<£ „Ñ¨É∞íè `«fiO D L^ÕâÌ O◊ `À<Õ XHõ <åqHÍ^ŒàÏxfl
Ñ¶¨ã≤Ñ¶≤H± ã¨=Ú„^Œ f~° „áêO`åÅxflO\Ï Tˆ~yOzOk. „Ñü J"≥∞iHõ<£ áœ~°∞_»∞ Jk K«∂ã≤
`«=∞ â∫~°º Ñ¨~å„Hõ=∂Å‰õΩ `å"Õ∞ QÆ~°fiÑ¨_®Åx ã¨~å¯~°∞ ÉèÏqOzOk. D ^ŒàÏxH˜ qO^Œ∞
‰õΩ_»Ñ_¨ ®xH˜ XHõ¯ âß<£„á¶êxû™È¯ #QÆ~O° Ö’<Õ q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ Y~°∞Û KÕâß~°∞. ÖÏãπ UO*ˇÖòûÖ’
J~°"≥· "ÕÅ _®Å~°∞¡, ã≤Ü«∂\˜Öò @HÀ=∂ÅÖ’ q∞eÜ«∞<£ _®Å~°∞¡ D Ñ¨\ÏÅO qO^Œ∞Å∞,
q<À^•Å HÀãÖ Y~°∞Û KÕâß~°∞. Ñ¨\ÏÅO J<Õ =∂@ "å_®#∞ Hõ^Œ∂ x*ÏxH˜ WO`« Y~°∞Û
ˆH=ÅO P Ñ¨\ÏÅOÖ’x PÑ¶‘ã¨~°∞ Ç¨ÏŸ^• L^ÀºQÆ∞Å qO^Œ∞, q<À^•Å HÀãÖ =∂„`«"Õ∞ Y~°∞Û
KÕâß~°∞. HÕk ™ê÷~Ú '™êÇ¨Ïã¨ ÉÏÅÅ∞— =∂„`«O <ÒHõÅÖ’ `«y#O`« uO_ç ^ŒH˜¯OK«∞HÀ=_®xH˜
u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤#O`« Ñ¨x K≥Ü«∂ºeû =KÕÛk. JHõΔ~åÅ Wk x[O. "≥Ú`«ÎO Ô~O_»∞ q∞eÜ«∞#¡
J~°""·≥ ÅÕ _®Å~°∞¡ ÉÏ}ÏãÖKå HÍÅÛ_®xH˜, qO^Œ∞Å∞ W=fi_®xH˜ Y~°∞Û KÕâß~°∞. Jn ZÖÏO\˜
Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ – ^Õâ◊O D H˘ã¨ #∞O_ç P H˘ã¨ =~°‰õΩ Pi÷Hõ =∂O^ŒºO HÀ~°Ö’¡ zH˜¯ =∞Ç≤Ïà◊Å∞,
Ñ≤Å¡Å∞, =∞QÆ"åà◊√§ PHõe`À Ç¨Ç¨HÍ~åÅ∞ KÕã¨∂Î ZO`« ‰õÄeH˜ J~Ú<å Ñ¨x K≥Ü«∞º_®xH˜
"ÕÖÏk =∞Ok Láêkè HÀãÖ JÖÏ¡_»∞`«∞#fl <ÕÑ¨^äŒºOÖ’. ZO`«=∞Ok Ñ¨ã≤a_»¤Å‰õΩ Ô~O_»∞
Ñ¨Ó@ÖÏ áêÅ∞ ~˘>ì̌ J~Ú<å JOkOK«=K«∞Û WO`« ™⁄=Ú‡`À. HÍh Ñ¨„uHõÅ‰õΩ D q+¨Ü«∞O
Wã¨∞=∞O`« ‰õÄ_® `«@ìÖË^Œ∞. P Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡Å‰õΩ Wk XHõ JÑ¨Ó~°fi"≥∞ÿ# =∞iÛáÈÖËx *Ï˝Ñ¨HõOQÍ
q∞yeáÈ`«∞O^Œx Ñ¨„uHõÅ∞ Jaè=i‚OKå~Ú. Ñ¨ã=≤ ∞#ã¨∞Ö’¡ WÖÏO\˜ q+¨`∞« Åº"≥∞#ÿ *Ï˝ÑH¨ ÍÅ∞,
<åQÆiHõ #~°Ç¨ÏO`«Hõ`«fiO JÑ¨Ó~°fiO, J"Õ∞Ü«∞O J#fl =Ú„^ŒÅ∞ P Ñ≤Å¡Å∞ ÃÑ^ŒÌ "åà◊√¡ JÜ«∂ºHõ
"åà◊¡ =∞#ã¨∞Ö’¡ 'qâ◊fi=∂#= ™œ„ÉèÏ`«$`«fiO— J<Õ ÉèÏ=#‰õΩ KÀ@∞ q∞QÆÅx™êÎÜ«∂?
J"≥∞iHõ#¡O, =∞#O âßOu „Ñ≤Ü«ÚÅO Jx Q˘Ñ¨ÊQÍ Kå\˜ K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩO@∞O\ÏO.
=∞#O ~°HõÎáê`åxfl ^Õfi+≤™êÎO. Ç≤ÏOã¨#∞ =ºuˆ~H˜™êÎO HÍh Ö’Ç¨Ï qÇ¨ÏOQÍÅ∞ PHÍâ◊O #∞O_ç
J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å g∞^Œ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤Oz =∂~°}Ç¨ÏŸ=∞O ã¨$+≤ìã¨∞ÎO>Ë =∞# =∞#ã¨∞Ö’¡
P#O^ŒO L"≥fi`«∞Î# á⁄OQÆ∞H˘ã¨∞ÎOk. D Éèí∂=∞O_»ÅO g∞^Œ J"≥∞iHÍ u~°∞QÆ∞ÖËx Z^Œ∞~°∞ÖËx
â◊HQÎ˜ Í Z^Œ∞QÆ∞`«∞#flO^Œ∞‰õΩ QÆ~fi° Ñ¨_`» åO. JkQÀ P JÇ¨ÏOHÍ~°"∞Õ W`«~° ^ÕâßÅ g∞^Œ L‰õΩ¯áê^ŒO
"≥∂Ñ¨_®xH˜ HÍ=eû#O`« =∞^ŒÌ`«∞#∞ `≥zÛÃÑ_»∞`«∞Ok. áêÅHõ=~åæÅH˜ =∞# ^Õâ◊ÉèíHÎ̃, ^Õâ◊ÉèíHÎ̃
H˘eKÕ ã¨fiÉèÏ=O JOu=∞OQÍ ZHõ¯_çH˜ ^•ifã¨∞ÎO^À `≥Å∞ã¨∞HÀ=_®xH˜ D L^•Ç¨Ï~°}
XHõ¯\˜ KåÅ∞.
„Ñ¨ÑÖK«"åÑÎ̈OQÍ q[˝`«QÆÅ =∞#∞+¨μÅ∞ WÑ¨ÙÊ_çÑ¨ÙÊ_Õ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ Ü≥ÚHõ¯ ãÖ‰õΩz`«
`«`åfixfl J~°úO KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. áêÅHõ=~åæÅ J=ã¨~åÅ∞ D_Õ~°Û_®xH˜ HÍÅO`Àáê@∞
Hõe™⁄zÛ# D ÉèÏ=# Hõ+ì̈r=ÙÅ‰õΩ X~°QÆÉˇ>Ëìk UOÖË^Œ∞. áêÅHõ=~åæÅ KÕ`«∞Ö’¡ JkèHÍ~°O
Hˆ O„nHõ$`«O JÜÕ∞º H˘kÌ „Ñ¨ÑO¨ K«"åºÑÖÎ QÍ Hõ+rì¨ =ÙÅÖ’, |_»∞QÆ∞ ^ÕâßÅ =∞^èºŒ <å JO`«~å˚fÜ«∞
ãÖÑ¶∞‘ ÉèÏ=O |ÅÑ¨_∞» `«∞Ok. D ^ÕâO◊ Ö’x HÍi‡Hõ=~°Oæ ^Õâ^◊ âÕ ßÅ HÍi‡Hõ=~°Oæ `À ™È^Œ~É° Ïè =O
ÃÑOá⁄OkOK«∞‰õΩO@∞Ok. D ãÖÑ¶‘∞ÉèÏ=O |ÅÑ¨_ç# H˘nÌ Ñ¨~å~Ú ^ÕâßÅ ^Œ∞~å„Hõ=∞}
QÆ∞iOz HÍi‡Hõ =~°æO cèuÅ¡_»O =∂<Õã¨∞ÎOk. HÍi‡Hõ=~åæxH˜ |Å"≥∞ÿ# qâßfi™êxfl Wã¨∞ÎOk.
WÑ¨Ê\˜^•HÍ J~ÚºOk KåÅ∞ WHõ g∞^Œ@ P Kå"Õ^À #∞"Õfi Kå=Ù, P Ü«Ú^Œú"Õ∞^À #∞"Õfi
KÕã¨∞HÀ Jx HÍi‡Hõ=~°æO Ü«∞[=∂#∞Å#∞ QÆ^Œ=∂~ÚOKÕ |ÖÏxfl Wã¨∞ÎOk.
HÍi‡Hõ=~°Oæ Ö’ JO`«~å˚fÜ«∞ ãÖÑ¶∞‘ ÉèÏ=O |ÅÑ¨_#ç H˘kÌ Ããx· ‰õΩÅÖ’ ‰õÄ_® K≥`· #« ºO
zQÆ∞~°∞ `˘_»∞QÆ∞`«∞Ok. ZO`«~Ú<å "åà◊√¡ ‰õÄ_® HÍi‡Hõ =~åæxH˜ UHõ~°HõÎ |O^èŒ∞=ÙÖËHõ^•.
W^Õ^À J`åºâ◊ J#∞HÀHõO_ç. QÆ`« K«i„`«#∞ `≥~°z K«∂¿ãÎ =∞#‰õΩ JÖÏO\˜ Ñ¶¨∞\ÏìÅ∞
Hõ#|_»`å~Ú. 1871Ö’ [iy# 'áêiãπ Hõ=¸º<£— u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =∞#‰õΩ WÖÏO\˜ J#∞Éèí=O
JOkOzOk. Ãã#· ºO u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍi‡Hõ =~°Oæ g∞^Œ `«∞áê‰õΩÅ∞ ÉÏ~°∞ K≥Ü∞« º_®xH˜ x~°fiÌ ^ŒfiOQÍ
u~°ã¨¯iOzOk.
J}QÍi# „Ñ¨*ÏhHõO JO`å U^À XHõ ~ÀA JO`«~å˚fÜ«∞ Ñ‘_‰» Ωõ Å Ñ‘K=« ∞}K«_O»
`«^èŒºO. '^Õâ◊ÉèíHÎ̃— J<Õ J|^•úxfl =∞#O #=∞‡_»O =∂<Õã≤Ok "≥Ú^ŒÅ∞ *Ïu =∞`åÅ∞, ^ÕâßÅ
ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ`À xq∞`«ÎO ÖË‰õΩO_® ™ê~°fi[h#, ã¨=∞ÉèÏ=# ™œ„ÉèÏ`«$`«fiO =∞# =∞#ã¨∞ûÖ’¡
xO_®~å Lá⁄ÊOQÆ∞`å~Ú. ¿ãfiKåÛù ã¨=∂*ÏxH˜ Ñ¨Ù<åk ~åà◊√§, JO`«~å˚fÜ«∞ ^ÀÑ≤_~ç åÜ«Úà◊§‰õΩ
ã¨=∂kè~åà◊√§ J"Õ J"Õ.
230 J"≥J"≥∞iHÍ
III
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨#
Ü«Ú^•úxfl Ñ„ u¨ Ñ¶∞¨ \ÕK«O_ç ([#=i 5, 1916)
– ÃÇÏÖˇ<£ ÔHÅ¡~ü
<å‰õΩ Ç≤Ï`«∞Å∞, ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞ J#∞‰õΩ<Õ"åà◊√¡ Ñ¨„uHÍ ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞, W`«~°„`å ÃÑ^ŒÌ
=∞#∞+¨μÅ∞ KåÖÏ =∞Ok <å g∞^Œ *Ïe ‰õΩiÑ≤ã¨∞Î<åfl~°∞. <Õ#∞ Ñ¨xH˜ =∂e# "åà◊¡ KÕ`«∞Ö’¡
'"≥∞ÿ‰õΩ—QÍ =∂i J#=ã¨~° HÍ~°}ÏÅ`À "åà◊§‰õΩ „Ñ¨Kå~° ÉÏHÍQÍ `«Ü«∂º~°Ü«∂º#x D ÃÑ^ŒÌ
=∞#∞+¨μÅO`å TÇ≤ÏOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. JO^Œ∞Hˆ =ÚO^Œ∞QÍ JÖÏO\˜ "åà◊§O^ŒiH© <å q[˝Ñ.Î≤
^ŒÜ«∞KÕã≤ J~°úO KÕã¨∞H˘O_ç. <å‰õΩ g∞ ™ê#∞Éèí∂u JHõ¯ˆ~¡^Œ∞. <Õ#∞ U ~À\˜ ^ŒQÆæ~° P áê@
áê_»ÖË#∞. <Õ#∞ UO =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl<À <å‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ `≥e¿ã =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl#∞. <å‰õΩ
JO^Œ∞`«∞#fl ã¨=∂Kå~°O JO`å qâ◊fiã¨hÜ«∞=~åæÅ #∞OKÕ JO^Œ∞`«∞Ok. qâ◊fiã¨hÜ«∞=~åæÅ∞
g∞ XHõ¯i ™⁄`«Îx ÉèÏqOK«HõO_ç. WOQÍ¡O_£ #∞O_ç, „á¶ê<£û, [~°‡h P„ã≤ìÜ«∂Å #∞O_ç <å‰õΩ
¿ÑÑ¨~∞° ,¡ =∂ºQÆ*<·ˇ Å£ ∞ JO^Œ∞`«∞<åfl~Ú. "å\˜x <Õ#∞ K«kq J~°Oú KÕã∞¨ HÀQÆeQˆ O`« `≥eq`Õ@Å∞
<å‰õΩ L<åfl~Ú. K≥áêÊÅO>Ë <Õ#∞ Hõeã≤# KåÖÏ =∞Ok Ñ¨„uHÍ ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞ D =∂„`«O
Ñ¨x‰õÄ_® K≥Ü«∞ºÖË~°x <å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. „ÃÑ¶Oz, [~°‡<£ ÉèÏ+¨Å∞ J~°úO KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ "åà◊§‰õΩ
^Œ∞ÉÏã‘Å∞ HÍ"åe. "åà◊§#∞ JQ“~°=Ñ¨~°K«_®xH˜ <Õh q+¨Ü«∞O K≥Ñ¨Ê\Ï¡ – <Õ#∞ JÖÏO\˜
^Œ∞ã≤÷uÖ’ ÖË#x `≥eÜ«∞KÕã¨∞Î<åfl. P =∞Ç¨#∞ÉèÏ=ÙÅ∞ <åHõ<åfl Q˘Ñ¨ÊQÍ Hõ+ì̈Ñ¨_»`å LO_˘K«∞Û.
HÍx "åiÖ’ KåÖÏ =∞Ok ^•i`«Ñ≤Ê# "Õ∞^è•=ÙÅ∞ Jx <Õ Ñ¶¨∞O\ÏÑ¨^äŒOQÍ K≥Ñ¨ÊQÆÅ#∞.
x["Õ∞ g∞~°∞ HÍÖËÛ ã≤QÆÔ~\ò H˘ã¨# |∂k HÕ^Œ L#fl xÑ¨C#∞ <Õ K«∂_»ÖËHõáÈ=K«∞Û. g∞~°∞
=∂„`«O `«‰õΩ¯= u<åfl~å pHõ\’¡ ã¨∂kÖ’ ^•~°O ZH˜¯OK«QÆÅ~°∞. ÃÑ^ŒÌ=∞#∞+¨μÖÏ¡~å <å <À@
Jâ◊√ÉèíO ÑëHÕK«=^Œ∞Ì <Õ#∞ q∞=∞‡efl <åHÍ¯ãÎ̈ '¿Ñ¶=~ü— K≥Ü«∞º=∞x J_»QÆ_»OÖË^Õ. Q“~°"åÅ∞
XHõiH˘Hõ~°∞ WzÛÑ¨ÙK«∞ÛHÀ"åeû#=x ã¨q#Ü«∞OQÍ QÆ∞~°∞Î KÕã¨∞Î<åfl JO`Õ. <Õ#∞ `≥e¿ã
Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iˆQ D áÈ~å@OÖ’H˜, =∞#O |`«∞‰õΩ`«∞#fl ^Œ∞~å‡~°æÑ¨Ù PiúHõ
=º=ãú̈‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ü«Ú^ŒúO K≥Ü«∞º_®xH˜ ~°OQÆOÖ’ HÍÅ∞ "≥∂áê#∞. WHõ Kå"À, ˆ~"À
`ÕÅ∞Û‰õΩO\Ï#∞. <Õ#∞ q∞=∞‡efl Z=fiih `«Å^•K«∞HÀ#∞ KÀ\˜=∞‡x J_»QÆ_»OÖÏ.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 231
„Ñ¨ÑÖK« Éèíq+¨º`«∞Î W"åà◊ J"≥∞iHÍ KÕ`«∞Ö’¡ LOk. JÖÏO\˜ J"≥∞iHÍ Éèíq+¨º`«∞Î
8 HÀ@¡ =∞Ok HÍi‡Hõ=~°æ ™È^Œs ™È^Œs=∞}∞Å KÕ`«∞Ö’¡ LOk. W"åà◊ ^Õâ◊O Ü«∂=`«∞Î
=Ú#∞ÃÑ#fl_»∂ Hõhqh Z~°∞QÆ#O`« ãÖHΔÀÉèíOÖ’ z‰õΩ¯‰õΩx LOk. HÍi‡Hõ „âı}∞Å ¿ãfi^Œ~°HÍÎÅ
#∞O_ç ÖÏÉèÏÅ∞ áÈˆQã¨∞‰õΩO@∞#fl ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å∞ `«=∞ =~°æ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ D_Õ~∞° ÛHÀ=_»O
HÀãÖ J^Õ HÍi‡Hõ=~åæxfl Ãã#· ºOÖ’H˜ Ü«Ú^ŒOú Ö’H˜ ÖÏQÍÅx K«∂ã¨∞OÎ k. WÑ¨Ê\˜Hˆ JÅq=∂e#
Ãã<· åºxfl, Ü«Ú^Œ<ú ÒHõÅ#∞ ÉèÏ~°OQÍ "≥∂ã¨∞#Î fl g∞~°∞ ^ŒÜ∞« `À gà◊§ ÉèÏ~åxfl ‰õÄ_® "≥∂Ü«∞_®xH˜
ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤~x° K≥|∞`«∞<åfl~°∞. JO^Œ∞Hˆ g∞H© q+¨Ü∞« O K≥|∞`«∞<åfl „Ñ¨Ü∂« ã¨Ñ_¨ ç ÉèÏ~°O "≥ÚÜ«∞ºHõO_ç,
HõbÎ ÉèÏ~åÅ∞ `«ÅHÔ `«∞HÎ ÀHõO_ç. L#fl ÉèÏ~°O HÍã¨~Î Ú<å kOÑ¨ÙHÀO_ç H˘O`« Ãã<· åºxfl PÜ«Ú^è•Å#∞
=keOK«∞HÀO_ç. gÅ~Ú`Õ g∞~°∞ "≥∂AÑ¨_ç "≥∂ã¨∞Î#fl e"≥∂ã≤<£ HÍ~°∞¡, Pqi Ñ¨_»=Å∞,
^Õâ◊"åm Z¿ãì@¡ ÉèÏ~åxfl ‰õÄ_® =keOK«∞HÀO_ç. nxH˜ g∞~°∞ <˘Ñ¨ÙÊÅ∞ uÜ«∞º#Hõ¯~å¡.
J#=ã¨~°OQÍ =∞ø#OQÍ Q“~°=OQÍ g∞~°∞ ã¨$+≤ìã¨∞Î#fl Ü«Ú^•úÅ#∞ xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅ K≥Ü«∞ºO_ç.D
Ü«Ú^•úÅ‰õΩ HÍ~°}Éèí∂`«"≥∞ÿ# ™êfi~°÷Ñ¨Ói`« ^ÀÑ≤_ç ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷#∞ ‰õÄÅ^ÀÜ«∞O_ç.
áêÑ¨ÉèÏ~°O =keOK«∞HÀO_ç. x\Ï~°∞QÍ xÅ|_ç Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∂ *’_çOz PQÍq∞ qÑ¨¡"åxH˜
™êfiQÆ`«O Ñ¨ÅHõO_ç.
D ^Õâ◊ ~°H} Δõ ÉÏ^èºŒ `«Å∞ "Õ∞O =∂ `«Å‰õΩ Z`«∞HÎ À^ŒÅÛÖË^∞Œ . =∞# Ãã<≥@~ü (JQÆããì¨ )π
QÍÔ~¤#~ü K≥Ñ≤Ê#@∞¡ "Õ∞O xã¨ûÇ¨Ü«ÚÅO J~Ú`Õ J=ÙQÍHõ, "Õ∞O |`«∞‰õΩ`«∞#fl D J"≥∞iHÍ#∞
^Œ∞~å„Hõq∞OKÕ Ñ¨~å„Hõ=∞ â◊`«$=ÙÅ∞ Z=~°∂ ÖË~°∞. g∞~°∞ K≥Ñ¨ÙÎ<åflˆ~ [~°‡h, [áê<£Å∞ =∞#g∞^Œ
^•_ç KÕ™êÎÜ«∞x J^ŒO`å X\ì̃ |∂@HõO. S~Àáê Ü«Ú^ŒúO `«~°∞"å`« [~°‡h â◊HÎ̃ JO`å `«#
WO\˜x K«Hõ¯k^Œ∞ÌHÀ=_®xˆH ãïáÈ‰õΩO_® LOk. WOH˘xfl `«~åÅ=~°‰õÄ Jk P Ñ¨<À¡<Õ
LO@∞Ok. J\Ï¡O\˜H± =∞^èŒº^èŒ~å ã¨=Ú„^•Å∞ g∞^Œ ãÖÑ¨Ó~°‚ PkèÑ¨`«ºO L#flÑ¨Ê\˜H©
ãÖH©~°‚¿ã#Å∞ 'QÆb¡"Àe—Ö’ @s¯"åix F_çOK«_®xH˜ `«y#O`« Ãã·#ºO <ÕÅ g∞^Œ HÍÅ∞
"≥ ∂ Ñ¨ _ » O Ö’ Ñ¶ ¨ ∞ ’~° O QÍ qÑ¶ ¨ Å =∞~ÚºOk. JÖÏˆ Q |ÖË æ i Ü« ∂ ¿ã#Å∞ ÃãiƒÜ« ∂ #∞
^Œ∞~å„Hõq∞OK«_®xH˜ ^ŒO_≥u`Î Õ ã¨Ö’xHÍ ^ŒQ~æÆ ° "åix xÅ=iOK« ÖËHáõ È~ÚOk. ã¨=Ú„^Œ[ÖÏÅ
g∞^Œ∞QÍ J"≥∞iHÍ *ˇ·„`«Ü«∂„`« H˘#™êyOK«QÆÅ^Œx, J"≥∞iHõ<£ <ÒHÍ^Œà◊O P„ÑüÇ¨Ï`«OQÍ
™êyáÈQÆÅ^Œx ˆH=ÅO J*Ï˝#∞Å∞ =∂„`«"Õ∞ qâ◊fiã≤OK«QÆÅ~°∞.
HÍx W"åà◊ J"≥∞iHÍÖ’ ZHõ¯_»|\ì̃<å q^Õj ^Œ∞~å„Hõ=∞} |∂z ÉèíÜ«∞O`À =∞#efl
=∞#O ™êÜ«Ú^èŒO KÕã¨∞HÀ"åÅ<Õ "å^Œ# q#|_»∞`«∞Ok. W^ŒO`å K«∂ã¨∞ÎO>Ë. <å‰õΩ F
Ñ≤@Hì ^õ Œä *Ï˝ÑH¨ Oõ =ã¨∞OÎ k. "≥#∞Hõ\ H˜ ˜ XHõ ~ÀA# XHõ ÃÑ^ŒÌ =∞x+≤H˜ QÆ∞„~°ÑÙ¨ <å_® ^˘iHÕ^Œ@.
Jk K«∂ã≤ P ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤ á⁄~°∞yO\˜ J`«#∞ U_»∞Ñ¨ÙÅ∞, "≥Ú`«∞ÎHÀà◊√§ ÅOHÕK«∞‰õΩ<åfl@.
ZO^Œ∞HõÜ«∂º JÖÏ ÖÁe¡ ÃÑ_»∞`«∞<åfl=Ó Jx J_çy`Õ WOˆH=ÚOn W"åà◊ P ÃÑ^ŒÌ =∞x+≤H˜
QÆ∞„~°ÑÙ¨ <å_® ^˘iHÕk. ~ˆ áÈ =∂áÈ QÆ∞„~°=¸ ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. =∂ áÈ~°QÍ_»∞ ^•xfl K«∂_®Å<Õ
232 J"≥J"≥∞iHÍ
L|ÖÏ@O`À áÈ~Ú ^•x ^ŒQÆæ~° xÅ|_ç`Õ, Jk ÃÑ¶_ôÅ‡x P <å_® HÍà◊¡`À <å Ñ≤ÖÏ¡_çfl F
`ÀÑ¨Ù `«#fl_»O MÏÜ«∞O <å Ñ≤ÖÏ¡_»∞ Ç¨Ïs =∞#_»O MÏÜ«∞O – <å‰õΩ Hõ_»∞Ñ¨Ù HÀ`« `≥zÛÃÑ>Ëì P
<å_® P ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤ ^ŒQÆæ~° LO_»‰õÄ_»^ŒO>Ë LO_»‰õÄ_»^Œ∞— Jx ÖÏl‰õΩ¯Å∞ fã≤Ok HÍHõ
áÈ~Ú H˘\Ï¡@ ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl_»@ P ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤. zeH˜ zeH˜ QÍe"å#~Ú W~°∞‰õΩ@∞OÉÏÅ
"åà◊√¡ XHõà◊§<˘Hõà◊√§ Kå=ÙÉÏ^Œ∞‰õΩ<åfl~°@. J\Ï¡<Õ WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ [iy# Ü«Ú^ŒúOÖ’
=∞#O Ñ¶¨ã≤Ñ¶≤H± =∞Ç¨ã¨=Ú„^ŒOÖ’ H˘xfl n=ÙÅ∞ KÕlH˜¯OK«∞‰õΩx JHõ¯_» áêQÍ"Õ™êO. WÑ¨C_»∞
P n=ÙÅ QÆ∞iOz =∞#‰õÄ [áê<£‰õΩ =∞^èŒº# Å_®~Ú "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. ÖËxáÈx Ü«Ú^ŒúO
Ñ‘HõÅ g∞^Œ‰õΩ `≥K«∞ÛHÀ=_»O HõO>Ë WO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ =∞#q HÍx P n=Ùefl "å\˜ =∂<å#
"å\˜x =kÖË^Œ∞Ì#∞ <Õ#~Ú`Õ. g∞Ô~·<å J^Õ Hõ^• KÕ™êÎ~°∂...
HÍx =∞# ã¨~å¯~°∞ "å~°∞ =∂„`«O ã¨¿ãq∞~å JO@∞<åfl~°∞. WHõ¯_» D ^Õâ◊OÖ’x
=∞# „Ñ¨[Å Éè„í ^Œ`« Hõ<åfl J"≥∞iHõ<£ ã¨\Ïì"åºáê~°∞Å ÃÑ@∞ì|_çH,˜ "≥∞H˜ûHÀÖ’ ^ŒH}Δ˜ J"≥∞iHÍÖ’,
K≥<· åÖ’, Ñ¶e≤ Ñ‘Ê<£ûÖ’ ÃÑ\˜#ì ÃÑ@∞ì|_»∞ÅH˜ ~°H}Δõ Éè„í ^Œ`« HõeÊOK«_®xH˜ HÕ^Œ g∞^Œ∞Öˇá· È`«∞Ok.
ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ WÖÏO\˜ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ PÜ«Ú^èŒ `«Ü«∂s ãÖã¨÷Å∞ ™êfiQÆu™êÎ~Ú.
x#fl "≥Ú#fl\˜ ^•HÍ D ^Õâ◊O HÍi‡Hõ=~°æO g∞^Œ ÉèÏ~åÅ∞ "≥∂Ñ≤ =ã¨∂Å∞ KÕã≤
QÆ_çOz# Ñ¨#∞fl P^•Ü«∂xfl JO`À WO`À ãÖˆHΔ=∞O HÀãÖ "≥zÛOKÕ"å~°∞. S`Õ W"åà◊
J"≥∞iHõ<£ HÍi‡Hõ =~åæxfl Ñ‘eÛ Ñ≤ÑÊ≤ KÕâß~°∞. ^ÕâO◊ Ö’x „Ñ¨H$õ u =#~°∞ÅxflO\˜h Wëêì~å[ºOQÍ
H˘Å¡Q˘\Ïì~°∞. J~Ú<å ÖÏÉèÏÅ∞ QÆ∞@ìÅ∞ QÆ∞@ìÅ∞QÍ áÈQÆ_çáÈ~Ú H˘`«ÎQÍ ÃÑ@∞ì|_ç =zÛ
KÕ~°∞`«∞Ok.
Ü«Ú^•úÅ ^•fi~å „Ñ¨[Å#∞ Ç¨Ï`«=∂ˆ~Û Ñï„â◊=∞ =¸_»∞ Ñ¨Ù=ÙfiÅ∞ P~°∞HÍÜ«∞Å∞QÍ,
k#k# „Ñ¨=~°÷=∂#O J=Ù`«∞Ok. `«^•fi~å #∂ºÜ«∂~ü¯Ö’x ÉÏºO‰õΩÅ '„™êìOQ∑~°∂O—ÅÖ’
|OQÍ~°O QÆ∞@ìÅ∞QÍ áÈQÆ_çáÈ`«∞Ok. ã¨~å¯~°∞ Y~°∞Û KÕã¨∞Î#fl „Ñü _®Å~°∞ Z=~À XHõ
„Ñ¨ÑÖK« áœ~°∞_çx ÉÏxã¨QÍ =∂~°∞ÛHÀx^Õ, ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•<åxH˜ J_»∞QÆ∞Å‰õΩ =∞_»∞QÆ∞Å∞
X`«OÎ ^Õ `«# [#‡™ê~°H÷ Oõ HÍÖË^xŒ ÉèÏq™êÎ<Õ LOk. WÖÏO\˜ _®Å~°∞¡ W"åà◊ ^ŒH}Δ˜ J"≥∞iHÍÖ’,
"≥∞H˜ûHÀÖ’, K≥·<åÖ’, Ñ¶≤eÑ‘Ê<£ûÖ’ ÉÏQÍ K«ÖÏ=∞}©Ö’ L<åfl~Ú.
#∂ºÜ«∂~ü¯ Hˆ O„^ŒOQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl <Õ+#¨ Öò ã≤\ © ÉÏºOH± |∂º#ãπ Z~Ú~üûÖ’ H˘`«QÎ Í
XHõ „ÉÏOz `≥~∞° ã¨∞#Î fl ~ÀA<Õ =∞# <åqHÍ^ŒàO◊ `«# Ñ¨\ =˜ ∞ „Ñ¨îŒ ≈OK«_®xH˜ |∂º#ãπZ~Ú~üû
KÕ~°∞HÀ=_»O Ü«∂^Œ$zÛùHõO HÍ^Œ∞. Ñ≤."≥∂~åæ<£ HõOÃÑh‰õΩ K≥Ok# P~°∞QÆ∞~°∞ al<≥ãπ
Zy˚‰õÄº\˜"£Å∞ D <åqHÍ^Œà◊ áê@= L`«û= Hõq∞\©Ö’ LO_»_»=¸ Ü«∂^èŒ$zÛùO HÍ^Œ∞. W^Õ
ãÖ^Œ~åƒùxfl Ñ¨Ù~°ã¯¨ iOK«∞‰õΩx #QÆ~° "Õ∞Ü«∞~°∞ (*Ï<£q∞K≥Öò) J"≥∞iHÍÖ’ S^˘O`«∞Å ãÖÑ¨^#Œ ∞
KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl "≥~Úº=∞Ok ^èŒ<å_è»∞ºÅ#∞ '~°HõΔ} Hõq∞\©— ã¨Éèí∞ºÅ∞QÍ ZOÑ≤Hõ KÕã≤#@∞¡
„Ñ¨Hõ\ ÕK«_»=¸ Ü«∂^Œ$zÛùHõO HÍ^Œ∞. gà◊§O`å XˆH `å#∞Ö’ QÆ∞_»¤=ÚHõ¯Å∞. `«=∞ q^Õj
ÃÑ@∞ì|_»∞Å‰õΩ '~°HõΔ}— HÀ~°∞‰õΩ<Õ "åà◊√§.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 233
P^è∞Œ xHõ WuÇ¨ãÖÖ’ [iy# „Ñü Ü«Ú^ŒÑú Ù¨ `«e"¡ àÕ √◊ § ^ÀÑ≤_Öô ’ T#∞‰õΩx L<åfl~Ú.
D ^Õâ◊OÖ’ K≥Åˆ~y# JO`«~°∞º^Œú Ñ¨~°=∂~°÷O ‰õÄ_® Ñ¨tÛ=∞ J"≥∞iHÍ ÑïáêÅ<å Ñ¨QÍæÅ∞
L`«Î~åk ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å‰õΩ ^ŒHÍ¯ÖÏ, ^ŒH˜Δ}Ïk ÉÏxã¨ Ü«∞[=∂#∞Å‰õΩ ^ŒHÍ¯ÖÏ J<Õk
`ÕÅ∞ÛHÀ=_®xH˜ [iy#^Õ. ™êÊx+π – J"≥∞iHÍ Ü«Ú^ŒúO Ñ¨~°=∂~°÷O ‰õÄºÉÏ, Ñ¶≤eÑ‘Ê<£û
^ÕâßÅ#∞ Z=~°∞ ^ÀK«∞HÀ"åÖ’ `ÕÅ∞ÛHÀ=_®xH˜ [iy#^Õ. ^ŒH} Δ˜ Ï„Ñ¶H≤ Í Ü«Ú^ŒOú JHõ¯_ç =„*ÏÅ
QÆ#∞Å∞ „a\˜+π "åà◊√¡ ^ÀK«∞HÀ=_®xH˜ [iy#^Õ. ~°ëêº – [áê<£Å =∞^èŒº [iy# Ü«Ú^ŒúO
`«~°∞"å`« H˘iÜ«∂#∞ [áê<£ ^ÀK«∞HÀ=_®xH˜ x~°‚Ü«∞=∞~ÚáÈ~ÚOk. WÑ¨C_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
Ü«Ú^ŒOú – ÉÏÅ¯<£, @s¯, Ñï¬Ü∂« , DlÑ¨Ù,ì WO_çÜ∂« , K≥<· å, P„Ñ¶H≤ ÍÅ#∞ Z=~°∞ ^ÀK«∞HÀ"åÖ’
x~°‚~ÚOK«∞HÀ=_®xˆH. =∞# Hõ`«∞ÎÅ#∞ ~°HõÎ ÑÖH˜ÅO KÕã¨∞‰õΩO>Ë q*Ë`«Å∞ áêáêÅ∞ =∞#‰õΩ
=¸@QÆ \ ˜ ì ÖÏÉè Ï Å∞ "åà◊ √ ¡ áÈˆ Q ã¨ ∞ ‰õ Ω O\Ï~° ∞ . JO^Œ ∞ ˆ H HÍi‡‰õ Ω Å∞ D áêÑ¨ O
=¸@QÆ@∞ìHÀ^ŒÅ∞ÛHÀÖË^Œ∞.
("≥Ú^Œ\)˜ „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^Œú „Ñ¨Kå~°H~õ ÅÎ° ‰õΩ WOHÀ ÅHõΔ ºO ‰õÄ_® LOk. Ju =ÚYº"≥∞#ÿ
ÅHõΔ ºO Jk. „Ñ¨[Å∞ `«=∞ ^Œ∞ã≤÷uH˜ HÍ~°}ÏÅ∞ Uq∞\Ï Jx Ö’`«∞QÍ PÖ’zOK«‰õΩO_®
LO_®ÅO>Ë "åà◊§ ^Œ$+≤xì W`«~ˆ `«~° ã¨=∞ã¨ºÅ g∞^ŒH˜ =∞o§OK«_O» áêÅHõ =~åæÅ‰õΩ J`åº=â◊ºHõO.
^è~Œ Å° ∞ K«∂¿ãÎ =∞O_çáÈ`«∞<åfl~Ú. r`åÅ∞ Jã¨∞aÎ ã¨∞QÎ Í L<åfl~Ú. x~°∞^ÀºQÆO „Ñ¨|eáÈ`«∞Ok.
Ô~Hõ¯Å∞ =ÚHõ¯Å∞ KÕã¨∞‰õΩx Ñ¨xKÕã≤<å Hõhã¨ J=ã¨~åÅ∞ f~°_»O ÖË^Œ∞. rq`«OÖ’ P#O^ŒO
*Ï_»ÖË HÍ#~å=_»O ÖË^∞Œ . D ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ =¸ÖÏÅ∞ Uq∞\’ „Ñ¨*ÏhHõO PÖ’zOKÕ J=HÍâ◊O
ÖË‰õΩO_®, "åi ^Œ$+≤ìx Ñ¨Hõ¯^•i Ñ¨\ ì̃OK«_»O áêÅHõ =~åæÅ ÅHõΔ ºO.
LO_ç =ÙO_ç Ü«Ú^ŒúO ~åÉ’`«∞O^Œ<Õ =^ŒO`«∞Å∞ |ÅOQÍ „Ñ¨[Å∞ qâ◊fiã≤OKÕÖÏ
„Ñ¨Kå~°O ÃÑ@ì_»O XHõ X~°=_çQÍ =∂iOk. XHõ™êi Å∂ã≤\ÏxÜ«∂ ^ŒQÆæ~° Ü«Ú^ŒúO JOK«∞‰õΩ
KÕ~°∞‰õΩ<åfl=∞h, WOHÀ™êi QÆÖòÊùÖ’ Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ∞ Zy™êÜ«∞h, =∞~À™êi Ñï¬Ü«∂
[ÅãÖkè ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞Å KÕ`«∞Ö’¡ 'zH˜¯— áÈ`«∞O^Œh... WÖÏ ~°Hõ~°HÍÅ „Ñ¨Kå~åÅ`À
HÍi‡Hõ=~°Oæ Ö’ L^ÕfiQÍÅ∞ ~Ô K«ÛQ˘@ì_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflOKå~°∞. HÍh D F_» =Ú#HõÅ =^ŒO`«∞Å∞,
Ü«Ú^Œú ã¨<åflÇ¨Å∞, ã¨=∞~° x<å^•Å Ñ¨@¡ HÍi‡Hõ=~°æO U=∂„`«O ã¨ÊOkOK«ÖË^Œ∞. J\Ï¡O\˜H±
=∞Ç¨ã¨=Ú„^ŒOÖ’, =∞^èŒº^èŒ~å ã¨=Ú„^ŒOÖ’ HõxÑ≤Oz# <ÒHõ#ÖÏ¡ [~°‡<£Å∞ =ÚOKÕã≤<å
HÍi‡Hõ=~°æO D Ü«Ú^ŒúOÖ’ `å=Ú HÍe_»_®xH˜ ~°=fiO`« HÍ~°}O ‰õÄ_® ÖË^Œx „QÆÇ≤ÏOzOk.
áêÅHõ=~åæÅ∞ Ü«Ú^•úxH˜ ã¨HõÅ ã¨<åflÇ¨Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~Ú. HÍi‡Hõ=~°æO x~°ã¨##∞,
P~ÀÑ¨}Å#∞ ã¨~°‰õΩ K≥Ü«∞º‰õΩO_® JkèHÍ~° ^Œ~°ÊO`À q[˝Ñ≤Î ÖÏO\˜ âßã¨# „Ñ¨Hõ@# KÕã¨∞ÎOk.
''¿ãflÇ≤Ï`«∞ÖÏ~å, <å ã¨Ç¨Ï HÍi‡Hõ ™È^Œ~°∞ÖÏ~å, ^Õâ◊ Éèí‰õΩÎÖÏ~å g∞ ^Õâ◊O W"åà◊
J`«ºO`« H˜¡+ì̈ „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ Ñ¨_çOk. Jxfl"≥·Ñ¨ÙÅ #∞O_ç â◊„`«∞=ÙÅ∞ "≥∂Ç¨ÏiOKå~°∞. =∞#‰õΩ
â◊„`«∞=ÙÅ‰õΩ =∞^èŒº J_»¤OQÍ L#flk Ñ¶¨ã≤Ñ¶≤H± – J\Ï¡O\˜H± =∞Ç¨ ã¨=Ú„^•Å∞ =∂„`«"Õ∞.
234 J"≥J"≥∞iHÍ
K«∂_»O_ç – Éˇe˚Ü«∞O ^ÕâßxH˜ ZÖÏO\˜ â◊x ^•Ñ¨ÙiOzO^À, ÃãìiÜ«∂‰õΩ ZÖÏO\˜ ^Œ∞~°æu
Ñ¨\ ì̃O^À! W@∞=O\˜ H˜¡+ì̈ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡, g∞ ^Õâ◊O, g∞ ¿ãfiKåÛù ã¨fi`«O„`åÅ∞ „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ Ñ¨_ç#
W@∞=O\˜ ãÖ^Œ~åƒùÖ’¡ g∞ r`«Éèí`åºÅ QÆ∞iOz ã¨}˜ˆQ "åà◊§#∞ QÆ∞iOz U=∞#∞HÀ"åÖ’
g∞ˆ~ PÖ’zOK«O_ç. `«∂~°∞Ê #kx [~ÚOK«∞‰õΩx [~°‡h Ãã·#ºO g∞ g∞^Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_ç`Õ
JÑ¨C_»∞ Z^Œ∞~˘¯"åeû# ^Œ∞~°=ã¨÷Å =ÚO^Œ∞ q∞QÆ`å Jxfl ã¨=∞ã¨ºÅ∂ |ÖÏ^Œ∂ˆ~ Hõ^•
PÖ’zOK«O_ç, PÅã≤OK«HOõ _ç. JÅHõΔ ºO K≥Ü∞« ºHõO_ç, |^ŒHú Oõ =keOK«∞HÀO_ç. g∞ *ˇO_®#∞,
g∞ D ^Õâßxfl ~°HΔ̃OK«∞HÀ=_®xH˜ ã¨#fl^ŒúOHõO_ç. XH˘¯Hõ¯~°∞ XHÀ¯ Ãã·#ºOQÍ =∂~°O_ç. XHÀ¯
Ü«Ú^Œú <ÒHõQÍ =∂~°O_ç, ^Œ∞~å„Hõ=∞}Å‰õΩ |∞kÌK≥Ñ¨ÊO_ç. =∂`«$Éèí∂q∞H˜ q^èÕÜ«∞OQÍ LO_Õ
ã¨~°fi ã¨fi`«O„`« J"≥∞iHõ<£ÅO Jx 'x~°∂Ñ≤OK«∞HÀO_ç—.
HÍi‡Hõ=~°æO áêÅHõ=~åæÅ∞ Ñ¨xfl# D LK«∞ÛÖ’ zK«∞¯‰õΩO@∞O^•? =∞~À™êi "åi
Hõà◊§Ö’ =∞#∞flÑ¨_»#∞O^•? J^Õ [~°QÆ#∞O^Õ"≥∂ J<Õ^Õ <å ÉèíÜ«∞=∞ÖÏ¡ – „Ñ¨[Å∞ WÖÏO\˜
ÉèÏ"À^ÕfiQÆ „Ñ¨Kå~åÅ‰õΩ W>Ëì ã¨ÊOk™êÎ~°∞. ÖË‰õΩO>Ë W`«~°∞Å∞ `«# ^Õâ◊ÉèíHÎ̃x â◊OH˜™êÎ̂~"≥∂#<Õ
J#∞=∂#O. x*ÏxH˜ HÍi‡Hõ=~åæxH˜ L#fl â◊„`«∞=ÖÏ¡ "åà◊§ Ü«∞[=∂#∞Å∞, ÃÑ@∞ì|_ç^•ˆ~¡.
D ^Õâ◊ áœ~°ã¨`«fiÑ¨Ù HÍ~Ú`åÅ∞ L<åfl Jq `«#‰õΩ, `«# ÉèÏ~åºa_»¤Å rq`åÅ‰õΩ Éèí„^Œ`«
HõeÊOKÕq HÍ^Œx "åà◊§‰õΩ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. U_®k á⁄_»∞QÆ∞`å, „Ñü~ÀE, Ô~Hõ¯Å∞ =ÚHõ¯Å∞
KÕã¨∞‰õΩx XO\’¡x ¿ãfi^Œ ~°HÍÎÅ∞ zOkOz Ñ¨xKÕã≤<å `«=∞‰õΩ ^ŒH˜¯Ok Jã¨∞Îaã¨∞Î |`«∞‰õΩÖË
Jx "å~°∞ ÉÏQÍ Z~°∞QÆ∞^Œ∞~°∞. á⁄^Œ∞Ìá⁄_ç¿ãÎ |`«∞‰õΩ áÈ~°∞Ö’H˜ kQÍeû# D <å HÍi‡Hõ=~°æ
™È^Œ~∞° Å∞ – D ^ÕâO◊ Ñ¨Ù\ì̃ U^À =ÚxyáÈ`«∞O^Œx J=∂Ü«∞HõOQÍ #=Ú‡`«∞<åfl~°∞. FÇπÏ....
K«∂âß~å... „â◊=∞`À áê@∞ gi |∞kú ‰õÄ_® ZÖÏ ^ÀK«∞HÀ|_»∞`«∞O^À.
áêÅHõ=~åæÅ∞ `≥eq g∞iáÈÜ«∂~Ú. "åà◊§H˜ HÍi‡Hõ=~åæxfl Z\Ï¡ "å_»∞HÀ"åÖ’
`≥eã≤áÈ~ÚOk. HÍi‡Hõ =~åæxH˜ MÏH© |@ìÅ∞ `˘_çy, `«Åg∞^Œ \’Ñ≤, QÆ∞O_≥Åg∞^Œ ÉÏº_ç̊,
Éèí∞*Ï# `«∞áêH˜ `«yeOz, ÉÏºO_»∞ "Õ∞à◊O "≥∂yã¨∂Î *ˇO_®Å∞ TÑ¨Ù`«∂ Ü«Ú^Œú ~°OQÍxH˜
#_»==∞O>Ë WOHÀ PÖ’K«# ÖË‰õΩO_® =ÚO^Œ∞‰õΩ ^Œ∂‰õΩ`å~°x, WO`«HÍÅO "åà◊§ „â◊=∞x
^ÀK«∞‰õΩuO@∞#fl Ü«∞[=∂#∞Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀã¨"∞Õ cèH~õ ° áÈ~å@O KÕ™êÎ~x° áêÅHõ=~åæÅ‰õΩ
`≥Å∞ã¨∞. ^Õâ◊ Q“~°=O xÅÉˇ@ì_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ „áê}ÏÅ#∞ `«$}„áêÜ«∞OQÍ JiÊOKåÅx
Hõ+¨ìr=ÙÅ‰õΩ ãÖ^Œ~åƒù#∞™ê~°O #∂iáÈ™êÎ =Ù#fl Ñ¶ë`«O Wk. ^Õâ◊ Q“~°"åxH˜ K≥e¡OKÕ
=¸ÅºO Uq∞\˜? "ÕÖÏk=∞Ok #= Ü«Ú=‰õΩÅ |e^•<åÅ∞, rq`« Ñ¨~º° O`«O JOQÆ"H·≥ Åõ ºO`À
|`«∞‰õΩÅ∞ D_®fieû# =∞iH˘xfl "ÕÅ =∞Ok Ü«Ú=`«~°O, „|`«∞‰õΩ ^Œ∞~°ƒù~°O HÍ=_»"Õ∞<å?
W~°∞Ñ¨HΔÍÖÏ [iˆQk W^Õ Hõ^•?! `«~°`«~åÅ∞QÍ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∂ =zÛ# <åQÆiHõ`« qÅÜ«∞
q^èŒfiOãÖQÍ =∂iáÈ=_»"Õ∞<å? Jk ZÖÏO\˜ ^Õâ◊O HÀãÖ? #∞=Ùfi |uH˜#<åflà◊¥§ P~åOQÍ
Ô~O_»∞Ñ¨Ó@ÖÏ WO`« uO_ç ÃÑ@ìÖËx ^Õâ◊O HÀãÖ, #∞=Ófi, h ÉèÏ~åºa_»¤Å∞ "≥K«ÛQÍ
`«Å^•K«∞HÀ#∞ WO`«QÆ∂_»∞ HõeÊOK«ÖËx ^Õâ◊O HÀãÖ, h a_»¤Å‰õΩ <åÅ∞QÆ∞ JHõΔ~°O =ÚHõ¯Å∞
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 235
<ÕiÊOz q^•º=O`«∞}˜‚ K≥Ü«∞ºÖËx ^Õâ◊O HÀã¨"Õ∞<å? HÍi‡Hõ=~°æO =∞s WO`« ™êfi~°÷~°Ç≤Ï`«
„Ñ¨*ÏhHõOQÍ ZÖÏ =∞#QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok? WHõ ¿ãfiK«Ûù QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»`å~å? Z=iH˜ LOk
¿ãfiK«Ûù? „Ñü~ÀE Ñ¨k #∞O_ç Ñ¨<≥flO_»∞ QÆO@Åáê@∞ „â◊=∞ K≥Ü«∂ºeû~å=_»O ¿ãfiKåÛù?
XO\’¡ #Å`«QÍ LO_ç =∞OKå#Ñ¨_ç`Õ WO\’¡ á⁄~ÚºÖ’Oz Ñ≤e¡ ÖË=HõáÈ=_»O ¿ãfiKåÛù?
Ñ≤Å¡Å∞ HÍãÎ̈ KÕuH˜ ~åQÍ<Õ `«#`Àáê>Ë QÆxÖ’H˜, Ñ¨xÖ’H˜, HÍ~åö<åÖ’H˜ `ÀÅ∞‰õΩáÈ=_»O
¿ãfiKåÛù? WO\’¡ P_»‰õÄ`«∞à◊√§ ^•i„^ŒºO`À xO_® |@ìHõÑ¨CHÀÖËx ã≤QÆæi`«#O ¿ãfiKåÛù?
rq`«OÖ’ ZHõ¯_® ^˘~°Hõx U ¿ãfiK«Ûù HÀãÖ HÍi‡Hõ=~°æO `«# „áê}ÏÅ∞ fã¨∞HÀ"åe. D
Ü«Ú^ŒúOÖ’ #Å∞QÆ∞~°∞ XHõKÀ@ QÆ∞q∞‰õÄ_»ÖËx ¿ãfiK«Ûù, Ñ¨xÖ’ ‰õÄ_® [@∞ì Hõ@ìx=fix ¿ãfiK«Ûù,
Ñ¨k=∞Ok ‰õÄ_ç`Õ ZHõ¯_» r`åÅ∞ ÃÑOK«=∞x J_»∞QÆ∞`å~À, ã¨"≥∞‡‰õΩ kQÆ∞`å~À Jx Ñ¨x
„Ñ¨^Õâß<Õfl |OkMÏ<åQÍ =∂iÛ# ¿ãfiK«Û? – Z=_çH˜ HÍ"åe D ¿ãfiK«Ûù?
Hõ+rì¨ =ÙÅ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÖË Ñ¨~=° ∂~°O÷ QÍ K«\ÏìÅhfl u~°Q~Æ åÜ«∞|_ç#Ñ¨C_Õ HÍi‡Hõ=~åæxH˜
Jã¨Öˇ·# ¿ãfiK«Ûù ÅaèOz#@∞¡. ÉÏºÖˇ\ò ¿ÑÑ¨~°∞¡ Hõ+ì̈r=ÙÅ‰õΩ "Õ`«# ÉÏxã¨`«fiO #∞O_ç q=ÚHÎ̃
HõeÊOK«ÖË=Ù. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ ZHõ¯_® D ~ÀA =~°‰õΩ Jã¨Å∞ ã≤ã¨Å∞ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º „Ñ¨Éèí∞`«fiO
Ue# ^•YÖÏÖË^∞Œ . D „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO Hˆ =ÅO HõÅ"åà◊§ *Ï`«~.° =∂#=*Ïu Ñ¨Ù\˜ì |∞kúZiy#
<å\˜ #∞O_ç JkèHÍ~°O, Ãã·#ºO, _»|∞ƒ, ^Œ~°ÊO L#fl"å_ç K«∞@∂ì KÕi 'r Ç¨ï‰õΩO— Jx
ã¨ÖÏO H˘@ì_®xH˜ JÅ"å@∞Ñ¨_çOk. U Ü«Ú^•úxfl `«iz K«∂ã≤<å g∞‰õΩ XHõ "åã¨Î=O
Hõ#|_»∞`«∞Ok. XHõÑ¨Hõ¯# Ü«Ú^ŒúOÖ’ ã¨fi[#O â◊"åÖˇ· QÆ∞@ìÅ∞QÆ∞@ìÅ∞QÍ Ñ¨_çL<åfl =∞~À
Ñ¨Hõ¯# áêÅ‰õΩÅ∞ Hõ+¨ìr=ÙÅ`À Ô~Hõ¯Å∞=ÚHõ¯ÅÜÕ∞ºÖÏ Ñ¨xKÕ~Ú™êÎ<Õ L<åfl~°∞. Éèí∂=ÚÅ∞
^Œ∞xflOKå~°∞, QÆ#∞Ö’¡ kOKå~°∞, K«zÛ#"åà◊§ =O`«∞ Ñ¨x ‰õÄ_® |uH˜# [#O`À KÕ~ÚOKå~°∞.
Éèí=O`«∞Å∞, JQÆ_»ÎÅ∞, Ñ≤~°q∞_»∞¡, QÆ∞à◊√§ QÀÑ¨Ù~åÅ∞, K«sÛÅ∞ Hõ\ ì̃OKå~°∞. á⁄~°ÉÏ@∞# ‰õÄ_®
D =∞Ok~åÖ’¡, =∞ã‘^Œ∞Ö’¡, K«sÛÖ’¡ ¿ãfiKåÛù „Ñü=∞#∞ „Ñü+≤ìOK«ÖË^Œ∞.
<åQÆiHõ`« Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl H˘nÌ HÍi‡‰õΩÅ WHõ¯@∞¡ =∞iO`« ÃÑiQÍ~Ú. "åà◊√§
=∞iO`«QÍ Ü«∞O„`« ÉÏxã¨Å∞QÍ =∂~å~°∞. J_»∞QÆ_∞» QÆ∞<å QÆO_®Å∞ Z^Œ∞~°~Ú<å ~Ô Å· ∞ =∂~åæÅ∞
xi‡ã¨∞Î<åfl~°∞.~À_»∞¡ "Õã¨∞Î<åfl~°∞. PHÍâ◊Ç¨Ï~å‡ ºÅ∞, F_»ˆ~=ÙÅ∞ xi‡ã¨∞Î<åfl~°∞. ã¨~°∞‰õΩÅ∞
*Ï~°"Õã¨∞Î<åfl~°∞. Ñï„â◊=∞Å∞ Hõ_»∞`«∞<åfl~°∞. <å<å ~°HÍÅ L`«ÊuÎ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. ÑÖ@Å∞
ÑÖ_çã¨∞Î<åfl~°∞. hà◊√¡ áêiã¨∞Î<åfl~°∞. HÍx "åà◊§ rq`åÅ#∞ "åà◊√§ Ç¨Ï$^ŒºOQÍ ã¨∞O^Œ~°OQÍ,
P#O^ŒOQÍ fiÛk^Œ∞ÌHÀÖËHõáÈ`«∞<åfl~°∞. Q˘Ñ¨Ê <åQÆiHõ`«#∞ xi‡Oz#^•xH˜ QÍ#∞ gà◊§‰õΩ
^ŒH˜¯Ok Uq∞\˜? <åÅ∞QÆ∞ r`«O ~åà◊√§, Jn ÖËHõáÈ`Õ WO>ˇ_»∞ ^Œi„^ŒO, ~î°OK«#∞QÍ Hõ\Ïìeû#
Ñ¨#∞flÅ∞, *Ïu x~å‡`«Å‰õΩ JiÊOKåeû# x"åà◊√Å∞, Ñ≤Å=QÍ<Õ áÈ~Ú KÕã≤ ~å"åeû#
Ü«Ú^•úÅ∞. JO^Œ∞ˆH HÍi‡‰õΩÅ∞, Hõ+¨ìr=ÙÅ∞ `«=∞ rq`åÅx ã¨=¸ÅOQÍ, =∞øoHõOQÍ,
=∂iÛ"Õã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ `«Ü«∂~°∞HÍ"åe. D „Ñ¨Éèí∞`åfiÖ’, D '^Õâ◊ Éèí‰õΩÎÖ’ U<å_»∂ JÖÏO\˜
„Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ , K≥Ü∞« º=Ù ‰õÄ_®. ¿Ñ^ŒÅ =ÚiH˜"å_»Å #∞O_ç "≥∞iHõÖÏ¡O\˜ Ããx· ‰õΩÅ#∞
236 J"≥J"≥∞iHÍ
`«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞HÀÖË=∞x „QÆÇ≤ÏOKÕ [~°‡#∞¡ =ÚiH˜"å_»Å#∞ x~°∂‡eOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ
Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°∞. Hõhã¨"∞≥ #ÿ , <åQÆiHõ"∞≥ #ÿ r=# q^è•#O „Ñü=∞x+≤H© J=ã¨~O° QÍ ÉèÏqOKå~°∞.
uO_ç, |@ì, `«Å^•K«∞H˘#∞ WÅ∞¡ q^•º, "≥·^ŒºO =O\˜ Hõhã¨ =ã¨`«∞Å∞ HõeÊOK«_»O g∞^Œ
„â◊^ÃÌŒ Ñ\Ïì~∞° . =∂#"åo =∞Oz HÀãÖ K≥Ü∞« º^Œy# ^•xÖ’ W^À Ñ¨^À=O`«∞ =∂„`«"∞Õ HÍ=K«∞Û.
J~Ú`Õ D =∂„`«O "Õ∞Å∞ `«ÅÃÑ@ì_®xH˜ ã≤^ŒúÑ¨_»_»"Õ∞ Ü«∂=`ü [~°‡h ^ÕâßxH˜ ãïH˘`«Î
[=r"åefl JOkOzOk. ^•^•Ñ¨Ù Ñ¨^≥Ìxq∞k <≥ÅÅáê@∞ U â◊„`«∞ Ãã·#º=¸ [~°‡hˆHã≤
Hõ<≥fluÎ K«∂¿ã ™êÇ¨ÏãÖ K≥Ü«∞ºh‰õΩO_® xÅ=iOzOk. [~°‡<£ Ãã·#ºO – =∞OzHÀ, K≥_»∞HÀ
– W"åà◊ L`«∞ÎOQÆ `«~°OQÆOÖÏ =ÚO^Œ∞‰õΩ L~°Hõ_®xH˜ ã≤^ŒúOQÍ LOk. =∞i =∞# ã¨~å¯~°∞H˜
U =∂Ü«∞~ÀQÆO =zÛOk. D =∂„`«Ñ¨Ù Hõhã¨ ãÖã¨¯~°}Å∞ J=∞Å∞ K≥Ü«∞º‰õΩO_®
q∞#fl‰õΩO_çáÈ~ÚOk? „Ñ¨Éèí∞`«fiO "≥∞_»Å∞ =Oz =∞s D Ñ¨#∞Åhfl KÕ~ÚOKåe. W=hfl
„Ñ¨Éèí∞`«fiO =Å¡ JÜÕ∞º Ñ¨#∞ÖË<å J#fl K«~°Û‰õΩ WOHÀ `å=Ù ÖË^Œ∞ WÑ¨C_»∞. Ü«Ú^Œú "Õ∞Ñ¶¨∂Å∞
Hõ=Ú‡H˘zÛ<å k‰õÄ¯k"å}O ÖËx H˘xfl „Ñ¨Éèí∞`åfiÖË D Ñ¨#∞Å∞ K≥Ü«∞ºQÆey#Ñ¨C_»∞ =∞#
„Ñ¨Éèí∞`«fiO ZO^Œ∞‰õΩ K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞? Jã¨∞Îaã¨∞Î „Ñ¨Éèí∞`åfiÖË "≥Ú`«ÎO Ñï„â◊=∞Å#xflO\˜h ã¨~å¯~°∞
Ü«∂[=∂#ºOÖ’ „ÃÑ·"Õ@∞ Ü«∂[=∂<åºÅ Hõ<åfl "≥∞~°∞QÍæ x~°fiÇ≤ÏOKå~Ú. =∞# „Ñ¨Éèí∞`«fiO P
Ñ¨x ZO^Œ∞‰õΩ K≥Ü«∞º^Œ∞.
WÖÏO\˜ ãÖã¨¯~°}Å HÀãÖ, WO`«Hõ<åfl f„="≥∞ÿ# ãÖã¨¯~°}Å HÀãÖ HÍi‡Hõ=~°æO
QÆ\ Qì˜ Í Ñ¨@∞ì|\Ïìe. Ñï„â◊=∞Ö’¡, QÆ#∞Ö’¡, ëêÑ¨ÙÖ’¡ – Ñ¨xÖ’ Ñ¨ãÑ≤ Å≤ Å¡ #∞ qxÜ≥∂yOK«‰Ωõ O_®
xÅ=iOKåe. ÉÏÅ HÍi‡Hõ =º=ã¨#÷ ∞ ã¨=¸ÅOQÍ x~°∂‡eOKåe. „Ñ¨=∂^•Å‰õΩ, „áê}ÏO`«Hõ
~ÀQÍÅ‰õΩ <≥Å=~Ú# Ñ¨#∞Ö’¡ J#=ã¨~°OQÍ HÍi‡‰õΩÅ#∞ qxÜ≥∂yOK«~å^Œx Ñ¨@∞ì|\Ïìe.
^èŒ∂o ^èŒ∂ã¨~åÅ∞, Ñï„â◊=∞Å HÍÅ∞+¨ºO, K≥`åÎ K≥^•~åÅ∞ ÖËx â◊√„Éèí"≥∞ÿ# Ñïã¨~° „áêO`åÅ∞
HÍ"åÅx _ç=∂O_»∞ K≥Ü«∂ºe. "≥∞~°∞ÔQ·# r`åÅ∞ K≥e¡OK«_»O, Ñï„â◊=∞Å ÉÏ^èŒº`«QÍ
QÆ∞iÎOÑ¨KÜ ≥ ∂« ºe. „Ñü ¿Ñ@Ö’, „ÑüTà’§, „Ñü Ñ¨@}ì OÖ’ Ü«∂=`ü ^ÕâO◊ Ö’ D ™œHõ~åºÅ#∞
HõeÊOKåÅx HÍi‡Hõ=~°æO ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# Hõke ™êkèOK«∞HÀ"åe. ÑïÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ#, Q“~°=„Ñ¨^Œ"≥∞ÿ#,
P#O^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ# ‰õΩ@∞O| rq`åxfl QÆ_»Ñ¨_»O „Ñü =∂#=Ù_ç „áê^äŒq∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ D
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ QÆ∞iÎOKÕÖÏ XuÎ_ç fã¨∞‰õΩ~å"åe.
âßOuH˜ qÑ¶¨∂`«O HõeyOz, Ü«Ú^•úÅ#∞ ZQÆ^À¿ã Jxfl K«\ÏìÅ#∞, „Ñ¨Éèí∞`«fi
JOQÍÅ#∞ u~°ã¯¨ iOKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨#fl^ŒOú HõO_ç. Ü«Ú^•úÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ L^Œºq∞OK«O_ç. =∞#O
áêÖÁæ#O^Õ Ü«Ú^•úÖË ÖË=Ù. ÉÏO|∞Å∞, \ÏºOHõ~°∞¡, `«∞áê‰õΩÅ∞ QÆ∞à◊√§ W`«~°„`å =∂#=
q^èŒfiOã¨Hõ PÜ«Ú^è•Å `«Ü«∂sx u~°ã¨¯iOK«O_ç. Ü«Ú^Àú<å‡^Œ∞Å Hõ^Œ# ‰õΩ`«∂Ç¨ÏÅ ~åQÍÅ#∞
PkÖ’<Õ `«∞Oz"ÕÜ«∞O_ç. =∞ø#OQÍ LO_»ÉÏHõO_ç. =∂#= q<åâ◊<åxH˜ ^•if¿ã Ãã·<åºxH˜
q^èÕÜ«ÚÖˇ·# ÉÏxã¨Å∞QÍ =∂~°HõO_ç. *Ïu Ñ¨Ù#ifl~å‡}ÏxH˜ JOH˜`«=∞~Ú# HÍi‡Hõ =~°æ
Ãã·#ºOÖ’ KÕi nè~À^•`«Î <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HõO_ç.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 237
(*Ï<£s_£ J"≥∞iHÍÖ’x FÔ~QÍ"£ lÖÏ¡Ö’x '"À~üìÖÏO_£ "åã≤. 1917 JHÀì|~°∞
<≥ÅÖ’ ãÖÉèíqOz# ~°ëêº qÑ¨¡"åxH˜ „Ñ¨`«ºHõΔ ™êHΔ̃. Ju"å^Œ ÉèÏ=*ÏÅO`À Ñ¨xKÕã≤# qÖËHõi
'„Ñ¨ÑÖKåxfl ‰õΩkÑ≤"Õã≤# P Ñ¨k ~ÀAÅ∞— ¿Ñi@ ~°ëêº Hõ=¸ºxã¨∞ì qÑ¨¡"åxfl „QÆO^äŒãÎ̈O
KÕâß_»∞. "≥Ú^Œ\ ˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO ™ê„=∂[º"å^Œ ^•Ç¨ÏO`À KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩ#fl Ü«Ú^ŒúO Jx
™È^•Ç¨Ï~°}OQÍ q=iã¨∂Î J<ÕHõ "åº™êÅ∞ "≥Å∞=iOKå_»∞. ''Ü«Ú^Œú=∞O>Ë qHõ$`«"≥∞ÿ#
™ê=¸Ç≤ÏHõ L#‡`«`Î .« x*ÏÅ∞ K≥¿ÑÊ"åà◊#¡ ∞ tÅ∞= "Õã∞¨ OÎ k. HõàÏHÍ~°∞Å Q˘O`«∞ #∞Å∞=Ú`«∞Ok.
ãÖã¨¯~°}Å∞, qÑ¨"¡ åÅ#∞ ™ê=∂lHõ KÀ^ŒHõ â◊‰Ωõ ÅÎ ~Ú# HÍi‡Hõ=~åæxfl `«ÑC¨ ^À= Ñ¨\ ãì˜ ∞¨ OÎ k——.
Jx =Ú‰õΩ¯ã¨∂\˜QÍ Jaè=i‚OKå_»∞.)
Z=i Ü«Ú^ŒOú Wk? - *Ï<£s_£ (U„ÑÜ
≤ ∞« Öò, 1917)
D "åºãÖ JK«∞ÛÖ’ g∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KÕÛãïˆH J"≥∞iHÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’ J_»∞y_ç
LO_˘K«∞Û. "åÖò„ã‘ì\ò Éèí=#O g∞^Œ J"≥∞iHÍ *ˇO_® QÍÅ∞Å‰õΩ Ô~ÑÔ̈~Ñ¨ÖÏ_»∞`«∂ LO@∞Ok.
™êìH± ZˆHûOlÖ’ QÆ∞q∞‰õÄ_ç# „É’Hõ~°∞¡ '=O^Œ#O, =∂`«$Éèí∂q∞H˜ =O^Œ#O— JO@∂ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃
w`åxfl áê_»∞`«∂, K≥H˜¯à◊√§ g∞^Œ Hõhfl~°∞ HÍ~°∞ã¨∂Î LO\Ï~°∞. D `«O`«∞ HÍ=_»O`À>Ë ™êìH±
=∂Ô~¯@∞¡ L"≥fi`«∞Î# ÃÑ·H˜ Ñ¨ÙOA‰õΩO\Ï~Ú.
<å@HÍÅ käÜÕ∞@~°¡Ö’ ^Õâ◊ÉèíH˜Î =∂kˆ~ 'ÉÏºÖË—Å∞ xifi~å=∞OQÍ „Ñ¨^Œi≈OÑ¨
|_»∞`«∞O\Ï~Ú. =∞^èŒº=∞^èŒº# *ÏfÜ«∞w`åÖÏÑ¨#, *ÏfÜ«∞ *ˇO_®Ô~ÑÔ̈~Ñ¨Å∞ J„|Ç¨ÏOeOHõ<£
z„`«Ñ¨@ „Ñ¨^Œ~°≈#Å∞ +¨~å =∂=¸ÖË. \ỖH@∞ì H˘#∞H˘¯x =∞s „Ñ¨^Œ~°≈# K«∂ã≤# Ñ¨@ì}
~åÜ«Úà◊√§ ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÅ∞ XHõ ~°Hõ"≥∞ÿ# Ñ¨Ó#HõO`À TyáÈ`å~°∞. |_® ÉÏºO‰õΩÅ‰õΩ
JkèÑ¨`«∞Å~Ú# "åi ÉèÏ~°º=∞}∞Å∞ QÍÜ«∞Ñ¨_Õ Ãã·x‰õΩÅ ¿ã"å~°úO ÉÏºO_ÕrÅ∞ K«∞_»∞`«∂
LO\Ï~°∞. JK«ÛO Ü«¸~°ÑπÖ’ =∂kˆ~ Ü«Ú^Œú ˆHΔ„`«OÖ’ Pã¨∞Ñ¨„u x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ q∞eÜ«∞<£
_®Å~°∞¡ x^èŒ∞Å ¿ãHõ~°} "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk. É’ã¨ì<£ |_≥˚\ò U"≥∂ ^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨Éèí∞`«fi™êÜ«∞O
JO^Œ∞‰õΩ<Õ Hõ<fl≥ Ñ≤ÅÅ¡ ãÖYº J#∂Ç¨ÏºOQÍ ÃÑiyáÈ~ÚOk Jx „Ñ¨H\õ ã˜ ∞¨ OÎ k. „a\˜+,π „ÃÑO¶ z,
Éˇe˚Ü«∞OÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À U~åÊ@∞ KÕã≤# âßâ◊fi`« JO^èŒ`«fi ã¨Ç¨Ü«∞Hõxkè É’~°∞¤Ö’H˜ J"≥∞iHÍ
¿Ñ~°∞‰õÄ_® =zÛ KÕ~°∞`«∞Ok. JH˜fi_≥@¡#∞ „a_ô̊Å#∞ HÍÑ¨ÖÏHÍã¨∞Î#fl =∞# Ü«Ú= Ãã·x‰õΩÅ∞
"ÕQÆ∞Å `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ã¨=∂Kå~°O HÍ~°}OQÍ XHõà◊§ g∞^Œ XHõà◊√§ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞Ñ¨Ù‰õΩO\Ï~°∞.
'Ü«Ú^Œú =^èŒ∞=ÙÅ∞— 'Éˇi¡<£ g∞^Œ‰õΩ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_»O_ç— J<Õ Ñ¨^•Å∞ qiqQÍ
K«ÖÏ=∞}©Ö’H˜ =™êÎ~Ú. Ü«Ú^ŒúO JO>Ë UO\’ <Õ<≥~°∞QÆ∞^Œ∞#∞. J<ÕHõ ^ÕâßÅ Ãã·#ºO`À XHõ¯
^Õâ◊O q∞#Ç¨ <Õ QÆ_çáê#∞. Ãã·x‰õΩÅ∞ K«xáÈ=_»O <Õ HõàÏ§~å K«∂âß#∞. H˘O^Œ~°∞ Ñ≤zÛ
"åà◊§~ÚáÈ=_»O, WOH˘O^Œ~∞° Pã¨Ê„`«∞Å áêÅ~Ú „Ñ¨`º« HõΔ #~°HOõ J#∞Éèqí OK«_O» <å HõàÏ§~å
K«∂âß#∞. Ü«Ú^Œú=∞O>Ë qHõ$`«"≥∞ÿ# ™ê=¸Ç≤ÏHõ L#‡`«Î`«. x*ÏÅ∞ K≥¿ÑÊ"åà◊√§#∞ tÅ∞=
"Õã¨∞ÎOk. HõàÏHÍ~°∞Å Q˘O`«∞ #∞Å∞=Ú`«∞Ok. ãÖã¨¯~°}Å∞, qÑ¨¡"åÅ#∞, ™ê=∂lHõ KÀ^ŒHõ
238 J"≥J"≥∞iHÍ
â◊‰õΩÎÅ~Ú# HÍi‡Hõ=~åæxfl `«Ñ¨ÙÊ^À= Ñ¨\ ˜ìã¨∞ÎOk. W"åà◊ WHõ¯_» J"≥∞iHÍÖ’<Õ K«∂_»O_ç
Ü«Ú^•úxfl =ºuˆ~H˜ã¨∂Î =∂\Ï¡_»∞`«∞#fl „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ 'qâßfiã¨ Ñ¶¨∂`«∞‰õΩÅ∞— „^ÀÇ¨ïÅ∞—
J#fl =Ú„^Œ "Õã¨∞Î<åfl~°∞. "åH± ™êfi`«O„`«ºO QÆ∞iOz =∂\Ï¡_ç`Õ '„Ñ¨=∂^ŒÉèíi`«"≥∞ÿ# Ñ≤zÛ—
`«ÅÔHH˜¯# "åà◊√§ Jx P~ÀÑ¨}Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞. [~°‡h #∞O_ç "≥Å∞=_Õ 'J"≥∞iHõ<£ #∂ºãπ—
ˆ~_çÜ≥∂ ã¨=∂Kå~°O JO^Œ‰õΩO_» =∞# <åqHÍ^ŒàÏkèHÍ~°∞Å∞ Ãã<åû~ü qkèOK«_»O ^•fi~å
[~°‡h‰õΩ QÆ\ ì̃ 'ëêH±— WKåÛ~°∞. W^ŒO`å WOQÍ¡O_£ Ñ¨#∞Ñ¨Ù# =∞#O `«ÅÔH`«∞Î‰õΩ#fl =º=Ç¨~°O.
Ñïã≤÷`«∞Å#∞ HÍ"åÅx =Ú^Œ∞~°∞ áêHÍ# Ñ¨_ÕÖÏ KÕâß~°∞. W"åà◊ "å~°Î Ñ¨„uHÍ~°OQÆO 'Ü«Ú^ŒúO
Ü«Ú^ŒúO— Jx Tà◊◊Å∞ "Õã¨∞ÎOk. K«iÛ ‰õÄ_® J^Õ Ñ¨xÖ’ LOk. ÖÏÜ«∞~°∞¡, ™êìH± „É’Hõ~°∞¡
™ê=∂lHõ "Õ`«ÎÅ∞, ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ "åà◊¡O^Œin XHõ>Ë ÉèÏ+¨ – Ü«Ú^ŒúO, Ü«Ú^ŒúO,
Ü«Ú^ŒúO – =¸_»∞™ê~°∞¡ ~°^Œ∞Ì KÕã≤# á¶êºq∞b Ô~l"≥∞O\ò‰õΩ ~°∂*ò"≥Öò¤ =∞m§ „áê} „Ñü+ì̈
KÕã¨∞Î<åfl_»∞.
x[OQÍ Ü«Ú^ŒúO [~°∞QÆ∞`«∞O^• ÖË^•, „áê} – Pã≤Î #ëêìÅ ãÖQÆu =∂@ Z\Ï¡
L<åfl WÑ¨Ê\˜Hˆ [~°QÍeû# #+ì̈O KåÖÏ [iyOk. q∞e@s"å^Œ∞Å∞ ÑïáêÅ# g∞^Œ ÃÑ·
K≥~Úº ™êkèOKå~°∞. <å‰õΩ `≥eã‘ Ô~O_»∞ ™ê=∂lHõ L^Œº=∂Å∞ Ñ¨x K≥Ü«∞º_»O =∂<Õâß~Ú.
ã¨Ç¨Ï#O, ã¨=∂^Œ~° ÉèÏ=O – D Ô~O_»∞ W"åà◊ ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷Ö’ Å∞ÑÎ̈"≥∞ÿáÈÜ«∂~Ú.
q^Õfi+Ö, L<å‡^ŒO `«ÅÔHH˜¯# D ^Õâ◊OÖ’ ~åÉ’ÜÕ∞HÍÅOÖ’ '¿ãfiKåÛù „Ñ≤Ü«ÚÅ∞— =∞#∞QÆ_»
™êyOK«_O» Hõ+Oì¨ . <Õh =∂@ K≥ÑÊ¨ _®xH˜ WÑ¨Ê\˜Hˆ PÅã¨ºO KÕâß<Õ"∂≥ J~Ú<å <å ÉÏ^èºŒ `«QÍ
x+¨Øì~°"≥∞ÿ# D x*Ïxfl g∞ =ÚO^Œ∞ LOK«∞`«∞<åfl#∞.
WO`«H© Z=i Ü«Ú^ŒúO Wk? <å^Œ~Ú`Õ HÍ^Œ∞. W"åà◊ HÍi‡Hõ=~åæxfl Ãã·#ºOÖ’
KÕ~°=∞x T^Œ~°Q˘_»∞`«∂, „Ñ¨Ö’ÉèíÃÑ_»∞`«∞#fl ãÖÑ¨#fl ^Õâ◊ Éèí‰õΩÎÅ∞ U<å_»∞ J^Õ HÍi‡Hõ=~åæxH˜
r=# =ºÜ«∞ "Õ`«<åÅ∞ (eqOQ∑ "Õ*ˇãπ) K≥e¡Oz# áêáê# áÈÖË^Œ∞. <å‰õΩ `≥eã‘ „Ñ¨âßO`«OQÍ
ã¨"≥∞‡Hõ\ ì̃# HÍi‡‰õΩÅ#∞ =O^ŒÅ∞ "ÕÅ∞QÍ ZÖÏO\˜ <Õ~å~ÀÑ¨}Ï, <Õ~° x~åú~°} ÖË‰õΩO_®
<≥ÅÅ `«~°|_ç *ˇ·à◊§Ö’ ‰õΩH˜¯OzOk D ÃÑ^ŒÌ=∞#∞+¨μÖË. „ÃÑ·"Õ@∞ _ç>ˇHì̃"£Å#∞ QÆ∂O_®Å#∞
ÃÑ@∞ì‰Ωõ x âßOuÜ«Ú`«OQÍ PO^Àà◊# KÕã∞¨ #Î fl HÍi‡‰õΩÅ#∞ "åi ÉèÏ~°º a_»Å¤ #∞ Ju H˜~å`«HOõ QÍ
HÍeÛ K«OÑ≤OzOn D ÃÑ^ŒÌ =∞#∞+¨μÖË. WÖÏO\˜ ^Œ∞~å‡~åæÅ‰õΩ X_çQÆ\ ˜ì HÍi‡‰õΩÅ
„â◊=∞#∞^ÀK«∞‰õΩ u<Õ ãÖÑ¨#∞flÅ∞ =∞iO`« ãÖÑ¨#∞flÅ∞ JÜ«∂º~°∞. HÍi‡‰õΩÅ∞ =∞iO`«
x~°∞¿Ñ^ŒÅ∞ JÜ«∂º~°∞. JÖÏO\˜ HÍi‡‰õΩÅ∞, Hõ+ì̈r=ÙÅ∞ Ü«Ú^ŒúO ~å"åÅx HÀ~°∞HÀ=_»O
ÖË^Œ∞. J~Ú`Õ ... "åºáê~°ã¨∞úÅ∞ áêi„âßq∞Hõ Ü«∞[=∂#∞Å∞ ^èŒ# ™êfi=∞ºO – gà◊√§ Ü«Ú^•úxfl
HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. WOQÍ¡O_£, [~°‡hÖ’ =∂kiQÍ<Õ J|^ŒÌÑ¨Ù „Ñ¨Kå~åÅ`À ÉèÏ"À^ÕfiQÍÅ∞
Ô~K«ÛQ˘\ì̃ =∞# ~°HõÎO =∞iˆQÖÏ qK«HõΔ} HÀÖËÊÜÕ∞ÖÏ KÕã≤ – "åà◊§ ã¨fiO`« „Ñ¨Ü≥∂[<åÅHÀãÖ
=∞#‰õΩ =∞#OQÍ Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ ky „áê}ÏÅ∞ JiÊOKÕÖÏ KÕã¨∞Î<åfl~°∞.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 239
JO^Œi =∂kiQÍ<Õ <Õ#∞‰õÄ_® `≥Å¡"å~°QÍ<Õ ÖËz "å~°ÎÑ¨„uHõÅ∞ K«^Œ∞=Ù`å#∞.
JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_»∞ #∂ºiÑä¡H± Ñ¨„uHõ#∞ ‰õÄ_® u~°̂Qã¨∞ÎO\Ï#∞. K≥Ñ¨ÊHõáÈ=_®xH˜ UO "˘KÕÛ
x[OQÍ<Õ =∞#‰õΩ JO`«~å˚fÜ«∞ ~å[H©Ü«∂Å∞ JO`« ã¨∞Å∞=ÙQÍ |∞„~°ÔHHõ¯=<Õ J#∞‰õΩO^•O.
J~Ú`Õ |∞_»¤ |∞_»¤ ^ÕâßÅ g∞^Œ J"≥∞iHÍ ^•+‘ìHõO K≥Ü«∂ºÅx =∂„`«O Z=~°∂ HÀ~°∞HÀ=_»O
ÖË^Œ∞. q^ÕâßÅÖ’ ÃÑ@∞ì|_»∞Å∞ ÃÑ\˜ì "Õà◊√§ HÍÅ∞Û‰õΩ#fl =∞# ÃÑ¶·<å<£û ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å
H˘=Ú‡HÍÜ«∂Åx WHõ¯_» Z=~°∂ Lqfià◊¥§iáÈ=_»OÖË^Œ∞. Kå=ÙÅ... g∞^Œ |uˆH ~åHÍã≤
~å|O^Œ∞Å Ñ¨HΔÍ# Z=Ô~·<å xÅ|_»`å~å? JO`«~å˚fÜ«∞ ~å[H©Ü«∂Å∞ U <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ
W~°∞ã¨∞QÍ #_»"åÖ’ J~°úO KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ ÃÑ^ŒÌQÍ `≥eq`Õ@Å∞ JHõ¯ˆ~¡^Œ∞. U ^ÕâßxH˜
P ^Õâ◊O `«# ã‘fiÜ«∞ J#∞Éèí"åÅ P^è•~°OQÍ `«#‰õΩ W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ‰õΩ Uk =∞Oz^À
`«#∞ J~°úO KÕã¨∞‰õΩx W`«~°^ÕâßÅ „Ñ¨*ÏhHõO J~°úO KÕã¨∞‰õΩ<ÕkQÍ q^ÕâßOQÆ q^è•<åxfl
~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩO\Ï~°∞.
=∞#=∞O`å ™ê^•ã‘^• =∞#∞+¨μÅO. „Ñ¨ëêº q∞Å@s ^Œ∞~°∞ã¨∞`«#O =∞#‰õΩ
W|ƒOkQÍ JxÑ≤OK«=K«∞Û. Éˇe˚Ü«∞O#∞ ^Œ∞~å„Hõq∞OK«_»O <Õ~°"Õ∞. [~°‡#¡ PHõ$`åºÅ∞ =∞#efl
ÉèíÜ«∞qÇ¨ÏfiÅ∞Å#∞ KÕ™êÎ~Ú. =ÚO^Œã¨∞÷ ÃÇÏK«ÛiHõÖËg K≥Ü«∞º‰õΩO_® =∂#= ã¨Ç≤Ï`« <ÒHõÅ#∞
[~°‡<£ [ÖÏO`«~åÅ∞ xÅ∞=Ù<å =ÚOK≥Ü«∞º_»O Ñ¶¨∞’~åu Ñ¶¨∞’~°=Ú S`Õ WOQÍ¡O_£, „á¶ê<£û
^ÕâßÅ #∞O_ç ‰õÄ_® =∞#O WÖÏO\˜ "å~°ÎÅ<Õ qO@∞<åflOQÍ. Ü«Ú^•úxH˜ "≥o§ x~åHõiOz#
"åix *ˇ·à◊§Ö’ ‰õΩHõ¯_»O [i=∂<åÅ∞ qkèOK«_»O „Ñ¨"åã¨tHõΔÅ∞ qkèOK«_»O, HÍeÛ K«OÑ¨_»O
U q^èŒ"≥∞ÿ# <åºÜ«∞O? q∞„`«Ñ¨HõΔ Ãã·#ºO `«@ã¨úOQÍ L#fl „wã¨∞Ö’ H˘O`« Éèí∂ÉèÏQÍxfl
P„Hõq∞OK«∞HÀ=_»O J<åºÜ«∞O HÍ^•? P„ã≤ìÜ«∂ ÃãiƒÜ«∂ ^ÕâßxH˜ ZÖÏO\˜ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞
KÕã≤O^À „ÃÑ¶Oz J_ç‡~°Öò ‰õÄ_® „wã¨∞ ^Õâßxfl J^Õ q^èŒOQÍ ÃÇÏK«ÛiOK«_»O ã≤QÆ∞æ KÕ@~Ú#
q+¨Ü«∞O HÍ^•? [~°‡<£ ¿ã#Å PHõ$`åºÅ Hõ<åfl ~°ëêº Ãã·#ºO QÆ∞iOz qHõ$`«"≥∞ÿ# "å~åÎ
Hõ^äŒè<åÅ∞ „Ñ¨K«∞iOK«_»O UO „Ñ¨Ü≥∂[#O PtOz KÕã¨∞Î#fl@∞¡? WOQÍ¡O_£ =∂„`«O `«‰õΩ¯=
u<åfl<å J#fl@∞¡ JO`«~å˚fÜ«∞ [ÖÏÖ’¡ ~°ÇÏ¨ ã¨ºOQÍ ÉÏO|∞Å∞ J=∞iÛ =∂#=ã¨ÇÏ≤ `« <ÒHõÅ#∞
¿ÑeÛ "≥Ü∞« º_®xfl ZÖÏ ã¨=∞iúOK«QÅÆ O? WOHÍ J<ÕHÍ<ÕHõ „Ñ¨âfl◊ Å∞ =∞#efl "Õkãè ∂¨ <Î Õ L<åfl~Ú.
L^•Ç¨Ï~°}H˜ „a\˜+π nfiÑ¨HõÖÏÊÅ K«∞@∂ì [~°‡h Ü«Ú^Œú Éèí∂q∞QÍ „Ñ¨Hõ\ ÕK«_»O JO`«~å˚fÜ«∞
<åºÜ«∞ ã¨∂„`åÅ LÅ¡OÑ¶∞¨ # J~Ú#Ñ¨ÙÊ_»∞ WOQÍ¡O_£ L`«~Î ° ã¨=Ú„^•xfl Jxfl "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ =¸ã≤"ãÕ ≤
#@∞¡ „Ñ¨Hõ\ ÕK«_»O U ~°HõOQÍ K«@ì|^ŒúO J=Ù`«∞Ok. [~°‡hH˜ ~°"å}Ï <ÒHõÅ∞ áÈ=_»O
‰õÄ_® x+≤^ŒÌO Jx WOQÍ¡O_£ „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. HÍh =∞#O =∂„`«O q∞„`« Ñ¨HõΔ ^ÕâßÅ‰õΩ
<ÒHõÅ#∞ J#∞=∞uOKåÅx XuÎ_ç KÕã¨∞ÎOk. Wk ZO`«\ ˜ `«Å=OÑ¨ÙÅ q+¨Ü«∞O. PÇ¨~°O,
Ô~_£ „HÍãπ ãÖãú̈ JOkOKÕ =∞O^Œ∞Å∞ ‰õÄ_® [~°‡hH˜ ÑÖÑ¨‰õÄ_»^Œx WOQÍ¡O_»∞ =∞# g∞^Œ
ZÖÏ =uÎ_ç KÕã¨∞ÎOk? UO JkèHÍ~°O LOk ^•xH˜ =∞# ^Õâ◊O g∞^Œ WÖÏ AÅ∞O
K«ÖÏ~ÚOK«_®xH˜? =∂#=`å ™êÜ«∂xfl x~åHõiOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ WOQÍ¡O_»∞‰õΩ ZHõ¯_çk? `«@ãú̈
^ÕâßÅ`À =∞#O "å}˜[ºO <≥~Ñ° Ù¨ @‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯x WOQÍ¡O_»∞ U JkèHÍ~°O`À xÜ«∞O„uOK«_®xH˜
240 J"≥J"≥∞iHÍ
K«∂ã¨∞ÎOk? W^Õ =ÚHõ¯ [~°‡h JO>Ë =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ Q˘O`≥uÎ ZO`« Ü«∂w KÕ™ê~°∞.
WÑ¨ÙÊ_≥O^Œ∞‰õΩ q∞#fl‰õΩO_ç áÈÜ«∂~°∞. =∞#=O`«∞QÍ =∞#O q∞„`«Ñ¨HõΔ Ãã·<åºxH˜ <ÒHõÅ H˘kÌ
PÜ«Ú^è•Å∞ ~°"å}Ï KÕã¨∞Î<åflO. PÜ«∂ ^ÕâßÅ‰õΩ ÉèÏs ~°∞}ÏÅ∞ JO^Œ*Ëã¨∞Î<åflO.
=∞#O '`«@ã¨`÷ —« áê\˜ã∞¨ OÎ k. Z=i q+¨Ü∞« OÖ’<À Z=iÔH<· å W>Ëì J~°"ú ∞≥ ÿ áÈ`«∞Ok.
JO^Œ∞ˆH =∞# =º=Ç¨~°O K«∂ã≤ K«∂ã≤ [~°‡h z=i ÃÇÏK«ÛiHõ *Ïs KÕã≤Ok. =∞#‰õΩ =∞#"Õ∞
=∞#efl D Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ D_»∞Û‰õΩ<åflO.
=∞#=∞O`å L„_ÀqÅû<£‰Ωõ ZO^Œ∞‰õΩ F>Ë™êO? L#flO`«OÖ’ HÍã¨Î q"ÕHOõ , =ÚO^Œ∞
K«∂Ñ¨ÙQÆÅ =∞x+≤ J<ÕQÍ J^èŒºHõΔ Ñ‘~î°O Hõ@ìÉˇ\ ì̃Ok. Ü«¸~°Ñπ YO_»OÖ’ [iy# Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜
=∞#efl ÖÏQÆ#O^Œ∞‰õΩ, ^èŒ#™êfi=∞ºO W`«QÍ_çx =ºuˆ~HÕKåÅx QÆ\ ì̃ Ñ¨@∞ìg∞^Œ L#flO^Œ∞ˆHQÍ
=∞#O J`«xH˜ JO_»^ŒO_»QÍ xezOk. J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ J`«#∞ WÑ¨ÙÊ_»∞ [~°‡h ÃÇÏK«ÛiHõÅ‰õΩ
|^Œ∞Å∞ K≥áêÊe. S`Õ XHõ¯ =∂@ =∞# QÆ=∞#OÖ’ LO_®e. x[OQÍ<Õ, x*Ï~ÚfQÍ<Õ
=∞#O `«@ã¨÷OQÍ =º=Ç¨ÏiOz LO>Ë [~°‡h #∞O_ç =∞#O ÃÇÏK«ÛiHõ ÖËY#∞ JO^Œ∞‰õΩ<Õ
"åà◊§"Õ∞ HÍ^Œ∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ J^èŒº‰õΔΩÅ"å~°∞ UO KÕã¨∞Î<åfl~°∞? =∞#O Ñ¨Ó#∞‰õΩx PÜ«∞xfl
ÔQeÑ≤Oz#"åà◊§O HÍ|\ì̃ Ü«Ú^ŒúO HÍ"åÖÏ =^•Ì Jx =∞#efl J_»∞QÆ∞`å_»<å? J_»QÆ_»∞
QÍHõ J_»QÆ_»∞. J~Ú<å `«Ñ¨ÙÊ =∞#k HÍ^Œ∞. JÖÏ<Õ D Ü«Ú^Œú=¸ =∞#k HÍ^Œ∞ =∞#HÀãÖ
Jã¨ûÖËHÍ^Œ∞.
'Ü«¸*ˇh_≥Éûò Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ Ñ„ ã¨ O¨ QÆO— E<£ 16, 1918

(HÍO@<£ - F+≤Ü≥∂ „Ñ¨ãÖQÆOQÍ „Ñ¨ã≤kú)
âßº=ÚÖò *Ï#û<£— ^ÕâÉ◊ Híè Î˜ Hõ<åfl Ç‘Ï#"≥∞#ÿ áêÑÖ— J#fl =∂@#∞ LÑ¨Ü∂≥ yOKÕ@Ñ¨Ù_»∞
J`«x ^Œ$+≤ìÖ’ =∞# "åÖò„ã‘ì\ò *ˇO\˜Öˇ‡<£Å =O\˜ "åà◊√¡ Z=~À LO_ç LO\Ï~°∞ YzÛ`«OQÍ.
xÜ«∞O`«Å∞, PkèÑ¨`«ºO K≥ÖÏ~ÚOKÕ"åà◊√§ ^ÀÑ≤_ç^•~°∞Å∞ gà◊§O`å ZÑ¨ÙÊ_»∂ ^Õâ◊ÉèíH˜Î<À,
=∞`å<Àfl – ÖËHõ Ô~O_çO\˜<À ã¨^• J_»¤O ÃÑ@∞ì‰õΩx `«=∞ Ñ¨|ƒO QÆ_»∞Ñ¨Ù‰õΩO\Ï LO\Ï~°∞.
™È+ëã¨∞ì áêsìÖ’ LO_Õ "åà◊§O`å „^ÀÇ¨ïÅ∞, ^ÕâÉ◊ Híè Î˜ ÖËx "åà◊√§ JO@∂ „Ñ¨[Å#∞
#q∞‡OK«_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞ÎO\Ï~°∞ Jxfl ~°HÍÖÏ kQÆ<åã≤áÈ~Ú# "åà◊√§ WO`«Hõ<åfl UO
=∂\Ï¡_»`å~°∞? XHõ J~°úOÖ’ "åà◊√§ K≥¿ÑÊn HõÔ~ˆHì ZO^Œ∞HõO>Ë ã¨`«º„Ñ¨=∂}OQÍ "Õ∞O,
™È+ëã¨∞ìÅO D ^ÕâßxH˜ „^ÀÇ¨ÏO KÕ¿ã "åà◊§ áêe@ „^ÀÇ¨ïÅ∞QÍ, Jq^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ<Õ
"≥∞Å∞QÆ∞`åO. ã¨Éèíºã¨=∂[O Ü«∂=`«∂Î x~°ã≤ã¨∞Î<åfl ÖˇHõ¯ KÕÜ«∞‰õΩO_® Ñ¨ã≤Ñ¶≤H± f~°OÖ’ \Ï"£∞
=¸h, "åÔ~<£ ae¤OQ∑ûÅ g∞^Œ `«∂`«∂ qKå~°} [iÑ≤Oz LitHõΔ "≥Ü∞« º_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∞#Î fl
=Ú~îå‰õΩ Jq^èÕÜ«ÚÅ∞QÍ<Õ LO\ÏO. „^ÀÇ¨ÏO `«ÅÃÑ_»`åO.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 241

HÍÉ’ÜÕ∞ #~°Ç¨ÏO`«‰õΩÅ∞, ^èŒ#™êfi=ÚÅ∞ W"åà◊ `«=∞ XO\’¡ LQÆ∞æáêÅ`À
~°OQÆiOz# ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ „Ñ¨=Ç≤Ïã¨∞ÎO^Œx QÆáêÊÅ∞ H˘_»∞`«∞<åfl~°∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl
Ñï~°HOΔ˜ K«_®xˆH Ü«Ú^ŒOú KÕã∞¨ <Î åflO Jx `«ÑÊ¨ |Å∞‰õΩ`«∞<åfl~°∞. ZO`« K≥`Î« =∂@. D xÜ«∞O`«Å∞
„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ „^ÀÇ¨ïÅ∞. HõÅ∞QÆ∞Ö’¡ ^˘OQÆÖÏ¡ Ñ¨@∞ì|_»¤ ^ÀÑ≤_ô~åÜ«Úà◊√§, Ç¨ÏO`«‰õΩÅ∞
^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ ÅÎ ∞QÍ áÈAÅ∞ ÃÑ_»∞`«∞O>Ë gà◊§H˜ Z^Œ∞~°∞xÅ|_ç Q˘O`≥uÎ ã¨`º« O Ñ¨ÅHõ_®xH˜ ã≤ÔÌŒ QÍ
L#fl"åà◊√§ ^ÀÑ≤_çH˜ Ñ‘_»#‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞#fl "åà◊§ Ñ¨HΔÍ# xÅ|_ç áÈ~å@O K≥Ü«∞º_®xH˜
ã≤^ŒúOQÍ L#fl"åà◊√§ „^ÀÇ¨ïÅ∞ Jq^èÕÜ«ÚÅ∂<å? J~Ú`Õ J=ÙQÍHõ WÑ¨ÙÊ_»∞ QÆ# <Õ#∞ Z=i
Ñ¨HOΔõ xÅ|_»`å"£ Jx J_çy`Õ `«ÑÊ¨ xãïQÍ <Õ#∞ g∞~°∞ =Ú„^Œ"ãÕ ∞¨ #Î fl „^ÀÇ¨ïÅ∞, Jq^èÜ Õ Ú« Å
Ñ¨HΔÍ<Õ xÅ|_»`å.
=∂H±û Dãπì=∂<£#∞ Jaèâ◊Oã≤OKå~°∞. '[#ÉÏÇ¨ïà◊ºO— (k=∂Ãããπ) Jx J`«#∞
~°zOz# Hõ~°Ñ¨„`åxfl `˘H˜¯Ñ¨\Ïì~°∞. <Õ#∞ ~åã≤# Hõ~°Ñ¨„`åÅ#∞ J<ÕHõO „`˘H˜¯Ñ¨\Ïì~°∞. =∂
QÆ∞iOz U=∞x H˜`å|∞Å∞ Wã¨∞Î<åfl~°∞. "Õ∞O „Ñ¨[Å#∞ `«Ñ¨ÙÊ^À=Ñ¨\ ì̃Oz "åà◊§ PÖ’K«#Å#∞
q+¨Ñ¨Ói`«O KÕ™êÎ=∞@. JHõ¯_ç̂H^À „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ `«=∞ Hõ#fla_»¤Å~Ú#@∞¡ "åà◊§ ãÖ~°HõΔ}
ÉÏ^èŒº`« `«=∞ Éèí∞[ã¨¯O^•Å g∞^Œ L#fl@∞¡ „Ñ¨[Å∞ UO q<åÖ’, UO K«^Œ"åÖ’, UO
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åÖ’ Jhfl x~°‚~ÚOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ `«=∞^Õ J~Ú#@∞¡ =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl~°∞. =∂ q+¨Ñ¨Ù
=∞O„`åÅ∞ g∞ K≥=ÙÅ Ñ¨_»‰õΩO_® K«∂_»_»O "åà◊§ Ñ¨~°=∞ Hõ~°Î=ºO J@. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’<Õ Ju
Q˘Ñ¨Ê „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ^Õâ◊O ¿ãfiK«Û‰õΩ Ñ¨Ù\ì̃Å∞¡ ÖÏO\˜k Jx K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩ<Õ D ^Õâ◊OÖ’<Õ Ñ¨„uHÍ
™êfi`«O„`åºxH˜ ÉèÏ==ºH©ÎHõ~°} ¿ãfiK«Ûù‰õΩ ZO`«\ ˜ ^Œ∞~°æu Ñ¨\ ì̃OKå~À K«∂™ê~å =∂ Q˘O`«∞
<˘Hõ¯_»O ^•fi~å J"≥∞iHÍÖ’ „Ñ¨ÉèíO[#OÖÏ ™êQÆ∞`«∞#fl qÑ¨¡= „Ñ¨Kå~åxH˜ P_»∞¤Hõ@ì "Õ™ê=∞x
ãÖ|~°Ñ¨_çáÈ`«∞<åfl~°ÖË¡ LOk. K«∂ã≤ K«∂ã≤ ZÖÏO\˜ `«Ñ¨ÙÊÖ’ HÍÖË™ê~À K«∂™ê~å "åà◊√§.
XHõ ~°HõOQÍ "åà◊§H˜ "Õ∞O ^èŒ#º"å^•Å∞ K≥Ñ¨ÙÊHÀ"åe. Ñ¨~ÀHõΔOQÍ =∂ ~°K«#Å‰õΩ WO`«\ ˜
„Ñ¨Kå~°O HõeÊOz#O^Œ∞‰õΩ W"åà◊ "ÕÖÏk=∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO =∂ ~°K«#Ö’¡ UO LO^À
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ<Õ l*Ï˝ã¨ „Ñ¨îŒ ≈ã¨∞<Î åfl~°∞. x¿+kèOz# =∂ ~°K#« Å∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ~å"åÅx
QÆ\ ì̃QÍ Ñ¨@∞ì|@∞ì`«∞<åfl~°∞. =∂ ~°K«#Å#∞ x¿+kèOz# "åà◊√§ ™êkèOzOk UO@Ü«∂º JO>Ë
=∂ ~°K«#Å Ñ¨@¡ =∞iO`« L`«∞ûHõ`« ˆ~ÔHuÎOKå~°∞. =∂‰õΩ ZHõ¯_» ÖËx „Ñ¨Kå~°O `≥zÛ ÃÑ\Ïì~°∞.
L`åûÇ¨ÏO`À XHõ ™êi ™È+ëã¨∞ì ™êÇ≤Ï`åºxfl Z=~°<åfl K«^Œ=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~å MÏÜ«∞OQÍ
"åà◊√§ =∂`À KÕiáÈ`å~°∞. =∂‰õΩ WÖÏO\˜q "≥~Úº<˘flHõ¯ J#∞Éèí"åÅ∞ L<åfl~Ú. =∂
=∂@ c~°∞áÈ^Œ∞.
áêÅHõ=~åæÅ∞ ZO`« `≥eq=∂e#q ZO`« =¸~°ö"≥∞ÿ#q? =¸~°ö`«fiO Ñ¨Ù@∞ì QÆ∞_ç¤k.
^•xH˜ ZÖÏO\˜ `åufiHõ ^Œ$+‘ì LO_»^Œ∞. ^ÀÑ≤_ô~åÜ«Úà◊√§, Pâ◊É’`«∞Å∞ `«=∞ =Ú‰õΩ¯ JOK«∞#∞
`«Ñ¨Ê =∞ˆ~n K«∂_»ÖË~°∞. "åà◊§ Hõà◊√§ JÖÏ á⁄~°Å∞ ZO^Œ∞‰õΩ Hõ"Õ∞‡ã≤On "åà◊§‰õΩ `≥Å∞ã¨∞,
Hõà◊§Ö’x P â◊√HÍ¡Å∞ `˘ÅyOK«‰õΩO>Ë ã¨=∞^Œ$+≤ì =∂<≥ HõhãÖ =∂=¸Å∞ ^Œ$+≤ì J<åfl
242 J"≥J"≥∞iHÍ
HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œh "åà◊√§ Z~°∞QÆ∞^Œ∞~°∞. D „Ñ¨ÑÖK«OHõO@∞#fl H˘`«Î HõÅÅ QÆ∞iOz qO@∞#fl
QÆ∞O_≥ K«Ñ¨ÙÊà◊§ QÆ∞iOz gà◊§‰õΩ gã¨"≥Ú`«∞Î `≥eÜ«∞^Œ∞. ™êÇ≤Ï`«ºO JO>Ë `≥b^Œ∞. Hõà◊Å#∞
P™êfikOK«Ö~Ë ∞° . Ç¨Ï$^ŒÜ∞« OÖ’ P`«‡ J<Õ^∞Œ ÖË^∞Œ gà◊§H˜. rq`« ã¨ÇÏ¨ [ã¨∂„`åÅ#∞ „`Àã≤~å[x
Ñ¨~å#flÉèí∞‰õΩ¯ rq`åÅ‰õΩ JÅ"å@∞ Ñ¨_ç# "åà◊§O^Œi QÆf WÖÏ<Õ LO@∞Ok. ~åH±ÃÑ¶Å¡~ü
HÍhÜ«∞O_ç "åà◊§ JO`Õ"åã¨∞Å∞ HÍhÜ«∞O_ç, <å ÖˇHõ¯Ö’ WÖÏO\˜ JO^èŒ∞ÖË. ÖÏÉèÏiÎ`À
"åà◊√§ "Õ¿ã „Ñ¨f J_»∞QÆ∞ "åà◊§ "≥Ú^ŒÖÏ~°_®xˆH ^•i fã¨∞ÎOk. ™È+ëãπì L^Œº=∞O g∞^Œ
"åà◊√§ "Õ¿ã „Ñü ^≥ÉÏƒ "åà◊§H˜ JO`Õ |ÅOQÍ `«QÆ∞Å∞`«∞Ok. =∞=∞‡efl ^≥|ƒfã≤# „Ñü™ês
"åà◊§‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ "åà◊√¡ QÀuÖ’ Ñ¨_»∞`«∞<åfl~°∞. ZHõ¯_® ÖˇHõ¯ `«Ñ¨ÊÖÏ WO`«=~°‰õΩ
™È+ëã¨∞ì ™êÇ≤Ï`åºxfl x¿+kèOz# „Ñü™ês P ÉèÏ=*ÏÖÏxH˜ =∞iO`« qã¨$Îu HõeÊã¨∞Î<åfl~°∞.
=∞iO`« „Ñ¨Kå~°O `≥zÛÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞.
K«i„`« `«~°z K«∂¿ãÎ „ÑüÜ«Ú^ŒúO "≥#∞HÍ Wq∞_ç L#fl ÅHõΔ ºO ^Œ∞~å„Hõq∞OK«_»O
^ÀK«∞HÀ=_®ÖË. =∞^èŒº Ü«ÚQÍÖ’¡x Ñ¶¨Óº_»Öò „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞ xi‡OK«∞‰õΩ#fl HÀ@Éèí=<åÅ∞ –
WÑ¨Ê\˜H© ~Ô <· £ #k "≥O|_ç "å\˜ P#"åà◊§#∞ g∞~°∞ K«∂_»=K«∞Û – "åà◊§ ^Œ~åÊxH˜, JkèHÍ~åxH˜,
ãÖÑ¨^ŒH˜ Ç¨ÏŸ^•Å‰õΩ, „Ñü+ì̈Å‰õΩ P#"åà◊√§. J~Ú<å "åà◊√§ Z=iH˜ L#fl^•x`À "åà◊√§
`«$Ñ≤ÎÑ¨_»ÖË^Œ∞. "Õ~˘Hõi, WOH˘Hõix, =∞~˘Hõi, =∞~˘Hõix WÖÏ ^ÀK«∞‰õΩO@∂ áÈ~Ú `«=∞
ãÖÑ¨^Œx, Ñ¨~°∞=Ù „Ñü+ì̈Å#∞ ÃÑOK«∞HÀ=_®xH˜ K«∂ã≤#"åàı§. HÍx =∞^èŒºÜ«ÚQÍÅ Ü«Ú^Œú
„Ñ¨É∞íè =ÙÅ∞ ã¨fiÜ«∂<å Ü«Ú^•úxH˜ áÈÜÕ∞k |Ç¨ï J~°∞^Œ∞. P^è∞Œ xHõ Ü«Ú^Œú „Ñ¨É∞íè =ÙÅ∞, "åÖò„ã‘\ì ò
‰õΩÉË~°∞Å K«i„`« =∂„`«O WO`«Hõ<åfl aè#flOQÍ LO^•? =∞^èŒºÜ«ÚQÍÅ Ñ¶¨Óº_»Öò ‰õΩÉË~°∞Å∞,
=∞# HÍÅÑ¨Ù ÃÑ@∞ì|_ç^•~°∞Å =Ú`åÎ`«Å∞ Ü«Ú^ŒúO KÕã≤ q[Ü«ÚÖˇ· uiy ~°O_ç áÈO_ç Jx
Ñ≤Å∞Ñ¨Ù W=fiQÍ<Õ ÉÏxã¨Å∞ áÈ~Ú Ü«Ú^•úÅ∞ KÕã≤ =KÕÛ"å~°∞. Z=Ô~·`Õ `«=∞#∞ rq`«HÍÅÑ¨Ù
|OnÅ∞QÍ =∂iÛ rq`åxfl ^Œ∞~°ƒù~°OQÍ =∂ˆ~Û™ê~À P Ü«Ú^Œú „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ H©iÎHÀãÖ,
ãÖÑ¨^Œ^•Ç¨ÏO f~°Û_»O HÀãÖ Ô~O_»∞ Ñ¨HΔÍÖÏ L#fl ÉÏxã¨Å∞ XHõi Ñ‘HõÅ∞ =∞~˘Hõ~°∞
`≥Q˘æã¨∞‰õΩ<Õ"åà◊√¡. Ü«Ú^Œú ã¨fiÉèÏ=O Jk. Ü«∞[=∂x =~åæÅ∞ Ü«Ú^•úxH˜ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙÅ∞ '=∂„`«"Õ∞
W™êÎ~Ú, ¿ã=Hõ=~åæÅ∞ Ü«Ú^•úÅ∞ KÕã≤ =™êÎ~Ú. QÔ Å∞Ñ¨~Ú<å F@q∞Ü≥∞ÿ <å Ü«∞[=∂x =~åæÅ‰õΩ
áÈÜÕ∞^Õq∞ LO_»^Œ∞. ÔQÅ∞Ñ¨Ù HÀã¨=∞~Ú<å, F@q∞ áêÅ~Ú<å áÈÜÕ∞ „áê}ÏÅ∞ ¿ã=Hõ
=~åæÅq.
¿ã=Hõ=~åæÅ PÖ’K«<å f~°∞#∞ Ü«∞[=∂x =~åæÅ∞ "≥Ú^Œ\ ˜ #∞Oz JÖÏ fiÛ
k^•Ì~Ú. Ü«Ú^ŒúO K≥Ü«∞º=∞x "åà◊√§ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù x=fi_»"Õ∞ `«~°∞"å~Ú ^•xfl Ñ¨~°=∞ ^Õâ◊ÉèíHÎ̃
Ü«Ú`« Ñ≤Å∞Ñ¨ÙQÍ ÉèÏqOz „áê}ÏÅ∞ JiÊOK«_O» ¿ã=‰õΩÅ∞ `«=∞ ^è~Œ ‡° OQÍ ÉèÏqOKÕÖÏ `«Ü∂« ~°∞
KÕ™ê~°∞. K«i„`« "≥Ú`«ÎO u~°̂Qã≤ K«∂ã¨∞H˘O_ç ZHõ¯_»~Ú<å ¿ã=Hõ=~åæÅ∞ Ü«Ú^ŒúO K≥Ü«∞º=∞x
Ñ≤Å∞Ñ¨Ù xzÛ# ^•MÖÏÅ∞ L<åflÜÕ∞"≥∂, ÖË=Ù LO_»=Ù. Pk=∞Ü«ÚQÆO #∞O_ç P^è∞Œ xHõ Ü«ÚQÆO
^•HÍ „Ñ¨[Å∞ Ü«Ú^ŒúO HÀ~°∞‰õΩ#fl ^•MÏÖÏÖË ÖË=Ù.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 243
JO^Œ∞ˆH =∞~˘Hõ¯ =∂~°∞ D ã¨`åºxfl g∞ ^Œ$+≤ìH˜ fã¨∞‰õΩ=ã¨∞Î<åfl WÑ¨Ê\˜^•HÍ
[iy# Ü«Ú^•úÖ’¡ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ#fl HÍi‡Hõ=~°æO, Jâı+¨`åºQÍÅ∞ KÕã≤# HÍi‡Hõ=~°æO `«=∞
~°HÍÎxfl, rq`åÅh Ñ¨}OQÍ ÃÑ\˜#ì HÍi‡Hõ=~°Oæ Ü«Ú^•úxH˜ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxzÛOn ÖË^∞Œ , ãÖkèHÀiOn
ÖË^Œ∞. UO KÕã≤<å áêÅHõ=~åæÖË KÕ™ê~Ú. Jk Ü«Ú^Œú=∞~Ú<å, ãÖkè J~Ú<å. ZO^Œ∞HõÖÏ
Jx #∞=Ùfi „Ñ¨tflOK«_®xH˜ ÖË^Œ∞. Z^Œ∞~°∞ =∂\Ï¡_»‰õΩO_® ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ Ü«Ú`«OQÍ K«zÛáÈ=_»"Õ∞
h Ñ¨x. Wn áêÅHõ=~åæÅ ^èÀ~°}˜. JO^Œ∞ˆH nxfl "Õ∞O „Ñ¨tflã¨∞Î<åflO. D ^Õâ◊ HÍi‡Hõ =~åæxfl
*ÏQÆ$`«O KÕã¨∞Î<åflO. áÈÜÕ∞ „áê}ÏÅ∞ hq, g∞q =∞#O^Œig HÍ|\ì̃ Ü«Ú^ŒúO HÍ"åÖ’,
JHõ¯ˆ~¡^À =∞#O D ^Õâ◊ „Ñ¨[ÅO x~°‚~ÚOK«∞‰õΩO^•O ã¨ˆ~<å.
~å[ºO (1918) – ~åO_»ÖòÊù É∫sfl

Ü«Ú^ŒúO „Ñ¨Hõ\ Õz# =∞~°∞HõΔ}O „Ñ¨[Å∞ U^À XHõ JÖ∫H˜Hõâ◊HÎ̃ P=Ç≤ÏOz#@∞¡
=∞#™ê"åKå áêÅ‰õΩÅ∞ K≥¿ÑÊ HÍ~°}ÏÅ`À UH©ÉèíqOKÕ™êÎ~°∞. Ü«Ú^ŒúO ¿Ñi@ ~å[ºO fã¨∞‰õΩ<Õ
U x~°‚Ü«∂ÅHõ~Ú<å Hõ@∞ì|_ç LO\Ï=∞<Õ ã¨fiK«ÛùO^Œ x~°ÉèíºO`«~° Ñ¨„`«O ~åã≤KÕÛ™êÎ~°∞. ZHõ¯_À
H˘kÌ=∞Ok `«∞O@~°∞Å#∞ `«Ñ≤Ê¿ãÎ Z‰õΩ¯==∞Ok „Ñ¨*ÏhHõO JÑ¨Ê\˜^•HÍ `å=Ú TÇ≤ÏOK«x,
"Õˆ~ ãÖ^Œ~åƒùÖ’¡ J~Ú`Õ QÆ∞O_»∞QÆ∞`«ÎQÍ u~°ã¨¯iOKÕ ^Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷`«∞Å#∞ z~°∞#=Ùfi`À
Éèí~å~Ú™êÎ~°∞. Ñ≤Å=#OÑ¨QÍ<Õ Ãã·#ºOÖ’ KÕiáÈ`å~°∞. ^Õxfl <åâ◊#O KÕã≤ ~°=∞‡O>Ë J^ŒÖÏ¡
<åâ◊#O KÕã≤ =™êÎ~°∞. ZHõ¯_çH˜ ^ŒO_≥`«Î=∞O>Ë JHõ¯_çHõÖÏ¡ ^ŒO_≥uÎáÈ`å~°∞. ZO^Œ∞‰õΩ, Uq∞\˜
J<Õ „Ñ¨âfl◊ Å∞ =ÙO_»=Ù. ~å[ºO U „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ PtOz `«=∞#∞ D ~˘OÑ≤Ö’H˜ kOK«∞`«∞Ok
J<Õ PÖ’K«# LO_»^Œ∞. ~å[ºO Ç¨ïO^•QÍ xÅ|_ç`Õ HõfÎ, _®Å∞, `«∞áêH˜ JO^Œ∞H˘x
Ñ¨Ó~°fiHÍÅÑ¨Ù q∞e@s Éèí∞[H©~°∞ÎÅ∞ ^èŒiOz JO^Œ~°∂ XHõ¯\˜QÍ ÃÑˆ~_£ KÕ™êÎ~°∞. #~°#~å<å
^Õâ◊ÉèíHÎ̃ Lá⁄ÊOyáÈ=_»O`À q"ÕHõO, qK«HõΔ} XHõ =¸ÅH˜ Xky ã¨~°∞Ì‰õΩáÈ`å~Ú.
Ü«Ú^ŒOú ~å[ºO x[ ã¨fi~°∂áêxfl |@ì|Ü«∞Å∞ KÕã∞¨ OÎ k. JÑ¨Ê\˜^•HÍ J}˜zÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl
^•x Jã¨Å∞ ã¨fiÉèÏ=O HÀ~°Å∞ H˘=Ú‡Å`À |Ü«∞\˜H˜ =ã¨∞ÎOk. âßOu HÍÅOÖ’ Ãã·xHÀ<å‡^ŒO
`«ÅÔHHõ¯x ~å[ºO ã¨fiK«Ûù"≥∞ÿ# *ˇO_®ÖÏ Ô~ÑÔ̈~Ñ¨ÖÏ_»∞`«∂ =º=Ç¨Ïiã¨∞ÎOk. XHõ™êi Ü«Ú^ŒúO
"≥Ú^ŒÅ~ÚO^• ^Õâ◊ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ Ö’Ñ¨Å =¸sÎÉèíqOz# JkèHÍ~À#‡`«ÎQÆ[OÖÏ =∂iáÈ`«∞Ok.
"åà◊¥§ gà◊¥§ J<Õ `Õ_® ÖË‰õΩO_® JO^Œig∞^• `«# AÅ∞O „Ñ¨^Œi≈ã¨∞ÎOk. Ñ¨~°Ö’Hõ ã¨∞Y
„áêÑ≤ÎH˜ JO^ŒiH© K«iÛ ZÖÏ PÅO|#QÍ =∂~°∞`«∞O^À JÖÏ<Õ Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ ~å[ºO XHõ¯>Ë
~å[H©Ü«∞ =ÚH˜Î „Ñ¨™êkOKÕ ™ê^èŒ#OQÍ =∂iáÈ`«∞Ok. Ü«Ú^Œú HÍÅOÖ’ `«Ñ¨Ê ZÑ¨C_»∂
~å[ºO `å#∞ ~å„ëêìÅ ã¨=∂Yº ˆHO„^•xfl J#fl@∞¡ =º=Ç¨ÏiOK«^Œ∞. Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ =∂„`«"Õ∞
ã¨=∂Yº ˆHO„^Œ ÉèÏ=# „Ñ¨tflOÑ¨#Åq HÍx JkèHÍ~° ˆHO„^ŒOQÍ ÉèÏã≤ã¨∞ÎOk. Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’
244 J"≥J"≥∞iHÍ
~å[ºO XHõ „‰õÄ~°=∞$QÍÅ QÆ∞OÑ¨ÙQÍ =∂iáÈ`«∞Ok. Z^Œ∞~°∞^•_çH˜ HÍh P`«‡~°HõΔ}‰õΩ HÍh
=∞$QÆ`«fiO q<å =∞~À =∂~°æO ÖË^Œx |ÅOQÍ #=Ú‡`«∞Ok. Ü«Ú^ŒúOÖ’ "≥·iÑ¨HΔÍxn W^Õ
`«O`«∞. Z^Œ∞~°∞^•_çH<õ åfl P`«‡~°H}Δõ HÀãÖ ^•_ç KÕ¿ã „Hõ=∞OÖ’ ~å[ºO ZO`« =∞$QÆ„áêÜ«∞OQÍ
=∂~°∞`«∞O^ŒO>Ë `«# =∞O^ŒÖ’x "åi g∞^Œ ‰õÄ_® `«~°K«∂ „‰õÄ~°`åfixfl „Ñ¨^Œi≈ã¨∞ÎO@∞Ok.
Ü«Ú^ŒOú ~å[º „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ ^ÕâO◊ #Å∞kâ◊Å‰õÄ, =¸Å=¸Å‰õÄ, JÑ¨Ê\˜^•HÍ
~å[ºO á⁄_»™ÈHõx =∂~°∞=¸Å „áêO`åÅ‰õΩ Ãã·`«O „Ñ¨ãïOÑ¨*Ëã¨∞ÎOk. ã¨=∂[OÖ’x ã¨HõÅ
HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∂ ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ D UÔHH· õ ÅHõΔ ºO (Ü«Ú^ŒOú )"≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ =∞o§OK«|_»`å~Ú. Ü«∂=`ü
„Ñ¨*ÏhHõO "åºÑ¨HÍÅ#∞, Jaè„áêÜ«∂Å#∞ PÖ’K«#Å#∞ „Ñ¨ÉèÏq`«O K≥Ü«∞º_»O`À u~°∞QÆ∞ÖËx
f~°ÊiÖÏ ~å[ºO =º=Ç¨Ïiã¨∞OÎ k. [<åxH˜ L#fl [_»`åfixfl =keOKÕã∞¨ OÎ k. aè<åflaè„áêÜ«∂Å#∞
`≥~=° ∞~°∞QÆ∞ KÕã∞¨ OÎ k. *Ïu *Ïu JO`å „Hõ=∞OQÍ, J^À ~°HOõ "≥∞Hÿ Oõ Ö’ L#fl@∞ìQÍ Ju"ÕQOÆ QÍ
'Ü«Ú^ŒúO K≥Ü«∞º_»OÖ’<Õ— âßOu LO^Œ<Õ áêÅ‰õΩÅ ÅHõΔ ºO"≥·Ñ¨Ù PHõi¬OK«|_»∞`«∞Ok. 'Ü«Ú^ŒúO
K≥Ü«∞º_»OÖ’<Õ âßOu— J<Õ=∂@ <Õ#∞ J#_»O ÖË^Œ∞. ZÖòÑ≤ *ÏH±û J<åfl_»∞.
Ü«Ú^ŒOú ~å*ÏºxH˜ P~ÀQÆº„Ñ¨^•~Úx. *Ïu Ü«∂=`«∂Î WÖÏO\˜ Hõ+Hì¨ ÍÅOÖ’ SHõºOQÍ
LO_®Å<Õ ¿Ñi@, PÑ¨`å¯ÅOÖ’ ã¨~å¯~°∞‰õΩ ã¨ÇÏ¨ HõiOK«=∞x q[˝ÑÙ¨ ÅÎ ¿Ñi@ =∞O^Œ ã¨fiÉèÏ"åxH˜
aè#flOQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ =º‰õΩÎÅ#∞, ã¨=¸Ç¨Å#∞, "≥∞ÿ<åi\© „Ñ¨*ÏhHÍxfl ÉˇkiOKÀ Éˇe¡OKÀ
|ÅO`«ÃÑ\’ì ~å[ºO `«# ^•iH˜ `≥K«∞Û‰õΩO@∞Ok. =∂@q#x "åà◊§ g∞^Œ ~°Hõ~°HÍÅ ˆHã¨∞Å∞,
~å[ „^ÀÇ¨ÏO ã¨Ç¨ #"≥∂^Œ∞ J=Ù`å~Ú. ÉèÏs [i=∂<åÅ∞, tHõΔÅ∞ Ñ¨_»`å~Ú. "åà◊§ "å}˜
J}˜z"≥Ü«∞º|_»∞`«∞Ok. WO`« KÕã≤<å ~å[ºO PtOz# Ñ¨~°=∞ q^èÕÜ«∞`«, UHõsu SHõº`«
|Ü«∞@ KåÖÏ=∞Ok [#O LO_çáÈ`å~°∞. ÃÑ·ÃÑK«∞Û ^ŒO_»hu`À Z=i<≥·`Õ `«=∞^•iH˜
`≥K«∞ÛHÀ"åÅx ~å[ºO ÉèÏqã¨∞ÎO^À "åi ãÖHõÅÊO ~å[º x~°ƒO^èŒO`À =∞iO`«
^èŒ$_è»`«~°=∞=Ù`«∞Ok. WÖÏO\˜ "åi g∞^Œ ~å[ºO H˜~å~ÚH˜ fã¨∞‰õΩ#fl "Õ∞^è•=ÙÅ∞ J"å‰õΩÅ∂
K≥"å‰õΩÅ∂ ¿ÑÅ∞`«∞O\Ï~°∞. Uk U"≥∞ÿ<å ã¨~°fi™ê^è•~°}OQÍ Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ ~å[ºO `å#∞
J#∞‰õΩ#fl qÅ∞=Å#∞ Jaè„áêÜ«∂Å#∞, PÖ’K«#Å#∞ „Ñ¨âßfl~°÷Hõ"≥∞ÿ#suÖ’ „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ
~°∞^Œ∞Ì`«∞Ok. Ü«Ú^ŒúO JO@∂ XHõ\ ˜ ÖËHõáÈ`Õ ~å*ÏºxH˜ WO`«\ ˜ â◊HÎ̃ U<å_»∂ LO_»^Œ∞.
~å[ºO Ñ¨@¡ q^èÕÜ«∞`«, =∂i‡Hõ P~å^èŒ# JuÃÑ^ŒÌ HõeÊ`« =∂#= qÅ∞=. D qÅ∞= HÀãÖ
ã¨$[<å`«‡Hõ Hõà◊, q*Ï˝#O, q"ÕK«#, ™œO^Œ~åº~å^èŒ#, =∂#= rq`«O Ñ¨@¡ xO_®~å J#∞~°HÎ̃
=O\˜ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ =∂#gÜ«∞ qÅ∞=Å#∞ Ñ¨}OQÍ ÃÑ>Ë™ì êÎ~∞° . ~å*ÏºxH˜ H˜~å~Ú U*ˇO@∞¡QÍ
=∂i# H˘O^Œ~°∞ – WO^Œ∞Ö’ "Õ∞^è•=ÙÅ∞, HõàÏHÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® L<åfl~°∞ – D J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#
=∂#gÜ«∞ qÅ∞=Å#∞ `åºQÆO K≥Ü∞« º_®<Õfl ^ÕâÉ◊ Híè QÎ˜ Í H©iOÎ K«∞‰õΩO@∂, WO^Œ∞‰õΩ ã≤^ÑúŒ _¨ x» "åi
g∞^Œ ^Õâ◊ „^ÀÇ¨ïÅx =Ú„^Œ"ãÕ ≤ =∞s "≥O\Ï_ç "ÕkOè z "åix ‰õÄ_® `«=∞^•iH˜ `≥K∞« ÛHÀ"åÅx
„Ñ¨Ü«∞uflã¨∞ÎO\Ï~°∞. J^Õ Ñ¨xQÍ ÃÑ@∞ì‰õΩO\Ï~°∞ "åà◊√§.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 245
Ü«Ú^ŒOú , =∞s =ÚYºOQÍ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ iÑäH¡ Q± Í K≥ÑC¨ ‰õΩ<Õ ^ÕâO◊ KÕÑ>¨ ìË J^è∞Œ <å`«#
Ü«Ú^ŒúO ~å[ºO PtOKÕ J`«ºO`« q^Õfi+¨Ñ¨Ói`« ~å[H©Ü«∂Å#∞ qãÎ̈ $`«OQÍ K≥ÖÏ=∞}©Ö’H˜
`≥ã∞¨ OÎ k. „Ñ¨É∞íè `«fiO J<åfl, áêÅ‰õΩÅ∞ J<åfl „Ñ¨[Å∞ Ñ¨\Ñì© @¨ #ì @∞¡ =º=Ç¨ÏiOK«_®xH˜ J=HÍâ◊O
WÜ«∞º^Œ∞. ~å[ºO Ü≥ÚHõ¯ ~å[H©Ü∞« HÍÜ«∞OÖ’x „Ñü J}∞=}∞=Ó [=r"åÅ`À `˘}˜Hã˜ Ö¨ Ï_ç
áÈ`«∞O@∞Ok. Z@ì̂HÅ‰õΩ =∞#‰õΩ *Ï˝<À^ŒÜ«∞O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ã¨=∂[O JO>Ë ã¨q∞+≤ì`«`«fiO,
„Ñü =ºH©Î J ã¨q∞+≤ìÖ’<Õ `«# J^Œ$ëêìxfl "≥`«∞HÀ¯"åÅx, JO^Œ∞ˆH XHõ^Õâ◊O, XHõ *Ïu
Ü«Ú^ŒúO =ÚOy@ LO^ŒO>Ë „Ñü =ºH©Î `å<Õ XHõ ã¨=¸Ç¨ÏO J~Ú#@∞¡, `å<Õ `«# ^ÕâßxH˜
„Ñ¨fHõ J~Ú#@∞¡ ÉèÏq™êÎ_»∞. Ü«∂=`ü ã¨=∂[O `«# "≥#flO\˜ L#fl@∞¡, QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂
ÖË#O`« â◊HâÎ̃ ße J~Ú#@∂¡ XHõ ã¨ÇÏ¨ *Ï`« ÉèÏ"åxH˜ Ö’#=Ù`å_»∞. J"≥∞iHõ<£ *Ïux z=~°‰Ωõ
=∞`åaèx"Õâ◊O ‰õÄ_® „Ñ¨[Å#∞ WO`«\ ˜ HõëêìÅ‰õΩ, `åºQÍÅ‰õΩ Ñ¨ÙiH˘ÅÊ^Œ∞ – P ™ê÷~ÚÖ’
Ü«Ú^ŒOú „Ñ¨[Å#∞ Hõ+#ì¨ ëêìÅ‰õΩ ã≤ÔúŒ KÕã∞¨ OÎ k. ã¨=∂[ L=∞‡_ç „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ HÀãÖ ™ê~°fi[h#
q^•º=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«=∞<À, „Ñ¨Hõ$ux Ñ¨~åº=~°}Ïxfl ~°HΔ̃OK«=∞<À, WÖÏO\˜ U^À XHõ
_ç=∂O_»∞ g∞^Œ g∞~°∞ „Ñ¨[Å#∞ WO`«QÍ, D ™ê÷~ÚÖ’ HõkeOK«ÖË~°∞. HÍx Ü«Ú^ŒúO HÀãÖ
ˆH=ÅO '„Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl ~°H˜ΔOK«_»O HÀãÖ— J<Õ x<å^ŒO`À „Ñ¨[Å#∞ ~å[ºO J`«ºO`«
QÆi+ì̈ ™ê÷~ÚÖ’ „Ñ¨ÉèÏq`«O KÕã¨∞ÎOk.
WÇ¨Ï HÍi‡Hõ=~°æO q+¨Ü«∂xH˜ =¿ãÎ, "≥Ú`«ÎOQÍ HÍHõáÈ~Ú<å HõhãÖ "≥∞*Ïi\©
HÍi‡Hõ=~°æO U<å_»∂ L#fl`« =~åæÅ`À á⁄O`«# ÃÑ@∞ìHÀ=_»OQÍh, J#∞HõiOKåÅxQÍh, P
=~åæÅ‰õΩ JO_»QÍ xÅ"åÅxQÍh ÉèÏqOK«^Œ∞. JO^Œ∞Hõx ~å[ºO ãÖˆH`åÅ#∞ HÍi‡Hõ=~°æO
JO`«QÍ ÖˇH¯õ K≥Ü∞« º^Œ∞. WOHÀq^èOŒ QÍ K≥áêÊÅO>Ë PkèÑ`¨ º« =~åæÅ∞ „Ñ¨=zOKÕ x<å^Œ„áêÜ«∞Ñ¨Ù
'^Õâ◊ÉèíHÎ̃— JO>Ë Ñ¨ÙO*ÏÅ∞ `≥OÑ¨ÙHÀ^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë JkèHÍ~°=¸ "åà◊§ KÕuÖ’ LO_»^Œ∞,
'^Õâ◊ L#flu— "åiH˜ ^ŒH˜¯OzOk Ug∞ ÖË^Œ∞Hõ#∞Hõ. J~Ú`Õ Ü«Ú^ŒúO J<Õ@Ñ¨Ê\˜H© ~å[ºO
HÍi‡Hõ=~åæxH˜ ZHõ¯_®ÖËx ÃÑ^ŒiÌ HõO Wã¨∞OÎ k. HÍi‡Hõ=~°Oæ ‰õÄ_® D 'ÃÑ^ŒiÌ HÍxfl— =^Œ∞Å∞HÀ^Œ∞.
QÆ`« â◊`å|ÌÑ¨Ù áêi„âßq∞Hõ áêÅ<åkèÑ¨`«ºO Hõ+ì̈r=ÙÅ#∞ QÆxÖ’ Ñ¨xÖ’ HÍ~åö<åÖ’ ZO`«\ ˜
L‰õΩ¯ „Hõ=∞tHõΔ}`À „â◊=∞‰õΩ Hõ\ ì̃Ñ¨_Õã≤O^À JÖÏ<Õ Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ ‰õÄ_® Hõ"å`«∞ KÕ~Úã¨∞ÎOk.
HÍi‡Hõ=~°æO J#º=∞#ã¨¯OQÍ<Õ ~å[ºO `«~°Ñ¶¨Ù# Ü«Ú^ŒúO KÕã≤ =ã¨∞ÎOk. ¿Ñ~°∞ˆH '=ºHÎ̃QÆ`«
¿ãfiK«Û—ù HÍx HÍi‡Hõ=~°Oæ x~°O`«~O° „â◊=∞‰õΩ ÉÏxã¨QÍ |`«H_õ ®xH˜ JÅ"å@∞Ñ¨_Oç k. =~åæÅ∞QÍ
q_çáÈ~Ú L#fl ã¨=∂[OÖ’ "åà◊√§ Ñ¨x KÕ¿ã L`«ÊuÎ ™ê^èŒ<åÅ‰õΩ "åà◊√§ Ü«∞[=∂#∞Å∞
HÍ^Œ∞. KÕ¿ã L`«ÊuÎ g∞^Œ "åà◊‰¡ Ωõ Ç¨Ï‰õΩ¯ LO_»^∞Œ . L`«ÊuÎÎ ÑÖÑ≤}Ö© ’#∂ "åà◊§ =∂@ K≥ÖÏ=∞}©
HÍ^Œ∞. ZÑ¨C_»<åfl Ç¨Ï~î°O KÕã≤, ^ŒÉÏ~ÚOz, ã¨"≥∞‡ Hõ\ ì̃ Ñ¨x |O^Œ∞ÃÑ_ç`Õ `å=Ú KÕã≤#
„â◊=∞‰õΩQÍ#∞ WOHÍãÎ̈ ‰õÄe =∂„`«"Õ∞ ^ŒH˜¯OK«∞‰õΩ<Õ – "Õ`«# ÉÏxã¨`«fiO HÍi‡Hõ =~åæxk.
J\Ï¡O\˜ áêi„âßq∞Hõ J[=∂~Ú+‘ ÉÏxã¨`fi« O #∞O_ç q∞e@s J[=∂~Ú+‘ HÕ^Œ ÉÏxã¨
Ü«Ú^ŒúO K≥Ü«∂ºeû~å=_»O "åà◊¡‰õΩ H˘`«ÎQÍ JxÑ≤OK«^Œ∞. HÍHõáÈ`Õ XHõ¯>Ë `Õ_® – U PkèÑ¨`«º
=~åæÅ~Ú`Õ W<åflà◊¥¡ `«=∞#∞ J}˜z LOKåÜ≥∂, J"Õ =~åæÅ∞ Ü«Ú^•úxH˜ ã≤^"úŒ ∞≥ #ÿ HÍi‡Hõ=~åæxH˜
246 J"≥J"≥∞iHÍ
'[Ü«∞Ç¨ÏŸ—Å∞ 'lO^•ÉÏ^£Å∞— H˘_»`å~Ú. 'q[Ü«∞O =∞#^Õ =∞#^Õ— Jx L„~°∂`«Å∂y™êÎ~Ú.
XHõ ™ êi Ü« Ú ^Œ ú O =Úyã≤ O ^• WHõ HÍi‡Hõ =~åæ x k 'áê`« „Ñ¨ Ñ ¨ O K« " Õ ∞ — – J^Õ
áêi„âßq∞HÍkèÑ¨`«ºO, J^Õ "Õ`«# ÉÏxã¨`«fiO.
Ü«Ú^ŒúO J<Õk ÉÏÇ¨Ïº â◊„`«∞=ÙÅ<Õ HÍ^Œ∞ JO`«~°æ`« â◊„`«∞=ÙÅ#∞ ‰õÄ_® "≥O\Ï_ç
"ÕkèOK«_®xH˜ HõÅã≤=KÕÛ ™ê^èŒ#O. WOHÍ K≥áêÊÅO>Ë ÉÏÇ¨Ïº â◊„`«∞=ÙÅ g∞^Œ Hõ<åfl JO`«~°æ`«
â◊„`«∞=ÙÅ g∞^Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_»_»"Õ∞ ~å[ºO `«# `˘e „áê^è•#º`« QÍqOK«∞‰õΩO@∞Ok. '~å[ºO
^•iH˜ ~å‰õΩO_®— L#fl uOQÆi =∞#∞+¨μÅ g∞^Œ ÉèíiOÑ¨â◊HõºO HÍx J}˜z"Õ`«‰õΩ
Ñ¨Ó#∞‰õΩO@∞#flk. ^Õâ◊O Ü«∂=`«∂Î ã¨xfláê`« [fi~°O =zÛ#^•xH˜ =∞ÖË¡ Hõà◊ÃÑà◊
HÍyáÈ`«∞O@∞Ok. Ü«Ú^Œú =ºuˆ~‰õΩÅ g∞^Œ, ™È+ëã¨∞ìÅ g∞^Œ, JÑïz`« â◊„`«∞=ÙÅ g∞^•
„Ñ¨É∞íè `«fiO `≥Å¡ L„QÆ"å^•xH˜ `≥Q|Æ _»∞`«∞Ok. â◊„`«∞=Ù‰õΩ ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∞<Î åfl~°<Õ ¿Ñi@, ~å[„^ÀÇ¨ÏO
JaèÜ≥∂QÍÅ ¿Ñi@ =º‰õΩÎÅ#∞, ãÖã¨÷Å#∞ "Õ\Ï_»@O "≥Ú^ŒÅ=Ù`«∞Ok. „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO ¿Ñi@
Ñ¨zÛ P@qHõ ~å[ºO K«ÖÏ=∞}˜ J=Ù`«∞Ok. Ü«Ú^ŒúO ~å*ÏºxH˜ P~ÀQÆº„Ñ¨^•~Úx Jx
=ÚO^Õ K≥Ñ¨C‰õΩ<åflO Hõ^•. Ü«Ú^ŒúO „Ñ¨[Å#∞ |∂~°∞˚"åâ◊‰õΩÎÅ#∞ UHõO KÕã¨∞ÎOk.Hõ_»=∂
"åi#O^Œih JO@~åx"å~°∞QÍ "Õ~°∞ KÕã¨∞ÎOk. J~Ú`Õ qÑ¨¡=Hõ~° HÍi‡Hõ=~°æO WÖÏO\˜
SHõº`«#∞ XHõ Ñ¨\Ïì# á⁄ã¨QÆx=fi^Œ∞. JO`«~å˚fÜ«∞ HÍi‡Hõ=~°æO Z\Ï¡#∂ Ü«Ú^•úxH˜
KÕÜ«¸`«x=fi^Œ∞. HÍi‡Hõ=~åæxfl `«#^•iH˜ `≥K«∞Û‰õΩ<Õ^•xH˜ ~å[ºO qâ◊fi„Ñ¨Ü«∞`«flO KÕã≤#
H˘nÌ D „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ Éˇ_çã≤H˘\˜ì ~å*ÏºxH˜ – HÍi‡Hõ=~åæxH˜ =∞^èŒº# Ñ¶¨∞~°¬} =∞iO`«
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok.
D „Hõ=∞OÖ’<Õ Ü«Ú^ŒúO J<Õk *Ïu [#∞ÅH˜, ^ÕâßÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz#k HÍ^Œ∞
~å*Ïºxk Jx `Õ@`≥Å¡O J=Ù`«∞Ok. x*ÏxH˜ ~å[ºO „Ñ¨^è•# "åºÑ¨Hõ"Õ∞ Ü«Ú^ŒúO. Ü«Ú^ŒúO
Hõ$„u=∞"≥∞ÿ#k. ÃÑ·ÃÑ·=Úã¨∞QÆ∞ =∂„`«"Õ∞. W^Õ^À Ç¨Ï~îå`«∞ÎQÍ |Ü«∞@Ñ¨_Õk HÍ^Œ∞. q∞e@s
Ü«∞O„`åOQÆO ÖËx^Õ Ü«Ú^ŒúO ÖË^Œ∞. ~å[ºO J<Õk ÖË‰õΩO_® q∞e@s Ü«∞O„`åOQÆO LO_»^Œ∞.
D Ô~O_»∂ JqÉèÏ[º 'ã¨Ü«∂g∞— Hõ=ÅÅ =O\˜q. XˆH `«Å Hõey# Ô~O_»∂ â◊s~åÅ∞ –
~å[ºO q∞e@s Ü«∞O„`åOQÆO. ~å*ÏºxH˜ J#∞=OtHõOQÍ ãÖ„áêÑ≤ÎOz#^Õ q∞e@s
Ü«∞O„`åOQÆO. nxfl Ñ¨xÖ’ ÃÑ@ì_»"Õ∞ ~å[ºO KÕ¿ãÑ¨x. HÍ|\ì̃ q∞e@s |_≥˚\ò#∞ f„=OQÍ
q=∞i≈OKÕ"åà◊√§ xÃã· ûxH©H~õ }° #∞ HÀ~°∞‰õΩ<Õ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"å^Œ∞Å∞, âßOu„Ñ≤ÜÚ« Å∞ ~å*ÏºxH˜
=ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»‰Ωõ O_® `å=Ú J#∞‰õΩ#flk ™êkèOK«QÅÆ O J#∞HÀ=_»O „Éè=í ∞. Ü«Ú^•úÅ#∞
=ºuˆ~HÕKÕ "åà◊§‰õÄ W^Õ ã¨∂„`«O =iÎã∞¨ OÎ k. ~å*ÏºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ñ¨q„`«ÜÚ« ^ŒOú („‰õÄ¿ã_»∞)
#_» = x^Õ Ü« Ú ^Œ ú =ºuˆ ~ Hõ Ü« Ú ^Œ ú O Ö’ =∞#O Ô Q Å=ÖË O . Ü« Ú ^•ú Å ∞ ZÑ¨ C _» ∞
x"åiOK«|_»`åÜ«∞O>Ë – WÑ¨C_»∞ L#fl ~å[ºO ~°∂Ñ¨Ùˆ~YÅ#∞ ã¨=¸ÅOQÍ, =∞øoHõOQÍ
=∂~°ÛQÆÅQÍe.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 247

~å[º=¸ – *Ïu Ô~O_»∂ XHõ\ ˜ HÍ=Ù. *ÏuH˜ ZÖÏO\˜ #+¨ìO HõÅQÆ‰õΩO_®
WÑ¨C_»∞#fl ~å[ºO ~°∂Ñ¨Ùˆ~Yefl ã¨=¸ÅOQÍ =∂~°Û_»O HÍh, ~°^Œ∞Ì K≥Ü«∞º_»OQÍh ™ê^èŒºO
J=Ù`«∞Ok. ~å[ºO PkèÑ¨`åºxfl ‰õÄÅÛQÆey`Õ *Ïu[#∞Å rq`åÅ#∞ =∞øoHõOQÍ
P^Œ~≈° =O`«OQÍ f~°Ûk^ŒQÌ eÆ Qˆ â◊‰Ωõ ÅÎ ‰õΩ ¿ãfiK«Ûù „Ñ¨™êkOz#"åà◊§O J=Ù`åO. Ü«Ú^ŒOú ~å[ºO
„Ñ¨^è•# "åºÑ¨HõOQÍ =∂iáÈ~Ú# „Hõ=∞OÖ’ *Ïu â◊‰õΩÎÅhfl „Ñ¨^è•#OQÍ Ü«Ú^ŒúO ˆHã≤
Ñ‘eÛ"ÕÜ«∞|_»`å~Ú. XHõ *Ïu [=r"åÅ∞, K≥·`«#ºO q^èŒfiOãÖ HÀãÖ "≥zÛOÑ¨|_»`å~Ú.
=$^è•QÍ Y~°Û~ÚáÈ`å~Ú. Ü«Ú^ŒúO J`«ºO`« q<åâ◊HÍi, =∞Ç¨Ï=∂‡i J<Õ ã¨`åºxfl Z=~°∂
HÍ^Œ#ÖË~°∞. Ü«Ú^ŒúO â◊„`«∞=ÙÅ<Õ HÍ^Œ∞, =∂`«$^Õâ◊OÖ’ *Ïu [=r"åÅ#∞ ^èŒfiOãÖ KÕã¨∞ÎOk.
~å[ºO JO>Ë<Õ *Ïu J<Õ á⁄~°áê@∞ #=∞‡HõO ZHõ¯_» ~å[ºO KÕã¨∞ÎO@∞O^À JHõ¯_»ÖÏ¡ Ü«Ú^Œú
„Ñ¨=∂^ŒO "≥∞_»g∞^Œ HõuÎÖÏ x`«º=¸ "ÕÖÏ_»∞`«∂ =ÙO@∞Ok. ^Õâ◊ „Ñ¨[Å â◊HÎ̃Ü«Ú‰õΩÎÅhfl
*Ïu ã¨=Ú^Œú~°}‰õΩ, =∂#= rq`« qHÍ™êxH˜ `À_»Ê_Õ |^Œ∞Å∞ q∞e@s ÅHΔÍºÅ ™ê^èŒ#
HÀãÖ ã¨q∞^èŒÅ∞QÍ =∂~°∞`«∞O\Ï~Ú.
U`å"å`å =∞#‰õΩ UO É’^èŒÑ¨_»∞`«∞Ok? ~å[ºO JO>Ë XHõ ™ê=∂lHõ =º=ã¨÷Ö’x
J`«ºO`« x~°O‰õΩâ◊, xÜ«∞O`«$`«fi ¿ÑpHÀ~°∞ â◊‰õΩÎÅ`À ‰õÄ_ç# XHõ ˆHO„^ŒO J<ÕQÍ. P^èŒ∞xHõ
=∂#=Ù_ç ¿ãfiK«Ûù‰õΩ, <åQÆiHõ`å qHÍ™êxH˜, ÑïÑ¨Ó~°‚ P#O^Œ=∞Ü«∞ rq`åxfl QÆ_»Ñ¨_®xH˜
J_»¤OH˜QÍ xeKÕk J<ÕQÍ.
P^èŒ∞xHõ ã¨=∂*Ïaè=$kúH˜ ZO`À H©ÅHõ"≥∞ÿ# P=â◊ºHõ"≥∞ÿ# '„Ñ¨[Å =∞^èŒº ÉèÏ"å`«‡Hõ
SHõº`«— '¿ã=Å∞ JOkOK«_»OÖ’ Ñ¨~°ã¨Ê~° ã¨Ç¨ÏHÍ~°O,— '=∞K«ÛÖËx ^Õâ◊ÉèíHÎ̃ ÉèÏ=#— W=hfl
Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ q∞#Ç¨ K«qK«∂_»ÖËx ~å[ºO XHõ ~å[º=∂? „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨∂ÊùiÎ,
ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ `Àã≤~å[x |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO ^•fi~å ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Ñï+¨¯iOK«∞ HÀ"åe J<Õ
^èÀ~°}˜x <åQÆiHõ ã¨Éèíº ã¨=∂[O U=∂„`«O Ç¨Ïi¬OK«^Œ∞.
„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ „Ñ≤Ü«ÚÅ∞, „Ñ¨*Ï`«O„`«"å^Œ∞Å =ÚO^Œ∞ L#fl `«HõΔ} Hõ~°Î=ºO XHõ¯>Ë.
~°Ç¨Ïã¨ºq^ÕâßOQÆ q^è•<åxH˜ WHõ ã¨fiã≤Î K≥Ñ¨ÊO_ç Jx áêÅ‰õΩÅ#∞ QÆ\ ì̃QÍ _ç=∂O_»∞ K≥Ü«∂ºe.
„Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ W"åà◊ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩO@∞#fl q^Õj XÑ¨ÊO^•Åhfl ~°ÇÏ¨ ã¨º XÑ¨ÊO^•ÖË. g\˜ q=~åÅ#∞
„Ñ¨[Å =ÚO^Œ∞ LOKåe. D XÑ¨ÊO^•ÅxflO\˜H© Ü«∂=`ü „Ñ¨*ÏhHõO |^Œ∞ÌÖˇ· LO_®e
HÍ|\˜ì „Ñü XÑ¨ÊO^•xfl ^Õâ◊ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ |Ç≤Ï~°`æ O« K≥Ü∂« ºe. JÑ¨C_Õ "å\˜ =∞OzK≥_∞» Å#∞
„Ñ¨[Å#∞ x~°~‚ Ú™êÎ~∞° . ~°ÇÏ¨ ã¨º q^Õj XÑ¨ÊO^•Å =º=ã¨#÷ ∞ ‰õÄÅQ˘@ìO^Õ Ü«Ú^Œú „Ñ¨=∂^•Å#∞
xÅ=iOK«ÖËO. ^Õâ◊ ãÖÑ¨^Œ, â◊HÎ̃Ü«Ú‰õΩÎÅ#∞ ^Œ∞ifixÜ≥∂QÆO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨[Å∞ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ
MÏm K≥‰õΩ¯Å∞ ~åã≤=fiÖË^Œ∞. „Ñ¨[ÅH˘~°‰õΩ, „Ñ¨[Å KÕ`«, „Ñ¨[ÅKÕ ÑïáêeOK«|_Õ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ – WÖÏ ~°Ç¨Ïã¨º q^Õj XÑ¨ÊO^•Å∞ ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛHÀ=_»OÖ’ Bz`«º"Õ∞q∞\˜? U
XÑ¨ÊO^Œ=∞~Ú<å Ô~O_»∞ ^ÕâßÅ „Ñ¨[Å =∞^èŒº [iˆQkQÍ LO_®ÖË `«Ñ¨Ê – Jâßâ◊fi`«=∞~Ú#
248 J"≥J"≥∞iHÍ
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ<ÕqQÍ LO_»‰õÄ_»^Œ∞. „Ñ¨[Å rq`åefl „Ñ¨ÉèÏq`«O KÕ¿ã „Ñü
XÑ¨ÊO^Œ=¸ "åi ZiHõ`À#∂, q=∞~°≈<åÑ¨Ó~°fiHõ ^èÀ~°}˜x PÇ¨fixOKÕkQÍ [~°QÍe. JÑ¨ÙÊ_Õ
^Õâ◊O ã¨∞aèHõΔOQÍ LO@∞Ok. âßOu, ™œÉèÏQÍºÅ`À `«∞Å`«∂QÆ∞`«∞Ok.
*ÏhH˜ `«∞áêH˜ ^˘iHÕ^ÀKü (1939) (ãÖ„QÆÇ¨Ï ÉèÏQÆO)

–„@OÉ’
^ŒÜ«∞KÕã≤ ##∞fl =∂~°∞=¸Å Ñ¨Öˇ¡ „áêO`åÅ‰õΩ fã¨∞‰õΩ"≥à◊§O_ç „Ñü Ô~·`«∞
WO\˜=ÚO^Œ∞, „Ñü KÕ#∞ ^ŒQ~æÆ å PQÆO_ç. JO^Œih Ñ≤Å=#OÑÖ_ç. ~å„u Éè’[<åxH˜ JO^Œ~∂°
XHõ ^ŒQ~æÆ ° ‰õÄ_ç#@∞¡ ~Ô `· ∞« Å#∞ "åi ÉèÏ~åº a_»Å¤ #∞ áêÖËà§◊ #∞ JO^Œih XHõ KÀ@ áÈÔQÜ«∞ºO_ç.
K«∂_»O_ç ÉÏ|∞ K«∂_»O_ç g∞Ô~=~°∂ Z~°QÆx qO`«#∞ K«∂_»O_ç Jx Kå@O_ç. `˘O_»Å∞
QÆ∞_»∞¡ ÃÑ>Ëì Éèí∂q∞x ^Œ∞H˜¯ ^Œ∞xfl# "≥Ú#QÍ_»∞ Ô~·`«∞ ‰õÄ_® ##∞fl JOQÆ∞à◊O ^Œ∞#flÖË_»∞.
J^èŒ"å ^Œ∞xfl<å <Õ#∞ F ÑÖ@ ÑÖ_»#∞, F Ñ¨Ù=ÙfiHÍÜ«∞#∞. Ô~·`«∞Å∞ á⁄ÖÏÖ’¡ Z~°∞=ÙÅ∞
K«Å∞¡`å~°∞. ¿ãO„nÜ«∞ Z~°∞=ÙÅO`« ^Œi„^ŒQ˘@∞ì =ÚiH˜ WOH˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞ Jx Ô~·`«∞Å∞
u@∞ì‰õΩO\Ï~°∞. P =ÚiH˜ ‰õÄ_® Dã¨_çOK«∞‰õΩ<Õ =ÚiH˜x <Õ#∞. <å‰õΩ Kå=Ù ÖË^Œ∞, HõΔÜ«∞O
ÖË^Œ∞, XHõ¯ Ñ¨ã≤"≥ÚQÆæ#∞ |uHÕKÕ QÆ∞}OÖË^Œ∞. <å Ñ¨Ù@∞ì‰õx JO`å Jã¨Ç≤ÏºOK«∞‰õΩO\Ï~°∞.
J^Õ WOH˘Hõ~°∞ WOH˘Hõ~°∞ J~Ú`Õ Ñ¨Ùi\’¡<Õ Ñ‘HõÑ≤ã≤H˜ K«O¿Ñã≤ LO^Œ∞~°∞. <å‰õΩ PHÍ~°OÖË^Œ∞,
HÍh #~°=∂#=ÙÖË <å PÅO|#. <å‰õΩ |∞„~° ÖË^ŒO\Ï~°∞ HÍh <åk x~°O`«~°O XHõ>Ë
PÖ’K«#. <Õ#∞ ™êfiÉèÏqHõ „Ñ¨Hõ$uÖ’ ÉèÏQÆOHÍ#∞. JO^Œ∞ˆH<Õ"≥∂ „Ñ¨Hõ$u ã¨∂„`åÅ∞ JxflO\˜h
„`Àã≤~å[x =º=Ç¨ÏiOK«_»O JO>Ë <å‰õΩ =∞Ç¨ W+ì̈O. "≥#fl`À ÃÑ\ì̃# q^Œº <å‰õΩ Jk.
WO`«H© #xflOHÍ QÆ∞~°∞Î Ñ¨@ì ÖË^• g∞~°∞? <å Éèí∞[H©~°∞ÎÅ∞.
=∞#∞+¨μÅ∞ Ñ¨xKÕ¿ã ^ŒQÆæ~°H˜, =ã¨∞Î=ÙÅ∞ `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã KÀ@∞H˜ ##∞fl fã¨∞ÔHà◊§O_ç.
Ñïã≤÷u ÉÏQÍ ÖË^Œ∞. g∞~°∞ K«=QÍæ Ñ¨xKÕÜ«∂Åx `≥ÅÑÖ_ç. J~Ú<å „Ñü ^•xH© Ñïëê¯~°O
LO@∞Ok. Ü«Ú^•úÅ∞ KÕ^•ÌO. JxflO\˜ ^èŒ~°Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú, g∞ "Õ`«<åÅ∂ ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú
Jx "åiH˜ K≥Ñ¨Ê=K«∞Û. JÖÏ Ü«Ú^ŒúO ^•fi~å „Ñü XHõ¯~°∞ ÖÏÉèíÑ¨_˘K«∞Û.
=ÚÑ¨ÓÊ@ÖÏ HÍã≤O`å =∂#=~°HõÎO ^˘iH˜`Õ KåÅ∞. g∞`À áÈe¿ãÎ <Õ<≥O`«
J^Œ$+ì̈=O`«∞_ç<À K«∂™ê~å? g∞‰õΩ ‰õÄ_® HÍ}© Y~°∞Û ÖË‰õΩO_® |`«HÍÅx LO^•? J~Ú`Õ
~°O_ç WOÔHO^Œ∞‰õΩ PÅã¨ºO q∞=∞‡efl "≥∂ã¨∞ÔHàı§O^Œ∞‰õΩ 'ã¨‡âß#Ñ¨Ù— Ô~·à◊√§, |à◊√§ F_»Å∞
ã≤ÔúŒ QÍ L<åfl~Ú. ZHõ¯O_ç D =∂@∞ P J^Œ$+Öì ^ŒH¯õ ÖË^•? Ñ¶~¨ å"åÖË^∞Œ . kQÆ∞Å∞Ñ¨_=» ∂HõO_ç.
WOHÀ Ü«Ú^ŒúO WOHÀ Ü«Ú^ŒúO WOHÀ Ü«Ú^ŒúO =ã¨∂Î<Õ LO@∞Ok. J^Œ$+ì̈O Ñ¨ÙzÛ U^À XHõ
~ÀA Ü«Ú^ŒúO h `«Å∞Ñ¨Ù `«_»∞`«∞Ok. Wk xHõ¯O Wk `«^èŒºO.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 249
##∞fl HÍãÎ̈ |_çÑ≤Å¡Å ^ŒQÆæiH˜ fã¨∞‰õΩáÈ~°∂ ##∞fl K«∂_»QÍ<Õ ÉèíÜ«∞O`À ˆHHõÅ∞
ÃÑ_»`åˆ~"≥∂ ~å„uà◊√§ Ñ‘_»HõÅÅ`À ÉˇOÉËÖˇuÎáÈ`åˆ~"≥∂ J~Ú<å Ñ¶¨~å"åÖË^Œ∞. '`À@‰õÄ~°
<å_Õ K≥áêÊÅ<Õk— ™ê"≥∞`« Hõ^• z#flÑ¨Ê\˜ #∞OKÕ "åà◊§H˜ #∂iá⁄Ü«∞º^Œ∂Ì <å K«∞@∂ì "åà◊§x
xÅÉˇ@ìO_ç. <å ã¨÷ÅHÍÅ „áêâ◊ãÎ̈ºO QÆ∞iOz Hõ^äŒèÅ∞ Hõ^äŒèÅ∞QÍ q=iOK«O_ç. ˆ~Ñ¨Ù ÃÑ^ŒÌÜ«∂ºHõ
g∞Ö’ „Ñü XHõ¯à◊¥§ WkQÀ nx JO`« nèâßeQÍ `«Ü«∂~°"åfiÅx Ç≤Ï`«É’^èŒ K≥Ü«∞ºO_ç. ^Õâ◊O
HÀãÖ „áê}ÏÅ∞ `«$}„áêÜ«∞OQÍ JiÊOKÕ J^Œ$+Öì HÀãÖ J„~°∞Å∞ KåK«O_ç Jx #=∞‡|ÅHõO_ç
x*ÏxH˜ Jk =∞~°}O HÍ^Œ∞, J=∞~°`«fiO – WkQÀ D Ü«Ú^ŒúO =∞~°ÖÏ =∞~°ÖÏ [#‡Z`ÕÎ
ã¨^Œ=HÍâ◊O Jx XÑ≤ÊOK«_»O.
Ñ≤Å¡Å∂, WOHÍ ^ŒQÆæ~°H˜ ~°O_ç ÉèíÜ«∞Ñ¨_»HõO_ç. Z=~å #Å¡ |Å¡ ^ŒQÆæ~° QÀ_»‰õΩ
J`«∞‰õΩ¯áÈ~Ú xÅ|_çOk. UO áêáê ZO^Œ∞‰õΩ U_»∞ã¨∞Î<åfl"£? ÉèíÜ«∞Ñ¨_®¤"å? <Õ<ÕO |∂zx
HÍ^Õ, Ü«Ú^•úxfl, Ãã·<åºxfl QÆ∞~°∞Î ÖË^• h‰õΩ. g∞ˆ~ Hõ^• Ô~O_»∞ KÕ`«∞Ö’¡ =∞# Kå~°Å K«∞Hõ¯Å
*ÏfÜ«∞ *ˇO_®Å∞ Ô~ÑÔ̈~Ñ¨ÖÏ_çã¨∂Î =∂‰õΩ g_À¯Å∞ ÑëHÕk. g∞ˆ~ Hõ^• g∞ z\ì̃ á⁄\ì̃
KÕ`«∞Å`À ã‘<åˆ~‰õΩ _»ÉÏƒÖ’¡ =∂ HÀãÖ K«O^•Å∞ ZuÎOn – Ñ≤zÛ‰õÄ#ÖÏ¡~å <å QÆ∞iOz
Wxflxfl KÕã≤ WÑ¨ÙÊ_»∞ ##∞fl K«∂ã≤ ÉèíÜ«∞Ñ¨_»∞`«∞<åfl~å, U_»∞ã¨∞Î<åfl~å? Ç¨Ï=fi ~°O_»„~å Ñ≤Å¡Å∂,
g∞H˜Ñ¨ÙÊ_»∞ H˘`«Î H˘`«Î '#~°ûs— Ñ¨^•ºÅ∞ <ÕiÊ™êÎ – 'Ç≤ÏHõs _çHõ¯s _®H±— ÉÏO|∞^•_çÖ’ =∂
_®_ç "≥#∞fl Ñ¨~îåH±. Ç¨ÏOÑ‘ì _»OÑ‘ì =∂ Hõà◊ QÆÅ Ñ≤ÖÏ¡_»∂ <åáêO ÉÏO|∞ ^≥|ƒH˜ Hõà◊√§ ÖËx
HõÉ’k JÜ«∂º_»∞, WÖÏ H˘`«Î H˘`«Î Ñ¨^•ºÅ∞ <Õ~°∞Û‰õΩO^Œ∞~°∞ ~°O_»„~å. ã¨ˆ~ ã¨ˆ~ g∞`À P@ÖÏ_ç
áê@Å∞ áê_ç <å‰õΩ JÅ∞á⁄zÛOk. ÉÏO|∞ ^•_»∞Å #∞O_ç =∞#efl =∞#O ~°HΔ̃OK«∞HÀ=_®xH˜
`«qfi# Éèí∂ ™⁄~°OQÆOÖ’ |A˚O\Ï HÍ¿ãÑ¨Ù. J~Ú<å á⁄~°ÉÏ@∞# ÉÏO|∞ ^•_çÖ’ <Õ#∞ P
™⁄~°OQÆOÖ’ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏã≤<å g∞~°∞ zOuOK«HõO_ç. P „Ñ¨Éèí∞=Ù g∞^Œ P# Jk g∞ HÀã¨"Õ∞.
P"≥∞<£.
##∞fl HÍÖËrÅ‰õΩ, Ü«¸x=i≈\©Å‰õΩ, HÍ<≥fiO\òÅ‰õΩ, "Õ∞^èÀxÅÜ«∂Å‰õΩ uÑ¨ÊO_ç.
P_»Ñ≤Å¡efl JO^Œih XHõ ^ŒQÆæ~° áÈÔQÜ«∞ºO_ç. ##∞fl K«∂Ñ≤OK«O_ç "åà◊§‰õΩ. <åÖ’ XHõ
`«O„_çx, XHõ ™È^Œ~°∞_çx, XHõ ¿ãflÇ≤Ï`«∞_çx XHõ „¿Ñq∞‰õΩ_çx, XHõ H˘_»∞‰õΩx K«∂ã¨∞HÀ=∞#O_ç
ÉèíÜ«∞Ñ¨_»‰õΩO_® ##∞fl `åHõ=∞#O_ç. „¿Ñ=∂ã¨Ê^ŒOQÍ F™êi =Ú^•Ì_»=∞#O_ç. ÃÑ^•Å‰õΩ
<≥`«∞Î~°∞ JO@∞`«∞O^• Ñ¶¨~°"åÖË^Œ∞. Ü«Ú^ŒúO JO>Ë JO`Õ#x ãïÌ K≥Ñ¨ÊO_ç. WÑ¨ÙÊ_»∞ #=
Ü«Ú=‰õΩÅO^Œih áÈÔQÜ«∞ºO_ç. <åÖ’ XHõ ™È^Œ~°∞_çx, ¿ãflÇ≤Ï`«∞_çx K«∂ã¨∞HÀ=∞#O_ç.
g∞HõO^ŒiH© <Õ<˘Hõ qO`«QÍ `ÀK«=K«∞Û. PÖ’zOKÕ |∞„~° ÖËx =∞x+≤ g_ÕO =∞x+≤ Jx
J#∞=∂#O ~å=K«∞Û. ™êOˆHuHõ ÉèÏ+¨Ö’ K≥ÑÙ¨ ÊHÀ"åÅO>Ë <Õ#∞ „|uH˜ L#fl =∂Oã¨ÑÙ¨ HÍÜ«∂<Õfl.
QÆ`« "ÕãÖHÍÅOÖ’ á¶ê~°‡b<£ „^•=}OÖ’ J\ì̃ ÃÑ\ì̃# â◊=OÖÏO\˜ â◊s~å<Õfl. J~Ú`Õ P
250 J"≥J"≥∞iHÍ
â◊=O "≥∞^Œ_»∞ Ñ¨x K≥Ü«∞º^Œ∞. HÍh <å "≥∞^Œ_»∞ Ñ¨xKÕã¨∞ÎO@∞Ok. <å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ ã¨ÊO^Œ#Å∞
qO\Ï~å g∞~°∞. g∞~°O\Ï~å Éèíq+¨º x~å‡`«Å∞, F J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ãÖw`«Ñ¨Ù ÉÏ}˜ QÆ∞iOKÀ,
„Ñ¨ÑÖK«QÆu<Õ f„=OQÍ „Ñ¨ÉèÏq`«O KÕ¿ã XHõ ÖˇHõ¯Å ã¨g∞Hõ~°}O QÆ∞iOKÀ, =∞x+≤x =∞iO`«
=∂#gÜ«∞OQÍ fiÛk^ÕÌ F Ñ¨ÙãÎ̈HõO QÆ∞iOKÀ, HÍº#û~ü ~°Hõ¯ã≤x `«∞^Œ=Ú\ì̃OKÕ XHõ H˘`«Î
r=Hõ} J<Õfi+¨} QÆ∞iOKÀ g∞~°∞ PÖ’zã¨∞ÎO\Ï~°∞. g∞ˆ~ QÆ#∞Hõ WÖÏO\˜ #=#"À<Õ‡+¨
PÖ’K«#Å∞ K≥Ü«∞ºHõáÈ`Õ D „Ñ¨ÑÖK«O QÆu W\Ï¡ Z\Ï¡ LO_Õk. =∞i <å QÆ∞O_≥ U=∞x
H˘@∞ì‰õΩO@∞Ok JO\Ï~å? g∞ Éèíq+¨º`ü g∞~°∞ HõO@∞#fl |OQÍ~°∞ HõÅÅ∞ g∞ „Ñ≤Ü«Ú~åà◊§
ÉÏã¨Å∞ Tã¨∞Å∞ JxflO\˜H© q∞Oz g∞ <åÜ«∞‰õΩÅ P@qHõ „Ñ¨HÀáêÅ#∞ qxÑ≤ã¨∞ÎOk. q#O_ç
PÖ’zOK«O_ç. ÉÏQÍ PÖ’zOK«O_ç =∞m§ =∞#O ~À=∞<£ ™ê„=∂*Ïºxfl ‰õÄeÛ"Õã≤# |~°ƒ~°∞Å
K«i„`«#∞ K«^Œ∞=Ù‰õΩO^•O.
##∞fl áê~°"¡ ∞≥ O@s Éè=í <åÅ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ fã¨∞‰õΩ"≥à§◊ O_ç <åºÜ«∞O, ™ê~°fiÉè∫=∂kèHÍ~°O,
^Õâ◊ Q“~°= „Ñü+¨ìÅ∞ „Ñ¨ÑÖK« „Ñ¨*Ï™êfi=∞º Ñï~°HõΔ}. „Ñ¨[Å ™êkèHÍ~°`«‰õΩ Ñ¨^è•flÅ∞QÆ∞
ã¨∂„`åÅ∞ W`åºk JOâßÅ g∞^Œ "åQÍú\ ˜x „Ñ¨^Œi≈OKÕ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ „Ñ¨ãÖQÍÅ#∞
q<åÅx LOk. <å‰õÄ "åà◊§ÖÏ LÑ¨<åº™êÅ∞ ^ŒOKåÅx LO^Œ<Õ q+¨Ü«∞O "åiH˜ QÆ∞~°∞Î
KÕ^•Ì=∞x LOk. HÍx <å‰õΩ <À\’¡ <åÅ∞Hõ ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. HÍx ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ J=`å~°O
ZuÎ# ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ <Àà◊√§ L<åfl~Ú. =∂\Ï¡_ÕO^Œ∞‰õΩ <åÅ∞HõÅ∞ L<åfl~Ú. ##∞fl
Éèí„^ŒOQÍ XHõ QÍA ¿Ñ\˜HõÖ’ ÃÑ\˜ì „Ñ¨ãÖw‰õΩÅ |Å¡ g∞^Œ LOK«O_ç. "åà◊√§ Ñïâ◊√^Œú
"åHÍºÅ∞ =∂\Ï¡_ç#Ñ¨Ù_»ÖÏ¡ P „Ñ¨HõOÑ¨#Å∞ ##∞fl J#∞ÉèíqOK«hÜ«∞O_ç "å}˜[º XÑ¨ÊO^•Å
QÆ∞iOz, "å\˜`À JO@HÍy L#fl ãÖHΔÀÉèÏÅ QÆ∞iOz, =Åã¨ ^ÕâßÅ QÆ∞iOz, áê`« Ñ¨QÆÅ
QÆ∞iOz "åà◊§x =∂\Ï¡_»hÜ«∞O_ç. JÖÏˆQ Ñ¨ã¨∞Ñ¨Ù =~°‚ *Ï`«∞Å QÆ∞iOz "åà◊§ P~°º*Ïu
ã≤^•úO`«O QÆ∞iOz – D ~Ô O_»∂ âıfi`«*ÏuH˜ K≥Ok# =∞#‰õΩ =∞# ™ê„=∂*ÏºxH˜ `«Å<˘Ñ≤ÊQÍ
ZÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ Ñï}q∞OKåÜ≥∂, [~°‡hx ZO^Œ∞‰õΩ ^•iÖ’ ÃÑ\Ïìeû =zÛO^À, ˆ~Ñ¨Ù U
^Õâ◊O =∞# ^Œ$+≤ìÖ’ =∞~À [~°‡h JÜÕ∞º J=HÍâßÅ∞ L<åflÜ≥∂ W`åºk ã¨=∞ã¨ºÅ QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_»=∞#O_ç. „Ñ¨Ü«∂ã¨Ñ¨_ç „Ñ¨ÑÖK«ÉèÏ~°O "≥∂Ü«ÚK«∞#fl =∞#O `«Ñ¨Ê WOÔH=~°∞
=∂\Ï¡_»QÆÅ~°∞ D ã¨=∞ã¨ºÅ∞ QÆ∞iOz. "Õ̂~ Z=iH˜ LO@∞Ok P Ç¨Ï‰õΩ¯. =∞s =ÚYºOQÍ
^ŒHõΔ}Ïk J"≥∞iHÍ =∂Ô~¯\òÅ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»hÜ«∞O_ç. UÜÕ∞ ^ÕâßÅ∞ =∞#efl JHõ¯_»
#∞O_ç "≥∞_»|@∞ì‰õΩ ÔQO>ˇÜ«∂ºÅx K«∂ã¨∞Î<åflÜ≥∂ ÖˇHõ¯Å∞ uÜ«∞ºhÜ«∞O_ç. =∞# "å}˜[º¿ã#
ZO^Œ∞‰õΩ "å\˜x QÔ Å=ÖËHáõ È`«∞O^À P~å Hõ#∞HÀ¯=∞#O_ç. PÜ«∂ ^ÕâßÅ‰õΩ U^À ^˘aƒ_®~Ú
=zÛ#@∞¡Ok. Hõi#î ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ ÑÖÑ¨xÜ«∞ºO_ç. =∂@ q#ÖË^• =∞# Ãã<· åºxfl, Ü«Ú^Œ<ú ÒHõÅ‰õΩ
Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ#∞, q∞Å@s \ÏºO‰õΩÅ#∞ "å\˜ g∞^Œ‰õΩ `ÀÅO_ç. Z\ì̃ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡#∂ Jq
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^•úxH˜ x~°ã¨# 251
=∞# =∂@ qx f~åe. =∞# ÃÑ~°\ ˜^˘_ç¤QÍ =∂~åe. ÖË‰õΩO>Ë „Ñ¨ÑÖK«âßOux =∞#O Z\Ï¡
HÍáê_»QÅÆ O? Wk ™êkèOK«_®xH˜ gÅ~Ú#xfl ‰õÄ@=ÚÅ∞ Hõ@Oì _ç, `«@ã¨`÷ « áê\ÕKÕ ¿Ñi@
gÅ~Ú#xfl ^ÕâßÅ‰õΩ U^À XHõ ™êÜ«∞O KÕ™êÎ=∞x Z~°"Ü
≥ ∞« ºO_ç. PÜ«∂ ^ÕâßÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
f~å‡<åÅ∞ K≥Ü«∞ºO_ç. YO_»# =∞O_»# „Ñ¨Hõ@#Å∞ á⁄^Œ∞ÌQÆ∂‰õΩÅ∂ „Ñ¨™ê~°O K≥Ü«∞ºO_ç.
aÅ∞¡Å∞ ÃÑ@ìO_ç. K«\ÏìÅ∞ K≥Ü«∞ºO_ç.
z=iQÍ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º|^ŒúOQÍ F\ÕQÆ∞ ÃÑ@ìO_ç. QÍA ¿Ñ\˜HõÖ’ Éèí„^ŒÑïz#
<åˆHã≤ "ÕÅ∞ K«∂Ñ≤ã¨∂Î K«@ìã¨ÉèíÅÖ’x =∞~åº^Œã¨∞÷Å∞ JO^Œih J_»QÆ=∞#O_ç. ''=∞# =ÚO^Œ∞
L#fl „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O Ñïëê¯~°O Wn. (Ü«Ú^ŒOú ) nxH˜ g∞‰õΩ JOwHÍ~°"∞Õ QÍ, =ºuˆ~HÕKÕ"å~°∞
Z=Ô~·<å L<åfl~å, Z=~°<åfl =ºuˆ~HÕK«^ŒÅ∞K«∞‰õΩO>Ë ^Œ=Ú‡#fl =∞QÍ_»~Ú`Õ ÖËz xÅ|_ç
=∂\Ï¡_»O_ç Ñïëê¯~°O Wk HÍ^Œx F>ˇÜ«∞º=∞#O_ç—— Jx J_»QÆO_ç. ''Z=~°<åfl HÍ^Œx
F>Ë™ê~À D ã¨Éèí =∞~åº^ŒHÀãÖ "åà◊§‰õΩ UO HÍ^Œx Éèí~À™ê Wã¨∞Î<åflO. HÍx g^èŒ∞Ö’¡
J_»∞QÆ∞Éˇ_ç`Õ =∂„`«O [<åÅ∞ YO_»YO_®Å∞QÍ #iH˜, Ti z=~° áê_»∞Ñ¨_ç# k|ƒÖ’¡
qã≤~Ô Ü«∞º_®xH˜ ã≤ÔúŒ QÍ L<åfl~°x =∂„`«O QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀO_ç. ‰õΩHõ¯Å∞ ‰õÄ_® =Ú@ì=Ù J\Ï¡O\˜
YO_»YO_®Åx. Jq qã≤i "≥Ü«∞º|_ç# KÀ@ Ñ¨K«Û QÆ_ç¤ ‰õÄ_® "≥ÚÅ=^Œ∞. JÖÏO\˜ =∞~åº^Œ
Z=Ô~·<å HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~å—— Jx xÅnÜ«∞O_ç. KåÅ∞, =∞~åº^Œã¨∞÷Å‰õΩ XHõ¯ =∂@ KåÅ∞.
<Õ#∞ `«Ñ¨Ê "Õ̂~ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O Ñïëê¯~°O ÖË^Œx `«ÅÅ∞ T¿Ñã¨∞Î<åfl~°∞. JHõ¯_ç`À <å‰õΩ
HÍ=eû# K«@ì P"≥∂^ŒO Åaèã¨∞ÎOk.
##∞fl K«iÛÅ ^ŒQÆæ~°‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈO_ç Ü«Ú^•úÅ =¸ÅOQÍ „Ñü Ñ¨k¿ÇÏ#∞ Uà◊§‰õÄ
F™êi ^èŒfiOã¨"≥∞ÿ =Ú#Ñ¨\ ˜ Hõ<åfl Q˘Ñ¨ÊQÍ, Z`«∞ÎQÍ ÉèíHÎ̃QÍ xi‡OK«∞‰õΩ#fl K«iÛÅ ^ŒQÆæiH˜
fã¨∞‰õΩ"≥à◊§O_ç. ~åAÅ∞, =∂~åAÅ∞, =∞`«É’^èŒ‰õΩÅ∞, =∂=¸Å∞ [<åÅ∞, #∂`«#
=^èŒ∂=~°∞Å∞, Ñ≤Å¡Å∞ #_çz "≥àı§^•iÖ’ ##∞fl F QÍA¿Ñ\˜HõÖ’ Éèí„^ŒOQÍ J\ì̃ ÃÑ@ìO_ç.
tÅ∞= g∞^Œ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# Uã¨Ü∞« º áê^•Å∞ =Ú^•Ì__» ®xH˜ "≥à§ı „Ñ¨É∞íè =Ù a_»Å¤ O^Œ~∂°
##∞fl `åH˜ "≥àı§ÖÏ K«∂_»O_ç. <å QÆ∞iOz Q˘O`≥uÎ „áê~°ú#Å∞ K≥Ü«∞º=∞#O_ç. Jaè+≤HõÎ
[ÅO <å g∞^Œ K«Å=¡ ∞#O_ç. <å Q˘O`«∞Ö’ QÆ∞HÔ ¯_»∞ =∞O„`« [ÅO á⁄Ü«∞º=∞#O_ç. Ç¨ÏÖËÅ¡ ∂Ü«∞,
Ç¨ÏÖË¡Å∂Ü«∂ Jx =∞#™ê~å Ñ¨ÅHõ=∞#O_ç, ZO^Œ∞HõO>Ë 'x[O— Uq∞\’ <å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞,
g∞‰õΩ `≥b^Œ∞, K«K«∞Û^Œ^ŒÌ=∞‡ÖÏ¡~å, K«K«∞Û^Œ^ŒÌ=∞‡ÖÏ¡~åx?
252 J"≥J"≥∞iHÍ
IV
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO – "≥∞HÍsú~Ú[O
qÜ«∞`åflO, P `«~°∞"å`« – Kåi„`«Hõ „ÑüÑ¶¨∞@#
=∞Oz Ü«Ú^ŒOú JO>Ë Uq∞\’
J_ç‡~°Öò [#~°Öò ÖÏ~˘ã¨∞¯ º K≥|∞`«∞<åfl_»∞ (1985)
1941 "Õãq¨ HÍÅOÖ’ ##∞fl ÃÑ~°Öò Ç¨~°ƒ~ü‰Ωõ "≥à§◊ =∞x Ñ¨Ù~°=∂~ÚOKå~°∞. Ñ¶ã¨ Ñ≤ H≤¶ ±
ã¨ÑÎ̈=∂OQÆ^Œà◊O JHõ¯_Õ LOk. HÍ|\ì̃ P =∂@ q#QÍ<Õ =Úiã≤áÈÜ«∂#∞. [áê#∞ "åà◊√§
ÃÑ~°Öò Ç¨~°ƒ~°∞ g∞^Œ ^•_ç KÕ¿ã ã¨=∞Ü«∞OÖ’ <Õ#∞ "≥∞H±_À<å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞‰õΩ_çQÍ L<åfl. [áê<£
"åà◊§ HÀãÖ Ñ¨kQÆO@Å^•HÍ K«∂ã≤ K«∂ã≤ =∂ [ÖÏO`«~åæq∞x h\˜ J_»∞QÆ∞H˜ #_çáêO.
"åà◊√§ =∂‰õΩ `å~°ã¨Ñ¨_»HõáÈ=_»O =∂ J^Œ$+ì̈O. "Õ∞O QÆ# "åà◊§ HõO@|_ç LO>Ë xÅ∞=Ù<å
=∞=∞‡efl =ÚOKÕ¿ã"å~°∞, "åà◊√§. Ü«Ú^ŒOú #_çz# <åÅ∞ˆQà◊√§ <Õ#∞ Ñ¶ã¨ Ñ≤ H≤¶ ± =∞Ç¨ã¨=Ú„^ŒOÖ’<Õ
QÆ_çáê#∞.
=∂ g∞^Œ ^•_ç "≥Ú^ŒÅ∞ J=QÍ<Õ J"≥∞iHõ<£ ÉÏO|ˆ~¡ á⁄~°|_ç =∂ g∞^Œ ^•_ç
KÕã¨∞Î<åflˆ~"≥∂ J#∞‰õΩ<åflO. [áê<£ "åà◊§ â◊HÎ̃ ™ê=∞~åúºÅ g∞^Œ =∂‰õΩ JO`«\ ˜ JÅHõΔ ºO,
JÑ¨#=∞‡HõO, =∂ g∞^Œ =∂‰õΩ Jáê~°"≥∞ÿ# QÆ~°fiO. HõÅÖ’ ‰õÄ_® "åà◊√§ =∂ g∞^Œ ^•_ç
KÕ™êÎ~°x TÇ≤ÏOK«ÖË^Œ∞. ~å„u Ñ¨Ó@ "åà◊√§ =∂ F_»#∞ HõxÃÑ@ìÖË~°x =∂=ÚÅ∞QÍ ‰õÄ_®
=∞=∞‡efl Ñ¨ã≤QÆ>Ëì ™ê^èŒ# ãÖÑüÎ "åà◊§ ^ŒQÆæ~°ÖË^Œx =∂‰õΩ YzÛ`«OQÍ `≥Å∞ã¨∞. Jk x[O
‰õÄ_®. "åà◊√§ PÜ«Ú^è•Å∞ ‰õÄ_® Ñ¨HÍ¯QÍ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ HÀÖË~∞° . Jhfl á¶êÅ∂Î".Õ =∂ PÜ«Ú^è•Å∞
K«∂ã≤ _»∂Ñ≤¡ˆH\òÅ∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞HÀ=_»O `«Ñ¨Ê "Õ̂~g∞ KÕ`«HÍ^Œ∞ "åà◊§H˜. Jn =∂ nè=∂.
HÍh =∂ JOK«<å `«Ñ≤ÊOk. "åà◊√§ =∂ Hõ<åfl Ñ¶¨∞\˜‰õΩÅ∞ Jx x~°∂Ñ≤OKå~°∞. =∂ Hõ<åfl
"≥∞~°∞QÍæ PÜ«Ú^è•Å∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ HÀQÆÅ~°x x~°∂Ñ≤OKå~°∞. "åà◊√§ „Ñ¨Ü∂≥ yOz# \ÏÔ~Ê_ÀÅ∞
„|Ç¨Ï‡O_»OQÍ ¿ÑÖÏ~Ú. =∞=∞‡efl ÉèÏsQÍ<Õ ^≥|ƒf™ê~Ú.
"≥Ú^Œ\˜ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúO – "≥∞HÍsú~Ú[O 253

=∂ PÖ’K«# ZÖÏ LO_Õ^ŒO>Ë "åà◊√§ QÀ^èŒ∞=∞~°OQÆ∞ =∞#∞+¨μÅ∞, âıfi`«
*ÏfÜ«ÚÅ"≥∞ÿ# =∂`À áÈeÛ K«∂ã¨∞‰õΩO>Ë JÅ∞ÊÅ∞, =∂Hõ<åfl `«‰õΩ¯=*Ïu "åà◊√§ Jx
|ÅOQÍ #=Ú‡`«∂ =KåÛO. [~°‡#∞¡ JO\Ï~å "åà◊√§ Jig~° ÉèíÜ«∞OHõ~°∞Å∞ HÍh [áê<£
"åà◊§O>Ë U=ÚOn z\˜ÔH# "ÕÅ∞`À Ñ¨_»^ÀÜ«∞K«∞Û J#∞‰õΩ<åflO. HÍx W"åà◊ JÖÏO\˜
[áê<£ "åà◊§g∞^Œ "Õ∞O J}∞ÉÏO|∞Å∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOKåeû =zÛOk. WO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ qÜ«∞`åflO
g∞^Œ "Õ™êÎO "Õ™êÎO Jx ÉèíÜ«∞ÃÑ_»∞`«∂ =KåÛO. P„Ñ¶≤HÍ ^ÕâßÅ #∞O_ç K«=Ú~°∞
`À_»∞‰õΩO@∞#fl@∞¡ =∞^èŒº „áêK«ºO #∞O_ç ‰õÄ_® |Å=O`«OQÍ q∞Å@sx LÑ¨Ü≥∂yOK«~Ú<å
K«=Ú~°∞ `À_»∞HÀ=_»O =∂ ÅHõΔ ºO. W^Õ =∂ki |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO ^•fi~å ÔH#_® #∞O_ç K«=Ú~°∞
`À_»∞‰õΩO^•O J#fl =∂@ =∂ "åà◊§ <À\˜"≥O@ á⁄~°áê@∞# ‰õÄ_® <Õ<≥Ñ¨ÙÊ_»∂ q#ÖË^Œ∞.
J~Ú<å WÑ¨Ê\˜H© =∂k D „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ÔHÖÏ¡ ã¨~Àfi`«$¯+¨ì *Ïu Jx ÉèÏqOK«∞‰õΩO@∂ LO\ÏO.
"åà◊√§ ([áê<£ ^Õâ◊ã¨∞úÅ∞) ZO`« =∞Oz"åà’§ J~°úO KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ =∂‰õΩ KåÖÏ
HÍÅO Ñ¨\ ì̃Ok. "Õ∞O D x*Ïxfl #=∞‡ÖËHõáÈÜ«∂O XHõ ™êi <Õ#∞ Ñ¶¨ã≤Ñ¶≤H± =∞Ç¨ã¨=Ú„^ŒO
^ŒHΔ̃} „áêO`«OÖ’ "åà◊§ F_»#∞ XHõ ^•xfl ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩ<åflO. Ç¨~°ƒ~üÖ’ WOH˘xfl F_»Å∞
L<åfl~Ú. "Õ∞O F_»Ö’H˜ ^Œ∂~°QÍ<Õ =∞=∞‡efl K«∂_»QÍ<Õ W^ŒÌ~°∞ [Ñ¨hÜ«ÚÅ∞ =∂ Hõà◊§
=ÚO^Õ Lˆ~ã¨∞‰õΩ K«zÛáÈÜ«∂~°∞. ÖÁOQÆ∞ÉÏ@∞ Hõ<åfl P`«‡Ç¨Ï`«º "Õ∞Åx ÉèÏqOKå~°∞.
Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ "åà◊§x "Õ∞O xÅ∞"≥ÖÏ¡ ^Õfi+≤OKåO. á⁄\˜ì"åà◊§x J~° =∞#∞+¨μÅx
Dã¨_çOK«∞‰õΩ<åflO.
<åÅ∞ˆQà◊§áê@∞ Ñ¶ã¨ Ñ≤ H≤¶ ± =∞Ç¨ã¨=Ú„^ŒOÖ’ <ÕQ_Æ Ñç #≤ HÍÖÏxfl <ÕxÑ¨Ê\˜H© ^Õfi+≤OKÕO`«
É’~üQÍ QÆ_çáê#∞. L\ì̃<Õ KÕ`«∞Å∞ =Ú_»∞K«∞‰õΩ ‰õÄ~°∞Û<åfl<å JO>Ë Ñ¨^Œ=¸_»∞ Ü«Ú^•úÖ’¡
áêÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩ<åfl. XHõ [ÖÏO`«~åæq∞x =ÚOKÕ™ê~À~Ú. QÆ_»¤g∞^Œ `˘eQÍ HÍÅ∞"≥∂Ñ≤#
"å_ç#Ü«∂º. D <åÅ∞ˆQà◊§Ö’ ZO`« =º~°ú=∞~Ú# rq`«O QÆ_çáê<å Jx WÑ¨ÙÊ_»∞
J#∞‰õΩO@∞<åfl. W\Ï¡O\˜ =º=Ç¨~åÅÖ’ =∂‰õΩ "Õ∞"Õ∞ ™ê\˜.
"Õ∞O Ü«Ú^•úÅ∞ ZÑ¨ÙÊ_»∂ U^À XHõ q^ÕjQÆ_»¤ g∞^Œ KÕã¨∂Î =KåÛO. HÍ|\ì̃ Ü«Ú^Œú
cÉèí`«ûO ZÖÏO\˜^À =∂ „Ñ¨[Å∞ Z~°QÆ~°∞. _≥Éè̌·ƒùâß`«O q∞Å@s |_≥˚\ò#∞ "Õ∞O Ñ¨~å~Ú
^ÕâßÅg∞^Œ ^ŒO_≥`«Î_®xˆH Y~°∞ÛKÕã¨∂Î =ã¨∞Î<åflO. q∞Å@s`«`«fiO J<Õk =∂ ~å*ÏºOQÆOÖ’
XHõ JOQÆOQÍ =∂iáÈ~ÚOk. Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^ŒúO <å\˜H˜ D ^Œâ◊Ö’H˜ J_»∞QÆ∞ÃÑ>Ëì™êO.
q∞Å@s"å^ŒO ãÖ™ê÷QÆ`«OQÍ =∂iáÈ~ÚOk. 1947Ö’<Õ "Õ∞O *ÏfÜ«∞ Éèí„^Œ`å K«@ìO
KÕ™êO. g∞~°∞ „Ñ¨ÑÖK« K«i„`«Ö’#∂, ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’#∂ WÖÏO\˜ =∂@ g∞~°∞ ZHõ¯_® qh Hõh
LO_»~°∞. D K«@ìO Ñ¨Ù}º=∂ Jx ~°HõΔ} =∞O„u`«fi âßY U~åÊ@~ÚOk. JÑ¨Ê\˜^•HÍ
Ü«Ú^•úÅ HÀãÖ KÕã#≤ =ºÜ«∞O Ü«Ú^•úÅ Ñ¨^∞Œ ÖÌ ’<Õ „Ñ¨[ÅO^ŒiH© `≥e¿ãÖÏ KÕã∞¨ OÎ _Õk „Ñ¨É∞íè `«fiO.
D ~°HõΔ} =∞O„u`«fi âßY =zÛ# `«~°∞"å`« Ü«Ú^ŒúOHÀãÖ KÕã≤# Y~°∞Û J<Õ MÏ`å<Õ
ZyiáÈ~ÚOk. P `«~°∞"å`« Zxfl Ü«Ú^•úÅ∞ KÕ™êO, ZO`≥O`« Y~°∞Û KÕ™êO J^ŒO`å „Ñ¨[Å
254 J"≥J"≥∞iHÍ
~°HõΔ} MÏ`åÖ’H˜ áÈ~ÚOk. D ÖˇHõ¯Å QÆ∞iOz q=~åÅ∞ J_çy<å, Uq∞\© [=∂ Y~°∞ÛÅ∞
J<åfl ZO^Œ∞HÕ`« ™⁄=Ú‡ `«QÆÖËã¨∞Î<åfl~°∞ J<åfl g∞~°∞ ^Õâ◊„^ÀÇ¨ïÅ ã¨~°ã¨# xÅ|_®eûO^Õ.
D MÏ`å‰õΩ HõHÍ¯eû# ™⁄=Ú‡ g∞^Œ xÜ«∞O„`«}Ë ÖË^Œ∞. U Ü«Ú^Œú=∞~Ú<å P`«‡~°HõΔ} HÕ^Œ̂H
=ã¨∞ÎOk. U L^ÕÌâ◊O`À "Õ∞O Ñ¨~å~Ú QÆ_»¤ g∞^Œ ^ŒO_≥uÎ<å Jk <åºÜ«∞"≥∞ÿ# Ü«Ú^ŒúOQÍ
â’aèÅ∞¡`«∞Ok.
QÆ`«OÖ’ L=∞‡_ç^Œà◊ Ñ¨^•kèHÍ~°∞Å Hõ=∂O_£ JO@∂ Un ÖË^Œ∞. Ô~O_»=
„Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^ŒúO HÍÅOÖ’ WÖÏO\˜ U~åÊ@∞ XHõ\ ˜ L<åfl Jk Jã¨∞Îaã¨∞ÎQÍ LO_Õk. WÑ¨ÙÊ_»∞
=∂‰õΩ *ÏfÜ«∞ Éèí„^Œ`å =º=Ç¨~° =∞O_»e LOk.(âßã¨#ã¨Éèí, âßã¨#=∞O_»e ÖÏQÆ) n<À¡OKÕ
ã≤S.Z Ñ¨Ù@∞ì‰õΩ =zÛOk. Jk DHõΔ}Ï# g∞ g∞^•, <å g∞^Œ ‰õÄ_® QÆ∂_è» K«~°ºO KÕã¨∂Î
LO@∞Ok. =∂#= K«i„`«Ö’<Õ `˘e™êiQÍ "Õ∞O D „Ñ¨ÑÖKåxfl q∞Å@s ˆHO„^•Å∞QÍ
qÉèílOKåO. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ U=¸Å# ZHõ¯_» UO [iy<å ^•xH˜ =∂ ^ŒQÆæ~° Ô~_ô"Õ∞_£
q∞Å@s Ñïëê¯~°O ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. 'HõO\Õ*ˇhû áê¡<£— Å ¿Ñi@ Ü«Ú^Œú =ÓºÇ¨Å∞ x~°O`«~°O
~°z™êÎ LO\Ï~°∞. [#~°Öò Éˇifl ~À[~üû L<åfl_»∞. ÃÑ^ŒÌ WO\˜e*ˇ<£û Ü«∞O„`åOQÆO, ÉèÏs
ÖÏlã≤ìH± Ü«∞O„`åOQÆO, q=∂<åÅ∞, =∞#∞+¨μºÅ∞ JO`«~å˚fÜ«∞ H˜~å~Ú^•~°∞¡ FÇπÏ W`«x
KÕuHÕ^Œ ÖËx^ŒO@∂ ÖË^Œ∞. <å‰õΩ `≥eã‘ Ü«¸~°Ñπ ^ÕâßÖ’¡ L#fl U J"≥∞iHÍ ~åÜ«∞ÉÏi
J~Ú<å ã¨~ˆ Éˇsfl~À[~üû J#∞=∞u ÖËx^Õ ÃÑ#∞fl Hõ^ÑŒ _¨ ∞» . ÃÑ^Œq qÑ¨Ê_»∞. Ü«¸~°Ñπ YO_»OÖ’<Õ
Ju H©ÅHõ"≥∞ÿ# =ºHÎ̃ W`«QÍ_»∞. JÖÏ¡@áêÊQÍ =∞O„u`«fiâßY HÍ~°º^Œ~°∞≈Å#∞ =∞O„`«∞Å#∞
`˘ÅyOz#@∞¡ U ^Õâß^èŒº‰õΔΩ_»∞ W`«xfl D Ñ¨^Œq #∞O_ç `˘ÅyOK«ÖË^Œ∞.
=∂ q^ÕâßOQÆ q^è•<åxfl =∂ Ãã·#ºO #_çÑ≤ã¨∞ÎO@∞Ok. =∂ Ç¨ÏŸO =∞O„u`«fiâßY
Ñ¨x UO@O>Ë =∂ q∞Å@s ZHõ¯_» HÍÅ∞"≥∂Ñ≤ PQÆ=∂QÆO KÕã≤ =ã¨∞ÎO@∞O^À JHõ¯_»ÖÏ¡
ã¨~°∞ÌÉÏ@∞¡ KÕã≤ ~å=_»"Õ∞. =∂ Ç¨ÏŸO=∞O„u`«fi âßMÏ ÃÑO@QÍ<£‰õΩ `ÀHõQÍ =∂iáÈ~ÚOk.
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^•úxH˜ =ÚO^Œ∞ Ñïã≤úu Wk HÍ^Œ∞. <åqHÍ^ŒàÏxH˜, Ãã·xHõqÉèÏQÍxH˜
"Õ̂~fi~°∞ _çáê~üì"≥∞O@∞Å∞ LO_Õq. Ü«Ú^ŒúO =zÛ#Ñ¨Ù_»∞ =∂„`«"Õ∞ D qÉèÏQÍÅ∞ JO@∂
XHõ\ ˜ L<åflÜ«∞x =∂‰õΩ `≥e¿ãq. JO`Õ HÍ^Œ∞ g\˜ g∞^Œ áœ~° xÜ«∞O„`«} LO_Õk. HÍx
Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^ŒúO D Ñïã≤úux ã¨=¸ÅOQÍ =∂ˆ~Ûã≤Ok. <Õ#∞ =∂~å#x <Õ<Õ
J#∞HÀ=_»OÖË^Œ∞. <Õ#∞ =∞Oz <åqHÍ^Œà◊ ÔHÃÑì<£x <Õ#∂, <å^Œà◊O u~°∞QÆ∞ÖËx^Œx
„Ñ¨^Œi≈OK«_®xˆH PÇ¨ÏŸ ~å„`«∞Å∂ Ñ¨xKÕ™ê#∞. ã¨=Ú„^ŒO JO>Ë <å‰õΩ „áê}O WÑ¨Ê\˜H©.
HÍh J"≥∞iHÍ =∂„`«O =∂iáÈ~ÚOk. qÉèË^•Å#∞ âßOuÜ«Ú`« =∂~åæÅ ^•fi~å
Ñï+¨¯iOK«∞HÀ"åe J<Õ q^è•<å<Õfl KåÑ¨ K«∞>Ëãì ≤ J@Hõ ZH˜¯OKÕãO≤ k. ~Ô O_»= „Ñ¨ÑO¨ K«ÜÚ« ^ŒOú
`«~°∞"å`« #∞O_ç „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ U =¸Å ZHõ¯_» UO HÍ"åÅ#∞‰õΩ<åfl Ãã·xHõ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO`À
™êkèOK«_®xH˜ JÅ"å@∞ Ñ¨_çOk. Ãã·#ºO L#fl^Õ JO^Œ∞‰õΩ J#fl ^èÀ~°}˜ „Ñ¨|eáÈ~ÚOk.
~Ô O_»= „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« J"≥∞iHÍ `«# JO`«~å˚fÜ«∞ ÅHΔÍºÅ#∞ ™êkèOK«∞HÀ=_®xH˜
WÑ¨Ê\˜^•HÍ (1985) 215 ™ê~°∞¡ Ãã·xHõ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÍxfl qxÜ≥∂yOzO^Œx ÃÑO@QÍ<£ D
=∞^èŒº<Õ ã¨QÆ~°fiOQÍ „Ñ¨Hõ\ ÕzOk. ÃÑO@QÍ<£ L#fl^Õ JO^Œ∞‰õΩ Hõ^•!? *Ïu Jaè=∞`åxfl
™êkèOK«_»"Õ∞ '^•x ÅHõΔ º=∞@!? WÑ¨ÙÊ_»∞ H˘`«ÎQÍ J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ ‰õÄ_® =zÛ KÕ~å~Ú nx
MÏ`åÖ’H˜. J}ÏfiÜ«Ú^è•Å#∞ "Õ∞O ™êO„Ñ¨^•Ü«∞ PÜ«Ú^è•Å∞QÍ ÑïQÆ}O˜ KÕ ™ê÷~ÚH˜ =KÕÛ™êO.
qÜ«∞`åflO g∞^Œ D PÜ«Ú^è•Å∞ „Ñ¨Ü≥∂yOKåÅx XHõ ^Œâ◊Ö’ f„=OQÍ PÖ’K«# KÕ™êO.
JÑ¨ÙÊ_»∞ <Õ#∞ ÃÑO@QÍ<£Ö’<Õ L<åfl. U ÅHΔÍºÅ g∞^Œ „Ñ¨Ü≥∂y¿ãÎ LÑ¨Ü≥∂QÆO J<Õ K«~°ÛÅÖ’
áêÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩ<åfl. P Ü«Ú^ŒúO ÔQÅ=_®xH˜ U ^•i ^˘iH˜<å KåÅ<Õ P^Œ∞~åÌ`À L<åflO.
#=∞‡O_ç #=∞‡HõáÈO_ç JO`« QÆOQÆ "≥„~°∞ÖˇuÎ áÈ~Ú L<åflO. "Õ∞O P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J~Ú`Õ
Ñ¨xH˘KÕÛ ÅHõΔ ºO XHõ¯\© ^˘~°HõÖË^Œ∞ =∂‰õΩ qÜ«∞`åflO QÆ_»¤ g∞^Œ. JO^Œ∞Hõx P „Ñ¨Ü«∞`«flO
q~°q∞OK«∞‰õΩ<åflO. JO`Õ `«Ñ¨Ê J}ÏfiÜ«Ú^è•Å∞ „Ñ¨Ü≥∂y¿ãÎ [iˆQ =∂#=, Ñ¨~åº=~°}
q<åâ◊<åÅ∞ qëê^•Å QÆ∞iOz HÕz`«∞Î‰õÄ_® PÖ’zOK«ÖË^Œ∞.
<å JO`«@ <Õ<Õ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒOú Ö’ áêÅ∞ ÑÖK«∞HÀ=_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ ®¤#∞. WO^Œ∞Ö’
*Ïu „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ Uq∞\˜ Jx =∂@ =∂„`«OQÍ ‰õÄ_® „Ñ¨tflOK«∞HÀÖË^Œ∞. <Õ<À ã¨∞tHõΔ`«
<ÒHÍkèHÍix– Z^Œ∞~°∞QÍ Ü«Ú^ŒúO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. "Õˆ~ PÖ’K«# K≥Ü«∞º‰õΩO_® ^Œ∂ˆH™ê.
WÑ¨ÙÊ_»∞ =Ü«∞ã¨∞ g∞^Œ Ñ¨_®¤Hõ <å J*Ï˝#O <å‰õΩ `≥eã≤ =ã¨∞OÎ k. J~Ú`Õ ~Ô O_»= „Ñ¨ÑO¨ K«ÜÚ« ^ŒOú
[~°QÆ_®xfl `«Ñ¨ÙÊÑ¨@ìÖËOQÍ, Ç≤Ï@¡~ü#∞ xÅ∞=iOK«_®xH˜ JO`«Hõ<åfl =∂~°æO ÖË^Œ∞. g∞~°∞
J_»QÆ=K«∞Û HÍx Ñïã≤ú`«∞Å∞ JÖÏ =Ú^Œ∞~°∞ áêHÍ# Ñ¨_»_»OÖ’ =∞# áê„`å LO^ŒO\Ï#∞
<Õ#∞. Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒúHÍÅOÖ’ <Õ#∞ H˘O`« =∞Ok ~°+¨º<£ JkèHÍ~°∞Å`À Hõe™ê#∞.
"åà◊¥§ JK«ÛO =∞#ÖÏO\˜ =∞#∞+¨μÖË J#fl ÉèÏ=# HõeyOk <å‰õΩ. HÍx JÑ¨Ê\˜^•HÍ
~°+º¨ #¡#∞ xÅ∞"≥ÖÏ¡ ^Õfi+≤Oz# `«`fi« O <åk. D ^ÕâO◊ =∞#‰õΩ JO`«\ ˜ q^Õfi+Ö #∂iáÈã≤Ok.
ZÑ¨ÙÊ_»∂ =∞#‰õΩ Z=~À XHõig∞^Œ WO`«\ ˜ q^Õfiëêxfl #∂iáÈ™êÎ<Õ LO@∞Ok =∞# ^Õâ◊O.
XHõ ™êi [áê<£"åà◊√§, WOHÀ™êi ~°ëêº"åà◊√§ ˆ~Ñ¨Ù Z=~À. x[O K≥áêÊÅO>Ë Ô~O_»=
„Ñ¨ÑO¨ K«ÜÚ« ^ŒOú Ö’ Jig~° Ñ¨~å„Hõ=∞O`À áÈ~å_çOk, <år [~°‡<£Å#∞ xÅ=iOzOn ~°ëêºÜÕ∞.
„Ñ¨ÑO¨ K«O g∞^Œ ~°ëêº PkèÑ`¨ º« O K«ÖÏ~ÚOK«_®xH˜ Hõ=¸ºx*Ïxfl "åºÑ≤Î K≥Ü∞« º_®xH˜
K«∂ã¨∞ÎOk J<Õk =∞# J#∞=∂#O. áÈh =∞# JOK«<å "åãÎ̈="Õ∞ HÍ=K«∞Û HÍx ^•xfl
xÅ=iOK«_®xH˜ `«∞áê‰õΩÅ∞, |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆ=¸ XHõ¯>Ë =∂~°æ=∂ J<Õk <å „Ñ¨â◊fl. =∞#O U
„Ñ¨[Å#∞ J~Ú`Õ =∞# ÉèÏ"å*ÏÅO "≥Ñ· Ù¨ QÔ Å∞K«∞HÀ"åe J#∞‰õΩ<åfl"≥∂ "åix „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõOQÍ
¿ãfiKåÛù ã¨∂ÊiÎ`À ÔQÅ∞K«∞HÀQÆeQÍ=∂ – P „Ñ¨[Å #∞O_ç "Õ~°∞ Ñ¨_çáÈÖË^Œ∂ =∞#O. x*ÏxH˜
~°ëêº Éèí∂QÀoHõOQÍ `«# ^Õâ◊ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ K«∞@∞ìÑ¨Hõ¯Å L#fl ^ÕâßÅ g∞^Œ `«# „Ñ¨ÉèÏ=O
qãÎ̈iOK«_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOzOk. Jk ^•x J=ã¨~°O. W`«~°„`å U ^Õâ◊OÖ’ |Ü«∞@ #∞Oz
Hõ=¸ºx*Ïxfl ~°∞^ŒÌQÍ Ñ¶ëOz# ^•MÏÖÏÖË^Œ∞. HÍh =∞#O K≥Ü«∞º^ŒÅ∞Û‰õΩ<åflO ~°ëêº#∞
J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x KÕ™êO. <Õ#∂ <åÖÏO\˜ XHõ `«~O° JO`å ~°+º¨ #¡ g∞^Œ PHÍ~°} q^Õfi+Ö`À<Õ
QÆ_ç¿Ñ™êO. ~°ëêº ZHõ¯_» LO^À `≥bx "åà◊√§ ‰õÄ_® ~°ëêº#∞ xÅ∞"≥ÖÏ¡ ^Õfi+≤OKÕO`«QÍ =∞#
áêÅ‰õΩÅ∞ #∂iáÈ™êÎ~°∞. ~°ëêº ZÅ∞Q˘æ_»∞¤`À „Ñ¨=∂^ŒO *Ï„QÆ`«Î Jx \Ï"£∞ã≤fiÑπì ~åã≤#
256 J"≥J"≥∞iHÍ
Ñ¨ÙãÎ̈HÍxfl <Õ#∞ <å Ñ¨^Œ=¸_»= U\ K«k"å, JO^Œi`À áê@∞ P =Ü«∞ã¨∞ #∞O_Õ =∂Ö’
q^Õfi+¨ q+Ö xO¿Ñ™ê~°∞.
=∞# „áêÑÖzHõ ^Œ$HõÊ^è•xfl Ô~O_»= „Ñ¨ÑÖK«Ü«Ú^ŒúO ã¨=¸ÅOQÍ =∂ˆ~Ûã≤Ok
'„Ñün =∞#O Ü«Ú^ŒúO— ^Œ$+≤ìÖ’ K«∂_»_»O JÅ=~°∞Û‰õΩ<åflO. Ü«Ú^ŒúO JO>Ë K≥_»¤^Œ<Õ ÉèÏ=#
=∞#Ö’ ÖË^Œ∞. JO^Œ∞ˆH =Ü«∞ã¨∞Ö’ LO_»QÍ <å `«~°O "åà◊§O`å „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ U =¸Å
J~Ú<å Ãã·xHõ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO KÕ¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯ =∞# ^ÕâßxH˜ LO^Œx |ÅOQÍ qâ◊fiã≤OKåO.
Ü«Ú^ŒOú QÆ_zç WÑ¨Ê\˜H˜ W~°"·≥ Uà◊§~ÚOk. ~Ô O_»= „Ñ¨ÑO¨ K« Ü«Ú^ŒOú g∞^Œ WÑ¨Ê\˜H˜
Z<Àfl ã≤x=∂Å∞ f™ê~°∞ =∞# "åà◊√§. <Õ#∞ =∞izáÈ"åÅ#∞‰õΩ#fl *Ï˝Ñ¨HÍÅ QÍÜ«∂Å#∞ Ñ¨^Õ
Ñ¨^Õ ~ˆ QÆQ˘\Ïì~Ú P ã≤x=∂Å∞. Ü«Ú^•úxfl XHõ Ñ¶∞¨ #HÍ~°ºOQÍ, =∞Ç¨^Œ∞ƒùÒ« QÍ z„fHõiOK«|_ç#
f~°∞#∞ K«∂¿ãÎ <å‰õΩ Jã¨Ç¨ÏºO "Õã¨∞ÎOk.=∞#∞+¨μÅ∞ K«xáÈ=_®xfl ‰õÄ_® JO^ŒOQÍ
z„fHõiOKå~°∞. HÍx Ü«Ú^ŒúOÖ’ x[OQÍ JÖÏ LO_»^Œ∞. â◊s~åÅ∞ z„^Œ∞Ñ¨Öˇ·, =∂#=
JOQÍOQÍÅ∂ `≥yÑ¨_ç ~°HõÎ"≥∂_»∞`«∂, qÅqÖÏ¡_»∞`«∂ FÇπÏ g∞~å ^Œ$âßºxfl TÇ≤ÏOK«#∞‰õÄ_®
ÖË~°∞. JO`« Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ q^•~°HõOQÍ ÉèíÜ≥∂kfiQÆflOQÍ LO@∞Ok. Kå=Ù JO>Ë ã≤x=∂Ö’¡
K«∂Ñ≤Oz#O`« Ü«∂O\©ÃãÑ≤Hì Q± Í, h\òQÍ =∂„`«O LO_»^∞Œ . =∂`«$^ÕâO◊ HÀãÖ `«$} „áêÜ«∞OQÍ
„áê}ÏÅ∞ JiÊOKå~°∞ =∞# Ãã·x‰õΩÅ∞ J#fl =∂@ q#flÑ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ <å‰õΩ HõOÑ¨~°O ZuÎ áÈ`«∞Ok.
Z=~°∂ „áê}Ïefl `«$}„áêÜ«∞OQÍ =^Œ∞Å∞HÀ"åe J#∞HÀ~°∞. =∞#O P Ü«Ú=‰õΩÅ,
#= r=# x~å‡`«Å „áê}ÏÅ∞ f¿ã™êO JO`Õ. ^Õâ◊ Q“~°=O HÀãÖ, „áêÉèí=O HÀãÖ xO_»∞
„áê}Ïefl |eÃÑ@∞ìHÀ~°∞ Z=~°∂. P ¿Ñi@ =∞#O "åà◊§x Ç¨Ï`«º KÕã¨∞Î<åflO. JO`Õ J^Õ
ã¨`«ºO.
JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« q^•ºiú HÀ Pi¤<+Õ <¨ £ Hõq∞\© (ZãπZ<£ãã≤ )≤

qÜ«∞`åflO g∞^Œ f~å‡#O (1966 [#=i 6)
Ç≤ÏOã¨#∞ =ºuˆ~HÕK«_®xH˜ Pq~°ƒùqOz# D q^•ºiú HÀ Pi¤<Õ+¨<£ Hõq∞\© U
JOâ◊O g∞^Œ J~Ú<åã¨ˆ~ J"≥∞iHÍ q^ÕâßOQŒ q^è•<åxfl x~°ã≤OKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ D ~ÀA#
KÕÑ¨\ ì̃Ok. qÜ«∞`åflOÖ’ J"≥∞iHÍ *’HÍºxfl D HÍ~°}ÏÅ`À =ºuˆ~H˜ã¨∞ÎOk.
qÜ«∞`åflO „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ '¿ãfiK«Ûù—#∞ JOkOK«_®xˆH D Ü«Ú^•úxH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åflO
Jx J"≥∞iHÍ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ „Ñ¨Hõ\ ÕK«_»O ÃÑ^ŒÌ |∂@HõO. âıfi`« =ˆ~‚`«~° *Ï`«∞Å ^ÕâßÅ~Ú#
_˘=∞xHõ<£ iÑä¡H±, HÍOQÀ, ^ŒHΔ̃}Ï„Ñ¶≤HÍ, ~˘_ç+≤Ü«∂Ö’ #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ZÖÏO\˜
¿ãfiK«Ûù Åaèã¨∞ÎO^À, D J"≥∞iHÍ QÆ_»¤ g∞^Œ #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ U áê\˜ ¿ãfiK«Ûù ÅaèOzO^À
JÖÏO\˜ ¿ãfiK«Ûù ˆ~Ñ¨Ù qÜ«∞`åflO „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ JOkã¨∞ÎO^• D „Ñ¨Éèí∞`«fiO Jx „Ñ¨tflã¨∞Î<åflO.

QÆ`« S^Õà◊√§QÍ D ^Õâ◊OÖ’x #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHõO ¿ãfiK«Ûù, P`«‡Q“~°"åÅ ™ê^èŒ#
HÀãÖ =∂ q^•ºiú HÀ Pi¤<Õ+¨<£ Hõq∞\© Hõ$+≤ KÕã¨∞ÎOk. =ÚYºOQÍ ^ŒHΔ̃}Ïk J"≥∞iHÍÖ’ =∂
Hõ$+≤Ö’ =∂‰õΩ J#∞Éèí=OÖ’H˜ =zÛOk UO@O>Ë J}QÍi# „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ ¿ãfiK«Ûù#∞
„Ñ¨™êkOK«_»OÖ’ =~°ã¨"ås „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ Ñ¶¨∞’~°OQÍ qÑ¶¨Å=∞Ü«∂º~Ú. ^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO
ÅaèOz Wxfl ^ŒâßÉÏÌÅ∞ QÆ_çz<å WÑ¨Ê\˜H© D ^Õâ◊ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ Ö’Ñ¨Å ™êQÆ∞`«∞#fl J}z"Õ`«,
^ÀÑ≤_ç q^è•<åÅ‰õΩ K«~°=∞"åHõºO Ñ¨ÅHõÖËHõáÈ~ÚOk.
D „Ñ¨Éèí∞`«fiO J#∞ãïã¨∞Î#fl ~å[ºÇ≤ÏOã¨ q^è•<åÅ‰õΩ ÉÏkè`«∞Å=∞Ü«∂ºO,
|OnÅ=∞Ü«∂ºO. HõhãÖ =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÀãÖ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÀãÖ Hõ$+≤
KÕã≤# #Å¡*Ïu ™È^Œ~°∞Å∞ ZO^Œ~À Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. xOk`«∞Å∞ =∂„`«O ZÖÏO\˜
tHõΔ ÖË‰õΩO_® ¿ãfiK«ÛùQÍ rq`åÅ∞ QÆ_»∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞.
JO`«~å˚fÜ«∞ <åºÜ«∞ã¨∂„`åÅ#∞ HÍÅ^Œxfl J"≥∞iHÍ J#∞ãïã¨∞Î#fl ^Œ∞O^Œ∞_»∞‰õΩ
q^è•<åÅ =¸ÅOQÍ W"åà◊ J<ÕHõ =∞Ok qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ∞ Ç¨Ï`åºHÍqOK«|_»∞`«∞<åfl~°∞.
=º‰õΩÎÅ Ñ¨@¡QÍx, K«\ÏìÅÑ¨@¡ QÍx D „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ZÖÏO\˜ Q“~°=O ÖË^Œ∞. =∞s =ÚYºOQÍ
`«# =~°æ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ LO\Ï~Ú J#∞‰õΩ#fl K«\ÏìÅ#∞, ^ÕâßÅ#∞ „Ñ¨[Å#∞
`«∞OQÆÖ’ `˘‰õΩ¯`«∞Ok. #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ g∞^Œ [iy# ^•_»∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz QÆ`«OÖ’ "Õ∞O
ã¨=∞iÊOz# J<ÕHõ x"ÕkHõÅ#∞ D ã¨~å¯~°∞ Ñ¨ÓiÎQÍ JÅHõΔ ºO KÕã≤Ok.
=∂‰õΩ `≥eã≤#O`«Ö’ D ^Õâ◊OÖ’ J@∞ L`«Î~åk ~å„ëêìÅÖ’ QÍh, W@∞ ^ŒHΔ̃}Ïk
~å„ëêìÅÖ’QÍh ZxflHõÅ∞ U<å_»∂ ¿ãfiKåÛùÜ«Ú`« "å`å=~°}OÖ’ [iyOk ÖË^Œ∞. 1965
F\ÕQ∑ Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«\ÏìxflQÍx, 1964 áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«\ÏìxflQÍx ÃÑ¶_»~°Öò ã¨∂ÊiÎ`À J=∞Å∞
KÕãO≤ ^Õ ÖË^∞Œ . WÖÏO\˜ „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ Ñ¨~å~Ú QÆ_¤» g∞^Œ x+¨Ê¨ HõáΔ ê`«OQÍ ZxflHõÅ∞ [~°∞Ñ¨Ù`åÜ«∞<Õ
#=∞‡HõO =∂‰õΩ U HÀâß<å ÖË^Œ∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ ¿ãfiKåÛù ™êfi`«O„`åºÅ#∞ HÍáê_»_»O '`«#
ÅHõΔ ºOQÍ K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩO@∞Ok QÍh, PÜ«∂^ÕâßÖ’¡x ™êfi`«O„`Àº^Œº=∂Å#∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∂Å#∞
J}QÆ„^˘Hõ¯_®xH˜ D =∂@Å∞ XHõ =Úã¨∞QÆ∞QÍ "Õã∞¨ ‰õΩO@∞O^Œx "Õ∞O |ÅOQÍ #=Ú‡`«∞<åflO.
'¿ãfiK«Ûù— ¿Ñi@ ™êyOKÕ Ãã·xHõ ^Œ∞~å‡~åæÅ‰õΩ ~Àã≤ 'x~°ƒùO^èŒ Ãã·xHõ i„‰õÄ\ò"≥∞O\ò—#∞
=ºuˆ~H˜ã¨∞Î#fl Ü«Ú=`«~åxH˜ =∂ ãÖÑ¶‘∞ÉèÏ"åxfl `≥eÜ«∞*Ëã¨∞Î<åflO. ÑïÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù
ã¨=∂[O =∂k Jx K≥ÑÙ¨ Ê‰õΩO@∞#fl D ^ÕâO◊ Ö’ ¿ãfiK«Û#ù ∞ HÍáê_»_=» ∞O>Ë Ããx· Hõ ^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ
qkèQÍ `«# „áê}ÏÅ∞ JiÊOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å"åÅ<Õ x~°ƒùO^èŒ Ãã·xHõ i„‰õÄ\ò"≥∞O\ò
q^è•<åxfl "Õ∞O x~°ÌfiO^ŒfiOQÍ u~°ã¨¯iã¨∞Î<åflO. WÑ¨Ê\˜^•HÍ WÖÏ x~°ƒO^èŒOQÍ Ãã·#ºOÖ’H˜
fã¨∞‰õΩ#fl"åiÖ’ 16 âß`«O =∞Ok #Å¡*ÏfÜ«ÚÖË J#fl q+¨Ü«∞O =∂ QÆ=∞#OÖ’ LOk.
=∂‰õΩ ÖËx „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO, ¿ãfiK«ÛÅù #∞ qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ‰õΩ „Ñ¨™êkOK«_®xH˜ "Õ∞O D Ü«Ú^ŒOú
K≥Ü∂« ºeûO^Õ? =ÚO^Œ∞ ã¨fiO`« WÅ∞¡#∞ K«H¯õ k^Œ∞‰Ì Ωõ <Õ „Ñ¨}ÏoHõ ZHõ¯_» Jx "Õ∞O D „Ñ¨É∞íè `åfixfl
xÅnã¨∞Î<åflO. JO^Œ∞ˆH D ^Õâ◊OÖ’ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ãÖÑ¶¨∞@#Å#∞ xi‡OK«_®xH˜ `«=∞
258 J"≥J"≥∞iHÍ
â◊HÎ̃Ü«Ú‰õΩÎÅ#∞ qxÜ≥∂yOKåÅx ÉèÏqOKÕ „Ñ¨*ÏhHõO JO`«\ ˜H˜ "Õ∞O ™ê^Œ~°OQÍ JÇ¨fi#O
Ñ¨Å∞‰õΩ`«∞<åflO. x~°ƒO^èŒ Ãã·xHõ q^è•<åxfl uÑ≤ÊH˘\ÏìÅO>Ë |Å"≥∞ÿ# áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å,
=∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å L^Œº=∂Å#∞ xi‡OK«_®xH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOKåÅx Ñ≤Å∞Ñ¨Ùxã¨∞Î<åflO. W@∞=O\˜
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∂xfl xi‡OKÕ „Hõ=∞OÖ’ J=ã¨~"° ∞≥ `ÿ Õ g∞ „áê}ÏÅ∞ ‰õÄ_® JiÊOKåeû LO@∞Ok.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúOÖ’ áÈQ˘@∞ìHÀ=_®xH˜ |^Œ∞Å∞ D #∂`«# Hõ~°Î=ºOÖ’ Jã¨∞=ÙÅ∞ÉÏÜ«∞_»O
Z=iÔH·<å QÆ~°fiHÍ~°}O Hõ^•.
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ QÆà◊O qÑ≤Ê#

– =∞Ç¨Ï=∞‡^£ Pb (1966)
XHõ Ñ¨Hõ¯# WHõ¯_» Å∂~Úãπ qb¡Ö’<Õ #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHõO Hõhã¨ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ
<ÀK«∞HÀ‰õΩO_®, ‰õΩHõ¯ÖÏ¡ Jã¨Ç¨ÏºxH˜ QÆ∞iHÍ|_»∞`«∞O>Ë ##∞fl Ãã·xHõ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ `˘_»∞‰õΩ¯x "ÕÅ
"≥∞ÿà◊§ J=`«Å ZHõ¯_À L#fl qÜ«∞`åflO „Ñ¨[Å g∞^Œ `«∞áêH© QÆ∞à◊√§ ÉÏO|∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OK«=∞x
D ã¨~å¯~°∞ U "≥ÚÇ¨ÏO ÃÑ@∞ì‰Ωõ x J_»∞QÆ∞`«∞Ok. WOHÀ ¿Ñ^Œ ^Õâßxfl xÅ∞=Ù<å `«QÖÆ Üˇ ∞« º_®xH˜,
[<åxfl K«OÑ¨_®xH˜, „Ñ¨ÑÖK« "åºÑÎ̈OQÍ L#fl J}QÍi# „Ñ¨*ÏhHõO g∞^Œ J"≥∞iHÍ âıfi`«
=~°‚ ^Œ∞~åÇ¨ÏOHÍ~åxfl, ÉÏxã¨ Ü«∂[=∂#º ^•+≤Hì Íxfl ~°∞^Œ_Ì ®xH˜ <Õ#∞ D Ü«Ú^ŒOú K≥Ü∞« º#∞QÍHõ
K≥Ü«∞º#∞. WÖÏO\˜ ^Œ∞~å‡~åæÅH˜ WHõ¯_ç`À P#Hõ@ìÑ¨_®e. <Õ#∞ WÖÏO\˜ "≥·Yi fã¨∞HÀ=_»O
=¸ÅOQÍ <å „Ñü+¨ì ^≥|ƒ uO@∞O^Œx „Ñ¨ÑO¨ K« ÉÏH˜ûOQ∑ KèåOÑ≤Ü∞« <£QÍ <å‰õΩ X#QÆ∂_®eû#
q∞eÜ«∞#¡ _®Å~°∞¡ ã¨÷OaOz áÈ`åÜ«∞x ##∞fl ÃÇÏK«Ûiã¨∞Î<åfl~°∞. HÍh <Õ#∞ =∂@
=∂~°Û^ŒÅ∞K«∞HÀÖË^Œ∞. WÑ¨Ê\˜ˆH XHõ ™êi K≥áêÊ. HÍ"åÅO>Ë =∞m§ =∞m§ K≥áêÎ – x["≥∞ÿ#
„Ñ¨*Ïâ◊„`«∞=ÙÅ∞ "ÕÔ~Hõ¯_ÀÖË~°∞. WHõ¯_Õ L<åfl~°∞. <åºÜ«∞OHÀãÖ, ¿ãfiK«ÛùHÀãÖ, ã¨=∂#`«fiO
HÀãÖ `«=∞ HÀãÖ áÈ~å_»∞`«∞#fl qÜ«∞`åflg∞Ü«ÚÅ#∞ ÉÏxã¨Å∞ HÍqOK«_»O HÀãÖ <Õ<À
Ñ¨x=Ú@∞ìQÍ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_ç <å =∞`åxH˜, <å *Ïu [<åxH˜, <å‰õΩ <Õ `«Å=OÑ¨ÙÅ∞ `≥zÛ
ÃÑ@ì#∞, `≥K«∞ÛHÀ#∞.
D QÆ_»¤ g∞^Œ |`«∞‰õΩ`«∞#fl W~°"≥· Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ=∞Ok #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ ¿ãfiK«Ûù HÀãÖ
Ü«Ú^ŒúO [~°∞Ñ¨Ù`åO Jx K≥Ñ¨ÊO_ç. x~°ƒO^èŒ Ãã·xHõ i„‰õÄ\ò"≥∞O\ò HÀãÖ "Õz LO_»Hõ <å
JO`«@ <Õ#∞ ã¨fiK«ÛùO^ŒOQÍ ˆ~¿Ñ JÖÏO\˜ Ü«Ú^ŒúOÖ’ KÕiáÈ`å. <Õ#∞ D ^Õâ◊ K«\ÏìÅ#∞ P
JÖÏ¡ <åºÜ«∂xfl Q“~°qOKåÅO\Ï~å, <å =∞`« qâßfi™êÅ‰õΩ Hõ@∞ì|_ç L#fl =¸ÅOQÍ
<Õ HÀÖ’ÊÜÕ∞^Õg∞ =ÙO_»^Œ∞. D ^Õâ◊ K«\ÏìxH˜ Ö’|_ç Ü«Ú^ŒúOÖ’H˜ =∂„`«O áÈ#∞. K«@ì
LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ QÍ#∞ =∞Ç¨ J~Ú`Õ ##∞fl *ˇ·Ö’¡ ÃÑ_»`å~°∞. JO`ÕQÍ, <å *Ïu *Ï`«O`å
<åÅ∞QÆ∞=O^ŒÅ Uà◊√§QÍ P 'K≥~°— Ö’ LO^Õ≥QÍ.
(1968 =∂iÛ 16# J"≥∞iHÍ HÍÅƒÅ ^ŒàO◊ XHõ\ ˜ qÜ«∞`åflOÖ’x "≥∞Öÿ ÏÜü∞
J<Õ „QÍ=∞OÖ’ HÍÅ∞ ÃÑ\ì̃Ok. "åà◊§x J_»∞¤HÀ=_®xH˜ QÍx HõqfiOK«_®xH˜QÍx XHõ¯ `«∞áêH©
QÆ∞O_»∞ ¿ÑÅHõáÈ~Ú<å XHõ Ñ¨^äŒèHõO „Ñ¨HÍ~°O P „QÍ=∞OÖ’x S^Œ∞=O^ŒÅ=∞Ok Ô~·`«∞Å#∞
=ÚYºOQÍ =∞Ç≤Ïà◊Å#∞, Ñ≤Å¡Å#∞ Ju H˜~å`«HõOQÍ Ç¨Ï`«=∂iÛOk J"≥∞iHÍ Ãã·#ºO. „Ñ¶‘ÖÏ<£û
[~°fleã¨∞ì Ãã·=¸~ü ÃÇÏ~ü¬ D ^Œ∞~°O`«O QÆ∞iOz# Hõ^èŒ<åxfl "≥Å∞QÆ∞Ö’xH˜ fã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜
„Ñ¨Ü«∞uflOKå_»∞. HÍx J"≥∞iHõ<£ g∞_çÜ«∂ ^•xH˜ `«y#O`« „áê^è•#º`« W=fi‰õΩO_®
`˘H˜¯Ñ¨\ ì̃Ok. 1969 _çÃãO|~°∞Ö’ ~À<åÖò¤ ÃÇÏ|ˆ~¡ D L^ŒO`åxH˜ ãÖ|OkèOz# H˘xfl
á¶È\’Å∞ 'Öˇ·Ñ¶π— =∂ºQÆ*ˇ·<£Ö’ „Ñ¨K«∞iOKåHõ „Ñ¨ÑÖK«"åºÑÎ̈OQÍ QÆQÀæÅ∞ Ñ¨Ù\ì̃Ok. qÜ«∞`åflO
=∞Ç≤Ïà◊Å∞ a_»¤efl QÆ∞O_≥Å‰õΩ J^Œ∞=Ú‰õΩx ÃÑH˜ ZQÆÉÏH˜ „áê}ÏÅ∞ HÍáê_»∞HÀ"åÅx
„Ñ¨Ü∞« uflã¨∞<Î åfl HõO^ŒHÍxfl K«∞@∞ì=Ú\˜ì =∞s Ããx· ‰õΩÅ∞ `«∞áêH©Q∞Æ à◊§ =~°¬O ‰õΩiÑ≤Oz J=∂Ü«∞Hõ
áœ~°∞Å#∞ Ç¨Ï`«=∂iÛ# f~°∞ „Ñ¨ÑÖKåxfl x"≥fi~°ÑïzOk. HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ P^ÕtOz# áê¡@∂<£
b_»~ü ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò qeÜ«∞O HÍbx Ãã·#ºO JÔ~ã¨∞ì KÕã≤Ok. x*ÏxH˜ D Ñ¶¨∞’~° L^ŒO`«O`À
ãÖÉO^èŒO L#fl L#fl`åkèHÍ~°∞Å#∞ qKå~°} KÕã≤ `«Ñ≤ÊOKÕ™ê~°∞. HÍb‰õΩ =∂„`«O *ˇ·Å∞ tHõΔ
Ñ¨_çOk. Ü«∂=r˚= HÍ~åQÍ~° tHõΔÑ¨_ç`Õ xHõû<£ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ Ñ¨^Œq KÕÑ¨\ ì̃# HÍÅOÖ’ nxfl
S^Õà◊¡ tHõΔ‰õΩ ‰õΩkOKå~°∞. =¸_»∞#fl~° Uà◊§ áê@∞ QÆ$Ç¨Ïx~°ƒùO^èŒOÖ’ LOz P#Hõ
q_çzÃÑ>Ëì™ê~°∞. ÃÇÏeHÍÑì̈~üÖ’ 'QÆ#fl~ü— QÍ Ñ¨xKÕã≤# ÖÏs ˆHÖò|~üfl ÃÑ·Å\ò Ç¨˙^è•OÑ¨û<£`À
Hõeã≤ D ^Œ$â◊ºO K«∂ã≤ =∞^èŒºÖ’ J_»∞¤Ñ¨_ç HÍÅ∞ÊÅ∞ PÑ≤OKå_»∞. J`«x =∂@Ö’¡<Õ P
Ñ¶¨∞’~°Hõ$`«ºO QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀO_ç.)
"åà◊√§ [<åxfl TK«HÀ`« HÀ™ê~°∞ (2003)

– ÖÏs HÀÖò |~üfl
"Õ∞O P^Œ~°≈"å^Œ∞ÅO HÍ=Ú. „Ñ¨[Å#∞ K«OÑ¨_»O =∂ L^ÀºQÆ ^èŒ~°‡O. "Õ∞O J^Õ
Ñ¨x KÕ™êO. J~Ú`Õ ã¨~°^• HÀãÖ "Õ∞O D Ñ¨x K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞. "Õ∞O qK«ÛÅq_çQÍ „Ñ¨[Å#∞
K«OÑ¨ÖË^Œ∞. =∂ HõOÃÑhÖ’ Ñ¨xKÕ¿ã"åà◊¡O^ŒiH˜ PÜ«Ú^è•Å∞ KÕlH˜¯OK«∞HÀ=_»O „áê^è•#º`«QÍ
ÃÑ@∞ì‰õΩ<åflO. P PÜ«Ú^è•Å∞ K«∂Ñ≤Oz '=∂ g∞^Œ ^•_ç [~°QÆÉ’`Õ P`«‡~°HõΔ} HÀãÖ HÍÅ∞ÊÅ∞
[iáêO Jx K≥Ñ¨ÙÊHÀ=_®xH˜ ™êHΔÍºÅ∞ LO_®eQÍ JO^Œ∞‰õΩ.
"Õ∞O XHõ |∞e¡ ÃÇÏbHÍÑì̈~üÖ’ K«Hõ¯~°∞¡ H˘_»∞`«∞<åflO. ÃÇÏKü. 23 >ÿ̌Ñ¨Ù ÃÇÏeHÍÑì̈~ü
Jk. QÍº™Èe<£`À #_»∞ã¨∞ÎOk WO[#∞. =∂ Ñ¨x PHÍâ◊OÖ’ "ÕQÆ∞Å Ñ¨x K≥Ü«∞º_»O. XHõ
~°HõOQÍ Z~°"≥Ü«∞º_»O ÖÏO\˜ Ñ¨x J#fl=∂@. =ÚO^Œ∞QÍ =∂ ÃÇÏbHÍÑì̈~üx ÑÖÑ≤ ^Œ∂~°OQÍ
ÉèÏs QÆ<£+≤Ñπ ÃÇÏbHÍÑì̈~°∞¡ =¸_»∞ HÍÑ¨ÙQÍ =™êÎ~Ú. "Õ∞=Ú ™ê^èŒº"≥∞ÿ#O`« <ÕÅ ÉÏ~°∞QÍ
ÃÇÏeHÍÑ¨ì~°∞Å∞ #_»∞Ñ¨Ù‰õΩO@∂ ZHõ¯_»<åfl =∂g∞^Œ ^•_ç [~°QÆ_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞`«flO [iy`Õ
260 J"≥J"≥∞iHÍ
JHõ¯_» qÜ«∞`üHÍOQ∑ ÔQiÖÏ¡Å∞ L#fl@∞¡ Ñ¨ã≤Hõ\ ì̃ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞Ñ¨Ù`åO. Ô~O_»∞ á⁄QÆÉÏO|∞Å∞
"Õ™êÎO. P á⁄QÆ =∂‰õΩ HÍÑ¨Ù HÍ¿ã QÆ<£+≤ÑπÅ‰õΩ ãÖˆH`«O J#fl=∂@. xq∞ëêÖ’¡ =zÛ JHõ¯_»
kyáÈ`å~Ú. K≥Ü«∂ºeû#O`« ^èŒfiOãÖ KÕ™êHõ <ÕÅ g∞^ŒH˜ kQÆ∞`å~Ú. WÇ¨Ï =∞#∞+¨μºÅ#∞
^˘~°Hõ |∞K«∞Û‰õΩ<Õ "Õ@ ™êQÆ∞`«∞Ok. Ü«ÚHõÎ =Ü«∞ã¨∞Ö’ =Ù#fl "åà◊§O^Œih |OkèOz qKå~°}
HÀãÖ fã¨∞H˘zÛ z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞ ÃÑ_»`åO.1968 U_®k á⁄_»∞QÆ∞`å =∂ Ñ¨x W^Õ.
Jk =∂iÛ 16. "Õ∞O `≥Å¡"å~°∞*Ï=Ú U_»∞ QÆO@Å‰õΩ _»∂º\©H˜ iáÈ~°∞ì KÕ™ê=Ú.
F HõOÃÑh Ãã·<åºxfl Tà’§H˜ ÑÖÑ≤Oz "≥Ú`«ÎO QÍeOÑ¨Ù KÕÑ¨_»∞`«∞<åflO. Jx P ~ÀA UO
K≥Ü«∞ºÉ’`«∞On =∂‰õΩ q=iOz K≥áêÊ~°∞ ÃÑˆ~_£Ö’. ™ê^è•~°}OQÍ 'Ãã·#ºO áÈ=_®xHõ<åfl
=ÚO^Õ =∂ |∞e¡ ÃÇÏeHÍÑ¨~ì ü FK«∞@∞ì K«∞\˜ì ~å"åe. â◊„`«∞=ÙÅ *Ï_» U=∞<åfl ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^Õ"∂≥
ÑïjeOK«_O» =∂ Ñ¨x. ZHõ¯_≥<· å =ÚO^Œ∞ KÕ¿ãk W^Õ. P ~ÀA‰õÄ_® JÖÏ<Õ =∂ ÃÇÏeHÍÑ¨~ì Öü ’
|Ü«∞ÖËÌ~åO. Ñ¨K«Ûx =iá⁄ÖÏÅ g∞^Œ Hõ=Ú‡`«∞#fl =∞OK«∞ `≥~°Å∞ q_çáÈ`«∂ JÑ¨ÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_Õ
ã¨fiK«ÛùOQÍ =∂~°∞`«∞Ok. XHõ H˘|ƒi `ÀÑ¨ÙÖ’Oz Ü«¸xá¶ê~°O `˘_»∞‰õΩ¯x KÕ`« `«∞áêH©
Ñ¨\ ì̃# XHõ =∞x+≤ HõxÑ≤OKå~°∞ =∂‰õΩ. 'Z~°zH˜¯Ok— J<åfl_»∞ =∂ ÃÑ·Å\ò '<Õ K«∂ã¨∞‰õΩO\Ï—
J<åfl `«Å∞Ñ¨Ù ^ŒQÆæ~° ã‘\’¡ ‰õÄK«∞<åfl <Õ#∞. `«#∞ ÃÇÏeHÍÑì̈~üx HÕ^Œ‰õΩ kOz P =∞x+≤ˆHã≤
=∞o§OKå_»∞.
K«∂_»É’`Õ qÜ«∞`üHÍOQ∑ QÔ iÖÏ¡ ÖÏˆQ L<åfl_»∞. KÕuÖ’ PÜ«Ú^èOŒ LOk. ÃÇÏeHÍÑ¨~ì ü
"≥∂`« qx `«Ñ≤ÊOK«∞HÀ=_®xH˜ áêiáÈ`å L<åfl_»∞. Ç¨Ï_®=Ù_çÖ’ <å QÆ∞i `«Ñ≤ÊOk. J`«#∞
|uH˜áÈÜ«∂_»∞. "Õ∞O JHõ¯_»Hõ¯_Õ KåÖÏ¿ãÑ¨Ù K«Hõ¯~°∞¡ H˘\ÏìO PHÍâ◊OÖ’. J`«#∞ `«Ñ¨Ê =∞~À
ÔQiÖÏ¡ *Ï_» ^˘~°Hõ_»O ÖË^Œ∞ =∂‰õΩ P~ÀA#.
P `«~°∞"å`« "Õ∞O "≥∞ÿÖÏÜü∞ JHΔÍOâ◊O – 4,–5–6 g∞^Œ∞QÍ K«Hõ¯~°∞¡ H˘@ì_»O
"≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ÏìO. JÑ¨C_Õ =∂ ÃÇÏeHÍÑì̈~ü QÆ<£+≤ÑπÅ ^ŒO_»∞ ~å=_»O K«∂âßO. "å\˜H˜ ZHõ¯_»
ZÖÏO\˜ „ÑüÑ¶¨∞@# Z^Œ∞~°=Ù`«∞O^À J<Õ J#∞=∂#O`À =ÚO^Œã¨∞Î K«Hõ¯~°∞¡ H˘\Ïìe.
J#∞=∂xOK«^ŒQÆæ Ñïã≤÷`«∞Å∞ ZHõ¯_® Hõ#|_»ÖË^Œ∞. Jk ãÖ`« ~ÀA J#∞‰õΩO\Ï =∞Ç≤Ïà◊Å∞
Ñ≤Å¡Å∞ KåÖÏ =∞Ok Ti t"å~°¡ˆHã≤ |Ü«∞ÖËÌ~°∞`«∂ HõxÑ≤OKå~°∞. MÏm |∞@ìÅ`À HÍeÉÏ@
"≥O|_ç áÈ`«∂ L<åfl~°∞. WOHÍã¨Î =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈÜ«∂O –4 JHΔÍOâ◊O ^ŒQÆæ~° L#fl =i
á⁄ÖÏÅ ^•Ñ¨Ù# QÍÜ«∂Å áêÅ~Ú <ÕÅH˜ Xiy L#fl =∞Ç≤Ïà◊Å∞ H˘O`«=∞Ok HõxÑ≤OKå~°∞.
"åà◊§‰õΩ Ãã·xHõ "≥·^ŒºO =∂"åà◊√§ JOkOKåÅ<Õ L^ÕÌâ◊O`À P „áêO`«OÖ’ á⁄QÆÉÏO|∞Å∞
*Ï~°q_çKåO.
JHõ¯_» #∞Oz =∞m§ HÍeÉÏ@ g∞^ŒH˜ =∂ ÃÇÏeHÍÑì̈~ü =∞o§OKåO JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞
ãÖ`«‰õΩ "≥à◊√`«∂ HõxÑ≤Oz# [<åÅ â◊s~åÅ∞ K≥ÖÏ¡K≥^Œ∞~°∞QÍ ~À_»∞¤ g∞^Œ Ñ¨_ç L<åfl~Ú.
QÆ∞@ìÅ∞, QÆ∞@ìÅ∞QÍ– â◊"åÅ∞QÍ =∂i HõxÑ≤OKå~°∞. UO [iyO^À J~°÷O HÍÖË^Œ∞ =∂‰õΩ.
=∂ 'QÆ<£+≤Ñπ—Å Ñ¨<å, =∂ Ãã·#ºO Ñ¨<å– qÜ«∞`üHÍOQ∑ ÔQiÖÏ¡Å Ñ¨<å Wk. =∂ Ãã·<åºxfl
QÆ=∞x¿ãÎ kÖÏ™êQÍ #_çz "≥à◊√Î<åfl~°∞. =∂@∞ KÕã¨∞‰õΩ "˘Oy "˘Oy #_»=_®Å∞, áêHõ_®Å∞
Ug∞ ÖË=Ù.

WOHÍã¨Î =ÚO^Œ∞‰õΩáÈ`Õ XHõ W~°"·≥ Uà◊§ Ñ¨_∞» K«∞ ~°H"Îõ ∂≥ _»∞`«∂ <ÕÅ"åe HõxÑ≤OzOk.
x~åÜ«Ú^èŒOQÍ L#fl P"≥∞ QÆ∞O_≥Å‰õΩ QÆ∞iK«∂ã≤ HÍÖÏÛ~°∞ Z=~À. ^ŒQÆæ~À¡<Õ =∂ Ãã·#ºO
LOk HÍ|\ì̃ P‰õΩÑ¨K«Û á⁄QÆÉÏO|∞ "ÕâßO JHõ¯_». D ~°OQÆ∞ ÉÏO|∞Å∞ "≥·^Œº ™êÜ«∞O
JO^•eû# KÀ@ "Õã¨∞ÎO\ÏO. „Ñ¨=∂^Œ ãÖˆH`åxH˜ Z~°∞Ñ¨Ù ~°OQÆ∞ á⁄QÆÉÏO|∞Å∞ "å_»∞`«∂
LO\ÏO "Õ∞O. <ÕÅ‰õΩ P~°_»∞QÆ∞Å Z`«∞Î# K«ÔH¯~°∞¡ H˘_»∞`«∞<åflO. WO`«Ö’ ÔHÃÑì<£ ZÔ~flãπì
"≥∞_ç<å JHõ¯_çH˜ =KåÛ_»∞. P Ü«Ú=ux HÍe`À F `«#∞fl `«<åfl_»∞. "≥#H˜¯ Ô~O_»_»∞QÆ∞Å∞ "Õã≤
H˘ã¨ „áê}O`À L#fl P Ü«Ú=ux HÍeÛ K«O¿Ñâß_»∞. Hõ} Δ ÏÖ’¡ =∂Hõà§◊ =ÚO^Õ [iyáÈ~ÚOk
W^ŒO`å. ÔHÃÑì<£ "≥∞_ç<å P Ñ¨x K≥Ü«∞º_»O`À `«# "≥#flO\˜ LO_Õ Ãã·x‰õΩÅ∂ J^Õ Ñ¨x
K≥Ü«∞º|\Ïì~°∞.
P‰õΩÑ¨K«Û á⁄QÆÉÏO|∞Å∞ "Õã≤ HõΔ`«QÍ„`«∞Öˇ·# J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å‰õΩ =∂ Ãã·#ºO
"≥·^Œº ¿ã=Å∞ JOkOz P^Œ∞‰õΩO@∞O^Œx ÉèÏq¿ãÎ "åà◊√¡ KÕã≤# Ñ¨x Wk. Ñ¨~ÀHõΔOQÍ nxH˜
"Õ∞"Õ∞ ÉÏ^èŒ∞ºÅ=∂ JxÑ≤OzOk <å‰õΩ P HõΔ}Ï#. <Õ#∞ WÑ¨Ê\˜H© =∞iÛáÈÖËx ãÖÑ¶¨∞@#
WOH˘Hõ\ ˜ K≥áêÎ. F P_»=∞x+≤ QÆ∞=fiÑ≤@ìÖÏ Xkyáê‰õΩ¯O@∂ "≥à◊√`«∂ <åHõO@ Ñ¨_çOk.
<Õ#∞ Ãã·QÆÅ`À P"≥∞#∞ JHõ¯_Õ LO_çáÈ=∞‡x, JeH˜_ç K≥Ü«∞º=^ŒÌx, „Ñ¨âßO`«OQÍ LO_»=∞x
K≥ÑÊ≤ WOHÍãÎ̈ =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥àÏ§O. HÍ¿ãÑ¨\ H˜ ˜ "≥#H˜¯ uiy =KåÛO. P P_»=∞x+≤ <Õ K≥ÑÊ≤ #@∞¡
JHõ¯_Õ JÖÏ<Õ LO_çáÈ~ÚOk. HÍh "≥#∞Hõáê@∞QÍ Z=~À =∂ "åà◊√¡ =zÛ HÍeÛáêˆ~âß~°∞
P"≥∞#∞. P Hõà§◊ Ö’ xa_®â◊Û~°ºO WÑ¨Ê\˜H© <å Hõà§◊ =ÚO^Œ∞ Hõ^ÖŒ Ï_»∞`«∂ ##∞fl "≥O\Ï_»∞`«∞Ok.
^•^•Ñ¨Ù Ñ¨k QÆO@Å „áêO`«OÖ’ "≥∞ÿÖÏÜü∞ JHΔÍOâ◊O – 4‰õΩ Dâß#º k‰õΩ¯#
=∂ Ãã·x‰õΩÅ QÆ∞OÑ¨Ù XHõ\ ˜ "≥#∞Hõ #∞O_ç `«~°∞=Ú`«∂ LO>Ë KåÖÏ=∞Ok P_»"åà◊√§, Ñ≤Å¡Å∞
ã¨Ç¨ F |OHõ~ü̂Hã≤ Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ fã¨∂Î HõxÑ≤OKå~°∞. "Õ∞O P |OHõ~ü g∞^Œ∞QÍ K≥Hõ¯~°∞¡ H˘\ÏìO.
P =∞\ì̃ |OHõ~üÖ’Oz H˘O`«=∞Ok P_»=∞#∞+¨μÅ∞ a‰õΩ¯a‰õΩ¯=∞O@∂ ÃÑ·H˜ K«∂_»_»O ÔQ¡<£
JO„_≥\Ïì QÆ=∞xOKå_»@. WOHÍ¿ãÑ¨\’¡ "åà◊§O^Œ~°∂ =∞$`«∞º"å`« Ñ¨_»#∞<åfl~°x ZO^Œ∞HÀ
JxÑ≤Oz# =¸ÖÏ# =∂ ÃÑÅ· \ò ÃÇÏeHÍÑì̈~#ü ∞ |OHõ~‰ü Ωõ – J@∞ Hˆ ã≤=ã¨∞#Î fl =∂ Ããx· ‰õΩÅ‰õΩ
=∞^èŒºQÍ <ÕÅ g∞^Œ‰õΩ kOKå_»∞. `«#∞ ã‘\’¡Oz ky u#flQÍ ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò (ã‘ìÃÑ¶<£) „|∂H±û
^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ "åà◊§O`å ™ê^è•~°} áœ~°∞ÖÏ¡ HõxÑ≤ã¨∞Î<åfl~°∞. P QÀuÖ’Oz ZÖÏ
|Ü«∞@Ñ¨_≥Ü«∞º_»O Jx J_çQÍ_»∞. Ö’Ñ¨Å „ÔQ<≥_»∞¡ "Õ¿ãÎ "åàı§ K«zÛ#@∞¡ |Ü«∞\˜H˜ =™êÎ~°x
„|∂H±û *Ï"åaKåÛ_»∞.
P ã¨=∂^è•#O qx =∂ ÃÑ·Å\ò ^ä•OÑ¨û<£ "≥∞_»#~åÅ∞ á⁄OQÆ∞H˘KåÛ~Ú. „|∂H±û`À
Å_®~Ú "Õã¨∞‰õΩO\Ï_Õ"≥∂ JxÑ≤OzOk. "≥Ú`åÎxH˜ `«=∂~ÚOK«∞‰õΩx =∂ ^ŒQÆæiH˜ =KåÛ_»∞.
''<Õ#∞ "≥o¡ |uH˜ L#fl "åà◊§#∞ |Ü«∞\˜H˜ KÕ^Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕ™êÎ. <å g∞^Œ QÆ# Z=_»<åfl
`«∞áêH˜ ZuÎ#@∞¡ HõxÑ≤¿ãÎ HÍeÛáêˆ~Ü«∞ºO_ç H˘_»∞‰õΩefl g∞ W^ŒÌ~°∂ Hõeû—— Jx =∂`À Hõã≤QÍ
J<åfl_»∞. u#flQÍ |OHõ~ü ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ Ö’Ñ¨Å L#fl "åà◊§#∞ ÃÑ·H˜ ~°=∞‡x Ãã·QÆ KÕâß_»∞.
`˘q∞‡k =∞Ok ^•HÍ L<åfl~°ÖË¡ =ÙOk.
262 J"≥J"≥∞iHÍ
"Õ∞O Hõà◊§hfl =∂ `À\˜ Ãã·x‰õΩÅ g∞^Õ ÃÑ\ì̃ L<åflO. JO^Œ∞Ö’ ã¨QÆO =∞Ok <ÕÅ
g∞^Œ q„âßOuQÍ ‰õÄK«∞x *’‰õΩÖËã∞¨ ‰õΩO@∂ ã≤Q~ÔÆ @∞¡ HÍÅ∞Û‰õΩO@∂ L<åfl~°∞. <Õ#∞ XHõ`x« Hˆ ã≤
K«∂ã≤ K≥~Úº TÑ¨QÍ |^Œ∞Å∞QÍ J`«#∂ K≥~Úº Táê_»∞. UOÑ¶¨~å¡ gà◊√¡ =∞=∞‡efl UO
K≥Ü«∞º~°∞ JxÑ≤OzOk. XHõà◊§ g∞^Œ‰õΩ XHõà◊§O `«∞áê‰õΩÅ∞ ÉÏ~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<Õ ^Œi„^ŒO `«Ñ≤ÊOk.
^ä•OÑ¨û<£ _®<£ q∞eÜ«∞<£û#∞ ˆHˆHâß_»∞. '_®h HÍãÎ̈ =zÛ ™êÜ«∞O K≥Ü«∞ºQÆÅ"å. F
K≥ÜÕ∞º^Œ∂Ì ~å‰õÄ_»^Œ∂— J#_çQÍ_»∞ JÖÏˆQ J#_»O =~°‰õΩ =∂ K≥=ÙÅ Ñ¨_çOk. WOˆH\’
Q˘}˜QÍ_»∞ HÍh =∂‰õΩ q#|_»ÖÏ. ÃÇÏeHÍÑì̈~ü QÆ<£+≤Ñπ#∞ JO|∞Öˇ<£ûÖÏ LÑ¨Ü≥∂yOK«_»O
<Õ#∞ J^Õ "≥Ú^Œ\ ˜™êi K«∂âß. |OHõ~üÖ’ Kå=QÍ |uH˜ L#fl"åà◊§x Ô~O_»∞„\˜ÑπÅ∞QÍ
ÃÇÏeHÍÑì̈~üÖ’ ZH˜¯OK«∞‰õΩx H˘xfl"≥∞ÿà◊§ J=`«Å kOz=KåÛ~°∞ =∂ ÔHÃÑì<£.
^•i á⁄_»∞QÆ∂`å â◊"åÖË#O@. =∞m§ ÃÇÏeHÍÑì̈~ü ZHÍ¯O JO^Œ~°O. ÃÑ·H˜ÖËz P
|OHõ~ü g∞^Œ∞QÍ "≥à◊√`«∞O_»QÍ PO„_≥\Ïì P |OHõ~À¡ WOHÍ Z=~À Hõ^Œ∞Å∞`«∞#fl@∞¡
QÆ=∞xOKå_»@. =∞m§ HÕ^ŒH˜ kOKåO =∂ ÃÇÏeHÍÑì̈~ü. D™êi JO„_≥\Ïì |OHõ»~ü ^ŒQÆæ~°H˜
"≥àÏ§_»∞. â◊"åÅ QÆ∞@ìÖ’¡ #_»∞O^•HÍ kQÆ|_çáÈ~Ú JÖÏ<Õ "≥o§ F Ñ¨ã≤Ñ≤ÖÏ¡_çfl Z`«∞Î‰õΩ =zÛ
<å KÕ`«∞Å‰õΩ JOkOKå_»∞. P â◊"åÅ QÆ∞@ìÖ’Oz `«#∞ uiy ~å=_»O W|ƒOk J~ÚºOk.
<å `«∞áêH˜ '|\ò— J`«x"≥·Ñ¨Ù Kåáê. Jk Ñ¨@∞ì‰õΩ#fl `«#x |ÅOQÍ W=`«Å‰õΩ D_®Û#∞. P
Ñ¨ã≤a_»¤#∞ fã¨∞ÔHo¡ J<å^äŒ â◊~°}ÏÅÜ«∂xH˜ JÑ¨ÊyOKåO. ÉÏÉ’, áêáÈ ‰õÄ_® `≥b^Œ∞ HÍh
J=∂Ü«∞HõOQÍ L#fl Ñ¨ã≤a_»¤‰õΩ UO HÍÖË^Œ∞. J^Õ Q˘Ñ¨Ê=~°OQÍ TÑ≤i Ñ‘Å∞Û‰õΩ<åflO. HõhãÖ
U_»fi#∞ ‰õÄ_® U_»fiÖË^Œ∞. HÍHõáÈ`Õ Xà◊§O`å ~°HõÎO`À `«_çã≤ |∞e¡|∞e¡ Hõà◊§`À J=∂Ü«∞HõOQÍ
=∂ˆHã≤ K«∂™êÎ LO_çáÈÜ«∂_»∞ =∂`À L#flO`«¿ãÑ¨Ù.
x*ÏxH˜ =∂ "åà◊√§ Ñ¨QfÆ ~°∞ÛHÀ"åeû#O`« =∞#∞+¨μÅ∞ HÍ~°∞ K«xáÈ~Ú# "åà◊§O`å.
=∂ "åà◊√§ '„\ÏÑπ— K≥Ü«∞º_®xH˜, Ãã·flÑ¨~ü `«∞áê‰õΩÅ‰õΩ Ñ¨x K≥Ñ¨Ê_®xH˜ WÑ¨Ê\˜^•HÍ Z=~°∂
`«QÆÖË¡^Œ∞. P =ÚO^Œ∞~ÀA ~å„u D „QÍ=∂xfl `«∞_çz ÃÑ>Ëì^•ÌO Jx J#∞‰õΩ<åfl~°@. "åà◊§‰õΩ
XHõ¯ PÜ«Ú^èOŒ zH˜¯Ok ÖË^∞Œ . QÔ iÖÏ¡QÍ Ñ¨xKÕ¿ã Ü«Ú=Hõ =Ü«∞ã¨∞¯Å~Ú# =∞QÆ"åà◊√§ XHõ¯_»∂
zH˜¯OkÖË^Œ∞. Ç¨Ï`«=∞~Ú# "åà◊§ *Ïa`å <Õ<Õ K«∂âß#∞. 120 =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ S^Õà◊§Ö’Ñ¨Ù
=Ü«∞ã¨∞ L#fl"åà◊√§ L<åfl~°∞. <å rq`åO`«O D Ñ‘_»HõÅ ##∞fl "≥O\Ï_»∞`«∂<Õ LOk.
Jã¨ Å ∞ =∞x+≤ J<Õ " å_» ∞ Z=_≥ · < å WÖÏO\˜ Ñ¶ ¨ ∂ `« ∞ HÍxH˜ áêÅÊ_» ` å_®. Ñ¨ Q Æ
f~°∞ÛHÀ=_®xHõ~Ú<å ã¨=∞=Ùr˚ LO_®e Hõ^•. Ç¨Ï`«O J~ÚáÈ~Ú# "åà◊§O`å =$^Œ∞úÅ∞,
=∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡Å∂<åÜ≥∞. "åà◊√§ qÜ«∞`üHÍOQ∑ ÔQiÖÏ¡Å‰õΩ ~å„uÑ¨Ó@ P„â◊Ü«∞O WKåÛ~°x
P Ç¨Ï`åºHÍO_»‰õΩ K«∂Ñ≤OKÕ HÍ~°}=¸ ãÔ̈~·#k HÍ^Œ∞.
W^Õ =∂ J"≥∞iHÍÖ’ [iy`Õ? â◊$`«=¸HõÅ∞ z#fl Tig∞^Œ Ñ¨_ç =∞Ç≤Ïà◊Å#∞
K≥iz Ç¨Ï`«=∂iÛ, Ñ¨ãÑ≤ Å≤ Å¡ Lã¨∞~°∞f¿ãÎ =∂‰õΩ ZÖÏ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. Wk J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å#∞
Ç¨Ï`«ºHÍqOK«_»O HÍ^•. =Ú=∂‡\˜H© Ç¨Ï`Õº. =∂"åà◊√§ J=∂Ü«∞Hõ qÜ«∞`åflO áœ~°∞Å#∞
TK«HÀ`« HÀâß~°∞ Hõ™ê~Ú "åà◊§ÖÏ. HÍHõáÈ`Õ ‰õÄ~°=O_»∞‰õΩ u#ÖË^Œ∞ JO`Õ. JO`«\ ˜
Hõ™ê~Ú`«<åxH˜ ‰õÄ_® kQÆ*Ï~°∞`å~å?
Hõ\˜Hõ ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ : qÜ«∞`åflO *Ï˝Ñ¨HÍÅ∞ – ÃÑO@QÍ<£ HÍy`åÅ∞

– _ÕxÜ«∞Öò ZÖòûÉˇ~æü (2003)
Jk 1969 JHÀì|~°∞ 1= `Õk. pHõ@∞¡ =Úã¨∞~°∞‰õΩO@∞<åfl~Ú. âßO`å"≥∂xHÀÖ’
L#fl '~åO_£ HÍ~˘Êˆ~+¨<—£ PÑ¶ã‘ ∞¨ _≥ã∞¨ ¯ ^ŒQ~æÆ ° L#fl Ãã‰õÄºi\© QÍ~°∞#¤ ∞ ^•@∞‰õΩx <Õ |Ü«∞@Ñ¨_®¤
<å KÕuÖ’ „cÑ¶π̂Hãπ ã¨Ç¨. JO^Œ∞Ö’ L#fl=hfl ~°Ç¨Ïã¨ºÑ¨„`åÖË. P ~å„uˆH "å\˜x á¶⁄\’
HÍÑ‘Å∞ uÜ«∂ºÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl. qÜ«∞`åflO g∞^Œ Ü«Ú^ŒúO K≥Ü«∂ºÅx J"≥∞iHÍ U
„áêuÑ¨kHõ# x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩO^À `≥eÜ«∞KÕ¿ã 7000 ¿ÑrÅ ~°ÇÏ¨ ã¨º _®‰õΩº"≥∞O@∞¡ Jq. „Ñ¨É∞íè `«fiO
g\˜x 'J`«ºO`« ~°ÇÏ¨ ã¨ºO—QÍ =sæHiõ Oz ^•zÃÑ\Õì k. g\˜<Õ P `«~åfi`« ÃÑO@QÍ<£ Ñ¨„`åÅ∞QÍ
=º=Ç¨ÏiOKÕ"å~°∞. <Õ#∞ P ~å„uˆH P ã¨=∂Kå~°O JO`å á¶È\’HÍÑ‘ KÕã≤ „Ñ¨[Å‰õΩ
|Ç≤Ï~°OQÆÑ¨~°K«^ŒeKå#∞. nxHÀãÖ J~Ú`Õ 'Ãã<≥\ò qKå~°}#∞— P„â◊~ÚOKåe. ÖË^ŒO>Ë
'„ÃÑãπ— ^•fi~å P Ñ¨x K≥Ü«∂ºe. D Ô~O_»∞ q∞#Ç¨ "Õ̂~ =∂~°æO ÖË^Œ∞. JO^Œ∞Ö’#∂ Ô~O_À
=∂~åæxfl ZOK«∞‰õΩO>Ë <å âı+¨ rq`åxfl <Õ#∞ *ˇ·Ö’¡ QÆ_»áêeû LO@∞Ok.
^•^•Ñ¨Ù Ñ¨^HŒ ˘O_Õà√◊ á¡ ê@∞ – 1964 #∞O_ç "Õ∞ 1975=~°‰Ωõ <Õ#∞ ‰õÄ_® ™ê^è•~°}
J"≥∞iHõ<£ áœ~°∞Å JO^Œi =∂kiQÍ<Õ qÜ«∞`åflOÖ’ =∂ *’HõºO ã¨~Ô #· kQÍ QÍ_èOŒè» QÍ #=¸‡`«∂
=KåÛ#∞. "≥Ú^Œ\’¡ ^•xfl <Õ<˘Hõ ã¨=∞ã¨ºQÍ ÉèÏqOKå, `«~°∞"å`« qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO <å‰õΩ
XHõ „Ñü+ì̈OÉèí#QÍ `ÀzOk. P `«~°∞"å`« <≥·uHõ, ~å[H©Ü«∞ Ñ¨`«#OQÍ J~°÷"≥∞ÿOk. P#Hõ Jk
ZO`«\ ˜ „‰õÄ~° <Õ~"° ∂≥ J=QÆÒ« J~ÚºOk. <å =ºH˜QÎ `Æ « x|^Œ`ú « HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ <å rq`åK«~}°
– D J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ Ö’|_ç =∂~°∞`«∂ =zÛOk. qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxfl XHõ ã¨=∞ã¨ºQÍ
K«∂ã≤#Ñ¨C_»∞ ^•x Ñïëê¯~°O HÀãÖ =∂"åà◊§‰õΩ <å =O`«∞ ™êÜ«∞O KÕâß#∞. J^˘Hõ
„Ñü+ì̈O|#QÍ JxÑ≤Oz#Ñ¨C_»∞ *ÏfÜ«∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ ÉèíOQÆO HõÅQÆ‰õΩO_® nx #∞O_ç
|Ü«∞@Ñ¨_»_»O ZÖÏ Jx ã¨ÊOkOKå#∞. qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO =∂#= *Ïu Ñ¨@¡ „‰õÄ~°"≥∞ÿ#
<Õ~°OQÍ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<åflHõ P <Õ~åxfl |Ç≤Ï~°æ`«O K≥Ü«∞º_»O, ^•xfl ZÖÏÔQ·<å xÅ=iOK«_»O,
`«H}Δõ O Ü«Ú^•úxfl PÑ¨_O» HÀãÖ <å‰õΩ#fl â◊‰Ωõ ÅÎ hfl X_ç¤ =∞s Ñ¨x K≥Ü∂« ºÅx x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl.
Uk ZÖÏ L<åfl `˘e #∞OKÕ D Ñ¶¨∞~°¬} =∞iO`« ÃÑ~°QÆ‰õÄ_»^Œ<Õk <å PÖ’K«#QÍ LO_Õk.
1973 z=~À¡ <å g∞^Œ ÃÑ¶_»~°Öò HÀ~°∞ìÖ’ <Õ~° qKå~°} "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk. 1969 `«^•kQÍ
<å K«~º° Å∞ „H˜q∞#Öò <Õ~åÅ ÑïkèÖ’H˜ =™êÎÜ∞« <Õk „Ñ¨É∞íè `«fi JaèÜ∂≥ QÆO. JÑ¨Ê\˜H˜ qÜ«∞`åflO
264 J"≥J"≥∞iHÍ
Ü«Ú^•úxH˜ ãÖ|OkèOz <Õ#∞QÍx, W`«ˆ~`«~°∞Å∞ J<Õ‰õΩÅ∞QÍh 'ZÖÏÔQ·<å D ã¨=∞ã¨º‰õΩ
Ñïëê¯~°O ™êkèOKåe Jx KÕã≤# „Ñ¨Ü«∞`åflÖËg Ñ¶ëOK«ÖË^Œ∞.
D Ñ¶¨∞~°¬} J#O_ç. Ñ‘_»HõÅ J#O_ç, <≥·uHõ ^Œ∞™êûÇ¨ÏãÖ J#O_ç nxfl
x"åiOK«_®xH˜ [iy# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ J~°÷O KÕã¨∞HÀÖËHõáÈQÍ Z\Ï¡ J~Ú<å
D Ü«Ú^ŒOú Ö’ =∞#O QÔ Å"åe Jx PÖ’zOz#"åˆ~ ÃÑK«∞Û Jx =∂„`«O <Õ K≥ÑÊ¨ QÆÅ#∞.
ZO^Œ∞H˜ÖÏ [iyOk? <åˆHO JxÑ≤OzO^ŒO>Ë – Ü«Ú^•÷xfl xÅ=iOKåÅ<Õ ãÖHõÖÏÊxH˜
`À_»∞ Ü«Ú^•úxfl ZÖÏ J~°÷O KÕã¨∞HÀ"åÅ<Õ J=QÍÇ¨Ï# ‰õÄ_® LO_ç LO_®eûOk. D
Ö’Ñ¨"Õ∞ =∂ Hõ$+≤ Ñ¶ëOK«HõáÈ=_®xH˜ XHõ „Ñ¨^è•# HÍ~°}O J~Ú LO@∞O^Œx. =ÚÃÑ·Ê Uà◊¡
`«~°∞"å`« K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl – J^Õ x[=∞xÑ≤ã¨∞ÎOk.
1964 ãÖ=`«û~°O =∞^äŒºHÍÅO #∞O_ç =¸_Õà◊§áê@∞ Ü«Ú^•úxfl '„áêã≤‰õÄº\ò—
KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ <å áœ~° J`«∞º#fl`åkèHÍi Ç¨ÏŸ^•Ö’ <å =O`«∞QÍ<Õ KÕã≤# ™êÜ«∞O Ñ¶ëOKÕ
J=HÍâ◊O ÖË^Œx <å‰õΩ JÑ¨C_Õ JxÑ≤OzOk. 1964–65 =∞^èŒºHÍÅOÖ’ "å+≤OQÆì<£Ö’x
J`«∞º#fl`« áêÅ<åkèHÍ~°∞Å KÕuHÕ^Œ<Õ Ñ¨xKÕ¿ã „Hõ=∞OÖ’ "åà◊√§ D Ü«Ú^ŒúO ÔQÅ∞™êÎ=∞<Õ
JOK«<å ÖËHáõ È~Ú<å Ü«∂=`ü ^Õâßxfl XHõ~H° "õ ∞≥ #ÿ Ü«Ú^Àú<å‡^ŒOÖ’H˜ <≥>Ü
ìË ∞« _®xH˜ ~°ÇÏ¨ ã¨ºOQÍ
U"Õ∞q KÕã≤"åà’§ <Õ KåÖÏ ^ŒQÆæ~° #∞Oz K«∂âß. D q+¨Ü«∞OÖ’ =∞#O =∂„`«O UO
K≥Ü«∞ºQÆÅOÖË Jx f„="≥∞ÿ# x~åâ◊ ##∞fl K«∞@∞ì=Ú\ì̃Ok. 1964–65, Ô~O_»∞ =ãÖ`«HÍÖÏÅ
=∞^èŒº# <Õ#∞ H˘O`« q[Ü«∞O ™êkèOK«QÆeQÍ#∞. `«Ñ¨C_»∞ ã¨ÅÇ¨Å∞, á⁄~°ÉÏ@∞ JOK«<åÅ`À
J^èŒº‰õΔΩÅ"åˆ~ =∞=∞‡efl Ü«Ú^Œú HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡H˜ kOKå~°∞. Ç¨ÏŸO=∞O„u`«fiâßY `«~°Ñ¨Ù#
qÜ«∞`åflOÖ’ áœ~° ÉÏ^èŒº`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ 1965Ö’ <å‰õΩQÍ <Õ#∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ=KåÛ#∞.
Ñ¨Öˇ¡ „áêO`åÖ’¡ J"≥∞iHõ<£ ™ê#∞‰õÄÅ`« U "Õ∞~°‰õΩ ‰õÄ_»QÆ\ÏìO J<Õk JOK«<å "≥Ü«∞º_»O <å
Ñ¨x. Ñ¨xÖ’ Ñ¨xQÍ QÆ`«OÖ’ Ãã·xHõ Hõ=∂O_»~üQÍ <Õ á⁄Ok# tHõΔ}#∞ T`«O KÕã¨∞‰õΩx <Õ#∞
qÜ«∞`åflO Ü«Ú^•úxfl ã¨∞xt`«OQÍ QÆ=∞xOKå#∞. QÆÒ« Ö’ „ÃÑO¶ z "åà◊√§ KÕÑ\¨ #ì˜ =∂~°Oæ Ö’<Õ
`«∞áê‰õΩÅ∞, J}z"Õ`« |Å „Ñ¨Ü≥∂QÍÅ ^•fi~å =∂ ^Õâßkè <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ZOK«∞‰õΩ#fl ÅHΔÍºÅ#∞
™êkèOKåÅx K«∂_»_»O ã¨|ÉÏ, ÉËã¨|ÉÏ J<Õ PÖ’K«# <å‰õΩ `«@ìÖË^Œ∞ JO`«=~°‰õÄ. HÍh
<Õ#∞ qÜ«∞`åflOÖ’ QÆ_çÑ≤# Ô~O_Õà◊§Ö’ Ü«Ú^ŒúO JO>Ë Uq∞\’, „Ñ¨[Å DuÉÏ^èŒÅ∞ ZO`«
=~°‚<åf`«OQÍ LO\ÏÜ≥∂, Ü«Ú^ŒúO ZO`« Ñ¨xH˜=∂e#^À ZO`« ÉèíiOÑ¨ â◊HõºO HÍx^À
<å‰õΩ J=QÆÒ« J=Ù`«∂ =zÛOk.
1967 =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ ÃÇÏÑ¨>\ÿˇ ã˜ π ÉÏi#Ñ¨_#ç ##∞fl JHõ¯_» #∞O_ç uiy J"≥∞iHÍ
ÑÖÑ≤OKå~°∞. JÑ¨Ê\˜flOz D Ñ¨xH˜=∂e# Ü«Ú^ŒúO #∞O_ç <å ^Õâ◊O "≥·^˘ÅQÆ_®xH˜ UO
K≥Ü«∂ºÖ’ J^ŒÖÏ¡ K≥Ü«∞º_®xH˜ <å â◊HÎ̃Ü«Ú‰õΩÎÅhfl qxÜ≥∂yOKå#∞. PO`«~°OyHõ =∞x+≤QÍ
<Õ#∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’x J`«∞º#fl`« JkèHÍ~°∞Å‰õΩ, J^èŒºHõΔ ZxflHõÅÖ’ `«ÅÑ¨_ç# JÉèíº~°∞÷Å‰õΩ D

Ü«Ú^ŒúO #∞O_ç U =∂~°æOÖ’ |Ü«∞@Ñ¨_®Å<Õ ã¨ÅÇ¨eã¨∂Î "åix „Ñ¨ÉèÏq`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ
„Ñ¨Ü«∞uflOKå#∞. 1969 `˘e<åà◊§Ö’ qÜ«∞`åflO Ü«Ú^ŒúO =¸ÖÏ# U~°Ê_ç# JxtÛux
JO^Œ∞‰õΩ `«y# „Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Å#∞ ~°∂Ñ¨Ùk^Œ_Ì ®xH˜ J^èºŒ ‰õΩΔ _»∞ *ÏfÜ«∞ Éè„í ^Œ`å ã¨ÅÇ¨^•~°∞QÍ
Ñ¨x KÕã#≤ ÃÇÏ„h H˜ãO≤ [~ü‰Ωõ KÕ^À_»∞"å^À_»∞QÍ Ñ¨xKÕâß#∞. J~Ú`Õ U_®k z=iH˜ =KÕÛãïH˜
=∂ „Ñ¨}ÏoHõ `«Å¡HÕ^Œ∞Å~ÚºOk. HÍ|\ì̃ WHõ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ PO`«~°OyHõ ã¨ÅÇ¨^•~°∞QÍ Ñ¨x
K≥Ü«∞º_»OÖ’ J~°÷OÖË^Œx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩx P H˘Å∞=Ù‰õΩ ÃãÅ=Ù K≥¿ÑÊâß.
XHõ~°HõOQÍ <å ¿ãfiK«Ûù#∞ <Õ#∞ W~°∞‰õΩ# ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl. '~åO_£— qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’
<å ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»~Ú# PO^äÀx ~°∂™È ™êÜ«∞O`À ÃÑO@QÍ<£ Ñ¨„`åÅÖ’x 47= "åÅ∂ºO
Ü«∂=`«∂Î <Õ á¶⁄\’ HÍÑ‘ KÕã≤ XHõ\ ˜ <å ^ŒQ~æÆ ° J\˜ì ÃÑ@∞ì‰Ωõ x =∞~˘Hõ\ ˜ q^ÕâßOQÆ =º=Ç¨~åÅ
Ãã<≥\ò Hõq∞\©H˜ J^èŒº‰õΔΩ_çQÍ L#fl Ãã<≥@~ü qeÜ«∞"£∞ Ñ¶¨ÙÖò„Éˇ·\ò‰õΩ JO^ŒKÕâß. 1971Ö’ J^Õ
HÍÑ‘Å∞ <Õ#∞ #∂ºÜ«∂~ü¯ >ˇÿ"£∞û, "å+≤OQÆì<£ áÈã¨∞ì Ñ¨„uHõÅ‰õΩ JOkOKå. HÍh ÃÑ¶_»~°Öò
„Ñ¨Éèí∞`«fiO J#∂Ç¨ÏºOQÍ D ã¨=∂Kå~åxfl „Ñ¨K«∞iOK«‰õΩO_® <åÅ∞QÆ∞ 'WO*OHõΔ<£ P~°¤~°∞¡—*Ïs
KÕã≤Ok. ^•^•Ñ¨Ù Ñ¨k¿ÇÏ_»∞ k# Ñ¨„uHõÅ‰õΩ, W`«~°„`å H˘xfl =∂ºQÆ*ˇ·<£Å‰õΩ D L`«Î~°∞fiÅ∞
JO^Œ*Ëã≤Ok. HÍx Ñ¨„uHõÅ∞ D ã¨~å¯~°∞ P^ÕâßÅ#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz q+¨Ü«∂xfl |Ç≤Ï~°æ`«O
KÕâß~Ú. "åãÎ̈"åÅ#∞ „Ñ¨[Å=ÚO^Œ∞ LOKå~Ú.
nx=¸ÅOQÍ =ºHÎ̃QÆ`«OQÍ <Õ#∞ 'iã¨∞¯— Ñ¨_»`å#∞ J<Õ <å =ÚO^Œã¨∞Î JOK«<å#∞
ã¨~å¯~°∞ x[O KÕã≤Ok. ##∂fl, ~°∂™È#∞ ÃÑ¶_»~°ÖòHÀ~°∞ì Jaèâ◊Oã≤OzOk. =∞~À ˆHã¨∞Ö’
‰õÄ_® ##∞fl =Ú^•Ì~ÚQÍ WiHÕz =∞~À Jaèâ◊Oã¨#‰õΩ QÆ∞i KÕã≤Ok. "≥Ú`«ÎOQÍ <å g∞^Œ
Ñ¨<≥flO_»∞ JaèÜ≥∂QÍÅ∞ "≥∂Ñ≤Ok. D <Õ~åÅ‰õΩ QÍ#∞ 115 Uà◊§ *ˇ·Å∞ tHõΔ qkèOK«=K«∞Û
<å‰õΩ. WkQÍHõ qKå~°} ¿Ñi@ Z<Õflà◊√§ *ˇ·Ö’¡ =∞QÆæÃÑ_»`å~À `≥b^Œ∞. HÍh <Õ#∞ U `«Ñ¨ÓÊ
K≥Ü«∞ºÖË^Œ∞. <Õ KÕã≤# Ñ¨#ÖÏ¡ UO@O>Ë =∞# „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ ÖÏÉèíO X#QÆ∂ˆ~Û^•xH˜ QÍ#∞
D Ü«Ú^ŒúO Jx"å~°ºO J~ÚOk Jx XHõ~°∞ HÍ^Œ∞ W^ŒÌ~°∞ HÍ^Œ∞ "≥Ú`«ÎO S^Œ∞QÆ∞~°∞ J^èŒº‰õΔΩÅ∞
D ^Õâ◊ „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ K≥Ñ≤Ê#=hfl J|^•ÌÅ∞ Jx „Ñ¨[Å∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕÖÏ K≥Ü«∞º_»"Õ∞. J|^ŒÌO
XHõ™êi „Ñ¨ÑÖKåxfl K«∞\˜ì=KÕÛã≤<å x[O xÅHõ_» g∞^Œ `≥Å∞ã¨∞ÎOk JO\Ï~°∞ QÆ^•.
P ~°HõOQÍ XHõ™êi ã¨`«ºO Uq∞\© „Ñ¨[Å∞ „QÆÇ≤ÏOKÕãïH˜ Jk ÃÑ#∞ `«∞á¶ê#∞Å∞ ã¨$+≤ìOzOk.
<å Q˘O`«∞ <˘ÔH¯Ü«∂ºÅx, ##∞fl xã¨ûÇ¨Ü«Ú_çfl KÕÜ∂« Åx „Ñ¨Ü∞« uflOz# âıfi`«™œ^èOŒ (J"≥∞iHÍ
J^èŒºHõΔ Éèí=#O) z=iH˜ <å g∞^Œ JaèÜ≥∂QÍÅ∞ LÑ¨ãÖÇ¨ÏiOK«∞‰õΩOk. WO`«Hõ#fl <å‰õΩ
ãÖ`«$Ñ≤ÎxzÛ# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë 'F=Öò PÑ¶‘ã¨∞— KÕã≤# <Õ~åÅ‰õΩ QÍ#∞ J^èŒº‰õΔΩ_»∞ `«#
Ñ¨^qŒ H˜ ~år<å=∂ ÃÑ\Ïìeû =zÛOk. Ü«Ú^ŒOú Ñïã¨=∂ÑÎ̈O HÍ=_®xH˜ WO`«H<õ åfl Hõeã≤=KÕÛ
q+¨Ü∞« O Uq∞\˜ LO@∞Ok?
266 J"≥J"≥∞iHÍ
V
70= ^ŒâH◊ Oõ – K≥~Úº *ÏiáÈ~Ú# â◊HOõ
âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞¨ <Õ Jã¨Å∞ ã¨=∞ã¨º (#=O|~°∞ 1970)
W^≥O`« `«Å¡HÕ^Œ∞Å∞, #_»=∞O„`«Ñ¨Ù „Ñ¨ÑÖK«"≥∂ K«∂™ê~å? `«Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#∞+¨μÅ∞
*ˇ·Ö’¡ L<åfl~°∞. *ˇ·Å∞ |Ü«∞\Ï L<åfl~°∞. `«Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#∞+¨μÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’ L<åfl~°∞. `«Ñ¨ÙÊ_»∞
=∞#∞+¨μÅ∞ JkèHÍ~°O |Ü«∞\Ï L<åfl~°∞. D ^Õâ◊OÖ’ ãÖÑ¨^Œ ÑÖÑ≤}© ã¨*Ï=ÙQÍ ™êQÆ∞`«∞Ok
JO@∞<åfl~°∞. „Ñ¨ÑÖK«=∞O`å J^Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok #=∞‡=∞O@∞<åfl~°∞. HÍh <å‰õΩ U=∞x
JxÑ≤ã∞¨ OÎ ^ŒO>Ë D ãÖÑ¨^#Œ ∞ ã¨„Hõ=∞OQÍ Ñ¨Ù#óÑÖÑ≤}© K≥Ü∂« ºÅO>Ë z<åflz`«HÍ ãÖã¨¯~°}Å∞
KåÅ=Ù. ÃÑ#∞ =∂~°∞ÊÅ∞ ãÖÉèíqOKåe. J~°úO Ñ¨~°úO ÖË‰õΩO_® =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl=x
J#∞HÀÉÏHõO_ç. Ö’HõO f~°∞ W\Ï¡<Õ LOk =∞i. _ÕxÜ«∞Öò Éˇ„iQÍ<£ – XHõ =∞`åKå~°∞º_»∞
ÃÑ·QÍ Hõq – *ˇ·Ö’¡ L<åfl_»∞. W`«QÍ_»∞ KÕã≤# <Õ~°O, Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Q˘O`«∞qÑ¨Ê_»O.
*ˇ.Z_®æ~ü Ç¨ï=~ü – W`«#∞ qÜ«∞`åflOÖ’x "≥∞ÿÖÏÜü∞ J<Õ „QÍ=∞OÖ’ =O^ŒÖÏk=∞Ok
=∞Ç≤Ïà◊Å#∞ Ñ≤Å¡Å#∞ TK«HÀ`« HÀ~ÚOz# q∞Å@s JkèHÍi. *ˇ·Å∞ |Ü«∞@ L<åfl_»∞.
W`«x g∞^Œ ZÖÏO\˜ <Õ~° qKå~°} [~°QÆ>Ë¡^Œ∞. WOK«HÍ¯ "å+≤OQÆì<£Ö’ LO_ç JkèHÍiHõ,
J#kèHÍiHõ HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡, áêsìÖ’¡ Ç¨ïëê~°∞QÍ HÍÅO QÆ_ç¿Ñã¨∞Î<åfl_»∞. *ˇ·Å∞ |Ü«∞@ `«Ñ¨ÙÊ_»∞
=∞#∞+¨μºÅ∞ L<åfl~°∞. Ö’Ñ¨Å L#flk `«Ñ¨ÙÊ_»∞ =∞#∞+¨μÅx JO@∞<åfl~°∞ Jx <Õ#∞ ZO^Œ∞‰õΩ
J<åfl<À D áê\˜H˜ g∞~°∞ „QÆÇ≤ÏOzLO\Ï~°∞. ÔHO\ò¿ãì\ò Ü«¸x=i≈\©Ö’ '<Õ+¨#Öò QÍ~ü¤û—
qÉèÏQÍxH˜ K≥Ok# Ããx· ‰õΩÅ∞ #Å∞QÆ∞~°∞ ‰õΩ„~åà◊§#∞ K«O¿Ñ™ê~°∞. HÍh Hˆ ã¨∞ ÃÑ\Õì k q^•º~°∞Åú
g∞^Œ. W"åà◊ D ^ÕâO◊ Ö’ U Tà’§, U Ñ¨@} ì OÖ’ U #QÆ~O° Ö’ J~Ú<å fã¨∞HÀO_ç–
x~°ã¨#HÍ~°∞Å∞ Ü«Ú^Œú=ºuˆ~Hõ „Ñ¨^Œ~°≈#Å∞ uÜ«∞º_»O PÅã¨ºO áÈbã¨∞Å∞ g∞^Œ|_ç ÖÏsîÅ`À
‰õΩà◊§ ÉÁ_çKÕ™êÎ~°∞. P ÃÑ·# JÔ~ã¨∞ìÅ∞ KÕã≤ 'áÈbã¨∞Å g∞^Œ ^•_çH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°h ˆHã¨∞Å∞
ÃÑ_»`å~°∞.
É’ã¨<ì Ö£ ’, =∞™êK«∞ÛºÃã\òûÖ’ WÖÏ „ÑüKÀ\Ï „Ñü~ÀA HÀ~°∞Öì ’¡ UO [~°∞QÆ∞`«∞O^À
=∞#O K«∂ã¨∞<Î åflO. h‰õΩ k„QÆƒ=ù ∞ HõÅQ˘K«∞Û, HõÅQÆáÈ=K«∞Û. D f~°∞ÊÅ`À g∞‰õΩ „Ñ¨`º« HõΔ ºOQÍ#∞,
70= ^ŒâH◊ Oõ – K≥~Úº *ÏiáÈ~Ú# â◊HOõ 267

Ñ¨~ÀHõΔOQÍ#∂ „Ñ¨"Õ∞Ü«∞O ÖËHõáÈ=K«∞Û. HÍx =∞#O |uH˜=Ù#fl =∞#∞+¨μÅO Hõ^•. =∞#
XO\’¡ „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕk ~°HõÎ"Õ∞Hõ^•. =∞# Hõà◊√§, K≥=ÙÅ∞, "≥∞^Œ_»∂ Ñ¨xKÕã¨∂Î<Õ L<åfl~ÚQÆ^•.
=∞s WO`«\ ˜ Ñ¶¨∞’~° J<åºÜ«∞=∂? 'K«@ìO `«#Ñ¨x `å#∞ KÕã¨∞‰õΩáÈ`«∞Ok 'JO>Ë W^Õ J~°úO
HÍ=Ù#∞. <Õ#∞ W"åà◊ D q+¨Ü«∂Å g∞^Õ g∞`À =∂\Ï¡_»Å#∞‰õΩO@∞#flk. g∞~°∞ *Ïi˚
*ÏHõû<£ ~åã≤# '<å#fl‰õΩ L`«Î~åÅ∞— K«k"å~å, K«^Œ=O_ç. J`«xH˜ U_®k #∞O_ç rq`«HÍÅÑ¨Ù
HÍ~åQÍ~° tHõΔÅ∞ qkèOKå~Ú HÀ~°∞ìÅ∞. F ÃÑ„\’Å∞ |O‰õΩÖ’ 70 _®Å~°¡ ^˘OQÆ`«#O
KÕã≤#O^Œ∞‰õΩQÍ#∞ J`«xH˜ qkèOz# tHõΔÅ∞ Wq. g∞‰õΩ `≥Å∞ã¨∞ – =∞# Ãã<≥@~üQÍ~°∞ XHõ~°∞
L<åfl~°∞. K«=Ú~°∞ ^èŒ~°Å '*Ï^Œ∂QÆs— KÕã≤ U_®kÖ’ 185,000 _®Å~°¡ ™⁄=Ú‡ kQÆq∞OQÍ~°∞.
*ÏHõû<£ KÕã≤Ok ^˘OQÆ`«#O J~ÚºOk. Ãã<≥@~üQÍ~°∞ KÕã≤Ok K«@ì|^ŒúO J~ÚºOk. ZHõ¯_À
U^À u~°HÍã¨∞ LOk. ^Õâ◊O #Å∞=¸ÅÅ#∞O_ç 10,000 @#∞flÅ '<≥~üfiQÍºãπ— ÉÏO|∞Å∞
F_»Å‰õΩ ZH˜¯Oz Ñ¨~å~Ú ^Õâ◊O g∞^Œ qK«ÛÅq_çQÍ „Ñ¨Ü≥∂yOK«_®xH˜ fã¨∞‰õΩáÈ=_»O ZO`«
Ñ¶¨∂`«∞HõO. 'W^ŒO`å =∞#‰õΩ W|ƒOk ÖË‰õΩO_® K≥Ü«∞º_®xH˜ 'Jx áêÅ‰õΩÅ∞ K≥|∞`«∞O>Ë –
UO\˜ WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#‰õΩ =zÛ# W|ƒOk Jx HõhãÖQÍ PÖ’zOK«=∂? \©gÅ∞ K«∂ã¨∂Î,
Ñ¨„uHõÖ’¡ "Õ∞^è•=ÙÅ ~å`«Å∞ K«^Œ∞=Ù`«∂ LO_çáÈ`Õ WÖÏ<Õ `«Ü«∂~°=Ù`åO. Ñïã≤÷`«∞Å∞ =∞s
JO`« ^Œi„^ŒOQÍ ÖË=Ù, z#fl z`«Hõ W|ƒO^Œ∞Å∞ ÖË‰õΩO_® ZHõ¯_»~Ú<å LO\ÏÜ«∂ Jx
ã¨~°∞Ì‰õΩáÈ`åO. HÍh P ã¨~å¯s „Ñ¨Kå~åxfl HÍ¿ãÑ¨Ù Ñ¨Hõ¯#ÃÑ\ì̃ g∞~°∞ XHõ™êi D ÉÏÇ¨Ïº
„Ñ¨ÑÖKåxfl K«∂_»O_ç. ZO`« ÉèíÜ≥∂kfiQÆflOQÍ LO^À D Ö’HõO J~°ú=∞=Ù`«∞Ok. JO`å
`«Å¡HÕ^Œ∞Å∞QÍ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.
nxfl ãïK≥Ü∞« º_®xH˜ =∂~°Oæ Uq∞\˜? áœ~°âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞¨ # XHõ¯>Ë nxH˜ Ñïëê¯~°O.
##∞fl D ~ÀA# =∂\Ï¡_»=∞x HÀiOk ‰õÄ_® D JOâ◊O g∞^Õ. áœ~°âßã¨# x~åHõ~°}Ë =∞#
ã¨=∞ã¨º JO@∞<åfl~°∞ HÍh <å ^Œ$+≤ìÖ’ áœ~° âßã¨# q^èÕÜ«∞`Õ =∞# Jã¨Å∞ ã¨=∞ã¨º Jx <Õ#∞
J#∞‰õΩO@∞<åfl#∞. D q^èÜ Õ ∞« `« HÍ~°}Ï<Õ „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ "ÕÅ∂, ÅHõÅΔ =∞Ok ã¨~å¯~°∞ =∂@Å∞,
P[˝Å∞ áê\Õz Ü«Ú^•úÖ’¡ ^Œ∂H˜ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏ™ê~°∞. WOHÍ =∞# q+¨Ü«∂xH˜ =KÕÛãïH˜
=∞#O Q˘Ñ¨ÊQÍ K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩ<Õ Ñ¨tÛ=∞ <åQÆiHõ`« ¿Ñ~°∞`À HÍÖËr Ñ≤Å¡Å∞ J`«ºO`« q^èÕÜ«∞`«`À,
J^Õ^À `«=∞ q^Œ∞ºHõ^Î ~Œè ‡° OÖÏ =∂~°∞ =∂\Ï¡_‰» Ωõ O_® Ü«Ú^ŒÉú ∂íè q∞H˜ `«~e° "≥à√◊ OÎ \Ï~°∞. ¿Ñ^ŒiHõO
PHõeKå=ÙÅ∞, ã¨~å¯~°∞ =¸~°`ö fi« O, Ü«Ú^Œú „‰õÄ~°`fi« O Wxfl ã¨=∞ã¨ºÅ∞ L<åfl „Ñ¨ÑO¨ K« „Ñ¨*ÏhHõO
'WÖÏO\˜— q^èÕÜ«∞`« „Ñ¨^Œi≈OK«_»OÖ’ Z=iH˜ Z=~°∂ fã≤áÈ~°∞. zÅ¡~° ^˘OQÆÅ∞ *ˇ·à◊§Ö’
LO@∞O\Ï~°∞. QÆ[^˘OQÆÅ∞ ~å[ºO UÅ`å LO\Ï~°∞. JÖÏO\˜ QÆ[^˘OQÆÅ ~å*ÏºxH˜
„Ñ¨[Å∞ q^èÕÜ«∞OQÍ LO@∞O\Ï~°∞. Wn =∞# ã¨=∞ã¨º. <år [~°‡hÖ’ [iyOk W^Õ. JHõ¯_»
‰õÄ_® q^èÕÜ«∞`Õ Jã¨Å∞ ã¨=∞ã¨º. „Ñ¨[Å∞ Ç≤Ï@¡~ü Ñ¨@¡ J`«ºO`« q^èÕÜ«∞`« „Ñ¨^Œi≈OKå~°∞.
JÖÏ [iy LO_®eûOk HÍ^Œ∞. „Ñ¨[Å∞ J`«xfl ã¨"åÅ∞ KÕã≤ LO_®eûOk. xÅnÜ«∂eûOk.
„Ñ¨[Å∞ Q˘„Ô~Å =∞O^ŒÖÏO\˜ "åà◊√§ J<Õ <å#∞_çx x[O KÕ™ê~°∞. =∞#O ‰õÄ_® UO `«‰õΩ¯=
268 J"≥J"≥∞iHÍ
u#ÖË^∞Œ . =∞# ÃÑOÑ¨H"õ ∞Õ JÖÏ ™êyOk. ZO`À ã¨=Ú#fl`«OQÍ ZkyáÈÜ«∂O J#∞‰õΩO@∞<åfl
WÑ¨Ê\˜H© „á¶êOH˜Öò „Ñ¨Hõ@# <å K≥=ÙÖ’¡ yOQÆ∞~°∞=∞O@∂ LO@∞Ok. – ''XHõ\ ˜, Ô~O_»∞,
=¸_»∞, <åÅ∞QÆ∞, S^Œ∞...#∞=Ùfi „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ `˘e S^Œ∞ J^Œ∞ƒù`åÅ∞ Uq∞\’ \˜‰õΩ¯ ÃÑ@∞ìHÀ
Jk =~°ã¨QÍ J"≥∞iHÍÜÕ∞ J=Ù`«∞Ok. ''Jx Hõ^• J`«#∞ K≥Ñ≤ÊOk. QÆ`« S^Õà◊§ ãÖQÆ`Õ
K«∂ã¨∞HÀO_ç g∞‰õΩ D ^Õâ◊O JO`« J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#k Jx JxÑ≤ã¨∞ÎO^•. =∞#O ™ê„=∂[º"å^Œ
qã¨Î~°}, ^Œ∞~å„Hõ=∞} ^•Ç¨ÏO`À L<åfl=∞x "≥∞*Ïi\© „Ñ¨ÑÖK«O ÉèÏqã¨∞ÎOk. =∞#g∞^Œ
KåÖÏ JÅÊ"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∂Å∞ L<åfl~Ú [<åxH˜. |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑÖK«O ãÖQÆu ã¨ˆ~. D
^Õâ◊OÖ’ [#O =∂„`«O WO`«Hõ<åfl Q˘Ñ¨ÊQÍ U=∞<åfl ÉèÏqã¨∞Î<åfl~å. WHõ¯_» ‰õÄ_® =∞#
ã¨~å¯~°∞ J^Õ ^Œ∂‰õΩ_»∞ „Ñ¨^Œi≈ã¨∞ÎOk. ^Õâ◊ ãÖÑ¨^Œ#∞ =∞s J<åºÜ«∞OQÍ XHõ =~åæxˆH
^ÀzÃÑ_»∞`«∞Ok.D ^Õâ◊OÖ’ ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ #Å¡ *ÏfÜ«ÚÅ‰õΩ, Ju"å^Œ ÉèÏ"åÅ∞ L#fl "åà◊§H˜
<åºÜ«∞O ^ŒHõ¯‰õΩO_® KÕã¨∞ÎOk. WÖÏO\˜ J"≥∞iHÍ XHõ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#, „Ñ¨`ÕºHõ"≥∞ÿ# „Ñ¨ÑÖK«O
Jx Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥|∞`«∞O>Ë Z=Ô~·<å ZÖÏ #"Õ∞‡k. x[OQÍ<Õ Wk XHõ „Ñ¨`ÕºHõ"≥∞ÿ# J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#
^Õâ◊O HÍ^Œ∞, HÍ<ÕHÍ^Œ∞.
U^À K≥Ñ¨ÊÉ’`«∂ ZHõ¯_çHÀ "≥o§áÈÜ«∂<å? ÖË^Œ∞. áœ~°âßã¨# q^èÕÜ«∞`« J#fl
ã¨=∞ã¨º g∞^Œ Hõ^• =∞#O =∂\Ï¡_»∞‰õΩO@∞On. K«@ìO WHõ¯_» KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ#k. K«@ì
q^èÕÜ«∞`« `«^•fi~å âßã¨# q^èÕÜ«∞`« QÆ∞iOz =∞#O =∂\Ï¡_»∞‰õΩO@∞<åflO. K«@ìO P^èŒ∞xHõ
HÍÅÑ¨Ù =∞Ç¨^Œ∞ƒù`« Pq+¨¯~°}. Wk Ñ¨tÛ=∞^ÕâßÅ <åQÆiHõ`«‰õΩ ãÖˆH`«HõOQÍ K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩO\ÏO,
Jn KåÖÏ QÆ~°fiOQÍ. 'K«@ì|^ŒÌ"≥∞ÿ# áêÅã‘— FÇπÏ! Wn WOHÀ Q˘Ñ¨Ê <åQÆiHõ Pq+¨¯~°}.
Ñ¶Ó¨ º_»Öò Ü«ÚQÆOÖ’ ^ÀÑ≤_xô QÆ∞~°∞‰Î Ωõ `≥K∞« ÛHÀO_ç. =∞^èºŒ Ü«ÚQÆO ZO`« ÉèÜ
í ∞« OHõ~O° QÍ #_çzO^À
*Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞HÀO_ç. WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O Ñ¨tÛ=∞ ^Õâ◊ <åQÆiHõ`«#∞ J#∞Éèíqã¨∞Î<åflO. K«@ì|^Œú"≥∞ÿ#
ÑïáêÅ#. D K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# ÑïáêÅ# =∞#‰õΩ UO XiyOzO^ŒO>Ë – K«@ì|^Œú"≥∞ÿ# áêÅ#
"Õã¨q HÍÅOÖ’ L#fl J<åºÜ«∂xfl, Jã¨=∂#`«Å#∞ QÆ`«OÖ’ Z#fl_»∂ ÖË#@∞=O\˜ QÆi+ì̈
™êú~ÚÖ’ K«@ì|^ŒúO KÕã≤Ok. JO^Œ∞ˆH K«@ì|^ŒÌ"≥∞ÿ# ÑïáêÅ# JO>Ë Uq∞\’ "åãÎ̈qHõOQÍ
=∞#O JOK«<å "Õ^•ÌO.
D K«@ì|^ŒÌ"≥∞ÿ# ÑïáêÅ# „Ñ¨[Å áêe@ =∞Ç¨Ï=∂‡iÖÏ, áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =∂„`«O
=Åz=zÛ# ~å‰õΩ=∂iÖÏ ZO^Œ∞‰õΩ `«Ü«∂~°~ÚºO^À =ÚO^Œ∞QÍ QÆ∞iÎOKåe =∞#O. áêÅHõ
áêsìÅ∞ `≥ÖÏ¡i ÖËzOk "≥Ú^ŒÅ∞ XHõ ^•<˘flHõ\ ˜ ^Œ∞"≥∞‡uÎ áÈã¨∞‰õΩO@∂ ã¨HõÅ JiëêìÅ‰õΩ
HÍ~°}O #∞=fiO>Ë #∞=fix Ñ¨~°ã¨Ê~°O P~ÀÑ≤OK«∞‰õΩO@∂, "Õ∞O QÆ#Hõ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =¿ãÎ
ZO`«=∂~°∞Ê `≥™êÎ"≥∂ K«∂_»O_ç Jx K≥¿ÑÊ D Ô~O_»∞ áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÖË =∞#‰õΩ ZxflHõÅ∞
q∞#Ç¨ q∞ye# ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ `«~°K«∂ XˆH "ÕkHõ g∞^Œ Hõ~°KåÅ<åÅ∞ KÕã¨∞‰õΩO@∂
XHõà◊√§<˘Hõà◊√§ „¿Ñ=∂ã¨Ê^ŒOQÍ HÍqeOK«∞‰õΩO@∂ Hõ#|_»`å~°∞. Z=i |^Œ∞Å∞ Z=~°∞
JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛ<å „Ñ¨[Å `«Å~å`«Å∞ =∂~°‰õΩO_® K«@ì|^ŒÌ"≥∞ÿ# ÑïáêÅ# ™êy™êÎ
LO\Ï~°∞.
'„Ñü XHõ¯à◊√§ K«\Ïìxfl LÅ¡OÑ¶≤∞ã¨∂Î áÈ`«∞O>Ë U"≥∞ÿáÈ`«∞On ^Õâ◊O— Jx áêÅ‰õΩÅ∞
`«~°K«∂ =∞#efl „Ñ¨tflã¨∞ÎO\Ï~°∞. ã¨ˆ~ JO^Œ~°∂ K«\Ïìxfl t~°™ê=Ç≤Ï¿ãÎ UO [~°∞QÆ∞`«∞O^À
K≥Ñ¨ÊO_ç Jx J^Õ áêÅ‰õΩÅ#∞ =∞#O ZÑ¨ÙÊ_≥·<å xÅn™ê=∂? x*ÏxH˜ Wk KåÖÏ `ÕeHõ
„Ñ¨â◊fl, ["å|∞ @Hõ@HÍ=∞x K≥Ñ¨ÊQÆÅQÍe áêÅ‰õΩÅ∞. HÍx K≥Ñ¨ÊÖË~°∞. Jã¨Å∞ =∞#O D
„Ñ¨â◊fl "Õ¿ãÎ QÆ^•. JO^Œ~°∂ ÖË^• "≥∞*Ïi\© „Ñ¨[Å∞ K«\Ïìxfl t~°™ê=Ç≤Ïã¨∞Î =ã¨∞Î<åfl~°∞ HÍ|>Ëì
[~°QÍeûOk JO`å [iyáÈ`«∞Ok. ^ÀÑ≤_ç KÕã¨∞‰õΩ<Õ"å_»∞ =∞# „â◊=∞x, „Ñ¨[ÅO^ŒiH©
K≥O^•eû# „Ñ¨Hõ$u=#~°∞Å#∞ J~Ú# HÍ_çH˜ ^ÀKÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl_»∞. ãÖÑ¨^Œ qÑ¨s`«OQÍ
áÈˆQã¨∞‰õΩO@∞<åfl_»∞. JO`å K«@ì|^ŒúOQÍ<Õ WÑ¨Ê\˜^•HÍ [iyOk W^Õ. WÇ¨Ï#∞ [~°QÆ#∞#fln
W^Õ. ZO^Œ∞HõO>Ë =∞#=∞O`å K«\Ïìxfl ^≥=· ^ŒÒÎ« QÍ t~°™ê=Ç≤Ï™êÎO HÍ|\˜.ì HõhãÖ ZHõ¯_»~Ú`Õ
K«\ÏìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_®Ö’ JHõ¯_»‰õÄ_® áÈ~å_»O HÍ|\ì̃ =∞#‰õΩ Ñ¨Ù@∞ìHõ`À<Õ D
q^Œº#∞ Jaƒ™êÎ~°∞. nx HÀãÖ "åà◊§ Ñ¨^ŒHÀâ◊OÖ’ H˘`«Î H˘`«Î áêiÉèÏ+≤HÍ Ñ¨^•Å∞ =zÛ
KÕ~°∞`«∞O\Ï~Ú.
P LÑ¨=∂<åÅ∞, L„`ÕÊHõÅΔ ‰õΩ =∞#O Pâ◊Û~°ºK«H`˜ ∞« Öˇ· áÈ`«∞O\ÏO. Uq∞\© ZO^Œ∞‰õΩ
ZÖÏ J#fl „Ñ¨â◊flÅ∞ =∞izáÈ`åO. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ =∞#"åà◊√§ `«~°K«∂ *ÏfÜ«∞ Éèí„^Œ`« QÆ∞iOz
=∂\Ï¡_∞» `«∞O\Ï~°∞. á⁄~°∞QÆ∞ ^ÕâßÅ`À Ü«Ú^•úxH˜ ky# „Ñü™ês W^Õ =∂@ [Ñ≤™êÎ LO\Ï~°∞.
=∞Oz^Õ. *ÏfÜ«∞ Éèí„^Œ`«#∞ Z=~°∞ =∂„`«O HÍ^Œ#∞‰õΩO\Ï~°∞? HÍÅ^Œ#∞fl‰õΩO\Ï~°∞? HÍh
D *ÏfÜ«∞ Éè„í ^Œ`« Z=iHÀãÖ, ZO^Œ∞HÀãÖ Jx HõhãÖQÍ ‰õÄ_® =∞#O "åà◊§x „Ñ¨tflOK«O.
K«@ìO KåÖÏ q+¨Ü«∂Å#∞ ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ HÍáê_»∞‰õΩO@∂ =ã¨∞ÎOk. Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO
ã¨ O QÆ ` Õ fã¨ ∞ HÀO_ç „Ñ¨ [ Å‰õ Ω Jxfl Ç¨ Ï ‰õ Ω ¯Å∞ Hõ e ÊOKÕ K« @ ì O HÍ|>Ë ì K« \ Ïì Å #∞
P~å^è<Œ åÑ¨Ó~°fiHõOQÍ<Õ =∞#O Jaè=∂xã¨∞OÎ \ÏO. D K«@"ì ∞Õ ÖËHáõ È`Õ =∞# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ U"≥∞áÿ È<À
Hõ^• J<Õ ÉèíÜ«∞O =∞#k. JO^Œ∞ˆH K«\Ïìxfl =∞# Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ, âßã¨#OQÍ, ^≥·=^Œ`«ÎOQÍ
ÑïQÆ}˜ã¨∞ÎO\ÏO.
HÍh D K«@ìO =¸ÅOQÍ<Õ Hõ^• =∞#O XHõ P^Œ~°≈~å*Ïºxfl (iÑä¡H±) U~åÊ@∞
KÕã¨∞‰õΩ<åflO Jx „Ñ¨Hõ\ ÕK«∞‰õΩ#fl ~ÀA#∞O_ç WÑ¨Ê\˜=~°‰õÄ ^ÀK«∞‰õΩ<Õ"åà◊√§ ^ÀK«∞‰õΩuO\Ï
L<åfl~°∞. `≥QÆ|eã≤ áÈ`«∂ L<åfl~°∞. Hõ+ì̈ r=ÙÅ∞, HÍi‡‰õΩÅ∞, ¿Ñ^ŒÅ∞ x~°O`«~°O ¿Ñ^ŒiHõOÖ’
H˘@∞ìq∞\Ïì_»∞`«∞<åfl~°∞. S<å Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO JO>Ë WÑ¨Ê\˜H© [<åxH˜ xÅ∞"≥ÖÏ¡ Jaè=∂#"Õ∞.
g∞‰õΩ ^ŒQÆæ~À¡ U^Œ<åfl 'ÖÏ— HÍÖËr LO>Ë XHõ™êi áÈ~Ú ~°O_ç. JHõ¯_» q^•º~°∞úÅ KÕ`«∞Ö’¡
ÖÏ=Ù áê\˜ É∫O_»∞ Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ∞ LO\Ï~Ú. JO`« ÖÏ=Ù Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ#∞ K«∂ã≤ ÉË*Ï~°~ÚáÈ‰õΩO_®
TiˆH "å\˜ g∞^Œ ¿Ñ~°∞¡ Uq∞\’ K«∂ã≤~°O_ç KåÅ∞ – g∞‰õΩ K«@ìO JO>Ë UO\’ J~°úO
HÍ=_®xH˜. 'Pã≤÷K«@ìO— HÍO„\Ï‰õΩì K«@ìO— 'HÍ~˘Êˆ~\ò K«@ìO— D É∫O_»∞ Ñ¨ÙãÎ̈HÍÖË g∞‰õΩ
270 J"≥J"≥∞iHÍ
Z‰õΩ¯==∞Ok KÕ`«∞Ö’¡ Hõ#|_»∞`«∞O\Ï~Ú. Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO ~å*ÏºOQÆ K«@ìO Ñ¨ÙãÎ̈HÍÅ∞ =∂„`«O
#∂\˜HÀ HÀ\˜HÀ XHõ\ ˜ Hõ#|_ç<å =∞#O J^Œ$+ì̈=O`«∞Å=∞<Õ K≥Ñ¨ÙÊHÀ"åe. JÜ«∂º Jn
'K«@ìO— JO>Ë. ã¨ˆ~ =∞^èŒºÖ’ XHõ=∂@ K≥áêÊ K«=Ú~°∞ ^èŒ~°Å '*Ï^Œ∂QÆs— Jx QÆ∞~°∞ÎOkHõ^•.
Wk K«@ìOÖ’ ZHõ¯_≥·<å LO^•? ÖË<ÕÖË^Œ∞. HÍh =∞# Ãã<≥@~üQÍ~°∞ XHõ¯ U_®kÖ’ D
Ñ¨^Œ∞ÌHÕ^Œ 185000 _®Å~°∞¡ ÃÑ·zÅ∞‰õΩ "≥Ú`«ÎO <˘ˆH¯™ê~°∞. K«@ìO`ÀÑ¨x ÖË‰õΩO_® K«@ìO
=Úã¨∞QÆ∞Ö’ [iˆQ WÖÏO\˜ ÉèÏQÀ`åÅ∞ Z<Àfl. g\˜ QÆ∞iOz ZHõ¯_® ÃÑ^ŒQÌ Í „Ñ¨Kå~°O LO_»^∞Œ .
ˆH=ÅO K«@ìO QÆ∞iOz ^•x Ñ¨@¡ „Ñ¨[Å∞ K«∂Ñ≤OKåeû# q^èÕÜ«∞`« QÆ∞iOz =∂„`«O
â◊$uq∞Oz# suÖ’ „Ñ¨Kå~°O ™êQÆ∞`«∞O@∞Ok.
Wk W"åà◊ H˘`«ÎQÍ =zÛOk J#∞‰õΩ<Õ~°∞. HÍ<Õ HÍ^Œ∞ K«\ÏìxH˜ L#flO`« K«i„`«
LOk. WÖÏO\˜ K«@ìq~°∞^ŒÌ ^ÀÑ≤_çH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«\Ïìxfl =∞# áê~°¡"≥∞O@∞Ö’ P"≥∂kOK«QÍ<Õ
^Õâ◊O Ü«∂=`«∞Î ÃÑ^ŒÌ ÑÖ_»QÆ KÕã¨∞‰õΩOk.D K«@ìO`À áê>Ë ã¨=∂O`«~°OQÍ Ç¨ÏŸq∞Åì<£ PiúHõ
„Ñ¨}ÏoHõ#∞ ‰õÄ_® áê~°ì"≥∞O@∞ (Ãã<≥\ò) P"≥∂kOzOk. Uq∞\© „Ñ¨}ÏoHÍ? XHõ¯ =∂@Ö’
K≥Ñ¨ÙÊHÀ"åÅO>Ë ^èŒ#=O`«∞Å‰õΩ =∞iO`« ™⁄=Ú‡ ã¨=∞‰õÄ~°Û_»O. JÑ¨Ê\˜flOp W^Õ Ñ¨x U^À
XHõ ¿Ñ~°∞`À – K«=Ú~°∞ ^èŒ~°Å '*Ï^Œ∂QÆs—, HÍ~˘Êˆ~@¡‰õΩ Ñ¨#∞fl ~å~ÚfÅ∞ `«^•k=hfl D
HÀ=ˆH =™êÎ~Ú. J~Ú`Õ Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO QÆ∞iOz „Ñ¨Éèí∞`«fi=¸ áêÅ‰õΩÅ∂ |Ç¨ï^• „Ñ¨Kå~°O
KÕ™ê~°∞. PiúHõ K«\ÏìÅ#∞ =∂„`«O Ju QÀÑ¨ºOQÍ LOKÕ™ê~°∞.
K«\ÏìÅ‰õΩ U "Õ∞~°‰õΩ Ñä¡ã≤\ © WKåÛ~À JO^Œ∞Ö’ Ñ¨^À =O`«∞ ‰õÄ_® P K«\ÏìÅ
J=∞Å∞‰õΩ „â◊^Œú ÃÑ@ìÖË^Œ∞. Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO ãÖÑ¨Ó~°‚OQÍ J=∞Å∞‰õΩ <ÀK«∞‰õΩO@∞O^•? g∞~°∞
K≥Ñ¨ÊO_ç. JO`« ÉÏQÍ HÍ^ŒO\Ï~å. ã¨ˆ~ D Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO =∞#‰õΩ "åH±™êfi`«O„`åºxfl
WzÛOk Hõ^•. HÍh D J^è•ºÜ«∞O JO`« ¿ÑpHÀ~°∞k WOHÀHõ\ ˜ ÖË^Œ∞. =∞# K«@ìOÖ’ #∞=Ùfi
ZÑ¨ÙÊ_»∞ UO =∂\Ï¡_»=KÀÛ UO =∂\Ï¡_»‰õÄ_»^À #∞"Õfi x~°‚~ÚOK«∞HÀÖË=Ù. =∞# ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
f~°∞ÊÅ∞, "åºMÏº<åÅ∞ JÖÏ K«KåÛ~Ú =∞i. áÈhÖË D uHõ=∞HõÅhfl ^ÕxH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìOÖ’
XHõ\ ˜ =∂„`«O KåÖÏ ã¨Ê+ì̈OQÍ =∞#‰õΩ Hõ#|_»∞`«∞Ok. – g^èŒ∞Ö’¡ Hõ~°Ñ¨„`åÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩ<Õ
Ç¨Ï‰õΩ¯ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ‰õÄ_® â◊+äè+¨Å∞ ÖË‰õΩO_® D Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ |ÅÑïzOk. HÍ|\ì̃ g∞Ö’
Z=~°<åfl JÖÏ gkèÖ’H˜ "≥o§ HÍã≤xfl Ñ¨„`åÅ∞ ÑÖK«∞`«∂ xÅ|_»O_ç. HõΔ}ÏÖ’¡ g∞ =ÚO^Œ∞
F áÈbã¨∞ „Ñ¨`«ºHõΔO J=Ù`å_»∞. U Üü∞ á¶È =ÚO^Œ∞ WHõ¯_çflOz Jx x#∞fl QÆ^Œ=∂~Ú™êÎ_»∞.
J=Ù<å... 'J^ÕO@Ü«∂º ÃÑ^ŒÌ=∞x+≤ =∂ˆ~¬ =~°ûãπ JÅÉÏ=∂ 1946 ˆHã¨∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
UO K≥Ñ≤ÊOk. h‰õΩ `≥eÜ«∞^•! Jx g∞~°∞ Z^Œ∞~°∞ J_çQÍ~°#∞HÀO_ç. á¶È=∞‡<åfl#... <åˆH
K«@ìO K≥|∞`å"å JO@∂ áÈbã¨∞ =∞# "≥∞_»|\ì̃ ÔQO@_»O MÏÜ«∞O. J=Ù<å – Wn =∞#
Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì ÉèÏQÀ`«O. ~å*ÏºOQÆ "åã¨qÎ Hõ`« Wk. HÍh D K«\Ïìxfl J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ Pq+¨¯~°}QÍ,
P^èŒ∞xHõ <åQÆiHõ`«QÍ =∞#‰õΩ K≥Ñ≤Ê XÑ≤Êã¨∞Î<åfl~°∞. "åHÍûfi`«O„`åºxfl ‰õΩkOK«_®xH˜ QÍh,
HõuÎiOK«_®xH˜ QÍx Ãã<≥\ò ZÖÏO\˜ K«@ì=Ú, K«@ì ã¨=~°} K≥Ü«∞º~å^Œ∞ Jx Ç¨Ï‰õΩ¯Å
K«@ìOÖ’ LOk. HÍx Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO aÅ∞¡ P"≥∂^ŒOá⁄Ok U_Õà◊√§ u~°QÆ‰õΩO_®<Õ 'Ãã<≥\ò—
"åHÍûfi`«O„`åºxH˜ Hõ`≥Î~° "Õã¨∂Î WOHÀ K«@ìO KÕã≤Ok. QÆ∞~°∞ÎO^• – Ãã_ç+¨<£ Ü«∂‰õΩì
–1978.JO>Ë UO [iyOn Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì J=∞Å∞ QÍeH˜ Zyi# ¿ÑÅÑ≤O_ç =∂ki
`«Ü«∂~°~ÚOk. Ç¨ÏŸq∞Åì<£ PiÌHõ „Ñ¨}ÏoHõ =∂„`«O P<å\˜ #∞O_ç D<å\˜ ^•HÍ Ñ¨HÍ¯QÍ
J=∞Å=Ù`«∞Ok. 1794Ö’ ÃÑxûÖËfixÜ«∂Ö’ ~Ô `· ∞« Å∞ JkèHõ Ñ¨#∞flÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
KÕ™ê~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ J}z"Õã≤ Ô~·`«∞Å =Ú‰õΩ¯Ñ≤O_ç =∞s Ñ¨#∞flÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞º_®xH˜
ã¨fiÜ«∂<å 'Ç¨Ïq∞eì<£— Jâßfi~°∂_è»∞_≥·, Ãã·<åºxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑ≤OKå~°∞. Wk K«i„`«. W^Õ
=~°Î=∂#O ‰õÄ_® – U K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞ J=Ù`«∞<åfl~Ú, U K«\ÏìÅ∞ HÍ=_»OÖË^Œ∞ J<Õk
„QÆÇ≤ÏOK«∞HÀ‰õΩO_® Z=iH˜ "åˆ~ 'K«\ÏìÅO>Ë <å‰õΩ `«QÆx Q“~°=O— '<Õ#∞ K«\Ïìxfl g∞~°#∞—
Jx P^Œ~å≈Å∞ =e¡OK«_»OÖ’ J~°÷O U=ÚOk. WO`«H© U K«@ìO QÆ∞iOz =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl~°∞.
g∞~°∞? J\Ï¡ Jx <Õ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ K«@ì=ºuˆ~H˜x Jx ÉèÏqOK«HõO_ç „Ñ¨[Å‰õΩ U K«@ìO U
"Õ∞Å∞ KÕã¨∞ÎOk? UO H©_»∞ KÕã¨∞ÎOk Jx „Ñü XHõ¯~°∞ QÆ=∞xOK«∞HÀ"åÅx =∞#q KÕã¨∞<åfl#∞.
K«@ìO`À KåÖÏ z‰õΩ¯Å∞<åfl~Ú. J^À z„`åuz„`«"≥∞ÿ# JOâ◊O. K«@ìO =¸ÅOQÍ
âßOuÉè„í ^Œ`Å« ∞ X#‰õÄ_»∞`åÜ«∞x =∞#=∞O`å ÉèÏqã¨∞OÎ \ÏO. HÍh K«@Oì P Ñ¨x K≥Ü∞« ºÖË^∞Œ .
P Ñ¨x K≥Ü«∞ºÖË^Œx =∞#ÔHÖÏ `≥Å∞û. Zxfl K«\ÏìÅ∞ ÖË=Ù D ^Õâ◊OÖ’ – J~Ú<å âßOu
Éèí„^Œ`«Å∞ L<åflÜ«∂ WHõ¯_®. D q+¨Ü«∞O <åHõ<åfl g∞ˆH Z‰õΩ¯= `≥Å∞ã¨∞. J\Ï¡O@Ñ¨ÙÊ_»∞
=∞#O âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞# KÕ|_ç`Õ JO`«\Ï J~åK«HõO K≥Åˆ~QÆ∞`«∞O^Õ"≥∂ J<Õ ãÖ^ÕÇ¨ÏO g∞‰õΩ
ZO^Œ∞‰õΩ =zÛ#@∞¡? WÑ¨ÙÊ_»∞ J~åK«HõO ÖËxk ZHõ¯_»? K«@ìO ¿Ñi@ ™êQÆ∞`«∞#fl J~åK«HõO
g∞‰õΩ ZÅ¡_≥ÖÏ Hõ#|_»∞`«∞O@∞Ok. „Ñ¨[Å =∞#ã¨∞Å#∞ QÆO^Œ~°QÀà◊ ÑïKÕ J~åK«HõO Jx
^Õxx JO\Ï"≥∂ JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨=∂[O ãÖHΔÀÉèíO Jx ^Õxx JO@∞O^À – Jq Ô~O_»∞ D
^Õâ◊OÖ’ xHÍ~°∞ûQÍ <≥Å=~Ú L<åfl~Ú. <å‰õΩ `≥eã‘ K«\ÏìÅ∞ =∂„`«"Õ∞ ã¨=∂[OÖ’ âßOu
Éèí„^Œ`«Å∞ <≥ÅH˘ÅÊÖË=Ù. JO`«~åÅ∞ ÖËx ã¨=∞ã¨=∂[OÖ’ =∂„`«"Õ∞ „Ñ¨[Å =∞^èŒº QÆi+ì̈
™êú~ÚÖ’ âßOu ™œ„ÉèÏ`«$`åfiÅ∞ <≥ÅH˘O\Ï~Ú. JÖÏO\˜ #=ã¨=∂[O =∂„`«"Õ∞ âßOu
Éèí„^Œ`«Å‰õΩ Ñ¨Óp x=fiQÆÅ^Œ∞. x~°ƒO^èŒ K«@ì „Ñ¨Ü≥∂QÆO ^•fi~å =∂„`«"Õ∞ âßOu Éèí„^Œ`«Å∞
<≥ÅH˘ÖÏÊÅx „Ñ¨Ü«∞uflOKÕ U ã¨=∂[=∞~Ú<å xÜ«∞O`«$`«fi ~å*ÏºkèHÍ~°OÖ’ L#fl@∞¡ =∞#O
QÆ∞iÎOKåe. JÖÏO\˜ ã¨=∂[OÖ’ „Ñ¨[Å∞ f~°x J<åºÜ«∂Å‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞O\Ï~°∞. JÖÏO\˜
ã¨=∂[OÖ’<Õ „Ñ¨[Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. JOu=∞OQÍ U âßOu Éèí„^Œ`«Å#∞ PtOz
K«\ÏìÅ∞ KÕ™ê~À P K«\ÏìÅ∞ =¸ÅOQÍ<Õ ã¨=∂[O Jã≤ú~°O áêÅ=Ù`«∞Ok.
K«\ÏìÅ#∞ =∞#O Ñ¨q„`åu Ñ¨q„`«OQÍ =∞<åfl "åHõºOÖÏ ÉèÏqã¨∞OÎ \Ï=Ú. _®xÜ«∞Öò
Éˇ„iQÍ<£ L^ŒO`«O g∞‰õΩ QÆ∞~°∞ÎO^•. Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ x~°ã¨# `≥eÜ«∞K≥Ü«∞º_®xH˜
K«\ÏìÅ „Ñ¨`«∞Å#∞ `«QÆÖË™ê_»∞ J`«#∞. D â◊`å|ÌOÖ’<Õ J`«ºO`« 'Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ <Õ~°OQÍ— nxfl
ÑïQÆ}ÕKå~°∞ áêÅ‰õΩÅ∞. „H˜q∞#Öò <Õ~åÅ∞ "≥∂Ñ≤ =∞s *ˇ·Å∞ áêÖË̊™ê~°∞. "åà◊§ J=∞‡‰õΩ
272 J"≥J"≥∞iHÍ
Z#Éè̌·Uà◊√§. g∞_çÜ«∂ Pq_» ^ŒQÆæ~° ‰õÄº Hõ\ ì̃ g∞ JÉÏƒ~Ú WÖÏ K«\Ïìxfl LÅ¡OÑ¶≤∞OK«_»O
QÆ∞iOz XHõ `«e¡QÍ g∞ˆ~O J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞ Jx J_çyOk. g∞_çÜ«∂ PtOz# ã¨=∂^è•#O
"Õ~°∞ HÍh P Hõ#fl`«e¡ UO K≥Ñ≤ÊO^À `≥ÖÏû – 'P ^Õ=Ù_»∞ ã¨$+≤ìOK«ÖË^Œ∞ Hõ^• D âßã¨<åÅ∂
=∞#‰õΩ =∞#"Õ∞ ~åã¨∞‰õΩ<åflO Hõ^•. ^•xfl x~°ã≤OK«_»O „Ñü =∂#=Ù_ç Ç¨Ï‰õΩ¯ =∂ JÉÏƒ~Ú
J^Õ Ñ¨x KÕ™ê_»#∞‰õΩO@∞<åfl— JOk Pq_». HÍh =∞#O D q+¨Ü«∂Å∞ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO
=∞iÛáÈ`åO Pq_» J#flk x["Õ∞ Hõ^• K«\ÏìÅ∞ KÕã≤Ok =∂#= =∂„`«∞ÅO =∞#"Õ∞ Hõ^•
"å\˜H˜ ^≥=· `«fiO PáêkOK«_O» Uq∞\˜? WOHÍ g∞Ö’ Z=iÔH<· å Pq ^≥=· ^Œ`=Î« ∞<Õ Jaè„áêÜ«∂Å∞
LO>Ë P K«\ÏìÅ#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ =∞# „Ñ¨*Ï „Ñüx^èŒ∞Å K«i„`« XH˘¯Hõ¯in u~°ÔQÜ«∞ºO_ç.
Ãã<≥\òÖ’ ‰õÄK«∞x K«\ÏìÅ∞ ~°∂á⁄O^Õ f~°∞#∞ QÆ=∞xOK«O_ç. g∞~°∞ K«\ÏìÅ‰õΩ Páêkã¨∞Î#fl
Ñ¨q„`«`« ã¨|ÉÏ ÉËã¨|ÉÏ g∞ˆH J~°úO J=Ù`«∞Ok.
âßã¨#Hõ~°ÎÅ ¿Ñi@ "åà◊√¡ „Ñ¨[Å#∞ =Ozã¨∞Î<åfl~°∞. Jã¨Å∞ ã¨=∞ã¨º W^Õ. áê`«
~ÀAÖ’¡ JO>Ë JO`å z^ŒO|~° ~°Ç¨Ïã¨º"Õ∞ JO`å QÆ∞>Ëì. HÍh ~ÀAÅ∞ =∂~å~Ú. WÑ¨Ê\˜ÖÏ
HÍ^Œ∞. K«@ì „Ñ¨`«∞Å∞ „Ñ¨[Å‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú. =∞#O K«kq `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û
JÖÏˆQ D K«\ÏìÅ∞ J=∞Å=Ù`«∞#flf~°∞#∂ =∞#O ~ÀA"ås rq`«OÖ’ QÆ=∞xOK«=K«∞Û. D
=∞^èŒº<Õ É’ãì̈<£Ö’ XHõ ãÖÑ¶¨∞@# [iyOk. XHõ áÈb™êÜ«∞# Ç¨ã¨Ê@Öò "å~°∞¤Ö’H˜ „Ñ¨"ÕtOz
XHõ #Å¡ *ÏfÜ«Ú_ç g∞^Œ qK«HõΔ}Ï ~°Ç≤Ï`«OQÍ U_»∞ ™ê~°∞¡ `«∞áêH©`À HÍeÛ K«O¿Ñ™ê_»∞. P
#Å¡ *ÏfÜ«Ú_»∞ KÕã≤# <Õ~°O Uq∞\˜? D áÈb™êÜ«∞# KÕug∞^Œ L#fl `«∞"åfiÅ∞ ÖÏ‰õΩ¯
"≥àÏ§_»@. HÀ~°∞ìÖ’ qKå~°} [iyOk. D ˆHã¨∞ g∞^Œ <åºÜ«∞=¸iÎ áÈb™êÜ«∞# K«~°º#∞
ã¨=∞iúã¨∂Î f~°∞Ê WKåÛ_»∞. 'J`«#∞ P Ñ¨x KÕã≤ LO_»HõáÈ`Õ ™ê\˜ áÈbã¨∞Å Q“~°"åxH˜
ÉèíOQÆOQÍ JÖÏO\˜ ^Œ∞_»∞‰õΩ K«~°ºÖË Ñ¨Ù#~å=$`«O JÜÕ∞º J=HÍâ◊O LO^Œx <åºÜ«∞=¸iÎ
ÉèÏqOKå_»∞. JÜ«∂º K«@ìO `«#Ñ¨x `å#∞ KÕã¨∞‰õΩáÈ=_»O JO>Ë W^Õ! U=∞O\Ï~°∞ nxfl
"≥∂ãÖ J<åÖÏ ÖËHõ WOˆH^Œ<åfl Ñ¨^ŒO LO^•. Jã¨Å∞ =∞# ^Õâ◊ Pq~åƒù="Õ∞ K«@ìkèHÍ¯~°Ñ¨Ù
Ñ¨Ù<å^Œ∞Åg∞^Œ [iyOk. Jk =∞iz áÈ`«∞<åflO =∞#O. P `«~°∞"å`Õ ~å*ÏºOQÆO, ã≤÷~°
„Ñ¨Éèí∞`«fiO J<Õ ÉèÏ=#Å∞ =KåÛ~Ú. =∂_çã¨<£ Ç¨q∞Åì<£Å‰õΩ D Ô~O_»∞ „áê}Ï„Ñ¨^Œ"≥∞ÿ#
ÉèÏ=#Å∞QÍ =∂~å~Ú. ~å*ÏºOQÆO „Ñ¨Éèí∞`«fiO K«\ÏìÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åflO. J~Ú`Õ
`«^Œ#O`«~°HÍÅOÖ’ J<ÕHõ H©ÅHõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’¡ JÑ¨Ê\˜ˆH =∞#O U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl
<åºÜ«∞K«„@O, K«@ì Ñï^èŒ∞Å`À H˘xfl ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ Ñïëê¯~°O ^˘~°HõÖË^Œ∞. ÉÏxã¨`åfixfl ~°^Œ∞Ì
K≥Ü«∞º_®xH˜ =∞#O <åºÜ«∞K«@ìO Ñïkèx JkèQÆq∞OKåe. J"≥∞iHÍ qÑ¨¡=O ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ
áœ~° JO`«∞~°∞º^ŒÌO ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Z<Àfl ™ê~°∞¡ WÖÏ<Õ <åºÜ«∞ K«@ìO Ñïkèx Ju„Hõq∞OKåeû
=zÛOk. 1930= ^Œâ◊HõOÖ’ H˘xfl Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ HõeÊOK«_®xH˜ WÖÏ<Õ <åºÜ«∞ K«„@O Ñïkèx
Ju„Hõq∞OKåO. W"åà◊ =∞# K«∞@∂ì L#fl Ñïã≤÷`«∞Å∞ J"≥∞iHÍ qÑ¨¡= HÍÅO<å\˜Hõ<åfl
^Œ∞~°ƒù~°OQÍ =∞iO`« ãÖH˜¡+¨ìOQÍ L<åfl~Ú. D Ñïã≤÷`«∞Å∞ =∞iO`« kQÆ*Ï~°‰õΩO_®

xÅ=iOK«_®xH˜, Ç¨ïO^• J~Ú# ã¨=∂*ÏxH˜ HÍ=eû# ~å*ÏºOQÆ ãÖã¨Å÷ #∞ ãÖ|O^è•Å#∞
ã¨$+≤ìOK«∞HÀ=_®xH˜ =∞~À™êi =∞#O Jx"å~°ºOQÍ <åºÜ«∞K«„@O Ñïkèx Ju„Hõq∞OKåe.
W^Õ^À q^èŒfiOãÖ HÀãÖ L^ÕÌtOz#k HÍ^Œ∞, =∂#= #=r=# ã¨=∂[ x~å‡}O HÀãÖ
L^ÕÌtOz#k. „Ñ¨Éèí∞`«fiO áêÅ‰õΩÅ∞ K«∂ã¨∞Î T~°∞‰õΩO\Ï~å =∞s? T~°∞HÀ~°∞. JO`«^•HÍ
ZO^Œ∞‰õΩ g∞~°O`å Hõeã≤ „Ñ¨[ÅO^ŒiH© LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_ÕÖÏ XHõ áê~ü¯ x~å‡}ÏxH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩx
K«∂_»O_ç `«HõΔ}"Õ∞ ~å[ºO ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ#∞ g∞g∞^Œ‰õΩ `ÀÅ∞`«∞Ok. áê~°∞¯
„Ñ¨*’Ñ¨Ü≥∂QÆ"≥∞ÿ#k J~Ú<å ã¨ˆ~ J„Hõ=∞ x~å‡}Ïxfl J_»∞¤‰õΩO@∞<åflO Jx K≥Ñ≤Ê q∞=∞‡efl
`«iq∞ `«iq∞ H˘_»∞`«∞Ok. HÍ|\ì̃ =∞#O ZOK«∞‰õΩ#fl ÑïÑ¨Ó~°‚ ã¨=∂[ x~å‡} ÉÏ^èŒº`«
JO`« `ÕeHõ~Ú# q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. tkèÅ=∞~ÚáÈ`«∞#fl D ã¨=∂[OÖ’ =∞~À #∂`«# ã¨=∂[O
xi‡OK«_»O HÀãÖ =∞#O âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞#Ö’ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# áêÖÁæ<åÅx <Õ#∞ ÉèÏqã¨∞Î<åfl.
=∞i ZxflHõÅ∞, F\ÕQ∑ ãÖQÆu UO@O\Ï~å? g\˜H˜ âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞#H˜ ÅOÔHÃÑ@∞ìHÀÉÏHõO_ç
âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞#Ö’ ZxflHõÅ∞ - F\ÕQ∑ |Ç≤Ï+¨¯~°}Å∞ XHõ ÉèÏQÆ"Õ∞ HÍx =∞# ZxflHõÅ
q+¨Ü«∞OÖ’ 'âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞# Jx ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ Ñ¨^•Å∞ "å_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. ZxflHõÅ QÆ∞iOz
WÑ¨Ê\˜ˆH =∞#‰õΩ JO`å J~°ú"≥∞ÿáÈ~Ú LO_®e. J~°úO HÍHõáÈ~Ú J<åfl J~Ú LO_˘K«∞Û.
F\ÕQ∑ |∂`üÅ∞— =∞#áêe@ Ñ¨q„`« f~°ú ãú̈ÖÏÅ∞ J<Õ ÖˇHõ¯# =∞#O ÃÑiy ÃÑ^ŒÌÜ«∂ºO. UO
[~°∞QÆ∞`«∞Ok? =∞#O ÉÏ~°∞Å∞ fi xÅ|_ç F@∞¡ "Õã≤ |Ü«∞\˜H˜ =™êÎO. U^À XHõ ¿ÑÑ¨~°∞
"åà’§, \©g "åà’§ =∞# á¶È\’ f™êÎ~°∞. =∞#O =ÚMÏ# z~°∞#=Ùfi JuHÕK«∞‰õΩO\ÏO.
=∞~åfl_»∞ ¿ÑÑ¨~À¡ =∞# á¶È\’ JK«Û=Ù`«∞Ok. HÕ^Œ# „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ^Œ~°Ç¨ãÖ J#fl ÃÇÏ_ç¤OQ∑
LO@∞Ok. <åÅ∞ˆQà◊§‰õΩ F =∂~°∞ F@∞ K≥Ü«∞º_»O „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ Ñ¨~åºÜ«∞Ñ¨^ŒOQÍ
=∂iáÈ~ÚOk =∞# ^ÕâO◊ Ö’. HÍh ~å[H©Ü∞« âß„ã¨"Î `Õ ÅÎ« #∞ Z=i#<åfl J_»QOÆ _ç „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO
JO>Ë F@∞ K≥Ü«∞º_»"Õ∞<å WOˆH=∞<åfl J~°úO LO^• Jx "åà◊√§ q=~°OQÍ K≥|∞`å~°∞. =∞#
F\ÕQ∑ „Ñ¨„H˜Ü«∞ ÃÑ^ŒÌ á¶ê~°∞û JO\Ï#∞ <Õ#∞. Z=~°∂ LeH˜Ñ¨_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. Hõ=¸ºxã¨∞ì
~°ëêºÖ’#∞, K≥·<åÖ’#∞ F\ÕQ∑ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. JHõ¯_» ‰õÄ_® „Ñ¨[Å∞ ÉÏ~°∞Å∞ fi xÅ|_ç
F@∞ KÕ™êÎ~°∞. |Ü«∞@H˘zÛ =∞#ÖÏˆQ #=Ùfi "≥ÚÇ¨ÏO ÃÑ_»`å~°∞. ¿ÑÑ¨~°¡Ö’ á¶È\’Å∞ =™êÎ~Ú.
HÕ^Œ# „Ñ¨*Ï™êfi=∞º^Œ~°Ç¨ãÖ J#fl ÃÇÏ_ç¤OQ∑ LO@∞Ok. HÍh =∞#"åà◊√¡ XÑ¨ÙÊ‰õΩO\Ï~å
'Hõ=¸ºxã¨∞ì ^ÕâßÖ’¡ ZxflHõÅ∞ XHõ |∂@HõO Jk =Ú=∂‡\˜H© „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ÑïÇ¨ã¨"Õ∞.
ZxflHõÅÖ’ XHõ¯ áêsìÜÕ∞ LO@∞Ok JHõ¯_». K«∂™ê~å Jx =∞#‰õΩ q=iOz K≥|∞`å~°∞.
nxfl „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO Jx #"≥Ú‡^ŒÌx JO\Ï~°∞. "åà◊§k „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO HÍHõáÈ`Õ =∞#k
„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO ZÖÏ J=Ù`«∞Ok. P ^ÕâßÖ’¡ =∂ki HÍ‰õΩO_® =∞# ^ŒQÆæ~° Ô~O_»∞ áêsìÅ∞
JO>Ë "åà◊¡Hõ<åfl WOHÀ áêsì Z‰õΩ¯= L#flO^Œ∞HÍ? Wk xÜ«∞O`«$`«fiO HÍ^•.
<Õ#∞ K≥ÑÊ¨ ^ŒÅ∞K«∞‰õΩOk UO@O>Ë – „Ñ¨*Ï™êfi=∞º qÅ∞= QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅO>Ë
=∞# ^Õâ◊ ™êfi`«O„`«º „Ñ¨Hõ@#(_çHõ¡ˆ~+¨<£)Ö’ á⁄O^Œ∞Ñïz# ã¨∂„`åÅ∞, ÅHΔÍºÅ∞ ã¨∂ÊùiÎx
K«^Œ=O_ç. P _çHõ¡ˆ~+¨<£ ã¨∂ÊùiÎ UO@O>Ë „Ñ¨[Å ¿ãfiK«Ûù#∞ ÑïÑ¨Ó~°‚ =∂#=Ù_çQÍ ãÖ`À+ÖQÍ
274 J"≥J"≥∞iHÍ
„|uˆH Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ x~åHõiOKÕ K«@=ì ºuˆ~Hõ JkèHÍ~° Hˆ O„^ŒO U^Œ~Ú<å ã¨~ˆ ^•xfl xÅ∞=iOKåe.
JÖÏO\˜ JkèHÍ~° ˆHO„^•xfl ãïk^ÕÌ Ç¨Ï‰õΩ¯ gÅ∞HÍ‰õΩO>Ë ã¨=¸ÅOQÍ ~°^Œ∞Ì KÕ¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯
„Ñ¨[Å‰õΩ LO_®e JO@∞Ok. WÑ¨ÙÊ_»∞ =∞#O HÀ~°∞‰õΩO@∞On J^Õ Hõ^• =∞# ^Õâ◊
™êfi`«O„`Àº^Œº=∞ „Ñ¨Hõ@# ã¨∂ÊùiÎx B^ŒÅ ^•ÅÛ_®xH˜ =∞#O K«\Ïìefl Ju„Hõq∞OKåeû#
Ñïã≤ú`«∞Å∞ <≥ÅH˘<åfl~Ú. =∞#O UO J_»∞QÆ∞`«∞<åflO? `«Ñ¨ÙÊ_»∞ JaèÜ≥∂QÍÅ`À *ˇ·à◊§Ö’
‰õΩH˜¯# J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å#∞ q_çz ÃÑ@ìO_ç. `«Ñ¨ÙÊ_»∞ Ñ¨^Œú`«∞Å`À ãÖÑ¨^Œ#∞ áÈˆQã¨∞‰õΩ#fl
"åà◊¡ Pã¨∞÷Å∞ ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩx ãÖÑ¨^Œ Ñ¨Ù#óÑÖÑ≤}© KÕÜ«∞O_ç. J„Hõ=∂~°∞¯Å#∞
J„Hõ=∂~°̊#Ñ¨~∞° Å#∞ *ˇÖ· ’¡ ÃÑ@ìO_ç J<ÕH^õ •. WO^Œ∞HÀãÖ =∞#O âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞¨ # L^Œº=∞OÖ’
=ÚO^Œ∞ Ñ‘iî# xÅ"åe. WHõ¯_»<Õ HÍ^Œ∞ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ WOHÍ J<ÕHõ ^ÕâßÅÖ’ âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞#
L^Œº=∞ P=â◊ºHõ`« LO^Œx <Õ ÉèÏqã¨∞Î<åfl. âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞# ~å*ÏºkèHÍ~°"Õ∞ HÍ=K«∞Û HÍh D
~å[ºO Z=ik? |Å=O`«∞Åk, ^èŒ#=O`«∞Åk. nxfl kèHõ¯iOK«_®xH˜ g∞#"Õ∞ëêÅ∞ ÖˇHõ¯
ÃÑ\Ïìeû# J=ã¨~O° U=ÚOk. ã¨HÅõ ^ÕâßÅ „Ñ¨[Å∂ ã¨∞ãÖÑ¶∞¨ \˜Ò« QÍ SHõºOQÍ PK«iOK«^QŒ æÆ
=∂~°æO âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞# L^Œº=∞O. WO^Œ∞Ö’ "Õ̂~ Jaè„áêÜ«∂xH˜ `å"Õ ÖË^Œ∞.
~å[H©Ü«∞ Mˇ·nÅ∞, *ˇ·à◊√§, #Å¡*Ïu q=ÚHÎ̃ ( 1970)

– UO*ˇÖÏ _Õqãπ
Hõhã¨ =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å ™ê^è#Œ HÀãÖ =∞Ç¨ÏŸ„^ÕHOõ QÍ L^Œºq∞ã¨∞#Î fl #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHÍxfl
L^ÕtÌ Oz =∞#O 'âßO`«O— 'âßO`«O— Jx Ç≤Ï`«=Ù K≥|∞`«∞<åflO. FÑ≤QÍæ LO_®e <åÜ«∞#ÖÏ~å
Jx ã¨∞^Œ∞ÌÅ∞ K≥|∞`«∞<åflO. D „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨=∂[OÖ’ #=∞‡HõO LOK«O_ç. g∞ =O`«∞
ÉèÏQÆºO ^•#O`«@ J^Õ W"åà◊ HÍHõáÈ`Õ ˆ~Ñ¨~Ú<å, g∞ WO\˜ `«Å∞Ñ¨Ù `«_»∞`«∞Ok JO@∂
T~°_çã¨∞Î<åfl~°∞.
HÍx =∞#‰õΩ Z^Œ∞~°~Ú# J<ÕHõ KÕ^Œ∞ J#∞Éèí"åÅ∞ =∞#‰õΩ UO <Õ~åÊ~Ú.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s PiúHõ q^è•<åxH˜ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxH˜ á⁄ã¨QÆ<Õ á⁄ã¨QÆ^Œ∞, =∞# ã¨=∂[OÖ’
<≥ÅH˘#fl Jxfl JiëêìÅ‰õÄ HÍ~°}Éèí∂`«=∞~ÚOk D ÃÑ@∞ì|_ç^•s PiúHõ q^è•#"Õ∞ Jx
Hõ^•. ÃÑ·H˜ Zxfl Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥Ñ≤Ê<å D =º=™êú, D „Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO D K«\ÏìÅ∞ „Ñ¨[Å#∞ =∞s
=ÚYºOQÍ #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHõO J}QÍi# ¿Ñ^ŒÅ∞, â◊s~°Hõ+ì̈Og∞^Œ „|uˆH âıfi`« *ÏfÜ«ÚÅ
ã¨Ç¨ Z=ix L^ŒÌiOK«_®xH˜ HÍ^Œ∞. „Ñ¨[Å∞ W"åà◊ `«=∞ rq`åÅ#∞ `å=Ú x~°‚Ü«∂`«‡HõOQÍ
K«Hõ¯k^Œ∞Ì‰õΩ<Õ Ñïã≤ú`«∞Ö’¡ ÖË~°∞.
J~°ú=O`«"≥∞ÿ# q=∞~°≈‰õΩ x~°ã¨#‰õΩ `å=Ú ZÑ¨ÙÊ_»∂ =ºuˆ~HõO HÍ^Œx áêÅ‰õΩÅ∞
Q˘Ñ¨ÊQÍ K≥|∞`«∞O\Ï~°∞. J~Ú`Õ W=hfl K«@Ñì i¨ kèH˜ Ö’|_ç LO_®Åx <˘H˜¯ =HÍ¯}˜ã∞¨ OÎ \Ï~°∞.
^ÀÑ≤_ç, J}˜z"Õ`« q^è•<åÅ∞ Hõ#|_»‰õΩO_® á⁄QÆ=∞OK«∞ `≥~°#∞ J_»¤O ÃÑ_»∞`«∞O\Ï~°∞.
ÉÏxã¨`«fiO J=∂#gÜ«∞O, J=∂#∞+Ö ~å*ÏºOQÆq~°∞^ŒúO Jx ÃÑ·H˜ XÑ¨ÙÊ‰õΩO@∞O\Ï~°∞.
HÍh W"åà◊ Ñïã≤ú`«∞Å∞ =∞s JO`« Ñ¶¨∞’~°OQÍ ÖË=Ù (ZO^Œ∞HõO>Ë nx =¸ÅOQÍ Åaúá⁄O^Õ
^èŒ<å_»º =~åæÅ∞ L<åfl~Ú QÆ#∞Hõ) J#fl ã¨=∞iúOÑ¨ÙÅ‰õΩ kQÆ∞`«∞O\Ï~°∞.
J"≥∞iHÍ K«i„`«#∞ `«~°z K«∂¿ãÎ Pq~åƒù= HÍÅO #∞O_ç WÖÏO\˜ J<åºÜ«∞"≥∞ÿ#
K«\ÏìÅ∞ Z<Àfl K«ÖÏ=∞}˜Ö’ L<åflÜ«∞x "Õ~°∞QÍ K≥Ñ¨Ê#=ã¨~°OÖË^Œ∞. „Ñ¨`ÕºHÕz #Å¡*Ïu
„Ñ¨*ÏhHÍxfl J}˜z LOK«_®xH˜ K«\ÏìÖ’¡ Z<Àfl "≥ã¨∞Å∞ÉÏ@∞¡ L<åfl~Ú. D ÖÁã¨∞QÆ∞Å
„ÑüÑ¶¨∞@#ÖË W"åà◊ ã¨=∂[OÖ’ =∞#O K«∂ã¨∞Î#fl Jã¨=∂#`«Å∞ =~°‚^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~°O
ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. D =º=ãú̈Ö’ #Å¡*Ïu „Ñ¨[Å∞, =Åã¨ „Ñ¨*ÏhHõO J}QÍi# „Ñ¨[Å∞
™ê=∂lHõOQÍ ^Œ∞~°ƒ~ù "° ∞≥ #ÿ Ñïã≤`ú ∞« Å#∞ K«qK«∂ã¨∞<Î åfl~°∞. Jaè=$kú T¿ã ÖË^∞Œ gi rq`åÖ’¡.
=∞ø#OQÍ Jhfl ÉèíiOK«_»"Õ∞ `«Ñ¨Ê "Õˆ~ =∂~°æO ÖË^Œ∞ gà◊¡‰õΩ. WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}"≥∞ÿ#
J<åºÜ«∞Ü«∞"≥∞ÿ# K«\ÏìÅ#∞ =ºuˆ~H˜¿ãÎ =∂„`«O K«@ì q~À^èŒ∞Å∞ J~ÚáÈ`å~°∞.
=∞# „|`«∞‰õΩÅ∞ ÉÏQÆ∞ KÕã¨∞HÀ=_»O „H˜Ü«∂jÅ"≥∞ÿ# „ÑüÑ¶¨∞@<å =∂~åæÅ#∞
~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩ<Õ =∞# <≥·Ñ¨Ù}ºO g∞^Õ P^è•~°Ñ¨_ç LOk. D „Hõ=∞OÖ’ =∞# J}z"Õ`«‰õΩ
„Ñ¨`«ºHõΔOQÍ<À, Ñ¨~ÀHõΔOQÍ<À T`«O Wã¨∞Î#fl K«\ÏìÅ#∞ =∞#O ÉÏÇ¨@OQÍ<Õ LÅ¡OÑ¶≤∞OKåeû
=ã¨∞ÎOk. =∞#O K«@ì ÑïkèÖ’<Õ WÖÏO\˜ „ÑüÑ¶¨∞@#‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl =∞# g∞^Œ <Õ~°ã¨∞úÅ<Õ
=Ú„^Œ"™Õ êÎ~∞° . JÔ~ã¨∞Åì ∞, qKå~°}, J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ f~°∞ÊÅ∞, *ˇÅ· ∞ tHõÅΔ ∂ =∂=¸ÖË ZO^Œ∞HõO>Ë
<åºÜ«∞=º=ãú̈ ‰õÄ_® D<å_»∞ =~°‚ q=HõΔ ^èÀ~°}∞Å`À Ñ¨Ùeã≤áÈ~Ú LOk.
~å*ÏºxH˜ L#fl x~°ƒùO^èŒ Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ *ˇ·Å∞ XHõ\ ˜. ™ê=∂lHõ xÜ«∞O„`«}
™êkèOK«_®xH˜ ~å*ÏºxH˜ J#∞"≥·# UÔH·Hõ ™ê^èŒ#O Wk. '*ˇ·Å∞ q^è•#O— („Ñ≤[<£ ã≤ãì̈"£∞) J<Õ
Ñ¨^ŒO Ñ¨Ù@∞ìHõ "≥#∞Hõ L#fl Ñ¨~°=∂~°úO ÉèÏ"åÅ#∞ xÜ«∞O„uOK«_»O. ã¨=∂*ÏxH˜ q^èÕÜ«∞OQÍ
LO_»\ÏxH˜ ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩ#fl ã¨∂„`åÅ#∞ x|O^èŒ#Å#∞ xÜ«∞O„`«}Å#∞ Éè∫uHõOQÍ QÍh,
ÉèÏ=Ñ¨~°OQÍ QÍh ã¨"åÅ∞ KÕ¿ã =ºHÎ̃ Z=~°~Ú<å ^ŒO_»<å~°∞›_Õ JÖÏO\˜ "åà◊§‰õΩ tHõΔQÍ
pHõ\ ˜ H˘\ÏìÖ’¡ |OkèOK«_O» =∞#O „w‰õΩÅ HÍÅO #∞O_ç QÆ=∞xOK«=K«∞Û. |∂~°∞"˚ å ã¨=∂*ÏÅ∞
JxflO\˜Ö’ ™ê~°fi[h#"≥∞ÿ# JOâ◊O Uq∞@O>Ë Mˇ·^Œ∞ K≥Ü«∞º_»O. K«@ìO =ÚO^Œ∞ ¿Ñ^Œ –
Q˘áêÊ J<Õ `å~°`«=∞ºO ÖË^Œ∞. `«Ñ¨C KÕ¿ãÎ Z=iÔH·<å tHõΔ Ñ¨_®eûO^Õ Jx Q˘Ñ¨Ê P^Œ~°≈OQÍ
K≥|∞`«∞O\Ï~°∞. HÍh P K«\ÏìÅ∞ Z=~°∞ KÕ™êÎ~°∞? <Õ~° 'x~°fiK«#O— Z=~°∞ KÕ™ê~°∞ – Jx
QÆ#∞Hõ =∞#O PÖ’z¿ãÎ YzÛ`«OQÍ D Ô~O_»∂ ã¨=∂[OÖ’x áêÅHõ â◊‰õΩÎÅ ã¨$+≤ì Jx J~°÷O
J=Ù`«∞Ok. JO>Ë K«\ÏìÅ∞, *ˇà· √◊ § ^è<Œ å_»º =~åæÅ – áêÅHõâ‰◊ Ωõ ÅÎ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ HÍáê_»_®xˆH
Ñ¨Ù@∞ìH˘KåÛ~Ú. JO^Œ∞ˆH *ˇ·à◊√§ =~°æ PkèÑ¨`«ºO K«ÖÏ~ÚOK«_®xH˜ XHõ ™ê^èŒ#O. ÖËx"åà◊√§
L#fl"åà◊§ g∞^Œ‰õΩ `≥QÆ|_»‰õΩO_® LO_»_®xH˜ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl HõOK≥.
276 J"≥J"≥∞iHÍ
HÍx XHõ¯ q+¨Ü«∞O =∂„`«O ã¨Ê+ì̈O. ãÖÑ¨^Œ Jã¨=∂# ÑÖÑ≤}© L#fl ã¨=∂*ÏÖ’¡
<Õ~åÅ∞ KÀ@∞ KÕã¨∞HÀ=_»O ã¨~°fi™ê^è•~°}"≥∞ÿ# JOâ◊O. ã¨=∂[OÖ’x L`«ÊuÎ â◊‰õΩÎÅ∞
^•i=∞à◊√§`«∞<åflÜ«∞<Õ^•xH˜ '<Õ~åÅ ˆ~@∞— XHõ H˘Å=∂#O. [iy# <Õ~åÅÖ’ Z‰õΩ¯=âß`«O
„Ñ¨`«ºHõΔOQÍ<À Ñ¨~ÀHõΔOQÍ<À 'Pã≤÷— ãÖÑ¨^ŒÅ`À ãÖ|O^èŒO Hõey LO_»_»O Ü«∂^èŒ$zÛùHõO
HÍ^Œ∞. 'Pã≤—÷ `À ÃÑ#"Õã∞¨ ‰õΩ L#fl <Õ~åÅhfl J}z"≥Ü∞« º|_»¤ ™ê=∂lHõ J=ã¨~åÅ‰õΩ, `«ÅHÕ^Œ∞Å∞
™ê=∂lHõ ãÖÑ¨^Œ ÑÖÑ≤}Å© ‰õΩ H˘O_»Q∞Æ ~°∞ÅÎ ∞. ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷ QÆ~ƒ° Où Ö’<Õ <Õ~° ã¨fiÉèÏ"åxH˜
=¸ÖÏÅ∞ L<åfl~Ú. P =º=ã¨÷`À áê@∞ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∂ =™êÎ~Ú. ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷
ã¨fiÉèÏ="≥∞#ÿ '^ÀÑ≤_—ô <Õ gà◊¥¡ PÅO|#QÍ KÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~°∞. HÍ|\˜ì *ˇà· √◊ § <Õ~Q° Íà◊§#∞ ãÖã¨¯iOKÕ
L^ÕâÌ O◊ `À <≥ÅH˘ÖÏÊO Jx áêÅ‰õΩÅ∞ K≥¿ÑÊk X\˜=ì ∂@. Wk ~ÀQÆ x^•<åxH˜ Ñ¨xH˘ã¨∞OÎ ^Õ"∂≥
(PK«~°}Ö’ WO^Œ∞‰õΩ ‰õÄ_® Ñ¨xH˜ ~å=_»O ÖË^Œx ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl „ÔH·O ˆ~@∞ K≥|∞`«∞Ok) QÍh,
=º=ã¨÷Ö’ L#fl ^ÀÑ≤_ô ã¨fiÉèÏ=O JO`«O HÍx^Õ <Õ~° ã¨fiÉèÏ= x~°∂‡Å# J<Õk [~°QÆ<Õ
[~°QÆ^Œ∞.
ÃÑ@∞ì|_ç^•s JO`«~°æ`« ãÖHΔÀÉèíO =¸ÅOQÍ W"åà◊ "ÕÖÏk =∞OkQÍ #Å¡
*ÏfÜ«ÚÅ∞, „Ñ¨"åã¨ J"≥∞iHõ#∞¡ =Åã¨ „Ñ¨*ÏhHõO Láêkè HÀÖ’Ê~Ú x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞QÍ
`«Ü«∂~°Ü«∂º~°∞. áêi„âßq∞Hõ i[~°∞fi x~°∞^ÀºQÆ Ãã·#ºOÖ’ KÕiáÈ~Ú# <å ™È^Œ~°
™È^Œs=∞}∞ÅO^Œ~∂° WHõ<<·≥ å 'ã‘iÜ«∞ãπ—QÍ PÖ’K«# K≥Ü∂« ºe. XHõ ~°HOõ QÍ WÑ¨C_»∞ g∞~°O`å
qÑ¨¡"À^Œº=∂xH˜ ™ê~°^èŒ∞Å~Ú# „âßq∞Hõ=~°æOÖ’ ÉèÏQÆO JÜ«∂º~°∞. âß„ãÎ̈ ™êOˆHuHÍaè=$kúÖ’
ÉèÏQÆOQÍ ~åÉ’ÜÕ∞ HÍÅOÖ’ x~°∞^ÀºQÆO =∞iO`« „Ñ¨|eáÈÜÕ∞ J=HÍâ◊O LOk. W"åeìH˜
W"åà◊ 30 âß`«O =∞Ok #Å¡*Ïu Ü«Ú=`« x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞QÍ L<åfl~°∞. =~°æ^ÀÑ≤_ç, *Ïu
J}˜z"Õ`«Å =¸ÅOQÍ D ã¨=∂[OÖ’ Hõhã¨ =∂„`«Ñ¨Ù |`«∞‰õΩH˜ <ÀK«∞HÀ‰õΩO_® KÕã¨∞Î#fl
=¸ÖÏxfl "Õ̂~ QÆ`«ºO`«~°O ÖËHõ J<ÕHõ=∞Ok <Õ~åÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~°∞QÍh, <Õ~åÖË |`«∞‰õΩ
`≥~°∞=ÙQÍ Z=~°∂ HÍ"åÅx ZOK«∞HÀ~°∞. D <Õ~° q+¨Ü«∞=ÅÜ«∂xfl KèÕkOz Q“~°= „Ñ¨^Œ"≥∞ÿ#
Ç¨ïO^• J~Ú# =∂#= rq`åxfl ™êkèOK«∞HÀ"åÅO>Ë WO^Œ∞‰õΩ HÍ~°}"≥∞ÿ# =º=ã¨÷Ö’x
^ÀÑ≤_ç =¸ÖÏÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~°∞ ã¨ÖÏÊe. JO^Œ∞‰õΩ qâßÅ „áêuÑ¨kHõ# HÍi‡Hõ=~°æO
`À\˜, x~°∞^ÀºQÆ i[~°∞fi Ãã·#ºO SHõºO HÍ"åe. ÉÏ¡H± áêO^äŒ~ü áêsì W"åà◊ D kâ◊QÍ =∞Oz
Hõ$+≤ KÕã¨∞ÎOk. K≥~°âßÅÖ’ L#fl HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ‰õÄ_® JHõ¯_» W^Õ Hõ$+≤ "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì~°∞.
x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞QÍ L#fl #Å¡*Ïu Ü«Ú=`«, âıfi`«*Ïu Ü«Ú=`«~åxfl, =Åã¨ „Ñ¨*ÏhHÍxfl
`«=∞`À HõÅ∞Ñ¨Ù‰õΩáÈ"åe. D Hõ$+≤Ö’ Kåi„`«HõOQÍ J"≥∞iHõ<£ ã¨=∂[OÖ’ áê^Œ∞H˘x L#fl
=~° ‚ q=Hõ Δ , =~° ‚ ^ÀÑ≤ _ ô Å #∞ ‰õ Ä _® QÆ = ∞#OÖ’ LOK« ∞ ‰õ Ω x `« y # Z`« ∞ Î Q Æ _ » Å ∞
~°∂á⁄OkOK«∞HÀ"åe. DÔ~O_»∞ â◊‰õΩÎÅ∂ UHõ"≥∞ÿ HÍi‡Hõ=~°æO`À [`« Hõe¿ãÎ ^ÀÑ≤_çH˜ Ñ‘_»#‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ L=∞‡_ç „ÑüÑ¶∞¨ @##∞ ÃÑOá⁄OkOz# =∞# áê`« ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂xH˜ uiy r=O
áÈã≤#"å~°O J=Ù`åO.
JÖÏˆQ J"≥∞iHõ<£ *ˇ·à◊§Ö’ =∞QÆ∞æ`«∞#fl Mˇ·nÅÖ’ qÑ¨¡= „âı}∞Å∞QÍ Ñ¨xH˘KÕÛ"åix
ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩ<Õ@Ñ¨C_»∞ "å~°∞ KÕã≤# <Õ~åÅ∞ Uq∞\’ ‰õΔΩ}‚OQÍ ÑïjeOz ÑïQÆ}#Ö’H˜
fã¨∞HÀO_ç `«Ñ¨Ê tHΔÍ HÍÖÏxfl |\ì̃ ZÖÏO\˜ x~å÷~°}Å‰õΩ ~åHõO_ç. _»|∞¡. W.a._»∞ºÉ’~Úãπ
K≥Ñ≤Ê#@∞¡ =∞# ^Õâ◊ <åºÜ«∞=º=ã¨÷ =~°‚ q=HõΔ`«‰õΩ Jf`«OQÍ Ñ¨x KÕ¿ãk HÍ^Œ∞. D „Ñ¨ÉèÏ=O
=¸ÅOQÍ<Õ =O^ŒÖÏk =∞Ok J=∂Ü«∞Hõ #Å¡*Ïu =Åã¨ áœ~°∞Å∞ z#fl z`«HÍ <Õ~åÅ‰õΩ
‰õÄ_® ã¨∞n~°…HÍÅOQÍ tHõΔÅ∞ J#∞Éèíq™êÎ L<åfl~°∞.
WÖÏ ã¨∞n~°…HÍÅO tHõΔÅ∞ Ñ¨_ç#"åi g∞^Œ „Ñ¨ÉèÏ"åÅ∞ ZÖÏ LO\ÏÜ≥∂ ‰õÄ_®
=∞# QÆ=∞#OÖ’ LO_®e. Ñ¶¨ÖÏ<å <Õ~åxH˜ Ñ¶¨ÖÏ<å tHõΔ Jx K«@ìOÖ’ LO@∞Ok. <Õ~°O
KÕã≤# "åiH˜ ‰õÄ_® `«#‰õΩ ZO`« HÍÅO tHõΔ Ñ¨_»=KÀÛ XHõ JOK«<å LO@∞Ok. K«@ìO
J`«xH˜ `≥eÜ«∞HõáÈ~Ú<å W<Õflà◊√¡ tHõΔ Ñ¨_˘K«∞Û Jx ÖÏÜ«∞~°∞¡ K≥|∞`å~°∞. HÍh =~°‚
q=HõΔ`åÑ¨Ói`« <åºÜ«∞=º=ã¨÷ WÖÏO\˜ JOK«<åÅ#∞ ‰õÄ_® âıfi`Õ`«~° *ÏfÜ«ÚÅ q+¨Ü«∞OÖ’
`«ÅHÕ^Œ∞Å∞ KÕã¨∞ÎOk. ^ÀÑ≤_ç ^˘OQÆ`«<åxH˜ Ô~O_Õà◊§ #∞O_ç <åÅ∞ˆQà◊¡ tHõΔÑ¨_»∞`«∞Ok. HÍx
J^Õ âıfi`Õ`«~° *ÏfÜ«ÚÅ~Ú`Õ Ñ¨k #∞O_ç Ñ¨k¿ÇÏ<Õà◊§ áê@∞ *ˇ·Å∞ "Õã≤# ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ H˘Å¡Å∞.
J^Õ <Õ~åxH˜ QÍ#∞ âıfi`« *ÏfÜ«Ú_»∞ Ô~O_Õà◊§ˆH *ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ J~Ú# L^ŒO`åÅ∂
ÖˇHõ¯ÖË#xfl L<åfl~Ú. nx =¸ÅOQÍ Mˇ·nÅ g∞^Œ ZÖÏO\˜ „Ñ¨ÉèÏ"åÅ∞ Ñ¨_»`å~Ú? HÀ~°∞ìÅÖ’
^Œ̂H¯ <åºÜ«∞O WO`« J<åºÜ«∞OQÍ LO>Ë HÍ~åQÍ~åÖ’¡ Z^Œ∞~°ÜÕ∞º J<åºÜ«∂Å QÆ∞iOz
WÇ¨Ï#∞ K≥Ñ¨Ê#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. <åÅ∞QÆ∞ QÀ_»Å =∞^èŒº# J}˜z"Õ`«ÜÕ∞ „Ñ¨ÑÖK«OQÍ =∂i#
|OkèMÏ<åÖ’¡ r=#O ™êyOKÕ Mˇ·nÅ∞ U XHõ¯ âıfi`«*Ïu ^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍi KÕuÖ’<À f~°x
J==∂<åÅ‰õΩ QÆ∞iHÍ=_»O HÍ^Œ∞, "≥Ú`«ÎOQÍ Mˇ·nÅO^Œ~°∂ =º=™ê÷QÆ`«"≥∞ÿ# =~°‚ ^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~°
^èÀ~°}∞Å‰õΩ Ö’#∞ HÍ=eû =ã¨∞ÎOk. *ˇ·à◊§ ã≤|ƒOkÖ’, JkèHÍ~°∞ÅÖ’, ÃÑ~ÀÖò W"åfiÖ’ =^ÀÌ
x~°~‚ ÚOKÕ É’~°∞Å¤ Ö’ WÖÏ "≥Ú`«OÎ *ˇà· ¡◊ =º=ã¨Ö÷ ’<Õ âıfi`«*ÏuÜÕ∞`«~∞° Å‰õΩ „áêux^èºŒ O `«‰Ωõ ¯=.
Ñ¶e¨ `«OQÍ ãÖã¨¯iOK«|_ç, ™ê=∂lHõ |∞∞A=~°#Î JÅ=~°∞Û‰õΩx *ˇà· §◊ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ HÍ"åeû#
Mˇ·nÅ∞ JO^Œ∞‰õΩ U=∂„`«O `å=ÙÖËx q^èŒOQÍ „ÑüQÆO\Ï, „ÑüÑ¨Ó\Ï, „Ñü~ÀE f„="≥∞ÿ#,
J=∂#∞+¨"≥∞ÿ# '„\©\ò"≥∞O\ò‰õΩ— Ö’#=Ù`«∂ LO\Ï~°∞.
J=∂Ü«∞‰õΩÖˇ·# Mˇ·nÅ‰õΩ ~å[H©Ü«∞ q^Œº#∞ JOkOz Ju"å^Œ ÉèÏ"åÅ"≥·Ñ¨Ù
=∞o§OK«_»O ã¨∞Å∞"Õ. JÖÏˆQ '^À+¨μÅ~Ú#— "åix ãÖã¨¯iOK«_»=¸ FÑ≤Hõ`À K≥Ü«∂ºeû#
Ñ¨<Õ. =~°‚ q=HõΔ`å Ñ¨Ó~°fiHõ"≥∞ÿ# D ^ÀÑ≤_ç ã¨=∂[OÖ’ `å#∞ |`«Hõ_®xH˜ =∂~°æO Uq∞\˜?
`«#∞ KÕã≤# <Õ~°O Uq∞\˜? P Ñïã≤÷`«∞Å∞ ZÖÏ, ZO^Œ∞‰õΩ ^•Ñ¨ÙiOKå~Ú. WO^Œ∞Ö’ `«#
278 J"≥J"≥∞iHÍ
ÉÏ^èŒº`« ZO`«. D Jã¨=∞ã¨=∂[O áê„`« Uq∞\˜? W=hfl qÑ¨ÙÅOQÍ q=~°OQÍ J`«x
^Œ$+≤ìH˜ ZH˜¯OKåe. =∞# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ *ˇ·à◊§Ö’ ~å[H©Ü«∞ q^Œº#∞ JOkOK«_®xH˜ KÕã¨∞Î#fl Hõ$+≤
x[OQÍ HõuÎg∞^Œ ™ê"Õ∞.
D Hõ$+≤ ãÔ̈~·# Ñ¶ë`åÅ#∞ Wã¨∞ÎOk ‰õÄ_®. WÑ¨Ê\˜ˆH KåÖÏ=∞Ok `å=Ú ~å[H©Ü«∞
Mˇ·nÅO J#fl J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ =KåÛ~°∞. x*ÏxH˜ `å=Ú ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÖ’, HÍ~°ºHõ~°ÎÖ’
HÍ^Œx `≥eã≤<å `å=Ú D ^ÀÑ≤_ç^•~°∞ ~å[H©Ü«∞– Pi÷Hõ =º=ã¨÷ ÉÏkè`«∞ÅO Jx ã¨Ê+ì̈OQÍ
J~°÷O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. JO^Œ∞ˆH `«=∞x `å=Ú ~å[H©Ü«∞ Mˇ·nÅ∞QÍ ÉèÏqOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
=~°‚ ^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~° ^ÀÑ≤_ç #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHÍxfl ~°Hõ~°HÍÅ ™ê÷~ÚÖ’¡ x~°O`«~°O
Ñ‘_çã¨∂Î<Õ LOk. Ô~Hõ¯Å Hõ+ì̈O KÕã≤ „â◊"≥∞ÿHõ r=# ™œO^Œ~åºxfl P™êfikã¨∂Î, J#∞Éèíqã¨∂Î
Ç¨ïO^• J~Ú# |`«∞‰õΩ |`«∞‰õΩ^•=∞O>Ë Ñ¨x HõeÊOK«_»O ÖË^Œ∞ D „Ñ¨Éèí∞`«fiO – U Pi÷Hõ
ãÖHΔÀÉèOí ‰õΩ^Œ∞Ñ¨ÙÅ∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú<å ^ŒH¯˜ # H˘kÌáÌ ê\˜ L^ÀºQÍÅ∂ áÈQ˘@∞ì‰Ωõ <Õ "åi *Ïa`åÖ’
J„QÆ™ê÷#OÖ’ LO\Ï~°∞ #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞. Pi÷Hõ =º=ã¨÷#∞ ‰õΩ^Œ∞@ÑïKÕO^Œ∞‰õΩ ÅHõΔÅ _®Å~°∞¡
HÍ~˘Êˆ~\ò JkèÑ`¨ ∞« Å *Ë|∞Ö’¡ ‰õΩ=∞‡iOKÕ „Ñ¨É∞íè `«fiO #Å¡ *Ïu „Ñ¨[Å |`«∞‰õΩÅ∞ ‰õΩ^Œ∞@Ñ¨~K° _« O»
g∞^Œ gã¨"≥∞`«∞Î „â◊^Œú ÃÑ@ì^Œ∞. Pi÷Hõ ãÖHΔÀÉèíO =Úyã≤<å #Å¡ *ÏfÜ«ÚÅ∞ |`«∞‰õΩ ãÖHΔÀÉèíO
X_»∞¤#Ñ¨_»^Œ∞. ^Õâ◊OÖ’HõÖÏ¡ ¿Ñ^ŒÅ∞ |uˆH "å_»Ö’¡ x~°∞^ÀºQÆO Ô~O_çO`«Å∞QÍ LO@∞Ok.
#Å¡*Ïu Ü«Ú=f Ü«Ú=‰õΩÖ’¡ x~°∞^ÀºQÆO WO`«‰õΩ WOHÍ Z‰õΩ¯= LO@∞Ok. ^•^•Ñ¨Ù 30
âß`«O x~°∞^ÀºQÆ∞Å∞ L<åfl~°O>Ë – gà◊§O^ŒiH˜ ~Ô O_»∞Ñ¨Ó@ÖÏ á⁄@ìáÈã¨∞‰õΩ<Õ =∂~°Oæ ÖË‰Ωõ O_®
áÈ~Ú#>Ë¡QÍ. D Ñïã≤÷`«∞Å∞ =∂~åÅO>Ë Ô~O_Õ =∂~åæÅ∞. XHõ\ ˜ zHõ¯\˜ qÑ¨¡=O ^•fi~å
Ñï+¨¯iOK«∞HÀ=_»O. ÖË^ŒO>Ë á¶êã≤ã¨∞ì L‰õΩ¯áê^•Å HÕ^Œ |`«∞‰õΩÅ∞ D_»fi_»O.
ãÔ̈~·# ã¨∂¯à◊√§ =ÙO_»=Ù. L#fl Pã¨∞Ñ¨„`«∞ÅÖ’ Ñ¨â◊√=ÙÅ∞ ‰õÄ_® "≥·^•ºxH˜ ~å=Ù.
‰õÄeáÈÜÕ∞ ã≤÷uÖ’ L#fl P"å™êÅ∞, JÑ¨Ê#OQÍ =∞#ˆH^À ãäû_ôÅ∞ Wã¨∞Î#fl@∞¡ q^Õfi+¨
„Ñ¨Kå~åÅ∞ – WÖÏ XHõ>Ëq∞\˜ K«∞@∂ì ã¨=∞ã¨ºÅ∞ ¿Ñ~°∞‰õΩáÈ~Ú L<åfl~Ú. #Å¡*ÏfÜ«ÚÅ∞
x=ã≤OKÕ "å_»ÅxflO\Ï ¿Ñ^ŒiHõÑ¨Ù „Ñ¨[ÖË. |i‡OQ∑Ç¨ÏŸ"£∞ #∞O_ç Ç¨Ô~¡"£∞ =~°‰õΩ JHõ¯_»
#∞O_ç "å\òû =~°‰õÄ #Å¡*Ïu "å_»Å∞ x`«ºO áÈbã¨∞ Ñ¨Ç¨~åÖ’ LO\Ï~Ú. LuÎ Ñ¨Ù}ÏºxH˜
áÈbã¨∞Å∞ =∞O^ŒÅ∞ =∞O^ŒÅ∞QÍ D "å_»Å g∞^Œ PQÆ=∂QÆO KÕã≤ áÈ`«∞O\Ï~°∞. x~åÌH} Δ̃ ºOQÍ
Kå=ÉÏk 'Ç≤ÏOã¨— K≥Åˆ~QÆ‰õΩO_® HÍáê_»∞`«∞<åflO Jx HÍÅÔ~uÎ K≥|∞`«∞O\Ï~°∞.
'„Ñ¨[ Å#∞ HÍáê_» _ » O, "åiH˜ ¿ã=Å∞ JOkOK« _» O— áÈbã¨ ∞ q^è Œ∞ Å∞QÍ
K≥|∞`«∞O\Ï~°∞. HÍh gà◊√¡ Z=ix HÍáê_»∞`«∞<åfl~°∞? Z=iH˜ ¿ã= KÕã¨∞Î<åfl~°∞? ^ÀÑ≤_ç
â◊‰Ωõ ÅÎ Ñ‘_‰» Ωõ Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ HÍáê_»∞`«∞<åfl~°∞. =∞#H˜ UO ¿ã= KÕã∞¨ <Î åfl~°∞– J_»QHÆ áõ È~Ú<å
J<åºÜ«∂xfl =∞# g∞^Œ ~°∞kÌáÈ`«∞<åfl~°∞. "åà◊√¡ #Å¡*Ïu "åà◊§#∞ "ÕkèOK«_®xˆH L<åfl~°∞.
x~°O`«~°O =∞#efl Ç≤ÏOã¨‰õΩ QÆ∞iKÕã¨∂Î =∞# |`«∞‰õΩÅ#∞ =∞#O =∂~°∞ÛHÀÖËx â◊HÎ̃Ç‘Ï#∞ÅO

Jx QÆ∞~°∞Î KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. Wëêì~å*ÏºOQÍ =∞#efl JÔ~ã¨∞ì KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. QÆ∞_ç¤ QÆ=fi HÍ~°}O
^˘iH˜<å `«∞áê‰õΩÅ‰õΩ Ñ¨x K≥Ñ≤Ê =∞x+≤ „áê}ÏÅ∞ xÅ∞=Ù<å `À_Õ™êÎ~°∞. =∂^ŒHõ „^Œ"åºÅ
=∂Ñ¶≤Ü«∂ =Ú~îåÅ‰õΩ JO_»QÍ xÅ|_»`å~°∞. P LK«∞ÛÖ’H˜ J=∂Ü«∞‰õΩÅ#∞ ÖÏQÆ_®xH˜
áê=ÙÅ∞QÍ =º=Ç¨Ïi™êÎ~°∞. #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ L#fl J`«ºO`« q∞`«"å^Œ „Ñ¨fÑ¨â◊‰õΩÎÅ
=Ú~îåÅ‰õΩ ¿ã= KÕã¨∞ÎO\Ï~°∞. "≥Ú`«ÎOQÍ #Å¡*Ïu ã¨=∂*Ïxfl Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ =ÅÜ«∞OÖ’H˜ <≥\ ì̃
HÍÑ¨ÙHÍã¨∞ÎO\Ï~°∞. J"≥∞iHÍ XHõÑ¨C_»∞ WOQÍ¡O_£‰õΩ =Åã¨ ^Õâ◊OQÍ H˘#™êy# HÍÅOÖ’
áÈbã¨∞ =º=ã¨÷ ZÖÏ =º=Ç¨ÏiOKÕ^À „á¶êO\ò[Öòáê¶ #<£ Jaè=~°#‚ ‰õΩ JuH˜#@∞¡QÍ <Õ\ ˜ áÈbã¨∞
=º=ã¨÷ Ñ¨xKÕã¨∞ÎOk.
áÈbã¨∞ =º=ã¨÷ WO`« =~°‚ q=HõΔ`å Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«_®xH˜ <åºÜ«∞=º=ã¨÷
=`åÎã∞¨ ‰õÄ_® „Ñ¨^•è # HÍ~°}OQÍ =∞#O „QÆÇÏ≤ OKåe. áÈbã¨∞Å <Õ~Ñ° Ó¨ i`« ^Œ∞_»∞‰õΩ ã¨fiÉèÏ"åxfl
U HÀ~°∞ìÅ∂ <åºÜ«∞OQÍ qKå~°}‰õΩ KÕÑ¨@ì=Ù. HÍh J^Õ áÈbã¨∞Å∞ K≥¿ÑÊ ™êHΔÍºÅ P^è•~°OQÍ
#Å¡*Ïu =∞Ç≤Ïà◊Å#∞, Ñ¨Ù~°∞+¨μÅ#∞ ÖˇHõ¯ÖË#O`« =∞Okx *ˇ·Å∞ TK«Å "≥#H˜¯ <≥_»∞`«∞<åfl~Ú.
#Å¡*Ïu =Ú^•Ì~ÚÅ‰õΩ <åºÜ«∞ ¿ã=Å∞ JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ HÀ~°∞ìÅ∞ xÜ«∞q∞OKÕ Ñ‘¡_»~°∞¡ ˆHã¨∞#∞
K«@Ñì i¨ kèÖ’ "åkOK«_®xH˜ |^Œ∞Å∞ <Õ~O° KÕâß#x XÑ¨CHÀ `«‰Ωõ ¯= tHõΔ Ñ¨_ÖÕ Ï K«∂™êÎ#O@∂
=Ú^•Ì~ÚÅ`À <Õ~° JOwHÍ~° „Ñ¨Hõ@# KÕ¿ãÖÏ K«∂_»_»O g∞^Õ ^Œ$+≤ìÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. 85âß`«O
ˆHã¨∞Ö’¡ WÖÏ<Õ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx ÖˇHõ¯`ÕeOk. D =∞^èŒº<Õ Eºs qKå~°} Uà◊√§ `«~°|_ç
™êQÆ‰õΩO_® K«∂ã¨∞HÀ=K«Û<Õ ¿Ñi@ JÔ~ã¨∞ìÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ áÈbã¨∞Å Z^Œ∞@ <Õ~° JOwHÍ~°
„Ñ¨H@õ # g∞^Œ ãÖ`«HÍÅ∞ ÃÑ>Ëãì ∞¨ #Î fl"åà◊√§ ZO^Œ~À L<åfl~°∞. U`å"å`å áÈbã¨∞ <åºÜ«∞=º=ã¨Å÷ ∞
Ô~O_»∂ Hõeã≤ #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHÍxfl *ˇ·Å∞ =∂~°æO Ñ¨\ ì̃ã¨∞Î<åfl~Ú. (QÆ`«OÖ’ ##∞fl #∂ºÜ«∂~ü¯
=∞Ç≤ÏàÏ *ˇ·Å∞Ö’ _ç>ˇ~Ú<£ KÕã≤#Ñ¨C_»∞ WÖÏO\˜ L^ŒO`åÅ∞ Z<Àfl <å ^Œ$+≤ìH˜ =KåÛ~Ú.
J<ÕHõ =∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ <åºÜ«∞ qKå~°}‰õΩ =ÚO^Õ <Õ~åOwHÍ~° „Ñ¨Hõ@# g∞^Œ ãÖ`«HÍÅ∞
KÕ¿ãÎ WOH˘O`«=∞Ok qKå~°} "≥Ú^ŒÅ=QÍ<Õ <Õ~°O KÕã≤#@∞ì JOwHõiOz#@∞¡ Z=i
J#∞Éèí"åÅ∞ "åà◊√¡ Ñ¨Óã¨QÆ∞zÛ#@∞¡ <å`À K≥Ñ¨CH˘KåÛ~°∞. =∞K«∞ÛH˜ XHõ Ñ¨_»∞K«∞ ˆHã¨∞ g∞
^Œ$+≤ìH˜ `≥™êÎ. P"≥∞ WO\˜ J^≥Ì W=fi_®xH˜ Ü«∞[=∂x WO\˜H˜ "≥o`Õ J`«QÍ_»∞ P"≥∞#∞
|ÖÏ`«¯iOK«É’Ü«∂_»@. P ÃÑ#∞QÆ∞ÖÏ@Ö’ "≥≥eyOz L#fl H˘"˘fi`«∞ÎÅ∞ >ËaÖò g∞^Œ Ñïz#
QÆ∞_»¤g∞^Œ Ñ¨_ç JO@∞‰õΩOk. Z\Ï¡Q˘\Ï¡ J=∂‡~Ú `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ |Ü«∞@Ñ¨_çOk. P Ñ≤Å¡
ZHõ¯_» ˆHã¨∞ ÃÑ_»∞`«∞O^À Jx WO\˜ Ü«∞[=∂<Õ =ÚO^Œ∞QÍ P J=∂‡~Ú g∞^Œ ^ÀÑ≤_ç
K≥Ü«∞º_®xH˜ =zÛO^Œx ˆHã¨∞ ÃÑ\Ïì_»@. ™êHõΔ ºO HÍe# >Ë|∞Öò HÍ¡`ü. ˆHã¨∞ qKå~°}‰õΩ
=zÛOk, HÀ~°∞ì xÜ«∞q∞Oz# Ñ‘¡_»~°∞ =∂@Å∞ #q∞‡, `«‰õΩ¯= tHõΔ Ñ¨_»∞`«∞Ok Jx J`«#∞
WzÛ# Ç¨g∞ #q∞‡ P J=∂‡~Ú <Õ~°O KÕã≤#@∞¡ JOwHõiOzO^Œ@. Ñ¶ë`«O =¸_Õà◊§
HÍ~åQÍ~°"åãÖ)
280 J"≥J"≥∞iHÍ
¿Ñ^ŒiHõO, áÈbã¨∞Å∞, HÀ~°∞ìÅ∞, *ˇ·à◊√¡ g\˜x áÈ+≤OK«_®xˆH<å #Å¡*Ïu „Ñ¨*ÏhHõO
x=ã≤OKÕ ¿Ñ^ŒÅ "å_»Å∞ L#fln JxÑ≤ã¨∞ÎOk. W=hfl ^ŒQÆ∞ÖÏƒr ÃÑ@∞ì|_ç^•s =º=ã¨÷
ã¨$+≤ìOz#"Õ Jx WÑ¨C_çÑ¨C_Õ #Å¡*Ïu ™È^Œ~°∞Å∞ ™È^Œs=∞}∞Å∞ J~°÷O KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
D HÍ~°}OQÍ<Õ "åà◊§Ö’ D ™ê=∂lHõ =º=ã¨‰÷ Ωõ ~å[H©Ü∞« Mˇn· Å∞ J<Õ ÉèÏ=# |ÅÑ¨_∞» `«∞Ok.
WÑ¨C_»∞ "åà◊=¡ ÚO^Œ∞#fl Hõ~=Î° ºO UO@O>Ë D áÈbã¨∞ =º=ã¨,÷ HÀ~°∞Åì ∞ JOkOK«ÖxË <åºÜ«∂xfl
™êkèOK«∞HÀ=_®xH˜ XHõ¯ÃÑ@∞ì# L^Œºq∞OK«_»O. WO`«‰õΩ q∞#Ç¨ "åà◊¡ =ÚO^Œ∞ "Õˆ~
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞.
<À"£∞ KÀ"£∞ã‘¯, HÀ~ÚO>ˇÖá„ò È : JO>Ë Uq∞\˜?

(=∂iÛ 12, 198)
W`«~° áêi„âßq∞Hõ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºÅ`À áÈÅ∞Û‰õΩ#flÑ¨Ù_»∞ J"≥∞iHÍÖ’ PÖ’K«<å
Ñï^èŒ∞Å∞, ~å[H©Ü«∞ HÍ~åºK«~°} q∞`«"å^ŒO"≥·Ñ¨ÙˆH "≥ÚQÆ∞æ KåÅ Z‰õΩ¯=QÍ LO@∞Ok. D
JO`«∞zHõ¯x JOâßxfl q=iOK«_®xH˜`« J<ÕHõ ãÖH˜¡+ì̈"≥∞ÿ# ã≤^•úO`åÅ∞ =ÚO^Œ∞H˘KåÛ~Ú.
nxÖ’ KåÅ ã¨∞xfl`«"≥∞ÿ# JOâßÅ∞ Wq∞_çLO\ÏÜ«∞#flk "åã¨Î=O. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© H˘xfl
z#fl z#fl q+¨Ü∂« Å#∞ Ãã`· O« qã¨‡iOK«‰Äõ _»^xŒ =∞#O QÆ∞iÎOKåe. J"≥∞iHÍ "å}˜[º=~åæÅ∞
J<ÕHõ ãÖ=`«û~åÅ∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# „Ñ¨Kå~° x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åflÜ«∞#flk "åãÎ̈=O. n<Õfl P
„Ñ¨Kå~°‰Ωõ Å∞ 'JOwHÍ~åxfl xi‡OK«_O» — Jx JO\Ï~°∞. nx qã¨Î $u KåÅ Z‰õΩ¯=. g∞_çÜ∂« ÃÑ#· ,
ã¨∂¯Å∞ áê~î°ºÑ¨Ùã¨ÎHÍÅÃÑ·# nx „Ñ¨ÉèÏ=O KåÅ LOk. WÖÏO\˜k W`«~° áêi„âßq∞Hõ
„Ñ¨[™êfi=∂ºÅÖ’ K«∂_»ÖË=Ú. J JOâßÅÖ’ H©ÅHõ"≥∞ÿ#k *ÏfÜ«∞ ~å[H©Ü«∞ áÈbã¨∞ =º=ã¨÷,
J^Õ ZÑ¶πaS áê„`«. Jk J~°÷â◊`åÉÏÌxH˜ÃÑ·QÍ JOwHÍ~åxfl xi‡OK«_®xH˜ „Ñ¨`«ºHõΔOQÍ JO>Ë
|Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO`À Jk „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î#flk. D ãÖã¨÷ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ã¨fiÉèÏ=O, qãÎ̈ $u WÑ¨C_Õ
|Ü«∞@H˘ã¨∞Î<åfl~Ú. "å\˜ P^è•~°OQÍ WHõ¯_» K≥Ñ≤Ê# Hõ^äŒ#O Wk.
<åºÜ«∞ âßYÖ’x ™ê^è•~°} xÑ¶¨∂ (Ju"å^Œ =ºuˆ~Hõ) qÉèÏQÍxH˜ 1919Ö’
JkèÑüQÍ xÜ«∞q∞`«∞_≥·# `«~åfi`« *ˇ. Z_®æ~ü Ç¨˙=~ü ¿Ñ~°∞ ÉÏQÍ „áêK«∞~°ºOÖ’H˜ =zÛOk.
23 ~å„ëêìÅÖ’x 33 #QÆ~åÅÖ’ "≥Ú`«ÎO 4000 =∞Okx K«∞@∞ì=Ú\ì̃ J„ÑüëêìHõ~°"≥∞ÿ#
'áêÅ‡~ü ^•_»∞Å∞— [~°Ñ_¨ ®xH˜ H˘kÌ HÍÅO =ÚO^Õ D xÜ«∂=∞HõO [iyOk. nxÃÑ· "å+≤OQÆ<ì £
áÈãπì Ñ¨„uHõ ãÖáê^ŒH©Ü«∞OÖ’ 'XHõ "≥·Ñ¨Ù# É’e¬qH± „Ñ¨=∂^ŒO =ÚOK«∞H˘ã¨∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’
D xÜ«∂=∞HõO =∞Oz K≥_Å¤» QÆ∞iOz `«ÅÅ∞ |^ŒÅÌ ∞ H˘@∞ìHÀ‰õÄ_»^∞Œ .— Jx "åºMÏºxOzOk.

P `«~åfi`« 200 =∞Ok Ñ¨~å~Ú"åix ^Õâ◊O #∞O_ç ÑÖÑ≤Oz"Õâß~°∞. '„Ñ¨Éèí∞`«fiO JÖÏO\˜
Ñ¨~å~Ú =ÚiH˜x Hõ_çy"Õã¨∞Î#flk.— Jx L^•~°"å^Œ J\Ïifl [#~°Öò (Z q∞K≥Öò) áêÅ‡~ü
„Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞. nxH˜ Ñ¨„uHõÅ #∞O_ç „ÉÇ¨‡O_»"≥∞ÿ# =∞^ŒÌ`«∞ ÅaèOzOk. `«=∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅˆH
ÉèíOQÆO "å\˜Å∞¡`«∞O^Œx `≥e¿ã =~°‰õΩ Ñ¨„uHõÅ∞ ^•xfl H˘#™êyOKå~Ú. HÍi‡‰õΩÅÖ’
ã¨=∞~°jÅ`«#∞ ^≥|ƒfÜ«∞_®xH˜, Ju"å^Œ áêsìÅ#∞ x~°∂‡eOK«_®xH˜, L^•~°"å^Œ∞Å#∞
ÉèíÜ«∞ÃÑ@ì_®xH˜, *’HõºO^•s q^ÕâßOQÆq^è•<åxH˜ =∞^ŒÌ`«∞ ‰õÄ_»QÆ@∞ìHÀ=_®xH˜ D 'Z~°∞Ñ¨Ù
„Ñ¨=∂^ŒO— K«Hõ¯\˜ ™ê‰õΩQÍ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_çOk.
ZÑ¶πaS <≥\ò=~ü¯ KåÅ ÃÑ^ŒÌk. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ, 1920 #∞O_ç 1943 =~°‰õΩ
J"≥∞iHÍ áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ K˘K«∞Û‰õΩ áÈ~ÚOk. P `«~åfi`« 1950ÅÖ’ ^•x
~å[H©Ü«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ~°∂Ñ¨HõÅÊ#ÃÑ·# „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ¨_®xH˜,Ãã·^•úOuHõÑ¨~°"≥∞ÿ# J^Œ∞Ñ¨Ù
Hõey LO_»\ÏxH˜ ZÑ¶aπ S Ñ¨^HŒä ÍÅ‰õΩ Jk ~°ÇÏ¨ ã¨ºOQÍ ã¨ÇÏ¨ HõiOzOk. ~å[H©Ü∞« HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ‰õΩ
J<ÕHõ ~°HÍÖˇ·# J=HÍâßÅ∞ L#flÑ¨Ê\˜H©, U q^èŒ"≥∞ÿ# z#fl HÍ~°º„Hõ=∞"≥∞ÿ<å ZÑ¶πaS ^Œ$+≤ì#∞O_ç
`«ÑÊ≤ OK«∞HÀÖËHáõ ÈÜÕ∞k. <å‰õΩ ã¨fiÜ«∞OQÍ `≥eã≤# XHõ z#fl ãÖÑ¶∞¨ @##∞ K≥|∞`å#∞. 1969Ö’
q∞\òÖ’ <å=^ŒÌ L#fl \©zOQ∑ Jã≤ÃãOì @¡Ö’ W^Œ~Ì ∞° áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å∞, âßOu L^Œº=∂ÅÖ’ K«∞~°∞QÍæ
LO_Õ"å~°∞. "åi Ñ¨Ù#iflÜ«∂=∞HÍxfl ZÑ¶πaS É’ãì̈<£ HÍ~åºÅÜ«∞O J_»∞¤‰õΩOk. J~Ú`Õ D
Ñ¨x Ñ¨ÓiÎ ~°Ç¨Ïã¨ºOQÍ KÕã≤Ok. 'q∞\ò ã≤|ƒOkÖ’ "åi^ŒÌix uiy xÜ«∞q∞OK«‰õΩO_®
KÕÜ«∞HõeQÍ#∞— Jx ZÑ¶πaS É’ã¨ì<£ HÍ~åºÅÜ«∂xH˜ XHõ J*Ï˝`« =ºH˜Î `≥eÜ«∞KÕâß~°∞.
q^•ºãÖã¨÷ÅÖ’ ZÑ¶πaS HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ZÖÏ LO\ÏÜ≥∂ K≥Ñ¨Ê_®xH˜ Wk XHõ L^•Ç¨Ï~°}.
=∞~˘Hõ ˆHã¨∞Ö’ ZÑ¶πaS WOH˘O`« =ÚO^Œ∞‰õΩ "≥o¡Ok. <å Ñ¨Ó~°fi q^•ºi÷ XHõ~°∞
1971Ö’ âß<£ _çÜ≥∞QÀ HÍÖËrÖ’ \©K«~üQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î<åfl~°∞. Zã≤ZÖòÜ«Ú K«iÛ Hõq∞\© K≥Ñ≤Ê#
„Ñ¨HÍ~°O J`«xH˜ =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~åxfl HÍÖËr JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ZÑ¶πaS JO^ŒKÕã≤Ok
(J`«xH˜ ãÖ|OkèOz# HÍÖËr ~°Ç¨Ïã¨º _®‰õΩº"≥∞O@¡#∞ ‰õÄ_» ZÑ¶πaS ÑïjeOzOk).
HÍÖËr P^èŒfi~°ºOÖ’<Õ =¸_»∞ |Ç≤Ï~°OQÆ qKå~°}Å∞ [iQÍ~Ú. U XHõ¯ qKå~°}Ö’ ‰õÄ_» P
\©K«~°∞ ^À+≤ Jx `ÕÅÖË^Œ∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© HÍeáÈiflÜ«∂ „Ñ¨Éèí∞`«fi HÍÖËrÅ =º=ã¨÷ Kå#ûÅ~ü
ÔQ¡<£ _»∞"≥Ú¯ J`«xfl U qKå~°} ÖË‰õΩO_®<Õ L^ÀºQÆO #∞O_ç `˘ÅyOKå~°∞. JÑ¨Ê\’¡
Ü«¸x=i≈\©Å∞ ZO`« ‰õΩ„@Ñ¨Ói`«OQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ"À K≥ÑÊ¨ _®xH˜ Wk XHõ L^•Ç¨Ï~°}.
D HÍÅOÖ’<Õ ZÑ¶πaS P^ÕâßÅ`À Ñ¨xKÕã¨∂Î, ^•x#∞O_Õ x^èŒ∞Å#∞ PÜ«Ú^è•ŒÅ#∞ á⁄O^Õ
XHõ ~°Ç¨Ïã¨º >ˇ~°iã¨∞ì Ç¨Ï`åºÜ«∞`åflÅ‰õΩ PÜ«∞# ÅHõΔ ºOQÍ =∂~å_»∞. nxH˜ HÍ~°}=∞~Ú#
"åix Ñ¨@∞ìH˘x qKå~°} KÕÜ«∞‰õΩO_® ZÑ¶πaS ™êHΔÍºÅ#∞ ^•zÃÑ@ì_»O ^•fi~å P K«~°º‰õΩ
^ÀÇ¨Ï^ŒÑ¨_çOk. D ~°Ç¨Ïã¨º ãÖã¨÷#∞ #_ç¿Ñ =ºHÎ̃ ÉÏO|∞Å∞, HÍÅ∞ÊÅ∞, ™ê^è•~°} Ç≤ÏOã¨,
282 J"≥J"≥∞iHÍ
>ˇ~°~ü ÖÏO\˜ K«~°ºÅ#∞ "å=∞Ñ¨HõΔO ÖHõΔ ºOQÍ KÕã¨∞H˘x x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å_»∞. W^ŒO`å ZÑ¶πaS
Ñ¨ÓiÎ ZiHõ`À<Õ [i¿Ñ"å_»∞.
D Ñ¶∞¨ @#Ö’ L^ÕtÌ OK«|_ç# ÉÏkè`∞« _»∞ ZÑ¶aπ S Ç¨Ï`åº„Ñ¨Ü∞« `«flO #∞O_ç QÍÜ«∂Å`À
|Ü«∞@Ñ¨_®¤_∞» . PÜ«∞#`Àáê@∞ L#fl Ü«Ú=u f„=OQÍ QÍÜ«∞Ñ¨_Oç k. HÍx WÖÏO\˜ Ñ¶∞¨ @#Ö’¡
H˘O^Œ~°∞ g~°O`« J^Œ$+ì̈=O`«∞Å∞ HÍ~°∞. ÉÏ¡H±áêO^äŒ~ü <åÜ«∞‰õΩ_»∞ „ÃÑ¶_£ Ç¨OÑì̈<£, =∂~ü¯
HÍ¡~ü¯`À áê@∞ [~°‡<£ á¶êã≤ã¨∞ì =¸HõÅ L^ŒÜ«∞O Ñ¨Ó@ ^•_»∞Å =∂ki áÈbã¨∞Å∞ ^•_ç KÕã≤
Ç¨Ï`«ºKÕâß~°∞. 1969Ö’ WÖÏO\˜ ^•_»∞Å∞ J<ÕHõO [~°∞QÆ∞`«∂ LO_Õq. g\˜Ö’ ZÑ¶πaS
‰õΩ=∞‡‰õΩ¯ J=Ù`«∞O_Õk. áÈbã¨∞Å`À Hõeã≤ ˆHΔ„`« „Ñ¨}ÏoHõ#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ"å~°∞. JO^Œ∞KÕ`«<Õ
D ^•_»∞Å∞ J`«ºO`« HõzÛ`«OQÍ ÅHΔÍºxfl JO`«O KÕ¿ã=x qÖËHõ~°∞Å∞ K≥áêÊ~°∞. =∞OK«O
g∞^Œ LO_»QÍ<Õ Ç¨OÑ¨ì<£ Ç¨Ï`«º‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º_»∞. |Ç¨ïâß JO`«‰õΩ=ÚO^Œ∞ =∞`«∞Î=∞O^Œ∞
‰õÄ_» „Ñ¨Ü≥∂yOz LO\Ï~°∞. P Ç¨Ï`«º J`«ºO`« ^•~°∞}OQÍ [iyO^Œx „Ñ¨`«ºHõΔ™ê‰õΔΩÅ∞
`≥eáê~°∞.
JO`«‰Ωõ =ÚO^Õ zHÍQÀ ÉÏ¡H™± Èì<£ ~ˆ O[~üû ÃÑ∞¶ \’ìÖ’ XHõ <Õ~ã° ÷¨ =Ú~îåKÕ`« Ç¨OÑ¨<ì #£ ∞
Ç¨Ï`«ºHÍqOK«_®xH˜ ZÑ¶aπ S „Ñ¨Ü∞« uflOzOk. g∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ç¨Ï`«º‰õΩ QÆ∞iHÍÉ’`«∞<åfl_»O@∂
ˆ~O[~üû‰õΩ ZÑ¶πaS ™ê÷xHõ HÍ~åºÅÜ«∞O #∞O_ç XHõ PHÍâ◊~å=∞#fl L`«Î~°O JOkOk.
Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ Ô~K«ÛQ˘@ì_»O, Ç¨Ï`«ºHÍqOK«_»O J<Õ D ‰õΩ„@ qÑ¶¨Å=∞~ÚOk. q∞QÆ`å
ˆHã¨∞Ö’¡ =∂„`«O ZÑ¶πaS ÉÏQÍ q[Ü«∞=O`«=∞~ÚOk. =Ú~îåÅ =∞^èŒº Ç¨Ï`«ºÅ#∞
Ô~K«ÛQ˘@ì_»OÖ’#∞, Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ Ô„¿Ñˆ~Ñ≤WOK«_»OÖ’#∞ `«# q[Ü«∂Å QÆ∞iOz ZÑ¶πaS
XHõ JO`«~°æ`« ÖËY Q˘Ñ¨ÊÅ∞ K≥Ñ¨C‰õΩOk.
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å L^Œº=∂ÅÃÑ· ^•_çKÜÕ ∞« _»OÖ’#∞, K«@|ì ^Œ"ú ∞≥ #ÿ ZxflHõÅ ~å[H©Ü∂« Å#∞
J_»∞¤HÀ=_»OÖ’#∞, qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å#∞, ™êOã¨¯ $uHõ |$O^•Å#∞ J}z"ÕÜ«∞_»OÖ’#∞
(Ñ¨tÛ=∞ „áêO`«OÖ’x "å\òû ÃÑ¶∞\’ìÖ’x Ju ÃÑ^ŒÌ ™êOã¨¯ $uHõ ˆHO„^ŒO), `«#‰õΩ
P"≥∂^ŒÜ≥∂QÆºOHÍx ~å[H©Ü«∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ qzÛù#flO KÕÜ«∞_»OÖ’#∞, U[O@¡#∞
qxÜ≥∂yOK«_»O, QÆ$Ç¨Ï^ŒÇ¨Ï<åÅ∞, ÉÏO|∞ ^•_»∞Å∞, ^ÀÑ≤_ôÅ∞, Ç¨Ï`«ºÅ∞ [iÑ≤OK«_»OÖ’#∞–
ZÑ¶πaS iHÍ~°∞¤ WÑ¨Ê\˜ˆH ã¨Ê+¨ìOQÍ "≥Å¡_»~ÚOk. 'HÀ~ÚO>ˇÖò„áÈ— XHõ¯ ^•xHÕ^Œ<Õ
Hõ=¸ºxã¨∞ìáêsì, ™È+ëã¨∞ì =~°¯~üû áêsì, Ñ¨Óº~ÀìsHÍ ™êfi`«O„`À^Œº=∞O, 1960ÅÖ’x Ñ¨Å∞
#Å¡*Ïu L^Œº=∂Å∞, "≥Ú`«ÎOQÍ '#∂ºÖˇÑ¶πì— – ZÑ¶πaS ÅHΔÍºÅ∞QÍ L<åfl~Ú. "å=∞Ñ¨HõΔO
XHõ¯>Ë ^•x ÅHõΔ ºO HÍ#Ñ¨Ê\˜H© ^•x „Ñ¨^è•# ÅHõΔ ºO =∂„`«O "å=∞Ñ¨HõΔ"Õ∞. ZÑ¶πaS

HÍ~°ºHõÖÏáêÅ qãÎ̈ $ux, Ç≤ÏO™êHÍO_» ™ê÷~Úx, <Õ~°ã¨÷ Ñ¨^äŒHÍÅ#∞ =∞ˆ~ W`«~° áêi„âßq∞Hõ
„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ^Õâ◊OÖ’x "å\˜`À áÈÅÛÖË=Ú. J"≥∞iHÍ 'qt+¨ì`«— `«Ñ¨Êx ãïQÍ nxÖ’
=ºHõÎ=∞=Ù`«∞Ok.
WÖÏO\˜ ZÑ¶πaS HÍ~°ºHõÖÏáêÅ QÆ∞iOz J^èŒºÜ«∞<åÅ∞ KåÖÏ<Õ L<åfl~Ú. HÍx
Jq `«y#O`«QÍ QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄O^ŒÖË^Œ∞. HõzÛ`«"≥∞ÿ# _®‰õΩº"≥∞O@s ™êHΔÍºÅ`À "≥Å¡_çOz#q
Ãã·`«O z#fl z#fl ãÖK«Å<åÅ#∞ Ãã·`«O ã¨$+≤ìOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú.
ZÑ¶πaS <Õ~åÅ z\Ïì "å@~üˆQ\ò ‰õΩOÉèíHÀ}O "≥Å¡_»=Ù`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ
|Ü«∞@Ñ¨_»@O =Å¡, ^•x`À áÈÅ∞Û‰õΩ#flÑ¨Ù_»∞ Wq z#flq HÍ=_»O`À ã¨Ô~·# QÆ∞iÎOÑ¨Ù
^˘~°HÖõ ^Ë "Õ ∂≥ . HÍx J"≥∞iHÍ ™êOã¨¯ $uHõ, ~å[H©Ü∞« r=#OÃÑ· „Ñ¨ÉÏè =O s`åº K«∂ã¨∞‰õΩ#flÑ¨Ù_»∞
ZÑ¶πaS =º=Ç¨~åÅ∞ ZO`À f„="≥∞ÿ#q. xHõû<£ q=∞~°≈‰õΩÅ∞ PÜ«∞# ÉÏ^èŒ∞º_≥·# <Õ~åÅ#∞
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å ^Œ$+≤ì`À =ºuˆ~HÕKå~å, ÖËHõ "≥∞H±HÍsú =∂kiQÍ ã¨Ê+ì̈OQÍ
ÖËx ÅHõΔ ºOÃÑ· `«# K«~°ºÅ#∞ QÆ∞iÃÑ@ì_»O QÆ∞iOz q=∞i≈OKå~å Jx PÖ’zOKåe. D
„Ñ¨Ü≥∂QÆO Ñ¶ë`«O ã¨Ê+ì̈OQÍ<Õ "≥Å¡_»~ÚOk. ZO^Œ∞=Å¡#O>Ë "å@~ü̂Q\ò J<Õk HõÑ¨@hu`À
[iÑ≤# q<åºãÖ.
284 J"≥J"≥∞iHÍ
VI
ExÜ«∞~ü |∞+π L„QÆ"å^ŒOÃÑ· Ü«Ú^ŒúO
WOHÀ ãÃ ÑÃ Oì |~ü 11#∞ x"åiOKåÅO>Ë
J"≥∞iHÍ q∞QÆ`å „Ñ¨ÑÖK«O`À Hõeã≤ áÈ"åe
– s\Ï ÖÏã¨~ü (2002 ÃãÃÑìO|~ü 5)
2001 ÃãÃÑOì |~ü 11# ~Ô O_»∞ q=∂<åÅ∞ =~°Öò¤ „>Ë_£ ÃãO@~ü#∞ _èHô ˘<Õ ã¨=∞Ü«∂xH˜
<å ™È^Œ~°∞_»∞ Z=~ü"Õ∞ L`«Î~° k‰õΩ¯ @=~üÖ’ L<åfl_»∞. LÑ¨„^Œ=O #∞O_ç `«##∞ `å#∞
HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ JHõ¯_» #∞O_ç
MÏm KÕ¿ã J=HÍâ◊O =zÛ<å `«# ã¨xflÇ≤Ï`« q∞„`«∞_»∞ `À\˜ L^Àºy ˆHΔ=∞O HÀi
J`«x`À LO_çáÈÜ«∂_»∞. ™êÜ«∞O HÀãÖ Z^Œ∞~°∞K«∂™ê_»∞. ™êÜ«∞O `«Ñ¨ÊHõ JO^Œ∞`«∞O^Œx
PtOKå_»∞. HÍh z=iH˜ `«# ã¨xflÇ≤Ï`«∞_ç`À áê@∞ =∞$`«∞º"å`« Ñ¨_®¤_»∞. P ~ÀA#
"ÕÖÏk=∞Ok J=∂Ü«∞Hõ #∂ºÜ«∂~ü¯ áœ~°∞Å∞ WÖÏ<Õ =∞$`«∞º"å`« Ñ¨_®¤~°∞.
P ~ÀA #∞O_ç <å rq`«OÖ’ KåÖÏ=∂~°∞Ê =zÛOk. <åÖÏ<Õ PÑ¨ÙÎÅ#∞,
ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å#∞, ~°HÎõ ãÖ|Onè‰Ωõ Å#∞ HÀÖ’Ê~Ú# "ÕÖÏk=∞Ok rq`åÅ#∞ =∂ˆ~Ûã≤Ok P~ÀA.
ÃÑxûÖËfixÜ«∂Ö’ q=∂#O ‰õÄe PÑ¨ÙÎÅ#∞ HÀÖ’Ê~Ú# "åi rq`åÅ#∞
=∂ˆ~Ûã≤Ok. ÃÑO@QÍ<£ ^•_çÖ’ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# "åi ~°HõÎãÖ|Onè‰õΩÅ∞, |O^èŒ∞=ÙÅ∞,
q∞„`«∞Å rq`åÅ#∞ =∂ˆ~Ûã≤Ok. ã¨∂HõΔ ‡OÖ’ K≥ÑC¨ HÀ"åÅO>Ë '\˜fi<£ @=~üû—^•_»∞Å∞ `«~∞° "å`«
J<ÕHõ=∞Ok J"≥∞iHõ<£Å rq`åÅ#∞, PÖ’K«#Å#∞ =∂ˆ~Ûã≤Ok.
ÃãÃÑìO|~ü 11 `«~°∞"å`« H˘xfl <≥ÅÅáê@∞ „Ñ¨ÑÖK« ^ÕâßÖ’¡ ZÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÅ∞
=KåÛÜ≥∂ WHõ¯_® g∞_çÜ«∂ Hõ^äŒÅ∞ Hõ^äŒÅ∞QÍ „Ñ¨Kå~°O KÕã≤Ok. HÍx J"≥∞iHÍ KÕã≤#
ExÜ«∞~ü |∞+π L„QÆ"å^ŒOÃÑ· Ü«Ú^ŒúO 285
„Ñ¨fHÍ~°^•_»∞Å`À „Ñ¨ÑO¨ K«O =∂iáÈ`«∞O^Œx <Õ#∞ J#∞HÀ=>Ë^¡ ∞Œ . JÖÏ =∂iáÈ~ÚO^Œx
Z=~°<åfl #q∞‡ LO>Ë "åà◊√¡ U Ö’HõOÖ’ |`«∞‰õΩ`«∞<åfl~À "åà◊¡ˆH `≥eÜ«∞^Œ#∞‰õΩO\Ï#∞.
1994Ö’ ~°∞"åO_»Ö’ S^Œ∞"ÕÅ =∞Ok „Ñ¨*ÏhHÍxfl ÉèíÜ«∞^ŒqÇ¨ÏfiÅOQÍ
™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ Ç¨Ï`«º KÕã≤<åHõ D „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ =∂~°∞Ê =zÛO^Œx Z=~°<åfl K≥Ñ¨ÊQÍ
<ÕxO`«=~°‰õÄ q#ÖË^Œ∞. ÖË^Œ∂ F W~°"≥· Uà◊¡ HÍÅOÖ’ WO_À<Õ+≤Ü«∂ xÜ«∞O`« Ô~O_»∞
ÅHõΔÅ =∞Ok `«∂~°∞Ê `≥·=¸~°∞ „Ñ¨*ÏhHÍxfl LK«HÀ`« HÀ~ÚOz# =¸ÅOQÍ D „Ñ¨ÑÖK«O
=∂iO^Œx K≥Ñ¨ÊQÍ ‰õÄ_® <Õ#∞ q#ÖË^Œ∞. JO`≥O^Œ∞‰õΩ ã¨Éò ã¨Ç¨~å P„Ñ¶≤HÍ YO_»OÖ’
~ÀA‰õΩ 8000 =∞Ok Z~Ú_£û ~ÀQÆO`À K«xáÈ`«∞<åfl D „Ñ¨ÑO¨ K«O =∂iáÈ~ÚO^Œx
Z=~°<åfl J#QÍ q#ÖË^∞Œ .
WO`«=∞Ok „Ñ¨[Å „áê}ÏÅ∞ Lã¨∞~°∞=∞xáÈ`å LO>Ë <å `«=Ú‡_»∞ „áê}ÏÅHõ<åfl
<åˆHq∞ =ÚYºO HÍ^Œx <å‰õΩ <Õ#∞ ãïÌK≥Ñ¨CHÀ"åÖÏ?
x["Õ∞ ÃãÃÑìO|~ü 11 <å‰õΩ f~°x ^Œ∞óMÏ<Õfl q∞yeÛOk. HÍx ÃÑ·# K≥Ñ¨C‰õΩ#fl
L`åÊ`åÅ`À áÈeÛ#Ñ¨C_»∞ ÃãÃÑOì |~ü 11 `«^#Œ O`«~O° D „Ñ¨ÑO¨ K«O =∂iáÈ~ÚO^Œx
qâ◊fiã≤OK«_®xH˜ <Õ ã≤^ŒúOQÍ ÖË#∞. HÍ#~Ú`Õ UO [iyOk? J"≥∞iHõ#¡#∞ =zÛ `«#`À
KÕ~°=∞x D „Ñ¨ÑÖK«O J_»∞QÆ∞`«∞Ok. WÑ¨Ê\˜ˆH ãÖ‰õΔΩaè`«OQÍ L#fl „Ñ¨ÑÖK«O`À
KÕiáÈ=_»=∂ ÖË^• J<Õk =∂ =ÚO^Œ∞#fl „Ñ¨â◊fl.
qëê^ŒO UO@O>Ë, =∂ „ÃÑã≤_≥O\ò |∞+π JO^Œ∞‰õΩ ã≤^ŒúOQÍ ÖË_»∞. „Ñ¨ÑÖK«O`À
=∂‰õΩ ÖˇHõ¯ Ñ¨„`«O ÖË^Œ∞ J<Õ ^èÀ~°}˜`À =º=Ç¨Ïiã¨∞Î<åfl_»∞. JO`«~å˚fÜ«∞ „H˜q∞#Öò HÀ~°∞ì`À
=∂‰õΩ Ñ¨<ÕO\˜ JO@∞<åfl_»∞ (=∂‰õΩ "Õ∞"Õ∞ HÀ~°∞ì Hõ^•, U ^Õâ◊O g∞^Œ~Ú<å =∂ f~°∞ÊÅ∞
~°∞^ÕÌã¨∞ÎO\ÏO). ~°ëêº`À KÕã¨∞‰õΩ#fl YO_®O`«~° HΔ̃Ñ¨}˜ „Ñ¨Ü≥∂QÆ x~À^èŒ XÑ¨ÊO^ŒO #∞O_ç
UHõÑ¨HõΔOQÍ "≥·^˘eQÍ_»∞. WO_çÜ«∂ – áêH˜™êÎ<£ ^ÕâßÅ =∞^èŒº# J}ÏfiÜ«Ú^èŒ áÈ\©H˜
P[ºO áÈã¨∞<Î åfl_»∞. Ñ¨~åº=~°} Ñï~°H}Δõ ‰õΩ, Hõ~ƒ° # L^•æ~åÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# JO`«~å˚fÜ«∞
XÑ¨ÊO^•Å#∞ "Õ∞O ÖˇHõ¯ K≥Ü«∞ºO JO@∞<åfl_»∞. ™ê`å#∞ W~°∞ã¨∞ÅO@∂ =Ú„^Œ"Õã≤#
W~åH±, W~å<£ L`«~Î H° ˘iÜ«∂ ^ÕâßÅ`À 'ÖÏºO_£ "≥∞<ÿ Å£ x¿+^èÑŒ Ù¨ XÑ¨ÊO^ŒO ‰õΩ^Œ∞~°∞ÛHÀ"åeû#
Ñ¨x ÖË^ŒO\Ï_»∞.
`å*ÏQÍ W~åH± g∞^Œ Ü«Ú^•úxH˜ HÍÅ∞ ^Œ∞=Ùfi`«∞<åfl_»∞. x*ÏxH˜ W~åH± ZÖÏO\˜
HõqfiOÑ¨Ù K«~°ºÅ‰õΩ kyOk ÖË^Œ∞. ÃãÃÑìO|~ü 11 L^ŒO`«O`À W~åH± ãÖ|O^è•Å∞
286 J"≥J"≥∞iHÍ
L<åflÜ«∞<ÕO^Œ∞‰õΩ ™êHΔÍºÅ∞ ÖË=Ù. ã¨Éèíº „Ñ¨ÑÖK«O Ü«∂=`«∂Î Ñ¶¨∞~°¬} "≥·Yi =^ŒÌx K≥|∞`«∞<åfl
J^èŒº‰õΔΩÅ"åi K≥qH˜ ZHõ¯‰õΩO_® LOk. W~åH± g∞^Œ Ü«Ú^ŒúO „Ñ¨Hõ\ ÕKå_»∞.
"≥Ú^Œ\ ˜ QÆÖòÊù Ü«Ú^ŒOú Ö’ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ#fl JO`«~å˚fÜ«∞ ãÖH©~O‚° ZÖÏO\˜ HõqfiOÑ¨Ù
K«~°ºÅ∞ ÖË‰õΩO_® U ^Õâ◊O g∞^• =ÚO^Œã¨∞Î ^•_çH˜ kQÆ~å^Œ<Õ ã¨∂„`«|^Œú"≥∞ÿ# J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ
=KåÛ~Ú. HÍx =∂ âıfi`« ™œ^èŒO D ã¨∂„`åxfl HÍÅ^Œxfl W~åH± g∞^Œ ^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ
`≥QÆ|_»∞`«∞Ok.
„Ñ¨ÑÖK«O Z\ÏìáÈ`å<ÕO =∂ ^ÕâßxH˜ u~°∞QÆ∞ÖË^Œx ÉèÏq™êÎ L#fl@∞¡<åfl~°∞. HÍx
D Éèí∂=∞O_»ÅOÖ’ J"≥∞iHÍ UHÍH˜ ^Õâ◊OQÍ =∞#ÖË^Œ∞. XHõ"Õà◊ =∞#QÆeˆQ ã¨`åÎ L<åfl
JO`«H<õ åfl „Ñ¨=∂^ŒO WOH˘Hõ\ ˜ ÖË^∞Œ . =∂‰õΩ ZO`À J`«ºO`å^è∞Œ xHõ âß„ãÎ̈ ™êOˆHuHõ q*Ï˝#O
Hõey# WO\˜e*ˇ<£û =º=ã¨÷ LOk. PHÍâ◊OÖ’H˜ ZO`≥O`À Z`«∞Î Éèí=<åÅ∞ Hõ@ìQÆeˆQ ã¨`åÎ
=ÙOk. HÍh U"≥∞ÿáÈÜ«∂~Ú W=hfl ÃãÃÑìO|~ü 11#. ÉÏO|∞Å`À ‰õÄ_® Ñ¨x ÖË‰õΩO_®
ZO`À ^≥|ƒfâß~°∞ =∞=∞‡efl.
J~Ú<å =∂‰õΩ "Õ∞=ÚQÍ XHõ>Ë x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åflO. "Õ∞O UHÍH˜ ^Õâ◊O J<Õ
x~å÷~°}‰õΩ =KåÛâßO. D „Ñ¨ÑÖKåxH˜ "Õ∞O Ñ¨ÓpÑ¨_»O. HÍh „Ñ¨ÑÖK«O "≥Ú`«ÎO =∂‰õΩ
HÍ=eûO^ŒÖÏ¡ JOkOKåe. D L^ÕÌâ◊O`À<Õ J#∞‰õΩO\Ï =∂ „ÃÑã≤_≥O\ò |∞+π „Ñ¨ÑÖK«
^ÕâßÅx xÅnã¨∞Î<åfl_»∞. LO>Ë =∂`À L#fl@∞¡ ÖË‰õΩO>Ë =∂‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ L#fl@∞¡ JO@∂
=∂‰õΩ =∂kˆ~ q∞QÆ`å ^ÕâßÅ‰õΩ "Õˆ~ „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË‰õΩO_® KÕã¨∞Î<åfl_»∞. WO`«Hõ<åfl
„Ç¨Ïã¨fi ^Œ$+≤ì =∞~˘Hõ\ ˜ LO_»^∞Œ . Wk |∞+πQÍi 'ã‘fiÜ«∞ Hˆ O„^ŒHõ ÃÑOÑ¨Ù_»∞ ã≤^•úO`«O. WO`«H<õ åfl
ã¨fiÜ«∞O Ç¨Ï##O "Õ~˘Hõ\ ˜ LO_»^Œ∞.
WO^Œ∞‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ "Õ∞O HÍãÎ̈ `≥eq `≥K«∞Û‰õΩx K«∞@∂ì `Õiáê~° K«∂_»QÆey`Õ D
Éè∂í QÀà◊O Ü«∂=`«∂Î âßOu ™œÉèÏQÍºÅ`À Ñ¨KÛ« \˜ Ñ¨~åº=~°}O`À `«∞Å`«∂Qˆ O^Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O
HõeÊOKÕ JO`«~å˚fÜ«∞ "ÕkHõÅ∞, XÑ¨ÊO^•Å∞ Z<≥fl<Àfl L<åfl~Ú. "å\˜x PÅO|#QÍ
KÕã¨∞HÀQÆÅQÍe. J^Õ =∂‰õΩ „j~å=∞~°HõΔ.
XO>ˇ`∞« Î áÈHõ_Å» #∞ Éè~í å~ÚOKÕ â◊HÎ˜ WOHÍ D ^ÕâßxH˜ ÖË^∞Œ . L„QÆ"å^ŒO =¸ÖÏÖ’¡
HõO\Ï "Õ∞O áÈ~å@O K≥Ü∂« ºÅ<åfl ã¨Éºíè „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ ™êÜ«∞Ñ¨__» O» WHõ#~Ú<å JÅ=~°∞ÛHÀ"åe
"Õ∞O. ÃãÃÑìO|~ü 11 ÖÏO\˜ Ñ¶¨∞’~° qëê^•O`«Hõe Ñ¨@¡ =∞#ÖÏˆQ K«eOzáÈÜÕ∞ HÀ\Ï¡k=∞Ok

„Ñ¨*ÏhHõO L<åfl~°∞ D „Ñ¨ÑÖK«OÖ’. =∂‰õΩ ZÑ¨C_»∞ D ã¨`«ºO É’^èŒÑ¨_»∞`«∞O^À JÑ¨C_Õ
ÃãÃÑìO|~ü 11 L^ŒO`«O `«~°∞"å`« D „Ñ¨ÑÖK«O =∂i#@∞¡ ÖˇHõ¯.
Ü«Ú^ŒúO – ã¨fi`«O„`« „Ñ¨™ê~°=∂^èŒº=∞O

2003 U„ÑÖ≤ ò 21 – Zq∞ QÆ∞_£=∂<£
"≥Ú#fl XHõ ~ÀA# #∂ºãπ_Õ iáÈ~°ì~°∞ 'g∞~°∞ JO@∞Hõ@∞ì (ZOÉˇ_≥_£) [~°fle*ÏxH˜
=ºuˆ~HÍ— J#_çQÍ_»∞. JO@∞Hõ@∞ì [~°fle[O JO>Ë Uq∞\’ g∞_çÜ«∂ WÑ¨Ê\˜ˆH =∞#O^ŒiH©
H˘`«ÎQÍ ÑïK«Ü«∞O KÕã≤Ok. 'Ü«Ú^Œú Éèí∂q∞Ö’ L#fl Ãã·x‰õΩÅ`À Hõeã≤ Ñ¨xKÕã¨∂Î "å~°ÎÅ∞,
x"ÕkHõÅ∞ JOkOK«_»"Õ∞ JO@∞Hõ@∞ì_»∞ [~°fle[O— Jx WÑ¨Ê\˜ˆH g∞~°O`å J~°úO KÕã¨∞‰õΩx
LO\Ï~°∞.
'ZO`«\ ˜ ^Œ∞~°^Œ$+ì̈Hõ~°"≥∞ÿ# Ñ¨^Œã¨$+≤ì— Jn, 'JO@∞Hõ@∞ì_»∞ [~°fle[O— J<Õ =∂@
"å_»∞Hõ g∞^Œ WÑ¨Ê\˜ˆH `«# xt`«"≥∞ÿ# JÉèíºO`«~åxfl =ºHõÎO KÕ™ê_»∞ "åÅì~ü„HÀ<£ÔH·\ò. KåÖÏ
xt`«OQÍ =∂\Ï¡_®_»∞. W"åàÏ ˆ~Ñ¨Ù „Ñ¨^è•# „ã¨=Ou g∞_çÜ«∂Ö’ =i¯OQ∑ [~°fleã¨∞ìÅ∞
Z=~°∂ =∂\Ï¡_» ™êÇ¨Ïã≤OK«ÖË#O`« xt`«OQÍ =∂\Ï¡_®_»∞. ã¨∞xt`«"≥∞ÿ# iáÈiìOQ∑ ¿Ñi@
=∞#‰õΩ JO^Œ∞`«∞#fl ã¨=∂Kå~° „ã¨=Ou Ñïã≤÷u Uq∞\˜?
JO`å =∂r Ãã·xHõ [#~°Öòû KÕ`«∞Å g∞^Œ∞QÍ #_»∞ã¨∞ÎOk. ¿Ñ~˘Ok# #∂ºãπ
<≥\ò=~ü¯Å∞ W"åà◊ =∂r Ãã·xHõ [#~°Öòû#∞ r`«QÍà◊√§QÍ ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~Ú. [#~°Öò "≥ã‘¡HÍ¡~ü¯
ã≤.Z<£.Z<£. #∂ºãπ <≥\ò=~ü¯ r`«QÍà◊§ *Ïa`åÖ’ L<åfl_»∞. Ü«Ú^Œú Éèí∂q∞Ö’ L#fl iáÈ~°ì~ü#∞
DÜ«∞# ã¨∂ì_çÜ≥∂ #∞Oz „Ñ¨â◊flÅ∞ J_»∞QÆ∞`«∞O\Ï~°∞. "åà◊√§ ["å|∞Å∞ Wã¨∞ÎO\Ï~°∞. U=∞x
'Ü«∞™êû~ü— '<À™êû~ü— Jx.
Wk W"åà◊ J"≥∞iHÍÖ’ [~°fle[O Ñïã≤u÷ . '[#~°Öò— #∂ºãπ (™ê^è•~°} ã¨=∂Kå~°O)
Ñ¨^•xfl Ãã·xHõ '[#~°Öò— #∂ºãπQÍ =∂ˆ~Û™ê~°∞. D Ñïã≤÷ux =∞#O ã¨"åÅ∞ K≥Ü«∞ºe.
#∂ºãπ <≥\ò=~ü¯ JkèÑ¨`«∞Å‰õΩ <åk XHõ>Ë ã¨∂\˜„Ñ¨â◊fl. i>ÿ̌~ü¤ Ãã·xHõ [#~°Öòû#∞
g∞ g∞ ãÖã¨÷ÅÖ’ r`«QÍà◊√§QÍ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞ Hõ^•. J^Õ J=HÍâ◊O g∞~°∞ âßOu L^Œº=∞
<åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ‰õΩ ZO^Œ∞‰õΩ W=fi~°∞? "åà◊§HÀ J=HÍâ◊O WzÛ K«∂_»O_ç. "åà◊¥§
g∞~°∞ HÀ~°∞‰õΩ<Õ JO@∞Hõ@∞ì_»∞ [~°fle[O KÕã≤ K«∂Ñ≤™êÎ~°∞. Ü«Ú^Œú cÉèí`«ûOÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ#fl
J=∂Ü«∞Hõ W~åH± áœ~°∞Å ‰õΩ@∞OÉÏÅ "≥#flO\˜ LO_ç "åi qëê^ŒQÍ^èŒÅ#∞, qÖÏáêQÆ∞flÅ#∞
288 J"≥J"≥∞iHÍ
=∞#‰õΩ qxÑ≤™êÎ~∞° . „Ñ¨ÑO¨ K« "åºÑÖÎ QÍ âßOu L^Œº=∂Å∞ U=∞O@∞<åflÜ≥∂ =∞#‰õΩ qxÑ≤™êÎ~∞° .
JÑ¨ÙÊ_Õ Hõ^• <å}ËxH˜ L#fl ÉÁ=∞‡ ÉÁ~°∞ã¨∞Å∞ „Ñ¨[Å‰õΩ J~°úO JÜÕ∞ºk.
P~°<£„É∫<£ WOHÍãÎ̈ Pã¨HÎ̃Hõ~°"≥∞ÿ# "åºMÏº<åÅ∞ KÕ™ê_»∞. 'ã≤.Z<£.Z<£. #∂ºãπ <≥\ò
âßOu L^Œº=∞OÖ’H˜ HÍãÎ̈O`« PÅã¨ºOQÍ HÍÅ∞"≥∂Ñ≤Ok Jx XÑ¨ÙÊHÀÅ∞ „Ñ¨Hõ@#ÖÏO\˜k
KÕ™ê_»∞. HÍh Ü«Ú^ŒOú "≥Ú^ŒÅ=_»O`À WÖÏO\˜ QÆàÏÅhfl Pâ◊Û~°ºOQÍ JO`«~åÌ#"≥∞áÿ ÈÜ«∂~Ú.
ZO^Œ∞HõO>Ë g∞_çÜ«∂#∞ Ü«Ú^ŒúO P„Hõq∞OKÕã¨∞‰õΩOk.
JO@∞Hõ@∞ì_»∞ [~°fle[O ¿Ñi@ =∞#‰õΩ UO K«∂~Úã¨∞Î<åfl~°∞. JO^Œ"≥∞ÿ#
ã¨∂~åºãÎ̈=∞Ü«∂Å =ÚO^Œ∞ xÅ|_»¤ Ããx· ‰õΩÅ#∞, PHÍâ◊=∂~åæ# ÉÏO|~ü q=∂<åÖ’¡Oz fã≤#
K«∂_»=ÚK«Û>ÿ̌# W~åH± Ñ‘~î°Éèí∂=Úefl. HÍx W~åH± g∞^Œ ÉÏO|∞Å =~°¬O ‰õΩiÑ≤ã¨∂Î #QÆ~åÅ‰õΩ
#QÆ~åÖË JyflQÀàÏefl `«ÅÑ≤™êÎ L#fl ~ÀA# _®<£ ~å_»~ü \©gÖ’ U=∞<åfl_»∞. 'QÆ∞_£ =∂iflOQ∑
ÉÏQÍÌ^£— J<ÕQÍ. \Ï"£∞ „É’HÍ U=∞<åfl_»∞ – 'W~åH±Ö’ =∞øoHõ =ã¨`«∞Å#∞ "Õ∞O ^èŒfiOãÖ
K≥Ü«∞ºÉ’=_»OÖË^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë ZÖÏ#∂ WOH˘xfl ~ÀAÖ’¡ "å\˜x "Õ∞O ã¨fiO`«O
KÕã∞¨ HÀÉ’`«∞<åflO J<ÕQÍ. W=hfl XHõ Z`«~Î Ú`Õ Ñ‘@~ü *ˇxflOQ∑û ã¨∂_ì Ü ç ∂≥ #∞O_ç „H˜ã‰π Äõ º"≥∂
J<Õ Zaã≤ iáÈ~°ì~ü U=∞x WO@~°∂fi º KÕ™ê_À QÆ∞~°∞ÎO^• g∞‰õΩ. P iáÈ~°ì~°∞ >ÿ̌"£∞û ¿ã¯ fi~ü
^ŒQÆæ~° [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ x~°ã¨# „Ñ¨^Œ~°≈##∞ 'Hõ=~ü— K≥Ü«∞º_®xH˜ "≥àÏ§_»∞. JÑ¨ÙÊ_»∞
JHõ¯_» "ÕÖÏk =∞Ok ~°Hõ~°HÍÅ Ñ¨¡HÍ~°∞¤Å`À x~°ã¨# `≥eÜ«∞KÕ™êÎ L<åfl~°∞. Éè’~°∞# "å#
‰õΩ~°∞™êÎ LOk. H˘O`«=∞Ok xÅ∞=Ù<å `«_çz =Ú^ŒÌ~Ú h~À_»∞`«∂ ‰õÄ_® JÖÏ<Õ
LO_çáÈÜ«∂~°∞. WOH˘O`«=∞Ok "≥O@ `≥K«∞Û‰õΩ#fl Q˘_»∞QÆ∞Å#∞ qÑ≤Ê `«Å ^•K«∞‰õΩ<åfl~°∞.
*’~°∞# ‰õΩi¿ã "å#Ö’ Jxfl "ÕÅ Q˘_»∞QÆ∞Å#∞ K«∂ã¨∞ÎO>Ë #Å¡HõÅ∞=Å∞ qáêÊi#@∞¡QÍ
LOk. áÈbã¨∞Å∞ QÆ∞OÑ¨ÙQÍ L#fl „Ñ¨^Œ~°≈#HÍ~°∞Å#∞ F =¸Å#∞O_ç K≥^Œ~°Q˘>Ëì „Ñ¨Ü«∞`«flOÖ’
L<åfl~°∞. ã¨∂ì_çÜ≥∂Ö’ L#fl *ˇxflOQ∑ W^ŒO`å z„fHõiOz# ‰õÄº"≥∂#∞ J_çQÍ_»∞ – ã¨ˆ~
"åà◊§O`å UO KÕã¨∞Î<åfl~°Hõ¯_»? U=∞O@∞<åfl~°∞ "åà◊√§—. ^•xH˜ ‰õÄº"≥∂ ã¨=∂^è•#O K≥Ñ¨ÓÎ
'JO>Ë— gà◊§O`å WkQÀ WÖÏO\˜ Ñ¨¡HÍ~°∞¤Å∞ Ñ¨@∞ì‰õΩx L<åfl~°∞. K«∂™ê~°∞QÍ Ñ¨¡HÍ~°∞¤ g∞^Œ
U=∞x ~åã≤ LO^À 'K«=Ú~°∞ HÀãÖ ~°HõÎO áêiOK˘^Œ∞Ì— Jx ~åã≤ LOk. nx J~°úO UO@x
"åà◊§Ö’ H˘O`«=∞Okx J_çQÍ QÆO^Œ~°QÀà◊ Ñ¨_çáÈÜ«∂~°∞ (Hõ<£Ñ¶¨Óº*ò) ã¨=∂^è•#O K≥Ñ¨ÊÖËHõ.
<å‰õΩ `≥eã‘ "åà◊√§ WHõ¯_» ZO^Œ∞‰õΩ<åfl~À "åà◊§ˆH `≥eÜ«∞^ŒÖË¡ LOk. „\ÏÑ¶≤H± *ÏOÖ’
W~°∞‰õΩ¯áÈÜ«∂~°xÑ≤ã¨∞ÎOk <åHõ~Ú`Õ J<åfl_»∞. "ÕÖÏk=∞Ok JHõ¯_» ZO^Œ∞‰õΩ QÆ∞q∞‰õÄ_®~À
‰õÄ_® `≥eÜ«∞x ‰õÄº"≥∂ÖÏO\˜ iáÈ~°ì~°¡ g∞^Œ Ñ‘@~ü*ˇxflOQ∑û P „Ñ¨â◊flÅ∞ ãÖkèOKÕ |^Œ∞Å∞
"åà◊§Ö’ XHõ¯i#<åfl ã¨∂ì_çÜ≥∂‰õΩ Ñ≤eÑ≤OK«∞‰õΩx Ãã·xHõ [#~°Öòû`À WëêìQÀ+≤ì #_çÑ≤#@∞¡
XHõ K«~åÛ HÍ~°º„Hõ=∞O #_çÑ≤ LO>Ë `≥e¿ãkHõ^• "åà◊√§ JHõ¯_» ZO^Œ∞‰õΩ QÆ∞q∞‰õÄ_®~À?
Ãã·xHõ [#~°Öòû#∞ \©g #∂ºãπ <≥\ò=~ü¯Å∞ r`åÅ‰õΩ xÜ«∞q∞OK«∞‰õΩ#fl@∞¡ _®Hõ¡~°¡#∞
ZO^Œ∞‰õΩ xÜ«∞q∞OK«∞HÀ=Ù? <åH±Ç‘Ï_£ =∂iì<£Ö’ `«Ü«∂~°~Ú# ÉÏO|∞Å QÆ∞iOz P
ÉÏO|∞Å#∞ UÜÕ∞ q=∂<åÅ∞, ZÖÏ LÑ¨Ü≥∂y™êÎÜ≥∂ ÅHõΔ ºKÕÛùk`« („ÃÑ+≤ã¨<£) ÉÏO|∞Å∞
áœ~° P"å™êÅ#∞ ^èŒfiOãÖ K≥Ü«∞º‰õΩO_® x[OQÍ ÅHΔÍºÖËfl KÕkè™êÎÜ«∂? QÆ∞i`«Ñ≤Ê`Õ JO^Œ∞‰õΩ
QÆÅ HÍ~°}ÏÅ∞ U"≥∞ÿLO\Ï~Ú Jx q=~°}Ï`«‡HõOQÍ Ãã·xHõ [#~°Öòû`À K≥Ñ≤Êã¨∞ÎO\Ï~°∞. HÍx
„Ñ¨Ü∂≥ yOz# ÉÏO|∞Å∞ =∂#=â◊s~åefl ZÖÏ zè„^ŒO KÕ™êÎ~Ú. Hõã¡ ~ì¨ ü ÉÏO|∞ ¿Ñe â◊s~°ÉÏè QÍÖ’¡
QÆ∞K«∞Û‰õΩO>Ë ZO`« q+¨Ñ¨Ói`«O J=Ù`å~Ú. â◊s~° J=Ü«∞"åÅ∞ ZÖÏ `˘ÅyOKåeû
=ã¨∞ÎOk.WÖÏO\˜ q=~åÅhfl „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åeûO^Õ Hõ^•. JÑ¨ÙÊ_»∞ x~°‚~Ú™êÎ~°∞
„Ñ¨[Å∞ Ü«Ú^ŒúO =∞Oz^À, K≥_»¤^À, HÍ"åÖ’ =^ÀÌ. „Ñ¨[Å#∞ „¿ÑHõΔHõ =∂„`«∞Å∞QÍ q∞QÆÅÛ_»"Õ∞
Ñ¨~°=∂~°úOQÍ #_»∞ã¨∞Î#fl J"≥∞iHõ<£ g∞_çÜ«∂Ö’ WÖÏO\˜ =∂~°∞ÊÅ∞ TÇ≤ÏOK«QÆÅ=∂?
PtOK«QÆÅ=∂?
W"åà◊ J"≥∞iHÍÖ’ „Ñ¨^è•# \©g <≥\ò=~ü¯Å∞QÍ L#fl á¶êH±û, MSNBC, NBC-YES
g∞_çÜ∂« Kèå#à◊√§ [#~°Öò ZÅ„H˜Hì ± Ü«∞*Ï=∂#ºOÖ’ #_»∞ã¨∞<Î åfl~Ú. P HõOÃÑh „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’<Õ
„Ñ¨^è•#"≥∞ÿ# J}ÏfiÜ«Ú^èŒ L`«ÊuÎ^•~°∞. JO^Œ∞ˆH D =¸_»∞ Kèå#à◊¥§ ÃÑO@QÍ<£ "å}˜x
`«=∞ ÉÏ}˜Ö’ „Ñ¨ÑÖK«=∞O`å\Ï „Ñ¨™ê~°O KÕã¨∞ÎO\Ï~Ú. W~åH± g∞^Œ Ãã·xHõ ^Œ∞~å„Hõ=∞}‰õΩ
'PÑ¨ˆ~+¨<£ W~åH© „Ñ¶‘_»"£∞— J<Õ ¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ì‰õΩOk ÃÑO@QÍ<£. D =¸_»∞ Kèå#à◊√§ W^Õ
'>ÿ̌\ ˜Öò— g∞^Œ Ü«Ú^Œú "å~°ÎÅ∞ „Ñ¨™ê~°O K≥Ü«∞º_»O,qâı¡+¨}Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~Ú.
ÃÑO@QÍ<£ '„áêÑ¨QÍO_®—#∞ ~°∂á⁄Ok¿ãÎ D Kèå#à◊√§ [<åxH˜ KÕ~°"Õã¨∞ÎO\Ï~Ú. g∞_çÜ«∂
„Ñ¨É∞íè `«fi Pnè#OÖ’ LO>Ë ã¨~å¯s ÉÏHÍQÍ =∂iáÈ`«∞Ok. JO^Œ∞Hˆ ¿ãfiKåÛù g∞_çÜ∂« J=ã¨~O°
Jx =∞#"åà◊√§ |Å¡QÆ∞kÌ "åkã¨∞ÎO\Ï~°∞ Hõ^•. WÑ¨ÙÊ_»∞ D =¸_»∞ Kèå#à◊√§ Z=i ÉÏHÍQÍ
=∂i#@∂¡? „Ñ¨Éèí∞`«fi Ü«∂[=∂#ºOÖ’ LO_»‰õÄ_»^Œx K≥Ñ¨Ê_®xH˜ U HÍ~°}ÏÅ∞ K«∂áêÖ’,
WÑ¨ÙÊ_»∞ J"Õ HÍ~°}ÏÅ`À ¿ãfiKåÛù g∞_çÜ«∂ =∞#‰õΩ J=ã¨~°O ÖË^Œx =∞#O H˘`«ÎQÍ f~å‡#O
KÕÜ«∞=K«∞Û<å WÇ¨Ï#∂.
Ü«Ú^•úxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ L"≥fi`«∞Î# [~°∞QÆ∞`«∞#fl x~°ã¨# L^Œº=∂Å#∞ qã¨‡iOKÕ
Ñïã≤u÷ ÖË^∞Œ QÆ#∞Hõ g∞_çÜ∂« D L^Œº=∂Å#∞ ‰õÄ_® K«∂Ñ≤ã∞¨ OÎ k. HÍh x[OQÍ L^Œº=∂Å‰õΩ
„Ñ¨Kå~°O HõeÊOKÕ L^Õúâ◊O ^•xH˜ ÖË^Œ∞. WÑ¨Ê\˜H© #∂ºÜ«∂~ü¯ >ÿ̌"£∞û Hõ=~ü™Èìs '"å+≤OQÆì<£
áÈãπì Ñ¨„uHõ ÃÇÏ_£Öˇ·<£û— g∞_çÜ«∂Ö’ „Ñ¨™ê~°=∞ÜÕ∞º „Ñ¨^è•# JOâßÅ∂ XHõ¯>Ë. Ü«Ú^•úxH˜
HÍÅ∞^Œ∞"Õfi "å~°ÖÎ .Ë g∞_çÜ∂« ‰õÄ_® D f~°∞QÍ =∞# q^ÕâßOQÆ q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOK«_O» Ö’
`«# =O`«∞ áê„`« áÈ+≤ã¨∞ÎOk.
290 J"≥J"≥∞iHÍ
xHÍ~°û~Ú#, x+¨¨ÊHõΔáê`«"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~åxH˜ J"≥∞iHõ<£ g∞_çÜ«∂ ÃÑ\ì̃Ok ¿Ñ~°∞
Jx Z‰õΩ¯=Ö’ Z‰õΩ¯==∞Ok #=Ú‡`«∞O\Ï~°∞. Wk X\ì̃k. q^ÕâßOQÆ=∞O„u H˘e<£ áê"≥Öò
W~åH±ÃÑ· Ü«Ú^•úxH˜ kQÆ_®xH˜ ã¨=∞iúOÑ¨ÙQÍ Éèí„^Œ`å ã¨q∞uÖ’ XHõ x"ÕkHõ ã¨=∞iÊOK«_®xH˜
"≥à◊§_®xH˜ =ÚO^Œ∂, `«~°∞"å`å J\’ "å~°O, W\’ "å~°O g∞_çÜ«∂Ö’x „Ñ¨^è•# Kèå#à◊§Ö’
"å~°Î „Ñ¨™ê~åÅ#∞ P~°∞QÆ∞~°∞ ™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ J^èŒºÜ«∞#O KÕã≤ P q=~åÅ∞ „Ñ¨[Å‰õΩ
JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ `≥KåÛ~°∞. ã≤aÜ«∞ãπ, Ü«∞<£.a.ã≤, ™êÜ«∞O ã¨=∂Kå~°O, ~å„u ã¨=∂Kå~°O,
Zaã≤ ~å„uÑ¨Ó@ „Ñ¨™ê~°O KÕ¿ã „Ñ¨ÑÖK« ã¨=∂Kå~°O, ã≤aÜ«∞ãπÖ’ l"£∞ÖˇÇπÏ~°~ü x~°fiÇ≤ÏOKÕ
#∂ºãπ J=~ü – D <åÅ∞QÆ∞ Kèå#à◊§Ö’ D ~Ô O_»∞ "å~åÖ’¡ Ü«Ú^ŒOú QÆ∞iOz 393 WO@~°∂fiÅ∞
„Ñ¨™ê~°O JÜ«∂º~Ú. WO^Œ∞Ö’ =¸_»O>Ë =¸_»∞ =∂„`«"Õ∞ Ü«Ú^Œú=ºuˆ~Hõ "Õ∞^è•=ÙÅ`À
WO@~°∂fiÅ∞ „Ñ¨™ê~°O JÜ«∂º~Ú. HÍx D ~Ô O_»∞ "å~åÅ =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ Ü«∂=`ü J"≥∞iHÍÖ’
ã¨QÆO =∞Ok [<åÉèÏ Ü«Ú^Œú=ºuˆ~Hõ x~°ã¨# „Ñ¨^Œ~°≈#Ö’¡ áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍh g∞_çÜ«∂
D "åãÎ̈"åxfl „Ñ¶üÑ¶ëOK«QÆeyO^•? ÖË^Œ∞. JO^Œ∞ˆH g∞_çÜ«∂ "≥·Yi =∂~åe. Ñïã≤÷`«∞Å∞
=∂~åe. WÑ¨ÙÊ_»∞#fl Ñïã≤÷ux =∞#O ã¨"åÅ∞ K≥Ü«∂ºe Jx <Õ#∞ J#flk.
Ñ¶¨ã≤Ñ¶≤H±, ˆ~_çÜ≥∂ <Õ+¨#Öò, Ñä¡H± ˆ~_çÜ≥∂Å∞, „Ñ¨[Å Ü«∞[=∂#ºOÖ’
x~°fiÇ≤ÏOK«|_»∞`«∞<åfl WO^Œ∞Ö’ „ÃÑ·"Õ@∞ "åiH© ã¨=∂# J=HÍâßÅ∞ HõeÊOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú.
"≥q· ^èºŒ Éèií `«"∞≥ #ÿ Jaè„áêÜ«∂Å‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∞<Î åfl~Ú. „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨=∂*ÏxH˜ g∞_çÜ∂«
¿ã= K≥Ü«∞º_»O JO>Ë Wn.
W~åH±#∞ =∞# Ãã·#ºO ^Œ∞~å„Hõq∞OK«∞HÀ=_®xH˜ =ÚO^Œ∞ ¿ÑÑ¨~°∞¡ ã¨^•ÌO Ç¨ï¿ãû<£
`«ÅHÍÜ«∞#∞ Ñ¶¨ÙÖò ¿ÑrÖ’ =Ú„kOz '\ÏÔ~æ\ò— 'QÆ∞i—, 'ÅHõΔ ºO— J<Õ \ÏºQ∑ `«yeOKå~Ú. HÍh
Ü«Ú^ŒúO "≥Ú^ŒÅÜ«∂ºHõ 'ÅHõΔ ºOQÍ— zH˜¯# "åà◊√§ J=∂Ü«∞Hõ áœ~°∞Å∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∂, Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡ÖË.
"≥Ú^Œ\ ˜ ~ÀA „Ñ¨Ü≥∂yOz# q∞Ãã· ûà◊√§ ÉÏQÍÌ^£Ö’x áœ~° P"å™êÅ g∞^Œ Ñ¨_ç QÆi+ì̈ ™ê÷~ÚÖ’
Pã≤Î, „áê} #ëêìÅ‰õΩ HÍ~°}O JÜ«∂º~Ú. 'QÆ∞i— `«Ñ≤Ê# =¸ÖÏ# D #+ì̈O "å\˜e¡Ok Jx
„Ñ¨Hõ\ Õz =∞# Ãã·#ºO KÕ`«∞Å∞ ^Œ∞e¿Ñã¨∞‰õΩOk. 'D ^≥|ƒH˜ ã¨^•ÌO Ç¨ï¿ãû<£ HõÅ∞QÆ∞Ö’Oz
|Ü«∞@ Ñ¨_ç# ZÅ∞Hõ =∂ki =∂ KÕuH˜ z‰õΩ¯`å_»#∞‰õΩ<åflO. „Ñ¨ã¨∞Î`åxH˜ `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl,
J`«xfl q_çzÃÑ>Ëìk ÖË^Œ∞. =∞# Ãã·#ºO Ñ¨@∞ì‰õΩ f~°∞`«∞Ok Jx WHõ¯_» g∞_çÜ«∂ =ÚO^Œ∞
=∞# ~°HõΔ} âßM JkèHÍ~°∞Å∞ QÆOcè~°OQÍ „Ñ¨Hõ@#Å∞ KÕ™ê~°∞. "Õ∞ WOQ∑"≥Öò¬ J<Õ ã¨fi`«O„`«
qÖËYi (_≥"≥∂„Hõã‘ <Ò J<Õ "≥ÉòÃã·\òÖ’ W`«xfl K«∂_˘K«∞Û) q∞Ãã· ûà◊§ ^èŒfiOã¨~°K«##∞ HõàÏ§~å
K«∂™ê_»∞. Pã¨∞Ñ¨„uáêÅ~Ú# HõΔ`«QÍ„`«∞Å#∞ K«∂™ê_»∞. ^•^•Ñ¨ÙQÍ =¸_˘O`«∞Å =∞Ok
=∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡ÖË HõxÑ≤OKå~°x iáÈ~°∞ì KÕ™ê_»∞. Wn Ü«Ú^Œú Ñ¨~°º=™ê#O.
JO^Œ∞ˆH =∞#O D ^Õâßxfl XHõ 'x~°ã¨# ˆHO„^ŒOQÍ— =∂ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Ó#∞HÀ"åe.
Ñ¨xÖ’, QÆxÖ’, HÍ~åö<åÖ’, áê~°∞¯Ö’¡, Ñä¡H± „Ñ¨^ÕâßÅÖ’ Ü«Ú^ŒúO g∞^Œ K«~°Û [~°QÍe.
„Ñ¨[Å∞ QÆi+ì̈ ™ê÷~ÚÖ’ Ü«Ú^Œú =ºuˆ~Hõ x~°ã¨#Ö’¡ áêÖ’æ<åe. D ^Õâ◊OÖ’ Ô~O_»∞ ã¨=∂O`«~°
„Ñ¨ÑÖKåÅ∞ L<åfl~Ú.KåÖÏ =∞Ok ^Œ$+≤ìÖ’ W^˘Hõ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨=∂[O.
"åà◊§‰õΩ ãÖ|OkèOz#O`« =~°‰õÄ "åà◊§`À <Õ#∞ qÉèËkOK«É’=_»O ÖË^Œ∞. HÍx P„Hõ=∞
=Åã¨^•~°∞Å ¿Ñi@ '_ç>ˇ~Ú<£— J~Ú# "åà◊§‰õΩ HõhãÖ Ñ‘¡_»~ü#∞ ÃÑ@∞ì‰õΩ<Õ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË^Œ∞. WHõ¯_» JÖÏO\˜ "åà◊§ QÍ^èŒÅ∞ =∞#O q<åe. "åà◊§ ÉÏ^èŒÅ∞ Uq∞\’ D
„Ñ¨ÑÖKåxH˜ `≥eÜ«∞K≥Ü«∂ºe. "åà◊§O`«@ "åà◊√§ Q˘O`«∞ ã¨=iOK«∞‰õΩx `«=∞ QÍ^èŒÅ QÆ∞iOz
K≥Ñ¨ÊQÆeˆQ ™ê÷~ÚH˜ =KÕÛ=~°‰õΩ =∞#"Õ∞ "åi QÆà◊OQÍ =∂~åe. JO^Œ∞ˆH <Õ#∞ '„Ñ¨*Ï™êfi=∞ºO
HÍ"åeÑ¨ÙÊ_»∞— (_≥"∂≥ „Hõã‘ <Ò) JO@∞<åfl#∞. g∞_çÜ∂« ™ê=∂lHõ ÉÏ^èºŒ `« Uq∞\’ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
ã¨∂ÊùiÎ Uq∞\’ D ãÖãú̈#∞ K«∂ã≤ ZO`≥·<å <Õ~°∞ÛHÀ"åe J"≥∞iHõ<£ g∞_çÜ«∂ – HÍ~˘Êˆ~\ò
Öˇ#∞ûÅ #∞O_ç `«=∞ W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞#∞ K«∂ã≤ K«∂ã≤ _»ã≤ûáÈ~Ú ~Àã≤ áÈ~Ú# "åà◊√§, "åãÎ̈qHõ
^Œ$HõÊ^èŒO g∞^Œ =∞‰õΩ¯= Hõey# "åà◊√§ XHõ KÀ@ KÕi D ã¨=∂*ÏxH˜ =∞Oz K≥Ü«∂ºe J#fl
PÖ’K«<Õ ÃÑ@∞ì|_çQÍ ™êúÑ≤Oz# ãÖãú̈ Wk. J"≥∞iHõ<£ HÍ~˘Êˆ~\ò g∞_çÜ«∂ "åãÎ̈"åÅ‰õΩ
=∞ã≤|∂ã≤ =∂ˆ~_»∞HÍÜ«∞ KÕã≤ D „Ñ¨ÑÖKåxH˜ K«∂Ñ≤ã¨∞ÎOk. 'JO`å ã¨*Ï=ÙQÍ— LO^Œ<Õ
J|^ŒúÑ¨Ù Éèí~À™ê HõeÊã¨∞ÎOk. Wk J`«ºO`« „Ñ¨=∂^ŒHõ~° ^èÀ~°}˜. q=∞~°≈ P`«‡q=∞~°≈ XHõ
"≥∞Ñ¨ÙÊHÀÅ∞`Àáê@∞ XHõ x~°ã#¨ – W"Õ D ^Õâ◊ „Ñ¨*Ï™êfi=∂ºxfl ÑïÑ¨Ù+Öì KÕ™êÎ~Ú. g∞_çÜ∂«
nxHÀãÖ xÅ|_®e. H˘\Ï¡_®e. J\Ï¡O\˜ ã¨fi`«O„`« g∞_çÜ«∂ HÍ"åe =∞#‰õΩ WÑ¨ÙÊ_»∞.
(W~åH±Ö’x "≥∞ã¨∂Öò „áêO`«OÖ’ 101= "åÜ«Ú^Œà◊OÖ’ Ñ¨xKÕã≤# \©"£∞„ÃÑ_£"≥∂~ü

J<Õ Ãã·x‰õΩ_»∞ 2003 PQÆã¨∞ì <≥ÅÖ’ D z~°∞ "åºãÖ ~åâß_»∞. `˘eQÍ Wk 'Ñ¶≤"≥∂iÜ«∂—
[~°flÖòÖ’ `«~°∞"å`« 'ÖÏãπ UOlÖòû >ÿ̌"£∞û— Ñ¨„uHõÖ’ „Ñ¨K«∞i`«O J~ÚºOk.)
WOÔHO`« =∞Ok Kå=Ù HÀ~°`å~°∞?
– \©"£∞ „ÃÑ_£ "≥∂~ü
'q„Éèí=∂â◊Û~°ºO— – D Ñ¨^•<Õfl 'PÑ¨ˆ~+¨<£ W~åH© „Ñ¶‘_»O— HÍÅ=∞O`«\Ï q„ãÎ̈`«OQÍ
„Ñ¨Kå~°OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. J"≥∞iHÍ – WOQÍ¡O_£ Ãã·xHõ J=Ú‡Åá⁄kÖ’ L#fl J`«ºO`«
P^èŒ∞xHõ PÜ«Ú^è•Å „Ñ¨Ü≥∂QÆO ^•fi~å `«=∞ q∞Å@s ™ê=∞~åúºxfl <å@H©Ü«∞OQÍ „Ñ¨ÑÖKåxH˜
Kå\˜ K≥Ñ¨Ê_®xH˜ D Ñ¨^•xfl H˘`«ÎQÍ qxÜ≥∂QÆOÖ’H˜ `≥KåÛ~°∞.
292 J"≥J"≥∞iHÍ
'q„Éèí=∂â◊Û~°ºO—. x["Õ∞ ãïQÍ W^Õ ÉèÏ=# HõeyOk. <å QÆ∞O_≥ á⁄~°Ö’¡ Ö’`«∞QÍ
ZHõ¯_À Ü«Ú^Œúã¨<åflÇ¨Ö’¡ `«Å=Ú#HõÅ∞QÍ L<åfl – WO`« J<åºÜ«∞O WO`« Ç≤ÏáÈ„Hõã‘ ZHõ¯_®
K«∂àı§^Œ∞ Jx <å =∞#ã¨∞ P„HÀt™êÎ<Õ LOk.
W~åH±‰õΩ ¿ãfiK«Ûù„Ñ¨™êkOKÕ ¿Ñi@, q=ÚHÎ̃ HõeyOKÕ ¿Ñi@ `˘e`«∞áêH˜ QÆ∞O_»∞
¿Ñe# HõΔ}O #∞Oz'Ç≤ÏáÈ„Hõã≤— ~å[ºO K«ÖÏ~ÚOK«_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì̃Ok. J~°Éò ^ÕâßÖ’¡x
\©gÅ∞, |OnÅ∞QÍ zH˜¯#, Ç¨Ï`«"∞≥ áÿ È~Ú# J"≥∞iHõ<£ Ããx· ‰õΩÅ z„`åÅ#∞ „Ñ¨™ê~°O K≥Ü∞« ºQÍ<Õ
J"≥∞iHõ<,£ „a@<£ JkèHÍ~°∞Å∞ QÆOQÆ"„≥ ~°∞ÖˇuáÎ ÈÜ«∂~°∞. J~°Éò g∞_çÜ∂« g∞^Œ Hõ<fl≥ „~° KÕ™ê~°∞.
„Ñ¨fHÍ~° ^èÀ~°}˜Ö’ =∂\Ï¡_®~°∞ ÉˇkiOKå~°∞. Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ ^Œ$âßºÅ#∞ „Ñ¨™ê~°O K≥Ü«∞º=^ŒÌx
P^ÕtOKå~°∞. Wk [iy QÆO@Å∞ QÆ_=» Hõ=ÚO^Õ ã¨^•ÌO Ç¨ï¿ãû<£ H˘_»∞‰õΩ e^Œ~Ì ∞° Ç¨Ï`«"∞≥ áÿ È~Ú#
^Œ$âßºÅ#∞ JuÉèíÜ«∞OHõ~°OQÍ Xà◊√§ [Å^ŒiOKÕ ^Œ$âßºÅ#∞ J"≥∞iHõ<£ g∞_çÜ«∂ q„ã¨$Î`«OQÍ
„Ñ¨™ê~°O KÕã≤Ok. =∞m§ J^Õ ^èÀ~°}˜ =∂‰õΩ JÅ"å>ÿ̌# ^èÀ~°}˜. '"Õ∞O K≥Ñ≤ÊOk K≥Üü∞, "Õ∞O
KÕã≤#@∞¡ K≥Ü«∂ºÅx K«∂_»ÉÏ‰õΩ.—
'W~åH±Ö’ g∞~°∞ ¿ã=Å∞ JOkOKåe— JO@∂ WHõ¯_çH˜ |Ü«∞ÖËÌ̂~ =ÚO^Œ∞ =∂‰õΩ
K≥áêÊ~°∞. W~åH± „Ñ¨*ÏhHÍxH˜ Ãã·xHõOQÍ =∂#=`å^Œ$HõÊ^èŒO`À "å~°∞ HÀi# ¿ã=Å∞
JOkOK«_»"Õ∞ =∞# Hõ~°Î=ºO Jx LÑ¨^ÕtOKå~°∞. HÍh D =∞^èŒº# XHõ W~åH© `«e¡ `«#
Ñ≤Å¡Å∞ W^ŒÌih "≥·^Œº ™êÜ«∞O HÀãÖ fã¨∞‰õΩ=¿ãÎ =∂ Kå~°Å, #HõΔ„`åÅ Ãã·xHõ ta~°O
=º=Ç¨ÏiOz# f~°∞Ö’ Å=ÖËâ◊ =∂„`«"∞≥ <ÿ å =∂#=`«fiO LO^• Jx JxÑ≤OzOk<å‰õΩ.
^•~À¡ ^˘iH˜# =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞`À P_»∞‰õΩO@∂LO_»QÍ Jk ¿Ñe P Ñ≤Å¡Å∞ W^ŒÌiH© Xà◊§O`å
HÍe# QÍÜ«∂Å∞ JÜ«∂º~Ú. QÆO@¿ãÑ¨Ù P `«e¡ "≥·^Œº™êÜ«∞O HÀãÖ HõxÑ≤Oz# "åà◊§O^Œih
|u=∂Å∞`«∂<Õ LOk. HÍx _®Hõ~ì ∞° ¡ "≥^· ºŒ O K≥Ü∞« º_®xH˜ x~åHõiOKå~°∞. WO`«H<õ åfl JHõ$`«ºO
WOH˘Hõ\ ˜ LO@∞O^•.
WO`«H© Jã¨Å∞ "Õ∞O WHõ¯_» ^ÕxHÀãÖ L<åflO? U ÅHõΔ ºO`À =∞=∞‡efl WHõ¯_çH˜
`ÀÖÏ~°∞? ÉèÏs =∂#= q^èŒfiOã¨Hõ =∂~°}ÏÜ«Ú^è•Å∞ L<åflÜ«∞<Õ Hõ^• „Ñ¨ÑÖKåxH˜
K≥|∞`«∞<åfl~°∞. Ug "å\˜ *Ï_» Un? ZHõ¯_® ÖË^.Õ X™ê=∂a<£ÖÏ_≥<`£ À ã¨^•ÌO‰õΩ ãÖ|O^è•Å∞
L<åfl~Ú HÍ|\ì̃ J`«xfl ‰õÄÅ ^ÀÜ«∞_®xH˜ Jx WÑ¨ÙÊ_»∞ K≥|∞`«∞<åfl~°∞. HÍh "åo§^ŒÌi
=∞^èŒº<å ãÖ|O^è•Å∞ L<åflÜ«∞#_®xH˜ ™êHΔÍºÅ∞ Uq? WHõ¯_çH˜ "Õ∞O ˆH=ÅO =∂ ^Õâ◊ PiúHõ
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ D_Õ~Û° _®xH˜ =KåÛO J#∞‰õΩO@∞<åfl. W~åH±Ö’ ^˘iˆH K«=Ú~°∞#∞ „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’<Õ
J`«ºÅÊ =ºÜ«∞O`À â◊√kú KÕã≤ qxÜ≥∂yOK«∞HÀ=K«∞Û WO`«‰õΩq∞Oz "Õˆ~ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞
PtOz "Õ∞O WHõ¯_» HÍÅ∞"≥∂áêO Jx <Õ J#∞HÀ=_»OÖÏ.

P^èŒ∞xHõ Ü«ÚQÆÑ¨Ù „‰õÄ¿ã_»∞Å∞ Wq. g\˜ áÈHõ_»ÖË WO`«. J}QÍi# „Ñ¨*ÏhHÍxH˜
¿ãfiK«Ûù HõeÊOK«_»"≥∂ ~åHõΔã¨ xÜ«∞O`«Å J_»¤O `˘ÅyOK«_»"≥∂ =∂ ÅHõΔ ºO HÍ^Œ∞. XHõ ^Õâ◊Ñ¨Ù
ãÖÑ¨^ŒfiO`«"≥∞ÿ# „Ñ¨Hõ$u =#~°∞Å g∞^Œ PkèÑ¨`«ºO K«ÖÏ~ÚOK«_®xH˜ =∂ xÜ«∞O„`«} HÕ^ŒH˜
`≥K«∞ÛHÀ=_®xH˜ D „‰õÄ¿ã_»∞Å∞ #_»∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞. KåÖÏ=∞OkH˜ #=∞‡HõO HõÅQÆHõáÈ=K«∞Û
HÍh xHÍ~°û~Ú# x[O W^Õ. WHõ¯_» L#fl =∂‰õΩ Wk `«Ñ¨Ê "Õ̂~ HÍ~°}O `ÀK«_»O ÖË^Œ∞.
XHõ\ ˜ =∂„`«O ã¨`«ºO J"≥∞iHÍ Ñ¨`«#"≥∞ÿáÈ`«∞Ok. ~ÀE WHõ¯_» g∞ Ãã·x‰õΩÅ∞
Ñ≤@ìÖÏ¡ ~åeáÈ`«∞<åfl~°∞. HõhãÖ ã¨QÆ@∞# ~ÀA‰õΩ Ñ¨^è•flÅ∞QÍ ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú
=∂ Ãã·x‰õΩÅ g∞^Œ. J"≥∞iHÍÖ’ kQÆ∞=∞u J=Ù`«∞#fl â◊=¿Ñ\˜HõÅ ÖˇH˜¯OÑ¨Ù ~ÀA"ås
„áêuÑ¨kHõ# H˘#™êQÆ∞`«∂<Õ LOk. nxH˜ WÑ¨Ê\’¡ =ÚyOÑ¨Ù L#fl@∞¡ JxÑ≤OK«_O» ÖÏ.
XHõÑÙ¨ Ê_»∞ Ãã#· ºOÖ’ KÕi <Õ#∞ <å =∂`«$^ÕâÑ◊ Ù¨ ~å*ÏºOQÍxfl Ñï~°HOΔ˜ KÕ Ñ¨~"° ∂≥ #fl`«
Hõ~°Î=ºO x~°fiiÎã¨∞Î<åfl#x |ÅOQÍ qâ◊fiã≤OKÕ"å_çx.
HÍh WÑ¨ÙÊ_»∞ P #=∞‡HõO P qâßfiãÖ K«zÛáÈÜ«∂~Ú. J"≥∞iHÍ `≥eq`≥K«∞Û‰õΩx,
W~åH± QÆ_g¤» ∞^Œ Ãã<· åºxfl "≥#‰õΩ¯~°ÑÊ≤ OKåÅ<Õ „Ñ¨[Å _ç=∂O_»∞‰õΩ `«Å XˆQÖæ ’Ñ¨Ù WOÔHO`«=∞Ok
`«Å∞¡Å, K≥Öˇ¡à◊¡ HõO@h~°∞ áê~åÖ’ J~°úOHÍ‰õΩO_® LOk.
„Ñ¨[ÖÏ~å, <åÜ«∞‰õΩÅ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ Ñ¨Hõ¯# ÃÑ\ì̃ g∞ `À\˜"å~°Å"≥∞ÿ# =∂‰õΩ
D #~°HõÖ’HõO #∞O_ç q=ÚHÎ̃ „Ñ¨™êkOKÕO^Œ∞‰õΩ #_»∞OHõ@ìO_ç. P"≥∞<£.
294 J"≥J"≥∞iHÍ

4 5839024394147465146 PDF

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

4 5839024394147465146 PDF

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

J"≥∞iHÍ

Ñ„ *¨ Ïâ◊HÎ̃ |∞H±ÇÏ¨ ∫ãπ

„Ñ¨K«∞~°} ã¨OYº : 1215

4 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

6 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

12 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

H˘ÅO|ãπ, WO_çÜ«∞#∞¡, =∂#= „Ñ¨QÆu 15

16 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

20 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

H˘xﬂ L^•Ç¨Ï~°}eﬂ K«∂^•ÌO

24 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

26 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

28 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

32 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

34 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

36 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

38 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

Ü«Ú^Œú=∂ – ^Õâ◊ Pi÷Hõ P~ÀQÆº=∂! 47

48 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

52 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

60 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

62 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

66 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

68 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

72 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

82 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

90 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

98 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

100 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

106 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

116 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

120 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

122 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

HÍ~°ì~ü – sQÆ<£ – |∞+π W~°∞áêsìÅ UHÍaè„áêÜ«∞O 123

124 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

HÍ~°ì~ü – sQÆ<£ – |∞+π W~°∞áêsìÅ UHÍaè„áêÜ«∞O 129

HÍ~°ì~ü – sQÆ<£ – |∞+π W~°∞áêsìÅ UHÍaè„áêÜ«∞O 133

136 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

138 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

146 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

148 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

150 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

152 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

158 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

164 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

„Ñ¨[Å g∞^Œ Ü«Ú^ŒúO 165

166 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

168 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

172 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

174 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

„Ñ¨[Å g∞^Œ Ü«Ú^ŒúO 175

176 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

192 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

H˜¡O@<£ Ç¨ÏÜ«∂O „Ñ¨*Ï™êﬁq∞Hõ ã¨OHΔÀÉèíO 193

194 J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Å K«i„`« - Ç¨Ï∏"å~ü¤l<£

J#∞|O^èŒO – J"≥∞iHÍ „Ñ¨*Ï QÆàÏÅ∞ 195

(„H˜™ÈìÑ¶¨~ü) H˘ÅO|ãπ‰õΩ Ñ¨tÛ=∂~°ú Éèí∂QÀà◊OÖ’ `˘e S~Àáê ™ê„=∂[º"å^Œ

^Œ∞OÑ¨<åâ◊<åxH˜ QÆ∞~°~Ú# WO_ôãπ `≥QÆ „Ñ¨[

(^ä•=∞ãπ ÃÑ<· £ 'Hõhã¨ WOy`«O— 1776 P~°OÉèOí Ö’ "≥Å∞=_çOk. J"≥∞iHÍ =Åã¨Ö’¡

1787, 88 ã¨O=`«û~åÖ’¡ JÖˇQÍ˚O_»~ü Ç¨ÏŸq∞Åì<£ *Ë"£∞û =∂_çã¨<£, *Ï<£*ËÅ∞

ÃÑ¶_»~°eã¨∞ì Ñ¨„`«O <≥O|~°∞ 10

¿Ñ^ŒiHõO <Õ~°O – ÃÇÏ„h *Ïi˚ (1885 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1)

(=º=™êÜ«∞ Ü«∂O„fHõ~°} =¸ÅOQÍ Ñ¨O^ä˘q∞‡^Œ= â◊`å|ÌO z=i áê^ŒOÖ’

1787, 88 ã¨O=`«û~åÖ’¡ JÖˇQÍ˚O_»~ü Ç¨ÏŸq∞Åì<£ Ë"£∞û =∂_çã¨<£, Ï<£*ËÅ∞

~å[H©Ü«∞ Mˇ·nÅ∞, ˇ·à◊√§, #Å¡Ïu q=ÚHÎ̃ ( 1970)