Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
- Tipi di scienze subalternate (cfr. In I Post. anal., lc. 25): «(...) ut Philosophus docet in II Physicorum, quaedam
+ rapporto parte/tutto: particolare/universale; speciale/generale scientiae sunt pure mathematicae, quae omnino abstrahunt
+ rapporto materiale/formale: sc. concreta/astratta; applicata/pura secundum rationem a materia sensibili, ut geometria et
- La fisica-matematica è una scienza media del secondo arithmetica: quaedam autem scientiae sunt mediae, quae
tipo (applicazione della matematica alla fisica) scilicet principia mathematica applicant ad materiam sensi-
bilem, sicut perspectiva applicat principia geometriae ad li-
- Fondamento: i principi della matematica sono più astratti,
neam visualem, et harmonica, idest musica, applicat princi-
e per questo si possono applicare alla fisica
pia arithmeticae ad sonos sensibiles. Unde hic dicit quod
- Così, la fisica-matematica è "materialmente fisica, formal- arithmetica est certior quam musica et prior: prior quidem,
mente matematica" (scienza dell'ente fisico in quanto misu- quia musica utitur principiis eius ad aliud; certior autem,
rabile). quia incertitudo causatur propter transmutabilitatem
Conseguenza: metodo matematico, ma valore fisico materiae sensibilis; unde quanto magis acceditur ad eam,
tanto scientia est minus certa» (In I Post. Anal., lc.41).
«Dicuntur autem scientiae mediae, quae accipiunt principia abs- Et per hoc etiam patet responsio ad id quod supra obiicie-
tracta a scientiis pure mathematicis, et applicant ad materiam batur de astrologia. Unde astrologia est magis naturalis
sensibilem; sicut perspectiva applicat ad lineam visualem ea quam mathematica. Unde non est mirum si communicet in
quae demonstrantur a geometria circa lineam abstractam; et conclusionibus cum scientia naturali. Quia tamen non est
harmonica, idest musica, applicat ad sonos ea quae arithmeticus
pure naturalis, per aliud medium eandem conclusionem
considerat circa proportiones numerorum; et astrologia conside-
demonstrat. Sicut quod terra sit sphaerica demonstratur a
rationem geometriae et arithmeticae applicat ad caelum et ad
partes eius. Huiusmodi autem scientiae, licet sint mediae inter naturali per medium naturale, ut puta quia partes eius undi-
scientiam naturalem et mathematicam, tamen dicuntur hic a Phi- que et aequaliter concurrunt ad medium: ab astrologo
losopho esse magis naturales quam mathematicae, quia unum- autem ex figura eclipsis lunaris, vel ex hoc quod non
quodque denominatur et speciem habet a termino: unde, quia eadem sidera ex omni parte terrae aspiciuntur (In II Phys.,
harum scientiarum consideratio terminatur ad materiam natura- lc.3).
lem, licet per principia mathematica procedant, magis sunt natu-
rales quam mathematicae.
«(...) quanto aliqua scientia est abstractior et simpliciora consi- Quae tamen magis sunt affines mathematicis, quia in ea-
derans, tanto eius principia sunt magis applicabilia aliis scientiis. rum consideratione id quod est physicum est quasi mate-
Unde principia mathematicae sunt applicabilia naturalibus rebus, riale, quod autem est mathematicum est quasi formale;
non autem e converso, propter quod physica est ex suppositione sicut musica considerat sonos, non in quantum sunt soni,
mathematicae, sed non e converso, ut patet in III Caeli et mundi.
sed in quantum sunt secundum numeros proportionabiles,
Et inde est quod de rebus naturalibus et mathematicis tres ordi-
et similiter est in aliis. Et propter hoc demonstrant conclu-
nes scientiarum inveniuntur. Quaedam enim sunt pure naturales,
quae considerant proprietates rerum naturalium, in quantum siones suas circa res naturales, sed per media mathemati-
huiusmodi, sicut physica et agricultura et huiusmodi. Quaedam ca; et ideo nihil prohibet, si in quantum cum naturali com-
vero sunt pure mathematicae, quae determinant de quantitatibus municant, materiam sensibilem respiciunt. In quantum
absolute, sicut geometria de magnitudine et arithmetica de nu- enim cum mathematica communicant, abstractae sunt»
mero. Quaedam vero sunt mediae, quae principia mathematica (BDT, q.5 a.3 ad 6).
ad res naturales applicant, ut musica, astrologia et huiusmodi.
1
28/05/2018
2
28/05/2018
3
28/05/2018
B) Conoscenza scientifica
5. La fisica-matematica (fisica contemporanea)
d) Base metafisica e gnoseologica della scienza
Conclusione: necessità di tornare ad un sano realismo
gnoseologico e metafisico:
+ capacità della mente di conoscere la realtà (sebbene
"ad modum recipientis")
+ intelligibilità della realtà stessa
«Vi sembrerà strano che io consideri l'intelligibilità del mondo [...] come un
miracolo o un mistero eterno. Ma [...], a priori, ci dovremmo aspettare un
mondo caotico; questo, invece, è comprensibile dalla nostra intelligenza
ordinatrice. Benché sia l'uomo a formulare gli assiomi della teoria della
gravitazione universale, il successo di una tale impresa suppone un ordine
di grado elevato del mondo oggettivo, che a priori non siamo per nulla
autorizzati ad aspettarci [...]. Questo miracolo si manifesta in modo sem-
pre più evidente a mano a mano che si sviluppano le nostre conoscenze«.
A. Einstein, Lettres à Maurice Solovine, Gauthier-Villars, 1956, p. 115