Sei sulla pagina 1di 10

1.1.

LA EVANGELIZACION

INTRODUCCIÓN

El año de 1942 es el fin de un ciclo de guerras que se sella la reconquista de la península


Ibérica por parte de los europeos. Con la toma de Granada, unificada España se lanza a
una aventura llena de sorpresas, quieren llegar a la India y a la China, pero el obstáculo
permanente son los árabes. El escenario de pueblos, religiones, movimientos culturales
y comerciales han tenido como telón de fondo el Mediterráneo; pero no se puede
ampliar la escena.
Los españoles buscan una nueva ruta para la India y se lanzan al oeste. Colón cree
haber llegado a la India, se equivoca y muere creyendo que está en las Islas Indicas…
Ha descubierto el Atlántico, nuevo escenario hegemónico a nivel mundial.
Los pueblos ibéricos; hispanos y lusitanos, van a ser en el siglo XVI los
conquistadores de este nuevo continente americano. Tanto la conquista como la
evangelización van a tener varias fases, una primera antillana o caribeña, para después
pasar al continente donde se desarrollan grandes culturas como los nahuals y mayas en
el norte e incas o quechuas en el sur. Son grandes culturas que han pasado por una serie
de fases. Los españoles quedan admirados, así Pedro Cieza de León que compara los
caminos andinos con los de gentilidad romana. El desarrollo de la agricultura es tal que
permite una adecuada y balanceada distribución de alimentos a la población: son las
culturas de maíz y la papa, que han logrado manejar en los diferentes pisos ecológicos
incorporando técnicas y culturas ancestrales. En fin, las construcciones urbanas, la
confección de tejidos, la administración de los estados, el universo religioso y tantas
artes muestran la existencia de pueblos desarrollados en estas áreas del continente;
diferente a los del Caribe, a las de los llanos norteamericanos, brasileños y patagónicos.
Brevemente revisaremos la evangelización en estas áreas.

CARIBE

Al llegar Colón el 12 de octubre de 1492 a la isla que bautizó con el nombre de San
Salvador, comienza la evangelización en América.
Junto a los descubrimientos se indica la tarea misional de forma improvisada. Los
primeros en llegar con Colón son los franciscanos: en 1493, fray Bernardo Boyl; en
1494, Rodrigo Pérez, Juan Deleudeule y Juan Tisin; también aparecen los mercedarios
Juan Infante y el Jerónimo Catalán Román Pané, este escribió la primera relación de las
costumbres de los amerindianos conformado por los tainos, calinas, ciguayos, etc.,
pueblos semisedentarios. El problema que se les va a presentar es la extinción de los
aborígenes por los maltratos y epidemias. En esta etapa no hay organización misional.
Los descubrimientos se amplían a Santo Domingo, Puerto Rico, Cuba, Darién, Tierra
Firme y Florida. De Cuba se pasa a Panamá y de Panamá al Perú. El hecho más
significativo de esta etapa es la presencia de los dominicos que llegan en 1510 a la
Española con Pedro de Córdova, Antón de Montesinos y Bernardo de Santo Domingo.
El 21 de diciembre de 1511, Cuarto Domingo de Adviento, fray Antón de Montesinos
predican el evangelio de Lucas: “Yo soy la voz que calma en el desierto”, denunciando
las injusticias de los españoles encomenderos con los naturales.
Se forman dos partidos y el problema pasa a España. Viaja fray Pedro de Córdova y
obtiene del rey Fernando las Leyes de Burgos (1512) en defensa de los indígenas, de
otro lado logra el apoyo de su Orden en España y se forma la escuela dominicana de
San Estevan de Salamanca, donde se formarán los misioneros dominicos para America.
Bartolomé de las Casas, clérigo encomendero, se convierte a la causa de los indios y se
hace dominico.

MEXICO

Partiendo de Cuba descubren la península de Yucatán que inicia el camino al valle de


México, y de allí a toda el área que va desde California a Centroamérica, el tiempo forte
trancurre de 1524 a 1546 con el descubrimiento de las minas de plata de Zacatecas. En
veinte años, más o menos, se marcan la presencia cristiana en el imperio azteca, bajo el
modelo de cristiandad: se evangelizan a la par que se incorpora a los modelos culturales
occidentales, el cristianismo justifica o acopaña el dominico político de España.
Los nsturales se encuentran en dos grandes ciclos de desarrollo: de un lado el proceso el
mayor e indica estados desarrollados como los nahuas, los mayas de Yucatán, los
zapotecas y mixtecas de Oaxaca; en menor grado de purhépechas o tarascos, los
señoritos de Colima, Tonalá, Tepic, el antiguo Xalisco, Totonicapán y oyros; en un
nivel primitivo y de menor desarrollo social y político están en el sur, los amusgos, los
zoques, y los tenéx; y en el norte, los chichimecas, los jonases, los huamares, los
tepeguanes, los sinaloas entre otras tribus. Este desnivel tiene incidencia en la
evangelización: rápida en el primer grupo y lenta en el segundo.
Los primeros misioneros en llegar oficialmente son los franciscanos en 1524 bajo las
ordenes de fray Martín de Valencia y otros once religiosos, como fray Toribio de de
Benavente o Motolinía, forman el nucleo de los “doce apóstoles de México”. Antes, en
1523, se anteciparon los belgas fray Juan de de Aora (Van den Auwera), fray Juan de
Tecto (Dekkers) y fray Pedro de Gante o de Moor. Los franciscanos llegaron a San Juan
de Ulúael 13 de mayo de 1524 apoyados del breve papal “Exponi nobis nuper feciste”
de Adriano VI (del 10 de mayo de 1522) que contenia amplias facultades eclesiásticas
pontificias, y el mandato apostólico para establecer canonicamente la Iglesia en México.
Los frayles menores realizan cuatro fundaciones en la ciudad de México, Texcoco,
Tlaxcala y Huejotzingo. Entre los años de 1524 a 1535 se expanden los franciscanos por
los valles de México y Puebla Cuauhnahuac, Cholula, Tlalmanaco, Amaneca,
Xicotepec, Tula, Tepeapulco, Tepeaca, Toluca, Puebla de los Angeles, Chalco,
Cuauhtencan, Santiago de Tlatelolco, Tulantzingo, Otumba, Teohuacán, Xochimilco,
Cuauhquechula, Tacaba y Jalapa. Avanzan también por Michoacán a Pátzcuaro,
Morelia y Zacapu. Otros se establecen en Tetlán (Guadalajara), Axixic y Colima. En
1535 la custodia mexicana se convierte en la provincia del Santo Evangelio de México;
en 1559 los menores tenían 80 conventos y 380 religiosos, y a fines del siglo XVI
suman 149 conventos franciscanos, dando preferencia al valle de Máxico (24
conventos), de Puebla (25 conventos) y Tlaxcala (12 conventos), Yucatán (16
conventos) y en especial a la zona de Michoacán y Jalisco con más de 30 conventos.
Los dominicos después de algunos retrasos llegan a México el 23 de junio de 1526 al
frente de Tomás Ortiz y otros once, siendo igualmente doce, entre los que se encontraba
fray Domingo de Betanzos. Un segundo grupo de dominicos desembarca en octubre de
1528 con la dirección de fray Vicente de Santa María. Hay algunos problemas con fray
Juan Zumárraga, obispo de México, y fray Julián Garcés, obispo de Tlaxcala, que no
ven bién el apoyo que el dominico Vicente de Santa María brinda a los oidores
Matienzo y Delgadillo, enemigos de Cortés. Superado el impase se crea la provincia de
Santiago Apóstol con fray Domingo de Betanzos como vigario general. Los
predicadores toman como punto de apoyo el valle de México (Coyoacán, Atzcaptzalco
y Ecatepec) y enfilan hacia las religiones de los mixtecas y zapotecas. Oaxaca es el área
propia de misión dominica desde 1529 con 31 conventos. El 1559 los dominicos
sumavan 210 religiosos.
El 22 de mayo de 1533 desembarcan en San Juan de Ulúa siete agustinos, venía como
prior fray Francisco de la Cruz, también estaba en el grupo fray Augustín de la Coruña,
futuro obispo de Popayán. Sus primeras fundaciones son en México y Puebla. Ocuparon
en el sur áreas no misionadas por los franciscanos y dominicos, y se extiende en
dirección norte en las regiones de los otomíes, metztitlatecas y huastecas. Fundan
convento en Michuacán. Se orientan en las principales poblaciones, además de México,
Puebla, Oaxaca, Atlixco, Durango, Zacatecas, San Luís Potosí, Celaya, Salamanca, San
Felipe, Veracruz y otros pobladores.
Entre los que acompañaron a Hernán Cortés descarta el mercedario Bartolomé de
Olmedo. En 1530 llegan doce mercedarios, pero no fundan convento hasta 1589. El
obispo Marroquín los llama a Chiapas en 1537 y de ahí se extiende hasta Costa Rica.
Otros grupos religiosos llegan más adelante. Los jesuitas, fracasan su misión en
florida, llegan también en numero de doce a Méxicoel año de 1572, fundan el colegio de
San Pedro y San Pablo en México, y en lo que resta del siglo avanzan por Pátzcuaro,
Oaxaca, Puebla, Guadalajara, Zacatecas en 1590 y Durango en 1593. Posteriormente se
establecen los carmelitas en 1585 y los benedictinos en 1599.

PERU

Hacia 1530 Francisco Pizarro realiza una serie de viajes al Perú, tiene éxito en su
empresa, funda San Miguel de Piura y Atraviesa los Andes para encontrarse con el inca
Atahualpa en Cajamarca. El encuentro de es de dos mundos; el de los caballos, el
hierro, la pólvora y la cultura andina, milenaria en esta parte del continente, que había
sabido asumir los desarrollos anteriores en orfebrería, cerámica, agricultura, etc. El
Tahuantisuyo, era en su tiempo el imperio más desarrollado del hemisferio sur y el
estado inca suponía una gran red de alianzas interetnicas que comenzaban en Pasto
(Colombia) hasta Maule (Chile), todo dirigido desde Cusco, con una red de caminos,
administradores y eficiente distribución de alimentos. Pero cuando Pizarro llega, el
imperio estaba en crisis: una guerra civil entre Huascar y Atahualpa recorría todo el
territorio del Tahuntinsuyo y ponía en prueba las palancas (familias reales) y las
fidelidades regionales. Cusco versus Quito. El vencedor es Atahualpa, los vencidos son
el partido cusqueño. Al presentarse Pizarro muchas etnias se alían a los españoles para
liberarse de los cusqueños y quiteños, facilitando el triunfo de los hispanos frente a los
quechuas. Después de Cajamarca los españoles son menores enfrentamientos avanzan
hasta Pachacamac (Lima) y el Cusco. La resistencia inca se traslada a Vilcabamba.
Al igual que en caso mexicano acompaña eclesiásticos a los conquistadores. Es
conocida la figura de fray Vicente del Valverde por su requerimiento al inca Atahualpa
en Cajamarca, que va a ser nombrado obispo del Cusco y protector de indios. Valverde
y otros dominicos, como Juan de Olías fundan sobre Coricancha el primer templo
cristiano en Cusco. En 1540 arriban doce dominicos, entre ellos Domingo de Santo
Tomás. Los predicadore crean la provincia de San Juan Bautista. Al crearse el obispado
de Lima se nombran otro dominico, fray Jerónimo de Loayza. Estos avanzan desde
Quito hasta el lago de Titicaca, fundando misiones y conventos en Chicaza, Trujillo,
Callao, Chinca, Arequipa, Juli, etc. Desde que Quito fray Gaspar de Carvajal o.p.
acompaña a Francisco de Orellana en el descubrimiento del rio Amazonas, el futuro
Maranhao.
Poco después que los dominicos, los franciscanos llegan al Perú en 1532, con fray
Marco de Niza, en 1534 llegan tres más y fundan el convento de Quito. En 1535 están
en Lima y Cusco. En 1542 llegan doce franciscanos, por ello el nombre de la provincia
de Los Doce Apóstoles. Se dirigen después a Trujillo, Cajamarca, la sierra central del
Perú y otras zonas de los Andes. Los mercedarios se instalan en Piura el año 1532, en
1533 van a Cusco, y en 1535 a Lima, en 1539 a Huamanga; pero no son mendicantes
como los franciscanos y dominicos, sus rentas las logran en las encomiendas, con lo que
se ven envueltos en las guerras civiles a favor de los encomenderos y en contra de la
corona española.
Los agustinos aparecen en 1551, ocupan Chuquisaca en 1562, Trujillo, Otuzco,
Huamachuco, Guadalupe, Pacasmayo, Conchudos y la región oriental del lago Tititcaca.
Los ultimos en llegar son los jesuitas. La experiencia peruana resulta grata después del
fracaso de la Florida. Fundan colegios en Cusco, Lima, Arequipa y Quito, después
inician las misiones con los indios moxos y en Juli que son las pruebas para las
misiones del Paraguay.
El eje Cusco-Lima resulta vital para la evangelización de los Andes. De allí se amplía
por el norte a Quito que se convierte en punto de apoyo hacia Pasto y el oriente. Del
Cusco han de partir las misiones para Bolivia y los Andes argentinos y chilenos.

HISTORIA GERAL DA IGREJA NA AMERICA LATINA

AMERICA CENTRAL Evangelizacao

Em fins de 1523 Alvarado começa a someter os povos ao sul do México, para isto
levava junto com o exército español muitos tlascaltecas. Entrou na atual Guatemala e
nao foi fácil dominar a situacao pois os maias nao estavam dispostos a seder.
Começaram as revoltas devido aos tributos impostor em genero e sobretodo em
trabalhos forçados. Acalmada um pouco a Guatemala os conquistadores desceram ao
sul pelo Pacífico.
Pedradria Dávila com seu grupo entra pelo Panamá e começa a seguir rumo norte pela
costa pacífica até encontrar os que desciam. Este encontro ocasionou disputas entre os
conquistadores o que fez com que muitos lugares já conquistados fossem atacados
novamente. Esta conquista dureou até 1540 (na A.Central), porém a resistencia durou
todo o período colonial e de certo modo até hoje.
A evangelizaçao só aconteceu depois da dominaçao militar da regiao. Depois da
tomada do poder dava-se a reorganizçao dos povos e para isto os missionários
cumpriam o seu papel de “pacificadores”e pregadores do evangelho. Em muitos lugares
tiveram a colaboraçao dos nativos, ali foi mais fáfil,outros lugares nao era tanto.
Aos nativos sobrava como alternativa; fugir para mais longe, viver no regime de missao
ou o regime de encomiendas.
Participar da reduçao significava mudar para uma religiao estranha que era oferecida
como salvaçao aos”infiéis” e perder su aterra onde sempre plantaram, além de ficarem
confinados ao povoado e tendo que prestar servico gratuito ou por baixa remunaraçao.
As obrigaçoes que cabiam aos índios reduzidos eram:residir no povoado e só sair com
permissao (isto porque muitos fugiam da salvaçao), produzir para pagar tributos, ser
destinados a trabalhos repartidos, prestar serviços nao remunerados ao templo, trabalhar
gratuitamente na edificaçao urbana e conservar as vias públicas, sustentar a sua família
com o trabalho nas terras comunais. Se sobrasse algum tempo poderia vender seu
trabalho que sempre era mal remunerado.
O sustento e garantia da colonia estava neste povos reducidos, esta mao de obra
concentrada, disponível e barata e disciplinada pela religiao, ainda mais com o passar
dos tempos em que o ardor dos defensores dos índios foi diminuindo, ou sendo od
mesmos afastados, até as ordens religiosas começaram a tirar proveito desta situaçao.
O colonialismo manteve estes povos sempre num regome de terror em que qualquer
motivo desencadeava castigos que chegavam ao enforcamento.
Para melhor dominar, sertos cargos de chefia do povo era dado a uma espécie de
nobreza nativa com a oportunidade de usufrir de extorçoes como o faziam as
autoridades.

GUATEMALA

A populaçao guatemalteca era em peral descendente dos maias, com traços comuns
sobretodo na sua organizaçao social, política, subsistencia e sobretodo religiosa.
A atividade básica era a agricultura que lhes dava a subsistencia e também o suficiente
para um serto mercado externo.
A terra estava repartida de duas formas, havia terras comuns onde cada um podia
cultivar par o seu sustento e da família e ali eram tambén plantado o que se destinava
para as guerras, tinham tambén a s terras “particularae” onde o cultivo era para a
exportaçao.
Os produtos básicos eram o milho, o Feijoo, abóbaora e cacau. Porém as atividades nao
se restringiam somente a agricultura, como tinham cidades é evidente que tinham
também atividades urbanas.
Políticamente eram governados por uma hierarquia perfeitamente organizada e os
sacerdotes tinham uma influencia muito grande na sociedade e na administraçao.
A pesar de terem sua organizaçao para a guerra, tinham uma série de princípios morais.
A religiao é que ocupava o centro da vida da populaçao e sua visao religiosa era
unitária, çra uma cosmovisao em que o homem está inserido num todo dentro de um
mundo que se constroe com as próprias divinidades. Por isso uma prática religiosa
dinamica e participativa em que as coisas e os animais e os homens participam com os
criadores da criaçao.
Todo o conhecimento estava com os sacerdotes que eram os sábios pois acumulavam os
conhecimento milenares do seu povo.

Aspectos da Espanha e da Igreja

A espanha recem saida vitoriosamente de uma longa guerra contra os mouros estava
ainda com a sensaçao de cristandade e ao mesmo tempo com os bolsos vasios e por iso
o descobrimento da América com suas riquezas veio dar evasao a estes dois sentidos.
A religiao davá unidade e justificava a luta contra os “infiéis”e a busca de riquezas
impulsionavam a aventura.
Outro aspecto interesante é a visao de que Deus deu a Igreja “católica” o poder e o
dever de evangelizar os povos, e o papa como chefe da da Igreja incumbe a Espanha
desta tarefa na América.
Também o modo de pensar em que por ser europeu e sobrtetudo por ser cristao é
superior aos ditos pagaos.
Outro conceito estranho para nós é o da “guerra justa”que no tampo da colonizaçao
servia a espanhóis e portgueses como justificativa para atacar os índios a faze-los
prisioneiros. Nao era a guerra pela guerra ou para conquista, mas para a mao de obra.
A Igreja a pesar de algumas vozes como De Las Casas terem feito mudar algumas leis,
que difícilmente foram aplicadas, sempre esteve e prestou serviço ao sistema.
O que se passava com a colonizaçao española no tocante a Igreja e ao governo era muito
parecido com aquilo que se passava com as colonias portuguesas.

EL SALVADOR

O atual território de El Salvador era habitado por diversos povos e os planaltos centrais
eram bastante populosos antes da conquista. O centro-norte resistiu aos invasores e por
isto foi dizimado, o centro-sur com a introduçao da malária e febre amarela diminuiu a
sua populaçao a tal pontoa que durante 400 años nao atingui a densidade e demográfica
que tinha antes.
O alimento básico era o milho, feijao, abóbora, cacau e produziam também bálsamo e
anil, era uma terra muito rica.
Este povo também se organizava em cidades e a melhor construçáo conservaoda até
hoje é o templo de Chinatán.
Como as demais culturas da regiao esta populaçao também segue o mesmo universo
maia e nahuatl.
O comércio era feito ao redor do templo, os camponeses iam fazer as suas oferendas e
também vender seus productos.
O crescimento desproporcional das cidades em relaçao ao campo e o desnível social dali
decurrente provocou uma rebeliao de camponeses que destriram as cidades.
Pedro Alvarado chegou ao território com 200 soldados e 3 mil nativos. A conquista nem
foi e nem ficou pacífica. Entre as muitas rebelioes em 1537 a 39 os povos da regiao
nascente do Lampa mataram 20 encomenderos. A própria cidade de S.Salador mudou
de lugar muitas vezes devido aos ataques sofridos.
Os espanhóis foram estabelecendo-se nas cidades mayores onde as terras eram
melhores, afastando a populaçao local. Ali construiam a igreja ou a capela e partiam os
missionários junto com os conquistadores nas incurçoes de penetraçao, o soldado
prende e o padre batiza.
Os abusos chagaram a tal ponto que o bispo, juntamente com os ouvidores, trouxe os
dominicanos para atender os índios, pois esses tinham fama de atentos a justiça. Com
esta decisao os encomenderos e os clérigos se levantaram contra, sobretudo porque viria
Frei de la Torre já famoso pelas contendas com os encomenderos.
Com o passar dos tempos os índios voltaram aos seus cultos e continuaram indo a igreja
por obrigaçâo, e cresceu entre eles uma grande aversao aos conquistadores.

NICARÁGUA

Como nos outros lugares, aquí tambem a conquista foi com lutas, depois a tomada das
terras produtivas, depois a doutrinaçao.
A conquista teve início em 1523 por Gil Gonzales Dávila, a ele segua o presbítero
Diego de Agüero que batizava em massa e levava uma imagem de N.Senhora que dizia
ser milagreira e como acompañaba o conquistador os que nâo queriam ser batizados
eram ameaçados. Para tentar amedrentar os nativos contavam histórias de cruzes
plantadas e que ninguém conseguia destruir.
Quando veio o primeiro governador da província, verificou que a “pregaçâo” anterior
foi inexistente,declarou nulos os batizados anteriores e contratou gente de sua
confiança, o provincial das merces Frei Francisco de Bobadilla que depois de fazerem a
pregaçâo batizaram tudo de novo e desta vez o número de batizados foi muto maior.
Bobadilla promoveu uma destruiçâo geral dos ídolos dos índios, queimou templos,
plantou cruzes pelos caminhos, inclusive sobre o vulcao Masaya.
Uma terceira pregaçâo foi necessária, desta vez o governador obrigou os encomenderos
a mandar jovens para a pregaçâo no convento dos franciscanos de Leon.O próprio bispo
comprou tres jovens intérpretes, Perico, Georgico e Dieguito que o acompanharam para
traduzir a pregaçâo do bispo para a lengua do povo. Assim a evangelizaçâo foi
crescendo, depois de um tempo os índio nâo queriam que os chamassem de índios mas
sim de cristaôs. Os conventos foram decisivos para a evangelizaçâo da Nicaragua.

HONDURAS

Honduras demorou um pouco mais para ser conquistada e catequisada.Aos 22 de


outubro de 1545 frei Bartolomeu de Las Casas apresentou diante de Audiencia dos
Confins para que este tribunal cumprisse a ordem de Calos V, sua petiçao
era;”Liberdade para a igreja de Chiapas a remédio contra a tirania que sofrem os ídios”.
Esta petiçâo chocou o tribunal, pois grande parte dos seus componentes estavam
envolvidos com guerra aos índios e tráfico de mâo de obra, o próprio presidente do
tribunal demitiu-se por isto. No fim espus’aram Las Casas.
A costa atlântica já havia sido despovoada na busca de mâo de obra para o caribe,
sobraram as populaçôes do oeste por ser mais distantes e por que os nativos eram mais
aguerridos.
Com populaçâo espalhada e escassa e em terreno montañoso nâo era atrativo nem para
os mercadores e esploradores de minas nem para os missionários.Os mercedários e os
franciscanos foram aos poucos evangelizando Honduras.Na parte de Taguzgalpa a
penetraçâo foi mais difícil pois os nativos negaram-se a qualquer contacto, até mataram
um padre e 25 soldados que o acompenhavam. Além do mais os ingleses estavam na
área com seus interesses piratas, tratavam bem os índios para fazer passar seus
contrabandos onde envolveram até frades.

COSTA RICA

A primeira entrada de evangelizaçâo se deu com Gil G. Dávila e Diego de Agüero,


pelos relatos forma estorquindo os índios depois batizando-os. Diego Gutierres tentou
uma expedicâo pela parte atlântica, com um italiano, passaram muitas dificultades e
pressionaram os índios para que lhes entregassem ouro; numa oportunidade os índios os
atacaram e gritaram”toma oro, cristiano, toma oro”.
Pe.Estrada Rávaga depois de um tentativa fracasada pelo atlântico entra pelo outro lado
e tenta implantar uma evangelizaçâo pacífica, no final foi muito qurido pelos espanhóis
e pelos índios, porém teve que voltar para a Espanha e os índios foram roubados outra
vez.
Na regiâo de Salamanca, ao sul de Costa Rica,a última a ser tentada a evangelizaçâo, no
meio das montanhas, a pesar da boa vontade dos missionários, nada conseguiram, foram
espúlsos a pauladas pelos talamanquenhos. A Costa Rica, por nâo ser tao rica, nâo tinha
ouro nem grandes planícies fretéis, teria menos violência na colonizaçâo. Nâo fosse a
briga entre o governo e os talamanquenhos, ondee m duas incurçôes de vingança trouxe
na primeira 400 índios e fez morrer um terço deles aprisionados na igreja por dois
meses. Numa segunda vez resgatou 500 para distribui-los como esclavos.

BRASIL

Sabemos que as selvas, os campos, os serrados e caatingas do território que hoje


compreende o Brasil estava todo ocupado quando os portugueses aportaram em 1500 e
o número de habitantes desde território era maio que o de Portugal. Era um povo
dividido em muitas naçôes que eram distribuidas em tribos e que tinham sua própria
cultura,seus contumes e sua sabedoria,sua civilizaçâo.
Nâo haviam grandes povoaçôes, suas moradias eram de palha e madeira, no entanto os
relatos da expediçâo de Orellana dâo conta de que na desembocadura do Purús a
concentraçâo de populaçâo era grande, também a Ilha de Marajó concentrou
considerável populaçâo e no litoral de Rio Grande do Sul e S.Catarina na época da
pesca, a populaçâo se tornava tal que rivalizava com a atual populaçâo fixa local.
Esta civilizaçâo por mais que pareca primitiva ela é diferente da européia que foi
imposta e este choque cultural fez com que um parte de populaçâo ainda hoja nâo entre
no esquema cultural imposto.
A missâo do governo portugues era anexar as novas terras e delas fazer um
cristandade, para isto havia recebido a incumbência do papa por ser um reino
católico,assim como ocorrera com a Espanha.
Esta tarefa cristianizaçâo do novo mundo vai mudando a feiçâo a medida que o tempo
passa e que as riquezas destas terras vâo aparecendo e vai ficando mais claro o
compromisso evangélico do cristâo e assim chocam-se os missionários com os
administradores do projeto colonialista.Coisa parecida se dá na colonia española.
O mundo portugues cristâo acreditava que a sua empresa de navegaçâo fazia parte da
história da salvacao porque por ela a salvaçâo estava cegando até as índias.
O próprio Dom Joao III escreve ao primeiro governador geral do Brasil, Tomé de
Souza; “A principal causa que me levou a povoar o Brasil foi para que a gente do Brasil
se convertesse a nossa santa fé católica”. Ora se este era o pegamento do reir, esta era a
finalidade pela qual se delocavam os missionários, assim entendiam os missionários e o
reino custeava a missâo.
Em Portugal era muto conhecida a lenda de Sao Tomé que teria chagado até as índias e
por isso os missionários ao chegarem aquí pensavam seguir os passos de S.Tomé e até
encontravam conceitos bíblicos e palabras parecidas na linguagem dos índios. O próprio
Lóbrega escreve que os índios falam de Zumé, nâo seria ele Tomé?
E um entusiasmo por uma Igreja Universal, é igual pregar na Europa, na Africa o unas
Indias.
O que era preciso levar em conta era a doctrina, por isso o faziam com todo o esforço de
gestos, encenaçâo e gritos.
Além de universal e doutrinal era também um discurso guerreiro, pois nâo pedia licensa,
entrava e mandava.
A pesar disto encontramos missionários que passaram o resto de sua vida
evangelizando, O jesuita Joâo Maria de Gorzoni passou mais de 50 anos pelos rios da
Amazônia (1627-78) atraindo os índios com a sua gaitinha, e o capuchinhoFrei
Ludovico e o oratoriano Joâo Alves e outroa que muito bem usaram a sua inteligencia
unida a fé devem ter mais doque simples instruçôes para aguentar o que passaram.
Da parte do governo temos ali um investimento com uma justificativa.Como se
compreende isto? É que portugal já administrava a igreja local no regime de padroado
desde 1319 nos tempos da reconquista e por isto a “Ordem de Cristo” herdara os fundos
do “Oordem dos Templários”, havia assim condiçôes econômicas e psicológicas para a
empleitada.
O padreado, que se torna comun costume entre Portugal e Roma e Espanha e Roma,
com ele vem também a nomeaçâo de bispos e por consequencia as nomeaçôes de curas
e missionários.No caso de um novo sionário tería que passar pela capital ou lugar
adecuado para uma “preparaçâo” antes de seguir para as missôes.
O padroado traz consequências sérias pois as igrejas das capitais sâo bem servidas
enquanto que as missôes do interior sâo descuidadas. Dada esta situaçâo o interior só
pode ser evangelizado pelas ordens religiosas que para seu sustento montavam
fazenda.Toda fazenda na época só subsistia com escravos, além disto começavam a
trabalhar independentemente das orientaçaôs do governo, este mandava o bispo dar
ordens e os religiosos agima por conta. Vem a desavença.
No Brasil podemos dividir a evangelizaçâo em 4 movimientos.
1- O movimento que acompanhou a conquista e por isto abrange o litoral desde o
R.Grande do Norte até S.Vicente em S.Paulo e que corresponde ao cultivo da cana-de-
açucar e suas necessidades de mâo de obra. Neste período e nesta regiâo se deu o maior
transformaçâo economica e social do Brasil colonial. De início era feito com a mâo de
obra indígena e depois com sos escravos negros.
Nesta evangelizaçâo percebemos que a preocupaçâo era evangelizar os índios (aos
negros poucos se ocuparam da evangelizaçâo), os portugueses já eram cristâos e assim a
evangelizaçâo teve pouca influência na estrutura colonial.
Neste ciclo ou movimento que marcaram acentuadamente foram os jesuitas que logo
perceberam a situaçâo e se afeiçoaram aos índios, tentaram logo aprender a sua lengua,
e um vida comunitária com eles. Em muitas aldeias construiram colégios que no início
era para os índios e com o crecer dos povoados e cidades mudaram de clientela.
As figuras mais importantes entre os jesuitas foram:Pe.Nóbrega, Pe.Anchieta.Pe.Viera,
este famoso orador viveu muito tempo no Maranhâo e viajou muito pelo interior da
Amazônia, foi quem deu consistencia as missôes daquela regiâo.
Na parte do Brasil os jesuitas fizeram aliancas com o governo de Meme de Sá que
assim pode eliminar muitas populacoes indígenapara dar espaco para a cana de acucar.
As outras oredens religiosas tambem foram forcadaspelas circustancias a fazerem
acordos semslhantes e por isso as aldeias e missoes foram tranformadas em ciudades,
seja no litoral seja no interior.
O índio preparou as cidades e o branco tomou, resta fugir para o interior ou servir o
branco.
Neste período muitos índios foram eliminados por guerras e muito mais por doencas,
sobretudo a bexiga, trazidas pelos brandos.
2- Ciclo do Sao Francisco.
A ocupacao interior do sobretudo o vale do Rio S.Francisco merece um estudo aparte
pois tem características próprias. Ali atuaram mais os ca puchinhos e eran financiados e
dependiam pela Propagada Fide, portanto diretamente de Roma e nao de Portugal. Com
suas fazendas tinham sua independencia e por iso podiam brigar pela causa dos índios.
O grande problema do vale do S.Francisco foram os fazendeiros que foram entrando
para a criacao de gado e por isto iam tomando as terras dos índios (mémo problema
vivem os índios hoje na Amazonia, sobretudo em Roraima).
3- Maranhao e Grao Pará. Esta regiao estava administrativamente separada do Brasil
para malhor cuidar da ocupacao da Amazonia que era disputada pela Franca, Inglaterra,
Holanda, Espanha e Portugal. Co misto Portugal apressou-se em ocupar.
Com pouca gente e num território distante portugal optou a ocupacao da Amazonia
pelas missoes tiveram maior independencia, ao Reino interessava no momento que
fosse ocupado por portugueses ou em seu nome e por isto concedia serta libertade, o
controle de toda a regiao do Amazonas era feita por Belém.
A regiao nao era favorável a agricultira mairo e por isto sua forte producao eran as
drogas do sertao, e estas que as colhiam eram os índios, sobretudo o cacau que tinha alta
cotacao na Europa e por isso as missoes progrediam bastante, os jesuitas chegaram a ter
navios proprios para levar as drogas do sertao directamente a Europa e assim render
mais para as missoes.
A regiao Amazonica foi varrida pelos resgatadores de índios que levavam aos milhares
para Belém e Maranhao, os que resistiam ou foram dizimados ou tiveram que
embrenhar-se longe dos rios.
(Os muras, perto de Manaus, resistiram quase um século)
Com o vasio demográfico provocado pelas decidas, as missões passaram a ser as
empresas mais organizadas e por isto as que mais colhias drogas do sertão, dali o seu
desenvolvimento.
Depois de amansarem os índios e formarem aldeias com certa infraestrutura

Potrebbero piacerti anche