‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫)دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺪوﻳﻦ‪:‬‬

‫ﮔﺮوه ﻛﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﭘﺎﻳﺪار از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‬

‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺳﻼﻣﺖ‬ ‫ژاﻟﻪ وزﻳﺮي‬

‫ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺴﭽﻲ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﻧﺘﺼﺎري‬
‫ﺣﺴﻴﻦ دﻫﻘﺎﻧﻲﺳﺎﻧﻴﭻ‬ ‫ﻧﺎدر ﺣﻴﺪري‬

‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر‪:‬‬

‫دارﻳﻮش ﺗﻤﺪﻧﻲ‬

‫اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻓﺎﺋﻮ و ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎمﭘﺪﻳﺪآور‪ :‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ :‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‪]/‬رﻳﻚ ﺟﻲ آﻟﻦ[‪ ] ...‬و دﻳﮕﺮان[؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ وزﻳﺮي ‪] ...‬و دﻳﮕﺮان[؛ وﻳﺮاﺳﺘﺎر دارﻳـﻮش‬

‫ﺗﻤﺪﻧﻲ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‪.1387 ،‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي‪ :‬ي‪355 ،‬ص‪ :.‬ﻣﺼﻮر‪ ،‬ﺟﺪول‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ؛ ‪21×14‬س م‪.‬‬

‫ﺷﺎﺑﻚ‪978-964-6668-69-0 :‬‬

‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ‪ :‬ﻓﻴﭙﺎ‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪ :‬ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲ‪Crop Evapotranspiration (Guidelines for Computing Crop Water Requirements), 1998 :‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ وزﻳﺮي‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﻧﺘﺼﺎري‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺴﭽﻲ‪ ،‬ﻧﺎدر ﺣﻴﺪري و ﺣﺴﻴﻦ دﻫﻘﺎﻧﻲﺳﺎﻧﻴﭻ‪.‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‪ :‬ص‪.334-355 .‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺗﻌﺮق‬

‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﻓﺮاوردهﻫﺎي زراﻋﻲ ‪ --‬ﻧﻴﺎز آﺑﻲ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‪ :‬آﻟﻦ‪ ،‬رﻳﻚ ﺟﻲ‪.‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‪Allen, R. G. (Rick G.) :‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‪ :‬وزﻳﺮي‪ ،‬ژاﻟﻪ‪ ،- 1335 ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‪ :‬ﺗﻤﺪﻧﻲ‪ ،‬دارﻳﻮش‪ ،‬وﻳﺮاﺳﺘﺎر‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‪ :‬اﻳﺮان‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‪Iranian National Committee on Irrigation and Drainage (IRNCID) :‬‬

‫ردهﺑﻨﺪي ﻛﻨﮕﺮه‪/600/7S :‬ت‪2‬ت‪1387 2‬‬

‫ردهﺑﻨﺪي دﻳﻮﻳﻲ‪631/7 :‬‬

‫ﺷﻤﺎره ﻛﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﻠﻲ‪9698651 :‬‬

‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‪ :‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻤﻴﻦ‪ :‬ژاﻟﻪ وزﻳﺮي‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﻧﺘﺼﺎري‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺴﭽﻲ‪ ،‬ﻧﺎدر ﺣﻴﺪري‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ دﻫﻘﺎﻧﻲﺳﺎﻧﻴﭻ‬
‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر‪ :‬دارﻳﻮش ﺗﻤﺪﻧﻲ‬
‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬
‫ﺣﺮوف ﭼﻴﻨﻲ و ﺻﻔﺤﻪ آراﻳﻲ‪ :‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬
‫ﭼﺎپ اول‪1387 :‬‬
‫ﺗﻴﺮاژ‪ 1000 :‬ﻧﺴﺨﻪ‬
‫ﺷﺎﺑﻚ‪978-964-6668-69-0 :‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻲ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﻬﻴﺪ دﺳﺘﮕﺮدي )ﻇﻔﺮ ﺷﺮﻗﻲ(‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﻬﻴﺪ ﻛﺎرﮔﺰار‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﻬﻴﺪ ﺷﻬﺮﺳﺎز‪ ،‬ﭘﻼك ‪1‬‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان ﺗﻠﻔﻦ‪ 22257348 :‬ﻧﻤﺎﺑﺮ‪22272285 :‬‬

‫ﺣﻖ ﭼﺎپ ﺑﺮاي ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬

‫اﻟﻒ ـ ﻧﺴﺨﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪:‬‬

‫‪Crop Evapotranspiration (Guidelines for Computing Crop Water Requirements), FAO‬‬

‫‪Irrigation and Drainage Paper No.56.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1998‬ﻣﻴﻼدي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻓﺎرﺳﻲ » ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ‬
‫ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(« از ﺳﺮي ﮔﺰارﺷﺎت آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓـﺎﺋﻮ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1387‬ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب ـ ﻓﺎﺋﻮ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ و اﺳﺎﻣﻲ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده و اراﺋـﻪ ﻣﻄﺎﻟـﺐ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب از ﻧﻈـﺮ ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﺣﻘـﻮﻗﻲ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮرد ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺧﺘﻴﺎرات‪ ،‬ﺣﺪود و ﺛﻐﻮر ﻣﺮزﻫﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ادﻋـﺎﺋﻲ‬
‫را از ﺧﻮد ﺳﻠﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ذﻛﺮ اﺳﺎﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ و ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺧﻮاه ﺻـﺎﺣﺐ اﻣﺘﻴـﺎز و ﻳـﺎ ﺧـﻮاه ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫اﻣﺘﻴﺎز ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻳﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻓﺎﺋﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﺮ ﺷـﺮﻛﺖﻫـﺎي‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ اﺳﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ارﺟﺤﻴﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈـﺮات ﻣـﺬﻛﻮر در اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﻴﻦ اﺳﺖ و اﻟﺰاﻣﺎً ﻣﺒﻴﻦ ﻧﻈﺮات ﻓﺎﺋﻮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ج ـ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان ﻣﺴﺌﻮل ﺻﺤﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳـﻲ اﺳـﺖ و‬
‫ﻓﺎﺋﻮ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫چ ـ ﺣﻖ ﭼﺎپ‪:‬‬

‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‪) ،1387 ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﻓﺎرﺳﻲ(‬ ‫‪à‬‬

‫)‪© "IRNCID, 2009 (Farsi edition‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮاروﺑﺎر و ﻛﺸﺎورزي ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ )ﻓﺎﺋﻮ(‪) 2007 ،‬ﻧﺴﺨﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ(‬ ‫‪à‬‬

‫)‪© FAO, 1998 (English edition‬‬

‫ﺷﺎﺑﻚ‪978-964-6668-69-0 :‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫اﻟﻒ‬

‫ﺳﺮآﻏﺎز‬

‫در ﻓﻦ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن زراﻋﻲ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎﻏﻲ از ﭘﺎﻳﻪايﺗﺮﻳﻦ رﻛﻦ ﻃﺮاﺣﻲ و‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺟﺰو‬
‫اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﺎل ‪ 1977‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و‬
‫زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮآورد ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب‬
‫ﻣﺮﺟﻊ در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن در ﺑﺮآورد ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎه ﻣﻼك ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ روشﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬اﻏﻠﺐ‬
‫ﺑﻴﺶ از واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ اداﻣﻪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻃﻲ ﻧﺸﺴﺘﻲ‪ ،‬روش ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ‪ 20‬ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1998‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 56‬ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ‬
‫ﺗﻌﺮق ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﭼﺎپ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 56‬ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ را در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﭼﺎپ ﻧﺴﺨﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ آن اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﻃﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬
‫وﻳﺮاﺳﺘﺎري‪ ،‬و ﺑﻌﻼوه ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﻲدرﭘﻲ در ﮔﺮوه وﻳﺮاﺳﺘﺎران‪ ،‬آﻣﺎده ﺳﺎزي ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﭼﺎپ ﺑﻪ ﻃﻮل‬
‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬وﻳﺮاﺳﺘﺎري و آﻣﺎده ﺳﺎزي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻓﺮاد زﻳﺎدي ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻛﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻋﺰﻳﺰان ﻗﺪرداﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬از آﻗﺎﻳﺎن ﻣﻬﻨﺪس ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺴﭽﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﻧﺘﺼﺎري ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫اوﻟﻴﻪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﺧﺎﻧﻢ ﻣﻬﻨﺪس ژاﻟﻪ وزﻳﺮي ﻛﻪ ﺳﻬﻢ زﻳﺎدي در ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬وﻳﺮاﺳﺘﺎري و ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ‬
‫ﻛﺘﺎب در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺸﻜﺮ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از آﻗﺎﻳﺎن دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲاﺻﻐﺮ ﺻﺒﺎغﻓﺮﺷﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ اﻣﻴﻦ ﻋﻠﻴﺰاده و دﻛﺘﺮ ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻴﺮﻟﻄﻴﻔﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬اﻣﻮر ﺗﺎﻳﭗ و ﻣﺎﺷﻴﻦﻧﻮﻳﺴﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ زﻫﺮه‬
‫آﻗﺎﺑﻴﻚ و ﻣﺮﺟﺎن ﻣﻈﺎﻫﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺻﺒﺮ و ﺣﻮﺻﻠﻪاي ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻢﻫﺎي ﻫﻤﻜﺎرم در ﺗﺎﻳﭗ و اﺻﻼح ﻣﺘﻦ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن از ﺗﻼش ﻫﻤﻜﺎران ﮔﺮوه ﻛﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﭘﺎﻳﺪار از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺘﻪ‬
‫ﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻫﺪاﻳﺖ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ و وﻳﺮاﺳﺘﺎري ﻛﺘﺎب را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻗﺪرداﻧﻲ ﺑﻌﻤﻞ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺪاﺳﺪاﻟﻪ اﺳﺪاﻟﻬﻲ‬
‫دﺑﻴﺮﻛﻞ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬
‫ب‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪1‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ -‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ‪ -‬ﺗﻌﺮق‬

‫‪1‬‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪1‬‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫‪3‬‬ ‫ﺗﻌﺮق‬
‫‪3‬‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪3‬‬ ‫واﺣﺪﻫﺎ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪5‬‬ ‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪5‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪6‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
‫‪6‬‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪8‬‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪8‬‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫‪11‬‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫‪11‬‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪11‬‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪15‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪15‬‬ ‫ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫‪17‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬

‫‪19‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ -‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬

‫‪19‬‬ ‫روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪21‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬
‫‪21‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬
‫‪23‬‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫‪24‬‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي(‬
‫‪25‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪27‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫‪27‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪29‬‬ ‫دادهﻫﺎ‬
‫‪32‬‬ ‫دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ت‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪33‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ -‬دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪33‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪33‬‬ ‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫‪34‬‬ ‫دﻣﺎي ﻫﻮا‬
‫‪34‬‬ ‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‬
‫‪35‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫‪35‬‬ ‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﺗﻤﺴﻔﺮي‬
‫‪35‬‬ ‫ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ‬
‫‪36‬‬ ‫ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫‪36‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي‬
‫‪37‬‬ ‫دﻣﺎي ﻫﻮا‬
‫‪38‬‬ ‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‬
‫‪38‬‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫‪40‬‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫‪41‬‬ ‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪45‬‬ ‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫‪45‬‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫‪50‬‬ ‫واﺣﺪﻫﺎ‬
‫‪52‬‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫‪53‬‬ ‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪66‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫‪66‬‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫‪66‬‬ ‫ﻧﻴﻤﺮخ ﺑﺎد‬
‫‪67‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪67‬‬ ‫اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪68‬‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ -‬زراﻋﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫‪69‬‬ ‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬
‫‪70‬‬ ‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬
‫‪70‬‬ ‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬
‫‪76‬‬ ‫دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬
‫ث‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪77‬‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬

‫‪77‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪79‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬

‫‪79‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬
‫‪80‬‬ ‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪81‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪93‬‬ ‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎ‬
‫‪96‬‬ ‫روش ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫‪96‬‬ ‫ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫‪96‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ‬

‫‪107‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ب‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫‪109‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫‪109‬‬ ‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪109‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫‪110‬‬ ‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪111‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪111‬‬ ‫ﻧﻮع ﮔﻴﺎه‬
‫‪112‬‬ ‫اﻗﻠﻴﻢ‬
‫‪114‬‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫‪114‬‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪118‬‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫‪119‬‬ ‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ و دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪120‬‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪123‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﮔﺮدﺷﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ‬

‫‪125‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ـ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫‪125‬‬ ‫ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‬
‫‪133‬‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ج‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪134‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫‪134‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬
‫‪148‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪153‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪155‬‬ ‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪155‬‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫‪155‬‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪156‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬
‫‪157‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫‪157‬‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮدار‬
‫‪160‬‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش ﻋﺪدي‬
‫‪161‬‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻮﻧﺠﻪ‬
‫‪162‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬

‫‪165‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫‪165‬‬ ‫ﺟﺰء ﺗﻌﺮق‬
‫‪165‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫‪166‬‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ روزاﻧﻪ‬
‫‪175‬‬ ‫ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫‪175‬‬ ‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪176‬‬ ‫ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪176‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‬
‫‪179‬‬ ‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا‬
‫‪186‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ روزاﻧﻪ‬
‫‪188‬‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪188‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫‪195‬‬ ‫ﺑﺨﺶ پ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫‪197‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬

‫‪197‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده آب ﺧﺎك‬
‫ح‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪197‬‬ ‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬

‫‪198‬‬ ‫آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل‬
‫‪205‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪206‬‬ ‫ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك‬
‫‪209‬‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﺗﺨﺼﻴﺺ آﺑﻴﺎري‬
‫‪212‬‬ ‫اﺛﺮ ﺷﻮري ﺧﺎك‬
‫‪214‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ -‬ﺷﻮري‬
‫‪215‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ‪ -‬ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪215‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ راﺑﻄﻪ ﺷﻮري ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪215‬‬ ‫ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪216‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪216‬‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ‬
‫‪221‬‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد‬

‫‪225‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﻴﺮﻣﺘﺪاول و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ‬
‫‪225‬‬ ‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬
‫‪225‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬
‫‪225‬‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪226‬‬ ‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪227‬‬ ‫اﺻﻼح ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ ﭘﺸﺖ‬
‫‪227‬‬ ‫اﺻﻼح از روي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﺎده ﻣﺰرﻋﻪاي‬
‫‪227‬‬ ‫ﺑﺮآورد ‪ Kcb mid‬از روي ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫‪228‬‬ ‫ﺑﺮآورد ‪ Kcb mid‬از روي ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ زﻣﻴﻦ‬
‫‪232‬‬ ‫ﺑﺮآورد ‪Kcb full‬‬
‫‪233‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫‪235‬‬ ‫اﺻﻼح ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي‬
‫‪238‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪238‬‬ ‫ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫خ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪241‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ اﻧﻮاع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ‬
‫‪241‬‬ ‫اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ‬
‫‪241‬‬ ‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‬
‫‪243‬‬ ‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي آﻟﻲ‬
‫‪244‬‬ ‫ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‬
‫‪245‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫‪246‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﻢﭘﻮﺷﺎن‬
‫‪247‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻮاري‬
‫‪247‬‬ ‫ﺳﻄﻮح ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ‬
‫‪247‬‬ ‫ﺳﻄﻮح ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮر در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ زﺑﺮي و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫‪249‬‬ ‫اﺛﺮ ﻛﻼس ﻻﻳﻦ و واﺣﻪ‬
‫‪252‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻨﺶ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
‫‪252‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ ﺑﺬري‬
‫‪252‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫‪252‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‬
‫‪253‬‬ ‫ﻗﻬﻮه‬
‫‪253‬‬ ‫ﭼﺎي‬
‫‪253‬‬ ‫زﻳﺘﻮن‬

‫‪255‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ‬

‫‪255‬‬ ‫اﻧﻮاع ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫‪255‬‬ ‫ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪256‬‬ ‫ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮزﻧﺪه‬
‫‪256‬‬ ‫ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻧﺪه‬
‫‪257‬‬ ‫ﺧﺎك ﻳﺦزده ﻳﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺑﺮف‬

‫‪261‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ‪ -‬واﺣﺪﻫﺎ و ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ‬

‫‪263‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ دو‪ -‬ﺟﺪولﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪271‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ‪ -‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫د‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪277‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎر‪ -‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪293‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻨﺞ‪ -‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪305‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺶ‪ -‬اﺻﻼح دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪313‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﻔﺖ‪ -‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬
‫‪321‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺸﺖ‪ -‬ﻛﺎرﺑﺮد روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري‬

‫‪331‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬

‫‪357‬‬ ‫ﻟﻴﺴﺖ اﻧﺘﺸﺎرات‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ذ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﻜﻞﻫﺎ‬

‫‪2‬‬ ‫‪ -1‬ﻃﺮﺣﻲ از ﻳﻚ روزﻧﻪ ﺑﺮگ‬

‫‪2‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﺰءﺑﻨﺪي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻳﻚ ﮔﻴﺎه زراﻋﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ‬
‫‪5‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬
‫‪ -4‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )‪ ،(ETo‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(ETc‬‬
‫‪7‬‬ ‫و ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(ETc adj‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺟﺰاي ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي در ﺑﺎﻻي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ در ﺣﺎل ﺗﻌﺮق داراي آب ﻛﺎﻓﻲ‬
‫‪12‬‬ ‫در ﻳﻚ روز ﺻﺎف‬
‫‪14‬‬ ‫‪ -6‬ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪22‬‬ ‫‪ -7‬ﻃﺮﺣﻲ از ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( و آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺨﺎر آب‬
‫‪26‬‬ ‫‪ -8‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )ﺳﺒﺰ( ذرت در دوره رﺷﺪ‬
‫‪28‬‬ ‫‪ -9‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮﺿﻲ‬
‫‪34‬‬ ‫‪ -10‬اﺛﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دو اﻗﻠﻴﻢ ﮔﺮم ـ ﺧﺸﻚ و ﻣﺮﻃﻮب ـ ﮔﺮم‬
‫‪39‬‬ ‫‪ -11‬راﺑﻄﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و دﻣﺎي ﻫﻮا‪ :‬ﻣﻨﺤﻨﻲ )‪eº (T‬‬
‫‪39‬‬ ‫‪ -12‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 2/4‬ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل‬
‫‪49‬‬ ‫‪ -13‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ )‪ (Ra‬در ﺧﻂ اﺳﺘﻮا و ﻣﺪارﻫﺎي ‪ 20‬و ‪ 40‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫‪49‬‬ ‫‪ -14‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪ (N‬در ﺧﻂ اﺳﺘﻮا و ﻣﺪارﻫﺎي ‪ 20‬و ‪ 40‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫‪51‬‬ ‫‪ -15‬اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫‪ -16‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻳﻚ ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫‪67‬‬ ‫ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي‬
‫‪Rs‬‬
‫( ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و‬ ‫‪ -17‬راﺑﻄﻪ ﻛﺴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )‬
‫‪Ra‬‬
‫‪73‬‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا )‪ (Tmax – Tmin‬ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ؛ ﻏﻴﺮﺳﺎﺣﻠﻲ )‪ (kRs=0/16‬و ﺳﺎﺣﻠﻲ )‪(kRs=0/19‬‬
‫‪83‬‬ ‫‪ -18‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪CROPWAT‬‬
‫‪97‬‬ ‫‪ -19‬دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ‬
‫‪112‬‬ ‫‪ -20‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫‪113‬‬ ‫‪ -21‬ﺣﺪﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫‪115‬‬ ‫‪ -22‬اﺛﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪(Kc‬‬
‫‪116‬‬ ‫‪ -23‬ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫‪118‬‬ ‫‪ -24‬ﺣﺪﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ‬
‫ر‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﻜﻞﻫﺎ‬

‫‪122‬‬ ‫‪-25‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در روش ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫‪122‬‬ ‫‪ -26‬ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪124‬‬ ‫‪ -27‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫‪-28‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺑﺮﻧﺞ )ﮔﻮﻧﻪ ‪ (Jaya‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺣﻠﻲ‬
‫‪133‬‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺎل )آﻓﺮﻳﻘﺎ(‬
‫‪ -29‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ و ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫‪143‬‬ ‫ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎك ﻣﻘﺪار آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻢ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ )ﺣﺪود ‪10‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(‬
‫‪ -30‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪145‬‬ ‫و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫‪146‬‬ ‫‪ -31‬ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري‬
‫‪ -32‬ﺗﻌﺪﻳﻞ )اﻓﺰاﻳﺶ( ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc mid‬اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﺮاي ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫‪149‬‬ ‫روزاﻧﻪ )‪ (u2‬ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‬
‫‪154‬‬ ‫‪ -33‬ﺣﺪﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪154‬‬ ‫‪ -34‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪155‬‬ ‫‪ -35‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻋﻠﻮﻓﻪاي در ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫‪ -36‬ﻣﻨﺤﻨﻲ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ‪ ETc‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي(‬
‫‪160‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ﻛﺎدر ‪ 15‬در دورهﻫﺎي ده روزه‬
‫‪174‬‬ ‫‪ -37‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ )ﻣﺜﺎل ‪(29‬‬
‫‪178‬‬ ‫‪ -38‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك )‪(Kr‬‬
‫‪ -39‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ )‪ (few‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪(fc‬‬
‫‪182‬‬ ‫و ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه )‪(fw‬‬
‫‪186‬‬ ‫‪ -40‬ﻣﻮازﻧﻪ آب در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‬
‫‪199‬‬ ‫‪ -41‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪205‬‬ ‫‪ -42‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪(Ks‬‬
‫‪206‬‬ ‫‪ -43‬ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪221‬‬ ‫‪ -44‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﺧﺎك ﺑﺮ ‪Ks‬‬
‫‪245‬‬ ‫‪ -45‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‬
‫‪251‬‬ ‫‪ -46‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ ﺗﺤﺖ اﺛﺮ واﺣﻪ‬
‫‪259‬‬ ‫‪ -47‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮ رﺷﺪ )زﻣﺴﺘﺎن( در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ز‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺪولﻫﺎ‬

‫‪4‬‬ ‫‪ -1‬واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق و ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬

‫‪ -2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪9‬‬ ‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬
‫‪52‬‬ ‫‪ -3‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫‪76‬‬ ‫‪ -4‬ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ ﺑﺎدﻫﺎ‬
‫‪ -5‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ )‪ (Kp‬ﻛﻼس ‪ A‬در دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ و ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪99‬‬ ‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫‪ -6‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ )‪ (Kp‬ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك در دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح‬
‫‪100‬‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫‪101‬‬ ‫‪ -7‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ )‪ :(Kp‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي رﮔﺮﺳﻴﻮن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﺟﺪولﻫﺎي ‪ 5‬و ‪6‬‬
‫‪ -8‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ از اﻧﻮاع ﺗﺸﺖﻫﺎي ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك و ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو‬
‫‪102‬‬ ‫در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ -9‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪115‬‬ ‫و آﺑﻴﺎري ﻣﺘﻮﺳﻂ )‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( و ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫‪119‬‬ ‫‪ -10‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب روشﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ و دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪126‬‬ ‫‪ -11‬ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺮاي ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ و اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺘﻔﺎوت )روز(‬
‫‪ -12‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ( و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب در اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب )‪ RHmin =45‬درﺻﺪ و ‪ u2 =2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪136‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫‪142‬‬ ‫‪ -13‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪148‬‬ ‫‪ -14‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮﻧﺞ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪151‬‬ ‫‪ -15‬ﺑﺮآورد ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دادهﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫‪151‬‬ ‫‪ -16‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺣﺪاﻗﻞ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ -17‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺷﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ و ﺗﺤﺖ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب و اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب )‪ RHmin =45‬درﺻﺪ و‪ u2 =2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪167‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫‪173‬‬ ‫‪ -18‬راﻫﻨﻤﺎي ﻛﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ از روي ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺟﺪول ‪12‬‬
‫‪ -19‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ) ‪ ، (θFC‬ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ) ‪ (θWP‬و آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك‬
‫‪178‬‬ ‫در اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﻓﺖ‬
‫س‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺪولﻫﺎ‬

‫‪183‬‬ ‫‪ -20‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ )‪(fw‬‬
‫‪183‬‬ ‫‪ -21‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (fc‬و ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﺗﺎﺑﺶ )‪(1–fc‬‬
‫‪-22‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ )‪ (Zr‬و ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك )‪(p‬‬
‫‪200‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﺪاول ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪ -23‬آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻮري )‪ (ECe threshold‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﺪاول ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫‪217‬‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك‬
‫‪223‬‬ ‫‪ -24‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Ky‬در دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪ -25‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺮق‬
‫‪242‬‬ ‫ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﺳﺒﺰي و ﺻﻴﻔﻲ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ش‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺎدرﻫﺎ‬

‫‪9‬‬ ‫‪ -1‬ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )‪(ETo‬‬

‫‪10‬‬ ‫‪ -2‬ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(ETc‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪ -3‬ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(ETc adj‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫‪26‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫‪31‬‬ ‫‪ -6‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ‬
‫‪46‬‬ ‫‪ -7‬راﻫﻨﻤﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪(es – ea‬‬
‫‪51‬‬ ‫‪ -8‬ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬
‫‪58‬‬ ‫‪ -9‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ )‪ (Ra‬و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪(N‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪ -10‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪(Rn‬‬
‫‪81‬‬ ‫‪ -11‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪103‬‬ ‫‪ -12‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪A‬‬
‫‪104‬‬ ‫‪ -13‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك‬
‫‪150‬‬ ‫‪ -14‬اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻨﺪم ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺰرﻋﻪاي‬
‫‪ -15‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( ﺑﻪ روش ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪158‬‬ ‫)ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫‪ -16‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪193‬‬ ‫)ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫‪230‬‬ ‫‪ -17‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮآورد ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫‪230‬‬ ‫‪ -18‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮآورد ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ص‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺜﺎلﻫﺎ‬

‫‪4‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫‪37‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﺗﻤﺴﻔﺮي‬
‫‪41‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع‬
‫‪43‬‬ ‫‪ -4‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ‬
‫‪45‬‬ ‫‪ -5‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫‪45‬‬ ‫‪ -6‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫‪54‬‬ ‫‪ -7‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ از درﺟﻪ و دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ رادﻳﺎن‬
‫‪55‬‬ ‫‪ -8‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪57‬‬ ‫‪ -9‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‬
‫‪59‬‬ ‫‪ -10‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‬
‫‪62‬‬ ‫‪ -11‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫‪62‬‬ ‫‪ -12‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫‪65‬‬ ‫‪ -13‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺧﺎك‬
‫‪67‬‬ ‫‪ -14‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع ‪ z‬ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي‬
‫‪74‬‬ ‫‪ -15‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي دﻣﺎ‬
‫‪74‬‬ ‫‪ -16‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ‬
‫‪84‬‬ ‫‪ -17‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫‪87‬‬ ‫‪ -18‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي روزاﻧﻪ‬
‫‪91‬‬ ‫‪ -19‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ‬
‫‪93‬‬ ‫‪ -20‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎ‬
‫‪102‬‬ ‫‪ -21‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ از ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪولﻫﺎ‬
‫‪105‬‬ ‫‪ -22‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ از روي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‬
‫‪142‬‬ ‫‪ -23‬ﺑﺮآورد ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪143‬‬ ‫‪ -24‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮداري‬
‫‪144‬‬ ‫‪ -25‬ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﺒﻚ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺧﺎك‬
‫‪ -26‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫‪147‬‬ ‫ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪152‬‬ ‫‪ -27‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪161‬‬ ‫‪ -28‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش ﻋﺪدي‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ض‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺜﺎلﻫﺎ‬

‫‪173‬‬ ‫‪-29‬اﻧﺘﺨﺎب و اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪(Kcb‬‬

‫‪174‬‬ ‫‪ -30‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ روزاﻧﻪ‬
‫‪180‬‬ ‫‪ -31‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪184‬‬ ‫‪ -32‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb+ Ke‬در روش آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ‬
‫‪185‬‬ ‫‪ -33‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb + Ke‬در روش آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي‬
‫‪185‬‬ ‫‪ -34‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb+ Ke‬در روش آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي‬
‫‪190‬‬ ‫‪ -35‬ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪204‬‬ ‫‪ -36‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺑﺎﻓﺖ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪207‬‬ ‫‪ -37‬اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫‪210‬‬ ‫‪ -38‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪222‬‬ ‫‪ -39‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﺧﺎك ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫‪229‬‬ ‫‪ -40‬ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢﭘﺸﺖ‬
‫‪234‬‬ ‫‪ -41‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪235‬‬ ‫‪ -42‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢﭘﺸﺖ‬
‫‪ -43‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ )‪ (Kcb mid‬از روي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪236‬‬ ‫ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي‬
‫‪240‬‬ ‫‪ -44‬ﺑﺮآورد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ )‪ (Ks‬از روي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل‬
‫‪243‬‬ ‫‪ -45‬اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫‪247‬‬ ‫‪ -46‬ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ذرت و ﻛﺪو‬
‫‪248‬‬ ‫‪ -47‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﻢﭘﻮﺷﺎن‬
‫ط‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‬

‫‪12‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي‬

‫‪14‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك‬
‫‪22‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬
‫‪23‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ )‪(ra‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ )ﺳﻄﺤﻲ( ﻇﺎﻫﺮي )‪(rs‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪ -6‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬ده روز و ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫‪35‬‬ ‫‪ -7‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪(P‬‬
‫‪36‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ) ‪(γ‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪38‬‬ ‫‪ -9‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا )‪(Tmean‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪ -10‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪(RH‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪ -11‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻣﺎ ))‪(eo(T‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪ -12‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪(es‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪ -13‬ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻣﺎ ) ‪(Δ‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪ -14‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪(ea‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪ -15‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دادهﻫﺎي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي )‪(ea‬‬
‫‪43‬‬ ‫‪ -16‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ ) ‪( γ psy‬‬
‫‪43‬‬ ‫‪ -17‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ (ea‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ RHmax‬و ‪RHmin‬‬
‫‪44‬‬ ‫‪ -18‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ (ea‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪Rmax‬‬
‫‪44‬‬ ‫‪ -19‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ (ea‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪Rmean‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪ -20‬ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬
‫‪53‬‬ ‫‪ -21‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ روزاﻧﻪ )‪(Ra‬‬
‫‪53‬‬ ‫‪ -22‬ﺗﺒﺪﻳﻞ درﺟﻪ ﺑﻪ رادﻳﺎن‬
‫‪54‬‬ ‫‪ -23‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻲ زﻣﻴﻦ ‪ -‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ )‪(dr‬‬
‫‪54‬‬ ‫‪ -24‬زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )‪(δ‬‬
‫‪54‬‬ ‫‪ -25‬زاوﻳﻪ زﻣﺎن ﻏﺮوب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﻊ ‪arccos‬‬
‫‪54‬‬ ‫‪ -26‬زاوﻳﻪ زﻣﺎن ﻏﺮوب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﻊ ‪arctan‬‬
‫‪54‬‬ ‫‪ -27‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ X‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪26‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪ -28‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ و ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ‬
‫‪56‬‬ ‫‪ -29‬زاوﻳﻪ زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺷﺮوع دوره ) ‪(ω1‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ظ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‬

‫‪56‬‬ ‫‪ -30‬زاوﻳﻪ زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در اﻧﺘﻬﺎي دوره ) ‪(ω2‬‬

‫‪56‬‬ ‫‪ -31‬زاوﻳﻪ زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻧﻴﻤﻪ دوره ) ‪(ω‬‬
‫‪57‬‬ ‫‪ -32‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻓﺼﻞ ﺑﺮاي زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ )‪(Sc‬‬
‫‪57‬‬ ‫‪-33‬ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ b‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪32‬‬
‫‪57‬‬ ‫‪ -34‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪(N‬‬
‫‪59‬‬ ‫‪ -35‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي )‪(Rs‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪ -36‬ﺗﺎﺑﺶ در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف در ﺳﻄﺢ درﻳﺎ )‪(Rso‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪ -37‬ﺗﺎﺑﺶ در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف در ارﺗﻔﺎﻋﺎت )‪(Rso‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪ -38‬ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ )‪(Rns‬‬
‫‪61‬‬ ‫‪ -39‬ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ )‪(Rnl‬‬
‫‪62‬‬ ‫‪ -40‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪(Rn‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪ -41‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك )‪(G‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪ -42‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻳﻚ و ده روزه )‪(Gday‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪ -43‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ )‪(Emonth‬‬
‫‪65‬‬ ‫‪ -44‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﮔﺮ ‪ Tmonth, i+1‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ )‪(Gmonth‬‬
‫‪65‬‬ ‫‪ -45‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ و ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ در روز )‪(Ghr‬‬
‫‪65‬‬ ‫‪ -46‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ و ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ در ﺷﺐ )‪(Ghr‬‬
‫‪66‬‬ ‫‪ -47‬اﺻﻼح ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(u2‬‬
‫‪70‬‬ ‫‪ -48‬ﺑﺮآورد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ در دﻣﺎي ﺣﺪاﻗﻞ )‪(ea‬‬
‫‪71‬‬ ‫‪ -49‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ورودي در ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور )‪(Rs‬‬
‫‪72‬‬ ‫‪ -50‬ﺑﺮآورد ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي از روي ﺗﻔﺎوت دﻣﺎ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز(‬
‫‪75‬‬ ‫‪ -51‬ﺑﺮآورد ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي در ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎ‬
‫‪77‬‬ ‫‪ -52‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز ‪1985‬‬
‫‪89‬‬ ‫‪ -53‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ‬
‫‪90‬‬ ‫‪ -54‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ‬
‫‪96‬‬ ‫‪ -55‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ ETo‬از روي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ‬
‫‪110‬‬ ‫‪ -56‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )‪(ETc‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪ -57‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪125‬‬ ‫‪ -58‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ )‪(ETc‬‬
‫ع‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‬

‫‪144‬‬ ‫‪ -59‬ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻤﻖ ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﻦ ‪ 10‬و ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬

‫‪146‬‬ ‫‪ -60‬اﺻﻼح ‪ Kc ini‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺮي از ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‬
‫‪146‬‬ ‫‪ -61‬ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري در ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ )‪(Iw‬‬
‫‪148‬‬ ‫‪ -62‬اﺻﻼح ‪ Kc mid‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ‬
‫‪151‬‬ ‫‪ -63‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از )‪eo(Tdew‬‬
‫‪151‬‬ ‫‪ -64‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از )‪eo(Tmin‬‬
‫‪153‬‬ ‫‪ -65‬اﺻﻼح ‪ Kc end‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ‬
‫‪160‬‬ ‫‪ -66‬ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ ‪ Kc‬ﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪162‬‬ ‫‪ -67‬راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ و ﻳﻮﻧﺠﻪ‬
‫‪162‬‬ ‫‪ -68‬راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ‪ Kc‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ و ﻳﻮﻧﺠﻪ در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‬
‫‪165‬‬ ‫‪ -69‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ )‪(ETc‬‬
‫‪166‬‬ ‫‪ -70‬اﺻﻼح ‪ Kcb‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ‬
‫‪175‬‬ ‫‪ -71‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك )‪(Kc‬‬
‫‪176‬‬ ‫‪ -72‬ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق )‪(Kc max‬‬
‫‪177‬‬ ‫‪ -73‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ )‪(TEW‬‬
‫‪179‬‬ ‫‪ -74‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪(Kr‬‬
‫‪181‬‬ ‫‪ -75‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه و ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ )‪(few‬‬
‫‪183‬‬ ‫‪ -76‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ )‪(fc‬‬
‫‪186‬‬ ‫‪ -77‬ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب در ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا‬
‫‪187‬‬ ‫‪ -78‬ﻛﺮانﻫﺎي ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫‪188‬‬ ‫‪ -79‬ﻣﻘﺪار زﻫﺎب ﺧﺮوﺟﻲ از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ )‪(DPe‬‬
‫‪197‬‬ ‫‪ -80‬اﺻﻼح ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪ -‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪197‬‬ ‫‪ -81‬اﺻﻼح ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪ -‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫‪198‬‬ ‫‪ -82‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )‪(TAW‬‬
‫‪199‬‬ ‫‪ -83‬آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )‪(RAW‬‬
‫‪205‬‬ ‫‪ -84‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪(Ks‬‬
‫‪206‬‬ ‫‪ -85‬ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪208‬‬ ‫‪ -86‬ﺣﺪود ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫‪208‬‬ ‫‪ -87‬ﺗﺨﻠﻴﻪ اوﻟﻴﻪ )‪(Dr,i-1‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫غ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‬

‫‪209‬‬ ‫‪ -88‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ )‪(DP‬‬

‫‪Ya‬‬
‫‪214‬‬ ‫( از روي ﺷﻮري ﺧﺎك )‪ (ECe‬و آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻮري ﮔﻴﺎه‬ ‫‪ -89‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻧﺴﺒﻲ )‬
‫‪Ym‬‬
‫‪215‬‬ ‫‪ -90‬ﺗﺎﺑﻊ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ‪ -‬آب )ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ(‬
‫‪215‬‬ ‫‪ -91‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﻮري‬
‫‪216‬‬ ‫‪ -92‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﻮري و ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪221‬‬ ‫‪ -93‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮري ﺧﺎك )‪ (ECe‬از روي ﻛﺴﺮ آﺑﺸﻮﻳﻲ )‪ (LF‬و ﻛﻴﻔﻴﺖ آب آﺑﻴﺎري)‪(ECiw‬‬
‫‪227‬‬ ‫‪ Kc adj -94‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫‪227‬‬ ‫‪-95‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح )از روي ‪(LAI‬‬
‫‪227‬‬ ‫‪ -96‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح )از روي ‪(fc‬‬
‫‪228‬‬ ‫‪ K(cb mid)adj -97‬از روي ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫‪228‬‬ ‫‪ K(cb mid)adj -98‬از روي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫‪232‬‬ ‫‪ Kcb full -99‬ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫‪232‬‬ ‫‪ Kcb full-100‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫‪233‬‬ ‫‪ Kcb h-101‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫‪235‬‬ ‫‪ -102‬اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي )‪(Fr‬‬
‫‪239‬‬ ‫‪ -103‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪ (Ks‬از روي ﺗﺎﺑﻊ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻪ آب‬
‫‪246‬‬ ‫‪ -104‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط )‪(Kc ficld‬‬
‫‪251‬‬ ‫‪ -105‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ‬
‫ف‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ و واﺣﺪﻫﺎ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪apsy‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺟﺰء ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در ﻳﻚ روز اﺑﺮي ]ـ[‬ ‫‪as‬‬
‫ﺟﺰء ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در ﻳﻚ روز ﺻﺎف ﻏﻴﺮ اﺑﺮي ]ـ[‬ ‫‪as+bs‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪cp‬‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪cs‬‬
‫ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي آب در ﺧﺎك ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪CR‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﺗﺨﻠﻴﻪ( ﺗﺠﻤﻌﻲ از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪De‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق )ﺗﺨﻠﻴﻪ( ﺗﺠﻤﻌﻲ از ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Dr‬‬
‫ارﺗﻔﺎع ﺻﻔﺤﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺻﻔﺮ ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪d‬‬
‫ﻋﻜﺲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻲ زﻣﻴﻦ‪ -‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ]ـ[‬ ‫‪dr‬‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪DP‬‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪DPe‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪E‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Epan‬‬
‫‪o‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ‪ T‬درﺟﻪ ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل[‬ ‫)‪e (T‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل[‬ ‫‪es‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل[‬ ‫‪ea‬‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل[‬ ‫‪es - ea‬‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ]دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪ECe‬‬
‫‪ ECe, threshold‬ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ]دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪ET‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪ETo‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪ETc‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪ETc adj‬‬
‫ﻋﺪد ‪) 2/7183‬ﭘﺎﻳﻪ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ( ﺑﻪ ﺗﻮان ‪x‬‬ ‫)‪exp(x‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ ]ـ[‬ ‫‪Fr‬‬
‫ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻛﻪ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ ]ـ[‬ ‫‪fc‬‬
‫ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻛﻪ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ]ـ[‬ ‫‪fc eff‬‬
‫ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ اﺳﺖ ]ـ[‬ ‫‪1-fc‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻤﺎد ]ـ[ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺪون ﺑ‪‬ﻌﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ق‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ و واﺣﺪﻫﺎ‬

‫ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺧﻴﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ ]ـ[‬ ‫‪fw‬‬
‫ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺧﻴﺲ )و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺗﺒﺨﻴﺮ در آن اﻧﺠﺎم( ﺷﺪه اﺳﺖ ]ـ[‬ ‫‪few‬‬
‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪G‬‬
‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در دورهﻫﺎي ﻳﻚ و ده روزه ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Gday‬‬
‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در دورﻫﺎي ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Ghr‬‬
‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Gmonth‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ]‪ 0/0820‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ دﻗﻴﻘﻪ[‬ ‫‪Gsc‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪H‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎي ﻛﺸﺖ ]‪[-‬‬ ‫‪HWR‬‬
‫ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪h‬‬
‫ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪I‬‬
‫ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري در ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Iw‬‬
‫ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل ]ـ[‬ ‫‪J‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ]ـ[‬ ‫‪Kc‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ]ـ[‬ ‫‪Kc ini‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ـ[‬ ‫‪Kc mid‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ـ[‬ ‫‪Kc end‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري( ]ـ[‬ ‫‪Kc max‬‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ( ]ـ[‬ ‫‪Kc min‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ]ـ[‬ ‫‪Kcb‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻧﻴﻤﻪ دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﻧﺪازه ﻳﺎ ارﺗﻔﺎع و‬ ‫‪Kcb full‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻌﻨﻲ ‪] LAI>3‬ـ[‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ]ـ[‬ ‫‪Kcb ini‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ـ[‬ ‫‪Kcb mid‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ـ[‬ ‫‪Kcb end‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك ]ـ[‬ ‫‪Ke‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ ]ـ[‬ ‫‪Kp‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ـ[‬ ‫‪Kr‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ]ـ[‬ ‫‪Ks‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫‪Ky‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ون ﻛﺎرﻣﻦ ]ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] [0/41‬ـ[‬ ‫‪K‬‬
‫ك‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ و واﺣﺪﻫﺎ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز ]‪[oc -0.5‬‬ ‫‪KRS‬‬

‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ]روز[‬ ‫‪Lini‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]روز[‬ ‫‪Lmid‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]روز[‬ ‫‪Llate‬‬
‫ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ داراي ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺸﺘﺮك ]درﺟﻪ از ﻏﺮب ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ[‬ ‫‪Lz‬‬
‫ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ]درﺟﻪ از ﻏﺮب ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ[‬ ‫‪Lm‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ]ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ در ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك[‬ ‫‪LAI‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻓﻌﺎل )ﺑﺨﺶ رو ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ( ]ـ[‬ ‫‪LAIactive‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻃﻮل دوره روﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ]ﺳﺎﻋﺖ[‬ ‫‪N‬‬
‫ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ ]ﺳﺎﻋﺖ[‬ ‫‪n‬‬
‫‪n‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ]ـ[‬
‫‪N‬‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ ﻳﺎ ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‬ ‫‪P‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ]ـ[‬ ‫‪p‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ وﻳﮋه ﮔﺎزﻫﺎ ]ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/287‬ﻛﻴﻠﻮژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻠﻮﻳﻦ[‬ ‫‪R‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Ra‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Re‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Rn‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Rnl‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻳﺎ ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Rns‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻳﺎ ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Rs‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻳﺎ ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف ﻏﻴﺮ اﺑﺮي ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪Rso‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪ra‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺮگ ﺳﺎﻟﻢ ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Rl‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( ﭘﻮﺷﺶ )آﺳﻤﺎﻧﻪ( ﮔﻴﺎﻫﻲ ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪rs‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻳﺎ ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫‪Rs/Rso‬‬
‫آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪RAW‬‬
‫آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل )ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺑﺪون‬ ‫‪REW‬‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ آﺑﻲ( ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[‬ ‫‪RH‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[‬ ‫‪RHhr‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ل‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ و واﺣﺪﻫﺎ‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ روزاﻧﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[‬ ‫‪RHmax‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[‬ ‫‪RHmean‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ روزاﻧﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[‬ ‫‪RHmin‬‬
‫رواﻧﺎب ﺳﻄﺤﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Ro‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺮاي ﻓﺼﻞ ﺳﺎل ]ﺳﺎﻋﺖ[‬ ‫‪Sc‬‬
‫ﺟﺮﻳﺎن آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪SF‬‬
‫دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪T‬‬
‫دﻣﺎي ﻫﻮا ]ﻛﻠﻮﻳﻦ[‬ ‫‪Tk‬‬
‫دﻣﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻫﻮا ]ﻛﻠﻮﻳﻦ[‬ ‫‪Tkv‬‬
‫دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪Tdew‬‬
‫دﻣﺎي ﺧﺸﻚ ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪Tdry‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪Tmax‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ]ﻛﻠﻮﻳﻦ[‬ ‫‪K،Tmax‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪Tmean‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪Tmin‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ]ﻛﻠﻮﻳﻦ[‬ ‫‪K،Tmin‬‬
‫دﻣﺎي ﺗَﺮ ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪Twet‬‬
‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪TAW‬‬
‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ( ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪TEW‬‬
‫زﻣﺎن ]ﺳﺎﻋﺖ[‬ ‫‪t‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‬ ‫‪u2‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ‪] z‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‬ ‫‪uz‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪W‬‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد واﻗﻌﻲ ﮔﻴﺎه ]ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر[‬ ‫‪Ya‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ )ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎر( ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻴﺎه ﺑﺪون ﺗﻨﺶ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻳﺎ آﺑﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر[‬ ‫‪Ym‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺸﻚ ﺷﻮد ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Ze‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Zr‬‬
‫ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪z‬‬
‫ارﺗﻔﺎع اﻧﺪازهﮔﻴﺮي رﻃﻮﺑﺖ ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪zh‬‬
‫ارﺗﻔﺎع اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺎد ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪zm‬‬
‫ﻃﻮل زﺑﺮي ﺳﻄﺢ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺸﺘﺎور ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪zom‬‬
‫م‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ و واﺣﺪﻫﺎ‬

‫ﻃﻮل زﺑﺮي ﺳﻄﺢ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ و ﺑﺨﺎر ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪zoh‬‬

‫آﻟﺒﻴﺪو ﻳﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ]ـ[‬ ‫‪α‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪γ‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪γ psy‬‬
‫ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﻓﺸﺎر ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬ ‫‪Δ‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ )روز(‬ ‫‪Δt‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﺧﺎك ﻣﺆﺛﺮ ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Δz‬‬
‫زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ]رادﻳﺎن[‬ ‫‪δ‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ ]ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪[0/622‬‬ ‫‪ε‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ اﻓﻖ‬ ‫‪η‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آب ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺧﺎك[‬ ‫‪θ‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻧﻘﻄﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آب ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺧﺎك[‬ ‫‪θ FC‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻨﺶ ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﺗﻌﺮق ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آب ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺧﺎك[‬ ‫‪θt‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آب ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺧﺎك[‬ ‫‪θ WP‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم[‬ ‫‪λ‬‬
‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‬ ‫‪λET‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻮا ]ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‬ ‫‪ρa‬‬
‫ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻮا ]ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‬ ‫‪ρw‬‬
‫‪9‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺘﻔﺎن‪ -‬ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ‪ 4/903×10 ] ،‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﺗﻮان ﭼﻬﺎرم ﻛﻠﻮﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‪[MJK-4m-2day-1 ،‬‬ ‫‪σ‬‬
‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ]رادﻳﺎن[‬ ‫‪ϕ‬‬
‫زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻧﻴﻤﻪ دوره ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ]رادﻳﺎن[‬ ‫‪ω‬‬
‫زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در اﺑﺘﺪاي دوره ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ]رادﻳﺎن[‬ ‫‪ω1‬‬
‫زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در اﻧﺘﻬﺎي دوره ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ]رادﻳﺎن[‬ ‫‪ω2‬‬
‫زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب ]رادﻳﺎن[‬ ‫‪ωs‬‬
‫ن‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻚ روش روزآﻣﺪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬روش ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن اراﺋﻪ ﺷﺪه در‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮاروﺑﺎر و ﻛﺸﺎورزي )ﻓﺎﺋﻮ( ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "ﻧﻴﺎزﻫﺎي آﺑﻲ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن" روش دو ﻣﺮﺣﻠﻪاي )‪ (Kc*ETo‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ روش‪ ،‬اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬و اﺛﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ‬
‫روشﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮآورد ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﻴﺎري ﻛﻪ در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و‬
‫زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ در ﺳﺎل ‪ ،1977‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ارزﻳﺎﺑﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ آب ﻣﺼﺮﻓﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﺮ ﻟﺰوم روزآﻣﺪ ﺷﺪن روش ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ﻓﺎﺋﻮ ﻣﻘﺪار ‪ ETo‬را ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺑﺮآورد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ روش ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﺑﻼﻧﻲ‪ -‬ﻛﺮﻳﺪل و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ را ﺑﺎ درﺟﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت دﻗﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ ،1990‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻫﻴﺄﺗﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮي روشﻫﺎي ﻓﺎﺋﻮ در ﺑﺮآورد‬
‫ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻧﻈﺮات ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ و روزآﻣﺪ ﻛﺮدن روشﻫﺎ اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ روش اﺳـﺘﺎﻧﺪارد ﺟﺪﻳـﺪ ﺑـﺮاي ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻮﺻﻴﻪ و روشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬روش‬
‫ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 0/12‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫‪ 70‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ و ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )آﻟﺒﻴﺪو( ‪ 0/23‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از اﻳﻦ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃـﻮر دﻗﻴـﻖ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﭼﻤﻦ ﺳﺒﺰ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ﻓﻌﺎل و آﺑﻴﺎري ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫روش ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي روش ﭘﻴﺶ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ﺑﺮ ﻃﺮف و ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ دادهﻫﺎي واﻗﻌـﻲ ﻧﻴـﺎز‬
‫آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟـﻪ‬
‫ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﻜـﺎرﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در روش ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ از دادهﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻮده و ﻳﺎ از روي‬
‫ﺳﺎﻳﺮ دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻮده‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫روشﻫﺎي ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در روش دو ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت در ﭘﻮﺷﺶ )آﺳﻤﺎﻧﻪ( ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﮔﻴﺎه و‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻔﺎوت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن را‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫ه‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬دو روش ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ ETo‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫روش اول ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در روش دوم‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ دو ﺟﺰء ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﺟﺰاي ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (Ke‬و ﺗﻌﺮق )‪(Kcb‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺪف و دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞﻫﺎي آﺧﺮ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و ﺷﻮري‪،‬‬
‫ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ )ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢ ﭘﺸﺖ(‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﺟﺪولﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻳﺎ زﺑﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮان اﻟﮕﻮرﻳﺘﻢﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ را ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﻳﻦ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ اراﺋﻪ روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮان‬
‫ﻃﺮحﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺎوران‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻫﻴﺪروﻟﻮژي‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن زراﻋﺖ‪ ،‬ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﺎن و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎه در ﻫﺮ دو ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸﺖ آﺑﻲ و دﻳﻢ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب‬
‫ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪7654321‬‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‬

‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻫﺸﺖ ﺳﺎل ﺗﻼش ﻣﺆﻟﻔﺎن آن در ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺸﺎور ﮔﺮوه‬
‫ﻛﺎري ﻓﺎﺋﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 1990‬در رم ﺑﺮاي ﺑﺎزﻧﮕﺮي دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ "ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن"‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ دورﻧﺒﺎس و ﭘﺮوت‪ 1‬اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮاروﺑﺎر و‬
‫ﻛﺸﺎورزي در ﺳﺎل ‪) 1977‬ﻓﺎﺋﻮ ‪ ،(24‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﺎزﻧﮕﺮي روشﻫﺎ در‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺎوره و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﺳﺎل‬
‫‪ 1990‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺆﺛﺮ در ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اراﺋﻪ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺳﻬﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎي‬
‫از اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﭘﺮﻳﺮ‪ 3‬از ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪،‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺸﺎور ﻓﺎﺋﻮ در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻓﻠﻤﻴﻨﮓ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻛﺎوازا‪ 4‬و دﻛﺘﺮ ﺗﻮﻣﺒﺴﻲ‪ 5‬از اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻓﻴﺪز‪ 6‬و دﻛﺘﺮ دورﻧﺒﺎس از ﻫﻠﻨﺪ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﭘﺮﻳﺮا‪ 7‬از ﭘﺮﺗﻐﺎل‪،‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬
‫و دﻛﺘﺮ ﭘﺮوت از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬ ‫‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺟﻨﺴﻦ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‪ 8‬و دﻛﺘﺮ ﮔﻨﺴﺘﻦ‪ 9‬از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻛﺘﺮ آﻟﻦ‬
‫‪12‬‬
‫از ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻓﺎﺋﻮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬دﻛﺘﺮ رﻳﻜﺲ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در درﺟﻪﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎوره و ﻫﻤﻜﺎريﻫﺎي ﻣﻬﻢ را اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﭘﺮوت اﺳﺘﺎد )ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ( داﻧﺸﮕﺎه دﻳﻮﻳﺲ‪-‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ و از دﻛﺘﺮ دورﻧﺒﺎس ﻛﺎرﺷﻨﺎس )ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ( ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي اراﺋﻪ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻓﺎﺋﻮ ‪ 24‬و از‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﺑﺮاي اراﺋﻪ روش ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﭘﺮوت‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ اﻓﺘﺨﺎر ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﺋﻞ آﻣﺪه‪ ،‬در ﺗﻠﻔﻴﻖ دادهﻫﺎي اﺻﻠﻲ و اراﺋﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻣﺆﺛﺮ ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬دﻛﺘﺮ راﻳﺖ‪ ،13‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس وزارت ﻛﺸﺎورزي‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ ﺑﺎ اراﺋﻪ دادهﻫﺎي ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮي دﻗﻴﻖ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﻚ‬
‫ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻫﺎ و ﺑﺎزﻧﮕﺮيﻫﺎي ﻣﻬﻢ در ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻛﺘﺮ ﺟﻨﺴﻦ‪ ،‬دﻛﺘﺮ‬
‫ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز‪ 14‬و دﻛﺘﺮ اﺳﺘﻮﻛﻞ‪ 15‬از اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬دﻛﺘﺮ اﺗﻴﺮ‪ 16‬از ﻓﺮاﻧﺴﻪ و دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻨﻲ‬
‫ﻛﺎري از ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ )‪ (ICID‬و اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﺳﻮﻳﻞ و اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن‬
‫ﻛﺸﺎورزي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬داﻧـﺸﮕﺎه ﻳﻮﺗـﺎ‪ ،‬ﻣﺆﺳـﺴﻪ زراﻋـﺖ ﻟﻴـﺴﺒﻮن‪ ،17‬داﻧـﺸﮕﺎه ﻛﺎﺗﻮﻟﻴـﻚ ﻟـﻮن‪ 18‬و ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﺧﻮارﺑﺎر و ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻋﺪتﻫﺎي اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺎت ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻛﺎرﻣﻨﺪان در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻬﻴﻪ‬
‫و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻔﺎن از آﻗﺎي وﻟﺘﺮ‪ 19‬رﺋﻴﺲ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ اراﺿﻲ و آب ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫از ﻫﻤﻜﺎران ﻓﺎﺋﻮ و ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﻣﺘﻦ و اراﺋﻪ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺑﺎ ارزش‪ ،‬ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺧﺎﻧﻢ ردﻓﺮن‪ 20‬ﺑﺮاي ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﻣﺴﺎﻋﺪتﻫﺎي ﺑﺎ ارزش در ﺗﻬﻴﻪ و ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي ﻣﺘﻦ ﺗﺸﻜﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آﻗﺎي‬
‫ﭘﻼﻣﺮ‪ 21‬در وﻳﺮاﻳﺶ ﻣﺘﻦ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1- J. Doorenbos‬‬ ‫‪8- Dr L.S. Pereira‬‬ ‫‪15- G. Hargreaves‬‬

‫‪2- W. Pruitt‬‬ ‫‪9- Drs J.L. Monteith‬‬ ‫‪16- Dr B. Itier‬‬
‫‪3- P. Fleming‬‬ ‫‪10- H. Gunston‬‬ ‫‪17- Instituto Superior de Agronomia of Lisbon‬‬
‫‪4- Dr A. Perrier‬‬ ‫‪11- Drs R. Allen‬‬ ‫‪18- Katholieke Universiteit Leuven H. Wolter‬‬
‫‪5- Drs L. Cavazza‬‬ ‫‪12- M. Jensen‬‬ ‫‪19- H. Wolter‬‬
‫‪6- L. Tombesi‬‬ ‫‪13- Dr D. Rijks‬‬ ‫‪20- Chrissi Redfern‬‬
‫‪7- Drs R. Feddes‬‬ ‫‪14- Dr James L. Wright‬‬ ‫‪21- Julian Plummer‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،(ETo) 1‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ (ETc) 2‬و اﻧﻮاع ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ )‪ (ETc adj‬ﺷﺮح داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و روشﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ آن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻛﻪ آب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ و از ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﻌﺮق ﺗﻠﻒ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن‪ ،‬آب از ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺨﺎر آب از ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آب از ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﻴﺮ درﻳﺎﭼﻪﻫﺎ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎدهروﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺎك و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي آب از ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪي و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﻫﻮاي ﻣﺤﻴﻂ اﻳﻦ اﻧﺮژي را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر در ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﻫﻮاي ﻣﺠﺎور‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮوي ﻣﺤﺮك ﻻزم ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﻫﻮاي ﻣﺠﺎور‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺷﺒﺎع ﺷﺪه و در ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻴﺎﻓﺘﻦ ﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻫﻮاي اﺷﺒﺎع ﺑﺎ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚﺗﺮ در ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪،‬‬
‫دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﭘﻮﺷﺶ )آﺳﻤﺎﻧﻪ( ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻣﻘﺪار آب در دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﺧﺎك ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري و ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﻳﺎ ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي‪ 4‬از ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺮﻃﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺪاﻳﺖ آب در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب در دﺳﺘﺮس ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺎﺑﻊ آب‬
‫ﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﺸﺪن آب‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻃﻮل ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1- Reference crop evapotranspiration‬‬

‫‪2- Crop evapotranspiration under standard conditions‬‬
‫‪3- Canopy‬‬
‫‪4- Capillary rise‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪2‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1‬ﻃﺮﺣﻲ از ﻳﻚ روزﻧﻪ ﺑﺮگ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2‬ﺟﺰءﺑﻨﺪي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻳﻚ ﮔﻴﺎه زراﻋﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ‬
‫‪3‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺗﻌﺮق‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ آب )ﻣﺎﻳﻊ( در درون ﺑﺎﻓﺖ ﮔﻴﺎه و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ را ﺗﻌﺮق ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬آب در ﮔﻴﺎﻫﺎن‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬از درون روزﻧﻪﻫﺎ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روزﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻛﻮﭼﻚ در ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺎزﻫﺎ و‬
‫ﺑﺨﺎر آب از درون اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(1‬آب ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ رﻳﺸﻪﻫﺎ ﺟﺬب‬
‫و ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻴﺎه اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﺮگﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر ﺑﻪ‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ روزﻧﻪﻫﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه آب ﺟﺬب ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮق ﺗﻠﻒ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ آن ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﮔﻴﺎه ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ذﺧﻴﺮه اﻧﺮژي‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر و ﺑﺎد ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﺮآورد ﺗﻌﺮق ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺑﺎد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺪاﻳﺖ آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻧﺪاﺑﻲ و ﺷﻮري‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﻌﺮق‬
‫را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﺛﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن داراي ﺷﺪت ﺗﻌﺮق ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮآورد ﺗﻌﺮق در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻢ زﻣﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و روش ﺳﺎدهاي ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ اﻳﻦ دو ﻓﺮآﻳﻨﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آب در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺨﺶ )ﻛﺴﺮ( ﺗﺎﺑﺶ ورودي‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ رﺷﺪ و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در آﻏﺎز رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪،‬‬
‫آب ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺮق ﺟﺰء‬
‫اﺻﻠﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﺗﻼف آب اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ اﺟﺰاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‪ 1‬در ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 100‬درﺻﺪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺮق ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 90‬درﺻﺪ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫واﺣﺪﻫﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ زﻣﺎن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل آب ﺗﻠﻒ ﺷﺪه از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ واﺣﺪ ﻋﻤﻖ ﺑﺮ واﺣﺪ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬واﺣﺪ زﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬روز‪ ،‬دﻫﻪ‪ ،‬ﻣﺎه و ﻳﺎ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ دوره رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫) ‪1- Leaf Area Index ( LAI‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪4‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﻜﺘﺎر ‪ 10000‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ و ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ‪ 0/001‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ آب‬
‫ﻣﻌﺎدل از دﺳﺖ دادن ‪ 10‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آب در ﻫﺮ ﻫﻜﺘﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮ‬
‫روز ﻣﻌﺎدل ‪ 10‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻖ آب را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ورودي ﺑﺮ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻧﺮژي ﻳﺎ ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب آزاد ﺑﻮده و ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ 1‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎي آب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ در دﻣﺎي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 2/45‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﻳﺎ ‪ 0/001‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آب‪ 2/45 ،‬ﻣﮕﺎژول اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ 2/45 ،‬ﻣﮕﺎژول اﻧﺮژي ورودي ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ‪ 0/001‬ﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫آب ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮ ﺣﺴﺐ واﺣﺪ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‪ ،‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن‪ 2‬را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق و ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ﺟﺪول ‪ 1‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -1‬واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق و ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬

‫اﻧﺮژي ﺑﺮ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ*‬ ‫ﺣﺠﻢ ﺑﺮ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ‬ ‫ﻋﻤﻖ‬

‫ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬ ‫ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮﻫﻜﺘﺎر ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮﻫﻜﺘﺎر ﺑﺮروز‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮروز‬ ‫واﺣﺪ‬

‫)‪(MJm-2day-1‬‬ ‫)‪(lha-1s-1‬‬ ‫)‪(m3ha-1day-1‬‬ ‫)‪(mmday-1‬‬

‫‪2/45‬‬ ‫‪0/116‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬
‫‪0/245‬‬ ‫‪0/012‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر ﺑﺮ روز‬
‫‪21/17‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪86/4‬‬ ‫‪8/64‬‬ ‫ﻳﻚ ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮﻫﻜﺘﺎر‬
‫‪1‬‬ ‫‪0/047‬‬ ‫‪4/082‬‬ ‫‪0/408‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬
‫* ﺑﺮاي آب ﺑﺎ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص )داﻧﺴﻴﺘﻪ( ‪ 1000‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ و دﻣﺎي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫در ﻳﻚ روز ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻧﺮژي ﺧﺎﻟﺺ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻳﻚ درﻳﺎﭼﻪ ‪ 15‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‪ 80‬درﺻﺪ اﻳﻦ‬
‫اﻧﺮژي ﺻﺮف ﺗﺒﺨﻴﺮ آب ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻖ آب ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬
‫‪−2‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪1MJ m‬‬ ‫‪day‬‬ ‫‪= 0/408 mm day‬‬ ‫از ﺟﺪول‪:1‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪0/8 × 15MJ m‬‬ ‫‪day‬‬ ‫‪= 0/8 × 15 × 0/408 mm day‬‬ ‫‪= 4/9 mm day‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬

‫ﻋﻤﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ‪ 4/9‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪.‬‬

‫) ‪1- Latent heat of vaporization( λ‬‬

‫) ‪2- Latent heat flux ( λ ET‬‬
‫‪5‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -3‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬
‫اﺟﺰاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺟﺰاي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 3‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬روشﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮان‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻌﺮف‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ و در‬
‫ﻓﺼﻞﻫﺎي دوم و ﭼﻬﺎرم اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﺸﺖ ﺷـﺪه در ﻣـﺰارع وﺳـﻴﻊ و ﺗﺤـﺖ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋـﻲ ﻣﻄﻠـﻮب‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻮع‪ ،‬وارﻳﺘﻪ و ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻘﺎوﻣـﺖ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺗﻌـﺮق‪،‬‬
‫ارﺗﻔﺎع و زﺑﺮي ﮔﻴﺎه‪ ،‬اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي رﻳﺸﻪدواﻧﻲ ﮔﻴﺎه ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪6‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺷﺎره دارد ﻛﻪ در ﻣﺰارع وﺳـﻴﻊ‬
‫ﺑﺎ آب ﻛﺎﻓﻲ در ﺧﺎك و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻄﻠﻮب رﺷـﺪ ﻛـﺮده و ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ﻣﺤـﺼﻮل در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ‬

‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻮري‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺧﺎك‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺤﺪود ﻛﻮد‪ ،‬وﺟﻮد ﺳﺨﺖ ﻻﻳﻪ‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ در ﺧﺎك‪ ،‬ﻋﺪم ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و آﻓﺖﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺿﻌﻴﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮآورد ﺷﺪت‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮ آب ﺧﺎك‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺒﻮد آب و ﻧﻮع ﺧﺎك ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬آب ﻓﺮاوان و اﺿﺎﻓﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻧﺪاﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﻞ ﻛﺮدن ﺗﻨﻔﺲ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ آن و ﻣﺤﺪود ﺷﺪن روﻧﺪ‬
‫ﺟﺬب آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ و روش آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ‬
‫ﺧﺮد ﻣﻘﻴﺎس‪ 1‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه ﻳﺎ ﻣﺮﻃﻮب ﺷﺪن ﺧﺎك و ﮔﻴﺎه ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺰارع ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺖ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎدﺧﻴﺰ ﮔﺮم و‬
‫ﺧﺸﻚ ﻣﻌﻨﻲدار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ در‬
‫ﻣﺰارع را ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در ﻳﻚ ﺑﺎغ ﺗﺎزه اﺣﺪاث ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ زﻳﺎد را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﻛﺎﻫﺶ داد‪ .‬ﮔﺴﻴﻠﻨﺪهﻫﺎ آب را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬در‬
‫ﺧﺎك ﻧﺰدﻳﻚ درﺧﺘﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﻣﺎﻧﺪه و ﺗﻠﻔﺎت آب ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روش دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺎﻟﭻ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه‪ ،‬در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ﺿﺪ ﺗﻌﺮق ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻮاد ﻣﺴﺪودﻛﻨﻨﺪه روزﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه‬
‫ﺑﺮگ ﻳﺎ ﻣﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨﺪه ﻧﻮر‪ ،‬ﺗﻠﻔﺎت آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮق را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪ .(4‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻪ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ در‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ وﺳﻴﻊ ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫زراﻋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻄﻠﻮب و آﺑﻴﺎري ﻛﺎﻓﻲ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل را ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬

‫‪1- Microclimate‬‬
‫‪7‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻼح ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪4‬ـ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )‪ ،(ETo‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(ETc‬‬
‫و ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(ETc adj‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮاﻳﺐ اﺻﻼﺣﻲ )ﻛﺎﻫﺸﻲ( ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪﻳﻞ‪ ،‬اﺛﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﺤﻠﻲ‬
‫ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪8‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺑﺪون ﻛﻤﺒﻮد آب‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴـﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )ﺳﻄﺢ( ﻣﺮﺟﻊ ﻳﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﺎ ‪ ETo‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬از ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﭘﺎرهاي اﺑﻬﺎﻣﺎت‬
‫در ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ آن‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ در آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻧﻮع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫رﺷﺪ آن و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن آب ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺧﺎك ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﺮدن ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط داد‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻚ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﻴﺎه و ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ را ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻳﺎ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ و دوره)ﻓﺼﻞ(ﻫﺎي رﺷﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ اﺷﺎره داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ در آﺗﻤﺴﻔﺮ در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎل اﺳﺖ و‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎك را در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬روش ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮارﺑﺎر و‬
‫ﻛﺸﺎورزي ﻳﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ روش آن اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻜﺎن‬
‫ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ اراﺋﻪ داده‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ داﺷﺘﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ و آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬روشﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ‪ 2‬ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺟﺪول ‪ 2‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻛﺎرﺑﺮان ﺑﺎ ﺣﺪود ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺗﻌﺪﻳﻞ و‬
‫اﺻﻼح ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﺑﺨﺶ اﻟﻒ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ )ﻛﺎدر ‪.(1‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ ETc‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺪون‬
‫ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮد ﻛﺎﻓﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و در ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ داراي رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻛﺸﺖ ﺷﺪه و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل را در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1- Missing climatic parameters‬‬

‫‪2- Agro climatic regions‬‬
‫‪9‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول ‪ -2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي روزاﻧﻪ )درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس(‬

‫ﮔﺮم‬ ‫ﻣﻌﺘﺪل‬ ‫ﺳﺮد‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫)ﺣﺪود ‪) (20) (10‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪(30‬‬
‫اﺳﺘﻮاﻳﻲ و ﻧﻴﻤﻪ اﺳﺘﻮاﻳﻲ‬

‫‪5-7‬‬ ‫‪3-5‬‬ ‫‪2-3‬‬ ‫‪ -‬ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب‬

‫‪6-8‬‬ ‫‪4-6‬‬ ‫‪2-4‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‬

‫ﻣﻌﺘﺪل‬

‫‪4-7‬‬ ‫‪2-4‬‬ ‫‪1-2‬‬ ‫‪ -‬ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب‬

‫‪6-9‬‬ ‫‪4-7‬‬ ‫‪1-3‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‬

‫ﻛﺎدر ‪1‬ـ ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )‪(ETo‬‬

‫ﺑﺨﺶ اﻟﻒ ‪................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ـ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮ را ﺑﺎ ﻟﺰوم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳﻚ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫آﺷﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬روش ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ)ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮارﺑﺎر و ﻛﺸﺎورزي(‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ روش ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ و روش ﺗﻌﻴﻴﻦ آن ﻧﻴﺰ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ـ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪:‬‬

‫روش ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روشﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ و روشﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎم در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮدن )ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن( دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ‪،‬‬
‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ـ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻳﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روش ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪10‬‬

‫ﻛﺎدر ‪2‬ـ ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪(ETc‬‬

‫ﺑﺨﺶ ب ‪...............‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ـ ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‪:‬‬

‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺎرﺑﺮ را ﺑﺎ روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc× ETo‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺷﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺛﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت )ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﺸﺎورزي( ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‪ ،‬در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﺪف ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪،‬‬
‫دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ در دﺳﺘﺮس و دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬دو روش ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ـ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪:‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ و ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ در ﻳﻚ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kc‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ـ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روش دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﺑﻪ دو ﺿﺮﻳﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ‪ (Kcb‬و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك )‪ (Ke‬ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺗﻠﻔﺎت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻳﻚ ﻣﺰرﻋﻪ ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎه ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻣﻘﺪار آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﻴﺎه ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﺷﺎره دارد و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﻘﺪار آب ﺗﻠﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز آﺑﻴﺎري ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎه و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺎز آﺑﻴﺎري‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل و اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ ﻛﺎرﺑﺮد آب در ﻣﺰرﻋﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز آﺑﻴﺎري‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻧﺸﺮﻳﻪ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ آﻳﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ و ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎه‪،‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ‪) 1‬آﻟﺒﻴﺪو( و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻫﻮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻛﻤﺒﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬از روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪ (ETc‬ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ)‪ (ETc‬ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫)‪ (Kc‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﺮدن ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد )ﻳﻌﻨﻲ‪ .(ETo= Kc× ETc :‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎ در ﺷﻜﻞ )آﻧﺎﺗﻮﻣﻲ( ﺑﺮگ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي روزﻧﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﺣﺘﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺎوت ‪ ETc‬و ‪ ETo‬ﺣﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ )از زﻣﺎن ﻛﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﺮداﺷﺖ( ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺑﺨﺶ ب ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻛﺎدر ‪.(2‬‬

‫‪1- Albedo‬‬
‫‪11‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪ ،(ETc adj‬ﻫﻤﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق واﻗﻌﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ اﻧﻮاع ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻧﻈﻴﺮ وﺟﻮد آﻓﺖﻫﺎ و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻮري‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و ﻳﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﺪاﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬
‫و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺠﺮ و ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق واﻗﻌﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪ (Ks‬ﻳﺎ اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺗﻨﺶﻫﺎي و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روش‬
‫اﺻﻼح ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ در ﺑﺨﺶ پ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻛﺎدر‪.(3‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﺎده ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ آن‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺧﺎص و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك در ﻻﻳﺴﻤﺘﺮﻫﺎ )ﺟﻌﺒﻪﻫﺎي ﻛﺸﺖ(‪ 1‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ روشﻫﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪،‬‬
‫ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻮده و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ دﻗﺖ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﺎن آﻣﻮزش دﻳﺪه و ﻣﺠﺮب ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ روشﻫﺎ در اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻋﺎدي ﻛﻤﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬در ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫روشﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺎدر ‪3‬ـ ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪:(ETc adj‬‬

‫ﺑﺨﺶ پ‪................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ ـ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺮق در اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻳﺎ ﺷﻮري ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺗﻨﺶ ﺑﺮ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ -‬ﺗﻌﺮق ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺪاول و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢ رﺷﺪ‪:‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روشﻫﺎي اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﺛﺮ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدن ﺷﺮاﻳﻂ رﺷﺪ ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻮﺗﻪ در واﺣﺪ‬
‫ﺳﻄﺢ در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﺪاول ﺑﺨﺶ ب اراﺋﻪ‬
‫ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ ـ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ اﻧﻮاع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ‪:‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺎوت ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ب ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬روشﻫﺎي اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ و ﺗﻨﺶﻫﺎي )ﻋﻤﺪي( ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ ـ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮ رﺷﺪ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮ رﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1- Lysimeters‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪12‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -5‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺟﺰاي ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي در ﺑﺎﻻي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ در ﺣﺎل ﺗﻌﺮق داراي آب ﻛﺎﻓﻲ‬
‫در ﻳﻚ روز ﺻﺎف‬

‫روشﻫﺎي ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي و روشﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ ﺧُﺮد ﻣﻘﻴﺎس‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ آب ﺑﻪ اﻧﺮژي زﻳﺎد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس و ﻳﺎ اﻧﺮژي ﺗﺎﺑﺸﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺎدل آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ واﺑﺴﺘﮕﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻞ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬اﻧﺮژي‬
‫ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺴﺎوي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻌﻴﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺎرﻫﺎي‪ 1‬اﻧﺮژي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Rn - G - λET - H = 0‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫در راﺑﻄﻪ )‪ Rn ،(1‬ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ H ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس‪ G ،‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك و‬
‫‪ λET‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺰاي راﺑﻄﻪ )‪ (1‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Rn‬ﺑﺎ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ورود اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ G ،ET‬و ‪ H‬ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﺧﺮوج اﻧﺮژي از ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(5‬‬
‫در راﺑﻄﻪ )‪ (1‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎرﻫﺎي ﻗﺎﺋﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ اﻓﻘﻲ اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ )ﭘﺪﻳﺪه ﻫﻤﺮﻓﺖ(‪ 2‬ﺻﺮف‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﮔﺴﺘﺮده و داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺟﺰء اﻧﺮژي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ‪ H ، λΕΤ ،Rn :‬و ‪ G‬ﻣﺤﺪود ﺷﺪه‬

‫‪1- Fluxes‬‬
‫‪2- Advection‬‬
‫‪13‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫و از ﺻﻮرتﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻧﺮژي ﻧﻈﻴﺮ ﮔﺮﻣﺎي ذﺧﻴﺮه ﻳﺎ آزاد ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻴﺎه و اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ در‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺰاي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻚ از ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ روزاﻧﻪ‬
‫ﺑﻮده و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺟﺰء دﻳﮕﺮ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن )‪ (λET‬ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﻮرت ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺰا‪ ،‬از راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ و ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﺷﻴﺐ دﻣﺎي ﻫﻮاي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ روش دﻳﮕﺮ ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬روش اﻧﺘﻘﺎل ﺟﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺣﺮﻛﺖ ﻋﻤﻮدي ﺗﻮدهﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﻫﻮا )ﮔﺮدﺑﺎدﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ‪ (1‬در ﺑﺎﻻي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻫﻤﮕﻦ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﮔﺮدﺑﺎدﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻮاد‬
‫)ﺑﺨﺎر آب( و اﻧﺮژي )ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﮔﺸﺘﺎور‪ (2‬را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻄﺢ در ﺣﺎل ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻳﺎ از آن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‪ 3‬و اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻫﻮا‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ و ﮔﺸﺘﺎور ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬
‫‪4‬‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻴﺐ ﻋﻤﻮدي دﻣﺎي ﻫﻮا و ﺑﺨﺎر آب و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻮون‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺷﻴﺐ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و ﺑﺨﺎر آب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ روشﻫﺎ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻮرﻳﺎﻧﺲ ﺗﻮده ﻛﻮﭼﻚ ﻫﻮا‪ ،5‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر و دﻣﺎي ﻫﻮا‬
‫ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﻻي زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ روشﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮارد ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي اﺟﺰاي ﻣﺘﻔﺎوت راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آبِ ﺧﺎك‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ روش‪،‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺮﻳﺎن آب ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(6‬‬
‫آﺑﻴﺎري )‪ (I‬و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ )‪ ،(P‬ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ورودي ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از آّّب آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﻧﺎب ﺳﻄﺤﻲ‪ (RO) 6‬و ﻓﺮوﻧﺸﺖ )ﻧﻔﻮذ( ﻋﻤﻘﻲ‪(DP) 7‬‬
‫ﺗﻠﻒ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آب ﺗﺤﺖ ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي )‪ (CR‬از‬
‫ﻳﻚ ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده )ﻋﻤﻖ( ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﺑﺪ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ اﻓﻘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه وارد )‪ (SFin‬ﻳﺎ از آن ﺧﺎرج )‪ (SFout‬ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰء وﺟﻮد ﺷﻴﺐﻫﺎي ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ SFin‬و ‪ SFout‬ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻮده و ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺻﺮف ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك و ﺗﻌﺮق از ﮔﻴﺎه ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‬

‫‪1- Eddies‬‬
‫‪2- Momentum‬‬
‫‪3- Steady state‬‬
‫‪4- Bowen ratio‬‬
‫‪5- Eddy covariance‬‬
‫‪6- Surface runoff‬‬
‫‪7- Deep percolation‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪14‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك )‪ (ΔSW‬در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪ET = I + P - RO - DP + CR ± ΔSF ± ΔSW‬‬ ‫)‪(2‬‬

‫ﺑﺮآورد ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎ ﻧﻈﻴﺮ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻓﺮوﻧﺸﺖ ﻋﻤﻘﻲ و ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي از ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه در دورهﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‪ ،‬ﺳﺎده ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬روش ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺪت‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬در دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ )ﻫﻔﺘﻪاي ﻳﺎ ده روزه( ﺑﺮآورد ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -6‬ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‬

‫ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﺼﻮر ﻛﺮدن ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه و ﻛﻨﺘﺮل ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ﺳﺎده ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﺟﺰاي ﻣﺘﻔﺎوت راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬در ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎ ﭘﺮ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ ﺧﺎك دﺳﺖ ﺧﻮرده ﻳﺎ دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎي وزﻧﻲ دﻗﻴﻖ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﺎت آب‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺛﺒﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺮم اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ دﻗﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺪم ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و ﺑﺮاي‬
‫دورهﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻈﻴﺮ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻻﻳﺴﻤﺘﺮﻫﺎي ﻏﻴﺮ وزﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮاي ﻳﻚ دوره‬
‫‪15‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ ﻣﻨﻬﺎ ﻛﺮدن ﻣﻘﺪار زهآب ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه در ﻛﻒ ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎ از ﻛﻞ آب ورودي‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ ﻛﺎﻣﻞ وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ارﺗﻔﺎع و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺮگ ﻳﻜﺴﺎن( در داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮي‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت داﺋﻢ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺸﺪه و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ دادهﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر اﺷﺘﺒﺎه و ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎ ﻣﺸﻜﻞ و ﭘﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻮده و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ دﻗﺖ‬
‫وﻳﮋهاي ﺑﻮده‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮارد ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺧﺎص ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﺷﻮاري اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ در ﻣﺰرﻋﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻧﻴﻤﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﻳﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ از روي دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ روشﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺖ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ و زراﻋﻲ ﺧﺎص اﻋﺘﺒﺎر دارﻧﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ آن ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺴﻴﺎري در زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﻼس ﻣﺸﺎوره ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮﮔﺰار‬
‫ﺷﺪه در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬روﺷﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﺗﻨﺶ و ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب آزاد ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻪ از ﺗﻠﻔﻴﻖ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ روي ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ـ ﺗﻌﺮق اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺳﻄﺢ آب و ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲدار ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب آزاد‬
‫و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎرآﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺸﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺮوح اﻳﻦ روش در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ اﻟﻒ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬

‫در ﺑﺨﺶ اﻟﻒ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻳﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺒﺎرت از ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 0/12‬ﻣﺘﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 70‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ و ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )آﻟﺒﻴﺪو( ‪ 0/23‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ‬
‫ﭼﻤﻦ ﺳﺒﺰ وﺳﻴﻊ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ﻓﻌﺎل و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﻛﺎﻣﻞ و ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 70‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻚ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻫﻔﺘﮕﻲ آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را ﻣﻲﺗﻮان از روي دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫اﺟﻼس ﻣﺸﺎوره ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﻪ‬
‫دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ از روي دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺑﺮآورد ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ )ﻓﺼﻞ ﺳﻮم( اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ‪ ‬ﻓﺎﺋﻮ در‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟﻮد )ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن( دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه از ﺗﺸﺖ ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎرآﻳﻲ‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺗﺸﺖ در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ و ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺠﺮﺑﻲ )ﺗﺸﺖ( در آن‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻴﺎط ﺷﺪه و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺎص اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻟﺰوم اراﺋﻪ ﻳﻚ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﺤﻮه اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬

‫در ‪ 50‬ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺟﻬﺎن روشﻫﺎي ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﺮآورد‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻨﺠﻲﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺤﺪودي دارﻧﺪ‪ .‬ارزﻳﺎﺑﻲ دﻗﺖ روشﻫﺎ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺻﺮف وﻗﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻳﺎ ﻃﺮاﺣﻲ آﺑﻴﺎري ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊآوري و در دﺳﺘﺮس‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن"‬
‫اراﺋﻪ و ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﺮس ﻛﺎرﺑﺮ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻬﺎر روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬روشﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺷﺎﻣﻞ؛ ﺑﻼﻧﻲ ـ ﻛﺮﻳﺪل‪ ،1‬ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﭘﻨﻤﻦ اﺻﻼح ﺷﺪه و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬روش ﭘﻨﻤﻦ اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺎ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ روش ﺗﺸﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي وﺿﻌﻴﺖ‬
‫اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬ﺗﺨﻤﻴﻦﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل را اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬روش ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‬
‫و اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ ﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬روش ﺑﻼﻧﻲ ـ ﻛﺮﻳﺪل ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روشﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در دورهﻫﺎي‬
‫ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ واﺳﻨﺠﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روش ﺑﻼﻧﻲ ـ ﻛﺮﻳﺪل ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ و روش ﺗﺸﺖ‬
‫ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ده روزه ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮان ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮضﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﻏﻠﺐ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ را ﺑﺮاي دورهﻫﺎي روزاﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1- Blaney - Criddle‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪20‬‬

‫ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖﺗﺮ آب ﻣﺼﺮﻓﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺎط‬
‫ﺿﻌﻒ روشﻫﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎرآﻳﻲ ﭼﻬﺎر روش ﻓﻮق ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﺟﻤﻊآوري دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ روشﻫﺎي‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺣﺪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬روش ﭘﻨﻤﻦ اﺻﻼح ﺷﺪه‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ‪ 20‬درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻓﺎﺋﻮ ارﻗﺎم ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ )ﻣﺮﺟﻊ( ﭼﻤﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را‬
‫ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرآﻳﻲ اﻳﻦ روشﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺎﻳﻪاي ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﮔﺮوه ﻛﺎري ﻧﻴﺎزﻫﺎي آب آﺑﻴﺎري اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻋﻤﺮان‬
‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ 1‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر روشﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﻴﺴﺖ روش ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮي ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه از ﻳﺎزده ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻛﺎرآﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﻳﻦ روشﻫﺎ را در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮازي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،2‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮﻣﻲ از‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ اروﭘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺎرآﻳﻲ روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮي ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﺑﺮآورد ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﺑﺎ روش ﭘﻨﻤﻦ )اﺻﻼح ﺷﺪه( ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي در‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ و‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎرآﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫روش ﭘﻨﻤﻦ و روشﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از آن ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻨﺠﻲ ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫•‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫روشﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب ﻛﻪ ﺟﺰء آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫•‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎرآﻳﻲ اﻳﻦ روشﻫﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺧﺸﻚ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻄﺎ ﺑﻮده و‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﻛﻤﺘﺮ از واﻗﻊ ﺑﺮآورد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫روشﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﻣﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻨﺠﻲ ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫•‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬روش ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز ‪ (1985)3‬ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻮده و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫را در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻋﺘﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ دارد‪.‬‬

‫) ‪1- American Society of Civil Engineers (ASCE‬‬

‫‪2- European Community‬‬
‫‪3- Hargreaves’ method‬‬
‫‪21‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫روشﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح‪ ،‬ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي ﺑﺮآورد‬ ‫•‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب آزاد را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ ﺧُﺮدﻣﻘﻴﺎس اﻃﺮاف ﺗﺸﺖ و ﻧﻴﺰ دﻗﺖ در ﻧﮕﻬﺪاري اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻗﺖ‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روشﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎرآﻳﻲ دﻗﻴﻖ و ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮدن روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ در اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ و ﻣﺮﻃﻮب در ﻫﺮ دو ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬ ‫•‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻋﻤﺮان اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﻛﻤﻴﺘﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرآﻳﻲ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﻚ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ روش‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺻﺤﻴﺢ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ و اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ ﻛﺮده و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮدن دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ ﻓﺎﺋﻮ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1948‬ﭘﻨﻤﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي را ﺑﺎ روش اﻧﺘﻘﺎل ﺟﺮم ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻣﻌﺎدﻟﻪاي ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب آزاد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪،‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد را اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ روش ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم روش ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(7‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ‪،‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي(‪ 1‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮي ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب از درون روزﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫و ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ )‪ ،(ra‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و اﺻﻄﻜﺎك ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا روي ﺳﻄﻮح ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺎدل در ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دو ﺿﺮﻳﺐ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻓﻮق ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1- Bulk surface resistance‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪22‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -7‬ﻃﺮﺣﻲ از ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( و آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺨﺎر آب‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫) ‪(e s − e a‬‬
‫‪Δ(R n − G ) + ρ a c p‬‬
‫‪ra‬‬
‫= ‪λET‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪r‬‬
‫) ‪Δ + γ (1 + s‬‬
‫‪ra‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = Rn‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‪،‬‬
‫‪ = G‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك‪،‬‬
‫)‪ = ( es – ea‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻫﻮا‪،‬‬
‫‪ = ρ a‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص )داﻧﺴﻴﺘﻪ( ﻫﻮا در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ‪،‬‬
‫‪ = cp‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ﻫﻮا‪،‬‬
‫∆ = ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻣﺎ‪،‬‬
‫‪ = γ‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي‪،‬‬
‫‪ = rs‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( و‬
‫‪ = ra‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪23‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اﺟﺰاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻮق ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺎدل اﻧﺮژي و ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آن )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق( از ﺳﻄﺢ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻮده و ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ و آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ )‪ (ra‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ و ﺑﺨﺎر آب از ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺑﺎﻻي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎤ ‪⎡ z − d ⎤ ⎡ zh − d‬‬
‫‪ln ⎢ m‬‬ ‫⎢ ‪⎥ ln‬‬ ‫⎥‬
‫⎣‬ ‫⎦ ‪z om ⎦ ⎣ z oh‬‬
‫= ‪ra‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫‪k 2u z‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ra‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[ ‪،‬‬
‫‪ = zm‬ارﺗﻔﺎع اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = zh‬ارﺗﻔﺎع اﻧﺪازهﮔﻴﺮي رﻃﻮﺑﺖ ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = d‬ارﺗﻔﺎع ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺻﻔﺤﻪ ﺻﻔﺮ‪] 1‬ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = zom‬ﻃﻮل زﺑﺮي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺸﺘﺎور‪] 2‬ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = zoh‬ﻃﻮل زﺑﺮي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ و ﺑﺨﺎر آب ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = k‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ون ﻛﺎرﻣﻦ‪ 3‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 0/41‬ﺑﺪون واﺣﺪ[ و‬
‫‪ = uz‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ‪ z‬ﺑﺎﻟﻲ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻫﻮا ﺑﻠﺤﺎظ ﭘﺎﻳﺪاري ﺧﻨﺜﻲ ﺑﻮده ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ دﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺸﺎر‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﻳﻂ آدﻳﺎﺑﺘﻴﻚ‪) 4‬ﺑﺪون ﺗﺒﺎدل ﮔﺮﻣﺎ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت )ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ(‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺎﻳﺪاري‬
‫ﻣﺤﻠﻲ در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﺧﻮب آﺑﻴﺎري ﺷﺪه از ﮔﺮﻣﺎي ﺗﺒﺎدل‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ اﻧﺪك اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻠﻲ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﺛﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺎﻳﺪاري ﻫﻮا‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1- Zero plane displacement height‬‬

‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﺗﺒﺎدل ﻫﻮا ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﺎﻳﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪2- Momentum transfer‬‬
‫‪3- Von Karman‬‬
‫‪4- Adiabatic‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪24‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺎك ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺻﻔﺤﻪ ﺻﻔﺮ و ﻃﻮل زﺑﺮي ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﻴﺎه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ‪ zom ،d‬و ‪ zoh‬اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬روش ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ در ﻛﺎدر ‪ 4‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي(‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي(‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب از ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه در ﺣﺎل ﺗﻌﺮق و ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫در ﺣﺎل ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎﻻ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ آب در دﺳﺘﺮس ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل از ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪r1‬‬
‫= ‪rs‬‬ ‫)‪(5‬‬
‫‪LAI active‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = rs‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = r1‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي ﺑﺮگ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻮر ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[ و‬
‫‪ =LAIactive‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻮر ]ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻮده و ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎ )ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻤﺖ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ( در ﻫﺮ واﺣﺪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺮگ ﻓﻌﺎل ﻛﺴﺮي )ﺑﺨﺸﻲ( از ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ و ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﻧﻘﺶ دارد و ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﺎﻻﻳﻲ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻮر ﻳﻚ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬رﻗﻢ ﺑﻴﻦ ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺳﺒﺰ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫ﻳﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻞدﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻲرﺳﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(8‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و ﻧﻮع‬
‫ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﺑﺮگ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﻮده و‬
‫ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﺮ ﮔﻴﺎه‬
‫و ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻞ از داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫روزﻧﻪاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد از ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫روزﻧﻪاي‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي ﻳﺎ اﻛﻮﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي‪ 1‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1- Ecophysiological‬‬
‫‪25‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺎدر ‪ -4‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺻﻔﺤﻪ ﺻﻔﺮ )‪ d‬ﺑﻪ ﻣﺘﺮ( و ﻃﻮل زﺑﺮي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺸﺘﺎور )‪،zom‬ﺑﻪ ﻣﺘﺮ( را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )‪ h‬ﺑﻪ ﻣﺘﺮ( و رواﺑﻂ زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪d= h‬‬
‫‪3‬‬

‫‪z om = 0/123 h‬‬

‫ﻃﻮل زﺑﺮي ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ و ﺑﺨﺎر آب )‪ zoh‬ﺑﻪ ﻣﺘﺮ( ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫‪z oh = 0/1 z om‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض ارﺗﻔﺎع ﺛﺎﺑﺖ ‪ 0/12‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا و رﻃﻮﺑﺖ در ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ‬
‫زﻣﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻲ؛ ‪ zm=zh=2‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ )‪ ra‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ( ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:(4‬‬

‫⎡‬ ‫‪2‬‬ ‫⎤‬ ‫⎡‬ ‫‪2‬‬ ‫⎤‬

‫)‪⎢ 2 − 3 × (0/12‬‬ ‫⎥‬ ‫⎢‬ ‫)‪2 − × (0/12‬‬ ‫⎥‬
‫⎢ ‪⎥ × 1n‬‬
‫⎢ ‪1n‬‬ ‫‪3‬‬
‫⎥‬
‫)‪⎢ 0/123 × (0/12‬‬ ‫⎥‬ ‫⎢‬ ‫)‪(0/1‬‬ ‫×‬ ‫‪0/123‬‬ ‫)‪× (0/12‬‬ ‫⎥‬
‫⎣ = ‪ra‬‬ ‫⎦‬ ‫⎣‬ ‫‪⎦ = 208‬‬
‫‪(0/41 )2 u 2‬‬ ‫‪u2‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ ، u 2‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ و آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﺳﺖ و آب ﺧﺎك ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪي ﺗﺤﺖ اﺛﺮ ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬دﻣﺎ و ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻗﺮار دارد‪ .‬روش اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﭼﻤﻦ در ﻛﺎدر ‪ 5‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﻴﺎه و ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫رﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ارﺗﺒﺎط داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪26‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -8‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )ﺳﺒﺰ( ذرت در دوره رﺷﺪ‬

‫ﻛﺎدر ‪ 5‬ـ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪LAIactive = 0/5 LAI‬‬
‫ﻛﻪ در آن ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻤﺖ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﭼﻤﻦ ﻣﺘﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻌﺎل‪ ،‬در اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎي ﺳﻄﺤﻲ و ﺑﺨﺎر آب‬
‫ﺷﺮﻛﺖ دارد‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻛﻠﻲ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﭼﻤﻦ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫‪LAI = 24h‬‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ h‬ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي)‪ (rl‬ﻳﻚ ﺑﺮگ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻣﻄﻠﻮب در ﺣﺪود ‪ 100‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻦ ﻛﻪ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ‪0/12‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )‪ rs‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ( ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ (5‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪100‬‬
‫= ‪rs‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ‪≈ 70‬‬
‫)‪0/5 × (24) × (0/12‬‬

‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ آب آزاد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻔﺎوت وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺮدﻳﺪ ﺟﺪي در ارﺗﺒﺎط دادن ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب آزاد را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ و ﻳﻚ ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬داراي اﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﻮح‬
‫ﻛﺸﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭼﻤﻦ و ﻳﻮﻧﺠﻪ از ﻧﻈﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و در ﺳﻄﺢ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب ﺗﺎﺑﻊ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه‪،‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺎك‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ و ﺷﺮاﻳﻂ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‬
‫‪27‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﺑﺮي و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺗﺎﺑﻊ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﺧﺎك ﺑﺮ روي ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ آﻟﺒﻴﺪو ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از واﺳﻨﺠﻲ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻴﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﻤﻦ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﻤﻦ و‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮي )ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي( آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ وﻳﮋه در زﻣﺎن اوج ﻧﻴﺎز آﺑﻲ‪ ،‬اﺛﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع ﭼﻤﻦ ﻓﺼﻞ ﮔﺮم و ﺳﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻤﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﺮد ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﻛﻤﺘﺮي داﺷﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق آن ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺸﺖ و ﻧﮕﻬﺪاري‬
‫ﭼﻤﻦﻫﺎي ﻓﺼﻞ ﺳﺮد در ﺑﺮﺧﻲ از اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺧﺸﻚ و ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻣﺸﺎوره ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺎﺋﻮ در ﺑﺎزﻧﮕﺮي "روشﻫﺎي ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن"‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ زﻳﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫”ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 0/12‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 70‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ و ﺿﺮﻳﺐ آﻟﺒﻴﺪو ‪.“0/23‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﭼﻤﻦ ﺳﺒﺰ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ﻓﻌﺎل و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ‬
‫روي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﻛﺎﻓﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ از ﺟﻤﻠﻪ آن ﻛﻪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ ﺑﺎﻳﺪ وﺳﻴﻊ و‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺎرﻫﺎي اﻧﺮژي در ﻳﻚ ﺟﻬﺖ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ را ﺑﺪون اﺑﻬﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﻧﻴﺰ‬
‫روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ و اﻗﻠﻴﻢﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫در ﻣﺎه ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮارﺑﺎر و ﻛﺸﺎورزي )ﻓﺎﺋﻮ( ﻫﻴﺄت ﻣﺸﻮرﺗﻲ از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن را ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ 1‬ﺗﺸﻜﻴﻞ داد ﺗﺎ‬
‫ﺿﻤﻦ ﺑﺎزﻧﮕﺮي روشﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬روشﻫﺎ را ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ و روزآﻣﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫روزآﻣﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻮاﻓﻖ و روشﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 0/12‬ﻣﺘﺮ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ‪ 70‬ﺛﺎﻧﻴﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺘﺮ و ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )آﻟﺒﻴﺪو( ‪ 0/23‬ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ آن ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﭼﻤﻦ ﺳﺒﺰ ﺑﺎ‬
‫ارﺗﻔﺎع ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ﻓﻌﺎل و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آب ﻛﺎﻓﻲ دارد‪ ،‬روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(9‬‬

‫‪1- World Meteorological Organization‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪28‬‬

‫اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي روش ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭘﻨﻤﻦ ﻓﺎﺋﻮ را رﻓﻊ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ آب ﻣﺼﺮﻓﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺑﻪ دادهﻫﺎي‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -9‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮﺿﻲ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ اوﻟﻴﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (3‬و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (4‬و‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(5‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﻪ ﻛﺎدر ‪ 6‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪:‬‬

‫‪900‬‬
‫‪0.408Δ ( R n − G ) + γ‬‬ ‫) ‪u 2 (e s − e a‬‬
‫= ‪ETo‬‬ ‫‪T + 273‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫) ‪Δ + γ (1 + 0.34u 2‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ETo‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ]ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = Rn‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = G‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = T‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ = u2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪،‬‬
‫‪ = es‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ = ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ = es - ea‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪29‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫∆ = ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ و‬

‫‪ = γ‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط داده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫•‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي )ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ(‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪،‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺻﺤﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﭼﻤﻦ ﺳﺒﺰ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﻛﺸﺖ ﺷﺪه و زﻣﻴﻦ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه‬
‫و ﻛﻤﺒﻮد آب ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻋﻤﺎل ﻓﺮضﻫﺎي ﺳﺎده ﻛﻨﻨﺪه در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ و وﺟﻮد ﺧﻄﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﻫﻤﻮاره و‬
‫ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﺳﺎﻳﻞ دﻗﻴﻖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪،‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )ﭼﻤﻦ( اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻫﻴﺄت ﻣﺸﺎوره‬
‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬از ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮ‪ :‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (3‬و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ ra‬و ‪) rs‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 4‬و ‪ (5‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺗﺎ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ارﺗﻔﺎع ﭼﻤﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ارﺗﻔﺎع ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري‬
‫‪ zom ،d ،LAI‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺤﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ اﺛﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻗﻴﻖ و ﺳﺎده از ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺮﻳﻒ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ارﺗﺒﺎط دادن‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﮔﻴﺎه )‪ (ETc‬ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه )‪ (ETO‬در ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ‪،‬‬
‫‪ETc‬‬
‫= ‪ ، K c‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ‪:‬‬
‫‪ETo‬‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮﺿﻲ‪ ،‬در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫دادهﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺤﻞ )ﺑﺮرﺳﻲ( ﺑﻪ دادهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺤﻮه‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪30‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺷﺪن واﺣﺪﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺘﺪاول‬
‫ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي ‪ SI‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺤﻞ‬
‫ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ )ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ( و ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ )درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺟﻨﻮﺑﻲ( ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ واﻗﻌﻲ )ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﻣﺤﻞ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ اﺳﺖ( و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‪ 1‬و در‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ و ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻋﺮض‬
‫‪π‬‬
‫( ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮاي ﻧﻴﻤﻜﺮه‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رادﻳﺎن )ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن درﺟﻪ در‬
‫‪180‬‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫دﻣﺎ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس )‪ (ºC‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي روزاﻧﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ ETo‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ ﺑﻮدن راﺑﻄﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و دﻣﺎ )ﺷﻜﻞ ‪ ،(11‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ ﺧﻄﺎ‬
‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ آن‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪(es‬‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪ (es - ea‬ﻛﻤﺘﺮ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫از واﻗﻊ ﺑﺮآورد ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻫﻮا ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم در دﺳﺘﺮس‬
‫ﻧﺒﻮدن ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آن از روي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺻﺪ(‪ ،‬دادهﻫﺎي‬
‫ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي )دﻣﺎي ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس( ﻳﺎ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس(‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫دادهﻫﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ‪ ،2‬ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه آﻓﺘﺎب ﻧﮕﺎر )ﻛﻤﺒﻞ‪ -‬اﺳﺘﻮﻛﺲ‪(3‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1- Extraterrestrial‬‬
‫‪2- Pyranometer‬‬
‫‪3- Campbell- Stokes‬‬
‫‪31‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺎدر ‪ 6‬ـ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا در ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي )‪ zm = zh =2‬ﻣﺘﺮ( و ‪ h = 0/12‬ﻣﺘﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﺳﻄﺤﻲ )ﻛﺎدرﻫﺎي ‪ 4‬و ‪ (5‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪sm −1 ،‬‬
‫‪208‬‬
‫= ‪ra‬‬ ‫)ﺑﺎ ‪ u 2‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي(‬
‫‪u2‬‬
‫‪rs = 70sm −1‬‬
‫‪r‬‬
‫) ‪(1 + s ) = (1 + 0/34 u 2‬‬
‫‪ra‬‬

‫‪ Rn‬و ‪ G‬اﺟﺰاي اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس در ﻫﺮ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي )ﺗﺎﺑﺶ( ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﻌﺎدل ﺗﺒﺨﻴﺮ آب )ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ(‪ ،‬از ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (λ‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻓﺼﻞ اول(‪ .‬روش ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﻌﺎدل آب و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 20‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫]‪Radiation [MJ m-2day-1‬‬

‫≈ ]‪Radiation [mm day –1‬‬ ‫]‪= 0.408 Radiation [MJm-2day-1‬‬
‫‪2.45‬‬

‫ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 8‬ﺑﺮاي ‪ cp‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪γελ‬‬
‫= ‪cp‬‬
‫‪p‬‬
‫و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎز اﻳﺪهال ﺑﺮاي ‪: ρ a‬‬
‫‪P‬‬
‫= ‪ρa‬‬
‫‪TKv R‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي دﻣﺎي واﻗﻌﻲ ﻫﻮا )‪ (Tkv‬ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫)‪TKv=1.01(T+273‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬
‫‪c Pρa‬‬ ‫‪γελ‬‬
‫=‬ ‫‪u2‬‬ ‫] ‪[MJ m −2 o C −1 s −1‬‬
‫‪ra‬‬ ‫)‪1.01(T + 273)R (208‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = cp‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ = ρa‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻮا در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ]ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‪،‬‬
‫‪ = ra‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[ ‪،‬‬
‫‪ = γ‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﻴﺴﻮس[‪،‬‬
‫‪ = ε‬ﻧﺴﺒﺖ وزن ﻣﻠﻜﻮﻟﻲ ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪،0/622‬‬
‫‪ = λ‬ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم[‪،‬‬
‫‪ = u2‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪،‬‬
‫‪ =R‬ﺛﺎﺑﺖ وﻳﮋه ﮔﺎزﻫﺎ ]‪ 0/287‬ﻛﻴﻠﻮژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻠﻮﻳﻦ[‪،‬‬
‫‪ = T‬دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ = P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل[‪.‬‬
‫‪γ × (0/622) × λ‬‬ ‫‪− 2o −1 −1‬‬
‫‪= 86400‬‬ ‫‪u2‬‬ ‫‪MJ m‬‬ ‫‪C day‬‬
‫)‪1/01 × (T + 273) × (0/287 ) × (208‬‬

‫ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ‪) λ‬ﻛﻪ ‪ ،λ = 2/45‬اﺳﺖ( دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪900‬‬
‫‪≈γ‬‬ ‫‪u2‬‬ ‫] ‪[mm oC −1 day −1‬‬
‫‪T + 273‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪32‬‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ ،‬روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻳﻚ ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺸﺪه ﻳﺎ دادهﻫﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روشﻫﺎي ﺳﺎدهﺗﺮ و اﻃﻼﻋﺎت ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬از روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‪ .‬روشﻫﺎي ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺳﻮم ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﺗﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬
‫ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ و ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻳﻚ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮآورد ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ از ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ را اراﺋﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ را از روي ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﻫﻮا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‬
‫ﻳﺎ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ از ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آورد‪ .‬دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ و‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻮدن دادهﻫﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎر روشﻫﺎي ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ داراي اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد‪ .‬روش ﻛﺎر ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي دو ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن و ﻧﺒﻮدن )ﺑﺎ ﺣﺬف ﻋﻤﺪي( دادهﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪود ﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲدار‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻋﺪد ﻳﻚ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮآورد ﺷﺪه‬
‫از روي دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ در ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻜﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻳﻦ روش ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از ‪ 20‬درﺻﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ روش ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻋﻠﻞ و‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻫﻤﻴﺖ روزاﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ دادهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ رواﺑﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﻧﺤﻮه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮآورد‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮي‬
‫از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬روشﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ‪ SI‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي اﻳﻦ‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو اراﺋﻪ و در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬رواﺑﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺑﺮﺧﻲ رواﺑﻂ و اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎي ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﺷﺶ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬اﺻﻼح و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻞ ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از دادهﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻛﻪ اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب از ﺳﻄﺢ )ﺗﺒﺨﻴﺮ( را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ‬
‫اﻧﺮژي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر آب را از ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ورودي ﺑﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ و زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﺎوت ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬
‫در ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻛﺪورت‪ 1‬آﺗﻤﺴﻔﺮ و وﺟﻮد اﺑﺮﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﺗﺎﺑﺶ را ﺟﺬب ﻳﺎ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺻﺮف ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫آب ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﺨﺸﻲ از آن‪ ،‬آﺗﻤﺴﻔﺮ و ﻧﻴﻤﺮخ ﺧﺎك را ﮔﺮم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1- Turbidity‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪34‬‬

‫دﻣﺎي ﻫﻮا‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺟﺬب ﺷﺪه در آﺗﻤﺴﻔﺮ و ﮔﺮﻣﺎي ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﺷﺪه از زﻣﻴﻦ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﻫﻮاي اﻃﺮاف‪ ،‬اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﮔﻴﺎه اﻧﺘﻘﺎل داده و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺗﻼف آب ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در ﻫﻮاي آﻓﺘﺎﺑﻲ و ﮔﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻮاي اﺑﺮي و ﺧﻨﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -10‬اﺛﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دو اﻗﻠﻴﻢ ﮔﺮم ـ ﺧﺸﻚ و ﻣﺮﻃﻮب ـ ﮔﺮم‬

‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺮژي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه از ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻫﻮاي ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﻣﺤﺮك ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب در ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﻫﻮا‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺰارع ﻓﺎرﻳﺎب ﺑﺪون ﻣﺤﺪودﻳﺖ آﺑﻴﺎري ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ واﻗﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮاﻫﻤﻲ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺑﻬﻲ اﻧﺮژي در آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻻﻳﻲ از آب را ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﺑﺎﻻ در ﻫﻮا ﺑﺪون ﻛﺎﻫﺶ دادن اﻧﺮژي ورودي‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪،‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ اﺷﺒﺎع ﺑﻮده و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺨﺎر آب ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪35‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﺑﻪ وزش ﺑﺎد و ﺗﻼﻃﻢ ﻫﻮا ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻮاي‬
‫ﻣﺠﺎور ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺒﺨﻴﺮ آب‪ ،‬ﻫﻮاي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬از ﺑﺨﺎر آب‬
‫اﺷﺒﺎع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻮا‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ ﺑﺎ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚﺗﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻣﺤﺮك ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪ 10‬اﺛﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دو ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در اﻗﻠﻴﻢ ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﺸﻜﻲ ﻫﻮا و ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺨﺎر آب ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫در ﻫﻮا ذﺧﻴﺮه ﺷﻮد و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬وزش ﺑﺎد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﺨﺎر آب را ﺷﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪه و ﺳﺒﺐ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻻ در ﻫﻮا و وﺟﻮد اﺑﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دو اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬در ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺷﻜﻞ ‪10‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺸﻚﺗﺮ ﺷﺪن ﻫﻮا‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻨﺪﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬اﺛﺮ ﺑﺎد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻫﻮاي اﺷﺒﺎع ﺑﺎ ﻫﻮاي داراي رﻃﻮﺑﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﺧﺸﻚ ﻛﻪ در آن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺰﻳﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﺗﻤﺴﻔﺮي‬

‫رواﺑﻂ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﺑﺎ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ رواﺑﻂ ﻗﺎﺑﻞ ارزﻳﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از رواﺑﻂ ﺑﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ از‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﺑﺮرﺳﻲ ﭼﻬﺎر ﭘﺎراﻣﺘﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ‬
‫ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪ ،(P‬ﻓﺸﺎر اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ وزن آﺗﻤﺴﻔﺮ اﻃﺮاف ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ارﺗﻔﺎع ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻢ ﺷﺪن ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﻛﻢ ﺑﻮده و در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺸﺎر از ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺎزﻫﺎي اﻳﺪهآل )ﻛﺎﻣﻞ( در دﻣﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪5.26‬‬
‫⎞ ‪⎛ 293 − 0.0065z‬‬
‫⎜ ‪P = 101.3‬‬ ‫⎟‬ ‫)‪(7‬‬
‫⎝‬ ‫‪293‬‬ ‫⎠‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪36‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[ و‬
‫‪ =z‬ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ]ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ارﺗﻔﺎع ﺑﻮده‪ ،‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو)ﺟﺪول ‪2‬ـ‪ (1‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ ،(λ‬اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻳﻚ واﺣﺪ ﺟﺮم آب ﻣﺎﻳﻊ در ﻓﺸﺎر و دﻣﺎي ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ در دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻣﺎي‬
‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ در داﻣﻨﻪ دﻣﺎي ﻋﺎدي اﻧﺪك ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ‬
‫ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ وارد ﻛﺮدن ﻋﺪد ‪ 2/54‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻫﻮاي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‪،‬‬
‫ﺳﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ) ‪ (γ‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪cρ P‬‬ ‫)‪(8‬‬

‫=‪γ‬‬ ‫‪= 0.665 × 10 − 3 P‬‬
‫‪ελ‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫) ‪ = (γ‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ = P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ = λ‬ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻫﻮاي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 2/45‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮﻛﻴﻠﻮﮔﺮم[‪،‬‬
‫‪ = c ρ‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 1/013 ×10-3‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ و‬
‫‪ = ε‬ﻧﺴﺒﺖ وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﺑﺨﺎرآب ﺑﻪ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/622‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه‪ ،‬اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ درﺟﻪ دﻣﺎي ﻳﻚ واﺣﺪ ﺟﺮم ﻫﻮا در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار آن ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻮا )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل رﻃﻮﺑﺖ آن( ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي‬
‫وﻳﮋه ﻫﻮا ‪] 1/013 × 10-3‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (7‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ارﺗﻔﺎع ﺑﻮده‪ ،‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺟﺪول ‪.(2-2‬‬
‫‪37‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -2‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﺗﻤﺴﻔﺮي‬

‫ﻣﻘﺪار ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ و ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي را در ارﺗﻔﺎع ‪ 1800‬ﻣﺘﺮي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪z = 1800m‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:7‬‬
‫‪P = 101/3 [(293 − (0/0065) 800/293] 5/26 = 81/8 kPa‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:8‬‬
‫‪γ =0/665 ×10−3 × (81/8) =0/054 kPa oC −1‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ‪ 81/8‬ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ‪ 0/054‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻣﺎي ﻫﻮا‬
‫در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﺪرن ﺧﻮدﻛﺎر ﻫﺮ دو‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا در داﺧﻞ ﻣﺤﻔﻈﻪﻫﺎﻳﻲ )ﺻﻔﺤﺎت‬
‫اﺳﺘﻴﻮﻧﺴﻮن‪ 1‬ﻳﺎ ﻣﺤﻔﻈﻪﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺗﻬﻮﻳﻪدار( ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در ارﺗﻔﺎع دو‬
‫ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﻔﻈﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰات درون آن از ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻣﺤﻔﻈﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫اﻣﻜﺎن ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻫﻮاي آزاد در اﻃﺮاف ﺗﺠﻬﻴﺰات را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺮﻣﻴﺴﺘﻮرﻫﺎ‪ 2‬ﻳﺎ ﺗﺮﻣﻮﻛﻮﭘﻞﻫﺎي‪ 3‬ﻧﺼﺐ ﺷﺪه در داﺧﻞ ﻣﺤﻔﻈﻪ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ‪ ،‬دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا را در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺛﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﻣﺎﻧﮕﺎرﻫﺎ‪ 4‬در ﻃﻮل روز ﻳﺎ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ دﻣﺎي ﻟﺤﻈﻪاي را رﺳﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻛﺎر‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا را در ﻫﺮ دﻗﻴﻘﻪ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮده و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ دﻣﺎي ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ در ﻃﻮل ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬را‬
‫ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ ﺑﻮدن دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻫﻮا‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر در ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا در ﻫﻤﺎن‬
‫دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﻮل دوره ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ آﻏﺎز‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا در دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻘﺎدﻳﺮ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد روزﻫﺎ ﻫﻤﺎن دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪ (Δ‬ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود و در اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻮا )‪ (ρa‬ﺑﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻳﻚ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ از روي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺎﻋﺘﻲ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1-Stevenson screens‬‬
‫‪2- Thermistors‬‬
‫‪4- Termocouples‬‬
‫‪4- Thermographs‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪38‬‬

‫‪Tmax + Tmin‬‬
‫= ‪Tmean‬‬ ‫)‪(9‬‬
‫‪2‬‬

‫دﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس )‪ (ºC‬ﻳﺎ درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ )‪ (ºF‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎ در‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬دﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ واﺣﺪ ﻛﻠﻮﻳﻦ )‪ (K‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدن ﻋﺪد ‪ 273/16‬ﺑﻪ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس )ﻳﻌﻨﻲ؛ ‪ (K = ºC +273/16‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻠﻮﻳﻦ و درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬در ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻓﺸﺎر‬
‫ﺑﺨﺎر‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺘﺪاول ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫ﺑﺨﺎر آب ﻳﻚ ﮔﺎز ﺑﻮده و ﻓﺸﺎر آن ﺟﺰﻳﻲ از ﻛﻞ ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺟﺰﻳﻲ اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺨﺎر ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺟﺰﻳﻲ ﻣﻌﻴﺎر‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺨﺎر ﻫﻮا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﻴﺴﺘﻢ ‪ ،SI‬ﻓﺸﺎر ﺑﺎ واﺣﺪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ آب‪ ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫ﺟﻴﻮه‪ ،‬ﺑﺎر‪ ،‬آﺗﻤﺴﻔﺮ و ﻏﻴﺮه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻤﻲﺷﻮد و واﺣﺪ ﻓﺸﺎر در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺎﺳﻜﺎل )‪ (Pa‬اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﺳﻜﺎل در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﻪ‬
‫ﻓﺸﺎر اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ﻛﻮﭼﻚ )ﻳﻚ ﻧﻴﻮﺗﻦ( وارد ﺑﺮ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺑﺰرگ )ﻳﻚ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ( اﺷﺎره‬
‫دارد‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد‪ ،‬واﺣﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮدد )ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‪ 1000 = kPa ،‬ﭘﺎﺳﻜﺎل‪.(Pa ،‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺤﺒﻮس ﺷﺪه ﻫﻮا در ﺑﺎﻻي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ آب در ﺣﺎل ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي ﺑﺨﺎر‬
‫آب ﺧﺮوﺟﻲ و ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﻮا اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﻗﺎدر ﺑﻪ ذﺧﻴﺮه ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺨﺎر‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻫﻮاي اﺷﺒﺎع‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ])‪ [eº(T‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻫﻮا‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي ﺑﺨﺎر ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ذﺧﻴﺮه‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎي ﻫﻮا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ذﺧﻴﺮه ﺑﺨﺎر و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(11‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 11‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪ (Δ‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ دﻣﺎ و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع اﻧﺪك اﺳﺖ‪ .‬در دﻣﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ زﻳﺎد ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﺪك دﻣﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻴﺐ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻮده و در‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪39‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ ،(ea‬ﻫﻤﺎن ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﻮاي ﻏﻴﺮ اﺷﺒﺎع‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫واﻗﻌﻲ ﻛﻤﺘﺮ از اﺷﺒﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻳﺎ ﻛﻤﺒﻮد اﺷﺒﺎع ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه و ﻧﻤﺎﻳﻪ دﻗﻴﻖ از ﺗﻮان واﻗﻌﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‬

‫دﻣﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻮا ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ آن ﺳﺮد ﺷﺪه و اﺷﺒﺎع ﺷﻮد‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ‬
‫ﻫﻮا‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﻮا ﺧﺸﻚﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﻫﻮا و دﻣﺎي‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -11‬راﺑﻄﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و دﻣﺎي ﻫﻮا؛ ﻣﻨﺤﻨﻲ )‪eº (T‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -12‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 2/4‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪40‬‬

‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬درﺟﻪ اﺷﺒﺎع ﻫﻮا را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﻫﻤﺎن‬
‫دﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ea‬‬
‫‪RH = 100‬‬ ‫)‪(10‬‬
‫) ‪e (T‬‬
‫‪o‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻘﺪار رﻃﻮﺑﺖ واﻗﻌﻲ ﺑﻪ رﻃﻮﺑﺖ اﺷﺒﺎع در ﻫﻤﺎن دﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺑﺪون واﺣﺪ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺻﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻃﻮل‬
‫روز‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار در ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن در اواﻳﻞ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻧﻮﺳﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(12‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎي ﻫﻮا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻟﺤﻈﻪاي در ﻃﻮل‬
‫روز ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫اﻣﻜﺎن اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ )ﻧﻢ( ﺳﻨﺞﻫﺎ‪ 1‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮاص ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻣﻮادي ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎر ﻣﻮ ﻛﻪ ﻃﻮل آن ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﺣﺴﺎس‪ 2‬ﻛﻪ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ آن ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻫﻮا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺗﻔﺎوت دﻣﺎ ﺑﻴﻦ دو دﻣﺎﺳﻨﺞ ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬دﻣﺎﺳﻨﺞ ﺧﺸﻚ دﻣﺎي ﻫﻮا را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺒﺎب دﻣﺎﺳﻨﺞ ﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻓﺘﻴﻠﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه‬
‫و‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻃﻮب و در ﺣﺎﻟﺖ اﺷﺒﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ آب از ﻓﺘﻴﻠﻪ ﻛﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﮔﺮﻣﺎﮔﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻣﺎي‬
‫دﻣﺎﺳﻨﺞ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﻮا ﺧﺸﻚﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ اﻓﺰاﻳﺶ و دﻣﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ دﻣﺎي‬
‫ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻤﺒﻮد دﻣﺎي ﺗﺮ‪ 3‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا اﺳﺖ‪ .‬دﻣﺎي‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺎ ﺷﺒﻨﻢﺳﻨﺞﻫﺎ‪ 4‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺎر ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻨﻚ ﻛﺮدن ﻫﻮاي‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺎ ﺣﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺒﻨﻢ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬دﻣﺎي ﻫﻮا در زﻣﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎر‪ ،‬داراي ﺧﻄﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎي‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه دﻣﺎﻧﮕﺎر ـ رﻃﻮﺑﺖ ﺳﻨﺞ‪ 5‬ﻗﺪﻳﻤﻲ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻣﺪرن ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻨﺞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮآورد ﺻﺤﺖ و درﺳﺘﻲ دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و دﻣﺎي‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻻزم اﺳﺖ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻳﺪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه را ﺑﺎ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا را‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ و در ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎي ﭘﻨﺞ و ﺷﺶ ﺷﺮح داده ﺷﺪه‬

‫‪1- Hygrometers‬‬
‫‪2- Capacitance plate‬‬
‫‪3- Wet bulb derpression‬‬
‫‪4- Dewpoint Meters‬‬
‫‪5- Hygrothermograph‬‬
‫‪41‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪،‬‬
‫از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺮآورد ﺷﺪه از ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎي ﻫﻮا اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده دادهﻫﺎي دﻣﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ )‪ (11‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫⎤ ‪⎡ 17.27 T‬‬
‫⎢ ‪e o (T ) = 0.6108 exp‬‬ ‫)‪(11‬‬
‫⎦⎥ ‪⎣ T + 237.3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫)‪ = e o (T‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﻫﻮا در دﻣﺎي واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ =T‬دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ و‬
‫]‪) 2/7183=exp[...‬ﭘﺎﻳﻪ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ( ﺑﻪ ﺗﻮان ﻋﺒﺎرت ]‪ [...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﻫﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو )ﺟﺪول ‪ (3-2‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ،(11‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دوره ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪e o (Tmax ) + e o (Tmin‬‬ ‫)‪(12‬‬

‫= ‪es‬‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮآورد‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از واﻗﻊ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﺷﺪه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر در دﻣﺎي واﻗﻌﻲ ﻫﻮا )ﻣﻌﺮف‬
‫ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ( ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار‬
‫واﻗﻌﻲ ﺑﺮآورد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع‬
‫در ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -3‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 24/5‬و ‪ 15‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫⎤ )‪⎡ 17/27 × (24/5‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:11‬‬
‫⎢ ‪eo (Tmax ) = 0/6108 exp‬‬ ‫‪⎥ = 3/075kPa‬‬
‫⎦ )‪⎣ (24/5 + 237/3‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫⎤ )‪⎡ 17/27 × (15‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:11‬‬
‫⎢ = ‪eo Tmin = 0/6108 exp‬‬ ‫‪⎥ = 1/705 kPa‬‬
‫⎦ )‪⎣ (15 + 237/3‬‬
‫)‪(3/075 + 1/705‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:12‬‬
‫= ‪es‬‬ ‫‪= 2/39 kPa‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ ﻛﻪ ‪ 19/ 75‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ eº(T) ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 2/30‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ‪ 2/39‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪42‬‬

‫ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﺗﺎﺑﻊ )راﺑﻄﻪ( ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و دﻣﺎي ﻫﻮا ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻴﺐ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ )ﺷﻜﻞ ‪ (11‬در ﻳﻚ دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫⎡‬ ‫⎤⎤‬
‫⎥⎥ ⎥⎥ ‪4098 ⎢⎢0.6108 exp ⎢⎢ 17.27T‬‬
‫⎡‬

‫⎦ ⎦ ‪⎣ T + 237 .3‬‬
‫=‪Δ‬‬ ‫⎣‬ ‫)‪(13‬‬
‫‪(T + 237.3) 2‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Δ‬ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ‪] T‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮدرﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬
‫‪ =T‬دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ و‬
‫]‪) 2/7183=exp[...‬ﭘﺎﻳﻪ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ( ﺑﻪ ﺗﻮان ﻋﺒﺎرت ]‪ [...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺟﺪول ‪ .(4-2‬در‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت )‪ (Δ‬در ﺻﻮرت و ﻣﺨﺮج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫دﻣﺎي ﻫﻮا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪.(9‬‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‬

‫دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ دﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻮا ﺗﺎ آن اﻧﺪازه ﺧﻨﻚ ﺷﺪه و اﺷﺒﺎع ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ (ea‬ﻧﻴﺰ‪،‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tdew‬اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎤ ‪⎡ 17.27 Tdew‬‬
‫⎢ ‪e a = e o (Tdew ) = 0.6108 exp‬‬ ‫⎥‬ ‫)‪(14‬‬
‫⎦ ‪⎣ Tdew + 237.3‬‬

‫ﻛﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد دﻣﺎي ﺗﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫) ‪e a = e o (Twet ) − γ psy (Tdry − Twet‬‬ ‫)‪(15‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫)‪ = eº(Twet‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ﺗﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ = γ psy‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ و‬
‫‪ =Tdry - Twet‬ﻛﻤﺒﻮد دﻣﺎي ﺗﺮ )‪ Tdry‬دﻣﺎي ﺧﺸﻚ و ‪ Twet‬دﻣﺎي ﺗﺮ(‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي‪ ،‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫‪43‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪γ psy = a psy P‬‬ ‫)‪(16‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ apsy ،‬ﺿﺮﻳﺒﻲ ]ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ [ o C−1‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﻬﻮﻳﻪ دﻣﺎﺳﻨﺞ ﺗﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ‪ P‬ﻓﺸﺎر‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ ،apsy‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﻃﺮاﺣﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ و ﻣﻴﺰان ﺗﻬﻮﻳﻪ اﻃﺮاف دﻣﺎﺳﻨﺞ ﺗﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ apsy‬زﻳﺮ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ apsy =0/000662‬ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ ﺗﻬﻮﻳﻪدار )ﻧﻮع آﺳﻤﻦ ( )ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا ﺣﺪود ‪ 5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‪،‬‬
‫‪1‬‬

‫‪ apsy =0/0008‬ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ )ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً‪ 1 ،‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‪،‬‬
‫‪ apsy =0/0012‬ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ ﺑﺪون ﺗﻬﻮﻳﻪ واﻗﻊ در ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺴﺘﻪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -4‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻫﻮا را در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 1200‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻳﻚ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ ﺗﻬﻮﻳﻪدار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬دﻣﺎي‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎ دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎي ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 25/6‬و‪ 19/5‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪z = 1200m‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 7‬ﺟﺪول ‪ 1-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪ ،‬در‪:‬‬
‫‪P = 87/9 kPa‬‬ ‫دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪wet‬‬‫‪= 19/5 oC‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪) 11‬ﺟﺪول ‪ 2-3‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪،‬‬
‫در‪:‬‬
‫‪e o (T‬‬ ‫‪wet ) = 2/267 kPa‬‬
‫دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪a psy =0/000662 C‬‬ ‫‪o −1‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ﺗﻬﻮﻳﻪدار‪:‬‬
‫‪e a = 2/267 − 0/000662 × (87/9) × (25/6 − 19/5) = 1/91 kPa‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:15‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ‪ 1/91‬ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن دادهﻫﺎي‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫• ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻛﺜﺮ )‪ (RHmax‬و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪:(RHmin‬‬

‫‪RH max‬‬ ‫‪RH min‬‬

‫) ‪e o (Tmin‬‬ ‫) ‪+ e o (Tmax‬‬
‫= ‪ea‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬ ‫)‪(17‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬

‫‪1-Asmann‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪44‬‬

‫) ‪ = e o (Tmin‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬

‫) ‪ = e o (Tmax‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ =RHmax‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[ و‬
‫‪ =RHmin‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫روزاﻧﻪ آن دورهﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد روزﻫﺎي دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫• ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪:(RHmax‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮآورد ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻮده ﻳﺎ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ را از روي دادهﻫﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪RH max‬‬ ‫)‪(18‬‬

‫) ‪e a = e o (Tmin‬‬
‫‪100‬‬

‫• ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪:(RHmean‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ‬
‫ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎤ ) ‪RH mean ⎡ e o (Tmax ) + e o (Tmin‬‬

‫= ‪ea‬‬ ‫⎢‬ ‫⎥‬ ‫)‪(19‬‬
‫⎣ ‪100‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎦‬

‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق‪ RHmean ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ از روي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 19‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 17‬ﻳﺎ ‪ 18‬ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪.‬‬

‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬

‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر )‪ ،(es - ea‬ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺎوت ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪ (es‬و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ (ea‬در ﻳﻚ دوره‬
‫ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 12‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻫﻤﺎن دوره و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 14‬ﺗﺎ ‪19‬‬
‫و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ در ﻫﻤﺎن دوره‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،12‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮآورد ﻛﻤﺘﺮ‬
‫از واﻗﻊ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻤﺘﺮ از واﻗﻊ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘﺮ از واﻗﻊ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﻪ ﻛﺎدر ‪ 7‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪ .‬در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬ﻓﺸﺎر‬
‫‪45‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع و واﻗﻌﻲ در دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻫﺮ روز‬
‫آن دوره‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -5‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ روزاﻧﻪ و دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ زﻳﺮ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪RH max = %82‬‬ ‫و‬ ‫‪Tmin = 18o C‬‬

‫‪RH min = %54‬‬ ‫و‬ ‫‪T‬‬‫‪max‬‬ ‫‪= 25o C‬‬
‫‪T‬‬‫‪min‬‬ ‫‪= 18o C‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﺟﺪول ‪ 3-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( در‪:‬‬
‫‪eo ( T‬‬
‫‪min ) = 2/064 kPa‬‬
‫دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪Tmax = 25o C‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﺟﺪول ‪ 3-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( در‪:‬‬
‫‪eo (Tmax ) = 3/168 kPa‬‬ ‫دارﻳﻢ‪:‬‬
‫⎡‬ ‫‪82‬‬ ‫⎤ ‪54‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:17‬‬
‫‪ea = ⎢2/064 × ( ) + 3/168 × ( ) ⎥ = 1/70 kPa‬‬
‫⎣‬ ‫‪100‬‬ ‫⎦ ‪100‬‬
‫‪ea = 1/78 kPa‬‬ ‫اﮔﺮ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 19‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -6‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬

‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ )ﻣﺜﺎل ‪ (5‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪eo ( T‬‬ ‫‪min ) = 2/064 kPa‬‬
‫از ﻣﺜﺎل ‪:5‬‬

‫‪eo (Tmax ) = 3/168 kPa‬‬

‫‪ea = 1/70kPa‬‬
‫)‪(2/064 + 3/168‬‬
‫= ‪es − e a‬‬ ‫‪− 1/70 = 0/91kPa‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ‪ 0/91‬ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﺑﺶ در ﺑﺎﻻي آﺗﻤﺴﻔﺮ زﻣـﻴﻦ‪ ،‬ﺛﺎﺑـﺖ ﺧﻮرﺷـﻴﺪي ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﺷـﺪه و‬
‫ﺣﺪود ‪ 0/082‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ زاوﻳﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺎ ﺳـﻄﺢ‬
‫ﻋﻤﻮد ﺑﺮ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ زاوﻳﻪ در ﻃﻮل روز ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده و ﺗﺎﺑﻊ ﻋـﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ و ﻓـﺼﻞ ﺳـﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ورودي ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ اﻓﻘـﻲ در ﺑـﺎﻻي آﺗﻤـﺴﻔﺮ زﻣـﻴﻦ ﺗـﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨـﻲ )‪ (Ra‬ﻧﺎﻣﻴـﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1-Extraterrestrial radition‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪46‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -7‬راﻫﻨﻤﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪(es – ea‬‬

‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ‪) :es‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 11‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪ 3-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬

‫درﺟﻪ‬
‫⎤ ‪⎡ 17.27 Tmax‬‬
‫⎢ ‪e (Tmax ) = 0.6108 exp‬‬ ‫‪Tmax‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫‪o‬‬ ‫‪...‬‬
‫⎥‬ ‫ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫⎦ ‪⎣ Tmax + 237.3‬‬

‫درﺟﻪ‬
‫⎤ ‪⎡ 17.27 Tmin‬‬
‫⎢ ‪e (Tmin ) = 0.6108 exp‬‬ ‫‪Tmin‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫‪o‬‬ ‫‪...‬‬
‫⎥‬ ‫ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫⎦ ‪⎣ Tmin + 237.3‬‬

‫]) ‪[eo (Tmax ) + eo (Tmin‬‬

‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫= ‪es‬‬ ‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(12‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ‪ea :‬‬

‫‪ ea -1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 14‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪ 3-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪:‬‬

‫⎤ ‪⎡ 17.27Tdew‬‬ ‫درﺟﻪ‬
‫⎢‪ ea = 0.6108exp‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫⎥‬ ‫‪...‬‬ ‫‪Tdew‬‬
‫⎦ ‪⎣ Tdew + 237.3‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻴﻮس‬

‫‪ ea -2‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪:‬‬

‫) ‪ e o (Tmin‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬
‫‪RH max‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫‪...‬‬ ‫‪RH max‬‬
‫‪100‬‬
‫) ‪ e o (Tmax‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬
‫‪RH min‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫‪...‬‬ ‫‪RH min‬‬
‫‪100‬‬

‫‪⎡ o‬‬ ‫‪RH max‬‬ ‫⎤ ‪RH min‬‬

‫⎦⎥ ‪⎢⎣e (Tmin ) 100 + e (Tmax ) 100‬‬
‫‪o‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬
‫= ‪ea‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪: 17‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ ea -3‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﻄﺎي ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﺷﻮد(‪:‬‬

‫‪RH max‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫) ‪e a = e o (Tmin‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:18‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫‪000‬‬ ‫‪RH max‬‬
‫‪100‬‬
‫‪ ea -4‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )اﻳﻦ روش ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد(‬

‫) ‪es (RH mean‬‬

‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫= ‪ea‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:19‬‬ ‫درﺻﺪ‬ ‫‪000‬‬ ‫‪RH mean‬‬
‫‪100‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫)‪(es -ea‬‬ ‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ‪:‬‬
‫‪47‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬زاوﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﻌﺎع ﺗﺎﺑﺶ و ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺻﻔﺮ و‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/082‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ دﻗﻴﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻃﻮل روز و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﺼﻞ ﺳﺎل ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺼﻞ و‬
‫ﺳﺎﻋﺖ از روز اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ در ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺎل ﺑﺮاي ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺷﻜﻞ ‪ 13‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه‬

‫ﻛﺴﺮي از ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ درون آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎزﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر و اﺑﺮﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه‪،‬‬
‫اﻧﻌﻜﺎس ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﺟﺬب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي )‪ (Rs‬ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از آن ﺟﺎ ﻛﻪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻣﻮاج اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي را ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ روز ﻏﻴﺮ اﺑﺮي‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺣﺪود ‪ 75‬درﺻﺪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ روز اﺑﺮي‪،‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ در آﺗﻤﺴﻔﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﻮﺷﺶ اﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪود ‪25‬‬
‫درﺻﺪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ و‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﺶ ﭘﺨﺸﻴﺪه‪ 1‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ 2‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﭘﺨﺸﻴﺪه در ﺗﻤﺎﻣﻲ زواﻳﺎي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﺴﺒﻲ‬

‫‪Rs‬‬
‫( ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ورودي واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺶ‬ ‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﺴﺒﻲ )‬
‫‪R so‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي ورودي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ Rs ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ در ﺷﺮاﻳﻂ واﻗﻌﻲ )اﺑﺮي ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﺑﺮي( ﺑﻮده ﻟﻴﻜﻦ‪،‬‬
‫‪ Rso‬ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ورودي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ در ﻫﻤﺎن دوره ﺑﻪ ﺷﺮط ﺻﺎف )ﻏﻴﺮ اﺑﺮي(‬
‫ﺑﻮدن ﻫﻮا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ اﺑﺮ در آﺳﻤﺎن‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﺣﺪود ‪) 0/33‬آﺳﻤﺎن ﺑﺎ اﺑﺮ ﻣﺘﺮاﻛﻢ( و ‪1/00‬‬
‫)آﺳﻤﺎن ﺻﺎف( ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل‬
‫ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ از ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1- Diffused‬‬
‫‪2- Global radiation‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪48‬‬

‫ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻧﺴﺒﻲ‬

‫‪n‬‬
‫ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻧﺴﺒﻲ ) ( ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪N‬‬
‫ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ )‪ (n‬ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻳﺎ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ )‪ (N‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻏﻴﺮاﺑﺮي‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪ (n = N‬ﺑﻮده و ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻦ دو ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ‬
‫‪n‬‬
‫ﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‪ ،‬در روزﻫﺎي اﺑﺮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ ﺻﻔﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ) (‬
‫‪N‬‬
‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﻣﻜﺎن اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬از ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي از روي ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﺗﺎﺑﻊ ﻋﺮض‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪ 14‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ روزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺎل در ﻋﺮض‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ و ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬

‫ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ از ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺴﺮ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه از ﺗﺎﺑﺶ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﻳﺎ آﻟﺒﻴﺪو )‪ (α‬ﺳﻄﺢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار آﻟﺒﻴﺪو ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ و‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي زاوﻳﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار آن‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮف ﺗﺎزه ﺑﺎرﻳﺪه ‪ 0/95‬و‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎك ﻣﺮﻃﻮب و ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ‪ 0/05‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ آﻟﺒﻴﺪو ﺑﺮاي ﻳﻚ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰ ﺣﺪود ‪ 0/2‬ﺗﺎ‬
‫‪ 0/25‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ α‬ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺳﺒﺰ ‪ 0/23‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rns‬ﻛﺴﺮي از ﺗﺎﺑﺶ )‪(Rs‬‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﺸﺪه و ﻣﻘﺪار ﻋﺪدي آن ‪ (1- α)Rs‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺟﺬب ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻣﻴﻦ اﻳﻦ اﻧﺮژي را ﺗﺤﺖ‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺎﺑﺶ اﻣﻮاج از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬زﻣﻴﻦ ﻛﻪ دﻣﺎي آن ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از دﻣﺎي‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺗﺎﺑﺸﻲ را ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ زﻣﻴﻨﻲ را ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ از زﻣﻴﻦ )‪ ،Rl‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ( ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺟﺬب ﻳﺎ‬
‫در ﻓﻀﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ورودي ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪ ،Rl‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ( ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎي آن‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬در آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ ‪ 15‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺴﺮي از‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ را ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫)‪ (Rnl‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ورودي ﺑﻮده ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ Rnl ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ اﺗﻼف اﻧﺮژي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪49‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -13‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ )‪ (Ra‬در ﺧﻂ اﺳﺘﻮا و ﻣﺪار ‪ 20‬و ‪ 40‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫در ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -14‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪ (N‬در ﺧﻂ اﺳﺘﻮا و ﻣﺪار ‪ 20‬و ‪ 40‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ‬
‫در ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪50‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪ ،(Rn‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﻴﻦ اﻧﺮژي ﺟﺬب‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ورودي ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rns‬و ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rnl‬اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪ .(15‬ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در روز ﻣﺜﺒﺖ و در ﺷﺐ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻞ ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ روزاﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺪي در ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك‬

‫در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺟﺰاي ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (1‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﺧﺎك)‪ ،(G‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮم ﺷﺪن ﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮم ﺷﺪن‬
‫ﺧﺎك ﻣﺜﺒﺖ و در زﻣﺎن ﺳﺮد ﺷﺪن آن‪ ،‬ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده و اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﻮد ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻓﺮض ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه ﻳﺎ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺎك در اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫اﻓﺰوده ﻳﺎ از آن ﻛﻢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫واﺣﺪﻫﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي اﻧﺮژي ورودي ﺑﺮ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮ واﺣﺪ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﮕﺎژول‬
‫ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ) ‪ . (MJ m −2day −1‬در ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﺎﻳﺮ واﺣﺪﻫﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت واﺣﺪﻫﺎ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ‪ SI‬ﻧﻈﻴﺮ‪ ،‬ﻛﺎﻟﺮي ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﺑﻴﺎن‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(6‬ﺗﺎﺑﺶ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫‪1‬‬
‫( اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪=0/408‬‬
‫‪λ‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﺎدر ‪.(8‬‬

‫]‪Equivalent evaporation [mm day-1] =0.408 ×Radiation [MJ m-2 day-1‬‬ ‫)‪(20‬‬

‫واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺘﺪاول ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﻧﺮژي ورودي ﺑﻪ ﻫﺮ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ در ﻫﺮ واﺣﺪ زﻣﺎن و ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ﺟﺪول ‪ 3‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪51‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪15‬ـ اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬

‫ﻛﺎدر ‪ -8‬ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻤﻖ آب ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪energy‬‬
‫[ ‪Radiation‬‬ ‫]‬
‫= ] ‪Radiation [depth of water‬‬ ‫‪surface‬‬
‫‪λρ w‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = λ‬ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم[‪،‬‬
‫‪ = ρ w‬ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص آب ] ‪ 1000‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‪،‬‬
‫‪energy‬‬
‫[ ﺑﻪ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫]‪ [depth of water‬ﺑﻪ ﻣﺘﺮ و ]‬
‫‪surface‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻋﺪد ‪ 2/45‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮاي ‪) λ‬ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي آﺗﻤﺴﻔﺮي و ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد( و ﺿﺮب‬
‫ﻛﺮدن ﻋﺪد ‪ 1000‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق دارﻳﻢ‪:‬‬

‫] ‪Radiation [MJ m −2 day −1‬‬

‫= ] ‪Radiation [mm day −1‬‬ ‫] ‪= 0.408 × Radiation [MJ m − 2 day −1‬‬
‫‪2.45‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪52‬‬

‫ﺟﺪول ‪3‬ـ ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺮژي ورودي‬
‫ﺑﺮ واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮ واﺣﺪ زﻣﺎن‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫وات ﺑﺮ‬ ‫ﻛﺎﻟﺮي ﺑﺮ‬ ‫ژول ﺑﺮ‬ ‫ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ‬
‫ﺑﺮ روز‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬
‫)‪(mm day-1‬‬ ‫)‪(Wm-2‬‬ ‫)‪(Cal cm-2 day-1‬‬ ‫)‪(J cm-2 day-1‬‬ ‫)‪(MJ m-2 day-1‬‬

‫‪0/408‬‬ ‫‪11/6‬‬ ‫‪23/9‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﮕﺎژول ﺑﺮﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬

‫ﻛﺎﻟﺮي ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪0/0171‬‬ ‫‪0/485‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4/1868‬‬ ‫‪4/1868× 10-2‬‬
‫ﺑﺮ روز‬
‫‪0/035‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2/06‬‬ ‫‪8/64‬‬ ‫‪0/0864‬‬ ‫وات ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪1‬‬ ‫‪28/4‬‬ ‫‪58/5‬‬ ‫‪245‬‬ ‫‪2/45‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ‪ ،1‬ﺗﺎﺑﺶﺳﻨﺞ‪ 2‬ﻳﺎ ﻧﻮرﺳﻨﺞ‪ 3‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‬
‫داراي ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺣﺴﺎس )ﺳﻨﺴﻮر‪ (4‬ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺳﻄﺢ اﻓﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ ﻛﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ‬
‫دو ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﭘﺨﺸﻴﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺑﺮﻫﺎ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺴﻮر )ﺻﻔﺤﻪ ﺣﺴﺎس(‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺣﻔﺎظ ﺷﻴﺸﻪاي ﮔﻨﺒﺪي ﺷﻜﻞ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ ﺗﻤﻴﺰ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪه و در ﻳﻚ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ و ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺛﺒﺖ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺧﺮوﺟﻲ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﺼﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺎﺑﺶﺳﻨﺞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆﻫﺎي ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦ ﮔﻨﺒﺪي ﺷﻜﻞ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ رﺳﺎﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺷﻴﺸﻪاي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﻋﺎت‬
‫آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎب واﻗﻌﻲ ﺑﺎ آﻓﺘﺎب ﻧﮕﺎر ﻛﻤﺒﻞ‪ -‬اﺳﺘﻮﻛﺲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻛﺮه ﺷﻴﺸﻪاي ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﺮد ﻋﺪﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺷﻌﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه و ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ از ﻛﺎرت ﻣﺨﺼﻮص ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه در زﻳﺮ ﻛﺮه‬
‫ﺷﻴﺸﻪاي را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ را در ﻃﻮل روز ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻲ از‬
‫ﻧﻘﺎط ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻛﺎرت را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﻌﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﺮار‬

‫‪1- Pyranometer‬‬
‫‪2- Radiometer‬‬
‫‪3- Solarimeter‬‬
‫‪4- Sensor‬‬
‫‪53‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻣﺘﺪاد ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﺧﻂ ﻣﺬﻛﻮر ﻗﻄﻊ ﺷﺪه و ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ از ﻣﺠﻤﻮع ﻃﻮل ﺧﻂ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه در ﺧﺎك را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك و‬
‫ﺗﺮﻣﻮﻛﻮﭘﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺮﻣﻴﺴﺘﻮرﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪.‬‬

‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ روزاﻧﻪ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ روز از ﺳﺎل در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪،‬‬
‫زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ 1‬و زﻣﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪24 (60‬‬
‫= ‪Ra‬‬ ‫]) ‪G sc d r [ωs sin (ϕ)sin (δ ) + cos (ϕ)cos(δ )sin (ωs‬‬ ‫)‪(21‬‬
‫‪π‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =Gsc‬ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ]ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ‪ 0/0820‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ دﻗﻴﻘﻪ[‪،‬‬
‫‪ =dr‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻲ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(23‬‬
‫‪ = ωs‬زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪) 2‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 25‬ﻳﺎ ‪] (26‬رادﻳﺎن[‪،‬‬
‫‪ = ϕ‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ]رادﻳﺎن[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (22‬و‬
‫‪ = δ‬زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪] (24‬رادﻳﺎن[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ در ﻋﺪد ‪ 0/408‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪.(20‬‬
‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ رادﻳﺎن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺮاي ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‬
‫)ﻣﺜﺎل ‪ .(7‬ﺗﺒﺪﻳﻞ از درﺟﻪ اﻋﺸﺎري ﺑﻪ رادﻳﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪:‬‬

‫‪π‬‬
‫= ‪Radiation‬‬ ‫]‪[decimal degress‬‬ ‫)‪(22‬‬
‫‪180‬‬

‫‪1- Solar declination‬‬

‫‪2- Sunset hour angle‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪54‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -7‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ از درﺟﻪ و دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ رادﻳﺎن‬

‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎﻧﻜﻮك )ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ( ‪ 13‬درﺟﻪ و ‪ 44‬دﻗﻴﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو )ﺑﺮزﻳﻞ( ‪ 22‬درﺟﻪ و ‪ 54‬دﻗﻴﻘﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رادﻳﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو )ﻧﻴﻜﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ(‬ ‫ﺑﺎﻧﻜﻮك )ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ(‬ ‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﺟﻨﻮﺑﻲ‬ ‫َ‪22ْ 54‬‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ‬ ‫َ‪13ْ 44‬‬ ‫درﺟﻪ و دﻗﻴﻘﻪ‬
‫‪54‬‬ ‫‪44‬‬ ‫درﺟﻪ‬
‫‪( −22) + ( −‬‬ ‫‪) = −22/90‬‬ ‫‪13 +‬‬ ‫‪= 13/73‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬
‫⎞ ‪⎛ π‬‬ ‫⎞ ‪⎛ π‬‬
‫‪⎜ ⎟ × (− 22/9) = −0/4‬‬ ‫‪⎜ ⎟ ×13/73 = +0/240‬‬ ‫رادﻳﺎن‬
‫⎠ ‪⎝ 180‬‬ ‫⎠ ‪⎝ 180‬‬
‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎﻧﻜﻮك و رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ +0/24‬و ‪ -0/4‬رادﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻲ زﻣﻴﻦ‪ -‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ و زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫⎞ ‪⎛ 2π‬‬ ‫)‪(23‬‬
‫⎜ ‪d r = 1 + 0.033 cos‬‬ ‫⎟‪J‬‬
‫⎠ ‪⎝ 365‬‬

‫‪⎛ 2π‬‬ ‫⎞‬

‫⎜ ‪δ = 0.409 sin‬‬ ‫⎟ ‪J − 1.39‬‬ ‫)‪(24‬‬
‫‪⎝ 365‬‬ ‫⎠‬

‫ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‪ J ،‬ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل ﺑﻴﻦ ‪) 1‬اول ژاﻧﻮﻳﻪ( ﺗﺎ ‪ 365‬ﻳﺎ ‪ 30) 366‬ﻳﺎ ‪ 31‬دﺳﺎﻣﺒﺮ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫‪ J‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم روزﻫﺎي ﺳﺎل و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮآورد ‪ ،J‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو )ﺟﺪول ‪ (5-2‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ) ‪ (ωs‬ﺑﺎ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫])‪ωs = arccos [− tan(ϕ) tan(δ‬‬ ‫)‪(25‬‬

‫از آﻧﺠﺎﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ‪ arc‬ﻛﺴﻴﻨﻮس در ﺑﺮﺧﻲ زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﻊ ‪ arc‬ﺗﺎﻧﮋاﻧﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪π‬‬ ‫⎤ )‪⎡ − tan(ϕ) tan(δ‬‬

‫= ‪ωs‬‬ ‫⎢ ‪− arctan‬‬ ‫⎦⎥‬ ‫)‪(26‬‬
‫‪2‬‬ ‫⎣‬ ‫‪x 0.5‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫]) ‪X = 1 − [tan (ϕ)] [tan (δ‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫)‪(27‬‬
‫‪55‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪ X =1×10-5‬اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ‪ X ≤ 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫و‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ در ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو )ﺟﺪول ‪ (6-2‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻃﻮل دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻳﺨﺒﻨﺪان‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ در روز ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‬
‫ﻫﺮ ﻣﺎه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻔﺎوت ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ درﺻﺪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﻣﺎه ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ و‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ارﻗﺎم ﺟﺪاول اﺳﻤﻴﺘﺴﻮﻧﻴﺎن‪ 1‬اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻔﺎوت‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺎهﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎن در ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 55‬درﺟﻪ )ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺟﻨﻮﺑﻲ(‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ اﻋﺘﺒﺎر دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺪاول اﺳﻤﻴﺘﺴﻮﻧﻴﺎن‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -8‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‬

‫ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ را در ‪ 3‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 20‬درﺟﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫⎞ ‪⎛ π‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 22‬ﺑﺮاي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻳﺎ‬

‫⎜=‪ϕ‬‬ ‫‪⎟ × (−20) = −0/35‬‬
‫⎠ ‪⎝ 180‬‬ ‫)اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫اﺳﺖ(‪:‬‬
‫‪J =246‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪:5-2‬‬
‫)‪2π(246‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:23‬‬
‫( ‪d = 1 + 0/033 × cos‬‬ ‫رادﻳﺎن ‪) =0/985‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪365‬‬
‫)‪2π(246‬‬
‫( × ‪δ = 0/409 sin‬‬ ‫رادﻳﺎن ‪− 1/39) =0/120‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:24‬‬
‫‪365‬‬
‫رادﻳﺎن ‪ωs = arccos[ − tan× ( −0/35) tan× (0/12)] = 1/527‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:25‬‬
‫‪sin (ϕ) sin (δ) = −0/041‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪cos (ϕ) cos (δ) = 0/933‬‬ ‫و‪:‬‬
‫)‪24 × (60‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:21‬‬
‫= ‪Ra‬‬ ‫= ])‪× (0/0820) × (0/985) × [1/527 × ( −0/041) + 0/933 × sin(1/572‬‬
‫‪π‬‬
‫‪32/2 MJ m −2 d −1‬‬
‫‪ = 0/408 × (32/2) = 13/1mm day −1‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:20‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ‪ 32/2‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺖ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در‬
‫ﺷﺮوع و ﭘﺎﻳﺎن آن دوره در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1- Smithsonian‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪56‬‬

‫)‪12(60‬‬
‫= ‪Ra‬‬ ‫])) ‪G sc d r [(ω2 − ω1 ) sin(ϕ) sin(δ) + cos(ϕ) cos(δ ) (sin(ω2 ) − sin(ω1‬‬ ‫)‪(28‬‬
‫‪π‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺘﻲ )ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ( ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ[‪،‬‬
‫‪ =Gsc‬ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ]ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/082‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ دﻗﻴﻘﻪ[‪،‬‬
‫‪ =dr‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻲ زﻣﻴﻦ‪ -‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(23‬‬
‫‪ = δ‬زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ]رادﻳﺎن[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(24‬‬
‫‪ = ϕ‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ]رادﻳﺎن[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(22‬‬
‫‪ = ω1‬زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در اﺑﺘﺪا دوره ]رادﻳﺎن[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(29‬‬
‫‪ = ω2‬زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در اﻧﺘﻬﺎي دوره ]رادﻳﺎن[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (30‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫زواﻳﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎي دوره‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪π t1‬‬
‫‪ω1 = ω −‬‬ ‫)‪(29‬‬
‫‪24‬‬

‫‪π t1‬‬ ‫)‪(30‬‬

‫‪ω2 = ω +‬‬
‫‪24‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ω‬زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻧﻴﻤﻪ دوره ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ ]رادﻳﺎن[ و‬
‫‪ =t1‬ﻃﻮل دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ]ﺳﺎﻋﺖ[‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ؛ ﻋﺪد ‪ 1‬ﺑﺮاي دوره ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻋﺪد ‪ 0/5‬ﺑﺮاي دوره ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪاي‪،‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻧﻴﻤﻪ دوره ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪π‬‬
‫=‪ω‬‬ ‫]‪[(t + 0.06667(L z − L m ) + Sc ) − 12‬‬ ‫)‪(31‬‬
‫‪12‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =t‬وﻗﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻧﻴﻤﻪ دوره ]ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎﻋﺖ[ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ t ،‬ﺑﺮاي ﻳﻚ دوره ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت ‪ 14‬و‪،15‬‬
‫ﻣﺴﺎوي ‪ 14/5‬ﺳﺎﻋﺖ‪،‬‬
‫‪ =Lz‬ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻨﻄﻘﻪ داراي ﻳﻚ وﻗﺖ ﻣﺤﻠﻲ‪] 1‬درﺟﻪ در ﻏﺮب ﺧﻂ ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ[‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ Lz ،‬؛‬
‫‪ 105 ،90 ،75‬و ‪ 120‬درﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن راﻛﻲ و اﻗﻴﺎﻧﻮس آرام )اﻳﺎﻻت‬

‫‪ -1‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ داراي ﻳﻚ وﻗﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪57‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( و ﺻﻔﺮ درﺟﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ‪ 330 ،‬درﺟﻪ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮ ﻗﺎﻫﺮه )ﻣﺼﺮ( و ‪ 255‬درﺟﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺎﻧﻜﻮك )ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ(‪،‬‬

‫‪ =Lm‬ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ]درﺟﻪ در ﻏﺮب ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ[ و‬

‫‪ =Sc‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻓﺼﻞ ﺑﺮاي زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ]ﺳﺎﻋﺖ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ω < -ωs ،31‬ﻳﺎ ‪ ω > ωs‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در زﻳﺮ ﺧﻂ اﻓﻖ ﻗﺮار دارد و‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮاي ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪Sc = 0.1645 sin(2b)- 0.1255 cos(b) -0.025 sin(b‬‬ ‫)‪(32‬‬

‫)‪2π (J − 81‬‬
‫=‪b‬‬ ‫)‪(33‬‬
‫‪364‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ J ،‬ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل )از اول ژاﻧﻮﻳﻪ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ روزاﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪24‬‬
‫=‪N‬‬ ‫‪ωs‬‬ ‫)‪(34‬‬
‫‪π‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ (ωs) ،‬زاوﻳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ رادﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎي ‪ 25‬ﻳﺎ ‪26‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )در روز ﭘﺎﻧﺰده ﻫﺮ ﻣﺎه( ﺑﺮاي ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو )ﺟﺪول‪ (7-2‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -9‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ را در ﺳﻮم ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ واﻗﻊ در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 20‬درﺟﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ωs = arccos [ − tan( −0/35) × tan(0/120)] = 1/527‬‬ ‫رادﻳﺎن‬ ‫از ﻣﺜﺎل ‪:8‬‬
‫‪24‬‬ ‫ازﻣﻌﺎدﻟﻪ‪:34‬‬
‫=‪N‬‬ ‫‪× (1/527) = 11/7‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪π‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ در ﺳﻮم ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 11/7‬ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪58‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -9‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ )‪ (Ra‬و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪(N‬‬

‫‪ ...‬درﺟﻪ و ‪ ...‬دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬

‫)ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮاي ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺮاي ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ(‬
‫درﺟﻪ‬ ‫‪ ...‬درﺟﻪ‬

‫درﺟﻪ‬ ‫ﺑﺮ ‪ 60‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‬ ‫‪ ...‬دﻗﻴﻘﻪ‬

‫درﺟﻪ‬ ‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ درﺟﻪ )ﻣﺠﻤﻮع دو ﺳﻄﺮ ﺑﺎﻻ(‬

‫رادﻳﺎن‬ ‫‪π‬‬
‫=‪ϕ‬‬ ‫)ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ درﺟﻪ( ×‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪22‬‬
‫‪180‬‬

‫روز از ﺳﺎل‬

‫‪...‬‬ ‫روز‬
‫‪ J ، ...‬از ﺟﺪول ‪) 5-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬ ‫ﻣﺎه‬

‫⎞ ‪⎛ 2π‬‬
‫⎜‪d r = 1 + 0.033 cos‬‬ ‫⎟‪J‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:23‬‬
‫⎠ ‪⎝ 365‬‬
‫رادﻳﺎن‬ ‫‪⎛ 2π‬‬ ‫⎞‬
‫⎜ ‪δ = 0.409 sin‬‬ ‫⎟ ‪J − 1.39‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:24‬‬
‫‪⎝ 365‬‬ ‫⎠‬
‫) ‪sin (ϕ)sin (δ‬‬
‫) ‪cos(ϕ)cos(δ‬‬
‫رادﻳﺎن‬ ‫]) ‪ωs = arccos[− tan (ϕ) tan (δ‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:25‬‬
‫ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬ ‫)‪24(60‬‬
‫(‬ ‫‪) ×G sc = 37/59‬‬
‫ﺑﺮ روز‬ ‫‪π‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‪Ra :‬‬

‫ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬ ‫)‪24 × (60‬‬
‫= ‪Ra‬‬ ‫]) ‪G scd r [ωs sin(ϕ) sin(δ) + cos(ϕ) cos(δ) sin(ωs‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:21‬‬
‫ﺑﺮ روز‬ ‫‪π‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪N :‬‬
‫‪24‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ روز‬ ‫=‪N‬‬ ‫‪ω‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪: 34‬‬
‫‪π s‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي )ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه( اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ آﻧﮕﺴﺘﺮوم‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ راﺑﻄﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ و ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻧﺴﺒﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫‪1- Angstrom‬‬
‫‪59‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫⎛‬ ‫⎞‪n‬‬
‫‪R s = ⎜ a s + bs ⎟R a‬‬ ‫)‪(35‬‬
‫⎝‬ ‫⎠‪N‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Rs‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =n‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ ]ﺳﺎﻋﺖ[‪،‬‬
‫‪ =N‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ]ﺳﺎﻋﺖ[‪،‬‬
‫‪n‬‬
‫= ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻧﺴﺒﻲ ]ﺑﺪون واﺣﺪ[‪،‬‬
‫‪N‬‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =as‬ﻛﺴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در روزﻫﺎي اﺑﺮي )‪ (n=٠‬و‬
‫‪ = as +bs‬ﻛﺴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در روزﻫﺎي ﺻﺎف )‪ ،(n=N‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‪ ،‬از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﻛﺮدن ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه در ‪ 0/408‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪ .(20‬ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﻳﻂ آﺗﻤﺴﻔﺮ)رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر( و زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻣﺎه(‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫آﻧﮕﺴﺘﺮوم )‪ as‬و ‪ (bs‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي واﻗﻌﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻳﺎ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ آﻧﮕﺴﺘﺮوم واﺳﻨﺠﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ as =0/25 ،‬و ‪ bs =0/5‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎب ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 21‬و ‪ 34‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو )ﺟﺪولﻫﺎي ‪ 6-2‬و ‪ (7-2‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‬
‫واﻗﻌﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻓﺘﺎب ﻧﮕﺎر ﻛﻤﺒﻞ ـ اﺳﺘﻮﻛﺲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ - 10‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‬

‫در ﻣﺎه ﻣﻪ‪ ،‬در رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو )ﺑﺮزﻳﻞ( ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 22‬درﺟﻪ و ‪ 54‬دﻗﻴﻘﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ آﻓﺘﺎﺑﻲ ‪ 220‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي را در اﻳﻦ ﻣﺎه ﻣﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪π‬‬
‫رادﻳﺎن ‪ = 22o45′ S = 22/90o S = ( ) × (-22/90) = -40‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
‫‪180‬‬
‫‪J=135‬‬ ‫ازﺟﺪول ‪) 5-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﺑﺮاي ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﺎه ﻣﻪ‪.‬‬
‫‪−‬‬‫‪2‬‬
‫) ‪R =25/1 ( MJ m day‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪1‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 21‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪) 6-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪:‬‬
‫‪a‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 34‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪) 7-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪:‬‬

‫‪N=10/9 hours day −1‬‬

‫‪= 7/1 hours day −1‬‬

‫‪220‬‬
‫=‪n‬‬
‫‪31‬‬

‫‪) R = 0/58 × 25/1 = 14/5 MJ m −2day −1‬‬

‫‪5/7‬‬
‫( × ‪R = 0/25 + 0/5‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:35‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪10/9 a‬‬
‫‪ = 0/408×(14/5) = 5/9 mm day −1‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:20‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ‪ 14/5‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪60‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف )‪ (Rso‬ﻛﻪ در‬
‫آن ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﺴﺎوي ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪ ،(n = N‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺎﺣﻠﻲ ﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ واﺳﻨﺠﻲ ﺷﺪه ‪ as‬و ‪ bs‬در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬ ‫•‬

‫‪Rso = (as + bs) Ra‬‬ ‫)‪(36‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Rso‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف )ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز( و‬
‫‪ =as + bs‬ﻛﺴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در روزﻫﺎي ﺻﺎف )‪ ،(n = N‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ واﺳﻨﺠﻲ ﺷﺪه ‪ as‬و ‪ bs‬در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬ ‫•‬

‫‪R so = (0.75 + 2 × 10−5 z)R a‬‬ ‫)‪(37‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ z ،‬ارﺗﻔﺎع اﻳﺴﺘﮕﺎه از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮآوردﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي رواﺑﻂ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺑﺨﺎر آب و ﻛﺪورت‬
‫ﻫﻮا ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮد‪ ،‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 14-3‬ﺗﺎ ‪.(20-3‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺧﺎﻟﺺ ﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ورودي و ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪R ns = (1 − α ) R s‬‬ ‫)‪(38‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Rns‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺧﺎﻟﺺ ﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =α‬ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﻳﺎ آﻟﺒﻴﺪو ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ ‪ /23‬اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫‪ =Rs‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪61‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ‬

‫ﺷﺪت اﻧﺘﺸﺎر اﻧﺮژي ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮان ﭼﻬﺎرم دﻣﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﺳﻄﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎن ـ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ‪ 1‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺬب و ﺗﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ از آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬ﺷﺎر‬
‫اﻧﺮژي ﺧﺎﻟﺺ ﺧﺮوﺟﻲ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎر آب‪ ،‬اﺑﺮﻫﺎ‪،‬‬
‫دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ و ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ را ﺟﺬب و ﭘﺨﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﻏﻠﻈﺖ آﻧﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺎر ﺧﺎﻟﺺ ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآورد ﺷﺎر ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎن ـ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ ﺑﺮاي دو ﻋﺎﻣﻞ رﻃﻮﺑﺖ و اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ اﺻﻼح ﺷﻮد‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﺬبﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ‪،‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎤ ‪⎡ T 4 max, K + T 4 min, K‬‬ ‫⎛‬ ‫‪R‬‬ ‫⎞‬

‫⎢ ‪R nl = σ‬‬ ‫⎥‬ ‫⎟⎟ ‪(0.34 − 0.14 ea ) ⎜⎜1.35 s − 0.35‬‬ ‫)‪(39‬‬
‫⎣‬ ‫‪2‬‬ ‫⎦‬ ‫⎝‬ ‫‪R so‬‬ ‫⎠‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Rnl‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﺎﻟﺺ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = σ‬ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎن ـ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ ]‪ 4/903×10-9‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﺗﻮان ﭼﻬﺎرم ﻛﻠﻮﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = T‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻣﻄﻠﻖ ]‪،[ o K = o C +273/16‬‬ ‫‪max, K‬‬

‫‪ = Tmin, K‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻣﻄﻠﻖ ]‪،[ o K = o C +273/16‬‬

‫‪ =ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪Rs‬‬
‫= ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﺴﺒﻲ ]ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ‪،[1‬‬
‫‪R so‬‬
‫‪ =Rs‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻳﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪] (35‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =Rso‬ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 36‬ﻳﺎ ‪] (37‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق در ﻫﻤﺎن دوره ﻳﻜﺴﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺗﻮان ﭼﻬﺎرم ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎن ـ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت ) ‪ ،( 0.34 − 0.14 e a‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﺑﺮاي رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا اﺳﺖ و ﻣﻘــﺪار آن ﺑﺎ‬
‫‪Rs‬‬
‫‪ (1.35‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫اﻓﺰاﻳــﺶ رﻃﻮﺑــﺖ ﻛﻤــﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮ اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﺎ ﻋــﺒﺎرت )‪− 0.35‬‬
‫‪R so‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺿﺮاﻳﺐ اﺻﻼح ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎر ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﺎﻟﺺ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫‪Rs‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ‪ 1‬ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ، 39‬ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪R so‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ در ﻃﻮل ﺳﺎﻋﺎت‬
‫آﻓﺘﺎﺑﻲ و اﺑﺮي در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 39‬ﻗﺎﺑﻞ واﺳﻨﺠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ دو )ﺟﺪول‪ (8-2‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ σTk4‬در دﻣﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻮا را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪1- Stefan-Boltzmann Law‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪62‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -11‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ‬

‫در ﻣﺎه ﻣﻪ‪ ،‬در رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو )ﺑﺮزﻳﻞ( ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 22‬درﺟﻪ و ‪ 54‬دﻗﻴﻘﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ )‪ 22/70‬درﺟﻪ(‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ‪،220‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 25/1‬و ‪ 19/1‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ‪ 2/1‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪R = 14/5 MJ m −2 day −1‬‬ ‫از ﻣﺜﺎل ‪:10‬‬
‫‪s‬‬
‫‪R so = 0/75 R a = 0/75 × (25/1) = 18/8 MJ m −2 day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:36‬‬
‫‪−9‬‬ ‫‪−4 −2‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪σ = 4/903 × 10 MJ K m day‬‬ ‫از ﺟﺪول‪ 8-2‬ﻳﺎ ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪Tmax = 25/1o C = 298/3 K‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪σT 4‬‬ ‫‪= 38/8 MJ m − 2day − 1‬‬

‫و‬
‫‪max,K‬‬
‫‪Tmin = 19/1o C = 292/3 K‬‬ ‫و‬

‫‪σT 4min,K = 35/8 MJ m − 2day− 1‬‬

‫و‬

‫‪ea = 2/1 kPa‬‬ ‫و‬

‫‪0/34 − 0/14 ea = 0 / 14‬‬ ‫و‬

‫⎞ ‪R s ⎛ 14/5‬‬ ‫و‬
‫⎜=‬ ‫‪⎟ = 0/77‬‬
‫⎠ ‪R so ⎝ 18/8‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪1/35 × (0/77) − 0/35 = 0/69‬‬
‫⎤ )‪⎡ (38/7 + 35/7‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:39‬‬
‫⎢ = ‪R nl‬‬ ‫⎥‬ ‫‪× (0/14) × (0/69) = 3/5 MJ m −2day −1‬‬
‫⎣‬ ‫‪2‬‬ ‫⎦‬
‫‪ = 0/408 ×(3/5)= 1/4 mm day-1‬ﺗﺒﺨﻴﺮﻣﻌﺎدل‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:20‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ ‪ 3/5‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮروز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -12‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬

‫در ﻣﺎه ﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ را در رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪R s = 14/5 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﺜﺎل ‪:10‬‬

‫‪R ns = (1 − 0/23) R s = 11/1 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:39‬‬

‫‪−2‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪R nl = 3/5 MJ m day‬‬ ‫از ﻣﺜﺎل ‪:11‬‬

‫‪R n = 11/1 − 3/5 = 7/6 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:40‬‬

‫‪ = 0/408 × (7/7) = 3/1 mm day−1‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:20‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ‪ 7/6‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪ ،(Rn‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ورودي ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rns‬و ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫)‪ (Rnl‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪Rn= Rns - Rnl‬‬ ‫)‪(40‬‬
‫‪63‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺎدر ‪ -10‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪(Rn‬‬

‫درﺟﻪ‬ ‫‪...‬‬ ‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬

‫‪) Ra‬ﻛﺎدر ‪ 9‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪ 6-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬ ‫‪...‬‬ ‫روز‬
‫‪ N‬ﺳﺎﻋﺖ )ﻛﺎدر ‪ 9‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪ 7-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬ ‫‪...‬‬ ‫ﻣﺎه‬
‫‪n‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪...‬‬ ‫‪n‬‬
‫)درﺻﻮرت ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮدن ‪(Rs‬‬
‫‪N‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‪Rns :‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ n‬ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ Rns‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪R s = (0/25 + 0/5‬‬ ‫‪) R a MJ m‬‬ ‫‪day‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:35‬‬
‫‪N‬‬
‫)‪2 × ( Atitude‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−1‬‬
‫× ‪R s = [0/75‬‬ ‫‪] R MJ m day‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:37‬‬
‫‪100000‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪Rs‬‬
‫‪≤ 1/0‬‬
‫‪R so‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪= 0/77 R MJ m‬‬ ‫‪day‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:38‬‬
‫‪ns‬‬ ‫‪s‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ‪Rnl :‬‬
‫‪−9‬‬ ‫‪−4 −2 −1‬‬
‫‪σ = 4/903 × 10 MJ K m day‬‬ ‫ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪o‬‬
‫‪TK = T ( C) + 273/16‬‬ ‫و‪:‬‬

‫‪Tmax,K = Tmax + 273/16‬‬ ‫‪K‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪o‬‬

‫از ‪C‬‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ‪Tmax‬‬

‫‪Tmin, K = T‬‬ ‫‪+ 273/16‬‬ ‫‪K‬‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪o‬‬

‫از ‪C‬‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ‪Tmin‬‬
‫‪min‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪− 2 −1‬‬
‫‪σT max,K MJ m day‬‬ ‫)ﺟﺪول ‪ 8-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬
‫‪4‬‬ ‫‪− 2 −1‬‬
‫‪σT min,K MJ m day‬‬ ‫)ﺟﺪول‪ 8-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬

‫⎞ ‪⎛ σT 4 max, K + σT 4 min, K‬‬

‫⎜‬ ‫⎟‬ ‫‪MJ m −2day −1‬‬
‫⎜‬ ‫‪2‬‬ ‫⎟‬
‫⎝‬ ‫⎠‬
‫) ‪(0/34 − 0/14 ea‬‬ ‫‪kPa‬‬ ‫‪ea‬‬

‫‪Rs‬‬ ‫‪Rs‬‬
‫× ‪(1/35‬‬ ‫)‪− 0/35‬‬
‫‪R so‬‬ ‫‪R so‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪: 39‬‬
‫⎞ ‪⎛ σT 4 max, K + σT 4 min, K‬‬ ‫⎛‬ ‫⎞‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪R‬‬
‫⎜ = ‪R nl‬‬ ‫‪⎟ 0/34 − 0/14 e × ⎜ 1/35 × s − 0/35 ⎟ MJ m −2day −1‬‬
‫⎜‬ ‫‪2‬‬ ‫⎟‬ ‫‪a‬‬ ‫⎜‬ ‫‪R‬‬ ‫⎟‬
‫⎝‬ ‫⎠‬ ‫⎝‬ ‫‪so‬‬ ‫⎠‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‪Rn :‬‬

‫‪R n = R ns − R nl‬‬ ‫‪MJ m −2day −1‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:40‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪64‬‬

‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك‬

‫ﻣﺪلﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهاي ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﺧﺎك در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮده و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﺮاي‬
‫دوره روزاﻧﻪ ﻳﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض دﻣﺎي ﺧﺎك ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎي ﻫﻮا اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻳﻚ روش ﺳﺎده ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ در دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪Ti + Ti−1‬‬ ‫)‪(41‬‬

‫‪G = cs‬‬ ‫‪Δz‬‬
‫‪Δt‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =G‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =cs‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ =Ti‬دﻣﺎي ﻫﻮا در زﻣﺎن ‪ i‬ام ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ =T i-1‬دﻣﺎي ﻫﻮا در زﻣﺎن ‪ i-1‬ام ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ = Δt‬ﻃﻮل ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ ‪ i‬ام و ‪ i-1‬ام ]روز[ و‬
‫‪ = Δz‬ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺧﺎك ]ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫از آن ﺟﺎ ﻛﻪ‪ ،‬دﻣﺎي ﺧﺎك ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺗﺄﺧﻴﺮ زﻣﺎﻧﻲ‪ 1‬ﻣﻌﺎدل دﻣﺎي ﻫﻮا ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآورد ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي‬
‫روزاﻧﻪ ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ در ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ Δt ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ روز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﻧﻔﻮذ ﮔﺮﻣﺎ در ﺧﺎك ﺗﺎﺑﻊ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﺧﺎك ﻣﺘﺄﺛﺮ از دﻣﺎي‬
‫ﻫﻮا ﺗﻨﻬﺎ‪ 0/1 ،‬ﺗﺎ ‪ 0/2‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﻖ ﺑﻪ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﻲ و آب ﺧﺎك ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬

‫• ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي روزاﻧﻪ و ده روزه‪:‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي روزاﻧﻪ و ده روز‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪G day ≈ 0‬‬ ‫)‪(42‬‬

‫• ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك )‪ 2/1‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس( و ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻋﻤﻖ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 41‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺧﺎك اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪G month , i = 0.07 (Tmonth , i +1 − Tmonth , i −1‬‬ ‫)‪(43‬‬

‫‪1-Lag‬‬
‫‪65‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻳﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‪ Tmonth , i+1 ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫)‪G month, i = 0.14 (Tmonth, i − Tmonth, i −1‬‬ ‫)‪(44‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = Tmonth, i‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻣﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ i ،‬ام ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬

‫‪ = Tmonth , i −1‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﻣﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ I -1 ،‬ام ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس [ و‬

‫‪ = Tmonth , i +1‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻣﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ i+1 ،‬ام ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫• ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‪:‬‬

‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﭼﻤﻦ در دورهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎ دﻣﺎي ﻫﻮا ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﺎك را ﻣﻲﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪:‬‬

‫در روز‪:‬‬

‫‪Ghr = 0.1 Rn‬‬ ‫)‪(45‬‬

‫و در ﺷﺐ‪:‬‬

‫‪Ghr = 0.5 Rn‬‬ ‫)‪(46‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮم ﺷﺪن ﺧﺎك‪ ،‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ از ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻛﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -13‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺧﺎك‬

‫در ﻣﺎه آورﻳﻞ‪ ،‬در ﺷﻬﺮ اﻟﺠﺰﻳﺮه )اﻟﺠﺰاﻳﺮ(‪ ،‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در ﺣﺎل ﮔﺮم ﺷﺪن را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ در ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﺎرس‪،‬‬
‫آورﻳﻞ و ﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 14/1‬و ‪ 16/1‬و ‪ 18/8‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪= 0/07 × (18/8 − 14/1) = 0/33 MJ m − 2day − 1‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 43‬ﺑﺮاي ﻣﺎه‬
‫‪G‬‬
‫‪month‬‬ ‫آورﻳﻞ‪:‬‬
‫‪−1‬‬
‫‪ = 0/408 × (0/33) = 0/13 mm day‬ﺗﺒﺨﻴﺮﻣﻌﺎدل‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:20‬‬
‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ‪ 0/33‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪66‬‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﺎد ﺑﺎ ﺟﻬﺖ و ﺳﺮﻋﺖ آن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﻬﺖ ﺑﺎد ﺑﻪ ﺳﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎد از آن ﻣﻲوزد‪ ،‬اﺷﺎره دارد‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻫﺮ ﻣﻜﺎن ﺗﺎﺑﻊ‬
‫زﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‪ ،‬ﺿﺮورت دارد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ در ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﺎ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺎ ﺑﺎدﺳﻨﺞ‪ 1‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎدﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﺘﺪاول در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ از ﻧﻮع‬
‫ﻓﻨﺠﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘﺮواﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوي ﺑﺎد ﻣﻲﭼﺮﺧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش ﺗﻌﺪاد ﭼﺮﺧﺶﻫﺎ در ﻳﻚ دوره‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻫﻤﺎن دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻴﻤﺮخ ﺑﺎد‬
‫ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎد ﺗﺎﺑﻊ ارﺗﻔﺎع ﻣﺤﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻄﻜﺎك ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار را دارد و ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ارﺗﻔﺎع اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖﺳﻨﺞﻫﺎ در ﻳﻚ ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻳﻌﻨﻲ ‪ 10‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي اﻳﺴﺘﮕﺎه‬
‫اﻗﻠﻴﻢﺷﻨﺎﺳﻲ و ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻛﺸﺎورزي ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در‬
‫ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻫﺮ ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪4.87‬‬
‫‪u2 = uz‬‬ ‫)‪(47‬‬
‫)‪ln (67.8z − 5.42‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =u2‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‪،‬‬
‫‪ =uz‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع ‪ z‬ام ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ( و‬
‫‪ =z‬ارﺗﻔﺎع اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )ﻣﺘﺮ( ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ در ﭘﻴﻮﺳﺖ دو )ﺟﺪول‪ (9-2‬و ﺷﻜﻞ ‪ 16‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1- Anemometer‬‬
‫‪67‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -16‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻳﻚ ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -14‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع ‪ z‬ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي‪:‬‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ‪ 10‬ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ‪ 3/2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو‬
‫ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻟﻲ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪uz=3/2‬‬ ‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪z = 10‬‬ ‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫و‪:‬‬
‫‪4/87‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫= ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫‪= 0/75‬‬
‫]‪ln [67/8 × (10) − 5/42‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ‪uz =3/2×(0/75 )= 2/4‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:47‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ‪ 2/4‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻬﻴﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫اﻳﺴﺘﮕﺎ هﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻧﻮاع اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻛﺸﺎورزي ﻣﺤﺼﻮر در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﭼﻤﻦ ﻳﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻮﺗﺎه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‬
‫و اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﭼﻤﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه آﺑﻴﺎري ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬راﻫﻨﻤﺎي اﺣﺪاث و ﻧﮕﻬﺪاري اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪68‬‬

‫در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 27‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬روشﻫﺎي ﻧﺼﺐ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺻﺤﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﻧﻮردي‪ ،‬دادهﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻓﻨﻮن ﻫﻮاﻧﻮردي‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻓﺮودﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬دﻣﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻣﺎي ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﺎورزي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻓﺮودﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪،‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ‪ 10‬ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت در زﻣﻴﻨﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه در اﻧﻮاع اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﭘﺮدازش ﺷﺪه ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﻴﻮﺳﺖﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬روش ﻛﺎر و ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬اﺻﻼح و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻫﻤﻪ ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎر‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻨﺞ‪ :‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺶ‪ :‬اﺻﻼح دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎه دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1984‬ﻓﺎﺋﻮ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ‪ 2300‬اﻳﺴﺘﮕﺎه را در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻠﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ‬
‫اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -‬ﺷﻤﺎره ‪22‬؛ ﺟﻠﺪ ‪ :1‬دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﺧﻂ اﺳﺘﻮا )‪،(1984‬‬
‫ﺟﻠﺪ ‪ :2‬دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﺧﻂ اﺳﺘﻮا )‪،(1984‬‬
‫‪ -‬ﺷﻤﺎره ‪24‬؛ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ و ﺟﺰاﻳﺮ ﻛﺎراﺋﻴﺐ )‪،(1985‬‬
‫‪ -‬ﺷﻤﺎره ‪25‬؛ ﺟﻠﺪ ‪ :1‬دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ از ‪ A‬ﺗﺎ ‪J‬‬
‫)‪ (1987‬و‬
‫ﺟﻠﺪ ‪ :2‬دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ـ زراﻋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي آﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ از ‪ K‬ﺗﺎ ‪Z‬‬
‫)‪،(1987‬‬

‫‪1- Agriclimatic‬‬
‫‪69‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ‪ CLIMWAT‬ﺑﺮاي ﻧﺮماﻓﺰار ‪) CROPWAT‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 46‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ(‬

‫ﺷﺎﻣﻞ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ‪ 3262‬اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻗﻠﻴﻢﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﭘﻨﺞ ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺸﻮر و ﻗﺎره ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ‪،‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻗﻠﻴﻤﻲ داراي اﻃﻼﻋﺎت دراز ﻣﺪت‪ ،‬ﺑﺮ روي‬
‫ﻟﻮحﻫﺎي ﻓﺸﺮده ذﺧﻴﺮه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ‪ ،FAOCLIM‬ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﻟﻮح ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ درﻳﺎﻓﺘﻲ از ﮔﺮوه‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي ﻓﺎﺋﻮ را اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺪرج در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻓﺎﺋﻮ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻌﺪاد اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬از ‪ 2300‬ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 19000‬اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ دادهﻫﺎي دﻣﺎي ﻫﻮا و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﺤﺖ و دﻗﺖ دادهﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻳﺎ ﺑﺮآورد ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ارﻗﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي‬
‫ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺮماﻓﺰار ‪ ،FAOCLIM‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪادي از‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ دادهﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺑﺎﻧﻚ از دادهﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫آب‪ 1‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺷﺎﻣﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ و ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ‬
‫ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز‪ 2‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬

‫روش ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ در اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ )‪ Tmax‬و ‪،(Tmin‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ ،(ea‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rn‬و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي )‪ (u2‬ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮده ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎرﺑﺮ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ‪ ،‬از روش ﭘﻨﻤﻦ‪-‬‬
‫ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻳﻚ روش ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻪ در آن از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﺤﺪود اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬روشﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪1- International Water Management Institute (IWMI‬‬

‫‪2- Hargreaves‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪70‬‬

‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬

‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮده ﻳﺎ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻦ ﻛﻪ دﻣﺎي‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tdew‬ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ )‪ (Tmin‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮآورد‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض در ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ ﺑﻮده و ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬از‬
‫ﺑﺨﺎر آب اﺷﺒﺎع ﺷﺪه و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ آن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 100‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر دارد‪ .‬اﮔﺮ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ )‪(Tmin‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ‪ Tdew‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫⎤ ‪⎡ 17.27 Tmin‬‬
‫⎢ ‪e a = e o (Tmin ) = 0.611 exp‬‬ ‫⎥‬
‫⎦ ‪⎣ Tmin + 237.3‬‬
‫)‪(48‬‬

‫ﻓﺮض راﺑﻄﻪ ‪ Tdew ≈ Tmin‬ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪،‬‬
‫آﺑﻴﺎري ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻮا در دﻣﺎي ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ اﺷﺒﺎع ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ و واﺳﻨﺠﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮآورد دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس از ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫دﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺑﻬﺘﺮي از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺻﻼح دادهﻫﺎ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺶ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در‬
‫اﺑﺘﺪاي ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺮاﻛﻢ ﺷﺒﻨﻢ در ﻃﻮل ﺷﺐ‪ ،‬از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻃﻮل‬
‫روز ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻮا دوﺑﺎره ﻣﺮﻃﻮب ﺷﺪه و ﻣﻘﺪار ‪ Tdew‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﺪه در ﻃﻮل روز را اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ‪ 4-5‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻨﺞ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در اواﻳﻞ ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻳﻚ روﻳﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮآورد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬ارﻗﺎم ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 48‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ روزاﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬

‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺪرت‪ ،‬در اﻳﺴﺘﮕﺎه‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ و ﺗﺎﺑﺶ‬
‫)ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه( ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از روي ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻳﺎ ﺳﺎﻋﺎت‬
‫آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان آن را از روي ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮآورد‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ روزاﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫روشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺒﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ‬
‫‪71‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور‬

‫اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺎه و ‪،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻳﻚ روز ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬در ﻛﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ‪ (1) :‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪ (2) ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮاي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و )‪ (3‬ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن و ﻫﻤﮕﻦ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﻧﺎﭼﻴﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا‪ ،‬ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا ﺗﺄﺛﻴﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬دادهﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﻳﻦ روش در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺳﺎﺣﻠﻲ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت در ﻧﻮرﮔﻴﺮي و ارﺗﻔﺎع ﺑﺎ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده و ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻤﺮﻓﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻴﺎط ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬دادهﻫﺎي ﻳﻚ‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور واﻗﻊ در ﺳﻤﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﺎوت ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻫﺮ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﭘﻮﺷﺶ زﻣﻴﻦ و ﻧﻮع اﺑﺮﻫﺎ را از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺮاد ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻤﺎل ـ ﺟﻨﻮب ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ درون ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺎﺑﺶ ) ‪ (R s‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪Rs‬‬
‫( اﺻﻼح ﺷﻮد‪:‬‬ ‫)‬
‫‪Ra‬‬
‫‪R s ,reg‬‬
‫= ‪Rs‬‬ ‫‪Ra‬‬
‫‪R a ,reg‬‬ ‫)‪(49‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = R s , reg‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي در ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮروز[ و‬
‫‪ = R a , reg‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ در ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي از روي دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (39‬و ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (40‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 49‬اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺑﺮآورد روزاﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دادهﻫﺎي دو‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﻣﺠﺎور ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻫﺮ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه‬
‫داراي اﻗﻠﻴﻢ ﻫﻤﮕﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺗﺎ آن ﺣﺪ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮده ﻛﻪ در روز ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ روزاﻧﻪ ﻫﺮ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه‪،‬‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ و ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻫﻤﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺸﺎﺑﻪ روﻧﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪72‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روزاﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺮآورد ﺷﺪه‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮع ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎ در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره )ﭼﻨﺪ روزه( اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در ﺑﻴﻦ دو آﺑﻴﺎري ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﻳﺎ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‬
‫آﺑﻴﺎري ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺧﻄﺎي ﻧﺴﺒﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ در ﻳﻚ روز از دوره ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻄﺎي روز دﻳﮕﺮ ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮآوردﻫﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارﻗﺎم ﺑﺮآورد ﺷﺪه روزاﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ در ﻃﻮل دوره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻔﺎوت ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ ﻫﻮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا‬
‫درآﺳﻤﺎن ﺻﺎف )ﻏﻴﺮ اﺑﺮي( ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﺳﻤﺎن اﺑﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬آﺗﻤﺴﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ورود ﺗﺎﺑﺶ ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﺷﻔﺎف ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ ﻧﻴﺰ در ﺷﺐ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺘﺮي از ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺟﺬب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬در ﻫﻮاي اﺑﺮي‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا ﻛﻤﺘﺮ‬
‫از ﻫﻮاي ﺻﺎف ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺑﻪ اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺑﺮﻫﺎ ﺟﺬب و ﻣﻨﻌﻜﺲ‬
‫ﺷﺪه و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ‬
‫اﺑﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭘﺘﻮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺧﺮوﺟﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻛﺴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز و ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ‪ 1‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫دادهﻫﺎي دﻣﺎي ﻫﻮا ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺗﻨﻮع اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪R s = k Rs‬‬ ‫‪(Tmax − Tmin ) R a‬‬ ‫)‪(50‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮروز[‪،‬‬
‫‪ =Tmax‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ =Tmin‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ و‬
‫‪ =kRs‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/16‬ﺗﺎ ‪]0/19‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﻪ ﺗﻮان ‪ [-0/5‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ‪ ،50‬ﺗﺎﺑﺶ روزاﻧﻪ در ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎ رﻳﺸﻪ دوم ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا در آن ﻣﺤﻞ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح )‪ ،(kRs‬ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﻴﺮ ﺳﺎﺣﻠﻲ و ﺳﺎﺣﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪1- Hargreaves & Samani‬‬

‫‪73‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﻴﺮ ﺳﺎﺣﻠﻲ داراي اراﺿﻲ وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا ﭼﻨﺪان ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﺠﻢ ﮔﺴﺘﺮده آب‬ ‫•‬
‫ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ و ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﺣﺪود ‪ 0/16‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ وﺳﻴﻊ ﺳﺎﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﺠﻢ ﮔﺴﺘﺮده آب ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح‬ ‫•‬
‫ﺣﺪود ‪ 0/19‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Rs‬‬
‫و ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﻴﺮ ﺳﺎﺣﻠﻲ و ﺳﺎﺣﻠﻲ در ﺷﻜﻞ ‪17‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫‪Ra‬‬
‫‪Rs‬‬
‫‪ ،‬از ﺣﺪود ‪ 0/25‬در ﻳﻚ روز ﺑﺎ‬ ‫رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺪ‬
‫‪Ra‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ اﺑﺮ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 0/75‬در ﻳﻚ روز ﺻﺎف ﻏﻴﺮ اﺑﺮي ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺮآورد‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،50‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮﺷﻴﺪي در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 36‬ﻳﺎ ‪ (37‬ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از‬
‫آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا ﺑﺮاي ﻣﺤﻠﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﮕﻦ‬
‫ﻧﺒﻮدن ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﻛﻤﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در ﻳﻚ‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روش ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 50‬ﺑﺮاي ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺛﺮ‬
‫ﻣﻌﺘﺪلﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﺗﻮده آب ﭘﻴﺮاﻣﻮن‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روزاﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻗﺖ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،49‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻜﺎر رود‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻄﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫روزاﻧﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف ﺑﺮاي ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻈﻴﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ده روز ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪Rs‬‬
‫( ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ -17‬راﺑﻄﻪ ﻛﺴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ورودي ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )‬
‫‪Ra‬‬
‫ﻫﻮا )‪ (Tmax – Tmin‬ﺑﺮاي؛ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﻴﺮﺳﺎﺣﻠﻲ )‪ (kRs =0/16‬و ﺳﺎﺣﻠﻲ )‪(kRs =0/19‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪74‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -15‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي دﻣﺎ‬

‫در ﺷﻬﺮ ﻟﻴﻮن )ﻓﺮاﻧﺴﻪ(‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي دﻣﺎ در ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ واﻗﻊ در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 45‬درﺟﻪ و ‪ 43‬دﻗﻴﻘﻪ‬
‫ﺷﻤﺎﻟﻲ و ارﺗﻔﺎع ‪ 200‬ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫‪ 26/6‬و ‪ 14/8‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫رادﻳﺎن ‪ =0/8‬درﺟﻪ ‪ =45° 43' = +45/72‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
‫‪J=196‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪:5-2‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 21‬ﻳﺎ‬
‫‪R a = 40/6 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﺟﺪول‪) 6-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪:‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:50‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪R s = 0/16 × 26/6 − 14/8 R a = 0/55 × (40/6 ) = 22/3 MJ m‬‬ ‫‪−2‬‬
‫‪day‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫)ﻫﻤﺎن ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ(‪:‬‬

‫‪ = 0/408 × (22/3) = 9/1 mm day −1‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪20‬‬

‫)ﻫﻤﺎن ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ(‪:‬‬
‫در ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ‪ 22/3‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -16‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﺧﻮرﺷﻴﺪي در ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻧﻜﻮك )‪ 13‬درﺟﻪ و ‪ 44‬دﻗﻴﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎه‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺎﺣﻠﻲ و در ارﺗﻔﺎع ‪ 2‬ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺎه آورﻳﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ و ﻓﺸﺎر‬
‫ﺑﺨﺎر ﻫﻮا ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 34/8‬و ‪ 25/6‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس و ‪ 2/85‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 13‬درﺟﻪ و ‪ 44‬دﻗﻴﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮْ‪ 13/73‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ‪ -0/24‬رادﻳﺎن و ﺷﻤﺎره روز در ﺳﺎل ﺑﺮاي ‪ 15‬آورﻳﻞ ‪ J =105‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪R a = 38/1 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 21‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪) 6-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪:‬‬

‫)در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺎﺣﻠﻲ( ‪K Rs = 0/19‬‬

‫‪(Tmax − Tmin ) = (34/8 − 25/6) = 9/2o C‬‬

‫‪R s = 0/19 9/2 R a = 21/9 MJ m − 2day − 1‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:50‬‬

‫‪R so = 0/75 R a = 28/5 MJ m − 2day − 1‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:36‬‬

‫‪R ns = 0/77 R a = 16/9 MJ m − 2day − 1‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:38‬‬

‫‪σ = 4/903 × 10−9 MJ K −4 m −2day −1‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪= 34/8o C‬‬

‫‪σT 4max,K = 44/1 MJ m −2day −1‬‬

‫‪Tmin = 25/6o C‬‬

‫‪σT 4min, K = 39/1 MJ m − 2day − 1‬‬

‫⎞ ‪⎛ σT 4max, K + σT 4min, K ⎞ ⎛ 44/1 + 39/1‬‬
‫⎜‬ ‫⎜=⎟‬ ‫‪−2‬‬
‫‪⎟ = 41/6 MJ m day‬‬
‫‪−1‬‬
‫⎜‬ ‫‪2‬‬ ‫⎝ ⎟‬ ‫‪2‬‬ ‫⎠‬
‫⎝‬ ‫⎠‬
‫‪75‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪-16‬‬

‫‪ea = 2/85 kPa‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬

‫‪(0/34 − 0/14 ea ) = 0/1‬‬

‫‪Rs‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪= 0/77‬‬
‫‪R so‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪R‬‬
‫( × ‪[1/35‬‬ ‫‪s ) − 0/35] = 0/69‬‬
‫‪R‬‬
‫‪so‬‬
‫‪R nl = 41/6 × (0/10) × 0/69 = 3 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:39‬‬

‫‪R n = (16/9 − 2/9) = 13/9 MJ m −2day −1‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:40‬‬

‫‪ = 0/408 × (13/9) = 5/7 mm day −1‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:20‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ‪ 13/9‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ در ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺧﻂ ﺳﺎﺣﻞ داراي ﭘﻬﻨﺎي ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮاي‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻬﺖﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آب ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬روش اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ در ﺟﺰﻳﺮه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﺑﺮآورد‬
‫اوﻟﻴﻪ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪:‬‬

‫‪Rs=0.7Ra – b‬‬ ‫)‪(51‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = Rs‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[ و‬
‫‪ =b‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 4‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻢ ارﺗﻔﺎع )از ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﻣﺘﺮ( ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ )‪ ،(b‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي اﺑﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 4‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺗﺎﺑﺶ در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف )ﻳﻌﻨﻲ؛ ‪ (0/7Ra‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻲ )‪ (b‬در ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬دﻗﺖ ﺗﺨﻤﻴﻦ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روش‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي و ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ دﻗﺖ در ﺑﺮآورد ﺗﺎﺑﺶ روزاﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪76‬‬

‫دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‬

‫دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد از اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور‬
‫در اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ دادهﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا در ﺑﺎﻻي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻃﻮل روز‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻟﺤﻈﻪاي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ در دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻛﻞ روز‪ ،‬ﭼﻨﺪان‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا داراي ﻣﻨﺸﺎء ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده ﻳﺎ ﺟﺒﻬﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد‬
‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻫﻮا در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺪه و ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻫﻤﮕﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از‬
‫دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ و ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎدﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ داراي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎدﻫﺎي ﻣﻼﻳﻢ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎﻻ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﻫﺮ دو ﻣﺤﻞ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از دادهﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع و ﺑﺎدﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫ﺑﺎدﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬دادهﻫﺎي دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻤﺠﻮار ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد از ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﺠﻤﻮع ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎ در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻳﺎ ده روز‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮآوردﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮآورد ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺼﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ ﺑﺎدﻫﺎ در ﺟﺪول ‪4‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻣﻨﻄﻘﻪ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻘﺪار ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﺗﺨﻤﻴﻦ اوﻟﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ‪ 2000‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪4‬ـ ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ ﺑﺎدﻫﺎ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي‬ ‫ﮔﺮوه‬
‫‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‬ ‫ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ )ﻧﺴﻴﻢ(‬
‫‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﺑﺎد ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺎ ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪ 5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪77‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(6‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻳﺪ ‪0/5‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺛﺮ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﻻﻳﻪ ﻣﺮزي و ﺗﻼﻃﻢ ﻫﻮا در ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﺒﺎدل‬
‫ﺑﺨﺎر در ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻮا آرام ﺑﻮده‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬

‫ﺑﺎد ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ و ﺗﻼﻃﻢ ﻫﻮاي ﮔﺮم ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺒﺎدل ﻫﻮا در ﺳﻄﺢ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻋﻤﺎل ﻓﺮض ‪ u 2 ≥ 0/5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )‪ ،(ETo‬دﻗﺖ ﺑﺮآورد ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬را اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻗﻞ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬

‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬روش ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر و ﺑﺎد در ﻫﻨﮕﺎم ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن‬
‫اﻃﻼﻋﺎت را اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از روشﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺑﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻮا‬
‫ﻣﺘﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ روش ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدي ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دﻣﺎي ﻫﻮا در ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن آن‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دادهﻫﺎي دﻣﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ روزاﻧﻪ ﻫﻮا‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫روشﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪ETo=0.0023(Tmean+17.8) (Tmax-Tmin)0.5 Ra0‬‬ ‫)‪(52‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 52‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ و ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 52‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 52‬در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮدن‬
‫‪ ETo‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻪ دو روش ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز و ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (6‬در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ داراي‬
‫دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 52‬را ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ‬
‫)‪ ،ETo = a + b ETo(Eq.52‬واﺳﻨﺠﻲ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ a ،‬و ‪ b‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻋﺒﺎرت ”‪ “Eq. 52‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 52‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ‪ a‬و ‪ b‬را ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ روش رﮔﺮﺳﻴﻮن‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪78‬‬

‫ﻳﺎ ﺑﺮازش ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻂ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 48‬ﺗﺎ ‪ 51‬و ﺟﺪول ‪ 4‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه( و ﺳﭙﺲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 6‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ(‪ ،‬دﻗﻴﻖﺗﺮ از ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪52‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻗﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ )ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ( در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺑﻜﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 6‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،52‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي( ﺑﺎﻻ )ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ( ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮآورد‪ 1‬و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮآورد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1- Underpredict‬‬
‫‪2-Overpredict‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روش ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺮوح اﻳﻦ روش‪ ،‬در ﻓﺼﻞ دوم و ﻧﺤﻮه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺣﺘﻲ در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮدن دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روشﻫﺎﻳﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻳﺎ راﻳﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان آن را از روي ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب ‪،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬روش ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺗﺸﺖﻫﺎ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬

‫روش اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﻲ ﭘﻨﻤﻦ ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي‬
‫آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ دوم )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (6‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪900‬‬
‫‪0.408∆ (R n − G ) + γ‬‬ ‫) ‪u 2 (e s − e a‬‬
‫= ‪ETo‬‬ ‫‪T + 273‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫) ‪∆ + γ (1 + 0.34 u 2‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ETo‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ]ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = Rn‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ در ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = G‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = T‬دﻣﺎي ﻫﻮا در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ =u2‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪،‬‬
‫‪ = es‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ = ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫)‪ = (es-ea‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫∆ = ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ و‬
‫‪ = γ‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪80‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده و ﻳﻚ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دورهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﺎل ﻳﺎ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ارﺗﺒﺎط دادن ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن در ﻛﺎدر ‪ 11‬اراﺋﻪ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬از ﺟﺪاول ﭘﻴﻮﺳﺖ دو ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روش ﻛﺎر‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ از روي ﺣﺪاﻛﺜﺮ )‪ (Tmax‬و ﺣﺪاﻗﻞ )‪ (Tmin‬دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا‪ ،‬ارﺗﻔﺎع از‬
‫ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )‪ (z‬و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي )‪.(u2‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر )‪ (es-ea‬ﻛﻪ در آن ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪ (es‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي‬
‫روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ (ea‬را ﻣﻲﺗﻮان از روي دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tdew‬ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪ (RHmax‬و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪ (RHmin‬ﻳﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬از ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪ (RHmean‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rn‬ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه )‪ (Rns‬و ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻃﻮل ﻣﻮج‬
‫ﺑﻠﻨﺪ )‪ (Rnl‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬از ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روزاﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﺪار ﺷﺎر‬
‫ﮔﺮﻣﺎ در اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ‬
‫ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ‪) 0/408‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ( ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل( ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي ‪ 17‬و ‪ ،20‬ﻧﻤﻮﻧﻪ روش اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ راﻳﺎﻧﻪاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻴﺎن و ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫راﻳﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬از روشﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻛﺎدرﻫﺎي ‪) 7‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر(‪) 9 ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ و‬
‫ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ(‪) 10 ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ( و ‪) 11‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ( ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪﻫﺎي ﻧﺮماﻓﺰاري ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ روش‪ ،‬ﭘﻨﻤﻦ ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﺮماﻓﺰار ‪ CROPWAT‬ﻛﻪ ﻧﺮماﻓﺰار ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي‬
‫ﻃﺮاﺣﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ‪ 18‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪81‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و‬
‫دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در آن اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -11‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )ﭘﻨﻤﻦـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪولﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ دو‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬
‫‪ºC‬‬ ‫‪Tmax‬‬
‫‪ºC‬‬ ‫‪Tmean=(Tmax+Tmin)/2‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪Tmin‬‬
‫‪kPa ºC-1‬‬ ‫∆‬ ‫)ﺟﺪول ‪ 4-2‬از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪Tmean‬‬
‫‪kPa ºC-1‬‬ ‫‪γ‬‬ ‫)ﺟﺪول ‪ 2-2‬از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬ ‫‪m‬‬ ‫‪Altitude‬‬
‫)‪(1+0.34 U2‬‬ ‫‪ms-1‬‬ ‫‪u2‬‬

‫]) ‪∆ /[∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬

‫]) ‪γ /[∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬

‫‪[900 / (Tmean + 273) ] u2‬‬

‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬

‫‪kPa‬‬ ‫) ‪e°(Tmax‬‬ ‫)ﺟﺪول ‪(3-2‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪Tmax‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫) ‪e°(Tmin‬‬ ‫)ﺟﺪول ‪(3-2‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪Tmin‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪e s = [(e°(Tmax ) + e°(Tmin ))] / 2‬‬ ‫ﻓﺸﺎرﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع‬
‫‪ ea‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‪:‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫) ‪e a = e°(Tdew‬‬ ‫)ﺟﺪول ‪(3-2‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪Tdew‬‬

‫ﻳﺎ ‪ ea‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬

‫‪kPa‬‬ ‫‪e°(Tmin )RH max / 100‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪RHmax‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪e°(Tmax )RH max / 100‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪RHmin‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪ : ea‬ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﻳﺎ ‪ ea‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )اﮔﺮ ‪ RHmin‬داراي ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد(‪:‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪e a = e°(Tmin )RH max / 100‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪RHmax‬‬
‫ﻳﺎ ‪ ea‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ ﺑﻮدن راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد(‪:‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪e a = e s RH mean / 100‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪RHmean‬‬
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 82

11 ‫اداﻣﻪ ﻛﺎدر‬
kPa (es-ea) ‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫درﺟﻪ‬ ‫ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬
MJ m-2day-1 Ra (6-2 ‫)ﺟﺪول‬ ‫روز‬
hours N (7-2 ‫)ﺟﺪول‬ ‫ﻣﺎه‬
n/N ‫ﺳﺎﻋﺖ‬ n
MJ m-2day-1 Rs=(0.25+0.50 n/N) Ra :‫ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‬Rs ‫اﮔﺮ دادهﻫﺎي‬
-2 -1
MJ m day Rso = [0.75 + 2 (Altitude) / 100 000] Ra
Rs / Rso

MJ m-2day-1 Rns = 0.77 Rs

MJ m-2 day -1 σTmax,K 4 (8-2 ‫)ﺟﺪول‬ ºC Tmax

MJ m-2 day -1 σTmin,K 4 (8-2 ‫)ﺟﺪول‬ ºC Tmin

MJ m-2 day -1 (σTmax,K 4 + σTmin,K 4 ) / 2

(0.34-0.14 e a ) kPa ea

(1.35 Rs/Rso-0.35) Rs/Rso

MJ m-2 day -1 ( ) ( )
R nl = σTmax, K 4 + σTmin, K 4 / 2 0.34 − 0.14 ea (1.35R s / R so − 0.35)
MJ m-2 day -1 Rn = Rns – Rnl
MJ m-2 day -1 Gday (‫)ﻓﺮض ﺷﺪه‬ ºC Tmonth
MJ m-2 day -1 Gmonth = 0.14 (Tmonth – Tmonth-1) ºC Tmonth-1
MJ m-2 day -1 Rn- G

mm day-1 0.408 (Rn – G)

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬

mm day-1 ⎡ ∆ ⎤
⎢ ∆ + γ (1 + 0.34u ) ⎥[0.408(R n − G )]
⎣ 2 ⎦

mm day-1 ⎡ γ ⎤ ⎡ 900 ⎤
⎢ ∆ + γ (1 + 0.34u ) ⎥ ⎢ T + 273 ⎥ u 2 [(es − ea )]
⎣ 2 ⎦⎣ ⎦
mm day-1 900
0.408∆(R n − G ) + γ u 2 (es − ea )
ETo = T + 273
∆ + γ (1 + 0.34u 2 )
‫‪83‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -18‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪CROPWAT‬‬

‫دوره ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬

‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ و ﺑﺮﺧﻲ روشﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ده روزه ﻳﺎ‬
‫ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ آن‬
‫ﻣﺎه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد‪.‬‬

‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫دﻣﺎي ﻫﻮا‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا در دوره ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬ ‫•‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ روزاﻧﻪ در دوره ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي‬ ‫•‬
‫ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻳﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي در دوره ده‬ ‫•‬
‫روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ روزاﻧﻪ در دوره ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ده روزه ﻳﺎ‬ ‫•‬
‫ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ روزاﻧﻪ )‪ (n‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ )‪ (Ra‬و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪ (N‬ﺑﺮاي ﻳﻚ روز ﻣﺸﺨﺺ از ﻣﺎه را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 21‬و ‪ 34‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻳﺎ از ﺟﺪاول ‪ 5-2‬و ‪ 6-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪84‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك در ﺣﺎل ﮔﺮم ﺷﺪن )ﺑﻬﺎر( ﻳﺎ ﺳﺮد ﺷﺪن )ﭘﺎﻳﻴﺰ( اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك )‪ (G‬در‬
‫دوره ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺷﺎر‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﺮدن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا ﻣﺎهﻫﺎي ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از ﻣﺎه‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 43‬و ‪ (44‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -17‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در ﺑﺎﻧﻜﻮك )ﺗﺎﻳﻠﻨﺪ( واﻗﻊ در ‪ 13‬درﺟﻪ و ‪ 44‬دﻗﻴﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮ در ﻣﺎه‬
‫آورﻳﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي روزاﻧﻪ )‪ 34/8 ،(Tmax‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ) ‪ 25/6 ،(Tmin‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ روزاﻧﻪ )‪ 2/85 ،(ea‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬
‫‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ )‪ 2 ،(u2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬
‫‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ روزاﻧﻪ )‪ 8/5 ،(n‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮ روز‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ ﻣﺎه آورﻳﻞ )‪ 30/2 ،(Tmonth,i‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ ﻣﺎه ﻣﺎرس )‪ 29/2 ،(Tmonth,i-1‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﻛﺎدر ‪) 11‬ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ(‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬
‫‪Tmean = [(Tmax = 34/8 ) + (Tmin = 25/6)] = 30/2 oC‬‬ ‫از ﺟﺪول‪) 4-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬

‫‪∆ = 0/246 kPa oC −1‬‬ ‫ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪13‬‬

‫‪Atitude =2‬‬ ‫از ﺟﺪول‪ 1-2‬و ‪) 2-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 7‬و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪8‬‬

‫‪P = 101/3 kPa‬‬

‫‪γ = 0/0674 kPa oC −1‬‬

‫‪(1 + 0.34u 2 ) = 1.68‬‬

‫∆‬ ‫‪0/246‬‬
‫=‬ ‫‪= 0/685‬‬
‫]) ‪[ ∆ + γ(1 + 0.34u‬‬ ‫])‪[0/246 + 0/0674 × (1/68‬‬
‫‪2‬‬

‫‪γ‬‬ ‫‪0/0667‬‬
‫=‬ ‫‪= 0/188‬‬
‫]) ‪[ ∆ + γ(1 + 0.34u‬‬ ‫])‪[0/246 + 0/0674 × (1/68‬‬
‫‪2‬‬

‫‪900‬‬
‫‪= 5/94‬‬
‫‪(30/2 + 273) × 1/68‬‬
‫‪85‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪17‬‬

‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫‪Tmax‬‬ ‫‪= 34/8 oC‬‬
‫‪eo ( T‬‬ ‫‪max ) = 5/56 kPa‬‬
‫از ﺟﺪول‪ 3-2‬ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻳﺎ‪:‬‬

‫‪Tmin = 25/6o C‬‬

‫از ﺟﺪول ‪ 3-2‬ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻳﺎ‪:‬‬
‫‪eo (Tmin ) = 3/28 kPa‬‬
‫)‪(5/56 + 3/28‬‬
‫= ‪es‬‬ ‫‪= 4/42 kPa‬‬
‫‪2‬‬
‫‪e a = 2/85 kPa‬‬ ‫داده ﺷﺪه‬
‫‪(es − ea ) = (4/42 − 2/85) = 1/57 kPa‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ )ﺑﺮاي ﻣﺎه آورﻳﻞ(‬
‫‪J=105‬‬ ‫ﺑﺮاي ‪ 15‬آورﻳﻞ‪:‬‬
‫‪44‬‬
‫‪Latitude = (13 +‬‬ ‫‪) = 13/73 o N‬‬
‫‪60‬‬
‫‪R = 38/06 MJ m − 2day − 1‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪ 5-2‬ﻳﺎ ‪ 6-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو ﻳﺎ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 21‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪N = 12/31 hours‬‬ ‫‪ N‬از ﺟﺪول‪) 7-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 34‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪8/5‬‬
‫(=‬ ‫‪) = 0/69‬‬
‫‪N 12/31‬‬
‫‪R s = [0/25 + 0/50 × (0/69)] × 38/06 = 22/65 MJ m −2day −1‬‬
‫)‪0/75 + 2 × (2‬‬
‫( = ‪R so‬‬ ‫‪) × 38/06 = 28/54 MJ m − 2day − 1‬‬
‫‪100000‬‬
‫‪Rs‬‬ ‫‪22/65‬‬
‫(=‬ ‫‪) = 0/79‬‬
‫‪R so‬‬ ‫‪28/54‬‬
‫‪R = 0/77 × (22/65) = 17/44 MJ m −2day −1‬‬
‫‪ns‬‬
‫‪Tmax = 34/8o C‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪) 8-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬

‫‪σT 4max,K = 44/10 MJ m −2day −1‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪= 25/6o C‬‬
‫‪min‬‬
‫از ﺟﺪول ‪) 8-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‬

‫‪σT 4min,K = 39/06 MJ m −2day−1‬‬

‫) ‪(σT 4max,K + σT 4min,K‬‬ ‫)‪(44/10 + 39/06‬‬
‫=‬ ‫‪= 41/58 MJ m −2day −1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ea = 2/85 kPa‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪(0/34 − 0/14 ea ) = 0/10‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪Rs‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪= 0/79‬‬
‫‪R so‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪Rs‬‬
‫× ‪(1/35‬‬ ‫‪− 0/35) = 0/72‬‬
‫‪R so‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪86‬‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪17‬‬

‫‪R nl = 41/58 × (0/10) × 0/72 = 3/11 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪R n = (17/44 − 3/11) = 14/33 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪G = 0/14 × (30/2 − 29/2) = 0/14 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪( R − G ) = (14/33 − 0/14) = 14/19 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪n‬‬
‫‪0/408 × ( R − G ) = 5/79 mm day−1‬‬
‫‪n‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫∆ ) ‪0.408( R n − G‬‬ ‫‪-‬‬
‫=‬
‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u‬‬
‫‪2‬‬

‫‪(5/79) × 0/685 = 3/97 mm day −1‬‬

‫‪900u 2‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪γ‬‬
‫× ) ‪(e s − e a‬‬ ‫=‬
‫)‪(T + 273‬‬ ‫]) ‪[∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬

‫‪-‬‬
‫‪−1‬‬
‫‪5/94 × (1/57 ) × 0/188 = 1/75 mm day‬‬

‫‪-‬‬
‫‪ETo = (3/97 + 1/57 ) = 5/72 mm day −1‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ‪ 5/7‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دوره روزاﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ در دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ روزاﻧﻪ )‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻗﻴﻘﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫‪ -‬دﻣﺎي ﻫﻮا‪ :‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا‪،‬‬
‫‪ -‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺸﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺨﺎر روزاﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻳﺎ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪،‬‬
‫‪ -‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ‪) ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي(‪،‬‬
‫‪ -‬ﺗﺎﺑﺶ‪ :‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي و ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺖ آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ روز ﻣﺸﺨﺺ از ﻣﺎه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 21‬و ‪ 34‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ ﭼﻤﻦ ﻣﺮﺟﻊ در ﻃﻮل روز‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻛﻢ ﺑﻮده و ﺑﺮاي دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ )روزاﻧﻪ( ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪87‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -18‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي روزاﻧﻪ‬

‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺸﻢ ژوﺋﻴﻪ در ﺑﺮوﻛﺴﻞ )ﺑﻠﮋﻳﻚ( واﻗﻊ در َ‪ 48‬و ْ‪ 50‬ﺷﻤﺎﻟﻲ و ارﺗﻔﺎع ‪ 100‬ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ دادهﻫـﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳـﻲ زﻳـﺮ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا )‪ 21/5 ،(Tmax‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫‪ -‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا )‪ 12/3 ،(Tmin‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫‪ -‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪ 84 ،(RHmax‬درﺻﺪ‬
‫‪ -‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪ 63 ،(RHmin‬درﺻﺪ‬
‫‪ -‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ‪ 10‬ﻣﺘﺮي )‪ 10 ،(u10‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ -‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ واﻗﻌﻲ )‪ 9/25 ،(n‬ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫‪-1‬‬
‫‪u10=2/78 ms‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ‪ 10‬ﻣﺘﺮ‪:‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪u2=0/748×(2/78)=2/078 ms‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 47‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬
‫‪z= 100‬‬ ‫ﻣﺘﺮ‬ ‫ﺑﺮاي ارﺗﻔﺎع‪:‬‬
‫‪P=100/1 kPa‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 7‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫)‪(21/5 + 12/3‬‬
‫= ‪Tmean‬‬ ‫‪= 16/9 oC‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Tmean = 16/9 oC‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا‪:‬‬

‫‪∆ = 0/122 kPa‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 13‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪P = 100/1 kPa‬‬
‫‪γ = 0/0666 kPa / o C‬‬
‫‪(1 + 0.34u 2 ) = 1.71‬‬
‫∆‬
‫=‬
‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬
‫‪γ‬‬
‫=‬
‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬
‫‪900‬‬
‫‪= 6/450‬‬
‫‪(Tmean + 273) u 2‬‬
‫‪Tmax = 21/5 oC‬‬
‫‪eo (Tmax ) = 2/564 kPa‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ‪:‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 8‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪0/122‬‬
‫‪= 0/518‬‬
‫])‪[(0/122 + 0/0666 × (1/71‬‬
‫‪0/0666‬‬
‫‪= 0/282‬‬
‫])‪[0/122 + 0/0666 × (1/71‬‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا‪:‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪= 12/3 oC‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا‪:‬‬
‫‪T‬‬
‫‪min‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪eo (Tmin ) = 1/431 kPa‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪88‬‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪-18‬‬

‫‪es = (2/564 + 1/431) = 1/997 kPa‬‬
‫‪RH max = %84‬‬ ‫دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪:‬‬
‫‪RH min = %63‬‬
‫])‪[1/43 × (0/84) + 2/564 × (0/63‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 17‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫= ‪ea‬‬ ‫‪= 1/409 kPa‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(es − ea ) = (1/997 − 1/409) = 0/589 kPa‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫‪month=7‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪) 5-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪:‬‬
‫‪day=6‬‬
‫‪J=187‬‬
‫‪Latitude = 50o , 48′ = 50/80o N‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 21‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم( ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪J=187‬‬

‫‪R a = 41/09 MJ m −2day−1‬‬

‫‪Latitude = 50o , 48′ = 50/80o N‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 34‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم( ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪J=187‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪N=16/1‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪9/25‬‬
‫=‬ ‫‪= 0/57‬‬
‫‪N 16/3‬‬
‫‪R s = [0/25 + 0/50 × (0/57 )] × 41/09 = 22/07 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 35‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫)‪0/75 + 2 × (100‬‬
‫‪R‬‬ ‫(=‬ ‫‪) × 41/09 = 30/90 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 37‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪so‬‬ ‫‪100000‬‬
‫‪Rs‬‬
‫‪= 0/71‬‬
‫‪R so‬‬
‫‪R ns = 0/77 × (22/07 ) = 17/00MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 38‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪o‬‬
‫‪Tmax = 21/5 C‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪Tmax,K = 21/5 + 273/16 = 294/7 K‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪σT 4max,K = 36/96 MJ m − 2day− 1‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪min‬‬‫‪= 12/3 oC‬‬
‫‪Tmin,K = 12/3 + 273/16 = 285/5 K‬‬
‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪σT 4 min,K = 32/56 MJ m −2day −1‬‬
‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫)‪(σT 4 max,K + σT 4min,K ) (36/96 + 32/56‬‬
‫=‬ ‫‪= 34/76 MJ m −2day −1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪(0/34 − 0/14 ea ) = 0/17‬‬

‫‪Rs‬‬
‫(‪(1/35‬‬ ‫‪) − 0/35) = 0/61‬‬
‫‪R so‬‬
‫‪89‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪-18‬‬

‫‪R nl = 34/76 × (0/17) × 0/61 = 3/71 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 39‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪R n = (17/00 − 3/71) = 13/28 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 40‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪G = 0 MJ m −2day −1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 42‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪( R − G ) = (13/28 − 0) = 13/28 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪n‬‬
‫‪0.408( R n − G ) = 5/42 mm day −1‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫∆ ) ‪0.408( R n − G‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪= 2/81 mm day - 1‬‬
‫) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪γ‬‬
‫‪= 1/07 mm day −1‬‬
‫‪-‬‬
‫) ‪( es − e a‬‬
‫‪(T + 273) u‬‬ ‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ETo ( Eq.6) = 2/81 + 1/07 = 3/88 ≈ 3/9 mm day −1‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‪ 3/9 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوره ﺳﺎﻋﺘﻲ‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻳﺎ ﻣﻴﺰان اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ در ﻃﻮل روز ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ETo‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻋﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از روزاﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﻮا‪،‬‬
‫ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﻣﺤﻴﻂ در ﻃﻮل ﺑﺮﺧﻲ دورهﻫﺎي روز‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ آن ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻄﺎ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫دادهﻫﺎي روزاﻧﻪ دﻗﻴﻖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻟﺤﻈﻪاي ﮔﺰارش ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﺎ راﻳﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ‬
‫ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ و ﺑﺮﺧﻲ روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دادهﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪37‬‬
‫‪0.408∆ (R n − G ) + γ‬‬ ‫) ‪u 2 (e°(Thr ) − e a‬‬
‫‪Thr + 273‬‬
‫= ‪ETo‬‬
‫) ‪∆ + γ (1 + 0.34 u 2‬‬
‫)‪(53‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ETo‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ]ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ[‪،‬‬
‫‪ = Rn‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ در ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(40‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪90‬‬

‫‪ = G‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 45‬و ‪،(46‬‬

‫‪ = Thr‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫∆ = ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ‪] Thr‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮدرﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(13‬‬
‫‪ = γ‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮدرﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(8‬‬
‫)‪ = eº(Thr‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ‪] Thr‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(11‬‬
‫‪ = ea‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (54‬و‬
‫‪ = u2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ از روي اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪RH hr‬‬ ‫)‪(54‬‬

‫) ‪e a = e o (Thr‬‬
‫‪100‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ea‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫)‪ = eº(Thr‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ‪] Thr‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (11‬و‬
‫‪ = RHhr‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ]درﺻﺪ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ در دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺘﻲ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬
‫• اﮔﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي دوره‬
‫ﺳﺎﻋﺘﻲ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (28‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫• در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،39‬ﻋﺒﺎرت‬
‫‪σT 4 max, K + σT 4 min, K‬‬
‫‪ σT‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه و ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺘﻔﺎن ـ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪4‬‬
‫‪hr , K‬‬ ‫ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬
‫زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪4.903 − 9‬‬
‫(=‪σ‬‬ ‫‪)10 = 2.043 × 10 −10 MJ m − 2 hour −1‬‬
‫‪4‬‬

‫‪Rs‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻴﺰان اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ ﻫﻮا ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪R so‬‬
‫‪Rs‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺳﺎﻋﺖ ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ)‪ (Rnl‬ﺳﺎﻋﺘﻲ در ﺷﺐ‪،‬‬
‫‪R so‬‬
‫آﻓﺘﺎب و )ﻗﺒﻞ از ﻛﻢ ﺷﺪن زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ(‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ از‬
‫اﺑﺮﻧﺎﻛﻲ در ﺷﺐ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ،Ra‬دوره ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺳﺎﻋﺖ ﻗﺒﻞ از ﻏﺮوب را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان دورهاي ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ‪) ω‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (31‬در ﻣﺤﺪوده‬
‫)‪ ( ωs-0/79) ≤ ω ≤ ( ωs-0/52‬ﻗﺮار دارد )‪ ωs‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 25‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد(‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫‪Rs‬‬
‫را در ﻃﻮل ﺷﺐ ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ‪ 0/4‬ﺗﺎ ‪ 0/6‬و ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺧﺸﻚ و‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪R so‬‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ‪ 0/7‬ﺗﺎ ‪ 0/8‬ﻓﺮض ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ 0/3‬ﻫﻮاي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﺑﺮي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪91‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺧﺎك ﻣﻬﻢ ﺑﻮده و ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 45‬و ‪46‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬
‫دﻣﺎي ﻫﻮا‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ دﻣﺎ )‪،(Thr‬‬ ‫‪-‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪،(RHhr‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي و‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‪ :‬ﻛﻞ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه )‪ (Rs‬ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rn‬ﺳﺎﻋﺘﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ روﻳﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،53‬از ﻳﻚ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﺛﺎﺑﺖ )‪ 70 (rs‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ در ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮآورد ﻛﻤﺘﺮ از واﻗﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﺳﺎﻋﺘﻲ در ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت روز‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ واﻗﻌﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮآورد ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ‬
‫ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺳﺎﻋﺘﻲ در ﻋﺼﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،53‬اﺧﺘﻼفﻫﺎ ﺣﺬف ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺎﻋﺖﻫﺎي ﻳﻚ روز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮآورد‬
‫دﻗﻴﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻋﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮاﺑﻊ ﭘﺎﻳﺪاري آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و اﺻﻼح‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ از روي ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ و دﻣﺎ ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ ETo‬روزاﻧﻪ از ﻣﺠﻤﻮع ‪ETo‬ﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻧﺒﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -19‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ‬

‫در روز اول ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ‪ ،‬در ﺷﻬﺮ ‪) N'Diaya‬ﺳﻨﮕﺎل( واﻗﻊ در ﻋﺮض ‪16‬درﺟﻪ و ‪ 13‬دﻗﻴﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻃﻮل ‪ 16‬درﺟﻪ و ‪ 15‬دﻗﻴﻘـﻪ‬
‫ﻏﺮﺑﻲ و ارﺗﻔﺎع ‪ 8‬ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻋﺖﻫﺎي ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬و ‪ 14‬ﺗﺎ ‪ 15‬اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻓﻘﺪان ﺿﺮاﻳﺐ واﺳﻨﺠﻲ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ‪ as‬و ‪) bs‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،35‬ﻓﺮﻣﻮل اﻧﮕﺴﺘﺮوم( و ﺑﺮاي ﺿﺮاﻳﺐ ﺗـﺎﺑﺶ ﻃـﻮل ﻣـﻮج‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ از )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (39‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫واﺣﺪﻫﺎ‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 14/00‬ﺗﺎ ‪15/00‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 2/00‬ﺗﺎ ‪3/00‬‬ ‫دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‬
‫‪°C‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪28‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ دﻣﺎ )‪(Thr‬‬
‫‪%‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪90‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪(RHhr‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪ms‬‬ ‫‪3/3‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )‪(u2‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪MJ m hour‬‬ ‫‪2/450‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺗﺎﺑﺶ ﻛﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ‪Rs‬‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬
‫‪kPa ºC‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪0/358‬‬ ‫‪0/220‬‬ ‫∆‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 13‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪γ‬‬
‫‪kPa ºC -1‬‬ ‫‪0/0673‬‬ ‫‪0/0673‬‬ ‫ازﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 8‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪6/625‬‬ ‫‪3/780‬‬ ‫)‪eْ (T‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪3/445‬‬ ‫‪3/402‬‬ ‫‪ea‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 54‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم(‪:‬‬
‫‪kPa‬‬ ‫‪3/180‬‬ ‫‪0/378‬‬ ‫‪es - ea‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪92‬‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪19‬‬

‫واﺣﺪﻫﺎ‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 14/00‬ﺗﺎ ‪15/00‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 2/00‬ﺗﺎ ‪3/00‬‬ ‫ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪-‬‬ ‫‪J = 274‬‬ ‫از ﺟﺪول‪) 5-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﺑﺮاي اول اﻛﺘﺒﺮ‪:‬‬
‫‪π‬‬
‫‪rad‬‬ ‫=‪ϕ‬‬ ‫‪× (16/22) = 0/283‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 22‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪180‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪d r = 1/0001‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 23‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪rad‬‬ ‫‪δ = −0/0753‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 24‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪b = 3/3315‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 33‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪hour‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 32‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪Sc = 0/1889‬‬

‫‪degrees‬‬ ‫‪L z = 15‬‬

‫‪degrees‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪= 16/25‬‬
‫‪m‬‬
‫‪hour‬‬ ‫‪14/5‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪rad‬‬ ‫‪0/682‬‬ ‫‪-2/46‬‬ ‫‪ω‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 31‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪hour‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪t1‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪rad‬‬ ‫‪0/5512‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ω1‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 29‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪rad‬‬ ‫‪0/8130‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ω2‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 30‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪MJ m-2hour-1‬‬ ‫‪3/543‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Ra‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 28‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪MJ m hour‬‬ ‫‪2/450‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Rs‬‬ ‫داده ﺷﺪه‪:‬‬

‫‪MJ m-2hour-1‬‬ ‫‪2/658‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Rso‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪) 37‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪MJ m hour‬‬ ‫‪1/887‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Rns‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 38‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪MJ m-2hour-1‬‬ ‫‪1/915‬‬ ‫‪1/681‬‬ ‫‪σT‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪0/080‬‬ ‫‪0/082‬‬ ‫) ‪(0.34-0.14 e a‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪Rs‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪0/922‬‬ ‫)ﻓﺮض ﺷﺪه( ‪0/8‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪R so‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Rs‬‬
‫‪0/894‬‬ ‫‪0/730‬‬ ‫‪(1.35‬‬ ‫)‪− 0.35‬‬
‫‪R so‬‬
‫‪MJ m-2hour-1‬‬ ‫‪0/137‬‬ ‫‪0/100‬‬ ‫‪Rnl‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 39‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪MJ m hour‬‬ ‫‪1/749‬‬ ‫‪-0/100‬‬ ‫‪Rn‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 40‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪MJ m-2hour-1‬‬ ‫‪0/175‬‬ ‫‪-0/050‬‬ ‫‪G‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 45‬و‪) 46‬ﻓﺼﻞ دوم(‪:‬‬
‫‪MJ m-2hour-1‬‬ ‫‪1/574‬‬ ‫‪-0/050‬‬ ‫)‪(Rn-G‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪mm hour‬‬ ‫‪0/642‬‬
‫‪-0/020‬‬ ‫)‪0.408(Rn-G‬‬
‫‪93‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪19‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫‪-‬‬
‫) ‪0.408( R n − G‬‬
‫∆‬ ‫‪37‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪mm hour-1‬‬ ‫‪-0/01‬‬ ‫=‬
‫‪0/46‬‬ ‫) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬ ‫) ‪(T + 273) u 2 (es − ea‬‬

‫‪γ‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 53‬ﻓـﺼﻞ‬

‫‪mm hour-1‬‬ ‫‪0/17‬‬ ‫‪0/01‬‬ ‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم(‪:‬‬

‫‪mm hour-1‬‬ ‫‪ETo‬‬

‫‪0/63‬‬ ‫‪0/00‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت ‪ 2‬و‪ 3‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ و ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت ‪ 14‬و ‪ 15‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0/63‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎ‬

‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺷﺎﻣﻞ دﻣﺎي‬
‫ﻫﻮا‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ دادهﻫﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮده ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﻛﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺳﻮم ﺑﺮآورد ﺷﺪه و ﭘﺲ از آن‪ ETo ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي‬
‫روشﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻪ از داده ﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ – ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻮده‪ ،‬در ﻣﺜﺎل ‪ 20‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روشﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻞ )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺬف ﻋﻤﺪي ﺑﺮﺧﻲ دادهﻫﺎ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺑﺮ( اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ داراي دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -20‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن دادهﻫﺎ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا در ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ در اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﻟﻴﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ واﻗﻊ در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ ‪45‬‬
‫درﺟﻪ و ‪ 43‬دﻗﻴﻘﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 200‬ﻣﺘﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه و دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ دﻳﮕﺮي ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Tmax = 26/6 C‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪= 14/8 C‬‬‫‪o‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪min‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻛﺎدر ‪) 11‬ﺑﺮگ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ(‬
‫ﺑﺮآورد ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪:‬‬
‫از ﻋﺪد ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺑﺮآورد اوﻟﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارﺗﻔﺎع ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻢ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )‪ 0/12‬ﻣﺘﺮ( و وﺟـﻮد ‪u2‬‬
‫در ﺻﻮرت و ﻣﺨﺮج ﻛﺴﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﺤﺪوده ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺎدي ﺳﺮﻋﺖ ﺑـﺎد‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬
‫)‪(26/6 + 14/8‬‬ ‫‪-‬‬
‫= ‪Tmean‬‬ ‫‪= 20/7 oC‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪94‬‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪20‬‬

‫‪Tmean = 20/7 oC‬‬
‫‪∆ = 0/15 kPa / o C‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪) 4-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 13‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪Altitude = 200 m‬‬ ‫ﺑﺮاي ارﺗﻔﺎع‪:‬‬

‫‪γ = 0/066 kPa / o C‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪) 2-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 8‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪(1 + 0.34u 2 ) = (1 + 0/34 × (2)) = 1/68‬‬ ‫‪-‬‬

‫∆‬ ‫‪0/150‬‬
‫=‬ ‫‪= 0/576‬‬ ‫‪-‬‬
‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬ ‫])‪[0/150 + 0/066 × (1/68‬‬

‫‪γ‬‬ ‫‪0/0658‬‬
‫=‬ ‫‪= 0/252‬‬ ‫‪-‬‬
‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u 2‬‬ ‫])‪[0/150 + 0/066 × (1/68‬‬

‫‪900‬‬
‫‪= 6/13‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪(Tmean + 273) u 2‬‬

‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ‪:‬‬

‫‪Tdew ≈ Tmin‬‬ ‫‪= 14/8o C‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 48‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬

‫‪T‬‬‫‪dew‬‬ ‫‪= 14/8o C‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪ea = 1/68 kPa‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 14‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم( ﻳﺎ ﺟﺪول ‪ 3-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪:‬‬
‫‪Tmax = 26/6 oC‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪eo (Tmax ) = 3/48 kPa‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪) 3-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ( ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 11‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬
‫‪Tmin = 14/8 oC‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪eo (T ) = 1/68 kPa‬‬

‫از ﺟﺪول ‪) 3-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ( ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 11‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪min‬‬
‫)‪(3/48 + 1/68‬‬ ‫‪-‬‬
‫= ‪es‬‬ ‫‪= 2/58 kPa‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(es − ea ) = (2/58 − 1/68) = 0/90 kPa‬‬
‫‪100ea‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪RH max = o‬‬ ‫‪= %100‬‬
‫) ‪e (Tmin‬‬
‫‪100ea‬‬ ‫‪1/68‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪RH min = o‬‬ ‫( × ‪= 100‬‬ ‫‪) = %48‬‬
‫‪e (T‬‬ ‫)‬ ‫‪max‬‬ ‫‪3/48‬‬
‫‪( RH‬‬ ‫‪+ RH‬‬ ‫)‬ ‫‪-‬‬
‫= ‪RH mean‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪min = %74‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ‪:‬‬
‫‪ Rs‬را ﻣﻲﺗﻮان از روي ﺗﻔﺎوت ‪ Tmax‬و ‪ Tmin‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪(26/6 − 14/8 ) R a‬‬ ‫‪MJ m − 2day − 1‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 50‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪:‬‬
‫‪R s = 0/16‬‬

‫‪R = 0/55 R MJ m − 2day − 1‬‬

‫‪-‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪J=196‬‬ ‫ﺟﺪول‪) 6-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 21‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم( ﺑـﺮاي روز ‪15‬‬
‫ژوﺋﻴﻪ و ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪:‬‬
‫‪Latitude = 45o43′ N = 45/72o N‬‬
‫‪R = 40/55 MJ m − 2day − 1‬‬ ‫دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪95‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪20‬‬

‫‪R = 0/55 R = 0/55 × (40/55) = 22/29 MJ m − 2day − 1‬‬

‫‪-‬‬
‫‪s‬‬ ‫‪a‬‬
‫)‪0/75 + 2 × (200‬‬
‫(= ‪R‬‬ ‫‪)40/55 = 30/58 MJ m − 2day − 1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪so‬‬ ‫‪100000‬‬
‫‪R‬‬
‫‪s = 0/73‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪R‬‬
‫‪so‬‬
‫‪R ns = 0/77 × (22/29) = 17/16 MJ m − 2day − 1‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪Tmax = 26/6 oC‬‬

‫ﺟﺪول ‪) 8-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو( ﺑﺮاي‪:‬‬

‫‪Tmax,K = 26/6 + 273/16 = 299/76 K‬‬

‫‪σT 4max,K = 39/59 MJ m − 2day − 1‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪o‬‬
‫‪Tmin = 14/8 C‬‬
‫ﺟﺪول ‪) 8-2‬ﭘﻴﻮﺳﺖ دو(‪ ،‬ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪Tmin,K = 14/8 + 273/16 = 287/96 K‬‬

‫‪σT 4min,K = 33/71 MJ m − 2day − 1‬‬

‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫) ‪(σT 4 min, K + σT 4 min, K‬‬ ‫)‪(39/59 + 33/71‬‬
‫=‬ ‫‪= 36/65 MJ m − 2day − 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪-‬‬
‫‪ea = 1/68 kPa‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪(0/34 − 0/14 e ) = 0/16‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪Rs‬‬ ‫ﺑﺮاي‪:‬‬
‫‪= 0/73‬‬
‫‪R so‬‬ ‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪Rs‬‬
‫‪(1.35‬‬ ‫‪− 0.35) = 0/63‬‬
‫‪R so‬‬
‫‪R nl = 36/65 × (0/16) × 0/63 = 3/68 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪R n = (17/16 − 3/68) = 13/48 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪G = 0 MJ m −2day −1‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض‪:‬‬
‫‪( R − G ) = (13/48 − 0) = 13/48 MJ m −2day −1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪n‬‬
‫‪0/408 × ( R − G ) = 5/50 mm day −1‬‬
‫‪-‬‬
‫‪n‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫∆‬
‫) ‪0.408 × ( R − G‬‬ ‫‪= 3/17 mm day − 1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪n‬‬ ‫]) ‪[ ∆ + γ (1 + 0.34u‬‬
‫‪2‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪γ‬‬
‫) ‪(e − e‬‬ ‫‪= 1/39 mm day − 1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪(T + 273) u‬‬ ‫‪s‬‬ ‫]) ‪a [ ∆ + γ (1 + 0.34u‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ETo = (3/17 + 1/39) = 4/56 mm day −1‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ‪ 4/6‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪ 1‬ﻳﺎ ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ )ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ( ﻓﺮض ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 7‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ )ﻳﻌﻨﻲ‪ 4/2 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز( ﻳﺎ ‪6‬‬
‫درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ )ﻳﻌﻨﻲ‪ 4/8 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮروز( ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺎرﮔﺮﻳﻮز )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (52‬ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را‬
‫‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪96‬‬

‫روش ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب در ﺗﺸﺖﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻓﻘﺪان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره )ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز( ﻣﻌﺎدل ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻖ آب در ﻫﻤﺎن دوره‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺸﺖﻫﺎ‪ ،‬اﻣﻜﺎن اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﻠﻔﻴﻖ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﺑﺎد‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب آزاد را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻤﺎن ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎدي ﺳﺒﺐ ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺗﻠﻔﺎت آب از ﺳﻄﺢ آب و ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻴﺰان اﻧﻌﻜﺎس ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي از ﺳﻄﺢ آب ﺗﺸﺖ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺿﻲ ‪ 0/23‬ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ذﺧﻴﺮه ﮔﺮﻣﺎ در ﺗﺸﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻌﻨﻲدار ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻃﻮل ﺷﺐ ﺷﻮد‪،‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬در ﻃﻮل روز داراي ﺗﻌﺮق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻼﻃﻢ‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا در ﻻﻳﻪ‬
‫ﻣﺠﺎور ﺳﻄﺢ آب و ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ از ﻟﺒﻪﻫﺎي ﺗﺸﺖ ﺑﺮ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺸﺖ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﻮح ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺸﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ‬
‫ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﻃﻮل دورهﻫﺎي ده روزه ﻳﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ETo = Kp .Epan‬‬ ‫)‪(55‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = ETo‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ]ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ = Kp‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ ]ﺑﺪون واﺣﺪ[‪،‬‬
‫‪ = Epan‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺸﺖ ]ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ‬
‫اﻧﻮاع ﺗﺸﺖﻫﺎ و وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﻘﺮار‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺸﺖﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ داراي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬و ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك‬
‫در ﻛﺎدرﻫﺎي ‪ 12‬و ‪ 13‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ رﻧﮓ‪ ،‬اﻧﺪازه و وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺛﺮ ﻣﻌﻨﻲداري دارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺿﺮﻳﺐ ﻫﺮ ﺗﺸﺖ )‪ ،(Ks‬وﻳﮋﮔﻲ ﻫﻤﺎن ﺗﺸﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻧﺘﺨﺎب ﺿﺮﻳﺐ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮع ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻮﺷﺶ زﻣﻴﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺤﻞ ﻧﺼﺐ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن‬
‫ﺗﺸﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻠﻲ ﺑﺎد و رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﻘﺮار‬

‫‪1- Colorado Sunken Pan‬‬

‫‪97‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﻧﻴﺰ‪ ،‬در اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺛﺮ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ در‬
‫اراﺿﻲ ﺗﺤﺖ آﻳﺶ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬دو ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ در وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫در "ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ"‪ ،‬ﺗﺸﺖ در زﻣﻴﻦ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰ )ﭼﻤﻦ( ﻛﻮﺗﺎه وﻟﻲ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎ اراﺿﻲ ﺗﺤﺖ آﻳﺶ‪،‬‬
‫و در "ﺣﺎﻟﺖ ب"‪ ،‬ﺗﺸﺖ در زﻣﻴﻦ ﺗﺤﺖ آﻳﺶ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(19‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -19‬دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮع ﺗﺸﺖ و اﻧﺪازه و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎﻻدﺳﺖ )ﻓﭻ(‪ 1‬در ﺟﻬﺖ وزش ﺑﺎد ﺑﺴﺘﮕﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺳﻴﻊﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﺤﻴﻂ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﺗﺸﺖﻫﺎ در ﺟﻬﺖ وزش ﺑﺎد‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮاي ﻋﺒﻮرﻛﻨﻨﺪه از روي ﺗﺸﺖ‬
‫در ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻫﻮاي ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻮاي ﻋﺒﻮرﻛﻨﻨﺪه در "ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ"‪ ،‬داراي ﺑﺨﺎر آب ﺑﻴﺸﺘﺮ و‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬و ﻛﻠﺮادو در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﻮﺷﺶ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎﻻدﺳﺖ و‬
‫اﻗﻠﻴﻢ در ﺟﺪاول ‪ 5‬و ‪ 6‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي رﮔﺮﺳﻴﻮن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از اﻳﻦ ﺟﺪاول‪ ،‬در ﺟﺪول ‪ 7‬اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه از ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﺗﺸﺖﻫﺎ ﻓﺮورﻓﺘﻪ در ﺧﺎك در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﻢ ‪ ،Kp‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ رواﺑﻂ اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺸﺖﻫﺎي ﻓﺮورﻓﺘﻪ در ﺧﺎك ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت در‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﻘﺮار و ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﺗﺸﺖ در ﺟﺪول ‪ 8‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪ u2‬را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺪار ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻳﺎ از ﺟﺪول ‪ 4‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از روي دﻣﺎي ﻫﻮا و ﺑﻪ‬
‫) ‪eo (Tmin‬‬
‫‪ ، RH mean = 50‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ؛ ‪+ 50‬‬
‫‪eoTmax‬‬

‫‪1- Fetch‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪98‬‬

‫اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ‬

‫در وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪاول‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ )اﺻﻼح( ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺸﺖ ﺿﺮوري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ ﻛﻢ ﺑﻮده ﻳﺎ ﺗﺸﺖﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ‬
‫اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ ﺗﺸﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻳﺎ ﻧﺼﺐ ﺣﻔﺎظﻫﺎي ﺗﻮري ﺑﺮ روي آن‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ اﺻﻼح ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﻛﺸﺎورزي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ داراي ﺧﺎكﻫﺎي ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﺣﺎﻟﺖ ب(‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ و ﻧﻴﻤﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ارﻗﺎم ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺸﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ ﺑﺎدﺧﻴﺰ ﺗﺎ ‪ 20‬و در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل )از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﺎد‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ(‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ ﺑﺮاي ﻫﻮاي ﺧﻨﻚ و‬
‫ﻣﺮﻃﻮب ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺗﺸﺖﻫﺎ در ﻣﺤﺪوده ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺴﺘﻘﺮ و ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ ذرت ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 2/5‬ﻣﺘﺮ ﻣﺤﺼﻮر‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ در اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ ﺑﺎدﺧﻴﺰ ﺗﺎ ‪ 30‬درﺻﺪ و در ﺷﺮاﻳﻂ آرام و ﻣﺮﻃﻮب ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪10‬‬
‫درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﺗﺸﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺸﺖ ﺑﺮاي ﺗﺸﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺳﺎﻻﻧﻪ رﻧﮓ ﺷﺪه ﻳﺎ از ﺟﻨﺲ اﺳﺘﻴﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﺳﻔﻴﺪ ﺳﻄﻮح داﺧﻠﻲ و‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﺪك ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺸﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺎ رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﺳﻴﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪود ‪ 10‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺟﻨﺲ ﺗﺸﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺪك ﺣﺪود ﭼﻨﺪ درﺻﺪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻖ آب ﺗﺸﺖ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از آن ﺗﺄﺛﻴﺮ دارد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻖ آب در ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ 10 ،A‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺷﻮد‬
‫)ﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 7/5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮي اﺳﺖ(‪ ،‬ﺧﻄﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺎ ‪ 15‬درﺻﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻔﺎظﻫﺎي‬
‫ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 10‬درﺻﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﺷﺎﻣﻴﺪن‬
‫آب ﺗﺸﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻇﺮوف آﺑﻲ را در ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬ﻗﺮار داد ﺗﺎ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻜﺎن وﺳﻴﻊ‪ ،‬اﻣﻦ و ﻣﺤﺼﻮر ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪه ﺗﺎ از ورود ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻪ داﺧﻞ آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻼﻃﻢ آب در ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 5‬درﺻﺪ در ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺛﺮ دارد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ‬
‫ﺗﺎﺑﻊ زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺐ و رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﻣﺠﺪد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪99‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول ‪ -5‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ )‪ (Kp‬ﻛﻼس ‪ A‬در دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ(‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ب‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ‬ ‫ﺗﺸﺖ‬
‫ﺗﺸﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ در اراﺿﻲ ﺧﺸﻚ و آﻳﺶ‬ ‫ﺗﺸﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ در اراﺿﻲ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫ﻛﻼس ‪A‬‬
‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫‪>70‬‬ ‫‪40-70‬‬ ‫‪<40‬‬ ‫‪>70‬‬ ‫‪40-70‬‬ ‫‪<40‬‬ ‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫)درﺻﺪ(‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺸﺖ از‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺸﺖ از‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬

‫اراﺿﻲ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰ‬ ‫)ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫آﻳﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﻻدﺳﺖ در ﺟﻬﺖ‬
‫در ﺟﻬﺖ وزش‬ ‫وزش ﺑﺎد )ﻣﺘﺮ(‬
‫ﺑﺎد )ﻣﺘﺮ(‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آرام‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪<2‬‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2-5‬‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻨﺪ‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5-8‬‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﺗﻨﺪ‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪>8‬‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪1000‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪100‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -6‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ )‪ (Kp‬ﻛﻠﺮادو در دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ(‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ب‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ‬ ‫ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ‬
‫ﺗﺸﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ در اراﺿﻲ ﺧﺸﻚ آﻳﺶ*‬ ‫ﺗﺸﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ در اراﺿﻲ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫در ﺧﺎك‬
‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫‪>70‬‬ ‫‪40-70‬‬ ‫‪<40‬‬ ‫‪>70‬‬ ‫‪40-70‬‬ ‫‪<40‬‬ ‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫)درﺻﺪ(‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺸﺖ از‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺸﺖ از‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬

‫اراﺿﻲ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬ ‫)ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫آﻳﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺖ در‬ ‫ﺳﺒﺰ ﺑﺎﻻدﺳﺖ‬
‫ﺟﻬﺖ وزش ﺑﺎد‬ ‫در ﺟﻬﺖ وزش‬
‫)ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﺑﺎد‬
‫)ﻣﺘﺮ(‬
‫‪1/1‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آرام‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪<2‬‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪≥ 100‬‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2-5‬‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪≥ 100‬‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺗﻨﺪ‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5-8‬‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪≥ 100‬‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﺗﻨﺪ‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪>8‬‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪≥ 100‬‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪1000‬‬
‫* در اراﺿﻲ وﺳﻴﻊ ﺗﺤﺖ آﻳﺶ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻏﻴﺮ ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ )‪ (Kp‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﺮم و ﺑﺎدﺧﻴﺰ ﺗﺎ ‪ 20‬درﺻﺪ و‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﺘﺪل ﺑﺎد‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪101‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول ‪ -7‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ )‪ :(Kp‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي رﮔﺮﺳﻴﻮن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﺟﺪولﻫﺎي ‪ 5‬و ‪6‬‬
‫ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬ﻣﺴﺘﻘﺮ در‬
‫)‪Kp=0.108 –0.0286u2 +0.0422In(FET)+0.1434In(RHmean‬‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺒﺰ‬
‫)‪-0.000631[In(FET)]2In(RHmean‬‬
‫ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬ﻣﺴﺘﻘﺮ‬
‫‪Kp=0.61+0.00341RHmean – 0.000162u2RHmean‬‬
‫در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺸﻚ‬
‫)‪-0.00000959u2FET+0.00327u2In(FET‬‬
‫)‪-0.00289u2In(86.4U2)-0.0106In(86.4u2)In(FET‬‬
‫)‪+0.00063[In(FET)] 2In(86.4u2‬‬
‫ﺗﺸﺘﻚ ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در‬
‫‪Kp=0.87+0.119In(FET)-0.0157[In(86.4u2)]2‬‬
‫ﺧﺎك ﻣﺴﺘﻘﺮ در‬
‫=)‪-0.0019[In(FET)]2+0.013In(86.4u2‬‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺒﺰ‬
‫‪In(RHmean)-0.000053In(86.4u2)In(FET)RHmean‬‬
‫ﺗﺸﺘﻚ ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در‬
‫)‪Kp=1.145-0.080u2+0.000903(u2)2In(RHmean‬‬
‫ﺧﺎك ﻣﺴﺘﻘﺮ‬
‫)‪-0.0964In(FET)+0.0031u2In(FET‬‬ ‫در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺸﻚ‬
‫)‪+0.0015[In(FET)]2In(RHmean‬‬
‫‪Kp‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ‬ ‫ﺿﺮاﻳﺐ و ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ‬
‫‪u2‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي )ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪RH max + RH min‬‬
‫= ‪RH mean‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ ]درﺻﺪ[‬
‫‪2‬‬
‫ﻓﭻ ﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ ﻳﺎ ب( از ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎﻻدﺳﺖ در ﺟﻬﺖ وزش ﺑﺎد ‪FET‬‬
‫‪1m ≤ FET ≤ 1000m‬‬ ‫)اﻳﻦ ﺣﺪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ(‬ ‫داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‬
‫‪30% ≤ RH mean ≤ 84%‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪1ms‬‬ ‫‪≤ u ≤ 8ms‬‬
‫‪2‬‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬
‫اﻋﻤﺎل ﻓﺮضﻫﺎ و ﺗﻌﺪﻳﻞﻫﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﺛﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه در ﺟﺪولﻫﺎ و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‬
‫راﺑﻄﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‪ ،‬واﺳﻨﺠﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ در داﺧﻞ زﻣﻴﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﺷﻜﻞ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺿﻠﻊ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 15‬ﻣﺘﺮ ﻣﺴﺘﻘﺮ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺸﺖ ﻧﻪ در ﻣﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 10‬ﻣﺘﺮي از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺑﺎﻻدﺳﺖ‬
‫در ﺟﻬﺖ وزش ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎد ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻘﺪان‪ ،‬ارﻗﺎم ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ در ﻣﺤﻞ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي دوره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن دوره‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺜﺎل ‪ ،22‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 1‬ﺟﺪول ‪ ، 7‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺸﺖ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي ﻣﺜﺎل ‪ ،21‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪0/83‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪102‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -8‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ از اﻧﻮاع ﺗﺸﺖﻫﺎي ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‬
‫و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ(‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ‪ Epan‬اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﻪ ‪ Epan‬ﻛﻠﺮادو‬

‫ﺧﺸﻚ ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻣﻌﺘﺪل و ﻣﺮﻃﻮب‬ ‫اﻗﻠﻴﻢ‬
‫)ﻓﺼﻞ ﺧﺸﻚ(‬
‫ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﺸﺖ )‪ 50‬ﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ(‬
‫آﻳﺶ‬ ‫آﻳﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﺸﺖ‬
‫)‪(m2‬‬
‫‪1/25‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪19/6‬‬ ‫‪ GGI 20‬ﻗﻄﺮ ‪ 5‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ )اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ(‬

‫ﺗﺸﺖ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ‪ 12‬ﻓﻮت )‪ 3/66‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪3/3‬‬

‫‪10/5‬‬ ‫ﻓﻮت )ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﺷﻐﺎﻟﻲ(‬
‫‪ BPI‬ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ‪ 6‬ﻓﻮت )‪1/83‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ 2‬ﻓﻮت )‪ 0/61‬ﻣﺘﺮ(‬
‫‪2/6‬‬ ‫)اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫ﺗﺸﺖ ﻛﻨﻴﺎ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ‪ 4‬ﻓﻮت )‪ 1/22‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ 14‬اﻳﻨﭻ‬
‫‪1/2‬‬ ‫)‪ 0/356‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ(‬
‫ﺗﺸﺖ اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ‪ 3‬ﻓﻮت )‪ 0/91‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ 3‬ﻓﻮت‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/7‬‬
‫)‪ 0/91‬ﻣﺘﺮ(‬
‫ﺗﺸﺖ ‪ Symmons‬ﺑﺎ ‪ 6‬ﻓﻮت ﻣﺮﺑﻊ )‪ 0/56‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ(‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪2‬ﻓﻮت‬
‫‪0/6‬‬ ‫)‪ 0/61‬ﻣﺘﺮ(‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫ﺗﺸﺖ ‪ Aslyng‬ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ‪ 0/33‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ 1‬ﻣﺘﺮ )داﻧﻤﺎرك(‬
‫ﺗﺸﺖ ‪ ،GGI 3000‬ﻗﻄﺮ ‪ 0/618‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ 60‬ﺗﺎ ‪80‬‬
‫‪0/3‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ )اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ(‬
‫ﺗﺸﺖ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ‪ 50‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ‪ 25‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ‬
‫‪0/95‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/2‬‬
‫)ﻫﻠﻨﺪ(‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -21‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ – ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ از ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪولﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﻫﻔﺘﻪ اول ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ روزاﻧﻪ از ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺒﺰ اﺣﺎﻃـﻪ ﺷـﺪه ﺑـﺎ ﮔﻴﺎﻫـﺎن ﻛﻮﺗـﺎه‬
‫ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 8/9 ،7/6 ،6/8 ،7/6 ،7/5 ،8/2‬و ‪ 8/5‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ‬
‫‪ 1/9‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ ‪ 73‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را در اﻳﻦ ﻫﻔﺘﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺸﺖ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰ ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‪» :‬ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ«‬
‫ﻣﺘﺮ ‪Fetchmax=1000‬‬ ‫ﺗﺸﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري‪:‬‬
‫‪u2<2‬‬ ‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫درﺻﺪ ‪RHmean>70‬‬ ‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪Kp=0/85‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪) 5‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق(‪:‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮروز ‪Epan=(8/2+7/5+7/6+6/8+7/6+8/9+8/5)÷7=7/9‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮروز ‪ETo=0/85×(7/9)=6/7‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪) 55‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم(‪:‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ‪ 6/7‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪103‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺎدر ‪ -12‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪A‬‬

‫ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬داﻳﺮهاي ﺷﻜﻞ ﺑﻮده و ﻗﻄﺮ و ﻋﻤﻖ آن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 120/7‬و ‪ 25‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺸﺖ‪ ،‬از آﻫﻦ ﮔﺎﻟﻮاﻧﻴﺰه )ﺷﻤﺎره‬
‫‪ (22‬ﻳﺎ آﻟﻴﺎژي ﻣﺮﻛﺐ از ﻧﻴﻜﻞ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬آﻫﻦ و ﻣﻨﮕﻨﺰ )ﺑﺎ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 0/8‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺮ روي‬
‫ﺳﻜﻮي ﭼﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 15‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺸﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮاز ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮي از ﻟﺒﻪ ﺑﺎ آب‬
‫ﭘﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻄﺢ آب از ﻟﺒﻪ ﺗﺸﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 7/5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬آب ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻔﺘﻪاي ﻳﻚ ﺑﺎر ﻋﻮض‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺪون ﻛﺪورت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺸﺖ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ رﻧﮓ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﻔﺎظﻫﺎي ﺗﻮري ﺑﺎﻻي ﺗﺸﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺒﻮده و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻃﺮاف ﺗﺸﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺼﺎرﻛﺸﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ از ورود ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺮاي آﺷﺎﻣﻴﺪن آب‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺮﺟﻴﺤﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 20‬ﻣﺘﺮ در ‪ 20‬ﻣﺘﺮ ﭼﻤﻦﻛﺎري ﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﺳﻤﺖ آن ﺑﺎز و در ﻣﻌﺮض‬
‫ﺟﺮﻳﺎن آزاد ﻫﻮا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺸﺖ در ﻣﺮﻛﺰ ﻳﺎ در ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎد و در ﻣﺰارع وﺳﻴﻊ ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ ﻧﺼﺐ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي از ﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻧﻪ‪ ،‬در ﺻﺒﺢ زود و در ﻫﻤﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ‬
‫در ﻳﻚ ﭼﺎﻫﻚ آراﻣﺶ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﻪ دﻳﻮاره داﺧﻠﻲ ﺗﺸﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺎﻫﻚ آراﻣﺶ‪ ،‬اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻓﻠﺰي ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺣﺪود ‪ 10‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ‬
‫و ﻋﻤﻖ ﺣﺪود ‪ 20‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮده و ﺳﻮراخ ﻛﻮﭼﻜﻲ در ﻛﻒ آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪104‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -13‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك‬

‫ﺗﺸﺖ ﻛﻠﺮادو‪ ،‬ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺑﻪ ﺿﻠﻊ ‪ 92‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ )‪ 3‬ﻓﻮت( و ﻋﻤﻖ ‪ 46‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ )‪ 18‬اﻳﻨﭻ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺸﺖ‪ ،‬از آﻫﻦ ﺿﺨﻴﻢ ‪3‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﺤﻮي در ﺧﺎك ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﺒﻪ آن در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮي )‪ 2‬اﻳﻨﭻ( ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﺧﺎك واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬از ﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﻃﻮل و ﻋﺮض ﻳﻚ ﻣﺘﺮ و ﻋﻤﻖ ‪ 0/5‬ﻣﺘﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺗﺸﺖ را ﺑﺎ ﻗﻴﺮ اﻧﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آب‬
‫ﺗﺸﺖ ﻫﻢ ﺗﺮاز ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻳﺎ ﻛﻤﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از آن ﻳﻌﻨﻲ در ارﺗﻔﺎع ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 7/5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮي از ﻟﺒﻪ ﺗﺸﺖ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ از اﻳﻦ ﺗﺸﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﻘﺮار و ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺸﺖ ﻛﻼس ‪ A‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺸﺖﻫﺎي ﻛﻠﺮادو ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در ﺧﺎك‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﻴﺎزﻫﺎي آﺑﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﺮﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺸﺖﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﺖ‬
‫ﻛﻼس ‪ ،A‬ﺑﺮآورد ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻌﺎﻳﺐ اﻳﻦ ﺗﺸﺖﻫﺎ‪ ،‬دﺷﻮاري ﻧﮕﻬﺪاري اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻄﺢ آب در ﺗﺸﺖﻫﺎ از ﻓﺎﺻﻠﻪ دور ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -22‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ از روي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺗﺸﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‬
‫‪105‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ب‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪ (ETc‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻳﻚ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻋﺎري از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻮدﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬روﻳﻴﺪه در ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ وﺳﻴﻊ و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮب آب در‬
‫ﺧﺎك و ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ در آن اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺸﺨﺺ اﺷﺎره دارد‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ اﻟﻒ‪ ،‬اﺛﺮات ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳـﻄﺢ‬
‫ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬ﺗﻮﺻﻴﻒ و اﺛﺮات ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي ﮔﻴﺎﻫـﺎن و ﺳـﻄﺢ ﻣﺮﺟـﻊ ﻧﻴـﺰ‪ ،‬در ﺿـﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه و ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن ‪ ETo‬در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ارﻗﺎم ﻣﻌﻤﻮل ﺿﺮﻳﺐﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬روشﻫﺎي اﺻﻼح اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐﻫﺎ و دو روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ،ETc‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫روشﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﻳـﻚ ﺟﺰﻳـﻲ و دو ﺟﺰﻳـﻲ در اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ ﺑﻴـﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در روش ﻳـﻚ ﺟﺰﻳـﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟـﻊ‪ ،‬در ﻳـﻚ ﺿـﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﺗﺮﻛﻴـﺐ ﺷـﺪه و در روش دو‬
‫ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬دو ﻋﺎﻣﻞ )ﺿﺮﻳﺐ( ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺗﻔﺎوت اﺟﺰاي ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺗﻌﺮق اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺸﺮوح ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ و ﺧﻼﺻﻪ آن در ﺟﺪول ‪ ،10‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﻳـﻚ ﺟﺰﻳـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﻃﺮحرﻳﺰي‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬روشﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳـﻲ‬
‫در ﻣﻮاردي ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي روزآﻣﺪ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﻣﺪلﺳﺎزي ﻛﻴﻔﻴﺖ آب و در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )‪ (ETc‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﺸﺖ ﺷﺪه در ﻣﺰارع وﺳﻴﻊ و ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺑﺪون ﻣﺤﺪودﻳﺖ آب در ﺧﺎك‪ ،‬اﺷﺎره دارد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭼﻤﻦ ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﭼﻤﻦ‪ ،‬در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در روش ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫)‪ (Kc×ETo‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫)‪ (Kc‬ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﺿﺮﻳﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ (Kcb‬و ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‬
‫)‪ (Ke‬ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺮد )‪ .(Kc = Kcb + Ke‬روش ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻫﺪف ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز و دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫ﺑﻪ دادهﻫﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ را ﻣﻲﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ روش اﻧﺘﻘﺎل ﺟﺮم ﻳﺎ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬آن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك در ﻣﺰارع ﻳﺎ ﻟﻴﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (3‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ و اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )آﻟﺒﻴﺪو( و ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي‬
‫آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﺳﻄﺤﻲ )ﻇﺎﻫﺮي( ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ‬
‫آﻟﺒﻴﺪو و ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺎﺑﻊ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك اﺳﺖ و ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ‬
‫آﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤﺒﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫اﻧﻮاع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ اراﺋﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ‪ ،ETo‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ ﻓﺮﺿﻲ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬داراي ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪110‬‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﺿﺮب ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ETc = K c ETo‬‬ ‫)‪(56‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =ETc‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[‪،‬‬
‫‪ =Kc‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ]ﺑﺪون واﺣﺪ[ و‬
‫‪ =ETo‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ‬
‫ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻧﻤﺎﻳﻪاي از ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫ﮔﻴﺎه و‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﺪودﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ و اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﺟﻬﺎﻧﻲ روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺘﺞ‬
‫از ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ )ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم( ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻮده‬
‫و اﺛﺮ ﭼﻬﺎر ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه ﮔﻴﺎه و ﭼﻤﻦ ﻣﺮﺟﻊ در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ‪ :‬ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺑﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ )‪ (ra‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب‬ ‫•‬
‫از ﮔﻴﺎه ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ در ﺻﻮرت و ﻣﺨﺮج ﻛﺴﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه ـ ﺧﺎك‪ :‬ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )آﻟﺒﻴﺪو( ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫•‬
‫ﺳﻄﺢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ( و رﻃﻮﺑﺖ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻟﺒﻴﺪو ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه ـ ﺧﺎك‬
‫ﺑﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ورودي‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ :‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮔﻴﺎه در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )ﺗﻌﺪاد‬ ‫•‬
‫روزﻧﻪﻫﺎ(‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮگ و ﻣﻴﺰان ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در ﺧﺎكﻫﺎي ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪.‬‬ ‫•‬

‫رﻃﻮﺑﺖ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ )‪ (ra‬ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫)ﻇﺎﻫﺮي( ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺧﺎك ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬واژه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ در‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺨﺎر آب از درون ﺑﺮگﻫﺎ و از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪111‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،56‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻛﺮان‬
‫ﺑﺎﻻي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن رﺷﺪ ﻳﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد‬
‫آب‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز‪ ،‬آﻓﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﻨﺶ ﺷﻮري ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ اﺻﻼح ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬در ﺑﺨﺶ پ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺛﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل و ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ را در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﻲﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت داراي ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﺑﻮدن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮع ﮔﻴﺎه‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﺎوت آﻟﺒﻴﺪو‪ ،‬ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺮگ و روزﻧﻪ ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ و‬
‫ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻣﻄﻠﻮب و ﮔﻴﺎه ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﻳﻦ دو ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮدن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮدن ارﺗﻔﺎع‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﻔﺎوت زﺑﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 1‬و اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ‪ 10‬درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ )ﺑﺎ ‪ (Kc=1‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ ذرت‪ ،‬ﺳﺮﮔﻮم‬
‫ﻳﺎ ﻧﻴﺸﻜﺮ ﺑﻴﻦ ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 20‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ‬
‫رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ )‪ (Kc mid‬در ﺟﺪول ‪ 12‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﺎﻧﺎس‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن روزﻧﻪﻫﺎ در ﻃﻮل روز‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬روزﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ واﻛﻨﺶ روزﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﺗﻌﺪاد روزﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻮﺗﻴﻜﻮل‪ 1‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﻠﻔﺎت آب از ﮔﻴﺎه را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ زﻳﺮﻳﻦ ﺑﺮگ روزﻧﻪ داﺷﺘﻪ‬
‫و ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻻ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ در ﻣﺮﻛﺒﺎت و اﻏﻠﺐ درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬
‫ﺧﺰانﺷﻮﻧﺪه‪ 2‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻌﺮق و ﻓﺎﺻﻠﻪ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ درﺧﺘﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ 70 ،‬درﺻﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ درﺧﺘﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ‪ 1‬اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(20‬‬

‫‪1- Cuticula‬‬
‫‪2- Deciduous fruit trees‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪112‬‬

‫اﻗﻠﻴﻢ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺪول ‪ 12‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ اﻗﻠﻴﻢ‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 45‬درﺻﺪ و ﺑﺎدﻫﺎي آرام ﺗﺎ ﻣﻼﻳﻢ )ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ و ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻮع ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺗﻔﺎوت ﻣﺸﺨﺼﺎت آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )ﻳﻌﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ(‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و ﻛﺎﻫﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺧﺸﻚﺗﺮ و‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺰرگﺗﺮ )از ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‪ ،‬داراي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ و در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ‪ ،‬داراي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -20‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ‬

‫‪113‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -21‬ﺣﺪﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫اﺛﺮ ﻧﺴﺒﻲ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ‪ 21‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺧﺸﻚ و وزش ﺑﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺮان ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺮﻃﻮب و ﺑﺎد آرام را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺪود ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ و ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬روش ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮب و ﺑﺎد آرام‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت اﺟﺰاي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و ﻣﺮﺟﻊ‬
‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 1/05‬ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ و ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﻫﺮ دو در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺳﺖ‪ ،‬را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪،‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ) آﻟﺒﻴﺪو( اﻏﻠﺐ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ و ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻫﺮ دو‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪،‬‬
‫ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮب ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﺒﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﻳﻦ دو‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻛﻢ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮده‪،‬‬
‫اﻧﺪك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﻔـﺎوت ﻣﻘﺎوﻣـﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴـﻚ ﻣﺤـﺼﻮﻻت و ﮔﻴـﺎه ﻣﺮﺟـﻊ ﭼﻤـﻦ ﺑـﺮ ‪ETc‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺﺗﺮ ﺑﻮده زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬زﻳـﺎد ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ وﺿـﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻋﺎﻣﻞ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ وارد ﺷـﺪه در ﺻـﻮرت ﻛـﺴﺮ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ﭘـﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴـﺚ )ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ‪ (3‬ﺑـﺮاي ﻫـﺮ دو‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺷـﺮاﻳﻂ اﻗﻠـﻴﻢ ﺧـﺸﻚ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻣﺤـﺼﻮﻻت داراي‬
‫ﺑﺮگ و ارﺗﻔﺎع زﺑﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪114‬‬

‫‪1‬‬
‫وارد ﺷﺪه در ﺻﻮرت ﻛﺴﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (3‬در ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺒﻮد‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت‬
‫‪ra‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﺿﺮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺴﺒﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ در‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻠﻨﺪ )‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬در ﻳﻚ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺎدﺧﻴﺰ و‬
‫ﺧﺸﻚ ‪ 30‬درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻗﻠﻴﻢ آرام و ﻣﺮﻃﻮب اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﻮدن زﺑﺮي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻠﻨﺪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭼﻤﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب از ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬

‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و ﺗﻌﺮق ﺑﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﮔﻴﺎه ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ در ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ زﻣﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﺳﻬﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﻻﻳﻪ‬
‫ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻔﺎوت ﺗﻌﺮق را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻴﺎه ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮده و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي آن‬
‫ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬از روي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﺧﺎك ﺑﺎ‬
‫آﺑﻴﺎري و ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻮده و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 1‬ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده و ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ‪ 0/1‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(22‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو‬
‫ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه و ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺎ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻣﺸﺨﺺ‬
‫در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اوﻟﻴﻪ‪ 1،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ 2،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ 3‬و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ 4‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﻃﻮل ﻧﺴﺒﻲ دوره‬
‫و ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺷﻜﻞ ‪ 23‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ ﺷﺮوع و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﺮﻗﺮاري ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 10‬درﺻﺪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮع‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬زﻣﺎن ﻛﺸﺖ و اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل ﺣﺪود ‪ 10‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺲ از ﻛﺸﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﺑﺮگﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻇﻬﻮر ﺑﺮگﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪاي ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1- Initial stage‬‬

‫‪2- Crop development stage‬‬
‫‪3- Mid-season stage‬‬
‫‪4- Late season stage‬‬
‫‪115‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -22‬اﺛﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ ،(Kc‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺧﺎك ﺑﺎ ﺧﻂ اﻓﻘﻲ و‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺸﻚ ﺑﻮدن ﺧﺎك داراي رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻣﺤﺪود ﺑﻮده و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ از‬
‫ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ )‪ (Kc ini‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻻ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺸﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي ﺧﺸﻚ‬
‫ﺷﺪن ﺧﺎك ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‪ ،‬ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ )ﻳﻌﻨﻲ ‪ (ETo‬و ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮآورد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‬
‫)ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ( و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﺟﺪول ‪ 9‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روش ﺑﺮآورد‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -9‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫)ﻋﻤﻖ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ( و ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪(ETo‬‬
‫ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‬

‫‪0/9‬ـ‪0/3‬‬ ‫‪1/0‬ـ‪0/4‬‬ ‫‪1/1‬ـ‪0/6‬‬ ‫‪1/2‬ـ‪0/8‬‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‬

‫‪0/3‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‬
‫* ‪0/2‬ـ ‪0/1‬‬
‫*‬
‫* ‪0/3‬ـ‪0/2‬‬ ‫* ‪/4‬ـ‪0/2‬‬ ‫‪0/7‬ـ‪0/4‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‬
‫ارﻗﺎم از ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و‪ 30‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫* ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﻌﺮق ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺟﻮان ﻣﻘﺪور‬
‫ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪116‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -23‬ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬از زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ﺷﺮوع ﮔﻞدﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ردﻳﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻮﺑﻴﺎ‪ ،‬ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ و ذرت‪ ،‬زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺪاﺧﻞ ﺑﺮگ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﺧﺎك ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺪون ﺗﺪاﺧﻞ ﺑﺮگ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 0/5‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ ،(fc‬در اﺑﺘﺪاي ﻛﺘﻤﻞ ﺷﺪن ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 0/7‬ﺗﺎ ‪ 0/8‬اﺳﺖ و ﺑﺎ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در‬
‫ﻣﻌﺮض ﻧﻮر و ﺗﺤﺖ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﮔﻴﺎه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ fc‬در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه از ﺣﺪود ‪ 0/7‬ﺗﺎ ‪ 0/8‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺎه ﭘﺲ از ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ رﺷﺪ در‬
‫ارﺗﻔﺎع و ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ ﻏﻼت زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬
‫و ﺑﻬﺎره و ﺑﺮﺧﻲ اﻧﻮاع ﻋﻠﻮﻓﻪ دﺷﻮار ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﺧﻮﺷﻪ‪) 1‬ﮔﻞدﻫﻲ( ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻤﻦﻫﺎي ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ارﺗﻔﺎع ﺣﺪود ‪0/1‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 0/15‬ﻣﺘﺮي ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﻤﻦ ﻇﺮﻳﻒ )ﻣﺮاﺗﻊ دﻳﻢ(‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﭼﻤﻦ ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ‬

‫‪1- Stage of heading‬‬

‫‪117‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 0/3‬ﺗﺎ ‪ 0/5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻮﻓﻪ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻈﻴﺮ ﻳﻮﻧﺠﻪ و ﺷﺒﺪر در‬
‫ارﺗﻔﺎع ﺣﺪود ‪ 0/3‬ﺗﺎ ‪ 0/4‬ﻣﺘﺮي ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫روش دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )‪ 3 ،(LAI‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺴﺎﺣﺖ )ﻳﻚ ﺳﻤﺖ( ﺑﺮگﻫﺎ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ )زﻣﻴﻦ( زﻳﺮﻳﻦ آن‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ رﺷﺪ و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﮔﻴﺎه ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻌﺮق ﺟﺰء اﺻﻠﻲ‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻠﻔﺎت آب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺸﻚ و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﮔﻴﺎه و اﻧﺘﻘﺎل ﺧُﺮد ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس از ﺧﺎك ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 0/5‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 25‬ﺗﺎ ‪40‬‬
‫درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 0/7‬ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺪود ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 60‬درﺻﺪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻧﻮع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك و اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ﮔﻴﺎه در زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ )ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي و‬
‫ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻤﻦ( ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ آب ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬از زﻣﺎن ﺑﺮﻗﺮاري ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ ﮔﻴﺎه ﻳﻌﻨﻲ زرد ﻳﺎ ﭘﻼﺳﻴﺪن و رﻳﺰش ﺑﺮگ ﻳﺎ ﻗﻬﻮهاي ﺷﺪن ﻣﻴﻮه ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﮔﻴﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺒﺰيﻫﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺎزهﺧﻮري ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc mid‬ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ از ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﺮﺟﻊ )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،(1‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻔﺎوت ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه و ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ از ﺷﺮوع رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل )اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ( ﺗﺎ ﺑﺮداﺷﺖ آن ﻳﺎ ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﻴﺎه‬
‫اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در ﭘﺎﻳﺎن دوره رﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺸﻚ‬
‫ﺷﺪن ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﻴﺎه ﻳﺎ رﻳﺰش ﺑﺮگﻫﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ در اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‪ ،‬رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺎل اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎه در ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ) ‪ ،(Kc end‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب و ﮔﻴﺎه را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬آﺑﻴﺎري ﮔﻴﺎه ﺗﺎ زﻣﺎن ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺮ )ﺑﺮاي ﺗﺎزهﺧﻮري( اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪118‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﮔﻴﺎه ﻗﺒﻞ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻼﺳﻴﺪه و ﺧﺸﻚ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻏﻴﺮﻣﺆﺛﺮ ﺷﺪن ﻫﺪاﻳﺖ روزﻧﻪاي ﺳﻄﻮح ﺑﺮگ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﺎﺑﻊ اﻗﻠﻴﻢ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه در ﺷﻜﻞ ‪ 24‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﺿﺮﻳﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت دو ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ و‬
‫ﺗﻌﺮق دو ﺳﻄﺢ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب روش‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪،‬‬
‫دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ در دﺳﺘﺮس و دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻛﻠﻲ اﻧﺘﺨﺎب روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫در ﺟﺪول ‪ 10‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -24‬ﺣﺪﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ‬
‫‪119‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول‪ -10‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب روشﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ و دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫)‪(Kcb + Ke‬‬ ‫)‪( Kc‬‬
‫‪ -‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬ ‫‪ -‬ﻃﺮحرﻳﺰي و ﻃﺮاﺣﻲ آﺑﻴﺎري‬
‫‪ -‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي روزآﻣﺪ‪ 1‬آﺑﻴﺎري‬ ‫‪ -‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري‬ ‫ﻫﺪف ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬
‫‪ -‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴـﺎري ﺑـﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻛﻮﺗـﺎه )ﺧُـﺮد‬ ‫‪ -‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﺎﻳﻪاي آﺑﻴﺎري‬
‫‪ -‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي روزآﻣﺪ آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻃـﻮﻻﻧﻲ آﺑﻴﺎري و آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ ﺧﻮدﻛﺎر(‬
‫‪ -‬آﺑﻴﺎري ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ‬ ‫)آﺑﻴﺎري ﺳﻄﺤﻲ و ﺑﺎراﻧﻲ(‬
‫‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت ﺗﻔــﻀﻴﻠﻲ ﺧــﺎكﺷﻨﺎﺳــﻲ و ﻣﻮازﻧــﻪ‬
‫ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ آب‬
‫روزاﻧﻪ‬ ‫روزاﻧﻪ‪ ،‬ده روزه‪ ،‬ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬ ‫دوره زﻣﺎﻧﻲ‬
‫)دادهﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ(‬ ‫)دادهﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ(‬
‫ﻧﻤﻮداري‬
‫راﻳﺎﻧﻪاي‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺴﺎب ﺟﻴﺒﻲ‬ ‫روش ﺣﻞ‬
‫راﻳﺎﻧﻪاي‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ و دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك و ﺗﻌﺮق ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﭼﻤﻦ ﻣﺮﺟﻊ‬
‫در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ‬
‫آﺑﻴﺎري روزاﻧﻪ ﻧﻮﺳﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در‬
‫ﻃﻮل دوره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك و ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬اﻳﻦ روش ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻳﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﻪ در آن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺳﻄﺤﻲ و ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪ روز و اﻏﻠﺐ‬
‫‪ 10‬روز ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﻳﻦ روش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1-Real time‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪120‬‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ )‪(Kcb+ K e‬‬

‫در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ (Kcb‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و از ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (Ke‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫)‪ (Kc‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Kc = Kcb + Ke‬‬ ‫)‪(57‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = Kcb‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ و‬
‫‪ = Ke‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮاز ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ ،(Kcb‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺸﻚ ﺑﻮده‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻘﺪار آب ﺑﺮاي ﺗﻌﺮق ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ‬
‫‪ ،Kcb‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc‬ﺑﺎﻟﻘﻮه در ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺿﺎﻓﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ ،(Ke‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻘﺪار آن ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc max‬ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪،‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﭘﺲ از ﻣﺼﺮف آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ روش ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬داراي ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫روش دو ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري روزآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك و ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‬
‫روزاﻧﻪ ﺧﺎك )ﻣﺸﺎﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧُﺮد آﺑﻴﺎري‪ 1‬ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ ﻣﺘﺤﺮك ﻧﻈﻴﺮ دوار‬
‫ﻣﺮﻛﺰي‪ 2‬ﻳﺎ ﻣﺘﺤﺮك ﺧﻄﻲ‪ (3‬ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻟﮕﻮي ﻧﻔﻮذ آب در ﺧﺎك و ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ و ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻗﺎﺑﻞ رﺳﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )‪ (ETc‬ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮان از روي ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1- Microirrigation Systems‬‬

‫‪2- Center Pivots‬‬
‫‪3- Linear Move Systems‬‬
‫‪121‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫در ﺷﻜﻞ ‪ ،25‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اواﻳﻞ دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻳﺎ‬
‫اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر ﺑﺮگﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ و اﻏﻠﺐ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪0/4‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini‬ﺑﺎ ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در زﻣﺎن ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ آن‪،‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار )ﻳﻌﻨﻲ‪ (Kc mid ،‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ و رﻳﺰش ﺑﺮگﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ )‪،(Kc end‬‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ در ﺷﻜﻞ ‪ ،25‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك را ﺑﺮ ‪ Kc‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﻏﻠﺐ ﺷﺮاﻳﻂ رﺷﺪ و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ روزاﻧﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫واﻗﻌﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ روزاﻧﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ (Kcb‬ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(26‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ و ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺑﻮده و ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻛﻞ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺛﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه دارد و ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺪود ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪،‬‬
‫‪ 0/05‬ﺗﺎ ‪ 0/1‬ﻛﻤﺘﺮ از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻃﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﺑﻮده ﻳﺎ از آن ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ در ﺷﻜﻞ ‪ 26‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ Kcb‬در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪ ،26‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ ،Ke‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ‬
‫آﺑﻴﺎري را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻮﻗﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوج ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻚ‬
‫ﺷﺪن ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻖ آب ﻛﺎرﺑﺮدي و ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻴﻦ ‪ 1/0‬ﺗﺎ ‪ 1/2‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪122‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -25‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در روش ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -26‬ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﺎﻣﻞ؛ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ ،(Kcb‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك )‪(Ke‬‬
‫و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ )‪.(Kc=Kcb+Ke‬‬
‫‪123‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ Kc‬ﻛﻠﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 26‬ﺑﺎ ﺧﻂ ﭼﻴﻦ رﺳﻢ ﺷﺪه‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Kcb+Ke‬در ﻳﻚ دوره را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﮔﺮدﺷﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي دو روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺷﺸﻢ‪ ،‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روش اﺳﺘﻔﺎده از دو ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﺛﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه و ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ ،27‬ﻧﻤﻮدار ﮔﺮدﺷﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪124‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -27‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ )از ﺟﺪول ‪ ،(11‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻳﺎ اﺻﻼح آن ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ‬

‫‪Kcb + Ke‬‬ ‫‪Kc‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ Kcb mid ،Kcb ini‬و‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc mid ،Kc ini‬و‬
‫‪ Kcb end‬از ﺟﺪول ‪17‬‬ ‫‪ Kc end‬از ﺟﺪول ‪12‬‬

‫اﺻﻼح ‪ Kcb mid‬و ‪Kcb end‬‬ ‫اﺻﻼح ‪ Kc ini‬ﺑﺮاي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‬
‫ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ‬

‫اﺻﻼح ‪ Kc mid‬و ‪ Kc end‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ‬

‫رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪Kcb‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Ke‬روزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ‬ ‫رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪Kc‬‬

‫از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‬

‫‪Kc = Kcb + Ke‬‬

‫‪ETc= Kc × ETc‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )‪ (ETc‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮ رﺷﺪ ﻳﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺷﻮري و آﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬آﻓﺎت و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز ﻳﺎ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي اﻧﺪك ﺧﺎك وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ روش‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﻛﻪ در آن‪ ،‬اﺛﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﻠﻴﻤﻲ در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬و اﺛﺮ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ETc=Kc ETo‬‬ ‫)‪(58‬‬

‫اﺛﺮ ﻫﺮ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺮق از ﮔﻴﺎه و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ‬
‫‪ Kc‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻣﻌﻤﻮل آﺑﻴﺎري و اﻫﺪاف ﻣﻌﻤﻮل ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﺑﺮاي اﻏﻠﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮازﻧﻪ‬
‫ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻚ آب‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ و ﻣﺘﺪاولﺗﺮ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روزاﻧﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺿﺮاﻳﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﻴﺎه و ﺧﺎك اﺳﺖ )ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ(‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ روزاﻧﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي و‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮاﻳﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺮق و ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ ،(Kcb + Ke‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ‪ -‬ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻮل ﻣﺪت ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ و اﻧﺘﺨﺎب ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫‪ -2‬اﺻﻼح ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺮ ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ در ﻃﻮل ﻫﺮ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ‬
‫‪ -3‬رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc‬ﺑﺮاي ﻫﺮ دوره از ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬و‬
‫‪ -4‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‬

‫در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻃﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ رﺷﺪ و ﻧﻴﺰ دوره ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ ارﻗﺎم ﻛﻪ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺟﺪول ‪ 11‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬زﻣﺎن ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﮔﻴﺎه و زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي رﮔﺮﺳﻴﻮن ﻳﺎ ﻣﺪلﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺪلﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺸﺎﻫﺪات )دادهﻫﺎي( واﻗﻌﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ ﻳﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪126‬‬

‫∗‬
‫ﺟﺪول ‪ -11‬ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺮاي ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ و اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺘﻔﺎوت )روز(‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫)‪(Llate‬‬ ‫)‪(Lmid‬‬ ‫)‪(Ldev‬‬ ‫)‪(Lini‬‬
‫اﻟﻒ – ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪135‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪35‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﻠﻲ‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪165‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫ﻛﻠﻢ‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30/50‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‪ /‬ﻣﺎرس‬ ‫‪150‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪200‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬ ‫ﮔﻞ ﻛﻠﻢ‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫)ﻧﻴﻤﻪ( ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻛﺮﻓﺲ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪125‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬
‫)ﻧﻴﻤﻪ( ﺧﺸﻚ‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪210‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪80‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﭼﻠﻴﭙﺎﺋﻴﺎن‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪95‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪195‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪75‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻛﺎﻫﻮ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‪ /‬ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪105‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﭘﻴﺎز )ﺧﺸﻚ(‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪/‬ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪210‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪70‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﭘﻴﺎز )ﺳﺒﺰ(‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‪،‬‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪95‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪180‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪275‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﭘﻴﺎز )ﺑﺬري(‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ؛ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪/‬اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪70/60‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪25/15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺎج‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‪ ،‬اروﭘﺎ‬ ‫ﻣﺎرس‪ /‬آورﻳﻞ‬ ‫‪35‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺗﺮﺑﭽﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫زﻣﺴﺘﺎن‬ ‫‪40‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫∗ ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮل در اﻳﻦ ﺟﺪول اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻗﻠﻴﻢ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸﺖ و ﻧﻴﺰ وارﻳﺘﻪ ﮔﻴـﺎه در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﻛﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -1‬ﭼﻠﻴﭙﺎﺋﻴﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻠﻢ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﮔﻞﻛﻠﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﻠﻲ و ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﺴﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﺳﻴﻊ ﺑﻮدن داﻣﻨﻪ ﻃﻮل دوره ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي زﻳﺎد‬
‫وارﻳﺘﻪ در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪127‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-11‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫)‪(Llate‬‬ ‫)‪(Lmid‬‬ ‫)‪(Ldev‬‬ ‫)‪(Lini‬‬
‫ب‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت – ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎدﻣﺠﺎﻧﻴﺎن )‪(Solanaceae‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪1301‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻪ‪ /‬ژوﺋﻦ‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪30‬‬
‫اروﭘﺎ و ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬ژوﺋﻦ‬ ‫‪125‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25/30‬‬ ‫ﻓﻠﻔﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪210‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪135‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪155‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪155‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬
‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪145‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫پ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻴﺎر )‪(Cucubitacae‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪120‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﮔﺮﻣﻚ و ﻃﺎﻟﺒﻲ‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫اوت‬ ‫‪120‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ژوﺋﻦ‪ /‬اوت‬ ‫‪105‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﺧﻴﺎر‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‪ /‬ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪130‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎرس‪ /‬اوت‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻛﺪو ﺗﻨﺒﻞ‪،‬‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪120‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻛﺪو زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻛﺪو ﺳﺒﺰ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‪ ،‬اروﭘﺎ‬ ‫ﻣﻪ‪ /‬ژوﺋﻦ‬ ‫‪90‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻛﺪو زوﻛﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪120‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪140‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫اوت‬ ‫‪135‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪15‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ /‬ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪160‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪30‬‬
‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪110‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ‬
‫ﺧﺎور ﻧﺰدﻳﻚ )ﺻﺤﺮا(‬ ‫ﻣﺎرس‪ /‬اوت‬ ‫‪80‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬
‫ت‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن رﻳﺸﻪاي و ﻏﺪهاي‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪70‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر ﺳﺎﻻدي‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‪ /‬ﻣﺎرس‬ ‫‪90‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬ ‫)ﻟﺒﻮ(‬
‫‪3‬‬
‫ﻛﺎﺳﺎوا‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﺎراﻧﻲ‬ ‫‪210‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻟﻪ‬
‫‪360‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪150‬‬ ‫دو ﺳﺎﻟﻪ‬
‫اﻗﻠﻴﻢ )ﻧﻴﻤﻪ( ﺧﺸﻚ‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‪ /‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪130/115‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30/45‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﻗﺎرهاي‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪130‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪145‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪30‬‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ‪) ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪165‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪45‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﺎران‬ ‫‪125‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪2- Zucchini‬‬
‫‪3- Cassava‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪128‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-11‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫)‪(Llate‬‬ ‫)‪(Lmid‬‬ ‫)‪(Ldev‬‬ ‫)‪(Lini‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪180‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪155‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪255‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪25‬‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪160‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪230‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪45‬‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪205‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪35‬‬
‫ث‪ -‬ﺑﻘﻮﻻت )‪(Leguminosae‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‪ /‬ﻣﺎرس‬ ‫‪90‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ )ﺳﺒﺰ(‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‬ ‫اوت‪ /‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪75‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬
‫اﻗﺎﻟﻴﻢ ﻗﺎرهاي‬ ‫ﻣﻪ‪ /‬ژوﺋﻦ‬ ‫‪110‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎﻫﺎ )داﻧﻪاي(‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪،‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪95‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪90‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻼ‪،‬‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎرس‪ /‬آورﻳﻞ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﺑ‪‬ﺮدﺑﻴﻦ )ﻧﻮﻋﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ (‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪235‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺸﻚ‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪175‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪ -‬ﺳﺒﺰ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪110‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻠﺒﻠﻲ‬
‫ﻏﺮب اﻓﺮﻳﻘﺎ‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺧﺸﻚ‬ ‫‪130‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻪ‪ /‬ژوﺋﻦ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪35‬‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻋﺪس‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪170‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪90‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﻧﺨﻮدﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎرس‪ /‬آورﻳﻞ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪110‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪85‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺳﻮﻳﺎ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎي ﻣﺮﻛﺰي‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪35/30‬‬ ‫‪20‬‬
‫ژاﭘﻦ‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬
‫ج‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ )ﺑﺎ ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ و در ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﭻ(‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )ﺑﺮداﺷﺖ در ﻣﺎه ﻣﻪ(‬ ‫آورﻳﻞ )ﺳﺎلاول(‬ ‫‪360‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪40‬‬ ‫ﻛﻨﮕﺮ ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫)ﺳﺎل دوم(‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪325‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬
‫زﻣﺴﺘﺎن ﮔﺮم‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪230‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50‬‬ ‫ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪365‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪90‬‬

‫‪4- Broad bean‬‬

‫‪129‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-11‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫)‪(Llate‬‬ ‫)‪(Lmid‬‬ ‫)‪(Ldev‬‬ ‫)‪(Lini‬‬
‫چ‪-‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻓﻴﺒﺮي‬
‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﺎرس‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪195‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪225‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪45‬‬
‫ﻳﻤﻦ‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪195‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﺗﻜﺰاس‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬
‫اروﭘﺎ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻛﺘﺎن‬
‫آرﻳﺰوﻧﺎ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪220‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫ح‪-‬ﮔﻴﺎﻫﺎن روﻏﻨﻲ‬
‫اﻗﻠﻴﻢ)ﻧﻴﻤﻪ( ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪180‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻛﺮﭼﻚ‬
‫اﻧﺪوﻧﺰي‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪135‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪125‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﮔﻠﺮﻧﮓ‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪145‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪190‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪35‬‬
‫ﭼﻴﻦ‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪100‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻛﻨﺠﺪ‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫آورﻳﻞ‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪130‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان‬
‫خ‪ -‬ﻏﻼت‬
‫ﻫﻨﺪ )ﻣﺮﻛﺰي(‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪120‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﺟﻮ‪ ،‬ﻳﻮﻻف‪،‬‬
‫ﻣﺎرس‪ /‬آورﻳﻞ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 35‬اﻟﻲ‪45‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﮔﻨﺪم‬
‫درﺟﻪ‬ ‫ژوﺋﻴﻪ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎي ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪130‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪200‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪40‬‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪160‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪5‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪205‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪240‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﮔﻨﺪم ﭘﺎﻳﻴﺰه‬

‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪335‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪160‬‬

‫آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﻏﻼت داﻧﻪرﻳﺰ‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪165‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪ -5‬در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي داراي ﻳﺨﺒﻨﺪان‪ ،‬ﻃﻮل اﻳﻦ دورهﻫﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺪم ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﺰ )ﮔﻨﺪم زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ( ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد روزﻫﺎي داراي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ رﺷﺪ ﺻﻔﺮ و دوره ﺧﻮاب‬
‫ﮔﻨﺪم ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﺑﺪون دادهﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﻌﺘﺪل ﺷﻤﺎﻟﻲ ﮔﻨﺪم ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﺰه ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺘﺤﺮك ‪ 10‬روزه ﻣﺘﻮﺳﻂ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺑﻪ ‪ 17‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ در اول دﺳﺎﻣﺒﺮ )ﻫﺮ ﻛﺪام زودﺗﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ(‪ ،‬ﻛﺸﺖ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺸﺖ ﮔﻨﺪم ﺑﻬﺎره آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺘﺤﺮك ‪ 10‬روزه ﻣﺘﻮﺳﻂ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺗﺎ ‪ 5‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ذرت داﻧﻪاي ﻧﻴﺰ در ﺑﻬﺎر ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺘﺤﺮك ‪ 10‬روزه ﻣﺘﻮﺳﻂ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺗﺎ ‪ 13‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪130‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-11‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫)‪(Llate‬‬ ‫)‪(Lmid‬‬ ‫)‪(Ldev‬‬ ‫)‪(Lini‬‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎي ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ذرت )داﻧﻪاي(‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ /‬ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬
‫ﻧﻴﺠﺮﻳﻪ )ﻣﺮﻃﻮب(‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪125‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻫﻨﺪ )ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﺳﺮد(‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫‪125‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬
‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ )ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن(‪،‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪170‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪80‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ذرت‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻪ‪ /‬ژوﺋﻦ‬ ‫‪80‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬ ‫)ﺷﻴﺮﻳﻦ(‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ‪ /‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪90‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪30/50‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ)اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪110‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪105‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ارزن‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ )ﻣﺮﻛﺰي(‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪20‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﻪ‪ /‬ژوﺋﻦ‬ ‫‪130‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ذرت ﺧﻮﺷﻪاي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻣﺎرس‪ /‬آورﻳﻞ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪20‬‬ ‫) ﺳﺮﮔﻮم(‬
‫ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‪ ،‬ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ /‬ﻣﻪ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ‬
‫ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬
‫د‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ‪ -4‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس در ﺑﻬﺎر‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‪،‬‬
‫‪7‬‬
‫ﺗﺎ اوﻟﻴﻦ ‪ -4‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس در ﭘﺎﺋﻴﺰ‬ ‫ﻛﻞ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ‬
‫‪7‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪60‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‬
‫آورﻳـــﻞ)آﺧـــﺮﻳﻦ‪ -4‬آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫‪75‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬ ‫)اوﻟﻴﻦ ﭼﻴﻦ(‬
‫درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس(‬
‫‪7‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪30‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪45‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﭼﻴﻦﻫﺎي ﺑﻌﺪي(‬
‫ﺻــﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴــﺎ )اﻳــﺎﻻت ﻣﺘﺤــﺪه‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪105‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫)ﺑﺬري(‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس‬
‫‪-‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪10‬‬
‫)ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ(‬
‫‪7‬‬
‫‪ 7‬روز ﻗﺒﻞ از آﺧﺮﻳﻦ ‪ -4‬درﺟﻪ‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻋﻠﻒ ﻣﺮﺗﻌﻲ‬
‫ﺳﻠﺴﻴﻮس در ﺑﻬﺎر ﺗﺎ ‪ 7‬روز ﺑﻌﺪ‬
‫ازاوﻟﻴﻦ‪-4‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس در ﭘﺎﻳﻴﺰ‬

‫‪ -6‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ذرت )ﺷﻴﺮﻳﻦ(‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن و ﺧﺸﻚ ﺷﺪن داﻧﻪﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ 35 ،‬روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺑﺎ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﻳﻮﻧﺠﻪ و ﻋﻠﻮﻓﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‪ :‬ازآﺧﺮﻳﻦ روز ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ‪ -4‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس در ﺑﻬﺎر ﺗﺎ اوﻟﻴﻦ روز ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ‪ -4‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس در ﭘﺎﻳﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪:‬‬
‫‪(Everson، D.O., M. Faubion and D.E. Amos. 1978. "Freezing temperatures and growing seasons in‬‬
‫)‪Idaho." Univ. Idaho Agric. Exp. Station bulletin 494. 18 p.‬‬
‫ﻋﻠﻮﻓﻪ‪ :‬از ‪ 7‬روز ﻗﺒﻞ از آﺧﺮﻳﻦ روز ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ‪ -4‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس در ﺑﻬﺎر ﺗﺎ‪ 7 ،‬روز ﺑﻌﺪ از آﺧﺮﻳﻦ روز ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ‪ -4‬درﺟﻪ ﺳﻠـﺴﻴﻮس در ﭘـﺎﻳﻴﺰ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪:‬‬
‫"‪(Kruse, E.G. and H.R. Haise, 1974. "Water use by native grasses in high altitude Colorado meadows.‬‬
‫)‪USDA Agric. Res. Service، Western Region report ARS-W-6-1974. 60 pages‬‬
‫‪131‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-11‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ‬ ‫ﻛﻞ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﻧﻮع ﮔﻴﺎه‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫)‪(Llate‬‬ ‫)‪(Lmid‬‬ ‫)‪(Ldev‬‬ ‫)‪(Lini‬‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪75‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﺳﻮدان ﮔﺮاس‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫)اوﻟﻴﻦ ﭼﻴﻦ(‬
‫ﺻﺤﺮاي ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬ ‫ژوﺋﻦ‬ ‫‪37‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺳﻮدان ﮔﺮاس‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫)ﭼﻴﻦﻫﺎي ﺑﻌﺪي(‬
‫ذ‪ -‬ﻧﻴﺸﻜﺮ‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫‪405‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪35‬‬ ‫ﻧﻴﺸﻜﺮ )ﻧﺸﺎ(‬
‫ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬ ‫‪480‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪50‬‬
‫ﻫﺎواﺋﻲ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫‪720‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪75‬‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫‪280‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﻧﻴﺸﻜﺮ‪ ،‬راﺗﻮن‬
‫ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬ ‫‪320‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﻫﺎواﻳﻲ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫‪420‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪35‬‬
‫ر‪ -‬ﻣﻴﻮهﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪390‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪120‬‬ ‫ﻣﻮز )ﺳﺎل اول(‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪365‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪120‬‬ ‫ﻣﻮز )ﺳﺎل دوم(‬
‫ﻫﺎواﻳﻲ‬ ‫‪790‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪60‬‬ ‫آﻧﺎﻧﺎس‬
‫ز‪ -‬اﻧﮕﻮر و ﺗﻮت‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪240‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪20‬‬ ‫اﻧﮕﻮر‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ ﻋﺮض ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪205‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪180‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪210‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪30‬‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪155‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬ ‫رازك‬
‫س‪ -‬درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫‪365‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪60‬‬ ‫ﻣﺮﻛﺒﺎت‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪210‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪20‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه ﺧﺰانﺷﻮﻧﺪه‬
‫ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪270‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪240‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪30‬‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎرس‬ ‫‪2708‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪30‬‬ ‫زﻳﺘﻮن‬
‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﭘﺴﺘﻪ‬
‫ﻳﻮﺗﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫آورﻳﻞ‬ ‫‪190‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﮔﺮدو‬
‫ش‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺎﻻﺑﻲ‪ -‬اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل‬
‫ﻳﻮﺗﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪140‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺎﻻﺑﻲ‬
‫ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬ ‫)ﻟﻮﻳﻲ ﺑﺮگ ﭘﻬﻦ‪،‬ﻧﻲ(‬
‫ﻓﻠﻮرﻳﺪا )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪365‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪180‬‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬ ‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ‬ ‫‪365‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪180‬‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺎﻻﺑﻲ‬
‫)ﭘﻮﺷﺶﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗﺎه(‬

‫‪ -8‬ﺑﺮگﻫﺎي ﺟﻮان درﺧﺘﺎن زﻳﺘﻮن در ﻣﺎه ﻣﺎرس )اﺳﻔﻨﺪ( ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪ 24‬در ﺟﺪول ‪ 12‬ﻛﻪ در آن ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺧﺎرج از ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اوﻟﻴﻪ‪:‬‬
‫‪FAO Irrigation and Drainage Paper 24 (Doorenbos and Pruitt, 1977), Table 22.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪132‬‬

‫ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي درﺧﺘﺎن ﺧﺰان ﺷﻮﻧﺪه و درﺧﺘﭽﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺑﺮگﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(23‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﻴﻦ زﻣﺎن ﻛﺸﺖ و‬
‫زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع و ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاري ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪،‬‬
‫ﺷﺪت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻨﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ 1‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي رﺷﺪ )ﮔﻞ دﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺬر‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل و ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ( واﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﻮع ژﺋﻮﺗﻴﭗ‪) 2‬ﻧﮋادﻣﺎﻧﻪ( ﮔﻴﺎه و ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﻜﻞ ‪ 28‬ﻃﻮل ﻓﺼﻞ‬
‫رﺷﺪ ﻳﻚ وارﻳﺘﻪ ﺑﺮﻧﺞ را در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﺗﺎرﻳﺦﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ و آﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﺮگﻫﺎ ﻛﻪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬از ﺑﺮگﻫﺎي‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﮔﻴﺎه ﺷﺮوع ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻳﺦزدﮔﻲ )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬
‫ﻳﺦزدﮔﻲ ذرت در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﻴﺶ از ‪ 40‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ( ﻳﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺎزهﺧﻮري )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻐﻨﺪر ﺳﺎﻻدي و ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه )ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬روز( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻣﺎي زﻳﺎد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل و ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻮدن دوره ﮔﺮم‬
‫)دﻣﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 35‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس(‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺧﻮاب‪ 3‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻈﻴﺮ ﭼﻤﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪،‬‬
‫دﻣﺎي ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺗﻨﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﺗﻮأم ﺷﻮد‪ ،‬دوره ﺧﻮاب ﮔﻴﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي ﻓﺼﻞ رﺷﺪ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ(‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل را اﻓﺰاﻳﺶ داده و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ‪ ،11‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ارﻗﺎم راﻫﻨﻤﺎ ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارﻗﺎم ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ و دورهﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﺗﺄﺛﻴﺮ وارﻳﺘﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫دادهﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﻠﻲ را ﻣﻲﺗﻮان از ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬ﻣﺮوﺟﺎن ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ و‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روش ﺳﻨﺠﺶ از دور‪ 4‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1- Phenological‬‬
‫‪2- Genotype‬‬
‫‪3- Dormancy‬‬
‫‪4- Remote sensing‬‬
‫‪133‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -28‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺑﺮﻧﺞ )ﮔﻮﻧﻪ ‪ (Jaya‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺣﻠﻲ‬
‫رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺎل )آﻓﺮﻳﻘﺎ(‬

‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ در ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (Kc‬و‬ ‫)‪mid‬‬ ‫‪ ،(Kc‬ﻣﻴﺎﻧﻲ‬ ‫)‪ini‬‬ ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدن ﺳﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ )‪ (Kc end‬رﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺮﺳﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪134‬‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﺟﺪول ‪12‬‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺪول ﮔﻴﺎﻫﺎن ﮔﺮوهﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‪ ،‬ﺑﻘﻮﻻت‪ ،‬ﻏﻼت و‬
‫ﻏﻴﺮه(‪ .‬ﺑﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻛﻪ داراي ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫آب ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺗﺸﺎﺑﻪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﺟﺪول ‪ ،12‬اﺛﺮ ﻫﺮ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﺮق و ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻃﻲ زﻣﺎن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي رﺷﺪ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺎك ﻗﺮار دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮاﻳﻂ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻢ(‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ در ﺟﺪول ‪ ،12‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤـﻪ ﻣﺮﻃـﻮب ﺑـﺎ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧـﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 45‬درﺻﺪ و ﺑﺎد آرام ﺗﺎ ﻣﻼﻳﻢ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ روزاﻧﻪ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴـﻪ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه و‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﻳﺎ ﺧﺸﻜﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪،‬‬
‫اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﺟـﺪول ‪ ،12‬ﺑـﺮاي ﮔﻴﺎﻫـﺎن ﻛـﺸﺖ ﺷـﺪه در ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠـﻮب زراﻋـﻲ و‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻨﺶ و ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﺤﺼﻮل )ﺷﺮاﻳﻂ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد( اراﺋـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻛﻤﺘﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ )ﺑﺨﺶ پ‪ ،‬ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻬﻢ و دﻫﻢ(‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬

‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫‪ (Kc‬اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 12‬ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﻮده و ‪،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬در‬ ‫)‪ini‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺟﺪول‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮع ﮔﻴﺎه در ﻫﺮ ﮔﺮوه‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ‪ ،‬ﻓﺮض اﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﺮوه ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب آﺑﻴﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻓﺮضﻫﺎي زﻳﺮ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ‬

‫ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ )ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه(‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪135‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻘﺪار ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‬

‫ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﻣﺪت زﻣﺎن ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﻻﻳﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺎك ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ‬
‫آﺗﻤﺴﻔﺮ از ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 1/15‬ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ روش ﻋﺪدي ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ در‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﻔﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬

‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺑﺮآوردﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺧﻴﺲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺒﺨﻴﺮ را ﻣﺤﺪود‬
‫و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ )ﺟﺪول ‪.(9‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻳﺎ‬
‫آﺑﻴﺎري ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺪون ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از ﺗﻌﺪاد روزﻫﺎي ﺑﺎراﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﻤﻖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﻤﻖ ﻳﻚ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ)ﻣﻌﻤﻮل( ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻖ ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻓﺼﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اﻃﻼﻋﺎت از داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻤﻖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﺟﺪول‬
‫‪ 13‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻌﺪاد روزﻫﺎي ﺑﺎراﻧﻲ و ﺳﭙﺲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎه‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﺑﻴﺎري ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري را ﺑﺎ ﻫﺪف‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﺮوز اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو آﺑﻴﺎري از ﭼﻨﺪ‬
‫روز ﺑﺮاي ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻏﻼت ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ‪ Kc ini‬را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪136‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -12‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ( و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب و اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب )‪ RHmin =45‬درﺻﺪ و ‪ u2 =2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ( ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪Kc end‬‬ ‫‪Kc mid‬‬ ‫‪Kc ini1‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬

‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‬

‫‪0/3‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﻠﻲ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﺴﻞ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻛﻠﻢ‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﮔﻞ ﻛﻠﻢ‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻛﺮﻓﺲ‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﺳﻴﺮ‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﻛﺎﻫﻮ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﭘﻴﺎز ‪ -‬اﻧﺒﺎري‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪ -‬ﺗﺎزه‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺬري‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺎج‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫ﺗﺮﺑﭽﻪ‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫ب‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪)-‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎدﻣﺠﺎﻧﻴﺎن(‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن‬
‫‪2‬‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻓﻠﻔﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪2‬‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/90-0/70‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫پ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت )ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻴﺎر(‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﻃﺎﻟﺒﻲ‬
‫‪2‬‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫ﺧﻴﺎر ‪ -‬ﺗﺎزهﺧﻮري‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﻛﺪو ﺗﻨﺒﻞ ‪ -‬ﻛﺪو زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻛﺪو ﺳﺒﺰ‪ -‬ﻛﺪو زوﻛﻴﻨﻲ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ‬

‫‪ -1‬ارﻗﺎم ‪ Kc ini‬در اﻳﻦ ﺟﺪول ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري و ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻮﺗﺎه(‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ‪ 1‬ﻳﺎ ‪ 1/2‬ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kc ini‬در ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‬
‫و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻟﻘﻮه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ ،30‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬در‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb ini + Ke‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻟﻮﺑﻴﺎ‪ ،‬ﻧﺨﻮد‪ ،‬ﺑﻘﻮﻻت‪ ،‬ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ و ﺧﻴﺎر ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دارﺑﺴﺖ ﺗﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 1/5‬اﻟﻲ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪاز ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ و ﺧﻴﺎر از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 1/15‬و ﺑﺮاي ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي و ﻧﺨﻮد از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪1/2‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮارﺗﻔﺎع ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪137‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-12‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪Kc end‬‬ ‫‪Kc mid‬‬ ‫‪Kc ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/95‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ت‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن رﻳﺸﻪاي و ﻏﺪهاي‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر ﺳﺎﻻدي )ﻟﺒﻮ(‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪0/80 3‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫ﻛﺎﺳﺎوا ‪ -‬ﻳﻜﺴﺎﻟﻪ‬
‫‪ -‬دو ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/3‬‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ وﺣﺸﻲ‬
‫‪4‬‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺷﻠﻐﻢ )زرد(‬
‫‪5‬‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫ث‪ -‬ﺑﻘﻮﻻت‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪1/052‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺳﺒﺰ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪1/152‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي(‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﻧﺨﻮد‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/152‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻼ ‪ -‬ﺗﺎزه‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪1/152‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪ -‬داﻧﻪاي‪ /‬ﺑﺬري‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫ﮔﺮاﺑ‪‬ﻨﺰو‬
‫‪6‬‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/60-0/35‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﮔﺮﻳﻦ ﮔﺮام و‬
‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻠﺒﻠﻲ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﻋﺪس‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/152‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﻧﺨﻮد ‪ -‬ﺗﺎزه‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪ -‬داﻧﻪاي و ﺑﺬري‬
‫‪1/0-0/5‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﺳﻮﻳﺎ‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ج‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ )ﺑﺎ دوره ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺧﺎك‬
‫ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﭻ(‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﻛﻨﮕﺮ‬
‫‪0/8-0/2‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪0/957‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ‬
‫‪0/8-0/6‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫ﻧﻌﻨﺎع‬
‫‪0/2‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﺗﻮت ﻓﺮﻧﮕﻲ‬

‫‪ -3‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﺳﺎوا در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در ﻃﻮل ﻳﺎ ﭘﺲ از ﻓﺼﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ ،Kc end‬ﺑﺮاي دوره ﺧﻮاب ﮔﻴﺎه در‬
‫ﻓﺼﻞ ﺧﺸﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc end‬ﺑﺮاي ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺣﺪود ‪ 0/4‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc end‬ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺎه ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻛﻪ آﺑﻴﺎري اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc end‬ﺑﺮاي ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫در ﻃﻲ ﻣﺎه آﺧﺮ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ )و ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ (1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬اوﻟﻴﻦ ‪ Kc end‬ﺑﺮاي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻜﺮدﺗﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ و دوﻣﻴﻦ رﻗﻢ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﺸﻚ )داﻧﻪاي(‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ در ﻃﻮل دوره ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢﭘﺸﺖ در ﺣﺪ ‪ Kc ini‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc mid‬ﺑﺮاي‬
‫دوره ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل و رﺷﺪ ﻣﺠﺪد ﮔﻴﺎه اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪138‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-12‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪Kc end‬‬ ‫‪Kc mid‬‬ ‫‪Kc ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/35‬‬ ‫چ‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻓﻴﺒﺮي‬
‫‪1/2-1/5‬‬ ‫‪0/70-0/50‬‬ ‫‪1/20-1/15‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﻛﺘﺎن‬
‫‪8‬‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0/7-0/4‬‬ ‫‪0/7-0/4‬‬ ‫ﻛﻨﻒ‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫ح‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن روﻏﻨﻲ‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﻛﺮﭼﻚ‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪1/5-1/1۰9‬‬ ‫ﻛﻠﺰا‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪1/5-1/109‬‬ ‫ﮔﻠﺮﻧﮓ‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﻛﻨﺠﺪ‬
‫‪2/0‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪1/0-1/159‬‬ ‫آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫خ‪ -‬ﻏﻼت‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﺟﻮ‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﻳﻮﻻف )ﺟﻮ دوﺳﺮ(‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/40-0/2510‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﮔﻨﺪم ﺑﻬﺎره‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/40-0/2510‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫ﮔﻨﺪم ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ -‬ﺑﺎ دوره ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪0/40-0/2510‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺪون دوره ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪2/0‬‬ ‫‪0/60-0/3511‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫ذرت )داﻧﻪاي(‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪1/0512‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ذرت )ﺷﻴﺮﻳﻦ(‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ارزن‬
‫‪2/0-1/0‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪1/10-1/00‬‬ ‫ﺳﺮﮔﻮم ‪ -‬داﻧﻪاي‬
‫‪4/0-2/0‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪1/0‬‬ ‫‪0/90-0/60‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ‬
‫د‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪ‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/9513‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ ‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪1/1514‬‬ ‫‪1/2014‬‬ ‫‪0/4014‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﻦ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫‪0/7‬‬ ‫‪/50‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺬري‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪1/0013‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس ‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ‬
‫‪0/4‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪ -‬ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻬﺎره‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/9013‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﺷﺒﺪر ﺑﺮﺳﻴﻢ ‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪1/1014‬‬ ‫‪1/1514‬‬ ‫‪0/4014‬‬ ‫‪ -‬در ﻫﺮ ﭼﻴﻦ‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﭼﺎودار – ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ‬

‫‪ -8‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻨﻒ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ(‬
‫‪ -9‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن دﻳﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮاﻛﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﻜﺎﻧﻴﺰه ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬اوﻟﻴﻦ ﻣﻘﺪار ‪ Kc end‬ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل داﻧﻪ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻻ و دوﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل داﻧﻪ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﺣﺪود ‪18‬‬
‫درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬اﮔﺮ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﺗﺎزهﺧﻮري ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﻮد‪ ،‬از ‪ Kc end‬ذرت در ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل رﺳﻴﺪه و ﺧﺸﻚ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kc mid‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Kc mid‬ﻛﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در دورهﻫﺎي ﻗﺒﻞ و ﭘﺲ از ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ در دورهاي ﻛﻪ از اﻧﺘﻬﺎي اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه ﺷﺮوع و ﺗﺎ ﺷﺮوع آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪،‬ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاي زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﺮداﺷﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دورهﻫﺎي ﺑﺎ ﭼﻴﻦﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪.(35‬‬
‫‪139‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-12‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪Kc end‬‬ ‫‪Kc mid‬‬ ‫‪Kc ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬

‫ﺳﻮدان ﮔﺮاس )ﺳﺎﻻﻧﻪ(‬

‫‪14‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪﭼﻴﻦ‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪ -‬در ﻫﺮ ﭼﻴﻦ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‬
‫‪0/30 -0/15‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪1/05-0/85‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﻋﻠﻒ ﻣﺮﺗﻌﻲ ‪ -‬ﭼﺮاي ﻣﺘﻨﺎوب‬
‫‪0/1‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪ -‬ﭼﺮاي ﻣﻔﺮط‬
‫‪15‬‬
‫‪0/1‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪ -‬ﻓﺼﻞ ﺧﻨﻚ‬ ‫ﭼﻤﻦ‬
‫‪15‬‬
‫‪0/1‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪ -‬ﻓﺼﻞ ﮔﺮم‬

‫‪3/0‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1/25‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ذ‪ -‬ﻧﻴﺸﻜﺮ‬

‫ر‪ -‬درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬
‫‪3/0‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪ -‬ﺳﺎل اول‬ ‫ﻣﻮز‬
‫‪4/0‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪ -‬ﺳﺎل دوم‬
‫‪3/0‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﻛﺎﻛﺎﺋﻮ‬
‫‪3/0-2/0‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﻗﻬﻮه‬
‫‪3/0-2/0‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺎ ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز‬

‫‪8/0‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ‬

‫‪8/0‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻧﺨﻞ‬
‫‪16‬‬
‫‪1/2-0/6‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫آﻧﺎﻧﺎس‬
‫‪1/2-0/6‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﭼﻤﻦ‬
‫‪10‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻛﺎﺋﻮﭼﻮ‬

‫‪1/5‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﺳﺎﻳﻪ اﻧﺪاز‬ ‫ﭼﺎي‬

‫‪17‬‬
‫‪2/0‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺎ ﺳﺎﻳﻪ اﻧﺪاز‬
‫ز‪ -‬اﻧﮕﻮر و ﺗﻮت‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫ﺗﻮت )ﺑﻮﺗﻪاي(‬
‫‪2/0‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪ -‬ﺗﺎزه ﻳﺎ ﻛﺸﻤﺶ‬ ‫اﻧﮕﻮر‬
‫‪2/0-1/5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪ -‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ‬
‫‪5‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫رازك‬

‫‪ -15‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﻤﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﺮد ﺷـﺎﻣﻞ ‪ blue grass، reygrass،fescue‬ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎي ﻓـﺼﻞ ﮔـﺮم ﺷـﺎﻣﻞ ﺑﺮﻣـﻮداﮔﺮاس و ﭼﻤـﻦ ﺳـﻨﺖ‬
‫اﮔﻮﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬رﻗﻢ ﻫﺎي ‪ 0/95‬ﺑﺮاي ﭼﻤﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﺮد ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 0/06‬ﺗﺎ ‪ 0/08‬ﻣﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ دﻗﻴـﻖ آب اﻋﻤـﺎل ﺷـﻮد و‬
‫رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﮔﻴﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc‬ﺑﺮاي ﭼﻤﻦ ﺑﻪ ‪ 0/1‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -16‬ﺗﻌﺮق آﻧﺎﻧﺎس ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬روزﻧﻪﻫﺎي آن در ﻃﻮل روز ﺑﺴﺘﻪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﺐ ﺑﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳﻦ ﺟـﺰء ﺗﺒﺨﻴـﺮ ـ ﺗﻌـﺮق ﮔﻴـﺎه‬
‫آﻧﺎﻧﺎس ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻮده و ‪ Kc ini>Kc mid‬اﺳﺖ زﻳﺮا ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kc mid‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪاي ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮده و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 50‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳـﺘﻴﻜﻲ‬
‫ﺳﻴﺎه ﭘﻮﺷﻴﺪه و آﺑﻴﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎراﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪،‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫‪ 0/1‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﻧﻴﺎزﻫﺎي آﺑﻲ درﺧﺘﺎن ﺳﺎﻳﻪدار‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪140‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-12‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪Kc end‬‬ ‫‪Kc mid‬‬ ‫‪Kc ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬

‫ژ‪ -‬درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬

‫‪18‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﺑﺎدام‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪١٩‬‬
‫ﺳﻴﺐ‪،‬آﻟﺒﺎﻟﻮ‪،‬ﮔﻼﺑﻲ‬
‫‪18‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪18‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪18‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺪه ﺑﺎ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪18‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺪه ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪20-19‬‬
‫زردآﻟﻮ‪،‬ﻫﻠﻮ‪،‬ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪدار‬
‫‪18‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪18‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪18‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪18‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪3‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫آوﻛﺎدو‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪21‬‬
‫ﻣﺮﻛﺒﺎت‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪4‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 70‬درﺻﺪ‬
‫‪3‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 20‬درﺻﺪ‬
‫‪22‬‬
‫ﻣﺮﻛﺒﺎت‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺪه ﻳﺎ ﻋﻠﻒ ﻫﺮز‬
‫‪4‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 70‬درﺻﺪ‬
‫‪3‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 20‬درﺻﺪ‬

‫‪ -١8‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kc end‬ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪِ ﻗﺒﻞ از رﻳﺰش ﺑﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از رﻳﺰش ﺑﺮگﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc end‬ﺣـﺪود ‪ 0/2‬ﺑـﺮاي ﺧـﺎك ﺑـﺪون ﭘﻮﺷـﺶ و ﺧـﺸﻚ‪،‬‬
‫ﺣﺪود ‪ 0/5‬ﺗﺎ ‪ 0/8‬ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻧﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ) ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪ -19‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﻪﻫﺎي ﺟﻮان ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 97 ،94‬ﻳﺎ ‪ 98‬و ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎي ‪ 21‬و ‪ 22‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -20‬ﮔﺮوه ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪدار ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻠﻮ‪ ،‬زردآﻟﻮ‪ ،‬ﮔﻼﺑﻲ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ و ﮔﺮدو ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -21‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬ﺑﺮاي ‪ Kc min= 0/15‬و ‪ Kc full‬ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 0/70 ،0/75‬و‬
‫‪ 0/75‬و ‪ fc eff = fc‬ﻛﻪ ‪ fc‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ درﺧﺘﺎن ﺑﺎ ﻓﺮض ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ﺑﺎ ارﻗﺎم ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺗﻮﺳﻂ‬
‫دورﻧﺒﺎس و ﭘﺮوت )‪ (1977‬و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺛﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن روزﻧﻪﻫﺎ در ﻃﻮل‬
‫دورهﻫﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي‬
‫در ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc ini،Kc mid‬و ‪ Kc end‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 0/2‬اﻓﺰاﻳﺶ داد )راﺟﺮز و ﻫﻤﻜﺎران‪.(1983 ،‬‬
‫‪ -22‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Kc =fc.Kc nge + (1-fc).Kc cover‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ‪ Kc ngc‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ Kc‬ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻏﻴﺮزﻧﺪه )در ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪ 21‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ Kc cover ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ Kc‬ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺪه )‪ (0/95‬و ‪ fc‬در ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪ 21‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دورﻧﺒﺎس و ﭘﺮوت )‪ ،(1977‬و ﺑﺎ دادهﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد‪ Kc .‬ﺑﺮاي ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫زﻧﺪه را ﻣﻲﺗﻮان ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ Kc min = Kc cover‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي آب و ﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﻛﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc ini ،Kc mid ،Kc end‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 0/2‬اﻓﺰاﻳﺶ داد‬
‫)‪.(Folowing Rogers et al., 1983‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﻏﻴﺮزﻧﺪه ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً زﻧﺪه )ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺒﺰ داراي رﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 2‬و ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 3‬ﭘﻮﺷﺶ زﻧﺪه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد(‪،‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ‪ Kc‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺪار ‪ Kc‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ و ‪ Kc‬ﺧﺎك داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻧﺪه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc‬ﺧﺎك داراي‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻧﺪه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺳﺒﺰ ﺑﻮدن و ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫‪141‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-12‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه )ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪Kc end‬‬ ‫‪Kc mid‬‬ ‫‪Kc ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪23‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻣﺨﺮوطدار )ﻣﺜﻞ ﻛﺎج(‬
‫‪3‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﻛﻴﻮي‬
‫‪3-5‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫زﻳﺘــﻮن )ﺑ ـﺎ ﭘﻮﺷــﺶ ﭘﻮﺷــﺶ ﮔﻴــﺎﻫﻲ ‪ 40‬ﺗــﺎ ‪60‬‬
‫‪24‬‬
‫درﺻﺪ(‬
‫‪3-5‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﭘﺴﺘﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪4-5‬‬ ‫‪0/6518‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪19‬‬
‫ﺑﺎغ ﮔﺮدو‬

‫س‪ -‬ﺗﺎﻻبﻫﺎ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل‬

‫‪2‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫ﻋﻠﻒ دمﮔﺮﺑﻪاي‪ ،‬ﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬

‫‪2‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫ﻟﻮﻳﻲ ﺑﺮگ ﭘﻬﻦ و ﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪0/3‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪1-3‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﻧﻲ ﺑﺎﺗﻼق‪ ،‬در ﻣﺮداب‬
‫‪1-3‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫ﻧﻲ ﺑﺎﺗﻼق‪ ،‬در ﺧﺎك ﻣﺮﻃﻮب‬

‫ش‪ -‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص‬

‫‪1/05‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫آب آزاد ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﻳﺎ در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬
‫‪1/2525‬‬ ‫‪0/6525‬‬ ‫آب آزاد ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺪون ﻛﺪورت‪،‬‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل‬

‫‪ -23‬ﻣﺨﺮوطداران ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﻳﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kc‬را ﻣﻲﺗﻮان ﻛﻤﺘﺮ از ارﻗﺎم‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪،‬ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺷﺮاﻳﻂ آﺑﻴﺎري ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻠﻬﺎي وﺳﻴﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -24‬اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺪود ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 60‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬و ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪ 21‬و ‪ 22‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﻣﻘـﺪار ‪ Kc‬درﺧﺘـﺎن در‬
‫دوره ﻏﻴﺮﺑﺎردﻫﻲ را ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‪ (Pastor and Orgaz, 1994) ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ‪ Kc‬ﺑﺎغﻫﺎي زﻳﺘﻮن را ﺑﺎ ‪ 60‬درﺻﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴـﺎﻫﻲ در‬
‫ﻣﺎهﻫﺎي ژاﻧﻮﻳﻪ ﺗﺎ دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑﺮاﺑـﺮ ‪ 0/50 ،0/65 ،0/60 ،0/55 ،0/45 ،0/45 ،0/50 ،0/55 ،0/60 ،0/65 ،0/50 ،0/50‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺿـﺮاﻳﺐ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ‪ Kc end =0/65 ،Kc mid =0/45 ،Kc ini =0/65‬و ﭼﻬﺎر ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 60 ،90 ،30‬و ‪ 90‬روز ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ Kc‬ﺑﺮاي زﻣﺴﺘﺎن )ﻓﺼﻞ ﻏﻴﺮزراﻋﻲ( از دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ ﻓﻮرﻳﻪ‪ 0/5 ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -25‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ‪ Kc‬ﺑﺮاي آب ﻋﻤﻴﻖ در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛـﻪ در آن ﺗﻐﻴﻴـﺮات دﻣـﺎي آب در ﻃـﻮل ﺳـﺎل زﻳـﺎد و ﺗﺒﺨﻴـﺮ دوره اﺑﺘـﺪاﻳﻲ اوﻟﻴـﻪ و‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺬب اﻧﺮژي ﺗﻮﺳﻂ آب ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ آب در ﻃﻮل ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آزاد ﺷﺪن ﮔﺮﻣﺎ از ﺗـﻮده‬
‫آب ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﻋﻠﻮﻓﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ Kc mid ،‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ‪ Kc‬دورهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮده آب اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ را ﺟـﺬب ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ‪ Kc end‬ﻣﺘﻨـﺎﻇﺮ‬
‫دورهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮده آب اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ را آزاد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اوﻟﻴﻪ‪:‬‬
‫)‪Kc ini: (Doorenbos and Kassam، 1979‬‬
‫‪Kc‬‬ ‫‪mid‬‬ ‫‪and Kc‬‬ ‫‪end:‬‬ ‫‪Doorenbos and Pruitt، (1977); Pruitt (1998); Wright (1981، 1982); Snyder‬‬
‫‪et. al.، (1989).‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪142‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -13‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﻖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﻋﻤﻖ)ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ‪3‬‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺒﻚ )ﻧﻢﻧﻢ(‬
‫‪5‬‬ ‫ﺳﺒﻚ )رﮔﺒﺎر ﺳﺒﻚ(‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ‪10‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ )رﮔﺒﺎر(‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ‪40‬‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ )ﺑﺎران ﺳﻴﻞآﺳﺎ(‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -23‬ﺑﺮآورد ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻫﺎ‬

‫در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل )ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ 50 :‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺎه(‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ )ﮔﻔﺴﺎ‪ ،1‬ﺗﻮﻧﺲ‪ 20 :‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺎه( و اﻗﻠﻴﻢ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي )ﻛﻠﻜﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ 300 :‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑـﺮ ﻣـﺎه( را‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد روزﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻤﻮل‬ ‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬ ‫اﻳﺴﺘﮕﺎه‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬ ‫)ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(‬ ‫)ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(‬
‫ﺣﺪود‪ 2‬روز‬ ‫‪17‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪50‬‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ‬
‫ﻫﻔﺘﮕﻲ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﮔﻔﺴﺎ‬
‫ﺣﺪود‪ 2‬روز‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪300‬‬ ‫ﻛﻠﻜﺘﻪ‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ 30‬ﻛﻪ در آن ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‪ ،‬ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮآورد ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﺒﻚ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ) ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ(‪ :‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﺷﻜﻞ‪ ،29‬ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺧﺎكﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺒﻚ ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺎك در ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺧﻴﺲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫از ﺷﻜﻞ ‪ 29‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺤـﺖ آﺑﻴـﺎري ﺑـﺎ ﻓﻮاﺻـﻞ ﻛـﻢ ﻣـﺸﺎﺑﻪ ﺳـﺎﻣﺎﻧﻪﻫـﺎي ﺧُـﺮد آﺑﻴـﺎري‬
‫)ﻗﻄﺮهاي‪ (... ،‬و دو‪‬ار ﻣﺮﻛﺰي‪ 3‬و ﻋﻤﻖ ﺣﺪود ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﻮق اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪1- Gafsa‬‬
‫‪2- Micro Irrigation‬‬
‫‪3- Center Pivot‬‬
‫‪143‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -24‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮداري‬

‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬آﺑﻴﺎري ﺑﺎ روش ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ آﺑﻴﺎري دوار ﻣﺮﻛﺰي و ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 2‬روز اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك‬
‫ﻟﻮم ﺳﻴﻠﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري ﺣﺪود ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه دراﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪Kc ini=0/85‬‬ ‫از ﺷﻜﻞ ‪ 29‬ﺑﺮاي آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 2‬روز‪:‬‬
‫‪ETc=Kc ETo=0/85 ×(4/0)=3/4‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ‪ 3/4‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك )ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ(‪ :‬روشﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺳﻄﺤﻲ و‬
‫ﺑﺎراﻧﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 30‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﺑﻴﺎري در اﺑﺘﺪاي ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﻪ روش ﺑﺎراﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻻﻳﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺎك زﻳﺎد‬
‫ﺑﻮده و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮل ﻣﺪت ﺧﺸﻚ ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﺒﻚ ﺧﺎك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﺪت ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﻻﻳﻪ‬
‫ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺎك‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ و ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ذﺧﻴﺮه آب در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ ،‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺧﺎك ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -29‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ و ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺎك ﻣﻘﺪار آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻢ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ )ﺣﺪود ‪10‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪144‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪30‬ـ اﻟﻒ ﺑﺮاي ﺧﺎكﻫﺎي ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ درﺷﺖ و ﺷﻜﻞ ‪30‬ـ ب ﺑﺮاي ﺧﺎكﻫﺎي ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ و رﻳﺰ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻓﺖ درﺷﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎكﻫﺎي ﺷﻨﻲ و ﺷﻦ ﻟﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎكﻫﺎي ﻟﻮم ﺷﻨﻲ‪،‬‬
‫ﻟﻮم و ﻟﻮم ﺳﻴﻠﺖ و ﺳﻴﻠﺖ و ﺑﺎﻓﺖ رﻳﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎكﻫﺎي ﻟﻮم رس ﺳﻴﻠﺘﻲ‪ ،‬رس ﺳﻴﻠﺘﻲ و رس ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺧﺎك ) ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(‪:‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ 30‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪I - 10‬‬
‫‪Kc ini = Kc ini (Fig.29) +‬‬ ‫] )‪[Kc ini (Fig.30) – Kc ini (Fig.29‬‬ ‫)‪(59‬‬
‫‪10‬ـ ‪40‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫)‪ = Kc ini (Fig.29‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻜﻞ ‪،29‬‬
‫)‪ = Kc ini (Fig.30‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻜﻞ ‪ ،30‬و‬
‫‪ = I‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ ﻧﻔﻮذ آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ]ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ 10‬و ‪ 40‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،59‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ )ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن‪ ،‬ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪29‬‬
‫و ‪ 30‬رﺳﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -25‬ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﺒﻚ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺧﺎك‬

‫در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ ﺑﺎ ﺧﺎك درﺷﺖ ﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎراﻧﻲ ﻫﻔﺘﻪاي دو ﺑﺎر ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘـﺮ آﺑﻴـﺎري‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ 5 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴـﺮ ـ ﺗﻌـﺮق ﮔﻴـﺎه را در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري‪:‬‬
‫روز‬ ‫‪= 3/5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫و ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‪:‬‬
‫درﺷﺖ ﺑﺎﻓﺖ‬ ‫ﺧﺎك‪:‬‬
‫‪Kc ini (Fig.29) ≈ 0/55‬‬ ‫از ﺷﻜﻞ ‪:29‬‬
‫‪Kc ini (Fig.30-a) ≈ 0/7‬‬ ‫از ﺷﻜﻞ‪-30‬اﻟﻒ‪:‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ‪I =20‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري‪:‬‬
‫‪20 − 10‬‬
‫( ‪K c ini = 0/55 +‬‬ ‫= )‪) × (7/0 − 0/55‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪:59‬‬
‫‪40 − 10‬‬
‫‪=0/55+0/33×(0/15)=0/60‬‬
‫‪ETo = 0/60 ×(5)=3/0‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪:58‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‪ 3/0 ،‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪145‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -30‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري‬
‫ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ؛ اﻟﻒ‪ -‬ﺑﺎﻓﺖ درﺷﺖ‪ ،‬ب‪ -‬ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ و رﻳﺰ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪146‬‬

‫اﺻﻼح ﺑﺮاي اﺛﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از روشﻫﺎي آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪ ،fw ،‬در آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي‪ 0/4 ،‬و در روش آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬از ‪ 0/3‬ﺗﺎ ‪ 0/8‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻳﺎ آﺑﻴﺎري در ﺟﺪول ‪ 20‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ‪ 12‬ﻳﺎ ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬ﻳﺎ ‪ 30‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﺮب در ﻛﺴﺮ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪Kc ini= fw Kc ini (Tab, Fig‬‬ ‫)‪(60‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = fw‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ]‪ 0‬ﺗﺎ ‪ [1‬و‬
‫)‪ = Kc ini (Tab, Fig‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ‪ 12‬ﻳﺎ ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ ،30‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ )ﺷﻜﻞ ‪ 29‬ﻳﺎ ‪ ،(30‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﻋﻤﻖ واﻗﻌﻲ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻄﺢ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‬
‫ﺧﺎك )ﺷﻜﻞ ‪ ،(31‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪I‬‬ ‫)‪(61‬‬
‫= ‪Iw‬‬
‫‪fw‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ ،Iw‬ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري در ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ]ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ[‪ ،fw ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري‪ ،‬و ‪ ،I‬ﻋﻤﻖ‬
‫آﺑﻴﺎري در ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ ]ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬آﺑﻴﺎري ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺎك و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را ﺧﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ )‪(fw‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -31‬ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري‬

‫‪147‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -26‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺜﺎل ‪ 24‬ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 2‬روز‪ ،‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ‪ 0/4‬و ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻧﺎﭼﻴﺰ‬
‫اﺳﺖ‪..‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻛﺴﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪12‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:61‬‬
‫‪I‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 30‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‬
‫‪w‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪0/4‬‬
‫‪w‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﺷﻜﻞ ‪ 29‬ﺑﺮاي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﺒﻚ )ﺣﺪود ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ( و ﺷﻜﻞ ‪-30‬ب ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺎ‬
‫ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ )ﺣﺪود ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(‪ ،‬ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‪:‬‬
‫‪ 2‬روز‬ ‫و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‪:‬‬
‫‪Kc ini =0/85‬‬ ‫از ﺷﻜﻞ ‪:29‬‬
‫‪Kc ini =0/15‬‬ ‫از ﺷﻜﻞ ‪ -30‬ب‪:‬‬
‫⎤‪⎡ 30 − 10‬‬
‫⎢ ‪K c ini = 0/85 +‬‬ ‫)‪× (1/15 − 0/85‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:59‬‬
‫⎦⎥‪⎣ 40 − 10‬‬
‫‪Kc ini =1/05‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي ‪ 0/4‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ Kc ini ،‬واﻗﻌﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪Kc ini = fw .Kcini Fig =0/4×(1/50)=0/42‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:60‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪0/42‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب در ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﺨﺶ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ‪ETc= Kc ini ETo=0/42 ×(4)=1/7‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي ‪ 1/7‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ درﺧﺘﺎن و درﺧﺘﭽﻪﻫﺎ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ درﺧﺘﺎن و درﺧﺘﭽﻪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در دوره ﭘﻴﺶ از روﻳﺶ‬
‫ﻣﺠﺪد ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن ﻳﺎ درﺧﺘﭽﻪﻫﺎي ﺧﺰانﺷﻮﻧﺪه ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ دوره ﺧﻮاب ﻳﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ درﺧﺘﺎن ﻳﺎ‬
‫درﺧﺘﭽﻪﻫﺎي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺒﺰ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﻮﺷﺶ ﭼﻤﻦ ﻳﺎ ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز‪ ،‬ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ درﺧﺘﺎن و ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮاي درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه ﺧﺰانﺷﻮﻧﺪه در اﻗﻠﻴﻢ‬
‫ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺎك داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ 0/8 ،‬ﺗﺎ ‪0/9‬‬
‫و در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻮده و ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري زﻳﺎد اﺳﺖ‪ 0/3 ،‬ﺗﺎ ‪ 0/4‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮاي درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺒﺰ )ﺑﺪون رﻳﺰش ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮگﻫﺎ( و داراي دوره ﺧﻮاب ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻮارد ﺟﺪول ‪ 12‬و ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎي ‪ 21‬و ‪ 22‬ﺑﺮاي ﻣﺮﻛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك )ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ‬
‫ﻳﺎ ﭼﻤﻦ زﻧﺪه ﻳﺎ ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز( را‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪148‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -14‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮﻧﺞ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺛﺎﻧﻴﻪ(‬ ‫رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﺷﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫آرام‬
‫‪1/20‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺧﺸﻚ ‪ -‬ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‬
‫‪1/15‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ‪ -‬ﻣﺮﻃﻮب‬
‫‪1/10‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺮﻃﻮب‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮﻧﺞ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬

‫ﺟﺰء ﻋﻤﺪه ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮﻧﺞ در ﻣﺰارع ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﻣﺎﻧﺪاب ‪ 0/1‬ﺗـﺎ ‪ 0/2‬ﻣﺘـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از آب راﻛﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ ،12‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد آرام ﺗﺎ ﻣﻼﻳﻢ‬
‫‪ 1/05‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ‪ ،14‬اﺻﻼح ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛـﺸﺎورزي‪ ،‬در ﺟـﺪول ‪ 12‬اراﺋـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﻔﺎوت در وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﻳﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‬
‫)ﺷﻜﻞ ‪ .(21‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ در اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ داراي ﺑﺎدﻫﺎي ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑـﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻴـﺸﺘﺮ و‬
‫در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮب داراي ﺑﺎدﻫﺎي ﺑﺎﺳﺮﻋﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺛﺮ ﻧﺴﺒﻲ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ در ﺷﻜﻞ ‪ ،32‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﻛﻪ در آن ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮرد‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬در ﻛﺎدر ‪ 14‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ در ﺟﺪول ‪ ،12‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪45‬‬
‫درﺻﺪ و ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد)در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي( ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪0 .3‬‬
‫⎞‪⎛h‬‬
‫‪K c mid = K c mid (Tab ) + [0.04(u 2 − 2 ) − 0.004 (RH min‬‬ ‫⎟ ⎜]) ‪− 45‬‬ ‫)‪(62‬‬
‫⎠‪⎝3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫)‪ = Kc mid (Tab‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc mid‬از ﺟﺪول ‪،12‬‬
‫‪ = u2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪،‬‬
‫ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺛﺎﻧﻴﻪ‪،‬‬
‫‪ = RHmin‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]درﺻﺪ[‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 80‬درﺻﺪ ‪،‬و‬
‫‪ = h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ﻣﺘﺮ[‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﺘﺮ ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪149‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -32‬ﺗﻌﺪﻳﻞ )اﻓﺰاﻳﺶ( ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc mid‬اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﺮاي ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫روزاﻧﻪ )‪ (u2‬ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪150‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 62‬و ‪ ،65‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc mid‬اﺻﻼح ﺷﺪه در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد )ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺸﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﺣﺪﻫﺎي ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪،‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.1‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -14‬اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻨﺪم ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺰرﻋﻪاي‬

‫از ﺟﺪول ‪ ،12‬ﺑﺮاي ﮔﻨﺪم ﺑﺎ ‪ h =1‬ﻣﺘﺮ و ‪Kc mid =1/15‬‬

‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺗﺎ ﺧﺸﻚ‬

‫‪Kc mid =1/15+0/10=1/25‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ ‪) 4‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪Kc mid =1/15+0/05=1/ 20‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ )‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪Kc mid =1/15+0/02=1/17‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد آرام )‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب‬
‫‪Kc mid =1/15+0/05=1/20‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ )‪ 4‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪Kc mid =1/15+0/00=1/15‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ )‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪Kc mid =1/15-0/03=1/10‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد آرام )‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﻃﻮب و ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺮﻃﻮب‬
‫‪Kc mid‬‬ ‫‪=1/15-0/05=1/10‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ )‪ 4‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪Kc mid =1/15-0/10=1/05‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ )‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫‪Kc mid =1/15-0/15=1/00‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎد آرام )‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻨﺪم ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ و ﺑﺎد از ‪) 1/00‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮب و ﺑﺎد آرام( ﺗﺎ‬
‫‪ ) 1/25‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ و ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ( ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ )ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ( ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ از روي ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎ ﺳـﺎده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ از ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻼوه‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ ﺑﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻧﺰدﻳـﻚ اﺳـﺖ )ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،(RHmax ≈%100 ،‬ﻛﻤﺒـﻮد ﻓـﺸﺎر‬
‫‪⎡100 − RH min ⎤ o‬‬
‫⎢ ‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ در آن‪ e o (Tmax ) ،‬ﻓـﺸﺎر‬ ‫ﺑﺨﺎر ﻳﻌﻨﻲ )‪ ، (es - ea‬از راﺑﻄﻪ ) ‪⎥ e (Tmax‬‬
‫‪2‬‬

‫⎢⎣‬ ‫‪200‬‬
‫⎥⎦‬
‫ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑـﺖ ﻧـﺴﺒﻲ ﺑﻬﺘـﺮ از‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آن‪ ،‬اﺛﺮ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آب ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ از روي دادهﻫﺎي روزاﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪h‬‬ ‫‪h‬‬
‫] ) ([ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫) ( ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫‪0/5 0/5‬‬ ‫‪0/3‬‬
‫‪ -1‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺴﺎب در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﺒﺎرت‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ -2‬ﻛﻪ در آن؛ ‪ es‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 12‬و ‪ ea‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 17‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪151‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫) ‪e o (Tdew‬‬ ‫)‪(63‬‬
‫= ‪RH min‬‬ ‫‪100‬‬
‫) ‪e o (Tmax‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ Tdew ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ و ‪ Tmax‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮده ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ از روي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺟﺎي دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‪ 1‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬

‫) ‪e o (Tmin‬‬
‫= ‪RH min‬‬ ‫‪100‬‬ ‫)‪(64‬‬
‫) ‪e o (Tmax‬‬

‫ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از رواﺑﻂ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺮآورد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي( و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت دارد‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺧﻴﻠﻲ ﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و‬
‫‪ RHmin‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 3‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و ‪ 10‬درﺻﺪ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ‪ 0/04‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬روشﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺮآورد دادهﻫﺎي ﺑﺎد و رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫)ﻣﺘﻔﺎوت از دو ﻣﺘﺮ( اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 47‬اﺻﻼح و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع‬
‫دو ﻣﺘﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و رﻃﻮﺑﺖ ﻛﻪ در ﺟﺪاول ‪ 15‬و ‪ 16‬اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -15‬ﺑﺮآورد ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دادهﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫)ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ‪1/0‬‬ ‫آرام‬
‫‪2/0‬‬ ‫آرام ﺗﺎ ﻣﻼﻳﻢ‬
‫‪4/0‬‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ ﺗﺎ ﺷﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪5/0‬‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪2/0‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﺟﺪول ‪ -16‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺣﺪاﻗﻞ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ اﻗﻠﻴﻢ‬
‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬
‫‪45‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﺧﺸﻚ‬
‫‪55‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‬
‫‪70‬‬ ‫‪45‬‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب‬
‫‪85‬‬ ‫‪70‬‬ ‫ﻣﺮﻃﻮب‬
‫‪90‬‬ ‫‪80‬‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺮﻃﻮب‬

‫‪ -1‬ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 64‬در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ ،Tmin‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺶ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (6-6‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ‪ 2‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺑﻬﺘﺮي از ‪ Tdew‬ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪152‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﺘﺮ اﻋﺘﺒﺎردارد‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ آﻳﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻮﺗـﺎﻫﺘﺮ از‬
‫‪ 0/1‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ‪ 62‬اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ارﺗﻔﺎع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي در ﺟﺪول ‪ 12‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔـﺎع ﮔﻴﺎﻫـﺎن‬
‫ﺑﻪ وارﻳﺘﻪ و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﻣﻜـﺎن‪ ،‬ارﺗﻔـﺎع ﮔﻴـﺎه در ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫واﻗﻌﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮان ‪ ،0/3‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻏﻴﺮﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‬

‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴـﻪ‪ ،‬ﻣـﺆﺛﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن اﺳـﺖ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺛـﺮ ﺗﺒﺨﻴـﺮ از‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ در ﺟـﺪول ‪ ،12‬ﻛﻤﺘـﺮ از ‪1‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 3‬روز ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﻳﺒـﻲ ﺿـﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ‪ 1/1‬ﺗـﺎ ‪ 1/3‬اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ اﺛﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ذرات آب ﭘﺨﺶ ﺷﺪه در ﻫﻮا )آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ( و زﺑـﺮي‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻛـﺴﺮ وﺳـﻴﻌﻲ از ﺳـﻄﺢ ﺧـﺎك )ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،(fw>0/3 ،‬ﺑـﺮ ﺿـﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -27‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ Kc mid‬ذرت در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺎﻳﭙﻪ‪ -‬ﺗﺎﻳﻮان‪ 1‬و ﻣﻮﭼﺎ‪ -‬ﻳﻤﻦ‪ 2‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫روزاﻧﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي در ﺗﺎﻳﭙﻪ ‪ 1/3‬و در ﻣﻮﭼﺎ ‪ 4/6‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ در‬
‫ﺗﺎﻳﭙﻪ ‪ 75‬و در ﻣﻮﭼﺎ ‪ 44‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﺪول ‪ ،12‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc mid‬ذرت ‪ 1/2‬و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ‪ 2‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬ﺑﺮاي ﺗﺎﻳﭙﻪ )اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮب(‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪K c mid = 1/20 + [0/04 × (1/3 − 2) − 0/004 × ( 75 − 45)] × ( )0/3 = 1/07‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻮﭼﺎ )اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ(‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪= 1/20 + [0/04 × (4/6 − 2) − 0/004 × (44 − 45)] × ( )0/3 = 1/30‬‬
‫‪c mid‬‬ ‫‪3‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ذرت در ﺗﺎﻳﭙﻪ ‪ 1/07‬و در ﻣﻮﭼﺎ ‪ 1/30‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1- Taipei, Taiwan‬‬

‫‪2- Mocha, Yemen‬‬
‫‪153‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ )‪ (Kc end‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي در ﺟﺪول ‪ 12‬اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﻴﺎه ﺗﺎ زﻣﺎن‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎزهﺧﻮري( آﺑﻴﺎري ﺷﻮد‪ ،‬ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻮده و ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺸﻚ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪه ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﺮ‬
‫دو ﺧﺸﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺷﻜﻞ ‪.(33‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب و زﻣﺎن ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺟﺪول ‪ ،12‬ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﺻﻼح ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ روشﻫﺎي اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن آن‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc end‬ﺟﺪول ‪ 12‬و ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻓﺮض ﺑﺮداﺷﺖ در زﻣﺎن ﻣﻌﻤﻮل رﺳﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺮداﺷﺖ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ در ﺟﺪول ‪ ،12‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚﺗﺮ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ و در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬
‫روزاﻧﻪ ﺑﺎ ‪ 45‬درﺻﺪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪0 .3‬‬
‫⎞‪⎛h‬‬
‫⎟ ⎜]) ‪K c end = K c end ( Tab ) + [0.04(u 2 − 2 ) − 0.004 (RH min − 45‬‬ ‫)‪(65‬‬
‫⎠‪⎝3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫)‪ = Kc end (Tab‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc end‬از ﺟﺪول ‪،12‬‬
‫‪ =u2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪ ،‬ﺑﻴﻦ‬
‫‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪،‬‬
‫‪ = RHmin‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]درﺻﺪ[‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 80‬درﺻﺪ‪،‬‬
‫‪ = h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ﻣﺘﺮ[‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪154‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -33‬ﺣﺪﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -34‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،65‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 0/45‬ﺑﻮده‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎزهﺧﻮري )ﺳﺒﺰ( و ﻗﺒﻞ از ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل‪،‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ‪.(Kc end ≥ 0/45 ،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ Kc end (Table) <0/45‬ﺑﺎﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ‪ (Kc end = Kc end (Tab) ،‬اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺿﺮورت‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻣﺤﺼﻮل در ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻼﺳﻴﺪه ﻳﺎ ﺧﺸﻚ ﺷﻮد )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،(Kc end<0/45 ،‬ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﺛﺮ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ دارد و اﺻﻼح‬
‫‪ Kc end‬ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﻮا‪ ،‬روﻧﺪ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﻣﺤﺼﻮل را ﺷﺘﺎب ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬
‫‪155‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل آﻧﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺎﻣﻼً رﺳﻴﺪه و ﺧﺸﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻣﻘﺪار اﺻﻠﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ‪ 34‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻳﺮ رﺳﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻠﻲ )اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ( ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ‪ Kc mid ،Kc ini‬و ‪ Kc end‬از ﺟﺪول ‪ 12‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك و ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
‫در ﺑﺨﺶ ﻗﺒﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼح ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ دو ﭘﺎره ﺧﻂ ﻣﻮازي ﺑﺎ ﻣﺤﻮر ‪x‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي رﺳﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﻧﻘﺎط‬
‫‪ Kc ini‬و ‪ Kc mid‬ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﻃﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺤﻮر ‪x‬ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﺪت ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻄﻮط اﻓﻘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻄﻮط ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﺻﻞ ﺷﺪه و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ‪ 34‬ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻫﺮ ﺑﺨﺶ از‬
‫دوره رﺷﺪ ﻳﻚ زﻳﺮ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و داراي ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﻞ از ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ زﻳﺮ ﻓﺼﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫در ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻜﻞ ‪ 35‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -35‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻋﻠﻮﻓﻪاي در ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ‪ 11‬و ‪ 12‬و اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 62‬و ‪) 65‬دادهﻫﺎي از راﻳﺖ‪.(1990 ،1‬‬

‫‪1- Wright‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪156‬‬

‫در اﻗﻠﻴﻢ ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﺑﺮگﻫﺎي ﮔﻴﺎه ﻳﻮﻧﺠﻪ در ﺑﻬﺎر و‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬از ﻧﻮدﻣﻴﻦ روز ﺳﺎل‬
‫)ﻣﻴﻼدي( ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻋﻠﻮﻓﻪاي در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ در ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﭼﻴﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻳﺮ ﻓﺼﻞﻫﺎي رﺷﺪ ﻳﺎ ﭼﻴﻦﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﺷﻜﻞ‬
‫‪ 35‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮ ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﺑﺮگﻫﺎ در ﺑﻬﺎر ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻪ‬
‫زﻳﺮ ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻴﻦﻫﺎي دوم ﺗﺎ ﭼﻬﺎرم ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺧﺎك ﭘﺲ از ﻫﺮ ﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫‪ 10‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﻦ اول ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن دﻣﺎي ﻫﻮا و ﺧﺎك ﻛﻪ ﻣﻴﺰان رﺷﺪ‬
‫ﮔﻴﺎه را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ از دورهﻫﺎي رﺷﺪ ﺑﻴﻦ ﭼﻴﻦﻫﺎي ﺑﻌﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﺪول ‪ ،11‬ﺑﺮاي آﻳﺪاﻫﻮ‪ ،‬ﻃﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﻳﻮﻧﺠﻪ در ﭼﻴﻦ اول ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 25 ،30 ،10‬و ‪ 10‬روز‬
‫و در ﭼﻴﻦﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 10 ،20 ،5‬و ‪ 10‬روز اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‬
‫ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﺰ )اواﻳﻞ ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪ اﻛﺘﺒﺮ( ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻳﻮﻧﺠﻪ را‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻳﻮﻧﺠﻪ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ 280‬ﺗﺎ ‪ 290‬روز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ ‪ Kc mid‬و ‪ Kc end‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﻦ‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪ 35‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 62‬و ‪ ،65‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دو ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )‪ (u2‬و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻫﺮ ﭼﻴﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 35‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ رﺳﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ در ﻛﻞ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ و ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻛﻞ ﻓﺼﻞ‬
‫رﺷﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻋﺎدي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 35‬رﺳﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل ﻋﻠﻮﻓﻪاي ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ‪ Kc mid‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ ﻛﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﭼﻴﻦﻫﺎي را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ‪ Kc mid‬ﻳﻚ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪Kc‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره ﺑﻴﻦ اوﻟﻴﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ )ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دوره ﺧﻮاب ﮔﻴﺎه ﻳﺎ‬
‫‪ Kc‬ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 80‬درﺻﺪ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ‬ ‫‪mid‬‬ ‫ﻳﺨﺒﻨﺪان(‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫‪ Kc mid‬ﺑﺎ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬در ﺟﺪول ‪ 12‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻛﻠﻲ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻋﻠﻮﻓﻪاي ‪ 1/05‬اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﭼﻴﻦ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪ 1/2 ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ در ﺟﺪول ‪ 12‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺟﺪول ‪ ،12‬ارﻗﺎم ﻣﻌﻤﻮل در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )در‬
‫ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي(ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 62‬و ‪ 65‬اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻮدن دوره ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ درﺧﺘﺎن ﺧﺰانﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ‬
‫‪157‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺎ ﻓﺼﻞﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻳﺎ ﻓﺼﻞ ﻣﺮﻃﻮب و‬
‫ﺧﺸﻚ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ در ﻛﻞ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي اﺳﺘﻮاﻳﻲ ﺑﻮده و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ درﺧﺘﺎن و درﺧﺘﭽﻪﻫﺎي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺒﺰ ﺑﺪون دوره ﺧﻮاب‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬اﺻﻼح‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﺼﻠﻲ ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از رﺷﺪ را ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮداري ﻳﺎ روش‬
‫ﻋﺪدي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد از‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮدار‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻫﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ روش ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ،ETc‬رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﻘﺴﻴﻢ آن‬
‫ﺑﻪ دورهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ده روزه ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و ﺳﭙﺲ اﻧﺘﺨﺎب ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن دورهﻫﺎ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(36‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻃﻮل ده روز‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺎده ﺷﺪه و ﺧﻄﺎي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻧﺪك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 36‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ رﺳﻢ ﺷﺪه در ﻛﺎدر ‪ ،15‬ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ده روزه رﺳﻢ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/19 ،0/15‬و ‪ 0/35‬و ﻃﻮل واﻗﻌﻲ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 30 ،25 ،25‬و ‪ 20‬روز‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺸﺖ در اﺑﺘﺪاي ﺳﻮﻣﻴﻦ دﻫﻪ ﻣﺎه ﻣﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ‪ 100‬روز ﭘﺲ از آن‪ ،‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎه اوت ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ دورهﻫﺎي ده روزه‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻣﻲﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺮ دوره ده روزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻫﻤﺎن‬
‫دوره ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬در دوﻣﻴﻦ ده روز از ﻣﺎه ژوﺋﻦ ﻛﻪ در آن ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻴﻤﻪ اول اﻳﻦ ده روز‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 0/15‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫در ﻧﻴﻤﻪ دوم از ‪ 0/15‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ‪ 0/36‬در ﭘﺎﻳﺎن دﻫﻤﻴﻦ روز ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ دﻫﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫)‪× (0/15) + × (0/15 + 0/36‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪= 0/2‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪158‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -15‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( ﺑﻪ روش ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ ،‬آﻳﺪاﻫﻮ‪ -‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺸﺖ در ‪ 23‬ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ 1974‬در‬
‫ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‪) ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 42/4‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻧﺠﺎم و ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺧﻴﺲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ارﻗﺎم ﺟﺪول ‪ 11‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻗﺎرهاي ‪ 40 ،30 ،20‬و ‪ 20‬روز‬
‫اﺳﺖ )در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﻮدن ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ ،‬ارﻗﺎم ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺑﺮاي ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ از ﺟﺪول ‪ 11‬ﺑﻜﺎر‬
‫ﻧﺮﻓﺖ(‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوﻟﻴﻪ ‪ Kc ini ،Kc mid‬و ‪ Kc end‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه از ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/15 ،0/4‬و ‪ 0/35‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد)در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي( در ﻫﺮ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ‪ 30‬درﺻـﺪ و‬
‫‪ Kc‬ﺑـﺎ‬ ‫‪mid‬‬ ‫‪ 2/2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي(‪ 0/4 ،‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘـﺪار‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪0/4 0/3‬‬
‫‪K‬‬ ‫( )‪= 1/15 + [0/04 × (2/2 − 2) − 0/004 × (30 − 45‬‬ ‫‪) = 1/19‬‬
‫‪c mid‬‬ ‫‪3‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ Kc end =0/35 ،‬و ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 0/45‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد واﻗﻌﻲ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫‪ 0/2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ واﻗﻌﻲ ﺗﻨﻬﺎ ‪ 15‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻮده و ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫‪ Kc mid‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻘﺪار اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 12‬ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ اوﻟﻴﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( در اﻳﺎﻟﺖ‬
‫آﻳﺪاﻫﻮ ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻜﻞ زﻳﺮ )ﻧﻘﻄﻪ ﭼﻴﻦﻫﺎ( رﺳﻢ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪،Kc mid‬‬
‫‪ Kc ini‬و ‪ Kc end‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/19 ،0/4‬و ‪ 0/35‬و ﻃﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 40 ،30 ،20‬و ‪ 20‬روز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮ‪ :‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini =٠/4‬از ﺟﺪول ‪ ،12‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪاول ‪ 11‬و ‪) 12‬ﺧﻂ ﭼﻴﻦﻫﺎ( و ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫اﺻﻼح ﺷﺪه ‪ Kc ini‬از ﺷﻜﻞ ‪ 29‬ﺑﺮاي ‪ Lmin=30 ،Ldev=25 ،Lini= 25‬و ‪ Llate=20‬روز )ﺧﻂ ﻣﻤﺘﺪ( رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫اﻧﺪازه ﺷﺪه ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ روزاﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ )دادهﻫﺎي ﻟﻴﺴﻴﻤﺘﺮي ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از راﻳﺖ‪.(1990 ،‬‬
‫‪159‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻛﺎدر ‪-15‬‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪ .‬در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ )اواﺧﺮ ﻣﺎه ﻣﻪ ‪ -‬اواﻳﻞ ﻣﺎه ژوﺋﻦ ‪ 5/3 ،(1974‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز و ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در‬
‫ﻃﻮل اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 14‬روز ﺑﻮد )ﺑﻌﻼوه دو ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻫﺮ ﺑﺎر ﺣﺪود ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﺪ(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﺑﻮدن‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻫﺎ )ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(‪ ،‬از ﺷﻜﻞ ‪ 29‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ ﻟﻮم ﺳﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪ ،29‬ﺑﺮاي‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ‪ 14‬روز و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ‪ 5/3‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ روز‪ Kc ini ،‬ﺣﺪود ‪ 0/15‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫رﻗﻢ ‪ 0/4‬در ﺟﺪول ‪ 12‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ از دادهﻫﺎي واﻗﻌﻲ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ ،1974‬راﻳﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ ،‬آﻳﺪاﻫﻮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻴﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎي دﻗﻴـﻖ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان دادهﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ واﻗﻌﻲ را ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ رﺳﻢ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳـﺴﻪ ﻛـﺮد‪ .‬ﻣﻘـﺪار ﺿـﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴــﺎﻫﻲ واﻗﻌــﻲ ﺑــﺎ ﺗﻘــﺴﻴﻢ ﻣﻘــﺎدﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴــﺮ ـ ﺗﻌــﺮق ﮔﻴــﺎه اﻧــﺪازهﮔﻴــﺮي ﺷــﺪه ﺑــﺎ ﻟﻴــﺴﻴﻤﺘﺮ ﺗﺤــﺖ ﺷــﺮاﻳﻂ اﺳــﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( در ﺟﺪول ‪ 11‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ )ﻛﻠـﻲ( اﻗﻠـﻴﻢ ﻗـﺎرهاي ‪40‬‬
‫روز ﺑﻮده ﻛﻪ از ﻃﻮل واﻗﻌﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ 30‬روز( در ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي‬
‫دادهﻫﺎي واﻗﻌﻲ )‪ 30‬روز( ﺑﺠﺎي ﻣﻘﺪار ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ ،11‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮآوردﻫﺎ ﺑﺮاي رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( در ﺟﻨﻮب آﻳﺪاﻫﻮ )ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ در ﺷﻜﻞ ﻛﺎدر ‪ (15‬ﺑﺎ ﺿـﺮاﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 1/19 ،0/15‬و ‪ 0/35‬و ﻃﻮل دوره واﻗﻌﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 30 ،25 ،25‬و ‪ 20‬روز‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺛﺮ ﺑﺮآورد ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ ﻃﻮل دوره ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺮورت اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫واﻗﻌﻲ )اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه( ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ‪ ، Kc mid =0/19‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك ﭘﺲ از ﭼﻬﺎر ﻧﻮﺑﺖ آﺑﻴﺎري در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ در آن ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ در ﻛﺎدر ‪ 16‬و در ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb +K e‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini = 0/15‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻜﻞ ‪ ، 29‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪار اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﺮاي روزﻫﺎي آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪Kc‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ روزاﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻟﻴﺴﻴﻤﺘﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎدي ﺑﻮده و ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮ روزاﻧﻪ‬
‫ﻫﻮا و ﺟﻬﺖ ﺑﺎد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺎ در ﺑﺮآورد ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ در‬
‫دادهﻫﺎي ﻟﻴﺴﻴﻤﺘﺮي و اﻗﻠﻴﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪160‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -36‬ﻣﻨﺤﻨﻲ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ‪ ETc‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي(‬
‫ﻣﺜﺎل ﻛﺎدر ‪ 15‬در دورهﻫﺎي ده روزه‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ روش ﻋﺪدي‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار ‪ Kc‬ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ دو ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ )‪ (Kc prev‬و اﺑﺘﺪاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ )‪ ،(Kc next‬ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن ‪ Kc end‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫⎤ ) ‪⎡ i − Σ ( L prev‬‬
‫⎢ ‪K c i = K c prev +‬‬ ‫) ‪⎥ ( K c next − K c prev‬‬
‫⎦⎥ ‪⎢⎣ L stage‬‬ ‫)‪(66‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = i‬ﺷﻤﺎره روز از ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ]از ‪ 1‬ﺗﺎ ﻋﺪدي ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻞ ﻓﺼﻞ رﺷﺪ اﺳﺖ[‪،‬‬
‫‪ = Kc i‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در روز ‪،i‬‬
‫‪ = Lstage‬ﻃﻮل دوره ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ]روز[ و‬
‫)‪ = Σ (Lprev‬ﻣﺠﻤﻮع ﻃﻮل دورهﻫﺎي ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻞ ]روز[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 66‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪161‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -28‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش ﻋﺪدي‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( در روزﻫﺎي ‪ 70 ،40 ،20‬و ‪ 95‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(36‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬ ‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ )روز(‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪Kc ini=0/15‬‬ ‫‪25‬‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪1/19‬‬ ‫‪25‬‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪Kc mid=1/19‬‬ ‫‪30‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫‪ 1/19‬ﺗﺎ ‪0/35‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫‪K =K‬‬ ‫‪= 0/15‬‬ ‫در ‪:i=20‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪c ini‬‬
‫در ‪:i=40‬‬
‫روز ‪∑ ( L prev ) = Lini = 25‬‬
‫روز ‪Lstage = Ldev = 25‬‬
‫‪40 − 25‬‬
‫( ‪K = 0/15 +‬‬ ‫‪) × (1/19 − 0/15) = 0/77‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:66‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪K =K‬‬ ‫‪= 1/19‬‬ ‫در ‪i=70‬؛ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪c‬‬ ‫‪c mid‬‬
‫در ‪i=95‬؛ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬
‫‪∑ ( L prev ) = Lini + L‬‬ ‫‪+L‬‬
‫‪dev‬‬ ‫‪mid‬‬
‫روز ‪= 25 + 25 + 30 = 80‬‬
‫روز ‪Lstage = Llate = 20‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:66‬‬
‫‪95 - 80‬‬
‫( ‪K = 1/19 +‬‬ ‫‪) × (0/35 − 1/19) = 0/56‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪20‬‬

‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در روزﻫﺎي ‪ 70 ،40 ،20‬و ‪ 95‬ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/19 ،0/77 ،0/15‬و ‪ 0/56‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻮﻧﺠﻪ‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن‪ ،‬دو ﻣﻔﻬﻮم )ﭼﻤﻦ و ﻳﻮﻧﺠﻪ( ﺑـﺮاي ﮔﻴـﺎه ﻣﺮﺟـﻊ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬دو‬
‫ﮔﺮوه ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻮﻧﺠﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ راﻳﺖ )‪ 1981‬و ‪ (1982‬و ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ اراﺋـﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮوت )ﺟﻨﺴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪ 1990 ،‬و دورﻧﺒﺎس و ﭘﺮوت‪ (1977 ،‬و ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ارﺋـﻪ ﺷـﺪه در اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮدن ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺟـﻊ ﭼﻤـﻦ و‬
‫ﻳﻮﻧﺠﻪ و ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻮﻧﺠﻪ را ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ ﺿﺮب در‬
‫ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻴﻦ ‪ 1/0‬ﺗﺎ ‪ ،1/3‬ﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺿـﺮﻳﺐ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد )‪ 1/05‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﻃﻮب و ﺑﺎد آرام‪ 1/2 ،‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺑﺎ ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ و ‪ 1/35‬ﺑﺮاي‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺸﻚ و ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ(‪:‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪162‬‬

‫)‪Kc (grass)=Kratio Kc (alfalfa‬‬ ‫)‪(67‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = K c‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ) اراﺋﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ(‪،‬‬ ‫)‪(grass‬‬

‫)‪ = Kc (alfalfa‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻮﻧﺠﻪ‪ ،‬و‬

‫‪ = Kratio‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ )‪ 1/0‬ﺗﺎ ‪ ،(1/3‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺸﺨﺺ از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي رﻗﻢ ‪ Kc mid =1/2‬ﻳﻮﻧﺠﻪ )از ﺟﺪول ‪ (12‬و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞ آن ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،62‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺷﻬﺮ ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ ،‬آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 30‬درﺻﺪ و ﺑﺮاي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻘﺎع دو ﻣﺘﺮي ‪2/2‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻴﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻮﻧﺠﻪ و ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،62‬از‬
‫راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪0.3‬‬
‫⎞ ‪⎛ 0.5‬‬
‫⎜])‪K ratio = 1.2 + [0.04(2.2 − 2) − 0.004(30 − 45‬‬ ‫⎟‬ ‫‪= 1.24‬‬ ‫)‪(68‬‬
‫⎠ ‪⎝ 3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ h=0/5‬اﺳﺖ و ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ارﻗﺎم ‪ Kc mid‬و ‪ Kc end‬ﺟﺪول ‪ 12‬از ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوﻟﻴﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺎﺋﻮ در ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﻨﻲ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 24‬و ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ )ﻓﺎﺋﻮ ‪ 24‬و ﻓﺎﺋﻮ ‪ (33‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اﺻﻼح و‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ در ‪ Kc mid‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺗﻔﺎوت زﺑﺮي آﻳﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫)ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ(‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﺨﺮاج آن از ‪ Kc‬اراﺋﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﺘﻔﺎوت در ﻓﺎﺋﻮ ‪ ،24‬اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺮاي اﻧﻌﻜﺎس ﺑﻬﺘﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺎﻻ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ‬
‫ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﭼﻤﻦ ﻓﻌﺎل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ اراﺋﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪24‬‬
‫آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ و در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻛﻢ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪163‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ اﺻﻼح ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬
‫ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ را ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﺎ‬
‫‪ 25‬درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ واﺳﻨﺠﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻓﺼﻞ دوم ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﺷﻮد(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي آب ﻣﺼﺮﻓﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻪ در آن‪،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮارﺑﺎر و ﻛﺸﺎورزي ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ارﻗﺎم ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻨﻤﻦ اﺻﻼح ﺷﺪه )ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ( ﺑﺮآورد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭘﻨﻤﻦ و ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺠﺪد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )‪ (ETc‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﻪ‬
‫در آن ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮ رﺷﺪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه اﻋﻤﺎل ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬روش ﺑﺮآورد‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در روش دو‬
‫ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﺿﺮﻳﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ اﺛﺮ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ (Kcb‬ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه و دﻳﮕﺮي اﺛﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك )‪ (Ke‬را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺷﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ETc= (Kcb + Ke) ETo‬‬ ‫)‪(69‬‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از روش ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﻮده و‬
‫داراي ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دادهﻫﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از راﻳﺎﻧﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري‬
‫روزآﻣﺪ ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روش دو ﺟﺰﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و اﻧﺘﺨﺎب ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ (Kcb‬در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪،‬‬
‫‪ .2‬اﺻﻼح ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ‪،‬‬
‫‪ .3‬رﺳﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻫﺮ زﻣﺎن از ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ(‪،‬‬
‫‪ .4‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ke‬روزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪،‬‬
‫‪ .5‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ‬
‫دو ﺟﺰﻳﻲ )‪.(Kcb+Ke‬‬

‫ﺟﺰء ﺗﻌﺮق‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻂ ﺧﺸﻚ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﻘﺪار آب ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺗﻌﺮق ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫‪ETc‬‬
‫‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(22‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﻋﺒﺎرت )‪ (Kcb × ETo‬ﺟﺰء‬ ‫ﺻﻮرت ﻋﺒﺎرت‬
‫‪ETo‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪166‬‬

‫ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ آب از ﺧﺎك )ﺳﻄﺤﻲ( ﻧﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫آن از آب ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺧﺸﻚ زﻳﺮﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛـﺮ ﺗﺒﺨﻴـﺮ از ﺧـﺎك را ﻧﻴـﺰ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از آن ﺑـﻮده )ﻃﺒـﻖ ﺷـﻜﻞ ‪ (26‬و ﺟـﺪول ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪاي ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز دارد‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﺟﺪول ‪ ،17‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 12‬اﺳـﺖ‪ .‬ﺿـﺮاﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ در ﺟﺪول ‪ 17‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ارﻗﺎم ﺟﺪول ‪ ،12‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﺎ ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي‬
‫ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ‪ 45‬درﺻﺪ و ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑـﺎد )در ارﺗﻔـﺎع دو ﻣﺘـﺮي( ﻣﺘﻔـﺎوت از ‪ 2‬ﻣﺘـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb mid‬و ‪ Kcb end‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ‪ ،0/45‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪h‬‬ ‫)‪(70‬‬
‫‪K cb = K cb ( Tab ) + [0.04 (u 2 - 2 ) - 0.004 (RH min - 45 )]( ) 0.3‬‬
‫‪3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫)‪ = Kcb (Tab‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb mid‬ﻳﺎ از ﺟﺪول ‪) Kcb end17‬اﮔﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 0/45‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻼح ﻻزم ﻧﺪارﻧﺪ( ‪،‬‬
‫‪ = u2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﭼﻤﻦ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ‬
‫‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪،‬‬
‫‪ = RHmin‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]درﺻﺪ[‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪، %80‬‬
‫‪ = h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ از ﺟﺪول ‪] 12‬ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺮوح روش اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﻫﻨﻤﺎي ﻛﻠﻲ روش ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ‪ ،17‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ﺟﺪول‬
‫‪ 18‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺪول ‪17‬‬
‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ ﻳﺎ وارﻳﺘﻪ )ﮔﻮﻧﻪ( ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺻﻼح ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ‪ 17‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 0/2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺑﺮرﺳﻲ و ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﺠﺪد روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ اﺟﺮا ﺷﺪه ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬اﺻﻼح آن ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 70‬ﺿﺮورت ﻧﺪارد )ﺑﻪ ﻣﺜﺎل‬
‫‪ 29‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ روزاﻧﻪ‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫اﺻﻠﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ دوره رﺷﺪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ و اﻧﺘﺨﺎب ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫اوﻟﻴﻪ )‪ ،(Kcb ini‬ﻣﻴﺎﻧﻲ )‪ (Kcb mid‬و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ )‪ (Kcb end‬و اﺻﻼح ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را رﺳﻢ )ﺷﻜﻞ ‪ (37‬و ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻫﺮ زﻣﺎن را در آن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد )ﻣﺜﺎل ‪.(30‬‬
‫‪167‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول ‪ -17‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺷﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ و‬
‫ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب و اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب )‪ RHmin =45‬درﺻﺪ و ‪ u2 =2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ‪ -‬ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Kcb end‬‬ ‫‪Kcb mid‬‬ ‫‪Kcb ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﻠﻲ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﺴﻞ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻛﻠﻢ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﮔﻞ ﻛﻠﻢ‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻛﺮﻓﺲ‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫ﺳﻴﺮ‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫ﻛﺎﻫﻮ‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﭘﻴﺎز ‪ -‬اﻧﺒﺎري‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪ -‬ﺗﺎزه‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺬري‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺎج‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫ﺗﺮﺑﭽﻪ‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ب‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎدﻣﺠﺎﻧﻴﺎن )‪(Solanaceae‬‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪1/002‬‬ ‫ﻓﻠﻔﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪2‬‬
‫‪0/60-/80‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫پ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻴﺎر )‪(Cucurbitaceae‬‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫ﻃﺎﻟﺒﻲ‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/952‬‬ ‫ﺧﻴﺎر – ﺗﺎزهﺧﻮري‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻛﺪو ﺣﻠﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺪو زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫ﻛﺪو ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻛﺪو زوﻛﻴﻨﻲ‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ‬

‫‪ -2‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻟﻮﺑﻴﺎ‪ ،‬ﻧﺨﻮدﻓﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻘﻮﻻت‪ ،‬ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ و ﺧﻴﺎر ﺑﺎ دارﺑﺴﺖ ﺗﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 1/5‬ﺗﺎ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ رﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ و ﺧﻴﺎر از ‪ 1/10‬و ﺑﺮاي ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( و ﻧﺨﻮدﻓﺮﻧﮕﻲ از ‪ 1/15‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪168‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪17‬‬

‫‪Kcb end‬‬ ‫‪Kcb mid‬‬ ‫‪Kcb ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ت‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن رﻳﺸﻪاي و ﻏﺪهاي‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر ﺳﺎﻻدي )ﻟﺒﻮ(‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪0/703‬‬ ‫ﻛﺎﺳﺎوا ‪ -‬ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪ -‬دو ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ )زردك(‬
‫‪0/654‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﺷﻠﻐﻢ‬
‫‪0/505‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر ﻗﻨﺪ‬

‫‪0/50‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ث‪ -‬ﺑﻘﻮﻻت )‪(Legumes‬‬

‫‪0/80‬‬ ‫‪1/002‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺳﺒﺰ‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪1/102‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺧﺸﻚ‪ ،‬داﻧﻪاي‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻧﺨﻮد‬
‫‪1/05‬‬ ‫‪1/102‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻼ ‪ -‬ﺳﺒﺰ‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪1/102‬‬ ‫‪ -‬داﻧﻪاي و ﺑﺬري‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﮔﺮاﺑﻨﺰو‬
‫‪0/25-0/556‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻠﺒﻠﻲ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻋﺪس‬
‫‪1/05‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻧﺨﻮد – ﺳﺒﺰ‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪ -‬داﻧﻪاي‪ ،‬ﺑﺬري‬
‫‪0/30‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺳﻮﻳﺎ‬

‫ج‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‬

‫)ﺑﺎ دوره ﺧﻮاب و ﺧﺎك ﺑﺪون ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ(‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ﻛﻨﮕﺮ‬

‫‪ -3‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﺳﺎوا در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳـﺎ ﭘـﺲ از آن اراﺋـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ‪ Kcb end‬ﺑـﺎ‬
‫اﺣﺘﺴﺎب دوره ﺧﻮاب در ﻓﺼﻞ ﺧﺸﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb end‬ﺑﺮاي ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ داراي دوره رﺷﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺣﺪود ‪ 0/35‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ‪ Kcb end‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺑﻴﺎري در ﻣﺎه آﺧﺮدوره رﺷﺪ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آﺑﻴﺎري اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Kcb end‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 0/9‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬اوﻟﻴﻦ ﻣﻘﺪار ‪ Kcb end‬ﺑﺮاي دوره رﺷﺪ ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺳﺒﺰ و دوﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي دوره رﺷﺪ ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي )ﺧﺸﻚ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪169‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪17‬‬

‫‪Kcb end‬‬ ‫‪Kcb mid‬‬ ‫‪Kcb ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪0/907‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ‬
‫‪1/05‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫ﻧﻌﻨﺎع‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫ﺗﻮت ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫‪0/15‬‬ ‫چ‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻓﻴﺒﺮي‬
‫‪0/40-0/50‬‬ ‫‪1/10-1/15‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻛﺘﺎن‬
‫‪8‬‬
‫‪0/4-0/7‬‬ ‫‪0/4-0/7‬‬ ‫ﻛﻨﻒ‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ح‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن روﻏﻨﻲ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﻛﺮﭼﻚ‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪0/95-1/109‬‬ ‫ﻛﻠﺰا‬
‫‪9‬‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪0/95-1/10‬‬ ‫ﮔﻠﺮﻧﮓ‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫ﻛﻨﺠﺪ‬
‫‪9‬‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪0/95-1/10‬‬ ‫آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫خ‪ -‬ﻏﻼت‬
‫‪0/15‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺟﻮ‬
‫‪0/15‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﺟﻮ دوﺳﺮ )ﻳﻮﻻف(‬
‫‪10‬‬
‫‪0/15-0/30‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﮔﻨﺪم ﺑﻬﺎره‬
‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪0/15-0/30‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/15-0/5‬‬ ‫ﮔﻨﺪم زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬
‫‪12‬‬
‫‪0/15-0/50‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ذرت ‪ -‬داﻧﻪاي‬
‫‪13‬‬
‫‪1/00‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪ -‬ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ارزن‬
‫‪9‬‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/95-1/05‬‬ ‫ذرت ﺧﻮﺷﻪاي ‪ -‬داﻧﻪاي‬
‫‪1/00‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪0/45-0/70‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ‬

‫‪ -7‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از اوﻟﻴﻦ زﻣﺎن ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬در ﺣﺪ ‪ Kcb ini‬ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb mid‬ﺑﺮاي دوره رﺷﺪ ﻣﺠﺪد ﮔﻴﺎه ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن زﻣﺎن اوﻟﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ آﻏﺎز ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﻛﻨﻒ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب )ﻳﻌﻨﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ( ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻣﻘﺪار ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﻢ و ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﻛﻢ )ﻛﻢ ﭘ‪‬ﺸﺖ( ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ Kcb end -12‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ داﻧﻪ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻻ و ‪ Kcb end‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل داﻧﻪ ﺧﺸﻚ )ﺑﺎ ﺣﺪود ‪ 18‬درﺻﺪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫وزن ﺗﺮ(‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -13‬اﻳﻦ رﻗﻢ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل ذرت ﺑﺮاي ﺗﺎزهﺧﻮري ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل داﻧﻪ ﺧﺸﻚ‪ ،‬از ‪ Kcb end‬ذرت‬
‫داﻧﻪاي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪170‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪17‬‬

‫‪Kcb end‬‬ ‫‪Kcb mid‬‬ ‫‪Kcb ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫د‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪ‬
‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‬
‫‪14‬‬ ‫‪1/1514‬‬ ‫‪/03014‬‬
‫‪1/10‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪاي )ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﻦ(‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/30‬‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺬري‬
‫ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪0/9515‬‬
‫‪0/50‬‬ ‫– )ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ(‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/85‬‬
‫‪0/15‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺬري‬
‫‪1/0514‬‬ ‫‪1/1014‬‬ ‫‪0/3014‬‬ ‫ﺷﺒﺪر ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪0/95‬‬ ‫‪1/0015‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫ﭼﺎودار‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪1/0514‬‬ ‫‪1/1014‬‬ ‫‪0/3014‬‬ ‫ﺳﻮدان ﮔﺮاس – )ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﻦ(‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪0/80-1/00‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫ﻣﺮﺗﻊ ‪ -‬ﭼﺮاي ﻣﺘﻨﺎوب‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪ -‬ﭼﺮاي ﻣﻔﺮط‬
‫‪16‬‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫ﭼﻤﻦ ﺗﻮرف ‪ -‬ﻓﺼﻞ ﺳﺮد‬
‫‪16‬‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪ -‬ﻓﺼﻞ ﮔﺮم‬

‫‪0/70‬‬ ‫‪1/20‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ذ‪ -‬ﻧﻴﺸﻜﺮ‬

‫ر‪ -‬ﻣﻴﻮهﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬

‫‪0/90‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ﻣﻮز ‪ -‬ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪1/05‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪ -‬دو ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫ﻛﺎﻛﺎﺋﻮ‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫ﻗﻬﻮه ‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪1/05‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻠﻒﻫﺮز‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ‬

‫‪ -14‬اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬در دوره ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻴﺶ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دوره‬
‫رﺷﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪﻳﻦ دوره ﺑﺮداﺷﺖ )ﭼﻴﻦ( ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -15‬اﻳﻦ ‪ Kcb mid‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس و ﭼﺎودار ﻋﻠﻮﻓﻪاي ﻳﻚ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﻠﻲ از ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در دو دوره ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﭼﻨﺪ‬
‫ﭼﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮاي دوره ﻣﺎﺑﻴﻦ آﻏﺎز اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه و آﻏﺎز آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -16‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﻤﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﺮد ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺮﺗﻌﻲ ﻣﺘﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﭼﺎودار و ﻋﻠﻒ ﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﻤﻦ ﻓﺼﻞ ﮔﺮم ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس و ﭼﻤﻦ‬
‫ﺳﻨﺖآﮔﻮﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ 0/9‬ﺑﺮاي ﭼﻤﻦ ﻓﺼﻞ ﺳﺮد ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﭼﻤﻦ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 0/06‬ﺗﺎ ‪ 0/08‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ آب ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ اﻋﻤﺎل ﺷﻮد و رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﭼﻤﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻤﻦ ﺗﻮرف ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ‪0/1‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪171‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪17‬‬

‫‪Kcb end‬‬ ‫‪Kcb mid‬‬ ‫‪Kcb ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻧﺨﻞ‬
‫‪17‬‬
‫آﻧﺎﻧﺎس )ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ(‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﭼﻤﻦ‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻛﺎﺋﻮﭼﻮ‬
‫‪0/90‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫ﭼﺎي ‪ -‬ﺑﺪون ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز‬
‫‪18‬‬
‫‪1/05‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز‬

‫ز‪ -‬اﻧﮕﻮر و ﺗﻮت‬

‫‪0/40‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/20‬‬ ‫ﺗﻮت )ﺑﻮﺗﻪاي(‬
‫اﻧﮕﻮر‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮاي ﺗﺎزهﺧﻮري ﻳﺎ ﻛﺸﻤﺶ‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫رازك‬

‫س‪ -‬درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬

‫‪19‬‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/20‬‬ ‫ﺑﺎدام‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪20‬‬
‫ﺳﻴﺐ‪،‬آﻟﺒﺎﻟﻮ‪،‬ﮔﻼﺑﻲ‬

‫‪0/6519‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﻳﺨﺒﻨﺪان‬

‫‪0/7019‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬

‫‪0/9019‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬

‫‪0/8019‬‬ ‫‪1/15‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬

‫‪21-20‬‬
‫زردآﻟﻮ‪،‬ﻫﻠﻮ‪،‬ﻣﻴﻮه ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪدار‬
‫‪19‬‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/35‬‬
‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪19‬‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/45‬‬
‫‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬
‫‪19‬‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/45‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬
‫‪19‬‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪1/10‬‬ ‫‪0/75‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﺨﺒﻨﺪان‬

‫‪ -17‬ﺗﻌﺮق آﻧﺎﻧﺎس ﺧﻴﻠﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده زﻳﺮا‪ ،‬روزﻧﻪﻫﺎي ﺑﺮگ آن در ﻃﻮل روز ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮده و در ﺷﺐ ﺑﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺟـﺰء ﺗﺒﺨﻴـﺮ ـ ﺗﻌـﺮق ﮔﻴـﺎه‬
‫آﻧﺎﻧﺎس‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -18‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ درﺧﺘﺎن ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -19‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ ،Kcb end‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻴﺶ از رﻳﺰش ﺑﺮگ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از رﻳﺰش ﺑﺮگ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb end‬ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﺑﺪون‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﻏﻴﺮ ﻓﻌﺎل ﺣﺪود ‪ 0/15‬و ﺑﺮاي ﺧﺎكﻫﺎي داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل ﺣﺪود ‪ 0/45‬ﺗﺎ ‪ 0/75‬اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻳﺎزده ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪ -20‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ رﺷﺪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97 ،94‬ﻳﺎ ‪ 98‬و ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎي ‪ 22‬و ‪ 23‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -21‬ﮔﺮوه ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪدار ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻠﻮ‪ ،‬زردآﻟﻮ‪ ،‬ﮔﻼﺑﻲ‪ ،‬آﻟﻮ و ﮔﺮدو اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪172‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪17‬‬

‫‪Kcb end‬‬ ‫‪Kcb mid‬‬ ‫‪Kcb ini‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/50‬‬ ‫آوﻛﺎدو‪ -‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪22‬‬
‫ﻣﺮﻛﺒﺎت‪ ،‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬

‫‪0/65‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ 70‬درﺻﺪ‬

‫‪0/60‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ 50‬درﺻﺪ‬

‫‪0/50‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 20‬درﺻﺪ‬

‫‪23‬‬
‫ﻣﺮﻛﺒﺎت‪ ،‬ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل ﻳﺎ ﻋﻠﻒ ﻫﺮز‬
‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ 70‬درﺻﺪ‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/75‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ 50‬درﺻﺪ‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬
‫‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 20‬درﺻﺪ‬
‫‪0/85‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/80‬‬
‫‪24‬‬
‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫‪0/95‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻣﺨﺮوطدار‬
‫‪1/00‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/20‬‬ ‫ﻛﻴﻮي‬
‫‪25‬‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫زﻳﺘﻮن )ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 60‬درﺻﺪ(‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/20‬‬ ‫ﭘﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪0/6019‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﺑﺎغ ﮔﺮدو‬

‫‪ -22‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و در آن‪ Kc min =0/15 :‬ﺑﻮده و ‪ Kcb full‬ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫‪ 0/65 ، 0/70‬و‪ 0/70‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ fc) fc eff = fc ،‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ درﺧﺘﺎن ﺑﺎ ﻓﺮض ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﺑﺎﻻ اﺳﺖ( در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ از ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن روزﻧﻪﻫﺎ در ﻃﻮل دورهﻫﺎي ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق‪،‬‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗـﻮان ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ‪ Kcb mid ،Kcb ini‬و ‪ Kcb end‬را‬
‫‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 0/2‬اﻓﺰاﻳﺶ داد )‪.(Following Regers et al., 1983‬‬
‫‪ -23‬اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ Kcb=fc .Kcb ngc + (1-fc).Kcb cover‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن‪ Kcb ngc :‬ﺿﺮاﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل )ﻛﻪ در ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪ 24‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه(‪ ،‬و ‪ Kcb cover‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاي ﺧﺎك داراي‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل )‪ (0/9‬ﺑﻮده و ‪ fc‬در ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪ 22‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل را ﻣﻲﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬و ﺑﺎ ﻓﺮض ‪ ،Kc min = Kcb cover‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي‬
‫ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb mid ،Kcb ini‬و ‪ Kcb end‬را ﻣﻲﺗﻮان ‪ 0/2 - 0/1‬اﻓﺰاﻳﺶ داد )‪.(Following Regers et al., 1983‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺧﺎك ﺑﺎ و ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل ﺑﺎ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎي ﺳﺒﺰ ﺑﺎﺷﺪ )ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰ در ﺣﺎل رﺷﺪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻓﻌﺎل ﺑﻮدن اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ -24‬ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي درﺧﺘﺎن ﻣﺨﺮوطدار ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ درﺧﺘﺎن‬
‫ﻣﺨﺮوطدار‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي وﺳﻴﻊ ﺑﺪون ﻛﻤﺒﻮد آب اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -25‬اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ و ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎي ‪ 22‬و ‪ ،23‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺪود ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 60‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ درﺧﺘﺎن ﻏﻴﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،98‬ﻣﺜﺎل ‪ 43‬و ﭘﻲﻧﻮﺷﺖﻫﺎي ‪ 22‬و ‪ 23‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺻﻠﻲ‪:‬‬
‫‪Doorenbos and Kassam (1979): Kcb mid and Kc end: Doorenbos and Pruitt (1977): Pruitt (1981, 1982),‬‬
‫)‪Snyder et al. (1989‬‬
‫‪173‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -29‬اﻧﺘﺨﺎب و اﺻﻼح ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪(Kcb‬‬

‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺷﺪ )‪ Kcb mid ،Kcb ini‬و ‪ (Kcb end‬ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي) ﻛﺎدر ‪ (15‬را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ Kcb end ،Kcb mid ، Kcb ini‬ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي را ﻣﻲﺗﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬از ﺟﺪول ‪ 17‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/10 ،0/15‬و ‪ 0/25‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛـﺮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ‪ Kcb mid‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ 0/45‬ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 70‬اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪K cb mid = 0/15‬‬
‫‪0/4 0/3‬‬
‫( × ])‪K cb mid = 1/10 + [0/04 × (2/2 − 2) − 0/004 × (30 − 45‬‬ ‫‪) = 1/14‬‬
‫‪3‬‬
‫‪K cb end = 0/25‬‬
‫از ﺟﺪول ‪ ،12‬ارﺗﻔﺎع ﻟﻮﺑﻴﺎ ‪ 0/4‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﻓﻮق در ﺷﻜﻞ ‪ 37‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -18‬راﻫﻨﻤﺎي ﻛﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ از روي ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺟﺪول ‪12‬‬

‫ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎك‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت آﺑﻴﺎري و زراﻋﻲ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ‬

‫‪-‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ -‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫اوﻟﻴﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫‪0/20-0/15‬‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ ‪ -‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪-‬‬ ‫‪0/40-0/30‬‬ ‫ﭼﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻮﺗﻪ و درﺧﺘﺎن و در ﻣﻌﺮض ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺷﺪﻳﺪ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ ‪ -‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺑﺮگﻫﺎي ﻛﻢ ﭘ‪‬ﺸﺖ‬
‫‪-‬‬ ‫‪Kc ini (Tab12)-0/1‬‬ ‫‪ -‬آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ )زﻳﺘﻮن‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‪(...،‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Kc ini (Tab12)-0/2‬‬ ‫‪ -‬آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎه )ﺳﺒﺰيﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎغ‪(...،‬‬
‫ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ* )ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(70‬‬ ‫‪Kc mid (Tab12)-0/05‬‬ ‫ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 80‬درﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ* )ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(70‬‬ ‫‪Kc mid (Tab12)-0/1‬‬ ‫ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 80‬درﺻﺪ )ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت(‬
‫‪-‬‬ ‫‪~ Kc end-0/05‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻏﻴﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ* )ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(70‬‬ ‫‪Kc end-0/1‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫*اﮔﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ 0/45‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 70‬اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪174‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -30‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ روزاﻧﻪ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي در ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ رﺷﺪ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ )ﻣﺜﺎل ‪ ،29‬ﺷﻜﻞ ‪.(37‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ ‪ Lini =25‬روز‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻴﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ روز دوازدﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪Kcb =Kcb ini =0/15‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه ‪ Ldev =25‬روز و ﻧﻴﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬در روز ‪ (25+(25÷2))=37‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:66‬‬
‫‪37 - 25‬‬
‫([ ‪K cb = 0/15 +‬‬ ‫‪) × (1/14 − 0 / 15)] = 0/63‬‬
‫‪25‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ‪ Lmid =30‬روز و ﻧﻴﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬در روز ‪ (25+25+(30÷2))=65‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪Kcb = Kcb mid =1/14‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ‪ Llate =20‬روز و ﻧﻴﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬در روز ‪ (25+25+30+(20÷2))=90‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:66‬‬

‫‪25 + 25 + 30‬‬
‫‪K cb = 1/14 + [(90 -‬‬ ‫‪) × (0/25 − 1 / 14)] = 0/70‬‬
‫‪20‬‬
‫در ﻧﻴﻤﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ روزﻫﺎي ‪ 65 ،37 ،12‬و ‪90‬ام از ﻛﻞ دوره رﺷﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/14 0/63 ،0/15‬و ‪ 0/70‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -37‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﺑﺎ ﻃﻮل‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 30 ،25 ،25‬و ‪ 20‬روز )ﻣﺜﺎل ‪(29‬‬
‫‪175‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك )‪ ،(Ke‬ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ در ‪ ETc‬را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻻﻳﻪ ﺧﺎك‬
‫ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن اﻳﻦ ﻻﻳﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آﺑﻲ در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻔﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‪ ،‬ﺿـﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳـﻲ )‪(Kc =Kcb + Ke‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ)‪ (Kc max‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ (Kcb + Ke ≤ Kc max) .‬ﻳﺎ )‪(Ke ≤ Kc max - Kcb‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ آب ﻛﻤﺘﺮي در دﺳﺘﺮس ﺑﻮده و ﻣﻘـﺪار آن ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ آب‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Ke=Kr (Kc max –Kcb) ≤ few Kc max‬‬ ‫)‪(71‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = Ke‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‪،‬‬
‫‪ = Kcb‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪،‬‬
‫‪ = Kc max‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري‪،‬‬
‫‪ =Kr‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﺗﺨﻠﻴﻪ )ﺗﺒﺨﻴﺮ( ﺗﺠﻤﻌﻲ از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬و‬
‫‪ =few‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا ﻳﺎ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در زﺑﺎن ﺑــﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳـــﺴﻲ‪ ،‬ﻣﻌــﺎدﻟﻪ ‪ 71‬ﺑﻪ ﺻـــﻮرت )‪ few Kc max‬و)‪ ،Ke=min(Kr (Kc max-Kcb‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (Kr‬ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ‪ 1‬اﺳﺖ و ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ Kr ،‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 1‬ﺷﺪه و ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﺑﻲ در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kr‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آب‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬از ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ اﻧﺮژي در‬
‫دﺳﺘﺮس اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ‪ Ke‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺺ )‪ (few×Kc max‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪،few‬‬
‫ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ few ،‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺮ ﺿﺮورت دارد‪:‬‬
‫• ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ‪Kc max‬‬
‫• ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك )‪(K r‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪176‬‬

‫• ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا )‪(few‬‬

‫ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ Kc max‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ اﺳﺖ و اﺛﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪) Rn -G -H‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫‪ Kc max‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﻮده و ﺣﺪود ‪ 1/05‬ﺗﺎ ‪ 1/3‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫⎡⎛‬ ‫⎤ ⎞‪⎛h‬‬
‫‪0.3‬‬ ‫⎞‬
‫⎟}‪K c max = max⎜ ⎢1.2 + [0.04(u 2 − 2 ) − 0.004(RH min − 45)]⎜ ⎟ ⎥, {K cb + 0.05‬‬ ‫)‪(72‬‬
‫⎢⎜‬ ‫⎥⎦ ⎠ ‪⎝ 3‬‬ ‫⎟‬
‫⎣⎝‬ ‫⎠‬

‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ = h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه در دوره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ( ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = Kcb‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬و‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻼﻣﺖ ) ‪ ( ،‬از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫) (‪ = Max‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﺪرج در داﺧﻞ } {‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 72‬ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ ‪ Kc max‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺠﻤﻮع ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ و ‪ 0/05‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺣﺘﻲ اﮔﺮ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 0/05‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﺪد »‪ «1/2‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،72‬ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫زﺑﺮي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻃﺮاف ﻛﺸﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺘﻼﻃﻢ ﺑﺨﺎر از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا ﺷﻮد‪ .‬ﻋﺪد »‪ ،«1/2‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ و اﺛﺮ ذﺧﻴﺮه ﮔﺮﻣﺎ در ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﭘﻴﺶ از ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‪ ،‬را در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻲﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺸﺨﺺ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪد »‪ «1/2‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،72‬اﺛﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ از ‪ 3‬ﻳﺎ ‪ 4‬روز را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬روزاﻧﻪ ﻳﺎ ﻳﻚ روز در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﺧﺎك ﺑﺮاي ﺟﺬب ﮔﺮﻣﺎ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﻋﺪد »‪ «1/2‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺪود »‪ «1/1‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc max‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي دوره روزاﻧﻪ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك )ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ( در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺮد‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫اول ﻛﻪ در آن اﻧﺮژي ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻛﻪ آب ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮده و روﻧﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫‪177‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻧﺰوﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ 1 ،(Kr‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آب در ﻻﻳﻪ‬
‫ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ Kr ،‬ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ از اﻳﻦ ﻻﻳﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺻﻔﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫در ﻳﻚ روش ﺳﺎده ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ‬
‫ﭘﺲ از ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻳﻚ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ )‪ (θFC‬ﻣﻲرﺳﺪ و ﭘﺲ‬
‫از آن رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺼﻒ ﻣﻘﺪار آب ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ دو ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ )‪(θWP‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ﻛﺎﻣﻞ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪TEW=1000(θFC -0.5 θWP) Ze‬‬ ‫)‪(73‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =TEW‬ﻛﻞ آب ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﭘﺲ از ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻛﺎﻣﻞ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =θFC‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‪،‬‬
‫‪ =θWP‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‪ ،‬و‬
‫‪ = Ze‬ﻋﻤﻖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در ﻣﻌﺮض ﺗﺒﺨﻴﺮ ]‪ 0/10‬ﺗﺎ ‪ 0/15‬ﻣﺘﺮ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻲ از ﻣﻘﺪار ‪) Ze‬ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ( در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ 0/1‬ﺗﺎ‬
‫‪ 0/15‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ‪ θWP , θFC‬و ‪ TEW‬در ﺟﺪول ‪ 19‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺮژي‬
‫در آﻏﺎز ﭼﺮﺧﻪ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺧﺎك ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در ﺣﺪ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺑﻮده و ﻣﻘﺪار آب ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه از آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ ،(De‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﺒﺨﻴﺮ‪،‬‬
‫ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺧﻴﺲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ از آن ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺪت آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺠﻤﻌﻲ )‪ (De‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺪاﻳﺖ ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ ﻻﻳﻪ‬
‫ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺷﺪه و ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﻛﺖ آب ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ‪ Kr =1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1- Energy limiting stage‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪178‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -19‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ) ‪ ، (θFC‬ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ) ‪ (θWP‬و‬

‫آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك در اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﻓﺖ‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي آب ﺧﺎك‬ ‫ﻧﻮع ﺑﺎﻓﺖ‬

‫ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ‬ ‫)روش اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول و دوم‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﺒﺨﻴﺮ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ‬ ‫‪REW‬‬ ‫) ‪( θ FC - θ WP‬‬ ‫‪θ WP‬‬ ‫‪θ FC‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬
‫‪TEW‬٭‬ ‫ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك(‬
‫)‪ Ze=0/10‬ﻣﺘﺮ(‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪12‬ـ‪6‬‬ ‫‪7‬ـ‪2‬‬ ‫‪0/11‬ـ‪0/05‬‬ ‫‪0/07‬ـ‪0/02‬‬ ‫‪0/17‬ـ‪0/07‬‬ ‫ﺷﻦ‬
‫‪14‬ـ‪9‬‬ ‫‪8‬ـ‪4‬‬ ‫‪0/12‬ـ‪0/60‬‬ ‫‪0/10‬ـ‪0/03‬‬ ‫‪0/19‬ـ‪0/11‬‬ ‫ﺷﻦ ﻟﻮﻣﻲ‬
‫‪15-20‬‬ ‫‪10-6‬‬ ‫‪0/15‬ـ‪0/11‬‬ ‫‪0/16‬ـ‪0/06‬‬ ‫‪0/28‬ـ‪0/18‬‬ ‫ﻟﻮم ﺷﻨﻲ‬
‫‪22‬ـ‪16‬‬ ‫‪10‬ـ‪8‬‬ ‫‪0/18‬ـ‪0/13‬‬ ‫‪0/07‬ـ‪0/17‬‬ ‫‪0/30‬ـ‪0/22‬‬ ‫ﻟﻮم‬
‫‪25‬ـ‪18‬‬ ‫‪8-11‬‬ ‫‪0/19‬ـ‪0/13‬‬ ‫‪0/21‬ـ‪0/09‬‬ ‫‪0/36‬ـ‪0/22‬‬ ‫ﻟﻮم ﺳﻴﻠﺖ‬
‫‪22-26‬‬ ‫‪8-11‬‬ ‫‪0/20‬ـ‪0/16‬‬ ‫‪0/22‬ـ‪0/12‬‬ ‫‪0/36‬ـ‪0/28‬‬ ‫ﺳﻴﻠﺖ‬
‫‪22-27‬‬ ‫‪8-11‬‬ ‫‪0/18‬ـ‪0/13‬‬ ‫‪0/17-0/24‬‬ ‫‪0/37‬ـ‪0/30‬‬ ‫ﻟﻮم رﺳﻲ ﺳﻴﻠﺖ‬
‫‪22-28‬‬ ‫‪8-12‬‬ ‫‪0/19‬ـ‪0/13‬‬ ‫‪0/29‬ـ‪0/17‬‬ ‫‪0/42‬ـ‪0/30‬‬ ‫رﺳﻲ ﺳﻴﻠﺘﻲ‬
‫‪22-29‬‬ ‫‪8-12‬‬ ‫‪0/20‬ـ‪0/12‬‬ ‫‪0/24‬ـ‪0/20‬‬ ‫‪0/40‬ـ‪0/32‬‬ ‫رﺳﻲ‬
‫‪*TEW=(θFC -0.5 θWP) Ze‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -38‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك )‪(Kr‬‬

‫‪179‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻋﻤﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺠﻤﻌﻲ در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (REW‬ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬از ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻳﺎ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ‪ REW‬ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك در ﺟﺪول ‪ 19‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺰوﻟﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم )ﻛﻪ در آن ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ(‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ De‬ﺑﻴﺶ از‬
‫‪ REW‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺸﻚ اﺳﺖ و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار آب ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫‪TEW − D e,i−1‬‬
‫= ‪Kr‬‬ ‫‪De, i-1>REW‬‬ ‫)‪(74‬‬
‫‪TEW − REW‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = Kr‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ Kr=1) ،‬ﺑﺮاي‬
‫‪،( D e , i −1 ≤ REW‬‬
‫‪ =De, i-1‬ﻋﻤﻖ ﺗﺠﻤﻌﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﺗﺨﻠﻴﻪ( آب از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در ﭘﺎﻳﺎن روز ‪ i-1‬ام )روز ﻗﺒﻞ(‪] ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =TEW‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﺗﺨﻠﻴﻪ( از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻫﻨﮕﺎم ‪] Kr= 0‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ و‬
‫‪ =REW‬ﻋﻤﻖ ﺗﺠﻤﻌﻲ آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﺗﺨﻠﻴﻪ( در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫روش اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻣﺜﺎل ‪ 31‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا‬

‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪:‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در‬
‫ﻣﻌﺮض ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻫﻮا در آن ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و ﻛﺴﺮي از آن ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﺎن و‬
‫ﺟﻬﺖ ردﻳﻒﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﮔﻴﺎه ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬روش اراﺋﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻛﻪ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺗﺒﺨﻴﺮ در آن ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬را ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮآورد ﻓﺮض ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‬
‫زﻳﺮﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ (Kcb‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1- Falling rate stage‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪180‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ - 31‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﻳﻚ ﺧﺎك ﻟﻮﻣﻲ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ )‪ (Kcb ≈ 0/15‬ﺑﺮاي ‪ 10‬روز ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ در دوره ﺧﺸﻚ ‪ ETo= 4/5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز و اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﺎ ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﺪول ‪ 19‬ﺑﺮاي ﺧﺎك ﻟﻮﻣﻲ‪ TEW ≈ 20 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و ‪ REW ≈ 9‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪few=1‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‪:‬‬
‫‪Kc max=1/2‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:72‬‬
‫)‪( 8‬‬ ‫)‪( 7‬‬ ‫)‪( 6‬‬ ‫)‪( 5‬‬ ‫)‪( 4‬‬ ‫)‪( 3‬‬ ‫)‪( 2‬‬ ‫)‪( 1‬‬
‫‪ETC‬‬ ‫‪De end‬‬ ‫‪Ke ETo‬‬ ‫‪Ke‬‬ ‫‪Kr‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫‪De start‬‬ ‫روز‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﺮ روز‬ ‫ﺑﺮ روز‬
‫‪5/4‬‬ ‫‪4/73‬‬ ‫‪4/73‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5/4‬‬ ‫‪9/45‬‬ ‫‪4/73‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4/73‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5/2‬‬ ‫‪13/98‬‬ ‫‪4/53‬‬ ‫‪1/01‬‬ ‫‪(20-9/45)÷(20-9)=0/96‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪9/45‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3/3‬‬ ‫‪16/57‬‬ ‫‪2/59‬‬ ‫‪0/57‬‬ ‫‪(20-13/98)÷(20-9)=0/55‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪13/98‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2/1‬‬ ‫‪18/04‬‬ ‫‪1/47‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪(20-16/57)÷(20-9)=0/31‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪16/57‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪18/88‬‬ ‫‪0/84‬‬ ‫‪0/19‬‬ ‫‪(20-18/04)÷(20-9)=0/18‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪18/04‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪19/36‬‬ ‫‪0/48‬‬ ‫‪0/11‬‬ ‫‪(20-18/88)÷(20-9)=0/10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪18/88‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪0/9‬‬ ‫‪19/64‬‬ ‫‪0/27‬‬ ‫‪0/06‬‬ ‫‪(20-19/36)÷(20-9)=0/06‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪19/36‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪19/79‬‬ ‫‪0/16‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪(20-19/64)÷(20-9)=0/03‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪19/64‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪0/8‬‬ ‫‪19/88‬‬ ‫‪0/09‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪(20-19/79)÷(20-9)=0/02‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪19/79‬‬ ‫‪10‬‬
‫)‪ (1‬ﺷﻤﺎره روز‬
‫)‪ (2‬ﺗﺨﻠﻴﻪ در اﺑﺘﺪاي روز )ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﭘﺎﻳﺎن روز ﻗﺒﻞ(‬
‫)‪ (3‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ De > REW=9 :‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‬
‫)‪ Kr=1) Kr (4‬ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ Kr ،‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 74‬ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم(‬
‫‪Ke= Kr(Kc max - Kcb )=Kr(1/20-0/15)=Kr×1/05 ≤1/20‬‬ ‫)‪ (5‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪:21‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز )‪Ke ETo=Ke × (4/5‬‬ ‫)‪ (6‬ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ‪:‬‬
‫)‪ (7‬ﺗﺨﻠﻴﻪ در ﭘﺎﻳﺎن روز = ﺳﺘﻮن ‪ 6‬ﻣﻨﻬﺎي ﺳﺘﻮن ‪2‬‬
‫‪ETc=(Kcb +Ke) ETo=(0/15+Ke)×ETo=(0/15+ Ke)×4/5‬‬ ‫)‪ (8‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬
‫ﻛﻪ در آن؛ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك) ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ‪ Ze‬ﺣﺪود ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 0/15‬ﻣﺘﺮ(‪ ، Kcb ×ETo =(0/15 × ETo) ≈ 0/7 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑـﺮ روز اﺳـﺖ‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻳـﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ ﺧـﺎك ﺑـﺪون ﭘﻮﺷـﺶ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ‪ Kcb‬را ﺻـﻔﺮ ﻓـﺮض ﻛـﺮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ‪ Ke‬ﻣـﺴﺎوي ﺑـﺎ‪:‬‬
‫‪ Ke = Kc max=0/20‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻛﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ‪ Kr‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬روش ﻛﺎر در ﺑﺨﺶ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ Ke‬روزاﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺸﺮوح ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﻮد )ﻣﺸﺎﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ(‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ ،(few‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺒﺎرت )‪ (1–fc‬ﺑﻮده و در آن ﺿﺮﻳﺐ ‪ fc‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و )‪ (1–fc‬ﻛﺴﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا اﺳﺖ‪ .‬در روشﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‪،‬‬
‫‪181‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ‪ few‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري )‪ (fw‬را ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(39‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ few ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫)‪few= min(1- fc, fw‬‬ ‫)‪(75‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =1– fc‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا و )ﻓﺎﻗﺪ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز( ]‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪، [1‬‬
‫‪ = fw‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔــﻲ ]‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪ ،[1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ) (‪ min‬ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار )‪ (1– fc‬ﻳﺎ ‪ fw‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪ 39‬راﺑﻄﻪ ‪ few‬ﺑﺎ )‪ (1– fc‬و‬
‫‪ fw‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ، 75‬ﺣﺪﻫﺎي اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺮ‬
‫ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﻧﻮر و ﺗﻬﻮﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺟﺰء در روش آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي در ﺳﺎﻳﺮ‬
‫روشﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪.(39‬‬
‫در روش آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﻴﻦ دﻗﻴﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺪلﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮي ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻟﮕﻮي ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮات ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ روي ﮔﺴﻴﻠﻨﺪهﻫﺎ‬
‫)ﻗﻄﺮهﭼﻜﺎنﻫﺎ( ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ fw‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺪود‬
‫ﻳﻚ دوم ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﻮم از ارﻗﺎم ﺟﺪول ‪ 20‬ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ )ﻣﺜﺎل ‪ .(34‬ﻳﻚ روش ﻛﻠﻲ در آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﺿﺮب ﻛﺮدن ‪ fw‬در ] ‪ [1 − ( )f c‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪3‬‬

‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪fw :‬‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ‪ fw‬در ﺟﺪول ‪ 20‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺷﺪن آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﻳﻚ دوره‬
‫ﺧﺸﻚ ﻳﺎ در ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ ،fw‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ‪ (fw=1،‬و ‪ fw‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﻫﺮ ﻣﻨﺒﻊ )ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در روز آﺑﻴﺎري و روزﻫﺎي ﭘﺲ از آن‪ fw ،‬ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺧﻴﺲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ fw‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﺑﻴﺎري را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﺧﻴﺲ ﺷﻮد‪ fw :،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روش آﺑﻴﺎري ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ )ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ( ﺧﻴﺲ ﺷﻮد‪ fw=1 ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﮔﺮ در ﻳﻚ روز ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪ fw ،‬ﻣﻌﺎدل ‪ fw‬روز ﻗﺒﻞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪182‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -39‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ )‪ (few‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (fc‬و ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ )‪(fw‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع آﺑﻴﺎري و ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪183‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول ‪ -20‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ )‪(fw‬‬
‫‪fw‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‬
‫‪1/0‬‬ ‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪1/0‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ‬
‫‪1/0‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻛﺮﺗﻲ‬
‫‪1/0‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻧﻮاري‬
‫‪ 0/6‬ﺗﺎ ‪1/0‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي )آﺑﻴﺎري داﺋﻢ(‪ ،‬ﺟﻮي ﻛﻢ ﻋﺮض‬
‫‪ 0/4‬ﺗﺎ ‪0/6‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي )آﺑﻴﺎري داﺋﻢ(‪ ،‬ﺟﻮي ﻋﺮﻳﺾ‬
‫‪ 0/3‬ﺗﺎ ‪0/5‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي )ﻧﻬﺮﻫﺎ ﻳﻚ در ﻣﻴﺎن و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ(‬
‫‪ 0/3‬ﺗﺎ ‪0/4‬‬ ‫آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي‬

‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا‪1– fc :‬‬

‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ‪ fc‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت )‪ (1–fc‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻫﻮا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ در آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺮان‬
‫ﺑﺎﻻي ‪ fc‬ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از ‪ 0/99‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ fc‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ‪ fc‬و )‪(1– fc‬در ﺟﺪول ‪ 21‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ fc‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪:‬‬
‫) ‪(1+ 0.5 h‬‬
‫‪⎛ K − K c min‬‬ ‫⎞‬
‫‪f c = ⎜ cb‬‬ ‫⎟‬ ‫)‪(76‬‬
‫‪⎜ K c max − K c min‬‬ ‫⎟‬
‫⎝‬ ‫⎠‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = fc‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ ]ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪،[0/99‬‬
‫‪ = Kcb‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ روز ﻳﺎ ﻳﻚ دوره ﻣﺸﺨﺺ‪،‬‬
‫‪ = Kc min‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ]ﺣﺪود ‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪،[0/20‬‬
‫‪ = Kc max‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (72‬و‬
‫‪ =h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ]ﻣﺘﺮ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط و ﭘﺲ از ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻣﺰرﻋﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ Kc min .‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺮق و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Kc min‬ﺣﺪود ‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪ 0/20‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﻳﻚ ﺟﺰء ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از ﺿﺮاﻳﺐ ‪ Kcb‬ﻛﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -21‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (fc‬و‬

‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﺗﺎﺑﺶ )‪(1–fc‬‬
‫‪1– fc‬‬ ‫‪fc‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/9-1/0‬‬ ‫‪0/0-0/1‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ‬
‫‪0/2-0/9‬‬ ‫‪0/1-0/8‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/0-0/2‬‬ ‫‪0/8-1/0‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫‪0/2-0/8‬‬ ‫‪0/2-0/8‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪184‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ ،Kc min‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ Kcb ini‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬
‫اﺳﺖ )‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪.(0/20‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 76‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ Kcb‬ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎد ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮض ﺑﺮاي اﻛﺜﺮ ﺷﺮاﻳﻂ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮان »‪ «1+0.5h‬در اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺑﺮ‬
‫ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ Kcb‬داده ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺺ ‪ fc‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫‪ (Kcb -Kc‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ 0/01‬ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ fc‬ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ Kcb‬ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫)‪min‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 76‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي روزاﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺑﺮآورد ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،76‬ﻣﻘﺪار ‪ fc‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ وﺟﻮد ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻼﺳﻴﺪه در‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ‪ Kcb‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮﺿﻌﻲ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس از ﺑﺮگﻫﺎي‬
‫ﭘﻼﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -32‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb+ Ke‬در روش آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ‬

‫در ﻳﻚ ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻨﺒﻪ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb‬ﺑﺮاي ﻳﻚ روز ﻣﺸﺨﺺ )در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه( ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺪول ‪ 17‬و‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 70‬و ﺳﭙﺲ ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ از ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ Kcb‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/9‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪ 7‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ‪ 20‬درﺻﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb+Ke‬ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ Kc max‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ‪ h=1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،72‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫⎧⎛‬ ‫⎫‬ ‫⎞‬
‫‪K c max = max⎜ ⎨1/2 + [0/04 × (3 − 2) − 0/004 × (20 − 45)] × ( )0/3 ⎬ {0/9 + 0/05}⎟ = 1/3‬‬
‫‪1‬‬
‫⎩⎝‬ ‫‪3‬‬ ‫⎭‬ ‫⎠‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،76‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ Kc min =0/15‬اﺳﺖ‪ ،‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫)‪fc = [(Kcb -Kc min ) / (Kc max –Kc min )](1+0.5h‬‬

‫‪=[(0/9-0/15)÷(1/3-0/15)](1+0/5(1) =0/53‬‬
‫در آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ‪ fw =1 ،‬اﺳﺖ و از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 75‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫)‪few = min(1-fc, fw‬‬
‫‪ 1/0]=0/47‬و )‪=min[(1-0/53‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ‪ Kr= 1 ،‬ﺑﻮده و ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫اول ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪Ke=1/0×(1/30-0/90)=0/40‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:71‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ‪ few Kc max=0/47×(1/30)=0/61‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ 0/61 ،‬از ‪ Ke=0/40‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫اﺻﻼح ‪ Ke‬ﺿﺮورت ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻠﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻧﺒﻮد ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪Kc = Kcb + Ke‬‬
‫‪=0/9 +0/40=1/30‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮدن ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﭘﻨﺒﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤـﻦ‬
‫و ﺧﺸﻚ ﺑﻮدن اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ و ﻫﻤﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ Kc max‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪185‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -33‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb + Ke‬در روش آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي‬

‫ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻨﺒﻪ ﻣﺜﺎل ‪ 32‬ﺑﺎ روش آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي ﻳﻚ در ﻣﻴﺎن آﺑﻴﺎري ﺷﺪه و ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ‪ 0/3‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ few‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 75‬ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪ 0/3]=0/3‬و )‪ fw]=min[(1-0/53‬و )‪fw=min[(1-fc‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺣـﺪ ﻇﺮﻓﻴـﺖ زراﻋـﻲ‪ Kr=1 ،‬ﺑـﻮده و ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﺗﺒﺨﻴـﺮ در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 71‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪Ke=1/0×(1/3-0/9)=0/40‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ‪ ،few Kcmax=0/3×(1/30)=0/39‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ 0/4 ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 0/39‬اﺳﺖ ﭘﺲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ‪ Ke‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﻄﺢ ‪ few‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/39‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻠﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻨﺒﻪ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي و ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪Kc=Kcb +Ke=0/90+0/39=1/29‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺜﺎل ‪ 32‬ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬در روش آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي ﻣﺘﻨﺎوب‪ ،‬ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﺧـﺎك ﻣﺰرﻋـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر داﺋـﻢ‬
‫ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﻳﺎ داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -34‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb + Ke‬در روش آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي‬

‫ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻨﺒﻪ ﻣﺜﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﺎ روش ﻗﻄﺮهاي آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻗﻄﺮهﭼﻜﺎنﻫﺎ در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫آﺑﻴﺎري ‪ 0/3‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣــﻘﺪار ‪ ،few‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌــﺎدﻟﻪ ‪ 75‬ﺑﻪ ﺻــﻮرت )‪ few= min(1-fc, fw‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻗﻄﺮهﭼﻜﺎنﻫﺎ در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز ﮔﻴﺎه ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺮژي ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ و ﻣﻘﺪار ‪ fw‬ﺑﺎ ﺿﺮب در‬
‫⎡‬ ‫‪2‬‬ ‫⎤‬
‫ﻋﺒﺎرت ⎥ ‪ ⎢1 − ( )f c‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫⎣‬ ‫‪3‬‬ ‫⎦‬
‫] ‪ (1 − 0/67 f c )f w‬و ) ‪f ew = min[(1 − f c‬‬
‫‪ (1 − 0/67 × 0/53) × (0/3)] = 0/19‬و )‪= min[(1 − 0/53‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ‪ Kr=1 ،‬ﺑﻮده و ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ در‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 71‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪Ke=1/0×(1/3-0/90)=0/40‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ‪ few Kc max=0/19×(1/30)=0/25‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ 0/4 ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 0/25‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ‪ Ke‬از ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺗﺎﺑﻊ اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس ﺑﻮده و ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 0/25‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻠﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻨﺒﻪ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي و ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪K c=Kcb+Ke=0/9+0/25=1/15‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﻨﺒﻪ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ و ﻧﻬﺮﭼﻪاي )ﻣﺜﺎلﻫﺎي ‪ 32‬و ‪ (33‬ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪186‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ روزاﻧﻪ‬

‫ﻣﻮازﻧﻪ آب روزاﻧﻪ‬
‫ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (Ke‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻳﺎ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺗﺠﻤﻌﻲ از ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ در ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه و‬
‫در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا )‪ ،(few‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪: ( 40‬‬

‫‪Ii‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪D e ,i = D e ,i−1 − (Pi − RO i ) −‬‬ ‫‪+ i + Tew ,i + DPe ,i‬‬ ‫)‪(77‬‬
‫‪f w f ew‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =De, i-1‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺠﻤﻌﻲ از ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا در ﭘﺎﻳﺎن روز ‪ i-1‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =De,i‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺠﻤﻌﻲ در ﭘﺎﻳﺎن روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = Pi‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = ROi‬رواﻧﺎب ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = Ii‬آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = Ei‬ﺗﺒﺨﻴﺮ در روز ‪ i‬ام )ﻳﻌﻨﻲ‪] (Ei = Ke × ETo ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =Tew,i‬ﺗﻌﺮق در ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺧﻴﺲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =DPe,i‬ﺗﻠﻔﺎت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ در روز ‪ i‬ام‪ ،‬اﮔﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ = fw‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ]‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪ [1‬و‬
‫‪ = few‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا ]‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪ ،[1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -40‬ﻣﻮازﻧﻪ آب در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‬

‫‪187‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺣﺪود ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ در ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (De,i‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در اﺛﺮ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ‪ De,i ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺎك دوﺑﺎره ﺧﻴﺲ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ‪TEW‬‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ .(73‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ‪Ke‬‬
‫ﺻﻔﺮ و ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺗﺠﻤﻌﻲ ﺗﺎ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن اﻳﻦ ﻻﻳﻪ در ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ‪ TEW‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺪود ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ De,i‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪0 ≤ De,i ≤ TEW‬‬ ‫)‪(78‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ اوﻟﻴﻪ‬

‫در ﺷﺮوع دوره ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ رﻃﻮﺑـﺖ در ﻻﻳـﻪ ﺧـﺎك ﺧـﻴﺲ ﺑـﺎﻻﻳﻲ ﭘـﺲ از‬
‫آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎران ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ رﺳﻴﺪه و ‪ De,I=0‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﺷﺮوع ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣـﺪت زﻣـﺎن‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ از آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺳﭙﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آب ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﺒــﺨﻴﺮ‬
‫از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‪.(De,i-1 = TEW=1000(θFC -0.5 θWP)Ze ،‬‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و رواﻧﺎب‬
‫‪ Pi‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،77‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 0/2‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ‪ Ke‬و ﻣﻮازﻧﻪ آب ﻣﻲﺗﻮان از آن‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﻧﺎب )‪ (ROi‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮع ﺧﺎك‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ و ﻣﻘﺪار رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك در ﻗﺒﻞ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از زﻣﻴﻦ و ﭘﻮﺷﺶ آن ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﻛﻠﻲ‪ ROi ،‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺻﻔﺮ و ﻳﺎ درﺻﺪي از ‪ Pi‬ﻓﺮض ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﻪ وﻳﮋه در‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻫﺎي ﻛﻪ ﺷﺪت ﻳﺎ ﻋﻤﻖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رواﻧﺎب‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺪار رﻃﻮﺑﺖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ را ﺗﺎ ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫رواﻧﺎب ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﺒﻚ ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪.‬‬

‫آﺑﻴﺎري‬
‫ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري ‪ ،Ii‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻄﺢ ﻛﻠﻲ ﻣﺰرﻋﻪ آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪Ii‬‬
‫‪ ،‬ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(31‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺮ‬
‫‪fw‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ‪ Kcb‬ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ‪ Ei‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪188‬‬

‫‪Ei‬‬
‫‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه و در ﻣﻌﺮض‬ ‫راﺑﻄﻪ )‪ (Ke ×ETo‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت‬
‫‪f ew‬‬
‫ﻫﻮا را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﻌﺮق )‪ ،(Tew‬در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﺟﺰء ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ رﻳﺸﻪ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ )ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 0/5‬ﺗﺎ‬
‫‪ 0/6‬ﻣﺘﺮ( ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻮده و ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‪ .(Tew=0‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﺖ ردﻳﻔﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه‬
‫آب ﺟﺬب ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ رﻳﺸﻪﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺧﺎك ﻻﻳﻪ زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺮق در‬
‫ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ رﻳﺸﻪ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻌﺮق ﭼﻨﺪان ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬روز ﭘﺲ از ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺨﺶ ﻧﺎﭼﻴﺰي از ﺷﺎر‬
‫ﺟﺮﻳﺎن آب در ﻋﻤﻖ ‪ Ze‬را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮفﻧﻈﺮ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ؛ ‪ .(Tew=0‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Ze‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل از ‪ 0/15‬ﺑﻪ ‪ 0/12‬ﻣﺘﺮ ﻳﺎ از ‪ 0/10‬ﺑﻪ ‪ 0/08‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Tew‬ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫اﺛﺮ ﺗﻌﺮق ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﻢ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ‬
‫ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ )ﻻﻳﻪ ‪ ،(Ze‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از‬
‫ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در راﺑﻄﻪ ‪ 77‬ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮﻃﻮب‬
‫ﺷﺪن ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ آب‪ De,i ،‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 77‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ آب ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Ii‬‬
‫‪DPe ,i = (Pi − RO i ) +‬‬
‫)‪(79‬‬
‫‪− D e ,i −1 ≥ 0‬‬
‫‪fw‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﻤﺘﺮ از رﻃﻮﺑﺖ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،(De,i>0 ،‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ‬
‫ﺻﻔﺮ اﺳﺖ )‪. (DPe, i=0‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬

‫در روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ)‪ ،(Kcb+ Ke‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ Kc، I، De، DPe، E، Ke، Kr ، few، fw، fc، Kc max، h، Kcb‬و ‪ETc‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ETc‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ راﻳﺎﻧﻪ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده )ﻣﺜﺎل ‪ (35‬ﻳﺎ زﺑﺎنﻫﺎي‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪189‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ )‪(ETo‬‬

‫ﺑﺮ آورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ‪ :‬روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻮل ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ رﺷﺪ )اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻠﻲ در ﺟﺪول ‪ 11‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪:‬‬
‫_ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪،Lini :‬‬
‫_ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪،Ldev :‬‬
‫ـ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪،Lmid :‬‬
‫_ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪،Llate :‬‬

‫پ‪ -‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪:(Kcb‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ روز از دوره رﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻧﺘﺨﺎب ‪ Kcb mid, Kcb ini‬و ‪ Kcb end‬را از ﺟﺪول ‪،17‬‬
‫‪ -‬اﺻﻼح ‪ Kcb mid‬و ‪ Kcb end‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(70‬‬
‫‪ -‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb‬روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪Kcb=Kcb ini‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪:‬‬ ‫•‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‪ :‬از ‪ Kcb ini‬ﺗﺎ ‪) Kcb mid‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(66‬‬ ‫•‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪Kcb =Kcb mid :‬‬ ‫•‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ :‬از ‪ Kcb mid‬ﺗﺎ ‪) Kcb end‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(66‬‬ ‫•‬

‫ج‪ -‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪:(Ke‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ‪ ،Kc‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ‪) Kc max‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (72‬و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫روز از ﻓﺼﻞ رﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪) fc ،‬ﺟﺪول ‪ 21‬ﻳﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(76‬‬
‫‪ -‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪) fw ،‬ﺟﺪول ‪،(20‬‬
‫‪ -‬ﻛﺴﺮ ﺧﺎك داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ‪) few ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(75‬‬
‫‪ -‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺗﺠﻤﻌﻲ از ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،De ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﻻﻳﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﺧﺎك )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (77‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫_ ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪) Kr ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(74‬و‬
‫_ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‪) Ke ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪.(71‬‬

‫چ‪ -‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه )‪(ETc‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ETc‬از راﺑﻄﻪ ‪) ETc=(Kcb + Ke) ETo‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪.(69‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪190‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -35‬ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﺑﺮاي ‪ 10‬روز ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك ﻟﻮم ﺷﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك در ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 0/23‬و ‪ 0/1‬ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آب در ﻫﺮ‬
‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺧﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻤﻖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ )‪ 0/1 ،(Ze‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﻃﻮل دوره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ‪ h =0/3‬ﻣﺘﺮ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪ u2 = 1/6‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻫﻮا‬
‫‪ RHmin= 35‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb‬در اوﻟﻴﻦ روز ‪ 0/3‬اﺳﺖ و ﺗﺎ دﻫﻤﻴﻦ روز‪ ،‬ﺑﻪ ‪ 0/4‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا )‪ ،(1–fc‬از ‪ 0/92‬در اوﻟﻴﻦ روز ﺑﻪ ‪ 0/86‬در دﻫﻤﻴﻦ روز ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﺷﺮوع ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )‪.(De,i-1=TEW‬‬
‫‪ -‬آﺑﻴﺎري )‪ I= 40‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ(‪ ،‬در اﺑﺘﺪاي اوﻟﻴﻦ روز اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري )‪ ،(few‬ﺑﺎ ‪ 0/8‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬در اﺑﺘﺪاي ﺷﺸﻤﻴﻦ روز‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪REW ≈ 8‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫از ﺟﺪول ‪:19‬‬
‫‪TEW =1000×[0/23-0/5×(0/10)]×0/1=18‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:73‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:72‬‬
‫‪0/3 0/3‬‬
‫( × ])‪K c max = 1/2 + [0/04 × (1/6 − 2) − 0/004 × (35 − 45‬‬ ‫)‬
‫‪3‬‬
‫در ﺷﺮوع ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه و ‪ De,i-1=TEW=18‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪191‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪-35‬‬

‫)‪( 9‬‬ ‫)‪( 8‬‬ ‫)‪( 7‬‬ ‫)‪( 6‬‬ ‫)‪( 5‬‬ ‫)‪( 4‬‬ ‫)‪( 3‬‬ ‫)‪( 2‬‬ ‫)‪( 1‬‬
‫‪De.i‬‬ ‫‪Kcb‬‬ ‫‪few‬‬ ‫‪fw‬‬ ‫‪1-fc‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪P-RO‬‬ ‫‪ETo‬‬ ‫روز‬
‫‪Start‬‬ ‫‪fw‬‬

‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫روز‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪Start‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/91‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/91‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3/9‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪14‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪16‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/89‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪0/36‬‬ ‫‪0/89‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/89‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪13‬‬ ‫‪0/37‬‬ ‫‪0/88‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/88‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5/8‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪16‬‬ ‫‪0/38‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5/1‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪17‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4/7‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫‪0/86‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/86‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5/2‬‬ ‫‪10‬‬

‫)‪(17‬‬ ‫)‪(16‬‬ ‫)‪(15‬‬ ‫)‪(14‬‬ ‫)‪(13‬‬ ‫)‪(12‬‬ ‫)‪(11‬‬ ‫)‪(10‬‬

‫‪E‬‬
‫‪ETc‬‬ ‫‪Kc‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪De,i end‬‬ ‫‪DPe‬‬ ‫‪Ke‬‬ ‫‪Kr‬‬
‫‪f ew‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫روز‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪5/5‬‬ ‫‪1/21‬‬ ‫‪4/1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪5/1‬‬ ‫‪0/91‬‬ ‫‪1/00‬‬
‫‪6/1‬‬ ‫‪1/21‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5/6‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪1/00‬‬
‫‪4/0‬‬ ‫‪1/04‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪0/62‬‬ ‫‪0/70‬‬
‫‪2/9‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪0/40‬‬
‫‪2/5‬‬ ‫‪0/52‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪0/18‬‬ ‫‪0/20‬‬
‫‪2/7‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪0/64‬‬ ‫‪0/75‬‬
‫‪4/7‬‬ ‫‪0/82‬‬ ‫‪2/6‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/53‬‬
‫‪2/8‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪0/17‬‬ ‫‪0/20‬‬
‫‪2/2‬‬ ‫‪0/47‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/08‬‬ ‫‪0/09‬‬
‫‪2/3‬‬ ‫‪0/44‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫‪0/05‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪192‬‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪-35‬‬

‫)‪ (1‬ﺷﻤﺎره روز‬

‫)‪ (2‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﻛﺮ‪ :‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻪ در ﻃﺮح آﺑﻴﺎري ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫)‪ (3‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ)‪ (P-RO‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ روز ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮده و ارﻗﺎم روزآﻣﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪ (4‬ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آب آﺑﻴﺎري در ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه‪.‬‬

‫)‪ (5‬ﻣﻘﺪار )‪ (1-fc‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 0/92‬ﻣﺘﺮ در اوﻟﻴﻦ روز و ‪ 0/86‬ﻣﺘﺮ در دﻫﻤﻴﻦ روز(‪.‬‬

‫)‪ (6‬اﮔﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ‪) fw,i=1‬ﺟﺪول ‪(20‬‬

‫اﮔﺮ آﺑﻴﺎري اﻧﺠﺎم ﺷﻮد؛ ‪) fw,i =0/8‬ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ( و‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ؛ ‪fw,i=fw,i-1‬‬

‫)‪ (7‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ . 75‬ﻛﺴﺮي ﺳﻄﺢ ﺧﺎك داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪.‬‬

‫)‪ Kcb (8‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 0/3‬در اوﻟﻴﻦ روز و ‪ 0/4‬در دﻫﻤﻴﻦ روز(‬

‫)‪) De,i start (9‬ﺗﺨﻠﻴﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻫﺮ روز(‬

‫اﮔﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري در اواﻳﻞ روز واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ )در اﺑﺘﺪاي ﻫﺮ روز( ﺑﺎﻳﺪ روزآﻣﺪ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪l‬‬
‫‪n, i‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪= Max ( D‬‬ ‫‪−‬‬ ‫)‪( P − RO ) , or 0‬‬
‫‪e, i start‬‬ ‫‪e, i − 1‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪wi‬‬
‫ﻛﻪ ِ‪ ،De,i-1‬از ﺳﺘﻮن ‪ 14‬روز ﻗﺒﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري در اواﺧﺮ روز واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻮن ‪ 6‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ De,i‬ﻓﺮض ﺷﻮد )ﺳﺘﻮن ‪ 14‬روز ﻗﺒﻞ(‪.‬‬

‫)‪ (10‬اﮔﺮ ‪ De,i≤ REW‬ﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ Kr=1‬و اﮔﺮ ‪ De,i>REW‬ﺑﺎﺷﺪ؛ ‪ Kr‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 74‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (11‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 71‬ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫)‪Ke=Kr(Kc max-Kcb)≤few Kc max . (eg., Ke=min(Kr(Kc max-Kcb), few Kc max‬‬

‫) ‪(K e ETo‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫)‪ (12‬ﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا ﻛﻪ از راﺑﻄﻪ‬
‫‪f ew‬‬
‫)‪ (13‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 79‬ﻛﻪ در آن‪ DPe). DPe ≥ 0‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ آب از ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮاﺳﺖ(‪.‬‬

‫)‪) De,i (14‬ﺗﺨﻠﻴﻪ در ﭘﺎﻳﺎن روز(از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 77‬ﻛﻪ در آن ‪ De,i-1‬ﻣﻘﺪار ﺳﺘﻮن ‪ 14‬روز ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (15‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ و ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ )‪.(Ke×.ETo‬‬

‫)‪.Kc= Kcb+ Ke (16‬‬

‫)‪ (17‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪.69‬‬
‫‪193‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺎدر ‪ -16‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( ﺑﻪ روش دو ﺟﺰﻳﻲ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kcb+Ke‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( در ﺷﻜﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‬
‫از ﻫﻤﺎن دادهﻫﺎي ﻛﺎدر ‪ 15‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ ﻟﻴﺴﻴﻤﺘﺮ دﻗﻴﻖ‬
‫ﻧﺼﺐ ﺷﺪه در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb mid ،Kcb ini‬و ‪ Kcb end‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ 29‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/14 ،0/15‬و ‪ 0/25‬و ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 30 ،25 ،25‬و ‪ 20‬روز ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 37‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪Kcb‬‬
‫رﺳﻢ ﺷﺪ‪ .‬در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Kc max‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 72‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ‪ RHmin=30‬درﺻﺪ و‬
‫‪ u2=/2/2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ 1/24 ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك ﻟﻮم ﺳﻴﻠﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﻖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در ﻣﻌﺮض ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫)‪ ،(Ze‬ﺣﺪود ‪ 0/1‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 73‬و اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺟﺪول ‪ ،19‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ TEW‬و ‪ REW‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 22‬و ‪ 9‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎن و ﻋﻤﻖ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﺷﻜﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻧﻮﺑﺖﻫﺎي ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ fw‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روش آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي ﻳﻚ در ﻣﻴﺎن‪ 0/5 ،‬ﻓﺮض و آﺑﻴﺎري در ﻧﻴﻤﻪ روز ﻳﺎ اواﻳﻞ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb +Ke‬روزاﻧﻪ )ﺧﻂ ﻧﺎزك ﻣﻤﺘﺪ( ﺑﺮآورد و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه )ﻧﻘﻄﻪﻫﺎ( ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺧﻮب ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb +Ke‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﭘﺲ از آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻮد‪ .‬دو ﻧﻘﻄﻪ اوج ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫ﺧﻴﺲ در اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ و اﺑﺘﺪاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه )ﺑﻴﻦ روزﻫﺎي ‪ 160‬و ‪ (180‬ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد از ‪Kc max‬‬
‫ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻧﻬﺮﭼﻪاي )‪ (fw=0/5‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ few‬در ﻃﻮل دوره ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو‬
‫ﻧﻘﻄﻪ اوج ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ‪ fw‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 75‬اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ دوره‪ fw< 1-fc ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ »اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ«‬
‫در دﺳﺘﺮس ﺻﺮف ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 71‬ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺿﺮاﻳﺐ )‪ (Kcb +Ke‬روزاﻧﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه )ﻧﻘﺎط ﻛﻢ رﻧﮓ( و ﺑﺮآورد ﺷﺪه )ﺧﻂ ﻧﺎزك( و ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )ﺧﻂ ﭘﺮ‬
‫رﻧﮓ( ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ )داﻧﻪاي( در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‪.‬‬
‫‪ P‬و ‪ I‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ )دادهﻫﺎ از راﻳﺖ‪.(1990 ،‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ پ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد‬

‫ﺷﺮاﻳﻂ واﻗﻌﻲ در ﻣﺰارع ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ روش اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ب‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺰرﻋﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻼح ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺿﺮورت دارد‪ .‬ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺧﺎك‪ ،‬ﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻧﺪاﺑﻲ‪ ،‬وﺟﻮد ﺳﺨﺖ ﻻﻳﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ در ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬آﻓﺖﻫﺎ و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺪودﻳﺖ رﺷﺪ و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻤﺒﻮد آب و ﺷﻮري ﺧﺎك‪ ،‬ﺟﺬب آب را ﻛﺎﻫﺶ داده وﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﻢ وﺳﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺰارع ﺗﺤﺖ ﻛﺸﺖ دو ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻔﺎوت در ﻳﻚ زﻣﺎن )ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط( و ﻳﺎ ﻣﺰارع ﺗﺤﺖ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﻨﺶ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ)‪ (Kc‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ واﻗﻌﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬

‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي وارده ﺑﺮ آب ﺧﺎك‪ ،‬اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺬب آن ﺗﻮﺳﻂ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه را ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺧﺎك ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺣﺮﻛﺖ آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬آزاداﻧﻪﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺬب رﻳﺸﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺧﺎك ﺧﺸﻚ‪ ،‬آب داراي اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺖ و‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟﺬب ﺳﻄﺤﻲ و ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي ﺑﻪ ذرات ﺧﺎك ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺟﺬب ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب ﺧﺎك ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻣﻘﺪار آﺳﺘﺎﻧﻪ‪ ،1‬ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮ‬
‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪ (Ks‬در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )‪ (Kcb‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ETc adj = ( Ks Kcb+ Ke ) ETo‬‬ ‫)‪(80‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 1‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ‪ 1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬ﻛﻪ اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه‬
‫‪ Kc‬آورده ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ETc adj =Ks Kc ETo‬‬ ‫)‪(81‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺄﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎرﺑﺮد ‪ Ks‬ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 80‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 81‬ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺟﺰء ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 81‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده آب ﺧﺎك‬

‫‪2‬‬
‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪاري ﺧﺎك ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن اﺷﺎره دارد‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﻳﻚ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬آب ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ‪ 3‬ﺧﺎك ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ زﻫﻜﺸﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در ﻳﻚ ﺧﺎك داراي زﻫﻜﺸﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ از‬

‫‪1- Threshold value‬‬

‫)‪2- Total Available Water (TAW‬‬
‫)‪3- Field Capacity(FC‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪198‬‬

‫ﺧﺎك ﺧﺎرج ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﻣﻘﺪار آب ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در ﺧﺎك در ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺟﺮﻳﺎن زﻫﻜﺸﻲ ﻋﻤﻘﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺠﺪد واﻗﻊ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده )ﻋﻤﻖ( ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﺟﺬب ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﮔﻴﺎه ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و آب ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺬب ذرات ﺧﺎك ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺟﺬب‬
‫آب را ﻣﺸﻜﻞﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺟﺬب ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ‪ ،1‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺬب‬
‫ﮔﻴﺎه اﺳﺖ و در اﻳﻦ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ ﭘﮋﻣﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آب ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺧﺎك‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آب ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺬب‬
‫رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك در ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺿﻞ‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در دو ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪TAW=1000(θFC -θWP)Zr‬‬ ‫)‪(82‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =TAW‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬
‫‪ =θFC‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‬
‫‪ =θWP‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‬
‫‪ = Zr‬ﻋﻤﻖ )ﻣﺤﺪوده( ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺧﺎك ﺟﺬب ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك و ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك در ﺟﺪول ‪ 19‬و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻖ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺟﺪول ‪ 22‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي‪ ،‬آب ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﺬب آن ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺟﺬب آب ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪار آب و ﺧﺸﻚﺗﺮ ﺷﺪن ﺧﺎك‪ ،‬آب ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺬب ذرات ﺷﺪه و ﺟﺬب آن ﺗﻮﺳﻂ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‬
‫دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ آب ﺧﺎك ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻌﺮق ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺴﺮي از ﻛﻞ آب‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻛﻪ ﺑﺪون اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺬب ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪ ،‬آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك )‪ (RAW‬ﻧﺎﻣﻴﺪه‬

‫)‪1- Wilting Point (WP‬‬

‫)‪2- Readily Available Water (RAW‬‬
‫‪199‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪RAW= p TAW‬‬ ‫)‪(83‬‬

‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ =RAW‬آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك در ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =p‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺴﺮي از ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق( از ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺑﻮده و ﻣﻘﺪار آن ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ و ‪ 1‬ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪) p‬ﻳﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ( ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ )ﺟﺪول ‪ .(22‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪،‬‬
‫از ‪ 0/3‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ رﻳﺸﻪ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎﻻ )ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز(‪ ،‬ﺗﺎ ‪ 0/7‬ﺑﺮاي‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ رﻳﺸﻪ ﻋﻤﻴﻖ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭘﺎﻳﻴﻦ )ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز( ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺪار‬
‫‪ ،p=0/5‬ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ p‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮان ﺗﺒﺨﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آﺗﻤﺴﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ ،22‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ p‬ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫در اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ و ﮔﺮم ﻛﻪ ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ p ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 25‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ارﻗﺎم ﺟﺪول‬
‫‪ 22‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻮدن ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺑﻮده‪ p ،‬ﺣﺪود ‪ 20‬درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ‪ 22‬اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺪت ﻣﺸﺨﺺ از دوره رﺷﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ p‬روزاﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﺻﻼح ‪ p‬راﺑﻄﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ )‪ p = pTable 22+ 0.04(5-ETc‬ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ در آن‪ p ،‬اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﻴﻦ ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 0/8‬و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮ اﺻﻼح ‪ p‬در ﺷﻜﻞ ‪ 41‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -41‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪200‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -22‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ )‪ (Zr‬و ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك )‪ (p‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﺪاول‬
‫‪21‬‬
‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫‪2‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Zr‬‬
‫ﮔﻴﺎه‬
‫)ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز(‬ ‫)ﻣﺘﺮ(‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/4-0/6‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﻠﻲ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/4-0/6‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﺴﻞ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/5-0/8‬‬ ‫ﻛﻠﻢ‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/4-0/7‬‬ ‫ﮔﻞ ﻛﻠﻢ‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪0/3-0/5‬‬ ‫ﻛﺮﻓﺲ‬
‫‪0/30‬‬ ‫‪0/3-0/5‬‬ ‫ﺳﻴﺮ‬
‫‪0/30‬‬ ‫‪0/3-0/5‬‬ ‫ﻛﺎﻫﻮ‬
‫ﭘﻴﺎز‬
‫‪0/30‬‬ ‫‪0/3-0/6‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺸﻚ‬
‫‪0/30‬‬ ‫‪0/3-0/6‬‬ ‫‪ -‬ﺗﺎزه‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/3-0/6‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺬري‬

‫‪0/20‬‬ ‫‪0/3-0/5‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺎج‬

‫‪0/30‬‬ ‫‪0/3-0/5‬‬ ‫ﺗﺮﺑﭽﻪ‬

‫ب‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎدﻣﺠﺎﻧﻴﺎن )‪(Solanaceae‬‬

‫‪0/45‬‬ ‫‪0/7-1/2‬‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن‬
‫‪0/30‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫ﻓﻠﻔﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦ )دﻟﻤﻪاي(‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/7-1/5‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‬

‫پ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻴﺎر )‪(Cucurbitaceae‬‬

‫‪0/45‬‬ ‫‪0/9-1/5‬‬ ‫ﮔﺮﻣﻚ‪ -‬ﻃﺎﻟﺒﻲ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/7-1/2‬‬ ‫ﺧﻴﺎر – ﺗﺎزهﺧﻮري‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/7-1/2‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ )‪ (Zr‬ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺎ ﻻﻳﻪﺑﻨﺪي ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﺑﺪون ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻤﻖ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري از‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ‪ Zr‬و در ﻣﺪلﺳﺎزي ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺧﺎك ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﻢ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ p‬ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ -‬ﺗﻌﺮق ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ -‬ﺗﻌﺮق ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ آن‪ p ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪p=pTable22+0.04(5-ETc‬‬
‫در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ p ،‬ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 1‬و ‪ ETc‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪201‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪22‬‬

‫‪p‬‬ ‫‪Zr‬‬
‫)ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫)ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز(‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﻛﺪوﺗﻨﺒﻞ‪ ،‬ﻛﺪوزﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/6-1/0‬‬ ‫ﻛﺪو ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻛﺪو زوﻛﻴﻨﻲ‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/8-1/5‬‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/8-1/5‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ‬
‫ت‪ -‬ﻣﺤﺼﻮﻻت رﻳﺸﻪاي و ﻏﺪهاي‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/0-0/6‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر ﺳﺎﻻدي )ﻟﺒﻮ(‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/5-0/8‬‬ ‫ﻛﺎﺳﺎوا ‪ -‬ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪1/0-0/7‬‬ ‫‪ -‬دو ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/5-0/6‬‬ ‫ﺗﺮب‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/4-0/6‬‬ ‫ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫ﺷﻠﻐﻢ )و ﺷﻠﻐﻢ زرد(‬
‫‪0/553‬‬ ‫‪0/7-1/0‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر ﻗﻨﺪ‬
‫ث‪ -‬ﺑﻘﻮﻻت )‪(Leguminosae‬‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/5-0/7‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺳﺒﺰ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/6-0/9‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺧﺸﻚ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/6-1/0‬‬ ‫ﻧﺨﻮد‬
‫ﺑﺎﻗﻼ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/5-0/7‬‬ ‫‪ -‬ﺗﺎزه‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/5-0/7‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺸﻚ ﻳﺎ ﺑﺬري‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/6-1/0‬‬ ‫ﮔﺮاﺑ‪‬ﻨﺰو‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/6-1/0‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻠﺒﻠﻲ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/6-0/8‬‬ ‫ﻋﺪس‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/6-1/0‬‬ ‫ﻧﺨﻮدﻓﺮﻧﮕﻲ ‪ -‬ﺗﺎزه‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/6-1/0‬‬ ‫‪ -‬ﺧﺸﻚ ﻳﺎ ﺑﺬري‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/6-1/3‬‬ ‫ﺳﻮﻳﺎ‬
‫ج‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ )ﺑﺎ دوره ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ و ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎ داراي ﻣﺎﻟﭻ(‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/6-0/9‬‬ ‫آرﺗﻴﺸﻮ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪1/2-1/8‬‬ ‫ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/4-0/8‬‬ ‫ﻧﻌﻨﺎع‬

‫‪ -3‬در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺧﺸﻚ‪ ،‬در اواﺧﺮ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ )ﺣﺘﻲ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ‪ p‬ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از ‪ 0/55‬ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ ﭘﮋﻣﺮده ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬اﺛﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺷﻜﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪202‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪22‬‬

‫‪p‬‬ ‫‪Zr‬‬
‫)ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز(‬ ‫)ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪0/20‬‬ ‫‪0/2-0/3‬‬ ‫ﺗﻮتﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫چ‪-‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻓﻴﺒﺮي‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪1/0-1/7‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﻛﺘﺎن‬
‫‪0/80‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫ﻛﻨﻒ‬
‫ح‪-‬ﮔﻴﺎﻫﺎن روﻏﻨﻲ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ﻛﺮﭼﻚ‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﻛﻠﺰا‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ﮔﻠﺮﻧﮓ‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﻛﻨﺠﺪ‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/8-1/5‬‬ ‫آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان‬
‫خ‪ -‬ﻏﻼت‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﺟﻮ‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﺟﻮ دوﺳﺮ‪ -‬ﻳﻮﻻف‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﮔﻨﺪم ﺑﻬﺎره‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/5-1/8‬‬ ‫ﮔﻨﺪم زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪0/7-1/7‬‬ ‫ذرت داﻧﻪاي‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/8-1/2‬‬ ‫ذرت ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ارزن‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ﺳﺮﮔﻮم )ذرت ﺧﻮﺷﻪاي( ‪ -‬داﻧﻪاي‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪ‬
‫‪0/204‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ‬
‫د‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ ‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪1/0-3/0‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺬري‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس ‪ -‬ﻋﻠﻮﻓﻪ‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫‪ -‬ﻛﺸﺖ ﺑﻬﺎره )ﺑﺬري(‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/6-0/9‬‬ ‫ﺷﺒﺪر ﺑﺮﺳﻴﻢ‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/6-1/0‬‬ ‫ﭼﺎودار ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﺳﻮدانﮔﺮاس ‪ -‬ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/5-1/5‬‬ ‫ﻣﺮﺗﻊ ‪ -‬ﭼﺮاي ﻣﺘﻨﺎوب‬
‫‪0/60‬‬ ‫‪0/5-1/5‬‬ ‫‪ -‬ﭼﺮاي ﻣﻔﺮط‬
‫‪5‬‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫ﭼﻤﻦ ‪ -‬ﻓﺼﻞ ﺳﺮد‬
‫‪5‬‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫‪ -‬ﻓﺼﻞ ﮔﺮم‬

‫‪ -4‬ﻣﻘﺪار ‪ p‬ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺞ ‪ 0/20‬رﻃﻮﺑﺖ اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﭼﻤﻦ ﺑﺮاي ﻓﺼﻞ ﺳﺮد ﺷﺎﻣﻞ ‪ ryegrass ،bluegrass‬و ‪ fescue‬و ﺑﺮاي ﻓﺼﻞ ﮔﺮم ﺷﺎﻣﻞ ‪،bermuda grass‬‬
‫‪ buffalo grass‬و ‪ St. Augustine grass‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻤﻦﻫﺎ داراي ﻋﻤﻖ رﻳﺸﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬رﻳﺸﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻋﻤﻴﻖ )ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫‪ 1/2‬ﻣﺘﺮ( و رﻳﺸﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻮدن رﻳﺸﻪ ﭼﻤﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري دﻗﻴﻖ و ‪ p‬ﻛﻮﭼﻚ )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻛﻮﺗﺎه( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪203‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪22‬‬

‫‪p‬‬ ‫‪Zr‬‬
‫)ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫)ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز(‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪1/2-2/0‬‬ ‫ﻧﻴﺸﻜﺮ‬
‫ذ‪ -‬ﻣﻴﻮهﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/5-0/9‬‬ ‫ﻣﻮز ‪ -‬ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/5-0/9‬‬ ‫‪ -‬دو ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪0/30‬‬ ‫‪0/7-1/0‬‬ ‫ﻛﺎﻛﺎﺋﻮ‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/9-1/5‬‬ ‫ﻗﻬﻮه‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪2/5-1/5‬‬ ‫ﻧﺨﻞ‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪0/7-1/1‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/3-0/6‬‬ ‫آﻧﺎﻧﺎس‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻛﺎﺋﻮﭼﻮ‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪0/9-1/5‬‬ ‫ﭼﺎي ‪ -‬ﺑﺪون ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪0/9-1/5‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺎ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي‬
‫ر‪ -‬اﻧﮕﻮر و ﺗﻮت‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/6-1/2‬‬ ‫ﺗﻮتﻫﺎ‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫‪ -‬ﺗﺎزه‬ ‫اﻧﮕﻮر‬
‫‪0/45‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫‪ -‬ﻛﺸﻤﺶ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/0-1/2‬‬ ‫رازك‬
‫ز‪ -‬درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ﺑﺎدام‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ﺳﻴﺐ‪ ،‬ﮔﻴﻼس و ﮔﻼﺑﻲ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/0-2/0‬‬ ‫ﻫﻠﻮ‪ ،‬زردآﻟﻮ و‬
‫ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪدار‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪0/5-1/0‬‬ ‫آووﻛﺎدو‬
‫ﻣﺮﻛﺒﺎت‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/2-1/5‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 70‬درﺻﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/1-1/5‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ 50‬درﺻﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪0/8-1/2‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 20‬درﺻﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫‪0/70‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻣﺨﺮوطدار‬
‫‪0/35‬‬ ‫‪0/7-1/3‬‬ ‫ﻛﻴﻮي‬
‫‪0/65‬‬ ‫‪1/2-1/7‬‬ ‫زﻳﺘﻮن )ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 60‬درﺻﺪ(‬
‫‪0/40‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﭘﺴﺘﻪ‬
‫‪0/50‬‬ ‫‪1/7-2/4‬‬ ‫ﺑﺎغ ﮔﺮدو‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪204‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -36‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك ﺑﺮاي ﺑﺎﻓﺖ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك را ﺑﺮاي ﭘﻴﺎز‪ ،‬ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ و ذرت داراي رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در‬
‫ﺧﺎك ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻦ ﻟﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻴﻠﺖ و رس ﺳﻴﻠﺘﻲ ﻛﺸﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ Zr≈0/4‬ﻣﺘﺮ‬ ‫‪p =0/30‬‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎز‪:‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪:23‬‬
‫‪ Zr≈0/8‬ﻣﺘﺮ‬ ‫‪p =0/40‬‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‪:‬‬
‫‪ Zr≈1/2‬ﻣﺘﺮ‬ ‫‪p =0/55‬‬ ‫ﺑﺮاي ذرت‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺷﻦ ﻟﻮﻣﻲ‪ θFC=0/15 :‬و ‪ θWP=0/06‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‪ ،‬ﭘﺲ‪:‬‬ ‫از ﺟﺪول ‪:19‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ آب ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ ﺧﺎك ‪TAW=1000 ×( θFC- θWP)=90‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺳﻴﻠﺖ‪ θFC=0/32 :‬و ‪ θWP=0/15‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‪ ،‬ﭘﺲ‪:‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ آب ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ ﺧﺎك ‪TAW=1000 ×( θFC- θWP)=170‬‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎك رس ﺳﻴﻠﺘﻲ‪ θFC=0/35 :‬و ‪ θWP=0/23‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ‪ ،‬ﭘﺲ‪:‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ آب ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻋﻤﻖ ﺧﺎك ‪TAW=1000 ×( θFC- θWP)=120‬‬
‫رس ﺳﻴﻠﺘﻲ‬ ‫ﺳﻴﻠﺖ‬ ‫ﺷﻦ ﻟﻮﻣﻲ‬

‫‪RAW‬‬ ‫‪TAW‬‬ ‫‪RAW‬‬ ‫‪TAW‬‬ ‫‪RAW‬‬ ‫‪TAW‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬

‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(83‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(82‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(83‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(82‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(83‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪(82‬‬

‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬

‫‪14‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪36‬‬ ‫ﭘﻴﺎز‬
‫‪38‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪72‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫‪79‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪108‬‬ ‫ذرت‬

‫ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻴﺰان ﺟﺬب آب‬
‫ﺗﻮﺳﻂ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب ﺧﺎك )ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻣﺎﺗﺮﻳﻚ ﺧﺎك و ﻫﺪاﻳﺖ آﺑﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن( و ﻧﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫آب ﺧﺎك واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺺ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻣﺎﺗﺮﻳﻚ در ﺧﺎكﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻮده‪ p ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك ﻧﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ‪ p‬در ﺟﺪول ‪ 22‬ﺑﺮاي ﺧﺎك رﻳﺰ ﺑﺎﻓﺖ‬
‫)رﺳﻲ(‪ 5 ،‬ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ و ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ درﺷﺖﺗﺮ )ﺷﻨﻲ( ﺣﺪود ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ دارد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك )‪ (RAW‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ (MAD)1‬اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻴﺮﻳﺎم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ‪ ،p‬ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ از آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد )‪ ،(MAD<RAW‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫ﻫﺪف ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري ﺑﺎﺷﺪ )ﻛﻢآﺑﻴﺎري(‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل )‪(MAD> RAW‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)‪1- Management Allowed Depletion (MAD‬‬

‫‪2- Merriam‬‬
‫‪205‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬

‫اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺧﺎك ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪،(Ks‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 80‬و ‪.(81‬‬
‫آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )‪ (Dr‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﺒﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ‬
‫زراﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ آب از ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺻﻔﺮ اﺳﺖ )‪.(Dr =0‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آب ﺧﺎك ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻣﻘﺪار آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻨﺶ )‪ ،(θt‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آب ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫از ﺣﺪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(42‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ‪ Dr >RAW‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪TAW − D r‬‬ ‫‪TAW − D r‬‬

‫= ‪Ks‬‬ ‫=‬ ‫)‪(84‬‬
‫‪TAW − RAW (1 − p)TAW‬‬

‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ =Ks‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻳﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺮق ﺗﺎﺑﻊ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ]ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪،[1‬‬
‫‪ =Dr‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =TAW‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ و‬
‫‪ =p‬ﻛﺴﺮي )ﺿﺮﻳﺒﻲ( از ‪ TAW‬ﻛﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﺪون ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ از ﺧﺎك ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ ]ﺑﺪون واﺣﺪ[‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 80‬ﻳﺎ ‪ 81‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻛﻤﺘﺮ از آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ Ks=1 ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -42‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪(Ks‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪206‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -43‬ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‬

‫ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك‬

‫ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎك‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻇﺮف ﻛﻪ آب در آن ﻧﻮﺳﺎن دارد‪ ،‬ﻓﺮض ﮔﺮدد )ﺷﻜﻞ ‪ .(43‬ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻖ آب ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺮﻳﺎن آب ورودي و‬
‫ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺟﺰاي راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬آﺑﻴﺎري و ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي آب‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه و ﺗﻠﻔﺎت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ آب ﺧﺎك ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮازﻧﻪ‬
‫روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ روز‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪Dr,i = Dr,i-1 - (P-RO)i - Ii - CRi + ETc,i +DPi‬‬ ‫)‪(85‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Dr.i‬ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﭘﺎﻳﺎن روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =Dr.i-1‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﭘﺎﻳﺎن روز ﻗﺒﻞ ‪ i-1‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =Pi‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =ROi‬رواﻧﺎب در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =Ii‬ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﺧﺎك در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =CRi‬ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي از ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =ETc.i‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ و‬
‫‪ =DPi‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در روز ‪ i‬ام ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪207‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -37‬اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬

‫اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ )‪ p=0/40‬و ‪ Zr=0/8‬ﻣﺘﺮ(‪ ،‬ﻛﻪ در ﺧﺎك ﺳﻴﻠﺘﻲ )‪ θWP=0/12‬و‬
‫‪ (θFC=0/32‬ﻛﺸﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﺮاي ده روز ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ اوﻟﻴﻪ آب از ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ‬
‫ﮔﻴﺎه ‪ 55‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮده و ﻫﻴﭻ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در اﻳﻦ ﻣﺪت ‪5‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 1/2‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪TAW =1000(0/32-0/12)×0/8=160‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪82‬‬

‫‪RAW=0/40 ×(160)=64‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪83‬‬
‫)‪( 8‬‬ ‫)‪( 7‬‬ ‫)‪( 6‬‬ ‫)‪( 5‬‬ ‫)‪( 4‬‬ ‫)‪( 3‬‬ ‫)‪( 2‬‬ ‫)‪( 1‬‬
‫‪Di,r end‬‬ ‫‪ETc adj‬‬ ‫‪Ks‬‬ ‫‪Dr,i start‬‬ ‫‪ETc‬‬ ‫‪Kc‬‬ ‫‪ETo‬‬ ‫روز‬
‫)ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ(‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ(‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮروز(‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮروز(‬
‫ﺑﺮ روز(‬
‫‪55/0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺷﺮوع‬
‫‪61/0‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪55/0‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪67/0‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪61/0‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪72/8‬‬ ‫‪5/8‬‬ ‫‪0/97‬‬ ‫‪67/0‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪78/3‬‬ ‫‪5/4‬‬ ‫‪0/91‬‬ ‫‪72/8‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪83/4‬‬ ‫‪5/1‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪78/3‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪88/2‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪83/4‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪92/6‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪88/2‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪96/9‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪92/6‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪100/8‬‬ ‫‪3/9‬‬ ‫‪0/66‬‬ ‫‪96/9‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪104/5‬‬ ‫‪3/7‬‬ ‫‪0/62‬‬ ‫‪100/8‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﺷﻤﺎره روز‬ ‫)‪( 1‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬ ‫)‪( 2‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬ ‫)‪( 3‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،58‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬ ‫)‪( 4‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ از ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در آﻏﺎز روز )از ﺳﺘﻮن ‪ 8‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روز ﻗﺒﻞ(‬ ‫)‪( 5‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 84‬ﻛﻪ در آن اﮔﺮ ‪ Dr,i <RAW‬ﺑﺎﺷﺪ‪ Ks=1 ،‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪( 6‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،81‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬ ‫)‪( 7‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ در ﭘﺎﻳﺎن روز‬ ‫)‪( 8‬‬
‫ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺮوح‬
‫اﻳﻦ روش در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪208‬‬

‫ﺣﺪود ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك‬

‫در ﺷﻜﻞ ‪ 43‬ﻓﺮض ﺷﺪه ﻛﻪ آب در ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺗﺎ ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﻗﺎﺑﻞ ذﺧﻴﺮه‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ در ﻫﻤﺎن روز ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫از دﺳﺖ ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض آن ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻳﻚ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬آب در ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ ‪ Dr,i‬ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آب ﺧﺎك ﺑﻪ‬
‫ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺪم آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق و ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺻﻔﺮ ﺑﻮده و ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار و ﻣﺴﺎوي ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺪود ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ Dr.i‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪0 ≤ Dr,i ≤ TAW‬‬ ‫)‪(86‬‬

‫ﺗﺨﻠﻴﻪ اوﻟﻴﻪ آب از ﺧﺎك‬

‫در ﺷﺮوع ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ اوﻟﻴﻪ )‪ (Dr,i-1‬ﺑﺮآورد‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ اوﻟﻴﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪D r ,i −1 = 1000(θFC − θi −1 ) Zr‬‬ ‫)‪(87‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ θ i−1 ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﺣﺪود ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺑﻮده و ﺗﺨﻠﻴﻪ اوﻟﻴﻪ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Dr.i-1≈0‬‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬رواﻧﺎب و آﺑﻴﺎري‬
‫در راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ‪ Pi‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ روزاﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 0/2‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺬف‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪ Ii‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ در ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار رواﻧﺎب )‪ (RO‬ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻫﻴﺪروﻟﻮژي ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي آب‬

‫ﻣﻘﺪار ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻي آب از ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ )‪ (CR‬ﺑﻪ ﻧﻮع )ﺑﺎﻓﺖ( ﺧﺎك‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ و‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻄﺢ اﻳﺴﺘﺎﺑﻲ از ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫‪209‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﻣﻘﺪار ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي آب را ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﻛﺮد‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي در‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 24‬ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻌﻮد ﻣﻮﻳﻴﻨﻪاي آب در ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻛﻤﺘﺮ از آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ‪ ETc = Kc ×ETo‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻘﺪار آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 80‬ﻳﺎ‬
‫‪ 81‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ‬
‫در ﭘﻲ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫روش ﺳﺎده ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻫﻤﺎن روز اﺗﻔﺎق ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ اﻧﺠﺎم آﺑﻴﺎري ﺑﻪ ‪ θFC‬ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ )‪ (Dr,i‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،85‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ )‪ .(Dr.i =0‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ )‪ (DP‬در ﭘﻲ‬
‫ﻳﻚ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 85‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪DPi = (Pi-ROi) + Ii - ETc,i - Dr,i-1‬‬ ‫‪≥0‬‬ ‫)‪(88‬‬

‫ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آب ﺧﺎك ﻛﻤﺘﺮ از ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ )‪ ،(Dr.i >0‬ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ آب ﺻﻔﺮ اﺳﺖ )‪.(DPi =0‬‬
‫ﺗﺬﻛﺮ‪ :‬ﻋﺒﺎرت ‪ DPi‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 85‬و ‪ 88‬ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت ‪ DPe,i‬ﻛﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 77‬و ‪ 79‬ﺑﺮاي ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻫﺮ دو ﻋﺒﺎرت در ﻳﻚ زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻮده وﻟﻲ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﺗﺨﺼﻴﺺ آﺑﻴﺎري‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف‬
‫اوﻟﻴﻪ اﻧﺠﺎم آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد آب در زﻣﺎن ﻻزم و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎن و ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(85‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪،‬‬
‫آﺑﻴﺎري ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ ﻳﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل اﻧﺠﺎم ﺷﻮد )‪ .(Dr.i ≤ RAW‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻋﻤﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎري ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎوي ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ‬
‫آب ﺑﺎﺷﺪ ) ‪ .(Ii ≤ Dr,i‬ﻣﺜﺎل ‪ ،38‬ﻛﺎرﺑﺮد روش ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك در ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ زﻣﺎن آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻫﺪف ﭘﺮﻫﻴﺰ از‬
‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺎدر از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺜﺎل ‪ 35‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري و ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ روزاﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫روش دو ﺟﺰﻳﻲ )‪ (Kc= Kcb + Ke‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺸﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪210‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -38‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺜﺎل ‪ 35‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫آﺑﻴﺎري ﭘﺲ از ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ )‪ 0/6 ، (p‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫آﺑﻴﺎري در اﺑﺘﺪاي روز اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬در اﺑﺘﺪاي روز واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )‪ (Zr‬از ‪ 0/30‬ﻣﺘﺮ در اوﻟﻴﻦ روز ﺑﻪ ‪ 0/35‬ﻣﺘﺮ در دﻫﻤﻴﻦ روز اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ آب از ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در اﺑﺘﺪاي اوﻟﻴﻦ روز ‪ Dr,i-1‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل )‪ (RAW‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪TAW=1000(0/23-0/10)× Zr,i=130 Zr,i‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ازﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:82‬‬

‫‪TAW=0/6× TAW=٧٨× Zr,i‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:83‬‬

‫ﺑﺮاي ‪ Zr,i =0/3‬ﻣﺘﺮ‪ Dr,i =RAW =78× (0/3)=23 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در روز اول‪:‬‬

‫)‪(14‬‬ ‫)‪(13‬‬ ‫)‪(12‬‬ ‫)‪(11‬‬ ‫)‪(10‬‬ ‫)‪( 9‬‬ ‫)‪( 8‬‬ ‫)‪( 7‬‬ ‫)‪( 6‬‬ ‫)‪( 5‬‬ ‫)‪( 4‬‬ ‫)‪( 3‬‬ ‫)‪( 2‬‬ ‫)‪( 1‬‬

‫‪Dr,i end‬‬ ‫‪DP‬‬ ‫‪ETc‬‬ ‫‪Kc‬‬ ‫‪Ke‬‬ ‫‪Kcb‬‬ ‫‪Ks‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪P-RO‬‬ ‫‪Dr,i start‬‬ ‫‪RAW‬‬ ‫‪Zr‬‬ ‫‪ETo‬‬ ‫روز‬

‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮروز‬

‫‪23‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺷﺮوع‬

‫‪5‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪5/5‬‬ ‫‪1/21‬‬ ‫‪0/91‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪4/5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6/1‬‬ ‫‪1/21‬‬ ‫‪0/90‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫‪1/04‬‬ ‫‪0/72‬‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪0/31‬‬ ‫‪3/9‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2/9‬‬ ‫‪0/70‬‬ ‫‪0/37‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪0/52‬‬ ‫‪0/18‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0/64‬‬ ‫‪0/36‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4/7‬‬ ‫‪0/82‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/37‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪5/8‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/17‬‬ ‫‪0/38‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪5/1‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪0/47‬‬ ‫‪0/08‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪4/7‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪211‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪-38‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6/3‬‬ ‫‪1/21‬‬ ‫‪0/81‬‬ ‫‪0/40‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪0/35‬‬ ‫‪5/2‬‬ ‫‪10‬‬
‫ﺷﻤﺎره روز‬ ‫)‪( 1‬‬
‫از ﻣﺜﺎل ‪35‬‬ ‫)‪( 2‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Zr‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﻴﻦ ‪ 0/3‬ﻣﺘﺮ در روز اول و ‪ 0/35‬ﻣﺘﺮ در روز دﻫﻢ(‬ ‫)‪( 3‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪83‬‬ ‫)‪( 4‬‬
‫‪) Dr,i start‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در اﺑﺘﺪاي روز(‪،‬‬ ‫)‪( 5‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري در اﺑﺘﺪاي روز واﻗﻊ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ‪Dr,i start = max(Dr,i-1 end - 1 - (P - DP),‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري در ﭘﺎﻳﺎن روز واﻗﻊ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪Dr,i-1 start = Dr,i-1 end‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ Dr,i-1 end ،‬از ﺳﺘﻮن ‪ 14‬ﺑﺮاي روز ﭘﻴﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻫﺮ روز اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻻﻳﻪ ﻋﻤﻘﻲ )‪ (θsub‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Dr,i‬واﻗﻌﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪D r ,i = D r ,i −1 + 1000(θFC − θsub ,i −1 ) ΔZr ,i‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ‪) θsub‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﺑﻴﺎري اﺿﺎﻓﻲ ﻧﻮﺑﺖ ﭘﻴﺶ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎزاد روزﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ( در‬
‫ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ‪ Dr,i‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﺜﺎل ‪35‬‬ ‫)‪( 6‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ Dr,i ≥ RAW‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم آﺑﻴﺎري ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪( 7‬‬
‫در اوﻟﻴﻦ روز‪ ،‬ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري )ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﺧﺎك( ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ )از ﻣﺜﺎل ‪ I=40 ،35‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ(‪.‬‬
‫در دﻫﻤﻴﻦ روز‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ آﺑﻴﺎري ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺠﺎم آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ ‪ 27‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ‬
‫ﮔﻴﺎه را ﻣﺮﻃﻮب و از اﺗﻼف آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪.(DP=0‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 84‬ﻛﻪ در آن ﺑﺮاي ‪ ،Ks =1‬دارﻳﻢ‪Dr,i ≤ RAW :‬‬ ‫)‪( 8‬‬
‫از ﻣﺜﺎل ‪35‬‬ ‫)‪( 9‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺗﺎ ﻧﻬﻤﻴﻦ روز‪ :‬از ﻣﺜﺎل ‪35‬‬ ‫)‪(10‬‬
‫روز دﻫﻢ‪ :‬ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺲ از آﺑﻴﺎري در اﺑﺘﺪاي روز ﺧﻴﺲ ﺑﻮده و ‪ Kr=1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:71‬‬
‫‪Ke=(1/21-0/40)=0/81‬‬

‫‪Kc = Ks Kcb + Ke‬‬ ‫)‪(11‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪80‬‬ ‫)‪(12‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،88‬ﻛﻪ در آن ‪ Dr,i-1‬ﻣﻘﺪار ﺳﺘﻮن ‪ 14‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روز ﻗﺒﻞ‪.‬‬ ‫)‪(13‬‬
‫‪) Dr,i‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﭘﺎﻳﺎن اوﻟﻴﻦ روز( ﻣﺴﺎوي ‪ Dr,i start‬در اﺑﺘﺪاي روز ﺑﻌﺪ اﺳﺖ‬ ‫)‪(14‬‬
‫)ﺑﻪ ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪ 5‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 85‬ﻛﻪ در آن ‪ Dr,i-1‬از ﺳﺘﻮن ‪ 14‬در روز ﻗﺒﻞ ﺑﻮده‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪212‬‬

‫اﺛﺮ ﺷﻮري ﺧﺎك‬

‫ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل ﺧـﺎك ﺑـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ ﺟـﺬب آب‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴـﺮ ـ ﺗﻌـﺮق را ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻤـﻚﻫـﺎ‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮلﻫﺎي آب را ﺟﺬب ﻛﺮده و اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻛﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك را ﻛـﺎﻫﺶ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ آن‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺟﺬب آب ﺷﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻤﻚﻫﺎ اﺛﺮ ﺳﻤﻴﺖ وﻳﮋه داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺮژي ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز‪ 1‬و رﺷﺪ ﮔﻴﺎه را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪاي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ ﺑﻴـﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺷﻮري آب ﺧﺎك را ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫ﺑﺎ ﺷﻮري و راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻧﺸﺮﻳﻪﻫـﺎي ﻓﻨـﻲ ﺷـﻤﺎره ‪ 29‬و ‪33‬‬
‫آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ از ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻮرد اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل و ﺗﻌـﺮق ﮔﻴـﺎه ﺑـﻪ ﭘﺘﺎﻧـﺴﻴﻞ ﻣﺎﺗﺮﻳـﻚ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﻤﺰي ﺣـﺴﺎس ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﺷـﺮاﻳﻂ ﺷـﻮر‪ ،‬ﺑـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﻘـﺪار ﻧﻤـﻚﻫـﺎي ﻣﺤﻠـﻮل در‬
‫ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﻤﺰي ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻌـﺪﻳﻞ ﺗﺤـﺖ دو‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺟﺬب ﻳﻮن از ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ واﻛـﻨﺶﻫـﺎ‬
‫اﺛﺮ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﻤﺰي ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده آب را ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز اﺳﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن رﺷﺪ ﮔﻴـﺎه‪ ،‬اﻏﻠـﺐ‪ ،‬در ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺷﻮر ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺟﺰﻳﻲ روزﻧﻪﻫﺎ در ﺑﺮﺧﻲ اوﻗـﺎت‬
‫روز‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﺪت ﺗﻌﺮق ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺛﺮ ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل در ﺧﺎك ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﺳﻤﻴﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺮﻳﺪ و ﺳﺪﻳﻢ و ﻣﺨﺘﻞ ﺷﺪن‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ در ﺑﺮگﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ‬
‫ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﺑﻪ روش آﺑﻴﺎري ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺟﺬب ﻳﻮنﻫﺎي ﻛﻠﺮﻳﺪ و ﺳﺪﻳﻢ آب از ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ در‬
‫ﺗﺤﺖ روش آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻤﻴﺖ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪،‬‬
‫در ﺗﺎﻛﺴﺘﺎنﻫﺎ و ﺑﺎغﻫﺎي ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﺳﻄﺤﻲ ﻳﺎ ﻗﻄﺮهاي‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻤﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﻦ ﻳﻮنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار ﺳﺪﻳﻢ در ﺧﺎك ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻤﺒﻮد ﻛﻠﺴﻴﻢ در اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﻚ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺷﻮري ﺧﺎك ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك )‪ (ECe‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ )‪ (dS m-1‬ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك ﭘﺲ از اﻓﺰودن ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ آب ﻣﻘﻄﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﺎك و اﺷﺒﺎع ﺷﺪن آن‪،‬‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻮري )‪ (ECe threshold‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ‬

‫‪1- Metabolic energy‬‬

‫‪213‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﺳﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري ﺧﺎك ﻋﻤﻖ رﻳﺸﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻳﻚ‬
‫ﺷﻴﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد )‪ (b‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺻﺪ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ دﺳﻲزﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫واﻛﻨﺶ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺷﻮري ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮر‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ اﺳﻤﺰي ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﺬب آب ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﺎك ﺷﻮر ﺑﻮده ﻳﺎ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻮري‪ 1‬ﺑﺎﻻ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻮري ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﺪاول در ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬و ‪ 48‬ﻓﺎﺋﻮ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ ECe threshold‬و ‪ b‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎ در ﺟﺪول ‪ 23‬اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ECe‬و ‪ b‬اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 23‬ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﺑﻴﺎري ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و‬ ‫‪threshold‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬آب ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﻧﻮاع ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري ﺑﻪ روش ﺳﻄﺤﻲ و ﺑﺎراﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ آب از ﺧﺎك ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺰرﻋﻪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك )‪ (ECsw‬ﭘﻴﺶ‬
‫از آﺑﻴﺎري اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺎك ﺷﻮرﺗﺮ ﺷﺪه( در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﻣﻘﺪار‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﻚ در ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﻤﺰي را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮد(‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﮔﻴﺎه ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺮژي ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺟﺬب آب ﺻﺮف ﻛﺮده و‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻤﻚﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز ﮔﻴﺎه و اﺛﺮ ﺳﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺸﻚﺗﺮ‬
‫ﺷﺪن ﺧﺎك و اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻧﻤﻚﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ آب ﺧﺎك در ﻃﻮل ﻳﻚ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدن ﺳﻄﻮح آب ﺧﺎك‬
‫ﻣﺰرﻋﻪ ﭘﺲ از آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ )ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻖ آب ﺑﻴﺸﺘﺮ( در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ )آﺑﻴﺎري ﺑﺎ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎه و ﻋﻤﻖ ﻛﻤﺘﺮ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻣﺰرﻋﻪ در اﻧﺘﻬﺎي ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﺑﻴﺎري ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﻣﺤﻠﻮل ﺧﺎك ﺑﺮ ﮔﻴﺎه را ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻧﻴﻤﻪ اول ﻳﻚ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻠﻔﺎت آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬راﻧﺪﻣﺎن آﺑﺸﻮﻳﻲ )ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار آب ﻛﺎرﺑﺮدي( ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻤﻖﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎن آب ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻮل ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫آﺑﻴﺎري و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ آب ﺧﺎك در اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻣﺘﺄﺛﺮ از آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل و ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻞ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در‬

‫‪1- Salt tolarenc‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪214‬‬

‫دو ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )ﻏﻴﺮ ﺷﻮر( و آﺑﻴﺎري ﻃﻮﻻﻧﻲ ﭼﻨﺪان ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻮر‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺛﺮ ﺷﻮري ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻟﺘﻲ و ﻫﻤﻜﺎران‪ (1985) 1‬و‬
‫ﺷﺎﻟﻬﻮت‪ (1994) 2‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻮري ﺧﺎك و ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬اﺛﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﻮاﺑﻊ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و ﺷﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺟﺬب آب را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ـ ﺷﻮري‬

‫در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 29‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﻳﻚ روش ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺷﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب و ﺗﺎ‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﺑﻪ ﻣﻘﺪار آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻮري ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل در‬
‫ﺣﺪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬روش اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 29‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ‪ ECe > ECe threshold‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪Ya‬‬ ‫‪b‬‬
‫) ‪= 1 -(ECe - ECe threshold‬‬ ‫)‪(89‬‬
‫‪Ym‬‬ ‫‪100‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Ya‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل واﻗﻌﻲ‪،‬‬
‫‪ =Ym‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ‪،ECe < ECe threshold‬‬
‫‪ =ECe‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع در ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ]دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =ECe threshold‬ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ]دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[‪ ،‬و‬
‫‪ =b‬ﺷﻴﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ در ﺻـﺪ ﺑـﻪ ازاي اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳـﻚ دﺳـﻲ زﻳﻤـﻨﺲ ﺑـﺮ ﻣﺘـﺮ ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ ECe‬و ‪ b‬ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺼﻮﻻت از ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 29‬و ‪ 48‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‬
‫اﻗﺘﺒﺎس و در ﺟﺪول ‪ 23‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‪ ،‬اﻏﻠـﺐ‪ ،‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳـﻲﻫـﺎي اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه در‬

‫‪1- Letey et al.‬‬

‫‪2- Shalhevet‬‬
‫‪215‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ آب در ﻋﻤﻖ ‪ 0/3‬ﺗﺎ ‪ 0/6‬ﻣﺘﺮ ﺧﺎك‪ ،‬ﺣﺪود ‪ -3‬ﻣﺘﺮ )‪ -30‬ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل( ﻳﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﮕﺎه‬
‫داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﺑﺮاي اﻏﻠﺐ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺗﺤـﺖ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻛـﻪ‬
‫آﺑﻴﺎري ﭘﺲ از ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ـ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬

‫در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫در ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ـ آب ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ ﺳﺎده ﺧﻄﻲ )‪ (90‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫⎤ ‪⎡ Ya‬‬ ‫⎤ ‪⎡ ETc adj‬‬
‫⎥ ‪⎢1 − Y ⎥ = K y ⎢1 − ET‬‬ ‫)‪(90‬‬
‫⎣‬ ‫⎦‪m‬‬ ‫⎣‬ ‫⎦ ‪c‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Ky‬ﺿﺮﻳﺐ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‪ 1‬ﺑﻪ ﺷﻮري ]ﺑﺪون واﺣﺪ[‪،‬‬
‫‪ =ETc adj‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺻﻼح ﺷﺪه )واﻗﻌﻲ( ﮔﻴﺎه ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[ و‬
‫‪ =ETc‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ Ky‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺴﺒﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪Ky‬‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬ﻓﺎﺋﻮ ﺑﻪ ﮔﻴﺎه واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮده و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در دوره رﺷﺪ روﻳﺸﻲ و رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ و در دورهﻫﺎي‬
‫ﮔﻞدﻫﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻮه ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Ky‬در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻛﻞ دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﻧﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺧﻼﺻﻪ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺮاي ﻛﻞ دوره رﺷﺪ در‬
‫ﺟﺪول ‪ 24‬اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺮﻛﻴﺐ راﺑﻄﻪ ﺷﻮري ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬

‫ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪(Dr < RAW‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﺶ ﺷﻮري ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 89‬و ‪ 90‬را ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻧﺘﻴﺠﻪ را‬
‫‪ETc adj‬‬
‫= ‪ ، K s‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻓﺮض‬
‫‪ETc‬‬

‫‪b‬‬
‫‪Ks = 1 -‬‬ ‫)‪(ECe - ECe threshold‬‬ ‫)‪(91‬‬
‫‪K y100‬‬

‫‪1- Response factor‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪216‬‬

‫ﻛﻪ در آن؛ ‪ ECe > ECe threshold‬ﺑﻮده و ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﻤﺘﺮ از آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل )‪ (Dr < RAW‬اﺳﺖ‪،‬‬
‫‪ Dr‬و ‪ RAW‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ )‪(Dr > RAW‬‬

‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و ﺷﻮري‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 84‬ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺖ و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 89‬و ‪ 90‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫⎡‬ ‫‪b‬‬ ‫⎤‬ ‫⎤ ‪⎡ TAW − D r‬‬
‫‪K s = ⎢1 −‬‬ ‫⎥) ‪(ECe − ECe threshold‬‬ ‫⎥ ‪⎢ TAW − RAW‬‬ ‫)‪(92‬‬
‫‪⎣⎢ K y100‬‬ ‫⎥⎦‬ ‫⎣‬ ‫⎦‬

‫ﻛﻪ در آن؛ ‪ ECe > ECe threshold‬و ‪ Dr > RAW‬اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﺧﺎك ﺑﺮ ‪ Ks‬در ﺷﻜﻞ ‪ 44‬ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ روش ﻓﺮض اﺳﺖ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺧﺎك )و ‪ (p‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ‬
‫اﺛﺮ ﺷﻮري ﺑﺮ رﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ زﻣﺎن وﻗﻮع ﺗﻨﺶ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ky‬در دوره رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Ky‬ﺑﺮاي ‪ 23‬ﻣﺤﺼﻮل اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﻳﻦ‬
‫ارﻗﺎم ﺑﺮاي دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺟﺪول ‪ 24‬اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Ky‬ﺑﺮاي دوره رﺷﺪ ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺣﺪود ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ‪ Ky‬آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 91‬و ‪ 92‬از ﻣﻘﺪار‬
‫‪ Ky=1‬اﺳﺘﻔﺎده ﻳﺎ ‪ Ky‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 91‬و ‪ 92‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ اﺛﺮ ﺷﻮري ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ و اﺛﺮ‬
‫ﻛﻠﻲ ﺷﻮري ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ )ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ( را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲرود دﻗﺖ‬
‫ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق روزاﻧﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 91‬و ‪ 92‬ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ اﺛﺮات ﭘﻴﭽﻴﺪه از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﺳﻤﻴﺖ وﻳﮋه ﻳﻮنﻫﺎ را‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪ ECe‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 91‬و ‪ 92‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬
‫ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 91‬و‪ 92‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮر ﻛﻪ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك‪،‬‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل و ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬ﺧﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ‬
‫‪50‬‬
‫‪ ECe < (ECe threshold +‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 91‬و ‪ 92‬ﺑﺮاي ‪ ،Ky >1‬ﭘﻴﺶ از ﺻﻔﺮ ﺷﺪن‬‫ﻓﺮض؛ )‬
‫‪b‬‬
‫‪ ، Ks‬ﻋﺒﺎرت ‪ Ya‬را ﺻﻔﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫‪217‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻮر‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺪازه ﮔﻴﺎه و ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺿﺮاﻳﺐ ﺟﺪول ‪ ،23‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺛﺮات در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺷﻮري ﺑﻮده و از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 91‬و ‪92‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻳﺎ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮورت ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -23‬آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻮري )‪ (ECe threshold‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﺪاول ﺑﺮ ﺣﺴﺐ از ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره‬
‫اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ )‪ (b‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪b‬‬‫‪4‬‬

‫‪5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ECe threshold‬‬ ‫‪21‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬ ‫)درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫)دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮﻣﺘﺮ(‬
‫دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري(‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/2‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﻠﻲ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/7‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫ﻛﻠﻢ ﺑﺮوﻛﺴﻞ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/8-14/0‬‬ ‫‪1/0-1/8‬‬ ‫ﻛﻠﻢ‬
‫‪S‬‬ ‫‪14/0‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪6/2‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫ﮔﻞ ﻛﻠﻢ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪6/2-13/0‬‬ ‫‪1/8-2/5‬‬ ‫ﻛﺮﻓﺲ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪1/3-1/7‬‬ ‫ﻛﺎﻫﻮ‬
‫‪S‬‬ ‫‪16/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫ﭘﻴﺎز‬
‫‪MS‬‬ ‫‪7/7-16/0‬‬ ‫‪2/0-3/2‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺎج‬
‫‪MS‬‬ ‫‪7/6-13/0‬‬ ‫‪1/2-2/0‬‬ ‫ﺗﺮﺑﭽﻪ‬
‫ب‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎدﻣﺠﺎن‪(Solanaceae) ،‬‬
‫‪MS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن‬
‫‪MS‬‬ ‫‪12/0-14/0‬‬ ‫‪1/5-1/7‬‬ ‫ﻓﻠﻔﻞ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/0‬‬ ‫‪0/9-2/5‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫پ‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻴﺎر )‪(Cucurbitaceae‬‬
‫‪MS‬‬ ‫‪7/0-13/0‬‬ ‫‪1/1-2/5‬‬ ‫ﺧﻴﺎر‬
‫‪MS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه‬
‫‪MS‬‬ ‫‪13/0‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫ﻛﺪو ﺗﻨﺒﻞ‪ ،‬ﻛﺪو زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪10/0‬‬ ‫‪4/7‬‬ ‫ﻛﺪو زوﻛﻴﻨﻲ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪16/0‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫ﻛﺪو اﺳﻜﺎﻟﭗ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻮري ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎك و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫـﺎن‪،‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻮري ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﻮري ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋـﺼﺎره اﺷـﺒﺎع ﺧـﺎك‪ ،‬ﺑﺮﺣـﺴﺐ دﺳـﻲ زﻳﻤـﻨﺲ ﺑـﺮ ﻣﺘـﺮ در دﻣـﺎي ‪ 25‬درﺟـﻪ‬
‫ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺑـﻪ ازاي ﻳـﻚ واﺣـﺪ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻫـﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜـﻲ ﻋـﺼﺎره اﺷـﺒﺎع ﺧـﺎك ﻣﺤـﺪوده ﺗﻮﺳـﻌﻪ رﻳـﺸﻪ ﮔﻴـﺎه ﺑﺮﺣـﺴﺐ‬
‫دﺳﻲزﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺷﺎﻣﻞ‪ =T :‬ﻣﻘﺎوم‪ =MT ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻘﺎوم‪ =MS ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺣﺴﺎس و ‪ =S‬ﺣﺴﺎس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪218‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪23‬‬

‫‪b‬‬
‫‪ECe threshold‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬ ‫)درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫)دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮﻣﺘﺮ(‬
‫دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري(‬
‫ت‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻏﺪهاي و رﻳﺸﻪاي‬
‫‪MT‬‬ ‫‪9/0‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪر ﺳﺎﻻدي )ﻟﺒﻮ(‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺞ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪10/0‬‬ ‫‪1/5-2/5‬‬ ‫ﺳﻴﺐزﻣﻴﻨﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/0‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫ﺷﻠﻐﻢ‬
‫‪T‬‬ ‫‪5/9‬‬ ‫‪7/0‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‬

‫ث‪ -‬ﺑﻘﻮﻻت‬
‫‪S‬‬ ‫‪19/0‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/6‬‬ ‫‪1/5-1/6‬‬ ‫ﺑﺎﻗﻼ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪4/9‬‬ ‫ﻧﺨﻮد‬
‫‪MS‬‬ ‫‪29/0‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪S‬‬ ‫‪14/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﻧﺨﻮدﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪20/0‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫ﺳﻮﻳﺎ‬

‫ج‪ -‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ )ﺑﺎ ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ و ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﭻ(‬
‫‪MT‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻛﻨﮕﺮ‬

‫‪T‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫‪4/1‬‬ ‫ﻣﺎرﭼﻮﺑﻪ‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻧﻌﻨﺎ‬

‫‪S‬‬ ‫‪11/0-33/0‬‬ ‫‪1/0-1/5‬‬ ‫ﺗﻮتﻓﺮﻧﮕﻲ‬

‫چ‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻓﻴﺒﺮي‬

‫‪T‬‬ ‫‪5/2‬‬ ‫‪7/7‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬

‫‪MS‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫ﻛﺘﺎن‬

‫ح‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن روﻏﻨﻲ‬

‫‪MS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻛﺮﭼﻚ‬

‫‪MT‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﮔﻠﺮﻧﮓ‬

‫‪MS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان‬

‫خ‪ -‬ﻏﻼت‬
‫‪T‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫‪8/0‬‬ ‫ﺟﻮ‬

‫‪MT‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺟﻮ دوﺳﺮ‪ -‬ﻳﻮﻻف‬

‫‪MS‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫ذرت‬
‫‪MS‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫ذرت ﺷﻴﺮﻳﻦ‬
‫‪219‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪23‬‬

‫‪b‬‬
‫)درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫‪ECe threshold‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬ ‫)دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري(‬
‫‪MS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ارزن‬
‫‪MT‬‬ ‫‪16/0‬‬ ‫‪6/8‬‬ ‫ذرت ﺧﻮﺷﻪاي )ﺳﺮﮔﻮم(‬
‫‪16‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪12/.‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪7/1‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫ﮔﻨﺪم‬
‫‪T‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫‪8/6‬‬ ‫ﮔﻨﺪم ﭘﺎﻛﻮﺗﺎه‬
‫‪T‬‬ ‫‪3/8-5/5‬‬ ‫‪5/7-5/9‬‬ ‫ﮔﻨﺪم دوروم‬
‫د‪ -‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪MS‬‬ ‫‪7/3‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪7/1‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫ﺟﻮ‬
‫‪T‬‬ ‫‪6/4‬‬ ‫‪6/9‬‬ ‫ﺑﺮﻣﻮداﮔﺮاس‬
‫‪MS‬‬ ‫‪5/7‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﺷﺒﺪر‪ ،‬ﺑﺮﺳﻴﻢ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪12/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﺷﺒﺪر‬
‫‪MS‬‬ ‫‪11/0‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎي ﭼﺸﻢ ﺑﻠﺒﻠﻲ )ﻋﻠﻮﻓﻪاي(‬
‫‪MT‬‬ ‫‪5/3-6/2‬‬ ‫‪3/9‬‬ ‫ﻋﻠﻒ ﻧﻲ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/6‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﻋﻠﻒ دمروﺑﺎﻫﻲ‬
‫‪27‬‬
‫‪MT‬‬ ‫‪7/6‬‬ ‫‪4/6‬‬ ‫ﻫﺎردﻳﻨﮓ ﮔﺮاس‬
‫‪38‬‬
‫‪MS‬‬ ‫‪8/4‬‬ ‫‪2/0‬‬ ‫ﻻوﮔﺮاس‬
‫‪MS‬‬ ‫‪7/4‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫ذرت ﻋﻠﻮﻓﻪاي‬
‫‪49‬‬
‫‪MS‬‬ ‫‪6/2‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫اورﻛﺎردﮔﺮاس‬
‫‪MT‬‬ ‫‪7/6‬‬ ‫‪5/6‬‬ ‫ﭼﺎودار ﻋﻠﻮﻓﻪاي )ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ(‬
‫‪510‬‬
‫‪MS‬‬ ‫‪7/0‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻠﻒ‬
‫‪611‬‬
‫‪MS‬‬ ‫‪7/0‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻠﻒ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪4/3‬‬ ‫‪2/8‬‬ ‫ﺳﻮدان ﮔﺮاس‬
‫‪MT‬‬ ‫‪10/0‬‬ ‫‪5/0‬‬ ‫ﺷﺒﺪر ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﺮگ‪ ،‬ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺮﻏﻲ‬
‫‪712‬‬
‫‪MS‬‬ ‫‪19/0‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫ﺷﺒﺪر ﭘﻬﻦ ﺑﺮگ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪11/0‬‬ ‫‪3/0‬‬ ‫ﻣﺎش‬
‫‪813‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪4/2‬‬ ‫‪7/5‬‬ ‫ﻋﻠﻒ ﮔﻨﺪم‬
‫‪914‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪6/9‬‬ ‫‪7/5‬‬ ‫ﻋﻠﻒ ﮔﻨﺪم‬
‫‪1015‬‬
‫‪MT‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫ﻋﻠﻒ ﮔﻨﺪم‬
‫‪MT‬‬ ‫‪6/0‬‬ ‫‪2/7‬‬ ‫ﭼﺎودار وﺣﺸﻲ‬
‫‪MS‬‬ ‫‪5/9‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫ذ‪ -‬ﻧﻴﺸﻜﺮ‬

‫‪ -6‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻧﺪاب رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪول ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ آب ﺧﺎك در ﺷﺮاﻳﻂ اﺷﺒﺎع اﺷﺎره دارد‪.‬‬
‫‪7- Hardinggrass‬‬
‫‪8- Lovegrass‬‬
‫‪9- Orchardgrass‬‬
‫‪10- Sesbania‬‬
‫‪11- Shpaerophysa‬‬
‫‪12- Trefoil, big‬‬
‫‪13- Wheatgrass, tall‬‬
‫‪14- Wheatgrass, fairway crested‬‬
‫‪15- Wheatgrass, standard crested‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪220‬‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪23‬‬

‫‪b‬‬
‫)درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫‪ECe threshold‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ‬ ‫)دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري(‬
‫ر‪ -‬ﻣﻴﻮهﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬
‫‪MS‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﻮز‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻗﻬﻮه‬
‫‪T‬‬ ‫‪3/6‬‬ ‫‪4/0‬‬ ‫ﻧﺨﻞ‬
‫‪T‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آﻧﺎﻧﺎس ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﭼﺎي‬
‫ز‪ -‬اﻧﮕﻮر و ﺗﻮت‬
‫‪S‬‬ ‫‪22/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﺗﻮت ﺳﻴﺎه‬
‫‪S‬‬ ‫‪22/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﺗﻮت‬
‫‪MS‬‬ ‫‪9/6‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫اﻧﮕﻮر‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫رازك‬
‫ژ‪ -‬درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‬
‫‪S‬‬ ‫‪19/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫ﺑﺎدام‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آووﻛﺎدو‬
‫‪S‬‬ ‫‪16/0‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫ﮔﺮﻳﭗ ﻓﺮوت‬
‫‪S‬‬ ‫‪16/0‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫ﭘﺮﺗﻘﺎل‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪116‬‬
‫ﻟﻴﻤﻮﺗﺮش‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪217‬‬
‫ﻟﻴﻤﻮﺗﺮش‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪318‬‬
‫ﭘﻮﻣﻠﻮ‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪419‬‬
‫ﺗﺎﻧﺠﺮﻳﻦ‬
‫‪MS-MT‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻣﺨﺮوطدار‬
‫درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه ﺧﺰانﺷﻮﻧﺪه‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ﺳﻴﺐ‬
‫‪S‬‬ ‫‪21/0‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪ -‬ﻫﻠﻮ‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ﮔﻴﻼس‬
‫‪S‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬ﮔﻼﺑﻲ‬
‫‪S‬‬ ‫‪24/0‬‬ ‫‪1/6‬‬ ‫‪ -‬آﻟﻮ‬
‫‪S‬‬ ‫‪18/0‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪ -‬ﮔﻮﺟﻪ‬
‫‪MT‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬اﻧﺎر‬
‫‪MT‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -‬زﻳﺘﻮن‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺻﻠﻲ‪:‬‬

‫;‪Ayers and Westcot, 1985. FAO Irrigation and Drainage Paper No. 29. Water quality for agriculture‬‬
‫‪Rhoades, Kandiah and Mashali, 1992. FAO Irrigation and Drainage Paper No 48. The use of saline‬‬
‫‪waters for crop productions.‬‬

‫‪16- Lemon‬‬
‫‪17- Lime‬‬
‫‪18- Pummelo‬‬
‫‪19- Tangerine‬‬
‫‪221‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد‬

‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك )‪ (ECe‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از رواﺑـﻂ‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﺑﺸﻮﻳﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ آب آﺑﻴﺎري )‪ (ECiw‬و ﻧـﺴﺒﺖ )ﺑﺮﺧـﻪ( آﺑـﺸﻮﻳﻲ‪ 1‬اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑـــﺮآورد ﮔـــﺮدد‪ .‬ﺑـــﻪ ﻋﻨـــﻮان ﻣﺜـــﺎل‪ ،‬در ﻧـــﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨـــﻲ ﺷـــﻤﺎره ‪ 29‬آﺑﻴـ ـﺎري و زﻫﻜـــﺸﻲ ﻓـــﺎﺋﻮ‪ ،‬راﺑﻄـــﻪ‬
‫‪ECiw‬‬
‫= ‪ LR‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻧﻴﺎز آﺑﺸﻮﻳﻲ )‪ (LR‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄـﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻣﻌﺘﺒـﺮ‬
‫) ‪(5 ECe − ECiw‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮض ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻻﻳﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و اﻟﮕـﻮي ﺟـﺬب آب در اﻳـﻦ‬
‫ﻻﻳﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ‪ 20،30 ،40‬و‪ 10‬درﺻﺪ ﻛﻞ آب ﺟﺬب ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ رﻳﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘـﺪار ‪،ECiw‬‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ آب آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ ECe‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1 + LF ECiw‬‬
‫= ‪EC e‬‬ ‫)‪(93‬‬
‫‪LF‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪ LF ،‬ﻛﺴﺮ )ﻧﺴﺒﺖ( آﺑﺸﻮﻳﻲ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻴﺎز آﺑﺸﻮﻳﻲ )‪ (LR‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪93‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺮ آﺑﺸﻮﻳﻲ ‪ 15‬ﺗﺎ‪ 20‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧـﺎك را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫‪ ECe=1.5ECiw‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 93‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آب آﺑﻴﺎري و ﻛـﺴﺮ آﺑـﺸﻮﻳﻲ در ﻃـﻮل دوره رﺷـﺪ‬
‫ﮔﻴﺎه ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل ﻧﻤﻚ در ﺧﺎك ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﭙﺮي ﺷﺪن زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎرشﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﺐ آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻤﻚﻫﺎي ﺧﺎك ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ ﻧﻤﻚ در اﺑﺘﺪاي دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻋﺼﺎره اﺷﺒﺎع ﺧﺎك ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻣﻘﺪار ﺑـﺮآورد ﺷـﺪه ﺑـﺎ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ‪93‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 93‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ واﺳﻨﺠﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -44‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﺧﺎك ﺑﺮ ‪Ks‬‬

‫)‪1- Leaching Fraction(LF‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪222‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -39‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﺧﺎك ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬

‫ﻟﻮﺑﻴﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺎ آﺑﻲ داراي ‪ ECiw =1/0‬دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ‪ ،‬آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎك ﻣﺰرﻋﻪ ﻟﻮم ﺳﻴﻠﺖ و ﻛﺴﺮ‬
‫آﺑﺸﻮﻳﻲ ‪ 15‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ ECe threshold‬و ﺷﻴﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد )‪ (b‬از ﺟﺪول ‪ 23‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1‬دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ و‬
‫‪ 19‬درﺻﺪ )ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮري( و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Ky‬ﻟﻮﺑﻴﺎ از ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬
‫ﻓﺎﺋﻮ ﻳﺎ از ﺟﺪول ‪ 24‬اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ‪ 1/15‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﺷﻮري ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب از ﺧﺎك ﻋﻤﻖ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ در دو ﺷﺮاﻳﻂ )ﺧﺎك( ﺷﻮر و ﻏﻴﺮ ﺷﻮر را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ TAW .‬و ‪ RAW‬ﺑﺮاي ﻟﻮﺑﻴﺎ )ﺑﺎ ‪ ،(p =0/40‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫‪ 110‬و ‪ 44‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻛﺴﺮ آﺑﺸﻮﻳﻲ ‪ 0/15‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ECe ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 93‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ ECe=1/5 × ECw =1/5×1/0=1/5‬دﺳﻲ زﻳﻤﻨﺲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺘﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ ﺷﻮري و ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪b‬‬
‫‪K s = [1 -‬‬ ‫])‪(ECe-ECe threshold‬‬
‫‪K y100‬‬
‫‪19‬‬
‫‪K s = [1 -‬‬ ‫‪× (1 / 5 - 1)] = 0 / 92‬‬
‫‪1 / 15 × 100‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ و ﺑﺪون ﺗﻨﺶ ﺷﻮري ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫⎤ ‪⎡ TAW − D r ⎤ ⎡110 − D r ⎤ ⎡110 − D r‬‬
‫⎢ = ‪Ks‬‬ ‫⎢=⎥‬ ‫⎢=⎥‬ ‫⎥‬
‫⎦ ‪⎣ TAW − RAW ⎦ ⎣ 100 − 44 ⎦ ⎣ 66‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮ دو ﺗﻨﺶ ﺷﻮري و آﺑﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪b‬‬ ‫⎤ ‪⎡ TAW − D r‬‬ ‫⎤ ‪⎡110 − D r‬‬
‫‪K s = [1 -‬‬
‫‪K y100‬‬
‫])‪(ECe- ECe threshold‬‬ ‫⎦⎥ ‪⎢⎣ TAW − RAW ⎥⎦ = 0.92⎢⎣ 66‬‬

‫اﺛﺮ ﺷﻮري ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك )‪، (Dr‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪Ks‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ اﺿﺎﻓﻲ ‪ ETc‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬ ‫‪Ks‬‬ ‫‪Dr‬‬
‫ﺑﺎ ﺷﻮري ﺧﺎك )‪(ECe = 1.5 dS m-1‬‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﻮري )درﺻﺪ(‬ ‫ﺧﺎك ﻏﻴﺮﺷﻮر‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ(‬
‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(92‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪ 8‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫ﺑﺪون ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪ 8‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫ﺑﺪون ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪ 8‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫ﺑﺪون ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪ 8‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫ﺑﺪون ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪1/00‬‬ ‫‪44‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪ 17‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪ 9‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫‪0/91‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪ 31‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/69‬‬ ‫‪ 24‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫‪0/76‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪ 44‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/56‬‬ ‫‪ 39‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫‪0/61‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ 58‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/42‬‬ ‫‪ 55‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪80‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 72‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/28‬‬ ‫‪ 70‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪90‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪ 86‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ETc‬‬ ‫‪0/14‬‬ ‫‪ 80‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬ ‫‪0/15‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪--‬‬ ‫‪ETc =0‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪ETc =0‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪110‬‬
‫‪223‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول ‪ -24‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Ky‬در دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ*‬

‫‪Ky‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬ ‫‪Ky‬‬ ‫ﮔﻴﺎه‬
‫‪1/10‬‬ ‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﻳﻮﻧﺠﻪ‬
‫‪0/80‬‬ ‫ﮔﻠﺮﻧﮓ‬ ‫‪1/35-1/20‬‬ ‫ﻣﻮز‬
‫‪0/90‬‬ ‫ذرت ﺧﻮﺷﻪاي‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﻟﻮﺑﻴﺎ‬
‫‪0/85‬‬ ‫ﺳﻮﻳﺎ‬ ‫‪0/95‬‬ ‫ﻛﻠﻢ‬
‫‪1/15‬‬ ‫ﮔﻨﺪم ﺑﻬﺎره‬ ‫‪1/30-1/10‬‬ ‫ﻣﺮﻛﺒﺎت‬
‫‪1/00‬‬ ‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‬ ‫‪0/85‬‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫‪1/20‬‬ ‫ﻧﻴﺸﻜﺮ‬ ‫‪0/85‬‬ ‫اﻧﮕﻮر‬
‫‪0/95‬‬ ‫آﻓﺘﺎﺑﮕﺮدان‬ ‫‪0/70‬‬ ‫ﺑﺎدام زﻣﻴﻨﻲ‬
‫‪1/05‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪ ﻓﺮﻧﮕﻲ‬ ‫‪1/25‬‬ ‫ذرت‬
‫‪1/10‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ‬ ‫‪1/10‬‬ ‫ﭘﻴﺎز‬
‫‪1/05‬‬ ‫ﮔﻨﺪم زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‬ ‫‪1/15‬‬ ‫ﻧﺨﻮدﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫‪1/10‬‬ ‫ﻓﻠﻔﻞ‬
‫* ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪،‬‬

‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﻴﺮﻣﺘﺪاول و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ‬

‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﻴﺮﻣﺘﺪاول ﺑﻪ آن ﮔﺮوه از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﺸﺎورزي اﺷﺎره دارد ﻛﻪ‪ ،‬ﻛﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺒـﻮده و اﺳـﺎﻣﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺟﺪاول ‪ 12‬و ‪ 17‬اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي رﺷﺪ ﻛﻤﺘﺮ )ﻳﻌﻨـﻲ داراي ﺗـﺮاﻛﻢ ﻛـﺸﺖ‪ ،‬ارﺗﻔـﺎع‪،‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‪ ،‬ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﺷﺎداﺑﻲ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮ( از ﺷـﺮاﻳﻂ اﺳـﺘﺎﻧﺪارد ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫـﺎن ﻛـﻢﭘـﺸﺖ )ﺗُﻨـﻚ( ﻧﺎﻣﻴـﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ در آن‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫از ﺿﺮب ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴـﺮ ـ ﺗﻌـﺮق ﭘﻮﺷـﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ )ﺧﻮد ﺳﺒﺰ( و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻳﻚ روش ﺳـﺎده‬
‫و ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬روش ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻮﺷﺶ )ﮔﻴﺎﻫﻲ( ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛـﻪ ﺿـﺮاﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ‬
‫آﻧﻬﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي )ﮔﻴﺎﻫﻲ( ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ روش‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ ،(Kc × ETo‬ﺑﺮآورد ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪ .(27‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ‪ ETc‬ﺑﻪ ‪ ETo‬در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻔﺎوت رﺷﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬

‫روش ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﻴﺮﻣﺘﺪاول و‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ )‪ ،Kc ini‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ( ﻳﺎ دو ﺟﺰﻳﻲ )‪،Kcb ini + Ke‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ )‪ Kc mid‬و ‪ (Kcb mid‬و ﺗﺎ ﺣﺪ ﻛﻤﺘﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ )‪،(Kc end‬‬
‫ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﭘﻮﺷﺶ )ﮔﻴﺎﻫﻲ( ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻛﻢﭘﺸﺖ‪،‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎ زﻣﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪226‬‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﻴﺮﻣﺘﺪاول و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ‪ ،‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﻪ روش ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻪ در آن از دو ﺿﺮﻳﺐ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻌﺮق )‪ (Kcb‬و ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (Ke‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك در ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در اﻳﻦ روش ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳــﻦ ﻓــﺼﻞ‪ ،‬دو روش ﺑــﺮاي ﺗﻌــﺪﻳﻞ ﺿــﺮﻳﺐ ﮔﻴــﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳــﻪ ﭘﻮﺷــﺶﻫــﺎي )ﮔﻴـﺎﻫﻲ( ﺑــﺎ ﺗــﺮاﻛﻢ ﭘــﺎﻳﻴﻦ و‬
‫ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد )ﻛﻢﭘﺸﺖ( در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ )‪ (Kcb mid adj‬اراﺋـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ روشﻫـﺎ‪ Kcb mid adj ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (97‬ﻳﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﺳﻄﺢ ﺧـﺎك )ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ‪ (98‬ﺑـﺮآورد ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ از‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ ،Kcb mid adj‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك )‪ (Ke‬ﺗﻌـﻴﻴﻦ و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷـﺪ‬
‫)‪ (Kc mid adj‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Kc mid adj = Kcb mid adj + Ke‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷـﻮد‪ .‬روشﻫـﺎي ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﺿـﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴـﺮ در‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه )ﻣﺠﻤﻮع ‪Kcb adj‬و ‪ (Ke‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ Kcb mid adj‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ از‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن داراي رﺷﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﺪه ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﺷﻮد‪.‬‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ )ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺧـﻴﺲ‬
‫ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﺗﻌﻴﻴﻦ )ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ( ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻞ ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ روشﻫـﺎي ﺑـﺮآورد ﺿـﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ )اﺻﻼح ﺷﺪه( در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳـﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻣﻴـﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ از راﺑﻄﻪ ‪ Kc adj = Kcb adj + 0.05‬و ﺑﺮاي ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﻫﻔﺘﮕﻲ‬
‫ﺧﺎك از راﺑﻄﻪ ‪ ،Kc adj = Kcb adj + 0.10‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋـﻢ ﺧـﻴﺲ ﺷـﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ (Kc‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎي ﺿـﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳـﻪ )‪ ، (Kcb‬از ﻣﻌﺎدﻟـﻪﻫـﺎي ‪ 97‬و ‪98‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ 98‬ﻣﺴﺎوي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬
‫ﻓﺮض ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ از ﺷﻜﻞ ‪ 29‬ﻳـﺎ ‪ 30‬ﺑـﺮآورد ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﺳـﺘﻔﺎده از ﺿـﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴـﺮد و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‪ ،‬ﻛـﺮان ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬
‫‪ Kc mid‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻛﻢ اﺳﺖ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق را ﺑﻪ ﺣﺪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫روﺷﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪227‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اﺻﻼح ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢﭘﺸﺖ‬

‫اﺻﻼح از روي ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺳﺎده ﻣﺰرﻋﻪاي‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﺗﻨﺶ‪،‬‬
‫آﻓﺎت ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫‪ Kcb‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ‬ ‫‪mid‬‬ ‫‪ Kc‬و‬ ‫‪mid‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ داد‪:‬‬

‫‪Kc adj = Kc - Acm‬‬ ‫)‪(94‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Kc adj‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺻﻼح ﺷﺪه )‪ Kcd mid adj‬ﻳﺎ ‪،(Kc mid adj‬‬
‫‪ =Kc‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ از ﺟﺪول ‪ (Kc mid) 12‬ﻳﺎ ﺟﺪول ‪ ،(Kcb mid) 17‬ﭘﺲ از اﺻﻼح ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ واﻗﻌﻲ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪ 62‬ﻳﺎ ‪ ،(70‬و‬
‫‪ =Acm‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ]ﺑﺪون واﺣﺪ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺧﻴﺲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 94‬ﺑﺮاي اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 94‬ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح )‪ (Acm‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪0.5‬‬
‫⎤ ‪⎡ LAI‬‬
‫‪A cm‬‬ ‫⎢ ‪= 1−‬‬ ‫⎥‬ ‫)‪(95‬‬
‫⎦ ‪⎣ LAIdense‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ LAI ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ واﻗﻌﻲ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )ﻛﺎدر ‪ ،(17‬و ‪ ،LAIdense‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻪ واﻗﻌﻲ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ ،(fc‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬
‫ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪0.5‬‬
‫⎤ ‪⎡ f‬‬ ‫)‪(96‬‬
‫‪A cm‬‬ ‫⎥ ‪= 1− ⎢ c‬‬
‫⎥⎦ ‪⎣⎢ f c dense‬‬

‫در ﻣﺜﺎل ‪ ،40‬ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢﭘﺸﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮآورد ‪ Kcb mid‬از روي ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬

‫ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ و ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب و رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ داراي رﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬و ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪﺧﺸﻚ و ﺧﺸﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻛﻢﭘﺸﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪228‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ‪ (3‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ Kcb mid‬آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﺑﺮآورد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻤﭙﺸﺖ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ روش رﻳﭽﻲ‪ 1‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)] ‪Kcb mid = Kc min + (Kcb full - Kc min)(1-exp[-0.07 LAI‬‬ ‫)‪(97‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Kcb mid‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﻛﺸﺖ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﭘﺎﻳﻴﻦ و‬
‫ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد )اﺳﺘﺎﻧﺪارد(‪،‬‬
‫‪ =Kcb Full‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ )ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﻧﺪازه و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه(‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪) ،3‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 99‬و ‪،(100‬‬
‫‪ =Kc min‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ]ﺑﻴﻦ ‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪[0/20‬و‬
‫‪ =LAI‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ واﻗﻌﻲ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ ﻛﻞ در ﻳﻚ ﻣﺤﺪوده وﺳﻴﻊ‬
‫]ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 97‬ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻪ رﺷﺪ ﻋﺎدي داﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺸﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬رﺷﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،97‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ رﻳﭽﻲ)‪ (1974‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 3‬ﺑﻮده‪K cb mid ≈ K cb full ،‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪ LAI‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،97‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگﻫﺎي "ﺳﺒﺰ" ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮگﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ ﻓﻌﺎل در اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺑﺨﺎر را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮآورد ‪ Kcb mid‬از روي ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ زﻣﻴﻦ‬

‫اﮔﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb mid adj‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ‬
‫زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎡‬ ‫⎛‬ ‫[‬

‫‪1‬‬
‫⎤⎞ ]‬
‫‪K cb mid = K c min‬‬ ‫⎜‬
‫) ‪+ (K cb full - K c min ) ⎢min⎜1, 2f c , (f c eff‬‬ ‫⎟ ‪1+ h‬‬
‫⎥⎟‬ ‫)‪(98‬‬
‫⎢⎣‬ ‫⎝‬ ‫⎥⎦⎠‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Kcb mid‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻣﻞ‪،‬‬
‫‪ =Kcb full‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪) ،3‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 99‬و ‪.(100‬‬
‫‪ =Kc min‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ]ﺑﻴﻦ ‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪،[0/20‬‬
‫‪ =fc‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك از ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد ] ﺑﻴﻦ ‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪،[1‬‬
‫‪ =fc eff‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ ]ﺑﻴﻦ ‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪) [1‬ﺑﻪ ﻛﺎدر ‪ 18‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد( و‬
‫‪ =h‬ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ]ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1- Ritchie‬‬
‫‪229‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -40‬ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢﭘﺸﺖ‬

‫در ﺳﺎل ‪ ،1980‬در ﻳﻚ آزﻣﺎﻳﺶ در ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ‪50‬‬
‫درﺻﺪ و ارﺗﻔﺎع ﺑﻮﺗﻪ ﺣﺪود ‪ 75‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮد )ﭘﺮوت و ﻫﻤﻜﺎران‪ .(1984 ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻋﺎدي‪ 85 ،‬ﺗﺎ ‪ 90‬درﺻﺪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ Kcb mid‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در ﺟﺪول ‪ 17‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫)در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي(‪ 1/1 ،‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 30‬درﺻﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻳﻮﻳﺲ ‪38/5‬‬
‫درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ‪ 20‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬اﺻﻼح ﺷﺪه ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﺪاول ‪ 12‬و ‪ 17‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ Kcb mid =1/15‬و ‪Kc mid =1/2‬‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ Kc‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ‪ u2 = 1/1‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ‪ RHmin =٪30‬و ‪ h =0/75‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 62‬و ‪ 70‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪0/75‬‬
‫(])‪Kc= Kc,Table +[0/04×(1/1-2)-0/004×(30-54‬‬ ‫‪)0/3 =Kc,Table +0/02‬‬
‫‪3‬‬

‫‪ Kcb mid=1/17‬و ‪Kc mid=1/22‬‬

‫ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﺑﺎ رﺷﺪ ﻋﺎدي‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 85‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪ .(fc dence =0/85‬ﺑﺮاي‬
‫ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ﻛﻢﭘﺸﺖ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﻤﺘﺮ از اﺳﺘﺎﻧﺪارد )ﻳﻌﻨﻲ ‪ (fc =0/50‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 96‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪0/50‬‬
‫(‪Am=1-‬‬ ‫‪)0/5 =0/23‬‬
‫‪0/85‬‬

‫‪ Kcb mid adj‬و ‪ Kc mid adj‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ )از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (94‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Kcb mid adj=1/17-0/23=0/94‬‬

‫‪Kc mid adj=1/22-0/23=0/99‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺎ ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖﺗﺮ ‪ Kcb mid adj‬در ﻣﺜﺎل ‪ 42‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺪود ‪ 20‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار آن ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪230‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -17‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮآورد ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺮگﻫﺎي ﺳﺒﺰ ﺳﺎﻟﻢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ واﻗﻊ در ﻳﻚ ﻛﺎدر ﻣﺸﺨﺺ )ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ 1 ،‬ﻳﺎ ‪ 10‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ( و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﺮگﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻓﺘﻮﻣﺘﺮﻳﻚ )رﻧﮓﺳﻨﺠﻲ( و ﺟﻤﻊ‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺗﻌﺪادي از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮگﻫﺎي ﮔﻴﺎه‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺿﺮب ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻳﻚ ﺑﺮگ در ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ‬
‫ﺑﺮگﻫﺎي ﺷﻤﺎرش ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن زراﻋﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﻢﭘﺸﺖ ﺑﺎ رش ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫⎞ ‪⎛ P‬‬
‫⎜⎜ ‪LAI = LAIdense‬‬ ‫⎟⎟‬
‫⎠ ‪⎝ Pdense‬‬
‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ =LAIdense‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و رﺷﺪ ﻋﺎدي اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪ LAIdense‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ و‬
‫ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪،‬‬
‫‪ =P‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻮﺗﻪ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ رﺷﺪ واﻗﻌﻲ ]ﺗﻌﺪاد ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ[‪،‬‬
‫‪ =Pdense‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻮﺗﻪ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و رﺷﺪ ]ﺗﻌﺪاد ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ[و‬
‫‪ =a‬ﻣﻘﺪار ‪ 0/5‬ﺑﺮاي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﺎداب و ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﻘﺪار ‪ 1‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎداﺑﻲ ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮان ‪ 0/5‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸﺖ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺪازه ﻫﺮ ﺑﻮﺗﻪ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷﺪن ﺑﺮگﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﺎﻳﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻮﺗﻪ )ﺟﻤﻌﻴﺖ ﮔﻴﺎه( ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺎه‬
‫ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮان ‪ a‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﻻ ‪ 1‬ﻓﺮض ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﺧﺎك ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺷﻮري ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﺪاﺑﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ و ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪،‬‬
‫رﺷﺪ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ دﭼﺎر ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -18‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮآورد ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ‬

‫‪ ،fc eff‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ fc‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺳﻄﺢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻛﻞ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻞ ﻛﺴﺮ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺎﺑﻊ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺪازه اﻓﻘﻲ و ﺷﻜﻞ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ )ردﻳﻒﻫﺎ( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ fc eff‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺤﺼﻮﻻت ردﻳﻔﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪HWR‬‬
‫‪fc eff = fc‬‬ ‫[‬ ‫‪1+‬‬ ‫]‬ ‫‪≤1‬‬
‫) ‪tan ( η‬‬
‫ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ =fc‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد ]ﺑﻴﻦ ‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪،[1‬‬
‫‪ =HWR‬ﻧﺴﺒﺖ ارﺗﻔﺎع ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎي ﻛﺸﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺷﺮق ﻳﺎ ﻏﺮب دﻳﺪه ﺷﻮﻧﺪ ]ﺑﺪون واﺣﺪ[‪،‬‬
‫)‪ =tan(η‬ﺗﺎﻧﮋاﻧﺖ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي اﻓﻖ )‪ (η‬در دوره ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌـﺮق )اﻏﻠـﺐ ﺑـﻴﻦ ﺳـﺎﻋﺖ ‪ 11/00‬و ‪.(15/00‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت زاوﻳﻪ ‪ η‬در ﻇﻬﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )ﺳﺎﻋﺖ ‪ ،(12/00‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪231‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻛﺎدر ‪-18‬‬

‫‪ HWR‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫))‪h canopy (cos(Γ‬‬

‫= ‪HWR‬‬
‫‪Width‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =hcanopy‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =Width‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎي )ﻋﺮض( ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ردﻳﻒ( ﻛﺸﺖ ]ﻣﺘﺮ[ و‬
‫‪ = Γ‬زاوﻳﻪ ردﻳﻒ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺟﻬﺖ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺷﺮق ]رادﻳﺎن[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪π‬‬
‫= ‪ ، Γ‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ردﻳﻒﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﺷﺮق ﺑﻪ ﻏﺮب ‪ ، Γ =0‬و ﺑﺮاي ردﻳﻒﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﻮب‬
‫‪2‬‬

‫‪π‬‬
‫(‪ cos‬ﺑﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ fc eff = fc ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪ HWR‬ﺑﺮاي ردﻳﻒﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ‪) =0‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت روز در ﻣﻌﺮض ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و در وﺳﻂ روز‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﺷﺪه ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي درﺧﺘﺎن ﻳﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ hcanopy ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻃﻮل ﺗﻨﻪ زﻳﺮﺗﺎج ﻧﺒﻮده و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻓﻌﺎل داراي ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ‪ hcanopy‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪) h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ‪ fc eff‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺮوي ﺷﻜﻞ ﻧﻈﻴﺮ درﺧﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪fc‬‬
‫= ‪f c eff‬‬ ‫‪≤1‬‬
‫)‪sin(η‬‬
‫ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‪ sin(η) ،‬ﺳﻴﻨﻮس ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي اﻓﻖ در زﻣﺎن ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق )ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11‬و ‪ (15‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪232‬‬

‫اداﻣﻪ ﻛﺎدر ‪-18‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي اﻓﻖ در ﻃﻮل دوره ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق )‪(η‬‬

‫ﺳﻴﻨﻮس ‪ η‬ﺑﺮاي ﻫﺮ زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ از روز ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪sin(η) = sin(ϕ) sin(δ) + cos(ϕ) cos(δ) cos(ω‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =φ‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ]رادﻳﺎن[‪) ،‬ﺑﺮاي ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﻘﺪار آن ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ(‪،‬‬
‫‪ =δ‬زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ]رادﻳﺎن[‪) ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (24‬و‬
‫‪ = ω‬زاوﻳﻪ زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ]رادﻳﺎن[‪) ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(31‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ fc eff ،‬در ﻇﻬﺮ )ﺳﺎﻋﺖ ‪ (12/00‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ω =0 ،‬و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫)‪sin(η) = sin(ϕ) sin(δ) + cos(ϕ) cos(δ‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪η‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ arc‬ﺳﻴﻨﻮس ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮآورد ‪Kcb full‬‬

‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‪:‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻤﺒﻮد آب ﺧﺎك‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﭼﺮا ﺗﻮﺳﻂ دام‪ ،‬آﻓﺎت ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﻛﻢ و ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬رﺷﺪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ و ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb full‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ 98‬را ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺲ از اﺻﻼح ﺑﺮاي‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(70‬ﻫﻤﺎن ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ )‪ fc eff‬ﺣﺪود ‪ (1‬ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺟﺪول ‪17‬‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪0.3‬‬
‫⎞‪⎛h‬‬
‫‪K cb full = K cb mid , Table + [0.04(u 2 - 2) - 0.004(RH min‬‬ ‫⎟ ⎜ ])‪- 45‬‬ ‫)‪(99‬‬
‫⎠‪⎝3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =u2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪،‬‬
‫‪ =RHmin‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه]درﺻﺪ[ و‬
‫‪ =h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎﻫﺎن ]ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﺤﺼﻮﻻت اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه در ﺟﺪول ‪:17‬‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ Kcb full‬ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻢﭘﺸﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه در ﺟﺪول ‪ 17‬ﻛﻪ در‬
‫ﺳﻄﻮح ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻨﺪ ﻫﻜﺘﺎر ﻛﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﻠﻴﻢ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪0.3‬‬
‫⎞‪⎛h‬‬
‫‪K cb full = K cb, h‬‬ ‫⎟ ⎜ ])‪+ [0.04(u 2 - 2) - 0.004(RH min - 45‬‬ ‫)‪(100‬‬
‫⎠‪⎝3‬‬
‫‪233‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ Kcb mid =Kcb,h‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ )ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ (3‬در اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب و ﺑﺎد آرام‬
‫)‪ u2=2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ‪ RHmin =45‬درﺻﺪ(‪) ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(101‬‬
‫‪ =u2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد روزاﻧﻪ در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ]ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪،‬‬
‫‪ =RHmin‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ]درﺻﺪ[ و‬
‫‪ =h‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ]ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Kcb,h‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Kcb,h =1+0.1 h‬‬ ‫ﻣﺘﺮ ‪h ≤ 2‬‬ ‫)‪(101‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb,h‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 1/2‬ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از آن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪد‬
‫‪ ،1/2‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ‪ Kcb mid‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 3‬و ﺗﺤﺖ‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب و ﺑﺎد آرام ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺮان در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 100‬ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻠﻴﻢﻫﺎ اﺻﻼح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 100‬و ‪ ،101‬ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻛﻠﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ‪ Kcb full‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه و ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb full‬ﺑﺮاي ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ و ﻣﺤﺪود ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ دﻫﻢ ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 99‬ﻳﺎ ‪ 100‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ 98‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ‪ Kcb‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﻢﭘﺸﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮانﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ ،98‬اﺛﺮ ﻫﻤﺮﻓﺖ )ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ( ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس از ﺳﻄﻮح ﺧﺎك ﺧﺸﻚ ﺑﻴﻦ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﺑﺮگﻫﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮگ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ زﺑﺮي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬راﺑﻄﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ و زﺑﺮي ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع )‪ (h‬ﮔﻴﺎه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮي ﺑﺮاي ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﮔﺮﻣﺎ از ﺧﺎك‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺗﺒﺎدل ﺗﻼﻃﻤﻲ ﻫﻮا در ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ در ﻣﻘﺪار ﻧﺴﺒﻲ ‪ Kcb mid‬ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ 98‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺗﺨﻤﻴﻦ از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫‪ Kcb‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﺷﺪ در ﻳﻚ ﺧﺎك ﺧﺸﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل‬
‫روزﻧﻪاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﺪاول ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫روشﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﺠﺪد ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪.(102‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪234‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -41‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 40‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 55‬درﺻﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد )در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي( ‪ 2‬ﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ‪ Kcb mid‬و ‪ Kc mid‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ ﻛﻪ در آن ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه و ﭘﻬﻨﺎي ﻛﺸﺖ‬
‫‪ 2‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ fc=0/30‬اﺳﺖ‪ ،‬را در روز ‪ 19‬ژوﺋﻴﻪ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪π‬‬
‫(×‪ φ =40‬رادﻳﺎن‪ ،‬زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫در ‪ 19‬ژوﺋﻴﻪ ‪ J =200‬و در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 40‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ‪)=0/70‬‬
‫‪180‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 24‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ δ =0/36‬رادﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻇﻬﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )‪ ،( ω =0‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪sin(η) = sin(φ) sin(δ) + cos(φ) cos(δ) = 0/94‬‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ η‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ arc‬ﺳﻴﻨﻮس از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‪ 1/24 ،‬رادﻳﺎن و ‪ tan(η)= 2/8‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ fc=0/30‬و ‪ HWR‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪1‬‬
‫(‪ 0/30×(1+‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ fc eff‬از ﻛﺎدر ‪ 18‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪))=0/41‬‬
‫‪2/8‬‬
‫‪Kcb,h=1+0/1(2)=1/2‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:101‬‬

‫‪2‬‬
‫‪Kcb full =1/2+[0/04 ×(1/5-2/0) -0/004 ×(55-45)] ×( )0/3 =1/15‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:100‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬ﺑﺮاي ‪ Kc min=0/15‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪1+ h‬‬
‫)‪Kcb mid =Kc min + (Kcb full - Kc min) min[1، 2fc (fc eff‬‬ ‫]‬

‫‪1‬‬
‫)‬ ‫(‬
‫)‪=0/15+(1/15-0/15) min[1، 2(0/3)، (0/4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2 ]=0/75‬‬

‫اﺻﻼح ﻣﻘﺪار ﻓﻮق ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﺿﺮوري ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ‪) Kc mid‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺛﺮات ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در آن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﻮد(‪ ،‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬از ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬

‫‪Kc mid = Kcb mid + (0/05 ... 0/10)=0/80 ... 0/85‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آن ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﺑﺮآورد ﺷـﺪه ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷـﺪ ‪ Kcb mid =0/75‬و ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kc mid‬از ‪ 0/80‬ﺗﺎ ‪ 0/85‬ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪235‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -42‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢﭘﺸﺘﺮﺷﺪ‬

‫در دﻳﻮﻳﺲ ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖﺗﺮي از ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ﻣﺜﺎل ‪ 40‬ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪ 50‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ ‪ 1/52‬ﻣﺘﺮ در ﺟﻬﺖ ﺷﺮق ﺑﻪ ﻏﺮب‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ‪ 0/75‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ارﺗﻔﺎع ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎي ردﻳﻒﻫﺎي ﻛﺸﺖ )در ﺟﻬﺖ‬
‫ﺷﺮق ﺑﻪ ﻏﺮب( ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ ،1‬را اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ دﻳﻮﻳﺲ‪ -‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ 38/5 ،‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ‪ 20‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﺮاي ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ‪ ،‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪π‬‬
‫( ×‪ φ =38/5‬رادﻳﺎن‪ ،‬زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫در ‪ 20‬ژوﺋﻴﻪ ‪ J=201‬و در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓـﻴﺎﻳﻲ ‪ 38/5‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ‪) =0/67‬‬
‫‪180‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،24‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ δ =0/36‬رادﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻇﻬﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ‪ ω =0‬اﺳﺖ‪ ،‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪sin η = sin(φ) sin(δ) + cos(φ) cos(δ) = 0/95‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ ،η‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ arc‬ﺳﻴﻨﻮس راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1/26‬رادﻳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ‪ HWR=1‬و ‪ ، fc=0/50‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ‬
‫ﺑﺮاي ردﻳﻒﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﺷﺮق ﺑﻪ ﻏﺮب )ﻛﺎدر ‪ (18‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫(‪fc eff=0/50 ×[1+‬‬ ‫‪)]=0/66‬‬
‫)‪tan(1/26‬‬
‫ﺑﺮاي ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬در ﺟﺪول ‪ 17‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1/15‬و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ h‬ﺣﺪود ‪ 0/75‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻼح‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ )ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (99‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪0/75‬‬
‫(×])‪Kcb full=1/15+[0/04×(1/1-2)-0/004 ×(30-45‬‬ ‫‪)0/30 =1/17‬‬
‫‪3‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‪ ،Kc min=0/15‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪+‬‬
‫‪Kcb mid adj =0/15+(1/17-0/15) min[1، 2(0/5)، 66 0/76 ]=0/95‬‬
‫‪1‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid adj =0/95‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮآورد اوﻟﻴﻪ در ﻣﺜﺎل ‪ 40‬ﺑﻮده و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ 0/90‬ﺗﺎ‬
‫‪ 1/00‬ﺑﺮاي ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻻﻳﺴﻴﻤﺘﺮﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮوت و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1984‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻼح ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb full‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ ،98‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻳﺎ درﺧﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ )ﺳﻄﺢ( ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‬
‫)ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ ‪ rl‬ﺣﺪود ‪ 100‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ(‪ Kcb mid ،‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ 98‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺿﺮب در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ )‪ ،(Fr‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﺎﻧﺘﻴﺚ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫) ‪Δ + γ (1 + 0.34u 2‬‬
‫≈ ‪Fr‬‬ ‫)‪(102‬‬
‫⎡‬ ‫⎤ ‪r‬‬
‫⎥ ‪Δ + γ ⎢1 + 0.34u 2 l‬‬
‫⎣‬ ‫⎦ ‪100‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪236‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ rl ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮگ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ]ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮگ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺤﺼﻮﻻت ‪ 100‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪rl‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﺸﺎورزي و ﻏﻴﺮﻛﺸﺎورزي را ﻣﻲﺗﻮان در ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻛﺮﻧﺮ و ﻫﻤﻜﺎران‪ (1978) 1‬و‬
‫آﻟﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪ (1996) 2‬ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،102‬ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ زﺑﺮي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺛﺎﺑﺖ ﭼﻤﻦ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪،‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺻﻼح ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﺒﻼً در ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺿﺮب ﺷﺪه‪ ،‬اﺛﺮات زﺑﺮي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺸﺨﺺ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ‪ 43‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -43‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ )‪ (Kcb mid‬از روي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آن‬
‫ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي‬

‫در ﻳﻚ ﺑﺎغ زﻳﺘﻮن‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﻗﻄﺮ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 10‬و ‪ 5‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ 1/5 .‬ﻣﺘﺮ ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻨﻪ درﺧﺘﺎن‬
‫ﺑﺪون ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﻴﻦ درﺧﺘﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ دوره رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫روزاﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي‪ 20 ،‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 25‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ 29 .‬ژوﺋﻦ‬
‫)‪ (J=180‬ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺑﻮده و ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ‪ 30‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb mid‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬ﺑﺮاي دو ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ ‪ 10×10‬و ‪ 5×10‬ﻣﺘﺮ را ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪π‬‬
‫(×‪ φ =30‬رادﻳﺎن ﺑـﻮده‪ ،‬زاوﻳـﻪ ﻣﻴـﻞ‬ ‫در‪ 29‬ژوﺋﻦ ‪ J=180‬و در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 30‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ‪)=0/52‬‬
‫‪180‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 24‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ δ =0/405‬رادﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻇﻬﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ‪ ω =0‬اﺳﺖ‪ ،‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪sin η = sin(φ) sin(δ) + cos(φ) cos(δ) = 0/99‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪاز درﺧﺘﺎن زﻳﺘﻮن ﻛﺮوي ﺷﻜﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺆﺛﺮ )ﻛﺎدر ‪ (18‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪fc‬‬
‫= ‪ f c eff‬ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫))‪(sin(η‬‬
‫‪ = fc‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪π × (5) 2‬‬

‫(= ‪f‬‬ ‫‪4 ) = 0/196‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪10 × 10‬‬

‫‪0/196‬‬
‫= ‪fc eff‬‬ ‫‪=0/20‬‬
‫‪0/99‬‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 101‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ 2‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ‪ Kcb,h‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ 1/2‬ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪Kcb,h =1+0/1×(5)>1/2‬‬
‫‪Kcb,h =1/2‬‬

‫‪1- Körner et al.‬‬

‫‪2- Allen et al.‬‬
 ‫‪237‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪5‬‬
‫‪Kcb full =1/2+[0-0/004 ×(25-45)]×( )0/3 =1/29‬‬ ‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:100‬‬
‫‪3‬‬

‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 98‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪:Kc min =0/15‬‬

‫‪1‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫‪1+ 5‬‬
‫)‪Kcb mid=0/15+(1/29-0/15) min[1،2× (0/196)، (0/20‬‬ ‫‪]=0/60‬‬

‫ﻛﺮﻧﺮ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ ،(1979‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮگ درﺧــﺘﺎن زﻳـﺘﻮن )‪ (Olea europaea‬را ﺣـﺪود ‪ 420‬ﺛﺎﻧﻴـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺘـﺮ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا ‪ 25‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس و ارﺗﻔﺎع ﺑﺎغ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺻـﻔﺮ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫‪ Δ =0/189‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (13‬و ‪ γ =0/067‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (8‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺿـﺮﻳﺐ اﺻـﻼح ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 102‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫])‪0/189 + 0/0676 × [1 + 0/34(2‬‬

‫≈ ‪Fr‬‬ ‫‪= 0/67‬‬
‫⎛‬ ‫⎞ ⎞ ‪⎛ 420‬‬
‫⎜ × )‪0/189 + 0/0676 × ⎜⎜1 + 0/34 × (2‬‬ ‫⎟⎟ ⎟‬
‫⎝‬ ‫⎠ ⎠ ‪⎝ 100‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kcb mid‬اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﮔﻴﺎه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪Kcb mid adj = Fr .Kcb mid=0/76×(0/60) =0/40‬‬

‫ﻣﻘﺪار ‪Kcb mid adj =0/40‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﺮاي ‪ ،fc=0/2‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ‪ Kcb mid‬ﺟﺪول ‪ 17‬ﺑﺮاي زﻳﺘـﻮن ﺑـﺎ ﻛـﺴﺮ ﭘﻮﺷـﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ 0/4 ،(fc‬ﺗﺎ ‪ 0/67‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻔﺎوت ‪fc‬ﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﻗﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه ‪ Kcb mid‬در ﺟﺪول ‪ 17‬ﻣـﺴﺎوي ﺑـﺎ ‪0/70‬‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﺲ از اﺻﻼح ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 70‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0/79‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ درﺧﺘﺎن زﻳﺘﻮن‪ 5×10‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ )ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ(‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb‬زﻳﺘﻮن‬
‫‪ fc‬و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬ ‫=‪eff‬‬ ‫در ﺟﺪول ‪ 17‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎي ﻛﺸﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﺮاي‪ fc=0/39 ،‬و ‪0/40‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،98‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷـﺪ ‪ Kcb mid =1/04‬اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‪ Kcb mid ،‬اﺻـﻼح ﺷـﺪه ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‪ (Fr=0/67 ،‬ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ‪Kcb mid adj=0/76×(1/04)=0/70‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﺎ ﻋﺪد ‪ 0/79‬درﺧﺘﺎن ﺑﺎﻟﻎ در ﺟﺪول ‪ 17‬ﭘﺲ از اﺻﻼح ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ)‪ (Kcb mid‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ )ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد(‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻢ و‬
‫ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﻣﻌﺎدل ‪ 0/4‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ ‪ 5×10‬ﻣﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 0/7‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 102‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ زﺑﺮي واﻗﻌﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪100‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ را ﻛﻤﺘﺮ )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ را ﺑﻴﺸﺘﺮ(‬
‫از ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬اﺛﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮ دﻣﺎ و ﻧﻴﻤﺮخ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر در‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪238‬‬

‫ﻫﻮاي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﮔﻴﺎه ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺮ ﺷﺪت آن ﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬را ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ ETc‬را ﺗﻌﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬

‫در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در اﻧﺘﻬﺎي دوره رﺷﺪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ‬
‫‪ Kcb end‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb end‬را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن ﺑﺮگﻫﺎي در ﭘﺎﻳﺎن دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮگﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﭘﻼﺳﻴﺪه ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻢ زﻣﺎن ﺧﺸﻚ ﺷﺪه(‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ‪ Kcb mid‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ ،Kc end‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ از ‪ Kc mid‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ‬
‫‪ Kc‬ﺗﺤﺖ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫‪end‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻧﻌﻜﺎس اﺛﺮ ﻛﻨﺘﺮل روزﻧﻪاي ﮔﻴﺎﻫﺎن داراي ‪ rl‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي )ﺑﺎ ‪ rl‬ﺣﺪود ‪ 100‬ﺛﺎﻧﻴﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺘﺮ( ﻳﺎ ﺑﺮگﻫﺎي ﭘﻼﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ‪ Kcb end‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ 98‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺮآوردي ‪ Kcb end‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 102‬ﺿﺮب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ‪ rl‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 100‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ازاي دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪rl‬‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 30‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‪ 10 ،‬درﺻﺪ و ﺗﺤﺖ‬
‫دﻣﺎي ‪ 15‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‪ 20 ،‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺮگﻫﺎي ﺳﺒﺰ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در اﻧﺘﻬﺎي اﻳﻦ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻼح‪،‬‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪهاي در ﻣﺰرﻋﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ‬
‫‪ Kcb end‬در ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد اوﻟﻴﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 97‬و ‪ 98‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل‬

‫ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﺧﻄﻲ ﺳﺎده از ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮل ـ آب ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‬
‫در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻊ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﺒﻞ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 90‬آﻣﺪه ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاي ﻳﺎدآوري اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎛‬ ‫⎞ ‪Y‬‬ ‫⎛‬ ‫⎞ ‪ET‬‬ ‫)‪(90‬‬

‫⎟⎟ ‪⎜⎜1 − a ⎟⎟ = K y ⎜⎜1 − c adj‬‬
‫⎝‬ ‫⎠ ‪Ym‬‬ ‫⎝‬ ‫⎠ ‪ETc‬‬
‫‪239‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Ya‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر[‪،‬‬
‫‪ =Ym‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل )ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر( در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻳﺎ آﺑﻲ‪،‬‬
‫‪ =Ky‬ﺿﺮﻳﺐ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ]ﺑﺪون واﺣﺪ[‪،‬‬
‫‪ =ETc‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎﻟﻘﻮه )ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر( ﮔﻴﺎه در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻳﺎ آﺑﻲ )‪ (Kc ETo‬و‬
‫‪ =ETc adj‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق واﻗﻌﻲ )اﺻﻼح ﺷﺪه( ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻳﺎ آﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴـﺎه و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮآورد ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ Ky ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠـﻪ از‬
‫رﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ در ﺗﻤـﺎﻣﻲ دوره رﺷـﺪ ﺗـﻨﺶ آﺑـﻲ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺑـﺮآورد ﻛـﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻓﺼﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ﺟﺪول ‪ 24‬اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻨﺶﻫﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻤﺒﻮد آب‪ ،‬ﺷﻮري‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺑﻴﻤﺎريﻫـﺎي ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﺑـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﺷـﺪت‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل اﺛﺮ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛـﺎﻫﺶ دارد ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻳـﻚ‬
‫ﺑﺮآورد ﻛﻠﻲ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق )اﺻﻼح ﺷﺪه( ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ‪ 90‬را ﺑـﺮ ﺣـﺴﺐ ﺿـﺮﻳﺐ ﺗـﻨﺶ )‪ ،(Ks‬ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺣﻞ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫⎤ ‪⎡ Ya‬‬
‫‪Ks = 1 −‬‬ ‫‪⎢1 −‬‬ ‫⎥‬
‫‪Ky‬‬ ‫⎦ ‪⎣ Ym‬‬ ‫)‪(103‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﺻﻼح ﺷﺪه ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻳﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و‬
‫ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬در ‪ Kcb‬ﻳﺎ ‪ Kc‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 80‬ﻳﺎ ‪ 81‬ﺿﺮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ ETc adj‬ﺑﺮآورد‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،103‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻓﺼﻠﻲ‬
‫را ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 103‬ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪ Ky‬آﻧﻬﺎ در ﻃﻮل‬
‫دوره رﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﺘﺮي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 103‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق واﻗﻌﻲ ﮔﻴﺎه ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﻮازﻧﻪ آب ﻣﻨﻄﻘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺨﻠﻴﻪ و ﺗﻐﺬﻳﻪ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﺑﺮآورد آب ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ‬
‫ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه روزاﻧﻪ ﻳﺎ ﻫﻔﺘﮕﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻠﻲ ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ky‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻘﺪار ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬در اﻧﺘﻬﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد‪ .‬روشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﺮاي اﺻﻼح ‪ ETc‬ﺑﺮ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻊ ﺷﻮري ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ از روي ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻳﺎ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 103‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪240‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -44‬ﺑﺮآورد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ )‪ (Ks‬از روي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل‬

‫در ﻳﻚ ﻃﺮح آﺑﻴﺎري ﺑﺮاي ﻛﺸﺖ ﻟﻮﺑﻴﺎي ﺧﻮراﻛﻲ‪ ،‬ﻛﻢ آﺑﻴﺎري و ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﮔﺰارش ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻃﺮح‪ 1100‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر و در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﺮاي اﻳﻦ رﻗﻢ ﻟﻮﺑﻴﺎ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ و در ﺧﺎك ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ‪ 1800 ،‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ky‬ﻟﻮﺑﻴﺎ از ﺟﺪول ‪ 24‬ﻳﺎ از ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 33‬آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺎ ﻓﺮض ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮدن ﺗﻨﺶ در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ‬
‫رﺷﺪ‪ 1/15 ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 103‬ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮد در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،8‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫⎡‬ ‫⎤‪1100‬‬

‫‪Ks = 1 −‬‬ ‫‪× ⎢1 −‬‬ ‫‪= 0/66‬‬
‫⎣ ‪1/15‬‬ ‫⎦⎥‪1800‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ 0/66 ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮآورد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ‪)=0/66 ETc ،‬ﻓﺼﻠﻲ( ‪ ،ETc adj‬اﺳﺖ و ‪ ETc‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ ETc = Kc × ETo‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫ﺗﺤﺖ اﻧﻮاع ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺎوت ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن از ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺎك‪ ،‬ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ و ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ ﺧﺎص اﺷﺎره دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روش ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت زراﻋﻲ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮضﻫﺎي ﺟﺪاول ‪ 12‬و ‪ 17‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ )اراﺋﻪ ﺷﺪه( ﺟﺎﻣﻊ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اراﺋﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﺮﺧﻲ روشﻫﺎي اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ‬
‫اﻧﺤﺮاف ﺷﺮاﻳﻂ واﻗﻌﻲ از اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ‬

‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺳﺒﺰي و ﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﻣﺎﻟﭻﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫رﺷﺪ ﮔﻴﺎه از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎي ﺧﺎك در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺳﺮد‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺧﺎك ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﭻﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮاد آﻟﻲ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ورﻗﻪﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‬
‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ورﻗﻪﻫﺎي ﻧﺎزك از ﺟﻨﺲ ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦ و ﻳﺎ ﻣﻮاد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در اﻣﺘﺪاد ردﻳﻒﻫﺎي ﻛﺸﺖ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮراخﻫﺎﻳﻲ در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮ روي‬
‫ورﻗﻪﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎه از آن ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ و رﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي‬
‫ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﻴﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬رﻧﮓ ﻣﺎﻟﭻ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺑﺮ ﺷﺪت‬
‫ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎده ﺷﺪن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت اﻧﻮاع ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ در اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس و ﮔﺮﻣﺎي ﺗﺎﺑﺸﻲ‬
‫از ﭘﻮﺷﺶ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده از آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‪ 10 ،‬ﺗﺎ ‪ 30‬درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ دارد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪،‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻫﺶ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 80‬درﺻﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‪ 10،‬ﺗﺎ ‪ 30‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪاي از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺮق در دوره رﺷﺪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪242‬‬

‫ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ ﻧﻮع ﻣﺤﺼﻮل ﺳﺒﺰي و ﺻﻴﻔﻲ در ﺟﺪول ‪ 25‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺳﺒﺰي و ﺻﻴﻔﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺳﺒﺰي و ﺻﻴﻔﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ ،12‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺣﺪود ‪10‬‬
‫ﺗﺎ‪ 30‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ )ﻋﺪد ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺮاي ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺸﺎﺑﻪ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي(‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻛﻢ و ﺣﺪود ‪ 0/10‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﺮﻃﻮب ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺴﻴﻠﻨﺪهﻫﺎ را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻤﺘﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دوﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ از ﻣﺎﻟﭻ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮاي ارﻗﺎم ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺪود ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 15‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‪،‬‬
‫ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﭘﺎﻳﻪ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را ﻛﺎﻫﺶ و ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺳﻨﺠﻲ ﻣﺤﻠﻲ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ )و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ( ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -25‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺮق ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻧﻮع‬
‫ﺳﺒﺰي و ﺻﻴﻔﻲ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻗﻄﺮهاي از دو ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺎﻣﻞ از ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ* ﺗﻌﺮق‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ* ﺗﺒﺨﻴﺮ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ* ﺿﺮﻳﺐ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل‬

‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﻲ )درﺻﺪ(‬
‫ﺻﻔﺎدي‪(1991) 1‬‬ ‫‪10 -30‬‬ ‫‪40-70‬‬ ‫‪5-15‬‬ ‫اﺳﻔﻨﺎج‬
‫ﺻﻔﺎدي )‪(1991‬‬ ‫‪15-30‬‬ ‫‪40-60‬‬ ‫‪15-20‬‬ ‫ﺧﻴﺎر‬
‫ﺑﺘﻴﺨﻲ و ﻫﻴﻞ‪(1998) 2‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪5-10‬‬ ‫ﻃﺎﻟﺒﻲ‬
‫ﺑﺘﻴﺨﻲ و ﻫﻴﻞ )‪ (1998‬ﻗﺎوي و‬
‫ﺑﺘﻴﺨﻲ‪(1986) 3‬‬ ‫‪-10‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪25-30‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﻪ‬

‫‪4‬‬
‫ﺣﺪادﻳﻦ و ﻗﺎوي‬ ‫ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه‬ ‫ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه‬ ‫‪35‬‬ ‫ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ‬
‫)‪(1983‬‬
‫‪10-30‬‬ ‫‪50-80‬‬ ‫‪10-30‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫* ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺪون ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺎﻟﭻ‬

‫‪1-Safadi‬‬
‫‪2-Battikhi & Hill‬‬
‫‪3-Battikhi & Ghawi‬‬
‫‪4-Haddadin & Ghawi‬‬
‫‪243‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه )‪ (fw‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧـﺸﺎندﻫﻨـﺪه‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ زﻳﺮ ﺳﻮراخﻫﺎ و ﺳﻬﻴﻢ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺆﺛﺮ ﺳﻮراخﻫﺎي ﺗﻬﻮﻳﻪ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب زﻳﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﺎﻟﭻ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬دو ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻫﻨﺪﺳﻲ آﻧﻬﺎ )ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن( اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي آﻟﻲ‬
‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي آﻟﻲ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬در ﺑﺎغﻫﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ردﻳﻔﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﺨﻢ و ﺷﻴﺎر ﻛﻤﻴﻨﻪ‪ 1‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﭻﻫﺎي آﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻳﺎ ﻣﻮاد آورده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺎه و ﻛُﻠﺶ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﻖ ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ و ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ آن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺜﺎل ‪ 45‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -45‬اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻ ﺳﻄﺤﻲ‬

‫ﺳﻄﺢ ﻳﻚ ﻣﺰرﻋﻪ ﺧﻴﺎر ﺑﺎ ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﺷﻔﺎف داراي ﻳﻚ ﺳﻮراخ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﻮﺗﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻗﻄﺮهاي آﺑﻴﺎري‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و ﭘﺎﻳﻪ ﺧﻴﺎر ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺎﻟﭻ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc mid ،Kc ini‬و ‪ Kc end‬ﺧﻴﺎر در ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/0 ،0/4‬و ‪ 0/75‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﭻ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬داراي ﺳﻮراخﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﻮﺗﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬
‫‪ 0/10‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد )اﻳﻦ ﻣﻘﺪار در ﺻﻮرت ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ(‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc mid‬و ‪ Kc end‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪Kc mid=0/85 × (1/00) =0/85‬‬

‫‪Kc end=0/85 × (0/75) =0/64‬‬

‫از ﺟﺪول ‪ ،25‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ ‪ 15‬درﺻﺪ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ‪ 0/85‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫آﺑﻴﺎري ‪ 7‬روز ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ‪ Kc mid ، Kc ini‬و ‪ Kc end‬ﺑﺮاي ﺧﻴﺎر از ﺟﺪول ‪ 17‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 0/95 ،0/15‬و ‪ 0/7‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ‪Kcb ini‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini‬در ﺷﺮاﻳﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻ ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ 0/1‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ‪ Kcb mid‬و ‪ Kc end‬ﺣﺪود‬
‫‪ 10‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪Kcb mid =0/9 × 0/95 =0/86‬‬
‫‪Kcb end=0/9 × 0/70 =0/63‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺻﻼح ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﭻ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻼح اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ ﺑﺮاي اﺛﺮ اﻗﻠﻴﻢ واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 62‬و ‪ 70‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ‪ ، 0/10‬ﻣﻴﺎﻧﻲ ‪ 0/85‬و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ‪0/64‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1- Minimum Tilage‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪244‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺟﺪول ‪ ،12‬در ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ 10‬درﺻﺪ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﺆﺛﺮ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺣﺪود ‪ 5‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ‪ 50‬درﺻﺪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك ﺣﺪود ‪ 25‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫•‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺣﺪود ‪ 25‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ داد‪.‬‬
‫• در ﻣﻮرد ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 25‬درﺻﺪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴـﺎن‬
‫ارﻗﺎم )‪ (Kc mid - Kcb mid‬و )‪ (Kc end - Kcb end‬از ﺟﺪاول ‪ 12‬و ‪ ،17‬ﻛﺎﻫﺶ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺪاول ‪ 12‬و ‪ 17‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﺻﻼح ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ ‪،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪان زﻳﺎد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دوﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻣﻮازﻧﻪ آب ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﺟﺰء ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ ،(Ke ET‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪود ‪ 5‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺗﺨﻤﻴﻨﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺛـﺮ اﻧﻌﻜـﺎس ﺟﺰﻳـﻲ ﺗـﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴـــﺪ از ﺳـﻄﺢ ﺑﻘﺎﻳـﺎي‬
‫ﮔﻴــﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻤــﺮﻓﺖ ﮔﺮﻣﺎ ﺧُﺮد ﻣﻘﻴﺎس‪ 2‬از ﺑﻘﺎﻳﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺎك‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ اﻓﻘﻲ آب ﺧـﺎك از زﻳـﺮ ﺑﻘﺎﻳـﺎي‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ و اﺛﺮ ﻋﺎﻳﻖ ﺑﻮدن ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ اراﺋـﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫وﺳﻴﻊ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮآوردﻫﺎي دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺤﻠﻲ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‬

‫ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﻛﺸﺖ ﺗﻮأم دو ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻔﺎوت در داﺧﻞ ﻳﻚ ﻣﺰرﻋﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ آن‪،‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي زﻳﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪:(45‬‬

‫• ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،3‬ﻛﻪ در آن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﻣﺤﺼﻮل در ﻳﻚ ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ذرت و ﻟﻮﺑﻴﺎ(‪.‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﻢﭘﻮﺷﺎن‪ ،4‬ﻛﻪ در آن ارﺗﻔﺎع دو ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮ‬ ‫•‬
‫ﺑﺎﻻي دﻳﮕﺮي ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي دارد ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮض ﻛﺮد )ﻧﻈﻴﺮ درﺧﺘﺎن‬
‫ﺧﺮﻣﺎ ﻛﻪ در ﻳﻚ واﺣﻪ‪ 5‬ﺑﺮ روي درﺧﺘﺎن اﻧﺎر ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي دارﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪1-Partial reflection‬‬
‫‪2-Microadvection‬‬
‫‪3- Contiguous vegetation‬‬
‫‪4- Overlapping crops‬‬
‫‪5- Oasis‬‬
‫‪245‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻮاري‪ ،1‬ﻛﻪ در آن ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ ﻳﺎ درﺧﺘﺎن ﺑﻠﻨﺪ در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﻮﺗﺎه ﻛﺸﺖ‬ ‫•‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﻛﺮان ﺑﺎﻻ از اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ آب وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ‪) Kc max‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪72‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ( ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت داراي ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﻫﻜﺘﺎر ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫⎪⎧ ⎛‬ ‫⎪⎫ ⎞ ‪⎛ h‬‬

‫‪0.3‬‬
‫⎞‬
‫)‪K c max = max⎜ ⎨1.2 + [0.04(u 2 − 2) − 0.004(RH min − 45)]⎜ ⎟ ⎬,{K cb + 0.05}⎟ (72‬‬
‫⎪⎜‬ ‫⎭⎪ ⎠ ‪⎝ 3‬‬ ‫⎟‬
‫⎩⎝‬ ‫⎠‬

‫ﻛﻪ در آن‪ h ،‬ارﺗﻔﺎع ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫‪. (Kc ≤ Kc‬‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ)‪max‬‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎخ و ﺑﺮگﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻫﻢ ردﻳﻒ ﺗﺎج ﮔﻴﺎه ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در آﻓﺮﻳﻘﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ردﻳﻒ ذرت ﺑﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ردﻳﻒ ﻟﻮﺑﻴﺎ ﻳﻚ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻨﺞ ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ردﻳﻒ ﮔﻨﺪم ﺑﺎ ﺳﻪ ردﻳﻒ ذرت در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭼﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮي از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -45‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‬

‫‪1- Border Crops‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪246‬‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻳﺎ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﺟﺪاول ‪12‬و ‪ 17‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و )اﮔﺮ ﻣﻘﺪار آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺿﺮﻳﺐ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط در ﻛﻞ ﻣﺰرﻋﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬اﺛﺮ ﻛﻼس ﻻﻳﻦ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق آن در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ارﻗﺎم ﺟﺪاول ‪ 12‬و ‪ 17‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎدﺷﻜﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ دو ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﻣﺤﺼﻮل از‬
‫ﺟﺪاول ‪ 12‬و ‪ 17‬ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺰرﻋﻪ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ در‬
‫آن ﻛﺸﺖ ﺷﻮد )‪ .(Kc field ≈ Kc taller crop‬ﮔﻴﺎه ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺛﺮ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و‬
‫رﻗﺎﺑﺖ در ﺟﺬب آب‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺸﺖ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻏﻴﺮﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‬

‫ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫وزﻧﻲ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ارﺗﻔﺎع ﻫﺮ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪f1h1K c1 + f 2 h 2 K c 2‬‬
‫= ‪K c field‬‬
‫‪f1h1 + f 2 h 2‬‬ ‫)‪(104‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ f1‬و ‪ f2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﻣﺤﺼﻮل و ‪ h2 ،h1‬و ‪ Kc2 ،Kc1‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ارﺗﻔﺎع و‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ) ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ‪ 46‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﻢﭘﻮﺷﺎن‬

‫در اﻳﻦ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﮔﻴﺎه ﺷﺎخ وﺑﺮگ ﮔﻴﺎه دﻳﮕﺮ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در‬
‫ﺟﻨﻮب ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬درﺧﺘﺎن ﻣﺮﻛﺒﺎت در زﻳﺮ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ ﻛﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ درﺧﺘﺎن‬
‫ﻣﺮﻛﺒﺎت و ﺧﺮﻣﺎ ﻋﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )ﻣﺜﺎل‪ ،(47‬ﺗﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻌﻨﻲ ‪) Kc max‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (72‬ﻳﺎ ‪) Kcb full‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 99‬و ‪،(100‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ‪ ،‬ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﻣﺰرﻋﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺛﺮ ﻛﻼس ﻻﻳﻦ ﻳﺎ اﺛﺮ واﺣﻪ )ﻛﻪ در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه(‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1- Clothesline‬‬
‫‪247‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ 46‬ـ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ذرت و ﻛﺪو‬

‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ذرت و ﻛﺪو ﻛﻪ در آن ذرت ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺮ و ﻛﺪو ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ردﻳﻔﻲ ﻛﺸﺖ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 45‬درﺻﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي‪ 2 ،‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺪول ‪ Kc mid ،12‬و ‪ h‬ﺑﺮاي ذرت ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/2‬و ‪ 2‬ﻣﺘﺮ و ﺑﺮاي ﻛﺪو ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 0/95‬و ‪ 3‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧـﻲ ‪ Kc mid‬ﻛـﺸﺖ ﻣﺨﻠـﻮط‪ ،‬ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kc mid‬ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ )‪ f1‬ذرت ‪ 0/3‬و ‪ f2‬ﻛﺪو ‪ (0/7‬و ارﺗﻔﺎع ﻫﺮ ﮔﻴﺎه و ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (104‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪0 / 3 × (2) × (1 / 20) + 0 / 7 × (0 / 3 ) × (0 / 95‬‬

‫=‪Kc mid‬‬ ‫‪= 1 / 14‬‬
‫) ‪0 / 3 × (2) + 0 / 7 × (0 / 3‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ روزاﻧﻪ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﻣﺤﺼﻮل و اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ از روي اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ روز ﻣﺸﺨﺺ و ﺳﭙﺲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ارﻗﺎم ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،104‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ‪ 1/14‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻮاري‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ ﻳﺎ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﺰارع داراي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ ﻗﺮار‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻴﺸﺘﺮي را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻮاري‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ ﻫﺮ ﮔﻴﺎه ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﻮار ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﮔﻴﺎﻫﺎن داﺧﻞ ﻣﺰرﻋﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺮ‬
‫ﻛﻼس ﻻﻳﻦ ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬اﺻﻼح ﺷﻮد )ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﺳﻄﻮح ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻌﻴﺸﻲ ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در ﺗﻨﺎوب ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫زراﻋﻲ و ﺳﻄﻮح ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﺴﺘﺮده واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻛﺸﺖﻫﺎي ﻛﻢ وﺳﻌﺖ ﺑﻪ ﻧﻮع و‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻃﺮاف ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬

‫ﺳﻄﻮح ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﺼﻮر در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ زﺑﺮي و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬

‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ وﺳﻌﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻮل ﺗﺒﺎدل ﻳﻚ ﺑﻌﺪي اﻧﺮژي و‪،‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺸﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺮانﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﻳﻌﻨﻲ‪ 1/2 ،‬ﺗﺎ ‪ (1/4‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق از ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ‬
‫از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ارﺗﻔﺎع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ و آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫اﻃﺮاف ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻮل و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﺮانﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪248‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -47‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﻢﭘﻮﺷﺎن‬

‫در ﺻﺤﺮاي ﭘﺎﻟﻢ‪-‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪ 20 ،‬ﻫﻜﺘﺎر درﺧﺖ ﻧﺨﻞ ﻛﺸﺖ ﺷﺪه و ﻓﺎﺻﻠﻪ درﺧﺘﺎن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ‪6‬‬
‫ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﻦ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬درﺧﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﭘﺮﺗﻘﺎل )ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ( ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﻛﺸﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و ﭘﺮﺗﻘﺎل از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ارﺗﻔﺎع درﺧﺘﺎن ﻧﺨﻞ و ﭘﺮﺗﻘﺎل ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 10‬و ‪ 3‬ﻣﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ درﺧﺘﺎن ﻧﺨﻞ در ﺑﺎﻻي ﺗﺎج درﺧﺘﺎن ﭘﺮﺗﻘﺎل ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي دارد ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮض ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 20‬درﺻﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي‪2 ،‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc mid‬از ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﺮاي درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ‪ 0/95‬ﺑﻮده و ﭘﺲ از اﺻﻼح ﺑﺮاي اﺛﺮ رﻃﻮﺑﺖ و ﺑﺎد ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1/09‬اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﺪول ‪ ،12‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc mid‬ﻣﺮﻛﺒﺎت ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ و ﺧﺎك‬
‫ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ‪ 0/6‬و ﭘﺲ از اﺻﻼح ﺑﺮاي اﺛﺮ رﻃﻮﺑﺖ و ﺑﺎد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 62‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 0/7‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط درﺧﺘﺎن ﻣﺮﻛﺒﺎت و ﻧﺨﻞ‪ ،‬ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻣﺰرﻋﻪ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط )ﻧﺨـﻞ‬
‫‪ Kc‬ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑـﺮگ‬ ‫‪mid‬‬ ‫و ﻣﺮﻛﺒﺎت( ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺸﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 97‬ﺑـﺮاي ‪ LAI‬ﻛـﺸﺖ ﻫـﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﺑـﺮآورد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫⎡‬ ‫⎤ ‪K - K c min‬‬
‫‪LAI = -1.4 ln ⎢1 - cb‬‬ ‫⎥‬
‫⎥⎦ ‪⎣⎢ K cb full - K c min‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ ، Kc min ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاي ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ )ﺣﺪود ‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪ Kcb full ،(0/20‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺿﺮﻳﺐ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﺮ دو ﻛﺸﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 99‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي درﺧﺘﺎن ﻧﺨﻞ و ﻣﺮﻛﺒﺎت ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ‪ 10‬و ‪ 3‬ﻣﺘـﺮ‪ ،‬ﻣﻘـﺎدﻳﺮ‬
‫‪ ، Kcb‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻫﺮ دو ﻛﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 1/34‬و ‪ 1/30‬اﺳﺖ در ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪20‬‬ ‫‪full‬‬

‫درﺻﺪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ(‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮآورد از اﺛـﺮ ﻛﻨﺘـﺮل روزﻧـﻪ اي در ﺷـﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﻋـﺎدي ﺻـﺮفﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ LAI‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاي درﺧﺘﺎن ﻧﺨﻞ و ﻣﺮﻛﺒﺎت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓـﻮق‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت زﻳـﺮ ﺑـﺮآورد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1 / 09 - 0 / 15‬‬
‫‪LAIpalms = -1 / 4 ln[1 -‬‬ ‫‪] = 2/2‬‬
‫‪1 / 34 - 0 / 15‬‬
‫‪0 / 70 - 0 / 15‬‬
‫‪LAIcitrus‬‬ ‫‪= -1 / 4 ln[1 -‬‬ ‫‪] = 0/ 9‬‬
‫‪1 / 30 - 0 / 15‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ LAI ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ = LAI palms + LAI citrus =2/2+0/9= 3/1‬ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪LAI‬‬
‫‪249‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻣﺜﺎل ‪-47‬‬

‫ﻣﻘﺪار اﻓﺰاﻳﺶ ‪ Kc mid‬ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺎغ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﺨﻞ ـ ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 97‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎤ ) ‪⎡ 1 - exp(−0.7 LAI combined‬‬

‫⎢ ‪K c mid = K c mid ,sin gle crop‬‬ ‫⎥‬
‫⎥⎦ ) ‪⎣⎢1 - exp(−0.7 LAI single crop‬‬

‫‪ LAIsingle‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ‬ ‫‪crop‬‬ ‫ﻛﻪ در آن‪ ،LAIcombined ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط‪،‬‬
‫و ‪ ،Kc single crop ،Kc mid‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ )در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺨﻞ(‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎤ ))‪⎡1 - exp(-0/7 × (3/1‬‬

‫‪Kc‬‬ ‫‪mid‬‬ ‫⎢ ‪= 1/09‬‬ ‫‪⎥ = 1/23‬‬
‫⎦ ))‪⎣1 - exp(-0/7 × (2/2‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﻧﺨﻞ ـ ﻣﺮﻛﺒﺎت در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ 1/23 ،‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﻣـﻮرد اﻧﺘﻈـﺎر ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي اﻧـﺮژي ﻗﺎﺑـﻞ دﺳـﺘﺮس‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟـﻪ ‪ 72‬ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ و ﺑـﺎ‬
‫‪ Kc‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺮاي درﺧﺘﺎن ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 10‬ﻣﺘﺮ در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ 1/34 ،‬اﺳـﺖ‪ .‬از آﻧﺠـﺎ‬ ‫‪max‬‬

‫ﻛﻪ‪) Kc mid < Kc max ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ (1/23<1/34‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ 1/23‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻘﺮﻳﺐ از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺮ ﻛﻼس ﻻﻳﻦ و اﺛﺮ واﺣﻪ‬

‫در ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻠﻨـﺪﺗﺮ ﺑـﻮدن ﮔﻴﺎﻫـﺎن )ﺗﻔـﺎوت زﺑـﺮي( ﻳـﺎ ﺗﻔـﺎوت آب ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك )ﺗﻔﺎوت رﻃﻮﺑﺖ(‪ ،‬اﺛﺮات ﻛﻼس ﻻﻳﻦ و اﺛﺮ واﺣﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫‪ 1/40-1/20‬ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ وﺳﻴﻊﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﺮآورد‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﺛﺮ ﻛﻼس ﻻﻳﻦ واﻗـﻊ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺘﻼﻃﻢ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ و اﻧﺘﻘـﺎل ﺑﺨـﺎر از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق اﻳﻦ ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ در واﺣـﺪ‬
‫ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲ داري‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤـﻦ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴـﺮ ــ ﺗﻌـﺮق ﻳـﻚ‬
‫ردﻳﻒ درﺧﺘﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ آﻳﺶ ﻳﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻳﻚ ردﻳـﻒ ﺑﺎرﻳـﻚ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪250‬‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﺰي‪ 1‬روﻳﻴﺪه در ﺣﺎﺷﻴﻪ آﺑﺮاﻫﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎي از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﺤﺖ اﺛﺮ ﻛﻼس ﻻﻳﻦ و اﺛﺮ واﺣﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دو‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻄﻮح ﻛﺸﺖ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ‪ ‬اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ )اﺛﺮ ﻛﻼس‬
‫ﻻﻳﻦ( ﻳﺎ اراﺿﻲ ﺧﺸﻚ )اﺛﺮ واﺣﻪ( ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ‬
‫‪ 100‬درﺻﺪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و اﺻﻼح آن در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﺛﺮ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎﺷﻴﻪ‪ ،‬ﻋﺮض ﻛﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻧﻔﻮذ ﺑﺎد ﺑﻪ داﺧﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻫﺪاﻳﺖ و ﺗﻌﺮق آب ﺗﺤﺖ اﺛﺮ‬
‫ﻛﻼس ﻻﻳﻦ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 2/5‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻇﺮﻓﻴﺖ روزﻧﻪاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺎر آب از ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻫﻮاي اﻃﺮاف ﺗﺤﺖ اﺛﺮ ﻛﻼس ﻻﻳﻦ ﻳﺎ اﺛﺮ واﺣﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎﻻ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ و درﺧﺘﺎن ﺻﺤﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺮان ﺑﺎﻻي‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ )‪ ،(Fr‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 102‬ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺮب ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ ،46‬ﻣﺜﺎﻟﻲ از ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﻄﻮح ﻛﻢ وﺳﻌﺖ را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﺮض ﻛﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ‪ 30‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ‪ 3‬اﺳﺖ‪ ،‬را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻘﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮزﻧﺪه‪ ،‬ﺧﺎك ﺧﺸﻚ آﻳﺶ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺷﻦ و اﺳﻔﺎﻟﺖ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس زﻳﺎدي در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺑﺪون ﮔﻴﺎه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎد ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺖ در ﺟﻬﺖ ﺑﺎد اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻤﻦ ﺧﻮب آﺑﻴﺎري ﺷﺪه‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪،‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق )و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ( ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺎد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺑﺮ روي ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬دو ﻣﻨﺤﻨﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ‪ ،46‬ﺑﺮآورد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎه ﺗﺤﺖ اﺛﺮ‬
‫ﻛﻼس ﻻﻳﻦ و اﺛﺮ واﺣﻪ را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮآورد‪ ،‬در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي واﻗﻌﻲ‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ وﺳﻴﻊ ﻳﺎ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ داراي ﺷﺮاﻳﻂ زﺑﺮي‬
‫و رﻃﻮﺑﺖ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎوي ‪ ،1/4 ETo‬ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1- Hydrophytic vegetation‬‬

‫‪251‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -46‬راﺑﻄﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﭘﻬﻨﺎي ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ ﻛﻢ وﺳﻌﺖ ﺗﺤﺖ اﺛﺮ واﺣﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ‪ 30‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ‪ 2‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ و ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ‪3‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮآورد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫⎡‬ ‫‪Fh‬‬ ‫⎤‬

‫⎥‪K c = min ⎢1.2 + r canopy , 2.5‬‬ ‫)‪(105‬‬
‫⎣‬ ‫‪Width‬‬ ‫⎦‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Fr‬ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﻣﻘﺎوﻣﺖ روزﻧﻪاي ]ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،[102‬‬
‫‪ =hcanopy‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ]ﻣﺘﺮ[ و‬
‫‪ =Width‬ﭘﻬﻨﺎي )ﻋﺮض( ﺑﺎدﺷﻜﻦ ]ﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪد ‪ 2/5‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ،(105‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻛﺮان ﺑﺎﻻي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق درﺧﺘﺎن در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ را‬
‫ﻣﺤﺪود ﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﺑﺮرﺳﻲ و ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪252‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻨﺶ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن زراﻋﻲ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در ﻃﻮل دورهﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ از دوره رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري و ﻳﺎ ﻣﺼﺮف آب‬
‫ﻛﻤﺘﺮ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻳﺎ ﺷﻮري ﺧﺎك ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دوره زاﻳﺸﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬دروه رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻨﺶ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ و ﺷﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻳﺎ آﺳﻴﺐ دﻳﺪه‪ ،‬اﺻﻼح ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار و داﻣﻨﻪ اﺻﻼح ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻃﻮل ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻮﻧﺠﻪ ﺑﺬري‬
‫ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﻠﻮﻓﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻮﻧﺠﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺬر ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻛﺎﻫﺶ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻞ و ﺑﺬر را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮد ﺑﺎ زﻣﺴﺘﺎن داراي‬
‫ﻳﺨﺒﻨﺪان‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻮﻧﺠﻪ ﺑﺎ رﻳﺸﻪدواﻧﻲ ﻋﻤﻴﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرش‪ 1‬در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺧﻮاب‪) 2‬زﻣﺴﺘﺎن( و ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ در ﻓﺼﻞ رﺷﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﻨﺶﻫﺎي‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زراﻋﻲ ﺑﺮ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ )ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ(‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ Ks‬و روش‬
‫ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك )ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ(‪ ،‬ﻣﺪﻟﺴﺎزي ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻨﺒﻪ‬
‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه ﭘﻨﺒﻪ ﺑﺮاي ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺷﺮوع ﮔﻞدﻫﻲ و ﺗﺴﺮﻳﻊ در ﻏﻮزهدﻫﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻨﺶ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺎﺧﻴﺮ در رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و در زﻣﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﺣﺪود ‪ ،3‬ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه و ﭘﺲ از آن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ آن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺄﺧﻴﺮ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از ﺷﺮوع ﮔﻠﺪﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﭘﻨﺒﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ادﻏﺎم ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ‬
‫رﺷﺪ در ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻣﻼﻳﻢ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ‬
‫رﻳﺸﻪﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ و ﻏﻠﻈﺖ ﻗﻨﺪ آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻋﺼﺎرهﮔﻴﺮي آﺳﺎنﺗﺮ از رﻳﺸﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ آﺑﻴﺎري اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻨﺶ آﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪،‬از ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 0/6‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )ﺟﺪول ‪ 12‬ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ ‪.(5‬‬

‫‪1-Precipitation‬‬
‫‪2-Dormant season‬‬
‫‪253‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻗﻬﻮه‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺗﻨﺶ آﺑﻲ در ﮔﻴﺎه ﻗﻬﻮه ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ روﻳﺸﻲ و ﺗﺴﺮﻳﻊ در ﺗﺒﺪﻳﻞ داﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻮه اﻋﻤﺎل‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺟﺪول ‪ 12‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺰارع ﻗﻬﻮه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ درﺧﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎدﺷﻜﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎدﺷﻜﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد و‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻗﻬﻮه را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ درﺧﺘﺎن‬
‫ﺑﺎدﺷﻜﻦ ﺑﻠﻨﺪ و داﻳﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻛﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﻗﻬﻮه‬
‫و ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ زﺑﺮي آﺋﺮودﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ درﺧﺘﺎن‬
‫ﻗﻬﻮه اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 12‬ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭼﺎي‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻪ زﻧﻲ و رﺷﺪ ﺑﺮگ ﻫﺎي ﺗﺎزه ﮔﻴﺎه ﭼﺎي ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘـﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻧـﻪ زﻧـﻲ‬
‫ﺑﺮگﻫﺎي ﺗﺎزه در ﻃﻲ ﻓﺼﻞ ﺧﺸﻚ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻌﺮق ﺑﺮگﻫـﺎي ﭘﻴـﺮ ﺗـﺮ ﺑـﺪﻟﻴﻞ ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ روزﻧﻪ اي‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﺑﺮگ ﻫﺎي ﺟﻮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮگﻫﺎي ﭘﻴﺮ )ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 2‬ﺗـﺎ ‪3‬‬
‫ﻣﺎﻫﻪ( ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 20‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺿـﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﭼـﺎي در ﺟـﺪاول ‪ 12‬و ‪ 17‬ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰارع ﭼﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻗﻬﻮه‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ درﺧﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎدﺷﻜﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺎﻃـﻪ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺰرﻋﻪ ﭼﺎي را ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﻛﻞ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ‬
‫)ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺰرﻋﻪ ﻗﻬﻮه و ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ(‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﻗﻬﻮه و ﺑﺎدﺷﻜﻦﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫زﻳﺘﻮن‬
‫ﻛﺸﺎورزان در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻢ ﺑﺎران‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﺸﺖ درﺧﺘﺎن زﻳﺘﻮن دﻳﻢ را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻫﺮ درﺧﺖ و ﺑﺎران ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در آن اﻓﺰاﻳﺶ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن‪ ،‬ﺗﻌﺮق درﺧﺘﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ درﺧﺘﺎن زﻳﺘﻮن را از ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ درﺧﺘﺎن ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ )ﻣﺜﺎل ‪.(43‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ‬

‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دوره ﻏﻴﺮرﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ دورهاي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ در آن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﺸﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل‪ ،‬دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ دورهﻫﺎي ﻳﺨﺒﻨﺪان و ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺦزدﮔﻲ ﻣﺪاوم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬

‫ﻧﻮع و وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ روش ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮزﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ ﻳﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎي‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺎك زراﻋﻲ ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﭻ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز ﺳﻄﺢ ﺧﺎك را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻳﺎ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف ﻳﺎ‬
‫ﻳﺦزده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮده و‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺮض‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫ﺧﺎك ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻌﺪاد و ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺑﻮدن آن ﺑﺎ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﺑﻪ روش اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻜﺎر رود‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ در دوره ﻏﻴﺮﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 71‬و ‪ 76‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻳﻚ دوره ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺪون ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺻﻔﺮ ﺑﺮآورد ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮض ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻛﻞ ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك و ﺑﺎ ﻓﺮض ﺻﻔﺮ‬
‫ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪256‬‬

‫ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮزﻧﺪه‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬
‫ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ ﻏﻴﺮزﻧﺪه ﺑﻮده ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮداﺷـﺖ ﻧـﺸﺪه‬
‫در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻴﺮزﻧﺪه ﻳﺎ ﭘﻼﺳﻴﺪه ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣـﺎﻟﭻ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﺿـﺮﻳﺐ ﮔﻴـﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠـﻪ اوﻟﻴـﻪ رﺷـﺪ ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه از‬
‫ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ 30‬ﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻘﺪار آن ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷـﺶ ﻣـﺆﺛﺮ ﻣـﺎﻟﭻ آﻟـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺪود ‪ 5‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﭻ )‪ (fc‬ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮد ﺗﺎ اﺛﺮ‬
‫ﻧﺒﻮدن ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺒﺰ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ )‪ (fw‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ 1/0‬ﻓﺮض ﺷﺪه ﺗﺎ اﺛﺮ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‬
‫ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﭻ ﻳﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮزﻧﺪه و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ از ﺧﺎك ﺑﺪون ﻣﺎﻟﭻ و در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا‪ ،‬ﺧﺸﻚ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﭻ ﻏﻴﺮزﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻞ ﺗﻠﻔﺎت‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 73‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺪود ‪ 5‬درﺻﺪ از ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺎﻟﭻ آﻟﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (REW‬ﻫﻤﻮاره ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻛﻞ ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫)‪ (TEW‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺎك ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻧﺪه‬

‫در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻳﺨﺒﻨﺪان‪ ،‬ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺟﻮاﻧﻪ زده و رﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ذﺧﻴﺮه رﻃﻮﺑﺖ ﻧﻴﻤﺮخ ﺧﺎك و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻼوه‪ ،‬ﺑﺬرﻫﺎي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻪ زده و ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻣﻴﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﺳﻌﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺬر و ﺗﺮاﻛﻢ ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز‪ ،‬ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت و ﻋﻤﻖ‬
‫ﺷﺨﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك ﻳﺎ ﺑﺎران ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده و ﺧﺴﺎرت ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﺨﺒﻨﺪان ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ در دوره ﻏﻴﺮرﺷﺪ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻫﺮ زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (97‬ﻳﺎ ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺎﻟﭻ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪ (98‬اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫‪257‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬را ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 15‬درﺻﺪ )ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك(‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻌﺎدل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺒﺰ در دوره ﻏﻴﺮرﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‬
‫و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي ﺟﺮم‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺒﺎرت )‪ (Kc × ETo‬در ﻛﻞ دوره ﻏﻴﺮرﺷﺪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ دوره و ذﺧﻴﺮه رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ‬
‫ﮔﻴﺎه ﭘﺲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل )ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪي اﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ‬
‫ﮔﻴﺎه در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻤﻖ رﻳﺸﻪدواﻧﻲ ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﻮدﺳﺒﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب‬
‫ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش ﺑﺮآورد اﺛﺮ ﺗﻨﺶ رﻃﻮﺑﺘﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻛﺴﺮ ﺧﺎك ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 97‬ﻳﺎ ‪ 98‬ﺑﺮآورد ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ ﻛﺎﻣﻞ روزاﻧﻪ آب ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ آب ﺧﺎك ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي ﺟﺮم اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻋﻠﻒﻫﺎي ﻫﺮز ﻳﺎ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﻮدﺳﺒﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار واﻗﻌﻲ ﺑﺮآورد ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ و ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪71‬‬
‫و ‪ 76‬ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻛﻞ دوره ﻏﻴﺮرﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺎك ﻳﺦزده ﻳﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺑﺮف‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك از ﺑﺮف ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﻳﺎ ﻳﺦزده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺪت ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد و ﻣﻘﺪار آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك و ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )آﻟﺒﻴﺮو( ﺳﻄﺢ واﺑﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ ﺳﻄﺢ از ‪ 0/4‬ﺑﺮاي ﺑﺮف ﻛﻬﻨﻪ و ﻛﺜﻴﻒ ﺗﺎ ‪ 0/9‬ﺑﺮاي ﺑﺮف ﺗﺎزه و ﺧﺸﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫‪ ETc‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺑﺮف اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭼﻤﻦ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪،‬‬
‫اﻧﺮژي ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه از ﺳﻄﺢ ﺑﺮف ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 85‬درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻛﺴﺮي از اﻧﺮژي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ‬
‫از اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺻﺮف ذوب ﺷﺪن ﺑﺮف ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1-Law of conservation of mass‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪258‬‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﺒﻮده زﻳﺮا‪ ،‬ﻓﺮض ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﭼﻤﻦ ﺳﺒﺰ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ روزﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫ﺑﺎﻻ و ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻨﻔﻲ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺮاﻛﻢ )ﻣﻴﻌﺎن( ﺑﺨﺎر آب در آﺗﻤﺴﻔﺮ ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ )ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ‪ (ETc‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ از ﺑﺮف‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﻳﺎ ﻳﺦزده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ ،ETo‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬راﻳﺖ‬
‫)‪ (1993‬در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ‪ 42‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ارﺗﻔﺎع ﺣﺪود‬
‫‪ 1200‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در ﺷﺶ ﻣﺎه ﺳﺮد ﺳﺎل از ‪ 1‬اﻛﺘﺒﺮ ﺗﺎ ‪ 30‬ﻣﺎرس )‪ 9‬ﻣﻬﺮ‬
‫ﺗﺎ ‪ 10‬ﻓﺮوردﻳﻦ(‪ ،‬را ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﺶ ﺳﺎل ﺑﺮرﺳﻲ وي ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ اول اﻛﺘﺒﺮ ﺗﺎ ‪ 30‬ﻣﺎرس‪ ،‬در ‪ 25‬درﺻﺪ اوﻗﺎت‪ 50 ،‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ از ﺑﺮف ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه و در‬
‫‪ 50‬درﺻﺪ اوﻗﺎت‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﻳﺦزده ﺑﻮد‪ .‬در دورهاي ﻛﻪ ﺧﺎك ﻳﺦزده ﻧﺒﻮد ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﺪ )در اﻛﺘﺒﺮ و اواﻳﻞ ﻧﻮاﻣﺒﺮ(‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪ 0/25‬ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪50‬‬
‫درﺻﺪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺑﺮف ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﻨﻬﺎ‪ 0/4 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺗﺠﻤﻌﻲ ﮔﻴﺎه در ﺷﺶ ﻣﺎه دوره ﻏﻴﺮرﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ‪ 50 ،‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ ،47‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ ETc‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1985‬ﺗﺎ ‪ 1991‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻞ اﻧﺮژي ﺗﺎﺑﺸﻲ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس در روزﻫﺎي ﺻﺎف )‪ ،(Rso‬ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ 0/75‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨـﻲ‬
‫ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﻣﺎي ﺳﺮدﺗﺮ ژاﻧﻮﻳﻪ ﺗﺎ ﻣﺎرس در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎي اﻛﺘﺒﺮ‬
‫ﺗﺎ دﺳﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ‪ Rso ،ETc‬و ‪ ،Rs‬ﺗﺄﺧﻴﺮ زﻣﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ‪ ETc‬ﺑـﻪ ‪ Rso‬در ﺷـﺶ ﻣـﺎه‬
‫ﺗﻨﻬﺎ‪ 0/17 ،‬و از اول دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ دﻫﻢ ﻣﺎرس‪ 0/11 ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ‪ ETc‬ﺑﻪ ‪ Rs‬در اﻳﻦ ﻣﺪت ‪ 0/23‬و از اول‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﺎرس‪ 0/15 ،‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﻳﻚ دوره ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻟﻮﮔﺎن‪ -‬ﻳﻮﺗﺎ واﻗﻊ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ ‪41/6‬‬
‫درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ارﺗﻔﺎع ‪ 1350‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺒﺨﻴـﺮ ـ ﺗﻌـﺮق‬
‫ﮔﻴﺎه در زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك و دﻣﺎي ﻫﻮا واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫در ﻣﺎهﻫﺎي ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺗﺎ ﻣﺎرس ﺑﺮاي روزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف ﺑﻮد‪ 0/5 ،‬و ﺗﺒﺨﻴﺮــ ﺗﻌـﺮق ﮔﻴـﺎه در‬
‫روزﻫﺎي ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف‪ ،‬از ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﺑـﻮد‪ .‬در ﺷـﻤﺎل ﭼـﻴﻦ )ﻋـﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 39/0‬درﺟﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﮔﻨﺪم زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻳﺨﺒﻨـﺪان ﺣـﺪود‬
‫‪ 0/4‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1-Wright‬‬
‫‪259‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‬

‫روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻚ روش ﺑﺮآورد اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻳﺨﺒﻨﺪان ﻳﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﻲ واﻗﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ و در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ‬
‫آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -47‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق در دورهﻫﺎي ﻏﻴﺮرﺷﺪ )زﻣﺴﺘﺎن( در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪-‬آﻳﺪاﻫﻮ‬

‫)اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪) ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻻﻳﺴﻤﻴﺘﺮﻫﺎي وزﻧﻲ دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺳﻂ راﻳﺖ‪(1993 ،‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ دﻗﻴﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﺨﺒﻨﺪان و ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ‬
‫آب ﺧﺎك و روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ‬
‫روزاﻧﻪ آب ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه و ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف و‬
‫ﻳﺦزدﮔﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك )‪ (Ke‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻳﺦزدﮔﻲ آب ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪلﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮي ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه در دوره ﻏﻴﺮرﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﭘﻮﺷﺶ ﺑﺮف و‬
‫ﻳﺨﺒﻨﺪان اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﺪلﻫﺎ در ﺑﺨﺶ ‪ K‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ‬

‫واﺣﺪﻫﺎ و ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ‬

‫ﭘﻴﺸﻮﻧﺪﻫﺎ‬

‫واﺣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻀﺮبﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﻜﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪:‬‬

‫‪10-‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ )‪: (C‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪12‬‬
‫ﺗﺮا )‪: (T‬‬
‫‪10-‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻴﻠﻲ )‪: (m‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪9‬‬
‫ﮔﻴﮕﺎ )‪: (G‬‬
‫‪10-‬‬
‫‪6‬‬
‫ﻣﻴﻜﺮو )‪: (μ‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪6‬‬
‫ﻣﮕﺎ )‪: (M‬‬
‫‪10-‬‬
‫‪9‬‬
‫‪:‬‬ ‫ﻧﺎﻧﻮ )‪(η‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮ)‪: (K‬‬
‫‪10‬‬
‫‪-12‬‬
‫‪:‬‬ ‫ﭘﻴﻜﻮ)‪(p‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﻜﺘﻮ )‪: (h‬‬
‫‪10‬‬
‫‪-15‬‬
‫‪:‬‬ ‫ﻓﻤﺘﻮ )‪(f‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪1‬‬
‫دﻛﺎ )‪: (da‬‬
‫‪10‬‬
‫‪-18‬‬
‫‪:‬‬ ‫اﺗﻮ )‪(a‬‬ ‫‪10-‬‬
‫‪1‬‬
‫دﺳﻲ )‪: (d‬‬

‫دﻣﺎ‬
‫واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ :‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس )‪(ºC‬‬

‫‪o‬‬ ‫‪5‬‬
‫× ) ‪C =( o F - 32‬‬ ‫درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ )‪(ºF‬‬
‫‪9‬‬
‫‪o‬‬
‫‪K =( C ) + 273 / 16‬‬
‫‪o‬‬
‫ﻛﻠﻮﻳﻦ )‪(K‬‬

‫ﻓﺸﺎر‬
‫)ﻓﺸﺎر ﻫﻮا‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎرآب(‬
‫واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ :‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل)‪(kPa‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻴﻠﻲﺑﺎر = ‪ 0/1‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﺑﺎر )‪(mbar‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺎر = ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫ﺑﺎر‬
‫‪ 1‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ آب = ‪ 0/09807‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ آب )‪(cm‬‬
‫‪ 1‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺟﻴﻮه= ‪ 0/1333‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺟﻴﻮه )‪(mmHg‬‬
‫‪ 1‬آﺗﻤﺴﻔﺮ = ‪ 101/325‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪(atm‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺎﻧﺪ ﺑﺮاﻳﻨﭻ ﻣﺮﺑﻊ= ‪ 6/896‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل‬ ‫ﭘﺎﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﭻ ﻣﺮﺑﻊ )‪(psi‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪262‬‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ :‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ )‪(m s-1‬‬

‫‪ 1‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز = ‪0/01157‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز)‪(km day-1‬‬

‫‪ 1‬ﻧﺎت = ‪ 0/5144‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﻧﺎت )‪(knot‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪ 1‬ﻓﻮت ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ = ‪ 0/3048‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ﻓﻮت ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ) ‪(ft s‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ :‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز )‪(MJ m-2 day-1‬‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز )‪(mm day-1‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز= ‪ 2/45‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻌﺎدل ) ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز(‬

‫‪ 1‬ژول ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز= ‪ 0/01‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮ رﺑﻊ ﺑﺮ روز‬ ‫ژول ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬
‫)‪(J cm-2 day-1‬‬
‫‪-6‬‬
‫‪ 1‬ﻛﺎﻟﺮي= ‪ 4/1868‬ژول= ‪ 4/1868×10‬ﻣﮕﺎژول‬ ‫ﻛﺎﻟﺮي ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬
‫‪ 1‬ﻛﺎﻟﺮي ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز = ‪ 4/1868×10-2‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬ ‫)‪(cal cm-2day-1‬‬
‫‪ 1‬وات = ‪ 1‬ژول ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫وات ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ )‪(Wm-2‬‬
‫‪ 1‬وات ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ = ‪ 0/0864‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫واﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ :‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬

‫‪ 1‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر ﺑﺮ روز = ‪ 0/1‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر ﺑﺮ روز )‪(m3 ha-1 day-1‬‬
‫‪ 1‬ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر= ‪ 8/640‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮ ﻫﻜﺘﺎر )‪(1 s-1 ha-1‬‬
‫‪ 1‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز = ‪ 0/408‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز‬ ‫ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻌﺎدل ﺑﻪ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز )‪(MJ m-2 day-1‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ دو‬

‫ﺟﺪولﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪2‬ـ‪1‬ـ ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪ (P‬در ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ )‪(z‬‬

‫‪ -2-2‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي )‪ (γ‬در ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ )‪(z‬‬
‫‪2‬ـ‪3‬ـ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ))‪ ((eo(T‬در دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ )‪(T‬‬
‫‪2‬ـ‪4‬ـ ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر )‪ (Δ‬در دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ )‪(T‬‬
‫‪2‬ـ‪5‬ـ ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل )‪(J‬‬
‫‪2‬ـ‪6‬ـ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ روزاﻧﻪ )‪ (Ra‬در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫‪2‬ـ‪7‬ـ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪ (N‬در ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫‪2‬ـ‪8‬ـ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪) σTK4‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎن ـ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ( در دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ )‪(T‬‬
‫‪2‬ـ‪9‬ـ ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو‬
‫ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺟﺪول ‪ -1-2‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪ P‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل( در‬
‫ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ )‪ z‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ(‬
‫‪5.26‬‬
‫⎤ ‪⎡ 293 − 0.0065z‬‬
‫⎢‪P = 101.3‬‬ ‫⎦⎥‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(7‬‬
‫⎣‬ ‫‪293‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪P‬‬
‫)‪(m‬‬ ‫)‪(kPa‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫)‪(kPa‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫)‪(kPa‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫)‪(kPa‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪101.3‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪90.0‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪79.8‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪70.5‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪100.7‬‬ ‫‪1050‬‬ ‫‪89.5‬‬ ‫‪2050‬‬ ‫‪79.3‬‬ ‫‪3050‬‬ ‫‪70.1‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪100.1‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪89.0‬‬ ‫‪2100‬‬ ‫‪78.8‬‬ ‫‪3100‬‬ ‫‪69.6‬‬
‫‪150‬‬ ‫‪99.5‬‬ ‫‪1150‬‬ ‫‪88.4‬‬ ‫‪2150‬‬ ‫‪78.3‬‬ ‫‪3150‬‬ ‫‪69.2‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪99.0‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪87.9‬‬ ‫‪2200‬‬ ‫‪77.9‬‬ ‫‪3200‬‬ ‫‪68.8‬‬
‫‪250‬‬ ‫‪98.4‬‬ ‫‪1250‬‬ ‫‪87.4‬‬ ‫‪2250‬‬ ‫‪77.4‬‬ ‫‪3250‬‬ ‫‪68.3‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪97.8‬‬ ‫‪1300‬‬ ‫‪86.8‬‬ ‫‪2300‬‬ ‫‪76.9‬‬ ‫‪3300‬‬ ‫‪67.9‬‬
‫‪350‬‬ ‫‪97.2‬‬ ‫‪1350‬‬ ‫‪86.3‬‬ ‫‪2350‬‬ ‫‪76.4‬‬ ‫‪3350‬‬ ‫‪67.5‬‬
‫‪400‬‬ ‫‪96.7‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪85.8‬‬ ‫‪2400‬‬ ‫‪76.0‬‬ ‫‪3400‬‬ ‫‪67.1‬‬
‫‪450‬‬ ‫‪96.1‬‬ ‫‪1450‬‬ ‫‪85.3‬‬ ‫‪2450‬‬ ‫‪75.5‬‬ ‫‪3450‬‬ ‫‪66.6‬‬
‫‪500‬‬ ‫‪95.5‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪84.8‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪75.0‬‬ ‫‪3500‬‬ ‫‪66.2‬‬
‫‪550‬‬ ‫‪95.0‬‬ ‫‪1550‬‬ ‫‪84.3‬‬ ‫‪2550‬‬ ‫‪74.6‬‬ ‫‪3550‬‬ ‫‪65.8‬‬
‫‪600‬‬ ‫‪94.4‬‬ ‫‪1600‬‬ ‫‪83.8‬‬ ‫‪2600‬‬ ‫‪74.1‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫‪65.4‬‬
‫‪650‬‬ ‫‪93.8‬‬ ‫‪1650‬‬ ‫‪83.3‬‬ ‫‪2650‬‬ ‫‪73.7‬‬ ‫‪3650‬‬ ‫‪65.0‬‬
‫‪700‬‬ ‫‪93.3‬‬ ‫‪1700‬‬ ‫‪82.8‬‬ ‫‪2700‬‬ ‫‪73.2‬‬ ‫‪3700‬‬ ‫‪64.6‬‬
‫‪750‬‬ ‫‪92.7‬‬ ‫‪1750‬‬ ‫‪82.3‬‬ ‫‪2750‬‬ ‫‪72.7‬‬ ‫‪3750‬‬ ‫‪64.1‬‬
‫‪800‬‬ ‫‪92.2‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪81.8‬‬ ‫‪2800‬‬ ‫‪72.3‬‬ ‫‪3800‬‬ ‫‪63.7‬‬
‫‪850‬‬ ‫‪91.6‬‬ ‫‪1850‬‬ ‫‪81.3‬‬ ‫‪2850‬‬ ‫‪71.8‬‬ ‫‪3850‬‬ ‫‪63.3‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪91.1‬‬ ‫‪1900‬‬ ‫‪80.8‬‬ ‫‪2900‬‬ ‫‪71.4‬‬ ‫‪3900‬‬ ‫‪62.9‬‬
‫‪950‬‬ ‫‪90.6‬‬ ‫‪1950‬‬ ‫‪80.3‬‬ ‫‪2950‬‬ ‫‪71.0‬‬ ‫‪3950‬‬ ‫‪62.5‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪90.0‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪79.8‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪70.5‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪62.1‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪264‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -2-2‬ﺿﺮﻳﺐ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي )‪ γ‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس( در ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ‬

‫ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ )‪ z‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ(‬

‫‪cpP‬‬
‫=‪γ‬‬ ‫‪= 0.665x10 −3 P‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(8‬‬
‫‪ελ‬‬
‫‪z‬‬ ‫‪γ‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪γ‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪γ‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪γ‬‬
‫)‪(m‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0.067‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪0.060‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪0.053‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪0.047‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪0.067‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪0.059‬‬ ‫‪2100‬‬ ‫‪0.052‬‬ ‫‪3100‬‬ ‫‪0.046‬‬
‫‪200‬‬ ‫‪0.066‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪0.058‬‬ ‫‪2200‬‬ ‫‪0.052‬‬ ‫‪3200‬‬ ‫‪0.046‬‬
‫‪300‬‬ ‫‪0.065‬‬ ‫‪1300‬‬ ‫‪0.058‬‬ ‫‪2300‬‬ ‫‪0.051‬‬ ‫‪3300‬‬ ‫‪0.045‬‬
‫‪400‬‬ ‫‪0.064‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪0.057‬‬ ‫‪2400‬‬ ‫‪0.051‬‬ ‫‪3400‬‬ ‫‪0.045‬‬
‫‪500‬‬ ‫‪0.064‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪0.056‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪0.050‬‬ ‫‪3500‬‬ ‫‪0.044‬‬
‫‪600‬‬ ‫‪0.063‬‬ ‫‪1600‬‬ ‫‪0.056‬‬ ‫‪2600‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫‪0.043‬‬
‫‪700‬‬ ‫‪0.062‬‬ ‫‪1700‬‬ ‫‪0.055‬‬ ‫‪2700‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪3700‬‬ ‫‪0.043‬‬
‫‪800‬‬ ‫‪0.061‬‬ ‫‪1800‬‬ ‫‪0.054‬‬ ‫‪2800‬‬ ‫‪0.048‬‬ ‫‪3800‬‬ ‫‪0.042‬‬
‫‪900‬‬ ‫‪0.061‬‬ ‫‪1900‬‬ ‫‪0.054‬‬ ‫‪2900‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪3900‬‬ ‫‪0.042‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪0.060‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪0.053‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪4000‬‬ ‫‪0.041‬‬
‫ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم در ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس‬ ‫ﺑﺮاي ‪λ =2/45‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -3-2‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ))‪ eº (T‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل( در دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ‬

‫‪ T‬ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس(‬

‫⎤ ‪⎡ 17.27T‬‬
‫⎢ ‪e o (T ) = 0.6108 exp‬‬
‫⎦⎥ ‪⎣ T + 237.3‬‬
‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(11‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪es‬‬ ‫‪T‬‬ ‫)‪eº(T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫)‪eº(T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪es‬‬

‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa‬‬
‫‪1.0‬‬ ‫‪0.657‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫‪1.498‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪3.168‬‬ ‫‪37.0‬‬ ‫‪6.275‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪0.681‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪1.547‬‬ ‫‪25.5‬‬ ‫‪3.263‬‬ ‫‪37.5‬‬ ‫‪6.448‬‬
‫‪2.0‬‬ ‫‪0.706‬‬ ‫‪14.0‬‬ ‫‪1.599‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪3.361‬‬ ‫‪38.0‬‬ ‫‪6.625‬‬
‫‪2.5‬‬ ‫‪0.731‬‬ ‫‪14.5‬‬ ‫‪1.651‬‬ ‫‪26.5‬‬ ‫‪3.462‬‬ ‫‪38.5‬‬ ‫‪6.806‬‬
‫‪3.0‬‬ ‫‪0.758‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪1.705‬‬ ‫‪27.0‬‬ ‫‪3.565‬‬ ‫‪39.0‬‬ ‫‪6.991‬‬
‫‪3.5‬‬ ‫‪0.785‬‬ ‫‪15.5‬‬ ‫‪1.761‬‬ ‫‪27.5‬‬ ‫‪3.671‬‬ ‫‪39.5‬‬ ‫‪7.181‬‬
‫‪4.0‬‬ ‫‪0.813‬‬ ‫‪16.0‬‬ ‫‪1.818‬‬ ‫‪28.0‬‬ ‫‪3.780‬‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪7.376‬‬
‫‪4.5‬‬ ‫‪0.842‬‬ ‫‪16.5‬‬ ‫‪1.877‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫‪3.891‬‬ ‫‪40.5‬‬ ‫‪7.574‬‬
‫‪5.0‬‬ ‫‪0.872‬‬ ‫‪17.0‬‬ ‫‪1.938‬‬ ‫‪29.0‬‬ ‫‪4.006‬‬ ‫‪41.0‬‬ ‫‪7.778‬‬
‫‪5.5‬‬ ‫‪0.903‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪4.123‬‬ ‫‪41.5‬‬ ‫‪7.986‬‬
‫‪6.0‬‬ ‫‪0.935‬‬ ‫‪18.0‬‬ ‫‪2.064‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪4.243‬‬ ‫‪42.0‬‬ ‫‪8.199‬‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪0.968‬‬ ‫‪18.5‬‬ ‫‪2.130‬‬ ‫‪30.5‬‬ ‫‪4.366‬‬ ‫‪42.5‬‬ ‫‪8.417‬‬
‫‪7.0‬‬ ‫‪1.002‬‬ ‫‪19.0‬‬ ‫‪2.197‬‬ ‫‪31.0‬‬ ‫‪4.493‬‬ ‫‪43.0‬‬ ‫‪8.640‬‬
‫‪7.5‬‬ ‫‪1.037‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪2.267‬‬ ‫‪31.5‬‬ ‫‪4.622‬‬ ‫‪43.5‬‬ ‫‪8.867‬‬
‫‪8.0‬‬ ‫‪1.073‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪2.338‬‬ ‫‪32.0‬‬ ‫‪4.755‬‬ ‫‪44.0‬‬ ‫‪9.101‬‬
‫‪8.5‬‬ ‫‪1.110‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪2.412‬‬ ‫‪32.5‬‬ ‫‪4.891‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪9.339‬‬
‫‪9.0‬‬ ‫‪1.148‬‬ ‫‪21.0‬‬ ‫‪2.487‬‬ ‫‪33.0‬‬ ‫‪5.030‬‬ ‫‪45.0‬‬ ‫‪9.582‬‬
‫‪9.5‬‬ ‫‪1.187‬‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪2.564‬‬ ‫‪33.5‬‬ ‫‪5.173‬‬ ‫‪45.5‬‬ ‫‪9.832‬‬
‫‪10.0‬‬ ‫‪1.228‬‬ ‫‪22.0‬‬ ‫‪2.644‬‬ ‫‪34.0‬‬ ‫‪5.319‬‬ ‫‪46.0‬‬ ‫‪10.086‬‬
‫‪10.5‬‬ ‫‪1.270‬‬ ‫‪22.5‬‬ ‫‪2.726‬‬ ‫‪34.5‬‬ ‫‪5.469‬‬ ‫‪46.5‬‬ ‫‪10.347‬‬
‫‪11.0‬‬ ‫‪1.313‬‬ ‫‪23.0‬‬ ‫‪2.809‬‬ ‫‪35.0‬‬ ‫‪5.623‬‬ ‫‪47.0‬‬ ‫‪10.613‬‬
‫‪11.5‬‬ ‫‪1.357‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪2.896‬‬ ‫‪35.5‬‬ ‫‪5.780‬‬ ‫‪47.5‬‬ ‫‪10.885‬‬
‫‪12.0‬‬ ‫‪1.403‬‬ ‫‪24.0‬‬ ‫‪2.984‬‬ ‫‪36.0‬‬ ‫‪5.941‬‬ ‫‪48.0‬‬ ‫‪11.163‬‬
‫‪12.5‬‬ ‫‪1.449‬‬ ‫‪24.5‬‬ ‫‪3.075‬‬ ‫‪36.5‬‬ ‫‪6.106‬‬ ‫‪48.5‬‬ ‫‪11.447‬‬
‫‪265‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺟﺪول ‪ -4-2‬ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر )‪ Δ‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ‬

‫درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس( در دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ )‪ T‬ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس(‬

‫⎡‬ ‫⎤⎞ ‪⎛ 17.27T‬‬

‫⎜‪4098⎢0.6108 exp‬‬ ‫⎥⎟‬
‫⎣‬ ‫⎦⎠ ‪⎝ T + 237.3‬‬
‫=‪Δ‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(13‬‬
‫‪(T + 237.3)2‬‬
‫‪T‬‬ ‫∆‬ ‫‪T‬‬ ‫∆‬ ‫‪T‬‬ ‫∆‬ ‫‪T‬‬ ‫∆‬
‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬ ‫‪ºC‬‬ ‫‪kPa/ºC‬‬
‫‪1.0‬‬ ‫‪0.047‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫‪0.098‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪0.189‬‬ ‫‪37.0‬‬ ‫‪0.342‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪0.049‬‬ ‫‪13.5‬‬ ‫‪0.101‬‬ ‫‪25.5‬‬ ‫‪0.194‬‬ ‫‪37.5‬‬ ‫‪0.350‬‬
‫‪2.0‬‬ ‫‪0.050‬‬ ‫‪14.0‬‬ ‫‪0.104‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪0.199‬‬ ‫‪38.0‬‬ ‫‪0.358‬‬
‫‪2.5‬‬ ‫‪0.052‬‬ ‫‪14.5‬‬ ‫‪0.107‬‬ ‫‪26.5‬‬ ‫‪0.204‬‬ ‫‪38.5‬‬ ‫‪0.367‬‬
‫‪3.0‬‬ ‫‪0.054‬‬ ‫‪15.0‬‬ ‫‪0.110‬‬ ‫‪27.0‬‬ ‫‪0.209‬‬ ‫‪39.0‬‬ ‫‪0.375‬‬
‫‪3.5‬‬ ‫‪0.055‬‬ ‫‪15.5‬‬ ‫‪0.113‬‬ ‫‪27.5‬‬ ‫‪0.215‬‬ ‫‪39.5‬‬ ‫‪0.384‬‬
‫‪4.0‬‬ ‫‪0.057‬‬ ‫‪16.0‬‬ ‫‪0.116‬‬ ‫‪28.0‬‬ ‫‪0.220‬‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪0.393‬‬
‫‪4.5‬‬ ‫‪0.059‬‬ ‫‪16.5‬‬ ‫‪0.119‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫‪0.226‬‬ ‫‪40.5‬‬ ‫‪0.402‬‬
‫‪5.0‬‬ ‫‪0.061‬‬ ‫‪17.0‬‬ ‫‪0.123‬‬ ‫‪29.0‬‬ ‫‪0.231‬‬ ‫‪41.0‬‬ ‫‪0.412‬‬
‫‪5.5‬‬ ‫‪0.063‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪0.126‬‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪0.237‬‬ ‫‪41.5‬‬ ‫‪0.421‬‬
‫‪6.0‬‬ ‫‪0.065‬‬ ‫‪18.0‬‬ ‫‪0.130‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪0.243‬‬ ‫‪42.0‬‬ ‫‪0.431‬‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪0.067‬‬ ‫‪18.5‬‬ ‫‪0.133‬‬ ‫‪30.5‬‬ ‫‪0.249‬‬ ‫‪42.5‬‬ ‫‪0.441‬‬
‫‪7.0‬‬ ‫‪0.069‬‬ ‫‪19.0‬‬ ‫‪0.137‬‬ ‫‪31.0‬‬ ‫‪0.256‬‬ ‫‪43.0‬‬ ‫‪0.451‬‬
‫‪7.5‬‬ ‫‪0.071‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪0.141‬‬ ‫‪31.5‬‬ ‫‪0.262‬‬ ‫‪43.5‬‬ ‫‪0.461‬‬
‫‪8.0‬‬ ‫‪0.073‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪0.145‬‬ ‫‪32.0‬‬ ‫‪0.269‬‬ ‫‪44.0‬‬ ‫‪0.471‬‬
‫‪8.5‬‬ ‫‪0.075‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪0.149‬‬ ‫‪32.5‬‬ ‫‪0.275‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪0.482‬‬
‫‪9.0‬‬ ‫‪0.078‬‬ ‫‪21.0‬‬ ‫‪0.153‬‬ ‫‪33.0‬‬ ‫‪0.282‬‬ ‫‪45.0‬‬ ‫‪0.493‬‬
‫‪9.5‬‬ ‫‪0.080‬‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪0.157‬‬ ‫‪33.5‬‬ ‫‪0.289‬‬ ‫‪45.5‬‬ ‫‪0.504‬‬
‫‪10.0‬‬ ‫‪0.082‬‬ ‫‪22.0‬‬ ‫‪0.161‬‬ ‫‪34.0‬‬ ‫‪0.296‬‬ ‫‪46.0‬‬ ‫‪0.515‬‬
‫‪10.5‬‬ ‫‪0.085‬‬ ‫‪22.5‬‬ ‫‪0.165‬‬ ‫‪34.5‬‬ ‫‪0.303‬‬ ‫‪46.5‬‬ ‫‪0.526‬‬
‫‪11.0‬‬ ‫‪0.087‬‬ ‫‪23.0‬‬ ‫‪0.170‬‬ ‫‪35.0‬‬ ‫‪0.311‬‬ ‫‪47.0‬‬ ‫‪0.538‬‬
‫‪11.5‬‬ ‫‪0.090‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪0.174‬‬ ‫‪35.5‬‬ ‫‪0.318‬‬ ‫‪47.5‬‬ ‫‪0.550‬‬
‫‪12.0‬‬ ‫‪0.092‬‬ ‫‪24.0‬‬ ‫‪0.179‬‬ ‫‪36.0‬‬ ‫‪0.326‬‬ ‫‪48.0‬‬ ‫‪0.562‬‬
‫‪12.5‬‬ ‫‪0.095‬‬ ‫‪24.5‬‬ ‫‪0.184‬‬ ‫‪36.5‬‬ ‫‪0.334‬‬ ‫‪48.5‬‬ ‫‪0.574‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪266‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -5-2‬ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل )‪(J‬‬

‫‪day‬‬ ‫‪January‬‬ ‫‪February‬‬ ‫*‪March‬‬ ‫*‪April‬‬ ‫*‪May‬‬ ‫*‪June‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪152‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪153‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪154‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪155‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪156‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪126‬‬ ‫‪157‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪127‬‬ ‫‪158‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪159‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪160‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪161‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪162‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪163‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪133‬‬ ‫‪164‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪165‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪135‬‬ ‫‪166‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪167‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪168‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪169‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪170‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪171‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪141‬‬ ‫‪172‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪173‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪143‬‬ ‫‪174‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪175‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪145‬‬ ‫‪176‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪177‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪147‬‬ ‫‪178‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪148‬‬ ‫‪179‬‬
‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬ ‫)‪(60‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪149‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪181‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪151‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎل ﻛﺒﻴﺴﻪ ﻳﻚ روز اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫•‬

‫‪ J‬ﺑﺮاي ﻫﺮ روز )‪ (D‬از ﻣﺎه )‪ (M‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪M‬‬
‫× ‪J = INTEGER (275‬‬ ‫‪- 30 + D) - 2‬‬
‫‪9‬‬
‫‪J= J+2‬‬ ‫اﮔﺮ ‪ M < 3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪J= J+1‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺎل ﻛﺒﻴﺴﻪ و ‪ M >2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪:‬‬

‫در دورهﻫﺎي ده روزه‪ J ،‬ﺑﺮاي روزﻫﺎي )‪ 10 ،5 :(D‬و ‪ 15‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫در دورهﻫﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‪ J ،‬ﺑﺮاي روز ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫)‪J=INTEGER (30.4 M-15‬‬
‫‪267‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪-5-2‬‬

‫‪day‬‬ ‫*‪July‬‬ ‫*‪August‬‬ ‫*‪September‬‬ ‫*‪October‬‬ ‫*‪November* December‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪182‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪244‬‬ ‫‪274‬‬ ‫‪305‬‬ ‫‪335‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪183‬‬ ‫‪214‬‬ ‫‪245‬‬ ‫‪275‬‬ ‫‪306‬‬ ‫‪336‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪184‬‬ ‫‪215‬‬ ‫‪246‬‬ ‫‪276‬‬ ‫‪307‬‬ ‫‪337‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪247‬‬ ‫‪277‬‬ ‫‪308‬‬ ‫‪338‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪186‬‬ ‫‪217‬‬ ‫‪248‬‬ ‫‪278‬‬ ‫‪309‬‬ ‫‪339‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪218‬‬ ‫‪249‬‬ ‫‪279‬‬ ‫‪310‬‬ ‫‪340‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪188‬‬ ‫‪219‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪311‬‬ ‫‪341‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪189‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪251‬‬ ‫‪281‬‬ ‫‪312‬‬ ‫‪342‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪252‬‬ ‫‪282‬‬ ‫‪313‬‬ ‫‪343‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪191‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪253‬‬ ‫‪283‬‬ ‫‪314‬‬ ‫‪344‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪192‬‬ ‫‪223‬‬ ‫‪254‬‬ ‫‪284‬‬ ‫‪315‬‬ ‫‪345‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪193‬‬ ‫‪224‬‬ ‫‪255‬‬ ‫‪285‬‬ ‫‪316‬‬ ‫‪346‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪194‬‬ ‫‪225‬‬ ‫‪256‬‬ ‫‪286‬‬ ‫‪317‬‬ ‫‪347‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪226‬‬ ‫‪257‬‬ ‫‪287‬‬ ‫‪318‬‬ ‫‪348‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪227‬‬ ‫‪258‬‬ ‫‪288‬‬ ‫‪319‬‬ ‫‪349‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪228‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪289‬‬ ‫‪320‬‬ ‫‪350‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪198‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪260‬‬ ‫‪290‬‬ ‫‪321‬‬ ‫‪351‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪199‬‬ ‫‪230‬‬ ‫‪261‬‬ ‫‪291‬‬ ‫‪322‬‬ ‫‪352‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪231‬‬ ‫‪262‬‬ ‫‪292‬‬ ‫‪323‬‬ ‫‪353‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪232‬‬ ‫‪263‬‬ ‫‪293‬‬ ‫‪324‬‬ ‫‪354‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪233‬‬ ‫‪264‬‬ ‫‪294‬‬ ‫‪325‬‬ ‫‪355‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪203‬‬ ‫‪234‬‬ ‫‪265‬‬ ‫‪295‬‬ ‫‪326‬‬ ‫‪356‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪266‬‬ ‫‪296‬‬ ‫‪327‬‬ ‫‪357‬‬
‫‪24‬‬ ‫‪205‬‬ ‫‪236‬‬ ‫‪267‬‬ ‫‪297‬‬ ‫‪328‬‬ ‫‪358‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪206‬‬ ‫‪237‬‬ ‫‪268‬‬ ‫‪298‬‬ ‫‪329‬‬ ‫‪359‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪238‬‬ ‫‪269‬‬ ‫‪299‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪360‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪270‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪331‬‬ ‫‪361‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪209‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪271‬‬ ‫‪301‬‬ ‫‪332‬‬ ‫‪362‬‬
‫‪29‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪241‬‬ ‫‪272‬‬ ‫‪302‬‬ ‫‪333‬‬ ‫‪363‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪242‬‬ ‫‪273‬‬ ‫‪303‬‬ ‫‪334‬‬ ‫‪364‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪212‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪304‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪365‬‬
‫* ﺑﺮاي ﺳﺎل ﻛﺒﻴﺴﻪ ﻳﻚ روز اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪268‬‬
 ‫‪1‬‬
‫ﺟﺪول ‪ -7-2‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪ (N‬در ﻋﺮضﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻔﺎوت در ﭘﺎﻧﺰدﻫﻤﻴﻦ روز از ﻣﺎه‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺎدﻳﺮﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪ (N‬ﺑﺮاي ﭘﺎﻧﺰدﻫﻤﻴﻦ روز ﻣﺎه ﺑﺮآورد ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ )ﺑﺎ ﺧﻄﺎي ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 1‬درﺻﺪ( از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ N‬در ﻃﻮل ﻣﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫‪ 55‬درﺟﻪ )ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﺟﻨﻮﺑﻲ( در ﻣﺎهﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺧﻄﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 1‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪269‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪270‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -8-2‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ σTK4‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻔﺎن ـ ﺑﻮﻟﺘﺰﻣﻦ )ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز(‬
‫در دﻣﺎي ﻣﺸﺨﺺ ‪) T‬ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس(‬

‫‪σ = 4.903 10-9 MJ K-4 m-2 day-1‬‬

‫‪Tk= T[°C] + 273.16‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪σTk4‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪σTk4‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪σTk4‬‬
‫)‪(°C‬‬ ‫)‪(MJ m-2 d-1‬‬ ‫)‪(°C‬‬ ‫)‪(MJ m-2 d-1‬‬ ‫)‪(°C‬‬ ‫)‪(MJ m-2 d-1‬‬
‫‪1.0‬‬ ‫‪27.70‬‬ ‫‪17.0‬‬ ‫‪34.75‬‬ ‫‪33.0‬‬ ‫‪43.08‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪27.90‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫‪34.99‬‬ ‫‪33.5‬‬ ‫‪43.36‬‬
‫‪2.0‬‬ ‫‪28.11‬‬ ‫‪18.0‬‬ ‫‪35.24‬‬ ‫‪34.0‬‬ ‫‪43.64‬‬
‫‪2.5‬‬ ‫‪28.31‬‬ ‫‪18.5‬‬ ‫‪35.48‬‬ ‫‪34.5‬‬ ‫‪43.93‬‬
‫‪3.0‬‬ ‫‪28.52‬‬ ‫‪19.0‬‬ ‫‪35.72‬‬ ‫‪35.0‬‬ ‫‪44.21‬‬
‫‪3.5‬‬ ‫‪28.72‬‬ ‫‪19.5‬‬ ‫‪35.97‬‬ ‫‪35.5‬‬ ‫‪44.50‬‬
‫‪4.0‬‬ ‫‪28.93‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪36.21‬‬ ‫‪36.0‬‬ ‫‪44.79‬‬
‫‪4.5‬‬ ‫‪29.14‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪36.46‬‬ ‫‪36.5‬‬ ‫‪45.08‬‬
‫‪5.0‬‬ ‫‪29.35‬‬ ‫‪21.0‬‬ ‫‪36.71‬‬ ‫‪37.0‬‬ ‫‪45.37‬‬
‫‪5.5‬‬ ‫‪29.56‬‬ ‫‪21.5‬‬ ‫‪36.96‬‬ ‫‪37.5‬‬ ‫‪45.67‬‬
‫‪6.0‬‬ ‫‪29.78‬‬ ‫‪22.0‬‬ ‫‪37.21‬‬ ‫‪38.0‬‬ ‫‪45.96‬‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪29.99‬‬ ‫‪22.5‬‬ ‫‪37.47‬‬ ‫‪38.5‬‬ ‫‪46.26‬‬
‫‪7.0‬‬ ‫‪30.21‬‬ ‫‪23.0‬‬ ‫‪37.72‬‬ ‫‪39.0‬‬ ‫‪46.56‬‬
‫‪7.5‬‬ ‫‪30.42‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫‪37.98‬‬ ‫‪39.5‬‬ ‫‪46.85‬‬
‫‪8.0‬‬ ‫‪30.64‬‬ ‫‪24.0‬‬ ‫‪38.23‬‬ ‫‪40.0‬‬ ‫‪47.15‬‬
‫‪8.5‬‬ ‫‪30.86‬‬ ‫‪24.5‬‬ ‫‪38.49‬‬ ‫‪40.5‬‬ ‫‪47.46‬‬
‫‪9.0‬‬ ‫‪31.08‬‬ ‫‪25.0‬‬ ‫‪38.75‬‬ ‫‪41.0‬‬ ‫‪47.76‬‬
‫‪9.5‬‬ ‫‪31.30‬‬ ‫‪25.5‬‬ ‫‪39.01‬‬ ‫‪41.5‬‬ ‫‪48.06‬‬
‫‪10.0‬‬ ‫‪31.52‬‬ ‫‪26.0‬‬ ‫‪39.27‬‬ ‫‪42.0‬‬ ‫‪48.37‬‬
‫‪10.5‬‬ ‫‪31.74‬‬ ‫‪26.5‬‬ ‫‪39.53‬‬ ‫‪42.5‬‬ ‫‪48.68‬‬
‫‪11.0‬‬ ‫‪31.97‬‬ ‫‪27.0‬‬ ‫‪39.80‬‬ ‫‪43.0‬‬ ‫‪48.99‬‬
‫‪11.5‬‬ ‫‪32.19‬‬ ‫‪27.5‬‬ ‫‪40.06‬‬ ‫‪43.5‬‬ ‫‪49.30‬‬
‫‪12.0‬‬ ‫‪32.42‬‬ ‫‪28.0‬‬ ‫‪40.33‬‬ ‫‪44.0‬‬ ‫‪49.61‬‬
‫‪12.5‬‬ ‫‪32.65‬‬ ‫‪28.5‬‬ ‫‪40.60‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪49.92‬‬
‫‪13.0‬‬ ‫‪32.88‬‬ ‫‪29.0‬‬ ‫‪40.87‬‬ ‫‪45.0‬‬ ‫‪50.24‬‬
‫‪13.5‬‬ ‫‪33.11‬‬ ‫‪29.5‬‬ ‫‪41.14‬‬ ‫‪45.5‬‬ ‫‪50.56‬‬
‫‪14.0‬‬ ‫‪33.34‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪41.41‬‬ ‫‪46.0‬‬ ‫‪50.87‬‬
‫‪14.5‬‬ ‫‪33.57‬‬ ‫‪30.5‬‬ ‫‪41.69‬‬ ‫‪46.5‬‬ ‫‪51.19‬‬
‫‪15.0‬‬ ‫‪33.81‬‬ ‫‪31.0‬‬ ‫‪41.96‬‬ ‫‪47.0‬‬ ‫‪51.51‬‬
‫‪15.5‬‬ ‫‪34.04‬‬ ‫‪31.5‬‬ ‫‪42.24‬‬ ‫‪47.5‬‬ ‫‪51.84‬‬
‫‪16.0‬‬ ‫‪34.28‬‬ ‫‪32.0‬‬ ‫‪42.52‬‬ ‫‪48.0‬‬ ‫‪52.16‬‬
‫‪16.5‬‬ ‫‪34,52‬‬ ‫‪32.5‬‬ ‫‪42.80‬‬ ‫‪48.5‬‬ ‫‪52.49‬‬

‫ﺟﺪول ‪2‬ـ‪9‬ـ ﺿﺮاﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ )ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ ﭼﻤﻦ(‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ارﺗﻔﺎع اﺳﺘﺎﻧﺪارد دو ﻣﺘﺮي‬
‫‪4.87‬‬
‫= ‪Conversion Factor‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(47‬‬
‫)‪In(67.8z − 5.42‬‬
‫‪Conversion‬‬ ‫‪z height‬‬ ‫‪Conversion‬‬ ‫‪z height‬‬ ‫‪Conversion‬‬ ‫‪z height‬‬ ‫‪Conversion‬‬ ‫‪z height‬‬
‫‪Factor‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫‪Factor‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫‪Factor‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫‪Factor‬‬ ‫)‪(m‬‬

‫‪0.812‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪0.865‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪0.980‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪0.802‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪0.857‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪0.963‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪0.792‬‬ ‫‪7.0‬‬ ‫‪0.851‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪0.947‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪0.783‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪0.844‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪0.933‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪0.775‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪0.838‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪0.921‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫‪1.178‬‬ ‫‪1.0‬‬
‫‪0.767‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪0.833‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪0.910‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪1.125‬‬ ‫‪1.2‬‬
‫‪0.760‬‬ ‫‪9.0‬‬ ‫‪0.827‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪0.899‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪1.084‬‬ ‫‪1.4‬‬
‫‪0.754‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫‪0.822‬‬ ‫‪5.6‬‬ ‫‪0.889‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪1.051‬‬ ‫‪1.6‬‬
‫‪0.748‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪0.817‬‬ ‫‪5.8‬‬ ‫‪0.881‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪1.023‬‬ ‫‪1.8‬‬
‫‪0.742‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪0.812‬‬ ‫‪6.0‬‬ ‫‪0.872‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪2.0‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬

‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫‪1‬‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪(λ‬‬

‫‪λ = 2.501-(2.361×10-3) T‬‬ ‫)‪(1-3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =λ‬ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم[‬
‫‪ =T‬دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬
‫ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن در ﻫﻮاي ﺑﺎ دﻣﺎي ﻋﺎدي ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪ λ =2/45‬ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم )ﺑﺮاي ‪ T=20‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس( اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ )‪(P‬‬

‫‪g‬‬
‫‪⎛ T − α1 (z − z o ) ⎞ α1R‬‬
‫‪P = Po ⎜⎜ Ko‬‬ ‫⎟⎟‬ ‫)‪(2-3‬‬
‫⎝‬ ‫‪TKo‬‬ ‫⎠‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ در ارﺗﻔﺎع ﻣﺸﺨﺺ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ =Po‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ در ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 101/3‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ =z‬ارﺗﻔﺎع ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =zo‬ارﺗﻔﺎع ﻣﺮﺟﻊ ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =g‬ﺷﺘﺎب ﺛﻘﻞ زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 9/807‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺛﺎﻧﻴﻪ[‪،‬‬
‫‪ =R‬ﺛﺎﺑﺖ وﻳﮋه ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 287‬ژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻠﻮﻳﻦ[‪،‬‬
‫‪ =a1‬ﺛﺎﺑﺖ آﻫﻨﮓ ﻛﺎﻫﺶ )اﻓﺘﺎﻫﻨﮓ(‪ 3‬ﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 0/0065‬ﻛﻠﻮﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ[ و‬
‫‪ =TKo‬دﻣﺎي ﻣﺮﺟﻊ ]ﻛﻠﻮﻳﻦ[ در ارﺗﻔﺎع ‪ ، zo‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪1- Reference: Harrison (1963‬‬

‫)‪2- Reference: Burman et al. (1987‬‬
‫‪3-Constant lapse rate‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪272‬‬

‫‪TKo=273/16 + T‬‬ ‫)‪3‬ـ‪(3‬‬

‫‪ = T‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﻮل دوره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-3‬ﺑﺎ ﻓﺮض‪] Po= 101/3 :‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[ در ‪ zo =0‬و ‪] Tko =293‬ﻛﻠﻮﻳﻦ[ در ‪] T=20‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﻠﺴﻴﻮس[ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫‪5.26‬‬
‫⎞ ‪⎛ 293 − 0.0065 z‬‬
‫⎜‪P = 101.3‬‬ ‫⎟‬ ‫)‪(4-3‬‬
‫⎝‬ ‫‪293‬‬ ‫⎠‬

‫‪1‬‬
‫ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص )‪(ρ‬‬

‫‪1000P‬‬ ‫‪P‬‬
‫=‪ρ‬‬ ‫‪= 3.486‬‬ ‫)‪(5-3‬‬
‫‪TK v R‬‬ ‫‪TK v‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =ρ‬ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻮا ]ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‪،‬‬
‫‪ =R‬ﺛﺎﺑﺖ وﻳﮋه ﮔﺎزﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 287‬ژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻠﻮﻳﻦ[ و‬
‫‪ =TKv‬دﻣﺎي واﻗﻌﻲ ]ﻛﻠﻮﻳﻦ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪−1‬‬
‫⎛‬ ‫⎞ ‪e‬‬
‫⎟⎟ ‪TKv = TK ⎜⎜1 − 0.378 a‬‬ ‫)‪(6-3‬‬
‫⎝‬ ‫⎠‪p‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = TK‬دﻣﺎي ﻣﻄﻠﻖ ]ﻛﻠﻮﻳﻦ[ ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ]‪ ، TK = 273/16 + T [ºC‬و‬
‫‪ = ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل و ﻓﺸﺎر ﻫﻮا ﺑﻴﻦ ‪ 80‬ﺗﺎ ‪100‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل(‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (6-3‬ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫)‪TKv ≈ 1.01(T + 273‬‬ ‫)‪(7-3‬‬

‫ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺘﻪ‪ T ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي روزاﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪1- Reference: Smith et al. (1991‬‬

‫‪273‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪1‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع )‪(es‬‬

‫⎞ ‪⎛ 17.27T‬‬
‫⎜‪e o (T ) = 0.611 exp‬‬ ‫⎟‬ ‫)‪(8-3‬‬
‫⎠ ‪⎝ T + 237.3‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫)‪ = eo(T‬ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[ و‬
‫‪ =T‬دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر )‪(Δ‬‬

‫⎞ ‪⎛ 17.27T‬‬
‫⎜‪2504 exp‬‬ ‫⎟‬
‫) ‪4098 e (T‬‬
‫‪o‬‬
‫⎠ ‪⎝ T + 237.2‬‬
‫=‪Δ‬‬ ‫=‬ ‫)‪(9-3‬‬
‫‪(T + 237.3)2‬‬ ‫‪(T + 237.2) 2‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Δ‬ﺷﻴﺐ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ =T‬دﻣﺎي ﻫﻮا ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‬
‫)‪ =eo(T‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ‪] T‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روزاﻧﻪ‪ Δ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي روزاﻧﻪ )‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ( ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺳﺎﻋﺘﻲ‪ T ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﻌﻨﻲ ‪ ،Thr‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي )‪(γ‬‬

‫‪cpP‬‬ ‫‪P‬‬
‫=‪γ‬‬ ‫‪× 10 − 3 = 0.00163‬‬ ‫)‪(10-3‬‬
‫‪ελ‬‬ ‫‪λ‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = γ‬ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮي ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ =CP‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ﻫﻮاي ﻣﺮﻃﻮب ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪] 1/013‬ﻛﻴﻠﻮژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﺮ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪،‬‬
‫‪ =P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪ :‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ)‪ (2-3‬ﻳﺎ )‪، (4-3‬‬
‫‪ =ε‬ﻧﺴﺒﺖ وزن ﻣﻠﻜﻮﻟﻲ ﺑﺨﺎرآب ﺑﻪ وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ و ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪،0/622‬‬
‫‪ =λ‬ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪1- Reference: Tetens (1930‬‬

‫)‪2- Reference: Tetens (1930), Murray (1967‬‬
‫)‪3- Reference: Brunt (1952‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪274‬‬

‫‪1‬‬
‫دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪(Tdew‬‬

‫دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tdew‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺒﻨﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ ea‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫) ‪116.91 + 237.31n (ea‬‬
‫= ‪Tdew‬‬ ‫)‪(11-3‬‬
‫) ‪16.78 − 1n (ea‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Tdew‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ]درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس[‪ ،‬و‬
‫‪ =ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ آﺳﻤﻦ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪⎛ e‬‬ ‫‪⎞8‬‬
‫‪Tdew‬‬ ‫‪= (112 + 0.9 Twet )⎜⎜ o a ⎟⎟ − 112 + 0.1 Twet‬‬ ‫)‪(12-3‬‬
‫⎠ ) ‪⎝ e (Twet‬‬

‫‪2‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه در ﻳﻚ روز آﻓﺘﺎﺑﻲ )‪(Rso‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ Rso‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﻛﻨﺘﺮل واﺳﻨﺠﻲ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ و ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎي ‪ ،Rso‬ﺿﺮوري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻨﺎﺳﺐ از ‪ Rso‬روزاﻧﻪ و ﺳﺎﻋﺘﻲ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫‪Rso=(0.75+2×10-5 z)Ra‬‬ ‫)‪(13-3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =z‬ارﺗﻔﺎع اﻳﺴﺘﮕﺎه از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ]ﻣﺘﺮ[‪،‬و‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪3‬ـ‪ (13‬ﺑﺮاي اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 6000‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﻛﺪورت‬
‫ﻫﻮا اﻋﺘﺒﺎر دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻄﻲ ﺗﺎﺑﺶ )ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺮ‪ (3‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از ارﺗﻔﺎع‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زاوﻳﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ اﻓﻖ ﺣﺪود ‪ 50‬درﺟﻪ ﺑﻮده‪ ,‬اراﺋﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪1- Reference: Bosen (1958), Jensen et al. (1990‬‬

‫)‪2- Reference: Allen (1996‬‬
‫‪3- Beer’s law‬‬
‫‪275‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫در ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻪ ﻛﺪورت ﻫﻮا ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﻳﺎ ﻏﺒﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﻮده ﻳﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ زاوﻳﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي اﻓﻖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 50‬درﺟﻪ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﻮل ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ از درون آﺗﻤﺴﻔﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ‪،‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ‪ P‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺟﺮم آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪:‬‬
‫⎞ ‪⎛ − 0.0018 P‬‬
‫⎜⎜‪R so = R a exp‬‬ ‫⎟⎟‬ ‫)‪(14-3‬‬
‫⎠ ‪⎝ K t sin φ‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Kt‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺪورت و ﻣﻘﺪار آن‪] ،0< Kt ≤1/0 :‬ﺻﻔﺮ ﺑﺮاي ﻫﻮاي ﺻﺎف و ‪ 1‬ﺑﺮاي ﻫﻮاي ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺘﻼﻃﻢ‪،‬‬
‫ﻏﺒﺎرآﻟﻮد ﻳﺎ آﻟﻮده[‪،‬‬
‫‪ =P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ = φ‬زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﻓﻖ ]رادﻳﺎن[‪ ،‬و‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژول ﺑﺮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ‪ φ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪= sin φ sin δ + cos φ cos δ cos ω φ sin‬‬ ‫)‪(15-3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =φ‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ]رادﻳﺎن[‪،‬‬
‫‪ =δ‬زاوﻳﻪ ﻣﻴﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ]رادﻳﺎن[‪) ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (24‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم( و‬
‫‪ =ω‬زاوﻳﻪ زﻣﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻧﻴﻤﻪ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ ]رادﻳﺎن[‪) ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 31‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم(‪،‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ روزاﻧﻪ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي اﻓﻖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ ،Ra‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫⎡‬ ‫‪⎛ 2π‬‬ ‫⎞‬ ‫⎤‬

‫⎜‪sin φ 24 = sin ⎢0.85 + 0.3 ϕ sin‬‬ ‫⎥ ‪J − 1.39 ⎟ − 0.42 ϕ 2‬‬ ‫)‪(16-3‬‬
‫⎣‬ ‫‪⎝ 365‬‬ ‫⎠‬ ‫⎦‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ = φ 24‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻃﻮل ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ‪] ، Ra‬رادﻳﺎن[‪،‬‬
‫‪ =φ‬ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ]رادﻳﺎن[ و‬
‫‪ =J‬ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ‪ φ 24‬ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (14-3‬ﻳﺎ )‪ (18-3‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻃﻮل روﺷﻨﺎﻳﻲ روز )ﺳﺎﻋﺎت‬
‫آﻓﺘﺎﺑﻲ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﺛﺮ ﭘﺨﺸﻴﺪﮔﻲ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﺮ روي ‪ Rso‬روزاﻧﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت‬
‫‪ φ 24‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (16-3‬ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (14-3‬ﺑﺮاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ ﺑﺨﺎر آب ﺑﺮ ﺟﺬب ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان دﻗﺖ ﺑﺮآورد ‪ Rso‬را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪276‬‬

‫‪Rso=(KB +KD )Ra‬‬ ‫)‪(17-3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =KB‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺻﺎﻓﻲ ﻫﻮا ﺑﺮاي ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪] ،‬ﺑﺪون واﺣﺪ[‪،‬‬
‫‪ =KD‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﭘﺨﺸﻴﺪﮔﻲ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ]ﺑﺪون واﺣﺪ[ و‬
‫‪ =Ra‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ ]ﻣﮕﺎژرول ﺑﺮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺮ روز[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪⎡ − 0.00146 P‬‬ ‫⎤ ⎞ ‪⎛ W‬‬

‫‪0.25‬‬

‫⎢ ‪K B = 0.98 exp‬‬ ‫⎜⎜‪− 0.091‬‬ ‫⎥ ⎟⎟‬ ‫)‪(18-3‬‬

‫‪⎢⎣ K t + sin φ‬‬ ‫⎦⎥ ⎠ ‪⎝ sin φ‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Kt‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺪورت و ﻣﻘﺪار آن‪] 0< Kt ≤1/0 :‬ﺻﻔﺮ ﺑﺮاي ﻫﻮاي ﺻﺎف و ‪ 1‬ﺑﺮاي ﻫﻮاي ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻛﺪر‪،‬‬
‫ﻏﺒﺎرآﻟﻮد ﻳﺎ آﻟﻮده[‪،‬‬
‫‪ =P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪،‬‬
‫‪ = φ‬زاوﻳﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي اﻓﻖ ]رادﻳﺎن[ و‬
‫‪ =W‬آب ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎرش در آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪W= 0.14 ea P + 2.1‬‬ ‫)‪(19-3‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =W‬آب ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎرش در آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =ea‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪ ،‬و‬
‫‪ =P‬ﻓﺸﺎر آﺗﻤﺴﻔﺮ ]ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻪ ﭘﺨﺸﻴﺪﮔﻲ ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ KB‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪KD = 0.35-0.33 KB‬‬ ‫‪KB ≥ 0.15‬‬

‫)‪(20-3‬‬
‫‪KD =0.18+0.82 KB‬‬ ‫‪KB < 0.15‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ φ 24‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (16-3‬ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ φ‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (18-3‬ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ‪ φ‬ﺑﺪﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه‪ Rso ،‬روزاﻧﻪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (14-3‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ Rso ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (14-3) ،(13-3‬ﻳﺎ )‪ (16-3‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺮان‬
‫ﺑﺎﻻي ‪ Rs‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬رﺳﻢ و ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل دﻗﺖ واﺳﻨﺠﻲ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫روش در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻨﺞ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎر‬

‫‪1‬‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،Yi ،‬در ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮوز وﻗﻔﻪﻫﺎﻳﻲ در‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ وﻗﻔﻪﻫﺎ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺮاﺑﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻏﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻮق ﻛﻪ دادهﻫﺎ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‪ 2‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي در دﺳﺘﺮس از اﻳﺴﺘﮕﺎه‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،Xi ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدن ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ Xi‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ ،Yi‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﮕﻨﻲ دو‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺛﺒﺎت ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬روش‬
‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﭘﺲ از آزﻣﻮن ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻳﺎ اﺻﻼح ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻨﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺤﻠﻴﻞ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫روش ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ از اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور ﻣﺤﻞ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺠﺎور ﻣﺤﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي در‬
‫دﺳﺘﺮس آن‪ ،‬دورهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور )‪ (Xi‬و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ اﻳﺴﺘﮕﺎه‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )‪ (Yi‬را ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ) ‪ ( x‬و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر )‪ (sx‬ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ )‪ (Xi‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪n‬‬
‫‪∑ xi‬‬
‫‪x = i =1‬‬ ‫)‪(1-4‬‬
‫‪n‬‬
‫‪1‬‬
‫‪⎛ n‬‬ ‫‪2 ⎞2‬‬
‫⎟ )‪⎜ ∑ (xi − x‬‬
‫‪s x = ⎜ i =1‬‬ ‫⎟‬ ‫)‪(2-4‬‬
‫⎜‬ ‫‪n −1‬‬ ‫⎟‬
‫⎜‬ ‫⎟‬
‫⎝‬ ‫⎠‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ) ‪ ( y‬و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر )‪ (sy‬ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻛﺎﻣﻞ )‪ (Yi‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪n‬‬
‫‪∑ yi‬‬
‫‪y = i =1‬‬ ‫)‪(3-4‬‬
‫‪n‬‬

‫‪1- With contribution from J.L.Teixeria، Instituto Superior de Agrnomia، Lisbon، Portugal.‬‬
‫‪2- Missing data‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪278‬‬

‫‪1‬‬
‫‪⎛ n‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪⎞2‬‬
‫)‪⎜ ∑ ( y i − y‬‬ ‫⎟‬
‫‪s y = ⎜ i =1‬‬ ‫⎟‬ ‫)‪(4-4‬‬
‫⎜‬ ‫‪n −1‬‬ ‫⎟‬
‫⎜‬ ‫⎟‬
‫⎝‬ ‫⎠‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﻓﻮق در دورهﻫﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در آﻧﻬﺎ؛ ‪ xi‬و ‪yi‬‬
‫ﻳﻚ ﻋﻀﻮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ Xi‬و ‪ Yi‬ﺑﻮده و ‪ n‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ‪ y‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ x‬ﺑﺮاي دورهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داراي دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻴﺪ‪:‬‬

‫‪ŷi = a + bxi‬‬ ‫)‪4‬ـ‪(5‬‬

‫ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪n‬‬

‫‪cov‬‬ ‫∑‬ ‫)‪( x i − x )( yi − y‬‬

‫= ‪b = 2 xy‬‬ ‫‪i =1‬‬
‫‪n‬‬
‫)‪(6-4‬‬
‫‪sx‬‬
‫∑‬
‫‪i =1‬‬
‫)‪(x i − x‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪a = y − bx‬‬ ‫)‪(7-4‬‬

‫ﻛﻪ در آن؛ ‪ a‬و ‪ b‬ﺿﺮاﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ‪ covxy‬ﻛﻮورﻳﺎﻧﺲ ﺑﻴﻦ ‪ Xi‬و ‪ Yi‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻘﺎط ‪ xi‬و ‪yi‬‬
‫و ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﻧﻘﻄﻪﻫﺎ را در داﻣﻨﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه رﺳﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻘﻄﻪﻫﺎ از ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ y‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ دادهﻫﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد زﻳﺮا‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ در‬
‫دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﻫﻤﮕﻦ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور‬
‫دﻳﮕﺮي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ )‪ (r‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫‪n‬‬
‫‪cov xy‬‬ ‫)‪∑ ( x i − x )( yi − y‬‬
‫=‪r‬‬ ‫=‬ ‫‪i =1‬‬ ‫)‪(8-4‬‬
‫‪sxs y‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪⎛n‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪n‬‬
‫‪2 ⎞2‬‬
‫⎟ )‪⎜ ∑ ( x i − x ) ∑ ( y i − y‬‬
‫‪⎝ i =1‬‬ ‫‪i =1‬‬ ‫⎠‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ r2 ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮده )‪ (r2 ≥0/7‬و ﻣﻘﺪار ‪ b‬در داﻣﻨﻪ ‪ 0/7 ≤ b ≤1/3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ‪ r2‬و ‪ b‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺠﺎور اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -5‬دادهﻫﺎ ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻓﺎﻗﺪ آﻣﺎر ‪ ،k= n+1, n+2,…m‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي‬
‫‪ a‬و ‪) b‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪4‬ـ‪ (6‬و )‪4‬ـ‪ ((7‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪279‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪ŷk= a + b xk‬‬ ‫)‪(9-4‬‬

‫‪6‬ـ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪Yj = yi‬‬ ‫)‪(j=i=1,…, n‬‬

‫)‪(10-4‬‬
‫‪Yj= ŷk‬‬ ‫)‪(j=k=n+1, n+2,…, m‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ‪ Yj = ŷk‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺮاي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ‪ 1‬ﻓﺮض ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ‬

‫در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه در ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻦ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻠﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺠﻬﻴﺰات و روش اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺤﻞ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺳﺮﻳﻊ ﻣﺤﺪوده ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻳﺎ اراﺿﻲ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﻮع ﻗﻄﻌﺎت ﺣﺴﺎس )ﺳﻨﺴﻮر( ﻳﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬ ‫‪-‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﺪهﺑﺎن وﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ زﻣﺎن اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻋﺪم ﺛﺒﺖ دادهﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﺪهﺑﺎن‬ ‫‪-‬‬
‫ﺧﺮاﺑﻲ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻌﻀﻲ اﻧﻮاع ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮﻫﺎ و ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ ﻳﺎ ﺧﺮاﺑﻲ ﺗﺠﻬﻴﺰات‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺎرانﺳﻨﺞ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﭘﺎره ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎه ﺷﺪه ﺳﻴﻢﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ‬
‫ﻛﻬﻨﻪ ﺷﺪن ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺘﺤﺮك )ﺑﻠﺒﺮﻳﻨﮓﻫﺎي( ﺑﺎدﺳﻨﺞﻫﺎ‬ ‫‪-‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺿﺮاﻳﺐ واﺳﻨﺠﻲ ﻏﻴﺮﺻﺤﻴﺢ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژِي ﻳﺎ ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺎﺷﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻠﻨﺪ و اﺣﺪاث ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﺎ اﻳﺠﺎد ﺣﻔﺎظﻫﺎ در ﻣﺠﺎورت ﻣﺤﻞ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﺼﺐ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺑﺎرانﺳﻨﺞ‪ ،‬ﺑﺎدﺳﻨﺞ ﻳﺎ ﺗﺸﺖ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﻮع ﭘﻨﺎﻫﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻣﺎ و‬ ‫‪-‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﻧﻮع ﻳﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ داﺧﻞ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ در رﻃﻮﺑﺖ ﻳﺎ ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻃﺮاف اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ‪ εk‬ﻛﻪ از ﺟﻤﻌﻴﺖ )‪ N (o, Sy,x‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬را ﺑﻪ ‪) ŷk‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(9-4‬اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ‬
‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻪ ﺟﺪاول اﻋﺪاد ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ Yj ،‬ﺑﺮآوردي را ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻓﺮض ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪280‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﻟﺤﺎظ آﻣﺎري‪ ،‬اداﻣﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫دادهﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﮕﻨﻲ دادهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از روش ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﻳﺎ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ اﺻﻼﺣﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن در‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫روشﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺮاي اﺻﻼح دادهﻫﺎ در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﺎده ﺑﻮده ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬دﻗﺖ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آﻣﺎري دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داده اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ ‪) Xi‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل؛ ‪ (RHmax ،u2 ،Tmin، Tmax‬ﻫﻤﮕﻦ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،Yi ،‬ﻏﻴﺮ‬
‫ﻫﻤﮕﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ Xi‬و ‪ Yi‬ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي داراي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ Xi‬و ‪ Yi‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻔﺎوت در ﻣﻜﺎن اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪ ،‬در دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت )روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻳﺎ ده روزه( روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ ‪ Xi‬از ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﻫﻤﮕﻦ ﻓﺮض‬
‫ﻛﺮد‪ .1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ Xi‬و ‪ Yi‬ﺑﺎﻳﺪ در دوره و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫روش ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ‬

‫در روش ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﮕﻦ ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي‬
‫ﺗﺠﻤﻌﻲ دادهﻫﺎ از ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺮازش ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻤﮕﻦ‪ ،‬ﭼﻮﻟﮕﻲ )ارﻳﺐ(‪ 3‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﭼﻮﻟﮕﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺸﺨﺺ ‪ p‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎ اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ در ﻳﻚ ﺑﻴﻀﻲ ﺑﺎ ﻗﻄﺮﻫﺎي ‪ α‬و ‪ β‬واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ α‬و ‪ β‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫دادهﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻤﻮﻧﻪ آزﻣﻮن ﺷﺪه و ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ‪ p‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي آزﻣﻮن ﻓﺮضﻫﺎ‪ 4‬ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫دارد‪.‬‬
‫روش ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ‪ Yi‬ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه در ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺮﺟﻊ واﻗﻊ در ﻫﻤﺎن اﻗﻠﻴﻢ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻤﮕـﻦ ‪Xi‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺗﻌـﺪادي از‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻤﮕﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از ﻫﻤﮕﻨﻲ دادهﻫﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ در ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫‪∑ X j,i‬‬
‫= ‪ X i‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻤﮕﻦ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ( ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪m‬‬
‫‪2- Method of cumulative residuals‬‬
‫‪3- Biased‬‬
‫‪ -4‬اﻳﻦ آزﻣﻮن‪ ،‬از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ از رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺧﻄﻲ ﺑﻴﻦ ‪ Y‬و ‪ X‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺮ و اﻧﺤﺮاف‬
‫ﻣﻌﻴﺎر ‪ sy,x‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻄﺎي ) ‪ ε i ∈ N (0, s y , x‬ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ )ﻓﺎﺻﻠﻪ( از ﺧﻄﺮﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻓﺮض ﺷﻮﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪281‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪ -2‬ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ xi‬و ‪ yi‬را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ ‪ i‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ i=1, 2,…, n‬ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در آن‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ زﻣﺎن ﺷﺮوع و ﻓﻮاﺻﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 4‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ( ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﻤﮕﻦ )‪ (xi‬و ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﻣﻮرد آزﻣﻮن )‪ (yi‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﻴﻦ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ yi‬و ‪ xi‬و ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪4‬ـ‪ 5‬ﺗﺎ ‪4‬ـ‪ (8‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﻴﻦ دادهﻫﺎي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ŷi = af + bf xi‬‬ ‫)‪(i=1, 2,…, n‬‬ ‫)‪(11-4‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ ،‬اﻧﺪﻳﺲ ‪ f‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎﻣﻞ اﺷﺎره دارد‪ .‬در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺎط )‪ (xi, yi‬و ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن را رﺳﻢ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ دادهﻫﺎ‪ 1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪4‬ـ‪.2(1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1-4‬رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﻴﻦ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ X‬ﻫﻤﮕﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ‪ εi‬ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ از ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (5-4‬را ﺑﺘﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻓﺮض‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺤﺮافﻫﺎي ‪ yi‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه از ‪ ŷi‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ‪xi‬ﻫﺎ در ﻳﻚ داﻣﻨﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ اﻧﺤﺮافﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ ،xi‬اﻓﺰاﻳﺶ )ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ( ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺎﻫﺪه و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ -2‬دادهﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺳﻂ ‪ J.L.Teixeira‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت ﺷﺨﺼﻲ‪.(1995 ،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪282‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ‪ yi‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪4‬ـ‪ ،(5‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر)‪ (sy, x‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ‬
‫و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺗﺠﻤﻌﻲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ‪ Ei ،‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪εi = yi - ŷi‬‬ ‫)‪(12-4‬‬

‫‪1‬‬
‫(‬
‫‪s y, x = s y 1 − r 2‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪(13-4‬‬

‫‪i −1‬‬
‫‪E i = εi + ∑ ε j‬‬ ‫)‪(j=1,…, i-1‬‬ ‫)‪(14-4‬‬
‫‪j =1‬‬

‫‪ -6‬ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ‪ p‬را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬از ﻣﻘﺪار ‪ p=٪80‬اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻴﻀﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﻄﺮﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪n‬‬
‫=‪α‬‬ ‫)‪(15-4‬‬
‫‪2‬‬

‫‪n‬‬
‫=‪β‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪z p s y, x‬‬ ‫)‪(16-4‬‬
‫)‪(n − 1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =n‬ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد آزﻣﻮن‪،‬‬
‫‪ =zp‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ‪) p‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ :(p=٪80 ،‬ﺟﺪول ‪ 1-4‬و‬
‫‪ =sy,x‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ‪) y‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ ،(13-4‬ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮي ﺑﻴﻀﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)‪X = α cos(θ‬‬

‫)‪Y = β sin (θ‬‬

‫زاوﻳﻪ ‪) θ‬ﺑﺮﺣﺴﺐ رادﻳﺎن( ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 2π‬ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ‪ ،p‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ ارﻳﺐ )ﭼﻮﻟﮕﻲ( ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ‪ Ei‬در درون ﺑﻴﻀﻲ)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (17-4‬واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ yi‬ﻫﻤﮕﻦ ﻓﺮض‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪283‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪ -7‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ ‪ Ei‬را در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻤﺎن ﻣﻘﻴﺎس زﻣﺎﻧﻲ )ﻓﺎﺻﻠﻪ( ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺤﺖ‬
‫آزﻣﻮن‪ ،‬رﺳﻢ ﻛﻨﻴﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(2-4‬‬
‫ﺟﺪول ‪ -1-4‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد )‪ (zp‬ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ‪p‬‬

‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪zp‬‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫‪zp‬‬ ‫)درﺻﺪ(‬
‫‪0/84‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪1/04‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪0/25‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪1/28‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪0/52‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪1/64‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪0/67‬‬ ‫‪75‬‬

‫ﺗﺬﻛﺮ‪ :‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﺘﻘﺎرن ﺑﻮدن ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ z‬ﺑﺎ ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ‪ ،p<٪50‬ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار‪ z‬ﺑﺎ ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل )‪ (100-p‬ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﺮاي ‪ ، p=٪20‬ﻣﻘﺪار ‪ z‬ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ ﺑﺎ‪. z = -z 80= -0/84 :‬‬

‫‪ -8‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻴﻀﻲ را در ﻫﻤﺎن دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺎت رﺳﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻘﺎط ‪ Ei‬در داﺧﻞ اﻳﻦ ﺑﻴﻀﻲ واﻗﻊ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ در ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ‪ p‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪4‬ـ‪.(4‬‬
‫‪ -9‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﺸﻮد )اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﺷﻜﻞ ‪ 2-4‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه(‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ ‪ ، Ei‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ )ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ( ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Ei‬ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬را ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ‪ 2-4‬اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪ I=16‬اﺳﺖ و ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ ‪ k = i‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺣﺎﻻ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ دو زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ k‬و از ‪ k+1‬ﺗﺎ ‪ ،n‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﻴﻦ ‪ Y‬و ‪ X‬ﺑﺮاي ﻫﺮ دو زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ‪،‬‬
‫دوﻣﻴﻦ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ŷi = anh + bnh xi‬‬ ‫)‪(i=1, 2,…, k‬‬ ‫)‪(18-4‬‬

‫‪ŷi = ah + bh xi‬‬ ‫)‪(i=k+1, k+2,…, n‬‬ ‫)‪(19-4‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ ،‬اﻧﺪﻳﺲﻫﺎي ‪ h‬و ‪ nh‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺮاﻳﺐ رﮔﺮﺳﻴﻮن زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻫﻤﮕﻦ و ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻦ را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(3-4‬‬

‫‪ -11‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ دو ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫)‪∆ŷi = ( ah + bh xi ) - ( anh + bnh xi‬‬ ‫)‪(20-4‬‬

‫ﻛﻪ در آن؛ ‪ i‬ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻦ‪ i=1, 2,…, k :‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪284‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2-4‬رﺳﻢ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ )‪ (Ei‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻣﺎن و رﺳﻢ ﺑﻴﻀﻲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آن ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل‪،p=٪80‬‬
‫ﺷﻜﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪) Y‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ (X‬ﻫﻤﮕﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -3-4‬ﺧﻄﻮط رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺮاي دو زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از دادهﻫﺎي ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 1-4‬و ‪.2-4‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﭘﺲ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ در ﺷﻜﻞ ‪ 2-4‬رﺳﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪285‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -4-4‬رﺳﻢ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻣﺎن و رﺳﻢ ﺑﻴﻀﻲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آن ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل‪ p=٪80‬ﭘﺲ از اﺻﻼح ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪.y‬‬

‫‪ -12‬ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻏﻴﺮﻫﻤﮕﻦ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ Y‬را اﺻﻼح ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫)‬
‫‪y c,i = y i + Δy i‬‬ ‫)‪(i=1, 2,…, k‬‬ ‫)‪(21-4‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ ،‬اﻧﺪﻳﺲ ‪ c‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺻﻼح ﺷﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬اﺻﻼح و ﻫﻤﮕﻦ ﺷﺪه‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ‪ Y‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪Yi=yc,i‬‬ ‫‪i=1, 2,…, k‬‬

‫)‪(22-4‬‬
‫‪Yi = yi‬‬ ‫‪i=k+1, k+2,…, n‬‬

‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ اﺻﻼح ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دوم ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از روش ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ ،Yi‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و وارﻳﺎﻧﺲ ﭘﺲ از اﺻﻼح دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي‬
‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي اﺻﻼح ﺷﺪه ‪ ،Y‬ﻣﻲﺗﻮان از روش آزﻣﻮن ﻫﻤﮕﻨﻲ‬
‫دوﺑﺎره اﺳﺘﻔﺎده و ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺻﻼح ﺷﺪه را در ﻧﻤﻮدار ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد )ﻣﺜﺎل ﺷﻜﻞ ‪.(4-4‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮض ﺷﺪ ﻛﻪ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ k‬ﺗﺎ ‪ ،i‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮض‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﭘﻴﺶ از زﻣﺎن ‪ k‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ واﺳﻨﺠﻲ ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺗﻔﺎوت در ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻳﺎ‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰات درون آن‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﻮع ﻳﺎ ﺳﺎزﻧﺪه ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﻴﻂ اﻳﺴﺘﮕﺎه داراي ارﻳﺐ‬
‫)ﭼﻮﻟﮕﻲ( ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 3-4‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ارﻳﺐ ﻧﺰوﻟﻲ ﭘﻴﺶ از ﻧﻘﻄﻪ ‪ i = k‬ﺣﺪود ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪286‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -5-4‬ﺗﺤﻠﻴﻞ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎران ﺑﻪ روش ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ‪،‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ‪ Y‬ﻫﻤﮕﻦ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫روش ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ‬

‫روش ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬روش ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫روش ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن )‪ ، Xi(i=1, 2,…, n‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺗﺐ در‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه و ﻫﻤﮕﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Yi‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﮕﻨﻲ آن ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺧﻴﺮ در ﻫﻤﺎن‬
‫دوره زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در روش ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ زوج اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ‪ Xi‬و ‪ Yi‬ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫دادهﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ ﺗﺼﺎﻋﺪي از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Xi‬و ‪ Yi‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدن روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ‪ Xi‬و ‪ Yi‬در دراز‬
‫ﻣﺪت ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫‪i −1‬‬
‫‪x i = Xi + ∑ X j‬‬ ‫)‪(23-4‬‬
‫‪j =1‬‬

‫و‬

‫‪1- Double-Mass Technique‬‬

‫‪287‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪i −1‬‬
‫‪yi = Yi + ∑ Yj‬‬ ‫)‪(24-4‬‬
‫‪j =1‬‬

‫‪ j=1,…, i-1‬و ‪i=1,…, n‬‬ ‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -6-4‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪،(26-4‬‬

‫ﻏﻴﺮﻫﻤﮕﻨﻲ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎه ‪ Y‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ xi‬و ‪ ،yi‬ﻫﻤﭽﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪-4‬‬
‫‪ 1‬ﺗﺎ ‪ (4-4‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ xi‬و‪ yi‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺧﻄﻲ )ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 5-4‬ﺗﺎ ‪ (8-4‬ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﺮد ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬روش ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﻧﻤﻮداري ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد روش ﻧﻤﻮداري ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺎ رﺳﻢ ﻧﻘﺎط ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ‪ xi‬و ‪ yi‬اﻧﺠﺎم و‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺎﻫﺪهاي‪ ،‬ﺧﻂ‬
‫رﺳﻢ ﺷﺪه ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻧﻘﻄﻪﻫﺎي ﺑـﻪ ﻣﺨﺘـﺼﺎت ‪ xi‬و ‪ yi‬ﺑـﺮ ﻳـﻚ ﺧـﻂ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ واﻗـﻊ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ Yi‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ Xi‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‪ ،‬ﺧـﻂ رﺳـﻢ‬
‫ﺷﺪه ‪ yi‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ ،xi‬داراي ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫـﺎي ‪) Yi‬ﻳـﺎ ﺷـﺎﻳﺪ ‪(Xi‬‬
‫ﻣــﺸﺎﻫﺪه ﻣــﻲﺷــﻮد )ﺷــﻜﻞ ‪ .(5-4‬ﻧﻘﻄــﻪ ﻋﻄــﻒ ﺑــﺎ ﻣﺨﺘــﺼﺎت ‪ xk‬و ‪ yk‬ﺑــﺮاي ﺗــﺸﻜﻴﻞ دو زﻳــﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪ‬
‫)‪ (i=1, 2,…, k‬و )‪ (i=k+1, k+2,…, n‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از اﻳـﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﻪﻫـﺎ اﺻـﻼح ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﺻﻼح‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻨﻜﺎش ﻛﺮدن در ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪288‬‬

‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮداري روش ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روش رﮔﺮﺳﻴﻮن ﻋﺪدي زﻳﺮ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎﻣﻞ دادهﻫﺎي ‪ xi‬و ‪ yi‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ŷi = b xi‬‬ ‫)‪(i=1, 2,…, n‬‬ ‫)‪(25-4‬‬

‫)‪Σ( x i − x )( yi − y‬‬
‫=‪b‬‬ ‫ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪Σ( x i − x ) 2‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ از ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪εi = yi - bxi‬‬ ‫)‪(26-4‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺗﺼﺎدﻓﻲ رﺳﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﻫﻤﮕﻦ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ در ﻧﻘﻄﻪ ‪ i = k‬ارﻳﺐ )ﭼﻮﻟﮕﻲ(‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻫﻤﮕﻨﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮﻟﮕﻲ را ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﻢ )‪ ، (εi , i‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮداري‪،‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺜﺎل ﺷﻜﻞ ‪ 6-4‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎ ‪ ε i‬ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ )‪ i = k(=16‬ﻧﺰوﻟﻲ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺻﻌﻮدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮﻟﮕﻲ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ Y‬ﻫﻤﮕﻦ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ در ‪ ،i = k‬دو زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )‪ (i=1, 2,…, k‬و )‪ (i=k+1, k+2,…, n‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻛـﺎرﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﻠﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻼح ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از روش اﺻﻼح زﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪:‬‬
‫)اﻟﻒ( دو ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن اول ﺑﺮ دادهﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﺮازش ﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ŷi = bh xi‬‬ ‫)‪(i=1, 2,…, k‬‬ ‫)‪(27-4‬‬

‫و‬
‫‪ŷ nh ,i = a nh + b nh x i‬‬ ‫)‪(i=k+1, k+2,…, n‬‬ ‫)‪(28-4‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ ،‬اﻧﺪﻳﺲﻫﺎي ‪ h‬و ‪ nh‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻤﮕﻨﻲ و ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻨﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫)ب( ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ دو ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺮاي )‪ (i=k+1, k+2,…, n‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪289‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫) ‪Δŷ i = b n x i − (a nh + b nh x i‬‬ ‫)‪(29-4‬‬

‫‪ -6‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دوﻣﻴﻦ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﮕﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﺮاي زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﮕﻦ )‪ (i=k+1, k+2,…, n‬ﭘﺲ از اﺻﻼح ﻣﺨﺘﺼﺎت )‪(xi, yi‬‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ )‪ xk‬و ‪ (yk‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺒﺪأ ﻣﺨﺘﺼﺎت از ) ‪ (0 ،0‬ﺑﻪ )‪ xk‬و ‪ ،(yk‬را‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫)‪yi - yk = bn (xi - xk‬‬ ‫)‪(30-4‬‬

‫ﭘﺲ‪:‬‬

‫‪ŷi = (yk - bh xk)+bh xi‬‬ ‫)‪(i=k+1, k+2,…, n‬‬ ‫)‪(31-4‬‬

‫)ب( ﺧﻂ رﮔﺮﺳﻴﻮن دادهﻫﺎي زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺒﺪأ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ŷi = bnh xi‬‬ ‫)‪(i=I, 2,…, k‬‬ ‫)‪(32-4‬‬

‫)ج( ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺧﻄﻮط رﮔﺮﺳﻴﻮن ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (31-4‬و )‪ (32-4‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪Δŷi = [( y k − b h x k ) + b h x i ] − b nh x i‬‬ ‫)‪(33-4‬‬

‫‪ -7‬ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ yi‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻏﻴﺮ ﻫﻤﮕﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺻﻼح ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫‪y c,i = yi + Δŷi‬‬ ‫)‪(34-4‬‬

‫ﻣﻘﺪار ‪ ∆ŷi‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (29-4‬ﻳﺎ )‪ (33-4‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -8‬ﺑﺮآوردﻫﺎي اﺻﻼح ﺷﺪه ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ‪ Yi‬را ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (24-4‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺪار ‪ Yi‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 7-4‬ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﭘﺲ از اﺻﻼح زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪ Y‬در ﺷﻜﻞ ‪ 3-4‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺠﻤﻌﻲ دادهﻫﺎ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺧﻂ راﺳﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 8-4‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ از ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎل ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده‪ ،‬رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ روش‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي ﻧﻤﻮداري ﻛﻪ اﻣﺮوزه در دﺳﺘﺮس‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪290‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -7-4‬ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﭘﺲ از اﺻﻼح ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪Y‬‬

‫)ﻣﺜﺎل ﺷﻜﻞ ‪(3-4‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -8-4‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﻮده ﻣﻀﺎﻋﻒ ﭘﺲ از اﺻﻼح ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎي ‪Y‬‬

‫)ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ‪ 4-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد(‬
‫‪291‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺮرﺳﻲ آﻣﺎري‬

‫ﺿﺮﻳﺐ رﮔﺮﺳﻴﻮن‬ ‫‪a‬‬

‫ﺿﺮﻳﺐ رﮔﺮﺳﻴﻮن‬ ‫‪b‬‬
‫ﻛﻮرﻳﺎﻧﺲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ‪ x‬و‪y‬‬ ‫‪covxy‬‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﺠﻤﻌﻲ‬ ‫‪Ei‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ xi‬در ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪i‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﻳﻚ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪j, k‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪n‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫‪p‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺗﻮزﻳﻊ اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫)‪p(x‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬ ‫‪r‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﻴﻴﻦ‬ ‫‪r2‬‬
‫ﺑﺮآورد اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪x‬‬ ‫‪sx‬‬
‫ﺑﺮآورد وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪x‬‬ ‫‪s 2x‬‬
‫ﺑﺮآورد اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪y‬‬ ‫‪sy‬‬
‫ﺑﺮآورد وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪y‬‬ ‫‪s 2y‬‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ‪ y‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه از رﮔﺮﺳﻴﻮن‬ ‫‪sx,y‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬ ‫‪X‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ‬ ‫‪Xi‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬ ‫‪xi‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ x‬ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻤﺘﺮ از ‪p‬‬ ‫‪x̂ p‬‬

‫ﺑﺮآورد ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ‪xi‬‬ ‫‪x‬‬

‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه از ‪X‬‬ ‫‪Y‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داده‬ ‫‪Yi‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬ ‫‪yi‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ yi‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن‬ ‫‪ŷi‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ‪yi‬‬ ‫‪y‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫‪z‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﺮﻣﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي اﺣﺘﻤﺎل ‪p‬‬ ‫‪zp‬‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎي ‪ y‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﮔﺮﺳﻴﻮن‬ ‫‪εi‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫‪μ‬‬
‫اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫‪σ‬‬
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 292

:‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻣﺎري‬

1- Dubreuil, P. 1974. Initiation à l’analyse hydrologique. Masson & Cie. et

ORSTOM, Paris.
2- Haan, C. T. 1977. Statistical Methods in Hydrology. The Iowa State University
Press, Ames.
3- Kite, G. W. 1988. Frequency and Risk Analyses in Hydrology. Water Resources
Publications, Littleton، CO، 257 pp.
4- Natural Environment Research Council (NERC) 1975. Flood Studies Report,
Vol I - Hydrology Studies. Natural Environmental Research Council, London, 550
pp.
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻨﺞ‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫دﻗﺖ ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ )‪ (ETo‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻗﺖ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﺑﺮآورد ‪ ETo‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻﺤﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻼح دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان اﺛﺮ واﺳﻨﺠﻲ ﻏﻴﺮ دﻗﻴﻖ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ‬
‫زﻣﺎن ﻛﻪ ﺿﺮورت داﺷﺘﻪ و ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﺻﻼحﻫﺎ در ﺑﺨﺶ اول ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎر‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻛﺎرﺑﺮد دادهﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ "ﻧﺒﻮد داده ﺑﻬﺘﺮ از داده اﺷﺘﺒﺎه" اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ دادهﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻛﻪ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎ واﺳﻨﺠﻲ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻳﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﺿﺮاﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﺻﻪ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻔﻴﺪي از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ‬
‫اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در زﻣﻴﻨﻪ دادهﻫﺎي ‪ ،ET‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮآورد ﻣﺴﺘﺪل و دﻗﻴﻖ از‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ و ﮔﻴﺎه را ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬دادهﻫﺎي اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ دادهﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠﻲ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺮدرﮔﻤﻲ در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ و ﮔﻴﺎه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻳﺎ ﺣﺘﻲ از ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي راﻫﻨﻤﺎ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي دادهﻫﺎي اﺷﺘﺒﺎه و ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺘﺎﻳﺞ آن در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب‬
‫آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻳﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﻜﻼت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻴﺪروﻟﻮژﻳﻜﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﺷﺮوع ﻣﻌﺮﻓﻲ روشﻫﺎي ﻣﺪلﺳﺎزي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺪل ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﻛﻪ ﻣﺪلﻫﺎي رﻳﺎﺿﻲ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ اﺛﺒﺎت و اﻋﺘﺒﺎر‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺖ و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ دادهاي ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﺄﻳﻴﺪ آن‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺪل‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺘﺨﺎب روﺷﻲ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺗﻮﺻﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫دادهﻫﺎي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻄﺎﻫﺎ و اﻧﺤﺮافﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪل ﻣﻌﺘﺒﺮ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻳﺎ واﺳﻨﺠﻲ ﻳﻚ ﻣﺪل ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ داﻣﻨﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ و روش‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ دادهﻫﺎ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ در‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪294‬‬

‫‪1‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ دادهﻫﺎ و ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﺠﻬﻴﺰات‬
‫ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮﻫﺎ )ﺗﺎﺑﺶﺳﻨﺞ( اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮﻫﺎ ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ورودي را ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻜﺮه ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﮔﻨﺒﺪي آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬در اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮﻫﺎ داراي ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻴﺸﻪاي از ﻳﻚ ﺗﺮﻣﻮﭘﻴﻞ‪ 2‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﺴﻮر‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﮔﺮادﻳﺎن ﮔﺮﻣﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻄﺢ ﮔﺮم و ﺳﺮد )ﺳﻴﺎه و ﺳﻔﻴﺪ( اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي دو ﺳﻄﺢ ﺣﺴﺎس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﺤﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻣﻮاد ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده در ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ‪ ،‬زﻣﺎن واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺶ و ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﺤﺎﻓﻆ‬
‫ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻴﻠﻴﻜﻮن دﻳﻮد‪) 3‬دوﻗﻄﺒﻲ( ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ارزانﺗﺮ‬
‫ﺑﻮدن‪ ،‬داراي دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ دﻳﻮد ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻧﻮر و‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮﻫﺎي ﺳﻴﻠﻴﻜﻮن دﻳﻮد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻞ ﻃﻴﻒ ﻧﻮر ﻣﺮﻳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬واﺳﻨﺠﻲ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ اﻋﺘﺒﺎر دارد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه آﻟﺒﻴﺪوﻣﺘﺮ‪ 4‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﻧﺼﺐ دو ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﺗﻮأم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺧﺎﻟﺺ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ‪ 5‬ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ آﻟﺒﻴﺪوﺳﻨﺞ ﻳﺎ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﻴﻒ ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ ﺣﺴﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻮر‬
‫ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﺗﻤﺎﻳﻞ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ آﻟﺒﻴﺪوﻣﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮع‬
‫ﺗﺮﻣﻮﭘﻴﻞ‪ 6‬و ﻧﻪ از ﻧﻮع دﻳﻮد‪ 7‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎ ﭘﻴﺮادﻳﻮﻣﺘﺮﻫﺎ‪) 8‬ﻳﺎ رادﻳﻮﻣﺘﺮﻫﺎ‪ (9‬ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬داراي دو ﺳﻄﺢ ﺣﺴﺎس ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ دو ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻳﻚ زاوﻳﻪ ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪي ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻴﻤﻜﺮه را ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه از‬
‫ﺗﺮﻣﻮﻛﻮﭘﻞﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺗﺎﺑﺶ داراي ﻃﻮل ﻣﻮجﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺣﺴﺎس اﺳﺖ و ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻨﺒﺪي ﺷﻜﻞ از ﺟﻨﺲ ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺎه رﻧﮓ‬

‫‪ -١‬ﻣﺸﺮوح اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻮﺟﻮد دراﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻧـﺸﺮﻳﻪ ﻓﻨـﻲ ﺷـﻤﺎره ‪ 27‬آﺑﻴـﺎري و زﻫﻜـﺸﻲ ﻓـﺎﺋﻮ )دورﻧﺒـﺎس‪،(1976 ،‬‬
‫ﻧﺸﺮﻳﻪ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ )‪ 1981‬و ‪ (1983‬و ﻧﻴﺰ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺳـﻲﻣـﻦ و ﻫﻤﻜـﺎران )‪، (1979‬‬
‫روزﻧﺒﺮگ و ﻫﻤﻜﺎران)‪(1983‬و ﻛﺴﻠﺮ و ﻫﻤﻜﺎران)‪ (1990‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2- Thermopile‬‬
‫‪3- Silicon diode‬‬
‫‪4- Albedometer‬‬
‫‪5- Net pyranometer‬‬
‫‪6- Glass domed thermopile type‬‬
‫‪7- Photo diode type‬‬
‫‪8- Pyradiometers‬‬
‫‪9- Net radiometers‬‬
‫‪295‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺎ زﻣﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ واﺳﻨﺠﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ رادﻳﻮﻣﺘﺮﻫﺎ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺗﺮﻣﻮﭘﻴﻞﻫﺎي ﺗﻬﻮﻳﻪدار ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﻧﺪرت از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﺳﻨﺞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ‬
‫اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺗﺎﺑﺸﻲ را ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺣﺮارﺗﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﻪ ﮔﺮادﻳﺎن وﻟﺘﺎژ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﺷﺪه و ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ ﻣﺪاوم دادهﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺛﺒﺖﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎ آﻓﺘﺎبﻧﮕﺎر ﻛﻤﺒﻞ ـ اﺳﺘﻮﻛﺲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺮه ﺷﻴﺸﻪاي‪ ،‬ﺷﻌﺎع ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي را روي ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺎﻏﺬ ﺧﺎص ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﻛﺎﻏﺬ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻂ اﺛﺮ ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺎﻏﺬ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در وﺿﻌﻴﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺼﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻤﻊ ﺷﺪن‬
‫آب ﺑﺎران ﺑﺮ روي ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺎﻏﺬي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .‬آﻓﺘﺎبﻧﮕﺎر ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب و در‬
‫ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﻧﺼﺐ ﺷﻮد‪ .‬در ﻛﺸﻮر ﭼﻴﻦ‪ ،‬از ﻧﻮﻋﻲ آﻓﺘﺎبﻧﮕﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن‬
‫اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺲ از ﻋﺒﻮر از ﻳﻚ روزﻧﻪ ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺎﻏﺬي ﺣﺎوي ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺣﺴﺎس ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺛﺒﺖ ﺧﻮدﻛﺎر ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻓﺘﻮاﻟﻜﺘﺮﻳﻚ ﻳﺎ ﻓﻴﺒﺮﻫﺎي ﻧﻮري ﺛﺒﺎت ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎدﺳﻨﺞﻫﺎﻳﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ در‬
‫ارﺗﻔﺎع دو ﻣﺘﺮي ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﮔﺎه در ارﺗﻔﺎع ﭘﻨﺞ ﻣﺘﺮي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻧﺼﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮلﺗﺮﻳﻦ آن‪،‬‬
‫ﺑﺎدﺳﻨﺞﻫﺎي ﺳﻪ ﻓﻨﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺎدﺳﻨﺞ ﭘﺮواﻧﻪاي ﻧﻴﺰ‪ ،‬راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﺎ‬
‫ﻫﺮ دو ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﻄﻠﻮب ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎدﺳﻨﺞﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺷﻤﺎرشﮔﺮﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎدﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﺪرن‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﮕﻨﺎل وﻟﺘﺎژ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻣﺠﻬﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎدﺳﻨﺞﻫﺎي‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﭘﺎﻟﺲﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﻣﺠﻬﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از وﺳﺎﻳﻞ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ در‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻛﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﻣﺤﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي‬
‫از ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺳﻴﻊ در ﺑﺎﻻدﺳﺖ ﻣﺤﻞ ﻧﺼﺐ ﺑﺎدﺳﻨﺞ ﺑﺪون درﺧﺖ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻣﺎ‬
‫دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎي ﺟﻴﻮهاي‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﺘﺪاولﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎي‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ از ﺟﻴﻮه و اﻟﻜﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻣﺎﻧﮕﺎرﻫﺎي دو آﻟﻴﺎژي‪ ،1‬ﻣﺘﺪاولﺗﺮﻳﻦ ﺛﺒﺖﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ دﻣﺎ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده و ﻧﮕﻬﺪاري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻣﺎﻧﮕﺎرﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ‬
‫و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻗﻠﻢ ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ در درون ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه داراي ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1- Bimetallic Themographs‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪296‬‬

‫ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي دﻣﺎيﺳﻨﺞ ﻣﺪرن ﺑﺎ ﻧﺎمﻫﺎي ﺗﺮﻣﻴﺴﺘﻮر‪ 1‬و ﺗﺮﻣﻮﻛﻮﭘﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻛﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﻴﺴﺘﻮرﻫﺎ دﻣﺎي ﻫﻮا ﻳﺎ ﺧﺎك را‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺗﺮﻣﻮﻛﻮﭘﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ دﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﺮﻣﻴﺴﺘﻮر اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و وﻳﮋﮔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮي اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را در ﭘﻨﺎﻫﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺎ ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻧﺼﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎهﻫﺎ داراي ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻄﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫رﻃﻮﺑﺖ‬
‫دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻄﺢ آﻳﻨﻪاي ﻓﻠﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺧﻨﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ ‪ ،‬دﻣﺎي آن دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tdew‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎﻳﺮ‬
‫روشﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬از ﺧﻮاص اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاد ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻪ در اﺛﺮ‬
‫ﺟﺬب ﺑﺨﺎر آب ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ داده‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﺳﺎﻳﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري و‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺪرت‪ ،‬در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪،‬‬
‫دﻗﺖ ﺑﺮآورد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tdew‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ در‬
‫ﻣﺰرﻋﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬از رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﻮﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ ﺗﺤﺖ اﺛﺮ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر‬
‫ﻫﻮا و ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﺪرن از ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﭘﻠﻴﻤﺮ ﻋﺎﻳﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫دياﻟﻜﺘﺮﻳﻚ آن ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﺳﻄﺢ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﻘﻄﻴﺮﻛﻨﻨﺪه ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در‬
‫دياﻟﻜﺘﺮﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞﻫﺎي ﺧﺎزﻧﻲ دياﻟﻜﺘﺮﻳﻚ‪ 2‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺎ اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞﻫﺎي ﻣﻮﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺳﺎﻳﻞ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺪرن ﺧﻮدﻛﺎر ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻣﺎﻫﺎي ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺪاولﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬از دو دﻣﺎﺳﻨﺞ ﺟﻴﻮهاي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺨﺰن ﻳﻚ دﻣﺎﺳﻨﺞ آن ﺑﺎ ﻓﺘﻴﻠﻪ ﻧﺎزك ﭘﻨﺒﻪاي اﺷﺒﺎع از آب ﻣﻘﻄﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه و ﻛﺎﻫﺶ‬
‫دﻣﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺧﻨﻚ ﺷﺪن ﻫﻮا را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎ درون ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه داراي ﺗﻬﻮﻳﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺼﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺧﻨﻚ ﺷﺪن درون ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه‬
‫ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ در اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻣﺎي ﺗﺮ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮ آﺳﻤﻦ‪ ،‬ﻫﻮاي اﻃﺮاف‬
‫دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎي ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺮﻣﻮﻛﻮﭘﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺮﻣﻴﺴﺘﻮرﻫﺎ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮﻛﻮﭘﻠﻲ و ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮﺳﻮﻧﺪي ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان دﻣﺎي ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﻳﻜﺮوﻣﺘﺮﻫﺎ در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫‪1- Thermistor‬‬
‫‪2- Dielectric polymer capacitive hygrometer‬‬
‫‪297‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺧﻮدﻛﺎر ﻧﺼﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺻﺤﻴﺢ را اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫ﺑﺎ رﺳﻢ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ روزاﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪي )‪ (Rs‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در آﺳﻤﺎن ﺻﺎف )‪ ،(Rso‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ و دﻗﺖ واﺳﻨﺠﻲ آن ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺮاي ﻫﺮ روز ﻳﺎ ﺳﺎﻋﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪Rso = KT Ra‬‬ ‫)‪(1-5‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ Ra ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ‪ 2‬و ‪ KT‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺻﺎﻓﻲ ﻫﻮا ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎلﭘﺬﻳﺮي ﻫﻮا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺮﺳﻴﻢ‪ Rso ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪5‬ـ‪ (1‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺪ ﺑﺎﻻي ‪ Rs‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه رﺳﻢ و ﺑﺮاي‬
‫ﻛﻨﺘﺮل واﺳﻨﺠﻲ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (14-3) ،(13-3‬ﻳﺎ )‪ (17-3‬ﺗﺎ )‪ (20-3‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ‪ KT‬ﺑﺮاي ﻫﻮاي ﺑﺎ ﻛﺪورت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻜﺎر رود‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (14-3‬ﻳﺎ )‪ (17-3‬ﺗﺎ )‪ (20-3‬در‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﻛﺪورت ﻫﻮا در اﺛﺮ آﻟﻮدﮔﻲ ﻳﺎ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﻮده و ﻳﺎ زاوﻳﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 50‬ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ ‪ ،1-5‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺎﺑﺶ در ﻃﻮل دوره ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ )روزاﻧﻪ( ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻟﻮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻮﺗﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‪ Rs‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﺎ ‪ Rso‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻫﻢﺧﻮاﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬واﺳﻨﺠﻲ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪ ،2-5‬ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻟﻮﮔﺎن‪ Rs ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در دورهﻫﺎي ﻧﻴﻢﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎ ‪ Rs‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻜﻞ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻈﻴﺮ روز ﻫﻔﺘﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ Rs ،‬در ﺑﺮﺧﻲ اوﻗﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ Rso‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫اﺑﺮﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺠﺎور ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﺳﺎﻳﻪ داﺷﺘﻪ ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ Rs‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در روزﻫﺎي ﺻﺎف‪ ،‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Rso‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼح دادهﻫﺎي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬دادهﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﺮب در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح )‪ (a‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻟﻦ )‪ (1996‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺮازﻣﻴﻨﻲ روزاﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (21-3‬ﺗﺎ )‪ (24-3‬و ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (28-3‬ﺗﺎ )‪(33-3‬‬
‫و ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ KT‬ﺑﻪ ‪ Rso‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (12-3‬ﺗﺎ )‪ (20-3‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻮم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪298‬‬

‫راﺑﻄﻪ‪ (Rs)cor = aRs :‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﺻﻼح دادهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺛﺎﺑﺖ )‪ (C‬ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ‪:‬‬
‫‪ (Rs)cor = Rs + C‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻠﻔﻴﻖ اﻳﻦ دو روش اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬اﺻﻼح دادهﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﺻﺤﺖ ‪ Rso‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺻﺤﺖ اﻳﻦ دادهﻫﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ و‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺑﻪ روش ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ دادهﻫﺎي دﻗﻴﻖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﺎﺑﺶ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮي ﻛﻪ‬
‫داراي ﺿﺮﻳﺐ واﺳﻨﺠﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ واﺳﻨﺠﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺮاي دورهﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 14‬روز اﺳﺘﻔﺎده و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ و ﺣﻔﻆ دﻗﺖ واﺳﻨﺠﻲ‪،‬‬
‫در ﻣﺤﻞ ﺗﺎرﻳﻚ ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﻮد‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﻛﺪورت ﻫﻮا در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ 14-3‬و ‪ 18-3‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدي در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1-5‬ﻫﻢﭘﻮﺷﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Rs‬و ‪ Rso‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه روزاﻧﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﻮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻮﺗﺎ‪-‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1992‬ﻛﻪ واﺳﻨﺠﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﭘﻴﺮاﻧﻮﻣﺘﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮآورد ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ روزاﻧﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Rn‬از روي ‪ Rs‬اﻧﺪازهﮔﻴـﺮي‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬در اﻏﻠﺐ ﺷﺮاﻳﻂ دﻗﻴﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ‪ Rn‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻫﻤﻮاره در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫‪ Rn‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‪ 1‬از روي ‪) Rs‬اﻧﺪازهﮔﻴـﺮي ﺷـﺪه(‪ ،‬دﻣـﺎي ﻫـﻮا و ﻓـﺸﺎر ﺑﺨـﺎر آب رﺳـﻢ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )‪ (α‬ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮآورد ‪ ،Rn‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻳﻦ ﺗﺎﺑﺶﺳﻨﺞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Rn‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬درﺻﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ واﺳﻨﺠﻲ ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪) Rn‬ﺗﺎﺑﺶ ﺳﻨﺞ( ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‪،‬‬

‫‪ – 1‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (38-3‬ﺗﺎ )‪ (40-3‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻮم ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪299‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬روزﻫﺎ ﻳﺎ دورهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻛﺮد دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺎﺑﺶﺳﻨﺞ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺛﺮ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻫﻮا‪ ،‬ﻓﻀﻮﻻت‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻄﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ در داﺧﻞ ﮔﻨﺒﺪ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﻣﺤﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺗﺮاز ﻧﺒﻮدن دﺳﺘﮕﺎه ﻳﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺳﺒﺰ در زﻳﺮ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ دﻗﻴﻖ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ Rs‬ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪Rn‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي دادهﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺎﺑﺶﺳﻨﺞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻧﺼﺐ در ﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻧﻮاع ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺﺳﻨﺞﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ و ﻛﻮﺗﺎه و ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن روشﻫﺎي واﺳﻨﺠﻲ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ در ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮع‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ و ارﺗﻔﺎع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺤﻮﻃﻪ زﻳﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﺳﻨﺞ و ﻣﻘﺪار ﻧﺴﺒﻲ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﻳﺶ‪ 1‬ﺷﺪه‬
‫و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دادهﻫﺎ ﮔﺰارش ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺﺳﻨﺞ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ‬
‫زﻣﺎن ﺳﺎﻳﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻳﺮ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ و ﺗﺎﺑﺶﺳﻨﺞ ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ Rn‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه و ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﻮع ﻋﻠﻒ در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﺰدﻳﻚ ﻟﻮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻮﺗﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ( در ﺳﺎل ‪ ،1993‬در ﺷﻜﻞ ‪ 3-5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ارﻗﺎم ﺑﺮاي دوره زﻣﺎﻧﻲ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪاي‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه و ﺑﺮآوردﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎي ‪ Rn‬و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ‪ ،Rn‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻓﺮضﻫﺎي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫)ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺟﺰء ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺧﺎﻟﺺ و ﻏﻴﺮه(‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﻧﻤﻲرود‪.‬‬

‫ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك‬

‫راﺑﻄﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎدﻫﺎري‪ (1989)2‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺷﺪت ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك )‪ (G‬در ﻃﻮﻟﺴﺎﻋﺎت‬
‫آﻓﺘﺎﺑﻲ روز ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪G = 0.4exp(-0.5 LAI) Rn‬‬ ‫)‪(2-5‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ Rn ،‬ﺗﺎﺑﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﻮده و واﺣﺪﻫﺎي ‪ G‬و ‪ Rn‬ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1- Monitored‬‬
‫‪2-Choudhury‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ G ،‬را ﺑﺮاي ‪ ، LAI =2/8‬ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ ﻳﻚ ﭼﻤﻦ ﻛﻮﺗﺎه )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 45‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم( اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ G =0/1 Rn‬ﺑﺮآورد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك زﻳﺮﻳﻦ ﭼﻤﻦ ﻋﻠﻮﻓﻪاي در ﺳﺎﻋﺎت ﺷﺐ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 0/5 Rn‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻳﻮﻳﺲ‪،‬ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ(‪ ،‬ﭘﺮوت )‪ ،1995‬ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت ﺷﺨﺼﻲ( ﻣﻘﺪار ‪ G‬را در ﻃﻮل ﺳﺎﻋﺎت ﺷﺐ ﺑﺮاي ﺧﺎك زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﭼﻤﻦ ﻛﻮﺗﺎه ﺣﺪود) ‪ (0/3 Rn‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪300‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2-5‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ Rs‬و ‪ Rso‬ﺑﺮآورد ﺷﺪه در ﻃﻮل دوره ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪاي‪،‬‬

‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﻮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻮﺗﺎ )اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( در روزﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ 25‬ژوﺋﻴﻪ ﺳﺎل ‪.1992‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ Rn -3-5‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه و ﺑﺮآورد ﺷﺪه )در ﻃﻮل دوره ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪاي( ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻠﻒ )ﺑﺎ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ( در‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻟﻮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻮﺗﺎ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( در ﻣﺎه اوت ﺳﺎل ‪) 1993‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﻟﻦ و ﻫﻤﻜﺎران‪.(1994 ،‬‬
‫‪301‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪5‬ـ‪ (2‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎرﻛﺮد و دﻗﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺻﻔﺤﻪﻫﺎي ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك ﭘﺲ از اﺻﻼح‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎ ﺑﺮاي اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻣﺎي ﺧﺎك ﺑﺎﻻي ﺻﻔﺤﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻜﺎر رود‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (2-5‬ﺑﺮاي دادهﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬
‫ﺷﺪه در دوره روزاﻧﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺪارد زﻳﺮا‪ ،‬ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺎك در ﻃﻮل اﻳﻦ دوره را ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮآورد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ G‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (2-5‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد و در آن اﺛﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﺸﺖ‪ ،‬زاوﻳﻪ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬رﻧﮓ ﺧﺎك‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻳﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك و ﻣﻮازﻧﻪ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس در ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ‪ G‬ﺑﻪ ‪Rn‬‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﻮع ﺧﺎك‪ ،‬ﻣﻘﺪار رﻃﻮﺑﺖ آن و ﻧﻴﺰ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﺷﺎر ﮔﺮﻣﺎي ﺑﻜﺎر رود‪.‬‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ دﻗﺖ دادهﻫﺎي ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺑﻪ ﺟﺰء در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ از وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻀﺎﻋﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ ﺑﺎدﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬دﻳﺪﺑﺎﻧﻲ ﻣﺪاوم ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﺧﻮدﻛﺎر در‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ واﺳﻨﺠﻲ ﺑﺎدﺳﻨﺞ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪاري آن در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ آرام )اﮔﺮ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻛﻞ دوره اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 0/5‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻮا آرام ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺮاﺑﻲ ﺳﻨﺴﻮر دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺎﺷﻲ از وﻟﺘﺎژ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻳﺎ ﻓﺮﺳﻮدﮔﻲ ﺑﻠﺒﺮﻳﻨﮓﻫﺎ )ﻗﻄﻌﺎت‬
‫ﻣﺘﺤﺮك( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‪ ،‬در ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر روز ﺳﺎل و ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﺎدﺳﻨﺞ‪ 1‬دﻳﮕﺮي از ﻫﻤﺎن ﻧﻮع‪،‬‬
‫ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻠﺒﺮﻳﻨﮓﻫﺎي ﻧﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه دو ﺑﺎدﺳﻨﺞ داﺋﻢ و ﻣﻮﻗﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت دادهﻫﺎ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺑﻠﺒﺮﻳﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻠﻴﺪﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪.‬‬

‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺧﻄﺎي ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ‪ ،2‬راﺑﻄﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﻄﻲ در وﻳﮋﮔﻲ دﺳﺘﮕﺎه و واﺳﻨﺠﻲ اﻓﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از اﺻﻮل ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺖ ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي ﻣﺪرن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﮔﺮد و ﺧﺎك‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ورود ﺣﺸﺮهﻫﺎ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ و ﻛﻬﻨﻪ ﺷﺪن دﺳﺘﮕﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺮاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر اﻛﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫داﺋﻢ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاي دورهاي از ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎ دو ﺳﻨﺴﻮر ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي‬
‫واﺳﻨﺠﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از ﺻﺤﺖ ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢﺧﻮاﻧﻲ دادهﻫﺎي‬

‫‪ -1‬ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬از ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه دوم ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ دادهﻫﺎ ﻣﻮﻗﺖ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺳﺎﻋﺖ ﻛﺎرﻛﺮد دﺳﺘﮕﺎه ﺑﻮد‪ .‬درﺿﻤﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دﻗﺖ ﺷﻮد ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺎدﺳﻨﺞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2- hysteresis‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪302‬‬

‫ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي ﻣﻀﺎﻋﻒ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮ ﻧﺒﻮدن ﺧﻄﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎرﻛﺮد ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ دﺳﺘﮕﺎه و‬
‫ﺧﻄﺎي واﺳﻨﺠﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫راﺑﻄﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ زﻣﺎن‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﺑﺎ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ )‪ (ea‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪RH o‬‬
‫= ‪ea‬‬ ‫) ‪e (T‬‬ ‫)‪(3-5‬‬
‫‪100‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ e˚(T) ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ‪ T‬و ‪ RH‬درﺻﺪ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ‪ RH‬و ‪ T‬در‬
‫دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻜﺴﺎن و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﻃﻮل دوره ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ )‪ ،(RH‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tdew‬و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ‬
‫)‪ (ea‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ رﺳﻢ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Tdew‬ﻳﺎ ‪ ea‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در ﻃﻮل دوره ﺳﺎﻋﺘﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻣﺎن‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ﻃﻲ روز‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 12‬ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري‪،‬‬
‫ﺑﺎ زﻣﺎن و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺎ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻮدن ﺗﻮده ﻫﻮا و ﻧﺒﻮدن ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻫﻤﺮﻓﺖ ﻫﻮاي ﺧﺸﻚ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻃﺮاف‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Tdew‬و ‪) ea‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ‪ RH‬و ‪ ،(T‬در ﻃﻮل ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻃﻮل دورهﻫﺎي ﭘﺎﻳﺪاري ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ‪ Tdew ،‬و ‪ ea‬روزاﻧﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﺮﻃﻮب ﺷﺪن ﻻﻳﻪ ﺗﻌﺎدل ﻣﺮزي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺪود ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 20‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Tdew‬در زﻣﺎن ﻋﺒﻮر‬
‫ﻳﻚ ﺟﺒﻬﻪ ﻫﻮا از روي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻫﻮا )‪ (ea‬از‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ‪ RH‬و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر اﺷﺒﺎع در دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﻄﺎ در واﺳﻨﺠﻲ ‪ ،RH‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫دﻣﺎي واﻗﻌﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻄﺎ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ Tdew‬و ‪ ea‬ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ ،4-5‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ از روي دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ و دﻣﺎي ﻫﻮا )دادهﻫﺎي ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪاي(‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﺮﻛﺰ اراﺿﻲ ﻣﺮﻃﻮب واﻗﻊ در ﻟﻮﮔﺎن )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﺗﻮده ﻫﻮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ و در ﻃﻮل‬
‫اﻏﻠﺐ روزﻫﺎي اﻳﻦ دوره اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﻃﻮب ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ‪ Tdew‬روزاﻧﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺑﺮﺧﻲ دورهﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺎﺳﻲ دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬در روز ‪ 199‬ﺳﺎل(‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻛﺎرﻛﺮد ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﺴﻮر ‪ RH‬و اﻋﺘﺒﺎر واﺳﻨﺠﻲ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ ،4-5‬در ﻫﻤﺎن اﻳﺴﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ RH‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎ دو ﺳﻨﺴﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از دو ﺳﻨﺴﻮر ﻳﻜﻲ‪ 1‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ و دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دادهﻫﺎ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ را در ﻃﻮل ‪ 8‬روز ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬روش ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﺎ در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮي ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣـﺸﺎﺑﻪ )در‬

‫‪1- Chilled-mirror‬‬
‫‪303‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ‪ (RH‬را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دادهﻫﺎ ﺗﺮدﻳﺪي در ﺧﺼﻮص اﻋﺘﺒﺎر و دﻗﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺑﻬﺎم در ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎ را رﻓﻊ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 4-5‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در روز ‪200‬ام ﺳﺎل‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 100‬درﺻﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از‬
‫اراﺿﻲ ﺧﻮب آﺑﻴﺎري ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ در اﻏﻠﺐ روزﻫﺎ ‪ 1‬ﺗﺎ‬
‫‪ 2‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﺮاي ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺧﺸﻚ داراي ﭘﺪﻳﺪه ﻫﻤﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺳﻮم و ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺶ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪات در دورهﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺒﻨﻢ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬

‫در اﻏﻠﺐ اﻗﻠﻴﻢﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﺒﻨﻢ در ﺷﺐ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ Td ،‬در ﻃﻮل ﺳﺎﻋﺎت اوﻟﻴﻪ ﺻﺒﺢ و ﭘﻴﺶ‬
‫از ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺪود ‪100‬‬
‫درﺻﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻛﺎر ﻛﻪ از ﺑﺎرانﺳﻨﺞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ﻃﻮل دورهﻫﺎي ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻳﺎ ﺳﺒﻚ‪ 1‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 95‬درﺻﺪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﺧﺘﻼف ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در ﺳﺎﻋﺎت اوﻟﻴﻪ ﺻﺒﺢ ﻳﺎ در دوره ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ‪ 100‬درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪3‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 5‬درﺻﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬واﺳﻨﺠﻲ ﻣﺠﺪد رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ و اﺻﻼح دادهﻫﺎ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -4-5‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﻮﮔﺎن‪ ،‬ﻳﻮﺗﺎ‪ -‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ در‬
‫ﺳﺎل ‪)1995‬دادهﻫﺎ در ﻃﻮل دوره زﻣﺎﻧﻲ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪاي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪهاﻧﺪ(‪.‬‬

‫‪1- Light drizzle‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪304‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ در ﻳﻚ ﻣﺤﺪوده آﺑﻴﺎري ﺷﺪه اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻏﻠـﺐ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در اﺑﺘﺪاي ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 100‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﻫﻤﻴـﺸﻪ‪ ،‬ﺣـﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑـﺖ ﻧـﺴﺒﻲ‬
‫)‪ ( RHmax‬در اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ‪ 80‬ﺗﺎ ‪ 90‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺸﻜﻞ در ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﻳـﺎ واﺳـﻨﺠﻲ‬
‫ﺳﻨﺴﻮر رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ ﻳﺎ اﻧﺤﺮاف از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 5-5‬ﻗﺮاﺋﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي ﺧﻮدﻛﺎر واﻗﻊ در‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻤﺎل ﺑﺎﻟﺘﻴﻤﻮر‪ ،‬اوﻫﺎﻳﻮ‪ -‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ را در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ‪ 5‬ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان‬
‫اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻪ ‪ 100‬درﺻﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﺴﻮر رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ را در ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺎلﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ از آن‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ و روﻧﺪ ﻛﺎﻫﺶ ‪ RHmax‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﻛﺎرﻛﺮد اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﺳﻨﺴﻮر‬
‫رﻃﻮﺑﺖﺳﻨﺞ ﺑﻪ ﺟﺰ در ﻧﻴﻤﻪ اول ﺳﺎل ‪ ،1988‬دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬واﺳﻨﺠﻲ ﺳﻨﺴﻮر ﺑﺮاي ﺳﺎلﻫﺎي ‪،1988‬‬
‫‪ 1990‬و ‪ 1992‬ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ در ﻣﺎه ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي‬
‫رﻃﻮﺑﺘﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1990‬و ‪ ،1992‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺻﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﺮب در ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻳﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺟﺒﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺻﻼح اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 4-5‬و ‪ 5-5‬روشﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ دادهﻫﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي روزآﻣﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روشﻫﺎ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺻﺤﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در ﺑﺮآورد ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن‬
‫ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﺎورزي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -5-5‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺷﻤﺎل ﺑﺎﻟﺘﻴﻤﻮر‪ ،‬اوﻫﺎﻳﻮ‪ -‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫)‪ ،(1988-92‬ﺑﺮﺧﻲ ارﻗﺎم واﺳﻨﺠﻲ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﻨﺴﻮر در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1990 ،1988‬و ‪ 1992‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﺶ‬

‫اﺻﻼح دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬دادهﻫﺎي‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ در در ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﭼﻤﻦ ﻓﻌﺎل داراي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﺪون ﻛﻤﺒﻮد آب‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪ .1‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ )ﻣﺮﺟﻊ(‪ ،‬اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس )‪ (Rn - G‬ﺑﻮده ﻛﻪ در آن ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺮﻣﺎي‬
‫‪H‬‬
‫= ‪ ، β‬اﻧﺪﻳﺲ ‪ ref‬ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮس )‪ (H‬ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (λE‬ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ‪ 0/5‬اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‪≤ 0/5 ،‬‬
‫‪λE ref‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ(‪.‬‬
‫ﺧﺸﻜﻲ اﻃﺮاف ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬از اﻧﺠﺎم ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﻌﺎدل ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺪم اﻧﺠﺎم آﺑﻴﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،λEn/ref < λEref ،‬ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺲ ‪ n / ref‬ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺮﺟﻊ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ(‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس )ﻳﻌﻨﻲ‪ (Rn - G ،‬در ﻫﺮ دو ﺷﺮاﻳﻂ ﻳﻜﺴﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺑﻴﻦ دو ﺟﺰء ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس و ﮔﺮﻣﺎي ﻧﻬﺎن ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Hn/ref > Href‬و اﻏﻠﺐ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ‪ H‬ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪ ،‬ﭘﺲ دﻣﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬ ‫‪β n/ref > 0/5‬‬
‫ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻮده )ﻳﻌﻨﻲ‪ (Tn/ref > Tref ،‬و رﻃﻮﺑﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در‬
‫آن ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ در ﺳﻄﺢ ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر در‬
‫آن ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺮآوردﻫﺎي ‪ ra ، Rn – G‬و ‪ rs‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ETo‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ‪ Tn/ref‬و ‪ ،VPDn/ref‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﻛﺮدن‬
‫دادهﻫﺎي دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ در‬
‫ﺧﺎك )ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ(‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﺑﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪2-6‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ -‬آﻳﺪاﻫﻮ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪ .2‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬در اﺑﺘﺪاي ﺻﺒﺢ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﭘﺎﻳﻴﻦ و رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد )اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ در ﺷﻜﻞ ‪ 1-6‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬در ﻃﻮل ﺷﺐ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﻨﻚ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ در اﺛﺮ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ و ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﻣﺎي ﻫﻮاي ﻣﺠﺎور ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻴﻌﺎن ﺑﺨﺎر و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺮﻣﺎي‬

‫‪ -1‬ﻣﺸﺮوح آن ﺗﻮﺳﻂ آﻟﻦ )‪ ،(1996‬آﻟﻦ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1996‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ زﻳﺎدي از ﻫﻮاي ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎد ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا ﺗﺎ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪306‬‬

‫ﻧﻬﺎن آزاد ﺷﺪه‪ ،‬از ﻛﺎﻫﺶ دﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬راﺑﻄﻪ‬
‫‪ (Tmin)ref = (Tdew)ref‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1-6‬راﺑﻄﻪ ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺣﺪاﻗﻞ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ)‪ (Tmin - Tdew‬ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در ﺳﻮدان )آﻓﺮﻳﻘﺎ( و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‬

‫در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك و ﻳﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﻗﺮاري ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫‪ λETn/ref < λETref‬ﻳﺎ ‪ ETn/ref < ETo‬ﺑﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﺎﻻﺗﺮ از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻞ ﺑﺮﻗﺮاري اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻈﻴﻢ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻮﺟﻮد در آﺗﻤﺴﻔﺮ در ﻃﻮل‬
‫روز اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،Hn/ref > Href ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﻗﺒﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ(‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎ در ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك اﻧﺘﻘﺎل‬
‫‪307‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﺛﺮ ﺧﻨﻚﻛﻨﻨﺪﮔﻲ ﻫﻮا ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ از زﻣﻴﻦ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك از ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﺷﺐ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﺧﻨﻚﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ‪ 1-6‬ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﻔﺎوت ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫)‪ (Tmin - Tdew‬و ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در ﺑﺮﺧﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫واﻗﻊ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺳﻮدان و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮدن آب ﺧﺎك و ﺑﺮﻗﺮاري ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ )آﺑﻴﺎري ﻣﻄﻠﻮب( در ﻓﺼﻞ ﻏﻴﺮ آﺑﻴﺎري‬
‫ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ‪ 1‬ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻜﻲ ﻫﻮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه( ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 1‬و ﺷﺮاﻳﻂ آﺑﻴﺎري ﻳﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از ﻣﺎهﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫از اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﻴﻦ دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻮدان و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ‪ ،2-6‬ﺑﺮاي دو اﻳﺴﺘﮕﺎه واﻗﻊ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ‪ ،‬آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ( ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 200‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ واﻗﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺮﺟﻊ و در ﻣﺤﺪوده ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري واﻗﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻮﻳﺲ‪ 1‬در ﻳﻚ ﻓﺮودﮔﺎه ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﭼﻤﻦ ﻣﺮﺗﻌﻲ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪،‬‬
‫ﭼﻤﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ آﺑﻴﺎري ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ در ﻃﻮل ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪك ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫)در آﻧﺠﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ(‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻮﻳﺲ‪،‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺣﺪود ‪ 10‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﺎﻻﺗﺮ از دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دادهﻫﺎي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻮﻳﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﺑﻪ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﻮﻧﺘﻴﺚ ﻓﺎﺋﻮ اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻼح ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺮآورد ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‬
‫ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺑﺮآورد دﺳﺖ ﺑﺎﻻي دﻣﺎ و ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻫﻮا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺻﻼح ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‬

‫در اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻚ روش ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺮاي اﺻﻼح دادهﻫﺎي دﻣﺎي ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎ از روي ﺗﻔﺎوت ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻪ از ﺑـﺮآورد ﺑﻴـﺸﺘﺮ از واﻗـﻊ )‪ (Tn/ref - Tref‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻫﻮا ))‪ (ea = eº (Tdew‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺻـﻼح دﻣـﺎي‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﻣﻮﺟﺐ اﺻﻼح ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻫﻮا )‪ ،(VDP‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1- Boise‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪308‬‬

‫روش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺎوت ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ) ‪ Tdew‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از روي ‪ ea‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 11-3‬ﻳﺎ ‪ 12-3‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮﻣﺮﺟﻊ و ﻣﺮﺟﻊ و ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را ﺑﻪ روش ﻧﻤﻮداري ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 2-6‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻔﺎوت‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ از دادهﻫﺎي روزاﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﻔﺎوت ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻂ ﺷﺒﻨﻢ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از ‪ 2‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس ﺑﺎ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺮﺟﻊ اﺧﺘﻼف دارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎ )‪ (ΔT‬در ﻣﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دﻣﺎ اﺻﻼح ﺷﻮد‪ ،‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 0/5‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺻﻼح ﺿﺮوري اﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬

‫‪∆T = Tmin -Tdew‬‬ ‫)‪(1-6‬‬

‫‪ΔT = (Tmin − Tdew ) n / ref − (Tmin − Tdew ) ref‬‬ ‫)‪(2-6‬‬

‫‪ -3‬دﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ )ﻳﺎ روزاﻧﻪ( را ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي زﻳﺮ اﺻﻼح ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫‪ΔT − K o‬‬
‫( ‪(Tmax ) cor = (Tmax ) obs −‬‬ ‫)‬ ‫)‪(3-6‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ΔT − K o‬‬
‫( ‪(Tmin ) cor = (Tmin ) obs −‬‬ ‫)‬ ‫)‪(4-6‬‬
‫‪2‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ ∆T > Ko :‬اﺳﺖ و اﻧﺪﻳﺲﻫﺎي ‪ cor‬و ‪ obs‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ دو ﻣﻘﺪار اﺻﻼح و اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‬
‫اﺷﺎره دارد‪ Ko .‬ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ اﺻﻼح و ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد )ﻳﻌﻨﻲ‪ ∆T ،‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 1-6‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه(‪ ،‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪ 2‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ‪ ∆T‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫)‪ (2-6‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ Ko ،‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن ﻣﺎه ﻳﺎ روز را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺻﻼح ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫‪ΔT − K o‬‬
‫( ‪(Tdew ) cor = (Tdew ) obs +‬‬ ‫)‬ ‫)‪(5-6‬‬
‫‪2‬‬
‫‪309‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2-6‬راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﻔﺎوت ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ )‪ (Tmin -Tdew‬ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در دو اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺮﺟﻊ )ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ( و ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ )ﺑﻮﻳﺲ(‪،‬‬
‫واﻗﻊ در آﻳﺪاﻫﻮ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ(‬

‫ﻛﻪ‪ Ko ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (3-6‬و )‪ (4-6‬را دارد و ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻣﻘﺪار ‪Tdew‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (11-3‬ﻳﺎ )‪ (12-3‬در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻮاره ﺷﺮط ‪ (Tmin ) cor ≥ (Tdew ) obs‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﻘﺪار ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﺻﻼح ﺷﺪه ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪310‬‬

‫ﺗﻌﺪﻳﻞ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر واﻗﻌﻲ ﻳﺎ دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ اﺻﻼح‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺣﺪاﻗﻞ دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ روش ﺑﺨﺶ ﭘﻴﺶ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬از روش دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي اﺻﻼح ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫دادهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن اﺛﺮ ﺧﺸﻜﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻨﻬﺎ‪ Tdew ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺻﻼح ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪Tdew = Tmin - Ko‬‬ ‫)‪(6-6‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ Ko ،‬ﺑﺮاي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب ﺻﻔﺮ و ﺑﺮاي اﻗﻠـﻴﻢﻫـﺎي ﺧـﺸﻚ و ﻧﻴﻤـﻪ ﺧـﺸﻚ ‪2‬‬
‫درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش‪ ،‬دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﺛﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻛﻪ ﺗﺤـﺖ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮده‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ‪ Tmin‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺷـﺮاﻳﻂ ﻏﻴـﺮ ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺎﻻ از ﻣﻘﺪار ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟـﻪ )‪ ،(6-6‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ را )ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ( ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺑﺮآورد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ،ETo‬ﻛﻤﺒﻮد‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ ) ) ‪ VPD=0.5 (e o (Tmax ) + e o (T min ) − e o (Tdew‬ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫در ﺑﺮآورد ﺑﻴﺸﺘﺮ از واﻗﻊ ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ﻫﻮا و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷـﺒﻨﻢ‪ ،‬ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎي‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﻣﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺣﺬف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻧﻤﺎﻳـﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺧﺸﻜﻲ‪ 1‬اﻳﺴﺘﮕﺎه‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دادهﻫﺎي رﻃﻮﺑﺖ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺧﺸﻜﻲ ‪ Abi‬ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺟﻊ را ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن دوره‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬

‫‪(ETo ) obs‬‬
‫= ‪A bi‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫)‪(6-7‬‬
‫‪(ETo ) Tdew =Tmin‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ (ETo)obs :‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه‬
‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺪون اﺻﻼح‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪ (ETo ) Tdew =Tmin‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از دﻣﺎي ﺣﺪاﻗﻞ )ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮآورد دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ( در ﻫﻤﺎن دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﺣﺪاﻗﻞ و دﻣﺎي ﻧﻘﻂ ﺷﺒﻨﻢ ) ‪ ( ΔT = Tmin − Tdew‬ﻛﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﺣﺪود‬
‫ﺻﻔﺮ و اﮔﺮ زﻳﺎد )ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮ ﻣﺮﺟﻊ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1-Aridity bias index‬‬

‫‪311‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻛﺎرﺑﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب و ﺧﺸﻚ را ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن آن ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﻫﻮا ﻳﺎ دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 0/05‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻼح آن‬
‫ﺿﺮوري ﮔﺮدد‪ .‬دادهﻫﺎي دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻲ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ‪ ،‬اﺻﻼح دادهﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ دﻗﺖ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺷﺪه و ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻴﺪروﻟﻮژي ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‪ETo n/ref ،‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ در اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دادهﻫﺎي اﺻﻼح ﺷﺪه ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻂ ﺷﺒﻨﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻗﻄﻌﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ روشﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﺻﻼح دادهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻼﺷﻲ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ‪ETo‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ‪ ETo‬واﻗﻌﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻞ ﺧﻄﺎ ﻳﺎ اﺑﻬﺎم ﻛﻪ اﺻﻼح دادهﻫﺎ را ﺿﺮوري‬
‫ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫اﺣﺘﻴﺎط ﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﻔﺖ‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬

‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در‬
‫ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد ﺧﻴﺲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺸﺖ و زﻣﺎن ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺣﺪود ‪10‬‬
‫درﺻﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ و ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮآورد ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك و ﻋﻤﻖ آب ﻛﺎرﺑﺮدي و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ آن در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ 30‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از راﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ 30‬ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ )‪ (Es‬ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ از ﺧﺎك ﻋﻤﻘﻲ ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ )‪ (Eso‬در ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ را‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲآﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺮژي در دﺳﺘﺮس ﺧﺎك ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻟﻘﻮه‬
‫از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪Eso= 1.15 ETo‬‬ ‫)‪(1-7‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ Eso ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[ و ‪ ETo‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ ETo‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫روز[ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ‪ 1/15‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﺎﺷﻲ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﺗﺎﺑﺶ )آﻟﺒﻴﺪو( ﺧﺎك‬
‫ﻣﺮﻃﻮب و وﺟﻮد ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﮔﺮﻣﺎ از ﻓﺼﻞ ﺧﺸﻚ در ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و در آن‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ آب از ﺧﺎك ﻋﻤﻘﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻚ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻻﻳﻪ زﻳﺮﻳﻦ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺒﺨﻴﺮ آب در اﻳﻦ ﻻﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮﻣﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻄﺢ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫‪ 1-7‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آب ﺧﺎك ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 38‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آب ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه در ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻫﻤﺎن ﻻﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ آب ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (TEW‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 73‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان آب ﺑﺎ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪314‬‬

‫ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ )‪ (REW‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 19‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﺣﺪود آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در‬
‫اﻧﻮاع ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮض ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻄﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﻤﻖ آب ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪه در ﻻﻳـﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ )ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 1-7‬ﻧﺸﺎن داده ﺷـﺪه اﺳـﺖ(‪ ،‬ﭘـﺲ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴـﺮ در اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻳﻚ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 74‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪TEW − D e‬‬
‫[ ‪E s = E so‬‬ ‫]‬ ‫)‪(2-7‬‬
‫‪TEW − REW‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ De >REW ،‬ﺑﻮده و ‪ Es‬ﺗﺒﺨﻴﺮ واﻗﻌﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز[ در ﻳﻚ زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ و در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻖ آب ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه از ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ ‪] De‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪ ،REW‬ﻣﻘﺪار آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ‬
‫‪REW‬‬
‫= ‪ t 1‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻫﻤﺎن ﻻﻳﻪ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ و ‪ t1‬ﻃﻮل ﻣﺪت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﺒﺨﻴﺮ و‬
‫‪E so‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1-7‬ﻣﺪل دو ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬

‫ﺑﺎ اﻧﺘﮕﺮالﮔﻴﺮي از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (2-7‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺣﺪ آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬
‫‪315‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫⎛‬ ‫⎛‬ ‫‪REW‬‬ ‫⎞⎞‬

‫‪⎜ − ( t w − t 1 )E so ⎜1 +‬‬ ‫⎟⎟‬
‫⎜‬ ‫⎝‬ ‫⎟ ⎠ ‪TEW − REW‬‬
‫‪TEW − (TEW − REW ) exp‬‬
‫⎜‬ ‫‪TEW‬‬ ‫⎟‬
‫⎜‬ ‫⎟‬
‫‪K c ini‬‬ ‫=‬ ‫⎝‬ ‫⎠‬ ‫)‪(3-7‬‬
‫‪t w ETo‬‬

‫‪Es‬‬
‫= ‪ K c ini‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ‪ tw‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ]روز[ و ‪ t1‬ﻃﻮل‬ ‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﻮق‪ tw > t1 :‬و‬
‫‪ETo‬‬
‫‪REW‬‬
‫= ‪ ، t 1‬ﺑﺮﺣﺴﺐ روز( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬ ‫ﻣﺪت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺗﺒﺨﻴﺮ )‬
‫‪E so‬‬
‫)‪ (3-7‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ‪ 1/15‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ tw < t1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪E so‬‬
‫= ‪K c ini‬‬ ‫‪= 1.15‬‬ ‫)‪(4-7‬‬
‫‪ETo‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از روش آﺑﻴﺎري ﺟﻮﻳﭽﻪاي )ﻓﺎرو( ﻳﺎ ﻗﻄﺮهاي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﻛﻪ در آن ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺴﺮي از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬
‫ﺧﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ Kc ini‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (3-7‬و )‪ (4-7‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﻴﺲ‬
‫ﺷﺪه‪] fw ،‬ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ [1‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ fw‬در ﺟﺪول ‪ 2‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 60‬ﻓﺼﻞ‬
‫ﺷﺸﻢ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪:‬‬

‫‪Kc ini‬‬ ‫) ‪= fw Kc ini ( fw =1‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ fw ،‬ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ آﺑﻴﺎري ]ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ [1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت )‪،Kc ini (fw=1‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي ‪ fw =1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬ﻳﺎ )‪ (4-7‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ )‪ (Iw‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 61‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ اﺻﻼح ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪I‬‬
‫= ‪Iw‬‬
‫‪fw‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ Iw ،‬ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﻛﺴﺮ ﺳﻄﺢ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺧﺎك و ‪ ،I‬ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ]ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري ﺑﺮ ﻛﻞ ﺳﻄﺢ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﭘﺲ از آﺑﻴﺎري ﻳﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻛﻞ آب‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﺧﺎك درﮔﻴﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪاري آب در آن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻛﻞ‬
‫آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺪاﻳﺖ ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ ﻏﻴﺮ اﺷﺒﺎع‪ ،‬وﺟﻮد ﻻﻳﻪ ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ ﺧﺎك‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪316‬‬

‫زﻳﺮﻳﻦ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﮔﺮﻣﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﺧﺎك در ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ‬
‫رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪TEW = 1000(θ FC − 0.5θ WP ) Z e‬‬ ‫)‪(5-7‬‬

‫ﻛﻪ در آن ‪ ،TEW‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‪ θ FC ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[‪ θ WP ،‬ﻣﻘﺪار آب ﺧﺎك در ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ]ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ[ و ‪ Ze‬ﻋﻤﻖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺳﻄﺤﻲ‬
‫]ﺑﻴﻦ ‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪ 0/2‬ﻣﺘﺮ[ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ در آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ‪ Ze‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫‪ 0/15‬ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮل ‪ θ FC‬و ‪ θ WP‬در ﺟﺪول ‪ 19‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در زﻣﺴﺘﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺮد ﺳﺎل‪ ،‬اﻧﺮژي ﺗﺎﺑﺸﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ در ﺧﺎك و ﺗﺒﺨﻴﺮ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ETo‬‬
‫‪TEW = 1000(θ FC − 0.5θ WP ) Z e‬‬ ‫)‪(6-7‬‬
‫‪5‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ ETo ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (6-7‬ﺑﺮاي اﺻﻼح ‪TEW‬‬
‫ﺧﺎك ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻘﺪار آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﺴﺎوي ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫) ‪. (REW ≤ TEW‬‬

‫ﻓﻮاﺻﻞ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﺑﺮآوردي از ﺗﻌﺪاد و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك )ﺗﻮﺳﻂ آﺑﻴﺎري و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ( در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻴﺲ ﺷﺪن‬
‫ﭘﻲ در ﭘﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﻓﺮض ﺷﺪه و از آﺑﻴﺎري ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ ،0/2 ETo‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه )‪ ،(tw‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫‪L ini‬‬
‫= ‪tw‬‬ ‫)‪(7-7‬‬
‫‪n w + 0.5‬‬

‫ﻛﻪ در آن‪ tw ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ روز و ‪ Lini‬ﻃﻮل ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ روز‪ ،‬و ‪ nw‬ﺗﻌﺪاد ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك در اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك‪ ،‬از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻞ ﺗﻌﺪاد ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪317‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫) ‪(∑ Pn + ∑ I w‬‬
‫= ‪Pmean‬‬ ‫)‪(8-7‬‬
‫‪nw‬‬
‫ﻛﻪ در آن‪ Pmean ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ]ﻣﻴﻠـﻲﻣﺘـﺮ[‪ Pn ،‬ﻋﻤـﻖ ﺑﺎرﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻃﻮل دوره اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ و ‪ Iw‬ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎري ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﺳﻄﺢ ﺧﻴﺲ ﺷـﺪه ﺧـﺎك‬
‫]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ .(61‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Pn‬و ‪ Iw‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (8-7‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﻣـﺴﺎوي ﻛـﻞ‬
‫آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از آن ﺑﺎﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ‪ Pn [TEW‬و ‪ .(Iw [ TEW‬ﻣﻘـﺪار ‪ TEW‬ﺑـﺎ ﻣﻌﺎدﻟـﻪ )‪ (5-7‬ﻳـﺎ‬
‫)‪ (6-7‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﺮانﻫﺎي ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ و آب ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬

‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﺧﺎك )‪ (Pmean‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ زودﺗﺮ از زﻣﺎن ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻛﻞ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ واﻗﻌﻲ و آب ﺑﺎ‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ‪ Pmean‬اﺻﻼح ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﻞ آب‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در ﻃﻮل ﻫﺮ دوره ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺧﺎك ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪Wini‬‬
‫‪TEWcor = min[TEW, Pmean +‬‬ ‫]‬ ‫)‪(9-7‬‬
‫‪nw‬‬

‫⎡‬ ‫⎛‬ ‫‪W‬‬ ‫⎤⎞‬

‫⎢‬ ‫⎥⎟ ‪⎜ Pmean + ini‬‬
‫⎟ ‪nw‬‬
‫‪REWcor‬‬ ‫⎜‪= REW ⎢min‬‬ ‫⎥ ‪,1‬‬ ‫)‪(10-7‬‬
‫⎢‬ ‫⎜‬ ‫‪TEW‬‬ ‫⎥⎟‬
‫⎢‬ ‫⎜‬ ‫⎥⎟‬
‫⎣‬ ‫⎝‬ ‫⎦⎠‬

‫ﻛﻪ در آن‪ min( ) ،‬ﻋﻼﻣﺘﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﻋﺒﺎرتﻫﺎي درون ﻛﺮوﺷﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ وﻳﺮﮔﻮل‬
‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (5-7‬ﻳﺎ )‪ (6-7‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ Wini ،‬ﻋﻤﻖ رﻃﻮﺑﺖ اوﻟﻴﻪ ﺧﺎك ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[ در ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ )ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ (Ze‬در زﻣﺎن ﻛﺸﺖ )ﺷﺮوع‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Wini‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻛﻞ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫رﻃﻮﺑﺖ اوﻟﻴﻪ ﺧﺎك ﻻﻳﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ در ﺣﺪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ ﺑﺎﺷـــﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ TEWcor‬و ‪ REWcor‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي‬
‫)‪ (9-7‬و )‪ (10-7‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ‪ TEW‬و ‪ REW‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ 30‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪ 30‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ روش ﺣﻞ ﻋﺪدي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬ﺑﺮاي ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺮ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ‪:‬‬

‫‪REWcor‬‬
‫= ‪t1‬‬ ‫‪, E so = 1.15ETo‬‬ ‫)ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪(1‬‬
‫‪E so‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪318‬‬

‫اﮔﺮ ‪ ،t1 < tw‬ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ‪) Kc ini = 1/15‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ (4-7‬اﺳﺖ و از ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود )‪ TEWcor‬و ‪ REWcor‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬
‫‪ TEW‬و ‪ REW‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-7‬ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ(‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ ‪) 29‬اﻧﻮاع ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎك و ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ(‪:‬‬

‫‪TEWcor= 10‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬

‫‪6‬‬
‫‪REWcor = min(max(2.5,‬‬ ‫‪0.5‬‬
‫)‪),7‬‬
‫‪ETo‬‬

‫ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ ‪-30‬اﻟﻒ )ﺧﺎكﻫﺎي درﺷﺖ ﺑﺎﻓﺖ و ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ(‪:‬‬

‫)‪TEWcor=min(15.7, 6(ET)0.5‬‬

‫)‪REWcor=min(6, TEWcor-0.01‬‬

‫ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ ‪-30‬ب )ﺧﺎكﻫﺎي ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ و رﻳﺰ و ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ(‪:‬‬

‫)‪TEWcor=min(28, 13(ET)0.5‬‬

‫)‪REWcor=min(9, TEWcor-0.01‬‬

‫ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ) (‪ max‬و ) (‪ ،min‬ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ‬
‫وﻳﺮﮔﻮل از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﻳﺴﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞﻫﺎي ‪ 29‬و ‪) 30‬اﻟﻒ و ب( ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد روش ﺣﻞ ﻋﺪدي ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬و اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ و ﻓﺮضﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﻗﺎﺑﻞ رﺳﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ در ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ‪] ETo=5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫روز[ ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺷﻜﻞ ‪) 30‬اﻟﻒ و ب( ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺷﻜﻞﻫﺎ و روش ﺣﻞ ﻋﺪدي ﻛﻢ و‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻌﻨﻲدار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (5-7‬ﺗﺎ )‪ (7-10‬و ﺑﺎ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﻮل ‪ θ FC‬و ‪ θ WP‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ در دوره اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪن ﺧﺎك ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺿﺮﻳﺐ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ دﻗﻴﻖﺗﺮي را‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪319‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ -1-7‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (3-7‬در ﻣﺜﺎل ‪25‬‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺜﺎل ‪ 25‬ﺑﺨﺶ ب‪ ،‬در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت )رﻳﺰ( در ﻳﻚ ﺧﺎك درﺷﺖ ﺑﺎﻓﺖ ﻛﺸﺖ ﺷﺪه و دو ﻧﻮﺑﺖ در ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫روش ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﻣﺮﺟﻊ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫روز اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه را در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪day‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺑﻴﺎري‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫= ‪tw‬‬ ‫‪= 3/5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ETo =5‬‬ ‫‪mm day-1‬‬
‫‪=1/15 ETo =1/15×(5)=5/75‬‬ ‫‪mm day-1‬‬
‫‪Eso‬‬
‫‪TEWcor =10‬‬ ‫‪mm‬‬ ‫ازﺷﻜﻞ ‪:29‬‬

‫‪6‬‬
‫( ‪REWcor = min(max(2/5,‬‬ ‫) ‪0/5 ),7‬‬ ‫‪= 2/7‬‬
‫‪5‬‬

‫‪REW‬‬ ‫‪2/7‬‬
‫= ‪Tl‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0/47 day‬‬
‫‪E so‬‬ ‫‪5/75‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ‪ ، tw>t1‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-7‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪2/7‬‬
‫‪− (3/5 − 0/47) × (5/75) × (1 +‬‬ ‫)‬
‫‪10 − 2/7‬‬
‫[‪exp‬‬ ‫]‬
‫× )‪)= 10 − (10 − 2/7‬ﺷﻜﻞ ‪Kc (29‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪= 0/57‬‬
‫‪3/5 × 5‬‬
‫‪ini‬‬
‫‪= min(7،15(50/5))=15‬‬ ‫‪mm‬‬ ‫از ﺷﻜﻞ ‪-30‬اﻟﻒ‪:‬‬
‫‪TEWcor‬‬
‫‪REWcor = (6 ، 15 -0/001)=6‬‬ ‫‪mm‬‬
‫‪min‬‬

‫‪REW‬‬ ‫‪6‬‬
‫= ‪t1‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1/04 day‬‬
‫‪E so‬‬ ‫‪5/75‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ‪ tw > t1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 3-7‬دارﻳﻢ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫‪− (3/5 − 10/4) × (5/75) × (1 +‬‬ ‫)‬
‫[‪exp‬‬ ‫] ‪15 − 6‬‬
‫× )‪)= (15 − (15 - 6/0‬ﺷﻜﻞ‪-30‬اﻟﻒ( ‪Kc‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪= 0/75‬‬
‫‪3/5 × 5‬‬
‫‪ini‬‬
‫‪I =20‬‬ ‫‪mm‬‬ ‫ﻋﻤﻖ آب ﻧﻔﻮذ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‪:‬‬
‫‪20 - 10‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪= 0/57‬‬ ‫(‪+‬‬
‫‪) × (0/75 − 0/57) = 0/57 + 0/33 × (0/18) = 0/63‬‬ ‫ازﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:59‬‬
‫‪c ini‬‬ ‫‪40 - 10‬‬ ‫ازﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪:58‬‬
‫‪ETc =0/63(5)=3/2‬‬ ‫‪mm day‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت رﻳﺰ ‪ 3/2‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از‬
‫ﻣﺜﺎل ‪ 25‬ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺸﺖ‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد روش ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‬

‫در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري‬

‫در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوح ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ Kcb، Ke‬و ‪ ETc‬ﺑﻪ روش‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ دو ﺟﺰﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻣﻮردي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده راﻳﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه‬
‫ﻟﻮﺑﻴﺎ داﻧﻪاي )ﻣﺼﺮف ﺧﻮراﻛﻲ( ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺪرج در ﻛﺎدرﻫﺎي ‪ 15‬و ‪ 16‬ﻓﺼﻞﻫﺎي ﺷﺸﻢ و ﻫﻔﺘﻢ اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 1-8‬ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن‪ ،‬آﺑﻴﺎري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻣﻮازﻧﻪ‬
‫روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ )‪ (MAD‬رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬زﻣﺎنﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﺑﻴﺎري و ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﺮآورد ﺷﺪه از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ واﻗﻌﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻛﺎدر ‪ 16‬ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬در ﻛﺎدر ‪ 16‬از اﻃﻼﻋﺎت واﻗﻌﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﺑﻴﺎري در ﻛﻴﻤﺒﺮﻟﻲ )اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ( در ﺳﺎل‬
‫‪ 1974‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﺑﻴﺎري ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺷﻜﻞ ‪ 1-8‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﺑﻂ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي آن‪ ،‬در ﻛﺎدر ‪ 1-8‬ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﻣﻲ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در ﻓﺼﻞﻫﺎي اول ﺗﺎ ﻧﻬﻢ‬
‫را دارﻧﺪ و در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻧﻴﺰ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ و واﺣﺪﻫﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺷﺎره‬
‫ﻧﺸﺪه در ﺟﺪول ‪ 1-8‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده در ﺷﻜﻞ ‪ ،1-8‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺘﻮنﻫﺎي ﺑﺮاي ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎي ‪ u2، Tmax‬و ‪ Tdew‬اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺘﻮنﻫـﺎي‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎ و دﻣﺎي ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺒﻨﻢ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ روزاﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮنﻫﺎي ‪u2‬‬
‫‪ Kcb‬روزاﻧــﻪ ﺑــﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟــﻪ ‪ 70‬ﻓــﺼﻞ ﻫﻔــﺘﻢ و ﻣﺤﺎﺳــﺒﻪ‬ ‫‪end‬‬ ‫‪ Kcb‬و‬ ‫‪mid‬‬ ‫و ‪ RHmin‬ﺑــﺮاي اﺻــﻼح‬
‫‪ Kc‬روزاﻧﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ 72‬ﺑﻜﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﻫﻔﺖ ردﻳـﻒ اول ﺷـﻜﻞ ‪ 1-8‬ﻛـﻪ در ﻛﺎدرﻫـﺎ‬ ‫‪max‬‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎك و ﮔﻴﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺑﺮ وارد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺳﺎﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت )ﺧﺎرج از اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎدرﻫﺎ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮدﻛﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮنﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ دو ﺧﻂ در زﻳﺮ ﻋﻨﻮان‪ ،‬دادهﻫﺎي ورودي ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺑﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﺷﻜﻞ ‪ 1-8‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪ Kc ،Ke‬و‪ ETc‬ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي راﻳﺎﻧـﻪاي ﻳـﺎ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮدهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮضﻫﺎي اﻋﻤﺎل ﺷﺪه در زﻣﺎنﺑﻨﺪي آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻧﺘﺎﻳﺞ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﻧﺪك ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﻜﻞ ‪ 1-8‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤـﻮاره در اﺑﺘـﺪاي ﺻـﺒﺢ‪،‬‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻳﺎ آﺑﻴﺎري اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎن و ﻋﻤﻖ آﺑﻴﺎري ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﻣﻘـﺪار ﺗﺨﻠﻴـﻪ آب ﺧـﺎك در‬
‫اﻧﺘﻬﺎي روز ﭘﻴﺶ از آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﻓـﺮض ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ آب اﺿـﺎﻓﻲ ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﻫﻤﺎن روز ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ زﻳﺮﻳﻦ ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬رواﻧﺎب ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪322‬‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺪار رواﻧﺎب ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫از روشﻫﺎي ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در اﻏﻠﺐ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺮﺟﻊ ﻫﻴﺪروﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﺮآورد و ﻧﺘﺎﻳﺞ را در ﺻـﻔﺤﻪ ﮔـﺴﺘﺮده وارد‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آب آﺑﻴﺎري ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه ﻣﻌﺎدل ﻋﻤﻖ آب ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه در ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬
‫رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آن در روز ﭘﻴﺶ از آﺑﻴﺎري ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬ﺑﺮ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣـﻞ آﺑﻴـﺎر از‬
‫ﻧﺤﻮه ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ ﻳﺎ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻮدن آب آﺑﻴﺎري در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻮﺑـﺖﻫـﺎ دﻻﻟـﺖ دارد‪ .‬اﻳـﻦ ﻓـﺮض‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻻزم ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﺑﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬رواﺑـﻂ ﻣـﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺟﻬﺖ ﺗﺪوﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﻜﻞ ‪ ،1-8‬در ﻛﺎدر ‪ 1-8‬ﺑﺮاي ﻣﺤﻴﻂ اﻛﺴﻞ )ﻣﺎﻛﺮوﺳﺎﻓﺖ‪ ،‬وﻳﺮاﻳﺶ ‪ 5‬و‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ( اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻴﺰ رواﺑﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻮاﺗﺮو‪ -‬ﭘﺮو )وﻳﺮاﻳﺶ ‪ 5‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ( را ﻣﻲﺗﻮان از وب ﺳﺎﻳﺖ ﻓﺎﺋﻮ‪ 1‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪1- http://www.fao.org‬‬
‫‪323‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1-8‬ﻣﺜﺎل ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ ETc = (Kcb + Ke) ETo‬و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري‬

‫اداﻣﻪ ﺷﻜﻞ ‪1-8‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪324‬‬

‫ﻛﺎدر ‪ -1-8‬رواﺑﻂ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺗﺤﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻛﺴﻞ‪.‬‬

‫‪325‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻛﺎدر ‪-1-8‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪326‬‬

‫اداﻣﻪ ﻛﺎدر ‪-1-8‬‬

‫‪327‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫اداﻣﻪ ﻛﺎدر ‪-1-8‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪328‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -1-8‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ در ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻛﻪ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎ و واﺣﺪﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬

‫آب ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﺎك ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ]ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Avail. Water‬‬

‫ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل در ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺖ‬ ‫‪Jplant‬‬

‫ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل در ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه‬ ‫‪JDev‬‬

‫ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل در ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬ ‫‪JMid‬‬

‫ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل در ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‬ ‫‪JLate‬‬

‫ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮداﺷﺖ ﻳﺎ ﭘﻼﺳﻴﺪﮔﻲ داﺋﻢ ﮔﻴﺎه‬ ‫‪JHarv‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ارﺗﻔﺎع ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ]ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Max. Ht‬‬

‫ﻛﺴﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ آب ﺧﺎك در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬ ‫‪MAD during intial stage‬‬

‫ﻛﺴﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ آب ﺧﺎك در دورهﻫﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‬ ‫‪MAD after initial stage‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ )ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Zr min‬ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ(‪] ،‬ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Rootmin‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ Zr max‬ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ(‪] ،‬ﻣﺘﺮ[‬ ‫‪Rootmax‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2-8‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ روزاﻧﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎي ﻣﺜﺎل ﺷﻜﻞ ‪1-8‬‬
‫‪329‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Kcb‬و ‪ Kc‬روزاﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در ﺷﻜﻞ ‪ 2-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺜﺎل ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ روزاﻧﻪ آب ﺧﺎك ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ روز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻜﻞ ‪ 3-8‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 3-8‬اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه را ﺑﺮ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز آب ﺧﺎك ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻫﻤﺎن ﺿﺮﻳﺐ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺑﺎﺷﺪ )‪ ،(MAD=p‬ﻣﻘﺪار ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز ﻫﻤﺎن‬
‫ﻋﻤﻖ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻖ )ﻣﺤﺪوده( ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪K cb i - K cb ini‬‬
‫) ‪Z r i = Z r min + ( Z r max - Z r min‬‬ ‫‪J < J mid‬‬ ‫)‪(1-8‬‬
‫‪K cb mid - K cb ini‬‬
‫و‬
‫‪Zr i = Zr max‬‬ ‫‪J > J mid‬‬ ‫)‪(2-8‬‬
‫ام‬
‫ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Zr i‬ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در روز ‪ i‬ام ]ﻣﺘﺮ[‪،‬‬
‫‪ =Zr min‬ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ اوﻟﻴﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه )در ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ(‪،‬‬
‫‪ =Zr max‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ )از ﺟﺪول ‪ 22‬ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ(‪ ،‬و‬
‫‪ =J‬ﺷﻤﺎره روز در ﺳﺎل ]ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ ،[366‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ،Zr min‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ‪ Rootmin‬و ‪ Zr max‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪ Rootmax‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 1-8‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي )‪ (1-8‬و )‪ (2-8‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه در ﺷﺮوع ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ رﺷﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬روشﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎنﻳﺎﺑﻲﻫﺎ دادهﻫﺎ در زﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از دوره رﺷﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ‪Zr‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪J - J start‬‬
‫) ‪Zr i = Zr min + ( Zr max - Zr min‬‬ ‫‪J start ≤ J ≤ J max‬‬ ‫)‪(3-8‬‬
‫‪J max - J start‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ‪ J < Jstart‬ﺑﺎﺷﺪ‪ Zr i =Zr min ،‬ﺑﻮده و ﺑﺮاي ‪ Zr i =Zr max ، J > Jmax‬اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪:‬‬
‫‪ =Jstart‬ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻖ رﻳﺸﻪ از ‪ Zr min‬ﺑﻪ ‪ Zr i‬ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ =Jmax‬ﺷﻤﺎره روز از ﺳﺎل در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ Zr min‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻤﻖ ﻛﺎﺷﺖ ﺑﺬر و ﻋﻤﻖ ﺧﺎك ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺎز رﻃﻮﺑﺘﻲ رﻳﺸﻪ در‬
‫‪ Zr‬ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺎﻻﻧﻪ از ‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪ 0/2‬ﻣﺘﺮ‬ ‫‪min‬‬ ‫ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺲ از ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪330‬‬

‫ﺑﺮآورد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﻳﺸﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن در ﺟﺬب آب از ﺧﺎك ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﺸﻚ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻮدن اﺛﺮ ﺗﻨﺶ‬
‫آﺑﻲ ﺑﺮ ﺟﺬب در ﻣﺮﺣﻠﻪﻫﺎي ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ و اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ MAD‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ رﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ‪ p‬ﻣﺴﺎوي ﺑﺎ ‪MAD‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد دوره آﺑﻴﺎري ﻟﻮﺑﻴﺎ از ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺖ ﺷﺮوع و در ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ آﺑﻴﺎري در روز ‪225‬ام از دوره رﺷﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻴﺎه ﻟﻮﺑﻴﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از روز ‪ 225‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﻧﺪك ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮده زﻳﺮا‪ Kc ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ )‪ (Ks‬در ﺳﺘﻮن ‪ AJ‬ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ آﺑﻴﺎري ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك در اﻧﺘﻬﺎي روز ﭘـﻴﺶ از آن ﻣـﺴﺎوي‬
‫ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺗﻨﺶ ﺟﺰﻳﻲ در ﮔﻴﺎه در روز ﭘﻴﺶ از آﺑﻴـﺎري ﺷـﺪه‬
‫‪ Kc‬ﭘﻴﺶ از ﻛـﺸﺖ و ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن دوره‬ ‫‪adj‬‬ ‫اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﺗﻨﺶ ﺳﺘﻮن ‪ AJ‬رﺟﻮع ﺷﻮد(‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ‪ Ks‬ﺑﺮ‬
‫رﺷﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدن ﺿﺮﻳﺐ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ Ke‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﻳﻦ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن روش اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺗﺒﺨﻴﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎك در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‬
‫آﺑﻴﺎري اﺳﺖ‪ .‬روش ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﺑﻴﺎري و ﻓﺮضﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ واﻗﻌﻲ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮ ﺑﺎﻳﺪ روش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي آﺑﻴﺎري را ﺑﺮاي ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻠﻲ اﺻﻼح ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -3-8‬ﺗﺨﻠﻴﻪ آب ﺧﺎك در ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺮ روز ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 1-8‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

 :‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ ﻣﻮﺿـﻮع ﺑـﻪ ﺷـﺮح زﻳـﺮ‬،‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﺴﻴﺎري در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
:‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ‬

A. Basic concepts and definitions

Allen, R. G., Smith, M., Perrier, A., and Pereira, L. S. 1994a. An update for the
definition of reference evapotranspiration. ICID Bulletin. 43(2). 1-34.
Jensen, M. E., Burman, R. D., and Allen, R. G. (ed). 1990. Evapotranspiration and
Irrigation Water Requirements. ASCE Manuals and Reports on Engineering
Practices No. 70., Am. Soc. Civil Engrs., New York, NY, 360 p.
Monteith, J. L., 1965. Evaporation and Environment. 19th Symposia of the Society for
Experimental Biology, University Press, Cambridge, 19:205-234.
Monteith, J. L. 1973. Principles of Environmental Physics, Edward Arnold, London.
Monteith, J. L. and Unsworth, M. H. 1990. Principles of Environmental Physics, 2nd
ed., Edward Arnold, London.
Penman, H. L. 1948. "Natural evaporation from open water, bare soil and grass." Proc.
Roy. Soc. London, A193, 120-146.
Penman, H. L. 1963. Vegetation and hydrology. Tech. Comm. No. 53, Commonwealth
Bureau of Soils, Harpenden, England. 125 p.
Pereira, L. S., Perrier, A., Allen, R. G. and Alves, I. 1996. Evapotranspiration: Review
of concepts and future trends. J. Irrig. And Drain. Engrg., ASCE 25. (in press).
Perrier, A. 1978. Importance des définitions de l'évapotranspiration dans le domaine
pratique de la mesure, de l'estimation of de la notion de coefficients culturaux. XV'
Journal of Hydraulics, Société Hydrotechnique de France, Question IV, Rapport
1:1-7 (in French).
Perrier, A. 1982. Land surface processes: vegetation. pp. 395-448 in P. S. Eagleson
(Editor), Land Surface Processes in Atmospheric General Circulation Models.
Cambridge Univ. Press, Cambridge, Mass.
Perrier, A. 1985. Updated evapotranspiration and crop water requirement definitions. In:
Perrier, A. and Riou, C. (eds) Crop Water Requirements (ICID Int. Conf., Paris,
Sept. 1984). INRA, Paris: 885-887.
Rijtema, P. E., (1965). "Analysis of actual evapotranspiration." Agric. Res. Rep. No. 69,
Centre for Agric. Publ. and Doc., Wageningen.
Slatyer, R. O. and McIlroy, I. C. 1961. Evaporation and the principle of its
measurement. In: Practical Meteorology, CSIRO (Australia) and UNESCO, Paris.
Smith, M., Allen, R. G., Monteith, J. L., Perrier, A., Pereira, L., and Segeren, A. 1992.
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 332

Report of the expert consultation on procedures for revision of FAO guidelines for
prediction of crop water requirements. UN-FAO, Rome, Italy, 54 p.

B. ET equations
Allen, R. G. 1986. A Penman for all seasons. J. Irrig. and Drain. Engrg. 112(4): 348-
368.
Allen, R. G. 1992. Evaluation of a temperature difference method for computing grass
reference evapotranspiration. Report submitted to UN-FAO Water Resources
Development and Management Service, Land and Water Dev. Div., Rome. 50 p.
Allen, R. G., 1995b. Evaluation of procedures for estimating grass reference
evapotranspiration using air temperature data only. Report prepared for FAO,
Water Resources Development and Management Service, FAO, Rome.
Allen, R. G. and Pruitt, W. O. 1986. Rational use of the FAO Blaney-Criddle formula.
J. Irrig. and Drain. Engrg., ASCE 112(IR2): 139-155.
Allen, R. G. and Pruitt, W. O. 1991. FAO-24 reference evapotranspiration factors. J.
Irrig. and Drain. Engrg., ASCE 117(5): 758-773.
Allen, R. G., Pruitt, W. O., Businger, J. A., Fritschen, L. J., Jensen, M. E., and Quinn, F.
H. 1996. Chapter 4 "Evaporation and Transpiration" m ASCE Handbook of
Hydrology. New York, NY. p. 125-252.
Batchelor, C. H. 1984. The accuracy of evapotranspiration functions estimated with the
FAO modified Penman equation. Irrig. Science 5(4): 223-234.
Blaney, H.F. and Criddle, W. D. 1950. Determining water requirements in irrigated
areas from climatological and irrigation data. USDA Soil Conserv. Serv. SCS-
TP96. 44 pp.
Brutsaert, W. H., 1982. Evaporation into the Atmosphere. R. Deidel Publishing
Company, Dordrecht, Holland.
Burman, R. and Pochop, L. O. 1994. Evaporation, Evapotranspiration and Climatic
Data. Elsevier Science B. V., Amsterdam.
Businger, J. A. 1956. Some remarks on Penman's equations for the evapotranspiration.
Netherlands J. Agric. Sci. 4: 77.
Castrignanò, A., de Caro, A., and Tarantino, E. 1985. Verifica sulla validità di alcuni
metodi empirici di stima dell'evapotraspirazione potenziale nel Metapontino.
(Verification of validity of several empirical methods of estimating potential
evapotranspiration in southern Italy). L'Irrigazione XXXII (4): 23-28 (in Italian).
Chiew, F. H. S., N. N. Kamadalasa, H. M. Malano and McMahon, T. A. 1995. Penman-
Monteith, FAO-24 reference crop evapotranspiration and class-A pan data in
Australia. Agric. Water Management 28: 9-21.
Choisnel, E., de Villele, O., and Lacroze, F. 1992. Une approche uniformisée du calcul
333 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

de l'évapotranspiration potentielle pour l'ensemble des pays de la Communauté

Européenne, Com. Commun. Européennes, EUR 14223 FR, Luxembourg, 176 p.
Christiansen, J. E. 1968. Pan evaporation and evapotranspiration from climatic data. J.
Irrig. and Drain. Div., ASCE 94: 243-265.
Cuenca, R. H. and Nicholson, M. T. 1982. Application of the Penman equation wind
function. J. Irrig. and Drn. Engrg. Div., ASCE 108(IR1): 13-23.
Doorenbos, J. and Kassam, A. H. 1979. Yield response to water. FAO Irrig. and Drain.
Paper No. 33, FAO, Rome, Italy. 193 pp.
Doorenbos, J. and Pruitt, W. O. 1975. Guidelines for predicting crop water
requirements, Irrigation and Drainage Paper 24, Food and Agriculture Organization
of the United Nations, Rome, 179 p.
Feddes, R. A. 1987. Crop factors in relation to Makkink reference crop
evapotranspiration. Tech. Bull. Inst. for Land and Water Management Research.
No. 67, pp. 33-45.
Frére, M. and Popov, G. F. 1979. Agrometeorological crop monitoring and forecasting.
FAO Plant Production and Protection Paper 17. FAO, Rome, Italy., pp 38-43,
Frevert, D. K., Hill, R. W., and Braaten, B. C. 1983. Estimation of FAO
evapotranspiration coefficients. J. Irrig. and Drain Engrg., ASCE 109(IR2): 265-
270.
Gunston, H. and Batchelor, C. H. 1983. A comparison of the Priestley-Taylor and
Penman methods for estimating reference crop evapotranspiration in tropical
countries. Agric. Water Man. 6:65-77.
George, W., Pruitt, W. O., and Dong, A. 1985. Evapotranspiration modeling. In:
California Irrigation Management Information System, Final Report, by R. Snyder,
D. W. Henderson, Pruitt, W. O., and Dong, A. Calif. Dept. Water Resour. Contract.
No. B53812. Land, Air and Water Resources Pap. 10013-A, Univ. Calif., Davis,
III-36 to III-59.
Gosse, G., Perrier, A., and Itier, B. 1977. Etude de l'évapotranspiration réelle d'une
culture de blé dans le bassin parisien. Ann. Agron. 28(5): 521-541. (in French).
Hargreaves, G. H. 1983. Discussion of 'Application of Penman wind function' by
Cuenca, R. H. and Nicholson, M. J. J. Irrig. and Drain. Engrg., ASCE 109(2): 277-
278.
Hargreaves, G. L., Hargreaves, G. H., and Riley, J. P. 1985. Agricultural benefits for
Senegal River Basin. J. Irrigation and Drainage Engr., ASCE 111: 113-124.
Hashemi, F. and Habibian, M. T. 1979. Limitations of temperature based methods in
estimating crop evapotranspiration in arid-zone agricultural development project.
Agric. Meteorol. 20: 237-247.
Hatfield, J. L. and Fuchs, M. 1990. Evapotranspiration models. Chapter 3, pp 33-59 in
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 334

Management of Farm Irrigation Systems (G. J. Hoffman, T. A. Howell, and K. H.

Solomon (ed)), ASAE, St. Joseph, Michigan.
Howell, T. A., Schneider, A. D., and Jensen, M. E. 1991. History of lysimeter design
and use for evapotranspiration measurements. In Allen, R. G., Howell, T. A.,
Pruitt, W. O., Walter, LA., and Jensen, M. E. (Editors), Lysimeters for
Evapotranspiration and Environmental Measurements, ASCE, New York, NY p. 1-
9.
Itier, B. and Perrier, A. 1976a. Présentation d'une étude analytique de l'advection: I.
Advection liée aux variations horizontales de concentration et de température. Ann.
Agron. 27(2): 111-140.
Itier, B., Brunet, Y., Mcaneney, K. J., and Lagouarde, J. P. 1994. Downwind evolution
of scalar fluxes and surface resistance under conditions of local adection. Part I: A
reappraisal of boundary conditions. Agric. and For. Meteorol. 71: 211-255.
Itier, B. 1996. Measurement and estimation of evapotranspiration. In: Pereira, L. S.,
Feddes, R. A., Gilley, J. R., Leseffre, B. (eds) Sustainability of Irrigated
Agriculture. Kluwer Acad. Publ., Dordrecht, pp. 171-191.
Jensen, M. E. and Haise, H. R. 1963. Estimating evapotranspiration from solar radiation
J. Irrig. and Drain. Div., ASCE, 89:15-41.
Jensen, M. E. 1974. (ed.) Consumptive use of water and irrigation water requirements.
Rep. Tech. Com. on Irrig. Water Requirements, Irrig. and Drain. Div., ASCE, 227
pp.
Jensen, M. E., Burman, R. D., and Allen, R. G. (ed). 1990. Evapotranspiration and
Irrigation Water Requirements. ASCE Manuals and Reports on Engineering
Practices No. 70., Am. Soc. Civil Engrs., New York, NY, 360 p.
Katerji, N. and Perrier, A. 1983. Modélization de l'évapotranspiration réelle ETR d'une
parcelle de luzerne: rôle d'un coefficient cultural. Agronomie 3(6): 513-521 (in
French).
Makkink, G. F. 1957. Testing the Penman formula by means of lysimeters. J. Inst.
Water Engng. 11 (3): 277-288.
McNaughton, K. G. and Jarvis, P. G. 1984. Using fee Penman-Monteith equation
predictively. Agricultural Water Management 8: 263-278.
Monteith, J. L. 1973. Principles of Environmental Physics, Edward Arnold, London.
Monteith, J. L. 1981. Evaporation and surface temperature. Quart. J. Roy. Meteorol.
Soc. 107: 1-27.
Monteith, J. L. 1985. Evaporation from land surfaces: progress in analysis and
prediction since 1948. pp. 4-12 m Advances in Evapotranspiration, Proceedings of
the ASAE Conference on Evapotranspiration, Chicago, Ill. ASAE, St. Joseph,
Michigan.
335 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Pelton, W. L., King, K. M. and Tanner, C.B. 1960. An evaluation of the Thornthwaite
and mean temperature methods for determining potential evapotranspiration.
Agron. J. 52: 387-395.
Penman, H. L. 1948. "Natural evaporation from open water, bare soil and grass." Proc.
Roy. Soc. London, A193, 120-146.
Penman, H. L. 1963. Vegetation and hydrology. Tech. Comm. No. 53, Commonwealth
Bureau of Soils, Harpenden, England. 125 pp.
Pereira, L. S. and Smith, M. 1989. Proposed procedures for revision of guidelines for
predicting crop water requirements. Land and Water Use Div., FAO Rome, 36 p.
Phene, C. J., dark, D. A. and Cardon, G. E. 1996. Real time calculation of crop
evapotranspiration using an automated pan evaporation system. In: Camp, C. R.,
Sadler, E. J. and Yoder, R. E. (eds.). Evaporation and Irrigation Scheduling, ASCE:
189-194.
Piper, B. S. 1989. Sensitivity of Penman estimates of evaporation to errors in input data.
Ag. Water Man. 15:279-300.
Priestley, C.H.B. and Taylor, R. J. 1972. On the assessment of surface heat flux and
evaporation using large scale parameters. Mon. Weath. Rev., 100: 81-92. Pruitt, W.
O. (1996). "Empirical method of estimating evapotranspiration using primarily
evaporation pans." Proc. Conf. on Evapotranspiration and its Role in Water
Resources Management. Chicago. Dec. pp. 57-61. Stewart, J. B. 1983. A
discussion of the relationships between the principal forms of the combination
equation for estimating evapotranspiration. Ag. Meteorol. 30:111-127.
Rosenberg, N. J., Blad, B. L. and Verma, S. B. 1983. Microclimate. The Biological
Environment (2nd edition). J. Wiley, New York.
Seemann, J., Chirkov, Y. I., Lomas, J. and Primault, B., 1979. Agrometeorology.
Springer Verlag, Berlin, Heidelberg.
Seguin, B., Brunet, Y., and Perrier, A. 1982. Estimation of evaporation: a review of
existing methods and recent developments in European Geologic Society
Symposium on Evaporation. Leeds, U.K., August, 1982, 21 p.
Sharma, M. L. 1985. Estimating evapotranspiration. p. 213-281 in Adv. in Irrigation,
Vol III, D. Hillel (Editor)., Academic Press, New York.
Stewart, J. B. 1983. A discussion of the relationships between the principal forms of the
combination equation for estimating evaportranspirations. Ag. Meteorol. 30:111-
127.
Tanner, C.B. and Pelton, W. L. 1960. Potential evapotranspiration estimates by the
approximate energy balance of Penman. J. Geophysical Res. 65 (10): 3391-3413.
Tanner, C.B. and Fuchs, M. 1968. Evaporation from unsaturated surfaces: a generalized
combination equation. J. Geophysical Res. 73(4): 1299-1304.
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 336

Thompson, N., Barrie, LA., and Ayles, M. 1981. The Meteorological Office rainfall and
evaporation calculation system: MORECS. Hydrological Memorandum 45,
Hydrometeorological Services, London, 66 p.
Thornthwaite, C. W. 1948. An approach toward a rational classification of climate.
Geograph. Rev., 38, 55.
Turc, L. 1961. Evaluation des besoins en eau d'irrigation, évapotranspiration potentielle,
formule climatique simplifiée et mise a jour. (in French). Ann. Agron. 12:13-49.
Watts, P. J. and Hancock, N. H. 1985. Evaporation and potential evaporation - a
practical approach for agricultural engineers. Mech. Engrg. Trans. 10(4): 231-240
plus discussions during 1986.
Wright, J. L. 1982. New evapotranspiration crop coefficients. J. irrig. and Drain. Div.,
ASCE, 108 (IR2): 57-74.
Wright, J. L. 1988. Daily and seasonal evapotranspiration and yield of irrigated alfalfa
in southern Idaho. Agron. J. 80: 662-669.

C. ET and weather measurement

Allen, R. G. 1996. Assessing integrity of weather data for use in reference
evapotranspiration estimation. J. Irrig. and Drain. Engng. Div., ASCE 122(2): 97-
106.
Allen, R. G., Pruitt, W. O., and Jensen, M. E. 1991. Environmental requirements for
lysimeters. pp. 170-181 in Allen, R. G., Howell, T. A., Pruitt, W. O., Walter, LA.,
and Jensen, M. E. (Editors). Lysimeters for Evapotranspiration and Environmental
Measurements. Proc. of the ASCE Int. Symp. on Lysimetry, Honolulu, HA, ASCE,
New York, NY.
Bastiaanssen, W.G.M. 1995. Regionalization of surface flux densities and moisture
indicators in composite terrain. Doctoral thesis, Wageningen Agricultural
University; Wageningen, 273 pp.
Beard, J. R. 1985. An assessment of water use by turfgrass. p. 45-60 in Gibeault, V. A.
and Cockerham, S. T. (Editors). Turfgrass Water Conservation. Publ. 21405, Univ.
Calif, Div. of Agrie and Nat. Resour., Berkley, Calif.
Biran, I., Bravdo, B., Bushkin-Harav, I., and Rawitz, E. 1981. Water consumption and
growth rate of 11 turfgrasses as affected by mowing height, irrigation frequency
and soil moisture. Agron. J. 73:85-90.
Blad, B. L. and Rosenberg, N. J. 1974. Lysimetric calibration of the Bowen-ratio energy
balance method for evapotranspiration estimation in the Central Great plains. J.
App. Meteorol. 13(2): 227-236.
Brutsaert, W. H., 1982. Evaporation into the Atmosphere. R. Deidel Publishing
Company, Dordrecht, Holland.
337 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Businger, J. A. 1988. "A note on the Businger-Dyer profiles." Boundary-Layer

Meteorol. 42: 145-151.
Businger, J. A. and Yaglom, A. M. 1971. "Introduction to Obukhov's paper on
'Turbulence in an atmosphere with a non-uniform température'," Boundary-Layer
Meteorol. 2: 3-6.
Campbell, G. S. 1977. An Introduction to Environmental Biophysics. Springer Verlag,
N.Y. 159 p.
Carrijo, O. A. and Cuenca R. H., 1992. Precision of evapotranspiration estimates using
neutron probe. J. Irrig. and Drain. Engrg., ASCE 118 (6): 943-953.
Dolman, A. J. and Stewart, J. B. 1987. Modelling forest transpiration from
climatological data. In: R. H. Swanson, P. Y. Bernier and P. D. Woodard (eds)
Forest Hydrology and Watershed Management, IAHS Publ. 167: 319-327.
Fritschen, L. J. and Fritschen, C. L. 1991. Design and evaluation of net radiometers.
Paper presented at the 7th Symp. on Meteorol. Observations and Instrumentation,
Jan. 13-18, 1991., New Orleans, La., U.S.A. 5 p.
Gash, J. H. C., Shuttleworth, W. J., Lloyd, C. R., André, J. C., Goutorbe, J. P., and
Gelpe, J. 1989. Micrometeorological measurements in Les Landes forest during
HAPEX-MOBILHY. Ag. and For. Meteorol. 46:131-147.
Grant, D. R. 1975. Comparison of evaporation from barley with Penman estimates.
Agric. Meteorol. 15: 49-60.
Grebet, P. and Cuenca, R. H. 1991. History of lysimeter design and effects of
environmental disturbances. in Allen, R. G., Howell, T. A., Pruitt, W. O., Walter,
LA., and Jensen, M. E. (Editors), Lysimeters for Evapotranspiration and
Environmental Measurements, ASCE, New York, NY p. 10-18.
Itier, B. and Perrier, A. 1976a. Présentation d'une étude analytique de l'advection: I.
Advection liée aux variations horizontales de concentration et de température. Ann.
Agron. 27(2): 111-140.
Itier, B., Brunet, Y., Mcaneney, K. J., and Lagouarde, J. P. 1994. Downwind evolution
of scalar fluxes and surface resistance under conditions of local adection. Part I: A
reappraisal of boundary conditions. Agric. and For. Meteorol. (in press).
Itier, B. 1996. Measurement and estimation of evapotranspiration. In: Pereira, L. S.,
Feddes, R. A., Gilley, J. R., Leseffre, B. (eds) Sustainability of Irrigated
Agriculture. Kluwer Acad. Pub., Dordrecht, pp. 171-191.
Kessler, J., Perrier, A. and Pescara, C. de, 1990. La Météo Agricole. Météole, (Pau).
Kizer, M. A., Elliott, R. L. and Stone, J. F. 1990. Hourly ET model calibration with
eddy flux and energy balance data. J. Irrig. and Drain. Engrg., ASCE 116(2): 172-
181.
Marsh, A. W., Strohman, R. A., Spaulding, S., Younger, V., and Gibeault, V. 1980.
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 338

Turf grass irrigation research at the University of California: warm and cool season
grasses tested for water needs. Irrig. J., July/August. 20-21, 32-33.
Meyer, W. S. and Mateos, L. 1990. Effects of soil type on soybean crop water use in
weighing lysimeters. 11. effect of lysimeter canopy height discontinuity on
evaporation. Irrig. Sci. 11:233-237.
Neale, C. M. U., Kruse, E.G., and Yoder, R. E. 1991. Field experience with hydraulic
weighing lysimeters. in Allen, R. G., Howell, T. A., Pruitt, W. O., Walter, LA, and
Jensen, M. E. (Editors), Lysimeters for Evapotranspiration and Environmental
Measurements, ASCE, New York, NY p. 160-169.
Pearce, A. J., Gash, J. H. C., and Stewart, J. B. 1980. Rainfall interception in a forest
stand estimated from grassland meteorological data. J. Hydrol., 46: 147-163.
Perrier, A., Itier, B., Bertolini, J. M., and Katerji, N. 1976. A new device for continuous
recording of the energy balance of natural surfaces. Agric. Meteor. 16(1): 71-85.
Perrier, A. and Tuzet, A. 1991. Land surface processes: Description, theoretical
approaches, and physical laws underlying their measurements pp. 145-155 in
Schmugge, T. J. and André, J. C. (eds) Land Surface Evaporation: Measurement
and Parameterization. Springer-Verlag. Berlin.
Perrier, A., Archer, P., and de Pablos, B. 1974. Etude de l'évapotranspiration réelle et
maximele de diverses cultures. I: Dispositif et mesure. Ann. Agron. 25(3): 229-
243.
Perrier, A., Katerji, N., Gosse, G., and Itier, B. 1980. Etude "in situ" de
l'évapotranspiration réelle d'une culture de blé. (In situ study of evapotranspiration
rates for a wheat crop). Agric. Meterol. 21: 295-311. (in French).
Pruitt, W. O., Morgan, D. L., and Lourence, F. J. 1973. Momentum and mass transfers
in the surface boundary layer. Quart. J. Roy. Meteorol. Soc. 99: 370-386.
Pruitt, W. O. 1991. Development of crop coefficients using lysimeters. pp. 182-190 in
Allen, R. G., Howell, T. A., Pruitt, W. O, Walter, LA., and Jensen, M. E. (Editors).
Lysimeters for Evapotranspiration and Environmental Measurements. Proc. of the
ASCE Int. Symp. on Lysimetry, Honolulu, HA, ASCE, New York, NY.
Pruitt, W. O. and Lourence, F. J. 1985. Experiences in lysimetry for ET and surface
drag measurements. pp. 51-69 m: Advances in Evapotranspiration, ASAE, St.
Joseph, MI.
Rosenberg, N. J., Blad, B. L. and Verma, S. B. 1983. Microclimate. The Biological
Environment (2nd edition). J. Wiley, New York.
Schulze, K. 1995. Report of expert meeting for the preparation of an intercomparison of
instruments and procedures for measurement and estimation of evaporation and
evapotranspiration. World Meteorological Organization, Commission for
Instruments and Methods of Observation. Geneva, Switzerland. 30 p.
Seemann, J., Chirkov, Y. I., Lomas, J. and Primault, B., 1979. Agrometeorology.
339 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Springer Verlag, Berlin, Heidelberg.

Shuttleworth, W. J. 1993. Evaporation. In: D. R. Maidment (ed) Handbook of
Hydrology. McGraw Hill, New York: 4.1-4.53.
Shuttleworth, W. J. and Wallace, J. S. 1985. Evaporation from sparse crops - an energy
combination theory. Quart. J. Roy Meteorol. Soc. 111: 839-853.
Stringer, W. C., Wolf, D. D., and Baser, R. E. 1981. Summer regrowth of tall fescue:
stubble characteristics and microenvironment. Agron. J. 73:96-100.
Slatyer, R. O. and McIlroy, I. C. 1961. Evaporation and the principle of its
measurement. In: Practical Meteorology, CSIRO (Australia) and UNESCO, Paris.
Stewart, J. B. and Gay, L. W. 1989. Preliminary modelling of transpiration from the
FIFE stie in Kansas. Agric. and For. Meteorol. 48: 305-315.
Tarantino, E. 1991. Grass reference measurements in Italy in Allen, R. G., Howell, T.
A., Pruitt, W. O., Walter, LA., and Jensen, M. E. (Editors), Lysimeters for
Evapotranspiration and Environmental Measurements, ASCE, New York, NY p.
200-209.
Thom, A. S., Thony, J. L., and Vauclin, M. 1981. On the proper employment of
evaporation pans and atmometers in estimating potential transpiration. Quart. J.
Roy. Meteorol. Soc., 107: 711-736.
Walter, LA., Siemer, E., Dirks, L. R., Quinian, J. P., and Burman, R. D. 1991.
Lysimeters vs. buffer areas: evapotranspiration and agronomic comparisons in
Allen, R. G., Howell, T. A., Pruitt, W. O., Walter, LA., and Jensen, M. E. (Editors),
Lysimeters for Evapotranspiration and Environmental Measurements, ASCE, New
York, NY p. 10-18.
Wehner, D. J. and Watschke, T. L. 1981. Heat tolerance of Kentucky bluegrasses,
perennial ryegrasses, and annual bluegrass. Agron. J. 73:79-84.
WMO 1983 Guide to Meteorological Instruments and Observing Practices. WMO n° 8
(fifth edition), Geneva.
Wright, J. L. 1991. Using lysimeters to develop evapotranspiration crop coefficients in
Allen, R. G., Howell, T. A., Pruitt, W. O., Walter, LA., and Jensen, M. E. (Editors),
Lysimeters for Evapotranspiration and Environmental Measurements, ASCE, New
York, NY p. 191-199.

D. Parameters in ET equations
Allen, R. G., Jensen, M. E., Wright, J. L., and Burman, R. D. 1989. Operational
estimates of reference evapotranspiration. Agron. J. 81:650-662.
Allen, R. G., Smith, M., Perrier, A., and Pereira, L. S. 1994a. An update for the
definition of reference evapotranspiration. ICID Bulletin. 43(2). 1-34.
Allen, R. G., Smith, M., Pereira, L. S., and Perrier, A. 1994b. An update for the
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 340

calculation of reference evapotranspiration. ICID Bulletin, 43 (2): 35-92.

Allen, R. G. 1995a. Evaluation of procedures for estimating mean monthly solar
radiation from air temperature. Report prepared for FAO, Water Resources
Development and Management Service, FAO, Rome.
Bosen, J. F. 1958. An approximation formula to compute relative humidity from dry
bulb and dew point temperatures. Monthly Weather Rev. 86(12): 486.
Brunt, D. 1939. Physical and dynamical meteorology, Univ. Press, Cambridge. 400 pp.
Brunt, D. 1952. Physical and dynamical meteorology, 2nd ed., Univ. Press, Cambridge.
428 pp.
Brutsaert, W. H., 1982. Evaporation into the Atmosphere. R. Deidel Publishing
Company, Dordrecht, Holland.
Burman, R. D., Jensen, M. E., and Allen, R. G. 1987. Thermodynamic factors in
evapotranspiration. In: James, L. G. and M. J. English (editors), Proc. Irrig. and
Drain. Spec. Conf., ASCE, Portland, Ore., p. 28-30.
Burman, R. and Pochop, L. O. 1994. Evaporation, Evapotranspiration and Climatic
Data. Elsevier Science B. V., Amsterdam.
Businger, J. A. 1988. "A note on the Businger-Dyer profiles." Boundary-Layer
Meteorol. 42: 145-151.
Choudhury, B. J., Idso, S. B., and Reginato, R. J. 1987. Analysis of an empirical model
for soil heat flux under a growing wheat crop for estimating evaporation by an
infrared temperature based energy balance equation. Agric. for. Meteorol. 39:283-
297.
Clothier, B. E., Clawson, K. L., Pinter, P. J., Moran, M. S., Reginato, R. J., and Jackson,
R. D. 1986. Estimates of soil heat flux from net radiation during the growth of
alfalfa. Agric. For. Meteorol 37:319-329.
Duffie, J. A. and Beckman, W. A. 1991. Solar engineering of thermal processes. 2nd
Ed., John Wiley and sons, New York. 994 p. Harrison, L. P. 1963. Fundamentals
concepts and definitions relating to humidity. In Wexler, A (Editor) Humidity and
moisture Vol 3, Reinhold Publishing Co., N.Y.
Dyer, A. J. 1974. A review of flux-profile relationships. Boundary Layer Meterol. 7:
363-372.
Dyer, A. J. and Hicks, B. B., 1970. Flux-gradient relationships in the constant flux
layer. Quart. J. Roy. Meteorol. Soc. 96: 715-721.
Frevert, D. K., Hill, R. W., and Braaten, B. C. 1983. Estimation of FAO
evapotranspiration coefficients. J. Irrig. and Drain Engrg., ASCE 109(IR2): 265-
270.
Garratt, J. R. (1992). The atmospheric boundery layer. Cambridge Univ. Press, 316 p.
Garratt, J. R. and Hicks, B. B. 1973. Momentum, heat and water vapour transfer to and
341 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

from natural and artificial surfaces. Quart. J. Roy. Meteorol. Soc. 99: 680-687.
George, W., Pruitt, W. O., and Dong, A. 1985. Evapotranspiration modeling. In:
California Irrigation Management Information System, Final Report, by R. Snyder,
D. W. Henderson, Pruitt, W. O., and Dong, A. Calif. Dept. Water Resour. Contract.
No. B53812. Land, Air and Water Resources Pap. 10013-A, Univ. Calif., Davis,
III-36 to III-59.
Gosse, G., Perrier, A., and Itier; B. 1977. Etude de l'évapotranspiration réelle d'une
culture de blé dans le bassin parisien. Ann. Agron. 28(5): 521-541. (in French).
Harrison, L. P. 1963. Fundamentals concepts and definitions relating to humidity. In
Wexler, A (Editor) Humidity and moisture Vol 3, Reinhold Publishing Co., N.Y.
Hashemi, F. and Habibian, M. T. 1979. Limitations of temperature based methods in
estimating crop evapotranspiration in arid-zone agricultural development project.
Agric. Meteorol. 20: 237-247.
Hatfield, J. L. and Fuchs, M. 1990. Evapotranspiration models. Chapter 3, pp 33-59 in
Management of Farm Irrigation Systems (G. J. Hoffman, T. A. Howell, and K. H.
Solomon (ed)), ASAE, St. Joseph, Michigan.
Hottel, H. C. 1976. A simple model for estimating the transmittance of direct solar
radiation through clear atmospheres. Solar Energy 18: 129.
Idso, S. B. and Jackson, R. B. 1969. Thermal radiation from the atmosphere. J.
Geophys. Res. 74:5397-5403.
Jensen, J. R. 1988. Effect of asymmetric, daily air temperature and humidity waves on
calculation of reference evapotranspiration. Proc. European Economic Community
Workshop on Management of Water Resources in Cash Crops and in Alternative
Production Systems. Brussels, Belg. 24-25 Nov., 1988.12 p.
List, R. J. 1984. Smithsonian Meteorological Tables, 6th rev. ed., Smithsonian
Institution, Washington D.C., U.S.A. 539 p.
Liu, B. Y. H., and Jorden, R. C. 1960. The interrelationship and characteristic
distribution of direct diffuse and total solar radiation. Solar Energy 4(3): 1-19.
Matias P. G. M. 1992. SWATCHP, a model for a continuous simulation of hydrologic
processes in a system vegetation - soil - aquifer - river. Ph. D. dissertation, Techn.
Univ. Lisbon (in Portuguese).
Monteith, J. L. and Unsworth, M. H. 1990. Principles of Environmental Physics, 2nd
ed., Edward Arnold, London.
Monteith, J. L., 1965. Evaporation and Environment. 19th Symposia of the Society for
Experimental Biology, University Press, Cambridge, 19: 205-234.
Murray, F. W. 1967. On the computation of saturation vapor pressure. J. Appl. Meteor.
6: 203-204.
Penman, H. L. 1963. Vegetation and hydrology. Tech. Comm. No. 53, Commonwealth
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 342

Bureau of Soils, Harpenden, England. 125 pp.

Pereira, L. S. and Smith, M. 1989. Proposed procedures for revision of guidelines for
predicting crop water requirements. Land and Water Use Div., FAO Rome, 36 p.
Pruitt, W. O. and Doorenbos, J. 1977. Background and Development of Methods to
Predict Reference Crop Evapotranspiration (ETo). Appendix II in FAO-ID-24, pp
108-119.
Seguin, B., Brunet, Y., and Perrier, A. 1982. Estimation of evaporation: a review of
existing methods and recent developments in European Geologic Society
Symposium on Evaporation. Leeds, U.K., August, 1982, 21 p.
Sharma, M. L. 1985. Estimating evapotranspiration. p. 213-281 in Adv. in Irrigation,
Vol III, D. Hillel (Editor)., Academic Press, New York.
Smith, M., Allen, R. G., Monteith, J. L., Pereira; L. S., Perrier, A., Pruitt, W. O. 1992.
Report on the Expert Consultation on procedures for Revision of FAO Guidelines
for Prediction of Crop Water Requirements. Land and Water Development
Division, United Nations Food and Agriculture Service, Rome, Italy.
Tetens, O. 1930. Uber einige meteorologische Begriffe. z. Geophys. 6:297-309.
van Wijk, W. R. and de Vries, D. A. 1963. Periodic temperature variations in a
homogeneous soil. In: van Wijk, W. R. (Editor). Physics of the plant environment.
North-Holland Publ. Co., Amsterdam, P. 102-143.
Weiss, A. 1982. An experimental study of net radiation, its components and prediction
Agron. J. 74: 871-874.
WMO 1970. Guide to Hydrometeorological Practices. WMO nº 168. TP. 82. Geneva
WMO 1981. Guide to Agricultural Meteorological Practices. WMO n° 134 (second
edition), Geneva.
Wright, J. L. 1982. New evapotranspiration crop coefficients. J. irrig. and Drain. Div.,
ASCE, 108 (IR2): 57-74.

E. Crop parameters in PM equation

Allen, R. G., Jensen, M. E., Wright, J. L., and Burman, R. D. 1989. Operational
estimates of reference evapotranspiration. Agron. J. 81: 650-662.
Allen, R. G., Smith, M., Pereira, L. S., and Perrier, A. 1994b. An update for the
calculation of reference evapotranspiration. ICID Bulletin, 43 (2): 35-92.
Allen, R. G., Vanderkimpen, P. J., and Wright, J. L. 1995. "Development of resistance
parameters for operational application of the Penman-Monteith equation." Agric.
and For. Meteorol.
Alves, I. L. 1995. Modelling crop evapotranspiration. Canopy and aerodynamic
resistances. Ph.D. Dissertation, ISA, Univ. Tec. Lisboa (in Portuguese).
343 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Alves, I., Perrier, A. and Pereira, L. S., 1998. Aerodynamic and surface resistances of
complete over crops: How good in the "big leaf" approach? Trans. ASAE 41 (2):
345-351.
Ben-Mehrez, M., Taconet, O., Vidal-Madjar, D., and Valencogne, C. 1992. "Estimation
of stomatal resistance and canopy evaporation during the HAPEX-MOBILHY
experiment." Agr. and For. Meteorol. 58: 285-313.
Bevan, K. 1979. A sensitivity analysis of the Penman-Monteith actual
evapotranspiration estimates. J. Hydrol. 44: 169-190.
Brutsaert, W. H., 1982. Evaporation into the Atmosphere. R. Deidel Publishing
Company, Dordrecht, Holland.
Businger, J. A. and Yaglom, A. M. 1971. "Introduction to Obukhov's paper on
'Turbulence in an atmosphere with a non-uniform temperature'," Boundary-Layer
Meteorol. 2: 3-6.
Campbell, G. S. 1977. An Introduction to Environmental Biophysics. Springer Verlag,
N.Y. 159 p.
Chamberlain, A. C., 1966. Transport of gases to and from grass and grass-like surfaces.
Proc. Roy. Soc. A, 290: 236-259.
DeCoursey, D. G. 1992. Evaporation and evapotranspiration processes. In: Root Zone
Water Quality Model, version 1.0. Technical Documentation. GPSR, USDA-ARS,
Fort Collins, Co, pp 29-74.
Dolman, A. J. and Stewart, J. B. 1987. Modelling forest transpiration from
climatological data. In: R. H. Swanson, P. Y. Bernier and P. D. Woodard (eds)
Forest Hydrology and Watershed Management, IAHS Publ. 167: 319-327.
Frank, A. B. 1981. Effect of leaf age and position on photosynthesis and stomatal
conductance of forage grasses. Agron. J. 73: 70-74.
Jarvis, P. G. 1976. The interpretation of the variations in leaf water potential and
stomatal conductance found in canopies in the field. Phil. Trans. Roy. Soc., Lond.,
B 273: 593-610.
Kelliher, F. M., Leuning, R. and Schulze, E. D. 1993. Evaporation and canopy
characteristics of coniferous forests and grasslands.. Oecologia 95: 153-163.
Kim, J. and Verma, S. B. 1991. Modeling canopy stomatal conductance in a temperate
grassland ecosystem. Agric. and For. Meteorol. 55: 149-166.
Loommis, R. S. and Williams, W. A. 1969. Productivity and the morphology of crop
stand patterns with leaves. In: J. D. Eastin (ed) Physiological Aspects of Crop
Yield. ASA, CSSA and SSSA, Madison, WI: 27-47.
Martin, D. L. and J. R. Gilley 1993. Irrigation Water Requirements. Chapter 2 of the
SCS National Engineering Handbook, Soil Conservation Service, Washington
D.C., 284 pp.
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 344

Matias P. G. M. 1992. SWATCHP, a model for a continuous simulation of hydrologic

processes in a system vegetation - soil - aquifer - river. Ph. D. dissertation, Techn.
Univ. Lisbon (in Portuguese).
McNaughton, K. G. and Jarvis, P. G. 1984. Using the Penman-Monteith equation
predictively. Agricultural Water Management 8: 263-278.
Monin, A. S. and Obukhov, A. M. 1954. "The basic laws of turbulent mixing in the
surface layer of the atmosphere." Akad. Nauk. SSSR Trud. Geofiz. Inst., No. 24.
(151): 163-187.
Monteith, J. L. 1973. Principles of Environmental Physics, Edward Arnold, London.
Monteith, J. L. 1981. Evaporation and surface temperature. Quart. J. Roy, Meteorol.
Soc. 107: 1-27.
Monteith, J. L. 1985. Evaporation from land surfaces: progress in analysis and
prediction since 1948. pp. 4-12 m Advances in Evapotranspiration, Proceedings of
the ASAE Conference on Evapotranspiration, Chicago, Ill. ASAE, St. Joseph,
Michigan.
Monteith, J. L. and Unsworth, M. H. 1990. Principles of Environmental Physics, 2nd
ed., Edward Arnold, London.
Monteith, J. L., 1965. Evaporation and Environment. 19th Symposia of the Society for
Experimental Biology, university Press, Cambridge, 19: 205-234.
Paulson, C. A. 1970. The mathematical representation of wind speed and temperature
profiles in the unstable atmospheric surface layer. J. Appl. Meteorol. 9: 857-861.
Perrier, A. 1982. Land surface processes: vegetation pp. 395-448 in P. S. Eagleson
(Editor), Land Surface Processes in Atmospheric General Circulation Models.
Cambridge Univ. Press, Cambridge, Mass.
Perrier, A. and Tuzet, A. 1991. Land surface processes: Description, theoretical
approaches, and physical laws underlying their measurements pp. 145-155 in
Schmugge, T. J. and Andre, J.-C. (eds) Land Surface Evaporation: Measurement
and Parameterization. Springer-Verlag. Berlin.
Pruitt, W. O., Morgan, D. L., and Lourence, F. J. 1973. Momentum and mass transfers
in the surface boundary layer. Quart. J. Roy. Meteorol. Soc. 99: 370-386.
Shaw, R. H. and Pereira, A. R. 1982. Aerodynamic roughness of a plant canopy: A
numerical experiment. Agric. Meteorol. 26: 51-65. Stewart, J. B. 1988. Modelling
surface conductance of pine forest. Agric. and For. Meteorol. 43: 19-35.
Shuttleworth, W. J. 1993. Evaporation. In: D. R. Maidment (ed) Handbook of
Hydrology. McGraw Hill, New York: 4.1-4.53.
Shuttleworth, W. J. and Wallace, J. S. 1985. Evaporation from sparse crops - an energy
combination theory. Quart. J. Roy Meteorol. Soc. 111: 839-853.
Smith, M., Allen, R. G., Monteith, J. L., Perrier, A., Pereira, L., and Segeren, A. 1992.
345 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Report of the expert consultation on procedures for revision of FAO guidelines for
prediction of crop water requirements. UN-FAO, Rome, Italy, 54 p.
Stewart, J. B. 1989. On the use of the Penman-Monteith equation for determining areal
evapotranspiration. in Estimation of Areal Evapotranspiration, IAHS Publ. no. 177:
3-12.
Stewart, J. B. and Verma, S. B. 1992. Comparison of surface fluxes and conductances at
two contrasting sites within the FIFE area. J. Geophysical Research 97 (D17):
18623-18628.
Szeicz, G. and Long, I. F. 1969. Surface resistance of crop canopies. Water Resour. Res.
5, 622-633.
Thom, A. S. 1971. Momentum absorption by vegetation. Quart. J. Roy. Meteorol. Soc.
97: 414-428.
Thom, A. S. 1972. Momentum, mass and heat exchange of vegetation. Quart. J. Roy.
Meteorol. Soc. 98, 124-134.
Thom, A. S. and Oliver, H. R. 1977. On Penman's equation for estimating regional
evaporation. Quart. J. Roy. Meteorol. Soc. 103: 345-357.
Thom, A. S., Setwart, J. B., Oliver, H. R. and Gash, J. H. C. 1975. Comparison of
aerodynamic and energy budget estimates of fluxes over a pine forest. Quart. J.
Roy. Meteorol. Soc. 101: 93-105.
van Bavel, C. H., Fritschen, L. J., and Reeves, W. E. 1963. Transpiration of sudangrass
as an externally controlled process. Science 141: 269-270.
Verma, S. B. 1989. Aerodynamic resistances to transfers of heat, mass and momentum.
Estimation of Areal Evapotranspiration, T. A. Black, D. L. Spittlehouse, M. D.
Novak and D. T. Price (ed)., IAHS Pub. No. 177. p. 13-20.
Webb, E. K. 1970. "Profile relationships: the log-linear range, and extension to strong
stability." Q. J. Roy. Met. Soc. 96: 67-90.
Wallace, J. S., Roberts, J. M., and Sivakuma, M. V. K. 1990. "The estimation of
transpiration from sparse dryland millet using stomatal conductance and vegetation
area indices." Agric. and Forest Meteorol. 51: 35-49.

F. Analysis of weather and ET data

Allen, R. G. 1996. Assessing integrity of weather data for use in reference
evapotranspiration estimation. J. Irrig. and Drain. Engng. Div., ASCE 122 (2): 97-
106.
Allen, R. G. and Brockway, C. E. 1983. Estimating consumptive use on a statewide
basis pp. 79-89 in Proc. 1983 Irrig. and Drain. Specialty Conf. at Jackson, WY.
ASCE, New York, NY.
Allen, R. G., Brockway, C. E., and Wright, J. L. 1983. Weather station siting and
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 346

consumptive use estimates. J. Water Resour. Ping, and Mgmt. Div., ASCE 109 (2):
134-146.
Allen, R. G. 1997. a Self-Calibrating Method for Estimating Solar Radiation from Air
Temperature. J. Hydrologic Engineering, ASCE 2 (2): 5 6-67.
Allen, R. G. and Wright, J. L. 1977. Translating Wind Measurements from Weather
Stations to Agricultural Crops. J. Hydrologic Engineering, ASCE 2 (1): 26-35..
Burman, R. D., Wright, J. L. and Jensen, M. E. 1975. Changes in climate and estimated
evaporation across a large irrigated area in Idaho. Trans. ASAE 18 (6): 1089-1091,
1093.
Pereira, L. S. (ed.). 1998. Water and Soil Management for Sustainable Agriculture in
the Huang-Huai-Hai Rivers Plain (North China). Final report of EC Research
Contract CT93-250, Instituto Superior de Agronomia, Lisbon.
Pruitt, W. O. and Doorenbos, J. 1977. Background and Development of Methods to
Predict Reference Crop Evapotranspiration (ETo). Appendix 11 m FAO-ID-24, pp
108-119.
Pruitt, W. O. and Swann, B.D. 1986. Evapotranspiration studies in N. S. W.: Daily vs.
hourly meteorological data. Irrigation '86, Darling downs Institute of Advanced
Education, Toowoomba, Queensland, Australia, 29 p.
Rosenberg, N. J., Blad, B. L. and Verma, S. B. 1983. Microclimate. The Biological
Environment (2nd edition). J. Wiley, New York.
Snyder, R. L. and Pruitt, W. O. 1992. Evapotranspiration data management in
California. Proceedings of the Irrigation and Drainage sessions of ASCE Water
Forum '92, T. Engman, ed. ASCE, New York, New York. p. 128-133.

G. Crop evapotranspiration
Alves, I. L. 1995. Modelling crop evapotranspiration. Canopy and aerodynamic
resistances. Ph.D. Dissertation, ISA, Univ. Tec. Lisboa (in portuguese).
Bevan, K. 1979. A sensitivity analysis of the Penman-Monteith actual
evapotranspiration estimates. J. Hydrol. 44: 169-190.
Howell, T. A., Evett, S. R., Tolk, J. A., Schneider, A. D. and Steiner, J. L. 1996.
Evapotranspiration of corn - Southern High Plains. In: Camp, C. R., Sadler, E. J.
and Yoder, R. E. (eds.). Evapotranspiration and Irrigation Scheduling, ASAE: 158-
166.
Jensen, M. E. 1968. Water consumption by agricultural plants. In: Kozlowski, T. T. (ed)
Water Deficits and Plant Growth, vol II, Academic Press, New York: 1-22.
Jensen, M. E. 1974. (ed.) Consumptive use of water and irrigation water requirements.
Rep. Tech. Com. on Irrig. Water Requirements, Irrig. and Drain. Div., ASCE, 227
pp.
347 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Katerji, N. and Perrier, A. 1983. Modélization de l'évapotranspiration réelle ETR d'une

parcelle de luzerne: rôle d'un coefficient cultural. Agronomie 3 (6): 513-521 (in
French).
Lee, R. 1980. Forest Hydrology. Columbia Univ. Press, New York.
Perrier, A., Archer, P., and de Pablos, B. 1974. Etude de l'évapotranspiration réelle et
maximele de diverses cultures. I: Dispositif et mesure. Ann. Agron. 25 (3): 229-
243.
Perrier, A., Katerji, N., Gosse, G., and Itier, B. 1980. Etude "in situ" de
l'évapotranspiration réelle d'une culture de blé. (In situ study of evapotranspiration
rates for a wheat crop). Agric. Meterol. 21:295-311. (in French).
Rijtema, P. E., (1965). "Analysis of actual evapotranspiration." Agric. Res. Rep. No. 69,
Centre for Agric. Publ. and Doc., Wageningen.
Shuttleworth, W. J. 1993. Evaporation. In: D. R. Maidment (ed) Handbook of
Hydrology. McGraw Hill, New York: 4.1-4.53.

H. Crop coefficients
Abtew, W. and J. Obeysekera. 1995. Lysimeter study of evapotranspiration of cattails
and comparison of three estimation methods. Trans. ASAE 38 (1): 121-129.
Allen, R. G., J. Prueger, and R. W. Hill. 1992. Evapotranspiration from Isolated Stands
of Hydrophytes: Cattail and Bulrush. Trans ASAE 35 (4): 1191-1198.
Allen, R. G., R. W. Hill, and S. Vemulapali, S. 1994. Evapotranspiration Parameters for
Variably-Sized Wetlands. Paper presented at the 1994 Summer Meeting of ASAE.
No. 942132, 24 p. Burman, R. D., Nixon, P. R., Wright, J. L. and Pruitt, W. O.
1980 "Water requirements" p. 189-232 in Jensen, M. E. (ed) Design and operation
of farm irrigation systems, Amer. Soc. Agric. Engr., St. Joseph, Mich.
Allen, R. G., Smith, M., Pereira, L. S. and Pruitt, W. O. 1997. Proposed revision to the
FAO procedure for estimating crop water requirements. In: Chartzoulakes, K. S.
(ed.). Proc. 2nd. Int. Sym. on Irrigation of Horticultural Crops, ISHS, Acta Hort.
Vol. I: 17-33.
Doorenbos, J. and Pruitt, W. O., 1977. Crop water requirements. Irrigation and
Drainage Paper No. 24, (rev.) FAO, Rome, Italy. 144 p.
Doorenbos, J. and Kassam, A. H. 1979. Yield response to water. FAO Irrig. and Drain.
Paper No. 33, FAO, Rome, Italy. 193 pp.
Elliott, R. L., S. L. Harp, G. D. Grosz and M. A. Kizer. 1988. Crop Coefficients for
Peanut Evapotranspiration. Agricultural Water Management 15: 155-164.
Feddes, R. A. 1987. Crop factors in relation to Makkink reference crop
evapotranspiration. Tech. Bull. Inst. for Land and Water Management Research.
No. 67, pp. 33-45.
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 348

Fereres, E., (1981). (ed.) "Drip irrigation management." Cooperative Extension, Univ.
California, Berkeley, CA, Leaflet No. 21259.
Grattan, S. R., W. Bowers, A. Dong, R. L. Snyder, J. J. Carroll, and W. George. 1998.
New crop coefficients estimate water use of vegetables, row crops. California
Agriculture 52 (1): 16-21.
Howell, T. A., D. A. Bucks, D. A. Goldhamer, and J. M. Lima. 1986. "Management
Principles: 4.1 Irrigation Scheduling.", in Trickle Irrigation for Crop Production:
Design, Operation and Management (F. S. Nakayama and D. A. Bucks (ed)).
Elsevier.
Howell, T. A., Steiner, J. L., Schneider, A. D., and Evett, S. R. 1995.
Evapotranspiration of irrigated winter wheat - southern high plains. Trans. ASAE
38 (3): 745-759.
Jensen, M. E. 1974. (ed.) Consumptive use of water and irrigation water requirements.
Rep. Tech. Com. on Irrig. Water Requirements, Irrig. and Drain. Div., ASCE, 227
pp.
Kolar, J. J. and Kohl, R. A. 1976. Irrigating alfalfa for seed production. Univ. Idaho
Agrie. Exp. Station Current Information Series 357., Moscow, Idaho. 3 p.
Liu, Y., Teixeira, J. L., Zhang, H. J. and Pereira, L. S. 1998. Model validation and crop
coefficients for irrigation scheduling in the North China plai. Agricultural Water
Management 36: 233-246.
Neale, C. M. U. 1987. Development of Reflectance Based Crop Coefficients for Corn.
Unpublished Ph D Dissertation, Agricultural Engineering, Colorado State
University, Fort Collins, USA.
Neale, C. M. U., W. C. Bausch and D. F. Heerman. 1989. Development of reflectance-
based crop coefficients for corn. Trans. ASAE 32 (6): 1891-1899.
Pastor, M. and Orgaz, F. 1994. Riego deficitario del olivar: Los programas de recorte de
riego en olivar. Agricultura no. 746: 768-776 (in Spanish).
Pereira, L. S., Teixeira, J. L., Pereira, L. A., Ferreira, M. I., and Fernando, R. M., 1987.
Simulation models of crop response to irrigation management: research approaches
and needs. In: J. Feyen (ed) Simulation Models for Cropping Systems in Relation
to Water Management. Commission of the European Communities, EUR 10869,
Luxembourg: 19-36.
Pereira, L. S., Perrier, A., Allen, R. G. and Alves, I. 1996. Evapotranspiration: Review
of concepts and future trends. In: Camp, C. R., Sadler, E. J., Yoder, R. E. (eds)
Evapotranspiration and Irrigation Scheduling, ASAE: pp. 109-115.
Pruitt, W. O. 1976. "Evapotranspiration and crop coefficients for a windbreak of
Monterey pine trees", personal communication, Davis, CA.
Pruitt, W. O. 1986. "Traditional methods 'Evapotranspiration research priorities for the
next decade'." ASAE Paper No. 86-2629. 23 p.
349 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Pruitt, W. O., E. Fereres, P. E. Martin, H. Singh, D. W. Henderson, R. M. Hagan, E.

Tarantino, and B. Chandio. 1984. "Microclimate, evapotranspiration, and water-use
efficiency for drip- and furrow-irrigated tomatoes." Proceedings 12th Congress,
International Commission on Irrigation and Drainage, Ft. Collins, CO., p. 367-394.
Rogers, J. S., Allen, L. H., and Calvert, D. J. 1983. Evapotranspiration for humid
regions: developing citrus grove, grass cover. Trans. ASAE, 26 (6): 1778-83, 92.
Snyder, R. L., Lanini, B. J., Shaw, D. A., and Pruitt, W. O. 1989a. Using reference
evapotranspiration (ETo) and crop coefficients to estimate crop evapotranspiration
(ETc) for agronomic crops, grasses, and vegetable crops. Cooperative Extension,
Univ. California, Berkeley, CA, Leaflet No. 21427, 12 p.
Snyder, R. L., Lanini, B. J., Shaw, D. A., and Pruitt, W. O. 1989b. Using reference
evapotranspiration (ETo) and crop coefficients to estimate crop evapotranspiration
(ETc) for trees and vines. Cooperative Extension, Univ. California, Berkeley, CA,
Leaflet No. 21428, 8 p.
Wright J. L. 1981. Crop coefficients for estimates of daily crop evapotranspiration.
Irrig. Scheduling for Water and Energy Conservation in the 80s, ASAE, Dec. 1981.
Wright, J. L. 1982. New Evapotranspiration Crop Coefficients. J. of Irrig. and Drain.
Div., ASCE, 108: 57-74.
Wright, J. L. and Jensen, M. E. 1972. Peak water requirements of crops in southern
Idaho. J. Irrig. and Drain. Div., ASCE 96 (IR1): 193-201.
Wright, J. L. 1990. Evapotranspiration data for dry, edible beans at Kimberly, Idaho.,
unpublished data, USDA-ARS, Kimberly, Idaho.

I. Lengths of crop growth stages

Allen, R. G. and Gichuki, F. N. 1989. Effects of Projected CO2 - induced Climatic
Changes on Irrigation Water Requirements in the Great Plains States (Texas,
Oklahoma, Kansas, and Nebraska). The Potential Effects of Global Climate
Change on the United States: Appendix C - Agriculture. Vol. 1. EPA-230-05-89-
053 (J. B. Smith and D. A. Tirpak, Eds.), U.S. Environmental Protection Agency,
Office of Policy, Planning and Evaluation, Washington, D. C., (6): 1-42.
Dingkuhn, M. 1994. Climatic determinants of irrigated rice performance in the Sahel.
III. Characterizing environments by simulating crop phenology. Agricultural
Systems (48): 435-456.
Doorenbos, J. and Pruitt, W. O., 1977. Crop water requirements. Irrigation and
Drainage Paper No. 24, (rev.) FAO, Rome, Italy. 144 p.
Everson, D. O., M. Faubion and D. E. Amos 1978. "Freezing temperatures and growing
seasons in Idaho." Univ. Idaho Agric. Exp. station bulletin 494. 18 p.
Kruse E. G. and Haise, H. R. 1974. "Water use by native grasses in high altitude
Colorado meadows." U.S.D.A Agric. Res. Service, Western Region report ARS-
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 350

W-6-1974. 60 pages
O'Halloran, T. F. 1997. Reported crop acreages by month for the Imperial Irrigation
District, Imperial Irrigation District, Imperial, Calif., USA. personal
communication.
Ritchie, J. T. 1991. Wheat phasic development. In: R. J. Hanks and J. T. Ritchie
(Editors), Modeling Plant and Soil Systems, Agronomy Series No. 31, Am. Soc.
Agron., Madison, Wise., Chapter 3, 31-54.
Ritchie, J. T. and D. S. NeSmith. (1991). "Temperature and crop development." In: R. J.
Hanks and J. T. Ritchie (Editors). Modeling Plant and Soil Systems, Agronomy
Series No. 31, Am. Soc. Agron., Madison, Wise., Chapter 2, 5-29.
Ritchie, J. T. and Johnson, B. S. (1990). "Soil and plant factors affecting evaporation."
Chapter 13 of Irrigation of Agricultural Crops, (Stewart, B. A. and Nielsen, D. R
(ed.)), Agronomy Series 30. Am. Soc. Agron. p. 363-390.
Snyder, R. L., Lanini, B. J., Shaw, D. A., and Pruitt, W. O. 1989a. Using reference
evapotranspiration (ETo) and crop coefficients to estimate crop evapotranspiration
(ETc) for agronomic crops, grasses, and vegetable crops. Cooperative Extension,
Univ. California, Berkeley, CA, Leaflet No. 21427, 12 p.
Snyder, R. L., Lanini, B. J., Shaw, D. A., and Pruitt, W. O. 1989b. Using reference
evapotranspiration (ETo) and crop coefficients to estimate crop evapotranspiration
(ETc) for trees and vines. Cooperative Extension, Univ. California, Berkeley, CA,
Leaflet No. 21428, 8 p.
Wright, J. L. 1982. New evapotranspiration crop coefficients. J. Irrig. and Drain. Div.,
ASCE, 108 (IR2): 57-74.

J. Effects of soil mulches

Battikhi, A. M. and Hill, R. W. 1986. Irrigation scheduling and watermelon yield model
for the Jordan Valley. J. Agronomy and Crop Science 157: 145-155.
Battikhi, A. M. and Hill, R. W. 1986. Irrigation scheduling and cantaloupe yield model
for the Jordan Valley. Agricultural Water Management 15: 177-187.
Ghawi, I. and Battikhi, A. M. 1986. Watermelon (Citrullus lanatus) production under
mulch and trickle irrigation in the Jordan Valley. J. Agronomy and Crop Science
156: 225-236.
Ghinassi, G. and Neri, L. 1998. Effect of mulching with black polyethylee sheets on
sweet pepper evapotranspiration losses. In: Pereira, L. S. and Gowing, J. W. (eds.).
Water and the Environment: Innovative Issues in Irrigation and Drainage. E. & F.
N. Spon, London. Pp. 396-403.
Haddadin, S. H. and Ghawi, I. 1983. Effect of plastic mulches on soil water
conservation and soil temperature in field grown tomato in the Jordan Valley.
Dirasat 13(8): 25-34
351 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Safadi, A. S. 1991. Squash and cucumber yield and water use models unpublished Ph.D.
dissertation, Dept. Biological and Irrigation Engineering, Utah State Univ., Logan,
UT 84322-4105. 190 p.

K. Non-growing season evapotranspiration

Flerchinger, G. N. and Pierson, F. B. 1991. Modeling plant canopy effects on variability
of soil temperature and water. Agr. and For., Meteorol. 56: 227-246.
Running, S. W. and Coughlan, J. C. 1988. A general model of forest ecosystem
processes for regional applications: I. Hydrologic balance, canopy gas exchange
and primary production processes. Ecological Modeling 42: 125-154.
Saxton, K. E., Johnson, H. P., and Shaw, R. H. (1974). "Modeling evapotranspiration
and soil moisture." Trans. ASAE 17 (4): 673-677.
Sinclair, T. R. (1984). "Leaf area development in field-grown soybeans." Agron. J.
76:141-146.
Liu, Y., Teixeira, J. L., Zhang, H. J. and Pereira, L. S. 1998. Model validation and crop
coefficients for irrigation scheduling in the North China plai. Agricultural Water
Management 36: 233-246.

L. Soil water holding characteristics

Jensen, M. E., Burman, R. D., and Allen, R. G. (1990). Evapotranspiration and
Irrigation Water Requirements. ASCE Manuals and Reports on Engineering
Practice No. 70. 332 p.
Keller, J. and Bliesner, R. D. (1990). Sprinkle and Trickle Irrigation van Nostrand
Reinhold., New York, NY. 652 p.
Ratliff, L. F., Ritchie, J. T., and Cassel, D. K. 1983. Field-measured limits of soil water
availability as related to laboratory-measured properties. Soil Sci. Soc. Am. J., 47:
770-775.

M. Rooting depths
Doorenbos, J. and Kassam, A. H. 1979. Yield response to water. FAO Irrig. and Drain.
Paper No. 33, FAO, Rome, Italy. 193 pp.
Keller, J. and Bliesner, R. D. (1990). Sprinkle and Trickle Irrigation van Nostrand
Reinhold., New York, NY. 652 p.

N. Salinity impacts on evapotranspiration

Ayers, R. S. and D. W. Westcot. 1985. Water quality for agriculture. Irrigation and
Drainage Paper 29, Rev. 1. Food and Agriculture Organization of the United
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 352

Nations, Rome, 174 pages.

Doorenbos, J. and A. H. Kassam. 1979. Yield response to water. Irrigation and
Drainage Paper 33. Food and Agriculture Organization of the United Nations,
Rome, 193 pages.
Hanks, R. J. 1984. Prediction of crop yield and water consumption under saline
conditions. Section 8.2, pages 272-283, in Shainberg, I. and J. Shalhevet (ed), Soil
Salinity under Irrigation: Processes and Management, Springer-Verlag, Berlin.
Hoffman, G. J., J. A. Jobes, and W. J. Alves. 1983. Response to tall fescue to irrigation
water salinity, leaching fraction, and irrigation frequency. Agric. Water.
Management 7: 439-456.
Letey, J. and A. Dinar. 1986. Simulated crop-water production functions for several
crops when irrigated with saline waters. Hilgardia 54 (1): 1-32.
Letey, J., A. Dinar, and K. C. Knapp. 1985. Crop-water production function model for
saline irrigation waters. Soil Sci. Soc. Am. J., 49: 1005-1009.
Maas, E. V., 1990. Crop salt tolerance. In: K. K. Tanji (Ed.), Agricultural Salinity
Assessment and Management. ASCE Manuals and Reports on Engineering
Practice No. 71. Am Soc. Civil Engineers, New York, pp. 262-304.
Mieri, A. 1984. Plant response to salinity: experimental methodology and application to
the field, Section 8.3, pages 284-297, in Shainberg, I. and J. Shalhevet (ed), Soil
Salinity under Irrigation: Processes and Management, Springer-Verlag, Berlin.
Oster, J. D. 1994. Irrigation with poor quality water - review article. Agricult. Water
management 25: 271-297.
Oster, J. D., I. Shainberg, and I. P. Abrol. 1996. Reclamation of salt-affected soil, Ch.
14. In: M. Agassi (ed.). Soil Erosion, Conservation, and Rehabilitation. Marcel
Dekker, Inc. New York. pp 315-35.
Rhodes, J. D., A. Kandiah, and A. M. Mashali. 1992. The use of saline waters for crop
production. Irrigation and Drainage Paper 48. Food and Agriculture Organization
of the United Nations, Rome, 133 pages.
Shalhevet, J. 1984. Management of Irrigation with Brackish Water, Section 8.4, pages
298-318, in Shainberg, I. and J. Shalhevet (ed), Soil Salinity under Irrigation:
Processes and Management, Springer-Verlag, Berlin.
Shalhevet, J. 1994. Using water of marginal quality for crop production: major issues -
review article. Agricult. Water management 25: 233-269.
Stewart, J. I., R. M. Hagan, and W. O. Pruitt. 1976. Salinity effects on corn yield,
evapotranspiration, leaching fraction, and irrigation efficiency pages 316-331 in H.
E. Dregne (ed). Managing Saline Water for Irrigation, Proceedings of the Int. Conf.
on Managing Saline Water for Irrig.: Planning for the Future, Lubbock, TX.
353 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Tanji, K. K. (Ed.), Agricultural Salinity Assessment and Management. 1990. ASCE

Manuals and Reports on Engineering Practice No. 71. Am Soc. Civil Engineers,
New York, pp. 113-137

O. Soil evaporation
Hanks, R. J. 1974. Model for predicting plant growth as influenced by
evapotranspiration and soil water. Agron. J. 66: 660-665.
Hanks, R. J. 1985. Crop coefficients for transpiration. Advances in Evapotranspiration.
Proceedings, National Conf. Advances in Evapotranspiration., ASAE, Chicago,
IL., 431-438.
Hanks, R. J. and Hill, R. W. 1980. Modeling Crop Response to Irrigation in Relation to
Soils, Climate and Salinity. International Irrigation Information Center, No. 6,
Pergamon Press, Elmsford, New York. 63 p.
Kanemasu, E. T., Stone, L. R., and Powers, W. L. 1976. Evapotranspiration model
tested for soybean and sorghum. Agron. J. 68: 569-572.
Pruitt, W. O. 1995. Background information on development of Fig. 6 in FAO-ID-24,
personal communication, Davis, CA.
Ritchie, J. T. 1972. Model for predicting evaporation from a row crop with incomplete
cover. Water Resources Res. 8: 1204-1213.
Ritchie, J. T. 1974. Evaluating irrigation needs for southeastern U.S.A. 262-273. Proc.
Irrig. and Drain. Spec. Conf., ASCE.
Ritchie, J. T., Godwin, D. C., and Singh, U. 1989. Soil and weather inputs for the
IBSNAT crop models. Proceedings of the IBSNAT Symposium: Decision Support
System for Agrotechnology Transfer: Part I., IBSNAT, Dept. Agronomy and Soil
Science, College of Tropical Agriculture and Human Resources, University of
Hawaii, Honolulu, HA. p. 31-45.
Ritchie, J. T. and Johnson, B. S. 1990. "Soil and plant factors affecting evaporation".
Chapter 13 of Irrigation of Agricultural Crops, (Stewart, B. a. and Nielsen, D. R.
(ed.)), Agronomy Series 30. Am. Soc. Agron. p. 363-390.
Tanner, C.B. and Fuchs, M. 1968. Evaporation from unsaturated surfaces: a generalized
combination equation. J. Geophysical Res. 73 (4): 1299-1304.
Tanner, C.B. and Jury, W. A. 1976. Estimating evaporation and transpiration from a
crop during incomplete cover. Agron. J. 68: 239-242.
Wright, J. L. 1989. Evaporation data for a dry soil surface condition, unpublished data,
USDA-ARS, Kimberly, Idaho.
(‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ 354

P. Factors affecting ETc

Allen, I. H., Jones, P. and Jones, J. W. 1985. Rising atmospheric CO2 and
evapotranspiration. Proc. Natl. Conf. on Advances in Evapotranspiration (Chicago,
IL, 16-17 Dec.), ASAE, St. Joseph, MI.
Burman, R. D., Wright, J. L. and Jensen, M. E. 1975. Changes in climate and estimated
evaporation across a large irrigated area in Idaho. Trans. ASAE 18 (6): 1089-1091,
1093.
Doorenbos, J. and Kassam, A. H. 1979. Yield response to water. FAO Irrig. and Drain.
Paper No. 33, FAO, Rome, Italy. 193 pp.
Loommis, R. S. and Williams, W. A. 1969. Productivity and the morphology of crop
stand patterns with leaves. In: J. D. Eastin (ed) Physiological Aspects of Crop
Yield. ASA, CSSA and SSSA, Madison, WI: 27-47.
Rhoades, J. D., Kandiah, A. and Mashali A. M. 1992. The Use of Saline Waters for
Crop Production. Irrig. and Drain. Pap. 48, FAO, Rome.
Shuttleworth, W. J. and Wallace, J. S. 1985. Evaporation from sparse crops - an energy
combination theory. Quart. J. Roy Meteorol. Soc. 111: 839-853.
Wallace, J. S., Roberts, J. M., and Sivakuma, M. V. K. 1990. "The estimation of
transpiration from sparse dryland millet using stomatal condutance and vegetation
area indices." Agric. and Forest Meteorol. 51: 35-49.

Q. Soil water balance and irrigation scheduling

Bastiaanssen, W.G.M. 1995. Regionalization of surface flux densities and moisture
indicators in composite terrain. Doctoral thesis, Wageningen Agricultural
University, Wageningen, 273 pp.
Belmans, C., Wesseling, J. G. and Feddes, R. A. 1983. Simulation model of the water
balance of a cropped soil: SWATRE. I. Hydrology, 63: 271-286.
Camp, C. R., Sadler, E. J. and Yoder, R. E. 1996. Evapotranspiration and irrigation
scheduling. Proc. Int. Conf. on Evapotranspiration and Irrigation Scheduling. Am.
Soc. Ag. Engineers, St. Joseph, MI. ISBN 0-929355-82-2. 1166 p.
Doorenbos, J. and Kassam, A. H. 1979. Yield response to water. FAO Irrig. and Drain.
Paper No. 33, FAO, Rome, Italy. 193 pp.
Jordan, W. R. and Ritchie, J. T. 1971. Influence of soil water stress on evaporation, root
absortion and internal water status of cotton. Plant Phisiol. 48: 783-788.
Kabat, P., van den Broek, B. J. and Feddes, R. A. 1992. SWACROP: a water
management and crop production simulation model. ICID Bull. 41 (2): 61-84.
Merriam, J. L. 1966. A management control concept for determining the economical
depth and frequency of irrigation. Trans. Am. Soc. Agric. Engrs. 9: 492-498.
355 ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

Pereira, L. S., Perrier, A. Ait Kadi, M. and Kabat, P. (eds) 1992. Crop Water Models.
Special issue of the ICID Bulletin. 41 (2), 200 pp.
Pereira, L. S., van den Broek, B. J., Kabat, P. and Allen, R. G. (eds) 1995. Crop-Water
Simulation Models in Practice. Wageningen Pers, Wageningen, 339 pp.
Raes, D., Lemmens, H., Van Aelst, P., Vanden Bulcke, M. and Smith, M. 1988. IRSIS -
Irrigation Scheduling Information System. Reference Manual n° 3. Institute for
Land and Water Management, K. U. Leuven, Belgium. Volume 1&2, 119 & 71 p.
Smith, M. 1992. CROPWAT, a computer program for irrigation planning and
management. FAO Irrigation and Drainage Paper 46, FAO, Rome.
Teixeira, J. L., Farrajota, M. P. and Pereira, L. S. 1995. PROREG simulation software
to design demand in irrigation projects. In: Pereira, L. S., van den Broek, B. J.,
Kabat, P. and Allen, R. G. (eds) Crop-Water Simulation Models in Practice.
Wageningen Pers, Wageningen: 273-285.
Tuzet, A., Perrier, A. and Masaad, C. 1992. Crop water budget estimation of irrigation
requirement. ICID Bull. 41(2): 1-17.
Xevi, E. and Feyen, J. 1992. Combined soil water dynamic model (SWATRER) and
summary crop simulation model (SUCROS). ICID Bull. 41 (2): 85-98.

R. General
Doorenbos, J. and Pruitt, W. O. 1975. Guidelines for predicting crop water
requirements, Irrigation and Drainage Paper 24, Food and Agriculture Organization
of the United Nations, Rome, 179 p.
Doorenbos, J. and Pruitt, W. O. 1977. Guidelines for predicting crop water
requirements, Irrigation and
Jensen, M. E., Burman, R. D., and Allen, R. G. (ed). 1990. Evapotranspiration and
Irrigation Water Requirements. ASCE Manuals and Reports on Engineering
Practices No. 70., Am. Soc. Civil Engrs., New York, NY, 360 p.
Martin, D. L. and J. R. Gilley 1993. Irrigation Water Requirements. Chapter 2 of the
SCS National Engineering Handbook, Soil Conservation Service, Washington D.
C., 284 pp.
Pereira, L. S. and Allen, R. G. 1998. Crop water requirements. Chapter 1.5.1 of
Handbook of Agricultural Engineering, CIGR and ASAE (in press).
 ‫ﻟﻴﺴﺖ اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﻨﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪1‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮ راﻧﺪﻣﺎنﻫﺎي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪2‬‬

‫ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﺳﺎل ‪1373‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﺳﺎل ‪1374‬‬ ‫‪4‬‬

‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻛﻢ آﺑﻴﺎري‬ ‫‪5‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺷﺸﻤﻴﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬ ‫‪6‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬ ‫‪7‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬ ‫‪8‬‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در آن‬ ‫‪9‬‬

‫آﺑﻴﺎري ﻣﻮﺟﻲ‬ ‫‪10‬‬

‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ آﺑﻴﺎري ﻛﺎﺑﻠﻲ‬ ‫‪11‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪12‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ اﺛﺮات زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻃﺮحﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪13‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت اوﻟﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪14‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي اﺣﺪاث زﻫﻜﺶﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬ ‫‪15‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺟﻬﺎت ﻧﻈﺮي و ﻛﺎرﺑﺮدي روش ﭘﻨﻤﻦ – ﻣﺎﻧﺘﻴﺲ‬ ‫‪16‬‬

‫‪Water and Irrigation Techincs in Ancient IRAN‬‬ ‫‪17‬‬

‫ﺗﻼش اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻮزﻳﻊ آب‬ ‫‪18‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ اﺛﺮات زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻃﺮحﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪19‬‬

‫ﺗﺠﺎرب ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺸﺎورزان در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري‬ ‫‪20‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻧﻬﻤﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬ ‫‪21‬‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪358‬‬

‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻫﻜﺸﻲ و ﺷﻮري آب و ﺧﺎك‬ ‫‪22‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺮاي ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪23‬‬

‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪24‬‬

‫ﻓﻦ ﺳﻨﺠﺶ از دور در آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪25‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از آبﻫﺎي ﺷﻮر و ﻟﺐ ﺷﻮر ﺑﺮاي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪26‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺸﺎورزان در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪27‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺴﺎبﻫﺎ در آﺑﻴﺎري‬ ‫‪28‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ آب و آﺑﻴﺎري ﺳﻨﺘﻲ‬ ‫‪29‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت دوﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪30‬‬

‫ﭼﺎره آب در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺎرس‬ ‫‪31‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده از آبﻫﺎي ﺷﻮر‬ ‫‪32‬‬

‫‪ 33‬ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب‬

‫ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي آب در ﺟﻬﺎن از ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺗﺎ ‪» 2025‬ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ«‬ ‫‪34‬‬

‫ﺗﺪارك ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ آﺑﻴﺎري‬ ‫‪35‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ – آﻣﻮزﺷﻲ ﻛﻢ آﺑﻴﺎري‬ ‫‪36‬‬

‫‪ 37‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ – آﻣﻮزﺷﻲ آﺑﻴﺎري ﻣﻴﻜﺮو‬

‫‪ 38‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت دﻫﻤﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ و راه ﺣﻞﻫﺎ‬ ‫‪39‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي روشﻫﺎي ﻏﻴﺮﺳﺎزهاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﻴﻼب‬ ‫‪40‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ روشﻫﺎي ﻏﻴﺮﺳﺎزهاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﻴﻼب‬ ‫‪41‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت دوﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪42‬‬

‫‪ 43‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻴﻔﻴﺖ زهآبﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي‬

‫‪359‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ )ﺟﻠﺪ اول(‬ ‫‪44‬‬

‫اﻧﺴﺎن و آب‬ ‫‪45‬‬

‫ﭼﺎره آب در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺎرس )ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪46‬‬

‫‪ 47‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎي ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه در ﻛﺸﺎورزي‬

‫‪ CD 48‬ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬

‫راﻫﻨﻤﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ‬ ‫‪49‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه آﻣﻮزﺷﻲ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ در آﺑﻴﺎري‬ ‫‪50‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺗﺎرﻳﺦ آب و آﺑﻴﺎري ﻛﺸﻮر‬ ‫‪51‬‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪52‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﻳﺶ اﺛﺮات زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﭘﺴﺎبﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮ آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ و زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬ ‫‪53‬‬

‫ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﻨﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ )اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ -‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ(‬ ‫‪54‬‬

‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺪﻣﺎت آﺑﻴﺎري‬ ‫‪55‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي ﭘﺎﻳﺶ و ارزﺷﻴﺎﺑﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري‬ ‫‪56‬‬

‫زﻫﻜﺸﻲ؛ ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ‬ ‫‪57‬‬

‫واﻛﻨﺶ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺷﻮري‬ ‫‪58‬‬

‫ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و اﺟﺮاي زﻫﻜﺸﻲ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ در اﻳﺮان‬ ‫‪59‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪60‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ روش ﭘﻨﻤﻦ ـ ﻣﺎﻧﺘﻴﺲ ﺑﺎ روشﻫﺎي ﻓﺎﺋﻮ ‪ 24‬در اﻳﺮان‬ ‫‪61‬‬

‫ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ)ﻧﺴﺨﻪ ﺷﻤﺎره ‪(2‬‬ ‫‪62‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب در ﻛﺸﺎورزي؛ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫‪63‬‬

‫ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاري آب آﺑﻴﺎري‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ادﺑﻴﺎت ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪64‬‬

‫داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ﻓﻨﻮن آب و آﺑﻴﺎري و ﺳﺎزهﻫﺎي آﺑﻲ‬ ‫‪65‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪360‬‬

‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫‪66‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﺗﺨﺼﺼﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪67‬‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ادوات و ﺗﺠﻬﻴﺰات آﺑﻴﺎري ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬ ‫‪68‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از آبﻫﺎي ﺷﻮر در ﻛﺸﺎورزي ﭘﺎﻳﺪار‬ ‫‪69‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻣﺪلﻫﺎي زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪70‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻮﻳﻦ آﺑﻴﺎري و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪71‬‬

‫آﺑﻴﺎري در ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ‪ ،‬اﺻﻮل و روشﻫﺎ‬ ‫‪72‬‬

‫‪ 73‬ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺮ روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آﺑﻴﺎري ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر در اﻳﺮان‬

‫‪ 74‬ﻣﻬﺎر آﻟﻮدﮔﻲ آب ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﻛﻢ ﻓﺸﺎر در آﺑﻴﺎري ﺳﻄﺤﻲ‬ ‫‪75‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب آﺑﻴﺎري در ﻣﺰرﻋﻪ‬ ‫‪76‬‬

‫‪ 77‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫‪ 78‬ﺗﺎرﻳﺦ آب و آﺑﻴﺎري اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎن‬

‫ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ‬ ‫‪79‬‬

‫داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ ﻓﻨﻮن آب و آﺑﻴﺎري و ﺳﺎزهﻫﺎي آﺑﻲ )ﺟﻠﺪ دوم(‬ ‫‪80‬‬

‫ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي زﻫﻜﺸﻲ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬ ‫‪81‬‬

‫ﺑﻬﺮهوري آب ﻛﺸﺎورزي‬ ‫‪82‬‬

‫‪ 83‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻳﺎزدﻫﻤﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫‪ 84‬ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي آﺑﻴﺎري در اﻳﺮان‬

‫اﻧﺘﺨﺎب روشﻫﺎي آﺑﻴﺎري در ﻛﺸﺎورزي‬ ‫‪85‬‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮري ﺧﺎك‬ ‫‪86‬‬

‫‪ 87‬ﻟﻮح ﻓﺸﺮده ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ )ﺟﻠﺪ ﺳﻮم(‬

‫‪361‬‬ ‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫‪ 88‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي روﺑﺎز آﺑﻴﺎري‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪89‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪاي و ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪90‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪91‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﺑﺮد ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﺳﻨﺠﺶ از دور در آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪92‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﺳﻴﺴﺘﻢ زﻫﻜﺸﻲ زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎ‬ ‫‪93‬‬

‫ﻧﻈﺎم آﺑﻴﺎري ﺳﻨﺘﻲ در ﻧﺎﺋﻴﻦ‬ ‫‪94‬‬

‫ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ )ﺟﻠﺪ ﺳﻮم(‬ ‫‪95‬‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺳﺮﻳﻊ و ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪96‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ آﺑﻴﺎري ﺑﺎراﻧﻲ »ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ«‬ ‫‪97‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ آﺑﻴﺎري ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه‬ ‫‪98‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﺪﻟﺴﺎزي در آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪99‬‬

‫اﺻﻮل و ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻢ آﺑﻴﺎري‬ ‫‪100‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺸﺎورزان در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪101‬‬

‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﻫﺸﺪار ﺳﻴﻞ‬ ‫‪102‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻠﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪103‬‬

‫ﻣﺮوري ﺑﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﺗﺠﺎرب اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺴﺎبﻫﺎ ﺑﺮاي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪104‬‬

‫‪ 105‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﻼب‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد ژﺋﻮﺳﻨﺘﺘﻴﻚ در آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪106‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪107‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت دوﻣﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ﺧﺮد آﺑﻴﺎري »ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭼﺸﻢاﻧﺪاز«‬ ‫‪108‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻘﺎﻻت ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪109‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري )ﻣﺒﺎﻧﻲ و روشﺷﻨﺎﺳﻲ(‬ ‫‪110‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ ـ ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن(‬ ‫‪362‬‬

‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺷﻤﺎره‬

‫ﻛﺎرآﻳﻲ ﻣﺼﺮف آب در ﻛﺸﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي‬ ‫‪111‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي روش ﻣﺸﺎرﻛﺖﻣﺪار ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﺮﻳﻊ ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻃﺮحرﻳﺰي ﻋﻤﻠﻴﺎت در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري‬ ‫‪112‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬ ‫‪113‬‬

‫‪Proceedings of the 4th Asian Regional Conference and 10th International‬‬
‫‪114‬‬
‫‪Seminar on Participator Irrigation Management‬‬
‫‪Proceedings of the International History Seminar on Irrigation and‬‬
‫‪115‬‬
‫‪Drainage‬‬
‫‪Water and Irrigation Techniques in Ancient Iran‬‬ ‫‪116‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت اوﻟﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ اﺗﻮﻣﺎﺳﻴﻮن )ﺧﻮدﻛﺎرﺳﺎزي( ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬ ‫‪117‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زﻫﺎب ﻛﺸﺎورزي در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ‬ ‫‪118‬‬

‫ﺧُﺮد آﺑﻴﺎري در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ راﻫﻨﻤﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻃﺮح )در ﺣﺎل ﭼﺎپ(‬ ‫‪119‬‬

‫زﻫﻜﺸﻲ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ؛ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬اﺟﺮا و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬ ‫‪120‬‬

‫ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﺮ روشﻫﺎي ﺧﻮدﻛﺎر ﻛﺮدن ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬ ‫‪121‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎﻫﺎن )دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎﻫﺎن( )در ﺣﺎل ﭼﺎپ(‬ ‫‪122‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت اوﻟﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ ارﺗﻘﺎي ﻛﺎرآﻳﻲ ﻣﺼﺮف آب ﺑﺎ ﻛﺸﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي‬ ‫‪123‬‬

‫ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ اﺛﺮات ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‬ ‫‪124‬‬

‫‪ 125‬راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﮕﻬﺪاري ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري )در ﺣﺎل ﭼﺎپ(‬

‫راﻫﻨﻤﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﺳﺎزهاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﻴﻼب )در ﺣﺎل ﭼﺎپ(‬ ‫‪126‬‬

‫‪ 127‬ﻛﺎرﮔﺎه آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ در آﺑﻴﺎري و زﻫﻜﺸﻲ‬

‫‪ 128‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻋﻠﻤﻲ ﻃﺮح ﻣﻠﻲ آﺑﻴﺎري ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت دوﻣﻴﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺒﻮد و اﺻﻼح ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﺳﻄﺤﻲ‬ ‫‪129‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﻓﻨﻲ زﻫﻜﺸﻲ و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬ ‫‪130‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﺑﻴﺎري‪ :‬ﺗﻼشﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫‪131‬‬

 Crop Evapotranspiration
(Guidelines for Computing Crop Water Requirements)

Food and Agriculture Organization

of the United Nations

Iranian National Committee

on Irrigation and Drainage (IRNCID)

Translated By:

Jaleh Vaziri Ali Reza Salamat

Mohammad Reza Entesari Mahmmovd Meschi
Nader Hidari Hossein Dehghani Sanich

Edited By:

Daruosh Tamadoni

ISBN: 978-964-6668-69-0
Publication Issue: 122
2009
 FAO
IRRIGATION
AND DRAINAGE
Crop Evapotranspiration PAPER
(Guidelines for Computing Crop 56
Water Requirements)

FAO Irrigation and Drainage

Paper No. 56

Food and Agriculture Organization

of the United Nations

By:

Richard G. ALLEN
Utah State University
Logan, Utah, U.S.A.

Luis S. PEREIRA
Instituto Superior de Agronomia
Lisbon, Portugal

Dirk RAES
Katholieke Universiteit Leuven
Leuven, Belgium

Martin SMITH
FAO, Water Resources, Development and
Management Service
Rome, Italy

Published by Arrangement with the Food and Agriculture

Organization of the United Nations
by
Iranian National Committee on Irrigation and Drainage Rome، 1998