Sei sulla pagina 1di 6

KUM ZABI KHATNA LEH HNIHNA CHHUNGA ZIRTIRNA DIK LO TE

EBION PAWL : He pawl hi Juda Kristiante an ni a. A pawl hming timtu


Ebion-a hi mi awm ngei a nih leh nih loh hriat a ni lo. Ebion tih chu Rethei
tihna a ni, chuvangin Ebion pawl tih chu, Rethei pawl tihna a ni awm e.
Kristian ni chung sia Mosia Dan zawm \ul ti pawl an ni. Tirhkoh Paula`n
Galatia lehkhathawna a beih vakho te kha an ni. Jerusalem Temple siam\hat
leh beisei tute an nih mai bakah kum sang lal ram thlen huna Jerusalema
Judate kir leh vek beisei tute an ni bawk.
Isua chu Josefa leh Mari fapa, mihring satliah ah an ngai a, Baptistma a chan
a\ang chauh khan Messia hnathawk thei tura Messia-a siam a ni a, a hna a
thawh zawh hnu chuan mihring pangngai ni leh ta maiah an ngai bawk a ni.
Isua chu Dan zawh famkim thei, mifel leh Pathian a\anga Krista lo kal a chu
niin an pawm. Kristian zawng zawng chu Mosia Dan zawm vek turin an phut
aa. Thuthlung Thar buah hian Chanchin |ha Mathai-a ziak chiah hi an pawm
bawk. Paul-a chu zirtirna dik lo tichhuaktuah an puh a. Domitian-a a lal laiin
Kohhran a\angin an inla hrang a, pawl hrang an din a, kum zabi paruk na
thlengin an pawl hi a ding a. A tawpah Mosolman sakhuaah an inlet ta a ni.

GNOSTIC (Naws-tik) : Gnostic zirtirna hi chi hrang hrang a ni a,


hlawmkhat anga swifiah harsa tak a ni. Gnostic zirtirna kan han tih hian
Gnostic pawl pakhat zirtirna kan sawi chauh a ni fo. Gnosticism hi sakhaw
hrang hrang zirtirna leh philosophy hrang hrang infinkhawm a ni a. He
zirtirna hi Persia sakhua Zoroastrianism te, Babulon sakhua te, Juda sakhua
te, Grik sakhua te leh philoshophy te leh Kristian sakhua te a\anga lo
piang chhuak a ni a. Gnostic zirtirna hian Kohhran hmasate a tibuai rei hle.
Kum Zabi Khatna a\anga Kum Zabi Kua-na thleng khan Gual (tunlai –
France) ran a\anga Persia (Iran) rama Kohhran awmte hnenah harsatna a
thlen a ni. Gnosticism hi hnehin awm ta lo se la chu Kristian sakhua hi
hetiangin a ding khaw chhuak lo vang.
Alexandria khuaa Kristian zirtirtu ropui tak Clement-a chuan Gnostic pawl
hrang hrangten an hming an lo put dan chiang kuang deuh takin min hrilh a:
1. Pawl \henkhat chuan an pawl din chhuaktute hming an pu a :
a) Simonians (Simon Magus-a zuitu pawl)
b) Cerinthians (Cerinthus- a zuitu pawl)
c) Basilidians (Basildes- a zuitu pawl)
d) Valentinians (Valentinus- a zuitu pawl)
e) Marcionites (Marcion - a zuitu pawl)
f) Carpocratians (Carpocrates - a zuitu pawl)
2. Pawl \henkhat chuan an pawl lo din chhuahna hmun hming a\angin an
pawl hming an vuah bawk: Peratikoi
3. Pawl dang leh chu an thiltih leh an nun dan hmang a\angin an pawl
hming hi vuah an ni bawk : Encratites ( heng pawlte hi chuan taksa
tihhrehawm leh insum lam an zirtir)
4. An thu zirtir a\angin an pawl hming an pu bawk : Docetists (Docetists-
ho chuan Isua khan taksa a nei ve tak tak lo a, taksa nei angin a lang mai
chauh a ni tiin an zirtir \hin).
5. An thu uar bik leh an biak a\angtein an pawl hming an pu bawk :
Ophites (heng pawlte hi chuan Thuthlung Hlui a Pathian (Jehova})an paih
thla a, Rûl (Ophis) chu mihringte chhanchhuaktuah leh tiêngtuah an pawm
thung).
Heng lo pawh hi pawl dang an la awm hual a ni. Pawl hming hi anmahni
invuah a nih leh nih loh a chiang lo. A tam berte hi chu anmahni dodaltuten
an vuahsak a nih a rinawm. An hming a hran ang hian an zirtirna pawh a
danglam a ni.
Gnostic pawl hrang hrangte hian zirtirna inang lo fe fe zirtir bawk mah se
inan tlânna tak an nei vek a. Chuvangin an pawl hming \heuha koh ni lovin
Gnostic pawlho tia hriat an ni ber. An vaiin GNOSIS (Hriatna) hi an
chawisang em em vek a. chung gnosis chu an zir avanga an neih a ni lo va,
hriattirna an dawn avang emaw inlarna an hmuh avang emawa an neih a ni
zawk a ni. An tan chuan PISTIS (Rinna)chu hriatna aiin a pawimawh lo
zawk a; chuvang chuan an tan Pathian rin tih te hian awnzia a nei lo a ni. An
gnosis chu sawi chhuah phâk rual loha ropui a ni, amah ringawt pawhin
tlanna famkim a tling hial a ni. Valentinian-ho chuan gnosis chu kawng
hnihin an hrilhfiah a:
i. gnosis chu chhung lam, mihring thlarau tlanna a ni a, taksa leh thil
dang a tlan tello.

ii. gnosis chuan zawhna reng reng chhanna a nei nghal vek a ni. Gnostic-
ho chuan tutenge kan nih leh, eng anga awm nge kan nih tih te, khawia
awm nge ka nih a, khawiah tak hian nge tihthluka kan awm tih te, tlan
tawh mek kan nih lai hian khawi lam pana hmanhmawh zel tur nge kan
nih tih te, piantharna chu eng nge a nih chiah tih te hi an hre vek a ni.
Gnostic-ho chu thlarau mite an ni a, khawvelah hian taksa leh thlrau neia an
lo awm dan an hria. Chung lam thlarau khawvel hmunah khian an awm \hin
a, mahse he sualna khawvel, \ha leh \ha lo hriatna hmunah paihthlakin an
awm a. Vanneihthlak takin anmahni nihna tak inhriatna an nei leh thei hlauh
va. Chu mi avang chuan khawvel a\anga tlan chhuah an nih an hre leh a, an
awmna chung lam van hmunah chuan kir leh mekin an insawi \hin.
Khawvelah hian kan piang nawn leh a ni, an ti.
Engtinnge miin Gnostic a ni tih a inhriat? A inhriat miau avangin. Hriattirna
emaw, inlarna emaw a dawn avangin ama nihna dik tak a hre thei a ni.
Sakhaw dang zirtirnaah chuan Pathianin dinhmun laili ber a chang a,
Gnostic-ho erawh chuan Pathian aiin ‘Mahni’ an dah lal ber a ni.

GNOSTIC ZIRTIRNA TLANGPUI TAWI TE IN LO CHHUI I LA:


I. A bika inlârna : Gnostic-ho chuan midang aia hriatna kimchang zawk an
dawn chu an chhuang hle a ni. A bika in lârna an dawn \hin hi an phu vang ni
lovin pek an nih vang a ni a. Pawl hrang hrangin chu inlârna emaw a bika
hriattirna an dawn \hin lo kalna bul an sawi dan a dang. |henkhat chuan
Krista hnen a\nga dawngin an insawi a, \henkhat dang leh chuan zirtirte pek
angin an insawi thung. Engpawh ni se heng inlârnate hi tu hnen a\ang emaw
chuan dawng vekin an insawi.
II. Pathian pahnih chungchang : Pathian pahnih, a \ha leh sual awmin an
sawi a. Hei hi Gnostic pawl tinte zirtir dani. Pathian \ha chu Pathian
chungnung ber tiin an vuah, “Famkimna leh Ênna hmun (Pleroma) ah
chuan a awm a. Pathian chu mi \ha leh thlarau a ni a. Thil \ha lo leh sual rêng
rêng khawvel hmuh theih leh khawih theiha awm hi chu Pathian kut chhuak a
ni thei lo a. Ani chu thlarau a nih avangin hriat phâk loh leh famkim a ni.
Pathian dang leh chu hnathawktu (Demiurge) an vuan a. A chênna hmun
chu sual leh thim lalna ram (Kenoma) an ti a. Khawvel thil hmuh theih leh
khawih theih siamtu hi a ni. \henkhat chuan Pathian chhiahhlawh angin an
sawi a, a \hen erawh chuan Pathian hmelma berah an sawi thung. Judate
Pathian hi a ni e,” ti an awm bawk.
III. Isua Krista an rin dan : Kristian Gnostic-te chuan Isua Krista chu
chhandamtuah an pawm ve tho va. Mahse Krista mihringa a chan thu chu
mak takin an zirtir. Anni tan chuan Isua Krista chu thlarau a nih avangin he
khawvel sual hmunah hian a lo kal theiin an ring lo. Taksa dik tak pawh a nei
lo a. Mahse mihring zinga inhriattir a \ul avangin mihring Isua taksain a rawn
inlâr tir a. Mihring Isua baptisma a chan lai khan he chhandamtu hi a lo
chhuk a, krossa khenbeh a nih hma khan a chhuahsan leh a ni, an ti. An vaiin
chhandamtu chu a piang hek lo va, a thi thei bawk hek lo, an ti.
IV. Mihring chungchang : Gnostic-ho chuan mihringte hi pawl thumah
an \hen hrang a. Hetiangin :-
i) Tisa mi
ii) Rilrua hriat theihna nei mi
iii) Thlarau mi
Gnostic-ho zirtir dan chuan Kristian tam berte chu a pawl hnihnaa mite khi an
ni a, Ênna rama lut tura chiang sate chu Gnostic-hote chauh hi an ni.
Khawngaihnain rilrua hriat theihna nei mite pawh tlema zâng chu an luh ve
an beiseipui. Taksa thawhlehna hi chu Gnostic pawl zawng zawngin an ring
lo.
V. Pathian lehkhabu chungchang : Juda Gnostic pawl dang zawng chuan
Thuthlung Hlui hi an pawm lo. Thuthlung Thar an hman dan pawh Kristian
hmasate nen an inang lo. Chanchin |ha bu-a Thuthlung Hlui thu sawi
chhawnna lai apiang an paih vek a ni.
VI. Nun dan tur chungchang : Khawvela nun dan tur thu-ah Gnostic-ho
chu pawl hnih angin an kal a. Pawl khat chuan serh leh sâng an nei lo. Grik-
ho zirtirna nen inan deuhna an nei. Tisa thilin thlarau nun khawih buai pha
loin an ngai. Pawl dang leh chuan tisa nawmchenna lam rêng rêng an mal
mâk vek thung. Nupui pasal inneih te an khap a, ei leh in tur lam thlengin an
insum nasa hle a ni.
Gnostic zirtirnain Kohhran a nghawng dan : Gnostic zirtirna hian
Kohhran a tihbuai zual lai ber chu kum 135 a\anga 160 vel lai kha a ni.
Kohhran hruaituten namen lova an do avangin he zirtirna hian hma a sawn
zel thei ta lo a ni. Kohhranin Gnostic zirtirna a do dan sawi i la.
a) He zirtirna dik lo hian Kohhran chu a thurin tichiang turin a nawr.
b) Kohhran chhung a\angin Gnostic zirtirna dik lohzia tarlang tur leh rinna
humhim turin mi ropui tak tak an chhuah phah. Ireneus-a te, Justin
Martar-a te, Tertullian-a te, Origen-a te leh midang tam takin Kohhran
humin theih tawp an chhuah a ni. Lehkhabu tam tak an ziak phah a ni.
c) Gnostic zirtirtu Marcion-an Pathian lehkhabu a phuah khawm te leh
Apokrifa lam lehkhabu tam tak a awm \anna chuan Kohhran hruaitute
Pathian lehkhabu-a pawm tur chin lehkhabute thlan felna kawngah a
hmanhmawhtir.
d) Gnostic zirtirna chuan kawng tam takah Kohhran tibuai mahse,
Kohhranho tifimkhurtu leh tipumkhattu a ni.

DOCETIST : Anni pawhin Pathian chu thlarau a ni si a, tisaah a tak takin a


chang ve lo va, a tuar bawk lo. A Pathianna kha a tak a, a mihrinna erawh a
tak a ni lo. ‘Anga lang’ chauh a
ni tiin an zirtîr a. Lehkhathawn lamah an chungchâng ziah a ni (1 Jn 4:1-3; 2
Jn 7).

MONARKHIAN (Monarchianism) : AD 260 vêla Antiokei Bishop chu


Samosata khuaa mi Paula a ni a. Kohhran hruaitu \ha leh Thurin dik hum tum
tak a ni. Pathian chu pakhat (Monarch) a ni a, Isua chu mihring a ni. Isua
chuan Pathian thu (Logos) leh khawngaihna a dawng tam tial tial a. A thih
meuh chuan Pathian nêna inpumkhatnaah a lût a. A tîrah mihring pangngai,
a thih hnua Pathian nêna infin, Pathianna chang a ni e, tiin an zirtîr. He
zirtîrna dawngtute hi ‘Adoptionist-ho’ an ti ve bawk \hîn.

MODALIST : Modalist-ho hi an hruaitu leh zirtîrna hming chawia hming


hrang hranga hriat an ni a, Modalistic Monarchianism, Modalism,
Sabellianism tih tein. An hruaitu lâr Sabellius-a chu AD 215 vêla Rom khuaa
Pastor (Presbyter) a ni a, Aigupta mi, Pathian chu pakhat a ni tih thurin hum
tumtu a ni. “Pathian chu pakhat a ni a, kawng thumin a inlantîr a. Thuthlung
Hluiah Jehova (Pa), Chanchin |haah Krista (Fapa), Pentikos chinah Thlarau
Thianghlim, an ti a, Pa anga a inlârin a hranin Fapa leh Thlarau a awm hran
lo va, Fapa anga a inlârin Pa leh Thlarau a awm hran lo va, Thlarau
Thianghlim anga a inlârin Pa leh Fapa a awm hran lo,” tiin a zirtîr a. Trinity
Thurin ril leh thûk tak sawi fiah harsa bawk si pumpelh tumna a ni ber a. Rom
khaw Bishop Callistus I (Kalistas Pakhatna)-a chuan Kohhran a\angin a hnawt
chhuak a. Kohhran Inkhâwmpui lianin, “Ânchhedawngin awm rawh se,” a ti
zui ta bawk a ni. America ram Kansas biala Tepeka khuaa harhna a\angin
Sabellius-a zirtîrna pawm Pentecostal Kohhran chi khat a ding a, anni hian he
Thurin hi an tungding leh ta a ni.

ARIAS-A (Arius) : Aigupta rama Alexandria khaw Pastor (Presbyter) Arius-a


hi AD 320 vêla mi, thusawi thiam tak a ni a. Hla phuah thiam a ni bawk.
Pathian chu pakhat a nihzia hum tuma a beihnaah, “Isua Krista chu siam a ni
a, hrin a ni lo, Pathian nên an thuhmun lo. Hun hnuaia awm a ni a, a awm loh
lai a awm, Pathian Fapaa vuah theih a ni. Nazareth Isuaah mihringah a lo
chang a, thil siam zînga hmasa ber leh chungnung ber a ni a, Pathiana vuah
theih a ni ve a, Pa nêna nihna thuhmun a ni lo,” tiin a zirtîr a. Nicea (Naisia)
Inkhâwmpuiin AD 325-ah amah leh a zirtîrna hi a hnâwl ta a ni.

APOLLINARIAS-A (Apollinarius) : AD 310–390 vêla mi Apollinarias-a hi


Laodikei khaw Bishop a ni a. Arius-a dodâltu leh Nicea Thurin vawn him
duhtu a ni. Pathian thu thiam a ni a. Isua Krista Pathianna vawn him a tum
hle a. Isua mihrinna a sawi derthâwng ta hial a. Isua Krista thlarau ‘nous’ chu
Pathian thu ‘Logos’-in a luah khah avângin Isua kha mihring famkim ni ta
lova zirtîrah an puh a. He zirtîrna hi kohhranin dik a ti thei ta lo va; AD 381-a
Constantinople (Kawn-stan-ti-naw-pul) Inkhâwmpuiin a paih thla ta a ni.

NESTORIAS-A (Nestorius) : Ani hi Antiokei khaw Pastor, mi thiam tak, a


hnua Constantinople Patriach (Bishop-Lian) lo ni chho ta a ni. Apollinarius-a
zirtîrna dodâltu a ni ve leh thung a. Isua chu mihring famkim, mihringte chak
lohna hriatpui leh \anpui thei a nihzia uar taka zirtîrtu a ni. “Isua Kristaah
chuan mi nung (persons) pahnih - Pathian leh mihring a awm,” tiin a zirtîr.
Hetih lai hian Mari ngaihsânna a hluar a. Pathian Nu tih te, Pathian paitu
(Theotokos) ti tein an sawi a. Nestorius-a’n a duh lo hle a, “Pathian Nu tih te,
Pathian paitu tih aiah Krista mihrinna paitu (Kristokos) tih tûr a ni; Pathian
chu mihring pai rual a ni lo ve,” a ti.
Amah leh a zirtîrna duh lotuten an bei zui a. Krista chuan nihna chi hnih –
Pathianna leh mihrinna a hran ve vein a nei tia zirtîrah an ngai a, chumi
avâng chuan Ephesi Inkhâwmpui AD 431 chuan a hnâwl a. Kohhran ata an
hnawt chhuak zui a. Khawchhak ram Iran, India leh China-ah te an darh ta zêl
a ni.

EUTUKA (Eutyches) : Eutyches (Eutuka) hi AD 378–454 vêla mi,


Constantinople khaw kianga puithiam rual awm khâwmna (Monastery)
hotupa a ni a; nun tluangtlam leh thianghlim, mi zah leh chung en a ni.
Nestorius-a zirtîrna an tih kha dodâltu a ni ve leh thung a. ‘Mihringa a lo chan
hmain Krista chuan mize pahnih a nei a, mihring a chan hnuah erawh chuan
a Pathiannain a mihrinna lem zovin a Pathian mizia chauh a keng ta,’ tiin a
zirtîr a. Chalcedon Inkhâwmpuiin AD 451- ah a hnâwl a. Kohhran a\angin a
hnawt chhuak a. A zirtîrna chu Eutychianism emaw Monophysitism (mize
pakhat-zirtîrna) an vuah (mono=pakhat, phusis=mizia). He zirtîrna hi tun
thlengin Aigupta rama Coptic ho te, Abbyssinia/Ethiopia mi te, Suria rama
Jacobite-hote leh Armenia rama miten an la pawm a ni.

Heng Lal Isua chungchânga zirtîrna dik lo kan sawi tâk zawng zawngte hi
Nicea Inkhâwmpui te, Constantinople Inkhâwmpui te, Chalcedon Inkhâwmpui
ten Thurin puan chhuah fel tak neiin an lo hnâwl tawh a. Westminster Thurin
leh Welsh Thurin te chuan chûng Thurin puan chhuahte chu innghahna atân
an hmang a. Chu chu kan Kohhran Thurin 10-te innghahna pawh a ni. Eng
pawh ni se, kohhranin zirtîrna hrang hrang hun danglam zêlah a hmachhawn
a. Lei do nei lovin a awm ngai lo tih theih a ni. Pathian thisena lei, Krista
taksa, Pathian chhûng te, Krista mo a nih angin a neitu Pathianin a mite leh
an Inkhâwmpui hmangtein a kaihruai zêl a ni.

Potrebbero piacerti anche