Esplora E-book
Categorie
Esplora Audiolibri
Categorie
Esplora Riviste
Categorie
Esplora Documenti
Categorie
Manuale di armonia
uso proprio
Intervalli
Gli intervalli calcolati a partire da una tonica della scala maggiore.
& 44 œ œ œ œ œ œ œ œ
Sotto Sopra
œ
Modale
œ œ
Dominante Dominante Sensibile
Tonica Sopra Caratteristica Dominante
? 44 œ œ œ œ œ
Tonica
&œ œ œ œ œ œ œ
?œ œ œ œ œ œ œ
VI
VII VI V IV III II I
Intervalli giusti:
4ª, 5ª, 8ª!
& œœœœœœ œœ œœ œœ
Armonico
œœœœœ œœ œœ œ
ascendente discendente
?
melodici melodici
œ œ
Intervalli maggiori:
2ª, 3ª, 6ª, 7ª!
& œ œ œ œ
œœœœœ œ œœ œœ œ œ
? œ œ œ œ œ œ
œ œ œœœ œ œ œ œœ
Intervalli minori
œ œ œœ
2ª discendente.
& œ
œ œœ
? œ œ
œ
œœ
œ œœ
©
2 Gli intervalli calcolati a partire da una tonica della scala minore.
& œ œ œ bœ nœ œ
œ bœ Sotto Sopra
œ
Modale
bœ nœ
Tonica Sopra Dominante Dominante Dominante Sensibile
? œ œ œ
Caratteristica
œ bœ
Tonica
& nœ bœ œ œ bœ œ œ
? nœ bœ œ œ bœ œ œ
VI
VII VI V IV III II I
Intervalli giusti:
4ª, 5ª, 8ª!
& œœœœœœ œœ œœ œœ
Armonico
œœœœœ œœ œœ œ
ascendente discendente
?
melodici melodici
œ œ
Intervalli minori
3ª, 6ª, 7ª. Armonico
& œ bœ œ bœ œ bœ b œœ b œœ b œœ
melodici melodici
bœ bœ bœ bœ bœ bœ
discendenti
?
ascendenti
œ œ œ œ œ œ
Intervalli maggiori:
2ªM,7ªM!
& œ nœ nœ
œ œ œœ œ
? nœ nœ
œ œ œ œœ œ
3
Nelle scale maggiori e minori si trovano anche intervalli aumentati e diminuiti,
(qualora si consideri l'intervallo non partendo dalla Tonica della scala,
ma da un altro grado)
&œ œ œ œ
Il Iv grado seguito dal VII sia acendente che discendente,
œ
crea una 4ª aumentata asc. e una 5ª diminuita discendente.
? œ œ œ
Sia nella Scala maggiore che nella minore.
& œ bœ œ œ œ œ œ œ
4ª aum. 4ª aum.
œ bœ œ œ
5ª dim. 5ª dim.
? œ œ œ œ
4ª aum. 5ª dim. 5ª dim. 4ª aum.
Intervalli melodici
&˙ ˙ ˙ ˙ ˙ b˙ ˙ ˙ ˙
˙ ˙ ˙
? ˙ ˙ ˙ #˙ ˙
#˙ ˙ ˙
& ˙ ˙ ˙ b˙ ˙
˙ ˙ ˙
? ˙ #˙ ˙ ˙ b˙ #˙ ˙ ˙ ˙ b˙ n˙ b˙
4
& ˙ b˙ ˙ b˙ ˙ ˙ # ˙ ˙ ˙
˙ ˙ #˙ ˙ ˙
# ˙ ˙ n˙ ˙
? #˙ ˙ ˙ #˙ ˙ ˙
˙ #˙ ˙ b˙
& ˙ #˙ ˙
˙
˙ ˙
? b˙ ˙ ˙ ˙
ww w
Intervalli armonici
& w ww ww # ww ww bw w
w #w
? bw ww
bw
& w # ww w ww ww
w bw # ww
ww b ww b ww
? ww
w #w b ww
& bw # ww ww w b ww
? w # ww b ww
#w
w b ww w
& bw #w ww bw w w
w bw w
w
? # ww w # ww
5
Le Triadi
Triade maggiore
& w ww ww www
?
Fondamentale Terza maggiore Quinta giusta Accordo perfetto maggiore
w
& ww ww w
Accordo perfetto maggiore
w w
w
3
? ww
Si identifica con la numerica 5
Posizioni melodiche
ww www
& www
1ª Fondamentale in alto 2ª Terza in alto 3ª Quinta in alto
w
8 3 5
3
?w
5 8
8
w w
3 5
w
Partli late
w
& ww w w
w ww
? ww w
Regole:
- La fondamentale può essere raddoppiata (all'acuto dona stabilità all'accordo).
- La 3ª non deve mai essere omessa. Si può raddoppiare ma con cautela.
- La 5ª può essere sia omessa che raddoppiata.
6
Triade minore
& w b ww ww b www
Accordo perfetto minore
?
Fondamentale Terza minore Quinta giusta
bw
Accordo perfetto minore
& b www b ww bw w
w
3
? ww
Si identifica con la numerica 5
Posizioni melodiche
b ww b www
& b www
1ª Fondamentale in alto 2ª Terza in alto 3ª Quinta in alto
w
8 3 5
3
? w
5 8
8
w w
3 5
w
Partli late
bw
& b ww w w
w b ww
? ww w
Regole:
- La fondamentale può essere raddoppiata (all'acuto dona stabilità all'accordo).
- La 3ª non deve mai essere omessa. Si può raddoppiare ma con cautela.
- La 5ª può essere sia omessa che raddoppiata.
7
ww ww ww
Triadi nella scala Maggiore
& ww ww ww ww ww
5dim
w w w
5G 5G 5G 5G 5G 5G
w
3m
?w w w w
3M 3m 3m 3M 3M 3m
ww
Triadi nella scala Minore.
b ww n ww ww ww
& b b ww ww n ww
nw w
5G
w
5G 5dim 5aum 5G 5G 5dim
? bb w w w w
3M
w
3m 3m 3M 3m 3M 3m
b
I II III IV V VI VII VIII
& www ww
w ww ww ww
w
www ww
w
ww
w
w w
?w w w w w w w w
& b ww ww ww w b ww ww
w w w b ww w w
? w bw w bw w w
ww www ww ww b ww
& b www w w bw w
w w w
? bw w w
8
L'ACCORDO: stato fondamentale e rivolti.
ww www
& www
I P.M. II P.M. III P.M.
w
8 3 5
3
?w
5 8
8
w w
3 5
Stato Fondamentale
˙˙ ˙˙
& ˙˙ ˙ ˙˙
˙ ˙
˙ 4
6 3 8
w
8
? w
3 6
6 6 4
3 6
w w
8 6
w
6
?w
5
w
3 6 4
3
I III V
II P.M. 1° riv.
ww ˙˙
2° riv.
www ˙˙˙
Fond.
&w ˙
8 6
w
6
?w
5
w
4
3 3 6
I III V
www www
III P.M. 1° riv. 2° riv.
www
Fond.
&
8 6
w
6
?w
5
w
4
3 3 6
I III V
N.B.:
- quando c'è un solo numero pari si ha il 1° rivolto.
- quando ci sono due numeri pari si ha il 2° rivolto
- il numero pari più piccolo indica la fondamentale.
9
b ww b www
& b www
I P.M. II P.M. III P.M.
w
8 3 5
3
? w
5 8
8
w w
3 5
Stato Fondamentale
˙˙ ˙˙
I P.M.
1° riv.
*
& ˙˙˙ ˙ w ww w
2° riv.
˙ b ˙˙ b ww b ww
Fond.
˙ w
4 8
6 3 6
8
w w
8 6
? bw
3 5
bw
6 6 4
w
6 4 3 3 6
3 6
II P.M. 1° riv.
bw b ˙˙
2° riv.
˙
8 6
w
6
? w
5
bw
4
3 3 6
I III V
b www www
III P.M. 1° riv. 2° riv.
b www
Fond.
&
8 6
w
6
? w
5
bw
4
3 3 6
I III V
œ œ œ œœ ˙˙
& œœ œ œ œ
œ
œ
? œœ œ
1) Moto Retto
˙
œ
Tutte le parti nella stessa direzione. ˙
œ œ œ w wœ
& wœœ œ œ œ œ œ œ œ œ œœ œœ œœ
œ œ œ
? wœ ˙ ˙
2) Moto Obliquo
˙
& Œ œ œœ œœ œ wœ œ œ œ œ œ ˙
œ œ œ œ
? ˙ œ œ
3) Moto Contrario
˙ ˙
Le parti si muovono nel verso opposto.
œ ˙˙
Combinazione dei vari moti.
œ œ œ
& œœ œ œ œ œœ œ ˙˙ œ
œ œ
œ
˙ ˙ œœ œ œ ˙
? œ ˙
œ ˙
œ œ œ œœœ œœœ œœ
& wœœ œ œ œ œ˙ œ œœ œ
œ œ
œœ
œ
œ œ œ œ œw œ œ œ ˙
? œ œ
11
Regole della condotta delle parti:
Nel movimento melodico bisogna evitare di compiere
tutti quei salti che sono di difficile intonazione.
Salti permessi:
2ªM e m, 3ª M e m, 4ªG, 5ª G,
6M (con parsimonia) 6ª m, 8ª.
Salti proibiti:
7ª M e m, e tutti i salti aumentati e diminuiti.
& œ œ œ œ œ bœ œ
œ œ œ œ bœ
trova gli errori melodici
?
nei seguenti esercizi!
&œ œ œ bœ
? œ bœ œ #œ œ bœ œ
œ
& bœ œ œ bœ ˙
˙ w
?
&
œ œ b˙ ˙ œ œ œ œ œ bœ œ œ
?˙
12
& œ œ œ œ œ bœ œ œ bœ œ bœ
? #œ
&œ
bœ œ œ œ w
? œ œ œ
&Œ œ œ œ œ œ bœ
œ œ œ œ œ
&œ œ œ
? œ œ œ œ œ œ œ
œ œ
&
?œ œ œ œ ˙ bœ nœ
w
13
Nel moto della parti bisogna prestare molta attenzione nell'evitare successioni
che indeboliscono l'indipenza polifonica delle parti
e la chiarezza armonica del tessuto.
˙˙ ˙ ˙ ˙˙ ˙˙ ˙ ˙˙ ˙˙
Quinte, Ottave Unisono reali!
& ˙˙ ˙ ˙ ˙
˙
˙
˙˙ ˙ ˙ ˙˙ ˙˙ ˙
? ˙˙ ˙ ˙ ˙ ˙˙ ˙˙
˙ ˙
œ œ ˙˙ ˙ œ œ ˙ œœ œ œ ˙˙
Quinte, Ottave Unisono sono nascosti da note di passaggio interne!
& ˙˙ ˙ ˙ ˙˙
˙˙
Errore Errore Errore
˙˙ ˙
? ˙˙ ˙˙ ˙
˙˙
Ammesse perché formano cadenza Errore
Ammesse perché formano cadenza
La 5ª diminuita
5dim 5
& ˙˙ b ˙˙ ww
La successione di 5ª G seguita da 5ª Dim.,
? ˙˙ ˙
è tollerata tra le parti interne,
w
e giunge a conclusione cadenzale,
˙ come nell'esempio.
& ˙˙ b ˙˙ ww
Come l'esempio precedente, ma nel senso contrario.
? ˙˙ ˙˙ ww
14
& b ˙˙ ˙˙
? ˙˙ ˙˙
la successione 5ª dim. - 5ªG è
sempre proibito, errore grave!
& ˙˙ b ˙˙ ˙˙ ˙˙
? ˙˙ ˙˙ ˙
5ªDim
˙˙
5ªG
˙ w
& ˙w w
Permesse, questa successione è detta
˙ w
Quinta dei Corni!
?˙
III V I
?˙ œ œ ˙
quando delle due parti che formano la
successione quella superiore sale di grado e
quella inferiore compie un salto di 4ªG.
4ªG
?˙ œ œ ˙
quando delle due parti che formano la
successione quella superiore scende di grado e
quella inferiore compie un salto di 4ªG.
4ªG.
15
Il Legame armonico
per il Legame armonico s'intende quell'affinità che
esistendo fra due o più accordi ne permette la buona
e regolare successione.
1° caso: quando il basso salta di 3ª e poi segue di 6ª vi sono due note in comune.
?˙ ˙
w
˙ ˙˙˙ w
& ˙˙ # ww
?˙ ˙ w
˙˙˙
SI USA IL MOTO CONTRARIO e/o OBLIQUO!
˙˙ ˙˙ ˙˙
& ˙˙˙ ˙˙˙ ˙ ˙ ˙
8 3 5
55 3
5 8
?˙
3
˙ ˙ ˙
8
˙ ˙
3 5
˙˙ ˙˙˙ ˙˙
& ˙˙ ˙˙ ˙ ˙˙˙ ˙
˙8 ˙ 3 8 5
? ˙ ˙ ˙
33
˙ ˙ ˙
5 8 3
3 5 8
16 Partendo dalla 1ª P.M.
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
˙ ˙ ˙ ˙ w
˙ ˙
5 3 5
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
3
˙
5
w
3 8 8 3
˙ ˙ ˙
˙ ˙
& ˙˙ ˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ ww
Partendo dalla 2ª P.M.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙˙˙ ˙˙ w
3 8
˙
3 8 8
˙ ˙
5 33 5
˙ ˙
8 5 8
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
5
˙
33 8
w
5 3 3 5
˙ ˙
3
&
?œ œ œ œ œ œœœ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ
66 6 66 5 5 6 5 6 5 65 6 5 5
5 6 3 66 6 5 6 5 6
43 3 43 3 3 3 3 3 33 3 3 3
3 3 34 3 3 3 3 3
&
5 6 5 5 6 6 5 5 6 5 6 5
? œ œ œ œ œ œ œ œ œ
6 6 6 5 6 6 5 6
33 33 6 3 33 33 3 3 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3
œ œ œ œ œ œ œ w
3 3 3
3
˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙˙
Due esempi.
La scala armonizzata.
œœ œœ ˙˙
Scala maggiore armonizzata con numeriche studiate
œ œ œ œ
5 6 66 6 5 6
œ œ
6 6 6 3 66 6
?œ œ œ œ œ œ
5
œ œ ˙
4 3 3 33 33 3 33 33 33 3
8 37
b
& b b œœœ n œœœ œœœ œœœ
n œœ œœ œœ œœ œœ œœœ œœœ œœ n œœ œœ œœ n œœ ˙˙˙
œ œœœ œ œ œ œ œ œ
33 33 3 œ
? bb œ œ œ œ œ N œ n œ bœ œ
6 6 5 6 66 6 6 56 6
œ œ
5 6
œ œ ˙
4 3 33 5 333 3
33 33
b
8 7
? œ œ œ œ aœ #œ œ
6 5 6 66 5 6 6
aœ œ
6 5 3
œ œ
3 3 3
œ œ ˙
4 33 33 3 33 33 33
œ
8 7
Cadenze Finali:
1) Perfette, successione dei gradi V (dominante) I (tonica)
2) Plagali, successione dei gradi IV (sottodominante) I (tonica).
Cadenze Sospese
1) Imperfette, V-III, VII-I, II-I, II-III
2) Semicadenze (o cadenze alla dominante), I-V, II-V, IV-V, VI-V
3) Evitate, V-VIm V-IV
w w w w
V I
w
Re min.
w w w w
w ww
2) Plagali
?w w w
Do Magg. Re Magg. Mi Magg.
w w w
IV I
bw b www b www ww
& ww ww
w # ww w
w
? w w
Sol min. Mi min. Re min.
w w w w
19
Cadenze sospese.
1) Imperfette
?w
6 6 6
w w w w
4
w w w
4
ww ww ww ww
& b www ww
w
www www w w w w
w
Fa Magg.
w w w w
6 6 6
?b w w w
6 6
4 4
& b # www # ww ww
www ww
w
ww
w
ww
#w
www w w
Re min. #6 #6
?b w
6 6
w w w w w w
6
#w
4 4
# # ww ww w www # ww ww
& w w www ww # ww w w
w #6 #6
?# w
6 6
w w w w
6
w w
Mi min.
#w
4 4
2) Semicadenze
ww www www ww
& www ww
w w www ww
w
w
Do Magg.
?w w w w w w w w
I V II V IV V VI V
### w www ww ww ww ww ww ww
w
& ww w w w w w
? ### w w w w w
6
w
La Magg.
w w
I V II V IV V VI V
b b www ww
w ww www ww www www ww
w
& w w
Si b Magg.
? bb w w w w Aw w w w
I V II V IV V VI V
### w w www w ww w # ww
& ww # ww # ww w # www ww w
Fa # min.
? ### w w w w w w
w w
I V
II V IV V VI V
b w n www ww
& b b ww w n ww
w
www n ww
w
w ww n ww
ww w w
Aw
Do min. 5 6
? bb w w w w w w w
3 3
b
I V II V IV V VI V
21
Formule di Cadenze perfette.
La formula consiste in una successione accordale
di due o più cadenze, ad esempio la successione di una semicadenza (I-V)
seguita da una cadenza perfetta (V-I), o da una semicadenza
(II-V; IV-V; VI-V) seguita da una cadenza imperfetta od evitata.
˙˙ ˙˙˙ www
& ˙˙˙ ˙˙˙ ww
w ˙ ˙˙˙ ˙˙
˙
ww
w ˙˙ ˙˙˙
˙
ww
w
˙ ˙
Do Magg.
?˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w
I V I II V I IV V I VI V I
# ˙˙ ˙ www ˙˙ ˙˙˙ ww
& ˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙˙ ww ˙˙˙ ˙˙ ww ˙ w
˙ w ˙ w
?#
Sol Magg.
˙ ˙
˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w
I V I II V I IV V I VI V I
˙˙ ˙˙ ww
b
& ˙ ˙ w ˙˙ ˙˙˙ ww ˙˙ ˙˙˙ ww
˙ ˙˙˙ ˙˙˙ www
˙ w w
Fa Magg.
?b ˙ ˙
˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w
I V I II V I IV V I VI V I
b ˙ ww
& b b ˙˙ ˙˙˙ w ˙˙ ˙˙˙
˙ ww ˙˙ ˙˙˙ ww
˙ ˙˙˙ ˙˙˙ www
w w
Mi b Magg.
? bb ˙ ˙
b ˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w
I V I II V I IV V I VI V I
22
Tonalità minori. Nelle tonalità minori porre
molta attenzione per evitare
nella successione VI - V
l'intervallo di 2ª aum.
b b b ˙˙ n ˙˙ ww ˙˙ n ˙˙ ww ˙˙˙ n ˙˙ ww ˙ ˙˙n ˙˙ ww
& ˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ w ˙˙ ˙ ˙ w
5 6
? bb ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Do min.
33 33
b w w w w
I V I II V I IV V I VI V I
˙˙ # ˙˙ ww ˙˙ # ˙˙ ww ˙˙˙ # ˙˙ ww ˙ ˙˙# ˙˙ ww
b
& ˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ w ˙˙ w
˙˙
5 6
?b ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Re min. 33 33
w w w w
I V I II V I IV V I VI V I
# # ˙˙ ˙ ww ˙ # ˙˙ ww ˙˙˙ # ˙˙ ww ˙ ˙˙# ˙˙ ww
& ˙ # ˙˙ w ˙˙ ˙ w ˙ w ˙˙ w
˙˙
Si min.
? ## ˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ ˙ ˙
w w
I V I II V I IV V I VI V I
b
& b b b ˙˙˙ n ˙˙˙ ww
w
˙˙ n ˙˙
˙ ˙ ww
w ˙˙˙ n ˙˙ ww ˙ ˙˙n ˙˙ ww
Fa min.
˙ w ˙˙ ˙ ˙ w
? bb b
5 6
b ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
33 33
w w w w
I V I II V I IV V I VI V I
# # # # ˙˙ # ˙˙ ww ˙˙ # ˙˙ ww ˙˙˙ # ˙˙ ww ˙ ˙˙# ˙˙ ww
& ˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ w ˙˙ ˙ ˙ w
Do # min.
5 6
? #### ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
33 33
w w w w
I V I II V I IV V I VI V I
23
Formule di Cadenze evitate.
La formula consiste in una successione accordale
di due o più cadenze, ad esempio la successione di una semicadenza (I-V)
seguita da una cadenza evitata (V-VI).
w w w ˙ ˙ w
5 6
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Do Magg.
33 33 33 33
I V VI V V VI IV V VI VI V VI
? ˙ ˙ w w ˙ ˙ w ˙ ˙ w
La min. 5 6
#˙ ˙
33 33 33 33 33 33 33 33
I V VI II V VI IV V VI VI V VI
ww ww ˙˙˙ ˙˙˙ ww
Cadenza evitata V-IV.
˙
& ˙˙ ˙˙˙ w ˙˙ ˙˙˙
˙ w ˙˙ ˙˙
˙ ˙
ww
w
w
˙ ˙
Do Magg.
?˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w
I V IV II V IV IV V IV VI V IV
˙˙˙ ˙˙ ww ˙˙ ˙˙ ww
Cadenza evitata V-IV.
˙
I V IV II V IV IV V IV VI V IV
Fare esercizi nelle diverse tonalità.
24
Cadenza evitata (imperfetta) V-III.
˙ ww ww
& ˙˙ ˙˙˙ w ˙˙ ˙˙˙
˙ w ˙˙˙ ˙˙
˙
www ˙˙ ˙˙˙
˙
www
˙ ˙
Do Magg.
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
5
w w w w
3
? ˙ ˙
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
5
w w w w
3
˙
& ˙˙ ˙˙˙ www ˙˙ ˙˙˙
˙ www ˙˙˙ ˙˙
˙
ww
w
˙˙ ˙˙˙
˙
ww
w
˙ ˙
Do Magg. 6
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
66 66 66
w w w w
3 33 3
3
? ˙ ˙
66 66
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
66
w w w w
3 3 3 3
˙ ˙
Do Magg.
?˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w
I V II II V II IV V II VI V II
& ˙˙˙ # ˙˙˙ # www # ˙˙˙ # ˙˙˙ # www # ˙˙˙ # ˙˙˙ # www ˙˙˙ # ˙˙˙ # www
La min.
? ˙ ˙
˙ ˙ w ˙ ˙ w ˙ ˙ w w
I V II II V II IV V II VI V II
Nella tonalità minore il VI grado si altera per evitare la 2ª aum. col VII.
# ˙
Alcuni esempi di cadenze.
?# ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w
I V VI IV V VI II I V IV I II VI V I
#
& ˙˙ # ˙˙ ˙˙ ˙˙˙ # ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙˙ # ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ # ˙˙ ˙˙˙ # ˙˙ ww
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w
Mi min. 5 66
?# ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w
3
˙ ˙
33
I V VI IV V VI II I V IV I V IV V I
b œ œ œ b œ
œœ œœ
& œ œ œ œ bœ œ
4ª aum. 4ªG.
& œ œ bœ œ œ œ œ œ bœ bœ œ œ œ œ œ nœ œ nœ bœ œ œ œ
4ª aum. 4ªG.
bœ
œ œ bœ œ œ œœ
& œ nœ bœ œ œ œ œ
4ª aum. 4ªG. 4ª aum.
œœ œœœœœ #œ œ #œ œ œ œ œ
4ªG.
& œ œ œ œ œ œ œ œ
œœ œœ œœ œœ
& œ œ œ œ #œ œ
4ªG. 4ª aum.
& #œ #œ œ nœ nœ œ œ œ
œ œ œœœ œœ
& œ #œ œ
4ª aum.
27
La Triade di 5ª diminuita.
La Triade di 5ª diminuita è un'accordo composto di tre suoni,
il basso generatore, che nella scala maggiore sta sul VII grado,
dista dal secondo suono una 3ª minore, e dal terzo suono una 5ª diminuita.
& 44 ww ww
w6
ww
w6
w
ww 4
Do Magg.
? 44 www ww 3 w
Do Min. 5
w
VII II IV
S.F. I Riv. II Riv.
ww
La min. I Riv. 6 I Riv.
ww # www
S.F. 6 S.F. 6
? www w # ww
4 6
w # www
5 3 4
w
5 3
II IV VI IV
VII II
Da quanto esposto si capisce che nella tonalità minore relativa
l'accordo di triade diminuita ha una valenza più ampia, in quanto
sugli stessi gradi della scala si possono avere, a seconda dei casi,
soluzioni diverse.
La Triade diminuita sul II grado della scala minore e i suoi rivolti
si comporta in modo diverso rispetto alla triade diminuita sul VII grado.
Vedi esempi successivi:
& ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ ˙˙ # ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ # ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ ˙˙˙ # ˙˙˙ ww
˙ ˙ ˙ w
?˙
˙
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
w.
#˙ ˙ ˙ ˙
IV VII I I VI II III
VI V VI I
V V
28
Esempi con varie soluzioni della Triade diminuita sul VII grado e sui rivolti.
w A ww Aw w
Do Magg. 5 6
? 44 w w
5 6
Aw Aw
Do min. 6 4
w w w w w
33
w
VII I VII I II I
II III IV III
* Si può mettere la 3ª del basso per rendere più completo e sonoro l'accordo,
ma si può anche mettere l'8ª del basso.
w www w w ww
S.F.
w Aw ww www
Fa Magg. w A ww Aw w
5
?b w w
Fa Min. 5 6 6
33
Aw w Aw
6 4
w w w w w
VII I VII I II I II III IV III
bb S.F.
& www A w w www A www w w ww w www
II Riv.
ww A ww ww A w ww
I Riv.
w w
Si b Magg.
Si b Min.
5 6
? bb
5 6
Aw w Aw
6 4
w w
33
w w w w w
VII I VII I II I II III IV III
# # # #S.F. II Riv.
w Nw ww w www w w ww www
Mi Magg. 5
w N ww Nw w
? #### w
5 6
w
Mi Min. 33 6 6
Nw w Nw
4
w w w w w
VII I VII I II I II III IV III
# #S.F. II Riv.
w N ww ww w www w w ww www
6
Re Magg.
5 w N ww Nw w
? ## w
5 6
w
Re Min.
w w w
33 6
Nw w Nw
4
VII I II
w w
VII I
I II III IV III
29
w A ww A w w
Mi b Magg. 6
Mi b Min.
Aw w
5
Aw
6 4
? bb w w w w
5 6
w w w
33
b III IV III
VII I VII I II I II
˙
& ˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ ˙˙
˙ ˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ ˙ ˙˙ ˙˙
˙ ˙˙ ˙ ˙
w
ww
˙ ˙ ˙ ˙
6 6 6
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
5 5 6 6
˙ ˙ w
33
I Riv. II Riv.
5ªdim. 5ªdim.
II III
VII I IV III II I
˙ a˙ #˙ ˙
#6
n˙ n˙
#6
?
5
˙ ˙
6
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
6
w
4
I - IV - V
il V grado può risolvere come segue:
IV - V, IV - I, IV - II;
VI - II, VI - IV, VI - V;
VII - I.
˙ ˙˙
& ˙˙ ˙ ˙˙
˙ ˙˙
˙
ww
w
˙
6
?˙ ˙ w
6 4
˙
I IV V V I
˙
6
?˙ ˙
4
w
˙
I IV V V I
31
La Cadenza composta.
Nell'esempio precedente abbiamo incontrato il V grado armonizzato con due accordi,
il primo accordo è il II Rivolto della tonica in 4/6,
nel repertorio classico l'accordo di 4/6 è usato in due modi,
o come accordo di passaggio, o come accordo di appoggiatura al V grado.
˙
Accordo in 4/6 come passaggio.
˙˙ ˙ ˙˙
& ˙˙˙ ˙˙
˙
˙˙
˙ ˙˙ ˙ ˙
˙˙
˙ ˙ ˙
6 6
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
4
˙ ˙
4
II III II I
& ẇ˙ ˙˙ ˙˙
˙ ˙˙
˙
ww
w Questo tipo di cadenza si definisce:
6 5 Cadenza composta.
?˙ ˙ ˙
4 3
˙ w
I IV V V I
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w
6 6 5 6 5
w w
4 4 3 3 4 3
I II I VI V VI II I VII I IV V I
bb
& b ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ ˙˙ n ˙˙
˙ ˙
˙ ˙˙
˙˙ ˙ ˙˙˙ ˙˙ ˙˙˙ ˙˙˙ www
n˙
? bb ˙ n ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w
b w ˙ ˙ w
I VII I VI V VI IV V I IV I
32
Il Ritardo
& ˙˙˙ ˙˙
˙
˙
˙˙
˙˙
˙
˙˙˙ ˙˙
˙
w
ww
f
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w
f
+ + +
wœ+
Stesso esercizio con note non appartenenti all'accordo, quindi note dissonanti.
& ˙˙˙ œ˙ œ œ˙ œ œ˙ œ œœ ˙œ
˙ ˙ ˙ œ œ ˙˙ œ w œœ ˙
?˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ w
ẇ œ˙ œ œ ˙ œ wœ
Ritardo della Terza.
˙
& ˙˙ ˙˙ ˙
˙
˙
œ œ œ ˙˙
˙ wœ œ œ ˙ œw œ œ ˙ wœ œ œ ˙
? ˙˙ ˙˙ ˙ ˙˙ ẇ w˙ ww ww
˙ ˙ ˙
9 - 8 9 - 8 9 - 8 9 - 8
33
Ritardo della Sesta, 7 - 6.
˙ ˙ ˙
& w ˙ œw œ œ ˙ œw œ œ ˙ œw œ œ ˙ ˙ ˙
˙ ˙ ˙ ˙ œ
œ œœ˙
œœ˙
? ˙˙ ˙˙ w
˙. œ w˙ .
w
œ ˙.
œ ˙˙ ˙˙ ˙w ˙ w
w
7-6 7 9 - 8
7-6 7-6
3 4 - 3
˙˙ ˙
Ritadro della Quinta 6 - 5.
& ˙˙ ˙˙ ˙w ˙ ẇ ẇ ˙ œw œ œ ˙ wœ
˙ ˙ œœ˙
? ẇ ˙ w
w
ww w˙ ˙ ˙ ˙˙ ˙ ww
˙ w
6-5 6-5 4-3 7-6 7
4-3
3
& ẇ ˙ œœ œœ œœ ˙˙ œœ œœ œœ ˙˙ ˙ œ˙ œ œ ˙˙ ˙˙ œ œ ˙˙
˙
w ww ww ˙ ˙˙ ˙w ˙ w˙ ˙
? ˙ ˙ ˙
9 - 8 9 - 8 9 - 8 4-3
4 - 3 7 - 6
˙ ˙ œ œœ˙ ˙˙
& ˙ ˙ œ œœ˙ ˙˙ w˙ œ œ ww
? ˙w ˙ w
w
˙
w
˙ w
w
w
w
6 7 9 - 8
4 3 4 - 3
34
Come si nota dagli esempi precedenti tutti i ritardi
hanno la stessa costruzione:
1) preparazione della nota in un accordo consonante
2) percussione della stessa nota in un accordo nella quale risulta dissonante
3) Risoluzione in un accordo consonante.
ẇ ˙ wœ ww
Preparazione Percussione Risoluzione
& œ œ ˙
ƒ ẇ
? ẇ ˙
w
w
˙
ƒ
& ẇ œœ œœ œœ ˙˙ ˙
Prep. Perc.
œœ œœ œœ ˙˙
Ris.
˙ ˙ œ˙ œ œ ˙˙ ˙
w ww ww ˙ ˙˙ ˙w ˙
? ˙ ˙ ˙
9 - 8 9 - 8 9 - 8
4 - 3 7 - 6
˙
& œ˙ œ ˙˙ ˙ ˙
˙
œ œœ˙
œ œœ˙ ˙˙ ˙˙ w˙ œ œ ww
? w˙ ˙ ˙w ˙ w ˙ ˙ w w
w w w w
4-3 6 7 9 - 8
4 3 4 - 3
& ˙˙ ˙œ œ ˙w ˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙ ˙˙
˙ ˙ ˙ ˙˙ ˙˙˙ # ˙˙˙ ˙˙ ˙
˙
˙
? ˙˙ ˙ w ˙ ˙ ˙ ˙ w
w w
Mozart
œ
& 43 # œ œ œ œ . œ# œœ œ œ œ # œœ œ Œ œ. œ œ # œ œ œœ œ œ Œ Œ
? 43 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ˙ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œœ
œ œ œ Œ Œ
6 6 5 6 5
6 6
3 7 7 7 7
4 4
œ bœ œ
œ œ œ
& 43 Œ Œ
3
& 43 œ œ bœ œœ Œ Œ
bœ ˙ 7 J ‰
6 5 3
6
5 3
8 7
Note di passaggio,
sono note estranee all'armonia,
si muovono per grado congiunto su tempi deboli.
œ œ œ ˙œ œ œœ ˙˙ ˙˙
p = passaggio
œ
& 44 w œ œ œ wœ œ œ œ ˙ w
p p
w œ p w
p
? 44 ˙ œ œ w œ œ œp œ œ œp œ œ w w
p
36
Nota di volta,
sono note estranee all'armonia, possono essere superiori o inferiori,
a distanza di tono o semitono, si trovano su tempi deboli.
œ˙ # œ œ œ ˙œ œ œ œ # œ˙ œ # œ œ œ œœ w
v = volta v v
œ˙ œ œ œ˙ œ œ w
v
&˙ ˙ ww . w
˙ w
v
?˙ w ˙ w
˙
Nota sfuggita,
nota di volta senza ritorno al suono reale,
vi è l'elisione del suono reale consonante,
in genere salta direttamente sul suono consonante dell'accordo successivo,
sta su tempi deboli.
sf= sfuggita
œ. œ œœ . œ œœ . œ œœ . œ
sf. sf.
& œ ˙
˙ Ó
? œ œ œ œ ˙
Ó
& 44 œ
Moderato
œœ œ œ œœ œœ œ œ œœ b œ œ œœ œ
œ œ œ
œ œ œ bœ
? 44 œœ œœ
bœ œ
œœ œœ œœ œ œ œ
œ œ œ
U
& ˙œ œ œ œ œœ œ œ œœ œœ œœ œ œœ œœ œ œœ œ
œ œ œ œ
œ œ œ œ. bœ œ
? b œ œ œ b œ œ œ œœ œœ œ bb œœ œ œ œ œ œ
œ œœœœ œ œ œ bœ œ
37
U U U
& ˙œ # œ œœ œœ œœ œ œœ œ # œœ œœ œœ n œ œœ œœ œœ
? bœ œ œ œ œ œœ bœ œ œ œ œ œœ œœ
œ œ œ #œ œ œ nœ œ nœ bœ
U
& œœ œœ œœ œ œ œœ œœ
œœ œœ œœ œ ˙œ # œ œœ
œ œ b œ œ œ œ œ œ œ bœ œœ bœ œ œ #œ
? œ œ œ œ #œ
œ œ œ œ bœ œ œ œ œ œ œ
& c œœ œœ # œœœœ œœ œ œœ œœ œ œœ œœ # œ œœ œœ œœ œ
œ
œ œœ œ œ œ œ b œ œ œ œ œ œ œœ
?c œ œ œ œ œ œ œœ œœ œ
œ œ œ œœ
œœ œœ œœ œœ œ œ œ
& ˙œ # œ œœ n œœ œ #œ œ œ œ
œ œ œ œ œ œ œ œœ œœ œ œ œœ œœ œ
? œ œ œ œ œ œ
œ
œ œ œ
œ ˙œ
& œœ œ
œ œ.
œ
J . œ œœ
J
œœ œ œ œ
? # œœ # œœ nœ nœ œœ œ œœ
œ
38
Vari esempi dell'utilizzo della cadenza doppia
e di note estranee all'armonia,
usate nel Rinascimento enel Barocco,
che divennero mano a mano
sempre più frequenti e convenzionali.
& b 44 ˙Ó . ˙ œ wœ œ œ ˙
Felice Anerio: Christus factus est (1560 - 1614)
wœ œ œ ˙ ˙˙ œœ œœ
ww w ˙˙ ˙
omissis
? b 44 w œ œ
dissonanza di 2ª Magg.
9 - 8 4-3
*
Œ
*
j
& b œœ œ œœ œœ œœ .. œœ ww ˙ ˙ ˙ œ œ˙ ˙
# œ œœ
J
˙ ˙ œ œw # œ n œ ˙ ˙ ˙
? b ˙. ˙ œ œ
7 65 6 4 - #3 7 - 7
6 7 - 6
#3 5
7 - 6
5 432 3
* * * *
& b ˙œ # œ ˙ ˙
Œ
˙ œ œ œ # œœ b œœ œw # œ œ ˙
œ œ ˙
œ œ˙ b˙ œ ˙ ˙
?b ˙ œ ˙ b˙ œ œ
w
w
#3 5 4 - #3
4 - #3 5 6 7 - 6 4-3
7 8 b3
3 7 8
Cadenza doppia.
& b ww b ˙˙ œ˙ œ œœ œ b œœ ˙˙ œ˙ ˙ œ œ w˙ b œ œ n ww
*
? b nw ˙ œ œ b˙. œœ œ ˙œ œ œœ b œœ n œw ˙ œ w
b˙. œ ˙ œ w
w 4
4 6 7 6 8 8 8 8
7 b6
4-3
2 5 b3 2 7 5
6 b3 n3 4 4 n3
39
& 22 ˙˙ œ˙ b œ ww 46 œ b œ œ œ˙ . œ œ ww .
? 22 ˙w ˙ w ˙
46 w . œ œ ˙ w.
5 8 b7
w b7 6 5 8 b7
œ œ œ œ œ œ bœ w
8
4
4 3---
5 4 - 3 -
&4 œ w
ww
& 44 œw. j
œ œ œ
?
5 8 b7
4 3
b ˙˙ ˙œ
&bb ˙˙ ˙ ˙ ˙˙ ˙˙ œ ˙˙ ˙˙
w
? bb ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ n ˙˙ ˙ ˙˙
b ˙
8 7
b
& b b w˙ ˙ ˙ ˙˙ ˙˙ w˙ ˙ w
? b b ˙w œ œ ˙˙ œ ˙ œ ˙ œ œ ww
b œ œ œ œ œ ˙ ˙ ww
5 5 6 5
4 3 3 4 3 6 5
8 7 2 6 5 3
8 7
œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ
G. Carissimi (estratto).
3
&4 Œ
& 43 ˙˙ .. œ˙ ˙
.
œ ˙
˙.
œ ˙
˙.
5 6 7 6 7 6
40
& œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ
œ ˙ œ ˙
? ˙. ˙.
& œ ˙ œ ˙
˙. ˙. 7 6 7 6
7 6 7 6
& œ œ œ œ œ œ ˙˙ ˙˙. #œ ˙˙ .
œ .
œ. j
œ # ˙˙ ..
? œ˙ . ˙ ˙
˙
Œ
œ
Œ
˙. ˙.
5 5
7 6 #3
4
8 7
C. Monteverdi: Lasciatemi morire dal Lamento di Arianna
In questo celeberrimo brano si incontrano:
dissonanze non preparate, e prese di salto
Œ j ˙ Œ
non per grado congiunto.
&c # œœ b ˙˙ œ˙ œ œ . œj ˙ ˙˙ œ # œ . œ œ
˙ #˙ ˙ œ œ bœ œ
˙
?c
w w w ˙ œ œ ˙ ˙
b9 b3 7
8
#6 b3 7 5 #5 6#
n3
7 5
8 5 3 3
‰ j œ œ
& ˙œ ˙˙ œ
œ œ œ ˙ . # œ
#œ ˙
˙
? ˙ ˙ ˙
˙ ˙
6 7 #6
3
‰ œ j j
œ œ œ œj 44 # œ œ
non risolve al sol
& # œ˙ . œ œ œœ . œ œ˙
bœ œ
? ˙. œ œ bœ 44
œ œ œ
# 7
7
b
41
& ˙˙ . ˙ œ˙ œ œ ˙ w
œ . œ w
. œ œ œ œœ ˙ ˙
? ˙œ . w w
J w
Come abbiamo visto negli esempi precedenti le dissonanze
erano concepite come note preparate consonanti su tempo debole
che dissonavano sul tempo forte successivo.
Mano a mano che queste vennero usate si affermò il concetto di
accordo di quattro suoni,
ma non come sovrapposizioni di terze,
bensì come una triade maggiore alla quale
veniva aggiunta una nota a distanza di
6ª dal basso reale e fondamentale.
Già nel 1500 questo accordo veniva usato come negli esempi precedenti.
& œœ œ ˙ Ó w˙
˙˙˙ ˙ ˙ ww
bœ
˙ ˙ ˙ w
? Ó b˙ ˙
˙ w
Esempi di accordi di quattro suoni nel 1500, 1600, 1700.
La sesta aggiunta ad una triade maggiore
ibidem
La Settima di Dominante come nota di passaggio
Palestrina: Messa "In te Domine speravi"
34
I\
rf-·
tJ I
- - - i - son, Cltri - ste e -
I\
6.
tJ -
-
-
• -
V -
- - -
- - -
SlC le i son, ____ Chri
-
sre e
f -
"
3
tJ I
- -L.LJ - - -
.- - -
V -
-
IV
-
- . I..,,_- V
-
e i son, Cltri sre e le i
I\
rr.
,y -
- Chri - sre
I
e - le - I
- i -
74
7' di passaggio
t di passaggio
I\
c.
tJ V
e e - lei -
.
- -
V
Ky
I
- ti-e "" . e
I
- - - le - i -
son, __,...
I\
6.
tJ
- u - u
� F"
- - - - - - i - son,
..
i
I\
t
I I
Ky
- - e e - le i - son, Ky - rù e -
r
I\
I
T.
V - - -
. -
d
-
d
Ky e e lei - son,
Il I I
5.
f I � I I
I
le - i - son, Ky - ri - e e - le
B. :
K:. - ri - e e - - -
43
La Settima di Sottodominante e di Dominante.
La Settima di Sottodominante (ovvero la Sesta aggiunta),
è la fusione armonica di due accordi:
l'accordo maggiore sul quarto grado della scala e
l'accordo minore sul secondo grado in primo rivolto.
Come abbiamo visto era ampiamente usato nel 1500,
ma era già presente nello sviluppo armonico di alcune melodie gregoriane.
œ œ
& œ œ œ œ œ œœœœ œœ
œ b œ œ œœœ
œ œ œ b œ œ œ œ œJ œ œœœ
œœ œœ
grado della Scala maggiore.
œ œ
œ
& œœ œ œ œœ œ œœœ œ œ
œœœ œœ œ œœœ œœœ œœ
œ œœ
(6)
Do Magg. 6
w
6 4
w
4
?w w
5 2
7 3
II IV VI I
& ˙˙˙ ˙˙
˙
˙˙
˙
˙˙
˙
w
ww
˙˙
˙
˙˙
˙
˙˙
˙ ˙˙
˙
w
ww
5 6
7 7
˙ ˙
6 6
?˙ ˙ ˙
4
w ˙ w
5 5 4
˙ ˙
IV V IV V
& ˙˙˙ ˙˙
˙
˙˙
˙ œ̇œ œœ ˙˙
˙ ˙˙
˙
w
ww
4
˙
6
?˙ ˙ ˙ œ
2
œ w
5
˙
IV III II
Stando sul IV grado il basso sale al V,
e su questo si forma la Settima di Dominante allo stato fondamentale;
oppure rimane fermo formando la Settima di Dominante al terzo rivolto,
poi scende al III grado.
Sul II grado.
˙ ˙˙˙ ˙˙
& ˙˙ ˙ ˙˙
˙
8
7 7
?˙ ˙
3
˙ ˙
II V
˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙
& ˙˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙˙*
˙
3 6
Il II grado può andare
˙
4
?˙ œ
7
˙ ˙ œ˙
sia al I che al III grado.
˙
3 3
˙
II II
Come si nota dagli esempi quando il basso si muove dal I al II grado
la Settima di Sottodominante non può essere completa.
Il II grado sale al V sulla Settima di Dominante (accordo completo)
e poi cadenza al I, oppure
il II grado rimane fermo e forma la Settima di Dominante sul II rivolto.
* Evidenziata dall'asterisco la famosa licenza bachiana,
se la sensibile sta sotto la sopratonica e questa scende alla tonica,
la sensibile può saltare di terza discendente raggiungendo la 5ª dell'accordo successivo.
45
Sul VI grado.
& ˙˙˙ ˙˙
˙
˙˙
˙
œ
œœ œœ
œ œ˙ œ ˙˙
6 ˙ ˙
? ˙ ˙ œ
6
˙ ˙
4
œ
7
˙
3 5
IV V
VI V
& www œw
w
œ œ ˙ wwœ œ ˙
6 - 6
˙ ˙ w
4 -
?˙
5
˙
3 8
VI VII
& www ˙w ˙ wœ
due tritoni!
w w œ ˙
6 -
˙ ˙ w
4 -
?˙ ˙
3 8
VI VII
Sul I grado.
? w ˙ ˙
6
œ
4 6
œ
5 7
˙
2 5
I VII IV V
b
Esempi con preparazione e risoluzione.
& b b ˙˙˙ ˙˙
˙
˙˙ n ˙˙
˙ ˙
w
ww
˙˙
˙
˙˙
˙
˙˙ n ˙˙
˙ ˙
w
ww
5 5
7 7
˙ ˙
6 6
? bb ˙ ˙ ˙
4 4
w ˙ w
5 5
b ˙ ˙
IV V IV V
b
& b b ˙˙˙ ˙˙
˙
n ˙˙
˙ œ̇œ œœ ˙˙
˙ n ˙˙
˙
w
ww
4
˙
6
? bb ˙ ˙ ˙ œ œ
2
w
5
b ˙
IV III II
Stando sul IV grado il basso sale al V,
e su questo si forma la Settima di Dominante allo stato fondamentale;
oppure rimane fermo formando la Settima di Dominante al terzo rivolto,
poi scende al III grado.
˙˙ n ˙˙˙
Sul II grado.
b ˙ ˙˙˙ n ˙˙˙ ˙˙ ˙˙ n ˙˙˙
& b b ˙˙ ˙˙
˙ ˙ ˙ ˙ ˙˙*
˙
8 3 6
7 7 Il II grado può andare
˙ ˙
4
? bb ˙ œ˙ œ
7
˙ ˙ ˙
sia al I che al III grado.
˙ ˙ ˙
3 3 3
b ˙
II V II II
b
Sul VI grado.
& b b ˙˙˙ ˙˙
˙
n ˙˙
˙
œ
œœ œœ
œ œ˙ œ ˙˙
6 n˙ ˙
? bb ˙ ˙ œ
6
˙ ˙
4
œ
7
˙
3 5
b
IV V
VI V
b
& b b www œw œ
w ˙ wwœ œ ˙
6 - 6
œ œ n˙ w
4 -
? bb ˙
5
˙
3 8
b
VI VII
b
& b b www ˙w wœ
due tritoni!
n˙ ˙
w
6 -
w œ
˙ n˙ w
4 -
? bb ˙ ˙
3 8
b
VI VII
errato il salto di 2ª aumentata nel basso!
b
Sul I grado.
? bb w n˙ ˙
6
œ
4 6
œ
5 7
˙
2 5
b
I VII IV V
48
Alcuni passi utili.
?˙ ˙ w w ˙
3 3
˙ ˙ w
˙
Errore di quinte parallele per moto retto. Le Quinte dirette si evitano cosi!
Costruendo sul I grado 2 accordi,
il primo in 3/5, il secondo in 3/6.
b œ œ œ œ œ œ n œ* ˙ œ w
& b b œ˙˙ œ ˙˙˙ œ˙˙ ˙ ˙
˙
œ
˙
˙ œ
˙ œ œ ˙œ œ ˙˙ n ww
(6)
w n˙ ˙
6
˙ w4 4
4 7 6 5 7
? bb ˙
5
w
2
w œœ˙
*
œ œœ œœ œ ˙
& ˙œ ˙ œ œ œ œ œ œœ ˙œ œ
œ œœ
w
w
wœ œ œ ẇ ˙˙ . œ œw ˙ œ w
? œ ˙ œ œ w
b œ˙ œ ˙˙
& b b wœ œ œ œ œ œ˙ n œ ˙
. œ
˙˙ œ˙ n œ w
w
˙ ˙ ˙ ˙ œ œ œ œ nœ ˙
? bb ˙ ˙ ˙ ˙ w œ œ ˙˙ ww
b
œ œ ˙˙ œw œ œ ˙ œœ œ˙
*
& ˙ ˙ œ ww
œ˙ . œ ˙ œ w˙ œw œ œ œ œ w
? . œ w
& ˙˙ ˙˙ A ˙˙ ˙˙ A ˙˙ ˙˙ A ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ A ˙˙ ˙˙
6 6
6 6 6 7 4 6
7 7 4
A ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙
7
? ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙˙ ˙ ˙˙
5 7 5 7 5 2 5
3
˙
II VI I
IV IV IV
1° Riv. 1° Riv. 1° Riv. Stato Fond. 2° Riv. 3° Riv.
&
&
&