043 Tomos PDF

ÈÅÓÓÁËÉÊÏ ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ
ÐÅÑÉÏÄÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ ÃÉÁ ÔÇÍ ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÇÓ ÈÅÓÓÁËÉÁÓ

JOURNAL FOR THE STUDY OF THESSALIAN HISTORY
ÅÔÏÓ ÉÄÑÕÓÇÓ 1980
ÂÑÁÂÅÉÏ ÔÇÓ ÁÊÁÄÇÌÉÁÓ ÁÈÇÍÙÍ (27.12.2000)
ÅÊÄÏÔÇÓ: ÊÙÓÔÁÓ ÓÐÁÍÏÓ

ÄÉÅÕÈÕÍÔÇÓ: ÂÁÓÉËÇÓ Ê. ÓÐÁÍÏÓ, Äñ. Éóôïñßáò
ÁÓÊËÇÐÉÏÕ 68, ôçë. 0410-626.016, êéí. 0972-460.484
412:22 ËÁÑÉÓÁ
ÔÉÌÇ ÔÏÕ ÔÏÌÏÕ PRICE OF EACH VOLUME

ÃÉÁ ÔÇÍ ÅËËÁÄÁ ÅÕÑÙ 16,00
ÃÉÁ ÔÇÍ ÅÕÑÙÐÇ ÅÕÑÙ 23,00
ÃÉÁ ÔÇÍ ÁÌÅÑÉÊÇ USD 30,00
Ìðïñåßôå íá êáôáèÝóåôå ôç óõíäñïìÞ óáò óå Ýíáí áðü ôïõò ðáñáêÜôù

ëïãáñéáóìïýò êáé íá ìáò óôåßëåôå, ïðùóäÞðïôå, ôï äéðëüôõðï ôçò êáôÜèåóÞò óáò:
ÅìðïñéêÞ ÔñÜðåæá, 301/36001046 êáé ÅèíéêÞ ÔñÜðåæá, 397/ 933201-42
ÓÔÏ ÅÎÙÖÕËËÏ
Ôñï÷Þëáôï åéäþëéï ôáýñïõ ôçò ìõêçíáúêÞò ãéá ôï ïðïßï âëÝðå óôç ó. 3

ISSN 1105 5138
ËÁÑÉÓÁ 2003 ÔÏÌÏÓ 43oò

Áðü ôüìï óå ôüìï
Áãáðçôïß Ößëïé,
Óôïí 43ï ôüìï, ôïí ïðïßï Þäç êñáôÜôå óôá ÷Ýñéá óáò, óõíå÷ßæåôáé ç äçìï-
óßåõóç ôùí ïäïéðïñéêþí ôïõ J. Ussing, ôïõ H. Tozer, ôïõ W.M. Lake êáé ôïõ P.
Uspenskij, ÷Üñç óôá ïðïßá ðëïõôßæïõìå ôéò ãíþóåéò ìáò ãéá ôçí Èåóóáëßá ôïõ
19ïõ áéþíá. Ç ìåëÝôç ôïõ åêäüôç ôïõ ÈÇÌ (Ïé èåóóáëéêïß ïéêéóìïß ôïõ 1520-
1540 óôçí ðñüèåóç 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ), ëüãù ôïõ ìåãÝèïõò ôçò, èá ïëï-
êëçñùèåß óôïí åðüìåíï ôüìï.
Ôï ðåñáóìÝíï öèéíüðùñï äéïñãáíþèçêáí, ìå åðéôõ÷ßá, Üëëá ôÝóóåñá
óõíÝäñéá: á) Ôï ÈÇÌ êáé ïé áðüöïéôïé ôïõ Ãõìíáóßïõ ôïõ Óõêïõñßïõ (1972)
äéïñãÜíùóáí, óôï Óõêïýñéï (7.9.2002), çìåñßäá ìå èÝìá «Ç éóôïñßá ôçò Íåóóù-
íßäáò óôïõò áéþíåò». â) Ôï Ìïõóåßï ôçò Ðïñôßôóáò, ç ÉÃ´ ÅÐÊÁ ôïõ Âüëïõ, ç
7ç ÅÂÁ ôçò ËÜñéóáò, ç 5ç ÅÍÌ ôïõ Âüëïõ, ôï ÃõìíÜóéï - Ëýêåéï ôçò Ìçôñü-
ðïëçò êáé ôï 8ï Äçì. Ó÷ïëåßï ôçò Êáñäßôóáò äéïñãÜíùóáí, óôçí Ðïñôßôóá ôçò
Êáñäßôóáò (27-29.9.2002) óõíÝäñéï ìå èÝìá «ÌíÞìåò áðü ôçí ïéêïíïìéêÞ æùÞ
óôá Áãñáöá: ôï âõñóïäåøåßï ôçò ïéêïãÝíåéáò Ôóáêáíßêá óôçí Ðïñôßôóá (1840-
1956)». ã) Ç Åôáéñåßá ÓõëëïãÞò - ÄéÜóùóçò Éóôïñéêþí Áñ÷åßùí ôçò ËÜñéóáò
1940-1974, ôá ÃÁÊ êáé ï Óýíäåóìïò Öéëïëüãùí ôçò ËÜñéóáò äéïñãÜíùóáí, óôç
ËÜñéóá (22-23.11.2002), ôï á´ óõíÝäñéï ìå èÝìá «Ôï Ýðïò ôïõ 40 êáé ç ÅèíéêÞ
Áíôßóôáóç óôç Èåóóáëßá 1941-1944». ä) Ï Óýëëïãïò ôùí Êõðñßùí ôçò ËÜñéóáò
êáé ç Åôáéñåßá Éóôïñéêþí Åñåõíþí ôçò Èåóóáëßáò äéïñãÜíùóáí, óôç ËÜñéóá
(30.11.2002), çìåñßäá ìå èÝìá «Ó÷Ýóåéò Èåóóáëßáò - Êýðñïõ».
Ç 7ç Åöïñåßá Âõæáíôéíþí Áñ÷áéïôÞôùí ôçò ËÜñéóáò êáé ïé ÄÞìïé ôïõ
Ëéâáäßïõ êáé ôïõ Óáñáíôáðüñïõ ðáñïõóßáóáí, óôç ËÜñéóá (15.11.2002), ôï ÷ñï-
íéêü ôùí áíáóêáöþí êáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò áñ÷áéïëïãéêÞò Ýñåõíáò óôï
âüñåéï ôìÞìá ôçò åðáñ÷ßáò Åëáóóüíáò (ÐåññáéâéêÞ Ôñéðïëßôéò). Ï ðëïýôïò ôùí
åõñçìÜôùí ôçò ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÞò êáé ôçò ìÝóçò âõæáíôéíÞò åðï÷Þò óõíçãï-
ñåß óôç óõíÝ÷éóç ôùí áíáóêáöþí, ãéá ôéò ïðïßåò ôï Õðïõñãåßï ôïõ Ðïëéôéóìïý
ðñÝðåé íá ÷ïñçãÞóåé ôéò áíáãêáßåò ðéóôþóåéò.
ÐïëëÝò åõ÷áñéóôßåò ïöåßëïõìå óôïõò ößëïõò Ãéþñãï ÃñáââÜíç êáé ¢êç
ÔóÜôóï ãéá ôçí áíáðáñáãùãÞ ôùí ó÷åäßùí ôùí óåëßäùí 161-176.
ÐÑÏÓÈÇÊÅÓ - ÄÉÏÑÈÙÓÅÉÓ
Óôïí 16ï ôüìï ôïõ 1989:
Óåë. 50, ïé óôß÷ïé 14-15 ðñÝðåé íá ãßíïõí ùò åîÞò: «Ç Ïëéæþíá áíÞêå óôçí
éäïêôçóßá ôïõ ÖéëïêôÞôç. Ï Åêáôáßïò ôçí áíáöÝñåé óôï Ýñãï ôïõ Åõñþðç êáé
ï Óêýëáêáò (...)». Óôçí áíáôýðùóç ôïõ ôüìïõ äéïñèþóáìå ôï ëÜèïò.
Óôïí 42ï ôüìï:
Óåë. 29, ðñïôåëåõôáßïò óôß÷ïò: ç «ÃéÜíïõëç» íá ãßíåé «ÃéÜííïõëç».
Óåë. 44, óôß÷ïò 19ïò: ôï «Êùíóôáíôïõðüëåùò» íá ãßíåé «Êùíóôáíôéíïõðüëå-
ùò».
Óåë. 261. Ç óçìåßùóç 24 íá ãßíåé: «Êïýóðá, ôï êáôáêÜèé ôïõ óïõóáìüëá-
äïõ». Ôçí ðëçñïöïñßá, üðùò êáé ôçí åðüìåíç, ïöåßëïõìå óôï ãéáôñü Êùí. ÃêÝêá.
Óåë. 324. Ç óçìåßùóç 3 íá ãßíåé: «Sikiskaya ç ÓõêÞ ôçò Óéèùíßáò».
Ï ÅÊÄÏÔÇÓ ÔÏÕ ÈÇÌ Ï ÄÉÅÕÈÕÍÔÇÓ ÔÏÕ ÈÇÌ
2
Äñ. Â. ÁÄÑÕÌÇ-ÓÉÓÌÁÍÇ
Äéåõèýíôñéá ôçò ÉÃ´ ÅÐÊÁ
ÅÍÁ ÔÑÏ×ÇËÁÔÏ ÅÉÄÙËÉÏ ÔÁÕÑÏÕ

ÁÐÏ ÔÏÍ ÌÕÊÇÍÁÚÊÏ ÏÉÊÉÓÌÏ ÔÏÕ ÄÉÌÇÍÉÏÕ
(ÉÙËÊÏÓ)
¸íá áðü ôá ðéï óçìáíôéêÜ åõñÞìáôá ôïõ ìõêçíáúêïý ïéêéóìïý ôïõ Äéìçíß-
ïõ, ðïõ ôáõôßæåôáé áíáìößâïëá ìå ôç ìõèéêÞ ðüëç Éùëêü, åßíáé Ýíá ìåãÜëï
ðÞëéíï ôñï÷Þëáôï åéäþëéï ôáýñïõ, ôï ïðïßï åéêïíßæåôáé óôï åîþöõëëï ôïõ ÈÇÌ.
Ôï åéäþëéï âñÝèçêå óå Ýíá áðü ôá äùìÜôéá ïéêßáò ôïõ ðïëåïäïìéêïý éóôïý, ôï
ïðïßï öáßíåôáé üôé áðïôåëïýóå Ýíá ìéêñü ïéêéáêü éåñü, êáé ÷ñïíïëïãåßôáé óôçí
ÕÅ ÉÉÉ Á2-ÉÉÉ Â1 ðåñßïäï. Óþæåôáé ó÷åäüí áêÝñáéï êáé ìïéÜæåé ìå êáíïíéêü
ôáýñï.
Ç ìïñöÞ ôïõ æþïõ ðáñéóôÜíåôáé ìå êõëéíäñéêü óþìá, ëáéìü êáé ñýã÷ïò,
êùíéêÜ ðüäéá, øçëÜ êÝñáôá êáé ðëáóôéêïýò ïöèáëìïýò. ÖÝñåé ãñáðôÞ äéáêü-
óìçóç ìå ìåëáíü ÷ñþìá ðÜíù óå êßôñéíç óôéëâùìÝíç åðéöÜíåéá. Åßíáé ôñï÷Þ-
ëáôï êáé áêüìç êáé óôçí åîùôåñéêÞ åðéöÜíåéá ôïõ êïñìïý äéáêñßíïíôáé ïé
ñáâäþóåéò ôïõ ôñï÷ïý. ÔåôñáðëÞ êõìáôéóôÞ ôáéíßá, êáôÜ ìÞêïò ôçò óðïíäõëé-
êÞò óôÞëçò, ïñßæåé äýï äéáêïóìçôéêÜ ðåäßá ðïõ óõìðßðôïõí ìå ôéò ðëåõñÝò ôïõ
æþïõ êáé äéáêïóìïýíôáé ìå ôåôñÜöõëëá êïóìÞìáôá êáé ðáñáðëçñùìáôéêÜ
êïóìÞìáôá öýëëùí ðáðýñïõ óå óõììåôñéêÞ äéÜôáîç. ÕðÜñ÷åé ôåôñáðëÞ êõìá-
ôéóôÞ ôáéíßá, êáôÜ ìÞêïò ôïõ óþìáôïò, óôï êÜôù ôìÞìá ôçò êÜèå ðëåõñÜò.
Áêüìç êÜèåôç ðëáóôéêÞ ôáéíßá, ðïõ öÝñåé ß÷íç ÷ñþìáôïò, îåêéíÜ áðü ôï ëáéìü
êáé êáôáëÞãåé óôçí áñ÷Þ ôçò êïéëéÜò. Ôï ëáéìü ðåñéôñÝ÷åé ãñáðôüò ðëï÷ìüò.
Óôçí áðüëçîç ôïõ ñýã÷ïõò, ôï Üêñï ôïõ ïðïßïõ åßíáé ïëüâáöï, äéáêñßíïíôáé
ôÝóóåñåò ðáñÜëëçëåò ïñéæüíôéåò ôáéíßåò. Ïé ïöèáëìïß áðïäßäïíôáé ùò êýêëïé ìå
êåíôñéêÞ óôéãìÞ. Óôï ìÝôùðï õðÜñ÷åé ãñáðôü ôñéãùíéêü êüóìçìá, åíþ óôéò
ðëÜãéåò üøåéò ôïõ êåöáëéïý ãñáðôÜ öõëëüó÷çìá êïóìÞìáôá. Ç êïéëéÜ äåí
öÝñåé ãñáðôÞ äéáêüóìçóç. Ç ïõñÜ öáßíåôáé üôé Þôáí ïëüâáöç, ôá êÝñáôá åðß-
óçò. Óþæïíôáé áêÝñáéá ôá ðßóù ðüäéá. Ôï áñéóôåñü äéáêïóìåßôáé ìå ôñåéò ïñé-
æüíôéåò ãñáðôÝò ôáéíßåò êáé ôï äåîß ìå ðÝíôå. ÖÝñåé ôÝóóåñåò ïðÝò (øçóßìáôïò
ðéèáíüôáôá) äýï óôï ìðñïóôéíü ôìÞìá, ëßãï ðÜíù áðü ôçí êïéëéÜ, êáé äýï óôç
ìÝóç ôïõ ßäéïõ ôìÞìáôïò.
Ôï åéäþëéï ôïõ ôáýñïõ ôïõ Äéìçíßïõ ðñÝðåé íá áíÞêå óå Ýíá ôåëåôïõñãéêü
óýíïëï åéäùëßùí ìå áðïôñïðáúêÞ ëåéôïõñãßá. Ç åýñåóÞ ôïõ óôï ÷þñï åíüò
ïéêéáêïý éåñïý óõíçãïñåß üôé ÷ñçóéìïðïéïýíôáí óå èñçóêåõôéêÝò ôåëåôïõñãé-
êÝò ðñáêôéêÝò, ìå ôÝëåóç óðïíäþí êáé èõóéþí. ¼ìïéïé ôñï÷Þëáôïé ôáýñïé
Ý÷ïõí âñåèåß, ôüóï óå ïéêéáêÜ üóï êáé óå õðáßèñéá éåñÜ, óå üëá ôá ãíùóôÜ
áíáêôïñéêÜ êÝíôñá ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ, óôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá (Äåëöïß),
óôéò ÊõêëÜäåò (ÖõëáêùðÞ ôçò ÌÞëïõ) êáé óôçí áíáêôïñéêÞ ÊñÞôç (Áãßá
ÔñéÜäá, éåñü ôçò êïñõöÞò Ãéïý÷ôá, Ðáôóüò ôïõ Áìáñßïõ, Óýìç ôçò ÂéÜííïõ).
3
JEAN-CLAUDE DECOURT
ÔÏ ÅÐÉÃÑÁÌÌÁ ÔÏÕ ÅÐÉÊÔÇÔÏÕ

ÁÐÏ ÔÇÍ ÊÑÇÍÇ ÔÙÍ ÖÁÑÓÁËÙÍ
(2ïò ÁÉÙÍÁÓ Ì.×.)
ÌåôÜöñáóç áðü ôá ãáëëéêÜ
ÅËÅÍÇ ÏÉÊÏÍÏÌÏÕ
Ç åðéôýìâéá óôÞëç,1 ìå ôïí êùäéêü GHW 3619, öõëÜóóåôáé óôçí áñ÷áéïëï-

ãéêÞ óõëëïãÞ ôùí ÖáñóÜëùí (áñ. åõñåôçñßïõ Ö. 60). Áíáêáëýöèçêå ôï 1975,
ìáæß ìå ìßá Üëëç,2 óôçí ÊñÞíç ôùí ÖáñóÜëùí, óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ
óå Ýíáí Üãíùóôï Ýùò ôüôå áñ÷áßï ïéêéóìü, ðÜíù óå Ýíáí ëüöï üðïõ Ý÷åé âñå-
èåß ðïëëÞ êåñáìåéêÞ ôçò åëëçíéóôéêÞò êáé ôçò ñùìáúêÞò åðï÷Þò. Ç óôÞëç åßíáé
óðáóìÝíç óå äýï êïììÜôéá, ôá ïðïßá îáíáêïëëïýí, êáé óôïëßæåôáé ìå Ýíá áíÜ-
ãëõöï. Ó´ áõôü åéêïíßæåôáé Ýíáò Ýöéððïò êõíçãüò íôõìÝíïò ìå êïíôü ìáíäýá,
ðçãáßíïíôáò ðñïò ôá äåîéÜ. Ôï äåîéü ÷Ýñé ôïõ êñáôÜ ôá çíßá, ôï áñéóôåñü åßíáé
óçêùìÝíï äåß÷íïíôáò ðñïò ôç ëåßá. ÁñéóôåñÜ õðÜñ÷åé Ýíáò óêýëïò ðïõ ôñÝ÷åé
êáé äåîéÜ, êÜôù áðü Ýíá äÝíôñï ìå óôñáâü êïñìü, Ýíáò ëáãüò ðïõ ôñÝðåôáé óå
öõãÞ. ÊÜôù áðü ôçí ðáñÜóôáóç õðÜñ÷åé Ýíá öýëëï êéóóïý. Ç åðéãñáöÞ,3 ðïõ
åßíáé ÷áñáãìÝíç óôï ðÜíù êáé óôï êÜôù ìÝñïò ôïõ áíáãëýöïõ êáé äéáâÜæå-
ôáé ÷ùñßò äõóêïëßá, Ý÷åé ôéò åîÞò äéáóôÜóåéò:
154×50 åê. (êÜôù) / 47 åê. (ðÜíù) × 11/8} ýøïò ôùí óôß÷ùí: óô. 1-2: 2,4} óô.
3-16: 3/4.2} äéÜóôé÷ï: óô. 1-2: 0,8 óô. 3-16: 0,7 / 1.1. ×ñïíïëïãßá: 2ïò áé. ì.×.
1 ÔÞí ðïëõäÜêñõôïí
óôÞëëçí /éäå êáß ôüí
'åð´ á'õô{[ç ðá[éäáí ' Åðßêôçôïí
4 ìçôñß ëéðüíôá ãüïõò} 'ï-
êôùêáéäåêáåôÞò ãÜñ
'åí 'áíäñ[áóé âñá÷ý ôé ëÜì-
øáò, ôü ðëå[éïí 'åí öèéì-
8 Ýíïéò êå[éìáé "õðï÷èüíéïò}
å/õíïõò ãÜñ ãåãïíþò ôï'õ-
1. Áðüóðáóìá áðü ôï Ýñãï ôïõ J.- C. Decourt, Inscriptions de Thessalie, I. Les cités de
la vallée de l’ Enipeus, ÁèÞíá 1995, 49-51.
2. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí åðéãñáöÞ ìå ôïí êùäéêü GHW 3841. Âë. J.- C. Decourt, ü.ð., ó.
54, áñ. 44.
3. Ãéá ôéò äçìïóéåýóåéò ôçò åðéãñáöÞò âë. Áè. ÔæéáöÜëéáò, ÁÄ, 30 (ÁèÞíá 1975) Â,
×ñïíéêÜ, ó. 196-197} SEG, 32 (1982) 611} ArchRep, 1984, 34} G. Touchais, BCH, 108 (ÁèÞíá
1984) 788-789} SEG, 37 (1987) 478} ðñâ. J. Bousquet, Bulletin, 1988, 44.
4
Ç óôÞëç ôïõ ÅðéêôÞôïõ (2ïò áé. ì.×.), áðü ôçí ÊñÞíç ôùí ÖáñóÜëùí.
5
ì{[ù ðáôñß ô{[ù ×áñïðóßí{ù
êáôÜ ðüäáò èáíÜôïõ
12 ìï[éñáí 'åðåéñãáóÜìçí}
/åóôçóåí ôüäå ó[çìá "õðÝñ
ìíÞìçò öéëïôÝêíïõ ìÞ-
ôçñ ' ÁëåîÜíäñá èë[éøéí
16 'å÷ï[õóá ôÝêíïõ.
ÁÐÏÄÏÓÇ ÔÏÕ ÊÅÉÌÅÍÏÕ4

Íá áõôÞ ç ðïëõäÜêñõôç óôÞëç ìå ôïí íåáñü Åðßêôçôï, ï ïðïßïò Üöçóå ôç
ìçôÝñá ôïõ íá èñçíåß. Äåêáï÷ôÜ÷ñïíïò, áöïý äéáêñßèçêá ãéá ëßãï ìåôáîý ôùí
áíäñþí, êïéìïýìáé êÜôù áðü ôç ãç, ôïí ðåñéóóüôåñï êáéñü, ìå ôïõò íåêñïýò
ìáæß. Äéüôé, áöïý Ýæçóá ìå áöïóßùóç äßðëá óôïí ðáôÝñá ìïõ ×áñïðóßíï, áìÝ-
óùò ìåôÜ ôïí èÜíáôü ôïõ åß÷á ôçí ßäéá ìïßñá. Ç ìçôÝñá ìïõ ç ÁëåîÜíäñá, áðü
áãÜðç ðñïò ôï ðáéäß ôçò, Ýóôçóå óôç ìíÞìç ìïõ áõôÞí åäþ ôçí åðéôýìâéá
óôÞëç, êõñéåõìÝíç áðü ôç èëßøç ãéá ôï ðáéäß ôçò.
Ôï üíïìá ×Üñùø, ôïõ ðáôÝñá ôïõ ÅðéêôÞôïõ, åßíáé ðïëý ãíùóôü óôçí áñ÷áßá
ëïãïôå÷íßá5 êáé óôéò åðéãñáöÝò, ð.÷. óôç Âïéùôßá,6 Þ óôçí ¹ðåéñï.7 Åðßóçò ôï
üíïìá ×áñüðéíïò åßíáé Ýíá ðïëý ãíùóôü üíïìá óôçí áñ÷áßá ëïãïôå÷íßá8 êáé
óôéò åðéãñáöÝò (ðÜíôá óôç Âïéùôßá).9 Êáé ôá äýï ïíüìáôá ðáñÜãïíôáé áðü ôï
åðßèåôï ÷áñïðüò (÷áñÜ+/ùø} áõôüò ðïõ Ý÷åé ïöèáëìïýò ãåìÜôïõò ÷áñÜ, æùçñïýò,
ëáìðåñïýò Þ ìðëå). Ï ôýðïò ×áñüðóéíïò (×áñüøéíïò) åßíáé íÝïò êáé ðñïêýðôåé
áíáìößâïëá áðü êÜðïéá ðíåõìáôéêÞ óýã÷õóç ôïõ ÷áñÜêôç.
Ôï åðßãñáììá, ìå ðñþôç ìáôéÜ, äåí äéáèÝôåé ôßðïôá ôï ðïëý ðñùôüôõðï. Ôï
èÝìá ôïõ ðñüùñïõ èáíÜôïõ åßíáé åõñÝùò äéáäïìÝíï, üðùò êáé ôï ãåãïíüò ôçò
áðüäïóçò ôéìþí óôïõò íåêñïýò. Ôßðïôá, ôåëéêÜ, äåí ìáò åðéôñÝðåé íá õðïèÝ-
óïõìå, üðùò ôï Ýêáíå, ìå åðéöõëÜîåéò åßíáé áëÞèåéá, ï J. Bousquet, üôé ï Åðß-
êôçôïò ðÝèáíå ïéêåéïèåëþò (áðü èëßøç Þ áõôïêôïíþíôáò) áìÝóùò ìåôÜ ôïí èÜíá-
ôï ôïõ ðáôÝñá ôïõ. Ôï êåßìåíï ôïõ åðéãñÜììáôïò áðëþò êáëëéåñãåß ôï äéðëü
äñÜìá, ôï ïðïßï ãíþñéóå áõôÞ ç ïéêïãÝíåéá, êáé ôï âÜèïò ôçò èëßøçò ôçò Áëå-
îÜíäñáò, ôçí ïðïßá ç ìïßñá, ìÝóá óå óýíôïìï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá, óôÝñçóå ôï
óýæõãï êáé ôïí ãéï ôçò.
Èá óçìåéþóù, üìùò, åäþ Ýíáí ïñéóìÝíï áñéèìü ëÝîåùí Þ åêöñÜóåùí ïé ïðïß-
åò áðïäßäïõí, ìå ôç ÷ñÞóç ôïõò, ìßá ðïëý óõìðáãÞ Ýìðíåõóç ðïõ áðáéôåßôáé
4. Óôçí áñôéüôåñç áðüäïóç, óôç íåïåëëçíéêÞ, ôïõ åðéãñÜììáôïò óõíÝâáëáí ï öéëüëïãïò

Íéê. ÔáîéëôÜñçò êáé ï áñ÷áéïëüãïò Öþôçò ÍôÜóéïò.
5. Âë. ¼ìçñïò, ÉëéÜäá, Ë 426.
6. Âë. J. êáé L. Robert, Bulletin, 1967, 287.
7. Âë. R. Etienne, óôï P. Cabanes, L’ Illyrie méridionale et l’ Epire, 1987, 175-177.
8. Âë. Çñüäïôïò, Å, 99.
9. Âë. J. êáé L. Robert, Bulletin, 1969, 294.
6
êáé äßíïõí óôï åðßãñáììá ôçí ìïíáäéêüôçôÜ ôïõ. Ôï åðßèåôï ðïëõäÜêñõôïò
ðñïóäéïñßæåé, óõ÷íüôåñá, Ýíá Üôïìï ôï ïðïßï åßíáé åßôå ï íåêñüò (/åâç ðïëýäá-
êñõò 'åò ? Áéäïò)10 åßôå êÜðïéïò åðéæþí (ôÜöïí... 'áíÝãåéñá, óýí ãáìåô{[ç ' Éáíâá-
ñß{á ô{[ç ðïëõäáêñõôÜô{ç)11 êáé Üëëåò öïñÝò ðñïóäéïñßæåé Ýíá óõíáßóèçìá (ðïëõ-
äÜêñõôá ðÝíèç).12 Óôï åðßãñáììÜ ìáò åßíáé ç óôÞëç ðïõ êÜíåé íá ÷õèïýí
äÜêñõá êáé ìÜëéóôá áõôÞ ðïõ ÷ýíåé äÜêñõá, üðùò ìßá êñÞíç. ÊáôÜ ôïí ßäéï
ôñüðï, óôï ôÝëïò ôïõ ðïéÞìáôïò, ôï ìíçìåßï ÷áñáêôçñßæåôáé öéëüôåêíïí, ôï ïðïßï
åãþ áðÝäùóá ùò «ìíçìåßï áãÜðçò ãéá ôï ðáéäß ôçò», Ýóôù êé áí, óõ÷íüôåñá, ôï
åðßèåôï ÷áñáêôçñßæåé, ðïëý öõóéêÜ, ðñüóùðá (ð[áí äÝ öéëüôåêíïí ãÝíïò).13
Ç èëßøç ôçò ìçôÝñáò, åðéðëÝïí, õðåíèõìßæåôáé áðü ôéò åêöñÜóåéò ôçò, áðü ôïõò
ãüïõò.14 Åðßóçò, óôçí Ýêöñáóç «âñá÷ý ôé ëÜìøáò ôü ðëå[éïí» ç A. - M. Vérilhak15
õðïãñáììßæåé üôé ç åéêüíá ôïõ ëý÷íïõ åßíáé áñêåôÜ óðÜíéá ó´ áõôüí ôïí ôýðï
ðïßçóçò êáé üôé áõôü ÷áñáêôçñßæåé ðåñéóóüôåñï ôç íåüôçôá ðáñÜ ôçí öõóéêÞ
ïìïñöéÜ. Ç Ýêöñáóç êáôÜ ðüäáò äåí åßíáé áðïêëåéóôéêÜ ðïéçôéêÞò ÷ñÞóçò}
óçìáßíåé, ðïëý óõãêåêñéìÝíá, üðùò ôï õðÝäåéîå ï J. Bousquet, «áêïëïõèþ áðü
êïíôÜ». Ç ëÝîç èë[éøéò, ìå ôç óåéñÜ ôçò, áíÞêåé óôï ëåîéëüãéï ôçò öõóéêÞò êáé
óçìáßíåé ðßåóç, óõìðßåóç. Öáßíåôáé ðùò åìöáíßæåôáé áñêåôÜ áñãÜ, ìå ìßá ìåôá-
öïñéêÞ Ýííïéá, óôçí ÊáéíÞ ÄéáèÞêç (äéÜ ðïëë[ùí èëßøåùí} ðåñíþíôáò áðü ðïë-
ëÝò óõìöïñÝò).16
ÔÝëïò, Üí ç Ýêöñáóç ìï[éñáí 'åñãÜæåóèáé äåí Ý÷åé ôßðïôá ôï éäéáßôåñá óðÜíéï,
óõíäÝåôáé, åÜí ôï óêåöèïýìå êáëÜ, ìå ôçí ßäéá Ýìðíåõóç. Ôï óýíèåôï ñÞìá ìå
ôï åðß ('áðåñãÜæïìáé), åîÜëëïõ, åßíáé åëÜ÷éóôá óõ÷íü êáé ðïëý ðéï óõãêåêñéì-
ìÝíï: åñãÜæïìáé áðü ðÜíù, áð´ üðïõ êáëëéåñãþ, åñãÜæïìáé. Ôï ðñüèåìá, åäþ,
ìåôáöñÜæåôáé ìå ôï «åðßóçò» (èá ìðïñïýóå íá Ý÷åé ðéï êáèáñÞ ÷ñïíéêÞ áîßá
äçëþíïíôáò «Ýðåéôá») ìå óêïðü íá õðåíèõìßóåé üôé ï Åðßêôçôïò ðÝèáíå áìÝóùò
ìåôÜ áðü ôïí ðáôÝñá ôïõ, üðùò ôï äåß÷íåé ôï êáôÜ ðüäáò.
10. Âë. A.- M. Verilhac, Ðá[éäåò /áùñïé: Ðá[éäåò /áùñïé, poésie funéraire, 1978-1982, áñ.
29.
11. Âë. A.- M. Vérilhac, ü.ð., áñ. 160.
12. Âë. Áéó÷ýëïò, ×ïçöüñïé, 333.
13. Âë. Åõñéðßäçò, ÇñáêëÞò Ìáéíüìåíïò, 636.
14. Âë. A.- M. Vérilhac, ü.ð., áñ. 138: «óôõãåñüí ìáôñß ëÝëïéðå ãüïí».
15. Âë. A.- M. Vérilhac, ü.ð., áñ. 42 êáé 368.
16. Âë. ÐñÜîåéò ôùí Áðïóôüëùí, ÉÄ, 22.
7
ÉÙÁÍÍÁ ÁË. ÃÁËÁÍÏÕËÇ
Ç ÌÁÊÑÏ×ÑÏÍÉÁ ÄÉÁÖÏÑÁ ÔÇÓ ÌÏÍÇÓ ÔÏÕ ÄÏÕÓÉÊÏÕ

ÊÁÉ ÔÇÓ ÖÇÊÇÓ ÃÉÁ ÔÏ ÍÅÑÏ ÔÏÕ ÐÏÑÔÁÚÊÏÕ
1811-1836
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ç äéåêäßêçóç ôùí ðñïíïìßùí ôá ïðïßá áðïññÝïõí áðü ôçí åêìåôÜëëåõóç åíüò
õäÜôéíïõ ðüñïõ äåí áðïôåëåß öáéíüìåíï áðïêëåéóôéêü ôçò åðï÷Þò ìáò. Áõôü
áðïäåéêíýåôáé áðü Ýîé Ýããñáöá, ôá ïðïßá èá ðáñïõóéÜóïõìå óôçí ðáñïýóá
ìéêñÞ ìåëÝôç ìáò êáé åßíáé êáôá÷ùñéóìÝíá óôéò ó. 363-364 ôïõ êþäéêá 59 ôçò
ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ.1 ÌÝóá áðü ôá åí ëüãù Ýããñáöá âëÝðïõìå ôá óôÜäéá ôçò
íïìéêÞò äéáìÜ÷çò áíÜìåóá óôç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ êáé óôïõò ãáéïêôÞìïíåò
(áãÜäåò) ôïõ ÷ùñéïý ÖÞêç (ôüôå Âáñéìðüðç). Ðñüêåéôáé ãéá ìßá äéáìÜ÷ç ç
ïðïßá äéÞñêåóå 25 ïëüêëçñá ÷ñüíéá, áðü ôï 1811 Ýùò ôï 1836, êáé áöïñïýóå
ìßá äéáöïñÜ ãýñù áðü ôï ðïéïò èá åß÷å ôçí êýñéá åêìåôÜëëåõóç ôïõ íåñïý ôïõ
ðïôáìïý Ðïñôáúêïý.2
ÐÝñá áðü ôçí äéá÷ñïíéêüôçôá ôïõ öáéíïìÝíïõ äéåêäßêçóçò åíüò öõóéêïý
ðüñïõ, ðñÝðåé íá åðéóçìÜíïõìå êáé Ýíá Üëëï óçìáíôéêü óôïé÷åßï, ôï ïðïßï ðñï-
êýðôåé áðü ôá óõãêåêñéìÝíá Ýããñáöá êáé ôï ïðïßï Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôç óôÜóç
ôùí ïèùìáíéêþí Áñ÷þí áðÝíáíôé óôçí åëëçíéêÞ Åêêëçóßá. Ïé Áñ÷Ýò åðéäéþ-
êïõí áñìïíéêÝò ó÷Ýóåéò ìå ôç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ êáé ðáßñíïõí åõíïúêÝò õðÝñ
áõôÞò áðïöÜóåéò, üôáí áíáöýåôáé êÜðïéï íïìéêü æÞôçìá. Ç ôáêôéêÞ áõôÞ
áíôéêáôïðôñßæåé ôçí ðÜãéá èÝóç ôùí Ïèùìáíþí íá áðïöåýãïõí ôéò ñÞîåéò ìå
ôçí åëëçíéêÞ åêêëçóéáóôéêÞ çãåóßá, êÜôé ôï ïðïßï öõóéêÜ áðÝâáéíå óå üöå-
ëüò ôïõò.
ÔÏ ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÏ ÔÙÍ ÅÎÉ ÅÃÃÑÁÖÙÍ

Ôï ðñþôï Ýããñáöï åßíáé ìßá áðüöáóç õðÝñ ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ. Ðñü-
êåéôáé ãéá Ýíá ÷ïôæÝôé,3 ìå ÷ñïíïëïãßá 10.7.1811, ôï ïðïßï äéêáéþíåé ôç ìïíÞ
êáé äåí åðéôñÝðåé óôïõò áãÜäåò ôçò Âáñéìðüðçò íá ÷ñçóéìïðïéïýí ôï íåñü ôïõ
Ðïñôáúêïý ãéá Üñäåõóç. Óôçí ðåñßðôùóç, üìùò, ðïõ êáôáóêåõÜóïõí ôï öñÜãìá
(äÝóç), ìå ôç âïÞèåéá ôïõ ïðïßïõ èá ïäçãïýí ôï íåñü óôï ìýëï ôïõò, ôüôå èá
Ý÷ïõí ôï äéêáßùìá íá ðáßñíïõí ôï íåñü áðü ôï ìýëï ãéá íá ðïôßæïõí ôá ÷ùñÜ-
1. Ôá Ýããñáöá áõôÜ, ðñïåñ÷üìåíá áðü ôï ÊÅÌÍÅ ôçò Áêáäçìßáò ìáò ðáñá÷þñçóå

ãéá ìåëÝôç ï åêäüôçò ôïõ ÈÇÌ.
2. Ðïñôáúêüò} ðáñáðüôáìïò ôïõ Ðçíåéïý äéåñ÷üìåíïò áðü ôçí Ðüñôá - Ðýëç ôùí Ôñé-
êÜëùí.
3. ×ïôæÝôé<ôïõñ. hocat} áðüöáóç ôïõ éåñïäßêç. Ãéá ôçí åñìçíåßá ôùí ôïõñêéêþí ëÝîå-
ùí ÷ñçóéìïðïéÞóáìå ôï Redhouse Turkish-English Dictionary, 1997.
8
öéá ôïõò. Öáßíåôáé üôé ïé êÜôïéêïé ôçò Âáñéìðüðçò Ýðáéñíáí áíÝêáèåí íåñü,
ìå öñÜãìá óôçí ðåñéï÷Þ Íåæåñüò, ãéá ôïõò ìýëïõò ôïõò. Ôá ßäéá áêñéâþò,
óçìåéþíåôáé, üôé áíáöÝñåé êáé ï åðéóõíáðôüìåíïò óôï ÷ïôæÝôé öåôéöÜò.4
Ôï äåýôåñï Ýããñáöï åßíáé Ýíá óýíôïìï ìðïõãéïõñäß,5 ôï ïðïßï åîÝäùóå, óôéò
7.7.1813 ï ÉóìáÞë ðáóÜò õðÝñ ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ. Ï ÉóìáÞë ðáóÜò ãíù-
óôïðïéåß ìå áõôü óôïí çãïýìåíï ôçò ìïíÞò üôé ï ÂåëÞ ðáóÜò äéÝôáîå íá ðÜåé
áìÝóùò óôá Ôñßêáëá üðïõ èá åìöáíéóèïýí êáé ïé áãÜäåò ôçò Âáñéìðüðçò, ùò
äéåêäéêçôÝò ôïõ íåñïý. Ãéá ôçí áðïóáöÞíéóç ôçò êáôÜóôáóçò èá ðñÝðåé íá
ãßíåé äßêç (íá êñéèÞò ÷ùñßò Üëëï).
Ôï ôñßôï Ýããñáöï åßíáé ìßá äéêáóôéêÞ áðüöáóç, äïóìÝíç üìùò ðåñéëçðôéêÜ.
Ç áðüöáóç áõôÞ åêäüèçêå ôïí Éïýëéï ôïõ 1813, ìåôÜ ôçí äéåîáãùãÞ ôçò äßêçò
óôá Ôñßêáëá, ôçí ïðïßá êÝñäéóå ç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ. Ôáõôï÷ñüíùò åêäüèçêå
êáé Ýíá ôáðß6 ÷ïôæÝôé, ìå äýï óöñáãßäåò, ôï ïðïßï êáôï÷ýñùóå ôá äéêáéþìáôá
ôçò ìïíÞò êáé ôçí áðïêëåéóôéêÞ åêìåôÜëëåõóç, ãéá Üñäåõóç, ôïõ íåñïý (êáé
äåí ïñßæåé Üëëïò).
Ôï ôÝôáñôï Ýããñáöï åîÝäùóå ï óáôñáæÜìçò7 Ñåóßô Êéïõôá÷Þò ðáóÜò, óôéò
3.11.1828, óôçí ¢ñôá. Ðñüêåéôáé ãéá ìßá äéáôáãÞ (ìðïõãéïõñäß) ðïõ áöïñÜ óôï
èÝìá ôïõ íåñïý. Öáßíåôáé üôé êáé ìåôÜ ôçí áðüöáóç ôïõ 1813 óõíå÷éæüôáí ç
äéáìÜ÷ç ãéá ôï íåñü ôïõ Ðïñôáúêïý êáé ïé ìïíá÷ïß ôïõ Äïõóßêïõ êáôÝöõãáí
ó´ áõôüí, âñßóêïíôÜò ôïí óôçí ¢ñôá. Ï Êéïõôá÷Þò, áðåõèõíüìåíïò óôéò èñç-
óêåõôéêÝò êáé ðïëéôéêÝò Áñ÷Ýò ôùí ÔñéêÜëùí, ôïõò õðåíèõìßæåé ôç äßêç, ðñï-
öáíþò ôïõ 1813, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá äéêáéþèçêå ç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ. Ôçí
áðüöáóç áõôÞ åðéêõñþíåé êáé áõôüò êáé Ýôóé äåí ðñÝðåé êáíåßò íá ôïëìÞóåé
íá ôçí áìöéóâçôÞóåé, õðïíïþíôáò üôé èá Ý÷åé óõíÝðåéåò.
Ôï ðÝìðôï êáé ôåëåõôáßï Ýããñáöï åßíáé ìßá Üëëç äéáôáãÞ, ôçí ïðïßá åîÝäù-
óå ï äéïéêçôÞò ôïõ óáíôæáêßïõ8 ôùí ÔñéêÜëùí Éìßí ðáóÜò, óôéò 31.7.1836, óôç
ËÜñéóá. Öáßíåôáé üôé ïé áãÜäåò ôçò Âáñéìðüðçò åîáêïëïõèïýóáí íá äéåêäé-
êïýí ôï íåñü ôïõ Ðïñôáúêïý, áãíïþíôáò ôç äéáôáãÞ ôïõ Êéïõôá÷Þ, ôçò 3.11.1828.
Ïé ìïíá÷ïß ôïõ Äïõóßêïõ êáôÝöõãáí óôïí íÝï äéïéêçôÞ ôïõ óáíôæáêßïõ, ðïõ
Þôáí ãéïò ôïõ Êéïõôá÷Þ, êé áõôüò åîÝäùóå ôçí ùò Üíù äéáôáãÞ, ìå ôçí ïðïßá
åðéêõñþíåé ôç äéáôáãÞ ôïõ ðåôÝñá ôïõ êáé ðñïóèÝôåé ìßá äéåõêñßíçóç: ôï íåñü
èá äéáìïéñÜæåôáé óå ðÝíôå ÷ùñéÜ êáé ç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ èá ðáßñíåé üóï
íåñü ÷ñåéÜæåôáé ãéá ôçí Üñäåõóç ôùí ìïíáóôçñéáêþí (âáêïõöéêþí) êôçìÜôùí.
Óôç äéáôáãÞ áõôÞ äåí ðñïóäéïñßæïíôáé ôá ðÝíôå ÷ùñéÜ áëëÜ ìðïñïýìå íá ôá
ðñïóäéïñßóïõìå êáèþò ðñÝðåé íá åßíáé ãåéôïíéêÜ. Ðñüêåéôáé ãéá ôá ÷ùñéÜ ¢ã.
4. Öåôöáò<ôïõñ. fetva} ãíùìïäüôçóç ôïõ ìïõöôÞ (åñìçíåõôÞ ôùí íüìùí).

5. Ìðïõãéïõñäß<ôïõñ. buyrultu} äéÜôáãìá, äéáôáãÞ áíþôåñïõ áîéùìáôïý÷ïõò.
6. Ôáðß<ôïõñ. tapu} ôßôëïò éäéïêôçóßáò. Ôáðß ÷ïôæÝôé} ôßôëïò éäéïêôçóßáò ìå áðüöáóç
ôïõ éåñïäßêç.
7. ÓáôñáæÜìçò<ôïõñ. sadrazam} ìåãÜëïò âåæßñçò.
8. ÓáíôæÜêé<ôïõñ. sancak} ìåãÜëç äéïéêçôéêÞ ðåñéöÝñåéá.
9
Âçóóáñßùíáò (Äïýóéêï), Öéëýñá (ËåóéáíÜ), ËõãáñéÜ (Ãïõñæß), ÐçãÞ (Ìåã. Ðïõ-
ëéÜíá) êáé ÖÞêç (Âáñéìðüðç).
Ï Éìßí ðáóÜò äéåõèÝôçóå êáô´ áõôüí ôïí ôñüðï ôçí áíôéäéêßá ôùí ãåéôïíéêþí
÷ùñéþí ìå ôç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ áëëÜ, ãíùñßæïíôáò ôéò äéáèÝóåéò ôùí áãÜäùí
ôçò ÖÞêç, ïé ïðïßïé äéåêäéêïýóáí ôï íåñü ôçò ìïíÞò ãéá ôüóá ÷ñüíéá, äéá-
ôÜóóåé íá óôáìáôÞóïõí áìÝóùò ôéò áìöéóâçôÞóåéò ôïõò (íá ôñáâÞîïõí ÷Ýñé).
Åßíáé, ìÜëéóôá, áðåéëçôéêüò (üôé ñçôæéÜí äÝí Ý÷ïìåí êáô´ ïõäÝíá ôñüðïí). ÅÜí
õðÜñîåé áíÜãêç, äçëáäÞ åðáíÝëèïõí ïé áãÜäåò, ôüôå ðñÝðåé íá åêôåëÝóïõí ôçí
ðáñïýóá äéáôáãÞ ôïõ ï éåñïäéêáóôÞò êáé ï Ýðáñ÷ïò ôùí ÔñéêÜëùí.
ÅÐÉËÏÃÏÓ
ÅìöáíÝò óôïé÷åßï ôùí åããñÜöùí åßíáé ïé ðïëëÝò ôïõñêéêÝò ëÝîåéò ïé ïðïßåò
ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôïí ôïìÝá ôçò äéïßêçóçò êáé ôçò äéêáéïóýíçò. Áðü ôçí ìåëÝ-
ôç ôïõò áðïêôïýìå ìßá ãåíéêÞ åéêüíá ãéá ôçí ãñáöåéïêñáôßá êáé ôçí áðïíï-
ìÞ ôçò äéêáéïóýíçò óôçí åðáñ÷ßá ôçò ïèùìáíéêÞò áõôïêñáôïñßáò. Ç óôÜóç,
ùóôüóï, ôçò ïèùìáíéêÞò äéïßêçóçò áðÝíáíôé óôç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ, óôçí ðåñß-
ðôùóç ðïõ ìáò áðáó÷ïëåß åäþ, åßíáé óôáèåñÜ åõíïúêÞ ìå ìßá ìéêñÞ äéáöïñï-
ðïßçóç, ýóôåñá áðü áñêåôÜ ÷ñüíéá, ãåãïíüò ðïõ ìáò ïäçãåß óôï óõìðÝñáóìá
üôé ç ìïíÞ åß÷å áñêåôÞ äýíáìç íá õðåñáóðßæåôáé êáé íá êáôï÷õñþíåé ôá
äéêáéþìáôÜ ôçò êáé üôé ïé Ïèùìáíïß, ìå ôïí áÝñá ôïõ åîïõóéáóôÞ, áìöéóâç-
ôïýóáí ôéò áðïöÜóåéò ôùí äéêþí ôïõò äéêáóôçñßùí üôáí äåí ôïõò åõíïïýóáí.
ÁíáöïñéêÜ ìå ôï åßäïò ôçò ìáêñï÷ñüíéáò äéáìÜ÷çò, áíÜìåóá óôç ÌïíÞ ôïõ
Äïõóßêïõ êáé óôï ÷ùñéü ÖÞêç, óçìåéþíïõìå üôé ìáò èõìßæåé áíÜëïãç óýã÷ñï-
íç äéáìÜ÷ç áíÜìåóá óôïõò ãåùñãïýò ôùí íïìþí ôçò ËÜñéóáò êáé ôçò Êáñäß-
ôóáò ãéá ôï íåñü ôïõ Ôáõñùðïý. Áõôü êáôáäåéêíýåé ôç óðïõäáéüôçôá ôùí öõóé-
êþí áãáèþí (óôç óõãêåêñéìÝíç ðåñßðôùóç ôïõ íåñïý) óå üëç ôçí éóôïñéêÞ
ðïñåßá ôïõ áíèñþðïõ. Óôï íåñü óôçñßæåôáé ç æùÞ êáé ç ÝëëåéøÞ ôïõ äçìéïõñ-
ãåß ôåñÜóôéá ðñïâëÞìáôá.
Ç ÅÊÄÏÓÇ ÔÙÍ ÐÅÍÔÅ ÅÃÃÑÁÖÙÍ

Áêïëïýèùò ðñïâáßíïõìå óå öéëïëïãéêÞ Ýêäïóç ôùí åããñÜöùí, áðïêáèéóôþíôáò
ôá ðïëëÜ ëÜèç ôçò áíôéãñáöÞò ôïõ ìïíá÷ïý ÷áôæç-Ãåñáóßìïõ, ãñáöÝá ôïõ
êþäéêá 59 ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ.
ó. 363 ÂÁÑÉÌÐÏÐÉ
1ï/10.7.1811
1811: ' Éïõëßïõ 10. ×ïôæÝôé "ïðïý 'åêñéèÞêáìáí ìÝ ôïýò 'áãÜäåò ôïýò Âáñéìðï-
ìðßôáò äéÜ ôü íåñüí êáß äÝí ôü /åäùêåí "ç êñßóéò9 íÜ ðÜñïõí ôü íåñüí íÜ ðïôß-
óïõí êáß /áí ãÝíç "ç äÝóé "ïðïý ðÜãáéíåí å'éò ôüí ìýëïí ôïõò 'áðü 'åêåß ðáßñíïõí
íåñü, /ï÷é /áëëï ï/õôå 'áðü 'áëëïý íÜ âÜëïõí. ÌÝóá å'éò á'õôü ôü ÷ïôæÝôé å=éíáé
êáß "ï öåôéöÜò êïëëçìÝíïò. ÔÜ /éäéá ëÝãåé.
9. Êñßóéò} äéêáóôÞñéï, äéêáóôéêÞ áðüöáóç.
10
Ðñüóùðïí 'áðü ôü ÷ïôæÝôé ô[çò Ðüñôáò,10 äéÜ ôü íåñüí 'áðü ôïýò ìýëïõò ôï[õ
Íåæåñï[õ.11
2ï/7.7.1813
1813. Ìðïõãéïõñäß ôï[õ ' ÉóìáÞë ðáó[á
' Áðü ôüí "õøçëüôáôïí ' ÉóìáÞë ðáó[á å'éò óÝ ëüãïõ óïõ ãïýìåíå ôï[õ ìïíáóôç-
ñßïõ Íôïýóêïõ.12
ÓÝ öáíåñþíù ?ïôé å=éíáé ðñïóôáãÞ 'áðü ôüí Âåë[ç ðáó[á 'åöÝíôç ìáò, 'åñ÷Üìåíï13
ôü ìðïõãéïõñäß ìïõ íÜ óçêùè[çò íÜ /åñèçò 'åä[ù, ?ïôé /å÷åé íôáâáôæ[çäåò14 ôïýò Âáñ-
ðïðë[çäåò15 äéÜ ôü íåñüí êáß íÜ /åñèçò íÜ êñéè[çò ÷ùñßò /áëëï.
1813, ' Éïõëßïõ 7, Ôñßêáëá.
3ï/1813
1224. ÓåíÝò ôïõñêéêüò, 'áðü äÝ ×ñéóôï[õ ãåííÞóåùò 1813}
Ôáðß ÷ïôæÝôé ìÝ äýï âïýëáéò äéÜ ôü íåñüí ôï[õ Äïõóßêïõ "ïðïý å=éíáé 'åäéêüí
[ìáò] êáß äÝí "ïñßæåé /áëëïò. ' ÅêñéèÞêáìáí ìÝ ôïýò Âáñìðïõìðßôáò.
4ï/3.11.1828
1828. Ìðïõãéïõñäß ôï[õ " Ñåóßô ðáó[á äéÜ ôü íåñüí å'éò ôü Âáñéðüðé.
' Áðü ôüí óáôñáæÜì âåæýñ Ìå÷ìÝô " Ñåóßô ðáó[á.
' Åðéðüèçôïß ìïé ÷áêßì16 'åöÝíôç, ìïõôåóåëßìç17 êáß äåñâÝíáãá18 ô[ùí ÔñéêÜëùí.
ÌÝ ôüí ÷áéñåôéóìüí ìïõ ó[áò öáíåñþíù ?ïôé äéÜ ìßáí ðåñß íåñï[õ äéáöïñÜí "ïðïý
å=é÷áí 'áíáìåôáîý ôùí ôü ìïíáóôÞñé Äïýóéêïí êáß ï"é Âáñâïõìðßôáéò,19 /åãéíåí
ìïõñáöÝò20 å'éò ôüí Ìå÷êåìÝ.21 ÐñïóôÜæù "ïðïý êáôÜ ôÞí 'áðüöáóéí ôï[õ Ìå÷êå-
ìÝ, ôÞí "ïðïßáí 'åðéêõñþíù, íÜ ãÝíç ÷ùñßò íÜ ôïëìÞóç êáíåßò íÜ 'áíôéð[ç.22
' Åî 'áðïöÜóåùò. Ï?õôù ãéíþóêåéò êáß "õãßáéíå.
1828 ô{[ç 3 Íïåìâñßïõ, / Áñôá
(ô.ó)
10. Ðüñôá} ç Ðýëç ôùí ÔñéêÜëùí.

11. Íåæåñüò} áðñïóäéüñéóôï Ýëïò êïíôÜ óôïí Ðïñôáúêü. Ç ôåëåõôáßá ðñüôáóç áõôïý
ôïõ åããñÜöïõ äåß÷íåé íá åßíáé Üó÷åôç ìå ôï üëï èÝìá.
12. Íôïýóêï} ëáúêüò ôýðïò ôïõ ôïðùíõìßïõ Äïýóéêï.
13. Åñ÷Üìåíï} åñ÷üìåíï.
14. ÍôáâáôæÞò<ôïõñ. davaci} ìçíõôÞò, åíÜãùí, áðáéôçôÞò.
15. ÂáñðïðëÞäåò} ÂáñéìðïðëÞäåò, ïé êÜôïéêïé ôçò Âáñéìðüðçò.
16. ×áêßì<ôïõñ. hakim} äéêáóôÞò
17. Ìïõôåóåëßìçò<ôïõñ. musellim} áíôéðñüóùðïò ôïõ äéïéêçôÞ (âáëÞ).
18. ÄåñâÝíáãáò<ôïõñ. derbent agasi} ï åðéêåöáëÞò ôùí öõëÜêùí ôùí óôåíþí äéüäùí
(äåñâåíßùí).
19. Âáñâïõìðßôåò} Âáñéìðïðßôåò, ïé êÜôïéêïé ôçò Âáñõìðüìðçò.
20. ÌïõñáöÝò<ôïõñ. murafaa} ðáñÜóôáóç ôùí áíôéäßêùí.
21. Ìå÷êåìÝò<ôïõñ. mahkeme} äéêáóôÞñéï.
22. ÁíôéðÞ} íá öÝñåé áíôßññçóç.
11
5ï/31.7.1836
ó. 364
1836. Ìðïõãéïõñäß ôï[õ ' Éìßí ðáó[á, õ"éï[õ ôï[õ 'áíùôÝñù " Ñåóßô Ìå÷ìÝô
óáôñáæÜì " Ñïýìåëç âáëåóß23
" Çìå[éò âåæßñ Ìå÷ìÝô ' Éìßí ðáó[áò
ìïõôåóáñßöçò24 ôï[õ óáíôæáêßïõ ÔñéêÜëùí
' ÅðåéäÞ êáß 'åðëçñïöïñçèÞêáìåí 'áðü ôü å'éò ÷å[éñáò ôï[õ "çãïõìÝíïõ ôü å'éò ôüí
êáæÜí25 ÔñéêÜëùí ìïíáóôÞñé Äïýóéêïí ðáðá-ÓôåöÜíïõ26 ÷ïôæÝôé óååñß27 êáß
ìðïõãéïõñäß ôï[õ ìåãÜëïõ á'õèÝíôïõ ìáò êáß ðáôñüò ìïõ, 'åðéêõñþíùí ôü "ñçèÝí
÷ïôæÝôé, ?ïôé 'áðü ôü íåñüí ôï[õ ðïôáìï[õ, Ðüñôá êáëïýìåíïí, äéáìïéñáæüìåíïí å'éò
ðÝíôå ÷ùñßá, ?åíá ìåñßäéïí 'áíÞêåé å'éò ôü "ñçèÝí ìïíáóôÞñéïí, äéÜ íÜ ðïôßæùíôáé
ôÜ âáêïýöéêá ÷ùñÜöéá 'åê ìé[áò 'áñ÷[çò, êáôÜ ôÝìðéñïí28 'åðéêñÜôçóåí.
ÄéÜ ôï[õôï äßäåôáé êáß ôü ðáñüí ìðïõãéïõñäß ìáò å'éò ÷å[éñáò ôï[õ "ñçèÝíôïò
"çãïõìÝíïõ, äéÜ ôï[õ "ïðïßïõ ðñïóôÜæïìåí ôü "ñçèÝí íåñüí íÜ ìåßíç êáß íÜ ôñÝ÷ç
"ùò =çôïí äéÜ ôÜ ÷ùñÜöéá ôï[õ "ñçèÝíôïò ìïíáóôçñßïõ. Óå[éò äÝ "ï ôå ëéÜôç29 ôæé-
ïõìðÜíç30 Óá÷ìðÞ êáß ëïéðïß ìïõ÷ôáæßìçäåò31 ôï[õ ÷ùñßïõ Âáñìðïìðßïõ ðëçñïöï-
ñïýìåíïé ôÞí ðñïóôáãÞí ìïõ ôáýôçí 'áðü ôü "ñçèÝí íåñüí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ íÜ
ôñáâÞóåôå ÷Ýñé, ÷ùñßò í´ 'áããßîåôå /ç êüøåôå á'õôü å'éò ôü ðáñáìéêñüí, ?ïôé
"ñçôæéÜí32 äÝí /å÷ïìåí êáô´ ï'õäÝíá ôñüðïí.
Ï"é äÝ öáæéëåôëÞò33 ÷áêßì 'åöÝíôçò êáß ìïõôåóåëßìçò ÔñéêÜëùí, ÷ñåßáò ôõ÷ïý-
óçò, èÝëåé 'åêôåëÝóïõí ôÞí ðáñï[õóáí ìáò ðñïóôáãÞí êáè´ ?ïëçí ôÞí /åêôáóßí ôçò.
' Åî 'áðïöÜóåùò. 1836 ô{[ç 31 ' Éïõëßïõ, 'åí Ëáñßó{ç.
(ô.ó).
23. Ñïýìåëç âáëåóß} äéïéêçôÞò ôçò Ñïýìåëçò (ÅëëÜäáò).

24. Ìïõôåóáñßöçò<ôïõñ. mutasarrif} Ýðáñ÷ïò, äéïéêçôÞò ôïõ óáíôæáêßïõ, áñìïóôÞò.
25. ÊáæÜò<ôïõñ. kaza} ôìÞìá ìéáò ðåñéöÝñåéáò óôçí ïðïßá áðÝíåéìå äéêáéïóýíç ï
êáôÞò (éåñïäßêçò), åðáñ÷ßá.
26. Ðáðá-ÓôÝöáíïò} çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ (áðü ôï ÷ùñéü Êïôñþíé ôùí
ÔñéêÜëùí) êáôÜ ôçí ðåñßïäï ÓåðôÝìâñéïò ôïõ 1833- ôÝëç ôïõ 1835. Ï äéÜäï÷üò ôïõ Âçó-
óáñßùíáò õðïãñÜöåé ùò çãïýìåíïò áðü ôïí Áðñßëéï ôïõ 1836 êáé åîÞò [âë. Äçì. Æ.
Óïöéáíüò, ÉóôïñéêÜ ó÷üëéá óå åðéãñáöÝò, åðéãñÜììáôá, ÷áñÜãìáôá êáé åíèõìÞóåéò ôçò
ÌïíÞò Äïõóßêïõ, ÌÍÅ, 1(ÁèÞíá 1984) 69]. Óôï Ýããñáöü ìáò áõôü ï ðáðá-ÓôÝöáíïò áíá-
öÝñåôáé ùò çãïýìåíïò ôïõ Äïõóßêïõ ìÝ÷ñé ôçò 31.7.1836.
27. Óååñß<ôïõñ. seri} óõíïðôéêüò. ×ïôæÝôé óååñß} óõíïðôéêÞ áðüöáóç.
28. ÊáôÜ ôÝìðéñïí} êáôÜ êáéñïýò
29. ËéÜôç} äåí åíôïðßóáìå ôç óçìáóßá áõôÞò ôçò ëÝîçò.
30. ÔæéïõìðÜíçò} ôóïìðÜíïò, âïóêüò.
31. Ìïõ÷ôáæßìçò<ôïõñ. muhtasim} äéåêäéêçôÞò, áíôáãùíéóôÞò, åíÜíôéïò, êáâãáôæÞò.
32. ÑçôæéÜ} äåí åíôïðßóáìå ôç óçìáóßá áõôÞò ôçò ëÝîçò. Áðü ôá óõìöñáæüìåíá áíôé-
ëáìâáíüìáóôå üôé ðñÝðåé íá óçìáßíåé áìöéóâÞôçóç, áíôßññçóç.
33. ÖáæéëåôëÞò<ôïõñ. faziletli} åíÜñåôïò.
12
ÁÈÁÍÁÓÉÏÓ Å. ÊÁÑÁÈÁÍÁÓÇÓ
Ç ÅÊÊËÇÓÉÁÓÔÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ ÊÁÉ ÖÉËÏËÏÃÉÁ

ÔÇÓ ÅÐÁÑ×ÉÁÓ ÄÇÌÇÔÑÉÁÄÁÓ
ÓÔÏ ÅÑÃÏ ÔÏÕ ÂÁÃÃÅËÇ ÓÊÏÕÂÁÑÁ
Ï ÂáããÝëçò ÓêïõâáñÜò õðÞñîå ï áêïýñáóôïò ìåëåôçôÞò ôçò åêêëçóéáóôéêÞò
éóôïñßáò êáé öéëïëïãßáò ôïõ íïìïý ôçò Ìáãíçóßáò, ôïí êáéñü ðïõ õðçñåôïýóå
ùò öéëüëïãïò óôï ÃõìíÜóéï ôçò ÆáãïñÜò êáé óôï Á´ ÃõìíÜóéï ÁññÝíùí ôïõ
Âüëïõ, ôçí ðåñßïäï 1955-1965} óôç óõíÝ÷åéá õðçñÝôçóå ùò óõíôÜêôçò ôïõ
Ìåóáéùíéêïý Áñ÷åßïõ ôçò Áêáäçìßáò Áèçíþí, åîåëÝãç õöçãçôÞò ôïõ Ðáíåðé-
óôçìßïõ Áèçíþí, äéåôÝëåóå ãåíéêüò åðüðôçò Åêðáéäåýóåùò êáé êáôüðéí êáèç-
ãçôÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí, áðü ôï 1974 Ýùò ôïí èÜíáôü ôïõ ôï 1983.
Ðïëëïß íÝïé ôçò ÆáãïñÜò, êáé êõñßùò ôïõ Âüëïõ, åõåñãåôçèÞêáìå áðü ôçí äéäá-
óêáëßá ôïõ óïöïý áõôïý äéäáóêÜëïõ óôï Á´ ÃõìíÜóéï ÁññÝíùí. Ìåôáîý áõôþí
êáé ï ãñÜöùí ôéò ãñáììÝò áõôÝò, ï ïðïßïò õðÞñîå ìáèçôÞò ôïõ êáé ï Óêïõâá-
ñÜò åéóçãÞèçêå ôçí õöçãåóßá ôïõ, ëßãï ðñéí ðåèÜíåé, óôçí ÖéëïóïöéêÞ Ó÷ïëÞ.
Ï ÂáããÝëçò ÓêïõâáñÜò, êáôáãüìåíïò áðü ôïí ÂáñíÜâá ôçò ÁôôéêÞò, üðïõ ãåí-
íÞèçêå ôï 1921, Ýöèáóå óôïí Âüëï ìå ôçí öéëüëïãï óýæõãü ôïõ ÄÞìçôñá
ËáìðñÜêç êáé áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí éóôïñßá ôïõ íïìïý åêìåôáëëåõüìåíïò ôïõò
êñõììÝíïõò ðíåõìáôéêïýò èçóáõñïýò ôïõ, éäßùò ôïõ Ðçëßïõ. ÐïëëÝò åßíáé ïé
ìåëÝôåò ôïõ, ðÜíôïôå ðñùôüôõðåò, ðïõ äçìïóßåõå ôáêôéêÜ óôçí åöçìåñßäá Èåó-
óáëßá, êáé ôéò ïðïßåò áñãüôåñá åîÝäéäå óå áõôïôåëÞ âéâëßá. Ç óôü÷åõóç ôçò
ðáñïýóáò ìåëÝôçò, ðïõ áðïôåëåß êáé ìíçìüóõíï óôç ìíÞìç ôïõ äéäáóêÜëïõ,
åßíáé íá ðáñïõóéÜóåé ïñéóìÝíá óôïé÷åßá êáé ðëçñïöïñßåò, ôá ïðïßá åõåëðé-
óôïýìå üôé èá öáíïýí ÷ñÞóéìá óôïõò íÝïõò åñåõíçôÝò.
Óôï Ýñãï ôïõ, Ôï õìíïãñáöéêü Ýñãï ôïõ ÁëåîÜíäñïõ ÐáðáäéáìÜíôç êáé ôïõ
ÁëåîÜíäñïõ Ìùñáúôßäç ìå áíÝêäïôá öéëïëïãéêÜ êáé ìïõóéêÜ êåßìåíá (ÁèÞíá
1960), ï ÓêïõâáñÜò áíôëåß ôï õëéêü ôïõ áðü ôïí ëåãüìåíï Êþäéêá ÑÞãá. Ðñü-
êåéôáé ãéá äýï ôüìïõò, ðïõ óõíÝãñáøå ìåôáîý ôùí åôþí 1900-1928 ï Ãåþñãéïò
Á. ÑÞãáò, ïéêïíüìïò êáé áñ÷éåñáôéêüò åðßôñïðïò ôçò ÓêéÜèïõ, êáé ôùí ïðïßùí
ôßôëïò åßíáé: Áêïëïõèßáé áãßùí óõëëåãåßóáé êáé åðéìåëþò äéïñèùèåßóáé ðáñÜ
Ãåùñãßïõ Á. ÑÞãá. Ï ÓêïõâáñÜò Ýãñáøå üôé åîáéôßáò ôïõ õìíïãñáöéêïý ðëïý-
ôïõ ôïõ êþäéêá «ç Åêêëçóßá ôçò ÅëëÜäïò ðñÝðåé íá íïéáóôÞ ãéá ôçí ÝêäïóÞ
ôïõò». Ï ðñþôïò ôüìïò áðïôåëåßôáé áðü 1730 öýëëá êáé ï äåýôåñïò áðü 1710. Ï
ÓêïõâáñÜò åêäßäåé 4 õìíïãñáöéêÝò óõíèÝóåéò ôïõ ÐáðáäéáìÜíôç êáé 6 ôïõ
Ìùñáúôßäç, áðü ôéò 12 áíÝêäïôåò, ìå öéëïëïãéêü ó÷ïëéáóìü ôïõò. Áãíïïýìå ðïý
åõñßóêåôáé óÞìåñá ï Êþäéêáò ÑÞãá, ôïí ïðïßï, åí æùÞ ùí, ï êÜôï÷üò ôïõ åß÷å
ðáñá÷ùñÞóåé åð´ ïëßãïí, ùò öáßíåôáé, óôïí ÓêïõâáñÜ.
Ôï ðñïçãïýìåíï Ýôïò ï ÓêïõâáñÜò åß÷å åêäþóåé Ôï ÷ñïíéêü ôçò ÓõêÞò (Âüëïò
1959). Ï ëüãïò åäþ ãéá Ýíá ÷åéñüãñáöï ðïõ ðåñéÝ÷åé ðïëëÝò åéäÞóåéò ãéá ôçí
13
éóôïñßá ôçò ÓõêÞò, ôï ïðïßï Ýäùóå óôïí ÓêïõâáñÜ áíþíõìïò êÜôïéêüò ôçò. Ôï
÷åéñüãñáöï åãñÜöç áðü ôïí óõêéþôç éåñÝá Ãåþñãéï Ñçìáôéóüðïõëï, ðïõ ôï óõíÝ-
ôáîå ôïí Áðñßëéï ôïõ 1863, êáé áðïôåëåßôáé áðü 165 öýëëá. Ôï ÷åéñüãñáöï äåí
äçìïóéåýåôáé ùò Ý÷åé, áëëÜ ï ÓêïõâáñÜò äßäåé óå ðåæü, äéêü ôïõ ëüãï, ôá ãåãï-
íüôá, ÷ñïíïëïãéêþò êáôáãåãñáììÝíá. ÅíäéáöÝñïõóåò åßíáé ïé ðëçñïöïñßåò ãéá ôç
ÌïíÞ ôïõ Ðñïäñüìïõ, ôïí íáü ôïõ ÷ùñéïý, ðïõ åãêáéíéÜóèçêå ëáìðñþò ôï 1844
áðü ôïí ìçôñïðïëßôç ôçò ÄçìçôñéÜäáò Ìáôèáßï, ôéò ïéêïãÝíåéåò ôùí Óõêéùôþí
êáé ôá ôïðùíýìéá. Ìå óõíáöÞ èÝìáôá ôïõ ÷ùñéïý áó÷ïëåßôáé óÞìåñá ï íÝïò
èåïëüãïò, äéäÜêôùñ ê. Áðüóôïëïò Æá÷áñüò. Áãíïïýìå, ùóáýôùò, ôçí ôý÷ç ôïõ åí
ëüãù ÷åéñïãñÜöïõ.
Óôï Ýñãï ôïõ, Ôï ðáëéüôåñï áñìáôïëßêé ôïõ Ðçëßïõ êáé ïé Áñâáíßôåò óôç Èåó-
óáëïìáãíçóßá, 1750-1790 (Âüëïò 1960), ï ÓêïõâáñÜò óôçñßæåôáé óôá ÷åéñüãñá-
öá ôçò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÆáãïñÜò êáé óôá ðïéêßëá ãñáðôÜ ôïõ ðáôñéÜñ÷ç Êáë-
ëéíßêïõ ôïõ Ã´, Æáãïñéáíïý ôçí êáôáãùãÞ. Ï óõããñáöÝáò ãñÜöåé åäþ üôé Üíôëç-
óå ôéò ðëçñïöïñßåò ôïõ áðü 140, ðåñßðïõ, ÷åéñüãñáöá ôïõ ðáôñéÜñ÷ç êáé áðü
1100, ðåñßðïõ, âéâëßá ôçò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÆáãïñÜò. ¼ëá ôá ÷åéñüãñáöá ðåñéÝ-
÷ïõí åéäÞóåéò êáé åíèõìÞóåéò ðëïýóéåò óå õëéêü ãéá ôçí åêêëçóéáóôéêÞ éóôï-
ñßá êáé öéëïëïãßá ôïõ Ðçëßïõ, ôéò ó÷Ýóåéò ôïõ ðáôñéÜñ÷ç Êáëëéíßêïõ êáé
Üëëùí Ðçëéïñåéôþí ìå ôï Ïéêïõìåíéêü Ðáôñéáñ÷åßï, ôçí áëâáíïêñáôßá, áëëÜ
êáé ãéá ôá ÷åéñüãñáöá ôçò ÌïíÞò ôùí Ôáîéáñ÷þí ôçò ÆáãïñÜò, ôùí ïðïßùí
áãíïïýìå ôçí ôý÷ç. Âåâáßùò õðÜñ÷åé ï êáôÜëïãïò ÷åéñïãñÜöùí ôïõ Êùí. Äõï-
âïõíéþôç, óôïõò ôüìïõò 12, 13 êáé 14 ôïõ ÍÝïõ ÅëëçíïìíÞìïíá, êáé ç ìåëÝôç-
äéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ ôïõ ê. ËéíáñéôÜêç ãéá ôïí Êáëëßíéêï Ã´, ðïõ ìáò äßäïõí
Ýíáí óáöÞ ðñïóáíáôïëéóìü ãéá ôçí ãíþóç ôùí êáèÝêáóôùí.
Óôç ìåëÝôç ôïõ, ¸íá áíÝêäïôï ÷áéñåôéóôÞñéï Üóìá ôïõ Öéëßððïõ ÉùÜííïõ óôïí
ÉùÜííç Êáðïäßóôñéá (ÅðôáíçóéáêÞ Ðñùôï÷ñïíéÜ 1960, 33-47), ï ÓêïõâáñÜò ìÜò
èõìßæåé üôé óôçí éóôïñéêÞ ÂéâëéïèÞêç ôùí Ìçëåþí óþæïíôáé 3.000 óðÜíéá
âéâëßá êáé 140 êþäéêåò, áðü ôá 7.000, ðåñßðïõ, Ýíôõðá ðïõ ðåñéåß÷å ðñïåðáíá-
óôáôéêþò. Åêôüò áõôþí, Ý÷ïõìå êáé 1.000, ðåñßðïõ, Ýããñáöá êáé äéÜöïñá óçìåé-
þìáôá ôùí ÷ñüíùí ôçò Ôïõñêïêñáôßáò, ìå ðïëëÝò åéäÞóåéò ãéá ôçí éóôïñßá ôïõ
Ðçëßïõ, ôçí êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç ôçò Èåóóáëßáò óôá ðñïåðáíáóôáôéêÜ êáé
ìåôåðáíáóôáôéêÜ ÷ñüíéá. Åäþ ï ëüãïò ãéá áñ÷áéïðñåðÝò Üóìá ôïõ Æáãïñéáíïý
Öéëßððïõ ÉùÜííïõ, åê ôùí ðñþôùí êáèçãçôþí ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí, ðñïò
ôéìÞí ôïõ Êáðïäßóôñéá, ðïõ âñÝèçêå óôá êáôÜëïéðá ôïõ Ãñçãïñßïõ ÊùíóôáíôÜ.
Åî üóùí ãíùñßæù ôá êáôÜëïéðá áõôÜ äåí Ý÷ïõí áêüìç áîéïðïéçèåß.
Áðü ôï Ýñãï ôïõ, ÁíÝêäïôá êïëëõâÜäéêá óõíèÝìáôá ôïõ Äéïíõóßïõ ÅðéöáíéÜ-
äç êáé ôïõ Ãåùñãßïõ ÑÞãá (ÁèÞíá 1963), áíôëïýìå ôçí ðëçñïöïñßá üôé ï ïéêï-
íüìïò Ãåþñãéïò ÑÞãáò åß÷å óõíèÝóåé 70 õìíïãñáöéêÜ óõíèÝìáôá, åê ôùí ïðïßùí
äçìïóéåýåé 12. ¼ëá áõôÜ ôá 70 åßíáé óõìðëçñþóåéò ëåéøþí áêïëïõèéþí. Ï ßäéïò
ï ÑÞãáò åß÷å ðáñá÷ùñÞóåé ðñïò äçìïóßåõóç óôïí ÓêïõâáñÜ êáé õëéêü ðïõ ðåñé-
åß÷å ðÝíôå ðïëýóôé÷á ôñïðÜñéá ôïõ Äéïíõóßïõ ÅðéöáíéÜäç, åíüò óêéáèßôç éåñù-
ìÝíïõ ðïõ Ýäñáóå óôçí Âáóéëåýïõóá, óôá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ êáé óôç ÓêéÜèï
óôïõò ðñïåðáíáóôáôéêïýò êáé ìåôåðáíáóôáôéêïýò ÷ñüíïõò.
14
Óôï Ýñãï ôïõ, ÉùÜííçò Ðñßãêïò, 1725;-1789 (ÁèÞíá 1964), ï ÓêïõâáñÜò ïìéëåß
ãéá ôéò ó÷Ýóåéò Ðñßãêïõ-Êáëëéíßêïõ Ã´ êáé ìáò äßäåé ðïéêßëåò ðëçñïöïñßåò ãéá
÷åéñüãñáöá êáé âéâëßá ôçò Ó÷ïëÞò ÆáãïñÜò, ôï Åëëçíïìïõóåßï ôçò, ôá ÷åéñü-
ãñáöá ôïõ Êáëëéíßêïõ, ãéá ôá âéâëßá ðïõ åõñßóêïíôáí óå óðßôéá Æáãïñéáíþí.
ÓçìåéùôÝïí üôé ï Êáëëßíéêïò åß÷å áöéåñþóåé 35 êþäéêåò êáé ìåãÜëï áñéèìü
åíôýðùí âéâëßùí ôï 1784. Óôç ÂéâëéïèÞêç ôçò ÆáãïñÜò õðÜñ÷ïõí ÷åéñüãñáöá
êáé Ýíôõðá áðü ôçí ÌïíÞ ôïõ Öëáìïõñßïõ, ôá ïðïßá áãüñáóå ï Êáëëßíéêïò áðü
åíå÷õñïäáíåéóôÝò ôçò. Óå åðßóêåøÞ ìïõ óôç ÌïíÞ ôïõ Öëáìïõñßïõ, ðñï åôþí,
äéåðßóôùóá ôçí Ýëëåéøç ÷åéñïãñÜöùí êáé åíôýðùí âéâëßùí. Ôá ëéãïóôÜ, ìÜëé-
óôá, ðïõ åß÷áí áðïìåßíåé êáôåóôñÜöçóáí óôá ôñáãéêÜ, ãéá ôçí ÷þñá ìáò, ãåãï-
íüôá ôçò ðåñéüäïõ 1946-1950. ÅðïìÝíùò, ï åñåõíçôÞò ìðïñåß íá åýñåé ÷åéñüãñá-
öÜ ôçò óôçí ÂéâëéïèÞêç ôçò ÆáãïñÜò ÷Üñç óôï åíäéáöÝñïí ôïõ Êáëëéíßêïõ.
¢ëëç åíäéáöÝñïõóá ðëçñïöïñßá ôïõ ÓêïõâáñÜ, ðñïåñ÷üìåíç áðü ôï ßäéï âéâëßï
ôïõ, áöïñÜ óå ÷åéñüãñáöá ôçò Ðáôñéáñ÷éêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôçò Êùí/ðüëåùò. Ðñü-
êåéôáé ãéá ÷åéñüãñáöá ðïõ åß÷å äáíåéóèåß áðü áõôÞí êáé óõíáðåêüìéóå êáôÜ
ôçí áéöíßäéá öõãÞ ôïõ áðü ôçí Êùí/ðïëç. Åêôüò áõôþí, üìùò, åõñßóêïíôáé êáé
ðëçñïöïñßåò ãéá ÷åéñüãñáöá ôçò ÂéâëéïèÞêçò ôçò Ó÷ïëÞò ôùí Ìçëåþí, êáèþò
êáé ãéá ôï óõíïëéêü áñéèìü ôùí âéâëßùí ôïõ Êáëëéíßêïõ êáé ôïõ Ðñßãêïõ ðïõ
îåðåñíïýóáí ôá 1.000 ôïí áñéèìü. Óôçí ßäéá âéâëéïèÞêç åõñßóêïíôáé, ùóáýôùò,
êáé ÷åéñüãñáöá ôïõ æáãïñéáíïý äéäáóêÜëïõ ôïõ â´ ìéóïý ôïõ 18ïõ áé. Äçì.
ÊáóóáâÝôç.
Ðïëýôéìåò åßíáé êáé ïé ðëçñïöïñßåò ôïõ ãéá ôçí Ó÷ïëÞ ôùí Ìçëåþí, [Óåëßäåò
áðü ôçí éóôïñßá ôçò Ìçëéþôéêçò Ó÷ïëÞò, Çþò, 92-97 (ÁèÞíáé 1966) 241-278],
üðïõ ðáñïõóßáóå äéäáóêÜëïõò, ìáèÞìáôá, âéâëßá, ÷åéñüãñáöá êáé åõåñãÝôåò
áíáäåéêíýïíôáò ôï êåöáëï÷þñé áõôü ôïõ Ðçëßïõ ùò êÝíôñï ôïõ Íåïåëëçíéêïý
Äéáöùôéóìïý. ÓÞìåñá ï åñåõíçôÞò ìðïñåß íá áíé÷íåýóåé ðëçììõñßäá, êõñéïëå-
êôéêþò, åéäÞóåùí ãéá ôçí åêêëçóéáóôéêÞ éóôïñßá êáé öéëïëïãßá ü÷é ìüíï ôçò
åðáñ÷ßáò ÄçìçôñéÜäáò, áëëÜ êáé ôçí óýíïëç ôïõ ÍÝïõ Åëëçíéóìïý.
Ôï áõôü éó÷ýåé êáé ãéá ôï ïãêþäåò Ýñãï ôïõ, Ïëõìðéþôéóóá (ÊÅÌÍÅ ôçò
Áêáäçìßáò Áèçíþí, ÁèÞíáé 1967), üðïõ êáé ðïëëÝò Ýììåóåò ðëçñïöïñßåò óõíäå-
üìåíåò ìå ôçí åðáñ÷ßá ìáò, üðùò êáé óôá ÌáãéêÜ êáé éáôñïóïöéêÜ åñáíßóìá-
ôá åê èåóóáëéêïý êþäéêïò (ÁèÞíáé 1967).
Ôï 1981 êáé 1983 êõêëïöïñÞèçêáí áíôéóôïß÷ùò ï Á´ êáé Â´ ôüìïò ôùí Ðçëéï-
ñåßôéêùí ôïõ ÓêïõâáñÜ, ìå ôïí õðüôéôëï, Áðü ôï Ëåéìþíá ôçò ÐáñÜäïóçò.
Óôïí ðñþôï ôüìï ï óõããñáöÝáò ðáñïõóéÜæåé óõ÷íÜ ôïí æáãïñéáíü ïéêïõìåíé-
êü ðáôñéÜñ÷ç Êáëëßíéêï Ã´ (1713-1791) êáé ôá ÷åéñüãñáöÜ ôïõ, áð´ üðïõ áíôëåß
êáé ôéò ðëçñïöïñßåò ôïõ, üðùò: ï ýìíïò óôçí Ðáíáãßá ôïõ ¢èùíá, ôï åëåãåßï
óôçí Óôáýñùóç ôïõ Êõñßïõ, Ýíáò åðéôÜöéïò èñÞíïò (ãýñù óôá 1760) ðïõ Ýøåë-
íáí æáãïñéáíïß øáëôÜäåò ôï âñÜäé ôçò Ìåã. ÐáñáóêåõÞò, ï åêêëçóéáóôéêüò
ëüãïò ôçò ÊõñéáêÞò ôùí ÂáÀùí, ôï åãêþìéï óôï ôÝìðëï ôïõ íáûäñßïõ ôçò Ðáíá-
ãßôæáò Ýîù áðü ôçí ÆáãïñÜ óôï äñüìï ðñïò ôï ×ïñåõôü, ôá óõìðïôéêÜ ôñïðÜñéÜ
ôïõ ê.ë.ð. Ôá êåßìåíá áõôÜ ðñÝðåé íá åðáíåêäïèïýí, íá áðïôåëÝóïõí ìßá åíü-
15
ôçôá ôùí áðÜíôùí ôïõ Êáëëéíßêïõ, íá ìåëåôçèåß, áí óþæåôáé âåâáßùò áêüìç, ôï
ôÝìðëï ôïõ íáûäñßïõ ôçò Ðáíáãßôæáò. Óôïí ßäéï ôüìï åíôïðßæïõìå ìßá Üëëç
åíäéáöÝñïõóá ðëçñïöïñßá} Ýôóé, óôçí ìåëÝôç ÁðïèÝùóç ôïõ ãëåíôéïý, ï ëüãïò
åßíáé ãéá Ýíá ëáúêü ðáíçãýñé ðïõ áíþíõìïò æùãñÜöïò éóôüñçóå óôï ìïíáóôç-
ñÜêé ôçò Ðáíáãßáò ôçò ÑÜóïâáò, ôïõ 14ïõ áé., ôï ïðïßï åõñéóêüôáí Ýîù áðü ôçí
ÆáãïñÜ êáé üðïõ ðçëéïñåßôåò ãëåíôïêüðïé ôïõ ðáíçãõñéïý ôçò ÑÜóïâáò, Ýíáò
ðáðÜò Þ êáëüãåñïò ðáñþí êáé ï ÐáíôïêñÜôùñ êáôáìåóÞò ôïõ èüëïõ íá ôïõò
åõëïãåß. Ôï åñþôçìá åßíáé áí óþæåôáé ôï ìïíáóôçñÜêé êáé ç ëáúêüôñïðç ôå÷íé-
êÞ ôïõ.
Óôïí äåýôåñï ôüìï ï ÓêïõâáñÜò êáôáãñÜöåé íáïýò êáé ìïíýäñéá ôïõ Êáôù-
÷ùñßïõ, ôçò ÐïñôáñéÜò (êõñßùò ôïí íáü ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ êáé ôï ìïíýäñéï ôïõ
Áã. ÍéêïëÜïõ ÐáëéññïðÜôïõ ôïõ 13ïõ áé.). ºäéåò ðëçñïöïñßåò ðáñÝ÷ïíôáé êáé
óôá õðïêåöÜëáéá Êáñáìðáóéþôéêá, Ëå÷ùíßôéêá, Ðéíáêéþôéêá. Óôï õðïêåöÜëáéï
Åðéóêïðéêïß ëïõöÝäåò ï ëüãïò ãéá ôïí ìçôñïðïëßôç ôçò ÄçìçôñéÜäáò ÉùóÞö (1836-
1837). ÅíäéáöÝñïí åßíáé êáé ôï ìåëÝôçìÜ ôïõ Áãéïóõìöùíçôéêü ôïõ Ýôïõò 1845,
üðïõ ï Áãéïëáõñåíôßíçò Í. Êþôïõ êÜíåé óõìöùíçôéêü ìå ôïí Áðüóôïëï ôï ÍÝï,
ôïí ¢ã. ÄçìÞôñéï, ôïí ¢ã. ÁèáíÜóéï ê.ë.ð. Ç Ýñåõíá áóöáëþò êáé ðñÝðåé íá
áîéïðïéÞóåé üëåò áõôÝò ôéò ðëçñïöïñßåò ôïõ ÓêïõâáñÜ ãéá áñ÷åßá, íáïýò êáé
íáàäñéá ôïõ Ðçëßïõ.
Áëë´ ï ÓêïõâáñÜò ðáñÝ÷åé ðëÞèïò ðëçñïöïñéþí ãéá ôá åêêëçóéáóôéêÜ ìíç-
ìåßá ôçò ðåñéï÷Þò óôïí åêëáúêåõìÝíï Áñ÷áéïëïãéêü êáé éóôïñéêü ïäçãü Èåó-
óáëßáò (Âüëïò 1958 êáé â´ Ýêäïóç 1999), ôïí ïðïßï óõíÝãñáøå ìå ôïí ãíùóôü
åñåõíçôÞ ôçò ëáúêÞò ôÝ÷íçò Êßôóï ÌáêñÞ. Åðß ðáñáäåßãìáôé äçìïóéåýåé åðé-
ãñáöÝò üðùò ôçò ÅðéóêïðÞò ôïõ ¢íù Âüëïõ, ôïõ íáïý ôçò Ðáíáãßáò óôçí Ìáêñé-
íßôóá, ðåñéãñÜöåé ôïé÷ïãñáößåò, ìåëåôÜ ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ åêêëçóéþí êáé
ðáñåêêëçóßùí ôïõ Ðçëßïõ, ðáñïõóéÜæåé êåéìÞëéá åêêëçóéþí êáé ìïíþí, ìíç-
ìïíåýåé ïíüìáôá ôå÷íéôþí, æùãñÜöùí êáé áãéïãñÜöùí, åôõìïëïãåß ôïðùíýìéá,
áíáöÝñåé åõåñãÝôåò êáé äùñçôÝò, áó÷ïëåßôáé ìå ôïí ôýðï ôùí ôÝìðëùí êáé ôùí
êñçíþí} ìå ôçí åõêáéñßá ðáñïõóéÜæåé áñ÷áßåò åðéãñáöÝò êáé áíÜãëõöá êáé
ðïéêßëåò ðáñáäüóåéò óõíäåüìåíåò ìå áõôÜ êáé ôïõò íåüôåñïõò ÷ñüíïõò. Ïìéëåß,
ùóáýôùò, ãéá ëçóìïíçìÝíïõò êáðåôáíáßïõò ôçò îçñÜò êáé ôçò èÜëáóóáò. Ðïëý-
ôéìåò åßíáé êáé ïé ðëçñïöïñßåò ðïõ ðáñÝ÷åé óôï ßäéï âéâëßï, åí åßäåé óõìðëç-
ñþóåùò, ï Êßôóïò ÌáêñÞò.
Ôåëéêþò, ï äÜóêáëüò ìáò ÂáããÝëçò ÓêïõâáñÜò Üöçóå, öåýãïíôáò áðü ôï ÐÞëéï
êáé ôïí Âüëï, ðëïýóéï Ýñãï áðü ôçí Üðïøç ôçò áíáäåßîåùò ôçò ðíåõìáôéêÞò
éóôïñßáò ôçò åðáñ÷ßáò ÄçìçôñéÜäáò, êõñßùò êáôÜ ôçí Ôïõñêïêñáôßá. ¸öåñå óôï
öùò âéâëéïèÞêåò, ÷åéñüãñáöá, åêêëçóéáóôéêÜ ìíçìåßá (áñ÷éôåêôïíéêÞ, ôïé÷ï-
ãñáößåò, öïñçôÝò åéêüíåò, äéáêüóìçóç), ðñïóùðéêüôçôåò, ôçí ëáúêÞ åêêëçóéá-
óôéêÞ êáé êïóìéêÞ ðáñÜäïóç. ¢íïéîå, üìùò, êáé íÝïõò äñüìïõò ãéá ôçí Ýñåõíá
êáé ôçí óõóôçìáôéêÞ ìåëÝôç ôùí ðïëéôéóìéêþí èçóáõñþí ôçò ÄçìçôñéÜäáò, ðïõ
ðåñéìÝíïõí ôïõò åñåõíçôÝò ôïõò, ïé ïðïßïé óÞìåñá Ý÷ïõí ôçí äõíáôüôçôá õðü
Üñéóôåò, ó÷åäüí, óõíèÞêåò, óå óýãêñéóç ìå åêåßíåò ôéò ðñï ðåíôçêïíôáåôßáò,
êáôÜ ôéò ïðïßåò åñãÜóèçêå ï ÓêïõâáñÜò. ÁõôÞ åßíáé êáé ç ðáñáêáôáèÞêç ôïõ.
16
Äñ. ÂÁÓÉËÇÓ Ê. ÓÐÁÍÏÓ
ÅÍÁ ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÓÉÃÉËÉÏ

ÃÉÁ ÔÇÍ ÌÏÍÇ ÔÇÓ ÏËÕÌÐÉÙÔÉÓÓÁÓ
(1813)
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ç ÌïíÞ ôçò Ïëõìðéþôéóóáò ôçò Åëáóóüíáò,1 ðïõ åßíáé áöéåñùìÝíç óôç Èåï-
ôüêï, åßíáé ìßá áðü ôéò áñ÷áéüôåñåò ìïíÝò ôçò Èåóóáëßáò. Ôï ðüôå áêñéâþò
éäñýèçêå äåí åßíáé ãíùóôü. Ç ðáëáéüôåñç ãñáðôÞ ìáñôõñßá ãéá ôçí ìïíÞ, ðïõ
Þôáí óôáõñïðçãéáêÞ, åßíáé Ýíá ÷ñõóüâïõëï, áðïäéäüìåíï óôïí áõôïêñÜôïñá
Áíäñüíéêï Ã´ Ðáëáéïëüãï, ôïõ 1336, áìöéóâçôïýìåíçò üìùò ãíçóéüôçôáò. Óßãïõ-
ñá, õðÞñ÷å ðñéí áðü ôï 1342, áöïý ôüôå åêäüèçêå õðÝñ ôçò Ýíá óéãßëéï áðü
ôïí ðáôñéÜñ÷ç ÉùÜííç. Ç ðåñéïõóßá ôçò ìïíÞò Þôáí ìåãÜëç, áí êáé õðÞñîáí
êáé ðåñßïäïé êñßóçò. ÌÝ÷ñé ôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïý áéþíá, ïé éäéïêôçóßåò ôçò äéá-
ôçñÞèçêáí, ìå êÜðïéåò áõîïìåéþóåéò. ÌåôÜ ôï 1912, áñêåôÜ êôÞìáôá ôçò ìïíÞò
áðáëëïôñéþèçêáí ãéá ôçí áðïêáôÜóôáóç áêôçìüíùí áãñïôþí. ÁõôÞ åîáêïëïý-
èçóå íá ëåéôïõñãåß ìå 3-4 ìïíá÷ïýò. Ôï 1955, åõñéóêüìåíç óå ôÝëåéá ðáñáê-
ìÞ, åß÷å ìüíïí Ýíáí ìïíá÷ü êáé Ýíáí õðçñÝôç. Ç êáôÜóôáóç áõôÞ óõíå÷ßóèç-
êå ãéá áñêåôÜ ÷ñüíéá.2 Åäþ êáé ëßãá ÷ñüíéá, óôçí ìïíÞ åãêáôáâéþíåé ìéêñÞ
ãõíáéêåßá áäåëöüôçôá.
Ç ÂÉÂËÉÏÈÇÊÇ ÔÇÓ ÌÏÍÇÓ

Áîéüëïãç åßíáé ç âéâëéïèÞêç ôçò ìïíÞò. Ðñüêåéôáé ãéá âéâëéïèÞêç ÷åéñü-
ãñáöùí êùäßêùí, Ýíôõðùí âéâëßùí êáé ëõôþí åããñÜöùí, ðïõ óõãêñïôÞèçêå êáôÜ
ôçí ðáëéíüóôçóç, áðü ôçí ÂéÝííç, ôïõ ëïãßïõ ìïíá÷ïý êáé çãïõìÝíïõ ôçò Áíèß-
ìïõ (1777), ï ïðïßïò Ýöåñå ìáæß ôïõ ìßá óåéñÜ áðü ôåôñáêüóéïõò ôüìïõò åíôý-
ðùí, öéëïëïãéêïý êáé èåïëïãéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ. Åêôüò ôùí Üëëùí, óôç ìïíÞ åíá-
ðüêåéíôáé êáé 233 ÷åéñüãñáöá, ãéá ôá ïðïßá äåí ãßíåôáé ëüãïò ïýôå óôçí åîáñ-
÷éêÞ êáôáãñáöÞ ôïõ 1854, ïýôå óôá üóá Ýãñáøå, ôï 1861, ï ðáôñéÜñ÷çò ôçò
ÁëåîÜíäñåéáò Êáëëßíéêïò. Ìüíïí ï ñþóïò áñ÷éìáíäñßôçò P. Uspenskij êÜíåé
1. Ç ìïíÞ åßíáé ãíùóôÞ êáé ùò Åëáóóïíßôçò ÌïíÞ, Õðåñáãßá Åëáóóïíßôéò êáé Ðáíá-
ãßá Áëáóóïíßôéóóá. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, Ïëõìðéþôéóóá, ÊÅÌÍÅ, ÁèÞíáé 1967, 7 óçì. 1.
2. Âë. Ãñ. ÂÝëêïò, Ç ÅðéóêïðÞ Äïìåíßêïõ êáé Åëáóóüíïò, Åëáóóüíá 1980, 120-122}
Ï ßäéïò, Ï áñ÷áéüôåñïò êþäéêáò ôçò ÌïíÞò ôçò Ðáíáãßáò Ïëõìðéþôéóóáò Åëáóóüíáò,
Åëáóóüíá 1994, 5-6} ×ñ. ÍôÜìðëéáò, Ôï êáôÜóôé÷ï 218 ôçò Ïëõìðéþôéóóáò, 23.4.1824,
Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 26 (1994) 145-147} Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 7, 29, 79 ê. åî.} Fr.
Hild ê.Ü, Ç ÂõæáíôéíÞ Èåóóáëßá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 12 (1987) 50-52, üðïõ êáé
ðåñéóóüôåñá ãéá ôçí éóôïñßá ôçò ìïíÞò. Ôç âéâëéïãñáößá ôçò âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð.,
ó. 5 óçì. 11.
2. ÈÅÓÓÁËÉÊÏ ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ 17
ëüãï ãé´ áõôÞí ôçí óõëëïãÞ, óçìåéþíïíôáò êÜðïéïõò ôßôëïõò. Ôá ÷åéñüãñáöá
áõôÜ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí Ïëõìðéþôéóóá áëëÜ êáé Üëëåò ìïíÝò, ðåñéóóüôåñï
Þ ëéãüôåñï êïíôéíÝò óå áõôÞí. Áí êáé áñêåôÜ ÷Üèçêáí êáôÜ ôá ÷ñüíéá ôçò
ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1821, üóá Ýìåéíáí áðïôåëïýí ðïëýôéìç ðçãÞ ãéá ôçí ïéêïíï-
ìéêÞ, êïéíùíéêÞ, ðíåõìáôéêÞ-åêðáéäåõôéêÞ, åêêëçóéáóôéêÞ êáôÜóôáóç ôçò
Âüñåéáò Èåóóáëßáò, êõñßùò, êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò ïèùìáíéêÞò êáôï÷Þò.3 Ïñé-
óìÝíá áðü ôá óùæüìåíá Ý÷ïõí äçìïóéåõèåß êáé ó÷ïëéáóèåß.4
Åéê. 1. ÅËÁÓÓÏÍÁ. Ç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ êáèïëéêïý ôçò Ïëõìðéþôéóóáò.

(Ç öùôïãñáößá, üðùò êáé ç åðüìåíç, åßíáé ôçò Áöñïäßôçò ÐáóáëÞ, 1990).
3. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 191-214} ×ñ. ÍôÜìðëéáò, ü.ð., ó. 147. Ãéá ôá âéâëßá
ôçò ìïíÞò, âë. Á÷. Ã. ËáæÜñïõ, ÊáôÜëïãïò åíôýðùí âéâëéïèÞêçò Ïëõìðéùôßóóçò, ÁèÞíáé
1964.
4. Âë. Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 22-114, üðïõ ç Ýêäïóç ôïõ êþäéêá 220} ×ñ.
ÍôÜìðëéáò, ü.ð., ó. 145-206} Âáó. Ê. Óðáíüò, Ôï êáôÜóôé÷ï 219 ôçò Ïëõìðéþôéóóáò.
ÃëùóóéêÞ êáé éóôïñéêÞ åðåîåñãáóßá, 1.4.1814-10.8.1843, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 30 (1996)
161-208.
18
ÔÏ ÓÉÃÉËÉÏ ÔÏÕ 1813
Óôçí ðáñïýóá ìåëÝôç, èá ðáñïõóéÜóïõìå Ýíá Ýããñáöï ðïõ áöïñÜ ôçí ìïíÞ,
áëëÜ äåí óþæåôáé óôï áñ÷åßï ôçò. Ðñüêåéôáé ãéá óéãßëéï ôïõ Ýôïõò 1813, ôïõ
ïéêïõìåíéêïý ðáôñéÜñ÷ç Êõñßëëïõ ÓÔ´,5 ôï ïðïßï áíáöÝñåôáé óôçí Ýêèåóç ôïõ
ðñþçí ðáôñéÜñ÷ç ôçò ÁëåîÜíäñåéáò Êáëëéíßêïõ, ï ïðïßïò åß÷å áíáäéöÞóåé óôá
áñ÷åßá ôçò ìïíÞò, êÜíïíôáò ó÷åôéêÞ êáôáãñáöÞ ôï 1861.6 Ôï óéãßëéï áõôü ìáò
ðáñá÷þñçóå ãéá ìåëÝôç ï Ðáíáãéþôáôïò Ïéêïõìåíéêüò ÐáôñéÜñ÷çò ê. Âáñèï-
ëïìáßïò, óôïí ïðïßï åêöñÜæïõìå ôéò èåñìÝò åõ÷áñéóôßåò ìáò. Áðü ôïí åêäüôç ôïõ
÷áñáêôçñßæåôáé ùò «áíáíåùôéêüí ôçò óôáõñïðçãéáêÞò åëåõèåñßáò ôïõ åí åðáñ-
÷ßá Åëáóóþíïò êåéìÝíïõ éåñïý ìïíáóôçñßïõ ôçò Ïëõìðéùôßóóçò». Óýìöùíá ìå
ôá ëåãüìåíá ôïõ Êõñßëëïõ, ç ÝêäïóÞ ôïõ Ýãéíå êáôüðéí åíåñãåéþí ôïõ çãïõìÝ-
íïõ ôçò ìïíÞò Áñóåíßïõ,7 ôïõ «åéò ôá þäå [=óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç] åðßôçäåò
ðáñáãåíïìÝíïõ».
Ï ÁñóÝíéïò âñéóêüôáí åêåßíç ôçí åðï÷Þ óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç. Åß÷å áíá-
÷ùñÞóåé óôéò 15.5.1813, ãéá íá æçôÞóåé âïÞèåéá, êáèþò ç ìïíÞ õößóôáôï ðáñå-
íï÷ëÞóåéò áðü Ôïýñêïõò êáé ¸ëëçíåò. ¸öèáóå åêåß óôéò 25 ÌáÀïõ8 êáé áðåõ-
èýíèçêå óôïí ðáôñéÜñ÷ç, ðïõ åîÝäùóå ôï óéãßëéï ôïí Ïêôþâñéï ôïõ ßäéïõ Ýôïõò.
Óýìöùíá ìå ôá ëåãüìåíá ôïõ Êõñßëëïõ, åìöÜíéóå «äýù ðáôñéáñ÷éêÜ êáé óõíï-
äéêÜ óéããéëéþäç åí ìåìâñÜíáéò ãñÜììáôá», ãéá íá õðïóôçñßîåé ôá äßêáéá ôçò
ìïíÞò. Ôï Ýíá Þôáí ôïõ ðáôñéÜñ÷ç Ðáúóßïõ9 êáé ôï Üëëï ôïõ Ãñçãïñßïõ.10 Ãéá
ôï ðñþôï, ï Êýñéëëïò óçìåéþíåé üôé ìíçìüíåõå «áñ÷áßï ÷ñõóüâïõëëï êáé Üëëá
ðáôñéáñ÷éêÜ óéããéëéþäç ãñÜììáôá». Äõóôõ÷þò, üìùò, äåí åíôïðßóáìå ôï óéãß-
5. Ãéá ôïí Êýñéëëï ÓÔ´ (1813-1818). âë. Ì. É. Ãåäåþí, Ðáôñéáñ÷éêïß Ðßíáêåò, ÁèÞ-
íáé 1996, 596-599.
6. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 584, üðïõ ç ó÷åôéêÞ Ýêèåóç ôïõ Êáëëéíßêïõ, óôçí
ïðïßá áíáöÝñïíôáé ôá åîÞò: «?åôåñïí [óéãéëëé[ùäåò ãñÜììá] Êõñßëëïõ ðáôñéÜñ÷ïõ ÷[ñïíï-
ëïãïýìåíïí ô{[ù] 1813»} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 64.
7. Ï ÁñóÝíéïò ×áôæçâáóéëåßïõ Þ Ðåññáéâüò êáôáãüôáí áðü ôçí Ðïýñëéá (Ðáëáéïß
Ðüñïé) ôïõ Ïëýìðïõ. ¹ôáí ï ìåãáëýôåñïò áäåñöüò ôïõ ×ñéóôüöïñïõ Ðåññáéâïý, óõíåñ-
ãÜôç ôïõ ÑÞãá êáé áãùíéóôÞ ôïõ 1821. Óå çëéêßá 8-10 åôþí, ðÞãå óôçí Ïëõìðéþôéóóá
êé Ýãéíå ðíåõìáôéêü ôÝêíï ôïõ Áíèßìïõ Ïëõìðéþôç. Óõììåôåß÷å óôï êßíçìá ôïõ ðáðá-
Èýìéïõ Ìðëá÷Üâá, óõíåëÞöèçêå êáé áé÷ìáëùôßóèçêå. Ôï 1815 ðáñáéôÞèçêå áðü çãïý-
ìåíïò ôçò Ïëõìðéþôéóóáò. Óõììåôåß÷å óôçí ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1821, óôç ÓôåñåÜ ÅëëÜäá
êáé óôçí Ðåëïðüííçóï, ìåôÜ ôçí áðïôõ÷ßá ôçò óôç Ìáêåäïíßá êáé óôç Èåóóáëßá. Ôï
1830 åðÝóôñåøå óôçí Ïëõìðéþôéóóá, üðïõ êáôÝãñáøå ôéò ðåñéðÝôåéÝò ôïõ óå Ýíáí êþäé-
êá. ¸ãéíå åê íÝïõ çãïýìåíïò. Ï ÷ñüíïò ôïõ èáíÜôïõ ôïõ åßíáé Üãíùóôïò. Âë. Ãñ. ÂÝë-
êïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 132, 137, 139-140} Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., passim (åõñåôÞñéï).
8. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 150-152} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 41.
9. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôïí ÐáÀóéï Â´, ðáôñéÜñ÷ç êáôÜ ôéò ðåñéüäïõò 1726-1733,
1740-1743, 1744-1748 êáé 1751-1752. Âë. Ì. É. Ãåäåþí, ü.ð., ó. 520-524, 528-534, 537-538.
10. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí Ãñçãüñéï Å´, ðáôñéÜñ÷ç êáôÜ ôéò ðåñéüäïõò 1797-1798, 1806-
1808, 1818-1821. Âë. Ì. É. Ãåäåþí, ü.ð., ó. 582-585, 592-594, 599-602.
19
ëéï ôïõ Ðáúóßïõ ìåôáîý ôùí ÷åéñïãñÜöùí ôçò ìïíÞò.11 ºóùò åßíáé áõôü ðïõ ìíç-
ìïíåýåôáé óôçí Ýêèåóç ôïõ 1861 ùò «Ýôåñïí Ðáúóßïõ ðáôñéÜñ÷ïõ åêäåäïìÝíïí
êáôÜ ôï 1729».12 Ãéá ôï ãñÜììá ôïõ Ãñçãïñßïõ, ðïõ óþæåôáé,13 ï Êýñéëëïò ãñÜ-
öåé üôé ìíçìïíåýåé ðñïãåíÝóôåñï ôïõ ðáôñéÜñ÷ç Óåñáöåßì,14 ôï ïðïßï åðßóçò äåí
åíôïðßóáìå.15
¼ðùò, ëïéðüí, áíáöÝñåé ï Êýñéëëïò, áðü ôá áíùôÝñù Ýããñáöá ðñïêýðôåé üôé
ïé ïéêéóìïß ÊáñõÜ êáé ÁéãÜíç ôïõ Ïëýìðïõ åß÷áí ðåñéÝëèåé óôçí éäéïêôçóßá
ôçò Ïëõìðéþôéóóáò, ç ïðïßá ôïõò áãüñáóå åðåéäÞ Þôáí õðåñ÷ñåùìÝíïé (äéÜ
÷ñÝïò "õðÝñïãêïí, 'åí 'áêì{[ç êéíäýíïõ ãåíüìåíá ðùëçè[çíáé). Óôï óçìåßï áõôü,
üìùò, ðñÝðåé íá ðáñáôçñÞóïõìå üôé, ôçí åðï÷Þ ðïõ åêäüèçêå ôï óéãßëéï, ç
ÊáñõÜ äåí Þôáí éäéïêôçóßá ôçò Ïëõìðéþôéóóáò. Ãíùñßæïõìå üôé ç ìïíÞ åß÷å
éäéïêôçóßåò óôïí ïéêéóìü, áëëÜ ôï 1778 áõôüò Ýãéíå ôóéöëßêé ôïõ Ïèùìáíïý
Íáêïýð, ï ïðïßïò óåâÜóôçêå ìüíï ìßá ìïíÞ, ðïõ Þôáí ìåôü÷é ôçò Ïëõìðéþôéó-
óáò. Áêïëïýèùò, ôï 1807, ï ÁëÞ ðáóÜò Üñðáîå áðü áõôüí ôçí ÊáñõÜ êáé ôçí
ðáñá÷þñçóå óôïí ãéï ôïõ ÂåëÞ ðáóÜ. Ôï ìåôü÷é Þôáí áöéåñùìÝíï óôçí Ðáíá-
ãßá êáé óùæüôáí Ýùò ôéò áñ÷Ýò ôïõ 1960. Óýìöùíá ìå ôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç ç
åéêüíá ôçò Èåïôüêïõ ìåôáöÝñèçêå áðü ôçí ÌïíÞ ôçò ÊáñõÜò óôçí Ïëõìðéþ-
ôéóóá, êáôÜ ôçí ýóôåñç âõæáíôéíÞ åðï÷Þ.16
¼óïí áöïñÜ ôçí ÁéãÜíç, áñ÷éêÜ Þôáí åðßóçò éäéïêôçóßá ôçò ìïíÞò, ðïõ ôçí
åß÷å áãïñÜóåé, ìå ðñüôáóç ôùí êáôïßêùí ôçò, ôï 1758, Ýíáíôé 3.000 ãñïóßùí ðñï-
êåéìÝíïõ íá ìçí ðÝóåé óôá ÷Ýñéá ôïýñêùí äáíåéóôþí-ôïêïãëýöùí. Áí êáé ôï
1778 ï çãïýìåíïò Óßëâåóôñïò åß÷å ðáñá÷ùñÞóåé óôïí ößëï ôïõ Íáêïýð ôçí
ÁéãÜíç, óôï ðñïáíáöåñüìåíï óéãßëéï ôïõ 1798, ôïõ Ãñçãïñßïõ Å´, åðéêõñþíåôáé
ç êôÞóç ôçò, üðùò Üëëùóôå êáé óå áõôü ôïõ 1813.17
11. Ìåôáîý ôùí óùæüìåíùí åããñÜöùí óõìðåñéëáìâÜíïíôáé äýï ãñÜììáôá ôïõ Ðáúóß-
ïõ Â´. Ôï Ýíá åßíáé «ðáôñéáñ÷éêüí êáé óõíïäéêüí åðéôßìéïí äéÜ ôïõò êáôáêñáôïýíôáò
êáé ìç åðéóôñÝöïíôáò åéò ôçí ÌïíÞí Ïëõìðéùôßóóçò üóá áíôéêåßìåíá éäéïðïéÞèçóáí åðß
ôçò çãïõìåíßáò ôïõ éåñïìïíÜ÷ïõ Óõìåþí», ôï ïðïßï åêäüèçêå ôïí ÄåêÝìâñéï ôïõ 1741. Ôï
Üëëï åßíáé ãñÜììá ìå ôï ïðïßï ï «ïéêïõìåíéêüò ðáôñéÜñ÷çò êáé ç Óýíïäüò ôïõ áðïêá-
èéóôïýí åéò ôï áîßùìÜ ôïõ ôïí êáèáéñåèÝíôá ðñïçãïýìåíï ôçò ÌïíÞò Ïëõìðéùôßóóçò
éåñïìüíá÷ïí Äéïíýóéïí», ôï ïðïßï åêäüèçêå ôïí ÍïÝìâñéï ôïõ 1742. Óå êáíÝíá, üìùò, áðü
áõôÜ äåí ãßíåôáé ìíåßá ðáëáéüôåñùí óéãéëßùí, ïðüôå õðïèÝôïõìå üôé ôï ìíçìïíåõüìåíï
áðü ôïí Êýñéëëï äåí åßíáé Ýíá áðü áõôÜ. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 527-531.
12. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 584} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 64.
13. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 536-541.
14. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí Óåñáöåßì Â´ (1757-1761). Âë. Ì. É. Ãåäåþí, ü.ð., ó. 543-547.
15. Ôï ìíçìïíåõüìåíï ãñÜììá äåí áíáöÝñåôáé ìåôáîý ôùí åããñÜöùí ôá ïðïßá åíá-
ðüêåéíôáé óôï áñ÷åßï ôçò ìïíÞò, ïýôå êáé óôçí Ýêèåóç ôïõ 1861. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò,
ü.ð., ó. 215 ê. åî. êáé 584} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 64.
16. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 34-35, 179, 467, 472, 551} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò...,
ó. 175, 181-187} Ï ßäéïò, Ç ÊáñõÜ óôïí êþäéêá 220 ôçò Ïëõìðéþôéóóáò, Óåëßäåò áðü
ôçí éóôïñßá ôçò ÊáñõÜò. ÐñáêôéêÜ ôçò Á´ Çìåñßäáò Êáñõþôéêçò Éóôïñßáò, ËÜñéóá 1995,
145-150} Êþóôáò Óðáíüò, Ç áãïñáðùëçóßá ôçò ÊáñõÜò, 1922-1932, Óåëßäåò..., ó. 119-144.
17. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 108-109, 115, 143, 467, 533, 536, 538} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï
20
ÕðïèÝôïõìå üôé ôåëéêÜ ç Ïëõìðéþôéóóá åß÷å êñáôÞóåé êÜðïéåò áðü ôéò éäéï-
êôçóßåò ôçò óôçí ÁéãÜíç, üðùò êáé óôçí ÊáñõÜ. Ôï 1801-1808, åß÷å «(...) ôñå[éò
'áãñïýò, êáß 'áêåñäå[éò å'éò ÊáñÝáí (...), ?åôåñïí ðáñåêêëÞóéïí ô[çò "õðåñáãßáò Èåï-
ôüêïõ ôéìþìåíïí 'åðß ô{[ç 'åíäüî{ù ÊïéìÞóåé (...), ðáñåêêëÞóéïí å'éò ÷ùñßïí Á/éãá-
íçí ôéìþìåíïí 'åðß ô{[ç ãåííÞóåé ô[çò "õðåñáãßáò Èåïôüêïõ».18 Ôï 1854, ìåôáîý ôùí
éäéïêôçóéþí ôçò, áíáöÝñïíôáé ÷ùñÜöéá, Ýíá áêáôïßêçôï ìåôü÷é êáé Ýíáò åñåé-
ðùìÝíïò ìýëïò óôçí ÊáñõÜ, ëßãá ÷ùñÜöéá, Ýíá áìðÝëé êáé Ýíáò ìýëïò óôçí
ÁéãÜíç.19 ÔÝëïò, ôï 1860, óôçí ÁéãÜíç åß÷å «ìßá 'åêêëçóßá "ç ãÝííçóçò ô[çò Èåï-
ôüêïõ, ?åíá ìéôü÷ç ìÝ ôÝóóáñáò 'ïíôÜäåò [äùìÜôéá] êáß êÜôù 'á÷ïýñç, ?åíáí ìÞëïí
ìÝ ?åíá ìÜôç, ìßá ôñéóôÝëá, ôñßá êïìÜôéá ÷ïñÜöéá óôñÝìáôá äÝêá, ôñßá êïìÜ-
ôéá 'áìðÝëéá óôñÝìáôá ôñßá êáß ìéóþ» êáé äéÜöïñá êéíçôÜ.20 ÁíôéèÝôùò, óå
êôçìáôïëüãéï ôçò ìïíÞò ôïõ 1866, äåí áíáöÝñïíôáé éäéïêôçóßåò ôçò óôïõò äýï
ïéêéóìïýò.21
Åðáíåñ÷üìåíïé óôá ó÷åôéêÜ ìå ôçí Ýêäïóç ôïõ ðáñüíôïò óéãéëßïõ, ï ðáôñéÜñ-
÷çò óçìåßùóå üôé ï çãïýìåíïò ôçò Ïëõìðéþôéóóáò ÁñóÝíéïò «ï'õ ìüíïí ôÜ 'åî
'áñ÷[çò 'áíáôåèåéìÝíá ô{[ù "éåñ{[ù ìïíáóôçñß{ù êôÞìáôá êáß ðñÜãìáôá óõíåôÞñçóåí,
'áëëÜ êáß ðñïóåêôÞóáôï»22 êáé Üëëá. Ãé´ áõôü, ëïéðüí, äéêáßùò áõôüò ìå ôïõò
óõíïäéêïýò áñ÷éåñåßò ôïõ Ðáôñéáñ÷åßïõ åîÝäùóáí ôï ðáñüí, þóôå ç ÌïíÞ ôçò
Ïëõìðéþôéóóáò ìå üëá ôá êôÞìáôá, ðñÜãìáôá êáé áöéåñþìáôÜ ôçò, êéíçôÜ êáé
áêßíçôá, üðùò êáé ìå áõôÜ ðïõ èá áðïêôÞóåé óôï ìÝëëïí, íá èåùñåßôáé êáé
áíáãíùñßæåôáé áðü üëïõò «óôáõñïðçãéáêüí, 'áäïýëùôïí, 'åëåýèåñïí, 'áóýäïôïí,
'áêáôáðÜôçôïí, 'áêáôáæÞôçôïí êáß ?ïëùò 'áíåíü÷ëçôïí» ìïíáóôÞñé. Êáíåßò, éåñù-
ìÝíïò Þ ëáúêüò, äåí èá åðåìâáßíåé óôéò õðïèÝóåéò ôïõ. Ìüíï ôï Ðáôñéáñ÷åßï
èá Ý÷åé äéêáéïäïóßá ðÜíù ôïõ êáé óå êáíÝíáí äåí èá Ý÷åé êÜðïéá õðï÷ñÝù-
óç, ðáñÜ ìüíï íá áðïäßäåé óôï Ðáôñéáñ÷åßï ôï «ôåôáãìÝíïí êáé ùñéóìÝíïí»
åôÞóéïí ðïõ óõíßóôáôáé óå 250 ãñüóéá êáé ãéá ôï ïðïßï èá ðáßñíåé êáé áðü-
äåéîç.23 Èá äéïéêåßôáé óýìöùíá ìå üóá ïñßæåé ôï óéãßëéï ôïõ ðáôñéÜñ÷ç Ãñç-
ãïñßïõ Å´. Ïé êïéíïâéÜôåò èá åêëÝãïõí ôïí çãïýìåíï êáé èá áíáöÝñïõí óôï
Ðáôñéáñ÷åßï, ôï ïðïßï èá åðéêõñþíåé ôçí åêëïãÞ.24 Ï çãïýìåíüò ôïõ èá Ý÷åé ôï
áñ÷áéüôåñïò..., ó. 46, 81, 97, 142, 160-162, 181.

18. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 551.
19. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 162.
22. Ï ÁñóÝíéïò, áêïëïõèþíôáò ôçí ôáêôéêÞ ôïõ ðñïêáôü÷ïõ ôïõ Áíèßìïõ, áýîçóå
óçìáíôéêÜ ôçí ðåñéïõóßá ôçò ìïíÞò, áãïñÜæïíôáò ðñïóïäïöüñá êôÞìáôá, üðùò ôá ÷ùñéÜ
ÍôÜâá-ÄéÜâá, ÖáñìÜêé, ÂïõâÜëá-¢æùñï, ÔóáðïõñíéÜ êáé Ýíá óáðïõíïðïéåßï óôçí
Åëáóóüíá, ìå áðïôÝëåóìá ç Ïëõìðéþôéóóá íá ãßíåé ç ðëïõóéüôåñç ìïíÞ ôçò ðåñéï÷Þò.
Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 144-147.
23. ÓçìåéùôÝïí üôé óþæåôáé ìßá åîïöëçôéêÞ áðüäåéîç 250 ãñïóßùí, ôçí ïðïßá åß÷å
êáôáâÜëåé ç Ïëõìðéþôéóóá óôï Ðáôñéáñ÷åßï, ãéá ôï Ýôïò 1815. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð.,
ó. 558.
24. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 539, üðïõ ôï ó÷åôéêü ôìÞìá ôïõ óéãéëßïõ ôïõ Ãñçãï-
ñßïõ Å´, ìå ïäçãßåò êáé ãéá ôçí äéá÷åßñéóç ôùí ïéêïíïìéêþí ôçò ìïíÞò áëëÜ êáé ãéá
Üëëåò ðôõ÷Ýò ôçò æùÞò ôùí ìïíá÷þí.
21
äéêáßùìá íá öÝñåé, êáôÜ ôéò åïñôÜóéìåò çìÝñåò, ìáíäýá êáé ðáôåñßôóá. Ïýôå
ï ôïðéêüò éåñÜñ÷çò ïýôå êáíåßò Ýîáñ÷ïò èá ìðïñåß íá åðåìâáßíåé óôá åóùôå-
ñéêÜ ôçò ìïíÞò, åíþ, êÜèå öïñÜ ðïõ èá õößóôáôáé áíÜãêç ÷åéñïôïíßáò, ïé
ìïíá÷ïß èá êáëïýí üðïéïí èÝëïõí.
Óôï ôÝëïò ôïõ óéãéëëßïõ, ðáñáôßèåíôáé ïé õðïãñáöÝò ôïõ ðáôñéÜñ÷ç êáé Ýíäå-
êá óõíïäéêþí ìçôñïðïëéôþí, ìåôáîý áõôþí êáé ôïõ ÐïëõêÜñðïõ ôçò ËÜñéóáò.25
ÅÐÉËÏÃÏÓ
Äõóôõ÷þò, óÞìåñá ôï ðáñïõóéáæüìåíï óéãßëéï äåí âñßóêåôáé óôç âéâëéïèÞêç
ôçò ìïíÞò. ÐÜíôùò, óôçí Ýêèåóç ôïõ ðñþçí ðáôñéÜñ÷ç ôçò ÁëåîÜíäñåéáò Êáë-
ëéíßêïõ, ôïõ 1861, ìíçìïíåýåôáé ìåôáîý ôùí åããñÜöùí ðïõ åíáðüêåéíôï óôá
áñ÷åßá ôçò ìïíÞò: «? Åôåñïí Êõñßëëïõ ðáôñéÜñ÷ïõ ÷:(ñïíïëïãïýìåíïí ô{[ù) 1813».26
Äåí ãíùñßæïõìå ïýôå ðïý âñßóêåôáé ïýôå ðüôå ÷Üèçêå. Ãéá ôçí éóôïñßá, íá áíá-
öÝñïõìå üôé ï ÁñóÝíéïò äåí åðÝóôñåøå óôç ìïíÞ ìå ôï óéãßëéï áìÝóùò ìåôÜ ôçí
ÝêäïóÞ ôïõ. ÐñïêåéìÝíïõ íá çñåìÞóïõí ôá ðíåýìáôá óôçí Åëáóóüíá, ï
ðáôñéÜñ÷çò êáèõóôÝñçóå ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ, áöïý ôïí Ýóôåéëå ùò Ýîáñ÷ï óôç
Èåóóáëïíßêç êáé ôïí ÷åéñïôüíçóå áñ÷éìáíäñßôç ôïõ ðáôñéáñ÷éêïý èñüíïõ.
¸ôóé, ï ÁñóÝíéïò åðÝóôñåøå óôç ìïíÞ ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1815, åöïäéáóìÝíïò
êáé ìå óïõëôáíéêü öéñìÜíé, ãéá ôçí Ýêäïóç ôïõ ïðïßïõ åß÷å ìåñéìíÞóåé ï
Êýñéëëïò, õðïâÜëëïíôáò óõã÷ñüíùò êáé ôçí ðáñáßôçóÞ ôïõ áðü ôï áîßùìá ôïõ
çãïõìÝíïõ, ìå õðüäåéîç, ðñïöáíþò, ôïõ ðáôñéÜñ÷ç.27
Ç ÅÊÄÏÓÇ ÔÏÕ ÓÉÃÉËÉÏÕ ÔÏÕ 1813

Áêïëïýèùò, åêäßäïõìå ôï óéãßëéï ôïõ ðáôñéÜñ÷ç Êõñßëëïõ, äéáôçñþíôáò ôçí
ïñèïãñáößá êáé ôçí óýíôáîÞ ôïõ.28
Óéããßëëéïí 'áíáíåùôéêüí ô[çò óôáõñïðçãéáê[çò 'åëåõèåñßáò ôï[õ 'åí 'åðáñ÷ßá
' Åëáóó[ùíïò / êåéìÝíïõ "éåñï[õ ìïíáóôçñßïõ ô[çò ' Ïëõìðéùôßóóçò.
Êýñéëëïò 'åëÝ{ù Èåï[õ 'áñ÷éåðßóêïðïò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò, [ÍÝáò " Ñþìçò êáß
Ï'éêïõìåíéêüò ÐáôñéÜñ÷çò]
Ô[çò 'åêêëçóéáóôéê[çò ðåñß ðÜíôá ðñïíïßáò ðåñéóðïýäáóôïí êáß ðñï'õñãéáßôá-
ôïí /åñãïí ôåëå[é ôü óõíéóô[áí / "õðåñöåñüíôùò êáß êñáôýíåéí "ùò /åíåóôé êáôÜ
ðÜíôá êáéñüí ôÜ êáë[ùò êáß å'õëüãùò ðñï÷ùñÞóáíôá / 'áíè´ ?ïôïõ êáß êáô´ /é÷íïò
/é÷íïò "åðüìåíïé ôï[éò öèÜóáóéí ï"é ôÞí ðíåõìáôéêÞí äéåîÜìåíïé ðñïóôáóßáí
25. Ï Ðïëýêáñðïò áñ÷éåñÜôåõóå, ãéá ðñþôç öïñÜ, ôçí ðåñßïäï 1810-ÌÜñôéïò 1818.
Âë. Âáó. Ê. Óðáíüò, ÐñïóèÞêåò êáé äéïñèþóåéò óôïí åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôçò ËÜñé-
óáò 1799-1870, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 41 (2002) 149-153, 159.
26. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 584} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 64.
27. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 152-153} Ãñ. ÂÝëêïò, Ï áñ÷áéüôåñïò..., ó. 139.
28. Ôçí ìåôáãñáöÞ ôïõ êåéìÝíïõ ôïõ óéãéëßïõ ïöåßëïõìå óôïõò êõñßïõò Êþóôá Óðáíü
êáé Äçì. Óïöéáíü, ôïõò ïðïßïõò åõ÷áñéóôïýìå.
22
Åéê. 2. ÅËÁÓÓÏÍÁ. Ìéêñü áíáëüãéï ôçò Ïëõìðéþôéóóáò,
ôïõ Ýôïõò 1734, óôïëéóìÝíï ìå åëåöáíôüäïíôï.
23
ðå/ñéÝðåéí ?ïë{ç äõíÜìåé ôÜ óõìöåñüíôùò 'åîåéñãáóìÝíá ï'õê 'áðáíáßíïíôáé, êáß
ìÜëéóôá ôÜ êáôÜ öé/ëïôéìßáí 'åðéâñáâåõèÝíôá ôï[éò óåâáóìßïéò ìïíáóôçñßïéò
ãñÜììáôá 'åðéêõñï[õí. Ô[ùí "õðü ÷ñü/íïí êáß ãÜñ ðñáãìÜôùí ô{[ù 'áêÜèåêôá "ñÝïíôé
÷ñüí{ù óõ"ññå[éí êáß 'áðï'ñ"ñå[éí ðåöõêüôùí, äéáñ/êåß(áò) ìïíéìüôçôïò êáß óõóôÜ-
óå(ùò) äéçíåêï[õò ðñüîåíïò "ç 'åí ôï[éò ôïéïýôïéò êáôÜ äéáäï÷Þí êáéíïõñãßá, +çòôé-
íïò / 'áìåëïõìÝíçò "ç ÷ñïíéêÞ ðåñéðÝôåéá âõè{[ù ô[çò ëÞèçò ôÜ êáë[ùò ðïôå 'åíáñ-
îÜìåíá ðáñáäéäï[õóá, / æçìßáí ï'õ ôÞí ôõ÷ï[õóáí ôï[éò 'ïøéãüíïéò óõíåðéöÝñåôáé.
' ÅðåéäÞ ôïéãáñï[õí 'åíåöáíßóèç /çäç ô{[ç "çì([ùí) / ìåôñéüôçôé óõíïäéê[ùò ðñïêáèç-
ìÝí{ç ðáñÜ ôï[õ å'éò ôÜ =ùäå 'åðßôçäåò ðáñáãåíïìÝíïõ "ïóéùôÜôïõ / 'åí "éåñïìïíÜ÷ïéò
êýñ ' Áñóåíßïõ ôï[õ 'åö´ "éêáíïýò ÷ñüíïõò "çãïõìåíåýïíôïò 'åí ô{[ù êáôÜ ôÞí 'åðáñ-
÷ßáí / ' Åëáóó[ùíïò ãåñáñ{[ù êáß óåâáóìß{ù ìïíáóôçñß{ù ô[çò "õðåñáãß(áò) äåóðïßíçò
"çì[ùí Èåïôüêïõ ãñÜììá/ôá äýù ðáôñéáñ÷éêÜ êáß óõíïäéêÜ óéããéëëéþäç 'åí ìåì-
âñÜíáéò, ôÜ äåäïìÝíá ôü ìÝí ðáôñéáñ/÷ï[õíôïò ôï[õ 'áúäßìïõ êõñï[õ Ðáúóßïõ,
ìíåß(áí) ðïéïýìåíïí 'áñ÷áßïõ ÷ñõóïâïýëëïõ, êáß /áëëùí ðáôñéáñ÷é/ê[ùí óéããéë-
ëéùä[ùí ãñáììÜôùí, ôü äÝ 'åðß ô[çò áçò ðáôñéáñ÷åß(áò) ôï[õ ðáíáãéùôÜôïõ êáß óåâá-
óìéùôÜ/ôïõ ðñïêáôü÷ïõ "çì[ùí ðáôñéÜñ÷ïõ Êùíóôáíôéíïõðüë(åùò) Ãñçãïñßïõ, 'áíá-
öÝñïí êáß ?åôåñïí ìåôá/ãåíÝóôåñïí29 ôü ôéíéêá[õôá 'åìöáíéóèÝí ðáôñéáñ÷éêüí óõã-
ãßëëéïí ôï[õ 'áïéäßìïõ 'åí ðáôñéÜñ/÷áéò êýñ Óåñáöåßì, 'áðïäÝäåéêôáé 'åê ôïýôùí
ëáìðñ[ùò, ?ïôé ôü "éåñüí ôï[õôï ìïíáóôÞñéïí ôü / êáôÜ ôÞí 'åðáñ÷ß(áí) ' Åëáóó[ùíïò
'åí ô{[ù ' Ïëýìð{ù /ïñåé êåßìåíïí,30 'áö´ ï+õðåñ êáß "ç 'åí á'õô{[ù ìåôáêï/ìéóèå[éóá, ìåôÜ
ôÞí ?áëùóéí,31 ôï[õ êáôÜ ôÞí ' ÅðéóêïðÞí Ðëáôáì[ùíïò 'åí ÷ùñß{ù ÊáñÝá ìïíá-
óôç/ñßïõ "éåñÜ êáß èáõìáôïõñãüò å'éêþí ô[çò "õðåñáãß(áò) äåóðïßíçò "çì[ùí Èåïôü-
êïõ, êáß ìåôü÷åéïí ôïýôïõ ãÝ/ãïíå. ôü ãÜñ "ñçèÝí ÷ùñßïí, äéÜ ÷ñÝïò "õðÝñïãêïí,
'åí 'áêì{[ç êéíäýíïõ ãåíüìåíïí ðùëç/è[çíáé /åó÷å ôÞí 'åðùíõìßáí ô[çò ' Ïëõìðéùôßó-
óçò, á'õôü ôï[õôï ôü ãåñáñüí êáß óåâÜóìéïí ìïíáóôÞ/ñéïí /áíùèåí êáß 'åî 'áñ÷[çò
ôåôéìçìÝíïí "õðÜñ÷ïí ô{[ç óôáõñïðçãéáê{[ç 'áîß{á êáß ÷Üñéôé äéáôåëå[é 'å/ëåýèåñïí
êáß 'áäïýëùôïí ìåôÜ ðÜíôùí ô[ùí ðñïóüíôùí á'õô{[ù êôçìÜôùí, êáß ?ïôé ðñïóÞëù-
ôáé êáß "çíþèç á'õô{[ù ôü êáôÜ ôÞí ' ÅðéóêïðÞí Ðëáôáì[ùíïò / Åãáíé32 êáëïýìå-
íïí ÷ùñßïí ìåôÜ ô[çò 'åí á'õô{[ù 'åê/êëçóßáò ô[çò "õðåñáãß(áò) äåóðïßíçò "çì[ùí Èåï-
ôüêïõ, êáß ìåôü÷åéïí ôïýôïõ ãÝãïíå. ôü ãÜñ "ñçèÝí ÷ùñßïí / äéÜ ÷ñÝïò "õðÝñïãêïí
'åí 'áêì{[ç êéíäýíïõ ãåíüìåíïí ðùëçè[çíáé, êáß "åôåñïäüîïéò ðåñéðåóå[éí, / "ï ôüôå
"çãïõìåíåýùí Äéïíýóéïò, ðñïôñïð{[ç êáß ðáñáêëÞóåé ô[ùí êáôïßêùí êáß ðåñéïßêùí
÷ñéóôéáí[ùí / 'çãüñáóåí á'õôü, ðïéçóÜìåíïò êô[çìá ôï[õ "éåñï[õ ìïíáóôçñßïõ, êáß
?ïôé ðáñóáíåôÝèç33 å'éò ôü ìïíáóôÞñéïí ôï[õôï "õðü ôï[õ ôüôå 'åðéóêüðïõ Ðëáôáì[ùíïò
ìáêáñßôïõ êýñ Íåïöýôïõ34 êáß "ç 'åí á'õô{[ù ô{[ù ÷ùñß{ù 'åêêëçóßá äéÜ / ãñáììÜôùí
29. Ôï ïñèü, ðñïãåíÝóôåñïí.

30. Ç ìïíÞ ôçò Ïëõìðéþôéóóáò äåí âñßóêåôáé óôïí ¼ëõìðï áëëÜ óå Ýíáí ëüöï äõôé-
êÜ ôçò Åëáóóüíáò.
31. Âë. ôçí óçìåßùóç 16.
32. ¸ãáíé} ëáúêüò ôýðïò ôïõ ôïðùíõìßïõ ÁéãÜíç.
33. Ôï ïñèü, ðñïóáíåôÝèç.
34. Ï Íåüöõôïò êáôåß÷å ôïí åðéóêïðéêü èñüíï ôïõ Ðëáôáìþíá ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá
1725-1762. Âë. Íüííá Ä. Ðáðáäçìçôñßïõ, Ç ÅðéóêïðÞ Ðëáôáìþíïò êáé Ëõêïóôïìßïõ,
ÁèÞíáé 1984, 90.
24
êáôçóöáëéóìÝíùí ô{[ç "õðïãñáö{[ç 'åêåßíïõ, ôá[éò äÝ ôïéáýôáéò ðñüò ôÞí êáè´ "çì[áò
ôï[õ ×ñéóôï[õ / ìåãÜëçí ' Åêêëçóßáí ðëçñïöïñßáéò êáß 'áðïäåßîåóé, êáß ôáýôçí
ðñïóÝèåôï "ï äéáëçöèåßò "çãïõìå/íåýùí êýñ ' ÁñóÝíéïò äéÜ ãñáììÜôùí 'áñ÷éåñá-
ôéê[ùí, ?ïôé öéëïðüí{ù óðïõä{[ç êáß æÞë{ù 'áîéï/÷ñÝ{ù, ï'õ ìüíïí ôÜ 'åî 'áñ÷[çò 'áíáôå-
èåéìÝíá ô{[ù "éåñ{[ù ìïíáóôçñß{ù êôÞìáôá êáß ðñÜãìáôá / óõíåôÞñçóåí, 'áëëÜ êáß
ðñïóåêôÞóáôï êáß 'åðçýîçóåí, "õðåñåöéÝìåíïò ô[çò 'åðß ôÜ ðñüóù á'õîÞóåùò êáß /
âåëôéþóåùò á'õôï[õ, êáß "ùò /åìöñùí êáß ðéóôüò ï'éêïíüìïò äéåîÜãùí êáß äéåõèý-
íùí ôÜ ôï[õ "éåñï[õ ìïíáóôçñßïõ / êáß ôï[õ èåïöéëï[õò ðïëéôåýìáôïò ô[ùí 'åí á'õô{[ù
óõíáóêïõìÝíùí "ïóéùôÜôùí ðáôÝñùí ï'õ äéÝëéðå ìÝ/÷ñé ôï[õ í[õí, 'åö´ +{ù ?éíá ìÞ ô{[ç
"ñþì{ç ôï[õ ÷ñüíïõ 'åîßôçëá ãÝíçôáé, êáß ôá[éò êáéñéêá[éò ðåñéðåôßáéò, êÜ/êùóßí
ôéíá "õðïóô{[ç ôÜ ôå ðñü á'õôï[õ êáß ôÜ 'åðß ô[ùí "çìåñ[ùí á'õôï[õ ðüíïéò ðïëëï[éò êáß
êáìÜôïéò //35 'áôñýôïéò ðñïóäåèÝíôá, êáß ðñüò ìïíéìùôÝñáí /åôé êáôÜóôáóéí ô[çò
óôáõñïðçãéáê[çò 'áîßáò êáß 'åëåõèåñß(áò), / 'åî{çôÞóáôï ôÞí /åêäïóéí ôï[õ ðáñüíôïò
'áíáíåùôéêï[õ êáß 'åðéêõñùôéêï[õ ðáôñéáñ÷éêï[õ "çì[ùí êáß óõíïäéêï[õ 'åí / ìåì-
âñÜíáéò óéããéëëéþäïõò ãñÜììáôïò. êáß äÞ ôÞí á/éôçóéí á'õôï[õ "ùò å/õëïãïí êáß
äéêáßáí, êáß ô{[ù "éåñ{[ù êáß óåâá/óìß{ù ôïýô{ù ìïíáóôçñß{ù 'ùöåëåß(áò) êáß å'õóôá-
èåß(áò) ðåñéðïéçôéêÞí, å'õìåí[ùò ðñïóçêÜìåíïé, ãñÜöïíôåò óõíïäé/ê[ùò ìåôÜ ô[ùí
ðåñß "çì[áò 'áäåëö[ùí êáß óõëëåéôïõñã[ùí, êáß 'áðïöáéíüìåèá óõí{ùäÜ ôï[éò 'åêäåäï-
ìÝíïéò 'åê äéáäï÷[çò óåâáóìßïéò 'å/êåßíïéò óéããéëëéþäåóé ãñÜììáóéí, ?éíá ôü
å'éñçìÝíïí "éåñüí êáß óåâÜóìéïí ìïíáóôÞñéïí ô[çò "õðåñáãßáò / äåóðïßíçò "çì[ùí
Èåïôüêïõ, 'åðéêåêëçìÝíïí ô[çò ' Ïëõìðéùôßóóçò, ôü 'åí ô{[ç "áãéùôÜô{ç Ìçôñïðü-
ëåé ' Åëáó/ó[ùíïò ìåôÜ ôü 'åí ô{[ç ' Åðéóêïð{[ç Ðëáôáì[ùíïò ÷ùñßïõ, / Åãáíé
êáëïõìÝíïõ, êáß ìåôÜ ðÜíôùí ô[ùí êôçìÜô(ùí) / êáß ðñáãìÜôùí, êáß 'áöéåñùìÜ-
ôùí á'õôï[õ êéíçô[ùí ôå êáß 'áêéíÞôùí, ìåôï÷åßùí ôå êáß ðáñåêêëçóß(ùí) / êáß
/áëëùí, ô[ùí ôå /çäç /ïíôùí, êáß ô[ùí å'éóÝðåéôá ðñïóãåíçóáìÝíùí /áí ô{[ç ôï[õ Èåï[õ
å'õäïêß{á, "ùò 'áíÝ/êáèåí êáß 'åî 'áñ÷[çò, ï?õôù êáß å'éò ôüí "åî[çò ?áðáíôá ÷ñüíïí, ?åùò
?ïôïõ ôÜ ô{[çäå øý÷ïò êáß êáýóùí ðåñéðïëåýåé, "õðÜñ÷{ç, êáß ëÝãçôáé, êáß ðáñÜ
ðÜíôùí ãéíþóêçôáé "çìÝôåñïí ðáôñéáñ÷éêüí óôáõñïðç/ãéáêüí, 'áäïýëùôïí, 'åëåý-
èåñïí, 'áóýäïôïí, 'áêáôáðÜôçôïí, 'áêáôáæÞôçôïí, êáß ?ïëùò 'áíåíü÷ëçôïí / êáß 'áíå-
ðçñÝáóôïí ðáñ´ ï"õôéíïóï[õí ðñïóþðïõ "éåñùìÝíïõ /ç ëáúêï[õ, êáß ìçäåíß /áëë{ù
"õðïêåßìåíïí, / å'é ìÞ ìüíïí ô{[ù êáè´ "çì[áò "áãéùôÜô{ù, ðáôñéáñ÷éê{[ù, 'áðïóôïëéê{[ù
êáß ï'éêïõìåíéê{[ù èñüí{ù, êáß / "õð´ á'õôï[õ ìüíïõ ðñïóôáôåõüìåíïí, êñéíüìåíüí ôå,
êáß 'áíáêñéíüìåíïí, ìíçìïíåõïìÝíïõ 'åí á'õô{[ù ôï[õ êáíï/íéêï[õ ðáôñéáñ÷éêï[õ 'ïíü-
ìáôïò, êáß ìçäåíß ìçäÝí 'ïöå[éëïí ðáñÝ÷åéí, å'éìÞ ðñüò ìüíïí ôü êïéíüí / ô[çò
êáè´ "çì[áò ôï[õ ×ñéóôï[õ ìåãÜëçò ' Åêêëçóß(áò) ôü ôåôáãìÝíïí êáß "ùñéóìÝíïí ëüã{ù
"õðïôáã[çò 'åôÞóéïí, / äéáêüóéá ðåíôÞêïíôá ãñüóé(á) 'áíÜ ð[áí /åôïò, 'åðß ô{[ù ëáì-
âÜíåéí ôÞí ðåñß ôïýôùí óõíÞèç 'áðüäåéîéí. / äéïéê[çôáé äÝ êáß äéåîÜãçôáé êáôÜ
ôïýò ?ïñïõò ôïýò 'åêôåèåéìÝíïõò êåöáëáéùä[ùò 'åí ô{[ù ðáôñéáñ÷éê{[ù êáß / óõíïäéê{[ù{
óéããéëëéþäåé 'åí ìåìâñÜíáéò ãñÜììáôé ô{[ù 'åðß ô[çò ðáôñéáñ÷åß(áò) ôï[õ óåâá-
óìéùôÜôïõ ðñï/êáôü÷ïõ "çì[ùí ðáôñéÜñ÷ïõ ðñþçí Êùíóôáíôéíïõðüëåùò êõñï[õ
Ãñçãïñßïõ 'åêäåäïìÝí{ù 'åêêëçóéáóôéêá[éò äéç/êñõâùìÝíáéò óõíäéáóêÝøåóéí, /å÷ïí
êáß ôü ðñïíüìéïí êáôÜ ðáôñéáñ÷éêÞí öéëïôéìß(áí), ?ùóôå ôüí / êáôÜ êáéñïýò 'åí
35. ÔÝëïò ôçò ðñþôçò óåëßäáò.
25
á'õô{[ù "çãïõìåíåýïíôá 'åí ôá[éò "åïñôáóßìïéò ô[ùí "çìåñ[ùí öïñå[éí 'åð´ 'åêêëçóß(áò)
ìáíäýáí, / ðñï÷åéñéæüìåíïí êáß ðáôåñßôæáí, "õðÜñ÷{ç äÝ 'áðçëëáãìÝíïí êáß ðÜóçò
'åîáñ÷éê[çò 'åîïõóßáò / êáß äåóðïôåß(áò), ìçäåíüò /å÷ïíôïò /áäåéáí ìÞôå ôï[õ êáôÜ
ôüðïí 'áñ÷éåñÝùò, ìÞôå /áëëïõ ôéíüò êá/ôåðåìâáßíåéí á'õôï[õ ôü ðáñÜðáí, /ç ô[ùí
êôçìÜô(ùí) êáß ìåôï÷åßùí á'õôï[õ, êáß ?ïëùò 'åöÜðôåóèáé, ï"é / ä´ 'åí á'õô{[ù óõíá-
óêïýìåíïé ðáôÝñåò, äéÜãïíôåò å'éñçíéê[ùò êáß å'õôÜêôùò, êáôÜ ôüí ôýðïí ôï[õ
ìïíáäé/êï[õ ðïëéôåýìáôïò, êáß 'áðåõèõíüìåíïé ðñüò ôïýò 'åêêëçóéáóôéêïýò êåöá-
ëáéþäåéò ?ïñïõò ôïýò 'åí 'åêåß/í{ù ô{[ù ðñïåêäïèÝíôé ðáôñéáñ÷éê{[ù ãñÜììáôé, 'ïöåß-
ëïõóé ðåéèáñ÷å[éí êáß "õðïôÜóóåóèáé ô{[ù "ç/ãïõìÝí({ù) "ùò ðñïÝ÷ïíôé á'õô[ùí, êáß
êåöáë[çò /å÷ïíôé ôüðïí, êáß óõíôñÝ÷åéí "ïëïðñïèýìùò å'éò ôÜ ðñüò / á/õîçóéí êáß
âåëôßùóéí ô[çò ìåôáíïß(áò) á'õô[ùí, êáß 'åðåéäÜí 'åí ÷ñåß{á ÷åéñïôïíß(áò) ãåýùíôáé,
/å÷ïõóéí 'åð´ / 'áäåßáò ðñïóêáëå[éí, ?ïí /áí 'åèÝëùóé ô[ùí ðëçóéï÷þñùí 'áñ÷éåñÝ(áí),
'åðß ô{[ù 'åêôåëå[éí ôÜò ÷åéñï/ôïíß(áò) á'õô[ùí ìåôÜ ðÜóçò ô[çò êáíïíéê[çò ðáñáôçñÞ-
óå(ùò), 'áëëÜ êáß 'åí óôåñÞóåé "çãïõìÝíïõ ãåíüìå/íïé, /å÷ïõóéí 'åêëÝãåéí ?åíá 'åê
ô[çò óõíÜîåùò á'õô[ùí, ôüí ì[áëëïí /áîéïí 'áíáöáíÝí/ôá, êáß ôï[õôïí äéÜ êïéí[çò
'åíõðïãñÜöïõ êáß 'åíóöñáãßóôïõ 'áíáöïñ[áò, äçëïðïéï[õí ô{[ù êáôÜ êáéñïýò / ôüí
ï'éêïõìåíéêüí èñüíïí äéÝðïíôé, ?éíá äé´ 'åêêëçóéáóôéêï[õ ãñÜììáôïò ãßãíçôáé "ç
'áðïêá/ôÜóôáóéò á'õôï[õ, "ùò ôÝôáêôáé. ôá[õôá 'áðåöÜíèç êáß êåêýñùô(áé) óõíï-
äéê[ùò, ?ïò ä´ /áí êáß "ïðï[éïò ô[ùí "áðÜíô(ùí) ['åíáíôéùè{[ç /å÷{ç ôÜò 'áñÜò ô[ùí "áãßùí
ôñéáêïóßùí êáß äÝêá 'ïêôþ èåïöüñùí ðáôÝñùí ô[çò 'åí Íéêáß{á óõíüäïõ...]
áùéã´ êáô(Ü) ì[çíá ' Ïêôþâ(ñéïí) 'åðéíåìÞó(åùò) / âáò
Êýñéëëïò 'åëÝ{ù È(åï)[õ 'áñ÷éåðßóêïðïò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò, ÍÝáò " Ñþìçò
êáß ï'éêïõìåíéêüò ÐáôñéÜñ÷çò.
"ï Êáéóáñåß(áò) Öéëüèåïò "ï Íåïêáéóáñåß(áò) ÌåëÝôéïò
"ï " Çñáêëåß(áò) ÌåëÝôéïò "ï Ëáñßóóçò Ðïëýêáñðïò
"ï Êõæßêïõ ÊùíóôÜíôéïò "ï Âõæßçò Íåüöõôïò
"ï Íéêïìçäåß(áò) ' ÁèáíÜóéïò "ï Ðüóíáò Êáëëßíéêïò
"ï ÄÝñê(ùí) Ãñçãüñéïò "ï Äåâñ[ùí / Áíèéìïò
"ï ' Áäñéáíïõðüë(åùò) Äùñüèåïò
ÐÇÃÇ. Êùä. Á/12 ôïõ Ï. Ðáôñéáñ÷åßïõ, ó. 183-184.
26
ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ Ð. ÊÁÔÁÑÁ×ÉÁÓ
ÈÅÓÓÁËÏÉ ÓÔÇ ÄÇËÏ ÊÁÔÁ ÔÏÍ 3ï ÊÁÉ 2ï ÁÉÙÍÁ ð.×.

(ÅÐÉÃÑÁÖÉÊÅÓ ÌÁÑÔÕÑÉÅÓ)
Óôçí áñ÷áéüôçôá, ç ÄÞëïò Þôáí ôï éåñü íçóß ôïõ Áðüëëùíá, ôïõ èåïý-ðñï-
óôÜôç «ôçò ÌïõóéêÞò, ôïõ ÌÝôñïõ, ôçò ðíåõìáôéêÞò æùÞò êáé ôçò Ýëëïãçò
ôÜîçò».1 Ç áñ÷áßá ÄÞëïò, óôï êÝíôñï ôùí ÊõêëÜäùí, Þôáí Ýäñá ôçò ÄçëéáêÞò
Áìöéêôéïíßáò êáé ðáíåëëÞíéï èñçóêåõôéêü êÝíôñï. Ôáõôü÷ñïíá, üìùò, Þôáí êáé
óðïõäáßï åìðïñéêü ëéìÜíé, êïóìïðïëßôéêï êÝíôñï ôçò áíáôïëéêÞò Ìåóïãåßïõ,
üðïõ, ìå ôï ðÝñáóìá ôùí áéþíùí, óõóóùñåýèçêå ðëïýôïò. Ôá ðëïßá ìáæß ìå ôïõò
ðñïóêõíçôÝò Ýöåñíáí êáé åìðïñåýìáôá óôï íçóß.
Ôï 478 ð.×., ç ÄÞëïò ïñßóôçêå ùò Ýäñá ôçò Á´ ÁèçíáúêÞò Óõììá÷ßáò êáé ôïõ
Ôáìåßïõ ôçò. Óå üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ 5ïõ êáé ôïõ 4ïõ áé. ð.×. äéáôçñÞèçêå ç
áèçíáúêÞ êõñéáñ÷ßá óôç ÄÞëï êáé êáèéåñþèçêáí ôá ÄÞëéá, ç ãéïñôÞ ìå ìïñöÞ
ðáíÞãõñçò ðñïò ôéìÞí ôïõ ÄÞëéïõ Áðüëëùíá, ðïõ ôåëïýíôáí êÜèå ðÝìðôï ÷ñüíï.
Ôï 1873, ç ÃáëëéêÞ Áñ÷áéïëïãéêÞ Ó÷ïëÞ ôçò ÁèÞíáò Üñ÷éóå ôç óõóôçìáôé-
êÞ áíáóêáöÞ ôçò ÄÞëïõ. Ç áñ÷áéïëïãéêÞ óêáðÜíç Ýöåñå óôï öùò ôìÞìá ôçò
ðëïýóéáò êáé ìåãÜëçò ðüëçò, ôï ëéìÜíé, ôéò áãïñÝò, óðßôéá ìå ìùóáúêÜ êáé
ôïé÷ïãñáößåò, ôï éåñü ôïõ Áðüëëùíá, íáïýò èåþí, óôïÝò, ôï áñ÷áßï èÝáôñï ê.Ü.
Óôá êéíçôÜ åõñÞìáôá ôùí áíáóêáöþí áíÞêåé êáé ôï ðëÞèïò ôùí åðéãñáöþí
ðïõ áðïêáëýöèçêå óôç ÄÞëï. Ïé åðéãñáöÝò áõôÝò äßíïõí ðïëýôéìåò ðëçñïöïñßåò
ãéá ôç èñçóêåõôéêÞ æùÞ, ôéò ôåëåôÝò, ôç äéïßêçóç ôïõ íçóéïý êáé ôá ïéêïíï-
ìéêÜ ôïõ éåñïý êáèþò êáé ãéá ôéò ó÷Ýóåéò ôçò ÄÞëïõ ìå Üëëåò áñ÷áßåò ðüëåéò-
êñÜôç. Ïé åðéãñáöÝò ôçò ÄÞëïõ ìáñôõñïýí êáé ôá ïíüìáôá Èåóóáëþí ðïõ óõí-
äÝèçêáí ìå äéÜöïñïõò ôñüðïõò ìå ôï éåñü íçóß ôïõ Áðüëëùíá} Ýíáò Èåóóáëüò
ñáøùäüò íßêçóå óå ñáøùäéêïýò áãþíåò óôç ÄÞëï (3ïò áé. ð.×.), Üëëïé Þôáí
ðñïóêõíçôÝò-äùñçôÝò óå íáïýò ôïõ íçóéïý (2ïò áé. ð.×.) êáé Üëëïé Èåóóáëïß
áíáãïñåýèçêáí ðñüîåíïé ôùí Äçëßùí (3ïò áé. ð.×).
1. ÁÑ×ÅËÁÓ Ï ÈÅÔÔÁËÏÓ (284 ð.×)

Óå åðéãñáöÞ2 ðïõ âñÝèçêå ôï 1881 óôç ÄÞëï áðü ãÜëëïõò áñ÷áéïëüãïõò, ìíç-
ìïíåýïíôáé äéÜöïñïé êáëëéôÝ÷íåò ôïõ èåÜôñïõ êáé ôçò ìïõóéêÞò, ïé ïðïßïé óõì-
ìåôåß÷áí ôï 284 ð.×.3 óôá Áðïëëþíéá ôçò ÄÞëïõ (óô. 3) êáé ðáñïõóßáóáí ôçí
1. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ÐÜðõñïò-Ëáñïýò-ÌðñéôÜíéêá, ÁèÞíá 1996, ô. 20, ëÞììá

«ÄÞëïò».
2. Âë. IG, ×É,2, 105} BCH, 7 (1883) 104, áñ. 1} É.Å. ÓôåöáíÞò, Äéïíõóéáêïß ôå÷íßôáé.
ÓõìâïëÝò óôçí ðñïóùðïãñáößá ôïõ èåÜôñïõ êáé ôçò ìïõóéêÞò ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí,
ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò ÊñÞôçò, ÇñÜêëåéï 1988, áñ. 435} RE, ÉÉ (1895) 455, áñ. 4.
3. Âë. IG, ×É,2,105} P. M. Fraser-E. Matthews, A Lexicon of Greek Personal Names, ô.
ÉÉÉ Â. Central Greece from Megarid to Thessaly, Clarendon Press, Oxford 2000, ëÞììá
«Áñ÷Ýëáò».
27
ôÝ÷íç ôïõò óå åðßäåéîç-ôåëåôÞ ðñïò ôéìÞí ôïõ èåïý Áðüëëùíá (óô. 16: «'åðåäåß-
îáíôï ô{[ù èå{[ù»). ºóùò, üìùò, ç åðßäåéîç áõôÞ ôùí êáëëéôå÷íþí íá åß÷å êáé äéá-
ãùíéóôéêü ÷áñáêôÞñá êáé ôá ïíüìáôá ôçò åðéãñáöÞò ßóùò íá åßíáé ïé íéêç-
ôÝò óôçí åêôÝëåóç ôùí áíôßóôïé÷ùí ìïõóéêþí ïñãÜíùí Þ ôùí èåáôñéêþí áðáã-
ãåëéþí êáé ðáñáóôÜóåùí.
Óôïõò ñáøùäïýò, ëïéðüí, áíáöÝñïíôáé ï Áñ÷Ýëáò ï Èåôôáëüò (óô. 27) êáé ï
Ãëáýêïò ï Áèçíáßïò (óô. 28). Ôï üíïìá Áñ÷Ýëáò ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï Áñ÷Ýëáïò
êáé óõãêåêñéìÝíá áðü ôç óõíáßñåóç ôùí äýï ãåéôïíéêþí öùíçÝíôùí á êáé ï,
áðü ôá ïðïßá áðïìÝíåé ôï ðéï äõíáôü, ôï á, Áñ÷Ýëáïò-Áñ÷Ýëáò. [Áñ÷Ý- ëáïò
<Üñ÷å- (Üñ÷ù=åîïõóéÜæù)+ëáüò, Üñá Áñ÷Ýëáïò åßíáé ï áñ÷çãüò ëáþí, ï çãå-
ìüíáò4]. Ôï üíïìá Áñ÷Ýëáò åßíáé ç ìïíáäéêÞ öïñÜ, óýìöùíá ìå ôá ìÝ÷ñé ôþñá
åðéãñáöéêÜ äåäïìÝíá, ðïõ óõíáíôÜôáé óôç Èåóóáëßá, åíþ áðïõóéÜæåé åíôåëþò
áðü ôéò ãåéôïíéêÝò ðñïò ôç Èåóóáëßá ðåñéï÷Ýò (Âïéùôßá, Ëïêñßäá, Áéôùëßá
ê.ë.ð.).5
16. ÅÐÉ ÁÑÉCÔÏÊÑÉÔÏÕ ÁÑ×ÏÍÔÏC ÕÃÉÅÉÁ ÊÁÉ
ÅÕÅÔÇÑÉÁ ÅÃÅÍÅÔÏ
ÏÉÄÅ Å×ÏÑÇÃÇCÁÍ ÅÉC ÁÐÏËËÙÍÉÁ
.........................................................................................
27. ÑÁØÙÄÏÉ} ÁÑ×ÅËÁC ÈÅÔÔÁËÏC
ÃËÁÕÊÏC ÁÈÇÍÁÉÏC.
Ï Áñ÷Ýëáò ï Èåôôáëüò Ýëáâå ìÝñïò óôá Áðïëëþíéá ôçò ÄÞëïõ, ôï 284 ð.×.,
«'åðß ' Áñéóôïêñßôïõ /áñ÷ïíôïò» (óô. 16). Ôá Áðïëëþíéá Þôáí ç åôÞóéá ðáíÞãõ-
ñç ðñïò ôéìÞí ôïõ Áðüëëùíá} áíôßèåôá, ôá ÄÞëéá, ç åðßóçìç ãéïñôÞ ðñïò ôéìÞí
ôïõ Áðüëëùíá, ôåëïýíôáí óôç ÄÞëï êÜèå ðÝìðôï ÷ñüíï êáé ðåñéåëÜìâáíáí
ãõìíáóôéêïýò êáé ìïõóéêïýò áãþíåò êáé áñãüôåñá éððïäñïìßåò.6 Ôá ÄÞëéá
Ýðáõóáí íá ôåëïýíôáé ôï 316 ð.×.7 Ôá Áðïëëþíéá, óôá ïðïßá óõììåôåß÷å ï
Áñ÷Ýëáò ï Èåôôáëüò áðáããÝëïíôáò äéêÝò ôïõ ñáøùäßåò Þ Üëëùí ðïéçôþí, öáß-
íåôáé üôé Þôáí ìßá ðïëõäÜðáíç ãéïñôÞ ôçò ÄÞëïõ, äéüôé áñêåôïß Þôáí ïé ÷ïñç-
ãïß (óô. 3-5) ôùí êáëëéôå÷íéêþí êáé èåáôñéêþí áõôþí åðéäåßîåùí êáé åêäçëþ-
óåùí.
¢ãíùóôç ðáñáìÝíåé, üìùò, ç áñ÷áßá èåóóáëéêÞ ðüëç áðü ôçí ïðïßá êáôáãü-
ôáí ï Áñ÷Ýëáò, ï ïðïßïò äéáóþèçêå ìå ôï åèíéêü üíïìÜ ôïõ (Èåôôáëüò) êáé ü÷é
ôçò éäéáßôåñçò ðáôñßäáò ôïõ, ôçò ãåíÝèëéáò ðüëçò ôïõ. Ôï ãåãïíüò, üìùò, ôçò
óõììåôï÷Þò åíüò Èåôôáëïý óå ñáøùäéêïýò áãþíåò óôç ÄÞëï åðéâåâáéþíåé ôüóï
ôçí ðíåõìáôéêÞ áíÜðôõîç (ãñÜììáôá, ôÝ÷íåò) ôçò Èåóóáëßáò ôïí 3ï áé. ð.×.,
4. Âë. Óôáýñïò É. Óðõñþíçò, Ç ðñïÝëåõóç êáé ç áñ÷éêÞ óçìáóßá 2.100 êýñéùí ïíï-
ìÜôùí, åêäüóåéò Ìé÷Üëá, ÁèÞíá 2000, ëÞììá «Áñ÷Ýëáïò».
5. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «Áñ÷Ýëáò».
6. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ÐÜðõñïò-Ëáñïýò-ÌðñéôÜííéêá, ô. 20, ëÞììá «ÄÞëéá».
7. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ÐÜðõñïò-Ëáñïýò-ÌðñéôÜííéêá, ô. 20, ëÞììá «ÄÞëïò».
28
üóï êáé ôïí êïóìïðïëßôéêï ÷áñáêôÞñá ôçò ÄÞëïõ êáé ôçí ðáíåëëÞíéá áêôéíï-
âïëßá ôïõ éåñïý ôïõ Áðüëëùíá.
ÊáôÜ ôçí ðåñßïäï 314-166 ð.×., ç ÄÞëïò áðáëëÜ÷ôçêå áðü ôçí áèçíáúêÞ êçäå-
ìïíßá, Ýãéíå åëåýèåñç êáé áíåîÜñôçôç êáé êÝíôñï ôïõ Êïéíïý ôùí Íçóéùôþí,
ðïõ óõãêñïôÞèçêå ìå ðñùôïâïõëßá ôïõ ìáêåäüíá âáóéëéÜ Áíôßãïíïõ êáé ôïõ
ãéïõ ôïõ Äçìçôñßïõ ôïõ ÐïëéïñêçôÞ.8 Óôçí ðåñßïäï áõôÞ ôçò áíåîáñôçóßáò ôçò,
ç ÄÞëïò ãíþñéóå ñáãäáßá ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç. Ïé éåñïðïéïß, ôïðéêïß Üñ÷ïíôåò,
äéïéêïýóáí ôþñá ôï íçóß, äéá÷åéñßæïíôáí ôïõò èçóáõñïýò ôïõ éåñïý êáé äéïñ-
ãÜíùíáí ôá Áðïëëþíéá, ôçí åôÞóéá ðáíÞãõñç ðñïò ôéìÞí ôïõ Áðüëëùíá.
2. ÄÉÏÊËÇÓ, ÈÅÔÔÁËÏÓ ÅÊ ÔÑÉÊÊÇÓ (300-250 ð.×.)

Óå Ýíá ðñïîåíéêü øÞöéóìá9 ðïõ âñÝèçêå óôç ÄÞëï áðü ãÜëëïõò áñ÷áéïëü-
ãïõò, Ýíáò Èåôôáëüò áðü ôçí Ôñßêêç, ï ÄéïêëÞò, áíáãïñåýèçêå ðñüîåíïò ôçò
ðüëçò ôùí Äçëßùí êáé ôïõ áðïäüèçêáí êÜðïéá ðñïíüìéá, ôá ïðïßá üìùò äåí
áíáöÝñïíôáé, äéüôé ëåßðåé Ýíá ôìÞìá ôçò åðéãñáöÞò. Ôï øÞöéóìá áñ÷ßæåé ìå
ôçí ôõðéêÞ Ýêöñáóç «/åäïîåí ô{[ç âïõë{[ç êáß ô{[ù äÞì{ù» (óô. á,1) êáé áêïëïõèåß
ôï üíïìá ôïõ åéóçãçôÞ ôïõ øçößóìáôïò, ðïõ Þôáí ï Äåéíßùí, ãéïò ôïõ Áñêßëåù
(óô. á,2). Óôç óõíÝ÷åéá áíáãñÜöåôáé ç áéôéïëïãßá ðïõ åéóÜãåôáé ìå ôïí óýí-
äåóìï «''åðåéäÞ»: ï ÄéïêëÞò, ëïéðüí, Þôáí «''áíÞñ 'áãáèüò» (óô. á,3-4) êáé «äéá-
ôåëå[é ðåñß ôå ôü "éåñüí êáß ôÞí ðüëéí ôÞí Äçëßùí» (óô. á,4-6). Êáôüðéí, áêï-
ëïõèåß ç áßôçóç åðéêõñþóåùò «äåäü÷èáé ô{[ù äÞì{ù» (óô. á,6) êáé ìåôÜ ç ðñüôá-
óç ãéá ôéò ðñïóöåñüìåíåò ôéìÝò-ðñïíüìéá. Óýìöùíá ìå Üëëá ðñïîåíéêÜ øçöß-
óìáôá ôçò ßäéáò åðï÷Þò,10 ôá ðñïíüìéá, ðïõ äüèçêáí óôï ÄéïêëÞ êáé áíáãñÜ-
öïíôáí óôï ôìÞìá ôçò åðéãñáöÞò ðïõ ëåßðåé, èá ðñÝðåé íá Þôáí ç áíáãüñåõ-
óÞ ôïõ óå «ðñüîåíïí êáß å'õåñãÝôçí» ôïõ éåñïý êáé ôùí Äçëßùí, ç «'áôÝëåéá»,
äçëáäÞ ôï áöïñïëüãçôï ãé´ áõôüí êáé ôïõò áðïãüíïõò ôïõ, ç «ðñïåäñßá 'åí ôï[éò
'áã[ùóéí», äçëáäÞ ìéÜ ôéìçôéêÞ èÝóç óôéò ãïéôñÝò, ç «ã[çò êáß ï'éêïßáò /åãêôç-
óéò», äçëáäÞ ôï äéêáßùìá áðüêôçóçò ðåñéïõóßáò óôç ÄÞëï êáé, ôÝëïò, ç «ðñü-
óïäïò ðñüò ôÞí âïõëÞí êáß ôüí ä[çìïí ðñþôïéò ìåôÜ ôÜ "éåñÜ», äçëáäÞ ç åëåý-
èåñç åßóïäïò ãéá ôï ÄéïêëÞ êáé ôïõò áðïãüíïõò ôïõ óôç âïõëÞ êáé óôï äÞìï
«áìÝóùò ìåôÜ ôï óçìåßï ôçò çìåñÞóéáò äéÜôáîçò, ç ïðïßá áó÷ïëåßôáé ìå ôéò
éåñÝò õðïèÝóåéò».11 ¸ôóé öáßíåôáé ðïëý ðéèáíÞ ç óõìðëÞñùóç ôïõ øçößóìáôïò
ìå ôá ðáñáêÜôù áðïóðÜóìáôá äýï Üëëùí ðñïîåíéêþí øçöéóìÜôùí12 ôïõ 3ïõ áé.
ð.×. áðü ôç ÄÞëï, ôá ïðïßá èá ìðïñïýóáí íá ôåèïýí áíÜìåóá óôá äýï ôìÞìá-
ôá a êáé b ôçò ðñïáíáöåñüìåíçò åðéãñáöÞò:
8. Âë. ôç óçìåßùóç 7.
9. Âë. IG, ×É,4, 606} BCH, 34 (1910) 357, áñ. 3.
10. Âë. IG, ×É,4, 583, 584, 586, 605.
11. Âë. Gunther Klaffenbach (ìåô. Áè. É. Áíôùíßïõ), ÅëëçíéêÞ ÅðéãñáöéêÞ, ÁèÞíá 1982,
127.
12. Ðñüêåéôáé ãéá ôá ðñïîåíéêÜ øçößóìáôá IG, ×É,4, 586 (óô. 11-20) êáé IG, ×É,4,
583 (óô. 13-15).
29
á / ÅÄÏÎÅÍ ÔÇÉ ÂÏÕËÇÉ ÊÁÉ ÔÙÉ ÄÇ-
ÌÙÉ} ÄÅÉÍÉÙÍ ÁÑÊÉËÅÙ ÅÉÐÅÍ}
ÅÐÅÉÄÇ ÄÉÏÊËÇC ÁÍÇÑ ÁÃÁ-
ÈÏC ÙÍ ÄÉÁÔÅËÅÉ ÐÅÑÉ ÔÅ ÔÏ ÉÅ-
5 [Ñ]ÏÍ ÊÁÉ ÔÇÌ ÐÏËÉÍ ÔÇÍ ÄÇË-
[ÉÙ]Í} ÄÅÄÏ×ÈÁÉ ÔÙÉ ÄÇÌÙÉ} ÅÉÍÁ[É]
[ÄÉÏÊËÇÍ...]ÅÍÙÍÏC ÈÅÔÔ[ÁËÏÍ]
[ÅÊ ÔÑÉÊÊÇC------------------]
desunt nonnulli uss.
b ---- ÄÇËÉÙÍ} ÁÍÁÃ[ÑÁØÁÉ]
[Ä]Å ÔÏÄÅ ÔÏ ØÇÖÉC[ÌÁ ÔÇÍ]
[Ì]ÅÍ ÂÏÕËÇÍ ÅÉC ÔÏ Â[ÏÕËÅÕ-]
[Ô]ÇÑÉÏÍ, ÔÏÕC ÄÅ ÉÅÑÏ[ÐÏÉ-]
5 [Ï]ÕC ÅÉC ÔÏ ÉÅÑÏÍ.
ÄÉÏÊËÅÏÕC
ÈÅÔÔÁËÏÕ
ÅÊ ÔÑÉÊÊÇC.
-----------ÐÑÏÎÅÍÏÍ ÔÇC
ÐÏËÅÙC THC ÄHËÉÙÍ ÊÁÉ ÅÕÅÑ-
[Ã]ETHN TOY IEÑOY ÊÁÉ ÁÕÔÏÍ ÊÁÉ
ÅÊÃÏÍÏÕC, ÊÁÉ ÄÅÄÏCÈÁÉ ÁÕÔÏÉC
15 ÅÍ ÄÇËÙÉ ÁÔÅËÅÉÁÍ ÊÁÉ ÃÇC ÊÁÉ
ÏÉÊÉÁC ÅÃÊÔÇCÉÍ ÊÁÉ ÐÑÏÅÄÑÉÁÍ
ÅÍ ÔÏÉC ÁÃÙCÉÍ ÏÉC ÄÇËÉÏÉ ÔÉÈÅÁC[É]
ÊÁÉ ÐÑÏCÏÄÏÍ ÐÑÏC ÔÇÍ ÂÏÕËÇÍ
ÊÁÉ ÔÏÍ ÄÇÌÏÍ ÐÑÙÔÏÉC ÌÅÔÁ ÔÁ
20 ÉÅÑÁ}
IG XÉ,4, 586 (óô. 11-20)
..................................ÊÁÉ ÔÁ ÁËËÁ ÏCÁ[Ð]Å[Ñ]

[Ê]ÁÉ ÔÏÉC ÁËËÏÉC ÐÑÏÎÅÍÏÉC ÊÁÉ ÅÕÅÑ-
15 ÃÅÔÁÉC ÄÅÄÏÔÁÉ ÐÁÑÁ ÄÇËÉÙÍ}
IG XÉ,4, 583 (óô. 13-15)
Ôï ðñïîåíéêü øÞöéóìá ôïõ ÄéïêëÞ ïëïêëçñþíåôáé ìå ôçí áßôçóç ãéá äéáé-

þíéóç ôïõ øçößóìáôïò (óôé÷. b,1-5: «'áíáãñÜøáé äÝ ôüäå ôü øÞöéóìá ..............
å'éò ôü "éåñüí»). Ôï üíïìá ÄéïêëÞò áíáëýåôáé óôá äýï óõíèåôéêÜ ôïõ Äéï-
+êëÞò<êëÝïò (=äüîá), Üñá, ëïéðüí, óçìáßíåé ç äüîá ôïõ Äßá.13
13. Âë. Óôáýñïò É. Óðõñþíçò, ü.ð., ëÞììá «ÄéïêëÞò».
30
ÊáôÜ ôçí åëëçíéóôéêÞ êáé ñùìáúêÞ ðåñßïäï, ôï üíïìá ÄéïêëÞò Þôáí áñêåôÜ
äéáäåäïìÝíï óôç Èåóóáëßá, áöïý óõíáíôÜôáé óå åðéãñáöÝò ôçò ËÜñéóáò, ôùí
Ãüííùí, ôçò ÄçìçôñéÜäáò êáé ôçò Ìáãíçóßáò. Åðßóçò Þôáí äéáäåäïìÝíï óôéò
ãåéôïíéêÝò ðåñéï÷Ýò ôçò Èåóóáëßáò, óôç Ëïêñßäá, óôïõò Äåëöïýò êáé óôç Âïé-
ùôßá.14 ¼óïí áöïñÜ ôï ðáôñþíõìï ôïõ ÄéïêëÞ ßóùò Þôáí ÌÝíùí, äéüôé öáßíå-
ôáé ðéèáíÞ ç óõìðëÞñùóç Ì]Ýíùíïò (óô. á,7). Ç éäéáßôåñç ðáôñßäá ôïý ÄéïêëÞ,
ç áñ÷áßá Ôñßêêç, Ý÷åé åðéâåâáéùèåß áíáóêáöéêÜ üôé âñéóêüôáí óôç èÝóç ôùí
óçìåñéíþí ÔñéêÜëùí, óôéò ü÷èåò ôïõ Ëçèáßïõ ðïôáìïý, êáé Þôáí ç ðñùôåýïõ-
óá ôçò ôåôñÜäáò Åóôéáéþôéäáò. Ç áñ÷áßá Ôñßêêç Þôáí óôåíÜ óõíäåäåìÝíç ìå
ôïí Áóêëçðéü êáé õðÞñ÷å Áóêëçðéåßï óôçí ðüëç.15
3. ÁÍÔÉÃÅÍÇÓ ÊÁÉ ÁÍÔÉÊÑÁÔÇÓ ÁÑÃÙÍÏÓ, ËÁÑÉÓÁÉÏÉ

(ôÝëïò ôïõ 1ïõ áé. ð.×.)
Óå ðñïîåíéêü øÞöéóìá16 ðïõ âñÝèçêå óôç ÄÞëï, êïíôÜ óôï éåñü ôïõ Áðüëëù-
íá, ôï 1880, áðü ôïí ãÜëëï áñ÷áéïëüãï Th. Homolle, áíáãïñåýïíôáí äýï Ëáñé-
óáßïé, ðéèáíüôáôá áäåëöïß, ï ÁíôéãÝíçò êáé ï ÁíôéêñÜôçò, ãéïé ôïõ ¢ñãùíïò,
ðñüîåíïé ôçò ðüëçò ôùí Äçëßùí. Ç åðéãñáöÞ ÷ñïíïëïãåßôáé óôá ôÝëç ôïõ 3ïõ
áé. ð.×.17 êáé ðáñïõóéÜæåé ôçí ßäéá ìïñöÞ ìå ôçí ðñïçãïýìåíç. ÅéóçãçôÞò ôïõ
øçößóìáôïò Þôáí ï Èáñóýíùí (óô. 2). Ï ÁíôéãÝíçò êáé ï ÁíôéêñÜôçò, ãéïé ôïõ
¢ñãùíïò (óô. 3-4), áíáãïñåýèçêáí ðñüîåíïé êáé åõåñãÝôåò ôçò ðüëçò ôùí Äçëßùí
(óô. 11-14). Ôá ðñïíüìéá ðïõ äüèçêáí óôïõò Ëáñéóáßïõò Þôáí «'áôÝëåéá», äçëá-
äÞ áðáëëáãÞ áðü öüñïõò (óô. 15), «ðñïåäñßá», äçëáäÞ ìßá ôéìçôéêÞ èÝóç óôïõò
áãþíåò (óô. 15), «ã[çò /åãêôçóéò êáß ï'éêßáò», äçëáäÞ äéêáßùìá áðüêôçóçò ðåñé-
ïõóßáò óôç ÄÞëï (óô. 16-17) êáé «ðñüóïäïò ðñüò ôÞí âïõëÞí êáß ôüí ä[çìïí»,
äçëáäÞ åëåýèåñç åßóïäïò óôç âïõëÞ êáé óôï äÞìï (óô. 17-19).
È å ï ß.
á [ÅÄ]ÏÎÅÍ ÔÅÉ ÂÏÕËÅÉ ÊÁÉ
[ÔÙÉ] ÄÇÌÙÉ} ÈÁÑCÕÍÙÍ Å-
[ÉÐÅÍ}] ÅÐÅÉÄÇ ÁÍÔÉÃÅÍÇC
5 [ÊÁÉ Á]ÍÔÉÊÑÁÔÇC ÁÑÃ-
b .... ÏC Ë[ÁÑ]ÉCÁÉÏÉ ÁÍÄÑ-
[ÅC] ÁÃÁÈÏÉ ÅÉCÉÍ [Ð]ÅÑÉ
ÔÅ ÔÏ ÉÅÑÏÍ ÔÏ ÄÇËÉ[ÙÍ]
[Ê]ÁÉ ÔÇÍ ÐÏËÉÍ ÊÁÉ ÐÏÉ-
10 ÏÕCÉ Ï ÔÉ ÄÕÍÁÍÔÁÉ ÁÃÁ-
[ÈÏÍ} Å]ÉÍÁÉ ÁÕÔÏÕC ÐÑÏ-
[ÎÅÍÏÕC ÊÁÉ] ÅÕÅÑÃÅÔÁ-
14. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÄéïêëÞò».

15. Âë. ÓôñÜâùíáò, È, 5, 17.
16. Âë. IG, ×É,4, 584.
17. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÁíôéãÝíçò».
31
[C ÔÇC] ÐÏËÅÙC ÔÇC ÄÇË-
[ÉÙÍ ÊÁÉ Å]ÉÍÁÉ ÁÕÔÏÉC ÁÔ-
15 [ÅËÅÉÁÍ Ê]ÁÉ ÐÑÏÅÄÑÉÁÍ
[ÊÁÉ ÃÇC Å]ÃÊÔÇCÉÍ ÊÁÉ ÏÉ-
[ÊÉÁC] ÊÁÉ ÐÑÏCÏÄÏÍ ÐÑÏC
[ÔÇÍ Â]ÏÕËÇÍ ÊÁÉ ÔÏÍ ÄÇ-
[ÌÏÍ}] ÕÐÁÑ×ÅÉÍ ÄÅ ÁÕÔÏÉ-
20 [C ÊÁÉ[ ÔÁËËÁ ÏCÁÐÅÑ ÔÏÉ-
C ÁËËÏÉC ÐÑÏÎÅÍÏÉC ÊÁÉ
ÅÕÅÑÃÅÔÁÉC ÔÏÕ ÉÅÑÏÕ} ÏÐ-
ÙC ÄÅ ÁÕÔÏÉC ÕÐÁÑ×ÅÉ ÔÁ
ÕÐÏ ÔÏÕ ÄÇÌÏÕ ÅØÇÖÉCÌÅ-
25 ÍÁ ÔÇÌ ÂÏÕËÇÍ ÔÇÍ ÁÅÉ Â[ÏÕ-]
ËÅÕÏÕCÁÍ ÅÐÉÌÅËÅÉCÈÁÉ} [Á-]
ÍÁÃÑÁØÁÉ ÄÅ ÔÏ ØÇÖÉCÌÁ
ÔÇÌ ÌÅÍ ÂÏÕËÇÍ ÅÉC ÔÏ ÂÏ[Õ-]
ËÅÕÔÇÑÉÏÍ, ÔÏÕC ÄÅ ÉÅÑÏÐÏ[É-]
30 ÏÕC ÅÉC ÔÏ ÉÅÑÏÍ.
Ôï üíïìá ÁíôéãÝíçò (Áíôé+-ãÝíçò<ãÝíïò) Þôáí ðïëý äéáäåäïìÝíï óôç Èåóóá-
ëßá. ÓõíáíôÜôáé óôéò èåóóáëéêÝò ðüëåéò18 ÊéÝñéïí (2ïò áé. ð.×. êáé 2ïò-3ïò áé.
ì.×.), Ãüííïé (3ïò/2ïò áé. ð.×.), Ïëïïóóþí (2ïò áé. ð.×.), Ðýèéïí (1ïò áé. ð.×.),
¢æùñïò (4ïò áé. ð.×.), Óêïôïýóóá (3ïò áé. ð.×.), Öåñáß (2ïò áé. ð.×.), ¢ôñáî (2ïò
áé. ð.×.), ËÜñéóá (3ïò áé. ð.×.-2ïò áé. ì.×.), ÄçìçôñéÜò (3ïò êáé 2ïò áé. ð.×.),
Öèéþôéäåò ÈÞâáé (3ïò-1ïò áé. ð.×.), ÍáñèÜêéïí (2ïò áé. ð.×.), Ìåëéôáßá (3ïò
áé. ð.×. êáé 1ïò áé. ì.×.). Åðßóçò Þôáí åõñýôáôá ãíùóôü óôéò ãåéôïíéêÝò ðñïò
ôç Èåóóáëßá ðåñéï÷Ýò, üðùò ç Ëïêñßäá (3ïò-2ïò áé. ð.×.), ç Âïéùôßá (2ïò, 1ïò
áé. ð.×.), ïé Äåëöïß (2ïò áé. ð.×.-2ïò áé. ì.×.) ê.á.
Ôï üíïìá ÁíôéêñÜôçò (Áíôß+-êñÜôçò<êñÜôïò) Þôáí êé áõôü áñêåôÜ äéáäåäï-
ìÝíï óôç Èåóóáëßá êáôÜ ôçí åëëçíéóôéêÞ êáé ñùìáúêÞ ðåñßïäï. ÓõãêåêñéìÝ-
íá, áíáãñÜöåôáé óå åðéãñáöÝò19 ôùí áñ÷áßùí ðåññáéâéêþí ðüëåùí ¢æùñïò
(4ïò/3ïò áé. ð.×.) êáé ÖÜëáííá (3ïò áé. ð.×.), ôùí ðüëåùí ôçò Ðåëáóãéþôéäáò
¢ôñáî (1ïò áé. ð.×.) êáé ËÜñéóá (2ïò áé. ð.×., 2ïò áé. ì.×.), ôçò ðüëçò Áéãß-
íéïí ôçò Åóôéáéþôéäáò (1ïò áé. ð.×.), ôùí ðüëåùí ¢ëïò (3ïò áé. ð.×.) êáé Öèéþ-
ôéäåò ÈÞâáé (3ïò áé. ð.×.) ôçò Á÷áÀáò Öèéþôéäáò. Åðßóçò, óõíáíôÜôáé óôéò ãåé-
ôïíéêÝò ðåñéï÷Ýò Öùêßäá (4ïò êáé 2ïò áé. ð.×.), Ëïêñßäá (3ïò, 2ïò áé. ð.×.) êáé
Âïéùôßá (5ïò, 4ïò, 2ïò áé. ð.×.).
¼óïí áöïñÜ ôï ðáôñþíõìï ôïõ ÁíôéãÝíç êáé ôïõ ÁíôéêñÜôç ðñïôåßíåôáé ç
óõìðëÞñùóç / Áñãùí-/ Áñãùíïò (óô. 5-6). Ôï üíïìá / Áñãùí, óýìöùíá ìå ôá Ýùò
óÞìåñá åðéãñáöéêÜ äåäïìÝíá, äåí óõíáíôÜôáé óå Üëëåò èåóóáëéêÝò ðüëåéò ïýôå
óå ãåéôïíéêÝò ðñïò ôç Èåóóáëßá ðåñéï÷Ýò.20

19. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÁíôéêñÜôçò».
20. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «¢ñãùí».
32
Ç ËÜñéóá êáôÜ ôïí 3ï áé. ð.×. Þôáí ìéá áêìÜæïõóá ðüëç ôçò Èåóóáëßáò
ôüóï ïéêïíïìéêÜ üóï êáé ðíåõìáôéêÜ. Óôá ôÝëç ôïõ 3ïõ áé. ð.×. ÷ñïíïëïãåßôáé
ôï áñ÷áßï èÝáôñï ôçò ðüëçò. Óôç ËÜñéóá õðÞñ÷å éåñü ôïõ Áðüëëùíá Êåñäþïõ
êáé ïé íáïß ôçò ÁèçíÜò, ôïõ Åëåõèåñßïõ Äéüò, ôïõ Äéüò Ëáñéóáßïõ, ôçò Áöñï-
äßôçò Áíïóßáò, ôïõ Äéïíýóïõ êáé ôçò ÁñôÝìéäáò.21 ÌåôÜ ôï 196 ð.×. ç ËÜñéóá
Þôáí ç ðñùôåýïõóá ôïõ Êïéíïý ôùí Èåóóáëþí. Óôïí 1ï áé. ð.×. ÷ñïíïëïãåßôáé
ôï äåýôåñï áñ÷áßï èÝáôñï ôçò ËÜñéóáò, ðïõ Þñèå óôï öùò êáôÜ ôéò áíáóêá-
öÝò.22
4. ÄÁÌÉÍÍÏÓ ÈÅÔÔÁËÏÓ (156 ð.×.)

23
Óå Üëëç åðéãñáöÞ ôçò ÄÞëïõ ðïõ âñÝèçêå áðü ôïí ãÜëëï áñ÷áéïëüãï Th.
Homolle, ôï 1877, óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ íáïý ôïõ Áðüëëùíá, êáôáãñÜöïíôáé ôá
áöéåñþìáôá ôùí ðéóôþí óôïõò äéÜöïñïõò íáïýò ôïõ íçóéïý. ÁíÜìåóá óôá áöéå-
ñþìáôá-áíáèÞìáôá óôï íáü ôïõ ' Áíïýâéäïò áíáöÝñåôáé êáé ôï «(...) " Çëßïõ
ðñüóùðïí ðñüò ôáéíéäßùé, 'áíÜèåìá Äáìßííïõ Èåôôáëï[õ.» (Á,É, óô. 13-14).24
------------------------------------------
------------------------------------------
ÅÍ ÔÙ(É) ÔÏÕ ÁÍÏÕÂÉÄÏÓ ÍÁÙÉ} 'áñãõñ[á
[/áóô]áôá} ÖéÜëéïí ëå[éïí 'åì ðëéíèåßùé äáêôýëùí ?åî, 'áíÜèåìá ÄÜìùíïò ôï[õ
ÐÜôñùíïò} [" Çëßïõ ðñüóù]ðïí ðñüò [ô]áéíéäßùé, 'áíÜèåìá Äáìßííïõ Èåôôáëï[õ.
×áëê[á} èõìéáôÞñéïí} 'åó÷Üñá[í] ë[åïíôü]âáóéí
15. 'åðßðõñïí /å÷ïõóáí ðõ[ñ]öüñïí. Óéäçñ[á} ëõ÷íßáí} èåñìáóôñßí. Ëßèéíá} ôüí èåüí
/ Åñù[ôá} /áë]ëïí ' Áíïýâéäá 'åëÜôôù} 'áöñïäßóéï(í) 'åí íáÀäß{ù 'áðçñåéóìÝíïí 'åðß
ðçäáëßïõ} ôñÜðåæáí} [èõìéá]ôÞñéïí.
Îýëéíá} âïéäÜñéïí êïëïâÜöéíïí(;)} " Çñáêë[çí. Ëßèéíá 'åí ô[ùé ðñïíÜùé} æùé-
äÜñéïí 'åðß âÜóåùò, ['áíÜ]èåìá Á'éó-
÷ýëïõ ' Áèçíáßïõ} /áëëá æùéäÜñéá ðáéäéêÜ äýï 'åðß âÜóåùò, 'áíÜèåìá Êôç-
óßððïõ [×ßïõ] ìåëáíçöüñïõ.
--------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------
Ôï áíÜèçìá ôïõ Äáìßííïõ ôïõ Èåóóáëïý óôïí áéãõðôéáêü èåü ¢íïõâé, óýì-
öùíá ìå ôçí åðéãñáöÞ, ðïõ ÷ñïíïëïãåßôáé ôï 156 ð.×.,25 Þôáí Ýíá áñãõñü ðñï-
21. Âë. È. Ä. Áîåíßäçò, Ç Ðåëáóãßò ËÜñéóá êáé ç áñ÷áßá Èåóóáëßá, ÁèÞíáé 1949,
ô. Â, 170 ê. åî.
22. Âë. Èáí. ÔæéáöÜëéáò, Áñ÷áéïëïãéêÝò Ýñåõíåò óôç ËÜñéóá, ÐñáêôéêÜ Á´ Éóôïñé-
êïý-Áñ÷áéïëïãéêïý Óõìðïóßïõ, ËÜñéóá: Ðáñåëèüí êáé ÌÝëëïí (26-28.4.1985), ËÜñéóá
1985, 67.
23. Âë. Inscriptions de Delos, 1416, ÁÉ.
24. Ç ßäéá öñÜóç, ôï ßäéï áíÜèçìá ôïõ Äáìßííïõ åðáíáëáìâÜíåôáé êáé óå ìßá Üëëç
åðéãñáöÞ ôçò ÄÞëïõ (Inscriptions de Delos, 1417, BÉ, óô. 10-11).
25. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÄÜìéííïò».
óùðåßï-ïìïßùìá ôïõ ¹ëéïõ ðñïóáñìïóìÝíï óå ôáéíßá Þ ìå ôç ìïñöÞ ôáéíßáò.
Ôï ïìïßùìá ôïõ ¹ëéïõ óõíäÝåôáé, ðñéöáíþò, ìå ôïí Áðüëëùíá êáé áðïôåëåß
óýìâïëü ôïõ ùò èåïý ôïõ Þëéïõ êáé ôïõ öùôüò. Ï ¢íïõâéò, óôïí ïðïßï áöéÝñù-
óå ôï áñãõñü áíÜèçìÜ ôïõ ï ÄÜìéííïò, Þôáí «áñ÷áßïò áéãõðôéáêüò èåüò ôùí
íåêñþí. Ðáñïõóéáæüôáí ìå óþìá áíèñþðïõ êáé êåöÜëé ôóáêáëéïý} Þôáí ï èåüò
ôçò ôáñß÷åõóçò êáé åß÷å óçìáíôéêÞ ëåéôïõñãßá óôï äéêáóôÞñéï ôùí íåêñþí, ôï
ïðïßï ëáìâÜíåé ÷þñá ãéá êÜèå áðïèáíüíôá».26 Óôç ÄÞëï, ï ¢íïõâéò ëáôñåõü-
ôáí óôï Óáñáðßåéïí Â, éåñü ðïõ ðåñéåëÜìâáíå ôñåéò íáÀóêïõò, ôïõ ÓáñÜðéäïò,
ôçò ºóéäïò êáé ôïõ Áíïýâéäïò.27
Ðþò åîçãåßôáé, ëïéðüí, ôï ãåãïíüò üôé Ýíáò Èåóóáëüò ëáôñåýåé êáé áöéåñþ-
íåé áíÜèçìá óôïí ¢íïõâé, Ýíáí áéãõðôéáêü èåü; ÊáôÜ ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ
(323-146 ð.×.), ðáñáôçñåßôáé ôï öáéíüìåíï ôïõ èñçóêåõôéêïý óõãêñçôéóìïý,
äçëáäÞ ôçò äéÜäïóçò êáé áíÜìåéîçò ôùí èåïôÞôùí êáé ôùí ëáôñåõôéêþí óôïé-
÷åßùí ôùí ÅëëÞíùí êáé ôùí ëáþí ôçò ÁíáôïëÞò. Óôá ðëáßóéá áõôÜ, ëïéðüí, ç
ëáôñåßá ðïëëþí áéãõðôéáêþí èåïôÞôùí (ºóéò, ÓÜñáðéò, ¢íïõâéò ê.Ü.) êáé Üëëùí
áíáôïëéêþí (ÊõâÝëç ê.Ü) äéáäßäåôáé óå üëïí ôïí åëëçíéêü êüóìï êáé öèÜíåé
êáé ìÝ÷ñé ôç Èåóóáëßá.
Óå åðéãñáöÞ áðü ôéò ÐáãáóÝò ôçò Ìáãíçóßáò28 áíáöÝñïíôáé ôá ïíüìáôá ôùí
áéãõðôéáêþí èåïôÞôùí ôçò ºóéäïò, ôïõ ÓáñÜðéäïò êáé ôïõ Áíïýâéäïò. Óôç Äçìç-
ôñéÜäá, ôçí ðñùôåýïõóá ôùí ÌáãíÞôùí, õðÞñ÷å «Óáñáðéåßïí», éåñü ôïõ ÓáñÜ-
ðéäïò,29 êáôÜ ôïí 2ï áé. ð.×., åíþ ìáñôõñïýíôáé êáé éåñåßò ôïõ ÓáñÜðéäïò30 ôçí
ßäéá åðï÷Þ. Ïé áéãõðôéáêïß èåïß ÓÜñáðéò êáé ºóéò ëáôñåýïíôáí êáé óôçí
áñ÷áßá Êñáííþíá, áöïý áíáöÝñïíôáé óå åðéãñáöÞ ôçò Êñáííþíáò31 ôïõ 3ïõ áé.
ð.×. Êáé óôç ËÜñéóá, üìùò, åß÷å åéó÷ùñÞóåé ç ëáôñåßá ôùí áéãõðôéáêþí èåï-
ôÞôùí} óå åðéãñáöÞ,32 óôï Ìïõóåßï ôçò ËÜñéóáò ôïõ 2ïõ áé. ð.×., áíáöÝñïíôáé
ïé áéãõðôéáêïß èåïß ¿ñïò33 êáé ¢íïõâéò, åíþ ðñïôåßíåôáé ç óõìðëÞñùóç ôçò
åðéãñáöÞò ìå ôá ïíüìáôá ôïõ ÓáñÜðéäïò êáé ôçò ºóéäïò. Óå Üëëç åðéãñáöÞ
áðü ôç ËÜñéóá,34 ðÜíù óå ôåôñÜãùíï âÜèñï, ðïõ ÷ñïíïëïãåßôáé óôï 2ï áé. ð.×.,35
26. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ôùí Èñçóêåéþí, åêäüóåéò «Áëêõþí», ÁèÞíá 1994, ëÞììá
«¢íïõâéò».
27. Âë. Í. Ì. ÊïíôïëÝùí, Ïäçãüò ôçò ÄÞëïõ, ÁèÞíáé 1950, 126.
28. Âë. IG, É×2, 360.
29. Âë. IG, É×2, 1101, óô. 1.
30. Âë. IG, É×2, 1107, óô. 5 êáé 28-29} 1133, óô. 2.
31. Âë. IG, É×2, 465.
32. Âë. IG, É×2, 589.
33. Ï ¿ñïò Þôáí ï óçìáíôéêüôåñïò áðü ôïõò èåïýò ôçò áñ÷áßáò Áéãýðôïõ ìå ìïñöÞ
ãåñáêéïý. Ìå ôïõò ãïíåßò ôïõ, ôïí ¼óéñé êáé ôçí ºóéäá, áðïôåëïýóáí ôç èåúêÞ ôñéÜ-
äá. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ôùí Èñçóêåéþí..., ô. 4, ëÞììá «¿ñïò».
34. Âë. IG, É×2, 590} BCH, 13 (1889) 392, 8} ÁÄ, 26 (1971) 303.
35. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «Öéëüëáïò».
34
áíáöÝñïíôáé ïé áéãõðôéáêïß èåïß ÓÜñáðéò,36 ºóéò37 êáé ¢íïõâéò óôïõò ïðïßïõò
áöéåñþíåé êÜðïéï áíÜèçìá ï Öéëüëáïò, ãéïò ôïõ Çñüöéëïõ.
ÓÁÑÁÐÉÄÉÉÓÉÄÉÁÍÏÕÂÉÄÉ ÓáñÜðéäé, / Éóéäé, ' Áíïýâéäé
ÖÉËÏËÁÏÓÇÑÏÖÉËÅÉÏÓ Öéëüëáïò " Çñïößëåéïò.
ÔÝëïò, óå ìßá åðéãñáöÞ áðü ôçí ÕðÜôç ôçò Ëáìßáò38 Ýíáò Ëáñéóáßïò, ï ÁëÝ-
îáíäñïò, ãéïò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ, áöéÝñùóå Ýíá áíÜèçìá óôï ÓÜñáðé, êáôÜ ôá
åëëçíéóôéêÜ ÷ñüíéá. Áðü ôá ðáñáðÜíù, ãßíåôáé öáíåñü üôé ï ÄÜìéííïò ï Èåô-
ôáëüò, óôç ÄÞëï, áöéÝñùóå Ýíá áñãõñü ðñïóùðåßï ôïõ ¹ëéïõ óôïí ¢íïõâé, ï
ïðïßïò Þôáí Ýíáò ïéêåßïò èåüò ãé´ áõôüí, áöïý ëáôñåõüôáí, Þäç, óå ðïëëÝò èåó-
óáëéêÝò ðüëåéò ìå ôïõò Üëëïõò áéãõðôéáêïýò èåïýò.
Ôï üíïìá ÄÜìéííïò äåí áðáíôÜôáé óå åðéãñáöÝò ôçò Èåóóáëßáò Þ Üëëùí ãåé-
ôïíéêþí ðñïò áõôÞí ðåñéï÷þí,39 åíþ áíáöÝñåôáé ùò Èåôôáëüò ÷ùñßò ôï åèíéêü
üíïìá ôçò ãåíÝôåéñáò ðüëçò ôïõ. Ï ÄÜìéííïò ï Èåôôáëüò, ðéèáíüí, íá Þôáí Ýíáò
ðëïýóéïò êáé åõóåâÞò èåóóáëüò Ýìðïñïò, ï ïðïßïò êáôÜ ôçí åðßóêåøç Þ ôç äéá-
ìïíÞ ôïõ óôç ÄÞëï, åìðïñéêü-êïóìïðïëßôéêï êÝíôñï ôçò åðï÷Þò, óôá ìÝóá ôïõ
2ïõ áé. ð.×., ðñüóöåñå ôï áíÜèçìÜ ôïõ óôïí ¢íïõâé.
ÐñÝðåé í´ áíáöåñèåß üôé ôï 166 ð.×. ç ÄÞëïò ôßèåôáé õðü ôçí êõñéáñ÷ßá ôùí
Áèçíáßùí. Ëßãï áñãüôåñá, ïé Ñùìáßïé ðáñá÷ùñïýí ôï éåñü ôçò ÄÞëïõ óôïõò Áèç-
íáßïõò, ü÷é üìùò êáé ôï ëéìÜíé ðïõ ðáñáìÝíåé åëåýèåñï. ÔåëéêÜ, ïé Áèçíáßïé
åêäéþêïõí ôïõò Äçëßïõò áðü ôï íçóß êáé ç ÄÞëïò ãßíåôáé áèçíáúêÞ áðïéêßá
êÜôù áðü ôïí Üìåóï Ýãåã÷ï ôçò Ñþìçò. Óôá ôÝëç ôïõ 2ïõ êáé óôéò áñ÷Ýò ôïõ
1ïõ áé. ð.×., ï ðëçèõóìüò ôçò ÄÞëïõ áõîÜíåôáé êáé öèÜíåé ôéò 25.000 êáôïß-
êïõò.40 ÊáôÜ ôçí ðåñßïäï áõôÞ, ðïëëïß îÝíïé, üðùò ¸ëëçíåò áðü Üëëåò ðüëåéò,
Áéãýðôéïé, Óýñéïé, Öïßíéêåò, Ðáëáéóôßíéïé, Éôáëïß êáé Åâñáßïé, åãêáèßóôáíôáé
óôï ëéìÜíé ôçò ÄÞëïõ41 êáé ôï ãåãïíüò áõôü åîçãåß åðßóçò ôçí åéóáãùãÞ êáé
ôç äéÜäïóç ôùí áíáôïëéêþí èñçóêåéþí óôç ÄÞëï.
36. Óôï êåíôñéêü éåñü, óôçí ÁëåîÜíäñåéá, âñéóêüôáí ç ëáôñåõôéêÞ åéêüíá ôïõ ÓáñÜ-
ðéäïò Þ ÓåñÜðéäïò. Áðåéêïíéæüôáí Ýíèñïíïò, ìå ãåíåéÜäá êáé ìå ìéêñü ðéèÜñé óôï êåöÜ-
ëé. Ôïí èåùñïýóáí êýñéï ôïõ ïõñáíïý êáé ôïõ êÜôù êüóìïõ êáé, åðßóçò, èåü ôçò ãïíé-
ìüôçôáò êáé óùôÞñá. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ôùí Èñçóêåéþí..., ô. 4, ëÞììá «ÓÝñáðéò».
37. Ç ºóéäá Þôáí áñ÷éêþò ìßá ôïðéêÞ èåüôçôá ôçò ÊÜôù Áéãýðôïõ, óýæõãïò ôïõ
¼óéñé êáé ìçôÝñá ôïõ ¿ñïõ. ÊáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ñùìáúêÞò åðï÷Þò ç ëáôñåßá ôçò
åîáðëþèçêå óå ïëüêëçñç ôçí áõôïêñáôïñßá êáé Ýëáâå ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìéáò áíáôï-
ëéêÞò ìõóôéêÞò ëáôñåßáò. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ôùí Èñçóêåéþí..., ô. 4, ëÞììá «ºóéäá».
38. Âë. IG, É×2, 33.
35
5. ÄÉÊÁÉÏÓ ÉÁÓÏÍÏÓ ËÁÑÉÓÁÉÏÓ (100 ð.×.)
Óå ìßá áíáèçìáôéêÞ åðéãñáöÞ42 (ðåñßðïõ ôïõ 100 ð.×.), ðïõ âñÝèçêå ôï 1907
óôç ÄÞëï, óôá äõôéêÜ ôïõ Ìíçìåßïõ ôïõ ÈåïöñÜóôïõ,43 áíáöÝñåôáé üôé ï Äéêáß-
ïò (<äßêáéïò<äßêç), ãéïò ôïõ ÉÜóïíá, Ëáñéóáßïò (óô. 5-6), áöéÝñùóå êÜðïéï áíÜ-
èçìá (Üãíùóôï ôé áêñéâþò) óôç èåÜ ÁñôÝìéäá (óô. 1). Óôçí åðéãñáöÞ áíáöÝ-
ñïíôáé ïé áãïñáíïìïýíôåò (áãïñáíüìïé)44 ôçò ÄÞëïõ Äçìï÷Üñçò ôïõ Ä[......]ïõ êáé
×áñßáò ôïõ [×áñß]ïõ (óô. 2-5). Ç ¢ñôåìéò, ùò áäåñöÞ ôïõ Áðüëëùíá, åß÷å äéêü
ôçò éåñü óôç ÄÞëï.45 ÌÜëéóôá Ý÷ïõí Ýñèåé óôï öùò êáé áãÜëìáôá ôçò ÁñôÝìé-
äáò, ðïõ åêôßèåíôáé óôï Áñ÷áéïëïãéêü Ìïõóåßï ôçò ÄÞëïõ, ç èåÜ üñèéá ìå
÷éôþíá êáé ðÝðëï46 Þ óå óýìðëåãìá íá óêïôþíåé Ýíá åëÜöé.47 Ï Äéêáßïò ÉÜóï-
íïò, ßóùò, äåí áöéÝñùóå ôõ÷áßá ôï áíÜèçìÜ ôïõ óôçí ÁñôÝìéäá} êáé óôçí éäé-
áßôåñç ðáôñßäá ôïõ, ôç ËÜñéóá, ëáôñåõüôáí éäéáßôåñá ç ¢ñôåìéò, ç èåÜ ôïõ
êõíçãéïý, üðùò ìáñôõñïýí ôá áãáëìáôßäéá áðü ôç ËÜñéóá, ðïõ âñÝèçêáí óôéò
áíáóêáöÝò êáé åéêïíßæïõí ôçí ÁñôÝìéäá, êáôÜ ôçí áñ÷áéïëüãï Åëð. Ìçôñï-
ðïýëïõ,48 êáé ÷ñïíïëïãïýíôáé óôá åëëçíéóôéêÜ êáé ñùìáúêÜ ÷ñüíéá. Åðßóçò,
áðü ôç ËÜñéóá ðñïÝñ÷ïíôáé êáé äýï áíáèçìáôéêÜ áíÜãëõöá ðïõ áðåéêïíßæïõí
ôç ÄçëéáêÞ ÔñéÜäá (¢ñôåìéò, Áðüëëùí, Ëçôþ). Ôï Ýíá âñßóêåôáé óôï Áñ÷áéï-
ëïãéêü Ìïõóåßï ôçò ËÜñéóáò êáé ôï Üëëï óôï Åèíéêü Áñ÷áéïëïãéêü Ìïõóåßï
óôçí ÁèÞíá êáé ÷ñïíïëïãïýíôáé óôïí 4ï áé. ð.×.49 ÔÝëïò, óôç ËÜñéóá õðÞñ÷å,
ðéèáíüôáôá, íáüò ôçò èåÜò ÁñôÝìéäáò.50
Ôï üíïìá Äéêáßïò Þôáí ðïëý äéáäåäïìÝíï óôçí áñ÷áßá Èåóóáëßá êáôÜ ôá
åëëçíéóôéêÜ êáé ñùìáúêÜ ÷ñüíéá (4ïò áé. ð.×.-1ïò áé. ì.×.), áëëÜ êáèüëïõ ãíù-
óôü óôéò ãåéôïíéêÝò ðñïò ôç Èåóóáëßá ðåñéï÷Ýò. ÓõãêåêñéìÝíá, áðáíôÜôáé óôéò
áñ÷áßåò èåóóáëéêÝò ðüëåéò Ãüìöïé, ¢ôñáî, Ëéìíáßïí, ÖÜñóáëïò, Öåñáß, Óêï-
42. Âë. Inscrirtions de Delos, 2381.

43. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí «ÁãïñÜ ôïõ ÈåïöñÜóôïõ», ãíùóôÞ ìå ôï üíïìá ôïõ áèçíáßïõ
åðéìåëçôÞ ôçò ÄÞëïõ, ï ïðïßïò öñüíôéóå ãéá ôçí äéáìüñöùóÞ ôçò, óôá 126/125 ð.×. Âë.
Êùí. ÔóÜêïò, ÄÞëïò-Ìýêïíïò. Éóôïñéêüò êáé Áñ÷áéïëïãéêüò Ïäçãüò, åêäüóåéò «¸óðå-
ñïò», ÁèÞíá 1998, 24.
44. Ïé áãïñáíüìïé, óôçí áñ÷áßá ÅëëÜäá êáé óôç Ñþìç, Þôáí áóôõíïìéêïß Üñ÷ïíôåò,
áñìüäéïé êõñßùò ãéá ôçí åöáñìïãÞ ôùí ó÷åôéêþí ìå ôçí áãïñÜ íüìùí.Åðüðôåõáí ôéò
äéêáéïðñáîßåò ôçò áãïñÜò, ôçí ôÞñçóç ôçò ôÜîçò êáé ôçò ðåéèáñ÷ßáò óôçí áãïñÜ, ôïí
åöïäéáóìü êáé ôçí åðÜñêåéÜ ôçò óå áãáèÜ, ôéò ôéìÝò ôùí ðñïúüíôùí ê.ë.ð. Âë. Åãêõ-
êëïðáßäåéá ÐÜðõñïò-Ëáñïýò-ÌðñéôÜíéêá, ô. 20, ëÞììá «áãïñáíüìïò».
45. Âë. Êùí. ÔóÜêïò, ü.ð., ó. 17-18.
46. Âë. Êùí. ÔóÜêïò, ü.ð., ó. 81.
48. Âë. Åëðßäá Ìçôñïðïýëïõ, Ëáôñåßåò ôçò ËÜñéóáò, ÐñáêôéêÜ Á´ Éóôïñéêïý ..., ó.
148-152.
49. Âë. Åëðßäá Ìçôñïðïýëïõ, ü.ð., ó. 152.
50. Âë. È. Ä. Áîåíßäçò, ü.ð., ó. 175.
36
ôïýóóá, ËÜñéóá, Êñáííþí, Ãõñôþíç, Ìüøéïí, Ìåëéôáßá, ÄçìçôñéÜò, Ãüííïé,
êáèþò êáé óôéò ðåññáéâéêÝò ðüëåéò ¢æùñïò êáé ×õñåôßáé.51
' ÁñôÝìéäé ×/---

'áãïñáíïìïýí[ôùí ôùí Äç-]
ìï÷Üñïõò ôï[õ Ä---
ïõ êáß ×áñßïõ ôï[õ [×áñß-]
5 ïõ Á'éèáëéä[ùí, Äßêá[éïò]
' ÉÜóïíïò Ëáñéóá[éïò.
Ôï ðáôñþíõìï ÉÜóùí Þôáí áñêåôÜ ãíùóôü óôç Èåóóáëßá êáé áíáãñÜöåôáé óå
åðéãñáöÝò ôùí ðüëåùí Ìåëéôáßá (2ïò áé. ð.×.), ËÜñéóá (2ïò-1ïò áé. ð.×.), Öáûô-
ôüò (2ïò áé. ð.×.), Öåñáß (5ïò-4ïò áé. ð.×.), ÊéÝñéïí (1ïò áé. ð.×.) êáé ¢æùñïò
(3ïò áé. ð.×.). Åðßóçò Þôáí äéáäåäïìÝíï óôç Âïéùôßá (3ïò-2ïò áé. ð.×.) êáé óôïõò
Äåëöïýò (1ïò áé. ð.×.).52
Ï Ëáñéóáßïò Äéêáßïò, ãéïò ôïõ ÉÜóïíá, ßóùò Þôáí êé áõôüò Ýíáò ðëïýóéïò
Ýìðïñïò ðïõ ðÝñáóå áðü ôç ÄÞëï Þ äéÝìåéíå åêåß ãéá êÜðïéï ÷ñïíéêü äéÜóôç-
ìá êáé ðñüóöåñå êÜðïéï áíÜèçìá óôçí ÁñôÝìéäá.
Ôï 88 ð.×., ï ÌéèñéäÜôçò ï ÅõðÜôùñ, âáóéëéÜò ôïõ Ðüíôïõ, óôïí ðüëåìü ôïõ
åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí, ëåçëÜôçóå êáé êáôÝóôñåøå ôç ÄÞëï êáôáóöÜæïíôáò ôïõò
êáôïßêïõò ôçò.53 Ëßãá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ôï 69 ð.×., ðåéñáôÝò ôçò Êéëéêßáò, ìå
ôïí Áèçíüäùñï, óýììá÷ïé ôïõ ÌéèñéäÜôç, ïëïêëÞñùóáí ôçí êáôáóôñïöÞ êáé
åñÞìùóç ôçò ÄÞëïõ.54
51. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÉÜóùí».

52. Âë. Ñ.Ì. Fraser - E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÉÜóùí».
37
J. L. USSING
ÔÁÎÉÄÉ ÓÔÇ ÈÅÓÓÁËÉÁ ÔÏ 1846

ÌåôÜöñáóç áðü ôá ãåñìáíéêÜ
ÔÏÌÇÓ ÁËÅÎÏÐÏÕËÏÓ
Ó×ÏËÉÁ: ÊÙÓÔÁÓ ÓÐÁÍÏÓ
2ï
ÓÔÇ ÄÕÔÉÊÇ ÈÅÓÓÁËÉÁ
ÃåíéêÞ Üðïøç ôïõ ÃñéæÜíïõ ôùí ÔñéêÜëùí, áðü ôá áíáôïëéêÜ.

(Ç öùôïãñáößá åßíáé ôïõ Gino Polese, 1990)
38
ÓÔÏ ÃÑÉÆÁÍÏ ÊÁÉ ÓÔÏ ÐÅËÉÍÍÁÉÏ
7.6.1846
Ìå ôéò ðñþôåò çëéá÷ôßäåò áíåâÞêáìå óôá ÜëïãÜ ìáò. Ï åðüìåíïò óôáèìüò ôïõ
ôáîéäéïý Þôáí ôï ÃñéæÜíé122 óôç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ âïõíïý. Ï äñüìïò ðÜíù áðü
ôï âïõíü äåí Þôáí ðáñáðÜíù áðü 4 þñåò. ÐñïóðÜèçóáí, üìùò, íá ìáò ðåßóïõí
üôé ï ðåñéöåñåéáêüò äñüìïò123 Þôáí åõêïëüôåñïò. Ó´ áõôüí, öõóéêÜ, èá ðïñåõü-
ìáóôáí óõíå÷þò óôçí ðåäéÜäá, áëëÜ êÜôù áðü Ýíáí áíåëÝçôï Þëéï êáé åðé-
ðëÝïí ï äñüìïò Þôáí ìáêñýôåñïò ãýñù óôéò äýï þñåò. Óå ëßãï êáôåâÞêáìå ôçí
êïéëÜäá ôïõ Ôéôáñçóßïõ, ç ïðïßá ðåñéïñßæåôáé, êáé áðü ôéò äýï ðëåõñÝò, áðü
ëïöïóåéñÝò. Óýíôïìá âãÞêáìå áðü ôï ðÝñáóìá êáé âñåèÞêáìå êáé ðÜëé óôçí
Üêñç ôçò èåóóáëéêÞò ðåäéÜäáò. ÌåôÜ óõíå÷ßóáìå ðñïò ôá íüôéá, Ý÷ïíôáò ðÜíôá
óôá äåîéÜ ìáò ôá âïõíÜ, êáé öèÜóáìå ãñÞãïñá óôï äåýôåñï ðÝñáóìá, åêåß üðïõ
ï Ðçíåéüò åéóÝñ÷åôáé óôçí ðåäéÜäá.
Ôï ðÝñáóìá áõôü ïíïìÜæåôáé ÓôåíÜ ôïõ Êáëáìáêßïõ.124 Ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ
Ý÷åé êôéóèåß Ýíá ôïõñêéêü öõëÜêéï åðåéäÞ äéÝñ÷åôáé áðü åäþ ï äçìüóéïò äñü-
ìïò ËÜñéóáò-ÔñéêÜëùí. Ôï ðÝñáóìá åßíáé ðëáôýôåñï áðü åêåßíï ôïõ Äáìáóß-
ïõ êáé áíïßãåôáé óôçí áñéóôåñÞ ü÷èç ôïõ ðïôáìïý. ¸íá üìïñöï íåüêôéóôï ÷Üíé
ìáò ðñïóöÝñåé åõðñüóäåêôá öéëïîåíßá. Åäþ, ðáëéüôåñá, õøùíüôáí Ýíáò ìåãÜëïò
ðëÜôáíïò, óôç óêéÜ ôïõ ïðïßïõ êáôÝöåõãå ï ôáîéäéþôçò êáé ï ôáâåñíéÜñçò
êáèüôáí ìå ôï êñáóïâÜñåëï êáé ôéò åëéÝò. Êáé óôç Èåóóáëßá ðñïïäåýïõí!
Óôï ÆÜñêï, ëßãï äåîéüôåñá, âñßóêåôáé Ýíá áñ÷áßï êÜóôñï. Êïíôåýáìå, üìùò,
íá ëéðïèõìÞóïõìå áðü ôçí áöüñçôç æÝóôç êáé ãé´ áõôü âéáóôÞêáìå íá ðñï-
÷ùñÞóïõìå ðñïò ôï Ôæéãüôé125 ãéá íá öèÜóïõìå óôï ÃñéæÜíï êáé íá îåêïõñá-
óèïýìå óôï ÷Üíé ôïõ. ÐÜíù áðü ôïí ïéêéóìü õøþíåôáé Ýíáò øçëüò ëüöïò, ðÜíù
óôïí ïðïßï äéáêñßíåôáé Ýíá óðïõäáßï ìåóáéùíéêü êÜóôñï.126 Óôçí ðëáãéÜ ôïõ
ëüöïõ äéáãñÜöïíôáé ôåñÜóôéá óêÝëç ôåé÷þí, ôïß÷ïé áíôéóôÞñéîçò êáé ï÷õñþ-
óåéò ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôçò ðñüóâáóçò óôï êÜóôñï. Ôüóï ç ôïé÷ïðïéßá, ðïõ
áíÜãåôáé óôï Ìåóáßùíá, üóï êáé ç Üóêïðç èÝóç ôïõ êÜóôñïõ, óôç ìÝóç åíüò
ìïíüôïíïõ ëüöïõ, áðïêëåßïõí ôçí ýðáñîç åäþ ìéáò áñ÷áßáò ðüëçò.
Ïé Üíäñåò ôçò áêïëïõèßáò ìïõ êïéìÞèçêáí êé åãþ âãÞêá Ýîù ãéá åîåñåýíç-
óç. ÓõíÜíôçóá Ýíáí ¸ëëçíá ï ïðïßïò ðñïóöÝñèçêå íá ìïõ äåßîåé üóá ãíþñé-
æå. Ï æÞëïò ôïõ Þôáí ÷ùñßò ðñïçãïýìåíï, áëëÜ äõóôõ÷þò äåí õðÞñ÷å ôßðïôá.
122. ÃñéæÜíé} ôï óùóôü, ÃñéæÜíï ôùí ÔñéêÜëùí.

123. ÁíÜìåóá óôïí Ôýñíáâï êáé óôï ÄáìÜóé õðÜñ÷åé Ýíáò äñüìïò ðïõ ïäçãåß óôçí
ðåñéï÷Þ äõôéêÜ ôçò ãÝöõñáò ôïõ Êïõôóü÷åñïõ, üðïõ óõíáíôÜåé ôï äñüìï ËÜñéóáò-Ôñé-
êÜëùí.
124. ÓôåíÜ ôïõ Êáëáìáêßïõ ïíïìÜæåôáé ç äßïäïò êïíôÜ óôï ÷ùñéü ÁìõãäáëÝá ôçò
ËÜñéóáò, ìÝóù ôçò ïðïßáò ï Ðçíåéüò åéóÝñ÷åôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ËÜñéóáò.
125. Ôæéãüôé êáé Ôóéüôé} ç óçìåñéíÞ Öáñêáäüíá ôùí ÔñéêÜëùí.
126. Ðéèáíüí åäþ Þôáí ï ìåóáéùíéêüò Ôæßâéóêïò. Âë. Fr. Hild ê.Ü., Ç ÂõæáíôéíÞ Èåó-
óáëßá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 12 (1987) 101.
39
¸ôñå÷å ÷ùñßò íá ëáìâÜíåé õðüøç ôïõ ôç ìåóçìåñéáíÞ æÝóôç, ôüóï ðïõ äåí ìðï-
ñïýóá íá ôïí öèÜóù. ¢éíôå, Üéíôå, öþíáæå êÜèå ôüóï êáé ìå ôñáâïýóå óáí
Üëïãï. ÁõôÞ ç êÜðùò áíÜñìïóôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ äåí ìå åîüñãçóå. ÁíôéèÝôùò
ôçí Ýâñéóêá åõ÷Üñéóôç êáé äåí óêÝöèçêá íá ôïí óõãêñáôÞóù. Ç ÌïíÞ ôïõ
Áã. Äçìçôñßïõ âñßóêåôáé óôçí ðëáãéÜ ôïõ ëüöïõ, ëßãï ðÜíù áðü ôïí ïéêéóìü.
Ïé ìïíá÷ïß êïéìïýíôáí êÜôù óôïí ïéêéóìü êáé åðåéäÞ äåí èÝëçóáí íá ìáò
áêïëïõèÞóïõí ìáò ðáñÝäùóáí ôá êëåéäéÜ. Ç ìïíÞ áíáêáéíßóèçêå ðñéí áðü äýï
÷ñüíéá.127 Äýï çìéêßïíåò ôçò âõæáíôéíÞò åðï÷Þò êáé Ýíá êïììÜôé áðü êßïíá
äùñéêïý ñõèìïý áðïôåëïýí ôç óõëëïãÞ ôçò ìïíÞò. Åßäá, üìùò, ìå åõ÷áñßóôçóç
ôçí ìéêñÞ ðçãÞ êáé ôï Üëóïò ìå ôéò áíèéóìÝíåò ñïäéÝò ðïõ ðåñéÝâáëëå ôç ìïíÞ.
Ï ìáóôñï-ÍÜóïò åß÷å óõìðëçñþóåé ôïí ìåóçìåñéáíü ôïõ ýðíï, áëëÜ äåí åß÷å
îå÷Üóåé ôç æÝóôç. Ðñïôéìïýóå íá êÜèåôáé óôçí Åëáóóüíá êáé íá åðéäéïñèþ-
íåé õðïäÞìáôá ðáñÜ íá ãõñßæåé ùò áãùãéÜôçò. Ãé´ áõôü ìïõ åßðå üôé Þèåëå íá
åðéóôñÝøåé óôï óðßôé ôïõ êáé íá êïéôÜîù íá ôá âïëÝøù ìüíïò ìïõ! Äåí ãíù-
ñßæù áí ôïí åðçñÝáóå ôï ãåãïíüò üôé áíÝöåñá ôïí êáôÞ,128 Þ åðåéäÞ Þôáí äßðëá
ï êáâÜóçò,129 Þ ôï öéëïäþñçìá ðïõ ôïõ ´äùóå ï õðçñÝôçò ìïõ, Þ êáé ôá ôñßá
ìáæß, ðÜíôùò çñÝìçóå êáé ìåñéêÝò þñåò áñãüôåñá âñéóêüìáóôáí óôï äñüìï ãéá
ôçí ÊáëáìðÜêá.
Ï äñüìïò áêïëïõèïýóå ôïõò ðñüðïäåò ôùí âïõíþí,130 ï êýñéïò üãêïò ôùí ïðïß-
ùí âñéóêüôáí óôá äåîéÜ ìáò. ÁìÝóùò ìåôÜ, êáé óôá áñéóôåñÜ ôïõ äñüìïõ, õøþ-
íåôáé Ýíáò ìåãÜëïò üãêïò êáé óôçí Üêñç ôïõ, ðÜíù áðü ôïí Êïëïêïôü,131 åßäá
ôá åñåßðéá åíüò áñ÷áßïõ êÜóôñïõ.132 Ôá âïõíÜ áðïôåëïýíôáé êõñßùò áðü áäñÜ,
ó÷åäüí ÷ùñßò âëÜóôçóç, êáé áðïãõìíùìÝíá ðåôñþìáôá, áëëÜ óôá ñéæÜ ôïõò
áðëþíïíôáé ðëïýóéá õäñïöüñá ëéâÜäéá. Äõüìéóç, ðåñßðïõ, þñåò áðü ôï ÃñéæÜ-
íï, óôá ñéæÜ ôïõ âïõíïý, áðëþíåôáé ðñïò ôá íüôéá Ýíá ìåãÜëï Ýëïò ðïõ ëÝãå-
ôáé Æïýñðáðáò.133 Åßíáé ãåìÜôï ìå âïýñëá êáé ëÝíå üôé óå ìåñéêÜ óçìåßá Ý÷åé
ìåãÜëï âÜèïò. Åäþ êé åêåß, ìÝóá óôá íåñÜ, äéáêñßíïíôáé ìåãÜëåò ðåëåêçìÝíåò
127. Óôç íüôéá åßóïäï ôçò ìïíÞò åßíáé ÷áñáãìÝíç ç ÷ñïíïëïãßá 1710. Áõôü óçìáßíåé
üôé ç ìïíÞ åß÷å áíáêáéíéóèåß ôüôå [âë. Êþóôáò Óðáíüò, ÅðéãñáöÝò êáé åíèõìÞóåéò ôïõ
ÃñéæÜíïõ, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 21 (1992) 145]. Óýìöùíá ìå üóá áíáöÝñåé åäþ ï Uss-
ing ç ìïíÞ åß÷å áíáêáéíéóèåß ôï 1867. Ç ôåëåõôáßá áíáêáßíéóç Ýãéíå ôï 1907. Âë. Äçì.
Ã. Êáëïýóéïò, Ïé åêêëçóßåò ôïõ ÃñéæÜíïõ ÔñéêÜëùí, Ôñßêáëá 1992, 38.
128. ÊáôÞò<ôïõñ. kadi} éåñïäéêáóôÞò.
129. ÊáâÜóçò<ôïõñ. kavas} öñïõñüò.
130. Ãéá íá áðïöåýãïíôáé ôá Ýëç ôçò ðåäéÜäáò.
131. Êïëïêïôüò} ï óçìåñéíüò Êëïêïôüò ôùí ÔñéêÜëùí.
132. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ôïõ Êëïêïôïý âñéóêüôáí ç áñ÷áßá Öáñêáäüíá. Âë. Fr. Stäh-
lin (ìåô. Ô. Áëåîüðïõëïò), Ç Åóôéáéþôéäá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 7 (1984) 69.
133. Ï Æïýñðáðáò åßíáé Ýíá âÜñáèñï. ÊáôÜ ôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç äçìéïõñãÞèçêå
åîáéôßáò ôïõ áéìïìåéêôéêïý ðáñáðôþìáôïò åíüò éåñÝá ôçò ðåñéï÷Þò. Âë. Léon Heuzey,
Excursion dans la Thessalie Turque en 1858, Paris 1927, 54-55} Äçì. Ã. Êáëïýóéïò, Ïé
åêêëçóßåò óôïõò ÔáîéÜñ÷åò ÔñéêÜëùí, Ôñßêáëá 1991, 18.
40
ðÝôñåò. ÁíáñùôÞèçêá åÜí Þôáí åäþ êÜðïéá áðü ôéò áñ÷áßåò ðüëåéò, ç ïðïßá,
üðùò ôá Óüäïìá êáé ôá Ãüìïñá, åß÷å âõèéóôåß óôá íåñÜ.134 ÅÜí åßíáé Ýôóé, ôüôå
ç ôéìùñßá ôçò õðÞñîå ìåãáëýôåñç áöïý ÷Üèçêå áêüìá êáé ôï üíïìÜ ôçò. ¼ôáí
ðåñÜóáìå ôï Ýëïò áíÝâçêá óå Ýíáí áðüôïìï êáé ðåôñþäç ëüöï êáé âñÝèçêá óå
Ýíá ïñïðÝäéï. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ëÝãåôáé üôé õðÞñ÷å ìßá ðåñßåñãç ëßìíç ìå
÷ëéáñü íåñü êáé Ýíá åßäïò ìáëëéáñþí øáñéþí.135 Åäþ ëÝãåôáé üôé õðÜñ÷ïõí êáé
åñåßðéá ôçò åëëçíéóôéêÞò åðï÷Þò,136 êïíôÜ óôï Ðáëéïãáñäßêé.137
Åß÷á áêïýóåé ðïëý óõ÷íÜ íá ìïõ áíáöÝñïõí ãéá ôá ìåãáëåéþäç öñïýñéá ôçò
Áñ÷áéüôçôáò, áëëÜ üôáí Ýöèáíá åêåß Ýâëåðá ìüíï Üèëéá ìåóáéùíéêÜ åñåßðéá.
Ôçí Åëáóóüíá, ôï ÄáìÜóé êáé ôï ÃñéæÜíï ôá åðéóêÝöèçêá ÷ùñßò íá éäþ ôßðï-
ôá. ºóùò íá Üîéæáí ïé åðéãñáöÝò åÜí äåí Þôáí ãíùóôÝò áðü ðáëéüôåñá.138 Áðü
ôéò áñ÷áßåò ðüëåéò, üìùò, äåí âñÞêá ïýôå ìßá ðÝôñá ðÜíù óôçí Üëëç, ôßðïôá
ðïõ íá äåß÷íåé ôï ðþò æïýóáí êáé åñãÜæïíôáí åêåßíåò ôéò åðï÷Ýò. Åß÷á Þäç
áðïãïçôåõèåß ðùò äåí èá Ýâñéóêá êÜôé óôç Èåóóáëßá êáé Ýâëåðá ïëüêëçñï ôï
ôáîßäé ìïõ ùò Üêáñðï. Ðüóï ìåãÜëç, üìùò, õðÞñîå ç ÝêðëçîÞ ìïõ üôáí âñÝèç-
êá îáöíéêÜ åäþ ìðñïóôÜ óå Ýíá áðü ôá ðéï õðÝñï÷á êÜóôñá ðïõ åß÷á äåé. Ôá
÷ùñÜöéá Þôáí äéÜóðáñôá áðü üóôñáêá, áðüäåéîç üôé ôï áëÝôñé äåí ðÝñáóå
áðëþò áðü ðÜíù. Áõôü åßíáé ôï ðñþôï èëéâåñü ß÷íïò ôçò áñ÷áßáò ðüëçò. Ôßðï-
ôá Üëëï áðü øß÷ïõëá áðü ôï ôñáðÝæé ôùí áñ÷áßùí ÅëëÞíùí, ôá ïðïßá äåí èõìß-
æïõí ôïõò áñ÷áßïõò áëëÜ ôïõò óçìåñéíïýò áðïãüíïõò ôïõò. Ïé óçìåñéíïß äåí
ìðáßíïõí óôïí êüðï íá óðÜóïõí ðÝôñåò, ïýôå áêüìá íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ôïõò
óìéëåõìÝíïõò ïãêüëéèïõò, áëëÜ ôïõò óðÜæïõí ìå äýíáìç ãéá íá êôßóïõí ìåñé-
êÜ Üèëéá óðßôéá, ôá ïðïßá äéáëýïíôáé ìå ôçí ðñþôç êáôáéãßäá.139 Áõôü óõíÝ-
âç êáé óôçí ìåóáéùíéêÞ ðüëç Ãáñäßêé. Áðü ôï ÷éëéü÷ñïíï êÜóôñï ôùí ÅëëÞ-
íùí äéáôçñïýíôáé ðåñéóóüôåñá åñåßðéá ðáñÜ áðü ôçí ìåóáéùíéêÞ ðüëç. ÁíÜ-
ìåóá óå êÜðïéá åñåßðéá óðéôéþí, ôá ïðïßá ìüëéò äéáêñßíïíôáé, õøþíïíôáé, óå
134. ¼ðùò áíáöÝñåé ï L. Heuzey (ü.ð., ó.55), óôï óçìåßï ðïõ åßíáé ôï âÜñáèñï Þôáí
ç ðëáôåßá ôçò ìåóáéùíéêÞò ðüëçò Ãáñäßêé. Ëüãù ôïõ ðáñáðôþìáôïò ôïõ éåñÝá, ìå ôçí
êáèßæçóç åîáöáíßóèçêáí ïé êÜôïéêïé êáé ç ðüëç åêôüò áðü Ýíáí íáü áöéåñùìÝíï óôçí
Áã. ÔñéÜäá, óôç èÝóç ôïõ ïðïßïõ ôþñá åßíáé ï óýã÷ñïíïò íáüò ôçò Áã. ÐáñáóêåõÞò.
135. Ôá øÜñéá áõôÜ áíáöÝñåé êáé ï L. Heuzey (ü.ð., ó. 56).
136. ÐñÜãìáôé, åäþ Þôáí ç ðüëç Ðåëéííáßï.
137. Ôï ôïðùíýìéï áõôü, óçìåßùóå ï Ussing, ðïõ ôï óõíáíôïýìå óå ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò
ôçò ÅëëÜäáò, åßíáé óëáâéêÞò ðñïÝëåõóçò. Áðü ôçí ßäéá ñßæá ðñïÝñ÷ïíôáé êáé ôá ðïìå-
ñéáíÜ ôïðùíýìéá Stargard êáé ôï âüñåéï Gaard. [Ïéêéóìïß ìå ôï üíïìá Ãáñäßêé, ðñéí
áðü ôéò ìåôïíïìáóßåò, õðÞñ÷áí 8 êáé Ýíá ÃáñäéêÜêé. Âë. Ìé÷. ÓôáìáôåëÜôïò-Öùô.
ÂÜìâá-ÓôáìáôåëÜôïõ, Åðßôïìï ãåùãñáöéêü ëåîéêü ôçò ÅëëÜäáò, åêäüóåéò «ÅñìÞò», ÁèÞíá
2001, 155].
138. Ôéò åß÷å ìåôáãñÜøåé ï W. M. Leake.
139. Tá óðßôéá ôùí ðåäéíþí ïéêéóìþí Þôáí áðü ðëéèéÜ, äéüôé äåí õðÞñ÷å ðÝôñá, êáé
ãé´ áõôü öèåßñïíôáí áðü ôéò êáôáéãßäåò. ÅÜí õðÞñ÷å ëßãç ðÝôñá, Ýêôéæáí ìå áõôÞí ôá
èåìÝëéá.
41
êáêÞ êáôÜóôáóç üìùò, ôá åñåßðéá ôïõ êáèåäñéêïý íáïý ìå ôéò áøßäåò êáé ôïõò
êßïíÝò ôïõ. Áðü ôçí ðüëç, üìùò, ôùí áñ÷áßùí ÷ñüíùí äéáêñßíåôáé üëç ç óåéñÜ
ôùí ôåé÷þí êáé éäéáßôåñá óôï øçëüôåñï óçìåßï ôïõ ëüöïõ åßíáé ìåãáëïðñåðÞò.
Ç ðüëç, üðùò ôüóåò Üëëåò áñ÷áßåò ðüëåéò, åßíáé êôéóìÝíç ðÜíù óå Ýíáí ëüöï,
áðü ôïí ïðïßï îåêéíïýí äýï âñá÷ßïíåò ôåé÷þí ðïõ êáôçöïñßæïõí. Ôá ôåß÷ç ðåñé-
êëåßïõí ôá õøþìáôá êáé ôçí åíäéÜìåóç êïéëüôçôá, êáèþò êáé ôï êáôïéêçìÝ-
íï ôìÞìá ôçò ðåäéÜäáò. Åßíáé êôéóìÝíá ìå ïñèïãþíéïõò ëßèïõò, Ý÷ïõí ðëÜôïò 8
ðåñßðïõ ðüäéá,140 ç åîùôåñéêÞ êáé ç åóùôåñéêÞ ðñüóïøç åíþíïíôáé, ùò óõíÞ-
èùò, ìå åãêÜñóéïõò óõíäåôÞñéïõò ôïß÷ïõò êáé ï åóùôåñéêüò ÷þñïò åßíáé ãåìÜ-
ôïò áðü ìéêñÝò ðÝôñåò. Ôá ôåß÷ç ðñïóôáôåýïíôáé áðü ðñïåîÝ÷ïíôåò ôåôñÜãùíïõò
ðýñãïõò. Óôç íüôéá ðëåõñÜ ôïõò äéáêñßíåôáé ìßá ðýëç ðëÜôïõò ìüíï 5 ðïäéþí141
êáé êáôáóêåõáóìÝíç óýìöùíá ìå ôïí áñ÷áéüôåñï ôñüðï êôéóßìáôïò, äçëáäÞ íá
áíôéêñýæïõí ôá áìõíôéêÜ üðëá ôç äåîéÜ ðëåõñÜ ôùí åéóâïëÝùí ðïõ äåí ðñï-
öõëáóóüôáí áðü ôçí áóðßäá. Ãé´ áõôü ôï ëüãï Ý÷åé êôéóèåß áìÝóùò Ýîù êáé
ðÜíù áðü ôçí ðýëç, óôá äåîéÜ ôçò, Ýíáò ðýñãïò êáé ç ßäéá ç ðýëç Ý÷åé ëïîÞ
êáôåýèõíóç ðñïò ôá áñéóôåñÜ, Ýôóé þóôå ï åéóåñ÷üìåíïò Ýðñåðå íá êÜíåé ìéóÞ
óôñïöÞ ãéá íá åéóÝëèåé êáé åðïìÝíùò íá áöÞóåé áêÜëõðôç ôç äåîéÜ ôïõ ðëåõ-
ñÜ êáé íá Ý÷åé åêôåèåéìÝíá ôá íþôá ôïõ óôá áìõíôéêÜ üðëá ôùí êáôïßêùí.
ÓÞìåñá, ìßá ôÝôïéá êáôáóêåõÞ èá Þôáí öõóéêÜ áäéáíüçôç. Ôüôå, üìùò, ðïõ ïé
ìÜ÷åò äéåîÜãïíôáí óþìá ìå óþìá, ìå áóðßäåò êáé óðáèéÜ, ï ôñüðïò êáôáóêåõÞò
ôùí ôåé÷þí åß÷å ìåãÜëç óçìáóßá. ÔÝôïéåò ëïîÝò ðýëåò åßíáé óõíÞèåéò óôéò
áñ÷áéïåëëçíéêÝò ðüëåéò. Ôá êÜóôñá ôçò Èåóóáëßáò êáé ôçò Âïéùôßáò ìÜò ðáñÝ-
÷ïõí ðïëëÜ ôÝôïéá ðáñáäåßãìáôá êáé ðïéïò îÝñåé áí êáé ïé óêáéÝò ðýëåò, ôéò
ïðïßåò áíáöÝñåé ï ¼ìçñïò, óôçí Ôñïßá, äåí Þôáí ðáñüìïéáò êáôáóêåõÞò êáé
ðÞñáí ôï üíïìá áðü ìßá êáôáóêåõÞ óôñáììÝíç ðñïò ôá áñéóôåñÜ;
¼÷é ëéãüôåñï åíôõðùóéáêÜ åßíáé ôá õðüëïéðá ôùí ôåé÷þí óôï øçëüôåñï
óçìåßï ôïõ ëüöïõ. Äýï ïñèïãþíéïé ðýñãïé óôÝêïíôáé ï Ýíáò êïíôÜ óôïí Üëëï
êáé äéáôçñïýíôáé óå ýøïò ðÜíù áðü 20 ðüäéá.142 ÁíÞêïõí ìÜëëïí óå ðáëéüôå-
ñç åðï÷Þ áðü ü,ôé ôï õðüëïéðï ôåß÷ïò, áöïý ïé ëßèïé äåí åßíáé ïñèïãþíéïé áëëÜ
ðïëõãùíéêïß êáé óå ïñéóìÝíá óçìåßá áêüìá êáé êéëõíäñéêïß. Ç êáëÞ óìßëåõ-
óç, üìùò, êáé ôï ìéêñü ìÝãåèïò ôùí ëßèùí äåí åðéôñÝðïõí ðïëý áñ÷áßá ÷ñïíï-
ëüãçóç.
ÐÜíù áðü ôïõò äýï ðýñãïõò, ôï ìÝãåèïò ôùí ëßèùí áõîÜíåé êáé ãßíåôáé 16-
20 ðüäéá143 ìÞêïò êáé ðëÜôïò, áëëÜ ìüíï 1,5 ðüäé144 ðÜ÷ïò, êáé áðïôåëïýí ôçí
åîùôåñéêÞ ðáñåéÜ ôïõ ôåß÷ïõò. Ç åðÜíù ðýëç åßíáé êôéóìÝíç ìå ôçí ßäéá ôå÷íé-
êÞ, üðùò ðñïáíÝöåñá. Ãéá íá åéóÝëèåéò ðñÝðåé íá ðåñÜóåéò ôïí Ýíá ðýñãï âëÝ-
140. Ôá 8 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 2,44 ì.

143. Ôá 16-20 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 4,87-6,09 ì.
144. Ôá 1,5 ðüäé éóïäõíáìåß ìå 0,457 ì.
42
ðïíôáò ôç äåîéÜ ðëåõñÜ ôïõ. Ç ðýëç Ý÷åé ðëÜôïò 5,5 ðüäéá,145 áëëÜ ôï âÜèïò
ôçò åßíáé ìüëéò 2 ðüäéá146 êáé óêåðÜæåôáé áðü Ýíáí ìåãÜëï ìïíüëéèï ðïõ Ý÷åé
êáôáðÝóåé ÷ùñßò íá óðÜóåé êáé âñßóêåôáé üñèéïò äßðëá ôçò. Ôá öýëëá ôçò
ðýëçò êáé ï ìç÷áíéóìüò Ý÷ïõí öõóéêÜ åîáöáíéóèåß, áëëÜ åßíáé öáíåñü üôé ïé
áñ÷áßïé ôçí áóöÜëéæáí ìå Ýíá äïêÜñé. Óôá äåîéÜ ôïõ åéóåñ÷üìåíïõ äéáêñßíå-
ôáé Ýíá ìéêñü Üíïéãìá óôïí ôïß÷ï, ôï ïðïßï åß÷å ùò áðïóôïëÞ íá äÝ÷åôáé ôï
äïêÜñé.
Äßðëá, êÜôù áðü ôï øçëüôåñï óçìåßï ôïõ ëüöïõ, áíïßãåôáé áõôÞ ç ðåñßåñãç
ëßìíç,147 ãéá ôçí ïðïßá ìå Ýöåñáí åäþ, åíþ ãéá ôï êÜóôñï äåí åíäéáöåñüôáí
êáíåßò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá âáèý óôñïããõëü ÷ùíß, ôüóï ìéêñü ðïõ äåí ôïõ ôáé-
ñéÜæåé ôï üíïìá ëßìíç, áëëÜ ôñýðá. Ïé êïêêéíùðïß âñÜ÷ïé áëëïý åßíáé ôåëåß-
ùò ëåßïé êáé áëëïý êáëýðôïíôáé áðü âëÜóôçóç, ðñÜãìá ôï ïðïßï äßíåé ðïéçôé-
êÞ Ýêöñáóç óôçí üëç åéêüíá. Óôï âÜèïò öáßíåôáé ôï áêßíçôï íåñü, ìßá öõóé-
êÞ äåîáìåíÞ ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôçò ðüëçò. ¸÷åé ôç ìïñöÞ âõèéóìÝíïõ êñá-
ôÞñá êáé, ìïëïíüôé ç Èåóóáëßá äåí Ý÷åé ß÷íç çöáéóôåéáêÞò äñáóôçñéüôçôáò,
ôüóï ôï Üíïéãìá áõôü üóï êáé ôï Ýëïò Æïýñðáðáò êáé ôá ÌåôÝùñá, áêüìç ìÜëé-
óôá êáé ç äßïäïò ôùí Ôåìðþí, èá ìðïñïýóáí íá Þôáí ôï áðïôÝëåóìá ìéáò ôÝôïé-
áò äýíáìçò.
Ðïéï, üìùò, åßíáé ôï üíïìá ôçò ðüëçò áõôÞò; Êáìßá åðéãñáöÞ äåí ôï åðéâå-
âáéþíåé. Ìüíï õðïèÝóåéò ìðïñïýìå íá êÜíïõìå. Ï W. M. Leake êáé, ìåôÜ áðü
áõôüí, üëïé ïé Üëëïé ôçí ïíïìÜæïõí Ðåëéííáßïí.148 Ç ðüëç, üìùò, áõôÞ ðñÝðåé
íá âñéóêüôáí ðëçóéÝóôåñá ðñïò ôïí Êëïêïôü, åÜí áêïëïõèÞóïõìå ôïí ÓôñÜâù-
íá149 ðïõ áíáöÝñåé üôé ôï Ðåëéííáßï âñéóêüôáí óôçí áñéóôåñÞ ü÷èç ôïõ Ðçíåé-
ïý êáé üôé ç Éèþìç âñéóêüôáí ìÝóá óôï ïñèïãþíéï ôï ïðïßï ó÷çìÜôéæáí ç Ôñßê-
êç, ç Ìçôñüðïëç, ïé Ãüìöïé êáé ôï Ðåëéííáßï. Ôï Ðáëéïãáñäßêé áðÝ÷åé áñêå-
ôÜ áðü ôïí Ðçíåéü êáé äåí ó÷çìáôßæåé ïñèïãþíéï ìå ôéò Üëëåò ðüëåéò, åíþ ç
ðüëç óôïí Êëïêïôü ó÷çìáôßæåé. ÐñÝðåé, ëïéðüí, íá áöÞóïõìå êáôÜ ìÝñïò ôï
üíïìá ôçò ðüëçò, åðß ôïõ ðáñüíôïò.
Ç íý÷ôá ðïõ Ýöèáíå äåí ìïõ åðÝôñåøå íá ðáñáìåßíù ðåñéóóüôåñï ó´ áõôÜ ôá
åñåßðéá, ôá ïðïßá ðñüâáëáí ìðñïóôÜ ìïõ ôüóï áíáðÜíôå÷á êáé ìïõ Ýäùóáí ôüóï
èÜññïò êáé äýíáìç íá óõíå÷ßóù ôçí ðïñåßá ìïõ. ÈÝëáìå íá äéáíõêôåñåýóïõ-
ìå óôï ÷ùñéü Êéñôóßí,150 ôï ïðïßï âñßóêåôáé óå áðüóôáóç ìéóÞò þñáò. Ðïñåõ-
üìïõí Ýöéððïò áíÜìåóá óå áãÝëåò áëüãùí êáé êåñáóöüñùí ðïõ ãýñéæáí óå
ìõóôçñéþäåéò óôÜâëïõò. ÌáëáêÜ êáé áÝñéíá ðåñíïýóáí ïé êéôñéíïêÜóôáíåò
145. Ôá 5,5 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 1,67 ì.

146. Ôá äýï ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 0,609 ì.
147. Âë. ðáñáðÜíù ôéò óçìåéþóåéò 133 êáé 134.
148. ÐñÜãìáôé, óôï Ðáëéïãáñäßêé âñéóêüôáí ôï Ðåëéííáßï. Âë. Fr. Stählin, ü.ð., ó. 70}
Áèáí. ÔæéáöÜëéáò, Áñ÷áßá ÐÝëéííá. Áðüðåéñá áñ÷áéïëïãéêÞò ãíùñéìßáò, ÔñéêáëéíÜ, 12
(1992) 87-138.
150. Êéñôóßíé} ôï óùóôü Êñéôóßíé, ïé óçìåñéíïß ÔáîéÜñ÷åò ôùí ÔñéêÜëùí.
43
áóðñïðüäáñåò áãåëÜäåò, ìÝóá áðü ôá ÷ùñÜöéá êáé áíÜìåóÜ ôïõò êéíïýíôáí
åéñçíéêÜ ôá âñáäõêßíçôá âïõâÜëéá. Ï åëëçíéêüò áÝñáò öáéíüôáí íá ôá åß÷å
êÜíåé ðéï Þñåìá êáé ìéêñüôåñá êáé äåí åß÷áí ôçí Üãñéá üøç, ôá óðéíèçñï-
âüëá ìÜôéá êáé ôçí ìõþäç ìÜæá ôùí áöñéêáíéêþí âïõâÜëùí. Óå Ýíá ôüóï áóÞ-
ìáíôï ÷ùñéü, üðùò ôï Êñéôóßíé (ÔáîéÜñ÷åò) äåí ðåñéìÝíáìå íá âñïýìå ÷Üíé. Ï
êáâÜóçò (öñïõñüò) Ýðñåðå íá óõíåíïçèåß ìå ôïí ôïýñêï áãÜ ãéá íá âñïýìå
êáôÜëõìá, ðñÜãìá ôï ïðïßï Ýãéíå ìåôÜ áðü ìåãÜëç öáóáñßá. ËÝãåôáé üôé óôï
íáü ôïõ ïéêéóìïý âñßóêïíôáé ìåñéêÜ áóÞìáíôá áñ÷áßá êïììÜôéá,151 áëëÜ äåí
ôá åíôüðéóá êé ïýôå âñÞêá åäþ êÜôé Üëëï åíäéáöÝñïí.
ÓÔÇÍ ÊÁËÁÌÐÁÊÁ
8.6.1846
Êáé ðÜëé ç æÝóôç åßíáé áöüñçôç. Ìïëïíüôé îåêéíÞóáìå ìå ôï ðñþôï öùò ôçò
çìÝñáò óðáíßùò áéóèÜíèçêá ôüóï êïõñáóìÝíïò üôáí, åðéôÝëïõò, ìåôÜ áðü ðïñåßá
6 ùñþí öèÜóáìå óôçí ÊáëáìðÜêá. Ï äñüìïò, êáôÜ ôï ìåãáëýôåñï ìÞêïò ôïõ,
äéåñ÷üôáí áðü ðåäéíÜ ìÝñç. Ï üãêïò ôùí âïõíþí Þôáí ðÜíôá óôá äåîéÜ ìáò
êáé ìüíï óå äýï óçìåßá ðñïóðåñÜóáìå êÜðïéåò ÷áìçëÝò ëïöïóåéñÝò. Óýíôïìá
äéáãñÜöçêáí, óôïí ïñßæïíôá, ïé ìõóôçñéþäåéò óéëïõÝôåò ôïõ ïñåéíïý üãêïõ, ï
ïðïßïò Þôáí ï óêïðüò ôïõ ôáîéäéïý ìïõ. ÁíôéëÞöèçêá áìÝóùò üôé åêåß Þôáí
êñõììÝíá åêåßíá ôá ðåñßåñãá ìïíáóôÞñéá ôá ïðïßá ïíïìÜæïõí ÌåôÝùñá. Ìüëéò
ðñïóðåñÜóáìå ôï ÷ùñéü ÊïõâÝëôóé,152 ïé âñÜ÷ïé Þñèáí ðéï êïíôÜ ìáò. Ï ìáý-
ñïò âñá÷þäçò üãêïò, ÷ùñéóìÝíïò óå ôåß÷ç êáé ðýñãïõò, áðëùíüôáí ìðñïóôÜ ìïõ.
ÄåîéÜ, óå ìßá ðáíýøçëç êïñõöÞ ìïý Ýäåéîáí ôçí ÌïíÞ ôïõ Áã. ÓôåöÜíïõ. Óôá
ðüäéá ôùí âñÜ÷ùí, åêåß ðïõ ôï Ýäáöïò êáôçöïñßæåé ìáëáêÜ ðñïò ôá ðåäéíÜ,
áðëþíåôáé ôï ÷ùñéü ÊáëáìðÜêá. Ç åýöïñç êáëïðïôéóìÝíç ðëáãéÜ Þôáí êáëÜ
êáëëéåñãçìÝíç. ×ùñÜöéá ìå êáëáìðüêé åíáëëÜóóïíôáí ìå áìðÝëéá êáé ðáíôïý
áðëþíïíôáí ìåãÜëåò óõóôÜäåò áðü ìïõñéÝò, êáèþò ç ðáñáãùãÞ ôïõ ìåôáîéïý
åßíáé ç êýñéá ðçãÞ åóüäùí ôïõ ÷ùñéïý. Ôá äÝíôñá áõôÜ äåß÷íïõí üôé ÷ñçóé-
ìïðïéïýíôáé óôç óçñïôñïößá äéüôé ïé ëáßìáñãåò ÷ñõóáëßäåò Ý÷ïõí êëÝøåé ôçí
üìïñöç öïñåóéÜ ôïõò êáé óôÝêïíôáé åêåß ãõìíÜ ìå ôá êëáäéÜ õøùìÝíá óáí
êïììÝíá ÷Ýñéá.
Ïé êÜôïéêïé ôçò ÊáëáìðÜêáò åßíáé ðáóßãíùóôïé ãéá ôçí ìï÷èçñßá ôïõò.
Ìéëïýí åëëçíéêÜ áëëÜ èåùñïýíôáé ìåßãìá Áëâáíþí, ÂëÜ÷ùí êáé Ãýöôùí Þ
ÔóéããÜíùí.153 Ìðïñåß ï ïéêéóìüò íá âñßóêåôáé óôçí êýñéá áñôçñßá ðïõ ïäçãåß
óôá ÉùÜííéíá, áëëÜ ç öéëïîåíßá äåí êñÜôçóå ðïëý êáé ôï ÷Üíé åß÷å êëåßóåé.
¸íáò ÷ùñéêüò ìÜò ðáñá÷þñçóå ôï óðßôé ôïõ áëëÜ Þôáí ãåìÜôï áðü êïõêïý-
151. Âë. W. M. Leake, ü.ð., ô. 4,287. Ç óçìåßùóç åßíáé ôïõ Ussing.

152. KïõâÝëôóé} ç óçìåñéíÞ Èåüðåôñá ôçò ÊáëáìðÜêáò.
153. Óôçí ÊáëáìðÜêá åãêáôáóôÜèçêáí âëá÷üöùíïé ôùí ïñåéíþí ïéêéóìþí ôçò åðáñ-
÷ßáò ôçò. Ïé Áëâáíïß, ïé Ãýöôïé êáé ïé ÔóéããÜíïé ðïõ áíáöÝñåé ï Ussing åßíáé äçìé-
ïýñãçìá ôçò öáíôáóßáò ôïõ.
44
ëéá. Åß÷å, üìùò, Ýíá Üäåéï äùìÜôéï üðïõ ìðüñåóá íá ðñïöõëá÷ôþ áðü ôïí ìåóç-
ìåñéáíü Þëéï. ¼ôáí óïõñïýðùóå, Üðëùóá ôï ðáíùöüñé ìïõ óôç ìåãÜëç áõëÞ
êáé êïéìÞèçêá áíÝìåëá êÜôù áðü ôïí Ýíáóôñï ïõñáíü Ý÷ïíôáò ãéá öùò ôï áóç-
ìÝíéï öåããÜñé.
Ç ÊáëáìðÜêá Þ Óôáãïß,154 üðùò ëÝãåôáé áëëéþò, åßíáé ðáëéÜ åðéóêïðéêÞ Ýäñá
êáé ôï êýñéï áîéïèÝáôü ôçò åßíáé ï êáèåäñéêüò íáüò, ìßá ôñßêëéôç âáóéëéêÞ
ìå áñ÷áßïõò êßïíåò.155 Óôç ìÝóç ôïõ êõñßùò êëßôïõò õðÜñ÷åé Ýíáò ìáñìÜñéíïò
Üìâùíáò ìå ðáìðÜëáéç ìïñöÞ, üðùò áõôüò óôçí Áãéá-ÓïöéÜ, ôïí ïðïßï ðåñé-
ãñÜöåé ï Ðáýëïò ÓéëåíôÜñéïò. Äýï áíôéêñéóôÝò óêÜëåò ïäçãïýí åðÜíù êáé ôÝó-
óåñéò êßïíåò, ôùí ïðïßùí ôï õðÝñï÷ï êÜôáóðñï ìÜñìáñï öáßíåôáé ðùò ôï Ý÷ïõí
óêáëßóåé ïé êáëýôåñïé êáëëéôÝ÷íåò, êñáôïýí ôïí ïõñáíü. Äýï áðü ôïõò êßïíåò
áõôïýò åßíáé áðü ðñÜóéíï ìÜñìáñï êáé áðïôåëïýí ôï êáý÷çìá ôïõ ÷ùñéïý,
áöïý êÜðïéïò ¢ããëïò ðñüóöåñå 5.000 éóðáíéêÜ ôÜëéñá ãéá íá ôïõò áãïñÜóåé.
Óôïí ðñüíáï âñßóêïíôáé ìåñéêÝò áóÞìáíôåò êáé ôåëåßùò äõóáíÜãíùóôåò åðé-
ãñáöÝò.156 ¢ëëåò âñßóêïíôáé óôç âñýóç ôïõ ïéêéóìïý êáèþò êáé óôïõò ãåéôï-
íéêïýò íáïýò ôïõ ÉùÜííç Ðñïäñüìïõ êáé Áã. ×áñÜëáìðïõ. Ç ìßá ðïõ áðïíÝìåé
ôéìÝò óôïí áõôïêñÜôïñá Óåðôßìéï ÓåâÞñï êáé óôïí ãéï ôïõ ÊáñáêÜëá,157 ðñï-
Ýñ÷åôáé áðü ôçí ðüëç Áéãßíéï.158 ÅðïìÝíùò, ç áñ÷áßá ðüëç Áéãßíéï ðñÝðåé íá
âñéóêüôáí óôçí åäþ ðåñéï÷Þ. Óôç èÝóç üðïõ óÞìåñá âñßóêåôáé ç ÊáëáìðÜêá
åßíáé ìÜëëïí áðßèáíï íá Ýêôéóáí ìßá ðüëç ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò.
¼ôáí óêÝöôïìáé ôç èåóóáëéêÞ ðåäéÜäá, ðüóï êïõñáóôéêÞ êáé Üó÷çìç åßíáé
ìÝóá óå Ýíá ôüóï õðÝñï÷ï ðëáßóéï âïõíþí, ìïõ öáßíåôáé óáí Ýíáò Üäåéïò ðßíá-
êáò ìå âáñýôéìï ÷ñõóü ðëáßóéï. Ôï ðåñéå÷üìåíï åßíáé åäþ, áëëÜ ôï áêñéâü
ìïôßâï Ý÷åé åîáöáíéóèåß. ¸ôóé óõìâáßíåé êáé óôç Èåóóáëßá. Ôá Ýñãá ôÝ÷íçò
êáé ü,ôé åß÷å êáôáóêåõÜóåé ï Üíèñùðïò ôï åîáöÜíéóå ï ÷ñüíïò. ¼ìùò, ôï ðëáß-
óéï âñßóêåôáé åäþ ìå áíáëïßùôç áðü ôï ÷ñüíï ïìïñöéÜ. ¼ëá ôá èåóóáëéêÜ
âïõíÜ äéáêñßíïíôáé ãéá ôçí ïìïñöéÜ ôïõò. Éäéáßôåñá, üìùò, äýï èÝóåéò åßíáé
áíáìößâïëá ïé ðéï õðÝñï÷åò. Åêåß ðïõ ï Ðçíåéüò åéóÝñ÷åôáé óôçí ðåäéÜäá êáé
154. Åôõìïëïãþíôáò ôï ôïðùíýìéï ï Ussing Ýãñáøå: Óôáãïýò, ìÜëëïí áñ÷éêÜ óôïõò

Áãßïõò Þ óôïõò ìïíá÷ïýò ôùí ãåéôïíéêþí Ìåôåþñùí. Ôçí åñìçíåßá áõôÞ (óôïõò Áãßïõò-
-Óôáãïýò) Ýäùóå ðñþôïò ï Fr. Pouquevill, Voyage de la Gréce, ô. 3,331} ðñâ. ¢ííá Áâñá-
ìÝá, Ç âõæáíôéíÞ Èåóóáëßá ìÝ÷ñé ôïõ 1204, ÁèÞíáé 1974, 159.
155. ÊáôÜ ôéò áíáóêáöÝò ðïõ Ýãéíáí åäþ áðïêáëýöèçêáí ãëõðôÜ ðáëéüôåñá ôïõ 11ïõ
áé. (ìåñéêÜ áíÜãïíôáé óôï 7ï áé.) êáé ôïé÷ïãñáößåò ôïõ 11ïõ êáé 12ïõ áé. Âë. ¢ííá
ÁâñáìÝá, ü.ð., ó. 160.
156. Ïé áóÞìáíôåò áõôÝò, êáôÜ ôïí Ussing, êáé äõóáíÜãíùóôåò åðéãñáöÝò åßíáé äýï
ðïëýôéìá Ýããñáöá, óôïí âüñåéï ôïß÷ï ôïõ åóùíÜñèçêá, Þôïé: Ýíá ÷ñõóüâïõëëï ôïõ
Aíäñüíéêïõ Ã´ Ðáëáéïëüãïõ (1336) êáé Ýíá óéãßëéï ôïõ Áíôùíßïõ Ä´ (1393). Âë. Äçì. Æ.
Óïöéáíüò, Acta Stagorum, ÔñéêáëéíÜ, 13 (1993) 27-44.
157. Ç åðéãñáöÞ áõôÞ äåí ðåñéëáìâÜíåôáé óôéò IG áðü ôï Áéãßíéï (áñ. 323-331) êáé
óôéò ðñïóèÞêåò (áñ. 1318-1356).
158. Ï Ussing, ãéá ôçí åðéãñáöÞ áõôÞ, ðáñáðÝìðåé óôïí W. M. Leake, åðéãñáöÞ áñ. 7.
45
ÊÁËÁÌÐÁÊÁ. Ï ìáñìÜñéíïò Üìâùíáò óôï íáü ôçò Êïßìçóçò ôçò Èåïôü-
êïõ. (Ç öùôïãñáößá åßíáé ôïõ Ä. Óïõëéþôç, 30.5.1982)
46
åêåß ðïõ åîÝñ÷åôáé, äçëáäÞ ôá ÌåôÝùñá êáé ôá ÔÝìðç. Ï ðïôáìüò åíþíåôáé óáí
áóçìÝíéá áëõóßäá ìå ôá äýï áõôÜ áóôñáöôåñÜ êïóìÞìáôá.
ÓÔÁ ÌÅÔÅÙÑÁ
Ôá ÔÝìðç ìå ôï áðëü êáé áðÝñéôôï ìåãáëåßï ôïõò åßíáé óáí Ýíá ôÝëåéï
áíèñþðéíï äçìéïýñãçìá. Ç ðåñéï÷Þ ãýñù áðü ôá ÌåôÝùñá, ìå ôçí ðëïýóéá êáé
ðáíÝìïñöç èÝá ðÜíù áðü åýöïñåò åêôÜóåéò êáé ðïëý÷ñùìá âïõíÜ êáé ìå ôïõò
öáíôáóìáãïñéêïýò ëßèéíïõò üãêïõò, ìïéÜæåé ìå ôï ðïëý÷ñùìï üíåéñï åíüò ðáé-
äéïý. ÐïõèåíÜ áëëïý äåí Ý÷ù áíôéêñßóåé êÜôé ðáñüìïéï óáí áõôïýò ôïõò ìåëá-
íïýò ðõñãïåéäåßò âñÜ÷ïõò. Ìå îÝíéæáí, üìùò, ïé Üíèñùðïé ðïõ ôïõò åß÷áí äéá-
ëÝîåé ãéá êáôïéêßá. Ï ëßèéíïò áõôüò üãêïò åßíáé öôéáãìÝíïò, åõäéÜêñéôá, áðü
ìéêñüôåñåò óôñïããõëÝò ðÝôñåò, áëëÜ åßíáé ðïëý óêëçñüò êáé ãé´ áõôü ìüíï
ìéêñÜ êïììÜôéá ðÝöôïõí áðü ôéò âñï÷Ýò ôïõ ÷åéìþíá. Ïé âñÜ÷ïé õøþíïíôáé,
êáôáêüñõöá óáí êßïíåò, ðÜíù áðü ôç ãç ìÝ÷ñé ôá 1000 ðüäéá159 êáé ìðïñåß íá
ìïéÜæïõí óáí êáôïéêßåò öáíôáóìÜôùí, éäéáßôåñá üôáí ôïõò áíôéêñßæåéò ôç
íý÷ôá. ¼ôáí, üìùò, îåóðÜ êáôáéãßäá, üôáí ï ïõñáíüò êáôåâáßíåé ÷áìçëÜ, óêï-
ôåéíüò êáé áðåéëçôéêüò, ï ÷þñïò áðïêôÜ ôç ìïñöÞ åíüò ôåñÜóôéïõ óðçëáßïõ ìå
óôáëáêôßôåò. ¼ôáí ðñùôïáíôßêñéóá ôïí ÷þñï áõôü, Ýëáìðå ï ðéï ÷áñïýìåíïò
êáëïêáéñéÜôéêïò Þëéïò êáé ôá üìïñöá äÜóç, ôá ïðïßá ðåñéâÜëëïõí êáé êáëý-
ðôïõí ôïõò âñÜ÷ïõò üðùò ï êéóóüò ôá åñåßðéá åíüò êÜóôñïõ, ôá ðëïýóéá ÷ùñÜ-
öéá, ïé ìïíÝò, ôá ÷ùñéÜ, ôï ðïôÜìé, ç õðÝñï÷ç åíáëëáãÞ óôá ðÜíôá Ýäåé÷íáí
ôïí ùñáéüôåñï ÷þñï ôïõ êüóìïõ.
Ç èÝóç ôùí ìïíþí ôùí Ìåôåþñùí äåí äåß÷íåé ìüíï ôç èÝëçóç íá áðïôñáâç-
÷èåß êÜðïéïò áðü ôçí ôýñâç ôïõ êüóìïõ áëëÜ êáé ôçí áíÜãêç ðñïóôáóßáò óå
êáéñïýò Üóôáôïõò, üðïõ ìüíï óå ôÝôïéï ýøïò õðÞñ÷å áóöÜëåéá. Åðßóçò, üôáí
êÜðïéïò åðéëÝãåé Ýíáí ôÝôïéï ÷þñï ãéá íá áðïôñáâç÷èåß ôï êÜíåé áðü áíÜãêç
íá áíôéóôáèåß óôïõò íüìïõò ôçò öýóçò êáé óôá ðéï áðëÜ ðñÜãìáôá. Ïé ìïíÝò
åßíáé óáí áåôïöùëéÝò, áëëïý óôçí êïñõöÞ ôùí âñÜ÷ùí êáé áëëïý óå êïéëþ-
ìáôá ôùí ðëåõñþí êáé öáßíåôáé ðùò ÷ñåéÜæåóáé öôåñÜ ãéá íá áíåâåßò åðÜíù.
Ï åñçìßôçò Óßìùí160 åß÷å ôçí êáôïéêßá ôïõ óôçí êïñõöÞ åíüò ëåðôïý âñÜ÷ïõ.
ÕðÞñîå ìåãÜëïò Üãéïò êáé ðÜìðïëëïé, ìåôÜ áðü áõôüí, åðéäßùîáí ôçí áãéüôç-
ôá ìå ôïí ßäéï ôñüðï. ÐÜíù óôïõò êßïíåò ôïõ íáïý ôïõ Ïëýìðéïõ Äßá, óôçí
ÁèÞíá, õðÜñ÷åé êáé óÞìåñá (1846) Ýíá ôÝôïéï åñçìçôÞñéï. Êáé åäþ ïé ãñáíß-
ôéíïé êßïíåò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé êáôÜ ôïí ßäéï ôñüðï. Óôçí áñ÷Þ, âåâáßùò, Þôáí
ìåìïíùìÝíïé åñçìßôåò ïé ïðïßïé êáôÝâáëáí áõôÝò ôéò áåôïöùëéÝò. ÓéãÜ-óéãÜ,
üìùò, ìåôáìïñöþèçêáí ïé ïõñÜíéåò áõôÝò öùëéÝò óå áíåôüôåñåò êáôïéêßåò êáé
êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ 14ïõ áéþíá áíåãÝñèçêáí åäþ ïëüêëçñåò ìïíÝò, öõóéêÜ
ðÜíôá ìå ãíþóç ôçò Üðáñôçò èÝóçò. Ôüôå, Üëëùóôå, äåí Þôáí ìüíï ïé ÷ñéóôéáíïß
ðïõ áëëçëïôñþãïíôáí, áëëÜ êáé ïé ôïõñêéêÝò ïñäÝò åß÷áí Þäç îå÷õèåß óôéò äéÜ-

160. Ôï óùóôü, Óõìåþí ï Óôõëßôçò.
47
öïñåò ÷þñåò. Ïé ìïíÝò áñ÷éêÜ Þôáí 21,161 áëëÜ óÞìåñá (1846) êáôïéêïýíôáé
ìüíï ïé 7: ôï ÌåôÝùñï, ç Áãßá ÌïíÞ,162 ôïõ ÂáñëáÜì, ôïõ ÑïõóÜíïõ, ç Áãßá
ÔñéÜäá êáé ï ¢ãéïò ÓôÝöáíïò.
ÌÅÔÅÙÑÁ. Ç ÌïíÞ ôïõ ÂáñëáÜì óå öùôïãñáößá ôïõ 1897, ðñïóöïñÜ

ôïõ äñ. R. Schneider Berrenberg.
161. ÊáôÜ ôïí L. Heuzey, áñ÷éêþò ïé ìïíÝò Þôáí 24. Óå ãñáðôÞ ðçãÞ, üìùò, ôïõ 16ïõ
áé. áíáöÝñïíôáé 14 êáé óå ìßá Üëëç ôïõ 17ïõ áé. ìüíï 11. Âë. ÈåïôÝêíç ìïíá÷Þ, Ôï
ðÝôñéíï äÜóïò ôùí Ìåôåþñùí, ÁèÞíáé 1978, 39-40. Óôá 1809-1810 ïé ìïíÝò Þôáí 7. Âë.
W. M. Leake (ìåô. Â. Áñãõñïýëçò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôïõ 1809-1810, Èåóóáëéêü Çìå-
ñïëüãéï, 38 (2000) 168.
162. Ç Áãßá ÌïíÞ åßíáé êïíôÜ óôïí ¢ãéï Íéêüëáï ÁíáðáõóÜ.
48
ÌåôÜ áðü ïëéãü÷ñïíç îåêïýñáóç ðÞñá ôïí äñüìï ãéá ôç ÌïíÞ ôçò Ìåôáìüñ-
öùóçò ôïõ ÓùôÞñá, ôç ìåãáëýôåñç áðü üëåò ôéò ìïíÝò, ç ïðïßá ïíïìÜæåôáé êáé
ÌåôÝùñï. ÐÜíù áêñéâþò áðü ôçí ÊáëáìðÜêá áñ÷ßæïõí íá õøþíïíôáé ïé êáôá-
êüñõöïé âñÜ÷ïé, áëëÜ ç öýóç Ý÷åé áíïßîåé ìßá ó÷éóìÞ áíÜìåóÜ ôïõò êé Ýôóé
äåí ÷ñåéÜæåôáé íá êÜíåéò ïëüêëçñï êýêëï ãéá íá öèÜóåéò óôï ÌåôÝùñï. Ôï
áíÝâáóìá ðÜíù áðü ôïõò êáêïôñÜ÷áëïõò âñÜ÷ïõò ãßíåôáé ìå äõóêïëßá êáé óå
ëßãï âñßóêåóáé óôçí Üëëç ðëåõñÜ ôïõ ëßèéíïõ üãêïõ. Óôá áñéóôåñÜ, óôç ìÝóç
ôùí âñÜ÷ùí, äéáêñßíåôáé Ýíá ìåãÜëï óðÞëáéï, ôï ïðïßï Ý÷åé ìåôáâëçèåß óå
êáôïéêßá ìå ôïß÷ïõò êáé óáíßäåò. Áõôü åßíáé ç ÌïíÞ ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ.163 ¼ðùò
êáé üëåò ïé Üëëåò ìïíÝò, âñßóêåôáé ôüóï øçëÜ þóôå ç ðñþôç óêÝøç ðïõ êÜíåéò
åßíáé: ðþò ôá êáôÜöåñáí ïé ðñþôïé êÜôïéêïß ôïõ íá áíåâïýí Ýùò åêåß; Ï ðñþ-
ôïò ßóùò ìðïñïýóå íá âïçèÞóåé ôïõò Üëëïõò. Ðïéïò, üìùò, âïÞèçóå ôïí ðñþôï;
Ç ìïíÞ åßíáé ðñïóéôÞ ìüíï ìå ìßá áíåìüóêáëá, ç ïðïßá äåí åßíáé ðëåãìÝíç ìå
ó÷ïéíß, üðùò èá ðåñéìÝíáìå, áëëÜ åßíáé óõññáìÝíç áðü ìéêñÜ êïììÜôéá äñýé-
íïõ îýëïõ. Ç áíåìüóêáëá êñÝìåôáé áêüìá óôç èÝóç ôçò, áëëÜ ç ìïíÞ åßíáé
åãêáôáëåéììÝíç.
Áíåâáßíïíôáò ðÜíôá áíÜìåóá óå áíèéóìÝíïõò èÜìíïõò, Ýöèáóá óå Ýíá ìéêñü
åîùêêëÞóé ìå ôï ÃåíÝóéï ôçò Ðáíáãßáò164 êáé óôï ÷ùñéü ÊáóôñÜêé. Ôï ÷ùñéïõ-
äÜêé áõôü óôñéìþ÷íåôáé áíÜìåóá óôá âïõíÜ êáé ëÝíå üôé Ýíá ôìÞìá ôïõ ôï
÷åéìþíá äåí âëÝðåé Þëéï. ÄÜóïò âáëáíéäéþí êáé ðëáôáíéþí êáëýðôåé ôçí
üìïñöç êïéëÜäá êáé ôéò ðëáãéÝò ôïõ áðÝíáíôé âïõíïý, óôçí êïñõöÞ ôïõ ïðïß-
ïõ õøþíåôáé ôï ÌåôÝùñï. Ï äñüìïò, ìáêñýò êáé öéäïãõñéóôüò, áíçöïñßæåé áðü-
ôïìá, áëëÜ êÜèå óôéãìÞ ðáñïõóéÜæïíôáé êáé íÝåò ïìïñöéÝò, íÝá èáýìáôá ôçò
öýóçò. ØçëÜ, óôçí ðëåõñÜ ôùí âñÜ÷ùí, áíïßãåôáé Ýíá óðÞëáéï, ðáñüìïéï ìå ôï
ðñïáíáöåñüìåíï. Êé åäþ õðÜñ÷åé ìßá åãêáôáëåéììÝíç ìïíÞ, áõôÞ ôïõ Áã. Ãåùñ-
ãßïõ.165 Óå ÷ùñéóôü, ðõñãïåéäÞ âñÜ÷ï, ïñèþíåôáé ç ÌïíÞ ôùí Áãßùí ÐÜíôùí Þ
ôïõ ÂáñëáÜì. ÃåíéêÜ ðéóôåýåôáé üôé ôï ðñþôï üíïìá åßíáé ôï êáèáõôü üíïìá
ôçò ìïíÞò êáé üôé ôï äåýôåñï üíïìá åßíáé ôï üíïìá ôïõ éäñõôÞ ôçò.166
Áõôüò, ëÝíå, Þôáí Ýíáò ëüãéïò ìïíá÷üò áðü ôçí Êáëáâñßá,167 ï ïðïßïò Þñèå
óôçí ÅëëÜäá ãéá íá ìåëåôÞóåé ôïí ÁñéóôïôÝëç óôç ãëþóóá ôïõ êáé Ýæçóå
ðïëëÜ ÷ñüíéá óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, óôç Èåóóáëïíßêç êáé áëëïý, ìÝ÷ñé ôç
äéáìÜ÷ç ðïõ åß÷å ìå ôïõò ìïíá÷ïýò ôïõ ¢èùíá. Ïé ôåëåõôáßïé õðïóôÞñéæáí üôé
163. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ¢ãéï Íéêüëáï ÌðÜíôïâá. Ôçí ôáýôéóç áõôÞ, üðùò êáé ôéò
óçìåéþóåéò 164 êáé 170, ïöåßëïõìå óôïí ê. Äçì. Ã. Êáëïýóéï.
164. Ôï óýã÷ñïíï åêêëçóÜêé ôçò Ðáíáãßáò âñßóêåôáé óôïõò âüñåéïõò ðñüðïäåò ôïõ
âñÜ÷ïõ üðïõ ï ¢ã. Íéêüëáïò ÌðÜíôïâáò, íïôßùò êáé êïíôÜ óôéò äéáëõìÝíåò ìïíÝò ôïõ
Áã. Ãñçãïñßïõ êáé Áã. Áíôùíßïõ.
165. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôïí Áã. Ãåþñãéï ôïí ÌáíôéëÜ.
166. ÐñÜãìáôé, áðü ôï 1350 åäþ åß÷å åãêáôáóôáèåß ï åñçìßôçò ÂáñëáÜì. Âë. ÈåïôÝ-
êíç ìïíá÷Þ, ü.ð., ó. 99.
167. Ï åñçìßôçò ÂáñëáÜì ôùí Ìåôåþñùí êáé ï ÂáñëáÜì Êáëáâñüò, öéëüóïöïò, èåï-
ëüãïò êáé ìáèçìáôéêüò (1290-1350) åßíáé äýï Üó÷åôá ìåôáîý ôïõò ðñüóùðá.
áíôßêñéæáí ôï èåúêü öùò üôáí Ýðåöôáí óå êÜðïéá Ýêóôáóç (Çóõ÷áóôÝò) êáé
üôáí ï ÂáñëáÜì ðïëÝìçóå áõôÞí ôç äïîáóßá, êáôÜ ôçí Óýíïäï ôçò Áãßáò
Óïößáò, ôï 1341, êçñý÷èçêå áéñåôéêüò êáé åîïñßóèçêå óôçí ðáôñßäá ôïõ, üðïõ
êáé ðÝèáíå ùò åðßóêïðïò ôïõ Gerace. Ôï ðåñßåñãï åßíáé áí áõôüò ï Üíèñùðïò,
ðïõ èåùñïýíôáí áðü ôá ðéï áíïé÷ôÜ ðíåýìáôá ôïõ áéþíá ôïõ, ßäñõóå ìßá áðü
ôéò ðéï ðåñßåñãåò ìïíÝò. Åãþ, öõóéêÜ, äåí Ý÷ù êáí ôç äõíáôüôçôá íá áðïäåß-
îù áí üíôùò áõôÞ åßíáé ç éóôïñéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá.
Ç ìïíÞ ïíïìÜæåôáé óõ÷íÜ ôïõ Áãßïõ ÂáñëáÜì. ÅÜí ôï üíïìá åßíáé üíôùò
éóôïñéêü, åßíáé äýóêïëï íá ïöåßëåôáé óôïí ðñïáíáöåñüìåíï ÊáëáâñÝæï, ï ïðïß-
ïò Þôáí Ýíáò áéñåôéêüò êáé ü÷é Üãéïò, áëëÜ ðñüêåéôáé ìÜëëïí ãéá ôïí üóéï
ìïíá÷ü ï ïðïßïò ðñïóçëýôéóå ôïí éíäü ðñßãêéðá ÉùóáöÜô, üðùò áíáöÝñåé ï ÉùÜí-
íçò Äáìáóêçíüò óôïí ãíùóôü ìýèï ðïõ äéáäüèçêå, êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ
Ìåóáßùíá, óå üëçí ôçí Åõñþðç êáé ìåôáöñÜóèçêå óå üëåò ôéò ãëþóóåò. ¸ôóé
èá åîçãïýíôáí êáé ôï äéðëü üíïìá ôçò ìïíÞò, áöïý ôï üíïìá ôïõ áéñåôéêïý
ÊáëáâñÝæïõ äåí åß÷å êáëÞ áðÞ÷çóç óôïõò ¸ëëçíåò ïé ïðïßïé èá ðñïôéìïýóáí
íá ôï áëëÜîïõí ìå ôï üíïìá ôïõ Üëëïõ.
Óå üìïéá ëßèéíç ðñïåîï÷Þ, ëßãï ÷áìçëüôåñá üìùò, âñßóêåôáé ç ìéêñüôåñç
ÌïíÞ ôùí Áãßùí ÐÜíôùí,168 ôçí ïðïßá óõíÞèùò áðïêáëïýí ÌïíÞ ôïõ ÑïõóÜíïõ,
ßóùò áðü ôï üíïìá ôïõ éäñõôÞ ôçò.169 Óôçí ðëåõñÜ, üìùò, ôçò ôåñÜóôéáò ëßèéíçò
ìÜæáò, ðÜíù óôçí ïðïßá õøþíåôáé ôï ÌåôÝùñï, åìöáíßæïíôåò ëßèéíåò ðñïåîï÷Ýò,
üðïõ èñïíéÜæïíôáé ôñåéò ìéêñüôåñåò ìïíÝò: ôïõ ÉùÜííç ÂáðôéóôÞ Þ, üðùò ëÝãå-
ôáé óôçí ÅëëÜäá, ôïõ Áãßïõ Ðñïäñüìïõ,170 ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ171 êáé ôùí Ôñéþí
Éåñáñ÷þí, ãíùóôÞ ìå ôï ãåíéêüôåñï üíïìá Áãßá ÌïíÞ.172
ÌåôÜ áðü êáìéÜ þñá, áöïý, Üöçóá ôçí ÊáëáìðÜêá, Ýöèáóá óå ôÝôïéï ýøïò
üóï Þôáí äõíáôüí íá öèÜóåé êÜðïéïò ìå ôá ðüäéá êáé âñÝèçêá óôç ñßæá ôÞò
ðÜíù áðü 100 ðüäéá173 êáôáêüñõöçò ðëáãéÜò, ðÜíù óôçí ïðïßá åßíáé êôéóìÝíç
ç ìïíÞ. ÌðñïóôÜ ôçò áíÝñ÷åôáé, ìÝ÷ñé ôï ýøïò ôùí 50 ðïäéþí,174 ìßá îýëéíç
óêÜëá áðü ÷ïíôñÜ äñýéíá äïêÜñéá. ÁõôÞ óôáìáôÜåé óôç ìÝóç ôïõ âñÜ÷ïõ êáé
äåí ìðïñåß êáíåßò íá öèÜóåé åðÜíù åÜí äåí ñßîïõí ïé ìïíá÷ïß ìßá áíåìüóêá-
ëá, êáôáóêåõáóìÝíç åðßóçò áðü äñýéíá êïììÜôéá îýëïõ. Ìüíï áöïý óêáñöá-
168. Ç ÌïíÞ ôïõ ÑïõóÜíïõ åßíáé áöéåñùìÝíç óôçí Ìåôáìüñöùóç ôïõ ÓùôÞñá êáé
ü÷é óôïõò ¢ãéïõò ÐÜíôåò.
169. Ç ÌïíÞ ôïõ ÑïõóÜíïõ áíáöÝñåôáé ìå ôï üíïìá áõôü óå åðßóçìá Ýããñáöá áðü
ôçí ôñßôç äåêáåôßá ôïõ ÉÓÔ´ áé. Ðéèáíüôáôá ôï üíïìá ïöåßëåôáé óôïí ðñþôï ïéêéóôÞ
(13ïò-14ïò áé.) Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ÌåôÝùñá} ïäïéðïñéêü, ÌåôÝùñá 1990, 73.
170. Ôá åñåßðéÜ ôçò óþæïíôáé íïôéïáíáôïëéêÜ ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ Áíá-
ðáõóÜ.
171. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÌïíÞ ôïõ ¢ã. ÍéêïëÜïõ ÁíáðáõóÜ, ç ïðïßá êôßóèçêå ãéá
äåýôåñç öïñÜ êáé éóôïñÞèçêå ôï 1527. Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ü.ð., ó. 64.
172. Ôï 1809-1810 ç Áãßá ÌïíÞ Þôáí êåíÞ. Âë. W. M. Leake, ü.ð., ó. 168.
50
ëþóåéò óôçí áíåìüóêáëá ôüôå áõôÞ ìðïñåß íá óõñèåß óôç ìïíÞ. Áõôüò åßíáé
êáé ï ìïíáäéêüò äñüìïò ãéá ôïõò ìïíá÷ïýò êáé ãéá üóïõò Ý÷ïõí äïõëåéÜ óôç
ìïíÞ. Ôñüöéìá, áðïóêåõÝò, ðñÜãìáôá êÜèå åßäïõò ôïðïèåôïýíôáé óå Ýíá äß÷ôõ,
ôï ïðïßï ìáæåýåôáé ìå ìßá ôñï÷áëßá óôï áíþôáôï óçìåßï ôçò ìïíÞò, ãýñù óôá
150 ðüäéá175 ðÜíù áðü ôçí åðéöÜíåéá ôïõ åäÜöïõò. Áêüìá êáé ôïõò åðéóêÝðôåò
ðïõ äåí Ý÷ïõí ôüóï èÜññïò, ãéá íá óêáñöáëþóïõí óôçí áíåìüóêáëá, ôïõò áíå-
âÜæïõí ìå ôïí ßäéï ôñüðï.
Êáèþò Þìïõí êïõñáóìÝíïò áðü ôçí êïðéáóôéêÞ ïäïéðïñßá, ðñïôßìçóá áõôüí
ôïí éäéÜæïíôá áëëÜ áíáðáõôéêü ôñüðï ãéá íá öèÜóù óôç ìïíÞ. Ï õðçñÝôçò
ìïõ ÄçìÞôñéïò, áöïý õðïëüãéóå ìå ôá ìÜôéá ôïõ ôï ýøïò êáé óêÝöèçêå üôé
åß÷å áöÞóåé ðßóù ãõíáßêá êáé ðáéäß, ðñïôßìçóå íá ìçí åêèÝóåé óå êßíäõíï ôç
æùÞ ôïõ. ¹ìïõí, öõóéêÜ, éêáíïðïéçìÝíïò ðïõ äåí ìå áêïëïýèçóå êáèþò èõìÞ-
èçêá ôçí éóôïñßá åíüò ñÜöôç ï ïðïßïò, áöïý âñÞêå ôï èÜññïò íá áíåâåß, Ýêáíå
12 ïëüêëçñåò ìÝñåò íá îåèáññÝøåé ãéá íá ôïí êáôåâÜóïõí. ÖùíÜæáìå áñêåôÞ
þñá þóðïõ íá ìáò áíôéëçöèïýí ïé ìïíá÷ïß êáé íá ôïõò ðù üôé Þèåëá íá åðé-
óêåöèþ ôç ìïíÞ ôïõò. ¼ôáí ìáò Üêïõóáí, êáôÝâáóáí áìÝóùò ôï äß÷ôõ êáé
îÜðëùóá ìÝóá ôïõ üðùò ôá êïôüðïõëá óôïõò þìïõò ôïõ ÷ùñéêïý ðïõ ôá ðÜåé
óôçí áãïñÜ. Ç ôñï÷áëßá ôÝèçêå óå êßíçóç êáé áíÝâçêá ãñÞãïñá, áéùñïýìåíïò
áíÜìåóá óôç ãç êáé óôïí ïõñáíü. Óôçí áñ÷Þ ðáëéíäñïìïýóá ëßãï êáé áñêå-
ôÝò öïñÝò ÷ôýðçóá ìå ôá ðüäéá óôïí âñÜ÷ï, áëëÜ ãñÞãïñá ç áíÜâáóç Ýãéíå
ðéï Þñåìç êáé åéóÞëèá óôï Üíïéãìá üðïõ ïé öéëüîåíïé ìïíá÷ïß ìå îåôýëéîáí
áðü ôï äß÷ôõ. ¼ôáí ôïõò Ýäåéîá ôç óõóôáôéêÞ åðéóôïëÞ ôïõ ìçôñïðïëßôç ôçò
ËÜñéóáò, ðïõ ôïõò ðáñáêáëïýóå íá ìå îåíáãÞóïõí óôá âéâëßá ôïõò êáé óå
üëá ôá áîéüëïãá ðñÜãìáôá, Ýãéíáí áêüìá ðéï åãêÜñäéïé.
Ç ÌïíÞ ôçò Ìåôáìüñöùóçò åßíáé áñêåôÜ åêôåôáììÝíç. Óýìöùíá ìå ôéò êôé-
ôïñéêÝò åðéãñáöÝò, éäñýèçêå áðü ôïí ÁèáíÜóéï176 êáé ôïí ÉùÜóáö. Ï äåýôåñïò
êôßôïñáò ðñïåñ÷üôáí áðü ôçí áõôïêñáôïñéêÞ ïéêïãÝíåéá ôùí Ðáëáéïëüãùí,177
åãêáôÝëåéøå ôçí êõñéáñ÷ßá ôçò Èåóóáëßáò êáé áðïôñáâÞ÷èçêå óôçí çñåìßá ôïõ
ìïíá÷éóìïý. Ç ìïíÞ éäñýèçêå ôï Ýôïò 6896 áðü ôçí êôßóç ôïõ êüóìïõ Þ ôï 1388
ì.×.178 Ôï êáèïëéêü ôçò ìïíÞò åßíáé áðü ôïõò ùñáéüôåñïõò êáé ìåãáëýôåñïõò
íáïýò. Ìå åîáßñåóç ôéò ìïíÝò ôïõ Áã. ¼ñïõò, äýóêïëá èá âñåèåß, óôçí ÅëëÜ-

176. Ï ÁèáíÜóéïò ï Ìåôåùñßôçò ßäñõóå ôï ÌåãÜëï ÌåôÝùñï ëßãï ðñéí áðü ôá ìÝóá
ôïõ 14ïõ áé. Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ü.ð., ó. 97.
177. Ï ÉùÜóáö, êáôÜ êüóìï ÉùÜííçò, ï äåýôåñïò êôßôïñáò ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ, åßíáé
ãéïò ôïõ åëëçíïóÝñâïõ çãåìüíá ôçò Èåóóáëßáò êáé ôçò Çðåßñïõ Óõìåþí Ïýñåóç Ðáëáé-
ïëüãïõ. Ï ÉùÜóáö êáôÝöõãå óôï Ìåã. ÌåôÝùñï ìåôÜ ôïí ÍïÝìâñéï ôïõ 1372 êáé ðñéí
áðü ôïí Éïýíéï ôïõ 1373. Áõôüò åðáíÝêôéóå ôï áñ÷éêü êáèïëéêü ôçò ìïíÞò ôï 1387/1388.
Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ü.ð., ó. 100-103.
178. Ãéá ôçí áêñßâåéá, ôï Ýôïò SÙ#S (6896)_ áðü ôçí êôßóç ôïõ êüóìïõ, äçëáäÞ ôï
Ýôïò 1387/1388.
51
äá, Üëëç ìïíÞ ìå ôüóï ðëïýóéá âéâëéïèÞêç êáé ôüóï ìåãÜëï óêåõïöõëÜêéï. Ç
ìïíÞ ìå ôá äéÜöïñá êôßóìáôÜ ôçò êáëýðôåé üëç, ó÷åäüí, ôçí åðéöÜíåéá ôçò
êïñõöÞò ôïõ âñá÷þäïõò ðýñãïõ êáé ïé ôïß÷ïé ôçò öáßíïíôáé óáí óõíÝ÷åéá ôïõ
âñÜ÷ïõ. Ìüíï óôç ìßá ðëåõñÜ, Ýíá ôìÞìá ôçò âñá÷þäïõò êïñõöÞò åßíáé Ýîù
áðü ôçí ìïíÞ. Êáìðõëþíåôáé óáí ôåñÜóôéï êñáíßï êáé äåí õðÜñ÷åé êáíÝíáò
öñÜ÷ôçò ãéá íá ðñïóôáôåýåé áðü ôï ðÝóéìï óôï ãêñåìü.
ÅÜí, üìùò, Ý÷åéò ôï èÜññïò íá öèÜóåéò ìÝ÷ñé ôçí Üêñç, áðïëáìâÜíåéò ôçí
ùñáéüôåñç èÝá. ÌðñïóôÜ åßíáé ïé ìåëáíïß âñÜ÷ïé, ï Ýíáò åíôõðùóéáêüôåñïò áðü
ôïí Üëëï, äéáêïóìçìÝíïé ìå ôá ãñáöéêÜ åñçìçôÞñéá, ôñéãýñù ï ðëïýóéïò öõôé-
êüò êüóìïò, âáëáíéäéÝò êáé ðëáôÜíéá áíáêáôùìÝíá êáé áíÜìåóÜ ôïõò ôï öôù-
÷éêü ëïõëïýäé, ôï ÷ùñéü ÊáóôñÜêé. Ç ãç, óôïëéóìÝíç ìå ÷ùñÜöéá êáé öõôåßåò
êáôçöïñßæåé ìáëáêÜ (áêüìá êáé ïé ôáëáßðùñåò ìïõñéÝò öáßíïíôáé üìïñöåò áðü
ìáêñéÜ) ìÝ÷ñé ôç ëåõêÞ, ãõáëéóôåñÞ êïßôç ôïõ Ðçíåéïý. ÁðÝíáíôé õøþíåôáé
ôï üìïñöï ðïëý÷ñùìï âïõíü, ç ìåãáëåéþäçò Ðßíäïò, óôéò øçëÝò êïñõöÝò ôçò
ïðïßáò, åäþ êé åêåß, áóðñßæåé ôï ÷éüíé. ÁíÜìåóá óôéò äýï ïñïóåéñÝò, ôï ìÜôé
áêïëïõèåß ôïí Ðçíåéü ðïõ êáôçöïñßæåé óôçí êïéëÜäá þóðïõ áõôÞ áíïßãåé üëï
êáé ðåñéóóüôåñï ãéá íá ÷áèåß óôçí áíïé÷ôÞ ðåäéÜäá.
Óôï åóùôåñéêü ôçò ÌïíÞò ôçò Ìåôáìüñöùóçò õðÜñ÷åé Ýíá äùìÜôéï üðïõ Ý÷ïõí
óõãêåíôñþóåé, ìå ôÜîç, üëá ôá ðëïýôç êáé ôá ðïëýôéìá áíôéêåßìåíá ðïõ äéÝ-
óùóáí. Åäþ âñßóêïíôáé ìéêñÜ êéâþôéá, ðïéêéëìÝíá ìå ÷ñõóü, áóÞìé êáé ðïëý-
ôéìïõò ëßèïõò, ôá ïðïßá ðåñéÝ÷ïõí ïóôÜ, êÜñåò áãßùí óå ðïëýôéìåò öéÜëåò,
ëåðôïêáìùìÝíïõò îýëéíïõò óôáõñïýò, óôïõò ïðïßïõò áðåéêïíßæïíôáé äéÜöïñåò
óêçíÝò áðü ôçí éóôïñßá ôçò Âßâëïõ. ËÝãåôáé üôé ôïõò óêÜëéóáí ìïíá÷ïß ôçò
ìïíÞò áõôÞò. Åäþ öõëáóóüôáí, åðßóçò, êáé ìßá óêáëéóìÝíç ìåôáëëéêÞ ðëÜêá179
óôçí ïðïßá áðåéêïíßæïíôáí, óáí óå ôïðéêü ÷Üñôç, üëåò ïé ìïíÝò åéäùìÝíåò áðü
ôïí áÝñá, üðùò åßíáé ãíùóôü áðü ôá óðÜñãáíá ôçò ãåùãñáößáò êáé öáßíåôáé
ðùò åßíáé êáé ðÜëé ìïíôÝñíï. Ðáëéüôåñá ðñüóöåñáí óôïõò åðéóêÝðôåò, ùò áíá-
ìíçóôéêü äþñï, Ýíá áíôßãñáöï áõôÞò ôçò ðëÜêáò, áëëÜ ôþñá ôï ðéåóôÞñéï Ý÷åé
óðÜóåé óôá äýï êáé ãé´ áõôü äåí ìïõ ðñüóöåñáí Ýíá áíôßãñáöï.
Ç âéâëéïèÞêç ôçò ìïíÞò ðåñéëáìâÜíåé ìåãÜëï áñéèìü ÷åéñïãñÜöùí, ìïëïíüôé
êáíÝíá äåí åßíáé êÜðïéáò áîßáò.180 ¼ëá åßíáé èñçóêåõôéêïý êáé åêêëçóéáóôé-
êïý ðåñéå÷ïìÝíïõ. Ôá äýï-ôñßá ÅõáããÝëéá, ðñáãìáôéêÜ êáëëéôå÷íÞìáôá, ÷Üíï-
íôáé óôïí áôåëåßùôï üãêï ôùí íåüôåñùí êáé ÷ùñßò áîßá,181 áðïêëåéóôéêÜ ó÷åäüí
åêêëçóéáóôéêþí, ÷åéñïãñÜöùí.
179. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôçí ÷áëêïãñáößá óôçí ïðïßá åéêïíßæïíôáé üëåò ïé ìïíÝò
ôçò ÅðéóêïðÞò ôùí Óôáãþí, ç ïðïßá Ýãéíå óôéò 21.6.1782 ìå äáðÜíç ôïõ Ößëïõ Äçìï-
ðïýëïõ, áðü ôï ×áëßêé ôïõ ÁóðñïðïôÜìïõ.
180. Óôï Ìåã. ÌåôÝùñï öõëÜóóïíôáé 640 ÷åéñüãñáöá ôá ïðïßá êáëýðôïõí 10 ðåñßðïõ
áéþíåò (9ïò-19ïò). Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõò áíÞêåé óôïõò 11ï-16ï áé. Âë. Äçì. Æ.
Óïöéáíüò, ü.ð., ó. 139.
181. Ï Ussing õðïôßìçóå ôçí áîßá ôùí ÷åéñïãñÜöùí, ìÜëëïí áðü Üãíïéá.
52
ÏðùóäÞðïôå, ü÷é ìüíï ôá óõããñÜììáôá áëëÜ êáé ç ìüñöùóç âñÞêáí êáôá-
öýãéï óôçí Üêñç áõôÞ ôïõ êüóìïõ. Ïé ðåñéóóüôåñïé ìïíá÷ïß åäþ, üðùò Üëëù-
óôå êáé áëëïý, äåí åß÷áí êáí áíïßîåé êÜðïéï âéâëßï. Ìïõ áíÝöåñáí, üìùò,
êÜðïéïí áðü ôïõò áäåëöïýò ôçò ìïíÞò ùò ðïëý ìïñöùìÝíï, áêüìá êáé óå îÝíåò
ãëþóóåò, äçëáäÞ óåñâéêÜ, ñùóéêÜ, ãåñìáíéêÜ êáé éôáëéêÜ. Ðñüóèåóáí, üìùò,
üôé áõôüò Þôáí ôüóï óåìíüò ðïõ äåí öïâïýíôáí ôßðïôá Üëëï áðü ôï íá äåßîåé
ôéò ãíþóåéò ôïõ. Ôï üôé áõôü Þôáí áëÞèåéá, ôï äéáðßóôùóá óýíôïìá. Ðñéí ôïí
÷áéñåôÞóù áðïìáêñýíèçêå ãéá íá ìçí áñ÷ßóù êÜðïéá óõæÞôçóç ìáæß ôïõ.
Áöïý ðÝñáóá êÜðïéá þñá ìå ôç óõíôñïöéÜ öéëéêþí ìïíá÷þí êáé óõæÞôçóá
ìáæß ôïõò ãéá ôç æùÞ êáé ôéò ìïíÝò ôïõò, Þðéá Ýíá öëõôæÜíé êáöÝ êáé èáõ-
ìÜóéï äñïóåñü íåñü áðü ôçí ìåãÜëç äåîáìåíÞ, ôç óêáëéóìÝíç óôï âñÜ÷ï, üðïõ
ôï óõãêåíôñþíïõí áðü ôéò ÷åéìùíéÜôéêåò âñï÷Ýò ãéá íá Ý÷ïõí üëï ôï ÷ñüíï,
åéóÞëèá îáíÜ óôï äß÷ôõ ãéá íá êáôåâþ. Óôç ÌïíÞ ôçò Ìåôáìüñöùóçò, üðùò
êáé óôç ÌïíÞ ôïõ ÂáñëáÜì, áðü ôï 1813 éó÷ýåé, üðùò ìïõ åßðáí, ùò óôáèåñüò
êáíüíáò ôï íá ìç äÝ÷ïíôáé äþñá áðü ôïõò åðéóêÝðôåò. Åêåßíç ôç ÷ñïíéÜ, óôç
ÌïíÞ ôïõ ÂáñëáÜì, äÝ÷èçêáí êÜðïéï äþñï áðü ìßá ãõíáßêá, ç ïðïßá åß÷å
ìåôáìöéåóèåß ãéá íá ìðïñÝóåé íá åéóÝëèåé óôç ìïíÞ. ¼ôáí ôçí êáôÝâáæáí
Ýìåéíå áéùñïýìåíç óôç ìÝóç ôçò äéáäñïìÞò êáé ðáñÜ ôéò ðñïóðÜèåéåò ôùí
ìïíá÷þí äåí ðÞãáéíå ïýôå åðÜíù ïýôå êÜôù. Ôñåéò çìÝñåò ðñïóåý÷ïíôáí áäéÜ-
êïðá, üôáí áõôÞ ãêñåìßóèçêå óôïõò âñÜ÷ïõò êáé áðåâßùóå 24 þñåò áñãüôåñá.
¹èåëá ðïëý íá åðéóêåöèþ êáé ôçí ÌïíÞ ôïõ ÂáñëáÜì ðïõ âñßóêåôáé øçëü-
ôåñá áðü ôï ÌåôÝùñï, óôçí êïñõöÞ åíüò ëåðôïý âñá÷þäïõò ðýñãïõ. Ç çìÝñá,
üìùò, ôåëåßùíå êáé äåí ðåñßìåíá íá âñù åêåß êÜôé áîéïëïãüôåñï. Åß÷á ñùôÞóåé
ôïõò ìïíá÷ïýò ôïõ Ìåôåþñïõ åÜí õðÜñ÷åé êáé åêåß âéâëéïèÞêç êáé ìïõ áðÜ-
íôçóáí áñíçôéêÜ, ßóùò áðü æÞëåéá, ãéá íá ìç ôç óõãêñßíù ìå ôç äéêÞ ôïõò,
áöïý ôçí åðüìåíç ìÝñá, óôç ÌïíÞ ôïõ Áã. ÓôåöÜíïõ, ìïõ åßðáí áêñéâþò ôï
áíôßèåôï, üôé äçëáäÞ ç âéâëéïèÞêç ôçò ÌïíÞò ôïõ ÂáñëáÜì åßíáé ç ðéï óçìá-
íôéêÞ óôá ÌåôÝùñá.182 ÅðÝóôñåøá óôçí ÊáëáìðÜêá ãéá íá îåêïõñáóèþ áðü ôçí
ïëïÞìåñç ôáëáéðùñßá.
9.6.1846
¹èåëá íá åðéóêåöèþ ôçí ÌïíÞ ôïõ Áã. ÓôåöÜíïõ, ôçò ïðïßáò ç èÝóç äéáöÝ-
ñåé áðü ôùí Üëëùí ìïíþí. Âñßóêåôáé 3/4 ôïõ ìéëßïõ áíáôïëéêüôåñá ôçò Êáëá-
ìðÜêáò, óôçí Üêñç åíüò ïäïíôùôïý ìåëáíïý üãêïõ. Äåí õøþíåôáé óáí ðýñãïò
ðñïò ôïí ïõñáíü áëëÜ åßíáé ÷ùñéóìÝíç áðü ôïí õðüëïéðï âñá÷þäç üãêï ìå Ýíá
âáèý ó÷ßóìá, ôï ïðïßï åíþíåôáé ìå ìßá îýëéíç ãÝöõñá ôçí ïðïßá ôñáâïýí ìÝóá
ôï âñÜäé. Ç ìïíÞ áõôÞ äåí ðáñïõóéÜæåé êÜôé ôï åíäéáöÝñïí. Ìåñéêïß êïõñá-
óôéêïß ìïíá÷ïß, ïé ïðïßïé äåí îáöíéÜóèçêáí êáèüëïõ áðü ôçí áéöíßäéá ÜöéîÞ
ìïõ êáé Ýíáò öýëáêáò, ï ïðïßïò óôï ðñüóùðï ôïõ Äçìçôñßïõ ãíþñéóå ôçí ìåôáì-
öéåóìÝíç ãõíáßêá, Þôáí ïé ìüíïé êÜôïéêïé ôçò ìïíÞò.
182. Ï R. Curzon, óôï Ýñãï ôïõ Visits to the Monasteries in the Levant (London 1849,156),
õðïëüãéóå üôé óôç ÌïíÞ ôïõ ÂáñëáÜì õðÞñ÷áí, óçìåßùóå ï Ussing, 1000 ðåñßðïõ ôüìïé,
êõñßùò Ýíôõðá âéâëßá. ¼ôáí, üìùò, åðéóêÝöèçêá ôá ÌåôÝùñá äåí ãíþñéæá áõôü ôï Ýñãï.
53
ÓÔÁ ÔÑÉÊÁËÁ
¢ðï÷áéñÝôçóá ôç ÌïíÞ ôïõ Áã. ÓôåöÜíïõ êáé êáôåõèýíèçêá ðñïò ôá Ôñßêá-
ëá. ¼óï êáôçöïñßæáìå ç ðåñéï÷Þ Þôáí üìïñöç êáé óêéåñÞ åäþ êé åêåß, áëëÜ
ìåôÜ áðü ìéáò þñáò ðïñåßá êáé áöïý ðåñÜóáìå ôïõò ôåëåõôáßïõò áìðåëþíåò
êáé ôá ðåñéâüëéá ìå ìïõñéÝò, ìðñïóôÜ ìïõ åß÷á ìßá ãõìíÞ Ýñçìï üðïõ áéóèá-
íüìïõí ìüíï ôçí êÜøá ôïõ çëßïõ. Óðéñïýíéóá ôï Üëïãü ìïõ ãéá íá öèÜóù óôçí
ðüëç ôï ìåóçìÝñé. ÁìÝóùò Ýîù áðü ôçí ðüëç õðÞñ÷å ìßá ðçãÞ äßðëá óå Ýíá
óêéåñü äÝíôñï. ×áéñüìïõí ðñïêáôáâïëéêÜ ãéá ôç äñïóéÜ ðïõ èá áðïëÜìâáíá,
áëëÜ ìáò óôáìÜôçóáí äýï áëâáíïß óôñáôéþôåò, ïé ïðïßïé öýëáãáí óêïðéÜ.
¹èåëáí íá äïõí ôï äéáâáôÞñéü ìïõ; Ïýôå êáôÜ äéÜíïéá! ¹èåëáí íá øÜîïõí
óôéò áðïóêåõÝò ìïõ ãéá íá äïõí åÜí Ýðñåðå íá ðëçñþóù öüñï; Ïýôå! Ìå äéÝ-
ôáîáí íá ãõñßóù ðßóù äéüôé áðáãïñåõüôáí ç åßóïäïò óôçí ðüëç ìå ôéò áðï-
óêåõÝò ìïõ. Äåí èá êáôáëÜâáéíá ìßá ôÝôïéá áðáãüñåõóç åÜí äåí ãíþñéæá ôïõò
Áëâáíïýò êáé äåí Þîåñá ðùò äåí åß÷áí Üëëï óêïðü áðü ôï íá åêâéÜóïõí
êÜðïéï öéëïäþñçìá. Åäþ Ýäåéîå ôï èÜññïò ôïõ ï ôïýñêïò êáâÜóçò (öñïõñüò).
¾óôåñá áðü ìßá ìéêñÞ ëïãïìá÷ßá, êáôÜöåñå ôïõò Áëâáíïýò ü÷é ìüíï íá ìáò
åðéôñÝøïõí íá óõíå÷ßóïõìå ôçí ðïñåßá ìáò áëëÜ êáé íá öÝñïõí Ýíá êýðåëï
ãéá íá ìáò ðñïóöÝñïõí íåñü.
Ôá Ôñßêáëá åßíáé ç ðñùôåýïõóá183 ôçò ôïõñêïêñáôïýìåíçò Èåóóáëßáò êáé
öÝñåé áêüìá áõôüí ôïí ôßôëï ìïëïíüôé ç ËÜñéóá åßíáé ç Ýäñá ôçò äéïßêçóçò.
Åíþ ç ËÜñéóá êõñéáñ÷åß óôï áíáôïëéêü ôìÞìá ôçò ðåäéÜäáò, ôá Ôñßêáëá
êõñéáñ÷ïýí óôï äõôéêü ðïõ åßíáé ðëïõóéüôåñï óå íåñÜ êáé åõöïñüôåñï. ÁíÜ-
ìåóá óôéò äýï ðüëåéò áðëþíåôáé ãõìíÞ êáé Üäåéá ìßá ÷áìçëÞ ëïöïóåéñÜ.184 Ôá
Ôñßêáëá åßíáé ôï ßäéï ðïëõðëçèÞ185 üðùò êáé ç ËÜñéóá, ëéãüôåñï üìùò æùíôá-
íÜ êáé ôá óðßôéá åßíáé åìöáíþò ðáëéüôåñçò åðï÷Þò.
ÊáôÝëõóá óôï ìåãáëýôåñï ÷Üíé ôçò ðüëçò êáé ìüëéò åß÷á ôåëåéþóåé ôï ìåóç-
ìåñéáíü öáãçôü üôáí ìå ðëçóßáóå êÜðïéïò êáé ìïõ ìßëçóå ãåñìáíéêÜ. Áðüñç-
óá ðïëý áêïýãïíôáò áõôÞí ôç ãëþóóá óôç ìÝóç ôçò Èåóóáëßáò êáé ìÜëéóôá
áðü ìßá ôÝôïéá ìïñöÞ. ¹ôáí Ýíáò øçëüò êáé îáíèüò Üíäñáò êáé óôá áäñÜ
÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ õðÞñ÷å ìßá áíÜêáôç Ýêöñáóç ðáíïõñãßáò êáé äõóèõìßáò
êáé ôï ðñüóùðü ôïõ Ýðáéñíå óêïôåéíüôåñï ýöïò áðü ôçí áðþëåéá ôïõ åíüò ìáôéïý
ðïõ åß÷å áíôéêáôáóôáèåß ìå ãõÜëéíï. Öïñïýóå ìáêñý ôïõñêéêü êáöôÜíé áðü
óôáìðùôü ýöáóìá, áëëÜ öáéíüôáí ðùò äåí Þôáí Ôïýñêïò. ¼ôáí ôïí ñþôçóá
áðü ðïý êáôáãüôáí, ìïõ áðÜíôçóå üôé Þôáí Ôïýñêïò áëëÜ åß÷å ðåñÜóåé ôá
183. Ôá Ôñßêáëá Þôáí ðñùôåýïõóá ôïõ óáíôæáêßïõ ôçò Èåóóáëßáò Þäç áðü ôïí 15ï
áé.
184. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ëïöïóåéñÜ ôïõ ÆÜñêïõ ç ïðïßá åßíáé ôï íïôéüôåñï ôìÞìá ôùí
×áóßùí.
185. Ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá 1830-1836 óôá Ôñßêáëá êáôïéêïýóáí 12.000 Üôïìá. Âë. Éù.
Áí. ËåïíÜñäïò, ü,ð., ó. 58-59} Í. ËùñÝíôçò, ÍåùôÜôç äéäáêôéêÞ ãåùãñáößá, ÂéÝííç 1838,
ô. Â, 429.
54
ðáéäéêÜ ôïõ ÷ñüíéá óôç Ãåñìáíßá. Áñãüôåñá ìïõ åßðå üôé Þôáí Ñþóïò, áëëÜ
üôáí ç óõæÞôçóç Ýöèáóå óôçí ÁèÞíá, ç äýíáìç ôùí áíáìíÞóåùí ôïí êáôÝâá-
ëå êáé Ýôóé Ýìáèá üôé Þôáí Ýíáò áðü åêåßíïõò ôïõò äýóôõ÷ïõò Ãåñìáíïýò186 ïé
ïðïßïé Ýöèáóáí êáôÜ åêáôïíôÜäåò, ìå ôçí ßäñõóç ôïõ åëëçíéêïý âáóéëåßïõ, êáé
ïé ïðïßïé ðßóôåõáí üôé èá Ýâñéóêáí åêåß ôçí Ïõôïðßá. Äéáøåýóèçêáí, üìùò, ïé
åëðßäåò ôïõò êáé ïé äéáìáñôõñßåò ôùí ÅëëÞíùí åíáíôßïí ôùí ðïëõÜñéèìùí ìéóç-
ôþí êáé ðåñéöñïíçìÝíùí îÝíùí, äõóôõ÷þò óõ÷íÜ ü÷é ÷ùñßò áéôßá, ôïõò áíÜ-
ãêáóáí íá åãêáôáëåßøïõí ôç ÷þñá.
Ï Üíäñáò ìå ôïí ïðïßï ìéëïýóá åß÷å õðçñåôÞóåé óôï óôñáôü. ¼ðùò Ýãéíå êáé
ìå ôïõò Üëëïõò, ôïõ Ýäùóáí ÷ñÞìáôá ãéá íá åðéóôñÝøåé óôçí ðáôñßäá ôïõ, áëëÜ
ï áÝñáò ôïõ Íüôïõ êáé ôï äõíáôü êñáóß Þôáí ìåãáëýôåñï èÝëãçôñï áðü ôçí
ðáôñßäá. ¸ôóé, ëïéðüí, áíôß íá åðéóôñÝøåé óôçí ðáôñßäá ôïõ, ðÝñáóå ôçí ìåèü-
ñéï êáé åéóÞëèå óôçí Ôïõñêßá. Åäþ ôþñá æïýóå ÷ùñßò äéáâáôÞñéï, ÷ùñßò ôçí
ðáñáìéêñÞ áðáßôçóç ãéá êñáôéêÞ ìÝñéìíá, áëëÜ êáé ìå ôçí åëðßäá, ìÝ÷ñé
ôþñá, íá ìç ôïí Ýâñéóêå áõôÞ. Åß÷å åãêáôáóôáèåß ùò ùñïëïãïðïéüò óôçí Êáñ-
äßôóá êáé äåí ãíùñßæù áí Þîåñå ôçí ôÝ÷íç. ÊáôÜ ôç ãíþìç ôïõ äåí Þôáí áðá-
ñáßôçôï. ÔïõëÜ÷éóôï ðñïóðáèïýóå íá ìå ðåßóåé, ìå ðïëëÞ åõöñÜäåéá, íá åãêá-
ôáóôáèþ åäþ ùò ãéáôñüò. Èá Üíïéãá Ýíá ìåãÜëï éáôñåßï êáé êáíåßò äåí èá
ìÜèáéíå üôé äåí åß÷á óðïõäÜóåé ðïôÝ éáôñéêÞ. Ï äéåñìçíÝáò êáé ï êáâÜóçò
ìïõ (öñïõñüò) áíôåëÞöèçêáí óýíôïìá üôé áãáðïýóå õðÝñìåôñá ôï êñáóß. Ôïõ
áñÝóïõí ôá 400, Ýëåãáí, åííïþíôáò ôá 400 äñÜìéá Þ ìßá ïëüêëçñç ïêÜ.187 Ìéëïý-
óáí äéáñêþò ãéá ôá 400 êáé ôïí êïñüéäåõáí ÷ùñßò áõôüò íá áíôéëáìâÜíåôáé
êÜôé. ¼ôáí, üìùò, ðñïóöÝñèçêå íá ìå óõíïäåýóåé óôï ôáîßäé, ôçí åðüìåíç ìÝñá,
áíçóý÷çóáí êáé ìå ðñïåéäïðïßçóáí üôé êÜôé äåí ðÞãáéíå êáëÜ ìå ôïí óõìðá-
ôñéþôç ìïõ, ðáñ´ üëåò ôéò ðñïóðÜèåéÝò ìïõ íá ôïõò äéåõêñéíßóù üôé äåí Þôáí
óõìðáôñéþôçò ìïõ. Ó´ áõôüí ôï äõóôõ÷Þ, ï ïðïßïò äßðëá ìïõ áéóèáíüôáí ëéãü-
ôåñï Ýñçìïò, äåí Ýâñéóêá êÜôé ðïõ íá ìå ðñïêáëåß öüâï. ¹ìïõí, üìùò, åõôõ-
÷Þò ðïõ ôïí îåöïñôþèçêá êáé Üëëùóôå íôñåðüìïõí ðïõ ôïí èåùñïýóáí óõìðá-
ôñéþôç ìïõ.
ÅðéóêÝöèçêá åèéìïôõðéêþò ôïí áëâáíü äåñâÝíáãá, ôïí äéïéêçôÞ ôùí åäþ
óôñáôåõìÜôùí, ãéá ôïí ïðïßï åß÷á ìßá óõóôáôéêÞ åðéóôïëÞ. Ìå äÝ÷èçêå ðñü-
èõìá êáé ìïõ Ýäùóå Ýíáí óôñáôéþôç ùò óõíïäü êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ðåñéï-
äåßáò ìïõ óôçí ðüëç. Ôá Ôñßêáëá åßíáé ìßá áðü ôéò ëßãåò ðüëåéò ðïõ äéÝóù-
óáí ôï áñ÷áßï üíïìÜ ôïõò. Ç Ôñßêêç Þ Ôñßêêá Þôáí óôçí Áñ÷áéüôçôá ç ãåíÝ-
ôåéñá ôïõ Áóêëçðéïý. Ç ëáôñåßá ôïõ èåïý ôçò éáôñéêÞò óõãêÝíôñùíå ðïëëïýò
ðïíåìÝíïõò ãýñù áðü ôï íáü ôïõ.188 Èá ìðïñïýóá Üñáãå íá âñù êÜôé ðïõ èá
ôïí èýìéæå;
186. ÌÜëëïí Âáõáñïýò, ïé ïðïßïé áêïëïýèçóáí ôïí ¼èùíá, üôáí åêëÝ÷èçêå âáóéëéÜò
ôçò ÅëëÜäáò.
187. Ç ïêÜ åß÷å 400 äñÜìéá ôá ïðïßá éóïäõíáìïýí ìå 1280 ãñáììÜñéá.
188. Ãéá ôï Áóêëçðéåßï áõôü âë. Áèáí. ÔæéáöÜëéáò, Áóêëçðéåßï Ôñßêêçò. Ìýèïò Þ
ðñáãìáôéêüôçôá;, ÔñéêáëéíÜ, 8 (1988) 171-218.
55
ÐÞãá óôï ìçôñïðïëéôéêü íáü189 ãéá íá ñùôÞóù ôïõò ¸ëëçíåò ðïéåò áñ÷áéü-
ôçôåò âñßóêïíôáí óôçí ðüëç ôïõò. Ìå äÝ÷èçêáí ìå ðñïèõìßá áëëÜ ëõðïýíôáí
äéüôé äåí ãíþñéæáí ôßðïôá. Ï ìïñöùìÝíïò äÜóêáëïò ÁëÝîáíäñïò190 áðïõóßáæå,
äõóôõ÷þò, Ýíáò óïöüò Üíèñùðïò ìå ãíþóåéò ðÜíù ó´ áõôÜ, åß÷å åðéóêåöèåß üëá
ôá êÜóôñá ðïõ âñßóêïíôáí óå áðüóôáóç ü÷é ðÜíù áðü ìéáò çìÝñáò ðïñåßá áðü
ôá Ôñßêáëá: ôçí ÅðéóêïðÞ [óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ìïõæáêßïõ], ôï Ãáñäßêé, ôï ÆÜñêï
êáé ôïí ÁëÞöáãá.191 Óôï ðñïáýëéï ôïõ ìçôñïðïëéôéêïý íáïý âñÞêá Ýíáí êßïíá
ìå ìßá äõóíüçôç åðéãñáöÞ ôçò ýóôåñçò åëëçíéóôéêÞò åðï÷Þò. Óôïõò äýï íáïýò,
ôçò ÖáíåñùìÝíçò192 êáé ôïõ Áã. Äçìçôñßïõ, âñÞêá äýï ó÷åôéêÜ ìåãÜëåò åíôïé-
÷éóìÝíåò åðéãñáöÝò.193 Êáèþò Þôáí ïñáôÝò óå üëïõò, óêÝöèçêá üôé äåí äéÝöõ-
ãáí ôçò ðñïóï÷Þò ôïõ óõíôáãìáôÜñ÷ç W. M. Leake, ðïõ åðéóêÝöèçêå äýï öïñÝò
ôá Ôñßêáëá, êáé áðïöÜóéóá íá ãëõôþóù ôï ÷ñüíï ðïõ èá ÷ñåéáæüôáí ãéá íá
ôéò ìåôáãñÜøù. Ìüíï ðïõ ðñÝðåé íá Þôáí êñõììÝíåò, êáôÜ ôïí Ýíá Þ ôïí Üëëï
ôñüðï, äéüôé ï Leake, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, äåí ôéò åßäå êáé ðåñéìÝíïõí áêüìá
êÜðïéïí íåüôåñï åñåõíçôÞ ãéá íá ãßíïõí ãíùóôÝò. Ìïõ Ýäåéîáí, üìùò, ìåñéêÜ
êáéíïýñãéá ðñÜãìáôá, ôá ïðïßá âñÝèçêáí ôá ôåëåõôáßá äýï-ôñßá ÷ñüíéá. ÊáôÜ
ôç äéÜñêåéá ôçò áíáêáßíéóçò ôïõ íáïý ôçò Áã. ÐáñáóêåõÞò,194 âñÝèçêå ìßá óôé-
÷çäüí åðéôýìâéá åðéãñáöÞ, üðùò öáßíåôáé ãéá êÜðïéïí éåñÝá ôïõ Áóêëçðéïý.195
Ç åðéãñáöÞ áõôÞ óÞìåñá åßíáé åíôïé÷éóìÝíç ðÜíù áðü ôçí êåíôñéêÞ åßóïäï
189. Óôá 1846, ìçôñïðïëéôéêüò íáüò ôùí ÔñéêÜëùí Þôáí ï ¢ã. ÓôÝöáíïò, ï ïðïßïò ôþñá
åßíáé ðñïóêõíçìáôéêüò êáé áíÞêåé óôçí Ðáíáãßá ÖáíåñùìÝíç.
190. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÁëÝîáíäñï ÐÝæáñï-Ïéêïíïìßäç (1797-1867), ãéï ôïõ óïöïý
ôõñíáâßôç äáóêÜëïõ ÉùÜííç ÐåæÜñïõ. Ï ÁëÝîáíäñïò ÐÝæáñïò, êáôÜ ôïí Ìáô. Ðáñáíß-
êá (Ó÷åäßáóìá ðåñß ôçò åí ôù åëëçíéêþ Ýèíåé êáôáóôÜóåùò ôùí ÃñáììÜôùí áðü áëþ-
óåùò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò ìÝ÷ñé ôùí áñ÷þí ôçò åíåóôþóçò ÉÈ´ åêáôïíôáåôçñßäïò, åí Êùí-
óôáíôéíïõðüëåé 1867,84), ôïí ïðïßï áêïëïýèçóå ï Ôñ. Åõáããåëßäçò (Ç Ðáéäåßá åðß Ôïõñ-
êïêñáôßáò, åí ÁèÞíáéò 1936, ô. Á, 230) äßäáîå óôç Ó÷ïëÞ ôçò Ôñßêêçò ôçí ðåñßïäï 1833-
1842. Ï È. ÍçìÜò (Ç Åêðáßäåõóç óôç Äõô. Èåóóáëßá êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò Ôïõñêïêñá-
ôßáò, Èåóóáëïíßêç 1995), áëëïý (ó. 116) áíáöÝñåé ôçí ðåñßïäï 1833-1842 êáé áëëïý
(ó.287) 1839(;)-1843. Ç ìáñôõñßá ôïõ Ussing üôé ï ìïñöùìÝíïò äÜóêáëïò ÁëÝîáíäñïò
áðïõóßáæå áðü ôá Ôñßêáëá óôéò 9.6.1846 óçìáßíåé üôé äßäáóêå åêåß êáé ôï ó÷ïëéêü Ýôïò
1845-1846.
191. ÁëÞöáãáò} ôï óùóôü ÁëÞöáêáò, ôï óçìåñéíü ÊÜóôñï ôçò ËÜñéóáò, óôçí ðåñéï-
÷Þ ôïõ ïðïßïõ âñéóêüôáí ç áñ÷áßá ðüëç ¢ôñáãáò.
192. Ôïí Éïýíéï ôïõ 1846, ï Ussing åßäå ôïí ðáëéü íáü. Ï óçìåñéíüò íáüò ôçò Ðáíá-
ãßáò ÖáíåñùìÝíçò áíáêáéíßóèçêå ôçí ðåñßïäï 1849-1853. Âë. Äçì. Ã. Êáëïýóéïò, Ôñé-
êáëéíÜ Óýììåéêôá ÉÃ´, ÔñéêáëéíÜ, 16 (1996) 181.
193. Ðñüêåéôáé ãéá ôéò ÉG, É×2, 301 êáé 313.
194. Ï íáüò ôçò Áã. ÐáñáóêåõÞò áíáêáéíßóèçêå ôï 1844. Âë. Äçì. Ã. Êáëïýóéïò, Ï
éåñüò íáüò ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò ÔñéêÜëùí, Ôñßêáëá 1990,24.
195. Äåí ðñïêåéôáé ãéá éåñÝá ôïõ Áóêëçðéïý. Ôï êåßìåíï ôçò åðéãñáöÞò Ý÷åé ùò åîÞò:
ÊËÅÏÐÁÔÑÁ / ÁÓÓÊËÁÐÙÍÏ[Ó]. Âë. IG, ÉX2, 305.
56
ôïõ íáïý. Óôï óðßôé ôïõ ê. ÄçìçôñÜêç ìïõ Ýäåéîáí Ýíáí ìéêñü ìáñìÜñéíï âùìü
ìå ôçí åðéãñáöÞ ÄÇÌÇÔÑÉ ÊÁÉ ÌÏÕÍÏÃÏÍÇ.196
Ôï êÜóôñï õøþíåôáé óå Ýíáí ÷áìçëü ëüöï ðÜíù áðü ôçí åëëçíéêÞ óõíïé-
êßá.197 Ôïí ëüöï áõôü ôïí ðåñéêëåßïõí éó÷õñÜ ìåóáéùíéêÜ ôåß÷ç198 êáé ôïí ÷ùñß-
æïõí óå äýï ôìÞìáôá. Áðü ôïõò áñ÷áéïåëëçíéêïýò ÷ñüíïõò äåí óþæåôáé ôßðï-
ôá, åêôüò áðü Ýíá á÷íü ó÷åäüí áíÜãëõöï, åíôïé÷éóìÝíï ðÜíù áðü ôçí ðýëç. Ôï
Áóêëçðéåßï199 åßíáé äõíáôüí íá âñéóêüôáí åäþ, ÷ùñßò öõóéêÜ áðïäåéêôéêÜ óôïé-
÷åßá. ÅÜí, üìùò, ãßíïíôáí áíáóêáöÝò èá Ýöåñíáí óôï öùò, óßãïõñá, êÜðïéï
áöéåñùìáôéêü ðëáêßäéï, áðü áõôÜ ðïõ áöéÝñùíáí óôï Áóêëçðéåßï ïé èåñáðåõ-
üìåíïé áóèåíåßò.
Ôá Ôñßêáëá êåßíôáé óôç âüñåéá ü÷èç åíüò ðïôáìïý, ï ïðïßïò óôçí Áñ÷áéü-
ôçôá ïíïìáæüôáí Ëçèáßïò êáé ôþñá ëÝãåôáé Ôñéêáëéíüò, áðü ôï üíïìá ôçò
ðüëçò. Áõôüò ÷ýíåôáé óôïí Ðçíåéü íïôéüôåñá. Ï Ëçèáßïò åßíáé ôï êáëýôåñï óôï-
ëßäé ôùí ÔñéêÜëùí. Ðëáéóéþíåôáé áðü üìïñöá äÝíôñá êáé ðïëëïß êÞðïé áðëþ-
íïíôáé íïôßùò ôïõ, óå ìåãÜëç áðüóôáóç. Åäþ õðÜñ÷ïõí ï ôåêÝò ôùí äåñâßóç-
äùí200 êáé ôá íåêñïôáöåßá.201 Ìßá ìéêñÞ ãÝöõñá åíþíåé ôéò ü÷èåò ôïõ ðïôáìïý.
Äßðëá ôçò êáé ìÝóá óôïí ðïôáìü âñéóêüôáí ìßá åíåðßãñáöç ìáñìÜñéíç óôÞëç,
ôçí ïðïßá üìùò äåí ìðïñïýóáìå íá äéáâÜóïõìå åðåéäÞ ðÜíù ôçò Ýôñå÷å ôï íåñü
êáé óôá ãñÜììáôá ðñáóßíéæáí âñýá. ÌåñéêÜ áãüñéá ðïõ êïëõìðïýóáí óôï
ðïôÜìé Þñèáí ãéá íá ìáò âïçèÞóïõí óôïí êáèáñéóìü ôçò óôÞëçò êáé ðïëëïß
åíÞëéêåò óõãêåíôñþèçêáí êáé Þèåëáí íá ìáò ðñïóöÝñïõí õðçñåóßá. Ìåñéêïß
Ýðåóáí óôá íåñÜ êáé ðñïóðÜèçóáí íá óçêþóïõí ôç óôÞëç. Ãéíüôáí ðáíäáé-
ìüíéï ôï ïðïßï, öõóéêÜ, ôïõò äéáóêÝäáæå êáé áí êÜðïéïò Þèåëå íá äåßîåé ôçí
äõóáñÝóêåéÜ ôïõ óôïí îÝíï, ç ðáñïõóßá ôïõ áëâáíïý óôñáôéþôç ôïí áíá÷áß-
ôéæå.
¼ôáí óÞêùóáí áñêåôÜ ôç óôÞëç, Ýäùóá ìåñéêÜ ÷ñÞìáôá óå ïñéóìÝíïõò áðü
áõôïýò êáé ïé Üëëïé ðïõ äåí ðÞñáí ôßðïôá Ýöõãáí áäéáìáñôýñçôá. Ðüóç äéá-
öïñÜ áðü ôçí Éôáëßá êáé êÜèå Üëëç ÷þñá, üðïõ ç ëáúêÞ ìÜæá åßíáé ìáèçìÝ-
íç óôç æçôéáíéÜ! Åêåß äåí èá Þôáí áñêåôü áêüìá êáé ôï ìåãáëýôåñï ðïñôï-
196. Åßíáé ôï äåýôåñï ôìÞìá ôçò IG, É×2,305.

197. Ðñüêåéôáé ãéá ôç óõíïéêßá Âáñïýóé.
198. Ôï êÜóôñï ôùí ÔñéêÜëùí áíáêáéíßóèçêå ôïí 6ï áé. ì.×., ôçí åðï÷Þ ôïõ Éïõ-
óôéíéáíïý (Ðñïêüðéïò, Ðåñß ÊôéóìÜôùí, Ä, 3,5) êáé åðéóêåõÜóèçêå ðïëëÝò öïñÝò êáôÜ
ôçí äéÜñêåéá ôçò ïèùìáíéêÞò êáôï÷Þò.
199. Ôï Áóêëçðéåßï Þôáí Ýîù áðü ôï êÜóôñï, óôï êÝíôñï ôçò ðüëçò.
200. ÕðÞñ÷áí äýï ôåêÝäåò äåñâßóçäùí óôéò ü÷èåò ôïõ Ëçèáßïõ. Ï Ýíáò óôçí áñéóôå-
ñÞ ü÷èç, óôç óçìåñéíÞ ïäü Áìáëßáò, êáé ï Üëëïò áðÝíáíôé, óôç äåîéÜ ü÷èç. Âë. ÍåêôÜ-
ñéïò Êáôóüãéáííïò, Ôá Ôñßêáëá êáé ïé óõíïéêéóìïß ôïõò, Ôñßêáëá 1992, (÷Üñôçò ôïõ
ôÝëïõò ôïõ 19ïõ áé.).
201. Ôï íåêñïôáöåßï âñéóêüôáí ãýñù áðü ôï ôæáìß ôïõ Ôïõñá÷Üí, åêåß üðïõ åßíáé
óÞìåñá ç êåíôñéêÞ ðëáôåßá ôùí ÔñéêÜëùí. Âë. ÍåêôÜñéïò Êáôóüãéáííïò, ü.ð. (÷Üñôçò).
57
öüëé ãåìÜôï ÷ñõóÜöé. Ç óôÞëç Ýöåñå ìßá åðéôýìâéá åðéãñáöÞ ãéá êÜðïéïí ãéá-
ôñü Êßìâåñá. Ôï üíïìá áõôü åßíáé ñùìáúêü êáé ôï êåßìåíï ôçò åðéãñáöÞò Ýíá
ü÷é ðïëý êáëÜ óõíèåìÝíï óõíïèýëåõìá ïìçñéêþí óôß÷ùí:202
ÖÙÔÁ ÈÅÏÉC ÉÊÅËÏÍ, CÔÕÃÅÑÙÍ ÉÇÔÏÑÁ ÍÏÕÓÙÍ
ÌÏÉÑÇ ÕÐ´ ÁÔÑÅÐÔÙ ÊÉÌÂÅÑÁ ÔÕÌÂÏC Å×ÅÉ
ÏÍ ÐÉÍÕÔÇ ÐÁÑÁÊÏÉÔÉC ÁÍÉÇÑÏÍ ÃÏÏ[ÙC]Á
ÈÁØÅÍ ÁÊÏÉÌÇÔÏÉC ÄÁÊÑÕCÉÍ ÁÍÄÑÏÌÁ×Ç
Ìïõ åßðáí üôé óôï êïéìçôÞñéï âñéóêüôáí Ýíá ôìÞìá áðü èñüíï ôçò ÄÞìç-
ôñáò. ÈÝëçóá íá ðÜù íá ôï äù, áëëÜ ï êáôÞò (éåñïäéêáóôÞò, ðïõ êáôïéêïýóå
äßðëá óôç ãÝöõñá êáé åß÷å ðáñáêïëïõèÞóåé üëç ôçí êùìéêÞ ðáñÜóôáóç, ìå
êÜëåóå êïíôÜ ôïõ. Ìå ñþôçóå ãéáôß äåí åß÷á ðÜåé áìÝóùò íá ôïí åðéóêåöèþ,
áöïý åßíáé êáèÞêïí êÜèå îÝíïõ; Ç äéêáéïëïãßá ìïõ üôé ðÞãá ðñþôá óôïí äåñ-
âÝíáãá (äéïéêçôÞ), áðü ôïí ïðïßï äÝ÷èçêá Ýíáí óõíïäü, Ýêáíå äõóêïëüôåñç ôçí
õðüèåóç. Åß÷á ðáñáâéÜóåé ôï äéêáßùìÜ ôïõ, ùò ç ìïíáäéêÞ ðïëéôéêÞ áñ÷Þ, íá
åëÝãîåé ôá ÷áñôéÜ ìïõ êáé íá êáôá÷ùñßóåé ôï äéáâáôÞñéü ìïõ, ðñþôïò áõôüò,
óôá âéâëßá ôïõ. ÃñÞãïñá, üìùò, Üëëáîå ôüíï, äéüôé öáßíåôáé ðùò äåí åíäéáöå-
ñüôáí íá äåßîåé üôé åßíáé ï éåñïäéêáóôÞò, áëëÜ íá ãíùñßóåé ôïí îÝíï, íá ôïõ
ðñïóöÝñåé Ýíá öëõôæÜíé êáöÝ êáé íá óõæçôÞóåé ìáæß ôïõ. Ç óõæÞôçóç, öõóé-
êÜ, Ýãéíå ìå ôçí âïÞèåéá ôïõ äéåñìçíÝá ìïõ åðåéäÞ áõôüò äåí ìéëïýóå åëëç-
íéêÜ. ÄÝ÷èçêå íá êáôá÷ùñßóåé óôá âéâëßá ôïõ ôï äéáâáôÞñéü ìïõ, áí êáé ìïõ
åßðå íá ðÜù ôçí åðüìåíç ìÝñá, êáé ÷ùñßóáìå óáí ïé êáëýôåñïé ößëïé. Ôïí
èñüíï, üìùò, ôçò ÄÞìçôñáò äåí ôïí åßäá, äéüôé, ìÝ÷ñé íá ôåëåéþóåé ç óõæÞôç-
óÞ ìáò, åß÷å íõ÷ôþóåé êáé üôáí îåêßíçóá, ôï Üëëï ðñùß, ãéá íá ôïí âñù äåí
åß÷á ïäçãü êáé äåí ìðüñåóá íá ôïí åíôïðßóù.
ÓÔÇ ÌÏÍÇ ÔÏÕ ÄÏÕÓÉÊÏÕ
10.6.1846
ÐÝñáóá ôç íý÷ôá Üãñõðíïò, äéüôé ôüóï ôï äùìÜôéï üóï êáé ôï ìðáëêüíé Þôáí
ãåìÜôá áðü êÜèå åßäïõò æùýöéá êáé ç áõëÞ ìïý öáéíüôáí ðïëý âñüìéêç ãéá
íá óôñþóù ôçí êïõâÝñôá ìïõ. Ìå ÷áñÜ ÷áéñÝôçóá ôï ðñþôï öùò ôçò áõãÞò êáé
îýðíçóá ôçí áêïëïõèßá ìïõ ãéá íá îåêéíÞóïõìå. ÐÜíù óôï Üëïãï èá ìðïñïý-
óá íá êïéìçèþ åîßóïõ êáëÜ üðùò êáé óôï ÷Üíé. ÊáôåõèõíèÞêáìå ðñïò ôçí
ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ (óôçí êáèïìéëïõìÝíç ëÝãåôáé Äïýóêïõ), óôá íïôéïäõôéêÜ
ôùí ÔñéêÜëùí. Ìïõ Ýäåéîáí, áíÜìåóá óôá âïõíÜ, Ýíá ãñáöéêü Üíïéãìá óôç
äåîéÜ ðëáãéÜ ôïý ïðïßïõ âñßóêåôáé ç ìïíÞ. ¹ôáí ôá óôåíÜ ôçò Ðüñôáò,203 ôá
ïðïßá åíþíïõí ôç èåóóáëéêÞ ðåäéÜäá ìå ôçí êïéëÜäá ôïõ Á÷åëþïõ êáé ôçí
Áêáñíáíßá,204 Ýíáò áðü ôïõò åëÜ÷éóôïõò äñüìïõò ïé ïðïßïé ïäçãïýí ðÜíù áðü
202. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÉG, É×2,317. ÌåôáöÝñïõìå åäþ ôï êåßìåíü ôçò, äéüôé ï Uss-
ing Ýäùóå ôç ìåôÜöñáóÞ ôçò.
203. Ðüñôá} ç Ðýëç ôùí ÔñéêÜëùí.
204. Ôï óùóôü, ôçí ¢ñôá.
58
ôçí êåíôñéêÞ ïñïóåéñÜ ôçò ÅëëÜäáò. Ç ïñïóåéñÜ áõôÞ áðïêáëåßôáé ìå ôï
áñ÷áßï üíïìÜ ôçò, Ðßíäïò, êáôÜ ôüðïõò üìùò Ý÷åé äéÜöïñá ïíüìáôá. Óôá âüñåéá
ôùí óôåíþí ëÝãåôáé Æáãüñéá205 êáé óôá íüôéá åßíáé ôá ¢ãñáöá, ìßá Üãñéá ïñåé-
íÞ ðåñéï÷Þ ç ïðïßá êáôáëáìâÜíåé ïëüêëçñç ôç íïôéïäõôéêÞ ãùíßá ôçò Èåóóá-
ëßáò.
ÐåñÜóáìå ôï ðïôÜìé, ìÝóá áðü êÞðïõò êáé õãñüôïðïõò, óôç óõíÝ÷åéá ðåñÜ-
óáìå êáé Ýíá Üëëï ðïôÜìé206 êáé ôåëéêþò öèÜóáìå óôïí ìåãáëïðñåðÞ Ðçíåéü.
Ìßá þñá Ýîù áðü ôá Ôñßêáëá õðÜñ÷ïõí ìåñéêÜ óðßôéá. Åßíáé ï ïéêéóìüò Ãñïõ-
æß207 êáé êïíôÜ ôïõ åßäá ôïí íáü ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ, üðïõ ìïõ Ýäåéîáí Ýíá áêá-
ôáíüçôï ôìÞìá åðéãñáöÞò. Áöïý ðåñÜóáìå ôá íåñÜ ôïõ áñãïêßíçôïõ ðïôáìïý,
ðïõ Ýñ÷åôáé áðü ôçí Ðüñôá (Ðýëç), öèÜóáìå óôá ðüäéá ôùí âïõíþí êáé óôï
÷ùñéü Äïýóéêï.208 Áõôü áíÞêåé ùò õðïóôáôéêü Þ ôóéöëßêé óôçí ïìþíõìç ìïíÞ
ðïõ èåùñåßôáé ç ðëïõóéüôåñç ôçò Èåóóáëßáò.209 Áöïý êÜíáìå Ýíá ïëéãü÷ñïíï
äéÜëåéììá óôï ìåôü÷é ôçò ìïíÞò, óôï ÷ùñéü, áíçöïñßóáìå ãéá ôçí ìïíÞ ðïõ
åßíáé êôéóìÝíç øçëüôåñá óôï âïõíü.
ÂñÝèçêá óôçí ùñáéüôåñç ïñåéíÞ ðåñéï÷Þ ôçò Èåóóáëßáò ìå äéáöïñåôéêü, üìùò,
÷áñáêôÞñá áðü ôéò Üëëåò. Åäþ äåí õðÜñ÷ïõí áðüôïìïé âñÜ÷ïé, ãõìíÝò ðÝôñåò,
êáíÝíáò áãþíáò áíÜìåóá óôá öõôÜ êáé óôç ãõìíÞ ðÝôñá. Åäþ õðÜñ÷åé ç ìåãá-
ëýôåñç åíáëëáãÞ ëüöùí êáé êïéëÜäùí, ðçãÝò ðïõ êõëïýí ôá ãÜñãáñá íåñÜ ôïõò
ðÜíù óôï ìáëáêü Ýäáöïò êáé üëá ôá åßäç ôùí äÝíôñùí áíèéóìÝíá, êõñßùò ðáíý-
øçëåò ïãêþäåéò âáëáíéäéÝò, ïé ïðïßåò êáëýðôïõí ìå ôï ðá÷ý ôïõò öýëëùìá ôï
âïõíü. Ï äñüìïò áíÝñ÷åôáé áðüôïìá ìÝóá áðü ðõêíÜ äÜóç êáé ìåôÜ áðü 45
ëåðôþí ðïñåßá îáöíéáóôÞêáìå êáèþò âñåèÞêáìå ìðñïóôÜ óôç ìïíÞ.
Ç ÌïíÞ ôïõ ÌåãÜëïõ ÓùôÞñá210 éäñýèçêå ôï ðñþôï ìéóü ôïõ 14ïõ áé. áðü ôïí
áõôïêñÜôïñá Áíäñüíéêï.211 ÅðïìÝíùò åßíáé ôáõôü÷ñïíç ìå ôï ÌåôÝùñï êáé áðï-
ôåëåß, ìáæß ìå áõôü, ôüóï ìßá ðíåõìáôéêÞ êõøÝëç üóï êáé Ýíá áðüñèçôï êáôá-
öýãéï áðü ôéò ïñäÝò ôùí ëçóôþí. Óôç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ ç ôÝ÷íç åßíáé áðï-
ìßìçóç ôçò ôÝ÷íçò ôïõ Ìåôåþñïõ. Åäþ äåí õðÞñ÷áí êáôáêüñõöïé ëßèéíïé üãêïé,
óôéò êïñõöÝò ôùí ïðïßùí êáôïßêçóáí Üíèñùðïé, áëëÜ Ýðñåðå íá êáôáóêåõá-
óèïýí èåüñáôá ôåß÷ç ôá ïðïßá åßíáé åîßóïõ áðüñèçôá êáé áðÜôçôá. Ï åðéóêÝ-
ðôçò ìÝíåé Üöùíïò áíôéêñßæïíôáò ôç ìïíÞ. ÂëÝðåé Ýíáí ðáíýøçëï ôïß÷ï, ãýñù
óôá 50 ðüäéá,212 áëëÜ êáìßá ðýëç, ïýôå ôï ðáñáìéêñü Üíïéãìá, þóðïõ äéáêñß-
íåé øçëÜ äýï áíïßãìáôá áðü ôá ïðïßá ðåñíÜåé ôï äß÷ôõ êáé ïé ãíùóôÝò, áðü
205. Âïñåßùò ôçò Ðýëçò åßíáé ï Êüæéáêáò. Ôá Æáãüñéá åßíáé ðïëý ìáêñéÜ.
206. Ôï ðïôÜìé áõôü åßíáé ï Áãéáìïíéþôçò, ðáñáðüôáìïò ôïõ Ëçèáßïõ.
207. Ãïõñæß} ç óçìåñéíÞ ËõãáñéÜ ôùí ÔñéêÜëùí.
208. Äïýóéêï} ôï óçìåñéíü ÷ùñéü ¢ãéïò Âçóóáñßùíáò.
209. ÐñÜãìáôé, ç ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ äéÝèåôå ôåñÜóôéá áêßíçôç ðåñéïõóßá óôç Èåó-
óáëßá, óôçí ¹ðåéñï êáé óôç Ñïõìáíßá.
210. Ôï óùóôü, ÌïíÞ ôïõ ÓùôÞñá ôùí ÌåãÜëùí Ðõëþí Þ ÌïíÞ ôïõ Äïõóßêïõ.
211. Ôï óçìåñéíü êáèïëéêü, óýìöùíá ìå ôçí êôéôïñéêÞ åðéãñáöÞ, áíåãÝñèçêå ôï Ýôïò
1557.
59
ôá ÌåôÝùñá, îýëéíåò áíåìüóêáëåò. ÖùíÜîáìå ôïõò ìïíá÷ïýò êáé ãñÞãïñá êñÝ-
ìáóáí ôçí áíåìüóêáëá ãéá íá ìáò õðïäå÷èïýí. Ï öéëéêüò ãåñï-çãïýìåíïò213
Ýãéíå öéëéêüôåñïò üôáí ï ÄçìÞôñéïò áíáèÝñìáíå ìßá ðáëéÜ öéëßá êáé ôïõ èýìé-
óå ðùò ôïí Ýðáéñíå óôïõò þìïõò ôïõ ðñéí áðü ðïëëÜ ÷ñüíéá. Ìå ìåãÜëï êüðï
ìðüñåóá íá ðÜñù Üäåéá êáé íá áöÞóù ôç ìïíÞ, ìåôÜ áðü ðáñáìïíÞ ìåñéêþí
ùñþí. Ìå ôá åëëçíéêÜ äåäïìÝíá, âåâáßùò, ç ìïíÞ áõôÞ åßíáé ìåãÜëç êáé êáëï-
êôéóìÝíç, áëëÜ äåí ðñïóöÝñåé ôßðïôá ôï ðåñéóóüôåñï åíäéáöÝñïí áðü ôéò Üëëåò
ìïíÝò.
Äåí êáôåâÞêáìå ôïí ßäéï äñüìï. Ãõñßóáìå ðñïò ôï Íüôï ãéá íá ðåñÜóù áðü
ôá óôåíÜ ôçò Ðüñôáò (Ðýëçò). Ï äáóïóêåðÞò äñüìïò Þôáí ðåñéóóüôåñï áðüôï-
ìïò êáé ãñáöéêüò êáé óå ëéãüôåñï áðü ìéóÞ þñá öèÜóáìå óôï óôåíü êáé âáèý
Üíïéãìá ôçò Ðßíäïõ, üðïõ, êáôÜ ôïí Ìåóáßùíá, ïé äåóðüôåò ôçò Èåóóáëßáò êáé
ôçò Çðåßñïõ ðáñáêïëïõèïýóáí öïâéóìÝíïé, ï Ýíáò ôá üðëá ôïõ Üëëïõ.214 Äéá-
êñßíïíôáé áêüìá ôá åñåßðéá ôïõ ôåß÷ïõò ôï ïðïßï Ýêëåéíå êáé öýëáóóå ôï ðÝñá-
óìá åêåßíïõò ôïõò êáéñïýò. Åêåß ïé Ôïýñêïé Ýêôéóáí Ýíá äåñâÝíé215 ãéá íá ðñï-
óôáôåýïõí ôïõò ðåñáóôéêïýò áðü ôïõò ëçóôÝò.
Ó´ áõôüí ôï ÷þñï õðÜñ÷åé Ýíáò ùñáßïò íáüò ôçò Ðáíáãßáò,216 ìßá öùôåéíÞ ôñß-
êëéôç âáóéëéêÞ, ôçí ïðßá Ýêôéóå, üðùò êáé ôç ìïíÞ, ï Áíäñüíéêïò.217 Ðñüêåé-
ôáé, ìÜëëïí, ãéá ôï áîéïëïãüôåñï ìíçìåßï, ôï ïðïßï óþæåôáé óôçí ÅëëÜäá, áðü
ôçí ôÝ÷íç ôïõ 14ïõ áé.218 Áõôü äéáêñßíåôáé óôï åéêïíïóôÜóé üðïõ õðÜñ÷ïõí äýï
êáëïäéáôçñçìÝíá øçöéäùôÜ, óå öõóéêü ìÝãåèïò, ìå ôïí ×ñéóôü êáé ôçí ÌçôÝ-
ñá ôïõ, åêáôÝñùèåí ôçò ùñáßáò ðýëçò. Ï ÓùôÞñáò êñáôÜåé óôï ÷Ýñé ôïõ Ýíá
áíïé÷ôü âéâëßï óôï ïðïßï äéÜâáóá: «' Åãþ å'éìß ôü ö[ùò ôï[õ êüóìïõ "ï 'áêïëïõ-
èþí». Ç ìïñöÞ ôïõ ×ñéóôïý åßíáé ôïõ ãíùóôïý ôýðïõ, ìå ôï óôüìá íá äåß÷íåé
åõóÝâåéá, ìå ìåãÜëç ãáëÞíç áðëùìÝíç óå üëç ôçí åéêüíá, ôüóç üóç äåí óõíá-
íôïýìå óå Üëëåò ðáñüìïéåò åéêüíåò, êáé ìå ÷ñùìáôéóìïýò ðïõ åìöáíßæïõí ó÷å-
äüí éôáëéêÞ äéáöÜíåéá. Ðïëý ìéêñüôåñçò áîßáò åßíáé ôï Üëëï øçöéäùôü, ç
Ðáíáãßá ìå ôïí ×ñéóôü âñÝöïò. Ç ìïñöÞ ôçò Ðáíáãßáò åßíáé áíÝêöñáóôç êáé
êåíÞ êáé ôï ÝíäõìÜ ôçò äåí Ý÷åé ôçí ßäéá ðïéüôçôá üðùò ôï ðñïçãïýìåíï, áëëÜ
ï êáëëéôÝ÷íçò, óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá âñåé íÝï ôñüðï Ýêöñáóçò, ôï óõíÝèå-
óå ü÷é ìå êáìðõëüôçôåò áëëÜ ìå ãùíßåò.
213. Ôï 1806 çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ Þôáí ï Éåñüèåïò áðü ôï ÷ùñéü Êáëü-
ãçñïé ôùí ÔñéêÜëùí. Âë. Ä. Æ. Óïöéáíüò, ÉóôïñéêÜ ó÷üëéá óå åðéãñáöÝò, åðéãñÜììáôá,
÷áñÜãìáôá êáé åíèõìÞóåéò ôçò ÌïíÞò Äïõóßêïõ, ÌÍÅ, 1 (ÁèÞíá 1984) 69.
214. Ç Èåóóáëßá áíÞêå, áñ÷éêþò, óôï ëåãüìåíï äåóðïôÜôï ôçò Çðåßñïõ (1214-1271)
êáé ìåôÜ Ýãéíå áõôüíïìï êñáôßäéï (1271-1348) ìå Ýäñá ôéò ÍÝåò ÐÜôñåò (ÕðÜôç).
215. ÄåñâÝíé<ôïõñ. derbent} óôåíü ðÝñáóìá, öõëÜêéï.
216. Ï Ussing óçìåßùóå, Ðáíáãßá ôçò Ðüñôáò. Åßíáé ç ãíùóôÞ Ðüñôá ÐáíáãéÜ.
217. Ôçí Ðüñôá ÐáíáãéÜ Þ Ðáíáãßá ÁêáôáìÜ÷çôï ßäñõóå ôï Ýôïò 1283 ï óåâáóôï-
êñÜôïñáò ÉùÜííçò Á´ ¢ããåëïò. Âë. Fr. Hild ê.Ü., ü.ð., ó. 86-87.
218. Ôï óùóôü, ôïõ 13ïõ áé.
60
Óå Ýíáí êßïíá ôïõ íáïý õðÜñ÷åé ç áêüëïõèç åðéãñáöÞ:
ÔÙ ÊÔÉCÁÍÔÅÉ
ÅÉC ÁÐÏËÁÕCÉÍ
ÔÏÉC ÂÏÕËÏÌÅÍÏÉC
Ôï áí ç åðéãñáöÞ áõôÞ ðñïÝñ÷åôáé áðü êÜðïéá áöéåñùìáôéêÞ, ôï áöÞíù óå
Üëëïõò íá ôï äéåñåõíÞóïõí.
Áðü ôï íáü ôçò Ðüñôá ÐáíáãéÜò ìÝ÷ñé ôï ÷ùñéü Äïýóéêï (¢ãéï Âçóóáñßùíá)
åßíáé ìéóÞò þñáò ðïñåßá. Ìéóü ìßëé âïñåéüôåñÜ ôïõ, ðåñíþíôáò ôçí êáëïðïôé-
óìÝíç êáé êáëõììÝíç ìå ðëáôÜíéá ðåäéíÞ Ýêôáóç, óôá ðüäéá ôïõ âïõíïý âñÞ-
êáìå Ýíá Üëëï ÷ùñéü ïíïìáæüìåíï Ìðáñìðüð.219
Óôá íüôéÜ ôïõ õøþíåôáé Ýíáò ìïíá÷éêüò ëüöïò ïíïìáæüìåíïò ÌÜêñåóé.220 ÊÜèå
öïñÜ ðïõ âëÝðåé êÜðïéïò óôá ñéæÜ ôùí âïõíþí ôÝôïéïõò ëüöïõò,221 óêÝöôåôáé
üôé óôï óçìåßï áõôü õðÞñ÷å, ìå âåâáéüôçôá, ìßá áñ÷áßá ðüëç. Ìßá ôÝôïéá èÝóç
Þôáí ï÷õñÞ êáé êïíôÜ óôçí ðåäéÜäá ìå ôá ÷ùñÜöéá. ¸ôóé êé åäþ áðëùíüôáí
ìßá áñ÷áéïåëëçíéêÞ ðüëç, áëëÜ äåí åßíáé äõíáôü íá ðñïóäéïñßóïõìå ðïéá
Þôáí.222 Ï ëüöïò äåí åßíáé éäéáßôåñá ìåãÜëïò. Óôçí êïñõöÞ ôïõ äéáêñßíïíôáé
ðáíôïý ôåß÷ç. ¸÷ïõí ðÜ÷ïò 8 ðüäéá223 êáé åßíáé êôéóìÝíá ìå ðåëåêçìÝíïõò
êõâüëéèïõò. Óå ëßãá óçìåßá õðÜñ÷ïõí áêüìá äýï êõâüëéèïé, ï Ýíáò ðÜíù óôïí
Üëëï. Áðü ôï ðåäéíü ôìÞìá ôïõ ôåß÷ïõò ôçò ðüëçò óþæåôáé åëÜ÷éóôï. Öáßíåôáé
ðùò åß÷å ìéêñü ðÜ÷ïò. Åäþ êé åêåß äéáêñßíïíôáé èåìÝëéá ïéêçìÜôùí.
ÓÔÏ ÌÏÕÆÁÊÉ
Áðü ôçí ÌÜêñåóç êáôåõèõíèÞêáìå ðñïò ôï Íüôï. ÐåñÜóáìå ôïí ðïôáìü
Ðüñôá224 êáé öèÜóáìå óôï ÷ùñéü Âëåôóß,225 óôá ðüäéá ôùí ÁãñÜöùí.226 Óôç óõíÝ-
÷åéá ðåñÜóáìå ôïí äáóïóêåðÞ âñá÷ßïíá ðïõ áðëþíåôáé óôá áíáôïëéêÜ227 ôïõ
÷ùñéïý êáé ìå ôï çëéïâáóßëåìá öèÜóáìå óôï ÌïõæÜêé, óôï Ì´ æÜê´ üðùò ôï
ëÝíå åäþ. Ôï ÌïõæÜêé áðëþíåôáé óôï åóùôåñéêü ìéáò êïéëÜäáò, áíÜìåóá óå
äýï ÷áìçëïýò âñá÷ßïíåò ôçò Ðßíäïõ. Ðßóù ôïõ ïé âñÜ÷ïé áíïßãïõí êáé ó÷çìá-
219. Ìðáñìðüðç} Âáñõìðüìðç, ç óçìåñéíÞ ÖÞêç ôùí ÔñéêÜëùí.

220. Ï Ussing Ýãñáøå ü,ôé Üêïõóå: Ìáêri åíþ åßíáé ÌÜêñåóç. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí
äéáëõìÝíï ïéêéóìü ï ïðïßïò, Ýùò ôþñá, Þôáí áðñïóäéüñéóôïò. Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, Ïé
ïéêéóìïß ôçò ÂïñåéïäõôéêÞò Èåóóáëßáò êáôÜ ôçí Ôïõñêïêñáôßá, áðü ôïí 14ï Ýùò ôïí 19ï
áé., äéä. äéáôñéâÞ, õðü Ýêäïóç.
221. Ïé ¸ëëçíåò, óçìåßùóå ï Ussing, ïíïìÜæïõí áõôïýò ôïõò ëüöïõò ìáãïýëåò.
222. ºóùò åäþ Þôáí, óçìåßùóå ï Ussing, ç ÖÞêá [ÖÞêç] Þ êÜðïéï Üëëï ðüëéóìá ôá
ïðïßá áíáöÝñåé ï Ôßôïò Ëßâéïò (32,14). [ÊáôÜ ôïí Fr. Stählin (ü.ð., ó. 79) åäþ Þôáí ç
áñ÷áßá ÖÞêç].
224. Ôï óùóôü, Ðïñôáúêüò.
225. Âëåôóß} ÌðåëÝôóé, ôï óçìåñéíü ÐáëéïìïíÜóôçñï ôùí ÔñéêÜëùí.
226. Ôï ÐáëéïìïíÜóôçñï äåí åßíáé êïíôÜ óôá ¢ãñáöá.
227. Ôï óùóôü, óôá íüôéá.
61
ôßæåôáé Ýíá ðÝñáóìá, ìÝóá áðü ôï ïðïßï ï ôáîéäéþôçò áíåâáßíåé óôá âïõíÜ.
¸íá ðïôÜìé, ï Ìðëéïýñçò,228 êáôÝñ÷åôáé áðü ôç ÷áñÜäñá áõôÞ, äéÝñ÷åôáé ãñÞ-
ãïñá áðü ôï ÷ùñéü êáé ðïôßæåé ôá ÷ùñÜöéá.
Äåí õðÞñ÷å ÷Üíé óôï ÌïõæÜêé ãéá íá êáôáëýóïõìå. ¼ìùò, ï åðéêåöáëÞò ôùí
ÅëëÞíùí, ï ðñïåóôüò, ìáò äÝ÷èçêå óôï óðßôé ôïõ. Ìüëéò öèÜóáìå, ðáñáôÞñçóá
üôé Ýíá ìÝñïò ôùí êáôïßêùí ôïõ ÷ùñéïý åß÷å óõãêåíôñùèåß êáé óõæçôïýóå, áð´
ü,ôé êáôÜëáâá, êáé ìáò ðáñáôçñïýóáí ü÷é ìå ðåñéÝñãåéá áëëÜ ðåñéóóüôåñï ìå
öüâï êáé áãáíÜêôçóç. Åéóåñ÷üìåíïò óôï óðßôé ôïõ ðñïåóôïý äéáðßóôùóá üôé
Þôáí óå ðåñßåñãç êáôÜóôáóç. ÌðñïóôÜ óôçí åßóïäï Þôáí óôçìÝíá ìåãÜëá ðéèÜ-
ñéá þóôå íá ðåñíÜò ìå äõóêïëßá. Óôïí åðÜíù üñïöï åß÷áí áíïé÷èåß óôïõò ôïß-
÷ïõò ðïëåìßóôñåò êáé óå ìßá ãùíßá ôïõ éóïãåßïõ õðÞñ÷áí óôçìÝíá üðëá.
Öïâïýíôáí êÜðïéá å÷èñéêÞ åðßèåóç êáé åß÷áí ðÜñåé áðüöáóç íá áíôéóôá-
èïýí ìÝ÷ñéò åó÷Üôùí, åðåéäÞ ìßá ïìÜäá 200 ðåñßðïõ ëçóôþí åß÷å óôñáôïðåäåý-
óåé ìåñéêÝò þñåò Ýîù áðü ôï ÷ùñéü. Åß÷áí ðõñðïëÞóåé ìåñéêïýò ïéêéóìïýò ôÞò
ðåñéï÷Þò êáé ï ôïýñêïò äåñâÝíáãáò (äéïéêçôÞò), ðïõ åß÷å ðÜåé åêåß ìå ëßãïõò
Üíäñåò, áíáãêÜóèçêå íá ïðéóèï÷ùñÞóåé áöïý Ý÷áóå Ýíáí óôñáôéþôç. Ðñïåôïé-
ìÜóèçêá ãéá íá ðáñáâñåèþ óôçí ðñþôç ìÜ÷ç ìïõ, ôçí åðüìåíç íý÷ôá.
Äåí ÷ñåéáæüôáí, üìùò, ç âïÞèåéÜ ìïõ äéüôé ï ïéêïäåóðüôçò ìïõ åß÷å Üëëá
ó÷Ýäéá ãéá ìÝíá. ¹èåëå íá ôïõ ìåôáöñÜóù ìßá åðéóôïëÞ ãñáììÝíç óôá ãåñ-
ìáíéêÜ. ÁõôÞ ìéëïýóå ãéá êÜðïéá äéáèÞêç, ðïõ óõíôÜ÷èçêå óôç ÂéÝííç êáé
Üöçíå êëçñïíïìéÜ óôï ÌïõæÜêé êáé óôçí ïéêïãÝíåéá ôïõ íåêñïý. Åß÷áí óôåß-
ëåé åêåß êÜðïéïí ùò áíôéðñüóùðü ôïõò, áëëÜ áõôüò, êáôÜ ôï åëëçíéêü Ýèéìï,229
ðÞñå üëá ôá ÷ñÞìáôá ãéá ôïí åáõôü ôïõ. Ãíþñéæå üôé ï äñüìïò áðü ôç ÂéÝí-
íç óôï ÌïõæÜêé äåí äéáíýåôáé åýêïëá, áëëÜ ïé ¸ëëçíåò óôñÜöçêáí óå êÜðïé-
ïí äéêçãüñï ôçò áõôïêñáôïñéêÞò ðüëçò ãéá íá ðáñáêïëïõèÞóåé ôçí õðüèåóÞ
ôïõò. Áõôüò, ëïéðüí, ôï Ýêáíå êáé íá ôþñá äéÜâáæá ôçí åðéóôïëÞ óôá ãåñìá-
íéêÜ.
11.6.1846
Ñþôçóá áí õðÞñ÷áí áñ÷áéüôçôåò óôçí ðåñéï÷Þ. Ôï ìüíï ðïõ ìðüñåóáí íá ìïõ
äåßîïõí Þôáí Ýíá ìéêñü áëëÜ êáëïäïõëåìÝíï êïììÜôé áðü äùñéêü êéïíüêñáíï,
ôï ïðïßï Þôáí åíôïé÷éóìÝíï óôï íáü ôïõ ÷ùñéïý. Ôï åß÷áí öÝñåé áðü ôçí Åðé-
óêïðÞ230 ðïõ âñßóêåôáé óå áðüóôáóç ìéáò þñáò. Åß÷á áêïýóåé ãéá ôçí Åðé-
óêïðÞ ôüóï óôá Ôñßêáëá üóï êáé óôï Äïýóéêï êáé åß÷á ìåãÜëç åðéèõìßá íá
ôçí åðéóêåöèþ. Âñßóêåôáé óôçí Üêñç ìéáò äáóùìÝíçò ëïöïóåéñÜò ðïõ åêôåßíå-
ôáé áíÜìåóá óôï ÌðåëÝôóé (ÐáëéïìïíÜóôçñï) êáé óôï ÌïõæÜêé êáé áðü ôçí
ïðïßá åß÷áìå ðåñÜóåé ôï ðñïçãïýìåíï âñÜäé. Ç áñ÷áßá ðüëç Ý÷åé åîáöáíéóèåß
ôåëåßùò, üðùò êáé ôá íåüôåñá ìïíáóôÞñéá231 ðïõ Þôáí êôéóìÝíá óôçí ßäéá èÝóç.
228. Ìðëéïýñçò} ï áñ÷áßïò ÐÜìéóïò.

229. Ôá ðåñß «åëëçíéêïý åèßìïõ» åßíáé áóôÞñéêôá.
230. ÅðéóêïðÞ} ìéêñÞ êïéëÜäá óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ìïõæáêßïõ.
231. Ç ÅðéóêïðÞ ïöåßëåé, ìÜëëïí, ôï üíïìÜ ôçò óôï ãåãïíüò üôé Þôáí Ýäñá ôçò Åðé-
62
¼ëá ôá ÷ñÞóéìá õëéêÜ, ðÝôñåò, êßïíåò, åðéãñáöÝò Ý÷ïõí ìåôáöåñèåß êáé äéá-
óêïñðéóèåß óôá ãýñù ÷ùñéÜ. Ìüíï ìå åðßðïíç Ýñåõíá âñßóêåéò åäþ ìßá ðÝôñá
ôïõ ôåß÷ïõò, åêåß ðáëéÜ íïìßóìáôá, åöüóïí ôï áëÝôñé ôïõ ÷ùñéêïý ìðåé âáèý-
ôåñá óôï ÷þìá.
Ç áñ÷áßá ðüëç óôçí ÅðéóêïðÞ åßíáé ïðùóäÞðïôå ïé Ãüìöïé. Ç èÝóç ôïõò åßíáé
åõäéÜêñéôïé. Áðü ôçí êïñõöÞ ôïõ ëüöïõ îåêéíïýí äýï âñá÷ßïíåò óáí çìéóÝëç-
íïò êáé ðåñéêëåßïõí, ìÝ÷ñé ôçí ðåäéÜäá, Ýíáí áìöéèåáôñéêü ÷þñï ìå ðåñßìå-
ôñï ãýñù óôï ìéóü ìßëé. Áðü ôï øçëüôåñï óçìåßï ç èÝá åßíáé èáõìÜóéá. ÂëÝ-
ðåéò ôçí ðåñéï÷Þ áðü ôçí êïéëÜäá ôïõ Ìðëéïýñç êáé ôï ÌáõñïìÜôé, óôá ñéæÜ
ôùí äáóïóêåðþí ÁãñÜöùí, ìÝ÷ñé ôç Ñáøßóôá,232 ôá Üëëá ÷ùñéÜ êáé ôá Ôñßêá-
ëá, ìÝ÷ñé êáé ôá ðßóù âïõíÜ.
óêïðÞò ôùí Ãüìöùí. Âë. Ãåþñ. Óô. ÊáñáãéÜííçò, Ãüìöïé-ÅðéóêïðÞ-ÌïõæÜêé, Èåóóáëéêü

Çìåñïëüãéï, 9 (1986)103.
232. Ñáøßóôá} ïé óçìåñéíïß Ãüìöïé.
63
ÃÉÙÑÃÏÓ ÐÁÐÁËÅÎÉÏÕ
ÏÉ ÍÅÊÑÏÉ ÔÇÓ ÌÁ×ÇÓ ÓÔÇ ÃÊÑÉÔÆÏÂÁËÇ

ÔÏÕ ÔÕÑÍÁÂÏÕ ÔÏ 1886
Óôïí ðñïçãïýìåíï ôüìï ôïõ ÈÇÌ äéáâÜóáìå ôï åíäéáöÝñïí Üñèñï ôïõ ê. ÈùìÜ
ÆáñêÜäá,1 ôï ó÷åôéêü ìå ôá ðïëåìéêÜ ãåãïíüôá óôç Èåóóáëßá, ôïí ÌÜéï ôïõ
1886. ¸íá ìÝñïò áõôïý ôïõ Üñèñïõ áíáöÝñåôáé óôç ìÜ÷ç ôçò Ãêñéôæüâáëçò,
ôïõ åãêáôáëåéììÝíïõ óÞìåñá Âïôáíï÷ùñßïõ ôïõ ÔõñíÜâïõ, ðïõ âñßóêåôáé ðÜíù
óôç Ìåëïýíá êáé, åðïìÝíùò, äßðëá óôçí åëëçíïôïõñêéêÞ ìåèüñéï ôïõ 1881-1912.2
Óôçí åí ëüãù ìÜ÷ç áíáöÝñåôáé üôé öïíåýèçêå ï óôñáôéþôçò ÉùÜííçò Ìðáëù-
ôÞò, áðü ôçí ÁñãáëáóôÞ ôïõ Âüëïõ, êáé ôñáõìáôßóèçêáí ôÝóóåñéò óôñáôéþôåò
êáôáãüìåíïé áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Âüëïõ.
Ç ìÜ÷ç ôçò Ãêñéôæüâáëçò. ¸ã÷ñùìç ëéèïãñáößá ôõðùìÝíç óôç Ñùóßá.

Óôçí Üêñç äåîéÜ äéáêñßíåôáé ç ëéìíïýëá ÌÜôé ôïõ ÔõñíÜâïõ.
(Áðü ôçí ðñïóùðéêÞ óõëëïãÞ ìïõ).
1. Âë. ÈùìÜò ÆáñêÜäáò, Ôá ðïëåìéêÜ ãåãïíüôá óôç Èåóóáëßá ôïí ÌÜéï ôïõ 1886,
Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 42 (2002) 281-292.
2. Âë. ÈùìÜò ÆáñêÜäáò, ü.ð., ó. 289-292.
64
Ìå âÜóç, üìùò, ôï äçìïóßåõìá ôçò ëáñéóéíÞò åöçìåñßäáò ÓÜëðéãî3 ïé íåêñïß
Þôáí ðåñéóóüôåñïé áðü Ýíáò áëëÜ äåí áíáöÝñïíôáé ôá ïíüìáôÜ ôïõò. Ôï êåíü
Ýñ÷åôáé íá óõìðëçñþóåé ç Ýêäïóç ôçò åöçìåñßäáò ÖùíÞ ôïõ Ëáïý, óôçí ïðïßá
ðáñéëáìâÜíïíôáé ïé íåêñïß ôùí ðïëÝìùí áðü ôï 1830 Ýùò ôï 1912-1922.4 Óôç ó.
3 ôïõ åíüò åê ôùí äýï ôåõ÷þí ôçò Ýêäïóçò êáé êÜôù áðü ôïí ôßôëï «Íåêñïß
åôþí 1830-1898» áíáöÝñïíôáé ïé ðáñáêÜôù ôñåéò5 íåêñïß ôïõ ÌáÀïõ 1886 óôç
Ãêñéôæüâáëç:
1) ÃáëéãÜëçò ÁëÝîáíäñïò, áíèõðïëï÷áãüò. ¸ðåóå óôéò 15.5.1886.
2) ÃêáâÝñáò Åðáìåéíþíäáò, áíèõðïëï÷áãüò. ¸ðåóå óôéò 13.5.1886.
3) ÄçìçôñÝóáò ÄçìÞôñéïò, áíèõðïëï÷áãüò. ¸ðåóå óôéò 12.5.1886.6
¼ðùò âëÝðïõìå, ïé ôñåéò áíèõðïëï÷áãïß Ýðåóáí óå ôñåéò äéáöïñåôéêÝò çìåñï-
ìçíßåò, ãåãïíüò ðïõ äåß÷íåé üôé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ãêñéôæüâáëçò Ýãéíáí ðïëëÝò
óõìðëïêÝò ôïí ÌÜéï ôïõ 1886.
Ìå ôçí åõêáéñßá ôçò äçìïóßåõóçò ôùí ëßãùí áõôþí ãñáììþí ðáñáèÝôïõìå êáé
ìßá öùôïãñáößá, ç ïðïßá åéêïíßæåé ôç ìÜ÷ç ôçò Ãêñéôæüâáëçò, áðü ëéèïãñáößá
ðïõ åêäüèçêå óôç Ñùóßá.
3. Âë. ÓÜëðéãî, ö. 76 (ËÜñéóá 14.3.1891).

4. Âë. «ÖùíÞ ôïõ Ëáïý», Ïé íåêñïß ôùí åèíéêþí áãþíùí ìáò. Ï åðßóçìïò ðßíáî ôùí
ïíïìÜôùí ôùí öïíåõèÝíôùí êáôÜ ôïõò åèíéêïýò áãþíáò áðü ôçò áíåîáñôçóßáò ôçò ÅëëÜ-
äïò ìÝ÷ñé ôïõ 1922, ÁèÞíáé 1932.
5. Ç Ýêäïóç ôçò ÖùíÞò ôïõ Ëáïý áãíïåß ôïí íåêñü óôñáôéþôç ÉùÜííç ÌðáëùôÞ, ìå
ôïí ïðïßï ïé íåêñïß áíÝñ÷ïíôáé óå ôÝóóåñéò.
6. Óôçí ßäéá óåëßäá ìå ôïõò ùò Üíù íåêñïýò áíáöÝñïíôáé êáé ïé åîÞò:
á) Äçìçôñáêüðïõëïò Ãåþñãéïò, áíèõðïëï÷áãüò. ¸ðåóå óôï ÄñåðÜíé ôçò Ìåëïýíáò,
óôéò 11.5.1886.
â) ÊáêëáìÜíïò ¼èùí, õðïëï÷áãüò. ¸ðåóå óôï ÄñåðÜíé, óôéò 11.5.1886.
ã) ÂáëéÜíôæáò Á÷éëëÝáò ôïõ Ôñéáíôáöýëëïõ, äåêáíÝáò, ãåííçìÝíïò óôï Ìåëßóóé
[=Ìåôáîï÷þñé] ôçò ÁãéÜò. ¸ðåóå óôç Ãêñéôæüâáëç, óôéò 2.5.1885.
ä) ÐïõëÜêçò ÄçìÞôñéïò ôïõ ÉùÜííç, ãåííçìÝíïò óôç Ãñáíßôóá ôçò Ìåóóçíßáò. ¸ðåóå
óôçí Êïýôñá ôïõ ÆÜñêïõ, ôï 1886.
H. F. TOZER
ÐÅÑÉÇÃÇÓÇ ÓÔÇ ÈÅÓÓÁËÉÁ ÔÏ 1869

ÌåôÜöñáóç áðü ôá áããëéêÜ
ÁËÅÎÇÓ ÃÁËÁÍÏÕËÇÓ
Ó÷üëéá: ÊÙÓÔÁÓ ÓÐÁÍÏÓ
4ï
¢ðïøç ôçò Ìáêñéíßôóáò. (Ç öùôïãñáößá åßíáé ôïõ ÆçìÝñç).
66
ÊÅÖÁËÁÉÏ ××ÉÉÉ
ÔÏ ÐÇËÉÏ (óõíÝ÷åéá)
Åßíáé äýóêïëï íá âñïýìå êáëýôåñç èÝá áðü áõôÞí ðïõ áíôßêñéóáí ôá ìÜôéá
ìáò, ôçí åðüìåíç ìÝñá, ëßãï ðñéí îçìåñþóåé. ÐÜíù áðü ôïí ïñßæïíôá, ðñïò ôá
áíáôïëéêÜ, õðÞñ÷áí êáèáñÜ ôìÞìáôá Ýíôïíá öùôéóìÝíïõ ïõñáíïý, óôï ÷ñþìá
ôïõ áóöüäåëïõ, ìå ôá ïðïßá ìáò åîïéêåßùóå ï ðáñáôçñçôéêüò ìáò Laureate, ðïõ
üìùò óðÜíéá ôá âëÝðåé êáíåßò. ÌÝóá áðü üëá áõôÜ ðñüâáëå, áðüôïìá áðü ôç
èÜëáóóá, åêåßíï ôï ó÷Þìá (Ýíá öÜíôáóìá ãéïñôÞò) íá áíáäýåôáé îáöíéêÜ, íá
ãßíåôáé ðéá åõäéÜêñéôï êáé ðñáãìáôéêü. ¹ôáí ï ãéãÜíôéïò ðýñãïò, ôï ðáñá-
ôçñçôÞñéï ôïõ «ìïíá÷éêïý ¢èùíá». ÓõìöùíÞóáìå êáé ïé äýï üôé äåí åß÷áìå
îáíáäåß Ýíá ôüóï õðÝñï÷ï âïõíü. Ôï êáèáñü ðåñßãñáììÜ ôïõ êáé ç ùñáßá óýí-
èåóç ôùí ÷ñùìÜôùí ÷Üèçêáí óýíôïìá üôáí ðñüâáëå ï äßóêïò ôïõ Þëéïõ ðÜíù
áðü ôç èÜëáóóá. ¹ôáí, üìùò, ìßá èÝá ôçí ïðïßá üôáí ôçí áíôéêñßæåéò äåí ôçí
îå÷íÜò ðïôÝ.
Áöïý áðï÷áéñåôÞóáìå ôïõò öéëüîåíïõò ößëïõò ìáò, öýãáìå ãéá ôç ÆáãïñÜ, ìå
ôïí áñ÷çãü ôçò öñïõñÜò óôç óõíïäåßá ìáò, êáé áíåâÞêáìå óéãÜ-óéãÜ ôï áðü-
ôïìï äñïìÜêé, ôï ïðïßï âñßóêåôáé êïíôÜ óôï äñüìï ðïõ ïäçãåß ðñïò ôï Âüëï,1
êáôåõèõíüìåíïé ðñïò ôçí êïñõöÞ ôïõ Ðçëßïõ.2 Ðéï êÜôù áðü ìáò, ðñïò ôá íüôéá,
áðëþíïíôáí ôá ÷ùñéÜ Êéóóüò êáé ÁíÞëéï êáé ðéï ðÝñá áðü áõôÜ öáßíïíôáí
ïé ðëáãéÝò êáé ïé ÷áñÜäñåò ôïõ áðüìáêñïõ ìÝñïõò ôçò Ìáãíçóßáò, ìå ôá íçóéÜ,
êáé óå ìåãÜëç áðüóôáóç åßäáìå ôç Óêýñï, ç ïðïßá Þôáí êÜðïôå ç ðáôñßäá ôïõ
Á÷éëëÝá.3 Ç êïñõöïãñáììÞ ôïõ Ðçëßïõ êáé ç ðåñéï÷Þ, åêáôïíôÜäåò ìÝôñá ÷áìç-
ëüôåñá áðü áõôÞí, êáëýðôåôáé áðü ðõêíÝò ïîõÝò, åíþ äåí ìðïñåßò íá äåéò ðïõ-
èåíÜ óå ïëüêëçñï ôï âïõíü ïýôå Ýíá ðåýêï, áðü ôá ïðïßá èá ìðïñïýóå íá íáõ-
ðçãçèåß ç «Áñãþ»4 êáé ïýôå ìßá ìåëßá ãéá ôï áêüíôéï ôïõ Á÷éëëÝá.5 Ç ÷ëùñß-
äá ôïõ Ðçëßïõ, üìùò, åßíáé ðïëý óçìáíôéêü èÝìá êáé äåí ìðïñåßò íá ôï îåöïñ-
ôùèåßò ìå äõï-ôñßá ëüãéá, åðåéäÞ åäþ Ý÷ïõìå ôç äõíáôüôçôá íá óõãêñßíïõìå ôçí
áñ÷áßá ìå ôçí óýã÷ñïíç êáôÜóôáóç ôçò åí ëüãù ðåñéï÷Þò.
1. Âüëïò} ï ¢íù Âüëïò, ãéá ôï 1869.

2. Ç êïñõöÞ ôïõ Ðçëßïõ ïíïìÜæåôáé Ðëéáóßäé.
3. Ç Óêýñïò äåí åßíáé ç ðáôñßäá ôïõ Á÷éëëÝá. Åêåß ôïí Ýêñõøå ç ìçôÝñá ôïõ ÈÝôéäá
ãéá íá ìçí ôïí âñïõí ïé Üëëïé Ýëëçíåò âáóéëåßò êáé ôïí ðÜñïõí óôçí åêóôñáôåßá êáôÜ
ôçò Ôñïßáò. ÔåëéêÜ, üìùò, ôïí åíôüðéóå åêåß ï ÏäõóóÝáò.
4. Âë. Åõñéðßäçò, ÌÞäåéá: «(...) ìçä´ 'åí íÜðáéóé Ðçëßïõ ðåóå[éí ðïôå ôìçèå[éóá ðåýêç
(...)».
5. Âë. ¼ìçñïò, ÉëéÜäá, Ð, 142-143: «(...) 'áëëÜ ìéí ï=éïò 'åðßóôáôï ð[çëáé ' Á÷éëëåýò ÐçëéÜ-
äá ìåëßçí (...)».
67
Óþæåôáé ìßá ãåùãñáöéêÞ ðåñéãñáöÞ áõôïý ôïõ âïõíïý,6 ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò
ôçò ïðïßáò áöéåñþèçêå óôçí ðåñéãñáöÞ ôùí äÝíôñùí êáé ôùí öõôþí ôá ïðïßá
áíáðôýóóïíôáé åäþ, ìßá áñêåôÜ ìåãÜëç áðüäåéîç üôé ôï ïìçñéêü åðßèåôï å'éíï-
óßöõëëïí7 ßó÷õå ôüôå ôüóï ðïëý üóï éó÷ýåé êáé óÞìåñá. Áðü ôçí ðåñéãñáöÞ
áõôÞ ðëçñïöïñïýìáóôå ðùò, åíþ õðÞñ÷å ìåãÜëç ðïéêéëßá äéáöïñåôéêþí åéäþí
éäéáßôåñá ïðùñïöüñùí äÝíôñùí, ôá ðåñéóóüôåñá äÝíôñá Þôáí ïîõÝò, áóçìïâÝëï-
íá Ýëáôá, äýï åßäç óöÝíäáìïõ, êõðáñßóóéá êáé êÝäñá.8 ÁõôÜ ðïõ Ý÷ù ðáñáôç-
ñÞóåé íá ìåãáëþíïõí åäþ ôþñá åßíáé ç âáëáíéäéÜ, ç ïîõÜ, ç êáóôáíéÜ, ï ðëÜ-
ôáíïò, ç öôåëéÜ, ôï ðïõñíÜñé, ç åëéÜ, ç ìïó÷ïúôéÜ êáé ôï êõðáñßóóé. ÁíÜìåóá
óôïõò èÜìíïõò äéáêñßíïíôáé ç êïõìáñéÜ, ç ìõñôéÜ êáé ç äÜöíç.
Áðü üëá áõôÜ ôá äÝíôñá, ôï ðéï êïéíü åßíáé ç ïîõÜ, áëëÜ êáé ç âáëáíéäéÜ
õðÜñ÷åé óå ìåãÜëåò ðïóüôçôåò, óôï âüñåéï ìÝñïò ôçò êïñõöÞò, êáèþò êáé ç
êáóôáíéÜ ðïõ êáëýðôåé ôéò âïõíïðëáãéÝò áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò ÆáãïñÜò. ÁíÜìå-
óá óôá Üëëá ç ìïó÷ïúôéÜ äåí ìåãáëþíåé Üãñéá ïýôå ôï êõðáñßóóé, äéáøåýäï-
íôáò Ýôóé áõôü ðïõ ëÝãåôáé üôé åßíáé éèáãåíÝò Þ íôüðéï äÝíôñï ôçò êëáóéêÞò
åðï÷Þò. Åãþ, ðÜíôùò, äåí ôï åßäá ðïõèåíÜ, åêôüò öõóéêÜ áðü ôï ãåãïíüò üôé öýå-
ôáé óå ïðïéïäÞðïôå ìÝñïò ôçò ÅëëÜäáò êáé ôçò Ôïõñêßáò, áí êáé óå ÷áìçëÜ
åäÜöç êáé êïíôÜ óå êáôïéêçìÝíåò ðåñéï÷Ýò ìåãáëþíåé õðåñâïëéêÜ.9 Ïýôå ðÞñå
ôï ìÜôé ìïõ óöÝíäáìï êáé êÝäñï. Ôï ðéï áîéïðñüóåêôï, üìùò, ðñÜãìá Þôáí ç
áðïõóßá ïðïéïõäÞðïôå åßäïõò ðåýêïõ.
ÌåôÜ áðü áõôÞí ôç óýãêñéóç åßìáóôå ó÷åäüí õðï÷ñåùìÝíïé íá êáôáëÞîïõìå
óôï óõìðÝñáóìá üôé, üðïéïò êé áí åßíáé ï ëüãïò, ç áëëáãÞ ðïõ óçìåéþèçêå óôç
÷ëùñßäá áõôÞò ôçò ðåñéï÷Þò åßíáé ðïëý ìåãÜëç êáé, ãåíéêþò, ôá åðé÷åéñÞìáôá
ðïõ âáóßæïíôáé óôçí áíôéóôïé÷ßá ìå ðáñüìïéåò ðåñéðôþóåéò óå Üëëá ìÝñç, óôçí
Áñ÷áéüôçôá êáé óôç óýã÷ñïíç åðï÷Þ, Ý÷ïõí ðïëý ìéêñÞ áîßá.
Ç êïñõöÞ ôïõ Ðçëßïõ âñßóêåôáé óå ìéêñÞ áðüóôáóç áðü ôç äõôéêÞ êïñõöï-
ãñáììÞ êáé ü÷é ðåñéóóüôåñï áðü 300 ðüäéá10 áðü ôï ìïíïðÜôé ôï ïðïßï áêïëïõ-
èïýóáìå. ÁöÞóáìå ôá ÜëïãÜ ìáò êïíôÜ óå ìßá ðçãÞ, óôç âÜóç áõôÞò ôçò êïñõ-
öÞò, êáé áêïëïõèþíôáò ôïí ïäçãü ìáò óêáñöáëþóáìå óôçí áðüôïìç ðëáãéÜ,
ðåñíþíôáò ìÝóá áðü Ýíá äÜóïò ìå ïîõÝò, ìÝ÷ñé ðïõ ðñüâáëå, óôï ôÝëïò, ç âñá-
6. Ç ðåñéãñáöÞ áõôÞ, Ýãñáøå ï Tozer, áðïäüèçêå åóöáëìÝíá óôïí Äéêáßáñ÷ï. Âë. ôá

ðñïëåãüìåíá ôïõ Müller óôïí ôüìï Geographi Graeci minores (LII). ÁíÜìåóá óôá Ýñãá áõôÜ
ðåñéëáìâÜíåôáé êáé ç ÁíáãñáöÞ ôïõ Ðçëßïõ üñïõò. [Ðáñ´ üëá áõôÜ, ôï Ýñãï áõôü êáé
óÞìåñá áðïäßäåôáé óôïí Äéêáßáñ÷ï].
7. Åéíïóßöõëëïò} ìå óåéüìåíï (êéíïýìåíï) öýëëùìá, ðïõ ôñÝìïõí ôá öýëëá ôïõ, óýäåí-
äñïò. Âë. Éù. ÓôáìáôÜêïò, Ëåîéêüí ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ãëþóóçò, ÁèÞíáé 1972, 308.
8. «Ðëåßóôçí ä´ 'ïîýçí /å÷åé êáß 'åëÜôçí, óöÝíäáìüí ôå êáß æõãßáí, /åôé äÝ êõðÜñéóóïí
êáß êÝäñïí». Ãéá ôï üôé ôá äÝíôñá áõôÜ, Ýãñáøå ï Tozer, áíôéóôïé÷ïýí ìå ôá óýã÷ñïíá ïíü-
ìáôá ðïõ Ýäùóá ðáñáðÜíù, âë. Dr. Daubeny, Trees and Shrubs of the Ancients, ó. 7, 20, 36,
42, 46.
9. Ôï ßäéï ðáñáôÞñçóå êáé ï W. M. Leake (ü.ð., ô. 3, 397), Ýãñáøå ï Tozer.
68
÷þäçò êáé ãõìíÞ êïñõöÞ ôïõ âïõíïý. Äåí ðåñßìåíá ðïëëÜ áðü ôç èÝá áõôïý ôïõ
óçìåßïõ äéüôé íüìéæá üôé ïé êïñõöïãñáììÝò áðü ôç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ âïõíïý
èá ìáò Ýêïâáí ìåãÜëï ìÝñïò ôçò èÝáò. Êáèþò, üìùò, áíåâáßíáìå ðéï øçëÜ, ç
ãýñù ðåñéï÷Þ âõèéæüôáí üëï êáé ðéï ÷áìçëÜ, Ýôóé ðïõ ôá øçëüôåñá óçìåßá ôçò
êïíôéíÞò êïñõöïãñáììÞò åìðüäéæáí ìüíï Ýíá ìÝñïò ôïõ Áéãáßïõ êáé ôçò åíäï-
÷þñáò óôç ×áëêéäéêÞ, áëëÜ ó÷çìáôéæüôáí Ýíá Üíïéãìá áðü ìßá åäáöéêÞ êáìðÞ
ç ïðïßá ìáò åðÝôñåðå íá äïýìå ôï üñïò ¢èùò.
¼ôáí, ôåëéêÜ, óôáèÞêáìå óôçí êïñõöÞ íéþóáìå ìåãÜëç Ýêðëçîç êáé åõ÷áñß-
óôçóç áðü ôï ðáíüñáìá ôçò õðåñâïëéêÞò ìåãáëïðñÝðåéáò êáé, âåâáßùò, áíþôå-
ñç áðü åêåßíç ôïõ Ïëýìðïõ êáé áðáñÜìéëëç áðü êÜèå Üëëç èÝá óôçí ÅëëÜäá,
åêôüò áðü åêåßíç ôïõ Ðáñíáóóïý. Ôï ðéï Ýíôïíï ÷áñáêôçñéóôéêü åßíáé áõôü ôçò
åóþêëåéóôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Ðáãáóéôéêïý Êüëðïõ, ìßá áðü ôéò ïìïñöüôåñåò ëåêÜ-
íåò ôçí ïðïßá âëÝðåéò, êÜôù áðü ôá ðüäéá óïõ, óå üëç ôçí ÝêôáóÞ ôçò ìå ôéò
äéáêåêïììÝíåò åäáöéêÝò ðñïåêôÜóåéò, ðïõ îåêéíïýí áðü ôç ìéêñÞ ðüëç ìå ôï
êëåéóôü ëéìÜíé ôïõ Âüëïõ, êáé ôïõò åðáíáëáìâáíüìåíïõò ïñìßóêïõò ðïõ öèÜ-
íïõí Ýùò ôç óôåíÞ äéÝîïäï ôïõ íåñïý, óôï íüôéï Üêñï üðïõ ç ïñïóåéñÜ ôïõ Ðçëß-
ïõ óôñßâåé ðñïò ôá äåîéÜ, áðü ôïí êåíôñéêü Üîïíá, êáé äéáãñÜöåé ìßá ìåãÜëç
ðñïåîï÷Þ ìå Ýíáí óôåíü éóèìü11 êáé äéáêåêïììÝíï ðåñßãñáììá. Óôï ðáñáðÝñá
Üêñï âñßóêåôáé ôï íçóß [Ðáëéü] Ôñßêåñé, ëßãï ðéï ðÝñá áðü ôïí ïìþíõìï ïéêé-
óìü, ôéò áñ÷áßåò ÁöÝôåò12 áð´ üðïõ îåêßíçóáí ïé Áñãïíáýôåò.
Áðáñéèìþíôáò, óôç óõíÝ÷åéá, ôá ðéï áðüìáêñá ðñÜãìáôá êáé áñ÷ßæïíôáò áðü
ôá íïôéïáíáôïëéêÜ (äßðëá áðü ôá íçóéÜ ôá ïðïßá åß÷áìå êéüëáò äåé, êáôåâáß-
íïíôáò áðü ôç ÆáãïñÜ) öáßíïíôáí ïé ìáêñéÝò áêôÝò ôçò Åýâïéáò, üðùò ôéò âëÝ-
ðáìå áðü åäþ óå ðñïößë, Ý÷ïíôáò ùò øçëüôåñï óçìåßï ôçí êùíéêÞ êïñõöÞ ôïõ
üñïõò Äßñöõò ðïõ õøþíåôáé ðßóù áðü ôç ×áëêßäá ó÷çìáôßæïíôáò Ýôóé Ýíá ôüóï
ïñáôü áíôéêåßìåíï. Óôç óõíÝ÷åéá âëÝðåéò ôçí Ýíùóç ôçò èÜëáóóáò ìå ôç óôå-
ñéÜ, êáôÜ äéáóôÞìáôá, ôïí ðïñèìü ôïõ Áñôåìéóßïõ,13 ôìÞìá ôçò Åýâïéáò êáé ôïõ
Ìáëéáêïý Êüëðïõ êáé ðéï ðÝñá ôï üñïò Ïßôç, ôï ïðïßï äåí Ý÷åé êáìßá áîéüëï-
ãç ðñïÝêôáóç êáèþò öáßíåôáé óáí íÜíïò åîáéôßáò ôïõ ôåñÜóôéïõ üãêïõ ôïõ
Ðáñíáóóïý, ï ïðïßïò ðñïâÜëëåé óáí ðýñãïò ðÜíù áðü üëá ôá ãýñù âïõíÜ. ¸ðåé-
ôá õðÜñ÷åé ç åðéâëçôéêÞ ïñïóåéñÜ ôçò ¼èñõïò êáé ç ðåäéÜäá ôçò ËÜñéóáò, ç
ïðïßá äåí öáéíüôáí êáëÜ ëüãù ôçò ïìß÷ëçò, êáé ç ëßìíç Âïéâçßäá ìå üëç ôçí
åëþäç ðñïÝêôáóÞ ôçò.
Óôç âüñåéá ðëåõñÜ öáßíåôáé ç áðüôïìç êïñõöÞ ôçò ¼óóáò, ôï ýøïò ôçò ïðïß-
áò îåðåñíÜåé ï ìåãÜëïò áëëÜ ëéãüôåñï åðéâëçôéêüò ¼ëõìðïò, êáé ôÝëïò Ýíá
ôìÞìá ôïõ Èåñìáúêïý Êüëðïõ êáèþò êáé Ýíá ôìÞìá ôçò ×áëêéäéêÞò, ç ïðïßá
åéó÷ùñåß óôá íåñÜ ôïõ.¹ôáí, ðñÜãìáôé, ìßá óêçíÞ õðåñâïëéêÞò ìåãáëïðñÝðåé-
11. Ðñüêåéôáé ãéá ôï ðéï óôåíü ìÝñïò ôçò ÷åñóïíÞóïõ êïíôÜ óôï Ôñßêåñé.
12. Ïé ÁöÝôåò âñßóêïíôáí óôïí üñìï ôïõ ÐëáôáíéÜ, Ýîù áðü ôïí Ðáãáóéôéêü Êüëðï, êáé
óýìöùíá ìå Üëëïõò ìÝóá ó´ áõôüí. Âë. Í. Ä. Ðáðá÷áôæÞò, ü.ð., ó. 7.
13. Ôï óùóôü, ôïí Äßáõëï ôïõ Ôñéêåñßïõ.
69
áò. ÁíåîÜñôçôá, üìùò, áðü ôçí ìåãáëïðñÝðåéá áõôÞ èá Þôáí äýóêïëï íá âñïý-
ìå Ýíá Üëëï ìÝñïò ìå ôüóá ðïëëÜ êáé áîéïóçìåßùôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ éóôïñéêïý
åíäéáöÝñïíôïò. Ôï ýøïò ôïõ âïõíïý ðñïóäéïñßóèçêå áðü ôï âáñüìåôñï óôá 5515
ðüäéá,14 ëßãï øçëüôåñï áðü ôá 5310 ðüäéá15 ðïõ Ý÷åé ðñïóäéïñéóèåß áðü ôï Õðïõñ-
ãåßï ôùí Íáõôéêþí. Ôï âïõíü áõôü ïíïìáæüôáí ðÜíôïôå ÐÞëéï áëëÜ ôþñá ëÝãå-
ôáé Ðëåóßäé,16 áðü ôçí óëáâùíéêÞ ëÝîç pletch ðïõ óçìáßíåé âïõíïêïñöÞ. Ôï
üíïìá áõôü, ôï ïðïßï áíáãñÜöåôáé óå üëïõò ôïõò ÷Üñôåò, öáßíåôáé üôé óå êÜðïéá
÷ñïíéêÞ ðåñßïäï ðáñáãêþíéóå ôï áñ÷áßï üíïìá, ôï ïðïßï äåí áêïõãüôáí êáèü-
ëïõ, üðùò óõíÝâç ìå ôçí ¼óóá ãéá ôçí ïðïßá ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãåíéêþò ôï üíïìá
Êßóáâïò. Ôï ãåãïíüò üôé ôþñá ôï âïõíü ïíïìÜæåôáé ÐÞëéï åßíáé ìßá áêüìá áðü-
äåéîç ôçò áíáâßùóçò ôùí êëáóéêþí óõìðáèåéþí êáé ôùí áñ÷áéïåëëçíéêþí
áéóèçìÜôùí áíÜìåóá óôéò êïéíüôçôåò ðïõ êáôïéêïýí óôéò ðëáãéÝò ôïõ Ðçëßïõ.
ÓÔÇ ÓÐÇËÉÁ ÔÏÕ ×ÅÉÑÙÍÁ

¼ôáí ðéá åß÷áìå éêáíïðïéÞóåé ôá ìÜôéá ìáò ìå áõôü ôï èáõìÜóéï èÝáìá,
áíáæçôÞóáìå ôç óðçëéÜ ôïõ ÊÝíôáõñïõ ×åßñùíá, ôïõ äáóêÜëïõ êáé åêðáéäåõ-
ôÞ ôïõ Á÷éëëÝá. Ï W. M. Leake ôçí ôïðïèÝôçóå óå êÜðïéá áðüóôáóç, íïôßùò
áõôïý åäþ ôïõ óçìåßïõ, óå Ýíá êïßëùìá, áíÜìåóá óôï ìÝñïò ðïõ Þìáóôáí êáé
óôçí åðüìåíç êïñõöÞ üðïõ, üðùò ëÝåé áõôüò, õðÜñ÷åé Ýíá ùñáßï óðÞëáéï.17 «Óôï
øçëüôåñï óçìåßï ôïõ âïõíïý õðÜñ÷åé Ýíá óðÞëáéï ïíïìáæüìåíï ×åéñþíéï êáé Ýíá
éåñü ôïõ Äßá Áêñáßïõ.18 Óôï óçìåßï áõôü, ôïí êáéñü ðïõ åìöáíßæåôáé ï Óåßñéïò
êáé üôáí ç æÝóôç åßíáé Ýíôïíç, ôüôå ïé íÝïé ôçò áíþôåñçò êïéíùíßáò ôçò Äçìç-
ôñéÜäáò, åðéëåãìÝíïé êáé óõãêåíôñùìÝíïé, õðü ôçí ðáñïõóßá åíüò éåñÝá, áíÝ-
âáéíáí óôï âïõíü öïñþíôáò êáéíïýñãéá ðëïêÜìéá áðü ðõêíü ìáëëß, ãéá íá
áíôéìåôùðßóïõí ôï õðåñâïëéêü ýøïò».
14. Ôá 5515 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 1.680,97 ì. Ç øçëüôåñç êïñõöÞ ôïõ Ðçëßïõ, ï Ðïõ-
ñéáíüò Óôáõñüò, Ý÷åé ýøïò 1.551 ì. óýìöùíá ìå ôïí ÷Üñôç ôçò Å.Ó.Õ.Å ôïõ Ýôïõò 1972.
15. Ôá 5310 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 1.618,49 ì.
16. Ôï Ðëåóßäé-Ðëéáóßäé Ý÷åé ýøïò 1548 Þ 1547 ì. Âë. Ìé÷. ÓôáìáôåëÜôïò-Öùô. ÂÜìâá-
ÓôáìáôåëÜôïõ, Åðßôïìï ãåùãñáöéêü ëåîéêü ôçò ÅëëÜäáò, åêäüóåéò «ÅñìÞò», ÁèÞíá 2001, 621
(1548 ì.) êáé Êþóôáò ËéÜðçò, ÐÞëéïí üñïò, Ýêäïóç ôçò Åôáéñåßáò ÁíÜðôõîçò ôïõ Ðçëßïõ,
ÆáãïñÜ 2001, 8 (1547 ì.). Óôï ôåëåõôáßï Ýñãï (ü.ð., ó. 8) ï Ðïõñéáíüò Óôáýñïò (âë. óçì. 14)
Ý÷åé 1624 ì.
17. Âë. W. M. Leake, ü.ð., ô. 4, 384.
18. Óôá ÷åéñüãñáöá ìå ôçí ÁíáãñáöÞ ôïõ Ðçëßïõ üñïõò ç óùóôÞ ãñáöÞ åßíáé «Äéüò
' Áêôáßïõ» êáé ü÷é «Äéüò ' Áêñáßïõ». ¼ìùò, óå äýï åðéãñáöÝò ðïõ õðÞñ÷áí óôçí ðåñéï-
÷Þ ôïõ Ðçëßïõ êáé ôéò ìåôÝãñáøå ï Al. Mézières, ôï ðñïóçãïñéêü ôïõ èåïý åßíáé
«'Áêñá[éïò». Áõôü ìáæß ìå ôçí êáôáëëçëüôçôá ôïõ ðñïóçãïñéêïý åßíáé áñêåôÜ éêáíïðïé-
çôéêÜ ãéá ôçí åãêõñüôçôá ôçò áëëáãÞò ôïõ êåéìÝíïõ. Ç óçìåßùóç áõôÞ åßíáé ôïõ Tozer.
[Äßá Áêôáßï áíáöÝñåé óôï êåßìåíü ôïõ ï Al. Méziéres. Âë. ôç ìåôÜöñáóç ôïõ ïäïéðïñé-
êïý áðü ôïí Henri-Pierre Corrieu óôï Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 37 (2000) 30].
70
Áðü ôá ðáñáðÜíù ðñïêýðôåé üôé ï íáüò âñéóêüôáí óôçí êïñõöÞ üðïõ âñé-
óêüìáóôáí åêåßíç ôç óôéãìÞ êáé üôé ç óðçëéÜ ôïõ ×åßñùíá Þôáí åêåß êïíôÜ.19
Åäþ, ëïéðüí, õðÜñ÷åé ìßá óðçëéÜ 30, ðåñßðïõ, ðüäéá20 ðéï êÜôù áðü ôï óçìåßï
ðïõ Þìáóôáí, ìïëïíüôé áõôü åßíáé êáôáóôñáììÝíï áðü ôçí ðôþóç åíüò âñÜ÷ïõ
êáé äåí öáßíåôáé ôßðïôá ðéá, åêôüò áðü ôï Üíïéãìá ôçò åéóüäïõ óôï åðÜíù ìÝñïò.
Ï óõíïäüò ìÜò åßðå üôé óôçí êáôÜóôáóç áõôÞ âñéóêüôáí ðïëý êáéñü, áëëÜ ïé
ðáëéüôåñïé, ðïõ ôç ãíþñéæáí áðü ðñéí, ôïõ åß÷áí ðåé üôé õðÞñ÷å Ýíáò áñéèìüò
óêáëïðáôéþí ôá ïðïßá ïäçãïýóáí óôï åóùôåñéêü ôçò óðçëéÜò êáé üôé ïé ðëåõ-
ñÝò ôçò, óå ìåñéêÜ óçìåßá, Þôáí êáëõììÝíåò áðü ôïé÷ïãñáößåò, ãåãïíüò ðïõ ìáò
ïäçãåß óôï óõìðÝñáóìá üôé ç óðçëéÜ åß÷å ÷ñçóéìïðïéçèåß ùò ÷þñïò áðüóõñóçò
êÜðïéïõ åñçìßôç. Ç óðçëéÜ áõôÞ, ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôçò ÆáãïñÜò, åßíáé ç óðç-
ëéÜ ôïõ ÊÝíôáõñïõ ×åßñùíá. Ç èÝóç áõôÞ ôáéñéÜæåé ôüóï ðïëý ìå ôçí ðáñá-
ðÜíù ðåñéãñáöÞ þóôå äåí ìðïñåß íá õðÜñîåé êáìßá, ó÷åäüí, áìöéâïëßá ãéá ôçí
ôáõôüôçôÜ ôçò.
¼ôáí åðéóôñÝøáìå óôï ìÝñïò üðïõ åß÷áìå áöÞóåé ôá ÜëïãÜ ìáò êáé áöïý
ðÞñáìå ôï ðñùéíü, êïíôÜ óôçí ðçãÞ, áöåèÞêáìå óôçí îåãíïéáóéÜ ìéáò Üíåôçò
îåêïýñáóçò (áðïäåéêíýïíôáò Ýôóé üôé äåí íéþóáìå åêåßíï ôï êñýï ôï ïðïßï áíá-
öÝñáìå ðáñáðÜíù üôé Ýíéùèáí ïé íÝïé ôçò áñ÷áßáò åðï÷Þò) êáé ìåôÜ áñ÷ßóáìå
íá êáôåâáßíïõìå áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ. Êáèþò äåí åß÷áìå èÝá ðñïò ôá äõôéêÜ
áðü ôç âÜóç ôçò êïñõöÞò, üóïé áðü ôçí ïìÜäá ìáò äåí åß÷áí áíåâåß ìáæß ìáò
äåí åßäáí ôßðïôá ðñïò ôá åêåß. Åîáéôßáò áõôïý åß÷áìå ôçí åõêáéñßá íá ãíùñß-
óïõìå Ýíá áîéïóçìåßùôï áðïôÝëåóìá óå Ýíá áðü ôá ìÝëç ôçò ïìÜäáò ìáò. Ðñü-
êåéôáé ãéá ôïí áãùãéÜôç ÃéÜííç, ôïí ïðïßï Ý÷ù ðåñéãñÜøåé ùò Ýíáí ðïëý áíüç-
ôï êáé Üó÷åôï Üíèñùðï. ¼ôáí ðáñïõóéÜóèçêå, îáöíéêÜ ìðñïóôÜ êáé êÜôù áðü
ôá ðüäéá ôïõ, ïëüêëçñï ôï åýñïò ôïõ Ðáãáóéôéêïý Êüëðïõ, ðïõ ïìïßáæå ìå ëßìíç,
Ýìåéíå êáôÜðëçêôïò êáé áðïêÜëõøå ôá áéóèÞìáôÜ ôïõ ìå äõíáôü êáé ðáñáôå-
ôáìÝíï èáõìáóìü ðïõ âãÞêå áðü ôï ïñèÜíïé÷ôï óôüìá, ôï ãåìÜôï êáôÜðëçîç.
¹ôáí ìßá óôéãìÞ áðüëõôïõ èñéÜìâïõ ôçò öýóçò óôïí Üíèñùðï!
ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÏÑÔÁÑÉÁ ÓÔÏ ËÏÖÏ ÔÇÓ ÃÏÑÉÔÓÁÓ

Áðü åäþ êáé ðÝñá, áêïëïõèþíôáò Ýíá áíþìáëï êáé ìå ðïëëÝò óôñïöÝò ìïíï-
ðÜôé, ìÝóù ôçò ãõìíÞò ðëáãéÜò ôïõ âïõíïý öèÜóáìå óôï ÷ùñéü ÐïñôáñéÜ. Ôï
÷ùñéü áõôü åßíáé êôéóìÝíï óå ìßá ðëáãéÜ, 2000 ðüäéá21 ðÜíù áðü ôç èÜëáóóá.
Ìðïñïýìå åäþ íá ðáñáôçñÞóïõìå, ó÷åôéêÜ ìå ôïí ¼ëõìðï, ôçí ¼óóá êáé ôï
19. Ï Ëçê Ýãñáøå ôá åîÞò: «Óôá äõôéêÜ ôçò ÐïñôáñéÜò, ìéÜìéóç þñá ðÜíù áðü ôç ÄñÜ-
êéá, ç ïðïßá âñßóêåôáé áíÜìåóá óå äýï êïñõöÝò, õðÜñ÷åé Ýíá èáõìÜóéï óðÞëáéï, ãíùóôü ùò
óðÞëáéï ôïõ Á÷éëëÝá. Ðéóôåýïõí üôé åäþ Þôáí ôï ìÝñïò üðïõ ï Á÷éëëÝáò åêðáéäåýèçêå áðü
ôïí ÊÝíôáõñï ×åßñùíá». Âë. W. M. Leake (ìåô. Âáó. Áñãõñïýëçò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôïõ
1809-1810, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 34 (1998) 105.
21. Ôá 2000 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 609,60 ì. Ôï õøüìåôñï ôçò ÐïñôáñéÜò åßíáé 600 ì.
71
ÐÞëéï (ôï ïðïßï éó÷ýåé êáé ãéá ôïí ¢èùíá) üôé ïé áíáôïëéêÝò ðëáãéÝò ôïõò
åß÷áí ðÜíôïôå ðåñéóóüôåñç öõóéêÞ âëÜóôçóç áðü ü,ôé ïé äõôéêÝò, ßóùò åðåéäÞ
ïé áíáôïëéêÝò âëÝðïõí ðåñéóóüôåñï ðñïò ôï ÂïñÜ êé Ýôóé äåí ôóïõñïõöëßæïíôáé
ôüóï ðïëý áðü ôçí áíôáíÜêëáóç ôçò èåñìüôçôáò áðü ôïõò âñÜ÷ïõò. Ôá óçìá-
íôéêÜ ÷ùñéÜ ÐïñôáñéÜ êáé Ìáêñéíßôóá ôá ïðïßá, üðùò êáé ç ÆáãïñÜ, êáôïé-
êïýíôáé áðü ðëïýóéïõò áíèñþðïõò, ìå êáëÜ óðßôéá, êáé ÷ùñßæïíôáé ôï Ýíá áðü
ôï Üëëï áðü âáèéÝò ÷áñÜäñåò, ðáñïõóéÜæïõí ãñáöéêÞ åéêüíá óôçí áðüêñçìíç
èÝóç ðïõ âñßóêïíôáé, ìå ôá áìÝôñçôá êõðáñßóóéá, ôá ïðïßá õðÜñ÷ïõí, êáé ìå
ôçí îå÷ùñéóôÞ äéÜôáîç ôùí óðéôéþí, ìïëïíüôé áõôÜ äåí åßíáé êáé ôüóï äéÜ-
óðáñôá, üðùò óõìâáßíåé óå Üëëá ìÝñç. Ïé âéïôå÷íßåò, áðü ôéò ïðïßåò êÝñäéæáí
ðáëéüôåñá ìåãÜëï åéóüäçìá, äåí õðÜñ÷ïõí ðéá. Áêüìá, üìùò, åîÜãïíôáé ìåôÜîé
êáé ëÜäé. Ôï ôïðùíýìéï ÐïñôáñéÜ22 ðéèáíüí ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç ëáôéíéêÞ ëÝîç
porta (ç ïðïßá Ý÷åé õéïèåôçèåß áðü ôçí íåïåëëçíéêÞ ãëþóóá) êáé óçìáßíåé ðýëç
Þ åßóïäïò. ÐñÜãìáôé ç ÐïñôáñéÜ åëÝã÷åé ôçí êõêëïöïñßá åíüò ìåãÜëïõ äñüìïõ
áðü êáé ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôïõ Ðçëßïõ,23 åíþ ôï ôïðùíýìéï Ìáêñéíßôóá áðïôåëåß
áêüìá Ýíá ðáñÜäåéãìá ðñüóìåéîçò åëëçíéêþí êáé âïõëãáñéêþí24 êáé áðïäåéã-
ìÝíá ïöåßëåôáé óôéò ðáñáôåôáìÝíåò óåéñÝò ôùí óðéôéþí ôá ïðïßá åßíáé óêáñ-
öáëùìÝíá óôçí ðëáãéÜ ôïõ âïõíïý.25
Ôï åðüìåíï ðñùéíü óõíå÷ßóáìå ôçí êÜèïäü ìáò ìÝóù åíüò áêüìá áðüôïìïõ
ìïíïðáôéïý áðü áõôü ôçò ðñïçãïýìåíçò ìÝñáò. Ï ôåëéêüò ðñïïñéóìüò ìáò Þôáí
ôï ëéìÜíé ôïõ Âüëïõ âñéóêüôáí ôþñá ßóéá êÜôù áðü ôï óçìåßï ðïõ âñéóêüìá-
óôáí. ¼ôáí, üìùò, áñ÷ßóáìå íá öèÜíïõìå óôï ðåäéíü ìÝñïò, áêïëïõèÞóáìå Ýíáí
äñüìï ðïõ ïäçãïýóå óå êÜðïéï óçìåßï ðéï ðÝñá ðñïò ôá íüôéá, äéüôé èÝëáìå íá
åîåôÜóïõìå ôá åêôåôáìÝíá åñåßðéá ôçò Ãïñßôóáò. Óôï äñüìï ìáò ðñïò ôá åêåß,
ðåñÜóáìå Ýíáí ëüöï, ïíïìáæüìåíï ÅðéóêïðÞ,26 ðïõ Ý÷åé óôçí êïñõöÞ ôïõ, óáí
óôåöÜíé, Ýíáí êáôáóôñáììÝíï íáü.27 Ðñüêåéôáé ãéá ìßá éäéáéôÝñùò ìïíáäéêÞ
èÝóç ãéá ìßá áñ÷áéïåëëçíéêÞ ðüëç êáèþò áðÝ÷åé êÜìðïóï áðü ôç èÜëáóóá
22. Ç ÐïñôáñéÜ ïöåßëåé ôï üíïìÜ ôçò óôïí õóôåñïâõæáíôéíü íáü ôçò Ðáíáãßáò ÐïñôáñÝ-
áò ðïõ õðÞñ÷å óôçí ðåñéï÷Þ ôçò. Âë. Fr. Hild ê.Ü. (ìåô. Ã. ÐáñáóêåõÜò), Ç ÂõæáíôéíÞ Èåó-
óáëßá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 12 (1987) 80.
23. Âë. Barth, Reise, ó. 218.
24. Ï Tozer äåí ÷Üíåé åõêáéñßá íá åíôïðßóåé... âïõëãáñéêÜ ß÷íç óôç Èåóóáëßá. Ôïõ åß÷å
ãßíåé Ýììïíç éäÝá.
25. Ç Ìáêñéíßôóá ïöåßëåé ôï üíïìÜ ôçò óôçí õóôåñïâõæáíôéíÞ ÌïíÞ ôçò Ïîåßáò Åðé-
óêÝøåùò Ìáêñõíéôßóóçò, ßäñõìá ôùí Ìáëéáóóçíþí-Ìåëéóóçíþí, ïé ïðïßïé ôçí ðñïßêéóáí ìå
ìåãÜëç ðåñéïõóßá. Âë. Fr. Hild ê.Ü., ü.ð., ó. 73-74.
26. Ï ëüöïò ÅðéóêïðÞ âñßóêåôáé óôï 5ï ÷éëéüìåôñï ôïõ åðáñ÷éáêïý äñüìïõ Âüëïõ-Ðïñ-
ôáñéÜò.
27. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ôñßêëéôç âáóéëéêÞ ôçò Êïßìçóçò ôçò Èåïôüêïõ, ôçí ïðïßá Ýêôéóå,
óôá 1639, ï åðßóêïðïò ôçò ÄçìçôñéÜäáò ÊÜëëéóôïò. Óôï íáü áõôü åßíáé åíôïé÷éóìÝíá ðïëëÜ
áñ÷éôåêôïíéêÜ ìÝëç ôçò áñ÷áßáò êáé ôçò ìåóáéùíéêÞò åðï÷Þò. Âë. Êþóôáò ËéÜðçò, ü.ð., ó.
60-61.
72
þóôå íá åßíáé áóöáëÞò áðü ðéèáíÝò åðéèÝóåéò ðåéñáôþí, åíþ ðñïåîÝ÷åé áðü ôçí
ðëåõñÜ ôïõ Ðçëßïõ êáé åíþíåôáé ìå ìßá âñá÷þäç êïñõöÞ, ôçí áêñüðïëç. Äåí
áöÞíåé êáíÝíá, ó÷åäüí, ðåñéèþñéï áìöéâïëßáò üôé åäþ Þôáí ç èÝóç ôçò ôüóï
öçìéóìÝíçò ðüëçò ôïõ ÉÜóïíá, ôçò Éùëêïý,28 ðïõ Þôáí ôï êÝíôñï ôüóùí ðïëëþí
ðïéçôéêþí èñýëùí.
Åßíáé ç ìüíç èÝóç óôçí ðåñéï÷Þ ç ïðïßá èá ìðïñïýóå íá åß÷å åðéëåãåß ùò
ðüëç ôçò áñ÷áúêÞò åðï÷Þò, åêôüò öõóéêÜ áðü ôïí ëüöï ôçò Ãïñßôóáò üðïõ Þôáí
êôéóìÝíç ç ÄçìçôñéÜäá.29 ÊáôÜ ôïí ÓôñÜâùíá, ç Éùëêüò åß÷å êáôáóôñáöåß áðü
ðáëéÜ êáé Þôáí ðÜíù áðü ôç ÄçìçôñéÜäá óå áðüóôáóç 7 óôáäßùí.30 Áõôü åßíáé
ôï íüçìá ðïõ åîÜãåôáé áðü ôï ü÷é êáé ôüóï îåêÜèáñï êåßìåíü ôïõ.31 Åôïýôï ôï
Åéê. 9. ÔìÞìá ôçò áêñüðïëçò ôçò Üãíùóôçò ðüëçò óôï ëüöï ôçò Ãïñßôóáò.
(Ç öùôïãñáößá, üðùò êáé ïé äýï åðüìåíåò, åßíáé ôïõ Êþóôá ËéÜðç).
28. Ðñþôïò ôáýôéóå ôçí Éùëêü ìå ôçí ÅðéóêïðÞ ï Ëçê. Âë. W. M. Leake (ìåô. Âáó. Áñãõ-
ñïýëçò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôïõ 1809-1810, ü.ð., ó. 101. Ãéá ôç èÝóç ôçò óôï ÄéìÞíé, âë.
ÂáóéëéêÞ Áäñýìç-ÓéóìÜíç, Ç ìõêçíáúêÞ ðüëç óôï ÄéìÞíé. Íåüôåñá äåäïìÝíá ãéá ôçí
áñ÷áßá Éùëêü, Íåüôåñá äåäïìÝíá ôùí åñåõíþí ãéá ôçí áñ÷áßá Éùëêü, Âüëïò 1994, 17-43.
29. Ç ÄçìçôñéÜäá âñéóêüôáí íïôßùò ôùí Ðåõêáêßùí êáé ôùí ÍÝùí Ðáãáóþí êáé ü÷é óôç
Ãïñßôóá.
30. Ôá 7 óôÜäéá éóïäõíáìïýí ìå 1.294 ì.
31. Âë. ÓôñÜâùíáò, È, 5, 15: «" Ç ä´ ' Éùëêüò êáôÝóêáðôáé ìÝí 'åê ðáëáéï[õ(...). Ô[çò äÝ Äçìç-
ôñéÜäïò "åðôÜ óôáäßïõò "õðÝñêåéôáé ô[çò èáëÜôôçò ' Éùëêüò».
73
óçìåßï èá áíôéóôïé÷ïýóå, ïðùóäÞðïôå, ìå ôçí áíáöåñüìåíç óôï êåßìåíï èÝóç
ó÷åôéêþò ìå ôçí Ãïñßôóá, åðåéäÞ áðÝ÷åé Ýíá, ðåñßðïõ, ìßëé áðü ôï ìÝñïò áõôü
êáé åßíáé ðéï êïíôÜ óôï âïõíü. ¼ðùò ôï áíáìÝíáìå, óå ìßá ðåñéï÷Þ åãêáôá-
ëåéììÝíç ôüóïí êáéñü, äåí õðÞñ÷áí áñ÷áéïåëëçíéêÜ åñåßðéá. ¾óôåñá, êáèþò
êáôåâáßíáìå ðñïò ôá íüôéá, ðåñÜóáìå ìÝóá áðü Ýíá ÷ùñéü ïíïìáæüìåíï Âëá÷ï-
ìá÷áëÜò.32
Ôï ñÝìá ðïõ êáôÝñ÷åôáé ïñìçôéêÜ ìÝóá áðü ôïí Âëá÷ïìá÷áëÜ åßíáé ï áñ÷áß-
ïò ¢íáõñïò,33 ï ïðïßïò, óýìöùíá ìå ôïí ÓôñÜâùíá, êõëïýóå êïíôÜ óôç Äçìç-
ôñéÜäá.34 Óôï ÷åßìáññï áõôü óõíÝâç ôï ðéï ñïìáíôéêü ðåñéóôáôéêü ôçò æùÞò ôïõ
ÉÜóïíá, ôï ïðïßï ôüóï üìïñöá ðåñéÝãñáøå ï Áðïëëþíéïò.35 Óôéò ü÷èåò ôïõ Áíáý-
ñïõ, åðéóôñÝöïíôáò êÜðïéá ìÝñá áðü ôï êõíÞãé, «üôáí ôï ÷éüíé åß÷å óêåðÜóåé
üëá ôá âïõíÜ êáé ôéò êïñõöÝò ôïõò êáé áðü åêåß êáôÝñ÷ïíôáí èïñõâùäþò ÷åß-
ìáññïé»36 óõíÜíôçóå ìåôáìöéåóìÝíç óå ãñéÜ ôç èåÜ ¹ñá. Ôç ëõðÞèçêå êáé ôçí
ðÞñå óôïõò þìïõò ôïõ ãéá íá ôçí ðåñÜóåé, ìÝóá áðü ôá ìáíéáóìÝíá íåñÜ ôïõ
êáôåâáóìÝíïõ ÷åéìÜññïõ, óôçí áðÝíáíôé ü÷èç. Ôüôå, üìùò, ï ÉÜóïíáò Ý÷áóå ôï
Ýíá óáíäÜëé ôïõ êé Ýôóé, üôáí åìöáíßóèçêå óôïí Ðåëßá, áíáãíùñßóèçêå ùò ï
ìïíïóÜíäáëïò ðïõ Þôáí ðñïïñéóìÝíïò íá ôïí áíáôñÝøåé. Ç êáôÜóôáóç ôùí ÷åé-
ìÜññùí, üðùò ôçí ðåñéãñÜøáìå ëßãï ðéï ðÜíù, ìïéÜæåé ðïëý ìå áõôÞí ðïõ åßäá-
ìå. Ôï ëÝìå áõôü åðåéäÞ, áêüìá êáé óÞìåñá, ïé ðñüîåíïé óôï Âüëï äéáìáñôýñï-
íôáé üôé ïé ÷åßìáññïé ðïõ êáôÝñ÷ïíôáé áðü ôç Ìáêñéíßôóá, ôçí ÐïñôáñéÜ êáé
ôïí Âëá÷ïìá÷áëÜ ó÷çìáôßæïõí Ýíáí áñéèìü áðñïóäéüñéóôùí ñåìÜôùí ôá ïðïßá
åêâÜëëïõí, óå äéáöïñåôéêÜ óçìåßá, óôç èÜëáóóá äçìéïõñãþíôáò Ýôóé ìßá áíèõ-
ãéåéíÞ êáôÜóôáóç óôçí ðåñéï÷Þ.
Ï ëüöïò ôçò Ãïñßôóáò åßíáé Ýíáò åìöáíÞò ãÞëïöïò áðü âñÜ÷ïõò ðïõ åêôåßíå-
ôáé óôç èÜëáóóá, áíÜìåóá óå äýï ìéêñÝò ðåäéÜäåò (åêåßíç ôïõ Âüëïõ, áðü ôç
ìßá ðëåõñÜ, êáé ôùí Ëå÷ùíßùí, áðü ôçí Üëëç) êáé åìðïäßæåé ôçí ìåôáîý ôïõò
åðéêïéíùíßá. Êáìßá Üëëç ôïðïèåóßá äåí åßíáé êáôáëëçëüôåñç ãéá ìßá ìåãÜëç
ðüëç, ç ïðïßá èá Þôáí óå èÝóç íá åëÝã÷åé ôçí ðñïóÝããéóç ðñïò ôç Èåóóáëßá
áðü áõôÞí ôçí êáôåýèõíóç. Óõíåðþò ç ÄçìçôñéÜäá, ôçí ïðïßá Ýêôéóå ï ÄçìÞ-
ôñéïò ÐïëéïñêçôÞò, èåùñïýíôáí ùò Ýíá áðü ôá ôñßá «åìðüäéá ôçò ÅëëÜäáò». Ôá
Üëëá äýï Þôáí ç ×áëêßäá êáé ç Êüñéíèïò. Áõôüò, ëïéðüí, ï ëüöïò êáôåß÷å åêåß-
íï ôï ìÝñïò ôï ïðïßï Ýâëåðå óôç èÜëáóóá êáé áðïôåëïýóå ôìÞìá ôçò äéåõñõìÝ-
íçò âÜóçò ôïõ Ðçëßïõ, ðÝñá áðü ôçí ïðïßá ôá âñÜ÷éá êáôÝñ÷ïíôáé áðüôïìá 300-
400 ì. ðñïò ôï íåñü ôçò èÜëáóóáò. Ðáëéüôåñá ðåñéâáëëüôáí áðü ôåß÷ç, áëëÜ ç
32. Âëá÷ïìá÷áëÜò} ôï óçìåñéíü ÷ùñéü ¢ëëç ÌåñéÜ ôïõ Âüëïõ.

33. ÐñÜãìáôé, ôï ñÝìá áõôü ôáõôßæåôáé ìå ôïí ¢íáõñï. Âë. ôïí ó÷åôéêü ÷Üñôç óôïí ôüìï,
Áñ÷áßá ÄçìçôñéÜäá, Âüëïò 1996, 96.
34. Âë. ÓôñÜâùíáò, È, 5,15: «Ðëçóßïí äÝ ô[çò ÄçìçôñéÜäïò "ï / Áíáõñïò "ñå[é». Åöüóïí ç Äçìç-
ôñéÜäá ôïðïèåôåßôáé êÜôù áðü ôéò ÍÝåò ÐáãáóÝò êáé ôá ÐåõêÜêéá, ôüôå ç ðëçñïöïñßá ôïõ
ÓôñÜâùíá äåí åßíáé óùóôÞ.
35. Âë. Áðïëëþíéïò, ÁñãïíáõôéêÜ, Á, 8 êáé Ã, 66.
36. Âë. Áðïëëþíéïò, ÁñãïíáõôéêÜ, Ã, 69-71.
74
Åéê. 10. ÔìÞìá ôïõ ðñïìá÷þíïò 14 ôçò áñ÷áßáò ðüëçò óôï ëüöï ôçò Ãïñßôóáò. (20.9.2002).
âüñåéá ðëåõñÜ Ý÷åé åðéðëÝïí öõóéêÞ ï÷ýñùóç êáèþò óôçí ðëåõñÜ áõôÞ õðÜñ-
÷åé Ýíáò áðüôïìïò ãêñåìüò 500 ðåñßðïõ ðïäéþí,37 åêôåéíüìåíïò áðü ôá íïôéïäõôé-
êÜ ðñïò ôá âïñåéïáíáôïëéêÜ êáé Ý÷ïíôáò ìßá áðüôïìç åîùôåñéêÞ ðëáãéÜ ðñïò
ôçí ðåäéÜäá ôïõ Âüëïõ.
Áõôüò ï ãêñåìüò åßíáé ôï óçìáíôéêüôåñï óôï ìÝñïò áõôü äéüôé áðïôåëåßôáé ãåíé-
êþò áðü ìßá ïîåßá êáé áêáíüíéóôç êïñõöïãñáììÞ ìå Ýíáí ôïß÷ï äßðëá ôçò. ¼ìùò,
ðñïò ôï âïñåéïáíáôïëéêü Üêñï, ç êïñõöïãñáììÞ áõôÞ öáñäáßíåé åëáöñþò Ýôóé
þóôå íá ìðïñåß íá äå÷èåß êôéñéáêÝò åãêáôáóôÜóåéò. ÌÝóá ó´ áõôüí ôï ÷þñï äåí
öáßíåôáé íá õðÞñîå áêñüðïëç ðáñÜ ìüíï ï÷õñÜ. ¸íá ðñïò ôï íïôéïäõôéêü Üêñï
êáé äýï áêüìá, óå êÜðïéá áðüóôáóç ôï Ýíá áðü ôï Üëëï, óôç âïñåéïáíáôïëéêÞ
ðëåõñÜ. Óôç ìßá ðëåõñÜ áõôÞò ôçò ïîåßáò êáé áêáíüíéóôçò êïñõöïãñáììÞò õðÜñ-
÷ïõí äýï áíïßãìáôá êáé åíäå÷ïìÝíùò óôï ìÝñïò áõôü íá õðÞñîå ìßá ìéêñÞ åßóï-
äïò ìåôÜ ôçí êïðÞ êáé ôçí áðïìÜêñõíóç ôùí âñÜ÷ùí. Óôï âïñåéïáíáôïëéêü Üêñï
ôçò êïñõöïãñáììÞò õðÜñ÷åé Ýíáò ðåñéöñáãìÝíïò, ìå áñ÷áßïõò ïãêüëéèïõò, ÷þñïò
óôï ýøïò ôïõ åäÜöïõò êáé ðåñéëáìâÜíåé Ýíá åêêëçóÜêé ÷ùñßò óôÝãç. Óôç âüñåéá
ðëåõñÜ õðÜñ÷åé ôï Üíïéãìá ìéáò óôÝñíáò êáé óôçí áíáôïëéêÞ Ýíá áíþìáëï êïß-
75
ëùìá, óêáììÝíï óôï âñÜ÷ï, óå ó÷Þìá åíüò ôåôñáãþíïõ 22 ðïäéþí êáé 12 ðïäéþí
âÜèïõò,38 ìÝóù ôïõ ïðïßïõ êáôåâáßíåéò óôï óôüìéï ôïõ ðçãáäéïý.
Ó´ áõôüí ôïí ðåñéïñéóìÝíï ÷þñï ãßíåôáé Ýíá åôÞóéï èáýìá ôçí ÊõñéáêÞ ôïõ
ÐÜó÷á. Ôç ìÝñá áõôÞ, ôï óôåãíü óôüìéï ôïõ ðçãáäéïý ãåìßæåé íåñü üëç ìÝñá,
áóöáëþò áðü êÜðïéá õðüãåéá åðéêïéíùíßá ìå ôç óôÝñíá.39 Áðü ôï óçìåßï áõôü
Åéê. 10. ÔìÞìá ôïõ ðñïìá÷þíïò 14 ôçò áñ÷áßáò ðüëçò óôï ëüöï ôçò Ãïñßôóáò.
Óôï âÜèïò ï Âüëïò. (20.9.2002)
38. Ïé äéáóôÜóåéò áõôïý ôïõ êïéëþìáôïò Þôáí 6,70×3,66 ì. Ï Méziéres, ðïõ åðéóêÝöèçêå
ôç Ãïñßôóá ôï 1852, Ýãñáøå üôé «êáôåâáßíïíôáò óå ìßá öõóéêÞ êïéëüôçôá âñßóêïõìå Ýíáí ïñèï-
ãþíéï áãùãü ðëÜôïõò 2 ðåñßðïõ ðïäéþí êáé âÜèïõò 7». Âë. Al. Méziéres (ìåô. Henri-Pierre Cor-
rieu), ÐåñéãñáöÞ ôïõ Ðçëßïõ êáé ôçò ¼óóáò, 1852, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 37 (2000) 7.
39. Ãéá ôï ßäéï èÝìá ï Ëçê, ôï 1809, Ýãñáøå ôá åîÞò: «Óôçí áêñüðïëç õðÞñ÷å ìßá ìåãÜëç
äåîáìåíÞ êôéóìÝíç ìÝóá óôïõò âñÜ÷ïõò, ç ïðïßá ôþñá åßíáé åí ìÝñåé ãåìÜôç ìå ÷þìá. Óôç ìßá
ðëåõñÜ ôçò õðÜñ÷åé Ýíáò óýã÷ñïíïò çìéêõêëéêüò ðåñéöñáãìÝíïò ÷þñïò, ÷ïíäñïåéäïýò êáôá-
óêåõÞò, óôïí ïðïßï ðñïâÜëëåôáé Ýíá èáýìá ôçí ÊõñéáêÞ ôïõ ÐÜó÷á. ¸íá Üíïéãìá, êÜôù áðü
ôï çìéêýêëéï, ðïõ åßíáé Üäåéï üëï ôï ÷ñüíï ãåìßæåé ìå íåñü ãéá 24 þñåò åêåßíç ôçí çìÝñá êáé
ïé èåáôÝò ôïõ ìðïñïýí íá ðÜñïõí üóï íåñü èÝëïõí áðü åêåß ùò áãßáóìá» Âë. W. M. Leake, ü.ð.,
ô. 34 (1998) 99. Ï Al. Mézières (ü.ð., ó. 7) êáôÝãñáøå ìßá ëáúêÞ ðáñÜäïóç, óýìöùíá ìå ôçí
ïðïßá ôï õäñáãùãåßï ôçò Ãïñßôóáò åðéêïéíùíïýóå ìå Ýíá öõóéêü óðÞëáéï, ôï ïðïßï âñßóêåôáé
êÜôù áðü ôï íüôéï ôåß÷ïò ôçò ðüëçò êáé ðÜíù áðü ôç èÜëáóóá. Ôï óðÞëáéï èåùñïýíôáí éåñü
êáé ïé êÜôïéêïé ôçò ðåñéï÷Þò Üöçíáí åêåß ìßá åéêüíá ôçò Ðáíáãßáò. Êé áõôüò êÜíåé ëüãï
ãéá ôï èáýìá ôïõ íåñïý (ü.ð., ó. 6).
76
áñ÷ßæåé ìßá áíÜâáóç 160 ãéáñäþí40 ìÝ÷ñé ôï øçëüôåñï óçìåßï áð´ üðïõ áñ÷ßæåé
ç ïîåßá êáé áêáíüíéóôç êïñõöïãñáììÞ. ¸íá ìåãÜëï ôìÞìá ôçò ðåñéìÝôñïõ ôùí
áñ÷áßùí ôåé÷þí ìðïñåßò íá áíé÷íåýóåéò óôï Ýäáöïò, ìå ðéï åìöáíÝò óçìåßï åêåß-
íï ôïõ ðýñãïõ ï ïðïßïò õøþíåôáé, ðÜíù áðü ôç èÜëáóóá, óôï ôåëåõôáßï íüôéï
Üêñï ôçò ðüëçò êáé åßíáé ç ìüíç óýã÷ñïíç ðñïóèÞêç. ÊïíôÜ óôïí ðýñãï, ôá
ôåß÷ç áðïôåëïýíôáé áðü ìåãÜëïõò ïãêüëéèïõò ôïðïèåôçìÝíïõò óå êáíïíéêÝò óåé-
ñÝò, áëëÜ ç ôïé÷ïðïéßá, ãåíéêþò áðïôåëåßôáé áðü ìéêñÝò ðÝôñåò, ôïðïèåôçìÝíåò
ìáæß ðñü÷åéñá. Óôï Ýäáöïò õðÜñ÷ïõí ß÷íç åíüò õðüãåéïõ õäñáãùãåßïõ41 êáé ëùñß-
äåò äñüìùí ïé ïðïßåò Ý÷ïõí ðëÜôïò ðïõ öèÜíåé ôá 15 ðüäéá.42
ÓÔÏ ÂÏËÏ
Áðü ôá åñåßðéá ôçò ÄçìçôñéÜäáò43 êáôåâÞêáìå óôç óêÜëá44 ôïõ Âüëïõ Þ óôá
Êéíïýñéá ÌáãáæéÜ,45 üðùò ïíïìÜæåôáé, ãéá íá äéáêñßíåôáé áðü ôï ÊÜóôñï, äçëá-
äÞ ôïí ïéêéóìü ìå ôá ôïõñêéêÜ ôåß÷ç, êáèþò êáé áðü ôïí Ðáëéü Âüëï.46 ÕðÜñ-
÷åé êáé Ýíá åëëçíéêü ÷ùñéü ôï ïðïßï âñßóêåôáé óôïõò ðñüðïäåò ôïõ âïõíïý, êÜôù
áðü ôçí ÐïñôáñéÜ. Óôï ÷ùñéü áõôü47 êáôïéêïýí ïé ðñüîåíïé êáé ïé Ýìðïñïé êáé
åìåßò ôï âñÞêáìå ðïëý ìåãáëýôåñï áðü ü,ôé Þôáí ôçí ôåëåõôáßá öïñÜ ðïõ ôï
åßäáìå ôï 1853.48 Ðñüêåéôáé ãéá ìßá áëëáãÞ ç ïðïßá åîçãåßôáé åõêüëùò êáé ïöåß-
ëåôáé óôï ãåãïíüò üôé ìÝ÷ñé ðñïóöÜôùò ç ïèùìáíéêÞ êõâÝñíçóç áðáãüñåõå åäþ
ôçí áíÝãåñóç óðéôéþí. Ï óõìðáôñéþôçò ìáò ê. Borrill, ï éôáëüò ðñüîåíïò, ìáò
ðáñá÷þñçóå åõãåíéêÜ Ýíá äùìÜôéï ôïõ óðéôéïý ôïõ, ìïëïíüôé õðÞñ÷å Ýëëåéøç
õðçñåôþí åîáéôßáò åíüò ðõñåôïý ðïõ åðéêñáôïýóå óôá ÷áìçëÜ åäÜöç áõôü ôï
êáëïêáßñé. Äåí Þôáí äõíáôü íá ìçí ðáñáôçñÞóïõìå, êáôåâáßíïíôáò áðü ôá õøÞ-
ðåäá ôçò Ìáãíçóßáò, üôé üëïé ïé Üíèñùðïé åêåß öáßíïíôáí ãåñïß, éäéáßôåñá ïé
çëéêéùìÝíïé, åíþ åäþ óôçí ðåäéÜäá ôï ðñþôï Üôïìï ðïõ óõíáíôÞóáìå õðÝöåñå
áðü áõôÞí ôçí áóèÝíåéá.49
Áðü ôá ðáñÜèõñÜ ìáò ìðïñïýóáìå áêüìá íá äïýìå, óôçí áðÝíáíôé ðëåõñÜ ôïõ
ëéìáíéïý, ôéò áøßäåò åíüò ñùìáúêïý õäñáãùãåßïõ,50 ìïëïíüôé äåí Þôáí øçëü êé
ïýôå áîéüëïãçò êáôáóêåõÞò, ðïõ åêôåßíåôáé óôçí îçñÜ óå áñêåôÞ áðüóôáóç.
40. Ïé 160 ãéÜñäåò éóïäõíáìïýí ìå 146,24 ì.

41. Ôï õäñáãùãåßï áõôü áíáöÝñåé êáé ï Al. Mézières (ü.ð., ó. 7).
43. Áðü ôç Ãïñßôóá.
44. ÓêÜëá} ëéìÜíé, üñìïò.
45. Ï Al. Mézières (ü.ð., ó. 5) Ýãñáøå üôé ôá ÌáãáæéÜ (óðßôéá, êáôáóôÞìáôá êáé áðïèÞ-
êåò) åß÷áí êôéóèåß ìåñéêÜ ÷ñüíéá ðñéí áðü ôï 1852.
46. Ðáëéüò Âüëïò} ôá óçìåñéíÜ ÐáëéÜ ôïõ Âüëïõ.
47. Åßíáé ï ¢íù Âüëïò.
48. Ï Tozer, ëïéðüí, åß÷å åðéóêåöèåß ôç Ìáãíçóßá êáé ôï 1853.
49. Ðñüêåéôáé, ðñïöáíþò, ãéá ôçí åëïíïóßá.
50. Ôá åñåßðéá áõôïý ôïõ õäñáãùãåßïõ, ãíùóôÜ ùò Äüíôéá, âñßóêïíôáé áðÝíáíôé áðü ôï
Âüëï óôçí ðåñéï÷Þ ÌðïõñìðïõëÞèñá.
77
ÁõôÜ åßíáé ôá åñåßðéá ôùí Ðáãáóþí.51 ÊïíôÜ óôçí áêôÞ, óôçí êïíôéíÞ ðëåõñÜ
áõôþí ôùí åñåéðßùí, âñéóêüôáí ôï ëáæáñÝôï,52 ôï ïðïßï åßíáé ï ÷þñïò ìéáò áíåê-
äéÞãçôçò ôïõñêéêÞò êáêïäéïßêçóçò. ¼ôáí îÝóðáóå ç ÷ïëÝñá óôçí Êùíóôáíôé-
íïýðïëç, õðÞñ÷å åäþ Ýíáò áñéèìüò âïõëãÜñùí53 åñãáôþí ïé ïðïßïé Ýâãáæáí ôï
øùìß ôïõò ùò êôßóôåò, áãùãéÜôåò ê.ë.ð. êáé ïé ïðïßïé åðÝóôñåöáí óôéò ïéêïãÝíåé-
Ýò ôïõò, óôç ÄõôéêÞ Ôïõñêßá, ãéá ôñåéò ìÞíåò êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ êáëïêáé-
ñéïý.54 Äýï ÷éëéÜäåò áðü áõôïýò åß÷áí æçôÞóåé áðü ôïí óïõëôÜíï íá ôïõò åðé-
ôñÝøåé íá åãêáôáëåßøïõí ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êáé áõôüò, ìå ìåãÜëç áíáêïý-
öéóç, ôïõò ðáñá÷þñçóå Ýíá áôìüðëïéï ãéá íá ôïõò ìåôáöÝñåé óôï êïíôéíüôåñï
ëéìÜíé. ¸ôóé, áõôïß óôÜëèçêáí óôï Âüëï üðïõ Ýðñåðå íá õðïóôïýí ôçí äéáäé-
êáóßá ôçò êÜèáñóçò. ÅðåéäÞ, üìùò, äåí åß÷áí äåßîåé ôçí áðáñáßôçôç ðñïóï÷Þ êé
ïýôå åß÷å õðÜñîåé êÜðïéá ðñïåôïéìáóßá, ôï ëïéìïêáèáñôÞñéï áðïäåß÷èçêå åíôå-
ëþò áíåðáñêÝò ãéá ôçí õðïäï÷Þ êé Ýôóé áõôü ôï ôåñÜóôéï ðëÞèïò äéáóêïñðß-
óèçêå óôç ãýñù ðåñéï÷Þ üðïõ õðÞñ÷å áöüñçôç æÝóôç, ÷ùñßò ßóêéï, ÷ùñßò ôñüöé-
ìá ïðïéïõäÞðïôå åßäïõò.
Åäþ, ëïéðüí, áõôïß óõíÝ÷éóáí íá ìÝíïõí óå Üèëéåò óõíèÞêåò ìÝ÷ñé ðïõ äéá-
ìáñôõñÞèçêáí ïé ðñüîåíïé, ïðüôå ôïõò ìåôÝöåñáí óôï íçóÜêé Ôñßêåñé, óôï óôü-
ìéï ôïõ Ðáãáóéôéêïý Êüëðïõ, üðïõ âñÞêáí, ôïõëÜ÷éóôï, ðñïóôáóßá êÜôù áðü ôá
äÝíôñá. ¼ìùò, êé åêåß äåí ôïõò öñüíôéóáí êáèüëïõ êáé ãé´ áõôü ìåñéêïß ðÝèá-
íáí áðü ôçí ðåßíá êáé ôç ÷ïëÝñá ðïõ îÝóðáóå áíÜìåóÜ ôïõò. Áõôïß áðåëåõèå-
ñþèçêáí ðåñßðïõ üôáí åìåßò öèÜóáìå åêåß. Ùò óõíÞèùò, ìïëïíüôé ç áñ÷éêÞ éäÝá
Þôáí êáëÞ, ç óõíÝ÷åéá åöáñìïãÞò áõôÞò ôçò éäÝáò Þôáí ôüóï Üó÷çìç üóï äåí
ãéíüôáí Üëëï. Áõôü åßíáé Ýíá áðü ôá ÷éëéÜäåò ðáñáäåßãìáôá ôá ïðïßá äåß÷íïõí
ôçí ïñãáíéêÞ áäõíáìßá ôïõ «áóèåíïýò Üíäñá».55 Ùò åê ôïýôïõ, åêôüò áðü ôçí
áðüëõôç áäéáöïñßá ðïõ ôïí äéáêñßíåé, Ý÷åé êáé êÜôé Üëëï ãéá ôï ïðïßï ðñÝðåé
íá ðáñáðïíåèïýìå. ËÝãïíôáò áõôü äåí åííïþ íá áðáëëÜîù ôçí ïèùìáíéêÞ êõâÝñ-
íçóç áðü ôéò ðéï óïâáñÝò êáôçãïñßåò. Ðñüóöáôá ðáñáäåßãìáôá äåß÷íïõí üôé ç
êõâÝñíçóç áõôÞ ü÷é ìüíï ìðïñåß íá áíå÷èåß áëëÜ áêüìá êáé íá åíèáññýíåé ðñÜ-
îåéò ÷åßñéóôçò ìïñöÞò. ¼ìùò, åíþ óõíïëéêÜ ìðïñåß íá ðéóôåýïõìå üôé áõôÞ Ý÷åé
êáëÝò ðñïèÝóåéò, äåí ìðïñïýìå íá ìçí êáôáêñßíïõìå ôçí áðüëõôç êáé áèåñÜðåõ-
ôç áíéêáíüôçôÜ ôçò.
Áíáìöéâüëùò õðÜñ÷ïõí ðïëý éêáíÜ Üôïìá áíÜìåóá óôïõò ôå÷íïêñÜôåò ôçò ïèù-
ìáíéêÞò êõâÝñíçóçò êáé, ìÜëéóôá, ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá Ý÷ïõí ãßíåé êÜðïéåò
51. ÐñÜãìáôé, óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ, óôïí ìõ÷ü ôïõ Ðáãáóéôéêïý Êüëðïõ, âñßóêïíôáí ïé
ÐáãáóÝò.
52. ËáæáñÝôï} ëïéìïêáèáñôÞñéï.
53. Ðñïöáíþò Þôáí óëáâüöùíïé ¸ëëçíåò ôçò Äõô. Ìáêåäïíßáò êáé ü÷é Âïýëãáñïé, ôïõò
ïðïßïõò áíáæçôïýóå ìå ðÜèïò ï Tozer.
54. Ïé áãùãéÜôåò êáé ïé êôßóôåò åðÝóôñåöáí óôéò ïéêïãÝíåéÝò ôïõò ôï ÷åéìþíá êáé ü÷é
ôï êáëïêáßñé.
55. Åííïåß ôçí êáôáññÝïõóá ïèùìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá.
78
óçìáíôéêÝò ìåôáññõèìßóåéò, ìßá áðü ôéò ïðïßåò åßíáé ç ìåôáôñïðÞ ôùí Kaimés.56
Äåí ùöåëåß, üìùò, óå ôßðïôá íá ìåßíïõìå ó´ áõôÜ êáé íá ìéëïýìå ãé´ áõôÜ ùò
óçìåßá ðñïüäïõ üôáí óõã÷ñüíùò ç óÞøç ðñï÷ùñåß ìå ðïëý ãñÞãïñï ñõèìü. ¸ôóé,
ïé ïðïéåóäÞðïôå âåëôéþóåéò åßíáé ìüíï ìßá ðñïóðÜèåéá äéüñèùóçò ìå ôï ìðÜëù-
ìá åíüò óÜðéïõ êáé áäéüñèùôïõ óõóôÞìáôïò. Ç ïðïéáäÞðïôå åðéäÝîéá äéðëùìáôßá,
óõíäõáóìÝíç ìå ôçí õéïèÝôçóç ïñéóìÝíùí åõñùðáúêþí éäåþí, ìðïñåß íá ñßîåé, ãéá
ëßãï, óôÜ÷ôç óôá ìÜôéá ìåñéêþí êñáôþí ãéá íá ìç âëÝðïõí ôç äõóïóìßá ôçò
ìáæéêÞò äéáöèïñÜò ðïõ õðÜñ÷åé óôç ãåéôïíéÜ ôïõò, áëëÜ üóïé Ý÷ïõí ôçí áôõ÷ßá
íá âéþíïõí áõôÞí ôçí êáôÜóôáóç åßíáé âÝâáéïé üôé ç ôïõñêéêÞ äéïßêçóç äåí
ðñüêåéôáé íá åðéöÝñåé êáìßá âåëôßùóç, ôßðïôá Üëëï áðü êáôáðßåóç êáé åîáèëßù-
óç.
ÓÔÉÓ ÌÇËÉÅÓ
Ôá ëéìÜíéá ôçò ïèùìáíéêÞò áõôïêñáôïñßáò, áíÜìåóÜ ôïõò êáé ôïõ Âüëïõ, åß÷áí
óõìâéâáóôåß ôüóï ðïëý ìå ôç ÷ïëÝñá þóôå äåí õðÞñ÷å ãéá ìáò êáìßá åëðßäá íá
áðïöýãïõìå ìßá ìáêñü÷ñïíç áðïìüíùóç (êáñáíôßíá). Ïé ðåñéãñáöÝò ðïõ åß÷áìå
áêïýóåé, êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ ôáîéäéïý ìáò óôïí åëëçíéêü ÷þñï, Þôáí ôüóï
õðåñâïëéêÝò ðïõ ìáò öÜíçêå óáí áíáêïýöéóç ç åßäçóç üôé ï áðáéôïýìåíïò ÷ñü-
íïò áõôÞò ôçò áðïìüíùóçò Þôáí ìüíï 11 çìÝñåò. Äåí õðÞñ÷å, üìùò, ôßðïôá Üëëï
ðïõ ìðïñïýóáìå íá êÜíïõìå åêôüò áðü ôï íá ìçí ôï óêåöôüìáóôå êáé íá äå÷èïý-
ìå üôé Ýðñåðå íá õðïâëçèïýìå óôç äéáäéêáóßá. Ðñéí, üìùò, ãßíåé áõôü áðïöáóß-
óáìå íá åêôåëÝóïõìå Ýíá áêüìá ìÝñïò ôçò áðïóôïëÞò ìáò óôéò ðëáãéÝò ôïõ Ðçëß-
ïõ êé Ýôóé ôï åðüìåíï ðñùß, ìåôÜ ôçí ÜöéîÞ ìáò óôï Âüëï, îåêéíÞóáìå ãéá ôéò
ÌçëéÝò, Ýíá ÷ùñéü ôï ïðïßï âñßóêåôáé Ýîé ðåñßðïõ þñåò ìáêñéÜ ðñïò ôá íïôéïá-
íáôïëéêÜ, ôï äåýôåñï óå óðïõäáéüôçôá áðü üóá åß÷áìå åðéóêåöèåß Ýùò ôþñá.
Áñ÷éêÜ ðåñÜóáìå áðü ìßá âñá÷þäç ðåñéï÷Þ ôïõ ëüöïõ Ãïñßôóá, êÜôù áðü ôç èÝóç
ôçò áñ÷áßáò ðüëçò, êáé ìåôÜ åéóÞëèáìå óôçí åýöïñç ðåäéÜäá ôùí Ëå÷ùíßùí, ç
ïðïßá Þôáí êáëõììÝíç áðü êáëáìðüêéá, áìðÝëéá êáé åëéÝò. Óå Ýíá áðü áõôÜ ôá
ìÝñç óôåãíþíïõí ôá óýêá óôïí Þëéï óå áðëþóôñåò áðü êáëÜìéá, ôïðïèåôçìÝíåò
10 ðåñßðïõ ðüäéá57 ðÜíù áðü ôï Ýäáöïò.
Ï êéñáôæÞò,58 áðü ôïí ïðïßï íïéêéÜóáìå ôï ìïõëÜñé, Þôáí Ýíáò êáëïêÜãáèïò,
æùçñüò êáé õðåñÞöáíïò ¸ëëçíáò ðïëý áíþôåñïò áðü ôïí ÃéÜííç. Äåí åß÷áìå ðñï-
÷ùñÞóåé ðïëëÞ þñá ìáæß ôïõ üôáí ìáò áðïêÜëõøå üôé áõôüò åß÷å óõíïäåýóåé êáé
ôïí ðñßãêéðá Arthur59 Ýùò ôçí êïñõöÞ ôïõ Ðçëßïõ êáé âïÞèçóå óôçí áíýøùóç ôïõ
56. Åííïåß, ìÜëëïí, ôïí íüìï ôçò åðáñ÷éáêÞò äéïßêçóçò ôïõ 1864, ìå ôïí ïðïßï äçìéïõñ-
ãÞèçêáí áõôïäéïéêïýìåíåò äéïéêçôéêÝò ðåñéöÝñåéåò åëåã÷üìåíåò áðü ôçí êåíôñéêÞ äéïßêçóç.
Âë. ÉÅÅ, 13 (1977) 169-170.
58. ÊéñáôæÞò} áãùãéÜôçò. Ï Tozer Ýãñáøå kharidji.
59. Ï ðñßãêéðáò Arthur áíáöÝñåôáé üôé åðéóêÝöèçêå êáé ôá ÔÝìðç ìå ôïí ðñßãêéðá Alfred.
Âë. óôçí áñ÷Þ ôïõ ðáñüíôïò ïäïéðïñéêïý.
79
óùñïý ìå ôéò ðÝôñåò ðïõ õðÜñ÷ïõí ôþñá åêåß, ùò áíÜìíçóç åêåßíçò ôçò åðßóêå-
øçò ôïõ ðñßãêçðá. Áðü ôçí åðßóêåøç ôçò áõôïý õøçëüôçôáò, äýï ðñÜãìáôá ôïõ
Ýêáíáí åíôýðùóç. Ôï ðñþôï Þôáí åêåßíï ðïõ ôïõ Ýëåãå óõíå÷þò ï ðñßãêéðáò, êáôÜ
ôçí äéÜñêåéá ôçò áíÜâáóçò: covan, covan. Ôï íüçìá áõôþí ôùí ëÝîåùí Þôáí ãéá
ìáò, óôçí áñ÷Þ, áéíéãìáôéêü, áëëÜ üôáí ìáò åßðå, óôç óõíÝ÷åéá, ðùò ï ôïýñêïò
öñïõñüò ôçò óõíïäåßáò áêïõãüôáí íá áíôáðïêñßíåôáé ó´ áõôÝò, ëÝãïíôáò óôïí
¸ëëçíá chabouk, chabouk, ðïõ óçìáßíåé ãñÞãïñá, êáôáëÜâáìå ðùò Ýëåãå go on,
go on, äçëáäÞ ðñï÷þñá ãñÞãïñá. Ôï Üëëï Þôáí ôï åîÞò: êáôÜ ôïí ÷ùñéóìü ôïõò,
ï ðñßãêéðáò ôïõ Ýäùóå ìßá áããëéêÞ ëßñá ç ïðïßá, üðùò ôïõ åîÞãçóá, Þôáí Ýíá
öéëïäþñçìá áðü åêåßíïí.
Óå êÜðïéï óçìåßï, ëéãüôåñï áðü ôá ìéóÜ ôïõ äñüìïõ ðñïò ôéò ÌçëéÝò, åßäáìå
äýï ìåãÜëá ÷ùñéÜ, ôïí ¢ãéï ËáõñÝíôéï êáé ôïí ¢ãéï Ãåþñãéï. ÁíÜìåóÜ ôïõò
õðÜñ÷åé ìßá âáèéÜ ÷áñÜäñá êáé êïíôÜ óôçí ðåäéÜäá, óôçí Ýîïäï áõôÞò ôçò ÷áñÜ-
äñáò, õðÜñ÷ïõí ôá Ëå÷þíéá, ï ìüíïò ïéêéóìüò ìåôÜ ôïí Âüëï ìå ôïýñêïõò êáôïß-
êïõò, üðùò ôï áíôéëçöèÞêáìå áðü ôïí ìéíáñÝ ðïõ õðÞñ÷å åêåß. Ï ëüãïò ôçò åãêá-
ôÜóôáóçò ôùí Ôïýñêùí ó´ áõôïýò ôïõò äýï ïéêéóìïýò ïöåßëåôáé óôï ãåãïíüò üôé
âñßóêïíôáé óå ðåäéÜäá, êáèþò ïé Ôïýñêïé ðïôÝ äåí åðé÷åßñçóáí íá åãêáôáóôá-
èïýí óôá âïõíÜ. Íùñßôåñá, ï ðëçèõóìüò ôùí Ëå÷ùíßùí Þôáí ïëïêëçñùôéêÜ ôïõñ-
êéêüò,60 áëëÜ ôþñá ç ðëåéïøçößá ôùí êáôïßêùí åßíáé ¸ëëçíåò. Áêüìá êáé ïé
Ôïýñêïé ÷ñçóéìïðïéïýí óõ÷íÜ ôþñá ôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá.61 Óôï ýøùìá, ðïõ åßíáé
ðéï ðÜíù, öáßíïíôáé ôá åñåßðéá ôïõ ìåóáéùíéêïý êÜóôñïõ ìå Ýíáí åíôõðùóéáêü
ðýñãï. Óýìöùíá ìå ôïí Ál. Mézières, ôï êÜóôñï áõôü áðïôåëïýóå ôìÞìá ôïõ âõæá-
íôéíïý äéêôýïõ Üìõíáò.62 Ëßãï ðéï ðÜíù, ðñïò ôçí ßäéá êáôåýèõíóç, õøþíåôáé ç
äåýôåñç êïñõöÞ ôïõ Ðçëßïõ êáé áíÜìåóá ó´ áõôÞ êáé ó´ åêåßíç üðïõ áíåâÞêá-
ìå õðÜñ÷åé Ýíá ìåãÜëï êïßëùìá, åíþ áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ ç âïõíïêïñöÞ êáôçöï-
ñßæåé ïìáëÜ þóðïõ öèÜíåé óôç èÜëáóóá.
Ôï ðñïáíáöåñüìåíï êïßëùìá åßíáé áõôü ôï ïðïßï Ýãñáøå ï äñ. H. Holland üôé
ôáéñéÜæåé óôçí åñìçíåßá åêåßíïõ ôïõ ìÝñïõò ôïõ ìýèïõ ìå ôçí áðüðåéñá ôùí ÃéãÜ-
íôùí63 íá öèÜóïõí óôïí ïõñáíü64 êáé ó÷åôßæåôáé ìå ôçí ¼óóá êáé ôï ÐÞëéï,
60. Áõôü ðïõ Ýãñáøå ï Tozer åßíáé õðåñâïëéêü. Ïé ¸ëëçíåò äåí Ýëåéøáí ðïôÝ áðü ôá
Ëå÷þíéá. Ïé Äçìçôñéåßò Ýãñáøáí, ôï 1791, üôé ôá Ëå÷þíéá êáôïéêïýíôáí «áðü Ôïýñêïõò êáé
Ñùìáßïõò». (âë. ÄáíéÞë Öéëéððßäçò-Ãñçãüñéïò ÊùíóôáíôÜò, Ãåùãñáößá ÍåùôåñéêÞ ðåñß ôçò
ÅëëÜäïò, åðéìÝëåéá Áéê. Êïõìáñéáíïý, åêäüóåéò «ÅñìÞò», ÁèÞíá 1970, 112). Ôï 1815 êáôïé-
êïýóáí óôá Ëå÷þíéá «Ýùò óáñÜíôá öáìåëéáßò ÷ñéóôéáíïß ïßôéíåò êáé åßíáé êïëßãïé üëïé ôùí
Ôïõñêþí, üðïõ äïõëåýïõí ôá ÷ùñÜöéá ôùí (...)». Âë. Èåïä. ÓðåñÜíôóáò, Ôá ðåñéóùèÝíôá Ýñãá
ôïõ Áñãýñç Öéëéððßäç. ÌåñéêÞ Ãåùãñáößá-Âéâëßïí Çèéêüí, åðéìÝëåéá Öéë. ÂéôÜëçò, ÁèÞíáé
1978, 166.
61. Ïé Ôïýñêïé ôùí Ëå÷ùíßùí, ìåéïøçößá ðñïöáíþò, ðñéí áðü ôï 1815 åß÷áí îå÷Üóåé «ôçí
ãïíéêÞí ãëþóóáí ôïõò» êáé ìéëïýóáí üëïé åëëçíéêÜ. Âë. Èåïä. ÓðåñÜíôóáò, ü.ð., ó. 155-166.
Óôá 1852, Ýãñáøå ï Mézières (ü.ð., ó. 32), óôá Ëå÷þíéá êáôïéêïýóáí 50 ðåñßðïõ, ìïõóïõëìÜ-
íïé.
62. Âë. Al. Mézières, ü.ð., ó. 33.
63. Åßíáé ïé ÁëùÜäåò, ïé ïðïßïé ôïðïèÝôçóáí ôï ÐÞëéï ðÜíù óôçí ¼óóá ãéá íá öèÜóïõí
óôïí ¼ëõìðï.
64. ÄçëáäÞ óôïí ¼ëõìðï, óôçí êáôïéêßá ôùí èåþí.
80
êáèþò ôï Üíù ìÝñïò ôïõ Ðçëßïõ, óôï óçìåßï áõôü, öáßíåôáé íá ó÷çìáôßæåé ìßá
éó÷õñÞ âÜóç ðÜíù óôçí ïðïßá Ýíá Üëëï âïõíü, áêüìá ðéï êùíéêü, üðùò ç ¼óóá,
èá ìðïñïýóå íá óôçñé÷èåß.65 Ç ôïðïèÝôçóç áõôÞ, ùò óêÝøç, åßíáé ðïëý Ýîõðíç
áëëÜ, äõóôõ÷þò, äåí Ý÷åé ó÷Ýóç ìå åêåßíç ôïõ Âéñãéëßïõ ï ïðïßïò, ðñïóðáèþíôáò
íá ìéìçèåß ôïí ìåãÜëï ðñïêÜôï÷ü ôïõ, áíáêÜëõøå ôç óåéñÜ ìå ôçí ïðïßá ôá ôñßá
âïõíÜ ôïðïèåôÞèçêáí ôï Ýíá ðÜíù óôï Üëëï êáé öõóéêÜ äåí ìðïñåß íá èåùñçèåß
üôé ìå áõôü ôïí îåðÝñáóå áöïý ôïðïèÝôçóå ôïí ¼ëõìðï, ôï ìåãáëýôåñï áðü üëá,
óôï ôÝëïò. ¼ðùò ó÷ïëßáóå êáé ï ê. Gladstone, ç ðåñéãñáöÞ ôïõ ÏìÞñïõ óõìöùíåß
áðüëõôá ìå ôï áíÜëïãï ýøïò ôùí âïõíþí,66 áíÜìåóá óôá ïðïßá ï ¼ëõìðïò åßíáé
ôï øçëüôåñï, ìåôÜ åßíáé ç ¼óóá êáé ìéêñüôåñï åßíáé ôï ÐÞëéï êé Ýôóé äéïñèþ-
íåôáé ç ðõñáìßäá ìå ôï ìÜôé êáé öõóéêÜ õéïèåôåßôáé. ÅÜí, üìùò, ëÜâïõìå õðüøç
ôçí åìöÜíéóç ôùí âïõíþí êáé ü÷é ôïí üãêï ôïõò èá ôáßñéáæå ðïëý ðåñéóóüôåñï
íá ðïýìå üôé ç ¼óóá óôçñéæüôáí ðÜíù óôï ÐÞëéï.
Áðü ôçí êïñõöÞ, ðïõ ìüëéò áíáöÝñáìå, êáôÝñ÷åôáé Ýíá ìåãÜëï áíôÝñéóìá, äéÝñ-
÷åôáé áðü ôá Ëå÷þíéá êáé êáôáëÞãåé óôç èÜëáóóá, Ý÷ïíôáò ôéò ÷áìçëüôåñåò
ðëáãéÝò ôïõ êáëõììÝíåò ìå åëáéþíåò. Äåí õðÜñ÷åé êáìßá áìöéâïëßá üôé ôï ìÝñïò
áõôü åßíáé ôï ðéï ìåãÜëï êáé ôï ðéï ðõêíüöõôï, üðùò áíáöÝñåôáé óôçí Áíáãñá-
öÞ ôïõ Ðçëßïõ üñïõò êáé áðÝ÷åé áðü ôç èÜëáóóá 7 óôÜäéá êáé áðü ôçí Äçìç-
ôñéÜäá 20.67 Ï Al. Mézières ìðïñåß íá Ý÷åé êáé äßêéï üôáí ðéóôåýåé üôé ôï ñÝìá
ðïõ êáôÝñ÷åôáé áðü ôçí ÷áñÜäñá åßíáé ï ðïôáìüò Êñáõóßíäùíáò,68 ôïí ïðïßï ìíç-
ìïíåýåé óôï ïäïéðïñéêü ôïõ êáé ï ïðïßïò Üñäåõå ôéò êáëëéåñãçìÝíåò åêôÜóåéò
óôïõò ðñüðïäåò ôïõ Ðçëßïõ. ÁõôÞí ôçí åðï÷Þ ôïõ Ýôïõò, ôï ñÝìá áõôü êáé åêåß-
íï ôïõ Âüëïõ, ìïëïíüôé åßíáé êïíôÜ ïé ðçãÝò ôïõò, Ý÷ïõí áñêåôü íåñü, áëëÜ äåí
öèÜíåé óôç èÜëáóóá åðåéäÞ ôï ôñáâÜíå ãéá Üñäåõóç, üðùò óõìâáßíåé êáé ìå ôá
ñÝìáôá ôçò ÁôôéêÞò.
¼ôáí ðåñÜóáìå ôï áíôÝñåéóìá áõôü, áñ÷ßóáìå íá áíåâáßíïõìå óôï âïõíü êáé
áöïý äéáâÞêáìå ìéá üìïñöç ìïíüôïîç ãÝöõñá,69 ç ïðïßá óôçñßæåôáé óôçí Üêñç ôçò
êïßôçò åíüò ÷åéìÜññïõ ðïõ êáôåâÜæåé ôï ÷åéìþíá, öèÜóáìå óôéò ÌçëéÝò. Ôï ÷ùñéü
65. Âë. Henry Holland (ìåô. Ã. Êáñáâßôçò), Ôáîßäé óôç Ìáêåäïíßá êáé Èåóóáëßá (1812-
1813), åêäüóåéò Ôïëßäç, ÁèÞíá 1989, 235.
66. Âë. Gladstone, Homeric Studies, ô. 3, 528:
/ Ïóóáí 'åð´ Ï'õëýìð{ù ìÝìáóáí èÝìåí. á'õôÜñ 'åð´ / Ïóóç
ÐÞëéïí å'éíïóßöõëëïí, ?éí´ ï'õñáíüò 'áìâáôüò å/éç.
¼ìçñïò, Ïäýóóåéá, ë, 315-316.
Ter sunt conati imronere Pelio Ossam
Scilicet, atque Ossae frondosum involvere Olympum.
Âéñãßëéïò, ÃåùñãéêÜ, É, 281.
67. Âë. Äéêáßáñ÷ïò, ÁíáãñáöÞ ôïõ Ðçëßïõ üñïõò: «Ôï[õ ä´ /ïñïõò "ç ìåãßóôç êáß ëáóéùôÜôç
" ñßæá ô[çò ðüëåùò êáôÜ ìÝí ðëï[õí æ´ 'áðÝ÷åé óôÜäéá [7 Þ 294 ì.], ðåæ[ç äÝ ê´ [20 Þ 3.697,4 ì.]».
68. Ï Êñáõóßíäùíáò åßíáé ï ÷åßìáññïò ðïõ äéÝñ÷åôáé äõôéêþò ôçò óõíïéêßáò ÐáëéÜ ôïõ
Âüëïõ. Âë. Ìð. Éíôæåóßëïãëïõ, ÍÝá áðïôåëÝóìáôá ôçò Ýñåõíáò ãéá ôç èÝóç ôçò Éùëêïý, Íåüôå-
ñá äåäïìÝíá ..., ó. 76 (÷Üñôçò).
69. Ç ãÝöõñá áõôÞ âñéóêüôáí óôï ñÝìá Ðåëåãñßíïò, ôï ïðïßï ñÝåé áíÜìåóá óôç Âõæßôóá
êáé óôéò ÌçëéÝò êáé ÷ýíåôáé áíÜìåóá óôá ÊáëÜ ÍåñÜ êáé óôçí Êïñþðç, üðùò ìáò ãíþñéóå
ï Êþóôáò ËéÜðçò.
áõôü ìå ôá 350 óðßôéá âñßóêåôáé êÜðïõ óôá ìéóÜ ôçò ðëáãéÜò ôïõ âïõíïý, ìáêñéÜ
áðü ôç èÜëáóóá, áëëÜ åîáóöáëßæåé ðïëý ùñáßá èÝá ôïõ ÷áìçëüôåñïõ ìÝñïõò ôïõ
Ðáãáóéôéêïý Êüëðïõ êáé ôùí âïõíþí. Ôá ðéï åíôõðùóéáêÜ áðü áõôÜ Þôáí ï
Ðáñíáóóüò êáé ôï øçëü Âåëïý÷é, ï áñ÷áßïò Ôõìöñçóôüò,70 ï ôåëåõôáßïò üãêïò ôçò
ïñïóåéñÜò ôçò Ðßíäïõ, ðïõ ïñèþíåôáé óôçí Üêñç ôçò êïéëÜäáò ôïõ Óðåñ÷åéïý êáé
áðïôåëåß Ýíá óçìåßï ìå ôçí ðéï ðáíïñáìéêÞ èÝá ðñïò ôç Âüñåéá ÅëëÜäá.
Åäþ, üðùò êáé óôá Üëëá ÷ùñéÜ ôïõ Ðçëßïõ, ôá óðßôéá åßíáé äéÜóðáñôá óôéò
áðüôïìåò ðëáãéÝò, Ý÷ïíôáò áíÜìåóÜ ôïõò ðïëëÜ êáñðïöüñá äÝíôñá: êáñõäéÝò,
êáóôáíéÝò, óõêéÝò, êëçìáôáñãéÝò, á÷ëáäéÝò, ìïõñéÝò êáé ñïäáêéíéÝò. Ïé êÜôïéêïé
ôçò ðåñéï÷Þò Ý÷ïõí ôçí ðåñéÝñãåéá íá ñùôïýí. Êáèþò, ëïéðüí, îåêïõñáæüìáóôáí
êÜôù áðü Ýíáí óêéåñü ðëÜôáíï, óõãêåíôñþèçêáí ðïëëïß áðü áõôïýò ãýñù ìáò êáé
äåí ìå Üöçóáí Þóõ÷ï ìå ôéò áôåëåßùôåò åñùôÞóåéò ôïõò ãýñù áðü ü,ôé ìðïñåßò íá
öáíôáóèåßò, þóðïõ ôåëéêÜ Þñèå êÜðïéïò ðñïåóôüò êáé ôïõò áðïìÜêñõíå óå êÜðïéá
õðïöåñôÞ áðüóôáóç, üðïõ ðáñÝìåéíáí áêïýãïíôáò áõôÜ ðïõ ëÝãáìå. Áðü ôïí ðñï-
åóôü áõôüí ðëçñïöïñÞèçêá üôé áðü ôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ åîÜãïíôáé 300.000 ïêÜäåò71
ëÜäé, áëëÜ óôïí õðïëïãéóìü áõôü ðñÝðåé íá ëÜâïõìå õðüøç ìáò üôé åßíáé óïäåéÜ
äýï åôþí, äéüôé ôá åëáéüäåíôñá êáñðïöïñïýí êÜèå äåýôåñç ÷ñïíéÜ.
ÁõôÞ ôç ÷ñïíéÜ äåí åßäáìå ó÷åäüí êáèüëïõ åëéÝò óôá äÝíôñá, óå üëç ôç Ìáãíç-
óßá êáé ôï ßäéï ðñïöáíþò óõìâáßíåé êáé óå Üëëá ìÝñç ôçò ÁíáôïëÞò, üðùò áíá-
öÝñåé ï ê. Newton72 ãéá ôï íçóß ÌõôéëÞíç. Óýìöùíá ìå áõôü, ç êáñðïöïñßá êÜèå
äåýôåñï Ýôïò ïöåßëåôáé óôç óõíÞèåéá íá ñáâäßæïõí ôïí êáñðü ðÜíù óôá äÝíôñá
áíôß íá ôïí óõëëÝãïõí. ¸ôóé ç åëéÜ öáßíåôáé ðùò äåí ìðïñåß íá äÝ÷åôáé ôçí
ßäéá ðåñéðïßçóç ðïõ áðïëáìâÜíåé ç êáñõäéÜ, üðùò ëÝåé ìßá ðáëéÜ ðáñïéìßá, ìáæß
ìå ôá óêõëÜêéá spaniels êáé êÜðïéá Üëëá æþá óôç óåéñÜ ôçò äçìéïõñãßáò. Óôç
ÆáãïñÜ ìáò ðëçñïöüñçóáí üôé ç óõíïëéêÞ ðïóüôçôá ðïõ ðáñÜãåôáé, óå ìéá êáëÞ
÷ñïíéÜ áðü Üðïøç óïäåéÜò, óôá 24 ÷ùñéÜ ôïõ Ðçëßïõ áíÝñ÷åôáé óôá 3.000.000
ïêÜäåò,73 áëëÜ öÝôïò äåí èá îåðåñÜóåé ôéò 500.000 ïêÜäåò.74
ÐáñÜãåôáé, åðßóçò, êáé ìßá ðïëý ìåãÜëç ðïóüôçôá ìåôáîéïý óôéò ÌçëéÝò êáé
óôá Ëå÷þíéá, üðïõ õðÜñ÷åé êáé Ýíá ìåôáîïõñãåßï. ¼ôáí ñùôÞóáìå íá ìÜèïõìå
êÜôé ãéá Ýíá ìÝñïò ïíïìáæüìåíï Êüêáëá áõôüò ìáò åßðå üôé âñéóêüôáí äýï þñåò
ðéï ðÜíù, ðñïò ôï áíôÝñåéóìá ôïõ âïõíïý êáé üôé, üðùò äçëþíåé ôï ôïðùíýìéï
áõôü, õðÜñ÷ïõí åêåß ìåãÜëåò ðïóüôçôåò ïóôþí óå üëç ôçí ðåñéï÷Þ. ÊáíÝíáò, üìùò,
êÜôïéêïò äåí ãíþñéæå åêåß êáìßá ðáñÜäïóç óõíäåüìåíç ìå áõôÜ. ËÝãåôáé ìüíï
üôé åêåß äéåîÞ÷èçêå ìßá ìåãÜëç ìÜ÷ç êáôÜ ôçí Áñ÷áéüôçôá,75 áëëÜ ç éóôïñßá
áõôÞ åðéíïÞèçêå, ìÜëëïí, ãéá íá åîçãçèåß ôï ôïðùíýìéï.
70. ÌåôÜ ôïí Ôõìöñçóôü ï Tozer áíáöÝñåé ôï Liubatrin ðïõ äåí ôáõôßóáìå.
71. Ïé 300.000 ïêÜäåò éóïäõíáìïýí ìå 384.000 êéëÜ.
72. Âë. Newton, Discoveries in the Levant, ô. 1, 82.
73. Ôá 3.000.000 ïêÜäåò éóïäõíáìïýí ìå 3.840.000 êéëÜ.
74. Ïé 500.000 ïêÜäåò éóïäõíáìïýí ìå 640.000 êéëÜ.
82
Åíþ äåéðíïýóáìå óôï ÷Üíé, ìáò åðéóêÝöèçêå Ýíáò êýñéïò áðü ôçí ÁëåîÜíäñåéá,
ï ïðïßïò êáôáãüôáí áðü ôïýôï ôï ìÝñïò êáé åß÷å Ýíá óðßôé óôçí êïñõöÞ ôïõ ïéêé-
óìïý óôï ïðïßï Ýñ÷åôáé ãéá Ýîé åâäïìÜäåò êÜèå Ýíá Þ äýï ÷ñüíéá. ¸óðåõóå åêåß
ðïõ ôñþãáìå êáé ìå óðáóôÜ áããëéêÜ, ðïëý ãåëïßá íá ôá åðáíáëÜâù åäþ, ìáò
ðñïóêáëïýóå, ðïëý åðßìïíá, íá ðÜìå êáé íá ðåñÜóïõìå ôï âñÜäé óôï óðßôé ôïõ.
Ìå ðïëëÞ äõóêïëßá êáôáöÝñáìå íá äéêáéïëïãçèïýìå, áëëÜ äåóìåõèÞêáìå íá
ðéïýìå êáöÝ ìáæß ôïõ ôï ðñùß. ¼ôáí öèÜóáìå óôï óðßôé ôïõ, ôçí êáèïñéóìÝíç
þñá, ôï âñÞêáìå áñêåôÜ êáôþôåñï áðü üóá åß÷áìå äåé óôçí ÐïñôáñéÜ êáé óôç
ÆáãïñÜ. ¹ôáí, üìùò, åõ÷Üñéóôï íá áíáêáëýøïõìå Ýíáí Üíèñùðï óõíåðáñìÝíï ìå
ôï óðßôé ôïõ êáé ôç ÷áñÜ ðïõ áéóèáíüôáí ãéá ôçí åîï÷Þ, üðïõ, óýìöùíá ìå ôçí
ôùñéíÞ ôïõ äéÜèåóç, èá Þôáí åõôõ÷Þò íá áðïóõñèåß áðü ôç æùÞ.
Ìáæß ìå áõôüí åðéóêåöèÞêáìå ôç äçìüóéá âéâëéïèÞêç, ôçí ïðïßá ßäñõóå áñ÷é-
êþò Ýíáò éåñïäéÜêïíïò, ïíïìáæüìåíïò Ãñçãüñéïò [ÊùíóôáíôÜò], êáé ìåôÜ åðÝêôåé-
íå Ýíáò Üëëïò Ìçëéþôçò, ïíïìáæüìåíïò ¢íèéìïò ÃáæÞò, Ýíáò [áñ÷éìáíäñßôçò] ìå
ðïëëÝò ãíþóåéò êáé ôáîßäéá óôç ÄõôéêÞ Åõñþðç. Ôá äýï áõôÜ ðñüóùðá, ìáæß ìå
ôïí áäåëöü76 ôïõ Ãñçãïñßïõ, ðïõ ëåãüôáí ÄáíéÞë [Öéëéððßäçò], óõíÝëáâáí ôçí éäÝá
ßäñõóçò ìéáò ó÷ïëÞò77 åäþ ùò êÝíôñï ãéá ìáèçôÝò áðü üëç ôçí ÅëëÜäá. Áõôü ôï
åîáéñåôéêü åã÷åßñçìá, ôï ïðïßï èá Ýäéíå Ýíá äõíáìéêü îåêßíçìá óôçí åêðáßäåõ-
óç, Þôáí Ýôïéìï íá ðñáãìáôïðïéçèåß, üðùò óõíÝâç êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ Åõãå-
íßïõ Âïýëãáñç óôï üñïò ¢èùò, áëëÜ áðÝôõ÷å åîáéôßáò ôçò æÞëéáò ôùí ðáñáêåß-
ìåíùí ïéêéóìþí.78 Ç âéâëéïèÞêç ëÝãåôáé üôé õðÝóôç æçìéÝò áðü ôïõò Ôïýñêïõò79
êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ ôçò áíåîáñôçóßáò êáé ôþñá âñßóêåôáé óå Üó÷ç-
ìç êáôÜóôáóç êáé, öõóéêÜ, åßíáé êëåéóôÞ. ÐåñéÝ÷åé Ýñãá åëëÞíùí êáé ëáôßíùí
êëáóéêþí óõããñáöÝùí êáé ìåñéêÜ åêêëçóéáóôéêÜ Ýñãá ìáæß ìå âéâëßá ìáèçìá-
ôéêþí, ðïëëÜ áðü ôá ïðïßá åßíáé óôá ãáëëéêÜ êáé óôá ãåñìáíéêÜ, ìå áðüëõôç
ó÷åäüí áðïõóßá êëáóéêþí óõããñáöÝùí áõôþí ôùí ãëùóóþí áíÜìåóÜ ôïõò. Ïé
åêäüóåéò áõôÝò Þôáí ó÷åäüí Ü÷ñçóôåò áëëÜ õðÞñ÷áí êáé ìåñéêÝò óçìáíôéêÝò üðùò
åêåßíåò ôïõ Ïâéäßïõ êáé ôïõ Âéñãéëßïõ ìå áíôßóôïé÷åò ìåôáöñÜóåéò óôá åëëçíé-
êÜ. Óôï ßäéï êôßñéï óôåãÜæåôáé êáé ôï Åëëçíéêü Ó÷ïëåßï ìå 40, ðåñßðïõ, ìáèçôÝò,
éäñõôÞò ôïõ ïðïßïõ õðÞñîå ï ¢íèéìïò ÃáæÞò ðïõ äßäáîå åäþ ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò ôçò
æùÞò ôïõ.80 Ôï üíïìÜ ôïõ, ìáæß ìå ôá ïíüìáôá ôùí äýï åîáäÝëöùí [Ãñ. ÊùíóôáíôÜ
76. Ï Ãñçãüñéïò ÊùíóôáíôÜò êáé ï ÄáíéÞë Öéëéððßäçò Þôáí åîáäÝñöéá êáé ü÷é áäÝñöéá.
77. Ãéá ôç ó÷ïëÞ áõôÞ âë. Êþóôáò ËéÜðçò, Ç Ìçëéþôéêç Ó÷ïëÞ êáé ç ÂéâëéïèÞêç ôçò,
78. ÌåôÜ ôçí áðïôõ÷ßá ôçò åðáíÜóôáóçò (1821) óôï ÐÞëéï, ï ÃáæÞò êáé ï ÊùíóôáíôÜò
êáôÝöõãáí óôç Íüôéá ÅëëÜäá. ¸ôóé, ç Ó÷ïëÞ ôùí Ìçëéþí, ðïõ Üñ÷éóå íá ëåéôïõñãåß ôï 1815,
Ýìåéíå ôþñá áêÝöáëç êáé Ýêëåéóå.
80. Óôï óçìåßï áõôü ï Tozer, áêïëïýèçóå ðéóôÜ ôïí Al. Mézières (ü.ð., ó. 28) ï ïðïßïò óõã-
÷Ýåé ôá ãåãïíüôá. ¸ùò ôï ôÝëïò ôçò æùÞò ôïõ (4.8.1844) äßäáóêå óôéò ÌçëéÝò ï Ãñçã. Êùíóôá-
íôÜò êáé ü÷é ï ÃáæÞò ðïõ ðÝèáíå óôç Óýñï ôï 1828.
83
êáé Äáí. Öéëéððßäç], ìíçìïíåýïíôáé áêüìá åäþ êáé ÷áßñïõí óåâáóìïý ðïõ ôïõò
áîßæåé.
Åß÷áìå öèÜóåé ôþñá óôï ôÝëïò ôçò åîåñåýíçóÞò ìáò êáé êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò
çìÝñáò åðéóôñÝøáìå óôï Âüëï, áêïëïõèþíôáò ôïí ßäéï äñüìï. ÂñÞêáìå Ýíá ðëïßï
êáé ðåñÜóáìå áðÝíáíôé óôï óôáèìü áðïìüíùóçò (ëáæáñÝôï), óôï íçóÜêé ¢ãéïò
Íéêüëáïò, êïíôÜ óôç [ÍÝá] ÌéôæÝëá,81 óôçí åëëçíéêÞ ìåèüñéï. ÌåôÜ áðü 11 ìÝñåò,
ü÷é êáé ôüóï äõóÜñåóôåò, üëï ãñáöÞ êáé äéÜâáóìá, ìáò ðáñÝëáâå Ýíá åëëçíéêü
áôìüðëïéï, ôï ïðïßï åðéóêÝðôåôáé ôï ëéìÜíé ìßá öïñÜ ôçí åâäïìÜäá. Ôï ðëïßï
áõôü, ðåñíþíôáò áðü ôïí ðïñèìü ôïõ Åõñßðïõ êáé ôç ×áëêßäá, êáôÝðëåõóå óôïí
ÐåéñáéÜ óôéò 7 Óåðôåìâñßïõ 1869.
81. ÍÝá ÌéôæÝëá} ç óçìåñéíÞ ÁìáëéÜðïëç ôïõ Áëìõñïý.
84
ð. ÍÅÊÔÁÑÉÏÓ ÄÑÏÓÏÓ
ÅÉÊÏÓÉÔÅÓÓÅÑÅÓ ÅÍÈÕÌÇÓÅÉÓ ÁÐÏ ÔÇÍ ÁÃÉÁ

(1803-1853)
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
¼ðùò Ý÷ïõìå áíáöÝñåé óå ðñïçãïýìåíá äçìïóéåýìáôÜ ìáò, ï ìáêáñßôçò Äçì.
Áãñáöéþôçò ìáò åß÷å ðáñá÷ùñÞóåé, ãéá ìåëÝôç, ôéò åíèõìÞóåéò ðïõ åß÷å åíôï-
ðßóåé êáé ìåôáãñÜøåé áðü ôá ÷åéñüãñáöá ôïõ áãéþôç ëïãßïõ Èåüäùñïõ ×áôæç-
ìé÷Üëç. Áðü áõôÝò ðáñïõóéÜóáìå óôï ÈÇÌ ôéò åíèõìÞóåéò ôùí 17ïõ êáé 18ïõ
áéþíùí1 êáé Ýìåéíáí ôïõ 19ïõ áé. Ôéò ôåëåõôáßåò, áíåñ÷üìåíåò óå 24, èá ôéò
ðáñïõóéÜóïõìå óôçí ðáñïýóá ìåëÝôç ìáò, ïëïêëçñþíïíôáò Ýôóé ôç äçìïóßåõóç
ôùí åíèõìÞóåùí ôçò óõëëïãÞò ôïõ È. ×áôæçìé÷Üëç. Áðü ôéò åíèõìÞóåéò áõôÝò,
ôÝóóåñåò áíáöÝñïíôáé óôïí ÂåëÞ ðáóÜ (1,8,10,14), Ýîé óôçí ðåßíá-áêñßâåéá
(3,4,9,11,17,18), ôÝóóåñåò óå êáéñéêÜ öáéíüìåíá (7,13,19,24), ôÝóóåñåò óå áñìá-
ôïëïýò êáé ðïëåìéêÝò óõãêñïýóåéò (2,6,16,21) êáé ïé õðüëïéðåò Ýîé óå äéÜöïñá
èÝìáôá: Ýêëåéøç ôïõ çëßïõ (5), óðáíéüôçôá ôïõ áëáôéïý (12), ôéìÞ ôïõ ëáäéïý
(15), áãßáóìá (20), ðõñêáãéÜ (22) êáé áêñßäåò (23).
ÏÉ ÅÉÊÏÓÉÔÅÓÓÅÑÅÓ ÅÍÈÕÌÇÓÅÉÓ2
1/26.6.1803-8.7.1803
1803 Éïõíßïõ 26. çëèåí ï Âåëçðáóéáò êáé åìáóå3 ôï øùìß åéò ôá óðç/ôéá. 8
Éïõëßïõ åñéîå / âñï÷é êáé åãéïìéóå ï âáëôïò íåñü. / åãéíå êáé ôü óáñÜãé4 åéò
ôçí ÄáéóéÜíç.5
Ç åíèýìçóç áõôÞ ìáò ðëçñïöïñåß üôé ï Áåôüëïöïò (ÄÝóéáíç) ôçò ÁãéÜò åß÷å
ãßíåé, ðñéí áðü ôéò 26.6.1803, ôóéöëßêé ôïõ ÂåëÞ ðáóÜ, ãéïõ ôïõ ÁëÞ ðáóÜ ôùí
Éùáííßíùí.6 Óôéò 26.6.1803 ï ÂåëÞ ðáóÜò åðéóêÝöèçêå ôï ôóéöëßêé ôïõ êáé
1. Âë. ð. ÍåêôÜñéïò Äñüóïò, á) Ôñåéò åíèõìÞóåéò áðü ôçí ÁãéÜ ãéá ôçí Ìçôñüðïëç
ôçò ÄçìçôñéÜäáò, 1729-1829, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 40 (2001) 113-117. â) Ôñåéò åíèõ-
ìÞóåéò áðü ôçí ÁãéÜ, 1663-1688, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 41 (2002) 298-300. ã) ÄåêáðÝ-
íôå åíèõìÞóåéò áðü ôçí ÁãéÜ, 1715-1795, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 42 (2002) 257-268.
2. Óôç äçìïóßåõóç ôùí åíèõìÞóåùí ãñÜöïõìå êåöáëáßï ôï áñ÷éêü ãñÜììá ôùí êýñéùí
ïíïìÜôùí.
3. ¸ìáóå} ìÜæåøå, óõãêÝíôñùóå.
4. ÓáñÜãé} ðáëÜôé, áíÜêôïñï. ÁíáðáñÜóôáóÞ ôïõ âë. Äçì. Ê. Áãñáöéþôçò, ï Áåôü-
öëïöïò êáé ôï Âáèýñåìá ôçò ÁãéÜò. Ôï ÷åéñüãñáöï ôïõ È. ×áôæçìé÷Üëç «Ôï Óõìðüóéïí
ôïõ ÓáôñÜðïõ», Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 10 (1986) 29.
5. ÄÝóéáíç} ï óçìåñéíüò Áåôüëïöïò ôçò ÁãéÜò.
6. Óôï óõìðÝñáóìá áõôü êáôÝëçîå êáé ï Äçì. Ê. Áãñáöéþôçò (ü.ð., ó. 30) äçìïóéåý-
ïíôáò ôçí åíèýìçóç áõôÞ óôç ìåëÝôç ôçò óçìåßùóçò 4.
85
óõãêÝíôñùóå ôï óéôÜñé ôùí êôçìÜôùí ôïõ. Óôéò 8.6.1803 Ýâñåîå ðïëý êáé ãÝìé-
óå íåñü ï âÜëôïò, äçëáäÞ ï ÷þñïò óôï âüñåéï Üêñï ôçò Âïéâçßäáò (ÊÜñëáò).
Áõôü ôï äéÜóôçìá ïëïêëçñþèçêå êáé ç áíÝãåñóç ôïõ ðáëáôéïý ôïõ ÂåëÞ ðáóÜ
óôïí Áåôüëïöï.
2/5.5.1807-25.2.1808
Åéò ôïõò ÷éëßïõò ïêôáêïóßïõò åöôÜ, ìçíß ÌáÞïõ 5 ç/ìÝñá ÊçñéáêÞ, Þëèå
ï Êáôæéáíôüíéò çò óôá ÂñáíéáíÜ7 / êáé åêáìé ìåãÜëïí ÷áëáóìüí êáé Þñèá-
ìå ìåñéêÞ êáé / åêáôæÜìåí8 çò Íåï÷üñé9 åðéäéò çôïí ï ÇìÝñ áãáò êïì/ðÜñïò
íáæßñéò10 óô´ ¢ãñáöá êáé ìáò åêñÜôçóå åäü. Êáé çò áõôüí ôïí ããåñïí11 áêï-
ëïýèçóå êáé ÷éìïí ìÝãáò ôüóï / ïðïõ ôïõò 1808 öåâñ. 25 Ýññéîé ÷éüíé ðéèá-
ìÝò12 äï/äåêá êáé ôï ãñÜöï äéá åíèßìéóé. ×ñßóôïõò çåñåýò Æá/÷áñÜôïò ôï åê
Âñáíéáíþí.
Ç åíèýìçóç áõôÞ, ôçí ïðïßá áíôÝãñáøå ï È. ×áôæçìé÷Üëçò áðü Ýíá Ýíôõðï
Ìçíáßï ôïõ Öåâñïõáñßïõ, óôï íáü ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ ôïõ Ìåôáîï÷ùñßïõ, ãñÜ-
öèçêå áðü ôïí ðáðá-×ñßóôï Æá÷áñÜôï áðü ôá ÂñáãêéáíÜ ôùí ÁãñÜöùí. Ï éåñÝ-
áò áõôüò, Þ êÜðïéïò Üëëïò, åãêáôÝëåéøå ôá ÂñáãêéáíÜ êáé åãêáôáóôÜèçêå óôï
Ìåôáîï÷þñé ôçò ÁãéÜò, üðïõ Ýöåñå êáé ôï Ìçíáßï ìå ôçí åí ëüãù åíèýìçóç.
Ï ðáðá-×ñßóôïò, áõôüðôçò ìÜñôõñáò ôùí ãåãïíüôùí, ìáò ðëçñïöïñåß üôé óôéò
5.5.1807 ðÞãå óôá ÂñáãêéáíÜ ï ãíùóôüò êëÝöôçò ôùí ÁãñÜöùí Êáôóáíôþíçò êáé
ðñïîÝíçóå ìåãÜëç êáôáóôñïöÞ. Åîáéôßáò áõôïý ôïõ êáêïý, ðïëëïß Âñáãêéáíß-
ôåò åãêáôÝëåéøáí ôï ÷ùñéü ôïõò êáé åãêáôáóôÜèçêáí óôï Íåï÷þñé ôçò Íåâñü-
ðïëçò ìå ôçí Üäåéá ôïõ ÇìÝñ áãÜ, äéïéêçôÞ ôùí ÁãñÜöùí. Ï ÷åéìþíáò ôïõ
1807-1808 õðÞñîå âáñýò. Óôéò 25.2.1808 ôï ÷éüíé Ýöèáóå ôéò 12 ðéèáìÝò, äçëá-
äÞ ãýñù óôá 2,5 ì.
3/1.3.1810-ÌÜéïò ôïõ 1810
1810 Ìáñôßïõ 1, /åãéíå ìåãÜëç ðßíá å'éò á'õôÜ ôÜ ÷ñü/íéá êáß å=é÷å ôü óéôÜ-
ñéí ôü êïéëüí13 ãñüóéá 75 / êáß 'åêñÜôçóåí á'õôÞ "ç óõìöïñÜ 'áðü ôüí Öåâñïõ/Ü
ñéïí ?åùò ôüí ÌÜúïí. Å'éò äÝ ôï[õ Ãüëïõ14 ôÜ ÷ùñéÜ / å=é÷å ôü óéôÜñéí ãñüóéá
90 ôü êïéëüí.
7. Äåí ãíùñßæïõìå åÜí ðñüêåéôáé ãéá ôá ôüôå Ìåã. ÂñáãêéáíÜ ôçò Åõñõôáíßáò Þ ôá
ôüôå ÌéêñÜ ÂñáãêéáíÜ ôçò Êáñäßôóáò.
8. ÅêáôæÜìåí} êáèÞóáìå, ìåßíáìå, åãêáôáóôáèÞêáìå.
9. Íåï÷þñé} ïéêéóìüò ôçò Êáñäßôóáò êïíôÜ óôç ëßìíç ôïõ ÐëáóôÞñá.
10. Íáæßñçò} ìÜëëïí, derbendat naziri, åðüðôçò ôùí äåñâåíßùí (äéüäùí). Âë. Éù. Ãéáí-
íüðïõëïò, Ôá ôóéöëßêéá ôïõ ÂåëÞ ðáóÜ, ÌíÞìùí, 2 (ÁèÞíáé 1972) 140.
11. Ããåñüò} êáéñüò.
12. ÐéèáìÞ} ìïíÜäá ìÝôñçóçò ßóç ìå 20, ðåñßðïõ, åêáôïóôÜ.
13. Ôï êïéëü áõôü, óôç Èåóóáëßá, æýãéæå 150 ïêÜäåò (192 êéëÜ). Âë. W. M. Leake
(ìåô. Â. Áñãõñïýëçò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôïõ 1809-1810, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 33
(1998) 212.
14. Ãüëïò} ï Âüëïò.
86
Ç åíèýìçóç áõôÞ êÜíåé ëüãï ãéá ôçí ìåãÜëç ðåßíá ðïõ óçìåéþèçêå ôïí ÌÜñ-
ôéï ôïõ 1810, üôáí ôåëåßùóáí ôá áðïèÝìáôá óéôçñþí ôçò êáëëéåñãçôéêÞò ðåñéü-
äïõ 1808-1809. Ôï óéôÜñé ðïõëéüôáí ðñïò 75 ãñüóéá ôï êïéëü (192 êéëÜ) óôçí
ðåñéï÷Þ ôçò ÁãéÜò, åíþ óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Âüëïõ ðñïò 90 ãñüóéá.15 Ç ðåßíá êñÜ-
ôçóå ìÝ÷ñé ôïí ÌÜéï, êáèþò ôïí Éïýíéï Üñ÷éóå ï èåñéóìüò ôùí óéôçñþí óôçí
ðåäéíÞ Èåóóáëßá êáé ç ôéìÞ ôïõò ìåéþèçêå.
4/1810
1810. åíèßìéóéò äçá ôçí áêñÞâçáí ïðïý åß÷å ôù óéôÜñé ãñ[üóéá] 18 /
ðáñ[Üäåò]: 30 êáé ôï êáëáìðïýêé ãñ. 1 ðáñ. 30 êáé êáíÞò äåí åíèéìÞ/èéêå
ôåôßá áêñÞâçá ïðïý åßôáí Üíèñïðïé ðïëß êáé äåí åí/èéìïýíôï ôÞí ôÝôéá áêñÞ-
âçá.
Ç åíèýìçóç áõôÞ, üðùò êáé ç ðñïçãïýìåíç, áíáöÝñåôáé óôçí áêñßâåéá ôïõ
1810. Ç ôéìÞ åäþ ôïõ óéôáñéïý åßíáé 18 ãñüóéá êáé 30/40 áëëÜ äåí áíáöÝñå-
ôáé ç ìïíÜäá ìÝôñçóÞò ôïõ. ÅðéðëÝïí áíáöÝñåôáé êáé ç ôéìÞ ôïõ êáëáìðïêß-
ïõ ðïõ áíåñ÷üôáí óôï 1 ãñüóé êáé 30/40. Ç áêñßâåéá, êáôÜ ôïí èõìçóïãñÜöï,
Þôáí ôüóï ìåãÜëç ðïõ äåí åß÷å óçìåéùèåß Üëëç öïñÜ.
5/12.7.1811
1811 ' Éïõëßïõ 12, /åãåéíå ?åíá èá[õìá, "ïðïý ?ïëç "ç ã[ç óêüôïò å=é÷å ?åùò / 3 "çìÝ-
ñáò. ï/õôå ôÜ âïõíÜ 'åöáßíïíôáí, ï/õôå "ï ï'õñáíüò. / êáß "ï ?çëéïò ö[ùò äÝí /åäåé-
÷íå êáß 'åãßíïíôáí ?ùóðåñ íÜ / =çôï öåããÜñé. êáß ðïëýí ôñüìïí êáß /åêóôáóéí
å=é÷åí "ï êü/óìïò. ?ïðùò 'áíÝôåéëå ?åùò 4 ?ùñáò ö[ùò äÝí å=é÷å êáß ðÜ/ëéí 4 ?ùñáò
/åäåé÷íåí 'ïëßãïí 'áëëÜ 'áðü ôÜò 8 ?åùò ôÞí "å/óðÝñáí. ÄéÜ 'åíèýìçóéí ãñÜöù
ðáðá-' ÉùÜííçò.
Ç åíèýìçóç áõôÞ ôïõ ðáðá-ÉùÜííç ìÜò ðëçñïöïñåß üôé áðü ôéò 12 Ýùò ôéò 14
Éïõëßïõ 1811 Ýãéíå ïëéêÞ Ýêëåéøç ôïõ çëßïõ, åîáéôßáò ôçò ïðïßáò åß÷å ôñïìÜîåé
ï êüóìïò. Ï Þëéïò ÷áíüôáí êáé åìöáíéæüôáí áíÜ ôÝóóåñåò þñåò. ÊáôÜ ôïí
ðáðá-ÉùÜííç áõôü ðïõ óõíÝâç Þôáí Ýíá èáýìá.
6/20.7.1811
1811 ' Éïõëßïõ 20. ' Åôïýôáéò ôá[éò "çìÝñáéò /åãåéíå å'éò ôÞí ËÜñéóáí ðüëå/ìïò
êáß 'åâÜñåóáí ï"é ÃéáíéôóÜñïé ðïëëïýò ' ÁñâáíéôÜäåò / êáß ôïýò /åâãáëáí
ðáíôåë[ùò 'áðü ôÞí ËÜñéóáí.
Ç åíèýìçóç áõôÞ áíáöÝñåôáé óôç óýãêñïõóç ôùí ÃåíéôóÜñùí ìå ôïõò Áëâá-
íïýò, ôçí ïðïßá äåí ãíùñßæáìå áðü Üëëç ðçãÞ, ðïõ åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ôçí
åêäßùîÞ ôïõò áðü ôçí ËÜñéóá. Öáßíåôáé üôé ïé Áëâáíïß ôïõ ÁëÞ ðáóÜ ôùí
15. Ç ðåßíá ôïõ 1810 áíáöÝñåôáé êáé óå ìßá åíèýìçóç áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Âüëïõ,
üðïõ üìùò ôï óéôÜñé ðïõëéüôáí ðñïò 180 ãñüóéá ôï êïéëü. Âë. Ãåñìáíüò ìçôñïðïëßôçò
ôçò ÄçìçôñéÜäáò, Óôáõñïß-åðéãñáöáß, ÈåóóáëéêÜ ×ñïíéêÜ, 3 (1932) 163. Óå Üëëç åíèý-
ìçóç, ôçò ßäéáò ÷ñïíéÜò, óôïí Áëìõñü ôï óéôÜñé ðïõëéüôáí ðñïò 10 ãñüóéá ôï ëïõôæÝ-
êé (24 ïêÜäåò Þ 30,720 êéëÜ). Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ×ñïíéêÜ óçìåéþìáôá Èåóóáëßáò,
Íåïëüãïõ Åâäïìáäéáßá Åðéèåþñçóéò, 2 (Êùíóôáíôéíïýðïëéò 27.1.1893) 243.
87
Éùáííßíùí êáé ôïõ ãéïõ ôïõ ÂåëÞ åß÷áí ãßíåé åíï÷ëçôéêïß óôïõò Ïèùìáíïýò ôçò
ðüëçò êáé ðñïêÜëåóáí ôçí åîÝãåñóç ôùí ÃåíéôóÜñùí.
7/5.8.1811
Å'éò ôïýò / 1811, 5 Á'õãïýóôïõ, =çëèå ôü ããéüëé,16 "ï âÜëôïò, íåñüí ðéèá/ìÝò:
12: êáß å'éò ôüí á'õôüí êáéñüí 'åêáôÝâáóåí17/ å'éò ËÜñéóáí êáß /åêáìå ìåãáëù-
ôÜôáò æçìßáò. ' Å÷Üëáóå ?åùò 1500 óðÞôéá ôï[õ / ÐáñÜó÷ïõ ìá÷áëÜ18 (?ïóôéò
/çèåëå ðÜãç 'åöÝôïò á'õôüò ôü 'ç/îåýñåé) êáß /åðíéîåí ?åùò 200 êáß ðåñÞôïõ19
'áí(èñþð)ïõò. / ôá[õôá /åãéíáí 'åî 'åêåßíïõ ôï[õ íåñï[õ êáß / ãñÜöù äéÜ 'åíèýìç-
óéí.
"ï ãñÜøáò
' Áíáãíþóôçò ÷áôæé/Íéêüëá20
Ï èõìçóïãñÜöïò Áíáãíþóôçò ÷áôæç-Íéêüëá áíáöÝñåôáé óå ìßá ìåãÜëç ðëçì-
ìýñá ç ïðïßá óçìåéþèçêå óôçí áíáôïëéêÞ èåóóáëéêÞ ðåäéÜäá, åîáéôßáò ôçò
ïðïßáò áíÝâçêå ôï íåñü ôçò Âïéâçßäáò-ÊÜñëáò (ÂÜëôïò) 12 ðéèáìÝò (2,50 ì.
ðåñßðïõ) êáé õðÞñîáí ðíéãìïß êáé êáôáóôñïöÝò óôç ËÜñéóá. Ç ðëçììýñá ïöåß-
ëåôáé óôçí êáôáññáêôþäç âñï÷Þ ðïõ Üñ÷éóå óôéò 3.8.181121 óå üëç ôç Èåóóá-
ëßá, ïðüôå óôéò 4.8.1811 Üñ÷éóáí íá óçìåéþíïíôáé ïé ðñþôåò ðëçììýñåò ðïõ
êïñõöþèçêáí óôéò 5.8.1811 ðñïîåíþíôáò ôéò ìåãÜëåò êáôáóôñïöÝò. Ç åíèýìçóÞ
ìáò êÜíåé ëüãï ãéá ðåñéóóüôåñïõò áðü 200 ðíéãìÝíïõò êáé 1500 êáôåóôñáììÝ-
íá óðßôéá, êõñßùò ôçò óõíïéêßáò ôïõ ÐáñÜó÷ïõ. ÁêñéâÝóôåñåò ðëçñïöïñßåò ìáò
ðáñÝ÷åé ï áíÝêäïôïò êþäéêáò ôïõ íáïý ôïõ Áã. Á÷éëëßïõ, óôá ö. 3â-4á, üðïõ
áíáöÝñïíôáé ôá åîÞò: ðíßãçêáí ðåñéóóüôåñá áðü 60 Üôïìá, áðïêëåßóèçêáí óôá
ðëçììõñéóìÝíá óðßôéá ôïõò ðåñéóóüôåñá áðü 300 Üôïìá (ôïõò áðåëåõèÝñùóáí
óôéò 6.8.1811) êáé êáôáóôñÜöçêáí ðåñéóóüôåñá áðü 2000 óðßôéá. Ôá íåñÜ ôçò
ðëçììýñáò ðáñÝìåéíáí óôéò óõíïéêßåò ôçò ËÜñéóáò «ùò ëßìíç, õðÝñ ôáò ôñéÜ-
êïíôá çìÝñáò».22
16. Ãêéüëé <ôïõñ. göl} ëßìíç.

17. ÅêáôÝâáóåí} ðëçììýñéóå. Ï èõìçóïãñÜöïò äåí ðñïóäéïñßæåé åÜí ç ðëçììýñá ïöåé-
ëüôáí óôïí Ðçíåéü Þ óå êÜðïéï ñÝìá. Ãíùñßæïõìå, üìùò, üôé åß÷áí ðëçììõñßóåé ôá ñÝìá-
ôá ðïõ Ýñ÷ïíôáí áðü ôá ÷ùñéÜ ÌåóïñÜ÷ç (×áóÜí ÔáôÜñ) êáé Ñá÷ïýëá (ÔáïõóÜíé), óôá
íïôéïäõôéêÜ ôçò ËÜñéóáò. Âë. Èåïä. Ê. ÓðåñÜíôóáò, Ôá ðåñéóùèÝíôá Ýñãá ôïõ Áñãýñç
Öéëéððßäç. ÌåñéêÞ Ãåùãñáößá-Âéâëßïí Çèéêüí, åðéìÝëåéá Öéë. ÂéôÜëçò, ÁèÞíáé 1978,
117-118.
18. ÐáñÜó÷ïõ ìá÷áëÜò} ç óçìåñéíÞ óõíïéêßá ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ ôçò ËÜñéóáò.
19. Ðåñßôïõ} ðáñáðÜíù, åðéðëÝïí.
20. Ï èõìçóïãñÜöïò åðáíÝëáâå ôçí åíèýìçóç, óå Üëëï âéâëßï, áëëÜ áõôÞ ôç öïñÜ
õðÝãñáøå ùò Áíáãíþóôçò ðáðá-Íéêüëá.
21. Âë. Íßêïò Á. ÂÝçò, ×åéñüãñáöá êáé ðáëáéüôõðá ôïõ íáïý ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ
ÔñéêÜëùí, Åðåôçñßò ôïõ Ìåóáéùíéêïý Áñ÷åßïõ, 12 (1962), ÁèÞíáé 1965, 9.
22. Åõ÷áñéóôïýìå ôïí åêäüôç ôïõ ÈÇÌ ê. Êþóôá Óðáíü ðïõ ìáò õðÝäåéîå ôéò Üëëåò
åíèõìÞóåéò.
88
8/-.7.1814-5.12.1814
1814 Çïõëéïõ ìéíüò çëèåí ï Âçëé ðáóéáò åéò ôçí / Áãéáí ìå ôá ÷áñåìéá
êáé çó ôç Ñåôæáíç23 çëèåí áóêÝñé24 ïã[ä]ïÞ[í]ôá ðå[í]ôé êïõíáêéá25 êáé åöéãé
ôïõ áãéïõ Óáâá ìçíé / ðå[í]ôé. çôáí êáé óôé Íéâüëéáíé26 êïõíáêéá åïò 300:
íïõìáôé27/ åðéäéò êáé çôáí èáíáôçêï çò ËÜñéóáí óôïí Ôïýñíáâïí / êáé åóé-
êïèç áðï ôéí Ëáñéóá êáé çëèåí çò Áãéáí, Ñåôæáíé / êáé Íéâüëéáíé.
Ç åíèýìçóç áõôÞ áíáöÝñåôáé óôçí åðéäçìßá ôçò ðáíïýêëáò ç ïðïßá Ýðëçîå
ôïí Ôýñíáâï êáé ôç ãýñù ðåñéï÷Þ Þäç áðü ôéò 2.1.1812,28 åîáéôßáò ôçò ïðïßáò
ðÝèáíáí 5000 Üôïìá.29 Ï ÂåëÞ ðáóÜò, ùò äéïéêçôÞò ôïõ óáíôæáêßïõ ôùí Ôñé-
êÜëùí (1812-1819), åãêáôáóôÜèçêå óôïí Ôýñíáâï. Ëüãù ôçò ðáíïýêëáò ðÞñå ôéò
ãõíáßêåò ôïõ (÷áñÝìé) êáé ôï óôñáôü ôïõ êáé åãêáôáóôÜèçêå óôçí ðåñéï÷Þ ôçò
ÁãéÜò áðü ôïí Éïýëéï ôïõ 1814 Ýùò ôéò 5.12.1814 ôïõ áãßïõ ÓÜââá. Ï ßäéïò åãêá-
ôáóôÜèçêå, ðñïöáíþò, óôïí Áåôüëïöï üðïõ åß÷å Ýíá óáñÜé ôïõ, 85 óôñáôéþôåò
âñÞêáí õðï÷ñåùôéêÜ êáôÜëõììá óôï Ìåôáîï÷þñé êáé 300 óôï ïñåéíü Ìåãáëü-
âñõóï, åðéâáñýíïíôáò ôïõò êáôïßêïõò ôùí ÷ùñéþí ìå ôçí äéáôñïöÞ ôïõò.
9/1814
1814. áõôç ôç ÷ñüíéá åãßíé áêñéâéá åéò ôï óéôáñé. åðïëéèç ôï / êçëï30 ãñü-
óéá åêáôïí êáé ðåíÞíôá ðåôç êáé ç âñéæá31 ôï / êçëï ãñüóéá åâäïìçôáäõï
êáé ôï êáëáðïõêç ôï êçëü / ãñüóéá 50 êáé ôá ñéâçèéá ç ïêá32 ðáñÜäçò: 28.
ç öáêåò / ðáñáäçò ç ïêÜ: 20: êáé ôï âáðÜêç ç ëçôñá33 ðáñáäçò å/êáôïí äåêá-
ðåôç. ôáõôá ãñÜöïìåí äéá ôïí ìåôáãåíßóôå/ñïí áíèñïðïí.
ïéêïíïìïò ðáðá-ÓôÜìïò, çïò ðáðá-Ìç÷Üëç ãñáøáò.
Ï ïëéãïãñÜììáôïò éåñÝáò êáé ïéêïíüìïò ÓôÜìïò áíáöÝñåôáé óôçí áêñßâåéá
ôïõ 1814, ç ïðïßá, üðùò áíáöÝñåôáé óå Üëëç åíèýìçóç, «Þëèåí áðü ôïõò ðïëÝ-
ìïõò Áããëßáò êáé Óðáíßáò».34 Ãéá íá äåßîåé ôï ìÝãåèïò ôçò áêñßâåéáò ï ãñá-
öÝáò ðáñáèÝôåé ôéò ôéìÝò ôùí áãñïôéêþí ðñïúüíôùí.
23. ÑÝôæáíç} ôï óçìåñéíü Ìåôáîï÷þñé ôçò ÁãéÜò.

24. ÁóêÝñé <ôïõñ. asker} óôñáôéþôçò, óôñáôüò.
25. ÊïíÜêé <ôïõñ. konak} áñ÷ïíôéêü, Ýðáõëç, êáôÜëõììá.
26. Íéâüëéáíç} ôï óçìåñéíü Ìåãáëüâñõóï ôçò ÁãéÜò.
27. ÍïõìÜôïé} Üôïìá.
28. Áõôü áíáöÝñåôáé óå ó÷åôéêÞ åíèýìçóç áðü ôïí Ôýñíáâï. Âë. ÖéëáñÝôç Ðáðá-
äïðïýëïõ, ÊáôÜëïãïò ôùí åíôýðùí ôçò ÂéâëéïèÞêçò Éù. ÐåæÜñïõ, Äåëôßï ôïõ Éóôïñéêïý
êáé Ðáëáéïãñáöéêïý Áñ÷åßïõ, ÓÔ´ (1988-1992), ÁèÞíá 1994, 127.
29. Âë. ÖéëáñÝôç Ðáðáäïðïýëïõ, ü.ð., ó. 127.
30. Ãéá ôï êïéëü áõôü âëÝðå ðáñáðÜíù ôç óçìåßùóç 13.
31. Âñßæá} óßêáëç.
32. ÏêÜ <ôïõñ. okka} ìïíÜäá âÜñïõò ßóç ìå 1,280 êéëÜ.
33. Ëßôñá} ìïíÜäá ìÝôñçóçò ôùí ìáëëéþí êáé ôïõ âáìðáêéïý, ôï Ýíá ôñßôï ôçò ïêÜò,
ßóç ìå 427 ðåñßðïõ ãñáììÜñéá.
34. Âë. Åõ. ÓêïõâáñÜò, Áðü ôïí ëåéìþíá ôçò ðáñÜäïóçò. Ðçëéïñßôéêá Â´, åêäüóåéò
«ÁóôÞñ», ÁèÞíá 1983,23.
89
10/1816
1816. Åéò áöôÞí ôÞí ÷ñïíéáí åðåñéðÜôéóåí ï Âéëé ðáóéÜò ôïí / Êßóáâïõ
üëïí. çò áöôÞí ôçí ÷ñïíéáí Ýãéíå ìåãáëéí äé/[ó]ôç÷Þáí çò ôá ößëá.35 åêáãé-
êáí üëá. / çò áöôÞí ôçí ÷ñïíéÜ Ýãéíé ìåãÜëéí äçó[ô]ç÷ßáí çò ôïõò / åõëï-
ãçìÝíïõò ñáãéáäåò36 áðï äïóéìïí âáñßôáôïí. ï Èåüò / íá öçëÜãé áðï ôï ÷çñü-
ôåñïí, áìçí.
Ç åíèýìçóç áõôÞ ìáò ðëçñïöïñåß üôé ï ÂåëÞ ðáóÜò ðåñéçãÞèçêå, ôï 1816,
ôçí ¼óóá (Êßóáâï) êáé üôé áðü ôçí ðáãùíéÜ ôïõ ÷åéìþíá êáôáóôñÜöçêáí ïé
ìïõñéÝò. Ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ ïé Ýëëçíåò êÜôïéêïé ôùí ÷ùñéþí ôçò ÁãéÜò õðï÷ñå-
þèçêáí íá äþóïõí ìßá âáñýôáôç åéóöïñÜ óôïõò Ôïýñêïõò. Ï ãñáöÝáò äåí
ðñïóäéïñßæåé ôï åßäïò ôçò åéóöïñÜò, áëëÜ áðü Üëëç åíèýìçóç ôçò 21.5.1816 ðëç-
ñïöïñïýìáóôå üôé ç åéóöïñÜ Ýãéíå åîáéôßáò ôïõ ãÜìïõ ôïõ ÓáëÞ÷ ìðÝç, ãéïõ
ôïõ ÂåëÞ ðáóÜ. Ãéá ôïí ãÜìï áõôü, ïé êÜôïéêïé ôçò ïñåéíÞò ÁíáôïëÞò õðï-
÷ñåþèçêáí íá äþóïõí 30 êñéÜñéá.37
11/1817
1817. êÜíù èçìçóçí äéá ôçí áêñçâçáí ïðïõ é÷åí ôï óéôáñé ãñ[üóéá] 18: /
êáé ôï êáëáìðïýêéí ãñ. 2: ôï Üëáò ðáñ[Üäåò]: 20, ôï ôçñß ðáñ. 4, ôï / ëÜäé
1 ëéôñá ðáñ. 32.
Ç åíèýìçóç áõôÞ êÜíåé ëüãï ãéá ôçí áêñßâåéá ôïõ 1817, ç ïðïßá ìíçìïíåý-
åôáé êáé óå ìßá áíÝêäïôç åíèýìçóç áðü ôçí ÁðéäéÜ ôçò Êáñäßôóáò.38 üðïõ ôï
óéôÜñé åß÷å ôçí ßäéá ôéìÞ ìå ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÁãéÜò, åíþ ôï êáëáìðüêé åêåß
åß÷å 16 ãñüóéá. Ôï áëÜôé êüóôéæå 20 ðáñÜäåò, äçëáäÞ ìéóü ãñüóé ôçí ïêÜ (1,280
êéëÜ), ôï ôõñß 4/40 ôïõ ãñïóßïõ êáé ôï ëÜäé 32/40 ôïõ ãñïóßïõ ôç ëßôñá, äçëá-
äÞ 2 ãñüóéá êáé 16/40 ôçí ïêÜ (1,280 êéëÜ).
12/30.5.1818-22.6.1818
1818. ' Áðü 30 ÌáÀïõ ?åùò ' Éïõíßïõ 22 'å÷Üèç ôü ?áëáò. =çñèåí / "ç 'ïêÜ ðáñÜ-
äåò 60 êáß ôü /åôñùãáí "ï êüóìïò ôü øùìß êáß / ôü öáãß ÷ùñßò ?áëáò êáß ôü
/åöåñíáí å'éò ôü ðáæÜñé 'áðü 2 / êáß 3 êáß 5 'ïêÜäåò êáß /åôñå÷åí "ï ôáëáßðù-
ñïò ëáüò êáß / ôü ìïéñÜæïíôáí /áëëïò 50 äñÜìéá39 êáß /áëëïò / 30 êáß \áëëïò
/ 20, ?åùò ?ïôïõ =çñèåí "ç 'ïêÜ ðáñÜäåò 190:
Ï åããñÜììáôïò ãñáöÝáò ôçò ùò Üíù åíèýìçóçò áíáöÝñåôáé óôç óðáíéüôçôá
ôïõ áëáôéïý, ôï ïðïßï ðïõëéüôáí óôçí åâäïìáäéáßá áãïñÜ (ðáæÜñé) óå ìéêñï-
ðïóüôçôåò 2-5 ïêÜäùí (2,560-6,400 êéëÜ) êáé ï êüóìïò áãüñáæå ãéá ôéò áíÜ-
ãêåò ôïõ 20-50 äñÜìéá (64-160 ãñáììÜñéá). Ôï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá 30 ÌáÀïõ-22
Éïõíßïõ, óçìåéþèçêå ìåãÜëç Ýëëåéøç áëáôéïý êáé ãé´ áõôü ç ôéìÞ Ýöèáóå ôá
4 ãñüóéá êáé 30/40.
35. Öýëëá} ôá öýëëá ôçò ìïõñéÜò ìå ôá ïðïßá Ýôñåöáí ôï ìåôáîïóêþëçêá.

36. ÑáãéÜäåò <ôïõñ. reaya} öüñïõ õðïôåëÞò, õðüäïõëïò.
37. Âë. Äçì. Ñ. Ãåñïñßæïò, Éóôïñßá ôçò ÁíáôïëÞò (Óåëßôóáíçò), ÁèÞíáé 1964,31.
38. Ôçí åíèýìçóç áõôÞ ðñüóöåñå óôïí åêäüôç ôïõ ÈÇÌ ï ê. Äçì. ÓôÜèçò áðü ôçí
ÁðéäéÜ ôçò Êáñäßôóáò.
39. Ç ïêÜ åß÷å 400 äñÜìéá.
90
Åéê. 1. Ôï ðáëéü õäñáãùãåßï ôïõ Ìåôáîï÷ùñßïõ ôçò ÁãéÜò.
13/10.10.1818-11.10.1818
1818 Ïêôùâñ. 10, çìÝñá Ðåýôç åñéîé âñï÷é ðïëé êáé åêáôåâáóé ï / ëáêïò40
óôé ÑÝôæáíé íéñï ðïëé êáé åãéïìïõóé ôï ëáêï / ðÝôñåò ðïëåò óôïõ êéïößñé41
óôïõ ìéóï÷üñé42 áðï ðáíïõ / áðï ôï êéïöéñé êáé áðü êáôïõ ðåôñåò ðïëåò êáé
ôçí / Ðáñáóêåâç ôïõ ãéïìá43 áñ÷éóé ç âñï÷ç êáé åêáôåâá/óé ðáëéí íéñï ðïëé
êáé å÷áëáóé 4: êéïöéñéá: 1: / óôïõ ìéëïõ ôçò ÐáíáãéÜò êáé óôïõ ìéóïõ÷ü-
ñé ôïõ êé/ïöéñé êáé óôïõò Óáìáñáäçò êáé óôïõ Ðïõñíáñé. å÷áëá/óé êáé ôïõ
Ìé÷ïõ ôïõ êáíïõëé44 êáé ôïõ ìéëïõ ôïõ Á/ãéïõ Åõóôáèéïõ êáé ôïõ óðéôé ôïõ
Ãéáíé ×áôæçãïý/óéá êáé åêáìé ðïëé æéìéáí. åêéíéóé ôï íéñï óôïõ / ìéóïõ-
÷ïñé êáé å÷áëáóé ôïóïõò ðá÷ôóÝäçò45 óôïõ Ðïõñ/íáñé. ×áëáóé êáé ôá íéñá
áðï ôçò âñýóéò êáé äåí ç/÷áí íéñï ï êïæìïò. ôáõôá ãñáöïìåí äéá ôïí / ìåôá-
ãåíßóôåñïí áíèñïðïí. ïéêïíïìïò Óôáìïò çå/ñåõò, çïò ðáðá-Ìé÷Üëç ãñÜøáò.
40. ËÜêïò} ñÝìá, ÷åßìáññïò.

41. Êéïöýñé} ãêéïöýñé, ãåöýñé.
42. Ìåóï÷þñé} ðëáôåßá, êÝíôñï ôïõ ïéêéóìïý.
43. Ãéüìá} ìåóçìÝñé.
44. ÊÜíïõëé} êáíÜëé, áõëÜêé, íåõñáýëáêï ôïõ ìýëïõ.
45. Ðá÷ôóÝäåò} ìðá÷ôóÝäåò <ôïõñ. bahce} êÞðïò, ðåñéâüëé.
91
Åéê. 2. Ðáëéü ãåöõñÜêé óôï Ìåôáîï÷þñé ôçò ÁãéÜò.
Ï ðáðá-ÓôÜìïò, ãñáöÝáò êáé ôçò 9çò åíèýìçóçò ôïõ 1814, áíáöÝñåôáé óå ìßá
ðëçììýñá ðïõ óçìåéþèçêå óôï Ìåôáîï÷þñé ôçò ÁãéÜò, óôéò 10.10.1818. ¸âñå-
îå ðïëý êáé ï ÷åßìáññïò, ðïõ äéÝñ÷åôáé ìÝóá áðü ôïí ïéêéóìü, êáôÝâáóå ðïëý
íåñü êáé ðÝôñåò ìå áðïôÝëåóìá ôï íåñü íá ðåñÜóåé ðÜíù áðü ôï ãåöýñé ôçò
ðëáôåßáò. Ôçí åðüìåíç ìÝñá, 11.10.1818, Ýâñåîå îáíÜ ðïëý, êáôÝâáóå ï ÷åßìáñ-
ñïò êáé êáôÝóôñåøå ôÝóóåñá ãåöýñéá: Ýíá óôï ìýëï ôçò Ðáíáãßáò,46 Ýíá óôçí
ðëáôåßá, Ýíá óôç ãåéôïíéÜ ôùí ÓáìáñÜäùí êáé Ýíá óôçí ðåñéï÷Þ ÐïõñíÜñé.
Åêôüò áðü ôá ðáñáðÜíù, êáôáóôñÜöçêáí, åðßóçò, ôï áõëÜêé ôïõ íåñüìõëïõ ôïõ
Ìß÷ïõ, ôï áõëÜêé ôïõ íåñüìõëïõ ôïõ Áã. Åõóôáèßïõ,47 ôï óðßôé ôïõ ÃéÜííç
×áôæçãïýóéá, ïé êÞðïé óôçí ðåñéï÷Þ ÐïõñíÜñé êáé ôï äßêôõï ýäñåõóçò ìå áðï-
ôÝëåóìá íá ìçí Ý÷ïõí íåñü ïé âñýóåò.
46. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÌïíÞ ôçò Ðáíáãßáò ôïõ Ìåôáîï÷ùñßïõ, óôçí åßóïäï ôïõ ïéêé-
óìïý. Ôï ôÝìðëï ôïõ êáèïëéêïý öéëïôÝ÷íçóáí ïé îõëïãëýðôåò ÊùíóôáíôÞò êáé ÄçìÞôñçò
áðü ôï Ìåãáëüâñõóï, óýìöùíá ìå ôç ó÷åôéêÞ åðéãñáöÞ.
47. Ï íáüò ôïõ Áã. Åõóôáèßïõ âñßóêåôáé óôïí ïìþíõìï ëüöï âïñåßùò ôïõ ïéêéóìïý.
Ôï óçìåñéíü êôßóìá áíåãÝñèçêå ôï 1894 åíþ ï ðáëéüôåñïò íáüò, ôïí ïðïßï áíáöÝñåé ç
åíèýìçóÞ ìáò, åß÷å åéêüíåò ôïõ ôÝëïõò ôïõ 17ïõ êáé ôùí áñ÷þí ôïõ 18ïõ áé. Âë. ÔÜêçò
Ã. ÊáñäÜñáò, Ìåôáîï÷þñé (ÑÝôóéáíç), ÁèÞíáé 1987,47.
92
14/1819
1819. ãáìïò ôïò äõï õïò ôïõ Âçëç ðáóá çò Çïá/íçíá... ôïõò ñáãçáäåò48 1005
áíèñïðé ìå / ôá áñìáôá ê(áß) ôéò ôæïýðéò.49 400 êïñÞôæéá ê(áß) ãç/íÝêåò.
Ç åíèýìçóç áõôÞ, ëüãù ôçò öèïñÜò ôïõ ÷áñôéïý êáé ôçò áãñáììáôïóýíçò ôïõ
ãñáöÝá ôçò, åßíáé äõóíüçôç. Ôï 1819 ï ÂåëÞ ðáóÜò, ï ãéïò ôïõ ÁëÞ ðáóÜ, ôÝëå-
óå ôïõò ãÜìïõò äýï ãéùí ôïõ óôá ÉùÜííéíá. ÐáñáâñÝèçêáí(;) 1005 Üíäñåò ìå
ôá ÜñìáôÜ ôïõò êáé 400 êïñßôóéá êáé ãõíáßêåò.
15/15.6.1823
1823. ' Éïõíßïõ 15, =çñèå "ç 'ïêÜ ôü ëÜäé ãñüóéá 4. Ðáðá-' ÉùÜííçò.
Ï ðáðá-ÉùÜííçò, ãñáöÝáò êáé ôçò åíèýìçóçò 5/12.7.1811, óôçí åíèýìçóÞ ôïõ
áõôÞ áíáöÝñåôáé ìüíï óôçí ôéìÞ ôïõ ëáäéïý (4 ãñüóéá ç ïêÜ Þ 1,280 êéëÜ).
16/10.6.1826
1826 ' Éïõíßïõ 10. / Åðåóåí å'éò ôüí ãêÜìðïí ÷áëÜæåé êáß 'å÷Üëáóé ôÜ / óéôÜ-
ñéá ?ïëá ôï[õ êÜìðïõ 'åêåßíïõ êáß "ç ã[çò å/õãáëå / ôüóïí ðïíôßêéí "ïðïý 'å÷Ü-
ëáóé ìåñéêÜ ÷ùñÜöéá êáß / ô[ùí êëåðô[ùí óõìÜæïîåéò50 äéÜ ðüëåìïí ôáêôéê[ùí
?ïóïí / êáß 'áðü óôåñç[áò êáß 'áðü èáëÜóóçò ìÝ "ïñìÞ. / äéÜ 'åíèßìçóéí.
Ç åíèýìçóç áõôÞ ìáò ðëçñïöïñåß üôé óôéò 10.6.1826 Ýðåóå ÷áëÜæé óôçí ðåñéï-
÷Þ ôçò ÁãéÜò êáé óôçí ðåäéÜäá óôá äõôéêÜ ôçò, åîáéôßáò ôïõ ïðïßïõ êáôá-
óôñÜöçêáí ôá óéôçñÜ. Ôáõôï÷ñüíùò ç ðåñéï÷Þ ãÝìéóå ðïíôßêéá. Áõôüí ôïí
êáéñü óõãêåíôñþèçêáí, ìÜëëïí óôçí ¼óóá, ïé êëÝöôåò ãéá íá êÜíïõí ðüëåìï
áëëÜ äåí ìðïñïýìå íá ðñïóäéïñßóïõìå áõôÞí ôç óõãêÝíôñùóç.
17/15.3.1829
Å'éò ôïýò ÷éëßïõò 'ùêôáêïóßïõò å/éêïóé 'åííÝá, êáôÜ ì[ç/íá ôüí ÌÜñôéïí, ô{[ç
äåêÜô{ç, /åãéíå ìåãÜëç 'á/êñßâåéá å'éò ?ïëá ôÜ ìÝñç ô[çò 'åëåúí[çò " ÅëëÜäïò ê(áß)
'åðïëé/ôåýèç "ï ó[éôïò ?åùò ôñéáêüóéá ãñüóéá ôü êïéëüí,51 "ïìïßùò / ê(áß) ôü êñé-
èÜñéí ê(áß) êáëáìðïýêéí 'åðïëéôåýèç ?åùò äé/áêüóéá ãñüóéá ê(áß) ðÜëéí äÝí
å"õñßóêïíôáí. ê(áß) 'áðþèáíáí / ðïëëÞò êüóìïò 'áðü ôüí ëéìüí. ' ÅêñÜôçóå äÝ
"ç ôïéáýôç 'áêñß/âåéá ì[çíáò 4: ?åùò äÝ ôüí êáéñüí ô[ùí "áëùíßùí /åãéíå / 'ïëßãç
å'õôõ÷ßá êáß 'åêáôåýç ôü óéôÜñéí ôü êïéëüí ãñ. 100. / ÌÝìíçóèå äéÜ ðáíôüò
'áäåëöïß ìïõ 'áãáðçôïß ôï[õ ôáðåéíï[õ Ãåñáóßìïõ / "éåñïìïíÜ÷ïõ Êõðñßïõ ôï[õ 'åê
ô[çò Ðáíáãßáò ôï[õ Êýêêïõ.
Ç åíèýìçóç áõôÞ ôïõ éåñïìïíÜ÷ïõ Ãåñáóßìïõ ôïõ Êõðñßïõ, ôçí ïðïßá äçìï-
óßåõóå ï Äçì. Áãñáöéþôçò,52 êÜíåé ëüãï ãéá ôçí áêñßâåéá ôïõ 1829, ç ïðïßá
48. Âë. ðáñáðÜíù ôç óçìåßùóç 36.

49. Ôæïýðåò} ìÜëëïí ôæïýðñåò-ôóïýðñåò, êïñßôóéá.
50. ÓõìÜæïîåò} óõãêåíôñþóåéò.
51. Ãéá ôï êïéëü áõôü âë. ðáñáðÜíù ôç óçìåßùóç 13.
52. Âë. Äçì. Ê. Áãñáöéþôçò, Ëçóôñïêñáôßá óôçí åðáñ÷ßá ôçò ÁãéÜò, 1821-1836, Ç
ÁíáôïëÞ ôçò ÁãéÜò (Óåëßôóáíç), ÐñáêôéêÜ Çìåñßäùí, ÁãéÜ 1998,77.
93
åßíáé ãíùóôÞ êáé áðü Üëëåò åíèõìÞóåéò ôïõ èåóóáëéêïý ÷þñïõ.53 Ç ðáñáãùãÞ
óéôçñþí ôçò êáëëéåñãçôéêÞò ðåñéüäïõ 1827-1828 êÜëõøå ôéò áíÜãêåò ôïõ
êüóìïõ ìÝ÷ñé ôéò áñ÷Ýò ôïõ Ìáñôßïõ 1829. Óôéò 15.3.1829 ôï óéôÜñé ðïõëéüôáí
Ýùò 300 ãñüóéá êáé ôï êñéèÜñé ìå ôï êáëáìðüêé Ýùò 200 ãñüóéá ôï êïéëü (192
êéëÜ) êáé ðÜëé äåí âñßóêïíôáí. ÊáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ôåôñÜìçíçò áêñßâåéáò
êáé ôçò Ýëëåéøçò ôùí óéôçñþí ðÝèáíå ðïëýò êüóìïò. ÌåôÜ ôïí èåñéóìü êáé ôïí
áëùíéóìü ç ôéìÞ ôïõ óéôáñéïý ìåéþèçêå óôá 100 ãñüóéá êáé ï êüóìïò áíá-
êïõößóèçêå. Ï éåñïìüíá÷ïò ÃåñÜóéìïò öñüíôéæå ôï ìåôü÷é ôçò ÌïíÞò ôïõ Êýê-
êïõ, ôï ïðïßï âñéóêüôáí êïíôÜ óôï íáü ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò.54 ¸ãñáøå êáé
Üëëåò ôñåéò åíèõìÞóåéò (1792, 1793-1821, 1822-1829).55
18/1829
1829. Ôï óéôÜñç Þ÷ç ôïõ ëïõôæÝêé56 óôá áëüíéá ãñüóéá / 8 êáé 9 êáé 12
êáé 15, ôï áëï Óáâáôïðáæáñé / 23 êáé 25. ôïí Çáíïõáñçïí êáé Öåâñïõáñéïí
çñèé / 30 êáé åæïõóáí ìå ëá÷áíá. / ôüôå Ýãéíå óôçí ÁñâáíéôéÜ åíá âïõíï
áëåâñç.
Êé áõôÞ ç åíèýìçóç êÜíåé ëüãï ãéá ôçí áêñßâåéá ôïõ 1829. Ç ôéìÞ ôïõ óéôá-
ñéïý Üñ÷éóå íá áíåâáßíåé Þäç áðü ôïí áëùíéóìü, ôï êáëïêáßñé ôïõ 1828. Óôçí
åâäïìáäéáßá áãïñÜ ôçò ÁãéÜò, ðïõ ãéíüôáí ôï ÓÜââáôï, ç ôéìÞ ôïõ äéáöïñï-
ðïéïýíôáí óõíå÷þò. Îåêßíçóå áðü 8 ãñüóéá êáé Ýöèáóå, ôïí ÖåâñïõÜñéï ôïõ
1829, ôá 30 ãñüóéá ôï ëïõôóÝêé (30,720 êéëÜ). Åîáéôßáò ôçò ìåãÜëçò áêñßâåé-
áò ïé Üíèñùðïé Ýôñùãáí ëÜ÷áíá. ÁõôÞ ôç ÷ñïíéÜ ç ðáñáãùãÞ óôçí Áëâáíßá
Þôáí ðëïýóéá (Ýãéíå Ýíá âïõíü áëåýñé).
19/1832-1833
1833. Åíèßìéóé äéá ôïí ÷éìþíá ïðïõ äåí ìáôáÝãéíå57 Üëéí / öïñÜí ïðïý
ðÜãïõóáí ôá íåñÜ êáé åîü÷ïò é Óáëáì/âñßá58 ðÜãïõóå ðÝñá êáé ðÝñá êáé
åóé[íôñßöèçêáí ïé] ðÝôñåò áðü ôïí ìðÜãï59 ïðïõ äåí èéìçè[çêå áõôü êáíÝíáò]
ðïôÝ.
Ç åíèýìçóç áõôÞ êÜíåé ëüãï ãéá ôçí ìåãÜëç ðáãùíéÜ ç ïðïßá Ýðëçîå ôçí
ðåñéï÷Þ ôçò ËÜñéóáò êáé ôçò ÁãéÜò. ÐÜãùóáí üëá ôá íåñÜ, áêüìá êáé ôïõ
Ðçíåéïý, êáé Ýóðáóáí âñÜ÷ïé áðü ôïí ðÜãï.
53. Âë. Íßêïò Á. ÂÝçò, ü.ð., ó. 19} Óð. ËÜìðñïò, ÅíèõìÞóåùí Þôïé ÷ñïíéêþí óçìåéù-
ìÜôùí óõëëïãÞ äåõôÝñá, ÍÅ, 16 (ÁèÞíáé 1922) 419.
54. Âë. Ìéë. ÄÜëëáò, Áñ÷åßïí Éóôïñéêüí, ÈåóóáëéêÜ ×ñïíéêÜ, 5 (ÁèÞíáé 1936) 242}
ðñâ. Ôæùí Êïõìïõëßäçò-Ë. Äåñéæéþôçò, Åêêëçóßåò ôçò ÁãéÜò Ëáñßóçò, ÁèÞíá 1985,34.
55. Âë. ð. ÍåêôÜñéïò Äñüóïò, Ôñåéò åíèõìÞóåéò..., ü.ð., ó. 113-117.
56. ËïõôæÝêé <ôïõñ. ölcek} ìïíÜäá ìÝôñçóçò ôùí óéôçñþí ßóç ìå 24 ïêÜäåò Þ 30,720
êéëÜ.
57. ÌáôáÝãéíå} îáíáÝãéíå.
58. Óáëáìâñßá} ôï ìåóáéùíéêü üíïìá ôïõ Ðçíåéïý.
59. ÌðÜãïò} ðÜãïò.
94
20/25.3.1836
1836. Ìáñôßïõ 25. ï Èåüò öáíÝñïóé çò ÷ïñßïí ÊáæíÝóé Ìáãïýëá60 á/ãßáóìá
êáé ðßãáéíáí é áíèñüðé êáé çáôñåâïíôáí áðï / ðáóáí áóèåíéáí.
Ç åíèýìçóç áõôÞ êÜíåé ëüãï ãéá ôçí åìöÜíéóç åíüò éáìáôéêïý íåñïý (áãßá-
óìá) óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ÓïöÜäùí, üðïõ êáôÝöåõãå ðïëýò êüóìïò ãéá íá ãéá-
ôñåõèåß.
21/1836
1836. åãåíå óßíáîéò ï Éìéí ðáóéÜò êáé êïéíÞãåóé ôïõò / êáðåôáíáñÝïõò ôïõò
ïðßïõò ëåãùìÝíïõò ôïí êáðå/ôÜí Äñüóïí áðü ôïí Áñìõñüí. åðßáóåí ôïí áäåë-
öüí ôïõ ìå / Üëëïõò 4 áíèñüðïõò, êáé ôïí êáðåôÜí ×ñüíç áõôüí äåí ôïí Ýðéá-
óåí ïëüôåëá.
Ç åíèýìçóç áõôÞ, ôçí ïðïßá äçìïóßåõóå ï Äçì. Áãñáöéþôçò,61 êÜíåé ëüãï ãéá
ôçí ðñïóðÜèåéá ôïõ Éìßí ðáóÜ ôùí Éùáííßíùí íá äéáëýóåé ôéò ïìÜäåò ôùí êëå-
öôáñìáôïëþí62 ðïõ äñïýóáí óôï èåóóáëéêü ÷þñï, ìåôÜ ôç äçìéïõñãßá ôïõ åëëç-
íéêïý êñÜôïõò. ÁíÜìåóá óôïõò êëåöôáñìáôïëïýò áõôïýò óõìðåñéëáìâáíüôáí
êáé ï êáðåôÜí Äñüóïò áðü ôïí Áëìõñü, ãéá ôïí ïðïßï äåí ãíùñßæïõìå Üëëåò
ðëçñïöïñßåò. ÅðåéäÞ ïé Ôïýñêïé äåí ìðüñåóáí íá ôïí óõëëÜâïõí, óõíÝëáâáí
ôïí áäåëöü ôïõ êáé Üëëá ôÝóóåñá Üôïìá. Ï êáðåôÜí ×ñüíçò åßíáé, ìÜëëïí, ï
ÌðáóäÝêçò.
22/7.6.1847
' ÁóôÝñéïò Äçìçôñßïõ. / Åôïò 1847, ' Éïõíßïõ 7. Èåüäùñïò Äçìçôñßïõ / âåâáé-
þíù./ ÄéÜ ôü ðáñüí âåâáéþíù êáß "ïìïëïã[ù 'åãþ "ï ' ÁóôÝñéïò ôï[õ / Å'õóôáèßïõ
ÃÜêïõ ?ïôé /åãåéíåí å'éò ËÜñéóáí ðõñêáúÜ ìåãÜ/ëç êáß äÝí /åìåéíåí å'éò ËÜñé-
óáí ðáíôåë[ùò 'åñãáóôÞñéïí "ï/ðïý =çôáí êáß ôóáñóéÜ63 êáé ôçëÜëéá(;) / êáß
/åðáèáí ï"é ôáëáßðùñïé ðñáãìáôåõôáß ìßáí ìåãÜëçí / æçìßáí.
Ï èõìçóïãñÜöïò ÁóôÝñéïò Åõóô. ÃÜêïõ ìáò ðëçñïöïñåß üôéò óôéò 7.6.1847 êÜç-
êáí ôá åñãáóôÞñéá êáé ôá åìðïñéêÜ êáôáóôÞìáôá ôçò ËÜñéóáò. Ãéá ôçí ðõñ-
êáãéÜ áõôÞ äåí Ý÷ïõìå Üëëç ìáñôõñßá.
23/15.5.1849
1849. Å'õã[çêåí 'áêñßäá å'éò ôÜ ÊéóéñëéÜ,64 å'éò ôü ÔïãÜíç,65 å'éò ôü Êéñìéëß66
êáß ìåñéêÞ å'éò ôüí êÜìðïí êáß 'åðñüóôáîáí 'áðü / ôÞí ËÜñéóáí êáß ôÞí /åìá-
60. ÊáæíÝóé Ìáãïýëá} ç óçìåñéíÞ Áã. ÐáñáóêåõÞ ôùí ÓïöÜäùí.

61. Âë. Äçì. Áãñáöéþôçò, ü.ð., ó. 77.
62. Âë. ÐåñéêëÞò ÄïõëìÝò, ¸íá ôïõñêéêü ìðïõãéïõñíôß ôïõ 1836 ãéá ôçí äßùîç ôùí
èåóóáëþí êëåöôáñìáôïëþí, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 8 (1985) 185-189.
63. ÔóáñóéÜ <ôóáñóß <ôïõñ. çarsi} áãïñÜ, ðáæÜñé.
64. ÊéóéñëéÜ} ôï ÌåãÜëï Êåóåñëß, ôï óçìåñéíü Óõêïýñéï, êáé ôï Ìéêñü Êåóåñëß, ç
óçìåñéíÞ ÅëÜôåéá ôçò ËÜñéóáò.
65. ÔïãÜíç} ÍôïãÜíç-ÄïãÜíç} ç óçìåñéíÞ ÁíÜâñá ôçò ÁãéÜò.
66. Êéñìéëß} ç óçìåñéíÞ ÐñéíéÜ ôçò ÁãéÜò.
95
óáí67 ï"é /áíèñùðïé 'áðü ôÜ ÷ïñãéÜ / êáß 'åæýãéáæáí ï"é ìðÝçäåò ?ïôé äéÜ íÜ
ðë[çñþóïõí] / å'éò ôÞí 'ïêÜ ôïýò 'åñãÜôáò. / Åëåãáí ï"é /áíè/ñùðïé ?ïôé 'åóõíÜ]÷èç
'áðü ?ïëá ôÜ ìÝñé: ÷éëéÜäåò 'ïêÜ[äåò ðáñáðÜíù 'á]ðü 150.000 ÷éëéÜäåò 'ïêÜäåò.68
' Áðü: 5: ' Áðñéëßïõ ?åùò 15 ÌáÞïõ 'åìÜæùíáí.
ÃñÜöï äé´ 'åíèýìçóéí å'éò ðïëëÜ /åôç å'éò ôïýò ìåôáãåíå/óôÝñïõò.
Ç åíèýìçóç áõôÞ ìáò ðëçñïöïñåß üôé ôçí Üíïéîç ôïõ 1849 ç ðåñéï÷Þ áðü ôçí
ÐñéíéÜ êáé ôçí ÁíÜâñá ôçò ÁãéÜò ìÝ÷ñé ôï Óõêïýñéï åðëÞãç áðü ôéò áêñß-
äåò. Ç ïèùìáíéêÞ äéïßêçóç ôçò ËÜñéóáò êáé ïé ãáéïêôÞìïíåò (ìðÝçäåò) áíá-
êïßíùóáí ôï åîÞò ìÝôñï êáôáðïëÝìçóÞò ôïõò: íá ìáæÝøïõí ïé ÷ùñéêïß áêñßäåò
êáé èá ðëçñùèïýí ìå ôçí ïêÜ (1,280 êéëÜ). ÐñÜãìáôé ïé ÷ùñéêïß óõãêÝíôñù-
óáí, áðü ôéò 5.4.1849 Ýùò ôéò 15.5.1849, ðåñéóóüôåñá áðü 192.000 êéëÜ. Ï èõìç-
óïãñÜöïò äåí áíáöÝñåé åÜí êáé ðüóï ðëçñþèçêáí ïé óõëëïãåßò ôçò áêñßäáò.
24/30.8.1853
1853, Á'õãïýóôïõ 30, "çìÝñá ÄåõôÝñá. ÃñÜöïìåí äéÜ 'åí/èýìçóéí ðñüò ôïýò
ìåôáãåíåóôÝñïõò, ?ïôé /åññéîåí ìßáí / ñáãäáßáí âñï÷Þí êáß 'åóôÜèç /áìåôñïò
âñï÷Þ ?ïñáò 24 / å'éò ôüóïí ?ùóôå 'åðíßãçêáí 'åñãáóôÞñéá êáß 'ïóðÞôéá êáß
ãå/ößñéá êáß /åãåéíå ìßá ìåãÜëç æçìßá å'éò ôüí êüóìïí. / Êáß ðïëëÜ ãéäï-
ðñüâáôá 'åðíßãçêáí å'éò ôÜ ÷ùñéÜ êáß å'éò / ìÝñïò 'åðíßãçêáí êáß /áíèñùðïé.
Äéü ãñÜöïìåí äéÜ 'åí/èýìçóéí.
Ç åíèýìçóç áõôÞ ìáò ðëçñïöïñåß üôé óôéò 30.8.1853 Ýâñå÷å óõíå÷þò ãéá 24
þñåò, óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÁãéÜò. Åîáéôßáò áõôÞò ôçò âñï÷Þò ðëçììýñéóáí êáôá-
óôÞìáôá, óðßôéá, ãåöýñéá êáé Ýãéíáí ìåãÜëåò êáôáóôñïöÝò. Óôá ÷ùñéÜ ôçò
ÁãéÜò ðíßãçêáí ðïëëÜ ãéäïðñüâáôá êáé ìåñéêïß Üíèñùðïé.
67. ¸ìáóáí} ìÜæåøáí, óõãêÝíôñùóáí.

68. Ïé 150.000 ïêÜäåò áíôéóôïé÷ïýí óå 192.000 êéëÜ.
96
ÊÙÓÔÁÓ ÓÐÁÍÏÓ
ÏÉ ÈÅÓÓÁËÉÊÏÉ ÏÉÊÉÓÌÏÉ
ÊÁÉ ÔÁ ÏÍÏÌÁÔÁ ÔÙÍ ÁÖÉÅÑÙÔÙÍ ÔÏÕÓ
ÓÔÇÍ ÐÑÏÈÅÓÇ 401 ÔÏÕ ÌÅÃ. ÌÅÔÅÙÑÏÕ (1520-1540).
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ç ðñüèåóç 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ, ç áñ÷áéüôåñç áð´ üëåò ôçò ìïíÞò, åßíáé
Ýíá ÷áñôþï ÷åéñüãñáöï 141 öýëëùí, ìå äéáóôÜóåéò 15,6×22 åê.1 Áðü ôá 141
öýëëá, áñêåôÜ åßíáé Üãñáöá. Ðñüêåéôáé ãéá ôá ö. 13á, 13â, 14á, 14â, 15á, 25â,
26á, 26â, 28á, 109â, 114á, 119á, 120á, 122á, 122â, 123á, 128â, 129á, 133â, 134â,
135â, 138â, 139á, 139â, 140á, 140â, 141á.
¼ðùò óçìåßùóå, óôï ö. 1á, ï ðñþôïò ãñáöÝáò ôïõ ÷åéñïãñÜöïõ, ðñüêåéôáé ãéá
ôï âñáâåßï (âñÝâåéï)2 ôçò ìïíÞò, ç óýíèåóç ôïõ ïðïßïõ Üñ÷éóå óôéò 5 Áðñéëß-
ïõ ôïõ 1520: «Ôïõ /åôïõò 'áöï[õ 'åãñÜöû ôï / ðáñ[ùí âñáâéïí} ÆÊÇ / 'áðñéëýï å'éò
ôá[éò ]å». Ï áêñéâÞò ôßôëïò ôïõ ÷åéñïãñÜöïõ áíáöÝñåôáé óôï ö. 2á êáé Ý÷åé ùò
åîÞò:
«Âñáâß'ïí ô[çò ìïí[çò ôï[õ Ê(õñßï)õ / êáß È(åï)[õ êÜé ó(ùô[ç)ñ(ï)ò "çì[ùí É(çóï)[õ
×(ñéóôï)[õ / êÜé ô[çò 'åíäüîïõ äåòðüéíçò "çì([ùí) / È(åïôü)êïõ êÜé 'áåéðáñèÝíïõ
ìáñßáò} ô/[çò 'åðéêåêëçìÝíçò ìåôáéùñéôÞ/óçò ðÝôñáò».
Ç ðñüèåóç 401 åßíáé ðëïýóéï áñ÷åßï âáðôéóôéêþí ïíïìÜôùí êáé ôïðùíõìßùí.
Óôá öýëëá ôçò Ý÷ïõí êáôáãñáöåß ôá ïíüìáôá áöéåñùôþí áðü ðïëëïýò ïéêé-
óìïýò ôçò Èåóóáëßáò, êõñßùò, áëëÜ êáé ôçò Çðåßñïõ, ôçò Ìáêåäïíßáò êáé ôçò
Öèéþôéäáò, ÷ùñßò íá ëåßðïõí, óðïñáäéêÜ, êáé ïéêéóìïß Üëëùí ðåñéï÷þí. Óôç
ìåëÝôç ìáò èá áó÷ïëçèïýìå ìå ôïõò ïéêéóìïýò ðïõ áíÞêáí, ðñéí áðü ôï 1881,
óôéò åðéóêïðÝò ôïõ èåóóáëéêïý ÷þñïõ. ÁíÜìåóÜ ôïõò ðåñéëáìâÜíïíôáé ìåñéêïß
ôïõ íïôßïõ ôìÞìáôïò ôïõ íïìïý ôùí Ãñåâåíþí (ÄåóêÜôç ê.Ü.) ðïõ áíÞêáí óôçí
ÅðéóêïðÞ ôùí Óôáãþí, êáé ôïõ íïìïý ôçò Åõñõôáíßáò, ïé ïðïßïé âñßóêïíôáé óôá
üñéá ôïõ íïìïý áõôïý ìå ôï íïìü ôçò Êáñäßôóáò êáé áíÞêáí óôçí ÅðéóêïðÞ
ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí. Ãéá ôç ìåëÝôç ìáò ÷ñçóéìïðïéÞóáìå Ýíá öùôïáíôß-
ãñáöï ôïõ êþäéêá, ôï ïðïßï ìáò ðáñá÷þñçóå ôï ÊÅÌÍÅ ôçò Áêáäçìßáò.3
ÏÉ ÃÑÁÖÅÓ ÔÇÓ ÐÑÏÈÅÓÇÓ

Ïé ãñáöÝò ôçò ðñüèåóçò 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ åßíáé ðïëëÝò, ìïëïíüôé êáëý-
ðôïõí ìéêñü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá. Ç áñ÷éêÞ ãñáöÞ, ç ïðïßá Üñ÷éóå óôéò 5.4.1520,
1. Âë. Íßêïò Á. ÂÝçò, Ôá ÷åéñüãñáöá ôùí Ìåôåþñùí, ÊÅÌÍÅ, ÁèÞíáé 1967, ô. Á, 417.
2. ÂñÝâåéï Þ âñáâåßï} ï êáôÜëïãïò áðïãñáöÞò ôùí êéíçôþí êáé áêßíçôùí ðåñéïõ-
óéáêþí óôïé÷åßùí ìéáò ìïíÞò Þ åíüò íáïý, áëëÜ êáé ï êáôÜëïãïò ôùí äùñçôþí ôïõò.
Âë. Åì. ÊñéáñÜò, Ëåîéêü ôçò ÌåóáéùíéêÞò ÅëëçíéêÞò Äçìþäïõò Ãñáììáôåßáò (1100-
1669), 4 (Èåóóáëïíßêç 1975) 189.
3. Ãéá ôçí áðüêôçóç ôïõ öùôïáíôéãñÜöïõ, ðïëýôéìç õðÞñîå ç âïÞèåéá ôïõ ê. Äçì.
Æ. Óïöéáíïý, óôïí ïðïßï åêöñÜæïõìå ôéò åõ÷áñéóôßåò ìáò.
åßíáé åðéìåëçìÝíç êáé äåß÷íåé üôé Ýãéíå áðü Ýìðåéñï, ãéá ôçí åðï÷Þ ôïõ, êùäé-
êïãñÜöï, ï ïðïßïò üìùò, ìåñéêÝò öïñÝò, áðïäåéêíýåôáé áíïñèüãñáöïò. Ç ÷ñïíï-
ëüãçóç üëùí ôùí ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí äåí åßíáé åöéêôÞ. Óôçí êïñõöÞ ìåñé-
êþí öýëëùí, üìùò, õðÜñ÷ïõí ÷ñïíïëïãéêÝò áíáöïñÝò, üðùò: óôá ö. 125á-127â,
ôï Ýôïò æìò´ (7046-1537/1538) êáé óôá ö. 98á, 127á-128á, 129â-130á, ôï Ýôïò æìç´
(7048-1539/1540). Óôï ö. 96á ìíçìïíåýåôáé ï åðßóêïðïò ôïõ ÃëõêÝùò ÌáêÜñéïò,
ï ïðïßïò áíáöÝñåôáé ôï 1543.4 ÊÜðïéåò ãñáöÝò ßóùò åßíáé ôïõ äåýôåñïõ ìéóïý
ôïõ 16ïõ áé. Þ êáé ôùí áñ÷þí ôïõ 17ïõ. ÐÜíôùò, ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôùí áöéå-
ñùôþí åßíáé ôçò ðåñéüäïõ 1520-1540.
Ï ðñþôïò ãñáöÝáò êáôá÷þñéóå ôá ïíüìáôá ôùí ïéêéóìþí, áðü ôïõò ïðïßïõò
êáôÜãïíôáí ïé áöéåñùôÝò, ìå ôÜîç, ÷ùñßò üìùò íá áíáöÝñåôáé ç åðéóêïðÞ óôçí
ïðïßá áíÞêáí, üðùò óõìâáßíåé óôéò Üëëåò ðñïèÝóåéò ðïõ Ý÷ïõìå äçìïóéåýóåé
ìÝ÷ñé ôþñá. Ïé åðüìåíïé ãñáöåßò ðñüóèåóáí üðïõ Ýôõ÷å ôïõò ïéêéóìïýò ìå áðï-
ôÝëåóìá íá äçìéïõñãçèåß ìßá ãåùãñáöéêÞ áôáîßá. ¸ôóé, óôï ö. 37á, ð.×., óõíá-
íôïýìå ôïí ÂéôïõìÜ ôçò ÊáëáìðÜêáò, ôïõò ÊïìðïôÜäåò ôçò ¢ñôáò, ôï Ãõðôï÷þ-
ñé ôçò Öèéþôéäáò êáé ôïí áðñïóäéüñéóôï ÔæÞêïõ.
ÅÐÉÓÊÏÐÏÉ ÁÍÁÖÅÑÏÌÅÍÏÉ ÓÔÇÍ ÐÑÏÈÅÓÇ 401.

Óôá öýëëá ôçò ðñüèåóÞò ìáò áíáöÝñïíôáé ðïëëïß áñ÷éåñåßò, ìåñéêïß áðü ôïõò
ïðïßïõò äåí óõìðåñéëáìâÜíïíôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò. Óôï ö. 16á, ç
ãñáöÞ ôïõ ïðïßïõ åßíáé ôïõ 17ïõ áé., áíáöÝñïíôáé 9 áñ÷éåñåßò, áðü ôïõò ïðïß-
ïõò ïé 6 Þôáí ìáêáñßôåò, üðùò ðñïêýðôåé áðü ôïí ôñüðï ìíçìüíåõóçò ôïõ ïíü-
ìáôüò ôïõò:
«' Áñ÷"éåñÝùí ÔñúêÜëïõ
ÌíÞóèçôç ê(ýñé)å ôÞí øõ÷Þí Âéóáñßïõ5 'áñ÷éåñÝïò.
ÌíÞóèçôç ê(ýñé)å ôÞí øõ÷Þí Äéïíõóßïõ 'áñ÷"é/'åñÝïò.
ÌíÞóèçôç ê(ýñé)å ôÞí øõ÷Þí / Ãñéãïñßïõ 'áñ÷"é'åñÝïò ' Åëáóþí(áò).
ÌíÞóèçôç ê(ýñé)å ôÞí øõ÷Þí Ãñéãïñßïõ áñ(÷é)'åñÝïò ËéôæÜò.
ÌíÞóèçôç ê(ýñé)å ôÞí øõ÷Þí Ìáêáñßïõ áñ(÷é)åñÝïò.
[Ä]áíé[çë 'áñ÷úåñÝïò. Æçôïõíßïõ
ÌíÞóèçôç ê(ýñé)å ôÞí øõ÷Þí " ÉùÜóáö áñ(÷é)'åñÝïò.
Cùöñïíßïõ 'áñ÷úåñÝùò
[Ä]áíé[çë 'áñ÷úåñÝïò.:- ÍÝ(ùí) Ðáôñ([ùí)».
Ïé ðáñáðÜíù 9 áñ÷éåñåßò åßíáé ïé åîÞò:
1) Ï ìçôñïðïëßôçò ôçò ËÜñéóáò Âçóóáñßùíáò Â´ (ÌÜñôéïò 1527} 13 Óåðôåì-
âñßïõ 1540).6
4. Âë. Âáó. Ã. ÁôÝóçò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò áð´ áñ÷Þò
ìÝ÷ñé óÞìåñïí, åí ÁèÞíáéò 1975, 211.
5. ÂéóÜñéïò} ëáúêüò ôýðïò ôïõ ïíüìáôïò Âçóóáñßùí.
6. Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ÉóôïñéêÜ ó÷üëéá óå åðéãñáöÝò, åðéãñÜììáôá, ÷áñÜãìáôá
êáé åíèõìÞóåéò ôçò ÌïíÞò Äïõóßêïõ. ÓõìâïëÞ óôçí éóôïñßá ôçò ìïíÞò, ÌÍÅ, 1 (ÁèÞíá
1984) 11-12.
98
Ôï ö. 1â ðñüèåóçò 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ, üðïõ áíáöÝñåôáé ï ÷ñüíïò
(ÆÊÇ - 1520) ôçò ðñþôçò ãñáöÞò ôçò.
Ôï ö. 16á ôçò ðñüèåóçò 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ ìå ôï üíïìá ôùí

« 'áñ÷éåñÝùò ÔñúêÜëïõ».
99
2) Ï ìçôñïðïëßôçò ôçò ËÜñéóáò Äéïíýóéïò ï ÅëåÞìùí (+28.3.1510).7
3) Ï åðßóêïðïò ôïõ Äïìåíßêïõ êáé Åëáóóüíáò Ãñçãüñéïò (17.5.1556-1564, Ýôïò
ôçò êáèáßñåóÞò ôïõ).8
4) Ï åðßóêïðïò ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí Ãñçãüñéïò (1647, Ýôïò ôçò ðáñáßôç-
óÞ ôïõ).9
5. Ï ÌáêÜñéïò äåí äéåõêñéíßæåôáé åÜí åßíáé ôïõ «ÔñéêÜëïõ» Þ üðùò ï ðñïç-
ãïýìåíüò ôïõ ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí. Óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò áíáöÝ-
ñïíôáé ï ìçôñïðïëßôçò ôçò ËÜñéóáò ÌáêÜñéïò Á´ (5.11.1668-1686)10 êáé ï åðß-
óêïðïò ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí ÌáêÜñéïò (1518-;).11
6) Ï åðßóêïðïò ôïõ Æçôïõíßïõ (Ëáìßáò) ÄáíéÞë (1603).12
7) Ï ÉùÜóáö äåí äéåõêñéíßæåôáé åÜí åßíáé ôïõ «ÔñéêÜëïõ» Þ üðùò ï ðñïç-
ãïýìåíüò ôïõ ôïý Æçôïõíßïõ. Åðßóêïðïò ôïõ Æçôïõíßïõ, ðÜíôùò, ìå ôï üíïìá ÉùÜ-
óáö äåí áíáöÝñåôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò, åíþ ï ìçôñïðïëßôçò ôçò
ËÜñéóáò ÉùÜóáö áñ÷éåñÜôåõóå ãéá ðñþôç öïñÜ ôï 1581 êáé ãéá äåýôåñç ôï
1590.13
8) Ï Óùöñüíéïò äåí äéåõêñéíßæåôáé åÜí åßíáé ôïõ «ÔñéêÜëïõ» Þ üðùò ï ðñï
ðñïçãïýìåíüò ôïõ ÄáíéÞë ôïõ Æçôïõíßïõ. Ìçôñïðïëßôçò ôçò ËÜñéóáò, ðÜíôùò, ìå
ôï üíïìá Óùöñüíéïò äåí áíáöÝñåôáé óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò, åíþ ï åðß-
óêïðïò ôïõ Æçôïõíßïõ Óùöñüíéïò áíáöÝñåôáé ôï Ýôïò 1636.14
9) Ï ìçôñïðïëßôçò ôùí ÍÝùí Ðáôñþí (ÕðÜôçò) ÄáíéÞë (1684-1690).15
Åêôüò áðü ôïõò ðáñáðÜíù 9 áñ÷éåñåßò, áíáöÝñïíôáé êáé Üëëïé 7, ïé åîÞò:
10) Óôï ö. 31á, ìå ôïõò áöéåñùôÝò ôùí Ëå÷ùíßùí ôïõ Âüëïõ, ï ðñï ôåëåõôáß-
ïò áöéåñùôÞò ôçò ðñþôçò óôÞëçò åßíáé ï áñ÷éåñÝáò ÃåííÜäéïò. Ç êáôá÷þñéóç
ôïõ ïíüìáôüò ôïõ óôç èÝóç áõôÞ óçìáßíåé üôé êáôáãüôáí áðü ôá Ëå÷þíéá.
ÐáñáêÜôù, óôï ö. 67â, üðïõ ïé áöéåñùôÝò ôïõ Öáíáñßïõ ôçò Êáñäßôóáò, ìíç-
ìïíåýåôáé ðñþôïò óôç óåéñÜ ï åðßóêïðïò ÃåííÜäéïò, áêïëïõèïýìåíïò áðü ðÝíôå
éåñåßò. Ðñüêåéôáé ãéá ôï ßäéï ðñüóùðï, ãéá ôïí åðßóêïðï ôïõ Öáíáñßïõ êáé
Íåï÷ùñßïõ ÃåííÜäéï, áðü ôá Ëå÷þíéá, ï ïðïßïò üìùò äåí áíáöÝñåôáé óôïõò åðé-
óêïðéêïýò êáôáëüãïõò. Êáèþò ç ãñáöÞ ôïõ ö. 67â åßíáé ôïõ 1540, ðåñßðïõ, êáé
óôïí åðéóêïðéêü êáôÜëïãï áíáöÝñïíôáé, ãéá ôçí ðåñßïäï 1530-1541, ï ÉãíÜôéïò
7. Âë. Íßêïò Á. ÂÝçò, ü.ð., ó. 462.

8. Âë. Ãñçã. ÂÝëêïò, Ç ÅðéóêïðÞ Äïìåíßêïõ êáé Åëáóóüíïò, Åëáóóüíá 1980, 142.
9. Âë. ÐÜíïò Âáóéëåßïõ, Ç ÅðéóêïðÞ ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí åðß Ôïõñêïêñáôßáò, ÁèÞíá
1960, 147.
10. Âë. ÌáíïõÞë Ãåäåþí, Ðáôñéáñ÷éêïß Ðßíáêåò, ÁèÞíá 1996, 556.
11. Âë. ÐÜíïò Âáóéëåßïõ, ü.ð., ó. 138-139.
12. Âë. Â. Á. Ìõóôáêßäçò, ÈåôôáëéêÜ óçìåéþìáôá åê ÷åéñïãñÜöùí, Êùíóôáíôéíïýðï-
ëéò 1923, 6-7.
13. Âë. Óðõñ. Ä. ÊïíôïãéÜííçò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé. ÐñïóèÞêáé êáé äéïñèþóåéò
åéò ôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò, ÁèÞíáé 1986, 184.
14. Âë. Âáó. Ã. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 273.
100
Á´ êáé, ãéá ôï Ýôïò 1542, ï áðü Ãáñäéêßïõ Êñßìðáâïò,16 äåí ìðïñïýìå íá ðñïó-
äéïñßóïõìå ôïí ÷ñüíï áñ÷éåñáôßáò ôïõ Ãåííáäßïõ.
11) Óôï ö. 75â áíáöÝñåôáé ï åðßóêïðïò ôùí Ãñåâåíþí Äùñüèåïò, ï ïðïßïò äåí
óõìðåñéëáìâÜíåôáé óôïí åðéóêïðéêü êáôÜëïãï.17
12) Óôï ö. 96á áíáöÝñïíôáé äýï åðßóêïðïé ôïõ ÃëõêÝùò: ï ÌáêÜñéïò (1543)18
êáé ï Äáìáóêçíüò ðïõ äåí óõìðåñéëáìâÜíåôáé óôïí åðéóêïðéêü êáôÜëïãï.
13) Óôï ö. 97â áíáöÝñåôáé ï åðßóêïðïò ôïõ Áåôïý ÌçôñïöÜíçò. Ôçò Åðéóêï-
ðÞò ôïõ Áåôïý, ç ïðïßá Þôáí ìßá áðü ôéò åííéÜ åðéóêïðÝò ôçò Ìçôñüðïëçò ôçò
ÍáõðÜêôïõ (óôçí åðáñ÷ßá ôçò Âüíéôóáò), äåí åßíáé ãíùóôüò êáíÝíáò åðßóêï-
ðïò.19 Ôþñá, ëïéðüí, Ý÷ïõìå óôç äéÜèåóÞ ìáò ôï üíïìá åíüò åðéóêüðïõ.
14) Óôï ö. 98á áíáöÝñïíôáé äýï ìçôñïðïëßôåò ôçò ÍáõðÜêôïõ: ï ÁêÜêéïò
(1516-1520)20 êáé ï Ðá÷þìéïò ï ïðïßïò äåí óõìðåñéëáìâÜíåôáé óôïí åðéóêïðé-
êü êáôÜëïãï.
ÌÅÑÏÓ ÐÑÙÔÏ
ÏÉ ÈÅÓÓÁËÉÊÏÉ ÏÉÊÉÓÌÏÉ ÔÇÓ ÐÑÏÈÅÓÇÓ 401

ÔÏÕ ÌÅÃ. ÌÅÔÅÙÑÏÕ
Óôá öýëëá ôçò ðñüèåóçò 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ áíáöÝñïíôáé 220 èåóóáëé-
êïß ïéêéóìïß, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé 46 åßíáé äéáëõìÝíïé Þ áðñïóäéüñéóôïé. ×Üñç
óôç ìáñôõñßá ôçò ðñüèåóÞò ìáò, ç ïðïßá åßíáé ç áñ÷áéüôåñç üëùí, üðùò ðñï-
áíáöÝñáìå, Ý÷ïõìå ðëçñïöïñßåò ãéá ôïõò ïéêéóìïýò áõôïýò ôùí áñ÷þí ôïõ 16ïõ
áé. Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôùí 220 ïéêéóìþí âñßóêåôáé óôç ÄõôéêÞ Èåóóáëßá,
óôçí ïðïßá Þôáí åõêïëüôåñç ç ðñüóâáóç ôùí ìïíá÷þí ôùí Ìåôåþñùí, áëëÜ
áéóèçôÞ åßíáé êáé ç ðáñïõóßá ôùí ïéêéóìþí ôçò ËÜñéóáò êáé ôïõ Âüëïõ. Ïé
ïéêéóìïß áõôïß, 174 äéáôçñïýìåíïé êáé 46 äéáëõìÝíïé Þ áðñïóäéüñéóôïé, êáôÜ
íïìü, Ý÷ïõí ùò åîÞò:
1. Íïìüò ôùí ÔñéêÜëùí 68 ïéêéóìïß
2. Íïìüò ôçò Êáñäßôóáò 46 »
3. Íïìüò ôçò ËÜñéóáò 36 »
4. Íïìüò ôçò Ìáãíçóßáò 18 »
5. Íïìüò ôùí Ãñåâåíþí 5 »
6. Íïìüò ôçò Åõñõôáíßáò 1 ïéêéóìïß
óýíïëï 174 ïéêéóìïß

18. ÁíáöÝñåôáé ùò Âõèñùôïý êáé ÃëõêÝùò. Âë. Âáó. Ã. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 211.
19. Âë. Ô. Ö. ×ñéóôüðïõëïò, Íáýðáêôïò, ÈÇÅ, 9 (ÁèÞíáé 1966) 328.
101
Ïé 46 äéáëõìÝíïé Þ áðñïóäéüñéóôïé ïéêéóìïß, êáôÜ íïìü, Ý÷ïõí ùò åîÞò:
1. Íïìüò ôùí ÔñéêÜëùí 23 ïéêéóìïß
2. Íïìüò ôçò Êáñäßôóáò 11 »
3. Íïìüò ôçò ËÜñéóáò 5 »
4. Íïìüò ôçò Ìáãíçóßáò 1 ïéêéóìüò
5. Íïìüò ôùí Ãñåâåíþí 4 ïéêéóìïß
6. Íïìüò ôçò Åõñõôáíßáò 2 »
óýíïëï 46 ïéêéóìïß
Á. ÐÉÍÁÊÁÓ ÔÙÍ ÈÅÓÓÁËÉÊÙÍ ÏÉÊÉÓÌÙÍ ÔÇÓ ÐÑÏÈÅÓÇÓ 401

1520-1540
á)á ÓÇÌÅÑÉÍÏ ÏÍÏÌÁ ÏÍÏÌÁ ÓÔÇÍ ÐÑÏÈÅÓÇ ÍÏÌÏÓ ÐÏÕ ÁÍÇÊÅÉ
1. ÁãéÜ Áãßá ËÜñéóáò
2. Áãßá ÌïíÞ ÍÝá ÌïíÞ ÔñéêÜëùí
3. ¢ãéïé Èåüäùñïé ¢ãéïò Èåüäùñïò Ìáãíçóßáò
4. ¢ãéïò Ãåþñãéïò Ìðïõ÷ëÜñé ËÜñéóáò
5. ¢ãéïò ÄçìÞôñéïò ¢ãéïò ÄçìÞôñéïò Êáñäßôóáò
6. ¢ãéïò Íéêüëáïò ÂåñåíôæÞ ÔñéêÜëùí
7. ¢ãéïò Ïíïýöñéïò ¢ãéïò Íïýöñéïò Ìáãíçóßáò
8. Áãéüöõëëï Âåëåìßóôé ÔñéêÜëùí
9. Áåôüëïöïò ÄÝóéáíç/ÂåóÝíç ËÜñéóáò
10. ¢æùñïò ÂïõâÜëá ËÜñéóáò
11. Áçäüíá ÇâÜíïõ ÔñéêÜëùí
12. ¢êñç ÌðåóéåñåôæÞá ËÜñéóáò
13. ¢ìðåëïò ÊáóíÝóé Êáñäßôóáò
14. ÁìõãäáëÝá Ãïýíéôæá ËÜñéóáò
15. ÁíÜâñá ÔïãÜíé ËÜñéóáò
16. ÁíáôïëÞ Óåëßôæåéáíç/Óåëßôæéáíç ËÜñéóáò
17. Áíèï÷þñé ÖëïñÝóé Êáñäßôóáò
18. ¢íù Âüëïò Âüëïò Ìáãíçóßáò
19. ÁñãáëáóôÞ ÁñãáëáóôÞ Ìáãíçóßáò
20. ÁñäÜíé ÁñäÜíïõ ÔñéêÜëùí
21. Áñôåóéáíü Ðçôæáñß Êáñäßôóáò
22. ÁóðñïêêëçóéÜ Áóðñïêëçóßá ÔñéêÜëùí
23. Âáëôéíü Âáëôæéíïý ÔñéêÜëùí
24. ÂáóéëéêÞ Âïúâüíôá ÔñéêÜëùí
25. Âëá÷Üâá Ìðëá÷Üâá ÔñéêÜëùí
26. ÂñáãêéáíÜ ÂñáíçáíÜ Åõñõôáíßáò Þ Êáñäßôóáò
27. ÂõôïõìÜò ÂéôïìÜ ÔñéêÜëùí
28. ÃÞëïöïò Ôæïýêá Áñâáíßôéêç Ãñåâåíþí
29. ÃéáííùôÜ ÃéáíïôÜ ËÜñéóáò
30. ÃëáöõñÝò ÊÜðåñíá/ÊÜðñéíá Ìáãíçóßáò
102
31. Ãüìöïé Ñáøßóôá ÔñéêÜëùí
32. Ãïñãïâßôåò Äñïãïâßôáéò Êáñäßôóáò
33. ÄáìÜóé ÄáìÜóé ÊÜôïõ ËÜñéóáò
34. Äáìáóïýëé ÄáìÜóé ô´ ÁðÜíïõ ËÜñéóáò
35. Äáóï÷þñé Æá÷áíÜäåò Êáñäßôóáò
36. ÄåóêÜôç ÁíôåóéêÜôá Ãñåâåíþí
37. Äéáëå÷ôü ÔçÜëåóé ÔñéêÜëùí
38. ÄïìÝíéêï ÄåìåíÞêïò ËÜñéóáò
39. ÄñÜêéá ÄñÜêéá Ìáãíçóßáò
40. Äñáêüôñõðá ÓéëÜôåíá Öáíáñßïõ Êáñäßôóáò
41. Äñõìüò ÍôñéÜíïâï/ÍôñéÜíùâù ËÜñéóáò
42. Åëáóóüíá Åëáóþíáò/Åëáóóüíáò ËÜñéóáò
43. ÅëÜöé ËåæÝóôç ÔñéêÜëùí
44. ¸ëáöïò ÂïõëãáñéíÞ ËÜñéóáò
45. Åëëçíüêáóôñï Âïýíéóôá Êáñäßôóáò
46. Åëëçíüðõñãïò ÃñÜëéóôá Êáñäßôóáò
47. Åõáããåëéóìüò ÊïíéáôæÞ ËÜñéóáò
48. ÆÜñêï ÆÜñêïõ ÔñéêÜëùí
49. ÆçëåõôÞ Æïýëéáíç ÔñéêÜëùí
50. Èåüðåôñá ÊïõâÝëôæé ÔñéêÜëùí
51. ÊáëáìðÜêá Óôáãïß ÔñéêÜëùí
52. Êáêïðëåýñé Êáêïðëåýñç ÔñéêÜëùí
53. ÊáëïãñéáíÜ ÊáëïãåñéáíÜ Êáñäßôóáò
54. ÊáëïãñéáíÞ ÊáëïãåñéáíÞ ÔñéêÜëùí
55. ÊáíÜëéá ÊáíÜëëéá Ìáãíçóßáò
56. Êáñáâßäá Êáñáâýäåò Êáñäßôóáò
57. Êáñäßôóá Êáñäßôæá Êáñäßôóáò
58. Êáñßôóá Êáñßóôá ËÜñéóáò
59. Êáñßôóá Êáñßôæá áðü ôá ÂñáíçáíÜ Êáñäßôóáò
60. ÊáñïðëÝóé ÊáñâïõíïðëÝóç Êáñäßôóáò
61. Êáñðï÷þñé ÃêÝñìðåóé Êáñäßôóáò
62. ÊáñõÝò Êáñáßò ÔñéêÜëùí
63. ÊáóôáíéÜ Êáóôáíßá Êáñäßôóáò
64. ÊáóôñÜêé ÊáóôñÜêé Óôáãïýò ÔñéêÜëùí
65. Êáóôñß Êáóôñß ËÜñéóáò
66. ÊáôÜêáëç ÊáôÜêáëïõ Ãñåâåíþí
67. Êáôáöýãé Êáôáöýãé Êáñäßôóáò
68. Êáôï÷þñé Êáôï÷þñé Ìáãíçóßáò
69. Êåñáìßäé Êåñáìßäé ÔñéêÜëùí
70. Êåñáóïýëá(;) Êåñáóßá ÔñéêÜëùí
71. Êåöáëüâñõóï ÌÝñôæç Êåöáëüâñõóï ÔñéêÜëùí
103
72. Êëåéíü Êëåéíïâüò ÔñéêÜëùí
73. Êëïêïôüò Êëùêïôüò ÔñéêÜëùí
74. Êüêêéíï Íåñü Êüêêéíï Íåñþ ËÜñéóáò
75. ÊïóêéíÜò ÊïóêéíÜ Êáñäßôóáò
76. Êïôñþíé ÄñáìÞóôé ÔñéêÜëùí
77. ÊïõêïõñÜâá ÊïõñÜâá ËÜñéóáò
78. ÊñáíéÜ ÊñáíÝá ËÜñéóáò
79. ÊñáíéÜ ÊñáíÝá åéò Áóðñïðüôáìï ÔñéêÜëùí
80. ÊñÞíç ÂïóôÞäé ÔñéêÜëùí
81. Êñéíßôóá Êñéíßôæá ÔñéêÜëùí
82. Êñýá Âñýóç Âïõíáêïýëéá ÔñéêÜëùí
83. ÊñõïðçãÞ ÔæåñÝôæç Êáñäßôóáò
84. ËÜñéóá ËÜñéóá ËÜñéóáò
85. Ëáìðåñü ÔåôÜé/ÔáôÜç Êáñäßôóáò
86. Ëáýêïò Ëáýêïò Ìáãíçóßáò
87. Ëå÷þíéá Ëå÷üíéá Ìáãíçóßáò
88. Ëéüðñáóï Ëåüðñáóï ÔñéêÜëùí
89. ËïããÜ ËïããÜ ÔñéêÜëùí
90. Ëïõôñü Ëïõôñü Êáñäßôóáò
91. ËõãáñéÜ ÃïõñæÞ ÔñéêÜëùí
92. Ìáãïýëá Ìáãïýëá Êáñäßôóáò
93. Ìáêñéíßôæá Ìáêñõíßôæá/Ìáêñéíßôæá Ìáãíçóßáò
94. Ìáêñõ÷þñé Ìáêñé÷üñé Êáñäßôóáò
95. ÌáëáêÜóé ÌáëáêÜóé ÔñéêÜëùí
96. ÌáñáèÝá ÂÜíáñé Êáñäßôóáò
97. ÌÜñêï ÌÜñêïõ Êáñäßôóáò
99. ÌåãÜëá Êáëýâéá Êáëßâéá ÔñéêÜëùí
99. Ìåãáëüâñõóï Íåâïëßáíç ËÜñéóáò
100. ÌåãÜëï Åëåõèåñï÷þñé Ëåõèåñï÷þñé ËÜñéóáò
101. Ìåãáëï÷þñé Ìðïõ÷ïýíçóôá ÔñéêÜëùí
102. ÌåãÜñ÷ç ÌåãÜñ÷ç ÔñéêÜëùí
103. Ìåëßâïéá ÁèáíÜôç ËÜñéóáò
104. ÌåóïñÜ÷ç ×áóÜí ÔÜôáñé ËÜñéóáò
105. Ìåóï÷þñé Ìéëüãïõóôá ËÜñéóáò
106. Ìåôáìüñöùóç Êïõñôßêé Êáñäßôóáò
107. ÌçëÝá Âïýñìðá ËÜñéóáò
108. Ìïó÷Üôï ÌðëÜãæïõ Êáñäßôóáò
109. Ìïó÷ïëïýñé Ìïó÷ïëïýñé Êáñäßôóáò
110. ÌïõæÜêé ÌïõæÜêé Êáñäßôóáò
111. Ìïý÷á Ìïý÷á Êáñäßôóáò
112. Ìýñéíá Ìßñïõ Êáñäßôóáò
104
113. ÍÜìáôá ÍåÜìáôá ËÜñéóáò
114. Íåï÷þñé Íåù÷þñé Äåõñüðïëçò Êáñäßôóáò
115. ÍåñÜéäá ÓðéíÜóá Êáñäßôóáò
116. Íåñáúäï÷þñé Âåôåñíßêïõ ÔñéêÜëùí
117. ÍïìÞ ÍïìÞ ÔñéêÜëùí
118. ÎåíéÜ ÎåíéÜ Ìáãíçóßáò
119. Ïé÷áëßá Íåï÷þñé/Íåù÷þñç ÔñéêÜëùí
120. Ïîýíåéá Ìçãçñßôæá ÔñéêÜëùí
121. ÐáëáìÜò ÐáëáìÜ Êáñäßôóáò
122. ÐáëéïìïíÜóôçñï ÌðåëÝôæç ÔñéêÜëùí
123. Ðáëéüðõñãïò ÆáâëÜíôéá ÔñéêÜëùí
124. ÐáëéïõñãéÜ ÆìéÜôæç/ÓìéÜóôæç Ãñåâåíþí
125. Ðáëéï÷þñé Ðáëåéù÷þñé Êáñäßôóáò
126. ÐáñáóêåõÞ Áãßá ÐáñáóêåõÞ Ãñåâåíþí
127. Ðåäéíü ÂåëÝóé Êáñäßôóáò
128. Ðåæïýëá ÌðéæÞëá Êáñäßôóáò
129. ÐåñäéêïñÜ÷ç Êáôßäç ÔñéêÜëùí
130. ÐåñéóôÝñá ÔæÜóé ÔñéêÜëùí
131. ÐÝôñéíï Ðåôñéáíüò Êáñäßôóáò
132. ÐçãÞ ÌðïëéÜíá/ÐïëõÜíá ÔñéêÜëùí
133. ÐéÜëåéá Ëåðåíßôæá ÔñéêÜëùí
134. ÐëÜôáíïò ÂÜíéá ÔñéêÜëùí
135. ÐïñôáñéÜ ÐïñôáñéÜ Ìáãíçóßáò
136. ÐïñôÞ ÐïñôÞ Êáñäßôóáò
137. ÐïôáìéÜ Ðïôáìßá ËÜñéóáò
138. ÐñïÜóôéï ÐáñáðñÜóôáíïõ Êáñäßôóáò
139. Ðñüäñïìïò ÊïõñôÝóé Êáñäßôóáò
140. Ðñüäñïìïò Ðñüäñïìïò ÔñéêÜëùí
141. Ðôåëåüò Öôåëßù Ìáãíçóßáò
142. Ðýëç ÌåãÜëç Ðþñôá ÔñéêÜëùí
143. Ðõñãåôüò Ðõñãçôüò/Ðõñãéôüò ÔñéêÜëùí
144. Ðýñãïò Êéåñßïõ Ðýñãïò Êáñäßôóáò
145. Ñßæùìá ÓéëÜôçíá/ÓêëÜôçíá ÔñéêÜëùí
146. Ñïðïôü Ñùðïôþ ÔñéêÜëùí
147. Óáñáêßíá Óáñáêßíá Ðéêüëïõ ÔñéêÜëùí
148. ÓåñâùôÜ ÓåñâïôÜ ÔñéêÜëùí
149. ÓÝóêëï ÓÝóêëù Ìáãíçóßáò
150. ÓêÞôç ÓêÞôç ËÜñéóáò
151. ÓïöÜäåò ÓïöÜäåò Êáñäßôóáò
152. Óïýñðç Óïýñìðç Ìáãíçóßáò
153. ÓðçëéÜ ÓðéëéÜ ËÜñéóáò
105
154. Óôñüöõëïò Óôñüâéëïò/Óôñüöéëïò Ìáãíçóßáò
155. ÓùôÞñá ÓùôÞñáò ÔñéêÜëùí
156. ÓùôÞñá ÓùôÞñáò ÆáãïñÜò Ìáãíçóßáò
157. Óùôçñßôóá ÊÜøéóôá ËÜñéóáò
158. ÔáîéÜñ÷åò Êñåôæïýíéóôá/Êñéôæßíéóôá ÔñéêÜëùí
159. Ôñßêáëá Ôñßêáëá ÔñéêÜëùí
160. ÔóáñéôóÜíç Ôæåñíçôæçáíß/Ôæåñßôæáíç ËÜñéóáò
161. ÔóéöëéêÜêé ÌáôáñáããÝïõò Êáñäßôóáò
162. Ôýñíáâïò ÔïõñíÜâïõ ËÜñéóáò
163. ÖáíÜñé ÖáíÜñé Êáñäßôóáò
164. Öáñêáäüíá Ôæéãüôé ÔñéêÜëùí
165. ÖÜñóáëá ÖÝñóáëá ËÜñéóáò
166. ÖÞêç Âáñéðüìðç ÔñéêÜëùí
167. Öéëýñá ËåóåíÜ ÔñéêÜëùí
168. Öëáìïýëé Öëáìïýëé ÔñéêÜëùí
169. ÖëáìðïõñÝóé ÖëáìïõñÝóé/ÖëáìðïõñÝóé ÔñéêÜëùí
170. ÖùôÜäá Ìáãïýëá ÔñéêÜëùí
171. ×áëßêé ×áëßêïé ÔñéêÜëùí
172. ×áíôÜêé ×áíôÜêé Êáñäßôóáò
173. ×ñýóéíï ×ñõóÞíï ÔñéêÜëùí
174. ØÞëùìá ÊñåôæïôÜäåò ÔñéêÜëùí
Â. ÐÉÍÁÊÁÓ ÔÙÍ ÄÉÁËÕÌÅÍÙÍ ÊÁÉ ÁÐÑÏÓÄÉÏÑÉÓÔÙÍ

ÏÉÊÉÓÌÙÍ ÓÔÇÍ ÐÑÏÈÅÓÇ 401
á)á ÏÍÏÌÁ ÔÏÕ ÏÉÊÉÓÌÏÕ ÍÏÌÏÓ ÐÏÕ ÂÑÉÓÊÏÔÁÍ ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ
1. Áãßá Ìáñßíá Êáñäßôóáò áðñïóäéüñéóôïò
2. Áãßá ÐáñáóêåõÞ Ôæçãüôé ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
3. ¢ãéïò Ãåþñãçò Ãñåâåíþí äéáëõìÝíïò
4. ¢ãéïò Ãåþñãéïò ËçâáäáñÝïõò Êáñäßôóáò áðñïóäéüñéóôïò
5. ÂÜâá ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
6. Âáèßñåõìá ËÜñéóáò äéáëõìÝíïò
7. ÂåëùôÜ ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
8. ÂÞëá ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
9. ÂçëçâÞóäá ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
10. ÂéëÜ åéò ôï Áóðñïðüôáìï ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
11. Âïñïýóé Êáñäßôóáò áðñïóäéüñéóôïò
12. ÂñáäÝóç ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
13. Ãêëïêïâþ (Ãêëïêïâüò) ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
14. Ãïýñâéáíç (Ãñïýâéáíç) ËÜñéóáò äéáëõìÝíïò
106
á)á ÏÍÏÌÁ ÔÏÕ ÏÉÊÉÓÌÏÕ ÍÏÌÏÓ ÐÏÕ ÂÑÉÓÊÏÔÁÍ ÐÁÑÁÔÇÑÇÓÅÉÓ
15. Äùâñïýóé Êáñäßôóáò áðñïóäéüñéóôïò
16. ÆáñáâÝëç ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
17. Êáëáðüäé Ãñåâåíþí äéáëõìÝíïò
18. Êáëßâéá Êïèþíé ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
19. Êáëßâéá ÌåôæçÜíçò Êáñäßôóáò áðñïóäéüñéóôïò
20. Êáñßá (ÊáñõÜ) Êáñäßôóáò áðñïóäéüñéóôïò
21. Êßöù (Êýöïò) Åõñõôáíßáò äéáëõìÝíïò
22. Êëáðïýò (×ëáðïß) Ãñåâåíþí äéáëõìÝíïò
23. Êïêêéíüëïããï ËÜñéóáò äéáëõìÝíïò
24. Êüìðëç (Êüðëé) ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
25. ÊïõëéäÜ ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
26. ÊñÜøç ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
27. Êñßï Íåñþ (Êñýï Íåñü) ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
28. ËÝóôéáíç Ìáãíçóßáò äéáëõìÝíïò
29. Ëçðï÷þñé ôïõ ×áëéêßïõ ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
30. ËéâÜäé ðëçóßïí ôï ÊáóôñÞ ËÜñéóáò äéáëõìÝíïò
31. ËéêïõâéÜíç (ËõêïâéÜíç) Êáñäßôóáò äéáëõìÝíïò
32. ËïìíçôæÜ (Ëüìíéôæá) ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
33. Ìáãïýëá ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
34. ÌÜñìáñïõ ÔñéêÜëùí áðñïóäéüñéóôïò
35. Ìéêñï÷ñýóïõ Êáñäßôóáò äéáëõìÝíïò
36. Ìïêüóé ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
37. ÌïõæÜêé ðëçóßïí Êáñäßôóáò äéáëõìÝíïò
ôïõ Ìïó÷ïëïýñé
38. ÌðñéôæÝóé (ÐñéíôæÝóé) Êáñäßôóáò äéáëõìÝíïò
39. ÍôæÝñôæç (ÔæÝñôæé) ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
40. Ðáðáäüðïõëïí ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
41. ÐÝóéá (ÌðÝóéá) Åõñõôáíßáò äéáëõìÝíïò
42. ÐïëëïéäÝíôñé (ÐïëõäÝíôñé) ËÜñéóáò äéáëõìÝíïò
43. Ñïîüñç (Ñïîéüñé) ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
44. Óáñåêßíá (Óáñáêßíá) Êáñäßôóáò äéáëõìÝíïò
45. Ôïõñßôæá (Ôüñéôæá) Ãñåâåíþí äéáëõìÝíïò
46. Ôñéöïýíéóôá ÔñéêÜëùí äéáëõìÝíïò
Ã. ÏÉ ÈÅÓÓÁËÉÊÏÉ ÏÉÊÉÓÌÏÉ ÔÇÓ ÐÅÑÉÏÄÏÕ 1520 - 1540

1. Áãßá-ÁãéÜ, óôá ö. 81á-81â, ìå 61 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé
Üëëïõò 25 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, óôï ö. 126â, ìå áöéåñùôÝò ôïõ Ýôïõò 1538,
êáé óôï ö. 127á, ìå 3 áöéåñùôÝò, åðßóçò ôïõ Ýôïõò 1538.
2. Áãßá ÐáñáóêåõÞ-ÐáñáóêåõÞ ôçò ÄåóêÜôçò, óôï ö. 116â, ìå 17 áöéåñùôÝò
ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé 15 åßíáé äéáãñáììÝ-
íïé.
107
3) Áãßá ÐáñáóêåõÞ Ôæçãüôé. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò21 óôçí ðåñéï÷Þ ôçò
Öáñêáäüíáò, óôï ö. 37â, ìå 8 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
4) Áãéìáñßíá-Áãßá Ìáñßíá. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ìïõæá-
êßïõ, óôï ö. 68â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 6 ìåôáãåíÝ-
óôåñçò.
5) ¢ãéïò Ãåþñãçò. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò ôçò ÄåóêÜôçò, óôï ö. 117á, ìå 2
áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
6) ¢ãéïò Ãåþñãéïò ËçâáäáñÝïõò. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò22 óôçí ðåñéï÷Þ
ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 108á, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
öÞò.
7) ¢ãéïò ÄçìÞôñéïò ôïõ ÐáëáìÜ, ìå 3 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò.
8) ¢ãéïò Èåüäùñïò-¢ãéïé Èåüäùñïé ôïõ Áëìõñïý, óôï ö. 102â, ìå 11 áöéå-
ñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
9) ¢ãéïò Íïýöñéïò-¢ãéïò Ïíïýöñéïò ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 80â, ìå 15 áöéåñù-
ôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò.
10) ÁèáíÜôç-Ìåëßâïéá ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 103á, ìå 14 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò êáé Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò.
11) ÁíôåóéêÜôá-ÄåóêÜôç, óôï ö. 58â, ìå 8 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
12) ÁñãáëáóôÞ ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 107á, ìå 10 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò
êáé Üëëïõò 5 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 128á, ìå 5 áöéåñùôÝò ôïõ 1540, áðü
ôïõò ïðïßïõò ïé 2 åßíáé äéáãñáììÝíïé äéüôé áíáöÝñïíôáé êáé óôï ö. 107á.
13) ÁñäÜíïõ-ÁñäÜíé ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 23á, ìå 3 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôå-
ñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
14) Áóðñïêëçóßá-ÁóðñïêêëçóéÜ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 63á, ìå 2 áöéåñù-
15) ÂÜâá. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò êïíôÜ óôç Äïýðéáíç ôïõ Êáóôñáêßïõ, üðïõ ôï
ôïðùíýìéï ÂÜâá-ÌðÜìðá, óôï ö. 43á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
16) Âáèßñåõìá-Âáèýñåìá. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÁãéÜò, óôï
ö. 83á, ìå 9 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 37 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñá-
öþí, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé 2 åßíáé äéáãñáììÝíïé.
17) Âáëôéôæçíïý-Âáëôéíü ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 18â, ìå 5 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
íÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
18) ÂÜíáñé-ÌáñáèÝá ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 23á, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
óôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
19) ÂÜíéá-ÐëÜôáíïò ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 21â, ìå 6 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò êáé Üëëïõò 11 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 22â, ìå 2 áöéåñù-
21. Ùò Áãßá ÐáñáóêåõÞ áíáöÝñåôáé ôï 1542. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá ÷ùñéÜ ôçò Åðé-
óêïðÞò ôïõ Ãáñäéêßïõ, Ôñéêáëéíü Çìåñïëüãéï ´93-´94, Ôñßêáëá 1994, 290.
22. Óôçí ðñüèåóç 37 ôïõ Äïõóßêïõ ï ïéêéóìüò áíáöÝñåôáé ùò Ëõâáäáñáßïé. Âë.
Êþóôáò Óðáíüò, Ïé êáñäéôóéþôéêïé ïéêéóìïß ôïõ 16ïõ áéþíá óôçí ðñüèåóç 37 ôçò ÌïíÞò
ôïõ Äïõóßêïõ, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 37 (2000) 116.
108
ôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
20) Âáñéðüìðç-ÖÞêç ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 36â, ìå áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò
ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
21) Âåëåìßóôé-Áãéüöõëëï ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 60â, ìå 4 áöéåñùôÝò ìåôá-
ãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
22) ÂåëÝóé-Ðåäéíü ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 36á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò êáé Üëëïõò 13 ìåôáãåíÝóôåñçò. ÅðéðëÝïí áíáöÝñïíôáé Üëëá äýï Üôïìá:
ï «'éáôñüò êáß õ"éïß á'õôï[õ».
23) ÂåëùôÜ. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Áñäáíßïõ ôçò ÊáëáìðÜ-
êáò, óôï ö. 23á, ìå 7 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
24) ÂåñåíôæÞ-¢ãéïò Íéêüëáïò ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 47â, ìå 4 áöéåñùôÝò
ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
25) Âåôåñíßêïõ-Íåñáúäï÷þñé ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 52á, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
26) ÂÞëá. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò äõôéêþò ôùí ÔñéêÜëùí, ìÜëëïí êïíôÜ óôï
ðïôÜìé ÂåëÜ, óôï ö. 52â, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 50á,
ìå Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
27) ÂçëçâÞóäá. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï
ö. 79â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
28) ÂéëÜ åéò ôï Áóðñïðüôáìï. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò23 óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ
ÁóðñïðïôÜìïõ, óôï ö. 57á, ìå 4 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé 2 Üëëïõò
ìåôáãåíÝóôåñçò.
29) ÂéôïìÜ-ÂõôïõìÜò ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 37á, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 6 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 50á ìá Üëëïõò 10 ìåôá-
ãåíÝóôåñùí ãñáöþí ôçò áñ÷éêÞò.
30) ÂïÞâïíôá-ÂáóéëéêÞ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 46â, ìå 23 áöéåñùôÝò ìåôá-
31) Âüëïò- ¢íù Âüëïò, óôï ö. 80á, ìå 40 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, áðü
ôïõò ïðïßïõò ïé 13 åßíáé ìïíá÷ïß, êáé Üëëïõò 5 ìåôáãåíÝóôåñçò.
32) Âïñïýóé. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ, ìÜëëïí, ôùí ÓïöÜäùí,
óôï ö. 69á, ÷ùñßò áöéåñùôÝò.
33) ÂïóôÞäé- ÊñÞíç ôçò Öáñêáäüíáò, óôï ö. 20â, ìå 15 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 21á, ìå 1 áöéåñùôÞ, ï
ïðïßïò åßíáé äéáãñáììÝíïò áðü ôï ö. 20â.
34) ÂïõâÜëá- ¢æùñïò ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 74â, ìå 3 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
óôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 61â ÷ùñßò áöéåñùôÝò.
35) ÂïõëãáñéíÞ- ¸ëáöïò ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 102á, ìå 31 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
óôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé 2 åßíáé äéáãñáììÝíïé.
36) Âïõíáêïýëéá- Êñýá Âñýóç ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 41â, ìå 6 áöéåñùôÝò
ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé ìéóïß åßíáé ìïíá÷Ýò.
23. Ðñþôç öïñÜ óõíáíôïýìå ôïí ïéêéóìü áõôü ìå ôïí ðñïóäéïñéóìü «åéò ôï Áóðñï-
ðüôáìï».
109
37) Âïýíéóôá- Åëëçíüêáóôñï ôïõ Ìïõæáêßïõ, óôï ö. 68â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò, óôï ö. 86â, ìå Üëëïõò 28 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí ôçò áñ÷é-
êÞò, êáé óôï ö. 123â ìå 5 áöéåñùôÝò ôïõ Ýôïõò 1540.
38) Âïýñìðá- ÌçëÝá ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 74á, ìå 5 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
39) ÂñáäÝóç. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö.
50á ìå 1 áöéåñùôÞ ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
40) ÂñáíçáíÜ- ÂñáãêéáíÜ ôçò Åõñõôáíßáò Þ ôçò Êáñäßôóáò24 óôï ö. 77â, ìå
26 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
41) ÃéáíïôÜ- ÃéáííùôÜ ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 74â, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝ-
42) ÃêÝñìðåóé- Êáñðï÷þñé ôùí ÓïöÜäùí, óôï ö. 45â, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãå-
43) Ãêëïêïâþ- Ãêëïãêïâüò. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÊáôÜöõ-
ôïõ ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 69â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
44) Ãïýíéôæá- ÁìõãäáëÝá ôçò ËÜñéóáò, óôï ö. 67á, ìå 3 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
45) Ãïýñâéáíç- Ãñïýâéáíç. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò áíÜìåóá óôïí Áåôüëïöï êáé
óôçí ÐïôáìéÜ ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 82â, ìå 7 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí
ôçò áñ÷éêÞò.
46) ÃñÜëéóôá- Åëëçíüðõñãïò ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 123â, ìå 1 áöéåñùôÞ ôïõ
Ýôïõò 1540.
47) ÃñïõæÞ- ËõãáñéÜ ôùí ÔñéêÜëùí, óôá ö. 34â, ìå 1 áöéåñùôÞ, êáé óôï ö.
100â, ìå Üëëïõò 2, ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí ôçò áñ÷éêÞò.
48) ÄáìÜóé ô´ ÁðÜíïõ- Äáìáóïýëé ôïõ ÔõñíÜâïõ, óôï ö. 65á, ìå 7 áöéåñù-
ôÝò ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí ôçò áñ÷éêÞò.
49) ÄáìÜóé ÊÜôïõ- ÄáìÜóé ôïõ ÔõñíÜâïõ, óôï ö. 65á, ìå 13 áöéåñùôÝò ìåôá-
50) ÄåìåíÞêïò- ÄïìÝíéêï ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 65á, ìå 7 áöéåñùôÝò ìåôá-
51) ÄÝóéáíç- Áåôüëïöïò ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 55á, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò êáé Üëëïõò 37 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 126â, ùò ÂåóÝíç25
/çãïõí ÄÝóéáíç, ìå 24 áöéåñùôÝò ôïõ Ýôïõò 1538.
52) ÄñÜêéá ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 106á, ìå 8 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé
Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò.
53) ÄñáìÞóôé- Êïôñþíé ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 82á, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝ-
24. Äåí åßìáóôå áðïëýôùò âÝâáéïé åÜí ðñüêåéôáé ãéá ôá ÂñáãêéáíÜ ôçò Åõñõôáíßáò
Þ ôçò Êáñäßôóáò. Ôá ôåëåõôáßá óõíÞèùò áíáöÝñïíôáé ùò ÌéêñÜ ÂñáãêéáíÜ.
25. Âåóáßíç êáé ÂÝóáéíá} ôï ìåóáéùíéêü üíïìá ôçò ÄÝóéáíçò. Óôéò Notitiae ôùí 11ïõ-
15ïõ áé. áíáöÝñåôáé ç ÅðéóêïðÞ ôçò Âåóáßíçò. Âë. Fr. Hild. ê.Ü., Ç ÂõæáíôéíÞ Èåóóá-
ëßá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 12 (1987) 34.
110
54) Äñïãïâßôáéò-Ãïñãïâßôåò ôïõ ÐáëáìÜ, óôï ö. 37â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
55) Äùâñïýóé. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò, ìÜëëïí êôçíïôñïöéêüò, óôï âïõíü
Íôïìðñïýôóé-Äïâñïýóé ôïõ ÐáëáìÜ, óôï ö. 23â, ìå 6 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôå-
ñùí ãñáöþí ôçò áñ÷éêÞò.
56) Åëáóþíáò- Åëáóóüíá, óôï ö. 64á, ìå 40 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò
êáé Üëëïõò 6 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 74á, ùò Åëáóóüíáò, ìå Üëëïõò
24 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
57) ÆáâëÜíôéá- Ðáëéüðõñãïò ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 19á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 42 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
58) ÆáñáâÝëç. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò ìÜëëïí óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ïéêéóìþí
ÊáóôáíéÜ êáé ÊáëïãñéáíÞ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 59â, ìå 6 áöéåñùôÝò ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò.
59) ÆÜñêïõ- ÆÜñêï ôçò Öáñêáäüíáò, óôï ö. 39â, ìå 5 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 8 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 125á, ìå 1 áöéå-
ñùôÞ ôïõ 1538.
60) Æá÷áíÜäåò (Æáñ÷áíÜäåò)- Äáóï÷þñé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 44â, ìå 6
61) ÆìéÜôæç, ÆìéÜóôæç- ÐáëéïõñãéÜ ôçò ÄåóêÜôçò, óôï ö. 60á, ìå 15 áöéå-
ñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé 8 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 115, ùò
ÓìéÜôæç, ìå Üëëïõò 17.
62) Æïýëéáíç- ÆçëåõôÞ ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 125á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôïõ Ýôïõò
1538.
63) ÇâÜíïõ (ÃéïâÜíïõ)- Áçäüíá ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 74â, ìå 3 áöéåñù-
ôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
64) Êáêïðëåýñç- Êáêïðëåýñé ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 118á, ìå 3 áöéåñùôÝò
65) Êáëáðüäé. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò áíÜìåóá óôïõò ïéêéóìïýò ÊáôÜêáëç,
ÔñéêïêêéÜ êáé Êáñðåñü ôùí Ãñåâåíþí, óôçí êïéëÜäá ÖéëïõñãéÜ, óôï ö. 58â,
ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
66) Êáëßâéá- Ìåã. Êáëýâéá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 68á, ìå 4 áöéåñùôÝò ôçò
67) Êáëßâéá Êïèüíé- Êáëýâéá ôïõ Êïèùíßïõ. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò êáé
áìÜñôõñïò áðü Üëëç ðçãÞ, ðéèáíþò óôçí ðåäéÜäá äõôéêþò ôùí ÔñéêÜëùí üðïõ
åß÷áí ôï ÷åéìáäéü ôïõò êôçíïôñüöïé ôïõ Êïèùíßïõ (Ðïëõíåñßïõ) ôïõ Áóðñïðï-
ôÜìïõ, óôï ö. 68á, ìå 3 áöéåñùôÝò (ïé äýï ìïíá÷ïß) ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷é-
68) Êáëßâéá ôçò ÌåôæçÜíçò- Êáëýâéá ôçò ÌåóäÜíçò. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêé-
óìüò, óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Áãíáíôåñïý ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 46á, ìå 2 áöéåñù-
ôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
69) ÊáëïãåñéáíÜ- ÊáëïãñéáíÜ ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 93â, ìå 2 áöéåñùôÝò
111
Ôï ö. 64á ôçò ðñüèåóçò 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ
ìå ôá ïíüìáôá áöéåñùôþí ôçò Åëáóóüíáò
112
70) ÊáëïãåñéáíÞ- ÊáëïãñéáíÞ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 57â, ìå 3 áöéåñùôÝò
ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 4 ìåôáãåíÝóôåñçò.
71) ÊáíÜëëéá- ÊáíÜëéá ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 83â, ìå 6 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
óôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, áðü ôïõò ïðïßïõò ï Ýíáò äéáãñáììÝíïò.
72) ÊÜðåñíá- ÃëáöõñÝò ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 126â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôïõ Ýôïõò
1538, óôï ö. 107á, ùò ÊÜðñéíá, ìå 9 áöéåñùôÝò, ìÜëëïí ôïõ 1538, êáé Üëëïõò
3 ìåôáãåíÝóôåñçò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 74á, ùò ÊÜðñíá, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãå-
73) Êáñáâýäåò. Óõíïéêßá ôïõ Ðëáêùôïý26 ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 78â, ìå 7
74) Êáñáßò- ÊáñõÝò, óõíïéêßá ôþñá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 18á, ìå 3 áöéå-
75) ÊáñâïõíïðëÝóç- ÊáñïðëÝóé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 71â, ìå 9 áöéåñùôÝò,
óôï ö. 121â, ìå Üëëïõò 3 ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 114â,
ùò ÊáñâïõíïðëÝóé, ìå 1 áöéåñùôÞ ï ïðïßïò áíáöÝñåôáé êáé óôï ö. 121â.
76) Êáñäßôæá- Êáñäßôóá, óôï ö. 47â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷é-
77) Êáñßá- ÊáñõÜ. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÁñãéèÝáò, óôï
78) Êáñßóôáò- Êáñßôóá ôçò ËÜñéóáò, óôï ö. 65â, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
79) Êáñßôæá 'áðü ôá ÂñáíçáíÜ- Êáñßôóá ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 78á, ìå 1
áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
80) ÊáóíÝóé- ¢ìðåëïò ôùí ÓïöÜäùí, óôï ö. 44â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
81) Êáóôáíßá- ÊáóôáíéÜ ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 70â, ìå 4 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 7 ìåôáãåíÝóôåñçò.
82) ÊáóôñÜêé Óôáãïýò- ÊáóôñÜêé ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 41á, ìå 6 áöéå-
83) Êáóôñß ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 85á, ìå 11 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé
Üëëïõò 6 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 126â, ìå 1 áöéåñùôÞ ôïõ 1538.
84) Êáôßäç- ÐåñäéêïñÜ÷ç ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 125â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôïõ
1538.
85) ÊáôáêÜëïõ- ÊáôÜêáëç ôùí Ãñåâåíþí, óôï ö. 60á, ìå 2 áöéåñùôÝò, êáé
óôï ö. 116á, ìå Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
86) Êáôáöýãç- Êáôáöýãé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 71á, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãå-
íÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, óôï ö. 124á, ìå 1 áöéåñùôÞ ôïõ 1540, êáé óôï
ö. 129â, ùò 'åðéóêïð[çò Èáõìáêï[õ ÷ùñßùí Êáôáöýãç, ìå Üëëïõò 4 áöéåñùôÝò ôïõ
1540.
87) Êáôï÷þñé ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 128á, ìå 1 áöéåñùôÞ ôïõ 1540, êáé óôï ö.
26. ¢ëëç ìßá áíáöïñÜ ôïõ ïéêéóìïý ùò Êáñáâýäá, âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé êáñäé-
ôóéþôéêïé ïéêéóìïß...., ü.ð., ó. 115.

106á, ùò Êáôï÷üñé, ìå Üëëïõò 2 áöéåñùôÝò ôïõ 1538, ìÜëëïí, áðü ôïõò ïðïßïõò
ï ðñþôïò åßíáé ï ßäéïò ìå áõôüí ôïõ ö. 128á.
88) ÊÜøéóôá (ÊÜðéóôá)- Óùôçñßôóá ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 103â, ìå 2 áöéåñùôÝò
ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé óôï ö. 84â, ìå Üëëïõò 4 ìåôáãåíÝóôåñçò.
89) Êåñáìßäé ôçò Öáñêáäüíáò, óôï ö. 20á, ìå 4 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
öÞò êáé Üëëïõò 5 ìåôáãåíÝóôåñçò.
90) Êåñáóßá-(ÊåñáóéÜ) ôçò ÊáëáìðÜêáò, ç óçìåñéíÞ Êåñáóïýëá Þ ç Èåï-
ôüêïò, óôï ö. 59á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, ïé ïðïßïé áíáöÝñïíôáé,
ìå ôçí ßäéá óåéñÜ, êáé óôï ö. 61á.
91) Êßöù (Êýöïò). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò ôçò Åõñõôáíßáò, äõôéêþò ôçò ÍåñÜé-
äáò ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 121â, ìå áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
öÞò, ïé ïðïßïé üìùò åßíáé äéáãñáììÝíïé ìå Ýíá XI.
92) Êëáðïýò (×ëáðïß). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò áíÜìåóá óôçí ÊáëëéèÝá êáé
óôá Ðñéüíéá ôùí Ãñåâåíþí êáé óôïõò ÓôáãéÜäåò ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 51â,
ìå 4 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 3 ìåôáãåíÝóôåñçò.
93) Êëåéíïâüò- Êëåéíü ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 42á, ìå áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
94) Êëùêïôüò- Êëïêïôüò ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 40â, ìå 6 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
95) Êüêçíï Íåñü- Êüêêéíï Íåñü ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 84â, ìå 5 áöéåñùôÝò ôçò
96) Êïêêéíüëïããï (Êïêêéíüëïããïò). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò
Âåñäéêïýóéáò ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 62á, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò
97) Êüìðëç (Êüðëé). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Áãéüöõëëïõ ôçò
ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 59á, ìå 1 áöéåñùôÞ ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
98) ÊïíéáôæÞ- Åõáããåëéóìüò ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 65á, ìå 5 áöéåñùôÝò
99) ÊïóêéíÜ- ÊïóêéíÜò ôïõ ÐáëáìÜ, óôï ö. 40á, ìå 5 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 17 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
100) ÊïõâÝëôæé- Èåüðåôñá ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 47á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò
101) ÊïõëéäÜ. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò27 óôá áíáôïëéêÜ ôùí ÔñéêÜëùí, óôï
ö. 36á, ÷ùñßò áöéåñùôÝò.
102) ÊïõñÜâá (ÊïõêïõñÜâá)- ÁìõãäáëÞ ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 55á, ìå 5 áöéåñù-
103) ÊïõñôÝóé- Ðñüäñïìïò ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 47â, ìå 6 áöéåñùôÝò ìåôá-
104) Êïõñôßêé- Ìåôáìüñöùóç ôïõ ÐáëáìÜ, óôï ö. 52á, ìå 1 áöéåñùôÞ ôçò
27. ¸ììåóç áíáöïñÜ ôïõ Ý÷ïõìå ôï 1542. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá ÷ùñéÜ ôçò Åðé-
óêïðÞò ôïõ Ãáñäéêßïõ..., ü.ð., ó. 293.
114
105) ÊñáíÝá- ÊñáíéÜ ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 58á, ìå 5 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
106) ÊñáíÝá åéò Áóðñïðüôáìï- ÊñáíéÜ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 55á, ìå 1
áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
107) ÊñÜøç. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ðñßíïõ ôùí ÔñéêÜëùí,
óôï ö. 19â, ìå 7 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 61â,
ìå 5 áöéåñùôÝò äéáãñáììÝíïõò, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé äýï ðñþôïé åßíáé êáé óôï
ö. 19â.
108) ÊñåôæïôÜäåò- ØÞëùìá ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 44á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 3 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 63á, ìå 2 áöéåñù-
ôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, ïé ïðïßïé åßíáé ïé 2 ðñþôïé ôïõ ö. 44á, êáé 1 Üëëïò
ìåôáãåíÝóôåñçò ãñáöÞò.
109) Êñåôæïýíéóôá- ÔáîéÜñ÷åò ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 94á, ìå 16 áöéåñùôÝò ìåôá-
ãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 83â, ùò Êñéôæßíéóôá, ìå Üëëïõò 5.
110) Êñßï Íåñþ (Êñýï Íåñü). Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò áíÜìåóá óôçí Ðåýêç,
óôï Ïñèïâïýíé êáé óôï äéáëõìÝíï Ìïêüóé ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 20á, ìå 6
áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 4 ìåôáãåíÝóôåñçò, óôï ö. 59á, ùò
Êñßï Íçñþ, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ãñáöÞò, óôï ö. 111á, ùò Êñéïíåñü,
ìå 4 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò, åðßóçò, ãñáöÞò êáé óôï ö. 131â, ùò Êñßù Íçñþ,
ìå Üëëïõò 4 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
111) Êñéíßôæá- Êñçíßôóá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 125á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôïõ 1538,
êáé óôï ö. 38â, ùò Êõñíßôæá, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
112) ËÜñéóá, óôï ö. 65â, ìå 8 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
öÞò, êáé óôï ö. 126á, ìå Üëëïõò 12 ôïõ 1538.
113) Ëáýêïò ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 106â, ìå 5 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷é-
114) ËåæÝóôç- ÅëÜöé ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 59â, ÷ùñßò áöéåñùôÝò.
115) Ëåüðñáóï- Ëéüðñáóï ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 21á, ìå 4 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
116) Ëåðåíßôæá- ÐéÜëåéá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 43â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
117) ËåóåíÜ- Öéëýñá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 51á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
118) ËÝóôéáíç. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò28 óôá äõôéêÜ ôçò Ìáêñéíßôóáò, üðïõ ôï
ïìþíõìï ôïðùíýìéï, óôï ö. 105á, ìå 5 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò.
119) Ëåõèåñï÷þñé- Ì. Åëåõèåñï÷þñé ôïõ ÔõñíÜâïõ, óôï ö. 65â, ìå 3 áöéå-
28. Âë. Áðïóôïëßá ÍÜíïõ-Óêïôåéíéþôç, Ôá ôïðùíýìéá ôçò Ìáêñéíßôóáò, Èåóóáëéêü

Çìåñïëüãéï, 13 (1988) 133} Êþóôáò Óðáíüò, ËÝóôéáíç} Ýíáò Üãíùóôïò ìåóáéùíéêüò ïéêé-
óìüò ôïõ Ðçëßïõ, Ç Èåóóáëßá ö. 23.6.2002 (Ðïëéôéóìüò, ó.7)
115
120) Ëå÷üíéá- Ëå÷þíéá ôïõ Âüëïõ, óôá ö. 31á-31â, ìå 20 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 65 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 127á, ùò Ëå÷ü-
íéá 'åðéóêïð[çò Ãüëïõ, ìå 12 áöéåñùôÝò ôïõ 1538.
121) Ëçðï÷þñé ôïõ ×áëéêßïõ. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò29 óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ×áëé-
êßïõ ôïõ ÁóðñïðïôÜìïõ, óôï ö. 51â, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷é-
122) ËéâÜäé ðëçóßïí ôï ÊáóôñÞ. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò30 óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ
Êáóôñßïõ ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 85á, ìå 3 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò.
123) ËéêïõâéÜíç (ËõêïâéÜíç). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Öáíá-
ñßïõ ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 69á, ìå 8 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
124) ËïããÜ ôïõ Ìáõñåëßïõ ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 63â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôá-
125) ËïìíçôæÜ (Ëüìéôæá). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Êáëïãñéá-
íÞò ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 79á, ìå 5 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò.
126) Ëïõôñü ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 69â, ìå 4 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò
127) Ìáãïýëá- ÖùôÜäá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 22á, ìå 5 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
128) Ìáãïýëá. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Öáñêáäüíáò, óôï
129) Ìáãïýëá ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 67â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
130) ÌáêñõíÞôæá- Ìáêñéíßôóá ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 80â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôá-
ãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 127á, ùò Ìáêñéíßôæá, ìå 5 áöéå-
ñùôÝò ôïõ 1538.
131) Ìáêñé÷üñé- Ìáêñõ÷þñé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 40á, ìå 18 áöéåñùôÝò
132) ÌáëáêÜóç- ÌáëáêÜóé ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 119â, ìå 1 áöéåñùôÞ
133) ÌÜñêïõ- ÌÜñêï ôïõ ÐáëáìÜ, óôï ö. 38á, ìå 13 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò êáé Üëëïõò 28 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
134) ÌÜñìáñïí. Áðñïóäéüñéóôïò ïéêéóìüò, ìÜëëïí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Êáóôñá-
êßïõ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 105â, ìå 3 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷é-
29. Ç áíáöïñÜ ôïõ ïéêéóìïý áõôïý åßíáé ç ìïíáäéêÞ.

30. Ï ïéêéóìüò áõôïò áíáöÝñåôáé êáé óôçí ðñüèåóç 421 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ, óå
ãñáöÞ ôïõ 18ïõ/19ïõ áé. ùò ËéâÜäé [Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé èåóóáëéêïß ïéêéóìïß êáé
ôá ïíüìáôá ôùí áöéåñùôþí ôïõò óôçí ðñüèåóç 421 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ, 1592/1593-19ïò
áé., Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 32 (1997) 50 êáé 33 (1998) 122]. Ìå âÜóç ôéò ðëçñïöïñßåò
ôïõ Äçì. Áãñáöéþôç, ôïðïèåôÞóáìå ôüôå ôï ËéâÜäé óôçí ðåñéï÷Þ ËéâáäÜêé, áíÜìåóá
óôá ÷ùñéÜ ÊáëáìÜêé êáé ÁìõãäáëÞ ôçò ÁãéÜò. Ôþñá, ÷Üñç óôçí ðñüèåóÞ ìáò, ðëçñï-
öïñïýìáóôå üôé âñéóêüôáí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Êáóôñßïõ ôçò ÁãéÜò.
116
135) ÌáôáñáããÝïõò. Ç óõíïéêßá ÔóéöëéêÜêé ôçò Êáñäßôóáò, ãíùóôÞ êáé ùò
ÌáôáñáããéùôÜäåò, óôï ö. 48â, ìå 15 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò
12 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 125â, ùò ÌáôáñáããÝïé, ìå 4 áöéåñùôÝò
ôïõ 1538.
136) ÌåãÜëç Ðþñôá- Ðýëç ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 34â, ìå 12 áöéåñùôÝò ìåôá-
137) ÌåãÜñ÷ç ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 19â, ìå 6 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
138) ÌÝñôæç Êåöáëüâñõóïí- Êåöáëüâñõóï31 ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 18â, ìå 3
139) Ìçãçñßôæá- Ïîýíåéá ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 51â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôá-
140) Ìéêñï÷ñýóïõ. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò âïñåßùò ôïõ Êáñïðëåóßïõ ôçò Êáñ-
äßôóáò, óôï ö. 71á, ìå 10 áöéåñùôÝò êáé óôï ö. 121á, ìå Üëëïõò 8 ìåôáãåíÝ-
141) Ìéëüãïóôá- Ìåóï÷þñé ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 65á, ìå 10 áöéåñùôÝò ìåôá-
ãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, ïé ïðïßïé ðñüóöåñáí åôçóßùò êáíÜâé.32
142) Ìßñïõ- Ìýñéíá ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 37â, ìå 1 áöéåñùôÞ ôçò áñ÷éêÞò
143) Ìïêüóé. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÷ùñéïý Ðáíáãßá ôçò
ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 91â, ìå 8 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò,
áðü ôïõò ïðïßïõò ïé 5 åßíáé ìïíá÷ïß, êáé óôï ö. 119â, ìå äýï ìïíá÷ïýò áöéå-
ñùôÝò ïé ïðïßïé, üìùò, åßíáé äéáãñáììÝíïé.
144) Ìïó÷ïëïýñé ôùí ÓïöÜäùí, óôï ö. 47â, ìå 9 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò
145) ÌïõæÜêé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 47â, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò
146) ÌïõæÜêé ðëçóßïí ôïõ Ìïó÷ïëïýñé. ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò33 ðïõ âñéóêü-
ôáí êïíôÜ óôï íåêñïôáöåßï ôùí ÓïöÜäùí, óôï ö. 45á, ìå 19 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
147) Ìïý÷á ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 70â, ìå 1 áöéåñùôÞ ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò
êáé Üëëïõò 4 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 115á, ìå Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò
ãñáöÞò.
148) ÌðåëÝôæç- ÐáëéïìïíÜóôçñï ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 121â, ìå 4 áöéåñùôÝò
ìåôáãåíÝóôåñçò ãñáöÞò.
31. Ôï ÌÝñôæé ìåôïíïìÜóèçêå åðéôõ÷þò óå Êåöáëüâñõóï áöïý ôï 1520-1540 ïíïìá-

æüôáí êáé Êåöáëüâñõóï.
32. Ç êáëëéÝñãåéá ôïõ êáíáâéïý óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ìåóï÷ùñßïõ óõíå÷éæüôáí êáé ôïí
18ï áé. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, ¸íá ìåôåùñßôéêï ÷åéñüãñáöï ôïõ 18ïõ áéþíá, Èåóóáëéêü
Çìåñïëüãéï, 8 (1985) 40-41.
33. Ç áíáöïñÜ áõôÞ ôïõ ïéêéóìïý åßíáé ç ìïíáäéêÞ.
117
149) ÌðåóéåñåôæÞá- ¢êñç ôïõ Ëïõôñïý ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 51á, ìå 1 áöéå-
ñùôÞ ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
150) ÌðéæÞëá- Ðåæïýëá ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 120â, ìå 6 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
151) ÌðëÜãæïõ (ÌðëÜóäï)-Ìïó÷Üôï ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 71â, ìå 2 áöéåñù-
152) Ìðëá÷Üâá- Âëá÷Üâá ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 44â, ìå 1 áöéåñùôÞ ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé 1 Üëëï ìåôáãåíÝóôåñçò.
153) ÌðïëéÜíá- ÐçãÞ34 ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 34â, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝ-
óôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, óôï ö. 124â, ìå Üëëïõò 5 áöéåñùôÝò ôïõ 1540, êáé
óôï ö. 101á, ùò ÐïëõÜíá, ìå Üëëïõò 2 ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
154) Ìðïõ÷ëÜñé- ¢ãéïò Ãåþñãéïò ôçò ËÜñéóáò, óôï ö. 91â, ìå 6 áöéåñùôÝò
155) Ìðïõ÷ïýíçóôá- Ìåãáëï÷þñé ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 35á, ìå 28 áöéåñù-
156) ÌðñéôæÝóé (ÐñéíôæÝóé). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò âïñåßùò ôïõ Êáñïðëåóßïõ
ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 48á, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
öÞò.
157) ÍåÜìáôá ðëéóßïí Êáóôñß- ÍÜìáôá ôçò ËÜñéóáò, óôï ö. 127â, ìå 5 áöéå-
ñùôÝò ôïõ 1540.
158) ÍÝá ÌïíÞ35- Áãßá ÌïíÞ, óõíïéêßá óÞìåñá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 16â, ìå
11 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
159) Íåâïëßáíç- Ìåãáëüâñõóï ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 104â, ìå 10 áöéåñùôÝò ìåôá-
160) Íåï÷þñé36- Ïé÷áëßá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 63â, ìå 6 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 4 ìåôáãåíÝóôåñçò, óôï ö. 77á, ìå 3 áöéåñùôÝò, áðü ôïõò
ïðïßïõò ïé äýï ðñþôïé åßíáé ôïõ ö. 63â, óôï ö. 23â, ùò Íåù÷þñç, ìå 7 áöéå-
ñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, óôï ö. 124á, ùò Íåï÷þñç, ìå 1 áöéå-
ñùôÞ ôïõ 1540, ï ïðïßïò áíáöÝñåôáé êáé óôï ö. 125â, óå ãñáöÞ ôïõ 1538.
161) Íåù÷þñé ðëçóß(ïí) Äåõñüð(ïëçò)- Íåï÷þñé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 108â,
ìå 23 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñùí ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, áðü ôïõò ïðïßïõò 4 åßíáé
äéáãñáììÝíïé. ºóùò åßíáé ï ßäéïò ïéêéóìüò ðïõ áíáöÝñåôáé ùò Íåï÷þñé óôï ö.
34. Äåí åßìáóôå áðïëýôùò âÝâáéïé üôé ðñüêåéôáé ãéá ôçí Ìåã. ÐïõëéÜíá-ÐçãÞ êáé
ü÷é ãéá ôçí ÌéêñÞ ÐïõëéÜíá-ÌïõñéÜ.
35. Ç áíáöïñÜ ôçò Áãßáò ÌïíÞò ùò ÍÝáò ÌïíÞò åßíáé ç ðñþôç. ¼ìùò, óôç óõíïäé-
êÞ áðüöáóç ôïõ 1382 áíáöÝñïíôáé: «(...) êáß ÷ùñáöéáßáí ã[çí (...) ?çí êáôå[é÷åí "ï ' Áñ÷ï-
íôßôæçò Ìáëéáóéíüò, 'áíáãïìÝíç êáß á'õôÞ 'áðü ôå ôï[õ ÷ùñßïõ ðëçóßïí ô[çò ÍÝáò Ìïí[çò
(...)». Âë. Léon Heuzey (ìåô. Ôæ. ÐïëÝæå), Ìßá óõíïäéêÞ áðüöáóç õðÝñ ôçò ÌïíÞò ôçò
Ðáíáãßáò ôùí ÌåãÜëùí Ðõëþí ôùí ÔñéêÜëùí. ÁíÝêäïôï âõæáíôéíü Ýããñáöï ôïõ 1382,
Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 9 (1986) 205.
36. Äåí åßìáóôå áðïëýôùò âÝâáéïé üôé óå üëá ôá áíáöåñüìåíá öýëëá åßíáé ôï Íåï-
÷þñé-Ïé÷áëßá.
118
71á, ìå 10 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 18 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñá-
öþí.
162) ÍïìÞ ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 21á, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
163) ÍôæÝñôæç (ÔæÝñôæç). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò, áíÜìåóá óôéò ìïíÝò ôïõ Áã.
ÓôåöÜíïõ êáé ôçò Áã. ÔñéÜäáò ôùí Ìåôåþñùí, óôï ö. 62â, ìå 5 áöéåñùôÝò ôçò
164) ÍôñéÜíïâï-Äñõìüò ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 62á, ìå 6 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé 7 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 74â, ùò ÍôñéÜíùâù, ìå
Üëëïí 1.
165) ÎåíéÜ [Áñìéñüò: ÷ùñß(ïí) Îåíßá].37 Ðéèáíüí ïéêéóìüò óôçí åõñýôåñç
ðåñéï÷Þ ôçò ÌïíÞò ÎåíéÜò ôïõ Áëìõñïý, óôï ö. 106â, ìå 4 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
166) ÐáëáìÜ- ÐáëáìÜò ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 50á, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïí 1 ìåôáãåíÝóôåñçò.
167) Ðáëåéù÷þñé- Ðáëéï÷þñé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 69á, ìå 1 áöéåñùôÞ
168) Ðáðáäüðïõë(ïí). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò,38 áíÜìåóá óôçí Ïé÷áëßá, ÄéÜóåë-
ëï êáé ÁãñåëéÜ ôùí ÔñéêÜëùí, üðïõ ôï ôïðùíýìéï Ðáðáäïðïýëé, óôï ö. 36á,
ìå 4 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
169) ÐáñáðñÜóôáíïõ- ÐñïÜóôéï ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 39á, ìå 4 áöéåñùôÝò
ìåôáãåíÝóôåñçò ãñáöÞò, áðü ôïõò ïðïßïõò ï ðñþôïò äéáãñáììÝíïò.
170) ÐÝóéá (ÌðÝóéá). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôá äõôéêÜ ôçò ÍåñÜéäáò ôçò
Êáñäßôóáò, óôï äáóüêôçìá ôïõ Óôáóéíüðïõëïõ, óôï ö. 121â, ìå 5 áöéåñùôÝò
171) Ðåôñéáíüò- ÐÝôñéíï ôïõ ÐáëáìÜ, óôï ö. 91â, ìå 14 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
172) Ðçôæáñß- Áñôåóéáíü ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 68á, ìå 9 áöéåñùôÝò ìåôá-
ãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 68â, ùò ÐçôæáñÞ, ìå Üëëïõò 3 áöéå-
ñùôÝò, ìåôáãåíÝóôåñçò ãñáöÞò.
173) ÐïëëïéäÝíôñé (ÐïëõäÝíôñé). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðáñáèáëÜóóéá
ðåñéï÷Þ ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 104á, ìå 15 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí ôçò
áñ÷éêÞò.
174) ÐïñôáñéÜ êáé Êáôï÷þñé ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 79â, ìå 10 áöéåñùôÝò ìåôá-
175) ÐïñôÞ ôïõ Ìïõæáêßïõ, óôï ö. 34â, ìå 5 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò
176) Ðïôáìßá- ÐïôáìéÜ ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 82â, ìå 25 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
óôåñùí ãñáöþí ôçò áñ÷éêÞò, êáé óôï ö. 126â, ìå Üëëïõò 4 ôïõ 1538.
37. Ç áíáöïñÜ áõôÞ ôïõ ïéêéóìïý ÎåíéÜ åßíáé ç ìïíáäéêÞ.

38. ÁíáöÝñåôáé êáé ôï 1542. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá ÷ùñéÜ ôçò ÅðéóêïðÞò ôïõ Ãáñ-
äéêßïõ..., ü.ð., ó. 291.
119
177) Ðñüäñïìïò ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 43â, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
öÞò.
178) Ðõñãéôüò- Ðõñãåôüò, óõíïéêßá ôþñá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 18á, ìå 7
áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 124â, ùò Ðõñãçôüò,
ìå 1 áöéåñùôÞ ôïõ 1540.
179) Ðýñãïò ôïõ Öáíáñßïõ ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 68â, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôá-
180) Ñáøßóôá- Ãüìöïé ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 54â, ìå 7 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 92á, ìå Üëëïõò 5 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
181) Ñïîüñç (Ñïîéüñé). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Êáóôñáêßïõ ôçò
ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 62â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 3
ìåôáãåíÝóôåñçò.
182) Ñùðïôþ- Ñïðïôü ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 114â, ìå 6 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
183) Óáñáêßíá ðéêüëïõ- Óáñáêßíá ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 25á, ìå 14 áöéå-
ñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí ôçò áñ÷éêÞò.
184) Óáñåêßíá (Óáñáêßíá). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåäéíÞ ðåñéï÷Þ ôïõ
Öáíáñßïõ ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 68á, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷é-
185) Óåëßôæåéáíç- ÁíáôïëÞ ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 84á, ìå 18 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 29 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 126â, ùò Óéëß-
ôæéáíç, ìå 6 áöéåñùôÝò ôïõ 1538.
186) ÓåñâïôÜ- ÓåñâùôÜ ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 23â, ìå 1 áöéåñùôÞ ôçò áñ÷é-
187) ÓÝóêëù- ÓÝóêëï ôïõ Âüëïõ, óôï ö. 104â, ìå 19 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôå-
ñùí ãñáöþí ôçò áñ÷éêÞò, êáé óôï ö. 126â, ìå 1 áöéåñùôÞ ôïõ 1538.
188) ÓéëÜôçíá- Ñßæùìá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 47á, ìå 13 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
êÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 18 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí, êáé óôï ö. 125â, ùò ÓêëÜ-
ôéíá, ìå 2 áöéåñùôÝò ôïõ 1538.
189) ÓéëÜôåíá Öáíáñßïõ- Äñáêüôñõðá ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 69á, ìå 1 áöéå-
ñùôÞ ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
190) ÓêÞôç ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 85â, ìå 4 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé
Üëëïõò 21 ìåôáãåíÝóôåñçò.
191) ÓïöÜäåò, óôï ö. 44â, ìå 2 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
öÞò.
192) Óïýñìðç- Óïýñðç ôïõ Áëìõñïý, óôï ö. 101â, ìå 6 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
óôåñçò ãñáöÞò.
193) ÓðéëéÜ- ÓðçëéÜ ôçò ËÜñéóáò, óôï ö. 84â, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò
194) ÓðéíÜóá- ÍåñÜéäá ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 71â, ìå 3 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
195) Óôáãþí ÅðéóêïðÞ / ÊÜóôñï Óôáãïýò- ÊáëáìðÜêá, óôï ö. 41á, ìå 5
áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 27 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
120
196) Óôñüâéëïò- Óôñüöõëïò, óõíïéêéóìüò ôïõ Áã. Âëáóßïõ ôïõ Âüëïõ, óôï ö.
32â, ìå 8 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 127á, ùò
Óôñüöéëïò, ìå 1 áöéåñùôÞ ôïõ 1538.
197) ÓùôÞñáò- ÓùôÞñá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 124â, ìå 11 áöéåñùôÝò ìåôáãå-
íÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 22á, ùò ÓïôÞñáò, ìå Üëëïõò 4.
198) Ó(ùôÞ)ñáò ÆáãïñÜ- ÓùôÞñá, óõíïéêßá ôçò ÆáãïñÜò, ìå 8 áöéåñùôÝò ìåôá-
199) ÔåôÜé- Ëáìðåñü ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 69â, ìå 6 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝ-
óôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 114â, ùò ÔáôÜç, ìå Üëëïõò 3.
200) ÔæÜóé- ÐåñéóôÝñá ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 49á, ìå 4 áöéåñùôÝò ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé 1 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 101â, ìå Üëëïõò 7 ìåôáãå-
íÝóôåñçò ãñáöÞò.
201) ÔæåñÝôæç (ÆåñÝôóé)- ÊñõïðçãÞ ôïõ Ìïõæáêßïõ, óôï ö. 123â, ìå 1 áöéå-
ñùôÞ ôïõ 1540.
202) Ôæåñíéôæçáíß- ÔóáñéôóÜíç ôçò Åëáóóüíáò, óôï ö. 63â, ìå 38 áöéåñùôÝò
ìåôáãåíÝóôåñùí ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 74, ùò Ôæåñßôæáíç êáé Ôæåñ-
íßôæáíç ìå Üëëïõò 27.
203) Ôæéãüôé- Öáñêáäüíá ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 20â, ìå 10 áöéåñùôÝò ôçò
áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé Üëëïõò 24 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
204) Ôæïýêá Áñâáíßôéêç- ÃÞëïöïò ôçò ÄåóêÜôçò, óôï ö. 58á, ìå 5 áöéåñù-
205) ÔçÜëåóé (ÄéÜëåóé)- Äéáëå÷ôü ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 18â, ìå 15 áöéåñù-
ôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, êáé óôï ö. 125â, ùò ÔéÜëåóé, ìå 5
áöéåñùôÝò ôïõ 1538.
206) ÔïãÜíé (ÍôïãÜíç)- ÁíÜâñá ôçò ÁãéÜò, óôï ö. 105á, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôá-
207) Ôïõñßôæá (Ôüñéôæá). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò áíÜìåóá óôá Ðñéüíéá ôùí
Ãñåâåíþí êáé óôçí ÁãíáíôéÜ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 51â, ìå 3 áöéåñùôÝò
208) ÔïõñíÜâïõ- Ôýñíáâïò, óôá ö. 66á-67á, ìå 82 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò
ãñáöÞò êáé Üëëïõò 65 ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
209) Ôñßêáëá, óôá ö. 16â-18á, ìå 55 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé 113
ìåôáãåíÝóôåñùí ãñáöþí.
210) Ôñéöïýíéóôá (Ôñõöïýíéóôá). ÄéáëõìÝíïò ïéêéóìüò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ
÷ùñéïý ÂáóéëéêÞ ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 47á, ìå 5 áöéåñùôÝò ìåôáãåíÝóôåñçò
211) ÖáíÜñé ôçò Êáñäßôóáò, óôï ö. 67â, ìå 19 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñá-
212) ÖÝñóáëá (÷ùñßù 'åí ÖåñóÜëåéò)- ÖÜñóáëá, óôï ö. 127á, ìå 6 áöéåñùôÝò
ôïõ 1538 êáé 1 ìåôáãåíÝóôåñçò ãñáöÞò.
213) Öëáìïýëé ôùí ÔñéêÜëùí, óôï ö. 18á, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò
121
214) ÖëáìïõñÝóé- ÖëáìðïõñÝóé ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 49á, ìå 7 áöéåñù-
ôÝò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò êáé 4 ìåôáãåíÝóôåñçò, êáé óôï ö. 117á, ùò Öëáìðïõ-
ñÝóé, ìå Üëëïí 1 ìåôáãåíÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò.
215) ÖëïñÝóé- Áíèï÷þñé ôïõ Ìïõæáêßïõ, óôï ö. 21â, ìå 1 áöéåñùôÞ ìåôáãå-
íÝóôåñçò ôçò áñ÷éêÞò ãñáöÞò, ï ïðïßïò äéÝìåíå, ìÜëëïí, óôç ÂÜíéá (ÐëÜôáíï)
ôùí ÔñéêÜëùí.
216) Öôåëßù (Öôåëéü)- Ðôåëåüò ôïõ Áëìõñïý, óôï ö. 86á, ìå 25 áöéåñùôÝò ôçò
217) ×áëßêïé-×áëßêé ôïõ ÁóðñïðïôÜìïõ, óôï ö. 88â, ìå 2 áöéåñùôÝò ôçò áñ÷é-
218) ×áíôÜêé. Óõíïéêßá óÞìåñá ôïõ ÐáëáìÜ, óôï ö. 50â, ìå 4 áöéåñùôÝò
219) ×áóÜí ÔÜôáñé- ÌåóïñÜ÷ç ôçò ËÜñéóáò, óôï ö. 65â, ìå 6 áöéåñùôÝò
220) ×ñõóÞíï- ×ñýóéíï ôïõ Êëåéíïý ôçò ÊáëáìðÜêáò, óôï ö. 42â, ìå 5 áöéå-
122
ÈÙÌÁÓ ÆÁÑÊÁÄÁÓ
Ï ÇÃÏÕÌÅÍÏÓ ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÏÓ
ÔÏÕ ÁÃ. ÓÔÅÖÁÍÏÕ ÔÙÍ ÌÅÔÅÙÑÙÍ
19ïò ÁÉ.
Ãéá ôïí çãïýìåíï ôçò ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí ÊùíóôÜíôéï
Ãåùñãßïõ,1 õðÜñ÷ïõí áñêåôÝò ðëçñïöïñßåò, äéÜóðáñôåò óå äéÜöïñá äçìïóéåýìá-
ôá. Ìå âÜóç ôá äçìïóéåýìáôá áõôÜ êáôáãüôáí áðü ôçí ÊáëáìðÜêá êáé ìüíá-
óå óôïí ¢ãéï ÓôÝöáíï ãéá ðïëëÝò äåêáåôßåò. Ôï 1847, äéáäÝ÷èçêå ôïí «'áðï-
âéþóáíôá "çãïýìåíï êýñ ' ÉÜêùâïí "ï í[õí å'õêëå[ùò "çãïõìåíåýùí êýñéïò ÊùíóôÜ-
íôéïò, /áíèñùðïò 'áêåñáßïõ êáß 'áíåîáñôÞôïõ ÷áñáêô[çñïò êáß öýëáî 'áêñéâÞò ô[ùí
"éåñ[ùí èåóì[ùí ô[çò "áãßáò "çì[ùí ' Åêêëçóßáò (...)».2 Ï ÊùíóôÜíôéïò áíáöÝñåôáé
óôïõò éóïëïãéóìïýò ôçò ìïíÞò ôçò ðåñéüäïõ 1847-1880.3 ÊáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò
çãïõìåíßáò ôïõ öñüíôéóå ãéá ôçí áýîçóç ôçò ðåñéïõóßáò ôçò ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ
ÓôåöÜíïõ ìå êôÞìáôá ðïõ áãüñáóå óôïí Êïíéóêü, óôçí ÊÜôù Ìðïýñóéáíç4 êáé
óôï ÊïõâÝëôæé,5 üðùò áíáöÝñåôáé óôï ö. 35á ôïõ êþäéêá 90 ôçò ìïíÞò.6 Ôï 1857
öñüíôéóå ãéá ôçí áíÝãåñóç ôçò ôñÜðåæáò êáé Üëëùí êôéóìÜôùí ôçò ìïíÞò ôïõ,
óýìöùíá ìå ìßá åðéãñáöÞ ðïõ äåí óþæåôáé ðéá.7
Ï ÊùíóôÜíôéïò õðåñáóðßóèçêå ìå óèÝíïò ôá óõìöÝñïíôá ôçò ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ
ÓôåöÜíïõ. ÁìÝóùò ìåôÜ ôçí áíÜëçøç ôçò çãïõìåíßáò, áðïöÜóéóå íá èÝóåé ôÝëïò
óôçí ëçóôñéêÞ åêìåôÜëëåõóç ôçò ìïíÞò ôïõ áðü ôïí Êáëáìðáêéþôç ×ñÞóôï
×ñçóôÜêç, ôçí «áíèñùðüìïñöç ôßãñç», ï ïðïßïò «êáèÜðáí ôü /åáñ "åêÜóôïõ /åôïõò,
ìåôÜ ô[çò ï'éêïãåíåßáò ôïõ äéÝìåíåí å'éò ôÞí ìïíÞí êïñåííýìåíïò ôÞí á'éó÷ñÜí
êïéëéïäïõëßáí ôïõ».8 Ï ×ñçóôÜêçò, üìùò, äõóáíáó÷Ýôçóå êáé ãéá íá ôïí ôéìù-
ñÞóåé ïñãÜíùóå, áíåðéôõ÷þò, ìßá Ýíïðëç áðüðåéñá êáôÜ ôçò æùÞò ôïõ, óôéò 15
ðñïò ôéò 16 Äåêåìâñßïõ 1863.
Óôï õð´ áñéè. 764/7.4.1864 öýëëï ôçò åöçìåñßäáò Âõæáíôßò ôçò Êùíóôáíôéíïý-
ðïëçò äçìïóéåýèçêå ç ðáñáêÜôù åßäçóç:
1. Ôï åðþíõìü ôïõ áíáöÝñåôáé óôçí åöçìåñßäá ôùí ÔñéêÜëùí, Ïé ÅñãÜôáé (ö.

13/18.2.1884).
2. Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, Ôá ÷åéñüãñáöá ôùí Ìåôåþñùí. Ôá ÷åéñüãñáöá ôçò ÌïíÞò
Áãßïõ ÓôåöÜíïõ, ÊÅÌÍÅ, ÁèÞíáé 1986, 277 (êþäéêáò 90, ö. 33á).
3. Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ü.ð., ó. 409.
4. ÊÜôù Ìðïýñóéáíç} äéáëõìÝíïò ïéêéóìüò ôçò ÊáëáìðÜêáò.
5. ÊïõâÝëôæé} ç óçìåñéíÞ Èåüðåôñá ôçò ÊáëáìðÜêáò.
7. Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, Ôá ÌåôÝùñá, Âüëïò 1926, 62-63} ðñâ. Äçì. Æ. Óïöéáíüò,
ü.ð., ó. êá´.
8. Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ü.ð., ó. 277 (êþäéêáò 90, ö. 33á).
123
«(...) / Áíèñùðüò ôéò, ×ñçóôÜêçò êáëïýìåíïò, 'åê ÊáëáìðÜêáò 'åê íåáñ[áò á'õôï[õ
"çëéêßáò "ñïðÞí êáß êëßóéí /å÷ùí å'éò ôÜò 'áíïóéïõñãßáò êáß ìçäÝí "éåñüí êáß ?ïóéïí
/å÷ùí 'åí á'õô{[ù (...) /åðåìøåí 'áíèñþðïõò 'åî á'õô[çò ô[çò ìïí[çò ôÞí íýêôá ô[çò 15
ðñüò ôÞí 16 ôï[õ ìçíüò 10âñßïõ, ?ùñáí 6 ì.ì., ï?éôéíåò å'éó[çëèïí /åíïðëïé å'éò ôü
êåëëßïí ôï[õ "çãïõìÝíïõ ô[çò 'áíùôÝñ{ù ìïí[çò Êùíóôáíôßíïõ, 'åî +ùí "ï èñáóýôåñïò,
"ùò "ï ðñïäüôçò ' Éïýäáò, 'åðõñïâüëçóå êáôÜ ôï[õ 'áèþïõ "çãïõìÝíïõ /ïíôïò 'åîýðíïõ
'åðß ô[çò êëßíçò ôïõ, 'áëëÜ, èåß{á óõíÜñóåé, "ç óôõãåñÜ á?õôç ìéáéöüíïò ðñ[áîéò äÝí
'åîåôåëÝóèç, ìüíïí /åîùèé ôï[õ ðéóôïëßïõ óðéíèçñïâïëÞóáíôïò (...). " Ï "çãïýìåíïò
/åóôç 'åðß ðïä[ùí êáß 'áöÞñåóåí, "ùò 'åê èáýìáôïò, ôü ðéóôüëéïí 'áðü ôÜò ìéáñÜò
÷å[éñáò ôï[õ èñáóõäåßëïõ êáß ôñéóáèëßïõ öïíÝùò ôïõ (...)».9
Ï ÊùíóôÜíôéïò óõíäåüôáí óôåíÜ ìå ôïí ìçôñïðïëßôç ôçò ÄçìçôñéÜäáò Äùñü-
èåï Ó÷ïëÜñéï,10 áðü ôï ÁìÜñáíôï ôçò ÊáëáìðÜêáò. Êáèþò Þôáí Ýíôéìïò êëçñé-
êüò, ï Äùñüèåïò ôïí üñéóå ðëçñåîïýóéï, ôïí ÌÜéï ôïõ 1875,ãéá íá áñ÷ßóåé ôçí
äéáäéêáóßá áíÝãåñóçò ôçò ÄùñïèÝáò Ó÷ïëÞò ôùí ÔñéêÜëùí.11 Ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ
Ýäùóå ëýóç óôï ïéêïíïìéêü ðñüâëçìá ôïõ ó÷ïëåßïõ ôçò ÊáëáìðÜêáò. Óå åðé-
óôïëÞ ôïõ (22.3.1875) ðñïò ôïí Äùñüèåï, áíÜìåóá óôá Üëëá, Ýãñáøå êáé ôá åîÞò:
«(...) Äåýôåñïí äÝ ëüãïõ èÝóéò å=éíáé "ç 'åí ÊáëáìðÜê{á, ô[çò "ïðïßáò ôÞí 'áëëç-
ëïäéäáêôéêÞí ó÷ïëÞí êáß ôÞí ðñïìÞèåéáí ô[ùí 'áðáéôïõìÝíùí å'éò ôÞí óðïõäÞí
"õðÝñ ô[ùí 'áðüñùí ìáèçô[ùí 'áíÝëáâå ðñü ìéêñï[õ "ç "éåñÜ ìïõ ìïíÞ».12
Ìïëïíüôé, üìùò, ôï Ýñãï ôïõ Êùíóôáíôßïõ õðÞñîå ðïëõó÷éäÝò, óôéò áñ÷Ýò ôïõ
1884 êáé åíþ äéåñ÷üôáí ôï 37ï ùò çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ
êçñý÷èçêå Ýêðôùôïò ôçò çãïõìåíßáò ùò «áíßêáíïò äéïéêåßí»! Óôç èÝóç ôïõ Þñèå
áðü ôçí ÁèÞíá ï éåñïìüíá÷ïò Ãñçãüñéïò ÁíôùíéÜäçò! ¾óôåñá áðü 37 ÷ñüíéá
äéïßêçóçò ôçò ìïíÞò ôïõ, ðþò êñßèçêå «áíßêáíïò äéïéêåßí»; Ïé ðñáãìáôéêïß
ëüãïé ôçò êáèáßñåóÞò ôïõ áðü ôçí çãïõìåíßá äåí Ýãéíáí ãíùóôïß. Äéáäüèçêå
ðùò äåí óåâüôáí ôïí åðßóêïðï ôùí Óôáãþí, áëëÜ áõôü äåí Ýãéíå ðéóôåõôü. Ôá
ó÷åôéêÜ ãåãïíüôá êáôÝãñáøå ç ôñéêáëéíÞ åöçìåñßäá Ïé ÅñãÜôáé, óå Ýíá ëåðôï-
ìåñÝò Üñèñï, ôï ïðïßï Ý÷åé ùò åîÞò:
«(...) " Ç ÌïíÞ [ôï[õ " Áãßïõ ÓôåöÜíïõ], äéÜ ëüãïõò ãíùóôïýò, å'éò âáñÝá "õðï-
êýøáóá ÷ñÝç, å=é÷å ðåñéÝëèåé å'éò 'áðïóýíèåóéí, ?ïôå ôï 1847 'áíáëáâþí ôÞí äéåý-
èõíóéí á'õô[çò "ï 'åê ô[çò êïõñ[áò á'õô[çò ê. ÊùíóôÜíôéïò Ãåùñãßïõ, äéáôçñÞóáò äÝ
ôü 'áîßùìá á'õôï[õ 'åðß 37 /åôç, ìÝ÷ñé óÞìåñïí, 'çäõíÞèç êáß ôÜ ÷ñÝç íÜ 'áðáëåß-
øç êáß ôÜò ï'éêïäïìÜò íÜ 'áíáêáéíßóç êáß êáèùñáÀóç êáß ôÜ êôÞìáôá íÜ á'õ-
îÞóç êáß ðÜíôá íÜ äéáèÝóç å'éò ôñüðïí ?ùóôå 'åí ìÝó{ù ô[çò êýêëùèåí, "ùò ðñüò
ôá[õôá /áò å/éðùìåí, 'åñçìßáò êáß 'áèëéüôçôïò, "ç "éåñÜ á?õôç ìïíÞ íÜ äéáëÜìðç êáß
äéáêñßíçôáé êáß 'åðéóð[áôáé ôüí /åðáéíïí ðáíôüò 'åðéóÞìïõ îÝíïõ, ôÜ ÌåôÝùñá

10. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ï åðßóêïðïò Äùñüèåïò Ó÷ïëÜñéïò, éäñõôÞò ôïõ ó÷ïëåßïõ óôï
ÁìÜñáíôï ôçò ÊáëáìðÜêáò, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 5 (1983) 7-13.
11. Âë. Äùñüèåïò Ó÷ïëÜñéïò, ¸ñãá êáé çìÝñáé, åí ÁèÞíáéò 1877, 478, 492.
12. Âë. Äùñüèåïò Ó÷ïëÜñéïò, ü.ð., ó. 453.
124
'åðéóêåðôïìÝíïõ. ÔÞí 'áíèï[õóáí ôáýôçí ìïíÞí 'åðåóêÝöèç 'åí óþìáôé êáß "ç 'åðß
ô[çò ðáñá÷ùñÞóåùò ô[ùí ìåñ[ùí äéåèíÞò 'åðéôñïðÞ êáß "ï óåðôüò "çì[ùí /áíáî.
Êáß ?ïìùò, 'åí[ù ôïóá[õôá âñï÷çäüí äéåíåìÞèçóáí 'åíôá[õèá ðáñÜóçìá, ï'õäåßò ô[ùí
ðáññçóßáí 'å÷üíôùí óõíÝóôçóå ôï[õôï êáß "õðÝñ ôï[õ ôïóá[õôá êáìüíôïò 'åðß ôÝó-
óáñáò äåêáåôçñßäáò Êùíóôáíôßïõ, ôïóá[õôá äÝ êáß å'éò ôüí âùìüí ô[ùí Ìïõó[ùí
ðñïóêáýóáíôïò èõìéÜìáôá, á'õôï[õ ðÜíôïôå "õðåñÝ÷ïíôïò 'åí ðÜó{ç "ïìïß{á óõíåé-
óöïñ{[á êáß äáðÜí{ç. Å'õôõ÷[ùò, ?ïìùò, äÝí /åìåéíå êáß ?ïëùò 'áâñÜâåõôïò "ï êáëüãç-
ñïò ï+õôïò. Êáß 'éäïý, ðåñß ôÜ ôÝëç ôï[õ ëÞîáíôïò êçñýóóåôáé /åêðôùôïò ô[çò "çãïõ-
ìåíßáò, "ùò 'áíßêáíïò äéïéêå[éí!!! ÐÝìðåôáé äÝ ' ÁèÞíçèåí 'áíô´ á'õôï[õ "ï ê. Ãñç-
ãüñéïò ' ÁíôùíéÜäçò. Íáß, ðåñß ìÝí ôï[õ ôïýôïõ "çãïõìÝíïõ ï'õäÝí /å÷ïìåí å'éðå[éí}
ôéì[ùìåí äÝ á'õôüí "ùò ëüãéïí /áíäñá êáß èÜ 'åðáéíÝóùìåí "ùò óõíåôüí /áí, íÝçëõò
/ùí êáß ô[ùí 'åíôá[õèá /áðåéñïò, äåßîç ?ïôé äýíáôáé íÜ 'åðùöåë[çôáé ô[çò ðñáêôéê[çò
ôï[õ ðñïêáôü÷ïõ ðåßñáò.
Ðåñß ô[çò ðáýóåùò, ?ïìùò, ôï[õ ê. Êùíóôáíôßïõ 'åðéìåßíáíôåò íÜ 'áíåýñùìåí ôüí
ëüãïí äÝí 'çäõíÞèçìåí. Å=éðïí "çì[éí ôÞí /åëëåéøéí óåâáóìï[õ ðñüò ôüí ðñïúóôÜ-
ìåíïí 'áñ÷éåñÝá Óôáã[ùí, 'áëëÜ ôï[õôï 'çäýíáôï íÜ äéïñèùè[ç êáß äé´ /áëëùí ìÝóùí
/ç êáß äéÜ ôéíïò ðåéèáñ÷éê[çò ðïéí[çò. Å=éðïí "çì[éí /áëëá êáß /áëëá, 'áëëÜ ðÜíôá
'åöÜíçóáí 'áíåðáñê[ç (...)».13
Äåí ãíùñßæïõìå åÜí áðïêáôÜóôçèå ï ÊùíóôÜíôéïò óôçí çãïõìåíßá ôçò ÌïíÞò
ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ. Ãíùñßæïõìå, üìùò, üôé åîáêïëïõèïýóå íá ðñïóöÝñåé óôç
ãåíÝôåéñÜ ôïõ ÊáëáìðÜêá. Ôï 1893 ÷ñçìáôïäüôçóå ôçí áíÝãåñóç åíüò ó÷ïëéêïý
äéäáêôçñßïõ óôçí ÊáëáìðÜêá, ôï ïðïßï ðñïò ôéìÞí ôïõ ïíïìÜóèçêå «ÊùíóôÜ-
íôåéïò Ó÷ïëÞ»14 êáé, åðéðëÝïí, ðñüóöåñå 80.000 ÷ñõóÝò äñá÷ìÝò ãéá ôçí áíÝ-
ãåñóç Ãõìíáóßïõ óôá Ôñßêáëá,15 ìéìïýìåíïò, ðñïöáíþò, ôï ðáñÜäåéãìá ôïõ ãíù-
óôïý ÄùñïèÝïõ Ó÷ïëáñßïõ. Ôï ðïóü ôùí 80.000 ÷ñõóþí äñá÷ìþí õðïðôåõüìáóôå
üôé ï ÊùíóôÜíôéïò ôï äéÝèåóå ìÜëëïí ùò çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ Óôå-
öÜíïõ. ¸íá ôüóï ìåãÜëï ðïóü äåí åßíáé åýêïëï íá áðïôåëïýóå ðåñéïõóßá åíüò
ìïíá÷ïý. Äåí áðïêëåßåôáé, üìùò, íá åêðïßçóå ôçí ðáôñéêÞ ðåñéïõóßá ôïõ, áëëÜ
êáé ðÜëé ôÝôïéï ðïóü äåí öáßíåôáé ëïãéêü ãéá ôçí áîßá ìéáò ðåñéïõóßáò óôçí
ÊáëáìðÜêá. ºóùò ç Ýñåõíá êÜðïéïõ Êáëáìðáêéþôç óôï Õðïèçêïöõëáêåßï ôçò
ðüëçò ôïõ íá öùôßóåé ôï ùò Üíù æÞôçìá.
13. Âë. Ïé ÅñãÜôáé, ö. 13 (Ôñßêáëá 18.2.1884) 2.

14. Âë. Öþôçò Êïôïðïýëçò, Ôá ÌåôÝùñá, ÁèÞíá 1973, 174.
15. Âë. É. Ðáðáóùôçñßïõ, Ôá ÌåôÝùñá, Ôñßêáëá 1934,30} ðñâ. ÈåïôÝêíç ìïíá÷Þ, Ôï
ðÝôñéíï äÜóïò ôùí Ìåôåþñùí, ÁèÞíáé 1978,62} Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ü.ð., ó. êá´-êâ´.
125
ÂÁÓÉËÇÓ Ö. ÐËÁÔÁÍÏÓ
ÄÇÌÏÓÉÅÕÌÁÔÁ ÈÅÓÓÁËÉÊÏÕ ÅÍÄÉÁÖÅÑÏÍÔÏÓ

ÓÔÏ ÐÅÑÉÏÄÉÊÏ «ÐÁÑÍÁÓÓÏÓ»
1877-1894, 1959-2001
Ôï 1865 éäñýèçêå, óôçí ÁèÞíá, ï «Öéëïëïãéêüò Óýëëïãïò Ðáñíáóóüò», ï ïðïß-

ïò åîÝäùóå, ôï 1887 ôï ðåñéïäéêü Ðáñíáóóüò, ùò «óýããñáììá ðåñéïäéêüí êáôÜ
ìÞíá åêäéäüìåíïí». Ôï ðåñéïäéêü åîÝäéäå ìßá åðéôñïðÞ, ôá ðñþôá ìÝëç ôçò ïðïß-
áò Þôáí ïé åîÞò: Åéñ. Áóþðéïò, Åìì. ÑïÀäçò, É. Áñáâáíôéíüò, Ð. É. ÖÝñìðïò êáé
Èñ. Áããåëüðïõëïò-ÁèÜíáôïò. Ôï ðåñéïäéêü Ýêëåéóå ôïí ðñþôï êýêëï ôçò Ýêäï-
óÞò ôïõ ôï Ýôïò 1894, ïðüôå êõêëïöüñçóáí 17 ðïëõóÝëéäïé ôüìïé. ¾óôåñá áðü
65 ÷ñüíéá, ôï 1959, ï Ðáñíáóóüò åðáíåêäüèçêå ùò «ðåñéïäéêüí óýããñáììá êáôÜ
ôñéìçíßáí åêäéäüìåíïí», áñ÷ßæïíôáò ôïí äåýôåñï êýêëï ôçò æùÞò ôïõ. Ôçí ðåñßï-
äï áõôÞ, ôçí ðñþôç äéåõèýíïõóá åðéôñïðÞ áðåôÝëåóáí ïé Èñ. Âëçóßäçò, Ãåñ.
ÊïíéäÜñçò, Ãåþñ. Æþñáò êáé Öáßäùí Ìðïõìðïõëßäçò.
Óôçí ðñþôç åêäïôéêÞ ðåñßïäï ôïõ Ðáñíáóóïý äçìïóéåýèçêáí 12 êáé óôçí äåý-
ôåñç Üëëåò 29 ìåëÝôåò èåóóáëéêïý åíäéáöÝñïíôïò, ôéò ïðïßåò ðáñïõóéÜæïõìå åäþ
ãéá ôïõò áíáãíþóôåò ôïõ ÈÇÌ.
á) Äçìïóéåýìáôá ôçò ðñþôçò ðåñéüäïõ (1877-1894)

1) Á. Ì., Ðáãêüóìéïò ðáíÞãõñéò óõíôåèåßóá ðáñ´ Åðéöáíßïõ ÄçìçôñéÜäïõ åê
íÞóïõ ÓêéÜèïõ, 8 (1884) 394-409, 697-711, 844-853.
2) ÁÍÙÍÕÌÏÓ, ¼ñéá Çðåßñïõ êáé Èåóóáëßáò, 2 (1878) 485.
3) ÁÍÙÍÕÌÏÓ, Áðïãñáöéêáß óçìåéþóåéò Çðåßñïõ êáé Èåóóáëßáò, 2 (1878)
150-151.
4) ÁÍÙÍÕÌÏÓ, ÁðïãñáöéêÜ ðåñß ôùí ðëçèõóìþí Çðåßñïõ, Èåóóáëßáò êáé
Ìáêåäïíßáò, 2 (1878) 224-229.
5) ÁÍÙÍÕÌÏÓ, [ÁíáöïñÜ óå ìßá åðéãñáöÞ ôùí ÔñéêÜëùí], 7 (1883) 88.
6) Á. Ï., Áñ÷áéüôçôåò åí ÔõñíÜâù, 6 (1882) 869.
7) ÄÁÌÉÑÁËÇÓ ÊÙÍ., Åðéãñáöáß ÔñéêÜëùí, 6 (1882) 344-345, 861-862.
8) ËÁÌÐÑÏÓ ÌÉ×. Ð., ÁíÝêäïôïò ýìíïò ÑÞãá ôïõ Öåñáßïõ, 8 (1884) 327-330.
9) Ê. Ð.., ÅðéóôïëÞ áñ÷éåðéóêüðïõ Èåóóáëßáò ôù ôæÜñù Áëåîßù Ìé÷áÞëïâé-
ôæ [1646;], 12 (1888) 37-39.
10) ÐÁÐÁÓÔÁÕÑÏÕ ÁÌÁËÉÁ, Ïäïéðïñéêáß óçìåéþóåéò. Ôá ÌåôÝùñá, 15 (1892)
549-554.
11) ÔÓÉÔÓÅËÇÓ ÇË. Ä., Ìáêáñßïõ ÎõäéÜ} ðáñáëëáãÞ ýìíïõ ôéíüò ôïõ ÑÞãá
Öåñáßïõ, 8 (1884) 567-571.
12) ×ÅËÄÑÁÚ× ÈÅÏÄ., Ðåñß öõôïëïãéêÞò åîåôÜóåùò ôçò Èåóóáëßáò, 7 (1883)
257-266.
126
â) Äçìïóéåýìáôá ôçò äåýôåñçò ðåñéüäïõ (1959-2001)
1) ÂÁÑÂÏÕÍÇÓ ÌÁÍ., Ôï ôñáãïýäé ôïõ åðéóêüðïõ Öáíáñßïõ Óåñáöåßì, 30
(1988) 197-216.
2) ÂÅÇ ÌÁÉÑÇ, ¸ììåôñá åðéãñÜììáôá åí Ýñãïéò ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ ôïõ Èåô-
ôáëïý, 4 (1962) 135-144.
3) ÂËÁ×ÏÓ ÍÉÊ., ï èåóóáëüò ëüãéïò Äçì. Áëåîáíäñßäçò (Ôõñíáâßôçò), åêäü-
ôçò ôïõ Åëëçíéêïý ÔçëåãñÜöïõ (1812-1836), 18 (1976) 204-219, 361-378.
4) ÃÑÉÔÓÏÐÏÕËÏÓ ÔÁÓÏÓ, Ç Öüíéóóá ôïõ ÐáðáäéáìÜíôç, 21 (1982) 362-
394.
5) ÄÁÓÊÁËÁÊÇÓ ÁÐ., ÑÞãáò êáé Ðåññáéâüò, 4 (1962) 396-433.
6) Ï ÉÄÉÏÓ, Óðïõäáß êáé ãíþóåéò ôïõ ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ. Ç áñ÷áéïãíùóßá ôïõ
ÑÞãá, 5 (1963) 327-339.
7) ÄÇÌÇÔÑÁÊÏÐÏÕËÏÓ ÖÙÔÇÓ, Äùñüèåïò Ó÷ïëÜñéïò (1812-1888), Ýíáò áðü
ôïõò åõåñãÝôåò ôïõ Åèíéêïý Ðáíåðéóôçìßïõ, 31 (1989) 43-57.
8) ÆÙÑÁÓ ÃÅÙÑÃÉÏÓ, ÓôåöÜíïõ ÊïììçôÜ åðéóôïëÞ ðåñß ôçò ãëþóóçò, 9 (1967)
288-302.
9) Ï ÉÄÉÏÓ, ï ÊïììçôÜò êáé ôï ÃõìíÜóéï ôïõ Âïõêïõñåóôßïõ, 9 (1967) 393-
408.
10) Ï ÉÄÉÏÓ, Ôï åí Âïõêïõñåóôßù Åëëçíéêüí ÈÝáôñïí êáé ç óõìâïëÞ ôïõ Óôå-
öÜíïõ ÊïììçôÜ, 9 (1967) 503-510.
11) Ï ÉÄÉÏÓ, Ï ÓôÝöáíïò ÊïììçôÜò êáé ôï ãëùóóéêüí æÞôçìá, 10 (1968) 90-101.
12) Ï ÉÄÉÏÓ, ÊïììçôÜò ðñïò Äïýêáí} åðéóôïëÞ áíôéêïñáúêÞ, 10 (1968) 383-404.
13) Ï ÉÄÉÏÓ, Åðéöáíßïõ ÄçìçôñéÜäïõ} ÁíÝêäïôá êåßìåíá, 17 (1975) 134-151.
14) Ï ÉÄÉÏÓ, ÓôåöÜíïõ ÊïììçôÜ áíÝêäïôïé åðéóôïëáß, 17 (1975) 277-297.
15) Ï ÉÄÉÏÓ, ÁëÝî. ÐáðáäéáìÜíôçò} ôï áðïëýôçñéï ôïõ Ãõìíáóßïõ êáé ç åðé-
ãñáöÞ óôï ÐáíåðéóôÞìéï, 18 (1976) 308-312.
16) ÊÁËËÅÑÃÇÓ ÇÑÁÊËÇÓ, Ôá ëüãéá åðéãñÜììáôá ôïõ Öéëßððïõ ÉùÜííïõ, 40
(1998) 224-236.
17) ÊÏÍÔÏÃËÏÕ ÖÙÔÇÓ, Ï ÐáðáäéáìÜíôçò ðíåõìáôéêüò ïäçãüò ìáò, 4 (1962)
203-206 (áíáäçìïóßåõóç).
18) ÊÏÕÊÏÕËÏÕÌÁÔÇÓ ÄÇÌ., «Ç ÖùíÞ ôïõ ÄñÜêïõ» Ýíá Ýñãï áðïêáëõðôé-
êü ôçò ôÝ÷íçò ôïõ Áë. ÐáðáäéáìÜíôç, 31 (1989) 321-354.
19) ËÁÌØÉÄÇÓ ÏÄ., Êùí. ÌáíáóóÞò êáé ÊáéóÜñéïò Äáðüíôåò, 11 (1969) 84-88.
20) ÎÅËÏÐÏÕËÏÓ ÃÑÇÃ., Ôï Ýñãï ôïõ ÐáðáäéáìÜíôç, 21 (1979) 138-150 (áíá-
äçìïóßåõóç áðü ôá ÐáíáèÞíáéá, 31.1.1911).
21) ÐÁÐÁÄÇÌÇÔÑÉÏÕ ÍÏÍÍÁ, Ç áðïóôïëÞ ôïõ Alfr. Mézières (1826-1915) óôçí
Áí. Èåóóáëßá, 24 (1982) 605-616.
22) ÐÁÓ×ÏÓ ÂÁÓ., Ç Äõô. Èåóóáëßá óô´ Üñìáôá. Êáíáëéþôåò áãùíéóôÝò ôïõ
1821, 15 (1973) 568-581.
23) ÐÅÔÑÏ×ÅÉËÏÓ ÌÉ×., Áëëçëïãñáößá ÓôåöÜíïõ Ïéêïíüìïõ-ÉùÜííïõ Êáëïý-
ôóç, 8 (1966) 105-119.
127
24) ÐÏÕÑÍÁÑÏÐÏÕËÏÓ ÃÅÙÑ., Éáôñïß óõíáèëçôáß ôïõ ÑÞãá, 14 (1972) 581-585.
25) ÓÊÁÑÔÓÇÓ ÓÙÊ., Ç åñùôéêÞ ìïõóéêüôçôá ôïõ ÐáðáäéáìÜíôç, 38 (1996) 41-
57.
26) ÓÏÕËÏÃÉÁÍÍÇÓ ÅÕÈ., Êáéóáñßïõ Äáðüíôå êáíþí ðåñéåêôéêüò ðïëëþí
åîáéñÝôùí ðñáãìÜôùí, 9 (1967) 441-453.
27) Ï ÉÄÉÏÓ, Ôï Â´ ÄéåèíÝò ÓõíÝäñéï Èåóóáëéêþí Óðïõäþí (ËÜñéóá-Âüëïò 17-
21.9.1980), 22 (1980) 638-640.
28) ÓÐÁÍÏÓ ÊÙÓÔÁÓ, Ôá ïíüìáôá ôùí áöéåñùôþí áðü ôï Ëåóêïâßêé ôçò Â.
Çðåßñïõ óôçí ðñüèåóç 215 ôçò ÌïíÞò ôïõ ÂáñëáÜì (1613/1614), 35 (1993) 205-
216.
29) ÔÙÌÁÄÁÊÇÓ ÍÉÊ., ÁëÝî. ÐáðáäéáìÜíôçò (1851-1911), ï ÷ñéóôéáíüò óõã-
ãñáöåýò, 3 (1961) 127-146.
128
ÊÙÍ/ÍÏÓ ×ÁÑ. ÊÁÑÁÃÊÏÕÍÇÓ
Ç ØÁËÔÉÊÇ ÐÁÑÁÄÏÓÇ ÔÇÓ ÓÊÏÐÅËÏÕ

ÌÉÁ ÐÑÙÔÇ ÐÑÏÓÅÃÃÉÓÇ
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Áí êáé ïé Âüñåéåò ÓðïñÜäåò õðÞñîáí ó÷åôéêþò áðïìáêñõóìÝíåò áðü ôá ìåãÜ-
ëá åêêëçóéáóôéêÜ êÝíôñá ôçò Ïñèïäïîßáò (Êùíóôáíôéíïýðïëç, ¢ãéïí ¼ñïò
ê.ë.ð.), óôá ïðïßá ç øáëôéêÞ ôÝ÷íç ãíþñéóå åîáéñåôéêÜ ìåãÜëç Üíèéóç, åíôïý-
ôïéò ç äõíáìéêÞ áõôþí ôùí åêêëçóéáóôéêþí ìïõóéêþí ðüëùí äåí Þôáí äõíáôü
íá áöÞóåé áäéÜöïñïõò ôïõò êáôïßêïõò ôùí íçóéþí áõôþí. Ç ðáñáôçñïýìåíç åäþ,
Þäç áðü ôïí ÉÇ´ áé., áíÜêáìøç ôïõ åìðïñßïõ, ôùí ãñáììÜôùí êáé ôùí ôå÷íþí,
ðáñáëëÞëùò äå êáé ç ðáñïõóßá êáëþò óõãêñïôçìÝíçò åêêëçóéáóôéêÞò ïñãÜíù-
óçò ôçò ÅðéóêïðÞò ôçò ÓêéÜèïõ êáé ÓêïðÝëïõ, êáëëéÝñãçóå ôï Ýäáöïò ãéá êáë-
ëéôå÷íéêÝò åðáöÝò ìå ôá äéïñèüäïîá áõôÜ ðíåõìáôéêÜ êÝíôñá.
Êáô´ áñ÷Üò, äéáôçñåßôáé áíïéêôÞ ãñáììÞ åðéêïéíùíßáò ìå ôï Ïéêïõìåíéêü
Ðáôñéáñ÷åßï. Ç åðáöÞ áõôÞ êáèéóôÜ ãíùóôïýò óôç ÓêéÜèï êáé êõñßùò óôç Óêü-
ðåëï ôïõò ðñùôïøÜëôåò, ëáìðáäáñßïõò êáé äïìåóôßêïõò ôçò ÌåãÜëçò ôïõ ×ñé-
óôïý Åêêëçóßáò, óõìâÜëëåé äå óôç äéÜäïóç ôùí Ýñãùí ôïõò, óôçí êáèéÝñùóç ôïõ
ëåãüìåíïõ ðïëßôéêïõ øáëôéêïý ýöïõò êáé ãåíéêüôåñá ôïõ ðáôñéáñ÷éêïý ëáôñåõ-
ôéêïý ôåëåôïõñãéêïý. ÌÜëéóôá, ðïëëïß åßíáé åêåßíïé ïé ïðïßïé, áêüìç êáé óå ðéï
ðñüóöáôåò ðåñéüäïõò, êáôÝöõãáí óôçí Ðüëç ãéá óðïõäÝò óôçí åêêëçóéáóôéêÞ
ìïõóéêÞ, ìå ôï äéáêáÞ ðüèï íá ãßíïõí áêïõóôáß ôùí øáëôþí ôïõ Ïéêïõìåíéêïý
Èñüíïõ.
Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ç áêôéíïâïëßá ôïõ Áãßïõ ¼ñïõò êáé ç êáôÜ ðåñéüäïõò
Ýîáñóç ôùí ôÜóåùí ìïíá÷éóìïý, óõìâÜëëïõí óôç äçìéïõñãßá åíüò áìößäñïìïõ
ñåýìáôïò, ôï ïðïßï ôñïöïäïôåß ôïí ¢èù ìå ìïíá÷ïýò Þ áðëïýò åðéóêÝðôåò êáé ôç
Ìáãíçóßá ìå äéáóõíäÝóåéò (ðñïóùñéíþò äéáìÝíïíôåò óôï ¼ñïò éåñïóðïõäáóôÝò
Þ åñãÜôåò, ìåôáêéíïýìåíïé ðñïóêõíçôÝò, ìïíáóôçñéáêÜ ìåôü÷éá ê.ô.ü). Ïé äéá-
óõíäÝóåéò áõôÝò åìðëïõôßæïõí ìå Ýìøõ÷ï õëéêü (äéäáóêÜëïõò, ìåëïõñãïýò, øÜë-
ôåò, êùäéêïãñÜöïõò êáé ëïéðïýò) ôçí åíôüðéá øáëôéêÞ ðáñÜäïóç êáé áíáíåþ-
íïõí ôï ìïõóéêü ñåðåñôüñéï Þ ôï ôåëåôïõñãéêü ôùí áêïëïõèéþí, ðñïóáñìüæïíôÜò
ôï óôá áãéïñåßôéêá ðñüôõðá. ÅîÜëëïõ, êáèüëïõ åõêáôáöñüíçôç äåí åßíáé êáé ç
åðéññïÞ ôùí Ìåôåþñùí, ôïõ Üëëïõ ìïíáóôéêïý ïìöáëïý, óôç äéáìüñöùóç ôïõ
ýöïõò êáé Þèïõò ôçò åäþ øáëôéêÞò ôÝ÷íçò.
ÏÉ ÌÁÑÔÕÑÉÅÓ
Ç äéåñÝíåõóç ôùí ìïõóéêþí ðçãþí (ôùí ÷åéñüãñáöùí êùäßêùí ôçò åëëçíïñèü-
äïîçò åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò, ðïõ âñßóêïíôáé ôåèçóáõñéóìÝíïé óôéò âéâëéï-
èÞêåò üëïõ ôïõ êüóìïõ), äéáöùôßæåé äýï óðïõäáéüôáôåò ðôõ÷Ýò ôçò øáëôéêÞò
ðáñáäüóåùò ôùí ÓðïñÜäùí. ÐñïâÜëëåé ôá ó÷åôéêÜ ìïõóéêÜ-êáëëéôå÷íéêÜ êÝíôñá
ôçò ðåñéï÷Þò êáé äéáóþæåé ôá ïíüìáôá êáé ôá Ýñãá óçìáíôéêüôáôùí ðñïóþðùí-
äéáêüíùí ôçò åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò.

ÊáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò Ôïõñêïêñáôßáò ç øáëôéêÞ ôÝ÷íç ãíùñßæåé ìåãÜëç Üíèé-
óç óôçí ðåñéï÷Þ. Ìå åðßêåíôñï ôéò Ýäñåò ôùí åðéóêïðþí åðéâÜëëåôáé óå üëç
ôçí ðåñéï÷Þ, þóôå óôéò ðçãÝò íá ìáñôõñïýíôáé óðïõäáéüôáôïé ìåëïõñãïß, ìïõ-
óéêïäéäÜóêáëïé, éåñïøÜëôåò, êùäéêïãñÜöïé, áêüìç êáé êôÞôïñåò ÷åéñïãñÜöùí
åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò. Ç Óêüðåëïò ìíçìïíåýåôáé óå óðïõäáéüôáôïõò ìïõóé-
êïýò êþäéêåò êáé ãßíåôáé ðñÝóâåéñá ôçò Ìáãíçóßáò óå üëïí ôïí êüóìï.
ÁëëÜ, áò ãßíåé óýí Èå{[ù "áãß{ù áñ÷Þ ôùí áíáöïñþí ìáò óôïõò Ýùò ôþñá åðé-
óçìáíèÝíôåò ìåëïõñãïýò, êùäéêïãñÜöïõò, êôÞôïñåò êáé ìïõóéêïäéäáóêÜëïõò ôçò
øáëôéêÞò ôÝ÷íçò óôç Óêüðåëï. Áò èåùñçèåß äå äåäïìÝíï ôï ìÝãåèïò ôçò âïÞèåé-
áò, ðïõ åëÜâáìå áðü ôï êùäéêïëïãéêü êáé êáôáëïãïãñáöéêü Ýñãï ôïõ äéäáóêÜ-
ëïõ ìáò ê. Ãñ. ÓôÜèç, êáèþò êáé áðü ôéò ëïéðÝò óõìâïõëÝò êáé êáèïäçãÞóåéò
ôïõ, ÷ùñßò ôéò ïðïßåò äåí èá Þôáí åöéêôÞ ç ðñáãìáôïðïßçóç ôçò ðáñïýóáò Ýñåõ-
íáò. Ôïõ ïöåßëïíôáé âáèýôáôåò åõ÷áñéóôßåò êáé åõãíùìïóýíç.
1) Ðáýëïò, éåñÝáò Óêïðåëßôçò (ã´ ôÝôáñôï ôïõ ÉÆ´- á´ ôÝôáñôï ôïõ ÉÇ´ áé.)
Ìå ôï üíïìá Ðáýëïò êáé ôçí éäéüôçôá ôïõ éåñÝá áíáöÝñïíôáé äýï ìåëïõñãïß
ìå åëÜ÷éóôç ìåôáîý ôïõò ÷ñïíéêÞ äéáöïñÜ (ó÷åäüí óõã÷ñïíßæïõí), ìå óõíÝðåéá
íá äçìéïõñãïýíôáé óôéò ðçãÝò ðïëëÝò óõã÷ýóåéò. Ï Ýíáò åî áõôþí åßíáé ï óôá
áõôüãñáöÜ ôïõ õðïãñáöüìåíïò ùò «Ðá[õëïò "éåñåýò ôÜ÷á êáß èýôçò, Êáíóôñßóéïò
ô[çò ÌåãÜëçò ' Åêêëçóßáò», óðïõäáßïò ìåëïãñÜöïò êáé ðáñáãùãéêüôáôïò êùäéêï-
ãñÜöïò, ìáèçôÞò ôïõ ÐÝôñïõ ÌðåñåêÝôç.1 Áõôüò äåí Ý÷åé êáìßá ó÷Ýóç ìå ôïí åîå-
ôáæüìåíï ÷þñï êáé äåí åíäéáöÝñåé ôçí ðáñïýóá Ýñåõíá. Ï Üëëïò, ï ïðïßïò êáé
èá ìáò áðáó÷ïëÞóåé åäþ, åßíáé ï åðßóçò éåñÝáò Ðáýëïò Óêïðåëßôçò. Ï åí ëüãù
ìåëïõñãüò áðáíôÜ óôéò ÷åéñüãñáöåò ìïõóéêÝò ðçãÝò ùò «Ðá[õëïò "éåñåýò ÓêïðÝ-
ëïõ» (Îåíïöþíôïò 153, ôÝëç ÉÇ´ áé, ö. 92á). Óôïí êþäéêá Ôáîéáñ÷þí 2, ïëïêëç-
ñùìÝíïí êáôÜ ôï Ýôïò 1682 (ö. 250á-251á) ðáñáäßäåôáé Ýíá ×åñïõâéêü ìå ôçí
ðñïóçìåßùóç «Ðáýëïõ "éåñÝùò Óêïðåëéþôç» êáé óôïí êþäéêá ÓôáõñïíéêÞôá 164
ôïõ Ýôïõò 1749 (ö. 225â) åðéóçìÜíèçêå ç áíáãñáöÞ: «Ðáýëïõ "éåñÝùò ÓêïðÝëùí,
=ç÷ïò ðë. á´, Ï"é ôÜ ÷åñïõâßì». Ôï ßäéï áõôü ìÝëïò êáôáãñÜöåôáé êáé óôçí Áíèï-
ëïãßá ÉâÞñùí 998, ôùí ìÝóùí ôïõ ÉÇ´ áéþíá (ö. 132â) ìå ôçí åîÞò åíäéáöÝñïõ-
óá Ýíäåéîç: «Ðáýëïõ "éåñÝùò 'åê ô[çò "åðôáðýëïõ ô[çò Âïéùôßáò, =ç÷ïò ðë. á´, Ï"é ôÜ
÷åñïõâßì». Áðü ôçí ôáýôéóç ôùí ìåëþí áðïäåéêíýåôáé, ðùò ðñüêåéôáé ãéá ôï
ßäéï ðñüóùðï, ôï ïðïßï ßóùò êáôáãüôáí áðü ôç ÈÞâá ôçò Âïéùôßáò áëëÜ, üðùò
öáßíåôáé, åí óõíå÷åßá Ýäñáóå ùò êëçñéêüò óôç Óêüðåëï êáé ðïëéôïãñáöÞèçêå
Óêïðåëßôçò. Ï Ðáýëïò öÝñåôáé ùò ðïéçôÞò åíüò Êïéíùíéêïý óå Þ÷ï ðñþôï êáé
äýï ×åñïõâéêþí. Ôï Ýíá ãíþñéóå åîáéñåôéêþò ìåãÜëç äéÜäïóç óôéò ðçãÝò, ðüôå
1. Âë. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ×åéñüãñáöá åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò (1453-1820) - ÓõìâïëÞ óôçí

Ýñåõíá ôïõ íÝïõ Åëëçíéóìïý, ÌÉÅÔ, ÁèÞíáé 1980, 40-41, 153-154^ Ï ßäéïò, ÌïõóéêÜ ÷åéñüãñáöá Ôïõñ-
êïêñáôßáò (1453-1832), ÁèÞíáé 1975, ô. Á´, 98, 364. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá âõæáíôéíÞò ìïõóé-
êÞò-¢ãéïí ¼ñïò^ ÊáôÜëïãïò ðåñéãñáöéêüò ôùí ÷åéñïãñÜöùí êùäßêùí âõæáíôéíÞò ìïõóéêÞò ôùí áðï-
êåéìÝíùí åí ôáéò âéâëéïèÞêáéò ôùí éåñþí ìïíþí êáé óêçôþí ôïõ Áãßïõ ¼ñïõò, ÁèÞíáé 1993, ô. Ã´, 843. Ï
ßäéïò, Ç äåêáðåíôáóýëëáâïò õìíïãñáößá åí ôç âõæáíôéíÞ ìåëïðïéßá, ÁèÞíáé 1977, 122, (óçì. 2).
130
Åéê. 1. Ðáýëïò éåñåýò åê ÓêïðÝëïõ. Áõôüãñáöïò êþäéêáò Å.Â.Å. 900, ö. 156á.
(öùô. ÐáíôåëÞò ÌáãïõëÜò, 8.11.2002).
131
õðü ôçí Ýíäåéîç ôïõ ðñþôïõ Þ÷ïõ êáé ðüôå ùò ðëÜãéïò ôïõ ðñþôïõ, åíþ ôï Üëëï
óå Þ÷ï äåýôåñï åßíáé ëéãüôåñï ãíùóôü.
Ôïõ Ðáýëïõ åê ÓêïðÝëïõ Ý÷ïõí åðéóçìáíèåß ôÝóóåñá ìïõóéêÜ áõôüãñáöá,
ãñáììÝíá ìåôáîý ôùí åôþí 1692-1699. Ðñüêåéôáé ãéá ôïõò êþäéêåò:
á) Å.Â.Å. 902 êáé 900, ï ðñþôïò êáé äåýôåñïò ôüìïò, áíôéóôïß÷ùò, ìéáò óðïõ-
äáßáò Áíèïëïãßáò ôçò ÐáðáäéêÞò, ãñáììÝíçò êáôÜ ôï Ýôïò 1692 (20 Ìáñôßïõ).
â) Ï ×éëáíäáñßïõ 47, Óôé÷çñÜñéïí Ôñéùäßïõ-Ðåíôçêïóôáñßïõ ôïõ Ýôïõò 1694.
ã) Ï ÌïíÞò Áãßáò ¢íäñïõ 41, Áíèïëïãßá ôïõ 1699.2
Ï Ìáí. ×áôæçãéáêïõìÞò ðåñéãñÜöåé ôï ãñáöéêü ÷áñáêôÞñá ôïõ Ðáýëïõ, üðùò
áõôüò áðïôõðþíåôáé óôç äßôïìç áèçíáúêÞ Áíèïëïãßá: «Ç ãñáöÞ ìåãáëüó÷çìç,
áñéóôåñüêõñôç, óôáèåñÞ, êÜðùò ðá÷éÜ êáé áíåéìÝíç. ÌåëÜíé ìáýñï. Åñõèñüãñá-
öá ðñïò ôï ðïñôïêáëß. Ôá áñ÷éêÜ ìå ìåãÜëåò, óõíÞèùò, êñéíïåéäåßò áðïöýóåéò
Üíù êáé êÜôù(...)».3
Áðü ôçí ðïëýôéìç áèçíáúêÞ ÐáðáäéêÞ, Å.Â.Å 900/902, áíôëïýíôáé ðïëëÝò êáé
÷ñÞóéìåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôç äñÜóç ôïõ ãñáöÝá ôçò. ¸ôóé, ìáèáßíïõìå ðùò ï
Ðáýëïò õðÞñîå ìáèçôÞò ôïõ ðåñßöçìïõ ãñáöÝá êáé ìåëïõñãïý ÊïóìÜ Ìáêåäü-
íïò ôïõ Éâçñßôïõ (ãåãïíüò ôï ïðïßï åîçãåß êáé ôçí êùäéêïãñáöéêÞ ôïõ åõáéóèç-
óßá), ìáèçôÞ, ìå ôç óåéñÜ ôïõ, ôïý óðïõäáßïõ äéäáóêÜëïõ ôçò øáëôéêÞò Ìðá-
ëáóßïõ éåñÝá êáé Íïìïöýëáêá ôçò ÌåãÜëçò ôïõ ×ñéóôïý Åêêëçóßáò. Óôá ö.
205á, 222á, 223á, 223â áíáãñÜöåôáé: «? Åôåñïí ðïßçìá "çìåôÝñïõ äéäáóêÜëïõ
êõñßïõ Êïóì[á ' Éâåñßôïõ». ÁëëÜ ï Ðáýëïò õðÞñîå êáé Ýíáò äñáóôÞñéïò ðåñéï-
äåýùí äéäÜóêáëïò ôçò øáëôéêÞò ôÝ÷íçò ìå ðïëõêýìáíôï âßï. ¢êñùò åíäéáöÝñïí
åßíáé ôï åðüìåíï éäéüãñáöï óçìåßùìá ôïõ Ýôïõò 1708 óôïí åí ëüãù êþäéêá: «Å'éò
ôïýò 1696 'åìßóåõóá 'áðü ôÞí Êùíóôáíôéíïýðïëéí êáß 'åð[çãá å'éò ôÞí Óêüðåëïí,
êáß 'áð´ á'õôÞí å'éò ô´ ' ÁíÜðëé (óôçí þá: Á'õãïýóôïõ á´) êáß 'áðü êå[é å'éò ôÞí
ÊáëáìÜôá, å'éò á'õôÞí ðëçóßïí ëåãüìåíïí íçóß /åìåéíá êáß 'åóðïýäáæá ìáèçôÜò
ôÞí ìïõóéêÞí êáß ðÜëéí å'éò ôÞí ÊáëáìÜôá, êáß ìåôÝðåéôá å'éò ôÞí Ìïíåìâáóßá
÷ñüíïí ?åíáí, ôÝëïò ðÜíôùí /åîù 'áðü ôüí ÌùñÝáí êáß å'éò ôÞí Ìýëïí êáß 'áð´ á'õ-
ôÞí å'éò ôÞí Å/õñéðïí êáß "ï ðáíÜãáèïò Èåüò êáôåõïäþóåé å'éò êáëÞí ìåôÜíïéáí»
(ö. 283á). ÂÜóåé ôùí áíùôÝñù ìáñôõñéþí, ï Ðáýëïò Óêïðåëßôçò æåé ìåôáîý ôïõ
ã´ ôåôÜñôïõ ôïõ ÉÆ´ êáé ôïõ á´ ôåôÜñôïõ ôïõ ÉÇ´ áé.
2) ÉãíÜôéïò, éåñïìüíá÷ïò Óêïðåëßôçò (ôÝëç ôïõ ÉÆ´- ã´ ôÝôáñôï ôïõ ÉÇ´ áé.)
ÊáôÜ ôïí Ìáí. ×áôæçãéáêïõìÞ ï ÉãíÜôéïò éåñïìüíá÷ïò Óêïðåëßôçò åßíáé Ýíáò
ðáñáãùãéêüôáôïò ãñáöÝáò ìïõóéêþí êùäßêùí, ï ïðïßïò êáôÝëåéðå äÝêá ÷ñïíï-
ëïãçìÝíá ÷åéñüãñáöá ìåôáîý ôùí åôþí 1716-1752, êáé Ýíá ìç ÷ñïíïëïãçìÝíï.4
Ðñüêåéôáé ãéá ôïõò êþäéêåò:
2. Âë. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ÌïõóéêÜ ÷åéñüãñáöá..., ó. 364.

3. Âë. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ×åéñüãñáöá..., ó. 149.
4. Âë. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ×åéñüãñáöá..., ó. 45, 161, 166-167.
132
Åéê. 2. ÉãíÜôéïò Óêïðåëßôçò. Áõôüãñáöïò êþäéêáò ÉâÞñùí 971, ó. 1 (âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò,
Ôá ÷åéñüãñáöá âõæáíôéíÞò ìïõóéêÞò - ¢ãéïí ¼ñïò} ÊáôÜëïãïò ðåñéãñáöéêüò ôùí ÷åé-
ñïãñÜöùí êùäßêùí âõæáíôéíÞò ìïõóéêÞò ôùí áðïêåéìÝíùí åí ôáéò âéâëéïèÞêáéò ôùí
éåñþí ìïíþí êáé óêçôþí ôïõ Áãßïõ ¼ñïõò, ÁèÞíáé 1993, ô. Ã´, ó. 732).
133
á) ÌïíÞò Èåïôüêïõ ôçò ÁãéÜóïõ ËÝóâïõ 10 (Ýôïò 1716).
â) Ðáôñéáñ÷éêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôùí Éåñïóïëýìùí 495 (Ýôïò 1718).
ã) ÉâÞñùí 1237 (Ýôïò 1722).
ä) ÉâÞñùí 452/971 (Ýôïò 1737).
å) Âáôïðåäßïõ 1329 (Ýôïò 1740).
óô) ×éëáíäáñßïõ 89 (Ýôïò 1741).
æ) Äï÷åéáñßïõ 317 (Ýôïò 1747).5
ç) ÌïíÞò Ìá÷áéñÜ ôçò Êýðñïõ 10 (Ýôïò 1748).
è) Ðáôñéáñ÷éêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôùí Éåñïóïëýìùí 553 (Ýôïò 1749).
é)ÆùãñÜöïõ 57 (Ýôïò 1752), êáé
éá) ôïí õð´ áñéè. 954 ôçò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÑïõìáíéêÞò Áêáäçìßáò.
ÊáôÜ ôï Ãñ. ÓôÜèç áõôüãñáöá ôïõ ðáñüíôïò Éãíáôßïõ éåñïìïíÜ÷ïõ åßíáé áêüìç
ïé êþäéêåò:
éâ) Äï÷åéáñßïõ 320 êáé
éã) Äï÷åéáñßïõ 321 (êáé ïé äýï á÷ñïíïëüãçôïé, ãýñù óôá ìÝóá ôïõ ÉÇ´ áé.).6
Óôéò óçìåéþóåéò ôïõ, ãéá ôï Óôé÷çñÜñéïí, ÉâÞñùí 971, ï êáèçãçôÞò Ãñ. ÓôÜ-
èçò óçìåéþíåé ãéá ôï ãñáöéêü ÷áñáêôÞñá êáé ôçí êáëáéóèçóßá ôïõ Éãíáôßïõ:
«ÃñáöÞ êáèáñùôÜôç êáé ëßáí êáëáßóèçôïò åéò 15 äéðëïýò óôß÷ïõò áõóôçñþò éóï-
ìÞêåéò Üíåôá êáëáéóèÞôùò ôá ðëÜãéá êáé êÜôù ðåñéèþñéá. Ôá êïìøÜ -åñõèñÜ-
ðåðïéêéëìÝíá ðñùôïãñÜììáôá Ýîù åéò ôáò þáò åíéá÷ïý ðñùôïãñÜììáôá ðñÜóéíá
êáé êõáíÜ. ÌåëÜíç ìáýñç æùçñÜ êáé åñõèñÜ êåñáìü÷ñïõò, äéÜ ôáò õðïóôÜóåéò,
ìáñôõñßáò, öèïñÜò êáé ðñùôïãñÜììáôá êáé óõíÞèùò åêôåíåßò ðåñéãñáöéêïýò ôßô-
ëïõò. Ïëßãáé áëëÜ åíäéáöÝñïõóáé áé äéïñèþóåéò åéò ôáò þáò åíéá÷ïý, äéÜ âõó-
óéíü÷ñïõ ìüíïí ìåëÜíçò} óõíÞèùò èÝóåéò ôéíÝò ìåôáôñÝðïíôáé åéò Üëëáò ìå Üëëáò
á÷ñüíïõò õðïóôÜóåéò ç ÷åéñïíïìßá óçìÜäéá. Åéò ôçí ó. 336 êõñßùò õðÜñ÷åé åí
óáöÝò äåßãìá ôçò äéïñèùôéêÞò ôÜóåùò.7 ¸÷åé ìåãÜëçí óçìáóßáí áí, óõìöþíùò
ðñïò ôçí õðåíèýìçóéí ôçò óåë. 857, áé äéïñèþóåéò áõôáß åãÝíïíôï õðü ôïõ Éáêþ-
âïõ Þ ôïõ ÐÝôñïõ Ðåëïðïííçóßïõ».8
Äõóôõ÷þò, êáíÝíá óôïé÷åßï ãéá ôç æùÞ ôïõ Éãíáôßïõ äå ìáñôõñåßôáé. ÌÜëéóôá,
ï ÉâÞñùí 452/971, åßíáé ï ìüíïò êþäéêáò, üðïõ ï ÉãíÜôéïò áðïêáëýðôåé ôçí åê
ÓêïðÝëïõ êáôáãùãÞ ôïõ: «' ÅãñÜöç ôü ðáñüí Óôé÷çñÜñéïí, äéÜ ÷åéñüò ê'áìï[õ ôï[õ
å'õôåëïýò ' Éãíáôßïõ ôï[õ 'åê ÓêïðÝëïõ, å'éò ôïýò 1737, äé´ 'åîüäïõ ôï[õ ðáíïóéùôÜ-
5. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Á, 357-358. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ×åéñüãñáöá..., ó.

166-167.
6. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Á, 361-365.
7. «Ôü ðáñüí Óôé÷çñÜñéïí 'åäéïñèþèç ìÝ 'åðéìÝëåéáí ìåãáëùôÜôçí, ðáñÜ ôå ôï[õ ìïõóé-
êïëïãéùôÜôïõ Ëáìðáäáñßïõ ô[çò ÌåãÜëçò ôï[õ ×ñéóôï[õ ' Åêêëçóßáò êõñßïõ ÄéáêïõìÜêç,
êáß ðáñÜ ôï[õ ìïõóéêïëïãéùôÜôïõ êýñ ÐÝôñïõ Äïìåóôßêïõ êáß ðáñ´ /áëëùí äéäáóêÜëùí
"áãéïñåéô[ùí. / Çîåõñå ëïéðüí "ï 'áíáãéíþóêùí, ?ïôé âáóôÜò ?åíá âéâëßïí ðïëëÜ äõóåýñåôïí».
Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Ã, 735 (üðïõ öùôïãñáöéêü äåßãìá).
8. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Ã, 736 (öùôïãñáöéêÜ äåßãìáôá óôéò ó. 732, 734-735).
134
Åéê. 3. ÉãíÜôéïò Óêïðåëßôçò. Áõôüãñáöïò êþäéêáò ÉâÞñùí 971, ó. 324.
(âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, ü.ð., ô. Ã´, ó. 734).
135
ôïõ êýñ ' Áââáêïýì ôï[õ ' Éâçñßôïõ» ó. 843).9 Ìå ôïí ÉãíÜôéï äçìéïõñãåßôáé êÜðïéï
ðñüâëçìá, äåäïìÝíïõ üôé ôçí ßäéá åðï÷Þ áíáöÝñåôáé êáé Üëëïò ÉãíÜôéïò éåñï-
ìüíá÷ïò, ðéèáíüôáôá áãéïñåßôçò, Üãíùóôùí ëïéðþí óôïé÷åßùí.
Áð´ ü,ôé öáßíåôáé, ï Óêïðåëßôçò ÉãíÜôéïò äåí åõäïêßìçóå ùò ìåëïõñãüò. Ìüíï
óôïí êþäéêá Ìåãßóôçò Ëáýñáò 1457 (ìåôáîý ö. 298á-324á) ðáñáäßäåôáé åð´ ïíü-
ìáôß ôïõ, êáé ÷ùñßò Üëëåò ëåðôïìÝñåéåò óôçí áíáãñáöÞ, Ýíá ×åñïõâéêü óå Þ÷ï
ôÝôáñôï. Ç ÷ñïíéêÞ ôïðïèÝôçóç ôïõ åí ëüãù ìåëïõñãïý ãßíåôáé âÜóåé ôùí áõôï-
ãñÜöùí ôïõ óôï äéÜóôçìá ìåôáîý ôïõ ôÝëïõò ôïõ ÉÆ´ êáé ôïõ ã´ ôåôÜñôïõ ôïõ
ÉÇ´ áé.
3. Åõáããåëéíüò Âáúíüãëïõ, Óêïðåëßôçò (áñ÷Ýò-ã´ ôÝôáñôï ôïõ ÉÇ´ áé.)

Ï Åõáããåëéíüò Óêïðåëßôçò10 Þ, óðáíéüôåñá, Áããåëéíüò11 åßíáé Ýíáò áîéüëïãïò
ìåëïõñãüò ôçò ðåñéüäïõ, ï ïðïßïò, óõí ôïéò Üëëïéò, êáôÝëåéðå êáé ðëïýóéï êùäé-
êïãñáöéêü Ýñãï. ¸ôóé, óôéò ðñïóùðéêÝò ôïõ äçìéïõñãßåò óõãêáôáëÝãïíôáé ðÝíôå
ÊïéíùíéêÜ óôïõò Þ÷ïõò ðñþôï, äåýôåñï,12 âáñý êáé äýï óôïí ðëÜãéï ôïõ ôåôÜñ-
ôïõ. Ïé ìåëïðïéÞóåéò ôùí äýï ôåëåõôáßùí Þ÷ùí ãíþñéóáí ôç ìåãáëýôåñç äéÜäï-
óç. Åíäåéêôéêþò áíáöÝñåôáé åäþ ï êþäéêáò ÎçñïðïôÜìïõ 305 (ôÝëç ÉÇ´ - ÉÈ´
áñ÷Ýò ÉÈ´ áé., ìåôáîý ö. 230â-232á, ÷ö Äáìáóêçíïý Áãñáöïñåíäéíéþôç).13 Ï
Åõáããåëéíüò Ý÷åé ìåëïðïéÞóåé êáé Ýîé ×åñïõâéêÜ óôïõò Þ÷ïõò ðñþôï ôåôñÜöù-
íï,14 ðñþôï Ýóù, äåýôåñï, ôñßôï, ôÝôáñôï êáé ðëÜãéï ôïõ ôåôÜñôïõ} áðü ôçí Üëëç
ðëåõñÜ, óôá ìïõóéêÜ ôïõ áõôüãñáöá ðåñéëáìâÜíïíôáé åðôÜ êþäéêåò, ðïõ êáëý-
ðôïõí ôï öÜóìá ìåôáîý ôùí åôþí 1721-1748.
á) Ðáëáéüôåñïò åî áõôþí ï ÓéíÜ 1486, ôïõ Ýôïõò 1721.
9. Óôïõò êáôáëüãïõò ôùí áãéïñåéôéêþí ìïõóéêþí ÷åéñïãñÜöùí ôïõ Ãñ. ÓôÜèç ï ðáñþí êþäéêáò
ðåñéãñÜöåôáé ìå íÝá áñßèìçóç ÉâÞñùí 971. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Ã, 731-736, üðïõ
êáé ï ðáñáôéèÝìåíïò êïëïöþí. ÐáñáðëÞóéïò åßíáé êáé ï êïëïöþí ôïõ êþäéêá Äï÷åéáñßïõ 317 (ö.
443â-443á) ÷ùñßò üìùò íá áíáöÝñåôáé ç êáôáãùãÞ ôïõ Éãíáôßïõ: «" Ç ðáñïýóá 'áóìáôïìåëùäïìå-
ëßñçôïò âßâëïò 'åãñÜöç äéÜ ÷åéñüò ' Éãíáôßïõ êáß 'åëá÷ßóôïõ ô[ùí "éåñïìïíÜ÷ùí äéÜ äáðÜ-
íçò ôï[õ "ïóéùôÜôïõ (...), å'éò ôïýò 1747, 'áðü ô[çò 'åíóÜñêïõ ï'éêïíïìßáò ôï[õ Êõñßïõ "çì[ùí
' Éçóï[õ ×ñéóôï[õ. Á'õôï[õ "ç ÷Üñéò êáß "ç ðñåóâåßá ô[çò ðáíá÷ñÜíôïõ Á'õôï[õ ìçôñüò êáß
ðÜíôùí ô[ùí "áãßùí å/éçóáí ìåè´ "çì[ùí. ' ÁìÞí. Ô{[ù óõíôåëåóô{[ç ô[ùí êáë[ùí Èå{[ù ÷Üñéò». Âë.
Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ÷åéñüãñáöá..., ó. 166-167.
10. Âë. ÐáíôåëåÞìïíïò 969, ci 1730-1750, ö. 149â -ÎçñïðïôÜìïõ 380, Ýôïò 1759, ìåôáîý ö. 245á-
260â êé áëëïý -Äï÷åéáñßïõ 338, Ýôïò 1767, ìåôáîý ö. 269á-272â -ÓôáõñïíéêÞôá 234, ìÝóá -â´ Þìéóõ ÉÇ´
áé. -Ãñçãïñßïõ 36 (43), â´ Þìéóõ ÉÇ´ áé., ö. 107 -Áãßïõ Ðáýëïõ 132, Ýôïò 1774, ó. 669 -ÎçñïðïôÜìïõ 313,
Ýôïò 1794, ö. 284â -Îåíïöþíôïò 153, ôÝëç ÉÇ´áé., ìåôáîý ö. 84á-92á -Äéïíõóßïõ 571, Ýôïò 1807, ö. 295á.
11. Âë. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ÌïõóéêÜ ÷åéñüãñáöá..., ó. 55, 134.
12. Êáé ôá äýï åðåóçìÜíèçóáí óôïí êþäéêá Ãñçãïñßïõ 36, â´ Þìéóõ ÉÇ´ áé., ö. 107á.
13. ¸ñãá ôïõ Åõáããåëéíïý Óêïðåëßôç áíèïëïãïýí áêüìç ïé êùäéêïãñÜöïé ÄçìÞôñéïò Ëþôïò, Ëáõ-
ñÝíôéïò Èåóóáëïíßêçò êáé ïé ãñáöåßò Íéêüëáïò êáé ËáõñÝíôéïò Þ Áíáôüëéïò.
14. «? Åôåñïí, ðïßçìá êýñ Å'õáããåëéíï[õ Óêïðåëßôïõ, =ç÷ïò ôåôñÜöùíïò, Ï"é ôÜ ÷åñïõâßì»,
Äï÷åéáñßïõ 363, â´ Þìéóõ ÉÇ´áé., ö. 401â. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Á, 489.
136
Åéê. 4. Åõáããåíéíüò Óêïðåëßôçò. (Áõôüãñáöïò êþäéêáò ÉâÞñùí 526, ö. 255â-256á.
(âë. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ü.ð., åéê. 65).
137
Åéê. 5. Åõáããåëéíüò Óêïðåëßôçò. Áõôüãñáöïò êþäéêáò Êùóôáìïíßôïõ 84, ö. 1á.
(âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, ü.ð., ô. Á´, ó. 655).
138
â) Áêïëïõèåß ï ÉâÞñùí 526, ãñáììÝíïò ôï Ýôïò 1728 (31 Ìáñôßïõ) üðïõ áðïêá-
ëýðôåé éäéï÷åßñùò ôï üíïìá ôïõ ðáôÝñá ôïõ êáé ôçí êáôáãùãÞ ôïõ, äçëþíïíôáò
«"õéüò Ðáíáãéþôïõ Âáúíüãëïõ 'åê ô[çò ðåñéöÞìïõ íÞóïõ ÓêïðÝëïõ», åíþ öáßíåôáé
ðùò äéáôçñåß ó÷Ýóåéò ìå ôï ¢ãéïí ¼ñïò êáé ìÜëéóôá ìå ôç ÌïíÞ ôùí ÉâÞñùí.
Óôïí êïëïöþíá ôïõ ÷åéñïãñÜöïõ äéáâÜæïõìå: «' ÅãñÜöç êáß 'åôåëåéþèç ôü ðáñüí
óôé÷çñÜñéïí äéÜ ÷åéñüò ê'áìï[õ ôï[õ å'õôåëï[õò ôå êáß 'áìáèï[õò Å'õáããåëéíï[õ ôï[õ
Ðáíáãéþôç Âáúíüãëïõ 'åê ô[çò ðåñéöÞìïõ íÞóïõ ÓêïðÝëïõ, äéÜ äÝ óõíäñïì[çò êáß
'åîüäïõ ôï[õ ðáíïóéùôÜôïõ êáß ëïãéùôÜôïõ 'åí "éåñïäéáêüíïéò êõñßïõ, êõñßïõ êýñ
Ìåëåôßïõ, 'åê ô[çò óåâáóìßáò ìïí[çò ô[ùí ' ÉâÞñùí (...) 'åí /åôåé 'áðü ' ÁäÜì æóëò´, 'áðü
äÝ ×ñéóôï[õ áøêç´, 'åí ìçíß Ìáñôß{ù ëá´» (ö. 256á-256â).15
ã) ¸ðïíôáé äýï ôüìïé ôïõ Äïîáóôáñßïõ, ïé õð´ áñéè. 1480 êáé 1333 êþäéêåò
ôçò âéâëéïèÞêçò Âáôïðåäßïõ, ïëïêëçñùìÝíïé êáôÜ ôï 1730.
ä) Ï ÉâÞñùí 727, ôïõ Ýôïõò 1737.
å) ¸íá á÷ñïíïëüãçôï ôçò óõëëïãÞò Óßìùíïò ÊáñÜ 22.
óô) Ôï ðéï ðñüóöáôï áõôüãñáöï ôïõ Åõáããåëéíïý åßíáé Ýíá Óôé÷çñÜñéïí Ãåñ-
ìáíïý-Åéñìïëüãéïí Ìðáëáóßïõ, ï êþäéêáò Êùíóôáìïíßôïõ 84, ôïõ Ýôïõò 1748 (;).16
Áðü åäþ êáôáöèÜíåé ç ðëçñïöïñßá, ðùò ï ìåëïõñãüò äéåôÝëåóå ðñùôïøÜëôçò ôçò
ÅðéóêïðÞò ÓêïðÝëïõ: «Ôü ðáñüí óôé÷çñÜñéïí, ìåôÜ ôï[õ Ôñéùäßïõ, "åôÝñïõ ?çóóïíïò
/ïíôùò ôüìïõ, 'åóôß ìÝí êô[çìá 'åìï[õ Íåêôáñßïõ "éåñïìïíÜ÷ïõ ' Áäñéáíïðïëßôïõ,
ãÝãñáðôáé äÝ äéÜ ÷åéñüò Å'õáããåëéíïý Óêïðåëßôïõ êáß ðñùôïøÜëôïõ ô[çò êáè´ á'õ-
ôüí 'åðéóêïð[çò, äéÜ 'áñãõñ[ùí íïìéóìÜôùí ôåóóáñÜêïíôá ðñüò ôï[éò ôÝóóáñóé: -
ÊáôÜ ôü áøìç´ /åôïò17 ôï óùôÞñéïí» (ö. 361â).
Êáé ðÜëé ìåôáöÝñïõìå åäþ ôéò êùäéêïëïãéêÝò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ ê. ÓôÜèç
ó÷åôéêÜ ìå ôï Ýñãï ôïõ Åõáããåëéíïý (Êùíóôáìïíßôïõ 84): «ÃñáöÞ ëßáí åðéìå-
ëçìÝíç êáé êáëáßóèçôïò, ìéêñïý ìåãÝèïõò, åëáöñþò ðëáãéÜæïõóá ðñïò ôá áñé-
óôåñÜ, äéÜ ôçò áõôÞò ãñáößäïò ãñÜììáôá êáé óçìÜäéá. Óôß÷ïé äéðëïß 16, éóï-
ìÞêåéò êáëáéóèÞôùò. Ðëïýóéá ôá ðëÜãéá êáé êÜôù ðåñéèþñéá. ÌåëÜíç ìáýñç
æùçñÜ êáé åñõèñÜ êåñáìü÷ñïõò, ãëõêåßáò áðï÷ñþóåùò, äéÜ ôïõò ôßôëïõò, ìáñ-
ôõñßáò, õðïóôÜóåéò êáé ëéôÜ ðñùôïãñÜììáôá. Åíéá÷ïý åéò ôçí áñ÷Þí ôùí åíï-
ôÞôùí êïéíÜ äß÷ñùìá åðßôéôëá».18
ÂÜóåé ôùí ðïëýôéìùí ðëçñïöïñéþí, ðïõ ìáò ðáñÝ÷ïõí ôá áõôüãñáöá ôïõ åí
ëüãù ìåëïõñãïý, ï ÷ñüíïò æùÞò ôïõ Åõáããåëéíïý Âáúíüãëïõ, ðñÝðåé íá ðñïó-
äéïñéóôåß óôï äéÜóôçìá ìåôáîý ôùí áñ÷þí êáé ôïõ ã´ ôåôÜñôïõ ôïõ ÉÇ´ áé.
ÓçìåéùôÝïí üôé ôï üíïìá Åõáããåëéíüò, ùò åðßèåôï ðëÝïí, áðáíôÜ êáé óÞìåñá
óôç Óêüðåëï.
4. Ðáíáãéþôçò Âáúíüãëïõ, Óêïðåëßôçò (ä´ ôÝôáñôï ôïõ ÉÆ´ -ìÝóá ôïõ ÉÇ´ áé.)
Ï ÄçìÞôñéïò Ëþôïò, óôï áõôüãñáöü ôïõ ÌáèçìáôÜñéï, Äï÷åéáñßïõ 339, ðáñá-
äßäåé Ýíá ìÜèçìá óôïí Ôßìéï Ðñüäñïìï óå Þ÷ï ðñþôï ôåôñÜöùíï «Ôß óå êáëÝ-
15. Âë. Ãñ. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ×åéñüãñáöá..., ó. 157.

16. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ×åéñüãñáöá..., ó. 653.
17. Ç ÷ñïíïëïãßá áöïñÜ ôçí áãïñáðùëçóßá ôïõ âéâëßïõ (;).
18. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ×åéñüãñáöá..., ó. 654.
139
óùìåí, ðñïöÞôá...» ìå ôçí áíáãñáöÞ «Ðáíáãéþôïõ ' Éâáìüãëïõ Óêïðåëßôïõ». Ïìïß-
ùò êáé óôïí êþäéêá ÉâÞñùí 960, Ýíá ÌáèçìáôÜñéï ôïõ Ýôïõò 1768, ðáñáäßäåé ôï
ÌÜèçìá «Ôß óå êáëÝóùìåí...» óå Þ÷ï ðñþôï, ìå ôçí áíáãñáöÞ: «Ðáíáãéþôïõ
' Éâáíüãëïõ Óêïðåëßôïõ», (ö. 185á).19 Èåùñïýìå, üôé ðñüêåéôáé ãéá åóöáëìÝíç áíôé-
ãñáöÞ êáé ðùò ðñüêåéôáé ãéá ôïí Ðáíáãéþôç Âáúíüãëïõ Óêïðåëßôç, ðáôÝñá ôïõ
ðñïáíáöåñèÝíôïò Åõáããåëéíïý Óêïðåëßôç, ï ïðïßïò ÷ñïíéêþò èá ðñÝðåé íá ôïðï-
èåôçèåß óôï äéÜóôçìá ìåôáîý ôïõ ä´ ôåôÜñôïõ ôïõ ÉÆ´ êáé ôùí ìÝóùí ôïõ ÉÇ´
áéþíá.
5) Äáâßä, éåñïìüíá÷ïò Óêïðåëßôçò (á´-ä´ ôÝôáñôï ôïõ ÉÇ´ áé.)

Ï Äáâßä Óêïðåëßôçò åßíáé Ýíáò áêüìç óçìáíôéêüò åêðñüóùðïò ôçò øáëôéêÞò
ðáñáäüóåùò ôçò ÓêïðÝëïõ. ÐïëëÜ óôïé÷åßá äåí ãíùñßæïõìå ãé´ áõôüí. ÁêìÜæåé
óôá ìÝóá ôïõ ÉÇ´ áéþíá êáé æåé óßãïõñá êáôÜ ôï Ýôïò 1769. Ðåñéóóüôåñåò ðëç-
ñïöïñßåò áíôëïýìå áðü ôá ôÝóóåñá ôïõëÜ÷éóôïí ìïõóéêÜ áõôüãñáöá, ðïõ êáôÝ-
ëåéðå, üëá áñéóôïõñãçìáôéêÜ ìíçìåßá ãñáöÞò êáé äéáêïóìÞóåùò. Ðñüêåéôáé ãéá
ôá ÷åéñüãñáöá:
á) Êáõóïêáëõâßùí 1, Óôé÷çñÜñéïí Ãåñìáíïý ôùí ÍÝùí Ðáôñþí ôïõ 1742.
â) É. Ì. Áãßáò ôçò ¢íäñïõ 49, Óôé÷çñÜñéïí Ãåñìáíïý ôïõ 1769 (äåí èá áíá-
öåñèïýìå).
ã) Ãñçãïñßïõ 25, ÁíáóôáóéìáôÜñéïí-Áíèïëïãßá, á÷ñüíéóôï, ôïõ á´ ìéóïý ôïõ ÉÇ´
áé., êáé
ä) Å.Â.Å. 893, ãñáììÝíïò êáôÜ ôï Ýôïò 1747.
Áðü ôïí êþäéêá Ãñçãïñßïõ 25 óõëëÝãåôáé ç ðëçñïöïñßá ðùò ï Äáâßä õðÞñîå
éåñïìüíá÷ïò. Åäþ öáíåñþíåé êáé ôçí êáôáãùãÞ ôïõ. Óôï ö. 12â óçìåéþíåé: «×åßñ
Äáâßä "éåñïìïíÜ÷ïõ 'åê ô[çò íÞóïõ ÓêïðÝëïõ».20 Ï óçìáíôéêüò, üìùò, êþäéêáò ôïõ
Äáâßä åßíáé ï Å.Â.Å. 893. Ðñüêåéôáé ãéá ìßá ìïíüôïìç Áíèïëïãßá ôçò ÐáðáäéêÞò.
Åäþ, ï Äáâßä õðïãñÜöåé ùò Äáâßä ÌðéíáñäÞò Óêïðåëßôçò.21 Åêôüò áõôïý, óôï ö. 5á
ðáñáäßäåé ðñïóùðïãñáößá ôïõ, üðïõ êáèÞìåíïò óå âáñýôéìï èñüíï êáé åíäåäõìÝ-
íïò ôç ìïíá÷éêÞ ðåñéâïëÞ, ãñÜöåé ìå öôåñü óå áíïéêôÞ âßâëï. ÄåîéÜ Üíù, áíá-
ãñÜöåôáé Ýíá äåêáðåíôáóýëëáâï äßóôé÷ï: «ÌíçìüíåõôÝ ìïõ ôü ëïéðüí, ôï[õ ìïõ-
óïõñãéêïãñÜöïõ, Äáâßä ôï[õ êïðéÜóáíôïò êáß "éóôïñéïãñÜöïõ». Óå ïëüêëçñï ôï áñé-
óôåñü ôìÞìá ôçò óåëßäáò ôï âéâëéïãñáöéêü, åðßóçò óå äåêáðåíôáóýëëáâïõò óôß-
÷ïõò:22
Å/éëçöå ôÝñìá óýí Èå{[ù, ÷ñüíïõò å'éò ôïýò ÷éëßïõò,
"åðôÜ êáß ôåóóáñÜêïíôá ìÝ ôïýò "åðôáêïóßïõò,
'åê ô[çò 'åíóÜñêïõ ôï[õ ×ñéóôï[õ èåßáò ï'éêïíïìßáò.
Ôáýôç "ç ìïõóïõñãåýç÷ïò ðáðáäéêÞ êëçèå[éóá,
19. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Â, 424 êáé ô. Ã. 668.

20. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, Ôá ÷åéñüãñáöá..., ô. Á, 636 (üðïõ áíáëõôéêÞ ðåñéãñáöÞ ôïõ êþäéêá).
21. Âë. ÉùÜí. Óáêêåëßùí, ÊáôÜëïãïò ÷åéñïãñÜöùí ôçò ÅèíéêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÅëëÜäïò - Êþäéêåò
1-1856, ÁèÞíáé 1892, 162.
22. Âë. Ìáí. Ê. ×áôæçãéáêïõìÞò, ×åéñüãñáöá..., ó. 165-166.
140
Åéê. 6. Äáâßä Óêïðåëßôçò. Áõôïðñïóùðïãñáößá ôïõ óôïí áõôüãñáöï êþäéêá Å.Â.Å. 893,
ö. 5á. (Öùô.. ÐáíôåëÞò ÌáãïõëÜò, 8.11.2002).
141
'åê äéáöüñùí ðáëáé[ùí êáß íÝùí ðïéçèå[éóá,
êüð{ù, "éäñ[ùóé, ìü÷èù ôå 'åãñÜöç 'åí 'áðåßñ{ù,
'åê ô[çò ôï[õ "éåñïäáâßä ÷åéñüò 'åê ô[çò ÓêïðÝëùí.
ÐáõóÜóèùóáí ôÜ /ïñíåá, ìÝëï íÜ ðáðçëßæïõí,
ìÝ ìåëùäßáí å/õç÷ïí ãëõêÜ íÜ êåëáäßæïõí,
êáèþò ï"é ðÜëáé ?åëëçíåò ìÝ ìýèïõò öëõáñßæïõí.
' Åí ôáýô{ç ãÜñ å"õñßóêïíôáé =ç÷ïé êáß ìåëùäßáé,
ðñüò ôüí Èåüí ôüí êôßóáíôá ôÞí êôßóéí "õìíùäßáé,
êáß ôáýôçí ï"é âïõëüìåíïé ôüí Êôßóôçí íÜ 'éäï[õóé,
ìÝ ðüèïí /áò óðïõäÜîùóé êáß èÝëïõí ôüí å"õñï[õóé.
ÄåÞèçôé ï=õí ôï[õ Èåï[õ êáß ô[çò "õðåñáãßáò,
íÜ ôý÷ùìåí 'áìöüôåñïé ô[çò /áíù Âáóéëåßáò.
" Ç ìÝí ÷åßñ "ç ãñÜøáóá óýìðåôáé ôÜö{ù,
"ç äÝ ãñáììÞ ìÝíåé ìÝ÷ñé ôåñìÜôùí.
? Ùóðåñ îÝíïé ÷áßñïíôåò 'éäå[éí ðáôñßäá,
êáß ï"é èáëáôôåýïíôåò 'éäå[éí ëéìÝíá,
êáß ï"é ðñáãìáôåýïíôåò 'éäå[éí ôü êÝñäïò,
ï?õôùò "ï âéâëéïãñáöåýò, 'éäå[éí âéâëßïõ ôÝëïò.
Ãéá ôï ãñáöéêü ÷áñáêôÞñá ôïõ Äáâßä, üðùò áðïôõðþíåôáé óôïí ßäéï êþäéêá, ï
ê. ÓôÜèçò ðáñáôçñåß: «ÃñáöÞ åðéìåìåëçìÝíç êáé êáëáßóèçôïò, éóïðá÷Þò, êëßíïõ-
óá áêáíïíßóôùò ðñïò áñéóôåñÜ êáé äåîéÜ. Óôß÷ïé 12 êáé 11. ÌåëÜíç ìáýñç æùçñÜ
êáé åñõèñÜ æùçñÜ äéÜ ôáò õðïóôÜóåéò, ìáñôõñßáò, ôßôëïõò êáé êïìøÜ ðñùôïãñÜì-
ìáôá, åíéá÷ïý åðßôéôëá».23
ÂÜóåé ôùí áíùôÝñù áõôïãñÜöùí ôïõ ï Äáâßä Óêïðåëßôçò ôïðïèåôåßôáé óôï äéÜ-
óôçìá ìåôáîý ôïõ á´ êáé ôïõ ã´ ôåôÜñôïõ ôïõ ÉÇ´ áé.
6) ÉùóÞö åê ÓêïðÝëïõ (ôÝëç ôïõ á´ ôåôÜñôïõ - ôÝëç ôïõ ÉÇ´ áé. (;)
Ôç ìïíáäéêÞ áíáöïñÜ óôïí ÉùóÞö åê ÓêïðÝëïõ åðéóçìÜíáìå óôïí êáôÜëïãï ÷åé-
ñïãñÜöùí åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò ôïõ ×áôæçãéáêïõìÞ.24 Åäþ ï ÉùóÞö ìáñôõñåß-
ôáé ùò ãñáöÝáò ôïõ êþäéêá Suppl. Gr. 130 ôçò ÅèíéêÞò ÂéâëéïèÞêçò ôçò ÂéÝííçò.
Ðñüêåéôáé ãéá Áíèïëïãßá ç ïðïßá åßíáé óõóôá÷ùìÝíç ìå Üëëï áõôüãñáöï ôïõ êùäé-
êïãñÜöïõ Ìé÷áÞë åê ÔõñíÜâïõ. Ï êþäéêáò åßíáé ÷ñïíïëïãçìÝíïò. ÂÜóåé ôçò ÷ñï-
íéÜò 1776 ï ÉùóÞö ôïðïèåôåßôáé ìå ôç äÝïõóá åðéöýëáîç óôï äéÜóôçìá áíÜìåóá
óôá ôÝëç ôïõ á´ ôåôÜñôïõ êáé óôá ôÝëç ôïõ ÉÇ´ áé. Þ óôéò áñ÷Ýò ôïõ åðüìåíïõ
áéþíá.
7) Ãñçãüñéïò, äÜóêáëïò åê ÓêïðÝëïõ (ôÝëç ôïõ ÉÇ´-ã´ ôÝôáñôï ôïõ ÉÈ´ áé. (;)
Ï ôåëåõôáßïò êáé íåüôåñïò, áðü üóïõò åðéóçìÜíèçêáí, åêðñüóùðïò ôçò øáëôéêÞò
ðáñáäüóåùò ôçò íÞóïõ ÓêïðÝëïõ åßíáé ï «Ãñçãüñéïò äÜóêáëïò 'åê ô[çò íÞóïõ Óêï-
23. Âë. Ãñ. È. ÓôÜèçò, ×åéñüãñáöá..., ô. Á, 637.

142
Åéê. 7. Äáâßä Óêïðåëßôçò. Áõôüãñáöïò êþäéêáò Å.Â.Å. 893, ö. 62â.
(Öùô.. ÐáíôåëÞò ÌáãïõëÜò, 8.11.2002).
143
ðÝëïõ». Ôç ìïíáäéêÞ áíáöïñÜ ãé´ áõôü ôï ðñüóùðï åðéóçìÜíáìå åðßóçò óôïí êáôÜ-
ëïãï ÷åéñïãñÜöùí åêêëçóéáóôéêÞò ìïõóéêÞò ôïõ ×áôæçãéáêïõìÞ.25 Ï õð´ áñéèìüí
12 êþäéêáò ôçò óõëëïãÞò ôçò Üëëïôå Ó÷ïëÞò ÌáíôáìÜäïõ ôçò ËÝóâïõ áíáöÝñåôáé
ùò áõôüãñáöï ôïõ åí ëüãù Ãñçãïñßïõ, ÷ñïíïëïãçìÝíï óôá 1820. Ðñüêåéôáé ãéá Áíá-
óôáóéìáôÜñéïí ìåôÜ Áíèïëïãßáò, óõóôá÷ùìÝíï ìå Üëëï áõôüãñáöï êÜðïéïõ «Íåï-
öýôïõ ìïõóéêï[õ 'åê ÌáíôáìÜäïõ». ËáìâÜíïíôáò õðüøç ôï áõôüãñáöï áõôü, ï ðáñþí
Ãñçãüñéïò èá ðñÝðåé íá ôïðïèåôçèåß ÷ñïíéêÜ óôï äéÜóôçìá ìåôáîý ôïõ ôÝëïõò ôïõ
ÉÇ´ êáé ôïõ ã´ ôåôÜñôïõ ôïõ ÉÈ´ áé.
Ç Ýñåõíá ôçò øáëôéêÞò ðáñáäüóåùò ôçò ÓêïðÝëïõ ðáñïõóéÜæåé ìÝãéóôï åíäéáöÝ-
ñïí, ãé´ áõôü áðáéôåßôáé åêôåíÝóôåñç êáé óå âÜèïò äéåñåýíçóç óå êÜèå åßäïõò
ðçãÞ. Óôç óýíôïìç áõôÞ ðáñïõóßáóç Ýãéíå ìßá ðñþôç áðüðåéñá ðñïóåããßóåùò ôïõ
æçôÞìáôïò, ìå ôçí åëðßäá ðùò óôï ìÝëëïí íÝá óôïé÷åßá èá ñßîïõí ðåñéóóüôåñï öùò
óôçí õðüèåóç áõôÞ.
144
ÂÁÓÉËÅÉÏÓ Å. ÊÁÑÁÂÉÄÁÓ
ÅÖÔÁ ÁÍÅÊÄÏÔÁ ÓÊÉÁÈÉÔÉÊÁ ÅÃÃÑÁÖÁ

1811 - 1829
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
¼ðùò Þäç Ý÷ïõìå óçìåéþóåé, ç ÌïíÞ ôçò Åõáããåëßóôñéáò ôçò ÓêéÜèïõ Ý÷åé
ðëïýóéï áñ÷åßï åããñÜöùí.1 Ôá Ýããñáöá áõôÜ Ý÷åé öùôïãñáößóåé ôï ÉÐÁ / ÌÉÅÔ,
ôï ïðïßï ðáñá÷þñçóå óôï ÈÇÌ öùôïôõðßåò ìåñéêþí åããñÜöùí áðü ôç öéëìï-
èÞêç ôïõ. ÊÜðïéá áðü áõôÜ ðáñïõóéÜóôçêáí óôï ÈÇÌ óå ðáëáéüôåñåò ìåëÝ-
ôåò.2 Óôçí ðáñïýóá ìåëÝôç èá ðáñïõóéÜóïõìå Üëëá åöôÜ Ýããñáöá, üðùò ôá
ìåôÝãñáøå ï åêäüôçò ôïõ ÈÇÌ, ê. Êþóôáò Óðáíüò, óôïí ïðïßï åêöñÜæïõìå ôéò
èåñìüôáôåò åõ÷áñéóôßåò ìáò êáé ãéá ôéò ðïëýôéìåò óõìâïõëÝò ôïõ. Ôá Ýããñá-
öá áõôÜ åßíáé ôá åîÞò:
1) ¸íá ðùëçôÞñéï ÷ùñáöéïý áðü ôá áäÝñöéá ÅðéöÜíéï êáé ÄçìÞôñéï, ôçò
20.3.1811.
2) ¸íá ðùëçôÞñéï ìéáò êáñïýôáò áðü ôïí ÃåùñãÜêç ËïãïèÝôç êáé ôç óýæõ-
ãü ôïõ, ôçò 24.11.1811.
3) ¸íá ðùëçôÞñéï ôçò ðÝôñáò åíüò ðáëéüóðéôïõ áðü ôçí Êõñáôæïýëá, ÷Þñá
ôïõ ÃåùñãÜêç ãåñï-Äáâßä, ôçò 8.6.1812.
4) ¸íá ðùëçôÞñéï åíüò åñåéðùìÝíïõ êôéñßïõ êáé åíüò ÷ùñáöéïý ìå óêáìíéÝò
áðü ôçí ÁêôÞ, èõãáôÝñá ôïõ ÃéáííÜêç ÓáëìáèÜíç, ôçò 29.4.1813.
5) ¸íá ðùëçôÞñéï ãéá Ýíá áãñÜìðåëï áðü ôçí Êõñáôæïý, ÷Þñá ôïõ Äéá-
íÝëïõ ÃáëÜíç, ôçò 20.1.1817.
6) ¸íá ðùëçôÞñéï ãéá äýï õðïóôáôéêÜ êáé Ýíá áìðÝëé áðü ôçí ÁñåôÞ, ÷Þñá
ôïõ Áíôùíßïõ ÌðïíÜêç, ôçò 13.1.1820.
7) ¸íá ðùëçôÞñéï ãéá ôá 2/3 åíüò ìýëïõ ðïõ áíÞêå óôïí ìïíá÷ü Éëáñßùíá,
ôçò 12.8.1829.
ÔÏ ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÏ ÔÙÍ ÅÃÃÑÁÖÙÍ

1) Ôï ðùëçôÞñéï, ôçò 22.3.1811.
Ôï Ýããñáöï áõôü åßíáé ìßá ïìïëïãßá ðþëçóçò ôùí áäåñöþí Åðéöáíßïõ êáé
Äçìçôñßïõ ÁãÜëïõ, ç ïðïßá óõíôÜ÷èçêå óôéò 22.3.1811. Ïé ðùëçôÝò, êÜôï÷ïé åíüò
1. Âë. ÌÉÅÔ / ÉÐÁ, ÌéêñïöùôïãñáöÞóåéò ÷åéñïãñÜöùí êáé áñ÷åßùí, Â´ 1978-1980,

ÁèÞíá 1981,36.
2. Âë. Áíáóô. Êïíôïãéáííïðïýëïõ, Äýï Ýããñáöá ôïõ Óêéáèßôç ÄçìçôñÜêç Ïéêïíüìïõ
(1785, 1800), Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 29 (1996) 181-192} Ìáñßá Êïíôïãéáííïðïýëïõ, ¸îé
Ýããñáöá ôïõ êôçìáôïëïãßïõ ôçò ÌïíÞò ôïõ Åõáããåëéóìïý ôçò ÓêéÜèïõ, 1747-1819, Èåó-
óáëéêü Çìåñïëüãéï, 29 (1996) 193-204} Âáó. Êáñáâßäáò, ÐÝíôå áíÝêäïôá óêéáèßôéêá
Ýããñáöá, 1728-1811, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 41 (2002) 97-112.

÷ùñáöéïý, ôï ïðïßï âñßóêåôáé óôç èÝóç Ôñïýëïò3 óôçí Áãßá Óïößá,4 ôï ðùëïýí
óôï êïéíüâéï ôïõ ìïíáóôçñéïý ôïõ ãÝñïíôá ðáðá-Ãñçãïñßïõ.5 Éäéáßôåñç áíáöï-
ñÜ ãßíåôáé êáé óôá óýíïñá ôïõ ÷ùñáöéïý, ôï ïðïßï åßíáé óýìðëéïí6 ìå ôï êôÞìá
ôïõ Áãßïõ ÉùÜííç ôïõ ÊÜóôñïõ7 êáé ôïõ Áãßïõ ÉùÜííç ÁóÝëçíïõ8 êáé ìå ôï
÷ùñÜöé ôïõ Óåâáóôïý ñåÀæç.9 Ç Ýêôáóç ôïõ ÷ùñáöéïý Þôáí 3,5 ðéíÜêéá.10 Ôï
ôßìçìá ôçò áãïñáðùëçóßáò ïñßóôçêå óôá 15 áóëÜíéá11 êáé, üðùò áíáöÝñåôáé
óôï ôÝëïò ôïõ ðùëçôçñßïõ ãñÜììáôïò, ïé äýï ðùëçôÝò Ýìåéíáí áðüëõôá åõ÷áñé-
óôçìÝíïé áðü ôï ÷ñçìáôéêü ðïóü ðïõ Ýëáâáí. Óçìåéþíåôáé üôé ïé äýï ðùëç-
ôÝò Ýëáâáí «ôçí ôéìÞí óþá êáé áíåëõðÞ» êáé êáíåßò áðü ôïõò óõããåíåßò ôïõò
óôï åîÞò äåí èá Ý÷åé äéêáßùìá íá äéåêäéêÞóåé ôï êôÞìá áõôü.
Ôï ðùëçôÞñéï áõôü åßíáé Ýãêõñï êáé «Ý÷ç ôï êýñïò êáé ôçí éó÷Þí åí ðáíôß
êåñþ». Óôï ôÝëïò õðïãñÜöïõí ïé äýï ðùëçôÝò, ôá áäÝñöéá ÅðéöÜíéïò êáé ÄçìÞ-
ôñéïò, êáé ùò ìÜñôõñåò ï Áíôþíçò Ãåùñãßïõ êáé ï ÈùìÜò ÃéáëÞò.
2) Ôï ðùëçôÞñéï, ôçò 24.11.1811
Ôï Ýããñáöï áõôü åßíáé, åðßóçò, ìßá ïìïëïãßá ðþëçóçò ãéá ìßá êáñïýôá12 êáé,
üðùò äéåõêñéíßæåôáé óôï ðùëçôÞñéï, ðñüêåéôáé ãéá ôï «ìáãáæß» ôïõ ÃåùñãÜêç
3. Ôñïýëïò} ðáñáèáëÜóóéá ðåñéï÷Þ óôá äõôéêÜ ôçò ÓêéÜèïõ. Âë. Éù. Öñáãêïýëáò,
Óêéáèßôéêá. Ã ´ ÌåëåôÞìáôá êáé êåßìåíá, ÁèÞíá 1982,119.
4. ÌïíÞ ôçò Áãßáò Óïößáò} äéáëõìÝíç ìïíÞ óôçí ðåñéï÷Þ Ôñïýëïò, üðïõ óþæïíôáé ôá
åñåßðéá ôçò ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÞò âáóéëéêÞò êáé åíüò ðýñãïõ. Ï íáüò åß÷å äéáóôÜóåéò
9,40 × 5,70 ì. Âë. Éù. Öñáãêïýëáò, Óêéáèßôéêá. Á´ Éóôïñßá ôçò ÓêéÜèïõ, ÁèÞíá 1978,186.
5. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí éåñïìüíá÷ï Ãñçãüñéï Éù. ×áôæçóôáìÜôç, ï ïðïßïò äéáäÝ÷ôçêå
ôïí çãïýìåíï ÍÞöùíá ðïõ ðÝèáíå óôéò 28.12.1809. Ãéá ôçí ïéêïãåíåéáêÞ éóôïñßá ôïõ
Ãñçãïñßïõ âë. ð. Êùí. Êáëëéáíüò, Ôï äéÞãçìá ôïõ Áë. ÐáðáäéáìÜíôç «Ôï ×áôæüðïõ-
ëïí». Ôï éóôïñéêü ôïõ ðåñßãñáììá êáé ç ÌïíÞ ôïõ Åõáããåëéóìïý óôç ÓêéÜèï, Èåóóá-
ëéêü Çìåñïëüãéï, 42 (2002) 363-376.
6. Óýìðëéïò} óõíïñßôçò.
7. ¢ã. ÉùÜííçò ôïõ ÊÜóôñïõ} ç äéáëõìÝíç ÌïíÞ ôïõ Áú-ÃéÜííç Ðñïäñüìïõ, ëßãï
Ýîù áðü ôï ÊÜóôñï. Åß÷å áíáêáéíéóèåß ôï 1693 êáé êáôåäáößóôçêå ôï 1925. Óôç èÝóç
ôçò ìïíÞò áíåãÝñèçêå Ýíáò íÝïò íáüò. Âë. Éù. Öñáãêïýëáò, Óêéáèßôéêá Á´... ó. 189-190.
8. ¢ãéïò ÉùÜííçò óôïí ÁóÝëçíï} äéáëõìÝíç ìïíÞ ðïõ âñéóêüôáí óôïí üñìï ôïõ
Ìéêñïý ÁóÝëçíïõ, ãíùóôÞ ùò Äáóêáëéü Þ Áú-ÃéÜííçò ôïõ ÐáñèÝíç. Ôçí ìïíÞ áíáêáß-
íéóå ôï 1895 ï Áë. Ìùñáúôßäçò. Âë. Éù. Öñáãêïýëáò Óêéáèßôéêá Á´... ó. 199.
9. ÑåÀæçò < ôïõñ.reis (ðñüåäñïò)} êáðåôÜíéïò, ðëïßáñ÷ïò.
10. ÐéíÜêéï} ìïíÜäá ìÝôñçóçò ôùí ÷ùñáöéþí ç ïðïßá äéÝöåñå áðü ôüðï óå ôüðï. ÊáôÜ
ôç âõæáíôéíÞ åðï÷Þ Þôáí ßóï ìå ôï 1/4 ôïõ ìåäßìíïõ, äçëáäÞ 9,5 ïêÜäåò (12,160 êéëÜ).
Ôáõôü÷ñïíá ðñïóäéüñéæå êáé ôçí Ýêôáóç åíüò ÷ùñáöéïý ðïõ áðáéôïýóå ôüóï óðüñï. Âë.
Äéêáßïò ÂáãéáêÜêïò, ÓõìâïëÞ åéò ôçí ìåëÝôçí ôùí íáõôéêþí, åìðïñéêþí êáé ïéêïíïìé-
êþí üñùí ôïõ åëëçíéêïý ÷þñïõ (16ïò-19ïò áé.), ÁèÞíáé 1990, 48} Éù. ÓôáìáôÜêïò, Ëåîé-
êüí ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ãëþóóçò, ÁèÞíáé 1972, 1114.
11. ÁóëÜíéá} ãñüóéá.
12. Êáñïýôá < áëâ. karrute} ìåãÜëï îýëéíï êáäß, óôï ïðïßï ðáôïýóáí ôá óôáöýëéá.
146
ËïãïèÝôç êáé ôçò óõæýãïõ ôïõ ÄéïìÜíôç,13 ç ïðïßá óõíôÜ÷èçêå óôéò 24.11.1811.
ÁãïñáóôÞò ôçò êáñïýôáò åßíáé ï éåñïìüíá÷ïò Ãñçãüñéïò, çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò
ôïõ Åõáããåëéóìïý óôïõò Áãáëëéáíïýò.14 Ç óõãêåêñéìÝíç êáñïýôá, üðùò äéåõ-
êñéíßæåôáé, âñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ ÁâñáêéÜ,15 êáé Þôáí ðñïßêá ôçò óõæýãïõ,
ôçí ïðïßá åß÷å ëÜâåé áðü ôç ìçôÝñá ôçò.
Ç ôéìÞ ôçò êáñïýôáò ïñßóôçêå óôá 150 ãñüóéá, ôá ïðïßá Ýëáâå ôï æåýãïò
ËïãïèÝôç «óüá êáé áíåëéðÞ». Åðßóçò áíáöÝñåôáé ñçôÜ ç áîßá êáé ç óçìá-
óßá áõôïý ôïõ ìáñôõñéêïý ãñÜììáôïò ôï ïðïßï áðïôåëåß áðüäåéîç éó÷õñÞ êáé
Ýãêõñç «åéò ôïí áéþíá ôïí Üðáíôá åí ðáíôß êñéôçñßù äéêáéïóýíçò êáé áëç-
èåßáò». Ãéá ôçí åãêõñüôçôá ôçò ðþëçóçò õðïãñÜöïõí ïé äýï ðùëçôÝò ÃåùñãÜ-
êçò ËïãïèÝôç êáé ç óýæõãüò ôïõ ÄéïìÜíôç Ñßæéíá êáé ïé ìÜñôõñåò Êùíóôá-
íôßíïò ËïãïèÝôçò, ÌáíùëÜêçò Ãåùñãßïõ êáé ÁëÝîáíäñïò ËïãïèÝôç, ï ïðïßïò
Ýãñáøå êáé ôï óõãêåêñéìÝíï ðùëçôÞñéï. Éäéáßôåñç åíôýðùóç ðñïêáëåß ôï ýöïò
ôïõ ãñÜöïíôïò ðïõ êáôáäåéêíýåé Üíèñùðï ãñáììáôéæïýìåíï ãéá ôçí åðï÷Þ ôïõ.
3) Ôï ðùëçôÞñéï ôçò 8.6.1812.
Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ðùëçôÞñéï ãñÜììá ðïõ áíáöÝñåôáé óå Ýíá åãêáôáëåéììÝ-
íï óðßôé ôï ïðïßï êáôåß÷å ç Êõñáôæïýëá, ÷Þñá ôïõ Ãåùñãßïõ ãåñï-Äáâßä. Ï éåñï-
ìüíá÷ïò Ãñçãüñéïò, çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ôïõ Åõáããåëéóìïý, öáßíåôáé ðùò åß÷å
ðñïãñáììáôßóåé êÜðïéåò ïéêïäïìéêÝò åñãáóßåò óôç ìïíÞ ôïõ, ãéá ôéò ïðïßåò
÷ñåéáæüôáí ðÝôñá. Ãéá íá ôçí åîáóöáëßóåé, ëïéðüí, ðñïÝâç óôçí áãïñÜ åíüò
ðáëéüóðéôïõ ôçò åí ëüãù Êõñáôæïýëáò, óôéò 8.6.1812.
Ç èÝóç ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ ÷áëÜóìáôïò âñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ ÁâñáêÞ êáé
ìÜëéóôá êïíôÜ óôçí êáñïýôá ôïõ ãáìðñïý ôçò Áíáãíþóôç. Ç ðþëçóç áõôÞ Ýãéíå
ìå ôç èÝëçóç ôçò Êõñáôæïýëáò, ç ïðïßá Ýëáâå óôá ÷Ýñéá ôçò üëá ôá ÷ñÞìá-
ôá ðïõ óõìöùíÞèçêáí, áëëÜ äåí ðñïóäéïñßæåôáé ôï áêñéâÝò ðïóüí.
ÔÝëïò, ïñßæåôáé üôé ôï åí ëüãù ìáñôõñéêü ãñÜììá èá Ý÷åé ôï êýñïò êáé ôçí
éó÷ý «åí ðáíôß êñéôçñßù äéêáéïóýíçò, åéò áóöÜëåéáí».
4) Ôï ðùëçôÞñéï ôçò 29.4.1813
Ìå ôï Ýããñáöï áõôü ðùëåßôáé Ýíá êôßñéï, ôï ïðïßï âñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ
ôïõ íÝïõ ìïíáóôçñéïý,16 óôç èÝóç ÁâñáêÞ. Áõôü ôï Ýããñáöï óõíôÜ÷èçêå óôéò
13. ÄéïìÜíôç} ìÜëëïí ÄéáìÜíôç-ÄéáìÜíôù.

14. Áãáëëéáíïß} ðåñéï÷Þ óôï âüñåéï Üêñï ôïõ íçóéïý.
15. ÁâñáêéÜ êáé ÁâñáêÞ} ìßá áðü ôéò ðéï áîéüëïãåò âñýóåò ôïõ íçóéïý. Âë. Éù.
Öñáãêïýëáò, Óêéáèßôéêá Ã´..., ó. 123.
16. ÍÝï ÌïíáóôÞñé. Ôï 1794-1797 éäñýèçêå ôï êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò ôïõ Åõáããåëé-
óìïý êáé ôï 1799 ç ðñþôç ðôÝñõãá. Ôï 1806 ïé ìïíá÷ïß Ýêôéóáí ôç íüôéá ðôÝñõãá ôçò
ìïíÞò, ôï ìáãåéñåßï, ôçí êïéíÞ ôñÜðåæá êáé ôïí ðåñßâïëï. Ïé Óêéáèßôåò, ãéá íá äéá-
êñßíïõí ôçí ìïíÞ áõôÞ áðü ôéò Üëëåò ìïíÝò ôïõ íçóéïý, ïé ïðïßåò Þôáí áñ÷áéüôåñåò,
ôçí ïíüìáóáí ÍÝá ÌïíÞ Þ êáéíïýñéï ìïíáóôÞñé. Âë. Éù. Öñáãêïýëáò, Óêéáèßôéêá Á´...,
ó. 211.
147
29.4.1813. Ðñüêåéôáé ãéá ìßá ðáëéÜ êáé åñåéðùìÝíç ïéêïäïìÞ ðïõ âñßóêåôáé
ìÝóá óå êÜðïéï ÷ùñÜöé ôï ïðïßï áíÞêå óôï ìïíáóôÞñé êáé ðáñá÷ùñÞèçêå
êÜðïôå óôçí ïéêïãÝíåéá ôïõ Ã. ÓáëìáèÜíç17 ãéá íá ïéêïäïìÞóåé. Áõôü ôï åñåé-
ðùìÝíï êôßñéï åßíáé ðñïßêá ôçò ÁêôÞò,18 èõãáôÝñáò ôïõ ÃéáííÜêç ÓáëìáèÜíç.
Ç ÁêôÞ ðßóôåõå üôé, ùò «åëåçèåßóá», Þôáí äßêáéï íá ðïõëÞóåé áõôü ôï ðåñé-
ïõóéáêü ôçò óôïé÷åßï óôïí çãïýìåíï ôçò ìïíÞò Ãñçãüñéï. Åêôüò áðü ôï êôÞìá,
ç ÁêôÞ ðþëçóå êáé ôéò ðáëéÝò óêáìíéÝò ðïõ õðÞñ÷áí óôï ÷þñï äßðëá óôï åñåß-
ðéï. Ôï ìïíáóôÞñé, üðùò áíáöÝñåôáé óôï ðùëçôÞñéï, Ýäùóå óôçí ßäéá 50 ãñü-
óéá êáé áõôÞ Ýìåéíå áðüëõôá éêáíïðïéçìÝíç áðü ôçí ôéìÞ. Óôï åîÞò ç ßäéá
äåí èá åß÷å êáìéÜ áðáßôçóç áðü ôï ìïíáóôÞñé, ôï ïðïßï èá Ý÷åé ôçí áðüëõôç
êõñéüôçôá ôïõ ðáëéïý êôßóìáôïò êáé ôùí äÝíôñùí.
Ôï óõãêåêñéìÝíï ãñÜììá äßíåôáé áðü ôçí ßäéá ùò Ýíäåéîç áóöÜëåéáò êáé
âåâáéüôçôáò óôá ÷Ýñéá ôïõ çãïõìÝíïõ ôçò ìïíÞò Ãñçãïñßïõ. Áîßæåé íá óçìåé-
ùèåß üôé ç ßäéá èÝôåé «ôïí ôýðïí ôïõ äáêôýëïõ» ôçò ùò âåâáßùóç êáé õðïãñá-
öÞ ôçò, õðïäçëþíïíôáò üôé åßíáé áãñÜììáôç. ¢ëëïé ìÜñôõñåò ðïõ âåâáéþíïõí
ôá ðáñáðÜíù åßíáé ï ðáðá-ÉùÜííçò êáé ï ÉùÜííçò ñÜðôçò.
Ìå ôï åí ëüãù Ýããñáöï ðùëåßôáé Ýíá áãñéÜìðåëï áðü ôçí Êõñáôæïý, ÷Þñá
ôïõ ÄéáíÝëïõ ÃáëÜíç, êáé ôá ôÝêíá ôçò, óôéò 20.1.1817. Ç ãõíáßêá áõôÞ, ç
ïðïßá, óýìöùíá ìå ôïõò éåñïýò êáé èåßïõò íüìïõò, ìáæß ìå ôá ôÝêíá ôçò, åßíáé
êëçñïíüìïò åíüò áãñéÜìðåëïõ, ôï ðïõëÜåé ìå ôç èÝëçóÞ ôçò óôïí éåñïìüíá÷ï
Öëáâéáíü,19 çãïýìåíï ôïõ éåñïý êïéíïâßïõ ôçò Åõáããåëßóôñéáò. Ôï ðåñéïõóéáêü
áõôü óôïé÷åßï âñßóêåôáé óôïõò Áãáëëéáíïýò, êïíôÜ óôá êôÞìáôá ôùí ÉùÜííç
Êáæüãëïõ20 êáé ÁëåîÜíäñïõ Ñåâßèç êáé óõíïñåýåé, êáé áðü ôá äýï ìÝñç ôïõ,
ìå êôÞìáôá ôçò Åõáããåëßóôñéáò. Ôï ãåãïíüò üôé ôï ìïíáóôÞñé åßíáé óõíïñßôçò
ìå ôï åí ëüãù áãñéÜìðåëï êáôáäåéêíýåé ôçí åðéèõìßá ôïõ çãïõìÝíïõ ãéá ôçí
17. ÓáëìáèÜíçò} óå Ýíá ðùëçôÞñéï ôçò 22.3.1747 õðÝãñáøå ùò ìÜñôõñáò ï ÃéáëÞò

ÓáëìáôáíÜêçò. Âë. ð. Êùí. Êáëëéáíüò, Ç êáôÜóôáóç ôùí ìïíþí êáé ôùí åêêëçóéþí ôçò
ÓêéÜèïõ ôï 1833, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 40 (2001) 255.
18. ÁêôÞ} ôï üíïìá áõôü áíáöÝñåôáé 3 öïñÝò ôï 1816. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá óêéá-
èßôéêá ïíüìáôá ôïõ 19ïõ áéþíá óôçí ðñüèåóç 113 ôçò ÌïíÞò ôïõ Åõáããåëéóìïý, Áñ÷åßï
Èåóóáëéêþí Ìåëåôþí, 10 (Âüëïò 1992) 126.
19. Öëáâéáíüò} éåñïìüíá÷ïò êáôáãüìåíïò áðü ôçí ¢ñôá ðïõ ëåãüôáí Ñßæïò. ×ñçìÜôé-
óå çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ôïõ Åõáããåëéóìïý ôéò ðåñéüäïõò 1816-1820 êáé 1830-1851. ¹ôáí
ëüãéïò êáé óôåíüò ößëïò ôïõ Êùí/íïõ Ïéêïíüìïõ. Âë. Éù. Öñáãêïýëáò, Óêéáèßôéêá Á´...,
ó. 216,245} ð. Êùí. Êáëëéáíüò, Ç åêëïãÞ ôïõ çãïõìÝíïõ ôçò ÌïíÞò ôïõ Åõáããåëéóìïý
ôçò ÓêéÜèïõ Öëáâéáíïý Ñßæïõ ôï 1816, ÓêéÜèïò, 45 (1987) 1-8.
20. Ï ÉùÜííçò Êáæüãëïõ ßóùò åßíáé áðüãïíïò ôïõ Êùí. Êáæüãëïõ, ï ïðïßïò, óôéò
6.6.1794 õðÝãñáøå, óå Ýíá Ýããñáöï ðñïåóôþí ôçò ÓêéÜèïõ (âë. Éù. Öñáãêïýëáò, Óêéáèß-
ôéêá Á´..., ó. 233) êáé óôç 1.7.1801 óõíÝôáîå ôç äéáèÞêç ôïõ, óôçí ïðïßá áíáöÝñåé «ôïí
ãíÞóéïí õéüí ôïõ Êáæüãëïõ» êáé ôçí íýöç ôïõ Äéë÷áñþ. Âë. Éù. Öñáãêïýëáò, Óêéáèß-
ôéêá Ã´..., ó. 76.
148
áãïñÜ ôïõ êáé ôçí åðÝêôáóç ôïõ æùôéêïý ÷þñïõ ôïõ ìïíáóôçñéïý.
Ç ôéìÞ ïñßóôçêå óôá 250 ãñüóéá. Óôï åîÞò, üðùò áíáöÝñåôáé áðü ôïõò ðùëç-
ôÝò, ôï ìïíáóôÞñé èá åßíáé ï êýñéïò êáé áðüëõôïò åîïõóéáóôÞò ôïõ óõãêåêñé-
ìÝíïõ ðåñéïõóéáêïý óôïé÷åßïõ. Êáíåßò, áêüìá êáé êÜðïéïò óõããåíÞò ôçò ßäéáò,
äåí èá ìðïñåß íá äéåêäéêÞóåé, ãéá ïðïéïíäÞðïôå ëüãï, ôï áãñéÜìðåëï. ÅÜí
êÜðïéïò óõããåíÞò ôçò åãåßñåé áîéþóåéò åðß ôïõ êôÞìáôïò áõôïý, ôüôå èá áíá-
ëÜâåé áõôÞ ôçí õðüèåóç.
Óôï ðùëçôÞñéï ôçò áãïñáðùëçóßáò õðÝãñáøå êáé ãéá ôá ðáéäéÜ ôçò ç Êõñá-
ôæïý «âÜæïíôáò êáé ôï äÜêôçëü» ôçò åðåéäÞ Þôáí áãñÜììáôç, êáé ùò ìÜñôõ-
ñåò ï óáêåëÜñéïò21 ôïõ íçóéïý, ï ÄéáìáíôÞò Ãåùñãßïõ êáé ï óõíôÜêôçò ôïõ
ðáñüíôïò ãñÜììáôïò Êùíóôáíôßíïò ËïãïèÝôçò.
Ìå ôï åí ëüãù Ýããñáöï ðùëïýíôáé äýï õðïóôáôéêÜ êáé Ýíá áìðÝëé, óôéò
13.1.1820. Ôá ðåñéïõóéáêÜ áõôÜ óôïé÷åßá áíÞêïõí óôçí ÁñåôÞ,22 ÷Þñá ôïõ
Áíôùíßïõ ÌðïíÜêç, êáé óôá ôÝêíá ôçò ðáðá-ÃåñÜóéìï êáé Êïìíéáíü. Ôá äýï
õðïóôáôéêÜ âñßóêïíôáé óôç èÝóç ÁâñáêÞ,23 êÜôù áðü ôï ìåôü÷é ôçò ÌïíÞò ôïõ
Åõáããåëéóìïý, êáé Ý÷ïõí ùò óõíïñßôåò áðü ðÜíù ôïí ðñùôüðáðá Ãåþñãéï, óôï
ðëÜé ôçí ÁããÝëù ôïõ ÊïõìðÞ êáé áðü êÜôù êÜðïéï äñüìï. Ôï áìðÝëé âñßóêå-
ôáé óôç èÝóç ÎÜíåìï,24 Ý÷åé Ýêôáóç 2 ðéíÜêéá25 êáé ìÝóá ó' áõôü õðÜñ÷åé Ýíá
áóâåóôïêÜìéíï. Áõôü Ý÷åé óõíïñßôåò ôçí Ðáíáãßá ôçí Êïõíßóôñá êáé ôï ñÝìá.
Ç ôéìÞ ôùí ùò Üíù ðåñéïõóéáêþí óôïé÷åßùí ïñßóôçêå óôá 600 ãñüóéá, ôá ïðïßá
Ýëáâå ç ÁñåôÞ êáé áðü åäþ êáé óôï åîÞò èá áíÞêïõí óôçí áðüëõôç êõñéüôç-
ôá ôïõ ìïíáóôçñéïý, ôï ïðïßï êáé èá ôá äéá÷åéñßæåôáé üðùò ôï ßäéï èÝëåé. Ãéá
ôï ëüãï áõôü óõíôÜ÷èçêå ôï ðùëçôÞñéï, óôï ïðïßï õðïãñÜöïõí ç ÁñåôÞ êáé ôá
ôÝêíá ôçò, ðáðá-ÃåñÜóéìïò êáé Êïìéáíüò.
Ôï Ýããñáöï áõôü åßíáé ìßá ïìïëïãßá ðþëçóçò ôùí 2/3 åíüò ìýëïõ ðïõ âñß-
óêåôáé óôçí êáôï÷Þ ôïõ ìïíá÷ïý Éëáñßùíá. Ï ìýëïò áõôüò ðïõ âñßóêåôáé óôçí
ðåñéï÷Þ ôçò Ðáíáãßáò Êå÷ñéÜò êáé êôßóôçêå áðü ôïí Éëáñßùíá, ìåôÜ áðü Üäåéá
ôçò Äçìïãåñïíôßáò, ðùëåßôáé óôïõò áäåñöïýò ôïõ ÁëÝîáíäñï êáé Âáóßëç ÌáíéÜ-
ôç. Óýìöùíá ìå ôçí ïìïëïãßá áõôÞ ôï õðüëïéðï ôìÞìá ôïõ ìýëïõ, äçëáäÞ ôï
1/3, èá ðáñáìåßíåé óôçí êõñéüôçôá ôçò ÌïíÞò ôçò Ðáíáãßáò Êå÷ñéÜò.
21. ÓáêåëëÜñéïò} áîßùìá ðïõ äéíüôáí óõíÞèùò óå éåñåßò. Öñüíôéæå ãéá ôçí ôÞñçóç
ôùí äéêáßùí ôùí ìïíþí, åðüðôåõå ôç äéá÷åßñéóÞ ôïõò êáé Ýëåã÷å ôï âßï ôùí ìïíá÷þí.
Âë. ÌÅÅ, ô. 21, 445.
22. Óå Ýíá áöéåñùôéêü Ýããñáöï ôçò 1.5.1828 áíáöÝñåôáé ùò «Áñåôþ ãõíÞ ôïõ ìáêá-
ñßôïõ Áíôùíßïõ ÌðïíÜêç êáé ïé ãéïé ôçò ðáðá-ÃåñÜóéìïò êáé Êïìíéáíüò». Âë. ð. Êùí.
Êáëëéáíüò, Ç êáôÜóôáóç ôùí ìïíþí....., ü.ð., ó. 256.
23. ÁâñáêÞ} âë. ðáñáðÜíù ôç óçìåßùóç 15.
24. ÎÜíåìï} üñìïò ôçò ÓêéÜèïõ óôéò âïñåéïáíáôïëéêÝò áêôÝò ôçò.
25. Ç Ýêôáóç ôùí 2 ðéíáêßùí áðáéôïýóå óðüñï 2 ðéíáêßùí.
149
Ç ôéìÞ ðïõ ïñßóôçêå ãéá ôï ðáñáðÜíù ðïóïóôü (2/3) ôïõ ìýëïõ åßíáé 200 ãñü-
óéá. Ôï ðïóü áõôü ôï Ýëáâå ï ßäéïò ìåôñçôÜ êáé áðü ôþñá êáé óôï åîÞò ïé
äõï áãïñáóôÝò èá åßíáé áðüëõôïé êýñéïé êáé åîïõóéáóôÝò ôïõ ðáñáðÜíù ðïóï-
óôïý ôïõ ìýëïõ. Ãéá ôçí åãêõñüôçôá ôïõ åããñÜöïõ õðïãñÜöåé ùò ìÜñôõñáò ï
óõíôÜêôçò ôïõ Á. Áðïóôïëßäçò,26 ï ïðïßïò ÷åéñßæåôáé ðïëý êáëÜ ôï ãñáðôü ëüãï.
Ç ÅÊÄÏÓÇ ÔÙÍ ÅÐÔÁ ÅÃÃÑÁÖÙÍ27

1 / 20.3.1811
'áñéè.25
ÄéÜ ôï[õ ðáñüíôùò ãñÜìáôïò öáíåñüíïõí "ç êÜôùèåí õðïãå/ãñáìÝíïé ?oôå ' Eðé-
öÜíéïò ê(áß) Äéìçôñéüò, 'áäåëößá ê(áß) / ðáéäßá ôïõ ìáêáñßôïõ ÁãÜëïõ ôÞò Êïý-
ìðïõò Ìïôéëïíßôæáò / ?oôé ôï ÷ùñÜöõ "ïðï[õ "å÷ïìåí å'éò ôüí Ôñï[õëïí å'éò ôÞí " Áãßá
/ Óïößá óßìðëéïí ôï[õ Áãßïõ " ÉùÜííïõ ôï[õ ÊÜóôñïõ ê(áß) ôï[õ Áãßïõ / ' ÉùÜííïõ
ÁóÝëçíïõ ê(áß) Óåâáóôï[õ ñåÞæç "oò ãñÜöõ ç ìðïëÝ/ôá,28 ðéíÜêõá 3 1/2. ôçí óÞìå-
ñïí ôï åðïõëÞóáìåí / å'éò ôü êõíüâéïí ôïõ áãßïõ ãåñüíôùò ðáðÜ êýñ / Ãñéãùñß-
ïõ ìåôá ôïí óçíáóêüíôïí ðáôÝñïí, äéÜ / ãñüóéá :15: ëÝãï: áò(ëëÜíéá): äåêáðÝ-
íôå. ê(áß) åëÜâáìåí ôçí ôé/ìÞí ôïõ óþáí ê(áß) 'áíåëõðÞ. ê(áß) å=éíáé êáëÜ ðïõ-
ëçìÝíïí / ÷ùñßò íá Ý÷ç ôçíáò íá êÜìç áðï ôïõò óçíããåíÞò ôïõò / ê(áß) äéÜ ôù
áëçèÝò 'åäïóáí ôï ðáñüí ãñÜìá, 'çíá / å÷ç ôï êýñïò ê(áß) ôçí éó÷Þí 'åí ðáíôß
êåñ[ù:
1811: Ìáñôßïõ :20:
åðçöÜíéò êå äçìÞôñçò áãáëïõ åðïõëçóáìåí
ôï Üíïèåí
áíôþíéïò ãåùñãßïõ ìáñôçñ[ù
ãéáëçò è"ùìÜ ìáñôçñü: -
< 1811: Ìáñôßïõ :22
ãñÜììá ôï[õ Äçìçôñßïõ äéÜ
ôü ÷ùñÜöé "ïðïõ 'áãïñÜ -
óáìåí "ïìïßùò êáß 'áðü
ôüí á'õôáäåëöüí ôïõ.
Áñ. 29
26. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÁëÝîáíäñï Ã. Áðïóôïëßäç, Üíèñùðï åõñåßáò ðáéäåßáò ï ïðïßïò
óõíÝôáîå êáé Ýíá áöéåñùôéêü ãñÜììá óôç 1.5.1828, âë. ð. Êùí. Êáëëéáíüò, Ç êáôÜóôá-
óç ôùí ìïíþí..., ü.ð., ó. 256. Åßíáé ï «äÜóêáëïò» ôïõ ÐáðáäéáìÜíôç, óôï äéÞãçìÜ ôïõ
«ÈÜíáôïò êüñçò». Âë. Éù. Öñáãêïýëáò, Áíåîåñåýíçôåò ðôõ÷Ýò ôçò æùÞò ôïõ Áë. Ðáðá-
äéáìÜíôç, «Éùëêüò» ÁèÞíá 2002, 168.
27. Óôçí Ýêäïóç ôùí åããñÜöùí ãñÜöïõìå êåöáëáßï ôï áñ÷éêü ãñÜììá ôùí êýñéùí
ïíïìÜôùí.
28. ÌðïëÝôá} óçìåßùìá.
150
Åéê. 1. Ôï ðùëçôÞñéï ôùí áäåñöþí Åðéöáíßïõ êáé Äçìçôñßïõ ÁãÜëïõ (20.3.1811).
2 / 24.11.1811
' Áñéè. 30
Äéá ôïõ ðáñüíôïò åììáñôßñïõ ê(áß) åíçðïãñÜöïõ ðïëéôéêïý ãñÜìáôïò äßëïí
ãßíåôå / ?ïôé ôÞí êáñïýôá äéëáäß ôï ìáãáæÞ ïðïõ Ý÷ïìåí å'éò ôßí Áâñáê[ç åãü
ìåí / ï ÃåùñãÜêçò ËïãïèÝôïõ ðñçêéüí áðï ôßí óéæéãüí ê(áß) åãü ç ãéí[ç áõôï'õ
/ áðï ôßí ìçôÝñáí ìïõ å'éò ôüðïí ðñÞêáò ê(áß) êëéñïíïìßáò, ôßí óßìåñïí / [[ôßí
151
Åéê. 2. Ôï ðùëçôÞñéï ôçò êáñïýôáò (24.11.1811).
152
óßìåñïí]] ôï ðïõëüìåí ê(áß) åé äßï ïìïý å'éò ôï êõíüâéïí, ôü êáôá ôïõò / Áãá-
ëéáíï[õò, ôéìüìåíïí åðïíüìáôé ôïõ Áãßïõ Åâáíããåëéæìï[õ / ôßò çðåñáãßáò Èåïôü-
êïõ éãïõìéíåõïíôïò ôïõ ðáíïóéïôÜôïõ áãß(ïõ) ãåñùí/ôïò ð(á)ðá-Ãñéãïñßïõ, å'éò
ôéìÞí åêáôüí ðåíôßêïíôá ãñüóéá ôá ïðÞá ôá / åëÜâáìåí óüá ê(áß) áíåëéðÞ,
ê(áß) å'éò ôï åîßò éíå ðëéñåîïýóéïí ôï ìïíáóôÞñé / íá ôï ðçß "ïò èÝëé ê(áß) âïý-
ëåôå "ïò êôßìá áíáöÝñåôïí åäéêüí ôïõ./ äéü ê(áß) äåäüêáìåí ôü ðáñüí ìáò åíìÜñ-
ôéñïí ê(áß) åíçðüãñáöïí ßíá / "å÷é ôï êýñïò ê(áß) ôßí åéò÷ßí å'éò åüíá ôüí "áðá-
íôá åí ðáíôß êñéôéñßù / äéêéïóßíçò ê(áß) áëéèßáò.
1811:Íïåìâñßïõ 24: ÓêéÜèïõ
ãåùñãéïò ëïãïèÝôïõ ïìïý ê(áß) ç óéìâéá ìïõ äéïìÜíôç ñßæéíá ðïõëéôáß
âáéâåïýìåí ôá 'áíïèåí ê(áß) çðïó÷üìåèá.
êþíóôáíôßíïò ëïãïèÝôé ìÜñôõò
ìáíïëÜêçò ãåïñãßïõ ìáñôéñþ
áëÝîáíäñïò ëïãïèÝôïõ ï ãñÜøáò ê(áß) ìÜñôçò
1811: Íïåìâñßïõ 24:

ãñÜììá ô[çò ðïëÞóåùò ôï[õ Ãåùñ
ãÜêç ËïãïèÝôïõ äéÜ ôÞí êáñü
ôá äçë. ôü 'ïóðÞôéïí.
3 / 8.6.1812
['áñ.] 7
Äçëïðïé[ù äéÜ ôï[õ ðáñüíôïò ìïõ "åãþ "ç êÜôùèåí "õðüãåãñáììÝíç, / Êõñáôæï[õëá,
ãõíÞ ôï[õ ìáêáñßôïõ Ãåùñãßïõ ãåñï-ÄáâÞä, ?ïò ?ïôé /å÷ïí/ôáò /åíá ìÝñïò å'éò ôÞí
Á'õâñéáêÞí, ðáëáéüóðçôïí, ðëçóßïí / å'éò ôï[õ ãáìâñï[õ ìïõ ' Áíáãíþóôç ôÞí
êáñïýôáí, ôÞí óÞìåñïí "çäßá / ìïõ âïõë[ç êáß èåëÞóåé ôü äßäù å'éò ôüí ðáíï-
óéïëïãéþôáôïí / ?áãéïí ãÝñïíôá êýñéïí Ãñçãüñé(ïí) íÜ ôü ÷áëÜóåé ê(áß) íÜ ðÜñç
ìü/íïí ôá[éò ðÝôñåò, äéÜ ôü "ïðï[éïí /åëáâá ðáñÜ ô[çò ðáíïóéïëï/ãéþôçôüò ôïõ ôÞí
ôéìÞí ô[ùí ðåôñ[ùí ó[ùá êáß 'áíåëõðåß 'áíÜ å'éò / ÷åßñáò ìïõ. ? Ïèåí 'åãÝíåôï ôü
ðáñüí ãñÜììá ê(áß) 'åäþèç å'éò ÷å[é/ñáò ôïõ, ?oðùò ?å÷åé ôü ê[õñïò ê(áß) ôÞí "çó÷ßí
'åí ðáíôß êñé/ôçñß{ù äéêáéïóýíçò, å'éò 'áóöÜëåéáí.
1812: ' Éïõíßïõ 8: Óêßáèïò
Êõñáôæïýëá ãõíÞ ãåùñãßïõ âåâáéþíù ôÜ ?áíïèåí.
"ï ãñÜøáò óáêåëëÜñéïò

óêéÜèïõ ...........áñéïò
ìáñôõñ[ù:
'áðü ôÞí ãõíÞí ôï[õ
ÃåùñãÜêç ãåñï-Äá-
âßä ôÞí íýìöçí
äéÜ ôá[éò ðÝôñáéò ôï[õ
"ïóðçôßïõ.
153
4 / 29.4.1813
'áñ.6
ÄéÜ ôï[õ ðáñüíôïò 'áðïäåéêôéêï[õ ãñÜììáôïò ãßíåôáé ä[çëïí ?ïôé ôü êôÞñéïí /
"oðï[õ å=é÷ïí 'åãþ "ç ' Á÷ôÞ, èõãÜôçñ ÃéáííÜêç ÓáëìáèÜíç, äéÜ ðñï[éêá ìïõ / ìÝóá
Åéê. 3. Ôï ðùëçôÞñéï ôçò ðÝôñáò ôïõ ðáëéüóðéôïõ (8.6.1812).
154
å'éò ôÞí ôïðïèåóßáí ôï[õ íÝïõ ìïíáóôçñßïõ å'éò ôÞí ' ÁâñáêÞí, 'åðåéäÞ / êáôÜ ôïýò
äéêáßïõò íüìïõò äÝí =çôïí äõíáôüí íÜ êáôáêñáô[ù ôÞí ôïðïèåóßáí / 'åðåéäÞ "ï
óêïðüò ô[çò ðáñáéôÞóåùò "ïðï[õ ðÜëáé ðïôÝ 'åäüèç, 'åëåõèÝñá / "ç ôïðïèåóßá å'éò ôüí
êáè' ?åíá íÜ ï'éêïäïì[ç, äÝí /åëáâå, ôÞí ôåëåßù/óßí ôïõ, ?ïèåí "ï êáè' å+éò /åãéíå
êýñéïò ô[çò ôïðïèåóßáò ôïõ. ÄéÜ ôï[õôï 'åðåé/äÞ 'áð{Þôç ôü äßêáéïí ?ïôé íÜ óõêùè[ç
ôü 'å'ñ"ñßðéïí "ïðï[õ å=é÷ïí ðñï[éêá / 'áðü ìÝóá 'áðü ôü ÷ùñÜöé ôï[õ ìïíáóôçñßïõ,
äß÷á ôéíüò 'áíôéëïãß(áò), êáß ðñïöÜ/óåùò, äéÜ íÜ å=iíáé ?ïëç "ç ðåñéï÷Þ ôï[õ ìïíá-
óôçñßïõ, èÝëåé ôü ÷ùñÜöé 'áíåíü/÷ëçôïí 'áðü êáô' 'åîïõóßáóéí 'éäéêÞí ìïõ. ' Åëå-
çèå[éóá 'áðü ôü ìïíáóôÞñéïí ìï[õ / /åäùóå äéÜ ôÞí ôéìÞí ô[çò ï'éêïäïì[çò ìïõ ãñü-
óéá ðåíôÞêïíôá êáß /åìåéíá å'õ÷á/ñéóôçìÝíç êáôÜ ðÜíôá, êáß äÝí /å÷ù ìÝ ôü
ìïíáóôÞñéïí êáììß(áí) äéáöïñÜí ðåñß / ôïýôïõ. " Ùóáýôùò êáß á"é ðáëáéïóõêá-
ìçíÝáé, "ïðï[õ =çôïí å'éò ôÞí á'õôÞí ôïðïèåóß(áí) / ðåöõôåõìÝíáé, å=éíáé å'éò ôÞí
'åîïõóßáí ôï[õ /áíùèåí ìïíáóôçñßïõ íÜ ôÜò êÜìí{ç / "ùò âïýëåôáé, ÷ùñßò 'åãþ íÜ
/å÷ù ï'õäåìß(áí) êõñéüôçôá, å/éôå å'éò ôÞí ï'éêï/äïìÞí, å/éôå å'éò ôÜ äÝíäñá, êáß äéÜ
/åíäåéîéí 'áóöáëåßáò êáß âåâáéüôçôïò / /åäùêá ôü ðáñüí ìïõ å'éò ÷å[éñáò ôï[õ ðñïú-
óôáìÝí(ïõ) ô[çò ìïí[çò Ãñçãïñß(ïõ) "éåñïìïíÜ/÷ïõ êáß ô[çò óýí á'õôï[õ 'áäåëöüôçôïò,
âåâáéùìÝíï ìÝ ôüí ôýðïí ôï[õ äáêôýëïõ ìïõ29 //30 êáß ôÞí "õðïãñáöÞí ô[ùí ëïéð[ùí
'áîéïðßóôùí ìáñôýñ(ùí), ?éíá /å÷{ç ôü ê[õñïò / êáß ôÞí 'éó÷ýí 'åí ðáíôß äéêáéïóýíçò
êñçôéñß{ù.
1813 : 'áðñéëëßïõ 29 : Óêßáèïò
ÉùÜíçò õåñåýò ìáñôõñü

Éùáíéò ñáðôçò ìáñôåñï
5 / 20.1.1817
' Áñéè. 16
ÄéÜ ôï[õ ðáñüíôïò ãñÜììáôïò ãßíåôáé ä[çëïí ?ïôé ôÞí óÞìåñïí "ç êÜôïèåí / "õðï-
ãåãñáìÝíïé Êçñáôæï[õ, ãéíÞ ôï[õ ìáêáñßôïõ ÄéáíÝëïõ ÃáëÜíç, "ïìï[õ ìÝ ôÜ / ôÝêíá
ôçò, 'éäßá èåëÞóé êáß ãíüìç ðïõëÞ ôü 'áãñÜìðåëïí ôï[õ 'áíäñüò ôçò / ?ïò êëéñï-
íüìïò "ïðï[õ å=éíáé êáôÜ ôïýò èåßïõò êáß "éåñïýò íüìïõò, ôüí ðáíïóé"ïôáôïí / /áãéïí
ãÝñïíôá êýñéïí Öëáâéáíüí êáß "çãïýìåíïí ôï[õ "éåñï[õ êéíïâßïõ / ô[çò êõñßáò "çì[ùí
èåïôüêïõ ô[çò ' Åâáããåëßóôñéáò, êáß ôïí óéíáóêïýíôùí / á'õôï[õ ðáôÝñùí äéÜ
ãñüóé(á) äéáêüóéá ðåíÞíôá, íïý[ìåñï]: 250: ôï "ïðßïí / 'áãñéÜìðåëïí å=éíáé å'éò
ôÞí ôïðïèåóßáí ô[çò " Áãáëé'áíï[õò ðëéóßïí ' Éù(Üíí)ïõ Êá/æüãëïõ êáß ' Áëåîáíäñß
ÑåâÞèç, êáß 'áðü äÞï ìÝñç ôï[õ á'õôï[õ êéíïâßïõ / êáß /åëáâåí ôÜ /áóðñá å'éò ÷Þñáò
ôçò óþá êáß 'áíåëåéðß, êáß 'áðü ôÞí óÞìåñùí / êáé å'éò ôïí /áðáíôá á'é[ùíá å=éíáé
/çäçïé 'åîïõóéáóôáß ïé ñéèÝíôáéò ðáôÝñáéò / ôï[õ êéíïâßïõ íÜ ôü ðïéï[õí ?ïò èÝëïõí
êáß âïýëïíôáé ?ïò êôÞìá ?äéêüí ôïõò, "õð' / ï'õäåíüò 'åíï÷ëïýìåíïé, ï?õôáé 'áðü ôçíÜ
óõããåíüí ôçò, 'åÜí ôçíÜò ?ç/èåëå ôïýò 'åíï÷ëÞóé, íÜ 'áðïêñßíåôáé "ç 'éäßá "ïðï[õ
29. Ùò áãñÜììáôç Ýèåóå ôïí ôýðï ôïõ äáêôýëïõ ôçò ãéá õðïãñáöÞ.
30. ÔÝëïò ôçò ðñþôçò óåëßäáò ôïõ åããñÜöïõ.
155
Åéê. 4. Ôï ðùëçôÞñéï ôïõ åñåéðùìÝíïõ êôéñßïõ êáé ôïõ ÷ùñáöéïý (29.4.1813).
156
'åðïýëçóåí / ôü /áíù "çñéìÝíï 'áãñéÜìðåëïí. Äéü äÝäïêåí ôü ðáñ[ùí å=éíá /å÷ïé / ôü
êýñïò êáß ôÞí "õó÷Þí 'åí ðáíôÞ êñéôéñßù.
1817 ' Éáííïõ'áñßïõ: 20: ÓêéÜèïõ
êáãþ "ç êçñáôæïý ãçíÞ äéáíÝëïõ
Åéê. 5. Ôï ðùëçôÞñéï ôïõ áãñéÜìðåëïõ (20.1.1817).
157
Åéê. 6. Ôï ðùëçôÞñéï ôùí õðïóôáôéêþí ôçò ÁñåôÞò ÌðïíÜêç (13.1.1820).
"ïìï[õ êáß ôÜ ôÝêíá ìïõ âåâáéüíù.

ôÜ /áíïèå âÜæïíôáò êáß ôü äáêôçëüí ìïõ
ÓáêåëëÜñéïò ô[çò íÞóïõ ÓêéÜèïõ ìáñôõñ[ù.
äçïìÜíôçò ãçüñãçïõ êáé åðÞôñïðïò ì/áñ[ôõ]ñï
"ï ãñÜøáò êáß ìáñôõñ?[ù
Êùíóôáíô[éíïò ëïãïèÝôçò ÓêéÜèïõ
1817 ' Éáííïõáñßïõ 20 / ãñÜììá ãõí[çò
ôï[õ ÄáíéÞë ðïëé/ôéêüí äéÜ ôü 'áãñéÜìðåëïí
"ïðï[õ / 'áãïñÜóáìåí 'áðü á'õôÞí :
' Áñéè: 34
158
6 / 13.1.1820
' Áñéè.17
ÄéÜ ôï[õ ðáñüíôïò 'áðïäåéêôéêï[õ ãñÜììáôïò ãßíåôáé ä[çëïí / ?ïôé 'åãþ "ç ' ÁñåôÞ,
ãõíÞ ôï[õ ðïôÝ ' Áíôùíßïõ ÌðïíÜêç, "ïìï[õ ìÝ / ôÜ ôÝêíá ìïõ ðáðá-Ãåñáóßìïõ êáé
Êïìíéáíï[õ, 'åðùëÞóáìåí å'éò ôÞí / " ÉåñÜí ÌïíÞí ôï[õ Å'õáããåëéóìï[õ, ôÞí êáôÜ
ôïýò ' Áãáëéáíïýò / êåéìÝíçí, äýï "õðïóôáôéêÜ, ?åí 'áìðÝëé å'éò ôÞí ' ÁâñáêÞí /
"õðü êÜôù ôï[õ ìåôï÷ßïõ /å÷åé óõìðëçüôáò31 /áíùèåí ôüí ðñùôïðáð[á / Ãåþñãéïí, 'åê
ðëáãßïõ ôÞí ' ÁããÝëù ôï[õ Êïõìð[ç, êáß êÜôùèåí "ç óôñÜôá, ôü äÝ /áëëï å=éíáé
÷ùñÜöé å'éò ôü ÎÜíåìïí,32 "ïðï[õ /å÷åé / ìÝóá ôü êáìÞíç, ÷ùñå[é ðçíÜêéá äýï, /å÷åé
óõìðëçüôáò ôÞí / Ðáíáãßáí Êïõíßóôñçá êáß ôü "ñå[õìá. Á'õôÜ ëÝãù ôÜ äýï / ôÜ
'åðùëÞóáìåí èåëçìáôéê[ùò êáß 'åëÜâáìåí ôÞí ôéìÞí ôùí / ãñüóéá 'åîáêþóéá
Í:600: ? Ïèåí å'éò ôü "åî[çò ìÝíåé å'éò ôÞí ðëçñåîïõóéüôçôá ôï[õ "éåñï[õ ìïíáóôçñß-
ïõ íÜ ôÜ ðïéÞó{ç "ùò âïýëåôáé / ÷ùñßò êáíÝíá 'åìðüäéïí, êáß äéÜ ôü âÝâáéïí ô[çò
'áëçèåßáò / 'åãÝíåôï êáß ôü ðáñüí "õðïãåãñáììÝíïí å'éò ôåëåßáí 'áóöÜëåéáí.
1820 ' Éáíïõáñßïõ : 13 : ÓêéÜèïò
'åãü áñåôü ôïõ ðïôÝ 'áíôùíßïõ ìðïíÜêç "ïìïý ìå ôá ôÝ-
êíá ìïõ âåâáéþíù ôÜ /áíùèåí.
'åãþ ï õéüò ôçò ðáðá-ãåñÜóéìïò êáß "ï áäåëöüò ìïõ êïìéáíüò
âåâáéþíïìåí ôá áíùèåí.
7 / 12.8.1829
['áñ.]3.
ÄéÜ ôï[õ ðáñüíôïò ðùëçôçñßïõ ãñÜììáôïò äçëïðïé[ù 'åãþ "ï / "õðïöáéíüìåíïò
' Éëáñßùí ìïíá÷üò ?ïôé ï'éêåéïèåë[ùò êáß á'õôï/ðñïáéñÝôùò 'åðþëçóá å'éò ôïýò
á'õôáäåëöïýò ìïõ ' ÁëÝîáíäñïí êáß / Âáóßëçí ÌáóôñïäÞìïõ ÌáíéÜôçí, ôÜ äýù
ôñßôá / 'áðü ôüí ì[õëïí, ôüí "ïðï[éïí /åêôéóá å'éò ôÞí ôïðïèåóßáí ô[çò Ðáíáãßáò
Êå÷ñé[áò, ?ïóôéò 'åäüèç å'éò 'åìÝ äéÜ ô[çò / 'áäåßáò ô[çò Äçìïãåñïíôßáò êáß 'åðéôñïð[çò
ôïýôïõ ôï[õ ìïíçäñßïõ / äéÜ ãñüóéá äéáêüóéá 'áñéè: 200: ôÜ "ïðï[éá ôÜ /åëáâïí /
'áíáìåôñçôÜ å'éò ÷å[éñáò ìïõ, êáß å'éò ôü "åî[çò å=éíáé ôÝëåéïé 'åîïõóéáóôáß / íÜ
ôüí äåóðüæïõí "ùò âïýëïíôáé, "õð' ï'õäåíüò 'åíï÷ëüìåíïé. / Ôü äÝ ?åí ôñßôïí ìÝíåé
å'éò ôÞí äåóðïôåßáí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ ô[çò / Êå÷ñé[áò. ? Ïèåí äßäåôáé ôü ðáñüí 'åíõ-
ðüãñáöïí å'éò ÷å[é/ñáò ô[ùí å'éñçìÝíùí å'éò /åíäåéîéí êáß 'áóöÜëåéáí.
' Åí ÓêéÜè{ù ô{[ç 12: Á'õãïýóôïõ 1829.
' Éëáñßùí ìïíá÷üò 'åðþëçóá êáß âåâáé[ù äéÜ ôï[õ ãñáöÝùò

' Á. ' Áðïóôïëßäç.
31. Óõìðëéþôåò} óõíïñßôåò.

32. ÎÜíåìï} âë. ôç óçìåßùóç 24
159
Åéê. 7. Ôï ðùëçôÞñéï ôïõ ìýëïõ ôïõ ìïíá÷ïý Éëáñßùíá (12.8.1829).
160
Äñ. ÅÕÁÃÃÅËÉÁ Ã. ÐÑÏÕÖÁ
Ç ÔÕÐÏËÏÃÉÊÇ ÅÎÅËÉÎÇ ÔÇÓ ÊÁÔÏÉÊÉÁÓ

ÓÔÁ ÂÏÑÅÉÁ ×ÁÓÉÁ
Ç ÐÅÑÉÐÔÙÓÇ ÔÇÓ ÖÉËÏÕÑÉÁÓ
1900-1950
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ç ðåñéï÷Þ ôùí âüñåéùí ×áóßùí, áðü ôï ïñïðÝäéï ôçò ÄåóêÜôçò ìÝ÷ñé ôéò õðþ-
ñåéåò ôçò Ðßíäïõ, áíÞêå áíÝêáèåí êáé ìÝ÷ñé ôï 1881 óôçí ÅðéóêïðÞ ôùí Óôá-
ãþí êáé áðïôåëïýóå áíáðüóðáóôï ôìÞìá ôçò Èåóóáëßáò. Áðü ôï ÷ñõóüâïõëï
ôïõ Áíäñüíéêïõ Ã´ Ðáëáéïëüãïõ, ôï ïðïßï åêäüèçêå, ôï 1336, õðÝñ ôçò Åðéóêï-
ðÞò ôùí Óôáãþí,1 ðñïêýðôåé üôé ç åí ëüãù åðéóêïðÞ Ýöèáíå ìÝ÷ñé ôéò ü÷èåò
ôïõ ÁëéÜêìïíá, óôï ÷ùñéü ÆéìíéÜôóé, ôç óçìåñéíÞ ÐáëïõñãéÜ ôçò ÄåóêÜôçò.
Ôï üñéï ôçò åðéóêïðÞò, ôï ïðïßï åñ÷üôáí áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÄåóêÜôçò êáé ôï
âïõíü ÌðïõíÜóá,2 äéåñ÷üôáí áðü ôçí ÐáëéïõñãéÜ êáé áêïëïõèïýóå ôçí êïßôç
ôïõ ÷åéìÜññïõ Óïõóßôóá (óÞìåñá Óéïýôóá), äéáéñþíôáò ôçí êïéëÜäá ôçò Öéëïõ-
ñéÜò óå äýï ôìÞìáôá: óôï âüñåéï, ôï ïðïßï áíÞêå óôçí ÅðéóêïðÞ ôùí Ãñåâå-
íþí, êáé óôï íüôéï, ôï ïðïßï áíÞêå óôçí ÅðéóêïðÞ ôùí Óôáãþí.
Óôï èåóóáëéêü ôìÞìá ôçò ÖéëïõñéÜò, ï áñ÷áéüôåñïò ïéêéóìüò åßíáé ç ÊáôÜ-
êáëç, ç Êáôáêáëïý ôïõ ×ñïíéêïý ôïõ ÌïñÝùò (1320-1326). Óýìöùíá ìå áõôü, ï
ïéêéóìüò âñéóêüôáí óôá üñéá ôçò Èåóóáëßáò êáé ôçò Ìáêåäïíßáò:
(...) Êáß ?ïóïé 'åêïõñóÝøáóéí ôÜ ìÝñç ô[çò Âëá÷ßáò,3
'åðÝñáóáí ôü óýíïñïí ?ïðïõ ÷ùñßæåé "ï ôüðïò
ôï[õ âáóéëÝùò 'åê ôÞí Âëá÷ßáí Êáôáêáëïý ôü ëÝãïõí (...).4
Óôçí ýóôåñç âõæáíôéíÞ åðï÷Þ, óôï èåóóáëéêü ôìÞìá ôçò ÖéëïõñéÜò õðÞñ÷áí
ïé ðáñáêÜôù ðÝíôå ïéêéóìïß, ôïõò ïðïßïõò óõíáíôïýìå óôçí ðñþôç ïèùìáíéêÞ
áðïãñáöÞ ôïõ óáíôæáêßïõ ôùí ÔñéêÜëùí, ôïõ Ýôïõò 1454/1455:
ÆçìíéÜôóé-ÐáëéïõñãéÜ,5 Êáëáðüäé,6 ÊáôÜêáëç,7 ÊïììÜôé8 êáé Óßíéôóá-Ôñé-
1. Âë. F. Miklosich-J. Müller, Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana, ÂéÝí-
íç 1887, ô. 5, 272} Fr. Hild ê.Ü., Ç ÂõæáíôéíÞ Èåóóáëßá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 12 (1987)
79.
2. Ç ÌðïõíÜóá åßíáé ç áñ÷Þ ôùí Êáìâïõíßùí, ðÜíù áðü ôçí ÐáëéïõñãéÜ. Óå Ýíá
êïßëùìÜ ôçò âñßóêåôáé ç ÌïíÞ ôçò ÌðïõíÜóáò.
3. Âëá÷ßá} ç Èåóóáëßá.
4. Âë. ×ñïíéêüí ôïõ ÌïñÝùò, óô. 3672-3674 ôçò Ýêäïóçò J. Schmitt.
5. ÁíáöÝñåôáé ùò Éóìßôóé ìå 72 ïéêïãÝíåéåò (áðü ôéò ïðïßåò ïé 4 Þôáí ÷çñþí) êáé
14 åíÞëéêåò Üãáìïõò. Âë. Mel. Delilbasi-Muz. Arikan, Hicri 859 Tarihli Suret-i Defter-i
Sancak-i Tirhala, Ankara 2001, ô. 1, 16.
6. ÁíáöÝñåôáé ùò Êáëáðüäé ìå 57 ïéêïãÝíåéåò (áðü ôéò ïðïßåò ïé 10 Þôáí ÷çñþí) êáé

öýëëé.9 ÌåôáãåíÝóôåñçò, ìÜëëïí, åðï÷Þò åßíáé ç ÔóáðïõñíéÜ-ÔñéêïêêéÜ, åðåé-
äÞ äåí áíáöÝñåôáé óôçí áðïãñáöÞ ôïõ 1454/1455. Ïé ïéêéóìïß áõôïß áíáöÝñï-
íôáé óå üëåò, ó÷åäüí, ôéò ðñïèÝóåéò êáé óå ðïëëÜ êáôÜóôé÷á10 ôùí ìïíþí ôùí
Ìåôåþñùí, áðü ôïí 16ï Ýùò ôïí 19ï áéþíá, ùò ïéêéóìïß ôçò ÅðéóêïðÞò ôùí Óôá-
ãþí. Ôï 1881, ìå ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò Èåóóáëßáò, ç ðåñéï÷Þ ôçò ÄåóêÜôçò
êáé ç êïéëÜäá ôçò ÖéëïõñéÜò ðáñÝìåéíáí óôçí ïèùìáíéêÞ åðéêñÜôåéá. Ôçí
åðüìåíç ÷ñïíéÜ (1882) éäñýèçêå ç ÅðéóêïðÞ ôçò ÄéóêÜôçò11 óôçí ïðïßá õðÞ-
÷èçóáí üëïé ïé ïéêéóìïß ðïõ áðïêüðçêáí áðü ôçí ÅðéóêïðÞ ôùí Óôáãþí. Ôï
1896 äéáëýèçêå ç ÅðéóêïðÞ ôçò ÄéóêÜôçò êáé ïé ïéêéóìïß ôçò ìïéñÜóèçêáí
óôéò ãåéôïíéêÝò åðéóêïðÝò: ôùí Ãñåâåíþí (ïé ïéêéóìïß ôçò ÖéëïõñéÜò êáé ìåñé-
êïß Üëëïé óôá äõôéêÜ ôïõò) êáé ôçò Åëáóóüíáò (ïé ïéêéóìïß ôçò ÄåóêÜôçò).
¸êôïôå ïé ïéêéóìïß ôçò ÖéëïõñéÜò áíÞêïõí åêêëçóéáóôéêþò êáé äéïéêçôéêþò
óôá ÃñåâåíÜ, êáèþò ï ìçôñïðïëßôçò Ôñßêêçò êáé Óôáãþí, ìåôÜ ôï 1912, äåí
äéåêäßêçóå ôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ, áãíïþíôáò ôçí Ýêôáóç ôçò äéáëõìÝíçò ôï 1899
ÅðéóêïðÞò ôùí Óôáãþí.
Ç ÔÕÐÏËÏÃÉÊÇ ÅÎÅËÉÎÇ ÔÇÓ ÊÁÔÏÉÊÉÁÓ ÓÔÇ ÖÉËÏÕÑÉÁ

Óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÖéëïõñéÜò, óôéò áñ÷Ýò ôïõ ðåñáóìÝíïõ áéþíá, óõíáíôþíôáé
ïéêÞìáôá çìéìüíéìçò12 êáé ìüíéìçò åãêáôÜóôáóçò. Ç êõñéüôåñç Ýêöñáóç ôùí
çìéìüíéìùí åãêáôáóôÜóåùí åßíáé ç óôÜíç, ç ïðïßá èåùñåßôáé ôï ðáëéüôåñï äåßã-
ìá ôçò ëáúêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò êáé âáóßæåôáé óôïí êýêëï, óôïí êþíï êáé óôïí
êýëéíäñï.13 Óýìöùíá ìå ôï Ã. ÌÝãá, óôï ìáíôñß óõíõöáßíïíôáé ïé áñ÷áéüôåñïé
ôýðïé ôùí ïéêéþí ôïõ êõêëéêïý êáé ôïõ óôåíïìÝôùðïõ ôýðïõ ôïõ ìåãÜñïõ.14 Óôçí
15 åíÞëéêåò Üãáìïõò. Âë. Mel. Delilbasi-Muz. Arikan, ü.ð., ó. 16-17. Äéáëýèçêå ãýñù óôá
1900. Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, Ïé ïéêéóìïß ôçò ÂÄ Èåóóáëßáò êáôÜ ôçí Ôïõñêïêñáôßá
(14ïò-19ïò áé.), äéä. äéáôñéâÞ, õðü Ýêäïóç.
7. ÁíáöÝñåôáé ùò ÊáôáêáëÜäåò ìå 33 ïéêïãÝíåéåò, (áðü ôéò ïðïßåò ïé 6 Þôáí ÷çñþí)
êáé 10 åíÞëéêåò Üãáìïõò. Âë. Mel. Delilbasi - Muz. Arikan, ü.ð., ó.18
8. ÁíáöÝñåôáé ùò ÊïìÜô ìå 15 ïéêïãÝíåéåò (áðü ôéò ïðïßåò ïé 2 Þôáí ÷çñþí) êáé 5
åíÞëéêåò Üãáìïõò. Âë. Mel. Delilbasi-Muz. Arikan, ü.ð., ó. 19. Äéáëýèçêå ãýñù óôá 1900.
Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, ü.ð.,
9. ÁíáöÝñåôáé ùò Óßíôò ìå 17 ïéêïãÝíåéåò (áðü ôéò ïðïßåò ç 1 Þôáí ÷Þñáò) êáé 3
åíÞëéêåò Üãáìïõò. Âë. Mel. Delilbasi-Muz. Arikan, ü.ð., ó. 13.
10. Âë. ôá ìåôåùñßôéêá ÷åéñüãñáöá ôá ïðïßá Ý÷åé åêäþóåé ï Êþóôáò Óðáíüò óôïõò
ôüìïõò ôïõ Èåóóáëéêïý Çìåñïëïãßïõ: 10 (1986) 177-201, 17 (1990) 49-76, 23 (1993) 81-
112, 24 (1993) 112-180, 32 (1997) 47-56, 33 (1998) 56-148, 38 (2000) 273-304.
11. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ç ëéãü÷ñïíç Ìçôñüðïëç ôçò ÄéóêÜôçò, ÌáêåäïíéêÜ, 13 (Èåó-
óáëïíßêç 1973) 403-415.
12. Âë. Å. ÓêïõôÝñç-ÄéäáóêÜëïõ, ÉóôïñéêÞ Áíèñùðïëïãßá} ôïìÝò óôçí ðáñáäïóéáêÞ
êïéíùíßá ôïõ âïñåéïåëëáäéêïý ÷þñïõ, ÁÐÈ, Èåóóáëïíßêç 1993, 344.
13. Âë. Ç. Ðåôñüðïõëïò, Ôï ðáñÜèõñï óôçí ÅëëÜäá, ÁèÞíá 1996, 180} Í. Ìïõôóü-
ðïõëïò, Ôá áñ÷ïíôéêÜ ôçò Ìáêåäïíßáò (15ïò-19ïò áé.), Ç íåüôåñç êáé óýã÷ñïíç Ìáêå-
äïíßá, åêäüóåéò ÐáðáæÞóçò-ÐáñáôçñçôÞò, Èåóóáëïíßêç (÷.÷.), ô. Á, 214.
14. Âë. Ã. ÌÝãáò, Èåóóáëéêáß ïéêÞóåéò-Ôï ÷áóéþôéêï óðßôé, Ëáïãñáößá, 26 (ÁèÞíáé
162
åîåôáæüìåíç ðåñéï÷Þ ìðïñïýìå ïõóéáóôéêÜ íá äïýìå äýï ôýðïõò: á) Ôïí åëëåé-
øïåéäÞ, óôïí ïðïßï áíÞêåé ôï âáóéêü ôìÞìá ôçò óôÜíçò ðïõ ïëïêëçñþíåôáé óå
êýêëï ìå ôçí ðñïóèÞêç öñÜ÷ôç êáé â) Ôï óôåíïìÝôùðï ôýðï Þ ôýðï ôïõ ìåãÜ-
ñïõ, óôïí ïðïßï áíÞêåé ç êáôïéêßá ôïõ âïóêïý, ðïõ ïíïìÜæåôáé êáëýâá, êáèþò
êáé ï ÷þñïò áðïèÞêåõóçò ôùí ôñïöþí ôïõ êïðáäéïý, ç á÷õñþíá.
Óôéò ìüíéìåò åãêáôáóôÜóåéò ï ôýðïò êáôïéêßáò åßíáé ï ßäéïò ðïõ óõíáíôÜôáé
êáé óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôùí ×áóßùí.15 Ðñüêåéôáé ãéá ìïíü÷ùñá ðëáôõìÝôù-
ðá ïéêÞìáôá ìå ôçí ðñüóïøç êáé ôçí åßóïäï óå ìßá áðü ôéò ìåãÜëåò ðëåõñÝò.
Ôï ßäéï öáéíüìåíï óõíáíôÜôáé êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôçò Ìáêåäïíßáò.16 Ï áðëüò
ôýðïò ôïõ ìïíü÷ùñïõ ïéêÞìáôïò åðéâëÞèçêå áðü ôéò óõíèÞêåò äéáâßùóçò ôçò
ïéêïãÝíåéáò. Ï áñéèìüò ôùí ìåëþí ôçò, êáèþò êáé ï áñéèìüò ôùí ïéêüóéôùí
æþùí, êáèïñßæïõí êáé ôéò äéáóôÜóåéò ôïõ ïéêÞìáôïò. Ôï ìÞêïò êáé ôï ðëÜôïò
ôïõ ìåôñéïýíôáé óå íôñáóêßëéá (äñáóêåëéÝò) êáé õðÜñ÷åé öñïíôßäá ï ðñïóá-
íáôïëéóìüò íá åßíáé óôï Íüôï.
Áõôüò ï ôýðïò åêöñÜæåôáé ìå ôçí êáôáóêåõÞ ôïõ êáëõâéïý êáé èá åðéêñá-
ôÞóåé ìÝ÷ñé ôï 1925. Ç óôáäéáêÞ åîÝëéîç ôïõ ôýðïõ áõôïý èá ìáò äþóåé ôçí
ïñéóôéêÞ ìïñöÞ ôçò êáôïéêßáò ìÝ÷ñé ôï 1950. Ôá ðñþôá ïéêÞìáôá, ëáóðü÷ôé-
óôá, ðïõ óõíáíôþíôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÖéëïõñéÜò åßíáé ôá óðßôéá ðïõ ðáñá-
÷ùñïýí ïé ìðÝçäåò óôïõò êïëßãïõò.17 ¼ôáí ï æùôéêüò ÷þñïò äåí åðáñêåß ãéá ôç
óõóôÝãáóç ðïëëþí ïéêïãåíåéþí, ôüôå åðåêôåßíåôáé ìå ôçí ðñïóèÞêç ìéêñþí
äùìáôßùí ðïõ ïíïìÜæïíôáé íïõíôáôæßêéá (ìéêñïß íïíôÜäåò-ïíôÜäåò).
ÐïëëÝò öïñÝò ôá ìðÝéêá óðßôéá åßíáé äéþñïöá. ¼óïé áðü ôïõò êïëßãïõò äåí
åß÷áí ôçí åìðéóôïóýíç ôïõ ìðÝç, åêäéþêïíôáí áðü áõôÜ ôá óðßôéá. ÁíáãêÜæï-
íôáí ôüôå íá êáôáóêåõÜóïõí ðñü÷åéñá îýëéíá ðáñáðÞãìáôá, ôá êáëýâéá, ðïõ
Þôáí äéáöïñåôéêÜ óôç ìïñöïëïãßá êáé óôï óçìáóéïëïãéêü ðåñéå÷üìåíï áðü ôéò
êáëýâåò ôéò ôæéïõìðáíÜñåò (êáëýâá óôï ìáíôñß). Ç ôæéïõìðáíÜñá (ôùí ôóïðÜ-
íçäùí) äÞëùíå êÜðïéá õðïôõðþäç ïéêïíïìéêÞ åõ÷Ýñåéá. Ï Ê. Êáñáâßäáò áíá-
öÝñåé ó÷åôéêÜ: «Ï íïìáäéóìüò ùò åßäïò æùÞò ùò êáé áðü áðüøåùò éåñáñ÷ßáò
áíÞêåé åéò áíùôÝñáí êáôçãïñßáí ðïëéôéóìïý åí ó÷Ýóåé ìå ôïõò êïëßãïõò».18
Ç ðåñéï÷Þ ôçò ÖéëïõñéÜò óôéò áñ÷Ýò ôïõ ðåñáóìÝíïõ áéþíá áíÞêåé óå ôïõñ-
êáëâáíïýò ìðÝçäåò.19 Ïé óõíèÞêåò äéáâßùóçò êé åäþ, üðùò êáé óôç ãåéôïíéêÞ
Èåóóáëßá, åßíáé Üèëéåò. Ïé Üíèñùðïé êáé ôá æþá ìïéñÜæïíôáé ôïí ßäéï ÷þñï.
Ãéá ôçí áèëéüôçôá ôùí ïéêéóìþí ôçò ðåñéï÷Þò, óôéò áñ÷Ýò ôïõ áéþíá, ìÜò ðëç-
ñïöïñïýí ïé Wace êáé Thompson.20 «Ôá óðßôéá êé üôáí õðåñçöáíåýïíôáé ãéá
äýï ïñüöïõò, åßíáé ÷ôéóìÝíá áðü ìðáãäáôß Þ áðü ëáóðüðëéíèïõò, áëëÜ âñß-
óêïíôáé êáôÜ êáíüíá óå åñåéðùìÝíç êáôÜóôáóç».
1968-1969) 317.
15. Âë. Ã. ÌÝãáò, ü.ð., ó. 114.
16. Âë. Å. ÃåùñãéÜäïõ-Êïýíôïõñá, ËáúêÞ ôÝ÷íç óôç Ìáêåäïíßá, Ç íåüôåñç êáé óýã-
÷ñïíç Ìáêåäïíßá..., ô. Á, 313.
17. Âë. Ã. ÌÝãáò, ü.ð., ó. 98.
18. Âë. Ê. Êáñáâßäáò, ÁãñïôéêÜ, Èåóóáëïíßêç 1978, 35 (á´ Ýêäïóç 1931).
19. Âë. Ã. ÌÝãáò, ü.ð., ó. 98.
20. Âë. A. Wace-M. Thompson (ìåô. Ð. Êáñáãéþñãïò), Ïé íïìÜäåò ôùí Âáëêáíßùí,
Èåóóáëïíßêç 1989, 20.
163
Ïé ïéêéóìïß ðïõ åîåëßóóïíôáé áðïêôïýí ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ðåäéíþí
ðåñéï÷þí, äçëáäÞ ãßíïíôáé óõãêåíôñùôéêïß ïéêéóìïß ìå êÝíôñï ôçí êïýëéá,21 ôï
óðßôé ôïõ ìðÝç.
Ïé ïéêïíïìéêÝò êáé êïéíùíéêÝò óõíèÞêåò, ïé ïðïßåò åðéêñáôïýí óôçí ðåñéï-
÷Þ ðïõ åîåôÜæïõìå êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðñþôïõ ìéóïý ôïõ 20ïý áéþíá, Þôáí
êáèïñéóôéêÝò ãéá ôïí ôýðï êáé ãéá ôïí ôñüðï êáôáóêåõÞò ôçò êáôïéêßáò. Ôï
ðñüâëçìá ôùí ôóéöëéêéþí, ðïõ óôçí áñ÷Þ ôïõ áéþíá åßíáé ïîýôáôï, éäéáßôåñá
óôç Èåóóáëßá, áðáó÷ïëåß óôïí ßäéï âáèìü êáé ôïõò êáôïßêïõò ôçò ÖéëïõñéÜò
ðïõ åñãÜæïíôáé ùò äïõëïðÜñïéêïé êÜôù áðü ôçí åðßâëåøç ôùí åðéóôáôþí ôùí
ìðÝçäùí.22 ÌåôÜ ôï 1925 êáé ìÝ÷ñé ôï 1940, êÜôù áðü ôéò êáéíïýñéåò óõíèÞ-
êåò ðïõ äçìéïýñãçóå ç ìéêñáóéáôéêÞ êáôáóôñïöÞ, ôá ôóéöëßêéá èá áðáëëï-
ôñéùèïýí ìåñéêþò êáé èá õðÜñîåé õðïôõðþäçò áíÜðôõîç êáé óôç óõãêåêñéìÝ-
íç ðåñéï÷Þ.
Ïé íÝåò ïéêïíïìéêÝò óõíèÞêåò èá åðéöÝñïõí áëëáãÝò êáé óôç äïìÞ ôçò ïéêï-
ãÝíåéáò. Ç åêôåôáìÝíç, ðïõ áñéèìåß åßêïóé êáé ðáñáðÜíù ìÝëç, èá äéáóðáóôåß
êáé èá ðñïêýøåé ç ðõñçíéêÞ ïéêïãÝíåéá.
ÊÜôù áðü áõôÝò ôéò óõíèÞêåò, üðùò óõìâáßíåé êáé óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ
ôùí ×áóßùí, èá åðéêñáôÞóïõí äýï ôýðïé êáôïéêßáò: Ôï ìïíü Þ ÷áìð´ëü Þ óôñïõ-
ôü (åéê. 1), êáé øçëü Þ äéðëü Þ äßðáôïõ.23 Åßíáé ïé ôýðïé ðïõ åðéêñáôïýí êáé
óôç ãåéôïíéêÞ Èåóóáëßá, êáèþò êáé óôá ¢ãñáöá.24 Åßíáé ðñïöáíÝò üôé ôá
÷áìçëÜ óðßôéá Þôáí ôùí öôù÷þí, åíþ ôá øçëÜ ôùí ðëïõóßùí.
Ï ôýðïò ôïõ ÷áìçëïý óðéôéïý óôçí áñ÷Þ åßíáé ïõóéáóôéêÜ ï ðëáôõìÝôùðïò
ìïíü÷ùñïò, ðïõ äéáéñÝèçêå õðïôõðùäþò áðü ôçí åóôßá. Ç åóôßá áñ÷éêÜ âñß-
óêåôáé, üðùò êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò,25 óôï êÝíôñï ôïõ ïéêÞìáôïò
êáé äéáéñåß ôï ÷þñï óå «áðÜí´» êáé «êÜô´». Ï åðÜíù ÷þñïò ðñïïñßæåôáé ãéá
ôçí äéáìïíÞ ôùí áíèñþðùí, åíþ ï êÜôù ãéá ôá æþá. Ï ÷þñïò ðïõ äéáìÝíïõí
ïé Üíèñùðïé ëÝãåôáé êÜìáñç, åíþ ï ÷þñïò ðïõ óôáâëßæïíôáé ôá æþá ðáôüóðé-
ôïõò (ç ßäéá äéáßñåóç ôïõ ÷þñïõ õðÜñ÷åé êáé óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôùí
×áóßùí). Ç êÜìáñç ðïëëÝò öïñÝò áðïêáëåßôáé íïõíôÜò, åíþ ï ðáôüóðéôïò áðá-
íôÜôáé ðÜíôïôå ìå ôçí ßäéá ïíïìáóßá. Óôï ÂõæÜíôéï ðÜôïò ïíïìáæüôáí ôï äÜðå-
äï ðïõ áðïôåëïýíôáí áðü áðëü ÷þìá.26 Óýìöùíá ìå ôï Ã. ÌÝãá,27 «ôï ëïéðüí
ìÝñïò ôçò ïéêßáò, ôï ïðïßïí Ý÷åé äÜðåäïí (ðÜôïí) ôï Ýäáöïò, ëÝãåôáé ðáôüóðé-
21. Ç êïýëéá åßíáé ðõñãïåéäÝò ðÝôñéíï ïßêçìá ðïõ óõíáíôÜôáé óôçí ÅëëÜäá, áëëÜ
êáé áëëïý (Áëâáíßá). Ç ëÝîç åßíáé áñáâéêÞ êáé óõíáíôÜôáé êáé óå âõæáíôéíïýò óõã-
ãñáöåßò, üðùò óôçí ¢ííá ÊïìíçíÞ êáé Ã. Êåäñéíü.
22. Âë. ÉÅÅ, 14 (ÁèÞíá 1977)194.
23. Óôç âõæáíôéíÞ åðï÷Þ ôï éóüãåéï óðßôé ïíïìáæüôáí ÷áìüãáéïí Þ ÷áìÝãáéïí, åíþ
ôï äéþñïöï äßðáôïí Þ áíùãïêÜôùãïí Þ áíùãáéïêÜôùãïí Þ êáé Üíù êÜôù. Âë. Ö. Êïõ-
êïõëÝò, Âõæáíôéíþí âßïò êáé ðïëéôéóìüò, åí ÁèÞíáéò 1951, ô. Ä, 261-262.
24. Âë. Ã. ÌÝãáò, ü.ð., ó. 144.
25. Âë. Ä. Ëïõêüðïõëïò, Áéôùëéêáß ïéêÞóåéò. Óêåýç êáé ôñïöáß, åêäüóåéò «Äùäþíç»,
ÃéÜííéíá 1964, 13.
26. Âë. Ö. ÊïõêïõëÝò, ü.ð., ó. 278.
27. Âë. Ã. ÌÝãáò, ü.ð., ó. 146.
164
Åéê. 1. ×ÁÓÉÙÔÉÊÏ ÓÐÉÔÉ. ÔïìÞ êáé êÜôïøç ôïõ óðéôéïý ôïõ Í. Ãêñïõóéþôç óôçí
ÁóðñïêêëçóéÜ ôçò ÊáëáìðÜêáò [Ã. Á. ÌÝãáò, Ëáïãñáößá, 26 (1968-1969) 145].
165
ôïò êáé ÷ñçóéìåýåé êõñßùò ãéá ôï óôáâëéóìü ôùí æþùí». Ïé äéáóôÜóåéò ôïõ
ðáôüóðéôïõ åßíáé áíÜëïãåò ìå ôïí áñéèìü ôùí æþùí êáé, ãéá ðñáêôéêïýò
ëüãïõò,28 âñßóêåôáé óå ÷áìçëüôåñï åðßðåäï áðü ôï õðüëïéðï óðßôé. ×ñçóßìåõå
êáé ùò áðïèÞêç ãéá ôá ðñÜãìáôá ôïõ óðéôéïý (êõñßùò ãåùñãéêÜ åñãáëåßá),
êáèþò êáé ùò ÷þñïò ôïðïèÝôçóçò ôùí óðüñùí ôïõ êáëáìðïêéïý óå êïößíéá.
Åéê. 2. ×ÁÓÉÙÔÉÊÏ ÓÐÉÔÉ. ÊÜôïøç êáôïéêßáò (óå áíáðáñÜóôáóç) ìå äéáêåêñéìÝ-

íïõò ôïõò æùôéêïýò ÷þñïõò. (Ó÷Ýäéï ôïõ ÃéÜííç ÔóáêíÜêç).
28. ÔÝôïéïé ëüãïé Þôáí ï êßíäõíïò êáôáðÜôçóçò ôùí åíïßêùí áðü ôá æþá êáé ìüëõí-
óÞò ôïõò áðü ôçí Üìåóç åðáöÞ ìå ôéò êïðñéÝò ôùí æþùí.
166
Ç êÜìáñç åßíáé ï ÷þñïò ðïõ óõãêåíôñþíåé üëåò ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôùí åíïß-
êùí. ×ñçóéìïðïéåßôáé ùò ÷þñïò äéáìïíÞò, ðáñáóêåõÞò ôçò ôñïöÞò, ýðíïõ êáé
õðïäï÷Þò ôùí îÝíùí. Ïé äéáóôÜóåéò ôçò êÜìáñçò åîáñôþíôáé áðü ôïí áñéèìü
ôùí áôüìùí ðïõ äéáìÝíïõí ó´ áõôÞí. ¼ôáí ïé ïéêïíïìéêÝò óõíèÞêåò ôï åðé-
ôñÝøïõí, ôüôå óôï ÷áìçëü óðßôé, êÜôù áðü ôï ÷þñï ôçò êÜìáñçò, êáôáóêåõÜ-
æåôáé ôï êáôþé ðïõ èá ÷ñçóéìïðïéçèåß ùò ÷þñïò áðïèÞêåõóçò.29
ÊáôÜ ìÞêïò ôçò ðëåõñÜò ôçò åéóüäïõ õðÜñ÷åé ôï ÷áúÜô(é), Ýíá îýëéíï óôÝ-
ãáóôñï ìå ôçí ßäéá êëßóç ôçò óêåðÞò êáé óå ÷áìçëüôåñï åðßðåäï, ðïõ ðñïóôá-
ôåýåé ôïõò åíïßêïõò áðü ôç âñï÷Þ. Áñãüôåñá èá ðåñéïñéóôåß ç äéÜóôáóÞ ôïõ
ìüíï óôï ÷þñï ðÜíù áðü ôçí ðüñôá êáé èá ïíïìáóôåß êáëêÜí(é).
ÌåôÜ ôï 1925 ïé ÷þñïé ôçò êáôïéêßáò äéáêñßíïíôáé óáöþò ìåôáîý ôïõò. ÁíÜ-
ìåóá óôçí êÜìáñç êáé óôïí ðáôüóðéôï êáôáóêåõÜæåôáé Ýíáò äéá÷ùñéóôéêüò
ôïß÷ïò (ôóéáôìÜò), áðü êáñöùìÝíá Þ öñáãìÝíá ëïýñá, åðéêáëõììÝíá ìå ëÜóðç.
¸ôóé, ìðïñïýìå íá ÷áñáêôçñßóïõìå ôç óýóôáóç ôçò êáôïéêßáò äéìåñÞ. ¼ôáí
ôç èÝóç ôÞò åêôåôáìÝíçò ïéêïãÝíåéáò êáôÝëáâå ç ðõñçíéêÞ, ôüôå ï ÷þñïò ôçò
êÜìáñçò ðåñéïñßóôçêå êáé áíÜìåóá óôïí ðáôüóðéôï êáé óôçí êÜìáñç äçìé-
ïõñãÞèçêå ç óÜëá (åéê. 2).
Ôï øçëü óðßôé (åéê. 3) åßíáé ï ôýðïò ðïõ èá åðéêñáôÞóåé ãéá ôá íïéêïêõñü-
óðéôá ìåôÜ ôï 1925 êáé óå üëç ôç äéÜñêåéá ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1930.
Ìå ôçí ðñïóèÞêç ôïõ äåýôåñïõ ïñüöïõ åðáíáëáìâÜíïíôáé ïé ÷þñïé ôïõ éóï-
ãåßïõ êáé äéáöïñïðïéåßôáé ç ÷ñÞóç ôïõò. Ôçí êáè´ ýøïò åðÝêôáóç åðéâÜëëåé ç
áíÜãêç ãéá ôç óôÝãáóç ôùí ðõñçíéêþí ïéêïãåíåéþí ðïõ èá ðñïÝëèïõí áðü ôç
äéÜóðáóç ôçò åêôåôáìÝíçò ïéêïãÝíåéáò. Ç ïíïìáóßá ôùí óðéôéþí áõôþí ðñïÝñ-
÷åôáé áðü ôï êïéíü ãÝíïò ôçò ïéêïãÝíåéáò. ¸ôóé Ý÷ïõìå ôï üíïìá ÆéáêÜè´êïõ
(ôùí Æéáêáßùí), ÓôåöÜè´êïõ (ôùí ÓôåöÜäùí), ÖùôïðïõëÜè´êïõ (ôùí Öùôüðïõëùí)
ê.ï.ê.
Óôá øçëÜ óðßôéá õðÜñ÷åé ôï óôåãáóìÝíï ìðáëêüíé ðïõ ïíïìÜæåôáé áíþé (ç
ßäéá ëÝîç ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáé ãéá ïëüêëçñï ôïí ðÜíù üñïöï). Óôï áíþé êïé-
ìïýíôáé ôéò êáëïêáéñéíÝò íý÷ôåò, åðåîåñãÜæïíôáé (ãñáßíïõí) ôá ìáëëéÜ, ëéÜ-
æïõí êáé óôïõìðßæïõí ôï êáëáìðüêé. Ç êáôáóêåõÞ áõôþí ôùí óðéôéþí åðéôõã-
÷Üíåôáé ìå ôçí ðñïóöïñÜ õðåñåñãáóßáò áðü ôïõò êáôïßêïõò óôï ìåéêôü ôýðï
ïéêïíïìßáò (ãåùñãéêü - êôçíïôñïöéêü). Ìå ôïí óôáäéáêü åê÷ñçìáôéóìü ôçò
ïéêïíïìßáò áñ÷ßæïõí íá äáíåßæïíôáé áðü éäéïêôÞôåò (óõ÷íÜ ôïêïãëýöïõò), ãéá
íá ÷ôßóïõí áõôÜ ôá óðßôéá.
ÊáôÜ ôç äåêáðåíôáåôßá 1925-40 ðáñáôçñåßôáé Ýíôïíç ïéêïäïìéêÞ áíÜðôõîç
óôçí ðåñéï÷Þ. Óôç äåêáåôßá ôïõ 1940 ü,ôé äçìéïõñãÞèçêå ìå êáôáâïëÞ óêëç-
ñïý êüðïõ, êáôáóôñÜöçêå áðü ôïõò êáôáêôçôÝò. Ç êáôáóôñïöÞ ïëïêëçñþèçêå
29. Âë. Ã. ÌÝãáò, ü.ð., ó. 145. Ôï êáôþé êáôáóêåõÜæåôáé åýêïëá üôáí ôï Ýäáöïò åßíáé
åðéêëéíÝò. Óå åðßðåäï Ýäáöïò, ï ÷þñïò êÜôù áðü ôçí êÜìáñç óêÜâåôáé óå âÜèïò åíüò,
ðåñßðïõ, ìÝôñïõ êáé ÷ùñßæåôáé áðü áõôÞí ìå êáíïíéêü ðÜôùìá. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ôï
óðßôé åßíáé ìåóïðáôùôü.
167
Åéê. 3. ×ÁÓÉÙÔÉÊÏ ÓÐÉÔÉ. ÊÜôïøç ôïõ äéðëïý óðéôéïý, ôçò ïéêïãÝíåéáò
Öùôüðïõëïõ, óôçí ÔñéêïêêéÜ. (Ó÷Ýäéï ôïõ Åõè. Öùôüðïõëïõ).
168
óôïí Åìöýëéï, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ïðïßïõ ïé êÜôïéêïé, ðïõ äåí Þôáí åíôáã-
ìÝíïé óå ìÜ÷éìåò ìïíÜäåò, êáôÝöõãáí óôéò äéðëáíÝò êùìïðüëåéò (êõñßùò óôç
ÄåóêÜôç, óôçí ÊáëáìðÜêá êáé óôá ÃñåâåíÜ).
Ç åðéóôñïöÞ ãßíåôáé ôï 1950 êáé ç ðñïóðÜèåéá ãéá áíïéêïäüìçóç áñ÷ßæåé. Ï
ìåôáðïëåìéêüò ôýðïò óðéôéïý åßíáé ï ôýðïò ôïõ óðéôéïý ôùí ðñïçãïýìåíùí äåêá-
åôéþí ìå äéáöïñïðïßçóç óôá õëéêÜ äüìçóçò. ÏõóéáóôéêÜ ðñüêåéôáé ãéá óðßôé,
ôïõ ïðïßïõ ôï éóüãåéï ÷ôßæåôáé ìå ðÝôñåò, åíþ ï ðñþôïò üñïöïò ìå óõìðáãÞ ôïý-
âëá ôùí ôïðéêþí êåñáìïðïéåßùí. Ùò óõíäåôéêü õëéêü ÷ñçóéìïðïéåßôáé áóâÝóôçò
ìå Üììï.
Ç åðéöÜíåéá ôïõ äáðÝäïõ ôïõ ðñþôïõ ïñüöïõ, ðïõ ùò ôþñá Þôáí ðáôùìÝíç ìå
óêßæåò êáé åðéêáëõììÝíç ìå ÷þìá, ðáýåé íá êáëýðôåôáé áðü ëÜóðç. Ôï õëéêü
ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé åßíáé ôá óáíßäéá ðïõ ðñïóáñìüæïíôáé ìåôáîý ôïõò ìå ôç
ìÝèïäï ôïõ è´ëõêùôïý áðü ôïðéêïýò ìáñáãêïýò. Ôá óáíßäéá ôá ðñïìçèåýïíôáé
êõñßùò áðü îõëïõñãåßá ôùí Ãñåâåíþí. Ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôçò óôÝãçò, áíôß ãéá
óêßæåò, ÷ñçóéìïðïéïýóáí áðÝëëåò, ëåðôÜ óáíßäéá ÷ùñßò óôñþìá ëÜóðçò ðïõ
ðáëéüôåñá åíåñãïýóå ùò ìïíùôéêü õëéêü. ÐÜíù óôçí áðÝëëá ôïðïèåôïýóáí ôá
êåñáìßäéá, ôá ïðïßá êáôáóêåõÜæïíôáí óå ôïðéêÜ êåñáìïðïéåßá, ôá êéñáìáñéÜ.
Ôï ÷áúÜôé êáé ôï áíþé (ìðáëêüíé) áíôéêáèßóôáíôáé áðü ôá êáëêÜíéá (óôÝãá-
óôñá).
Åéê. 4. Ç ðïéìåíéêÞ êáëýâá ôïõ Á. Óïõëéþôç óôçí ÊáôÜêáëç.
169
Ï ÷þñïò ôïõ ðáôüóðéôïõ ÷Üíåé ôçí ðáëéÜ ôïõ ÷ñÞóç. Ôá æþá óôáâëßæïíôáé
Ýîù áðü ôï óðßôé êáé ï ÷þñïò (ôïõ ðáôüóðéôïõ) ðïõ áðåëåõèåñþíåôáé ïíïìÜæå-
ôáé ìáíôæÜôï (< mangare), åðåéäÞ åêåß ìáãåéñåýïõí êáé ôñþíå. Åêåß, åðßóçò,
ôïðïèåôïýí üëï ôï óðéôïìÜæùìá. ÐïëëÝò öïñÝò, ï ÷þñïò ÷ñçóéìïðïéåßôáé êáé ùò
êåëÜñé ãéá ôçí öýëáîç ôùí ôõñéþí.
Ðáñáêïëïõèþíôáò óõíïëéêÜ ôçí åîåëéêôéêÞ ðïñåßá ôçò êáôáóêåõÞò ôùí ïéêç-
ìÜôùí, ðáñáôçñïýìå ôç ìåôÜâáóç áðü ôéò á÷õñïêáëýâåò, ìÝóù ôïõ ëáóðü÷ôé-
óôïõ óðéôéïý, óôç óýã÷ñïíç êáôïéêßá.30 Ðéï óõãêåêñéìÝíá, ìå âÜóç ôçí ôå÷íé-
êÞ êáé ôá õëéêÜ êáôáóêåõÞò ôùí ïéêçìÜôùí, äéáìïíÞò ôùí æþùí êáé ôùí
áíèñþðùí, ìðïñïýìå íá äéáêñßíïõìå áõôÜ ôá ïéêÞìáôá óôéò åîÞò êáôçãïñßåò:
á. Ôá óìáñïõìÝíá. Åßíáé ïé îýëéíåò êáôáóêåõÝò ðïõ Ý÷ïõí êáëõììÝíåò ôéò
åðéöÜíåéåò ôùí ðëåõñþí ôïõò ìå óìÜñéá, ëåðôÜ êëùíÜñéá äÝíäñùí ìå ôï öýë-
ëùìÜ ôïõò, ãéá ìüíùóç áðü ôéò êáéñéêÝò óõíèÞêåò. Ç óêåðÞ êáëýðôåôáé áðü
óÜëùìá, äçëáäÞ êáëÜìéá âñßæáò (óßêáëçò) ìå ôéíáãìÝíá ôá óôÜ÷õá ôïõò. Ìå
áõôüí ôïí ôñüðï åßíáé êáôáóêåõáóìÝíåò ïé çìéìüíéìåò ïéêéóôéêÝò ìïíÜäåò, ç
óôÜíç êáé ç êáëýâá (ôæéïõìðáíÜñá, åéê. 4).
ÏõóéáóôéêÜ ðñüêåéôáé ãéá îýëéíï êáôáóêåýáóìá ìå á÷õñïóêåðÞ ðïõ êáôá-
óêåõÜæåôáé ìå ðñü÷åéñá õëéêÜ ãéá íá óôåãÜóåé ôïí ôóïðÜíï êáé üóïõò áó÷ï-
ëïýíôáí ìå ôï êïðÜäé. Åßíáé óôåíïìÝôùðï ïßêçìá, ôïõ ôýðïõ ìåãÜñïõ, ìå óêåðÞ
üðùò êáé ôçò á÷õñþíáò.31 Ç óêåðÞ êáëõðôüôáí ìå óÜëùìá, ìÝóá áðü ôï ïðïßï
30. Âë. ÁããåëéêÞ ×áôæçìé÷Üëç, ÓáñáêáôóÜíïé, ÁèÞíá 1959, ô. Á, ó. ñéã´.

31. Ôá õëéêÜ ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôçò êáëýâáò, åßíáé: ¸îé
öïýñêåò ðïõ åðÝ÷ïõí èÝóç êïëüíùí, ôñåéò óå êÜèå ìßá áðü ôéò óôåíÝò ðëåõñÝò. Ïé ôÝó-
óåñåéò êáôáëáìâÜíïõí ôéò ãùíßåò ôïõ ïéêÞìáôïò êáé ïé Üëëåò äýï ôï êÝíôñï êÜèå óôå-
íÞò ðëåõñÜò. Ïé ìåóáßåò öïýñêåò åßíáé øçëüôåñåò áðü ôéò ðëáúíÝò, ãéá íá äïèåß ýøïò
êáé êëßóç óôç óêåðÞ. Ïé Ýîé áõôÝò öïýñêåò åßíáé óôåñåùìÝíåò óôï Ýäáöïò êáé ïé äé÷Ü-
ëåò ôïõò åíþíïíôáé ìå ïñéæüíôéá îýëéíá äïêÜñéá, ôá ôéìðëÜñéá. ÊáôÜ ìÞêïò ôçò ðåñé-
ìÝôñïõ ôïðïèåôïýíôáé îýëéíá äïêÜñéá, ðÜíù óôá ïðïßá êáñöþíïíôáé êÜèåôá ïé óêßæåò.
Ïé óêßæåò, áðü ðÜíù ðñïò ôá êÜôù, Ý÷ïõí êëßóç ðñïò ôá Ýîù, ãéá ôçí êáëýôåñç ðáñï-
÷Ýôåõóç ôùí âñü÷éíùí õäÜôùí. Ôï îýëï ðïõ åíþíåé êáôÜ ìÞêïò ôéò äýï ìåóáßåò öïýñ-
êåò ëÝãåôáé êáâáëÜñ(ç)ò. ÐÜíù óôïí êáâáëÜñç êáé óôï ôåìðëÜñé, ðïõ åßíáé ðñïóáñ-
ìïóìÝíï óôéò äé÷Üëåò ôùí ðëáúíþí öïõñêþí, êáñöþíïíôáé ôá ôóéìðßäéá. Ôá ôóéìðßäéá
ôá ÷ñçóéìïðïéïýí ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôçò ðïäéÜò ôçò óôÝãçò, ç ïðïßá åßíáé ôýðïõ êáìÜ-
êé êáé óêåðÜæåôáé ìå óÜëùìá (ôéíáãìÝíá óôÜ÷õá óßêáëçò). Ôï óÜëùìá ôïðïèåôåßôáé ìå
ôá ôéíáãìÝíá óôÜ÷õá ðñïò ôá ðÜíù, êáôÜ ôÝôïéï ôñüðï þóôå íá ìçí åéóÝñ÷ïíôáé ôá
íåñÜ ôçò âñï÷Þò. ÓõíÞèùò åðéëÝãåôáé óôñÜããéïò ôüðïò, äçëáäÞ åðéêëéíÝò Ýäáöïò, ðñï-
óáíáôïëéóìÝíï ðñïò ôçí ÁíáôïëÞ Þ ôï Íüôï, ãéá íá óôåãíþíåé åýêïëá óå ðåñßðôùóç
âñï÷Þò Þ ÷éïíéïý. Ç ðüñôá áêïëïõèåß ôïí ðñïóáíáôïëéóìü ôçò êáëýâáò, ãé´ áõôü êáé
áðïöåýãåôáé ç ôïðïèÝôçóÞ ôçò óôçí ìåñéÜ ôçò õäñïññïÞò. Åßíáé êáôáóêåõáóìÝíç áðü
êëáäéÜ ôïðïèåôçìÝíá óöé÷ôÜ ðÜíù óå Ýíá äé÷áëùôü îýëï êáé äåìÝíá ìå ó÷ïéíß. ¼ôáí
ôåëåßùíå ç êáôáóêåõÞ, Ýäåíáí ôçí ðüñôá ìå ó÷ïéíß óôç öïýñêá ðïõ åß÷å ôç èÝóç ðáñá-
óôÜäáò. Ç ðüñôá Üíïéãå ðñïò ôá Ýîù êáé ïíïìáæüôáí ëõóéÜ. Ôá îýëá, ðïõ ÷ñçóéìï-
ðïéïýíôáé ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôçò, ðñÝðåé íá åßíáé áíèåêôéêÜ êáé ãé´ áõôü ðñïôéìïý-
íôáé ôá äñÝéíá (îýëá äñõüò).
170
Ýöåõãå ï êáðíüò áðü ôç öùôéÜ32 ðïõ Üíáâáí óôç ìÝóç ôçò êáëýâáò. Ï êßíäõ-
íïò ðõñêáãéÜò áðïöåõãüôáí ìå ôçí ôïðïèÝôçóç êÜôù áðü ôï óÜëùìá ÷ïíôñþí
öéëéêïýäùí (ðåëåêïõäéþí êáé öëïýäáò äÝíôñïõ).
Ðáñüëï ðïõ ç êáëýâá, êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, óõãêåíôñþíåé ôéò äñá-
óôçñéüôçôåò ôùí ðåñéóóüôåñùí ìåëþí ôçò ïéêïãÝíåéáò, ùóôüóï äåí ôáõôßæåôáé ìå
ôï óðßôé. Óôï ÷þñï áõôü åðéôñÝðåôáé íá ìçí ôçñïýíôáé ïé êáíüíåò óõìðåñéöï-
ñÜò ðïõ õðÜñ÷ïõí óôï óðßôé. ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç Ýêöñáóç «êáëýâá ôïõ
ðÝñáóéò ôïõ óðßô´(é);», ãéá üðïéïí åßíáé áêáôÜóôáôïò.
â. Ôá öñá÷ôÝíéá. Óå áõôüí ôïí ôýðï áíÞêïõí ïé á÷õñþíåò êáé ôá êáëýâéá,
ðïõ åßíáé ïé ðñþôåò ïéêéóôéêÝò ìïíÜäåò åíôüò ôùí ïéêéóìþí, ãéá ôïõò áíèñþ-
ðïõò êáé ôá ðñÜìáôá (âïïåéäÞ). Ôá ïéêÞìáôá áõôÜ êáôáóêåõÜæïíôáé ìå ôñüðï
þóôå ïé åðéöÜíåéåò üëùí ôùí ðëåõñþí íá êáëýðôïíôáé áðü ëåðôÝò ðåëåêçìÝíåò
âÝñãåò. ¼ôáí ïé âÝñãåò ðëÝêïíôáé áíÜìåóá óôéò öïýñêåò, ôüôå Ý÷ïõìå ôá ðëå-
÷ôÜ öñá÷ôÝíéá, åðåéäÞ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ç ßäéá ôå÷íéêÞ ìå åêåßíç ôçò êáôá-
óêåõÞò ôïõ öñÜ÷ôç. ¼ôáí áõôÜ êáñöþíïíôáé ðÜíù óôéò öïýñêåò ðïõ Ý÷ïõí
èÝóç óôçñéãìÜôùí, ôüôå Ý÷ïõìå ôçí ôå÷íéêÞ ôïõ êáñöùôïý (åéê. 5).
Åéê. 5. Á÷õñþíåò ìå ôçí ôå÷íéêÞ ôïõ öñá÷ôÝíéïõ (áñéóôåñÜ) êáé ôïõ êáñ-
öùôïý (äåîéÜ).
32. Ç åóôßá ÷ñçóßìåõå ãéá ôç èÝñìáíóç ôùí âïóêþí, áëëÜ êáé ôùí íåïãÝííçôùí
áñíéþí ðïõ êéíäýíåõáí íá ðáãþóïõí ôéò êñýåò íý÷ôåò ôïõ ÷åéìþíá. ¹ôáí ï ÷þñïò
ðáñáóêåõÞò ðñü÷åéñùí åäåóìÜôùí. ¸âñáæáí, êõñßùò, ôï ãÜëá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýóáí ãéá
êáèçìåñéíÞ êáôáíÜëùóç, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ðáñáìïíÞò ôïõ êïðáäéïý óôï ìáíôñß.
171
Ïé ëåðôÝò åõëýãéóôåò âÝñãåò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ôùí
öñá÷ôÝíéùí ïíïìÜæïíôáé ëïýñá (ôá) êáé ðñïÝñ÷ïíôáé óõíÞèùò áðü ëåöôïêáñõÜ
(öïõíôïõêéÜ). Ïé óêåðÝò êé áõôþí ôùí ïéêçìÜôùí óõíÞèùò åßíáé öôéáãìÝíåò ìå
óÜëùìá êáé Üëëïôå ìå êåñáìßäéá (ðñïóöÜôùò êáé ìå ôóßãêïõò).
Ôï êáëýâ(é) áíÞêåé óôïí ôýðï ôçò ðëáôõìÝôùðçò ïéêßáò. Äéáöïñïðïéåßôáé áðü
ôçí êáëýâá óôç ìïñöïëïãßá êáé óôïí ôñüðï êáôáóêåõÞò. Ôá õëéêÜ êáôáóêåõ-
Þò Þôáí ðïëý ðñïóéôÜ óôïõò êáôïßêïõò. Ôá îýëá êáé ôï óÜëùìá (êáëÜìéá
óßêáëçò ìå ôéíáãìÝíá áðü ôï óðüñï óôÜ÷õá) áðïôåëïýí ôá âáóéêÜ õëéêÜ. Ï
áñéèìüò ôùí ìåëþí ôçò ïéêïãÝíåéáò êáé ï áíôßóôïé÷ïò áñéèìüò ôùí æþùí êáèï-
ñßæïõí êáé ôéò äéáóôÜóåéò ôïõ êáëõâéïý. Ôï ìÞêïò êáé ôï ðëÜôïò ìåôñéïýíôáé
óå íôñáóêßëéá (äñáóêåëéÝò). Ôï ó÷Þìá åßíáé ïñèïãþíéï ðáñáëëçëüãñáììï, ìå
ôçí ðëåõñÜ ôçò õäñïññïÞò ðñïóáíáôïëéóìÝíç ðñïò ôï Íüôï, üðïõ âñßóêåôáé êáé
ç åßóïäïò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ìïíü÷ùñï ïßêçìá, ôï ïðïßï êáôáóêåõÜæåôáé ìå
öïýñêåò ðïõ åßíáé ôá óôçñßãìáôá ôçò êáôáóêåõÞò.33
33. ÔÝóóåñåò ÷ïíôñÝò öïýñêåò, äé÷áëùôÜ îýëá, óôéò ôÝóóåñåò ãùíßåò ôïõ ðáñáëëçëï-
ãñÜììïõ åíþíïíôáé ìå ôåìðëÜñéá, ÷ïíôñÜ êáé ãåñÜ îýëá, ðïõ ôïðïèåôïýíôáé ïñéæüíôéá.
ÐÜíù óå áõôÜ ôïðïèåôïýíôáé ôá ôóéìðßäéá ðïõ óõíäÝïõí ôá ôåìðëÜñéá ìå ôïí êáâá-
ëÜñç, ãéá íá êáôáóêåõáóôåß ç óôÝãç. Ç óôÝãç åßíáé äßññé÷ôç. Áõôü åðéôõã÷Üíåôáé ìå
ìßá øçëüôåñç öïýñêá óôï ìÝóï ôùí äýï óôåíþí ðëåõñþí, ðÜíù óôéò ïðïßåò óôçñßæåôáé
ï êáâáëÜñçò. Ç óêåðÞ Þôáí áðü óÜëùìá, óôïõìðéóìÝíá óôÜ÷õá óßêáëçò, ðïõ ôá ôïðï-
èåôïýóáí ìå ôÝôïéï ôñüðï þóôå íá áðïöåýãåôáé ç åéóñïÞ ôùí âñü÷éíùí íåñþí. ÓõíÞèùò
ïé óôñþóåéò Þôáí ôñåéò: Óôçí ðñþôç óôñþóç ôïðïèåôïýíôáí ôá óôÜ÷õá ðñïò ôá ðÜíù
êáé ôá êáëÜìéá ðñïò ôá êÜôù, óôç äåýôåñç áíôßèåôá êáé óôçí ôñßôç üðùò êáé óôçí
ðñþôç, ôá óôÜ÷õá ðñïò ôá ðÜíù êáé ôá êáëÜìéá ðñïò ôá êÜôù. Ôá êáëÜìéá ôçò ôåëåõ-
ôáßáò óôñþóçò Ýðñåðå íá åîÝ÷ïõí áðü ôïõò ôïß÷ïõò, ãéá íá ìÝíåé áóôñÝ÷á (õðüóôåãï)
ãéá ôá íåñÜ. Ôï óÜëùìá óôåñåùíüôáí ìå ëïýñá ôïðïèåôçìÝíá óå ðáñÜëëçëåò óåéñÝò
êáôÜ ðëÜôïò ôïõ óáëþìáôïò. Äõï óåéñÝò ëïýñá ôá Ýâáæáí óôáõñùôÜ óôá ôóéìðßäéá. Óôçí
êïñõöÞ Ý÷ïõìå ôï êüñöéáóìá, ìå ôï óÜëùìá ôïðïèåôçìÝíï ìå ôÝôïéï ôñüðï þóôå íá ìçí
ìðáßíïõí ôá íåñÜ ôçò âñï÷Þò. Áí ôï ìÞêïò ôïõ êáëõâéïý Þôáí ìåãÜëï, ôüôå, ãéá íá
áðïöýãïõí êáôÜññåõóç ôçò óôÝãçò, êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôùí ÷éïíïðôþóåùí, ôçí åíßó÷õáí
ìå ìßá ÷ïíôñÞ öïýñêá. Ôçí ôïðïèåôïýóáí óôï êÝíôñï ôïõ êáëõâéïý ãéá íá óôçñßæåé ôçí
êïñõöÞ ôçò óôÝãçò êáé ôçí ïíüìáæáí íô(é)áúÜêé, áðü ôçí áíôßóôïé÷ç öïýñêá ðïõ ÷ñç-
óéìïðïéïýíôáí ãéá ôïí ßäéï ëüãï óôçí á÷õñþíá. ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç åíáðïìåßíá-
óá Ýêöñáóç ãéá üðïéïí õðåñáóðßæåôáé (óôçñßæåé) êÜðïéïí, íô(é)áúÜê´ ô´ò á÷õñþíáò. Ïé
öïýñêåò êáé ôá ôóéìðßäéá åßíáé áðü îýëï âáëáíéäéÜò êáé êõñßùò ìéñáäéÜò, ðïõ åßíáé
ôï ðëÝïí áíèåêôéêü. Ç óôÝãç åßíáé á÷õñïóêåðÞò, ëüãù üìùò ôçò åõöëåêôüôçôáò ôïõ õëé-
êïý, ç åóùôåñéêÞ ðëåõñÜ ôçò åðåíäõüôáí ìå ëéãüôåñï åýöëåêôá õëéêÜ, ìå öéëéêïýäéò
(ðåëåêïýäéá). Ç êáôáóêåõÞ áíÞêåé óôá ïéêÞìáôá ÷ùñßò èåìÝëéï. Áíôß ãéá èåìÝëéï, ôïðï-
èåôïýíôáé ðåñéìåôñéêÜ óôç âÜóç ôçò ÷ïíôñÜ äñýéíá îýëá, ðÜíù óôá ïðïßá ðñïóáñìü-
æïíôáé ïé óêßæåò. Ïé ôïß÷ïé êáôáóêåõÜæïíôáé ìå ëïýñá Þ âåñãéÜ, üðùò ëÝãïíôáé, ôá
ïðïßá ðëÝêïíôáé êáôÜëëçëá êáé êáôüðéí åðé÷ñßïíôáé ìå õëéêü ðïõ áðïôåëåßôáé áðü
ëÜóðç åíéó÷õìÝíç ìå áãåëáäéíÞ (ó)âïõíéÜ. Ç âïõíéÜ âïçèÜ ôï ìåßãìá íá åðé÷ñßåôáé
åõêïëüôåñá êáé ôï Ü÷õñï ôï êáèéóôÜ óõìðáãÝò êáé áíèåêôéêü üôáí óôåãíþóåé. Ôá
ëïýñá åßíáé ßóéá êáé åõëýãéóôá êëáäéÜ êáé óõíÞèùò ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ëåöôïêáñõÜ
(öïõíôïõêéÜ) Þ öñÜøï (ìåëéÜ), äÝíäñá ôá ïðïßá áöèïíïýí óôçí ðåñéï÷Þ. Ç åðß÷ñéóç
åßíáé êáé åóùôåñéêÞ êáé åîùôåñéêÞ, ãéá êáëýôåñç èåñìéêÞ ìüíùóç.
172
Åíþ ðñüêåéôáé, ïõóéáóôéêÜ, ãéá ìïíü÷ùñï ïßêçìá, ç ôïðïèÝôçóç ôçò åóôßáò
óôï êÝíôñï äéáéñåß ôï ÷þñï, üðùò êáé óôï óðßôé, óå «áðÜí´ êé êÜô´» (åðÜíù
êáé êÜôù), äéÜêñéóç ðïõ äåí Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôï ýøïò, áëëÜ ìå ôçí ïñéæüíôéá
äéáßñåóç. Óôïõò åóùôåñéêïýò ôïß÷ïõò õðÜñ÷ïõí ôá ðá÷íéÜ ãéá ôá æþá, óôá
ïðïßá ôïðïèåôåßôáé ôï Ü÷õñï. Ôï êáëýâé Ý÷åé ìßá ðüñôá ðñïóáíáôïëéóìÝíç óôï
Íüôï, ðïõ áðïôåëåß êáé ôçí åßóïäï ôïõ óðéôéïý, êáé ìßá óôï ÂïñÜ ðïõ ïäçãåß
óôïõò âïçèçôéêïýò ÷þñïõò. Óå áíôßèåóç ìå ôçí êáëýâá ðïõ óôåñåßôáé ðáñáèý-
ñùí, ôï êáëýâé åß÷å Ýíá öÝããï (öåããßôç) ðïõ ÷ñçóßìåõå ùò êáðíïäü÷ïò êáé
öùôáãùãüò. Ðñüêåéôáé ãéá óôñïããõëü ìéêñü Üíïéãìá, ôï ïðïßï êáôÜ ôç äéÜñ-
êåéá ôïõ ÷åéìþíá êëåéíüôáí ìå ðáëéüñïõ÷á ãéá íá ìç ìðáßíåé ôï ÷éüíé ìÝóá.34
Óôï êáëýâé Ýìåíáí áñ÷éêÜ áõôïß óôïõò ïðïßïõò ï ìðÝçò äåí ðáñá÷ùñïýóå óðßôé
êáé ìåôáãåíÝóôåñá üóïé äåí äéÝèåôáí ôá ìÝóá ãéá ôçí êáôáóêåõÞ óðéôéïý. Ôï
êáëýâé áðïôåëåß åíäéÜìåóï, ÷ñïíéêÜ, ôýðï êáôïéêßáò, êáôÜ ôç ìåôÜâáóç áðü
ôçí êáëýâá óôï óðßôé. Ïé óõíèÞêåò äéáâßùóçò óå ôÝôïéïõò ÷þñïõò Þôáí ðÜñá
ðïëý äýóêïëåò.35
ã. Ôá êôéóôÜ. ×ôéóôÜ åßíáé ôá óðßôéá, ðïõ ïéêïäïìïýíôáé ìå ðñþôåò ýëåò
ðëéèéÜ (ðëéèÝíéï),36 ðÝôñåò (ðåôñÝíéï) Þ ìå óõíäõáóìü ðÝôñáò ìå îýëï37 êáé
34. Âë. Ã. Á. ÌÝãáò, ü.ð., ó. 144.

35. Ïé óõíèÞêåò áõôÝò êáé ï ôñüðïò êáôáóêåõÞò ôïõ êáëõâéïý óôéò áñ÷Ýò ôïõ áéþíá
ðåñéãñÜöïíôáé áðü ôï ãÝñï ðëçñïöïñçôÞ ðïõ Ýæçóå óå ôÝôïéïõ ôýðïõ óðßôé:
«Óðßôéá êé óðßôéá... Êáëýâéá åöêéáíÜìé. Ôé ôñáâïýóé ïõ êüóìïõò éôüôé... Éóåßò íá
ðåßôé íá æÞóôé. Ôá ´öêéáíÜìé öñá÷ôÝíéá. Ôá ëïýñá Þôáí ëéöôïõêáñßóéá, äéíôñßóéá,
ü,ô(é) îõë(é)êü, Üìá Þôáí ßóéïõ êé Ýöñáæé, ôï åâáíÜìé. ¾óôåñá áð´ ôïõ öñÜîéìïõ ô´
Üëåéöáí ìé ëÜóð(ç) ãéá íá ìçí ðááßí(åé) ôïõ êñýïõ ïýëïõ ìÝóá. ÌÝóá óô´ ëÜóð(ç)
Ýñ÷íáìé êé Ü÷õñïõ ãéá íá óößî(åé) êáëýôéñá. ÐáëÜèõñá Ýöêéáíáí, áëëÜ Þôáí
êïýôó(é)êá. Á÷ ãêáâáßíïõíôáí ïõ êüóìïõò éôüôé. Ëßãïõ ðïõ Þôáí ôá ðáëÜèõñá
êïýôó(é)êá, ëßãïõ ðïõ Üíáâáí ô´ öïõôéÜ óô´ ìÝó(ç). ÔæéÜìéá äåí åß÷áìé. Ôá óôïõðïõ-
íÜìé ôá ðáëÜèõñá ìé ðáôóéáïýñéá ãéá íá ìçí Ýñ÷éôé ôïõ ÷éüí(é) ïýëïõ ìÝóá êé ôïõ
êñýïõ. ÅöêéáíÜìé äõï èýñéò êáôÜìáôá. Ìéá óôïõ âïõñéÜ êé ìéá óôïõ íüôïõ ãéá íÜ
´÷ïõìé áñ÷üô(ç) ôïõ êáëïõêáßñ(é). ¢íôé íá êïõâáëÜò äéìÜôéá êé íá ðáò íá îéðïõóôÜó´ò.
Íá óé øáßí(åé) ïõ Þëéïõò ôïõ êéöÜë(é)... Ïõ êáðíüò áð´ ô´ öïõôéÜ ðïõ ô´í Üíáâáí óô´
ìÝó(ç) Ýâãéíé áð´ ôïõ öéããßô(ç)... Ôá ðáëÜèõñá äåí ôá ´öêéáíáí üðïõò ôþñá. ÔÜ ´öêéá-
íáí óôñüããõëá... Ôé ÷áëåý´ò. Ôéìïõñßá éêåßíïõò ïõ êüóìïõò. Ô´ò Ýäïõíé ìïýãêé ïõ Èéïò
áäýíáìç êé Þôáí èçñß(ïé). ÍÜ ´ãëéðéò êÜô(é) Üíôñ(ïé) êé êÜô(é) ãíáßêéò ðïõ ´ôáí éôüôé!...
Åßäé áðüéäé ïõ êüóìïõò, éêåß ìÝóá äåí ìðïõñïýóé íá æÞó´(åé) êé Ýöêéáóé ôá óðßôéá ìé
ðëéèéÜ».
36. Óôï ðëéíèü÷ôéóôï óðßôé, ùóôüóï, ç ôïé÷ïðïéßá ìå ðëéèéÜ áñ÷ßæåé óå ýøïò ìéóïý
ìÝôñïõ áðü ôçí åðéöÜíåéá ôïõ åäÜöïõò. Ùò åêåß ÷ôßæåôáé ìå ðÝôñá, ãéá ëüãïõò ðñïóôá-
óßáò ôùí ôïß÷ùí áðü ôç âñï÷Þ (âë. êáé Ã. Ðáðá÷áñáëÜìðïõò, ÊõðñéáêÞ ïéêßá, ÊÝíôñï
Åðéóôçìïíéêþí Ìåëåôþí, Ëåõêùóßá 1968, 9).
37. Óôïí ôýðï áõôü, ðïõ óõíáíôÜôáé êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôçò Ìáêåäïíßáò, ï äåý-
ôåñïò üñïöïò êáôáóêåõÜæåôáé ìå îýëá (âë. Í. Ìïõôóüðïõëïò, ü.ð., ó. 243). Óôç Öéëïõ-
ñéÜ ìå áõôÞ ôçí ôå÷íéêÞ åßíáé êáôáóêåõáóìÝíá ôá êïõôóÝêéá (áðïèÞêåò ôùí ìðÝçäùí).
173
Åéê. 6. ×ÁÓÉÙÔÉÊÏ ÓÐÉÔÉ. Êáôüøåéò ôïõ äéþñïöïõ óðéôéïý ôïõ ÂñÜíéóôá,
ôþñá ôïõ Ã. ÆéÜêá, óôçí ÔñéêïêêéÜ. (Ó÷Ýäéï ôïõ Åõè. Öùôüðïõëïõ).
174
Óõíïðôéêü äéÜãñáììá ôçò ôõðïëïãéêÞò åîÝëéîçò ôçò êáôïéêßáò
Á. Ìå âÜóç ôï ó÷Þìá Â. Ìå âÜóç ôá õëéêÜ
ÓôåíïìÝôùðï
ÓìáñïõìÝíá
(êáëýâá)
ÐëáôõìÝôùðï
ÖñáêôÝíéá
(á÷õñþíá,
êáëýâé)
×ìð´ëü Þ Øçëß Þ
Óôñïõôü Þ «ÁðÜí´ êé êÜô´» Þ
Ìïíü Äéðëü Þ Äßðáôï
Ìéóïõðáôïõôü ×ôéóôÜ
(óðßôé)
ÐÝôñéíïõ Þ
ÐëéèÝíéïõ
ðéôñÝíéïõ
Ìåéêôü
(ðÝôñá-îýëï Þ
ðÝôñá-ôïýâëá)
175
áñãüôåñá ðÝôñáò ìå ôïýâëá.38 Ôï óõíäåôéêü õëéêü ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôá
ðëéèéÜ êáé ôéò ðÝôñåò åßíáé ç ëÜóðç (ëáóðü÷ôéóôï óðßôé), åíþ ãéá ôá ôïýâëá
ï áóâÝóôçò (áóâåóôü÷ôéóôï óðßôé).
Áñ÷éêüò ðñïïñéóìüò ôïõ óðéôéïý åßíáé íá óôåãÜóåé ôçí ïéêïãÝíåéá êáé íá
êáëýøåé ôéò âáóéêÝò áíÜãêåò äéáâßùóÞò ôçò. Óôç óõíÝ÷åéá, óýìöùíá ìå ôï Ã.
ÌÝãá,39 «ìå ôçí áíÜðôõîéí ôçò ïéêïíïìßáò êáé ôïõ êïéíùíéêïý âßïõ áíáðôýó-
óåôáé ôï óðßôé ðÝñáí ôçò åííïßáò ôïõ áðïëýôùò áðáñáéôÞôïõ êáé åîåëßóóåôáé
ïñãáíéêþò ðñïò óõíèåôùôÝñáò ìïñöÜò». ÔÝôïéï ðáñÜäåéãìá áðïôåëåß ôï óðßôé
ôïõ ÂñÜíéóôá óôçí ÔñéêïêêéÜ (åéê. 6).
¼ôáí ùò õëéêÜ äüìçóçò ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ðëéèéÜ Þ ôïýâëá, ïé ôñüðïé äüìç-
óçò ôùí ôïß÷ùí Þôáí ï äñïìéêüò êáé ï ìðáôéêüò. Ïé ðÝôñåò ÷ôßæïíôáí ìå Üëëï
ôñüðï, ôï óôáõñùôü: Ôï êåíü áíÜìåóá óôéò (áêáíüíéóôåò) ðÝôñåò êáëõðôüôáí ìå
Üëëåò ìéêñüôåñåò ðÝôñåò ðïõ ïíïìÜæïíôáí ôóéâßêéá.
ÐáñÜ ôç äéáßñåóç ôïõ ÷ñüíïõ óå åðéìÝñïõò ðåñéüäïõò, ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêå
óå áõôÞ ôç ìåëÝôç ãéá ìåèïäïëïãéêïýò óêïðïýò, óå üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ ðñþ-
ôïõ ìéóïý ôïõ 20ïý áéþíá, óõíõðÜñ÷ïõí üëïé ïé ðáñáðÜíù ôýðïé ôçò êáôïé-
êßáò. Ôï êáëýâé õößóôáôáé ìÝ÷ñé êáé ôç äåêáåôßá ôïõ 1950 êáé ÷ñçóéìïðïé-
åßôáé áðü ôïõò öôù÷ïýò ùò êáôïéêßá, åíþ áðü ôïõò ó÷åôéêÜ åõêáôÜóôáôïõò ùò
÷þñïò áðïèÞêåõóçò êáé óôáâëéóìïý ôùí æþùí. Ìå ôï ôÝëïò áõôÞò ôçò äåêáå-
ôßáò ðáñáôçñåßôáé áðïäÝóìåõóç áðü ôá ôïðéêÜ ðñüôõðá êáé åìöáíßæïíôáé êáé-
íïýñéá ó÷Ýäéá êáé ôå÷íéêÝò ïéêïäüìçóçò.
38. Ç ôå÷íéêÞ áõôÞ áöïñÜ ôá äéþñïöá óðßôéá: Ï á´ üñïöïò ÷ôßæåôáé ìå ðÝôñá êáé
ï â´ ìå ôïýâëá.
39. Âë. Ã. Á. ÌÝãáò, ÓéÜôéóôá. Ôá áñ÷ïíôéêÜ ôçò, ôá ôñáãïýäéá ôçò êáé ç ìïõóé-
êÞ ôçò, ÁèÞíá 1963._
176
ÁÐÏÓÔÏËÏÓ Í. ÆÁ×ÁÑÏÓ äñ. È.
ÔÁ ÔÏÐÙÍÕÌÉÁ ÔÇÓ ÓÕÊÇÓ

ÔÏÕ ÐÇËÉÏÕ
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ç ÓõêÞ åßíáé Ýíá üìïñöï ÷ùñéü ôïõ íïôéïáíáôïëéêïý Ðçëßïõ, êôéóìÝíç óå
Ýíá îÝöùôï ýøùìá (áíÜìåóá óôï Íåï÷þñé, óôïõò ÁöÝôåò, óôçí ÁñãáëáóôÞ êáé
óôçí Îõíüâñõóç), áð´ üðïõ ç èÝá áðëþíåôáé ìÝ÷ñé ôéò Âüñåéåò ÓðïñÜäåò êáé
ðéï ðÝñá óôï êåíôñéêü Áéãáßï. Ðñéí áðü ôïí 16ï áé. óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÷ùñé-
ïý õðÞñ÷áí ìåñéêïß ìéêñïß ïéêéóìïß ãåùñãïêôçíïôñüöùí óôéò èÝóåéò ÁãñéìÝ-
ëéóóï, Êùöïý, Íçóß, Îéïýâåò, ÐáðáãéÜííç, ×áëêéÜ ÑÝìá, ÐáëÜôéá ê.á., üðïõ
óþæïíôáí, ðáëéüôåñá, êÜðïéá åñåßðéá. Ïé êÜôïéêïé áõôþí ôùí ïéêéóìþí, ãéá
ëüãïõò êáëýôåñçò áóöÜëåéáò, ôïõò åãêáôÝëåéøáí êáé ßäñõóáí Ýíáí íÝï ïéêé-
óìü, ôïí 16ï áé. ôç ÓõêÞ. Åäþ åãêáôÝóôçóáí ôéò ïéêïãÝíåéÝò ôïõò ÷ùñßò, üìùò,
íá ðÜøïõí íá êáëëéåñãïýí ôá êôÞìáôÜ ôïõò åêåß.
Ùò ÷þñï ßäñõóçò ôïõ íÝïõ ïéêéóìïý, êáôÜ ôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç, åðÝëåîáí
ôçí ðåñéï÷Þ üðïõ åßíáé óÞìåñá ç êåíôñéêÞ âñýóç ôçò ÓõêÞò. Åäþ õðÞñ÷å ìßá
ðåëþñéá óõêéÜ ðïõ îåðñüâáëëå ìÝóá áðü èÜìíïõò êáé âÜôïõò êáé Üðëùíå ôéò
ñßæåò ôçò ìÝ÷ñé ôá íåñÜ ôçò äéðëáíÞò ðçãÞò.1 Áðü ôçí ýðáñîç áõôÞò ôçò óõêéÜò
ïíüìáóáí ôïí íÝï ïéêéóìü ôïõò ÓõêÞ.
Ãéá ôçí åôõìïëïãßá ôïõ ôïðùíõìßïõ ÓõêÞ Ý÷ïõí äéáôõðùèåß ôñåéò áðüøåéò.
ÊáôÜ ôïí Ã. ÊïñäÜôï, ôï ôïðùíýìéï ÓõêÞ Þ Óêé åßíáé ìÜëëïí áëâáíéêÞò ðñï-
Ýëåõóçò êáé üôé óôá ìåóáéùíéêÜ áëâáíéêÜ ç ëÝîç ske óçìáßíåé äïýëïé, óêëÜ-
âïé.2 ÊáôÜ ôïí Âáã. ÓêïõâáñÜ ôï ôïðùíýìéï åßíáé áñ÷áßï êáé ðñïÝñ÷åôáé áðü
ôç ëÝîç óçêïß<óçêüò, ðïõ óçìáßíåé ãéäïìÜíôñéá, óôÜíåò.3 ÔÝëïò, óýìöùíá ìå
ìßá Üëëç Üðïøç ôï ôïðùíýìéï ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí ôïõñêéêÞ ëÝîç åóêß, ðïõ
óçìáßíåé ðáëéüò.4
ÊáôÜ ôç ãíþìç ìáò, êáé ïé ôñåéò áíùôÝñù áðüøåéò åßíáé áðïññéðôÝåò, äéüôé
óôçñßæïíôáé óå õðïèåôéêÝò åêôéìÞóåéò êáé äåí óõìöùíïýí ìå ôçí ôïðéêÞ ðáñÜ-
äïóç, ìïëïíüôé ï Ã. ÊïñäÜôïò öáßíåôáé ðùò ôç ãíþñéæå, üðùò ðñïêýðôåé áðü üóá
Ýãñáøå: «(...) Áí ðáëéÜ ï ôüðïò Ýâãáæå óýêá èá Ýëåãáí [ôïí ïéêéóìü] ÓõêéÜ Þ
Óõêï÷þñé. Ôï óõêÞ åßíáé ëüãéïò ôýðïò ðïõ ï ëáüò äåí ôïí îÝñåé (...)».5 ¼ìùò,
ãéá ðåñéóóüôåñá áðü 300 ÷ñüíéá, ç óõêïêáëëéÝñãåéá áðïôåëïýóå ôçí êýñéá
1. Âë. Áð. Í. Æá÷áñüò, Ç óõêïêáëëéÝñãåéá óôçí ðáëéÜ ÓõêÞ, ¸ëåõóéò, 4 (Âüëïò

1994) 97-99.
2. Âë. Ã. ÊïñäÜôïò, Éóôïñßá ôçò åðáñ÷ßáò Âüëïõ êáé ÁãéÜò, ÁèÞíá 1960, 306.
3. Ôçí Üðïøç ôïõ ÓêïõâáñÜ áíáöÝñåé ï Ã. ÊïñäÜôïò (ü.ð., ó. 306, óçì. 1), áëëÜ äåí
ðáñáðÝìðåé ðïõèåíÜ.
4. Âë. Åõáíèßá ×ñõóï÷ïý, Ìïíïãñáößá Íåï÷ùñßïõ, Âüëïò 1991, 9.

áðáó÷üëçóç ôùí êáôïßêùí êáé ôá áóðñüóõêá Þôáí ôï êýñéï ðñïúüí ôïõ ÷ùñé-
ïý. Áíáöåñüìåíïò óôç ÓõêÞ ôïõ 1863 ï ðáðá-Ãéþñãçò Ñçìáôéóßäçò Ýãñáøå üôé
«åß÷å ôüôå ôç ìéêñüôåñç êôçìáôéêÞ ðåñéöÝñåéá áðü üëá ôá ôñéãýñù ÷ùñéÜ. Ôá
ðñïúüíôá ôçò Þóáí óýêá, ôá êáëýôåñá ôïõ Ðçëßïõ, ãýñù óôéò 30.000 ïêÜäåò».6
Ôá ßäéá Ýãñáøå êáé ï Íéê. ÌÜãíçò: «ÓõêÞ (...) Ý÷åé ïéêßáò ðåñß ôáò 70. ÐáñÜ-
ãåé ìåôÜîéïí, óôáöýëéá êáé óýêá ðïëëÜ êáé êáëÜ (...)».7
Ç Üðïøç ôïõ Ã. ÊïñäÜôïõ, ðïõ èÝëåé ôï ôïðùíýìéï áëâáíéêÞò ðñïÝëåõóçò, äåí
åõóôáèåß äéüôé óôç ÓõêÞ äåí õðÜñ÷ïõí ïíüìáôá êáé ëÝîåéò áëâáíéêÞò ðñïÝ-
ëåõóçò þóôå íá äéêáéïëïãåßôáé êáé Ýíá ôÝôïéï ôïðùíýìéï. Êáé åÜí ãéá ôïí Ã.
ÊïñäÜôï ï ôýðïò ÓõêÞ åßíáé ëüãéïò êáé äåí ôïí ãíþñéæå ï ëáüò, ôüôå ï áñ÷áé-
ïåëëçíéêüò ôýðïò Óçêïß ôïõ Âáã. ÓêïõâáñÜ åßíáé áêüìá ðéï ìáêñéÜ áðü ôçí
ðñáãìáôéêüôçôá. Åíôåëþò áðßèáíï åßíáé íá Ý÷åé ó÷Ýóç ôï ôïðùíýìéï ÓõêÞ ìå
ôï ôïõñêéêü Åóêß áöïý äåí õðÞñîáí ôïõñêéêÜ ôïðùíýìéá óôï ÐÞëéï.
Öñïíïýìå, ëïéðüí, üôé ôï ôïðùíýìéï ÓõêÞ (ôï ïðïßï óå Ýããñáöá êáé åíèõìÞ-
óåéò ôï óõíáíôïýìå êáé ùò Óéêß, ÓéêÞ, ÓõêêÞ, Óõêß êáé Óéêý) åßíáé áðü ôç
óõêéÜ, ôï ðñþôï ìåãÜëï äÝíôñï ãýñù áðü ôï ïðïßï éäñýèçêå ï íÝïò ïéêéóìüò
êáôÜ ôïí 16ï áé.
ÔÁ ÔÏÐÙÍÕÌÉÁ ÔÇÓ ÓÕÊÇÓ

¼ðùò Ý÷åé ãñáöåß, ôá ôïðùíýìéá åßíáé ôá áêñéâÜ êáé ðïëýôéìá êåéìÞëéá ôïõ
éóôïñéêïý âßïõ ôçò ðáôñßäáò ìáò. Äåí áðïôåëïýí áðëü ãëùóóéêü õëéêü, áëëÜ
ïíïìáóßåò ïé ïðïßåò êñýâïõí ìÝóá ôïõò ðëçñïöïñßåò éóôïñéêÝò, èñçóêåõôéêÝò,
êïéíùíéêÝò, ôïðïãñáöéêÝò, ãåùãñáöéêÝò, åèíïëïãéêÝò ê.Ü. ¸ôóé ôï õëéêü ðïõ
óõãêïìßæåôáé, ôáîéíïìåßôáé êáé ìåëåôÜôáé, óõìâÜëëåé óôç âáèýôåñç óõíåéäç-
ôïðïßçóç ôùí éóôïñéêþí, êïéíùíéêþí êáé åèíéêþí ìáò æçôçìÜôùí.8 ¸÷ïíôáò
õðüøç ìáò ôá ðáñáðÜíù, óõãêåíôñþóáìå óôçí ðáñïýóá ìåëÝôç ôá ôïðùíýìéá
ôçò ÓõêÞò ãéá íá ôá äéáóþóïõìå, äéüôé ìå ôïí ðåñéïñéóìü ôçò êôçíïôñïößáò
êáé ôùí êáëëéåñãïýìåíùí ðåñéï÷þí êáé ôçí óõññßêíùóç ôïõ ðëçèõóìïý, ðïëëÜ
ôïðùíýìéá ïäçãïýíôáé óôç ëÞèç êáé óôçí åîáöÜíéóç.
á) Ôá íáùíýìéá ôçò ÓõêÞò

1. ¢ãéïò ÁèáíÜóéïò (Áú-ÈáíÜóçò). Óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý êáé óå áðüóôá-
óç 1000, ðåñßðïõ, ìÝôñùí áðü ôï ôåëåõôáßï óðßôé åßíáé êôéóìÝíï ôï åîùêêëÞóé
ôïõ Áã. Áèáíáóßïõ, áðü ôï ïðïßï ðÞñå ôï üíïìÜ ôçò ç ãýñù ðåñéï÷Þ. Åäþ õðÜñ-
÷ïõí åëáéïðåñßâïëá, ÷åñóüôïðïé êáé äáóþäåéò åêôÜóåéò äéÜ ìÝóïõ ôùí ïðïßùí
äéÝñ÷åôáé ï áìáîçôüò ÷ùìáôüäñïìïò, åðÜíù Þ ðáñÜëëçëá ìå ôïí ðáëéü ëéèü-
6. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, Ôï ÷ñïíéêü ôçò ÓõêÞò, Âüëïò 1959,46. Ïé 30000 ïêÜäåò åßíáé
38400 êéëÜ.
7. Âë. Íéê. ÌÜãíçò, ÐåñéÞãçóéò Þ ôïðïãñáößá ôçò Èåóóáëßáò êáé èåôôáëéêÞò Ìáãíç-
óßáò, åí ÁèÞíáéò 1860,81.
8. Âë. Éù. Á. Èùìüðïõëïò, Ôá ôïðùíýìéÜ ìáò} ç áîßá ôïõò êáé ôá ðñïâëÞìáôÜ ôïõò,
Èåóóáëïíßêç 1958,26.
178
óôñùôï, ðïõ ïäçãåß óôï åîùêêëÞóé. Ôï áñ÷éêü íáàäñéï, ôï ïðïßï åîõðçñåôïýóå
ôéò áíÜãêåò ôïõ ïéêéóìïý Êùöïý Þ Êùöïß, äåí ãíùñßæïõìå ðüôå êôßóèçêå. Óôá
1822, üôáí ïé Ôïýñêïé Ýêáøáí ôç ÓõêÞ, ðõñðüëçóáí êáé ôïí ¢ã. ÁèáíÜóéï.
Áñãüôåñá, üðùò ðñïêýðôåé áðü ôï ðåñéå÷üìåíï åíüò áöéåñùôçñßïõ9 åããñÜöïõ ôïõ
1888, ïé Óõêéþôåò îáíÜêôéóáí ôï íáàäñéï ìå êýñéïí ÷ïñçãü ôïí ÅõóôÜèéï Éù.
Âáïýôç. Ôüôå ï ¢ã. ÁèáíÜóéïò, ìáæß ìå ìßá Ýêôáóç 30 óôñåììÜôùí, áöéåñþèç-
êå óôç ÌïíÞ ôïõ Ðñïäñüìïõ ôçò ÓõêÞò. ÌÝ÷ñé ôï 1906 âñéóêüôáí óå êáëÞ
êáôÜóôáóç áëëÜ óôç óõíÝ÷åéá Üñ÷éóå íá ñçìÜæåé ìå áðïôÝëåóìá íá ðÝóåé ç
óôÝãç ôïõ. Óôá 1938-1939 ïé Óõêéþôåò Íéê. ÎÜíèçò êáé Ãåþñ. ÐáðáãñáììÝíïò
Ýêôéóáí ôïõò ôïß÷ïõò ôïõ ìå ðÝôñåò êáé áóâÝóôç. Óôéò 2.5.1939 Ýãéíå èåßá Ëåé-
ôïõñãßá óôï åîùêêëÞóé ôï ïðïßï, üìùò, Þôáí ÷ùñßò óôÝãç. Ëüãù ïéêïíïìéêÞò áäõ-
íáìßáò êáé ôùí ãåãïíüôùí ôçò äåêáåôßáò 1940-1949 ï ¢ã. ÁèáíÜóéïò Ýìåéíå çìé-
ôåëÞò ìå áðïôÝëåóìá íá îáíáðÝóïõí ïé ôïß÷ïé óå ëßãá ÷ñüíéá.
ÔåëéêÜ áíáêáéíßóèçêå åê èåìåëßùí ôï 1978 ìå ôéò öñïíôßäåò ôïõ åêêëçóéá-
óôéêïý óõìâïõëßïõ êáé ôçí áñùãÞ ôùí Óõêéùôþí10 êé Ýôóé óôéò 2.5.1979 ôåëÝ-
óèçêå åê íÝïõ ç èåßá Ëåéôïõñãßá.
Ïé äéáóôÜóåéò ôïõ íáïý åßíáé 6,5×3,5 ì. êáé ôï ýøïò ôïõ 3,5 ì. ÅðÜíù áðü
ôçí åßóïäï, óôï äõôéêü ôïß÷ï, åßíáé åíôïé÷éóìÝíç ç ðáñáêÜôù ìáñìÜñéíç åðé-
ãñáöÞ:
ÁÍÅÊÁÉÍÉÓÈÇ ÅÊ ÈÅÌÅËÉÙÍ / ÌÅÑÉÌÍÇ ÔÏÕ ÉÅÑÅÙÓ / ÈÅÏ×ÁÑÇ ÁËÁ-
ÌÁÍÁ / ÊÁÉ ÅÊÊ(ÊÙÍ ÅÐ(ÙÍ / ÅÍ ÅÔÅÉ 1978.
ÌÝóá óå ëßãá ÷ñüíéá ï íáüò äéáêïóìÞèçêå åóùôåñéêþò êáé åîùñáÀóèçêå åîù-
ôåñéêþò. Ðáíçãõñßæåé óôéò 18 Éáíïõáñßïõ, åÜí ôï åðéôñÝðåé ï êáéñüò, êáé óôéò
2 ÌáÀïõ. Óôçí ðëåõñÜ ôïõ éåñïý, êÜôù áðü ôïí ßóêéï ôùí äÝíôñùí, Ý÷åé èáöôåß
ï éåñïäéÜêïíïò ÉÜóùí (êáôÜ êüóìï ÉùÜííçò ÄéáìáíôÜêçò), ï ïðïßïò ìüíáæå óôç
ÌïíÞ ôïõ ÐáíôïêñÜôïñá ôïõ Áãßïõ ¼ñïõò. Åß÷å Ýñèåé ôï ÐÜó÷á ôïõ 1906 íá
åðéóêåöèåß ôïõò äéêïýò ôïõ êáé ðÝèáíå, ðïëý íÝïò, áðñüïðôá.
2. ¢ãéïò ÄçìÞôñéïò (Áú-ÄçìÞôñçò). Óôï âüñåéï Üêñï ôçò ÓõêÞò, óôç ãåéôïíéÜ
ÌïõñóÜêéá, èåìåëéþèçêå ôï åîùêêëÞóé ôïõ Áã. Äçìçôñßïõ, ôïí Áýãïõóôï ôïõ
1978 êáé áðïðåñáôþèçêå ôï 1979. ¸êôïôå ç ðåñéï÷Þ ÌïõñóÜêéá ëÝãåôáé êáé
Áú-ÄçìÞôñçò. Ôï åîùêêëÞóé êôßóèçêå óå ïéêüðåäï ðïõ äþñéóå ç ìáêáñßôéóóá
ðéá Åõóôáèßá ÊïíôÝëéá-Êùóôïýëéá, ç ïðïßá äéÝèåóå êáé Ýíá ìéêñü ÷ñçìáôéêü
ðïóü ãéá ôéò ðñþôåò åñãáóßåò áíÝãåñóçò. Áñ÷éêþò õðÞñîå óêÝøç íá áöéåñùèåß
ï íáüò óôïí Üãéï ÅõóôÜèéï. ÔåëéêÜ, üìùò, áöéåñþèçêå óôïí Üãéï ÄçìÞôñéï êáé
ðáíçãõñßæåé óôéò 26 Ïêôùâñßïõ. Óôéò 6 Áõãïýóôïõ, ôçò Ìåôáìüñöùóçò ôïõ
ÓùôÞñá, ôåëåßôáé åäþ ç èåßá Ëåéôïõñãßá êáé åõëïãïýíôáé ïé áðáñ÷Ýò, äçëáäÞ
ôá ðñþôá ôóáìðéÜ ôùí óôáöõëéþí ôá ïðïßá ðñïóöÝñïõí ïé Óõêéþôåò. Óôï ßäéï
ïéêüðåäï áíåãÝñèçêå êáé Ýíá óðßôé ôï ïðïßï èá ÷ñçóéìåýåé ùò êáôïéêßá ôïõ
åêÜóôïôå åöçìåñßïõ.
9. Âë. Áð. Í. Æá÷áñüò, Ôï ìïíáóôÞñé ôïõ Ôéìßïõ Ðñïäñüìïõ ôçò ÓõêÞò Ðçëßïõ,
Âüëïò 1995,42-44.
10. Âë. ð. Èåï÷Üñçò ÁëáìÜíáò, ÓõêÞ} ïé åêêëçóßåò ìáò, Âüëïò 1989, 28-29.
179
3. ¢ãéïò Íéêüëáïò (Áú-Íéêüëáò). Ï íáüò áõôüò âñßóêåôáé óôá íïôéïäõôéêÜ
ôçò ÓõêÞò, óôçí ðåñéï÷Þ Íçóß, üðïõ õðÜñ÷ïõí ëéâÜäéá, äáóþäåéò åêôÜóåéò,
÷ùñÜöéá êáé ñåìáôéÝò. Åäþ ôïðïèåôåßôáé ï ðáëéüôåñïò ïéêéóìüò ôçò ÓõêÞò.
¼ðùò Ýãñáøå ï Âáã. ÓêïõâáñÜò, óôï «Íçóß, åêôüò áðü åñåßðéá óðéôéþí, õðÞñ-
÷å óôï âïñéíü ôïõ óçìåßï êáé ìßá åêêëçóßá áóâåóôï÷ôéóìÝíç, óôç ìíÞìç ôïõ
áãßïõ ÍéêïëÜïõ (...) êé Ýíá ðëÞèïò áðü ôÜöïõò ìå êüêáëá ìåãÜëùí êáé ìéêñþí
áíèñþðùí ðïõ äéáêñßíïíôáí åêåß ôïí ðåñáóìÝíï [19ï] áéþíá. [¼ëá áõôÜ] äåß-
÷íïõí üôé óôï íçóß ðñïûðÞñîå êÜðïéïò ïéêéóìüò ìå ìßá ó÷åôéêÞ åêêëçóéáóôé-
êÞ êáé êïéíïôéêÞ ïñãÜíùóç (...), áðü ôïí ÉÂ´ Þ ÉÃ´ áéþíá ì.×. (...)».11 Ï ¢ã.
Íéêüëáïò ðõñðïëÞèçêå áðü ôïõò Ôïýñêïõò ôïí ÌÜéï ôïõ 1822 êáé áíïéêïäï-
ìÞèçêå áðü ôïõò Óõêéþôåò ãýñù óôá 1840-1850, ìå ôçí ïéêïíïìéêÞ áñùãÞ ôïõ
çãïõìÝíïõ ôçò ÌïíÞò ôïõ Ðñïäñüìïõ ôçò ÓõêÞò, áñ÷éìáíäñßôç Äáìáóêçíïý Óôá-
ìïýëç áðü ôçí ÁñãáëáóôÞ, êáé ôïõ Æá÷áñßá Áíáãíþóôç-Æá÷áñïý. Ï íáüò åñåé-
ðþèçêå îáíÜ êáé ôïí ÌÜéï ôïõ 1940 ôïí áíáêáßíéóáí ïé Óõêéþôåò Íéê. Áíô.
ÁëáìÜíáò êáé Íéê. Äçì. Æáöåéñßïõ, ðÜíù óôá ðáëéÜ èåìÝëéá áëëÜ ìå ìéêñü-
ôåñåò äéáóôÜóåéò.
Ç èåìåëßùóç ôïõ íáïý Ýãéíå óôéò 20.5.1940, çìÝñá ðïõ ç Åêêëçóßá ìáò ôéìÜ
ôç ìíÞìç ôçò áíáêïìéäÞò ôùí ëåéøÜíùí ôïõ áãßïõ ÍéêïëÜïõ. Ï ðáðá-Ãåþñãéïò
ÌáëéïêÜðçò ôÝëåóå õðáßèñéá èåßá Ëåéôïõñãßá, èåìåëéþèçêå ï íáüò êáé áêï-
ëïýèçóå ãëÝíôé ìå ÷ïñü êáé øçôÜ (êïõñìðÜíé). Óå ëßãïõò ìÞíåò ï íáüò Þôáí
Ýôïéìïò åêôüò áðü ôçí êüã÷ç ôïõ éåñïý ç ïðïßá Þôáí ôïõ êôßóìáôïò ôïõ 1840-
1850. Ìå ôçí áðïðåñÜôùóç åíôïé÷ßóèçêå, óôï íüôéï ôïß÷ï, ç åîÞò åðéãñáöÞ:
ÄÁÐÁÍÇ-1940 / Ä. Í. ÆÁÖÅÉÑÉÏÕ / Í. Á. ÁËÁÌÁÍÁ
ÅðåéäÞ óôéò 6 Äåêåìâñßïõ ï êáéñüò åßíáé Üó÷çìïò, ôï åîùêêëÞóé ðáíçãõñß-
æåé óôéò 20 ÌáÀïõ (áíáêïìéäÞ ôùí ëåéøÜíùí ôïõ áãßïõ). Ôç ìÝñá áõôÞ ôåëåß-
ôáé ç èåßá ëåéôïõñãßá ìå áñôïêëáóßá, óôçí ïðïßá ðáñåõñßóêïíôáé üëïé ïé
÷ùñéáíïß. ÌÝ÷ñé ôï 1975, ìåôÜ ôçí èåßá Ëåéôïõñãßá Üñ÷éæå ôï êïõñìðÜíé ìå
óöá÷ôÜ óôç óïýâëá, ôñáãïýäé êáé ÷ïñü ìå íôüðéïõò ëáúêïýò ïñãáíïðáß÷ôåò. Ôï
ãëÝíôé ôåëåßùíå ìå ôçí äýóç ôïõ çëßïõ. Ôï Ýèéìï áõôü åãêáôáëåßöèçêå ìÝ÷ñé
ôï 2000 ïðüôå ïé íÝïé ôïõ Ðïëéôéóôéêïý Óõëëüãïõ ôçò ÓõêÞò «Ã. Ñçìáôéóßäçò»
ôï áíáâßùóáí.
4. ¢ãéïò ÉùÜííçò (Áú-ÃéÜííçò). Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÌïíÞ ôïõ ÉùÜííç Ðñïäñü-
ìïõ, ç ïðïßá åßíáé êôéóìÝíç 1.500, ðåñßðïõ, ìÝôñá óôá íïôéïäõôéêÜ ôçò ÓõêÞò,
êïíôÜ óôïí åðáñ÷éáêü äñüìï ÓõêÞò-Âüëïõ. Åßíáé ðáëéÜ ìïíÞ ðïõ áíáêáéíß-
óèçêå åê èåìåëßùí ôï Ýôïò 1795 áðü ôïí óõêéþôç éåñïìüíá÷ï Äáâßä êáé ôïí
æáãïñéáíü áñìáôïëü ÓôÝñãéï ÌðáóäÝêç.12 Ãéá äýï êáé ðëÝïí áéþíåò äéåäñáìÜ-
ôéóå óðïõäáßï èñçóêåõôéêü, åèíéêü êáé êïéíùíéêü ñüëï óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ íüôé-
ïõ Ðçëßïõ êáé ôçò Ìáãíçóßáò ãåíéêüôåñá. Ôï 1822 ðõñðïëÞèçêå áðü ôïõò Ôïýñ-
êïõò êáé óôçí ðåñßïäï 1835-1845 áíáêáéíßóèçêå áðü ôïí äñáóôÞñéï çãïýìåíï
11. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 10.

12. Âë. Áð. Í. Æá÷áñüò, Ôï ìïíáóôÞñé ..., ó. 22-27.
180
Ç ÌïíÞ ôïõ Ôéìßïõ Ðñïäñüìïõ ôçò ÓõêÞò (1999).
181
Äáìáóêçíü Óôáìïýëç. Óðïõäáßåò ìïñöÝò ôçò ìïíÞò õðÞñîáí ï ðñþôïò ãíùóôüò
çãïýìåíïò ôïõ 1795 Äáâßä ï Óõêéþôçò, ï ðñïáíáöåñüìåíïò Äáìáóêçíüò êáé ï
éåñïìüíá÷ïò Íéêçöüñïò ÆùãñÜöïò áðü ôçí ÌÜäõôï ôçò Áí. ÈñÜêçò. Ôåëåõôáßá
ìüíáóå åäþ ç ÅëéóÜâåô ç ÷ñõóïêåíôÞóôñéá, áðü ôïí ÐëÜôáíï ôïõ Áëìõñïý.
Ãéá 70 ÷ñüíéá, ìÝ÷ñé ôï 1984, ç ìïíÞ ðáñÝìåéíå êëåéóôÞ óõíôçñïýìåíç áðü ôçí
åíïñßá ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ôçò ÓõêÞò. Ôï 1976 êçñý÷èçêå éóôïñéêü äéáôçñçôÝï
ìíçìåßï êáé ôï 1984 åãêáôáóôÜèçêå óôç ìïíÞ ìßá äåêáìåëÞò ãõíáéêåßá áäåë-
öüôçôá ðñïå÷üìåíç áðü ôá ÌåôÝùñá, ç ïðïßá óÞìåñá åßíáé äåêáðåíôáìåëÞò. Ìå
ôï Ð.Ä. 137/15.3.1985 áíáóõóôÞèçêå ç ìïíÞ, ùò ãõíáéêåßá êïéíïâéáêÞ, ìå ðñþôç
çãïõìÝíç ôçí ìïíá÷Þ ÁãáèïöÞìç ÄÞìïõ áðü ôïí Âüëï.
Ôï óçìåñéíü êáèïëéêü ôçò ìïíÞò åßíáé êôßóìá ôïõ 1839, ôñßêïã÷ïõ áèùíéêïý
ñõèìïý, ìå íÜñèçêá êáé ïêôáãùíéêü ôñïýëï. Åßíáé êôéóìÝíï ìå ëåõêÞ ôåôñá-
ãùíéóìÝíç ìáñìáñüðåôñá êáé óêåðáóìÝíï ìå ó÷éóôïëéèéêÝò óêåðüðëáêåò. Ôï
ôÝìðëï ôïõ åßíáé Ýñãï ôïõ 1891 åíþ ïé åéêüíåò êáé ïé ôïé÷ïãñáößåò åßíáé íåü-
ôåñåò. Óôçí åîùôåñéêÞ ôïé÷ïðïéßá Ý÷ïõí åíôïé÷éóèåß áñêåôÜ êáé óðïõäáßá ëéèá-
íÜãëõöá ìå äéêÝöáëïõò áåôïýò, ðáãþíéá, óôáõñïýò, ñüäáêåò, Üóôñá, áããÝëïõò,
Ýöéððïõò áãßïõò êáé ôçí áãßá ÔñéÜäá, êáèþò êáé åðéãñáöÝò ïé ïðïßåò ìáò
ðáñÝ÷ïõí ðëçñïöïñßåò ãéá ðñüóùðá êáé ðñÜãìáôá ôçò ìïíÞò. Ôï êáèïëéêü âñß-
óêåôáé óôï êÝíôñï ôïõ ìïíáóôçñéáêïý óõãêñïôÞìáôïò êáé ðåñéâÜëëåôáé áðü
ôéò ðôÝñõãåò ôùí êåëéþí êáé ôùí âïçèçôéêþí ÷þñùí. Óôçí áíáôïëéêÞ ðôÝñõãá
õðÜñ÷åé ôï íåüêôéóôï ðáñåêêëÞóé ôïõ Áãßïõ Íåêôáñßïõ, åíþ óôïí åîùôåñéêü
ðåñßãõñï ôï íáàäñéï ôùí Áãßùí ÑáöáÞë, ÍéêïëÜïõ êáé ÅéñÞíçò. Ç ìïíÞ ðáíç-
ãõñßæåé óôéò 29 Áõãïýóôïõ.
5. ÐñïöÞôçò Çëßáò (Áú-ËéÜò). Âñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ ÌáëéïêÜðç ÂñÜ÷éá Þ
Áñìýñá, óôá íïôéïäõôéêÜ ôçò ÓõêÞò, óôçí åßóïäï ôïõ äñüìïõ Âüëïõ-ÓõêÞò óôïí
ïéêéóìü. Óôçí åîùôåñéêÞ ðëåõñÜ ôïõ äõôéêïý ôïß÷ïõ õðÜñ÷åé ç åîÞò åðéãñáöÞ:
ÁÍÅÊÁÉÍÉÓÈÇ ÄÁÐÁÍÁÉÓ / ÁÍÁÓÔÁÓÉÏÕ ÊÁËÔÓÏÃÉÁÍÍÇ / ÅÍ ÅÔÅÉ 1972.
Ôï åîùêêëÞóé, üìùò, áõôü Ý÷åé êÜðïéá ðñïúóôïñßá. Äýï, ðåñßðïõ, ÷éëéüìåôñá
âïñåéïäõôéêÜ ôçò ÓõêÞò, ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Íåï÷ùñßïõ, óôçí êïñõöÞ ôïõ
ëüöïõ Ìðïýñëéáêáò, óþæïíôáé áêüìá ôá åñåßðéá åíüò ðáëéïý íáïý ôïõ Ðñï-
öÞôç Çëßá. Äåí ãíùñßæïõìå ðüôå áêñéâþò áíåãÝñèçêå ï íáüò. Ôï ãåãïíüò, üìùò,
üôé ãåéôíéÜæåé ìå ôçí ðáëéÜ ÌïíÞ ôïõ Ðñïäñüìïõ, ôïí õóôåñïâõæáíôéíü ïéêé-
óìü ôçò ðåñéï÷Þò ÐáëÜôéá ôçò ÓõêÞò, êáèþò åðßóçò êáé ìå ôïí áíôéêñéíü
âõæáíôéíü ïéêéóìü ËÜç, ìáò êÜíåé íá õðïèÝóïõìå, âÜóéìá, üôé ðñüêåéôáé ãéá
êôßóìá ôïõ 14ïõ/15ïõ Þ ôïõ 16ïõ áé. Ôï äýóâáôï êáé áðñïóðÝëáóôï ôçò ðåñéï-
÷Þò äåí åõíüçóå ôçí áíïéêïäüìçóç ôïõ åñåéðùìÝíïõ íáïý êáé ãé´ áõôü áíå-
ãÝñèçêå íÝïò íáüò, óôçí ðåñéï÷Þ Áñìýñá, óå ïéêüðåäï ðïõ ðáñá÷þñçóå ç ôüôå
êïéíüôçôá. Óôï åéäõëëéáêü ôïðßï, ìå èÝá ôï Áéãáßï ÐÝëáãïò, óôéò 19 êáé 20
Éïõëßïõ ãßíåôáé ôï ðáíçãýñé ìå áèñþá ðñïóÝëåõóç ðñïóêõíçôþí.
6. Áãßá ÐáñáóêåõÞ. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá åñåéðùìÝíï åîùêêëÞóé, óôá íïôéïäõ-
ôéêÜ ôçò ÓõêÞò, óôçí ðåñéï÷Þ ÐáðáãéÜííç. Ãýñù áðü ôá åñåßðéá ôïõ íáïý
õðÜñ÷ïõí åñåßðéá ïéêéþí, ãåãïíüò ðïõ äåß÷íåé üôé åäþ õðÞñ÷å Ýíáò ìéêñïïéêé-
óìüò, ï ïðïßïò åãêáôáëåßöèçêå ôïí 16ï-17ï áé. êáé ïé êÜôïéêïß ôïõ êáôÝöõãáí
182
óôç óçìåñéíÞ ÓõêÞ. Ôçí ýðáñîç ôïõ íáïý ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò õðïäçëþíåé
ôï ïìþíõìï ôïðùíýìéï. Êáíåßò áðü ôïõò ãÝñïíôåò ôçò ÓõêÞò äåí ãíùñßæåé êÜôé
ãéá ôï ÷ñüíï êáôáóôñïöÞò ôïý ìéêñïý áóâåóôüêôéóôïõ íáïý. Ôï äýóâáôï ôçò
ðåñéï÷Þò êáé ç ðõêíÞ âëÜóôçóç äåí åðéôñÝðïõí ôçí ðñïóÝããéóç ôùí åñåéðßùí
ôïõ íáïý êáé ôçí ìåëÝôç ôïõò. ÓÞìåñá, óå áíÜìíçóç áõôïý ôïõ íáïý, õðÜñ-
÷ïõí óôï íáü ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ ôçò ÓõêÞò äýï åéêüíåò ôçò áãßáò ÐáñáóêåõÞò.
Ç ìßá âñßóêåôáé óôï ôÝìðëï, äßðëá óôç âüñåéá ðýëç êáé åßíáé áöéÝñùìá ôïõ
«ÐÁÑÉÓÇ ÂÁÓÉËÅÉÏÕ 1976», êáé ç äåýôåñç óôï ìéêñü îýëéíï åíôïé÷éóìÝíï ðñï-
óêõíçôÜñé, óôï äõôéêü ôïß÷ï ôïõ íáïý, áöéÝñùìá ôçò «Ìáñßáò Óôáìïýëç 1979».
Êáé ïé äýï áõôÝò åéêüíåò åßíáé Ýñãá ôïõ âïëéþôç áãéïãñÜöïõ Ãåùñãßïõ Óêï-
ôåéíéþôç.
7. Ðáíáãßá. Åßíáé ï íáüò ôçò Êïßìçóçò ôçò Èåïôüêïõ óôïí Óõíïéêéóìü ôïõ
Éáôñßäç, óôï Üëóïò Ðåýêá. Êôßóèçêå ôï 1989 óôï ÷þñï üðïõ Þôáí ìÝ÷ñé ôï 1895
ôï ðáëéü êïéìçôÞñéï. Êýñéïé äùñçôÝò õðÞñîáí ï áðüóôñáôïò áîéùìáôéêüò Íéê.
ÁëáìÜíáò, áðü ôç ÓõêÞ, êáé ç ìçôÝñá ôïõ ÄÞìçôñá, áëëÜ óõíÝâáëáí óôçí
ïëïêëÞñùóç ôïõ íáïý êáé Üëëïé ÷ùñéáíïß. Ï íáüò êôßóèçêå óôï ìÝñïò áõôü
ìåôÜ áðü öáíÝñùóç êáé ðñïôñïðÞ ôçò Ðáíáãßáò óôïí ìáêáñßôç ðéá ÄçìÞôñéï
Êáñáôóßêï. Ï íáüò ðáíçãõñßæåé ôï Äåêáðåíôáýãïõóôï, áëëÜ ôåëïýíôáé êáé
Üëëåò ëáôñåõôéêÝò åêäçëþóåéò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ÷ñüíïõ.
â) Ôá Üëëá ôïðùíýìéá
1. ÁãêïñôæéÜ<á-óôåñ. + ãêïñôóéÜ (áãñéïá÷ëáäéÜ). Öõôùíýìéï óôá âïñåéïäõ-
ôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý ìå åëáéïêôÞìáôá. Ôï üíïìá ïöåßëåôáé óå ìßá ãêïñôóéÜ ç
ïðïßá âñéóêüôáí ìÝóá óå Ýíá ìåãÜëçò Ýêôáóçò åëáéïðåñßâïëï.
2. ÁãñéìÝëéóóï< Üãñéï + ìåëßóóé. Æùùíýìéï óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêé-
óìïý, äßðëá óôçí ðáñáëßá Ðïôüêé. ÊáôÜ ôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç, óå êÜðïéï
äÝíôñï ôçò ðåñéï÷Þò áíáðôý÷èçêå Ýíá Üãñéï ìåëßóóé. ¹ôáí ôüóï ìåãÜëï ðïõ
Ýôñå÷å ôï ìÝëé óôï ÷þìá êáé ôï âïõçôü ôùí ìåëéóóþí áêïõãüôáí áðü áðüóôá-
óç äåêÜäùí ìÝôñùí. Ç ðåñéï÷Þ, óÞìåñá, óôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò åßíáé äáóù-
ìÝíç êáé êïíôÜ ôçò õðÜñ÷ïõí ìåñéêÜ åëáéïðåñßâïëá.
3. Áëþíé ôïõ Æá÷áñïý. Êõñéùíýìéï óôá âüñåéá ôïõ ïéêéóìïý, óôçí åõñýôåñç
ðåñéï÷Þ ÐïõñíÜñé. Óôç èÝóç üðïõ Þôáí ôï ðÝôñéíï áëþíé ôçò ïéêïãÝíåéáò ôïõ
Æá÷áñïý óÞìåñá õðÜñ÷åé ôï óðßôé ôïõ ×ñ. ÄéáìáíôÞ.
4. Áëþíéá. Ðåñéï÷Þ óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý üðïõ Þôáí ôá êïéíïôéêÜ áëþ-
íéá. Åäþ óÞìåñá åßíáé ôï êïéìçôÞñéï ôçò ÓõêÞò. Áëþíéá, åðßóçò, õðÞñ÷áí êáé
óôá áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ óôï ñÝìá êáé óôç Âñýóç ôïõ ÊïíôïñÝìá-
ôïò, êáèþò êáé óôá äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, óôï ýøùìá Áñìýñá êáé ÌáëéïêÜðç
ÂñÜ÷éá. Ç ôåëåõôáßá ðåñéï÷Þ Þôáí ãíùóôÞ êáé ùò ÌåãÜëï Áëþíé.
5. ÁìåñéêÜíïõ. Êõñéùíýìéï óôá íïôéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, áíÜìåóá óôá
åîùêêëÞóéá Áã. ÁèáíÜóéïò êáé ¢ã. Íéêüëáïò. Ç ðåñéï÷Þ ïöåßëåé ôï üíïìÜ ôçò
óôï áãñüêôçìá ôïõ Äçì. Æá÷áñïý Þ Jim Harris, ï ïðïßïò åðÝóôñåøå áðü ôçí
ÁìåñéêÞ, ãýñù óôá 1960, êáé ïñãÜíùóå ôï áãñüêôçìÜ ôïõ óýìöùíá ìå ôá áìå-
ñéêáíéêÜ ðñüôõðá.
183
6. ¢ììïò ôïõ ÐáíôáæÞ. Êõñéùíýìéï óôá âïñåéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý ôï
ïðïßï ðñïóäéïñßæåé ôç ìåãáëýôåñç ðáñáëßá ìå áììïõäéÜ ôçò ÓõêÞò, óôá óýíï-
ñá ìå ôçí êôçìáôéêÞ ðåñéöÝñåéá ôïõ Íåï÷ùñßïõ. Ôï üíïìá ôçò ðåñéï÷Þò ðïõ
åßíáé ãíùóôÞ êáé ùò ÌåãÜëç ¢ììïò, ïöåßëåôáé óôï ðáñáêåßìåíï åëáéïðåñßâïëï
ôïõ ÐáíôáæÞ. Óôçí ðáñáëßá áõôÞ óõãêåíôñþíïíôáé ðïëëïß ôï êáëïêáßñé ãéá ôá
ìðÜíéá ôïõò êáé ôï ÷åéìþíá âñßóêïõí êáôáöýãéï ìåñéêÝò øáñüâáñêåò Óõêéù-
ôþí.
7. ÁíÜèåìá. Ðåñéï÷Þ óôá âüñåéá ôçò ÓõêÞò, êïíôÜ óôïí óõíïéêéóìü ôïõ óôñá-
ôçãïý Éáôñßäç êáé ìÝóá óôï êôÞìá ôïõ ÔóïõñÝëç. ÌÝ÷ñé ôç äåêáåôßá ôïõ 1980
óùæüôáí åäþ Ýíáò ëéèïóùñüò ôïí ïðïßï ó÷çìÜôéóáí ïé ðÝôñåò ôùí âáóéëïöñü-
íùí ôçò ÓõêÞò áíáèåìáôßæïíôáò ôïí ÅëåõèÝñéï ÂåíéæÝëï.
8. ÁðïóôïëÝéêá. Êõñéùíýìéï óôá íïôéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, üðïõ ôá êôÞìá-
ôá ôçò ðáëéÜò ïéêïãÝíåéáò ôïõ Áðïóôüëïõ. ÓÞìåñá ç ðåñéï÷Þ åßíáé äáóùìÝíç
êáé èáìíïóêåðÞò.
9. ÁñéÜäéá, ôá. Öõôùíýìéï ôï ïðïßï ðñïóäéïñßæåé ôç íüôéá ãåéôïíéÜ ôçò ÓõêÞò,
üðïõ õðÜñ÷ïõí ìåãÜëá äÝíôñá áñéÜäéá (áñéÜ, quercus smilax).13
10. ÁñÜðéïò. Êõñéùíýìéï ìéáò áêôÞò üðïõ, óýìöùíá ìå ôçí ðáñÜäïóç, ðíß-
ãçêå Ýíáò ÁñÜðçò (Áéãýðôéïò) ï ïðïßïò åðé÷åßñçóå, ôï 1822, íá åéóÝëèåé óå ìßá
ðáñáêåßìåíç óðçëéÜ êáé íá óöÜîåé ôïõò Óõêéþôåò ðïõ åß÷áí êñõöèåß åêåß ãéá
íá áðïöýãïõí ôçí áé÷ìáëùóßá êáé ôç óöáãÞ áðü ôïõò óôñáôéþôåò ôïõ ÄñÜ-
ìáëç.14
11. ÁñÜðç ÓðçëéÜ. Êõñéùíýìéï ôçò åõñý÷ùñçò óðçëéÜò ç ïðïßá âñßóêåôáé
ðÜíù áðü ôçí áðüêñçìíç áêôÞ ÁñÜðçò, ôçí ïðïßá ðñïáíáöÝñáìå. ¼ôáí áðï-
ðåéñÜèçêå ï ÁñÜðçò íá åéóÝëèåé óôç óðçëéÜ, ï èáññáëÝïò Áíáãíþóôçò Æá÷á-
ñüò ôïí Ýóðñùîå óôï ãêñåìü êáé óêïôþèçêå. ¸ôóé, ïé Üëëïé óôñáôéþôåò ôïõ
ÄñÜìáëç äåí ôüëìçóáí íá ðëçóéÜóïõí ôç óðçëéÜ êáé áíá÷þñçóáí.
12. Áñìýñá. ÌéêñÞ êáé Üãïíç ðåñéï÷Þ óôá íïôéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, áíÜ-
ìåóá óôïí Áú-ËéÜ êáé óôïõ ÌáëéïêÜðç ôá ÂñÜ÷éá. Ôï Ýäáöïò ôçò ðåñéï÷Þò
åßíáé õöÜëìõñï êáé ãé´ áõôü äåí öõôñþíåé ôßðïôá.
13. ÁñðÜêéá< áñïõðÜêéá< á-óôåñ. + ñïõðÜêéá (ìéêñÞ Þ Üãñéá âáëáíéäéÜ Þ
ôóÝñïò, quercus cerris).15
14. ÂáèéáëÜêéá. Ðåñéï÷Þ óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý êïíôÜ óôç ÌïíÞ ôïõ Ðñï-
äñüìïõ. Ðáëéüôåñá õðÞñ÷áí åäþ ðïëëÜ óõêïðåñßâïëá êáé âïóêïôüðéá, åíþ
óÞìåñá õðÜñ÷ïõí ìüíï ëßãá åëáéïðåñßâïëá.
15. ÂÜôóç Þ ÂÜôóåò. Êõñéùíýìéï óôá áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý ïöåéëüìåíï
óôçí éäéïêôçóßá êÜðïéïõ ÂÜôóç Þ ÂáÀôóç.
13. Âë. Èåüä. ×åëíôñÜé÷, Ëåîéêü ôùí äçìùäþí ïíïìÜôùí ôùí öõôþí ôçò ÅëëÜäáò,
åêäüóåéò Áäåëöþí Ôïëßäç, ÁèÞíá 1980,90.
14. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 23-24} Áð. Í. Æá÷áñüò, Ôá ÐáëÜôéá êáé ï ÁñÜðçò}
äýï éóôïñéêÜ ôïðùíýìéá ôçò ÓõêÞò, Ç Èåóóáëßá, ö. 19.10.1997, ó. 19.
15. Âë. Èåüä. ×åëíôñÜé÷, ü.ð., ó. 90.
184
16. ÂåñãéÜ<âåñãß. Öõôùíýìéï óôá âïñåéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý üðïõ, ðáëéü-
ôåñá, öýôñùíå ï èÜìíïò âåñãß (ïâñéÝò, tamus communis).16 Ç ðåñéï÷Þ åßíáé êïíôÜ
óôïí áãñïôïïéêéóìü ¢ãéïò ÄçìÞôñéïò ôïõ Íåï÷ùñßïõ.
17. Âßãëá. ¸ôóé ïíïìÜæåôáé Ýíá ýøùìá, óôï ìÝóï ðåñßðïõ ôçò áðüóôáóçò
ÓõêÞò-Ðáñáëßáò, áð´ üðïõ âéãëßæåéò (ðáñáôçñåßò) ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Áéãáßïõ, áðü
ôéò Âüñåéåò ÓðïñÜäåò ìÝ÷ñé ôïí ¢èùíá êáé ôç ×áëêéäéêÞ. ÊáôÜ ôçí ïèùìáíé-
êÞ êáôï÷Þ õðÞñ÷å åäþ Ýíá ðåôñü÷ôéóôï ðáñáôçñçôÞñéï ãéá ôïí åíôïðéóìü ôùí
ðåéñáôéêþí ðëïßùí. Óôá ÷ñüíéá ôçò éôáëïãåñìáíéêÞò êáôï÷Þò, ðÜíù óôá åñåß-
ðéá ôïõ ðáñáôçñçôçñßïõ, ïé Áíôéóôáóéáêïß Ýêôéóáí Ýíá öõëÜêéï ôïõ ïðïßïõ
óþæïíôáé ôá åñåßðéá.
18. ÂåñãéïõíôáíÞëéá (Âåñãéïý ôá ÁíÞëéá). Êõñéùíýìéï, áðü ôçí éäéïêôçóßá
êÜðïéïõ ÂåñãÞ, óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôçò ÓõêÞò, óôá óýíïñá ìå ôçí êôçìáôéêÞ
ðåñéöÝñåéá ôçò Îõíüâñõóçò, áðÝíáíôé áðü ôá Æá÷áñÝéêá êáé ðÜíù áðü ôçí
ðáñáëßá Ðïôüêé. Ç ðåñéï÷Þ åßíáé âïñåéíÞ êáé äåí ôçí âëÝðåé ï Þëéïò ôï ÷åé-
ìþíá.
19. ÂëÜ÷ïé. Êõñéùíýìéï ìéáò ìéêñÞò ðåñéï÷Þò ìÝóá óå ìßá ñåìáôéÜ, óôá
íïôéïäõôéêÜ ôçò ÓõêÞò, êïíôÜ óôá óýíïñÜ ôçò ìå ôçí ÁñãáëáóôÞ. Åäþ, ðáëéü-
ôåñá, îåêáëïêáßñéáæå ìßá ïéêïãÝíåéá íïìÜäùí êôçíïôñüöùí ðïõ áñãüôåñá åãêá-
ôáóôÜèçêáí óôçí ÁñãáëáóôÞ.
20. Âñïìüâñõóç. Âñýóç ìå ëéãïóôü íåñü ôï êáëïêáßñé, óôá íüôéá ôïõ ïéêé-
óìïý, áìÝóùò ìåôÜ ôá ôåëåõôáßá óðßôéá. Ôï ôïðùíýìéï, ðïõ áíáöÝñåôáé óå ðïë-
ëïýò èåóóáëéêïýò ïéêéóìïýò, äçëþíåé üôé áðü ôï ëéãïóôü íåñü âñïìßæåé (äåí
êáèáñßæåé) ç ãýñù ðåñéï÷Þ.
21. Âñýóç Áú-Íéêüëá. ÐáëéÜ ðåôñü÷ôéóôç âñýóç ìå ëéãïóôü áëëÜ íüóôéìï
íåñü, óôá áíáôïëéêÜ ôïõ åîùêêëçóéïý ¢ã. Íéêüëáïò. ¹ôáí ç âñýóç ôïõ âõæá-
íôéíïý ïéêéóìïý. Óôá 1840 ôçí ìåôáôüðéóå ï çãïýìåíïò ôïõ Ôéìßïõ Ðñïäñüìïõ
Äáìáóêçíüò êáé ôï 1934 ôçí áíáêáßíéóå ç ôüôå Êïéíüôçôá ôçò ÓõêÞò.
22. Âñýóç ÊåíôñéêÞ. Åßíáé ç âñýóç óôçí Ðëáôåßá ôïõ ïéêéóìïý, êÜôù áðü
ôï íáü ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ êáé ãé´ áõôü, ðáëéüôåñá, ëåãüôáí Âñýóç ô´ Áú-Ãéþñ-
ãç. Ãýñù óôï 1750 ëåãüôáí ÌÝóá Âñýóç17 êáé ¸îù Âñýóç äéüôé õðÞñ÷áí äýï
âñýóåò-ðçãÝò ìå ôï íåñü ôùí ïðïßùí õäñåýïíôáí ïé Óõêéþôåò êáé ðüôéæáí ôá
êôÞìáôÜ ôïõò, áöïý ôï óõãêÝíôñùíáí óå ìéêñÝò ðåôñü÷ôéóôåò óôÝñíåò. Ôï íåñü
Ýâãáéíå ìÝóá áðü Ýíáí ìåãÜëï âñÜ÷ï, ãýñù áðü ôïí ïðïßï õðÞñ÷áí ìåãÜëá
ðïõñíÜñéá êáé ìßá ôåñÜóôéá áãñéïóõêéÜ. Ç âñýóç áõôÞ ìåôáôïðßóèçêå êáé
áíáêáéíßóèçêå ðïëëÝò öïñÝò. ÓÞìåñá áðïôåëåß áëçèéíü êüóìçìá ôçò ðëáôåßáò
ìáò, ìåôÜ ôïí ôåëåõôáßï åîùñáúóìü ôïõ 1999.
23. Âñýóç ÊïíôïñÝìáôïò. ÐáëéÜ ðåôñü÷ôéóôç âñýóç, Ýîù áðü ôïí ïéêéóìü, óôá
áíáôïëéêÜ ôïõ êáé óå áðüóôáóç 100 ì. áðü ôï ôåëåõôáßï óðßôé. Ôá ôåëåõôáßá
÷ñüíéá óôåñåýåé ôï êáëïêáßñé. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ äüèçêå ç ãíùóôÞ ìÜ÷ç ôïõ
16. Âë. Èåüä. ×åëíôñÜé÷, ü.ð., ó. 95-96.

17. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 15-16.
185
ÊïíôïñÝìáôïò, ìåôáîý Óõêéùôþí êáé Ôïýñêùí, ùò óõíÝðåéá ôïõ ïëïêáõôþìáôïò
ôçò ÓõêÞò ôï 1822, üðùò áíáöÝñåé óôá ÁðïìíçìïíåýìáôÜ ôïõ ï ðáðá-Ãéþñãçò
Ñçìáôéóßäçò.18
24. Âñõóßôóá. Ðåñéï÷Þ óôç íüôéá Üêñç ôïõ ïéêéóìïý. Åêåß, óôï âÜèïò ìéáò
ñåìáôéÜò, õðÞñ÷å ìßá ðçãÞ ìå ëßãï íåñü êáé ïé éäéïêôÞôåò ôùí ãýñù áãñþí
êáôáóêåýáóáí ìßá áðëÞ âñýóç.
25. Âñýóç ÌáõñïìÜôç. Êõñéùíýìéï óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý, äßðëá óôï ëéèü-
óôñùôï äñüìï ðïõ ïäçãåß óôçí ðåñéï÷Þ Îéïýâåò. Ç âñõóïýëá, ðïõ åßíáé êïíôÜ
óôï êôÞìá ôïõ ÌáõñïìÜôç, ôï êáëïêáßñé Ý÷åé ëßãï áëëÜ íüóôéìï íåñü.
26. Âñýóç ÌïõñôéÜò<ÌõñôóéÜò. ÐáëéÜ ðåôñü÷ôéóôç âñýóç óôçí ðåñéï÷Þ
ÌïõñôéÜ, 1500 ì. ðåñßðïõ áíáôïëéêÜ ôïõ ôåëåõôáßïõ óðéôéïý ôçò ÓõêÞò. Ôï
ôïðßï åäþ åßíáé åéäõëëéáêü êáé ç ÷ëùñßäá ðëïýóéá ìå åëéÝò, ìõñôéÝò, êõðá-
ñßóóéá, ðïõñíÜñéá, âáãéÝò, êïõìáñéÝò ê.Ü.
27. ÂñÜ÷ïò ÌõëùíÜ. Êõñéùíýìéï óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý üðïõ ðñïâÜëëïõí
ìåãÜëïé âñÜ÷ïé óáí öõóéêü ôåß÷ïò. Åäþ, ðáëéüôåñá, õðÞñ÷å Ýíáò ìýëïò óôï
ñÝìá Ãñáíßôóá Þ Ãñáíßôá êáé ï ìõëùíÜò Ýäùóå ôï üíïìÜ ôïõ óôçí ðåñéï÷Þ.
28. Ãáôæïëßôóåò. Öõôùíýìéï, äýï ðåñßðïõ ÷éëéüìåôñá íïôéïäõôéêÜ ôïõ ïéêé-
óìïý, êïíôÜ óôçí ðåñéï÷Þ ÐáëÜôéá. Ôï üíïìá ïöåßëåôáé óôçí ýðáñîç ìéêñþí
êáé áäýíáìùí åëéþí (ãáôæïåëßôóåò). Åäþ õðÜñ÷åé êáé ìßá áèÝáôç óðçëéÜ,
êñõììÝíç áðü ôïõò èÜìíïõò êáé ôéò êïõìáñéÝò.
29. ÃåñáêïöùëéÜ. ÌéêñÞ óðçëéÜ óôï ÑÝìá ôïõ ×áëêéÜ Þ ×áëüñåìá, ç åßóï-
äïò ôçò ïðïßáò âñßóêåôáé óå øçëü êáé äýóâáôï óçìåßï ôïõ ñÝìáôïò. Óôç óðç-
ëéÜ áõôÞ öùëéÜæïõí ðïëëÜ ãåñÜêéá. Åäþ êñýâïíôáí ðïëëïß Óõêéþôåò óôá ÷ñü-
íéá ôçò éôáëïãåñìáíéêÞò êáôï÷Þò.
30. Ãåñïôæïýíç ï Âüèáíïò. Êõñéùíýìéï ìéáò ìéêñÞò ëéìíïýëáò-íåñüëáêïõ
(âüèáíïõ), êÜôù áêñéâþò áðü ôçí ÃåñáêïöùëéÜ, óôï âÜèïò ôïõ ×áëïñÝìáôïò,
üðïõ ðíßãçêå, ôïí 19ï áéþíá, Ýíáò ðñïåóôüò ôçò ÓõêÞò, ï Ôæïýíçò. Ï âüèáíïò,
óôïí ïðïßï óõãêåíôñþíïíôáé íåñÜ áðü ôï ×áëüñåìá, Ý÷åé äéÜìåôñï 30 ì. ðåñß-
ðïõ êáé âÜèïò ìåãáëýôåñï áðü 10 ì. Êáèþò óêéÜæåôáé áðü ôá ðëáôÜíéá êáé
Üëëá äÝíôñá, ôï íåñü ðáßñíåé óêïýñï ìåëéôæáíß ÷ñþìá.
31. Ãéáííéïý Þ Áú-Ãéáííéïý. Êõñéùíýìéï, áðü ôï ðåñéâüëé ôïõ Ãéáííïý Þ
Ãéáííáêïý Æá÷áñïý, Þ áðü ôï ìåãÜëï åëáéïðåñßâïëï ôçò ÌïíÞò ôïõ Áú-ÃéÜí-
íç ôïõ Ðñïäñüìïõ ôï ïðïßï êáôåß÷å ìÝ÷ñé ôï 1912, ÷ñïíéÜ êáôÜ ôçí ïðïßá
ðåñéÞëèå óôçí êõñéüôçôá ôçò ôüôå Êïéíüôçôáò ôçò ÓõêÞò. Ðñüêåéôáé ãéá ìßá
èáõìÜóéá ôïðïèåóßá, íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ óôçí ðáñáëßá Ðïôü-
êé êáé óôá óýíïñá ìå ôçí êôçìáôéêÞ ðåñéöÝñåéá ôçò Îõíüâñõóçò. Åäþ åß÷áí
ìÝ÷ñé ôá ðñüóöáôá ÷ñüíéá ôá ðåñéâüëéá ôïõò ìå ðïñôïêáëéÝò, ëåìïíéÝò êáé
êåñáóéÝò ðïëëïß Óõêéþôåò.
32. ÃéùñãùôÜ. Êõñéùíýìéï âïñåßùò ôïõ ïéêéóìïý, 500 ì. ðåñßðïõ áðü ôï ôåëåõ-
ôáßï óðßôé, óôïõò ðñüðïäåò ôïõ ëüöïõ ÌáíôÝìéá. Ôþñá åßíáé ÷åñóüôïðïò åíþ
186
ðñéí áðü ëßãá ÷ñüíéá õðÞñ÷áí ðåñéâüëéá ìå êáóôáíéÝò, ìçëéÝò, óõêéÝò, áìõ-
ãäáëéÝò êáé áìðÝëéá. Ç ðåñéï÷Þ áðïøéëþèçêå áðü ôñåéò äéáäï÷éêÝò ðõñêáãéÝò,
ïé ïðïßåò êáôÝóôñåøáí ôéò êáëëéÝñãåéåò êáèþò êáé ôá ìåëßóóéá ôçò ïéêïãÝ-
íåéáò Íéê. Ä. Æá÷áñïý.
33. ÃÞðåäï. Ôï ãÞðåäï ôïõ ðïäïóöáßñïõ, ôï ïðïßï êáôáóêåõÜóèçêå ôï 1970
áíÜìåóá óôï åîùêêëÞóé ôïõ ðñïöÞôç Çëßá êáé óôç Âñõóßôóá.
34. ÃëõöïíÝñéá. ÐçãÞ ìå Üöèïíï áëëÜ õöÜëìõñï (ãëõöü) íåñü äßðëá óôçí
ðáñáëßá ¢ììïò ÐáíôáæÞ. Ìå ôï üíïìá ôçò ðçãÞò ðñïóäéïñßæåôáé ç ãýñù âñá-
÷þäçò êáé ðåíôáêÜèáñç ðáñáëßá. Ãýñù óôá 1980 Ýãéíå õäñáãùãåßï êáé ôï íåñü
ìåôáöÝñåôáé óôç ÓõêÞ ãéá Üñäåõóç êáé óå ÷ñïíéÝò îçñáóßáò áíáìåéãíýåôáé ìå
ôï íåñü Üëëçò ðçãÞò êáé ãßíåôáé ðüóéìï.
35. Ãïýñíá Þ Ãïýñíåò. Ðåñéï÷Þ íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, óå áðüóôáóç äýï ðåñß-
ðïõ ÷éëéïìÝôñùí, óôï âÜèïò ôçò åêåß ñåìáôéÜò. Åäþ, ðáëéüôåñá, õðÞñ÷áí êÜðïé-
ïé íåñüëáêïé. Ç ðåñéï÷Þ åßíáé êáôÜöõôç áðü åëáéïðåñßâïëá åíþ ðáëéüôåñá
õðÞñ÷áí êáé ðïëëÜ óõêïðåñßâïëá.
36. Ãñáíßôóá Þ Ãñáíßôá. ÌåãÜëç ñåìáôéÜ óôá âïñåéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, óôá
óýíïñá ìå ôçí êôçìáôéêÞ ðåñéöÝñåéá ôïõ Íåï÷ùñßïõ. Åäþ åßíáé ç ðçãÞ ýäñåõ-
óçò ôçò ÓõêÞò. Ôï ôïðùíýìéï ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï ðñïóçãïñéêü ãñáíßôóá, äñõò ç
ìáëëùôÞ (quercus lanuginosa), ãíùóôÞ êáé ùò áãñéïâáëáíéäéÜ, ìåñÜäé, ñïõðÜêé.
Ôï ôïðùíýìéï åßíáé áðü ôï âïõëãáñéêü granica<óëáâ. gornica (åßäïò âáëáíé-
äéÜò)19 êáé õðÜñ÷åé êáé áëëïý (Åõñõôáíßá, Æáãüñéá). Óôá Üöèïíá íåñÜ ôçò
Ãñáíßôóáò Ýðëåíáí ôá ìáëëéÜ ôùí ãéäïðñïâÜôùí ôïõò ãéá íá ôá åðåîåñãáóèïýí
êáé íá õöÜíïõí óêïõôéÜ.
37. ÆáöåéñÝéêá. Êõñéùíýìéï ìéáò ãåéôïíéÜò ôçò ÓõêÞò, üðïõ õðÞñ÷áí óðßôéá,
óôÜâëïé êáé á÷õñþíåò ôçò ïéêïãÝíåéáò ôïõ Æáöåßñç. ÓÞìåñá ôá êôßóìáôá áíÞ-
êïõí óå êÜðïéïí Éôáëü ðïõ Ýñ÷åôáé óôï ÷ùñéü êÜèå êáëïêáßñé.
38. Æá÷áñÝéêá. Êõñéùíýìéï êïíôÜ óôçí ðåñéï÷Þ Ãéáííéïý êáé óôï Ðïôüêé,
óôï âÜèïò ìéáò äñïóüëïõóôçò ñåìáôéÜò. Óôçí ðåñéï÷Þ, ãíùóôÞ êáé ùò Æá÷á-
ñÝéêá ÌðïóôÜíéá, åß÷å ôá ðåñéâüëéá ôçò ç ïéêïãÝíåéá ôïõ Æá÷áñïý.
39. Æá÷áñïý. Êõñéùíýìéï ôçò êåíôñéêÞò ãåéôïíéÜò ôçò ÓõêÞò, üðïõ ôï ðáëéü
äéþñïöï ðÝôñéíï óðßôé ôçò ïéêïãÝíåéáò ôïõ Æá÷áñïý.
40. È(õ)ëßêé. Öõôùíýìéï óôá äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, óå áðüóôáóç 500 ì. áðü
ôï ôåëåõôáßï óðßôé. Ôï üíïìá ïöåßëåôáé óôï öõôü èõëßêé<öõëßêé (ramnus alater-
nus).20
41. ËáãïìÜíé. Æùùíýìéï óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êáëõììÝíï ìå
èÜìíïõò êáé ÷áìçëüäåíôñï äÜóïò êáèþò êáé êÜðïéá åëáéüäåíôñá. Ðñéí áðü ôï
1940 õðÞñ÷áí åäþ ðïëëïß ëáãïß.
42. ËáêÜêéá. Ðåñéï÷Þ áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý ìå åëáéïðåñßâïëá êáé äÜóïò.
Ôï ôïðùíýìéï ïöåßëåôáé óôïõò ëÜêïõò üðïõ ôïðïèåôïýóáí ôïí áóâÝóôç áðü ôá
áóâåóôïêÜìéíá ôçò ðåñéï÷Þò.
19. Âë. Êùí. Ïéêïíüìïõ, Ôïðùíõìéêü ôçò ðåñéï÷Þò Æáãïñßïõ, ÉùÜííéíá 1991, 327.
187
43. Ëáôïìåßá. ÔìÞìá ôçò ðåñéï÷Þò ÐáëéïìÝëéóóï, üðïõ êáé Ýíáò áðü ôïõò
ðáëéüôåñïõò ïéêéóìïýò ôçò ÓõêÞò. Óôá óýíïñá ìå ôï Íåï÷þñé åðáíáëåéôïõñ-
ãïýí, áðü ôï 1987-1988, ôá ëáôïìåßá áðü ôá ïðïßá åîïñýóóïíôáé ðëÜêåò ãéá
óôÝãåò, ãéá äÜðåäá, ãéá êôßóéìï êáé ãéá åðÝíäõóç. Óôá ëáôïìåßá, ôá ïðïßá ëåé-
ôïõñãïýóáí êáé ôïí 19ï áéþíá, áðáó÷ïëïýíôáé óÞìåñá ãýñù óôïõò 150 åñãÜ-
ôåò êáé ïé ðëÜêåò åßíáé ðåñéæÞôçôåò óå ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò.
44. ËåìïíéÜ. Êõñéùíýìéï ôï ïðïßï ðñïóäéïñßæåé Ýíáí øçëü êáé áðüêñçìíï
âñÜ÷ï ðïõ âñßóêåôáé áíÜìåóá óôéò ðáñáëßåò ÓöÝñôç êáé Ðïôüêé. Áðü ôïí
âñÜ÷ï áõôü Ýðåóå, ãýñù óôá 1870, ìßá Óõêéþôéóóá, ðïõ ïíïìáæüôáí ËåìïíéÜ,
êáé ðíßãçêå óôá âáèéÜ íåñÜ. Áðü ôüôå ï âñÜ÷ïò Ý÷åé ôï üíïìÜ ôçò.
45. ËéèÜñéá. Âñá÷þäçò ðåñéï÷Þ áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ óôéò ðåñéï-
÷Ýò ÌõñôéÜ êáé ÌáñÜèé.
46. Êáëýâéá. Ðåñéï÷Þ íïôéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ óôá åîùêêëÞóéá ¢ã.
ÁèáíÜóéïò êáé ¢ã. Íéêüëáïò. ¼ðùò áíáöÝñåé ï ÷ñïíéêïãñÜöïò ôçò ÓõêÞò
ðáðá-Ãéþñãçò Ñçìáôéóßäçò,21 åäþ åß÷áí ôá êáëýâéá ôïõò, ãýñù óôá 1840-1850,
ïé áäåëöïß Æá÷áñßáò êáé ÍéêïëÞò Áíáãíþóôïõ-Æá÷áñüò, åñåßðéá ôùí ïðïßùí
äéáêñßíïíôáé êáé óÞìåñá.
47. ÊáÀñç Êáëýâé. Êõñéùíýìéï óôçí ðáñáëßá ÖôÝñç, üðïõ ôï êôÞìá êáé ôï
êáëýâé ôçò ïéêïãÝíåéáò Óð. ÂïõñáæÝñç, ðïõ Ý÷åé ôï ðáñùíýìéï ÊáÀñçò.
48. ÊáêéÜ ÑÜ÷ç. ÄáóùìÝíç ðåñéï÷Þ óôá âïñåéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ
óôï ñÝìá êáé óôïõò âñÜ÷ïõò ôçò Ãñáíßôóáò. Åäþ õðÞñ÷å Ýíáò áðü ôïõò ðáëéü-
ôåñïõò ïéêéóìïýò ôçò ÓõêÞò.
49. Êáñáâüëáêá. ÊáôÜöõôç ðåñéï÷Þ áðü åëéÝò, áíÜìåóá óôç Âßãëá êáé óôá
Ìåôåñßæéá, óôá áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý. Ôï ôïðùíýìéï ïöåßëåôáé óôï ó÷Þìá
ôçò ëÜêáò (êïéëüôçôáò) ðïõ ìïéÜæåé ìå êáñÜâé.
50. ÊáñáãéáííÝéêá. Êõñéùíýìéï ìéáò ãåéôïíéÜò, óôç íïôéïáíáôïëéêÞ ðëåõñÜ
ôçò ÓõêÞò, üðïõ ôá óðßôéá ôçò ïéêïãÝíåéáò ÊáñáãéÜííç.
51. Êáñáíßêá ÓðçëéÜ. Êõñéùíýìéï ìéáò óðçëéÜò ðïõ âñßóêåôáé óå äýóâáôç
ðåñéï÷Þ, áíÜìåóá óôï ÁãñéìÝëéóóï êáé óôçí áêôÞ ôïõ ÓöÝñôç. ÊïíôÜ ôçò åß÷å
Ýíá êôÞìá êÜðïéïò Êáñáíßêáò.
52. Êáôóýöç ÐëÜôáíïò. Êõñéùíýìéï óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ
óôï Óôñïããõëü, üðïõ õðÞñ÷å Ýíáò ìåãÜëïò ðëÜôáíïò êïíôÜ óôïí áãñü êÜðïéïõ
Êáôóýöç.
53. ÊÝäñïò. Öõôùíýìéï ôï ïðïßï ðñïóäéïñßæåé ìßá ìéêñÞ Ýêôáóç óôá íïôéïá-
íáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, ðéï êÜôù áðü ôçí ðåñéï÷Þ ÌÜåéñá. Ï êÝäñïò äåí õðÜñ-
÷åé ðéá.
54. ÊÞðïò Ó÷ïëéêüò. ¸êôáóç ðÝíôå, ðåñßðïõ, óôñåììÜôùí ðïõ áíÞêåé óôï Äçì.
Ó÷ïëåßï ôçò ÓõêÞò êáé âñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ Ìåôü÷é.
55. ÊëÞìá. Öõôùíýìéï ìéáò ìéêñÞò Ýêôáóçò êïíôÜ óôï ÌÜåéñá, üðïõ õðÜñ-
÷ïõí ìåñéêÜ áðü ôá êáëýôåñá åëáéïðåñßâïëá ôïõ ÷ùñéïý. Óôá åëáéïðåñßâïëá
áõôÜ õðÞñ÷áí, ðáëéüôåñá, êÜðïéá êëÞìáôá áìðåëéïý.
21. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 10, 21-24.
188
56. ÊïêêéíÜñåò. Éóéþìáôá íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý ìå êüêêéíá åäÜöç. Åäþ õðÞñ-
÷áí ðïëëÜ áìðÝëéá êáé óõêïðåñßâïëá, ðáëéüôåñá, åíþ ôþñá âñßóêåôáé ôï êïé-
ìçôÞñéï.
57. Êïëôæáñþíá. Öõôùíýìéï ðÜíù áðü ôçí Ðïýíôá, áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý,
üðïõ öýåôáé ôï êïëéôæÜñé (setaria verticillata),22 óôá öýëëá ôïõ ïðïßïõ õðÜñ÷åé
ìßá êïëëþäçò ïõóßá.
58. ÊïóìÝéêá. Êõñéùíýìéï ìéáò ãåéôïíéÜò óôç âüñåéá Üêñç ôçò ÓõêÞò, üðïõ
åß÷áí êôßóåé áñ÷éêþò ôá óðßôéá ôïõò ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò ÊïóìÜ.
59. Êïõôó(ïõ)ëÜñç ÅëéÜ. Êõñéùíýìéï, ïöåéëüìåíï óå êÜðïéïí ÊïõôóïõëÜñç,
óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý üðïõ õðÞñ÷å ìßá ôåñÜóôéá åëéÜ ôçí ïðïßá ìðïñïýóáí
íá áãêáëéÜóïõí ôñåéò Üíäñåò.
60. ÊïôñùíÜêéá. Ðåñéï÷Þ áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, ðñïò ôç ÖôÝñç, üðïõ õðÜñ-
÷ïõí äýï ìåãÜëåò ðÝôñåò.
61. Êïôñþíé. ¼íïìá åíüò ëüöïõ, óôçí ðëáãéÜ ôïõ ïðïßïõ åßíáé êôéóìÝíç ç
ÓõêÞ, êáëõììÝíïõ ìå ðïõñíÜñéá êáé ëéãïóôÜ ðåýêá ôá ïðïßá öõôñþíïõí áíÜ-
ìåóá óå ìåãÜëá êïôñþíéá áðü ðùñüëéèï, êáé åíüò ëïößóêïõ áíáôïëéêÜ ôïõ
ïéêéóìïý, áðÝíáíôé áðü ôç Âñýóç ôïõ ÊïíôïñÝìáôïò.
62. Êïíôüñåìá. ÌéêñÞ ñåìáôéÜ, üðïõ êáé ç ïìþíõìç âñýóç, óôç âïñåéïáíá-
ôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ïéêéóìïý. Åäþ õðÜñ÷åé Ýíá ìéêñü ãåöõñÜêé êáé åäþ Ýãéíå
ç ìÜ÷ç áíÜìåóá óôïõò Óõêéþôåò êáé óôïõò óôñáôéþôåò ôïõ ÄñÜìáëç, ôï 1822,
ìåôÜ áðü ôçí ïðïßá áêïëïýèçóå ôï ïëïêáýôùìá ôçò ÓõêÞò.
63. ÊïõìáñéÜ. Öõôùíýìéï íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, ìå åëáéïðåñßâïëá êáé ðáëéü-
ôåñá êáé óõêïðåñßâïëá. Åäþ õðÞñ÷å ìßá ðáíýøçëç êïõìáñéÜ ôçí ïðïßá Ýêá-
øáí ïé Ãåñìáíïß, ìáæß ìå ôï ãíùóôü «÷ôÝíéóìá» ðïõ Ýêáíáí óôçí ðåñéï÷Þ, ôçí
Üíïéîç ôïõ 1944.
64. Êñéôßñéá Ìáýñá. Âñá÷þäçò áêôÞ êïíôÜ óôçí ðáñáëßá Óýñôá. Óôçí ôïðé-
êÞ ëáëéÜ, êñéôßñéá ïíïìÜæïíôáé ïé âñÜ÷ïé ðÜíù óôïõò ïðïßïõò óðÜåé ç ìáíßá
ôùí êõìÜôùí. Ìáýñá Êñéôßñéá óçìáßíåé ìáõñü÷ñùìïé âñÜ÷ïé.
65. Êïêêéíüâñá÷ïò. ÌéêñÞ ó÷åôéêÜ Ýêôáóç äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, ðÜíù óå Ýíá
ýøùìá ìå êáóôáíéÝò êáé äÜóïò, üðïõ õøþíåôáé Ýíáò ìéêñüò êüêêéíïò âñÜ÷ïò.
66. Êùöïý. Êõñéùíýìéï óôá äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, ÷ßëéá ðåñßðïõ ìÝôñá áðü
ôï ôåëåõôáßï óðßôé, üðïõ õðÞñ÷å ðéèáíüí éäéïêôçóßá êÜðïéïõ Êùöïý. Óôç èÝóç
áõôÞ õðÞñ÷å Ýíáò áðü ôïõò ðáëéüôåñïõò ïéêéóìïýò áðü ôïõò ïðïßïõò ðñïÞëèå
ç óçìåñéíÞ ÓõêÞ. Åäþ õðÞñ÷áí óõêïðåñßâïëá, áìðÝëéá êáé äþäåêá ôåñÜóôéåò
åëéÝò ðïõ êáôáóôñÜöçêáí áðü ôï öïâåñü ÷éüíé, ôï ÷åéìþíá ôïõ 1957.
67. ÌÜ(ã)åéñá. Êõñéùíýìéï óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, ìå åëéÝò êáé,
ðáëéüôåñá, óõêéÝò. Åäþ óôñáôïðÝäåõóáí ïé Ôïýñêïé ôïõ ÄñÜìáëç üôáí Ýöèá-
óáí óôçí ðåñéï÷Þ ãéá íá êáôáðíßîïõí ôçí åðáíÜóôáóç ôïõ 1821 óôï ÐÞëéï.23

23. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 19-20.
189
68. ÌáëéïêáðÝéêá. Êõñéùíýìéï ìéáò ãåéôïíéÜò, óôá âïñåéïáíáôïëéêÜ ôçò
ÓõêÞò, üðïõ Ý÷åé ôá óðßôéá ôçò ç ïéêïãÝíåéá ôïõ ÌáëéïêÜðç.
69. ÌáëéïêÜðç ÂñÜ÷éá. Êõñéùíýìéï åíüò õøþìáôïò óôá äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý,
ç êïñõöÞ ôïõ ïðïßïõ åßíáé âñá÷þäçò êáé áíÞêå áðü ðáëéÜ óôçí ïéêïãÝíåéá
ôïõ ÌáëéïêÜðç. Óôçí êïñõöÞ ôïõ õøþìáôïò áõôïý Ý÷ïõí êáôáóêåõáóèåß äýï
ìåãÜëåò õäáôïäåîáìåíÝò ãéá ôçí ýäñåõóç ôçò ÓõêÞò.
70. ÌáíôÝìéá. ¾øùìá âïñåßùò ôïõ ïéêéóìïý üðïõ ëåéôïýñãçóå, êáôÜ ôçí
äéÜñêåéá ôïõ 20ïý áéþíá, Ýíá ëáôïìåßï åîþñõîçò ìáñìÜñùí. Ç èÝá áðü ôçí
êïñõöÞ ôïõ (400 ì.) åßíáé ðáíïñáìéêÞ ðñïò ôéò Âüñåéåò ÓðïñÜäåò êáé ôç ×áë-
êéäéêÞ.
71. Ìáõñßêç. Êõñéùíýìéï äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, óôá óýíïñá ìå ôï Íåï÷þñé,
áíÜìåóá óôïí âõæáíôéíü ïéêéóìü ËÜç êáé óôá ÐáëÜôéá. Ï éäéïêôÞôçò ôçò
ðåñéï÷Þò (Ìáõñßêçò< Ìáõñßêéïò) äåí ãíùñßæïõìå ðïéá åðï÷Þ Ýæçóå. Óôçí ðåñéï-
÷Þ áõôÞ, ç ïðïßá ôþñá åßíáé äáóùìÝíç, óþæïíôáé åëÜ÷éóôá åñåßðéá, ôá ïðïßá
äåí ìðïñïýìå íá ðñïóäéïñßóïõìå óå ðïéá åðï÷Þ áíÞêïõí.
72. ÌáõñïìÜôç. Êõñéùíýìéï óôá íüôéá ôïõ ïéêéóìïý êáé êïíôÜ ôïõ, üðïõ
õðÞñ÷å ç éäéïêôçóßá êÜðïéïõ ÌáõñïìÜôç. Åäþ õðÜñ÷åé êáé ç ïìþíõìç âñýóç.
73. ÌáñÜèé. Öõôùíýìéï óôá áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, ìÝóá óå ìßá ñåìáôéÜ,
üðïõ öõôñþíåé ôï áñùìáôéêü öõôü ìÜñáèï (foeniculym capillaceum).24 Ç ðåñéï-
÷Þ óÞìåñá åßíáé äáóùìÝíç.
74. ÌÝãá ÑÝìá. ÌåãÜëç ñåìáôéÜ íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, óôá óýíïñá ìå ôçí
Îõíüâñõóç. Åßíáé êáôáðñÜóéíç êáé äñïóüëïõóôç ñåìáôéÜ ðïõ Ý÷åé íåñü üëï ôï
÷ñüíï. ÌÝ÷ñé ôï 1970 õðÞñ÷áí åäþ ðïëëïß ëá÷áíüêçðïé.
75. Ìåôåñßæéá< ôïõñ. meteris (ðñïìá÷þíáò). Óôçí êïñõöÞ åíüò ëüöïõ, óôá áíá-
ôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý êôßóèçêå, ðñéí áðü ôçí éôáëïãåñìáíéêÞ êáôï÷Þ, Ýíá óôñá-
ôéùôéêü öõëÜêéï. ºóùò åäþ õðÞñ÷å öõëÜêéï êáé êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò ïèùìá-
íéêÞò êáôï÷Þò, ùò ðáñáôçñçôÞñéï ãéá íá ðñïåéäïðïéåß ãéá ðåéñáôéêÝò Þ Üëëåò
åðéäñïìÝò áðü ôç èÜëáóóá.
76. ÌçëéÜ Þ Ìçëßôóá. Öõôùíýìéï âïñåéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý êáé óå ìéêñÞ
áðüóôáóç áðü ôï ôåëåõôáßï óðßôé. Åäþ, ðáëéüôåñá, õðÞñ÷å ìßá Üãñéá ìçëéÜ
áíÜìåóá óå Üëëá äÝíôñá.
77. ÌïõñóÜêéá< ìåóí. ìïõñóß< ìïýñóá (êïßëùìá üðïõ ìáæåýåôáé ôï íåñü ôçò
âñï÷Þò).25 ¸ôóé ïíïìÜæåôáé ç äõôéêüôåñç ãåéôïíéÜ ôçò ÓõêÞò, ç ïðïßá åßíáé
áñáéïêáôïéêçìÝíç ìå ðáëéÜ êáé íåüôåñá óðßôéá. Ôï ôïðùíýìéï åßíáé ãíùóôü
óôï Ëïõôñü ôçò Åëáóóüíáò ùò ÌïõñóéÜ.26
78. ÌðïõñìðïõëÞèñá. Ðåñéï÷Þ ìÝóá óå ìßá ñåìáôéÜ, óôá íüôéá üñéá ôçò
ÓõêÞò-Îõíüâñõóçò. Ïé ðçãÝò ðïõ ìðïõñìðïõëßæïõí (áíáâñýæïõí) Üöèïíï íåñü

25. Âë. Êùí. Ïéêïíüìïõ, ü.ð., ó. 207.
26. Âë. Ãéþñãïò ÌðëÜíôáò, 236 ôïðùíýìéá ôïõ Ëïõôñïý ôçò Åëáóóüíáò, Èåóóáëéêü
Çìåñïëüãéï, 9 (1986)55.
190
üëï ôï ÷ñüíï Ýäùóáí ôï üíïìá óôçí ðåñéï÷Þ. Ãýñù óôá 1900 ïé Óõêéþôåò êáé
ïé Îõíïâñõóéþôåò áíôéäéêïýóáí ãéá ôçí êõñéüôçôá ôçò ðåñéï÷Þò êáé ôùí
ðçãþí. ¸öèáóáí, ìÜëéóôá, óôï óçìåßï íá óõãêñïýïíôáé ìå îýëá êáé ðÝôñåò,
ìå óõ÷íïýò ìéêñïôñáõìáôéóìïýò. Ôá äéêáóôÞñéá, ôåëéêÜ, äéêáßùóáí ôïõò
Óõêéþôåò. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ âñßóêåôáé ôï ìíçìåßï ôùí 18 Ðçëéïñéôþí ðïõ
åêôÝëåóáí ïé Ãåñìáíïß êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ «÷ôåíßóìáôïò» ôçò ðåñéï÷Þò, ôçí
Üíïéîç ôïõ 1944.
79. Ìýëïé. Ðåñéï÷Þ íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ óôïõ Ãéáííéïý Þ Æá÷áñÝéêá,
üðïõ ëåéôïõñãïýóå ôïí 19ï áéþíá Ýíáò íåñüìõëïò ðïõ åîõðçñåôïýóå ôéò áíÜ-
ãêåò ôùí Óõêéùôþí êáé ôùí Îõíïâñõóéùôþí.
80. ÌõñôéÝò. Öõôùíýìéï ðåñéï÷Þò óôá áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, êáôÜöõôç áðü
ìõñôéÝò. Óôç ìÝóç ôçò ðåñéï÷Þò áõôÞò õðÜñ÷åé ìßá ðáëéÜ ðåôñü÷ôéóôç âñýóç.
81. Ìåôü÷é. Ðåñéï÷Þ óôá ñéæÜ ôïõ ëüöïõ Êïôñþíé ìå ðçãÜäéá, ìå ôï íåñü
ôùí ïðïßùí ðüôéæáí ôá æþá êáé ôïõò ãýñù êÞðïõò. Ç ðåñéï÷Þ Þôáí áñ÷éêþò
éäéïêôçóßá (ìåôü÷é) ôçò ÌïíÞò ôïõ Ðñïäñüìïõ áëëÜ áñãüôåñá ðåñéÞëèå óôçí
êõñéüôçôá ôçò Êïéíüôçôáò êáé éäéùôþí.
82. Íåêñïôáöåßï. Åßíáé ôï ôñßôï êïéìçôÞñéï. Âñßóêåôáé óôçí ðåñéï÷Þ Áëþíéá,
üðïõ ìåôáöÝñèçêå ôï 1895. Ôï ðñþôï âñéóêüôáí óôï ðñïáýëéï ôïõ Áã. Ãåùñãß-
ïõ êáé ôï äåýôåñï óôï Üëóïò Ðåýêá, üðïõ êáé ï íåüêôéóôïò íáüò ôçò Ðáíá-
ãßáò.
83. ÍåñÜêé. ÔìÞìá ôçò ðåñéï÷Þò ÌÜåéñá, üðïõ õðÜñ÷åé ìßá ìéêñÞ ðçãÞ, ç
ïðïßá Ý÷åé íåñü ìüíï ôï ÷åéìþíá.
84. ÍåñÜôæéá. Öõôùíýìéï êïíôÜ óôçí ðáñáëßá Ðïôüêé. Ðáëéüôåñá õðÞñ÷áí
åäþ êôÞìáôá ìå ðïñôïêáëéÝò, íåñáôæéÝò êáé ëåìïíéÝò, åíþ ôþñá ç ðåñéï÷Þ åßíáé
åëáéüöõôç.
85. Íçóß. Ðåñéï÷Þ ãíùóôÞ êáé ùò ¢ãéïò Íéêüëáïò, ôçí ïðïßá áíáöÝñáìå óôï
åí ëüãù íáùíýìéï.
86. Îéïýâåò Þ Ãêôæéïýâåò. ÅêôåôáìÝíç ðåñéï÷Þ íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý ìå åëáé-
ïðåñßâïëá êáé ÷áìçëüäåíäñï äÜóïò. Óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ õðÜñ÷ïõí äéÜóðáñôá
êáôÜëïéðá êôéóìÜôùí êáé ïé êáëëéåñãçôÝò ôùí êôçìÜôùí öÝñíïõí óôï öùò,
êáôÜ êáéñïýò, èñáýóìáôá êåñáìéäþí, áããåßùí êáé íïìéóìÜôùí ôçò âõæáíôéíÞò
åðï÷Þò. Óõìðåñáßíïõìå, ëïéðüí, üôé åäþ õðÞñ÷å êÜðïéïò ïéêéóìüò ôçò âõæáíôé-
íÞò åðï÷Þò.
87. ÎõãêÜ ôï ÑÝìá. Êõñéùíýìéï ôï ïðïßï áíáöÝñåé ï ðáðá-Ãéþñãçò Ñçìáôé-
óßäçò óôá ÁðïìíçìïíåýìáôÜ ôïõ.27
88. Ïîïýò. Ðåñéï÷Þ óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý ìå åëáéïðåñßâïëá êáé
êÜðïéåò áãñïéêßåò. Åßíáé áðÜãêåéï ìÝñïò, ðåñéï÷Þ ãéá ÷åéìáäéü. ºóùò õðÞñ÷áí
åäþ äÝíôñá üðïõ áíáðôõóóüôáí ôï ðáñÜóéôï öõôü ïõîüò< éîüò (cordia myxa).28
89. OXI. ÔìÞìá ôçò ðëáãéÜò ôïõ ëüöïõ ÌáíôÝìéá. Åäþ ïé ìáèçôÝò ôïõ Äçì.

191
Ó÷ïëåßïõ ìå óôñáôéþôåò ðïõ Ýêáíáí óôç ÓõêÞ èåñéíÞ åêðáßäåõóç, ãýñù óôá
1960, Ýãñáøáí ìå ëåõêÝò ìáñìáñüðåôñåò, óå Ýíá îÝöùôï, ôï Ï×É, ùò áíÜìíçóç
ôïõ éóôïñéêïý Ï×É ôïõ 1940. ÓÞìåñá ç ëÝîç êáëýöèçêå áðü ôç âëÜóôçóç áëëÜ
ôï ôïðùíýìéï ðáñáìÝíåé.
90. ÐáæÜñé Þ Ðëáôåßá. Ç ðëáôåßá óôï êÝíôñï ôïõ ïéêéóìïý ðïõ óêéÜæåôáé
áðü áéùíüâéá ðëáôÜíéá. Óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôçò âñßóêåôáé ôï ðáëéü ðåôñü-
÷ôéóôï êïéíïôéêü êáöåíåßï êáé óôç íïôéïäõôéêÞ ï ðïëéïý÷ïò ¢ã. Ãåþñãéïò êáé
êÜôù áðü ôïí ôïß÷ï áíôéóôÞñéîçò ôïõ íáïý åßíáé ç êåíôñéêÞ âñýóç. Ðáëéüôå-
ñá ç ðëáôåßá Þôáí óôï ðñïáýëéï ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ. Ôï ìåãáëýôåñï ôìÞìá ôçò
óçìåñéíÞò ðëáôåßáò Þôáí êÞðïò ôïõ Ãéáííáêïý Æá÷áñïý, ï ïðïßïò ôïí ðïýëç-
óå, ãýñù óôá 1900, óôçí Êïéíüôçôá ðïõ äéáìüñöùóå ôï ÷þñï.
91. ÐáëÜôéá. Ðåñéï÷Þ äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, ðåíôáêüóéá ìÝôñá äõôéêÜ ôçò
ÌïíÞò ôïõ Ôéìßïõ Ðñïäñüìïõ, üðïõ äéáêñßíïíôáé åñåßðéá ðáëéþí êôéóìÜôùí êáé
èñáýóìáôá êåñáìéäéþí. Åäþ õðÞñ÷å ïéêéóìüò, ßóùò ôçò ýóôåñçò âõæáíôéíÞò
åðï÷Þò, óôçí ïðïßá ìáò ðáñáðÝìðåé ôï ôïðùíýìéï, ðïõ ãåéôïíåýåé ìå ôïí âõæá-
íôéíü ïéêéóìü ËÜç.29
92. Ðáëéüäåíôñïò. Öõôùíýìéï êïíôÜ óôá Ìåôåñßæéá, ìå åëáéïðåñßâïëá, üðïõ
õðÞñ÷å Ýíá ãÝñéêï êáñáãÜôóé (öôåëéÜ).
93. ÐáëéïëéÜ. Ðåñéï÷Þ, ìå ëéâÜäéá, óõêïðåñßâïëá, åëáéïðåñßâïëá êáé áìðÝ-
ëéá, íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, óôï äñüìï ðñïò ôï Ðïôüêé êáé ôéò Îéïýâåò. Åäþ õðÞñ-
÷å êÜðïôå ìßá ãÝñéêç åëéÜ (ðáëéïëéÜ) ðïõ Ýäùóå ôï üíïìá óôçí ðåñéï÷Þ.
94. ÐáëéïìÝëéóóï. Ðåñéï÷Þ ðÜíù áðü ôç Ãñáíßôóá, êïíôÜ óôá óýíïñá ìå ôï
Íåï÷þñé. Åäþ ëåéôïõñãïýí ôá ëáôïìåßá ôïõ ó÷éóôüëéèïõ, åíþ ðáëéüôåñá õðÞñ-
÷å Ýíáò ìéêñïïéêéóìüò, ïé êÜôïéêïé ôïõ ïðïßïõ êáôÝöõãáí óôç ÓõêÞ.
95. Ðáëéüñïããïò< ðáëéü + ñüããé< áëâ. roge< ëáô. rogus (ðõñÜ, êáôáóôñïöÞ).30
Ðåñéï÷Þ íïôéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý óôï óçìåñéíü ÄÝëôá ôçò ÁñãáëáóôÞò-Íåï-
÷ùñßïõ-ÓõêÞò. Åßíáé Ýíá îÝöùôï ôï ïðïßï äåí êáëëéåñãÞèçêå óôï ðáñåëèüí êáé
ðáñÝìåéíå âïóêüôïðïò êÜðïéùí êïðáäéþí.31
96. ÐáðáäÞì(ïõ) ËÜêá. Êõñéùíýìéï íïôéïäõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, óôá óýíïñá ìå
ôçí ÁñãáëáóôÞ. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá êïßëùìá (ëÜêá) üðïõ åß÷å éäéïêôçóßá ï
ÐáðáäÞìïò. Ðáëéüôåñá õðÞñ÷áí áñêåôÝò áãñéïêáóôáíéÝò åíþ ôþñá äéÜöïñïé
èÜìíïé.
97. ÐáëéïãêïñôæéÜ. Öõôùíýìéï, áíÜìåóá óôç ÌïíÞ ôïõ Ðñïäñüìïõ êáé óôá
ÐáëÜôéá, üðïõ õðÞñ÷å êÜðïéá ãÝñéêç ãêïñôóéÜ (áãñéïá÷ëáäéÜ).
98. ÐáðáãéÜííç. Êõñéùíýìéï óôï ÄÝëôá ôçò ÁñãáëáóôÞò,-Íåï÷ùñßïõ-ÓõêÞò,
üðïõ õðÞñ÷å ðáëéüôåñá Ýíáò ìéêñïïéêéóìüò. Óôï øçëüôåñï óçìåßï ôïý åêåß
ëüöïõ õðÞñ÷å ï íáüò ôçò Áã. ÐáñáóêåõÞò, ôïõ ïðïßïõ óþæïíôáé áêüìá ôá åñåß-
29. Âë. Áð. Í. Æá÷áñüò, Ôá ÐáëÜôéá êáé ï ÁñÜðçò..., ü.ð., ó. 19.

31. Ôï ôïðùíýìéï áõôü ôï áíáöÝñåé ï Ã. Ñçìáôéóßäçò. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó.
26.
192
ðéá. Óýìöùíá ìå ôçí ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç, óôçí ðåñéï÷Þ áõôïß ïé ôïýñêïé
öïñïåéóðñÜêôïñåò áðïêåöÜëéóáí, ãýñù óôá 1750, ôïí ðáðá-ÃéÜííç, êáëüãåñï
ôçò ÌïíÞò ôïõ Ôéìßïõ Ðñïäñüìïõ, åðåéäÞ äåí åß÷å ÷ñÞìáôá ãéá íá ôïõò äþóåé
ùò öüñï.
99. ÐÝôñá ÔñáíÞ. ÃåéôïíéÜ óôá äõôéêÜ ôçò ÓõêÞò, ãíùóôÞ êáé ùò ÐïõñíÜ-
ñé, áðü ôï ðáíýøçëï ðïõñíÜñé ðïõ õðÜñ÷åé áêüìá óôï ðáëéü Áëþíé ôïõ Æá÷á-
ñïý. Ôï ôïðùíýìéï ÔñáíÞ ÐÝôñá ìáñôõñåßôáé áðü ôï 1820 ðåñßðïõ.32
100. Ðåôïýóéá, ç. Êõñéùíýìéï ìéáò ñåìáôéÜò óôç íüôéá Üêñç ôïõ ïéêéóìïý,
êáôÜöõôç ìå êáñõäéÝò, óõêéÝò êáé êåñáóéÝò. Åäþ õðÞñ÷å éäéïêôçóßá êÜðïéïõ
Ðåôïýóéá.
101. Ðåæïýëéá. Ðåñéï÷Þ íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, ðéï êÜôù áðü ôéò Îéïýâåò, åëá-
ôüöõôç êáé ìå ôïß÷ïõò áíôéóôÞñéîçò (ðåæïýëéá), ðïõ Ýêôéóáí ïé êáëëéåñãçôÝò
ãéá íá óõãêñáôïýíôáé ôá ÷þìáôá.
102. Ðåýêá. Öõôùíýìéï óôç íïôéïäõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ïéêéóìïý, üðïõ õðÞñ÷å
ôï êïéìçôÞñéï, ìÝ÷ñé ôï 1895. ÌåôÜ ôç ìåôáöïñÜ ôïõ êïéìçôçñßïõ, ï ÷þñïò
áõôüò äéáìïñöþèçêå óå Üëóïò ìå ðåýêá ôï 1915. Óôç èÝóç ôïõ ðáëéïý åéêïíï-
óôáóßïõ áíåãÝñèçêå ï íáüò ôçò Ðáíáãßáò êáé äßðëá ôçò åßíáé ç ðáéäéêÞ ÷áñÜ.
Óôï êÝíôñï ôïõ Üëóïõò ëåéôïõñãåß ôï êïéíïôéêü áíáøõêôÞñéï êáé ãýñù ôïõ áíá-
ðôý÷èçêå ç íåüôåñç ãåéôïíéÜ ìáò, ãíùóôÞ ìå ôï üíïìá Óõíïéêéóìüò.
103. ÐëÜôáíïò. Öõôùíýìéï óôá áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, óå ìéêñÞ áðüóôáóç
áðü ôá ôåëåõôáßá óðßôéá, üðïõ õðÜñ÷ïõí ðëáôÜíéá êáé ðïëëÜ êôÞìáôá ìå
ìçëéÝò, êáñõäéÝò, óõêéÝò êáé áìðÝëéá.
104. ÐëáôáíÜêéá. Öõôùíýìéï óôá óýíïñá ìå ôï Íåï÷þñé. ÌåôÜ ôéò êáôïëé-
óèÞóåéò ôïõ 1976, ðïõ óçìåéþèçêáí óôçí ðåñéï÷Þ ¢ã. ÄçìÞôñéïò ôïõ Íåï÷ùñß-
ïõ, ó÷çìáôßóèçêå åêåß ìßá ëéìíïýëá êáé ãýñù ôçò öýôñùóáí êáé áíáðôý÷èç-
êáí ìéêñÜ ðëáôÜíéá.
105. Ðüèç. Êõñéùíýìéï áíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý óôç ìÝóç ôçò áðüóôáóçò ìå
ôéò ðáñáëßåò ÓöÝñôç êáé Ðïýíôá, ìå åëáéïðåñßâïëá êáé áãñïéêßåò êÜðïéùí
÷ùñéáíþí. Åäþ õðÞñ÷å éäéïêôçóßá êÜðïéïõ Ðüèïõ.
106. ÐïôáìÜêé. ¸ôóé áðïêáëïýìå ôçí áðüôïìç ñåìáôéÜ, ðïõ ôï ÷åéìþíá ìåôá-
ôñÝðåôáé óå ïñìçôéêü ÷åßìáññï, ç ïðïßá åêâÜëëåé óôç âñá÷þäç ðáñáëßá áíÜ-
ìåóá óôéò áêôÝò ÓöÝñôç êáé Óýñôá. Ôï ôïðùíýìéï ðñïóäéïñßæåé êáé ôçí ðáñá-
ëßá.
107. Ðïôüêé. ¼ìïñöç ìéêñÞ ðáñáëßá óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, óå
áðüóôáóç ôñéþí ðåñßðïõ ÷éëéïìÝôñùí. Óôçí ðáñáëßá áõôÞ êáôáëÞãåé ôï ×áëü-
ñåìá, ôï ïðïßï Ý÷åé êáé ôï êáëïêáßñé ëéãïóôü áëëÜ êñýï íåñü. Ç ðåñéï÷Þ Üñ÷é-
óå íá áîéïðåßôáé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá êáé êÜðïéá óðßôéá ÷ôßæïíôáé åêåß. Ôï
ôïðùíýìéï Ý÷åé ëáôéíéêÞ ñßæá êáé óçìáßíåé ñõÜêé Þ ðïôáìÜêé.33

33. Ôï ôïðùíýìéï áõôü ôï áíáöÝñåé ï Ã. Ñçìáôéóßäçò. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó.
13.

108. Ðïýíôá. Âñá÷þäçò áêôÞ áíÜìåóá óôï Ðïôüêé êáé óôç ÓöÝñôç. ÅðåéäÞ
ôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ôç äÝñíïõí ïé Üíåìïé, åßíáé åýêïëï êÜðïéïò ðïõ èá âñåèåß
åêåß íá ðïõíôéÜóåé (êñõþóåé). Ç ðåñéï÷Þ åßíáé éäáíéêüò ôüðïò ãéá øÜñåìá êáé
øáñïíôïýöåêï.
109. Ðôßêéá, ôá. Åëáéüöõôç ðåñéï÷Þ êïíôÜ óôçí ðáñáëßá ÐáíôáæÞ ¢ììïò. Ðôß-
êéá ëÝìå ôï ìÝñïò ðïõ íåñïêñáôåß, ðïõ åßíáé õãñü. ÐñÜãìáôé, óôçí ðåñéï÷Þ
áõôÞ õðÜñ÷ïõí íåñÜ óôï õðÝäáöïò ôá ïðïßá êáôáëÞãïõí óôçí ðçãÞ ÃëõöïíÝñé.
110. ÑáãáæÜêéá<ñáãÜæé< ñáãüæé< óëáâ. rogozb (åßäïò öõôïý ôçò ëßìíçò ìå ôï
ïðïßï êáôáóêåõÜæïõí øÜèåò).34 ÌéêñÞ ñåìáôéÜ óôçí ïðïßá öõôñþíïõí ñáãÜæéá
êáé ç ïðïßá åêâÜëëåé óôçí áêôÞ Óýñôá.
111. ÑÜ÷ç. ÌåãÜëï ðëÜôùìá óôçí áíáôïëéêÞ Üêñç ôïõ ïéêéóìïý, ìå âïóêü-
ôïðïõò ôþñá, åíþ ðáëéüôåñá õðÞñ÷áí óõêïðåñßâïëá êáé Ýíá áðü ôá êïéíïôéêÜ
áëþíéá.
112. ÑÝìá. Ç ìéêñÞ ñåìáôéÜ ðïõ áñ÷ßæåé áðü ôç ìÝóç ôïõ ïéêéóìïý êáé åíþ-
íåôáé ìå ôï ñÝìá óôçí Ðåôïýóéá.
113. ÑÝìá ÎõãêÜ. Êõñéùíýìéï ìéáò ñåìáôéÜò óôá äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, üðïõ
åß÷å éäéïêôçóßá êÜðïéïò ÎõãêÜò.
114. ÓÜñåò (êáôïëéóèÞóåéò). Ðåñéï÷Þ íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, áíÜìåóá óôéò
Îéïýâåò, Ãïýñíá êáé ÊïõìáñéÜ, üðïõ ôï Ýäáöïò åßíáé åðéêëéíÝò êáé õößóôáôáé
êáôïëéóèÞóåéò (óáñþíåé).
115. ÓïõñëÜ. Êõñéùíýìéï íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, êïíôÜ óôïí Áã. Íéêüëáï êáé
óôï Íçóß, üðïõ åß÷å ôçí áãñïéêßá ôïõ ï îùìåñßôçò ÓïõñëÜò.
116. ÓðçëéÜ. Ðåñéï÷Þ ëßãï ðéï ðÜíù áðü ôçí ðåñéï÷Þ ÌÜåéñá, üðïõ õðÜñ÷åé
ìßá ìéêñÞ óðçëéÜ, ìßá ôñýðá, óôç ñßæá åíüò âñÜ÷ïõ.
117. ÓðçëéÜ ÔóéñãÜíïõ. Êõñéùíýìéï ìéáò óðçëéÜò óôá âïñåéïäõôéêÜ ôïõ
ïéêéóìïý, ðÜíù áðü ôç Ãñáíßôóá. Ï ÔóéñãÜíïò êáé ç ãõíáßêá ôïõ åßíáé ïé
ìüíïé ðïõ óþèçêáí áðü ôï íáõÜãéï35 ôïõ óêéáèßôéêïõ êáñáâéïý ôï ïðïßï, óôá
1700, ìåôÝöåñå áðü ôçí ðáñáëßá ôçò ÓõêÞò óôï ÊÜóôñï ôçò ÓêéÜèïõ ôïõò ôáëáß-
ðùñïõò Óõêéþôåò ãéá íá ãëéôþóïõí áðü ôéò ðåéñáôéêÝò êáé ëçóôñéêÝò åðéäñï-
ìÝò. Ï ÔóéñãÜíïò, ìç ìðïñþíôáò íá æåé ðéá ìÝóá óôï Ýñçìï ÷ùñéü, åãêáôá-
óôÜèçêå ìå ôç ãõíáßêá ôïõ óôçí åí ëüãù óðçëéÜ, üðïõ óõíÜíôçóå êáé äýï
Üëëåò ïéêïãÝíåéåò êáôáôñåãìÝíùí. Áðü áõôÝò ôéò ôñåéò ïéêïãÝíåéåò ðñïÝñ÷ïíôáé
ïé óçìåñéíïß Óõêéþôåò.
118. ÓôåíÜäéá. Áðüôïìç êáé äõóêïëïäéÜâáôç ðåñéï÷Þ, ðéï êÜôù áðü ôç Ãïýñ-
íá, üðïõ õðÜñ÷ïõí êÜðïéá óôåíÜ ðåñÜóìáôá (óôåíÜäéá) ôá ïðïßá áðïôåëïýí
äéüäïõò åðéêïéíùíßáò ìå ôéò ãýñù ðåñéï÷Ýò.
119. ÓôåöÜíé. Áðüôïìç êáé êñçìíþäçò ðåñéï÷Þ, áðÝíáíôé áðü ôçí Ìðïõñ-
ìðïõëÞèñá. Óå Ýíá óçìåßï, Ýíáò âñÜ÷ïò ðñïåîÝ÷åé óáí íá óôåöáíþíåé ôï ãêñå-
ìü.

35. Ôï íáõÜãéï áõôü ôï áíáöÝñåé ï Ã. Ñçìáôéóßäçò. Âë. Âáã. ÓêïõâáñÜò, ü.ð., ó. 13,
15-16.
194
120. Óôñïããõëü. Ðåñéï÷Þ êïíôÜ óôïí ïéêéóìü, óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ, ìå
äÜóïò êáé êÜðïéá åëáéïðåñßâïëá, üðïõ ðñÝðåé íá õðÞñ÷áí óôñïããõëÜ-êñïêá-
ëïåéäÞ ðåôñþìáôá.
121. Óõíïéêéóìüò. Ç íåüôåñç ãåéôïíéÜ ôçò ÓõêÞò, ãýñù áðü ôï Üëóïò Ðåýêá,
ç ïðïßá äçìéïõñãÞèçêå ìåôÜ ôïõò óåéóìïýò ôïõ 1955 êáé 1957. Áñ÷éêÜ êôß-
óèçêáí åäþ 15 éóüãåéåò ðëéíèüêôéóôåò êáôïéêßåò õðü ôçí åðïðôåßá ôïõ óôñá-
ôçãïý Éáôñßäç êáé ãé´ áõôü ôü ëüãï, áñãüôåñá, ç ãåéôïíéÜ áõôÞ ïíïìÜóèçêå
Óõíïéêéóìüò ôïõ Éáôñßäç.
122. Óýñôá, ç. ÁðÜíåìïò üñìïò óôéò áêôÝò ôçò ÓõêÞò, üðïõ áãêõñïâïëïýí ôéò
âÜñêåò ôïõò, êëåßíïíôÜò ôåò óå ðñü÷åéñåò êáëýâåò ôï ÷åéìþíá, ïé øáñÜäåò ôïõ
÷ùñéïý.
123. ÓöÝñôçò. Âñá÷þäçò áêôÞ áíÜìåóá óôï ÐïôáìÜêé êáé óôçí Ðïýíôá. Óôç
ìßá Üêñç ôçò õðÜñ÷åé ìßá óðçëéÜ êáé óôçí Üëëç ìßá ðçãÞ äñïóåñïý íåñïý.
Åäþ êáôÝâáæáí ôïí Éïýíéï ìå ôá æþá, ìÝ÷ñé ôï 1980, ïé Óõêéþôåò ôá ÷ïíôñÜ
÷åéìåñéíÜ óêïõôéÜ ôïõò. Áöïý ôá Ýðëåíáí ðñþôá ìå èáëáóóéíü íåñü, óôç óõíÝ-
÷åéá ôá îÝðëåíáí ìå ôï ãëõêü íåñü ôçò ðçãÞò, ôá Üðëùíáí óôéò çëéüëïõóôåò
îÝñåò üðïõ óôÝãíùíáí êáé ôï áðüãåõìá ôá ìåôÝöåñíáí óôá óðßôéá ôïõò. Ôï
áêôùíýìéï åßíáé êõñéùíýìéï êáé ïöåßëåôáé óôï êôÞìá êÜðïéïõ ÖÝñôç, ï ïðïß-
ïò óôÜâëéæå ôá ãéäïðñüâáôÜ ôïõ óôç óðçëéÜ ôçò ðáñáëßáò áõôÞò. Óôïõ ÖÝñôç
>Óô´ ÖÝñôç >ÓöÝñôç.
124. ÔáñÜôóåò. ÅíÜìéóç ÷éëéüìåôñï óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, õðÜñ-
÷åé Ýíá ëéèüóôñùôï (êáëíôåñßìé). Ëüãù ôïõ åðéêëéíïýò åäÜöïõò, ïé êôßóôåò
êáôáóêåýáóáí ðåæïýëåò ãéá íá óôçñßîïõí ôï ëéèüóôñùôï. Ïé ðåæïýëåò áõôÝò
åßíáé øçëÝò êé üôáí óôÝêåóáé ðÜíù ôïõò âëÝðåéò êÜôù óáí áðü øçëÝò ôáñÜ-
ôóåò.
125. Ôñéáíôáöõëëßôóá. Öõôùíýìéï íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý ìå åëáéïðåñßâïëá êáé
äÜóïò êïõìáñéþí êáé ðïõñíáñéþí, áíÜìåóá óôá ïðïßá öõôñþíïõí áãñéïôñéá-
íôáöõëëéÝò.
126. Ôñåéò ÓõêéÝò. Öõôùíýìéï áíÜìåóá óôç ÌïíÞ ôïõ Ðñïäñüìïõ êáé óôá
ÐáëÜôéá, äßðëá óôï äñüìï ÓõêÞò-Âüëïõ, üðïõ õðÞñ÷áí ðáëéüôåñá ôñåéò óõêéÝò,
óôçí Üêñç åíüò áãñïý.
127. ÔóéñëïíÝñé. ¼íïìá ìéáò ðçãÞò óôçí áêôÞ ÃëõöïíÝñéá, ðñïò ôçí áêôÞ
ôçò ÖôÝñçò, üðïõ õðÜñ÷åé ìßá óðçëéÜ ìéêñþí äéáóôÜóåùí. Ôï íåñü áõôÞò ôçò
ðçãÞò ðñïêáëåß äéÜññïéá (ôóßñëá) óå üðïéïí ðéåé êáé ãé´ áõôü ôï ëÝìå Ôóéñ-
ëïíÝñé. ¼óïé Ý÷ïõí åðéóêåöèåß ôç óðçëéÜ êÜíïõí ëüãï ãéá ðáñÜîåíá ó÷Þìá-
ôá êáé äõóáíÜãíùóôåò åðéãñáöÝò ðÜíù óå ðÝôñåò êáé óôá ôïé÷þìáôÜ ôçò.
128. ÖôÝñç. Öõôùíýìéï ìéáò áêôÞò áíÜìåóá óôç Óýñôá êáé óôá ÃëõöïíÝñéá.
Ðñüêåéôáé ãéá øáñüôïðï üðïõ êáôåâáßíïõí ðïëëïß Óõêéþôåò ãéá íá øáñÝøïõí
êáé íá âãÜëïõí ìýäéá, á÷éíïýò êáé ðåôáëßäåò. Ç ðåñéï÷Þ ãýñù áðü ôçí áêôÞ
åßíáé õãñÞ êáé åýöïñç êáé öõôñþíïõí ðïëëÝò öôÝñåò.
129. ÖñáãêïóðçëéÜ. Óôçí áêôÞ Ðïýíôá, óå Ýíáí áðüôïìï êáé øçëü âñÜ÷ï,
äåêáðÝíôå ìÝôñá ðÜíù áðü ôçí åðéöÜíåéá ôçò èÜëáóóáò, õðÜñ÷åé ìßá áñêåôÜ
195
åõñý÷ùñç óðçëéÜ, ãíùóôÞ ùò ÖñáãêïóðçëéÜ.36 Ðñïóåããßæåôáé ìüíï áðü ôç
èÜëáóóá êáé ç áíáññß÷çóç ìÝ÷ñé ôçí åßóïäü ôçò åßíáé äýóêïëç. Óôç óðçëéÜ
áõôÞ Ý÷ïõí ôéò öùëéÝò ôïõò åêáôïíôÜäåò áãñéïðåñßóôåñá.
130. ÖõëÜêéï. Ðñüêåéôáé ãéá ôï ìéêñü ëéèüêôéóôï êôßñéï óôçí êïñõöÞ ôïõ
ëüöïõ Êïôñþíé, ôï ïðïßï Ýêôéóå ï óôñáôüò ðñéí áðü ôï 1940 ùò öõëÜêéï-ðáñá-
ôçñçôÞñéï. ÓÞìåñá åßíáé ìéóïåñåéðùìÝíï êáé äõóðñüóéôï ëüãù ôçò ðõêíÞò âëÜ-
óôçóçò.
131. ×áëÝâá. Êõñéùíýìéï áðü ôï ìåãÜëï ðåñéâüëé ôïõ ×áëÝâá ìå åëéÝò,
óõêéÝò êáé á÷ëáäéÝò êáé ìßá áãñïéêßá, ôï ïðïßï áãüñáóáí óôá 1920 ïé Óõêéþ-
ôåò Äçì. Í. Æá÷áñüò êáé Ãåþñ. ×áôæüðïõëïò êáé êáôÝ÷ïõí óÞìåñá ï Áíáóô.
ÁñÝôïò êáé ï Áð. Í. Æá÷áñüò.
132. ×áëêéÜ ôï ÑÝìá. Êõñéùíýìéï ìéáò ñåìáôéÜò íïôßùò ôïõ ïéêéóìïý, ðñïò
ôçí ðëåõñÜ ôçò Îõíüâñõóçò, üðïõ åß÷å ôï åñãáóôÞñé ôïõ, ðïëý ðáëéÜ, êÜðïéïò
÷áëêéÜò. Åäþ õðÞñ÷å êáé Ýíáò ìéêñüò áãñïôïðïéìåíéêüò ïéêéóìüò.
133. ×áëïñÝìáôá. Ðéï êÜôù áðü ôïõ ×áëêéÜ ôï ÑÝìá óõíáíôéïýíôáé äýï
ìéêñüôåñá ñÝìáôá, ãíùóôÜ ùò ×áëïñÝìáôá äéüôé óôéò ü÷èåò ôïõò ãßíïíôáé êáôï-
ëéóèÞóåéò êáé ï ôüðïò äåß÷íåé óáí ÷áëÜóìáôá.
134. ×áíôÜêéá. Ðåñéï÷Þ äßðëá óôéò Îéïýâåò êáé óôçí ÊïõìáñéÜ ìå åëáéïðå-
ñßâïëá, áíÜìåóá óôá ïðïßá õðÜñ÷ïõí ìéêñÜ ÷áíôÜêéá-íåñïóõñìÝò.
135. ×Üñáõëïò. Äõóåôõìïëüãçôï üíïìá ìéáò ðåñéï÷Þò óôá íïôéïäõôéêÜ ôïõ
ïéêéóìïý, ìå êÜðïéá åëáéïðåñßâïëá.
136. ×áôæÝéêá Þ ×áôæïðïõëÝéêá. Êõñéùíýìéï ìéáò ìéêñÞò ãåéôïíéÜò ôçò
ÓõêÞò äõôéêÜ ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ, üðïõ êôßóèçêáí, ãýñù óôá 1840, ôñßá óðßôéá
ôçò ïéêïãÝíåéáò ×áôæÞ-×áôæüðïõëïõ.
137. ×ïýíåò. Ðåñéï÷Þ óôá äõôéêÜ ôïõ ïéêéóìïý, áíÜìåóá óå ëüöïõò üðïõ ó÷ç-
ìáôßæåôáé äßïäïò (÷ïýíç_). Åäþ óçìåéþíïíôáé óõ÷íÜ ÷éïíïèýåëëåò ôï ÷åéìþíá
êáé öõóÜåé ðáãùìÝíïò áÝñáò.
138. ×ñéóôïãéáííÝéêá ÌáíôñéÜ. Êõñéùíýìéï êïíôÜ óôç ÌïíÞ ôïõ Ðñïäñüìïõ
êáé óôá ÐáëÜôéá, üðïõ åß÷áí ôá ìáíôñéÜ ôïõò ïé áäåëöïß ×ñéóôïãéÜííç.
36. Ãéá ôï ôïðùíýìéï áõôü âë. Êþóôáò ÊáñõäÜêçò, ÅíäéáöÝñïõóáé åíôõðþóåéò áðü
ìßáí åðßóêåøéí åéò ôçí Üãíùóôïí ÖñáãêïóðçëéÜ ôçò ÓõêÞò, Ôá÷õäñüìïò, Âüëïò, ö.
17.7.1955, ó. 2. Ï ÊáñõäÜêçò ìáò ðëçñïöïñåß üôé êÜðïéïé Óõêéþôåò áðïêáëïýóáí ôçí åí
ëüãù óðçëéÜ ÓáñÜíôá ÏíôÜäåò (äùìÜôéá) åðåéäÞ Ý÷åé óôï åóùôåñéêü ôçò 40 èáëÜìïõò-
óôïÝò.
196
ÃÅÙÑÃÉÏÓ Ê. ËÅËÇÓ
Ç ËÇÓÔÅÉÁ ÔÇÓ ÌÏÍÇÓ ÔÙÍ ÂÑÁÃÊÉÁÍÙÍ

ÓÔÉÓ 18 ÄÅÊÅÌÂÑÉÏÕ 1862
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ôá ÂñáãêéáíÜ âñßóêïíôáé óôï íïôéïäõôéêü Üêñï ôïõ íïìïý ôçò Êáñäßôóáò,
áíÜìåóá óôïõò íïìïýò ôçò ¢ñôáò, ôçò Áéôùëïáêáñíáíßáò êáé ôçò Åõñõôáíßáò,
óôçí áñéóôåñÞ ü÷èç ôïõ Á÷åëþïõ, óå áðüóôáóç 70 ðåñßðïõ ÷éëéïìÝôñùí áðü ôï
ÌïõæÜêé. Ç ðñþçí Êïéíüôçôá ôùí Âñáãêéáíþí áðïôåëïýíôáí áðü ôïõò ðáñá-
êÜôù 8 ïéêéóìïýò:1
ÂñáãêéáíÜ (õø. 633 ì.)
ÃñéìðéáíÜ (õø. 400 ì.)
ÄÝíôñïò (õø. 600 ì.)
Íåï÷þñéá (õø. 420 ì.)
Íïýëåò (õø. 560 ì.)
ÎåñÜêéá (õø. 740 ì.)
ÐëÜãéá (õø. 740 ì.)
Ñüãêéá (õø. 830 ì.)
Ëüãù ôïõ äýóâáôïõ ôçò ðåñéï÷Þò Ý÷ïõí äçìéïõñãçèåß, êáôÜ êáéñïýò, êáé ìåñé-
êïß Üëëïé ìéêñïïéêéóìïß-ãåéôïíéÝò, üðùò: ¢ãéïò Íéêüëáïò, ÁìðÝëéá, Êáìßíéá,
ÊåñáóéÝò, ËáãêáäÜêéá, ÌÜôæçñáò, Ìá÷áëÜò, Ðáëéï÷þñé, ÐïôáìÜêé, ÑáÀíéóôá,
ÓðáñôÞò, ÓôáõñïðÞêé,2 Ôóéüñäéáêáò, ÖëùñÝóéá Þ Îçñüëáêáò êáé Öôåñïýóéï.3
Ìå ôçí äçìéïõñãßá ôùí íÝùí äÞìùí, ôá ÂñáãêéáíÜ ïñßóèçêáí Ýäñá ôïõ ÄÞìïõ
ôïõ Á÷åëþïõ, óôïí ïðïßï õðÜãïíôáé ïé ïéêéóìïß ÂñáãêéáíÜ, ìå ôïõò ìéêñïïé-
êéóìïýò ôïõ, Áñãýñé (õø. 880 ì.), Êáôáöýëëé (õø. 1000 ì.) êáé ÌÜñáèïò (õø.
640 ì.).
Ç ÌÏÍÇ ÔÇÓ ÌÅÔÁÌÏÑÖÙÓÇÓ ÔÙÍ ÂÑÁÃÊÉÁÍÙÍ

Ç ÌïíÞ ôçò Ìåôáìüñöùóçò ôïõ ÓùôÞñá âñßóêåôáé óôïí ïéêéóìü ÐëÜãéá, óôç
äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ âïõíïý ÌåñìéôæÜëá, êáé áðÝ÷åé áðü ôá ÂñáãêéáíÜ ãýñù
óôá 3 ÷éëéüìåôñá. Ôï êáèïëéêü ôçò áíåãÝñèçêå ôï 16554 êáé ï íÜñèçêÜò ôïõ
1. Âë. ÊÅÄÊÅ, Óôïé÷åßá óõóôÜóåùò êáé åîåëßîåùò ôùí ÄÞìùí êáé ÊïéíïôÞôùí. 21.
Íïìüò Êáñäßôóçò, ÁèÞíáé 1962, 74-75.
2. ÓôáõñïðÞêé} ìÜëëïí ÓôáõñïðÞãé. Ðñïöáíþò áðü ôçí ýðáñîç ìéáò óôáõñïðçãéáêÞò
ìïíÞò, ç ïðïßá ðñÝðåé íá åßíáé ç ÌïíÞ ôçò Ìåôáìüñöùóçò ôùí Âáãêéáíþí.
3. Ôéò ðëçñïöïñßåò áõôÝò ïöåßëïõìå óôïí ê. Êþóôá Êïýôóéêï.
4. Âë. Áííßôá ÐñáóóÜ, Ôá ÂñáãêéáíÜ ôçò Êáñäßôóáò, ÉóôïñéêÝò êáé ëáïãñáöéêÝò
áíáæçôÞóåéò áðü Ýíá îå÷áóìÝíï ÷ùñéü ôùí ÁãñÜöùí, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 20 (1991)
117.
197
Åéê. 1. Ç ÌïíÞ ôçò Ìåôáìüñöùóçò ôïõ ÓùôÞñá ôùí Âñáãêéáíþí.
(Ç öùôïãñáößá, üðùò êáé ç åðüìåíç, åßíáé ôçò 7çò Åöïñåßáò Âõæáíôéíþí Áñ÷áéïôÞ-
ôùí ôçò ËÜñéóáò, 1990).
áíåãÝñèçêå êáé éóôïñÞèçêå ôï 1797.5 Ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ ÷ñüíïõ, ç ìïíÞ áðÝ-
êôçóå áîéüëïãç, ãéá ôçí ðåñéï÷Þ, ðåñéïõóßá êáé åß÷å ãßíåé ï ÷þñïò óôïí ïðïßï
ðïëëïß êÜôïéêïé ôùí ãýñù ðåñéï÷þí áóöÜëéæáí ôá ôéìáëöÞ áíôéêåßìåíÜ ôïõò,
ãéá íá ôá ãëéôþóïõí áðü ôéò áñðáêôéêÝò äéáèÝóåéò ôùí ëçóôþí. Ï ìåãÜëïò
áñéèìüò ôùí áíôéêåéìÝíùí, ôá ïðïßá öõëÜóóïíôáí óôç ìïíÞ, ðñïêÜëåóå ôï
åíäéáöÝñïí êÜðïéùí ëçóôþí. ÊáôÜ ôïí Â. Êùôóéþñç, êÜðïéïé íôüðéïé áóåâåßò
óõíåíïÞèçêáí ìå ôïõò áëâáíïýò óôñáôéþôåò ôïõ ïèùìáíéêïý áðïóðÜóìáôïò ðïõ
Ýäñåõå óôï ÷ùñéü Ìåóüðõñãïò (Óïõìåñïý) ôçò ¢ñôáò ãéá íá ëåçëáôÞóïõí ôçí
ìïíÞ. Ôç íý÷ôá, ëïéðüí, ôçò 18çò Äåêåìâñßïõ ôïõ 1862, ìßá ïìÜäá 17 Áëâáíþí,
õðü ôïí ëï÷ßá ÔóÝôóá, åéóÞëèå óôç ìïíÞ áðü Ýíá áíïé÷ôü ðïñôïðáñÜèõñï êáé
ðñïÝâç, áñ÷éêþò, óôçí óöáãÞ ôùí áôüìùí ðïõ âñßóêïíôáí åêåß.6
5. Ôçí ó÷åôéêÞ åðéãñáöÞ ôçò áíÝãåñóçò êáé éóôüñçóçò äçìïóßåõóå ôï 1929 ï ìçôñï-
ðïëßôçò ÉåæåêéÞë (Áé Éåñáß Ìïíáß ôçò Ðßíäïõ, åðéìÝëåéá Ãåþñ. ÊëÞìïò, Êáñäßôóá 19932,
54) ìå êÜðïéá ëÜèç ôá ïðïßá äéüñèùóå ç Áííßôá ÐñáóóÜ (ü.ð., ó. 117).
6. Âë. Âáó. Å. Êùôóéþñçò, ÉåñÜ ÌïíÞ Ìåôáìïñöþóåùò ôïõ ÓùôÞñïò Âñáãêéáíþí
ÁñãéèÝáò, ÁèÞíáé 1970, 8-12.
198
Ôï Ýããñáöï, ôï ïðïßï èá ðáñïõóéÜóïõìå óôç ìåëÝôç ìáò, áíáöÝñåé ùò õðåý-
èõíïõò ôçò ëçóôåßáò äýï Üôïìá: ôïí ÔæÝôæï êáé ôïí ÍåôæÝðç. Ôá Üôïìá ðïõ
äïëïöüíçóáí ïé ëçóôÝò åí øõ÷ñþ åßíáé ôá åîÞò åöôÜ:7
1) Ï çãïýìåíïò ÊùíóôÜíôéïò, áðü ôá ÂñáãêéáíÜ.
2) Ôï ðáéäß ôïõ çãïõìÝíïõ.8
3) Ìßá ìïíá÷Þ ôçò ìïíÞò.
4) Ï Óðýñïò ÂÜãêáò.
5) Ï ÈáíÜóçò Êáñáãêïýíçò.
6) Ï ÊïóìÜò ÊíÜñçò.
7) Ç õðçñÝôñéá ôçò ìïíÞò ÂÜããéù (ÅõáããåëÞ).
Öåýãïíôáò, ïé ëçóôÝò ðÞñáí ìáæß ôïõò ü,ôé âñÞêáí óôç ìïíÞ: 255.775 ãñüóéá
êáé «äýï èçóáõñïýò». ÊáôÜ ôïí Â. Êùôóéþñç, ôç íý÷ôá ôïõ ìåãÜëïõ êáêïý
âñéóêüôáí óôç ìïíÞ êáé ï åöçìÝñéïò ôùí Âñáãêéáíþí ðáðá-ÈáíÜóçò Ïéêïíü-
ìïõ. Áõôüò, ãéá íá ãëéôþóåé, Üñðáîå ôï ìá÷áßñé åíüò Áëâáíïý, ôïí óêüôùóå
êáé åîáöáíßóèçêå.9 Ïé ëçóôÝò-äïëïöüíïé áðïêáëýöèçêáí 4 ìÞíåò ìåôÜ, óôï
÷ùñéü Ìåãáëü÷áñç (Ìðüôóé) ôçò ¢ñôáò. ÓõíåëÞöèçóáí, äéêÜóèçêáí óôá ÃéÜí-
íåíá, êáôáäéêÜóèçêáí óå èÜíáôï êáé åêôåëÝóèçêáí.10 Ôá êëïðéìáßá, üóá äåí
åß÷áí ÷áèåß, åðåóôñÜöçóáí óôç èÝóç ôïõò. Ôï ìåãÜëï öïíéêü áðïèáíÜôéóáí
áñãüôåñá óôç ìïíÞ, óêáëßæïíôáò ôçí ðáñáêÜôù åíèýìçóç ðÜíù áðü ôçí åßóï-
äï ôïõ íÜñèçêá:11
«1862 á'õôü ôü èá[õìá ?ïðïõ /åãéíå óÝ ôï[õôï ôü ìïíáóôÞñéïí. Ìßá âñáäéÜ 'åêü-
ðçêå "ï ÊùíóôÜíôéïò êé /áëëïé 6».
ÔÁ ÊËÏÐÉÌÁÉÁ ÔÇÓ ÌÏÍÇÓ ÔÙÍ ÂÑÁÃÊÉÁÍÙÍ

¼,ôé Þôáí ãíùóôü ãéá ôçí ëçóôåßá ôï ïöåßëïõìå óôçí ðñïáíáöåñüìåíç åðé-
ãñáöÞ êáé óôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç ôçí ïðïßá êáôÝãñáøå ï Â. Êùôóéþñçò. Ôþñá,
÷Üñç óå Ýíá ôåôñáóÝëéäï Ýããñáöï ðïõ åíôïðßóáìå óôï Éóôïñéêü Áñ÷åßï ôïõ
Õðïõñãåßïõ ôùí Åîùôåñéêþí (ÉÁÕÅ), Ý÷ïõìå óôç äéÜèåóÞ ìáò ôïí ðëÞñç êáôÜ-
ëïãï ôùí êëïðéìáßùí. Óôïí êáôÜëïãï áõôü, ï ïðïßïò åßíáé áíôßãñáöï ôïõ ðñù-
ôïôýðïõ, ôá ëÜöõñá ôùí ëçóôþí åßíáé êáôá÷ùñéóìÝíá óå Ýîé åíüôçôåò, ùò åîÞò:
á) Ôá óêåýç êáé Üëëá áíôéêåßìåíá ôçò ìïíÞò.
â) Ôá áìáíÝôéá,12 äçëáäÞ üóá ðñÜãìáôá öýëáãáí óôç ìïíÞ êÜôïéêïé ôçò
ðåñéï÷Þò.
ã) Ôá ðñÜãìáôá ôçò äïëïöïíçìÝíçò êáëïãñéÜò.
7. Ôá ïíüìáôá ôùí äïëïöïíçìÝíùí áíáöÝñïíôáé óôï Ýããñáöï ôï ïðïßï èá ðáñïõ-

óéÜóïõìå ðáñáêÜôù.
8. Ðñïöáíþò ï çãïýìåíïò Ýãéíå ìïíá÷üò üôáí ÷Þñåøå, áöïý åß÷å êáé Ýíáí ãéï.
9. Âë. Âáó. Å. Êùôóéþñçò, ü.ð., ó. 10.
10. Âë. Âáó. Å. Êùôóéþñçò, ü.ð., ó. 11-12.
11. Âë. Âáó. Å. Êùôóéþñçò, ü.ð., ó. 8.
12. ÁìáíÝôéá< ôïõñ. emanet} ðáñáêáôáèÞêç, öýëáîç.
199
ä) Ôá ðñÜãìáôá ôïõ ÃéáííÜêç Ïéêïíüìïõ.
å) Ôá ðñÜãìáôá ôïõ ÍéêïëÜêç ÔóÜêáëïõ áðü ôá ÓéëéðéáíÜ, äçëáäÞ áðü ôï
óçìåñéíü Êáôáöýëëé.
óô) Ôá ðñÜãìáôá ôïõ ÃéáííÜêç ÊïóõâÜêç áðü ôï Ìðüôóé, äçëáäÞ áðü ôçí
óçìåñéíÞ Ìåãáëü÷áñç ôçò ¢ñôáò.
Ôïí êáôÜëïãï «ôùí êëáðÝíôùí åéäþí êáé ÷ñçìÜôùí» óõíÝôáîáí ïé Âñáãêéá-
íßôåò Âáóßëçò Ôóßíáò, ÃéáííÜêçò Êþôóéïò êáé Íéêïëüò ÓôÜèçò êáé ïé ðëçñå-
îïýóéïé ôùí ÷ùñéþí Ãéáííïýëçò Ïéêïíüìïõ, ÄçìÞôñçò ÓôÜèçò êáé ËÜìðñïò
ÆÞêáò.
Óôçí óõíÝ÷åéá åêäßäïõìå ôïí êáôÜëïãï, ï ïðïßïò åßíáé áíôßãñáöï êáé ü÷é ðñù-
ôüôõðï, ó÷ïëéÜæïíôÜò ôïí üðïõ åßíáé äõíáôü.
ÊáôÜëïãïò ô[ùí êëáðÝíôùí å'éä[ùí êáß ÷ñçìÜôùí

' Áíôßãñáöïí 658
1862 Äåêåìâñßïõ 18, Ôñßôç îçìåñþíïíôáò, 'åðÜôçóáí ôü ÌïíáóôÞñé Âñáãêéá-
íÜ ðáñÜ ô[ùí êáêïýñãùí êáß 'åöüíåõóáí ôüí "çãïýìåíïí ðáðá-ÊùíóôÜíôéïí 'áðü
ÂñáãêéáíÜ êáß 'åðßôñïðïí ôï[õ "áãßïõ Ëáñßóçò, ôüí ìïíïãåíÞ ô[çò ðáðá-Êßêéíáò
/åãêïí[ïí], êáß ôü ðáéäß ôï[õ "çãïõìÝíïõ, ôüí ÈáíÜóç Êáñáãêïýíçí, ôÞí êáëü-
ãñéáí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ, ôüí Óðýñïí ÂÜãêáí, ôüí ÊïóìÜ ÊíÜñç, ôÞí ÂÜãêù äïõ-
ëåýôñáí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ, ôü ?ïëïí "åðôÜ /áíèñùðïé, êáß 'åð[çñáí ?ïëçí ôÞí ÷ñç-
ìáôéêÞí êáôÜóôáóéí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ êáôÜ ôÞí "õðïãñáöÞí ôï[õ "çãïõìÝíïõ êáß
ìÝ ôÞí âïýëáí ô[çò " Áãßáò Ìåôáìïñöþóåùò ãñüóéá êáß ìåôñçôÜ äéÜöïñåò ìïíÝ-
äåò13 äéáêïóßáò ðåí[çíôá ðÝíôå ÷éëéÜäåò êáß "åðôáêüóéá "åâäïì[çíôá ðÝíôå ãñüóéá,
íïýìåñïí 255.775 êáôÜ ôü êáôÜóôé÷ïí ô[çò êÜèå ÷ñïíé[áò, 'åð[çñáí êáß ôïýò äýï
èçóáõñïýò êáß ëïéðÜ "ùò 'åäüèçóáí 'ïíïìáôçäüí êáß 'áìáíÝôéá êáß 'áðïèÞôñáò14
ô[ùí ×ñéóôéáí[ùí..
1. ?åíá êïõôß ìåãÜëïí
1. ?åíá êïõôß ìéêñüôåñïí
1. ?åíá ðïôÞñé 'áóçìÝíéïí êéïëôæÝò15
1. ?åíá "ïìïßùò êáôþôåñïí
4. ôÝóóáñåò êáíäýëáé 'áóçìÝíéáé êéïõëôæÝò
1. ?åí Å'õáããÝëéïí 'áóçìÝíéïí êéïëôæÝò
1. ?åíá êõñéæÜíé(;) "ïìïßùò
1. ?åíá èõìéáôü êáôþôåñï
1. ?åíá äéóêÜñé
1. ìßá ëáâßäá ôï[õ ðïôçñßïõ
2. äýï ÷ïõëéÜñéá16 'áóçìÝíéá
13. ÄéÜöïñåò ìïíÝäåò} äéÜöïñùí åéäþí íïìßóìáôá ôá ïðïßá êõêëïöïñïýóáí óôçí ïèù-
ìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá.
14. ÁðïèÞôñá} ßóùò, áóöÜëéóç, öýëáîç
15. ÊéïëôæÝò} ðéèáíüí óêáëéóìÝíï.
16. ×ïõëéÜñéá} êïõôÜëéá.
200
2. äýï ìá÷áßñéá 'áóçìÝíéá
2. äýï ðéñïýíéá 'áóçìÝíéá
2. äýï ôÜóéá17 'áóçìÝíéá óáâáôëÞôéêá, 1 ëßôñá18 ôü ?åíá.
1. ?åíá ôÜóé ðáëáéü ëçôñéÜñéêïí19 êéïõëôæÝò
1. ?åíá ðïôÞñé 'áóçìÝíéïí äéÜ "ñáêÞ.20
ó.2.
2. äýï âï[õëåò21 ô[çò " Áãßáò Ìåôáìïñöþóåùò
ÔÜ ?ïóá 'áìáíÝôéá
22
1. ?åíá êïìðïýñç ôï[õ Âáóßëç ØÞíá
1. ?åíá 'áóçìïæþíáñïí ôï[õ 'éäßïõ
1. ?åíá æåõãÜñé óêïõëáñßêéá âåíÝôéêá ôï[õ 'éäßïõ
2. äýï ôåôñáâÜããåëá 'áóçìÝíéá ôï[õ ÃåùñãÜêç Ï'éêïíüìïõ
1. ?åíá êïìðïýñé 'áóçìÝíéïí ôï[õ 'éäßïõ
5. ðÝíôå æÜñöéá23 'áóçìÝíéá ôï[õ 'éäßïõ
1. ?åíá ðéÜôïí ôï[õ ãëõêï[õ ôï[õ 'éäßïõ
5. ðÝíôå ÷ïëéÜñéá ôï[õ ãëõêï[õ 'áóçìÝíéá ôïõ 'éäßïõ
1. ?åíá äáêôõëßäé á'õô[çêá(;) ôï[õ 'éäßïõ, ôéìçìÝíïí 50 ôÜëëçñá
1. ?åíá êïõìðïýñç 'áóçìÝíéïí ôï[õ ÔæÝëéï Êïëßæïõ
1. ?åíá ôïõöÝêé ôï[õ 'éäßïõ
1. ?åíá 'áóçìïæïýíáñïí ôï[õ Êùóôáíô[ç Èüäï
1. ?åíá æåõãÜñé óêïõëáñßêéá ìá÷ìïõôéÝäåò24 ôï[õ 'éäßïõ
5. ðÝíôå êáñöïâÝëïíá ôï[õ 'éäßïõ
1. [?åíá] ôïõöÝêé ôï[õ 'éäßïõ
1. ?åíá 'áóçìïæïýíáñï ôï[õ Ãåþñãç ÐëÞôæá
1. ?åíá æåõãÜñé óêïõëáñßêéá ôï[õ 'éäßïõ
1. ?åíá ôïõöÝêé ôï[õ 'éäßïõ
1. ìßá 'áóçìùóéÜ25 ôï[õ 'éäßïõ
1. [ìßá] ìáãêïýñá ôï[õ 'éäßïõ
ÔÜ ?ïóá =çôáí ô[çò êáëüãñáéáò
ãñ. 2600 /çôïé äýï ÷éëéÜäåò êáß "åîáêüóéá ãñüóéá =çôáí å'éò ìåôñçôÜ ô[çò êáëü-
ãñáéáò. ÔÜ å=é÷å äéÜ ôÞí øõ÷Þí ôçò.
17. ÔÜóé<ôïõñ. tas} êýðåëï, ãáâÜèá.

18. Ëßôñá} ìïíÜäá ìÝôñçóçò ôùí õãñþí, ôï 1/3 ôçò ïêÜò (133,33 äñÜìéá Þ 426,66 ãñáì-
ìÜñéá).
19. ËéôñéÜñéêï} ÷ùñéôéêüôçôáò ìéáò ëßôñáò.
20. ÑáêÞ} ôóßðïõñï.
21. Âïýëåò} óöñáãßäåò.
22. Êïìðïýñé} üðëï.
23. ÆÜñöéá, ôá} èÞêåò ãéá ðïôÞñéá.
24. Ìá÷ìïõôéÝäåò} ÷ñõóÜ ïèùìáíéêÜ íïìßóìáôá ìå ôïí óïõëôÜíï Ìá÷ìïýô Â´ (1808-
1839).
25. ÁóçìùóéÜ} ìÜëëïí ôá áóçìÝíéá óôïëßäéá ôçò åðßóçìçò åíäõìáóßáò.
201
1. ?åíá 'áóçìïæïýíáñï ô[çò 'éäßáò
1. ?åíá ÷áìáúëß 'áóçìÝíéï
2. äýï óôáõñïýò
1. ìßá 'áóçìïóéÜ
1. ?åíá äá÷ôõëßäé ìáëáìáôÝíéïí26
3. ôñßá äá÷ôõëßäéá 'áóçìÝíéá
1. ?åíá öüñåìá ìåôáîùôüí ìÝ ÷ñõóÜ ÷Üñôæéá27
ó.3.
2. äýï êáëáìÜôåò(;) ìåôáîùôÝò
10. äÝêá ìáíäýëéá êáëÝìéá
1. ?åíá ?åôåñï öüñåìá 'åëáöñü
? Ïóá ôï[õ ÃéáííÜêç Ï'éêïíüìïõ 'áðïèÞôñá.
1. ?åíá æåõãÜñé óêïõëáñßêéá ìáëáìáôÝíéá
1. ?åíá æåõãÜñé "ïìïßùò ìá÷ìïõôéÝäåò
1. ?åíá 'áóçìïæïýíáñïí
200. äéáêüóéá ãñüóéá å=é÷åí "ï Ï'éêïíüìïò å'éò ôÞí óáêï[õëáí28 ôïõ
? Ïóá ôï[õ ÍéêïëÜêç ÔæÜêáëïõ 'áðü ÓéëéðéáíÜ29
1. ?åíá êïìðïýñé 'áóçìÝíéïí
5. ðÝíôå ôïêÜäåò30 ðáëáéÝò
1. ?åíá öïõíéêëßêé(;)
1. ?åíá ôÜóé 'áóçìÝíéïí ðáëáéü
? Ïóá 'áìáíÝôéá ôï[õ ÃéáííÜêç ÊïóéâÜêç 'áðü Ìðüôæé31
1. ?åíá êïìðïýñé 'áóçìÝíéïí
1. ?åíá æåõãÜñé ðáëÜóêåò 'áóçìÝíéåò
1. ?åíá öéóéêëßêé "ïìïßùò
1. ?åíá ÷áñìéðß(;) "ïìïßùò
1. ?åíá "ùñïëüãé ôï[õ "çãïõìÝíïõ
8. 'ïêôþ ôïõöÝêéá ÷áñßóìáôá å'éò ôÞí " Áãßáí ìåôáìüñöùóéí ïé ×ñéóôéáíïß.
ÔÜ 'áíùôÝñù å'éäÞóìáôá32 'åðÜñèçóáí 'áðü ôü ìïíáóôÞñé ÂñáãêéáíÜ 'áðü ôïýò
öïíéÜäåò, ìÝ öüâïí èåï[õ êáß âÜñïò ô[çò øõ÷[çò ìáò êáß "õðïöáéíüìåèá.
×ùñéáíïß Âñáãêéáíßôåò
Âáóßëçò ÔæÞíáò
ÃéáííÜêçò Êüôæïò
Íéêïëü ÓôÜèçò
26. ÌáëáìáôÝíéï} ÷ñõóü.

27. ×Üñôæéá} ôá ãáúôÜíéá ôïõ öïõóôáíéïý.
28. Óáêïýëá} ðïñôïöüëé, ï ÷þñïò óôç æþíç ôïõ Üíäñá üðïõ Ýêñõâå ôá ÷ñÞìáôá.
29. ÓéëéðéáíÜ} ôï óçìåñéíü Êáôáöýëëé ôçò Êáñäßôóáò.
30. ÔïêÜäá} ç æþíç ôçí ïðïßá öïñïýóáí ðÜíù áðü ôï åðáíùöüñé.
31. Ìðüôæé} ç óçìåñéíÞ Ìåãáëü÷áñç ôçò ¢ñôáò.
32. ÅéäÞóìáôá} åßäç, ðñÜãìáôá, áíôéêåßìåíá.
202
Ï"é ðëçñåîïýóéïé ô[ùí ÷ùñßùí íÜ ôÜ æçôÞóùìåí ?ïóá å'éäÞóìáôá 'åð[çñáí "ï ÔæÝô-
ôæïò êáß ÍåôæÝðçò ôïõ ìïíáóôçñßïõ "ïìïßùò êáß ÷ñÞìáôá.
Ãéáííïýëçò Ï'éêïíüìïõ
ÄçìÞôñçò ÓôÜèçò
ËÜìðñïò Æ[çêáò
ó.4
Å'éò ÷ñÞìáôá ìåôñçôÜ êáôÜ ôü êáôÜóôé÷ïí ?ïðïõ ôÞí êÜèå ÷ñïíéÜ ìÝ ôÞí "õðï-
ãñáöÞ ôï[õ "çãïõìÝíïõ êáß ìÝ ôÞí âïýëáí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ, "ùò öáßíåôáé, ôü ðïóüí
ãñüóéá êáß äéÜöïñåò ìïíÝäåò ãñüóéá 255.775.-
ÐÇÃÇ. ÉÁÕÅ, 1862/ÁÁÊ
Åéê. 2. Ç ÌïíÞ ôçò Ìåôáìüñöùóçò ôïõ ÓùôÞñá ôùí Âñáãêéáíþí.

Óôï êÝíôñï ôï êáìðáíáñéü êáé áñéóôåñÜ ï îåíþíáò.
203
Äñ ÄÇÌÇÔÑÉÏÓ ÊÁÑÁÌÐÅÑÏÐÏÕËÏÓ
ÇÔÁÍ ÌÁÓÏÍÏÓ Ï ÑÇÃÁÓ;

Ôï åñþôçìá áí ï ÑÞãáò Þôáí ìáóüíïò Ý÷åé ðïëëÝò öïñÝò äéáôõðùèåß, üðùò êáé
ðñüóöáôá óå åêðïìðÞ ãé´ áõôüí óôçí ÅÔ3, ôçí çìÝñá ôçò åèíéêÞò åðåôåßïõ ôçò
25çò Ìáñôßïõ 2002, áðü ôïí ê. Âáóßëç Âáóéëéêü. Åñþôçìá ôï ïðïßï, ùóôüóï,
Ýìåéíå áíáðÜíôçôï.
ÓõãêåêñéìÝíç áðÜíôçóç, üìùò, óôï åñþôçìá èá äïèåß áöïý ãßíåé äéåñåýíçóç
ôùí Ýñãùí ôïõ ÑÞãá, ãéá íá äéáðéóôùèåß áí óõãêåíôñþíïíôáé åêåßíá ôá óôïé-
÷åßá, ôá ïðïßá èá åíéó÷ýóïõí ôçí Üðïøç üôé Þôáí Þ áíôßèåôá üôé äåí Þôáí
ìáóüíïò. Ï ÑÞãáò åß÷å óõããñÜøåé áñêåôÜ Ýñãá, óôá ïðïßá, áí êáé ðïëëÜ åßíáé
ìåôáöñÜóåéò îÝíùí âéâëßùí, êáôáãñÜöåé êáé ôéò ðñïóùðéêÝò ôïõ áíôéëÞøåéò.
ÐñÝðåé, åðßóçò, íá äéåñåõíçèïýí ôá Ýããñáöá óýëëçøçò, áíÜêñéóçò êáé èáíÜ-
ôùóÞò ôïõ, ôá ïðïßá Ý÷ïõí Ýñèåé óôç äçìïóéüôçôá áðü ôïõò Áéì. ËåãñÜíä êáé
Ê. ¢ìáíôï.1 ÅðéóôïëÝò ôïõ ÑÞãá äõóôõ÷þò ìÝ÷ñé óÞìåñá äåí Ý÷ïõí åíôïðéóèåß,
ðáñ´ üëïí üôé åß÷å ìå ðïëëïýò áëëçëïãñáößá, üðùò áíáãñÜöåôáé óôá Ýããñáöá.2
Ç äéåîïäéêÞ ìåëÝôç ôùí Ýñãùí ôïõ ÑÞãá ðïõ äéåíåñãÞèçêå äåí ðñïóÝöåñå
óôïé÷åßá, ôá ïðïßá íá åíéó÷ýïõí ôç ìáóïíéêÞ ôïõ éäéüôçôá, üðùò åðßóçò áðü
ôá Ýããñáöá ðïõ Ý÷ïõí äéáóùèåß äåí áíåõñßóêåôáé äçëùôéêü ôçò ôåêôïíéêÞò ôïõ
éäéüôçôáò Þ áí ìõÞèçêå Þ áí åß÷å ãíùñßóåé êÜôé ó÷åôéêÜ ìå ôïí ôåêôïíéóìü.
Ôá äçìïóéåýìáôá, ðïõ Ý÷ïõí áíáãñÜøåé ðùò ôÜ÷á ï ÑÞãáò åß÷å ìõçèåß óôïí
ôåêôïíéóìü, åßíáé ìåôáãåíÝóôåñá, óôçñßæïíôáé óå õðïèÝóåéò êáé ðéèáíïëïãïýí
ôçí ôåêôïíéêÞ ôïõ éäéüôçôá, ÷ùñßò íá âáóßæïíôáé óå éóôïñéêÜ ôåêìÞñéá. Áí ï
ÑÞãáò Þôáí ìáóüíïò èá ðåñßìåíå êáíåßò íá âñåé óôá Ýñãá ôïõ ìåñéêÝò êáôá-
ãåãñáììÝíåò èÝóåéò, üðùò Þôáí óõíÞèåéá êáôÜ ôçí ãáëëéêÞ åðáíÜóôáóç. Áðå-
íáíôßáò, ï ÑÞãáò ü÷é ìüíï äåí áíáöÝñåé ôÝôïéåò áðüøåéò, áëëÜ áíáãñÜöåé êáé
èÝóåéò äçëùôéêÝò ôùí èñçóêåõôéêþí ôïõ áíôéëÞøåùí. ÊáôùôÝñù ðáñáôßèåíôáé
ïñéóìÝíá óôïé÷åßá ðïõ Ý÷ïõí óõãêåíôñùèåß êáôÜ ôç äéåíåñãçèåßóá Ýñåõíá ôùí
Ýñãùí ôïõ:
1. Åßíáé ãíùóôü üôé ï ÑÞãáò ìåôÝöñáóå ôï ãáëëéêü óýíôáãìá ôïõ 1793. ¼ìùò
äéáðéóôþíåôáé üôé óôçí ÅðáíáóôáôéêÞ ÐñïêÞñõîç, ç ïðïßá áðïôåëåß ôï ðñþôï
ìÝñïò ôïõ óçìáíôéêïý ôïõ Ýñãïõ ÍÝá ÐïëéôéêÞ Äéïßêçóéò, ðáñáëåßðåé ôçí áíá-
1. Âë. Áéì. ËåãñÜíä-Óð. ËÜìðñï, ÁíÝêäïôá Ýããñáöá ðåñß ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ êáé ôùí
óõí áõôþ ìáñôõñçóÜíôùí, ÁèÞíçóéí 1891, öùôïìç÷áíéêÞ åðáíÝêäïóç ìå ôçí ðñïóèÞêç
åõñåôçñßïõ áðü ôçí ÅðéóôçìïíéêÞ Åôáéñåßá ÌåëÝôçò Öåñþí-ÑÞãá, ÁèÞíá 1996, â´ Ýêäï-
óç ÁèÞíá 2000} Êùí. ¢ìáíôïò, ÁíÝêäïôá Ýããñáöá ðåñß ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ, ¢èÞíá 1930,
öùôïìç÷áíéêÞ åðáíÝêäïóç ìå ôçí ðñïóèÞêç åõñåôçñßïõ áðü ôçí ÅðéóôçìïíéêÞ Åôáéñåßá
ÌåëÝôçò Öåñþí-Âåëåóôßíïõ-ÑÞãá, ÁèÞíá 1997.
2. Âë. Áéì. ËåãñÜíä, ü.ð., ó. 7, 9, 13, 65, 67, 69, 73, 89, 99.
204
öïñÜ óôï ÕðÝñôáôïí Ïí,3 ðïõ ðåñéÝ÷åôáé óôï ãáëëéêü êåßìåíï, óýìöùíá ìå ôá
ðáñáôéèÝìåíá óå áíôéóôïé÷ßá êåßìåíá:
« En consequence, Il proclame, en presence de l' Etre supreme la declaration
suivante des droits de l' homme et du citoyen», (ç õðïãñÜììéóç äéêÞ ìáò).
«(...) êçñýôôåôáé ëáìðñïöáí[ùò "ç 'áêüëïõèïò äçìïóßá öáíÝñùóéò ô[ùí ðïëõôßìùí
äéêáßùí ôï[õ 'áíèñþðïõ êáß ôï[õ 'åëåõèÝñïõ êáôïßêïõ ôïýôïõ ôï[õ âáóéëåßïõ».
Íïìßæïõìå üôé, áí ï ÑÞãáò Þôáí ìáóüíïò, èá ìíçìüíåõå áõôÞí ôçí éäéáßôå-
ñçò óçìáóßáò, áðü ôåêôïíéêÞò ðëåõñÜò, Ýêöñáóç êáé ìÜëéóôá èá ôçí ôüíéæå
éäáßôåñá. Åðéóçìáßíåôáé, ðÜíôùò, üôé ï ÑÞãáò ãíþñéæå ôïí üñï «õðÝñôáôïí üí»,
åöüóïí ôïí ÷ñçóéìïðïéåß óôç ìåôÜöñáóç ôïõ âéâëßïõ ôïõ ÍÝïò ÁíÜ÷áñóéò,
(ÂéÝííç 1797).
2. Óôï ßäéï Ýñãï, ôçí ÅðáíáóôáôéêÞ ÐñïêÞñõîç, êáé ìÜëéóôá óôï ôìÞìá ðïõ
äåí ðåñéÝ÷åôáé óôï ãáëëéêü êåßìåíï êáé åßíáé äéêÞ ôïõ ðñïóèÞêç, Ý÷åé ìßá
öñÜóç ÷áñáêôçñéóôéêÞ ôùí áíôéëÞøåùí ôïõ ÑÞãá. ÓõãêåêñéìÝíá ôïíßæåé üôé ôá
öõóéêÜ äßêáéá åßíáé «èåüèåí», äçë. áðü ôïí Èåü äïóìÝíá:
«(...) íÜ 'åêâïÞóç ìåãáëïöþíùò, 'åíþðéïí ðÜóçò ô[çò Ï'éêïõìÝíçò, ìÝ âñïíôþäç
êñáõãÞí, ôÜ "éåñÜ êáß /áìùìá äßêáéá, "ïðïý èåüèåí ô{[ù 'å÷áñßóèçóáí äéÜ íÜ æÞóç
"çóý÷ùò 'åðÜíù å'éò ôÞí ãÞí». (Ç õðïãñÜììéóç äéêÞ ìáò).
Ç èÝóç áõôÞ ôïõ ÑÞãá åßíáé äéáöïñåôéêÞ áðü ôçí öõóéïêñáôéêÞ áíôßëçøç
ôçò åðï÷Þò ôïõ, ðïõ äÝ÷åôáé ùò ðçãÞ ôùí äéêáßùí ôçí Öýóç.
3. Åðßóçò óôçí ÅðáíáóôáôéêÞ ÐñïêÞñõîç, óôï êåßìåíï ðïõ ðñüóèåóå êáôÜ ôçí
ìåôÜöñáóç, áíáãñÜöåé üôé «üëïé ðëÜóìáôá Èåïý åßíáé êáé ôÝêíá ôïõ ðñùôï-
ðëÜóôïõ». Ç Ýêöñáóç áõôÞ õðïäçëþíåé ìßá óõãêåêñéìÝíç ïñèüäïîç ÷ñéóôéáíé-
êÞ èÝóç.
4. Óôï ðñïëïãéêü êåßìåíï ôïõ âéâëßïõ ôïõ Ó÷ïëåßïí ôùí íôåëéêÜôùí åñáóôþí,
(ÂéÝííç 1790), óçìåéþíåé üôé ï ãÜìïò åßíáé «ìõóôÞñéïí». Ìßá êáèáñÞ ïñèüäï-
îç åêêëçóéáóôéêÞ èÝóç.
5. Õðïóôçñßæåôáé üôé ï ÑÞãáò «óáí ìáóüíïò ðïõ Þôáí», ãéá íá ðñïåôïéìÜóåé
ôçí åðáíÜóôáóÞ ôïõ ÷ñçóéìïðïßçóå ôçí ìõóôéêüôçôá êáé óõíÝóôçóå «ìõóôéêÞ
åôáéñåßá». ¼ìùò, ç ìåëÝôç ôùí Ýñãùí êáé ôùí åããñÜöùí ôçò óýëëçøçò êáé áíÜ-
êñéóçò äåí óôïé÷åéïèåôïýí ôçí Üðïøç üôé ï ÑÞãáò óõíÝóôçóå ìõóôéêÞ åôáé-
ñåßá. Åß÷å óõ÷íÝò åðáöÝò ìå ôïõò ¸ëëçíåò ôçò ÂéÝííçò, óôéò óõíåóôéÜóåéò ôùí
ïðïßùí ôñáãïõäïýóå ìå ôç öëïãÝñá ôïõ ôïí Èïýñéï. Åðßóçò åß÷å óõíáíôÞóåéò
êáé ìå ôïí êáèçãçôÞ ôçò ÉáôñéêÞò êáé ãéáôñü ôçò áõôïêñÜôåéñáò ÐÝôñï ÖñÜí-
ãê (Peter Frank, 1745-1821).4 ÌÜëéóôá ï ÖñÜíãê Ýóùóå áðü ôç óýëëçøç ôçò
3. Âë. Ë. Âñáíïýóçò, ÑÞãáò, ¢ðáíôá ôá Ýñãá, ¢ðáíôá ÍåïåëëÞíùí Êëáóéêþí, ÁèÞíá

1968, ô. 2, 682-683. Íéê. Ðáíôáæüðïõëïò, ÌåëåôÞìáôá ãéá ôïí ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ, Ýêä.
ÅðéóôçìïíéêÞ Åôáéñåßá ÌåëÝôçò Öåñþí-Âåëåóôßíïõ-ÑÞãá, â´ Ýêäïóç, 1998, 45.
4. Âë. ×ñéóô. Ðåññáéâüò, Óýíôïìïò âéïãñáößá ôïõ áïéäÞìïõ ÑÞãá Öåñáßïõ, åí ÁèÞ-
íáéò 1860, 38-39.
205
áõóôñéáêÞò áóôõíïìßáò ôïí êïæáíßôç ãéáôñü Ãåþñãéï ÓáêåëëÜñéï, ôïí ïðïßï
åß÷å õðü ôçí ðñïóôáóßá ôïõ óôï Íïóïêïìåßï ôçò ÂéÝííçò, åöüóïí êáôçãïñïýíôáí
ùò óõíåñãÜôçò ôïõ ÑÞãá.
Ï ÑÞãáò áðëþò êáé ìüíï åñãÜóèçêå ìå ðïëý ðñïóï÷Þ êáé äéÜêñéóç ãéá íá
áðïöýãåé ôçí ðñïóï÷Þ ôçò áõóôñéáêÞò áóôõíïìßáò. Êáé ôï êáôüñèùóå ðáñá-
ðëáíþíôáò ôçí ëïãïêñéóßá ôçò áóôõíïìßáò ìå ôá äéÜöïñá óôïé÷åßá ðïõ ðñïóÝ-
èåôå, üðùò óôçí ðåñßðôùóç ôçò ×Üñôáò ôçò ÅëëÜäïò,5 ìå ôá íïìßóìáôá êáé ôéò
åðéðåäïãñáößåò éóôïñéêþí ãåãïíüôùí êáé ôüðùí ôçò Áñ÷áéüôçôáò, åíþ ï ðñáã-
ìáôéêüò ôïõ óêïðüò Þôáí íá ôõðþóåé Ýíáí ðïëéôéêü ÷Üñôç ôïõ êñÜôïõò, ðïõ
èá äçìéïõñãïýóå ìåôÜ ôçí åðáíÜóôáóç. Ãéá êÜèå Ýêäïóç Ýðáéñíå Üäåéá áðü
ôçí ëïãïêñéóßá ôçò áõóôñéáêÞò áóôõíïìßáò. Ìüíï ôá åðáíáóôáôéêÜ ôïõ êåßìå-
íá (ÅðáíáóôáôéêÞ ÐñïêÞñõîç, Äßêáéá ôïõ áíèñþðïõ, ôï Óýíôáãìá êáé Èïý-
ñéïò) ôá ôýðùóå ðáñÜíïìá. Ï ÑÞãáò ãíþñéæå êáëÜ üôé äåí èá Þôáí äõíáôüí
ðëÝïí íá áðïêñýøåé ôïõò ðñáãìáôéêïýò ôïõ óêïðïýò êáé íá ðÜñåé ôçí Üäåéá
åêôõðþóåùò áðü ôïí ëïãïêñéôÞ ôçò áõóôñéáêÞò áóôõíïìßáò. ÅðéðëÝïí èá áðï-
êáëõðôüôáí ôï åðáíáóôáôéêü ôïõ ó÷Ýäéï. Áêüìç ãíùñßæïõìå (áðü ôá ÁíÝêäïôá
Ýããñáöá ðåñß ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ, ôùí Áéì. ËåãñÜíä êáé Ê. ÁìÜíôïõ)6 üôé ï ÑÞãáò
ôñáãïýäáãå óôç ÂéÝííç ôïí Èïýñéü ôïõ óôéò óõíáíôÞóåéò ìå ôïõò Ýëëçíåò
ðáôñéþôåò. Åðéóçìáßíåôáé üôé ç áõóôñéáêÞ áóôõíïìßá ìüíï ìåôÜ áðü ðñïäïóßá
áðü ôïí ôõ÷Üñðáóôï Ýëëçíá Ýìðïñï ôçò ÔåñãÝóôçò ðëçñïöïñÞèçêå ôçí åðáíá-
óôáôéêÞ êßíçóç ôïõ ÑÞãá, ãåãïíüò ðïõ óõíôÜñáîå ôüóï ôïí áñìüäéï õðïõñãü
Pergen üóï êáé ôïí áõôïêñÜôïñá ôçò Áõóôñßáò Öñáãêßóêï.
6. ÅíäéáöÝñïõóåò åßíáé ïé ó÷åôéêÝò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ ËÝáíäñïõ Âñáíïýóç,7 ï
ïðïßïò óçìåéþíåé üôé ïé áðüøåéò ðïõ Ý÷ïõí äéáôõðùèåß áðü ôÝêôïíåò óõããñá-
öåßò ðùò «ï ÑÞãáò åß÷å éäñýóåé ìõóôéêÞ Åôáéñåßá êáôÜ ôá ôåêôïíéêÜ ðñüôõðá
(ìõóôéêïðáèÞò áïñéóôßá áñ÷þí êáé óôü÷ùí, äéáäï÷éêÜ óôÜäéá êáôç÷Þóåùò,
éåñÜñ÷çóç «ìåìõçìÝíùí» óå âáèìßäåò ê.ë.ð.) äåí åðéâåâáéþíïíôáé áðü êáìéÜ
áîéüðéóôç ìáñôõñßá. Ïé ëåãüìåíåò «ôåêôïíéêÝò ðáñáäüóåéò», áôåêìçñßùôåò
ðÜíôïôå, áðïäåéêíýïíôáé, üëåò, õóôåñïãåíåßò».
7. Ï ÑÞãáò êÜíåé óõ÷íÜ áíáöïñÜ óôïí Óôáõñü, óýìâïëï ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò
ôïõ ðßóôçò, üðùò óôïí Èïýñéï, óôé÷. 21-22, 109-110, 123-124,
' Åë[áôå ì´ ?åíáí æ[çëïí óÝ ôï[õôïí ôüí êáéñüí
5. Âë. Äçì. Êáñáìðåñüðïõëïò, Ç ×Üñôá ôçò ÅëëÜäïò ôïõ ÑÞãá. Ôá ðñüôõðÜ ôçò êáé
íÝá óôïé÷åßá, Ç ×Üñôá ôïõ ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ, Ýêäïóç ôçò ÅðéóôçìïíéêÞò Åôáéñåßáò
ÌåëÝôçò Öåñþí-Âåëåóôßíïõ-ÑÞãá, ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôçò Áêáäçìßáò Áèçíþí, ÁèÞíá
1998, 51.
6. Âë. Áéì. ËåãñÜíä, ü.ð., ó. 19 êáé 59.
7. Âë. Ë. Âñáíïýóçò, Ç óçìáóßá ôá åèíüóçìá êáé ç óöñáãßäá ôçò «ÅëëçíéêÞò Äçìï-
êñáôßáò» ôïõ ÑÞãá, ÁèÞíá 1992, 364, áíÜôõðï áðü ôïí 8ï ôüìï ôïõ Äåëôßïõ ÅñáëäéêÞò
êáé ÃåíåáëïãéêÞò Åôáéñåßáò ÅëëÜäïò.
206
íÜ êÜìùìåí ôüí ?ïñêïí 'åðÜíù óôüí Óôáõñüí
......................................................................................
ØçëÜ óôÜ ìðáúñÜêéá óçê[ùóôå ôüí Óôáõñüí
êáß óÜí 'áóôñïðåëÝêéá êôõð[áôå ôüí 'å÷èñüí
.......................................................................................
óôåñé[áò êáß ôï[õ ðåëÜãïõ íÜ ëÜìøç "ï Óôáõñüò
ê´ å'éò ôÞí Äéêáéïóýíçí íÜ óêýøç "ï 'å÷èñüò
êáé óôïí ¾ìíï Ðáôñéùôéêü, óôñïöÞ 14 (âë. ðáñáêÜôù) êáé 40,
ÍÜ ëÜìøç ðÜëéí "ï Óôáõñüò,

/áò /åñ÷åôáé ôþñá 'ïìðñüò
Áí ï ÑÞãáò Þôáí ìáóüíïò ðéèáíüí íá ðáñÝëåéðå ôÝôïéåò óáöåßò áíáöïñÝò óôï

éäéáßôåñï áõôü óýìâïëï ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò ðßóôçò.
8. Åðßóçò óôïí ¾ìíï Ðáôñéùôéêü, óôñïöÞ 14, ôïíßæåé üôé ðçãÞ ôçò åëåõèå-
ñßáò åßíáé ï ÐëÜóôçò. Áí Þôáí ìáóüíïò, èá ðåñßìåíå êáíåßò äéáöïñåôéêÞ
Ýêöñáóç, óýìöùíç ìå ôéò ôåêôïíéêÝò áíôéëÞøåéò. Ùóôüóï, äåí èá ðñÝðåé ï üñïò
ÐëÜóôçò8 íá åêëçöèåß ìå ôçí ôåêôïíéêÞ óçìáóßá ôïõ ÕðåñôÜôïõ ¼íôïò êáé
ôïýôï äéüôé áêñéâþò äýï ãñáììÝò ðáñáðÜíù êÜíåé áíáöïñÜ óôïí óôáõñü, ðïõ
åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü ÷ñéóôéáíéêü óýìâïëï:
Óôáõñüò, ðßóôéò êáß êáñäéÜ
äïõöÝêéá êáß êáëÜ óðáèéÜ, ãêñåìßæïõí ôõñáííßáí
ôéìï[õí ' Åëåõèåñßáí,
"ïð´ /åäùêåí "ï ÐëÜóôçò óôü äïõíéÜ (...).
9. Ï ÑÞãáò ÷ñçóéìïðïßçóå ôïí óôáõñü ùò óýìâïëï êáé óôçí ôñß÷ñùìç óçìáßá

ôïõ êñÜôïõò ôïõ, ôçí ïðïßá ðåñéãñÜöåé óôï ÐáñÜñôçìá ôïõ ÓõíôÜãìáôüò9 ôïõ,
üðïõ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïíßæåé üôé óôï êÝíôñï ôçò óçìáßáò èÝôåé óå ïñéæüíôéá
èÝóç ôï ñüðáëï ôïõ ÇñáêëÞ10 ìå ôñåéò óôáõñïýò åðÜíù.
10. Åðéóçìáßíïõìå áêüìç üôé ï üñêïò óôïí Èïýñéï äßäåôáé öáíåñÜ êáé äçìü-
óéá áðü ôïõò åðáíáóôáôçìÝíïõò ñáãéÜäåò êáé ü÷é êñõöÜ, üðùò óôéò ôåêôïíé-
êÝò óôïÝò êáé Üëëåò ìõóôéêÝò åôáéñåßåò. ÅðéðëÝïí äåí ðåñéÝ÷åôáé êÜðïéï óõì-
8. Âë. ÉùÜííçò ËïõêÜò, Éóôïñßá ôçò åëëçíéêÞò Ìáóïíßáò êáé åëëçíéêÞ Éóôïñßá, Åêäü-
óåéò ÐáðáæÞóçò, ÁèÞíá 1991, 70.
9. «ÐáñÜñôçìá. " Ç óçìáßá [ôï åèíüóçìï] "ïðïý âÜíåôáé å'éò ôÜ ìðáúñÜêéá êáß ðáíôéÝ-
ñåò ô[çò " Åëëçíéê[çò Äçìïêñáôßáò, å=éíáé ?åí ñüðáëïí ôï[õ " ÇñáêëÝïõò ìÝ ôñå[éò óôáõñïýò
'åðÜíù(...)». Âë. ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ, Ôá ÅðáíáóôáôéêÜ, ..., ó. 60.
10. Ôï ñüðáëï ôïõ ÇñáêëÞ áðïôåëåß âáóéêü óõìâïëéêü óôïé÷åßï óôçí åðáíáóôáôéêÞ
óêÝøç ôïõ ÑÞãá. Âë. Äçì. Êáñáìðåñüðïõëïò, Ôï ñüðáëï ôïõ ÇñáêëÝïõò óôçí åðáíá-
óôáôéêÞ óêÝøç ôïõ ÑÞãá. Ç äéá÷ñïíéêÞ óçìáóßá ôïõ, åöçì. ÍÝïò Ôýðïò, Âüëïò, 27.6.
1999.
207
âïëéêü óÞìá, üðùò óôéò ôåêôïíéêÝò óôïÝò, áðëþò êáé ìüíï ïé åðáíáóôÜôåò õøþ-
íïõí ôá ÷Ýñéá ðñïò ôïí ïõñáíü.11
' Åë[áôå ì´ ?åíáí æ[çëïí óÝ ôï[õôïí ôüí êáéñüí,
íÜ êÜìùìåí ôüí ?ïñêïí 'åðÜíù óôüí Óôáõñüí,
......................................................................................
êáß ôüôå, ìÝ ôÜ ÷Ýñéá øçëÜ óôüí ï'õñáíüí,
/áò ðï[õì´ 'áð´ ôÞí êáñäéÜ ìáò 'åôï[õôá óôüí Èåüí (...)
(Èïýñéïò, óôß÷. 21, 21, 29, 30).
ÓõìðåñáóìáôéêÜ ìðïñïýìå íá ðïýìå üôé ç äéåñåýíçóç ôùí Ýñãùí ôïõ ÑÞãá
äåí ðñïóÝöåñå óôïé÷åßá ðïõ íá ôåêìçñéþíïõí ôçí Üðïøç, üôé ï óõããñáöÝáò ôïõò
åß÷å ìáóïíéêÞ éäéüôçôá êáé üôé ïé ôåêôïíéêÝò ðáñáäüóåéò ãéá ôïí ÑÞãá åßíáé
ìåôáãåíÝóôåñåò êáé áôåêìçñßùôåò êáé, öõóéêÜ, åßíáé äýóêïëï éóôïñéêÜ íá
ëçöèïýí óïâáñÜ õðüøç.
11. Âë. Áð. ÄáóêáëÜêçò, Ôá åèíåãåñôéêÜ ôñáãïýäéá ôïõ ÑÞãá ÂåëåóôéíëÞ, Ýêäïóéò
íÝá ìåôÜ ðñïóèçêþí, åêäüóåéò Å. Ã. ÂáãéïíÜêç, ÁèÞíáé, 1977, 46.
208
W. M. LEAKE
ÔÁÎÉÄÉ ÓÔÇ ÈÅÓÓÁËÉÁ ÔÏ 1806

(ÔÕÑÍÁÂÏÓ-ËÁÑÉÓÁ-ÔÅÌÐÇ)
ÌåôÜöñáóç áðü ôá áããëéêÜ
ÂÁÓÉËÇÓ ÅÕ. ÁÑÃÕÑÏÕËÇÓ
ÊÅÖÁËÁÉÏ ××É×
ÓÔÏÍ ÔÕÑÍÁÂÏ
10.12.1806
Ï Ôýñíáâïò áñéèìåß 1500 ïéêïãÝíåéåò,1 áðü ôéò ïðïßåò ìüíï ïé 70 åßíáé ìïõ-
óïõëìáíéêÝò, áñéèìüò ðïõ, áí óõãêñéèåß ìå ôá 6 ôæáìéÜ ôá ïðïßá õðÜñ÷ïõí
áêüìá, äåß÷íåé ðüóï ìåéþèçêå ï ôïõñêéêüò ðëçèõóìüò. ËÝãåôáé üôé õðÞñ÷áí,
êÜðïôå, 4.000 óðßôéá, êÜôé ðïõ åßíáé ðéóôåõôü äéüôé ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõò
åßíáé åñåéðùìÝíá Þ áêáôïßêçôá. Ôá áßôéá áõôÞò ôçò óõññßêíùóçò ôïõ ðëçèõ-
óìïý áðïäßäïíôáé óôçí ðáíïýêëá, ç ïðïßá Ýðëçîå ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá ôçí ðüëç,
ï ðñþôïò ñùóïôïõñêéêüò ðüëåìïò [1787-1792], ðïõ Ýöåñå ðÜñá ðïëëïýò Áëâá-
íïýò óôç Èåóóáëßá, êáé ôÝëïò ç êõñéáñ÷ßá ôïõ ÁëÞ ðáóÜ óôçí ðåñéï÷Þ, ï
ïðïßïò åêäßùîå ôïõò Ôïýñêïõò.
Ôï ôïðùíýìéï Ôýñíáâïò, üðùò êáé ÔóáñéôóÜíç,2 åßíáé óëáâïíéêÞò ðñïÝëåõ-
óçò3 ðïõ äåß÷íåé üôé åäþ õðÞñ÷å êÜðïôå ìßá óëáâïíéêÞ åãêáôÜóôáóç êáé ðñÝ-
ðåé íá Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôï Ôßñíïâï ôçò Âïõëãáñßáò, áëëÜ ôþñá ìüíï ôï ôïðùíý-
ìéï äçëþíåé ìßá ôÝôïéá ó÷Ýóç.4 ¸íá Üëëï éëëõñéêü ôïðùíýìéï åßíáé óôç ëßìíç
êáé óôïí ïéêéóìü Åæåñüò,5 óôï üñïò Ôßôáñïò,6 áíÜìåóá óôçí ÔóáñéôóÜíç êáé
1. ÅÜí õðïëïãßóïõìå ðåíôáìåëåßò, êáôÜ ìÝóï üñï, ôéò ïéêïãÝíåéåò ôïõ ÔõñíÜâïõ, ôüôå
ï ðëçèõóìüò ôïõ áíåñ÷üôáí óå 7.500 êáôïßêïõò, ôï 1806, áðü ôïõò ïðïßïõò ìüíï ïé 350
Þôáí ìïõóïõëìÜíïé.
2. Ôï ôïðùíýìéï ÔóáñéôóÜíç åßíáé âëá÷éêü ìå óëáâéêÞ ñßæá. Âë. Êþóôáò Óðáíüò,
ÓõìâïëÞ óôçí åñìçíåßá ôïõ ôïðùíõìßïõ ÔóáñéôóÜíç, Èåóóáëéêü çìåñïëüãéï, 34 (1998)
157-160.
3. Ôï ôïðùíýìéï Ôýñíáâïò óçìáßíåé áêáíèüôïðïò. Âë. M. Vasmer, Die Slaven in
Griechenland, Ëåéøßá 1970, 98.
4. Êáèþò ôï ôïðùíýìéï åßíáé öõôùíýìéï (áêáíèüôïðïò) êáé õðÜñ÷åé êáé óå Üëëá
ìÝñç, äåí ìðïñïýìå íá áðïäþóïõìå ó÷Ýóç ôïõ ìå ôï Ôßñíïâïí ôçò Âïõëãáñßáò.
5. Ç ëßìíç ôïõ Åæåñïý-Íåæåñïý åßíáé ç áñ÷áßá Áóêõñßò, áðïîçñáìÝíç áðü ÷ñüíéá.
Ï ïéêéóìüò Íåæåñüò åßíáé ç óçìåñéíÞ Êáëëéðåýêç.
6. Ôï üñïò Ôßôáñïò åßíáé óôï ËéâÜäé, åíþ ï Íåæåñüò (Êáëëéðåýêç) åßíáé óôïí êÜôù
¼ëõìðï, óå õøüìåôñï 1003 ì.

óôç ÑáøÜíç.7 ÁõôÜ åßíáé ôá ðéï áîéïóçìåßùôá ôïðùíýìéá, ìéá êáé õðÜñ÷ïõí
ðïëý ëßãá, åÜí õðÜñ÷ïõí Üëëá, óôçí åõñýôåñç áíáôïëéêÞ èåóóáëïìáêåäïíéêÞ
ïñïóåéñÜ íïôßùò ôùí Âïäåíþí.8
Ï Ôýñíáâïò, üðùò êáé ç ÔóáñéôóÜíç, ïöåßëåé ôçí áêìÞ ôïõ óôçí õöáíôïõñ-
ãßá êáé óôç âáöÞ ôùí ðñïúüíôùí áðü âáìâÜêé Þ áðü ìåßãìá ìåôáîéïý êáé âáì-
âáêéïý, ôá ïðïßá ëÝãïíôáé ìðïõ÷áóéÜ9 êáé áëáôæéÜäåò,10 êáé åðßóçò ôï ïöåßëåé
óôç âáöÞ ôùí âáìâáêåñþí íçìÜôùí ôá ïðïßá ðïõëïýí ïé Ôõñíáâßôåò óôïõò
Áìðåëáêéþôåò. Åäþ êáôáóêåõÜæïõí, åðßóçò, ðåôóÝôåò ôïõñêéêïý êáé åëëçíéêïý
ôýðïõ, óõíõöáóìÝíåò ìå ÷ñõóïêëùóôÞ, êáé ìáíôßëåò ãéá ôï êåöÜëé êáé ôç ìÝóç.
ÕðÜñ÷ïõí ôñåéò âéïôå÷íßåò âáöÞò, áëëÜ ïé áñãáëåéïß âñßóêïíôáé üëïé óå éäéù-
ôéêÜ óðßôéá. Õðïëïãßæåôáé üôé ðáñÜãïõí êáèçìåñéíþò 1200 êïììÜôéá ôùí 7
ðÞ÷åùí ôï êáèÝíá. Óôçí ÅëëÜäá õðÜñ÷ïõí ìüíï 200 åñãÜóéìåò çìÝñåò, ëüãù ôùí
ðïëëþí áñãéþí.
Óôïí Ôýñíáâï êáôáóêåõÜæïíôáé êÜèå ìÝñá 90 ïêÜäåò11 íÞìáôá, åíþ ôá ãýñù
÷ùñéÜ ðáñÝ÷ïõí ôï 1/3 áðü áõôÜ ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôïõò áñãáëåéïýò êáé
üëá áõôÜ ðïõ âÜöïíôáé ãéá åîáãùãÞ. Ç ÔóáñéôóÜíç ðáñÜãåé ôüóá íÞìáôá üóá
êáé ï Ôýñíáâïò áëëÜ äåí âÜöåé ôüóá ðïëëÜ. ¼ðùò óõìâáßíåé óôçí Ôóáñé-
ôóÜíç, óôç ÓéÜôéóôá, óôçí ÊïæÜíç êáé óôçí ÊáóôïñéÜ, Ýôóé êé åäþ õðÜñ÷ïõí
ðïëëïß ðïõ ìéëïýí ãåñìáíéêÜ. Ðáëéüôåñá õðÞñ÷áí ðåñéóóüôåñïé áëëÜ, üðùò êáé
óôá ðñïáíáöåñüìåíá ìÝñç, üóïé äçìéïõñãïýóáí êÜðïéá ðåñéïõóßá óõ÷íÜ ðñï-
ôéìïýóáí íá ôçí áðïëáýóïõí ìå áóöÜëåéá óå ÷ñéóôéáíéêÝò ðåñéï÷Ýò äéüôé ìüíï
ó´ áõôÝò õðÞñ÷å ç äõíáôüôçôá íá ôçí áõîÞóïõí.
Ï ìçôñïðïëßôçò ôçò ËÜñéóáò,12 ï ïðïßïò ôþñá åðéóêÝöèçêå ôïí Ôýñíáâï, ìåôá-
ôÝèçêå óôç ËÜñéóá áðü ôç Ìçôñüðïëç ôùí Ãñåâåíþí, áðü ôüôå ðïõ ôïí óõíÜ-
íôçóá ðÝñõóé óôá ÉùÜííéíá.13 Áõôüò, ëïéðüí, ðëÞñùóå 60 ðïõããéÜ14 óôçí Ðýëç
ãé´ áõôÞí ôçí ðåñßðôùóç êáé âñÞêå ôç Ìçôñüðïëç åðéâáñõíìÝíç ìå ÷ñÝïò 300
ðïõããßùí,15 ôï ïðïßï Ý÷åé ðïëý õøçëü åðéôüêéï, ùò óõíÞèùò. Ôï ðïóü áõôü åßíáé
äýóêïëï íá ôï ðëçñþóåé äéüôé ïé åîáãùãÝò äçìçôñéáêþí áðü ôç Èåóóáëßá áðá-
7. Ôï óùóôü, âïñåßùò ôçò ÑáøÜíçò. Ç ÔóáñéôóÜíç åßíáé ðïëý ìáêñéÜ.

8. ÂïäåíÜ} ç ¸äåóóá.
9. Ìðïõ÷áóéÜ} ìåôáîùôÜ õöÜóìáôá.
10. ÁëáôæéÜò< ôïõñ. alaca} ÷ñùìáôéóôü ýöáóìá. Óôïí Ôýñíáâï áíáöÝñïíôáé êáôá-
óêåõáóôÝò áëáôæéÜäùí Þäç áðü ôï 1658. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé èåóóáëéêïß ïéêéóìïß
óôïí éåñïóïëõìéôéêü êþäéêá 509, 1649-1669, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 40 (2001) 350.
11. Ïé 90 ïêÜäåò éóïäõíáìïýí ìå 115,2 êéëÜ.
12. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÃáâñéÞë ÃêÜãêá (ÓåðôÝìâñéïò 1806-Ïêôþâñéïò 1810), ï ïðïß-
ïò óôç óõíÝ÷åéá ìåôáôÝèçêå óôç Ìçôñüðïëç ôùí Éùáííßíùí. Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, Ðñï-
óèÞêåò êáé äéïñèþóåéò óôïí åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôçò ËÜñéóáò, 1799-1870, Èåóóáëéêü
Çìåñïëüãéï, 41 (2002) 149, 159.
13. ¹ôáí Ãéáííéþôçò óôçí êáôáãùãÞ.
14. Ôá 60 ðïõããéÜ éóïäõíáìïýí ìå 30.000 ãñüóéá.
15. Ôá 300 ðïõããéÜ éóïäõíáìïýí ìå 150.000 ãñüóéá.
210
ãïñåýïíôáé ãéá üëïõò, åêôüò áðü ôïõò êñáôéêïýò ðñÜêôïñåò, ãåãïíüò ðïõ êáèé-
óôÜ áäýíáôç ôçí áðïðëçñùìÞ ôïõ ÷ñÝïõò áðü ôï ðïßìíéï ôçò Ìçôñüðïëçò ôçò
ËÜñéóáò, ôï ïðïßï èá ìðïñïýóå íá óõíåéóöÝñåé, áëëÜ ôþñá âñÞêå äéêáéïëïãßá
ãéá íá áñíçèåß ôçí ðëçñùìÞ.
¼ëåò ó÷åäüí ïé åëëçíéêÝò åðéóêïðÝò åßíáé âåâáñõìÝíåò ìå ðïëëÜ ÷ñÝç. ¼ðùò,
üìùò, óõìâáßíåé ìå ôá äçìüóéá ÷ñÝç óôéò Üëëåò ÷þñåò, ïé åðéóêïðÝò äçìéïõñ-
ãïýí Ýíáí äåóìü áëëçëïåîÜñôçóçò ìå ôïõò ðïëßôåò êáé ôéò áñ÷Ýò. Ó´ áõôÞ ôç
÷þñá, üìùò, Ý÷ïõí ôï ðëåïíÝêôçìá íá áðáëëÜóïõí ôéò åðéóêïðÝò áðü ôïõò êéí-
äýíïõò, ðïõ óõíåðÜãåôáé ç áýîçóç ôùí ÷ñåþí ôïõò, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ùò åííá-
ëáêôéêÞ ëýóç ôïí äáíåéóìü áðü åêåßíïõò ðïõ äåí èÝëïõí íá äéáêéíäõíåýóïõí
ôá ÷ñÞìáôÜ ôïõò áó÷ïëïýìåíïé ìå ôï åìðüñéï. Ç áíÜãêç íá åßíáé Ýôïéìïé ãéá
ôçí ðëçñùìÞ ôùí ôüêùí äßíåé óôïõò ìçôñïðïëßôåò ôç äõíáôüôçôá íá Ý÷ïõí êÜôé
ðáñáðÜíù áðü ìßá áðëÞ ðñïóùðéêÞ ðñüöáóç ãéá íá åðéâÜëïõí ôç óõãêÝíôñù-
óç ôùí ïöåéëüìåíùí ðïóþí áðü ôïõò êëçñéêïýò êáé ôïõò ëáúêïýò, óôïõò ïðïß-
ïõò üìùò óõ÷íÜ óõíáíôïýí ìåãÜëåò äõóêïëßåò.
Ïé ìçôñïðïëßôåò ôïõ ðáóáëéêßïõ (ðåñéöÝñåéáò) ôïõ ÁëÞ ðáóÜ ôùí Éùáííßíùí,
óôç óõëëïãÞ ôùí ÷ñçìÜôùí, âïçèïýíôáé ãåíéêÜ áðü ôéò äéáôáãÝò ôçò Áõôïý
Õøçëüôçôáò, åéäéêÜ óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ìçôñïðïëßôç ôùí Éùáííßíùí óôïí ïðïßï
äéÝèåóå Ýíá Þ äýï ðáëéêÜñéá ãéá íá ôïí ðñïóÝ÷ïõí êáëýôåñá. Ëüãù ôçò åðéñ-
ñïÞò ðïõ áóêïýóå ï ÁëÞ ðáóÜò óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, ï ìçôñïðïëßôçò ðÞñå
ðñïáãùãÞ [êáé ìåôáôÝèçêå áðü ôç Ìçôñüðïëç ôùí Ãñåâåíþí óôç Ìçôñüðïëç ôçò
ËÜñéóáò], êÜôé ðïõ ï ðáóÜò ôï èåùñïýóå ÷ñÞóéìï ãéá ôçí åðÝêôáóç ôçò åðéñ-
ñïÞò ôïõ ó´ áõôü ôï ôìÞìá ôçò Èåóóáëßáò, ãéá íá Ý÷åé ôïí åðéêåöáëÞò ôùí
÷ñéóôéáíþí õðï÷åßñéü ôïõ, êáèþò ìÜëéóôá äéÝìåíå óôçí áõëÞ ôïõ ãéá ðïëý
êáéñü. Ôï ìåãáëýôåñï óðßôé óôïí Ôýñíáâï, áõôüí ôïí êáéñü, åßíáé áõôü ðïõ
Ýêôéóå ï Ìïõ÷ôÜñ ðáóÜò16 ãéá Ýíáí íåáñü Áíôßíïï17 ôçò ðåñéï÷Þò, ôïí ïðïßï
ðñïóöÜôùò ï ÁëÞ ðáóÜò äéÝôáîå íá èáíáôþóïõí, ìåôÜ áðü ðáñÜðïíá ôçò óõæý-
ãïõ ôïõ ãéïõ ôïõ, áëëÜ ôïí Ýóùóå ï Ìïõ÷ôÜñ êñýâïíôÜò ôïí.
ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÜ èñáýóìáôá ôçò Áñ÷áéüôçôáò óå äéÜöïñá ìÝñç ôçò ðüëçò,
ìåñéêÜ áðü ôá ïðïßá äåí åßíáé åýêïëï íá ôá äåé êÜðïéïò åðåéäÞ âñßóêïíôáé
ìÝóá óôá óðßôéá. ËÝãåôáé üôé üëá áõôÜ ìåôáöÝñèçêáí åäþ áðü Ýíáí ëüöï, ìéóÞ
þñá êÜôù áðü ôïí Ôýñíáâï, ðïõ ïíïìÜæåôáé Êáóôñß.18 Óå Ýíá ðçãÜäé ôçò ðüëçò
åßäá ìßá ìåãÜëç åðéôýìâéá óôÞëç ç ïðïßá áíáðáñéóôÜ ìßá ãõíáßêá íá êÜèå-
ôáé óå ìßá ðïëõèñüíá ìå Ýíá áíÜêëéíôñï ìðñïóôÜ ôçò, ðÜíù óôï ïðïßï âñß-
óêåôáé Ýíá ðáéäÜêé ðïõ áðëþíåôáé íá öèÜóåé óôá ÷Ýñéá ôçò ìçôÝñáò ôïõ ãéá
íá âñåèåß óôçí áãêáëéÜ ôçò. Ç óôÜóç ôùí áôüìùí êáé ôá õöÜóìáôá äåß÷íïõí
üôé ç óôÞëç áõôÞ åßíáé ôçò ðñþéìçò Áñ÷áéüôçôáò. ÌÝóá óôïõò íáïýò ôçò ðüëçò
õðÜñ÷ïõí ëßãåò åíåðßãñáöåò åðéôýìâéåò óôÞëåò. Ôï ðéï åíäéáöÝñïí ìíçìåßï âñß-
16. Ìïõ÷ôÜñ ðáóÜò} ãéïò ôïõ ÁëÞ ðáóÜ ôùí Éùáííßíùí.

17. Áíôßíïïò} ùñáßïò íÝïò áðü ôï Âéèýíéï (Êëáõäéïýðïëç) ôçò Âéèõíßáò, åõíïïýìåíïò
ôïõ ñùìáßïõ áõôïêñÜôïñá Áäñéáíïý.
18. Ðñüêåéôáé ãéá ôï Êáóôñß ôïõ Áìðåëþíá, üðïõ õðÞñ÷å ç ÖÜëáííá.
211
óêåôáé óôçí áõëÞ ðïõ ðåñéâÜëëåé ôïí ìçôñïðïëéôéêü íáü19 êáé ôï åðéóêïðåßï.
Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ëåßï ôåôñÜãùíï êïììÜôé áðü ëåõêü ìÜñìáñï, ìå ìßá åðé-
ãñáöÞ, óôç óôåíÞ ðëåõñÜ ôïõ, ôåóóÜñùí óôß÷ùí óôçí áéïëéêÞ Þ èåóóáëéêÞ
äéÜëåêôï. Åßíáé Ýíá áíÜèçìá óôïí Áðüëëùíá Êåñäþï áðü ôïí Óïõóßðáôñï ôïõ
Ðïëåìáñ÷ßäá, ï ïðïßïò Þôáí éåñïìíÞìïíáò êáé áñ÷éäáöíáöüñïò:20
ÁÐËÏÕÍÉ ÊÅÑÄ[Ï]ÉÏÕ ÓÏÕÓÉÐÁÔÑÏÓ
ÐÏËÅÌÁÑ×ÉÄÁÉÏÓ Ï ÈÕÔÁÓ
ÏÍÅÈÅÉÊÅ ÉÅÑÏÌÍÁÌÏÍÅÉ-
ÓÁÓ ÊÁÉ ÁÑ×ÉÄÁÕ×ÍÁÖÏÑÅÉÓÁÓ21
Ïé Ôõñíáâßôåò êáëëéåñãïýí êáëáìðüêé, áìðÝëéá êáé âáìâÜêé, ü÷é üìùò ðïëý,
åðåéäÞ óôá üñéÜ ôïõ âñßóêïíôáé ôá ÷ùñÜöéá ôçò ËÜñéóáò, ðñïò ôá íüôéá, êáé
ôùí êïíéáñï÷ùñßùí ÊáæáêëÜñé,22 ÌéóáëÜñé,23 êáé Êáñáôæüëé,24 óôá âïñåéïáíá-
ôïëéêÜ. ¼ëá áõôÜ ôá ìÝñç, üðùò åðßóçò ôï ÔáôÜñé25 êáé ç ÌðÜêñéíá,26 êáôïé-
êïýíôáé áðïêëåéóôéêÜ áðü Ôïýñêïõò,27 ôùí ïðïßùí ôï üíïìá ÊïíéÜñçäåò äåß÷íåé
19. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí íáü ôïõ Ðñïäñüìïõ. Âë. ôá ó÷üëéá ôïõ Ïttï Kern óôçí IG,
É×2, 1234.
20. Áñ÷éäáöíáöüñïò} áñ÷éäáöíçöüñïò, ï åðéêåöáëÞò áõôþí ðïõ Ýöåñáí êëáäéÜ Þ óôå-
öÜíéá áðü äÜöíç.
21. Ï Ëçê óçìåßùóå üôé óôçí êïéíÞ åëëçíéêÞ, äçëáäÞ óôçí éùíéêÞ äéÜëåêôï, ç åðé-
ãñáöÞ áõôÞ èá åß÷å ùò åîÞò:
ÁÐÏËËÙÍÉ ÊÅÑÄÙÙ ÓÙÓÉÐÁÔÑÏÓ
ÐÏËÅÌÁÑ×ÉÄÏÕ Ï ÈÕÔÇÓ
ÁÍÅÈÇÊÅ ÉÅÑÏÌÍÇÌÏÍÇ-
ÓÁÓ ÊÁÉ ÁÑ×ÉÄÁÖÍÇÖÏÑÇÓÁÓ.
Óõíå÷ßæïíôáò, ôï ó÷üëéü ôïõ, ï Ëçê Ýãñáøå: ï ÐëÜôùíáò (óôïí Êñáôýëï) ëÝåé üôé ïé
Èåóóáëïß ïíüìáæáí ôïí Áðüëëùíá Áðëü. Áðü ôçí åðéãñáöÞ áõôÞ öáßíåôáé üôé ëåãüôáí
áðü áõôïýò ¢ðëïõò, Þ ¢ðëïõí (ãåíéêÞ ¢ðëïõíïò). Aplou åßíáé ï ôýðïò ôïõ ïíüìáôïò
Áðüëëùí óå åôñïõóêéêÜ ìíçìåßá, ãåãïíüò ðïõ åíéó÷ýåé ôçí Üðïøç ãéá ôçí ðåëáóãéêÞ
ðñïÝëåõóç ôùí Åôñïýóêùí. ÅðåéäÞ ç ëáñéóéíÞ ðåäéÜäá Þôáí ìßá áðü ôéò îå÷ùñéóôÝò
Ýäñåò ôùí Ðåëáóãþí êáé ïíïìáæüôáí Ðåëáóãéþôéäá ìÝ÷ñé ôçí üøéìç Áñ÷áéüôçôá ôï ðñï-
óçãïñéêü Êåñäþïò, ðïõ áðïäßäåôáé åäþ óôïí Áðüëëùíá, ôï áíáöÝñåé ï Ëõêüöñïíáò (Áëå-
îÜíäñá, 208) êáé ï ó÷ïëéáóôÞò ôïõ ëÝåé üôé ïíïìáæüôáí Ýôóé åðåéäÞ, ìå ôïõò ÷ñçóìïýò
ôïõ, õðåäåßêíõå åðéêåñäÞ ðñÜãìáôá. Ôï êôçôéêü åðßèåôï (Ðïëåìáñ÷ßäáéïò) áíôß ãéá ôï
ïõóéáóôéêü (Ðïëåìáñ÷ßäïõ), óôç äåýôåñç ðåñßðôùóç, ãéá íá åêöñÜóåé ôï ðáôñþíõìï,
åìöáíéæüìåíï êáé óå ðïëëÝò Üëëåò èåóóáëéêÝò åðéãñáöÝò, öáßíåôáé ðùò Þôáí èåóóáëé-
êü Ýèéìï.
22. ÊáæáêëÜñé} ï óçìåñéíüò Áìðåëþíáò ôïõ ÔõñíÜâïõ.
23. ÌéóáëÜñé} ç óçìåñéíÞ ÑïäéÜ ôïõ ÔõñíÜâïõ.
24. Êáñáôæüëé} ôï óçìåñéíü Áñãõñïðïýëé ôïõ ÔõñíÜâïõ.
25. ÔáôÜñé} ç óçìåñéíÞ ÖáëÜííç ôçò ËÜñéóáò.
26. ÌðÜêñéíá} ç óçìåñéíÞ Ãõñôþíç ôçò ËÜñéóáò.
27. Êáé üìùò, ôï 1613/1614 áíáöÝñïíôáé Ýëëçíåò áöéåñùôÝò óôç ÌïíÞ ôïõ ÂáñëáÜì
ôùí Ìåôåþñùí, áðü ôï ÊáæáêëÜñé-Áìðåëþíá. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé èåóóáëéêïß ïéêé-
212
üôé ôá ìÝñç áõôÜ êáôïéêïýíôáí áðü ãíÞóéïõò áðïßêïõò áðü ôçí Êüíéá-Éêüíéï,
ïé ïðïßïé Þñèáí åäþ ðñéí áðü ôçí Üëùóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò.28 Áó÷ïëïý-
íôáé áðïêëåéóôéêÜ ìå ôçí êáëëéÝñãåéá ôçò ãçò, ôï ðëåüíáóìá29 ôùí ðñïúüíôùí
ôçò ïðïßáò áñêåß ãéá üëåò ôéò Üëëåò áíÜãêåò ôïõò. Åßíáé öôù÷ïß êáé áêßíäõ-
íïé êáé ôï üíïìÜ ôïõò ôï áíáöÝñïõí ðåñéöñïíçôéêÜ ïé Áëâáíïß, ïé ïðïßïé äåí
óÝâïíôáé ôßðïôá Üëëï áðü ôçí åîïõóßá ç ïðïßá ðñïÝñ÷åôáé áðü ôï óðáèß êáé
ôï ôïõöÝêé.
Ïé èåñéóôÝò óôçí ðåäéÜäá ôïõ ÔõñíÜâïõ áìïßâïíôáé ìå 80-100 ðáñÜäåò30 ôçí
çìÝñá, ÷ùñßò êáìßá Üëëç ðáñï÷Þ Þ êñáóß.31 ÁõôÜ ôá õøçëÜ çìåñïìßóèéá, ôá
áîßæïõí ïé èåñéóôÝò äéüôé ç æÝóôç, êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ èåñéóìïý, åßíáé ôüóï
õðåñâïëéêÞ ðïõ ïé åñãÜôåò áññùóôáßíïõí óõ÷íÜ êáé êáìéÜ öïñÜ ðåèáßíïõí.
Óôá áìðÝëéá ïé åñãÜôåò ðëçñþíïíôáé ãåíéêÜ 50 ðáñÜäåò32 ôçí çìÝñá, ìå êñÝáò
êáé êñáóß áëëÜ ÷ùñßò øùìß. Ôï êñáóß ðïõ ðáñÜãåôáé åäþ èá Þôáí êáëü åÜí
äåí âéÜæïíôáí íá ôï âãÜëïõí áðü ôá óôáöýëéá ðñéí ïëïêëçñùèåß ç æýìùóç.
¼ðùò ãßíåôáé óõíÞèùò óå üëç ôçí ÅëëÜäá, ðñïóèÝôïõí íåñü ó´ áõôü ðñéí ôï
ðïõëÞóïõí óôá êñáóïðïõëåéÜ. Åäþ, üìùò, äåí áíáìåéãíýïõí ôï ñåôóßíé, ôï ïðïßï,
óôá öôù÷Ü ïéíïðíåõìáôþäç ðïôÜ ôçò Çðåßñïõ, ôçò ÁôôéêÞò êáé ôçò Ðåëïðïí-
íÞóïõ, ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôïí Ýëåã÷ï, ìÝ÷ñé åíüò óçìåßïõ, ôçò ïîéêÞò æýìù-
óçò. Ôï êñáóß ôïõ ÔõñíÜâïõ ëÝãåôáé ÐÞëéíïò, áñùìáôßæåôáé ìå äéÜöïñá âüôá-
íá êáé Ý÷åé ðïëý åõ÷Üñéóôç ãåýóç. Ôï âáìâÜêé, üðùò üëï ãåíéêÜ ôçò Èåóóá-
ëßáò, èåùñåßôáé áíþôåñï ôïõ ìáêåäïíéêïý êáé êáôþôåñï ìüíï ôïõ âáìâáêéïý
ôçò Ìáãíçóßáò ôïõ Óéðýëïõ [ôçò Ì. Áóßáò] êáé ìåñéêþí ìüíï îå÷ùñéóôþí åéäþí
âáìâáêéïý ôçò Óìýñíçò.
Ôï âïõíü ðÜíù áðü ôçí ðüëç åßíáé ãíùóôü ìå ôï üíïìá ÊñéôÞñé. Ç êïñõöÞ
ôïõ âñßóêåôáé ëßãï ðñïò ôá äõôéêÜ ôçò ïñéïãñáììÞò ðïõ äéáãñÜöåôáé áðü ôçí
Åëáóóüíá ðñïò ôïí Ôýñíáâï. Ç êïñõöïãñáììÞ öáßíåôáé íá åêôåßíåôáé íïôßùò
ìÝ÷ñé ôçí Êëåéóïýñá33 Þ ôçí äßïäï ðïõ óçìåßùóá óôï ðñïçãïýìåíï ôáîßäé ìïõ,
ìÝóá áðü ôçí ïðïßá ï Ðçíåéüò åîÝñ÷åôáé [áðü ôçí äõôéêÞ èåóóáëéêÞ ðåäéÜäá
êáé åéóÝñ÷åôáé] óôç ëáñéóéíÞ ðåäéÜäá. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá, üìùò, õðÜñ÷åé
ìßá Üëëç ðáñüìïéá äßïäïò, ðéï óôåíÞ, ìßá þñá íïôßùò ôïõ ÔõñíÜâïõ, äéáìÝóïõ
ôïõ ïðïßïõ åéóÝñ÷åôáé óôçí ðåäéÜäá ï ÔéôáñÞóéïò ðïõ ïíïìÜæåôáé åäþ êïéíþò
ÎåñÜãçò [ÎçñéÜò]. Ï ÔéôáñÞóéïò, ñÝïíôáò ðáñÜëëçëá ìå ôïõò ðñüðïäåò ôïõ
óìïß êáé ôá ïíüìáôá ôùí áöéåñùôþí ôïõò óôçí ðñüèåóç 215 ôçò ÌïíÞò ôïõ ÂáñëáÜì,
1613/1614-19ïò áé., Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 23 (1993) 94, áñ. 75, êáé 24 (1993) 165.
28. Ðñüêåéôáé ãéá ôïõò Ãéïõñïýêïõò (íïìÜäåò êôçíïôñüöïõò), ïé ïðïßïé ßäñõóáí, ìåôÜ
ôï 1454/55, äéêïýò ôïõò ïéêéóìïýò óôá ñéæÜ ôïõ Ïëýìðïõ, áðü ôïí Ôýñíáâï Ýùò ôá ÔÝìðç.
29. Ìå ôï óéôÜñé ðïõ Ýìåíå, áöïý êñáôïýóáí ôéò áðáñáßôçôåò ðïóüôçôåò ãéá øùìß,
áíôéìåôþðéæáí üëåò ôéò áíÜãêåò ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõò.
30. Ïé 80-100 ðáñÜäåò åßíáé 2-2,5 ãñüóéá.
31. Ðñïöáíþò åííïåß ÷ùñßò äéáôñïöÞ.
32. Ïé 50 ðáñÜäåò åßíáé 1 ãñüóé êáé 10 ðáñÜäåò.
33. Ðñüêåéôáé ãéá ôá óôåíÜ ôïõ Êáëáìáêßïõ óôçí ÁìõãäáëÝá ôçò ËÜñéóáò.
213
ëüöïõ êáé áöÞíïíôáò ôïí Ôýñíáâï óôçí áñéóôåñÞ ôïõ ü÷èç, óôñßâåé ðñïò ôá
áíáôïëéêÜ êáé ôåëéêÜ åíþíåôáé ìå ôïí Ðçíåéü óå áðüóôáóç ìéáò þñáò áíÜ-
ìåóá óôï ÌéóáëÜñé (ÑïäéÜ) êáé óôï ÊáæáêëÜñé (Áìðåëþíáò).
Ï ÎçñéÜò åßíáé áíôÜîéïò ôïõ ïíüìáôüò ôïõ êáèþò äåí Ý÷åé íåñü, ãåãïíüò ðïõ
ìå åîÝðëçîå, äéüôé óôçí Åëáóóüíá õðÞñ÷å Ýíá áñêåôÜ ìåãÜëï ñåýìá.34 Ç áíõ-
ðáñîßá ôïõ íåñïý ïöåßëåôáé óáöþò óôá ðïôßóìáôá ôùí êÞðùí êáé ôùí ÷ùñá-
öéþí ðïõ êáëëéåñãïýíôáé ìå êáëáìðüêé, âáìâÜêé êáé êáðíü, ãéá ôá ïðïßá
óõãêñáôïýí ôá íåñÜ ôïõ ðïôáìïý óôçí ðåäéÜäá ôïõ Äïìåíßêïõ êáé óôçí êïé-
ëÜäá ôïõ Äáìáóßïõ, êáé óå Ýíá êáíÜëé ôï ïðïßï ìåôáöÝñåé íåñü óôç ËÜñéóá.
¼ìùò, ðáñÜ ôéò åêôñïðÝò áõôÝò ôï ðïôÜìé êáôåâÜæåé ðïëý íåñü ìåñéêÝò öïñÝò
üðùò ðñïêýðôåé áðü ôç ãÝöõñá ôùí 15 ôüîùí35 ðïõ õðÜñ÷åé óôçí åßóïäï ôçò
ðüëçò. Áêüìá êé áõôÞ ôç óôéãìÞ, ìïëïíüôé öáßíåôáé óôåãíüò, ëÝíå üôé åßíáé
ãåìÜôïò áðü êéíïýìåíç Üììï ðïõ êñýâåé ìåãÜëåò ðïóüôçôåò íåñïý.
ÌåñéêÝò öïñÝò ïé áíþôåñåò ôÜîåéò ôùí ÅëëÞíùí äåß÷íïõí ìåãáëýôåñç Üãíïéá
áêüìá êáé áðü ôïõò ÷ùñéêïýò. Ï éäéïêôÞôçò ôïõ óðéôéïý óôï ïðïßï äéÝìåéíá,
Ýíáò áðü ôïõò ðëïõóéüôåñïõò ôçò ðåñéï÷Þò ðïõ Ýæçóå ìÜëéóôá êáé óôç Ãåñìá-
íßá, ìïõ æÞôçóå íá ôïõ âñù Ýíá âüôáíï ãéá íá ìåôáôñÝðåé ôï ÷áëêü óå ÷ñõóü,
êáé Ýìáèå áðü ìÝíá, ãéá ðñþôç öïñÜ óôç æùÞ ôïõ, üôé ôï ðïôÜìé ðïõ êõëÜåé
áðü ôïí Ôýñíáâï åßíáé ôï ßäéï ìå åêåßíï ôçò Åëáóóüíáò êáé üôé ðçãÜæåé áðü
ôïí ¼ëõìðï.
Áðü ôïí Ôýñíáâï ãéá ôá ÔÝìðç õðÜñ÷ïõí äýï äñüìïé. Ï Ýíáò ïäçãåß óôï Íôå-
ñåëß,36 óôç âüñåéá ðëåõñÜ ôùí óôåíþí ôùí Ôåìðþí, êáé ï Üëëïò óôá ÁìðåëÜ-
êéá, óôç íüôéá ðëåõñÜ. Ï ðñþôïò, öõóéêÜ, äåí äéáó÷ßæåé ôïí Óáëáìðñßá
(Ðçíåéü) áëëá äéÝñ÷åôáé êÜôù áðü ôï Êáñáôæüëé (Áñãõñïðïýëé), êáôÜ ìÞêïò
ôùí ðñïðüäùí ôïõ âïõíïý Ôßôáñïò,37 ìÝ÷ñé ôçí êïéëÜäá ôïõ Íôåñåëßïõ (Ãüííùí),
ôï ïðïßï óõíäÝåôáé ìÝóù ìéáò ãÝöõñáò ìå ôïí ÌðáìðÜ,38 Ýíá ïéêéóìü óôç äåîéÜ
ü÷èç ôïõ ðïôáìïý, êÜôù áðü ôá ÁìðåëÜêéá, óôçí åßóïäï ôïõ ìïíáäéêïý äñüìïõ
ðïõ äéÝñ÷åôáé áðü ôá óôåíÜ ôùí Ôåìðþí. Ï Üëëïò äñüìïò, áðü ôïí Ôýñíáâï
óôïí ÌðáìðÜ (ÔÝìðç), äéáó÷ßæåé ôçí ðåäéÜäá êáé ðåñíÜ ôïí Óáëáìâñßá
(Ðçíåéü) ìÝóù åíüò ðïñèìåßïõ, óå ìßá ðåñéï÷Þ ôïõ ìéêñïý êïíéáñï÷ùñßïõ ðïõ
ïíïìÜæåôáé ÌðÜêñéíá (Ãõñôþíç). Ôï ðïñèìåßï áõôü åßíáé óôá ìéóÜ ôïõ äñüìïõ
ðñïò ôçí âüñåéá Üêñç ôçò ëßìíçò ÊáñáôóáÀñé Þ Íåóóùíßäá, üðïõ ï äñüìïò åíþ-
íåôáé ìå ôïí äñüìï ôçò ËÜñéóáò ðñïò ôïí ÌðáìðÜ (ÔÝìðç) êáé ìåôÜ áíÝñ÷å-
ôáé óôï Üíïéãìá ìéáò âñá÷þäïõò êïñõöïãñáììÞò39 ç ïðïßá, óôï óçìåßï áõôü,
34. Åßíáé ï Åëáóóïíßôéêïò, ðáñáðüôáìïò ôïõ Ôéôáñçóßïõ.

35. Ç óçìåñéíÞ ãÝöõñá ôïõ ÔõñíÜâïõ êáôáóêåõÜóèçêå ãýñù óôá 1900. Âë. Áíôþíçò
Ãáëåñßäçò ê.Ü., Ôá ðÝôñéíá ãåöýñéá ôçò Èåóóáëßáò, ÁèÞíá 1995, 123.
36. Íôåñéëß} ïé óçìåñéíïß Ãüííïé ôçò ËÜñéóáò.
37. Ôï óùóôü, Ìåëïýíá, áöïý ï Ôßôáñïò åßíáé óôï ËéâÜäé ôçò Åëáóóüíáò.
38. ÌðáìðÜ} ï óçìåñéíüò ìéêñïïéêéóìüò ÔÝìðç, äßðëá óôá äéüäéá.
39. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôá õøþìáôá Äñá÷ìÜíé (423 ì.) êáé ÍôïõñáìÜíç (192 ì.).
214
óõíïñåýåé ìå ôçí ðåäéÜäá ôïõ Ðçíåéïý êáé ôçí äéá÷ùñßæåé áðü ôçí êïéëÜäá
ôïõ Êéóåñëßïõ,40 óôïõò ðñüðïäåò ôçò ¼óóáò. Ï äñüìïò ìåôÜ áêïëïõèåß ôçí êïé-
ëÜäá áõôÞ ðñïò ôïí ÌðáìðÜ (ÔÝìðç) ÷ùñßò êáìßá Üëëç äéáêïðÞ åîáéôßáò õøù-
ìÜôùí.
ÓÔÇ ÖÁËÁÍÍÇ
11.12.1806
¾óôåñá áðü ìßá äõíáôÞ âñï÷Þ ÷èåò ôï âñÜäõ êáé ìßá êáôáéãßäá ôç íý÷ôá,
óÞìåñá ï êáéñüò åßíáé Þðéïò. Ôï áðüãåõìá ðñï÷þñçóá ðñïò ôç ËÜñéóá. Äéá-
ó÷ßæïíôáò ôç ãÝöõñá ôïõ ÔõñíÜâïõ Ýöèáóá óå 27 ëåðôÜ óôï Êáóôñß. Óå Ýíá
÷ùñéïõäÜêé, ïíïìáæüìåíï ÁìÜñé,41 äýï ìßëéá äåîéÜ, õðÜñ÷åé Ýíáò ìåãÜëïò
ôå÷íçôüò ôýìâïò, ðáñüìïéïò ìå áõôüí ðïõ ðáñáôÞñçóá Þäç óôçí áíôßèåôç
êáôåýèõíóç. Ôï Êáóôñß åßíáé, ÷ùñßò áìöéâïëßá, ç èÝóç ìéáò áñ÷áßáò åëëçíé-
êÞò ðüëçò, ìïëïíüôé äåí Ý÷åé ìåßíåé ðéá åäþ ôßðïôá Üëëï áðü ôá èåìÝëéá åíüò
ôåôñÜãùíïõ ðýñãïõ åêåßíçò ôçò åðï÷Þò, óôçí êïñõöÞ ôïõ ëüöïõ, êïíôÜ óôïí
ïðïßï õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò áíáóêáöÝò ðïõ Ýãéíáí ãéá íá ðÜñïõí åðåîåñãáóìÝíïõò
ïãêüëéèïõò ôïõò ïðïßïõò ìåôÝöåñáí óôïí Ôýñíáâï. Ï ëüöïò êáé ôá ãýñù ÷ùñÜ-
öéá åßíáé ãåìÜôá áðü üóôñáêá ôçò áñ÷áßáò êåñáìåéêÞò.
Ðñï÷ùñþíôáò áðü ôï Êáóôñß, óôéò 6:30 ôïõñêéêÞ þñá,42 äéáó÷ßóáìå ôçí ðåäéÜ-
äá ðñïò ôï ÔáôÜñé (ÖáëÜííç), áöÞíïíôáò ôï ÊáæáêëÜñé (Áìðåëþíá) óôá áñé-
óôåñÜ ìáò, ôï ïðïßï, üðùò ôá Üëëá êïíéáñï÷þñéá áõôÞò ôçò ðåäéÜäáò, áðïôå-
ëåßôáé áðü ðïëëÝò óõíïéêßåò ðïõ âñßóêïíôáé áíÜìåóá óå áìðÝëéá, âáìâáêïöõ-
ôåßåò êáé êáëáìðüêéá. Ùóôüóï, ìåãÜëá ôìÞìáôá áõôÞò ôçò ãüíéìçò ðåäéÜäáò
ðáñáìÝíïõí áêáëëéÝñãçôá. Óôéò 7:2043 öèÜóáìå óå ìßá ðñïåîï÷Þ ôïõ åäÜöïõò
ðïõ ìïéÜæåé ìå åêåßíç ôïõ Êáóôñßïõ êáé Þôáí ãåìÜôï áðü üóôñáêá êáé õðï-
ëåßììáôá áñ÷áßùí êôéñßùí. ÐïëëÜ ìåãÜëá ôåôñÜãùíá êïììÜôéá ëßèùí Þôáí
óêïñðéóìÝíá ãýñù áðü ôï ýøùìá êáé óôïõò ðñüðïäÝò ôïõ âñßóêåôáé Ýíá ôïõñ-
êéêü íåêñïôáöåßï, üðïõ, áíÜìåóá óôïõò ôÜöïõò, õðÜñ÷åé Ýíá ôìÞìá áðü ñáâäù-
ôü äùñéêü êßïíá ðåñéìÝôñïõ 5 ðïäéþí êáé 3 éíôóþí.44 Ôï ýøùìá áõôü ëÝãåôáé
Ìáãïýëá,45 êïéíü üíïìá ãéá ôïõò áðïìïíùìÝíïõò ëüöïõò óôçí ðåäéÜäá, åéäéêÜ
üôáí áõôüò äéáôçñåß ß÷íç ðáëéüôåñùí êôéóìÜôùí. ÓôÝêåôáé óôç ìÝóç ìéáò
ðåñéï÷Þò ìå ìéêñïýò ôïõñêéêïýò ïéêéóìïýò ïíïìáæüìåíïõò ÔáôÜñé(ÖáëÜííç).46
40. Êåóåñëß (Ìåã. Êåóåñëß)} ôï óçìåñéíü Óõêïýñéï ôçò ËÜñéóáò.

41. ÁìÜñé} äéáëõìÝíïò ïéêéóìüò ôïõ ÔõñíÜâïõ.
42. Ç ôïõñêéêÞ þñá 6:30 åßíáé ç åõñùðáúêÞ 12:30.
44. Ôá 5 ðüäéá êáé 3 ßíôóåò éóïäõíáìïýí ìå 1,6 ì.
45. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÔáôÜñé Ìáãïýëá (ÖáëÜííç 1), Ýíá ÷éëéüìåôñï äõôéêþò ôçò
ÖáëÜííçò. Ç êåñáìåéêÞ ôçò êáëýðôåé ôçí ðåñßïäï áðü ôçí áñ÷áéüôåñç íåïëéèéêÞ ìÝ÷ñé
ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ. Âë. Ê. É. ÃáëëÞò, ¢ôëáò ðñïúóôïñéêþí ïéêéóìþí ôçò áíáôïëé-
êÞò èåóóáëéêÞò ðåäéÜäáò, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 22 (1992) 187.
46. Åííïåß óõíïéêßåò, óå êÜðïéá áðüóôáóç ç ìßá áðü ôçí Üëëç, ðïõ áðïôåëïýóáí ôï
ÔáôÜñé-ÖáëÜííç.
215
ÁöÞíïíôáò óôéò 7:2747 ôç Ìáãïýëá, ç ïðïßá áðÝ÷åé ìéóÞ ðåñßðïõ þñá áðü ôçí
áñéóôåñÞ ü÷èç ôïõ Ðçíåéïý, óôáìáôÞóáìå óôéò 7:4548 óå Ýíá ðáíäï÷åßï(÷Üíé)
ðïõ õðÞñ÷å óå ìßá óõíïéêßá ôïõ Ôáôáñßïõ(ÖáëÜííçò), êïíôÜ óå Ýíá ìåãÜëï
ôïõñêéêü íåêñïôáöåßï. Ó´ áõôü, áíÜìåóá óôá ðïëëÜ åðéôýìâéá ìíçìåßá êáé óôá
áñ÷áßá êïììÜôéá, âñÞêá Ýíá Üëëï áíÜèçìá óôïí Áðüëëùíá, êÜôù áðü ôï èåó-
óáëéêü üíïìá ¢ðëïõí êáé ìå ôçí ðñïóèÞêç ôïõ ðñïóçãïñéêïý Ôåìðßôçò.49
ÁÐËÏÕÍÉ ÔÅÌÐÅÉÔÁ
ÁÉÓ×ÕËÉÓ ÓÁÔÕÑÏÉ
ÅËÅÕÈÅÑÉÁ
Ï Áéëéáíüò áíáöÝñåé ôç ëáôñåßá ôïõ Áðüëëùíá óôá ÔÝìðç, ðåñéãñÜöïíôáò
ôçí öçìéóìÝíç êïéëÜäá.50 ÅðïìÝíùò, åßíáé åýêïëï íá åííïÞóïõìå üôé ç èåüôç-
ôá áõôÞ ðéèáíüôáôá ëáôñåýèçêå ìå ôï ßäéï ðñïóçãïñéêü êáé óå Üëëåò ãåéôï-
íéêÝò ðüëåéò. Áðü ôï ÷Üíé ç ãÝöõñá ôçò ËÜñéóáò åßíáé ìüíï ìßá þñá ìáêñéÜ.
ÓÔÇÍ ÊÑÁÍÍÙÍÁ
13.12.1806
Ï äñüìïò áðü ôç ËÜñéóá ðñïò ôï ìÝñïò üðïõ õðÜñ÷ïõí åñåßðéá, ôá ïðïßá ïé
¸ëëçíåò ïíïìÜæïõí ÐáëéÜ ËÜñéóá êáé ðáñÜëïãá õðïèÝôïõí üôé åßíáé ï ÷þñïò
ôçò áñ÷áßáò ðüëçò, áðïêëßíåé ëßãåò ìïßñåò äåîéÜ áðü ôïí åõèý äñüìï ËÜñéóáò-
ÖáñóÜëùí êáé óå áðüóôáóç 5-6 ìéëßùí åéóÝñ÷åôáé óå ìßá ÷áìçëÞ êáé åëéêï-
åéäÞ ëùñßäá ãçò ç ïðïßá ÷ùñßæåé ôï ÷áìçëüôåñï åðßðåäï ãçò Þ, áêñéâÝóôåñá,
åêåßíï ðïõ öèÜíåé óôéò ü÷èåò ôïõ ðïôáìïý áðü Ýíá Üëëï øçëüôåñï. Ôï ôåëåõ-
ôáßï áðü ôá ðñïáíáöåñüìåíá, ìïëïíüôé ôþñá åßíáé ëßãï êáëëéåñãçìÝíï, åßíáé
ãüíéìï êáé åßíáé ðñïöáíþò ç ðåñéï÷Þ ìéáò áðü ôéò çãÝôéäåò ðüëåéò ôçò Èåó-
óáëßáò.51 Åêôåßíåôáé 9-10 ìßëéá óôá íïôéïáíáôïëéêÜ ôùí ðïäéþí ôïõ ëüöïõ ôïõ
ÁëÞöáêá,52 ìÝ÷ñé ôçí êïñõöïãñáììÞ ðïõ ÷ùñßæåé ôçí ðåäéÜäá áõôÞ áðü ôçí
êïéëÜäá ôùí ÖáñóÜëùí. Óôçí áñ÷Þ ôïõ êõìáôïåéäïýò åäÜöïõò, ìßá þñá êáé
ðÝíôå ëåðôÜ áðü ôç ËÜñéóá, óå êÜðïéï óçìåßï üðïõ äåí öáßíïíôáé åñåßðéá
êáíåíüò ôïõñêéêïý íåêñïôáöåßïõ Þ êÜðïéùí ïéêéóìþí, õðÜñ÷ïõí ìåñéêÝò ôåôñÜ-
ãùíåò ðÝôñåò êáé Ýíá êïììÜôé ñáâäùôïý äùñéêïý êßïíá. Ðñüêåéôáé, ðéèáíüí,
ãéá ôçí èÝóç åíüò ìïíá÷éêïý íáïý. ÄÝêá ëåðôÜ ðéï ðÝñá åßíáé ôï ÷ùñéïõäÜêé
×áóÜí ÔáôÜñé,53 êÜôù áðü ôï ïðïßï õðÜñ÷ïõí 2-3 óùñïß óå ìßá ðçãÞ, ìåñéêÜ
áñ÷áßá ðçãÜäéá êáé ìåñéêÝò åðåîåñãáóìÝíåò ðÝôñåò.

49. Ç åðéãñáöÞ áõôÞ åßíáé ç IG, É×2, 1034.
50. Âë. Áéëéáíüò, Ðïéêßëç Éóôïñßá, Ã, 1.
51. ÐñÜãìáôé, ç ðåñéï÷Þ áõôÞ åßíáé ôìÞìá ôçò ðåñéöÝñåéáò ôçò áñ÷áßáò Êñáííþ-
íáò.
52. ÁëÞöáêáò} ôï óçìåñéíü ÊÜóôñï ôçò ËÜñéóáò, êïíôÜ óôï Êïõôóü÷åñï.
53. ×áóÜí ÔáôÜñé} ç óçìåñéíÞ ÌåóïñÜ÷ç ôçò ËÜñéóáò.
216
Óôï ôÝëïò, ìåôÜ áðü äýï þñåò êáé 27 ëåðôÜ, áðü ôç ËÜñéóá, öèÜóáìå óôï
×áôæçëÜñé,54 Ýíá ôóéöëßêé éäéïêôçóßáò ôïõ Ëáñéóáßïõ ×áôæÞ ×áëÞë áãÜ, ôï
ïðïßï üìùò êáôïéêåßôáé ìüíï áðü ¸ëëçíåò ðïõ êáëëéåñãïýí ôá ÷ùñÜöéá ôïõ.
Ôï óðßôé óôï ïðïßï Ýìåéíá åßíáé ìßá áãñïéêßá áðü ôéò êáëýôåñåò ôïõ åßäïõò
ôçò, áëëÜ êïéíÞò êáôáóêåõÞò óå üëåò ôéò åëëçíéêÝò ðåäéÜäåò. Áðïôåëåßôáé áðü
Ýíá ìåãÜëï äéáìÝñéóìá, ÷ùñéóìÝíï óå äýï ôìÞìáôá, ôï Ýíá øçëüôåñï áðü ôï
Üëëï êáôÜ äýï ðüäéá.55 Óôï øçëüôåñï ôìÞìá ç åóôßá ÷ùñßò êáìéíÜäá, äýï-ôñßá
ñÜöéá ìå ëßãá ðéÜôá êáé ðÞëéíá áããåßá ðÜíù ôïõò, ìßá êáôóáñüëá, Ýíá êáæÜ-
íé êáé ìßá óßôá êñåìáóìÝíá óôïí ôïß÷ï äåß÷íïõí üôé åäþ ðÜíù Ýìåíå ç ïéêï-
ãÝíåéá, åíþ ôï ÷áìçëüôåñï ôìÞìá ðñïïñéæüôáí ãéá ôá æùíôáíÜ êáé ÷ùñéæüôáí
ìüíï ìå Ýíá öñÜãìá áðü øçëÜ êïößíéá, áðü ôá ïðïßá ìåñéêÜ Þôáí ãåìÜôá ìå
êáëáìðüêé êáé Üëëá ìå îçñÜ ìðéæÝëéá. Äýï èýñåò, ç ìßá áðÝíáíôé óôçí Üëëç,
ó÷çìáôßæïõí Ýíáí äéÜäñïìï ìÝóá áðü ôï êôßóìá, êÜôù áêñéâþò áðü ôïí ìåóü-
ôïé÷ï ôùí êïöéíéþí. ÁíÜìåóá óå äýï áðü áõôÜ õðÜñ÷åé Ýíá Üíïéãìá ðïõ åîõ-
ðçñåôåß ôçí åðéêïéíùíßá áíÜìåóá óôá äýï ôìÞìáôá ôçò áãñïéêßáò.
ÌéóÞ þñá áðü ôï ×áôæçëÜñé(Êñáííþíá), ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôùí ÖáñóÜ-
ëùí, åßíáé ç ðåñéï÷Þ ðïõ ïíïìÜæåôáé ÐáëéÜ ËÜñéóá,56 üíïìá ðïõ äüèçêå, áíáì-
ößâïëá, üôáí ôá áñ÷áßá åñåßðéá Þôáí ðïëý ðåñéóóüôåñá áðü ü,ôé åßíáé ôþñá.
Áõôü ìáò äßíåé Ýíá ðáñÜäåéãìá ôïõ ôñüðïõ ìå ôïí ïðïßï åîáöáíßóèçêáí âáè-
ìéáßá ïé áñ÷áßåò ðüëåéò ôùí ãüíéìùí ðåñéï÷þí ôçò ÅëëÜäáò, ìïëïíüôé êôßóèç-
êáí áðü Ýíáí ëáü ðïõ åß÷å ùò ðñùôáñ÷éêü óêïðü ôïõ ôçí áíôï÷Þ áõôþí ôùí
êôéóìÜôùí óôï ÷ñüíï. Ïé Ôïýñêïé, åêôüò áðü ôçí ðñïóöõãÞ óôéò áñ÷áßåò èÝóåéò
ãéá íá ðÜñïõí êïéíÜ õëéêÜ, óõíçèßæïõí íá øÜ÷íïõí ãéá åðåîåñãáóìÝíï ëåõêü
ìÜñìáñï ìå óêïðü íá ôï ìåôáôñÝøïõí óå åðéôýìâéåò óôÞëåò, ðñÜãìá ôï ïðïßï
ðñïêÜëåóå, áíáðüöåõêôá, ðáñáìüñöùóç ôùí áñ÷áßùí ãëõðôþí êáé óâÞóéìï ôùí
åðéãñáöþí. Óôç èÝóç ôïõò êÜíïõí óõ÷íÜ áêáëáßóèçôåò áíáðáñáóôÜóåéò ôïõñ-
êéêþí ôïõñìðáíéþí57 Þ ÷áñÜóóïõí ìåñéêÝò ëÝîåéò óôçí áñáâéêÞ. Êé üôáí
áêüìá äåí Ý÷ïõí óâÞóåé ôá áñ÷áßá ãñÜììáôá, ôï ìåôáêéíçìÝíï óå Üëëï óçìåßï
ìíçìåßï, ìáêñéÜ áðü ôçí áñ÷éêÞ ôïõ èÝóç, ïäçãåß óå ãåùãñáöéêü ëÜèïò ôïí
åñåõíçôÞ.
Óôéò âñá÷þäåéò êáé ðéï öôù÷Ýò ðåñéï÷Ýò ôçò ÷þñáò, ôá áñ÷áßá åñåßðéá Ý÷ïõí
êáëýôåñç ôý÷ç êáé óõíÞèùò äéáôçñïýíôáé, óå áíôßèåóç ìå ôéò ãüíéìåò ðåäéÜ-
äåò óôéò ïðïßåò ïé íÝåò ðüëåéò äéáäÝ÷ïíôáé ôéò ðáëéÝò êáé åðåéäÞ åßíáé äýóêï-
54. ×áôæçëÜñé} ç óçìåñéíÞ Êñáííþíá, êïíôÜ óôçí áñ÷áßá ïìþíõìç ðüëç.

55. Ôá äýï ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 0,609 ì.
56. Äåí ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÐáëéÜ ËÜñéóá áëëÜ ãéá ôçí Êñáííþíá. ÅðåéäÞ ïé Ïèù-
ìáíïß åßðáí ôç ËÜñéóá Ãåíß Óå÷ßñ (ÍÝá Ðüëç), ïíüìáóáí ôá åñåßðéá áõôÜ ÐáëéÜ ËÜñé-
óá. Âë. Éù. Ïéêïíüìïò Ëáñéóáßïò, ÁëçèéíÞ éóôïñßá ôïõ Ëïõêéáíïý ÓáìïóáôÝùò. Éóôïñé-
êÞ ôïðïãñáößá åíüò ìÝñïõò ôçò Èåôôáëßáò-1817, åéóáãùãÞ-öñïíôßäá Ì. Ì. ÐáðáúùÜííïõ,
ÁèÞíá 1989, 160-161.
57. ÔïõñìðÜíé< ôïõñ. tülbent} áíäñéêü êÜëõììá ôçò êåöáëÞò.
217
ëç ç åîåýñåóç ðÝôñáò üëïé êáôáöåýãïõí óôçí åýêïëç ëýóç ðáßñíïíôáò ïéêïäï-
ìéêÜ õëéêÜ áðü ôéò áñ÷áßåò èÝóåéò. Óôçí ÐáëéÜ ËÜñéóá(Êñáííþíá) ïé ëéèï-
óùñïß Þ ôá ìïíïêüììáôá ðÝôñéíá öÝñåôñá (óáñêïöÜãïé) ôïõ áñ÷áßïõ êïéìçôç-
ñßïõ åßíáé éäéáéôÝñùò ðåñéæÞôçôá óôç ËÜñéóá êáé óå üëá ôá ÷ùñéÜ ãýñù áðü
ôï ×áôæçëÜñé(Êñáííþíá), üðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ùò ðïôßóôñåò ôùí æþùí. ¸÷ïõí
ôüóï ìåãÜëç æÞôçóç ðïõ ïé êÜôïéêïé áõôïý ôïõ ÷ùñéïý, ãíùñßæïíôáò üôé ôá
áñ÷áßá åßíáé âáèéÜ óôï Ýäáöïò 3-4 ðüäéá,58 ÷ôõðïýí ìåñéêÝò öïñÝò ìå óéäåñÝ-
íéåò âÝñãåò ãéá íá áíôéëçöèïýí ôçí ýðáñîÞ ôïõò.
¼ìùò, ï Áìðíôß ìðÝçò, åðéêåöáëÞò ôùí áãéÜíçäùí59 ôçò ËÜñéóáò, ìå ðëçñï-
öüñçóå ÷èåò üôé áðáãüñåøå ôéò ðåñáéôÝñù Ýñåõíåò öïâïýìåíïò üôé áí áêïýóåé
ç Ðýëç øåõäåßò ðëçñïöïñßåò ãéá ôçí ðïñåßá ôïõò èá õðïèÝóåé üôé áíáêáëý-
öèçêå èçóáõñüò. ÐáñÜ ôçí êáôáëÞóôåõóç, ôçí ïðïßá Ý÷ïõí õðïóôåß åäþ êáé
÷ñüíéá ôá áñ÷áßá åñåßðéá ôçò ðåñéï÷Þò, ìðïñïýìå íá åíôïðßóïõìå ìåñéêÜ èåìÝ-
ëéá ôùí ôåé÷þí ôçò ðüëçò Þ, ðéèáíüôåñá, ôçò áêñüðïëçò, êáôÜ ìÞêïò åíüò
ôåôñÜãùíïõ õøþìáôïò ðïõ ëÝãåôáé Ðáëéüêáóôñï êé Ý÷åé ðåñßìåôñï Ýíá ó÷åäüí
ìßëé, óôï åðÜíù ôìÞìá ôïõ ïðïßïõ õðÜñ÷ïõí êÜðïéá ß÷íç åíüò åãêÜñóéïõ ôåß-
÷ïõò ðïõ ó÷çìáôßæåé äéðëü öñÜ÷ôç. Áõôü ôï ýøùìá êáé üëá ôá ãýñù ÷ùñÜöéá
åßíáé ãåìÜôá ìå êåñáìåéêÞ êáé óôçí ðëåõñÜ ôïý õøþìáôïò Þ åêåß ðïõ áíå-
âáßíïõí ïé ëüöïé, ðßóù ôïõ, õðÜñ÷ïõí 8 Þ 9 ôýìâïé.
Åäþ âñÝèçêáí ïé ëéèïóùñïß êáé ìåñéêïß áðü áõôïýò äéáôçñïýíôáé áêüìá
ðÜíù óôï Ýäáöïò ÷ùñßò íá ôïõò Ý÷ïõí ìåôáöÝñåé ìïëïíüôé ôïõò Ý÷ïõí îåèÜøåé.
Ïé ðÝôñåò åßíáé ëåéáóìÝíåò êáé áêáíüíéóôïõ ó÷Þìáôïò, ìå óçìÜäéá ðÜíù óôï
ìÜñìáñï áðü ôï åñãáëåßï ðïõ ôéò ëÜîåõóå. Ìéóü ó÷åäüí ìßëé íïôßùò ôïõ Ðáëéü-
êáóôñïõ õðÜñ÷ïõí Üëëá äýï ôå÷íçôÜ õøþìáôá óôçí ðëáãéÜ ôùí ëüöùí. Óôïõò
ðñüðïäåò ôïõ åíüò áðü áõôïýò, ìßá çìéêõêëéêÞ êïéëüôçôá óôï Ýäáöïò ìïéÜæåé
ìå ß÷íç èåÜôñïõ áëëÜ, åðåéäÞ âëÝðåé ðñïò ôïõò ëüöïõò êáé ü÷é ðñïò ôçí ðåäéÜ-
äá êáé åðåéäÞ åßíáé ðÝñá áðü ôï áñ÷áßï íåêñïôáöåßï, ôåßíù íá ðéóôÝøù üôé
ðñüêåéôáé ãéá ìßá áðëÞ êáé öõóéêÞ êïéëüôçôá ôïõ åäÜöïõò. Ëßãï ðéï ðÝñá áðü
ôï óçìåßï áõôü, ðñïò ôá íüôéá, ï äñüìïò áðü ôç ËÜñéóá ðñïò ôï Ìáóêïëïýñé60
äéáó÷ßæåé ôá õøþìáôá ìÝ÷ñé ôçí ðåäéÜäá ôïõ ÅíéðÝá.
14.12.1806
Ôá ðéï åíäéáöÝñïíôá ìíçìåßá ðïõ âñÝèçêáí óôçí ÐáëéÜ ËÜñéóá(Êñáííþíá)
áöáéñÝèçêáí áðü åêåß êáé ôïðïèåôÞèçêáí óôï ìéêñü íáü61 ôïõ ìéêñïý ÷ùñéïý
×áôæçëÜñé(Êñáííþíá) áðü ôïõò ¸ëëçíåò ïé ïðïßïé, ãåíéêÜ, äåß÷íïõí óåâáóìü
ãéá ôá Ýñãá ôùí ðñïãüíùí ôïõò. Ôï ðñþôï ðïõ ðñÝðåé íá áíáöÝñù åßíáé ìßá
åðéãñáöÞ 40 óôß÷ùí,62 ìå ìéêñÜ ãñÜììáôá ôçò êëáóéêÞò åðï÷Þò, áðü ôçí ïðïßá
58. Ôá 3-4 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 0,914-1,219 ì.

59. ÁãéÜíçäåò< ôïõñ. ayan} ðñïåóôïß, ðñüêñéôïé, ðñïý÷ïíôåò.
60. Ìáóêïëïýñé} ôï Ìïó÷ïëïýñé ôùí ÓïöÜäùí.
61. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí íáü ôïõ Áã. Áèáíáóßïõ.
62. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí IG, É×2, 461.
218
ëåßðïõí 3-4 óôß÷ïé óôçí áñ÷Þ êáèþò, åðßóçò, êáé ëßãá ãñÜììáôá óôçí áñ÷Þ
êáé óôï ôÝëïò êÜèå óôß÷ïõ. Áðü ôçí åðéãñáöÞ áõôÞ áðïäåéêíýåôáé üôé óôçí
ÐáëéÜ ËÜñéóá åßíáé ç èÝóç ôçò Êñáííþíáò,63 Þ üðùò åßíáé ãñáììÝíï óôï ìÜñ-
ìáñï ôçò Êñáíþíïò.64 Ç åðéãñáöÞ áõôÞ åßíáé óôç èåóóáëéêÞ äéÜëåêôï, áíÜìå-
óá óôéò éäéáéôåñüôçôåò ôçò ïðïßáò åßíáé ç ìåôáôñïðÞ ôïõ åëëçíéêïý ù óå ïõ,
ïðüôå ç öñÜóç ÔÏÕÍ ÔÁÃÏÕÍ ÃÍÏÕÌÁÓ áíôéóôïé÷åß ìå ôç öñÜóç ÔÙÍ
ÔÁÃÙÍ ÃÍÙÌÁÓ. Ôï åèíéêü åßíáé ÊÑÁÍÍÏÕÍÉÏÉ, ç ëÝîç ÏÍÁËÏÕÌÁ áíôé-
óôïé÷åß óôï ÁÍÁËÙÌÁ, üðùò ôï ÏÍÅÈÅÉÊÅ ôçò åðéãñáöÞò ôïõ ÔõñíÜâïõ. ¸íá
Üëëï ðáñåìöåñÝò ðáñÜäåéãìá õðÜñ÷åé óôéò ëÝîåéò ØÁÖÉÓÌÁ ÏÍÃÑÁÖÅÉ ÅÍ
ÊÉÏÍÁ ËÉÈÉÍÁÍ, ïé ïðïßåò åðáíáëáìâÜíïíôáé. Ï ëüãïò ãéá ôïí ïðïßï óõíôÜ-
÷èçêå áõôÞ ç åðéãñáöÞ åßíáé ãéá íá áðïäïèåß [óôïõò ôéìþìåíïõò åõåñãÝôåò] ç
ðïëéôåßá, äçëáäÞ ôï äéêáßùìá óõììåôï÷Þò óôá êïéíÜ ôçò ðüëçò.
Ìßá óôÞëç, åíôïé÷éóìÝíç óôï íáü, óôçí ïðïßá õðÜñ÷åé Ýíá áíÜãëõöï ìå ôïí
ÅñìÞ ðÜíù óå Ýíá âÜèñï, Ý÷åé ÷áñáãìÝíåò ôéò ëÝîåéò ÅÑÌÁÏ ×ÈÏÍÉÏÕ,65 ìå
ðïëý êáèáñÜ êáé êáëïäéáôçñçìÝíá ãñÜììáôá. ÐÜíù óå Ýíá ùñáßï âÜèñï, óôçí
áõëÞ ôïõ íáïý åßíáé ÷áñáãìÝíï ôï üíïìá ÍÉÊÁÓÉÐÐÏÓ ÍÉÊÏÕÍÅÉÏÓ.66 Ôï
ðáôñþíõìï Íéêïýíåéïò, ðïõ óôçí ÁôôéêÞ êáé óôá ðåñéóóüôåñá ìÝñç ôçò ÅëëÜ-
äáò èá Þôáí Íßêùíïò, áðïôåëåß Ýíá Üëëï ðáñÜäåéãìá ôçò óõíÞèåéáò ôùí Èåó-
óáëþí íá ìåôáôñÝðïõí ôï ù óå ïõ êáé íá ÷ñçóéìïðïéïýí ôï ðáôñùíõìéêü åðß-
èåôï áíôß ãéá ôï ðáôñþíõìï óôç ãåíéêÞ.
Áíáðïäïãõñßæïíôáò Ýíá ìÜñìáñï ðïõ âñéóêüôáí óôï íáü, áíáêÜëõøá üôé Þôáí
äéáêïóìçìÝíï ìå Ýíá åëáöñü áíÜãëõöï, ÷ùñßò êáìßá åðéãñáöÞ, ðïõ áíáðáñé-
óôÜ ìßá ãõíáßêá íá âÜæåé Ýíá óôåöÜíé óôï êåöÜëé åíüò áëüãïõ êáé Ýíá óêõ-
ëÜêé íá óôÝêåôáé äßðëá. Ï éåñÝáò ìïõ åðÝôñåøå íá ôï ðÜñù ìáæß ìïõ õðü ôïí
üñï íá áöÞóù Ýíá äþñï ãéá ôïí íáü [ôïõ Áã. Áèáíáóßïõ]. Óå ìßá áðü ôéò
áãñïéêßåò åßíáé ìßá åðéôýìâéá óôÞëç óôçí ïðïßá áíáðáñéóôÜíåôáé Ýíáò Üíäñáò
ìå Ýíá óêõëÜêé ðïõ áíáðçäÜ ãéá íá ôï ÷áúäÝøåé} ôï Ýíäõìá âáñý êáé ç ìïñöÞ
çìéôåëÞò. Êáèþò ìåôÝãñáöá ôçí åðéãñáöÞ, óôï íáü ãéíüôáí Ýíáò ãÜìïò, ìéá
êáé Þôáí ÊõñéáêÞ êáé ìåôÜ ôç èåßá Ëåéôïõñãßá, üðùò óõíçèßæïõí ïé ¸ëëçíåò,
63. Óôçí Tabula Peutingeriana, Ýãñáøå ï Ëçê, ç Êñáííþíá âñßóêåôáé óôï äñüìï áðü
ôç ËÜñéóá óôá ÖÜëõñá [ÖÜëáñá], óôï Ìáëéáêü Êüëðï, 15.000 ðüäéá áðü ôçí ðñþôç
êáé 38.000 áðü ôç äåýôåñç, èÝóç ðïõ ôáéñéÜæåé ìå ôç èÝóç ôçò ðáëéÜò ËÜñéóáò áíá-
öïñéêÜ ìå ôç ËÜñéóá êáé ôïí êüëðï. [Ãéá ôçí ïäü ËÜñéóáò-ÖáñóÜëïõ-Èåñìïðõëþí, ç
ïðïßá äéåñ÷üôáí Ýîù áðü ôçí Êñáííþíá, âë. Fr. Mottas-J.-C. Decourt (ìåô. G. Polese), Äñü-
ìïé êáé ñùìáúêïß ïäïäåßêôåò óôç Èåóóáëßá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 38 (2000) 74-76].
64. Óôá íïìßóìáôá, óçìåßùóå ï Ëçê, âñßóêïõìå ÊÑÁÍ, ÊÑÁÍÍÏ, ÊÑÁÍÍÙÍÉÙÍ. Ôï
ìïíü Þ äéðëü Ê ãåíéêÜ Þôáí Ýíá áäéÜöïñï èÝìá. Ï ôýðïò ÊÑÁÍÍÏÕÍÉÏÕÍ õðÜñ÷åé,
åðßóçò, óå ìåñéêÜ íïìßóìáôá üðùò ïé ôýðïé ÃÏÌÖÉÔÏÕÍ êáé ÖÅÑÁÉÏÕÍ ðïõ áöïñïýí
óôïõò Ãüìöïõò êáé óôéò ÖåñÝò áíôéóôïß÷ùò.
65. Åßíáé ç IG, IX2, 471.
66. Åßíáé ç IG, IX2, 468.
219
ôåëïýíôáé ïé ãÜìïé. Óõãêåíôñþèçêå üëï ôï ÷ùñéü. Óôïõò êáëåóìÝíïõò ðñüóöå-
ñáí âñáóìÝíï êáëáìðüêé, øùìß êáé ñáêß67 êáé ç íýöç ößëçóå ôï ÷Ýñé üëùí.
Ç áðüóôáóç áðü ôï ×áôæçëÜñé(Êñáííþíá) ìÝ÷ñé ôï Ðáëéüêáóôñï, ðÜíù áðü
ôï ÷ùñéü ÁëÞöáêáò(ÊÜóôñï) êïíôÜ óôç äåîéÜ ü÷èç ôïõ Ðçíåéïý, õðïëïãßæåôáé
üôé åßíáé ìéÜìéóç þñá. Ï äñüìïò äéÝñ÷åôáé äßðëá áðü ôï ÷ùñéïõäÜêé Ôáïõ-
óÜíé,68 ôï ïðïßï âñßóêåôáé óôïõò ðñüðïäåò åíüò ëüöïõ êáé ìåôÜ ðåñíÜåé ðÜíù
áðü ôçí êïñõöïãñáììÞ, áöÞíïíôáò óôçí êïñõöÞ ôïõ ëüöïõ ðñïò ôá áñéóôåñÜ.
Ôï áðüãåõìá åðéóôñÝøáìå óôç ËÜñéóá áêïëïõèþíôáò ôïí ßäéï äñüìï ðïõ ðÞãá-
ìå.
ÓÔÇÍ ÁÑÃÉÓÓÁ ÊÁÉ ÓÔÇÍ ÁÌÕÃÄÁËÅÁ

15.12.1806
Óôéò 4:24 ôïõñêéêÞ þñá,69 áöïý äéÝó÷éóá ôç ãÝöõñá ôçò ËÜñéóáò, áêïëïýèç-
óá Ýíá ëéèüóôñùôï ðñïò ôá äõôéêÜ, ãéá Ýíá ôÝôáñôï ðåñßðïõ, êáôÜ ìÞêïò ôçò
ðëçììýñáò ôïõ ðïôáìïý êáôÜ ôïí ÷åéìþíá, êáé áöïý äéÝó÷éóá ôçí ðåäéÜäá
Ý÷ïíôáò êïíôÜ ìïõ, óôá áñéóôåñÜ, ôïí ðïôáìü, Ýöèáóá óôéò 5:0770 óå Ýíá ìÝñïò
üðïõ õðÜñ÷ïõí äéÜóðáñôá óôï Ýäáöïò ìåñéêÜ áñ÷áßá èåìÝëéá, 2-3 ëéèïóùñïß
êáé ðïëëÜ ôåôñÜãùíá êïììÜôéá. Óôï äéðëáíü ÷ùñÜöé õðÜñ÷åé Ýíá êïììÜôé
äùñéêïý êßïíá, ôïõ ïðïßïõ ç ÷ïñäÞ ôùí ñáâäþóåùí åßíáé 6 ßíôóåò.71 Ôá ðëçì-
ìõñéóìÝíá íåñÜ ôïõ ðïôáìïý åêôåßíïíôáé Ýùò åäþ, óå áðüóôáóç ìéóïý ìéëßïõ.
¸íá ôñßôï ôïõ ìéëßïõ, óôá äåîéÜ, õðÜñ÷ïõí 6 ôýìâïé ðïõ óôÝêïíôáé ó÷åäüí óôç
óåéñÜ êáé áðëþíïíôáé ãéá 3/4 ôïõ ìéëßïõ áðü ôá áíáôïëéêÜ ðñïò ôá äõôéêÜ.
Ïé äýï ìåóáßïé åßíáé ìåãÜëïé, åéäéêÜ ï Ýíáò áðü áõôïýò, åíþ ïé Üëëïé åßíáé
ìéêñïß êáé ÷áìçëïß. Ðßóù áðü Ýíáí áðü ôïõò ìåóáßïõò õðÜñ÷åé êáé Ýíáò Ýâäï-
ìïò ôýìâïò. Êáèþò ïé ôýìâïé åßíáé ãåíéêþò Ýíäåéîç èÝóåùí ôçò ðñþéìçò Áñ÷áé-
üôçôáò, áõôïß åäþ ðéèáíüí íá óçìáäåýïõí ôç èÝóç ôçò ïìçñéêÞò ¢ñãéóóáò.72
Ôá åñåßðéá óôï äñüìï ìðïñåß íá åßíáé ôçò äéÜäï÷çò ðüëçò ¢ñãïõñáò, ôçí ïðïßá
ï ÓôñÜâùíáò ôïðïèåôåß ó´ áõôÞí áêñéâþò ôç èÝóç.73
67. Ñáêß} ôóßðïõñï.

68. ÔáïõóÜíé} ôï óçìåñéíü Ìáõñïâïýíé ôçò ËÜñéóáò.
71. Ïé 6 ßíôóåò éóïäõíáìïýí ìå 15,24 åê.
72. ÐñÜãìáôé åäþ, óôï ýøùìá Ãêñåìüò, óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ÄÝíôñùí ôïõ ÔõñíÜâïõ,
âñéóêüôáí ç ¢ñãéóóá. Âë. R. Baladié, Strabon, géographie, âéâëßï É×, Les Belles Lettres,
Paris 1996, 240.
73. Âë. ÓôñÜâùíáò, È, 5, 19: «" Ç ìÝí ï=õí /Áñãéóóá, "ç í[õí / Áñãïõñá, 'åðß ô{[ù Ðçíåé{[ù
êå[éôáé} "õðÝñêåéôáé ä´ á'õô[çò / Áôñáî 'åí ôåôôáñÜêïíôá óôáäßïéò, ô[{ù ðïôáì{[ù ðëçóéÜæïõóá
êáß á?õôç} ôÞí ä´ 'áíÜ ìÝóïí ðïôáìßáí å=é÷ïí Ðåññáéâïß». Ï ÅõóôÜèéïò (ó÷üëéá óôçí
ÉëéÜäá, Â, 738) Ýãñáøå üôé óå êÜðïéá áíôßãñáöá ôùí ïìçñéêþí åðþí, ç ðüëç áíáöÝ-
ñåôáé ùò /Áñãåéá êáé üôé áõôÞ éäñýèçêå áðü ôïõò ãéïõò ôçò ËÜñéóáò, ôçò êüñçò ôïõ
Ðåëáóãïý.
220
Ðñï÷ùñþíôáò ðáñáêÜôù, óôéò 5:17,74 öèÜóáìå óýíôïìá óôéò ü÷èåò ôïõ Ðçíåé-
ïý êáé, áêïëïõèþíôáò ôåò, ðåñÜóáìå óôéò 5:47,75 ãéá 7 ëåðôÜ ìÝóá áðü ÷ùñÜ-
öéá ãåìÜôá ìå ðÝôñåò êáé êåñáìåéêÞ, óå ãçëüöïõò ðïõ êáôáëÞãïõí óå Ýíáí
÷ùìÜôéêï ãêñåìü, ï ïðïßïò êñÝìåôáé ðÜíù áðü ôçí ü÷èç ôïõ ðïôáìïý. ÐÝíôå
ëåðôÜ ðéï ðÝñá áðü ôï ôÝñìá áõôïý ôïõ ðåôñþäïõò åäÜöïõò âñßóêåôáé Ýíáò
Üëëïò ôýìâïò, óôá äåîéÜ ôïõ äñüìïõ, êáé óå Üëëç ôüóç áðüóôáóç Ýíáò Üëëïò.
Óôéò 6:4576 öèÜóáìå óôï ðïñèìåßï ôçò Ãïýíéôóáò,77 ç ïðïßá åßíáé Ýíá åëëçíé-
êü ÷ùñéïõäÜêé óôç äåîéÜ ü÷èç ôïõ Óáëáìâñßá (Ðçíåéïý), åêåß áêñéâþò üðïõ
ðñïâÜëëåé óôç ëáñéóéíÞ ðåäéÜäá áðü ôá óôåíÜ,78 ðïõ Ý÷ù áíáöÝñåé êáé Üëëç
öïñÜ, ôï ïðïßï åßíáé Ýíá ðåôñþäåò öáñÜããé ìÞêïõò ìéóïý ðåñßðïõ ìéëßïõ. ¸íáò
äñüìïò áíåâáßíåé óôçí áñéóôåñÞ ü÷èç ôïõ ðïôáìïý, êáôÜ ìÞêïò ôùí óôåíþí,
ðñïò ôï ÆÜñêï êáé Ýíáò Üëëïò äéáêëáäßæåôáé ðñïò ôï ÄáìÜóé ðïõ áðÝ÷åé ìéÜ-
ìéóç þñá. Ôá ÷ùñÜöéá óôçí áñéóôåñÞ ü÷èç ôïõ ðïôáìïý, áðÝíáíôé áêñéâþò
áðü ôç Ãïýíéôóá(ÁìõãäáëÝá), óôçí ðëáãéÜ ôïõ ëüöïõ áëëÜ êáé óôçí ðåäéÜäá
åßíáé ãåìÜôá ðÝôñåò êáé êïììÜôéá ôçò áñ÷áßáò êåñáìåéêÞò. Óå Ýíá ìÝñïò õðÜñ-
÷ïõí èåìÝëéá áñ÷áßïõ ôåß÷ïõò. ÐÜíù óôçí êïñõöÞ õðÜñ÷ïõí, åðßóçò, ðïëëÜ
åñåßðéá åíüò ôåß÷ïõò, ôïõ ïðïßïõ ïé ðÝôñåò äåí åßíáé óõíåêôéêÝò ìåôáîý ôïõò
êáé ôï ïðïßï åêôåßíåôáé áðü åêåß ðñïò Ýíáí ÷áìçëüôåñï ãêñåìü ôïõ ëüöïõ. Ï
ëüöïò áõôüò åßíáé ðïëý âñá÷þäçò êáé áðüôïìïò, åéäéêÜ ðñïò ôïí ðïôáìü, êáé
ãé´ áõôü ìüëéò êáé ìåôÜ âßáò ÷ñåéÜæåôáé ôå÷íçôÞ ï÷ýñùóç ó´ áõôü ôï óçìåßï.
ÌÝóá áêñéâþò óôç äßïäï áíáâëýæåé ìßá ðëïýóéá ðçãÞ íåñïý79 áðü ôïõò ðñü-
ðïäåò ôïõ ëüöïõ.
Áõôü åäþ ôï ìÝñïò, ðïõ ôþñá ëÝãåôáé ÓéäçñïðÝëéêï,80 ôáéñéÜæåé áðüëõôá ìå
ôçí èÝóç ôïõ ¢ôñáãá,81 ï ïðïßïò âñéóêüôáí êïíôÜ óôïí Ðçíåéü, 10 ìßëéá ìáêñéÜ
áðü ôç ËÜñéóá. Ãéá ôçí èÝóç ôïõ ¢ôñáãá åäþ äåí Ý÷ù áìöéâïëßá ìïëïíüôé
óþæïíôáé ëßãá ìüíï áñ÷áßá åñåßðéá. Ç éó÷õñÞ Üìõíá, ôçí ïðïßá åîáóöÜëéæå ï
ëüöïò áõôüò, ôáéñéÜæåé áðüëõôá ìå ôçí åðéôõ÷Þ áíôßóôáóç ôçí ïðïßá ðñüâáëå
ï ¢ôñáãáò åíáíôßïí ôïõ õðÜôïõ ÊïÀíãêôéïõ Öëáìéíßíïõ ôï 198 ð.×.82 Ïýôå ï
Ôßôïò Ëßâéïò ïýôå ï ÓôñÜâùíáò83 áíáöÝñïõí ðÜíù óå ðïéá ü÷èç ôïõ Ðçíåéïý

77. Ãïýíéôóá} ç óçìåñéíÞ ÁìõãäáëÝá ôçò ËÜñéóáò.
78. Ôá óôåíÜ áõôÜ åßíáé ãíùóôÜ ùò ÓôåíÜ ôïõ Êáëáìáêßïõ.
79. Ç ðçãÞ áõôÞ, üðùò ìáò ãíþñéóå ï ê. ÓôÜìïò ÃñáììÝíïò, õðÜñ÷åé êáé óÞìåñá êáé
ëÝãåôáé Ëïýôæéá.
80. Ôï óùóôü, ÓéäçñïðÜëïõêï. Ï Ëçê, åðåéäÞ óçìåßùóå ëáíèáóìÝíá ôï ôïðùíýìéï,
Ýãñáøå óå óçìåßùóÞ ôïõ: «ÓéäçñïðÝëéêïò óçìáßíåé ôï ìÝñïò üðïõ âñßóêïíôáé èñáýóìá-
ôá óéäÞñïõ».
81. Ï ¢ôñáãáò äåí âñéóêüôáí óôçí ÁìõãäáëÝá áëëÜ óôï ÷ùñéü ÊÜóôñï ôçò ËÜñé-
óáò.
82. Âë. Ôßôïò Ëßâéïò, 32, 15, 17.
221
ÁÌÕÃÄÁËÅÁ ÔÇÓ ËÁÑÉÓÁÓ. Ç åðéôýìâéá óôÞëç ôïõ Êïñéêïý
(IG, É×2, 485} ç öùôïãñáößá, üðùò êáé ç åðüìåíç, åßíáé ôïõ ÓôÜìïõ ÃñáììÝíïõ).
222
âñéóêüôáí ï ¢ôñáãáò. ÅðåéäÞ, üìùò, ï Ôßôïò Ëßâéïò Ýãñáøå üôé ïé êÜôïéêïé ôçò
ðüëçò áõôÞò Þôáí Ðåññáéâïß êáé óå Ýíá Üëëï ÷ùñßï ôïõ üôé ï ¢ôñáãáò ãåéô-
íßáæå ìå Üëëåò ðåññáéâéêÝò ðüëåéò,84 óõìðåñáßíïõìå üôé âñéóêüôáí, ìÜëëïí,
óôçí áñéóôåñÞ ü÷èç.85
Áöïý ðÝñáóá ìå ôï ðïñèìåßï ãéá ôçí Ãïýíéôóá(ÁìõãäáëÝá), âñÞêá åêåß, ìÝóá
óå Ýíáí íáü,86 ìßá åðéôýìâéá óôÞëç óôç ìíÞìç êÜðïéïõ Êïñéêïý áðü ôç ãõíáß-
êá ôïõ ÌåëÝôç, êüñç ôïõ Óùóßá:87
ÌÅËÅÔÇ
CÙCÉÏÕ ÔÏ-
Õ ÉÄÉÏÕ ÁÍ-
ÄÑÏC ÊÏÑÉ-
ÊÏÕ ÌÍÇ-
ÌÇC ×ÁÑÉ-
Í. ÇÑÙC ×ÁÑÉÍ88
¸îù áðü ôïí ïéêéóìü åßíáé óõãêåíôñùìÝíåò ðïëëÝò ìõëüðåôñåò, ïé ïðïßåò
êáôáóêåõÜæïíôáé óå Ýíá ãåéôïíéêü ëáôïìåßï êáé åßíáé Ýôïéìåò åäþ ãéá íá
ìåôáöåñèïýí ìÝóù ôïõ ðïôáìïý. ÁìÝóùò ìåôÜ ôïí ïéêéóìü, ï ðïôáìüò åêôñÝðå-
ôáé ìåñéêþò ùò êáíÜëé ãéá ôïõò ìýëïõò êáé ãéá ôçí Üñäåõóç. Ôï ðïñèìåßï
áðïôåëåß ôï óýíçèåò ìÝóï åðéêïéíùíßáò áðü ôïí Ôýñíáâï, ôçí ëáñéóéíÞ ðåäéÜ-
äá êáé ôçí Åëáóóüíá ìå êáôåýèõíóç ðñïò ôï ×áôæçëÜñé(Êñáííþíá) êáé ôá
ÖÜñóáëá.
Áöïý äéáó÷ßóáìå îáíÜ ôïí Ðçíåéü, öÜãáìå óôçí ðçãÞ ðïõ åßíáé óôçí ü÷èç
ôïõ ðïôáìïý. Ï êáéñüò Þôáí êáèáñüò êáé æåóôüò üðùò åßíáé óôçí Áããëßá ï
ÌÜéïò. Óôéò 8:3089 îåêéíÞóáìå ãéá ôïí Ôýñíáâï. Ðñï÷ùñïýóáìå Ýöéððïé êáôÜ
ìÞêïò ôùí âñá÷ùäþí õøùìÜôùí, Ý÷ïíôáò ôçí ðåäéÜäá óôá äåîéÜ ìáò, ìÝ÷ñé ôéò
9:1290 ðïõ äéáó÷ßóáìå Ýíá ìéêñü êáíÜëé åñ÷üìåíï áðü ôïí Åëáóóïíßôéêï91 Þ
ÔéôáñÞóéï. Ôï êáíÜëé Ýñ÷åôáé áðü åêåß äéáó÷ßæïíôáò êÜèåôá ôçí ðåäéÜäá ðñïò
ôç ËÜñéóá. ¸÷ù ðáñáôçñÞóåé ðñïçãïõìÝíùò üôé ôï êáíÜëé áõôü, ïé áñäåýóåéò
óôï ÄáìÜóé êáé óôçí ðåäéÜäá ôïõ Áìïõñßïõ ôçò Åëáóóüíáò áöáéñïýí ôüóï
ðïëý íåñü áðü ôïí ÔéôáñÞóéï þóôå, óôïí Ôýñíáâï, ï áììþäçò ðõèìÝíáò ôïõ
áðïññïöÜ üëï ôï õðüëïéðï íåñü.
84. Âë. Ôßôïò Ëßâéïò, 36, 13.

85. Ï ¢ôñáãáò âñéóêüôáí óôç äåîéÜ ü÷èç ôïõ Ðçíåéïý êáé ü÷é óôçí áñéóôåñÞ.
86. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí íáü ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ, üðïõ óþæåôáé áêüìá ç åðéãñáöÞ.
87. Ç åðéãñáöÞ áõôÞ åßíáé ç IG, IX2, 485.
88. Óôçí IG, É×2, 485, ç ôåëåõôáßá ëÝîç åßíáé «×ÁÉÑÅ», åíþ óôçí åðéãñáöÞ öáßíåôáé
êáèáñÜ «×ÁÑÉÍ».
91. Ï Ëçê åîáêïëïõèåß íá óõã÷Ýåé ôá äýï áõôÜ ðïôÜìéá. Ï Åëáóóïíßôéêïò, ðïõ äéÝñ-
÷åôáé ìÝóá áðü ôçí Åëáóóüíá, åßíáé ðáñáðüôáìïò ôïõ Ôéôáñçóßïõ êáé ü÷é Üëëï üíïìÜ
ôïõ.
223
Ç äßïäïò óôç ëïöïóåéñÜ ôïõ Êñéôçñßïõ, ìÝóá áðü ôçí ïðïßá äéÝñ÷åôáé ï Ôéôá-
ñÞóéïò, åßíáé ðáñüìïéá ìå ôçí äßïäï ôçò Ãïýíéôóáò(ÁìõãäáëÝáò)} áðüôïìá âñá-
÷þäç õøþìáôá, êáé áðü ôéò äýï ðëåõñÝò, áöÞíïõí ÷þñï ìüíï ãéá ôï ðïôÜìé.
Ç äßïäïò Ý÷åé ìÞêïò ìüíï 2 ìßëéá êáé áñ÷ßæåé íá ðëáôáßíåé ëßãï êÜôù áðü ôï
ÄáìÜóé üðïõ ó÷çìáôßæåôáé ìßá åêôåôáìÝíç ðåäéÜäá. Óôéò 9:2292 åßäáìå ôïí ìåãÜ-
ëï ôýìâï êïíôÜ óôï ÁìÜñé,93 ðÜíù óå Ýíá áíçöïñéêü ìÝñïò, êïíôÜ óôá äåîéÜ
ôïõ äñüìïõ. Óôéò 9:45,94 áöïý ðåñÜóáìå ôçí êïßôç ôïõ Åëáóóïíßôéêïõ,95 åéóÞë-
èáìå îáíÜ óôïí Ôýñíáâï. Ç ëáñéóéíÞ ðåäéÜäá, âïñåßùò ôïõ Ðçíåéïý, äåí èåù-
ñåßôáé ôüóï åýöïñç üóï åêåßíç íïôßùò ôïõ, ìïëïíüôé öÝôïò ç ðáñáãùãÞ Þôáí 20
ðñïò 196 êáé áðü 15 ðñïò 1 Ýùò 18 ðñïò 1 äåí åßíáé áóõíÞèéóôç áðüäïóç. Ôï
êáëáìðüêé ôïõ Äáìáóßïõ äåí åßíáé ôüóï áðïäïôéêü áëëÜ èåùñåßôáé êáëýôåñï
ðïéïôéêÜ áðü ôï êáëáìðüêé ôçò ëáñéóéíÞò ðåäéÜäáò.
ÌåôÜ áðü åðéóôáìÝíç Ýñåõíá ãéá åðéãñáöÝò, áíáêÜëõøá Üëëç ìßá ìå êÜðùò
ëéãüôåñï åíäéáöÝñïí áðü ôï áíÜèçìá, óôçí áéïëéêÞ äéÜëåêôï, óôïí ¢ðëïõí. Ç
åðéãñáöÞ åßíáé ÷áñáãìÝíç óôç óôåíÞ ðëåõñÜ åíüò ëåßïõ ôåôñÜãùíïõ ìáñìÜñïõ,
óôçí êïñõöÞ ôïõ ïðïßïõ õðÜñ÷ïõí ìåñéêÝò ïðÝò, ðñïöáíþò ãéá íá õðïäå÷èïýí
êÜðïéï Üãáëìá, ôï ïðïßï, üðùò äåß÷íåé ç åðéãñáöÞ, Þôáí ôïõ Ðåôñáßïõ, ãéïõ
ôïõ Öéëïîåíßäç áðü ôçí Ìçôñüðïëç, êáé óôÞèçêå áðü ôïõò íÝïõò ðïõ Þôáí êÜôù
áðü ôéò ïäçãßåò ôïõ ùò ãõìíáóßáñ÷ïõ:97
ÏÉ ÍÅÁÍÉÓÊÏÉ ÐÅÔÑÁÉÏÍ
ÖÉËÏÎÅÍÉÄÏÕ ÌÇÔÑÏÐÏ-
ËÉÔÇÍ ÃÕÌÍÁÓÉÁÑ×ÇÓÁÍÔÁ
Áðü ôçí åðéãñáöÞ áõôÞ óõìðåñáßíïõìå üôé ôï Êáóôñß [ôïõ Áìðåëþíá] åßíáé
ç èÝóç ôçò Ìçôñüðïëçò,98 êáèþò äåí èåùñåßôáé ðéèáíü ï ãõìíáóßáñ÷ïò íá Þôáí
îÝíïò. ÕðÜñ÷ïõí áðïäåéêôéêÜ óôïé÷åßá, óôïí Ôßôï Ëßâéï99 êáé óôïí ÓôÝöáíï
ÂõæÜíôéï,100 ãéá ôçí ýðáñîç ìéáò ðüëçò ìå ôï üíïìá Ìçôñüðïëç ó´ áõôü ôï
ìÝñïò ôçò ÷þñáò, äéáöïñåôéêÞ áðü ôçí Ìçôñüðïëç ôçò ¢íù Èåóóáëßáò, ç ïðïßá
Þôáí êïíôÜ óôçí Éèþìç êáé óôçí Ôñßêêç.101

93. ÁìÜñé} äéáëõìÝíïò ïéêéóìüò ôïõ ÔõñíÜâïõ.
95. Ôï óùóôü, ôïõ Ôéôáñçóßïõ Þ ÎçñéÜ.
96. Ôï 20 ðñïò 1 óçìáßíåé üôé Ýóðåéñáí 1 êéëü óéôÜñé êáé ðÞñáí 20 êéëÜ.
97. Ç åðéãñáöÞ áõôÞ åßíáé ç IG, É×2, 1238.
98. Ç Ìçôñüðïëç âñéóêüôáí óôï óçìåñéíü ïìþíõìï ÷ùñéü ôçò Êáñäßôóáò. ¼óá áíá-
öÝñåé åäþ ï Ëçê åßíáé áíõðüóôáôá.
100. Âë. ÓôÝöáíïò ÂõæÜíôéïò, ÅèíéêÜ: «Ìçôñüðïëéò. (...) ÔåôÜñôç Èåóóáëßáò (...) ÄåêÜ-
ôç ô[çò /áíù Èåóóáëßáò». Ôá ëåãüìåíá ôïõ ÓôåöÜíïõ Âõæáíôßïõ ðñïêÜëåóáí ôç óýã÷õóç
ôïõ Ëçê.
224
Áðü ôïí Ôßôï Ëßâéï ðëçñïöïñïýìáóôå üôé ï Áíôßï÷ïò, ôï 191 ð.×., áöïý áðÝ-
ðëåõóå áðü ôç ×áëêßäá êáé áðïâéâÜóèçêå óôç ÄçìçôñéÜäá, ðñþôá êõñßåõóå
ôéò ÖåñÝò, ìåôÜ ôçí Êñáííþíá, ôá Êýðáéñá,102 ôç Ìçôñüðïëç êáé üëá ôá ãåé-
ôïíéêÜ ï÷õñÜ, åêôüò áðü ôïí ¢ôñáãá êáé ôç Ãõñôþíç, ìåôÜ áðü ôéò ïðïßåò
óôñáôïðÝäåõóå ðñéí áðü ôç ËÜñéóá Ý÷ïíôáò ôçí ðñüèåóç íá ôçí ðïëéïñêÞóåé
êé áõôÞ. ¸íá ôìÞìá, üìùò, ôïõ ñùìáúêïý óôñáôïý õðü ôïí ¢ðéï Êëáýäéï, ôï
ïðïßï åß÷å áðïóðáóèåß áðü ôïí Âáßâéï, áðü ôçí Äáóáñåôßá, áöïý Ýöèáóå óôïõò
Ãüííïõò Üíáøå öùôéÝò. Ï Áíôßï÷ïò, âëÝðïíôáò ôéò öùôéÝò ôïõò, íüìéóå, êáôÜ
ëÜèïò, ðùò åðñüêåéôï ãéá ïëüêëçñç ôç óõììá÷éêÞ äýíáìç ôïõ Öéëßððïõ Å´ êáé
ôùí Ñùìáßùí. Ôñüìáîå ôüóï ðïëý ðïõ, ëáìâÜíïíôáò õðüøç ôïõ êáé ôï ðñï÷ù-
ñçìÝíï ôçò åðï÷Þò, åðÝóôñåøå óôç ÄçìçôñéÜäá, áöïý åß÷å ìåßíåé ëßãï Ýîù áðü
ôç ËÜñéóá ãéá ìßá ìüíï ìÝñá, êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ïðïßáò åðáíáóõíäÝèçêå
ìå ôïõò óõììÜ÷ïõò ôïõ ÁèáìÜíåò êáé Áéôùëïýò, ïé ïðïßïé ðñïçãïõìÝíùò åß÷áí
åãêáôáëÞøåé ôï óôñáôü ôïõ ãéá íá ðñïâïýí óå å÷èñéêÝò åðéäñïìÝò, áðü ôéò
ïðïßåò ôá ðéï áðïìáêñõóìÝíá óçìåßá Þôáí ç Ôñéðïëßôéäá ôçò Ðåññáéâßáò êáé
ôï Ðåëéííáßï.
Åßíáé öáíåñü üôé ïé åðé÷åéñÞóåéò áõôÝò ðåñéïñßóèçêáí óôçí Ðåëáóãéþôéäá
êáé óôçí Ðåññáéâßá, åêôüò áðü ôçí ìïíáäéêÞ ðåñßðôùóç ôçò áðïóôïëÞò óôï
Ðåëéííáßï [ôçò Åóôéáéþôéäáò]. ÅðïìÝíùò, ç Ìçôñüðïëç ðïõ ìíçìïíåýåôáé åäþ
Þôáí óôï ßäéï ôìÞìá ôçò Èåóóáëßáò êáé äéÝöåñå áðü ôçí Ìçôñüðïëç ôçò ¢íù
Èåóóáëßáò,103 ç ïðïßá äåí Þôáí ìáêñéÜ áðü ôïõò Ãüìöïõò êáé ôï Áéãßíéï104 êáé
ôçí êõñßåõóå ï Öëáìéíßíïò êáôÜ ôçí êÜèïäü ôïõ ðñïò ôï ìÝñïò áõôü ôçò Èåó-
óáëßáò, ìåôÜ ôçí ìÜ÷ç óôïí ðïôáìü Áþï.105
16.12.1806
¸÷ïíôáò óôåãíþóåé ç ðåäéÜäá êáé ìå ôçí ðñüóöáôç âåëôßùóç ôïõ êáéñïý, ç
ðñüóâáóç ìÝóá áðü ôá ìïíïðÜôéá Ýãéíå ðéï åöéêôÞ. ÅðÝóôñåøá óôç ËÜñéóá
óÞìåñá ôï áðüãåõìá äéåñ÷üìåíïò ãýñù áðü ôï ÁìÜñé.106 Áðü åêåß, êáôåõèýíèç-
êá ßóéá ðñïò ôçí ðüëç, ðçãáßíïíôáò, óôï ìåãáëýôåñï ôìÞìá, ðáñÜëëçëá ìå ôï
êáíÜëé ôï åñ÷üìåíï áðü ôïí ÔéôáñÞóéï. Ï êýêëïò áõôüò ðïõ Ýêáíá äåí åßíáé
ôüóï ìåãÜëïò áðü ôïí åõèý ëéèüóôñùôï äñüìï ðïõ åßíáé ãýñù óôá 10 ìßëéá.
102. Ôá Êýðáéñá âñßóêïíôáí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÐáëéÜò Ãéáííéôóïýò ôïõ Äïìïêïý.
103. ¼ðùò áíáöÝñïõìå êáé óôç óçìåßùóç 98, ç Ìçôñüðïëç Þôáí ìßá ðüëç, áõôÞ óôï
ïìþíõìï ÷ùñéü ôçò Êáñäßôóáò.
104. Ç Ìçôñüðïëç Þôáí êïíôÜ óôïõò Ãüìöïõò áëëÜ ìáêñéÜ áðü ôï Áéãßíéï, ôï ïðïßï
âñéóêüôáí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÊáëáìðÜêáò.

ÁÌÕÃÄÁËÅÁ ÔÇÓ ËÁÑÉÓÁÓ. Ç åðéôýìâéá óôÞëç ôïõ Ðïíôéêïý.
226
ð. ÊÙÍ. Í. ÊÁËËÉÁÍÏÓ
ÅÍÁ ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÓÉÃÉËÉÏ ÔÏÕ 1786

ÃÉÁ ÔÇ ÌÏÍÇ ÔÏÕ ÔÉÌÉÏÕ ÓÔÁÕÑÏÕ ÔÇÓ ÓÊÏÐÅËÏÕ
(ÓÕÌÂÏËÇ ÓÔÇÍ ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÇÓ ÌÏÍÇÓ)
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1786 ï ðáôñéÜñ÷çò Ðñïêüðéïò áðïëýåé Ýíá óéãßëéï ìå ôï
ïðïßï áíáíåþíåé ôçí óôáõñïðçãéáêÞ áîßá ôïõ ìïíõäñßïõ ôïõ Ôéìßïõ Óôáõñïý,
ðïõ âñßóêåôáé óôïõò ðñüðïäåò ôïõ âïõíïý Ðáëïýêé, áðÝíáíôé áðü ôç ×þñá ôçò
ÓêïðÝëïõ êáé ëßãï ðáñáðÜíù áðü ôï ëáõñåùôéêü ìåôü÷é ôïõ Áã. ÉùÜííç óôï
ÊïôñïíÜêé. Ôï óéãßëéï áõôü1 (âë. ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ, áñ. 1), åêôüò ôùí Üëëùí ÷ñÞ-
óéìùí ðëçñïöïñéþí ðïõ ðáñÝ÷åé, áíáöÝñåé êáé ôçí Ýêäïóç äýï Üëëùí ðñïãå-
íÝóôåñùí ðáôñéáñ÷éêþí êáé óõíïäéêþí óéãéëßùí, ôá ïðïßá äåí ãíùñßæïõìå åÜí
óþæïíôáé óÞìåñá. Ôï óçìáíôéêü, ðÜíôùò, åßíáé üôé ç ìíåßá ôùí äýï áõôþí
óéãéëßùí ìÜò âïçèÜ íá ðñïóäéïñßóïõìå ôï ðüôå, ðåñßðïõ, éäñýèçêå ç ìïíÞ.
ÅðåéäÞ, ëïéðüí, óýìöùíá ìå ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ ðñïóöÝñåé ôï óéãßëéï ôïõ
1786, ôï ðñþôï åêäüèçêå «êáôÜ ôï ðáñåëåëõèüò ÷éëéïóôüí åðôáêïóéïóôüí Ýâäï-
ìïí Ýôïò åðß ðáôñéáñ÷åßáò ôïõ áåéäßìïõ ðáôñéÜñ÷ïõ ÃáâñéÞë», ðñïêýðôåé üôé ç
ìïíÞ åßíáé êôßóìá ôùí áñ÷þí ôïõ 18ïõ áé. Åßíáé áõôïíüçôï ðùò ìå ôï óéãßëéï
ôïõ 1707 áðïíåìÞèçêå óôç ìïíÞ ç óôáõñïðçãéáêÞ áîßá.2 Áñãüôåñá, üìùò, ðÜëé
óýìöùíá ìå ôï óéãßëéï ôïõ 1786, «êáôÜ ôï áøð´ (1780), åðß ðáôñéáñ÷åßáò ôïõ
ìáêáñßôïõ ðáôñéÜñ÷ïõ êõñ Óùöñïíßïõ» áðïëýåôáé äåýôåñï óéãßëéï ìå ôï ïðïßï
áíáíåþíåôáé ç óôáõñïðçãéáêÞ áîßá ôïõ ìïíõäñßïõ.
Äåí ãíùñßæïõìå ôïõò êôßôïñåò ôçò ìïíÞò. Ìüíï ìßá áíÝêäïôç åðéãñáöÞ, åíôïé-
÷éóìÝíç óôçí áíáôïëéêÞ êåñáßá ôïõ êáèïëéêïý, áíáöÝñåé ôï üíïìá ÈÅÏÄÏÓÉÏÓ
êáé ôç ÷ñïíïëïãßá áøï-1770. Íá õðïèÝóïõìå ðùò ï Èåïäüóéïò Þôáí êÜðïéïò áðü
ôïõò êôßôïñåò;
Ôï Ýôïò 1782, ç óêïðåëßôéóóá ìïíá÷Þ Ãåñâáóßá «ôïõ ðïôÝ ÅðéöÜíç Ïéêïíü-
ìïõ»,3 âëÝðïíôáò üôé ôï ìïíýäñéï åß÷å êáôáóôåß åñåßðéï, áðïöáóßæåé êáé ôï
1. Ìíåßá ôïõ óéãéëßïõ âë. Áñ÷. Áéì. Ôóáêüðïõëïò, Ðáôñéáñ÷éêÜ óéãßëéá åí ôïéò êþäé-
îé ôïõ áñ÷åéïöõëáêßïõ ôïõ Ïéêïõìåíéêïý Ðáôñéáñ÷åßïõ, Óôáìðïýë 1963, 18, áñ. 146.
2. Ãéá ôçí óôáõñïðçãéáêÞ áîßá ôùí ìïíþí âë. Äùñüèåïò ìïíá÷üò, Ôï ¢ãéïí ¼ñïò,
Êáôåñßíç (÷.÷.), ô. Â, 79.
3. Ôï üíïìá ôçò Ãåñâáóßáò ìíçìïíåýåôáé: á) Óôç ëéèáíÜãëõöç ðëÜêá ôçò âüñåé-
áò êåñáßáò ôïõ êáèïëéêïý, ìå ôç ÷ñïíïëïãßá 1782. â) Óôï ôÝìðëï, ðÜíù áðü ôçí
Ùñáßá Ðýëç, üðïõ êáé ç åðéãñáöÞ: «ÄÅÇÓÉÓ ÔÇÓ ÄÏÕËÇÓ / ÔÏÕ ÈÅÏÕ ÃÅÑÂÁÓÉÁÓ
ÔÏÕ ÐÏÔÅ ÐÅÖÁÍÉ ÕÊÏÍÏÌÏÕ», êáé ã) Óôç ÷åéñüãñáöç ëåéôïõñãéêÞ öõëëÜäá ç
ïðïßá âñéóêüôáí óôçí Áãßá ÔñÜðåæá ôïõ êáèïëéêïý. Âë. ð. Ê. Í. Êáëëéáíüò, ¢ãíù-
óôåò óåëßäåò áðü ôï áñ÷åßï ôçò Äçìïãåñïíôßáò ÓêïðÝëïõ ôïõ 1834, Áñ÷åßï Åõâïúêþí
Ìåëåôþí, 27 (1986-1987) 64, óçì. 2.
227
áíáêáéíßæåé ìå äéêÜ ôçò Ýîïäá. ¼ëï ôï Ýñãï áíÝëáâå ï ìáóôñï-Êþóôáò, óýì-
öùíá ìå ôçí åðéãñáöÞ ðïõ âñßóêåôáé óôç íüôéá êåñáßá ôïõ êáèïëéêïý. Ôï
1795 ç Ãåñâáóßá óõíôÜóóåé ôç äéáèÞêç ôçò (âë. ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ, áñ. 2), ìå ôçí
ïðïßá áöÞíåé äéÜäï÷ü ôçò ôïí áíéøéü ôçò ðáðá-ËáõñÝíôéï.4
¢ëëá óõããåíéêÜ ðñüóùðá ôçò Ãåñâáóßáò, ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé óôç äéáèÞ-
êç ôçò åßíáé ï Áíáãíþóôçò (Üãíùóôï ðñüóùðï) êáé ï ðáðá-ÅðéöÜíéïò, ðïõ äåí
ãíùñßæïõìå óå ðïéá åíïñßá åöçìÝñåõå. ÔÝëïò, ãßíåôáé ëüãïò ãéá ôïí éåñïìüíá-
÷ï ÉãíÜôéï, ðíåõìáôéêü ôçò Ãåñâáóßáò êáé ìÜñôõñá óôç äéáèÞêç. Ôç äéáèÞ-
êç õðïãñÜöïõí äýï ìÝëç ôçò Êïéíüôçôáò ôçò ÓêïðÝëïõ êáé Ýíáò ôñßôïò, áðü
ãíùóôÞ óêïðåëßôéêç ïéêïãÝíåéá.5
Åéê. 1. ÓÊÏÐÅËÏÓ. ÔìÞìá ôïõ êáèïëéêïý ôçò ÌïíÞò ôïõ Óôáõñïý.
4. Ï éåñïìüíá÷ïò ËáõñÝíôéïò áíáöÝñåôáé: á) Óôç äéáèÞêç ôçò èåßáò ôïõ Ãåñâá-

óßáò. â) Óôçí Ýêèåóç ôçò Äçìïãåñïíôßáò ôçò ÓêïðÝëïõ ôïõ 1833, üðïõ üìùò, åóöáëìÝ-
íùò, ï ËáõñÝíôéïò áíáöÝñåôáé ùò «ìïíá÷üò Óêïðåëßôçò». ã) Óôçí åéêüíá ôïõ Ðñïäñü-
ìïõ, ç ïðïßá âñßóêåôáé óôï ôÝìðëï ôïõ êáèïëéêïý êáß öÝñåé ôçí åðéãñáöÞ: «ÄÝçóéò
ôï[õ äïýëïõ ôï[õ Èåï[õ / Ëáõñåíôßïõ "éåñïìïíÜ÷ïõ 1797». ä) Óôçí óðÜíéá, üíôùò, åéêüíá
ôïõ áã. ÊïóìÜ ôïõ Áéôùëïý, ç ïðïßá öÝñåé ôçí åðéãñáöÞ: «ÄéÜ óõíäñïì[çò êáß äáðÜ-
íçò ôï[õ 'åí "éåñïìïíÜ÷ïéò êõñßïõ Ëáõñåíôßïõ 'åê ô[çò íÞóïõ ÓêïðÝëïõ ðáñ´ á'õôï[õ äÝ 'áöéå-
ñùèå[éóá å'éò ôÞí ÌïíÞí ôï[õ Ôéìßïõ Óôáõñï[õ å'éò ôÞí á'õôÞí í[çóïí. 1793» (áðü áíôé-
ãñáöÞ ôïõ áåéìíÞóôïõ êáèçãçôÞ Íéê. É. Ðáíôáæüðïõëïõ).
5. Ãéá ôïõò êïéíïôéêïýò Üñ÷ïíôåò âë. ð. Ê. Í. Êáëëéáíüò, Áñ÷åßï ôçò íÞóïõ Óêï-
ðÝëïõ, Óêüðåëïò 1999, ô. Á, 14.
228
Óôç äéáèÞêç äåí ìíçìïíåýïíôáé ôá ðåñéïõóéáêÜ óôïé÷åßá ôçò ìïíÞò êáé ôá
äýï ìåôü÷éá ôçò, áëëÜ ìüíï ï ¢ã. Êùíóôáíôßíïò óôïí ÁëéêéÜ. Äéüôé, óýìöù-
íá ìå ôïí ÊáéóÜñéï Äáðüíôå êáé ôï óéãßëéï, åß÷å êé Üëëï Ýíá ìåôü÷é, ôï åîùê-
êëÞóé ôçò ÃÝííçóçò ôïõ ×ñéóôïý Þ ôïõ ×ñéóôïý óôá ÐëáôáíÜêéá, üðùò ëÝãå-
ôáé óÞìåñá.6
Ç ìïíÞ ðëÞñùíå óôï Ðáôñéáñ÷åßï ôï ëåãüìåíï åôÞóéïí, óýìöùíá ìå ìßá
ðáôñéáñ÷éêÞ áðüäåéîç ôïõ Ýôïõò 1799 ðïõ Ý÷åé óùèåß7 (âë. ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ, áñ.
3). ÐáñÜëëçëá ðëÞñùíå êáé óôï Êïéíü, äçëáäÞ óôçí Êïéíüôçôá, ôçò ÓêïðÝëïõ
Ýíá ðïóü, óýìöùíá ìå áðüäåéîç ôïõ 1799. Ôï Ýôïò 1829 ç êáôÜóôáóç ôçò ìïíÞò,
óýìöùíá ìå ôïí êáôÜëïãï ôçò ÅêêëçóéáóôéêÞò ÅðéôñïðÞò, Þôáí ðïëý ðåíé÷ñÞ
êáé ÷ùñßò ìïíá÷ïýò, «åðßôñïðïò áõôÞò Êùíóôáíôßíïò ÊáíäÜêçò», óçìåéþíåé ç
åðéôñïðÞ.8 ¼ìùò, ëßãá ÷ñüíéá áñãüôåñá êáé óõãêåêñéìÝíá ôï 1833, óå áíáëõ-
ôéêÞ Ýêèåóç ôïõ åðéóêüðïõ ôçò ÓêéÜèïõ êáé ÓêïðÝëïõ Åõãåíßïõ, ôçí ïðïßá
ðáñÝäùóå óôïí ôüôå Ýðáñ÷ï ôùí Âüñåéùí ÓðïñÜäùí, áíáöÝñåôáé ç êáôÜóôáóç
ôçò ìïíÞò (âë. ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ, áñ. 4), åíþ ç Äçìïãåñïíôßá ôçò ×þñáò ôçò Óêï-
ðÝëïõ, óôçí õð´ áñ. 233/22.7.1833 áíáöïñÜ ôçò ðñïò ôïí Ýðáñ÷ï É. Ì. ÌçëáÀôç,
áñêåßôáé íá åðáíáëÜâåé ðïëý ëéôÜ ôá åîÞò:
«Óô. " Ï Ôßìéïò Óôáõñüò ìÝ 'ïëßãá êôÞìáôá. ' Åðéôñïðåýåôáé êáß á'õôü 'áðü ôéíáò
óõããåíå[éò ëáúêïýò ô[ùí êôéôüñùí ôïõ "ùò êáß "ç Å'õáããåëßóôñéá».9
¸íáí ÷ñüíï áñãüôåñá óõíáíôïýìå óôç ÌïíÞ ôïõ Óôáõñïý íá ìïíÜæåé ç
×áäïýëá Áìõãäáëéïý Þ ÃéáëÞ Þ «ôïõ Ã. Óêõñéáíïý», ç ïðïßá Þôáí 80 åôþí êáé
áíéøéÜ ôïõ éåñïìïíÜ÷ïõ Ëáõñåíôßïõ. Ç ×áäïýëá Þôáí áüììáôç êáé ÷Þñá. Åß÷å
ôñåéò êüñåò «'åî +ùí á"é äýï 'åðßãáìïé "ç äÝ ôñßôç ?õðáíäñïò 'áëëÜ äõóôõ÷Þò». Ïé
äýï êüñåò, ìÜëéóôá, «äéÜ ôÞí óôÝñçóéí ðÜóçò /áëëçò ï'éêßáò êáß 'éäéïêôçóßáò
'åíïéêï[õóé ìåôÜ ô[çò á'õô[çò ìçôñüò ôùí». ¼ôáí ôï Åêêëçóéáóôéêü Ôáìåßï Ýöåñíå
óôç äçìïðñáóßá ôá êôÞìáôá ôùí ìïíþí êáé ôùí åêêëçóéþí ôïõ íçóéïý, ç
×áäïýëá «÷åéñáãùãçèå[éóá "ç ôáëáßðùñïò á?õôç ãõíÞ å'éò ôüí ôüðïí ô[çò äçìïðñá-
óßáò êáè´ ?çí óôéãìÞí 'åêêçñýôåôï "ç 'åðéêáñðßá ôï[õ ìïíáóôçñßïõ ôçò 'åêßíçóå ôÜò
øõ÷Üò ?ïëùí ô[ùí ðáñåóôþôùí (...)».10 ÔåëéêÜ, ç ÌïíÞ ôïõ Óôáõñïý, ìïëïíüôé åß÷å
êôÞìáôá óôïí ÁëéêéÜ êáé ãýñù áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò, äåí óõìðåñéåëÞöèçêå óôéò
6. Âë. Á. Ðáðáäüðïõëïò-Êåñáìåýò, Êáéóáñßïõ Äáðüíôå: Íáïß êáé ìïíáóôÞñéá,

åîùêêëÞóéá êáé ìïíýäñéá åí ÓêïðÝëù, Byzantinische Zeitschrift, 19 (1910) 92-93. Ï
Äáðüíôåò äåí ìíçìïíåýåé ôïí ¢ã. Êùíóôáíôßíï ùò ìåôü÷é ôçò ÌïíÞò ôïõ Óôáõñïý.
7. Ôç äéáèÞêç ôçò Ãåñâáóßáò êáé ôçí ðáôñéáñ÷éêÞ áðüäåéîç äçìïóßåõóå, ìå
åëëåßøåéò, ï Áä. ÓÜìøùí [Ç ÌïíÞ ôïõ Ôéìßïõ Óôáõñïý ôçò ÓêïðÝëïõ êáôÜ ôïí 19ï
áé., Áñ÷åßï Åõâïúêþí Ìåëåôþí, 22 (1978-1979) 123-134].
8. Óôï êáôÜóôé÷ï ðåñéÝ÷åôáé ç «/ Åêèåóéò 'åê ô[ùí Ðñáêôéê[ùí ô[çò êáôÜ ôü Á'éãá[éïí
' Åêêëçóéáóôéê[çò ' Åðéôñïð[çò, ðåñß ô[ùí êáôÜ ôüðïõò 'åêêëçóé[ùí êáß ìïíáóôçñßùí». Âë.
ð. Ê. Í. Êáëëéáíüò, Åðéóêüðïõ ÓêéÜèïõ êáé ÓêïðÝëïõ áíÝêäïôï ãñÜììá ãéá ôç ÌïíÞ
ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ óôç Óêüðåëï, ÅöçìÝñéïò, ÁèÞíáé 1989, 12 óçì. 15 (êáé áíÜôõðï).
9. Âë. ÃÁÊ, ÌïíáóôçñéáêÜ, öÜê. 474.
10. Âë. ð. Ê. Í. Êáëëéáíüò, ¢ãíùóôåò óåëßäåò ..., ü.ð., ó. 63.
229
äçìïðñáóßåò ôïõ Åêêëçóéáóôéêïý Ôáìåßïõ, üðùò Ýãéíå ìå üëá ôá åêêëçóéáóôé-
êÜ êôÞìáôá êáé ïéêÞìáôá. Ãéá íá ãßíåé áõôü, öõóéêÜ, ÷ñåéÜóèçêå íá óôåßëåé
ðéóôïðïéÞóåéò ç Äçìïãåñïíôßá ôçò ÓêïðÝëïõ, üðùò åðßóçò êáé íá êáôáèÝóïõí
ìÜñôõñåò, óýìöùíá ìå ôï ðáñáêÜôù óçìåßùìá:
«' Åí ÓêïðÝë{ù 28 Öåâñïõáñßïõ 1835
/ Åíïñêïé äÝêá ìáñôõñßáé ô[ùí 'åöåî[çò ãåñïíôïôÝñùí êáß å'õõðïëÞðôùí ðïëéô[ùí
äéÜ / ôü "éåñüí 'åíôá[õèá ìïíýäñéïí ôü 'åðïíïìáæüìåíïí "ï Óôáõñüò».
ÊáôÝèåóáí ùò ìÜñôõñåò ïé åîÞò: 1) Ãéáííéüò Ìåëá÷ñéíïý, 60 åôþí, ï ïðïßïò
åßðå üôé ï Óôáõñüò «å=éíáé ô[çò ãåíåáëïãßáò ô[çò å"õñéóêüìåíçò ×áäïýëáò». 2) ÁãÜ-
ëïò Ãéáííïý, 63 åôþí. 3) ÉùÜííçò ÄéïìÜíôç, 77 åôþí. 4) Ìáíüëçò ÁëåîÜíäñïõ,
60 åôþí. 5) Ìïíá÷Üêçò Åõáããåëéíïý, 64 åôþí. 6) Áíáãíþóôçò ÊáôæéêïãéÜííçò,
61 åôþí. 7) ÊáðåôÜí ÁèáíÜóéïò ÍéêïëÜïõ, 75 åôþí. 8) Åõáããåëéíüò ÅããëÝæïõ, 65
åôþí, ï ïðïßïò êáôÝèåóå üôé «?ïëá ôÜ êôÞìáôá å=éíáé ô[çò 'áðïèáíïýóçò èåßáò ôïõ»
Ãåñâáóßáò. 9) ÉùÜííçò ÊïõìðÞò, 70 åôþí. êáé 10) Äçì. Óáñçìáíüëç, 70 åôþí. Ôéò
Åéê. 2. ÓÊÏÐÅËÏÓ. ËéèáíÜãëõöï áðü ôç ÌïíÞ ôïõ Óôáõñïý.

(Ç öùôïãñáößá åßíáé ôïõ Ëáïãñáöéêïý Ìïõóåßïõ ôçò ÓêïðÝëïõ).
230
Ýíïñêåò ìáñôõñßåò õðÝãñáøáí ï Ýðáñ÷ïò É. Ì. ÌçëáÀôçò, ï âáóéëéêüò Ýöïñïò êáé
ï åðßóêïðïò ôçò ÓêïðÝëïõ ÅõãÝíéïò.11
ÔÝëïò, ìå ÂÄ ôïõ ¼èùíá áíáãíùñßóèçêå ôÝëåéá éäéïêôçóßá, öõóéêÜ ùò ðñïò
ôçí êõñéüôçôá ôùí êôçìÜôùí. Áõôü, ìÜëéóôá, öáßíåôáé êáèáñÜ êáé óå Ýíá Ýããñá-
öï, ôï ïðïßï åðéãñÜöåôáé:
«Ðßíáî ô[ùí å'éò ôÞí êõñéüôçôá êáß êáôï÷Þí ôï[õ ' Åêêëçóéáóôéêï[õ Ôáìåßïõ
êáß ô[ùí ðáñá÷ùñçèÝíôùí "ùò 'éäéïêôÞôùí ìïí[ùí êåéìÝíùí 'åíôüò ô[çò ðåñéöåñåßáò
ôçò " ÕðïäéïéêÞóåùò ÓêéÜèïõ (...) 28 Ìáñôßïõ 1838. Óôáõñüò: 'áíåãíùñßóèç "ùò
ôåëåßá 'éäéùôéêÞ 'éäéïêôçóßá ô[ùí 'áðïãüíùí êáß êëçñïíüìùí ô[çò á´ êôßôïñïò Ãåñ-
âáóßáò ìïíá÷[çò 'åðß ðëçñùì{[ç 15 äñ÷. êáô´ /åôïò å'éò ôü ' Åêêëçóéáóôéêüí
Ôáìå[éïí (...)».12
Óôá ìÝóá ôïõ 19ïõ áé. åãêáôáâßùíå óôç ÌïíÞ ôïõ Óôáõñïý ï éåñïìüíá÷ïò Âáóß-
ëåéïò (ìåôÝðåéôá ÃåñÜóéìïò) Áíèïýëçò Þ ðáðá-ÌðÜéìðïò Þ ðáðá-Êüêêéíïò, üðùò
ôïí áíáöÝñåé êáé ï ºùí Äñáãïýìçò.13 Åðßóçò óôï Óôáõñü ðñÝðåé íá Ýìåíáí êáé
ïé ôåëåõôáßïé åðßôñïðïß ôïõ, ï Êùí. ÊáíôÜêçò êáé ç áäåëöÞ ôïõ Ìá÷þ, ÷Þñá ôïõ
Äçì. Óôáìáôßïõ. Áõôïß ðïýëçóáí, ôï 1897, óôï ãéáôñü Ìé÷áÞë Ê. ÓêáâÝíôæï ôç
ìïíÞ ìå ôçí ðåñéïõóßá ôçò êáé ôï Ìåôü÷é ôïõ Áã. Êùíóôáíôßíïõ óôïí ÁëéêéÜ14
ìå ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ.
ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ ÔÙÍ ÅÃÃÑÁÖÙÍ

1ï
ÔÏ ÓÉÃÉËÉÏ ÔÏÕ 178615
Ðñïêüðéïò 'åëÝ{ù Èåï[õ ' Áñ÷éåðßóêïðïò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò ÍÝáò Ñþìçò

ê(áß) Ï'éêïõìåíéêüò ÐáôñéÜñ÷çò.

13. Ãé´ áõôüí âë. ð. Ê. Í. Êáëëéáíüò, Áñ÷åßï ôçò íÞóïõ..., ó. 35, óçì. 18} ºùí
Äñáãïýìçò, Öýëëá Çìåñïëïãßïõ Óô´ (1918-1920), åðéìÝëåéá È. Í. Óùôçñüðïõëïò, åêäü-
óåéò «ÅñìÞò», 1987, 110, 121. Ï éåñïìüíá÷ïò Âáóßëåéïò (ìåôÝðåéôá ÃåñÜóéìïò) Áíèïý-
ëçò áöéÝñùóå óôç ÌïíÞ ôïõ Óôáõñïý ôçí åéêüíá ôçò áã. ÂáñâÜñáò, ç ïðïßá öÝñåé ôçí
åðéãñáöÞ: «1874. Äé´ 'åîüäùí Âáóéëåßïõ "éåñïìïíÜ÷ïõ, ÷åéñß Å'õèõìßïõ».
14. Ãéá ôïí Áã. Êùíóôáíôßíï âë. Áä. ÓÜìøùí, Íáïß êáé ìïíáß åéò ôçí íÞóïí Óêü-
ðåëïí, ÁèÞíáé 1974, 112-114. Ï ÓÜìøùí, üìùò, äåí ðáñïõóéÜæåé ôçí ðáñáêÜôù áíÝêäï-
ôç åðéãñáöÞ, ç ïðïßá âñßóêåôáé ðÜíù áðü ôç èýñá ôïõ Áã. Êùíóôáíôßíïõ:
«ÄéÜ äáðÜíçò ô[çò 'åðéóêåõ[çò ôáýôçò ô[ùí 'éäéïêôç/ô[ùí ËÜìðñïõ Ó. Óêõñéáíï[õ êáß
Ãåùñãßïõ Óéíéüñç êáß óõí/äñïìçô[ùí Êùíóôáíôßíïõ Ì. Ëåìïí[ç ôÝêíùí Ìé÷áÞë ÄÞ/ìïõ.
' Åí /åôåé 1862 ìáÀïõ 7».
Åðßóçò ìßá åéêüíá ôçò Ðáíáãßáò, ç ïðïßá âñßóêåôáé óôï ôÝìðëï êáé öÝñåé ôçí åðé-
ãñáöÞ: «1867. ÄéÜ óõíäñïì[çò ô[ùí öéëï÷ñßóôùí ×ñéóôéáí[ùí».
15. Åõ÷áñéóôþ ôïí êáèçãçôÞ Ð. Â. ÐÜó÷ï ãéá ôçí âïÞèåéÜ ôïõ íá ðñïìçèåõôþ ôï
åí ëüãù óéãßëéï êáé ôçí ê. Èåáíþ ÃåùñãéÜäïõ, õðïèçêïöýëáêá ôçò ÓêïðÝëïõ.
231
? Ùóðåñ 'åðß ô[ùí öáýëùí êáß êïéíïâëáâ[ùí, ?ïóá ìÝí å'éêüò / óõìâÞóåóèáé, ôá[õôá
'åê ðñïíïßáò äéáêùëýåéí ðñïóÞêåé / ôï[éò ðñïúóôáìÝíïéò, ôÜ äÝ ãåííçìÝíá 'áíáéñå[éí
ôå êáß 'áíáôñÝðåéí "ùò ï+éïí ôå, ï?õôù ôï'õíáíôßïí 'åðß ô[ùí 'áãáè[ùí êáß êïéíï/öåë[ùí,
êáß ðåñß ìÝí ô[ùí ìÞðù ãåãåíçìÝíùí óêïðå[éí äå[é, ?ïðùò ôá[õôá ðåñéðïéÞóùìåí. ? Ïóá
äÝ ðñïóåãÝíïíôï, ðåñß ôïýôùí ðñïíïå[éí ðñïóÞêåé, ?ïðùò 'åê ðáíôüò ôñüðïõ êáôá-
óöáëßóùíôáé, ?éíá 'åò 'áåß äéáìÝíùóé, ôï[õôï /åñãïí ðñïíïßáò 'åîïõ/óéáóôéê[çò. ôï[õôï
êáè[çêïí ôï[éò ãå êáë[ùò, êáß êáôÜ íüìïõò ðñïúóôáìÝíïéò, ï?õôù ãÜñ /áí 'áðïôåôåëå-
êüôåò, êáß 'áðï/äåäùêüôåò å=éåí ôü /åñãïí ôü "åáõô[ùí. ' ÅðåéäÞ ôïéãáñï[õí êáß êáôÜ
ôÞí ' ÅðéóêïðÞí ÓêéÜèïõ 'åí ô{[ç "õðïôåëå[é / ôáýôçò íÞó{ù ÓêïðÝë{ù å'éò ôïðïèåóßáí
Ðáëï[õêé ëåãïìÝíçí êå[éôáé ôü " Éåñüí êáß óåâÜóìéïí "çìÝôåñïí ðáôñéáñ÷éêüí / êáß
óôáõñïðçãéáêüí ìïíáóôÞñéïí ãõíáéêå[éïí ôéìþìåíïí 'åð´ 'ïíüìáôé ôï[õ Ôéìßïõ êáß
Æùïðïéï[õ Óôáõñï[õ, ðñü ÷ñüíùí ÷ñç/ìáôßóáí óôáõñïðÞãéïí êáôÜ ôÜ 'åìöáíéóèÝíôá
'åíþðéïí ô[çò "çì[ùí ìåôñéüôçôïò óõíïäéê[ùò ðñïêáèçìÝíçò ðáôñéáñ/÷éêÜ óõíïäéêÜ
óéããßëéá åí ìåìâñÜíáéò 'áðïëõèÝíôá ôü ìÝí êáôÜ ôü ðáñåëçëõèüò ÷éëéïóôüí "åðôá-
êïóéïóôüí / ?åâäïìïí /åôïò 'åðß ô[çò ð(áô)ñéáñ÷åßáò ôï[õ 'áïéäßìïõ ð(áô)ñéÜñ÷ïõ
ÃáâñéÞë. Ôü äÝ êáôÜ ôü áøïí 'åðéíåìÞóåùò äåêÜôçò / ôñßôçò, 'åðß ô[çò ð(áô)ñéáñ÷åß-
áò ôï[õ ìáêáñßôïõ ð(áô)ñéÜñ÷ïõ êýñ Óùöñïíßïõ, ?ïðåñ "éåñüí ìïíáóôÞñéïí ô{[ç ôï[õ
êáéñï[õ ðáñáôÜóåé / êáß ô{[ç 'áðáîéþóåé, êáß ÷ýô{ç16 ô[ùí 'áíáãêáßùí óõóôÜóåùí 'åñåß-
ðéïí 'åãÝíåôï óáèñùèÝí, ê(áß) å'éò 'åñÞìùóéí êáôÝóôç. " Ç äÝ / Ãåñâáóßá ìïíá÷Þ ôï[õ
ðïôÝ ' ÅðéöÜíç Ï'éêïíüìïõ 'áðü ô[çò á'õô[çò íÞóïõ ÓêïðÝëïõ, ?áôå äÞ ôüí ìïíÞñç âßïí,
êáß "çóý÷éïí âßïí / ðñïåëïìÝíç, êáß èåß{ù æÞë{ù êåêéíçìÝíç, êüðùí ôå êáß 'áãüíùí(!)
ìÞ öåéóáìÝíç, 'åî 'éäßùí ôå êáôáâáëï[õóá 'áíáëþìáôá / êáß /åîïäá ðñü ÷ñüíùí /çäç
ôéí[ùí 'áñùã{[ç èåß{á êáß óõíÜñóåé 'áíåêôÞóáôï, 'áíÞãåéñÝ ôå, 'áíáêáßíéóå, êáß
'áíùêï/äüìçóå ôü "éåñüí ôïõôß êáß óåâÜóìéïí ìïíáóôÞñéïí, êáß êÜëëéïí 'åäåßîáôï
ôï[õ ðñïôÝñïõ, ?ïðùò 'åí á'õô{[ù äïîÜæåôáé êáß / "õìíå[éôáé ôü ðáíÜãéïí /ïíïìá ôï[õ Èåï[õ.
Å=éôá äÝ ðñïóåëèï[õóá á=õèéò êáß ô{[ç "çì[ùí ìåôñéüôçôé, êáß 'åìöáíßóáóá / ôÜ 'áíù-
ôÝñù ìíçìïíåõèÝíôá óéããßëéá, 'áðïäåéêôéêÜ ô[çò óôáõñïðçãéáê[çò 'áîßáò, êáß ÷Üñé-
ôïò, 'åäåÞèç "çì[ùí / 'áíáêáéíéóè[çíáé, êáß ðñïóåðéêõñùè[çíáé, ôÞí 'åð´ á'õô{[ù 'åëåõ-
èåñßáí, êáß óôáõñïðçãéáêÞí 'áîßáí, êáß ÷Üñéí êáß / äé´ "çìåôÝñïõ ð(áô)ñéáñ÷éêï[õ
êáß óõíïäéêï[õ ðñïóöÜôïõ óéããéëßïõ ãñÜììáôïò, 'åðß ô{[ù å=éíáé, êáß äéáìÝíåéí 'áóý-
äùôïí, êáß 'á/äïýëùôïí, êáß ðÜóçò 'åðçñåßáò, êáß äïõëáãùãßáò, êáß ÷ñçìáôéê[çò
'áðáéôÞóåùò 'áíþôåñïí, ôïýôïõ ÷Üñéí êáß "ç / ìåôñéüôçò "çì[ùí ôÞí èåñìÞí á'õô[çò
á/éôçóéí, "ùò å/õëïãïí ï=õóáí, êáß äéêáßùò å'õìåí[ùò ðñïóçêáìÝíç, êáß 'áðï/äåîáìÝíç
ãñÜöïõóá, 'áðïöáßíåôáé óõíïäéê[ùò ìåôÜ ô[ùí ðåñß "çì[áò "éåñùôÜôùí 'áñ÷éåñÝùí êáß
"õðåñôßìùí, ô[ùí 'åí "áãß{ù Ðí(åýìáô)é / 'áãáðçô[ùí "çì[ùí 'áäåëö[ùí êáß óõëëåéôïõñã[ùí.
? Éíá ôü "ñçèÝí "éåñüí êáß óåâÜóìéïí "çìÝôåñïí ð(áô)ñéáñ÷éêüí / êáß óôáõñïðçãéá-
êüí ìïíáóôÞñéïí ãõíáéêå[éïí, ôü êåßìåíïí 'åí ô{[ç íÞó{ù ÓêïðÝë{ù êáôÜ ôÞí ' Åðé-
óêïðÞí ÓêéÜèïõ, êáß Óêï/ðÝëïõ 'åí ô{[ç ôïðïèåóß{á Ðáëï[õêé ëåãïìÝí{ç, ôü ôéìþìåíïí
'åð´ 'ïíüìáôé ôï[õ Ôéìßïõ êáß Æùïðïéï[õ Óôáõñï[õ, óýí ô{[ù ìåôï÷ß{ù á'õôï[õ / ô{[ù óåìíõ-
íïìÝí{ù 'åð´ 'ïíüìáôé ô[çò êáôÜ óÜñêá ÃåííÞóåùò ôï[õ Êõñßïõ, êáß Èåï[õ, êáß Óùô[çñïò
16. ×ýôç} ôï óùóôü, ÷Þôç-÷Þôåé= åëëåßøåé.
232
"çì[ùí ' Éçóï[õ ×ñéóôï[õ, êáß êåßìåíïí / 'åí ô{[ç ôïðïèåóß{á å'éò ôüí ×(ñéóôü)í å'éò ôÜ
ÐëáôáíÜêéá17 ëåãïìÝíç ðëçóßïí ôï[õ á'õôï[õ ìïíáóôçñßïõ ìåôÜ ðÜíôùí ô[ùí ðñïóü-
íôùí á'õôï[éò / êôçìÜôùí ôå, êáß ðñáãìÜôùí êéíçô[ùí, êáß 'áêéíÞôùí, êáß ðÜíôùí
ô[ùí 'áöéåñùìÜôùí, /çäç /ïíôùí ôå, êáß ô[ùí / ìåôÝðåéôá ðñïóåêôçèçóïìÝíùí á'õôï[éò
å/éç ôå, êáß ëÝãåôáé êáß ðáñÜ ðÜíôùí ãíùñßæçôáé "çìÝôåñïí ð(áô)ñéáñ÷éêüí
óôáõ/ñïðçãéáêüí "ùò ôü ðÜëáé 'áóýäùôïí, 'åëåýèåñïí, 'áíåðçñÝáóôïí, êáß 'áêáôáðÜ-
ôçôïí êáß ìçäåíß ìçäÝí 'ïöåßëåé / "õðïôåëå[éí, êáß ðáñÝ÷åéí, ï/õôå "õðïêåßìåíïí "åôÝñ{ù
ôéíß ðñïóþð{ù, å'é ìÞ ô{[ù êáè´ "çì[áò ' Áðïóôïëéê{[ù Ð(áô)ñéáñ÷éê{[ù / êáß Ï'éêïõìå-
íéê{[ù Èñüí{ù ôïýô{ù, êáß "õð´ á'õôï[õ äåóðïæüìåíïí äéåîáãüìåíüí ôå, êáß äéáêõâåñ-
íþìåíïí, êñéíüìåíüí ôå / êáß 'áíáêñéíüìåíïí, ìíçìïíåõïìÝíïõ 'åí á'õô{[ù ôï[õ
ð(áô)ñéáñ÷éêï[õ êáíïíéêï[õ 'ïíüìáôïò 'åí ðÜóáéò ôá[éò "éåñá[éò ôåëåôá[éò êáß //17á 'áêï-
ëïõèßáéò, "ùò íåíüìéóôáé. ' Ïöåßëïõóé äÝ á"é 'åí á'õô{[ù óõíáóêïýìåíáé, êáß ìïíÜ-
æïõóáé "ïóéþôáôáé êáëïãñá[éáé ðåßèåóèáé / ô{[ç êáôÜ êáéñïýò "çãïõìÝí{ç, êáß "õðåß-
êåéí, êáß "õðïôÜóåóèáé êáôÜ ôüí ôï[õ 'áðïóôüëïõ "éåñüí ëüãïí, êáß äéÜãåéí ìïíá-
äéê[ùò, / óåìí[ùò ôå, êáß êïóìåßùò, êáß öéëáëëÞëùò, êáß 'åãêáñôåñå[éí ô{[ç ðñïóåõ÷{[ç
êáß íçóôåß{á, êáß ìÞ óõíáíáóôñÝöåóèáé / ìåôÜ ðïëéôéê[ùí, ï/õôå ôÜ óåìíÜ, êáß
ôßìéá, êáß ôÞí êïóìéüôçôá êáß [ôÞí] 'áôáîßáí ôï[õ 'åðáããÝëìáôïò êáèõâñßæåéí, 'áëë´
'åí / 'áãíïß{á êáß "ïóéüôçôé âéï[õí, êáß 'åììÝíåéí. ' Ïöåßëåôáé ä´ á'õôá[éò êáß ôï[õôï
æ[çí êïéíïâéáê[ùò, 'å÷ïýóáéò êïéíÜ âñþìáôá / êáß ðþìáôá, á?éôéíåò êáß 'åí ÷ñåß{á
ãåíüìåíáé ÷åéñïôïíßáò "éåñÝùò ôéíüò /ç "éåñïäéáêüíïõ /å÷ïõóé ðñïóêáëå[éí ?ïí /áí /
âïýëùíôáé êáß èÝëùóé ô[ùí 'áñ÷éåñÝùí ô[ùí ðëçóéï÷þñùí /ç êáß ô[ùí ìáêñÜí /ïíôùí
'åðß ô{[ù 'åêôåëå[éí á'õôïýò ôÜò / ÷åéñïôïíßáò á'õô[ùí ìåôÜ ðÜóçò ô[çò êáíïíéê[çò ðáñá-
ôçñÞóåùò, êáß /áíåõ ô[çò ôï[õ "éåñï[õ óõíèñüíïõ 'åãêáèéäñýóåùò, "ùóáýôùò êáß ?ïí /áí
æçôÞóùóéí "éåñÝá å'éò ' Åêêëçóßáí ô[ùí "éåñáôéê[ùí /å÷ùóéí /áäåéáí 'åí ðáíôß êáéñ{[ù
ðñïóêáëå[éí / 'åêå[éíïí, ðáñ´ ï'õäåíüò 'åìðïäéæüìåíïí /ç 'áðïóïâïýìåíïí /ç ðáñÜ ôï[õ
'áñ÷éåñÝùò ôï[õ êáôÜ ôüðïí êñéíüìåíüí ôå / /ç ðáéäåõüìåíïí. ' Ïöåßëïõóé äÝ ðñüò
ôïýôïéò ðáñÝ÷åéí êáô´ /åôïò ëüã{ù "õðïôáã[çò ëßôñáò êçñï[õ äýï å'éò ôÞí êáè´ / "çì[áò
ôï[õ ×ñéóôï[õ ìåãÜëçí ' Åêêëçóßáí 'åò 'áåß, êáß ï'õäÝí ï'õäåíß "åôÝñ{ù /ç 'áñ÷éåñáôéê{[ù,
/ç "éåñáôéê{[ù, êáß ëáúê{[ù / ðñïóþð{ù ìÝ÷ñé êáß ôï[õ 'åëá÷ßóôïõ 'áðïäï[õíáé, ï'õä´ ?ïëùò
'áðáéôå[éóèáé 'åö´ ï"éáäÞôéíé á'éôß{á, /ç ðñïöÜóåé. Ôïýôùí / ï=õí ï?õôù êáë[ùò 'åêôåèÝ-
íôùí, êáß äéêáßùò 'áðïöáíèÝíôùí, êáß êáôáãñáöÝíôùí 'åí ô{[ù ðáñüíôé, êáß /çäç
ðá/ôñéáñ÷éê[ùò, êáß óõíïäéê[ùò 'åðéêõñùèÝíôùí, ?ïóôéò, êáß "ïðï[éïò ô[ùí "áðÜíôùí "éåñù-
ìÝíïò /ç ëáúêüò, / ìéêñüò, /ç ìÝãáò "ïðïßáò ôÜîåùò, êáôáóôÜóåþò ôå êáß âáèìï[õ
/áí(èñùð)ïò ôïëìÞóåé ôñüð{ù ï"é{ùäÞôéíé 'åðÞñåéáí ôéíÜ / êáß 'åíü÷ëçóéí 'åðåíåãêå[éí
êáôÜ ôï[õ å'éñçìÝíïõ ìïíáóôçñßïõ /ç ÷ñçìáôéêÞí 'áðáßôçóéí êáôÜ ô[ùí óõíáóêïõ-
ìÝíùí / êáëïãñáé[ùí 'åö´ ï"éáäÞôéíé ðñïöÜóåé, /ç á'éôß{á, êáß êáêïâïýëùò æçôÞó{ç
êáôáèñá[õóáé ôÞí óõíôïíßáí ô[çò óôáõñï/ðçãéáê[çò á'õôï[õ 'áîßáò, êáß ÷Üñéôïò, /ç
17. Ãéá ôïí íáü áõôü âë. Ð. Ëáæáñßäçò, ÌåóáéùíéêÜ Èåóóáëßáò êáé ÓðïñÜäùí, ÁÄ,
19 (1964), ×ñïíéêÜ, ó. 285} Áä. ÓÜìøùí, Íáïß..., ó. 118 ê. åî. Êáé óôéò äýï áõôÝò ìåëÝ-
ôåò äåí áíáöÝñåôáé üôé ï íáüò ôïõ ×ñéóôïý åßíáé ìåôü÷é ôçò ÌïíÞò ôïõ Óôáõñïý.
17á. ÔÝëïò ôçò ðñþôçò óåëßäáò.
233
'åììÝóùò /ç 'áìÝóùò ðáñåìðïäßó{ç ôïýò ðñïáéñïõìÝíïõò ô[ùí ×ñéóôéáí[ùí / âïçè[çóáé
ô{[ù "éåñ{[ù ôïýô{ù ìïíáóôçñß{ù, /ç ô{[ù ìåôï÷ß{ù á'õôï[õ, êáß 'áöéåñ[ùóáé 'åí á'õôï[éò, êáß
?åôåñá 'áöéåñþìáôá / ðñüò âïÞèåéáí, êáß êõâÝñíçóéí á'õô[ùí, êáß "õðÝñ øõ÷éêï[õ
ìíçìïóýíïõ ô[ùí 'åëåïýíôùí, êáß âïçèïýíôùí / á'õôï[éò. " Ï ôïéï[õôïò "ùò 'áëáæþí ôå
êáß êáôáöñïíçôÞò ô[ùí ð(áô)ñéáñ÷éê[ùí êáß óõíïäéê[ùí 'áðïöÜóåùí / äéåóôñáìÝíïò
ôå êáß êáêüôñïðïò, 'áöùñéóìÝíïò å/éç 'áðü È(åï)[õ Êõñßïõ ÐáíôïêñÜôïñïò, êáß êáôç-
ñáìÝíïò êáß 'áóõã÷þ/ñçôïò, êáß ìåôÜ èÜíáôïí /áëõôïò êáß ôõìðáíéá[éïò, êáß ðÜóáéò
ôá[éò ðáôñéáñ÷éêá[éò êáß óõíïäéêá[éò / 'áñá[éò "õðåýèõíïò êáß /åíï÷ïò ô{[ù ðõñß ô[çò
ãåÝííçò. Å'éò ãï[õí /åíäåéîéí, êáß äéçíåê[ç 'áóöÜëåéáí, ê(áß) / ðáñÜóôáóéí, 'åãÝ-
íåôï êáß ôü ðáñüí "çìÝôåñïí ðáôñéáñ÷éêüí ê(áß) óõíïäéêüí óéããßëéïí 'åí ìåì-
âñÜíáéò ê/áí ô{[ù "éåñ{[ù êþäéêé ô[çò êáè´ "çì[áò ôï[õ ×ñéóôï[õ ÌåãÜëçò ' Åêêëçóßáò
êáôáóôñùèÝí, 'åäüèç ô{[ù å'éñçìÝí{ù ìïíáóôçñß{ù / ôï[õ Ôéìßïõ êáß Æùïðïéï[õ Óôáõ-
ñï[õ óåìíçíùìÝí{ù. ' Åí /åôåé óùôçñß{ù ÷éëéïóô{[ù "åðôáêïóéïóô{[ù 'ïãäïçêïóô{[ù ?åêô{ù,
'åðéíåìÞóåùò / ôåôÜñôçò êáôÜ ì[çíá ÌÜñôéïí.
+Ðñïêüðéïò 'åëÝ{ù Èåï[õ ' Áñ÷éåðßóêïðïò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò ÍÝáò " Ñþìçò
ê(áß) Ï'éêïõìåíéêüò ÐáôñéÜñ÷çò.
' ÅöÝóïõ ÓáìïõÞë ÄÝñêùí ' Áíáíßáò
" Çñáêëåßáò Ìåèüäéïò "ï ÊñÞôçò Æá÷áñßáò
Êõæßêïõ ' ÁãÜðéïò Óåññ[ùí Ìáôèá[éïò
Íéêïìçäåßáò ÃåñÜóéìïò ÄñÜìáò Ãñçãüñéïò
×áëêçäüíïò ÐáñèÝíéïò Íáõðëïßïõ ÌåëÝôéïò.
ÐçãÞ: Êþä. Á/8 ôïõ Ïéê. Ðáôñéáñ÷åßïõ, ó. 28-29.
2ï
Ç ÄÉÁÈÇÊÇ ÔÇÓ ÇÃÏÕÌÅÍÇÓ ÃÅÑÂÁÓÉÁÓ (17.1.1795)18
+ ' Áðüêåéôáé ôï[éò 'áí(èñþ)ðïéò ?áðáî 'áðïèáíå[éí, öÜóêåé "ï èå[éïò Ðá[õëïò, ?ïèåí
'åãþ "ç Ãåñâáóßá ìïíá÷Þ / ê(áß) "çãïõìÝíç ôï[õ ìïíáóôçñßïõ ôï[õ Ôéìßïõ êáß Æùï-
ðïéï[õ Óôáõñï[õ, å'éò âáèý öèÜóáò ã[çñáò, êáß öïâïõìÝíç ôü / /áöåõêôïí êáß /áïñïí
ôï[õ èáíÜôïõ, /å÷ùí äÝ ôÜò öñÝíáò ìïõ "õãéåéÜò, ôïýò ëïãéóìïýò ìïõ 'ïñèïýò, êáß
/ ôÞí ãë[ùóóáí ìïõ êáèáñÜí ðïé[ù ôÞí ðáñï[õóÜí ìïõ äéÜôáîéí å'éò äéüñèùóéí
ô[çò øõ÷[çò ìïõ / êáß êáëÞí ï'éêïíïìßáí ôï[õ "éåñï[õ ìïíáóôçñßïõ, "ùóÜí "ïðï[õ ï"é
êüðïé ê(áß) ìü÷èïé "ïðï[õ / /åêáìá å'éò á'õôü, å=éíáé ðáóßäçëïé. Ëïéðüí /áò /å÷ïõí
óõã÷þñçóéí ?ïëëïé ï"é ×ñéóôé/áíïß ï"é âïçèï[õíôåò êáß ìÞ âïçèï[õíôåò ìïé, ï?õò
ê'áãþ äÝïìáé íÜ ìÝ óõã÷ùñÞóïõí 'åî´ ?ïë/ëçò øõ÷[çò êáß êáñäßáò. ÌåôÜ ôÞí 'åìÞí
'áðïâßùóéí, íÜ å=éíáé äéÜäï÷üò ìïõ å'éò / ôÞí äéïßêçóéí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ "ùò 'åãþ,
"ï 'áíåøéüò ìïõ ðáð[á êýñ ËáõñÝíôéïò, ?ïóôéò / 'åöÜíç 'áñåóôüò ìïé, êáß "ç äýíá-
ìéò ôï[õ Ôéìßïõ Óôáõñï[õ íÜ ôüí öõëÜôô{ç øõ÷[ç ôå êáß óþìáôé.
18. Ôï Ýããñáöï Ý÷åé äéáóôÜóåéò 35,6×24 åê. Óôï ðÜíù ìÝñïò ôçò á´ óåëßäáò õðÜñ-
÷åé ï ôýðïò ôçò óöñáãßäáò ôçò ÌïíÞò ôïõ Óôáõñïý. Åðßóçò óôç â´ óåëßäá õðÜñ÷åé ï
ôýðïò ôçò óöñáãßäáò ôçò Êïéíüôçôáò ôïõ Ýôïõò 1766 ìå ôéò õðïãñáöÝò ôùí ðñïåóôþí.
234
" Ï äÝ ' Áíáãíþóôçò /áí 'åî 'éäßáò ôïõ ãíþìçò èåëÞóåé íÜ ãÝí{ç "éåñïìüíá÷ïò, /ç
ìïíá÷üò / íÜ å=éíáé ðÜíôá å'éò ôü ìïíáóôÞñéïí "ùò ôÝêíïí ìÜëéóôá ôï[õ ìïíá-
óôçñßïõ. ' Áößçìé å'éò / ôüí ÐáíÜãéïí ÔÜöïí19 ôï[õ Êõñßïõ ìáò ôü 'áìðÝëé å'éò ôÞí
" Áãßáí Ìáñßíá, êáß "ï êáôÜ êáéñüí "áãéï/ôáößôçò íÜ ôü ðïé{[ç "ùò èÝëåé êáß âïý-
ëåôáé "õð´ ï'õäåíüò 'åíï÷ëïýìåíïò. /åôé 'áößçìé / å'éò ôü Óéí{[á ôü 'áìðÝëé å'éò ôï[õ
Ðñáóó[á,20 êáß "ï êáôÜ êáéñüí ÓéíáÀôçò íÜ ôü ðïé{[ç "ùò èÝëåé êáß âïý/ëåôáé.
' ÅðåéäÞ ï=õí ôÜ ðáôñéêÜ ìïõ êáß ìçôñéêÜ ìïõ ðñÜãìáôá å=éíáé 'áíùôÝñáò
êáß / êáëëéôÝñáò ôéì[çò, äÝí å'õ÷áñéóôÞèçêá íÜ ôÜ 'áðïóðÜóù 'áðü ôü 'åäéêüí
ìïõ [ìïíáóôÞ]/ñéïí, äéÜ ôï[õôï 'áößíù ôÜ "ñçèÝíôá äýù 'áìðÝëéá å'éò ôÜ äýù ôï[õôá
/áíùèåí ìïíáóôÞ/ñéá, "ùò 'á÷áìíüôåñá21 êáß /á÷ñçóôá ìÝñç, ëïéðüí /áò ìÞí å=éíáé
êáììßá 'áìöéâïëßá / å'éóß äÝ ôÜ 'åäéêÜ ìïõ ðñÜãìáôá ôá[õôá. Ôü 'áìðÝëé å'éò ôÞí
' ÅðéóêïðÞí, êáß ôü ÷ùñÜöéïí ìÝ / ôÜò 'åëáßáò å'éò ôüí ' ÁëéêéÜí, ðëçóßïí å'éò
ôï[õ ÓôáìáôÜêç ôÞí ëÜêáí, êáß ðçãáßíåé ?åùò 'åêå[é "ïðï[õ öáßíåôáé ?ùóðåñ ôÜöïò,
êáß /åñ÷å/ôáé ?åùò ôï[õ Êïæáíßôç,22 êáß ?åùò å'éò ôüí á'éãéáëüí. " Ïìïßùò êáß ôü ÷ùñÜ-
öéïí ìå ôá[éò óéêá/ìéá[éò ðëçóßïí å'éò ôü ðåñéâüëé ôï[õ Å'õáããåëéíï[õ Êùíóôá-
íôÜêç, êáß å'éò ôü 'áðÜíù ÷ùñÜöéïí "ïðï[õ / ðçãáßíåé ?åùò ôï[õ ÌáíïëÜêç, êáß ôï[õ
ÓôáìáôÜêç ôüí ðýñãïí. Á'õôÜ ?ïëá, êáß /áëëá ?ïóá / 'áðüêôéóá ìåôÜ ìåãÜëïõ êáß
ðïëëï[õ êüðïõ êéíçôÜ êáß 'áêßíçôá, ôÜ 'áößíù å'éò ôü "éåñüí / ìïíáóôÞñéïí ôï[õ
Ôéìßïõ Óôáõñï[õ. ÔÜ 'áìðÝëéá ôÜ å'éò ôüí ' ÁëéêéÜí êáèþò å"õñßóêïíôáé "ïðï[õ =ç/ôïí
ôï[õ 'áíåøéï[õ ìïõ ôï[õ ÖÜëêïõ, ôÜ /å÷åé 'áãùñáóìÝíá ôü ìïíáóôÞñéïí, êáèþò
öáíåñþíåé ôü / ãñÜììá ô[çò ðùëÞóåùò. ÔÜ äÝ "åêáôüí ãñüóéá "ïðï[õ ìÝ ÷ñåùóôå[é
ôï[õ ôÜ ÷áñßæù ìå[ô´ å'õ÷[çò]/ ê(áß) ?ïôáí /åñ÷åôáé å'éò ôü ìïíáóôÞñéïí íÜ /å÷{ç ?ïðïé-
ïí 'áðü ôÜ êåëëßá èÝëåé äéÜ íÜ êÜ/èåôáé. " Ïìïßùò êáß "ç êáëüãñéáéò "ç "õðïôá-
êôéêá[éò ìïõ íÜ å=éíáé ìÝ÷ñé ôÝëïõò ô[çò æù[çò ôùí / ìÝóá å'éò ôü ìïíáóôÞñéïí.
Ôá[õôá å'éóß ô[çò ôåëåõôáßáò ìïõ 'áíáðíï[çò ôÜ âïõëåýìáôá, ôÜ "ïðï[éá / ðáñáêáë[ù
íÜ å=éíáé 'áìåôÜèåôá. Óöñáãßæåôáé äÝ ê(áß) ìÝ ôÞí óöñáãßäá ôï[õ ìïíáóôçñßïõ
êáß / ô[çò Êïéíüôçôïò: 1795 ' Éáíïõáñßïõ 17: Óêüðåëïí: ' ÉãíÜôéïò "éåñïìüíá÷ïò êáß
ðíåõìáôé/êüò á'õô[çò 'åðéâåâáé[ù. ÐñïóÝôé äéïñßæù ?ïôé "ç ðáðáäéÜ ôï[õ ðáðá-' Åðé-
öáíßïõ ìÝ / ôÜ ðáéäéÜ ôçò, ?ïôáí /åñ÷åôáé å'éò ôü ìïíáóôÞñéïí íÜ /å÷{ç ôüí ðýñ-
ãïí "ïðï[õ å=éíáé êáôÜ ôü / "ñå[õìá íÜ êÜèåôáé ìÝóá. " Ï äÝ ÖÜëêïò íÜ /å÷{ç ôüí
/ /áëëïí êïíô[á å'éò ôÞí 'åêêëçóßáí. ' Éù(Üííçò) ' Áëåîßïõ íïôÜñéïò.23 / Åôé äéïñßæù
19. Ãéá ôï áãéïôáöéêü ìåôü÷é ôùí Áã. ÐÜíôùí âë. ð. Í. Êáëëéáíüò, ÅéäÞóåéò ãéá
èåóóáëïìÜãíçôåò ðáñïßêïõò ôçò ÓêïðÝëïõ, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 13 (1988) 13} Ï ßäéïò,
Ïé Ìçôæåëéþôåò ðÜñïéêïé ôçò ÓêïðÝëïõ (1822-1835), ÐñáêôéêÜ Â´ Óõíåäñßïõ Áëìõñéù-
ôéêþí óðïõäþí, Áëìõñüò 1997, 377 óçì. 36.
20. ÓùóôÜ áíáöÝñåôáé ôï ôïðùíýìéï «ôïõ ÐñáóóÜ». ¸ôóé ôï áíáöÝñåé êáé ï Äáðü-
íôåò. ÓÞìåñá áêïýãåôáé «ô´ò ÐñáóóÜò ôï ñÝìá».
21. Á÷áìíüôåñá} êáôþôåñçò ðïéüôçôáò.
22. Ôï ôïðùíýìéï áõôü äéáôçñåßôáé êáé óÞìåñá. Åêåß õðÜñ÷åé êáé ç Âñýóç ôïõ Êïæáíß-
ôç.
23. ÍïôÜñéïò} ãñáììáôÝáò ôçò åðéóêïðÞò Þ ôçò Êïéíüôçôáò.
235
Åéê. 3. ÓÊÏÐÅËÏÓ. ÔìÞìá ôùí âçìïèýñùí ôçò ÌïíÞò ôïõ Óôáõñïý.
236
<ãýñéóå ?ïðéóèåí>/ ?ïôé "ï ' Áíáãíþóôçò "ùò ôÝêíïí ôï[õ ìïíáóôçñßïõ, íÜ å=éíáé äéÜ
ðÜíôá ìÝóá / å'éò ôü ìïíáóôÞñéïí ÷ùñßò íÜ 'çìðïñ{[ç íÜ ôüí äéþ÷í{ç êáíåßò. ÌåôÜ
äÝ / ôüí èÜíáôïí ôï[õ ðá(ð[á) Ëáõñåíôßïõ íÜ å=éíáé á'õôüò äéÜäï÷ïò, /áí ãÝí{ç
êáëü/ãçñïò.
(ô.ó) "ï íéêïëÞò äéáíÝëïõ ðßôñïðïò ôïý êïéíï[õ.
'áëÝîáíôñïò ëïãïèÝôïõ ãñáìáôéêüò ôïõ êéíïõ
ìáíïëÜêçò êùíóôáíôß ìáñôõñ[ù.
ÐçãÞ: ÃÁÊ, ÌïíáóôçñéáêÜ, öÜê. 5.
3ï
Ç ÐÁÔÑÉÁÑ×ÉÊÇ ÁÐÏÄÅÉÎÇ ÔÇÓ 9.3.1799
Óùöñüíéïò 'åëÝ{ù Èå{[ù ' Áñ÷éåðßóêïðïò
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò ÍÝáò Ñþìçò êáß
Ï'éêïõìåíéêüò ðáôñéÜñ÷çò
+" Ç ìåôñéüôçò "çì[ùí ìåôÜ ô[ùí ðåñß á'õô[çò "éåñùôÜôùí óõíáäåëö[ùí á'õô[çò
'áñ÷éåñÝùí ê(áß) "õðåñ/ôßìùí, äéÜ ô[çò ðáñïýóçò "çìåôÝñáò ðáôñéáñ÷éê[çò êáß
êïéí[çò 'áðïäåßîåùò äçëïðïéå[é, "ùò / ôü "éåñüí êáß óåâÜóìéïí "çìÝôåñïí ðáôñéáñ-
÷éêüí êáß óôáõñïðçãéáêüí ìïíáóôÞñéïí ôü 'åí ô{[ç / íÞó{ù ÓêïðÝë{ù, ê(áß) ôéìþ-
ìåíïí 'åðß ô{[ù 'ïíüìáôé ôï[õ Ôéìßïõ Óôáõñï[õ 'åðéëåãüìåíïí Ðáëï[õêé, 'åðëÞñùóå/
ðñüò ôÞí êáè´ "çì[áò ôï[õ ×ñéóôï[õ ÌåãÜëçí ' Åêêëçóßáí ôü äéïñéóèÝí á'õô{[ù 'åôÞ-
óéïí êáôÜ ôüí ðñïåê/äïèÝíôá óõíïäéêüí ôüìïí ôï[õ ðáñåëèüíôïò ÷éëéïóôï[õ
"åðôáêïóéïóôï[õ 'åíåíçêïóôï[õ "åâäüìïõ / óùôçñßïõ /åôïõò ?ïí ãñü(óéá) äåêáðÝíôå
ê(áß) 'åîüöëçóåí. ? Ïèåí å'éò /åíäåéîéí / 'åîåäüèç êáß "ç ðáñï[õóá "çìåôÝñá
ðáôñéáñ÷éêÞ êáß óõíïäéêÞ 'áðüäåéîéò êáß 'åóôÜëç / ôï[éò 'åí á'õô{[ù ðáôñÜóé
áø#è´ Ìáñôßïõ È´
' Éíä(éêôé[ùíïò) áç
+" Ï " Çñáêëåßáò ÌåëÝôéïò +" Ï Íéêïìçäåßáò ' ÁèáíÜóéïò
ÐçãÞ: ÃÁÊ, ÌïíáóôçñéáêÜ, öÜê. 522.
4ï
ÁÐÏÓÐÁÓÌÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÅÊÈÅÓÇ ÔÏÕ ÅÐÉÓÊÏÐÏÕ ÔÇÓ ÓÊÏÐÅËÏÕ

ÐÑÏÓ ÔÏÍ ÅÐÁÑ×Ï ÔÙÍ Â. ÓÐÏÑÁÄÙÍ, 1833
(...) Åïí ? Åôåñïí ìïíÞäñéïí ôï[õ Ôéìßïõ Óôáõñï[õ / êáß á'õôü ðåñéôåé÷éóìÝ-
íïí. " Ç ' Åêêëçóßá / "ùò êáß /áëëáéò /å÷åé êáíäÞëéá 'áñãõñÜ / äýï, èõìéá-
ôüí 'áñãõñï[õí24 ?åí äéóêï/ðüôçñïí êáëáãÝíéïí ?åí. ? Åí Å'õáããÝ/ëéïí 'áóçìÝíéïí
24. Ôï èõìéáôü áõôü öÝñåé ôçí åðéãñáöÞ: «ÔÏ ÐÁÑÏÍ ÈÇÌÉÁÔÏÍ ÇÍ ÔÏÕ ÐÁÐÁ
ÇÅÑ(ÅÌÉÏÕ) ÔÏÕ CÉÍÁÚÔÏÕ 1791 CÅÐÔÅÌÂÑ(ÉÏÕ)».
237
32 óáôÝäéêá, ?åí / ðåñéæþíéïí, 4 ìÝñç "áãßùí ëåéøÜíùí,25 ?åíáò óôáõñüò 'áñãõ-
ñï÷ñõóùìÝíïò, äýï ìá/íïõÜëéá 1 ?åôåñïí ìéêñüí, 1 ðïëõÝëáéïò / ðñïýôæéíïò, 2
öáíÜñéá ìåãÜëá, 9 öåëü/íéá ðáëáéÜ äéáöüñùí ëïãé[ùí, äýù óôé÷Üñéá / ?ïìïéá.
äýù ðåôñá÷åßëéá, äýù äßóêïé óá/ôÝäéêïé. 12 ìçíá[éá, 1 ôñéþäéïí, " Ùñïëüãéïí
/ ' Áðüóôïëïí, ðÝíôå êåëëå[éá êáß äýù / ÷áëáóìÝíá. ÷áëêþìáôá äýù ìéêñÜ /
êáß ìåãÜëá, ?åíá óéíß ðáëáéüí, äýù ðß/èïé. Å'éò ô[çò ìïí[çò ôÞí ðåñéï÷Þí /å÷åé
/ 50 'åëáéüäåíäñá êáß ìåñéêÜ äÝíäñá öñï[õ /ôá êÜèå ëïã[çò. ? Åí 'áìðÝëéïí
÷áëáóìÝ/íïí, ÷ùñå[é êëÞìáôá 1500. ×ùñÜöéïí ?åí / å'éò ôüí ' ÁëéêéÜ ëåãü-
ìåíïí. ' ÅîïõóéÜæåé á'õôü / ôü ìïíÞäñéïí äýù 'åîùêëÞóéá. Ôü ?åí ? Áãé/ïò
Êùíóôáíô[éíïò êáß ôü /áëëï ô[çò ×ñéóôï[õ Ãåí(íÞóåùò».
ÐçãÞ: ÃÁÊ, ÌïíáóôçñéáêÜ, öáê. 47, Óýììéêôá ÓêïðÝëïõ.
5ï
ÁÐÏÓÐÁÓÌÁ ÔÏÕ ÕÐ. ÁÑ. 2119/27/780/717 ÓÕÌÂÏËÁÉÏÕ ÔÇÓ 2.8.1897
' Åí ÓêïðÝë{ù (...) óÞìåñïí ôÞí 2áí Á'õãïýóôïõ ôï[õ 1897. /åôïõò "çìÝñáí ÓÜâ-
âáôïí ð.ì. 'åíþðéïí ôï[õ óõìâïëáéïãñÜöïõ ê(áß) êáôïßêïõ ÓêïðÝëïõ Ãåùñãßïõ
Á. Óáìáñôæ[ç (...) 'åíåöáíßóèçóáí á'õôïðñïóþðùò 'áö´ "åíüò ìÝí "ç Ìá÷þ ÷Þñá
ËÜìðñïõ Äçìçôñßïõ ôü ãÝíïò ÊáíôÜêç (...) êáß "ï Êùíóôáíô[éíïò ÊáíôÜêçò êôç-
ìáôßáò, 'áö´ "åôÝñïõ äÝ "ï Ìé÷áÞë Ê. ÓêáâÝíôæïò, "éáôñüò, êÜôïéêïé ï"é ìÝí äýï
ðñ[ùôïé 'áäåëöïß 'åí ô[[{ç Ìïí{[ç "ï Óôáõñüò ô[çò ðåñéöåñåßáò ÓêïðÝëïõ "ï äÝ 'åíôá[õèá
(...) 'åîáßôçóáí ôÞí óýíôáîéí ôï[õ ðáñüíôïò 'åêèÝóáíôåò ôÜ "åðüìåíá.
" Ç ìÝí Ìá÷þ ÷Þñá ËÜìðñïõ Óôáìáôßïõ ?ïôé ï=õóá êáß êÜôï÷ïò, "ï äÝ Êùí-
óôáíô[éíïò ÊáíôÜêçò /ùí êÜôï÷ïò ô[ùí êÜôùèé ðåñéãñáöïìÝíùí êôçìÜôùí (...):
1) " Åíüò ìïíõäñßïõ "õðü ôÞí 'åðùíõìßáí Óôáõñüò êåßìåíïí 'åí ô{[ç èÝóåé Êïôñï-
íÜêé ô[çò ðåñéöåñåßáò ÓêïðÝëïõ. ' Åí ô{[ç èÝóåé "õðÜñ÷åé "ï "éåñüò íáüò ôï[õ Ôéìß-
ïõ Óôáõñï[õ ìåôÜ ô[ùí 'åìðåñéå÷ïìÝíùí êáß óõíå÷ïìÝíùí êåëëßùí, äéáöüñùí
ðñáãìÜôùí ìåôÜ ô[çò ðåñéï÷[çò ôï[õ ìïíõäñßïõ ôïýôïõ êáß ô[çò óõíå÷ïìÝíçò ðñüò
/áñêôïí 'áìðÝëïõ, "ùò êáß ôï[õ óõíå÷ïìÝíïõ ðñüò äõóìÜò äÜóïõò 'åê ðåýêùí êáß
ðëáôÜíùí (...). 2) ? Åí 'åîùêëÞóéïí å'éò èÝóéí ' ÁëéêéÜ ôéìþìåíïí 'åð´ 'ïíüìáôé
ôï[õ " Áãßïõ Êùíóôáíôßíïõ ìåôÜ ôï[õ ðñïáõëßïõ ôïõ êáß ô[ùí óõíå÷ïìÝíùí á'õô[çò
äýï ï'éêïðÝäùí (...). ÔÜ êôÞìáôá ôá[õôá "ùò ðåñéåãñÜöç 'áíùôÝñù êáß ôÜ êéíç-
ôÜ ðñÜãìáôá 'áìöüôåñïé ï"é 'áäåëöïß ï"é óõìâáëëüìåíïé ðáñá÷ùñï[õóéí êáß
ìåôáâéâÜæïõóéí 'áðü óÞìåñïí å'éò ôÞí ðëÞñç êáôï÷Þí êáß êõñéüôçôá ôï[õ "åôÝ-
ñïõ óõìâáëëïìÝíïõ Ìé÷. ÓêáâÝíôæïõ êáß ôïýôïõ ðáñáäå÷èÝíôïò 'áíôß äñ÷. 800
(...) ìÝ ôïýò "åî[çò ?ïñïõò, êáß "õðï÷ñåþóåéò. 1) ? Ïôé ï"é å'éñçìÝíïé ðùëçôáß 'áäåë-
öïß èÝëïõóéí êáôïéêå[éí 'åö´ ?ïñïõ æù[çò ôùí 'åíôüò ô[çò Ìïí[çò Óôáõñüò. 2) ? Ïôé
ï"é ðùëçôáß 'áäåëöïß èÝëïõí íÝìïíôáé ôÞí ôå /áìðåëïí êáß ôüí 'åëáé[ùíá 'åö´
25. Äõóôõ÷þò áãíïïýìå ðïý âñßóêïíôáé óÞìåñá áõôÜ ôá éåñÜ ëåßøáíá, ôá ïðïßá äåí áíá-
öÝñïíôáé ïýôå óôïí êáôÜëïãï ôïõ Öåâñïõáñßïõ 1841 ðïõ ó÷åôßæåôáé ìå ôçí êáôáãñáöÞ ôùí
éåñþí êåéìçëßùí, áìößùí ê.ë.ð.
238
Åéê. 4. ÓÊÏÐÅËÏÓ. Ç åéêüíá ôïõ áã. ÊïóìÜ óôç ÌïíÞ ôïõ Óôáõñïý
(ðñïóöïñÜ ôïõ êáèçãçôÞ Í. É. Ðáíôáæüðïõëïõ).
239
?ïñïõ æù[çò ôùí êáß ëáìâÜíïõóéí ôÜ å'éóïäÞìáôá á'õô[ùí êáëëéåñãï[õíôåò ôÞí
ôå /áìðåëïí êáß ôüí 'åëáé[ùíá äé´ 'åîüäùí ôùí. Êáß 3) ? Ïôé 'åí ô{[ç Ìïí{[ç ôáýô{ç
èÝëåé óõãêáôïéêå[é 'åö´ ?ïñïõ æù[çò ôïõ êáß "ï "éåñïìüíá÷ïò ÃåñÜóéìïò ' Áíèïý-
ëçò êáß ?ïôé 'åÜí "ï Ìé÷áÞë Ê. ÓêáâÝíôæïò èÝëåé 'áèåôÞóåé ?åíá ô[ùí 'áíùôÝñù
?ïñùí "ç ðáñï[õóá ðþëçóéò èÝëåé å=éíáé /áêõñïò (...)».26
ÐçãÞ: Õðïèçêïöõëáêåßï ôçò ÓêïðÝëïõ, ô. 30, áñ. 27.
26. Ãéá ôéò ðáñáäüóåéò ê.ë.ð. ðåñß Óôáõñïý, âë. Äçì. Íáóïýëçò, ÌéêñÜ ôáîßäéá óôéò
Âüñåéåò ÓðïñÜäåò, ÁèÞíá (÷.÷.), ó. 31 ê. åî.
240
PORF. USPENSKIJ
ÐÅÑÉÇÃÇÓÇ ÓÔÉÓ ÌÏÍÅÓ ÔÙÍ ÌÅÔÅÙÑÙÍ

ÔÏ 1859
ÌåôÜöñáóç áðü ôá ñùóéêÜ
ÅÕÁÃÃÅËÉÁ-ÁÍÔÙÍÉÁ ÓÁÌÁÑÁ
ÊÅÖÁËÁÉÏ ÐÅÌÐÔÏ
ÁÐÏ ÔÇ ÍÅÁ ÄÇÌÇÔÑÉÁÄÁ ÓÔÇ ËÁÑÉÓÁ

ÄÉÁÌÏÍÇ ÓÔÇÍ ÐÑÙÔÅÕÏÕÓÁ ÔÇÓ ÈÅÓÓÁËÉÁÓ
ÐáñáóêåõÞ, 3.4.1859
Ëßãï ðñéí áíá÷ùñÞóïõìå ãéá ôç ËÜñéóá, ìå åðéóêÝöôçêáí óåâÜóìéïé ðïëß-
ôåò ôçò ÍÝáò ÄçìçôñéÜäáò êáé áíôÜëëáîáí ìáæß ìïõ ëßãá ëüãéá. Ìå äéáâå-
âáßùíáí üôé ç áñ÷áßá ÄçìçôñéÜäá âñéóêüôáí óôïí ëüöï ôçò Ãïñßôóáò1 êáé
ðáñáðïíéïýíôáí ãéá ôçí Üäéêç ôïõñêéêÞ êõâÝñíçóç ðïõ åíþ ôïõò ðïýëçóå ôéò
èÝóåéò ãéá ôá ìáãáæéÜ2 êáé ôá óðßôéá, äåí ôïõò åðéôñÝðåé íá ÷ôßóïõí, öïâïý-
ìåíç ôçí åðßäñáóç ôçò ãåéôïíéêÞò ÅëëÜäáò óôç Èåóóáëßá. Êáé ôåëéêÜ ìå áíá-
óôåíáãìü ìå ñùôïýóáí ðüôå èá Ýñèåé ï êáéñüò ôçò ðïëõðüèçôçò åëåõèåñßáò ôïõò.
«/ Åñ÷åôáé ?ùñá, êáß í[õí /åóôéí, ?ïôå ï"é íåêñïß 'áêïýóïíôáé ô[çò öùí[çò ôï[õ õ"éï[õ
ôï[õ Èåï[õ, êáß ï"é 'áêïýóáíôåò æÞóïíôáé»3 áðáíôïýóá åãþ êáé ôïõò åõëïãïýóá
üëïõò óôï üíïìá ôïõ Ðáôñüò, ôïõ Õéïý êáé ôïõ Áãßïõ Ðíåýìáôïò.
Áöïý Ýöõãáí áíÝâçêá óôï Üëïãï êáé óôéò 7.30 ôï ðñùß âãÞêá áðü ôç Äçìç-
ôñéÜäá áöÞíïíôáò ôïõò óõíôñüöïõò ìïõ êáé ôïí åáõôü ìïõ óôá ÷Ýñéá ôïõ
Èåïý, ÷ùñßò ôç èÝëçóç ôïõ ïðïßïõ äåí ðÝöôåé ïýôå Ýíá ôóïõëïýöé áðü ôï êåöÜ-
ëé. Ç ìÝñá Þôáí öùôåéíÞ êáé æåóôÞ. Ç øõ÷Þ ìïõ äéøïýóå íá äåé ôéò ïìïñ-
öéÝò ôçò êëáóéêÞò ÷þñáò üðïõ Ýæçóáí ïé ïìçñéêïß Þñùåò êáé ïé ðñüãïíïé ðïë-
ëþí åõñùðáúêþí öõëþí ôùí Ðåëáóãþí.
1. Ç ÄçìçôñéÜäá âñéóêüôáí óôçí ðåñéï÷Þ áíÜìåóá óôéò ÍÝåò ÐáãáóÝò êáé óôç èÝóç
ÍôáìÜñé êáé ü÷é óôç Ãïñßôóá.
2. Ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá áõôü ï Íéê. ÌÜãíçò (ÐåñéÞãçóéò Þ ôïðïãñáößá ôçò Èåóóáëßáò
êáé èåôôáëéêÞò Ìáãíçóßáò, åí ÁèÞíáéò 1860, 54-55) Ýãñáøå ôï 1860, ôá åîÞò: «(...) Ïé Ôïýñ-
êïé ôïõ ÊÜóôñïõ [Âüëïõ], âëÝðïíôåò üôé ç íÝá ðüëéò [ÍÝá ÄçìçôñéÜäá] ðñïïäåýåé êáé ðåñß
ôïõ éäßïõ óõìöÝñïíôïò ðñïíïïýíôåò, äéüôé áí ðñïïäåýóç ç íÝá ðüëéò ôá Ýìðñïóèåí ôïõ
êÜóôñïõ åñãáóôÞñéÜ ôùí èÝëïõóé êáôáíôÞóåé Ü÷ñçóôá (...). ¸ãñáøáí, ëïéðüí, åéò Êùíóôá-
íôéíïýðïëéí üôé áé ïéêßáé, áé êôéæüìåíáé åéò ôçí ÍÝáí ÄçìçôñéÜäá åßíáé åðéêßíäõíïé, äéüôé
êôßæïíôáé õøçëüôåñáé êáé óôåñåþôåñáé ôùí ôåé÷þí ôïõ ÊÜóôñïõ êáé äýíáíôáé ïé Ãêéïýñïé,
åéò áñìïäßáí ðåñßóôáóéí, åêåßèåí íá ðñïóâÜëùóé áõôü (...). Ôáýôá áêïýóáóá ç êõâÝñíçóéò
åìðüäéóå ôçí ðåñáéôÝñù ðñüïäïí ôùí ïéêïäïìþí (...)».
3. Âë. ÉùÜííçò, Å, 25.

Ðßóù áðü ôï Âüëï áðëþíåôáé ìßá ìéêñÞ ðåäéÜäá ðïõ ðåñéâÜëëåôáé áðü
óõíå÷üìåíá ëïöÜêéá. ¸÷åé ðïëëÜ ÷ùñÜöéá êáé ëßãïõò êÞðïõò. Ôçí ðåñéâñÝ-
÷åé Ýíáò ÷åßìáññïò4 ðïõ ÷ýíåôáé óå ðëáôéÜ ñõÜêéá ðñïò äéÜöïñåò êáôåõèýí-
óåéò êáé ôÝìíåé ôï äñüìï áðü ôïí ïðïßï ðÜíå óôç ËÜñéóá ìå íïéêéáóìÝíá
êÜñá. ¹ôáí äõóÜñåóôï íá êéíåßôáé êáíåßò åäþ. Ôï Üëïãï âÜäéæå ìå áóôÜèåéá
óôçí ðëçììõñéóìÝíç ãç. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ ôïõ ñõáêéïý ç ðåäéÜäá åßíáé
õðåñõøùìÝíç ëßãï øçëüôåñá áðü ôï ôüîï ôçò èÜëáóóáò. ¼ìùò êáé óôï åîùôå-
ñéêü ôçò, áíÜìåóá óå ëüöïõò, áðëþíåôáé ç êïéëÜäá ðïõ áíïßãåé ôç ìïíáäéêÞ
åßóïäï óôç Èåóóáëßá áðü ôç íüôéá ðëåõñÜ. Äåí åßíáé üìïñöç. Ïé ðëåõñÝò ôùí
ëüöùí åßíáé ãõìíÝò êáé Üãñéåò êáé ç ìÝóç åßíáé áíþìáëç êáé óáí ðëçììõ-
ñéóìÝíç ìå äéÜëõìá áóâÝóôç. Åäþ, ìÝóù ôùí êáôçöïñéêþí ðëáãéþí ôùí ëüöùí,
áíåâÞêáìå óéãÜ-óéãÜ Ýùò ôç ìéêñÞ êáé ðïëý üìïñöç ôïýìðá åðïíïìáæüìåíç
ÐéëÜö-ÔåêÝ5 êáé áðü êåé ðåñÜóáìå óôï áðÝíáíôé Ýñåéóìá áõôÞò ôçò ðåäéÜ-
äáò. ÁõôÞ ç ôïýìðá åßíáé ôï ðéï øçëü ýøùìÜ ôçò. Áðü áõôÞ ñÝïõí ôá íåñÜ
ôçò âñï÷Þò, Üëëá ðñïò ôï Âüëï êáé Üëëá ðñïò ôç èåóóáëéêÞ ðåäéÜäá. Åíôïý-
ôïéò, ç êëßóç áðü êåé ðñïò ôçí ðåäéÜäá ìåéþíåôáé ðïëý ëéãüôåñï áðü ôçí
êáôçöïñéÜ ðñïò ôïí êüëðï ôïõ Âüëïõ. Áêïëïýèùò, ç Èåóóáëßá ó´ áõôÞí ôçí
ðëåõñÜ óôÝêåôáé øçëÜ ðÜíù áðü ôï åðßðåäï ôçò èÜëáóóáò. Äåí ìðïñþ íá ðñïó-
äéïñßóù ôï ýøïò ôçò äéüôé äåí åßìáé ÷ùñïìÝôñçò êáé óõíå÷ßæù íá ðåñéãñÜöù
ôï ôáîßäé åíèõìïýìåíïò ôçí ðñïöçôéêÞ äéäá÷Þ: «÷ñçóéìïðïßçóå ôï ìõáëü óïõ
óôï ôáîßäé».6
¼óï áðïìáêñéíüìáóôáí áðü ôï ÐéëÜö-ÔåêÝ ðñïò ôï ÷åßëïò ôçò ðåäéÜäáò, ôüóï
êáëýôåñá äéáãñáöüôáí ìðñïóôÜ ìáò ç ìéêñÞ ðüëç Âåëåóôßíï. Óôçí Áñ÷áéüôç-
ôá ïíïìáæüôáí Öåñáß, áðü ôï üíïìá ôçò Öåñáßáò,7 êüñçò ôïõ Áéüëïõ, Þ ðñïò
ôéìÞí ôïõ ÖÝñçôá,8 ãéïõ ôïõ ÊñçèÝá, ðïõ åß÷å ìåãÜëç öÞìç áí êáé ü÷é ãéá
ðïëý. Åäþ Ýæçóáí ïé ðåñéâüçôïé óôçí Áñ÷áéüôçôá ôýñáííïé. Ï ¢äìçôïò, ãéïò
ôïõ ÊñçèÝá9 êáé óýæõãïò ôçò ¢ëêçóôçò, ï Ëõêüöñïíáò, ï äéÜäï÷üò ôïõ ÉÜóï-
íáò, çãÝôçò ôùí áôñüìçôùí Áñãïíáõôþí10 êáé ï ôýñáíïò ÁëÝîáíäñïò11 ðïõ ãåëïé-
4. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôïí ÷åßìáññï ÎçñéÜ.

5. ÐéëÜö ÔåêÝ} ôï óùóôü, ÐéëÜö ÔåðÝ.
6. Âë. ÇóáÀáò, 40, 14.
7. Öåñáßá} ðñïóùíýìéï ôçò ÅêÜôçò, ôï ïðïßï Ýãéíå áéôßá íá ãåííçèåß ï ìýèïò ìéáò
Öåñáßáò, êüñçò ôïõ Áéüëïõ, ç ïðïßá ãÝííçóå áðü ôïí Äßá ôç èåÜ ÅêÜôç. Ìüëéò ãåííÞèçêå
ç ÅêÜôç, ôçí åîÝèåóáí óå Ýíá óôáõñïäñüìé áð´ üðïõ ôçí ðåñéóõíÝëåîå Ýíáò âïóêüò ôùí
Öåñþí êáé ôç ìåãÜëùóå. Âë. P. Grimal, Ëåîéêü ôçò åëëçíéêÞò êáé ñùìáúêÞò ìõèïëïãßáò,
Èåóóáëïíßêç 1991, 681.
8. ÖÝñçôáò} éäñõôÞò êáé åðþíõìïò ôùí Öåñþí, ðáôÝñáò ôïõ ÁäìÞôïõ.
9. Ï ¢äìçôïò Þôáí åããïíüò êáé ü÷é ãéïò ôïõ ÊñçèÝá.
10. Ï ÏõóðÝíóêé óõã÷Ýåé åäþ ôá ðñüóùðá. Ï ÉÜóïíáò ôïõ Ëõêüöñïíá åßíáé ï ôýñáííïò
ôùí Öåñþí ôïõ 4ïõ áé. ð.×. êáé ü÷é ï áñ÷çãüò ôùí Áñãïíáõôþí.
11. Ï ÁëÝîáíäñïò ôïõ Ðïëõäþñïõ Ýãéíå ôýñáííïò ôùí Öåñþí áöïý äïëïöüíçóå (369 ð.×.)
ôïí èåßï ôïõ Ðïëýöñïíá, äïëïöüíï ôïõ ðáôÝñá ôïõ. Ãé´ áõôüí ï Îåíïöùíôáò Ýãñáøå: «×áëå-
ðüò Èåôôáëï[éò 'åãÝíåôï» êáé ï Ðëïýôáñ÷ïò (Ðåëïðßäáò, 26) ôïí ÷áñáêôÞñéóå «'áíÞêåóôïí êáß
èçñéþäç».
242
ïðïéÞèçêå áðü ôïí ðïéçôÞ Ëïõêéáíü12 êáé ñß÷ôçêå óôá ÔÜñôáñá. Ç ìïßñá ôçò
ðüëçò Þôáí óôåíÜ óõíäåäåìÝíç ìå ôç ìïßñá ôçò Èåóóáëßáò. ¢ãíùóôï ðüôå åäñáé-
þèçêå ó´ áõôÞí ï ×ñéóôéáíéóìüò.13 Ðñéí áðü ôïõò Ýëëçíåò âáóéëåßò Áíäñüíé-
êï Ã´ Ðáëáéïëüãï (1328-1341) êáé ÉùÜííç Êáíôáêïõæçíü (1347-1354) éåñïõñ-
ãïýóáí åäþ ìçôñïðïëßôåò.14 Ôï 1368 ï áõôïêñÜôïñáò ÉùÜííçò Ðáëáéïëüãïò (1341-
1391) Ýóôåéëå óôéò ÖåñÝò ôïí ðáôñéÜñ÷ç ôçò ðñùôåýïõóáò, ÊÜëëéóôï Á´ (1350-
1353, 1355-1363), ãéá äéáðñáãìáôåýóåéò ãéá êÜðïéá Ýñãá ìå ôçí êõñßáñ÷ï
áõôÞò ôçò ðüëçò, ôçí ÅëéóÜâåô, ðïõ Þôáí åêðñüóùðïò ôçò óåñâéêÞò åîïõóßáò.
ÖôÜíïíôáò åêåß, áññþóôçóå âáñéÜ êáé ðÝèáíå. Ç ÅëéóÜâåô ôïí Ýèáøå ìå ôçí
áñìüæïõóá ìåãáëïðñÝðåéá.15 Ôï 1371 ï óÝñâïò äåóðüôçò ÉùÜííçò Ïýãêëåò,16 ðïõ
Ýæçóå óôéò ÖåñÝò êáé ðïõ äéá÷åéñéæüôáí ôç ãåéôïíéêÞ ðåñéöÝñåéá ôçò Èåóóá-
ëßáò ðÞãå áðü êåé óôïí ¢èùíá ãéá ðñïóêýíçìá êáé áöéÝñùóå äýï ÷ùñéÜ, ôï
ÁêñùôÞñé êáé ôç Æáñâßíôóá óôç ÌïíÞ ôïõ ×éëáíäáñßïõ, óôçí ïðïßá Þôáí èáì-
ìÝíïò ï ðáôÝñáò ôïõ Êáßóáñáò êáé ï ãéïò Ïýãêëåò.17 Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 15ïõ áéþíá
ïé Ôïýñêïé êõñéÜñ÷çóáí ó´ áõôÞ ôçí ðüëç êáé ôçí ïíüìáóáí Ãåíß Ôæáñß.18 Õðü
ôï æõãü ôïõò ìåéþèçêå ï ÷ñéóôéáíéêüò ðëçèõóìüò ôçò ðüëçò. ÌÝ÷ñé ôçí åîÝ-
ãåñóç ôùí ÅëëÞíùí, óôçí ïðïßá óõììåôåß÷áí êáé ïé êÜôïéêïé ôïõ Âåëåóôßíïõ,
12. Ï ÏõóðÝíóêé óôçñß÷èçêå óôïí Éù. Áí. ËåïíÜñäï (ÍåùôÜôç ôçò Èåóóáëßáò ÷ùñïãñáößá,
åéóáãùãÞ-ó÷üëéá-åðéìÝëåéá Êþóôáò Óðáíüò, åêäüóåéò «Èåôôáëüò», ËÜñéóá 1992, 91) áëëÜ
óôïõò Íåêñéêïýò Äéáëüãïõò (áñ. 12, 13, 14) ï ÁëÝîáíäñïò åßíáé ï ÌÝãáò êáé ü÷é ï ôýñáííïò
ôùí Öåñþí.
13. Óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ËÜñéóáò õðÞñ÷áí ×ñéóôéáíïß Þäç óôá ìÝóá ôïõ 2ïõ áé. ì.×. Âë.
¢ííá ÁâñáìÝá, Ç âõæáíôéíÞ Èåóóáëßá ìÝ÷ñé ôïõ 1204, åí ÁèÞíáéò 1974, 40.
14. Ìçôñïðïëßôåò êáé åðßóêïðïé óôç Èåóóáëßá áíáöÝñïíôáé Þäç áðü ôïí 4ï áé. ì.×. Âë.
¢ííá ÁâñáìÝá, ü.ð., ó. 191-205.
15. Ï ÏõóðÝíóêé, ãéá üëá áõôÜ ôá áíõðüóôáôá, ðáñáðÝìðåé óôïí ÌåëÝôéï ÌÞôñïõ (Åêêëç-
óéáóôéêÞ Éóôïñßá, ô. 3). Ï ÉùÜííçò Å´ Ðáëáéïëüãïò ðÝèáíå óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç, óôéò
16.2.1391. Âë. ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ Êáßìðñéôæ, Ç éóôïñßá ôçò âõæáíôéíÞò áõôïêñáôïñßáò, «ÌÝëéó-
óá», ÁèÞíá 1979, ô. Á, 286.
16. ÔÝôïéï ðñüóùðï äåí ãíùñßæïõìå. ºóùò åßíáé ï ÉùÜííçò Ïýñåóçò, ï ïðïßïò ðÞãå óôï ¢ãéï
¼ñïò êáé åðéóôñÝöïíôáò óôá Ôñßêáëá åãêáôÝëåéøå ôçí åîïõóßá êáé Ýãéíå ìïíá÷üò (ÉùÜóáö)
óôï Ìåã. ÌåôÝùñï.
17. Ï ÏõóðÝíóêé, óôç äéêÞ ôïõ óçìåßùóç, Ýãñáøå ôá åîÞò, ôá ïðïßá äåí Ýãéíå äõíáôü íá
åëÝãîïõìå: «Ôï ðñùôüôõðï Ýããñáöï ôïõ Ïýãêëåò âñßóêåôáé óôï ×éëáíäÜñé. Äõóôõ÷þò, åêôüò áðü
ôçí áíáöïñÜ áõôÞ, ï éåñïìüíá÷ïò Ðïñöýñéïò äåí ôï ìíçìïíåýåé óôïí «ÊáôÜëïãï ôùí ðñÜîåùí
ðïõ öõëÜóóåôáé óôá êåëéÜ ôïõ Áãßïõ ¼ñïõò». Ôï Ýããñáöï áõôü áíáöÝñåé ï Ãñçãüñïâéôò óôï
Ýñãï ôïõ ÐåñéãñáöÞ ôïõ ôáîéäßïõ óôçí ÅõñùðáúêÞ Ôïõñêßá, Ýêäïóç Â, 1877, 46. ÓçìåéùôÝïí üôé
ôï Ýããñáöï áõôü åêäüèçêå ôç ìÝñá ôïõ èáíÜôïõ ôïõ Ïýãêëåò». Ôïõò ïéêéóìïýò ÁêñùôÞñé êáé
Æáñâßôóá äåí Ýãéíå äõíáôü íá ôáõôßóïõìå.
18. Ãåíß Ôæáñß} ç óõíïéêßá ôùí Ôïýñêùí ôïõ Âåëåóôßíïõ. Ç óõíïéêßá ôùí ÅëëÞíùí ëÝãå-
ôáé Âáñïýóé (âë. Ã. ÊïñäÜôïò, Éóôïñßá ôçò åðáñ÷ßáò Âüëïõ êáé ÁãéÜò, ÁèÞíá 1960, 509). Ãåíß-
ôæáñé áíáöÝñåé ôï Âåëåóôßíï ï Éù. Áí. ËåïíÜñäïò (ü.ð., ó. 91).
243
âñÝèçêáí ó´ áõôÞ ðåñéóóüôåñåò áðü 300 åëëçíéêÝò ïéêïãÝíåéåò,19 áëëÜ ôï 1836
ï áñéèìüò áõôüò, óýìöùíá ìå ìáñôõñßá ôïõ ÉùÜííç Áíáóôáóßïõ ËåïíÜñäïõ,20
ìåéþèçêå. Óôï Âåëåóôßíï ãåííÞèçêå ï äéáðñåðÞò ÑÞãáò, ï ïðïßïò ðñïåôïßìáóå
ôçí åëëçíéêÞ åîÝãåñóç êáé ôïí ïðïßï óêüôùóáí ïé Áõóôñéáêïß.21 ÊïíôÜ ó´ áõôÞ
ôçí ðüëç âñßóêïíôáé åííéÜ ÷ùñéÜ ìå 3.000 ¸ëëçíåò.
Ôï Âåëåóôßíï âñßóêåôáé äßðëá óôïõò ðñüðïäåò ôçò ïñïóåéñÜò22 ðïõ ðñïöõëÜó-
óåé ïëüêëçñç ôç èåóóáëéêÞ ðåäéÜäá. ÁõôÞ ç óáí ðÝðëï ïñïóåéñÜ åßíáé ãõìíÞ
êáé Üãñéá áëëÜ óôïõò ðñüðïäÝò ôçò ðñáóéíßæïõí êÜðáñç, åëéÝò, ðëÜôáíïé êáé
ëåýêåò êïíôÜ óôá äéÜöáíá íåñÜ ôçò ëßìíçò Âïéâçßäáò (ÊÜñëáò) óôçí ïðïßá
åêâÜëëåé Ýíá ðïôáìÜêé ðïõ ôá íåñÜ ôïõ ñÝïõí ôåìðÝëéêá áðü ôï âïõíü ¼óóá.
¼ìïñöï ìÝñïò!
Äåí åß÷áìå ìðåé áêüìá óôï Âåëåóôßíï êáé óôç èÝá ôïõ óôñáöÞêáìå áðüôïìá
äåîéÜ, äßðëá óôï ìåãÜëï, áñìïíéêü êáé óôñïããõëü ëüöï, ðïõ ìüíïò õøþíåôáé
áíÜìåóá óôçí ïñãùìÝíç ðåäéÜäá. Óôç ìõôåñÞ êïñõöÞ ôïõ âñßóêåôáé ç êáëýâá
ôùí âïóêþí. Óôéò Üêñåò ôçò ðåäéÜäáò âïóêïýóáí êïðÜäéá Üóðñùí ðñïâÜôùí êáé
ìáýñùí ãéäéþí ìå ìáêñéÜ áöôéÜ ðïõ ôá ïäçãïýí óôá êïñöïâïýíéá ôçò Ðßíäïõ
ôç èåñéíÞ ðåñßïäï. Ïé êáìðõëùôÝò ëáâÝò ðÜíù óôá ñáâäéÜ ôïõò ìïéÜæïõí ìå ôï
êåöáëáßï ãñÜììá Ñ. Ôï óôÞèïò ôùí âïóêþí åßíáé ìáëëéáñü êáé áðü ôïí Ýíá
þìï êñÝìåôáé Ýíá ôñáãßóéï äÝñìá ôï ïðïßï óêåðÜæåé åêåßíï ôï ðëåõñü ðïõ ôï
êáßåé ï Þëéïò Þ ôï êñõþíåé ï âïõíßóéïò áÝñáò. Áõôïß ïé âïóêïß åßíáé ïé æùíôá-
íïß óôß÷ïé ôïõ Èåïêñßôïõ. Ôïõò êïéôÜò êáé óôïí êáèÝíáí ôïõò áíáãíùñßæåéò ôï
âïóêü Ëõêßäá ðïõ ðåñéÝãñáøå ï ðïéçôÞò:23
13 (...) +çò ä´ á'éðüëïò, ï'õäÝ êÝ ôßò íéí
'çãíïßçóåí 'éäþí, 'åðåß á'éðüë{ù /åîï÷´ 'å{þêåé.
15 ' Åê ìÝí ãÜñ ëáóßïéï äáóýôñé÷ïò å=é÷å ôñÜãïéï
êíáêüí äÝñì´ /ùìïéóé íÝáò ôáìßóïéï ðïôüóäïí,
'áìöß äÝ ï"é óôÞèåóóé ãÝñùí 'åóößããåôï ðÝðëïò
æùóô[çñé ðëïêåñ{[ù, "ñïéêÜí ä´ /å÷åí 'áãñéåëáßù
19 äåîéôåñ{[á êïñýíáí (...).
¼ôáí ðñïóðåñÜóáìå ôï ëüöï ôùí âïóêþí, îáöíéêÜ åßäáìå ìßá ìáãåõôéêÞ
åéêüíá. Ìáò áðïêáëýöèçêáí ôá ìåãáëüðñåðá âïõíÜ ¼óóá êáé ¼ëõìðïò. ÁõôÜ
óôçñßæïõí ôïí ïõñáíü êáé óáí óêéÝò äéðëÝò-ôñéðëÝò îå÷ùñßæïõí ôïí èåóóáëéêü
ðáñÜäåéóï áðü ôïí õðüëïéðï êüóìï. Ç êùíéêÞ êïñõöÞ ôçò ¼óóáò Þôáí óêå-
ðáóìÝíç ìå ÷éüíé, üìùò óôéò øçëÝò ðëáãéÝò êáé ôéò áðüôïìåò êïñõöÝò ôïõ Ïëý-
ìðïõ õðÞñ÷áí óõìðáãÞ êïììÜôéá ÷éïíéïý. Ç üøç ôùí ãåéôïíéêþí áõôþí âïõ-
íþí åßíáé äéáöïñåôéêÞ. Ôï ðñþôï Ý÷åé ôï ó÷Þìá ðõñáìßäáò, åíþ ôï äåýôåñï
19. Óå óôáôéóôéêü ðßíáêá ôïõ 1828, ôï Âåëåóôßíï ìå ôïõò 10 ãåéôïíéêïýò ïéêéóìïýò åß÷áí
3.250 êáôïßêïõò, áðü ôïõò ïðïßïõò ïé 3.000 Þôáí ¸ëëçíåò êáé ïé 250 Ôïýñêïé. Âë. Óùô. Áèá-
íáóéÜäçò, Ðïéêßëá èåóóáëéêÜ áñ÷åéáêÜ, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 2 (1981) 33.
20. Âë. Éù. Áí. ËåïíÜñäïò, ü.ð., ó. 91.
21. Ôï óùóôü, ôïí óõíÝëáâáí ïé Áõóôñéáêïß êáé ôïí ðáñÝäùóáí óôïõò Ïèùìáíïýò ïé ïðïß-
ïé ôïí óôñáããÜëéóáí óôï ÂåëéãñÜäé.
22. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôéò Êõíüò ÊåöáëÝò (ÊáñáíôÜïõ).
23. Âë. Èåüêñéôïò, Åéäýëëéá, VII.
244
êáìðïýñáò. Ç ïìïñöéÜ ôçò ¼óóáò åßíáé èçëõêÞ, åíþ ôïõ Ïëýìðïõ ìåãáëüðñå-
ðç óáí ãßãáíôáò. Óôéò ìáêñéÝò ðáñõöÝò ôïõò áðëþíåôáé ç öáñäéÜ ðåäéÜäá óôçí
ïðïßá åßíáé ïñáôÜ äáóÜêéá êáé ÷ùñéÜ, êïðÜäéá êáé óìÞíç, ÷ùñÜöéá, ëéâÜäéá,
áíôéêáôïðôñéóìïß ðïõ ôñåìïöÝããïõí êáé ïé ìáêñéÝò óêéÝò ôùí ïäïéðüñùí.
ÓÔÇÍ ÐÅËÁÓÃÉÙÔÉÄÁ
24
Ôï èåóóáëéêü áñáâÜíé ðñï÷ùñïýóå æùçñÜ êáé ðñïóåêôéêÜ äéÝó÷éóå ôçí
Üëëç ðëåõñÜ ôïõ ÷åéìÜññïõ ðïõ ðçãÜæåé áðü ôç ëßìíç25 ôïõ Âåëåóôßíïõ. ¹ôáí
åõ÷Üñéóôï íá êÜèåóáé ó´ áõôü êáé íá âëÝðåéò ðñïò üëåò ôéò ðëåõñÝò. Óôïí
áÝñá óôñéöïãýñéæáí ìáýñåò êïõñïýíåò êáé [óôï Êåöáëüâñõóï] êïëõìðïýóáí ïé
ãåñáíïß ôïõ Éâýêïõ. Áðü ôéò êïñõöÝò ôïõ Ïëýìðïõ êáé ôçò ¼óóáò áíÝâáéíáí
ðñïò ôïí ïõñáíü ëåõêÜ óýííåöá óáí íá ëéâÜíéæå êÜðïéïò ó´ áõôÝò üðùò óå
èõóéáóôÞñéá. Ôá Üíù Âëá÷ïëéâáäéþôéêá26 âïõíÜ Þôáí ðåñéêõêëùìÝíá áðü Ýíá
ìðëå áíôéêáôïðôñéóìü, áëëÜ óôçí êïíôéíüôåñç ãùíßá ôùí Ôåìðþí, ôçò ¼óóáò,
ôá ïäïíôùôÜ âñÜ÷éá áðïêáëýðôïíôáí óáí ìÝóá áðü êáðíü. Óôçí áðÝñáíôç
ðåëáóãéêÞ ðåäéÜäá ðñáóßíéæáí ôá óðáñôÜ ôïõ êÜèå èåúêïý øùìéïý, êáôÜ
ôüðïõò Üóðñéæå ç ãõÜëéíç ïìß÷ëç óôçí ïðïßá êáèñåöôßæïíôáí ôá ÷ùñéÜ Ñéæü-
ìõëïò, Ãêåñëß,27 Óáñ÷áíëÜñé28 êáé ÔóïëÜñé.29 Ï èáõìáóìüò ìïõ ìåãÜëùíå áðü
ôç èýìçóç üôé ôáîéäåýù óôç ãç ôùí Ðåëáóãþí.
Ðñéí áðü ôï ìåóçìÝñé Üñ÷éóå íá êÜíåé ðïëëÞ æÝóôç. Óôïí áÝñá îå÷ýèçêáí
ïé öëüãåò ôïõ êáõôïý óéñüêïõ ìå ôçí Üóðñç ïìß÷ëç ôïõ ðåñéêýêëùóå üëá ôá
âïõíÜ êáé ôéò ðåäéÜäåò. Äõóöüñçóá êáé ìüëéò êáôÜöåñá íá öôÜóù óôï Ãêåñ-
ëß (ÁñìÝíéï) ôï ïðïßï Üðëçóôá åéóÝðíåå ôç äñïóéÜ ðïõ åíßïôå Ýñåå áðü ôïí ÷éï-
íéóìÝíï ¼ëõìðï. Êáé ðüóåò þñåò ðÝñáóáí óôï äñüìï áðü ôï Âüëï ìÝ÷ñé áõôü
ôï ÷ùñéü; ÐÝíôå.
Åäþ ôï ôáîßäé ìïõ óôáìÜôçóå óôï ÷Üíé, êáôÜ ôç ãíþìç ìáò ó´ Ýíá êïéíü
óðßôé. Ï íïéêïêýñçò ôïõ, ðïõ åßíáé âëá÷üöùíïò, êñáôÜ ãéá ôïõò ðåñáóôéêïýò
âüôêá, êñáóß, êáöÝ, óáñáêçíü êå÷ñß, áìýãäáëá êáé Üëëá ãëõêßóìáôá. ¼ëá
áõôÜ âñßóêïíôáé óå ñÜöéá óôéò áðïèÞêåò, ðßóù áðü Ýíá ÷þñéóìá, áëëÜ ïé åðé-
óêÝðôåò îåêïõñÜæïíôáé óôï ìðñïóôéíü ìÝñïò ôïõ ÷áíéïý, óå äýï öáñäéÝò êáé
ìáêñéÝò åîÝäñåò ðïõ åßíáé öôéáãìÝíåò áðü ëÜóðç êáé åßíáé óêåðáóìÝíåò ìå
øÜèá. Áõôü ôï óôáõñïäñüìé äåí åßíáé ðïëý êáèáñü. ¼ìùò ïé êïõñáóìÝíïé ïäïé-
ðüñïé åßíáé åõôõ÷åßò ìå ïðïéïäÞðïôå êáôáöýãéï áðü ôç æÝóôç. Åäþ ïé ôñåéò ìáò
24. ÁñáâÜíé êáé áñéâÜíé} ï ñõèìéêüò êáëðáóìüò ôïõ áëüãïõ, êáëðáóìüò, ãñÞãïñç ðïñåßá.
25. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÕðÝñåéá ÊñÞíç, ôï óçìåñéíü Êåöáëüâñõóï, ðçãÞ åíôüò ôïõ Âåëå-
óôßíïõ.
26. Áðü ôç èÝóç ðïõ âñéóêüôáí ï ÏõóðÝíóêé äåí ìðïñïýóå íá âëÝðåé ôá âïõíÜ ôïõ Âëá-
÷ïëßâáäïõ. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôïí ÊÜôù ¼ëõìðï.
27. Ãêåñëß} ôï óçìåñéíü ÁñìÝíéï ôçò ËÜñéóáò.
28. Óáñ÷áíëÜñé} ï óçìåñéíüò Ìüäåóôïò ôçò ËÜñéóáò.
29. ÔóïëÜñé} ç óçìåñéíÞ Ìåëßá ôçò ËÜñéóáò.
245
ãåõìáôßóáìå ðïëõôåëþò, Ý÷ïíôáò áãïñÜóåé åêôüò áðü åëéÝò êáé áìýãäáëá. Ôçí
þñá ôïõ ãåýìáôïò Ýíáò âëïãéïêïììÝíïò ÊïæÜêïò êïéôïýóå åðßìïíá ðñïò ôï ìÝñïò
ìáò êáé Üêïõãå ðñïóåêôéêÜ ôç óõæÞôçóÞ ìáò. ¼ôáí âãÞêå áðü ôï ÷Üíé, ìÜèá-
ìå áðü ôïí éäéïêôÞôç üôé óôï ÷ùñéü Ãêåñëß (ÁñìÝíéï) âñßóêïíôáé ðÝíôå ÊïæÜ-
êïé ïé ïðïßïé ìïéñÜæïõí ôçí áëëçëïãñáößá ôùí åóêáíôñüíùí30 ôïõò, áðü ôç
ËÜñéóá óôï Âüëï êáé ôï áíôßóôñïöï. ÁõôÞ ç ßëç ôïõ éððéêïý óõóôÞèçêå, ðñü-
óöáôá áðü ôïí åêôïõñêéóìÝíï Ðïëùíü Ôóáúêüöóêõ (Óáäßê-ðáóÜ)31 áðü ðïëù-
íïýò äñáðÝôåò êáé ëéðïôÜêôåò áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Íôïí êáé ôçò Ìáýñçò
ÈÜëáóóáò. Åßíáé íôõìÝíïé êáé åîïðëéóìÝíïé êáôÜ ôï ðñüôõðï ôùí äéêþí ìáò
ÊïæÜêùí, áëëÜ ðßíïõí êáé êáâãáäßæïõí ôüóï ðïëý ðïõ ïé Ôïýñêïé öïâïýíôáé
èáíÜóéìá ôá êáìïõôóßêéá ôïõò.
Ôï ãåýìá, ç áíÜðáõóç êáé ïé ðñïåôïéìáóßåò ãéá ôï ìáêñéíü ôáîßäé äåí óõíå-
÷ßóôçêáí ãéá ðïëëÞ þñá. ¿óðïõ íá åôïéìÜóåé ï ïäçãüò ìáò ôá Üëïãá êáé ôá
ìïõëÜñéá âãÞêá áðü ôçí ðýëç ôïõ ÷áíéïý êáé êïßôáîá ðñïò åêåßíç ôçí ðëåõ-
ñÜ áð´ üðïõ åß÷áìå Ýñèåé. Åêåß, óôçí ôåôñÜãùíç êïñõöÞ ôïõ Ðçëßïõ üñïõò õðÞñ-
÷å ðïëý ÷éüíé, ðåñéóóüôåñï áðü üóï óôçí ¼óóá ðïõ åßíáé ðïëý øçëüôåñÞ ôïõ.
Ôï ÐÞëéï åßíáé åêôåèåéìÝíï óôç äõíáôÞ ðßåóç ôùí øõ÷ñþí áíÝìùí ðïõ öõóïýí
áðü ôá ýøç ôïõ Ïëýìðïõ. ÊáèéóìÝíïò óôï Üëïãï, ðïõ ôï ïäçãïýóáí ðñïò ôï
ðçãÜäé ôïõ Ãêåñëßïõ (Áñìåíßïõ), áéóèáíüìïõí üôé ôï â´ ìéóü ôïõ ôáîéäéïý Ýùò
ôç ËÜñéóá, èá ðåñíïýóå ìå äõóêïëßá. ¸ôóé êé Ýãéíå. Äåí ìå ãïÞôåõáí ðéá
ïýôå ï ¼ëõìðïò, ïýôå ç ¼óóá, ïýôå ôá Âëá÷ïëéâáäéþôéêá32 âïõíÜ, ïýôå ôá
÷ùñÜöéá êáé ôá äáóÜêéá óôçí áðÝñáíôç ðåäéÜäá. ¼ìùò, óôá ìÜôéá ìïõ Ýëá-
ìðå ï Þëéïò. Áðüêáìá áðü ôïí êáõôü áÝñá êáé ôï Üëïãü ìïõ ðÞãáéíå ôåìðÝ-
ëéêá. Ðïñåõüìáóôå ìßá, äýï, ôñåéò þñåò} áéóèÜíïìáé Üó÷çìá. Åðéêáëïýìáé ôçí
Áãßá Äýíáìç} áéóèÜíïìáé êáëýôåñá. ÐåñíÜ áêüìá ìßá þñá. Ï Þëéïò Ý÷åé Þäç
äýóåé. Áíôß áõôïý ôñåìïóâÞíåé ôï áðïãåõìáôéíü öùò. Ôï èáõìÜæù êáé ôñáãïõ-
äþ: ¹óõ÷ï öùò.. ÌðñïóôÜ ìïõ ìáâßæïõí ìáêñéÜ ôá ëïöÜêéá êáé áóðñßæïõí ó´
áõôÜ ìõôåñïß ìéíáñÝäåò. Ï ïäçãüò öùíÜæåé: ËÜñéóá! ËÜñéóá! ¼ìùò îáöíéêÜ
Ýóâçóå ôï áðïãåõìáôéíü öùò êáé åîáöáíßóôçêáí ïé ìéíáñÝäåò êáé ôá ëïöÜêéá.
¢ñ÷éóå íá êÜíåé øý÷ñá. Ôï Üëïãü ìïõ Üñ÷éóå íá âáäßæåé æùçñüôåñá. Óôç
ËÜñéóá Ýëáìøáí ïé öùôéÝò. Ç ìáêñéÜ óåéñÜ ôïõò öáíÝñùíå ôçí ðñáãìáôéêÞ
Ýêôáóç ôçò ðüëçò óôçí ïìáëÞ ðåäéÜäá. ÁëëÜ áõôÝò ôéò ÷áéñåôéóôÞñéåò öùôéÝò
äåí ôéò ðëçóéÜóáìå óýíôïìá. ¹äç óôéò 7.30 ìáò öþôéæáí ôï óôåíü äñïìÜêé
óôï ôÝëïò ôçò ËÜñéóáò, áðü ôï ïðïßï óõñèÞêáìå ìÝ÷ñé ôï óðßôé ôïõ áíôéðñï-
óþðïõ33 ìáò Ãñçãïñßïõ ËáæÜñïõ. Óôçí ðüñôá ôïõ ìå êáôÝâáóáí áðü ôï Üëïãï.
Ïé äõíÜìåéò åß÷áí ôüóï ðïëý åîáóèåíßóåé ðïõ ìüëéò óýñèçêá ìÝ÷ñé ôï äùìÜ-
ôéï üðïõ ï öéëüîåíïò íïéêïêýñçò çñÝìçóå ôüóï åìÝíá üóï êáé ôïõò óõíïäïéðü-
ñïõò ìïõ.
30. Escadron} ßëç ôïõ éððéêïý.

31. Ôïí Óáäßê ðáóÜ (Ôóáúêüöóêé) åß÷å óõíáíôÞóåé, ôï 1858 óôç ËÜñéóá, ï Léon Heuzey
(Excursion dans la Thessalie turque en 1858, Paris 1927, 15, 21, 68-70).
33. ¼ðùò èá äïýìå ðáñáêÜôù (óçìåßùóç 57) Þôáí ðñüîåíïò ôçò Ñùóßáò óôç ËÜñéóá.
246
ÓÜââáôï, 4.4.1859
ÌåôÜ ôï æùçñü îýðíçìá, ç ðñþôç óêÝøç ðïõ Ýêáíá Þôáí ãéá ôçí åõåñãåôé-
êÞ êïéíÞ ìáò ðßóôç. Ðáíôïý, üðïõ åìöáíßæåóáé, ìüíï ì´ áõôÞ ôç âñßóêåéò, óå
ðüëåéò êáé óå ÷ùñéÜ, êÜôù áðü ôéò êáëýâåò ôùí âïóêþí êáé ôùí øáñÜäùí, óôá
ðõêíÜ äÜóç, óôïõò îõëïêüðïõò êáé óôïõò áíèñáêùñý÷ïõò, óôéò åñÞìïõò üðïõ
êáôïéêïýí óåâáóôïß åñçìßôåò, ðáíôïý óõíáíôÜò ÷áñïýìåíï ÷áéñåôéóìü, ãåýåóáé
ôï áäåñöéêü øùìß êé áëÜôé, êïéìÜóáé îÝãíïéáóôá, óáí óôï óðßôé óïõ, êáé
îõðíÜò óáí óôçí ïéêïãÝíåéÜ óïõ. ¸íáò Êýñéïò, ìßá ðßóôç, Ýíá âÜðôéóìá, ìßá
åëðßäá åíþíïõí üëåò ôéò øõ÷Ýò ìå áêáôÜëõôïõò êáé åõ÷Üñéóôïõò äåóìïýò áãÜ-
ðçò.
Ùò éåñÝáò, óôïí ïðïßï åßíáé ðñïóéôÜ üëá ôá éåñÜ êáé üëá ôá óðßôéá, Þìïõí
ðáôÝñáò óôçí ïñèüäïîç ïéêïãÝíåéá ôïõ êõñßïõ ËáæÜñïõ. Ìå äéÜöïñïõò ôñüðïõò
ðñïóðáèïýóáí íá äåßîïõí ôï óåâáóìü ôïõò óôï éåñü ìïõ áîßùìá, ìå ðåñéðïé-
ïýíôáí ìå ðñïóï÷Þ êáé äåí îÝ÷áóáí íá ñùôÞóïõí ôïí ðáôÝñá Íßêùíá, ãéá ôï
ôé öáãçôü ðñÝðåé íá ìïõ åôïéìÜóïõí ôï ÓÜââáôï ôïõ ËáæÜñïõ. Ç öéëïîåíßá
ôïõò öÜíçêå ðéï åõ÷Üñéóôç êáé ãëõêéÜ áðü ôï ãåãïíüò üôé Þôáí óëáâéêÞ. Ï
êáëüøõ÷ïò íïéêïêýñçò, ãéá ôïí ïðïßï ðñÝðåé áíáãêáóôéêÜ íá ðù üôé ðÞñå ôá
ðÜíôá (ôï áíÜóôçìá, ôçí ïìïñöéÜ, ôç öñïíéìÜäá êáé ôïí ðëïýôï) Þôáí áðü
ìçôÝñá ÂïõëãÜñá êáé ç ãõíáßêá ôïõ, ç ðñÜá, Þóõ÷ç, ãëõêéÜ Áíáóôáóßá äåí
Ý÷åé ïýôå Ýíá ÷áñáêôçñéóôéêü ðñïóþðïõ Åëëçíßäáò. Ôá ìÜôéá ôçò ãáëáíÜ,
îáíèÜ ìáëëéÜ, ëåõêü ðñüóùðï. Êáé ïé äýï ãåííÞèçêáí óôï ìáêåäïíéêü ÷ùñéü
ÓÝññåò êáé ìåôáêüìéóáí áðü êåé óôç ËÜñéóá ðïëý ðñüóöáôá. Ï ìïíÜêñéâïò
ãéïò ôïõò ìáèáßíåé íá åìðïñåýåôáé óå êÜðïéï åìðïñéêü ïßêï óôï Ëïíäßíï êáé
áíôß ãéá êüñç áíáôñÝöïõí ìßá ïñöáíÞ.
Óôéò äÝêá åðéóêÝöôçêá ôïí ìçôñïðïëßôç ôçò ËÜñéóáò ÓôÝöáíï.34 Åêåßíïò ìå
åõëüãçóå êáé ìå ößëçóå óôï êåöÜëé ëÝãïíôáò:
«×áßñïìáé ðïëý ðïõ óáò îáíáâëÝðù!»
Ðïý ìå åß÷áôå äåé íùñßôåñá; ñþôçóá ôçí áãéüôçôÜ ôïõ.
«Óôïí åõåñãÝôç ìïõ ðáôñéÜñ÷ç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò, ¢íèéìï35 Êïõôïõëéáíü,36
áðÜíôçóå».
Êáé ïé äýï èõìçèÞêáìå üôé áõôü Ýãéíå ôï 1847. Ôüôå ðÝñáóá ôç íý÷ôá (ðáñá-
ìïíÞ 30 Íïåìâñßïõ) óôçí áãéüôçôÜ ôïõ êáé ôï ðñùß ðáñáêïëïýèçóá ôç èåßá ëåé-
34. Ï ÓôÝöáíïò áñ÷éåñÜôåõóå óôç Ìçôñüðïëç ôçò ËÜñéóáò áðü ôï 1853 (ðñéí áðü ôïí
ÄåêÝìâñéï) Ýùò ôéò 20.4.1870 ðïõ áðåâßùóå. Âë. Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, ÐñïóèÞêåò êáé äéïñèþ-
óåéò óôïí åðéóêïðéêü êáôÜëïãï ôçò ËÜñéóáò, 1799-1870, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 41 (2002) 157-
160.
35. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ¢íèéìï ÓÔ´ Éùáííßäç (ðñþôç ðáôñéáñ÷ßá 4.12.1845-18.10.1848, äåý-
ôåñç ðáôñéáñ÷ßá 24.9.1853-21.9.1855). Âë. Ìáí. Ãåäåþí, Ðáôñéáñ÷éêïß Ðßíáêåò, ÁèÞíáé 1996,
617-618, 619-620.
36. Ôï ïñèü, Êïõôáëéáíü, åðåéäÞ ãåííÞèçêå óôï íçóß Êïýôáëç ôçò Ðñïðïíôßäáò. Âë. Ìáí.
Ãåäåþí, ü.ð., ó. 617.
247
ôïõñãßá, ðïõ ðñáãìáôïðïßçóå ìå äþäåêá ìçôñïðïëßôåò, óôç ãéïñôÞ ôïõ áãßïõ áðï-
óôüëïõ ÁíäñÝá ôïõ ÐñùôïêëÞôïõ. Ôüôå ï ÓôÝöáíïò Þôáí äéÜêïíïò ôïõ Áíèßìïõ.
Ç óõæÞôçóÞ ìïõ ìå ôïí ìçôñïðïëßôç Þôáí óýíôïìç. Ëüãù ôçò óýíôïìçò ðáñáìï-
íÞò ôïõ óôç ËÜñéóá êáé ôçò ìéêñÞò ôïõ öéëïìÜèåéáò äåí åß÷å êÜðïéåò ðëçñï-
öïñßåò ãéá ôçí ðñïçãïýìåíç êáôÜóôáóç ôçò îáêïõóôÞò åðáñ÷ßáò ôïõ êáé áêüìá
äåí ìðüñåóå íá áðáíôÞóåé óôï åñþôçìÜ ìïõ, ðüôå åìöáíßóôçêå ï ×ñéóôéáíéóìüò
óôç Èåóóáëßá.37 Áðü áõôüí Ýìáèá ìüíï üôé Ý÷åé ôïí ôßôëï «ìçôñïðïëßôçò Ëáñß-
óçò êáé ÔõñíÜâïõ, Ýîáñ÷ïò äåõôÝñáò Èåóóáëßáò êáé ðÜóçò ÅëëÜäïò» êáé üôé õðü
ôçí åîïõóßá ôïõ ôþñá ôåëïýí ôÝóóåñéò åðßóêïðïé: ôùí Óôáãþí Èåüöéëïò,38 ôïõ
Èáõìáêïý ×ñýóáíèïò,39 ôïõ Ãáñäéêßïõ ¢íèéìïò40 êáé ôçò Ôñßêêçò ¢íèéìïò.41 Åêôüò
áðü áõôÝò ôéò ðåíé÷ñÝò ðëçñïöïñßåò, ìïõ Ýäùóå êáé ìåñéêÝò áêüìá. Óå üëç ôç
Èåóóáëßá ïé éåñåßò åêëÝãïíôáé åöçìÝñéïé. Óå êÜèå êåöáëï÷þñé êáé óå êÜèå ÷ùñéü
õðÜñ÷åé ìßá åêêëçóßá êé Ýíá åíïñéáêü ó÷ïëåßï, óôï ïðïßï ôá ðáéäéÜ ìáèáßíïõí
íá ãñÜöïõí êáé íá äéáâÜæïõí. Ïé ×ñéóôéáíïß ôçò Èåóóáëßáò, éäßùò óôá êåöá-
ëï÷þñéá, åßíáé ðïëý öôù÷ïß êáé êáôáðéåóìÝíïé. ¼ëá, ó÷åäüí, ôá ÷ùñéÜ êáé ïé
áãñïß áíÞêïõí óôïõò Ôïýñêïõò êáé ü÷é ó´ áõôïýò.
Ï ìçôñïðïëßôçò ÓôÝöáíïò äåí Þôáí öëýáñïò. Ìïõ öÜíçêå üôé óôåíï÷ùñéüôáí ìå
ôéò åñùôÞóåéò ìïõ êáé óôáìÜôçóá íá ñùôþ. Ôïõ æÞôçóá íá ôåëÝóåé ôïí åóðåñé-
íü ôçò åðïìÝíçò, äßíïíôÜò ôïõ äýï ïëëáíäéêÜ íïìßóìáôá ôùí äÝêá ñïõâëßùí ìå
Ýíá áíáìíçóôéêü óçìåßùìá. Õðïó÷Ýèçêå íá éêáíïðïéÞóåé ôçí éåñÞ ìïõ ðáñÜ-
êëçóç. Áðï÷ùñéóôÞêáìå ìå óåâáóìü.
Ôï åðéóêïðåßï âñßóêåôáé ó÷åäüí ðßóù áðü ôçí ðüëç, êïíôÜ óôïí Ðçíåéü ðïôá-
ìü. Åßíáé ìéêñü, ðáëáéü êáé áôçìÝëçôï. ÁðÝíáíôß ôïõ âñßóêåôáé ç ìçôñüðïëç,
áöéåñùìÝíç óôç ìíÞìç ôïõ áãßïõ åðéóêüðïõ Á÷éëëßïõ ï ïðïßïò áñ÷éåñÜôåõå óôç
ËÜñéóá êáé óõììåôåß÷å óôçí ðñþôç ÏéêïõìåíéêÞ Óýíïäï ôï 325. ÐáñáôÞñçóá
áõôÞ ôç öôù÷Þ åêêëçóßá, ÷ôéóìÝíç ìå ôç ìïñöÞ ìáêñüóôåíïõ óðéôéïý ìå óôñáâü
ôáâÜíé. Ó´ áõôÞ äåí õðÜñ÷åé ôßðïôå ôï åîáéñåôéêü, åêôüò áðü ôéò ôïðéêÝò åéêü-
íåò ðïõ æùãñáößóôçêáí óôç Ìüó÷á êáôÜ ðáñáããåëßá ôïõ ìçôñïðïëßôç ôçò ËÜñé-
óáò Äéïíõóßïõ42 ðïõ êáôáãüôáí áðü ôçí ïíïìáóôÞ ïéêïãÝíåéá ôùí Êáëëéáñ÷þí ôçò
Êùíóôáíôéíïýðïëçò.
37. Âë. ôéò óçìåéþóåéò 13 êáé 14.

38. Ï Èåüöéëïò ðïßìáíå ôçí ÅðéóêïðÞ ôùí Óôáãþí ôçí ðåñßïäï 1854-1869.
39. Ï ×ñýóáíèïò ðïßìáíå ôçí ÅðéóêïðÞ ôïõ Èáõìáêïý ôçí ðåñßïäï 1857-1869.
40. Ï ¢íèéìïò Â´ ôïõ Ãáñäéêßïõ áñ÷éåñÜôåõóå ôçí ðåñßïäï 1839-1860. Ôï õðüìíçìá ôçò
åêëïãÞò âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá õðïìíÞìáôá åêëïãÞò Ýîé åðéóêüðùí ôïõ Ãáñäéêßïõ (1707-1860),
41. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ¢íèéìï Á´ (1855-1860).
42. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí Äéïíýóéï Æ´ ÊáëëéÜñ÷ç (1.7.1793-1804). Âë. Ä. Æ. Óïöéáíüò, Ï Üãéïò
Âçóóáñßùí ìçôñïðïëßôçò Ëáñßóçò (1527-1540) êáé êôßôïñáò ôçò ÌïíÞò Äïõóßêïõ (...), ÌÍÅ, 4
(ÁèÞíá 1992) 219} Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, ü.ð., ó. 148, 159.
248
Ôï ïëüóùìï ðïñôñÝôï ôïõ êñÝìåôáé óôï íüôéï ôïß÷ï ôçò åêêëçóßáò, êïíôÜ óôï
éåñü, êÜôù áðü ôï ßäéï ôáâÜíé. Áõôüò ï Äéïíýóéïò, ðïõ Þôáí äéÜóçìïò ãéá ôç
èåïëïãéêÞ ôïõ óïößá êáé ôçí ðñáüôçôá ôïõ ÷áñáêôÞñá ôïõ, Ý÷ôéóå ôç ëáñéóáú-
êÞ ìçôñüðïëç êáé ôçí åêêëçóßá ôçò óôï ôÝëïò ôïõ ðåñáóìÝíïõ áéþíá (1767-1796).43
ÁëëÜ ôï 182344 üôáí óõíå÷éæüôáí ç åðáíÜóôáóç ôùí ÅëëÞíùí, ïé Ôïýñêïé ìåôÝ-
ôñåøáí áõôÞ ôçí åêêëçóßá óå ïðëïóôÜóéï êáé áðïèÞêç ôùí ðïëåìéêþí ôïõò ïâß-
äùí. Áðü åêåßíá ôá ÷ñüíéá êáé ãéá ðåñéóóüôåñï áðü Ýîé ÷ñüíéá,45 ïé ÷ñéóôéáíïß
ôçò ËÜñéóáò ôåëïýóáí ôç èåßá ëåéôïõñãßá óôïí åîï÷éêü íáü ôçò Áãßáò Ìáñßíáò
ðïõ âñßóêåôáé êïíôÜ óôïí ðïôáìü Ðçíåéü, ìÝóá óå ðõêíü äÜóïò. ¹äç, ôï 183046
ï ìçôñïðïëßôçò ÌåëÝôéïò,47 Üíäñáò öéëïìáèÞò, ðáñáêÜëåóå ôïõò Ôïýñêïõò íá
êáèáñßóïõí ôç ìçôñüðïëç êáé ôçí áíáóôÞëùóå. Ðñüóöáôá ìåãÜëùóå ìå ôçí ðñï-
óèÞêç ôïõ ãõíáéêùíßôç. Äßðëá ôçò âñßóêåôáé Ýíá ìéêñü êáé ü÷é ôüóï êáèáñü ó÷ï-
ëåßï ãéá åöÞâïõò. Åäþ äßäáóêå ìáèÞìáôá óôïõò óõìðáôñéþôåò ôïõ ï îáêïõóôüò
¸ëëçíáò Êïýìáò,48 óýã÷ñïíüò ìáò, ðïõ Ýãñáøå ôçí Ðáãêüóìéá Éóôïñßá49 (12
ôüìïõò) óôç íåïåëëçíéêÞ ãëþóóá.
Óôï ìçôñïðïëéôéêü íáü õðÜñ÷ïõí äýï áñ÷áßåò åëëçíéêÝò åðéãñáöÝò óå ìáñìÜ-
ñéíåò óôÞëåò. Ôéò åßäá, ôéò äéÜâáóá êáé ôéò ìåôÝãñáøá. Ç ðñþôç åßíáé ôïðïèå-
ôçìÝíç óôïí åîùôåñéêü ôïß÷ï ôïõ éåñïý [êáé áíáöÝñåé üôé ïé áðåëåýèåñïé] Ôåëá-
óöüñïò, ÁãÜèç, ÊáóóÜíäñá, ÇñáêëÝùí, ×áñßôá, ÓôñÜôùí êáé Éïõêïýíôá, ðëÞñù-
óáí ôïõò óôáôÞñåò [ðïõ Þôáí êáèïñéóìÝíïé], óôïí ôáìßá ôçò ðüëçò Ôßôéï ÏíÞóé-
ìï, ôï äåýôåñï åîÜìçíï, ìå óôñáôçãü ôïí Éððïêñáôßäç, êáôÜ ôïí ìÞíá ¢öñéï.50 Ç
äåýôåñç åðéãñáöÞ âñßóêåôáé óôïí ìáíôñüôïé÷ï ôçò ìçôñüðïëçò ìÝóá óôï ðñïáý-
ëéü ôçò. Åßíáé ðïëý ìáêñïóêåëÞò êáé ðåñéÝ÷åé ôá ïíüìáôá åêåßíùí ôùí ðïëéôþí
43. Ôï óïõëôáíéêü äéÜôáãìá, ìå ôï ïðïßï äéíüôáí Üäåéá áíÝãåñóçò ôïõ Áã. Á÷éëëßïõ åêäü-
èçêå óôéò 4.2.1794 êáé Ýöèáóå óôç ËÜñéóá óôéò 27.4.1794. Óôéò 2.3.1794 Ýâáëáí ôá èåìÝëéá
êáé óôéò 6.4.1794 ïëïêëçñþèçêå ç áíÝãåñóç ôïõ íáïý «äéÜ öñïíôßäïò ôï[õ 'áîéåðáßíïõ ìçôñï-
ðïëßôïõ Ëáñßóçò Äéïíõóßïõ ôï[õ ÊáëëéÜñ÷ïõ». Âë. Í. É. Ãéáííüðïõëïò, ×ñïíéêÜ óçìåéþìáôá
Èåóóáëßáò, Íåïëüãïõ Åâäïìáäéáßá Åðéèåþñçóéò, 2 (Êùíóôáíôéíïýðïëéò 27.1.1893) 243.
44. Ïé Ïèùìáíïß Ýêëåéóáí ôïí ¢ã. Á÷ßëëéï óôéò 12.6.1822 êáé ôïí ìåôÝôñåøáí óå áðïèÞêç
ðõñïìá÷éêþí ìÝ÷ñé ôéò 21.3.1826. Âë. Êþäéêáò ôïõ Áã. Á÷éëëßïõ, ö. 29â.
45. Ôï óùóôü, ôñßá Ýôç, åííéÜ ìÞíåò êáé åííéÜ ìÝñåò (12.6.1822-21.3.1826).
46. Óôïí Êþäéêá ôïõ Áã. Á÷éëëßïõ (ö. 29â) áíáöÝñåôáé ç ÷ñïíïëïãßá 21.3.1826.
47. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÌåëÝôéï Ä´ (ÌÜñôéïò 1822- ìåôÜ ôçí 1.5.1836) Âë. Âáóßëçò Ê. Óðá-
íüò, ü.ð., ó. 155-156, 160.
48. Ï Ê. Êïýìáò «êáôÜ ôï Ýôïò 1798 áíåäåß÷èç äéäÜóêáëïò ôùí åëëçíéêþí êáé ôùí ìáèç-
ìáôéêþí êáé äéùñßóèç ôï ðñþôïí ùò ôïéïýôïò åí ôù åí Ëáñßóç (...)» ó÷ïëåßï. Âë. Åðáì. Öáñ-
ìáêßäçò, Ç ËÜñéóá, åéóáãùãÞ-ó÷üëéá-åðéìÝëåéá Êþóôáò Óðáíüò, ËÜñéóá 2001, 166.
49. Ôï óùóôü, Éóôïñßáé ôùí áíèñùðßíùí ðñÜîåùí áðü ôùí áñ÷áéïôÜôùí ÷ñüíùí Ýùò ôùí çìå-
ñþí ìáò, åí ÂéÝííç 1832.
50. Ç áðåëåõèåñùôéêÞ áõôÞ åðéãñáöÞ, ôçí ïðïßá åßäáí êáé ìåôÝãñáøáí êáé Üëëïé ðåñéç-
ãçôÝò, åßíáé ç IG, É×2, 547.
249
ôçò ËÜñéóáò ðïõ åðé÷ïñÞãçóáí, áí äåí êÜíù ëÜèïò,51 ôçí ïéêïäüìçóç ìéáò ëÝó÷çò,
êáôÜ ôçí âáóéëåßá ôïõ ñùìáßïõ áõôïêñÜôïñá Ôñáúáíïý Áäñéáíïý, ìå ôáìßá ôïí
Ðåéèáãüñï. Áñãüôåñá èá óõó÷åôßóù áõôÝò ôéò åðéãñáöÝò ìå ôçí éóôïñßá ôçò ËÜñé-
óáò, üìùò ôþñá âéÜæïìáé íá êáôáãñÜøù ôéò åíôõðþóåéò ìïõ.
ÊÜðïéïé óåâÜóìéïé ¸ëëçíåò Þñèáí, ï Ýíáò ìåôÜ ôïí Üëëï, óôï óðßôé ôïõ áíôé-
ðñïóþðïõ ìáò. ¹èåëáí íá äïõí ôïí ñþóï áñ÷éìáíäñßôç. Ï õðåýèõíïò ôçò Ìçôñü-
ðïëçò Ðáíáãéþôçò ÌÜñêïò, üìïñöïò êáé öëýáñïò, ìïõ ðáñÝäùêå Ýíáí êáôÜëïãï
ìå ìçôñïðïëßôåò ôçò ËÜñéóáò, ìå óçìåéùìÝíá ôá ÷ñüíéá ôçò áñ÷éåñáôßáò ôïõò,
áñ÷ßæïíôáò áðü ôï äåýôåñï ìéóü ôïõ 16ïõ áéþíá. Áðü ôïí Ýëëçíá êïæÜêï ãéáôñü
áðü ôçí ÔïóêÜíç Ýìáèá üôé ôï öñïýñéï ÏñìéôóåâÝô, óôï ïðïßï áíáöÝñèçêá óôï
äåýôåñï ôáîßäé ìïõ óôï ÓéíÜ,52 âñßóêåôáé óôçí Éôáëßá, êïíôÜ óôçí ðüëç Ëéâüñíï.
Ç áãéüôçôÜ ôïõ, ï ìçôñïðïëßôçò ÓôÝöáíïò, ìå åðéóêÝöôçêå ìåôÜ ôïí åóðåñéíü êáé
ìïõ ÷Üñéóå Ýíá ÷ôÝíé áðü åëåöáíôüäïíôï ìÝóá óå Ýíá ìåôáîùôü, ÷ñõóïêÝíôçôï
ôóáíôÜêé. ¸ìåéíå ëéãüôåñï áðü ìéóÞ þñá êáé Ýöõãå æçôþíôáò óõãíþìç ðïõ Ýðñå-
ðå íá öýãåé ãéá ôçí ðñïåôïéìáóßá ôçò ëåéôïõñãßáò ôçò åðüìåíçò çìÝñáò.
Óôéò åðôÜ ôï áðüãåõìá óÝñâéñáí ôï ôóÜé. Ãýñù áðü ôï ôñáðÝæé êÜèéóáí ï ïéêï-
äåóðüôçò, ç ïéêïäÝóðïéíá, ïé äýï íÝïé õðÜëëçëïß ôïõ, åãþ êáé ïé óõíôáîéäéþôåò
ìïõ. Ôï êéíÝæéêï áñùìáôéêü ñüöçìá ôïõò Üñåóå. ¸ñåáí ïé åñùôÞóåéò êáé ïé áöç-
ãÞóåéò ãéá ôç Ñùóßá. Êé åãþ, áðü ôçí ðëåõñÜ ìïõ, ñùôïýóá ôïõò êáëïýò óõíï-
ìéëçôÝò ãéá ôï Ýíá êáé ôï Üëëï, ãéá ôá ðáëéÜ, ãéá ôá ôùñéíÜ. ÐïëëÜ ìïõ åßðáí,
áëëÜ íá ôé åßíáé Üîéï ðñïóï÷Þò.
Óôç ËÜñéóá óÞìåñá êáôïéêïýí 8.000 ïñèüäïîïé ×ñéóôéáíïß óå 1.200 óðßôéá.53 Äýï
÷ñüíéá ðñéí ßäñõóáí Ýíá ðáñèåíáãùãåßï54 ðïõ ôï óõíôçñïýí ìå êïéíÞ óõíåéóöï-
ñÜ. Ó´ áõôü åêðáéäåýïíôáé 100 êïñßôóéá õðü ôçí êáèïäÞãçóç ôçò äåóðïéíßäáò
Áéêáôåñßíçò ÊïíôáîéÜäïõ ðïõ êëÞèçêå áðü ôçí ÁèÞíá. Ôçí åßäá. Åßíáé ðïëý
ìåëá÷ñéíÞ.
Ãýñù áðü ôç ËÜñéóá õðïëïãßæåôáé üôé õðÜñ÷ïõí åêáôü ÷ùñéÜ êáé 30.000 êÜôïé-
êïé ðïõ åßíáé üëïé áãñüôåò.
51. Ï ÏõóðÝíóêé äéÜâáóå ëÜèïò. Ç åðéãñáöÞ áõôÞ, ç ïðïßá åßíáé ç IG, É×2, 546 ìå 25
óôß÷ïõò, åßíáé åðßóçò áðåëåõèåñùôéêÞ. Åêäüèçêå ôï 131/132 ì.×. üôáí óôñáôçãüò ôùí Èåóóá-
ëþí Þôáí ï ÊïêÞéïò Ëýêïò êáé ôáìßáò ï Ðåéèáãüñïò ÌåãáëïêëÝïõò, êáôÜ ôçí âáóéëåßá ôïõ
Ôñáúáíïý Áäñéáíïý.
52. Âë. óôç ó. 392 ôïõ Ýñãïõ ôïõ ÏõóðÝíóêé.
53. Ôçí ßäéá ðåñßðïõ åðï÷Þ, ï Íéê. ÌÜãíçò (ü.ð., ó. 10) áíáöÝñåé üôé ï ðëçèõóìüò ôçò
ËÜñéóáò áíåñ÷üôáí óå 30.000 êáôïßêïõò. ÅðïìÝíùò ïé Ïèùìáíïß êáé ïé Åâñáßïé ôçò ðüëçò áíåñ-
÷üôáí óå 22.000 Üôïìá.
54. ÄçëáäÞ ôï ðáñèåíáãùãåßï éäñýèçêå ôï ó÷ïëéêü Ýôïò 1855-1856. ¸ùò ôþñá åß÷áìå óáöåßò
áíáöïñÝò ãéá ôçí ëåéôïõñãßá ôïõ óôá ÷ñüíéá 1858-1861. Âë. ÅëÝíç ÁããåëïìÜôç-ÔóïõãêáñÜêç,
ÓõìâïëÞ óôçí éóôïñßá ôçò ïéêïíïìéêÞò, êïéíùíéêÞò êáé åêðáéäåõôéêÞò æùÞò ôçò ËÜñéóáò êáôÜ
ôçí Ôïõñêïêñáôßá, ÌÍÅ, 3 (1990) 303} Âáóßëçò Ê. Óðáíüò, Ç äéáèÞêç ôïõ ëáñéóáßïõ äùñçôÞ
Äçìçôñßïõ ÊáñÜ (1856). ÁíáöïñÜ óôá ó÷ïëåßá ôçò ËÜñéóáò êáé ôçò ðåñéï÷Þò ôçò, Èåóóáëéêü
Çìåñïëüãéï, 22 (1992) 21.
250
Ôï íÝï êñáôéêü äéÜôáãìá (ÔáíæéìÜô)55 ìå ôï ïðïßï áíáãíùñßóôçêáí êÜðïéá ðïëé-
ôéêÜ äéêáéþìáôá ôùí ×ñéóôéáíþí óôçí Ôïõñêßá, ôÝèçêå óå éó÷ý óôç Èåóóáëßá
ðïëý ðñüóöáôá. Åäþ ïé ÷ñéóôéáíÝò ãõíáßêåò êáé ïé êïðÝëåò Üñ÷éóáí íá âãáß-
íïõí áðü ôá óðßôéá ÷ùñßò êÜëõììá, ìüíï áðü ôï 1852. ÁëëÜ êáé ïé Üíôñåò áðï-
ëáìâÜíïõí ôçí åëåõèåñßá êáé ôçí áóöÜëåéá ãéá ðåñéóóüôåñï áðü 15 ÷ñüíéá.
ÌÝ÷ñé, üìùò, ôçí Ýêäïóç ôïõ äéáôÜãìáôïò ç ôý÷ç ôïõò Þôáí ìáýñç. Êé ï ôåëåõ-
ôáßïò ìïõóïõëìÜíïò ôïõò èåùñïýóå äïýëïõò ôïõ êáé Ýâëåðå ó´ áõôïýò ôï áñïôñéüí
æþï ôïõ. Íá ìåñéêÜ ðåñéóôáôéêÜ: á) ¸íáò ÷ñéóôéáíüò åñ÷üôáí óôçí ðüëç ãéá
ôéò äïõëåéÝò ôïõ. Ôïí Ýâëåðå êÜðïéïò Ôïýñêïò êáé ôïí äéÝôáæå íá óêïõðßóåé ôï
óðßôé ôïõ, Þ íá êáèáñßóåé ôï óôÜâëï, Þ íá êïõâáëÞóåé íåñü. Áõôüò Ýðñåðå íá
óôáìáôÞóåé ôç äïõëåéÜ ôïõ êáé óéùðçëüò íá åêðëçñþóåé ôçí ðáñÜëïãç áðáßôç-
óç ôïõ óáñéêïöüñïõ. Ôéò ðñÝðïõóåò ðëçñùìÝò áðü ôïõò Ôïýñêïõò ãéá ôéò äïõ-
ëåéÝò, ôçí åîõðçñÝôçóç, ôç ìåôáöïñÜ êáíåßò áðü ôïõò ×ñéóôéáíïýò äåí ôïëìÜ ïýôå
íá óêåöôåß íá ôéò ðåñéìÝíåé. Áõôïß ïé áéìïäéøåßò ôýñáííïé èá åîïëüèñåõáí üëï
ôïí ÷ñéóôéáíéêü ðëçèõóìü óôç Èåóóáëßá, áí ìðïñïýóáí íá äïõëÝøïõí ìüíïé ôïõò.
â) ×ñéóôéáíïß ðñïóåý÷ïíôáí, áíÞìåñá ôïõ ÐÜó÷á, óôïõò íáïýò ìå ôï íåñü íá ôïõò
Ýñ÷åôáé ìÝ÷ñé ôá ãüíáôá, åðåéäÞ äåí ôïõò åðÝôñåøáí íá êáëýøïõí ôá ðáëéÜ éåñÜ
ôïõò. ã) ÐáôÝñåò êáé ìçôÝñåò öïâïýíôáí ôüóï ãéá ôá ðáéäéÜ ôïõò ðïõ éêÝôåõáí
ôïõò áöÝíôåò, ïé ïðïßïé Þôáí ðéï öéëÜíèñùðïé áðü ôïõò Üëëïõò, íá ôïõò óõìðå-
ñéëÜâïõí óôç äýíáìç ôùí äïýëùí ôïõ öñïõñßïõ, ãéá íá ãëéôþóïõí ôçí áôßìùóç
êáé ôïí âéáóìü ôïõò áðü ôïõò õðüëïéðïõò êôçíþäåéò ÌïõóïõëìÜíïõò. Óôçí áõëü-
èõñá ôïõ óðéôéïý ìðïñïýóå íá äéáóêåäÜóåé ìüíï åêåßíï ôï ÷ñéóôéáíüðïõëï ðïõ
ç ìçôÝñá ôïõ ôïý Ýìáèå íá ëÝåé óôïí ðñþôï óáñéêïöüñï õâñéóôÞ üôé åßíáé äïý-
ëïò ôïõ ôÜäå ìðÝç êáé üôé èá ðáñáðïíåèåß ãé´ áõôü óôïí éó÷õñü ôïõ êýñéï. ¼ôáí
êÜðïéïò ìïõóïõëìÜíïò êáõ÷éüôáí óôïõò óõíôñüöïõò ôïõ üôé óêüôùóå Ýíáí ÷ñé-
óôéáíü ãéá ìßá ÷áìÝíç ãÜôá Þ óêýëï, åêåßíïé ôïõ Ýëåãáí: Ãéáôß äåí óêüôùíåò äýï
Ãêéáïýñçäåò56 ãéá Ýíá æþï;
Ç óåìíüôçôá êáé ç åõðñÝðåéá äåí ìáò åðéôñÝðïõí íá èõìüìáóôå áõôÝò ôéò öñé-
êáëåüôçôåò, ôéò âéáéïðñáãßåò êáé üëåò ôéò áðáßóéåò äïêéìáóßåò ðïõ ðÝñáóáí ïé
ðñüãïíïß ìáò êÜôù áðü ôïí ôïõñêéêü æõãü, Ýëåãáí ïé óõíïìéëçôÝò ìïõ êáñöþíï-
íôáò ôï âëÝììá óôïí ïõñáíü êáé ñùôþíôáò ôïí, üðùò öÜíçêå, ãéá íá ìÜèïõí ôéò
áéôßåò ôüóùí êáêþí. Óõììåñéæüìïõí ðÝñá ãéá ðÝñá ôç èëßøç êáé ôï èõìü ôïõò
êáé ãéá íá êáèçóõ÷Üóù êé åêåßíïõò êé åìÝíá åßðá üôé ïé âïõëÝò ôïõ Êõñßïõ
åßíáé áóýëëçðôåò, áëëÜ äßêáéåò êáé üôé ôá âáñéÜ âÜóáíá óôÜëèçêáí óôïõò ×ñé-
óôéáíïýò ôçò Èåóóáëßáò, ãéá íá ãåìßóåé ç ðáñáäåéóÝíéá êáôïéêßá ìå ðïëëïýò,
55. Ôï ÔáíæéìÜô åßíáé ç ìåôáññõèìéóôéêÞ êßíçóç ðïõ Üñ÷éóå ìå ôçí åöáñìïãÞ ôïõ äéá-
ôÜãìáôïò ôçò 3.11.1839, ôïõ ãíùóôïý ùò ×Üôé Óåñßö, êáé åíåñãïðïéÞèçêå 15 ÷ñüíéá áñãüôåñá
ìå ôçí Ýêäïóç åíüò Üëëïõ äéáôÜãìáôïò, ôïõ ×Üôé ×ïõìáãéïýí, óôéò 18.2.1856. Âë. ¸öç Áëëá-
ìáíÞ, Ôï ÔáíæéìÜô êáé ïé åðéðôþóåéò ôïõ óôç æùÞ ôùí êáôïßêùí ôçò Èåóóáëßáò, ÈåóóáëéêÜ
×ñïíéêÜ., 13 (ÁèÞíá 1980) 409-422.
56. Ãêéáïýñçò< ôïõñ. gavyr} áëëüäïîïò, áëëüèñçóêïò.
251
ðÜñá ðïëëïýò ìÜñôõñåò. Ôá ëüãéá áõôÜ çóý÷áóáí üëåò ôéò áíáóôáôùìÝíåò øõ÷Ýò.
Ï åõãåíéêüò ïéêïäåóðüôçò, ðïõ åß÷å äïèåß óôï êñÜôïò ìáò ìå üëç ôïõ ôçí øõ÷Þ
êáé üëç ôïõ ôçí êáñäéÜ, ìïõ äéçãïýíôáí üôé üôáí ãéá ðñþôç öïñÜ óÞêùóå ôç
ñùóéêÞ óçìáßá óôï óðßôé ôïõ,57 ôüôå óôçí áõëÞ ôïõ êáé óôï äñüìï ìáæåýôçêå
ôÝôïéï ðëÞèïò ×ñéóôéáíþí ðïõ ðïõèåíÜ äåí Ýðåöôå âåëüíé. ¼ëïé åßäáí áõôÞ ôç
óçìáßá óáí ïéùíü ãáëÞíçò êÜôù áðü ôçí ðñïóôáóßá ôïõ éó÷õñïý ïñèüäïîïõ ôóÜ-
ñïõ êáé ÷áßñïíôáí åêäçëþíïíôáò æùçñÜ ôç ÷áñÜ ôïõò. ÁëëÜ êé áõôÞ ôç ÷áñÜ ïé
Ôïýñêïé äåí Üñãçóáí íá ôç ìåôáôñÝøïõí óå ëýðç. Äåí ÷áéñÝôéóáí ôç ñùóéêÞ
óçìáßá ìå êáíïíéïâïëéóìïýò, åíþ ôï Ýêáíáí óôçí ýøùóç ôçò åëëçíéêÞò58 êáé ôçò
áõóôñéáêÞò óçìáßáò.59 ÁõôÞ ç áðñÝðåéá äåí âáñýíåé ôïí ðáóÜ, ïýôå ôïí êáôÞ60
ôçò ËÜñéóáò, áëëÜ ôïí äéïéêçôÞ ôïõ ðõñïâïëéêïý, ï ïðïßïò æÞôçóå óõãíþìç åðåé-
äÞ äåí åß÷å äéáôáãÞ áðü ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç íá ÷áéñåôßóåé ôç íÝá óçìáßá.
ÌÜôáéá ï ÷áôæç-ËáæÜñïõ ôïõ õðïó÷Ýèçêå íá ôïõ ðëçñþóåé ôï ìðáñïýôé, ìÜôáéá
ï ðáóÜò Ìå÷ìÝô Áóßæ ôïí ðñïÝôñåðå íá áðïäþóåé ìå Üëëï ôñüðï ôéìÝò óôç ñùóé-
êÞ óçìáßá. Ï ôïðóß-ìðáóçò61 Þôáí áìåôÜðåéóôïò. Îåêßíçóå áëëçëïãñáößá ãé´ áõôü
ôï èÝìá. ÁëëÜ êáôÜ ôç äéÜñêåéÜ ôçò âãÞêå äéáôáãÞ ôïõ óïõëôÜíïõ íá ÷áéñåôß-
æïõí åêåßíåò ìüíï ôéò óçìáßåò ðïõ âñßóêïíôáé óôá ôïõñêéêÜ öñïýñéá, ìðñïóôÜ
óôç èÜëáóóá. ÐïõèåíÜ, üìùò, íá ìçí ãßíïíôáé êáíïíéïâïëéóìïß óôç óôåñéÜ ãéá
íá ìç ãßíåôáé ðáíçãõñéóìüò ôïõ åíüò Þ ôïõ Üëëïõ îÝíïõ êñÜôïõò. Ìå áõôÞ ôçí
ðñÜîç ôåëåßùóå ï öåôéíüò ÷ñüíïò. Ðáñ´ üëá áõôÜ åßìáóôå ôáðåéíùìÝíïé!
ÊõñéáêÞ, 5.4.1858
Ï Èåüò ìå åõëüãçóå íá êáèçóõ÷Üóù ìå åíùìÝíç ðßóôç ôïõò ëáñéóáßïõò ÷ñé-
óôéáíïýò êáé íá êÜíïõìå ìáæß ëåéôïõñãßá óôï Èåü ãéá íá äïîÜóïõìå ôçí ôåëåé-
üôçôÜ ôïõ, íá ôïõ åêöñÜóïõìå ôçí åõãíùìïóýíç ìáò ãéá üëá êáé íá ðáñáêáëÝ-
óïõìå ãéá ôçí ðíåõìáôéêÞ Ýíùóç üëùí ôùí áíèñþðùí ìå ôïí ÓùôÞñá. ¼ôáí ìðÞêá
óôï íáü ôïõ Áã. Á÷éëëßïõ êáé óôÜèçêá äßðëá óôïí áñ÷éåñáôéêü èñüíï, óôï óõíç-
èéóìÝíï áíáôïëéêü óôáóßäé, ìå ðëçóßáóå ï ãÝñïíôáò ôïõ íáïý êáé ëÝãïíôÜò ìïõ
üôé åäþ õðÜñ÷åé ç óõíÞèåéá íá öÝñíïõí êïíôÜ óôïõò óåâáóôïýò íåïöåñìÝíïõò ôçí
åéêüíá ôïõ áã. Á÷éëëßïõ, ìå ñþôçóå áí Þèåëá íá ðÜñù áõôü ôï äþñï. «Ìå ìåãÜ-
ëç ÷áñÜ èá ðÜñù ôï éåñü äþñï», ôïõ áðÜíôçóá. ÌåôÜ ôç ëÞîç ôïõ Êáíüíá êáé
ôçò ìåãÜëçò õìíïëïãßáò, ìïõ Ýöåñáí óå äßóêï ôçí Üãéá åéêüíá, óöñáãéóìÝíç óôï
÷áñôß êáé ÷ñùìáôéóìÝíç ðïëý öùôåéíÜ. ¢öçóá ãé´ áõôü Ýíá íüìéóìá ôùí äÝêá
ñïõâëßùí óôï êïõôß ôïõ íáïý. Ç óõññïÞ ôïõ ÷ñéóôéáíéêïý ëáïý Þôáí ôüóï ìåãÜ-
ëç ðïõ ï íáüò äåí ÷ùñïýóå üëïõò ôïõò ðéóôïýò} ðïëëïß áðü áõôïýò óôÝêïíôáí Ýîù,
óôï ðáñÜèõñï. Ïé ãõíáßêåò ðñïóåý÷ïíôáí óôï ãõíáéêùíßôç ôïõò, êáôáóêåõáóìÝíï
ðÜíù óôéò êïëüíåò ôïõ íáïý, êñõììÝíåò áðü ôá áíôñéêÜ âëÝììáôá, ðßóù áðü äéá-
ìðåñÞ ðõêíÜ êéãêëéäþìáôá.
57. Ðñïöáíþò Þôáí ðñüîåíïò ôçò Ñùóßáò óôç ËÜñéóá.

58. ¼ôáí éäñýèçêå ôï ðñïîåíåßï ôçò ÅëëÜäáò óôç ËÜñéóá.
59. ¼ôáí éäñýèçêå ôï ðñïîåíåßï ôçò Áõóôñßáò óôç ËÜñéóá.
60. ÊáôÞò< ôïõñ. kadi} éåñïäßêçò.
61. Ôïðóß-ìðáóçò< ôïõñ. topcu-basi} ï åðéêåöáëÞò ôùí ðõñïâïëçôþí.
252
Óôï íáü âñßóêïíôáí êáé ïé äéêïß ìáò (äñáðÝôåò) ÊïæÜêïé êáé ôïðïèåôïýóáí
êåñéÜ ìðñïóôÜ áðü ôéò Üãéåò åéêüíåò. Ï ìçôñïðïëßôçò, öïñþíôáò Ýíá ãáëÜæéï
Üìöéï, ôåëïýóå, ìáæß ìå äýï éåñåßò êáé äéáêüíïõò, ôç ëåéôïõñãßá ðïëý åðßóçìá.
ËáìâÜíïíôáò óôçí Ùñáßá Ðýëç ôá Üãéá äþñá, ôçí þñá ôçò ÌåãÜëçò Åéóüäïõ,
åêöþíçóå äõíáôÜ ôá ïíüìáôá ôùí óõããåíþí ìïõ, ôùí ößëùí êáé ôùí åõåñãåôþí.
Ìå ôçí ðñïóåõ÷Þ ôïõ ó÷åäüí áíáêáôåõüôáí êáé ç ðáñÜêëçóÞ ìïõ ãéá ôçí áéþ-
íéá áíÜðáõóÞ ôïõò. Ïé øÜëôåò ðñïóðáèïýóáí íá øÜëëïõí üóï ôï äõíáôüí êáëý-
ôåñá, áëëÜ ôï ìüíï ðïõ êáôÜöåñíáí Þôáí íá âáóáíßæïõí ôçí áêïÞ ìïõ ìå ôéò
äéáðåñáóôéêÝò êñáõãÝò ôïõò. ÄéÜâáóá äõíáôÜ ôï «Ðéóôåýù» óôá ñùóéêÜ. ¼ëïé ïé
ðáñåâñéóêüìåíïé Üêïõãáí ôçí áíÜãíùóÞ ìïõ ìå ìåãÜëç ðñïóï÷Þ åðåéäÞ, ãéá ðñþôç
öïñÜ, êÜôù áðü ôïí èüëï ôïõ íáïý ôïõò áêïýãïíôáí áëëüêïôá ñÞìáôá.
ÌåôÜ ôç ëåéôïõñãßá ï ìçôñïðïëßôçò ðñáãìáôïðïßçóå ìßá ôåëåôÞ õéïèåóßáò,
ýóôåñá áðü ðáñÜêëçóç åíüò Üôåêíïõ ¸ëëçíá, ï ïðïßïò ðÞñå ìáæß ôïõ ôïí èåôü
ãéï ôïõ, Ýíá åéêïóÜ÷ñïíï ïñöáíü, êáé ôïí õéïèÝôçóå ðáíçãõñéêÜ åíþðéïí üëùí
ôùí ëáñéóáßùí ïñèüäïîùí ×ñéóôéáíþí. Óôïí åëëçíéêü ðáñáêëçôéêü êáíüíá
õðÜñ÷ïõí êáèéåñùìÝíåò åéäéêÝò ðñïóåõ÷Ýò áðü ôï ÅõáããÝëéï ãé´ áõôüí ôï óêïðü.
ÁëëÜ íá ðïéï åßíáé ôï ðáñÜîåíï! ÌåôÜ ôï ðÝñáò ôçò éåñÞò ôåëåôÞò ôçò õéïèå-
óßáò, óôçí Ùñáßá Ðýëç, ï íÝïò õðïêëßèçêå óôá ðüäéá ôïõ íÝïõ ôïõ ðáôÝñá,
áëëÜ åêåßíïò ðÜôçóå ìå ôï ðüäé ôïõ óôï ëáéìü ôïõ. Åîåñ÷üìåíïò áðü ôï íáü
ðñïò ôá äéáìåñßóìáôá ôïõ ìçôñïðïëßôç, ñþôçóá ôçí áãéüôçôÜ ôïõ êáé ôïõò
óåâáóôïýò ðïëßôåò ãéá ôç óçìáóßá áõôïý ôïõ ðáñÜîåíïõ óõìâÜíôïò, áëëÜ
êáíåßò äåí ìðüñåóå íá ìïõ ôï åîçãÞóåé. ¸íáò ¸ëëçíáò èõìÞèçêå üôé ïé Åëëç-
íßäåò óÞìåñá ëÝíå óôá ðáéäéÜ ôïõò: «åðÝñáóáí áðü ôçí ôñá÷çëßáí ìïõ». Äéá-
öþíéóá ìáæß ôïõ ëÝãïíôáò üôé ìå áõôÞ ôçí åîÞãçóç êáëýôåñá èá Þôáí íá áãêá-
ëéÜóåé ï èåôüò ãéïò ôï íÝï ôïõ ðáôÝñá ðáñÜ íá ôïí ðïäïðáôÞóåé óôï ëáéìü ï
èåôüò ðáôÝñáò êáé åîÝöñáóá ôçí Üðïøç üôé ìå áõôÞ ôçí ðñÜîç, ßóùò íá åêöñÜ-
æåôáé, áí êáé ÷ïíôñïêïììÝíá, ç ðáôñéêÞ åîïõóßá ðÜíù óôï ãéï. Ìåñéêïß óõíï-
ìéëçôÝò óõìöùíïýóáí ìå áõôÞ ôçí Üðïøç êáé Üëëïé óþðáéíáí. ¸ðñåðå íá
áëëÜîù êïõâÝíôá. ÓêÝöôçêá íá ñùôÞóù ãéá ôïí ÐáíóÝëçíï62 áëëÜ äõóôõ÷þò,
êáíåßò åäþ äåí åß÷å áêïýóåé ãé´ áõôüí ôïí âõæáíôéíü áãéïãñÜöï.
Æçôþíôáò óõãíþìç áðü ôïí ìçôñïðïëßôç êáé ðáñáêáëþíôáò ôï äÜóêáëï ôïõ
åëëçíéêïý ó÷ïëåßïõ íá ìïõ äåßîåé ôá áðïìåéíÜñéá ôïõ áñ÷áßïõ êüóìïõ óôç
ËÜñéóá, ðÞãá ìáæß ôïõ óôç ãÝöõñá ðïõ åßíáé ÷ôéóìÝíç ðÜíù áðü ôïí Ðçíåéü
óå äþäåêá ðÝôñéíá óôçñßãìáôá êáé áøßäåò.63 ÁõôÞ ç ãÝöõñá åßíáé øçëÞ, üìïñ-
öç êáé óôáèåñÞ áëëÜ óôåíÞ. ÐÜíù ôçò õðÜñ÷åé ìéá ôïõñêéêÞ åðéãñáöÞ, áëëÜ
äåí ãñÜöôçêå óôá ÷ñüíéá ìïõ. Åäþ ïé ü÷èåò ôïõ Ðçíåéïý åßíáé øçëÝò êáé
ãõìíÝò. Ôá íåñÜ ôïõ ðïôáìïý åßíáé èïëÜ, áëëÜ ôï âÜèïò ôïõ äåí åßíáé ìåãÜ-
ëï, üóï ôï áíÜóôçìá äýï áíèñþðùí. Ðßóù áðü ôïí Ðçíåéü, óôïõò ðñüðïäåò ôçò
62. ÐáíóÝëçíïò ÌáíïõÞë} âõæáíôéíüò áãéïãñÜöïò (ôÝëç ôïõ 13ïõ-áñ÷Ýò ôïõ 14ïõ áé.).
63. Ç ðáëéÜ ãÝöõñá ôïõ Ðçíåéïý åß÷å 8 ôüîá êáé 8 áíáêïõöéóôéêÜ áíïßãìáôá (øåõôïêá-
ìÜñåò). Âë. Áíô. Ãáëåñßäçò ê.Ü., Ôá ðÝôñéíá ãåöýñéá ôçò Èåóóáëßáò, ÁèÞíá 1995, 76.
253
ïñåéíÞò, ÷ùñßò äÜóç, ëïöïóåéñÜò äéáêñßíåôáé ôï ÷ùñéü Ôýñíáâïò, åíþ äåîéÜ ôïõ
õøþíåôáé ï ìåãáëïðñåðÞò ¼ëõìðïò. Áðü ôç ãÝöõñá áíåâÞêáìå óå Ýíá ìéêñü
ýøùìá64 ðÜíù óôï ïðïßï, ðáëéüôåñá, öáéíüôáí ç áêñüðïëç ôçò ËÜñéóáò. Ôþñá
ó´ áõôü ôï ìÝñïò âñßóêïíôáé äýï êôßñéá: ¸íá âåíåôéêü êÜóôñï65 ìå ñïëüãéá
ðïõ ÷ôõðïýí êáé ôï åôïéìüññïðï óðßôé åíüò Ôïýñêïõ. Äßðëá, üìùò, ó´ áõôü ôï
óðßôé îÝèáøáí, ðñüóöáôá, ìå ôïí éäéïêôÞôç êÜôé ôåñÜóôéåò ìáñìÜñéíåò ðëÜ-
êåò, óôç ìßá áðü ôéò ïðïßåò ï ïäçãüò ìïõ äéÜâáóå ðñéí áðü ëßãåò ìÝñåò ôï
üíïìá ôïõ Áðüëëùíá, êáé ôá áêÜëõðôá äýï åðÜíù óêáëïðÜôéá ìéáò ãéãáíôé-
áßáò óêÜëáò.66 Ôá åîÝôáóá. ÁõôÜ ôá óêáëïðÜôéá áðïôåëïýíôáí áðü ÷ïíôñÝò êáé
ðïëý ìáêñéÝò ìáñìÜñéíåò ðÝôñåò, ÷ùñßò óõíäåôéêü êïíßáìá. Ç åðéöÜíåéÜ ôïõò
åßíáé ëåßá åíþ ïé Üêñåò åßíáé óôñïããõëåìÝíåò êáé ðñïò ôá êÜôù ðåëåêçìÝíá
ëïîÜ ãéá ïìïñöéÜ êáé Üíåóç êáôÜ ôçí êáôÜâáóç. Óôçí åðéöÜíåéá ôïõ ÷áìç-
ëïý óêáëïðáôéïý äéáâÜæåôáé ç ëÝîç: ÔÅ×ÍÅÉÔÁÉC.67
Äåí åßíáé ÷áñáãìÝíç âáèéÜ, üìùò ôá ãñÜììáôá åðÜíù ôïõ åßíáé ðïëý ìåãÜ-
ëá. Êñßíïíôáò áðü ôá ãñáöüìåíá, õðïèÝôù ðùò ïé áñ÷éôÝêôïíåò êáé ïé ìáñìá-
ñÜäåò ðïõ äïýëåõáí óôç óêÜëá Þ óôï êôßñéï üðïõ ìåôáöÝñèçêå, áðïèáíÜôéóáí
åäþ ôá ïíüìáôÜ ôïõò. Ç óêÜëá Þôáí çìéêõêëéêÞ.68 Ðéèáíüí íá êôßóôçêå äßðëá
áêñéâþò áðü ôïí åéäùëïëáôñéêü íáü ôïõ Áðüëëùíá. ÁëëÜ ðïéïò áíÝâáéíå êáé
êáôÝâáéíå áð´ áõôÞ;69 Ïé ïìçñéêïß Ðåëáóãïß; Ïé ìõèéêïß Êýêëùðåò; Ï ÌÝãáò
ÁëÝîáíäñïò; Ïé ñùìáßïé áõôïêñÜôïñåò êáé ïé óôñáôçëÜôåò ôçò åðï÷Þò ôïõ Ôñáú-
áíïý Þ ôïõ Áäñéáíïý; Ïé éåñåßò ôçò ËÜñéóáò; Ï áíáêáéíéóôÞò Éïõóôéíéáíüò
Á´; Äåí ìðïñþ íá áðáíôÞóù ó´ áõôÝò ôéò åñùôÞóåéò ìç ãíùñßæïíôáò ôçí éóôï-
ñßá ôçò ËÜñéóáò êáé èá âéáóôþ í´ áðïôåëåéþóù ôçí áöÞãçóÞ ìïõ ëÝãïíôáò
üôé ç ðÝôñá ðïõ Ýöåñå ôï üíïìá ÁÐÏËËÙÍÏÓ åîáöáíßóôçêå. Ï éäéïêôÞôçò
áõôïý ôïõ ìÝñïõò, ìïõóïõëìÜíïò, âÜñâáñïò, ðñéïíßæåé ôá áñ÷áßá ìÜñìáñá óå
ìéêñÜ êïììÜôéá êáé ìå áõôÜ ÷ôßæåé åìðïñéêÜ ìáãáæéÜ.
ËõðÞèçêá ãéá ôçí áðþëåéá ôùí ìíçìåßùí ôçò Ýíäïîçò Áñ÷áéüôçôáò, ìíçìåßá
ðïõ èá ìðïñïýóáí íá äéáóáöçíßóïõí ôçí éóôïñßá ôçò ËÜñéóáò. ¼ìùò ï ïäçãüò
ìïõ, ¸ëëçíáò, ëÜôñçò ôïõ ÏìÞñïõ, ôïõ ÓôñÜâùíá, ôïõ Ðáõóáíßá, ôïõ ÁíÜ÷áñóç
åîïñãéæüôáí ôñïìåñÜ ìå ôçí ôïõñêéêÞ âáñâáñüôçôá, ðïõ áöÞíåé óôï ðÝñáóìÜ
ôçò óôÜ÷ôç áêüìá êé åêåß üðïõ õðÞñ÷áí õðÝñï÷á åñåßðéá. «Ï èõìüò ãéá ôçí
64. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ëüöï ôçò áêñüðïëçò.

65. Óôï ëüöï ôçò ËÜñéóáò äåí õðÞñîå ðïôÝ âåíåôéêü êÜóôñï.
66. Ðñüêåéôáé ãéá ôìÞìá ôïõ åðéèåÜôñïõ, üðùò ìáò åßðå ï ê. Áè. ÔæéáöÜëéáò, ðñïúóôÜ-
ìåíïò ôçò ÉÅ Åöïñåßáò Ðñïúóôïñéêþí êáé Êëáóéêþí Áñ÷áéïôÞôùí ôçò ËÜñéóáò.
67. Ç åðéãñáöÞ áõôÞ, üðùò ìáò åßðå ï ê. Áè. ÔæéáöÜëéáò, âñÝèçêå óôï ÷þñï ôïõ áñ÷áß-
ïõ èåÜôñïõ êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôùí åñãáóéþí áðïêÜëõøÞò ôïõ.
68. Ðñüêåéôáé, ìÜëëïí, ãéá ôéò êåñêßäåò ôïõ êïßëïõ ôïõ áñ÷áßïõ èåÜôñïõ êáé ü÷é ãéá ôéò
êëßìáêåò ðïõ ôï ÷þñéæáí.
69. Ï ÏõóðÝíóêé äåí ìðïñïýóå íá áíôéëçöèåß üôé áõôü ðïõ Ýâëåðå (åðéèÝáôñï) Þôáí ôï
ðÜíù ìÝñïò ôïõ áñ÷áßïõ èåÜôñïõ, ôï ïðïßï Þôáí ïñáôü.
254
áìÜèåéá åßíáé õøçëü áßóèçìá ôçò øõ÷Þò ðïõ áãáðÜ ôç äçìéïõñãßá êáé óé÷áß-
íåôáé ôçí êáôáóôñïöÞ. ¸ñ÷åôáé ï êáéñüò ðïõ ôï ÊïñÜíé èá åêäéêçèåß êáé ôçí
åðéóôÞìç». ÁõôÜ óêåöôüìïõí êáôåâáßíïíôáò, ðáôþíôáò óôá óêïõðßäéá áðü ôçí
áñ÷áßá óêÜëá ðñïò ôï ü÷é ìáêñý ëéèüóôñùôï, áð´ üðïõ ßóùò áíåâïêáôÝâáéíáí
áêüìá ïé Ðåëáóãïß óôçí áêñüðïëÞ ôïõò. Áðïôåëåßôáé áðü ìåãÜëá êáé ðïëý
÷ïíôñÜ, ìáñìÜñéíá ôåôñÜãùíá êáé ÷ôßóôçêå ðëÜãéá óôï ëüöï. Ôï ðëÜôïò ôçò
åßíáé ëéãüôåñï áðü 2 ðÞ÷åéò åíþ ôï ýøïò ôçò ü÷é ëéãüôåñï áðü ôñßá ôÝôáñôá
ðÜíù áðü ôï åðßðåäï ôçò ãçò. Ðñþôç öïñÜ óôç æùÞ ìïõ åßäá ôÝôïéï ëéèüóôñù-
ôï êáé áíáãíþñéóá ó´ áõôü ôçí ßäéá éåñÞ ïäü, ðïõ ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò êáé
Ñùìáßïé áãáðïýóáí íá êáôáóêåõÜæïõí óôï äñüìï ðñïò ôá éåñÜ ôïõò. Ãéáôß äåí
Ý÷ïõìå êé åìåßò ðáñüìïéåò ïäïýò ðñïò ôïõò éåñïýò íáïýò ìáò; Á÷! ÎÝ÷áóá üôé
åìåßò äåí Ý÷ïõìå ìÜñìáñá êáé üôé ìáò áñÝóåé íá ôóáëáâïõôÜìå óôç ëÜóðç.
Ç éåñÞ ïäüò, ïäçãåß óôç óêåðáóôÞ áãïñÜ ôçò ËÜñéóáò.70 ÌáêñéÜ êáé óôåíÞ,
åßíáé ÷ôéóìÝíç êáé óôéò äýï ðëåõñÝò ôùí åìðïñéêþí ìáãáæéþí, êáôÜ ôï ôïõñ-
êéêü ãïýóôï. Åäþ äåí õðÜñ÷åé ôßðïôå ôï éäéáßôåñï Þ ðïëýôéìï. ¼ëá, ó÷åäüí, ôá
åìðïñåýìáôá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí Áõóôñßá. ÌåôÜ ôçí åðéèåþñçóç ôçò áãïñÜò,
ñþôçóá ôïí äÜóêáëï ðïõ ìå óõíüäåõå áí ãëßôùóáí êÜðïéá áðïìåéíÜñéá ôïõ
áñ÷áßïõ èåÜôñïõ êáé ôçò áñÝíáò üðïõ éêáíïß áíáâÜôåò äéáóêÝäáæáí ôïõò èåá-
ôÝò ìå ôï äåîéïôå÷íéêü êõíÞãé ôïõ ôáýñïõ71 êáé ÷ùñßò íá êáôåâáßíïõí áðü ôá
ÜëïãÜ ôïõò ãêñÝìéæáí ôïí ôáýñï óôç ãç áñðÜæïíôÜò ôïí áðü ôá êÝñáôá. ÁëëÜ
ïýôå êáí Þîåñå üôé áõôü ôï ìÝñïò êïéíÞò øõ÷áãùãßáò âñéóêüôáí ðßóù áðü ôçí
ðüëç êáé ìïõ ðñüôåéíå íá åîåôÜóù êáëýôåñá ôïõò ìéíáñÝäåò, ôá åëëçíéêÜ åðé-
ôýìâéá ìíçìåßá óôï ôïõñêéêü íåêñïôáöåßï. Ìïõ ðñüôåéíå íá äù ôï ðÝôñéíï ëéï-
íôÜñé, ðïõ âñÝèçêå ôï 1829 üôáí ïé Ôïýñêïé ï÷ýñùíáí ôç ËÜñéóá êáé ôçí
ðåñéÝâáëáí ìå ôåß÷ïò, êáé ôç ìáñìÜñéíç óöáßñá ìå óêáëéóìÝíá åðÜíù ôçò ôá
æþäéá, ðïõ âñéóêüôáí êïíôÜ óôçí ðüëç. Óõëëïãßóôçêá, óýãêñéíá ôçí ðåñéÝñ-
ãåéÜ ìïõ ìå ôéò óùìáôéêÝò ìïõ äõíÜìåéò êáé ìüëéò óõíáéóèÜíèçêá ôç ìåãÜ-
ëç äéáöïñÜ áíÜìåóÜ ôïõò, áñíÞèçêá ôçí åëêõóôéêÞ ðñïóöïñÜ. ÁëëÜ ãéá íá
ìçí öáíþ ìðñïóôÜ óôïõò ¸ëëçíåò óêëçñüò Óêýèçò,72 îåóôüìéóá: «Èá ðñïóðá-
èÞóù íá åðùöåëçèþ ôçò ãíþóçò óáò ãéá ôéò ôïðéêÝò áñ÷áéüôçôåò ìåôÜ ôçí åðé-
óôñïöÞ ìïõ áðü ôéò ìïíÝò ôùí Ìåôåþñùí äéüôé ìå âéÜæåé ï ÷ñüíïò êáé ç åðé-
èõìßá íá äù áõôÜ ôá, üðùò ëÝíå, èáõìÜóéá ìÝñç ôùí ìïíá÷éêþí êáôïñèùìÜ-
ôùí». Ðßóù áðü ôá ëüãéá ìïõ áõôÜ, äåí êñõâüôáí ïýôå øÝìá, ïýôå ôåìðåëéÜ.
×ùñéóôÞêáìå óôçí ðüñôá ôïõ áíôéðñïóþðïõ ìáò.
Ï ËáæÜñïõ ìå óõíÜíôçóå óôï åîþóôåãï êáé ïäçãþíôáò ìå áãêáæÝ óôï óáëü-

íé, ñþôçóå:
-Óáò Üñåóå ç ËÜñéóÜ ìáò;
70. Ðñüêåéôáé ãéá ôï ìðåæåóôÝíé, áðïèÞêç óÞìåñá ôçò 7çò Åöïñåßáò Âõæáíôéíþí Áñ÷áé-
ïôÞôùí ôçò ËÜñéóáò.
71. Åííïåß ôá ôáõñïêáèÜøéá.
72. ÄçëáäÞ Üîåóôïò, áðïëßôéóôïò.
255
-Óõã÷ùñÞóôå ìå, áðÜíôçóá, ï åñçìßôçò áãáðÜ ôçí åñçìéÜ.
-Åíôïýôïéò, ìåßíáôå ðïëý óôçí ðüëç.
-Ãéá ðïëý êáéñü èáýìáæá ôïí ìåãáëïðñåðÞ ¼ëõìðï, ðßóù áðü ôçí ðüëç, ôá
åýöïñá ÷ùñÜöéá, ôá ðñÜóéíá äáóÜêéá, ôçí Þóõ÷ç ñïÞ ôïõ Ðçíåéïý êáé ôá áðï-
ìåéíÜñéá ôùí áñ÷áßùí ïéêïäïìçìÜôùí óôçí ðñïçãïýìåíç áêñüðïëç ôçò ËÜñéóáò.
¼ìùò ôïõò óçìåñéíïýò äñüìïõò, óôïõò ïðïßïõò öáßíïíôáé ìüíï ïé ðÝôñéíïé ôõöëïß
ôïß÷ïé êáé ïé êåñáìéäÝíéåò óêåðÝò, ôïõò åßäá ðåñíþíôáò.
-Áëßìïíï! Æïýìå áíÜìåóá óå ÌïõóïõëìÜíïõò.
-Íáé! ÌåôÝôñåøáí ôç ËÜñéóá, üðùò êáé ôç Èåóóáëïíßêç, óå ìåãÜëç öõëáêÞ
ìå ôõöëÜ ÷ùñßóìáôá.
-Óå ðïéá åðï÷Þ êáôáôÜóóåôå ôá åñåßðéá ôçò áêñüðïëÞò ìáò;
-Èá Þèåëá íá áêïýóù ìßá Üëëç Üðïøç ðÜíù ó´ áõôü ôï èÝìá, üìùò äåí Ý÷ù
áêüìá äéáìïñöþóåé ôç äéêÞ ìïõ. Ãéá ôçí þñá, äåí ãíùñßæù ôçí éóôïñßá ôçò
ËÜñéóáò.
-ÄéáâÜæåôå Ýëëçíåò ðïéçôÝò;
¼ôáí Þìïõí íåüôåñïò äéÜâáæá êáé åðéðëÝïí áðïóôÞèéæá äéáëåêôïýò óôß÷ïõò
ôïõ ÏìÞñïõ, ôïõ ÓïöïêëÞ, ôïõ Åõñéðßäç, ôïõ Áéó÷ýëïõ, ôïõ ÐéíäÜñïõ, ôïõ Èåï-
êñßôïõ. Ðåñéóóüôåñï áðü üëïõò ìïý Üñåóáí ïé óôß÷ïé ôïõ Èåïêñßôïõ:
«Á/éè´ 'åð´ 'åìå[õ æùï[éò 'åíáñßèìéïò /ùöåëåò =çìåí».73
Ï ïéêïäåóðüôçò ÷áìïãÝëáóå êáé âãÜæïíôáò áðü ôçí ôóÝðç ôïõ Ýíá êïììáôÜêé
ãñáììÝíïõ ÷áñôéïý ìïý ôï Ýäùóå ëÝãïíôáò: «ÄéáâÜóôå áõôÞ ôçí ðïéçôéêÞ åðé-
ôýìâéá åðéãñáöÞ} ðñüóöáôá áíáêáëýöôçêå óôï óçìåñéíü íåêñïôáöåßï». ÓôÞñéîá
ôá ãõáëéÜ óôç ìýôç êáé Üñ÷éóá íá äéáâÜæù:74
ÅÊÈÕÌÙÓ ÖÉËÅÙÍ ÄÉÄÕÌÏÍ
ÊÏÑÕÖÇÍ ÁÑÅÔÁÙÍ ÅÕÈÕÔÁÔÇÍ
ÐÉCÔÉÍ ÇÄÅ ÖÉËÏÎÅÍÉÇÍ
ÔÙÍ ÌÅÔÁ ÊÁÉ CÕÍÁÐÇÑÅÍ
ÁÐÏ ×ÈÏÍÏC ÅC ÂÉÏÍ ÁÌÏ ÎÅÉÍÏÉ
CÉ ÐÑÏËÉÐÙÍ ÊÁÉ ÃÅ ÐÅÍÇCI
ÐÏÈÏÍ.
-Ðïéïò Þôáí áõôüò ï åíÜñåôïò Üíôñáò; ×ñéóôéáíüò Þ åéäùëïëÜôñçò; Ìå ñþôç-
óå ï ïéêïäåóðüôçò.
-Áðü ôçí Ýêöñáóç, áðÜíôçóá, áõôÞò ôçò åðéãñáöÞò: «åõèõôÜôçí ðßóôéí, åc âßïí
áìï îåéíïé», ôï íüçìÜ ôçò ðïõ õðïâÜëëåé ôçí Ýííïéá ôçò ðßóôçò, ôçò åëðßäáò êáé
ôçò áãÜðçò, ìå ïäçãïýí óôï íá õðïèÝóù üôé áõôüò ï Üíôñáò Þôáí ÷ñéóôéáíüò.
ÁëëÜ êáé ç ìïñöÞ êáé ç ôïðïèÝôçóç ôùí ãñáììÜôùí åäþ, áí åóåßò ôï áíôéãñÜ-
øáôå óùóôÜ, ìáñôõñïýí üôé Ýæçóå êáôÜ ôïí 4ï áé. ì.×. êáé åðïìÝíùò áíÞêå óôïí
áñéèìü ôùí ðñþôùí ëáñéóáßùí ðéóôþí óôïí É. ×ñéóôü.
73. Âë. Èåüêñéôïò, Åéäýëéá Æ, 86.

74. Äåí åíôïðßóáìå áõôü ôï åðßãñáììá óôéò IG, É×2.
256
-Êáé ìåéò ôï ßäéï óêåöôÞêáìå.
-¢ñáãå, ãëßôùóå ôï åðéôýìâéï ìíçìåßï ðïõ åß÷å áíåãåñèåß ðÜíù óôç óôÜ÷ôç ôïõ
îáêïõóôïý, óôçí Áñ÷áéüôçôá, ãéáôñïý ÉððïêñÜôç; Ôï åßäå óôï ôïõñêéêü íåêñïôá-
öåßï óáò ï ¢íèéìïò ÃáæÞò, ï äéÜóçìïò åêäüôçò ôçò ÅëëçíéêÞò ÂéâëéïèÞêçò75 êáé
äéÜâáóå åêåß ìßá åðéãñáöÞ76 áëëÜ äåí ìðüñåóå íá ôçí áíôéãñÜøåé öïâïýìåíïò
ôïõò ãýñù Ôïýñêïõò.
-Ðéèáíüôáôá ãëßôùóå, áëëÜ åìåßò äåí ôçí åßäáìå. Åäþ õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò áñ÷áß-
åò åðéôýìâéåò åðéãñáöÝò. Ìåßíåôå ìÝ÷ñé ôï ÐÜó÷á êáé ìåëåôÞóôå ôéò áí óáò
åíäéáöÝñïõí.
-Èá óáò åîïìïëïãçèþ üôé ìïõ áñÝóåé íá èõìÜìáé ôéò ìÝñåò ôçò Áñ÷áéüôçôáò
üìùò äåí Ý÷ù ÷ñüíï ãéá ëåðôïìåñÞ Ýñåõíá ôùí ôïðéêþí ìíçìåßùí, ðïõ êëçñïäïôÞ-
èçêáí óôçí åðéóôÞìç áðü ôïõò Ýëëçíåò öéëïóüöïõò. ÐñÝðåé íá âéáóôþ íá ðÜù
óôá ìïíáóôÞñéá ôùí Ìåôåþñùí. Åêåß, åðéèõìþ íá ðåñÜóù ôéò öùôåéíÝò çìÝñåò ìå
ôïõò èåÜñåóôïõò öýëáêåò.
Ç óõæÞôçóÞ ìáò äéáêüðçêå áðü ôçí åðßóêåøç ôïõ áõóôñéáêïý áíôéðñïóþðïõ77
Óïõê. ÌÝíåé êáéñü óôç ËÜñéóá, èåñáðåýåé áóèåíåßò,78 èõìÜôáé ôá ôáîßäéá ôïõ óôç
Óõñßá êáé óôçí Ðáëáéóôßíç êáé åðéìåëåßôáé ôïí áíáãêáßï ðïëéôéêü Ýëåã÷ï ôùí
ü÷é óïâáñþí ðåñéóôáôéêþí óôç Èåóóáëßá, ÷ùñßò íá ðáßñíåé ãé´ áõôü ìéóèü79 áðü
ôçí êõâÝñíçóÞ ôïõ. Ìå åîÝðëçîå ôï åìöáíÝò ðáñÜðïíü ôïõ ãéá ôçí öéëáñãõñßá
ôïõ êÜéæåñ,80 ï ïðïßïò áðáéôåß áðü áõôüí õðçñåóßá åíþ äåí äßíåé øùìß.81 Áêüìá
ðåñéóóüôåñï, üìùò, ìå åîÝðëçîå ç áðñåðÞò áíáêïßíùóÞ ôïõ üôé äåí óêüðåõå íá
ðáñáìåßíåé Üìéóèïò áíôéðñüóùðïò. ¢ëëùóôå, äåí åßìáé åîïìïëïãçôÞò ôùí áõóôñéá-
êþí âáèìïöüñùí.
Ï Óïõê Ýöõãå. ¹ñèå ï õðáóðéóôÞò ôïõ ðáóÜ Ìå÷ìÝô Áóßæ êáé êïõíþíôáò ôï
÷Ýñé ìðñïóôÜ áðü ôç ìýôç ôïõ, åßðå üôé ç åîï÷üôçôÜ ôïõ ìå ðáñáêáëåß íá ôïí
åðéóêåöôþ êÜðïéá þñá ðïõ ìå âïëåýåé. Óõìâïõëåýôçêá ôïí ïéêïäåóðüôç êé åêåß-
íïò áðÜíôçóå óôïí áðåóôáëìÝíï üôé èá ðÜù óôïí ðáóÜ ôï áðüãåõìá. ÁõôÞ ç áðÜ-
íôçóç åßíáé êáôáíïçôÞ ãéá ôïõò Ôïýñêïõò ðïõ, êáôÜ ôï Ýèéìï, ôçí åðï÷Þ ôïõ
Ñáìáæáíéïý ðçãáßíïõí åðéóêÝøåéò ï Ýíáò óôïí Üëëïí ôï âñÜäé. Êáé óÞìåñá åß÷áí
ÑáìáæÜíé, äçëáäÞ íçóôåßá.
75. Âë. ÅëëçíéêÞ ÂéâëéïèÞêç, 1 (Âåíåôßá 1807) 200. Ç óçìåßùóç åßíáé ôïõ ÏõóðÝíóêé.
76. Óôçí åðéãñáöÞ áõôÞ, ðïõ ôçí áíôÝãñáøå ôï 1857 ï ãéáôñüò ôçò ËÜñéóáò Ó. Óáìáñ-
ôæßäçò, ðåñéëáìâÜíåôáé ôï üíïìá [É]ÐÐÏÊÑÁÔ[ÇÓ], áëëÜ åßíáé ôçò ñùìáúêÞò åðï÷Þò, áöïý Ý÷åé
ôçí ãíùóôÞ Ýêöñáóç áõôÞò ôçò åðï÷Þò «×ÑÇÓÔÅ ×ÁÉÑÅ» êáé ü÷é ôïõ 5ïõ áéþíá ðïõ Ýæçóå
ï ÉððïêñÜôçò, ï ðáôÝñáò ôçò ÉáôñéêÞò. ÅêôåíÝóôåñá âë. Bruno Helly (ìåô. G. Polese), Ç ïäüò
ËÜñéóáò-Ãõñôþíçò Ôåìðþí óôçí áíáæÞôçóç ôïõ ôÜöïõ ôïõ ÉððïêñÜôç, Èåóóáëéêü Çìåñïëü-
ãéï, 24 (1993) 3-17.
77. ÄçëáäÞ ðñüîåíïò ôçò Áõóôñßáò.
78. Ï Óïõê Þôáí ãéáôñüò.
79. ¹ôáí, äçëáäÞ, Üìéóèïò ðñïîåíéêüò ðñÜêôïñáò.
80. ÊÜéæåñ< ãåñì. kaiser< ëáô. caeser} áõôïêñÜôïñáò.
81. ÄçëáäÞ ìéóèü.

Óôéò 6 ôï áðüãåõìá ï ê. ËáæÜñïõ, ïé óõíïäïéðüñïé ìïõ êé åãþ åðéóêåöèÞêáìå
ôïí íÝï íáü ðïõ åßíáé áöéåñùìÝíïò óôïí Üã. Íéêüëáï ôïí èáõìáôïõñãü. ¸÷åé ôçí
üøç ìáêñüóôåíïõ óðéôéïý ÷ôéóìÝíï ôï 185782 êáé áêüìá äåí Ý÷åé óôñùèåß ìå ìáñ-
ìÜñéíåò ðëÜêåò. Ôï åóùôåñéêü ôïõ åßíáé üìïñöï. ¸îé êáé Ýîé êïëüíåò õðïóôçñß-
æïõí ôïí ôåôñáãùíéóìÝíï èüëï ôïõ. ÁíÜìåóÜ ôïõò, ðÜíù áðü çìéêõêëéêÝò áøßäåò,
áðåéêïíßæïíôáé ïé áðüóôïëïé, üðùò êáé óôï íáü ôïõ Áã. Á÷éëëßïõ. ÊñõóôÜëëéíïé
ðïëõÝëáéïé êáé ðïëëÝò áíÜãëõöåò ãõÜëéíåò ëáìðÜäåò, ìå æùãñáöéóìÝíá ôñéáíôÜ-
öõëëá óôçí ôÝôáñôç óåéñÜ, êñÝìïíôáé óôç ìÝóç ôïõ íáïý êáé ðßóù áðü ôéò êïëü-
íåò, üðïõ óôçñßæïíôáé ôá ïëïêáßíïõñãá óôáóßäéá. Ïé åéêüíåò æùãñáößóôçêáí ðñü-
óöáôá óôçí ÁèÞíá. Ç æùãñáöéêÞ ôïõò åßíáé ìÝôñéá. Ôá ðñüóùðá åßíáé ðïëý
ìåãÜëá óå óýãêñéóç ìå ôï õðüëïéðï óþìá. Ç ÈåïìÞôùñ êÜèåôáé óôï èñüíï êáé
êïéôÜæåé ðñïò ôá áñéóôåñÜ óáí íá ãýñéóå ôï êåöÜëé áðü ôï ÓùôÞñá, êÜôé ðïõ
åßíáé ðïëý äõóÜñåóôï ãéá åêåßíïí ðïõ ðñïóåý÷åôáé. Ï Üã. Íéêüëáïò êÜèåôáé
äßðëá óôï ôñáðÝæé, óôéò êïëüíåò, êáé ìå ôï áñéóôåñü ôïõ ÷Ýñé êñáôÜ áíïé÷ôü ôï
ÅõáããÝëéï ðïõ âñßóêåôáé óôá ãüíáôÜ ôïõ, åíþ ìå ôï äåîß åõëïãåß, Ý÷ïíôáò ôçí
ðïéìáíôïñéêÞ ñÜâäï ôïõ óôçí ðôõ÷Þ ôïõ áãêþíá. Ç ìßôñá ôïõ âñßóêåôáé óôï ôñá-
ðÝæé, ðÜíù áðü ôï ïðïßï êñÝìåôáé ç êïõñôßíá. ÐáñÜîåíç áðåéêüíéóç. Äåí îÝñåéò
ðïý åìöáíßæåôáé ï éåñÝáò ôïõ ×ñéóôïý, óôï óðßôé Þ óôï íáü, óôï éåñü Þ óôï ôñá-
ðÝæé ôïõ ãÝñïíôá ôçò åíïñßáò. ËõðÞèçêá ãé´ áõôÞ ôçí áðüêëéóç ôùí áãéïãñÜöùí
ôïõ Áã. ¼ñïõò áðü ôá áñ÷áßá ðñüôõðá ôçò ïñèüäïîçò åéêïíïãñáößáò. ¼ìùò ï ê.
ËáæÜñïõ ëõðÞèçêå ãéá ôï üôé ïé åíïñßôåò äåí Üêïõóáí ôç óõìâïõëÞ ôïõ, äåí
áíôÝãñáøáí ôéò ìïó÷ïâßôéêåò åéêüíåò. Áöïý ðåñéåñãáóôÞêáìå ôïí íáü êáé ìïé-
ñáóôÞêáìå ôç ëýðç ìáò, ï éåñÝáò Üñ÷éóå ôç ëåéôïõñãßá ôçò åâäïìÜäáò ôùí Ðáèþí.
Åêôüò áðü ìáò äåí Þôáí êáíåßò óôï íáü. Ðñïóåõ÷üìáóôáí ôçí ðåñéóóüôåñç þñá
êáé ìåôÜ öýãáìå.
Óôï ôÝëïò ôçò üãäïçò þñáò îåêéíÞóáìå íá ðÜìå óôïí ðáóÜ. Ôï óðßôé ôïõ åîù-
ôåñéêÜ óôåñåùíüôáí ìå ìáêñéÜ äïêÜñéá ðïõ áêïõìðïýí ó÷åäüí óôç ìÝóç ôïõ óôå-
íïý äñüìïõ. ¸ôóé óôçñßæåôáé êáé üëç ç ïèùìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá, ìå ðáñÜîåíïõò
õðïóôÜôåò! ÁöáßñåóÝ ôïõò êé áõôÞ èá ðÝóåé üðùò èá Ýðåöôå êé áõôü ôï óðßôé ôïõ
äéïéêçôÞ ôçò Èåóóáëßáò. ¼ðùò åßíáé ç åîùôåñéêÞ üøç ôïõ êôéñßïõ åßíáé êáé ôï
åóùôåñéêü ôïõ. Óôï ìðñïóôéíü äùìÜôéï, üðïõ ìáæåýïíôáé ïé õðçñÝôåò ìå ôïõò
Áñíáïýôçäåò,83 ôï îýëéíï ðÜôùìá ìüëéò êáé ìåôÜ âßáò èá åß÷å ðëõèåß êáìéÜ öïñÜ.
¼ìùò ôï ìåãÜëï óáëüíé, üðïõ ìå ðåñßìåíå ï ðáóÜò, Þôáí êáèáñüôåñï. Ìå äÝ÷ôç-
êå ìå ðïëý óåâáóìü, óôåêïýìåíïò êáé õðïêëéíüìåíïò åõñùðáúêÜ. ¼ôáí êáèßóáìå
üëïé äßðëá ôïõ, Üëëïò óôï óïöÜ,84 Üëëïò óôéò ðïëõèñüíåò, Üëëïò óôçí êáñÝêëá,
ôüôå ìáò Ýäùóáí óåñìðÝôé85 êáé Ýöåñáí ðßðåò ìå ìáêñéÜ ôóéìðïýêéá. ÁñíÞèçêá
ôï ìïõóïõëìáíéêü âïôÜíé, ôï ïðïßï êáé ï ðáóÜò äåí êáðíßæåé.
82. Ç ðëçñïöïñßá áõôÞ ôïõ ÏõóðÝíóêé åðéâåâáéþíåé ôïí Öáñìáêßäç ðïõ áíáöÝñåé ùò
÷ñüíï áíÝãåñóçò ôïõ ðáëéïý Áã. ÍéêïëÜïõ ôï 1857. Âë. Åð. Öáñìáêßäçò, ü.ð., ó. 27
83. Áñíáïýôçäåò} ïé Áëâáíïß óôá ôïõñêéêÜ, ïé ïðïßïé åäþ Þôáí Ýíïðëïé óôçí õðçñåóßá ôïõ
ðáóÜ ôçò ËÜñéóáò.
84. ÓïöÜò<ôïõñ. sofa} ÷áìçëüò êáíáðÝò.
85. ÓåñìðÝôé<ôïõñ. serbet} ãëõêü ðïôü.
258
Ìéëïýóáìå ãéá ôéò öõëÝò ðïõ ìÝíïõí óôç Óõñßá, ôïõò Ìáñùíßôåò, ôïõò Äñïý-
æïõò, ôïõò Áóóýñéïõò åðåéäÞ ï ðáóÜò åß÷å âñåèåß ó´ áõôÞ ôç ÷þñá. Ôïõ åêèåßá-
óá ôçí ïìïñöéÜ ôçò Èåóóáëßáò, ôï õãéÝò êëßìá ôçò, ôçí åõöïñßá êáé ôçí åõðï-
ñßá ôùí êáôïßêùí. ÐáñáäÝ÷ôçêá ôçí êÜðïéá ïìïéüôçôÜ ôçò ìå ôç Ñùóßá, ðïõ ìïõ
èýìéóáí ôï ÷éüíé, ïé ãåñáíïß êáé ïé êïõñïýíåò. ÊïëÜêåõá ôï ôïõñêéêü öéëüôéìï
ëÝãïíôáò üôé êáôÜ ôï äéÜóôçìá ôùí åðáíåéëçììÝíùí ìïõ ôáîéäéþí óôéò ðåñéï÷Ýò
ôïõ ðáôéóÜ÷86 ðïõèåíÜ êáíåßò äåí ìå áäßêçóå ðïôÝ, ïýôå ìå ðñÜîåéò, ïýôå ìå ëüãéá
(êé áõôü åßíáé áëÞèåéá!). ¸ëåãá üôé ôáîéäåýù óôç Èåóóáëßá ùò áñ÷áéïëüãïò,
éóôïñéêüò, ðïéçôÞò, öéëüóïöïò êáé éåñÝáò ôïõ ¾øéóôïõ Èåïý, ñïõöþíôáò ôï ôóÜé
ðïõ áãÜðçóå ï ðáóÜò üôáí æïýóå áé÷ìÜëùôïò óôçí Ïäçóóü. Ìáãåõüìïõí óôçí
éäÝá üôé èá äù ôá èáõìÜóéá ÌåôÝùñá êáé ôç ãïçôåõôéêÞ êïéëÜäá ôùí Ôåìðþí
êáé èá áíåâþ óôçí êïñõöÞ ôïõ Ïëýìðïõ, üðïõ äåí öõóïýí ïé Üíåìïé êáé äåí
êáßåé ï Þëéïò. ÃåíéêÜ, ðñïóðáèïýóá íá ãïçôåýóù ôïí ðáóÜ êáé ìå ôá ëüãéá êáé
ìå ôï âëÝììá êáé ìå ôï ÷áìüãåëï, ãéá íá ìçí ìå õðïðôåõèåß ãéá ðïëéôéêÞ êáôá-
óêïðåßá, êáé ôåëéêÜ ôïí ðáñáêÜëåóá íá ìïõ äþóåé Ýíáí ïäçãü ìÝ÷ñé ôá ÌåôÝ-
ùñá. «Èá óôåßëù ìáæß óáò ÷ùñïöýëáêåò. Áõôïß ìðïñïýí íá óáò öõëÜíå óå üëç ôç
äéÜñêåéá ôïõ ôáîéäéïý óáò åäþ} ìåßíåôå Þóõ÷ïò» åßðå, óößããïíôÜò ìïõ ôï ÷Ýñé. Ôïí
åõ÷áñßóôçóá êáé ôïí áðï÷áéñÝôçóá óïâáñÜ. Îåðñïâïäþíôáò ìå, ìÝ÷ñé ôçí ðüñôá
ôïõ äùìáôßïõ, ìïõ ðñüôåéíå íá åðéóêåöôþ ôïí êïæÜêï ðñïúóôÜìåíï Óáäßê ðáóÜ, ôïí
Ðïëùíü Ôóáúêüöóêõ, áëëÜ áðÜíôçóá áñíçôéêÜ: «Ôþñá åßíáé áñãÜ êáé äåí èá åðé-
èõìïýóá íá ôïí åíï÷ëÞóù» åßðá.
Ï Ìå÷ìÝô Áóßæ ðáóÜò Ý÷åé áíÜóôçìá, ðÜ÷ïò, êüêêéíï êáé ëåõêü ðñüóùðï, åßíáé
åõãåíéêüò êáé êáëüò, áëëÜ íùèñüò. ÌéëÜåé ãáëëéêÜ êáé áíÞêåé óôïí êýêëï åêåß-
íï ôùí Ôïýñêùí ðïõ áðïöåýãïõí ôïí åêóõã÷ñïíéóìü óôçí ïðéóèïäñïìéêÞ ôïõò áõôï-
êñáôïñßá.
Óôï óðßôé ôïõ ê. ËáæÜñïõ ìå ðåñßìåíå Ýíáò ¸ëëçíáò, ãåííçìÝíïò óôçí ðåñéï÷Þ
ôùí ÁãñÜöùí ôçò Èåóóáëßáò, êáé ìïõ Ýäåéîå ôï ãíÞóéï Ýããñáöï ôïõ ôóÜñïõ Áëå-
îßïõ Ìé÷áÞëïâéôò, ðáñá÷ùñçìÝíï óôç ÌïíÞ ôçò Ñåíôßíáò,87 óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ËÜñé-
óáò, óôï üíïìá ôïõ áñ÷éìáíäñßôç Ôéìüèåïõ êáé ôçò áäåëöüôçôáò, óôéò 31 ÌáÀïõ
ôïõ 7155 (1647).88 Ìïõ áíáêïßíùóå üôé ïé ìïíá÷ïß áõôÞò ôçò ìïíÞò, åðåéäÞ ïé óõí-
èÞêåò Þôáí äýóêïëåò, óôáìÜôçóáí áðü êáéñü íá ðçãáßíïõí óôç Ìüó÷á ãéá åèå-
ëïíôéêÝò äùñåÝò, êÜèå äÝêá ÷ñüíéá üðùò Þôáí ãñáììÝíï óôï Ýããñáöï, êáé ìå ñþôç-
óå áí èá ìðïñïýóáí, ìå ôçí éó÷ý áõôïý, íá ëÜâïõí ôþñá êÜðïéá åðé÷ïñÞãçóç
áðü ôç Ñùóßá êáé, áí åßíáé äõíáôü, êáìßá åéêüíá. Ôïõ áðÜíôçóá üôé üëïé ïé
êõâåñíÞôåò ìáò, ï Ýíáò ìåôÜ ôïí Üëëï, óÝâïíôáé êáé åêðëçñþíïõí ôçí èÝëçóç ôùí
86. ÐáôéóÜ÷<ðåñó. padshah} óïõëôÜíïò, âáóéëéÜò.

87. Ï ÏõóðÝíóêé äåí èõìüôáí êáëÜ ôï üíïìá ôïõ ïéêéóìïý êáé Ýãñáøå Ñåíôßóêé, áíôß
Ñåíôßíá.
88. Ç ÌïíÞ ôçò Ñåíôßíáò áíáêáéíßóèçêå ôï Ýôïò æñìç´ (1640). Êáèþò ôï Ýããñáöï ôïõ ôóÜ-
ñïõ Áëåîßïõ Ìé÷áÞëïâéôò åêäüèçêå ôï 1647 áíôéëáìâáíüìáóôå üôé ïé ìïíá÷ïß êáôÝöõãáí óôç
Ñùóßá ãéá íá åîïéêïíïìÞóïõí ÷ñÞìáôá ãéá ôéò ïéêïäïìéêÝò äñáóôçñéüôçôÝò ôïõò.
259
Ýíäïîùí ðñïãüíùí ôïõò êáé ãé´ áõôü ìðïñïýí ôþñá Þ üðïôå åðéèõìïýí íá ëÜâïõí
íüìéìç åðé÷ïñÞãçóç áðü ôç Ñùóßá. Èá ðñÝðåé, üìùò, ï çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò ôçò
Ñåíôßíáò íá ðáñïõóéÜóåé ðñïóùðéêÜ áõôü ôï ãíÞóéï Ýããñáöï óôç Ðñåóâåßá ìáò
óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç89 êáé íá ôçò æçôÞóåé íá ìåóïëáâÞóåé þóôå ç ìïíÞ íá
ëÜâåé ôéò åèåëïíôéêÝò äùñåÝò ðïõ Ýðñåðå íá ðÜñåé áðü ôï 1825 Þ ôï 1833, 30 ñïý-
âëéá ãéá êÜèå ÷ñüíï. ÌåôÜ ìðïñåß íá æçôÞóåé íá åðéôñÝðåôáé óôïõò ðáôÝñåò90 ôçò
ìïíÞò íá ðçãáßíïõí óôç Ìüó÷á ãéá íá ìáæåýïõí ôéò åèåëïíôéêÝò äùñåÝò. Ï ¸ëëç-
íáò, áêïýãïíôáò ôçí áðÜíôçóÞ ìïõ, åßðå üôé èá áëëçëïãñáöÞóåé ìå ôïí çãïýìåíï
êáé èá ôïí óõìâïõëÝøåé íá óõíáíôçèåß ìáæß ìïõ óôá ÌåôÝùñá. ¸öõãå êáé áðï-
êïéìÞèçêá âáñéÜ.
89. Ç ÌïíÞ ôçò Ñåíôßíáò Þëèå óå åðáöÞ ìå ôçí Ðñåóâåßá ôçò Ñùóßáò óôçí Êùíóôáíôé-
íïýðïëç ìÝóù ôïõ Ðáôñéáñ÷åßïõ, óôéò 6.1.1861. Âë. Êáëßííéêïò ÄåëéêÜíçò, Ðáôñéáñ÷éêÜ
Ýããñáöá, Êùíóôáíôéíïýðïëéò 1905, ô. 3, 265} Ê. ÊáíÝëëïò, Ôï ìïíáóôÞñé êáé ïé åêêëçóßåò ôçò
Ñåíôßíáò, ÁèÞíá 1993, 16 (üðïõ äéïñèùôÝï ôï 1852 óå 1861)} Ãåþñ. Ïéêïíüìïõ, Ç Ñåíôßíá ôùí
ÁãñÜöùí êáé ôá âõæáíôéíÜ ôçò ìíçìåßá, [ÁèÞíá, ÷.÷.], ó. 34.
90. Ï ÏõóðÝíóêé, áìÝóùò ðáñáðÜíù, êÜíåé ëüãï ãéá åðßóêåøç ôùí ìïíá÷þí óôç Ñùóßá
êÜèå äÝêá ÷ñüíéá, åíþ ï Ê. ÊáíÝëëïò (ü.ð., ó. 16) êÜèå ÷ñüíï êáé ï Ãåþñ. Ïéêïíüìïõ (ü.ð.,
ó. 34) êÜèå äýï ÷ñüíéá, ðáñáðÝìðïíôáò óôïí Êáëëßíéêï ÄåëéêÜíç (ü.ð., ó. 265).
260
PORF. USPENSKIJ
ÐÅÑÉÇÃÇÓÇ ÓÔÉÓ ÌÏÍÅÓ ÔÙÍ ÌÅÔÅÙÑÙÍ

ÔÏ 1859
ÌåôÜöñáóç áðü ôá ñþóéêá
ÅËËÇ ÓÔ. ×ÑÉÓÔÏÕËÁ
ÊÅÖÁËÁÉÏ ÅÊÔÏ
ÁÐÏ ÔÇ ËÁÑÉÓÁ ÓÔÉÓ ÌÏÍÅÓ ÔÙÍ ÌÅÔÅÙÑÙÍ

ÓÔÇÍ ÅÓÔÉÁÉÙÔÉÄÁ ÔÇÓ ÈÅÓÓÁËÉÁÓ
ÄåõôÝñá, 6.4.1859
Íùñßò ôï ðñùß Ýöèáóå óôá ÷Ýñéá ìïõ Ýíá ìðïõãéïõñíôß áðü ôïí Áæßæ ðáóÜ,
äçëáäÞ ìßá äéáôáãÞ ôïõ ãéá íá ìå äå÷èïýí üëïé ïé ôïðéêïß Üñ÷ïíôåò êáé ïé
êÜôïéêïé ôçò ðåñéï÷Þò ôçò ËÜñéóáò. Ôï íÝï áõôü ìïõ ôï ìåôÝöåñáí äýï Ýöéð-
ðïé êáâÜóçäåò,1 ï Íáæßö êáé ï Áìðíôß, ôïõò ïðïßïõò Ýóôåéëå ï ðáóÜò ãéá íá ìå
óõíïäåýóïõí êáé ðñïóôáôåýóïõí óôï ôáîßäé ìïõ. Åõ÷áñßóôçóá, ãéá ìßá öïñÜ
áêüìá, ôïí óþöñïíá ðáóÜ ìÝóù ôïõ åðéôåôñáììÝíïõ áîéùìáôïý÷ïõ ôïõ.
Åõèýò áìÝóùò, ï ðÜíôá åðéäÝîéïò ðáôÞñ Íßêùíáò âÜëèçêå íá êÜíåé üëåò ôéò
áðáñáßôçôåò ðñïåôïéìáóßåò ãéá ôçí åðéêåßìåíç ðïñåßá ìáò. ¼ìùò, ï Ìß÷ïò, ï
âëá÷üöùíïò ïäçãüò ìïõ, Üñãçóå íá ìáò öÝñåé äõíáôÜ ìïõëÜñéá, ôá ïðïßá èá
ìåôÝöåñáí ìå áóöÜëåéá åìÜò êáé ôá ðñÜãìáôÜ ìáò. Áõôü, üìùò, ôï áíáðÜíôå-
÷ï åìðüäéï ìïý âãÞêå óå êáëü. ×Üñç ó´ áõôÞ ôçí ìéêñÞ êáèõóôÝñçóç ðñüëá-
âá íá áñ÷ßóù ôçí Ýñåõíá åíüò áíôéêåéìÝíïõ ãéá ôï ïðïßï ïé ãíþóåéò ìïõ äåí
Þôáí áðëþò ðåñéïñéóìÝíåò, áëëÜ ïé èýñåò ôïõ ìõáëïý ìïõ Þôáí ó÷åäüí óöáëé-
óìÝíåò áðü ôï óêïôÜäé ôçò Üãíïéáò. Íá ãéá ôé ðñüêåéôáé:
¸íáò áãéïñåßôçò éåñïìüíá÷ïò, ãíùóôüò ìå ôï üíïìá Äéïíýóéïò2 ðïõ êáôáãüôáí
áðü ôïí ÖïõñíÜ,3 ðåñéäéáâáßíïíôáò ôá óýíïñá ôçò Èåóóáëßáò êáé ôçò ÅëëÜäáò,
êÜðïõ óôá âïõíÜ ôùí ÁãñÜöùí óõíÝôáîå, óôç íåïåëëçíéêÞ ãëþóóá, Ýíá åîáß-
óéï åã÷åéñßäéï ó÷åôéêÜ ìå ôéò ôïé÷ïãñáößåò ôùí íáþí.4 Áõôü ôï ìåôÝöñáóå ï
Didron5 óôá ãáëëéêÜ êáé ðñïóöÜôùò åêäüèçêå óôï Ðáñßóé. Åíôïýôïéò êáíÝíáò
1. ÊáâÜóçò<ôïõñ. kavas} öñïõñüò.

2. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ãíùóôü Äéïíýóéï ôïí åê ÖïõñíÜ.
3. ÖïõñíÜò} ïéêéóìüò ôçò Åõñõôáíßáò, óôá äõôéêÜ ôçò Ñåíôßíáò.
4. Ðñüêåéôáé ãéá ôï ãíùóôü Ýñãï ôïõ Äéïíõóßïõ, Åñìçíåßá ôùí ÆùãñÜöùí.
5. Ï Didron âñÞêå óôï êåëß ôïõ Äéïíõóßïõ, óôéò ÊáñõÝò ôïõ Áã. ¼ñïõò, ôï ðñþôï ÷åé-
ñüãñáöï ôçò Åñìçíåßáò ôùí ÆùãñÜöùí. Âë. Ê. È. ÄçìáñÜò, ÉóôïñéêÜ Öñïíôßóìáôá, Á´. Ï
Äéáöùôéóìüò êáé ôï êïñýöùìÜ ôïõ, «Ðïñåßá», ÁèÞíá 1992, 27.
261
óôçí ÁèÞíá äåí ãíþñéæå ãéá íá ìïõ ðåé äõï ëüãéá áîéüðéóôá ãé´ áõôüí ôïí
ìïíá÷ü, ãéá ôçí åðï÷Þ ðïõ Ýæçóå6 êáé óõíÝôáîå7 ôï Ýñãï ôïõ. Ç áëÞèåéá, âåâáß-
ùò, åßíáé üôé ï éåñüò áãéïãñÜöïò ðáôÞñ ÌáêÜñéïò, âáóéæüìåíïò óôéò ðñïöïñé-
êÝò ìáñôõñßåò ôïý äáóêÜëïõ óôçí áãéïãñáößá, ìïõ åß÷å ðåé üôé ï Äéïíýóéïò åß÷å
ìáñôõñÞóåé óôá 1713.8 Ôá ëüãéá ôïõ, üìùò, áðáéôïýí ïðùóäÞðïôå äéáóôáýñùóç
ãéá íá èåùñçèïýí Ýãêõñá.
Ï êáëýôåñïò ôñüðïò ãéá íá ãßíåé áõôü èá Þôáí íá ôáîéäÝøù ìÝ÷ñé ôç ãåíÝ-
ôåéñá (ÖïõñíÜ) ôïõ óõããñáöÝá-áãéïãñÜöïõ. Äõóôõ÷þò, üìùò, Þôáí áäýíáôï íá
âñåèþ óôá ìÝñç áõôÜ äéüôé ï ÖïõñíÜò ìðïñåß íá áíÞêåé óôï åëëçíéêü êñÜôïò8á
êáé åãþ äåí åß÷á äçëþóåé ôï ìÝñïò áõôü, óôï äéáâáôÞñéü ìïõ, ùò åðéèõìçôü
ðñïóäéïñéóìü. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, óêÝöèçêá ðùò ìßá êáëÞ ëýóç èá Þôáí íá
óõæçôÞóù ãéá ôï èÝìá ðïõ ìå áðáó÷ïëïýóå ìå ôïõò ñþóïõò áíôéðñïóþðïõò óôçí
ðåñéï÷Þ êáé íá æçôÞóù íá ìå êáèïäçãÞóïõí óùóôÜ þóôå íá ðñáãìáôïðïéÞóù
ôçí åðéèõìßá ìïõ. Ôï ìõáëü ìïõ öùôßóèçêå ìüíï ìå ôçí éäÝá üôé èá óõíáíôïýóá
êÜðïéïí áîéïóÝâáóôï ¸ëëçíá áðü ôïí ÖïõñíÜ Þ áðü êÜðïéï ãåéôïíéêü ÷ùñéü.
Êáé áí êáé áõôüò äåí ãíþñéæå ôßðïôá ãéá ôçí ôáõôüôçôá êáé ôçí éóôïñßá ôïý
áíèñþðïõ ðïõ áíáæçôïýóá, èá ìðïñïýóá íá åðéêïéíùíÞóù, ìå áëëçëïãñáößá, ìå
êÜðïéïõò ãíùóôïýò ôïõ êáé íá æçôÞóù ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ðáôÝñá Äéïíýóéï.
Ç åßäçóç ôçò íÝáò áðáó÷üëçóçò, ìå ôçí ïðïßá åß÷á êáôáðéáóèåß, äåí Üñãçóå
íá öèÜóåé óôá áöôéÜ ôïõ Ãñçãïñßïõ ËáæÜñïõ,9 ï ïðïßïò Ýóôåéëå áìÝóùò ôïí
êáâÜóç (öñïõñü) íá âñåé êáé íá ïäçãÞóåé óå ìÝíá Ýíáí Ýìðïñï, áðü ôïí Öïõñ-
íÜ, ðïõ ãíþñéæå. Ï êáëåóìÝíïò ôïõ äåí Üñãçóå êáèüëïõ íá öáíåß. Ìüëéò ôïí
óõíÜíôçóá, ÷ùñßò êáèõóôÝñçóç, ôïõ åîÞãçóá áìÝóùò ôßíïò ôá ß÷íç áíáæçôïýóá.
Ïé åñùôÞóåéò ìïõ äéáäÝ÷ïíôáí, áêáôÜðáõóôá, ç ìßá ôçí Üëëç, ó÷åôéêÜ ìå ü,ôé
ãíþñéæå Þ èá ìðïñïýóå íá ìÜèåé ãéá ëïãáñéáóìü ìïõ, üóïí áöïñÜ ôïí Äéïíý-
óéï êáé ôçí ðáôñßäá ôïõ. Ç åéëéêñéíÞò õðüó÷åóÞ ôïõ üôé èá ðñáãìáôïðïéÞóåé
ôçí ðáñÜêëçóÞ ìïõ êáé èá ìïõ ìåôáöÝñåé üóï ðåñéóóüôåñá ìðïñïýóå, ìå ÷áñï-
ðïßçóå ôüóï ðïõ áíá÷þñçóá ðñüèõìá ãéá ôï ôáîßäé ìïõ, áöïý âåâáßùò áðï÷áé-
ñÝôçóá ðñþôá ôïí êáëïêÜãáèï íïéêïêýñç êáé åõ÷Þèçêá ÷ßëéá êáëÜ ãéá ôçí
êáëÞ ïéêïãÝíåéÜ ôïõ. Äåí ðáñÝëåéøá, üìùò, íá äïîÜóù ôçí Á. Ì. ôïí ëåõêü
ôóÜñï, ðïõ åß÷å ìåñéìíÞóåé þóôå ç åêðñïóþðåõóÞ ìáò, óå ìßá ÷þñá ôüóï ìáêñé-
íÞ áðü ôç Ñùóßá, íá ãßíåôáé áðü éêáíïýò êáé äñáóôÞñéïõò áíèñþðïõò. Ôï Ýñãï
ôïõò, ìÜëéóôá, äåí Þôáí ïöÝëéìï ìüíï óôá ðïëéôéêÜ êáé ïéêïíïìéêÜ æçôÞìáôá
áëëÜ êáé óôçí åðéóôÞìç, óôéò ôÝ÷íåò êáé ãåíéêüôåñá óôç ãíþóç.
Ç þñá Þôáí 3:30 ì.ì. êáé ôï ìéêñü ìáò êáñáâÜíé Þôáí Þäç Ýôïéìï ãéá áíá-
6. Ï Äéïíýóéïò Ýæçóå ôçí ðåñßïäï ci. 1670-ìåôÜ ôï 1774. Âë. Ê. È. ÄçìáñÜò, ü.ð., ó.
24, 28.
7. Ôï Ýñãï ôïõ ôï óõíÝèåóå ôçí ðåñßïäï 1733-1744. Âë. Ê. È. ÄçìáñÜò, ü.ð., ó. 28.
8. Ï Äéïíýóéïò äåí ìáñôýñçóå óôá 1713. ÐÝèáíå ìÜëëïí óôï ÖïõñíÜ, ìåôÜ ôï 1744.
Âë. Ê. È. ÄçìáñÜò, ü.ð., ó. 28.
8á. ÐñÜãìáôé, ï ÖïõñíÜò áíÞêå óôï åëëçíéêü êñÜôïò Þäç áðü ôï 1830.
9. ¹ôáí ï ðñüîåíïò ôçò Ñùóßáò óôç ËÜñéóá. Âë. ôç óçìåßùóç 57 ôïõ 5ïõ êåöáëáßïõ.
262
÷þñçóç êáé óáí ðåñÞöáíç ÷Þíá, ç ïðïßá ôåíôþíåé êáé áðëþíåé ôá öôåñÜ ôçò,
Üñ÷éóå íá äéáó÷ßæåé ãñÞãïñá ôçí ðüëç. ÅðéêåöáëÞò âñéóêüôáí ï Áëâáíüò
Áìðíôß, êáâÜëá óå Ýíá ïëüëåõêï Üëïãï ðïõ åß÷å åîáóêçèåß êáé óôåêüôáí üñèéï,
óôçñéæüìåíï óôá ðßóù ðüäéá ôïõ, óôï Üêïõóìá ôïõ ïíüìáôïò ôïõ ÁëëÜ÷! Ðßóù
ôïõ áêïëïõèïýóå ï Íáæßö, ï ãÝñïò Ôïýñêïò áðü ôçí Ðåëïðüííçóï. Êáé ïé äýï
Þôáí áñìáôùìÝíïé ìå ðéóôüëåò êáé ãéáôáãÜíéá. Êáèþò åîÞëèáìå áðü ôç ËÜñé-
óá, âÜëèçêá íá ðáñáôçñþ ôïí åðáñ÷éáêü äñüìï ðïõ äéáâáßíáìå, áöÞíïíôáò
ðßóù ôç ìåãÜëç ðüëç. Ðüóï ðáíïìïéüôõðïò ìïõ öáéíüôáí, óå üðïéá ðëåõñÜ ôïõ
êé áí Ýðåöôáí ôá ìÜôéá ìïõ! ¸âëåðá Üëïãá íá óÝñíïõí Üìáîåò ìå êáôåýèõí-
óç ðñïò ôá Ôñßêáëá. Óå êáìßá ðëåõñÜ ôïõ äñüìïõ äåí õðÞñ÷áí áãñïéêßåò} ç
âëÜóôçóç Þôáí ðåíé÷ñüôáôç êáé üóï ãéá êáñðïöüñá äÝíôñá ïýôå ëüãïò íá ãßíå-
ôáé. ÊïõñÜóôçêá áðü ôçí ìïíïôïíßá Üëëïôå ôçò êáëëéåñãçìÝíçò ãçò êáé Üëëï-
ôå ôùí ïëüãõìíùí åðßðåäùí ìåñþí ðïõ åðáíáëáìâÜíïíôáí äéáñêþò.
Åß÷áìå äéáíýóåé ãýñù óôá ðÝíôå âÝñôóéá10 áðü ôç ËÜñéóá üôáí áíôéêñýóáìå
Ýíá ðåñßôå÷íï Üíïéãìá ôçò ãçò üðïõ, åðéôÝëïõò, åß÷áìå ôçí ôý÷ç íá èáõìÜóïõ-
ìå ôï ó÷åôéêþò ìéêñü áëëÜ êáôáðñÜóéíï äÜóïò ðïõ êÜëõðôå ôéò ü÷èåò ôïõ
Ðçíåéïý.11 Ôï åõëïãçìÝíï áõôü ðïôÜìé Ý÷åé ôç ìáãéêÞ éêáíüôçôá íá óõíôñï-
öåýåé ôïí ôáîéäéþôç ÷ùñßò íá ãßíåôáé áíôéëçðôü áðü áõôüí. Ó´ áõôü, ìÜëëïí,
ïöåßëåôáé ôï ãåãïíüò üôé áíôéëçöèÞêáìå ôçí ðáñïõóßá ôïõ áöïý åß÷áí ðåñÜóåé
ôñåéò, ó÷åäüí, þñåò áðü ôç óôéãìÞ ðïõ áöÞóáìå ôç ËÜñéóá. Äåí Üñãçóå íá
öèÜóåé ç þñá ðïõ Ýðñåðå íá ôï äéáó÷ßóïõìå ãéá íá ðåñÜóïõìå áðü ôçí Ðåëá-
óãéþôéäá12 óôçí Åóôéáéþôéäá.13 Ç äéÜâáóç ôïõ Ðçíåéïý õðÞñîå áñêåôÜ äýóêï-
ëç. Áöéððåýóáìå, åðéìåßíáìå áñêåôÜ êáé ôåëéêÜ êáôáöÝñáìå íá äéÝëèïõìå ðåñ-
íþíôáò ìÝóá áðü Ýíá ðáñáêëÜäé ôïõ.14 Ðüóá ðñÜãìáôá èá ìðïñïýóá, óô´ áëÞ-
èåéá, íá ðù ãé´ áõôü ôï èåóóáëéêü ðïôÜìé! Ïé ü÷èåò ôïõ åßíáé øçëÝò êáé êñç-
ìíþäåéò êáé ç êïßôç ôïõ öèÜíåé ôï ëéãüôåñï ôéò 12 óÜæéíåò.15 ¼óï ãéá ôï âÜèïò
ôïõ Ýöèáíå, óßãïõñá, äýï öïñÝò ôï áíÜóôçìá ôïõ ìÝóïõ áíèñþðïõ. Ôá íåñÜ ôïý
Ðçíåéïý Þôáí ðëïýóéá óå êÜèå ëïãÞò øÜñéá, áëëÜ öáßíïíôáí áñêåôÜ èïëÜ, ëåò
êáé åß÷å ñßîåé êÜðïéïò ìÝóá ó´ áõôÜ áñêåôÞ óôÜ÷ôç.
¸äùóá óôïõò âáñêÜñçäåò,16 ðïõ ìáò ðÝñáóáí ìÝóá áðü ôïí ðïôáìü, êÜìðïóá
ãñüóéá ãéá ôïí êüðï ôïõò êáé, áöïý áäåéÜóáìå ôéò âÜñêåò ôïõò áðü ôá ðñÜã-
10. Ôï âÝñôóé Ý÷åé 4,06 ÷ëì. ÅðïìÝíùò ôá 5 âÝñôóéá áíôéóôïé÷ïýí óå 20,30 ÷ëì.
11. Ðñüêåéôáé ãéá ôá ÓôåíÜ ôïõ Êáëáìáêßïõ, äßðëá óôï ÷ùñéü ÁìõãäáëÝá, ìÝóù ôùí
ïðïßùí ï Ðçíåéüò åéóÝñ÷åôáé óôçí ðåäéÜäá ôçò ËÜñéóáò.
12. Ðåëáóãéþôéäá} ç ðåñéï÷Þ ôçò ËÜñéóáò êáé ôïõ Âåëåóôßíïõ óôçí Áñ÷áéüôçôá.
13. Åóôéáéþôéäá} ç ðåñéï÷Þ ôùí ÔñéêÜëùí óôçí Áñ÷áéüôçôá.
14. Ï Ðçíåéüò ÷ùñßæåôáé óå äýï ôìÞìáôá êïíôÜ óôçí ÁìõãäáëÝá. Ôï ìÝñïò áõôü ëÝãå-
ôáé Ðüñïò êáé ïé ÷ùñéêïß ðåñíïýí áðÝíáíôé, ðñïò ôçí ðëåõñÜ ôïõ ÔõñíÜâïõ, üôáí ôï ðïôÜ-
ìé äåí Ý÷åé ðïëý íåñü. Áðü ôïí Ðüñï äéÞëèáí ôá æþá åíþ ïé Üíèñùðïé ðÝñáóáí áðÝíá-
íôé ìå ôï êáñÜâé-ðñü÷åéñï ðïñèìåßï ðïõ õðÞñ÷å ëßãï ðáñáðÜíù. Âë. êáé ôç óçìåßùóç 16.
15. Ïé 12 óÜæéíåò éóïäõíáìïýí ìå 25,56 ì.
16. Ôï êáñÜâé-ðïñèìåßï âñéóêüôáí áêñéâþò áðÝíáíôé áðü ôïí ïéêéóìü ÁìõãäáëÝá (ôüôå
Ãïýíéôóá), üðïõ ôï ðïôÜìé åßíáé âáèý. Ôçí ðëçñïöïñßá ïöåßëïõìå óôïí ê. ÓôÜìï ÃñáììÝ-
íï ðïõ êáôÜãåôáé áðü ôçí ÁìõãäáëÝá.
263
Åéê. 1. Ôá åñåßðéá ôïõ ðÝôñéíïõ õäñáãùãåßïõ ôïõ ÂåëÞ ðáóÜ (1812-1819)
óôïí Ðçíåéü, áðÝíáíôé áðü ôçí ÁìõãäáëÝá. (Ç öùôïãñáößá, ôïõ 1990, üðùò
êáé ç åðüìåíç åßíáé ôïõ ÓôÜìïõ ÃñáììÝíïõ).
264
ìáôÜ ìáò, ôïõò ñþôçóá: Óôï äñüìï áðü ôç ËÜñéóá ðñïò ôá åäþ óõíÜíôçóá
êÜðïéåò ñç÷Ýò ëáêïýâåò ðïõ åß÷áí íåñü üìïéï ìå ôïõ ðïôáìïý. Åßíáé ôõ÷áßï áõôü
Þ ìÞðùò åîõðçñåôåß êÜðïéï óêïðü; Áõôïß áðïêñßèçêáí ÷ùñßò äéóôáãìü êáé ìïõ
åßðáí üôé «äåí ðÝñáóå ðïëýò êáéñüò áðü ôüôå ðïõ êÜðïéïò ðáóÜò17 áðïöÜóéóå
íá èÝóåé õðü ôïí Ýëåã÷ü ôïõ ôï íåñü ôïõ ðïôáìïý. Ãéá ôïí óêïðü áõôü Ýêáíå
êÜìðïóåò ëáêïýâåò êïíôÜ óôç ËÜñéóá ãéá íá óõãêåíôñþíåé ó´ áõôÝò ôï íåñü.
Êáôáóêåýáóå, ìÜëéóôá, Ýíá ìåãÜëï ìç÷Üíçìá, ôï ïðïßï èá Ýðáéñíå ôï íåñü ôïõ
ðïôáìïý, êáèþò êáé Ýíá óýóôçìá ðÝôñéíïõ õäñáãùãåßïõ ôï ïðïßï êáôÝëçãå óôéò
óêáììÝíåò ëáêïýâåò. Ìßá üìùò áíáðÜíôå÷ç êáôåâáóéÜ ðëçììýñéóå ôá ðÜíôá êé
Ýôóé ìáôáßùóå ôï ðáíïýñãï ó÷Ýäéï ôïõ ðáóÜ. ¾óôåñá áðü áõôü, ï ðáóÜò åãêá-
ôÝëåéøå ôá ìåãáëåðßâïëá ó÷ÝäéÜ ôïõ êáé áõôü ðïõ áðÝìåéíå ãéá íá èõìßæåé ôçí
áíïçóßá ôïõ åßíáé ìåñéêÝò ñç÷Ýò ëáêïýâåò, êáé ãýñù ôïõò åëÜ÷éóôïé óôõëïâÜ-
ôåò».18
Áðáíôþíôáò óôá üóá ìïõ äéçãÞèçêáí ãé´ áõôÞí ôçí éóôïñßá, áíáöþíçóá: Ïé
Ôïýñêïé äåí êáôïñèþíïõí ðïôÝ êÜôé ìå ôéò ðñÜîåéò ôïõò! Áöïý óêáñöÜëùóá
ôåëåõôáßïò óôçí áðüôïìç ü÷èç ôïõ ðïôáìïý, ðÝñáóá óôï ãåéôïíéêü ôóéöëßêé ôï
ïðïßï Üñ÷éæå ìå êÜìðïóåò ìïõñéÝò ãåìÜôåò ìåôáîïóêþëçêåò. Ðïëý êïíôÜ ôïõò
âñéóêüôáí Ýíá áðÝñéôôï åêêëçóÜêé êáé 3-4 óðéôÜêéá,19 óôá ïðïßá æïýóáí áãñü-
ôåò. Ïìïëïãþ ðùò ôï ôïðßï åêåß Þôáí áñêåôÜ Üãñéï êáé ôï êëßìá ðïõ åðéêñá-
ôïýóå âáñý.
¾óôåñá áðü ïëéãüëåðôç áíÜðáõëá, óôï ìÝñïò áõôü, ôï êáñáâÜíé ìáò îáíá-
ðÞñå ôç ìïñöÞ ôçò ÷Þíáò ðïõ ôåíôþíåôáé ãéá íá âñåèåß êáé ðÜëé óôïí ïõñá-
íü, êáé óõíå÷ßóáìå ôï ôáîßäé ìáò äéáó÷ßæïíôáò Üëëïôå åðßðåäá ÷ùñÜöéá, üðïõ
äïýëåõáí ôç ãç åñãÜôåò, êáé Üëëïôå ìáò ðëçóßáæå ç ðõêíÞ âëÜóôçóç ôùí äáóï-
óêåðþí ï÷èþí ôïõ Ðçíåéïý. Óýíôïìá, üìùò, óõíáíôÞóáìå ìßá éäáßôåñç ðáñáë-
ëáãÞ ôïõ èåóóáëéêïý ôïðßïõ. Äåí áñãÞóáìå íá âãïýìå óå ìßá ðëáôéÜ ðåäéÜäá
ðåñéóôïé÷éæüìåíç áðü óõíå÷Þ óåéñÜ ëüöùí,20 ïé ïðïßïé Þôáí áñêåôÜ ÷áìçëïß,
ïëüãõìíïé êáé ôï ãêñéæüìáõñï ÷ñþìá ôïõò åðÝôåéíå ôç ìåëáã÷ïëéêÞ äéÜèåóç ôïõ
ðñïçãïýìåíïõ ôïðßïõ. Óôïõò ðñüðïäåò ôùí ëüöùí ôï Ýäáöïò Þôáí áóâåóôïëéèéêü
êáé ç ðáíôåëÞò Ýëëåéøç êáëëéåñãÞóéìçò ãçò Ýäéíå ôçí åíôýðùóç ðùò óôï ÷þìá
áõôü äåí åß÷å ðáôÞóåé ðïôÝ áíèñþðéíï ðüäé. Ìïíáäéêü óçìÜäé æùÞò Ýäéíå ç
17. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÂåëÞ ðáóÜ, äéïéêçôÞ ôçò Èåóóáëßáò (1812-1819), ï ïðïßïò ó÷å-
äßáæå íá äçìéïõñãÞóåé Ýíá áñäåõôéêü óýóôçìá ãéá ôçí ðåäéÜäá áíÜìåóá óôïí Ôýñíáâï
êáé óôç ËÜñéóá.
18. Óþæïíôáé áêüìá ïé êïëüíåò ôïõ åíáÝñéïõ õäñáãùãåßïõ, áðÝíáíôé áðü ôçí Áìõãäá-
ëÝá. Áîéïðåñßåñãï åßíáé ôï ãåãïíüò üôé, ï ÏõóðÝíóêé, åíþ áíáöÝñåé ôïõò âáñêÜñçäåò, äåí
áíáöÝñåé êáèüëïõ ôï ÷ùñéü ôïõò.
19. Ç ðåñéï÷Þ áõôÞ, ðïõ áíÞêåé óôçí êôçìáôéêÞ ðåñéöÝñåéá ôïõ Äáìáóßïõ, áðÝ÷åé ãýñù
óôá 3 ÷ëì. áðü ôï óçìåßï ðïõ ðÝñáóáí ôïí Ðçíåéü. Ôá óðßôéá ðïõ åßäå ï ÏõóðÝíóêé Þôáí,
ìÜëëïí, áãñïéêßåò êáé ìáíôñéÜ êôçíïôñüöùí. Ôéò ðëçñïöïñßåò ïöåßëïõìå óôïõò áäåëöïýò
ÁèáíÜóéï êáé ÓôÜìï ÃñáììÝíï.
20. Ïé ëüöïé áõôïß åßíáé äåîéÜ ôïõ ÷ùñéïý ÐçíåéÜäá ìÝ÷ñé ôï ÆÜñêï.
265
÷ñùìáôéêÞ áíôßèåóç ðïõ äçìéïõñãïýóáí ôá êïðÜäéá ìå ôá ìáýñá ãßäéá êáé ôá
ïëüëåõêá ðñüâáôá, ôá ïðïßá âïóêïýóáí õðü ôçí åðßâëåøç ëéãïóôþí âïóêþí.
ÐáñáôÞñçóá ðùò óôï ìÝñïò áõôü ç êïßôç ôïõ Ðçíåéïý åß÷å áëëÜîåé êáé êõëïý-
óå ðëÝïí åëéêïåéäþò. ÁìÝóùò ç øõ÷Þ ìïõ ðëçììýñéóå ìå öùò, áíáëïãéæüìåíïò
ôç äýíáìç ôçò èåßáò Ðñüíïéáò. Áêüìá êáé ãéá ôïí ðïôáìü åß÷å ìåñéìíÞóåé ç
óïößá ôïõ Êõñßïõ, ðñïóäßäïíôáò óôçí êïßôç ôïõ éäéáßôåñïõò åëéãìïýò êáé äçìé-
ïõñãþíôáò áíÜãëõöåò ãùíßåò óôéò ü÷èåò ôïõ, áíáêüðôïíôáò Ýôóé ôç óõíå÷Þ ñïÞ
ôïõ êáé äéáôçñþíôáò Ýíáí óôáèåñü ñõèìü ðåñéïäéêÜ åðáíáëáìâáíüìåíï. ÅÜí ç
÷Üñç ôïõ äåí åß÷å öñïíôßóåé íá êõëÜ êáô´ áõôüí ôïí ôñüðï, ôï íåñü ôïõ ðïôá-
ìïý èá óðáôáëéüôáí Üóêïðá ñÝïíôáò ãïñãÜ êáé áóýììåôñá óå äéÜöïñåò êáôåõ-
èýíóåéò êáé ü÷é ðñïò üöåëïò ôïõ ôüðïõ.
Åéê. 2. ¢ëëï Ýíá ôìÞìá ôïõ ðÝôñéíïõ õäñáãùãåßïõ ôïõ ÂåëÞ ðáóÜ.
266
Åéê. 3. ÖõëÜêéï óôá ÓôåíÜ ôïõ Êáëáìáêßïõ, óôçí áñéóôåñÞ ü÷èç ôïõ Ðçíåéïý (äõôé-
êÜ ôçò ÁìõãäáëÝáò), ôï ïðïßï Ýëåã÷å ôçí ïäü ËÜñéóáò ÔñéêÜëùí ðñéí áðü ôï 1881.
(Ç öùôïãñáößá åßíáé ôïõ ÓôÜìïõ ÃñáììÝíïõ, 17.11.2002).
267
ÓÔÏ ÆÁÑÊÏ
ÂÞìá-âÞìá, ç åðßðåäç ìïñöÞ ôçò ðåäéÜäáò ëéãüóôåõå ïëïÝíá êáé ðåñéóóüôå-
ñï.Ìáæß ôçò Üñ÷éóå íá óâÞíåé, óéãÜ-óéãÜ, êáé ç ìÝñá. Ôï óïýñïõðï Ýöèáóå
öÝñíïíôáò ìáæß ôïõ êáé ôçí çóõ÷ßá ðïõ äéáäÝ÷åôáé ðÜíôïôå ôï âïõçôü ôçò ìÝñáò.
ÊñõììÝíï, êÜðïõ, ìÝóá óôïõò èÜìíïõò, ðïõ õðÞñ÷áí êáôÜ ìÞêïò ôçò êïßôçò ôïõ
Ðçíåéïý, ôï áçäüíé áêïõãüôáí ìüíï ôïõ íá áðï÷áéñåôÜ ìå ôï ôñáãïýäé ôïõ ôï
öùò ôïõ Þëéïõ êáé íá êáëùóïñßæåé ôï óêïôÜäé ôçò íý÷ôáò. ¾óôåñá óþðáóå êé
áõôü. Óôéò ðëáãéÝò ôùí ãõìíþí ëüöùí, óõíÝíï÷ïé ôçò íý÷ôáò ôá êïðÜäéá ôùí
ãéäïðñïâÜôùí çóý÷áóáí êáé áõôÜ ìå ôç óåéñÜ ôïõò. Ôåëåõôáßï áðÝìåéíå ôï ôñé-
æüíé íá ìáñôõñÜ, êåëáçäþíôáò, ôç óõíÝ÷åéá ôçò æùÞò áêüìá êé üôáí üëá åß÷áí
ðíéãåß ìÝóá óôï óêïôÜäé. ¹äç åß÷å óïõñïõðþóåé ãéá ôá êáëÜ. ¸óôåéëá ôïí
áëâáíü óõíïäïéðüñï ìïõ óôï ðëçóéÝóôåñï ÷ùñéü, óôï ÆÜñêï, íá åéäïðïéÞóåé ôïí
åðßóêïðï ó÷åôéêÜ ìå ôçí åðéêåßìåíç ÜöéîÞ ìáò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ. Ï êáâÜóçò
(öñïõñüò) ðñüóôáîå ôï Üëïãü ôïõ íá ôñÝîåé áíáöùíþíôáò ôï üíïìá ôïõ ÁëëÜ÷.
Ôï Üëïãï óçêþèçêå óôá ðßóù ðüäéá ôïõ êáé óå ëßãá ëåðôÜ åß÷å ÷áèåß ìå ôïí
êáâáëÜñç ôïõ ìÝóá óôç íý÷ôá ðáßñíïíôáò ôï äñüìï ôçò äåîéÜò ðëåõñÜò ôïõ ãåé-
ôïíéêïý ëüöïõ. ¼ìùò, êáé ïé õðüëïéðïé åðéóðåýóáìå ôçí ðïñåßá ìáò êáé ãýñù
óôéò 8:30 åß÷áìå Þäç ðåñÜóåé ôçí ßäéá ðëåõñÜ ôïõ ëüöïõ, ðßóù áðü ôçí ïðïßá
åß÷å ÷áèåß áñêåôÞ þñá ðñéí ï ðñïðïìðüò ìáò. ¾óôåñá áðü 30, ó÷åäüí, ëåðôÜ
óôáèåñÞò ðïñåßáò, êÜèéäñïé êáé áðïêáìùìÝíïé, öèÜóáìå åðéôÝëïõò óôï ðïëõðü-
èçôï íõ÷ôåñéíü êáôÜëõìÜ ìáò.
Ï åðßóêïðïò ¢íèéìïò21 ìå õðïäÝ÷èçêå óôï êåöáëüóêáëï ôïõ óðéôéïý ôïõ. Áöïý
ðñþôá áíôáëëÜîáìå ôïõò åèéìïôõðéêïýò ìåôáîý ôùí ÅëëÞíùí ÷áéñåôéóìïýò «"ïñß-
óôå» êáé «êáë[ùò ó[áò ç?õñáìåí», áíåâÞêáìå ôç óêÜëá ðïõ ìáò ïäÞãçóå óå ìéá
ìåãÜëç êÜìáñá, ìå óïöÜäåò êáëõììÝíïõò ìå îåèùñéáóìÝíç ôóü÷á. Áöïý êáèÞ-
óáìå, ðÞñá ðñþôïò ôïí ëüãï åîçãþíôáò óôïí Üãéï ðáôÝñá ôï óêïðü ôïõ ôáîéäé-
ïý ìïõ êáé äßíïíôáò ôéò áðáñáßôçôåò ðñïóùðéêÝò óõóôÜóåéò. Ï êáëüøõ÷ïò ïéêï-
äåóðüôçò Ýäåéîå íá ÷áßñåôáé éäéáéôÝñùò áðü ôïí åñ÷ïìü ìïõ êáé äåí ðáñÝëåéøå
íá åêöñÜóåé ôç ëýðç ôïõ ðïõ ôïí åðéóêÝöèçêá áðñïåéäïðïßçôá êáé äåí åß÷å óôç
äéÜèåóÞ ôïõ ÷ñüíï ãéá íá ðñïåôïéìáóèåß êáé íá ìáò öéëÝøåé êÜôé. Êáôüðéí ìïõ
ãíþñéóå ôçí ãåñüíôéóóá ðïõ æïýóå ìáæß ôïõ, ìßá õðÝñãçñç ìïíá÷Þ ç ïðïßá åß÷å
áíáëÜâåé, ðáñÜ ôçí çëéêßá ôçò, ôç ãåíéêÞ äéá÷åßñéóç ôïõ óðéôéïý. ÅðéðëÝïí
ãíþñéóá êáé ôçí åî áßìáôïò áíéøéÜ ôïõ åðéóêüðïõ, ç ïðïßá ðñïóöÜôùò åß÷å
÷çñÝøåé êé Ýìåíå êáé áõôÞ óå ôïýôï ôï óðßôé. Åðñüêåéôï ãéá Ýíá íåáñü, åýñù-
óôï êïñßôóé ìå ïëüëåõêï äÝñìá êáé äýï ÷áñéôùìÝíá ñïäïêüêêéíá ìÜãïõëá. Ïé
äýï ðõñüîáíèåò ðëåîïýäåò ôçò óôåöÜíùíáí ôï ðñüóùðü ôçò, êáèþò ôéò åß÷å óôå-
ñåþóåé øçëÜ óôï êåöÜëé ôçò, ëßãï ðéï ðÜíù áðü êåé ðïõ ôåëåßùíå ôï ìÝôùðü ôçò.
21. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ¢íèéìï Â´ (4.8.1839- ðñéí áðü ôéò 15.3.1860). Âë. Êþóôáò Óðá-
íüò, Ôá õðïìíÞìáôá åêëïãÞò Ýîé åðéóêüðùí ôïõ Ãáñäéêßïõ (1707-1860), Èåóóáëéêü Çìåñï-
ëüãéï, 26 (1994) 219-220.
268
Ïìïëïãþ ðùò äåí ìïõ öÜíçêå êáèüëïõ ðáñÜîåíï ðïõ åßäá áõôÝò ôéò äýï ãõíáß-
êåò óôï åðéóêïðåßï. Ãíùñßæù êáëÜ ðùò, óýìöùíá ìå ôïí ôñßôï êáôÜ óåéñÜ êáíü-
íá ôçò ÏéêïõìåíéêÞò Óõíüäïõ, åðéôñÝðåôáé óå êÜèå åðßóêïðï, ü÷é óå áðëü ìïíá-
÷ü, íá óõíôçñåß óôï óðßôé ôïõ ôç ìçôÝñá, ôçí áäåëöÞ Þ ôçí èåßá ôïõ êáèþò êáé
ïðïéïäÞðïôå ðñüóùðï èçëõêïý ãÝíïõò, ìå ôï ïðïßï äåí Ý÷åé óõíÜøåé âåâáßùò ôçí
ðáñáìéêñÞ ó÷Ýóç éäéáßôåñïõ åíäéáöÝñïíôïò. Åêôüò, üìùò, áðü áõôü Þìïõí Þäç
åíÞìåñïò üôé ïé Ýëëçíåò áñ÷éåñåßò åðéôñÝðïõí óôïí åáõôü ôïõò ìßá ôÝôïéïõ åßäïõò
èÝóç èåñáðüíôùí ôçò Åêêëçóßáò, ïé ïðïßïé, åíþ äéÜãïõí Üãáìï âßï, äåí õðï÷ñå-
ïýíôáé íá áêïëïõèïýí ôïõò áðüëõôïõò êáíüíåò ôçò æùÞò ôïõ ìïíá÷ïý.
ÊÜíïíôáò üëåò áõôÝò ôéò óêÝøåéò êáé áðáíôþíôáò, ôáõôü÷ñïíá, óôéò ãåíéêïý
åíäéáöÝñïíôïò åñùôÞóåéò ôïõ åðéóêüðïõ, æÞôçóá ðÜëé ôïí ëüãï ãéá íá ðÜñù ðëç-
ñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí åðáñ÷ßá,22 óôçí êåöáëÞ ôçò ïðïßáò âñéóêüôáí ç áãéü-
ôçôÜ ôïõ, ï ðáôÞñ ¢íèéìïò. Äõóôõ÷þò üìùò, áõôüò äåí ãíþñéæå íá ìïõ ðåé ðüôå
Ýöõãå ç åðéóêïðÞ áðü ôï Ãáñäßêé23 êáé åãêáôáóôÜèçêå óôï ÆÜñêï. ¼ìùò, áíôß
ãé´ áõôü, ìïõ ÷Üñéóå Üëëåò áêñéâåßò ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ôüðï ôïõ.
¸ìáèá, ëïéðüí, ðùò ç ÅðéóêïðÞ ôïõ Ãáñäéêßïõ áðïôåëïýíôáí áðü 12 ïéêéóìïýò24
ïé ïðïßïé áðÝ÷ïõí ìåôáîý ôïõò Ýíá, ðåñßðïõ, ôÝôáñôï ôçò þñáò Þ ôï ðïëý ìéóÞ
þñá ðïñåßá. ÌïíáäéêÞ åîáßñåóç áðïôåëïýóå Ýíáò áñêåôÜ áðïìáêñõóìÝíïò ïéêé-
óìüò25 ðïõ áðÝ÷åé áðü ôçí åðéóêïðÞ ôÝóóåñåò, ó÷åäüí, þñåò. ÓõíïëéêÜ óôïõò ïéêé-
óìïýò ôçò åðéóêïðÞò õðïëïãéæüôáí üôé õðÞñ÷áí ãýñù óôá 600 óðßôéá óôá ïðïßá
æïýóáí 3.000 Üôïìá.
ÓçìåéùôÝïí üôé ïé êÜôïéêïé ôçò åðéóêïðÞò Þôáí õðï÷ñåùìÝíïé íá êáôáâÜëëïõí
óôïí åðßóêïðü ôïõò öüñï 1000 áóçìÝíéùí ñïõâëßùí, ðñïêåéìÝíïõ íá óõíôçñïýíôáé
êáé íá ëåéôïõñãïýí óùóôÜ ôá ó÷ïëåßá, áëëÜ êáé ãéá ëïãáñéáóìü ôùí éåñÝùí
ôïõò, ãéá ôçí éêáíïðïßçóç äçëáäÞ ôùí áðáéôÞóåùí ôçò Åêêëçóßáò óå ÷ñÞìáôá
êáé áíôéêåßìåíá. Óôçí ðñùôåýïõóá ôçò åðáñ÷ßáò, ôï ÆÜñêï, êáé óõãêåêñéìÝíá
óôï ìçôñïðïëéôéêü íáü ôçò Ðáíáãßáò, õðÞñ÷áí ìÜëéóôá äÝêá éåñåßò êáé êáíÝ-
22. Ðñüêåéôáé ãéá ôçí ÅðéóêïðÞ ôïõ Ãáñäéêßïõ, ç ïðïßá åðáíéäñýèçêå ôï 1542 êáé
áíÞêå óôç Ìçôñüðïëç ôçò ËÜñéóáò.
23. Ôï ìåóáéùíéêü Ãáñäßêé âñéóêüôáí óôçí ðåñéï÷Þ ðïõ ëÝãåôáé óÞìåñá Ðáëéïãáñäß-
êé, áðÝíáíôé áðü ôï ÷ùñéü ÔáîéÜñ÷åò ôùí ÔñéêÜëùí.
24. Ôï 1542, üôáí åðáíéäñýèçêå ç ÅðéóêïðÞ ôïõ Ãáñäéêßïõ ðåñéåëÜìâáíå ôïõò ðáñá-
êÜôù 16 ïéêéóìïýò: Áã. ÐáñáóêåõÞ (Ðáíáãßôóá), Âïóôßäé (ÊñÞíç), ÃåñãáíÜäåò, ÃñéæÜíï,
ÆÜñêï, Æåýêáñïò, Êëõêùôüò (Êëïêïôüò), Êïôæßêïâïò, Êñéôæßíéóôá, (ÔáîéÜñ÷åò), Ìáãïýëá,
ÌðÜãéá (Ðåôñùôü), Íåï÷þñé (Ïé÷áëßá), Ðáðáäüðïõëï, ÓôáâéñéáíÞ-Âüñãéáíç (Á÷ëáäï÷þñé),
Ôæéãþôé (Öáñêáäüíá) êáé ÔæïõêáëÜäåò. (Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ôá ÷ùñéÜ ôçò åðéóêïðÞò ôïõ
Ãáñäéêßïõ, Ôñéêáëéíü Çìåñïëüãéï ´93-´94, Ôñßêáëá 1994, 289-294). Áðü ôïõò ðáñáðÜíù 16
ïéêéóìïýò, ãéá íá ìåßíïõí 12 óôá 1859, óçìáßíåé ðùò åß÷áí äéáëõèåß ïé 4. Ðñüêåéôáé ãéá
ôïõò ïéêéóìïýò, Æåýêáñïò, Êïôæßêïâïò, Ìáãïýëá êáé ÔæïõêáëÜäåò. Ðñéí ëÞîåé ï 19ïò áé.
äéáëýèçêå êáé ôï Ðáðáäüðïõëï.
25. Ï ðéï áðïìáêñõóìÝíïò ïéêéóìüò áðü ôçí Ýäñá ôçò åðéóêïðÞò Þôáí ç Êñéôóßíéóôá-
Êñéôóßíé (ÔáîéÜñ÷åò).
269
íáò äéÜêïíïò. ¼óï ãéá ôçí éåñáôéêÞ õðçñåóßá ôïõò, ìðïñïýìå íá ðïýìå ðùò
ðåñéïñéæüôáí óôçí åðéâïëÞ öüñùí óôïõò êáôïßêïõò, óôéò ïéêïíïìéêÝò áðáéôÞóåò
ôïõò áðü ôïí åðßóêïðï, óôçí áíÜãíùóç ôïõ Áðïóôüëïõ êáé ôïõ Åõáããåëßïõ êáé
ãåíéêÜ óôï ëéâÜíéóìá ôïõ íáïý áðü ôçí ìßá Üêñç óôçí Üëëç. Ï Üãéïò ðáôÝñáò
ìå äéáâåâáßùóå ðùò õðÞñ÷å óïâáñüôáôï ðñüâëçìá åðåéäÞ äåí åðéèõìïýóå êáíÝ-
íáò íá ÷åéñïôïíçèåß äéÜêïíïò, ëüãù ôùí ðåíé÷ñþí åéóïäçìÜôùí ôïõ ëåéôïõñãÞ-
ìáôïò áõôïý. Åãþ, üìùò, óêÝöèçêá ðùò óßãïõñá èá õðÞñ÷å Üëëïò, âáèýôåñïò,
ëüãïò ðïõ óõíÝâáéíå áõôü. ÓõãêåêñéìÝíá, öÝñíïíôáò óôï íïõ ìïõ ôçí áñ÷Þ, ðïõ
åðéêñáôïýóå óôçí ÁíáôïëÞ, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ï åðßóêïðïò üöåéëå íá óõíôç-
ñåß áðü ìüíïò ôïõ ôïýò äéáêüíïõò, óõíåéäçôïðïßçóá ðùò ç Ýëëåéøç áõôþí ôùí
åêêëçóéáóôéêþí ëåéôïõñãþí óôï ÆÜñêï ïöåéëüôáí áðïêëåéóôéêÜ óôçí öåéäþ ôïõ
åðéóêüðïõ Áíèßìïõ.
Ðáñ´ üëá áõôÜ êñÜôçóá ôéò óêÝøåéò ìïõ ãéá ôïí åáõôü ìïõ êáé åîáêïëïýèç-
óá íá áêïýù ðñïóåêôéêÜ ôïí ïéêïäåóðüôç. Óýìöùíá ìå ôá ëåãüìåíÜ ôïõ, ç Åðé-
óêïðÞ ôïõ Ãáñäéêßïõ äéÝèåôáé äýï ìåôü÷éá, ôá ïðïßá âñßóêïíôáí ðïëý êïíôÜ óôï
ÆÜñêï êáé ôá ïðïßá áðÝöåñáí êÜðïéá Ýóïäá. Óôç óõíÝ÷åéá ç óõæÞôçóÞ ìáò ðñï-
÷þñçóå óôç äéáäï÷Þ ôçò åðéóêïðÞò. Ï ßäéïò êáôåß÷å ôçí ÅðéóêïðÞ ôïõ Ãáñäéêß-
ïõ áðü ôï 1839. ÐñïêÜôï÷ïß ôïõ õðÞñîáí ï Áìâñüóéïò (1824-1839),26 íùñßôåñá áðü
áõôüí ï Éåñþíõìïò,27 ï ïðïßïò çãÞèçêå êáé ôçò Áñ÷éåðéóêïðÞò [Äïìåíßêïõ êáé]
Åëáóóüíáò, üðïõ êáé áðåâßùóå,28 êáé áêüìá ðáëéüôåñá ï ÐáÀóéïò.29 Ï óåâáóôüò
óõíïìéëçôÞò ìïõ äåí èõìüôáí, äõóôõ÷þò, ðåñéóóüôåñá êé Ýôóé ç áíáöïñÜ ôïõ óå
ðñïãåíÝóôåñïõò åêêëçóéáóôéêïýò ôáãïýò äéáêüðçêå êÜðïõ åêåß. Öñüíôéóå, üìùò,
íá óõìðëçñþóåé ôá ëåãüìåíÜ ôïõ äßíïíôÜò ìïõ ìåñéêÝò äéáöùôéóôéêÝò ðëçñïöï-
ñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôï ðïßìíéü ôïõ, ôïõò áíèñþðïõò ðïõ æïýóáí óôçí Ýäñá ôçò åðé-
óêïðÞò, äçëáäÞ óôï ÆÜñêï. ÓõãêåêñéìÝíá ôïí Üêïõóá íá ìïõ ëÝåé üôé óôï ÆÜñêï
õðïëïãßæåôáé ðùò õðÜñ÷ïõí 500,30 ðåñßðïõ, óðßôéá, ïé êÜôïéêïé ôùí ïðïßùí åßíáé
üëïé, ó÷åäüí, ¸ëëçíåò ðïõ õöáßíïõí ðåñßöçìá õöÜóìáôá êáé áó÷ïëïýíôáé ìå ôï
åìðüñéü ôïõò.
26. Ôï Ýôïò Ýíáñîçò ôçò áñ÷éåñáôßáò ôïõ Áìâñïóßïõ, ï ïðïßïò êáôáãüôáí áðü ôïí Ðáëá-
ìÜ, äåí Þôáí ãíùóôü ìÝ÷ñé ôþñá. ÁíáöÝñåôáé üôé áíÝëáâå ôçí åðéóêïðÞ ðñéí áðü ôï 1834
(âë. Âáó. ÁôÝóçò, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäïò áð´ áñ÷Þò ìÝ÷ñé
óÞìåñïí, åí ÁèÞíáéò 1975, 267). Ôþñá ðëçñïöïñïýìáóôå üôé ç áñ÷éåñáôßá ôïõ Üñ÷éóå ôï
1824.
27. Ï Éåñþíõìïò åêëÝ÷èçêå åðßóêïðïò ôïõ Ãáñäéêßïõ óôéò 27.6.1808 (âë. Êþóôáò Óðá-
íüò, Ôá õðïìíÞìáôá..., ü.ð., ó. 216-219). Ùò ôÝëïò ôçò áñ÷éåñáôßáò ôïõ áíáöÝñåôáé ôï Ýôïò
1820. Âë. Âáó. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 267.
28. Ï Éåñþíõìïò õðÞñîå áñ÷éåðßóêïðïò ôïõ Äïìåíßêïõ êáé Åëáóóüíáò áðü ôïí ÓåðôÝì-
âñéï ôïõ 1827 ìÝ÷ñé ôéò 13.11.1830 ðïõ ðÝèáíå êáé ôïí Ýèáøáí óôçí ÔóáñéôóÜíç. Âë. Ãñçã.
ÂÝëêïò, Ç ÅðéóêïðÞ Äïìåíßêïõ êáé Åëáóóüíïò, Åëáóóüíá 1980. 191.
29. Ï ÐáÀóéïò åêëÝ÷èçêå åðßóêïðïò ôïõ Ãáñäéêßïõ óôéò 2.5.1783 (âë. Êþóôáò Óðáíüò,
Ôá õðïìíÞìáôá..., ü.ð., ó. 212-215). Ôï ôÝëïò ôçò áñ÷éåñáôßáò ôïõ äåí åßíáé ãíùóôü. ÐÜíôùò,
áíáöÝñåôáé ôï 1793. Âë. Âáó. ÁôÝóçò, ü.ð., ó. 266.
30. Ôï 1805 ôï ÆÜñêï åß÷å 350 óðßôéá. Âë. W. M. Leake (ìåô. Â. Áñãõñïýëçò), Ôáîßäé
óôç Èåóóáëßá (1805), Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 39 (2001) 22
270
Åéê. 2. Ï éåñÝáò êáé ïéêïíüìïò ôçò ÅðéóêïðÞò ôïõ Ãáñäéêßïõ, ôï 1859,
üðùò ôïí áðåéêüíéóå ï ÏõóðÝíóêé.
271
Êáôüðéí óõæçôÞóáìå ðÜëé ãéá ãåíéêÜ èÝìáôá åíþ ï ðáôÞñ Íßêùíáò åôïßìáóå
íá ðéïýìå ôóÜé Ýîù áðü ôï åðéóêïðåßï, êÜôù áðü ôï öáñäý ãåßóï ôçò ïñïöÞò ôïõ.
ÊÜëåóá ôïí ðáôÝñá ¢íèéìï íá ìïéñáóèåß ìáæß ìáò ôçí áðüëáõóç ôïõ åõùäéá-
óôïý ñïöÞìáôïò. ÄÝ÷èçêå ìå ÷áñÜ ôï êÜëåóìÜ ìïõ êáé äåí ôï ìåôÜíéùóå êáèü-
ëïõ äéüôé öÜíçêå íá åêôéìÜ ôéò êáôáðñáûíôéêÝò éäéüôçôåò ôïõ áöåøÞìáôïò. Óôï
ôóÜé ìáò ðáñáâñÝèçêå êáé ï ðñùôïðñåóâýôåñïò ðïõ Ýöåñå ôïí ôéìçôéêü ôßôëï
ôïõ ìåãÜëïõ ïéêïíüìïõ ôçò ÅðéóêïðÞò ôïõ Ãáñäéêßïõ. Óôï êåöÜëé ôïõ Þôáí êïõ-
ëïõñéáóìÝíï Ýíá ëåñùìÝíï êáëõììáý÷é êáé ôï Ýíäõìá ðïõ öïñïýóå Þôáí üìïéï
ìå áõôü ðïõ öïñïýóáí ïé ÷ùñéêïß ôçò Èåóóáëßáò. Ïñßóôå êáé ç åéêüíá ðïõ áíá-
ðáñéóôÜ ôç ìïñöÞ ôïõ!
¾óôåñá áêïëïýèçóáí ïé åñùôÞóåéò ôïõ åðéóêüðïõ ó÷åôéêÜ ìå ôï ìåãÜëï âáóß-
ëåéï ôçò Áãßáò Ñùóßáò êáé ôçí Åêêëçóßá ìáò êáé áöïý ðëçñïöïñÞèçêå ôçí êáëÞ
êáôÜóôáóç êáé ôçí åõçìåñßá ôçò ÷þñáò ìïõ, åõ÷áñßóôçóå ôïí Êýñéï êáé åîÞñå
ôç äýíáìç ôçò Ïñèïäïîßáò. Ìå ÷áñÜ ðëçñïöïñÞèçêá üôé óôï ÆÜñêï ëåéôïõñãïý-
óå ó÷ïëÞ, õðü ôçí áéãßäá ôçò åðéóêïðÞò, êáèþò êáé üôé äéáôçñïýíôáí óå åîáé-
ñåôéêÞ êáôÜóôáóç ôá åñåßðéá ôïõ [ìåóáéùíéêïý] Ãáñäéêßïõ, ôá ïðïßá ç áãéüôç-
ôÜ ôïõ ìå óõìâïýëåõóå íá åðéóêåöèþ êáé íá èáõìÜóù ðñéí áíá÷ùñÞóù áðü ôï
ìÝñïò áõôü.
Ï åðßóêïðïò ¢íèéìïò Þôáí çëéêéùìÝíïò. Åß÷áí ðåñÜóåé 60, ôïõëÜ÷éóôï, ÷ñüíéá
áðü ôüôå ðïõ ãåííÞèçêå. ¼ìùò, ôï ìåëá÷ñéíü ôïõ ðñüóùðï áíôáíáêëïýóå áêüìá
ôçí åõ÷Üñéóôç äéÜèåóç ôçò íéüôçò,. Ïìïëïãþ ðùò äåí Þôáí éäéáßôåñá ìïñöùìÝ-
íïò, üìùò ìå êÝñäéóå ç ôñõöåñÞ ôïõ êáñäéÜ, ç êáëïóýíç ôçò øõ÷Þò ôïõ êáé
êõñßùò ç ðñïóÞíåéá ìå ôçí ïðïßá õðïäÝ÷èçêå Ýíáí áðñüóìåíï åðéóêÝðôç.
272
ÄÇÌÇÔÑÉÏÓ Ã. ÊÁËÏÕÓÉÏÓ
ÔÑÉÊÁËÉÍÁ ÓÕÌÌÅÉÊÔÁ1
ÊÄ~
Åéê. 1. Ç 2ç åðéãñáöÞ ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ (15.2.1998).
1. Ãéá ôç óýíôáîç ôïõ ðáñüíôïò Üñèñïõ åõ÷áñéóôþ èåñìÜ ôï óåâáóìéþôáôï ìçôñï-

ðïëßôç Ôñßêêçò êáé Óôáãþí ê. ÁëÝîéï, ôïí çãïýìåíï ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ ð. ÉãíÜ-
ôéï Ðïýôï, êáèþò êáé ôïí õðåýèõíï ôçò âéâëéïèÞêçò ð. Íåüöõôï, ôçí çãïõìÝíç ôçò ÌïíÞò
ôùí ÓôáãéÜäùí Èåïíýìöç ÊáíôáñôæÞ ìáæß ìå ôçí õðåýèõíç ôçò âéâëéïèÞêçò ìïíá÷Þ
Ðáñèåíßá. Åðßóçò åõ÷áñéóôßåò áðåõèýíù ðñïò ôïõò åöçìÝñéïõò: Áãßïõ Ðñïêïðßïõ (ð.
Âáóßëåéï ÂëÜ÷ï), êáèþò êáé óôïí ê. Áðüóôïëï ÔÜóéï, Áýñáò (ð. Êùíóôáíôßíï ÂÜëëá),
ÄéÜâáò (ð. Öþôéï Âïýñëá), ÅëëçíïêÜóôñïõ (ð. Âçóóáñßùíá ØÜëëá), Ðõñãåôïý (ð. Íéêü-
ëáï ÊáëëéÜñá), Öëáìïõëßïõ (ð. ÁèáíÜóéï Ôýìðá) ×áëéêßïõ (ð. Íéêüëáï ÂáÀïõ) êáé ôïí
äÞìáñ÷ï ôçò Ñåíôßíáò ê. Êùí. Êïýôñá.

É. ÊÅÉÌÅÍÁ
Á) ÁÃÉÏÓ ÐÑÏÊÏÐÉÏÓ
ÌÏÍÇ ÁÃÉÏÕ ÐÑÏÊÏÐÉÏÕ
1) Óå ôÝóóåñá êïììÜôéá áðü ðÝôñåò ôçò ðáëéÜò ìïíÞò õðÜñ÷ïõí ïé ðáñáêÜ-

ôù ìåãáëïãñÜììáôåò áíÜãëõöåò åðéãñáöÝò (9.2.1998):
1ç ðÝôñá, 0,15x0,29 ì., 5 óôß÷ïé:
(1)
<--->
<--->
<--->
<---> ÅÄÉ <->
<..> Ï ' ÉÃÏÕÌÅÍÏS CÅÑ[ÁÖÅÉÌ] <->
2ç ðÝôñá, 0,245/0,27 x 0,25/0,31ì., 6 óôß÷ïé:

(2)
<--->
<--->
<---> ÐÁ <Ñ;-->
<-> ÅÏS THS AIÙÍÉ<ÏÕ->
<--> ÁÍ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÔÑÉÊÏS
<AMBÑOÓÉÏÕ ÓÅÑÁ>ÖÉÌ ÉÅÑÏÌÏÍÁ×Ï <Õ>
3ç ðÝôñá, 0,28/0,31 x 0,30/0,43ì., 6 óôß÷ïé:
(3)
<--->
<--> ËÏÓ Ç ÔÇÍ ÁÅÍÁ
<ÏÍ--> ÔÇS ÏÌÏÏÕCÉÏÕ ÔÑÉÁÄÏS
<AION>AC EON[ON] AMHN
E' N ETH 1772
éïõëéïõ 13
4ç ðÝôñá, 0,43 x 0,45/0,47ì., 11 óôß÷ïé:

(4)
<--> CÅÑÁÖÇ<Ì-->
<---> S ÅÖÇÌÁÉÑÉÏS <-->
<--> EN TH ËEIÔÏÕÑÃÉÁ ÊÁÉ <Ï-->
<--É> OÕÇË ÉÏÕÍÁÔÁÌ ÍÇÊÏÕ ÅÕÇÌÅ<Ñ-->
<--> ÏÍ ÊÁÉ ÌÅÔÁ ×ÉÑÏÄÏCÉÁC ÕÐÅÑ ÁÖÅ<ÓÅÏS->
<--> TÙN ÅÍ ÔÇ ÁÃÉÁ ÌÏÍÇ ÔÁÕÔÇ <-->
<--> Ï ÅÖÇÌÅÑÉÏÓ ÏÓÏÍ ÊÁÉ Ï ÐÑÏÅÓÔ<ÏS-->
<--> C ÅÍ×ÏÑÉÏS ÍÁ ÌÇÍ ÁÌÅË <--->
<--> ÏÍÏÌÁÔÙÍ ÔÇC ÐÁÑÑÇCÉÁS OYË <--->
274
<-ÐÑ>ÁÎÏÕÍ ÁÐÁÑÁÑÁËÁ <--->
<--> ÅËÉÁÍ ÌÁÑÁÄÏ
2) Éçóïýò ×ñéóôüò, ï ÐáíôïêñÜôùñ, ìåãÜëç åéêüíá ôïõ ôÝìðëïõ, ôñßóôé÷ç

ìéêñïãñÜììáôç åðéãñáöÞ (19.8.1999):
(5)2
1796
÷åßñ íéêç
öüñïõ
Åéê. 2. Ï ×ñéóôüò ôïõ ôÝìðëïõ ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ, 1796, ÷åéñ Íéêçöüñïõ
(19.8.1999)
2. Äçìïóéåýôçêå áðü ôïí Êáëïýóéï, è: 20.8.2000.
275
3) Óôï åîùôåñéêü äõôéêü õðÝñèõñï ôïõ êõñßùò íáïý ôïõ óçìåñéíïý êáèïëéêïý
óôï åíôïé÷éóìÝíï ìÜñìáñï ÷áñÜóóïíôáé 13 ìåãáëïãñÜììáôïé óôß÷ïé (8.7.1997):
(6)
Ï ÉÅÑÏÓ ÏÕÔÏÓ ÍÁÏÓ ÔÏÕ ÌÅÃÁËÏÌÁÑÔÕÑÏÓ
ÁÃÉÏÕ ÐÑÏÊÏÐÉÏÕ ÅÈÅÌÅËÉÙÈÇ ÔÇÍ 19-10-1986
ÊÁÉ ÅÃÊÁÉÍÉÁÓÈÇ ÔÇÍ 8-7-1990 ÇÌÅÑÁ ÔÇÓ
ÌÍÇÌÇÓ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÕÐÏ ÔÏÕ ÓÅÂÁÓÌÉÙÔÁÔÏÕ
ÌÇÔÑÏÐÏËÉÔÏÕ ÔÑÉÊÊÇÓ ÊÁÉ ÓÔÁÃÙÍ
ê.ê. ÁËÅÎÉÏÕ
Ç ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÁÍÅÃÅÑÓÅÙÓ
ÂËÁ×ÏÓ ÂÁÓÉËÅÉÏÓ ×Ñ. ÉÅÑÅÕÓ
ÂËÁ×ÏÓ ËÅÙÍÉÄÁÓ ÅÕÈ.
ÂËÁ×ÏÓ ÉÙÁÍÍÇÓ ÈÙÌ.
ÌÐËÁÔÓÁÓ ÉÙÁÍÍÇÓ ×Ñ.
ÔÁÓÉÏÓ ÁÐÏÓÔÏËÏÓ ÁÈ.
ÁÃÉÏÓ ÐÑÏÊÏÐÉÏÓ 15 ÉÏÕËÉÏÕ 1990
4) ÅõáããÝëéï (á÷ðò). Óôï ìåôáëëéêü êÜëõììá ôçò ìðñïóôéíÞò üøçò ÷áñÜóóå-

ôáé åöôÜóôé÷ç ìåãáëïãñÜììáôç åðéãñáöÞ (19.8.1999):
Åéê. 3. Ç 7ç åðéãñáöÞ ôïõ 1745, óå êÜëõììá Åõáããåëßïõ ôïõ 1686 (19.8.1999).
276
(7)
+ ÈÅÉÏÍ ÊÁÉ ' ÉÅÑÏÍ ÅÕÁÃÃÅ
ËÉÏÍ ÃÅÃÏÍ(Å) ÄÉÁ CÇÍÄÑÏ
ÌÇC ÊÁÉ ÅÎÏÄÏÕ ÄÉÏÍÕÓÉÏÕ ÉÅ
ÑÏÌÏÍÁ×ÏÕ ÅÊ [Ê]ÏÌÇC ZHOËH,
MONHC ÄÅ ÔÏÕ ÐÑÏÖÇÔÏÕ ÇËÉÏÕ
ÅÍ ÅÔÅÉ
1745
5) ÅõáããÝëéï (Åíåôßçóé áøîç, 1768), ôåôñÜóôé÷ç ìïêñïãñÜììáôç åíèýìçóç

(19.8.1999):
(8)
Ôï ðáñüí Å'õâáããåëéï Þíáé ôÞò " ÉÝñáò ìïíï[éò ôïõ ðñïöéôïõ çëé[ïõ æéïëé
ê(áé) ïðéïò ôï 'áðïîïí[ïóé
íá Þíáß áöïñßóìåíïò ['á]ð[ù ôßò "áãéáò ôñéáäïò ê(áé) íá çíáé 'áíáèéìáôé-
óìÝíïò ['á]ðù ôïí ôñéáêï
óéüí äåêá 'ïêôï ðáôÝñïí ê(áé) íá 'áðïëáâé ôï ÷ùñéóìï ôïõ ðñïäïôïõ çïõäá
êáé íá ñåøç ïò "ï áñßïò Üìçí Áìéí Áìéí 1866 çïíéïõ 26 ï ãñÜøáò âåíáß-
äéêôïò ìïíá÷ïò
Â) ÁÕÑÁ
ÍÁÏÓ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÁÈÁÍÁÓÉÏÕ
Ìçíáßï Áõãïýóôïõ (Åíåôßçóéí áøðä, 1784), åíèýìçóç 13 ìéêñïãñÜììáôùí óôß-
÷ùí (5.3.2002):
(9)
1811: Á'õãïýóô(ïõ): 4:
ìíÞìç /åòáé 'áö´ ï+õ /åãéíå êáôáêëõóìüò
'åä[ù å'éò ôüí êÜìðïí ê(áß) ôïóï[õôïí /åðåóå âñï÷Þ
ñáãäáßá ?ùòå "ïðï[õ 'åðëçìýñéóå ôü íåñüí ê(áß) êá
ôÝðíéîå ôüí ó[éôïí ?ïëïí ?ïð å=é÷ïí å'éò ôÜ 'áë[ùíéá ôïõò
ï"é /áíèñùðïé, ê(áß) 'åêñÜôçóåí "ç âñï÷Þ ?ùñåò: 38
/çôïé ôñéÜíôá 'ïêôü, ê(áß) å'éò ?ïëïí ôüí ôüðïí ô[çò "åëëÜäïò
ìÝ÷ñé ô[çò ëáñßóóçò å'éò ôÞí "ïðïßáí ëÜñéóóáí êáôåðíß:
ãçóáí 'åê ôï[õ êáôáêëõóìï[õ 'ïóðÞôéá ÷éëéÜäåò ôñå[éò ê(áß)
/áíèñùðïé ôåôñáêüóéïé ê(áß) 'åðÝêåéíá: ê(áß) /åòáé å'éò 'åíèýìçóéí ðáí
ôùí ê(áß) ðñïäÞëùóéí:
Êáëëßíéê(ïò) "áãß(ïõ) òáã([ùí) êýñ Ãáâñé(Þë) " Éåñïäéáê:
'åê Êùìïðüëåùò Êáñðåíçóß(ïõ):
Ã) ÄÉÁÂÁ
ÍÁÏÓ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÄÇÌÇÔÑÉÏÕ
Óôçí ÐñïóêïìéäÞ ãñÜöïíôáé, óå ôÝóóåñåò óôÞëåò, äéÜöïñá ïíüìáôá, á´ óôÞëç
áðü âïñÜ 7 ìéêñïãñÜììáôïé óôß÷ïé (25.10.1999):
(10)
Êåê<ïéìçìÝíùí>
Ðñïêïðßïõ ' Áñ÷éåñÝïò Ãåùñãßïõ
277
' É[å]ñÝùò Å'õñïïóýíçò ðñåóâçôåñáò
×ñõóôïäïýëïõ Êùí[ó]ôáíôßáò
' Áèáíáóßïõ Ìáñßáò ' ÉùÜíïõ Öùôéïõ
' Áëåîßïõ Ðïëýæïõ Âáóéëéê[çò
Äçìçôñßïõ
Åéê. 4. Óôçí ÐñïóêïìéäÞ ôïõ Áã. Äçìçôñßïõ ôçò ÄéÜâáò ìíçìïíåýåôáé ï Ôñßêêçò
êáé Óôáãþí Ðñïêüðéïò (25.10.1999)
Ä) ÅËËÇÍÏÊÁÓÔÑÏ
ÍÁÏÓ ÔÇÓ ÊÏÉÌÇÓÇÓ ÔÇÓ ÈÅÏÔÏÊÏÕ
Åóùôåñéêü õðÝñèõñï êõñßùò íáïý, ìåãáëïãñÜììáôç åðéãñáöÞ éóôüñçóçò 7 óôß-
÷ùí (ïé 2 ôåëåõôáßïé ìéêñïãñÜììáôïé, 11.1.1998):
(11)3
ÉÓÔÏÑÉÈÇÓÁÍ ÁÐÁÓÁÉ ÁÉ ÅÉÊÏÍÏÔÅÉ×ÏÃÑÁÖÉÁÉ ÔÏÕ ÈÅÉÏÕ ÊÁÉ
ÉÅÑÏÕ ÍÁÏÕ ÔÇÓ ÕÐÅ
ÑÁÃÉÁÓ ÄÅÓÐÏÉÍÇÓ ÇÌÙÍ ÈÅÏÔÏÊÏÕ ÊÏÉÌÇÓÅÙÓ ÄÉÁ ÓÕÍÄÑÏÌÇÓ
ÊÁÉ ÅÐÉÌÅËÅÉÁÓ
3. Äçìïóéåýôçêå áðü ôïí Êáëïýóéï, óô: 71.
278
ÔÏÕ ÅÐÉÔÑÏÐÅÕÏÍÔÏÓ ÊÙÓÔÁ ÃÅÙÑÃÉÏÕ ÊÁÉ ÁÐÁÓÇÓ ÔÇÓ ÊÏÉÍÏ-
ÔÇÔÏÓ ÁÑ×ÉÅÑÁÔÅ
ÕÏÍÔÏÓ ÔÏÕ ÓÅÂÁÓÌÉÙÔÁÔÏÕ ÊÕÑÉÏÕ ÊÕÑÉÏÕ ÐÑÏÊÏÐÉÏÕ ÊÁÉ
ÉÅÑÁÔÅÕÏÍÔÅÓ
ÐÁÐÁ×ÑÇÓÔÏÕ ÄÇÌÇÔÑÉÏÕ ÊÁÉ ÐÁÐÁÍÁÓÔÁÓÉÏÕ ÄÇÌÇÔÑÉÏÕ ÅÍ
ÅÔÅÉ 1901
×åßñ ×. Ìè Óå/âñßïõ
21
Å) ÐÕÑÃÅÔÏÓ
ÍÁÏÓ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÁÈÁÍÁÓÉÏÕ
Ìçíáßï Ïêôùâñßïõ (åí ÁèÞíáéò 1896), åíèýìçóç 5 ìéêñïãñÜììáôùí óôß÷ùí
(23.9.1996):
(12)
1904 8âñßïõ 4 ÁðåâÞùóå ï äåóðüôçò Ðñïêüðéïò êïêïëáñÞò
êáé 'ïôáí êáé 'ïôáí ôïí ðçãÝí'ïìåí íá ôüí èÜøïìåí
çôáí ìåãÜëç âñï÷ß ñáãäÝá üòå êáôáéâáóáí ôá ðï
ôÜìçá êáß ôÜ êáëáìðïýêéá çôÜí áìÜæï÷ôá ôá ìçóá
ÐáðÜ ' ÉùÜííçò Ìé÷áÞë
ÓÔ) ÓÔÁÃÉÁÄÅÓ
ÌÏÍÇ ÔÇÓ ÊÏÉÌÇÓÇÓ ÔÇÓ ÈÅÏÔÏÊÏÕ
ÐáñáêëçôéêÞ (Åíåôßçóéí áøï -1770), åíèýìçóç 6 ìéêñïãñÜììáôùí óôß÷ùí
(4.9.2002):
(13)4
1815: "ïêôùìâñß(ïõ): 2: "çìÝñá ôåôÜñôç "åðôÜ5 +ùñáò ô[çò íõêôüò
'áíåðáýè{ç 'åí êõñß{ù "ï ?áãéïò "çì[ùí ÃÝñùí òáã[ùí êõñ:
ÃáâñéÞë /ïí "ï êýñéïò êáôáôÜîåé á'õôüí 'åí ôüð{ù "áãß{ù:
êáé ìåìíçóèå ï"é 'áíáãéíüóêùíôåò, êáß /åòù å'éò 'åíèõìç<óéí>
» "ï ôï[õ á'õôï[õ 'áðïèáíüíôïò "áãß(ïõ) òáã[ùí " Éåñïä: êýñéëëïò
/åãñáøá.
Æ) ÔÑÉÊÁËÁ
ÂÉÂËÉÏÈÇÊÇ ÔÏÕ ÌÇÔÑÏÐÏËÉÔÉÊÏÕ ÌÅÃÁÑÏÕ
Óå ëõôü öýëëï ìéêñïãñÜììáôç åíèýìçóç 19 óôß÷ùí (2.8.2000):
(14)
IS XS
íé êÜ
Cçìåßùóéí ðïé{[ù 'áäåëöïß ê(áß) ðáôÝñåò ê(áß) ôÝêíá. 'åí ÷ñéò{[ù
4. Êáñáêßôóéïõ, á: 246.
5. «å'éò ôÜò» (Êáñáêßôóéïõ, á:246).
279
ê(áß) ëïéðï[é ÷ñéòéáíïß ôüí êáéñüí "ïðï[õ /åãéíåí "ç åê
êëçóßá ôï[õ ìïíáóôçñßïõ êüñìðïâùí, å'éò ôï[õò: áùè´ ìáÀïõ á´
ðñþôç 'åôåëåßùóåí. ê(áß) ô[çò éè.´ ôï[õ óåðôåâñßïõ ìéíüò, 'åãêáéíé
Üóèç, "ç åêëçóßá. ô[çò èåïôüêïõ êïéìÞóåùò 'áñ÷éåñáôåýïíôïò
ô{[ù ðáíóïöïëïãéìïôÜô{ù êõñß{ù ìïé êõñß{ù. ÃáâñéÞë ôñßêêçò
/åôé 'áêüìç 'áäåëöïß ì[áò 'åóõíåý{ç. ?åíá èá[õìá. ôïéï[õôùí
"ïðï[õ ìßáí êõñéáêßí, /åùò äýï "ùñþí ô[çò "çìÝñáò, êáèþò
</åâãáéí>áí ï"é ðáôÝñåò 'áðü ôÞí 'áêïëïõèåßáí ô[çò 'åêêëçóßáò. ê(áß) 'å
<---> ôüôåò çëèåí ?åíá ðåñéóôÝñé ìüíïí
<---> ô[çò 'åêêëçóßáò 'áðü êÜôù å'éò ôüí
<---> ôÞí âñýóçí ê(áß) /åðéå íåñïí
<------->
<------->
<-------->
<-------->
<-------->
<-------->
Ç) ÖËÁÌÏÕËÉ
ÍÁÏÓ ÔÇÓ ÁÃÉÁÓ ÐÁÑÁÓÊÅÕÇÓ
Ìçíáßï Áõãïýóôïõ (Åíåôßçóéí 1740, áøì´), åíèýìçóç 4 ìéêñïãñÜììáôùí óôß-
÷ùí (13.9.2000):
(15)
1881
áõãïýòéïý = 23
ðáñáäþèéóáí ôá ôñßêáëá
ïéò ôïõò ÷ñéòéáíïýò
È) ×ÁËÉÊÉ
ÍÁÏÓ ÔÇÓ ÁÃÉÁÓ ÐÁÑÁÓÊÅÕÇÓ
Ìçíáßï Éáíïõáñßïõ, áêÝöáëï, 17ïõ-18ïõ áé., åíèýìçóç 5 ìéêñïãñÜììáôùí óôß-
÷ùí (14.7.1993):
(16)6
×áë[çêé
1816: ' Éáííïõáñß(ïõ) 27. 'åöçìåñåýïíôïò ðá(ðá) äçìçôñß(ïõ) ï'éêïíüìïõ
ê(áß) ðá(ðá) èåïäþñïõ ðñïôïðáð[á, ê(áß) "ïé ëéðüé /åëéðïí 'éåñå[éò äéáóêïñðé-
óìÝíïé
/åíèåí ê'áêå[éèåí, äéÜ ôüí ÷áëáóìüí ôï[õ 'áèëß(ïõ) ÷ùñß(ïõ)
å'éò ôü /éäéïí /åôïò 'áíåðáýèç 'åí êõñß{ù "ï 'áñ÷éåñåýò "çì[ùí êýñ ãáâñéÞë òáãþí
6. Äçìïóéåýôçêå áðü ôïí Êáëïýóéï, ã: 157
280
Åéê. 5. Ç 15ç åíèýìçóç ðïõ áíáöÝñåôáé óôçí áðåëåõèÝñùóç ôùí ÔñéêÜëùí áðü ôïõò
Ôïýñêïõò (13.9.2000).
ÉÉ. ÐËÇÑÏÖÏÑÉÅÓ ÁÐÏ ÔÁ ÊÅÉÌÅÍÁ

Á) ÉÓÔÏÑÉÊÁ
Ç áðåëåõèÝñùóç ôùí ÔñéêÜëùí (1881)
Ôá Ôñßêáëá ðáñáäüèçêáí óôïõò ×ñéóôéáíïýò ôçí 23ç Áõãïýóôïõ 1881 (åíè.
15). Óôç óõíÝ÷åéá ðáñáèÝôïõìå ôç ó÷åôéêÞ åéäçóåïãñáößá ôçò åðï÷Þò, Þôïé: 1)
ÔçëåãñÜöçìá ôïõ äçìÜñ÷ïõ ôùí ÔñéêÜëùí, 2) ÔçëåãñÜöçìá ôïõ Ôñßêêçò, 3)
Áíôáðüêñéóç ôçò 26.7.1881, êáé 4) Ôçí åêôåíÞ ðåñéãñáöÞ ôïõ Óð. ÐáãáíÝëç.
1. ÔçëåãñÜöçìá ôïõ äçìÜñ÷ïõ ôùí ÔñéêÜëùí7

ÔçëåãñáöÞìáôá 'åðßóçìá.
....................................................................................................................................................
Ôñßêáëá, 26)7.- ÌåôÜ ìåãßóôçò ÷áñ[áò êáß 'áãáëëéÜóåùò 'áíáããÝëëù ôÞí ?åíù-
óéí ô[çò Ðáôñßäïò "çì[ùí ìåôÜ ô[çò " ÅëëÜäïò, ?çôéò 'åãÝíåôï ÷èÝò ô{[ç ðñùÀ{á ðïìðï-
äåóôÜôç êáß 'åí ðëÞñåé "çóõ÷ß{á êáß ôÜîåé. ÄÝïìáé ôï[õ " Õøßóôïõ Èåï[õ "õðÝñ ô[çò
"õãéåßáò êáß å'õçìåñßáò ô[çò ôå Á.Ì. ôï[õ ÂáóéëÝùò êáß ô[çò ÌåãáëåéïôÜôçò Âáóé-
ëßóóçò "çì[ùí êáß ôï[õ óåâáóôï[õ Äéáäü÷ïõ êáß "áðÜóçò ô[çò âáóéëéê[çò ï'éêïãåíßáò.
ÄÞìáñ÷ïò ÔñéêÜëùí
Êáäñ[çò Ìå÷ìÝô
âÝçò.
2. ÔçëåãñÜöçìá ôïõ Ôñßêêçò8

Ôñßêáëá 26/7.- ÓÞìåñïí êÜôïéêïé ÔñéêÜëùí ðáíçãõñßæïíôåò 'åíèïõóéùä[ùò ôÞí
ìåôÜ ô[çò êïéí[çò ìçôñüò " ÅëëÜäïò /åíùóßí ôùí /åîáëëïé 'åê ô[çò ÷áñ[áò æçôùêñáõ-
7-8. Åèíéêüí Ðíåýìá, åí ÁèÞíáéò, ôçí 26 Áõãïýóôïõ 1881- ÔåôÜñôç, Áñéè. 2071, åêäß-
äïôáé êáè´ åêÜóôçí, Ýôïò ÉÃ´, ó. 4, óôÞëç 2.
281
ãÜæïõóéí "õðÝñ ôï[õ / Åèíïõò êáß ô[çò Á.Ì. ôï[õ ÂáóéëÝùò.
' Åðßóêïðïò ÔñéêÜëùí
Ìåèüäéïò9
Åéê. 8. Ôá ôçëåãñáöÞìáôá ôïõ äçìÜñ÷ïõ ôùí ÔñéêÜëùí êáé ôïõ åðéóêüðïõ ôçò
Ôñßêêçò ãéá ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò ðüëçò ôï 1881 (Ðáëéããåíåóßá, ö. 27.8.1881).
3. Áíôáðüêñéóç ôçò 26.7.188110

ÈÅÓÓÁËÉÁ.
(' ÉäéáéôÝñá 'áëëçëïãñáößá Ð á ë é ã ã å í å ó ß á ò ).
' Åí ËÁÑÉÓÓÇ ô{[ç 26 Á'õãïýóôïõ 1881.
....................................................................................................................................................
" Ç ðüëéò ÌÝôóïâïí /åìåéíåí å'éò ôÞí Ôïõñêßáí, 'áëë’ "ç "õøçëïôÜôç êïñõöÞ Æõãüò
ðáñå÷ùñÞèç å'éò ôÞí " ÅëëÜäá. Æùçñáß öéëïíåéêßáé 'çãÝñèçóáí 'åí Ìåôóüâ{ù ðåñß
ô[çò ãñáìì[çò, ?çí /åäåé íÜ ÷áñÜîùóéí.
9. ÌåëÝôéïò Ã´ Ôñßêêçò (1876-1887), Êáëïýóéïõ, å: 190-194.

10. Ðáëéããåíåóßá, Ýôïò ÉÈ´, áñ. 5143, ÁèÞíáé 1881, ÄåõôÝñá 31 Áõãïýóôïõ, ó. 2, óôÞëç 1.
282
" Ç å'éò Ôñßêêáëá å/éóïäïò ôï[õ " Åëëçíéêï[õ óôñáôï[õ "õð[çñîå èñéáìâåõôéêùôÜôç.
/ Åîáëëïé "õðü ô[çò êáôáëáâïýóçò á'õôïýò ÷áñ[áò ï"é ×áóé[ùôáé, ï"é ' Áóðñïðï-
ôáì[éôáé êáß ï"é ' Áãñáöé[ùôáé êáô[çëèïí 'åê ô[ùí "õøçë[ùí á"õô[ùí 'ïñÝùí å'éò Ôñßê-
êáëá, ?ïðùò ðáñåõñåè[ùóé êáôÜ ôÞí ìïíáäéêÞí ôáýôçí "çìÝñáí êáß "åïñôÜóùóé
ôÞí 'áðåëåõèÝñùóéí á"õô[ùí. Ï"é äÝ Êáìðßóéïé 'áèñüïé ðáñçêïëïýèïõí êáß óõíþ-
äåõïí ôüí "åëëçíéêüí óôñáôüí, 'åí +{ù ðëåßïíåò /åôé å=é÷ïí 'åîÝëèåé /åîù ô[çò ðüëåùò
ðñüò ðñïûðÜíôçóéí á'õôï[õ. Á"é "çìÝñáé, ?áò "çìå[éò äéåñ÷üìåèá, å=éíáé "åïñôÞ "åïñô[ùí
êáß ðáíÞãõñéò ðáíçãýñåùí. Å'õôõ÷å[éò "çìå[éò ï'é æ[ùíôåò 'åí ôï[éò óçìåñéíï[éò
êáéñï[éò.
ÓÞìåñïí ðåñß ôÞí "åóðÝñáí /ç á/õñéïí ðåñéìÝíïìåí ôÞí 'åðß ô[çò ðáñáäüóåùò
äéåèí[ç 'åðéôñïðÞí.
Åéê. 7. Ï Ôýðïò ôçò åðï÷Þò áíáöÝñåôáé óôçí áðåëåõèÝñùóç ôùí ÔñéêÜëùí, óôéò
23.8.1881 (Ðáëéããåíåóßá, ö. 31.8.1881).
283
4. ÐåñéãñáöÞ ôïõ Óð. ÐáãáíÝëç11
ó. 317
' Åí ÔñéêêÜëïéò, 23 Á'õãïýóôïõ
ÔÞí íýêôá ô[çò 22áò ðñüò ôÞí 23çí "ç ðüëéò ô[ùí ÔñéêêÜëùí äé[çëèåí 'åí 'áãùíß{á
êáß ðïèçô{[ç ðñïóäïêß{á. ÔÝëïò ôÞí ðñùÀáí "ç ðüëéò 'åîýðíçóåí 'åí óðïõä{[ç, êáßôïé
äÝ å=éíáé ÊõñéáêÞ, âëÝðåé ôéò ?ïìùò ?ïôé ôÜ "åïñôÜóéìá 'åíäýìáôá ô[ùí ãõíáéê[ùí,
ô[ùí 'áíäñ[ùí á"é êáôÜëåõêïé ëéíïóôïëáß, "ç 'áðüëõôïò êáèáñéüôçò ?çôéò óôßëâåé 'åðß
ô[çò 'åîùôåñéê[çò ðáñáóôÜóåùò "áðÜíôùí ô[ùí êáôïßêùí êáß ô[ùí 'áøý÷ùí ô[ùí Ôñéê-
êÜëùí, äÝí 'åãÝíåôï ìüíïí ?åíåêá ô[çò "çìÝñáò ?çôéò 'áíáìéìíÞóêåé å'éò ôïýò ×ñé-
óôéáíïýò ôÞí ' ÁíÜóôáóéí ôï[õ Óùô[çñïò.
Ï"é ôåëåõôá[éïé =ç÷ïé ô[ùí ôïõñêéê[ùí óáëðßãêùí, óçìáéíïõó[ùí óýíáîéí, äéå-
óêåäÜóèçóáí /çäç å'éò ôÞí 'áôìüóöáéñáí, 'áëëÜ ðáñáäüîùò ï"é 'áüñéóôïé ô[ùí Ôñéê-
ó. 318
êáëçí[ùí öüâïé äÝí 'åîåññéæþèçóáí /åôé 'áðü ôÜò êáñäßáò ôùí. " Ç 'áããåëßá ?ïôé
á"é ðñ[ùôáé ðñïöõëáêáß ôï[õ "åëëçíéêï[õ óôñáôï[õ äé[çëèïí ôüí Ðçíåéüí êáôåõèõ-
íüìåíáé ðñüò ôÞí ðüëéí ôùí 'åðåíÞñãçóáí "çñùúê[ùò, êáß ðÜíôá ôÜ á'éóèÞìáôá
"õðåíÝäùêáí ðëÝïí å'éò ôÞí ÷áñÜí êáß ôüí 'á÷áëßíùôïí 'åíèïõóéáóìüí. ' Áðü ô[ùí
ðÝñéî ÷ùñßùí êáß ô[ùí ìáêñÜí /çñ÷ïíôï ?ïìéëïé ÷ùñéê[ùí, ìÝ ôü /ïíïìá ôï[õ ÷ùñß-
ïõ ãåãñáììÝíïí 'åðß ô[çò óçìáßáò, å/õèõìïé äÝ êáß óýí ãõíáéîß êáß ôÝêíïéò äéå-
óðåßñïíôï ðáñÜ ôÞí å/éóïäïí ô[çò ðüëåùò, 'áìöéóâçôï[õíôåò ìéêñÜí èÝóéí å'éò ôïýò
ðñïêáôü÷ïõò, äéüôé 'áðü âáèåßáò íõêôüò, êáß ó÷åäüí êñýöá, ÷ùñéêïß êáß 'áóôïß
êáô[çëèïí ?ïðùò 'åãêáßñùò ôïðïèåôçè[ùóé. = Çôïí 'áäýíáôïí íÜ ìÞ óõãêéíçè{[ç ôéò
å'éò ôÞí èÝáí ôïéáýôçò ðáíçãõñéê[çò ôåëåô[çò, êáè’ ?çí ôÜ ëáìðñüôáôá ô[ùí 'åíäõ-
ìÜôùí á'õô[ùí ðåñéâëçèå[éóáé á"é ÷ùñéêáß, êáß ðëå[éóôáé ãáëïõ÷ï[õóáé ôÜ ôÝêíá
ôùí, 'åîÞãïõí å'éò ôïýò ðá[éäáò ôÞí 'áîßáí ô[çò "çìÝñáò ôáýôçò.
Ðåñß ôÞí 7çí ?ùñáí ôü ðë[çèïò êáôÝóôç ðõêíüôáôïí} 'çìöéóâÞôåé ôéò â[çìá ðñüò
â[çìá ôÞí äéÜâáóéí, êáßôïé äÝ å/éìåèá 'åðß ðåäéÜäïò "ç êõêëïöïñßá äÝí =çôïí å/õêï-
ëïò. ? Ïëá ôÜ Ôñßêêáëá êáô[çëèïí ?éíá "õðïäå÷è[ùóé ôïýò 'áäåëöïýò ôùí, êáß ìåôÜ
ô[ùí ÔñéêêÜëùí ?ïëïò "ï ðëçèõóìüò ôï[õ êáæ[á óçìáéïóôüëéóôïò êáß /{áäùí. Ôá÷å[éò
/åöéððïé, óçìáßáò êñáôï[õíôåò êáß
ó. 319
/áëëá óýìâïëá, 'åöÝñïíôï 'áðü ñõô[çñïò, 'åðßäåéîéí ô[çò "éððéê[çò á'õô[ùí ôÝ÷íçò
ðïéïýìåíïé, /ç "ùò 'áããåëéáöüñïé ô[ùí óùìáôåßùí ÷ñçóéìåýïíôåò /å÷áéñïí ?ïôé
ôåëï[õóéí "õðçñåóßáí å'éò 'åèíéêÞí ðåñéùðÞí 'áíáãïìÝíçí. Á"é öïõóôáíÝëëáé ôùí
'åêõìÜôéæïí 'åê ô[çò "ïñì[çò ôï[õ ?éððïõ, ï"é äÝ "éððå[éò, ìÝ ôÞí ìßáí ÷å[éñá êñáôï[õíôåò
'éó÷õñ[ùò ôÞí óçìáßáí êáß ìÝ ôÞí /áëëçí ÷åéñïíïìï[õíôåò 'åêöñáóôéê[ùò, 'å÷Üíïíôï
/á÷ñé ô[ùí ôåëåõôáßùí 'åó÷áôé[ùí ôï[õ ðåäßïõ, ?ïðùò 'áöÞóùóéí 'åëåõèÝñáí äßïäïí å'éò
/áëëïõò, ìåôÜ ôÜ÷ïõò 'åðåñ÷ïìÝíïõò êáß 'áðáóôñÜðôïíôáò 'åê êáèáñéüôçôïò êáß
÷áñ[áò. Á'õôáß á"é ãõíá[éêåò å=é÷ïí 'áðïâÜëåé ð[áí =çèïò äåéëßáò êáß óõíï÷[çò. Ðñü
ôïéáýôçò "çìÝñáò, ðñü ô[çò "éåñüôçôïò ôçëéêáýôçò ôåëåô[çò, á"é ÷ùñéêáß ðáñèÝíïé
11. ÐáãáíÝëç, 317-324.
284
äÝí =çóáí ôÜ ðåñéäå[ç ðëÜóìáôá ô[ùí 'áãñ[ùí, ?áôéíá "ç ðüññùèåí 'åìöÜíéóéò îÝíïõ
/çñêåé íÜ ôñÝø{ç å'éò öõãÞí. ' Áêùëýôùò äéáôñÝ÷ïõóáé ôÜò ôÜîåéò ôï[õ ðëÞèïõò
ìåôå[é÷ïí ô[çò êïéí[çò å'õöñïóýíçò, ôü ðñ[ùôïí /éóùò /çäç íïï[õóáé ?ïôé ðíå[õìá ÷åé-
ñáöåôÞóåùò 'åðÝðíååí, êáè’ ?ïóïí "ï "åëëçíéêüò óôñáôüò /çëáõíå ðñüò ôÜ ìÝñç ôùí.
Å'éò ôÞí /áêñáí ô[çò êõñßáò å'éóüäïõ ô[çò ðüëåùò 'çãÝñèçóáí ðñï÷åßñùò "áø[éäåò,
'åö’ +ùí á"é óçìá[éáé ô[ùí ìåãÜëùí äõíÜìåùí êáß á"é "åëëçíéêáß 'åêõìÜôéæïí óõã-
÷åüìåíáé ìåôÜ ô[ùí êëÜäùí ô[çò äÜöíçò êáß ô[ùí âáúùí. Ðåñß ôÞí "áø[éäá ôáýôçí
óõíçèñïßóèçóáí ï"é ëïãÜäåò ðïë[éôáé ô[ùí ÔñéêêÜëùí, 'áíáìÝíïíôåò ôÞí
ó. 320
/áöéîéí ôï[õ êëÞñïõ, ?çí 'áíÞããåéëïí á"é êùäùíïêñïõóßáé êáß á"é 'áããåëßáé ô[ùí
ôá÷õðüñùí "éððÝùí. ÌåôÜ ìéêñüí 'áëçè[ùò 'åöÜíçóáí ï"é "éåñå[éò, êõáíïëåýêïõò óôï-
ëÜò ðåñéâåâëçìÝíïé êáß øÜëëïíôåò ôü: «Ôßò Èåüò ìÝãáò "ùò "ï Èåüò "çì[ùí» êáß
ôü «ÔÞí ' ÁíÜóôáóßí óïõ ×ñéóôÝ ÓùôÞñ». Á"é ðáñèÝíïé ô[ùí ó÷ïëåßùí ëåõ÷åéìï-
íï[õóáé, ìÝ ôÜò êþìáò ëõôÜò 'åðß ô[ùí /ùìùí êáß ìÝ ðëáôåßáò êõáí[áò ôáéíßáò 'áðü
ô[çò 'ïóöýïò êáß ô[ùí /ùìùí ðéðôïýóáò /çñ÷ïíôï êáôÜ óåéñÜí íÜ ÷áéñåôßóùóé ôïýò
?åëëçíáò óôñáôéþôáò êáß íÜ ðñïóöùíÞóùóé êáñôåñéêïýò "õðåñìÜ÷ïõò ô[çò óùöñï-
óýíçò êáß ô[çò 'áèùüôçôïò. ÔÜ ðáéäßá ô[ùí ó÷ïëåßùí, ìÝ "åïñôáóßìïõò óôïëÜò êáß
êõáíüëåõêá 'åìâëÞìáôá 'åðßóçò /çñ÷ïíôï êáôüðéí øÜëëïíôá /{áóìáôá, êáß ï"é
ðá[éäåò ô[ùí 'éïõäáßùí 'éäéáéôÝñùò, ìÝ ôüí äéäÜóêáëüí ôùí 'åðß êåöáë[çò, ìÝ 'åñõ-
èñÜò ÷ëáßíáò êáß êõáíïëåýêïõò ôáéíßáò êáß ðáñõöÜò 'åðß ô[ùí 'åñõèñ[ùí ÷ëáéí[ùí,
'åöáßíïíôï, ðñïçãïõìÝíùí ?åî óçìáé[ùí "åëëçíéê[ùí, /áíåõ óôáõñï[õ 'åðß ô[çò 'ïèüíçò,
êáß ìÝ ôåìÜ÷éïí ìåôÜëëïõ 'åðß ô[çò êïñõö[çò ðåíôáãùíßùò 'ïîõíïìÝíïõ. Ï"é 'éïõ-
äáéüðáéäåò 'åêñÜôïõí å'éò ÷å[éñáò ÷Üñôçí, 'åö’ ï+õ "õð[çñ÷ïí "åâñáúóôß ãåãñáììÝíïí
/{áóìá ðñüò ôéìÞí ô[çò "çìÝñáò êáß äïîïëïãßáí ôï[õ Èåï[õ.
ÔÝóóáñåò Ìçôñïðïë[éôáé, 'áñ÷éåðßóêïðïé êáß 'åðßóêïðïé ìåôÜ ðïëõáñßèìïõ êëÞ-
ñïõ, ÷ñõóïûöÜíôïõò ðåñéâåâëçìÝíïé óôïëÜò, 'áíÝìåíïí í’ "áãéÜóùóé ðñ[ù-
ó. 321
ôïé ôïýò ?åëëçíáò. ? Ïôå 'åðßóçìïò 'áããåëéïöüñïò 'åêüìéóå ôÞí å/éäçóéí ?ïôé 'åêé-
íÞèçóáí 'åìðñüò á"é öÜëáãêåò, íåõñéêüò óðáóìüò êáôÝëáâå ôÜ ðëÞèç, á"é ìçôÝ-
ñåò /çãåéñïí 'åðß ô[ùí âñá÷éüíùí ôÜ ìéêñÜ ôùí, ?áôéíá 'åííïÞóáíôá êáß á'õôÜ ðåñß
ôßíïò 'åðñüêåéôï «/çèåëïí íÜ 'éäï[õí ôïýò 'áäåëöïýò ?åëëçíáò». Á"é ðïñå[éáé ô[ùí
'åößððùí 'áíåóôÜëçóáí êáß ð[áóáé á"é êåöáëáß 'åóôñÜöçóáí ðñüò ìåóçìâñßáí ô[çò
ðüëåùò, ?ïèåí 'áðü êáéñï[õ å'éò êáéñüí =ç÷ïé óáëðßãêùí 'åöÝñïíôï å'éò ôÜò ðôÝñõ-
ãáò ôï[õ 'áíÝìïõ. ÔÜ ðáéäßá ôï[õ ó÷ïëåßïõ /çñîáíôï 'åí ÷ïñ{[ù ìÝëðïíôá "ùò "åî[çò:
«×á[éñ’ 'åãåßñïõ Èåóóáëßá! óöüããéóå ôÜ äÜêñõÜ óïõ} óôåíáãìïýò êáß èñÞíïõò
ðá[õóïí, ëÞãïõí ðëÝïí ôÜ äåéíÜ óïõ». Á"é ðáñèÝíïé å'éò ôÞí /åíáíôé óåéñÜí ôåôáã-
ìÝíáé, 'áðÞíôïõí 'åí ÷ïñ{[ù /{áäïõóáé "ùò "åî[çò: «Èïëïß å=éí’ ï"é 'ïöèáëìïß óïõ, å=éíáé
êÜôù÷ñá ôÜ ÷åßëç, /á÷ñùìïé á"é ðáñåéáß óïõ, êáß "ç /ïøéò, ðáôñßò ößëç»} ôÜ ðáé-
äåßá 'åðáíåëÜìâáíïí 'áìÝóùò: «" Ç " ÅëëÜò èåñìÜò 'áãêÜëáò, +ù ðáôñßò ìáò, Óïß
ðñïâÜëëåé, êáß ìÝ äüîçò 'áëïõñãßäá ìçôñéê[çò ÓÝ ðåñéâÜëëåé». Á"é ðáñèÝíïé,
óõíå÷ßæïõóáé ôüí ?õìíïí /çñ÷éæïí «"" Ç "åëëçíéêÞ óçìáßá á/éñåôáé êáß êõìáôßæåé,
ðüëåéò äÝ êáß öñïýñéÜ óïõ å'õðñåðÝóôáôá óôïëßæåé. «ÆÞôù "ç " ÅëëÜò "ç ìÞôçñ.
ÆÞôù ôü "åëëçíéêüí ôü /åèíïò. ÆÞôù "ï óåðôüò ìáò / Áíáî. ÆÞôùóáí ï"é 'åî Å'õñþ-
ðçò å'õåñãÝôáé ìáò ãåííá[éïé, ô[çò " ÅëëÜäïò èéáó[ùôáé êáß ðñïóôÜôáé ìáò
"åäñá[éïé».
285
ó. 322
' Åí ôïýô{ù ô{[ù ìåôáîý, êáß /áí ôéò å=é÷åí 'áðïëåéöè[ç êáôÜ ëÜèïò å'éò Ôñßêêáëá,
/åóðåõäå íÜ ðáñáóô{[ç å'éò ôü óõãêéíçôéêüí èÝáìá. Ï"é óçìáéïöüñïé 'åðåöÜíçóáí
ðáíôá÷ï[õ, êáß "ïðïõäÞðïôå /åóôñåöÝ ôéò "åëëçíéêÜò óçìáßáò /åâëåðåí, /ïøåéò ãåëþ-
óáò, 'ïöèáëìïýò ðëÞñåéò äáêñýùí êáß óôüìáôá ëáëï[õíôá óõãêñßóåéò êáß ðáñá-
âïëÜò ðáñåëèüíôùí êáß ðáñüíôùí. / Çäç å'õêñéí[ùò 'áêïýïíôáé ï"é =ç÷ïé ô[çò ìïõ-
óéê[çò: «/åöèáóáí ôÝëïò ðÜíôùí» 'áêïýåôáé ðáíôá÷ï[õ êáß ð[áóáé á"é äõíÜìåéò
óõãêåíôñï[õíôáé å'éò ôïýò 'ïöèáëìïýò.
' Áëçè[ùò 'åöÜíç ìåôÜ ìéêñüí "ï óôñáôçãüò, ìÝëáíïò 'åðéâáßíùí ?éððïõ êáß ìÝ ôü
ðáñÜóçìïí ô[ùí 'áíùôÝñùí Ôáîéáñ÷[ùí ôï[õ "åëëçí. ÔÜãìáôïò. ÐÜíôåò ï"é âÝçäåò
ô[ùí ÔñéêêÜëùí, "çãïõìÝíïõ ôï[õ äçìÜñ÷ïõ Êáäñ[ç âÝç, 'áðïôåëï[õóé óôåíüí êýêëïí
/åöéððïé ðåñß ôüí /åöéððïí óôñáôçãüí, ?ïóôéò å'éóÝñ÷åôáé å'éò ôÞí ðüëéí /å÷ùí å'éò
ôÜ äåîéÜ ôïõ ôüí äÞìáñ÷ïí êáß ðÝñéî ôïõ ôïýò ìùáìåèáíïýò ðñï/õ÷ïíôáò. Ôü
'åðéôåëå[éïí /åñ÷åôáé êáôüðéí, êáß 'áìÝóùò ôü ðåæéêüí 'åìöáíßæåôáé å'éò ôÞí /áêñáí
÷ùñï[õí å'õñýèìùò êáß ìåãáëïðñåð[ùò. Íïìßæù ?ïôé êáß ï"é íåêñïß ô[ùí ÔñéêêÜëùí
è’ 'áöõðíßóèçóáí 'áðü ôÞí âïÞí ô[ùí öùí[ùí, æçôùêñáõã[ùí, å'õ÷[ùí, ðÜíôùí ô[ùí
å'éä[ùí ô[çò øõ÷éê[çò 'åêäçëþóåùò, ?çí 'áäýíáôïí =çôï íÜ óõãêñáôÞó{ç ôéò. ÃÝñùí
ðïëéüò 'áöáéñå[é ôü öÝóéüí ôïõ ôÞí ?ùñáí êáè’ ?çí ðáñÞëáõíåí 'åí ìÝó{ù ô[çò ôéìç-
ôéê[çò öñïõñ[áò "ç óç-
ó. 323
ìáßá ôï[õ ôÜãìáôïò, êáß «ÐáíáãéÜ ìïõ, ëÝãåé, /áò ðåèÜíù} /áêïõãá ìïõóéêÞ êáß
/åëåãá ð[ùò /çóáíôå íéæÜìçäåò»} èåñìÜ êáß óõíå÷[ç äÜêñõá äéÝêïøáí ôüí ãÝñï-
íôá ?ïóôéò äÝí 'çäõíÞèç íÜ 'åîáêïëïõèÞó{ç ôÞí "ïìéëßáí ôïõ} "ï äõóôõ÷Þò å=é÷å
êáôáëçöè[ç "õðü óðáóì[ùí êáß 'åêßíåé ôü öÝóéüí ôïõ å'éò /åíäåéîéí ÷áéñåôéóìï[õ
ô[ùí óôñáôéùô[ùí. Ðïëëïß 'åðïßïõí ôü óçìå[éïí ôï[õ óôáõñï[õ, 'åãþ äÝ å=éäïí ãõíá[éêá
ãïíõðåôï[õóáí ôÞí ?ùñáí êáè’ ?çí äéÞñ÷ïíôï á"é óçìá[éáé. ' Á÷áëßíùôïí 'åíèïõ-
óéáóìüí 'åãåßñåé "ç 'åìöÜíéóéò ô[ùí å'õæþíùí} ?ïôå "ï óçìáéïöüñïò /åêëéíå ôÞí
óçìáßáí ôïõ ?éíá ÷áéñåôÞó{ç ôüí êë[çñïí, "ï 'åíèïõóéáóìüò ìåôåôñÜðç å'éò ê[õìá
ìáíßáò, ôü "ïðï[éïí ìüíïí ÷åßñ Èåï[õ 'çäýíáôï í’ 'áíáóôåßë{ç. «Ìþñ’, ôß ìáííÜäåò
ó[áò ãÝííçóáí ê’ /çñèåôå íÜ ì[áò 'åëåõèåñþóåôå», /åëåãïí ÷ùñéêïß ôñá÷å[éò, +ùí ï"é
'ïöèáëìïß =çóáí "õãñïß êáß ôÜ ÷åßëç /åôñåìïí 'áðü óõãêßíçóéí. Á"é ìçôÝñåò äåé-
êíýïõóáé ôïýò óôñáôéþôáò å'éò ôÜ ÷áßíïíôá ðáéäßá ôùí ôÜ ðñïÝôñåðïí íÜ ìåãá-
ëþóùóé «ãéÜ íÜ æùóèï[õí ô’ ?áñìáôá».
ÐáñÞñ÷åôï äéáñê[ùò óôñáôüò, 'áëë’ "ç óéäçñÜ ãñáììÞ 'åöáßíåôï 'áôåëåßùôïò.
Ôï[õôï å'õçñÝóôåé 'áðåßñùò ôü ðë[çèïò, èåþìåíïí ôÞí ðëçèýí ô[ùí "ïðëéô[ùí êáß 'áðï-
èáõìÜæïí ôÞí 'áðïóêåõÞí. " Ç 'åìöÜíéóéò ôï[õ ðõñïâïëéêï[õ êáß ôï[õ "éððéêï[õ 'åîÞ-
óêçóåí 'áëçè[ç êáôÜðëçîéí. ' Åèáýìáæïí ôïýò óôñáôéþôáò, 'åèáýìáæïí
ó.324
ôÜò "çìéüíïõò, êáß "õðåñåð{Þíïõí ôïýò ?éððïõò, ðåñß +ùí /åëåãïí ?ïôé /å÷åé «óáñÜ-
íôá ëßñáéò "ï ?åíáò». «/ Áì âáóéëéêÜ ðñÜììáôá», ðáñåôÞñåé ãÝñùí ôéò, 'åí{[ù ?åôå-
ñïò äéïñè[ùí á'õôüí /åëåãå, «êáß âáóéëéêÜ êáß "åëëçíéêÜ ãÝñù ðáððï[õ». " Ç ðáñÝ-
ëáóéò êáß "ï êáôáõëéóìüò 'åãÝíïíôï 'áêüðùò êáß 'åðéôõ÷[ùò. Å'éò 'áìöïôÝñáò ôÜò
/ï÷èáò ôï[õ Ôñéêêáëçíï[õ êáôçõëßóèçóáí "õðü ôÜò óêéÜò ô[ùí äÝíäñùí ï"é óôñá-
ôé[ùôáé, óôÞóáíôåò å'éò ðõñáìßäáò ôÜ ?ïðëá ôùí, 'åö’ +ùí 'áêïíôéæüìåíïò "ï ?çëéïò
286
Åéê. 8. Ç 14ç åíèýìçóç ðïõ áíáöÝñåôáé óôçí áíÝãåñóç ôïõ êáèïëéêïý ôçò ÌïíÞò
ôïõ Êïñìðüâïõ (2.8.2000).
ðáñÜãåé ÷éëéÜäáò öùôåéí[ùí 'áíáëáìð[ùí, ?áò èñçóêåõôéê[ùò âëÝðïõóéí ï"é êÜôïé-

êïé. ÔÞí íýêôá ï"é ï=éêïé 'åöùôáãùãÞèçóáí, "ç ìïõóéêÞ 'åðáéÜíéóå, êáß "ï ëáüò,
?ïóôéò 'áðü ô[çò 7çò ?ùñáò ÷èÝò å=é÷åí 'áðïóõñè{[ç ðïëõìÝñéìíïò, 'å÷ýèç å'éò ôÜò "ïäïýò
ìåôÜ ô[ùí ãõíáéê[ùí êáß ô[ùí ðáéäßùí. ' Åí ìé{[á óôéãì{[ç ôÜ ðÜíôá /çëëáîáí.... ' Åí
ìÝó{ù ÷áñ[áò, '{áóìÜôùí êáß ôÜîåùò, 'áðåêïéìÞèç ôÞí íýêôá ô[çò 23çò "ç ðüëéò ô[ùí
ÔñéêêÜëùí, 'áíáìÝíïõóá ôüí ?çëéïí ô[çò á/õñéïí íÜ ôÞí öùôßó{ç 'áíáâáðôéóèå[éóáí.
Å'éò ôÜò "ïäïýò 'áãñõðíï[õóéí ?åëëçíåò öñïõñïß, êáß ?ï,ôé äÝí 'åôüëìùí å'éò ôÜ /ïíåé-
ñÜ ôùí íÜ öáíôáóè[ùóéí ï"é êÜôïéêïé, ôü âëÝðïõóéí 'åãñçãïñüôåò, êáß "ç äéÜíïéÜ
ôùí "éðôáìÝíç ðñüò ôüí Äçìéïõñãüí å'õ÷áñéóôå[é 'åðß ô{[ù å'õåñãåôÞìáôé.
287
Â) ÁÃÉÏÃÑÁÖÏÉ
1. Âáúïðïýëïõ ÂáóéëéêÞ (2002)
ÕðïãñÜöåé ôï 2002 óå öïñçôÞ åéêüíá ôçò Üêñáò ôáðåßíùóçò (åð. 31)
2. Êåñáìßäáò ÄçìÞôñéïò (1999-2002)

Óôï íïìü ôùí ÔñéêÜëùí ôïí Ý÷ù êáôáãñÜøåé ôï 1999 óå ôïé÷ïãñáößåò (Üñ÷ùí
Ìé÷áÞë, Üãéïò Åöñáßì ï åê Ôñßêêçò), íáüò ÃÝííçóçò ôçò Èåïôüêïõ óôï Êáøá-
ëïäéáëåãìÝíï, êáé ôï 2002 óå öïñçôÞ åéêüíá ôùí áãßùí ÑáöáÞë, ÍéêïëÜïõ êáé
ÅéñÞíçò, ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ, ïìþíõìï êáèïëéêü (åð. 33). Á÷ñïíïëüãç-
ôá õðïãñÜöåé óå äýï öïñçôÝò åéêüíåò: Ðáíáãßá ç ÏäçãÞôñéá, íáüò Êïßìçóçò
ôçò Èåïôüêïõ (íÝïò), óôï Äñïóåñü, êáé ôïõ Ðñïäñüìïõ, óôï ïìþíõìï åîùêêëÞóé
ôçò ÌïõñéÜò.
Ï Ä. Êåñáìßäáò ãåííÞèçêå óôéò 16.4.1970 óôï Äñïóåñü ôùí ÔñéêÜëùí, áðü-
öïéôïò ãåíéêïý Ëõêåßïõ. Áðü ìéêñüò åß÷å êëßóç óôçí áãéïãñáößá, óôçí ïðïßá
ìáèÞôåõóå êïíôÜ óôïí éåñÝá Ðáíáãéþôç ×. ÌðñÝëëá, ï ïðïßïò äéáôçñåß, óôçí
åðáñ÷éáêÞ ïäü ÔñéêÜëùí-ÊáëáìðÜêáò, åñãáóôÞñéï âõæáíôéíÞò áãéïãñáößáò, ìå
ôçí ïíïìáóßá ðåýêçò,12 üðïõ åêðáéäåýïíôáé áñêåôïß áãéïãñÜöïé.
3. Êïñìðüâïõ ÌïíÞ.
ÄéáèÝôåé áãéïãñáöåßï, ôï ïðïßï Ý÷ù êáôáãñÜøåé áñêåôÝò öïñÝò óôï íïìü Ôñé-
êÜëùí. Óôçí ðáñïýóá åñãáóßá Ýñãá ôïõ óôç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ: á)
ÖïñçôÞ åéêüíá ôçò Ðáíáãßáò, 1988 (åð. 19). â) ¢ãéïò Ðñïêüðéïò, åðßóçò öïñç-
ôÞ, 1989 (åð. 20). ã) Ï ÅóôáõñùìÝíïò, 1995 (åð. 28).
4. Íéêçöüñïò13
ÕðïãñÜöåé ôï 1796 óôï ×ñéóôü ôïõ ôÝìðëïõ, óôç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ
ôùí ÔñéêÜëùí, ïìþíõìï êáèïëéêü. (åð. 5). Áóöáëþò äéêÝò ôïõ åßíáé êáé ïé
Üëëåò óùæüìåíåò ðÝíôå ìåãÜëåò åéêüíåò ôïõ ôÝìðëïõ (ÐñïöÞôçò Çëßáò, Ðáíá-
ãßá, Ðñüäñïìïò, Üãéïò Ðñïêüðéïò, Ôñåéò ÉåñÜñ÷åò), ç ôÝ÷íç ôïõò åßíáé áêñéâþò
ç ßäéá. Óôï íïìü ôùí ÔñéêÜëùí, áðü ôç ìÝ÷ñé ôþñá Ýñåõíá, äåí ôïí Ý÷ù êáôá-
ãñÜøåé áëëïý.14 Óôï ôÝìðëï ôïõ íáïý ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ôçò Ñåíôßíáò Êáñäß-
ôóáò õðÜñ÷åé ìåãÜëç ïìþíõìç åéêüíá ôïõ Íéêçöüñïõ, 1794, ìå 6 ìåãáëïãñÜì-
ìáôá óôß÷ïõò êáé Ýíá áêüìá ìéêñïãñÜììáôï (21.10.2002)
(16á)
ÏÎÕC, ÐÅËÙÍ, CY, ÐÑÏSÁÔÇC, ÐANTÙÍ, ÌÁÊÁÑ,
ÃÅÙÑÃÉÅ, ÅÍÄÏÎÏÍ, ÁÈËÇÔÙÍ, ÑÏÄÏÍ, ÅÕÙÄÉÁÆÏÍ
ÔÇÍ ÕÖÇËÉÏÍ ÎÅÍÙÓ ÐÑÏSÇÈÉ, ÊÁÌÏÕ ÅÉÅÙÍ ÔÅ, ÊÁÉ
ÃÅÍÏÕC, ÊÁÉ CAIC ËÉÔÁÉC ÖYËATTE AEI ÐÁÌÌÁÊÁÑ
12. ÊáôÜãåôáé áðü ôç ÍÝá Ðåýêç (Ðëüðïõ) ôùí ÔñéêÜëùí.

13.Êëïõóßïõ, è: 20.8.2000.
14. Ãéá Üëëá Ýñãá ôïõ éäÝ: á) Ðéïìðßíïõ, 282 (1794, 1795-1800). â) ×áôæçäÜêç, Â´,
232-233 (9,10).
288
ÄÇÌÇÔÑÉÏÕ ËÁÔÑÏÕ CÏÉ ÏÉÊÏÍ Ê(ÁÉ) ÐÁÔÑÇÍ
ÄÅÇCIC ÔÏÕ ÄÏÕËÏÕ ÔÏÕ ÈÅÏÕ, ÄÇÌÇÔÑÉÏÕ ÔÆÉÏËÁÊÏÃËÏÕ, ÔÏÕ
ÅÊ ÑÅÍäßíçò
1794 ÷åßñ íéêçöüñïõ
Åéê. 9. Ï Üãéïò Ðñïêüðéïò óôï êáèïëéêü ôçò ïìþíõìçò ìïíÞò, 1796, äéÜ ÷åéñüò
Íéêçöüñïõ (19.8.1999)

Åéê. 10. Ç ðñþôç Ýêäïóç (Âåíåôßá 1803) ôçò áêïëïõèßáò
ôùí áãßùí Íåêôáñßïõ êáé ÈåïöÜíïõò
5. ÑáöáÞë Á. (1991)
ÕðïãñÜöåé ôï 1991 óå öïñçôÞ åéêüíá ôïõ áãßïõ Ãåùñãßïõ, óôï êáèïëéêü ôçò
ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ (åð. 29).
6. Ôáóßêáò ×.
Óýã÷ñïíïò áãéïãñÜöïò, ðïõ õðïãñÜöåé á÷ñïíïëüãçôá óôéò ðáñáêÜôù ðåñéðôþ-
óåéò ôïõ íïìïý ôùí ÔñéêÜëùí:
á) ¢ãéïò Ðñïêüðéïò. ÖïñçôÝò åéêüíåò, ôïõ áãßïõ Ðñïêïðßïõ ôçò ïìþíõìçò
ìïíÞò (åð. 30), ôçò áãßáò ÐáñáóêåõÞò, óôïí ïìþíõìï íáü.
â) ÌáõñÝëé, íáüò ôçò Áãßáò ÔñéÜäáò. Ôçí õðïãñáöÞ ôïõ öÝñïõí äýï öïñçôÝò
åéêüíåò, ôçò Æùïäü÷ïõ ÐçãÞò êáé ôçò öéëïîåíßáò ôïõ ÁâñáÜì. Åðßóçò ïé ìåãÜ-
ëåò åéêüíåò ôïõ ôÝìðëïõ (Ðáíáãßá, ×ñéóôüò, Ðñüäñïìïò êáé Íéêüëáïò Ìýñùí),
êáèþò êáé ï Üñ÷ùí Ìé÷áÞë ôçò âüñåéáò ðüñôáò êáé ï Ìõóôéêüò Äåßðíïò ðÜíù
áðü ôçí Ùñáßá Ðýëç.
290
7. ×ñéóôïäïõëÜêçò ÅììáíïõÞë (1983)
ÕðïãñÜöåé ôï 1983 óôï ÌÝãá Áñ÷éåñÝá ôïõ äåóðïôéêïý, óôï êáèïëéêü ôçò
ÌïíÞò ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ óôï ïìþíõìï ÷ùñéü (åð. 22). Óôï íïìü ôùí ÔñéêÜ-
ëùí ôïí Ý÷ù êáôáãñÜøåé áñêåôÝò öïñÝò óå öïñçôÝò åéêüíåò:
á) Báèýññåõìá, íáüò ôïõ ÐñïöÞôç Çëßá.
â) ÂáóéëéêÞ, íáüò ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ (÷ùñéïý).
ã) Äéáëåêôü, íáüò ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ.
ä) ÅîÜëïöïò, íáüò ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ.
å) ÊçðÜêé, íáüò ôçò Áãßáò ÅéñÞíçò ×ñõóïâáëÜíôïõ.
óô) Êïíéóêüò, íáüò ôçò Áãßáò ÐáñáóêåõÞò.
æ) Êñçíßôóá, íáüò ôïõ Áãßïõ Äçìçôñßïõ.
ç) ÌåãÜñ÷ç, íáüò ôïõ ÐñïöÞôç Çëßá.
è) Óôïõñíáñáßéêá, íáüò ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ Ìýñùí.
é) Ôñßêáëá, ôñåéò íáïß: ÃÝííçóçò ôçò Èåïôüêïõ, Áãßïõ ÑáöáÞë óôï íïóïêï-
ìåßï êáé Áãßïõ Âçóóáñßùíá (ðñïóêõíçìáôéêüò, óôçí êñýðôç).
Åéê. 11. Ï ÌÝãáò Áñ÷éåñÝáò ôïõ äåóðïôéêïý óôç ÌïíÞ ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ, 1983,
äéÜ ÷åéñüò Åì. ×ñéóôïäïõëÜêç (22.8.2002).
291
Ã) ÌÏÍÅÓ ÔÇÓ ÌÇÔÑÏÐÏËÇÓ ÔÑÉÊÊÇÓ ÊÁÉ ÓÔÁÃÙÍ
1. ÌïíÞ ôçò Ðáíáãßáò óôï Êüñìðïâï (ËáãêáäéÜ)
Ôï íÝï êáèïëéêü, áöéåñùìÝíï óôçí Êïßìçóç ôçò Èåïôüêïõ, ïëïêëçñþèçêå ôçí
1.5.1809. Ôá åãêáßíéá ôåëÝóôçêáí áðü ôïí Ôñßêêçò ÃáâñéÞë ôçí 19 Óåðôåìâñß-
ïõ. Ó´ áõôÞí áíáöÝñåôáé êáé êÜðïéï èáýìá ìå ðåñéóôÝñé (åíè. 14). Ç ìïíÞ
äéáèÝôåé óÞìåñá êáé áãéïãñáöåßï (åð. 19,20,28).
2. ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ ôùí ÔñéêÜëùí15

á. ÄéÜöïñá
Âñßóêåôáé óôéò íïôéïäõôéêÝò ðáñõöÝò ôïõ ïìþíõìïõ ÷ùñéïý (ôï Æéüëé),16 10
÷éëéüìåôñá äõôéêÜ ôçò Ðýëçò ôùí ÔñéêÜëùí. Ç ìïíÞ åßíáé êôéóìÝíç óå õøü-
ìåôñï 700 ì., êÜôù áðü ôï ðáëáéüêáóôñï, óå Ýíá åõñý÷ùñï ðëÜôùìá, óôçí áíá-
ôïëéêÞ ðëáãéÜ ôïõ âïõíïý ÓôåöÜíé, ãåìÜôï êÝäñá, óðÜñôá, ðïõñíÜñéá, ðëáôÜ-
íéá êáé õðÝñï÷á íåñÜ, ðñáãìáôéêÜ ìáãåõôéêü ìðáëêüíé, ìå åíôõðùóéáêü áãíá-
íôáñéü ðñïò áíáôïëÜò.
Ç ðÝôñéíç äñïóåñÞ âñõóïýëá Ý÷åé ÷áñáãìÝíç ôçí åðéãñáöÞ óôï åíôïé÷éóìÝ-
íï ìÜñìáñï:
(17)
ÅÉÓ ÌÍÇÌÇÍ
ÃÅÙÑÃÉÏÕ É. ÌÐËÁÔÓÁ
ÁÍÈÕÐÏÓÌÇÍÁÃÏÕ
Ï óçìåñéíüò ìïíá÷üò Ãåþñãéïò ÁëåõñÜò, Ôñéêáëéíüò, ðñïåñ÷üìåíïò áðü ôá
Êáõóïêáëýâéá ôïõ Áãßïõ ¼ñïõò, åðéäßäåôáé ìå åíèïõóéáóìü óôçí áíáêáßíéóç,
óôïí åõðñåðéóìü êáé óôçí åí ãÝíåé áíáóõãêñüôçóç ôçò ìïíÞò: êáôáóêåõÞ ïéêÞ-
ìáôïò (êåëéïý), äéåõèÝôçóç ôïõ ÷þñïõ ìå ðÝôñéíåò ìÜíäñåò, êçðÜñéá, ìéêñÞ
óôÝñíá-åêôñïöåßï øáñéþí, êëð.
Ç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ ðáíçãõñßæåé ëáìðñÜ óôéò 8 Éïõëßïõ. Ôçí ðáñá-
ìïíÞ, 7 Éïõëßïõ, ôåëåßôáé ðáíçãõñéêüò åóðåñéíüò, ìå áñôïêëáóßá êáé èåßï
êÞñõãìá. ÁíÞìåñá, ìå åðéêåöáëÞò ôï ìçôñïðïëßôç, ðïëëþí éåñÝùí, Ýíôïíç ç
óõììåôï÷Þ ôçò ìïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ, ðëÞèïò ðñïóêõíçôþí, ôåëåßôáé ç ðáíçãõñé-
êÞ èåßá ëåéôïõñãßá, óôï åõñý÷ùñï ðñïáýëéï áêïëïõèåß ç áñôïêëáóßá êáé ôï
ýøùìá ôïõ Áãßïõ Ðñïêïðßïõ ìå ôï èåßï êÞñõãìá. ÊÜôù áðü äáóéÜ ðëáôÜíéá,
äßðëá óå äñïóåñÝò âñõóïýëåò, ôï íüóôéìï öáãçôü (ðñüâáôá Þ ìïó÷Üñéá Þ, óôéò
íçóôåßåò, öáóïõëÜäá),óôñþíåôáé åêëåêôÞ ôñÜðåæá, ðñïóöïñÜ ôùí ðéóôþí, ãéá
üëïõò ôïõò ðñïóêõíçôÝò. Áêïëïõèåß ÷ïñüò, åëëçíéêüò êáé ü÷é öñÜãêéêïò, ðñþ-
ôïé ôïí óÝñíïõí ïé ðáðÜäåò.17
Ï áåßìíçóôïò Áë. ×áôæçãÜêçò êáôÝãñáøå:
15. á) Ðáðáóùôçñßïõ. â) ×áôæçãÜêç, á: 60. â:169. ã:139, 190-191. ã) ÆéÜêá, 88. ä)

ÍçìÜ, 236. å) Ìçëßôóç. óô) ÐáðáæÞóç, á: 327. æ) Ðáðáâáóéëåßïõ, 522,537. ç) Êáëïýóé-
ïõ, è. è) ÌïíÞò Áãßïõ Ðñïêïðßïõ ôçò Ðýëçò.
16. Ãé’ áõôü éäÝ, Êáëïýóéïõ, è: 20.8.2002.
17. á) Êáëïýóéïõ, è. â) Ðáðáâáóéëåßïõ.
292
Åéê. 12. Ï Ôñßêêçò êáé Óôáãþí ÁëÝîéïò åõëïãåß ôï ýøùìá ôïõ áãßïõ Ðñïêïðßïõ
êáôÜ ôï ðáíçãýñé ôçò ïìþíõìçò ìïíÞò (8.7.2000).
Åéê. 13. Ç ÌïíÞ ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ ôï 1958 (ðñïóöïñÜ ôïõ Áð. ÔÜóéïõ).
293
«"121
" Áúðñïêüðçò
Ëßãï ðéü ðÜíù 'áð’ ôü Æéþëé, êÜôù 'áðü ãéãÜíôéï "ïëïðÝôñéíï âïõíü, 'åãåßñåôáé
ôü ìïíáóôÞñé ôï[õ " Áúðñïêüðç. " Ç ðáñÜäïóç 'áíáöÝñåé ?ïôé "ï ÄåñâÝíáãáò Óïýë-
ôæéá, ìðáßíïíôáò óô’ ' Áóðñïðüôáìï, èÝëçóå íÜ êÜøåé ôü ìïíáóôÞñé. ×ôõðþíôáò
?ïìùò ìÝ ôü ôóåêïýñé ôÞí 'áìðáñùìÝíç îþðïñôá, ðåôÜ÷ôçêå 'áðü ôÞí êëåéäáñéÜ
ìéÜ öëüãá, êáß ôï/õêáøå ôü ?åíá ìÜôé. / Åôóé 'áðïôñáâÞ÷ôçêå êáß ôü ìïíáóôÞñé
óþèçêå».18
Áëëïý ãñÜöåé: «Å'éò ôü ÷ùñßïí Æé[ùëé ðáñÜäïóéò 'áíáöÝñåé ?ïôé ?ïôáí "ï Óïýë-
ôæéá 'çèÝëçóå íÜ êÜøç ôÞí ÌïíÞí " Áãßïõ Ðñïêïðßïõ 'áðþëåóå ôüí ?åíá 'ïöèáë-
ìüí ôïõ /åìðñïóèåí ô[çò ðýëçò ô[çò ìïí[çò êáè’ ?çí óôéãìÞí /çíáðôå ìÝ /éóêáí ôü
ôóéìðïýêé ôïõ. Ìßá óðßèá 'åðåôÜ÷èç å'éò ôüí 'ïöèáëìüí ôïõ êáß ôüí êáôÝóôñå-
øåí. / Åôóé "ï Óïýëôæéáò äÝí /åêáøå ôÞí ÌïíÞí öïâçèåßò êáß /áëëá 'åðáêüëïõ-
èá».19
â. ÁöéÝñùóç
Óýìöùíá ìå ôçí 7ç åðéãñáöÞ ôïõ 1745 êáé ôçí 8ç åíèýìçóç ôïõ 1866 ç ìïíÞ
ôéìÜôáé óôï üíïìá ôïõ ðñïöÞôç Çëßá. ºóùò, åðåéäÞ ôï ðñþôï êáèïëéêü Þôáí
ìÜëëïí ìéêñü êáé Üóçìï, ÷ñåéÜóôçêå íá êôéóèåß íÝï, ðåñéóóüôåñï åõñý÷ùñï
êáé ìåãáëïðñåðÝò, ôï Ýôïò 1761, áöéåñùìÝíï óôïí Üãéï Ðñïêüðéï.20
Ôï ðñþôï êáèïëéêü öáßíåôáé üôé ôåëéêÜ êáôÝññåõóå, ëüãù ðáëáéüôçôáò, ßóùò
óôá ôÝëç ôïõ 19ïõ áéþíá, êáé ç ìïíÞ óéãÜ-óéãÜ ðÝñáóå óôï üíïìá ôïõ íÝïõ
êáèïëéêïý, Þôïé ôïõ áãßïõ Ðñïêïðßïõ. Äåí îáíáêôßóôçêå ìåí ï íáüò ôïõ ðñï-
öÞôç Çëßá, ðáñÝìåéíå üìùò æùíôáíüò óôçí ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç, óýìöùíá ìå
ôçí ïðïßá «ËÝãåôáé üôé ôá ðÜìðïëëá åñåßðéá åíôüò ôïõ ðåñéâüëïõ ôïõ ìïíá-
óôçñéïý ðñïÝñ÷ïíôáé áðü /áëëïõò íáïýò áõôïý».21
Ï Áð. ÔÜóéïò ãñÜöåé ó÷åôéêÜ:
«Óýìöùíá ìÝ ðëçñïöïñßåò "ç ìïíÞ "éäñýèçêå ðåñß ôÜ ìÝóá ôï[õ 16ïõ á'éþíá ðñüò
ôéìÞí ôï[õ ðñïöÞôïõ " Çëéïý. ' Áñãüôåñá, /áãíùóôï ð[ùò, "ç ÌïíÞ ôï[õ ÐñïöÞôïõ '"
" Çëéïý ìåôùíïìÜóèç óÝ ÌïíÞ " Áãßïõ Ðñïêïðßïõ. " Ç ðáñÜäïóç 'áíáöÝñåé ðþò
?åíáò ãÝñïíôáò ìïíá÷üò å=éäå ó’ ?ïñáìÜ ôïõ ôüí ? Áãéï Ðñïêüðéï íÜ ôï[õ ëÝåé:«Ï
ðñïöÞôçò " Çëßáò /å÷åé 'áñêåôïýò íáïýò óôÞí " ÅëëÜäá, 'åãþ ?ïìùò ï/õôå ?åíáí». ÓôÞ
óõíÝ÷åéá 'áíôéðñïóùðåßá ìïíá÷[ùí -óýìöùíá ðÜíôá ìÝ ôÞí ðáñÜäïóç- ìåôÝâç
óôü Ðáôñéáñ÷å[éï êáß 'áíÝöåñå ôü ?ïñáìá óôüí ÐáôñéÜñ÷ç. ' Åêå[éíïò ôïýò óõì-
âïýëåõóå íÜ êôßóïõí ðåñéêáëëÞ íáü ðñüò ôéìÞí ôï[õ " Áãßïõ Ðñïêïðßïõ. Êáß
å=éíáé /éóùò "ç ìïíáäéêÞ ÌïíÞ ðïý "õðÜñ÷åé óôü ÷ñéóôéáíéêü êüóìï, ðñüò ôéìÞí
ôï[õ ÌåãáëïìÜñôõñïò " Áã. Ðñïêïðßïõ».22
18. ×áôæçãÜêç, á: 60
19. ×áôæçãÜêç, ã: 190-191.
20. Ðáðáóùôçñßïõ. ÊÜôé áíÜëïãï Ý÷ïõìå êáé ìå ôç ÌïíÞ ôùí Äïëéáíþí ôçò Êáëá-
ìðÜêáò (Êáëïýóéïõ, ç: 40).
21. ÍçìÜ, 236.
22. ÌïíÞò Áãßïõ Ðñïêïðßïõ Ðýëçò, 13-14.
294
ã. Ç ðáëéÜ ìïíÞ
1. ÃåíéêÜ
Ï áåßìíçóôïò É. Ðáðáóùôçñßïõ ìáò äßíåé ôï 1936 ôéò ðáñáêÜôù ðïëýôéìåò ðëç-
ñïöïñßåò ãéá ôç ìïíÞ:23
«' Áðü ôÞí ôÝùò " É. ÌïíÞí äÝí ìÝíåé ôßðïôå /áëëï ðáñÜ "ï Íáüò ôçò, ôÜ ðÝñéî
á'õôï[õ ÷ùñÜöéá, ôÜ "ïðï[éá /å÷ïõí ìåôáâëçè[ç å'éò ó÷ïëéêüí ê[çðïí êáß ?åíá ìÝñïò
'áðü ôÜ êåëëéÜ ô[çò ' Áíáôïëéê[çò ôïõ ðëåõñ[áò, ?ïðïõ /çäç 'áðü ôï[õ 1888 óôåãÜæå-
ôáé ôü ó÷ïëå[éïí ôï[õ ÷ùñßïõ, ôü "ïðï[éïí êÜèå /áëëï ðáñÜ êáôÜëëçëïí å=éíáé äéÜ
ó÷ïëå[éïí.
" Ï " Éåñüò Íáüò ôï[õ " Áã. Ðñïêïðßïõ å"õñéóêüìåíïò å'éò ôü ìÝóïí ôï[õ ìüíïõ 'åðé-
ðÝäïõ ìÝñïõò ôï[õ ÷ùñßïõ êáß /å÷ùí /áëëïôå ðÝñéî á'õôï[õ ôÜ äéÜöïñá êåëëéÜ ô[ùí
ìïíá÷[ùí å=éíáé ñõèìï[õ âõæáíôéíï[õ, "áãéïñåéôéêï[õ ôýðïõ ìÝ èüëïí å'éò ôü ìÝóïí
á'õôï[õ êáß ìÝ 'åóùíÜñèçêá. " ÏìïéÜæåé ìÝ ôüí Íáüí ôï[õ " Áã. ×áñáëÜìðïõò ô[çò
" Éåñ[áò Ìïí[çò " Áãßïõ ÓôåöÜíïõ.
" Ï Íáüò ï+õôïò 'åêôßóèç êáôÜ ìßáí 'åðéãñáöÞí å"õñéóêïìÝíçí 'åîùôåñéê[ùò êáß
/áíùèé ôï[õ ðáñáèýñïõ ôï[õ " Éåñï[õ ÂÞìáôïò ô{[ù 1761. ' Åíôüò äÝ ôï[õ Íáï[õ êáß å'éò
ôü ðÜôùìá ðñü ô[çò "ùñáßáò ðýëéò å"õñßóêåôáé ìßá ìåãÜëç ðëÜî ëéèßíç ìÝ 'åðé-
ãñáöÞí 'áðü ôÞí "ïðïßáí 'áíåãíþóáìåí ôÞí ÷ñïíïëïãßáí.... ' Åí /åôåé 1772 ' Éïõëß-
Åéê. 14. Éåñåßò óÝñíïõí ðñþôïé ôï ÷ïñü óôï ðáíçãýñé ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ
(8.7.2000).
23. Ðáðáóùôçñßïõ.
295
ïõ 13.... " Ç 'åðéãñáöÞ ô[çò ðëáêüò ôáýôçò èÜ ì[áò /åëåãåí 'áñêåôÜ ðåñß ô[çò ' É.
Ìïí[çò ôï[õ " Áã. Ðñïêïðßïõ, 'áëëÜ âéáæüìåíïé íÜ öýãùìåí, äéüôé /åðáéñíå íÜ
íõêôþó{ç äÝí 'åðñïêÜíáìåí íÜ ôÞí 'áíáãíþóùìåí.
Ôü ôÝìðëïí ôï[õ Íáï[õ êáë[çò "ïðùóäÞðïôå îõëïõñãéê[çò ôÝ÷íçò /å÷åé êáëÜò
äåóðïôéêÜò å'éêüíáò ôï[õ ×ñéóôï[õ ìÝ ÷ñïíïëïãßáí 1796, ôï[õ Ðñïäñüìïõ, ô[ùí ôñé[ùí
" Éåñáñ÷[ùí ôï[õ, " Áãßïõ Ðñïêïðßïõ êáß ôï[õ ÐñïöÞôïõ ' Çëéï[õ. " Ùñáßáò æùãñá-
öéê[çò ôÝ÷íçò å=éíáé êáß ôÜ âçìüèõñá ìÝ ôüí Å'õáããåëéóìüí ô[çò Èåïôüêïõ êáß "ç
'áñéóôåñÜ Ðýëç ôï[õ " Éåñï[õ ÂÞìáôïò ìÝ ôÜò å'éêüíáò ô[ùí " Áãßùí ' Áèáíáóßïõ êáß
Êõñßëëïõ, " Áãßïõ ' Á÷éëëßïõ, " Áãßáò Ðáñáóêåõ[çò êáß " Áãßáò ÂáñâÜñáò.
ÓÞìåñïí "ï Íáüò ôï[õ " Áã. Ðñïêïðßïõ å"õñßóêåôáé å'éò êáêÜ ÷Üëéá. Å=éíáé "åôïé-
ìüññïðïò. / Å÷åé 'áíïßîåé 'áð´ ?ïëá ó÷åäüí ôÜ ìÝñç».
Ï Áð. ÔÜóéïò ìáò ðëçñïöïñåß ó÷åôéêÜ:
«ÔÜ 48 ðåñßðïõ óôñÝììáôá ô[çò Ìïí[çò =çôáí ðåñéöñáãìÝíá ìÝ ðÝôñéíï ôå[é÷ïò
'áðü 'ïãêþäåéò ëßèïõò ðïý óÝ ðïëëÜ óçìå[éá öáßíïíôáé êáß óÞìåñá. Ãýñù 'áðü ôü
íáü êáß ôÜ êåëëéÜ "õð[çñ÷å ôï[é÷ïò ?õøïõò 2 ðåñßðïõ ìÝôñùí êáß ðåñéÝêëåéå /åêôá-
óç 4 ðåñßðïõ óôñåììÜôùí. Å=é÷å äÝ äýï å'éóüäïõò 'áíáôïëéêÜ êáß äõôéêÜ.
Ôü êáèïëéêü ô[çò Ìïí[çò =çôáí ëéèüêôéóôï. " Ç 'ïñïöÞ êáß "ï ôñï[õëëïò =çôáí ìÝ
ðïñüëéèï êáß óÝ ðïëëÜ óçìå[éá ô[çò 'ïñïö[çò êáèþò êáß óôßò ãùíßåò ôï[õ ôñïýëëïõ
"õð[çñ÷áí 'åíôïé÷éóìÝíá å'éäéêÜ ðÞëéíá 'áããå[éá ãéÜ ôÞ äçìéïõñãßá êáë[çò 'ç÷çôé-
êüôçôáò ôï[õ ÷þñïõ. " Ç óôÝãç =çôáí ðÝôñéíç. Óôü âüñåéï ìÝñïò "õð[çñ÷å ìéêñÞ
ðüñôá å'éóüäïõ ìÝ ôïîùôü ôü /áíù ìÝñïò á'õô[çò. " Ç ðüñôá á'õôÞ "ïäçãï[õóå óôü
íÜñèçêá ðïý ÷ùñéæüôáí 'áðü ôüí êõñßùò íáü ìÝ ðÝôñéíï ôï[é÷ï.
Ìßá ìéêñÞ ðüñôá ìéêñüôåñç ô[çò å'éóüäïõ "ïäçãï[õóå óôüí êõñßùò íáü. " Ï íáüò
=çôáí âõæáíôéíüò, ôñßêëéôïò, ìÝ ÷ïñïýò êáß ôñï[õëëï, "ïëüêëçñïò "áãéïãñáöçìÝíïò.
Ôü ôÝìðëï îõëüãëõðôï, 'áñßóôçò ôå÷íïôñïðßáò. ÔÜ 'áíáëüãéá óêáëéóôÜ óôïëé-
óìÝíá ìÝ ößëíôéóé. " Ï ÷ïñüò êáß ôÜ ìáíïõÜëéá 'áðü ÷õôü óöõñçëáôçìÝíï óßäå-
ñï. ÌÝ ôü óåéóìü ôï[õ 1954 êáôÝññåõóå "ç 'ïñïöÞ ôï[õ ôñïýëëïõ êáß "õðÝóôçóáí
óïâáñÝò ñùãìÝò ï"é ôï[é÷ïé ô[çò ìïí[çò. " Ç ìÞ 'áðïêáôÜóôáóç ô[ùí æçìé[ùí êáß ï"é
êáéñéêÝò óõíè[çêåò óõíåôÝëåóáí, ?ùóôå ï"é æçìéÝò íÜ êáôáóôï[õí 'áíåðáíüñèùôåò.
/ Åôóé ôü 1960 "ç /áãíïéá... êáôåäÜöéóå ?ï,ôé å=é÷å 'áðïìåßíåé /ïñèéï, ìÝ óêïðü íÜ
÷ôéóèå[é ?åíáò íÝïò ìéêñüôåñïò íáüò».24
2. Ôá ðåñéóùèÝíôá
Áðü ôï ðáëéü ìïíáóôÞñé óþæïíôáé óÞìåñá äýï Ýíôõðá åõáããÝëéá (Åíåôßçóé)
êáé Ýîé ìåãÜëåò åéêüíåò ôïõ ôÝìðëïõ:
1) Ôá åõáããÝëéá
á) ÈÅÉÏÍ ÊÁÉ ÉÅÑÏÍ
ÅÕÁÃÃÅËÉÏÍ
*
Íåùòß 'åê äåõôÝñïõ 'áíáëþìáôé ê(áß)
24. ÌïíÞò Áãßïõ Ðñïêïðßïõ Ðýëçò, 11-13
296
äáðÜíáéò 'áöåéäÝóé ÍéêïëÜïõ
ÃëõêÝïò ôï[õ 'åî ' Éùáííßíùí,
ìåôáôõðùèÝí,
Êáß ìåôÜ ðÜóçò 'åðéìåëåßáò ðáñÜ Ìé÷áÞë
" ÉåñÝùò ÌÞôñïõ äéïñèùèÝí, 'áöéåñùèÝí äÝ
ô{[ù ðáíéåñùôÜô{ù êáß óïöùôÜô{ù
Ìçôñïðïëßô{ç Öéëáäåëöåßáò ê(õñ){[ù
Ìåëåôß{ù ô{[ù ÔõðÜëä{ù,
"õðåñôßì{ù ê(áß) 'åîÜñ÷{ù
ôï[õ Ðáôñéáñ÷éêï[õ
Èñüíïõ.
CON PRIVILEGIO.
/ Åôåé 'áðü ô[çò 'åíóÜñêïõ ï'éêïíïìßáò ôï[õ Êõñßïõ ê(áß) Èåï[õ ê(áß) óùô[çñïò "çì[ùí
' Éçóï[õ ×ñéóôï[õ á÷ðò.25
Åéê. 15. ÅõáããÝëéï ôïõ 1686 ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ (19.8.1999).
25. ÌÝñôæéïõ, 64.
297
Óôçí ìðñïóôéíÞ ìåôáëëéêÞ ðëåõñÜ ðáñßóôáôáé áíÜãëõöá óôï êÝíôñï ï ×ñé-
óôüò Ýíèñïíïò, áíÜìåóá óå ðñïöÞôåò êáé áããÝëïõò. Óôéò ãùíßåò äáíôåëùôÞò ôáé-
íßáò åéêïíßæïíôáé ôá óýìâïëá ôùí ôåóóÜñùí åõáããåëéóôþí (áåôüò, Üíèñùðïò
ðôåñùôüò, ëéïíôÜñé, ìïó÷Üñé).
â) ÈÅÉÏÍ
ÊÁÉ
ÉÅÑÏÍ
ÅÕÁÃÃÅËÉÏÍ
Íåùòß ÌåôáôõðùèÝí, ê(áß) 'åðéìåë[ùò
äéïñèùèÝí ðáñÜ ôï[õ
ÉÅÑÏÄÉÁÊÏÍÏÕ ÓÐÕÑÉÄÙÍÏÓ
ÔÏÕ ÐÁÐÁÄÏÐÏÕËÏÕ.
Åéê. 16. ÅõáããÝëéï ôïõ 1768 ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ (19.8.1999).
298
ÅÍÅÔÉÇÓÉ,
áøîç. 1768.
ÐáñÜ Äçìçôñß{ù Èåïäïóßïõ ô{[ù 'åî ' Éùáííßíùí.
SUPERIORUM PERMISSY
ÌÉÌÇÔÁÉ ÅÓÔÅ
ÔÏÕ ×ÑÉÓÔÏÕ.
2) Ïé ìåãÜëåò åéêüíåò ôïõ ôÝìðëïõ
ÓÞìåñá äéáóþæïíôáé ïé ðáñáêÜôù Ýîé, üëåò ßäéáò áêñéâþò ôå÷íïôñïðßáò (1796,
÷åéñ Íéêçöüñïõ):
á) ÐñïöÞôçò Çëßáò (0,775x0,545/0,55 ì.).
â) Ðáíáãßá (0,77x0,775x0,580 ì.)
ã) ×ñéóôüò, ï ÐáíôïêñÜôïñáò, ìå ôçí 5ç åðéãñáöÞ (0,775x0,585 ì.).
ä) Ðñüäñïìïò (0,775/0,78x0,585/0,59 ì.).
å) Ðñïêüðéïò (0,775x0,55 ì.).
óô) Ôñåéò éåñÜñ÷åò (0,775x0,575/0,58 ì.).
Åðßóçò äéáóþèçêáí: 3) Äýï óéäåñÝíéá ìáíÜëéá. 4) ¸íá óéäåñÝíéï óÞìáíôñï,
êñåìáóìÝíï ôþñá óôïí ðëÜôáíï. 5) ÔÝóóåñéò óðáóìÝíåò ðÝôñåò ìå åöèáñìÝíåò
åðéãñáöÝò. 6) ÔÝëïò, ìßá áêüìç ðÝôñá, ÷áñáãìÝíá, áíÜìåóá óå áíÜãëõöï óôáõ-
ñü, ìßá áíèñþðéíç ìïñöÞ, êáé
(18)
1888
éïõáíéò
âëá÷ïò
ä. Ôï óçìåñéíü êáèïëéêü
1. ÃåíéêÜ
ÌåôÜ ôçí êáôåäÜöéóç ôïõ ðáëéïý êáèïëéêïý ôï 1960 Ýãéíå ìßá ðñïóðÜèåéá
áíÝãåñóçò íÝïõ íáïý, ç ïðïßá äõóôõ÷þò, «óôáìÜôçóå óôç èåìåëßùóç ìÝ÷ñé ôï
1986».26 Ôüôå, óõãêåêñéìÝíá ôçí 19.10.1986, èåìåëéþèçêå áðü ôï óåâáóìéþôáôï
ìçôñïðïëßôç Ôñßêêçò êáé Óôáãþí ÁëÝîéï ôï íÝï êáèïëéêü, áöéåñùìÝíï óôïí Üãéï
Ðñïêüðéï.27 Ï ßäéïò åðßóêïðïò ôÝëåóå êáé ôá åãêáßíéá óôéò 8.7.1990 (åð. 6).28
Ôï êôßóìá åßíáé ôóéìåíôÝíéï, Þäç Ý÷åé áñ÷ßóåé ç åðÝíäõóç ìå ðÝôñá, ôñßêëé-
ôç ôñïõëáßá âáóéëéêÞ, äéðëÞ óôÝãç (óáìáñùôÞ êáé åðéêëéíÞò), óôáõñåðßóôåãç
ìå êåñáìßäéá, ôï äÜðåäï óôñþíåôáé ìå ìáñìÜñéíåò ðëÜêåò. ÄõôéêÜ õðÜñ÷ïõí
ðñïðýëáéá, óôá âïñåéïäõôéêÜ ôïõò õøþíåôáé ôï ôóéìåíôÝíéï êáìðáíáñéü.
26. ÌïíÞò Áãßïõ Ðñïêïðßïõ Ðýëçò, 13.

27. ¢ãéïò Âçóóáñßùí, 5 (1986) 134, 139.
28. ¢ãéïò Âçóóáñßùí, 10 (1991) 20.
299
2. Êõñßùò íáüò
ÊÜèå êëßôïò áðïôåëåßôáé áðü ôñßá óôçñßãìáôá, äýï êïëüíåò åêáôÝñùèåí ðåó-
óïý, óôï éåñü õðÜñ÷ïõí Üëëïé äýï ðåóóïß. Ôï êåíôñéêü êëßôïò áðïôåëåßôáé áðü
çìéêõëéíäñéêÞ êáìÜñá, ôá ðëÜãéá åßíáé ßóá.
Ï ôñïýëïò óôçñßæåôáé óôéò äýï êïëüíåò ôïõ êõñßùò íáïý êáé óôïõò ðåóóïýò
ôïõ éåñïý, åóùôåñéêÜ åßíáé êõêëéêüò, åîùôåñéêÜ ï÷ôÜðëåõñåò ìå éóÜñéèìá
ðáñáèõñÜêéá. Âüñåéá êáé íüôéá áðü Ýíáò ôñßðëåõñïò ÷ïñüò áãéïñåéôéêïý ôýðïõ,
åóùôåñéêÜ åßíáé êõêëéêüò.
ÕðÜñ÷åé áðü ìßá åßóïäïò ìå óéäåñÝíéåò ðüñôåò, äõôéêÜ äßöõëëç, âüñåéá ìïíü-
öõëëç. Óôç âüñåéá ðëåõñÜ áíïßãïíôáé äýï ðáñÜèõñá, óôç íüôéá ôñßá, äõôéêÜ
äýï êáé áðü åðÜíù ôïõò Ýíá äßëïâï.
Ôï äåîéü ðñïóêõíçôÜñé åßíáé îýëéíï, ç åéêüíá ôçò Ðáíáãßáò:
(19)
AÃÉÏÃÑÁÖÅÉÏÍ ÄÉÇCÉC
É.Ì. ÊÏÑÌÐÏÂÏÕ ÐÁÍÁÃÉÙÔÏÕ É.
Á@ÐÇ´ ÌÐËÁÔCÁ
Åéê. 17. Ôï ðáëéü êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ ôï 1958
(ðñïóöïñÜ ôïí Áð. ÔÜóéïõ).
300
Óôï áñéóôåñü îõëüãëõðôï ðñïóêõíçôÜñé ôïðïèåôåßôáé ç åéêüíá ôïõ áãßïõ Ðñï-
êïðßïõ:
(20)
Áãéïãñáöå[éïí ÄÅÇóéC
É.Ì. Êïñìðüâïõ Ï'éê. ' Áðïóôüëïõ ÔÜóéïõ
Á@ÐÈ´
Ôï ßäéï åßíáé, êáôÜ ôç ÷áñáãìÝíç óå ôáìðÝëá åðéãñáöÞ:
(21)
ÄÙÑÅÁ
ÖÙÔÉÍÇÓ Í. ÁÍÄÑÅÏÕ
ÅÉÓ ÌÍÇÌÇ
ÓÕÆÕÃÏÕ ÔÇÓ ÍÉÊÏËÁÏÕ
8-7-88
Óå Ýíá ôñßôï ðñïóêõíçôÜñé, öïñçôü, óýã÷ñïíï îõëüãëõðôï, ôïðïèåôåßôáé ç
ðáëéÜ åéêüíá ôïõ áãßïõ Ðñïêïðßïõ (ìåôáîïôõðßá).
Ï âáóéëåýò ôùí âáóéëåõüíôùí êáé ìÝãáò áñ÷éåñÝáò ôïõ îýëéíïõ äåóðïôéêïý:
(22)
ÄÙÑÅÁ ×ÅÉÑ
ÃÅÙÑÃÉÏÕ ÉÙÁÍÍÏÕ Å.×.
ÊÙÍCÔÁÍÔÁÊÏÕ Á@ðã´
Ôï ðáãêÜñé åßíáé îõëüãëõðôï, óôçí ìåôáëëéêÞ ôïõ ôáìðÝëá ÷áñÜóóåôáé:
](23)
ÄÙÑÅÁ
ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁÓ
ÃÅÙÑÃÉÏÕ ÐÅÔÑÏÕ
8-7-88
Ôï áñéóôåñü áíáëüãéï åßíáé îýëéíï, ôï äåîéü îõëüãëõðôï, óôçí ôáìðÝëá ôïõ
÷áñÜóóåôáé:
(24)
ÄÙÑÅÁ
ÐÑÏÊÏÐÉÏÕ ÂËÁ×ÏÃÉÁÍÍÇ
1992
Áðü ôïí ôñïýëï êñÝìåôáé ìðñïýíôæéíïò ðïëõÝëáéïò, äùñÜ ôïõ ÷ùñéáíïý Ðñï-
êïðßïõ Ó. ÂëÜ÷ïõ, óôç äõôéêÞ åßóïäï åóùôåñéêÜ Ýíá ôñéêÜíäçëï, ìðñïóôÜ óôá
äýï ðñïóêõíçôÜñéá êñÝìåôáé áðü ìßá êáíôÞëá.
Äýï óýã÷ñïíá óéäåñÝíéá ìáíÜëéá Ý÷ïõí ôçí ßäéá åðéãñáöÞ, ÷áñáãìÝíç óôç
ìåôáëëéêÞ ôáìðÝëá:
301
(25)
ÄÙÑÅÁ
ÏÉÊ. Ë. ÅÕÈ. ÂËÁ×ÏÕ
1989
Ãéá ôá áðïêÝñéá Üëëá äýï óýã÷ñïíá óéäåñÝíéá äï÷åßá, óôéò ìåôáëëéêÝò ôïõò
ôáìðÝëåò ÷áñÜóóåôáé ç áõôÞ åðéãñáöÞ:
(26)
ÅÉÓ ÌÍÇÌÇÍ
Ã. ÌÐËÅÔÓÁ
110 Ð.Ì
¸íá Üëëï ìðñïýíôæéíï ìáíáëÜêé, ãéá ëåéôïõñãéêïýò óêïðïýò, Ý÷åé ÷áñáãìÝ-
íá:
(27)
ÄÙÑÅÁ
ÏÉÊ. Ë. ÅÕÈ. ÂËÁ×ÏÕ
1989
3. Éåñü
ÁíáôïëéêÜ êáôáëÞãåé óå ôñåéò ôñßðëåõñåò êüã÷åò ìå Ýíá ðáñÜèõñï ç êÜèå
ìßá, óôç íüôéá ðëåõñÜ ìßá åßóïäïò ìå ìïíüöõëëç óéäåñÝíéá ðüñôá, óôç âüñåéá
áíïßãåôáé Ýíá ðáñÜèõñï. Ôï ôÝìðëï åßíáé îýëéíï êáé ìå äýï óåéñÝò åéêüíùí.
Ïé ìåãÜëåò åéêüíåò, öùôïôõðßá ôùí ðáëéþí, áðü âïñÜ ðñïò íüôïí åßíáé: Ðñï-
öÞôçò Çëßáò, âüñåéá ðüñôá (îýëéíç), Üãéïò Ðñïêüðéïò, Ðáíáãßá, Ùñáßá Ðýëç
(îýëéíç), ×ñéóôüò, Ðñüäñïìïò, íüôéá ðüñôá (îýëéíç), Ôñåéò ÉåñÜñ÷åò.
Ç â´ óåéñÜ ðåñéëáìâÜíåé 17 åéêïíßäéá óå ìåôáîïôõðßá: Åõáããåëéóìüò Èåïôü-
êïõ, ÃÝííçóç ×ñéóôïý, ÕðáðáíôÞ ×ñéóôïý, ÂÜðôéóç ×ñéóôïý, Ìåôáìüñöùóç
×ñéóôïý, ¸ãåñóç ËáæÜñïõ, Âáúïöüñïò, Óôáýñùóç ×ñéóôïý, Ìõóôéêüò Äåßðíïò,
ÁíÜóôáóç ×ñéóôïý (Ç åéò ¢äïõ êÜèïäïò), ºäå ï ôüðïò üðïõ Ýêåéôï ï Êýñéïò,
Ôï ÷áßñå ôùí Ìõñïöüñùí, ØçëÜöçóç ôïõ ÈùìÜ, ÁíÜëçøç ×ñéóôïý, Ðåíôçêï-
óôÞ, Êïßìçóç Èåïôüêïõ, ¢ãéïò Ãåþñãéïò.
Ï ÅóôáõñùìÝíïò:
(28)
ÄÝÇóéò É.Ì. Êïñìðüâïõ
Ï'éê. ' ÉùÜííïõ Ê. Âëá÷ïãéÜííç á@#å
ÖïñçôÝò åéêüíåò:
1) ¢ãéïò Ãåþñãéïò:
(29)
ÁÖÉÅÑÙSÇ 1991
ÁÑÃÕÑÙS ÏÑÖÁÍÉÄÏÕ Á. ÑÁÖÁÇË
1991.
302
Åéê. 18. Ôï óçìåñéíü êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ (4.8.1999).
2) ¢ãéïò Ðñïêüðéïò, óýã÷ñïíç:
(30)
ÄÉÁ ×ÅÉÑÏC
×. ÔÁÓÉÊÁ
Óôçí ÐñïóêïìéäÞ Üëëåò äýï öïñçôÝò åéêüíåò:
1) Ç Üêñá ôáðåßíùóç:
(31)
ÄÉÁ ×ÅÉÑÏS ÅC ÌÍÇÌÏCÕÍÏÍ
ÂÁCÉËÉÊÇC ÂÁÚÏÐÏÕËÏÕ ÁÉÙÍÉÏÍ ÁËÅÎÁÍÄÑÏÕ
ÂÂ´
Áðü ôï ðßóù ìÝñïò:
(32)
ÐÑÏÊÏÐÉÅ ÌÁÑÔÕC ÊÁÉ ÁÈËÇÔÁ
ÅÉÊÏÍÁ ÄÅ×ÏÕ ÄÅCÐÏÔÏÕ ×ÑÉCÔÏÕ
ÇÍ ÄÙÑÏÍ ÐÑÏCÁÃÙ ÐÁÍÅÕËÁÂÙC
CÅÐÔÙ. CÏÕ CÅÌÍÅÉÙ ÅÉC ÄÏÎÁÍ ÈÅÏÕ
ÃÅÙÑÃÉÏC ÁÐÏCÔÏËÁÊÇC
303
Åéê. 19. Ç 6ç åðéãñáöÞ ðïõ áíáöÝñåôáé óôï éóôïñéêü ôïõ óçìåñéíïý êáèïëéêïý ôçò
ÌïíÞò ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ (8.7.1997).
ÄÉÊÁCÔÇC
TÑÉÊÊÇ 2002
2) Ïé Üãéïé ÑáöáÞë, Íéêüëáïò êáé ÅéñÞíç:
(33)
×åßñ. Äçì. Êåñáìßäá (ÂÂ´) ÌíÞóèçôé
Êýñéå ôïýò
äïýëïõò óïõ
' Áèáíáóßáò
' Áããåëéê[çò
Ðáñáóêåõ[çò
×ñÞóôïõ
Äçìçôñßïõ
¸íá Ýíôõðï ÅõáããÝëéï (åí ÁèÞíáéò 1899):
304
(34)
ÄùñåÜ
Óôõëéáí[çò Ãêüâáñç
Å'éò ìíÞìçí ô[ùí ãïíÝùí ôçò
Á×ÉËËÅÙÓ Ê(ÁÉ) ÂÁÓÉËÉÊÇÓ
1989
Óå êáíôÞëá ôïõ ôÝìðëïõ êáé óå ìåôáëëéêÞ ôáìðåëßôóá ÷áñÜóóïíôáé:
(35)
ÏÉÊ. ÈÙÌÁ Ã. ÌÐ[Ë]ÁÔCÁ
ÄÙÑÅÁ 7 ÊÁÍÄ. CÔÏ
É. ÍÁÏ ÁÃ. ÐÑÏÊÏÐÉÏÕ
8-6-1989
å. Ðñïóùðéêü
1) 1745: Äéïíýóéïò, éåñïìüíá÷ïò, áðü ôï Æéüëé (¢ã. Ðñïêüðéï), (åð. 7).29
2) 1772, Éïõëßïõ 13: Óåñáöåßì, çãïýìåíïò (åð. 1,2,3,4).30
3) 1866, Éïõíßïõ 26: ÂåíÝäéêôïò, ìïíá÷üò (åíè. 8).
4) 1924: «Óýìöùíá ðÜíôá ìå ðëçñïöïñßåò êáôïßêùí ôïõ ÷ùñéïý, ìÝ÷ñé ôï 1924,
ç ìïíÞ Þôáí óå ëåéôïõñãßá, êáèþò ãÝñïíôåò áíáöÝñïõí ôçí ðáñïõóßá äýï çëé-
êéùìÝíùí ìïíá÷þí».31
5) 2002: Ãåþñãéïò ÁëåõñÜò, ìïíá÷üò, Ôñéêáëéíüò, ðñïåñ÷üìåíïò áðü ôï ¢ãéï
¼ñïò.
Ä) ÅÐÉÓÊÏÐÏÉ ÔÇÓ ÔÑÉÊÊÇÓ
ÃáâñéÞë Â´ (6.6.1796-20.11.1827)32
Óôéò 19.9.1809 åãêáéíéÜæåé ôï íÝï êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò ôïõ Êïñìðüâïõ (åíè.
14). Ìå åíôïëÞ ôïõ êõñéÜñ÷ç ìçôñïðïëßôç ôçò ËÜñéóáò ÐïëõêÜñðïõ, ôçí
1.7.1817 ÷åéñïôïíåß éåñïìüíá÷ï ôïí ÷áôæç-ÃåñÜóéìï ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ,
óôï ïìþíõìï ÷ùñéü (óÞìåñá ¢ã. Âçóóáñßùí), óôï íáü ôçò Áã. ÔñéÜäáò.33 Óõíõ-
ðïãñÜöåé, óôéò 20 êáé 21 Éïõëßïõ 1812, ìå Üëëïõò áñ÷éåñåßò, óå ãñÜììáôá åëÝ-
ïõò êáé âïçèåßáò õðÝñ ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ.34 Óôéò 5.6.1827 áíáöÝñåôáé óå
Ýíá áíôéìÞíóéï ôïõ ìçôñïðïëéôéêïý íáïý ôïõ Áã. ÍéêïëÜïõ ôùí ÔñéêÜëùí34á:
29. Óðáíïý, â: 63. ã: 19.

30. Óðáíïý, â: 63. ã: 19.
31. ÌïíÞò Áãßïõ Ðñïêïðßïõ Ðýëçò, 14.
32. Êáëïýóéïõ, å: 184-189. æ.
33. á) Êùä. ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ: 76, ó. 222. 88, ó. 6. â) Êùä. ÅÂÅ: 1274, ö. 15â.
1275, ö. 3á. 2927, ö. 7â-8á.
34. á) ÁããåëïìÜôç, 205. â) ÆÝãêïõ, 83.
34á. Áðü áõôïøßá äéáðßóôùóá üôé ôï Ýôïò åßíáé 1827 êáé ü÷é 1823 (Ôýìðá, 60. ÉäÝ-
êáé Êáëïýóéïõ, æ:77).

«1827:'éïõíß(ïõ) 5: "ï Ôñßêçò ÃáâñéÞë» êáé «ìíÞóèçôé êýñéå ôï[õ äïýëïõ óïõ
×ñõóÜíèïõ "éåñïìïíÜ÷ïõ» |Á÷ñïíïëüãçôá ìíçìïíåýåôáé óå ðñüèåóç ôïõ íáïý ôçò
Áã. ÐáñáóêåõÞò ôïõ Öëáìïõëßïõ.35
Å) ÅÐÉÓÊÏÐÏÉ ÔÙÍ ÓÔÁÃÙÍ
ÃáâñéÞë (12.4.1808-1815/1816)36
ÊáôÜãåôáé áðü ôï ËïæÝôóé (Åëëçíéêü) ôùí Êáôóáíï÷ùñßùí ôïõ íïìïý ôùí
Éùáííßíùí.37 Ùò çãïýìåíïò ôçò ÌïíÞò Ôóïýêáò ôùí Éùáííßíùí, óôá âïñåéïáíá-
ôïëéêÜ ôïõ ÷ùñéïý ôïõ, áöéåñùìÝíç óôç ÃÝííçóç ôçò Èåïôüêïõ,38 «ðñïÞãáãå êáß
ç'õôñÝðéóåí á'õôÞí äåüíôùò».39
Ðñéí åêëåãåß Óôáãþí, áíáöÝñåôáé ùò Äõññá÷ßïõ,40 áëëÜ äåí óõìðåñéëáìâÜíå-
ôáé óôïõò ãíùóôïýò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò ôïõ Äõññá÷ßïõ,41 Óôáãþí åêëÝ-
÷èçêå óôéò 12.4.1808:42
Åéê. 20. Ôï õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ Óôáãþí ÃáâñéÞë, óôéò 12.4.1808, áðü ôïí êþä.
ÅÂÅ 1472, ö. 104á (20.2.1997)
35. ÐñÜððá, 243.

36. á) Êáëïýóéïõ, ã: 168-170. â) ÐáðáæÞóç, â: 610-611.
37. Petit, 203. ÊáôÜ ôïí Ëáìðñßäç (37) êáôÜãåôáé áðü ôï Êïôüñôæ (ÁåôïñÜ÷ç) ôùí
Êáôóáíï÷ùñßùí.
38. á) Áñáâáíôéíïý, Â´, 161. â) Ëáìðñßäç, 37.
39. Ëáìðñßäç, 37.
40. á) Õðüìíçìá åêëïãÞò ôïõ ùò Óôáãþí (ÅÂÅ 1472, ö. 104á). â) Êþä. Áã. ÔñéÜäáò
ôùí Ìåôåþñùí 2, ó. 1 (Óïöéáíïý, ã: 7).
41. á) Ãåñìáíïý, 60 â) Ôæþãá, 242.
42. ÅÂÅ 1472, ö. 104 á.
306
'åðåéäÞ ô[çò "áãéùôÜôçò 'åðéóêïð[çò óôáã[ùí äß÷á ' Áñ÷éåñáôéê[çò ðñïóôáóßáò
ìåéíÜóçò, ?áôå äÞ ôï[õ <'áñ>/÷éåñáôåýïíôïò 'åí á'õô{[ç êýñ ðáúóßïõ ï'éêåéïèåë[ùò,
êáß 'áâéÜóô(ùò) ðáñáéôçóáìÝí(ïõ), "çìå[éò ï"é ðá<ñüí>/ôåò 'áñ÷éåñå[éò äéÜêåëåý-
óåé ôï[õ ðáíéåñþôáôïõ, êáß èåïðñïâëÞôïõ "çì[ùí Äåóðüôïõ, êáß/ ìçôñïðïëßôïõ
ô[çò "áãéùôÜôçò ìçôñïðüëåùò ëáñßóóçò, "õðåñôßìïõ êáß 'åîÜñ÷(ïõ) äåõôÝñá<ò>
<èåôôá>/ëß(áò), êáß ðÜó(çò) " ÅëëÜäïò êõñß(ïõ) êõñß(ïõ) ÃáâñéÞë, óõíåéóåëèü-
íôåò 'åí ô{[ù ðáíóÝðô{ù íá{[ù <ô[çò> / êïéìÞóåùò ô[çò "õðåñáãßáò "çì[ùí èåïôüêïõ êáß
'áåéðáñèÝí(ïõ) Ìáñßáò, ô[çò "áãéùôÜôçò 'å<ðéóêïð[çò> / óôáã[ùí, 'åðß å"õñÝóåé
"áñìïäß(ïõ) ðñïóþðïõ ôï[õ 'áíáäåîïìÝí(ïõ) ôÞí ' Áñ÷éåñáôéêÞí ðñï<óôáóß>/áí
ô[çò 'åðéóêïð[çò, êáß øÞöïõò êáíïíéêÜò êáôÜ ôÞí 'åêêëçóéáóôéêÞí "õðïôýðùóéí
/ ôçò, 'åèÝìåèá ðñ[ùôïí ôüí èåïöéëÝóôáôïí 'åðßóêïðïí äõ'ñ"ñá÷åßïõ êýñ ÃáâñéÞë
äåýôåñïí <ôüí> / 'åí " ÉåñïìïíÜ÷ïéò êýñ ÄáíéÞë, êáß ôñßôïí ôüí 'åí " ÉåñïìïíÜ-
÷ïéò êýñ 'áíáíßáí / êáß êáôåóôñþèç ôü ðáñüí "õðüìíçìá 'åí ô{[ù " Éåñ{[ù êþäéêé
ô[çò "áãéùôÜôçò ìçôñï<ðüëåùò> / ëáñßóóçò. áùç: 'áðñéëëß(ïõ) éâ´:
(Ô.Õ)
Ï Ôñßêêçò ÃáâñéÞë Ï Ãáäéêßïõ Áíáíßáò Ï ÐåñéóôåñÜò Êáëëßíéêïò
Ï ÃáâñéÞë õðÞñîå ï åðßóêïðïò ôùí äùñåþí êáé êëçñïäïôçìÜôùí:

á) Êáô´ áñ÷Þí äáðáíÜ ãéá ôçí Ýêäïóç ôçò Áêïëïõèßáò ôïõ Íåêôáñßïõ êáé
ÈåïöÜíïõò, ôùí ÁøáñÜôùí, êôéôüñùí ôïõ ÂáñëáÜì ôùí Ìåôåþñùí (17 Ìáúïõ).
Ï ðëÞñçò ôßôëïò:
«1. ' Áêïëïõèßá ô[ùí "áãßùí êáß èåïöüñùí ðáôÝñùí "çì[ùí êáß á'õôáäÝëöùí Íåêôá-
ñßïõ êáß ÈåïöÜíïõò ô[ùí êôéôüñùí ô[çò óåâáóìßáò êáß âáóéëéê[çò ìïí[çò ôï[õ Âáñ-
ëáÜì ô{[ç 'åí ô{[ù Ìåôåþñ{ù ô[ùí 'åî ' Éùáííßíùí, ôü ãÝíïò ' ÁøáñÜôåò. Í[õí ðñ[ùôïí
ôýðïéò 'åêäïèå[éóá êáß ìåô´ 'åðéìåëåßáò äéïñèùèå[éóá öéëïôßì{ù äáðÜí{ç ôï[õ èåïöé-
ëåóôÜôïõ 'åðéóêüðïõ "áãßïõ Óôáã[ùí êõñßïõ ÃáâñéÞë ôï[õ 'åî ' Éùáííßíùí, 'åê ÷ùñß-
ïõ ËïæÝôæé, å'éò ìíçìüóõíïí á"õôï[õ, êáß ?éíá äùñåÜí ôï[éò å'õóåâÝóé äéáíÝìçôáé.
áùã. ' Åí Âåíåôß{á. 1803. ÐáñÜ ÍéêïëÜ{ù Ãëõêå[é ô{[ù 'åî ' Éùáííßíùí».43
Åñþôçìá: Ðþò ï ÃáâñéÞë ìíçìïíåýåôáé Óôáãþí ôï 1803, åíþ åîåëÝãç óôçí åí
ëüãù åðéóêïðÞ ôï 1808;
ÌåôÜ áðü 12 ÷ñüíéá, îáíáêõêëïöüñçóå ç åí ëüãù Áêïëïõèßá ìå ôïí ßäéï ôßôëï
êáé ìå ìßá ìïíáäéêÞ áëëáãÞ, ôï Ýôïò (1815):
«2. ' Áêïëïõèßá ô[ùí "áãßùí êáß èåïöüñùí ðáôÝñùí "çì[ùí êáß á'õôáäÝëöùí Íåêôá-
ñßïõ êáß ÈåïöÜíïõò ô[ùí êôéôüñùí ô[çò óåâáóìßáò êáß âáóéëéê[çò ìïí[çò ôï[õ Âáñ-
ëáÜì ô{[ç 'åí ô{[ù Ìåôåþñ{ù ô[ùí 'åî ' Éùáííßíùí, ôü ãÝíïò ' ÁøáñÜôåò. Í[õí ðñ[ùôïí
ôýðïéò 'åêäïèå[éóá êáß ìåô´ 'åðéìåëåßáò äéïñèùèå[éóá öéëïôßì{ù äáðÜí{ç ôï[õ èåïöé-
ëåóôÜôïõ 'åðéóêüðïõ "áãßïõ Óôáã[ùí êõñßïõ ÃáâñéÞë, ôï[õ 'åî ' Éùáííßíùí, 'åê ÷ùñß-
ïõ ËïæÝôæé, å'éò ìíçìüóõíïí á'õôï[õ, êáß ?éíá äùñåÜí ôï[éò åõóåâÝóé äéáíÝìçôáé.
' Åí Âåíåôß{á. ÐáñÜ ÍéêïëÜ{ù Ãëõêå[é ô{[ù 'åî ' Éùáííßíùí 1815».44
43. Petit, 203. ÉäÝ á) ËÜìðñïõ, 95. â) ÂÝç, á: 236îâ.

44. Petit, 203. ÉäÝ, á) ÓÜèá 169. â) ËÜìðñïõ, 95. ã) ÂÝç, á: 236îâ
307
Åéê. 21. Ç áêïëïõèßá ôùí áãßùí Íåêôáñßïõ êáé ÈåïöÜíç ðïõ åêäüèçêå ôï 1815
ìå ÷ïñçãü ôïí Óôáãþí ÃáâñéÞë (12.6.2000).
â) Óôéò 10.3.1810 ï ÃáâñéÞë áöéåñþíåé óôçí ÅðéóêïðÞ ôùí Óôáãþí ðñïóùðé-

êÜ ôïõ áíôéêåßìåíá:«ìßáí ìßôñáí 'áñãõñü÷ñõóïí. ? Åí æåõãÜñé äéêçñïôñßêçñá
'áóçìÝíéá 'åí ï+éò "õðÜñ÷åé êáß ôü /ïíïìÜ ì(ïõ) óçìåéùìÝíïí Óôáã[ùí ÃáâñéÞë. Êáé
íá45 ìßá ðáôåñßôæá 'áóçìÝíé(á)46 óáíôåößíéá».47
ã) Ãéá ôï ôÝìðëï ôïõ íáïý ôïõ Áã. ×áñáëÜìðïõò, óôç ÌïíÞ ôïõ Áã. ÓôåöÜ-
íïõ ôùí Ìåôåþñùí, ï ÃáâñéÞë îüäåøå 1000 ãñüóéá (áóëÜíéá), óôéò 11.1.1814.48
45-46. ÄéáãñÜöïíôáé ïé ëÝîåéò áõôÝò.

47. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 194â (Óïöéáíïý, â: 278).
48. Êþä. 90, Áã. óôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 194â (Óïöéáíïý, â: 280-281) êáé åðé-
ãñáöÞ óôï ôÝìðëï ôïõ Áã. ×áñáëÜìðïõò ôçò åí ëüãù ìïíÞò.
308
ä) ÄùñåÜ ôïõ Ýíá áóçìÝíéï áñôïöüñéï óôï Ìåã. ÌåôÝùñï.49
Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ï Óôáãþí ÃáâñéÞë êáôáèÝôåé óå ìïíáóôÞñéá êáé íáïýò
ôçò åðéóêïðÞò ôïõ äéÜöïñá ëÜóá50 ðáíôïôéíÜ ãéá ìíçìüíåõóç, óå èåßåò ëåé-
ôïõñãßåò, ìíçìüóõíá êáé ôñéóÜãéá, ôïõ éäßïõ, ôùí ãïíÝùí êáé áäåëöþí áõôïý
Áíèßìçò êáé Åõöñïóýíçò, ôùí ìïíáæïõóþí:
á) 1806, Óåðôåìâñßïõ 1: Áöéåñþíåé óôç ÌïíÞ ôçò Áãßáò ÔñéÜäáò 100 ãñü-
óéá.51
â) 1807, Íïåìâñßïõ 8: ÁöéÝñùóå 100 ãñüóéá óôç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ.52
ã) 1810, ÌáÀïõ 26: Óôï Ìåã. ÌåôÝùñï áöéÝñùóå 500 ãñüóéá.53
ä) 1811, ÌáÀïõ 15: Áöéåñþíåé óôç ÌïíÞ ôçò Áãßáò ÔñéÜäáò 500 ãñüóéá.54
Åéê. 22. ËÜóï ôïõ Óôáãþí ÃáâñéÞë, 18.1.1812, óôïõò íáïýò ôçò ÊáóôáíéÜò ãéá ôçí
ðëçñùìÞ åíüò äáóêÜëïõ, áðü ôïí êþä. Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí 90, ö. 194á
(öùôïãñáößá ôçò ìïíá÷Þò Èåïêôßóôçò, 25.8.2002).
49. Äéïíõóßïõ, 97.

50. ËÜóïí<âåíåôéêü lasso, lassa. åèíéêü Þ êïéíïôéêü êëçñïäüôçìá. á) Óïöéáíïý á: 380
(437,445,469),415. â) ÊñéáñÜ, È´, 114.
51. Êïôïðïýëç, 163.
52. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 199á (Óïöéáíïý â: 278).
53. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 199á (Óïöéáíïý, â: êá´, 277-278).
54. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 198â.
309
å) 1811, Íïåìâñßïõ 27: Óôç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ áöéåñþíåé 500 ãñüóéá.55
óô) 1813, Íïåìâñßïõ 8: Óôï íáü ôùí Áãßùí Êùíóôáíôßíïõ êáé ÅëÝíçò ôçò
ÄåóêÜôçò êáôáèÝôåé 50 ãñüóéá.56
æ) 1814, Éáíïõáñßïõ 3: Áöéåñþíåé óõíïëéêÜ 150 ãñüóéá óôéò äýï åêêëçóßåò
ôçò ÊáóôáíéÜò (¢ãéïò ÁèáíÜóéïò, ¢ãéïò Ãåþñãéïò) êáé óôçí Áãßá Áíáóôáóßá
ôçò Âåíäßóôáò (ÁìáñÜíôïõ).57
ç) 1821, ÌáÀïõ 17: ÐåñÜóôçêå óôïí êþäéêá ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ ëÜóï 500
ãñïóßùí, ðïõ êáôáôÝèçêå óôçí åí ëüãù ìïíÞ.58
è) Ôçí 18.1.1812 êáôáèÝôåé óå äýï åêêëçóßåò ôçò ÊáóôáíéÜò (Áãßïõ Áèáíá-
óßïõ êáé Áãßïõ Ãåùñãßïõ) 2000 ãñüóéá, Þôïé áóëÜíéá, ãéá ôçí ðëçñùìÞ åíüò
äáóêÜëïõ.59
Ï ÃáâñéÞë åãêáéíéÜæåé ôïõò åîÞò íáïýò:
á) Ôçò Ìåôáìüñöùóçò ôïõ ÓùôÞñá, êáèïëéêü ôçò ÌïíÞò ÐáëéïêáñõÜò ôçò
ÄåóêÜôçò, óôéò 21.10.1809.60
â) Ôïõ ÉùÜííç ×ñõóïóôüìïõ, óôçí ÐáñáóêåõÞ ôçò ÄåóêÜôçò, óôéò 12.10.1811.61
ã) Ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ óôï äéáëõìÝíï ÷ùñéü ÃêïñôóéÜ ôçò ÄåóêÜôçò, óôéò
25.10.1813.62
Ôï 1812 ï ÃáâñéÞë óõíõðïãñÜöåé, ìå Üëëïõò áñ÷éåñåßò, óå ãñÜììáôá åëÝïõò
êáé âïçèåßáò õðÝñ ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ:
á) 1812, Éïõëßïõ 20:63
â) 1812, Éïõëßïõ 21:64
Óôéò 22.10.1812 ï ÃáâñéÞë ìéóèþíåé ôï ìåôü÷é ôçò ÌïíÞò ÌðïõíÜóéáò óôï
÷ùñéü Áãéþñãçò ôçò ÄåóêÜôçò.65
Ï ÃáâñéÞë áíáöÝñåôáé:
á) 1808: «Ðá'ñ"ñçóßá / ' Áñ÷éåñÝùí.../ 1808: ÃáâñéÞë ' Áñ÷éåñÝùò Äõ'ñ"ñá/÷åßïõ,
ìåôÝðåéôá ê(áß) Óôáã[ùí».66
â) 1813, Ïêôùâñßïõ 3: ÁíôéìÞíóéï óôï íáü ôïõ Áã. Êùíóôáíôßíïõ ôçò ÄåóêÜ-
ôçò.67
55. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 198á. ÉäÝ êáé êþä. 105 ôçò ßäéáò ìïíÞò,
ö. Á1-Á2.
56. á) Ëéüëéïõ. â) Óðáíïý, á: 51-52.
57. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 195á.
58. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 196á.
59. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ Ìåôåþñùí, ö. 194á.
60. á) ÈåïäùñÜêç, á: 138. â: 19. â) Óðáíïý, á: 47.
61. Óðáíïý, á: 48-49. ä: 44.
62. á) ÈåïäùñÜêç, á: 139. â: 21. â) Óðáíïý, á: 51. ä: 41.
63. ÁããåëïìÜôç, 205.
64. á) ÆÝãêïõ, 82. â) ÁããåëïìÜôç, 205.
65. Óðáíïý, á: 49-50.
66. Êùä. 2 Áã. ÔñéÜäáò ôùí Ìåôåþñùí, ó. 1 (Óïöéáíïý, ã: 7).
67. Óðáíïý, á: 50-51.
310
ã) 1814, Éáíïõáñßïõ 11: ÅðéãñáöÞ óôï ôÝìðëï ôïõ íáïý ôïõ Áãßïõ ×áñáëÜ-
ìðïõò, ìïíÞ ôïõ Áãßïõ ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí,68 êáé ó÷åôéêÞ åíèýìçóç.69
ä) 1814, Áõãïýóôïõ 5: Åíèýìçóç, óå Ìçíáßï (Áõãïýóôïõ, á÷êå), ôçò ÌïíÞò
ôïõ Ìõñïöýëëïõ: Ï áíôéðñüóùðïò ôïõ ÃáâñéÞë áðïóôÝëëåôáé óôçí ðåñéï÷Þ ãéá
ôç óõëëïãÞ ôùí äéêáéùìÜôùí ôïõ.70
é) 1815: ÌïíÞ ôùí ÓéáìÜäùí, óôçí ÊáóôáíéÜ ôçò ÊáëáìðÜêáò, åðéãñáöÞ óôï
ôÝìðëï ôïõ êáèïëéêïý, óôï íáü ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ.71
óô) Á÷ñïíïëüãçôá: ÌåôÜ ôïí ðñïêÜôï÷ü ôïõ ÐáÀóéï, óå ðñüèåóç72 êáé ðáñ-
ñçóßá73 ôçò ÌïíÞò ôùí Äïëéáíþí ôçò ÊáëáìðÜêáò (ôþñá Áãßïõ ÓôåöÜíïõ ôùí
Ìåôåþñùí).
Ï ÃáâñéÞë Ý÷åé êáé éóôïñéêÜ áñ÷áéïëïãéêÜ åíäéáöÝñïíôá. Ï Ëçê. (11.1.1810)
áíáöÝñåé: Óôçí ÊáëáìðÜêá «ãåõìÜôéóá ìå ôïí åðßóêïðï ôùí Óôáãþí. Áðü áõôüí
áãüñáóá Ýíáí ÷Üëêéíï ÇñáêëÞ êáé ìåôÜ ðÞãáìå ìáæß óôï ÊáóôñÜêé êáé óôá
ÌåôÝùñá».74
Óôçí ðñïçãïýìåíç ðåñéïäåßá ôïõ, ï Ëçê ðåñíþíôáò áðü ôçí ÊáëáìðÜêá
(24.11.1809) åðéóçìáßíåé:
«Ï åðßóêïðïò ôùí Óôáãþí, ðïõ ùò Ãéáííéþôçò åßíáé ðéï åîåõãåíéóìÝíïò áðü
ôïõò ðåñéóóüôåñïõò ìïíá÷ïýò, åðéâåâáßùóå ôçí ðëçñïöïñßá, ôçí ïðïßá åß÷á
áêïýóåé óôçí ðñïçãïýìåíç åðßóêåøÞ -ìïõ, ó÷åôéêþò ìå ôçí ýðáñîç åñåéðßùí
ìéáò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò ðüëçò óå áðüóôáóç äýï- ôñéþí ìéëßùí áðü ôçí Êáëá-
ìðÜêá, óôçí áðÝíáíôé ðëåõñÜ ôïõ ðïôáìïý, óôçí êáôåýèõíóç ðïõ âñßóêïíôáé
ïé Ðüñôåò. ¸íá åõäéÜêñéôï êùíéêü ýøùìá, óôïõò ðñüðïäåò ôïõ âïõíïý, êáôá-
ëÞãåé óå ìßá ÷áìçëÞ ñÜ÷ç ðïõ öèÜíåé ìÝ÷ñé ôï ðïôÜìé. Óôï óçìåßï áõôü, âñÝ-
èçêáí ìåñéêïß áñ÷áßïé ôÜöïé åíþ ðÜíù óôï ýøùìá õðÜñ÷ïõí åñåßðéá áñ÷áßïõ
ôåß÷ïõò».75
ÊáôÜ ôï åðáíáóôáôéêü êßíçìá ôïõ ðáðá-Èýìéïõ Âëá÷Üâá, ôï 1808, åíáíôßïí
ôïõ ÁëÞ ðáóÜ ôùí Éùáííßíùí, «ï Ìïõ÷ôÜñ ðáóÜò, óôáëìÝíïò áðü ôïí ðáôÝñá
ôïõ ÁëÞ åíáíôßïí ôùí êëåöôþí, âñÞêå ôïõò åðáíáóôÜôåò íá êáôÝ÷ïõí üëïõò ôïõò
âñÜ÷ïõò ãýñù áðü ôçí ÊáëáìðÜêá. Áõôïß åß÷áí õðï÷ñåþóåé ôéò ìïíÝò íá ôïõò
åöïäéÜæïõí ìå øùìß êáé ìßá ìÝñá äåí äßóôáóáí íá ðõñïâïëÞóïõí åíáíôßïí ôïõ
åðéóêüðïõ ôùí Óôáãþí, ðïõ äéáöùíïýóå óôçí ðñïìÞèåéá øùìéïý, óå Ýíá óçìåßï
ôï ïðïßï áõôüò ìïõ õðÝäåéîå áíÜìåóá óôï ÊáóôñÜêé êáé óôá ÌåôÝùñá».76
68. Êáëïýóéïõ, â: 238.

69. Êþä. 90, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 194â (Óïöéáíïý, â: 280-281)
70. Êáñáêßôóéïõ, â: 294.
71. Êáëïýóéïõ, á: 258.
72. Êþä. 109, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 3á (Êáëïýóéïõ, ç: 92).
73. Êþä. 113, Áã. ÓôåöÜíïõ ôùí Ìåôåþñùí, ö. 3á (Êáëïýóéïõ, ç: 101).
74. Leake, á: 165.
75. Leake, â: 34.
76. Leake, á: 169.
311
Óôçí Áêïëïõèßá ôïõ Íåêôáñßïõ êáé ÈåïöÜíïõò, ðïõ åêäüèçêå ìå äáðÜíç ôïõ
Óôáãþí ÃáâñéÞë, êáé óôéò ó. 36-37 õðÜñ÷ïõí ìåãáëõíÜñéá óôïõò åí ëüãù áãß-
ïõò, ðáñáéíåôéêïß óôß÷ïé êáé Ýíá åðßãñáììá óôç Èåïôüêï ôïõ ÃáâñéÞë:
á) ÌåãáëõíÜñéá
ÌÅÃÁËÕÍÁÑÉÁ
ó. 36
Å'éò ôïýò " Ïóßïõò ÐáôÝñáò ôïýò Êôßôïñáò ô[çò " Éåñ[áò ôï[õ ÂáñëáÜì
ôï[õ Ìåôåþñïõ Ìïí[çò
ÍÅÊÔÁÑÉÏÕ ÊÁÉ ÈÅÏÖÁÍÏÕÓ
= Ù ÄõÜò "ïóßá ê(áß) öùôáõãÞò, êëÝïò ô[ùí ÐáôÝñùí, ôï[õ Óùô[çñïò ï"é 'ïðáäïß, ï"é
'åí ô{[ç 'áóêÞóåé 'åêëÜìøáíôåò ôï[éò /åñãïéò, ÍåêôÜñéå ôñéóìÜêáñ, óïöÝ Èåüöáíåò.
/ Ùöèçôå óôõë[éôáé /áëëïé óïöïß, ðÝôñáí 'áíáâÜíôåò, 'åäïìÞóáóèå ôÞí ÌïíÞí,
/åíèá ðôåñùèÝíôåò ôüí íï[õí Èåß{á äõíÜìåé, 'áíÞñèçôå ðñïèýìùò å'éò ôÜ ï'õñÜíéá.
/ Áñáôå ôÜò ÷å[éñáò ðñüò ôüí Èåüí, ? Ïóéïé ÐáôÝñåò, ðåñéóêÝðïíôåò ôÞí "õì[ùí,
ðïßìíçí 'åê ðáíôïßáò, öèïñ[áò ôï[õ 'áëëïôñßïõ, ðñåóâåýïíôåò Êõñß{ù å'éò ôü óùè[çíáé
"çì[áò.
â) Óôß÷ïé ðáñáéíåôéêïß
Ôçñå[éôå ôÞíäå äéáôáãÞí Êôçôüñùí
= Ùä´ ï"é ìïíáóôáß ìÞ ìüí{ç èåùñß{á,
" Ç ðñÜîéò +çò ãå /ïöñ´ 'åíÝãê{ç 'åò ðüëïí,
Ôïýôïéò óõíå[éíáé "ùò öýëáêáò ô[ùí íüìùí.
»Ðáñáããåëßáí êÜíïìåí, å'éò ?ïëïõò ôïýò ÐáôÝñáò,
Ðï[õ êáôïéêï[õí óôü ÂáñëáÜì, ôï[õôï ê(áß) êáëüí ãÝñáò.
»ÌÝãá "çóõ÷áóôÞñéïí, öõãÞ ô[çò "áìáñôßáò,
? Ïóïé ðïëëïß 'ïñÝãïíôáé, øõ÷[ùí ôïõò óùôçñßáò.
»' ÁãÜðçí ðÜíôá í/á÷{çôå, äß÷ùò ôéíá æçëßáí,
Óôüí Ãïýìåíïí "õðáêïÞí, äß÷ùò 'áíôéëïãßáí.
ó. 37
»/ Åíäõìá, ôñÜðåæáí êïéíÜ, "ùò Êôßôïñåò ðñïóôÜæïõí,
ÔÜ ÷ùñéóôÜ íÜ ëåßðùíôáé, óýã÷õóåò ó[áò 'åìâÜæïõí.
»ÌÞí 'áìåëå[éôå ðþðïôå, ôÜîéí ô[çò ' Åêêëçóßáò,
" Ùò 'åî 'áñ÷[çò å"õñÝèçêå, ðÜóçò ' Áêïëïõèßáò.
»ÓõíôñÝ÷åôå ðáíôïôéíÜ, å'éò ôÞí ' Áêïëïõèßáí,
ÄéÜ íÜ 'áðïöýãçôå, 'å÷èñï[õ ôÞí ôå÷íïõñãßáí.
»ÐñïóÝ÷åôå ôÜ ìïýëêéá óáò, ìÝ ð[áó´ ï'éêïíïìßáí,
ÄéÜ íÜ æÞóçôå êáëÜ, ìÝ êÜè´ å'õ÷áñéóôßáí.
»? Ïô´ ?ïóá ÌïíáóôÞñéá, /å÷ïõóé ôü ôáîßäé,
Á'õôÜ ê(áß) 'áêõâÝñíçôá, ôïýò ëåßðåôáé ô´ 'ïîýäé.
»Å'éò ôüí ' Áñ÷éåñÝá óáò, ôüí ãíÞóéïí ôï[õ ôüðïõ,
Ðåéèþ ê(áß) óÝâáò í´ /á÷çôå, Èåï[õ "ùò 'åðéôñüðïõ.
»? Ïô´ å'éò á'õôüí ï"é êôßôïñåò, ó[áò å=é÷áí ðñïóçëþóåé,
? Éíá ó[áò 'åðéóêÝðôçôáé, ì´ 'åìðéóôïóýíçí ?ïóç.
312
»? Ïèåí ÈåïöéëÝóôáôïé, ï"é ô[ùí Óôáã[ùí ðñïóôÜôáé,
Ôü ÂáñëáÜì ðïèÞóáôå, "ï íï[õò óáò ìÞí êïéì[áôáé.
»Ê'áììï[õ Óôáã[ùí ôï[õ ÃáâñéÞë, ìÝìíçóèå ôï[õ " Áãßïõ,
Å'éò ôÜò ' Áêïëïõèßáò óáò, äåüìåíïé Êõñßïõ.
ã) Åðßãñáììá
ÅÐÉÃÑÁÌÌÁ ÅÉÓ ÔÇÍ ÈÅÏÔÏÊÏÍ
" Ùò 'åê ìÝñïõò ôï[õ " Áãßïõ Óôáã[ùí Êõñßïõ ÃáâñéÞë
' ÁôÜóèáëüò ãå "ùò "õðÝñ ðÜíôáò ðÝëùí,
ÍÜìá ôëåðáèÞò èåñìüí 'áõôüò óïé öÝñù,
/ Áíáóóá 'áìüëõíôå ô[ùí âñïô[ùí óêÝðç,
Ô[ùí ' Ïñèïäüîùí ðñïóöõãÞ ê(áß) ðñïóôÜôéò,
/ Ïöñá 'ïñÝî{çò ÷å[éñá ìïé óõíáñóßáò
Ëá{[ù ôå ôïýô{ù ðïëëÜ "çìáñôçêüôé,
" Éëáñýíïõóá ?ùñ´ ?ïôáí êñéôçñßïõ,
? Ïí èÞëáóáí óÜ ìáæßá îÝíùò ëßáí,
Óüí õ"éüí "áãíÞ ôüí ôå ×ñéóôüí ÐáñèÝíå.
Åéê. 23. Ç 13ç åíèýìçóç ðïõ áíáöÝñåé ôçí ÷ñïíïëïãßá èáíÜôïõ ôïõ Óôáãþí
ÃáâñéÞë, 2.10.1815 (4.9.2002).
Ï ÃáâñéÞë ôùí Óôáãþí åß÷å êáé äýï áäåëöÝò ìïíá÷Ýò: ôçí Áíèßìç êáé ôçí
Åõöñïóýíç, ïé ïðïßåò êáé ìíçìïíåýïíôáé óôá äéÜöïñá ëÜóá ôïõ.
ÁíáöÝñïíôáé êáé ôñåéò äéÜêïíïß ôïõ: ï Êáëëßíéêïò, ï Êýñéëëïò êáé ï Íåü-
öõôïò. Ï Êáëëßíéêïò êáôÜãåôáé áðü ôï ÊáñðåíÞóé êáé êáôáãñÜöåé ôçí 9ç
åíèýìçóç ôçò 4.8.1811 ãéá ôçí íåñïðïíôÞ. Óôéò 12.10.1811, Üëëç åíèýìçóç åãêáé-
íßùí ôïõ íáïý ôïõ ÉùÜííç ×ñõóïóôüìïõ, óôçí ÐáñáóêåõÞ ôçò ÄåóêÜôçò.77 Ìå
77. Óðáíïý, á: 48-49.
313
ôüí Íåüöõôï ðçãáßíåé, óôéò 22.10.1812, óôïí Áãéþñãç ôçò ÄåóêÜôçò ãéá íá åðé-
óçìïðïéÞóïõí ôçí åêìßóèùóç åíüò êôÞìáôïò ôçò ÌïíÞò ôçò ÌðïõíÜóéáò áðü
ôïí ÃáâñéÞë ôùí Óôáãþí.78 Åðßóçò, óôéò 25.10.1813, ï Êáëëßíéêïò ãñÜöåé ìßá
áêüìç åíèýìçóç, ç ïðïßá áíáöÝñåôáé óôá åãêáßíéá ôïõ íáïý ôïõ Áã. Ãåùñãß-
ïõ óôïí äéáëõìÝíï ïéêéóìü ÃêïñôóéÜ ôçò ÄåóêÜôçò, óôçí ïðïßá óõíõðïãñÜöåé
êáé ï äéÜêïíïò Êýñéëëïò.79 Óôéò 2.10.1815 ï Êýñéëëïò áíáöÝñåôáé óôï èÜíáôï
ôïõ ÃáâñéÞë ôùí Óôáãþí (åíè. 13).
Ï ÃáâñéÞë ôùí Óôáãþí ðÝèáíå, óýìöùíá ìå ôçí 13ç åíèýìçóç ôïõ äéáêüíïõ
ôïõ Êõñßëëïõ, óôéò 2.10.1815, çìÝñá ÔåôÜñôç êáé þñá 7ç íõ÷ôåñéíÞ. Óýìöùíá
ìå ôçí 16ç åíèýìçóç ðÝèáíå ôï 1816 êáé ìÜëëïí åíôüò ôïõ Éáíïõáñßïõ, ßóùò
ðñéí áðü ôçí 27ç. Óôïõò åðéóêïðéêïýò êáôáëüãïõò óçìåéþíåôáé ôï Ýôïò 1816 ùò
ëÞîç ôçò áñ÷éåñáôßáò ôïõ. Ï Ð. Áñáâáíôéíüò áíáöÝñåé ôï 1815,80 ï É. Ëáìðñß-
äçò üôé «ðáñáéôçèåßò ôï[õ 'åðéóêïðéêï[õ èñüíïõ Óôáã[ùí (1815) êáß "çãïýìåíïò ô[çò
ìïí[çò [ôçò Ôóéïýêáò] êáôáóôÜò»81 êáé ï Áëåîïýäçò áíáöÝñåé, åðßóçò, ìüíï ôï
1815.82
Åéê. 24. ÊáôÜ ôçí 16ç åíèýìçóç ï Óôáãþí ÃáâñéÞë áíáðáýèçêå ôï 1816 (14.7.1993).
78. Óðáíïý, á: 49-50.

79. á) ÈåïäùñÜêç, á: 139. â: 21. â) Óðáíïý, á: 51} ä,41.
80. Áñáâáíôéíïý, Â´, 161.
81. Ëáìðñßäç, 37.
82. Íåïëüãïò Êùí/ðüëåùò, ö. 26.6.1892, ó. 3.
314
ÓÔ) ÅÐÉÓÊÏÐÏÉ ÔÑÉÊÊÇÓ ÊÁÉ ÓÔÁÃÙÍ
Ðñïêüðéïò ÊïõêïõëÜñçò (1894-1904)83
Ç êçäåßá ôïõ Ýãéíå óôá Ôñßêáëá, óôéò 4.10.1904, êÜôù áðü ñáãäáßá âñï÷Þ,
åîáéôßáò ôçò ïðïßáò êáôÝâáóáí ôá ðïôÜìéá} ï êüóìïò ìüëéò åß÷å ìáæÝøåé ôá
ìéóÜ êáëáìðüêéá (åíè. 12). Ó÷åôéêÜ Ýãñáøå ç ÅêêëçóéáóôéêÞ ÁëÞèåéá: «Ô{[ç 4
' Ïêôùâñßïõ 'åãÝíåôï äçìïôåëÞò 'åí ÔñéêêÜëïéò "ç êçäåßá ôï[õ ðñüò Êýñéïí ìåôá-
óôÜíôïò 'áåéìíÞóôïõ 'åðéóêüðïõ Ôñßêêçò êáß ôÝùò óõíïäéêï[õ Ðñïêïðßïõ Êïõ-
êïõëÜñç. Êáßôïé äÝ êáôÝðéðôå âñï÷Þ ñáãäáß{á, ðë[çèïò /áìåôñïí ðáñßóôáôï êáôÜ
ôÞí êçäåßáí, +çò ðñïåî[çñ÷åí "ï ðáíéåñ. 'åðßóêïðïò Ëáñßóóçò ê. ' Áìâñüóéïò ÊáóÜ-
ñáò».84
Ï Ðñïêüðéïò õðïãñÜöåé ùò óõíïäéêüò (1899-1900, 1902-1904) óå äéÜöïñåò
åãêõêëßïõò ôçò ÉåñÜò Óõíüäïõ ôçò Åêêëçóßáò ôçò ÅëëÜäáò: 3.12.1899, 3.12.1899,
3.12.1899, 15.12.1899, 22.12.1899, 26.1.1900, 28.1.1900, 27.3.1900, 26.4.1900, 14.7.1900,
14.7.1900.85 Åðßóçò: 25.11.1902, 10.9.1903, 6.10.1903, 29.10.1903, 29.10.1903, 6.2.1904,
6.2.1904, 6.2.194, 18.2.1904.86
Åéê. 25. Ç 12ç åíèýìçóç ðïõ áíáöÝñåôáé óôçí êçäåßá ôïõ Ôñßêêçò êáé Óôáãþí
Ðñïêïðßïõ ôçí 4.10.1904 (23.9.1996).
Ï Ðñïêüðéïò ìíçìïíåýåôáé óôéò 21.9.1901, óôï íáü ôçò Êïßìçóçò ôçò Èåïôü-
êïõ óôï Åëëçíüêáóôñï (åð. 11),87 óå Ýíá êáôÜóôé÷ï ðñïèÝóåùí êáé ðáññçóéþí
ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ («'áðüèáíåí 'áñ÷éåñåýò, 'áñ÷Þ"åðßóêïðïò ÔñéêÜëïõ Ðñïêü-
ðéïò....1905»)88 êáé óôçí ÐñïóêïìéäÞ ôïõ Áã. Äçìçôñßïõ ôçò ÄéÜâáò, á÷ñïíïëü-
ãçôá (åð. 10).
83. Êáëïýóéïõ, ä: 253-255.

84. ÅêêëçóéáóôéêÞ ÁëÞèåéá Êùí/ðüëåùò, Ýôïò ÊÄ, áñ. 42, ö. 23.10.1904, ó. 488. ÉäÝ
êáé ÐëáôÜíïõ, 382-383.
85. Ãéáííüðïõëïõ, 93,97,112,116,418,446,565,578,610,629,934.
86. Éåñüò Óýíäåóìïò, 10 (1915), áñ. 235, 1-2. 236,7. 238,15. 239,3. 240, 4.
87. Êáëïýóéïõ, óô: 71.
88. ÂÝç, â: 631 (êùä. 603, ö. 66â). Ï Ðñïêüðéïò ðÝèáíå ôï 1904.
315
Æ) ÏÉÊÉÓÌÏÉ ÔÏÕ ÍÏÌÏÕ ÔÙÍ ÔÑÉÊÁËÙÍ
×áëßêé
Óôéò 27.1.1816 åöçìåñåýïõí ï ðáðá-ÄçìÞôñçò, ïéêïíüìïò êáé ï ðáðá-Èüäùñïò,
ðñùôïðáðÜò. Ïé Üëëïé éåñåßò Ýëåéðáí, äéáóêïñðéóìÝíïé åäþ êé åêåß, åîáéôßáò
ôïõ ÷áëáóìïý ôïõ Üèëéïõ ÷ùñéïý (åíè. 16).
Ç) ÏÉÊÉÓÌÏÉ ÅÊÔÏÓ ÔÏÕ ÍÏÌÏÕ ÔÙÍ ÔÑÉÊÁËÙÍ

ÊáñðåíÞóé
Ðáôñßäá ôïõ Êáëëéíßêïõ, éåñïäéáêüíïõ ôïõ Óôáãþí ÃáâñéÞë, óôéò 4.8.1811
(åíè. 9).
È) ÄÉÁÖÏÑÁ
ÍåñïðïíôÞ (1811)
Ôçí 4 Áõãïýóôïõ 1811 ãéá 38 óõíå÷åßò þñåò Ýðåóå ôüóï ñáãäáßá âñï÷Þ, þóôå
ðëçììýñéóå ï ôüðïò, ôï óéôÜñé óô´ áëþíéá êáôáðíßãçêå, óôç ËÜñéóá ôï íåñü
êáôÝêëõóå 3.000 óðßôéá êáé ðíßãçêáí ðåñéóóüôåñïé áðü 400 Üíèñùðïé (åíè. 9).
Åéê. 26. Ç 9ç åíèýìçóç ðïõ êÜíåé ëüãï ãéá ôçí êáôáêëõóìéáßá âñï÷Þ ôçò 4.8.1811
(5.2.2002).
316
Åéê. 27. Ç åéêüíá ôïõ Áã. Ãåùñãßïõ óôïí ïìþíõìï íáü ôçò Ñåíôßíáò, 1794,
÷åéñ Íéêçöüñïõ (Ãåþñ. Í. Ïéêïíüìïõ, Ç Ñåíôßíá ôùí ÁãñÜöùí êáé ôá
ìåôáâõæáíôéíÜ ôçò ìíçìåßá, ÷.÷.ó. 125).
317
ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
1) ÁããåëïìÜôç-ÔóïõãêáñÜêç ÅëÝíç, ÉåñÜ ëåßøáíá êáé ïéêïíïìéêÜ ðñïâëÞìá-
ôá. Ç äéÜäïóç ôçò ëáôñåßáò ôïõ áãßïõ Âçóóáñßùíá, ÔñéêáëéíÜ, 17 (1997) 193-
212.
2) ¢ãéïò Âçóóáñßùí, 5 (Ôñßêáëá 1986), 10 (1991) êáé 11 (1992).
3) Áñáâáíôéíüò Ðáí., ×ñïíïãñáößá ôçò Çðåßñïõ, åí ÁèÞíáéò 1856, ô. Á.Â.
4) ÂÝçò Íßêïò, á: ÓõìâïëÞ åéò ôçí éóôïñßáí ôùí ìïíþí ôùí Ìåôåþñùí, Âõæá-
íôßò, 1 (ÁèÞíáé 1909) 191-331, 684} 2 (1911) 261-262.
5) ÂÝçò Íßêïò, â: Ôá ÷åéñüãñáöá ôùí Ìåôåþñùí, ÁèÞíáé 1967, ô. Á.
6) Ãåñìáíüò ÓÜñäåùí, Åðéóêïðéêïß êáôÜëïãïé ôùí åí Çðåßñù êáé Áëâáíßá
åðáñ÷éþí ôïõ Ðáôñéáñ÷åßïõ Êùí/ðüëåùò, ÇðåéñùôéêÜ ×ñïíéêÜ, 12 (1937) 11-103.
7) Ãéáííüðïõëïò ÓôÝö., ÓõëëïãÞ ôùí åãêõêëßùí ôçò ÉåñÜò Óõíüäïõ ôçò Åêêëç-
óßáò ôçò ÅëëÜäïò, åí ÁèÞíáéò 1901.
8) Äéïíýóéïò ×áñáëÜìðïõò, ìçôñ. Ôñßêêçò êáé Óôáãþí, Ôá ÌåôÝùñá, ÁèÞíáé
1976.
9) Äõïâïõíéþôçò Ê., Óõìâïëáß åéò ôçí åêêëçóéáóôéêÞí éóôïñßáí ôçò Ìçôñï-
ðüëåùò Ëáñßóóçò, Éåñüò Óýíäåóìïò, 12 (ÁèÞíáé 1916-1917).
10) ÆÝãêïò ðáðá-Óðýñïò, Âéïãñáößá ÐïëõêÜñðïõ ôïõ Äáñäáßïõ, åí ÁèÞíáéò
1927.
11) ÆéÜêáò Ã., Áñ÷áéïëïãéêüò êáé ôïõñéóôéêüò ïäçãüò íïìïý ÔñéêÜëùí, Ôñß-
êáëá 1976.
12) ÈåïäùñÜêçò ÔÜêçò, á: ÅíèõìÞóåéò áðü ôï ÌáõñÝëé ôùí ÔñéêÜëùí, 1737-
1924, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 9 (1986) 137-141.
13) ÈåïäùñÜêçò ÔÜêçò, â: ÌáõñÝëé (Éóôïñßá-Ãëþóóá), ÌáõñÝëé 1987.
14) Éåñüò Óýíäåóìïò, ðåñßïäïò Â´, 10/18 (1915).
15) Êáëïýóéïò Äçì., á: Ôï ìïíáóôÞñé ôùí ÓéáìÜäùí ÊáëáìðÜêáò, Ôñéêáëé-
íÜ, 10 (1990) 253-298.
16) Êáëïýóéïò Äçì., â: Ìåôóïâßôåò îõëïãëýðôåò óôï íïìü ÔñéêÜëùí (18ïò, 19ïò
êáé 20üò áéþíåò), ÐñáêôéêÜ Á´ Óõíåäñßïõ Ìåôóïâßôéêùí Óðïõäþí, ÁèÞíá 1993,
217-289.
17) Êáëïýóéïò Äçì., ã: ÔñéêáëéíÜ Óýììåéêôá Ç´, ÌåôÝùñá, 48-49 (Ôñßêáëá
1994) 145-181.
18) Êáëïýóéïò Äçì., ä: ÔñéêáëéíÜ Óýììåéêôá È´, Ôñéêáëéíü Çìåñïëüãéï ´94-
´95, 16 (1994) 237-261.
19) Êáëïýóéïò Äçì., å: ÔñéêáëéíÜ Óýììåéêôá ÉÃ´, ÔñéêáëéíÜ, 16 (1996) 153-
224.
20) Êáëïýóéïò Äçì., óô: Óáìáñéíáßïé áãéïãñÜöïé óôï íïìü ÔñéêÜëùí, Ðñá-
êôéêÜ ôïõ Á´ Åðéóôçìïíéêïý Óõìðïóßïõ Óáìáñßíáò, Óáìáñßíá 1998, 60-114.
21) Êáëïýóéïò Äçì., æ: ÃáâñéÞë Â´ Ôñßêêçò, ÌåôÝùñá, 53-54 (2001) 75-86.
22) Êáëïýóéïò Äçì., ç: Ôï ìïíáóôÞñé ôùí Äïëéáíþí ÊáëáìðÜêáò, Ôñßêáëá
2000.
23) Êáëïýóéïò Äçì., è: Õðïäåéãìáôéêü êáé åõëáâéêü ôï ðáíçãýñé ôïõ Áã.
Ðñïêïðßïõ, Ðñùéíüò Ëüãïò ôùí ÔñéêÜëùí, 12, 17-20.8.2000, ó. 10.
318
24) Êáñáêßôóéïò Åë., á: Ðáëáßôõðá êáé åíèõìÞóåéò ôçò É. ÌïíÞò ÊïéìÞóåùò
ôçò Èåïôüêïõ ôùí ÓôáãéÜäùí ÔñéêÜëùí, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 29 (1996) 241-
261.
25) Êáñáêßôóéïò Åë., â: ÉåñÜ ÌïíÞ Áã. Ãåùñãßïõ Ìõñïöýëëïõ. Ìõñüöõëëïí
(Ìåñüêïâïí) ÔñéêÜëùí, áðü ðñï ×ñéóôïý ùò ôï 1900 ì.×., Èåóóáëïíßêç 1996.
26) Êïôïðïýëçò Ö., Ôá ÌåôÝùñá, ÁèÞíáé 1973.
27) ÊñéáñÜò Åìì., Ëåîéêü ôçò ìåóáéùíéêÞò åëëçíéêÞò äçìþäïõò ãñáììáôåßáò,
Èåóóáëïíßêç 1969-1997, ô. Á-ÉÄ.
28) Ëáìðñßäçò Éù., ÌáëáêáóéáêÜ Á´, åí ÁèÞíáéò 1888.
29) ËÜìðñïò Óð., Óõìâïëáß åéò ôçí éóôïñßáí ôùí ìïíþí ôùí Ìåôåþñùí, ÍÝïò
ÅëëçíïìíÞìùí, 2 (ÁèÞíáé 1905) 49-156.
30) Ëéüëéïò ×ñ., ¸íá êëçñïäüôçìá ôïõ ÃáâñéÞë Óôáãþí óôç ÄåóêÜôç ôï 1813,
ÌåôÝùñá, 31 (1977) 151-152.
31) Leake M. W. (ìåô. Âáó. Áñãõñïýëçò), á: Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôïõ 1809-
1810, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 38 (2000) 144-172.
32) Leake M. W. (ìåô. Ã. ÊáñáÀóêïõ), â: Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôïõ 1809, Èåó-
óáëéêü Çìåñïëüãéï, 29 (1996) 33-74.
33) ÌÝñôæéïò Êùí., ÊáôÜëïãïò ôùí Åíåôßçóé ðáñÜ ÍéêïëÜù Ãëõêåß ôù åî Éùáí-
íßíùí åêôõðùèÝíôùí êáé åêäïèÝíôùí âéâëßùí áðü ôïõ 1670-1831, ÇðåéñùôéêÜ
×ñïíéêÜ, 10 (1935) 53-186.
34) Ìçëßôóçò Ã., Ï ¢ãéïò Ðñïêüðéïò. Áöçãçìáôéêü óõíáîÜñé êáé ðáñáêëç-
ôéêüò êáíþí, Ôñßêáëá 1994.
35) ÌïíÞ Áã. Ðñïêïðßïõ Ðýëçò, Ï ¢ãéïò Ðñïêüðéïò. Ï âßïò ôïõ, ðáñáêëçôé-
êüò êáíþí, áêïëïõèßá, Ôñßêáëá 2002.
36) ÍçìÜò È., Ôñßêáëá-ÊáëáìðÜêá-ÌåôÝùñá-Ðßíäïò-×Üóéá, Èåóóáëïíßêç
1987.
37) Ïéêïíüìïõ Ö., Ç Åêêëçóßá ôçò Çðåßñïõ, ÁèÞíáé 1982.
38) ÐáãáíÝëçò Óð., Ïäïéðïñéêáß óçìåéþóåéò. Á´. Ïé óåéóìïß ôçò ×ßïõ. Â´. Ç
óôñáôéùôéêÞ êáôÜëçøéò ¢ñôçò êáé Èåóóáëßáò, åí ÁèÞíáéò 1882.
39) Ðáðáâáóéëåßïõ Ã., Ç äéÜêëçóç óôá ðáíçãýñéá ôùí åêêëçóéþí ôïõ íïìïý
ÔñéêÜëùí, ÔñéêáëéíÜ, 20 (2000) 511-546.
40) ÐáðáæÞóçò Ôñ., á: Ðïëéôéóôéêüò Ôïõñéóôéêüò Ïäçãüò Åðáñ÷ßáò ÔñéêÜëùí,
Ôñéêáëéíü Çìåñïëüãéï, 17 (1996).
41) ÐáðáæÞóçò Ôñ., â: Ðïëéôéóôéêüò Ôïõñéóôéêüò Ïäçãüò Åðáñ÷ßáò ÊáëáìðÜ-
êáò, Ôñéêáëéíü Çìåñïëüãéï, 18 (1997-1998).
42) Ðáðáóùôçñßïõ Éù., Ç Æçþëç êáé ç ÉåñÜ ÌïíÞ ôïõ Áã. Ðñïêïðßïõ, ÈÜñ-
ñïò ôùí ÔñéêÜëùí, ö. 18.10.1936, ó. 1.
43) Ðéïìðßíïò Ö., ¸ëëçíåò áãéïãñÜöïé ìÝ÷ñé ôï 1821, ÁèÞíá 1984.
44) ÐëÜôáíïò Â., ÅéäÞóåéò èåóóáëéêïý åíäéáöÝñïíôïò óôçí «ÅêêëçóéáóôéêÞ
ÁëÞèåéá» (1880-1923), Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 37 (2000) 367-392.
45) ÐñÜððáò Ãñ., ÔñéêáëéíÜ ïíüìáôá ôçò ðåñéüäïõ 1804-1870, Èåóóáëéêü
Çìåñïëüãéï, 38 (2000) 243-249.
319
46) ÓÜèáò Êùí., ÍåïåëëçíéêÞ Öéëïëïãßá, åí ÁèÞíáéò 1868.
47) Óïöéáíüò Äçì., á: Ç ïéêïãÝíåéá ÐáîéìÜäç áðü ôçí ÔÞíï (18ïò-19ïò áé.),
Åðåôçñßò Åôáéñåßáò Êõêëáäéêþí Ìåëåôþí, 11 (1979-1984), åí ÁèÞíáéò 1984, 275-
427.
48) Óïöéáíüò Äçì., â: Ôá ÷åéñüãñáöá ôùí Ìåôåþñùí, Ã´, ÁèÞíáé 1986.
49) Óïöéáíüò Äçì., ã: Ôá ÷åéñüãñáöá ôùí Ìåôåþñùí, Ä´, ÁèÞíáé 1993.
50) Óðáíüò Êþóôáò, á: ÅíèõìÞóåéò êáé åðéãñáöÝò áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò
ÄåóêÜôçò, 1585-1914, ËÜñéóá 1991.
51) Óðáíüò Êþóôáò, â: Ç áíÝêäïôç ðñüèåóç 39 ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ (16ïò-
17ïò áé.), Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 20 (1991) 33-80.
52) Óðáíüò Êþóôáò, ã: Ôá ïíüìáôá ôùí ìïíá÷þí óôçí ðñüèåóç 39 ôçò É. Ì.
ôïõ Äïõóßêïõ, ¢ãéïò Âçóóáñßùí, 11 (Ôñßêáëá 1992) 16-22.
53) Óðáíüò Êþóôáò, ä: ÉóôïñéêÜ ôçò ÄåóêÜôçò êáé ôçò ðåñéï÷Þò ôçò, Ðñá-
êôéêÜ ôçò ÉóôïñéêÞò-ËáïãñáöéêÞò Çìåñßäáò ôçò ÄåóêÜôçò, ËÜñéóá 1995, 33-78.
54) Ôæþãáò ×áñ., Äõññá÷ßïõ Ìçôñüðïëéò, ÈÇÅ, 5 (1964) 240-242.
55) Ôýìðáò Ðïëýêáñðïò, Ï ìçôñïðïëéôéêüò íáüò Áãßïõ ÍéêïëÜïõ ÔñéêÜëùí,
Ôñßêáëá 1993.
56) ×áôæçãÜêçò Áë., á: Ô´ Áóðñïðüôáìï Ðßíäïõ. Ðáñáäüóåéò, Ôñßêáëá 1948.
57) ×áôæçãÜêçò Áë., â: Ô´ Áóðñïðüôáìï Ðßíäïõ. ÔïðùíõìéêÜ, Ôñßêáëá 1950.
58) ×áôæçãÜêçò Áë., ã: Ô´ Áóðñïðüôáìï Ðßíäïõ. ÉóôïñéêÜ, ÁèÞíá 1961.
59) ×áôæçäÜêçò Ìáí., ¸ëëçíåò æùãñÜöïé ìåôÜ ôçí Üëùóç (1450-1830), ÁèÞíá
1987, ô. Á´} 1997, ô. Â´.
60) Petit Louis, Bibliographie des Acolouthies Grecques, Bruxelles 1926.
ÅÍÄÅÉÎÅÉÓ
( ) áíÜëõóç óõíôïìïãñáößáò
[] äéêÞ ìïõ ðñïóèÞêç
< > êáôáóôñáììÝíï êåßìåíï
<--> êáôáóôñáììÝíåò ôüóåò ðåñßðïõ ëÝîåéò, üóåò êáé ïé ðáýëåò.
<....> êáôáóôñáììÝíá ôüóá ðåñßðïõ ãñÜììáôá, üóá êáé ïé ôåëåßåò.
320
ÃÉÙÑÃÏÓ ÈÙÌÁÓ
ÔÅËÁËÇÄÅÓ ÊÁÉ ÊÑÁ×ÔÅÓ ÓÔÏ ÐÇËÉÏ

ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
ÐáéäáñÝëé óôï Ðñïìßñé ôïõ íüôéïõ Ðçëßïõ åîïéêåéùíüìïõí, óôá ÷ñüíéá ôçò
Êáôï÷Þò, ìå ôá äéáëáëÞìáôá ôùí äýï ôåëÜëçäùí (êçñýêùí)1 ôïõ ÷ùñéïý: ôïõ
ÃéÜííáñïõ Ðáößôç êáé ôïõ Íéêüëá Êïíôïýëç.2 Ôïõò áíáèõìÜìáé óôçí êåíôñé-
êÞ ðëáôåßá, ðüôå ôïí Ýíá êáé ðüôå ôïí Üëëï, íá äéáëáëïýí êïéíïôéêÝò õðïèÝ-
óåéò, ðïõ áöïñïýóáí ôïõò êáôïßêïõò, áëëÜ êáé äéÜöïñåò ðñáìÜôåéåò, ôéò ïðïß-
åò Ýöåñíáí ãéá ðïýëçìá êáÀêéá óôïí ÐëáôáíéÜ.3 ÊÜðïéåò áðü ôéò ðñïóôá÷ôé-
êÝò êñáõãÝò ôïõò ç÷ïýí áêüìá óôá áöôéÜ ìïõ: «Íá ðÜôé ïýë´ õðïõ÷ñéïõôéêÜ
ó´ ã-Êïéíüôçôá íá äçëþóôé ðñïõóïõðéêÞ éñãáóßá óôïõ äñüìïõ ãéá ôïõ Ëáý-
êïõ»,4 Þ ôï Üëëï: «¸öéñáí ðáôÜôéò óôïõ ì-ÐëáôáíéÜ, ïõ÷ôþ äéêÜñéò ç ïõêÜ}
üðïéïõò èÝë´ íá ðÜåé íá ðÜñ´».5
Ôïõò ôåëÜëçäåò áëëïý ôïõò ïíüìáæáí êñÜ÷ôåò, áëëÜ óôï ÐÞëéï ï êñÜ÷ôçò
äéáöïñïðïéåßôáé áðü ôïí ôåëÜëç. Ìå ôïí üñï, äçëáäÞ, êñÜ÷ôçò åííïïýóáí ôïõò
Üíäñåò åêåßíïõò ðïõ Ýóôåëíáí ïé êåíôñéêïß íáïß ôùí ìåãÜëùí ÷ùñéþí, êõñßùò
ôá ×ñéóôïýãåííá, ôá Öþôá6 êáé ôçí ÁíÜóôáóç, ãéá íá îõðíÞóïõí ôïõò ðéóôïýò,
þóôå üëïé íá óðåýóïõí óôçí åêêëçóßá7 êáé üëïé ìáæß íá ãéïñôÜóïõí ôï ìåãÜ-
ëï èñçóêåõôéêü ãåãïíüò. Óôçí ðáñïýóá èá ðáñïõóéÜóù ôïõò ôåëÜëçäåò êáé ôïõò
êñÜ÷ôåò óå äýï áõôïôåëåßò åíüôçôåò.
Á. ÏÉ ÔÅËÁËÇÄÅÓ ÓÔÏ ÐÇËÉÏ

ÔåëÜëçäåò óõíáíôïýìå óå üëá ôá ÷ùñéÜ ôïõ Ðçëßïõ, ðñïôïý áêüìá áíáôá-
ñÜîåé ôçí êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÞ æùÞ ôïõò ç ìç÷áíÞ êáé ï ñüëïò ôïõ äéáöç-
1. ÔåëÜëçò< áñáâ. tellal} ìåóßôçò, äçìüóéïò êÞñõêáò. Âë. ÐáõëÜêçò Â. Ìåëéôüðïõ-

ëïò, Ëåîéêüí ôïõñêïåëëçíéêüí, åí Êùíóôáíôéíïõðüëåé 1934, 463.
2. Ãéá ôçí éäéüôçôá áõôÞ ôïõ Êïíôïýëç, ðïõ õðÞñîå Ýíáò ÷áñáêôçñéóôéêüò êáé ðïëý
áãáðçôüò ôýðïò ôïõ Ðñïìéñßïõ, âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, Ôï Óéê ôïõ Ðñïìéñßïõ, ¿ñåò, 103
(Âüëïò 1993) 46-47.
3. ÐëáôáíéÜò} ôï ðñþôï áðü ôá äýï åðßíåéá ôïõ Ðñïìéñßïõ áðü ôï ïðïßï áðÝ÷åé 7
÷ëì., ôï ìïíáäéêü öõóéêü ëéìÜíé óôçí áíáôïëéêÞ êáé íüôéá Ìáãíçóßá.
4. Ï Ëáýêïò åßíáé ôï ðéï êïíôéíü ÷ùñéü óôï Ðñïìßñé, 8 ÷ëì. ðåñßðïõ óôá äõôéêÜ
ôïõ. Ãéá ôç ãëùóóéêÞ áõôÞ éäéïìïñößá ôïõ Ðçëßïõ, âë. Êþóôáò ËéÜðçò, Ôï ãëùóóéêü
éäßùìá ôïõ Ðçëßïõ, Âüëïò 1996, 15-60.
5. Ãéá ôçí êñáõãÞ áõôÞ, âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, Ôï Óéê Ðñïìéñßïõ, ü.ð.
6. Ç áêïëïõèßá ôùí Öþôùí Üñ÷éæå áîçìÝñùôá áêüìá Ýùò êáé ôç äåêáåôßá ôïõ 1910.
7. Ãéá ôïõò êñÜ÷ôåò óôï ÐÞëéï, âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, á) Ï ðïëéôéóìüò ôïõ Ðçëßïõ óôá
÷ñüíéá ôçò Ôïõñêïêñáôßáò, åêäüóåéò «¿ñåò», Âüëïò 1996, 384} â) ¿ñá åêêëçóéÜò, Ç
Èåóóáëßá, ö. 13-14.4.1996} Êþóôáò ËéÜðçò, ÐáñáäïóéáêÜ ëáìðñüãéïñôá ôïõ Ðçëßïõ, Ç
Èåóóáëßá, ö. 29-30.4.2000.

ìéóôÞ áíáôåèåß óå ìç÷áíéêÜ ìÝóá. Åêôüò áðü ôï ÐÞëéï ôïõò óõíáíôïýóáìå,
ðáëéüôåñá, êáé óå ðÜìðïëëá Üëëá ìÝñç ôçò ÅëëÜäáò, áêüìá êáé óôïí Åëëç-
íéóìü ôçò Ì.Áóßáò, üðïõ ðáñïõóéÜæïíôáí êáé ôåëÜëéóóåò, ôïõëÜ÷éóôï ãýñù óôá
1915.8 Áêüìá êáé ïé Ôïýñêïé ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôåëÜëçäåò óôá åëëçíéêÜ ÷ùñéÜ
ãéá íá åíçìåñþíïõí ôïõò ÷ùñéêïýò ó÷åôéêÜ ìå ôéò äéáôáãÝò ôïõò.9 ÊÜèå ÷ùñéü,
äçëáäÞ, äéÝèåôå ðÜíôá äõï-ôñåéò Þ êáé ðåñéóóüôåñïõò (ôá êåöáëï÷þñéá) Üíäñåò,
ôïõò ßäéïõò âÝâáéá. ÅðéëÝãïíôáí ðñüóùðá ðïõ äåí åß÷áí óïâáñÞ áãñïôéêÞ Þ
åðáããåëìáôéêÞ áðáó÷üëçóç Þ áñãüó÷ïëïé ôçò ðëáôåßáò (ðáæáñßóéïõò ôïõò Ýëå-
ãáí) êáé åß÷áí ôï ðñïóüí ôçò êáèáñÞò êáé âñïíôåñÞò öùíÞò,10 ðÜíôá âÝâáéá
áðü ôéò ëáúêÝò ôÜîåéò, äéüôé ç éäéüôçôá ôïõ ôåëÜëç èåùñïýíôáí ðáñáêáôéáíÞ
êáé, ìïëïíüôé Þôáí ÷ñÞóéìç êáé áíáãêáßá, äåí óõìâÜäéæå ìå ìßá áñ÷ïíôéêÞ
öýôñá. Ï Üñ÷ïíôáò äåí êáôáäå÷üôáí íá áóêÞóåé ôÝôïéï ñüëï} Þôáí ðñïóâëçôé-
êü ãéá ôçí óõëëïãéêÞ áíôßëçøç. «Áõôïß ïé Üíèñùðïé, ìïõ Ýãñáøå óôéò 12.3.1993
ï ôñéêåñéþôçò ëáúêüò æùãñÜöïò ÂáããÝëçò Öïñôïýíáò (1899-1997), Þóáí öôù÷ïß,
áãñÜììáôïé êé áãáèïß, åîõðçñåôïýóáí êáëÜ ôïí êüóìï. ¹óáí ðÜíôá êïíôÜ óôá
êáöåíåßá, êÜèïíôáí óôçí êáñÝêëá êáé, ãéá íá ìçí êÜèïíôáé äùñåÜí, ïé êáöå-
ôæÞäåò ôïõò äßíáíå ôï ìýëï ðïõ êüâáí êáöÝ êáé Üëåèáí».
Ôá ðñüóùðá áõôÜ åß÷áí èåóìïèåôçèåß, êáôÜ êÜðïéïí ôñüðï, óôç ëáúêÞ óõíåß-
äçóç êáé Þôáí, âÝâáéá, ðáóßãíùóôá ãéá ôï ñüëï ôïõò óôçí ðåñéï÷Þ. ¼ðïéïò
Þèåëå íá äéáöçìßóåé êÜðïéï êáôáíáëùôéêü ðñïúüí ôïõ Þ üðïéá êïéíïôéêÞ Áñ÷Þ
èåùñïýóå áðáñáßôçôç ôçí åíÞìåñùóç ôùí äçìïôþí ôçò, ðÜíù óå èÝìáôá êïéíïý
åíäéáöÝñïíôïò, êáôÝëçãå óôïí ôåëÜëç.11 Ôïõ óåñâßñéæáí ôá ëüãéá êé åêåßíïò,
áöïý ôá åðáíáëÜìâáíå ãéá Üóêçóç (áãñÜììáôïò óõíÞèùò êáèþò Þôáí óå
ðáëéüôåñïõò êáéñïýò), Ýðáéñíå öüñá êáé ôñáâïýóå ìðñïóôÜ. Ãýñéæå óôçí ðëá-
ôåßá, êõñßùò, ôá Óáââáôïêýñéáêá óå þñåò óýíáîçò ôùí ÷ùñéêþí, Þ óôïõò
êåíôñéêïýò äñüìïõò êáé äéáëáëïýóå ôá êáèÝêáóôá. ¢ëëïôå áðü óôáèåñü óçìåßï,
óõíÞèùò õðåñõøùìÝíï, êé Üëëïôå ðåñðáôþíôáò áñãÜ. ÊÜðïéïé óõíÞèéæáí íá
âÜæïõí ôéò äýï ðáëÜìåò ôïõò äåîéÜ êé áñéóôåñÜ ôïõ óôüìáôïò óáí ÷ùíß Þ ôç
8. Âë. ¼ëãá Âáôßäïõ, ÑùìíÜêéá êáé ðáëéÜ Óìýñíç, ÁèÞíá 1965, 195} Áñãýñçò Ð.
Ðåôñïíþôçò, ×áôæçïõóôáëÜñ, ï ðñùôïìÜóôïñáò ×áôæç-Áíôþíçò êáé ïé äýï ìáóôüñïé
áäåñöïß ôïõ, ÁèÞíá 1998, 238. Óôç Óìýñíç õðÞñîáí êáé ôåëÜëçäåò ëáúêþí âéâëßùí. Âë.
Ã. Ð. Óáââßäçò, Ï ÓåöÝñçò êáé ôá âéâëßá. Ôï ÂÞìá, ö. 17.5.1987.
9. Âë. Âáã. ÁããÝëçò, ÌÜíèïò ÍôÜöïò êé ç ðñïóöïñÜ ôïõ óôï ÃÝíïò, ÈåóóáëéêÜ ×ñï-
íéêÜ, 15 (ÁèÞíá 1984) 238} Ã. ÐáðáóôÜìïò, Ï éððüôçò ôçò Áíåìüðïñôáò ÁèÞíá 1990, 213.
10. Ï ôåëÜëçò Ýðñåðå íá åß÷å êáèáñÞ, äõíáôÞ êáé êñõóôÜëëéíç öùíÞ ãéá íá áêïý-
ãåôáé ìáêñéÜ êáé êáèáñÜ üôáí ôåëÜëéæå. Âë. Ã. Í. ÊïõôóïêëÝíçò, Ï ôåëÜëçò, Óåëßäåò
áð´ ôç Öùêßäá, 23 (¢ìöéóóá 1995) 2883.
11. Óå ÷ùñéÜ ôçò âüñåéáò ËÝóâïõ, ï ôåëÜëçò áíáëÜìâáíå áêüìá êáé äéáöÞìéóç ôçò
õðïøÞöéáò íýöçò (âë. Öñüóù Ì. Æïýñïõ, Ï ãÜìïò óôç âüñåéá ËÝóâï, ÌõôéëÞíç 1974,
54) êáé åðéðëÝïí ôåëÜëçäåò ôçò ÁèÞíáò ôïõ 1842 ìçíïýóáí áðü ôïõò äñüìïõò Ýíá ëáúêü
äñþìåíï. Âë. Áíþíõìïò, Ðþò ç Áñ÷éåðéóêïðÞ åêëÞèç íá äþóç êáôÜëïãï ÷ïñåõôþí, Áðï-
ãåõìáôéíÞ, ö. 14.2.1955.
322
Åéê. 1. Äýï ðñïðïëåìéêïß ôåëÜëçäåò ôïõ Ôñéêåñßïõ óå óêßôóï ôïõ ôñéêåñéþôç ëáú-
êïý æùãñÜöïõ ÂáããÝëç Öïñôïýíá.
ìßá ðáëÜìç ôïõò, ãéá íá óõãêåíôñþóïõí ôç öùíÞ. Óôç ÆáãïñÜ, ï ÃéÜííçò Ñïý-
óçò, üôáí ôåëÜëéæå ìÝ÷ñé ôï 1967 ðÜíù-êÜôù, êïõíïýóå óõíÝ÷åéá êáé Üôáêôá
ôá ÷Ýñéá êáé ôï ìðáóôïýíé ôïõ ìáæß.12 ¼ôáí, üìùò, ï ïéêéóìüò Þôáí áðëùìÝ-
íïò, üðùò ç ÆáãïñÜ, ç ÔóáãêáñÜäá, ôï Ôñßêåñé ê.Ü., ãýñéæå êáé öþíáæå êáé
óôïõò óõíïéêéóìïýò. Óôï Ôñßêåñé, ìÜëéóôá, åß÷áí ïñßóåé äåêáðÝíôå óçìåßá üðïõ
ðáñïõóéáæüôáí ï ôåëÜëçò.13 Óå üëåò ôéò ðåñéðôþóåéò, üìùò, ç óõìðåñéöïñÜ ôïý
ôåëÜëç áíôáíáêëïýóå ôç óõíåßäçóç ôïõ êáèÞêïíôüò ôïõ, êáé ðÜíôá ðñüóå÷å ôï
ëüãï ôïõ. ¸ðñåðå, äçëáäÞ, ôï äéáëÜëçìá íá åßíáé êáèáñü, áñãüóõñôï, ñõèìé-
êü êáé ôñáãïõäéóôü ãéá íá «ôñáâÜåé» ôçí ðñïóï÷Þ êáé íá îå÷ùñßæåé áðü ôéò
12. Ôá êáèÝêáóôá ïöåßëù óôïí ê. Ìáí. ÃêáãêÜêç, ÷çìéêü áðü ôç ÆáãïñÜ.

13. Áðü ôçí åðéóôïëÞ ðïõ ìïõ Ýóôåéëå ï ëáúêüò æùãñÜöïò ôïõ Ôñéêåñßïõ Âáóßëçò
Öïñôïýíáò. Óôï Ôñßêåñé ðñïåß÷å ç áíáãêáéüôçôá ôçò åßäçóçò ãéá ôï ðüôå èá Üíïéãáí
ôá äýï êïéíïôéêÜ ðçãÜäéá ãéá íá ôñÝîïõí íá ðÜñïõí íåñü ïé ÷ùñéáíïß, åðåéäÞ ï ôüðïò
äåí äéÝèåôå Üëëá, ïýôå êáé âñýóåò, êáé ôá ðçãÜäéá áõôÜ ëåéôïõñãïýóáí ëßãåò þñåò ôçí
çìÝñá.
323
öùíÝò ôùí Üëëùí óõã÷ùñéáíþí êáé ðáñÜëëçëá íá éêáíïðïéåß áêïõóôéêÜ ôïí
áêñïáôÞ.14
Ï ôåëÜëçò äéáëáëïýóå ôá êáèÝêáóôá (åäþ áêïëïõèþ ìßá ó÷åôéêÞ ðåñéãñáöÞ
ôïõ âïëéþôç äçìïóéïãñÜöïõ Öáßäùíá ÌáêñÞ ï ïðïßïò åß÷å ó÷åôéêÝò åìðåéñßåò
áðü ÷ùñéÜ ôïõ Ðçëßïõ) «ìå Ýíáí ôñüðï ôüóï áðëü, ôüóï áöåëÞ, ôüóï ãåìÜôï
ðïßçóç, ôüóï öïñôùìÝíï ðáñÜäïóç, ôüóï æåóôáìÝíï áðü ôç ÷ñÞóç ÷éëéåôéþí, ðïõ
Ýðáéñíå ôï ÷áñáêôÞñá ìéáò éåñïôåëåóôßáò ôçò äçìüóéáò æùÞò ôùí áíèñþðùí ôïõ
÷ùñéïý».15 Ï ôåëÜëçò, äçëáäÞ, Ýäéíå êé áõôüò Ýíá ôüíï ñïìáíôéêü êáé åíßó÷õå
ôç æùíôáíÞ åðéêïéíùíßá ôùí áíèñþðùí óå Ýíá ðåñéâÜëëïí óôåñçìÝíï áðü ôç
ìç÷áíÞ, üðïõ üëá êéíïýíôáí óôï ñõèìü ôçò öõóéêÞò áñìïíßáò. «¢êïõãåò ôï
ëáúêü ëüãï (ðáñáôçñåß ï Çëßáò Ëåöïýóçò, Ý÷ïíôáò ó÷åôéêÝò ìíÞìåò áðü ôï ÷ùñéü
ôïõ ÊåñáóéÜ ôïõ Ðçëßïõ) êáé óôá ðáæÜñéá ãéá áãïñÝò æþùí, íá áëÝèåé óå
üëåò ôéò êëßìáêåò ôçò ãëõêýôçôáò êáé ôùí êáëþí óõíåííïÞóåùí».16
Ìå Üëëá ëüãéá, ïé ôåëÜëçäåò Þôáí ìßá æùíôáíÞ êáé áíáãêáßá ñåêëÜìá ôïõ
÷ùñéïý, ç «ôïðéêÞ êéíçôÞ åöçìåñßäá ôùí áããåëéþí êáé áíáêïéíþóåùí ôçò êïé-
íüôçôáò, ôçò åêêëçóßáò, ôïõ óõíåôáéñéóìïý, ôùí éäéùôéêþí äçìïðñáóéþí, ðùëÞ-
óåùí Þ åíïéêéÜóåùí», üðùò äéåõêñßíçóå ï ¼èùí ÊÜðáñçò ãéá ôçí ÐÜñï.17
Ðåñéóóüôåñï, âÝâáéá, Þôáí åíôåëþò áíáãêáßïò óå êáéñïýò áäõíáìßáò ðëçñïöü-
ñçóçò ãéá ôá êáèçìåñéíÜ äïýíáé-ëáâåßí ôùí ÷ùñéêþí, êáèþò Ýëåéðáí ôá ôçëÝ-
öùíá, ïé áößóåò, ïé åöçìåñßäåò êáé äåí Þôáí åýêïëåò ïé ôïé÷ïêïëëÞóåéò ãéá
ôçí åíçìÝñùóç. ÅîÜëëïõ, ç áãñáììáôïóýíç ôùí ðïëëþí (ðáëéüôåñá ôïõ óõíü-
ëïõ) åìðüäéæå êÜèå ãñáöôÞ åðéêïéíùíßá êáé ïé ÷ùñéêïß âáóßæïíôáí óôï ëüãï.
Ïé ðåñéóóüôåñåò êïéíüôçôåò (äçìïãåñïíôßåò óôçí ðåñßïäï ôçò ïèùìáíéêÞò êáôï-
÷Þò) äéÝèåôáí ìüíéìïõò ôåëÜëçäåò,18 ïé ïðïßïé êáé åðéäßäïíôáí óôï êáèÞêïí ôïõò
áóêþíôáò êáé ôçí Üëëç, ôç âéïðïñéóôéêÞ, åñãáóßá ôïõò. «Ãéá êÜèå óïâáñü
æÞôçìá (Ýãñáøå ï ÃéÜííçò ÊïñäÜôïò, áíáöåñüìåíïò óôá ÷ùñéÜ ôïõ Ðçëßïõ êáé
ôçò ÁãéÜò), ìÜæåìá öüñùí, áããáñåßåò ê.ô.ë. åß÷áí ôï íôåëÜëç (êïéíïôéêü êÞñõ-
êá) ðïõ Ýâãáéíå óôçí ðëáôåßá, ýóôåñá áðü ôçí áðüëõóç ôçò åêêëçóßáò êáé
äéáëáëïýóå ôéò áðïöÜóåéò ôçò äçìïãåñïíôßáò».19
Ãýñù óôá 1823, ç äçìïãåñïíôßá ôïõ Ðñïìéñßïõ ðëÞñùíå ùò ôåëÜëç ôïí êïéíï-
ôéêü êëçôÞñá Êþóôá Ôóïõêíßäá,20 ðïõ Ýâãáéíå óôçí ðëáôåßá ìå äõíáôÞ öùíÞ
14. Ï ôåëÜëçò äåí ìðïñïýóå, öõóéêÜ, íá áðïöýãåé ôï ãëùóóéêü éäßùìá ôïõ Ðçëßïõ,
áëëÜ ðñïóðáèïýóå íá «óôñïããõëåýåé» êÜðïéåò ëÝîåéò.
15. Âë. Öáßäùí ÌáêñÞò, Ôï ôÝëïò ôùí ôåëÜëçäùí, Ç Èåóóáëßá, ö. 11.4.1979.
16. Âë. Çëßáò Ëåöïýóçò, Ç ÊåñáóéÜ ôïõ Ðçëßïõ, Èåóóáëïíßêç 1994, 64.
17. Âë. ¼èùí ÊÜðáñçò, ËáïãñáöéêÜ, 12 (ÁèÞíá 1991) 172.
18. ÔÝôïéïõò ôåëÜëçäåò äéÝèåôáí êáé ïé êáíôæåëáñßåò ôùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ, üðùò
ð.÷. ç Óýñïò, ôï 1799. Âë. Äçì. È. ÓéÜôñáò, Ïé áãïñáðùëçóßåò áêéíÞôùí óôçí ôïõñêï-
êñáôïýìåíç ÅëëÜäá, åêäüóåéò «Ãíþóç», ÁèÞíá 1992, 120.
19. Âë. ÃéÜííçò ÊïñäÜôïò, Éóôïñßá ôçò åðáñ÷ßáò Âüëïõ êáé ÁãéÜò, ÁèÞíá 1960, 207.
20. Ñüëï ôåëÜëç áóêïýóáí êïéíïôéêïß êëçôÞñåò êáé óôç Äõô. Èåóóáëßá. Âë. Âáó. È.
ÐÜó÷ïò, Ðáëìïß êáé èñýëïé Äõô. Èåóóáëßáò, ÁèÞíá 1981, 107.
324
Åéê. 2. ÔåëÜëçäåò áóêþíôáò ôï ÷ñÝïò ôïõò óôçí Éóôéáßá ôçò Åýâïéáò, ôï 1982.
(Ç öùôïãñáößá åßíáé ôïõ ÃéÜííç Ð. Ãêßêá).
325
êáé åíçìÝñùíå ôïõò êáôïßêïõò ãéá ü,ôé ôïõò áöïñïýóå Þ êïéíïëïãïýóå äéáôá-
ãÝò ôùí Ôïýñêùí. Ôïí ßäéï ñüëï áóêïýóå êáé Ýíáò êïéíïôéêüò êëçôÞñáò ôïõ
Ëáýêïõ, êáëþíôáò ôïõò Üíäñåò íá ðÜíå óôçí åêêëçóßá ãéá íá ðëçñþóïõí ôïõò
öüñïõò.21 Óôçí Áãßá ÊõñéáêÞ, ðÜëé, ôï âáóéêü åðßíåéï ôïõ Ôñéêåñßïõ, õðÞñîå
ìüíéìïò êïéíïôéêüò ôåëÜëçò áðü ôçí ðåñßïäï ðñéí áðü ôï 1881 êáé ãéá Ýíáí
Üëëï ëüãï åäþ: íá åíçìåñþíåé ôïõò êáôïßêïõò ó÷åôéêÜ ìå ôá äñïìïëüãéá ôùí
ôñéêåñéþôéêùí êáñáâéþí ãéá ôï Âüëï Þ ãéá ôï íçóß Ðáëéïôñßêåñé, üôáí ãéüñ-
ôáæå ôï ìïíáóôÞñé ôçò Ðáíáãßáò (8-9 Óåðôåìâñßïõ).
Ìðïñïýóå, ëïéðüí, íá êÜíåé ôïí ôåëÜëç êé Ýíáò êïéíïôéêüò êëçôÞñáò, áêüìá
êáé Ýùò ôá 1960-1965, üðùò óõíÝâáéíå, ãéá ðáñÜäåéãìá, ìå ôñåéò êëçôÞñåò, ôï
ÃéÜííç Óéþìï, óôïí ¢ãéï Ãåþñãéï ôçò Íçëåßáò, ôïí ÌÞôóï ÊáóáðÜêç, óôï Ðñï-
ìßñé, êáé ôïí Êùí. Ìáëïýêï, óôï Ôñßêåñé. ÁëëÜ êáé ìßá åêêëçóßá åß÷å ôï
äéêáßùìá íá ÷ñçóéìïðïéåß ôïí êïéíïôéêü ôåëÜëç, ðÜíôá ìå ðëçñùìÞ, ãéá êÜðïéá
åîõðçñÝôçóÞ ôçò. Óôïí ¢ãéï ËáõñÝíôéï, ëüãïõ ÷Üñç, ï íáüò ôïõ Áã. Áðïóôüëïõ
ôïõ ÍÝïõ, Ýóôåëíå êÜèå ôüóï ôïí ôåëÜëç ãéá íá áíáêïéíþóåé óôï ÷ùñéü ôï
üíïìá ôïõ êôçíïôñüöïõ ï ïðïßïò, óýìöùíá ìå ôï Ýèéìï, ðñüóöåñíå ôï ôñáãß ãéá
ôç ìåãÜëç óõíåóôßáóç ôùí ðáíçãõñéóôþí óôç ãéïñôÞ ôïõ (16 Áõãïýóôïõ).22 Åðåé-
äÞ, üìùò, ôá ðñïóöåñüìåíá ôñáãéÜ Þôáí, óõíÞèùò, ðïëëÜ, üóá ðåñßóóåõáí ôá
Ýâãáæáí óå äçìïðñáóßá.23 Êé åäþ, ðÜëé, ï ôåëÜëçò áíáêïßíùíå ôç äçìïðñáóßá
ìå ôçí õðïãñÜììéóç ðùò «ï Üãéïò ðïõëÜåé» Ýíá Þ ðåñéóóüôåñá ôñáãéÜ ðñïò
ôüóåò äñá÷ìÝò (Þ ãñüóéá ðñéí áðü ôï 1881) ôï Ýíá.24
Ôïõò ôåëÜëçäåò ÷ñçóéìïðïéïýóáí êáé éäéþôåò. ¹ôáí åðéôñåðôü, äçëáäÞ, Ýíáò
÷ùñéêüò íá åðéóôñáôåýóåé ôïí ôåëÜëç ãéá ôç äéåêðåñáßùóç êÜðïéáò õðüèåóÞò
ôïõ. «Áí êáíåßò áðü ôïõò êáôïßêïõò (ìïõ Ýãñáøå ï ÂáããÝëçò Öïñôïýíáò, áðü
21. Ôçí ðëçñïöïñßá ïöåßëù óôçí ê. Áëåîßá ÊáðñáâÝëïõ, öéëüëïãï áðü ôï Ëáýêï. Óôéò
Ãïýâåò ôçò Âüñåéáò Åýâïéáò ï ôåëÜëçò êáëïýóå ôïõò ÷ùñéêïýò ãéá ôçí åêëïãÞ ôïõ áãñï-
öýëáêá. Âë. Ãåþñãéïò Äñïóßíçò, Óôïí ðýñãï ôùí Ãïõâþí, Áñ÷åßï Åõâïúêþí Ìåëåôþí, Ë
(ÁèÞíá 1992-1993) 116.
22. Âë. ÓùêñÜôçò Ê. ÂáìâÜêïò, Éóôïñßá ôïõ ÷ùñéïý ¢ãéïò ËáõñÝíôéïò ôïõ Âüëïõ,
ÁèÞíá 1927, 51-53. Ãéá ôéò óõíåóôéÜóåéò ôùí ðáíçãõñéóôþí ìå ìßá ðñïóðÜèåéá åñìç-
íåßáò ôïõ åèßìïõ, âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, ÓõíåóôéÜóåéò ôùí ðáíçãõñéóôþí óå íáïýò, Ãíþóç
êáé Ãíþìç, 12 (Êáñäßôóá 1996) 39.
23. Óå ÷ùñéÜ ôçò Çðåßñïõ, óôá óßãïõñá êáé áëëïý, Ýâãáæáí óå äçìïðñáóßá êáé ôï
ëÜâáñï ôïõ áã. Ãåùñãßïõ êáé ôïõ áã. Äçìçôñßïõ, ìå ôïõò ôåëÜëçäåò íá êáëïýí ôïõò
Üíäñåò ðïéïò èá ðñïóöÝñåé ôá ðåñéóóüôåñá ÷ñÞìáôá ãéá íá ôï óçêþóåé. Âë. Âáó.
ÌÞôóçò, Ôï ÄùäåêáÞìåñï óôï Ðùãþíé êáé óôç Äåñüðïëç, ÇðåéñùôéêÞ Åóôßá, ÉùÜííéíá,
Áðñßëéïò-Éïýíéïò 1992, 174.
24. Óå ëáúêÜ áãùíßóìáôá ôçò ÁãéÜò, åîÜëëïõ, óôç ãéïñôÞ ôïõ ðïëéïý÷ïõ Áã. Áíôù-
íßïõ, ïé ôåëÜëçäåò öþíáæáí ôá ïíüìáôá ôùí áãùíéóôþí ìðñïóôÜ óôïõò èåáôÝò. ÔåëÜëç-
äåò, ðÜëé, ðåñéÝöåñáí äßóêï, üðùò óôçí åêêëçóßá, íá óõëëÝîïõí ÷ñÞìáôá ãéá ôïõò íéêç-
ôÝò ôùí áãùíéóìÜôùí. Âë. Èåüä. ×áôæçìé÷Üëçò, ¸íá ðáíçãýñé óôá ÷ñüíéá ôçò óêëá-
âéÜò, åéóáãùãÞ-ó÷üëéá-åðéìÝëåéá Ã. Á. Óáêåëëßùí, åí ÁèÞíáéò 1975, 112-113.
326
Åéê. 3. ÔåëÜëçò óôï Ëå÷ïýñé ôçò Á÷áÀáò, óå ó÷Ýäéï ôïõ Ä. Æáöåéñüðïõëïõ.
ôï Ôñßêåñé, óôçí ðñïáíáöåñüìåíç åðéóôïëÞ ôïõ) Þèåëå íá ôåëåéþóåé êÜðïéá

äïõëåéÜ ôïõ, óÞêùíå ôïí ôåëÜëç êáé ôïí Ýóôåëíå üðïõ Þèåëå. Áí áãüñáæå ð.÷.
øÜñéá, Ýðéáíå ôïí ôåëÜëç, ôïõ Ýäéíå äýï äñá÷ìÝò (ìéëïýìå ãéá ðñïðïëåìéêÜ
÷ñüíéá) êáé ôá ðÞãáéíå óôï óðßôé êé Ýôóé Ýâãáæáí Ýíá ìéêñü Þ ìåãÜëï çìå-
ñïìßóèéï». ¹ôáí ôüóï Ýíôéìïé êáé Ýìðéóôïé êÜðïéïé ôåëÜëçäåò þóôå ÷ñçóéìï-
ðïéïýíôáí êáé ùò ðñïóùñéíïß öýëáêåò ðáíôïðùëåßùí, óå ìßá ïëéãüëåðôç áðïõ-
óßá ôïõ ðáíôïðþëç, Þ ùò óõíïäïß ìéáò áñ÷üíôéóóáò ðïõ Ýâãáéíå Ýîù.
327
ÁëëÜ êáé ï åñ÷ïìüò ôïõ êáñáãêéüæç óôá ÷ùñéÜ äéáöçìéæüôáí ìå ôïõò ôåëÜ-
ëçäåò.25 Óôéò ÌçëéÝò, ãéá ðáñÜäåéãìá, Ýâãáéíå óôçí ðëáôåßá êáé óôéò ãåéôïíéÝò
ï ôåëÜëçò êáé öþíáæå: «Áêïýóáôé, áêïýóáôé} Þñèé êáñáãêéüæ´ò óôïõ ÷ïõñéü
êé èá äþó´ ðáñÜóôáó´ ôïõ âñÜä´ óôïõ êáöéíåßïõ. Ôá ëÝïõ íá ðÜôé íá ôïõí
éäåßôé (...)».26 Ñüëï äéáöçìéóôÞ, Üëëïõ èåÜìáôïò üðùò ôïõ êéíçôïý êéíçìáôï-
ãñÜöïõ, óôá ÷ùñéÜ, êáôÜ ôçí äåêáåôßá ôïõ 1950, Ýðáéæáí êáé êÜðïéïé ôåëÜ-
ëçäåò.27 Áðü êåé êáé ðÝñá ç äéáöÞìéóç ãéíüôáí áðü êÜðïéá ìåãáöùíéêÞ åãêá-
ôÜóôáóç.
Óýìöùíá, ðÜëé, ìå Ýíá äçìïôéêü ôñáãïýäé, êáôáãñáììÝíï óôçí ÁñãáëáóôÞ,
ãýñù óôá 1910, Ýíáò ôåëÜëçò äéáëáëåß êÜðïéá ãõíáßêá, ôçí ïðïßá ðïõëïýóå ï
Üíäñáò ôçò:28
ÄéáëáëçôÜäåò Ýâáëå óå ôñåéò ìåñéÝò óôç ×þñá:
Êïõíôüò ðïõëåß ôç ëõãåñÞ, ðïõëåß ôç ìáõñïìÜôá.
Äåí èåùñþ äçìéïýñãçìá ôïõ Ðçëßïõ ôï ôñáãïýäé áõôü, áöïý êáìßá ðáñÜäï-
óç, êáíåíüò ÷ùñéïý, äåí äéáóþæåé ôÝôïéï ðåñéóôáôéêü ïýôå êáé ç êïéíùíéêÞ
áôìüóöáéñá ôïõ ôüðïõ ìðïñïýóå íá äéáìïñöþóåé Þ íá åðéôñÝøåé ôÝôïéá óõìðå-
ñéöïñÜ.29 Ìðïñïýóå, üìùò, êáé ïðïéïóäÞðïôå íá äéáëáëÞóåé åëåýèåñá ôï åìðü-
ñåõìÜ ôïõ30 Þ íá áíáêïéíþóåé óôï ÷ùñéü êÜðïéá ìåëëïýìåíç åíÝñãåéÜ ôïõ ìå
ãåíéêüôåñï åíäéáöÝñïí. Ïíïìáóôüò äéáöçìéóôÞò ôùí óöá÷ôþí ôïõ, óôï ÷ùñéü ôïõ
ÊåñáóéÜ ôïõ Ðçëßïõ, óôÜèçêå ï êñåïðþëçò Áíôþíçò ÌðÝôóéêáò. Áöïý Ýóöáæå
ôá ôñáãéÜ, êÜôù áðü ôï äÝíôñï ôçò êåíôñéêÞò åêêëçóßáò, öþíáæå ãéá íá ôïí
áêïýí óå üëï ôï ÷ùñéü, üðùò Ýãñáøå ï Çëßáò Ëåöïýóçò ðïõ äéáóþæåé ôçí ðåñß-
ðôùóç áõôÞ,31 Ýíáí õðáéíé÷ôéêü êáé åýèõìï ëüãï, êáèþò Þôáí áóôåßïò ôýðïò:
«Âñå ôïí êéáñáôÜ, âñå ôïí ðáëéïêéáñáôÜ, äåí ðïýëáå ôç ãõíáßêá ôïõ, äåí ðïý-
25. Áðü ôï 1955 ðåñßðïõ êáé ýóôåñá, ç äéáöÞìéóç ôïõ êáñáãêéüæç, ðåñéóóüôåñï ôïõ
êéíçôïý êéíçìáôïãñÜöïõ, ãéíüôáí ìå ôñáãïýäéá áðü ðñü÷åéñåò ìéêñïöùíéêÝò åãêáôá-
óôÜóåéò.
26. Ãéá ôïõò ôåëÜëçäåò-äéáöçìéóôÝò ôïõ êáñáãêéüæç, âë. êáé ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò,
ÍôåëÜëçäåò, åêäüóåéò «ÁóôÞñ», ÁèÞíáé 1983.
27. ×áñáêôçñéóôéêü ôåëÜëçìá êéíçìáôïãñÜöïõ Ý÷ïõìå êáé óôç Óêüðåëï. «Áêïýóáôé,
áêïýóáôé. Áðüø´ èá ðáßî´ ï óéíéìÜò (...)». Âë. Êáôåñßíá Êùíóôáíôßíïõ, ÌÝñåò êéíçìá-
ôïãñÜöïõ, Ç Èåóóáëßá, ö. 1.9.1996.
28. Ôï ðñùôïäçìïóßåõóå ï äÜóêáëïò ôçò ÁñãáëáóôÞò Ãåþñ. ÊïõìðÞò, óôç Ëáïãñáößá,
4 (ÁèÞíá 1912-1919) 694-697. Ó÷ïëéáóìÝíï ôï ôñáãïýäé, âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, Äçìïôéêü
ôñáãïýäé óôçí ÁñãáëáóôÞ, Ç Èåóóáëßá, ö. 24.6.1984.
29. Ãéá ôç èÝóç ôçò Ðçëéïñßôéóóáò âë. Êþóôáò ËéÜðçò, Ç èÝóç ôçò ãõíáßêáò óôï
ðáëéü ÐÞëéï, ËáñéóáúêÜ ÃñÜììáôá, 3 (ËÜñéóá 1973) 123-126} Ãéþñãïò ÈùìÜò, Ï ðïëé-
ôéóìüò..., ó. 426-431.
30. Åäþ ï íïõò ðçãáßíåé óôïõò óçìåñéíïýò Áèßããáíïõò, ïé ïðïßïé ìå ôá çìéöïñôçãÜ
ôïõò öèÜíïõí Ýùò ôïí ôåëåõôáßï áãñïôéêü ïéêéóìü ôïõ Ðçëßïõ, äéáöçìßæïíôáò ìå ôá
ìåãÜöùíá ôï åìðüñåõìÜ ôïõò.
31. Âë. Çëßáò Ëåöïýóçò, Ç ÊåñáóéÜ...,ó. 34.
328
ëáå ôçí êåñÜ ôïõ»!32 Óôá ãåéôïíéêÜ, åîÜëëïõ, ÊáíÜëéá ãýñéæáí êáé äéáëá-
ëïýóáí ôá öïñôùìÝíá óå æþá ìáíáâéêÜ ôïõò ï ÊáëïãÞñïõ, ï ÃéÜííçò ÍôåëÜ-
êïò êáé ï Áðïóôüëçò ×áôæçêõñéáæÞò Ýùò êáé ôçí äåêáåôßá ôïõ 1980.33
Èñõëéêüò ôåëÜëçò, áëëÜ ðåñéóôáóéáêüò, óôÜèçêå óôï Ðñïìßñé ï ãåñï-ÄÞìïò
ÐáðáäÞìïò ï ïðïßïò, ðáðáäïðáßäé êáèþò Þôáí, Ýíéùóå ôïí åáõôü ôïõ éêáíü íá
äéáâÜæåé ï ßäéïò ôçí ÁíÜóôáóç óôï îùêêëÞóé ôïõ Áú-ÃéÜííç, óôïí åîï÷éêü
ïéêéóìü ôïõ ÷ùñéïý ÑïäéÜ, ãýñù óôá 1865. ÂãÞêå, ëïéðüí, åêåßíç ôç ÷ñïíéÜ,
ÌåãÜëç ÅâäïìÜäá, êáé öþíáæå óå ðïëëÜ óçìåßá ôçò ðåñéï÷Þò: «Ó´÷ïõñéáíïß êé
ðáôñéþôéò, öÝôïõ ôïõ ÐÜóêá ìç ðÜåé êáíÝíáò óôïõ ÷ïõñéü34 í´ áíáóôÞó´. È´
áíáóôÞóïõìé ïýë´ ìáæß éäþ óôïõ Áú-ÃéÜíí´». ¼ëïé ôïí Üêïõóáí êé Ýãéíå ç
ðéï öáéäñÞ ÁíÜóôáóç óôá ÷ñïíéêÜ ôïõ Ðçëßïõ.35
Áðü ôï ßäéï ÷ùñéü êáôáãüôáí êé ï ÊéáëïêùóôáíôÞò, Ýíáò âáèéÜ èñçóêüëç-
ðôïò êáé áöåëÞò ÷ñéóôéáíüò. ¸âãáéíå, ëïéðüí, óôïõò äñüìïõò êáé öþíáæå, êáôÜ
ôçí äéÜñêåéá ôçò ðñþôçò äåêáåôßáò ôïõ 1900, ðùò åßíáé ï ...Üãéïò Áðüóôïëïò ï
ÍÝïò êáé ðùò ôïí ïíåßñåøå ç Ðáíáãßá íá áíáêïéíþóåé êÜðïéåò äéáôáãÝò ôçò
óôï ÷ùñéü! Óôá 1902, üìùò, èÝëçóå íá áðëþóåé ôçí ...áãéïóýíç ôïõ êáé óôç
ÓêéÜèï. Íôýèçêå ðáðÜò êáé âãÞêå ìå âÜñêá óôéò ÊïõêïõíáñéÝò, üðïõ öþíáæå
óôïõò áãñïäßáéôïõò ôçò ðåñéï÷Þò: «¿é, ðáôñéþôéò, äå ìé îÝñéôé ðïéïò åßìé;
ÌéãÜë´ áìáñôßá áð´ äå ìé ãíïõñßæéôé...É áú-Áðüóôïõëïïò é ÍÝïõò åßìé áð´ ôïõí
ÁúëáõñÝíô´».36
Ìå óáëåìÝíï íïõ êáé êÜðïéïò ÁããåëÞò Ýâãáéíå óôçí ÁñãáëáóôÞ ôá ßäéá ÷ñü-
íéá êáé äéáëáëïýóå ôïí áðïôõ÷çìÝíï ÝñùôÜ ôïõ:
Ìßá öïñÜ Þìïõí Üããåëïò
ôþñ´ áããåëßæïõí Üëëïé
óôç âñýóç ðïõ ´ðéíá íåñü
ôþñá ôï ðßíïõí Üëëïé.
ÔåëÜëçò áèÝëçôïò, ìÝóá óôçí åêêëçóßá ôïõ, ðïëý ðéèáíü óôï êáôáóôñáììÝ-
íï áðü ÷ñüíéá ÷ùñéü ÐáëéÜ ÌéôæÝëá ôïõ âüñåéïõ Ðçëßïõ, Ýãéíå êé Ýíáò ðáðÜò,
êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ïèùìáíéêÞò êáôï÷Þò. Öôù÷üò êáèþò Þôáí, ðÞãå ìßá
íý÷ôá êé Ýêëåøå ôïí ðåôåéíü ìéáò èåüöôù÷çò ãõíáßêáò êáé áõôÞ êáôÝöõãå óôïí
áíõðïøßáóôï ðáðÜ íá äþóåé êáôÜñá óôïí êëÝöôç! Áðü ôçí Ùñáßá Ðýëç, ëïé-
ðüí, ï ñáóïöüñïò âãÞêå ôçí ÊõñéáêÞ êé Üöçóå ôçí áñÜ ôïõ, âïëéêÞ âÝâáéá
32. ¹èåëå íá ðåé ðùò ï âïóêüò äåí ëõðÞèçêå ôÝôïéï ùñáßï ôñáãß êáé ôï Ýäùóå ãéá
óöÜîéìï. Êáëýôåñá, ëïéðüí, íá ðïõëïýóå ôç ãõíáßêá ôïõ ðáñÜ ôï ôñáãß.
33. Âë. Çëßáò Ëåöïýóçò, ÊáíÜëéá-ÊÜñëá, Èåóóáëïíßêç 1997, 265.
34. Åííïåß ôï Ðñïìßñé ôï ïðïßï áðÝ÷åé 56 ÷ëì.
35. Âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, ÅõôñÜðåëá éóôïñÞìáôá ôïõ Ðçëßïõ, åêäüóåéò «¿ñåò», Âüëïò
1992, 37-42.
36. ¢ãéïò ËáõñÝíôéïò} ïéêéóìüò ôïõ êåíôñéêïý Ðçëßïõ, üðïõ ãéïñôÜæåôáé ìå ìåãÜëï
ðáíçãýñé ï Üãéïò ËáõñÝíôéïò. Ãéá ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ÊéáëïêùóôáíôÞ âë. Ãéþñãïò
ÈùìÜò, ÅõôñÜðåëá..., ó. 158-167.
329
ãéá ôïí åáõôü ôïõ, ôïí êëÝöôç: «Áãáðçôïß ÷ïõñéáíïß. Ãßí´êé ìéá êëéøéÜ óôïõ
ìá÷áëÜ37 êé áöÞíïõ ô´ ã-êáôÜñá ì´ óôïõ ã-êëÝöô´. Áõôüò áð´ Ýêëéøé ôïõí
ðéô´íü ô´ò áäéñöÞò ìáò ô´ò ÷ñéóôéáíÞò, íá ìç âãÜë´ ôá ìáýñá áð´ ôïõ êïõñ-
ìß ô´ êé ôá ãÝíåéá ô´ íá ìç ôá îáíáîïõñßó´».38
ÄéáëáëçôÝò õðïèÝóåùí ôïõ ÷ùñéïý, ëïéðüí, êáèþò Þôáí ïé ôåëÜëçäåò, ãßíïíôáí
åõñýôåñá ãíùóôïß óôçí ðåñéï÷Þ ôïõò, äéáìïñöþíïíôáò óéãÜ-óéãÜ Ýíáí éäéáßôå-
ñï ôýðï êïéíÞò áðïäï÷Þò. ÊÜðïéïé, ìÜëéóôá, áíáäåßêíõáí ôïí äéáöïñåôéêü
Åéê. 4. Ï ôñéêåñéþôçò ôåëÜëçò ÉùÜííçò Ìðåíôåâßíïò,

ôï 1931, óå óêßôóï ôïõ ÂáããÝëç Öïñôïýíá.
37. Ìá÷áëÜò< ôïõñ. mahalle} óõíïéêßá. Âë. F. Tuncay-Ë. ÊáñáôæÜò, Ôïõñêïåëëçíéêü

Ëåîéêü, ÁèÞíá 2000, 479.
38. Óôá ÷ùñéÜ ôïõ Ðçëßïõ, üðùò êáé áëëïý, ïé Üíäñåò ðïõ ðåíèïýóáí äåí îýñéæáí
ôá ãÝíåéá ôïõò ãéá ðïëý êáéñü. ÅðïìÝíùò ç êáôÜñá ôïõ ðáðÜ åß÷å ôçí Ýííïéá äéáôÞ-
ñçóçò óõíå÷ïýò ðÝíèïõò óôï óðßôé ôïõ êëÝöôç, ðïõ Þôáí ï ßäéïò ï ðáðÜò, öõóéêÜ, êáé
äåí îýñéæå ðïôÝ ôá ãÝíåéá ôïõ. Âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, ÅõôñÜðåëá..., ó. 160.
330
÷áñáêôÞñá ôïõò ìå ìßá Üëëç óõìðåñéöïñÜ, åýèõìç ðïëëÝò öïñÝò, êáé ðåñíïý-
óáí óå ðåäßá éäáßôåñçò ðñïóï÷Þò ôùí óõã÷ùñéáíþí ôïõò} ãßíïíôáí Üíèñùðïé ôçò
ðéÜôóáò ìå êïéíùíéêü ðñüóùðï. ¸ðñåðå íá êéíïýíôáé, åîÜëëïõ, ðåñéóóüôåñï
óôçí ðëáôåßá, üðïõ ôïõò Ýâñéóêáí ïé åíäéáöåñüìåíïé áëëÜ êáé ôïõò Üêïõãå
ðéï ðïëýò êüóìïò, êáé öõóéêÜ êáôÝëçãáí óôï êáöåíåßï Þ óôçí ôáâÝñíá. ¹èå-
ëáí-äåí Þèåëáí, ëïéðüí, ôï ´ñé÷íáí óôï ðéïôü} êåñíéïýíôáí êéüëáò áðü ôïõò
÷ùñéáíïýò ôïõò êáé áðü ôïí ìáãáæÜôïñá, ãéá ôéò åîõðçñåôÞóåéò ðïõ äå÷üôáí,
êáé ðåñíïýóáí Ýôóé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò åõèõìßáò. ÅðïìÝíùò, óõ÷íÜ «ìéëïýóå ôï
êñáóß êáé ôï ôóßðïõñï» êáé ï äéáëáëçìüò ôïõò Ýðáéñíå êé Ýíáí ÷áñáêôÞñá
öáéäñüôçôáò. ÁãñÜììáôïé, ìÜëéóôá, êáèþò Þôáí ïé ðåñéóóüôåñïé ôåëÜëçäåò,
áëëïßùíáí óõ÷íÜ ôéò ëÝîåéò Þ ðñüóèåôáí äéêÝò ôïõò äéáóêåäáóôéêÝò öñÜóåéò
Þ ... ðåôïýóáí êáé êÜðïéåò êáèáñåõïõóéÜíéêåò ãéá íá äþóïõí, óôá áóôåßá
öõóéêÜ, ôüíï åðéóçìüôçôáò óôéò êñáõãÝò ôïõò.
¢ñ÷éæáí, óõíÞèùò, ìå ôç ãåíéêÞ åðßêëçóç: «Áêïýôé ÷ïõñéáíïß» Þ «áêïýóôé
÷ïõñéü» Þ «êüóìé, Ý êüóìé, ô´ áêïýò»;39 Ôüíéæáí, áñãüóõñôá, ôéò ëÝîåéò êáé
ýóôåñá äéáëáëïýóáí ôï ðåñéå÷üìåíï. Óôï Ðñïìßñé, ï ôåëÜëçò ÁëÝîçò ×áôæÞò,
åîõðçñåôþíôáò óõíÞèùò åìðüñïõò Ýùò ôá 1920, ðÜíù-êÜôù, ðïõ ìðïñïýóå, öþíá-
æå: «Ðñïõóïõ÷Þ-ðñïõóïõ÷Þ,40 ïýëïõ ôïõ ÷ïõñéü íá ô´ áêïýó´} ßöéñáí óôïõ ì-
ÐëáôáíéÜ ðáôÜôéò áð´ ô´ ÆáãïõñÜ, ïõ÷ôþ äéêÜñéò ç ïõêÜ.41 ¼óïé èÝëéôé íá
ðÜôé íá ðÜñéôé». Óôï ßäéï ÷ùñéü ôåëÜëéæå, ãýñù óôá 1940, ï éäéïêôÞôçò ôïý
ìïíáäéêïý ôüôå ëåùöïñåßïõ ÌÞôóïò ÌðëéÜãêïò, ï ïðïßïò Ýðñåðå, áîçìÝñùôá
áêüìá, íá ìåôáöÝñåé åðéâÜôåò ãéá ôç Ìéëßíá, üðïõ êáé èá åðéâéâÜæïíôáí óå
ðëïßï ôçò ãñáììÞò ãéá íá ðÜíå óôï Âüëï. ÄéÝó÷éæå ôï ìåãÜëï äñüìï ôïõ ÷ùñéïý
êáé öþíáæå «Üëëïõò ãéá ôïõ Âüëïõ», êïñíÜñïíôáò åäþ êé åêåß ìå ôçí êéíçôÞ,
ôüôå, êüñíá ôïõ áõôïêéíÞôïõ ôïõ.
Óôçí ÁñãáëáóôÞ Ýêáíå ... èñáýóç ï ôåëÜëçò ÄçìÞôñçò ÊáêÜíçò Ýùò êáé óôá
ðñþôá ìåôáðïëåìéêÜ ÷ñüíéá, åíþ óôï Ôñßêåñé ôñéãýñéæáí Ýùò ôá 1935, ðåñßðïõ,
ïé ôåëÜëçäåò ÉùÜííçò Ìðåíôåâßíïò, ï ïðïßïò êïõíïýóå óôá ÷Ýñéá ôïõ Ýíá ìåãÜ-
ëï êïõäïýíé ãéá íá áêïýãåôáé êáëýôåñá,42 êáé ÉùÜííçò Ãêáâñßíçò. ÁöåëÞò,
üìùò, êáèþò Þôáí ï ôåëåõôáßïò, áëëïßùóå ìßá ðáñáããåëßá ðïõ ôïõ Ýäùóáí, ãýñù
óôá 1920, íá äéáöçìßóåé á÷ëÜäåò ìðïõóíôïõãÜíåò, ðïõ ðÞãáí íá ðïõëÞóïõí óôï
êÜôù óðßôé ôçò Ôñéêåñéþôéóóáò ÖôÜêá. Ôïõ ôüíéóáí íá äéåõêñéíßóåé üôé ç
39. «¸åå! Áêïýóôå..., âÜëôå áöôß», öþíáæå óå ÷ùñéü ôçò Êáñõóôßáò áñâáíßôçò ôåëÜ-
ëçò. Âë. ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 10, ðßíáêáò åéêüíùí.
40. Ìå ôï «ðñïóï÷Þ-ðñïóï÷Þ» îåêéíïýóå êáé ôï ôåëÜëçìá óå ÷ùñéÜ ôçò Öùêßäáò.
Âë. Ã. Í. ÊïõôóïêëÝíçò, ü.ð., ó. 2883.
41. Ç ïêÜ, ìïíÜäá âÜñïõò ôçò ïèùìáíéêÞò åðï÷Þò, éóïäõíáìåß ìå 1,280 êéëÜ.
42. Âë. ôç öùôïãñáößá. ÐïéìåíéêÞ êïõäïýíá ÷ñçóéìïðïéïýóáí ïé ôåëÜëçäåò óôçí
ðáëéÜ ÁèÞíá êáé áëëïý. Âë. Áíþíõìïò, Ïé ðñþôåò äéáöçìßóåéò óôçí ðáëéÜ ÁèÞíá, Ç
Èåóóáëßá, ö. 8.9.1981} ÓùêñÜôçò Á. Ðñïêïðßïõ, ÓåñãéÜíé óôçí ðáëéÜ Óìýñíç, ÁèÞíá
1949, 23-30} ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 64.
331
Åéê. 5. ÔåëÜëçò óå ÷ùñéü ôçò Åõñõôáíßáò
(áðü ôï âéâëßï ÍôåëÜëçäåò ôïõ ÃéÜííç Ð. Ãêßêá).
áãïñáðùëçóßá èá ãéíüôáí óôï êÜôù óðßôé ôçò ÖôÜêá êáé ü÷é óôï ðÜíù. Ï Ãêá-
âñßíçò, ðïõ Þôáí ðéá ãÝñïò, áíÝâçêå óå ìßá êåíôñéêÞ ðåæïýëá ôçò ðëáôåßáò êé
Üñ÷éóå ôï ÷áâÜ ôïõ: «Óôéò ÖôÜêéíáò ô´ áð´ êÜô´ Ýâáëáí á÷ëÜäéò ìðïõóíôïõ-
ãÜíéò êé üðïéïõò èÝë´ íá ðÜåé íá ðÜñ´».43 Ôï ôé ó÷üëéï Ýãéíå ôüôå óôï Ôñßêå-
ñé äåí ðåñéãñÜöåôáé.
43. Áðü ôçí ðñïáíáöåñüìåíç åðéóôïëÞ ôïõ ÂáããÝëç Öïñôïýíá.
332
Óôï Ìåôü÷é ôçò ÁñãáëáóôÞò, ï ÓôÜèçò Ãéáííáêüò Ýùò ôçí Êáôï÷Þ åß÷å äéêü
ôïõ ëåîéëüãéï íá äéáëáëåß ôéò ðñáìÜôåéåò: «¸é áð´ ôïõ ÷ïõñéü, áð´ áðÜí´
ßóáìé êÜô´, óôïõ ×üñôïõ44 Þñèé Ýíá êáÀê´ êé ßöéñé êñïõììýäéá. Íá ðÜôé íá
ðÜñéôé üóïé èÝëéôé». Óôç ÓõêÞ ôçò ÁñãáëáóôÞò ðÜëé, Ýíáò Üëëïò ôåëÜëçò
êáëïýóå ôïõò Üíäñåò íá ðÜíå óôçí êïéíüôçôá íá ðëçñþóïõí ôá ÷ñÝç ôïõò:
«Áêïýóôé, ÷ïõñéáíïß. ¹ñèé åéóðñÜ÷ôïõñáò ãéá íá ìáæÝø´ ôá êïéíïõôéêÜ ÷ñÝç.
Íá åßóôé ïýë´ óôïõ ÷ïõñéü íá ðëçñþóéôé».
Óôïí ¢ãéï ËáõñÝíôéï ðåñéôñéãýñéæå ôï ÷ùñéü, ìÝ÷ñé ôá 1920 ðåñßðïõ, ï Áñé-
óôåßäçò ×ñõóï÷ïý, ðáóßãíùóôïò ìå ôï ðáñùíýìéï ÁíôéñÞò,45 öùíÜæïíôáò: «Áêïý-
óôé ôïõ, áêïýóôé ôïõ. Ïõ [ôÜäå] äßí´ ôïõ ðéñéâüëé ô´ óôïõ [ôÜäå ìÝñïò]. ¼ðïé-
ïõò éíäéáöÝñéôé íá ðÜåé íá ôïõ êáðáñþó´».
Óôç ÆáãïñÜ, ï Íôßíïò Êïõôóåëßíçò, ï ãíùóôüò ùò Ôóéñßìðáò,46 åêôåëïýóå ÷ñÝç
ôåëÜëç Ýùò ôá 1920 ðåñßðïõ, óõ÷íÜ ìåèõóìÝíïò: «¼é, üé, ÷ïõñéáíïß êé óåéò
Ðéñá÷ïõñßôéò,47 üó´ ì´ áêïýôé, íá ... ôóáê´óôåßôé48 íá ðÜôé óôïõ ×ïõñéöôü, üó´
èÝëéôé, ãéá í´ áãïõñÜóéôé áðïý êáÀê´ áëåýñ´ ðáóôñéêü». ¼ôáí ôïí Ýâëåðáí íá
êéíåßôáé óôá ãíùóôÜ ï÷ôÜñéá ôçò ìÝèçò êáé ôïõ Ýëåãáí «ðÜëé ôá Þðéåò;», áõôüò
åß÷å ðñü÷åéñç ôçí áðÜíôçóç: «íáé, âñå, ôá ´ðéá, ðßíïõ êé èá ðßíïõ, ãéáôß Üìá
ðéèÜíïõ äåí èá ðßíïõ». Áí, ðÜëé, Ýâëåðå íá ðëýíïõí ìßá ðëçãÞ ìå êñáóß, üðùò
ôï óõíÞèéæáí êÜðïéïé, áíáöùíïýóå äéáìáñôõñüìåíïò: «Ôé êÜíéôé ôþñá; Ôïõ
êñáóß äåí ôïõ ÷ýí´íé, áëëÜ ôïõ ðßí´íé». Óôçí ßäéá ðïëß÷íç êáé ï ÃéÜííçò Ñïý-
óçò, ôïí ïðïßï åßäáìå óôçí áñ÷Þ, åß÷å ôïí äéêü ôïõ åíáñêôÞñéï ëüãï: «åßðáìé
êýñéïé...», áëëÜ êáé äéêü ôïõ êáôáðëçêôéêü ëüãï üôáí áíÜããåéëå êÜðïéá äçìï-
ðñáóßá: «ðÜóá ðñïõóöïõñÜ äéêôÞ».
Óôï ÂÝíåôï, ç êïéíüôçôá ÷ôõðïýóå ôçí êáìðÜíá ôçò åêêëçóßáò ðñïôïý óôåß-
ëåé ôåëÜëçäåò, ãéá íá êïéíïëïãÞóåé êÜðïéá áðüöáóÞ ôçò.49 Ãýñù óôá 1938
êáèÞêïíôá ôåëÜëç áóêïýóå ï Áíôþíçò ÌðåöÜíçò. ¸âãáéíå, ëïéðüí, óôçí ðëá-
ôåßá êáé öþíáæå: «Áêïýóôé ôïõ, êýñéïé. Áýñéïõ èá ðÜìé íá êÜíïõìé Ýíá äñü-
ìïõ êáôÜ ô´ ì-ðáñáëßá. Ðáñáêáëåßóôé íá Ýñèéôé óô´ ã-Êïéíüôçôá». Ôçí ðñï-
óöþíçóç «êýñéïé» ÷ñçóéìïðïéïýóå êáé ï ôåëÜëçò ôïõ Ëáýêïõ Íßêïò ÌïõóôÜ-
êçò, êáëüò øÜëôçò óôçí åêêëçóßá ôïõ ÷ùñéïý ôïõ, êáé ìåôÜ ôçí Êáôï÷Þ.
¸âãáéíå êé áõôüò óôçí ðëáôåßá êáé Üñ÷éæå: «Áêïýôé ôïõ, êýñéïé...».50 Ôçí ßäéá
44. ×üñôï} åðßíåéï ôçò ÁñãáëáóôÞò.

45. ÁíôåñÞò< áíôåñß} ìáêñý áíäñéêü öüñåìá.
46. Ôóéñßìðáò< ôóéñßìðáóçò< ôïõñ. çeribasi} áñ÷çãüò ôùí ÔóéããÜíùí. Âë. F. Tuncay-
Ë. ÊáñáôæÜò, ü.ð., ó. 143.
47. Ðåñá÷ùñßôåò} ïé êÜôïéêïé ôçò Ðåñá÷þñáò, óõíïéêßáò ôçò ÆáãïñÜò.
48. Ôóáêéóèåßôå} ôñÝîôå ãñÞãïñá.
49. ÊáìðÜíá ÷ôõðïýóáí êáé óå ÷ùñéÜ ôùí Ãñåâåíþí êáé ôçò ÊïæÜíçò (âë. ÃéÜííçò
Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 74), åíþ áëëïý ÷ôõðïýóáí ôï ñáâäß ôïõò óôï ëéèüóôñùôï Þ óôçí ðëá-
ôåßá (âë. ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 19.)
50. Âë. Äçì. Å. ËáìðáäÜñçò, Ï Ëáýêïò} ôï áñ÷ïíôï÷þñé ôïõ íïôßïõ Ðçëßïõ, ÁèÞíá
1996, 25.
333
ðñïóöþíçóç ôåëÜëçäùí åß÷áìå êáé óôç Äõô. Èåóóáëßá.51 Óôïõò ÓïöÜäåò, ìÜëé-
óôá, ôåëÜëçäåò ÷ñçóéìïðïßçóáí êáé ïé Éôáëïß, óôéò 21.5.1942 ãéá íá öùíÜîïõí
óôçí êùìüðïëç íá ðáñáäþóïõí ïé êÜôïéêïé ôá êõíçãåôéêÜ üðëá ôïõò êáé ü,ôé
Üëëï öïíéêü åß÷áí.52
Óå åðßðåäï ìåãÜëçò áíáãêáéüôçôáò, ãéá ôï ÐÞëéï êáé ãéá Üëëåò áíôáñôï-
êñáôïýìåíåò ðåñéï÷Ýò, ðåñíïýóáí ïé ôåëÜëçäåò óôá ÷ñüíéá ôçò Êáôï÷Þò (1941-
1944). Ðåßíá êáé ôùí ãïíÝùí ôüôå, ìéá êáé Þôáí ðïëý äýóêïëç ç ìåôáöïñÜ
äçìçôñéáêþí, êõñßùò óéôáñéïý, êáé áëåýñùí. ¹ñèå, ëïéðüí, åðï÷Þ ðïõ áíá-
ãêÜæïíôáí ðïëëïß íá æõìþíïõí øùìß ìüíï ìå ðáôÜôåò êáé âñáóìÝíá êÜóôáíá,
áöïý Ýëåéðå ôï óéôÜñé. ÌåãÜëç ðáñçãïñéÜ, óå ôÝôïéåò ìÝñåò ôüôå, áðïôåëïýóáí
ôá ðëåïýìåíá ðïõ êõêëïöïñïýóáí ôéò íý÷ôåò, êõñßùò, ãéá ôïí öüâï ôùí Ãåñ-
ìáíþí, êé Ýöåñíáí óéôÜñé áðü ðáñáèáëÜóóéåò óéôïðáñáãùãéêÝò ðåñéï÷Ýò,
ðåñéóóüôåñï áðü ôá ìÝñç ôïõ ðïôáìïý Ëïõäßá ôçò ÊåíôñéêÞò Ìáêåäïíßáò. Åäþ,
ôþñá, ç öùíÞ ôïý ôåëÜëç, ãéá ôçí ðáñïõóßá ôÝôïéùí óêáöþí óôá áêñïãéÜëéá
ôïõ Ðçëßïõ, áðïôåëïýóå ìßá ëýôñùóç. ¼óïé åß÷áí ïéêïíïìéêÞ äõíáôüôçôá Þ äéÝ-
èåôáí êÜðïéï ðñïúüí ôïõò (ëÜäé, åëéÝò, öñïýôá) ãéá áíôáëëáãÞ (ôï ðåñéëÜëçëï
óôçí Êáôï÷Þ «åßäïò ìå åßäïò», ôï ïðïßï ç áöÝëåéá Þ êáé ç óáôéñéêÞ äéÜèåóç
ìåñéêþí ôï ìåôáðïßçóå óå «åßäïí ìå åßäïí»), Ýôñå÷áí êáé ðñïìçèåýïíôáí óéôÜ-
ñé Þ êáëáìðüêé.
Ôï êáëü ìÞíõìá åäþ ôï Ýäéíáí, ðñùôßóôùò, ïé ôåëÜëçäåò. Óôç ÆáãïñÜ, ëüãïõ
÷Üñç, ï ôåëÜëçò ÌðÝìðïò Ãêßêáò äéáëáëïýóå ôï óéôÜñé ðïõ ìåôÝöåñáí áðü ôïí
Ëïõäßá âÜñêåò óôï ×ïñåõôü: «Áêïýóôé ôïõ, áêïýóôé ôïõ. ÊÜô´ óôïõ ×ïõñéöôü
ßöéñáí óôéÜñ´ êé êáëáìðïýê´. Ìéá ïõêÜ53 óôéÜñ´ ìé äÝêá ïõêÜäéò ðáôÜôéò».54
Ðáñüìïéá áããåëßá ìåôÝäéäå êáé óôï Ðñïìßñé, áðü ôçí ðëáôåßá ôïõ ÷ùñéïý, ï
Íéêüëáò Êïíôïýëçò, ôïí ïðïßï ãíùñßóáìå óôçí áñ÷Þ: «Íá ô´ áêïýóéôé ïýë´.
¹ñèé êáÀê´ óôïõ ì-ÐëáôáíéÜ (Þ óôïõí Êáôçãéþñã´) êé Ýöéñé óôéÜñ´ êé êáëá-
ìðïýê´. Ìéá ïõêÜ ëÜä´, ðÝíôé ïõêÜäéò óôéÜñ´ (Þ ïõ÷ôþ ïõêÜäéò êáëáìðïýê´).
¼ó´ èÝë´ôé íá ðÜôé íá ðÜñéôé».
Ôï ßäéï ãéíüôáí, áëëÜ óå ðåñéïñéóìÝíç êëßìáêá, êáé óôç äéÜñêåéá ôçò Åðá-
íÜóôáóçò ôïõ 1821 óôï ÐÞëéï, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá óôéò ÌçëéÝò, áðü ôçí ðëá-
51. Âë. Âáó. È. ÐÜó÷ïò, ü.ð., ó. 107-110. Áðü ôç Äõô. Èåóóáëßá, åðßóçò, ï Âáó.
ÐÜó÷ïò äéáóþæåé, áíÜìåóá óôá Üëëá, êáé ôï åîÞò íüóôéìï ðåñéóôáôéêü: «Áêïýôé, áêïý-
ôé êýñéïé! Ðñïõóïõ÷Þ! ÐÜøôé ôïõ êïõâéíôïõëüé. Äåí èá ôá ìáôáðþ! ¼ðïéïõò Ý÷áóé Ýíá
ãïõìÜñ´ ÷ùñßò óáìÜñ´ íá ðÜåé óôïõí áãñïõöýëáêá íá äþó´ äñá÷ìÞ êé íá ôïõ ðÜñ´».
52. Âë. Íßêïò ÌðáæéÜíáò, Ôá Óïöáäßôéêá, Êáñäßôóá 1999, 153.
53. Ãéá ôçí ïêÜ âë. ðáñáðÜíù ôç óçìåßùóç 41.
54. Óôç äéÜñêåéá ôçò Êáôï÷Þò ôï óéôÜñé Þôáí ðáíÜêñéâï. Åõôõ÷þò, üìùò, óôï áíá-
ôïëéêü ÐÞëéï ðëåüíáæáí ïé ðáôÜôåò êáé ôá öñïýôá êáé óôï íüôéï ïé åëéÝò êáé ôï ëÜäé
êé Ýôóé õðÞñ÷å ç äõíáôüôçôá ôùí áíôáëëáãþí. ¸ôóé, óôï ÐÞëéï äåí ðÝèáíáí Üíèñù-
ðïé áðü ôçí ðåßíá.
334
ôåßá ôçò ïðïßáò ï ôåëÜëçò äéáëÜëçóå: «Áêïýôååå. Óô´ Íôáìïý÷áñç55 Ýíá êáñÜ-
âé öïñôùìÝíï êáëáìðüêé. ¼ðïéïò èÝëåé íá ðÜåé íá ðÜñåé...». ÌÜíåò ìå ðáé-
äéÜ, ëÝåé, ôüôå ìÝóá áðü ÷áñÜäñåò êáé ñÜ÷åò ôïõ áíáôïëéêïý Ðçëßïõ êáôÝ-
öôáíáí óôç Íôáìïý÷áñç «êáôÜ óùñïýò, êïðÜäéá».56
ÊÜðïéïé áðü ôïõò ôåëÜëçäåò, ôýðïé åýèõìïé êáèþò Þôáí, åðéäßùêáí íá äçìé-
ïõñãïýí ìßá áôìüóöáéñá öáéäñüôçôáò óôï ÷ùñéü ìå ôá äéáëáëÞìáôÜ ôïõò, éäé-
áßôåñá üôáí Üäåéáæáí...ðïôÞñéá. Ôé äåí åðéíïïýóáí ôüôå ãéá ðëÜêá êáé ìüíï!
Óôï Ëáýêï, ãéá ðáñÜäåéãìá, ï ÊùíóôáíôÞò Ìðïõñìðïýëáò (óôç äåêáåôßá ôïõ
1920) Ýêáíå ãïýóôï, êáôÜ êáéñïýò, öùíÜæïíôáò: «Áêïýôé ôïõ. Óôç Ì´ëßíá Þñèé
Ýíá êáÀê´ êé ßöéñé ãáìðñïß! ¼óïé Ý÷éôé êïõñßôóéá, ôñÝîôé ãéáôß èá êáðáñïõ-
èïýí».57
×áñáêôçñéóôéêÝò åßíáé êáé äýï áöçãÞóåéò ôïõ Êßôóïõ ÌáêñÞ, óôï ÃéÜííç
Ãêßêá, ôéò ïðïßåò Üêïõóá äõï-ôñåéò öïñÝò áðü ôïí ßäéï, óôï Âüëï, ó÷åôéêÜ ìå
ôåëÜëç ôçò Ìáêñéíßôóáò êáé ôïõ Âüëïõ. Óôï ðñþôï ÷ùñéü, ëÝåé, êÜðïéïò ðÞñå
êÜðïôå áðü ôï öïýñíï ôï ôóïõêÜëé ìå ôï êñÝáò ôïõ óõíôïðßôç ôïõ Ðáðáäçìç-
ôñßïõ. Ï ôåëåõôáßïò ôüôå Ýâáëå ôåëÜëç ðïõ öþíáîå óôç óõíïéêßá: «ÊÜðïéïò ðÞñå
áð´ ôïõ öïýñíïõ ô´ò ÃêñÝêéíáò ôïõ ôó´êÜë´ ô´ Ðáðáäçìçôñïý. Áò öÜåé ôïõ öáÀ,
÷áëÜë´ ô´, êé áò ãõñßó´ ôïõ ôó´êÜë´».58 Óôï Âüëï, óýìöùíá ìå ôïí ßäéï áöçãç-
ôÞ, ï õðïøÞöéïò âïõëåõôÞò ôïõ Ëáúêïý Êüììáôïò Ãåþñãéïò ÊáñôÜëçò (1934-
1935)59 Ýóôåéëå ôåëÜëç êÜðïéïí ÁñóÝíï, ãíùóôü ãõñïëüãï ðùëçôÞ ãáëüðïõëùí,
ãéá íá äéáëáëÞóåé óôïõò Âïëéþôåò ôá ðñïóüíôá ôïõ ìå äéÜöïñåò õðïó÷Ýóåéò.
ÐåñéÝôñå÷å, ëïéðüí, ôï Âüëï êáé, áèõñüóôïìïò êáèþò Þôáí, ôüíéæå ìå óôåíôü-
ñåéá öùíÞ ôçí ßäéá ðÜíôá öñÜóç: «¼ðïéïò äåí øçößóåé ôï Ãéþñãï ôïí ÊáñôÜ-
ëç, íá ôïõ ãáì.... ç ìÜíá êáé ç áäåñöÞ»!60
ÔåëÜëçäåò, ôÝëïò, ãßíïíôáí êáé ïé äéÜöïñïé ãõñïëüãïé, ìéêñÝìðïñïé êáé åðé-
äéïñèùôÝò áíôéêåéìÝíùí óõ÷íÞò ÷ñÞóçò, ïé ïðïßïé åðéóêÝðôïíôáí üëá ôá ÷ùñéÜ
ôïõ Ðçëßïõ, êÜðïéïé áêüìá êáé åîï÷éêïýò ïéêéóìïýò, êáé äéáëáëïýóáí ôçí
ðñáìÜôéá Þ ôçí ôÝ÷íç ôïõò. ¸ôóé Üêïõãåò: «Ï øéëéêáôæÞò, ï Óßìïò ï Ýìðïñáò
áðü ôï Âüëï,61 åäþ ôï êéíçôü êáôÜóôçìá, ü,ôé èÝëåéò ðáßñíåéò Þ, ï óôéâá÷ôÞò,
ï ïìðñåëÜò, ï ãáíùôÞò, ï ôñï÷éóôÞò» (ìå ðïäïêßíçôï ôñï÷éóôÞñé), áëëÜ êáé «ï
øáñÜò», üôáí åðñüêåéôï ãéá ðùëçôÞ øáñéþí.
55. Íôáìïý÷áñç} åðßíåéï ôçò ÔóáãêáñÜäáò êáé ôïõ Ìïõñåóßïõ.

56. Âë. Ôá÷õäñüìïò (ôïõ Âüëïõ), ö. 5.10.1941.
57. Âë. Äçì. Å. ËáìðáäÜñçò, ü.ð., ó. 25. ÔÝôïéåò öÜñóåò Ýêáíáí ïé ôåëÜëçäåò êáé
óôçí Åýâïéá. Âë. ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 133-134.
58. Âë. ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 82.
59. Ãéá ôïí Ã. ÊáñôÜëç âë. Êïìíçíüò ÐõñïìÜãëïõ, Ï Ãåþñãéïò ÊáñôÜëçò êáé ç åðï÷Þ
ôïõ, 1934-1957, ÁèÞíáé 1965.
61. Ï Óßìïò áõôüò äåí Üöçíå ÷ùñéü óôï ÐÞëéï ðïõ íá ìçí ôï åðéóêåöèåß Ýùò êáé
ôçí Êáôï÷Þ, ðåñéöÝñïíôáò óôïõò äñüìïõò ôï åìðüñåõìÜ ôïõ óå Ýíá ìåãÜëï ðáíÝñé ôï
ïðïßï êñáôïýóå, óõíÞèùò, óôïí þìï ôïõ.
335
ÊáôáêôçôÞò ìéáò äéáñêÝóôåñçò ìíÞìçò, óôïõò êáôïðéíïýò, Ýãéíå óôï íüôéï
ÐÞëéï êÜðïéïò ìéêñÝìðïñïò Ôóáìáäüò, ï ïðïßïò ãýñéæå óôá ÷ùñéÜ (áðü ôçí
äåêáåôßá ôïõ 1910 Ýùò ôá 1925, ðåñßðïõ) öùíÜæïíôáò:62
Åäþ ï Ôóáìáäüò
íá ìç êÜíåôå áëëéþò.
ËÜôå, ðÜñôå êáé ÷áñåßôå
ô´ Ôóáìáäïý ô´ ðáíÝñá ü,ôé âñåßôå.
ÔÝôïéïé «êéíçôïß» åðáããåëìáôßåò ãýñéæáí êáé óôï Âüëï äéáëáëþíáò ôï ðñïú-
üí ôïõò ìå äéÜöïñá öñáóôéêÜ åõñÞìáôá (ãïõóôüæéêá óõíÞèùò), áðü ôá ôÝëç
ôïõëÜ÷éóôï ôïõ 19ïõ áéþíá: êñåïðþëåò ðïõ ðåñéÝöåñíáí óöá÷ôÜ öïñôùìÝíá óå
ìïõëÜñéá, øáñÜäåò ìå øÜñéá óå ãáúäïõñïìïýëáñá, êáñâïõíéÜñçäåò, ôõñïðþëåò,
íåñïõëÜäåò, ãáíùôÞäåò êáé Üëëïé.63
Ðåñéóôáóéáêïß ôåëÜëçäåò ãßíïíôáí óôï ÐÞëéï, üðùò êáé óå Üëëá ìÝñç, ïé
ìáóôüñïé äéáëáëçôÝò ôùí äþñùí ðïõ ðñüóöåñáí ïé ÷ùñéêïß (Þ êáé ïé ßäéïé)
êáôÜ ôçí «ãéïñôÞ ôçò óôÝãçò» åíüò êáéíïýñãéïõ óðéôéïý, óôï íïéêïêýñç. ¹ôáí
äçëáäÞ óôéò åèéìéêÝò õðï÷ñåþóåéò, ïé êáëåóìÝíïé óôç «ãéïñôÞ» íá ðçãáßíïõí
ìå Ýíá äþñï: ìáíôßëé, ðåôóÝôá, êÜëôóåò ê.ë.ð. Êñáôþíôáò ôï óôï ÷Ýñé áíÝâáé-
íáí, áí ìðïñïýóáí, óôï îýëéíï éêñßùìá ôçò óêåðÞò êáé óôåñÝùíáí ôï äþñï ãéá
íá öáßíåôáé} áí äåí ìðïñïýóáí, ôï ñüëï áíáëÜìâáíáí ïé ìáóôüñïé, öùíÜæï-
íôáò: «Íá ÷áßñéóôé ôïõ êéíïýñãéïõ óáò. Êáëïõñßæ´êïõ. Íá æÞó´ôé êé óåéò êé
ôá ðéäéÜ óáò, íá ôïõ ÷áñåßôé ìé ô´ò ãåéá óáò».64
ÔÁ ÈÑÕËÉÊÁ ×ÙÍÉÁ ÓÔÇÍ ÅÈÍÉÊÇ ÁÍÔÉÓÔÁÓÇ

Óôïõò ðåñéóôáóéáêïýò ôåëÜëçäåò ìðïñïýìå íá âÜëïõìå êáé ôïõò åêöùíçôÝò
åéäÞóåùí ìå ôá äéÜöïñá ÷ùíéÜ ôïí êáéñü ôçò Êáôï÷Þò. Áöïý, äçëáäÞ, åðé-
êñÜôçóå ôï áíôÜñôéêï óôï ÐÞëéï, äçìéïõñãÞèçêå êáé ç áíÜãêç ìáæéêÞò ìåôÜ-
äïóçò ðëçñïöïñéþí ãýñù áðü ôá ãåãïíüôá ôçò åðï÷Þò, êõñßùò ôá ðïëåìéêÜ. Ç
áíÜãêç ãéíüôáí ðéï åðéôá÷ôéêÞ ìÝóá óôï êáèåóôþò ôçò Ýëëåéøçò ðçãþí ðëç-
ñïöüñçóçò. Ðïý êáé ðïý, öõóéêÜ, êõêëïöïñïýóå óôï ÐÞëéï êÜðïéá åöçìåñßäá
ôïõ Âüëïõ, ðëçí üìùò ïé åéäÞóåéò Þôáí êáôåõèõíüìåíåò, êáèþò ï Ôýðïò ëïãï-
êñéíüôáí. Ðïý êáé ðïý, åðßóçò, ëåéôïõñãïýóå, óôá ìåãáëï÷þñéá êõñßùò, êÜðïéï
ñáäéüöùíï êáöåíåßïõ ìå õãñÞ ìðáôáñßá, ðáñÜíïìá öõóéêÜ. Ùóôüóï, äõíáôüôç-
ôá ìáæéêÞò åðéêïéíùíßáò óôï ÷ùñéü äåí õðÞñ÷å. Ãé´ áõôü, åðéíïÞèçêáí ôüôå
62. ¹ôáí ôüóï ðëïýóéï, óå åìðïñåýìáôá, ôï ðáíÝñé ôïõ þóôå, ìÝ÷ñé óÞìåñá, áêïý-
ãåôáé óôï Ðñïìßñé ï óôåñåüôõðïò ëüãïò ãéá êÜðïéïí ðïõ ìÜæåøå ðïëëÜ êáé äéÜöïñá
ðñÜãìáôá: «¢éíôå êáé óõ, óáí ô´ ðáíÝñá ô´ Ôóáìáäïý»!
63. Âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, ÐáñÜîåíá åðáããÝëìáôá óôï Âüëï ôïõ ôÝëïõò ôïõ 19ïõ áéþíá,
Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 35 (ËÜñéóá 1999) 241-248, êáé áíÜôõðï.
64. Âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, á) Ìáíôéëþìáôá óðéôéþí óôï ÐÞëéï, ÌáãíçóéáêÜ, Âüëïò
1971, 115-116} â) ÈåóóáëéêÜ ìáíôéëþìáôá óôÝãçò, ËáñéóáúêÜ ÃñÜììáôá, 5-6 (ËÜñéóá
1975) 191-194} ã) Ï Ðïëéôéóìüò..., ó. 391-392.
336
áðü ôéò åáìéêÝò ïñãáíþóåéò ôá ÷ùíéÜ, Ýíá åßäïò ôçëåâüá. Ìå ôï ÷ùíß óôï óôüìá,
ëïéðüí, Ýâãáéíå ï õðåýèõíïò êáé áíáêïßíùíå ôéò åéäÞóåéò ðïõ óõãêÝíôñùíáí ïé
õðåýèõíïé ôçí çìÝñá, ìå ôï ôçëÝöùíï Þ êÜðïéï äéêü ôïõò ñáäéüöùíï Þ áðü äéÜ-
öïñïõò «óõíäÝóìïõò», ïé ïðïßïé ðÞãáéíáí áðü ÷ùñéü óå ÷ùñéü ìéáò ðåñéï÷Þò
ðáßñíïíôáò êáé ìåôáöÝñïíôáò åéäÞóåéò. Äéáëáëïýóå ôéò åéäÞóåéò ôá âñÜäéá,
óõíÞèùò, üôáí óõãêåíôñþíïíôáí ïé îùìÜ÷ïé óôéò êåíôñéêÝò ðëáôåßåò, áðü
êÜðïéï ìðáëêüíé ôéò ðéï ðïëëÝò öïñÝò êáé óå ôáêôÞ þñá, åêôüò êáé áí õðÞñ-
÷å êÜðïéá åðåßãïõóá áíáêïßíùóç.
Óôïí Áú-Ãéþñãç ôçò Íçëåßáò, ìüíéìïò ó÷åäüí åêöùíçôÞò Þôáí ï åðïíßôçò Íßêïò
Ôæþñôæçò êáé ôüðïò åìöÜíéóÞò ôïõ ï ëüöïò Áãéá-ÔñéÜäá, üðïõ êáé ôï ïìþíõ-
ìï ìïíáóôÞñé. «Ç åêöþíçóç ôùí ìçíõìÜôùí, ðáñáôçñåß ï Êþóôáò ËéÜðçò ðïõ
äéáóþæåé ôéò ðëçñïöïñßåò, ãéíüôáí êáèçìåñéíÜ, ôïýôá äå óõíôÜóóïíôáí áðü
åéäéêÞ åðéôñïðÞ ðïõ áðïôåëïýóáí åêðñüóùðïé ôïõ ÅÁÌ, ôçò ÅÐÏÍ êáé ôçò
ÅèíéêÞò Áëëçëåããýçò ìå õðåýèõíï ôïí ÃéÜííç Ì. Íáóéüðïõëï».65 Óôï Ðñïìßñé
Ýêáíå... ðÜôáãï ôï ÷ùíß ôïõ ÌÜñêïõ. Åâñáßïò, óôï èñÞóêåõìá, åß÷å êáôáëÞîåé
åêåß áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ 1942, ïñãáíþèçêå óôï êßíçìá êáé êÜèå âñÜäé, üôáí ïé
äýï ðëáôåßåò ôïõ ÷ùñéïý ãÝìéæáí áðü ÷ùñéêïýò, Ýâãáéíå óôï ìðáëêüíé ôïõ êïé-
íïôéêïý êáôáóôÞìáôïò êáé áíáêïßíùíå ôá íÝá áñ÷ßæïíôáò ðÜíôá ùò åîÞò: «Ðñï-
óï÷Þ-ðñïóï÷Þ. Óáò ìéëÜåé ôï ÷ùíß». Ôüóï åß÷å ôáõôéóôåß ìå ôï ÷ùíß ï ÌÜñêïò
óôï Ðñïìßñé þóôå ðÞñå ôï ðáñùíýìéï ×ïõíß.
Ìá êáé óôá âïñåéïäõôéêÜ ôïõ Ðçëßïõ, óôçí ÐïôáìéÜ ôçò ÁãéÜò, åß÷áí êïë-
ëÞóåé ôï ðáñáíüìé Íôçëåâüáò óôïí åêöùíçôÞ ìå ôï ÷ùíß ÁíäñÝá Ìáãáæéþôç.
Ï êáèçãçôÞò, ìÜëéóôá, ôçò Öéëïóïößáò Íßêïò ØçììÝíïò, ï ïðïßïò Ýæçóå ôá
êáèÝêáóôá, äéáãñÜöç ôç ìïñöÞ ôïõ êáé êÜðïéá äéáëáëÞìáôÜ ôïõ:66
(...) Êñáôþíôáò Ýíá ÷ùíß
äéáëáëïýóå ìå ôç óôåíôüñåéá öùíÞ ôïõ
ôéò ìåãÜëåò ðñþôá íßêåò: ðÞñáìå ôçí ÊïñõôóÜ!
ÖôÜóáìå óôçò Áñãõñþò ôï êÜóôñï! (...).
¾óôåñá ðÜëé ìå ôï ÷ùíß
êáé ôçí áãñéåìÝíç ðéá öùíÞ ôïõ
âñïíôïëïãïýóå êé Ýëåãå
ðùò èá ´ñèïõí êáëýôåñïé êáéñïß
óáí åíùèïýìå óôïí áãþíá (...)
Ïé åêöùíçôÝò ôùí åéäÞóåùí óôï ÐÞëéï Þôáí ðáíôïý Üíäñåò, åêôüò áðü ôçí
ÁñãáëáóôÞ, üðïõ ôï... ëüãï åß÷å ìßá ãõíáßêá, ç åðïíßôéóóá Ìáñßá ÊñïììõäÜ-
êç. ÁõôÞ Ýâãáéíå áñãÜ ôï áðüãåõìá óå êÜðïéï ìðáëêüíé ôçò êåíôñéêÞò ðëá-
ôåßáò êáé Üñ÷éæå ìå ôï ãíùóôü «Ðñïóï÷Þ-ðñïóï÷Þ. Óáò ìéëÜåé êé áðüøå ôï
÷ùíß».
65. Âë. Êþóôáò ËéÜðçò, Ï «ìåãÜëïò» Áú-Ãéþñãçò ôïõ Ðçëßïõ, Âüëïò 1994, 197.
66. Âë. Íßêïò ØçììÝíïò, ÐïôÜìéïé óôß÷ïé, åêäüóåéò «Äþôéïí», 2001, 26.

×ùíéÜ ëåéôïýñãçóáí êáé óôï Âüëï ìüëéò Üñ÷éóáí íá öåýãïõí ïé ãåñìáíïß
êáôáêôçôÝò, óôéò 18.10.1944, ìå ôçí ðáíïìïéüôõðç êñáõãÞ: «ðñïóï÷Þ-ðñïóï÷Þ.
Ï Âüëïò åßíáé åëåýèåñïò».67
ÏÉ ÍÅÑÏÊÑÁÔÅÓ
¸íá åßäïò ôåëÜëç áðïôåëïýóå êáé ï íåñïêñÜôçò (õäñïíïìÝáò), ï ïðïßïò óôçí
ðåñéï÷Þ ôçò ÔóáãêáñÜäáò ëåãüôáí, óõíÞèùò, ðïôéóôÞò. Ïé íåñïêñÜôåò Þôáí åðï-
÷éêïß êáé ïñßæïíôáí áðü ôçí êïéíüôçôá Þ êáé áðü ìßá ïìÜäá êáôïßêùí åíüò
åîï÷éêïý ïéêéóìïý, ãéá íá êáíïíßæïõí ôï ÷ñüíï ðïõ èá Ýðáéñíáí ôï íåñü íá
ðïôßóïõí ôïõò êÞðïõò ôïõò. Áöïý, ëïéðüí, ï íåñïêñÜôçò õðïëüãéæå ôçí Ýêôáóç
ôçò öõôåßáò, ôçí åðÜñêåéá êáé ôç æÞôçóç ôïõ íåñïý, Ýâãáéíå ôá âñÜäéá, óõíÞ-
èùò, óôçí ðëáôåßá Þ óôéò ãåéôïíéÝò êáé ãíùóôïðïéïýóå: «Áêïýôé-áêïýôé. ¼óïé
Ý÷éôé ìðïõóôÜíéá68 óôïõ [ôÜäå ìÝñïò], ôïõ íéñü èá åßíé éêåß ô´ò äþäéêá ô´ íý÷ôá.
Èá ðïõôßó´ ðñþôïõò é [ôÜäå]. ¾óôéñá áðïý äõï þñéò èá ðïõôßó´ é [ôÜäå]. Ô´í
Üëë´ ìÝñá ôïõ ðñïõß ôïõ íéñïý èá åßíé óôïõ [ôÜäå ìÝñïò]. Èá ðïõôßó´ ðñþôïõò
é [ôÜäå]». ÁíáèõìÜìáé, óôï Ðñïìßñé, êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò Êáôï÷Þò, ôïõò äýï
íåñïêñÜôåò: ôïí ÁããåëÞ Óôåñãßïõ êáé ôïí ÃéÜííáñï Ðáößôç, ôïí ïðïßï ãíùñß-
óáìå óôçí áñ÷Þ ôçò ìåëÝôçò ùò ôåëÜëç ôïõ ÷ùñéïý. ÐïëëÝò öïñÝò, áõôïß ãýñé-
æáí êáé óôá óðßôéá öùíÜæïíôáò áð´ Ýîù, þóôå íá åíçìåñùèåß ç ïéêïãÝíåéá ó÷å-
ôéêÜ ìå ôïí ÷ñüíï ðïõ èá ìðïñÝóåé íá ðïôßóåé, ìÝñá Þ íý÷ôá: «Ôïõ ìðïõóôÜí´
óô´ ã-ÊÜìáñ´ é ìðáñìðá-Êþóôáò èá ôïõ ðïõôßó´ [ôçí ôÜäå ìÝñá êáé þñá]».
Åîõðáêïýåôáé üôé ïé íåñïêñÜôåò ðëçñþíïíôáí êáô´ áðïêïðÞ áðü ôçí êïéíüôç-
ôá Þ áðü ôïõò åíäéáöåñüìåíïõò ãéá ôçí êáëïêáéñéíÞ ðåñßïäï ðïõ êÜèå, ó÷å-
äüí, ïéêïãÝíåéá åß÷å êÞðï ìå ëá÷áíéêÜ. Ãéá ðáñÜäåéãìá, óôá 1891 ç Êïéíüôç-
ôá ôçò ÌáêñõñÜ÷çò ôïõ áíáôïëéêïý Ðçëßïõ Ýäùóå óôïõò íåñïêñÜôåò ×Üíï êáé
ÑçãÜêç 90 êáé 18 ãñüóéá áíôßóôïé÷á.69
×ÑÇÓÇ ÔÅËÁËÇÄÙÍ ÊÁÉ ÁÐÏ ÔÏÕÓ ÔÏÕÑÊÏÕÓ

Åêôüò áðü ôïõò ¸ëëçíåò, óôï ÐÞëéï ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôåëÜëçäåò êáé ïé Ôïýñ-
êïé, üôáí åðé÷åéñïýóáí íá êáôáðíßîïõí ôá äýï åðáíáóôáôéêÜ êéíÞìáôá óôçí
ðåñéï÷Þ (1821 êáé 1823). ¸âáæáí, ëïéðüí, áíèñþðïõò ôïõò áðü ôï Âåëåóôßíï
êáé ôá Ëå÷þíéá íá öùíÜæïõí óå áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò þóôå íá åðéóôñÝöïõí ïé
67. Âë. Åýç È. Ïéêïíüìïõ-ÂáãåíÜ, Ôï îçìÝñùìá ôçò ËåõôåñéÜò, Ç Èåóóáëßá, ö.

19.10.2000.
68. ÌðïõóôÜíé< ôïõñ. bostan} ëá÷áíüêçðïò, ðåñéâüëé. Âë. F. Tuncay-Ë. ÊáñáôæÜò, ü.ð.,
ó. 105.
69. Áðü áíÝêäïôï åîïäïëüãéï ôçò êïéíüôçôáò, ôï ïðïßï ìïõ Ýèåóáí õðüøç, ôï 1998, ìå
Üëëá Ýããñáöá ï ôüôå êïéíïôÜñ÷çò Æá÷áñßáò ×Üíïò êáé ç êïéíïôéêÞ óýìâïõëïò Ãùãþ
×áôæÞ.
338
êñõììÝíïé Ðçëéïñßôåò óôá ÷ùñéÜ ôïõò, ãéá íá áðëþíïõí ðÜíù ôïõò ïé ßäéïé ôçí
åêäéêçôéêÞ ôïõò ìáíßá.70
ÔåëÜëçäåò, åðßóçò, Ýâãáëáí êáé óôï Ðñïìßñé ôá óôñáôåýìáôá ôïõ Êéïõôá÷Þ
ðñéí áñ÷ßóïõí ôç óöáãÞ êáé ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ ïéêéóìïý (8.5.1823). ¸ðñåðå
íá óõíá÷èïýí üëïé ïé áãñïäßáéôïé óôï ÷ùñéü, ìå ôçí øåõäÞ äéáâåâáßùóç üôé
äåí èá ôïõò ðåéñÜîïõí. Ðïëëïß ôüôå îåãåëÜóôçêáí êáé ðëÞñùóáí ìå ôç æùÞ
ôïõò ôçí åõðéóôßá ôïõò.71
ÊÜðïéïé Ôïýñêïé, åîÜëëïõ, ãßíïíôáí ïé ßäéïé ôåëÜëçäåò óôá áíèñùðïðÜæáñÜ
ôïõò, äéáöçìßæïíôáò ôéò óêëÜâåò ðïõ ðïõëïýóáí. ¸÷ïõìå, ãéá ðáñÜäåéãìá, ôçí
ðåñßðôùóç åíüò Ôïýñêïõ óôçí ÁãéÜ, ï ïðïßïò ðñüâáëå ìå öùíÝò óêëÜâåò Ðñï-
ìéñéþôéóóåò, ðïõ Üñðáîå ï óôñáôüò ôïõ Êïõôá÷Þ ðñéí êáôáóôñÝøåé ôï Ðñïìß-
ñé. Éäéáßôåñá äéáöÞìéæå ôçí ðáíÝìïñöç ÔñéáíôáöõëëéÜ ìå ëüãéá ôá ïðïßá äéÝ-
óùóå ï ëüãéïò ôçò ÁãéÜò Èåüäùñïò ×áôæçìé÷Üëçò: «ÐÜñôå, ïñÝ, ôï Ôñéáíôá-
öõëëéÜ äõï ÷éëéÜäåò ãñüóéá. Óáí ôï ÔñéáíôáöõëëéÜ äå èá îáíáâñåßôå».72
ÁëëÜ êáé óå Ýíá äçìïôéêü ôñáãïýäé ôïõ âïñåéïáíáôïëéêïý Ðçëßïõ ïé Ôïýñ-
êïé öþíáæáí áðü øçëÜ, ðñéí êáôáóôñÝøïõí ôçí ÐáëéÜ ÌéôæÝëá ôï 1828:73
Ìðñå Ìïõíôæåëéþôåò Üìõáëïé, åëÜôå ðñïóêõíÞóôå (...)
ôé ôï ÷ïõñéü óáò èá êáåß êáé êïõñíéá÷ôüò èá ãßíåé.
Åðéèõìßá êÜðïéïõ íá äéáóáëðßóåé ôá êÜëëç ôçò êïðåëéÜò ðïõ èá ðïõëïýóå,
äÞèåí, óôï ðáæÜñé, åðéóçìáßíïõìå êáé óå Ýíá äçìïôéêü ôñáãïýäé, ôïõ ïðïßïõ
üìùò äåí ãíùñßæïõìå ôçí ðñïÝëåõóç:74
Íá Þìïõí êëÝöôçò íá ôá êëÝøù [ôá ìÜôéá ôçò]
êïõñóåõôÞò íá ôá êïõñóÝøù
íá ôá âãÜëù óôï ðáæÜñé
êáé íá âÜëù ôïí ôåëÜëç
ôÜ÷áôåò íá ôá ðïõëÞóù (...).
70. Âë. ÃéÜííçò ÊïñäÜôïò, ü.ð., ó. 687.

71. Âë. Ãåþñ. Í. ÖéëÜñåôïò, Ç óöáãÞ ôïõ Ðñïìéñßïõ õðü ôùí Ôïýñêùí (áíÜôõðï áðü
ôçí Ðïéêßëç ÓôïÜ), ÁèÞíáé 1896, 84} Ãéþñãïò ÈùìÜò, ¢ãíùóôåò ðôõ÷Ýò ôçò óöáãÞò ôïõ
Ðñïìéñßïõ, Ç Èåóóáëßá, ö. 9.5.1971 (ìÝñïò â´).
72. Ôçí ðåñéêïðÞ áõôÞ ìïõ Ýäùóå, óôá 1985, ï ÃéÜííçò Óáêåëëßùí, üðùò ôçí áðÝ-
óðáóå áðü êÜðïéï áíÝêäïôï ÷åéñüãñáöï ôïõ Èåüä. ×áôæçìé÷Üëç, ôï ïðïßï åðåóÞìáíå óôá
Ã.Á.Ê. ôçò ÁãéÜò.
73. Âë. ÃéÜííçò ÊïñäÜôïò, ü.ð., ó. 815} ðñâ. Íßêïò ÄéáìáíôÜêïò, Ôï Ðïõñß} ôï ðïëý-
äñïóï ÷ùñéü ôïõ Ðçëßïõ, Âüëïò 1997, 252.
74. Âë. Í. Ã. Ðïëßôçò, ÄçìïôéêÜ Ôñáãïýäéá, åêäüóåéò «ÐÜðõñïò», ÁèÞíáé (÷.÷.), 147.
ÓçìåéùôÝïí ðùò Ýíá åßäïò ôåëÜëç áíáöÝñåôáé êáé óôïí ¢ìëåô. Âë. ÌÜñéïò Ðëùñßôçò,
ÊõðñéáêÜ ÐÜèç, Ôï ÂÞìá, ö. 30.4.2000.
339
ÔÅËÁËÇÓ-×ÁÑÏÓ ÓÅ ÌÏÉÑÏËÏÃÉ
Ç ðáñïõóßá ôåëÜëçäùí óå äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá åßíáé ãíùóôÞ óôç ëáïãñáöé-
êÞ âéâëéïãñáößá.75 Óå Ýíá ìïéñïëüãé, üìùò, áðïèçóáõñéóìÝíï óôá ÊáíÜëéá ôïõ
Âüëïõ, âñßóêïõìå êáé ÷Üñï-äéáëáëçôÞ:76
Ï ×Üñïò åôåëéÜëçóå óôç ìÝó´ áð´ ôï ðáæÜñé.
Ðïéïò Ý÷åé óßäåñï êáñäéÜ êáé ìáñìáñÝíéá óôÞèç
ãéá âãÜôå íá ðáëÝøïõìå óå ìáñìáñÝíéï áëþíé (...)
Ðñüêåéôáé, íïìßæù, ãéá ìßá ìõèéêÞ äéáôýðùóç ôçò óõíåéäçôïðïßçóçò ôùí áíôé-
èÝóåùí óôç öýóç, áð´ üðïõ äåí ìðïñåß íá îåöýãåé ç ðåñßðôùóç ôïõ áíèñþðïõ
ìå ôïí ðñïóùðïðïéçìÝíï èÜíáôï ï ïðïßïò, ôåëéêÜ, âãáßíåé íéêçôÞò.
Â. ÊÑÁ×ÔÅÓ ÓÔÏ ÐÇËÉÏ

Ïé êñÜ÷ôåò óôï ÐÞëéï, ìðïñïýìå íá ðïýìå, Þôáí íõ÷ôåñéíïß ôåëÜëçäåò78 êé
77
Ýâãáéíáí óôï ðñïóêÞíéï ðÝíôå öïñÝò ôï ÷ñüíï: ôç íý÷ôá ôùí ×ñéóôïõãÝííùí,

ôùí Öþôùí, ôçò ÁíÜóôáóçò êáé, ðáëéüôåñá, ôçò Ì. ÐÝìðôçò êáé ôçò Ì. Ðáñá-
óêåõÞò, ðÜíôá óôá ìåãÜëá ÷ùñéÜ. Äåí èá âñïýìå êñÜ÷ôåò, ãéá ðáñÜäåéãìá, óôá
äýï Üêñá ôïõ Ðçëßïõ, óôï âüñåéï êáé óôï íüôéï. Ç óõíÞèåéá, äçëáäÞ, ðåñéï-
ñéæüôáí óôï êåíôñéêü êáé óôï áíáôïëéêü ÐÞëéï, óå ìåãÜëá ÷ùñéÜ, êé Þôáí
åíôáãìÝíç óôï ðëáßóéï ôçò áíÜãêçò ãéá ôçí ïìáäéêÞ ðáñáêïëïýèçóç ôùí éåñþí
áêïëïõèéþí áðü üëïõò ôïõò êáôïßêïõò ôïõ ÷ùñéïý.
ÊÜèå ðïëéïý÷ïò íáüò, ëïéðüí, ôùí ÷ùñéþí áõôþí áëëÜ êáé êÜèå êåíôñéêüò
íáüò åíüò åêôåôáìÝíïõ óõíïéêéóìïý (êõñßùò óôç ÆáãïñÜ êáé óôçí ÔóáãêáñÜ-
äá) äéáôçñïýóå äýï Þ ôñåéò ÷ùñéêïýò, ðïõ ðëÞñùíå, ãéá íá áóêïýí ôï ÷ñÝïò
ôïõò ôéò éåñÝò åêåßíåò íý÷ôåò: íá îõðíïýí ôïõò óõã÷ùñéáíïýò ðïõ êïéìïýíôáí,
áöïý ïé áêïëïõèßåò Üñ÷éæáí ìåôÜ ôá ìåóÜíõ÷ôá êáé ìÜëéóôá ç ÁíÜóôáóç óôéò
2. Óôç ÆáãïñÜ, üìùò, êáé óôïí ¢ã. ËáõñÝíôéï ïé êñÜ÷ôåò ãýñéæáí êáé îõðíïý-
óáí ôïí êüóìï êáé áîçìÝñùôá ôùí Öþôùí, áöïý ï áãéáóìüò ôåëïýíôáí ðïëý
ðñùß. ÊñÜ÷ôçò ïíïìáóôüò óôç äåýôåñç ðïëß÷íç, ãýñù óôá 1920, Þôáí êÜðïéïò
ÓôÜèçò Ôóá÷ôÞò.
Ïé êñÜ÷ôåò, ëïéðüí, Ýðáéñíáí ôïõò äñüìïõò ìå ôï öáíÜñé êáé ôï ñáâäß óôï
÷Ýñé êáé ìéÜìéóç þñá ðñïôïý áñ÷ßóåé ç áêïëïõèßá öþíáæáí: «þñá åêêëçóßáò»
Þ «þñá ãéá ôçí åêêëçóßá».79 ÊÜðïõ-êÜðïõ ÷ôõðïýóáí ìå ôï ñáâäß ôïõò ôéò ðüñ-
75. Âë. ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 46-50.

76. Âë. Çëßáò Ëåöïýóçò, ÊáíÜëéá...., ó. 296.
77. Áðü ôï ñÞìá êñÜæù, öõóéêÜ. ÊñÜ÷ôåò õðÞñ÷áí êáé óôç âõæáíôéíÞ åðï÷Þ, ãíù-
óôïß ùò èåïäñüìïé. Âë. Öáßäùí ÊïõêïõëÝò, Âõæáíôéíþí âßïò êáé ðïëéôéóìüò, ÁèÞíáé 1951,
ô. Ä, 135, 140, 142.
78. Óôïí Áëìõñü ôïõ 1802 óõìðßðôåé ï êñÜ÷ôçò ìå ôïí ôåëÜëç (âë. Âßê. ÊïíôïíÜ-
ôóéïò, ×ñéóôïýãåííá óôïí Áëìõñü óôá 1802, Ç Èåóóáëßá, ö. 24.12.2000), êáèþò êáé óôçí
ÁíáôïëéêÞ ÈñÜêç. Âë. ÃéÜííçò Ð. Ãêßêáò, ü.ð., ó. 67.
79. Âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, ¿ñá åêêëçóéÜò, Ç Èåóóáëßá, ö. 13-14.4.1998} Êþóôáò ËéÜ-
340
ôåò ôùí óðéôéþí, ðïôÝ üìùò åêåßíùí ðïõ ðåíèïýóáí, þóôå íá óçêùèïýí üëïé êáé
íá ðÜíå óôçí åêêëçóßá. Ôï èåùñïýóáí, ìÜëéóôá, ôéìÞ üôáí óßìùíáí óôá óðß-
ôéá ôùí ðñïõ÷üíôùí, áöïý Ýíéùèáí íá õøþíïíôáé êïéíùíéêÜ êïíôÜ óôï áíÜ-
óôçìá ôïõ Üñ÷ïíôá. Ïé ðñïý÷ïíôåò, ðïëëÝò öïñÝò, Ýâãáéíáí Ýîù êáé ôïõò ößëåõ-
áí ìÝóá óôï óêïôÜäé.
Ïé ßäéïé ïé êñÜ÷ôåò ÷ñçóéìïðïéïýíôáí, åðßóçò, óôï ÐÞëéï êáé ãéá åéäéêÜ
êáëÝóìáôá. ¢ìá, äçëáäÞ, êÜðïéá ïéêïãÝíåéá äåí åß÷å öáíåß óôï íáü åíþ ðëç-
óßáæå ç þñá íá áñ÷ßóåé ç áêïëïõèßá, ïé åêêëçóéáóôéêïß åðßôñïðïé Ýóôåëíáí
ôïí êñÜ÷ôç óôï óðßôé ôçò íá ôçí îåóçêþóåé ãéá ôçí åêêëçóßá. Áõôüò ÷ôõðïý-
óå ôçí ðüñôá êáé öþíáæå: «¸é, ìðÜñìðá-Êþóôá», ð.÷., Þ «èåéá-Ìáñéþ, ç
åêêëçóßá ðåñéìÝíåé».80
Áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ èá ÷ôõðïýóå ôç íý÷ôá ç êáìðÜíá, áëëÜ óôá ìåãÜëá
÷ùñéÜ ï Þ÷ïò ôçò äåí ìðïñïýóå íá öèÜóåé óôá ìáêñéíüôåñá óðßôéá, éäáßôåñá
üôáí åðéêñáôïýóáí Üó÷çìåò êáéñéêÝò óõíèÞêåò. Óôá ìéêñüôåñá ÷ùñéÜ, üðïõ ç
êáìðÜíá êÜëõðôå ç÷çôéêÜ êáé ôï ôåëåõôáßï óðßôé, ðåñßôôåõáí ïé êñÜ÷ôåò.81
ÐÜíôùò, èåùñïýíôáí éåñü êáèÞêïí ôï Ýñãï ôïõ êñÜ÷ôç óôï ÐÞëéï, ãé´ áõôü
êáé ðïëëïß åðÝìåíáí íá ôï áóêïýí Ýùò ôá ãåñÜìáôÜ ôïõò áêüìá. Óôç ÆáãïñÜ
Üöçóáí åðï÷Þ Ýùò ôï 1920, ðåñßðïõ, ïé ìüíéìïé êñÜ÷ôåò Íôßíïò Êïõôóåëßíçò
(Ôóéñßìðáò óôï ðáñùíýìéï), ôïí ïðïßï ãíùñßóáìå ðéï ðÜíù êáé ùò ôåëÜëç, êáé
Êþóôáò Ãêßêáò êáé áêüìá ðéï ýóôåñá ïé Óôáýñïò Êïõôóåëßíçò, Íßêïò Ìðá-
ñïýôáò, Áíôþíçò ÓÝ÷áò êáé Ðáíáãéþôçò ÓÝ÷áò. Ôïí Ôóéñßìðá, ðÜíôùò, ôïí ðñï-
ôéìïýóáí äéüôé ôïõò äéáóêÝäáæå ìå ôá åõöõïëïãÞìáôÜ ôïõ, éäáßôåñá üôáí Þôáí
ðéùìÝíïò. ÐéùìÝíïò, åðßóçò, ôñéãýñéæå áñêåôÝò öïñÝò, ùò êñÜ÷ôçò, óôç óõíïéêßá
ôïõ Áú-Ãéþñãç ôçò ÆáãïñÜò êáé êÜðïéïò Êüôóçò. Áõôüò, êÜðïéá ×ñéóôïýãåííá
ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1910, îÝ÷áóå íá öùíÜîåé «þñá ãéá ôçí åêêëçóßá»82 êáé áíá-
ðçò, ÐáñáäïóéáêÜ ëáìðñüãéïñôá ôïõ Ðçëßïõ, Ç Èåóóáëßá, ö. 29-30.4.2000. Óôçí ÐÜñï,

ôç Ì. ÐÝìðôç öþíáæáí óôï óêüôïò ôçò íý÷ôáò: «ïñßóåôå óôçí åêêëçóÜ óôá äþäåêá âãá-
ôæÝëéá», êáé ôç Ì. ÐáñáóêåõÞ: «ïñßóåôå óôçí åêêëçóÜ ãõíáßêåò, Üíôñåò ôóé ðáéäéÜ».
Âë. ¼èùí ÊÜðáñçò, ¸èéìá êáé ðáñáäüóåéò ôçò Ì. ÅâäïìÜäáò óôç ÍÜïõóá ôçò ÐÜñïõ,
ÐáñéáíÜ, 12 (1983) 68.
80. Ìßá áñ÷Þ ôçò êïéíùíéêÞò óõìâßùóçò üñéæå íá âñßóêïíôáé üëïé ïé êÜôïéêïé, åêôüò
áðü åêåßíïõò ðïõ ðåíèïýóáí, óôçí áêïëïõèßá, þóôå üëïé áíôÜìá íá ÷áñïýí ôï èñç-
óêåõôéêü ãåãïíüò. Óôçí áíáãêáéüôçôá áõôÞ ëåéôïõñãïýóå, èáññþ, êáé ç Üëëç áñ÷Þ: Ç
÷áñÜ ðïëëáðëáóéÜæåôáé üôáí ìåôáöÝñåôáé óôïí äéðëáíü ìáò, üðùò âÝâáéá êáé ôï áíôß-
èåôï: Ï ðüíïò ìåôñéÜæåôáé üôáí ìïéñÜæåôáé ìå ôïõò Üëëïõò, óå ìßá óõìâéùôéêÞ êïéíù-
íßá, öõóéêÜ. ÐÜìðïëëá Ýèéìá îåêéíïýí áðü ôÝôïéá áíáãêáéüôçôá.
81. Ï èåóìüò ôïõ êñÜ÷ôç ãíþñéóå èñéáìâåõôéêÞ ðïñåßá óå ðåñéï÷Ýò âáñéÜò ïèùìá-
íéêÞò êáôï÷Þò, üðïõ áðáãïñåõüôáí ôï ÷ôýðçìá ôçò êáìðÜíáò (óôï ÐÞëéï äåí áðáãï-
ñåýèçêå ðïôÝ áðü üóï åßíáé ãíùóôü). Âë. ¼èùí ÊÜðáñçò, ü.ð., ó. 67-68} ÑáöáÞë Öñå-
æÞò, Ç ÉóñáçëéôéêÞ Êïéíüôçôá ôïõ Âüëïõ, Âüëïò 1997, 171.
82. Âë. Ê. Ô., ÓïñïðôéìéóôéêÜ íÝá, Ç Èåóóáëßá, ö. 5.1.1997.
341
óôáôþèçêå ç ðåñéï÷Þ. Ðïëëïß ðÞãáí áñãÜ óôçí åêêëçóßá Þ óôï ôÝëïò, ïðüôå
êÜðïéïé åýèõìïé ôýðïé äéáìáñôõñÞèçêáí áóôåéåõüìåíïé ëÝãïíôáò üôé ïé ðáðÜ-
äåò «âéÜóôçêáí íá ãåííÞóïõí ôï ×ñéóôü»!
Ìåãáëýôåñç óõììåôï÷Þ åß÷áí ïé êñÜ÷ôåò óôá åêêëçóéáóôéêÜ äñþìåíá ôïõ
Âáãéïý (ÂáÀùí) êáé ôçò Ì. ÅâäïìÜäáò. Áõôïß ðÞãáéíáí êáé Ýêïâáí ôá âÜãéá,
êõñßùò óôï Ôñßêåñé,83 áõôïß óôüëéæáí ôéò åéêüíåò ôïõ íáïý ìå âáãéïêëþíéá êé
áõôïß Ýôñå÷áí íá âñïõí ëïõëïýäéá ãéá ôïí åðéôÜöéï.84 Ç åðéóçìüôåñç, ðÜíôùò,
íý÷ôá ãé´ áõôïýò Þôáí åêåßíç ôçò ÁíÜóôáóçò, ïðüôå êáé ðáñïõóéÜæïíôáí ìå
Üóðñï ìáíôßëé óôï ëáéìü, êõñßùò óôç ÆáãïñÜ êáé óôçí ÔóáãêáñÜäá. Óôá äýï
áõôÜ ìåãÜëá ÷ùñéÜ, åîÜëëïõ, áíáëÜìâáíáí ìåôÜ ôç Äåýôåñç ÁíÜóôáóç êé Ýíáí
Üëëï ñüëï. Óôçí áõëÞ ôïõ íáïý êåñíïýóáí ôïí êüóìï êñáóß êáé Ýäéíáí áðü
Ýíá êüêêéíï áâãü óôïí êáèÝíá, ðñïóöïñÜ ôïõ íáïý êáé ôá äýï. Óôç ÆáãïñÜ
åß÷áí Ýôïéìç óôá ÷åßëç ôïõò ôçí åõ÷Þ: «×ñéóôüò ÁíÝóôç, êáëÞ Üíïéîç, êáëÞ
÷ñïíéÜ». Ôéìþíôáò ôþñá ïé åðßôñïðïé ôùí íáþí ôïõò êñÜ÷ôåò, ôïõò ðñüóöåñíáí
÷áëâÜ Þ êáé ÷ñÞìáôá üôáí ôåëåßùíå ç áêïëïõèßá.85
Óå ìßá ðñü÷åéñç èåþñçóç, ï ëüãïò ðïõ óõíôçñïýóå ôïõò êñÜ÷ôåò Þôáí ç Ýêôá-
óç ôùí ïéêéóìþí áëëÜ êáé ôï áíþìáëï Ýäáöïò, ðïõ åß÷å ùò áðïôÝëåóìá íá ìç
öèÜíåé ï Þ÷ïò ôçò êáìðÜíáò óôéò áêñáßåò ãåéôïíéÝò Þ óôá ÷ôéóìÝíá óå ñåìá-
ôéÝò óðßôéá Þ Ýóôù êáé óôá ãåéôïíéêÜ ôïõ ïéêéóìïý áãñïôüóðéôá. ÐÝñá, üìùò,
áðü ôïõò ëüãïõò áõôïýò, õðÞñîå êáé ï Üëëïò, âáóéêüò íïìßæù, ï ïðïßïò îåêé-
íïýóå áðü ôï ðíåýìá ôïõ áíèñùðéóìïý ôçò ëáúêÞò ðáñÜäïóçò êáé ôçí áíá-
ãêáéüôçôá ôçò óõíÜöåéáò êáé ôçò áìïéâáßáò åðéêïéíùíßáò ôïõ áíèñþðïõ ìå ôï
Èåü. Óå ìßá ôÝôïéá, ëïéðüí, êïéíùíßá Ýðñåðå íá õðÜñ÷åé, üðùò ðéóôåýù, ç
æùíôáíÞ ðñüóêëçóç áðü ôçí Åêêëçóßá êáé óõíåêäï÷éêÜ áðü ôïí ßäéï ôï Èåü
ðñïò ôïõò ðéóôïýò. Äåí áñêïýíôáí, ìå Üëëá ëüãéá, ç Åêêëçóßá óôï ÷ôýðçìá
ôçò êáìðÜíáò, ôï øõ÷ñü êáé ôï áðñüóùðï. ¸óôåëíå áíèñþðïõò ôçò íá êáëÝ-
óïõí üëïõò, üëïõò ÷ùñßò êáìßá äéÜêñéóç, óôï íáü ãéá ôéò ìåãÜëåò þñåò ôçò
×ñéóôéáíïóýíçò. ¸ôóé åîçãåßôáé, íïìßæù, êáé ôï ãåãïíüò üôé, ðáñÜëëçëá ìå ôéò
êáìðÜíåò, ëåéôïõñãïýóå êáé ï èåóìüò ôïõ êñÜ÷ôç óôï ÐÞëéï, üðùò êáé áëëïý
âÝâáéá.
ÐÜíù óôïõò êñÜ÷ôåò, åðïìÝíùò, åðåíäýåôáé ç âáèýôåñç áíÜãêç ôçò áìåóüôå-
ñçò åðáöÞò ôïõ èíçôïý ìå ôï Èåü. Åäþ, äçëáäÞ, ç öõóéêÞ öùíÞ ôïõ êñÜ÷ôç
Ýðáéñíå, áí ìðïñþ íá ðù, ìßá äéÜóôáóç èåúêÞ ãéá ôç ëáúêÞ óõíåßäçóç} öÜíôá-
83. Âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, Ï ðïëéôéóìüò..., ó. 362} Êþóôáò Ä. Ðáôñßêïò, ÐÜó÷á óôï Ôñß-
êåñé, Ç Èåóóáëßá, ö. 26-27.4.1997.
84. Óå ÷ùñéÜ ôçò Çðåßñïõ ïé êñÜ÷ôåò ãßíïíôáí êáé åêöùíçôÝò óå ìßá äçìïðñáóßá
åéêüíáò ðñïïñéóìÝíçò ãéá êÜðïéá ôåëåôÞ. Âë. Âáó. Ä. ÌÞôóçò, ü.ð., ó. 174.
85. Âë. Ãéþñãïò ÈùìÜò, á) ¿ñá åêêëçóéÜò..., ü.ð., â) Ï ðïëéôéóìüò..., ó. 384} ÅëÝíç
ÃåùñãáëÜ-ÁããåëéêÞ ÂïãéáôæÜêç, ¹èç êáé Ýèéìá êáôÜ ôéò ãéïñôÝò êáé ôá ðáíçãýñéá
ôçò ÆáãïñÜò, Ëéìíéþíáò, 5 (ÆáãïñÜ 1992) 126-127} Êþóôáò ËéÜðçò, ÐáñáäïóéáêÜ
ëáìðñüãéïñôá..., ü.ð.
342
æå, åðïìÝíùò, ùò öùíÞ ôïõ Èåïý ç ðñüóêëçóç. Ó´ áõôÞ ôç âÜóç, íïìßæù, ôáé-
ñéÜæåé íá ôïðïèåôÞóïõìå êáé ôçí ïíïìáóßá èåïäñüìïé ðïõ Ýäéíáí ïé ¸ëëçíåò
ôçò âõæáíôéíÞò åðï÷Þò óôïõò êñÜ÷ôåò.
Ã. ÐÁÍÁÑ×ÁÉÏÓ Ï ÈÅÓÌÏÓ ÔÙÍ ÔÅËÁËÇÄÙÍ

ÊÁÉ ÔÙÍ ÊÑÁ×ÔÙÍ
Ôï öáéíüìåíï ôïõ ôåëÜëç êáé ôïõ êñÜ÷ôç äåí åßíáé, öõóéêÜ, ãÝííçìá ôçò
Ôïõñêïêñáôßáò. Ôï óõíáíôïýìå êáé óôï ÂõæÜíôéï, üðùò åßäáìå, áêüìá êáé
óôïõò ÖñÜãêïõò ôïõ Ìåóáßùíá, üðïõ ïé Üñ÷ïíôåò åß÷áí êÞñõêåò ðïõ äéáëá-
ëïýóáí óôïõò õðçêüïõò ôïõò äéÜöïñåò äéáôáãÝò ôïõò,86 êáé ðÝñá áðü áõôü ôï
âñßóêïõìå êáé ëßãï ðñéí áðü ôçí áñãïíáõôéêÞ åêóôñáôåßá êáé ìÜëéóôá óôçí
áñ÷áßá Éùëêü, ôçí ðåñéï÷Þ äçëáäÞ ôïõ óçìåñéíïý Âüëïõ, üôáí ï ÉÜóïíáò åîá-
ðÝóôåéëå êÞñõêåò óå üëç ôçí ÅëëÜäá íá æçôÞóåé ðëÞñùìá ãéá ôçí Áñãþ.87 Ôï
óõíáíôïýìå ôï öáéíüìåíï êáé óôïõò ïìçñéêïýò ÷ñüíïõò ìå ôï íá äéáëáëïýí ïé
êÞñõêåò, ìåôáîý ôùí Üëëùí, êáé áðïöÜóåéò ôïõ ÄÞìïõ áëëÜ êáé Üëëùí ðïëé-
ôéêþí ðáñáãüíôùí. Ðïëëïß áðü áõôïýò, ìÜëéóôá, Þôáí åîïõóéïäïôçìÝíïé íá
äþóïõí áêüìá êáé ôï óýíèçìá ãéá ìßá åðßèåóç åíáíôßïí å÷èñþí êáé åðéðëÝ-
ïí íá ìåôáöÝñïõí äéáôáãÝò óôç äéÜñêåéá ìéáò óýãêñïõóçò.88
ÊÞñõêåò êõêëïöïñïýóáí êáé óôá Åëåõóßíéá ÌõóôÞñéá, êáèþò êáé óå Üëëåò
èñçóêåõôéêÝò ôåëåôÝò, üðùò êáé óôïõò Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò, ãéá ôçí åêöþíçóç
ôùí ïíïìÜôùí ôùí áèëçôþí (ðáñüìïéá Þôáí ç óõíÞèåéá ôùí ôåëÜëçäùí óôá áãù-
íßóìáôá ôïõ Áã. Áíôùíßïõ ôçò ÁãéÜò), áëëÜ êáé óôï áñ÷áßï èÝáôñï ãéá ôçí
äéáöÞìéóç ôùí Ýñãùí. ÁíáöÝñïíôáé, ìÜëéóôá, êáé ãõíáßêåò êÞñõêåò êáé åðé-
óçìáßíåôáé, åðéðëÝïí, ôï ãåãïíüò ôçò ïñãÜíùóÞò ôïõò óå óùìáôåßá.89
ÐÝñá áðü ôçí ÁèÞíá, êÞñõêåò áíáöÝñïíôáé êáé óôçí áñ÷áßá ÓðÜñôç,90 êáèþò
êáé óå Üëëåò ðüëåéò. Ç öùíÞ ôïõò, ìÜëéóôá, Ýðñåðå íá ðñïóäéïñßæåé êáé ôá
üñéá ôçò éäáíéêÞò ðüëçò, üðùò ðñüôåéíå ï ÁñéóôïôÝëçò. ÕðïóôÞñéîå, äçëáäÞ, üôé
«ôï áêñáßï üñéï ôçò ðüëçò èá Þôáí íá áêïýãåôáé áðü üëï ôï ðëÞèïò ç öùíÞ
ôïõ êÞñõêá».91
86. Âë. Ãéþñãïò ÄáíÝæçò, ÃñáììáôïëïãéêÝò êáé ìåôñéêÝò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ óåâáóôï-
êñÜôïñá ÈùìÜ, Èçóáõñßóìáôá, 27 (Âåíåôßá 1997) 28.
87. Âë. ¢ããåëïò Øéìüðïõëïò, ÌõóôéêÞ áðïóôïëÞ «×ñõóüìáëëïí ÄÝñáò», åêäüóåéò
«Äùäþíç», ÁèÞíá-ÃéÜííéíá 2001, 43, 349. Ï Øéìüðïõëïò åäþ áîéïðïéåß ìßá ðëçñïöïñßá
ôïõ ÐéíäÜñïõ.
90. Âë. ÐáíôåëÞò ÌðïõêÜëáò, Ôá «Üíèç ôçò êáêßáò» áíÜ ôïõò áéþíåò, Ç Êáèçìå-
ñéíÞ, ö. 17.2.2002.
91. Âë. Ð. Ã., ÉäáíéêÞ ðïëéôåßá ãéá ôïõò áñ÷áßïõò ¸ëëçíåò, Ç ÊáèçìåñéíÞ, ö.
10.4.1999.
343
ÐáñÜëëçëá êáé ï ÷þñïò ôïõ ÄùäåêÜèåïõ ðëïõôßæåôáé áðü äéáëáëçôÝò. Ãíù-
óôÞ åäþ ç ºñéäá, ç áããåëéáöüñïò ôùí èåþí êáé éäéáßôåñá ôïõ Äßá êáé ôçò
¹ñáò, ãíùóôüò êáé ï ÅñìÞò «ï äéáããåëÝáò êáé ôåëåôÜñ÷çò ôùí ïëýìðéùí
èåþí»92 Þ «ï âñïíôüëáëïò êñÜ÷ôçò», üðùò ôïí èÝëåé ï Áë. ÐÜëëçò, óôç ìåôÜ-
öñáóÞ ôïõ ôçò ÉëéÜäáò.
ÔÝëïò, äéáëáëçôÝò áíáöÝñïíôáé êáé óôç ãíùóôÞ Âáôñá÷ïìõïìá÷ßá, óýìöùíá
ìå ìßá ìåôÜöñáóç ôïõ 1647: «ÄéáëáëçôÜäåò þñéóáí íá âãïõí íá äéáëáëÞóïõí,
âïõëÞ íá ãÝíåé óýíôïìá».93
Áöïý, ëïéðüí, óå üëåò ôéò ðåñéüäïõò ôçò Éóôïñßáò, áêüìá êáé óôç Ìõèïëïãßá,
óõíáíôïýìå ôï èåóìü ôïõ êÞñõêá, åßíáé óùóôü, íïìßæù, íá ôïðïèåôÞóïõìå êáé
ôïõò ðñïãüíïõò ôùí äéêþí ìáò ôåëÜëçäùí óå âÜèïò ÷ñüíïõ, äéáâëÝðïíôáò ìßá
áäéáôÜñá÷ôç óõíÝ÷åéá ðïëëþí áéþíùí.

93. Ç ìåôÜöñáóç åßíáé ôïõ ëïãßïõ ÌçôñïöÜíç Êñéôüðïõëïõ. Âë. Ulrich Moennig. Ï
ÌçôñïöÜíçò Êñéôüðïõëïò ìåôáöñáóôÞò åëëçíéêþí äçìùäþí óôß÷ùí (Óôñáóâïýñãï 1627),
Èçóáõñßóìáôá, 22 (Âåíåôßá 1997) 368.
344
ÁÐÏÓÔÏËÏÓ ÖÉÑÖÉÑÇÓ
ÅÍÁÓ ÔÓÉÖËÉÊÁÓ ÍÏÉÊÉÁÆÅÉ ÓÔÏÕÓ ÊÏËÉÃÏÕÓ

ÔÏ ×ÙÑÉÏ ÔÏÕÓ ÁÃ. ÄÇÌÇÔÑÉÏ ÔÏÕ ÐÁËÁÌÁ
ÔÏ 1893
ÐÑÏÃÏÃÉÊÁ
Ï ¢ã. ÄçìÞôñéïò (õø. 130 ì.) åßíáé Ýíáò áðü ôïõò ðåäéíïýò ïéêéóìïýò ôçò
Êáñäßôóáò, óôá âïñåéïáíáôïëéêÜ ôïõ ÐáëáìÜ, áíÜìåóá óôï Âëï÷ü êáé óôï
ÐÝôñéíï. Ï ïéêéóìüò åßíáé Ýíáò áðü ôïõò ðïëëïýò ïéêéóìïýò ôçò ýóôåñçò âõæá-
íôéíÞò åðï÷Þò, ôçò ÄõôéêÞò Èåóóáëßáò, áöïý áíáöÝñåôáé óôçí ðñþôç ïèùìáíé-
êÞ áðïãñáöÞ ôïõ Ýôïõò 1454/1455. Óôçí áðïãñáöÞ áõôÞ ï ¢ã. ÄçìÞôñéïò áíá-
öÝñåôáé ìå 29 ïéêïãÝíåéåò, áðü ôéò ïðïßåò ïé 5 Þôáí ïéêïãÝíåéåò ÷çñþí, ïé ïðïß-
åò êáëëéåñãïýóáí óéôçñÜ êáé ëéíÜñé êáé Ýôñåöáí ÷ïßñïõò, ãéäïðñüâáôá êáé
ìåëßóóéá.1
Óôéò åëëçíéêÝò ðçãÝò, ç áñ÷áéüôåñç ãíùóôÞ áíáöïñÜ ôïý ïéêéóìïý ãßíåôáé
óôçí ðñüèåóç 37 ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ, ç áñ÷éêÞ ãñáöÞ ôçò ïðïßáò áíÜãå-
ôáé óôï 1530. Óôï ö. 91á ôçò ðñüèåóçò áõôÞò, ìå áýîïíôá áñéèìü ðâ(82), åßíáé
êáôá÷ùñéóìÝíá ôá ïíüìáôá 22 áöéåñùôþí ôïõ Áã. Äçìçôñßïõ ðñïò ôç ÌïíÞ ôïõ
Äïõóßêïõ.2 ¢ëëç áíáöïñÜ ôïõ ïéêéóìïý ãßíåôáé óôçí ðñüèåóç 421 ôïõ Ìåã.
Ìåôåþñïõ. Óôï ö. 34á êáé óå ãñáöÞ ôïõ 18ïõ-19ïõ áéþíá, áíáöÝñåôáé ìüíï
Ýíáò áöéåñùôÞò ôïõ.3
ÌåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç ôçò Èåóóáëßáò, ôï 1881, ï ¢ã. ÄçìÞôñéïò, ìå 183
êáôïßêïõò, õðÞ÷èç óôïí ÄÞìï ôïõ Öýëëïõ, ìå Ýäñá ôï Êïõôóéáñß-ÉôÝá.4 ÌåôÜ
ôçí êáôÜñãçóç ôùí äÞìùí, ôï 1912, äçìéïõñãÞèçêå ç Êïéíüôçôá ôïõ ÐÝôñéíïõ
(ÂÄ 29.8.1912, ÖÅÊ Á 261/1912) ôçò ïðïßáò ï ¢ã. ÄçìÞôñéïò õðÞñîå ïéêéóìüò
ìÝ÷ñé ôï 1935,5 ïðüôå, ìå ôï Ä. 28.3.1935, ÖÅÊ Á 145/1935, áíáãíùñßóèçêå ùò
êïéíüôçôá.6 Ìå ôçí äéïéêçôéêÞ áíáäéÜñèñùóç ôïõ 1998 áíÞêåé óôïí ÄÞìï ôïõ
ÐáëáìÜ.
1. Âë. Mel. Delilbasi-Muz. Arikan, Hicrî 859 tarihli suret-i defter-i sancak-i Tirhala,
Ankara 2002, ô. Á, 214. Åõ÷áñéóôïýìå ôïí åêäüôç ôïõ ÈÇÌ ãéá ôçí õðüäåéîç ôçò ðçãÞò.
2. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé êáñäéôóéþôéêïé ïéêéóìïß ôïõ 16ïõ áé. óôçí ðñüèåóç 37
ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 37 (2000) 114.
3. Âë. Êþóôáò Óðáíüò, Ïé èåóóáëéêïß ïéêéóìïß êáé ôá ïíüìáôá ôùí áöéåñùôþí ôïõò
óôçí ðñüèåóç 421 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ, 1592/93-19ïò áé., Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 32 (1997)
46 êáé 33 (1998) 118.
4. Âë. Õðïõñãåßï Åóùôåñéêþí, Ðßíáêåò ôùí åðáñ÷éþí Çðåßñïõ êáé Èåóóáëßáò êáôÜ
ôçí áðïãñáöÞí ôïõ 1881, åí ÁèÞíáéò 1884, 35.
5. Âë. ÊÅÄÊÅ, Óôïé÷åßá óõóôÜóåùò êáé åîåëßîåùò ôùí ÄÞìùí êáé ÊïéíïôÞôùí. 21
Íïìüò Êáñäßôóçò, ÁèÞíáé 1962, 244-245.
345
Ï ÁÃ. ÄÇÌÇÔÑÉÏÓ ÔÓÉÖËÉÊÉ ÔÏÕ ÇÑ. ÖÉËËÙÍÁ
¼ðùò ðñïêýðôåé áðü ôï Ýããñáöï, ôï ïðïßï èá áîéïðïéÞóïõìå óôçí ðáñïýóá
ìåëÝôç ìáò, ï ¢ã. ÄçìÞôñéïò Þôáí ôóéöëßêé êÜðïéïõ ïèùìáíïý ãáéïêôÞìïíá.
Óôçí êôçìáôéêÞ ðåñéï÷Þ ôïõ ÷ùñéïý õðÞñ÷áí êáé êÜðïéåò éäéïêôçóßåò ÷ùñé-
êþí. Ï ãáéïêôÞìïíáò ðïýëçóå ôï ôóéöëßêé ôïõ, ëßãï ðñéí Þ ìåôÜ ôçí áðåëåõ-
èÝñùóç ôçò Èåóóáëßáò (1881), óôïí ÇñáêëÞ Ößëëùíá, êÜôïéêï ôçò ×áëêßäáò. Ï
íÝïò éäéïêôÞôçò ôïõ ôóéöëéêßïõ, ãéá íá åîáóöáëßóåé êáëýôåñá ôá óõìöÝñïíôÜ
ôïõ êáé ãéá íá áðïôñÝøåé ôïõò êïëßãïõò ôïõ áðü êÜèå ìåëëïíôéêÞ äéåêäßêçóç,
ðñïÝâç óå ìßá åíÝñãåéá ðïõ äåí ãíùñßæïõìå åÜí ðñïûðÞñîå Üëëç: íïßêéáóå ôï
÷ùñéü óôïõò êáôïßêïõò-êïëßãïõò, óôéò 2.11.1893.
Óýìöùíá ìå ôï Ýããñáöï áõôü, ôï ÷ùñéü íïéêéÜóèçêå ãéá 43.500 äñ÷. Þ 1.150
÷ñõóÝò ôïõñêéêÝò ëßñåò. Ïé åíïéêéáóôÝò-êïëßãïé, áíÜìåóÜ ôïõò ðåñéëáìâÜíåôáé
êáé ï åöçìÝñéïò ôïõ ïéêéóìïý, åßíáé ïé ðáñáêÜôù 22 ïéêïãåíåéÜñ÷åò:
Âáóéëåßïõ ×áñÜëáìðïò
ÄåóêÜôáò7 Íéêüëáïò ôïõ Âáóéëåßïõ
Äçìçôñßïõ ðáðá-Èåïäüóéïò
Êùóôáñïýëçò ÂÜéïò ôïõ Ãåùñãßïõ
Êùóôáñïýëçò ÅõÜããåëïò ôïõ Ãåùñãßïõ
Êùóôáñïýëçò ÓùôÞñéïò
Ìáñãáñéôáñüðïõëïò Ãåþñãéïò
Ìáñãáñéôáñüðïõëïò Ìáñãáñßôçò
ÌçôñÜêïò ÁèáíÜóéïò ôïõ Ãåùñãßïõ
ÌçôñÜêïò Áñãýñéïò
ÌçôñÜêïò ÊõñéÜêïò ôïõ Ãåùñãßïõ
ÌðáíôÜò Þ ÌÜìáëçò Ãåþñãéïò
Ðáðáâáóéëåßïõ Åõèýìéïò
Ñßæïõ ÅõÜããåëïò
Óïõëéþôçò ÁíäñÝáò
Óùôçñüðïõëïò Âáóßëåéïò
Óùôçñüðïõëïò ÅõÜããåëïò
ÔæéÜìçò ÄçìÞôñéïò
Ôæéöïýëçò ÉùÜííçò ôïõ Ãåùñãßïõ
Ôæéöïýëçò ÓôÝöáíïò ôïõ Ôñéáíôáöýëëïõ
Ôæéöïýëçò ÓùôÞñéïò ôïõ Ãåùñãßïõ
×ñÞóôïõ Å. ôïõ ÍéêïëÜïõ
Óýìöùíá ìå ôï Ýããñáöü ìáò, ï ÇñáêëÞò Ößëëùí êáôåß÷å ôïí ¢ã. ÄçìÞôñéï ùò
ôóéöëßêé ôïõ «äéáíïßá êõñßïõ», äçëáäÞ ôï êáôåß÷å, ìå ôçí âïýëçóÞ ôïõ, ùò äéêü
ôïõ,8 êáé ôï åêìßóèùóå, ìå üëá ôá áðáñáßôçôá «ðáñáñôÞìáôá êáé ðáñáêïëïõ-
èÞìáôá». Ôï ôóéöëßêé áõôü áðïôåëïýíôáí:
6. Âë. ÊÅÄÊÅ, ü.ð., ó. 26-27.

7. Áðü ôï åðþíõìü ôïõ öáßíåôáé üôé êáôáãüôáí áðü ôç ÄåóêÜôç. ÅðåéäÞ ôï 1881 ç
ÄåóêÜôç äåí åëåõèåñþèçêå, áñêåôïß êÜôïéêïß ôçò ìåôïßêçóáí óôá åëåýèåñá èåóóáëéêÜ
÷ùñéÜ.
8. Ôçí åñìçíåßá áõôÞ, üðùò êáé ôùí óçìåéþóåùí 9-11, ïöåßëïõìå óôïí Ýãêñéôï äéêç-
346
1) Áðü ôéò êáëëéåñãÞóéìåò êáé ÷Ýñóåò ãáßåò, ç Ýêôáóç ôùí ïðïßùí äåí ðñïó-
äéïñßæåôáé.
2) Áðü ôéò êáôïéêßåò ôùí êáëëéåñãçôþí-êïëßãùí.
3) Áðü ôïõò á÷õñþíåò êáé ôïõò óôÜâëïõò.
4) Áðü Ýíá ìáãáæß.
Ôï ìßóèùìá ôïõ ôóéöëéêßïõ (1150 ÷ñõóÝò ôïõñêéêÝò ëßñåò) èá ðëçñùíüôáí ìå
åôÞóéåò äüóåéò ôùí 230 ëéñþí êÜèå 26ç Ïêôùâñßïõ «õðü ôùí åêìéóèùôþí áëëç-
ëåããýùò9 êáé áäéáéñÝôùò, ðáñáéôïõìÝíùí ðáíôüò íïìßìïõ åõåñãåôÞìáôïò äéáéñÝ-
óåùò10 Þ äéæÞóåùò»11 ìå ôüêï 12% åôçóßùò.
Åêôüò áðü ôï ìßóèùìá, ï ôóéöëéêÜò åðÝâáëå, áðü èÝóç éó÷ýïò, êáé ôïõò åîÞò
üñïõò:
1) Ç êáèõóôÝñçóç êáôáâïëÞò ìéáò äüóçò Þ åíüò ìÝñïõò ôçò, èá äéÝëõå áõôï-
äéêáßùò ôç ìßóèùóç ÷ùñßò êáìßá áðïæçìßùóç ôùí êïëßãùí.
2) Ïé êïëßãïé üöåéëáí íá äéáôçñïýí óå êáëÞ êáôÜóôáóç ôéò êáôïéêßåò, üðïõ
äéÝìåíáí, êáé íá ôéò åðéóêåõÜæïõí ìå ÝîïäÜ ôïõò. Ìå ôç ëÞîç ôçò ìßóèùóçò
üöåéëáí íá ôéò ðáñáäþóïõí óôïí ôóéöëéêÜ.
3) Ï ôóéöëéêÜò åß÷å ôï äéêáßùìá íá äéáôçñåß êáé íá åêôñÝöåé ôá ðñüâáôá
êáé ôá Üëëá æþá, ôá ïðïßá åß÷å Þ èá áðïêôïýóå óôï åîÞò, ÷ùñßò íá ðëçñþíåé
ìßóèùìá óôïõò åíïéêéáóôÝò êïëßãïõò.
4) Ïé êïëßãïé, ìåôÜ ôïí áëùíéóìü, üöåéëáí íá áðïäßäïõí óôïí ôóéöëéêÜ áðü
äýï êáëáìêéÜ12 Ü÷õñï Þ íá ðëçñþóïõí ôçí áîßá ôïõ êáé 2,5 êïéëÜ13 óéôÜñé
åôçóßùò ùò óïõìðáóëßêé.14
5) Ïé åíïéêéáóôÝò êïëßãïé äåí äéêáéïýíôáí íá åðéâÜëïõí ìåãáëýôåñï öüñï
âïóêÞò, óôïõò ðáñáêåíôÝäåò15 ôïõ ïéêéóìïý, áðü áõôüí ðïõ ðëÞñùíáí Ýùò ôüôå
óôïí ôóéöëéêÜ, åêôüò êáé áí êÜíïõí ôï ßäéï êáé ãéá ôá äéêÜ ôïõò ðñüâáôá.
ãüñï ôçò ËÜñéóáò ê. ÁèáíÜóéï ÌðáêÜëç, óôïí ïðïßï åêöñÜæïõìå ôéò åõ÷áñéóôßåò ìáò.
9. Áëëçëåããýùò êáé áäéáéñÝôùò} ï éäéïêôÞôçò ìðïñïýóå íá åéóðñÜîåé ïëüêëçñï ôï
ìßóèùìá áðü Ýíáí åê ôùí åíïéêéáóôþí, ÷ùñßò íá Þôáí õðï÷ñåùìÝíïò íá äéþîåé äéêá-
óôéêþò ôïõò Üëëïõò, óôçí ðåñßðôùóç ðïõ äåí èá ðëÞñùíáí.
10. Äéáßñåóç} ç äõíáôüôçôá ôïõ êÜèå åíïéêéáóôÞ íá ðëçñþóåé ôï ðïóü ðïõ ôïí áíá-
ëïãïýóå. Óôï Ýããñáöü ìáò ïé åíïéêéáóôÝò äåí åß÷áí áõôÞ ôç äõíáôüôçôá.
11. Äßæçóç} êáèþò ïé åíïéêéáóôÝò Þôáí óõíõðü÷ñåïé êáé óõíåããõçôÝò, óôçí ðåñßðôù-
óç ðïõ äåí èá ðëÞñùíáí êÜðïéïé ôï ìßóèùìá, ï éäéïêôÞôçò èá ìðïñïýóå íá áîéþóåé
ôçí åßóðñáîç ôùí ðïóþí áðü ôïõò Üëëïõò.
12. ÊáëáìêéÜ} ôï óýíïëï ôïõ Ü÷õñïõ ìåôÜ ôï áëþíéóìá ìéáò ìÝñáò.
13. Êïéëü} ìïíÜäá ìÝôñçóçò ôùí óéôçñþí ßóç ìå 150 ïêÜäåò Þ 192 óçìåñéíÜ êéëÜ.
Âë. W. M. Leake (ìåô. Âáó. Áñãõñïýëçò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôïõ 1809-1810, Èåóóá-
ëéêü Çìåñïëüãéï, 33 (1998) 212.
14. Óïõìðáóéëßêé} ç áìïéâÞ ôïõ óïýìðáóç (<ôïõñ. subasi), ôïõ åðéóôÜôç ôùí êôçìÜ-
ôùí.
15. ÐáñáêåíôÝäåò} ïé õðïäåÝóôåñïé ôïõ ôóéöëéêßïõ ðïõ äåí Þôáí êáëëéåñãçôÝò. ÓõíÞ-
èùò áóêïýóáí êÜðïéï åðÜããåëìá (áãåëáäÜñçò, ÷áëêéÜò, ìåëéóóÜò ê.ë.ð.).
347
6) Ïé êïëßãïé üöåéëáí íá äéáôçñïýí óå êáëÞ êáôÜóôáóç ôïí íáü ôïõ ïéêé-
óìïý ôïõò êáé ôçí ðåñéïõóßá ôïõ, ôçí ïðïßá èá äéá÷åéñßæïíôáí ïé åðßôñïðïé.
7) Ìå ôçí ëÞîç ôïõ ìéóèùôçñßïõ, ïé êïëßãïé üöåéëáí íá ðáñáäþóïõí ôá êôÞ-
ìáôá óôïí ôóéöëéêÜ ïñãùìÝíá êáé äåâïëéáóìÝíá.16
8) Ïé êïëßãïé õðï÷ñåïýíôáí íá ðëçñþíïõí ôïõò åôÞóéïõò öüñïõò , äçìïôé-
êïýò êáé äçìüóéïõò, ãéá ôá êôÞìáôá êáé ôá æþá ôïõò.
9) Ïé êïëßãïé ãíþñéæáí êáëþò ôá üñéá êáé ôçí Ýêôáóç ôïõ ÷ùñéïý ôïõò
êáèþò êáé ôéò äéåêäéêÞóåéò ôïõ Ößëëùíá óôçí åðßäéêç ðåñéï÷Þ BÜëôïò êáé óå
Üëëåò.
10) ¼óá Ýîïäá èá ðñïÝêõðôáí áðü åëëåéðåßò äçëþóåéò ôùí êïëßãùí, ó÷åôéêÜ
ìå ôá áñïôñéüíôá æþá, èá åðéâÜñõíáí ôïõò ßäéïõò.
11) ÊÜèå ðáñÜâáóç ôùí üñùí ôïõ ðáñüíôïò ìéóèùôçñßïõ, åê ìÝñïõò ôùí êïëß-
ãùí, èá óõíåðáãüôáí áðïæçìßùóç ôïõ ôóéöëéêÜ.
12) ÔÝëïò, ïé êïëßãïé «ïìïëüãçóáí» üôé ðáñÝëáâáí ôç ÷ñÞóç ôïõ ÷ùñéïý ôïõò,
üôé äçëáäÞ äåí èá åß÷áí êáíÝíá äéêáßùìá óôç ãç ðïõ êáëëéåñãïýóáí.
Óôï ìéóèùôÞñéï õðÝãñáøáí ìüíï ðÝíôå êïëßãïé, áíÜìåóÜ ôïõò êáé ï éåñÝáò
ôïõ ïéêéóìïý, äéüôé ïé Üëëïé äåêáåöôÜ Þôáí áíáëöÜâçôïé.
Ç ÅÊÄÏÓÇ ÔÏÕ ÌÉÓÈÙÔÇÑÉÏÕ

' Åí 'ïíüìáôé ôï[õ âáóéëÝùò ô[ùí " ÅëëÞíùí
Ãåùñãßïõ ôï[õ Áïõ
' Áñéèìüò 278
Ìéóèùôéêüí ëéñ[ùí 1.150
äñá÷. 43.700
' Åí " Áãß{ù Äçìçôñß{ù êáß 'åí ô{[ç 'åíôá[õèá ï'éêß{á ôï[õ " ÇñáêëÝïõò Ößëëùíïò, 'åí
+{ç ðñïóêëçèåßò ìåôÝâçí ðñüò óýíôáîéí ôï[õ ðáñüíôïò óÞìåñïí ôÞí äåõôÝñáí ôï[õ
ìçíüò Íïåìâñßïõ ôï[õ /åôïõò ÷éëéïóôï[õ 'ïêôáêïóéïóôï[õ 'åíåíçêïóôï[õ ôñßôïõ, "çìÝ-
ñáí ôñßôçí êáß ?ùñáí ìåôÜ ìåóçìâñßáí, 'åíþðéïí 'åìï[õ ôï[õ óõìâïëáéïãñáöï[õíôïò
å'éñçíïäßêïõ Ðáëáì[á ×áñéëÜïõ ' Áëôßíç, "åäñåýïíôïò á'õôüèé, ðáñïõóß{á êáß ô[ùí
ìáñôýñùí ÍéêïëÜïõ ÊáñáìÞôñïõ êáß Êùíóô. ' Éùáííßäïõ, äéêáóôéê[ùí êëçôÞñùí
êáß êáôïßêùí 'áìöïôÝñùí Ðáëáì[á, ãíùóô[ùí ìïé ðïëéô[ùí " ÅëëÞíùí, 'åíçëßêùí êáß
ìÞ 'åîáéñïõìÝíùí, íïìßìùò 'åìöáíéóèÝíôåò ï"é 'åðßóçò ãíùóôïß ìïé êáß ìÞ 'åîáé-
ñïýìåíïé íïìßìùò, " Çñáêë[çò Ößëëùí, êôçìáôßáò, êÜôïéêïò ×áëêßäïò êáß äéáìÝ-
íùí 'åíôá[õèá ðñïóùñéí[ùò 'áö´ "åíüò, êáß 'áö´ "åôÝñïõ ï"é 1) Å'õÜããåëïò " Ñßæïõ. 2)
' ÁèáíÜóéïò Ãåùñãßïõ ÌçôñÜêïõ. 3) ÓùôÞñéïò Ãåùñãßïõ Ôæéöïýëçò. 4) ' ÉùÜííçò
Ãåùñãßïõ Ôæéöïýëçò. 5) Ãåþñãéïò Ìáñãáñéôüðïõëïò. 6) Ìáñãáñßôçò Ìáñãáñéôü-
ðïõëïò. 7) Ãåþñãéïò ÌðáíôÜò /ç ÌÜìáëçò. 8) ÓùôÞñéïò Êùóôáñïýëçò. 9) Å'õèý-
ìéïò Ðáððáâáóéëåßïõ. 10) ÓôÝöáíïò Ôñéáíôáöýëëïõ Ôæéöïýëçò. 11) Å'õÜããåëïò
Óùôçñüðïõëïò. 12) Âáóßëåéïò Óùôçñüðïõëïò. 13) Å. ÍéêïëÜïõ ×ñÞóôïõ. 14) ÄçìÞ-
ôñéïò ÔæéÜìçò. 15) ÊõñéÜêïò Ãåùñãßïõ ÌçôñÜêïò. 16) ' Áñãýñéïò ÌçôñÜêïò. 17)
16. ÄåâïëéáóìÝíá} ïñãùìÝíá ãéá äåýôåñç öïñÜ ïðüôå óðÜæïõí ïé ÷ïíôñïß óâþëïé.
348
×áñÜëáìðïò Âáóéëåßïõ. 18) Å'õÜããåëïò Ãåùñãßïõ Êùóôáñïýëçò. 19) ÂÜúïò
Ãåùñ//17ãßïõ Êùóôáñïýëçò. 20) Íéêüëáïò Âáóéëåßïõ ÄåóêÜôáò, ãåùñãïß ?áðáíôåò
êáß êÜôïéêïé " Áãßïõ Äçìçôñßïõ. 21) ' ÁíäñÝáò Óïõëéþôçò, ãåùñãüò êÜôïéêïò
" Áãßïõ Äçìçôñßïõ. 22) êáß ðáðá-Èåïäüóéïò Äçìçôñßïõ, 'åöçìÝñéïò, êÜôïéêïò
" Áãßïõ Äçìçôñßïõ, '{çôÞóáíôï ôÞí óýíôáîéí ôï[õ ðáñüíôïò äé´ ï+õ óõíåâÜëëïíôï
"ùò "åî[çò:
" Ï ðñ[ùôïò ô[ùí óõìâáëëïìÝíùí " ÇñáêëÞò Ößëëùí [/å÷ùí] å'éò ôÞí, äéáíïß{á êõñß-
ïõ, êáôï÷Þí ôïõ ôü 'åíôá[õèá êåßìåíïí ÷ùñßïí êáëïýìåíïí ? Áãéïò ÄçìÞôñéïò,
ìÝ ôÜ ãíùóôÜ á'õôï[õ, ?ïñéá, 'åêìéóèå[é ôü ÷ùñßïí ôï[õôï ôü êáëïýìåíïí "ùò 'åññÝ-
èç ? Áãéïò ÄçìÞôñéïò ðñüò ôïýò äåõôÝñïõò ô[ùí óõìâáëëïìÝíùí óýí ô[ùí ðáñáñ-
ôçìÜôùí êáß ðáñáêïëïõèçìÜôùí á'õôï[õ, 'áðïôåëïýìåíïí 'åê ãáé[ùí êáëëéåñãçóß-
ìùí êáß ìÞ, ï'éêé[ùí, ìáãáæåßïõ ('åêôüò ô[ùí îÝíùí ãáé[ùí ô[ùí êåéìÝíùí 'åí ô{[ç ðåñé-
öåñåß{á ôï[õ ÷ùñßïõ ôïýôïõ, ô[ùí ï'éêé[ùí, 'á÷õñþíùí êáß óôÜâëùí, ìðá÷ôæÝ êáß 'åí
ãÝíåé ð[áí ?ï,ôé êáôÝ÷åé "ï ìéóèùôÞò 'éäéïêôÞôçò ðñüò 'éäßáí ôïõ ÷ñ[çóéí), ?áôéíá
'åîáéñï[õíôáé ô[çò ðáñïýóçò 'åíïéêéÜóåùò, 'åðß ðÝíôå (5) óõíå÷[ç /åôç, 'áñ÷ïìÝíçò ô[çò
'åíïéêéÜóåùò ôáýôçò 'áðü ðñþôçò ' Ïêôùâñßïõ ôñÝ÷ïíôïò /åôïõò êáß ëçãïýóçò ôÞí
ðñþôçí ' Ïêôùâñßïõ ôï[õ ÷éëéïóôï[õ 'ïêôáêïóéïóôï[õ 'åíåíçêïóôï[õ 'ïãäüïõ /åôïõò 'áíôß
"ïëéêï[õ ìéóèþìáôïò êáè´ ?ïëïí ôü /áíù ðåíôáåôÝò äéÜóôçìá 'ïèùìáíéê[ùí ÷ñõó[ùí
ëéñ[ùí á'õôïõóßùí ÷éëßùí "åêáôüí ðåíôÞêïíôá, "õðïëïãéóèåéó[ùí äéÜ ôÞí 'åðéâïëÞí
ôï[õ ÷áñôïóÞìïõ å'éò äñá÷ìÜò ôåóóáñÜêïíôá ôñå[éò ÷éëéÜäáò "åðôáêïóßáò (43.700),
/çôïé 'áíÜ ëéñ[ùí ÷ñõó[ùí 'ïèùìáíéê[ùí äéáêïóßùí ôñéÜêïíôá ðëçñùôÝùí êáôÜ ôÞí
//18å'éêïóôÞí ?åêôçí ' Ïêôùâñßïõ "åêÜóôïõ /åôïõò "õðü ô[ùí "õðåêìéóèùô[ùí 'áëëçëåã-
ãýùò êáß 'áäéáéñÝôùò, ðáñáéôïõìÝíùí ðáíôüò íïìßìïõ å'õåñãåôÞìáôïò äéáéñÝóåùò
/ç äéæÞóåùò 'åí Êáñäßôó{ç êáß 'åí ðåñéöåñåß{á ìÝ ôüêïí óõìðåöùíçìÝíïí ðñüò äþäå-
êá 'åðß ôï[éò "åêáôüí 'åôçóßùò êáß "õðü ôïýò "åî[çò "õðï÷ñåùôéêïýò äéÜ ôÜ óõìâáë-
ëüìåíá ìÝñç ?ïñïõò:
1) " Ç êáèõóôÝñçóéò äüóåþò ôéíïò /ç ìÝñïõò á'õô[çò ÷ïñçãå[é ôü äéêáßùìá ô{[ù
ìéóèùô{[ç 'éäéïêôÞô{ç íÜ äéáëýó{ç ìïíïìåñ[ùò ôÞí ìßóèùóéí ôáýôçí á'õôïäéêáßùò,
/áíåõ ôéíüò 'áðïæçìéþóåùò ô[ùí "õðåêìéóèùô[ùí.
2) Ï"é ìéóèùôáß "õðï÷ñåï[õíôáé êáôÜ ôüí ÷ñüíïí ô[çò ìéóèþóåùò íÜ äéáôçñ[ùóé
êáë[ùò ôÜò ï'éêßáò 'åí á+éò êáôïéê[ùóé êáß êáôÝ÷ùóéí /çäç 'åðéóêåõÜæïíôåò á'õôÜò
äé´ 'åîüäùí ôùí êáß ðáñáäþóùóéí á'õôÜò ô{[ù 'åíïéêéáóô{[ç 'éäéïêôÞô{ç " Çñáêë{[ç Ößë-
ëùíé ?áìá ô{[ç ëÞîåé ô[çò ðáñïýóçò ìéóèþóåùò.
3) " Ï 'éäéïêôÞôçò ï+õôïò, " Çñáêë[çò Ößëëùí, 'åðéöõëÜóóåé å'éò "åáõôüí ôü äéêáß-
ùìá íÜ äéáôçñ[ç êáß äéáôñÝö{ç ôÜ ðñüâáôÜ ôïõ êáß ô´ /áëëá æ[ùá ôïõ ?ïóá /å÷åé
/ç èÝëåé /åîåé /áíåõ ï'õäåìé[áò ðëçñùì[çò ìéóèþìáôïò êáôÜ ôÞí ðÜñïäïí ô[çò ðáñïý-
óçò 'åíïéêéÜóåùò 'åíôüò ôï[õ ÷ùñßïõ ôïýôïõ ? Áãéïò ÄçìÞôñéïò êáß 'åí ô{[ç ðåñéöå-
ñåß{á á'õôï[õ.
4) " Õðï÷ñåï[õôáé ?åêáóôïò ô[ùí 'åíïéêéáóô[ùí í´ 'áðïäßä{ç ô{[ù 'éäéïêôÞô{ç " Çñáêë{[ç
Ößëëùíé 'áíÜ äýï êáëáìêéÜ 'á÷ýñïõ êáôÜ ôÞí óõãêïìéäÞí á'õôï[õ, /áëëùò "õðü-

18. ÔÝëïò ôçò äåýôåñçò óåëßäáò.
349
ó÷ïíôáé ôÞí ðëçñùìÞí ô[çò 'áîßáò ôïõ ðñüò á'õôüí, "õðï÷ñåùìÝíùí "ùóáýôùò ô[ùí
'åíïéêéáóô[ùí ôïýôùí íÜ 'åêôåë[ùóé ðñïèýìùò ?ïëáò 'åí ãÝíåé ôÜò "õðçñåóßáò êáß
'åñãáóßáò ?ïóáò "õðï÷ñåï[õíôáé êáôÜ 'åèéóìÝíá êáß êáôÜ ôÜ ðñïçãïýìåíá /åôç.
Ðñüò äÝ "õðï÷ñåï[õôáé ?åêáóôïò ô[ùí 'åíïéêéáóô[ùí ôïýôùí í´ 'áðïäßä{ç ô{[ù 'éäéïêôÞô{ç
ôïýô{ù //19 'áíÜ äýï ?çìéóõ êïéëÜ óßôïí êáô´ /åôïò, ôü ëåãüìåíïí óïõìðáóëßêé.
5) Ï"é 'åíïéêéáóôáß äÝí äéêáéï[õíôáé íÜ 'åðéâÜëëùóé öüñïí âïóê[çò å'éò ôïýò 'åí
ô{[ù ÷ùñß{ù ôïýô{ù êáôïéêïýíôáò ðáñåêåíôÝäåò 'áíþôåñïí 'åêåßíïõ ?ïí 'åðëÞñùíïí
/á÷ñé ôïýô{ù ô{[ù 'éäéïêôÞô{ç, 'åêôüò /áí êáß á'õôïß ï+õôïé ï"é 'åíïéêéáóôáß 'åðéâÜëëù-
óéí å'éò ôÜ 'éäéêÜ ôùí ðñüâáôá ôüôå äéêáéï[õíôáé í´ 'áðáéôÞóùóéí 'áðü ôïýò 'åí
ëüã{ù ðáñåêåíôÝäåò ôü ðñüóèåôïí ðïóüí.
6) " Õðï÷ñåï[õíôáé ðñïóÝôé ï"é á'õôïß 'åíïéêéáóôáß íÜ äéáôçñ[ùóé êáë[ùò êáß 'åðé-
ìåë[ùò ôÞí 'åêêëçóßáí êáß ôÞí ðåñéïõóßáí á'õôÞò. ? Ïóïí äÝ 'áöïñ[á ôÞí äéá÷åß-
ñéóéí ô[çò ðåñéïõóßáò á'õô[çò á?õôç 'áíáôßèåôáé ôï[éò 'åðéôñüðïéò á'õô[çò.
7) Ï"é 'åíïéêéáóôáß "õðï÷ñåï[õíôáé êáôÜ ôÞí ë[çîéí ô[çò ðáñïýóçò ìéóèþóåùò íÜ
ðáñáäþóùóé ðñüò ôüí 'éäéïêôÞôçí 'åíïéêéáóôÞí " Çñáêë[ç Ößëëùíá ôïýò ðáñáëç-
öèÝíôáò êáß êáôå÷üìåíïõò ðáñ´ "åêÜóô{ù ô[ùí 'åíïéêéáóô[ùí ôïýôùí 'áãñïýò êáë[ùò
êáëëéåñãçìÝíïõò êáß äåâïëéáóìÝíïõò.
8) " Ùóáýôùò ï"é 'åíïéêéáóôáß ï+õôïé "õðï÷ñåï[õíôáé íÜ ðëçñþóùóé ôïýò êáô´ /åôïò
/á÷ñé ôÝëïõò ô[çò ìéóèþóåùò 'åðéâáëëïìÝíïõò äçìïóßïõò êáß äçìïôéêïýò öüñïõò
"ùò êáß ôïýò ô[ùí 'áñïôñéüíôùí êôçí[ùí á'õôï[õ ôïýò 'éó÷ýïíôáò /çäç, äõíÜìåé ô[ùí
êåéìÝíùí öïñïëïãéê[ùí íüìùí, "õðï÷ñåùìÝíïé "ùóáýôùò å'éò ôÞí ðëçñùìÞí ô[ùí ôå
äçìïóßùí êáß äçìïôéê[ùí öüñùí êáß /áí ï+õôïé /çèåëïí ìåôáâëçè{[ç äé´ /áëëïõ öïñï-
ëïãéêï[õ óõóôÞìáôïò /ç /çèåëïí 'åðéâëçè{[ç ô{[ù 'éäéïêôÞô{ç óôñåììáôéêÞ öïñïëïãßá /ç
?ïðùò äÞðïôå /áëëïò öüñïò /åììåóïò /ç /áìåóïò /ç êáß âïóê[çò 'åðéâáñýíåé ôïýò 'åíïé-
êéáóôÜò ôïýôïõò "ùò 'áíáäå÷ïìÝíïõò ?ïëáò ôÜò "õðï÷ñåþóåéò ôï[õ 'éäéïêôÞôïõ, ?ïóïí
'áöïñ[á ôïýò öüñïõò å/éôå 'åì//20ìÝóïõò å/éôå 'áìÝóïõò äçìïóßïõò ôå êáß äçìïôéêïýò
êáß ð[áóáí 'åí ãÝíåé å'éò ôü ìÝëëïí ìåôáâïëÞí á'õô[ùí.
9) ÔÜ ?ïñéá [êáß] ôÞí /åêôáóéí ôï[õ ÷ùñßïõ êáë[ùò ãéíþóêùóé ï"é "õðåêìéóèùôáß
êáèþò êáß ôÞí êáôï÷Þí ôï[õ ìéóèßïõ ôïýôïõ êôÞìáôïò "ùò óÞìåñïí /å÷åé "ï 'éäéï-
êôÞôçò " Çñáêë[çò Ößëëùí 'åðß ô[ùí 'åðéäßêùí èÝóåùí ÂÜëôïõ êáß ëïéð[ùí,21 ?ïèåí
êáß ï+éá äÞðïôå /áí 'áðïâ{[ç "ç /åêâáóéò ô[çò äßêçò, ï'õäÝí äéêáßùìá /å÷ïõóéí ï"é 'åíïé-
êéáóôáß ï+õôïé 'áðÝíáíôé ôï[õ å'éñçìÝíïõ 'éäéïêôÞôïõ " ÇñáêëÝùò Ößëëùíïò êáß ?ïôé
äõíÜìåé ôï[õ "õð´ 'áñéèìüí äÝêá ÷éëéÜäåò ôñéáêüóéá ôåóóáñÜêïíôá ôñßá, ô[çò
"åâäüìçò Óåðôåìâñßïõ ôñÝ÷ïíôïò /åôïõò ìéóèùôéêï[õ óõìâïëáßïõ ôï[õ óõìâïëáéï-
ãñÜöïõ ÔñéêÜëùí Óôåñãßïõ Ê. ÐáëáéïâÜñç êáß 'ïöåßëç êáë[ùò ãéíþóêùóé êáß
'áíáãíùñßæùóé êáß ðáñáäÝ÷ïíôáé ôïéá[õôá /áíåõ ï'õäåìé[áò 'áíôéññÞóåùò.
10) Ð[áóá 'åëëåéð[ç äÞëùóéò ô[ùí 'áñïôñéüíôùí êôçí[ùí êáß ð[áí /åîïäïí 'åê ôáý-
ôçò ðñïåñ÷üìåíïí 'åðéâáñýíåé ?åêáóôïí 'åê ô[ùí 'åíïéêéáóô[ùí, êáß
19. ÔÝëïò ôçò ôñßôçò óåëßäáò.

20. ÔÝëïò ôçò ôÝôáñôçò óåëßäáò.
21. Óôïí 9ï üñï õðÜñ÷åé êÜðïéá áóÜöåéá åðåéäÞ, ìÜëëïí, ï áíôéãñáöÝáò ôïõ óõì-
âïëáßïõ, ìåôÜ ôï 1906, îÝ÷áóå ìåñéêïýò óôß÷ïõò.
350
11) Ð[áóá ðáñÜâáóéò ô[ùí ?ïñùí ôï[õ ðáñüíôïò óõìâïëáßïõ 'åê ìÝñïõò ô[ùí 'åíïé-
êéáóô[ùí, ï+éá äÞðïôå "õðï÷ñåï[é ôïýò 'åíïéêéáóôÜò å'éò 'áðïæçìßùóéí 'áðÝíáíôé ôï[õ
'éäéïêôÞôïõ " ÇñáêëÝùò Ößëëùíïò. Ï"é äÝ äåýôåñïé ô[ùí óõìâáëëïìÝíùí, ï"é 'åíïé-
êéáóôáß, 'áðïäå÷üìåíïé ôÞí ìßóèùóéí ôáýôçí ôï[õ ÷ùñßïõ ? Áãéïò ÄçìÞôñéïò "ïìï-
ëüãçóáí ?ïôé ðáñÝëáâïí ôÞí ÷ñ[çóéí á'õôï[õ ðáñÜ ôï[õ 'éäéïêôÞôïõ " ÇñáêëÝùò Ößë-
ëùíïò 'áðü ô[çò ðñþôçò ' Ïêôùâñßïõ ôñÝ÷ïíôïò /åôïõò [1893] êáß óõíïìïëïãÞóá-
íôåò ðÜíôá ôÜ 'áíùôÝñù êáß ?ïôé ï'õ ìüíïí å'éò ôÜ ðñüâáôá 'áëëÜ êáß å'éò ôÜ ìåãÜ-
ëá æ[ùá, ï+éïí âüáò êáß ëïéðÜ, äÝí äéêáéï[õíôáé //22íÜ 'åðéâÜëëùóé å'éò ôïýò ðáñå-
êåíôÝäåò ðëçñùìÞí 'áíùôÝñáí 'åêåßíçò ?çí ðëçñþíùóéí êáß ï+õôïé ô{[ù 'éäéïêôÞô{ç
'åêôüò /áí 'åðéâÜëëùóé å'éò ôÜ 'éäéêÜ ôùí ðñüâáôá êáß /áëëá ìåãÜëá æ[ùá, 'áãåëÜ-
äåò ê.ë.ð., ôïéá[õôá.
' Åö´ +{ù óõíåôÜ÷èç ôü ðáñüí ?ïðåñ 'áíáãíùóèÝí íïìßìùò "õðåãñÜöç ðáñ´ ?ïëùí
êáß 'åìï[õ ðëÞí ô[ùí 'áãñáììÜôùí 'åíïéêéáóô[ùí Ãåùñãßïõ Ìáñãáñéôïðïýëïõ, Ìáñ-
ãáñßôïõ Ìáñãáñéôïðïýëïõ, Ãåùñãßïõ Ìðáíô[ç /ç ÌÜìáëç, Óùôçñßïõ Êùóôáñïýëç,
Å'õèõìßïõ Ðáððáâáóéëåßïõ, ÓôåöÜíïõ Ôñéáíôáöýëëïõ /ç Ôæéöïýëç, Å'õáããÝëïõ
Óùôçñïðïýëïõ, Â. Óùôçñïðïýëïõ, Å. Íéêïë. ×ñÞóôïõ, Ä. ÔæÜìç, Êõñ. Ãåùñã.
ÊõñéÜêïõ, ' Áñãõñ. ÌçôñÜêïõ, ×áñáëÜì. Âáóéëåßïõ, Å'õáããÝëïõ Ã. Êùóôáñïýëç,
ÂáÀïõ Êùóôáñïýëç, Í. Â. ÄåóêÜôá, ' ÁíäñÝá Óïõëéþôïõ, "ïìïëïãçóÜíôùí /áãíïé-
áí ãñáììÜôùí.
Ï"é ìÜñôõñåò Ï"é óõìâáëëüìåíïé
Ê. ' Éùáííßäçò " Çñáêë. Ößëëùí
Íéêüë. Êáñáì[çôñïò Å'õÜããåëïò Ñßæïõ
' Áèáí. Ã. ÌçôñÜêïò
ÓùôÞñéïò Ã. Ôæéöïýëçò
' ÉùÜííçò Ã. Ôæéöïýëçò
ðáððá-Èåïäüóéïò Äçìçôñßïõ
" Ï óõìâïëáéïãñáöþí å'éñçíïäßêçò
(ô.ó.) ×. ' Áëôßíçò
' ÅíôÝëëåôáé ðñüò ðÜíôá ìÝí êëçô[çñá íÜ 'åêôåëÝó{ç æçôçèåßò ôü ðáñüí óõìâÜ-
ëáéïí ðñüò ðÜíôáò äÝ ôïýò å'éóáããåëå[éò íÜ 'åíåñãÞóùóé ôü êáè´ "åáõôïýò êáß
ðñüò ?áðáíôáò ôïýò äéïéêçôÜò êáß /áëëïõò 'áîéùìáôéêïýò ô[çò äçìïóßïõ äõíÜìåùò
//23 íÜ äþóùóé ÷å[éñá âïçèåßáò ?ïôáí íïìßìùò æçôçè[ùóé.
Ðñüò âåâáßùóéí ôïýôïõ ðåñéÞöèç "ï ðáñþí 'åêôåëåóôÞñéïò ôýðïò êáß "õðïãñÜ-
öåôáé ðáñ´ 'åìï[õ ôï[õ óõìâïëáéïãñáöï[õíôïò å'éñçíïäßêïõ Ðáëáì[á Ìáôèáßïõ Ð.
Äçìçôñßïõ.
' Åí Ðáëáì[{á ô[{ç 'ïãäüç Íïåìâñßïõ ôï[õ /åôïõò ÷éëéïóôï[õ 'ïêôáêïóéïóôï[õ 'åíåíç-
êïóôï[õ ôåôÜñôïõ.
(ô.ó.). Ì. Ð. Äçìçôñßïõ
22. ÔÝëïò ôçò ðÝìðôçò óåëßäáò.

23. ÔÝëïò ôçò Ýêôçò óåëßäáò.
351
? Ïôé 'áðüãñáöïí 'åêôåëåóôüí ðñ[ùôïí. ' Åí Ðáëáì{[á á'õèçìåñüí.
Ì. Ð. Äçìçôñßïõ
' Åðéêõñï[õôáé ôü ãíÞóéïí ô[çò "õðïãñáö[çò ôï[õ óõìâïëáéïãñáöï[õíôïò å'éñçíïäß-
êïõ Ðáëáì[á Ìáôèáßïõ Ð. Äçìçôñßïõ.
' Åí Êáñäßôó{ç ô{[ç 17 Í/âñßïõ 1894
" Ï ðñüåäñ. ô[ùí ðñùôïäéê[ùí
(ô.ó.) (õðïãñáöÞ äõóáíÜãíùóôç). //24
ï"é ìÜñôõñåò "ï ðáñáëáâþí
êïòóôáíôéíïò ìáñãáñéôïõëçò åõáããåëïò ñéæïõ
25
áèáíÜóéïò Óïôçñ[çò
24. ÔÝëïò ôçò Ýâäïìçò óåëßäáò.

25. Ïé ôñåéò óôß÷ïé ôçò 8çò óåëßäáò åßíáé ãñáììÝíïé óå ÷áñôß ìå õäáôüóçìï ôïí
âáóéëéêü èõñåü êáé ÷ñïíïëïãßá 1906. Öáßíåôáé üôé ôï ìéóèùôÞñéï óõìâüëáéï ÷ñçóéìï-
ðïéÞèçêå óå êÜðïéá äßêç, ìåôÜ ôï 1906 êáé ãé´ áõôü ïé åíäéáöåñüìåíïé Ýëáâáí ôï áíôß-
ãñáöü ôïõ.
352
ÊÙÓÔÁÓ ËÉÁÐÇÓ
ÔÏ ÐÁËÉÏÊÁÓÔÑÏ ÔÇÓ «ÏËÉÆÙÍÁÓ»

«Ï"é ä´ /áñá Ìçèþíçí êáß Èáõìáêßçí 'åíÝìïíôï
êáß Ìåëßâïéáí /å÷ïí êáß ' Ïëéæ[ùíá ôñç÷å[éáí,
ô[ùí äÝ ÖéëïêôÞôçò =çñ÷åí ôüîùí 'åà å'éäþò "åðôÜ íå[ùí».1
' ÉëéÜäá, Â, 716-719.2
Ç ÈÅÓÇ ÔÇÓ ÁÑ×ÁÉÁÓ ÏËÉÆÙÍÁÓ

Ôá åéóáãùãéêÜ ôïõ ôßôëïõ ìÝóá óôá ïðïßá êëåßíù ôçí Ïëéæþíá óçìáßíïõí
ðùò ç èÝóç ôçò ðáíÜñ÷áéáò áõôÞò ðüëçò ìüíï áðü éó÷õñÝò åíäåßîåéò ðñïêýðôåé
ðùò ôáõôßæåôáé ì´ áõôÞ ðïõ óÞìåñá ïíïìÜæåôáé Ðáëéüêáóôñï Þ Âßãëá êáé âñß-
óêåôáé óôïí áõ÷Ýíá ôïõ ðéï óôåíïý óçìåßïõ ôçò ìáãíçóéáêÞò ÷åñóïíÞóïõ, áíÜ-
ìåóá óôï Âáëôïýäé-Âëõ÷Üäá áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ Ðáãáóéôéêïý êáé óôç ×ïíôñÞ
¢ììï áðü ôç ìåñéÜ ôïõ Áéãáßïõ.
Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ãéá ôçí Åöïñåßá Êëáóéêþí Áñ÷áéïôÞôùí ôçò Ìáãíç-
óßáò, ðïõ äåí åß÷å ðïôÝ ôéò áíáãêáßåò ðéóôþóåéò ãéá íá êÜíåé êé åäþ óõóôç-
ìáôéêÞ áíáóêáöéêÞ Ýñåõíá, ôßðïôå äåí åßíáé óßãïõñï, êé áò åðéìÝíïõí ïé ôïðé-
êÝò ðáñáäüóåéò ðùò ç ðüëç ôïõ ÖéëïêôÞôç âñéóêüôáí áêñéâþò åêåß ãýñù óôï
óçìåñéíü Ðáëéüêáóôñï, ðïõ ðñÝðåé íá ôáõôßæåôáé ìå ôçí áêñüðïëç ôçò Ïëé-
æþíáò.
Ãéá ôçí Áñ÷áéïëïãéêÞ Õðçñåóßá ôï ìüíï åðßóçìá óßãïõñï åßíáé ðùò óôç èÝóç
áõôÞ Ý÷ïõí äéáðéóôùèåß åðéöáíåéáêÜ ëåßøáíá áñ÷áßáò ðüëçò êáé ðùò óôçí ßäéá
ðåñéï÷Þ Ý÷ïõí âñåèåß, êáôÜ êáéñïýò, áñ÷áßïé ôÜöïé ìå êôåñßóìáôá. ÁõôÜ äå
áêñéâþò ôá åõñÞìáôá, áðü ôá ïðïßá ùóôüóï ëåßðåé åêåßíï ðïõ èá ìðïñïýóå íá
ðñïóäéïñßóåé ôçí ôáõôüôçôá áõôÞò ôçò ðüëçò, ïäÞãçóáí ôçí ßäéá õðçñåóßá í´
áíáêçñýîåé áñ÷áéïëïãéêü áõôü ôï ÷þñï. ¸íá ÷þñï, ùóôüóï, ðïõ üëåò ïé åíäåß-
îåéò (üðùò áõôÝò ðñïêýðôïõí áðü ôéò áñ÷áßåò ðçãÝò), ïäçãïýí óôï ìÜëëïí áóöá-
ëÝò óõìðÝñáóìá ðùò ôáõôßæåôáé ìå ôçí ïìçñéêÞ Ïëéæþíá. Ìå âÜóç áõôÜ ôá
äåäïìÝíá êé ï Íßêïò Ðáðá÷áôæÞò, õðïìíçìáôßæïíôáò ôï ÷Üñôç ôçò áñ÷áßáò Èåó-
óáëßáò ðïõ Ýãéíå ìå âÜóç ôïí ôïðïãñáöéêü ÷Üñôç ôïõ Fr. Stählin, èá ãñÜøåé
ãéá ôçí ïìçñéêÞ áõôÞ ðüëç:
«Ïëéæþí} ðüëç ðñïèåóóáëéêÞ ôçò íüôéáò Ìáãíçóßáò ðïõ áíÞêå óôçí åðéêñÜ-
1. «Ó´ áõôïýò ðïõ êáôïéêïýóáí óôç Ìåèþíç êáé óôç Èáõìáêßá êáé åß÷áí êáé ôç
Ìåëßâïéá êáé ôçí ôñá÷éÜ Ïëéæþíá, ó´ áõôþí ôá åöôÜ êáñÜâéá áñ÷çãüò Þôáí ï Öéëï-
êôÞôçò, éêáíüò ôïîïìÜ÷ïò».
2. Ï ÖéëïêôÞôçò áíáöÝñåôáé ùò áñ÷çãüò ôùí åðôÜ ðëïßùí, ðïõ áðïôåëïýóáí ôç óõì-
ìåôï÷Þ óôçí êáôÜ ôçò Ôñïßáò åêóôñáôåßá ôùí ðüëåùí Ìåèþíçò, Èáõìáêßáò, Ìåëßâïéáò
êáé Ïëéæþíáò, êáé áðü ôïí ÓôñÜâùíá (È, 5, 16) êáé áðü ôïí ÅõóôÜèéï, áñ÷éåðßóêïðï
ôçò Èåóóáëïíßêçò (Ðáñåêâïëáß åéò ôçí ÏìÞñïõ ÉëéÜäá, Â´ 717, 329, 8).

ôåéá ôïõ ÖéëïêôÞôç. Âñéóêüôáí ßóùò óôïí éóèìü ôùí ÔñéêÝñùí, óôç èÝóç
Ðáëéüêáóôñï, áíôßêñé óôï áêñùôÞñéï Áñôåìßóéï ôçò Åýâïéáò».3
Ìßá Üëëç èÝóç, óôçí ïðïßá èá ìðïñïýóå ßóùò íá åßíáé ÷ôéóìÝíç ç Ïëéæþíá,
âñßóêåôáé ó´ Ýíá Üëëï íïôéüôåñï óçìåßï ôçò ìáãíçóéáêÞò ÷åñóïíÞóïõ. Óõãêå-
êñéìÝíá, ç Ýöïñïò êëáóéêþí áñ÷áéïôÞôùí ôçò Ìáãíçóßáò ÂáóéëéêÞ Áäñýìç-
ÓéóìÜíç ìïõ Ýëåãå ôï ÃåíÜñç ôïõ 1987 ðùò ï ìáêáñßôçò ðáëéüò Ýöïñïò êëáóé-
êþí áñ÷áéïôÞôùí ôçò Ìáãíçóßáò ÄçìÞôñçò Èåï÷Üñçò åß÷å âñåé, ÷ùñßò âÝâáéá
áíáóêáöéêÞ Ýñåõíá, êÜðïéá õðïëåßììáôá ôåß÷ïõò áíÜìåóá óôçí ÔæÜóôåíç êáé
óôéò Êüôåò ôïõ Ôñéêåñßïõ, ó´ Ýíáí Üëëï óôåíü áõ÷Ýíá ôçò ÷åñóïíÞóïõ, êáé
äßðëá ó´ Ýíáí êüñöï ðïõ èá ìðïñïýóå êÜëëéóôá íá åßíáé ôï áíáöåñüìåíï áðü
ôïí Óêýëáêá áñ÷áßï ëéìÜíé ºóáé Þ Ôßóáé.4 Áõôü ôï åýñçìá ðñïâëçìÜôéóå éäé-
áßôåñá ôï ìáêáñßôç Èåï÷Üñç, ðïõ åîÝöñáóå ôçí ðéèáíüôçôá íá âñéóêüôáí åêåß
ç Ïëéæþíá.
Ùóôüóï ôá óôïé÷åßá óôá ïðïßá óôçñß÷èçêå ðñÝðåé íá ïìïëïãçèåß ðùò åßíáé
ðïëý ëéãüôåñï éó÷õñÜ áðü åêåßíá ðïõ óôçñßæïõí ôçí Üðïøç íá âñéóêüôáí ç
ðüëç óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ðáëéüêáóôñïõ, áíÜìåóá óôï Âáëôïýäé êáé óôç ×ïíôñÞ
¢ììï, êáèþò ìÜëéóôá áðü ôç íÝá áõôÞ èÝóç, ðïõ âñÞêå ï Èåï÷Üñçò, äåí ëåß-
ðïõí ìüíï ôá Üöèïíá ìíçìåéáêÜ åõñÞìáôá ôçò Üëëçò, ëåßðåé êáé ôï Üëëï ëéìÜ-
íé áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ Áéãáßïõ, ðïõ Ýêáíå- üðùò ëÝíå ïé áñ÷áßåò ðçãÝò- ôçí
Ïëéæþíá «áìöéëßìåíç».
¸ôóé ôï óýíïëï ó÷åäüí ôùí ðáëéþí êáé ôùí óýã÷ñïíùí áñ÷áéïëüãùí êáé
åñåõíçôþí, áíåîÜñôçôá áðü ôéò åðéöõëÜîåéò ðïõ Ý÷åé- êáé ðïõ ïöåßëåé íá Ý÷åé-
ç åðßóçìç áñ÷áéïëïãéêÞ áñ÷Þ, ðéóôåýåé ðùò ç Ïëéæþíá èá ðñÝðåé üíôùò íá
âñéóêüôáí åêåß ðïõ êáé ïé ôïðéêÝò ðáñáäüóåéò ðñïóäéïñßæïõí ôç èÝóç ôçò, ó´
Ýíá óçìåßï üðïõ êáé ôï êáêïôñÜ÷áëï ôïõ åäÜöïõò äéêáéïëïãåß ôï ÷áñáêôçñé-
óìü ôçò «ôñá÷åßáò», ðïõ ôçò Ýäùóáí ïé áñ÷áßïé ñáøùäïß, êáé ç äõíáôüôçôá ç
áñ÷áßá ðüëç íá Þôáí «áìöéëßìåíïò» åßíáé åöéêôÞ, áöïý êÜôù êáé ðïëý êïíôÜ
ó´ áõôÞ âñßóêïíôáé äýï áðü ôïõò áóöáëÝóôåñïõò êüñöïõò - öõóéêÜ ëéìÜíéá
ôïõ Ðçëßïõ} áðü ôç ìåñéÜ ôïõ Ðáãáóéôéêïý ï êüñöïò Âáëôïýäé êé áðü ôçí
ðëåõñÜ ôïõ Áéãáßïõ ï üñìïò ôçò ÷ïíôñÞò ¢ììïõ. Êé áõôü ôï óçìåßï äåí åßíáé
âÝâáéá Üëëï áðü áõôü ðïõ áðëþíåôáé óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ áðü ôï ìïíá÷éêü
ëüöï Âßãëá, üðïõ êáé ôï ãíùóôü Ðáëéüêáóôñï, óçìåßï ðïõ âñßóêåôáé óô´ áñé-
óôåñÜ ôïõ áõôïêéíçôüäñïìïõ ðïõ åíþíåé ôç Ìçëßíá ìå ôï Ôñßêåñé, êáé óå ìßá
áðüóôáóç ôåóóÜñùí, ðåñßðïõ, ÷éëéïìÝôñùí áðü ôçí ðñþôç.
3. Âë. Í. Ðáðá÷áôæÞò, Ç óçìåñéíÞ èÝóç ôçò ôïðïãñáöéêÞò ìåëÝôçò ôçò áñ÷áßáò Èåó-
óáëßáò, ÈåóóáëéêÜ, 2 (Âüëïò 1959) 16.
4. Ï Óêýëáêáò ôï áíáöÝñåé ºóáé. Íåüôåñïé üìùò åñåõíçôÝò ðéóôåýïõí ðùò ôï ðñáã-
ìáôéêü ôïõ üíïìá Þôáí Ôßóáé (âë. Í. Ãéáííüðïõëïò, áñ÷áéïëïãéêáß Ýñåõíáé åí Ìáãíç-
óßá ôç ÈåóóáëéêÞ, Ðáíèåóóáëéêüí Ëåýêùìá, Âüëïò 1927, 312} ðñâ. Ã. ÊïñäÜôïò, Éóôï-
ñßá ôçò åðáñ÷ßáò Âüëïõ êáé ÁãéÜò, ÁèÞíá 1960, 73 êáé 76), áðü ôï ïðïßï ðñïÞëèå êáé
ç ïíïìáóßá ôïõ âïõíïý Ôéóáßïõ, ðïõ åßíáé ôï íïôéüôåñï ïñåéíü ðáñáêëÜäé ôïõ Ðçëßïõ.
354
ÐÅÑÉÐËÁÍÇÓÇ ÓÔÇÍ ÏËÉÆÙÍÁ ÌÅÓÁ ÁÐÏ ÔÉÓ ÁÑ×ÁÉÅÓ ÐÇÃÅÓ
Óôçí ôñá÷éÜ, ëïéðüí, êáé áìöéëßìåíç Ïëéæþíá ôïõ îáêïõóôïý âáóéëéÜ Öéëï-
êôÞôç, üðùò áõôÞ ôïðïãñáöéêÜ ðñïóäéïñßæåôáé áðü ôç óõíôñéðôéêÞ ðëåéïøçößá
ôùí åñåõíçôþí, èá ôáîéäÝøåé ôïýôï ôï ÷ñïíéêü ìáò. Åêåß èá ðÜìå, ößëïé áíá-
ãíþóôåò, ãéá íá øÜîïõìå óå ìéá ðñþôç öÜóç ìÝóá áðü ôéò áñêåôÝò ðçãÝò ôÞò
éóôïñßáò, áíáæçôþíôáò ô´ á÷íÜñéá ôüóï ôçò ßäéáò áõôÞò ðáíÜñ÷áéáò ðüëçò, ðïõ
ïé ìáñôõñßåò ôç öÝñíïõí íá åðéæåß Ýùò ôçí ðñþéìç âõæáíôéíÞ åðï÷Þ, üóï êáé
ôçò áêñüðïëÞò ôçò, ðïõ êñáôÞèçêå ìå ôç ìïñöÞ ôïõ ìåóáéùíéêïý, ßóùò, êÜóôñïõ
Ýùò ôá ìåôáâõæáíôéíÜ ÷ñüíéá.5
Ðñþôç, ëïéðüí, ðçãÞ ìáò ï ¼ìçñïò, êáé ãéá ôçí áêñßâåéá ïé ñáøùäïß ðïõ
óõíÝèåóáí ôïí ãíùóôü «êáôÜëïãï ôùí íåþí» óôï Â´ ôçò ÉëéÜäáò, ìáò ðëçñïöï-
ñïýí ðùò ç Ïëéæþí6 Þôáí ìßá áðü ôéò ðüëåéò ðïõ áíÞêáí óôï âáóßëåéï ôïõ
ÖéëïêôÞôç (ïé Üëëåò Þôáí ç Ìåèþíç, ç Èáõìáêßá êáé ç Ìåëßâïéá), ïé ïðïßåò
ðÞñáí ìÝñïò óôçí åêóôñáôåßá êáôÜ ôçò Ôñïßáò ìå åöôÜ êáñÜâéá êáé 350 åñÝ-
ôåò êáé ôïîüôåò.
Ôçí ðüëç ôçí îáíáâñßóêïõìå óôïí ãíùóôü Ðåñßðëïõí (6ïò áé. ð.×.) ôïõ Óêý-
ëáêá,7 êé áðü ôç óåéñÜ ìå ôçí ïðïßá áíáöÝñåôáé ó´ áõôüí, óå óõíäõáóìü ìå
ôçí ðëçñïöïñßá ðïõ ìáò äßíåé áñãüôåñá (1ï áé. ì.×.) ï öéëüóïöïò Ðëïýôáñ÷ïò,
üôé äçëáäÞ ç Ïëéæþí âñéóêüôáí áðÝíáíôé áðü ôï áêñùôÞñéï Áñôåìßóéï ôçò
Åýâïéáò,8 âãáßíåé ðåñßðïõ ôï ãåùãñáöéêü ôçò óôßãìá ðïõ ïäÞãçóå êáé ôï óýíï-
ëï, ó÷åäüí, ôùí íåüôåñùí åñåõíçôþí íá ôçí ôïðïèåôÞóïõí óôï óôåíüôåñï óçìåßï
ôïõ éóèìïý ôïõ Ôñéêåñßïõ, üðïõ êáé ôï íåüôåñï Ðáëéüêáóôñï.
ÁíáöïñÜ, üìùò, óôçí ðüëç ãßíåôáé êáé óôïí 5ï áé. ð.×. áðü ôïí ëïãïãñÜöï
Åêáôáßï ôïí ÌéëÞóéï,9 åíþ åðßóçò åßíáé ãíùóôü ðùò êáé óôïí 4ï áé. ð.×., êáé
óõãêåêñéìÝíá óôï Ýôïò 337-336, Ýíáò áðü ôïõò éåñïìíÞìïíåò ôùí ÌáãíÞôùí
êáôáãüôáí áðü ôçí Ïëéæþíá.10
Êé åñ÷üìáóôå óôá ÷ñüíéá ôïõ ×ñéóôïý, ïðüôå Ý÷ïõìå ôç ìáñôõñßá ôïõ ÓôñÜ-
âùíá,11 óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ç ðáñáêìáóìÝíç ðéá Ïëéæþíá åßíáé ìßá áðü ôéò
5. Âë. Fr. Hild ê.Ü. (ìåô. Ã. ÐáñáóêåõÜò), Ç ÂõæáíôéíÞ Èåóóáëßá, Èåóóáëéêü Çìå-
ñïëüãéï, 12 (ËÜñéóá 1987) 82.
6. ÊáôÜ ôïí Çóý÷éï (óôï ó÷åôéêü ëÞììá) «' Ïëéæþí} ðüëéò (Â. 717) êáß "ï 'åëÜóóùí
<'ïëßæùí>. ÊáôÜ ôïí ÓôÝöáíï ÂõæÜíôéï (ëÞììá «' Ïëéæþí»), «'ùíïìÜóèç äÝ 'áðü ôï[õ ìéêñÜ
å=éíáé. Èåóóáëïß ãÜñ, "ùò "éóôïñå[é ÄçìïóèÝíçò 'åí êôßóåóé, ôü ìéêñüí /ïëéæïí êáëï[õóé». Ï
Weichtel åôõìïëïãåß ôï ôïðùíýìéï áðü ôç ëÝîç üëéæá (ëåýêá). Ðñâ. Fr. Stählin (ìåô. Ô.
Áëåîüðïõëïò), Ç Ìáãíçóßá, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 16 (ËÜñéóá 1989) 50.
7. «/ Åèíïò ÌáãíÞôùí ðáñÜ èÜëáôôáí êáß ðüëåéò á?éäå: ' Éùëêüò, Ìåèþíç, Êïñáêáß,
ÓðÜëáõèñá, ' Ïëéæþí, / Éóáé, ëéìÞí...» (Ðåñßðëïõò, 65).
8. Âë. Ðëïýôáñ÷ïò, Âßïé ðáñÜëëçëïé (ÈåìéóôïêëÞò, 8).
9. Âë. ÓôÝöáíïò ÂõæÜíôéïò, óôï ó÷åôéêü ëÞììá: «' Ïëéæþí, ðüëéò Èåóóáëßáò,
" Åêáôá[ é ïò Å' õ ñþð{ ç ».
10. Âë. Fr. Stählin, ü.ð., ó. 50.
355
êþìåò ôçò áñ÷áßáò Ìáãíçóßáò ðïõ åíôÜ÷èçêáí ôïí 3ï áé. ð.×. õðï÷ñåùôéêÜ áðü
ôïõò Ìáêåäüíåò óôï Êïéíü ôùí ÌáãíÞôùí, ùò äïñõöüñïé ïéêéóìïß ôÞò éäñõìÝ-
íçò óôá 293 ð.×. áðü ôï âáóéëéÜ ÄçìÞôñéï ôïí ÐïëéïñêçôÞ ðüëçò ÄçìçôñéÜ-
äáò. Ùóôüóï, áõôÞ ç åîÜñôçóç õðïôÝëåéáò ôçò Ïëéæþíáò áðü ôç ÄçìçôñéÜäá
äåí óçìáßíåé áêüìá ôçí áñ÷Þ ôïõ ôÝëïõò ôçò, äéüôé ôç óõíáíôïýìå êáé óôïõò
ðñùôïñùìáúêïýò ÷ñüíïõò (1ï áé. ì.×.) ìÝóá áðü ôá ãñáöôÜ ôüóï ôïõ ÐëïõôÜñ-
÷ïõ üóï êáé ôïõ ñùìáßïõ ãåùãñÜöïõ Ðëéíßïõ,12 áëëÜ êáé óôçí ðñþéìç áêüìá
âõæáíôéíÞ åðï÷Þ (5ïò-6ïò áé.) ìå ôç âïÞèåéá ôïõ Çóõ÷ßïõ13 êáé ôïõ ÓôÝöáíïõ
Âõæáíôßïõ.14
Áðü ôüôå èá ðåñÜóïõí ðïëëïß áéþíåò áðüëõôçò óéùðÞò êáé ãéá ôïýôç ôçí
áñ÷áßá ðüëç ðïõ, üðùò öáßíåôáé, ìÝóá óôïõò «óêïôåéíïýò ÷ñüíïõò» ôïõ Ìåóáß-
ùíá êáôáóôñÝöåôáé áðü åðéäñïìåßò Þ åãêáôáëåßðåôáé, áêïëïõèþíôáò ôç ìïßñá
êáé ôùí Üëëùí áñ÷áßùí ðüëåùí ôçò Ìáãíçóßáò. Óôï ÷þñï, üìùò, ôçò áöáíé-
óìÝíçò áñ÷áßáò ðüëçò äåí ðñÝðåé íá Üñãçóå ç óýóôáóç åíüò íÝïõ, ìåóáéùíé-
êïý ïéêéóìïý, ìå Üãíùóôï üíïìá, êáé óôç èÝóç ôçò áêñüðïëÞò ôçò Ýíá êáé-
íïýñéï ï÷õñü, óôï ãíùóôü ôýðï ôùí ìåóáéùíéêþí êÜóôñùí.
¼ëá áõôÜ, üìùò, åßíáé Ýùëá äéüôé ãéá ôçí ðåñßïäï áõôÞ äåí õðÜñ÷åé êáìßá
ãñáöôÞ ìáñôõñßá. Ïé ðñþôåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôïí ÷þñï áõôü èá ìáò äïèïýí
óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áéþíá áëëÜ èá åßíáé êé áõôÝò, êáôÜ ðÜóá ðéèáíüôçôá,
ëáèåìÝíåò. ¸ôóé ë.÷. ïé ÌåëÝôéïò-ÃáæÞò óôç Ãåùãñáößá ôïõò âÜæïõí óôç èÝóç
áõôÞ ôçí ðñïâëçìáôéêÞ ðüëç Ìáãíçóßá, åíþ ôçí Ïëéæþíá ôç ìåôáèÝôïõí óôï
÷þñï ôïõ êïíôéíïý ×üñôïõ,15 êÜôé ðïõ êÜíïõí êÜìðïóá ÷ñüíéá áñãüôåñá êáé ï
óõêéþôçò äÜóêáëïò Ñçìáôéóßäçò16 áëëÜ êáé ï «Íïìáñ÷éáêüò ÄçìïäéäÜóêáëïò
×áëêßäïò» ÌÜãíçò,17 ìåôáèÝôïíôáò ôçí ßäéá ðüëç ï ìåí ðñþôïò óôï ×üñôï, ï äå
äåýôåñïò óôï ÁëáöïêêëÞóé, ðïõ âñßóêåôáé ëßãá ÷éëéüìåôñá íïôéüôåñá áðü ôï
óçìåñéíü Ðáëéüêáóôñï.
Ôá Üöèïíá, üìùò, åõñÞìáôá ôïõ ÷þñïõ èá ðñïóåëêýóïõí óôç äéÜñêåéá ôïõ
ßäéïõ áëëÜ êáé ôïõ êáôïðéíïý áéþíá êé Ýíá ðëÞèïò áêüìá åñåõíçôþí êáé
ëïãßùí (ÅëëÞíùí êáé îÝíùí), êáèÝíáò áðü ôïõò ïðïßïõò êáôáèÝôåé ôï ìéêñü ôïõ
ëéèáñÜêé óôçí Ýñåõíá êáé ôïýôïõ ôïõ ÷þñïõ. Êé áíáöÝñù óõãêåêñéìÝíá åäþ
ðùò ïé ðéï ãíùóôïß áðü ôïõò åñåõíçôÝò, ðïõ áó÷ïëÞèçêáí Ýóôù êáé åíôåëþò
áðïóðáóìáôéêÜ ìå ôï ÷þñï ôçò õðïôéèÝìåíçò áñ÷áßáò Ïëéæþíáò, åßíáé óôïí 19ï
áéþíá ïé W. Leake, Áñã. Öéëéððßäçò, Á. Mézières, Bursian, Í. ÃåùñãéÜäçò, H.
12. Âë. Ðëßíéïò, Naturalis Historia, IV, 16.

15. Âë. ÌåëÝôéïò, Ãåùãñáößá ÐáëáéÜ ôå êáé ÍÝá, åðçõîçìÝíç äéÜ óçìåéþóåùí Áíèß-
ìïõ ÃáæÞ ôïõ åê Ìçëåþí ôçò Èåóóáëßáò, Åíåôßçóé 1807, ô. Á´, 123.
16. Âë. Í. Ñçìáôéóßäçò, ÓõíïðôéêÞ Éóôïñßá ôçò Èåóóáëßáò êáé ôéíùí ðáñÜ ôïéò Èåó-
óáëïßò åèßìùí, Óìýñíç 1874, 32.
17. Âë. Í. ÌÜãíçò, ÐåñéÞãçóéò Þ ôïðïãñáößá ôçò Èåóóáëßáò êáé ÈåôôáëéêÞò Ìáãíç-
óßáò, åí ÁèÞíáéò 1860, 81.
356
Lollihg êáé óôïí 20ü áéþíá ïé Á. Wace, Áð. Áñâáíéôüðïõëïò, Fr. Stählin, Í.
Ãéáííüðïõëïò, Í. Ðáðá÷áôæÞò, Ã. ÊïñäÜôïò, Â. ÓêïõâáñÜò, Ä. ËáìðáäÜñçò, Ã.
ÈùìÜò êáé ïé íåüôåñïé áñ÷áéïëüãïé ¢. ÁâñáìÝá, Ð. Áóçìáêïðïýëïõ-ÁôæáêÜ,
Å. Êïõñêïõôßäïõ, Á. Íôßíá, Fr. Hild ê.Ü.
Áðü üóá, ëïéðüí, óçìåéþíïõí ïé ðáñáðÜíù, ðáñáðÝìðïíôáò óõíÞèùò óôïõò
ðáëéüôåñïõò óõíáäÝëöïõò ôïõò, óôá÷õïëïãþ åäþ ôá ðéï åíäéáöÝñïíôá ãéá ôçí
ÝñåõíÜ ìáò.
Áðü ôïõò ðáëéüôåñïõò ëïãßïõò ôïõ Ðçëßïõ ïé ìåí Äçìçôñéåßò (Ãñ. ÊùíóôáíôÜò-
Ä. Öéëéððßäçò), êáèþò ìÜëéóôá äåí åðéóêÝöôçêáí ôï Íüôéï ÐÞëéï, äåí ãñÜöïõí
ôßðïôå ãéá ôçí Ïëéæþíá, åíþ ï óõìðáôñéþôçò ôïõò Áñãýñçò Öéëéððßäçò, ðïõ
ìÜëëïí äåí åßäå êé áõôüò áðü êïíôÜ ôç óõãêåêñéìÝíç ðåñéï÷Þ, êÜíåé ëüãï ãéá
Ýíá «öñïýñéïí ÷áëáóìÝíïí ðáëáéüí», ðïõ ôï ôïðïèåôåß ôåôñáêüóéá âÞìáôá ðÜíù
áðü ôï öõóéêü ëéìÜíé ôçò ×ïíôñÞò ¢ììïõ. Ðéï óõãêåêñéìÝíá ï ìçëéþôçò ëüãéïò
ãñÜöåé óôç ÌåñéêÞ Ãåùãñáößá ôïõ:18
«/ Å÷åé (êé åííïåß ï Ëáýêïò) êáß /áëëïí ëéìÝíá êáôÜ ôüí Íüôïí, êáß 'áðÝ÷åé
ôï[õ Ëáýêïõ, ?åùò ìßáí ?ùñá êáß ìéóß, ?ïóôéò êáëå[éôáé ×ïíôñÞ / Áììï19 (...). ' ÅðÜíù
äÝ ôï[õ ëéìÝíïò ?åùò ôåôñáêüóéá âÞìáôá å=éíáé öñïýñéïí ÷áëáóìÝíïí ðáëáéüí,20
ìÝ "ùñáéüôáôá ìÜñìáñá. ' Åä[ù óêÜðôïíôáò 'åâãáßíïõí ìÜñìáñá ìÝ ãñÜììáôá.
' Åä[ù ëÝãïõí ìåñéêïß ô[ùí íÝùí ìáò óïö[ùí21 íÜ =çôïí "ç Ìáãíçóßá, ðëÞí ëáíèÜ-
íïíôáé. ÐñïöõëáêôÞñéïí =çôïí ô[çò Ìáãíçóßáò (...)».
Ôéò ðñþôåò ó÷åôéêÜ ôåêìçñéùìÝíåò èÝóåéò ãéá ôçí ôáýôéóç ôçò áñ÷áßáò Ïëé-
æþíáò ìå ôï óçìåßï ôïõ éóèìïý ôïõ Ôñéêåñßïõ, üðïõ õðÜñ÷ïõí êáé áðü ôéò äýï
ðëåõñÝò ôïõ öõóéêÜ ëéìÜíéá, óçìåßï ðïõ äåí åßíáé, öõóéêÜ, Üëëï áðü áõôü óôï
ïðïßï åíôïðßæåôáé ôï óçìåñéíü Ðáëéüêáóôñï ôçò Âßãëáò, ìáò ôéò äßíåé ï Üããëïò
óôñáôéùôéêüò êáé áñ÷áéïëüãïò W. Leake, ðïõ ðåñéçãÞèçêå ôï ÐÞëéï óôá 1809.
ÃñÜöåé ï ßäéïò ó÷åôéêÜ:
«Ç Üãïíç ðåñéï÷Þ ôçò Ïëéæþíáò Þôáí áðÝíáíôé áðü ôï Áñôåìßóéï ôçò Åýâïé-
áò êáé öáßíåôáé íá ôáõôßæåôáé ìå ôç ÷åñóüíçóï ôïõ Ôñéêåñßïõ. Ç ðüëç ðñÝ-
ðåé íá âñéóêüôáí óôïí éóèìü åíþíïíôáò åêåßíç ôçí ÷åñóüíçóï ìå ôçí õðüëïé-
ðç Ìáãíçóßá êé Ý÷ïíôáò óå êÜèå ðëåõñÜ Ýíá öõóéêü ëéìÜíé, êÜôé ðïõ áíôá-
ðïêñßíåôáé óôç ëÝîç ëéìÞí ôïõ Óêýëáêá (...)».22
18. Âë. Èåïäüóçò ÓðåñÜíôóáò, Ôá ðåñéóùèÝíôá Ýñãá ôïõ Áñãýñç Öéëéððßäç. ÌåñéêÞ
Ãåùãñáößá-Âéâëßïí Çèéêüí, ÁèÞíáé 1978, 174.
19. Âë. Óôïõò óýã÷ñïíïõò ÷Üñôåò ôïõ Ðçëßïõ ï ßäéïò üñìïò êáôáãñÜöåôáé ùò üñìïò
ÊïíôñéÜìç. Êé áõôü áðü óýã÷õóç ðïõ äçìéïýñãçóå ç ëáúêÞ ïíïìáóßá ôçò ×ïíôñÞò
¢ììïõ, ðïõ óôï ãëùóóéêü éäßùìá ôïõ ôüðïõ áêïýãåôáé ìïíïëåêôéêÜ ùò ÊïíôñçÜìì´.
20. Áí ï Öéëéððßäçò åííïåß ôï Ðáëéüêáóôñï ôçò Ïëéæþíáò, êÜôé ðïõ åßíáé êáé ôï
ðéèáíüôåñï, óßãïõñá êÜíåé ëÜèïò, äéüôé áõôü áðÝ÷åé ôïõëÜ÷éóôïí äýï ÷éëéüìåôñá ó´
åõèåßá ãñáììÞ áðü ôçí ðáñáëßá ôçò ×ïíôñÞò ¢ììïõ.
21. Ï ü÷é êáé ðïëý êïëáêåõôéêüò õðáéíéãìüò óßãïõñá Ý÷åé ùò óôü÷ï ôïõò ÌåëÝôéï-
ÃáæÞ.
22. Âë. W. Leake (ìåô. Â. Áñãõñïýëçò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôï 1809-1810, Èåóóá-
ëéêü Çìåñïëüãéï, 34 (1998) 105.
357
Ï åðüìåíïò åñåõíçôÞò, ðïõ ìáò äßíåé ðïëëÝò êé åíäéáöÝñïõóåò ðëçñïöïñßåò
ãéá ôïýôï ôï ÷þñï, åßíáé ï Mézières, ï ïðïßïò êé åðáíáâåâáéþíåé óôá ìÝóá ôïõ
19ïõ áéþíá ôïí ÷áñáêôçñéóìü ôùí áñ÷áßùí ñáøùäþí ðïõ èÝëïõí ôçí Ïëéæþíá
«ôñá÷åßáí». ÐáñÝ÷åôáé äå áõôÞ ç åðáíáâåâáßùóç áðü ôïí Üëëï áñ÷áéïëüãï, óôï
óçìåßï åêåßíï üðïõ áõôüò ãñÜöåé ðùò «ç ðéèáíïëïãïýìåíç èÝóç ôçò Ïëéæþíáò
âñßóêåôáé ëßãï íïôéüôåñá áðü ôï áêñùôÞñéï ÓçðéÜäá, áðü ôï ïðïßï ôçí ÷ùñßæåé
ìßá ïñåéíÞ êáé îåñÞ ðåñéï÷Þ, ðïõ ó÷çìáôßæåé ôç íüôéá Üêñç ôçò Ìáãíçóßáò
êáé ðáñïõóéÜæåé, áðü ôï ìÝñïò ôçò èÜëáóóáò (êé åííïåß ôïõ Áéãáßïõ) ìüíï áðü-
êñçìíïõò âñÜ÷ïõò».23
Ï ßäéïò åñåõíçôÞò, óõìðëçñþíïíôáò ôç ãåùãñáöéêÞ åéêüíá ôïõ ÷þñïõ, üðïõ ç
õðïôéèÝìåíç Ïëéæþíá, ÷þñï ùóôüóï óôïí ïðïßï ï ßäéïò äåí âñÞêå áñ÷áßá ß÷íç,
êé ýóôåñá áðü Ýíôïíï ðñïâëçìáôéóìü, äéáôõðþíåé ðùò «ìïëïíüôé åðéôñÝðåôáé
íá Ý÷ïõìå êÜðïéåò áìöéâïëßåò, öáßíåôáé öõóéêü íá ôïðïèåôÞóïõìå óôï Ðáëéü-
êáóôñï ôçí ïìçñéêÞ Ïëéæþíá».24
Ðéï óõãêåêñéìÝíïò, üìùò, üóïí áöïñÜ ôá áñ÷áßá åõñÞìáôá áõôïý ôïõ ÷þñïõ
åßíáé ï âïëéþôçò ëüãéïò êáé ãéáôñüò Í. ÃåùñãéÜäçò, ï ïðïßïò, áíÜìåóá óôá
Üëëá, ãñÜöåé óôç Èåóóáëßá ôïõ:
«(...) Åðß ôïõ ñçèÝíôïò éóèìïý, ïý ôéíïò ôï ðëÜôïò äåí õðåñâáßíåé ôï ìßëéïí,
ðáñáôçñïýíôáé åðß ëüöïõ äåóðüæïíôïò ôïõ ôå Ðåëáóãéêïý Êüëðïõ êáé ôùí óôå-
íþí ôçò Åõâïßáò, ëåßøáíá ôéíÜ áñ÷áßïõ öñïõñßïõ. ¢ðáí ôï Ýäáöïò êáëýðôåôáé
õðü óõíôåôñéììÝíùí êåñÜìùí êáé ëßèùí, åíéá÷ïý äå áíåõñßóêïíôáé êáé èåìÝ-
ëéá áñ÷áßùí ïéêéþí êáé óðüíäõëïé êéüíùí} ïé äå êÜôïéêïé ôïõ Ëáýêïõ25 ëÝãïõ-
óéí üôé åõñÝèçóáí Üëëïôå åíôáýèá óáñêïöÜãïé êáôáóôñáöÝíôåò êáé áíÜãëõöá
åðéôýìâéá, êáé íïìßóìáôá äå ôçò âõæáíôéíÞò åðï÷Þò áíåõñßóêïíôáé åíôáýèá
õðü ôùí ãåùñãïýíôùí. Åí äå ôç ðñïò ôïí Ðåëáóãéêüí Êüëðïí ðáñáëßá, åí ôç
èÝóåé Ìáõñüðåôñá, ðáñáôçñïýíôáé åñåßðéá áñ÷áßïõ ëéìÝíïò} Ýêåéôï äå åíôáý-
èá ç õðü ôïõ ÏìÞñïõ ìíçìïíåõïìÝíç ôñá÷åßá Ïëéæþí, Þôéò áíáöåñïìÝíç êáé
õðü ôïõ Óêýëáêïò êáé Ðëéíßïõ ôßèåôáé åéò ôáò åó÷áôéÜò ôçò ÌáãíçóéáêÞò ÷åñ-
óïíÞóïõ} áëëÜ ôï ìÜëëïí åìðåäïýí ôçí éäÝáí åßíáé ÷ùñßïí ôé ôïõ ÐëïõôÜñ÷ïõ,
Ýíèá ëÝãåôáé üôé êáôáíôéêñý ôïõ Áñôåìéóßïõ, âïñåéïôÜôçò Üêñáò ôçò Åõâïßáò,
êåßôáé ôÞò õðü ôïí ÖéëïêôÞôçí ÷þñáò ðüëéò Ïëéæþí. Öáßíåôáé äå üôé ç ðüëéò,
êáßôé Üóçìïò, ðáñÝìåéíåí õðÜñ÷ïõóá ìÝ÷ñé ôçò âõæáíôéíÞò åðï÷Þò, ùò åê ôùí
áíåõñéóêïìÝíùí âõæáíôéíþí íïìéóìÜôùí êáôáäåßêíõôáé».26
23. Âë. Al. Mézières (ìåô. H.-P. Corrieu), ÐåñéãñáöÞ ôïõ Ðçëßïõ êáé ôçò ¼óóáò (1852),
Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 37 (2000) 18.
24. Âë. Í. ÃåùñãéÜäçò, ü.ð., ó. 18.
25. Ç ðåñéï÷Þ üðïõ ôïðïèåôåßôáé ç Ïëéæþíá áíÞêåé óôçí êôçìáôéêÞ ðåñéöÝñåéá ôïõ
÷ùñéïý Ëáýêïò ôïõ ÄÞìïõ ôçò ÓçðéÜäáò. Ç ßäéá, ùóôüóï, âñßóêåôáé ðïëý êïíôýôåñá óôï
÷ùñéü Ìçëßíá ôï ïðïßï, üìùò, Ýùò ôï 1946 ðïõ Ýãéíå áõôüíïìç Êïéíüôçôá, Þôáí ïéêéóìüò
êáé åðßíåéï ôïõ Ëáýêïõ.
26. Âë. Í. ÃåùñãéÜäçò, ü.ð., ó. 110.
358
Áêüìá, üìùò, ðéï ëåðôïìåñåéáêüò, áíáöïñéêÜ ìå ôá ìíçìåéáêÜ åõñÞìáôá ôçò
õðïôéèÝìåíçò Ïëéæþíáò, åßíáé ï Áñâáíéôüðïõëïò, ï ïðïßïò, Üëëùóôå, áíôßèåôá ìå
ôïí ÃåùñãéÜäç, åðéóêÝöôçêå êáé åñåýíçóå óôá 1910 ôï óõãêåêñéìÝíï ÷þñï. Êáé
íá ðþò êáôáãñÜöåé ï ßäéïò ôéò åíôõðþóåéò ôïõ áðü ôçí ðñü÷åéñç, Ýóôù, áõôÞ
ÝñåõíÜ ôïõ, óõó÷åôßæïíôáò ôá üóá åßäå ì´ åêåßíá ðïõ áíáöÝñåé êáé ï Ãåùñ-
ãéÜäçò êáé ìå ôá åõñÞìáôá (êõñßùò óå åðéãñáöÝò) ðïõ âñÞêå ï Wace ëßãá ÷ñü-
íéá íùñßôåñá:27
«ÐåñáéôÝñù áíáôïëéêþò óõíáíôÜ ôéò åðß éóèìïý, ïðüèåí ç Üíïäïò åéò Ðáëáé-
üêáóôñïí, ôìÞìáôá ìáñìáñßíùí óáñêïöÜãùí êáé ìåô´ ïëßãïí åñåßðéïí áñ÷áßïõ
åëëçíéêïý íáïý (ôïõ ÇñáêëÝïõò;) åê ìåãÜëùí ôåôñáãþíùí êáé ðëÜêáò ìáñìá-
ñßíáò óôåñåïâÜôïõ} ëÝãåôáé ä´ üôé êáé êéïíüêñáíá õðÞñ÷ïí åíôáýèá ðñï ôéíùí
åôþí êáé üôé åõñÝèçóáí åããýò áé åðéãñáöáß IG IX 1217-1221 êáé ç áíáèçìá-
ôéêÞ åéò ôïí ÇñáêëÝá 1210 êáé êõêëéêüí ôé ïéêïäüìçìá (èïëùôüò ôÜöïò;) õðü
ôéíïò Ôßãêá åê Ëáýêïõ.
Åéê. 1. Ç Âëõ÷Üäá êáé ï ÁëáôÜò, üðùò öáßíïíôáé áðü ôï Ðáëéüêáóôñï

ôçò Ïëéæþíáò (29.2.1988).
27. Âë. A. Wace, The topography of Pelion and Magnesia, JHS, 26 (1906) 149-151.
359
Ùñáßïò åßíáé ï êüëðïò Âëõ÷Üäá (Þ ÃëõöÜäá, ÃëõöÜäåò) Ýóù ôïõ Ðáãáóéôé-
êïý, Ýîù ä´ áõôïý õðÜñ÷åé êáëüò åðßóçò üñìïò êáëïýìåíïò ×ïíôñÞ ¢ììï} ï
ìåôáîý áõôþí éóèìüò ëÝãåôáé Ðáëáéüêáóôñïí, êáé öáßíåôáé üôé åíôáýèá õðÞñ-
÷åí ç áñ÷áßá Ïëéæþí} äéüôé åí èÝóåé Îçñüêáìðïò äéáêñßíïíôáé åñåßðéá ïéêï-
äïìçìÜôùí, Ýôåñá åí Âßãëáéò, ôÜöïé åí Âëõ÷Üäá, Ñü÷áëç êáé Áãßù ÁíäñÝá, Ýíèá
åßäïìåí åðß ôïõ âñÜ÷ïõ ëåëáîåõìÝíáò óáñêïöÜãïõò, ß÷íç äå ôùí ôåé÷þí åí èÝóåé
Ìáýñç ÐÝôñá. Ç Ýêôáóéò áýôç ôçò áñ÷áßáò ðüëåùò áðïäåéêíýåé åóöáëìÝíçí
ôçí Üëëùò ìüíïí ÷Üñéí ôçò åôõìïëïãßáò äéäïìÝíçí åñìçíåßáí õðü Óôåö. ôïõ
Âõæáíôßïõ åê ôïõ üëéæïí (ìéêñüí). Ôï ýøéóôïí óçìåßïí ôïõ ÐáëáéïêÜóôñïõ,
ïðüèåí åîáßñåôïò åßíáé ç èÝá ðñïò ôï Áéãáßïí Ýîù êáé ðñïò ôïí Ðáãáóéôéêüí
Êüëðïí Ýóù, åßíáé áíáìöéâüëùò ç áêñüðïëéò ôçò Ïëéæüíïò. Åð´ áõôÞò äéåêñß-
íáìåí ôìÞìáôá áñ÷éôåêôïíéêÜ áðëïý áñ÷áúêïý íáïý ìåôÜ ðåñéâüëïõ êáé ðëÞ-
èïò êåñÜìùí».28
ÄÝêá ÷ñüíéá, üìùò, áñãüôåñá èá åðéóêåöôåß ôçí ðåñß ôï Âáëôïýäé ðåñéï÷Þ
êáé ï áñ÷áéïëüãïò êáé åðéìåëçôÞò áñ÷áéïôÞôùí Í. Ãéáííüðïõëïò, ðïõ èá äéá-
ðéóôþóåé êé áõôüò ðëçèþñá åõñçìÜôùí êáé ìÜëéóôá áñ÷éôåêôïíéêþí ìåëþí
ðáëáéï÷ñéóôéáíéêþí åêêëçóéþí, áðü ôçí ïðïßá èá ïäçãçèåß ü÷é ìüíï óôï
óõìðÝñáóìá üôé óôçí ßäéá ðåñéï÷Þ âñéóêüôáí ç áñ÷áßá Ïëéæþíá åíþ óôï Âáë-
ôïýäé, êáé ãéá ôçí áêñßâåéá óôç Âëõ÷Üäá, Þôáí ôï åóùôåñéêü ëéìÜíé ôçò ðüëçò
ºóáé Þ Ôßóáé ðïõ áíáöÝñåé ï Óêýëáêáò, áëëÜ áêüìá üôé ç ðüëç ôïõ Öéëï-
êôÞôç, üðùò êáé ç ãåéôïíéêÞ ôçò ÓðÜëáõèñá, äéáôçñÞèçêáí áðü ôçí áñ÷áßá
åðï÷Þ ìÝ÷ñé ôá ìåóïâõæáíôéíÜ ÷ñüíéá.
Ðéï óõãêåêñéìÝíá, ï Ãéáííüðïõëïò29 åßäå óôï íåüäìçôï ôüôå íáü ôïõ Áãßïõ
Áèáíáóßïõ ôçò Ìçëßíáò, ðïõ âñßóêåôáé 20 ëåðôÜ íïôéüôåñá áðü ôï óçìåñéíü
ðáñÜëéï ÷ùñéü êáé äßðëá óôï äñüìï ðïõ ïäçãåß óôï êïíôéíü Âáëôïýäé, åíôïé-
÷éóìÝíåò êïëüíåò êáé ôåìÜ÷éá ðáëáéï÷ñéóôéáíéêþí óðïíäýëùí, êáèþò êé Ýíá
êéïíüêñáíï êáé Üëëá áñ÷éôåêôïíéêÜ ìÝëç, åíþ äéáðßóôùóå åðßóçò ôçí ýðáñîç
êé åíüò ðëÞèïõò áêüìá ðáñüìïéùí áñ÷éôåêôïíéêþí ëßèùí ôçò ßäéáò ÷ñïíéêÞò
ðåñéüäïõ (5ïõ Þ 6ïõ áé. ì.×.), ðïõ Þôáí «åêôÜäçí åññéìÝíïé... ðáñ´ üëçí ôçí
áöáßñåóéí áõôþí ðñï ôéíùí åôþí õðü éóôéïöüñïõ ðëïßïõ ìåôåíå÷èÝíôïò ôéò ïßäå
ðïý ».
Ï ßäéïò, åðßóçò, åñåõíçôÞò Ýìáèå ôüôå «ðáñÜ ðëåßóôùí áîéïðßóôùí ãåñüíôùí»
üôé óôçí Áãßá ÔñÜðåæá ôïõ, åðßóçò, ìçëéíéþôéêïõ êáé ëßãï âïñéíüôåñá áðü ôïí
¢ãéï ÁèáíÜóéï åõñéóêüìåíïõ íáïý ôçò Áãßáò Ìáñßíáò, «õðÞñ÷åí áñ÷áßïí áíÜ-
ãëõöïí êáëëßóôçò ôÝ÷íçò, åí ôù ïðïßù ðáñßóôáíôï ïé ãÜìïé ôïõ ÐçëÝùò êáé ôçò
ÈÝôéäïò,30 êáé üôé ôï áíÜãëõöïí ôïýôï åöïñôþèç åðß Ôïõñêïêñáôßáò åðß áããëé-
êïý (;) ðëïßïõ éóôéïöüñïõ åðß ôïýôù åëèüíôïò åí ôù ëéìÝíé Ìçëßíçò êáé ìåôç-
28. Âë. Áð. Áñâáíéôüðïõëïò, Áíáóêáöáß êáé Ýñåõíáé åí Èåóóáëßá êáôÜ ôï Ýôïò 1910,
ÐÁÅ, 1910, ÁèÞíáé 1911, 217-218.
29. Âë. Í. Ãéáííüðïõëïò, ü.ð., ó. 309-314.
30. ÁõôÞ ôïõëÜ÷éóôïí ôçí åñìçíåßá åß÷áí äþóåé óôïõò íôüðéïõò ïé ìçëéþôåò ëüãéïé
ÃáæÞò êáé ÊùíóôáíôÜò.
360
íÝ÷èç åéò Áããëßáí (;). Ïé ÷ùñéêïß ëÝãïõí öñáãêïêÜñáâï, Üëëïé äå ìÜëëïí
ëïãéþôåñïé áããëéêü êáñÜâé».
Áêüìç ï Ãéáííüðïõëïò óôçí ÝñåõíÜ ôïõ åêåßíç âñÞêå óôç íåüäìçôç äéþñïöç
áãñïéêßá ôïõ ÍéêïëÜïõ Ìðïõñìðïýëéá, óôçí ðáñáëßá ôçò Âëõ÷Üäáò, üðïõ êáé
ôï õðïôéèÝìåíï áðü ôïí ßäéï ëéìÜíé ôçò áñ÷áßáò Ïëéæþíáò áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ
Ðáãáóéôéêïý, Üëëá åíôïé÷éóìÝíá êáé Üëëá óôçí áõëÞ ôçò, áñêåôÜ áñ÷éôåêôï-
íéêÜ ìÝëç- êÜðïéá áðü ôá ïðïßá êáé ðåñéãñÜöåé- ðáñáêåßìåíïõ åñåéðùìÝíïõ
ðáëáéï÷ñéóôéáíéêïý íáïý ôïõ 5ïõ Þ 6ïõ áé. ì.×.31
Åéê. 2. Ìßá ðåæïýëá, üðïõ ç äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ðáëéïý ôåß÷ïõò

óôçí êïñõöÞ ôïõ Ðáëéüêáóôñïõ ôçò Ïëéæþíáò (29.2.1988).
31. Äõóôõ÷þò áðü ôïõò óåéóìïýò ôïõ 1955 ôï óðßôé áõôü Ýðáèå æçìéÝò, êüðçêå ï
åðÜíù üñïöïò êáé ÷Üèçêáí ìáæß ôïõ êáé ôá åíäéáöÝñïíôá áõôÜ áñ÷éôåêôïíéêÜ ôïõ ìÝëç.
361
ÔÝëïò, ï ßäéïò ðÜíôá åñåõíçôÞò, êÜíåé ëüãï êáé ãéá ôéò áíáèçìáôéêÝò åðé-
ãñáöÝò ðïõ áíáêÜëõøå óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ï Wace, åðéãñáöÝò «åõñéóêüìå-
íáé ðÜóáé», êáôÜ ôïí ßäéï, óôï Ìïõóåßï ôïõ Âüëïõ, êáèþò êáé ãéá ôï áíÜ-
ãëõöï «ÔÞñçò Äéïóêïõñßäïõ Çñáêëåß ×áñéóôÞñéïí», ðïõ äçìïóéåýèçêå áðü ôïí
Kern,32 åõñÞìáôá ãéá ôá ïðïßá êÜíåé ëüãï êáé ï Áñâáíéôüðïõëïò.33
Áîéüëïãåò, üìùò, Þôáí êáé ïé ðëçñïöïñßåò ðïõ ìáò Ýäùóå ãéá ôïí ßäéï ÷þñï
óôá 1924 êáé ï ãåñìáíüò áñ÷áéïëüãïò Fr. Stählin, ï ïðïßïò, åðéóêÝöôçêå êé
åñåýíçóå êé áõôÞ ôçí ðåñéï÷Þ êáé, âáóéóìÝíïò óôéò áñ÷áßåò ðçãÝò (Óêýëáêá-
Ðëïýôáñ÷ï), äÝ÷åôáé ùò áíáìöéóâÞôçôï ó÷åäüí ãåãïíüò ôçí ôáýôéóç ôçò Ïëé-
æþíáò ìå ôï íåüôåñï Ðáëéüêáóôñï, ãåãïíüò ðïõ ôïí ðáñùèåß íá óçìåéþóåé óôï
óõãêåêñéìÝíï óçìåßï ôç èÝóç ôçò áñ÷áßáò ðüëçò êáé óôï ÷Üñôç ðïõ Ý÷åé ó÷å-
äéÜóåé. ÃñÜöåé, áíÜìåóá óô´ Üëëá, êáé ôïýôïò ï åñåõíçôÞò:
«(...) Ç Ïëéæþíá, ìéá ðïõ áíáöÝñåôáé üôé âñéóêüôáí íïôßùò ôùí Óðáëáýèñùí,
êáé áðÝíáíôé áðü ôï Áñôåìßóéï ôçò Åýâïéáò, ôáõôßæåôáé éäéáéôÝñùò ìå ôï
Ðáëéüêáóôñï óôïí éóèìü ôïõ Ôñßêåñé. Ï ìïíá÷éêüò ëüöïò, ðïõ ëÝãåôáé Âßãëá,
ãêñåìßæåôáé áðüôïìá ðñïò ôá íüôéá, ìå ìéêñü Üíïéãìá óôç èÜëáóóá, áíÜìåóá
óôá âñÜ÷éá, åíþ ðñïò ôá âüñåéá, êáôçöïñßæåé ìáëáêüôåñá. ØçëÜ óôçí êïñöÞ,
âñéóêüôáí ç áêñüðïëç. Áêïëïõèïýóå ç êÜôù ðüëç êáé, ôÝëïò, ôï ðñïóôáôåõìÝ-
íï âáèý ëéìÜíé. Åäþ âñßóêåôáé ç ôïðïèåóßá Ìáõñüðåôñá. Ôï ôåß÷ïò, ôï ïðïßï
ðåñéÝêëåéå ðáëéÜ ôï ëüöï, óþæåôáé ìüíï óôá âïñåéïäõôéêÜ. Óôá íïôéïäõôéêÜ
õðÜñ÷ïõí âõæáíôéíÜ åñåßðéá, üðïõ âñßóêïíôáé âõæáíôéíÜ íïìßóìáôá (...)».34
Ãéá ôçí ôáýôéóç ôçò áñ÷áßáò Ïëéæþíáò ìå ôï Ðáëéüêáóôñï ôçò Âßãëáò, üðùò
âãáßíåé ìÝóá áðü ôçí óõíåêôßìçóç ôùí áñ÷áßùí ðçãþí ìå ôá íåüôåñá åõñÞìá-
ôá óôï óõãêåêñéìÝíï ÷þñï, èá êÜíïõí ëüãï êáé üëïé ïé íåüôåñïé áñ÷áéïëüãïé,
åñåõíçôÝò êáé ëüãéïé. ¼ðùò ï Ä. ÓéóéëéÜíïò,35 ï Â. ÓêïõâáñÜò,36 ï Ã. ÊïñäÜ-
ôïò,37 ç Ð. Áóçìáêïðïýëïõ - ÁôæáêÜ,38 ï Fr. Hild39 ê.Ü., êáèþò êáé ïé íôüðéïé
åñåõíçôÝò êáé ëüãéïé Ã. ÈùìÜò40 êáé Ä. ËáìðáäÜñçò,41 ðïõ áðïèçóáýñéóáí ðïë-
ëÝò ôïðéêÝò ìáñôõñßåò êáé ðáñáäüóåéò.
32. Âë. Hermes, ×××VII (1902) 628.

33. Áð. Áñâáíéôüðïõëïò, ü.ð., ó. 217.
34. Âë. Fr. Stählin, ü.ð., ó. 35 (÷Üñôçò) êáé 50.
35. Âë. Ä. ÓéóéëéÜíïò, Ç Ìáêñéíßôóá êáé ôï ÐÞëéïí, ÁèÞíáé 1939, 38. Ùóôüóï ï
ßäéïò, ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé Ýãñáøå ôï âéâëßï ôïõ óå ìéá åðï÷Þ ðïõ Þôáí Þäç ãíùóôÜ ôá
åõñÞìáôá ôçò áñ÷áßáò Ïëéæþíáò, áñíåßôáé ôçí ýðáñîç ôÝôïéùí ìíçìåéáêþí óôïé÷åßùí.
36. Âë. Â. ÓêïõâáñÜò-Êßôóïò ÌáêñÞò, Áñ÷áéïëïãéêüò êáé Ôïõñéóôéêüò Ïäçãüò Èåó-
óáëßáò, Âüëïò 1959, 159.
37. Âë. Ã. ÊïñäÜôïò, ü.ð., ó. 76, 455 êáé ÷Üñôçò.
38. Âë. Ð. Áóçìáêïðïýëïõ-ÁôæáêÜ, Ðáëáéï÷ñéóôéáíéêÞ êáé ÂõæáíôéíÞ Ìáãíçóßá,
óôïí ôüìï, Ìáãíçóßá} ôï ÷ñïíéêü åíüò ðïëéôéóìïý, ÁèÞíá 1982, 109, 110 (÷Üñôçò), 122.
39. Âë. Fr. Hild, ü.ð., ó. 81-82.
40. Ôïõ ïöåßëù ðïëëÝò ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò áðü áíôßóôïé÷åò áðïèçóáõñßóåéò ôïõ.
41. Âë. Ä. ËáìðáäÜñçò, Ãíùñéìßá ìå ôï Íüôéï ÐÞëéï-Áñ÷áßá Ïëéæþí êáé Üëëá, ÁèÞ-
íáé 1958, 5-18} ï ßäéïò, ÃåíÝèëéá ãç-Ï Ëáýêïò, ôï áñ÷ïíôï÷þñé ôïõ Íïôßïõ Ðçëßïõ,
ÁèÞíá 1996, 108-109.
362
ÔÏÐÉÊÅÓ ÐÁÑÁÄÏÓÅÉÓ ÊÁÉ ÌÁÑÔÕÑÉÅÓ
ÁìÝôñçôåò åßíáé ïé ôïðéêÝò ìáñôõñßåò êáé ïé óõíáêüëïõèåò ðáñáäüóåéò ðïõ
óõíäÝïíôáé, ìÝóá áðü ôá ðÜìðïëëá åðßóçò åõñÞìáôá, ìå ôï ÷þñï ôçò áñ÷áßáò
Ïëéæþíáò êáé ôïõ êáôïðéíïý Ðáëéüêáóôñïõ ôçò Âßãëáò ðïõ, óýìöùíá ìå üëåò
ôéò åíäåßîåéò, ÷ôßóôçêå êáôÜ ôá ìåóáéùíéêÜ Þ êé áõôÜ ôá ðáëéï÷ñéóôéáíéêÜ
÷ñüíéá óôç èÝóç ôçò áêñüðïëçò ôçò áñ÷áßáò ðüëçò.
Åéê. 3. Ìßá äåýôåñç ðåæïýëá êôéóìÝíç ìå ðïëý áñ÷áúêü õëéêü,

óôç äõôéêÞ åðßóçò åõÜëùôç ðëåõñÜ ôïõ Ðáëéüêáóôñïõ ôçò Ïëéæþíáò (29.2.1988).
363
Áðü ôéò ðáëéÝò ãñáöôÝò ðçãÝò ðïõ ìáò Üöçóáí Ýãêõñïé åñåõíçôÝò êáé áñ÷áé-
ïëüãïé ðÞñáìå Þäç ìßá ãåýóç ôçò ðëçèþñáò ôùí óôïé÷åßùí ãéá ôá ìíçìåéáêÜ,
êõñßùò, åõñÞìáôá ôïõ ÷þñïõ. Ãéá ôá ßäéá, üìùò, Þ êáé ãéá Üëëá Üãíùóôá åõñÞ-
ìáôá ïé ãÝñïíôåò ôïõ ôüðïõ ðïëëÜ ëÝíå ìÝ÷ñé óÞìåñá.
Åß÷á ôçí åõêáéñßá í´ áöïõãêñáóôþ óôç äåêáåôßá ôïõ 1980 ôÝóóåñéò ìçëé-
íéþôåò ãÝñïíôåò ðïõ åßíáé ðéá óõ÷ùñåìÝíïé. ÓõãêåêñéìÝíá ôïí Áðñßëç ôïõ 1986
åß÷á ðïëýùñç êïõâÝíôá ìå ôç Èåï÷Üñç Ôæßêá (77 ÷ñüíùí ôüôå) êáé ôï ÄçìÞôñç
Ìáëáèïýíç (74 ÷ñüíùí), êáé äýï ÷ñüíéá áñãüôåñá (ÖëåâÜñç ôïõ 1988) Üêïõóá
ôéò åíèõìÞóåéò áðü ôïõò ÃéÜííç Ôßãêá (89 ÷ñüíùí) êáé ÃéÜííç ÊáñáìåãÜëï (72
÷ñüíùí). ¼ëïé ôïõò ìïõ ìßëçóáí ãéá ôá ðïëëÜ, ôáöéêÜ, êõñßùò, åõñÞìáôá ôïõ
ôüðïõ, üëïé ôïõò ìïõ Ýêáíáí ëüãï êáé ãéá ôïí ôÜöï ôïõ ÖéëïêôÞôç ðïõ, üðùò
ðéóôåýïõí, âñßóêåôáé êé áõôüò óôï ÷þñï ôçò Ïëéæþíáò êé åßíáé êïéíüò ðüèïò
íôüðéùí êáé îÝíùí ç åýñåóÞ ôïõ. ÁëëÜ áò äþóïõìå êáëýôåñá ôï ëüãï óôïõò
ßäéïõò:
ÃÉÁÍÍÇÓ ÔÉÃÊÁÓ:
«Áðïý êÜô´ áð´ ôïí ¢ãéïõ ÁíôñÝá ùò áðÜí´ óôïõ óýññá÷ïõ áð´ åßíé ôïõ
Ðáëéüêáóôñïõ, åßíé êôÞìáôá ìé ëéåò êé êÜô´ áð´ ôóé ëéåò åßíé áñ÷áßá ìíç-
ìåßá. Éêåß ìÜëéóôá óô´ Êñáíéþô´42 áí âñÞêáíé ïé ðáëéüôéñ´ ìíçìåßá! Ðïõëéôé-
ëÞ(ðïëõôåëÞ), ìáñìÜñéíá, óêáëéóìÝíá ôüóïõ ðïõëý áð´ äå öáíôÜæéôé Üíèñïõ-
ðïõò. Ôé âñÞêáíé ìÝóá; Üãíïõóôïõ. ËÝãïõíôé áõôÜ; Åßðáíé ãéá ÷ñõóÜ óôéöÜ-
íéá, ãéá äïõ÷åßá, ãéá Üëëá ðïõëëÜ. Ðïéïò ôá åßäé; Ôá ðëåéüôéñá êÜíáíé ...ðïõ-
äÜñãéá êé ôáîßäéøáí ãéá ô´í Áããëßá. ÐÜíôïõò üôé âñéèÞêáíé, âñéèÞêáíé. Êé
óÞìéñá øÜ÷´íé ïé îÝí´, êé ðñïõðáíôüò ïé Ãéñìáíïß, óéáðÜí´ óô´ Êñáíéþô´. Ìé
÷Üñôéò êé ìç÷áíÞìáôá êé Üëëá üñãáíá. ØÜ÷í´íé íá âñïýíé ôïõí ôÜöïõ ô´
ÖéëïõêôÞô´ êé ôç èýñá ôïõ ÊÜóôñïõ(...)».
ÈÅÏ×ÁÑÇ ÔÆÉÊÁ:
«Éêåßíá ôá ÷ñüíéá âñßóêáíé ðïõëëïß ôÜö´ ìÝóá óô´ôóé ëéåò. Ìé ðïõëëÜ êéöÜ-
ëéá ìÝóá, ìç êáíÜôéá ÷ïõìáôÝíéá, ìé ëý÷íïõò, ìé ðéÜôá íá ôñþíé ïé ðéèá-
ìÝí´. ÔÜö´, öôïõ÷éêïß áëëÜ êé ðëïýóéïé. Ìé ìÜñìáñá ÷ïõíôñÜ êé óêáëéóìÝíá
(...). Åß÷á Ýíáí ìðÜñìðá éãþ, ô´ò ìÜíáæ ïõì áîÜäéëöïõò. ÐÜåé íá îéñéæþó´ ìéá
ñßæá áðïý ëéá êé âãáßí´ ìáæß ìé ô´ ñßæá êé Ýíá ìíçìåßïõ ìé ðéñéêéöáëáßåò
÷ñõóÝò ìÝóá. Ôé áðïõãßí´êáíé áõôÜ ôá ðñÜìáôá äåí îÝñïõ, äå ëÝãáíé ïé è´êïß
ì´. ¹ì´íá ì´êñü êïõñßôó´ ôüôé êé ôïõ ìüíïõ áð´ è´ìÜìé åßíé áð´ ëÝãáíé ðùò
äåí Þôáíé é ôÜöïõò ô´ âáóéëéÜ ô´ ÖéëïõêôÞô´. Ãé´ áõôüíé áêüìá øÜ÷´íé óÞìé-
ñá (...)».
42. Óôç ëéüöõôç áõôÞ ðåñéï÷Þ, ðïõ åßíáé ãíùóôÞ êáé ùò Êñáíéþôåò Þ êáé Êñáíßù-
ôï, âñÝèçêáí êáé ïé ðåñéóóüôåñïé ôÜöïé. ÌÜëéóôá ïé íôüðéïé åôõìïëïãïýí ôï ôïðùíý-
ìéï áõôü áðü ôá êñáíßá ðïõ âñÝèçêáí åêåß. ÊÜôé ùóôüóï ðïõ äåí åßíáé óùóôü, äåäïìÝ-
íïõ üôé ôï üíïìá ôçò èÝóçò åßíáé êõñéùíýìéï, ðñïåñ÷üìåíï áðü ôï ðáôñéäùíõìéêü åðß-
èåôï êÜðïéïõ Êñáíéþôç. (ºäéï ôïðùíýìéï õðÜñ÷åé êáé óôçí êïéíïôéêÞ ðåñéöÝñåéá ôïõ
Áú-Ãéþñãç êïíôÜ óôçí ÊÜôù ÃáôæÝá).
364
ÄÇÌÇÔÑÇÓ ÌÁËÁÈÏÕÍÇÓ:
«Óôá 1932 é ðáôÝñáæ ïõì, ÓôÜè´ò ô´ üíïõìá, åß÷é Ýíáí æéâãßô´ (æåõãïëÜôç),
ôïõí ÃéÜíí´ ôïõí ÁëéâÜíéóôïõ. Áõôüò, ëïéðüí, ô´í þñá áð´ üñãïõíé Ýíá êôÞìá
áð´ Ý÷ïõìé óô´ Êñáíéþô´, Ýâãáëé ìé ôïõ õíß Ýíá ìíÞìá áð´ åß÷é ìÝóá 37 áããåßá.
Ïýëá áõôÜ ôá ðáñÝäïõóé é ðáôÝñáæ ïõì óôïõ Ìïõóåßïõ ôïõ Âüëïõ. ÔÝôïéïéí
ôÜö´ üìïõò âñÞêáíé êé Üëë´ ðïõëëïß éêåß êïõíôÜ. Ôþñá ôá ôéëéöôáßá ÷ñüíéá
ðÜíé éêåß êé øÜ÷´íé êé ïé Ãéñìáíïß. ØÜ÷´íé íá âñïýíé ôïõí ôÜöïõ ô´ Öéëïõ-
êôÞô´ êé ô´ ÷ñõóÞ ô´ ìðáíïõðëßá ô´ (...)».
ÃÉÁÍÍÇÓ ÊÁÑÁÌÅÃÁËÏÓ:
«Ðïõëëïß ôÜö´ áñ÷áßïé, ìé ðïõëëÜ êé äéÜöïõñá ðñÜãìáôá ìÝóá âñÝè´êáíé ó´í
Ïõëéæþíá. Ðïý ´íôá üìïõò áõôÜ ôá ðñÜãìáôá; Ôá ðÞñáíé ïé éðéôÞäéïé. ÐÜíôïõò
ôÝôïéá áñ÷áßá âñßóêïõíôé áñÜäá ìÝ÷ñé óÞìéñá. Ôïõí ôÜöïõ ô´ ÖéëïõêôÞô´
üìïõò äåí ôïõí âñÞêáíé. Ãé´ áõôüí Ý÷´íé ìéãÜë´ ðñéìïýñá êé ïé Ãéñìáíïß óÞìé-
ñá (...)».
ÐïëëÝò, üìùò, ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò êáé ôïðéêÝò ðáñáäüóåéò ãéá ôçí Ïëéæþ-
íá ìÜæåøáí ðáëéüôåñá êáé ïé êáôáãüìåíïé áðü ôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ëüãéïé êáé
äÜóêáëïé ÄçìÞôñçò ËáìðáäÜñçò (Ëáõêéþôçò) êáé Ãéþñãïò ÈùìÜò (Ðñïìéñéþ-
ôçò), ïé ïðïßïé êáôÜ êáéñïýò êáé ôá Ý÷ïõí áíáêïéíþóåé. ÌÜëéóôá ï ðñþôïò
Ý÷åé åêäþóåé êáé ó÷åôéêü âéâëßï ãéá ôçí áñ÷áßá Ïëéæþíá,43 üðïõ êáé ðáñá-
èÝôåé ü,ôé áðü ôéò äéçãÞóåéò ôùí óõìðáôñéùôþí ôïõ Ý÷åé áðïèçóáõñßóåé. Áðü
ôï âéâëßï áõôü ôïõ ËáìðáäÜñç áëëÜ êáé áðü áíôßóôïé÷ï êåöÜëáéï ôïõ íåüôå-
ñïõ âéâëßïõ ôïõ ãéá ôç ãåíÝôåéñÜ ôïõ ôï Ëáýêï44-óôçí êôçìáôéêÞ ðåñéöÝñåéá
ôïõ ïðïßïõ êáé áíÞêåé ï åñåõíüìåíïò ÷þñïò- óôá÷õïëïãïýìå ôïýôåò ôéò åíäéá-
öÝñïõóåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôá ôáöéêÜ, êõñßùò, åõñÞìáôá ôçò óõãêåêñéìÝíçò
ðåñéï÷Þò:
«(...) ÓÞìåñá óôïí ôüðï üðïõ Þêìáóå ç áñ÷áßá Ïëéæþíá õðÜñ÷ïõí ìåñéêïß
ôÜöïé áíïéêôïß êáé öõóéêÜ óõëçìÝíïé (...). Âñßóêïíôáé óôç ìßá ðëåõñÜ ôïõ äñü-
ìïõ ðïõ óõíÝäåå ôçí ðüëç ìå ôç èÜëáóóá [Âáëôïýäé] (...). Ç áðïêÜëõøç ôùí
óçìåñéíþí áíïéêôþí ôÜöùí Ýãéíå êáôÜ ôï 1917. Ôüôå, åðåéäÞ åìÜóôéæå ôïí ôüðï
ç ðåßíá, ïé Üíèñùðïé åîåññßæùíáí ôéò åëéÝò êáé ðïõëïýóáí ôá îýëá åðåéäÞ
åß÷áí ìåãÜëç áîßá. ÊáôÜ ôçí åêñßæùóç áðåêáëýöèçóáí ðïëëïß ôÜöïé ìå äéÜ-
öïñá êôåñßóìáôá ìÝóá, ôçí áîßá ôùí ïðïßùí, üðùò åßíáé öõóéêü, äåí åãíþñé-
æáí ïé áíßäåïé ÷ùñéêïß. ÂñÝèçêáí åðßóçò ðïëëïß ôÜöïé óõëçìÝíïé áðü ðñïç-
ãïýìåíá ÷ñüíéá. Öáßíåôáé, ëïéðüí, üôé ôá ðáëéüôåñá ÷ñüíéá åðéóêÝöôçêáí ôá
ìÝñç áõôÜ îÝíïé åéäéêïß áñ÷áéïëüãïé, ïé ïðïßïé êÜôé áðïêüìéóáí áðü ôéò Ýñåõ-
íÝò ôïõò áõôÝò.45 Ìåôáîý ôùí Üëëùí ëÝãåôáé üôé óõíáðåêüìéóáí êáé ìßá ìáñ-
ìÜñéíç ðëÜêá óêáëéóôÞ, ç ïðïßá ðñÝðåé íá Þôáí óïâáñÜò áîßáò. Õðïóôçñßæïõí
43. Âë. Ä. ËáìðáäÜñçò, Ãíùñéìßá ìå ôï Íüôéï ÐÞëéï..., ó. 5-18.

44. Âë. Ä. ËáìðáäÜñçò, ÃåíÝèëéá ãç..., ó. 108-109.
45. Åßíáé âÝâáéï üôé ðñéí áðü ôï 1917 ôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ åðéóêÝöôçêáí ïé áñ÷áéï-
ëüãïé Leake, Mézières, Bursian, Lolling, Wace, Áñâáíéôüðïõëïò êáé ðéèáíüôáôá êáé Üëëïé.
365
äçëáäÞ ïé çëéêéùìÝíïé, êõñßùò, êÜôïéêïé ôçò ðåñéï÷Þò üôé óôïõò ôÜöïõò ôçò
áñ÷áßáò Ïëéæþíáò åß÷å åõñåèåß ìßá óêáëéóôÞ ðëÜêá áðü ìÜñìáñï, ìåãÜëùí
äéáóôÜóåùí, óôçí ìßá üøç ôçò ïðïßáò Þôáí óêáëéóìÝíïé ïé ãÜìïé ôïõ Öéëï-
êôÞôç. Ïé ÷ùñéêïß, üìùò, ðïõ ôç âñÞêáí, åíüìéóáí üôé åðñüêåéôï ðåñß ôïõ
ìõóôéêïý äåßðíïõ êáé ôçí åôïðïèÝôçóáí ãéá Áãßá ÔñÜðåæá óôç ìéêñÞ åêêëç-
óßá ¢ãéïò ÁèáíÜóéïò ðïõ õðÜñ÷åé êáé óÞìåñá áêüìá êïíôÜ óôçí Áãßá Ìáñß-
íá ôçò Ìçëßíáò (...). Åêåß ôç âñÞêáí, ãýñù óôï 187046 éôáëïß áñ÷áéïëüãïé êáé
ôçí ðÞñáí.47
(...) Ìåôáîý ôùí ôÜöùí, ïé ïðïßïé âñÝèçêáí êáôÜ ôéò ðñü÷åéñåò óõëçóôéêÝò
áíáóêáöÝò áðü äéáöüñïõò, Þôï êáé Ýíáò îå÷ùñéóôüò êáé êáëëéìÜñìáñïò. ÌÝóá
ó´ áõôüí âñÝèçêå, åêôüò ôùí Üëëùí, êáé Ýíá õðÝñï÷ï ÷ñõóü óôåöÜíé áíõðïëï-
ãßóôïõ áîßáò. Ôï óôåöÜíé áõôü- áðü åêåßíá ìå ôá ïðïßá åóôÝöïíôï ïé íéêçôáß-
áðåéêüíéæåí êëÜäïí äñõüò, ìå öýëëá öõóéêïý ìåãÝèïõò(...). ¢íèñùðïé ïé ïðïßïé
ôï åßäáí ïìéëïýí ìå èáõìáóìü ãéá ôï ÷ñõóü áõôü êáëëéôÝ÷íçìá.48(...) ÅõñÝèç-
óáí êáé Üëëá ðïëëÜ áíôéêåßìåíá, êõñßùò ðÞëéíá êëáóéêÞò êáé åëëçíéóôéêÞò
åðï÷Þò, ôá ïðïßá êáôåóôñÜöçóáí.(...)».49
ÁëëÜ êáé ï Ãéþñãïò ÈùìÜò, Ýíáò áðü ôïõò ðéï êáôáîéùìÝíïõò åñåõíçôÝò óôï
÷þñï ôçò éóôïñßáò ôïõ Ðçëßïõ, Ý÷åé êáôÜ êáéñïýò áöïõãêñáóôåß ôéò ôïðéêÝò
ìáñôõñßåò êáé ðáñáäüóåéò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí ðáëéÜ éóôïñßá áëëÜ êáé óôá
åõñÞìáôá áðü ôï ÷þñï ôçò Ïëéæþíáò. Êáé íá ôé, áíÜìåóá óôá Üëëá, ìïõ åßðå
ó÷åôéêÜ, óå ìßá óõíÝíôåõîç ðïõ ôïõ ðÞñá óôéò 26 Ìáñôßïõ ôïõ 1985, üôáí
ðáñïõóßáæá áðü ôï Ñáäéüöùíï ôçí åêðïìðÞ «ÊÜóôñá ôçò Ìáãíçóßáò»:
«Áð´ ôïí áéùíüâéï Ëáõêéþôç Íéêüëáï Ôóïðßíç, ðïõ óôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ôçò
æùÞò ôïõ Ýìåíå óôï Ìéêñü,50 Üêïõóá ãýñù óôá 1970 êáé óïõ ìåôáöÝñù ôïýôåò
ôéò, óöñáãéóìÝíåò ìå ôï èñýëï ôïõ ïìçñéêïý âáóéëéÜ ÖéëïêôÞôç, ìáñôõñßåò êáé
ðáñáäüóåéò, ìå êÜèå âÝâáéá åðéöýëáîç ãéá ôçí áíôáðüêñéóÞ ôïõò ìå ôçí éóôï-
ñéêÞ áëÞèåéá:
46. Óôï âéâëßï ôïõ ãéá ôï Ëáýêï ï ßäéïò åñåõíçôÞò ôç ÷ñïíïëïãßá 1870 ôçí êÜíåé
1890.
47. Ôçí ßäéá ìáñôõñßá êáôÝãñáøå êáé ï Ãéáííüðïõëïò, ï ïðïßïò, üìùò, ôïðïèåôåß ôçí
ðáñáðÜíù áíÜãëõöç ðëÜêá óôï íáàäñéï ôçò Áãßáò Ìáñßíáò, ãñÜöåé ðùò ó´ áõôÞ (êáôÜ
ôéò åêôéìÞóåéò ôùí ÃáæÞ-ÊùíóôáíôÜ) «ðáñßóôáíôï ïé ãÜìïé ôïõ ÐçëÝùò êáé ôçò ÈÝôé-
äïò» êáé óçìåéþíåé üôé ôï ßäéï ôïýôï áíÜãëõöï öõãáäåýôçêå åðß Ôïõñêïêñáôßáò ìå
«áããëéêü êáñÜâé». (Âë. Í. Ãéáííüðïõëïò, ü.ð., ó. 311, üðùò êáé ðéï ðÜíù áíáöÝñåôáé).
48. Ãéá ôï ßäéï óôåöÜíé ìéëÜíå êáé óÞìåñá ïé ãÝñïíôåò ôïõ Ëáýêïõ êáé ôçò Ìçëß-
íáò, êÜðïéïé äå ëÝíå ðùò ôï óôåöÜíé áõôü âñßóêåôáé óôï Ìïõóåßï ôïõ Âüëïõ. Ùóôüóï ï
«÷ñõóïýò óôÝöáíïò», ðïõ üíôùò âñßóêåôáé áíÜìåóá óôá åêèÝìáôá ôïõ Ìïõóåßïõ ôïõ
Âüëïõ, äåí âñÝèçêå óôçí Ïëéæþíá áëëÜ óôï Ïìüëéï ôçò ËÜñéóáò.
49. Âë. Ä. ËáìðáäÜñçò, Ãíùñéìßá ìå ôï Íüôéï ÐÞëéï..., ó. 11-13} ï ßäéïò, ÃåíÝèëéá
ãç..., ó. 108-109.
50. Åßíáé ðáñáèáëÜóóéïò ïéêéóìüò ôïõ Ëáýêïõ áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ Áéãáßïõ, êïíôÜ
óôï åðßíåéï ôïõ Ðñïìéñßïõ ÐëáôáíéÜ.
366
á´. Ç ðüëç Ïëéæþíá Þôáí óôçí ðëáãéÜ ôçò Âßãëáò áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ Ðáãá-
óéôéêïý êé åß÷å ùò áêñüðïëç ôï Ðáëéüêáóôñï, üðïõ åß÷å ôï ðáëÜôé ôïõ êáé ï
âáóéëéÜò ÖéëïêôÞôçò. Åß÷å åðßóçò êáé ðïëý íåñü ðïõ üìùò ÷Üèçêå. Áêüìá áðü
ôçí ðüëç îåêéíïýóå ìßá ìõóôéêÞ óÞñáããá, äçëáäÞ ìßá õðüãåéá äéÜâáóç, ðïõ
êáôÝëçãå óôç èÜëáóóá, êÜðïõ óôçí ðáñáëßá ôçò Âëõ÷Üäáò.
â´. Óáñáêéíïß Þñèáí êÜðïôå êáé ðïëÝìçóáí ìå ôïõò êáôïßêïõò ôçò Ïëéæþíáò
óôç óçìåñéíÞ èÝóç ×áëÜóìáôá. Íßêçóáí ïé ðñþôïé, ÷Üëáóáí ôïí êüóìï êáé
êáôÝóôñåøáí ôçí Ïëéæþíá. Áðü ôüôå ç ôïðïèåóßá ðïõ Ýãéíå ç ìåãÜëç ìÜ÷ç ïíï-
ìÜóôçêå ×áëÜóìáôá.
ã´. Óôç èÝóç Êñáíéþôç Þ Êñáíéþôåò âñÝèçêå óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1900 Ýíáò ðïëõ-
ôåëÝóôáôïò ôÜöïò, ìå ðïëëÜ êñïýðéá êáé ÷ñõóÜ ìÝóá, ðïõ åßðáí ôüôå üôé Þôáí
ôïõ ÖéëïêôÞôç. ¸ëåãáí ôüôå ïé ðáëéïß ðùò ìðïñåß íá ðÝèáíå ï ÖéëïêôÞôçò óôç
ËÞìíï, ôï óþìá ôïõ üìùò ìåôáöÝñèçêå êáé ôÜöçêå óôçí Ïëéæþíá.51
ä´. Óôï Ðáëéüêáóôñï âñÝèçêå óôá 1910 Ýíá Üãáëìá, ðïõ ïé íôüðéïé (Ëáõ-
êéþôåò êáé Ìçëéíéþôåò) ôï èåþñçóáí ôïõ ÖéëïêôÞôç. Ôï Üãáëìá áõôü ìáñìÜ-
ñéíï êáé âáñý, ðïõëÞèçêå áð´ áõôïýò ðïõ ôï âñÞêáí ôïí ßäéï ÷ñüíï. Ï ðëç-
ñïöïñéïäüôçò ìïõ èõìüôáí üôé Þñèå Ýíá êáÀêé óôï Âáëôïýäé, üðïõ åß÷å ìåôá-
öåñèåß óôï ìåôáîý ôï Üãáëìá, ðïõ ðëÜãéáóå óôá âñÜ÷éá êáé ôï ðÞñå.
å´. ÊÜôù áðü ôï Ðáëéüêáóôñï âñÝèçêáí ðïëëÝò áñ÷áßåò ðëÜêåò êáé êïëüíåò.
Ìßá ôÝôïéá êïëüíá åßäå êáé ï Ôóïðßíçò, ðÜëé óôéò áñ÷Ýò ôïõ áéþíá ìáò. Ôç
âñÞêå êÜðïéïò Ëáõêéþôçò. ÅéäïðïéÞèçêå ôüôå êé Þñèå êáé ôçí åßäå ï ðáëéüò
äÞìáñ÷ïò ôçò ÓçðéÜäáò ÆáöåéñéÜäçò. Áõôüò Ýöåñå êé Ýíáí áñ÷áéïëüãï, ï ïðïß-
ïò ôåëéêÜ êáé ôçí ðÞñå. Ç ðëÜêá åß÷å ìßá åðéãñáöÞ ðïõ, óýìöùíá ìå üóá åßðå
ôüôå ï áñ÷áéïëüãïò, Ýãñáöå: «Ôüí ìÝí " Çñáêë[ç 'áðïêô[çíáé, ôüí äÝ ' ÉÜóïíá...»
(ï Ôóïðßíçò äåí èõìüôáí ôá ðáñáêÜôù)».
Ïé óôïìáôéêÝò ðëçñïöïñßåò ôùí ãåñüíôùí ðïõ óõ÷íÜ êÜíïõí «ôçí ôñß÷á ôñé-
÷éÜ» êáé êõñßùò ïé ôïðéêÝò ðáñáäüóåéò ðïõ, êáôÜ êáíüíá, êéíïýíôáé óå ìõèé-
êÜ ðëáßóéá, åßíáé âÝâáéá ðÜíôá, üðùò åðáíåéëçììÝíá ôï Ý÷ïõìå ôïíßóåé, åîáé-
ñåôéêÜ åõÜëùôåò óáí ðçãÝò ãåãïíüôùí êáé ãé´ áõôü Üëëùóôå äåí ìåôñÜíå óáí
áîéüðéóôåò éóôïñéêÝò ìáñôõñßåò. Ùóôüóï, ìÝóá áðü ôç äéïãêùìÝíç «ôñé÷éÜ» ï
éóôïñéêüò åñåõíçôÞò êé áíáëõôÞò ìðïñåß íá éäåß ôçí «ôñß÷á», ìÝóá áðü ôçí
ðëáäáñÞ óÜñêá ôïõ ìýèïõ íá äéáêñßíåé ôï ðñùôáñ÷éêü éóôïñéêü êýôôáñï.
Áò ðÜñïõìå ë.÷. ôçí ðåñßðôùóç ôçò èñõëïýìåíçò ìõóôéêÞò õðüãåéáò äéÜâá-
óçò-óÞñáããáò, ðïõ âëÝðïõìå êáé óôï áíáöåñüìåíï Ðáëéüêáóôñï.52 Ìéáò äéÜ-
51. Óýìöùíá, ðÜíôùò, ìå ôçí éó÷ýïõóá ìõèïëïãéêÞ åêäï÷Þ ï ÖéëïêôÞôçò äåí ðÝèá-
íå óôçí ËÞìíï. ÌåôÜ ôïí ôñùéêü ðüëåìï åðÝóôñåøå óôçí ðáôñßäá ôïõ áëëÜ åêôïðßóôç-
êå áðü åðáíáóôÜôåò êáé êáôÝöõãå óôçí ÊÜôù Éôáëßá, üðïõ ìÜëéóôá ßäñõóå ôéò ðüëåéò
Ðåôçëßá êáé ÌÜêáëëá. ÊáôÜ ôçí ßäéá ðÜíôá ðáñÜäïóç, ï ÖéëïêôÞôçò óêïôþèçêå óôïí
ôüðï ôçò åîïñßáò ôïõ, ðïëåìþíôáò åíÜíôéá óôïõò íôüðéïõò, óôï ðëåõñü ôïõ âáóéëéÜ ôçò
Ñüäïõ Ôëçðüëåìïõ. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ÐÜðõñïò-Ëáñïýò-ÌðñéôÜííéêá, ô. 59,321.
52. Ðáñüìïéåò ðáñáäüóåéò Ý÷ïõìå óôï ÐÞëéï êáé ãéá ôá Ðáëéüêáóôñá ôùí Ëå÷ùíßùí
êáé ôïõ ÌðÜíéêá, êáèþò êáé ãéá ôï ×ïñôüêáóôñï (âë. áíôßóôïé÷á êåöÜëáéá ôçò ðáñïý-
óáò ìåëÝôçò).
367
âáóçò ðïõ õðïôßèåôáé, âÝâáéá, üôé ÷ñçóéìïðïéïýíôáí óå þñá Ýó÷áôçò áíÜãêçò
êáé êéíäýíïõ ãéá ôç äéáöõãÞ ôùí ðïëéïñêçìÝíùí. ÕðÞñ÷å, üìùò, ôÝôïéá ìõóôé-
êÞ äéÜâáóç óôï óõãêåêñéìÝíï êÜóôñï Þ ìÞðùò áðëÜ êáëëéåñãÞèçêå ï ìýèïò
ôçò ãéá íá óéãïõñåýåôáé ï ëáüò üôé õðÞñ÷å ôñüðïò äéáöõãÞò óå þñá êéíäý-
íïõ; Ãéá ôçí þñá, ðÜíôùò, êáíÝíá ß÷íïò ôçò äåí âñÝèçêå. ¸ôóé ç äåýôåñç åêäï-
÷Þ, ðïõ ôçí áóðÜæåôáé êáé ï Ã. ÈùìÜò, åßíáé ç ðéèáíüôåñç. Ïé äéáâÜóåéò áõôÝò
óôçí ïõóßá äåí õðÞñ÷áí óôá ìéêñÜ êÜóôñá «ôçò áíáãêéÜò», üðùò èá ðñÝðåé
íá Þôáí óôï Ìåóáßùíá êáé ôï êÜóôñï ôçò Ïëéæþíáò. ÕðÞñ÷áí, üìùò, óå Üëëá
ìåãáëýôåñá êáé ðéï ãíùóôÜ êÜóôñá êé áðëÜ åäþ åß÷áìå ìéá ìåôáöïñÜ åíüò
éóôïñéêïý ãåãïíüôïò, ãéá ëüãïõò áðïêáôÜóôáóçò ìéáò åîïìïéùôéêÞò éóïññïðßáò
áíÜìåóá óôá ìéêñÜ êáé óôá ìåãÜëá êÜóôñá ðïõ, åðß ðëÝïí, Ýäéíå êé Ýíá
áßóèçìá áóöÜëåéáò êáé óéãïõñéÜò óôïõò êáóôñßôåò (Þ óôïõò áðïãüíïõò ôïõò)
ôùí ìéêñþí êé Üóçìùí êÜóôñùí. Êáé ó´ áõôÞ, üìùò, ôçí ðåñßðôùóç ôï êýôôá-
ñï ôçò éóôïñéêÞò áíôáðüêñéóçò õðÞñ÷å ìÝóá óôïí ìýèï.
ÊÜôé ðáñüìïéï, Ý÷ïõìå êáé ìå ôçí Üëëç ðáñÜäïóç ðïõ ìéëÜåé ãéá ôçí åðé-
äñïìÞ ôùí Óáñáêçíþí êáôÜ ôçò Ïëéæþíáò. Ìßá ðáñÜäïóç éäáßôåñá êé åõñýôå-
ñá ãíùóôÞ óôï Ëáýêï êáé óôç Ìçëßíá, ç ïðïßá åíéó÷ýåôáé ôüóï áðü ôï ãåãï-
íüò üôé êáôÜ ôïí 10ï áéþíá Ý÷ïõìå ôÝôïéåò åðéäñïìÝò êáé óôá ðáñÜëéá ôçò
Ìáãíçóßáò, üóï êé áðü ôï Üëëï ôïðéêü ãåãïíüò üôé ôï âïõíáëÜêé ðïõ õøþíå-
ôáé ðÜíù áðü ôçí ðåñéï÷Þ ×áëÜóìáôá, üðïõ Ýãéíå ç èñõëïýìåíç ìåãÜëç ìÜ÷ç
ìåôáîý ôùí åðéäñïìÝùí ôùí åðéäñïìÝùí Óáñáêçíþí êáé ôùí êáôïßêùí ôçò Ïëé-
æþíáò, ëÝãåôáé ìÝ÷ñé óÞìåñá Óáñáêßíéêï.53
Êé áò äïýìå, ìå ôçí åõêáéñßá ôé ìáò åßðáí ó÷åôéêÜ ïé ìáêáñßôåò Ìçëéíéþ-
ôåò ãÝñïíôåò ÃéÜííçò Ôßãêáò êáé ÃéÜííçò ÊáñáìåãÜëïò, ôï ÖëåâÜñç ôïõ 1988:
ÃÉÁÍÍÇÓ ÔÉÃÊÁÓ:
«Ôïõ êñáôßäéïõ ô´ò Ïõëéæþíáò äéáëýè´êé üôáí ôïõ ÷ôõðÞóáíé ïé Óáñáêçíïß.
Ç ìéãÜë´ ìÜ÷´ ãßí´êé ðÝñá óôá ×áëÜóìáôá, êÜô´ áð´ ôïõ â´íü áð´ ôïõ ëÝíé
áðïý ôüôé ÓáñáêÞí´êïõ. Óôá ×áëÜóìáôá ðáëéüôéñá åß÷é êé Ýíá íéñü áð´ ôïõ
ëÝãáíé «êüêêéíïõ íéñü». Ôþñá åîáöáíßó´êé êé áõôü».
ÃÉÁÍÍÇÓ ÊÁÑÁÌÅÃÁËÏÓ (åôþí 72):
«Ç Ïõëéæþíá Þôáíé ìéãÜë´ êé ðëïýóéá ðüë´, ìé êÜóôñïõ ãýñïõ-ãýñïõ. Íé
âÜëáíé üìïõò óôïõ ìÜô´ ïé Óáñáêçíïß êé êÜèé ôüóïõ Ýñèïõíôáí êé íé ðïõëé-
ïõñêïýóáíé. Óôïõ ôÝëïõò Þñèáíé áðïý ôïõ â´íü éêåßíïõ áð´ ôïõ ëÝíé áðïý ôüôé
53. ÊÜôé áíôßóôïé÷ï, ðïõ ßóùò èõìßæåé ôçí åðéäñïìÞ êáôÜ ôçò ÄçìçôñéÜäáò ôùí Óáñá-
êçíþí (896 ì.×.), ðéèáíüí íá óõìâáßíåé êáé ìå ôï öáëáêñü ðñüâïõíï ôïõ Ðçëßïõ Óáñá-
êçíüò ðïõ õøþíåôáé ðÜíù áðü ôï óçìåñéíü Âüëï êáé óôï ðëÜé ôçò Ìáêñéíßôóáò (âë.
Ä. Ôóïðïôüò, Ï Ðáãáóéôéêüò Êüëðïò êáé ï Âüëïò, ÁèÞíáé 1930, 11} ï ßäéïò, Éóôïñßá ôïõ
Âüëïõ, Âüëïò 1991, 125-126} ðñâ. Áð. Ðáðáèáíáóßïõ, Ç ÂõæáíôéíÞ ÄçìçôñéÜäá 431-1204,
Âüëïò 1995, 112, óçì. 157), áí êáé êÜôé ôÝôïéï èåùñåßôáé ìÜëëïí áðßèáíï áðü ôïõò Êïñ-
äÜôï-ÈùìÜ [âë. Ã. ÊïñäÜôïò, ü.ð., ó. 231, óçì. 4} Ã. ÈùìÜò, Ôá áêôùíýìéá ôïõ Íïôéïá-
íáôïëéêïý Ðçëßïõ, Áñ÷åßï Èåóóáëéêþí Ìåëåôþí, 10 (Âüëïò 1992) 67-68].
368
ÓáñáêÞí´êïõ êé ãéïýñíô´îáí áðÜí´ óô´ ìðüë´ ô´ íý÷ôá. Áõôü Þôáíé. Ç ðüë´
ðáñáäüè´êé êé êáôáóôñÜö´êé áð´ ôïõ Üãñéïõ áõôü ìéëÝô´ (Ýèíïò, öõëÞ) (...)».
Êáé ìéá êé ï ëüãïò êñáôÜåé áêüìá ãéá ôéò ôïðéêÝò ðáñáäüóåéò íá äþóïõìå
åäþ, ïëïêëçñþíïíôáò ôç ó÷åôéêÞ åíüôçôá, êé Ýíáí Üëëïí ëéãüôåñï ãíùóôü óôïõò
ãÝñïíôåò ôçò ðåñéï÷Þò èñýëï, ðáíïìïéüôõðï üìùò ì´ åêåßíïí ðïõ áíáöÝñáìå êáé
óôçí ðåñßðôùóç ôïõ äéðëáíïý ôçò Ïëéæþíáò ×ïñôüêáóôñïõ, áëëÜ êáé ôïõ
Ðáëéüêáóôñïõ ôùí Ëå÷ùíßùí.
Ðñüêåéôáé ãéá ôç ãíùóôÞ ÷ñõóÞ ãïõñïýíá ìå ôá åöôÜ ÷ñõóÜ ãïõñïõíÜêéá,
ðïõ áðïôåëïýí êé åäþ ôï êñõöü üíåéñï êÜèå ðáñáäïóéáêïý èçóáõñïèÞñá. Óýì-
öùíá, ëïéðüí, ìå ôçí ôïðéêÞ ðáñÜäïóç, ðïõ ùóôüóï åßíáé êáé ðáñáðÝñá ãíù-
óôÞ,54 óôçí ðåñßðôùóç ôçò Ïëéæþíáò ç ðáíÜêñéâç áõôÞ ãïõñïýíá, ìå ôá åîßóïõ
ðïëýôéìá ãïõñïõíÜêéá ôçò, âñßóêåôáé èáììÝíç ðÜíù óôï ëüöï Âßãëá êáé ìÝóá
óôï ÷þñï ôïõ Ðáëéüêáóôñïõ, êé åêåß ðåñéìÝíåé áéþíåò ôþñá ôïí ôõ÷åñü ðïõ
èá ôç âñåé. ÁõôÞ, ôïõëÜ÷éóôïí, ôçí åêäï÷Þ ìïõ åßðå ôï ÃåíÜñç ôïõ 1987 óôï
Ëåöüêáóôñï ç íïéêïêõñÜ ÌÝëëù ÖñáíôæÝóêïõ, ôçí ßäéá ìïõ åðáíÝëáâå, ôïí
Áðñßëç ôïõ 1990, êáé ï óõìðáôñéþôçò ìïõ êôçíïôñüöïò ÁëÝêïò ×áìïíéêïëÜïõ,
ðïõ ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá âïóêïýóå ôï êïðÜäé ôïõ óôçí ðåñéï÷Þ ôçò «ôñá÷åßáò»
Ïëéæþíáò êáé ôçò ãåéôïíéêÞò ôçò ÔæÜóôåíçò.
Ï ×ÙÑÏÓ ÔÏÕ ÐÁËÉÏÊÁÓÔÑÏÕ ÓÇÌÅÑÁ ÊÁÉ ÅÊÔÉÌÇÓÅÉÓ

ÃÉÁ ÔÏÍ ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÔÏÕ ÑÏËÏ
ÐñùôïåðéóêÝöôçêá ôï Ðáëéüêáóôñï ôçò Ïëéæþíáò óôéò 29 Öåâñïõáñßïõ ôïõ
1988. Ï äñüìïò (ìïíïðÜôé) ðïõ ìå ïäÞãçóå ó´ áõôü îåêéíÜåé áðü ôçí ðáñáëéá-
êÞ èÝóç ¢ãéïò ÁíäñÝáò, üðïõ êáé ï ïìþíõìïò ó÷åôéêÜ íåüêôéóôïò íáÀóêïò,
äßðëá óôïí áõôïêéíçôüäñïìï Ìçëßíáò-Ôñéêåñßïõ.
Ç âïñåéïäõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ëüöïõ, üðïõ êáé öéäïóÝñíåôáé áíçöïñßæïíôáò ãéá
ôçí êïñöÞ ôïõ ôï ìïíïðÜôé, åßíáé ó÷åôéêÜ ïìáëÞ êáé ðõêíïöõôåìÝíç áðü ëéü-
äåíôñá. ÊÜðïõ-êÜðïõ ôï ìïíïðÜôé äéáóôáõñþíåôáé Þ êáé ôáõôßæåôáé ìå ôïí
ðëáôý áñ÷áßï äñüìï, ß÷íç ôçò ðëáêüóôñùóçò ôïõ ïðïßïõ äéáêñßíïíôáé áêüìá
êáèáñÜ åäþ êé åêåß ìÝóá óôïí åëáéþíá.
Âñéóêüìáóôå óôç èÝóç Êñáíéþôç, üðïõ, áðü ôç ìßá ìåñéÜ ôïõ ðëáêüóôñùôïõ
äñüìïõ, âñÝèçêáí ïé áñ÷áßïé ôÜöïé ãéá ôïõò ïðïßïõò óôÜèçêå êÜìðïóåò öïñÝò
ðáñáðÜíù ï ëüãïò ìáò. ÁíÜñéá ìÝóá óôï ÷þñï õðÜñ÷ïõí áñêåôÜ êáëýâéá êáë-
ëéåñãçôþí, óôïõò ôïß÷ïõò ôùí ïðïßùí ìðïñåßò íá äéáêñßíåéò êáé áñ÷áéïöáíÝò
ïéêïäïìéêü õëéêü. ÊÜôé ðïõ éó÷ýåé, åðßóçò, êáé óôïõò ðïëëïýò áíáëçììáôéêïýò
ôïß÷ïõò (ðåæïýëåò) ðïõ ÷ôßóôçêáí åêåß ãéá ôç óôÞñéîç ôùí åðéêëéíþí åäáöþí.
Êáé ðÜëé, üìùò, ïé áêáíüíéóôåò ìåëáíüðåôñåò óôï ÷þñï áõôü ðåñéóóåýïõí. Êáé
ïé êôçìáôßåò ôçò ðåñéï÷Þò, ãéá íá ìçí ôéò Ý÷ïõí óêüñðéåò ìÝóá óôá ëéïðåñß-
âïëÜ ôïõò, ôéò óõãêåíôñþíïõí óå ðõêíïýò êáé ìåãÜëïõò óùñïýò, êÜðïéïé áðü
ôïõò ïðïßïõò Ý÷ïõí êáíïíéêü êôßóéìï.
54. ÅéäéêÜ óôç Ìáãíçóßá éó÷ýåé ü,ôé êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ êÜóôñïõ ôùí Ìéêñï-
èçâþí.

Åéê. 4. ¸íá ðáìðÜëáéï ðåôñÜëùíï ëßãï ðéï êÜôù áðü ôïí ÷þñï
ôïõ Ðáëéüêáóôñïõ ôçò Ïëéæþíáò (29.2.1988).
Ôï Ðáëéüêáóôñï, âÝâáéá, èá ôï âñïýìå óôçí êïñöÞ ôïõ ðáíåðïðôéêïý ëüöïõ,

ðïõ ãé´ áõôü ôç ëÝíå Âßãëá, ó´ Ýíá õøüìåôñï ðïõ ðñÝðåé íá îåðåñíÜåé ôá äéá-
êüóéá ìÝôñá áðü ôçí åðéöÜíåéá ôçò èÜëáóóáò êáé óå ìßá áðüóôáóç ãýñù óôá
1200 ìÝôñá áðü ôï óçìåßï üðïõ áöÞóáìå ôïí áõôïêéíçôüäñïìï Ìçëßíáò-Ôñéêå-
ñßïõ. Ôï óçìåßï áõôü åßíáé êáé ôï óôåíüôåñï óôïí éóèìü ðïõ ó÷çìáôßæåé åäþ
ç ìáãíçóéáêÞ ÷åñóüíçóïò. Áðü ôçí êïñöÞ äå ôçò, üíïìá êáé ðñÜãìá, Âßãëáò
«åîáßñåôïò åßíáé ç èÝá ðñïò ôå ôï Áéãáßïí Ýîù êáé ðñïò ôïí Ðáãáóéôéêüí Êüë-
ðïí Ýóù», üðùò åíôõðùóéáóìÝíïò óçìåéþíåé êáé ï Áñâáíéôüðïõëïò. Íüôéá êé
áíáôïëéêÜ ôï Áéãáßï ðÝëáãïò, ìå ôïõò ìáêñéíïýò üãêïõò ôçò Åýâïéáò êáé ôçò
ÓêéÜèïõ íá âïõëéÜæïõí óôç ãáëÜæéá áðåñáíôïóýíç, êáé ìå ôïí êïíôéíü åõñý-
óôåñíï êüñöï ôçò ×ïíôñÞò ¢ììïõ í´ áðëþíåé óôá ðüäéá ôïý áðüôïìïõ êáé
ðåôñùôïý, áðü ôçí ðëåõñÜ áõôÞ, ëüöïõ ôç ñéãçëÞ ôïõ ðñüêëçóç. ÂïñåéïäõôéêÜ
ï Ðáãáóéôéêüò Êüëðïò ìå ôéò ðåñßêïìøåò äáíôÝëåò ôùí áêôþí ôïõ êáé ìå ôï
ìáêñüóôåíï íçóÜêé ÁëáôÜò, óáí îáðëùìÝíï æþï ìðñïóôÜ áðü ôïí êüñöï ôçò
Ìçëßíáò, íá öõëÜåé ôï èáëÜóóéï ðÝñáóìá ãéá ôïõò áâáèåßò üñìïõò ôïõ Âáë-
ôïõäéïý êáé ôçò Âëõ÷Üäáò, ðïõ åðßóçò âñÝ÷ïõí ôá ðüäéá ôïõ ëüöïõ, êáèþò
370
áõôüò êáôçöïñßæåé ìå Þìåñåò, áðü ôçí ðëåõñÜ áõôÞ, áíáäéðëþóåéò ðñïò ôç
èÜëáóóá ôïõ êüëðïõ.
Åßíáé öáíåñü ðùò êé áí áêüìá äåí Þîåñåò ðùò åäþ ðÜíù õðÞñ÷å ðáëéüôåñá
ìßá áìöéëßìåíç ðüëç, Þ Ýóôù ç áêñüðïëÞ ôçò, áðü ìüíïò óïõ èá Ýóðåõäåò íá
öáíôáóôåßò ôçí ýðáñîÞ ôçò, ìïëïíüôé ôßðïôá Þ ó÷åäüí ôßðïôá ðéá äåí èõìßæåé
ôçí áëëïôéíÞ ðáñïõóßá ôçò.
Ëéüöõôï êáé ôï ðëÜôùìá ôçò êïñöÞò, ìå åîáßñåóç êÜðïéá ôìÞìáôá ãýñù áðü
ôï áêñüôáôï óçìåßï ôçò, üðïõ öõôñþíïõí êÜðïéïé áãñéüèáìíïé êáé êõñßùò ðïõñ-
íáñéÝò, êáëýðôåé ìßá Ýêôáóç ãýñù óôá 6-7 óôñÝììáôá} Ýêôáóç ðïõ óôá ðñï-
óðåëÜóéìá óçìåßá ôçò íïôéïäõôéêÜ, äõôéêÜ êáé âïñåéïäõôéêÜ ôïõ ëüöïõ, ïñéï-
èåôåßôáé áðü Ýíá ìáêñý ôïß÷ï, áðü îåñïëéèéÜ, ðïõ ôï ðëÜôïò ôïõ êõìáßíåôáé
áíÜìåóá óôï 0,80-1,60 ì. êáé ðïõ áöÞíåé Ýíá ìéêñü Üíïéãìá-ðÝñáóìá ðåñßðïõ
óôï ìÝóï ôïõ. Ðñüêåéôáé, âÝâáéá, ãéá Ýíá íåüôåñï êôßóìá ðïõ üìùò, óýìöùíá
ìå üëåò ôéò åíäåßîåéò, áêïëïõèåß ôç ãñáììÞ ôùí èåìåëßùí ôùí ðáëéþí ôåé÷þí,
ôá ïðïßá, óýìöùíá ìå ôïí Hild,55 Þôáí êáôáóêåõáóìÝíá ìå óðáóôÞ ðÝôñéíç
ðëÜêá êáé ðåñéÝêëåéáí Ýíá ìÝñïò ôïõ ìåôáâõæáíôéíïý ïéêéóìïý ðïõ äéáäÝ÷ôç-
êå ó´ áõôüí ôï ÷þñï ôçí áñ÷áßá Ïëéæþíá êáé ôçí áêñüðïëÞ ôçò.
Åäþ, üìùò, èá ðñÝðåé íá Þôáí êáé ç áêñüðïëç ôçò áñ÷áßáò ðüëçò, ç ïðïßá,
üðùò üëá ôá óçìÜäéá äåß÷íïõí, áðëùíüôáí áðü ôç âïñåéïäõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ
ëüöïõ êé Ýöôáíå Ýùò êÜôù óôç Ìáýñç ÐÝôñá, üðïõ áðü ôïí Áñâáíéôüðïõëï,
üðùò åßäáìå ðáñáðÜíù, åðéóçìÜíèçêáí ß÷íç ôåé÷þí. Êáé âÝâáéá, êáôÜ ôá äåäï-
ìÝíá ôçò åðï÷Þò åêåßíçò, ç ðüëç èá ðñÝðåé íá Þôáí ðåñéôåé÷éóìÝíç, êÜôé ðïõ
Ýììåóá, ßóùò, áðïäåß÷íåôáé êé áðü ôéò áðåéñÜñéèìåò ðÝôñåò ðïõ åßíáé óÞìåñá
óêüñðéåò ìÝóá ó´ áõôü ôï ÷þñï. Ôï ðéèáíüôåñï åßíáé íá õðÞñ÷áí äýï óåéñÝò
ôåé÷þí ðïõ êáôÝâáéíáí ëïîÜ áðü ôçí áêñüðïëç ðñïò ôçí ðáñáëßá, ó÷çìáôßæï-
íôáò Ýíá ôñáðÝæéï, ìå óõíïëéêÞ Ýêôáóç ãýñù óôá 400 óôñÝììáôá, ãåãïíüò ðïõ
óçìáßíåé ðùò ç ðüëç èá ìðïñïýóå Üíåôá íá Ý÷åé ãýñù óôéò 5.000 êáôïßêïõò.
Ôá ôåß÷ç áõôÜ ôçò áñ÷áßáò Ïëéæþíáò, áðü ôá ïðïßá áìõäñÜ ìüíï ß÷íç èåìå-
ëßùí ðïý êáé ðïý áðïêáëýðôïíôáé óÞìåñá áðü ôïõò êáëëéåñãçôÝò, üðùò ìïõ
åßðå Ýíáò áðü áõôïýò, êáé óõãêåêñéìÝíá ï Ìçëéíéþôçò ÈáíÜóçò ËáìðáäÜñçò
ðïõ âñÞêá åêåß, ðéèáíüôáôá íá êáôáóôñÜöçêáí áðü ôá áñ÷áßá áêüìá ÷ñüíéá,
êáé óõãêåêñéìÝíá åßôå êáôÜ ôçí åðï÷Þ ðïõ ÷ôßóôçêå áðü ôïí ìáêåäüíá âáóé-
ëéÜ ÄçìÞôñéï ôïí ÐïëéïñêçôÞ ç ÄçìçôñéÜäá (293 ð.×.), ïðüôå ç Ïëéæþíá Þôáí
ìßá áðü ôéò ìáãíçôéêÝò ðüëåéò ðïõ ìå ôï æüñé óõíïéêßóèçêáí óôç íÝá ðüëç,
åßôå ðÜëé áðü ôïõò Ìáêåäüíåò Þ êáé áðü ôïõò Ñùìáßïõò, óôç äéÜñêåéá ôùí
ìåôáîý áõôþí ðïëÝìùí êáôÜ ôïí 2ï áé. ð.×.
Åßíáé, üìùò, åíäå÷üìåíï êÜðïéá ôìÞìáôá ôùí åñåéðùìÝíùí ôåé÷þí íá äéáôç-
ñÞèçêáí Ýùò ôá ìåóáéùíéêÜ ÷ñüíéá. Êé áõôü, ßóùò, íá åîçãåß ôï ëüãï ãéáôß ç
ðåñéï÷Þ ÔæÜóôåíç, ðïõ âñßóêåôáé áìÝóùò ìåôÜ ôçí Ïëéæþíá, ïíïìÜóôçêå Ýôóé,
åöüóïí âÝâáéá äå÷èïýìå ôçí Üðïøç ôïõ ÊïñäÜôïõ üôé ôï ôïðùíýìéï áõôü ðñï-
55. Âë. Fr. Hild, ü.ð., ó. 81-82.
371
Ýñ÷åôáé áðü áíôßóôïé÷ç óëáâéêÞ ëÝîç ðïõ óçìáßíåé ôçí «ðßóù áðü ôïí ôïß÷ï
(êÜóôñï) ÷þñá».56
ÓÞìåñá, ðÜíôùò, ôá ìüíá ïéêïäïìéêÜ ß÷íç, ðïõ áí åßíáé õðïëåßììáôá ôåß÷ïõò
áíÞêïõí óå ðïëý ìåôáãåíÝóôåñïõò ÷ñüíïõò, åßíáé ôá áíáöåñüìåíá ðáñáðÜíù,
ðïõ âñßóêïíôáé óôï ðëÜôùìá ôçò êïñöÞò ôïõ ëüöïõ êáé ðåñéïñßæïíôáé ìüíï óôç
Åéê. 5. ¸íáò óðüíäõëïò áñ÷áßïõ êßïíá óôçí ðåñéï÷Þ üðïõ åéêÜæåôáé

üôé âñéóêüôáí ç Ïëéæþíá (29.2.1988).
56. Âë. Ã. ÊïñäÜôïò, ü.ð., ó. 455, óçì. 2.
372
äõôéêÞ ðëåõñÜ ôçò. Êé åßíáé öõóéêü äéüôé, áðü ôéò Üëëåò ðëåõñÝò, êáé êõñßùò
áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ Áéãáßïõ, áíïßãïíôáé âñá÷þäåéò ãêñåìïß, ìå ìÝãéóôï ýøïò
30 ì. ðåñßðïõ, ãåãïíüò ðïõ êáèéóôÜ åîáéñåôéêÜ äýóêïëç êáé óå êÜðïéá óçìåßá
áäýíáôç ôçí ðñüóâáóç óôçí êïñöÞ áðü ôá óçìåßá åêåßíá. ÐÜíôùò, ôï üôé óôçí
êïñöÞ áõôÞ õðÞñ÷å ðáëéÜ äüìçóç ðïõ ìÜëéóôá äåí ðåñéïñéæüôáí óôïí ðåñßâï-
ëï ôùí ôåé÷þí, áõôü åßíáé ãåãïíüò áíáìöéóâÞôçôï. Ïé áðïêïììÝíåò ìåëáíüðå-
ôñåò êáé ôá êïììÜôéá áðü ôá ìáõñéóìÝíá áðü ôïí êáéñü êåñáìßäéá, ðïõ êáôá-
êëýæïõí êé áõôüí ôï ÷þñï, äßíïõí óáöÞ ôçí åéêüíá êÜðïéïõ åñåéðéþíá, ôïõ
ïðïßïõ âÝâáéá åßíáé ðïëý äýóêïëï íá ó÷çìáôïðïéÞóåéò ôçí ïéêïäïìéêÞ ðñïÝ-
ëåõóÞ ôïõ.
Ôé Üëëï, üìùò, èá ìðïñïýóå íá åßíáé ÷ôéóìÝíï åäþ ðÜíù, ó´ Ýíá ÷þñï üðïõ
ôá ðÜíôá óõíçãïñïýí ãéá ôçí ðáñïõóßá ìéáò áñ÷áßáò áêñüðïëçò, Ýóôù êé áí
áõôÞ äåí ôåêìçñéþíåôáé áðü áóöáëÞ óôïé÷åßá ðùò «åßíáé áíáìöéâüëùò ç áêñü-
ðïëéò ôçò Ïëéæüíïò», üðùò ðéóôåýåé ï Áñâáíéôüðïõëïò, Þ åíüò ìåóáéùíéêïý
ïéêéóìïý, áðëùìÝíïõ (üðùò äåß÷íïõí ôá ìíçìåéáêÜ åõñÞìáôá êÜóôñïõ, ðïõ ðñï-
óôÜôåõáí áíôßóôïé÷ïõò êáé óå äéáöïñåôéêÝò ÷ñïíéêÝò ðåñéüäïõò ôïõ êçñõãìÝ-
íïõ ùò áñ÷áéïëïãéêïý áõôïý ÷þñïõ) óôçí ïìáëÞ âïñåéïäõôéêÞ ðëáãéÜ ôïõ
ëüöïõ;
Êé åðåéäÞ ç êïñöÞ ôïõ ëüöïõ, ìå ôï íá âëÝðåé êáé ôéò äýï èÜëáóóåò áëëÜ
êáé íá âëÝðåôáé áðü ðáíôïý, ðñïóöÝñåôáé ùò Ýíá Ýîï÷ï ðáñáôçñçôÞñéï, äåí
åßíáé ëïãéêü áêüìá íá óêåöôïýìå ðùò óôï óçìåßï áõôü èá ìðïñïýóå íá âñß-
óêåôáé ìßá öñõêôùñßá áðü ôá ÷ñüíéá áêüìá ôçò ìáêåäïíéêÞò êõñéáñ÷ßáò Þ
Ýíáò áðü ôïõò ãíùóôïýò óôïí Ìåóáßùíá óçìáôïöïñéêïýò óôáèìïýò, èÝóåéò äçëá-
äÞ öñïõñéáêÝò ðïõ, êáôÜ êÜðïéï ôñüðï, äéêáéþíïõí ôïí Áñãýñç Öéëéððßäç üôáí
óçìåéþíåé üôé ï ÷þñïò áõôüò «ðñïöõëáêôÞñéïí Þôïí ôçò Ìáãíçóßáò»;
¢ëëùóôå, åßíáé ãíùóôü áðü ôéò ðçãÝò ðùò óôçí êïñöÞ ôïõ äéðëáíïý óôçí Ïëé-
æþíá âïõíïý Ôéóáßïõ, óôï ïðïßï ðõñãþíåôáé ç íüôéá ðëåõñÜ ôçò ìáãíçóéáêÞò
÷åñóïíÞóïõ, õðÞñ÷å åãêáôåóôçìÝíç áðü ôïí Ößëéððï ôïí Å´ öñïõñÜ, åðéöïñôé-
óìÝíç íá Ý÷åé óôá ÷ñüíéá ôÞò áíåðéèýìçôçò áðü ôïõò ¸ëëçíåò ôçò Íüôéáò
ÅëëÜäáò (áëëÜ êáé áðü ôïõò êáôïßêïõò ôùí ðüëåùí ôïõ Êïéíïý ôùí ÌáãíÞôùí)
ìáêåäïíïêñáôßáò,57 óå äéáñêÞ ëåéôïõñãéêÞ åôïéìüôçôá ìßá öñõêôùñßá, ìå ôçí
ïðïßá åéäïðïéïýíôáí êÜèå öïñÜ ïé Üëëåò ìáêåäïíéêÝò öñïõñÝò óôá ðáñÜëéá ôïõ
Ðáãáóéôéêïý êáé êõñßùò âÝâáéá åêåßíç ôçò ÄçìçôñéÜäáò, ãéá üóá ïé ðáñáôç-
ñçôÝò ôïõ Ôéóáßïõ Ýâëåðáí íá ãßíïíôáé áðü ôïõò å÷èñéêïýò óôüëïõò óôç èáëÜó-
óéá ðåñéï÷Þ ôçò Ìáãíçóßáò, ôùí Âüñåéùí ÓðïñÜäùí êáé ôçò âüñåéáò Åýâïéáò.58
Êé áõôÞ, áêñéâþò, ç éóôïñéêÞ ìáñôõñßá Ýäùóå óôïí ÊïñäÜôï ôï Ýñåéóìá íá
ðéèáíïëïãÞóåé ôçí ï÷ýñùóç áðü ôïí ßäéï ìáêåäüíá âáóéëéÜ ôçò íåõñáëãéêÞò
57. Âë. Í. Ðáðá÷áôæÞò, Ôá ï÷õñÜ ôùí Áíôéãïíéäþí óôï ìõ÷ü ôïõ Ðáãáóéôéêïý ùò ðñüêëçóç êáôÜ
ôçò åëëçíéêÞò áõôïíïìßáò, Áñ÷åßï Èåóóáëéêþí Ìåëåôþí, 2 (Âüëïò 1972) 25-38.
58. Âë. Ðïëýâéïò, ×, 42^ ðñâ. Ã. ÊïñäÜôïò, ü.ð., ó. 63^ Áð. Ðáðáèáíáóßïõ, Ç Ìáãíçóßá êáé ôï
ÐÞëéï óôïí ýóôåñï Ìåóáßùíá, 1204 - 1423, Âüëïò 1998,103.
373
èÝóçò ôçò áñ÷áßáò Ïëéæþíáò êáé ôçí ïñãÜíùóç åíüò áíôßóôïé÷ïõ ì´ åêåßíïõ
ôïõ êïíôéíïý Ôéóáßïõ óõóôÞìáôïò åðéêïéíùíßáò.59
Áêüìá åßíáé, åðßóçò, ãíùóôü ðùò óôá ÷ñüíéá éäéáßôåñá ôùí ëçóôñéêþí ðåé-
ñáôéêþí åðéäñïìþí ôïõ Ìåóáßùíá áëëÜ êáé ôùí êáôïðéíþí ÷ñüíùí (14ïò-15ïò
áéþíáò) åß÷áí åãêáôáóôáèåß ðÜíù óå ðåñßïðôá êáé êáôÜ êáíüíá ðáëéüôåñá
öñïýñéá êáé óå Üëëåò ï÷õñÝò èÝóåéò åéäéêÝò öñïõñÝò, ãéá ôç öýëáîç ôùí áêôþí
ôïõ Ðáãáóéôéêïý, êé åß÷áí ïñãáíùèåß óôá öñïõñéáêÜ áõôÜ ÷ôßóìáôá (ðïõ
óõ÷íÜ Þôáí ï÷õñïß ðáñÜêôéïé ðýñãïé) ïé ãíùóôïß óçìáôïöïñéêïß óôáèìïß, áðü
ôïõò ïðïßïõò ïé öñïõñÝò Ýäéíáí êé Ýðáéñíáí öùôåéíÜ, êáôÜ êáíüíá, óÞìáôá
ãéá ôçí êáôÜóôáóç ðïõ åðéêñáôïýóå óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôïõ êüëðïõ áëëÜ
êé Ýîù áðü áõôüí. Äåí åßíáé ëïéðüí ðéèáíü Ýíáò ôÝôïéïò óôáèìüò íá ëåéôïõñ-
ãïýóå êáé óå ôïýôç ôç Âßãëá, ðïëý ìÜëéóôá ðåñéóóüôåñï üôáí îÝñïõìå ðùò ôï
ðáñáôçñçôÞñéï ôïýôï ðáñåß÷å ôçí êáëýôåñç äõíáôüôçôá ãéá êáôüðôåõóç ôïõ
èáëÜóóéïõ ÷þñïõ áíÜìåóá óôï ÐÞëéï êáé óôéò Âüñåéåò ÓðïñÜäåò, ïé ïðïßåò,
óôá üøéìá âõæáíôéíÜ ÷ñüíéá, ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ùò ìüíéìï êáôáöýãéï áëëÜ
êáé ïñìçôÞñéï ôùí ðåéñáôþí;
¼ëá, üìùò, ôïýôá åßíáé åõëïãïöáíåßò õðïèÝóåéò. Êáé ìå ìüíåò ôéò õðïèÝóåéò,
÷ùñßò ôá áíôßóôïé÷á ðïñßóìáôá óõóôçìáôéêþí áñ÷áéïëïãéêþí áíáóêáöþí, äåí
õðÜñ÷ïõí îåêáèáñéóìÝíåò êáé ôåêìçñéùìÝíåò éóôïñéêÝò äéáãíþóåéò. ¼ôáí, ëïé-
ðüí, êé åöüóïí ãßíïõí êé åäþ ïé áíáóêáöÝò ðïõ ïöåßëåé ç Ðïëéôåßá íá êÜíåé,
ôüôå ìüíï èá åëðßæïõìå ðùò èá îåêáèáñéóôåß êáé ôï èïëü ôïýôï ôïðßï óôïí Ýôóé
êé áëëéþò éóôïñéêü ôïýôï ÷þñï üðïõ, ùóôüóï, áðü üëåò ôéò åíäåßîåéò öùôïãñá-
ößæåôáé, ÷ùñßò üìùò êáé ôõðéêÜ íá âåâáéþíåôáé, ç ïìçñéêÞ ðüëç ôïõ Öéëï-
êôÞôç ìå ôçí áêñüðïëÞ ôçò.
59. Âë. Ã. ÊïñäÜôïò, ü.ð., ó. 138. Ôï óýóôçìá åðéêïéíùíßáò ìå óÞìáôá áðü öùôéÜ [âë. ó÷åôéêÜ êáé
Ãéþñãïò ÈùìÜò, ÐáëéÝò ìïñöÝò åðéêïéíùíßáò. Öñõêôùñßá êáé ðåæïðüñïé-ôá÷õäñüìïé óôï ÐÞëéï,
Ìáêñéíßôóá, 16 (Áðñßëéïò 1998) 37-38], ôï ðñùôïêáèéÝñùóå ï ÁëÝîáíäñïò ôùí Öåñþí êáé ôï ôåëåéï-
ðïßçóå ï Ößëéððïò ï Å´. ÔÝôïéá óÞìáôá óôÝëíïíôáí óõíÞèùò áðü åéäéêÜ äéáìïñöùìÝíïõò ðÝôñéíïõò
ðýñãïõò, ÷ùñßò óêåðÞ. Âë. êáé F. Krischen, Die Befestiqungent von Heraklea am Latmon, Greifswald
1912, 44. ðñâ. F. Stählin, ü.ð., ó. 50).
374
ÍÉÊÏÓ ÖÑÁÃÊÁÊÇÓ
ÅÍÁÓ ÁÃÍÙÓÔÏÓ ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÏÓ

ÁÐÏ ÔÇÍ ÌÏÍÇ ÔÇÓ ÐÅÔÑÁÓ ÔÏÕ ÊÁÔÁÖÕÃÉÏÕ
(1790)
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Ï Êëåéóôüò (õø. 780-982 ì.) åßíáé Ýíáò ïéêéóìüò ôçò Åõñõôáíßáò, óôá óýíï-
ñÜ ôçò ìå ôï íïìü ôçò Êáñäßôóáò, áðïôåëïýìåíïò áðü ôñåéò, êõñßùò, óõíïéêé-
óìïýò: ôïí ÐëÜôáíï, ôï Ìåóï÷þñé êáé ôçí Êïñßôóá. Ç ðåñéï÷Þ ôïõ áíÞêå óôçí
ÅðéóêïðÞ ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí, ç ïðïßá Þôáí ôìÞìá ôçò Ìçôñüðïëçò ôçò
ËÜñéóáò. Óôá íåüôåñá ÷ñüíéá Ý÷åé åðéêïéíùíßá ìå ôçí Êáñäßôóá áðü ôçí ïðïßá
áðÝ÷åé 83 ÷ëì., ìÝóù ôçò Ñåíôßíáò.
Óôï óõíïéêéóìü Êïñßôóá õðÞñ÷å ç ãõíáéêåßá ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ ôïõ
åí Âïõíáßíïéò,1 ç ïðïßá éäñýèçêå ôï 1282.2 Áíáêáéíßóèçêå, üìùò, ðïëëÝò öïñÝò
êáé ôåëéêÜ, ôï 1952, óôç èÝóç ôïõ áíåãÝñèçêå ï ïìþíõìïò åíïñéáêüò íáüò.
Ðáëéüôåñá ç ìïíÞ áõôÞ åß÷å ðëïýóéï áñ÷åßï, ÷åéñüãñáöá êáé ðáëáßôõðá. ¼ëá,
üìùò, åêôüò áðü åëÜ÷éóôá, ÷Üèçêáí. ÁíÜìåóá óôá óùæüìåíá óõìðåñéëáìâÜíï-
íôáé ôÝóóåñåò ìåìâñÜíåò ôïõ 846/847 ì.×., ìå åõáããåëéêÝò ðåñéêïðÝò,3 êáé äýï
÷åéñüãñáöåò áêïëïõèßåò. Ç áñ÷áéüôåñç áðü áõôÝò (1779), ôïõ áãßïõ Óôõëéáíïý
ôïõ Ðáöëáãüíá,4 åßíáé ïëüêëçñç ÷ùñßò, üìùò, âéâëéïãñáöéêü óçìåßùìá.5 Ç íåü-
ôåñç (1790) åßíáé ôïõ áãßïõ ÌçíÜ, Ýñãï åðþíõìïõ âéâëéïãñÜöïõ êáé èá ìáò
áðáó÷ïëÞóåé åäþ.
Ç ×ÅÉÑÏÃÑÁÖÇ ÁÊÏËÏÕÈÉÁ ÔÏÕ ÁÃÉÏÕ ÌÇÍÁ
Ç áêïëïõèßá ôïõ áãßïõ ÌçíÜ6 åßíáé áêÝöáëç. Ôï óùæüìåíï, óÞìåñá, ôìÞìá
ôçò áðïôåëåßôáé áðü 80 óåëßäåò ðïõ äåí öÝñïõí áñßèìçóç. Ôï ÷åéñüãñáöï åßíáé
1. Ï íáüò ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ ôïõ åí Âïõíáßíïéò ìíçìïíåýåôáé óôéò åêäüóåéò ôçò
áêïëïõèßáò ôïõ 18ïõ áé. Âë. Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ¢ãéïò Íéêüëáïò ï åí Âïõíáßíç, åí ÁèÞ-
íáéò 1972, 57.
2. Âë. Ã. ÖëùñÜêçò-Ö. ÈåïäùñÜêçò-Í. ÖëùñÜêçò, Éóôïñéêüí ôïõ èáõìáôïõñãïý éåñïý
êåéìçëßïõ Åõáããåëéóôïý ËïõêÜ åí êþìç Êïñßôóá êáé åí ôù éåñþ íáþ áãßïõ ÍéêïëÜïõ
ôïõ ÍÝïõ, ÁèÞíáé 1956, 9, 14, 21-22} Äçì. Æ. Óïöéáíüò, ü.ð., ó. 99-100.
3. Âë. Ðáí. Á. ÁñáìðáôæÞò, Áé ìåìâñÜíáé ôçò Êïñßôóçò Åõñõôáíßáò, åí ÁèÞíáéò
1978, 139.
4. Óôçí áêïëïõèßá áõôÞ, ï åðßóêïðïò ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí Äéïíýóéïò ï Ëáñé-
óáßïò (1766-1793) óõóôÜ÷ùóå êáé ôéò ôÝóóåñåò ìåìâñÜíåò.
5. Ï Ðáí. Á. ÁñáìðáôæÞò (ü.ð., ó. 118) áíáöÝñåé üôé ôçí áêïëïõèßá áõôÞ Ýãñáøå ï
åðßóêïðïò Äéïíýóéïò ï Ëáñéóáßïò (1766-15.7.1793), ðéóôåýïíôáò üôé Ýíá óýìðëåãìá óôçí
ðñþôç óåëßäá åßíáé ôï üíïìÜ ôïõ. Áõôü, üìùò, äåí ìáò ðåßèåé áðüëõôá.
6. Óôç óåëßäá 31, üðïõ ôï óõíáîÜñé ôïõ áãßïõ, êáé óôï äåîéü ðåñéèþñéï õðÜñ÷åé ç
åîÞò åíèýìçóç: «'åôï[õôç "ç öõëÜ/äá å=éíáé ôï[õ 'áãßïõ / ìçíÜ, âéêôïñïò / êáß âõêåíôßïõ /
375
÷áñôþï (17×22,5 åê.), ìå äéáóôÜóåéò ôïõ êåéìÝíïõ 10,5×15 åê., êáé 17 óôß÷ïõò,
óôáèåñÜ, óå êÜèå óåëßäá. Áðü ôç ó. 1 Ýùò ôç ó. 28 õðÜñ÷åé ç áêïëïõèßá ôïõ
áãßïõ, óôéò óåëßäåò 29-55 äéáâÜæïõìå ôï óõíáîÜñé ôïõ êáé ôùí óõíåïñôáæüíôùí
(óôéò 11 Íïåìâñßïõ) áãßùí Âßêôùñá êáé Âéêåíôßïõ, óå ãëþóóá áðëÞ (üðïõ óõíá-
íôïýìå äçìþäåéò ôýðïõò üðùò, åìåôáãýñéóåí, êáëïðéÜóç, óôáíéêþò, áðïêïôéÜ,
áöüíôéò, ðçãåíÜìåíïò, áèÜññåôá, ðçëáëÞìáôá, êÜêçôá) êáé óôéò õðüëïéðåò
óåëßäåò (69-79) óõíå÷ßæåôáé ç áêïëïõèßá ìå ôçí Ýâäïìç ùäÞ, ôïí åéñìü ê.ë.ð.
Ôï óõíáîÜñé ôïõ áãßïõ ÌçíÜ áñ÷ßæåé ùò åîÞò:
«Ðïëë[çò 'ùöåëåßáò ê(áß) óùôÞñéïò å=éíáé ðñüîåíïò, å'õëïãçìÝí/ïé ÷ñéóôéáíïß, íÜ
äéçãå[éôáé ôéíÜò ô[ùí "áãßùí ìáñôý/ñùí ôïýò 'áã[ùíáò, ê(áß) ôÜ êáôùñèþìáôá ê(áß)
ï'õ ìüíïí / 'åêå[éíïò "ïðï[õ ôÜ äéçã[çôáé 'ùöåëå[éôáé, 'áëëÜ ê(áß) ï"é 'áêïý/ïíôåò /å÷ïõ-
óé ìÝãá äéÜöïñïí å'éò ôÞí øõ÷Þí ôïõò (...)».
Ï ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÏÓ ÔÇÓ ÁÊÏËÏÕÈÉÁÓ
Óôï ôåëåõôáßï öýëëï ôçò áêïëïõèßáò, ôï ïðïßï åßíáé êïëëçìÝíï óôü åîþöõëëï
ôçò óôÜ÷ùóçò, õðÜñ÷ïõí ôá ðáñáêÜôù äýï âéâëéïãñáöéêÜ óçìåéþìáôá:
1790-ù á'õãïýóôïõ: 15ç

' Åãñáýèç "ç ðáñï[õóá äéá÷åéñ[ïò ' Áìâñïóßïõ
'åê ô[çò ìïí[çò ô[ùí 'áãñÜöùí ðÝôñáò. äéá äÝ äá-
ðÜíçò ôï[õ êýñ äçìçôñßïõ êåöáë[á.
Åãñá'õèÞ ç ðáñï[õóá äéá÷åéñüò ôïõ êýñ äéìçôñßïõ

áêôáñé åê ôçò ìüí[çò ôïí áãñÜöïí ðåôñáò äéá
äå äáðáíçò ôïõ êõñ äéìçôñçïõ ÷ü÷ëéáò.
Ôï ðñþôï óçìåßùìá, éäéü÷åéñï ôïõ ãñáöÝá ôçò áêïëïõèßáò, ìáò ðëçñïöïñåß üôé
ï âéâëéïãñÜöïò ïíïìáæüôáí Áìâñüóéïò êáé Þôáí êáëüãåñïò óôç ÌïíÞ ôçò
ÐÝôñáò ôïõ Êáôáöõãßïõ ôçò Êáñäßôóáò. Áõôüò ïëïêëÞñùóå ôç ãñáöÞ ôçò áêï-
ëïõèßáò óôéò 15 Áõãïýóôïõ ôïõ 1790, ìå äáðÜíç ôïõ Äçìçôñßïõ ÊåöáëÜ, ðñï-
öáíþò êáôïßêïõ ôïõ Êëåéóôïý. Ï âéâëéïãñÜöïò Áìâñüóéïò äåí åßíáé ãíùóôüò,
áðü Üëëï ÷åéñüãñáöï, êáé äåí ðåñéëáìâÜíåôáé ôï üíïìÜ ôïõ óôïõò ãíùóôïýò
ìïíá÷ïýò ôçò ÐÝôñáò.7
Ôï äåýôåñï óçìåßùìá, ãñáììÝíï áðü Üëëï ÷Ýñé, åßíáé áðïìßìçóç ôïõ ðñþôïõ.
Ó´ áõôü öáßíåôáé üôé ôçí áêïëïõèßá ôçí Ýãñáøå ï ÄçìÞôñéïò ÁêôÜñçò,8 ï ïðïß-
ïò Þôáí åðßóçò áðü ôçí ÌïíÞ ôçò ÐÝôñáò, ìå äáðÜíç ôïõ Äçìçôñßïõ ×ü÷ëéá.
êáß ?ïðïéïò ôÞí / ðÜñç êáß äÝí / ô[ç öÝñé å'éò ôüí / /áãéùí íéêïëÜïí».
7. Âë. Ãéþñãïò Áè. ÊëÞìïò, Ôï ÷ñïíéêü ôçò ÉåñÜò ÌïíÞò ÐÝôñáò Êáôáöõãßïõ, Êáñ-
äßôóá 2001, 255-280.
8. ÁêôÜñçò<ôïõñ. aktar} Ýìðïñïò ìðá÷áñéêþí. Âë. F. Tuncay-Ë. ÊáñáôæÜò, Ôïõñêïåë-
ëçíéêü Ëåîéêü, ÁèÞíá 2000, 18.
376
Åéê. 2. Ç 37ç óåëßäá ôçò áêïëïõèßáò ôïõ áãßïõ ÌçíÜ, ìå ôï óõíáîÜñé
ôïõ, Ýñãï ôïõ Áìâñïóßïõ áðü ôç ÌïíÞ ôçò ÐÝôñáò ôïõ Êáôáöõãßïõ (1793).
377
378
Åéê. 3. Ôï âéâëéïãñáöéêü óçìåßùìá ôïõ ìïíá÷ïý Áìâñïóßïõ (15.8.1793), óôï ôåëåõôáßï ößëï ôçò áêïëïõèßáò
ôïõ áãßïõ ÌçíÜ, êáé êÜôù ç áðïìßìçóç ôïõ Äçìçôñßïõ ÁêôÜñç.
Ó÷åôéêÜ ìå ôïí ÄçìÞôñéï ÁêôÜñç ìðïñïýìå íá êÜíïõìå äýï õðïèÝóåéò:
á) ¹ôáí ìïíá÷üò ôçò ÐÝôñáò, ðéèáíüí áðü ôïí Êëåéóôü. ÅðéóêÝöèçêå ôçí
ðáôñßäá ôïõ êáé ôç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ, üðïõ ðñüóèåóå, êáôá÷ñçóôéêþò,
ùò åíèýìçóç, ôï üíïìÜ ôïõ, ìéìïýìåíïò ôïí âéâëéïãñÜöï Áìâñüóéï. Êáèþò ãíþ-
ñéæå ôïí ÄçìÞôñéï ÊåöáëÜ, ðñïóäéüñéóå êáé ôçí ðáôñßäá ôïõ, ç ïðïßá åßíáé ôï
ãåéôïíéêü, óôïí Êëåéóôü, ÷ùñéü ×ü÷ëéá ôçò Åõñõôáíßáò. Óôç ÌïíÞ ôçò ÐÝôñáò
åãêáôáâßùíå, óôá ôÝëç ôïõ 18ïõ áé., Ýíáò ìïíá÷üò ÄçìÞôñéïò, ï ïðïßïò Ýãñáøå
ôïõò êþäéêåò 47 êáé 50 ôçò ÌïíÞò Êïñþíáò.9 Ôï äåßãìá, üìùò, ãñáöÞò ôïõ
âéâëéïãñÜöïõ Äçìçôñßïõ, áðü ôïí êþäéêá 50 ôçò Êïñþíáò, ôïõ Ýôïõò 1793,10 äåß-
÷íåé üôé ç áêïëïõèßá äåí åßíáé äéêü ôïõ Ýñãï êáé ïé ãñáöÝò ôïõ êþäéêá áõôïý
êáé ôïõ âéâëéïãñáöéêïý óçìåéþìáôïò ôïõ ÁêôÜñç åßíáé äéáöïñåôéêÝò.
â) Ï ÄçìÞôñéïò ÁêôÜñçò åßíáé Ýíáò Ýìðïñïò ìðá÷áñéêþí, êáôáãüìåíïò áðü
ôïí Êëåéóôü. Áõôüò åðéóêÝöèçêå ôçí ðáôñßäá ôïõ Þ åðÝóôñåøå ó´ áõôÞí, ðÞãå
óôç ÌïíÞ ôïõ Áãßïõ ÍéêïëÜïõ, åßäå ôçí áêïëïõèßá ôïõ áãßïõ ÌçíÜ, äéÜâáóå
ôï âéâëéïãñáöéêü óçìåßùìá ôïõ ìïíá÷ïý Áìâñïóßïõ êáé Ýêáíå áðïìßìçóÞ ôïõ,
ðñïóèÝôïíôáò ôï üíïìÜ ôïõ êáé ôï «åê ôçò ìïíÞò ôïõ ÁãñÜöïõ ÐÝôñáò», ðñï-
öáíþò áðü áðñïóåîßá ôïõ, åêôüò êé áí Þôáí ìïíá÷üò ôçò ÐÝôñáò, ðñüóùðï
Üó÷åôï ìå ôïí âéâëéïãñÜöï ÄçìÞôñéï.
Áðü ôéò äýï ùò Üíù õðïèÝóåéò èåùñïýìå ðéï áëçèïöáíÞ ôç äåýôåñç. ¼ðùò êé
áí Ý÷åé ôï æÞôçìá, ôï ðñþôï âéâëéïãñáöéêü óçìåßùìá, ôï ïðïßï åßíáé êáé ôï
ðñáãìáôéêü, ìáò ãíùñßæåé ôïí Üãíùóôï ìÝ÷ñé ôþñá ìïíá÷ü ôçò ÐÝôñáò êáé
âéâëéïãñÜöï Áìâñüóéï êáé åðéâåâáéþíåé ôçí ýðáñîç ìéêñïý âéâëéïãñáöéêïý
åñãáóôçñßïõ óôç ìïíÞ áõôÞ. Ï Áìâñüóéïò Ýãñáøå åõáíÜãíùóôá. ×ñçóéìïðïßç-
óå ìåñéêÝò óõíôïìïãñáößåò üðùò, /áí[ïò (/áíèñùðïò), ðí[éê[ùò (ðíåõìáôéê[ùò), ÷[õ
(×ñéóôï[õ), è[ò (Èåüò), ð[ñåò (ðáôÝñåò), ó[ôñí (óôáõñüí). ¹ôáí, üìùò, êÜðùò áíïñ-
èüãñáöïò Þ áðñüóåêôïò äéüôé óôï ÷åéñüãñáöü ôïõ ôá ëÜèç åßíáé áñêåôÜ. Óôéò
óåëßäåò 43-69, üðïõ ôï óõíáîÜñé ôïõ áãßïõ ÌçíÜ êáé ôùí óõíåïñôáæüíôùí
Âßêôùñá êáé Âéêåíôßïõ, ìåôñÞóáìå ãýñù óôá 100 ëÜèç.
9. Âë. Ãéþñãïò Áè. ÊëÞìïò, ü.ð., ó. 367.

10. Âë. Ãéþñãïò Áè. ÊëÞìïò, ü.ð., ó. 367, üðïõ öùôïãñáößá ìéáò óåëßäáò ôïõ êþäéêá
50 ôçò ÌïíÞò Êïñþíáò.
379
Åéê. 4. Ç ðñþôç óåëßäá ôçò ÷åéñüãñáöçò áêïëïõèßáò
ôïõ áãßïõ Óôõëéáíïý ('åí /åôåé 1779 óùôçñß{ù) ìå ôï óýìðëåãìá óôï ôÝëïò,
ôï ïðïßï áðïäüèçêå óôïí åðßóêïðï ôçò ËéôæÜò êáé ÁãñÜöùí Äéïíõóßïõ
(1766-1793) áðü ôï ÆÜððåéï ôçò ËÜñéóáò.
380
ÃÅÙÑÃÉÏÓ Ê. ËÅËÇÓ
ÅÍÁÓ ÁÃÙÍÉÓÔÇÓ ÔÏÕ 1821

ÁÐÏ ÔÇÍ ÌÅÓÏÑÁ×Ç ÔÏÕ ÐÁËÁÌÁ
ÐÑÏËÏÃÉÊÁ
Óõíå÷ßæïíôáò ôçí ðáñïõóßáóç èåóóáëþí áãùíéóôþí1 ôïõ 1821, ìå âÜóç ôï
áñ÷åéáêü õëéêü ôùí ÃÁÊ, èá ðáñïõóéÜóïõìå Ýíáí Üëëï áãùíéóôÞ óôïí ðáñü-
íôá ôüìï ôïõ ÈÇÌ. Ðñüêåéôáé ãéá ôïí ÉùÜííç Óôåñãßïõ, áðü ôï ÷ùñéü «Íôï-
âëáôÜíé åéò Ìïëáëßêé» ôçò Èåóóáëßáò. Óôç Èåóóáëßá õðÞñ÷áí äýï ïéêéóìïß
ìå ôï üíïìá ÍôïõâëáôÜíé: Ýíáò Üëëïò óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ÖáñóÜëùí, ðïõ ìåôï-
íïìÜóèçêå óå ÂáóéëéêÜ, êáé Ýíáò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÐáëáìÜ, ðïõ ìåôïíïìÜ-
óèçêå óå ÌåóïñÜ÷ç. Ôï ÍôïõâëáôÜíé ôùí ÖáñóÜëùí áíÞêå óôçí Áñ÷éåðéóêï-
ðÞ ôùí ÖáñóÜëùí ìÝ÷ñé ôïí ÌÜñôéï ôïõ 1821 êáé ìåôÜ óôç Ìçôñüðïëç ôùí
ÖáíáñéïöåñóÜëùí, åíþ ôï ÍôïõâëáôÜíé ôïõ ÐáëáìÜ áíÞêå óôç Ìçôñüðïëç ôçò
ËÜñéóáò, ç ðåñéï÷Þ ôçò ïðïßáò, ùò Ýäñá ìïõóïõëìÜíïõ ìïõëÜ, ðñïóäéïñéæüôáí
êáé ùò Ìïõëáëßêé.2 ¸÷ïíôáò, ëïéðüí, áõôü õðüøç ìáò, åßìáóôå âÝâáéïé üôé ï
ÉùÜííçò Óôåñãßïõ êáôáãüôáí áðü ôçí óçìåñéíÞ ÌåóïñÜ÷ç ôïõ ÐáëáìÜ.
Ï ÉÙÁÍÍÇÓ ÓÔÅÑÃÉÏÕ
Óôïí öÜêåëï ôùí Áñéóôåßùí ôùí ÃÁÊ âñÞêáìå ìüíï ôçí áßôçóç ôïõ Óôåñãßïõ.
Ãé´ áõôü ôï âéïãñáöéêü ôïõ åßíáé óýíôïìï. ¼,ôé èá ðáñïõóéÜóïõìå ãé´ áõôüí
ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí áßôçóÞ ôïõ. ÃåííÞèçêå óôï ÍôïõâëáôÜíé-ÌåóïñÜ÷ç ôï 1794.
¼ôáí Üñ÷éóå ç ÅðáíÜóôáóç Þôáí Þäç 27 åôþí. ÐÞñå ìÝñïò óå äéÜöïñåò ìÜ÷åò
õðü ôçí ïäçãßá äéÜöïñùí ïðëáñ÷çãþí áëëÜ, áðü «Üãíïéá», äåí Ýëáâå êáíÝíá
ðéóôïðïéçôéêü ãéá íá ôåêìçñéþóåé ôç óõììåôï÷Þ ôïõ. ÐÞñå, üìùò, Ýíá ðéóôï-
ðïéçôéêü áðü ôïõò áîéùìáôéêïýò ôçò Áçò ÖÜëáããáò,3 ôï ïðïßï üìùò äåí åíôïðß-
óáìå óôï öÜêåëï ôùí Áñéóôåßùí ôùí ÃÁÊ. Ôï 1839 êáôïéêïýóå óôç ÓêÜëá ôçò
ÁôáëÜíôçò. ÌÝóù ôçò åöçìåñßäáò Åëëçíéêüò Ôá÷õäñüìïò ðëçñïöïñÞèçêå ôçí õð´
áñéè. 204/1.3.1839 åãêýêëéï äéáôáãÞ ôçò Ãñáììáôåßáò ôùí Óôñáôéùôéêþí, ãéá
ôçí õðïâïëÞ áéôÞóåùí áðü ôïõò áãùíéóôÝò ðïõ äåí åß÷áí ëÜâåé Ýùò ôüôå ôï
1. Âë. Ãåþñãéïò Ê. ËÝëçò, Äýï áãùíéóôÝò ôïõ 1821 áðü ôçí ÁíáôïëÞ êáé ôçí
Íßêáéá ôçò ËÜñéóáò, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 41 (2002)125-129} ï ßäéïò, Äýï íåá-
ñïß öáñóáëéíïß áãùíéóôÝò ôïõ 1821, Èåóóáëéêü Çìåñïëüãéï, 42 (2002)377-381.
2. Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. Êþóôá Óðáíü ãéá ôéò ðëçñïöïñßåò áõôÝò.
3. Ç ÖÜëáããá äçìéïõñãÞèçêå ôï 1835 áðü ôïí âáóéëéÜ ¼èùíá. ¹ôáí Ýíá
ôéìçôéêü óþìá óôï ïðïßï êáôáôÜ÷èçêáí ìéêñïêáðåôáíáßïé ôçò ÅðáíÜóôáóçò,
ðïõ Þôáí áãñÜììáôïé êáé äåí êáôáôÜ÷èçêáí óôïí ôá÷ôéêü óôñáôü. Âë. ×ñ. Á.
Óôáóéíüðïõëïò, Ëåîéêü ôçò åëëçíéêÞò åðáíáóôÜóåùò ôïõ 1821, åêäüóåéò Äåäå-
ìÜäç, ÁèÞíá (÷.÷.), ô. Ä, 397.
381
áñéóôåßï. ¾óôåñá áðü áõôü áíÝèåóå óôïí ÍåñÜíôæç Ìáêáñßïõ íá ôïõ óõíôÜ-
îåé ôç ó÷åôéêÞ áßôçóç, äéüôé ï ßäéïò Þôáí áãñÜììáôïò, óôéò 30.5.1839, êáé íá
ôçí áðåõèýíåé óôç Ãñáììáôåßá ôùí Óôñáôéùôéêþí, ìÝóù ôïõ äçìÜñ÷ïõ ôçò Áôá-
ëÜíôçò. Ç áßôçóÞ ôïõ áõôÞ Ý÷åé ùò åîÞò:
Ðñüò ['áñéè.] 437

ôüí ÄÞìáñ÷ïí ' ÁôáëÜíôçò
á/éôçóéò óôñáôéùôéêÞ
" Ï "õðïöáéíüìåíïò "ïäçãçèåßò "õðü ôÞí "õð´ 'áñéè: 204: 'åãêýêëéïí äéáôáãÞí ô[çò
'åðß ô[ùí Óôñáôéùôéê[ùí Â: Ãñáììáôåßáò ô[çò ' Åðéêñáôåßáò, ìçíïëïãïõìÝíçí ôÞí
1/13: Ìáñôßïõ 1839: ðåñß ô[ùí ìÞ ëáâüíôùí å'éóÝôé ôÜ 'áñéóôå[éá ôùí, óðåýäù í´
'áíáöÝñù äéÜ ô[çò ðáñïýóçò ìïõ, ?ïôé 'ïíïìáæüìåíïò ' ÉùÜííçò ÓôÝñéïõ å=éìáé å'éò
"çëéêßáí 45: 'åô[ùí, 'åãåííÞèçí å'éò ôü ÷ùñßïí ÍôïâëáôÜíé å'éò Ìïëáëßêé ô[çò Èåó-
óáëßáò, êáôïéêüí /çäé å'éò ôÞí ÓêÜëá ' ÁôáëÜíôçò ôï[õ ÄÞìïõ ôïýôïõ, ðéóôïðïé-
çôéêÜ äÝ ô[ùí ðñüò ôÞí ðáôñßäá 'åêäïõëåýóåþí ìïõ, 'áðü /áãíõÜí ìïõ äÝí /åëá-
âïí ðáñ´ ï'õäåíüò "ïðëáñ÷çãï[õ ìïõ, 'áëë´ /çäç /åëáâïí ?åí ðáñÜ äéáöüñùí 'áîéù-
ìáôéê[ùí Áçò ÖÜëáãêïò, ï"é "ïðï[éïé4 /åêáìá 'õðü ôÞí "ïäçãßáí//5 [['õðü ôÞí 'ïäçãßáí]]
'åêåßíùí, ôü "ïðï[éïí êáß 'åðéóõíÜðôù =ùäå êáß ðáñáêáë[ù ôÞí Äçìáñ÷ßáí ôáýôçí,
äõíÜìåé ô[çò 'áíùôÝñù ìíçóèå[éóçò äéáôáã[çò êáôá÷ùñçìÝíçí êáß å'éò ôüí Éâ: 'áñéè.
ô[çò 'åöçìåñßäïò "ï " Åëëçíéêüò Ôá÷õäñüìïò, íÜ äéåõèýí{ç ôÞí ðáñïýóáí ìïõ 'áíá-
öïñÜí ?ïðïõ äå[é, ?ïðùò ìïß äùè{[ç ôü 'áí[çêïí ìïõ 'áñéóôå[éïí êáß ì´ ?ïëïí ôü óÝâáò
"õðïóçìåéï[õìáé.
'åí ' ÁôáëÜíô{ç ô{[ç 30: ÌáÀïõ 1839
"ï å'õðåéèÝóôáôïò äçìüôçò
ÄéÜ ôüí 'áãñÜììáôïí ' ÉùÜííçí ÓôÝñéïõ
ÍåñÜíôæçò Ìáêáñßïõ
ÐÇÃÇ, ÃÁÊ, Áñéóôåßá, öÜê. 39
4. Ôï óùóôü, «å'éò ôïýò "ïðïßïõò».

382
Åéê. 1. Ç ðñþôç óåëßäá ôçò áßôçóçò ôïõ áãùíéóôÞ Éù. Óôåñãßïõ.
383
Åéê. 2. Ç äåýôåñç óåëßäá ôçò áßôçóçò ôïõ áãùíéóôÞ Éù. Óôåñãßïõ.
384
ÁÍÔÙÍÇÓ Á. ÁÍÔÙÍÉÏÕ
Ç ÅÖÇÌÅÑÉÄÁ «ÁÍÁÔÏËÇ» ÔÇÓ ÊÁÑÄÉÔÓÁÓ

Óôéò 26 Áõãïýóôïõ 1928 ðñùôïåìöáíßæåôáé ç åâäïìáäéáßá åöçìåñßäá Áíáôï-
ëÞ.1 Ôõðþíåôáé óôçí Êáñäßôóá óå çëåêôñïêßíçôï ðéåóôÞñéï. Åßíáé óõíÞèùò
ôåôñáóÝëéäç êáé ìåñéêÝò öïñÝò åîáóÝëéäç ìåãÝèïõò 33,5×28,5 åê. Ì´ áõôü ôï
ó÷Þìá åêäßäåôáé ãéá Ýíá ÷ñüíï. Åêäüôçò ôçò åßíáé ï ÁóôÝñéïò Ê. ÌðáñìðÜ-
ôóáëïò, áðü ôéò ÊáìéíÜäåò ôçò Êáñäßôóáò, êáé äéåõèõíôÞò ôçò ï äéêçãüñïò Áðü-
óôïëïò Ç. ÂïãéáôæÞò, áðü ôïõò ðñùôåñãÜôåò ôïõ Áãñïôéêïý Êüììáôïò óôçí Êáñ-
äßôóá.2 ¹äç áðü ôï ôñßôï ôåý÷ïò áíáêïéíþíåôáé üôé ç åöçìåñßäá êõêëïöïñåß óå
1300 öýëëá êáé åßíáé ðñþôç óôçí êõêëïöïñßá.
Óôéò 22 Áõãïýóôïõ 1929 îåóðÜ ìåãÜëç ðõñêáãéÜ óôçí Êáñäßôóá êáé óôá
ìáãáæéÜ ôùí áäåñöþí ÓåñìðÝôç. Ç ðõñêáãéÜ åðåêôåßíåôáé êáé óôá ãåéôïíéêÜ
ìáãáæéÜ êáé êáßãåôáé ôï ôõðïãñáöåßï ôïõ Áóôåñßïõ ÌðáñìðÜôóáëïõ åêäüôç ôçò
ÁíáôïëÞò. Ç ÁíáôïëÞ ðñïôåßíåé óôçí áóôõíïìßá íá åîåôÜóåé ôçí ðåñßðôùóç ôïõ
åìðñçóìïý ðñïóáíáôïëéæüìåíç ðñïò áõôïýò ðïõ åß÷áí óõìöÝñïí íá ôïí ðñïêá-
ëÝóïõí êáé ìÜëéóôá óå áíáóöÜëéóôïõò åðáããåëìáôßåò. Ôï öýëëï ôçò 25 Áõãïý-
óôïõ 1929 ôçò ÁíáôïëÞò ôõðþíåôáé óôá Ôñßêáëá êáé ðáýåé íá öáßíåôáé óôïí
ôßôëï ï ÁóôÝñéïò ÌðáñìðÜôóáëïò ùò åêäüôçò. Óõíåðåßá ôçò ðõñêáãéÜò ï åêäü-
ôçò öáßíåôáé üôé ðåñéÝðåóå óå ïéêïíïìéêÝò äõó÷Ýñåéåò êáé ìåôáâéâÜæåé ôçí
åöçìåñßäá óôï âéâëéï÷áñôïðþëç Íéêüëáï Íôæßñï êáé óôç óõíÝ÷åéá åêäüôç ôçò
åöçìåñßäáò ÍÝïò Áãþí, ï ïðïßïò åìöáíßæåôáé ùò åêäüôçò áðü ôï öýëëï 56 ôçò
15 Óåðôåìâñßïõ 1929. ÐáñáìÝíåé ôåôñáóÝëéäç ìåãÝèïõò 37×28,5 åê.
Ï äéêçãüñïò Áðüóôïëïò Ç. ÂïãéáôæÞò óõíå÷ßæåé íá åßíáé äéåõèõíôÞò ôçò åöç-
ìåñßäáò ìÝ÷ñé ôï öýëëï 104 ôçò 20 Áõãïýóôïõ 1930 ðïõ ìðïñÝóáìå íá ðñïóåã-
ãßóïõìå. Åßíáé ôüóï ìåãÜëç, ìÜëéóôá, ç óõíåéóöïñÜ ôïõ óôçí åöçìåñßäá ðïõ,
áðü ôï öýëëï 94, ïðüôå áëëÜæåé ìïñöïëïãéêÜ ï ôßôëïò, ôï üíïìÜ ôïõ ôßèåôáé
ðÜíù áðü ôï üíïìá ôïõ åêäüôç. Ç äñÜóç ôïõ Áðüóôïëïõ ÂïãéáôæÞ Þôáí éäéáß-
ôåñá óçìáíôéêÞ êáé óôá ðëáßóéá ôïõ éóôïñéêïý óùìáôåßïõ ôçò Êáñäßôóáò
«ËáúêÞ ÂéâëéïèÞêç ç ÁèçíÜ».
Ï Áðüóôïëïò ÂïãéáôæÞò åîåëß÷èçêå óå óôÝëå÷ïò ôïõ Áãñïôéêïý Êüììáôïò ìå
ðáíåëëáäéêÞ åìâÝëåéá. Óôéò 27 Óåðôåìâñßïõ ôïõ 1941, ìáæß ìå ôïõò ËåõôÝñç
Áðïóôüëïõ (Ê.Ê.Å.), ×ñÞóôï ×ùìåíßäç (Ó.Ê.Å) êáé Çëßá Ôóéñéìþêï (Å.Ë.Ä.), óå
ìõóôéêÞ óýóêåøç óôçí ÁèÞíá, õðÝãñáøå ôçí éäñõôéêÞ äéáêÞñõîç ôïõ Å.Á.Ì.
åê ìÝñïõò ôïõ Áãñïôéêïý Êüììáôïò.
ÊåíôñéêÞ èÝóç óôçí áñèñïãñáößá ôçò åöçìåñßäáò êáôÝ÷åé ôï áãñïôéêü æÞôç-
ìá. Ôßèåíôáé êõñßùò èÝìáôá áãñïôéêÞò ðïëéôéêÞò ìå áñêåôÜ Ýíôïíç ôçí áðáß-
ôçóç ôïõ åêóõã÷ñïíéóìïý, áëëÜ êáé Üëëá èÝìáôá óáí ôçí áãñïôéêÞ áóöÜëåéá
êáé ôá èÝìáôá áãñïôéêÞò åíçìÝñùóçò, üðùò ïé êßíäõíïé áðü áóèÝíåéåò ôùí êáë-
ëéåñãåéþí.
1. Åõ÷áñéóôïýìå ôïí ê. ÁíáóôÜóéï ÌðáñìðÜôóáëï ãéá ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ ìáò Ýäùóå êáé ãéá ôçí
ðñüóâáóç óôï áñ÷åßï ôçò åöçìåñßäáò ôï ïðïßï êáôÝ÷åé.
2. Âë. ôï ö. 41/2.6.1929.

Åéê. 1. Ç ðñþôç óåëßäá ôïõ ö. 1/26.8.1928 ôçò ÁíáôïëÞò, ìå åêäüôç ôïí Áóô. Ê.
ÌðáñìðÜôóáëï êáé äéåõèõíôÞ ôïí Áð. Ç. ÂïãéáôæÞ.
386
Ç åöçìåñßäá öéëïîåíåß êáé áñêåôÜ Üñèñá ðïõ áíé÷íåýïõí èÝìáôá èñçóêåßáò
êáé ìåôáöõóéêÞò ôá ïðïßá èá ðñÝðåé íá ðñïêÜëåóáí óöïäñü áíôßêôõðï óôçí
ìéêñÞ êïéíùíßá ôçò Êáñäßôóáò. Ìåñéêïß ãñÜöïõí ìå øåõäþíõìï, üðùò ç ËÞäá
ç ïðïßá äçìïóéåýåé Üñèñá ìå öåìéíéóôéêïýò ðñïâëçìáôéóìïýò ôá ïðïßá, åðßóçò,
ðñÝðåé íá äçìéïýñãçóáí áßóèçóç óôçí óõíôçñçôéêÞ êïéíùíßá ôçò Êáñäßôóáò.
ÃñÜöïõí áêüìá öïéôçôÝò, íÝïé ãéáôñïß êáé äéêçãüñïé ðïõ, ìå ôéò ìïíôÝñíåò êáé
ñéæïóðáóôéêÝò áíôéëÞøåéò ôïõò, äßíïõí Ýíá ÷áñáêôÞñá äõíáìéêü êáé ðñùôïðü-
ñï óôçí åöçìåñßäá.
ÄõíáìéêÜ ðáñåìâáßíåé ç ÁíáôïëÞ óôï èÝìá ôïõ ï÷ôáþñïõ ðïõ êáôáóôñáôç-
ãïýíôáí åêôåôáìÝíá, áëëÜ êáé óå Üëëá åñãáôéêÜ êáé åðáããåëìáôéêÜ èÝìáôá
ìå óáöÞ ïðôéêÞ õðÝñ ôùí áäýíáìùí êáé óôÞñéîçò äéáñèñùôéêþí áëëáãþí ìå
ðáñÜëëçëç åëÜöñõíóç ôçò èÝóåùò ôùí áóèåíÝóôåñùí ïéêïíïìéêÜ ôÜîåùí. Ïé
áíôáðïêñéôÝò ôçò äßíïõí óöáéñéêÞ åéêüíá ôùí ðñïâëçìÜôùí ôùí ÷ùñéþí ôçò
ïñåéíÞò êáé ðåäéíÞò æþíçò áíáäåéêíýïíôáò ôçí ðåßíá êáé ôçí åîáèëßùóç ðïõ
ìÜóôéæå ôçí ýðáéèñï.
Åêôüò áðü ôïí Áðüóôïëï ÂïãéáôæÞ ãñÜöïõí óôçí åöçìåñßäá áñêåôïß åêðñüóù-
ðïé ôïõ Áãñïôéêïý Êüììáôïò. ÃåíéêÜ ç ðïëéôéêÞ ãñáììÞ ôïõ Áãñïôéêïý Êüì-
ìáôïò öáßíåôáé íá êõñéáñ÷åß óôçí åöçìåñßäá. ¸íáò áðü ôïõò áñèñïãñÜöïõò,
óôÝëå÷ïò ôïõ Áãñïôéêïý Êüììáôïò, Þôáí êáé ï Êþóôáò ÊáöáíôÜñçò ï ïðïßïò
áñãüôåñá, ìå ôï øåõäþíõìï ÍéêçôáñÜò, õðÞñîå Ýíáò áðü ôïõò äõíáìéêüôåñïõò
çãÝôåò ôçò åèíéêÞò Áíôßóôáóçò óôá ¢ãñáöá. Ï äéêçãüñïò Êþóôáò ÊáöáíôÜñçò
Þ ÍéêçôáñÜò öáßíåôáé üôé óêïôþèçêå ôçí ðåñßïäï ôïõ Åìöõëßïõ. Ï êáðåôÜí
ÔÜóïò ÌðïõêïõâÜëáò áíáöÝñåé üôé «ëÝíå ðùò ôïí åêôÝëåóáí ïé äéêïß ôïõ».3
Åßíáé ãåãïíüò, ðÜíôùò, üôé ôçí ðåñßïäï ôïõ Åìöõëßïõ Þñèå óå óýãêñïõóç ìå ôçí
çãåóßá ôïõ ôüôå Ê.Ê.Å.4 Åíþ ôçí ðåñßïäï ôçò Áíôßóôáóçò åß÷å åõñåßá ëáúêÞ áíá-
ãíþñéóç, ôüóï ðïõ ôï üíïìÜ ôïõ áðïôõðþèçêå óå ëáúêÜ ôñáãïýäéá ôçò åðï÷Þò,5
ðÝðëïò ëÞèçò Ýðåóå ðÜíù óôç äñÜóç ôïõ êáé ï èÜíáôüò ôïõ ðÝñáóå óôá «øéëÜ».
Ôá Üñèñá ôïõ Êþóôá ÊáöáíôÜñç óôçí ÁíáôïëÞ åßíáé áðü ôá ðñþôá óùæü-
ìåíá ãñáðôÜ ôåêìÞñéá ôá ïðïßá öáíåñþíïõí ôéò ðñþôåò éäåïëïãéêÝò ôïõ ôÜóåéò
êáé ôçí áñ÷éêÞ áíÜìéîÞ ôïõ óôï êïéíùíéêü êßíçìá. Ç ðñþôç ðáñÝìâáóÞ ôïõ
óôçí åöçìåñßäá ÁíáôïëÞ Þôáí üôáí ùò öïéôçôÞò ôçò ÍïìéêÞò Ýãñáøå äýï Üñèñá
óôï öýëëï ôçò 9 Äåêåìâñßïõ 1928. Óôï Ýíá ìå ôßôëï «Áãñïôéêü Êüììá» áðá-
íôÜåé óôïí âïõëåõôÞ êáé õðïõñãü ÁëåîáíäñÞ. Óôï Üñèñï áõôü õðåñáóðßæåôáé
ôéò èÝóåéò ôïõ Áãñïôéêïý Êüììáôïò êáé äéáöïñïðïéåßôáé áðü ôïõò êïììïõíé-
óôÝò áöïý áíáöÝñåé üôé ïé áãñüôåò ôïýò âëÝðïõí ìå áðïóôñïöÞ. Óôï äåýôåñï
Üñèñï ôïõ ìå ôßôëï «Íá áíôéôá÷èþìåí»6 óôéãìáôßæåé ôï ÷áìçëü åðßðåäï ôçò
3. Âë. ÁëÝîçò ÓåâáóôÜêçò, ÊáðåôÜí ÌðïõêïõâÜëáò. Ôï áíôÜñôéêï éððéêü ôçò Èåóóáëßáò, ÁèÞíá
19912, 30.
4. Óýìöùíá ìå ðñïöïñéêÞ ìáñôõñßá ôïõ áíéøéïý ôïõ Ã.Ê.
5. Âë. ÔÜêçò ÁäÜìïõ, Ôï ëáúêü ôñáãïýäé ôçò Áíôßóôáóçò, ÁèÞíá 1977, 183.
6. Âë. ÁíáôïëÞ, ö. 16/9.12.1928.
387
óùìáôéêÞò Üóêçóçò ôçò íåïëáßáò êáé ôç óõìðåñéöïñÜ ôùí ôïðéêþí ðáñáãüíôùí
óôïí ôïìÝá áõôü.
Óõíïøßæïíôáò, ç åöçìåñßäá ÁíáôïëÞ öáßíåôáé íá åßíáé ìßá ðñùôïðüñïò ãéá ôá
åðáñ÷éáêÜ äåäïìÝíá åöçìåñßäá, áíïé÷ôÞ óå íÝïõò ðñïâëçìáôéóìïýò, åõáßóèçôç
óôá êïéíùíéêÜ ðñïâëÞìáôá ôçò åðï÷Þò ìå áé÷ìÞ ôïõ åíäéáöÝñïíôüò ôçò ôá ðñï-
âëÞìáôá ôùí áãñïôþí. ÓôåëÝ÷ç ôçò èá äþóïõí äõíáìéêü ðáñüí óôïõò êïéíùíé-
êïýò êáé åèíéêïýò áãþíåò ðïõ èá áêïëïõèÞóïõí, éäéáßôåñá ôçí ðåñßïäï ôçò
éôáëïãåñìáíéêÞò êáôï÷Þò.
ÐÁÑÁÑÔÇÌÁ
ÄÕÏ ÊÅÉÌÅÍÁ ÊÁÉ ÅÉÄÇÓÅÉÓ ÁÐÏ ÔÇÍ ÁÍÁÔÏËÇ

1) Ëïãïôå÷íéêÜ Öýëëá7
ÌÁÃÅÌÅÍÏ ÔÏ ÂÏÕÍÏ;
Óôåêüôáí óôçí ðéï øçëÞ êïñöÞ ôïõ âïõíïý, êÜôù áðü ôïí ßóêéï åíüò ìåãÜ-
ëïõ ðåýêïõ, ðïõ ëåò êé Ýóêõâå ãéá í´ áããßîç ôá ÷ñõóáöÝíéá ôçò ìáëëéÜ. ¹ôáí
óêõììÝíç ðÜíù óôï êÝíôçìÜ ôçò êáé êáèüôáí ðÜíôá óôç óõíçèéóìÝíç ôçò èÝóé.
¸íá äåéëéíü áíÝâçêå óôçí êïñöÞ ôïõ âïõíïý êÜðïéïò îÝíïò êé üôáí ôçí åßäå
Ýìåéíå èáìðùìÝíïò áð´ ôçí ïìïñöéÜ êáé, «ÍåñÜéäá ôïõ âïõíïý, ðïéá åßóáé»;
ôçò öþíáîå. Öôù÷üò ðñïóêõíçôÞò óïõ åãþ ðïõ Þñèå åäþ óôï âïõíü, ìáêñõÜ áð´
ôçí ôýñâç íá ´âñù ôç ãáëÞíç, ôç ìïíáîéÜ, ôç ëçóìïóýíç.
Ç êïðåëéÜ óÞêùóå ôá âëÝììáôÜ ôçò óôïí îÝíï êáé ôïí êýôáîå êÜðùò áãÝñù-
÷á, óá ìßá âáóßëéóóá ðïõ ôçí ðñüóâáëáí, êáé ðñéí ï îÝíïò ðñïöèÜóåé íá
óõìðëçñþóç ôç öñÜóé ôïõ åß÷å ãßíåé Üöáíôç, áöÞíïíôáò ðßóù ôçò ôïí...îÝíï ðïõ,
åí ôù ìåôáîý, åß÷å îåóðÜóåé óå ëõãìïýò êáé óùñéÜóèçêå óôéò ðÝôñåò ãéáôß...óôï
ðñüóùðü ôçò åß÷å ãíùñßóåé Åêåßíç, ãéá ôç ëçóìïóýíç ôçò ïðïßáò åß÷å êáôáöý-
ãåé êåé ðÜíù!
Äýóôõ÷å äéáâÜôç! Ôï âïõíü Þôáí ìáãåìÝíï êé Üóêïðá ãýñåøåò íá âñçò ó´
áõôü ôçò ëÞèçò ôï âïôÜíé! ÓôñÝøå áëëïý ôá âÞìáôÜ óïõ, ó´ Üëëá ðéï öéëüîå-
íá ÷þìáôá.-
ÁÄÙÍÉÓ
2) Ãõíáéêåßá óôÞëç8
ÖÅÌÉÍÉÓÌÏÓ
Ç ãõíáßêá, ëÝãïõí, åßíáé ßóç ðñïò ôïí Üíäñá êáé ÷ñåéÜóèçêå ìåãÜëïò áãþ-
íáò ãéá íá áíáãíùñéóèÞ áõôü. Äõóôõ÷þò äå õðÜñ÷ïõí êáé óÞìåñá ðïëëïß ðïõ
ôç âÜæïõí óå êáôþôåñç èÝóé áðü ôïí Üíäñá. Áõôïß, üìùò, üóï ðÜíå êáé ëéãï-
óôåýïõí, ýóôåñá äå áðü ëßãá ÷ñüíéá äåí èá óêÝðôåôáé Ýôóé êáíÝíáò. ÐñÝðåé,
üìùò, íá áíáãíùñßóùìå üôé êáé áé öåìéíßóôñéåò ëÝãïõí ðïëëÝò õðåñâïëÝò êáé
7. Âë. ÁíáôïëÞ, ö. 2/2.9.1928.

8. Âë. ÁíáôïëÞ, ö. 2/2.9.1928
388
êáôáíôïýí Ýôóé íá ìåéþíïõí ôçí áîßá ôçò ãõíáéêåßáò õðïóôÜóåùò} ùóÜí íá ìç
ìðïñÞ ç ãõíáßêá ùò ôïéáýôç íá äéåêäéêÞóç ðáí äéêáßùìÜ ôçò åðß ôçò æùÞò.
Åßíáé ðïëëÝò õðåñâïëéêÝò ãõíáßêåò ðïý ôç èÝëïõí ìåôáìïñöùìÝíç óå Üíäñá. Å!
áõôü äá, ïóïíäÞðïôå êáé áí öùíÜîïõí, äåí èá ôïõò ôï áíáãíùñßóïõí áé ðïë-
ëÝò ãõíáßêåò, äåí èá ôéò áíáãíùñßóùìå ðïôÝ ôçí áîßùóé íá ìáò äþóïõí üëá ôá
åëáôôþìáôá ôùí áíäñþí üðùò ôï êÜðíéóìá, ôï ìðáóôïýíé, ôï êïìðïëüãé, ïóï-
äÞðïôå áèþá êáé áí åßíáé ôá äýï ôåëåõôáßá, êáé ôçí áíáßäåéá íá ìáò öôéÜ-
óïõí äÞèåí Üíäñåò.
Çìåßò äåí èÝëïõìå íá ãßíïõìå Üíäñåò. ÊáëÜ åßìáóôå ãõíáßêåò. ÈÝëïõìå, üìùò,
íá ìç ìáò âÜæïõí óå êáôþôåñç èÝóé.-
ËÞäá
Óçì. Ïé ôõðïãñÜöïé ìå ÷Üëáóáí óôï ðñïçãïýìåíï öýëëï ô´ üíïìÜ ìïõ. ¸âá-
ëáí ËÞäá ôï ëÞ ìå õ êáé ü÷é ìå ç êáé Ýôóé äõóêïëåõüôáí êáíåßò íá èõìçèÞ
ôï ìýèï ôùí áñ÷áßùí ðïõ ìå ÷Üñéóå ôï øåýôéêï áõôü üíïìá.
Ë.
3) ÅéäÞóåéò
Ç ËÇÓÔÅÉÁ9
Ç ×ùñïöõëáêÞ ôïõ ôüðïõ ìáò ôáò çìÝñáò áõôÜò åèñéÜìâåõóå. Êáôþñèùóåí
áóôñáðéáßùò êáé ìüëéò áíçããÝëèç ç áðáãùãÞ ôïõ éáôñïý ê. Ðáðáëåùíßäá íá
ôåèÞ åðß ôá ß÷íç ôùí ëçóôþí êáé åíôüò åëá÷ßóôïõ ÷ñüíïõ íá ôïõò Ý÷ç óéäçñï-
äåóìßïõò. Êáô´ áõôüí ôïí ôñüðïí, ç åðáñ÷ßá ìáò áðçëÜãç ìéáò ìÜóôéãïò. ÄéÜ
ôïýôï äå ïöåßëïíôáé ÷Üñéôåò åéò üëïõò ôïõò óõíôåëÝóáíôáò äéÜ ôçí óýëëçøéí,
éäßá äå åéò ôïí åíùìáôÜñ÷çí ê. ÐáðáãéÜííçí.10
[Ó×ÏËÉÊÁ]11
Åð´ åõêáéñßá ôçò åíÜñîåùò ôïõ ó÷ïëéêïý Ýôïõò, åëÝ÷èç üôé ðñüêåéôáé íá åêäï-
èÞ ìáèçôéêüí ðåñéïäéêüí õðü ôùí ìáèçôéêþí êïéíïôÞôùí ôïõ Ãõìíáóßïõ ìáò.
Ôï ðñÜãìá åßíáé ðïëý åõ÷Üñéóôïí êáé èá äþóç áöïñìÞí íá äåßîïõí ïé ìáèç-
ôáß üôé ìðïñïýí íá åñãÜæùíôáé äçìéïõñãéêÜ.
Ç ßäñõóéò åîáôáîßïõ Ãõìíáóßïõ ìÜò öÝñåé åðß ôÜðçôïò êáé ðÜëéí ôï æÞôçìá
ôçò åðåêôÜóåùò ôïõ Ãõìíáóßïõ ìáò. Ç ðñïåñãáóßá ðñÝðåé íá áñ÷ßóç áðü ôþñá
ãéá íá ìç ìáò ðÜñç êáé Üëëï ó÷ïëéêü Ýôïò óôá ßäéá. Åðß ôïõ ðáñüíôïò áé
êáôþôåñáé ôÜîåéò ôïõ Ãõìíáóßïõ ìáò èá óôåãáóèïýí åéò ôá êôßñéá ôùí ìÝ÷ñé
ôïýäå Åëëçíéêþí Ó÷ïëåßùí.
9. Âë. ÁíáôïëÞ, ö. 1/26.8.1928.

10. Äåí ãßíåôáé áíáöïñÜ ó’ áõôÞí óôï Ýñãï ôïõ Ã. Ä. Æá÷áñßïõ, Ç ëçóôåßá óôç Èåóóáëßá (1750-
1931), Âüëïò 1997.
11. Âë. ÁíáôïëÞ, ö. 59/6.10.1929.
389
ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ ÔÙÍ ÍÅÙÍ ÂÉÂËÉÙÍ
É. ÁÐÏ ÔÏÍ ÊÙÓÔÁ ÓÐÁÍÏ
1) ÊÙÓTÁÓ ËÁÐÐÁÓ-ÑÏÄÇ ÓÔÁÌÏÕËÇ (åðéìÝëåéá), Êùíóôáíôßíïò Ïéêïíüìïò

ï åî Ïéêïíüìùí. Áëëçëïãñáößá. Ôüìïò äåýôåñïò. 1818-1822, ÊÅÌÍÅ, ÁèÞíá 2002,
êâ+516+8 åéêüíåò.
Ï Êþóôáò ËÜððáò êáé ç Ñüäç Óôáìïýëç, ôï 1989, åîÝäùóáí ôïí ðñþôï ôüìï
ôçò áëëçëïãñáößáò ôïõ Êùí. Ïéêïíüìïõ ìå 158 åðéóôïëÝò. Ôþñá, åêäßäïõí Üëëåò
164 åðéóôïëÝò áðü ôï Áñ÷åßï ôùí Ïéêïíüìùí ôçò Áêáäçìßáò Áèçíþí, êõñßùò,
êáé áðü ôï ÅËÉÁ, ôá ÃÁÊ, ôçí ÉÅÅÅ, ôçí ÅÂÅ ê.ë.ð. Ç áëëçëïãñáößá ôïõ äåý-
ôåñïõ ôüìïõ êáëýðôåé ôçí ðåñßïäï 1818-1822 êáé ìáò ðáñÝ÷åé ÷ñÞóéìåò ðëçñï-
öïñßåò ãéá ôçí ïéêïãÝíåéá ôùí Ïéêïíüìùí êáé ôçí ÔóáñéôóÜíç, ôá ó÷ïëéêÜ
æçôÞìáôá ôçò Óìýñíçò, ôçí Ýêäïóç êáé äéáêßíçóç âéâëßùí, ôçí êáôÜóôáóç óôçí
Êùíóôáíôéíïýðïëç ìåôÜ ôçí êÞñõîç ôçò ÅðáíÜóôáóçò êáé ãéá ðïéêßëá ðñüóù-
ðá, áíÜìåóá óôá ïðïßá óõìðåñéëáìâÜíïíôáé êáé åðßóêïðïé ôïõ èåóóáëéêïý
÷þñïõ. Ïé åðéóôïëÝò, ìå ôéò ëßãåò ðñïóèÞêåò óôïí ðñþôï ôüìï êáé ôéò á÷ñïíï-
ëüãçôåò, êáôáëáìâÜíïõí ôéò ó. 1-289. Áêïëïõèïýí ôá ó÷üëéá (ó. 291-469) ôá
ïðïßá ìáò ðáñÝ÷ïõí ðñüóèåôåò ðëçñïöïñßåò, ìå ôçí äÝïõóá äéáóôáýñùóç êáé
ôåêìçñßùóç, ðëçñïöïñßåò ðïõ êáèéóôïýí ôïí ôüìï åîáéñåôéêü áñ÷åßï ðñïóþðùí
ôçò ðåñéüäïõ 1818-1822, âéâëéïãñáöéêü ïäçãü êáé åñãáëåßï Ýñåõíáò ÷Üñç óôçí
ìåèïäéêüôçôá ôçò óýíôáîÞò ôïõò. Ï ôüìïò êëåßíåé ìå ôï ÷ñïíïëüãéï ôùí åðé-
óôïëþí, ôïí êáôÜëïãï ôùí áðïóôïëÝùí êáé áðïäåêôþí, ôï ãåíéêü åõñåôÞñéï (ó.
481-516), ðïõ êÜíåé ôï Ýñãï åý÷ñçóôï, êáé ìå ôá ðáíïìïéüôõðá 6 åðéóôïëþí.
Ïé äýï ôüìïé ôçò áëëçëïãñáößáò ôïõ Êùí. Ïéêïíüìïõ åßíáé êüóìçìá óôç
âéâëéïèÞêç êÜèå öéëßóôïñá.
2) ÃÅÙÑ. Ê. ÊÑÁ×ÔÏÐÏÕËÏÓ, Åìðïñéêüò Óýëëïãïò ËÜñéóáò. ¸ôïò éäñýóåùò

1897. Ç éóôïñßá êáé ïé äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ, ËÜñéóá 2001, ó. 254.
Ï ëáñéóáßïò Ýìðïñïò Ã. Êñá÷ôüðïõëïò õðÞñîå, ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá, ãåíéêüò
ãñáììáôÝáò, áíôéðñüåäñïò êáé ðñüåäñïò ôïõ Åìðïñéêïý Óõëëüãïõ ôçò ËÜñéóáò.
Ç åíáó÷üëçóÞ ôïõ áõôÞ ìå ôçí äéïßêçóç ôïõ Óõëëüãïõ ôïõ Ýäùóå ôçí åõêáé-
ñßá íá åñåõíÞóåé óå éóôïñéêÜ áñ÷åßá, ðáëéÝò åöçìåñßäåò êáé ðåñéïäéêÜ,
áíôëþíôáò ðëçñïöïñßåò ãéá ôçí éóôïñßá êáé ôéò äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ. Ï óõã-
ãñáöÝáò Ýèåóå ùò áöåôçñßá ôïõ ôï Ýôïò 1881, ôï Ýôïò áðåëåõèÝñùóçò ôçò Èåó-
óáëßáò, êáé ýóôåñá áðü óýíôïìç éóôïñéêÞ åéóáãùãÞ, ðáñïõóéÜæåé ôéò ðáëéÝò
åðé÷åéñÞóåéò ôçò ËÜñéóáò, ðïõ åðéâéþíïõí ìÝ÷ñé óÞìåñá, ìå ôïõò éäñõôÝò êáé
ôïõò äéáäü÷ïõò ôïõò. Áêïëïýèùò, ðáñïõóéÜæïíôáé ç êïéíùíéêÞ äñÜóç ôïõ Åìðï-
ñéêïý Óõëëüãïõ, óôçí Êáôï÷Þ êáé ìåôáãåíÝóôåñá, ôá êáôÜ êáéñïýò Äéïéêçôé-
êÜ óõìâïýëéá êáé ïé ðïëõðïßêéëåò äñáóôçñéüôçôÝò ôïõò ìå ÷ñïíïëïãéêÞ óåéñÜ.
ÌÝóá áðü üëåò áõôÝò ôéò åíÝñãåéåò, áíáäýåôáé êáé ç óõìâïëÞ ôïõ óõããñáöÝá,
ç ïðïßá õðÞñîå óçìáíôéêÞ, üðùò óçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç Ýêäïóç ôïõ Ýñãïõ ôïõ,
ôï ïðïßï êïóìïýí Üöèïíåò öùôïãñáößåò. Ç Ýêäïóç áõôÞ êÜëõøå Ýíá ìåãÜëï êåíü.
(Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 2410-283.225).
390
3) ÐÁÕËÏÓ É. ÁÌÁÍÁÔÉÄÇÓ, Ç éóôïñßá, ôá Þèç êáé åèßìáôá êáé ç æùÞ ôùí
Ðïíôßùí Êáëëéèéùôþí Åëáóóüíáò, ËÜñéóá 2002, ó. 78.
Ï Ð. Áìáíáôßäçò, óôï óýíôïìï ðüíçìÜ ôïõ, ðáñïõóéÜæåé ôï éóôïñéêü ìåôáêß-
íçóçò ìéáò ïìÜäáò Ðïíôßùí áñ÷éêþò ðñïò ôç Ñùóßá, ìåôÜ óôçí ðåñéï÷Þ ôçò
ÊáéóÜñåéáò êáé ôÝëïò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Åëáóóüíáò, üðïõ åãêáôáóôÜèçêáí óôï
ôüôå ÓÜíôïâï, ôç óçìåñéíÞ ÊáëëéèÝá, Ý÷ïíôáò ìáæß ôïõò êáé ìåñéêÝò ïéêïãÝ-
íåéåò Áñìåíßùí. Ôá ïíüìáôá üëùí áõôþí ìðïñåß íá äåé ï áíáãíþóôçò óôéò ó.
48-59. Óôéò óåëßäåò ôïõ âéâëßïõ ãßíåôáé áíáöïñÜ óôá Ýèéìá ôùí Ðïíôßùí, óôç
æùÞ ôïõò óôç íÝá åãêáôÜóôáóç, óôç óõììåôï÷Þ ôïõò óôïí ðüëåìï ôïõ 1940 êáé
óôçí Áíôßóôáóç. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 2410 - 251.525).
4) ×ÑÉÓÔÏÓ Â. ÌÇÍÏÓ, Ôï Ëáìðåñü. Áíôßëáëïé áðü ôï ðáñåëèüí (ìå ðåæÜ êáé

ñßìåò), Êáñäßôóá 2002, ó. 144.
Ï äÜóêáëïò ×ñ. ÌÞíïò ìå ôï ùò Üíù ðüíçìÜ ôïõ ðñïóðáèåß íá áíáóýñåé áðü
ôçí áöÜíåéá ôçí ãåíÝôåéñÜ ôïõ Ëáìðåñü ôçò Êáñäßôóáò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí
ïñåéíü ïéêéóìü, óôçí åõñýôåñç ðåñéï÷Þ ôçò ëßìíçò ôïõ ÐëáóôÞñá, ôïõ ïðïßïõ
Ýíáò óõíïéêéóìüò åßíáé ðáñáëßìíéïò. Êáèþò äåí åß÷å õðüøç ôïõ ôéò ëßãåò áíá-
öïñÝò ôïõ ïéêéóìïý óôéò ðñïèÝóåéò ôùí èåóóáëéêþí ìïíþí, ï óõããñáöÝáò áó÷ï-
ëåßôáé êõñßùò ìå ôï Ëáìðåñü ôïõ óÞìåñá: Ìå ôéò áó÷ïëßåò ôùí êáôïßêùí ôïõ,
ôïõò íáïýò êáé ôá åîùêêëÞóéá, ôá Þèç êáé Ýèéìá ôïõ ãÜìïõ, ôá êÜëáíôá, ôá
ðáñáäïóéáêÜ öáãçôÜ, ôá ðáéãíßäéá, ôá ðáíçãýñéá êáé ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá.
×ñÞóéìç ç êáôáãñáöÞ üëùí áõôþí ôùí óôïé÷åßùí, áëëÜ óå ìéá äåýôåñç Ýêäï-
óç åßíáé áðáñáßôçôç, Ýóôù êáé óýíôïìç, áíáäñïìÞ óôçí éóôïñßá ôïõ ïéêéóìïý.
5) ÃÅÙÑÃ. Ç. ÊÁÑÊÁÍÉÁÓ, Ç «Ðõêíáäßôóá» Âñþóôéáíç, óçìåñéíÞ ÁìõãäáëÞ

Êáñäßôóáò, ôï ÷ùñéü ìïõ. Éóôïñéêü êáé ëáïãñáöéêü áöéÝñùìá, Ôñßêáëá 2002, ó.
320.
Ï Ã. ÊáñêáíéÜò, áîéïðïéþíôáò ôïí åëåýèåñï ÷ñüíï ôïõ óõíôáîéïý÷ïõ êáé èÝëï-
íôáò íá ðëçñþóåé ôá ôñïöåßá óôç ãåíÝôåéñÜ ôïõ, áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí éóôïñßá
ôçò. Óêïðüò ôïõ íá ðåñéóþóåé ü,ôé äåí ÷Üèçêå êáé íá ôï ðñïóöÝñåé óôïõò íåü-
ôåñïõò. ÌåôÜ ôïí ðñïóäéïñéóìü ôçò ãåùãñáöéêÞò èÝóçò ôïõ ïéêéóìïý, ï óõã-
ãñáöÝáò áîéïðïéåß ôéò áíáöïñÝò ôçò Âñþóôéáíçò óôéò ðñïèÝóåéò ôïõ Äïõóßêïõ
êáé ôùí Ìåôåþñùí, áðü ôá äçìïóéåýìáôÜ ìáò óôï ÈÇÌ, êáé óôç óõíÝ÷åéá
áó÷ïëåßôáé åêôåíÝóôåñá ìå ôá íåüôåñá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá (ðüëåìïò ôïõ 1940,
Áíôßóôáóç, Åìöýëéïò) êáé ôéò óõíÝðåéÝò ôïõò óôï ÷ùñéü ôïõ. Ðïëý åíäéáöÝñïí
ðáñïõóéÜæåé ôï ôÝôáñôï ìÝñïò ôïõ âéâëßïõ (Âßâëïò ãåíÝóåùò, äéáóðïñÜò êáé äñÜ-
óçò ôùí êáôïßêùí ôçò Âñþóôéáíçò, ó. 109-142) ìå óôïé÷åßá êáé áðü ôï äçìïôï-
ëüãéï. Óôï ðÝìðôï ìÝñïò åîåôÜæåôáé ôï éäéïêôçóéáêü êáèåóôþò ôïõ ÷ùñéïý êáé
ïé ó÷Ýóåéò ôïõ ìå ôá ãåéôïíéêÜ ÷ùñéÜ. Áêïëïõèïýí ç ïéêïíïìéêÞ æùÞ ôïõ ÷ùñé-
ïý, ôï ó÷ïëåßï, ïé íáïß, ïé âñýóåò, ôá ëáïãñáöéêÜ êáé ôï ðëïýóéï öùôïãñáöé-
êü ëåýêùìá. Ôï âéâëßï åêäüèçêå ìå äáðÜíåò ôïõ ìåôáíÜóôç óôçí ÁìåñéêÞ ÈùìÜ
Ì. Ãïýëá. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 24310-26.374).
391
6) ð. ÊÙÍ. Í. ÊÁËËÉÁÍÏÓ, ÓåñãéÜíé óå îå÷áóìÝíá ìïíïðÜôéá. (Óåëßäåò áðü ôçí
éóôïñßá êáé ôç ëáïãñáößá ôïõ ÊëÞìáôïò êáé êÜðïéåò ìíÞìåò...), ¸êäïóç ôïõ
ðïëéôéóôéêïý Óõëëüãïõ ôïõ ÍÝïõ ÊëÞìáôïò, ÊëÞìá [ôçò ÓêïðÝëïõ], 2002, ó. 192.
Ï ð. Êùí. Êáëëéáíüò åßíáé ãíùóôüò óôïõò áíáãíþóôåò ôïõ ÈÇÌ êáèþò åßíáé
ìåãÜëïò ï áñéèìüò ôùí ìåëåôþí ôïõ ðïõ êáôá÷ùñßóèçêáí óôéò óåëßäåò ôïõ. Áíôé-
êåßìåíï ôùí åíäéáöåñüíôùí ôïõ ç Óêüðåëïò êáé ç ãåíÝôåéñÜ ôïõ ÊëÞìá. Óôï íÝï
ðüíçìÜ ôïõ, âáóéóìÝíï óå êáëÞ âéâëéïãñáöéêÞ õðïäïìÞ, ðáñïõóéÜæåé ôçí éóôï-
ñéêÞ ðïñåßá ôïõ Êëßìáôïò áðü ôïí 18ï áéþíá ìÝ÷ñé óÞìåñá (ó. 11-27) êáé óôç
óõíÝ÷åéá: ôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ôïõ ÷ùñéïý (Ýèéìá, ëáúêÞ ëáôñåßá, ëáúêÞ éáôñé-
êÞ-îüñêéá, ðáñïéìéþäåéò åêöñÜóåéò, ðáñùíýìéá, ôïðùíýìéá), ôçí ëáúêÞ áñ÷éôå-
êôïíéêÞ (ôï ðáëéü êëçìáôéáíü óðßôé), ôá åðáããÝëìáôá êáé ôéò áó÷ïëßåò ôùí
Êëçìáôéáíþí. Óôï ðáñÜñôçìá ôïõ âéâëßïõ äçìïóéåýïíôáé åöôÜ Ýããñáöá (1829-
1916), áíÜìåóá óôá ïðïßá óõìðåñéëáìâÜíïíôáé êáé äýï ðñïéêïóýìöùíá (1891,
1911). Óõã÷áñçôÞñéá êáé óôïí Ðïëéôéóôéêü Óýëëïãï. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë.
24240-22.183).
7) ËÅÙÍÉÄÁÓ È. ÊÙÔÏÕËÁÓ, Ãïñãïãýñé ÔñéêÜëùí, ôï ÷ùñéü ìáò. ÉóôïñéêÜ êáé

ëáïãñáöéêÜ óôïé÷åßá, Ôñßêáëá 2002, ó. 298, åõñþ 10.
Ï Ë. Êïôïýëáò, äÜóêáëïò óôá Ôñßêáëá, óôï åí ëüãù âéâëßï áó÷ïëåßôáé ìå ôçí
ãåíÝôåéñÜ ôïõ Ãïñãïãýñé. Áîéïðïéþíôáò ôçí ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá êáé ôçí ðñï-
öïñéêÞ ðáñÜäïóç ôïõ ÷ùñéïý, óõíÝèåóå ôï ðïëõóÝëéäï ðüíçìÜ ôïõ ìå ôï ïðïßï
ìáò ãíùñßæåé ôï ÷ùñéü ôïõ. ÌåôÜ ôçí óýíôïìç éóôïñéêÞ áíáäñïìÞ êáé ôá ó÷å-
ôéêÜ ìå ôçí êïéíüôçôá, áó÷ïëåßôáé ìå ôïõò íåñüìõëïõò, ôá ìáíôÜíéá êáé ôéò
õäñïôñéâÝò ðïõ åßíáé áñêåôÜ óôï Ãïñãïãýñé. Óôç óõíÝ÷åéá, ï óõããñáöÝáò áó÷ï-
ëåßôáé ìå ôïõò íáïýò ôïõ ÷ùñéïý, ôï ó÷ïëåßï, ôïí Áãñïôéêü Óõíåôáéñéóìü êáé
ôïõò óõëëüãïõò. Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ âéâëßïõ êáëýðôïõí ôá ëáïãñáöéêÜ
èÝìáôá êáé ïé ðáñáäüóåéò (ó. 73-236): êáôïéêßá, ðïéìåíéêÞ êáëýâá, äéáôñïöÞ,
åíäõìáóßá, åðáããÝëìáôá, ðïéìåíéêÞ æùÞ, îõëïôå÷íßá, ïéêïãåíåéáêÞ-êïéíùíéêÞ
æùÞ, Ýèéìá, ôñáãïýäéá, ìáãåßá, ëáúêÞ éáôñéêÞ, ìýèïé, ðáñáìýèéá ê.Ü. Óôï
ðáñÜñôçìá ôïõ ôüìïõ äçìïóéåýïíôáé åðéãñáöÝò, Ýããñáöá, ðñÜîåéò ôïõ Êïéíïôé-
êïý Óõìâïõëßïõ êáé ôï áîéüëïãï ãëùóóÜñé. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 24310-
36.270).
8) ÊÙÍ. É. ÐÁÐÁÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÕ, Ï Èåüêëçôïò Öáñìáêßäçò, äÜóêáëïò ôïõ

ÃÝíïõò, ¸êäïóç ôïõ Ðïëéôéóôéêïý Ïñãáíéóìïý ôïõ ÄÞìïõ Íßêáéáò, ËÜñéóá 2002,
ó. 360.
Ï Ê. Ðáðáêùíóôáíôßíïõ, óõíôáîéïý÷ïò äÜóêáëïò, Ý÷åé åêäþóåé ìÝ÷ñé ôþñá 17
Ýñãá. Ôï 1969 ôýðùóå Ýíá ëéãïóÝëéäï âéâëßï ãéá ôïí È. Öáñìáêßäç êáé ôþñá
ðñïÝâç óôç óýíèåóç åíüò íÝïõ ðïíÞìáôïò, ðïëõóÝëéäïõ êáé åìðëïõôéóìÝíïõ ìå
ðïëëÜ óôïé÷åßá ôá ïðïßá Üíôëçóå áðü ôá Ã.Á.Ê êáé áðü ôç ó÷åôéêÞ âéâëéï-
ãñáößá. Ï óõããñáöÝáò ðáñáêïëïõèåß ôç æùÞ ôïõ óõã÷ùñéáíïý ôïõ áðü ôç ãÝí-
íçóç ìÝ÷ñé ôï èÜíáôü ôïõ, åîéóôïñþíôáò ôá åíäéÜìåóá óôÜäéá ôçò æùÞò ôïõ:
åãêýêëéåò óðïõäÝò, ÷åéñïôïíßá ôïõ óå äéÜêïíï, ôáîßäé óôçí Êùí/ðïëç, Ýêäïóç ôïõ
ðåñéïäéêïý Ëüãéïò ÅñìÞò óôç ÂéÝííç, óðïõäÝò óôç Ãåñìáíßá, äéäáóêáëßá óôçí
392
Éüíéï Áêáäçìßá, åðéóôñïöÞ óôçí åðáíáóôáôçìÝíç ÅëëÜäá, äéåýèõíóç ôçò Ãåíé-
êÞò Åöçìåñßäïò, óõìâïëÞ ôïõ óôçí åêðáéäåõôéêÞ áíáãÝííçóç ôçò ÅëëÜäáò, ç
èÝóç ôïõ óôï ãëùóóéêü æÞôçìá, ïé ó÷Ýóåéò ôïõ ìå ôïí Êáðïäßóôñéá, öõëÜêéóÞ
ôïõ, ç èÝóç ôïõ óôï áõôïêÝöáëï ôçò Åêêëçóßáò ìáò êáé ç áíôéðáëüôçôÜ ôïõ ìå
ôïí Êùí. Ïéêïíüìï, êáèçãçôÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò ÁèÞíáò, óõããñáöéêÞ äñá-
óôçñéüôçôá. Ï ôüìïò êëåßíåé ìå ôçí äéáèÞêç ôïõ Öáñìáêßäç, ìå ôïõò åðéêçäåß-
ïõò ðïõ åîåöþíçóáí ãé´ áõôüí, ìå ôéò êñßóåéò ãéá ôï Ýñãï ôïõ êáé ìå «ôï áðÜí-
èéóìá áðü ôïõò óïöïýò ëüãïõò» ôïõ. Ôï åõñåôÞñéï êÜíåé åýêïëç ôç ÷ñÞóç ôïõ
Ýñãïõ. ×áñÞêáìå ôç íÝá äçìéïõñãßá ôïõ Ê. Ðáðáêùíóôáíôßíïõ, ôçí ïðïßá, ðñü-
óöåñå óôï ÄÞìï ôçò Íßêáéáò. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 2410-235.872).
9) ÅÓÄÑÁÓ Ä. ÌÙÕÓÇÓ, ÅâñáúêÞ Êïéíüôçôá ËÜñéóáò. Ôï ÷ñïíéêü ìéáò åðï÷Þò

(1947-1958). ÐáñåìâÜóåéò Â´, ËÜñéóá 2002, ó. 196.
ÊáôÜ ôç äýóêïëç ðåñßïäï 1940-1944, ç ÅâñáúêÞ Êïéíüôçôá ôçò ËÜñéóáò áðï-
äåêáôßóèçêå êáé âñÝèçêå äéáëõìÝíç. Ëüãù ôïõ Åìöõëßïõ, ç áíáóõãêñüôçóÞ ôçò
Üñ÷éóå ôï 1947. Ôçí ðïñåßá ôçò áíáóõãêñüôçóçò, êáôÜ ôçí ìåôáðïëåìéêÞ ðåñßï-
äï 1947-1958, êáôÝãñáøáí ï ×. Áë÷áíÜôçò êáé ï Å. ÌùõóÞò ìå 71 áíôáðïêñß-
óåéò ôïõò óôï ðåñéïäéêü ÅâñáúêÞ Åóôßá, áðü ôéò ïðïßåò ïé 57 åßíáé ôïõ ÌùõóÞ.
Óôéò áíôáðïêñßóåéò áõôÝò äçìïóéåýèçêáí ðïéêßëá èÝìáôá ðïõ áðáó÷üëçóáí ôçí
êïéíüôçôá êáôÜ ôçí åí ëüãù ðåñßïäï. ÓõãêåíôñùìÝíåò ôþñá óå Ýíáí ôüìï, áðï-
ôåëïýí áîéüëïãç ðçãÞ ðëçñïöïñéþí ãéá ôïí ìåëåôçôÞ ôçò éóôïñßáò ôïõ åëëçíé-
êïý Åâñáúóìïý, áëëÜ êáé ôçò ìåôáðïëåìéêÞò ËÜñéóáò. Óôï äåýôåñï ìÝñïò ôïõ
âéâëßïõ, ï óõããñáöÝáò óõãêÝíôñùóå ôá íåüôåñá äçìïóéåýìáôÜ ôïõ (2000-2002)
óôïí ôïðéêü Ôýðï, ìå ôá ïðïßá áíôéìåôùðßæåé èÝìáôá áíôéóçìéôéóìïý, ùò
óõìðëÞñùìá óôï âéâëßï ôïõ ÐáñåìâÜóåéò, ôï ïðïßï êõêëïöüñçóå ôïí ÖåâñïõÜ-
ñéï ôïõ 2000, êáé ôìÞìá ôçò áëëçëïãñáößáò ôïõ ìå ðñüóùðá ìå ôá óõíäÝåôáé
Þ ôïõ Ýóôåéëáí âéâëßá ôïõò ê.ë.ð. ÁíÜìåóÜ ôïõò ðåñéëáìâÜíåôáé êáé ç óõã÷á-
ñçôÞñéá åðéóôïëÞ ôïõ ðñïò ôïí ãñÜöïíôá ãéá ôçí âñÜâåõóÞ ôïõ áðü ôçí Áêá-
äçìßá ôï 2000. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôá ôçë. 2410-253.644 êáé 534.515).
10) ÃÉÁÍÍÇÓ ÊÁÑÁÔÆÏÃËÏÕ, ÐáñåêêëÞóéá ðñïóáñôçìÝíá óôá êáèïëéêÜ ôùí

èåóóáëéêþí ÁãñÜöùí, áíÜôõðï áðü ôïí ôüìï Åêêëçóßåò óôçí ÅëëÜäá ìåôÜ ôçí
¢ëùóç, 6 (ÁèÞíá 2002) 67-82.
Êáñðüò ôçò ðïëý÷ñïíçò åíáó÷üëçóÞò ôïõ ìå ôá åêêëçóéáóôéêÜ ìíçìåßá ôùí
èåóóáëéêþí ÁãñÜöùí åßíáé ç íÝá ðåñéóðïýäáóôç ìåëÝôç ôïõ Ã. Êáñáôæüãëïõ.
ÃñáììÝíç ìå åðéóôçìïóýíç êáé âáóéóìÝíç óå êáëÞ âéâëéïãñáöéêÞ õðïäïìÞ,
ìå ôá áðáñáßôçôá ó÷Ýäéá (üøåéò êáé êáôüøåéò) êáé öùôïãñáößåò ôùí ðáñåê-
êëçóßùí, áðïôåëåß ìßá õðïäåéãìáôéêÞ óýíèåóç. Ôá ðáñåêêëÞóéá, ìå ôá ïðïßá
áó÷ïëåßôáé ï óõããñáöÝáò, âñßóêïíôáé óôéò ìïíÝò ôçò Êïñþíáò, Ñåíôßíáò, ÐÝôñáò
ôïõ Êáôáöõãßïõ, Êáôïõóßïõ ôçò ÁñãéèÝáò. Ôá óõã÷áñçôÞñéÜ ìáò. (Ãéá ðëçñï-
öïñßåò óôï ôçë. 210-95.83.367).
11) ÈÅÏÄÙÑÏÓ ÐÁËÉÏÕÃÊÁÓ, Ç ËÜñéóá êáôÜ ôçí Ôïõñêïêñáôßá (1423-1881),

åêäüóåéò «ÌÜôé», Êáôåñßíç 2002, ô. Á, ó. 414, åõñþ 27 (äåìÝíï).
Ðñüêåéôáé ãéá åðáíÝêäïóç ôïõ ùò Üíù Ýñãïõ, ôï ïðïßï åß÷å åêäþóåé ôï 1996 ï
ÄÞìïò ôùí Ëáñéóáßùí. Ç åðáíÝêäïóç ôïõ Ýñãïõ Þôáí ÷ñÞóéìç, äéüôé ç ðñþôç
393
Ýêäïóç åß÷å åîáíôëçèåß. Ï óõããñáöÝáò óêéáãñÜöçóå ôï ðñüóùðï ôçò ËÜñéóáò
êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò ïèùìáíéêÞò êáôï÷Þò, ðáñïõóéÜæïíôáò ôçí Ýêôáóç êáé ôçí
ïñãÜíùóç ôçò ðüëçò, ôéò óõíïéêßåò, ôá ìíçìåßá (íáïýò, óõíáãùãÝò, ôæáìéÜ) ìå ôçí
áðáñáßôçôç åéêïíïãñÜöçóç. Ç óýíèåóç ôïõ Ýñãïõ âáóßóèçêå óå ðëïýóéá âéâëéï-
ãñáößá (ó. 23-44), ìå ôçí ïðïßá ôåêìçñéþíïíôáé ïé áðüøåéò ôïõ óõããñáöÝá êáé
êáèßóôáôáé ôï Ýñãï ôïõ áîéüëïãï. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 23510-31275).
12) ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÇ ËÁÑÉÓÁ, ÅôÞóéá Ýêäïóç ôçò ¸íùóçò Ëïãïôå÷íþí ÓõããñáöÝ-

ùí ôçò ËÜñéóáò, 2 (ËÜñéóá 2002) ó. 192.
Óôïí äåýôåñï ôüìï ôïõ ðåñéïäéêïý ÐíåõìáôéêÞ ËÜñéóá Ý÷ïõí êáôá÷ùñéóèåß
êåßìåíá 68 äçìéïõñãþí ðïõ êáôïéêïýí óôï íïìü ôçò ËÜñéóáò Þ êáôÜãïíôáé áðü
ïéêéóìïýò ôïõ. Ôá êåßìåíá åßíáé ÷ùñéóìÝíá óå åíüôçôåò (ðïßçóç, äéÞãçìá, ìåëÝ-
ôç) êáé ðáñïõóéÜæïíôáé ìå áëöáâçôéêÞ óåéñÜ ôïõ åðùíýìïõ ôùí äçìéïõñãþí
êáé ìå óýíôïìï âéïãñáöéêü ôïõò. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 2410-831.006).
13) ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÏÓ ÏÑÃÁÍÉÓÌÏÓ ÔÏÕ ÄÇÌÏÕ ÌÇËÅÙÍ, Ïé ôñåéò ìçëéþ-

ôåò äÜóêáëïé ôïõ ÃÝíïõò (¢íè. ÃáæÞò-Ãñçã. ÊùíóôáíôÜò-Äáí. Öéëéððßäçò), Ðñá-
êôéêÜ ôïõ Á´ Ðáíåëëçíßïõ Óõíåäñßïõ, Âüëïò 2002, ó. 152.
Ôï äéÞìåñï 30.9-1.10.2000 äéåîÞ÷èçóáí, óôéò ÌçëéÝò ôïõ Âüëïõ, ïé åñãáóßåò
åíüò óõíåäñßïõ ãéá ôïõò ôñåéò äáóêÜëïõò ôïõ ÃÝíïõò, ÃáæÞ, ÊùíóôáíôÜ êáé
Öéëéððßäç. Ôéò áíáêïéíþóåéò ôïõ óõíåäñßïõ áõôïý ìÜò ðñïóöÝñåé ôþñá ï Ðïëé-
ôéóôéêüò Ïñãáíéóìüò ôïõ ÄÞìïõ ôùí Ìçëåþí óå Ýíáí êáëáßóèçôï ôüìï, ôïí ïðïßï
åðéìåëÞèçêå ï Êþóôáò ËéÜðçò. Ïé áíáêïéíþóåéò áõôÝò, ðïõ ðëïõôßæïõí ôç èåó-
óáëéêÞ âéâëéïãñáößá, åßíáé ïé åîÞò:
á) Äçì. ÐáíôåëïäÞìïò, Ïé ôñåéò ìçëéþôåò äÜóêáëïé ôïõ ÃÝíïõò êáé ï åõñù-
ðáúêüò Äéáöùôéóìüò. â) Áéê. ÐïëõìÝñïõ-ÊáìçëÜêç, Ç êáèçìåñéíÞ æùÞ óôï
ÐÞëéï, ôçí åðï÷Þ ôùí ôñéþí äéäáóêÜëùí ôïõ ÃÝíïõò. ã) Áè. ÊáñáèáíÜóçò, Ïé
Äçìçôñéåßò êáé ôï ðåñéïäéêü Ëüãéïò ÅñìÞò. ä) Êþóôáò ËéÜðçò. Ï Ãñçã. Êùí-
óôáíôÜò êáé ôï ðçëéïñßôéêï ÅéêïóéÝíá. å) Ãñçã. Êáñáöýëëçò, Ï ÄáíéÞë Öéëéð-
ðßäçò ùò öéëüóïöïò (ó÷çìáôïðïßçóç ôçò ðñïóùðéêüôçôÜò ôïõ). óô) Êþóôáò Âáú-
íÜò, Äéá÷ñïíéêÞ èåþñçóç ôùí ðáéäáãùãéêþí èÝóåùí ôïõ Ä. Öéëéððßäç. æ) ÃéÜí-
íçò ÌïõãïãéÜííçò, ¢íèéìïò ÃáæÞò} ï ìçëéþôçò äéáöùôéóôÞò êé åðáíáóôÜôçò. ç)
ÈåìéóôïêëÞò Ìïõñôæáíüò, ÂáóéêÝò åðéóôçìïíéêÝò êáé èåïëïãéêÝò èÝóåéò ôïõ Áí.
ÃáæÞ. ç) ×áñ. ×áñßôïò, Ï ¢í. ÃáæÞò êáé ï Ãñçã. ÊùíóôáíôÜò ãéá ôçí ïñãÜíù-
óç ôçò åëëçíéêÞò åêðáßäåõóçò. Ç äéïñãÜíùóç ôïõ óõíåäñßïõ Þôáí Ýíá ÷ñÝïò ðñïò
ôïõò óðïõäáßïõò äáóêÜëïõò ôïõ ÃÝíïõò êáé ç Ýêäïóç ôùí ðñáêôéêþí ôï áîéÝ-
ðáéíï Ýñãï ôïõ ÄÞìïõ ôùí Ìçëåþí. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 24230-86.890).
14) ÊÙÓÔÁÓ ËÉÁÐÇÓ, Ï Ãñçãüñéïò ÊùíóôáíôÜò êáé ôï ðçëéïñßôéêï ÅéêïóéÝíá,

áíÜôõðï áðü ôá ÐñáêôéêÜ ôïõ Á´ Ðáíåëëçíßïõ Óõíåäñßïõ ôùí Ìçëåþí, Âüëïò
2002, 49-72.
Ç ìåëÝôç ôïõ Ê. ËéÜðç, üðùò áíáöÝñïõìå óôï ðñïçãïýìåíï óçìåßùìÜ ìáò, åßíáé
ìßá áðü ôéò ï÷ôþ áíáêïéíþóåéò óôï ÓõíÝäñéï ôùí Ìçëåþí. Ó´ áõôÞí ï óõããñá-
öÝáò åðéêåíôñþíåé ôï åíäéáöÝñïí ôïõ óôç óôÜóç ôïõ ÊùíóôáíôÜ êáôÜ ôçí ðåñßï-
äï ôçò åðáíÜóôáóçò ôïõ 1821 êáé êõñßùò óôï ÐÞëéï. Ï ÊùíóôáíôÜò ðßóôåõå üôé
ðñþôá Ýðñåðå íá äéáöùôéóèåß ï ëáüò êáé ìåôÜ íá áêïëïõèÞóåé ç åðáíÜóôáóç.
394
Ðáñ´ üëá áõôÜ, üìùò, üôáí îÝóðáóå ç åðáíÜóôáóç óõììåôåß÷å ó´ áõôÞí, ôüóï
óôï ÐÞëéï üóï êáé óôç Íüôéá ÅëëÜäá. Ïé ìåìøéìïéñßåò, ëïéðüí, êÜðïéùí éóôï-
ñéêþí áíáëõôþí åßíáé áâÜóéìåò.
15) ÐÁÍÁÃÉÙÔÇÓ Ê. ÐÁÐÁ×ÑÇÓÔÏÓ, Ôï Åëëçíüêáóôñï ÔñéêÜëùí, ËÜñéóá

2002, ó. 80.
Ï Ð. Ðáðá÷ñÞóôïò, ìïëïíüôé äåí åßíáé Üíèñùðïò ôùí ÃñáììÜôùí, áðïôüëìçóå
ôï äýóêïëï åã÷åßñçìá íá öùôßóåé ôï éóôïñéêü ðáñåëèüí ôçò ãåíÝôåéñÜò ôïõ, áöïý
äåí ôï Ýðñáîå êÜðïéïò áðü ôïõò óðïõäáóìÝíïõò óõã÷ùñéáíïýò ôïõ. Óôï ðüíçìÜ
ôïõ áíáöÝñåôáé óôï áñìáôïëßêé ôùí ×áóßùí, óôçí ðåñéï÷Þ ôùí ïðïßùí áíÞêåé
ôï ÷ùñéü, êáé óôç óõíÝ÷åéá ðáñïõóéÜæåé ôéò áíáöïñÝò ôïõ ïéêéóìïý óôéò ìïíá-
óôçñéáêÝò ðñïèÝóåéò, ôïõò íáïýò, ôá ôïðùíýìéá, ôá äçìïôéêÜ ôñáãïýäéá, ôá åðþ-
íõìá ôïõ Åëëçíüêáóôñïõ, ôçí ïñïëïãßá ôçò ãåùñãïêôçíïôñïöéêÞò æùÞò êáé ôïõò
êáôïßêïõò ôïõ ÷ùñéïý, üðùò ðñïêýðôïõí ôá ïíïìáôåðþíõìÜ ôïõò áðü ôï Äçìïôï-
ëüãéï ôïõ 1912. Ôï âéâëßï êëåßíåé ìå ðïëëÝò öùôïãñáößåò (ó. 49-78) ìå ðïéêßëá
êáé åíäéáöÝñïíôá èÝìáôá. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 2410-258.206).
16) ÑÇÃÁÓ ÂÅËÅÓÔÉÍËÇÓ, Ï Çèéêüò Ôñßðïõò, åðéìÝëåéá-åéóáãùãÞ-åõñåôÞñéï

Äçì. Êáñáìðåñüðïõëïò, ¸êäïóç ôçò Åðéóô. Åôáéñåßáò ÌåëÝôçò Öåñþí-Âåëåóôß-
íïõ-ÑÞãá, ÁèÞíá 2001, ó. í+238+40.
Ç Åðéóô. Åôáéñåßá ÌåëÝôçò Öåñþí-Âåëåóôßíïõ-ÑÞãá, ìå ðñùôïóôÜôç ôïí áêïý-
ñáóôï ìåëåôçôÞ ôçò æùÞò êáé ôïõ Ýñãïõ ôïõ ÑÞãá, Ä. Êáñáìðåñüðïõëï, Ýâáëå
óôü÷ï ôçí Ýêäïóç üëùí ôùí Ýñãùí ôïõ âÜñäïõ ôçò åëåõèåñßáò. Ìå ôçí íÝá Ýêäï-
óç ðëçóéÜæåé óôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ óôü÷ïõ ôçò. Ï Çèéêüò Ôñßðïõò ðåñéëáìâÜ-
íåé ôá Ýñãá:
á) Ôá Ïëýìðéá} äñÜìá ôïõ áââÜ Ìåôáóôáóßïõ ôïõ Éôáëïý ìåôáöñáóèÝí åéò
ôçí çìåôÝñáí äéÜëåêôïí, åí ÂéÝííç 1797, ó. 1-116.
â) Ç Âïóêïðïýëá ôùí ¢ëðåùí, ó. 117-188.
ã) Ï Ðñþôïò Íáýôçò} ðïßçìá åéò äýï Üóìáôá, ÃåóíÝñïõ Ãåñìáíïý ðïéçôïý.
ÌåôáöñáóèÝí åéò ôçí çìåôÝñáí ðáñÜ Áíôùíßïõ Êïñùíßïõ ×ßïõ, ó. 189-238.
Ôçò öùôïìç÷áíéêÞò áíáôýðùóçò ôùí Ýñãùí ðñïçãåßôáé åêôåíÞò åéóáãùãÞ, 50
óåëßäùí, ôïõ Äçì. Êáñáìðåñüðïõëïõ ðïõ áíáöÝñåôáé óôçí åêäïôéêÞ äñáóôçñéü-
ôçôá ôïõ ÑÞãá êáôÜ ôï 1797, óôéò åêäüóåéò ôïõ Çèéêïý Ôñßðïäá ó÷ïëéÜæïíôáò
ü,ôé ìðïñåß íá âïçèÞóåé ôïí óçìåñéíü áíáãíþóôç óôï íá êáôáíïÞóåé ôá ôñßá
ùò Üíù Ýñãá ôïõ ôüìïõ. Ï ôüìïò êëåßíåé ìå ôï åý÷ñçóôï åõñåôÞñéï êïéíþí êáé
êýñéùí ïíïìÜôùí êáé ôï ãëùóóÜñé, ÷Üñç óôá ïðïßá ï áíáãíþóôçò ðñïóåããßæåé
ôá Ýñãá åõêïëüôåñá. Ôá óõã÷áñçñÞñéÜ ìáò. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôá ôçë. 210-
52.38.305 êáé 80.11.066).
17) «ÁÍÁÔÏËÇÓ ÔÏ ÐÅÑÉÇ×ÇÌÁ», ÔéìÞ ðñïò ôïí äéäÜóêáëïí. ¸êöñáóç

áãÜðçò óôï ðñüóùðï ôïõ êáèçãçôÞ Ãñçãïñßïõ È. ÓôÜèç, ÁèÞíáé 2001, ó. 926.
Ï ïãêþäçò ôüìïò, Ýêäïóç ôçò áóôéêÞò ìç êåñäïóêïðéêÞò åôáéñåßáò «Áíáôï-
ëÞò ôï ÐåñéÞ÷çìá», åßíáé Ýíá áöéÝñùìá óôá åîçíôÜ÷ñïíá ôçò çëéêßáò êáé óôá
395
ôñéáíôÜ÷ñïíá ôçò åðéóôçìïíéêÞò êáé êáëëéôå÷íéêÞò ðñïóöïñÜò ôïõ êáèçãçôÞ
êáé ìïõóéêïëüãïõ Ãñ. ÓôÜèç. Ï ïãêþäçò ôüìïò, ìåôÜ ôçí áõôïâéïãñáößá ôïý
ôéìùìÝíïõ, ðåñéëáìâÜíåé ôéò åîÞò åíüôçôåò: á) Ï óõããñáöåýò. Åñãïãñáößá ôïõ
Ãñ. ÓôÜèç (ó. 99-201). ËåðôïìåñÞò ðáñïõóßáóç ôïõ ðïëõó÷éäïýò Ýñãïõ ôïõ. â)
Ï Âõæáíôéíüò. Êåßìåíá ðåñß âõæáíôéíÞò óçìåéïãñáößáò. ã) Ï ìåëïðïéüò. Ìåëï-
ðïéÞìáôá êáé åîçãÞóåéò. ä) Ï ðïéçôÞò. ÐïéÞìáôá êáé ëïãïôå÷íÞìáôá. å) Ï
ìáÀóôùñ. Ç ìåëïðïßçóç êáé ôá ìïõóéêÜ êåßìåíá ôùí øáëìþí ôùí åãêáéíßùí.
æ) Ï åðéóôÞìùí. Îåíüãëùóóá Üñèñá óå åëëçíéêÞ ìåôÜöñáóç. ç) Ï äéáëåêôé-
êüò. ÁíÝêäïôåò áíáêïéíþóåéò. è) Ï ïñáìáôéóôÞò. ÕðïìíÞìáôá êáé åéóçãÞóåéò.
é) Ï èåìåëéùôÞò. ÊáôáóôáôéêÜ. éá) Ï äéïéêçôéêüò. Ëüãïé êáôÜ ôçí ðñïåäñßá
óôï ÔìÞìá Ìïõóéêþí Óðïõäþí. éâ) Ï ðáñáéíåôéêüò. Åðéóôïëïãñáößá. éã) Ï
ôéìçôÞò. Íåêñïëïãßåò êáé åðéìíçìüóõíïé ëüãïé.
Ï áíáãíþóôçò ôïõ ôüìïõ ìÝíåé Ýêèáìâïò áðü ôï ìÝãåèïò ôçò äçìéïõñãßáò ôïõ
Ãñ. ÓôÜèç, Ýñãï ðïõ ôïí áíÝäåéîå êïñõöáßï ìõóéêïëüãï êáé âáèýôáôï ãíþóôç
ôçò âõæáíôéíÞò ìïõóéêÞò. Ôõ÷åñïß ïé öïéôçôÝò ôïõ. Áðü ôá ðïëëÜ äçìïóéåý-
ìáôÜ ôïõ óçìåéþíïõìå åäþ ôï ðïëýôéìï ôñßôïìï Ýñãï ôïõ, Ôá ÷åéñüãñáöá âõæá-
íôéíÞò ìïõóéêÞò. ¢ãéïí ¼ñïò, êáôÜëïãïò ðåñéãñáöéêüò ôùí ÷åéñïãñÜöùí êùäß-
êùí âõæáíôéíÞò ìïõóéêÞò ôùí áðïêåéìÝíùí åí ôáéò âéâëéïèÞêáéò ôùí éåñþí
ìïíþí êáé óêçôþí ôïõ Áãßïõ ¼ñïõò (ô. Á, ÁèÞíáé 1975, ó. 808} ô. Â, ÁèÞíáé
1976, ó. 952} ô. Ã, ÁèÞíáé 1993, ó. 1028). ÈåñìÜ óõã÷áñçôÞñéá óôïõò ìáèçôÝò
ðïõ ôßìçóáí åðÜîéá ôïí äÜóêáëü ôïõò. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 24210-56.633).
18) ÄÇÌ. Ð. ÁÄÁÌ, ËïêñéêÜ. ÐåñéâïÜãñéá-Åðéêíçìßäéá, Ëáìßá 2001, ó. 400.

Ï öéëüëïãïò Ä. ÁäÜì, áîéïðïéþíôáò ôïí åëåýèåñï ÷ñüíï ôïõ, áíáæÞôçóå óôéò
ðçãÝò, áñ÷áßåò êáé íåüôåñåò, ôéò áíáöïñÝò ãéá ôçí Ëïêñßäá. Ç ìáêñü÷ñïíç
Ýñåõíá ôïý ðñïóÝöåñå óçìáíôéêÝò ðëçñïöïñßåò ÷Üñç óôéò ïðïßåò óõíÝèåóå Ýíá
áîéüëïãï Ýñãï, ìå ôï ïðïßï ïé Ëïêñïß èá ãíùñßóïõí ôçí éóôïñßá ôïõò. Ï óõã-
ãñáöÝáò ðáñáèÝôåé, óõ÷íÜ, ôá ÷ùñßá ôùí áñ÷áßùí ðçãþí, óôï ðñùôüôõðï êáé
ìåôáöñáóìÝíá, ãéá íá ôåêìçñéþóåé ôéò áðüøåéò ôïõ, ãåãïíüò ðïõ ðñïóäßäåé
êýñïò óôï Ýñãï ôïõ. Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ ôüìïõ êáëýðôïõí ïé íåüôåñïé
÷ñüíïé (ó. 154-395), åéäéêÜ ç óõììåôï÷Þ ôçò Ëïêñßäáò óôçí åðáíÜóôáóç ôïõ
1821, ìå êáôÜëïãï ôùí áãùíéóôþí êáé óýíôïìï âéïãñáöéêü ôïõò. ×áñÞêáìå ôç
äïõëåéÜ ôïõ Ä. ÁäÜì êáé ðéóôåýïõìå üôé èá äþóåé ôï Ýíáõóìá ãéá Üëëåò
ðáñüìïéåò ìåëÝôåò. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 22350-61.194).
19) ÁÈÁÍÁÓÉÏÓ Å. ÊÁÑÁÈÁÍÁÓÇÓ, Ï Êüëðïò ôïõ Ïñöáíïý êáé ç ðåñéï÷Þ

ôïõ. ÏñöÜíé, Ïñöýíéï, Ãáëçøüò, ÊÜñõáíç, Áêñïðüôáìïò, Ðïäï÷þñé, Êïêêéíï-
÷þñé, Â´ Ýêäïóç óõìðëçñùìÝíç, Èåóóáëïíßêç 2002, ó. 158.
Ï èåóóáëüò ðáíåðéóôçìéáêüò äÜóêáëïò Áè. ÊáñáèáíÜóçò, ãíùñßæïíôáò üôé
ôï Ýñãï ôïõ äáóêÜëïõ äåí ôåëåéþíåé óôçí áßèïõóá äéäáóêáëßáò, óõíå÷ßæåé íá
äéäÜóêåé êáé ìå ôï Ýíôõðï Ýñãï ôïõ. Ôï 1998 ôýðùóå ôï ùò Üíù âéâëßï, ôï
ïðïßï åîáíôëÞèçêå êáé åðáíåêäüèçêå ôï 2002 ìå ôçí ðñïóèÞêç éóôïñéêþí óôïé-
÷åßùí ãéá äýï íÝïõò ïéêéóìïýò (Ðïäï÷þñé, Êïêêéíï÷þñé) ïé ïðïßïé õðÜãïíôáé
396
ðëÝïí óôïí ÄÞìï ôïõ Ïñöáíïý ôïõ íïìïý ôçò ÊáâÜëáò. Ï óõããñáöÝáò, áîéï-
ðïéþíôáò ôç ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá, ðáñïõóéÜæåé ôéò ðüëåéò êáé ôá ðïëßóìá-
ôá ôùí áñ÷áßùí ÷ñüíùí, ìå öùôïãñáößåò ôùí áñ÷áéïëïãéêþí èÝóåùí êáé åõñç-
ìÜôùí, ôçí ðåñéï÷Þ óôïõò âõæáíôéíïýò êáé ñùìáúêïýò ÷ñüíïõò êáé óôç óõíÝ-
÷åéá êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò ïèùìáíéêÞò êáôï÷Þò. Ï ôüìïò êëåßíåé ìå ÷Üñôåò
ôçò ðåñéï÷Þò ôïõ Ïñöáíïý (16ïõ-18ïõ áé.), ìå ôéò ðåñéðÝôåéåò ôçò ðåñéï÷Þò
êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôçò âïõëãáñéêÞò êáôï÷Þò, ôçí åãêáôÜóôáóç ôùí ðñïóöý-
ãùí óôïõò ïéêéóìïýò ôïõ ÄÞìïõ, êáé ôï ãåíéêü åõñåôÞñéï. Ôá óõã÷áñçôÞñéÜ
ìáò êáé óôï Äçìïôéêü Óõìâïýëéï ãéá ôçí Ýêäïóç ôïõ âéâëßïõ.
20) ÃÅÙÑÃÉÏÓ ÌÁÊÑÇÓ, Ðñïêüðéïò ÄéÜêïíïò, áíÜôõðï áðü ôá ÂõæáíôéíÜ, 22

(Èåóóáëïíßêç 2001) 75-93.
Ï Ã. ÌáêñÞò, ðáíåðéóôçìéáêüò äÜóêáëïò óôï Bochum ôçò Ãåñìáíßáò, óôçí
ðáñïõóéáæüìåíç åäþ ìåëÝôç ôïõ ðñïâáßíåé óå ðñüäñïìç ÷ñçóôéêÞ Ýêäïóç åíüò
áäçìïóßåõôïõ Åãêùìßïõ åéò ôïí Üãéïí áðüóôïëïí Âáñèïëïìáßïí, ôï ïðïßï ðåñé-
ëáìâÜíåôáé óôïí êþä. 991 ôçò ÅÂÅ ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç ÌïíÞ ôïõ Äïõóß-
êïõ. Ôï åãêþìéï åßíáé á÷ñïíïëüãçôï êáé áíþíõìï, áëëÜ ï ìåëåôçôÞò, ìå âÜóé-
ìïõò õðïëïãéóìïýò êáôÝëçîå óôï óõìðÝñáóìá üôé åßíáé Ýñãï ôïõ Ðñïêïðßïõ
Äéáêüíïõ, óõããñáöÝá Üëëùí äÝêá (åðþíõìùí) Ýñãùí, ôïõ ïðïßïõ ç óõããñáöé-
êÞ äñáóôçñéüôçôá äéÞñêçóå áðü ôï 860 ìÝ÷ñé ôï 875 ðåñßðïõ. ×áñÞêáìå éäé-
áéôÝñùò óôç ìåëÝôç ôïõ Ã. ÌáêñÞ ôçí åðéóôçìïóýíç êáé ôçí ìåèïäéêüôçôÜ ôïõ.
21) ÃÅÙÑÃÉÏÓ Í. ÁØÇËÉÄÇÓ, ×ñçìáôïäüôçóç êáé åðéèåþñçóç åëëçíéêþí

ó÷ïëåßùí óôçí ðåñéï÷Þ ôùí Óåññþí óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïý áéþíá, áíÜôõðï áðü
ôï ðåñéïäéêü Óßñéò, 6 (ÓÝññåò 2002) 85-132.
Ï Ã. Áøçëßäçò, áîéïðïéþíôáò áñêåôü áñ÷åéáêü õëéêü áðü ôï ÉÁÕÅ (Ðñïîå-
íéêÜ ôùí Óåññþí) êáé ôçí õðÜñ÷ïõóá âéâëéïãñáößá, êáôáãñÜöåé ôçí êáôÜ-
óôáóç ôçò åêðáßäåõóçò óôçí ðåñéï÷Þ ôùí Óåññþí óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïý áé. Ôïí
áðáó÷üëçóáí ç ÷ñçìáôïäüôçóç ôïõ åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò, ç åðïðôåßá êáé
åðéèåþñçóç ôïõ ó÷ïëéêïý äéêôýïõ, ç åêðáßäåõóç óôéò ÓÝññåò (ìå óôáôéóôéêÜ
óôïé÷åßá ôçò ðåñéüäïõ 1884/85-1912/13) êáé óå ïéêéóìïýò ôçò ðåñéï÷Þò. Óçìá-
íôéêÞ ìåëÝôç ãéá ôçí éóôïñßá ôçò åêðáßäåõóçò óôéò ÓÝññåò, ìå ôçí áðáñáßôç-
ôç ôåêìçñßùóç.
22) ÐÅÔÑÏÓ Ê. ÓÁÌÓÁÑÇÓ, ÁíÝêäïôç åëëçíéêÞ åðéãñáöÞ ôùí áõôïêñáôïñé-

êþí ÷ñüíùí áðü ôçí Áíáóôáóßá Óåññþí, áíÜôõðï áðü ôá ÉóôïñéêïãåùãñáöéêÜ,
8 (ÃéÜííåíá-Èåóóáëïíßêç 2000) 9-24.
Áíôéêåßìåíï ôçò ìåëÝôçò ôïõ Ã. ÓáìóÜñç åßíáé ìßá åðéôýìâéá óôÞëç ìå ôçí
åðéãñáöÞ Âáóôåêéëáò Êñïýóðéïò, ÷á[éñå. Ç åðéãñáöÞ åßíáé ôïõ 2ïõ áé. ì.×.
êáé ï ìåëåôçôÞò êáôÝëçîå óôï óõìðÝñáóìá üôé ï áíáöåñüìåíïò íåêñüò Þôáí
Ýíáò áðü ôïõò åîåëëçíéóìÝíïõò èñÜêåò áãñüôåò, ðïõ åß÷áí åãêáôáóôáèåß óôçí
ðåñéï÷Þ ôùí Óåññþí, ï ïðïßïò Ýöåñå ñùìáúêü ðáôñþíõìï (Êñïýóðéïò). Õðï-
äåéãìáôéêÞ ìåëÝôç áñ÷áéïãíùóßáò ôïõ Ð. ÓáìóÜñç. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë.
23210-59.511).
397
23) ÐÅÔÑÏÓ Ê. ÓÁÌÓÁÑÇÓ, ÅõÜããåëïò Ã. ÓôñÜôçò (1867-1926). Ç æùÞ êáé ôï
Ýñãï ôïõ, áíÜôõðï áðü ôçí Éóôïñßá ôçò ðüëåùò Óåññþí, ÓÝññåò 2000, ó. XVIII-
XXXII + 30 ðéí.
Ï Åõ. ÓôñÜôçò õðÞñîå ìßá áðü ôéò ðéï óçìáíôéêÝò ðñïóùðéêüôçôåò ôùí Óåñ-
ñþí. ÄÜóêáëïò êáé öéëüëïãïò, óôç óõíÝ÷åéá, Ýäåéîå éäéáßôåñï æÞëï ãéá ôçí
ôïðéêÞ éóôïñßá, äéáóþæïíôáò êáé êáôáãñÜöïíôáò ôá ëåßøáíá ôïõ ðáñåëèüíôïò.
Ìåôáîý ôùí äÝêá äçìïóéåõìÜôùí ôïõ óõãêáôáëÝãåôáé êáé ç Éóôïñßá ôçò ðüëå-
ùò Óåññþí, ôçí ïðïßá åîÝäùóå óôçí Êùí/ðïëç ôï 1909, êáé åðáíåîÝäùóå ôï 2002
ç ÊñáôéêÞ ÂéâëéïèÞêç ôùí Óåññþí. Ï Ð. ÓáìóÜñçò ðáñáèÝôåé ôï âéïãñáöéêü
êáé ôçí åñãïãñáößá ôïõ Åõ. ÓôñÜôç êáé åðéðëÝïí 30 ðßíáêåò (÷åéñüãñáöá ôïõ
óõããñáöÝá êáé ôçò ïéêïãÝíåéÜò ôïõ, öùôïãñáößåò ôïõ êáé ìíçìåßùí ôùí Óåñ-
ñþí êáé ôçò ðåñéï÷Þò ôïõò). ¼ëá áõôÜ óõíèÝôïõí ôï êáëýôåñï ìíçìüóõíï ôïõ
ðñùôïðüñïõ ìåëåôçôÞ ôçò ôïðéêÞò Éóôïñßáò.
24) Ã. Á. ÐÉÊÏÕËÁÓ, Ëåîéêü ôùí ïéêéóìþí ôçò ÐåëïðïííÞóïõ. ÐáëáéÜ êáé

íÝá ôïðùíýìéá, HOROS-H ÌåãÜëç ÂéâëéïèÞêç, ÁèÞíá 2001, ó. 628.
Ï Ã. Ðßêïõëáò, åñåõíçôÞò óôï ÊÅÑÁ ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Åñåõíþí êáé
ôþñá êáèçãçôÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Èåóóáëßáò, åñãáæüìåíïò ôçí ðåñßïäï
1989-1999 êáôüñèùóå íá öÝñåé óå ðÝñáò Ýíá äýóêïëï Ýñãï: íá äçìéïõñãÞóåé
4.509 ëÞììáôá ãéá 4.476 ïéêéóìïýò ôçò ÐåëïðïííÞóïõ êáé íá èÝóåé óå êõêëï-
öïñßá ôï ïãêþäåò ëåîéêü ôùí ïéêéóìþí áõôþí. Ôï ëåîéêü êáëýðôåé ôï äéÜ-
óôçìá 17ïò áé. -1991. Ãéá ôç óýíèåóç ôïõ Ýñãïõ ôïõ, ï óõããñáöÝáò áîéïðïß-
çóå ôéò âåíåôéêÝò áðïãñáöÝò ôïõ 1689 êáé 1700 êáé üëá ôá óôáôéóôéêÜ äåäï-
ìÝíá ôïõ íåïåëëçíéêïý êñÜôïõò. Ãéá êÜèå ïéêéóìü äßíåôáé ôï óýã÷ñïíï êáé
ôï ðáëéü üíïìá, åöüóïí ìåôïíïìÜóèçêå, ç êïéíüôçôá, ç åðáñ÷ßá êáé ï íïìüò
üðïõ áíÞêåé êáé ïé âéâëéïãñáöéêÝò ìíåßåò ãéá üóïõò èÝëïõí íá áó÷ïëçèïýí
åêôåíÝóôåñá. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá õðïäåéãìáôéêü Ýñãï ôï ïðïßï öñïíïýìå üôé èá
áíïßîåé äñüìï êáé óå Üëëïõò åñåõíçôÝò ãéá ôç äçìéïõñãßá ðáñüìïéùí ëåîéêþí
êáé ãéá ôá Üëëá äéáìåñßóìáôá ôçò ÷þñáò ìáò. Ôá óõã÷áñçôÞñéÜ ìáò êáé óôï
«ºäñõìá Óôáýñïò Ó. ÍéÜñ÷ïò» ðïõ áíÝëáâå ôï êüóôïò ôçò Ýêäïóçò ôïõ Ýñãïõ.
25) ÂÉÃËÁ, ÐåñéïäéêÞ Ýêäïóç ôïõ Åéêáóôéêïý Ìïõóåßïõ ôïõ ãëýðôç Íéêüëá,
-Áã. Ãåþñãéïò Íçëåßáò (Ðçëßïõ), ô. 14 (2002) ó. 88.
Ìå ðïëëÜ ëïãïôå÷íéêÜ, ëáïãñáöéêÜ êáé éóôïñéêÜ êåßìåíá êõêëïöüñçóå ôï
14ï ôåý÷ïò ôçò Âßãëáò, ìå ôçí åðéìÝëåéá ôïõ Êþóôá ËéÜðç. Áðü ôá ëáïãñá-
öéêÜ êáé éóôïñéêÜ óçìåéþíïõìå ôá åîÞò: á) Ã. ÈùìÜò, Óôç âñýóç ôïõ ÷ùñé-
ïý. â) È. ÐáðáèùìáÀäçò, Óôïí Áú-ÓôÜèç, óôïí Êéóóü. ã) Ê. ËéÜðçò, Ïé ðáëéÝò
ãáëéÜãñåò ôçò ÃáôæÝáò. ä) Ó. Êïñïðáßïò, Ï æùãñÜöïò Èåüöéëïò óôéò ÌçëéÝò. å)
Ã. Ðáððüðïõëïò - Ðáðïýëéáò, Ëå÷þíéá - ÊáíÜëéá - Áã. Ãåþñãéïò. óô) Áð.
Æá÷áñüò, Ï íåïìÜñôõñáò ÓôáìÜôéïò, ï Æùó. Åóöéãìåíßôçò êáé ç áñ÷áéüôåñç
åéêüíá ôïõ áãßïõ. (Ãéá ðëçñïöïñßåò óôï ôçë. 24.230 - 22.576).
398
ÉÉ. ÁÐÏ ÔÏÍ ð. ÊÙÍ. Í. ÊÁËËÉÁÍÏ
1) ð. ÃÅÙÑ. ÁÈ. ÓÔÁÌÁÔÁÓ, Ðáíáãßá ç Åéêïíßóôñéá, ç ðïëéïý÷ïò ôçò ÓêéÜ-
èïõ, ÓêéÜèïò 2002, ó. 133.
Åßíáé âÝâáéï ðùò ç ÓêéÜèïò, ìå ôï Ýôïò ÁëÝîáíäñïõ ÐáðáäéáìÜíôç, ÷Üñçêå
Ýíá ðëÞèïò åêäüóåùí, ïé ïðïßåò áó÷ïëÞèçêáí ìå ôç æùÞ êáé ôï Ýñãï ôïõ, ðïõ
ðáñáìÝíåé éåñÞ ðáñáêáôáèÞêç ãéá ôéò åðüìåíåò ãåíéÝò ìáò. Ùóôüóï, Ýíá Üëëï
óçìáíôéêü ãåãïíüò óçìÜäåøå áõôÞ ôç öïñÜ ôçí ïñèüäïîç ðíåõìáôéêÞ ÓêéÜèï
êáé, ìÜëéóôá (áò ìïõ åðéôñáðåß íá ôï ðù), ôçí áðïôïîßíùóå áðü ôçí áíïýóéá
åí ðïëëïßò ðáðáäéáìáíôïëïãßá. Äéüôé, áò ìçí êñõâüìáóôå, âãÞêáí óôçí åðé-
öÜíåéá êáé ðïëëÝò «êñéôéêÝò» ðïõ áí ôéò Þîåñå ï êáûìÝíïò ï êõñ ÁëÝîáíäñïò,
èá Ýêñõâå êáé ôïí «ËáìðñéÜôéêï øÜëôç» ôïõ êáé ôçí êáêüìïéñç ôç «Öüíéó-
óá», ëÝù áõôÜ ðïõ èõìÜìáé, êáé èá ôá ìïßñáæå ìüíï ó´ åêåßíïõò ðïõ åßíáé
åîÜðáíôùò óôñáôåõìÝíïé, óôçí óôñáôåõüìåíç Åêêëçóßá êáé ðñïóäïêïýí ôçí
åßóïäü ôïõò óôç èñéáìâåýïõóá.
Ôï ãåãïíüò, ëïéðüí, áõôü åßíáé ç ðåñéêáëëÞò êáé ðñïóåãìÝíç Ýêäïóç ôïõ Ðñï-
óêõíçôáñßïõ ôçò Ðáíáãßáò ôçò Åéêïíßóôñéáò, ôçò Åöüñïõ êáé ðïëéïý÷ïõ ôçò
ÓêéÜèïõ, Ýêäïóç ðïõ ïöåßëåôáé óôï äñáóôÞñéï ðíåýìá ôïõ ð. Ãåùñãßïõ Áè. Óôá-
ìáôÜ, êáèþò ôï âéâëßï áõôü åßíáé ôï äåýôåñï, ìåôÜ ôï ðïëý óçìáíôéêü ôïõ
ðüíçìá ãéá ôïí É. Íáü ôùí Ôñéþí Éåñáñ÷þí (1998).
Ìå ôï öéëüêáëï ðíåýìá ðïõ äéáêñßíåé ôïí øõ÷éóìü ôïõ ðáðá-Ãåùñãßïõ, áëëÜ
êáé ìå ôç óõìâïëÞ ôïõ åêäüôç ê. Ðáíáãéþôç Ä. Áíáóôáóüðïõëïõ, ôï «Ðñï-
óêõíçôÜñéï» Ýëáâå ìïñöÞ ðáíçãõñéêÞ, åõöñüóõíç êáé åõêáôÜíõêôç, êáèþò ï ð.
Ãåþñãéïò óêÝöôçêå íá óôåãÜóåé óôéò ôñåéò åíüôçôåò ôïõ âéâëßïõ üóá áöïñïýí
ôçí éóôïñßá, ôç ëïãïôå÷íéêÞ ðñïóöïñÜ ôùí äýï ÁëÝîáíäñùí, ðïõ ó÷åôßæåôáé ìå
ôçí Ýöïñï ôïõ íçóéïý ôïõò, êáé ôÝëïò ôçí õìíïãñáößá ðïõ êáëýðôåé ôçí êõñéþ-
íõìï åïñôÞ (21 Íïåìâñßïõ), áëëÜ êáé ôçí åïñôÞ ôçò åõñÝóåùò ôçò éåñÞò åéêü-
íáò, ìÞ ëçóìïíþíôáò ôïí ëõñéêüôáôï Ðáñáêëçôéêü Êáíüíá, ôïí ïðïßï åðïßçóå ï
ÁëÝîáíäñïò Ìùñáúôßäçò. Ôï âéâëßï êëåßíåé ìå öùôïãñáöéêü ðáñÜñôçìá, áí êáé
ïëüêëçñï äéáíèßæåôáé ìå ùñáßåò öùôïãñáößåò, ïé ïðïßåò áíáêáëïýí óôç ìíÞìç
óõãêéíçôéêüôáôåò ðáíçãýñåéò, êáèþò ôï ãíÞóéï êïëëõâáäéêü-áãéïñåßôéêï ëåé-
ôïõñãéêü âßùìá óþæåôáé, ÷Üñç óôéò åðßìïíåò ðñïóðÜèåéò ôùí êáëþí åöçìåñßùí
ôïõ íçóéïý.
Áîßæïõí èåñìÜ óõã÷áñçôÞñéá, ôüóï óôïí ðáðá-Ãåþñãéï, óçìåñéíü áñ÷éåñáôé-
êü åðßôñïðï ôçò ÓêéÜèïõ êáé ëüãéï éåñÝá, áëëÜ êáé óôçí ERGO ðïõ áíÝëáâå
ôçí Ýêäïóç êáé ðáñïõóßáóå Ýíá èáõìÜóéï óýíïëï. Åý÷ïìáé áõôÞ ç ðñïóðÜèåéá
íá óõíå÷éóôåß, áõôÞ ôç öïñÜ ìå ôçí Ýêäïóç êáé ôùí Üëëùí ìåëåôþí ôïõ ðáðá-
Ãåùñãßïõ.
399
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ ÔÏÕ 16ïõ ÔÏÌÏÕ
AÄÑÕÌÇ-ÓÉÓÌÁÍÇ Â., ¸íá ôñï÷Þëáôï åéäþëéï ôáýñïõ áðü ôïí ìõêçíáúêü
ïéêéóìü ôïõ Äéìçíßïõ (Éùëêüò) ............................................................................... 3
DECOURT J. - CL., (ìåô. Åë. Ïéêïíüìïõ), Ôï åðßãñáììá ôïõ ÅðéêôÞôïõ
áðü ôçí ÊñÞíç ôùí ÖáñóÜëùí …………………………. ............................................ 4-7
ÃÁËÁÍÏÕËÇ ÉÙ., Ç ìáêñï÷ñüíéá äéáöïñÜ ôçò ÌïíÞò ôïõ Äïõóßêïõ êáé
ôçò ÖÞêçò ãéá ôï íåñü ôïõ Ðïñôáúêïý (1811-1836) ………………………………..... 8-12
ÊÁÑÁÈÁÍÁÓÇÓ ÁÈ., Ç åêêëçóéáóôéêÞ éóôïñßá ôçò Åðáñ÷ßáò ÄçìçôñéÜäáò
óôï Ýñãï ôïõ Âáã. ÓêïõâáñÜ .................................................................................. 13-16
ÓÐÁÍÏÓ ÂÁÓ., ¸íá áíÝêäïôï óéãßëéï ãéá ôçí ÌïíÞ ôçò Ïëõìðéþôéóóáò .............. 17-26
ÊÁÔÁÑÁ×ÉÁÓ ÊÙÍ., Èåóóáëïß óôç ÄÞëï êáôÜ ôïí 3ï êáé 2ï áé. ð.×. ................... 27-37
USSING J.L., (ìåô. Ôüìçò Áëåîüðïõëïò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôï 1846 ................ 38-63
ÐÁÐÁËÅÎÉÏÕ Ã., Ïé íåêñïß ôçò ìÜ÷çò óôç Ãêñéôæüâáëç ôïõ ÔõñíÜâïõ ôï 1886 .. 64-65
TOZER H., (ìåô. Áë. Ãáëáíïýëçò), ÐåñéÞãçóç óôç Èåóóáëßá ôï 1869 .................... 66-84
ÄÑÏÓÏÓ ÍÅÊÔ., ÅéêïóéôÝóóåñåò åíèõìÞóåéò áðü ôçí ÁãéÜ )1803-1853) ............... 85-96
ÓÐÁÍÏÓ ÊÙÓÔÁÓ, Ïé èåóóáëéêïß ïéêéóìïß êáé ôá ïíüìáôá ôùí
áöéåñùôþí ôïõò óôçí ðñüèåóç 401 ôïõ Ìåã. Ìåôåþñïõ (1520-1540) .............. 97-122
ÆÁÑÊÁÄÁÓ È., Ï çãïýìåíïò ÊùíóôÜíôéïò ôïõ Áã. ÓôåöÜíïõ
ôùí Ìåôåþñùí (19ïò áé.) ......................................................................................... 123-125
ÐËÁÔÁÍÏÓ ÂÁÓ., Äçìïóéåýìáôá èåóóáëéêïý åíäéáöÝñïíôïò
óôï ðåñéïäéêü «Ðáñíáóóüò», 1877-1894, 1959-2001 ............................................. 126-128
ÊÁÑÁÃÊÏÕÍÇÓ ÊÙÍ., Ç øáëôéêÞ ðáñÜäïóç ôçò ÓêïðÝëïõ ................................... 129-144
ÊÁÑÁÂÉÄÁÓ ÂÁÓ., ÅöôÜ áíÝêäïôá óêéáèßôéêá Ýããñáöá ........................................... 145-160
ÐÑÏÕÖÁ ÅÕ., Ç ôõðïëïãéêÞ åîÝëéîç ôçò êáôïéêßáò óôá âüñåéá ×Üóéá.
Ç ðåñßðôùóç ôçò ÖéëïõñéÜò, 1900-1950 ................................................................. 161-176
ÆÁ×ÁÑÏÓ ÁÐ., Ôá ôïðùíýìéá ôçò ÓõêÞò ôïõ Ðçëßïõ................................................. 177-196
ËÅËÇÓ Ã., Ç ëçóôåßá ôçò ÌïíÞò ôùí Âñáãêéáíþí óôéò 18.12.1862........................... 197-203
ÊÁÑÁÌÐÅÑÏÐÏÕËÏÓ ÄÇÌ., Çôáí ìáóüíïò ï ÑÞãáò; .......................................... 204-208
LEAKE W.M., (ìåô. Â. Áñãõñïýëçò), Ôáîßäé óôç Èåóóáëßá ôï 1806 ......................... 209-226
ÊÁËËÉÁÍÏÓ ÊÙÍ., ¸íá áíÝêäïôï óéãßëéï ôïõ 1786 ãéá ôç ÌïíÞ
ôïõ Ôéìßïõ Óôáõñïý ôçò ÓêïðÝëïõ ......................................................................... 227-240
USPENSKIJ P., (ìåô. ¸ëëç ×ñéóôïýëá), ÐåñéÞãçóç óôéò ìïíÝò ôùí Ìåôåþñùí
ôï 1859 (Áðü ôç ËÜñéóá óôï ÆÜñêï) ..................................................................... 261-272
ÊÁËÏÕÓÉÏÓ ÄÇÌ., ÔñéêáëéíÜ Óýììåéêôá ÊÄ´ .......................................................... 273-320
ÈÙÌÁÓ Ã., ÔåëÜëçäåò êáé êñÜ÷ôåò óôï ÐÞëéï ............................................................ 321-344
ÖÉÑÖÉÑÇÓ ÁÐ., ¸íáò ôóéöëéêÜò íïéêéÜæåé óôïõò êïëßãïõò ôï ÷ùñéü ôïõò
Áã. ÄçìÞôñéï ôïí ÐáëáìÜ ôï 1893 ......................................................................... 345-352
ËÉÁÐÇÓ ÊÙÓÔÁÓ, Ôï Ðáëéüêáóôñï ôçò «Ïëéæþíáò» ............................................... 353-374
ÖÑÁÃÊÁÊÇÓ Í., ¸íáò Üãíùóôïò âéâëéïãñÜöïò áðü ôç ÌïíÞ ôçò ÐÝôñáò
ôïõ Êáôáöõãßïõ (1790)............................................................................................. 375-380
ËÅËÇÓ Ã., ¸íáò áãùíéóôÞò ôïõ 1821 áðü ôçí ÌåóïñÜ÷ç ôïõ ÐáëáìÜ .................. 381-384
ÁÍÔÙÍÉÏÕ ÁÍÔ., Ç åöçìåñßäá «ÁíáôïëÞ» ôçò Êáñäßôóáò ...................................... 385-389
ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ ÔÙÍ ÍÅÙÍ ÂÉÂËÉÙÍ.......................................................................... 390-399
400

043 Tomos PDF

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

043 Tomos PDF

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

ÈÅÓÓÁËÉÊÏ ÇÌÅÑÏËÏÃÉÏ

ÐÅÑÉÏÄÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ ÃÉÁ ÔÇÍ ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÇÓ ÈÅÓÓÁËÉÁÓ

ÅÊÄÏÔÇÓ: ÊÙÓÔÁÓ ÓÐÁÍÏÓ

ÔÉÌÇ ÔÏÕ ÔÏÌÏÕ PRICE OF EACH VOLUME

Ìðïñåßôå íá êáôáèÝóåôå ôç óõíäñïìÞ óáò óå Ýíáí áðü ôïõò ðáñáêÜôù

Ôñï÷Þëáôï åéäþëéï ôáýñïõ ôçò ìõêçíáúêÞò ãéá ôï ïðïßï âëÝðå óôç ó. 3

ËÁÑÉÓÁ 2003 ÔÏÌÏÓ 43oò

Ï ÅÊÄÏÔÇÓ ÔÏÕ ÈÇÌ Ï ÄÉÅÕÈÕÍÔÇÓ ÔÏÕ ÈÇÌ

ÅÍÁ ÔÑÏ×ÇËÁÔÏ ÅÉÄÙËÉÏ ÔÁÕÑÏÕ

ÔÏ ÅÐÉÃÑÁÌÌÁ ÔÏÕ ÅÐÉÊÔÇÔÏÕ

Ç åðéôýìâéá óôÞëç,1 ìå ôïí êùäéêü GHW 3619, öõëÜóóåôáé óôçí áñ÷áéïëï-

ÁÐÏÄÏÓÇ ÔÏÕ ÊÅÉÌÅÍÏÕ4

4. Óôçí áñôéüôåñç áðüäïóç, óôç íåïåëëçíéêÞ, ôïõ åðéãñÜììáôïò óõíÝâáëáí ï öéëüëïãïò

Ç ÌÁÊÑÏ×ÑÏÍÉÁ ÄÉÁÖÏÑÁ ÔÇÓ ÌÏÍÇÓ ÔÏÕ ÄÏÕÓÉÊÏÕ

ÔÏ ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÏ ÔÙÍ ÅÎÉ ÅÃÃÑÁÖÙÍ

1. Ôá Ýããñáöá áõôÜ, ðñïåñ÷üìåíá áðü ôï ÊÅÌÍÅ ôçò Áêáäçìßáò ìáò ðáñá÷þñçóå

4. Öåôöáò<ôïõñ. fetva} ãíùìïäüôçóç ôïõ ìïõöôÞ (åñìçíåõôÞ ôùí íüìùí).

Ç ÅÊÄÏÓÇ ÔÙÍ ÐÅÍÔÅ ÅÃÃÑÁÖÙÍ

9. Êñßóéò} äéêáóôÞñéï, äéêáóôéêÞ áðüöáóç.

10. Ðüñôá} ç Ðýëç ôùí ÔñéêÜëùí.

23. Ñïýìåëç âáëåóß} äéïéêçôÞò ôçò Ñïýìåëçò (ÅëëÜäáò).

Ç ÅÊÊËÇÓÉÁÓÔÉÊÇ ÉÓÔÏÑÉÁ ÊÁÉ ÖÉËÏËÏÃÉÁ

ÅÍÁ ÁÍÅÊÄÏÔÏ ÓÉÃÉËÉÏ

Ç ÂÉÂËÉÏÈÇÊÇ ÔÇÓ ÌÏÍÇÓ

Åéê. 1. ÅËÁÓÓÏÍÁ. Ç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ êáèïëéêïý ôçò Ïëõìðéþôéóóáò.

áñ÷áéüôåñïò..., ó. 46, 81, 97, 142, 160-162, 181.

Ç ÅÊÄÏÓÇ ÔÏÕ ÓÉÃÉËÉÏÕ ÔÏÕ 1813

29. Ôï ïñèü, ðñïãåíÝóôåñïí.

35. ÔÝëïò ôçò ðñþôçò óåëßäáò.

ÐÇÃÇ. Êùä. Á/12 ôïõ Ï. Ðáôñéáñ÷åßïõ, ó. 183-184.

ÈÅÓÓÁËÏÉ ÓÔÇ ÄÇËÏ ÊÁÔÁ ÔÏÍ 3ï ÊÁÉ 2ï ÁÉÙÍÁ ð.×.

1. ÁÑ×ÅËÁÓ Ï ÈÅÔÔÁËÏÓ (284 ð.×)

1. Âë. Åãêõêëïðáßäåéá ÐÜðõñïò-Ëáñïýò-ÌðñéôÜíéêá, ÁèÞíá 1996, ô. 20, ëÞììá

2. ÄÉÏÊËÇÓ, ÈÅÔÔÁËÏÓ ÅÊ ÔÑÉÊÊÇÓ (300-250 ð.×.)

..................................ÊÁÉ ÔÁ ÁËËÁ ÏCÁ[Ð]Å[Ñ]

IG XÉ,4, 583 (óô. 13-15)

Ôï ðñïîåíéêü øÞöéóìá ôïõ ÄéïêëÞ ïëïêëçñþíåôáé ìå ôçí áßôçóç ãéá äéáé-

13. Âë. Óôáýñïò É. Óðõñþíçò, ü.ð., ëÞììá «ÄéïêëÞò».

3. ÁÍÔÉÃÅÍÇÓ ÊÁÉ ÁÍÔÉÊÑÁÔÇÓ ÁÑÃÙÍÏÓ, ËÁÑÉÓÁÉÏÉ

14. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÄéïêëÞò».

18. Âë. ôç óçìåßùóç 17.

4. ÄÁÌÉÍÍÏÓ ÈÅÔÔÁËÏÓ (156 ð.×.)

42. Âë. Inscrirtions de Delos, 2381.

' ÁñôÝìéäé ×/---

51. Âë. P. M. Fraser-E. Matthews, ü.ð., ëÞììá «ÉÜóùí».

ÔÁÎÉÄÉ ÓÔÇ ÈÅÓÓÁËÉÁ ÔÏ 1846

ÃåíéêÞ Üðïøç ôïõ ÃñéæÜíïõ ôùí ÔñéêÜëùí, áðü ôá áíáôïëéêÜ.

122. ÃñéæÜíé} ôï óùóôü, ÃñéæÜíï ôùí ÔñéêÜëùí.

140. Ôá 8 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 2,44 ì.

145. Ôá 5,5 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 1,67 ì.

151. Âë. W. M. Leake, ü.ð., ô. 4,287. Ç óçìåßùóç åßíáé ôïõ Ussing.

154. Åôõìïëïãþíôáò ôï ôïðùíýìéï ï Ussing Ýãñáøå: Óôáãïýò, ìÜëëïí áñ÷éêÜ óôïõò

159. Ôá 1000 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 304,8 ì.

ÌÅÔÅÙÑÁ. Ç ÌïíÞ ôïõ ÂáñëáÜì óå öùôïãñáößá ôïõ 1897, ðñïóöïñÜ

175. Ôá 150 ðüäéá éóïäõíáìïýí ìå 45,72 ì.

196. Åßíáé ôï äåýôåñï ôìÞìá ôçò IG, É×2,305.

219. Ìðáñìðüðç} Âáñõìðüìðç, ç óçìåñéíÞ ÖÞêç ôùí ÔñéêÜëùí.

228. Ìðëéïýñçò} ï áñ÷áßïò ÐÜìéóïò.

óêïðÞò ôùí Ãüìöùí. Âë. Ãåþñ. Óô. ÊáñáãéÜííçò, Ãüìöïé-ÅðéóêïðÞ-ÌïõæÜêé, Èåóóáëéêü

ÏÉ ÍÅÊÑÏÉ ÔÇÓ ÌÁ×ÇÓ ÓÔÇ ÃÊÑÉÔÆÏÂÁËÇ

Ç ìÜ÷ç ôçò Ãêñéôæüâáëçò. ¸ã÷ñùìç ëéèïãñáößá ôõðùìÝíç óôç Ñùóßá.

3. Âë. ÓÜëðéãî, ö. 76 (ËÜñéóá 14.3.1891).

ÐÅÑÉÇÃÇÓÇ ÓÔÇ ÈÅÓÓÁËÉÁ ÔÏ 1869