MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

MODUL 1
ASAS
KEMAHIRAN PROSES
SAINS

1
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Pembolehubah

1. Apa itu pembolehubah ? Pembolehubah bermaksud objek,radas dan keputusan yang

digunakan dalam eksperimen.
2. Pembolehubah boleh dikelaskan kepada 3 jenis iaitu:
a. Pembolehubah dimanipulasikan (PM): Objek yang berbeza
 PM adalah objek yang diuji dalam eksperimen. PM juga adalah bahan atau
objek yang berbeza.
b. Pembolehubah bergerakbalas (PB) : Keputusan eksperimen
 PB adalah keputusan yang diperolehi dalam eksperimen. PB hanya
diperolehi selepas eksperimen dilakukan.
c. Pembolehubah dimalarkan (PR): Objek yang sama
 PR adalah alatan atau radas yang tidak berubah sepanjang eksperimen.
3. Pembolehubah boleh dikesan kedudukannya pada soalan, gambarajah, jadual atau graf.
4. Sesuatu pembolehubah mesti mempunyai parameter. Parameter adalah ciri penilaian yang
membezakan setiap jenis pembolehubah.
5. Sebagai contoh jika kita kata “kereta” sebagai pembolehubah adalah kurang tepat. Ini
kerana pembolehubah mesti disertakan dengan parameter. Contoh “warna kereta” adalah
pembolehubah kerana ada parameternya iaitu “warna”.
6. Secara formulanya untuk menulis pembolehubah ianya mesti ada “parameter + objek”.

Contoh:-

Parameter + Objek = Pembolehubah

Ketinggian Pokok ros Ketinggian Pokok ros

7. Parameter boleh dikelaskan kepada 2 jenis iaitu parameter yang tidak boleh diberikan corak
dan parameter yang boleh diberikan corak.
8. Jadual dibawah beberapa contoh 2 parameter tersebut.

Parameter yang tidak Corak Parameter yang boleh Corak

boleh diberikan corak diberikan corak
Jenis Kasar/licin/konduktor Ketinggian Bertambah/berkurang
Keadaan Layu/mati/subur Saiz Bertambah/berkurang
Kehadiran Hadir/tidak hadir Kesuburan Bertambah/berkurang
Kaedah Guna mesin/tradisional Panjang Bertambah/berkurang
Fasa bulan Anak bulan/ bln purnama Berat Bertambah/berkurang
Pengaratan Kehadiran air dan udara Ukurlilit Bertambah/berkurang
 Terdapat banyak parameter yang boleh digunakan selain daripada jadual di atas.

2
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

AKTIVITI LAPANGAN:

Senaraikan seberapa banyak objek yang dapat kamu lihat di kawasan kajian dan berikan parameter
yang sesuai.

a) Dalam Bilik Darjah:

Parameter Objek Pembolehubah

b) Di Kawasan Padang Sekolah

Parameter Objek Pembolehubah

3
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

c) Di Kawasan Tapak Perhimpunan

Parameter Objek Pembolehubah

d) Di Kawasan Kantin dan Dewan Terbuka

Parameter Objek Pembolehubah

4
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Mengenalpasti pembolehubah

1. Pada aktiviti lapangan yang kamu lakukan, kamu telah dapat menghubungkaitkan
objek dan parameter yang sesuai sehingga ia menjadi pembolehubah.
2. Perlu diingat pembolehubah boleh dibahagikan kepada 3 jenis iaitu:
a. ___________________________________________
b. ___________________________________________
c. ___________________________________________
3. Kita boleh mengesan pembolehubah menerusi :
a. _______________________________
b. _______________________________
c. _______________________________
d. _______________________________
Mengenalpasti pembolehubah melalui soalan dan gambarajah
1. Kamu boleh mengesan pembolehubah pada soalan dengan mencari perkataan
“berbeza” atau “berlainan”. Jika jumpa perkataan tersebut gariskan kerana iai
menunjukkan Pembolehubah dimanipulasikan (PM). Perkataan “sama” pula
merujuk kepada Pembolehubah dimalarkan (PR). Perkataan “selepas” pula
merujuk kepada Pembolehubah bergerakbalas (PB).
2. Contoh mengesan pembolehubah pada soalan seperti dibawah:

Sekumpulan murid menjalankan satu penyiasatan. Dua buah kotak yang sama saiz diisi tanah
kebun yang sama jenis dan dilabelkan sebagai pasu X dan pasu Y. Pasu X dan Pasu Y
masing-masing ditanam dengan bilangan biji benih yang berlainan iaitu sebanyak 5 dan 2 biji
benih pokok keembung. Selepas dua minggu, semua biji benih bercambah menjadi anak
pokok.

PM = Parameter + Objek (berlainan) Bilangan + biji benih = Bilangan biji benih

PB = Parameter + Objek + Cerita (selepas)  Keadaan + biji benih + selepas dua minggu
= Keadaan biji benih selepas dua minggu

PR = Parameter + Objek (sama)  Jenis + tanah kebun = Jenis tanah kebun

Saiz + kotak = Saiz kotak

5
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nota: Dalam soalan hanya boleh ada satu PM. PR boleh wujud lebih daripada satu.

3. Mengenalpasti pembolehubah melalui gambarajah boleh dilakukan seperti teknik

dibawah:

Sekumpulan murid menjalankan satu penyiasatan. Dua buah kotak yang berisi tanah kebun
dilabelkan sebagai pasu X dan pasu Y. pasu X dan pasu Y masing-masing ditanam dengan 5
dan 2 biji benih pokok keembung. Selepas dua minggu, semua biji benih bercambah menjadi
anak pokok.

Rajah 1 menunjukkan pemerhatian selepas 1 bulan.

pasu X pasu Y

Langkah 1: Catatkan semua objek yang terdapat digambarajah.

a) Pasu , pokok, tanah

Langkah 2 : Letakkan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah.

a) Jenis pasu , jenis pokok, saiz pokok, bilangan pokok, jenis tanah

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas” pada pembolehubah yang
sesuai

a) Jenis pasu (sama), saiz pasu (sama) jenis pokok(sama), saiz pokok(selepas),
bilangan pokok(berlainan), jenis tanah(sama)

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

a) PM : bilangan pokok
b) PB : saiz pokok selepas 2 minggu
c) PR : Saiz pasu ( hanya pilih 1 yang paling sesuai / releven)

6
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Latihan mengesan mengenalpasti pembolehubah menerusi soalan dan gambarajah

Rajah 3 menunjukkan eksperimen yang dijalankan oleh murid-murid tahun lima. Mereka
dapati panjang dan kedudukan bayang – bayang berubah mengikut kedudukan lampu suluh di
A,B,C,D dan E.

C
D
B

Bayang-bayang
Tiang kayu
E A

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

7
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

8
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

9
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

10
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

11
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Mengenalpasti pembolehubah menerusi soalan dan jadual

Mengenalpasti pembolehubah pada jadual adalah perkara yang paling mudah. Jadual terdiri
daripada 2 jenis iaitu jadual melintang dan jadual menegak.

a) Jadual melintang b) Jadual menegak

PR PM PB PR
PM
PB

Kedudukan pembolehubah PM, PB dan PR pada jadual.

AMARAN: Pada jadual kedudukan PB sahaja yang betul dan tepat. Kedudukan PR dan PM
adakalanya berubah. Oleh itu kenalpasti mana satu objek yang berbeza (PM) dan objek yang sama
(PR) menerusi perkataan pada soalan/gambarajah ataupun data yang terkandung pada jadual.

Latihan mengesan mengenalpasti pembolehubah menerusi soalan dan jadual

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

12
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

13
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

14
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

15
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

16
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Latihan mengesan mengenalpasti pembolehubah menerusi soalan dan graf.

Mengenalpasti pembolehubah pada graf amat mudah. Graf terdiri daripada 2 garisan
iaitu garisan menegak dan garisan melintang. Garisan menegak mewakili PB dan garisan
melintang mewakili PM

PB

PM

17
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Latihan mengesan mengenalpasti pembolehubah menerusi soalan dan graf

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

18
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

19
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

20
 MODUL 1 : MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH

Nyatakan: PM, PB dan PR mengikut langkah yang diberi

Langkah 1: Catatkan 3 objek utama yang terdapat digambarajah

Langkah 2: Padankan parameter yang sesuai pada objek supaya menjadi pembolehubah

Parameter Objek

Langkah 3 : Letakkan perkataan “berlainan” , “sama” atau “selepas”

Pembolehubah Sifat Pembolehubah

Langkah 4 : Kategorikan pembolehubah kepada PM, PB dan PR

Jenis Pembolehubah Corak

pembolehubah
PM(Dimanipulasi)
PB(Bergerakbalas)
PR(Dimalarkan)

21