Obra Maestra 10 El Filibusterismo

Karapatang-ari sa Pilipinas 2012
Rex Book Store, Inc.
RBS Serye sa Filipino – Panitikan

Obra Maestra IV (El Filibusterismo)
Ikaapat na Edisyon 2012
ISBN 978-971-23-6126-5
Klasipikasyon: Batayang Akdang Pampanitikan (03-FP-00028)
Inilathala na may karapatang-ari 2012 at ipinamahagi ng Rex Book Store, Inc. (RBSI) na may punong tanggapan sa 856 Nicanor
Reyes Sr. St., Sampaloc, Manila / Tel. Blg.: 735-1364, 736-0567
Mga Sangay ng RBSI:
LUZON
•MORAYTA: 856 N. Reyes Sr. St., Sampaloc, Manila / Tel. Blg.: 736-0567, 735-1364; Telefax: 736-4191 •RECTO: 1977 C.M. Recto
Ave., Sampaloc, Manila / Tel. Blg.: 735-5527, 736-3063; Telefax: 735-5534 •MAKATI: Unit UG-2, Star Centrum Bldg., Sen. Gil
Puyat Ave., Makati City / Tel. Blg.: 818-5363; Telefax: 893-3744 •ROCKWELL: 1st Floor, Ateneo Professional School, Rockwell
Center, Bel-Air, Makati City / Tel. Blg.: 729-2015 •CUBAO: 36 Shopwise Arcade, Araneta Center, Cubao, Quezon City / Telefax:
911-1070 •SHAW: 548 Facilities Center Bldg., Shaw Blvd., Mandaluyong City / Tel. Blg.: 531-1306; Telefax: 531-1339 •CAVITE:
Block 4, Lot 20 Don Gregorio Heights 2, Zone 1-A Aguinaldo Hi-way, Dasmariñas, Cavite / Telefax: (046) 416-1824 •NAGA: Rodson
Bldg. I-II, J. Hernandez Ave., Naga City, Camarines Sur / Telefax: (054) 811-6878 •LEGAZPI: 3rd Floor Bichara Mall, Magallanes
cor. Alonzo St., Legazpi City, Albay / Telefax: (052) 480-2244 •CALAPAN: Brgy. Salong, National Hi-way, Calapan City, Oriental
Mindoro / Telefax: (043) 288-1650 •BATANES: L. Lopez St., Kaywalungan, Basco, Batanes •TUGUEGARAO: 10 Arellano St., Brgy.
Ugac Sur, Tuguegarao, Cagayan / Telefax: (078) 844-8072 •CABANATUAN: Fontelera Building, 1271 Del Pilar Ext., Sangitan East,
Cabanatuan City, Nueva Ecija / Tel. Blg.: (044) 464-2151; Telefax: (044) 600-5684 •URDANETA: Zone 6, Pinmaludpod, Urdaneta
City, Pangasinan / Telefax: (075) 568-3975 •ANGELES: 259 (Stall B) Sto. Rosario St., San Jose, Angeles City, Pampanga / Telefax:
(045) 887-5371
VISAYAS
•TACLOBAN: Brgy. 74 Marasbaras, Tacloban City, Leyte / Tel. Blg.: (053) 323-8976; Telefax: (053) 523-1784 •ILOILO: 75 Lopez
Jaena St., Brgy. San Isidro, Jaro, Iloilo City, Iloilo / Tel. Blg.: (033) 329-0332; Telefax: (033) 329-0336 •BACOLOD: 28 Brgy. 36, Purok
Immaculada, Quezon Ave., Bacolod City, Negros Occidental •CEBU: 11 Sanciangko St., Cebu City / Tel. Blg.: (032) 416-9684, 254-
6773; Telefax: (032) 254-6466
MINDANAO
•CAGAYAN DE ORO: J. Seriña St. cor. Vamenta Blvd., Carmen, Cagayan de Oro City, Misamis Oriental / Telefax: (088) 858-6775
•DAVAO: 156 C.M. Recto St., Davao City, Davao / Tel. Blg.: (082) 225-3167, 221-7840; Telefax: (082) 221-0272 •GENERAL SANTOS:
Aparante St., Dadiangas Heights, General Santos City, South Cotabato / Telefax: (083) 554-7102
www.rexpublishing.com.ph
Walang bahagi ng aklat na ito ang maaaring kopyahin

o i-recopy sa mga aklat, polyeto, balangkas, o sulatin—
maging ito ay palimbag, mimyograp, makinilyado, kopyang
panlarawan, o sa anumang porma—para ipamahagi o
ipagbili nang walang pahintulot ng Tagapaglimbag at ng/ng
mga May-akda. Ang lalabag ay ipagsasakdal sang-ayon sa
batas sa karapatang-ari, tatak-pangkalakal, patente, at iba
pang kaugnay na batas.
RBSI’s Book Association Memberships: Philippine Booksellers Association, Inc. (PBAI); Book Development Association of the
Philippines (BDAP); Philippine Educational Publishers Association (PEPA); Book Exporters Association of the Philippines (BEAP);
Academic Booksellers Association of the Philippines (ABAP); Children’s Literature Association of the Philippines, Inc. (CLAPI);
Asian Publishers Resources Center (APRC)
PEPA’s International Book Association Memberships: International Publishers Association (IPA); Asia Pacific Publishers
Association (APPA); ASEAN Book Publishers Association (ABPA); Philippine Book Publishing Development Federation (Philbook)
Inilimbag ng rex printing company, inc.

84-86 P. Florentino St., Sta. Mesa Heights, Quezon City / Tel. Blg.: 857-7777
ii
Calvary Christian School - SY 2013-2014

MGA NILALAMAN
Pasasalamat at Paghahandog ..................................................................................................................................... v
Panimula ........................................................................................................................................................................ vii
Buod ng Noli Me Tangere ............................................................................................................................................... ix
Buod ng El Filibusterismo .............................................................................................................................................. xi
Kasaysayan ng El Filibusterismo ................................................................................................................................. xiii
Mga Tauhan ........................................................................................................................................................................ xv
UNANG BAHAGI
NASA KAMAY NG TAO ANG TAGUMPAY NG KANYANG MITHIIN
Kabanata
1 Sa Kubyerta ................................................................................................................................................ 2
2 Sa Ilalim ng Kubyerta.............................................................................................................................. 9
3 Mga Alamat ................................................................................................................................................ 18
4 Kabesang Tales ......................................................................................................................................... 25
5 Ang Noche Buena ng Isang Kutsero .................................................................................................. 32
6 Si Basilio....................................................................................................................................................... 39
7 Si Simoun .................................................................................................................................................... 48
8 Maligayang Pasko .................................................................................................................................... 54
9 Mga Pilato ................................................................................................................................................... 60
10 Kayamanan at Karalitaan ...................................................................................................................... 66
IKALAWANG BAHAGI
HINDI KAILANMAN MANGINGIBABAW ANG KASAMAAN SA KABUTIHAN
11 Sa Los Baños .............................................................................................................................................. 76

12 Placido Penitente ..................................................................................................................................... 86
13 Ang Klase sa Pisika................................................................................................................................... 94
14 Sa Bahay ng mga Mag-aaral ................................................................................................................ 102
15 Si Ginoong Pasta ...................................................................................................................................... 109
16 Ang mga Kapighatian ng Isang Intsik .............................................................................................. 116
iii

17 Ang Perya sa Quiapo .............................................................................................................................. 124
18 Mga Kadayaan .......................................................................................................................................... 131
19 Ang Mitsa .................................................................................................................................................... 140
20 Ang Nagpapalagay.................................................................................................................................. 146
IKATLONG BAHAGI
HINDI NAIKAKAILA SA POONG MAYKAPAL ANG MAGANDANG KALOOBAN
21 Iba’t Ibang Anyo ng Maynila ................................................................................................................ 154

22 Ang Palabas ............................................................................................................................................... 161
23 Isang Bangkay .......................................................................................................................................... 168
24 Ang mga Pangarap ................................................................................................................................. 174
25 Tawanan at Iyakan ................................................................................................................................... 181
26 Mga Paskil ................................................................................................................................................... 188
27 Ang Prayle at ang Pilipino..................................................................................................................... 195
28 Ang mga Katatakutan ............................................................................................................................ 203
29 Mga Huling Salita Tungkol kay Kapitan Tiago ............................................................................... 212
30 Si Huli .......................................................................................................................................................... 219
IKAAPAT NA BAHAGI
NAGBUBUNGA NG KASAWIAN ANG MASAMANG NASA
31 Ang Mataas na Kawani........................................................................................................................... 230
32 Ang mga Ibinunga ng mga Paskil...................................................................................................... 237
33 Ang Huling Matuwid .............................................................................................................................. 243
34 Ang Kasal Nina Paulita at Juanito ...................................................................................................... 250
35 Ang Pista ..................................................................................................................................................... 256
36 Ang mga Kagipitan ni Ben Zayb......................................................................................................... 264
37 Ang Hiwaga ............................................................................................................................................... 272
38 Ang Kasawian ............................................................................................................................................ 279
39 Ang Wakas .................................................................................................................................................. 286
Talasalitaan ........................................................................................................................................................................ 294
Talasanggunian .................................................................................................................................................................. 299
Indeks ........................................................................................................................................................................ 300
iv

PASASALAMAT
AT PAGHAHANDOG
Taos-puso naming inihahandog ang Ikaapat na Edisyon ng Obra Maestra IV: El Filibusterismo sa lahat
ng mga Pilipinong nagmamahal sa bayan, nagpapahalaga sa kanilang pamilya, nagmamalasakit sa kanilang
kapaligiran at kalikasan at nagkakawanggawa sa kanilang kapwa; at higit sa lahat, sa mga kabataang may
mataas na adhikain o pangarap sa buhay.
Sa mga kapwa naming guro na aming katuwang sa pagdadala sa tuwid na landas ng mga kabataang
nasa ating pangangasiwa, sa inyo rin inihahandog ang aklat na ito.
Higit sa lahat, sa ating Panginoon, na aking manggagamot at gumagabay upang makapaghasik ng
kaalaman sa mga kabataan. Marami pong salamat.
Felicidad Q. Cuaño
Naging mapaghamon sa aming kakayahan ang natapos na aklat ng Obra Maestra. Ang mga kaisipang
taglay ng bawat bahagi ng aklat na ito ay nagampanan dahil sa tulong at inspirasyon na naibigay ng aming
mga magulang at kapatid at iba pang mga kaanak. Higit sa lahat, ang pagpapasalamat namin sa Panginoon
na siyang nagbigay ng lahat ng mga biyaya at paggabay sa lahat ng pagkakataon.
Amelia V. Bucu
Inihahandog ko ang aklat na ito sa aking mga magulang, mga kapatid, at mga pamangkin na nagsil-
bing mga sandigan at inspirasyon ko; at higit sa lahat sa Panginoon na nagbigay at patuloy na nagbibigay
sa akin ng mga biyaya at patnubay.
“SA LAHAT NG BAGAY, ANG DIYOS AY PURIHIN.”
Marga B. Carreon

vi

PANIMULA
Ang mga kabataan ay dapat mulat sa mga nangyayari sa kanyang paligid hindi lamang dito sa bansa
kundi maging sa buong daigdig. Dapat ay alam nila ang kanilang gagawin kung paano sila kikilos at
haharap sa anumang pagsubok na daratal sa kanila. Paano matutulungan ang mga kabataan na maihanda
sa isang magandang kinabukasan? Ano ang magiging papel ng mga guro? Sa itinuturo sa silid-aralan, hindi
na ngayon sapat na palawakin lamang ang kaalaman at linangin ang kanilang kasanayan. Ang mahalaga ay
maipaunawa sa kanila ang lahat ng ipinapasok sa kanilang kaisipan at kung paano isasabuhay ang mga ito
upang maging kapaki-pakinabang na mamamayan ng Inang Bayan.
Ito ang handog ng OBRA MAESTRA (Ikaapat na Edisyon).
Walo ang elemento nito:
– bawat aralin ay may itinakdang tunguhin o hangarin na gustong ipaunawa sa mga

mag-aaral. Sa ilalim nito ay nakatala ang mahalagang kaalaman at mahalagang katanungan na
siyang pinakapokus ng aralin/kabanata.
– binubuo ito ng mga layunin na magpapalawak ng kanilang tala-

salitaan, at ng kaalaman at damdamin, at kung paano ito maisasabuhay sa mga kasanayang pan-
saykomotor.
– sa Ibong Adarna at Florante at Laura ay ipinasok ang pagbabalik-

alaala sa nakalipas o nakaraang aralin. Ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay sadyang
pinagaan upang maging madali sa pag-unawa ng mga mag-aaral.
Halagahang Pangkatauhan: Nakasaad dito ang mga gintong-butil na gustong ipaunawa sa

mga mag-aaral na maaari nilang ipamana o ipasa sa susunod na salinlahi.
– may kulay ang mga salitang maaaring bago sa paningin at pandinig ng mga
mag-aaral at binigyang-kahulugan upang mapabilis ang pag-unawa sa kanilang binabasa.
– binubuo ito ng dalawang bahagi:
Mga Katanungan – mula sa pinakamadali patungo sa pinakamahirap ang mga tanong at

pagpapaliwanag na hahasa sa kanilang Higher Order Thinking Skills (HOTS).
Gawain – sinimulan ito sa pagbibigay ng mahalaga at sariwang impormasyon, napapanahong

isyu na nais ipabatid at pagkatapos maunawaan ay isabuhay upang ang bawat mag-aaral ay
maging mabuting anak ng kanyang Manlilikha. Nakapokus ang mga paksa sa edukasyong
transformative, edukasyong politikal, edukasyong pangkapaligiran, pangkatarungan at
pangkapayapaan, at paggalang sa kasarian. Upang mahasa ang talentong ipinagkaloob ng
Manlilikha, ang walong uri ng Multiple Intelligences ay ginamit.
vii

Makikita sa Batayang Kagamitang Pangguro ang iba pang gawain na inilaan para sa
mga magagaling sa klase, katamtaman ang galing, at mahihina upang makaagapay sa mga
kaganapan sa loob ng silid-aralan. Ito ang tinatawag na Diﬀerentiated Instruction.
Sa bawat gawain ay may inihandang rubric upang sukatin ang kakayahan ng mga
mag-aaral.
– ito ang susukat kung naunawaan ng mga mag-aaral ang aralin o kabanatang
tinalakay. Iba’t ibang estratehiya ng pagtatanong ang ginamit dito.
– ito ang tinatawag na follow-up sa Ingles. Kung naunawaan ng mag-aaral

ang aralin, madaling maisasakatuparan ang ipinagagawa sa kanya. Ito ang bunga ng kanyang
pagkatuto.
– makatutulong ito nang labis sa bahagi ng guro at mag-aaral sapagkat magkakaroon

ang huli ng ideya sa paksang tatalakayin sa kinabukasan, samantalang ang guro ay hindi na
mahihirapang magdikta ng mga katanungan.
Naging instrumento ng OBRA MAESTRA ang Understanding by Design (UbD) na binibigyang-diin

ang kahalagahan ng paglikha at pakikilahok sa iba pang anyo ng programa na lilikha ng isang mayamang
konteksto para sa mabilis na pagkatuto at pagkaunawa.
Inaasahang sa tulong ng OBRA MAESTRA ay makalilikha ng mabubuting mag-aaral na magiging
dakila at tunay na magmamahal sa bayan at higit sa lahat sa ating Manlilikha na Siyang dahilan kung bakit
tayo ay naririto sa daigdig na ating ginagalawan.
Ang mga May-akda
viii

Buod ng Noli Me Tangere
Si Kapitan Tiago ay naghandog ng isang masaganang hapunan para sa pagdating ni Crisostomo Ibarra
mula sa Europa. Si Crisostomo Ibarra ay isang mayamang binata na kasintahan ng kanyang anak na si Maria
Clara at anak ng kanyang kaibigang si Don Rafael Ibarra.
Ilan sa mga dumalo sa hapunan ay si Padre Damaso na paring Pransiskano at kura ng San Diego, si
Padre Sibyla na isang paring Dominiko, si Tenyente Guevarra na opisyal ng mga guwardiya sibil, ang huwad
na manggagamot na si Don Tiburcio de Espadaña at ang kanyang asawang si Doña Victorina. Napag-
usapan nila ang pag-aaral ni Ibarra sa Europa habang kumakain. Ang lahat ay humanga sa katalinuhan
ng binata maliban kay Padre Damaso na dalawang beses ipinahiya ang binata ngunit ito ay kanyang
pinagpasensiyahan.
Nang matapos ang hapunan, si Ibarra ay nagpaalam na at sumabay sa kanya si Tenyente Guevarra.
Ang tenyente ang nagsalaysay kay Ibarra tungkol sa pagkamatay ng kanyang ama sa bilangguan. Ayon sa
tenyente, si Don Rafael Ibarra ay ibinilanggo dahil sa hindi sinasadyang pagkakapatay sa isang mangmang
na Kastilang tagasingil ng buwis.
Kinaumagahan, dinalaw ni Ibarra si Maria Clara. Ginunita nila ang mga araw ng kanilang pagmamahalan
simula pa ng kanilang pagkabata. Kinabukasan, araw ng mga patay, natuklasan ni Ibarra na nawawala
ang libingan ng kanyang ama. Sa pamamagitan ng sepulturero, napag-alaman niyang ipinahukay ni
Padre Damaso ang bangkay ng kanyang ama at pagkatapos ay ipinalipat sa libingan ng mga Intsik ngunit
dahil umuulan noon nang malakas at napakabigat ng bangkay, itinapon na lamang niya ito sa lawa.
Nakaramdam ng matinding galit si Ibarra. Nang lisanin niya ang libingan ay nakasalubong niya si Padre Salvi
at napagbuntunan niya ito ng kanyang galit. Ang tanging nasabi ng pari sa binata ay wala siyang kinalaman
sa mga pangyayari at hindi siya ang kura ng San Diego ng mga panahong iyon.
Sa kabila ng lahat, tinangka ni Ibarra na kalimutan ang mga nangyari at sa halip ay ipinagpatuloy na
lamang niya ang isang mabuting adhikain. Ito ay ang pagpapatayo ng isang paaralan.
Ngunit, sa araw ng paghuhugos sa paaralang ipinapatayo ni Ibarra, nangyari ang hindi inaasahan.
Ang taong namahala sa paghuhugos ay namatay dahil sa pagbagsak ng batong inihuhugos. Nang si Ibarra
ay umuwi upang magpalit ng kasuotan, naging panauhin niya si Elias na nagtapat sa kanya ng masamang
balak ng taong namahala ng paghuhugos. Sinabi ni Elias na ang Diyos na ang humatol sa nangyaring
pagkamatay ng taong namahala sa paghuhugos. Si Elias ay ang pilotong iniligtas ni Ibarra sa buwaya nang
siya at ni Maria Clara at ng kanilang mga kaibigan ay nagkaroon ng kasayahan.
Si Ibarra ay naghandog ng isang pananghalian pagkatapos ng paghuhugos. Sa hindi inaasahang
pangyayari, dumating si Padre Damaso at hinamak niya ang pagkatao ng ama ni Ibarra. Hindi na napigilan
ni Ibarra ang sarili kaya’t nilundag niya ang pari at tinangkang saksakin ngunit mabilis na pumagitna si
Maria Clara sa dalawa. Ito ang dahilan kung bakit si Ibarra ay hinatulan ng pagiging excomulgado. Ito rin ang
naging dahilan upang utusan ni Padre Damaso si Kapitan Tiago na sirain ang kasunduan na ipakasal si Maria
Clara sa binata.
Nagkasakit si Maria Clara. Dumating sa bahay ni Kapitan Tiago ang mag-asawang de Espadaña kasama
ang pinsan ni Don Tiburcio na si Don Alfonso Linares de Espadaña na mula sa Espanya. Ginamot ng huwad
na doktor na si Don Tiburcio si Maria Clara. Sa pagdating ni Padre Damaso, ipinakilala ni Doña Victorina si
Linares sa pari. Naisip ni Padre Damaso na si Linares ang ipakasal kay Maria Clara na lihim namang ikinabalisa
ni Padre Salvi.
ix

Gumaling si Maria Clara. Ngunit, hindi sa mga gamot na ibinigay ni Don Tiburcio kundi dahil sa mga
gamot na ipinadala ni Ibarra kay Sinang.
Naging panauhin sa bahay ni Kapitan Tiago ang Kapitan Heneral. Nabalitaan ng Kapitan Heneral ang
mga pangyayaring kinasangkutan nina Ibarra at Padre Damaso. Nang makausap ng Kapitan Heneral si
Ibarra, naging palagay ang loob nito sa binata. At sa kanyang tulong, naalis ang pagiging excomulgado ni
Ibarra. Sa kasawiang-palad, nagkaroon ng kaguluhan sa kuwartel at si Ibarra ang pinagbintangan kaya’t siya
ay hinuli at ibinilanggo sa kabila ng wala siyang kinalaman sa mga pangyayari.
Ang kasunduang pagpapakasal ni Maria Clara kay Linares ay ipinaalam sa pamamagitan ng isang
hapunan sa bahay ni Kapitan Tiago. Samantala, si Ibarra ay nakatakas sa bilangguan sa tulong ni Elias.
Nagkaroon ng pagkakataong mag-usap sina Ibarra at Maria Clara. Ipinagtapat ni Ibarra na siya ay
napahamak dahil sa mga sulat na ibinigay niya kay Maria Clara. Ang mga ito ay ginamit sa hukuman. Ngunit,
ayon sa dalaga, ang mga sulat na iyon ay nakuha sa kanya dahil sa pagbabanta at pananakot. Ipinagtapat ni
Maria Clara kay Ibarra na siya ay anak ni Padre Damaso. Ang lihim ng kanyang pagkatao ay nalaman ni Padre
Salvi sa isang sulat na naiwan ng kanyang tunay na ama sa kumbento. Ito ang ipinagpalit ni Padre Salvi sa
mga sulat ni Ibarra kay Maria Clara. Ipinagtapat din ni Maria Clara kay Ibarra na siya ay magpapakasal kay
Linares upang ingatan ang dangal ng kanyang ina ngunit ang kanyang pag-ibig ay mananatiling nakaukol
lamang kay Ibarra.
Pagkatapos mag-usap nina Ibarra at Maria Clara, sumakay ang binata sa bangka na kung saan ay
naghihintay na si Elias. Pinahiga ni Elias sa bangka ang binata at tinabunan niya ito ng mga damo at binagtas
nila ang Ilog Pasig. Ngunit hindi sila nakaligtas sa mga guwardiya sibil. Pinaulanan ng mga guwardiya sibil
ng bala ang bangka nina Ibarra. Sinabi ni Elias na magkita na lamang sila sa gubat na pag-aari ng mga
ninuno ni Ibarra upang doon ay kunin ang kayamanan na kanyang iniligtas mula sa nasusunog na bahay ni
Ibarra. Mabilis na lumundag sa tubig si Elias upang iligaw ang mga tumutugis sa kanila.
Kumalat ang balitang patay na si ibarra. Nawalan na ng pag-asa si Maria Clara kaya’t nakiusap siya kina
Kapitan Tiago at Padre Damaso na payagan siyang magmongha. Sa kabila ng pagtutol ni Padre Damaso sa
kagustuhan ni Maria Clara, wala itong nagawa kung hindi ang pumayag nang sabihin ng dalaga na dalawa
na lamang ang kanyang pinagpipilian: ang kumbento o ang kamatayan.
Ang balitang kumalat ay walang katotohanan. Nang makarating si Elias sa gubat, siya ay sugatan at
naghihingalo sapagkat siya ay natamaan nang paulanan siya ng bala ng mga guwardiya sibil nang siya ay
lumundag sa tubig upang iligtas si Ibarra. Ngunit, bago siya bawian ng buhay, siya ay humarap sa silangan
at sinabing “Mamamatay akong hindi man nakita ang maningning na pagbubukang-liwayway sa aking
Inang Bayan! Kayong makakakita, batiin ninyo siya at huwag kalilimutan ang mga nabulid sa dilim ng gabi.”

Buod ng El Filibusterismo
Ang Bapor Tabo ay maingat na naglalakbay patungong Laguna mula sa Maynila sa kabila ng kanyang
kahirapan sa pagsalunga sa agos at liko-likong daan ng Ilog Pasig. Sa kubyerta nito ay lulan ang mga
Reverendos na sina Padre Sibyla, Padre Salvi, Padre Camorra, at Padre Irene. Kausap nila si Quiroga na isang
negosyanteng Intsik, at si Doña Victorina. Ang donya ay patungo ng Laguna upang hanapin ang kanyang
asawang si Don Tiburcio. Sa ibaba ng kubyerta, sakay sina Padre Florentino, isang paring Pilipino, na kasama
ang kanyang pamangking si Isagani, isang makata. Sakay rin si Basilio na ngayon ay isa nang mag-aaral ng
pagkadoktor sa kalinga ni Kapitan Tiago. Kasama nila sa ibaba ng kubyerta ang karamihan sa mga Intsik at
mga Pilipino na ang ilan ay mga mag-aaral.
Ang pangunahing tauhan sa nobela ay si Simoun, isang nagbabalatkayong mag-aalahas na walang iba
kung hindi si Ibarra. Isa siya sa mga pasahero ng Bapor Tabo na nasa kubyerta. Sa mga huling pangyayari sa
Noli, si Ibarra ay tinugis ng mga guwardiya sibil ngunit sa tulong ni Elias, siya ay nakaligtas. Ang kayamanang
ibinaon ni Elias sa kagubatan ng mga Ibarra ay kanyang hinukay at siya ay nagtungo sa Cuba. Nakilala niya
roon ang mga matataas na Kastila. Sa tulong ng kanyang mga impluwensiya at ng kanyang kayamanan, siya
ay naging makapangyarihan. Pagkatapos ng labingtatlong taon, siya ay nagbalik ng Pilipinas sa katauhan
ni Simoun, isang mayamang mag-aalahas at tagapayo ng Kapitan Heneral. Ang kanyang tunay na hitsura
ay tinatakpan ng malaking salamin sa mata na kulay asul at siya ay laging nakasombrero ng bastipor. Ang
kanyang pangalan sa pagbabalik niya ng Pilipinas ay Simoun. Sa kanyang pagbabalik, dalawa lamang
ang kanyang layunin: ang ibagsak ang kapangyarihan ng Espanya sa Pilipinas at iligtas si Maria Clara sa
kumbento ng Sta. Clara.
Ang tunay na katauhan ni Simoun at ang kanyang mga layunin sa kanyang pagbabalik ay nalantad
kay Basilio nang sila ay magkita sa kagubatan na dating pag-aari ng mga Ibarra at ngayon ay pag-aari na ni
Kapitan Tiago. Noon, si Basilio ay dumadalaw sa libingan ng kanyang inang si Sisa samantalang hinuhukay
ni Simoun ang naiwang natitirang kayamanan na ibinaon ni Elias.
Ngunit, ang layunin ni Simoun na paghihimagsik laban sa mga Kastila ay hindi naisakatuparan dahil sa
pagkamatay ni Maria Clara na kanyang nalaman mula kay Basilio. Ito ang naging dahilan upang makalimot
siya sa hudyat ng pagsisimula ng himagsikan.
Si Isagani, ang pamangkin ni Padre Florentino ay naging kasintahan ni Paulita Gomez, ang magandang
dalaga na pamangkin ni Doña Victorina. Sa kasawiang-palad, si Paulita ay naipakasal kay Juanito Pelaez.
Siya ang isa sa mga mag-aaral na masigasig na nagtataguyod ng Akademya ng Wikang Kastila kasama niya
sina Macaraig, Tadeo, Pecson, Juanito, Sandoval na isang Kastila, at si Basilio. Ngunit ang huli, sa kabila
ng kanyang pagsang-ayon sa adhikain ng samahan ay hindi madalas nakakasama sa mga pagpupulong o
gawain ng akademya dahil sa kanyang pag-aalaga kay Kapitan Tiago at pag-aaral bukod pa sa alam niyang
pinaghahanap siya ng mga guwardiya sibil dahil sa bintang noon sa kanilang magkapatid ng pagnanakaw.
Ang Akademya ng Wikang Kastila ay hindi naisakatuparan ayon sa kagustuhan ng mga mag-aaral na
kasapi dahil ang naatasang magbigay ng panukala ukol dito ay si Don Custodio na tinatawag ding “Buena
Tinta” ni Ben Zayb na kanyang kaibigan at isang mamamahayag.
Maliban sa mga nabanggit pang mag-aaral ay si Placido Penitente. Isang matalinong mag-aaral ng
Unibersidad ng Sto. Tomas na mula sa Tanauan, Batangas. Ngunit dahil sa hindi magandang pamamalakad
ng karamihan ng mga propesor sa nasabing unibersidad, si Placido ay hindi na pumasok ng paaralan na
lingid sa kaalaman ng kanyang ina. Nakatagpo niya si Simoun sa perya habang siya ay naglilibot dahil ayaw
na niyang pumasok sa paaralan. Mula noon, naging kaanib na siya ni Simoun.
Pagkatapos magpagaling ni Simoun mula sa kanyang pagkakasakit, muli niyang inihanda ang lahat
ng kanyang kailangan sa kanyang balak na paghihimagsik. Sa pamamagitan niya ay naipakasal si Paulita
xi

kay Juanito. Sa araw ng kasal, nagtungo si Simoun sa bahay ni Kapitan Tiago na ngayon ay pag-aari ni
Don Timoteo Pelaez na ama ni Juanito. Dala ni Simoun ang regalong lampara na magpapasabog sa buong
kabahayan. Naroroon ang mga taong tinitingala sa lipunan tulad ng Kapitan Heneral at mga prayle.
Ang pagsabog ng kabahayan ang magiging hudyat ng himagsikan. Sina Simoun at Basilio lamang ang
nakababatid ng lahat sapagkat ang huli ay sumang-ayon na sa una tungkol sa paghihimagsik dahil sa mga
naranasan nitong mga kaapihan tulad ng pagkakabilanggo nang walang kasalanan.
Si Isagani na nag-iisa sa kanyang kalumbayan ay nasa labas ng bahay ni Kapitan Tiago at nagmamasid
sa araw ng kasal nina Paulita at Juanito. Sa gayong ayos siya nakita ni Basilio na nagpayo sa kanyang lumayo
sapagkat nalalapit na ang pagsabog ng lampara. Ito ang dahilan kung bakit pinasok ni Isagani ang bahay,
inagaw ang lampara, at itinapon sa ilog. Walang nakakilala sa kanya dahil sa bilis ng mga pangyayari.
Ngunit, ito ang naging daan upang matuklasan ng mga maykapangyarihan ang binalak na paghihimagsik
ni Simoun.
Si Simoun ay pinaghahanap ng mga maykapangyarihan ngunit hindi nadakip. Siya ay nakatakas dala
ang kanyang kayamanan ngunit hindi nakaligtas sa pananakit ng mga taong nag-akalang niloko niya sa
pagkakaroon ng himagsikan. Sugatan siyang nakarating sa bahay ni Padre Florentino na nasa tabi ng dagat.
Hindi naglaon, nabatid din ng mga maykapangyarihan ang kanyang kinaroroonan. Ang tenyente
ng mga guwardiya sibil ay nagpadala ng telegrama kay Padre Florentino na nagsasabing dadakpin nila si
Simoun, patay man o buhay ito. Ayaw magpadakip ni Simoun nang buhay kaya’t uminom siya ng lason.
Ngunit, bago siya nalagutan ng hininga, ikinumpisal niya ang kanyang tunay na pagkatao at hangarin kay
Padre Florentino na ikinagulat ng huli.
Ang kayamanan ni Simoun ay inihagis ni Padre Florentino sa dagat at sinabing “Sana ay itago ka ng
kalikasan ng dapat at pahintulutan ka lamang ng Diyos na matagpuan ng tao kung gagamitin ka para sa
isang banal at dakilang layunin.”
xii

Kasaysayan ng El Filibusterismo
Ang nobelang El Filibusterismo ay sinimulang isulat ni Rizal noong 1887 sa Calamba nang magbalik
siya sa Pilipinas. Ipinagpatuloy niya ang pagsusulat nito sa Madrid, Paris, at Brussels. Noong Marso 29, 1891,
pagkatapos ng tatlong taon, natapos ni Rizal ang manuskrito nito sa Biarritz, isang lungsod sa Pransiya.
Noong Hulyo 5, 1891, si Rizal ay nagtungo ng Ghent, isang kilalang unibersidad sa Belgium, sa
dalawang dahilan: una, upang doon ipalimbag ang nobela sa kadahilanang higit na mababa ang halaga ng
pagpapalimbag sa Ghent at ikalawa, upang iwasan si Suzanne Jacoby. Sa tahanan nina Suzanne tumira si
Rizal nang siya ay nasa Brussels, Belgium dahil sa mataas na uri ng pamumuhay sa Paris. Dito niya nakilala
sina Jose Alejandro at Edilberto Evangelista, mga mag-aaral ng pagkainhenyero sa Unibersidad ng Ghent.
Si Alejandro ang nakasama ni Rizal sa isang maliit na silid na kanilang inupahan dahil sa mababang halaga
ng upa nito upang makapagtipid.
Noong Setyembre 18, 1891, ipinalimbag ni Rizal ang nobelang El Filibusterismo sa F. Meyer Van, Loo
Press dahil sa ito ang nag-alok sa kanya ng pinakamababang halaga sa pagpapalimbag ng kanyang nobela
bukod pa sa maaari niya itong bayaran nang hulugan. Ngunit sa kabila nito, nakaranas pa rin ng kakulangan
ng pondo si Rizal kung kaya’t ang pagpapalimbag ay natigil. Ang kinita niya sa pagsanla ng kanyang mga
alahas, ang dalawang daang pisong pinagbilhan niya ng mga kopya ng Sucesos de las Islas Filipinas ni Morga
bukod pa sa ipinadadalang pera ni Basa sa kanya ay hindi nakasapat sa pagpapalimbag.
Ang naging kalagayan ni Rizal sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo ay nakarating kay Valentin
Ventura at siya ay kaagad na nagpadala ng pera. Dahil sa tulong pinansyal ni Valentin Ventura, natapos ang
pagpapalimbag ng nobela.
Si Rizal ay kaagad na nagpadala ng dalawang kopya kina Basa at Sixto Lopez sa Hong Kong pagkatapos
mailimbag ang nobela. Ang orihinal na manuskrito na may dedikasyon at sarili nitong lagda ay ipinadala
niya kay Valentin Ventura sa Paris bilang tanda ng kanyang pagtanaw ng utang na loob at pasasalamat.
Bukod kina Basa, Lopez, at Ventura, si Rizal ay nagpadala rin ng kopya sa kanyang mga kaibigang sina
Ferdinand Blumentritt, Mariano Ponce, Graciano Lopez Jaena, T. H. Pardo de Tavera, Antonio at Juan Luna at
marami pang iba na nagbigay ng kanilang papuri sa kagandahan ng nobela.
Dahil sa kagandahan ng nobela, ito ay hinangaan sa loob at labas ng Pilipinas. Ang pahayagang La
Publicidad ng mga Pilipino sa Barcelona ay naglathala pa ng papuri ukol sa nobela. Bukod pa rito, ito ay
inilathala nang kaba-kabanata sa El Nuevo Regimen, pahayagan ng Madrid, noong Oktubre 1891.
Ang nobelang El Filibusterismo ay inihandog ni Rizal sa tatlong paring martir na sina Padre Gomez,
Padre Burgos, at Padre Zamora. Sa kanila inihandog ni Rizal ang nobela sa kadahilanang hindi maalis sa
kanyang isipan ang kawalan ng katarungan ng kanilang kamatayan.
xiii

Mga Tauhan
xiv

Huli
Basilio
Doña Victorina
Paulita Gomez
Kapitan Heneral
xv

Tandang Selo
Tulisan
xvi

UNANG BAHAGI
NASA KAMAY NG TAO ANG TAGUMPAY
NG KANYANG MITHIIN

Kabanata 1 Sa Kubyerta
Maipaunawa na ang tamang pagpapakatao ay nagagawa sa pamamagitan ng pagsunod sa mga

kagandahang-asal
Mahalagang Kaalaman Mahalagang Katanungan

Dapat magpakatao ayon sa Paano dapat magpakatao?
itinatadhana ng batas o kautusan ng
Manlilikha.
A. Natutukoy ang mga salitang magkasingkahulugan sa loob ng pangungusap

B. Napag-uusapan ang mga paraan kung paano magpakatao
C. Naibabahagi ang naging damdamin nang pakitaan ng hindi maganda ng kapwa
D. Nakapagsasalaysay kung paano iwinasto ang kamaliang ginawa ng kapwa
Sa Kubyerta
(talata 1–28)
Halagahang Pangkatauhan: Kumilos ka ayon sa kagandahang-asal.
1 Isang umaga ng Disyembre

ay naglalakbay sa Ilog Pasig
ang Bapor Tabo patungong
Laguna. Tinawag na tabo ang
bapor dahil sa hugis nito na
hawig sa tabo. Ang sasakyang
ito ay nasa pamamahala ng
Reverendos at Illustrisimos.
2 Ang bapor na dumadaan sa
paliko-likong bahagi ng ilog
ay tila naghahari-harian at
tila pasigaw na nag-uutos
na parang isang higante sa
tuwing ito ay sumisipol.

3 Sa ilalim ng kubyerta matatagpuan ang mga Indio, mga Intsik, at mga
mestisong nagsisiksikan, habang sa itaas naman ay naroon ang mga
manlalakbay, mga prayle, mga opisyal, at kawani ng pamahalaan na
komportableng nakaupo sa mga silya.
4 Ang kapitan ng barkong iyon ay mukhang mabait. Dati siyang nagla-
lakbay sa malalaking karagatan sakay ng mga matutuling sasakyang
pandagat at inihalintulad sa isang beterano dahil sa kanyang karana-
san. Naroon din sa barko si Doña Victorina, tanging Pilipinang nakahalo
sa mga taga-Europeo, na nakaupo sa paligid ng kalalakihan at pinupu-
na ang mga bangka at mga balsang nakaharang sa daanan ng barko.
Si Don Custodio naman ay mahimbing na natutulog. Naroon din ang
kanonigong si Padre Irene na nagbibigay-ningning sa mga pari. Maging
ang mayamang alaherong si Simoun na ayon sa iba ay itinuturing na
sanggunian at tagapagbigay-sigla ng Kapitan Heneral ay naroon din.
5 Lalo lamang uminit ang ulo ng donya sa pagsigaw ng kapitan ng

“Baporp!” “Estriborp!”. Naiinis na nagtanong si Doña Victorina kung
bakit sa maling dako gumagawi ang timonel. Mahinahon naman siyang tagagabay
sinagot ng kapitan na dahil mababaw sa lugar na iyon. Ayon sa kapitan
ay hindi na niya maaari pang paandarin nang mas matulin ang bapor
magdadaan
dahil sila ay maglalagos sa palayan at masisira din ang ibang pananim.
6 Kilala si Doña Victorina ng lahat dahil sa kagaspangan ng ugali at walang
taros nitong pagkuha sa kahit na anong naisin. Siya ang tagapangasiwa walang sawa
ni Paulita Gomez, ang mayamang dalagang naulila na ng ama’t ina.
Napangasawa niya si Don Tiburcio na isang Kastila. Mabait si Don
Tiburcio ngunit nang hindi na makatiis sa ugali ng kanyang asawa ay
nag-ala Ulises na tinakasan niya ito at hindi na binalikan pa.
7 Ang manunulat na nakikipagtalo sa isang batang pari na si Padre
Camorra ay si Ben Zayb. Ang Pransiskanong payat na namagitan sa
pagtatalo ng dalawa ay si Padre Salvi.
8 Ayon kay Padre Salvi, ang tulay ng Puente del Capricho ay nasabi ng mga
marurunong sa agham na hindi matibay ang pagkakagawa. Subalit
nasabi ng Pransiskano na kahit na ilang baha at lindol na ang nagdaan
ay naroon pa rin ito. Sumang-ayon naman si Padre Camorra sa pahayag
ni Padre Salvi.
9 Hindi agad nakaisip ng maisasagot dito ang mamamahayag. Nasiyahan
naman si Padre Salvi. Nilinaw niya na walang kinalaman ang kanyang
naunang pahayag dahil ang tunay na suliranin ay ang mismong lawa.

10 Sumabad si Doña Victorina at ayon sa kanya ay walang maayos na lawa
sa buong kapuluan. Ngunit mabilis na sumagot si Simoun sa isang di-
pangkaraniwang tono, na simple lamang ang solusyon sa kanilang
problema at hindi niya alam kung bakit walang nakaisip nito ni isa man
sa kanila. Si Simoun ay isang mag-aalahas na may kataasan, matipuno
ang pangangatawan, kayumanggi, nakasalamin nang malaki, kung
tumayo ay nakapanimbang ang bigat ng katawan sa dalawang paa.
11 Bumaling ang lahat kay Simoun upang marinig ang naisip na solusyon
nito. Ang solusyong naisip niya ay walang gagastusin. Lalo namang
nasabik ang mga tagapakinig ni Simoun sa kanyang sasabihin. Marami
ang nakapagsasabi na ito ang sanggunian ng kamahalan kaya naman
naniniwala ang lahat na malapit nang malutas ang suliranin. Maging
si Don Custodio na hindi marunong mapagod sa kanyang panukala ay
napalingon kay Simoun.
12 Ayon kay Simoun ay simple lamang ang solusyon. Maaaring humukay
ng matuwid na kanal hanggang sa labasan at gumawa ng panibagong
ilog upang ito ay maging diretso at mapadadali at magiging maginhawa
ang paglalakbay.
13 Nagulat ang lahat sa naisip na solusyon ni Simoun. Tumutol dito si Don
Custodio dahil alam niyang maraming bayan ang masisira kung ganoon
ang gagawin.
14 Sumagot si Simoun at sinabing walang masama kung masisira ang
bayan. Iminungkahi niya ang sapilitang paggawa sa mga preso at sa
mga mamamayan, bata man o matanda, sa loob ng apat hanggang
anim na buwan. Ayon sa kanya ay hindi na kailangan pang bayaran ang
mga ito at pagdalahin na lamang sila ng sariling kagamitang panghukay
at baong pagkain.
15 Nang dahil sa mungkahi ni Simoun na ibinatay sa paggawa ng mga
piramide sa Ehipto, natakot at nag-alala si Don Custodio na baka
magbunga ito ng hindi mabuti at maging tulay ng himagsikan.
16 Binalaan ni Don Custodio si Simoun na mag-ingat sa mga salitang
namumutawi sa mga labi nito. Ngunit ayon kay Simoun ay ibinabahagi lumalabas
lamang niya ang kanyang naisip na solusyon na walang gagastusin ang
pamahalaan.
17 Nagkaroon ng mainit na sagutan sa pagitan ng dalawa nang sapilitang
gawing mga manggagawa ang mga mamamayan. Nasabi pa ni
Simoun na ang paraan lamang na iyon ang maaaring gawin upang
makapagbukas ng panibagong ilog nang hindi gagastos nang malaki.
Subalit para kay Don Custodio, hindi ito magbubunga ng mabuti.
18 Hindi na pinansin pa ni Simoun ang mga
naging katwiran ni Don Custodio kaya
bago siya umalis, sinabi na lamang niya na
hindi na muling maghihimagsik ang mga
mamamayan kahit dagsaan man ng gawain
at patawan ng higit na buwis. Idinagdag
pang sayang naman ang mga prayle
kung maghihimagsik ang bayan. Hindi
makapaniwala ang lahat sa mga narinig
kay Simoun. Maaaring si Don Custodio ay
nakakuha ng kanyang katapat.
4

19 Upang makaganti ay isinalaysay niya ang tunay na dahilan kung paano
nakarating dito sa Pilipinas si Simoun. Dugtong niya na nagkakilala sina
Simoun at kapitan nang minsang magipit ito sa pera ay nangutang sa
alahero. Bilang ganti, inanyayahan niya si Simoun dito sa Pilipinas. At
simula noon ay siya na ang naging sanggunian ng kapitan.
20 Ayon pa kay Don Custodio ay hindi mangyayari ang ganoong mga
problema kung sumasangguni lamang ang mga maykapangyarihan sa
mga mas matagal nang naninirahan dito sa Pilipinas.
21 Lahat ng ito ay puro parinig kay Ben Zayb, habang si Padre Irene ay
patago lamang na ngumiti.
22 Nagwika si Don Custodio kay Ben Zayb na kung ang mga
maykapangyarihan lamang ay kumukonsulta sa kanya na may utak at
karanasan ay maaagapan ang suliranin tungkol sa Ilog Pasig.
23 Tila nanumbalik ang interes ng mga kausap at nagtanong tungkol sa tawag sa mga albu-
naisip niyang panukala. Kilala ang mga panukala niya katulad ng isang laryo noong pana-
siyentipiko ng mga medikong Lucas. hon ng Kastila
24 Pakunwari pang umubo si Don Custodio bago ito sumagot at sabay na
tinanong ang mga kausap kung sila ba ay nakakita na ng mga pato.
25 Ayon kay Ben Zayb ay malamang na nakabaril na siya nito noong
minsan sa lawa. Ngunit hindi iyon ang tinutukoy ni Don Custodio kundi
ang mga pato ng mga taga-Pateros at Pasig. Muli itong nagtanong kung
ano ang kinakain ng mga pato. Hindi nakasagot si Ben Zayb.
26 Walang nakaaalam ng tamang sagot kaya naman siya na rin ang
nagsabi. Kinakain nila ang susong maliliit na nasa lawa at yaong mga
nasa buhangin.
27 Hindi mapagtanto ng mamamahayag kung saan tutungo ang sinasabi
ni Don Custodio. Ayon sa kanya ay pipilitin niya na ang lahat ng taong
nakatira sa tabing ilog na mag-alaga ng pato nang sa gayon ay kakainin
ng mga ito ang mga susong magiging dahilan ng pagbabaw ng ilog.
Hindi na kakailanganin pang maghukay upang mapalalim ang ilog.
28 Dito na sumabad si Doña Victorina at tumutol sa panukala ni Don mungkahi
Custodio dahil kapag dumami ang mga pato tiyak na darami ang bilang
ng balot na ayaw na ayaw niya.
Salungguhitan ang mga salitang magkasingkahulugan sa loob ng pangungusap.

1. Ang mga timonel ay nagpunta sa gilid ng bapor para maging tagagabay.
2. Ang Bapor Tabo ay maglalagos sa palayan ngunit hindi maiiwasang madaanan ang iba pang
pananim.
3. Nagbigay ng panukala ang bawat kasapi ukol sa proyektong isasagawa nila at ang pinuno ay
lubos na nasiyahan sa mga mungkahi nito.
4. Ang mga balang ay walang taros na naminsala sa kabukiran ng Gitnang Luzon habang walang
sawang hinahagupit ito ng malakas na hangin.
5. Pilit niyang inuunawa ang mga salitang namumutawi sa labi ng kanyang ina ngunit napakatipid
ang kanyang salita.
5

Mga Katanungan
1. Bakit inihalintulad sa isang naghahari-harian ang Bapor Tabo?

2. Isa-isahin ang mga tauhan at ang katangian ng bawat isa.
3. Bakit lalong lumalala ang init ng ulo ni Doña Victorina?
4. Si Doña Victorina ay nakapag-asawa ng isang Kastila na matagal na niyang pinapangarap. Ano
ang kanyang naging kalagayan sa buhay pagkatapos mag-asawa?
5. Ano ang mga panukala nina Simoun at Don Custodio upang magkaroon ng maayos na lawa?
6. Aling panukala ang kapaki-pakinabang at may katuturan? Ipaliwanag.
7. Sa ating lipunan sa kasalukuyan, ano ang sinasagisag ng ibabaw ng kubyerta?
8. Paano dapat magpakatao upang maging kalugod-lugod sa mata ng Manlilikha at ng tao?
Gawain
Iba’t ibang uri ng tao ang ating nakakasalamuha sa araw-araw, may kani-kanilang pananaw,
paniniwala, interes, naisin, at misyon. Dahil sa iba-iba ang personalidad ng tao, iba-iba ang kanilang
paraan kung paano maging tao at magpakatao. May mga taong mataas ang pagkakilala sa kanilang
sarili. Mayroon ding hindi marunong tumingin at umunawa ng kanyang kapwa, may mga taong
mapagpanggap, mga taong ipinapalagay na sila lang ang marunong at naghahari-harian, at mayroon
din namang tunay na tao. Ang tunay na tao ay may puso para sa kanyang kapwa. Hindi makasarili. Ang
iniisip niya ay kabutihan para sa lahat. Kung ang tao lamang ay marunong magpakatao, ang mundo ay
magiging masaya.
Nagiging ganap ang pagkatao kung siya ay sumusunod sa batas na itinatadhana ng pamahalaan
at ng Manlilikha. Paano ba maaaring magpakatao?
1. Huwag mong inuuna ang iyong sarili.
2. Pagmalasakitan ang mga taong nangangailangan ng tulong.
3. Maging mapagpakumbaba sa lahat ng pagkakataon.
4. Kilalanin ang karapatan ng iyong kapwa.
5. Maging mapagtimpi o habaan ang pasensiya upang maiwasan ang gulo.
6. Iwasan ang pamimintas sa kapwa.
7. Iwasan ang manakit sa damdamin ng kapwa.
8. Mahalin ang iyong kapwa.
Kayo ba, bilang kabataan, ay marunong magpakatao? May pagkakataon ba sa inyong buhay na
hindi kayo itinuturing na tao?
1. Hatiin sa limang pangkat ang buong klase.
2. Pag-usapan ang mga paraan kung paano magpakatao bukod sa mga nabanggit na sa itaas.
3. Magbahaginan ang mga kasapi ng kanilang karanasan nang pakitaan sila ng hindi maganda ng
kapwa.
4. Pag-usapan kung ano ang inyong naramdaman sa kanilang ginawa.

5. Isa-isang itala kung paano ninyo iwinasto ang kanilang kamalian.
6. Isulat sa scroll ang inyong kasagutan.
7. Humandang iulat ang napag-usapan.
Paano ko iwinasto ang taong

Mga Pangalan nagkasala o nagkamali sa akin?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Rubric sa Pag-uulat
Pangalan ____________________________________________ Taon/Seksiyon __________________
Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4 5
Kulang ang Hindi sapat Katamtaman Mahusay ang Napakagaling
nilalaman ng ang mga ang ibinahagi mga ibinahagi o ng mga
Nilalaman
mga ibinahagi. ibinahagi. o nilalaman. nilalaman. ibinahagi o
nilalaman.
1 2 3 4
Magulo ang mga May ilang Mahusay ang Napakaorganisado ng
Organisasyon ideya at walang ideya na hindi pagkakasunod- pagkakalahad ng mga
kaayusan. gaanong sunod ng mga ideya.
organisado. ideya.
Napakahina ng Hindi gaanong Katamtaman ang Buhay na buhay ang
boses kaya hindi malakas ang lakas ng boses kaya pag-uulat, malakas
Tinig
maunawaan ng tinig. naintindihan. ang tinig.
tagapakinig.
Hindi kinakitaan Hindi gaanong Mahusay-husay din Napakagaling ng pag-
ng tiwala sa sarili. kinakitaan ng mag-ulat ngunit uulat dahil sa tiwalang
Tiwala
tiwala sa sarili. may pagkakataon taglay.
sa Sarili
na kinakitaan ng
tiwala sa sarili.

Piliin sa kahon ang tamang sagot upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap. Isulat ang
sagot sa patlang bago ang bilang.
beterano Don Custodio Illustrisimos kapitan

Doña Victorina Simoun balot Don Tiburcio
daong ng pamahalaan Padre Camorra kanonigo
___________ 1. Ang Bapor Tabo ay pinamamahalaan ng mga Reverendos at ___________.

___________ 2. Ang kapitan ay inihalintulad sa isang ________ dahil sa kanyang karanasan.
___________ 3. Si _________ ay nagulat sa naging panukala ni Simoun.
___________ 4. Ang _________ na si Padre Irene ay sinasabing nagbibigay-ningning sa mga pari
dahil sa kanyang kaanyuan.
___________ 5. Kilalang-kilala si ________ sa kanyang ugali at bilang tagapangalaga ni Paulita
Gomez.
___________ 6. Ang nagbigay ng panukalang maghukay ng isang tuwid na kanal buhat sa
bunganga ng ilog ay si __________.
___________ 7. Si Doña Victorina ay hindi kumakain ng _______ dahil siya ay nasusuklam dito.
___________ 8. Ang ____________ ng barko ay itinuring na mabait at isang dating manlalakbay.
___________ 9. Nag-ala-Ulises si _______ matapos niyang hambalusin ang kanyang asawa nang
minsang sila ay mag-away.
___________ 10. Si Ben Zayb na isang manunulat ay nakipagtalo sa isang batang pari na si
________.
Pumili ng isang tauhan sa binasang kabanata na hindi mo gusto ang ugali. Iguhit ang kanyang
larawan. Sumulat ng isang diyalogo na magpapalit ng kanyang ugali at mabuting pakikitungo sa
kapwa. Iguhit ito sa isang puting papel at kulayan.
Basahin: Kabanata 2 – Sa Ilalim ng Kubyerta, mga pahina 9–12.
Mga Katanungan
1. Sino-sino ang nasa ilalim ng kubyerta? Ilarawan ang bawat isa.

2. Bakit ayaw paakyatin ni Padre Florentino si Isagani sa ibabaw ng kubyerta?
3. Ano ang ikinainis ni Isagani sa sinabi ni Simoun na may kinalaman kay Padre Camorra?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Sa Kubyerta” na may gabay ng guro at sagutin ang
mga kaukulang katanungan.
Para sa iba pang impormasyon tungkol sa paksang ito, mag-log in sa www.rexinteractive.
com upang ma-access ang Useful Links para sa mga kaugnay na website.

Kabanata 2 Sa Ilalim ng Kubyerta
Maipaunawa sa mga mag-aaral na mahalaga ang masusing pag-unawa at pagtitimpi upang

malutas ang mga tunggalian at nang maiwasan ang makasakit ng kapwa

Ang pangangatwiran ay nararapat na Paano maaaring makapangatwiran
idaan sa isang maayos at malumanay na nang hindi makasusugat sa damdamin ng
paraan upang hindi makasugat sa damdamin kapwa?
ng kapwa.
A. Naiaayos ang mga gulo-gulong titik upang makabuo ng mga salita na makapagbibigay-
kahulugan sa mga piling salita na mahirap unawain sa teksto
B. Nakabubuo ng mga paraan ng paglalahad ng mga pangangatwiran
C. Nakagagawa ng komik istrip ukol sa paksang pangangatwiran nang di nakasusugat ng kapwa
Sa Ilalim ng Kubyerta
(talata 1–36)
Halagahang Pangkatauhan: Igalang mo ang damdamin ng iyong kapwa.
1 Buwan ng Disyembre, napakaraming

tao sa ilalim ng bapor. Siksikan, pawisan,
may nakaupo at mayroon din namang
nakatayo. Mapapansin mo na abala ang
mga tao, bawat isa ay may kani-kanyang
ginagawa. Kahit sobra ang dami ng tao,
sila ay masasaya. May mga kabataang
palukso-lukso sa ibabaw ng mga tampipi
at mga kargada. Hindi alintana ang ingay pansin
ng makina at bulwak ng tubig na parang
hinahalukay at walang tigil na pagsipol
ng makina.

2 May tatlong lalaking nag-uusap, dalawa rito ay bata pa at ang isa naman
ay may edad na. Sila ay sina Basilio, mag-aaral ng medisina, at Isagani na
hindi palakibo at nagtapos sa Ateneo. Ang kanilang kausap ay si Kapitan
Basilio.
3 Kinumusta ng kapitan si Kapitan Tiago kay Basilio. Ayon kay Basilio ay
ayaw nitong magpagamot at inutusan siyang pumunta sa San Diego
upang tingnan ang mga paupahang bahay nito. Pero may hinala siya
na kaya lang siya inutusan ni Kapitan Tiago ay upang magkaroon ng
pagkakataong humithit ng opyo.
4 Hindi raw laganap ang paghithit ng opyo noong kapanahunan nina
Kapitan Basilio. Ngunit inamin din nito na mayroon nang ganoong
droga ngunit hindi nila iyon iniintindi dahil sila ay abala sa pag-aaral.
5 “Kumusta na ang itinatag ninyong Akademya ng Wikang Kastila?”
6 “Mabuti po naman, nakahanda na po ang mga guro at ang paaralang
gagamitin.”
7 Ngunit sinabi ni Kapitan Basilio, “Palagay ko’y hindi matutuloy dahil tatanggihan
tututulan ni Padre Sibyla.”
8 “Matutuloy po dahil hinihintay na lang po namin ang permiso pagkatapos
na makipagkita ni Padre Irene kay Kapitan Heneral. Niregaluhan namin
ng dalawang kabayong kastanyo at nangakong tutulungan niya kami,”
ang giit ni Isagani.
9 Itinanong ni Kapitan Basilio na kung papayagan naman sila, saan naman
nila kukunin ang perang gagamitin?
10 “Mag-aambag ang bawat eskuwela. Hati ang bilang ng mga guro sa magbibigay
Pilipino at Kastila. Ang mga kagamitan sa paaralan at ang bahay na ng abuloy
gagamiting paaralan ay ihahandog naman ng mayamang si Macaraig.”
11 Ayon kay Kapitan Basilio ay paurong na raw ang lakad ng panahon.
Noong sila ay nag-aaral, Latin ang itinuturo dahil ang kanilang mga paatras
libro ay Latin. Ngayon namang ang inyong mga libro ay Kastila ay hindi
naman itinuturo ang wikang Kastila.
12 Lumayo na si Kapitan Basilio at sabay nagtawanan ang magkaibigan.
Nasabi nila tuloy na ang mahirap sa mga tao noon, hindi muna
tinitingnan ang kagandahan o kabutihan ng isang bagay, sa halip ay hadlang
nakikita itong sagabal.
13 Binago ni Basilio ang usapan at itinanong kay Isagani kung ano ang sabi
ng kanyang tiyo tungkol kay Paulita.
14 Namula si Isagani nang sabihin kay Basilio ang sinasabi ng kanyang napahiya
tiyo na mag-ingat sa pamimili ng mapapangasawa. Humalakhak si
Basilio. Wala naman siyang maipipintas kay Paulita. Siya ay magandang-
maganda at mayamang-mayaman. Isa lang ang maipipintas sa kanya at
ito ay palaging nakabuntot ang tiya niyang nakaiinis.
15 Tungkol kay Doña Victorina, ipinahahanap kay Isagani ang asawa nito.
Pumayag si Isagani dahil ayaw nitong mawalan ng nobya. Ang totoo
niyan ay nagtatago si Don Tiburcio sa bahay ng kanyang tiyo.
16 Kaya ayaw magtungo ng tiyo ni Isagani sa itaas ng kubyerta ay baka kasi
tanungin siya ni Doña Victorina tungkol kay Don Tiburcio at hindi niya
alam ang isasagot.
10

17 Nang mapalapit si Simoun sa dalawang binata ay binati niya ang mga
ito at naitanong kung magbabakasyon si Basilio at kung kababayan niya
si Isagani.
18 Sinabi ni Basilio na hindi niya kababayan si Isagani pero magkalapit ang
bayan nila.
19 Kinumusta ni Simoun ang lalawigan na nakatuon ang tingin kay Basilio.
Mabuti naman daw ito. Pero naitanong ni Basilio kung nakapunta na si
Simoun sa kanilang lugar.
20 “Hindi pa dahil ang mga mamamayan doon ay hindi bumibili ng alahas.”
Idinugtong niya na maaaring ang lugar ay mahirap.
21 Sumabat si Isagani. “Hindi naman kami bibili ng hindi namin kailangan.”

22 Pinilit ni Simoun na ngumiti at sinabing huwag magalit. Hindi naman
nito gustong hamakin ang lalawigan ni Isagani. Nabalitaan lang niya na
ang kura-paroko ay isang paring Indio. Kapag paring Indio ay tiyak na
maralita ang bayang iyon. At niyaya na lang ni Simoun ang dalawa na
uminom ng serbesa.
23 Tumanggi ang dalawa sapagkat hindi naman sila umiinom ng alak.
Tumugon si Simoun na sabi nga raw ni Padre Camorra na nababagot at
walang buhay kung puro tubig ang iniinom.
24 Gumuhit ang inis sa mukha ni Isagani. Wika ni Basilio, “Kung tubig lang
ang iniinom ni Padre Camorra ay wala siguro silang tsismis na maririnig.”
25 Idinugtong ni Isagani na hindi tulad ng alkohol ang matabang na tubig
sapagkat ito ay nakamamatay ng apoy. At kapag tubig ay pinainit at
naging singaw, iyon ay maaaring lumawak tulad ng dagat na handang
magwasak at pumatay.
26 Natigilan si Simoun, halatang napahanga ito sa dalawa. Itinanong ni
Simoun kung kailan nagiging singaw at dagat ang tubig.
27 Sinabi ni Isagani na magiging singaw ang tubig kapag ito ay pinainit ng
galit, hindi papayag na makulong sa lalagyan. Kapag ang maliit na tubig
ng ilog ay pinagsama-sama at nagkaisa, lalakas ang agos at maaaring
sumira ng maunlad na bayan.
28 Dahil sa mainit na usapan, tumalikod si Simoun nang walang paalam.
Tinanong ni Basilio kung ano ang dahilan ng pag-init ng ulo ni Isagani
at agad namang nagpaliwanag si Isagani na hindi niya gusto si Simoun.
11

Pinayuhan ni Basilio ang kaibigan na huwag ipakita ang inis nito dahil
balita na si Simoun ang tagapayo ng Kapitan Heneral. Nagtanong
naman si Isagani kung saan narinig ang balitang iyon.
29 Ang usap-usapang ito ay galing kay Padre Irene na labis-labis ang
paninira kay Simoun kapag nakatalikod at kapag nakaharap ay sobra
ang puri sa mangangalakal. Maya-maya pa ay ipinatawag si Isagani ng
kanyang tiyuhin na si Padre Florentino.
30 Sa dakong hulihan ng bapor ay nakaupo roon

ang isang paring Pilipino. Kagalang-galang
at tahimik, mapagpakumbaba, at maraming
humahanga sa kanya. Pinagpupugayan ng ibinabalik ang pagbati
bawat bumabati sa kanya. Maganda ang
pangangatawan ngunit may edad na rin. May
bakas ng kalungkutan sa kanyang mukha. Siya
si Padre Florentino ang tiyo ni Isagani.
31 Anak-mayaman si Padre Florentino. Hindi niya ginusto
ang mag-pari. Kagustuhan ito ng kanyang ina. Ang
kanyang ina ay palasimbahin. Naging malapit ito
sa arsobispo at sa pag-aakala na makapaglilingkod
pa ito sa Diyos kung magiging pari ang kanyang anak, pinilit niya ang
binata sa kabila ng pagtutol nito. Sa katunayan ay may nobya ito, ngunit
umiral pa rin ang katigasan ng loob ng ina. namayani
32 Naging pari si Florentino at idinaos ang kanyang una at marangal na
misa sa edad na dalawampu’t lima. Ang kasiyahan ng kanyang ina ay
lubos-lubusan, kaya nang mamatay ang kanyang ina, lahat ng ari-arian
ay ipinamana sa anak na pari.
33 Gayunpaman, ito ay sumugat sa damdamin ni Padre Florentino na para nakasakit
bang wala nang makapagpapagaling. Bago idinaos ang kanyang unang
misa, nagpakasal ang kanyang kasintahan. Kung hindi sa likas niyang
pananalig sa Diyos, marahil ay nakaisip na siya ng masama.
34 Nagdulot ng pangamba sa pari ang nangyari noong taong 1872 kaya’t
ipinasya niya na mamuhay nang tahimik na tulad ng mga karaniwang
tao sa lupaing kanyang minana. Doon niya nakasama si Isagani na
anak ng isa niyang pinsang babaeng taga-Maynila. Ngunit para sa mga
madadaldal, ito raw ay anak niya sa nabiyudang dating katipan.
35 Nang makita ng kapitan ang pari, agad itong nilapitan at pinilit na
maisama sa itaas ng kubyerta kasama ang iba pang mga prayle. Baka
raw isipin ng mga ito na ayaw niyang makihalubilo sa kanila. Nakiusap makisama
ang kapitan na siya ay makihalubilo sa mga taong nasa ibabaw ng
kubyerta. Ito ang dahilan kaya ipinatawag ang pamangkin.
36 Nasabi ni Isagani na nagdadahilan lang daw ang kanyang amain
sapagkat ayaw lamang nito na makausap ni Isagani si Doña Victorina.
12

Isaayos ang mga ginulong titik upang mabuo ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit
sa pangungusap. Isulat sa patlang ang tamang sagot.
i g p
___________ 1. Si Padre Florentino ay pinagpupugayan ng bawat bumabati
a b t a sa kanya.
y a b
___________ 2. Kinakailangang mag-ambag ang bawat eskuwela upang
u l o
maipagpatuloy nila ang panukalang Akademya ng Wikang
Kastila.
k m i a
___________ 3. Nag-alala si Padre Florentino na baka isipin ng tao sa itaas ng
a a m s kubyerta na ayaw niyang makihalubilo sa kanila.
a i m a
___________ 4. Kahit na may kasintahan na si Padre Florentino ay umiral pa
n a n y rin ang kagustuhan ng ina na maging pari siya.
a s n
___________ 5. Patuloy ang takbuhan ng mga bata at hindi alintana ang
p n i ingay ng makina ng barko.
Mga Katanungan
1. Ano ang layunin ni Basilio at siya ay pupunta sa bayan ng San Diego?

2. Ano ang hinala ni Basilio at pinapupunta siya ni Kapitan Tiago sa kanya sa San Diego?
3. Bakit naniniwala si Isagani na matutuloy ang itinatatag na Akademya ng Wikang Kastila?
4. Ano ang ibig sabihin ni Kapitan Basilio na paurong na ang lahat ng panahon? Kanino niya ito
pinatutungkol?
5. Paano napagalit ni Simoun sina Isagani at Basilio?
6. Bakit napahanga nina Isagani at Basilio si Simoun sa kanilang pag-uusap?
7. Ilahad kung paano naging pari si Padre Florentino.
8. Paanong nagkaroon ng kaugnayan si Isagani kay Padre Florentino?
9. Bakit ayaw ipakausap ni Padre Florentino si Isagani kay Doña Victorina?
10. Sa ating lipunan, ano ang sinasagisag ng ilalim ng kubyerta?
13

Gawain
Sa mga paligsahan, bawat panig ay naghahangad na magwagi. Ang iba ay nag-iisip ng paraan
kung paano mauungusan ang katunggali. Ilan sa mga paraan ay ang paggamit ng dahas, pananakit
na maaaring lumatay sa katawan, o mga salitang hindi kayang kainin. Hindi ito lumalatay sa katawan
ngunit sa puso at damdamin ay nag-iiwan ito ng sugat na matagal maghilom. Sumisira din ito ng
dangal at pagkatao ng isang nilalang.
Ito ay nagaganap kahit saan. Pakinggan mo minsan ang pag-uusap ng ilan sa ating mambabatas
at nanunungkulan sa pamahalaan. Sa kanilang pagtatalumpati, maririnig ang hindi maiiwasang mga
maanghang na salita na kung minsan ay may character assasination nang nangyayari. Inaakusahan nila
ang isa’t isa na kadalasan ay hindi na umaakma sa kanilang posisyon sa pamahalaan at pagkatao.
Maging sa pangangampanya, ang mga parinigan at pag-aakusahan ay laging main event sa mga
political rally. Sa mga bangayang ito ng magkabilang panig ay tao o mamamayan ang naiipit. Ganito
na lang ba tayo lagi? Hindi ba maaaring makapangatwiran nang hindi nakasusugat ng damdamin ng
ating kapwa?
1. Hatiin ang klase sa apat.
2. Pumili ng isang lider na magpapadaloy ng usapan at kalihim na magtatala ng mga pag-uusapan.
3. Bawat kasapi ng pangkat ay magbabahaginan ng mga karanasan nang sila ay pinaringgan ng
masasakit na salita na sumugat sa damdamin.
4. Ano ang iyong ginawa upang ipaalam sa kanya na ikaw ay nasaktan?
5. Gumawa ng komik istrip na may anim (6) hanggang walong (8) kuwadro na ipinakikita kung
paano ang tamang pangangatwiran.
Rubric sa Paggawa ng Komik Istrip

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Walang Marami sa May ilang Mahusay ang Angkop na
kaugnayan mga larawan mga pagkakagu- angkop sa
Kaangkupan
ang mga ang hindi larawang hit ng mga paksa ang
ng mga
larawang angkop sa iginuhit na larawan ngunit mga larawang
Larawang
iginuhit sa paksa. hindi angkop hindi gaanong iginuhit.
Ipinakita
paksa. sa paksa. umayon sa
paksa.
Malabo at May ilang Mahusay- Mahusay ang Napakahusay ng
nakalilito ang pangyayari husay ang pagkakasu- pagkakaayos ng
Pagkaka-
takbo ng mga na walang pagkakaha- nod-sunod mga pangyayari
sunod-sunod
pangyayari. kaugnayan nay ng mga ng mga na nagpakita ng
ng mga
sa ilang pangyayari. pangyayari. tuloy-tuloy na
Pangyayari
sitwasyon. daloy ng mga
kaganapan.
14

1 2 3 4
Marami sa mga May ilang salitang Mahusay ang Ang lahat ng
Mga salitang ginamit ay hindi gaanong pagkakalapat ng diyalogo ay
Diyalogong hindi umangkop sa angkop sa usapan mga diyalogo sa tumugma sa
Ginamit diyalogo ng mga ng mga tauhan. maraming usapan. usapan.
tauhan.
Walang kaugnayan May ilang pahayag Mahusay at Napakahusay at
sa teksto at hindi sa kapsyon na malinaw na napakalinaw na
Kapsyon
malinaw ang mga walang kaugnayan naipahayag ang naipahayag ang
(Caption)
kapsyon. sa teksto. nakapaloob sa nakapaloob sa
bawat kapsyon. bawat kapsyon.
Piliin ang titik ng tamang sagot upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap. Isulat ang sagot
sa patlang bago ang bilang.
_______ 1. Ang tunay na dahilan kung bakit pinapunta ni Kapitan Tiago si Basilio sa San Diego ay
upang ________.
a. maningil sa mga paupahan
b. makahithit ng opyo
c. makapamasyal sa Maynila
d. mabisita si Maria Clara
_______ 2. Umamin si ____________ na may droga na noong kapanahunan nila subalit hindi nila
ito iniintindi.
a. Kapitan Tiago
b. Kapitan Basilio
c. Kapitan ng barko
d. Kapitan Tinong
_______ 3. Ayon kay Isagani ang tanging kapintasan ni Paulita ay ______________.
a. ang kanyang kadaldalan
b. ang pagiging mayaman
c. ang pagkakaroon ng tiyahin na laging kasama
d. ang pagiging pansinin
_______ 4. Ayon kay Isagani, ang maaaring sumira sa isang maunlad na bayan ay ang tubig ____.
a. dagat
b. apoy
c. lupa
d. hangin
15

_______ 5. Ayon kay Simoun, ang isang bayan ay maralita kapag ang ______ ay isang Indio.
a. Kapitan Heneral
b. kalihim
c. kura paroko
d. kawani
_______ 6. Si _______ ay naging pari dahil lamang sa kagustuhan ng kanyang ina.
a. Padre Salvi
b. Padre Camorra
c. Padre Florentino
d. Padre Irene
_______ 7. Labis-labis ang paninira ni ________ kay Simoun kapag nakatalikod at kapag nakaharap
ay labis namang pumupuri sa mangangalakal.
a. Padre Camorra
b. Padre Irene
c. Ben Zayb
d. Padre Salvi
_______ 8. Ang ina ni Padre Florentino ay namatay nang maligaya matapos na makapagmisa ang
kanyang anak sa ______.
a. unang pagkakataon
b. pangalawang pagkakataon
c. ikatlong pagkakataon
d. ikaapat na pagkakataon
_______ 9. Dahil sa takot na maranasan ang mga pangyayari noong taong ______ ay ipinasya
ni Padre Florentino na tumiwalag sa pagkapari at mamuhay bilang isang karaniwang
mamamayan.
a. 1871
b. 1872
c. 1874
d. 1875
_______ 10. Ayaw paakyatin ni Padre Florentino si Isagani sa ibabaw ng kubyerta upang maiwasan
________.
a. si Doña Victorina
b. ang kapitan ng barko
c. si Simoun
d. si Padre Salvi
Nakilala at nabatid mo na ang mga naging reaksiyon ng mga tauhan sa mga pangyayaring kung
paano sila nasaktan. Balikan mo sa iyong alaala ang pangyayari sa buhay mo na ikaw ay nakasakit ng
kapwa. Isipin mo kung sino siya at gumawa ng isang liham na humihingi ng paumanhin. Isulat ito sa
isang puting papel.
16

Basahin: Kabanata 3 – Mga Alamat, mga pahina 18–20
Mga Katanungan
1. Ano-anong alamat ang napag-usapan sa kabanata? Kanino ipinatutungkol ang mga alamat?
2. Bakit labis na hinangaan ni Ben Zayb ang alamat ng milagro ni San Nicolas?
3. Paano ipinakita ni Simoun ang kanyang pagtitimpi habang pinag-uusapan ang mga pangyayari
tungkol sa kanyang magulang?
Para sa iba pang impormasyon tungkol sa paksang ito, mag-log in sa www.rexinteractive.com

upang ma-access ang Useful Links para sa mga kaugnay na website.
17

Kabanata 3 Mga Alamat
Maipaunawa na mahalagang pigilin ang damdamin kapag sinasaling na ang mahalagang bahagi
ng ating pagkatao upang maiwasan ang mainit na pagtatalo

Kinakailangang pigilin ang damdamin Bakit kinakailangang pigilin ang
kapag nasasaling na ang mahahalagang damdamin kapag nasasaling na ang
bahagi ng ating pagkatao upang hindi mahalagang bahagi ng ating pagkatao?
magkaroon ng mainit na pagtatalo at
maiwasan ang hindi inaasahang mangyayari.
A. Natutukoy ang kahulugan ng ilang piling salita sa teksto

B. Nakapagbabahagi ng mga karanasan ng mga nakapagtimpi sa mga pangyayaring ang mga
mag-aaral ay tinutudyo at napigil ang mga sarili
C. Napag-uusapan kung bakit kailangang pigilin ang sarili kapag nasasaling na ang mahahalagang
bahagi ng pagkatao
D. Nakabubuo ng kongklusyon kung ano ang dapat gawin upang makapagtimpi
Mga Alamat
(talata 1–10)
Halagahang Pangkatauhan: Mahalagang pigilin ang damdamin upang makaiwas sa anumang

masamang balak.
1 Nadatnan ni Padre Florentino na nagtatawanan

ang mga taong nasa kubyerta, habang ang mga
prayle naman ay dumaraing dahil sa pagkamulat
ng mga Pilipino at pag-uusig ng mga ito sa mga
bayarin sa simbahan. Pagkarating naman ni
Simoun ay sinabi ni Don Custodio na sayang at
hindi nito nakita ang magagandang tanawin.
Ayon naman kay Simoun, walang kuwenta sa
kanya ang isang pook kung ito ay walang alamat.
18

2 Kaya naman isinalaysay ng kapitan ang Alamat ng Malapad na Bato.
Ang bato raw na iyon ay itinuturing na banal ng mga katutubo at
pinamamahayan ng mga espiritu. Nang gawing tirahan ng mga tulisan
ang naturang bato ay nawala ang takot ng mga tao sa espiritu subalit
napalitan naman ng takot sa mga tulisan.
3 Nabanggit din ng kapitan ang tungkol

sa alamat ni Doña Geronima subalit
ipinakuwento niya ito kay Padre Florentino.
Si Doña Geronima raw ay may kasintahan
na nangakong sila ay magpapakasal kapag
nakapagtapos na ng pag-aaral. Ngunit hindi
na bumalik ang nobyo at nang puntahan niya
ito sa Maynila ay isa na pala itong arsobispo.
Kinausap niya ang dating kasintahan at
sinabing kailangan niyang tuparin ang
kanyang pangako. Iba naman ang naisip ng
arsobispo. Itinira niya si Doña Geronima sa
isang kuweba na malapit sa ilog. Ang lagusan
ng kuweba ay napapalamutian ng mga nagagayakan
baging.
4 Si Ben Zayb ay humanga sa istorya ni Doña Geronima habang si Doña
Victorina naman ay naiinggit dahil nais din nitong manirahan sa isang
kuweba.
5 Nagtanong naman si Simoun kay Padre Salvi, “Hindi ba’t mas mainam
kung sa isang beateryo gaya ng Sta. Clara itinira ng arsobispo si Doña
Geronima?” Sapagkat ang ipain si Doña Geronima sa panganib sa loob iumang
ng kuweba ay hindi masasabing isang mabuting gawain ng isang
matinong tao. Ngunit ayon kay Padre Salvi ay wala siya sa lugar upang
bigyang hatol ang naging desisyon ng arsobispo sa alamat kahit siya pa
ang gobernador eklesiastikong humalili sa arsobispo.
6 Upang maiba ang usapan ay ipinagpatuloy naman ni Padre Salvi ang
pagkukuwento ng alamat ni San Nicolas na nagligtas sa isang Intsik na
muntik nang kainin ng buwayang nasa ilog. Isang araw ay namamangka
patawid ng ilog ang naturang Intsik na hindi binyagan. Nang biglang
lumabas ang isang demonyong nag-anyong buwaya at pinalubog ang
bangka ng Intsik. Naging bato ang naturang buwaya matapos magdasal
ang Intsik kay San Nicolas. Ang pagkilala at pananampalataya ng Intsik
kay San Nicolas ay isa nang kalamangan ng Katolisismo. kalabisan
19

7 Nang papasok na ng lawa ang bapor ay nanggilalas ang lahat sa kaaya-
ayang tanawing nakita. May naalala si Ben Zayb nang makita ang lawa, kalugod-lugod
kaya tinanong niya ang kapitan kung saang banda ng lawa napatay ang
isang nagngangalang Guevarra, Navarra, o Ibarra.
8 Itinuro ng kapitan kung saan tinugis si Ibarra ng mga sundalong hinabol
humabol sa kanya at sinabing nang malapit na itong maabutan ay
saka sumisid at tumalon. Hinanap naman ni Doña Victorina ang mga
bakas ng pagkamatay ni Ibarra gayong maglalabing-tatlong taon nang
nangyari iyon.
9 Muling nagtanong si Ben Zayb kung saan napunta ang bangkay ni Ibarra.
Ayon kay Padre Sibyla ay malamang daw kasama na rin ng bangkay ng
kanyang ama. Iyon daw ang murang libing ayon kay Ben Zayb.
10 Namutla si Simoun at nawalan ng kibo. Kaya naman ipinagpalagay ni
Ben Zayb na maaaring nahihilo si Simoun sa paglalakbay. Nagtaka ang
manunulat dahil isang kilalang manlalakbay si Simoun gayong ang ilog
na kanilang dinaraanan ay halos patak lamang ng tubig ang laman kung
ihahambing sa mga lugar na kanyang napuntahan.
Punan ng mga nawawalang titik ang mga kahon upang mabuo ang mga kahulugan ng mga
salitang may salungguhit sa pangungusap.
1. Ang pasukan ng kuwebang tinitirhan ni Doña Geronima ay napapalamutian ng mga baging.
A K N
2. Ang pagkilala at pananampalataya ng Intsik kay San Nicolas ay isa nang kalamangan ng
Katolisismo.
K L S
3. Itinuro ng kapitan kung saan tinugis ng mga sundalo si Ibarra.
I B L
4. Nanggilalas ang lahat sa kaaya-ayang paligid at mga tanawin habang pumapasok sa lawa ang
Bapor Tabo.
K – D
5. Ang ipain si Doña Geronima sa panganib sa loob ng kuweba ay hindi masasabing isang mabuting
gawain ng isang matinong tao.
I M G
20

Mga Katanungan
1. Ano ang layunin ni Simoun at dinala niya ang usapan ukol sa mga alamat?
2. Ano-ano ang katibayan na ang mga Pilipino ay namumulat na sa mga buwis na binabayaran at sa
mga bayarin sa simbahan?
3. Ano ang dahilan ng pagkagulat ni Padre Salvi nang siya ay tanungin ni Simoun ukol sa alamat ni
Doña Geronima?
4. Bukod sa Alamat ni San Nicolas, ano-anong pagpapahalagang pangkatauhan ang makukuha sa
dalawang alamat?
5. Bakit nakaramdam ng pagkahilo si Simoun nang mapag-usapan ang pangyayari sa lawa?
6. Kung ikaw ang nasa kalagayan ni Simoun, paano mo haharapin ang katanungang binitawan ni
Ben Zayb kay Padre Camorra?
7. Bakit kinakailangang pigilin ang damdamin kapag nasasaling na ang bahagi ng ating pagkatao?
Gawain
Ang kabutihang naidudulot ng pagiging mapagtimpi ay malayo ang mararating sa pakikipag-

kapwa. Hindi siya madaling magalit, nag-iisip muna bago gumawa ng hakbang at pinagtitimbang-
timbang muna niya ang mga bagay-bagay upang walang masagasaang tao. Ang padalos-dalos sa
kanyang pag-iisip at pagkilos ay nagbubunga ng kasiphayuan o kabiguan. Malamang, kung hindi siya
mag-iisip muna bago gumawa ng hakbang at pinagtitimbang-timbang ang mga bagay-bagay ay wala
sanang masasagasaan. Ang taong mabilis magalit o mainitin ang ulo ay malaking disgrasya ang kaha-
hantungan.
Napakahalaga sa tao ang may magandang disposisyon sa anumang pagpapasyang gagawin sa
lahat ng oras. Makapag-iisip siya nang matino. Ang iniisip niya ay para sa ikabubuti ng magkabilang
panig. Kapag madaling uminit ang ulo ng tao, mali ang kanyang desisyon na mabubuo. Madalas,
nawawala na rin siya sa katwiran dahil nadadala siya ng silakbo ng kanyang damdamin. Maaaring
marami ang mapahamak dahil hindi niya makontrol ang kanyang sarili sa pagkukulang ng ibang tao.
Ang taong hindi nakapagtitimpi sa ganitong sitwasyon ay maaaring makagawa ng mga bagay na
maaaring ikapahamak niya. Ang taong marunong magtimpi ay isang maginoo. Paano ba maaaring
mapigilan ang sarili kung may nakadaupang palad kang isang taong walang pasintabi sa damdamin
ng kanyang kapwa? Narito ang ilan sa mga paraan.
1. Sikaping unawain ang pinagmumulan ng iyong emosyon.
2. Kilalanin ang iyong mga emosyon kung ito ay bunga ng pagkatakot, kaligayahan, kalungkutan,
o pagkamangha. (Ang nabanggit na mga emosyon ay ilan lamang sa pag-uuri-uri ng damdamin
o emosyon ng tao batay sa mga pag-aaral ng mga siyentipiko.)
3. Dapat mabatid na ang emosyon ay hindi katulad ng isang himala na bigla na lamang dumarating
at hindi malaman kung saan ito nagmula. Sa pagkakataong makilala ng tao ang kanyang
emosyon, siya na mismo ang dapat pumigil sa kanyang nararamdaman.
4. Alamin kung ano ang nagaganap sa iyong isipan. Mahalagang tumigil pansamantala at suriin
kung ano ang gumugulo sa iyong isipan. Maaaring nagkakamali ka sa iyong iniisip.
5. Alamin kung saan nagmumula ang iyong negatibong reaksiyon.
6. Suriin ang iyong sarili at pag-isipan ang mga posibleng solusyon.
21

7. Sa pagsasagawa ng solusyong iyong napili, maging bukas din sa iba pang alternatibong solusyon
upang di ito pagsisihan.
8. Pag-isipang mabuti kung tama o mali ang napiling solusyon.
9. Alamin kung naging mabisa ang solusyong ginawa.
Sa pakikipag-usap ni Simoun kina Isagani at Basilio ay natuklasan natin ang kanyang pagiging
malupit at marahas sa kanyang pananalita. Hindi niya alintana kung nakasasakit siya. Ngunit sa
kabanatang ito, maaari pala siyang magtimpi na tunay na kapuri-puri. Kahit napag-usapan ang
pagkamatay at kung paano inilibing ang bangkay ng kanyang ama, nakita pa rin sa kanya ang pagiging
matimpiin.
Kung ang lahat ng tao ay matimpiin, magiging tahimik ang mundo.
1. Hatiin ang klase sa anim na pangkat.
2. Pumili ng lider upang maging tagapagdaloy ng usapan at ng kalihim upang magtala ng mga
pag-uusapan.
3. Magbahaginan ng mga naging karanasan nang minsan ay may nanunudyo sa inyo pero naku-
hang mapigil ang inyong mga emosyon na gusto sanang sumabog.
4. Isulat sa tsart ang inyong sharings.
5. Pag-usapan kung bakit kailangang pigilin ang damdamin kapag nasasaling na ang mahalagang
bahagi ng inyong pagkatao.
6. Magmuni-muni sa lahat ng pinag-usapan at gumawa ng kongklusyon ukol sa tanong na nasa
bilang 5.
Mag-aaral Bilang Ginawa Namin para Makapagtimpi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Kongklusyon
22

Rubric sa Paggawa ng Kongklusyon

Petsa _______________________________________________ Marka _________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nabigyang- Bahagyang Malinaw na Malinaw na
Kalinawan linaw ang gustong naging malinaw naihatid ang malinaw na
ng Nilalaman sabihin at walang ang mga hakbang gustong sabihin naihatid ang
at Hakbang nabanggit na at ang gustong at ang mga gustong sabihin at
hakbang. sabihin. hakbang. ang mga hakbang.
1 2 3
Katumpakan Ilan lamang sa mga Marami sa mga inilahad Tamang lahat ang inilahad
ng Katwiran katwiran ang tama. na katwiran ang tama. na mga katwiran.
Kongklusyong Ang nabuong Mainam-inam ang Napakabuti ng
Nabuo ay May kongklusyon ay walang kongklusyon at may kongklusyong nabuo at
Tinutungo tinutungo. tinutungo rin naman. may tinutungo.
Isulat ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa patlang.

___________ 1. Ang Vice Rector na nagsasabing hindi maganda ang kalagayan ng kanilang
negosyo
___________ 2. Ang tangi lamang may kabuluhan sa kanya ay yaong may alamat
___________ 3. Ang dalagang nanirahan sa loob ng kuweba nang mahabang panahon sa
paghihintay sa kanyang minamahal
___________ 4. Ang biglang nagulat nang siya ay hingan ng reaksiyon sa ginawa ng arsobispo sa
kanyang kasintahan
___________ 5. Ang tinutukoy na gobernador eklesiastiko na humalili sa arsobispo
___________ 6. Ang taong umiwas na sagutin ang tanong na para sa kanya sa pamamagitan ng
pagkukuwento ng Alamat ni San Nicolas
___________ 7. Ang nagtanong ukol sa nangyari sa demonyong nakulong sa matigas na bato
___________ 8. Ang taong nakaalam sa kinahinatnan ni Crisostomo nang ito ay tugisin ng mga
guwardiya sibil
___________ 9. Ayon sa kuwento, ang tao na nakasama ng bangkay ni Ibarra sa ilalim ng lawa
___________ 10. Ang naramdaman ni Simoun nang pag-usapan ang nangyari kay Don Rafael
Malamang na naibigan mo ang nilalaman ng kabanatang iyong binasa. Mayroon bang pangyayari
sa buhay mo na maaaring ituring na alamat? Ikaw naman ang sumulat ng alamat na nasasabing
naging dahilan o pinagmulan ng isang bagay na hindi mo malilimutan sa iyong buhay. Isulat ito sa
isang puting papel.
23

Basahin: Kabanata 4 – Kabesang Tales, mga pahina 25–27
Mga Katanungan
1. Sino si Tata Selo at ano ang kaugnayan niya kay Kabesang Tales?
2. Ilahad ang mga naging suliranin ni Kabesang Tales. Paano niya tinanggap ang mga ito?
3. Kung sakaling may reporma sa agraryo noong panahon ng Kastila, ganito rin kaya ang magiging
problema ni Kabesang Tales? Ipaliwanag ang sagot.

24

Kabanata 4 Kabesang Tales
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang karapatan ay dapat ipagtanggol ayon sa hinihingi ng batas

Ang makatarungang batas ay sandigan Paano mo dapat ipagtanggol ang
sa pagtatanggol ng iyong karapatan. iyong karapatan kung ito ay niyuyurakan na
ng iyong kapwa?
A. Nakapagbibigay ng iba pang salita na ginagamit ang create a word activity

B. Napag-uusapan ng magkabilang panig ang isyu ukol sa proposisyon: “Mahinahong pakikipagla-
ban o aktibong pakikibaka ang kailangan upang maipagtanggol ang niyuyurakang karapatan”
C. Napagtatalunan ang paksa na ginagamit ang pamamaraang Oregon-Oxford
Kabesang Tales
(talata 1–12)
Halagahang Pangkatauhan: Ipagtanggol ang karapatan sa mapayapang paraan.
1 Si Tata Selo na umampon noon kay

Basilio ay matanda na. Ang ama ni Huli
at anak ni Tata Selo na nagngangalang
Tales ay isa nang Kabesa de Barangay.
Guminhawa ang buhay ng buong
mag-anak dahil sa tiyaga. Sa simula
ay nakikisaka lamang sila sa isang
mayamang may-ari ng lupa at nang
makaipon ng sapat na salapi ay
nagpasya na silang magsarili. Nagsimula
silang magkaingin sa isang lupa sa
bandang dulo ng bayan na inakala
nilang walang nagmamay-ari. Nagtanim
sila ng mga tubo sa lupaing iyon.
25

2 Nang mamatay ang asawa ni Tales at ang anak ay inakala nitong sila
ay pinarusahan. Kinalamay niya ang loob sa pag-aakalang tumigil na sa pinayapa ang loob
pagpaparusa ang diyos ng gubat.
3 Naging maunlad ang ani ni Tales sa kanyang lupain at nang malaman
ito ng mga prayle ay inangkin nila ang lupa at pinilit siyang magbigay
ng buwis. Pataas nang pataas ang buwis na ipinapataw ng mga prayle.
Ayon sa ama ay isipin na lamang niya na ang perang iyon ay nahuhulog
sa balon at kinakain ng buwaya. Ngunit sa bandang huli ay hindi na
nakapagpasensiya pa si Kabesang Tales.
4 Nagpasya siya na hindi na magbabayad pa ng buwis ngunit binantaan binalaan
siya ng tagapangasiwa ng lupa na kung hindi magbabayad ay sapilitan
siyang paaalisin sa kanyang lupain at hahanap na lamang ng panibagong
magsasaka rito. Ayon kay Kabesang Tales ay magbabayad lamang siya
kung makapagpapakita ang mga prayle ng kasulatan na magpapatunay papeles
na sila ang tunay na nagmamay-ari ng lupaing kanyang isinasaka.
5 Nagmatigas si Kabesang Tales. Ayon sa kanya ay dugo at pawis ang
kanyang ginugol sa lupang iyon. Namatay ang kanyang asawa at anak
sa pagtulong sa kanya kaya naman hindi maaaring basta na lamang
itong kunin ng kung sino. Naglingkod siya sa hari sa pamamagitan ng
kanyang salapi at dapat din siyang gawaran ng katarungan. bigyan
6 Nililibot pa rin ni Kabesang Tales ang kanyang lupain kahit na iba na ang
nakatira doon. Dala-dala ang kanyang baril bilang proteksiyon sa sarili
habang ang katiwala ay takot na takot sa tuwing makikita si Kabesang
Tales na may dalang armas. Hindi lingid sa kaalaman ng hukom
pamayapa ang pangyayaring ito. Sa katunayan ay alam nilang ayon
sa mga tuntunin, ang mga pari ay hindi maaaring magkaroon ng mga
lupain. Walang may gustong magbigay ng hatol sapagkat karamihan sa
kanila ay takot na matanggal sa kanilang katungkulan.
7 Ang anak naman ni Tales na si Tano ay
naging isang kawal. Marami sa kanilang
kababayan ang hindi makapaniwala
dahil isa itong mabait na anak. Naisip
ni Tales na ipaglaban ang anak sa
pamamagitan ng asunto at kapag siya
ay nanalo ay alam na niya ang gagawin
at kung siya ay matalo, hindi na niya
kakailanganin pa ng anak.
26

8 Ipinagpapalagay ng iba na nais patayin ni Kabesang Tales ang
uldog. Kaya naman nagpababa ng kautusan ang Kapitan Heneral na
nagbabawal sa pagdadala ng baril. Kinumpiska ng mga guwardiya sibil
ang kanyang baril ngunit pinalitan naman niya ito ng gulok. Ngunit
muli itong kinumpiska at muli itong napalitan ng palakol na dating
gamit ng kanyang ama. Dumating na nga ang kinatatakutan nilang
lahat. Napasakamay ng mga tulisan ang kanyang ama na nanghihingi
ng limandaang piso kapalit ng buhay ng kanyang ama.
9 Naisip ni Huli na isangla ang lahat ng kanyang mga alahas ngunit
hindi pa rin ito sapat para matubos ang ama. Pinayuhan siya ng isang
Hermana Bali, isang pusakal na pangginggera, na isangla ang kanilang talamak
bahay ngunit wala namang may gusto. Sa wakas ay nakatagpo sila ng
isang may magandang kalooban na magpapahiram sa kanila ng salapi
sa kasunduang si Huli ay maninilbihan hanggang sa mabayaran niya
ang kanyang inutang.
10 Mabigat man sa kalooban ni Huli ay tinanggap niya ang alok ng ginang.

Bisperas ng Pasko noon at kinabukasan, araw ng Pasko, ay magsisimula
na siya. Walang magawa si Tata Selo kundi ang umiyak na lamang.
11 Napakalungkot ng gabing iyon para kay Huli. Naisip niya si Basilio na
malapit nang maging isang ganap na doktor. Alam niyang hindi na
sila nababagay sa isa’t isa. Nakita niya ang laket na bigay sa kanya ng
kasintahan at nasabing mas nanaisin pa niyang siya na lamang ang
maisangla kaysa ang laket na iyon.
12 Naging masalimuot ang panaginip ni Huli nang gabing iyon.
Bumuo ng panibagong salita mula sa mga salitang may salungguhit. Isulat ang tamang sagot sa
bawat arrow.
1. Kinalamay na nila ang kanilang loob sa pag-aakalang naglubag na ang galit ng diyos ng gubat.
kinalamay
2. Si Kabesang Tales ay binantaan ng tagapangasiwa na ipasasaka sa iba ang lupa kung hindi siya
magbabayad ng buwis.
binantaan
27

3. Hindi ibibigay ni Kabesang Tales ang lupa kung hindi ipakikita ng mga pari ang kasulatan na sila
nga ang may-ari.
kasulatan
4. Ipinag-utos ng pangulo na gawaran ng pabuya ang nagsauli ng kanyang salapi.
gawaran
5. Si Hermana Bali ay isang pusakal na pangginggera.
pusakal
Mga Katanungan
1. Sino si Tata Selo sa Noli Me Tangere?

2. Ano ang tawag sa paraang ginawa ni Kabesang Tales upang magkaroon ng lupang kanyang
sinasaka? Maaari pa ba itong gawin sa kasalukuyan?
3. Sa tuwing magtataas ng buwis ang korporasyon ng mga prayle, saan ito inihahalintulad ni Tata
Selo upang maglubag ang kalooban ni Kabesang Tales?
4. Ano-ano ang paraang ginawa ng korporasyon ng mga prayle upang panghinaan ng loob si
Kabesang Tales sa pakikipaglaban sa kanyang karapatan?
5. Naniniwala ka ba na may karapatan si Kabesang Tales sa lupang kanyang sinasaka? Patunayan.
6. Ipaliwanag ang pahayag na ito.
Naisip ni Tales na ipaglaban ang anak sa pamamagitan ng asunto ngunit kung siya ay matalo
hindi na niya kakailanganin pa ng anak.
7. Ano ang naging epekto ng pagkakahuli ng mga tulisan kay Kabesang Tales sa buhay nina Huli at
Tata Selo?
8. Ano ang solusyong ginawa ni Huli upang tulungang makalaya si Kabesang Tales sa kamay ng
mga tulisan?
9. Paano pinahalagahan ni Huli ang alahas na ipinagkaloob ni Basilio sa kanya?
10. Ano ang magiging kapalit ng salaping hiniram ni Huli kay Hermana Bali? Gaano ito nakaapekto
sa kanyang Lolo Selo?
Gawain
Ayon sa Regalian Doctrine ang isang tao ay magkakaroon lamang ng sariling pag-aari sa
pamamagitan ng Real Estate Acquisition and Disposition gamit ang Torrens System of Real State
Ownership. Ito ay may kalakip na kasunduan o kontrata ng magkabilang panig.
28

Kahit na may ganito tayong pamamaraan sa kasalukuyan, marami pa ring suliraning pang-agraryo
ang nagaganap sa mga lalawigan. Ito ang naging dahilan kung bakit naisabatas ang repormang
agraryo upang mapanatili ang katatagan ng ating mga kanayunan.
Ang pinagmulan nito ay ang pamanang iniwan sa atin ng mga Kastila noong panahon ng
kanilang pananakop. Dito ay nakatuon sa pangangamkam ng lupa na nagiging sanhi ng malawakang
paghihirap, kaguluhang agraryo, at pananamantala ang nagiging resulta nito.
Tulad ni Kabesang Tales, hangad niya na mapataas ang antas ng kanyang kabuhayan ngunit may
mga taong humahadlang. Kung tutuusin, ano ang ilalaban ng isang karaniwang magsasaka sa mga
taong makapangyarihan? Hanggang sa kasalukuyan ay hindi pa rin natatapos ang mga usapin sa mga
lupang agraryo sa ating bansa. Ngunit ngayon, ang mga magsasaka ay marunong nang manindigan,
marunong nang lumaban. Marunong na silang ipagtanggol ang kanilang karapatan. Pero, paano kung
ang iyong karapatan ay niyuyurakan ng iyong kapwa?
1. Hatiin sa dalawang pangkat ang klase.
2. Magpulong at pag-usapan ang paksang “Mahinahong pakikipaglaban o aktibong pakikibaka
upang mapagtagumpayan ang karapatang niyuyurakan.”
3. Ang magkabilang panig ay magkakaroon ng tatlong tagapagsalita. Pumili ng tatlong kasapi na
mahusay magsalita.
4. Mag-uusap ang pangkat kung sino ang pinuno, una at ikalawang tagapagsalita. Pagkatapos ay
pag-uusapan ang panig na ipagtatanggol.
5. Isagawa ang pagtatalo sa paraang Oregon-Oxford. Sundin ang sumusunod na mga hakbang:
a. Para sa mga unang tagapagsalita ng bawat panig, ipaliliwanag nila ang proposisyon para
malinaw ang paksa na ipagtatanggol at sila ay maghaharap ng kanilang pagmamatuwid sa
pinakamabisang paraan.
b. Matapos na marinig ang pagmamatuwid ng mga unang tagapagsalita ng bawat panig,
ang pangalawang tagapagsalita naman ang magtatanong upang maipakilala ang
karapatan ng mga matuwid na panig ng katalo bago siya magpaliwanag ng kanyang
panig.
c. Bago pa lamang magsimula ang pagtatalo, pipiliin na sa pangkat ang pinakamagaling
bumuo ng mga tanong para sa kalabang pangkat.
d. Ang tagumpay ng mga kalahok sa debate ay nakasalalay nang malaki sa pagtatanong sa
kalabang panig (cross examination).
e. Matapos marinig ang katwiran ng magkabilang panig tungkulin ng lider na ihanay lahat ng
mga katwiran at pagpapatunay sa pamamagitan ng paglalagom.
f. Sa mga tagapakinig, ang bawat isa ay susulat ng kanilang reaksiyon sa bawat katwiran na
inilatag ng bawat panig.
Mula sa: Sining ng Pakikipagtalastasan I Manual, OLFU Press, 2009
29

Rubric sa Pagtatalo
Petsa _______________________________________________ Marka _________________________
Hindi buo Hindi gaanong May ilang pag- May sustansiya Kompleto at
ang inilala- buo ang kakataon na subalit hindi may sustansiya
had at hindi inilahad at hindi gaanong gaanong mala- ang sinasabi.
Nilalaman
malaman ang hindi gaanong malaman. man.
sinasabi. malaman ang
sinasabi.
Walang Kakaunti ang Hindi gaanong Mahusay na na- Napakahusay
ebiden- naibigay na marami at kapagbigay ng na nakapag-
Mga Ebiden-
siya o mga katibayan. mahusay ang mga katibayan. bigay ng mga
siya o Iniha-
katibayang nailagay na katibayang
ing Kati-
sumusuporta katibayan. inihain.
bayan
sa kanyang
argumento.
1 2 3 4
Walang pagkilos May bahagyang Mahusay ang mga Napakahusay at
o galaw na nai- pagkilos o galaw na kilos at galaw akmang-akma ang
Kilos sagawa sa bu- isinagawa habang kasabay ng pagpa- mga kilos o galaw
o Galaw ong panahon ng nagpapaliwanag. paliwanag. habang ibinibigay
pagtatanggol ng ang panig sa pag-
kanilang panig. tatanggol.
Hindi nakuha ang Hindi gaanong na- Mahusay na naku- Napakagaling kaya
interes ng mga kuha ang interes ng ha ang interes ng nakuha ang interes
Panghikayat manonood sapag- mga manonood. mga manonood. ng mga manonood.
kat walang buhay
kung magsalita.
30

Kilalanin ang hinihingi ng bawat bilang sa hanay A at hanapin ang sagot sa hanay B. Titik lamang
ang isulat sa patlang.
A B
_______ 1. Ang matandang mangangahoy sa Noli Me Tangere a. Tano

_______ 2. Ang sakit na ang naging dahilan ng kamatayan ng b. malaria
asawa at anak ni Kabesang Tales c. laket
_______ 3. Ang bayang kanugnog ng San Diego d. nagpaalipin
_______ 4. Ang kapitbahay na nagpautang kay Huli na isang e. korporasyon
pangginggera f. Tata Selo
_______ 5. Ang alahas na hindi maipagbili ni Huli dahil ito ay g. baril
mahalaga sa kanya
h. Hermana Bali
_______ 6. Ang nahirang na magsundalo
i. kaingin
_______ 7. Ang ipinag-utos ng Kapitan Heneral na ipasamsam
j. Tiani
_______ 8. Ang hindi matanggap ni Tata Selo para sa kanyang
apo
_______ 9. Ang umangkin ng lupang sinasaka ni Kabesang
Tales
_______ 10. Paraan ng paghahawan o paglilinis ng gubat na
ginawa ni Tata Selo
Alam mo ba ang iyong karapatan bilang isang mag-aaral? Mayroon bang pangyayari sa buhay
mo na tinapakan ang iyong karapatan? Ano ang iyong ginawa? Sumulat ng isang maikling sanaysay
kung paano mo ipagtatanggol ang iyong karapatan. Isulat ito sa isang puting papel.
Basahin: Kabanata 5 – Ang Noche Buena ng Isang Kutsero, mga pahina 32–34
Mga Katanungan
1. Ano ang kinatatakutan ng kutsero sa mga guwardiya sibil? Nangyayari pa ba ito sa kasalukuyan?
2. Ano ang kasaysayan ng alamat ni Bernardo Carpio? Paano siya pinahalagahan ng kutsero?
3. Bakit tanging bahay lamang ni Kapitan Basilio ang nakikitang masaya samantalang ito ay pana-
hon ng kapaskuhan?

31

Kabanata 5 Ang Noche Buena ng Isang Kutsero
Maipaunawa sa mga mag-aaral na kapag ang karapatang pantao ay nilalabag, maaaring humingi
ng tulong sa kinauukulan at kung ito ay hindi pinakikinggan, maaaring magkaroon ng malawakang
protesta subalit sa isang matahimik na pamamaraan

Ang karapatang pantao ay tanging Anong pagkilos ang dapat na
angkin na ipinaglalaban. gawin kung ang karapatang pantao
ay nilalabag na?
A. Naisasaayos ang ginulong mga titik upang makabuo ng mga salita

B. Nakapagbabahaginan ng mga karanasan kung may ginawang paglabag ang paaralan sa mga
karapatan ng mag-aaral bilang tao
C. Napag-uusapan kung anong pagkilos ang gagawin kung nilalabag na ang kanilang karapatang
pantao
Ang Noche Buena ng Isang Kutsero

(talata 1–8)
Halagahang Pangkatauhan: Ang karapatang pantaong nilalabag ay maitutuwid sa isang

mapayapang pagkilos.
1 Mag-uumpisa na ang prusisyon para sa

Noche Buena nang dumating si Basilio
na sakay ng isang karitela. Naabala pa
sila nang harangin ng mga guwardiya
sibil ang kutsero dahil nakalimutan
nito ang kanyang sedula at dahil dito,
siya ay pinarusahan.
32

2 Nauna sa pila ng prusisyon ang imahen ni Matusalem. Kasunod nito
ay ang tatlong haring mago, nangunguna sa pila ay ang maitim na si
Haring Melchor na parang nais sumagasa sa mga kasama niya. Ayon sa lumusob
kutsero ay maaaring wala pang mga guwardiya noong unang panahon
dahil kung magkakagayon, marahil ay mamamatay silang lahat dahil sa
pangungulata. pagpalo
3 Itinanong ng kutsero kay Basilio kung nalagot na ba ang tanikala ng kadena

kanang paa ni Bernardio Carpio. Ayon sa alamat, ang kanyang tanikala
ay nalalagot tuwing lumilipas ang isang daang taon. Kasunod sa
prusisyon ay ang mga batang malungkot sa pag-iilaw. Kasunod si San
Jose at sa likod nito ay ang mga babaeng may taklob na puting tela sa
ulo. Sa bandang gitna ay ang mga batang may hila-hilang mga parol.
Natuwa ang kutsero nang siya at ang kanyang kabayo ay mawisikan ng madiligan
bendita.
4 Nasa huli ng prusisyon ang Mahal na Birhen na binihisang tila
nagdadalantao. Bakas sa mukha nito ang kalungkutan at pagiging
kimi. Nasa harapan ang mga mang-aawit at sa likod naman ang mga mahiyain
musikero at guwardiya sibil.
5 Natapos na rin ang prusisyon ngunit hindi napansin ng kutsero na
wala na palang sindi ang ilaw ng isa niyang parol. Maging si Basilio ay
hindi na napansin iyon dahil sa pagmamasid nito sa mga parol ng mga
bahay. Iba’t iba ang kulay ng mga parol at tuwing mahahapyawan ng madadapyuan
hangin ay umuugong ang mga palawit. Hindi na nito napansin ang
paglamlam ng mga bituin sa langit. Kaya pinarusahan na naman ang paglabo
kutserong si Sinong. Bumaba na ng karetela si Basilio at nagpasyang
maglakad na lamang.
6 Tanging ang bahay lamang ni Kapitan Basilio ang tila masaya. Napansin
din ni Basilio na marami silang handa. Namangha siya nang makita si nagulat
Kapitan Basilio na nakikipag-usap sa kura, sa alperes, at kay Simoun.
Nais ni Kapitan Basilio na mapalapit siya sa mga maykapangyarihan sa
kanilang bayan para sa kanyang negosyo.
7 Nasabi na lamang ni Basilio sa sarili na talagang kakaiba si Simoun

dahil kahit saan magtungo ay nakapangangalakal ito. Dito sa Pilipinas
ay maaaring magnegosyo ang kahit sino maliban na lamang sa mga
Pilipino.
33

8 Sumunod na nagtungo si Basilio sa tahanan
ni Kapitan Tiago kung saan siya binati ng
katiwalang nakatira roon. Ibinalita naman
ng katiwala ang mga nangyayari sa San
Diego tulad ng mga namatay na baka, mga
katulong na nakulong pati na rin ang tungkol
sa matatandang tanod na namatay. Hindi
rin niya nakalimutang ibalita ang tungkol sa
pagkakadakip ng mga tulisan kay Kabesang
Tales. Napanganga si Basilio sa narinig at
napaisip.
Isaayos ang mga ginulong titik upang mabuo ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit.
Isulat ang sagot sa patlang.
1. Kasunod ni Matusalem si Haring Melchor na nakasakay sa kabayo at tila nais sumagasa sa
kanyang mga kasamahan.
m o s b
u u l
2. Ayon sa alamat, ang bawat tanikala ng hari ng mga Indio ay nalalagot tuwing lumilipas ang isang
daang taon.
d a k
a n e
3. Sa mga Katoliko, isang kasiyahan para sa kanila ang mawisikan ng bendita.
g a m i l
i d n a
4. Ang mga imaheng gawa ng mga Pilipino ay pawang malulungkot at parang kimi dahil sa
ginawang pag-aayos ng kura paroko sa mga ito.
h m n a
a i y i
34

5. Ang mga palawit sa mga bahay-bahay ay umuugong sa tuwing mahahapyawan ng hangin.
d m d u
a y a p
a n a
6. Namangha siya nang makita si Kapitan Basilio na kausap ang alperes, kura, at ang mag-aalahas
na si Simoun.
a u a t
g n l
7. Hindi napuna ng kutsero ang paglamlam ng mga bituin sa langit.
a o b g
l p a
8. Ayon sa kutsero, ang mga santo ay nabubuhay nang matagal dahil walang pangungulata na
naganap noong kapanahunan nila.
l p a p
a o g
Mga Katanungan
1. Ano ang ipinagdiriwang sa bayan nang dumating si Basilio sa San Diego?

2. Bakit nabalam ang paglalakbay ni Basilio papunta sa bahay ni Kapitan Tiago habang siya ay sakay
ng kalesa?
3. Ano ang pag-asang hinihintay ng kutsero na hahango sa kanya sa pagpapahirap?
4. Ayon kay Basilio, bakit hindi na gaanong masaya ang pagdaraos ng kapistahan sa bayan ng San
Diego?
5. Bakit bumaba na ng kalesa si Basilio samantalang hindi pa nakararating sa tahanan ni Kapitan
Tiago?
6. Ano ang dahilan at nasabi ni Basilio na ang tanging masaya sa bayan ng San Diego ay ang tahanan
ni Kapitan Basilio?
7. Ano-ano ang pagkakasalang nagawa ng kutsero ayon sa mga guwardiya sibil?
8. Ilarawan kung paano inalipusta ng mga guwardiya sibil ang hinuling kutsero.
9. Kung isa ka sa mga guwardiya sibil, paano mo haharapin si Sinong sa mga paglabag niya sa batas
trapiko?
35

10. Kung nilalabag na ang iyong karapatang pantao, anong pagkilos ang iyong gagawin upang
maipagtanggol ang iyong sarili?
Gawain
Napakapalad ng isang bayan na ang mga mamamayan ay nabibigyan ng kalutasan ang kanilang
mga suliranin at mga karaingan. Malimit nating naririnig ang mga panawagan sa radyo, telebisyon, at
mga pahayagan na humihingi ng katarungan sapagkat marami sa mga karapatang pantao ang madalas
na nilalabag. Hindi nag-iisa ang kutsero sa ating kabanata. Tulad siya ng maraming mamamayan na
hindi nakaliligtas na makaranas ng kalupitan sa mga taong may sinasabi at mga may kapangyarihan
sa ating bayan.
Isa na rito ang pangyayaring naganap sa isang lalawigan dito sa Pilipinas na nagpapakita
ng paglabag sa karapatang pantao. Noong Nobyembre 2007, dinakip ang sampung magsasaka,
babae at lalaki, kasama ang siyam na buwang sanggol. Sila ay dinala at ikinulong sa Detention and
Rehabilitation Center sa salang pagnanakaw ng mga pananim na sila naman ang nagtanim. Ang
maramihang pag-arestong ito ay isinagawa ng isang maimpluwensiyang land grabber. Inangkin niya
ang tinitirhan at sinasaka ng mga biktima. Sa pagdakip ay pinagsanib ang lakas ng mga elemento ng
mga maykapangyarihan dala-dala ang kanilang matataas na kalibreng armas.
Ang ibinintang na pagnanakaw ay kaagad namang na-dismiss dahil sa kawalan ng sapat na
ebidensiya. Sinikap ng Samahan ng Karapatan at mga samahan ng mga nagkakaisang magsasaka sa
lalawigang ito na sila ay maipagtanggol ngunit hindi sila makapasok sa city jail dahil pinagbawalan
sila ng mga opisyal ng bilangguan. Iyan ay kautusan ng nakatataas sa bayang iyon. Hindi ito nakapigil
sa mga samahang tumutulong sa mga nakakulong. Ang Samahan ng Karapatan ay nagprotesta sa
paggamit ng puwersa ng pamahalaan laban sa mga land grabber para sa kanilang kapakanan tulad
ng Infantry Batallion at kapulisan ng isang bayan. Dahil dito, noong Disyembre 2007, ang lupang
inaangkin ng land grabber ay idineklarang bahagi ng kagubatan ng Cebu at hindi maaaring ariin at
matituluhan ng isang pribadong mamamayan sapagkat ito ay pag-aari ng pamahalaan ng Pilipinas.
Ang sampung biktima ng karahasan ay inalisan ng karapatang makapamuhay nang tahimik at
mapayapa ay nakalaya na at nakabalik sa kani-kanilang mga tahanan.
Ang pangyayaring ito ay isa lamang sa mga kaganapan sa bansa. Hindi dito natatapos ang
paglapastangan sa karapatang pantao ng isang nilalang. Nangyayari ito kahit saang lugar na hindi
inaasahan ay maaaring mangyari ang mga paglabag na ito. Kung mayroon kayong nalalaman na
paglabag sa inyong karapatan bilang mag-aaral, huwag kayong matakot na ipagbigay-alam sa
kinauukulan o sa inyong mga magulang.
1. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
2. Pumili ng isang pinuno upang mamuno sa talakayan at isang kalihim na magtatala ng pag-
uusapan.
3. Magbahaginan ng mga karanasan kung may ginawang paglabag ang paaralan sa inyong
karapatan bilang tao.
4. Pag-usapan kung anong pagkilos ang gagawin ninyo kung tinatapakan na ang inyong karapatang
pantao.
5. Isulat ang mga kasagutan sa pamamagitan ng pagpuno sa organizer.
36

Mga Karapatang Pantao
Mga
Mga nilabag
nilabag na
na karapatan
karapatan Anong pagkilos ang dapat
namin
namin bilang mag-aaral
bilang mag-aaral gawin para ito ay maituwid
kung ang aming karapatan
bilang tao ay nilalabag?
Rubric sa Pagpaplano ng Isang Pagkilos

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3
Hindi pinag-isipan ang Mangilan-ngilan lang ang Maraming suhestiyon
Buong Ingat na
katanungan. naibigay na suhestiyon at maaaring
Pinag-isipan ang mga
at hindi lahat ay isakatuparan ang mga
Suhestiyon
maisasakatuparan. ibinigay ng pangkat.
Hindi lahat ay Nakilahok ang marami sa Nakilahok ang lahat
nakikilahok sa pagbibigay ng suhestiyon. kaya nakapagbigay ng
Pakikilahok
pagbibigay ng maraming suhestiyon.
suhestiyon.
37

Punan ng angkop na salita ang bawat patlang upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap.
Hanapin sa loob ng kahon ang tamang kasagutan.
Bernardo Carpio Matusalem Kabesang Tales sedula

Tiani kura paroko Kapitan Basilio kairel ng relos
Pilipino katiwala paris ng hikaw
1. Hinarang ng mga guwardiya sibil ang kutserong naghahatid kay Basilio dahil nakalimutan niya
ang ________.
2. Ayon sa kutsero, nabuhay nang matagal si ____________ dahil walang guwardiya sibil na
nangulata noong araw.
3. Ang tinutukoy na hari ng mga Indio ay si ________________.
4. Tanging ang bahay ni ________________ ang masaya dahil maliwanag ang kanilang tahanan.
5. Ang bentahan ng alahas ni Simoun ay gaganapin sa bayan ng _____________.
6. Nagpabili ng ______________ ang alperes kay Kapitan Basilio dahil siya ay abala.
7. Ang _____________ naman ay nagpabili ng isang paris ng hikaw kay Kapitan Basilio.
8. Ayon kay Basilio ang lahat ay nakapagnenegosyo maliban sa mga ______________.
9. Si Basilio ay papunta sa dating tahanang pag-aari ni Kapitan Tiago na tinitirhan ng isang
______________.
10. Nawalan ng ganang kumain si Basilio dahil sa balitang pagkakadakip kay __________.
Napag-alaman natin ang naging kapalaran ng mga mamamayan, lalo na ng kutsero, sa kamay ng
mga maykapangyarihan. Maraming karapatang pantao ang nilalabag sa kasalukuyan.
Magsaliksik ng isang taong nilabag ang kanyang karapatang pantao. Isulat sa puting papel ang
pangyayari. Ilagay ang source kung saan ito kinuha.
Basahin: Kabanata 6 – Si Basilio, mga pahina 39–41
Mga Katanungan
1. Bakit palihim na nagpunta si Basilio sa loob ng kagubatan na pag-aari ng mga Ibarra?

2. Ilang taon na ang nakararaan buhat nang mamatay at ilibing si Sisa sa loob ng kagubatan?
3. Paano nagsimulang mabago ang buhay ni Basilio buhat nang mawala ang kanyang ina?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Noche Buena ng Isang Kutsero” na may gabay
ng guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.”

38

Kabanata 6 Si Basilio
Maipaunawa na ang pangarap sa buhay ay maaaring maisakatuparan kung hindi susuko sa

hamon ng buhay, at kapag ito ay nakamit ay mananatiling mapagpakumbaba at walang sawa sa
pagtulong sa kapwa
Mahahalagang Kaalaman Mahahalagang Katanungan

Ang pangarap sa buhay ay maaaring Sa anong paraan maaaring maisakatu-
magkaroon ng katuparan kung patuloy nating paran ang mga pangarap sa buhay?
haharapin ang anumang pagsubok sa buhay
Paano mapananatili at mapanganga-
nang buong tapang.
lagaan ang tagumpay na nakamit?
Mapananatili ang tagumpay sa buhay
kung ito ay may kalakip na pagpapakumbaba
at patuloy na pagtulong sa kapwa.

B. Napag-uusapan kung paano maaaring maisakatuparan ang mga pangarap sa buhay
C. Nakapagbibigay ng mga kaparaanan kung paano mapananatili at mapangangalagaan ang
tagumpay na nakamit
Si Basilio
(talata 1–13)
Halagahang Pangkatauhan: Ang pangarap na pinaghirapan ay nararapat na pangalagaan.
1 Nang tumunog ang batingaw para kampana

sa Noche Buena ay palihim namang
nagtungo si Basilio sa gubat. Sa tulong
ng liwanag ng buwan ay inaninag ni
Basilio ang daan papunta sa puntod ng
kanyang ina. Hindi niya nalilimutang
dalawin ang puntod ng ina taon-taon.
39

2 Nakayuko si Basiliong naglalakad habang sinisilip ang mga bituin mula
puwang
sa siwang ng mga punongkahoy. Nagpatuloy siyang naglalakad sa loob
ng kagubatan hanggang makarating siya sa isang matanda at sira-
sirang moog. bantayog
3 Huminto siya sa isang bunton ng bato, nagtanggal ng sombrero at
nagdasal. Umupo siya sa isang bato, tila nag-iisip. Nanumbalik sa kanya tambak
ang mga panahong hindi niya malilimutan.
4 Labintatlong taon na ang nakararaan simula nang mamatay ang kanyang
ina at malinaw pa rin sa kanyang alaala ang lahat ng mga nangyari. Sa
gubat na ito nalagutan ng hininga ang kanyang ina. May isang lalaking
sugatan ang lumapit sa kanya na nag-utos na manguha ng kahoy na
pansiga. Pagbalik niya ay isa nang bangkay ang lalaking iyon na katabi
ng kanyang ina na patay na rin. Isang lalaki pa ang dumating at siya ay
tumulong kay Basilio sa pagsisiga sa bangkay ng lalaki at paglilibing sa
kanyang ina. Pagkatapos nito, inabutan siya ng pera at iniutos na umalis
na siya sa lugar na iyon. Ang lalaking ito ay noon lamang niya nakita,
mataas, mapupula ang mga labi, at may katangusan ang ilong.
5 Naisip ni Basilio na maglakbay at makipagsapalaran sa Maynila.

Pagdating doon ni Basilio ay nagkasakit siya at gula-gulanit ang damit sira-sira
na suot. Doon niya natagpuan si Kapitan Tiago kasama si Tiya Isabel
na katatapos lamang dalhin si Maria Clara sa beateryo. Nawala sa
kanyang paningin ang sinusundang sasakyan. Nagtanong-tanong siya
at kanyang pinuntahan. Kinuha naman siya bilang isang utusan ngunit
walang bayad.
6 Pinag-aral siya ni Kapitan Tiago sa San Juan de Letran. Pumasok si Basilio
na walang maayos na damit. Madalas siyang pagtawanan ng kanyang
mga kamag-aral dahil sa sira-sira niyang damit. Naging masipag si Basilio
na magkabisado ng mga leksiyon. Naisaulo niya nang buong-buo ang
aralin. Kaya tuwing siya ay tatanungin ng kanyang guro ay nakasasagot
siya nang buong-buo. Nakapasa siya sa kanyang unang taon habang
siyam sa kanyang kamag-aral ay kinailangang mag-ulit.
7 Sa ikalawang taon ni Basilio ay nanalo sa sabong si Kapitan Tiago kaya
gamusa
naman binigyan siya nito ng balato. Ibinili niya ito ng mga maayos na
damit, piyeltrong sombrero, at sapatos.
40

8 Noong ikatlong taon niya ay nagkaroon siya ng isang gurong mahilig
gawing katawa-tawa ang kanyang mag-aaral. Palibhasa ay tahimik
lamang si Basilio kaya naisip ng propesor na tawagin si Basilio. Inakala ng
propesor na hindi handa si Basilio sa aralin kaya nagulat ang guro nang
sumagot ito nang kompleto at walang hinto. Kaya naman binansagan
siyang loro ng guro.
9 Ang ikaapat na taon ni Basilio ay puno ng pagbabago. Ang isa sa
dalawa niyang propesor ay tanyag, kinagigiliwan ng lahat, marunong,
makata, at may malayang mga pagkukuro. Isang araw ay may nakagalit
ang propesor na ito na ilang cadete na naging sanhi ng pag-aaway at
paghahamon. Kaya nangalap at nangakong bibigyan niya ng mataas naghanap
na marka ang sinumang sasama sa labanan gamit ang sable o espada.
Ipinakita ni Basilio ang galing sa espada. Tuwang-tuwa ang kanilang
propesor habang sila ay pinanonood. Dahil sa kasipagan ni Basilio sa
pag-aaral, siya ay nakakuha ng mataas na marka nang taong iyon at
nabigyan pa siya ng medalya.
10 Sa nakitang pagsisikap ni Basilio sa pag-aaral, hinimok ni Kapitan Tiago, hinikayat
na noon ay galit sa mga prayle dahil sa pagmomongha ni Maria Clara,
na lumipat ang binata sa Ateneo na noon ay sikat na sikat. Maraming
natutuhan dito si Basilio. Kaya naman nagtapos siya rito ng kursong
batsilyer en artes na puno ng karangalan.
11 Nais ni Basilio ang kumuha ng medisina samantalang abogasya naman
ang gusto ni Kapitan Tiago. Ngunit napapayag din ni Basilio ang amo sa
bandang huli. Inakala ni Kapitan Tiago na kung magdodoktor si Basilio
ay maaari itong makakuha ng lason na magagamit at mailalagay sa tari
ng kanyang mga manok. Ang lason na ito ay ginagamit sa pagtistis ng pag-opera
bangkay ng isang Intsik na namatay sa sipilis.
12 Lalong nagsumikap si Basilio sa pag-aaral sa napili nitong kurso.
Pagkatapos ng ikatlong taon ay kumikita na siya. Hinangad niyang
bumalik sa bayan at pakasalan si Huli.
13 Siya ang nahirang na magsalita sa araw ng kanilang pagtatapos. Lahat ay napili
nagnanais na siya ay mapakinggan at ito na ang simula ng pagbabago
ng kanyang kinabukasan.
41

Hanapin sa kahon ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa loob ng pangungusap.
Titik lamang ang isulat sa patlang.
a. napili d. naghanap g. sira-sira j. bantayog

b. pag-opera e. kampana h. gamusa k. hinikayat
c. tunog f. puwang i. tambak
___________ 1. Ang tunog ng batingaw ay naghuhudyat ng iba’t ibang kahulugan.

___________ 2. Nagpatuloy ng paglakad si Basilio sa loob ng kagubatan hanggang makarating
siya sa matanda at sira-sirang moog.
___________ 3. Hinimok ni Kapitan Tiago si Basilio na lumipat sa Ateneo sapagkat galit siya sa
mga prayle dahil sa pagmomongha ni Maria Clara.
___________ 4. Nakita niya ang buong pangyayari habang siya ay nakasilip sa siwang ng mga
dayami.
___________ 5. Tumigil si Basilio sa bunton ng mga bato at nag-ukol ng panalangin sa kanyang
ina.
___________ 6. Nakarating si Basilio sa Maynila na may sakit at gula-gulanit ang damit.
___________ 7. Naging disente ang hitsura ni Basilio nang ibili siya ni Kapitan Tiago ng sapatos at
piyeltrong sombrero.
___________ 8. Naniniwala si Kapitan Tiago na maaaring makakuha ng lason, na ikinakabit sa tari
ng manok, sa pamamagitan ng pagtistis ng bangkay ng isang Intsik na namatay
sa sipilis.
___________ 9. Napalaban ang propesor ni Basilio sa isang pagtatalo kaya para magwagi ay
nangalap siya ng mga mag-aaral na sasama sa kanya.
___________ 10. Siya ay nahirang na magtalumpati sa araw ng kanyang pagtatapos.
Mga Katanungan
1. Bakit sa hatinggabi itinataon ni Basilio ang pagdalaw sa libingan ng kanyang ina?

2. Paano nakatulong kay Basilio ang lalaking lumapit sa kanya nang mamatay ang kanyang ina?
3. Bakit naisipan ni Basilio na lumuwas ng Maynila?
4. Paano ipinakita ni Basilio ang kanyang kababaang-loob sa kanyang mga guro at kamag-aral?
42

5. Ilahad ang mga pangyayari sa paaralan na naging dahilan upang siya ay makilala at
mapahalagahan. Isulat ang sagot sa ribbon award chart.
6. Ihambing kung anong uri ng mag-aaral si Basilio kompara sa mga kabataan sa kasalukuyan.
7. Bakit inilipat ni Kapitan Tiago si Basilio sa Ateneo? Ano ang natuklasan ni Basilio sa paaralang ito?
8. Bakit may mga guro na nanghihiya ng mga mag-aaral?
9. Sa kasalukuyan, ano ang ginagawa ng ating pamahalaan upang matulungan ang mga kabataang
walang kakayahan na sila ay makapag-aral?
10. Ihambing ang uri ng mga guro noong panahon ng Kastila sa kasalukuyan. Alamin kung paano
sila makitungo sa kanilang mga mag-aaral. Gawin ito sa T-shirt organizer.
Uri ng Guro
Noon Ngayon
43

Gawain
Hindi mapigilan ng tao ang paghanga kapag nakaririnig siya ng mga kuwento ukol sa mga
taong nagsimula sa mababa ngunit ngayon ay tinitingala sa larangan ng kanyang ginagalawan. Isa
na rito si Bise Presidente Jejomar Binay. Ayon sa ating nababasa at naririnig ay nagmula sa mahirap na
pamilya ngunit isa na ngayon sa mga kilalang politiko na hinahangaan. Noong kabataan niya, siya ay
pinagtatawanan dahil kailangan niyang tumulong sa magulang sa pag-aalaga ng baboy.
Si Juan Ponce Enrile naman ay isinilang na si Juanito Furugganan sa Cagayan. Ang kanyang ina ay
si Petra Furugganan, isang labandera at anak ng isang mangingisda. Nang siya ay nasa hayskul na ay
kinuha siya ng kanyang ama na isa palang tanyag na abogado, upang pag-aralin. Dito nagsimula ang
pagbabago ng kanyang buhay.
Hindi naman matatawaran ang naging tagumpay ni Henry Sy na nagdanas muna ng kahirapan
bago nagtagumpay. Siya ang may-ari ng lahat ng SM sa buong Pilipinas. Ang kanyang orihinal na
pangalan ay Sy Chi Sieng na ang kahulugan ay “makakamit ang tagumpay.” Siya ay isinilang sa Tsina
noong Disyembre 25, 1923. Ang kanyang ama ay umalis ng kanilang bansa noong si Henry ay sanggol
pa lamang upang humanap ng magandang kapalaran. Sinundan ni Henry Sy ang kanyang ama sa
Pilipinas upang dito manirahan at mangalakal sa gulang na labindalawa. Napaiyak siya nang madatnan
niya ang kanyang ama na naghihirap sa isang maliit na sari-sari store sa may Echague o Carlos Palanca
St. na ngayon. Magmula noon, ipinangako niya sa kanyang sarili na siya ay magsisikap na mapaunlad
ang maliit na negosyo ng kanyang ama at makaaahon sa kahirapan. Sa pagtutulungan nilang mag-
ama, nagawa nilang mapaunlad ang kanilang negosyo hanggang sa maitatag ang SM Chain of Stores
sa buong Pilipinas. Iyan si Henry Sy, ginamit ang kanyang sipag, tiyaga, at katapatan sa pagpapaunlad
ng kanyang negosyo. Ang totoo, siya ang pinakamayamang tao na naninirahan dito sa Pilipinas.
Mula sa: www.jpenrile.com/aboutjpe/biography.asp
Kung tutuusin, hindi lamang sila ang mga taong dati ay mahirap ngunit nang magsikap at
magtiyaga ay tagumpay ang kasunod. Sa libo-libong mag-aaral na babasa ng aklat na ito, maging
inspirasyon ninyo ang mga taong tulad nila at piliting maabot ang tunguhin na matagal na ninyong
pangarap.
2. Pumili ng lider na magpapadaloy ng usapan at ng isang kalihim na magtatala ng mga pag-
uusapan sa pangkat.
3. Pag-usapan ang sumusunod na mga katanungan:
a. Sa anong paraan maaaring maisakatuparan ang mga pangarap sa buhay?
b. Paano mapananatili at mapangangalagaan ang tagumpay na nakamit?
44

4. Isulat ang mga sagot sa House Graphic Organizer.
Pagpaplano ng mga
Pangarap sa Buhay
Paano maisasakatuparan ang Paano mapananatili at

mga pangarap sa buhay? mapangangalagaan ang
tagumpay na nakamit?
45

Rubric sa Pangkatang Pagmamarka
Pangalan ____________________________________________ Taon/Seksiyon ___________________

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi masyadong Lubos na nakikiisa sa
Nakikiisa sa Gawain
gawain. nakiisa sa gawain. gawain.
Hindi ginagampanan Nagagampanan ang Lubos na ginagam-
Ginagampanan ang
ang gawaing nakaa- gawaing nakaatang. panan ang gawaing
Gawaing Nakaatang
tang. nakaatang.
Isulat ang Oo kung may kaugnayan ang pangungusap sa kabanata at Hindi kung walang
kaugnayan sa aralin. Isulat ang sagot sa patlang.
______ 1. Pinagtawanan si Basilio ng mga guro at kamag-aral dahil sira-sira ang kanyang mga
isinusuot.
______ 2. Naisip ni Basilio na mamasukan bilang katulong upang makapag-aral.
______ 3. Lagi pa ring bumabalik sa isipan ni Basilio ang nangyari sa kanyang ina kahit labintat-
long taon na ang nakalilipas.
______ 4. Si Basilio ay huminto sa tapat ng simbahan at inalis ang kanyang sombrero at nagdasal.
______ 5. Nangagising ang mga tao dahil sa paghuhukay na ginawa ni Basilio.
______ 6. Kaagad na nakabili ng sapatos at sombrerong piyeltro si Basilio nang siya ay binayaran
nang malaki-laki sa pagtistis.
______ 7. Nagbago ang kapalaran ni Basilio nang magsimula siya sa ikatlong taon ng pag-aaral.
______ 8. Dahil sa kasipagan sa pag-aaral ni Basilio ay hinimok siya ng mga guro na lumipat sa
Ateneo.
______ 9. Sa simula pa lamang ay nais na ni Kapitan Tiago na pag-aralin si Basilio ng medisina
para makakuha ng lason para sa tari ng manok.
______ 10. Naatasan si Basilio na magtalumpati sa araw ng kanilang pagtatapos.
Nabatid mo na kung ano ang naging damdamin ni Basilio nang siya ay ipahiya ng kanyang
mga guro at mga taong nakapaligid sa kanya. Maaaring ikaw man ay nagkaroon ng ganoon ding
karanasan. Sumulat ka ng isang salaysay tungkol sa pangyayari na ikaw ay ipinahiya ng iyong guro
o pinagtawanan ng iyong mga kamag-aral. Huwag kalimutang ilagay ang iyong damdamin at kung
paano mo gustong ipakita na balang-araw ay magtatagumpay ka rin.
46

Basahin: Kabanata 7 – Si Simoun, mga pahina 48–51
Mga Katanungan
1. Bakit nakaramdam ng takot si Basilio nang makita siya ng anino?

2. Sa iyong palagay, bakit naghuhukay ang mag-aalahas sa loob ng kagubatan? Ipaliwanag ang
sagot.
3. Ano ang dahilan at nagbalik si Simoun pagkaraan ng labintatlong taon?

47

Kabanata 7 Si Simoun
Maipaunawa na ang bayang minamahal ay maaaring ipaglaban sa mapayapang paraan na hindi

kinakailangang dumanak ng dugo

Ang taong nagmamahal sa bayan Sa anong paraan maaaring ipaglaban
kailan man ay hindi hahayaang mapahamak. ang isang bayang pilit na inilulubog sa isang
kumunoy ng mga mapaniil na pinuno at
sariling mamamayan?

B. Napag-uusapan ang dalawang uri ng tao sa mundo at kung saan sila nabibilang
C. Nakapagmumungkahi kung paano maipaglalaban ang bayan sa mga mapanira at walang
malasakit na mga tao
Si Simoun
(talata 1–23)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong mapagmahal sa bayan, hindi hahayaang mapariwara ang
bayan.
1 Pauwi na sana si Basilio nang may marinig

siyang yabag ng paa at naaninag niya ang isang
liwanag. Nagtago siya sa likod ng punong baliti
habang sa kabila ng puno huminto ang yabag
na narinig ni Basilio. Naaninag niya ang mukha
nito nang maghubad ng salamin at ito ay si
Simoun. Nagsimula itong maghukay gamit ang
isang asarol.
48

2 Muling naalala ni Basilio ang mga naging pangyayari labintatlong taon
na ang nakaraan. Ito ang lalaking tumulong sa kanya na sunugin ang
katawan ng isang lalaking sugatan at pati na rin ang sa kanyang ina.
Natuklasan niya ang isang lihim na nagpapagulo sa kanyang isipan.
Hindi niya matukoy kung sino sa dalawang lalaking iyon si Ibarra. Mula
noon palagi na itong sumasagi sa kanyang isipan sa tuwing maalala bumabalik
niya ang pagkamatay ni Ibarra.
3 Naisipan din ni Basilio na lumabas at magpakita upang mag-alok ng
tulong kay Simoun bilang ganti sa tulong na ibinigay nito labintatlong
taon na ang nakararaan. Napaunat si Simoun at tila tigreng napakislot. napagalaw
Ngunit sa halip na tanggapin ang alok ng binata ay bumunot ito ng
baril at itinutok kay Basilio. Nagtanong ang mag-aalahas kung siya ba ay
kilala ng binata.
4 Tugon ni Basilio, “Kayo po ay isang taong ipinalalagay kong napakadakila,
isang taong ipinalalagay ng lahat, ngunit hindi ako naniniwala, na
namatay na, at ang kanyang kasawian ay dinaramdam ko rin.”
5 Lumapit si Simoun kay Basilio at nagsabing siya ay nakaalam ng isang
lihim na maaaring magpahamak sa kanya. Ayon pa kay Simoun ay
kailangan na niyang patayin si Basilio upang hindi mabunyag ang
kanyang lihim. Wala namang makaaalam kung papatayin ni Simoun
si Basilio sapagkat maaaring ibintang ito sa mga tulisan na naglipana nagkalat
sa gubat. Ngunit napag-isip-isip ni Simoun na pababayaan niyang
mabuhay at maniniwala siyang hindi niya ito pagsisisihan. Sinabi pa
ni Simoun na iisa ang kanilang kapalaran, parehong naghahanap ng
katarungan at nararapat lamang na sila ay magtulungan.
6 At inamin nga ni Simoun na siya at si Ibarra ay iisa. Siya ay naglakbay

sa iba’t ibang parte ng mundo upang magpayaman at muling nagbalik
dito sa Pilipinas. Maghihiganti siya na tiyak na magbubulid sa kamatayan mabibingit
ng mga taong nagpahamak sa kanya. Pababagsakin niya ang tiwaling
pamahalaan at ibubunyag niya ang lahat ng kasamaang ginagawa nito
upang magising na rin ang bayan. Lalong palalakasin ni Simoun ang pagsusulsol
kasakiman sa pamamagitan ng pag-uudyok niya sa pangangamkam
upang maghirap ang bayan. Gigisingin din niya ang mga mamamayan
na maghimagsik upang ang bayan ay malugmok sa kasawian. pag-aangkin
7 Ayon kay Simoun ay sadyang mapupusok at kulang pa sa karanasan ang
mga mag-aaral. Inaakala nilang magiging malaya na ang mga Pilipino
kapag natuto silang magsalita ng wikang Kastila ngunit ang totoo ay
lalo lamang silang magiging alipin.
8 Pinabulaanan ni Basilio ang mga pahayag ni Simoun pagkat ang wikang
Kastila raw ang magbubuklod sa Europa at sa Pilipinas.
9 Tumutol si Simoun sa ikinatwiran ni Basilio sapagkat ayon sa kanya ay
mali ang kanilang ginagawa at hindi nila nakikita ang magiging resulta
49

ng kanilang panukala. Sa palagay ni Simoun ay walang magandang
maibubunga ang panukalang ito kundi ang magdulot lamang ng
pagkawala ng pagiging makabansa.
10 Tinuligsa ni Simoun ang kahilingan ng mga mag-aaral sa paglalagda
pinuna
ng kahilingan hinggil sa pagtuturo ng wikang Kastila. Ang lalong dakila
para kay Simoun ay ang makapagbigay-buhay sa isang bansang balot
ng kalungkutan. Walang silbi ang kanilang buhay kung hindi nila ilalaan
ang isang dakilang layunin para sa bayan.
11 Ipinaliwanag ni Simoun kay Basilio ang dahilan kung bakit siya ay
hahayaan nitong mabuhay. Hiningi ni Simoun ang tulong ng binata
upang bakahin ang mga lihis na hangarin ng mga kabataang maka- mali
Kastila.
12 “Kung ipinagkakait sa inyo ang pagkakaroon ng kinatawan sa mga
samahan at mga mambabatas ay lalong mabuti. Ano na lamang ang
magagawa ng inyong tinig sa nakararami? Kung ayaw ituro sa inyo ang
wikang Kastila ay tiyak na mas mabuti sapagkat mas mapabubuti ninyo
ang inyong katutubong wika.”
13 Matapos magpaliwanag ni Simoun ay nakahinga na si Basilio. Siya ay
nagpaumanhin dahil anya ay hindi siya politiko. Lumagda lamang
siya sa panukalang iyon sapagkat inakala niyang ito ay magdadala ng
kabutihan. Panggagamot ang tangi niyang hangad upang mapagaling
ang mga kababayang maysakit.
14 Ngunit sa kasalukuyan daw ay hindi makapanggagamot nang mahusay
si Basilio sapagkat ang sakit ng bayan ang siyang mas nangangailangan
ng panggagamot. Mas magkakaroon ng saysay ang buhay kung ito ay
gagamitin sa isang layuning dakila.
15 Ayon kay Basilio, pinili niya ang medisina upang mapaglingkuran ang
bayan sapagkat ang karunungan ay hindi nauubos. Tanging karunungan
ang adhikain ng lalong maunlad na bayan. Kapag dumating ang hangarin
panahon na ang lahat ay malaya na, wala nang lahi-lahi, wala nang
magpapaapi at mang-aapi at karunungan lamang ang matitira.
16 Napailing si Simoun. Upang makarating daw sa kalagayang iyon ay
kailangan munang lumaya ang tao at ito ay kinakailangang gamitan
ng dahas. Hindi ito nakukuha sa pagpapauna ng panahon kundi sa
pagtugon ng mamamayan sa kanyang kailangan.
17 Napuna ni Simoun na hindi man lamang natinag ang loob ni Basilio
sa kanyang mga sinabi. Kaya naman nagtanong si Simoun kung ano
ang balak niya para maipaghiganti ang kanyang ina. Ngunit wala nang
balak pang maghiganti si Basilio dahil hindi na bubuhayin pa nito ang
kanyang ina at kapatid. Ano pa naman ang kanyang mapapala?
18 Ayon kay Simoun, matutulungan niya ang iba na hindi na maranasan pa
ang ganoong kasawian. Ang pagpapatawad ay hindi laging kabaitan;
minsan, ito ay nakasasama kung nag-uudyok ng paniniil. Ipinaalala ni pagmamalupit
Simoun ang ginawa ng mga prayle sa kanya noon.
19 Nagtaka si Basilio sapagkat siya na ang naapi ay siya pa ang kinamuhian.
20 “Likas sa isang tao ang mamuhi sa kanyang inapi,” ani Simoun.
21 Ang nais lamang ni Basilio ay isang simpleng buhay, tahanan, asawa, at
mga anak.
50

22 Ikinagalit naman ito ni Simoun sapagkat ang mga simpleng pangarap
daw na ito ang nagiging dahilan kung bakit sila ay alipin pa rin hanggang
ngayon.
23 Magbubukang-liwayway na. Matapos sabihin ni Simoun na hindi niya
pinagbabawalan si Basilio na isiwalat ang kanyang lihim ay nagbilin
siya na kung sakaling siya ay may kailangan
ay magtungo lamang sa kanyang tahanan sa
Escolta. Iyon lamang at naghiwalay na ang
dalawa. Naiwan si Simoun na nag-iisip pa rin
kung nakuha niyang himukin si Basilio na
maghiganti.
Hanapin sa kahon ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa pangungusap. Isulat ang
sagot sa patlang.
___________ 1. Laging sumasagi sa isipan ni Basilio ang mga pangyayaring naganap labintatlong
taon na ang nakaraan.
___________ 2. Nagtatago sa kakahuyan si Basilio upang iwasan ang mga tulisang naglipana sa
loob ng kagubatan.
___________ 3. Si Simoun ay nagbalik upang ituloy ang paghihiganti na magbubulid sa tiyak na
kamatayan ng mga taong nagpahamak sa kanya.
___________ 4. Lalong pagniningasin ni Simoun ang galit ng mga mamamayan sa pamamagitan
ng pag-uudyok niya na magsimula ang himagsikan.
___________ 5. Karunungan ang adhikain ng lalong pinakamaunlad na bayan ayon kay Basilio.
___________ 6. Ang pagpapaumanhin ay hindi laging kabaitan at nagiging masama ito kung
nag-uudyok ng paniniil.
___________ 7. Tinuruan ni Simoun ng pangangamkam ang mga nasa pamahalaan upang
maghirap ang bayan.
___________ 8. Tinuligsa ni Simoun ang kahilingan ng mga mag-aaral na magkaroon ng
pagtuturo ng wikang Kastila.
___________ 9. Napaunat si Simoun sa kanyang pagkakaupo at tila isang tigreng napakislot at
handang sakmalin ang panauhing dumating.
___________ 10. Hindi sang-ayon ang mga kaparian sa lihis na hangarin.
napagalaw bumabalik mali

panggigipit nagkalat magbibingit
pagsusulsol pag-aangkin pinuna
lupigin hangarin
51

Mga Katanungan
1. Ano ang dahilan at nakaramdam ng takot at kaba si Basilio nang siya ay nasa loob ng kagubatan?
2. Bakit nakilala ni Basilio ang taong naghuhukay sa tabi ng puntod ng kanyang ina?
3. Ano ang ipinagtaka ni Basilio nang makilala niya si Simoun?
4. Ano ang lihim na natuklasan ni Basilio na maaaring ikasawi ni Simoun?
5. Ayon kay Simoun, bakit hindi siya mapagbibintangan kung sakaling mapatay niya si Basilio?
6. Ano ang sinabi niya ukol sa mga kabataan?
7. Bakit isang kamalian ang gamitin ang wikang Kastila para kay Simoun?
8. Ano-ano ang paraan upang maisakatuparan ni Simoun ang kanyang paghihiganti?
9. Paano maaaring alisin ang mga mapaniil sa bansa ayon kay Simoun?
10. Ipaliwanag ang sumusunod na kaisipan:
a. Ang karunungan ay walang katapusan at siyang kagalingan ng sangkatauhan.
b. Ang pagpapaumanhin ay hindi laging kabaitan, ito’y isang kasamaan kung nag-uudyok ng
paniniil.
Gawain
Bawat mamamayan ay may hangaring mapabuti ang kanyang bayan sa iba’t ibang paraang
nalalaman niya. Dalawa ang uri ng tao sa mundo:
1. Mga taong walang hinahangad kundi ang sariling kagalingan – Ito ang mga taong walang
pakialam sa nangyayari sa kanyang kapaligiran. Basta ang nalalaman niya ay hindi siya naaabala
at huwag na masasaktan.
2. Mga taong inuuna ang bayan bago ang sarili – Ito ang mga taong may marubdob na pagnanasa
na mapabuti ang kalagayan ng bansa at ang mga mamamayang nasasakupan nito. Sila ang mga
taong walang interes na magnakaw, manggulo, o maghatid ng lagim sa bansa. Ang nalalaman
nila ay magmahal, magmalasakit, at nakahandang mamatay para sa bayan.
Ang isang taong nakaranas ng karahasan at pang-aapi ay hindi nakaiisip ng paraan, sa mapaya-
pang paraan tulad ng pakikibaka laban sa mga namumuno. Ngunit may tao namang pagod na sa
kaguluhan at pakikibaka. Pinipili na lamang ang mabuhay nang tahimik at paunlarin ang sarili. Katulad
ni Basilio; sa halip na maghiganti ay pinilit niyang kalimutan ang lahat dahil hindi na maibabalik ang
buhay ng kanyang ina at kapatid. Siya ay nabibilang sa unang uri ng tao.
Bagama’t tama si Simoun sa kanyang mga tinuran na hindi na dapat magpabaya kung ang bayan
ay nilulupig na, dapat ay kumilos. Ngunit paano?
1. Hatiin ang buong klase sa apat na pangkat.
2. Pumili ng isang pinuno upang magpadaloy ng usapan at isang kalihim upang maitala ang mga
pag-uusapan at mapagkakasunduan.
3. Pag-usapan kung saang uri ng tao sila nabibilang. Pangatwiranan ang dahilan.
4. Magbahaginan kung paano nila maaaring ipaglaban ang isang bayang pilit na sinisira ng mga
taong walang malasakit.
52


Petsa _______________________________________________ Marka _________________________
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi gaanong nakiisa Lubos na nakikiisa sa
Nakikiisa sa Gawain
gawain. sa gawain. gawain.
Ginagampanan ang Hindi ginagampanan Nagagampanan ang Lubos na ginagampanan
Gawaing Nakaatang ang gawaing nakaatang. gawaing nakaatang. ang gawaing nakaatang.
Isulat sa patlang ang tinutukoy sa bawat bilang.

___________ 1. Bahagi ng gubat na tinigilan ng anino
___________ 2. Ang tinutukoy ni Basilio na dakila dahil sa pagtulong nito labintatlong taon na
ang nakararaan
___________ 3. Ang natuklasan ni Basilio kay Simoun na naging dahilan ng kanyang pagkatakot
___________ 4. Ang mapagbibintangan kung sakaling si Basilio ay mapatay
___________ 5. Isa sa mga hadlang sa balak ni Simoun na makapaghiganti
___________ 6. Ang tinutukoy ni Simoun na nagpamana ng kanyang pangalan
___________ 7. Ang inudyukan ni Simoun na lumahok sa kaguluhan na kanyang pinaplano
___________ 8. Ang hindi na maibabalik ng hukuman kung sakaling tanggapin ni Basilio ang
alok ni Simoun
___________ 9. Ang lugar na maaaring puntahan ni Basilio kung sakaling may kailangan siya kay
Simoun
___________ 10. Ang pinili ni Basilio sa halip na maghimagsik kay Simoun
Sumulat ng isang sanaysay ukol sa paksang “Ang Karunungan ay Walang Katapusan.” Isulat ito sa
isang puting papel.
Basahin: Kabanata 8 – Maligayang Pasko, mga pahina 54–56

Mga Katanungan
1. Anong himala ang inaasahan ni Huli sa kanyang paggising?

2. Isa-isahin ang kaugalian ng mga Pilipino kapag sumasapit ang Pasko noon. Ginagawa pa ba ito sa
kasalukuyan?
3. Bakit nagulat ang mga kaibigan at kaanak ni Tata Selo nang sila ay dumalaw sa kanya?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Si Simoun” na may gabay ng guro at sagutin ang
53

Kabanata 8 Maligayang Pasko
Maipaunawa na ang anumang suliranin o pagsubok sa buhay ay magiging magaan kung

pagtutulong-tulungan at pagpaparamdam na may pag-asa pang nakalaan sa kanila

Ang suliranin ay bahagi ng buhay na Paano ko gagamitin ang mga
dapat na positibong tinatanggap para sa suliraning nararanasan para sa higit na
higit na pagkatuto. pagpapatatag ng aking pagkatao?
A. Natutukoy ang kasingkahulugan ng ilang piling salita sa teksto

B. Nakapagbabahaginan ng mga karanasan ukol sa mga pagsubok na dumating sa buhay ng mag-
aaral
C. Nakapagtatala ng mga paraan kung paano makatutulong ang kabataan sa mga nawawalan ng
pag-asa dulot ng mga pasanin sa buhay
Maligayang Pasko
(talata 1–9)
Halagahang Pangkatauhan: Tanggapin ang mga pagsubok sa buhay at maging matapang sa
pagharap sa mga ito.
1 Nang magising si Huli ay madilim pa

ang paligid ngunit tumilaok na ang mga
manok. Bigla niyang naisip na baka
gumawa ng himala ang Birhen kaya siya
ay bumangon at nagpunta sa batalan.
2 Walang pangkaraniwang naganap sa araw
na iyon. Sumikat ang araw, ramdam ang
dapyo ng hangin at maririnig ang tilaok dampi
ng manok. Nang tingnan niya ang pera
sa ilalim ng imahe ng Mahal na Birhen ay
ni hindi ito nadagdagan. Iniisip ni Huli na
hindi siya dapat malungkot dahil maaari
54

pa rin niyang madalaw ang kanyang ingkong. Wala naman siyang
magawa sa mga pangyayari. Ipinagtimpla ni Huli ng salabat ang
kanyang nuno sa pag-aakalang tulog pa ito. Sumagi rin sa kanyang isip
si Basilio at ang pangako nito sa kanya na kapag nakapagtapos ng pag-
aaral at naging ganap na doktor, sila ay magpapakasal.
makinang na ba-
3 Nang mahawakan ni Huli ang laket na may brilyante ay hinalikan niya tong hiyas
ito ngunit kaagad na inilayo sapagkat naalala niyang mula ito sa isang
ketongin. Baka kapag nahawa siya ay baka hindi pa siya makapag- isang uri ng
asawa. sakit sa balat
4 Nakita ni Huli ang nuno na nakatanaw sa kanya. Nagbilin naman ang
dalaga na sabihin sa kanyang ama na siya ay pumasok na sa kolehiyo. isang uri ng lalag-
Halos maiyak ang matanda sa sinambit ng apo. Agad na kinuha ni Huli yan ng damit tulad
ang kanyang tampipi at dali-daling umalis. Nang lingunin niya ang ng maleta
kanilang tahanan ay madilim ang loob nito na tila walang nakatira
at nang marinig ni Huli ang alatiit ng kanilang pintong kawayan ay
nakaramdam siya ng matinding lungkot at saka napaiyak. langitngit
5 Nang makaalis na si Huli ay nakaupo si Tandang Selo at nakatanaw sa
mga taong dumaraan na magagara ang suot.
6 Ayon sa mga matatanda ay para sa mga bata raw ang araw ng Pasko
sa Pilipinas. Ngunit ang hindi nila alam ay kinatatakutan nila ang araw
na iyon. Sapagkat tuwing Pasko ay kinakailangan nilang gumising nang
maaga, magsuot ng mga mamahaling damit, at makinig sa Misa Mayor. huling misa
Kinakailangan din na hindi sila maglikot upang hindi marumihan ang
kanilang mga magagarang damit dahil kung hindi, makatatanggap sila sigaw
ng kurot o bulyaw.
7 Dinadala sila ng kanilang mga magulang sa kanilang mga kamag-
anak upang magmano, dumalaw, at mamasko. Kailangan din nilang paghalik sa kamay
magpakita ng kanilang kakayahan sa pag-awit, pagsayaw, at iba pa
sapagkat kapag sila ay sumuway, kurot at galit ang magiging kapalit
tumutol
nito. Ang aginaldo na kanilang matatanggap ay agad ding kinukuha
kaya hindi napapakinabangan ng mga bata. Ito ang kinagisnang ugali
ng mga batang Pilipino tuwing Pasko. regalo
55

8 Malungkot si Tandang Selo sapagkat wala siyang maibigay ni isa mang
regalo sa kanyang mga kaibigan pati na rin sa kanyang apo na hindi man
lang siya nabati ng “Maligayang Pasko.” Nang dumalaw ang kanyang
mga kaibigan at kamag-anak ay walang tinig na nakalabas sa kanyang
bibig at walang narinig kundi impit na tunog.
9 Nasindak ang kanyang mga kamag-anak at nagkagulo. Napabulalas sila
na napipi na si Tandang Selo.
Hanapin sa loob ng larawan ng tampipi ang mga kasingkahulugan ng mga salitang may
salungguhit sa loob ng pangungusap.
dampi sigaw maleta

tumututol agnos regalo
panghuling misa paghalik sa kamay
langitngit makinang na batong hiyas
___________ 1. Naririnig ni Huli ang alatiit ng kawayan na para bang nagpapaalam sa kanya.
___________ 2. Isang malamig na dapyo ng hangin ang nagpagising sa kanyang diwa.
___________ 3. Natakot si Huli na ilapat ang kanyang labi sa laket na galing sa taong ketongin.
___________ 4. Nagagalit ang kanyang mga magulang kapag sumusuway siya sa nais nilang
mangyari.
___________ 5. Kapag bisperas ng Pasko ay nagsisimba sila sa Misa Mayor.
___________ 6. Inayos ni Huli ang kanyang tampipi bilang paghahanda sa kanyang pag-alis.
___________ 7. Isang malakas na bulyaw ang narinig ng kutsera mula sa guwardiya sibil.
___________ 8. Hinahalik-halikan ni Maricar ang singsing na punong-puno ng brilyante na bigay
ni Rosauro.
___________ 9. Bago umalis si Huli ay nagmano muna siya kay Tata Selo.
___________ 10. Ang mga bata ay sabik sa mga aginaldong natatanggap mula sa kanilang mga
ninong at ninang.
Mga Katanungan
1. Bakit maagang nagising si Huli nang umagang iyon?

2. Ano ang inaasahan sana ni Huli na magaganap sa kanyang paggising?
3. Bakit nasabi ni Huli na wala naman siyang dapat ikalungkot?
4. Bakit biglang nag-alala si Huli nang ilapat sa kanyang bibig ang laket?
5. Ano ang kahulugan ng Pasko para sa matatanda?
56

6. Bakit ayaw ng Pasko ng mga bata? Ilahad isa-isa ang mga dahilan.
7. Sa kabanata ay inilarawan ang mga paraan ng pagdiriwang ng Pasko sa Pilipinas noong panahon
ng Kastila. Nagaganap pa ba ito sa kasalukuyan?
8. Anong sakit ng lipunan ang gustong bigyang-diin ni Rizal sa kabanatang ito?
9. Ano ba ang tunay na kahulugan ng Pasko para sa iyo?
10. May mga himala pa bang nangyayari sa kasalukuyan? Patunayan.
Gawain
Hindi nawawala sa buhay ng tao ang siya ay dumaan sa pagsubok sa buhay. Kakambal na
niya ang mga suliraning iyan sa kanyang pagsilang. Iba-iba ang uri ng tao sa pagharap sa mga
dumarating na pagsubok sa kanila.
1. May taong hinaharap ito at pinag-iisipan kung paano lulutasin.
2. Ang iba naman ay nauupo na lang sa isang sulok, binibilang itong pabigat at pagkatapos ay
gumagawa ng bagay na ikasisira ng kanilang katawan.
3. Mayroon din namang hinaharap nang buong tapang ang suliranin at ibinibilang itong isang
hamon na magdadala sa kanya sa matuwid na landas.
4. May iba rin naman na dahil hindi makaya ang sunod-sunod na pagsubok, nandadamay pa
ng ibang makasasama at nag-iisip ng bagay na hahantong sa kamatayan.
Isa sa mga halimbawa nito ay ang napabalitang isang ina na nilason ang kanyang tatlong
anak dahil hindi nakayanan ang mga suliranin sa buhay. Ito ay naganap sa Magdalena, Laguna.
Ayon sa salaysay ng mga pulis, pilit na pinainom ng toilet bowl cleaner ang kanyang mga
anak at pagkatapos ay siya, si Janet Ponce, ang pinakahuling uminom ng toilet bowl cleaner. Ang
inang ito at ang kanyang tatlong anak ay kaagad na dinala sa ospital ngunit kaagad namang
binawian ng buhay. Sa pag-iimbestiga ng mga pulis, sila ay nakakita ng suicide note sa tahanan
ng mga biktima na nagsasaad na kaya niya nagawang patayin ang kanyang mga anak ay dahil na
rin sa paghihirap nila sa buhay. Ang mga pangyayari ay ipinagbigay-alam ng mga pulis sa asawa
ng biktima na isang construction worker sa Maynila.
Kung nawawalan ng pag-asa, mananatiling madilim ang hinaharap; samantala, kung

haharapin ang mga pagsubok sa buhay, ito ang magsisilbing lakas at pag-asa na magtataguyod
upang malampasan ang mga daluyong ng buhay. Pangkaraniwan na makadama ang tao ng
pagkatakot. Ang matinding kalungkutan ang malakas na kalaban ng taong may problema sa
buhay. Tingnan din natin ang bahaging positibo ng ating problema, maaaring ito ang magbibigay
ng magandang aral sa buhay natin upang tayo ay hindi mawalan ng pag-asa sa buhay. Ang
mahalaga ay mapaglabanan at sikaping maihanap ng lunas at maging matapang sa pagharap
nito.
Sa panahon ng kagipitan, totoong higit na kakailanganin ang mga taong makakapitan
tulad ng magulang, kapatid, at kaibigan na magpapalakas ng loob ng isang tao.
1. Pangkatin ang klase sa apat. Pumili ng lider na mamumuno sa talakayan at ng kalihim na
magtatala ng anumang pag-uusapan.
2. Magbahaginan ng mga karanasan ukol sa mga pagsubok na dumating sa buhay kung
mayroon man. Kung wala naman ay suliranin ng ibang tao at kung paano ito napaglabanan.
Kung hindi napaglabanan, ano ang nangyari?
57

3. Pagkatapos ng bahaginan at maitala ang mga ito, humanap ng mga kaparaanan kung
paano makatutulong ang mga kabataan sa mga nawawalan na ng pag-asa dulot ng mga
pasanin sa buhay.
Pangkat Pagsubok na Dumating Ginawa Kong Solusyon

1.
2.
3.
4.
5.
Paano ako makatutulong sa mga nawawalan na ng pag-asa dulot ng mga pasanin sa buhay?
1.
2.
3.
4.
5.
Rubric sa Kritikal na Pag-iisip

Petsa _______________________________________________ Marka _________________________
Walang kaala- Limitado ang Bahagyang Mahusay na Napakahusay
man sa paksa kaalaman sa nakapagpapa- naipaliwanag at malinaw
Pagbibigay ng
kaya hindi pagpapaliwa- liwanag ng ang mga kasa- na naipaliwa-
Paliwanag
kayang mag- nag ng paksa. paksa. gutan. nag ang mga
paliwanag. kasagutan.
1 2 3 4
Pagkakaroon Walang nalalaman Hindi gaanong Kinakitaan ng Mulat na mulat ang
ng Kamalayan sa mga nangyayari kalawak ang kamalayan ukol sa kamalayan sa mga
sa mga Ka- sa kanyang kapali- kamalayan ukol mga kaganapan sa pangyayaring naga-
ganapan sa giran. sa kaganapan sa kapaligiran. nap sa kapaligiran.
Kapaligiran kapaligiran.
1 2 3
Pagiging Totoo Hindi kapani-paniwala May ilang pahayag na hindi Kinakitaan ng pagiging
sa mga Sina- ang mga ipinahayag. totoo. totoo sa mga ipinahayag.
sabi
Paggamit Hindi naging maingat sa Bahagyang naging maingat Naging maingat sa pagpili
ng mga Salita pagpili ng mga salita. sa mga salitang ginamit. ng mga salitang ginamit.
58

Hanapin sa hanay B kung sino o ano ang tinutukoy sa hanay A. Isulat ang titik ng tamang sagot
sa bawat patlang.
A B
_______ 1. tampipi a. ang inaasahan ni Huli pagkagising niya
_______ 2. napipi b. ang hinihingi ng mga tulisan
_______ 3. Misa Mayor c. ang tanging naihanda ni Huli kay Tata Selo
_______ 4. regalo d. takot na halikan ni Huli, baka mahawa sa
ketongin na nagbigay nito
_______ 5. laket e. ang matututuhan ni Huli sa kanyang pupuntahan
_______ 6. himala f. ang tawag sa pinaglagyan ni Huli ng kanyang
mga damit
_______ 7. salabat g. ang araw na kinatatakutan ng mga bata
_______ 8. Pasko h. uri ng misa na dadaluhan ng mga bata na
hindi nila gusto
_______ 9. mangastila i. ang hindi naibigay ni Tata Selo sa
mga dumadalaw sa kanya
_______ 10. pantubos j. ang nangyari kay Tata Selo
k. pinakuluang luya
Bumuo ng isang liham na magsisilbing inspirasyon sa taong alam mong may mabigat na
suliranin sa buhay. Isama sa liham kung may maitutulong sa kanya. Sikapin na ang liham na gagawin
ay magbibigay ng pag-asa sa kanya.
Basahin: Kabanata 9 – Mga Pilato, mga pahina 60–61
Mga Katanungan
1. Sino-sino ang tinutukoy na Pilato? Ipaliwanag kung bakit sila ay mga Pilato.
2. Paano sila naging Pilato sa buhay ni Tata Selo?
3. Paano mo iuugnay ang mga Pilato sa kabanata sa Pilato sa Bibliya?

59

Kabanata 9 Mga Pilato
Maipaunawa sa mga mag-aaral na dapat iiwas ang sarili na magkasala

Ang taong nagmamalinis at Bakit hindi madali sa tao ang
mapanghusga ay larawan ng kawalang tumanggap ng kasalanan o pagkakamali?
karangalan.

B. Nakabubuo ng isang diyalogo na sasagot sa mahalagang katanungan
C. Nabibigkas ang diyalogo nang may buhay at damdamin
Mga Pilato
(talata 1–6)
Halagahang Pangkatauhan: Iiwas ang sarili na magkasala.
1 Naging balita sa buong bayan

ang nangyari kay Tata Selo.
Walang makita ang mga tao na
maaaring masisi kaya naman
ang iba ay nagkibit-balikat na nagwalang-bahala
lamang.
60

2 Maging ang tenyente ng guwardiya sibil ay nagsabing napag-utusan
lamang daw siya kaya niya ipinasamsam ang mga sandata. Hindi upang ipinakuha
madukot ng mga tulisan si Kabesang Tales.
3 Ang uldog na bagong nangangasiwa sa lupain ni Kabesang Tales ay tagapamahala
nagsabing wala ring kasalanan sa nangyari samantalang kung hindi siya ng pari
nagsuplong ay hindi ito madarakip. Nag-iingat din si Padre Clemente
dahil ayon sa kanya si Tales daw ay tila may tinging tila sumisipat sa aasintahin
parteng patatamaan sa kanyang katawan.
4 Si Hermana Penchang naman ay walang sinisisi kundi si Tandang Selo
na hindi tinuruan ang kanyang anak ng wastong pagdarasal gaya ng
kanyang ginagawa ngayon kay Huli. Pinababasa niya ito ng aklat na
ang pamagat ay “Tandang Basyong Makunat.” Nag-antanda si Hermana nagkrus
Penchang at nagpasalamat sa pagkakadukot ng mga tulisan kay
Kabesang Tales. Pinigilan din niya ang dalaga na dumalaw sa kanyang
ingkong dahil kinailangan niyang magtrabahaho upang makabayad sa
inutang na salapi.
5 Ayon kay Hermana Penchang, si Basilio ay masamang tao sapagkat nais
niyang tubusin si Huli sa pagiging alila nito sa kanya. bawiin
6 Nagdiwang naman ang mga pari sapagkat sila ay nanalo sa usapin

tungkol sa lupa. Dinukot ng mga tulisan si Kabesang Tales kaya ibinigay
ng mga pari ang kanyang lupain sa bagong namamahala. Nang bumalik
si Kabesang Tales ay iba na ang nangangasiwa ng kanyang lupain. At
nalaman niyang naging utusan si Huli kapalit ng salaping ipinantubos
sa kanya. Napipi ang kanyang ama at tuluyan na siyang pinaalis sa
kanyang tirahan ayon sa utos ng hukuman at katuwaan ng mga pari. kaunti
Napaupo na lamang si Kabesang Tales sa isang sulok at hindi nagsalita
gaputok man.
61

Mula sa kalipunan ng mga salita, hanapin ang tamang kahulugan ng mga salitang may
salungguhit sa pangungusap. Titik lamang ang isulat sa patlang.
_______ 1. Ayon sa guwardiya sibil siya ay napag-utusan lamang kaya ipinasamsam niya ang mga
sandata.
a. ipinakuha b. ipunin c. bilhin
_______ 2. Natatakot si Padre Clemente sa tingin ni Kabesang Tales dahil tila humahanap ito ng
dakong patatamaan sa kanyang katawan.
a. kukunin b. hahaplusin c. aasintahin
_______ 3. Biglang nag-antanda si Hermana Penchang dahil sa takot dahil nalaman niyang
dinukot si Kabesang Tales.
a. nagmano b. nagkrus c. nagmadali
_______ 4. Nagkibit-balikat ang ilan sa mga kababayan ni Kabesang Tales nang mapabalita ang
pagkakadukot sa matanda.
a. Nagkainteres b. Nag-alaala c. Nagwalang-bahala
_______ 5. Umuwi ng Maynila si Basilio upang kunin ang kanyang naipon para matubos si Huli.
a. mabawi b. mabayaran c. makuha
Mga Katanungan
1. Ilahad ang iba’t ibang reaksiyon ng mga tao sa nangyari kay Tata Selo.
2. Ayon sa tenyente ng guwardiya sibil, bakit hindi siya dapat sisihin sa nangyari kay Kabesang
Tales?
3. Paano nagmalinis o naghugas ng kamay si Padre Clemente sa nangyari kay Kabesang Tales?
4. Paano inilipat ni Hermana Penchang ang kasalanan kay Huli?
5. Bakit lumuwas ng Maynila si Basilio?
6. Bakit ipinalalagay ng matandang manang na tuluyan nang mahuhulog sa pagkakasala si Huli?
7. Paano ipinakita ng mga prayle ang kanilang galit kay Kabesang Tales?
8. Ilarawan ang anyo at ikinilos ni Kabesang Tales nang tanggapin ang utos ng hukuman at sapitin
ang mga hirap na dinanas niya.
9. Sa iyong palagay, sino ang maaaring may kagagawan ng lahat ng nangyari kay Kabesang Tales?
Bakit?
Gawain
Isang pangyayari ang gumimbal hindi lamang sa Pilipinas kundi maging sa labas ng ating bansa
noong Agosto 23, 2010.
62

Ang sampung oras na hostage crisis noong Lunes ay nag-iwan ng siyam na patay kasama na si
Mendoza na siyang nang-hostage at 17 ang nakaligtas.
Ang katawan ni Senior Inspector Rolando Mendoza, na napatalsik sa kanyang tungkulin ay
natagpuang patay sa loob ng tourist bus na kanyang hinostage noong ikasiyam ng umaga ng Agosto
23. Siya ay dinala sa Ospital ng Maynila. Nadala rin sa ospital na iyon ang pito sa kanyang hinostage. Sa
pitong nadala sa ospital lima rito ay malubhang sugatan at dalawa ay patay na nang dalhin sa ospital.
Si Mendoza na naakusahan na may kinalaman sa kasong droga ay nang-hostage ng isang tourist
bus na may dalawampu’t dalawang Chinese nationals at tatlong Pilipino. Hiniling niya na pakakawalan
niya ang mga Tsino kung siya ay ibabalik sa kanyang tungkulin sa kagawaran ng pulisya.
Sa buong panahon ng hostage-taking, pinilit na pasukin ng mga pulis ang bus ngunit sila ay
napigilan ng mga putok ng baril na nanggaling sa loob ng bus.
Sa kalagitnaan ng negosasyon ay pinakawalan ni Mendoza ang siyam sa kanyang hinostage at
naiwan ang 17 katao sa loob ng bus. Dumating ang mga personalidad na ang layon ay tumulong sa
negosasyon tulad nina Tulfo, na isang brodkaster, at ang Bise Mayor ng Maynila na si Isko Moreno.
Dumating din ang kapatid ni Mendoza na si Senior Police Officer 2 (SPO2) Gregorio Mendoza.
Sa isang hiwalay na interbyu kay Superintendent Nelson Yabut, sinabi niya na hindi nila mapasok
ang bus dahil ginawa niyang panangga ang mga hostage. Sinamantala ng snipers ang pagkakatayo ni
Mendoza sa unahan ng bus at ito ay nabaril sa kanyang sintido.
Mula sa: http://www.time.com/time/world/article/0.8599.2013609.00.html
Naging mahaba ang negosasyon ng hostage-taker at ng mga opisyal ng ating pamahalaan na
sa bandang huli ay nabigo at umabot sa pagkamatay ng ilang dayuhan. Matagal nang naganap ang
mga pangyayari ngunit patuloy pa rin ang pagtuturuan kung sino ang may pagkukulang sa mga
pangyayari. Kung lahat sana ng mga may kinalaman ay naupo at pinag-usapan ang mga solusyon,
sana ito ay naayos at nalutas. Pero ang nangyari, sila ay nagtuturuan, nagmamalinis. Hindi matanggap
na sila ang pinag-ugatan ng isang pagkakamali at sa bandang huli ay ituturo sa iba.
2. Bawat kasapi ng pangkat ay lilikha ng isang diyalogo na sasagutin ang katanungang nakasulat
sa Mahalagang Katanungan. Ang wakas ng kanyang diyalogo ay dapat magpaalala sa mga
tagapakinig na ang tao ay dapat iligtas ang sarili na magkasala.
3. Bibigyan ang bawat isa ng 15 minuto upang isulat ang kanyang diyalogo at 10 minuto upang
magsanay sa papel na kanyang bibigkasin.
Rubric sa Role-playing
Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Walang kaug- Kulang na kulang Halos nakukuha May kaugnayan
Nilalaman nayan ang nilala- ang kasagutan ang konsepto at wastong-
ng Diyalogo man ng diyalogo sa mahalagang ng nilalaman ng wasto ang nilala-
sa mahalagang katanungan. diyalogo. man ng diyalogo.
katanungan.
63

Walang kabu- Kulang na kulang Katamtaman Napakagaling
hay-buhay o ang damdaming lamang ang ipi- at nakaantig ng
Damdamin hindi naipadama ipinakita. nakitang damda- damdamin ng
ang damdaming min. manonood.
dapat nanaig.
Hindi sumang- Kulang na kulang Mahusay na Napakahusay at
ayon ang kilos ang kilos. naibigay ang ta- angkop na ang-
Kilos o Galaw o galaw sa mga mang pagkilos. kop ang kilos sa
sinasabi. mga binitiwang
diyalogo.
1 2 3
Paghikayat Hindi nahikayat ang Nahikayat nang kaunti Napakahusay at nahika-
sa Madla madla. ang madla. yat ang madla.
Piliin sa loob ng kahon ang salita upang mabuo ang diwa ng pangungusap sa bawat bilang. Isulat
ang sagot sa patlang.
nakapagsalita uldog Hermana Penchang

pinigilan nagdiwang kasawian
Tandang Basyong Macunat pagtutol kunin
pagkapipi lumalaban
1. Napabalita sa buong bayan ang ___________ ni Tata Selo.

2. Sinunod ng tenyente ng guwardiya sibil nang walang __________ ang utos na samsaming lahat
ang mga sandata.
3. Ang __________ na tagapangasiwa ng mga pari ay nagsabi ring wala siyang kasalanan sa mga
pangyayari.
4. Ayon kay Padre Clemente, isang parusa ng langit sa mga _____________ sa hinihinging pagtataas
ng buwis ng korporasyon ang nangyari kay Kabesang Tales.
5. Sinabi ni ______________ na isang makasalanan si Huli sapagkat dalaga na ay hindi pa marunong
magdasal.
6. ______________ ni Hermana Penchang si Huli sa pagdalaw kay Tata Selo dahil kailangan niyang
mag-aral at magdasal.
7. Sa pananalig ni Hermana Penchang na mailigtas si Huli, ipinabasa niya ang aklat na
_________________.
8. Si Basilio raw ay lumuwas ng Maynila upang _________ ang kuwaltang naipon at matubos si Huli.
9. ________________ ang mga pari dahil nanalo sila sa usapin kay Kabesang Tales.
10. Hindi na _____________ si Kabesang Tales ni gaputok man lalo na nang magbaba ng kautusan
ang hukom na kailangang lisanin niya ang kanyang bahay sa loob ng tatlong araw.
64

Sa Bibliya, si Pilato ay nagbigay ng kaparusahan kay Hesukristo. Kaagad ay naghugas ito ng
kamay bilang simbolo ng pagtanggi na siya ay walang kasalanan. Isipin mo ngayon kung sino ang
iyong ipinahamak o nabigyan ng kaparusahan nang dahil sa iyo.
Ang tao kasi dahil sa pride ay ayaw umamin sa pagkukulang o pagkakasalang kanyang nilikha.
Magaling siyang magturo ng iba upang makawala sa sariling kasalanang siya ang may gawa. Paano
mo sasabihin sa kanya na ikaw mismo ang may kasalanan kaya siya napahamak?
Sumulat ng isang sanaysay ukol dito at ilagay sa puting papel.
Basahin: Kabanata 10 – Kayamanan at Karalitaan, mga pahina 66–68
Mga Katanungan
1. Ano ang layunin ni Simoun at sa tahanan ni Kabesang Tales siya nagtuloy upang magbenta ng
mga alahas?
2. Bakit pinamagatang “Kayamanan at Karalitaan” ang kabanata?
3. Paano ipinakita ni Kabesang Tales ang kanyang pagkamaginoo matapos niyang kunin ang baril
ni Simoun?

65

Kabanata 10 Kayamanan at Karalitaan
Maipaunawa na ang bawat nilalang ay may karapatang ingatan ang sariling dangal at ipagtanggol
ang sarili sa anumang uri ng pang-aabuso
Mahahalagang Kaalaman Mahalagang Katanungan

Ang bawat tao ay may mga karapatan Bakit dapat ingatan ang ating mga
na di nakukuha o nananakaw. karangalan?
Ang karangalan ay angking yaman
ng tao.
A. Nabibigyan ng kahulugan ang ilang salita at parirala na ginamit sa kabanata

B. Nakapagsasaliksik ng mga pangyayaring yumuyurak sa karapatan at karangalan ng tao
C. Nakabubuo ng komik istrip na may paksang pag-iingat sa sariling karangalan
Kayamanan at Karalitaan
(talata 1–16)
Halagahang Pangkatauhan: Igalang mo ang karapatan ng iyong kapwa.
1 Marami ang nagtataka kung bakit sa bahay

ni Kabesang Tales nakituloy ang mag-
aalahas na si Simoun. Kahit naghihikahos, naghihirap
sinunod pa rin ni Kabesang Tales ang
magandang kaugalian ng mga Pilipino,
ang mainit na pagtanggap lalo na ng isang
dayuhan. Wala namang dapat alalahanin
si Kabesang Tales dahil may utusan at
mga pagkaing dala si Simoun. Makikituloy
lamang siya nang isang gabi at isang araw
sapagkat iyon ang pinakamalaking bahay
sa nayon sa pagitan ng San Diego at Tiani.
Ito kasi ang mga bayang inaasahan niyang
maraming mamimili.
66

2 Nagtanong si Simoun kay Kabesang Tales kung sapat na ang rebolber
na dala niya upang maipagtanggol niya ang sarili. Ayon naman kay
Kabesang Tales ay may mga baril na kayang pumutok sa malayo ang
mga tulisan.
3 “Ito man ay malakas din,” ayon kay Simoun saka pinatamaan ang isang
bungang kahoy na may dalawang daang hakbang mula sa kanilang
kinatatayuan. Nalaglag ang bunga nito. Hindi naman kumibo si
Kabesang Tales.
4 Unti-unting dumating ang mga mamimili. Sina Kapitan Basilio kasama
ang kanyang maybahay, si Sinang, at si Hermana Penchang. Iniwan kapatawaran sa
niya si Huli upang magsaulo ng maliit na aklat sapagkat nagbibigay ng parusang dapat
indulhensiya ang mga pari para sa mga makababasa nito. Nang buksan kamtan
ni Simoun ang kanyang lalagyan ng mga alahas makikita roon ang iba’t
sinauna
ibang uri ng mga hiyas tulad ng mga brilyante at mga antigong bato.
telang hinabi na
5 Nang alisin ni Simoun ang lona na nakatakip sa sisidlan ay naroon ang karaniwang ginagamit
mga alahas na iba-iba ang ayos at disenyo. Sa pag-aalok ng alahas na layag sa bangka o
sinasabi ni Simoun ang kasaysayan at pinagmulan ng mga ito. May mga tolda
singsing, relikaryo, palawit sa kuwintas, krus, at iba pa.
antigo
6 Paris ng hikaw ang napili ni Hermana Penchang upang mairegalo

niya sa Birhen ng Antipolo. Nang mabuksan ni Simoun ang sumunod
niyang sisidlan, puno pa rin ito ng mga hiyas at mga sari-saring bato na
noon lamang nila nakita. Napatingin si Kabesang Tales sa mga alahas
ni Simoun. Ninais niyang lumapit upang makiusyoso ngunit lumayo na
lamang. Naisip niya na inaalipusta lamang ng kayamanang iyon ang hinahamak
mga pangyayaring nagdulot sa kanya ng kasawian.
7 Sa kabila ng ganitong karaming kayamanan ay palagay na palagay si
Simoun sa kanyang pagsasalita habang ang kanyang mga mamimili
naman ay tila nag-aalangan at parang natatakot. Sa di-kalayuan ay nag-atubili
nakatanaw si Kabesang Tales at naisip na kung mapapasakanya lamang
ang isa sa mga brilyanteng iyon ay magiging sapat na itong pantubos
kay Huli at isang maginhawang buhay kasama ang ama.
8 Ayon kay Simoun ay hindi lamang mga magagandang alahas ang
kanyang dala, kundi pati na rin mga gamot at lason na sa isang dakot
lamang ay kayang puminsala sa lahat ng mamamayan ng Pilipinas. Agad
namang napawi ang takot ng mga mamimili nang ilabas ni Simoun ang
iba pa nitong alahas mula sa panibagong sisidlan. Ngunit tila walang
nais mamili ng luma at may kasaysayang mga alahas ni Simoun.
9 Ang bawat isa ay nagpasya nang mamili, ang iba ay kumuha ng singsing,
relos, at laket. Si Kapitan Tika ay bumili ng relikaryo, isang paris ng hikaw
ang kay Sinang, habang isang kairel at isang paris ng hikaw ang binili ni
Kapitan Basilio para sa alperes at sa arsobispo.
10 Ayon kay Simoun ay bumibili rin siya ng mga alahas. Kaya naman
tinanong niya si Kabesang Tales kung mayroon siyang maipagbibiling
hiyas. Iminungkahi ni Sinang ang laket ni Maria Clara. Kumislap ang nagkaroon
mga mata ni Simoun nang marinig ang sinabi ni Sinang. Hinanap ito ng pag-asa
ni Kabesang Tales at iniabot kay Simoun. Nang makilala ni Simoun na
67

iyon nga ang kuwintas ni Maria Clara agad nagtanong kung magkano
ibebenta.
11 Nag-isip si Kabesang Tales, ngunit agad na sumabat si Hermana
Penchang na hindi raw tamang ipagbili niya ang laket na iyon dahil
maging si Huli ay ninais pang magpaalipin kaysa mawala ang laket.
Marapat lamang daw na ipaalam muna kay Huli bago siya magdesisyon.
Napag-usapan si Maria Clara at ayon sa mga nakakita sa kanya sa kum-
bento ay sinabing may sakit daw ito, payat at malamang na mamatay
na isang santa. Tunay namang mataas ang pagtingin ni Padre Salvi kay may paggalang
Maria Clara dahil napakabuting bata raw nito.
12 Tumalab nga ang sinabi ni Hermana Penchang kay Kabesang Tales.
Nag-alala ito sa anak na babae kaya’t hihingi siya ng pahintulot upang
ipagpaalam muna kay Huli kung papayag na maipagbili ang laket.
13 Nagkasundo sila kaya’t si Kabesang Tales ay umalis. Ngunit nang
napadaan siya sa kanyang bukid, natanaw niya ang tagapangasiwa
ng lupa at ang bagong nagsasaka sa kanyang bukirin. Matindi pa sa
asawang nakahuli sa kanyang kabiyak na gumagawa ng kataksilan
ang nadama niyang sakit. Nakita niyang nagtatawanan ang uldog at
ang bagong tagapangasiwa ng kanyang lupain at inisip ni Kabesang
Tales na siya ang pinagtatawanan ng mga ito. Bumalik sa alaala niya
na sinabi niyang hindi niya ibibigay ang lupain maliban sa sinumang magbubuwis
makapagdidilig dito ng sarili niyang dugo. ng buhay
14 Buong gabing naghintay si Simoun kay Kabesang Tales ngunit hindi
ito dumating. Nakita na lamang niya kinabukasan na nawawala na ang
kanyang rebolber. Nag-iwan ang kabesa ng isang sulat kalakip ang
laket ni Maria Clara. Sinabi ni Kabesang Tales sa sulat na patawarin siya
at pinagnakawan siya sa sarili nilang bahay at ginawa niya iyon dahil
kailangang-kailangan lamang. Pinayuhan siyang umiba ng landas dahil
kapag nahuli siya ay hihingan ng malaking tubos.
15 Ayon kay Simoun ay natagpuan na niya ang kanyang magiging tauhan.
Ang pagdating ng mga sibil ay lalong nagpasaya kay Simoun dahil nang
hindi makita si Kabesang Tales ay dinakip si Tandang Selo. Tatlong tao
ang pinatay ni Kabesa noong gabing iyon. Ang prayle, ang lalaking
bagong namamahala sa kanyang bukirin at maging ang asawa nito ay
natagpuang patay noong madaling araw basag ang bungo at tagpas putol
ang leeg. Sa tabi ng bangkay ay may kapirasong papel na may nakasulat
na Tales gamit ang daliring isinawsaw sa dugo.
16 “Mga mamamayan ng Calamba, kayo ay pumayapa. Hindi kayo si Tales
na nakapatay. Nagsipaglinis kayo ng inyong bukirin, nagtipid upang
makapagpatayo ng bahay, nag-ipon, pagkaraan nito ay pinaalis kayo
sa inyong ipinatayong tahanan at sinasakang lupa. Kayo ay inalisan ng
karapatan at nilapastangan ang mga tradisyon ng bayan gayong kayo
ay naglilingkod sa kaharian ng Espanya. Humingi kayo ng tulong ngunit
di kayo kinaawaan, sa halip ay inusig pa kayo ng hanggang sa inyong
kamatayan. Kayo ay pinagmamasdan ng Espanya habang naghihintay
na matugunan ang katarungan.”
68

Piliin ang kahulugan ng ilang mga piling salita at parirala batay sa pagkakagamit nito sa binasang
kabanata. Bilugan ang titik ng tamang sagot.
1. Iniwan ni Hermana Penchang si Huli upang magsaulo ng maliit na aklat sapagkat nagbibigay ng
indulhensiya ang mga pari para sa mga makababasa nito.
a. kapatawaran sa parusang dapat kamtan
b. pabuyang salapi
c. asal sa mga kaluluwang nasa purgatoryo
d. payo sa mga mamamayan
2. Si Simoun ay palagay na palagay ang loob kung magsalita samantalang parang nag-aalangan
naman ang mga taong naroon na bumili ng kanyang mga alahas.
a. naguguluhan
b. nag-aatubili
c. nag-iisip
d. nalilito
3. Binuksan ni Simoun ang sisidlan ng alahas at inalis nito ang pantakip na lona upang makita ng
mga mamimili ang mga alahas.
a. balabal
b. pambalot
c. telang hinabi na karaniwang ginagamit na layag sa bangka o tolda
d. mga bulak na ginawang taguan ng mga alahas
4. Ang napakaraming kayamanan ni Simoun ay umaalipusta sa pagiging isang mahirap at pagkasawi
ni Kabesang Tales.
a. humahamak
b. pumupuri
c. umiinsulto
d. umiiwas
5. Nangislap ang mga mata ni Kabesang Tales nang may magmungkahi na maaaring ibenta ang
laket o agnos na ibinigay ni Basilio kay Huli.
a. namilog ang mga mata
b. nagkaroon ng pag-asa
c. natuwa
d. nakakita ng saglit na kaligayahan
6. May mga mamimili ng alahas na nagsabing si Padre Salvi ay may mataas na pagtingin kay Maria
Clara.
a. malaki ang paggalang o respeto
b. tinitingala sa lipunan
c. inaalagang mabuti
d. kinikilala
69

7. Nagunita ni Kabesang Tales ang kanyang isinumpa na hindi ibibigay ang lupain maliban sa
sinumang makapagdidilig dito ng sarili niyang dugo.
a. sumisimbolo ito sa paglinang ng sariling lupain
b. magsisikap sa pagpapaunlad ng bukirin
c. magbubuwis ng sariling buhay
d. magtitiyaga na tamnan ang bukirin
Mga Katanungan
1. Bakit maraming nagtataka na sa bahay ni Kabesang Tales nakituloy si Simoun?

2. Sino-sino ang taong nagsipunta sa bahay ni Kabesang Tales upang makita ang mga alahas na
dala ni Simoun?
3. Paano nahikayat ni Simoun ang mga tao na bumili ng kanyang mga alahas?
4. Bakit kaya gumagamit si Simoun ng mga kilalang tao sa mga batong kanyang ibinebenta?
5. Nagkaroon din ba ng interes si Kabesang Tales sa alahas ni Simoun? Patunayan.
6. Anong alahas ang sinabi ni Sinang na maaaring ipagpalit ni Kabesang Tales?
7. Pumayag ba si Kabesang Tales na ipagbili ang laket ni Huli? Patunayan.
8. Nagkaroon ba ng interes si Simoun nang makita ang laket na pag-aari ni Maria Clara? Patunayan.
9. Ano ang kapalit ng laket na iniwan ni Kabesang Tales kay Simoun?
10. Ano ang sinira ni Kabesang Tales pagkatapos niyang kunin ang rebolber ni Simoun?
11. Bakit nasabi ni Simoun na natagpuan na niya ang kanyang tauhan?
12. Isalaysay ang pangyayari pagkatapos makita ni Kabesang Tales ang tagapangasiwa ng lupa at
ang bagong magsasaka sa dati niyang sinasaka.
Gawain
May mga taong mapagsamantala sa kahinaan ng kanilang kapwa. Kung minsan, ginagamit ng
mga taong ito ang kamangmangan at kahirapan ng kanilang kapwa upang makuha ang kanilang
minimithi. Nababasa natin sa mga pahayagan ang pangangamkam ng lupa ng ilang asendero sa
lupang sinasaka ng ilang magsasaka. May mga nagtatagumpay dahil hindi maipaglaban ng ilang
magsasaka ang kanilang karapatan sa lupang sinasaka nila. Ang iba naman ay ipinagwawalang-bahala
na ang sariling dangal upang maipaglaban ang karapatan kahit lihis na ito sa tamang pangangatwiran.
Ang mga Dumagat ay nagsimulang linangin ang
mga kagubatan ng Norzagaray ng Bulacan noong 1960.
Nauna pang nanirahan ang kanilang mga ninuno kaya
noong 1964 ang mga lupang kanilang tinitirhan ay
ipinagkaloob na sa kanila sa pamamagitan ng original
certificate of title o OCT. Inisyu sa kanila ito ng Register
of Deeds ng Bulacan noong Abril 27, 1964.
Nagkakaroon ng pagbabago ang mapayapang
pamumuhay ng mga Dumagat nang magtayo ng rancho
ang isang Vicente Puyat sa lugar ng lupaing ninuno ng
70

mga Dumagat. Binoldoser ang mga punong mangga na nasa tabi ng bawat kubo ng mga katutubo
upang gawing rancho. Dahil dito, napilitang umalis ang mga Dumagat sa kanilang lupa at dahil na rin
sa takot sa mga guwardiya na may hawak na armalites.
Ang natitira pang mga Dumagat ay nangupahan nang mahal sa sarili nilang lupa huwag lamang
silang paalisin.
Ang negosyong Manila Brickwork na itinayo rin sa lupain ng mga katutubo ay hindi umunlad kaya
ito ay nakipagkasundo sa isang kilalang politiko na ang negosyo ay real state upang makapagtayo ng
housing project sa lupain ng mga Dumagat sa Norzagaray, Bulacan. Ang mga katutubong Dumagat ay
tuluyang naitaboy sa paanan ng bundok ng Sierra Madre dahil sa land grabbing.
Mula sa: http://pnoypinay.org/updates-list/103-the-dumagats-and-the-...-land-grab
March 28, 2010
Hindi dapat nagpapadala sa simbuyo ng damdamin at panunulsol ng iba ang isang tao bagkus
gamitin ang tamang pag-iisip nang hindi makasira ng buhay. Mahalaga na ang bawat desisyon
sa buhay ay tinitimbang upang malaman kung paano malulutas sa tama at legal na paraan ang
anumang problema. Sa bagay na ito, hindi natutulog ang pamahalaan upang matulungan ang
isang pangkaraniwang mamamayan na maipagtanggol at mapangalagaan ang sariling karapatan.
Ang Public Attorney’s Office o PAO ay isa sa mga ahensiya ng pamahalaan na nagbibigay ng libreng
abogado upang maipaglaban ang mga walang kakayahang maipagtanggol ang sarili. Hindi solusyon
sa problema ang pagpatay, pagyurak sa karangalan, at pagtapak sa karapatan ng kapwa. May mga
batas tayong dapat sundin. Kailangan ito upang maging maayos at mapayapa ang isang lipunan. Isa
rito ang kakayahang ipaglaban ang sariling karapatan na nakasaad sa probisyon ng 1987 Konstitusyon
ng Republika ng Pilipinas.
1. Magpangkat sa lima ang klase.
2. Magsasaliksik ang bawat pangkat ng isa o higit pang pangyayari na tinapakan ang karapatan
at niyurakan ang karangalan ng kanyang kapwa. Pag-uusapan din ng pangkat kung paano
ipaglalaban ang sariling karapatan at karangalan.
3. Iuulat ng bawat pangkat ang mga pangyayaring nasaliksik at ang mga paraan kung paano
maipagtatanggol ang sariling karapatan at karangalan.
4. Pagkatapos ng pag-uulat, ang bawat pangkat ay bubuo ng komik istrip na may paksang “Paano
Ko Iingatan ang Aking Karangalan?”
5. Ang komik istrip ay magtataglay ng anim na kuwadro o higit pa depende sa mabubuong istorya.
Bawat diyalogo ay isusulat sa speech balloon ayon sa sumusunod na paraan ng pagsasalita.
Narito ang ilan sa mga uri ng speech balloon na maaaring magamit:
karaniwang kapag nag-iisip

pagsasalita
pabulong na kapag nagagalit

pagsasalita o pasigaw
71

Rubric sa Paggawa ng Komik Istrip
Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Walang Kulang na Halos mabuti Mahusay at Napakahusay
Nilalaman koneksiyon kulang sa ang nilalaman malaman ng mga ipina-
o Diyalogong sa paksa ang konsepto ang ng komik istrip. ang gustong sok sa nilala-
Nabuo nilalaman. nilalaman ng iparating. man.
paksa.
1 2 3 4
Gumamit ng mga Gumamit ng mga Angkop ang mga Angkop na angkop
salitang pabalbal hiram na salita sa salitang ginamit ang mga salitang
Wikang Ginamit
sa diyalogong ginawang diya- sa diyalogo. ginamit sa diyalogo.
nilikha. logo.
1 2 3
Mahusay at kinakitaan ng Hindi gaanong kinaki- Napakahusay at kitang-kita
Pagkama-
pagiging malikhain. taan ng pagiging ang pagiging malikhain.
likhain
malikhain.
1 2 3
Marumi ang pagkakaga- Hindi gaanong malinis Malinis ang ginawa.
Kainisan
wa ng komik istrip. ang nilikha.
Alin sa mga pahayag ang nagsasaad ng katotohanan? Bilugan ang titik ng tamang sagot.
1. a. Nakituloy si Simoun sa bahay ni Kabesang Tales dahil ito ang pinakamalaking bahay sa
nayon.
b. Nagtungo si Simoun sa bahay ni Kabesang Tales upang makita ang hitsura ng bahay nito.
c. Ibig makilala nang husto ni Simoun ang pagkatao ni Kabesang Tales kaya napili niyang
puntahan ang bahay nito.
d. Naawa si Simoun kay Kabesang Tales kaya nais niya itong bigyan ng salapi.
2. a. Ipinakita ni Simoun ang kahinaan niya sa pag-asinta ng mga bunga.
b. Ipinamalas ni Simoun kay Kabesang Tales ang kahusayan niya sa pagbaril.
c. Hinikayat ni Simoun si Kabesang Tales na mag-aral sa paggamit ng baril.
d. Tinuruan ni Simoun si Kabesang Tales na gumamit ng baril.
3. a. Ibig ni Hermana Penchang na bumili ng singsing para sa Birhen ng Antipolo.
b. Ibibili ni Hermana Penchang ng alahas si Huli.
c. Ayaw magpatalo ni Hermana Penchang kay Kapitan Basilio sa pagbili ng alahas.
d. Natuklasan ni Hermana Penchang na huwad ang mga alahas na ipinagbibili ni Simoun.
4. a. Hindi kaakit-akit ang mga alahas na ibinebenta ni Simoun.
b. Hangang-hangang ang mga mamimili ng alahas ni Simoun.
72

c. Masyadong mataas ang halaga ng mga alahas ni Simoun kaya ilan lamang ang bumili.
d. Marami ang nakabili ng alahas dahil sa mababang halaga ng mga ito.
5. a. Binili ni Simoun ang relikaryo ni Huli kaya nalutas ang problema ni Kabesang Tales .
b. Hinikayat ni Sinang si Kabesang Tales na ipagbili na kay Simoun ang relikaryo ni Huli.
c. Nasilaw si Kabesang Tales sa mga alahas ni Simoun kaya ninakaw niya ito.
d. Hinadlangan ni Hermana Penchang ang pagbebenta ng relikaryo ni Huli upang matubos si
Huli.
6. a. Nanlumo si Kabesang Tales nang malamang may iba nang nagmamay-ari ng lupang dati
niyang sinasaka.
b. Nagtungo si Kabesang Tales sa kanyang bukirin upang paghigantihan ang mga taong
umangkin ng kanyang lupain.
c. Hindi makausap ni Kabesang Tales ang mga taong kumuha ng kanyang lupain.
d. Nakipagkasundo si Kabesang Tales sa prayle upang mabawi ang kanyang lupain.
7. a. Pumayag si Huli sa hiling ng ama na ibenta ang relikaryo upang matubos siya kay Hermana
Penchang.
b. Ipinagpalit ni Kabesang Tales ang relikaryo ni Huli sa baril ni Simoun.
c. Nagalit si Simoun kay Kabesang Tales dahil pinagnakawan siya nito.
d. Ipinahuli ni Simoun sa mga guwardiya sibil si Kabesang Tales.
8. a. Nasabi ni Simoun na duwag si Kabesang Tales.
b. Nabanggit ni Simoun na natagpuan na niya ang kanyang tauhan.
c. Nagkamali si Simoun nang tumuloy sa bahay ni Kabesang Tales.
d. Iniwan ni Kabesang Tales si Simoun upang tingnan ang lupang sinasaka niya.
9. a. Limang katao ang napatay nang gabing iyon.
b. Nahuli si Kabesang Tales nang gabing iyon.
c. Tatlong katao ang pinatay nang gabing iyon na kasama ang prayle at mga taong nag-
asikaso sa lupain ni Kabesang Tales.
d. Marami ang hinuli nang gabing iyon kaya nagkagulo ang mga tao.
10. a. Pumayag si Huli na ibenta ang laket na ibinigay ni Basilio upang matubos ang kanyang ama.
b. Ipinagpalit ni Kabesang Tales kay Simoun ang laket ni Huli sa isang rebolber.
c. Ninakaw ni Kabesang Tales ang laket ni Huli kaya naibalik ito sa may-ari.
d. Natuwa si Simoun dahil nabili niya ang laket na nanggaling kay Maria Clara.
Ipinakita sa kabanata na nanaig ang poot at paghihiganti ni Kabesang Tales sa mga taong
kumuha ng kanyang lupain. Hindi na niya pinahalagahan ang dating iniingatang dangal sapagkat
inilagay niya sa kanyang kamay ang batas. Magsaliksik tungkol sa ilang mga tao na naging biktima
tulad ni Kabesang Tales. Isalaysay ang puno at dulo ng pangyayari at ang naging bunga ng paglalagay
ng batas sa kanilang mga kamay. Kunin ang website, aklat, o iba pang sangguniang pinaghanguan ng
mga impormasyon. Isulat ito sa isang puting papel.
73

Basahin: Kabanata 11 – Sa Los Baños, mga pahina 76–78
Mga Katanungan
1. Bakit mahalaga sa Kapitan Heneral na makahuli ng usa?

2. Ano raw ang maaaring mangyari sa Gobernadorcillo at Cabeza de Barangay kapag hindi nakahuli
ng usa ang Kapitan Heneral? Ano ang nais ipakita ng may-akda sa pangyayaring ito?
3. Ilahad ang motibo sa pagpapatalo sa sugal nina Padre Sibyla at Padre Irene. Sa iyong palagay,
naging mabisa ba ang estratehiya nilang pagpapatalo upang makuha ang minimithi sa Kapitan
Heneral? Patunayan.

74

IIKALAWANG
KALAWANG BAHAGI
HINDI KAILANMAN MANGINGIBABAW
ANG KASAMAAN SA KABUTIHAN
75

Kabanata 11 Sa Los Baños
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang pamahalaan ay may malaking papel na ginagampanan

sa pagpapaunlad ng isang bansa at matutugunan ito kung ang mga pangangailangan ng mga
mamamayan ay naibibigay

Ang pamahalaan ay sandigan ng Bakit kailangang tugunan o kalingain
mamamayang nangangailangan ng isang ng pamahalaan ang pangangailangan ng
makaamang pagkalinga. kanyang nasasakupan?
Ang kalagayang panlipunan, pang-
ekonomiya, at sosyo-kultural ng isang bansa
ay repleksiyon ng taong namumuno sa
bansa.
A. Nakabubuo ng iba pang salita mula sa ibinigay na salita sa talasalitaan

B. Natutukoy ang mga problema ng bayan na nangangailangan ng solusyon
C. Nakalilikha ng liham sa Pangulo upang matawag ang pansin nito sa mga problema ng bayan
Sa Los Baños
(talata 1–26)
Halagahang Pangkatauhan: Ang isang mabuting pinuno ay gumagawa ng paraan kung paano
maibibigay ang mga pangangailangan ng bayan.
1 Nangaso sa Busubuso ang Kapitan namaril ng usa

Heneral at ang Gobernadorcillo kasama
ang ilang kawal at kawani. Ngunit dahil
may kasamang musiko ay wala siyang
nahuli ni ibon o usa. Kamuntik nang
pagbihising usa ang mga kawani. Ayon
sa Kapitan Heneral ay mainam na raw na
wala siyang nabaril na usa sapagkat likas
itong maawain sa mga hayop. Ang totoo
ay lihim siyang natutuwa sapagkat walang
76

makakakita at makaaalam na tila siya isang baguhang mangangaso na
hindi makatama ni isang ibon o usa. Kung magkakaganoon ay malalagay
sa alanganin ang kanyang karangalan. Kaagad silang bumalik sa Los
Baños.
2 Noong araw ding iyon ay naglalaro ng tresilyo ang Kapitan Heneral, si

Padre Sibyla, at si Padre Irene sa may sala, habang galit na galit naman
si Padre Camorra na walang alam sa mga nangyayari. Ang totoo ay
nagpapatalo ang dalawang kura sapagkat sila ay manghihingi ng pabor
sa Kapitan Heneral. Ngayong araw kasi pag-uusapan ang tungkol sa
paaralang binabalak ng mga mag-aaral.
3 Habang nagsusugal ay sinimulang ihain ng kalihim ang mga gawain
sapagkat sadyang masipag ang kapitan at ayaw nitong may nasasayang
na panahon. Inisa-isa ng kalihim na banggitin ang mga nakahandang
usapin sa araw na iyon gaya ng pagpapalit ng tungkulin, suspensiyon, at isyu
pagpapatapon ng mga ito sa malalayong lugar. Ang lahat ay naghihintay
sa magiging desisyon ng kamahalan tungkol sa Akademya ng Wikang
Kastila. Naroroon din sa silid na iyon sina Don Custodio at ang isang
prayleng Dominiko, si Padre Fernandez.
4 Tuluyan nang nagalit si Padre Camorra nang muling sadyain ni Padre
Irene na magkamali sa pagsusugal upang manalo ang Kapitan Heneral.
Kaya naman umalis na lamang ang una at nagtungo sa kabilang silid.
5 Inanyayahan ni Padre Sibyla si Padre Fernandez na sumali upang
humalili kay Padre Camorra ngunit tumanggi ang prayle sapagkat hindi
raw siya marunong. Kaya naman si Simoun ang pumalit sa puwesto ni
Padre Camorra. Nagbiro si Padre Irene na maaaring itaya ni Simoun ang
kanyang mga brilyante. Sumang-ayon naman si Simoun sa hamon ng
kura at sinabing wala raw maitataya ang kura.
6 Kaya naman ayon kay Simoun ay masisiyahan na lamang na bayaran

siya ng mga pangako. Ang kay Padre Sibyla ay ang pagsasabi na siya
ay tumatanggi sa kahirapan, pagkamababang-loob at pagkamasunurin.
Sumunod naman ay ang kay Padre Irene. Ayon kay Simoun ay dapat
siyang mangako na si Padre Irene ay tatanggi sa pagtitimpi sa sarili at
pagiging mapagbigay sa kapwa. Ang mga maliliit na bagay daw na iyon
ay brilyante niya ang magiging kapalit.
77

7 Habang ang ibabayad naman ng Kapitan Heneral ay limang araw na
pagpapakulong; pagkakapiit sa isang lugar sa loob ng limang buwan;
pagpapatapon ng dalawandaang bilanggo na walang natalang
pangalan, sa malayong lugar; at pagpapabaril sa isang taong pipiliin
ni Simoun at limang pagpatay sa bawat lalawigan sa loob ng limang
buwan.
8 Kakaiba ang naging mga hamon ni Simoun kaya naman napalapit sina
Don Custodio, Padre Fernandez, at ang mataas na kawani. Ang isa ay
nagtanong kung ano ang maaaring mapala ni Simoun sa kanyang mga
hiniling.
9 Para daw malinis ang bayan at maalis ang mga masasamang loob na
naglipana sapagkat sawa na siya na pulos kabutihan ang naririnig.
Ipinalalagay ng lahat na kaya ganito ang naging hiling ng alahero ay
dahil sa pagkakaharang sa kanya ng mga tulisan. Ayon kay Simoun
ay bininbin siya ng mga tulisan, kinuha nito ang kanyang dalawang ikinulong
rebolber at matapos ang isang araw ay pinakawalan din siya.
10 Marami raw dalang mga armas ang mga tulisan. Dahil dito lalagda
na ng kautusan ang kapitan na magbabawal sa pagdadala ng armas
upang hindi na maragdagan pa ang armas ng mga tulisan. Isang baligtad sa
malaking kabalintunaan ito, ayon kay Simoun, dahil tanging ang mga katotohanan
tulisan lamang daw ang mga nagpapagod sa araw-araw nilang pagkain.
Dugtong ni Simoun na kung ang nakahuli sa kanya ay ang mga prayle,
tiyak ang kalahati ng kanyang kayamanan ay kukunin ng mga ito. May
tinutukoy si Simoun nang sabihin na ang mga tulisan sa lungsod ang
higit na dapat katakutan.
11 “Parang kayo,” sagot ni Padre Sibyla na tila natatawa.
12 “Tulad natin,” ganti naman ni Simoun. “Tayo ay di-lantarang mga tulisan.
Kaya naman kung tayo ay pupunta ng bundok ay mawawala ang
problema ng bayan at hindi na maaabala pa ng kalihim ang heneral.”
13 Ika 11:30 na nang umaga ng huminto ang lahat sa paglalaro at
pagbibiruan. Ayon sa heneral ay may kalahating oras pa bago
mananghalian at marami pa silang dapat pag-usapan.
14 Napagpasyahan ng heneral na ipagbawal ang mga armas de salon.
Agad namang tumutol dito ang mataas na kawani sapagkat kahit saang
bansa ay pinapayagan ang armas de salon. Mahina lamang ang mga
armas de salon at bukod dito ay manok lamang ang kayang patayin nito.
Palaging sinasalungat ng mataas na kawani ang mga pasya ng heneral. di-sinasang-
Ngunit kahit ganoon ay wala namang nangyayari sa mga pagtutol nito. ayunan
Nagbigay naman ng payo si Simoun na huwag ipagbawal ang armas de
salon at sa halip ay ipagbili ang mga ito na walang anim na milimitro. Ito
nga ang nasunod.
15 Sumunod namang pinag-usapan ang tungkol sa paaralan sa Tiani.
Humihingi raw ng maayos na paaralan ang guro sa Tiani dahil marami
nang sira ang kasalukuyang ginagamit na paaralan. Sinabi naman ni
Padre Sibyla na kung gustong magturo kahit saan ay maaari.
16 Sadyang maraming reklamo ang gurong iyon kaya siya ay itinuring na
pilibustero. Ipinasya ng heneral na mas mabuti pa raw na tanggalin na
78

ang guro sa kanyang tungkulin. Kaya naman ipinag-utos ng heneral na
ang lahat ng gurong dadaing sa kanilang tungkulin ay ipatatanggal.
Natigatig naman ang mataas na kawani sa naging pasya ng heneral na nag-alala
tanggalin ang guro sa kanyang katungkulan.
17 Ipinagtanggol ng mataas na kawani ang guro dahil sa halip na tulungan
ito ay napasama pa at natanggalan ng hanapbuhay. Malaking halaga na
raw ang nailalabas ng pamahalaan sa pagbili ng mga kagamitan para
sa paaralan, ngunit dahil sa walang maayos na paaralan ay madaling
nasisira ang mga kagamitan sa loob.
18 Ipinayo naman ni Don Custodio na sa halip na magpatayo pa ng
panibagong paaralan ay bakit hindi na lamang gamitin ang mga
sabungan. Kung tutuusin daw ay tuwing Linggo at kapistahan lamang
ito ginagamit at maliban doon ay nakatiwangwang lamang ito. Ayon sa
heneral ay pag-aaralan muna niya ang payo ni Don Custodio bago siya
magdesisyon.
19 Isinunod naman ang usapin tungkol sa panukala ng mga mag-aaral na
magkaroon ng Akademya ng Wikang Kastila. Hiningi ng heneral ang
opinyon ng mataas na kawani; sumang-ayon naman ito at pinuri pa ang
naging panukala ng mga mag-aaral. Hindi naman sumang-ayon dito si
Padre Sibyla dahil wala raw sa panahon ang ganitong kahilingan at isa
rin itong paraan na paghamak sa kanila na mga Dominiko. Ayon naman
kay Simoun ay kahina-hinala ang panukalang ito.
20 Isa-isang binanggit ang mga mag-aaral na may panukala sa naturang
paaralan. Si Isagani raw ay mahilig sa pagbabago at pagsulong kaya
naman ito ay mapanganib. Agad naman itong ipinagtanggol ni Padre baka makapinsala
Fernandez sapagkat siya ay nasisiyahan. Ayon kay Padre Camorra ay
walang galang daw ang mag-aaral na si Isagani sapagkat nang ito ay
kanyang itulak ay itinulak din siya nito. Samantala, ang mayamang si
Macaraig, ayon naman kay Padre Irene, ay kasiya-siya at magalang.
Inihabilin ito sa kanyang tagatangkilik na kondesa. Si Basilio naman,
ayon kay Padre Salvi, ay namatay ang kanyang ama sa isang kaguluhang
hindi na niya matandaan.
21 Ipinagtanggol ng mataas na kawani ang mga mag-aaral ngunit
sinalungat agad ito ni Padre Camorra sapagkat hindi raw dapat
matutong mangastila ang mga Indio. Tiyak daw na matututo rin silang
makipagtalo sa kanila.
22 Ayon naman kay Padre Sibyla ay may lihim na pakikipaglaban ang
panukalang ito. Kapag nasunod sila at natalo ang mga pari, yayabang
ang mag-aaral at sila ay matutuwa. Pagkatapos nito ang pamahalaan
ang isusunod pabagsakin.
23 Nagsalita naman si Padre Fernandez. “Bakit natin iisiping tayo ay natalo
nila? Pagbigyan natin ang kanilang kagustuhan upang sila ay matuwa
sa atin at matutong tumanaw ng utang na loob tulad ng ginagawa ng
mga Heswita.”
24 Lalo namang ikinagalit ni Padre Sibyla nang mabanggit ang mga
Heswita. Umigting ang pagtatalo ng lahat kaya naman hindi na sila
nagkaunawaan. Tumayo na ang kapitan sa kanyang upuan dahil
79

nakahanda na ang tanghalian. Ipagpapatuloy na lamang daw ang mga
maseselang usapin matapos kumain at baka hindi sila matunawan.
25 Pabulong namang isiningit ng mataas na kawani sa Kapitan Heneral ang
tungkol sa anak na dalaga ni Kabesang Tales na humihiling na palayain
na ang kanyang nuno na nasa kulungan bilang kapalit ng kanyang ama.
26 Kumatig si Padre Camorra sa pagpapalaya at agad namang sumang-
ayon ang heneral.
Bumuo ng iba pang mga salita mula sa salitang may salungguhit sa pangungusap. Ilagay sa
tapat ng bawat linya ang sagot.
Halimbawa:
Ayon kay Simoun ang mga tulisan ang pinakamatapat na mamamayan sa buong bayan.
tulis
usa tulisan alis
lisan
1. Hinihintay ng lahat ang resulta ng usapin ukol sa Akademya ng Wikang Kastila.
usapin
2. Sinabi ni Simoun na siya ay bininbin ng mga tulisan at kinuha ang kanyang dalawang
rebolber.
bininbin
3. Nasabi ni Simoun na isang kabalintunaan ang pagkakilala ng mga prayle sa mga tulisan
dahil ang mga ito ang pinakamatapat na mamamayan sa buong bayan.
kabalintunaan
80

4. Palaging sinasalungat ng Kapitan Heneral ang mga opinyon ng mataas na kawani.
sinasalungat
5. Si Padre Irene ay natigatig sa naging pasya ng kanyang kamahalan na patalsikin ang guro sa
kanyang katungkulan.
natigatig
Mga Katanungan
1. Bakit hindi nakahuli ng usa ang Kapitan Heneral? Ano ang magiging epekto nito sa Kapitan
Heneral?
2. Ano ang maaaring mangyari sa Gobernadorcillo at Cabeza de Barangay kapag hindi nakahuli ng
usa ang Kapitan Heneral? Ano ang nais ipakita ng may-akda sa pangyayaring ito?
3. Ilahad ang motibo ng pagpapatalo sa sugal nina Padre Sibyla at Padre Irene. Sa iyong palagay,
naging mabisa ba ang estratehiyang ito upang makuha nila ang kanilang minimithi sa Kapitan
Heneral?
4. Isa-isahin ang mga suliranin na kailangang pagtuunan ng pansin at mabigyan ng kalutasan.
5. Naipakita ba sa kabanata na ginagampanan ng Kapitan Heneral ang kanyang tungkulin sa bayan?
Paano?
6. Ano ang kinahinatnan ng paghiling ng guro ng bagong paaralan?
7. Patunayan na kahit paano ay may pagmamalasakit ang Kapitan Heneral sa pagkakaroon ng
edukasyon ng mga bata.
8. Ilahad ang iba’t ibang reaksiyon ng mga prayle sa inihaing panukala ng mga kabataan tungkol sa
pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila.
9. Bakit nabanggit ang pangalan nina Isagani, Basilio, at Macaraig sa pulong sa Los Baños?
10. Paano natulungan ni Padre Camorra si Huli nang magtungo ito sa Los Baños?
Gawain
Ang pamahalaan ay nagbibigay ng iba’t ibang uri ng paglilingkod o serbisyo sa mga nasasaku-
pan nito gaya ng pagtataguyod sa kagalingan ng kapakanang pambansa tulad ng katarungang panli-
punan, katahimikan, pagpapanatili ng kaayusan ng kapaligiran, at pagbibigay ng proteksiyon sa mga
karapatang pantao na titiyak sa kasaganaan ng bansa at magpapalaya sa sambayanan sa kahirapan.
81

Dahil sa tungkuling ito ng pamahalaan, tayo ay pumipili ng mga pinunong iniluluklok natin sa
puwesto na magbibigay ng katuparan sa pagpapaunlad ng ating bansa. Kung tayo ay magkakamali
sa pagpili ng isang mabuting pinuno, magdurusa ang bayan. Ang pagpapaunlad ng isang bayan ay
nakasalalay sa pagkakaroon ng isang magaling at mabuting pinuno.
Tingnan mo ang nagaganap sa ating bansa. Naririyan ang kawalan ng trabaho, dumaraming
informal settlers, pagtaas ng bilihin, paglaganap ng krimen, at iba pa. Malungkot isipin. Kung minsan,
hindi maiwasang matanong sa sarili kung ano ang nangyayari sa atin? Bakit nagkakaganito ang bayan
ni Juan? Sa palagay mo kaya, matutugunan ng pamahalaan ang mga suliranin ng bansa?
Sa kabilang dako, hindi maikakaila na ginagawa ng pamahalaan ang lahat upang matugunan
ang problema ng bansa. Mayroon silang mga proyekto tulad ng pabahay sa mahihirap, pagsulong ng
turismo sa bansa, at pagbibigay ng pagsasanay sa kapulisan.
Ang kailangan ngayon ng bansa ay buong pusong pakikiisa ng bawat mamamayan upang
harapin ang mga pagsubok. Kailangan pang dagdagan ang pagkakaisa upang mabawasan o gumaan
ang mga problema. Ikaw ba, kabataan, ay nakahandang tumugon upang ang bansa ay tumungo
sa kaunlaran? Sa palagay mo ba ay kaya ng pamahalaan na matugunan ang pangangailangan ng
kanyang nasasakupan?
1. Magpangkat sa walo ang klase.
2. Pag-usapan ng bawat pangkat ang mga problema ng ating bayan. Pumili ng limang pangyayari
sa bansa na hindi nabibigyan ng kaukulang pansin o halaga o hindi gaanong natutugunan ng
pamahalaan.
3. Ilalahad ng bawat kasapi ng pangkat ang mga nakikitang ginagawa ng pamahalaan, upang
mabigyang-kalutasan ang mga problema. Suriin kung epektibo nga ba ang ginagawa ng
pamahalaan.
4. Pagkatapos bigyang-suri, magbigay ng mga suhestiyon kung paano pa matugunan ang
lumalalang krisis sa bansa.
5. Isulat ang kasagutan sa tsart.
Suhestiyon kung
Kaganapan sa bansa
Mga nakikitang paano pa matutugunan
na hindi gaanong
ginagawa ng Epektibo ba o hindi? ng pamahalaan ang
natutugunan ng
pamahalaan lumalalang krisis sa
pamahalaan
bansa
1.
2.
3.
4.
5.
82


Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3
Nakikiisa sa Gawain gawain. sa gawain. gawain.
Hindi ginagampanan Nagagampanan ang Lubos na
Ginagampanan ang
ang gawaing gawaing nakaatang. ginagampanan ang
Gawaing Nakaatang
nakaatang. gawaing nakaatang.
Isulat sa patlang ang wastong parirala upang mabuo ang diwa ng pangungusap sa bawat
bilang.
1. Ang kasiglahan ng Kapitan Heneral ay naragdagan dahil natatalo niya sa sugal sina Padre Irene at
Padre Sibyla. Lihim silang nagpapatalo sapagkat ______________________________.
a. ayaw nilang uminit ang ulo ng Kapitan Heneral
b. pinagkakaisahan nila si Padre Camorra para matalo ito
c. nakasalalay sa sugal na iyon ang pagsang-ayon ng Kapitan Heneral sa Akademya ng Wikang
Kastila
d. gusto nilang malibang ang Kapitan Heneral sa araw na iyon
2. Sinabi ni Simoun na ang kasamaan ay wala sa pagkakaroon ng tulisan sa mga bundok kundi ang
kasamaan ay _______________________________________________________________.
a. nasa loob ng mga bilangguan na dapat maparusahan ng bitay
b. nasa mga tulisan sa loob ng bayan at sa mga lungsod
c. nasa mga pinuno na walang malasakit sa taong-bayan
d. nasa korporasyon ng mga prayle na naghahari sa Pilipinas
3. Iminungkahi ni Simoun na pahintulutan ang lahat ng armas de salon na walang anim na milimitro
kaya ________________________________________.
a. natuwa ang Kapitan Heneral dahil sa matalinong mungkahi
b. nainis si Padre Irene dahil naisahan sila ni Simoun
c. nalutas ang problema ng mataas na kawani
d. pinuri ng lahat si Simoun maliban sa mataas na kawani na hindi sang-ayon sa panukala nito
4. Sinabi ni Padre Sibyla na ang sinumang ibig magturo ay _____________________________.
a. maaaring magturo sa iba’t ibang bansa
b. maaaring magbigay ng panukala kung ano ang mabisang paraan ng pagtuturo
c. maaaring magturo saan man kahit walang bubong
d. maaaring pumili ng paaralang pagtuturuan
83

5. Sinabi ng Kapitan Heneral na marami siyang natatanggap na reklamo sa guro kaya
__________________________.
a. ang mabuti pa raw ay alisin ang guro sa tungkulin
b. pagbigyan na raw ang kahilingan ng guro
c. pagbawalan na ang mga mag-aaral na pumasok sa paaralan
d. taasan na lamang ang suweldo ng guro
6. Iminungkahi ni Don Custodio na gamiting paaralan ang mga _________________________.
a. simbahan upang walang gastos ang pamahalaan
b. sabungan kahit sa loob man lamang ng isang linggo
c. lansangan na malapit sa kumbento
d. munisipyo dahil sa hindi na gagastos ang pamahalaan
7. Sinabi ng Kapitan Heneral na siya ay ________________________.
a. matutuwa sa mungkahi ni Don Custodio kapag nangyari ang panukala niyang paaralan
b. magbibitiw sa tungkulin kapag ang sabungan ay ginawang paaralan
c. pupunta sa Espanya kapag nangyari ang sinabi ni Don Custodio
d. sang-ayon sa mungkahi ni Don Custodio
8. Sumang-ayon ang mataas na kawani sa nilalakad ng mga mag-aaral na maaprobahan ang
Akademya ng Wikang Kastila subalit_______________________________.
a. hindi sumang-ayon si Padre Sibyla dahil kailangan pa ang masusing pag-aaral sa kahilingan
ng mga mag-aaral
b. nagalit ang Kapitan Heneral sa mga mag-aaral
c. sinalungat ito ni Don Custodio
d. nagalit si Padre Irene at humingi ng payo kay Simoun
9. Naniniwala si Padre Fernandez na walang panganib sa kanila ang _____________________.
a. pagkakaroon ng kalayaan ng mga mag-aaral
b. pagtuturo ng wikang Kastila sa mga mag-aaral
c. pagkakaroon ng malayang kaisipan ng mga mag-aaral
d. paghinto ng pag-aaral ng mga mag-aaral
10. Dumating sa Los Baños si Huli upang _____________________________.
a. dumalaw sa Kapitan Heneral at magbigay ng mga sariwang gulay
b. mamasyal at makibalita sa nangyari kay Tata Selo
c. pakiusapan ang Kapitan Heneral na palayain ang kanyang nuno na si Tandang Selo
d. hanapin ang nawawala niyang nuno na si Tandang Selo
Ang pamahalaan ay nararapat na makapaglingkod sa mamamayan sa anumang paraan. Bilang

isa sa kanilang nasasakupan, ikaw ay hihingi ng tulong sa ating pinuno. Gumawa ka ng isang liham sa
inyong mayor na humihingi ng tulong na maisakatuparan ang programang pangkalusugan sa inyong
barangay. Ang tulong na nais mong matugunan ay ang pagkakaroon ng isang Medical Mission sa
inyong barangay. Isulat ito sa isang puting papel.
84

Basahin: Kabanata 12 – Placido Penitente, mga pahina 86–89
Mga Katanungan
1. Bakit masama ang loob ni Placido na binabaybay ang daang Escolta papunta ng Unibersidad ng
Sto. Tomas?
2. Paano makikilala kung ang mga mag-aaral ay taga-Ateneo, taga-San Juan de Letran, o taga-
Unibersidad ng Sto. Tomas?
3. Ano ang ibig ipahiwatig ni Pelaez sa kanyang mga sinabi tungkol kay Padre Camorra?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Sa Los Baños” na may gabay ng guro at sagutin
ang mga kaukulang katanungan.

85

Kabanata 12 Placido Penitente
Maipaunawa na maaaring mapaunlad ang sarili sa pamamagitan ng pagbibigay-halaga sa

edukasyon at pagpapaunlad sa karunungang angkin

Ang tao ay maaaring umunlad kung Paano maaaring mapaunlad ang sarili?
siya ay magtitiyaga, magsisikap, at may
Paano mababago ng edukasyon ang
determinasyon na maabot ang pangarap.
kalagayan ng isang bayan?
Ang edukasyon ay sandigan ng pag-
unlad ng lipunan.
A. Natutukoy ang kahulugan ng ilang piling salita na ginamit sa teksto

B. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng edukasyon sa tao
C. Nakasusulat ng isang personal na sanaysay na inilalahad ang kahalagahan ng edukasyon at kung
paano maisasakatuparan ang pangarap sa buhay
Placido Penitente
(talata 1–13)
Halagahang Pangkatauhan: Mag-aral upang kinabukasan ay maging maganda.
1 Malungkot si Placido Penitente na nagtungo

sa Unibersidad ng Sto. Tomas dahil nais na
niyang tumigil sa pag-aaral tulad ng nasabi
niya sa kanyang huling dalawang sulat sa
kanyang ina. Ngunit nakiusap ang kanyang
ina na tapusin kahit Batsilyer de Artes man lang
dahil siya ay nasa ikaapat na taon na.
2 Isang palaisipan sa kanyang mga kababayan
ang pagnanais ni Placido na huminto sa
pag-aaral. Siya ang pinakamagaling sa lahat
ng mag-aaral ni Padre Valerio sa kanilang mapagrebelde
bayan. Hindi ito nagsusugal, wala namang
86

kasintahang nagyayayang magpakasal at laban sa babasahing
“Tandang Basyong Makunat.” Itinuring din siyang isang mapaghimagsik mapagrebelde
ng kanilang parokya.
3 Sa kanyang daan patungo sa eskuwela ay madalas niyang makasabay
ang ibang mag-aaral ng karatig ng paaralan. Madaling malalaman kung katabi
saan nag-aaral ang bawat mag-aaral na makakasabay o masasalubong.
Ang mga nakasuot-Europeo at mabilis maglakad ay mga taga-Ateneo.
Ang mga nakabihis-Pilipino, kakaunti ang aklat ngunit mas marami ang
bilang ay taga-San Juan de Letran. At ang mga mag-aaral naman ng Sto.
Tomas ay magara ang mga bihis at sa halip na aklat ang dala ay mga
baston. Habang ang mga mag-aaral naman sa Unibersidad ng Pilipinas
ay hindi madaling maloko at tila palaging nag-aalala. Sa kabilang dako
ay naroon ang kababaihan. Dala-dala ang kanilang mga aklat kasunod
ang kanilang mga utusan patungo sa Escuela Municipal.
4 Nagulat pa si Placido nang tapikin siya ni Juanito nang sila ay
magkasalubong sa may Magallanes. Si Juanito Pelaez ay mayabang at
mahilig magbiro ng hindi maganda sa kapwa at paborito ng kanilang
mga guro.
5 Kinumusta ng kaklase ang kanyang naging bakasyon at saka naman
ibinalita ni Juanito ang bakasyon nito sa Tiani kasama si Padre Camorra.
Wala raw silang ginawa roon kundi ang mangharana at lahat ng
tahanan doon ay napanhik nila. At may ibinulong naman si Juanito kay
Placido at pagkatapos ay tumawa nang malakas. May pag-aalinlangang
tumingin si Placido sa kanya. May nakilala rin sila na tila nobya ni Basilio.
Siya’y napakasungit ngunit maganda. Isang gabing may dalawang
nangharana sa nobyang ito ni Basilio, hinambalos sila ni Padre Camorra
at sa hindi malamang dahilan, nabuhay ang dalawang ito. Subalit ang
kasintahan ni Basilio ay masungit pa rin pero balang araw, ayon kay
Juanito, ay may mangyayari rin sa kanya.
6 Itinanong ni Juanito ang kanilang mga naging leksiyon at mabilis naman

siyang sinagot ni Placido. Puro kasi walang pasok nang mga nagdaang
araw—may kaarawan ng propesor, may pista ng santo, at may araw
naman na umambon.
87

pang-opisyal
7 Pagkatapos masabi ang nangyari sa bawat araw, niyaya ni Juanito si
na araw na
Placido na mag-dia pichido. Hindi naman sumang-ayon dito si Placido. ipinagdiriwang ng
Hindi niya maaaring makalimutan ang hirap na dinaranas ng kanyang bansa
ina para lamang matustusan ang kanyang pag-aaral. Mabilis na naglakad
palayo sa kamag-aral si Placido. gastusan
8 Ngunit may naalala si Juanito kaya hinabol niya ang kamag-aral. Nanghingi
siya ng abuloy kay Placido para sa pagpapatayo ng monumento ng
isang prayleng Dominiko. Upang matigil na ang pangungulit ni Juanito
siya ay nagbigay na at alam din niyang nakatutulong ang gayong mga
abuloy sa pagpasa ng mag-aaral. Tiyak na ang salaping naiabuloy ni
maipagyayabang
Placido ay maipapangalandakan na ni Pelaez sa iba pang mag-aaral.
9 Patuloy silang naglakad palapit sa unibersidad. Sa di kalayuan ay
natanaw nila si Isagani na nagpapaliwanag sa kapwa mag-aaral tungkol
sa kanilang aralin. Ang iba naman ay nagmamasid sa magagandang
dalagang pumapasok sa simbahan. Natahimik naman si Isagani at
namula nang magtinginan ang iba pang mag-aaral sa bagong dating
na karwahe. Nakita niya si Paulita Gomez na bumaba kasama si Doña pangmaharlikang
Victorina. Ngumiti ang donya kay Juanito Pelaez. sasakyang hila ng
kabayo
10 Si Tadeo naman ay ang kanilang kamag-aral na ang hilig ay ang
magliwaliw. Naroon lamang siya para magtanong kung may pasok at
kapag nalamang mayroon ay aalis na at magdadahilang siya ay may mamasyal
sakit ngunit nakapagtataka at siya ay nakapapasa. Nakapagtatakang
sumunod ito kay Paulita na papasok sa simbahan.
11 Nagsimula nang magsipasukan ang mga mag-aaral nang may muling
humabol kay Placido. Siya ay pinalalagda tungkol sa paaralang balak
ni Macaraig na wala naman daw kabuluhan. Hindi siya lumagda dahil
hindi pa niya nababasa ang isinasaad nito. Naalala rin niya ang laging halaga
paalala ng kanyang amain tungkol sa isang lalaking nakulong dahil sa
paglagda na hindi muna binasa ang isang kasulatan.
12 Ngunit dahil sa matagal na pakikipagkulitan sa kamag-aral na
nagpapalagda sa kanya, siya ay nahuli sa klase. Nag-aalangan na sanang
pumasok si Placido sa klase dahil siya ay huli na. Ang mga mag-aaral ay
hindi pumapasok upang may matutuhan kundi para hindi malagyan ng
liban ang kanilang rekord ng mga propesor. Aalis na sana nang sumagi
sa isip niya na malapit na ang pagsusulit at maaari niyang gamitin ang
pagkakataong ito upang mapansin siya ng kanyang propesor.
13 Nagdesisyon na rin si Placido na pumasok at sa hindi maintindihang
dahilan, pinaingay niya ang kanyang mga sapatos. Siya nga ay napuna
ng kanyang propesor at tiningnan nang may galit.
88

Piliin sa loob ng kahon ang kahulugan ng salitang may salungguhit. Isulat sa patlang ang wastong
sagot.
sasakyang pangmaharlika o pangmayaman masustentuhan

mapagrebelde hinihila ng kabayo
maipagyabang halaga
1. Hinusgahang mapaghimagsik si Placido Penitente ng prayle batay sa kanyang ikinikilos.

_________________________
2. Pinipilit ng kanyang ina na matustusan ang pag-aaral ng kanyang anak makapagtapos lamang
ito. _________________________
3. Ibig ni Juanito Pelaez na maipangalandakan sa iba ang ibinigay na abuloy ni Placido Penitente.
_________________________
4. Nakasakay sa isang magarang karwahe si Paulita Gomez. _________________________
5. Wala raw kabuluhan kung maitatatag ang Akademya ng Wikang Kastila sapagkat ang mga prayle
pa rin ang masusunod. _________________________
Mga Katanungan
1. Bakit masama ang loob ni Placido habang binabaybay ang daang Escolta papunta ng Unibersidad
ng Sto. Tomas?
2. Paano nakikilala ang mga mag-aaral kung taga-Ateneo, taga-San Juan de Letran, o taga-
Unibersidad ng Sto. Tomas ang mga ito?
3. Ano ang ibig ipahiwatig ni Pelaez sa kanyang mga sinabi tungkol kay Padre Camorra?
4. Bakit hindi raw marunong pumili ng nobya si Basilio?
5. Ano ang tinatawag na dia-pichido?
6. Anong sakit ng lipunan ang tinutukoy sa kabanata ukol sa mga mag-aaral na nakapapasa dahil sa
pagreregalo? Nangyayari pa ba ito sa kasalukuyan? Ipaliwanag ang sagot.
7. Anong magandang aral ang itinuro ni Placido ukol sa hindi niya pagpirma sa isang dokumento
na hindi pa niya nababasa?
8. Paano natawag ni Placido ang pansin ng kanyang propesor?
Gawain
Napakahalaga ng edukasyon sa buhay ng tao kaya ang mga magulang ay nagsisikap na

mapag-aral ang mga anak upang mabigyan ng magandang kinabukasan. Subalit may mga anak na
89

hindi marunong magpahalaga sa pagpapakasakit ng kanilang mga magulang. Nariyan ang sila ay
naglalakwatsa o kung saan-saan pumupunta, nakikipagbarkada sa hindi mabubuting tao o kaibigan,
at gumagastos sa mga bagay na walang kabuluhan. Hindi nila iniisip ang kanilang kinabukasan.
Mahirap man ang isang tao kung talagang nasa puso niya ang makatapos ng pag-aaral ay
magagawa niya. Dito makikita ang determinasyon niyang umasenso sa buhay. Ibig sabihin, nasa anak
pa rin kung anong uri ng buhay ang nais niya o ang magiging kapalaran niya dahil siya ang piloto ng
kanyang buhay.
Kilala ba ninyo si Efren Peñaflorida? Siya ang

tinaguriang CNN Hero of the Year (2010) sapagkat
nagawa niyang magbigay ng libreng tutorial classes sa
mahigit na limampung mag-aaral sa elementarya at
hayskul sa tulong ng kanyang push-cart classroom. Ang
pagtuturo ng pagbasa, pagsulat, at iba pang kaalaman ay
isinasagawa niya sa loob ng sementeryo at sa malawak
na tambakan ng basura tuwing araw ng Sabado. Ang
push-cart classroom ay nagtataglay ng mga gamit tulad
ng aklat, lapis, at papel.
Ang lahat ng ito ay kanyang nagawa sa tulong ng
dalawampung kamag-aral na tinawag niyang Dynamic
Teen Company.
Pinatunayan ni Efren Peñaflorida sa buong mundo na ang edukasyon ay mahalaga at dapat
matamo ng bawat tao.
Sumulat ng isang personal na sanaysay na naglalahad ng iyong pangarap sa buhay at kung paano
mo maaaring mapaunlad ito. Talakayin sa sanaysay ang kahalagahan ng edukasyon sa tao. Huwag
kalimutan ang tatlong bahagi ng sanaysay:
a. Panimula
b. Katawan o Nilalaman
c. Wakas
Rubric sa Pagsulat ng Sanaysay

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Napakahina. Masyadong May alam sa Mabuti at Napakagaling.
Hindi nagpakita limitado ang paksa. Halos magaling Malaman at
ng kaalaman sa kaalaman sa nakaugnay kaya lang ay mahusay na
Nilalaman
paksa. paksa. sa paksa kaya limitado ang nalinang ang
lang kulang paglinang sa paksang-diwa.
sa detalye. paksang-diwa.
90

Napakahina. Kulang na ku- Hindi Magaling. Hin- Napakagaling ng
Hindi kayang lang sa lohikal gaanong di gaanong pagkakaorganisa.
makapagpa- na pagkakasu- kinakitaan organisado May lohikal na
Organi-
hayag. nod-sunod ng ng mabuti o pero ang pagkakasunod-
sasyon
mga ideya. magaling na pinakapu- sunod ang mga
pagbabahagi nong ideya ay pangungusap.
ng ideya. kitang-kita.
1 2 3 4
Napakahina. Hindi tiyak sa mga Magaling. Napakagaling.
Walang masteri salitang ginamit Epektibo pero Walang mali.
Gamit
sa pagbubuo ng at nakalilito. payak ang Epektibo ang
ng Wika
pangungusap. pagkakagamit. ayos ng mga
pangungusap.
1 2 3
Napakahina. Kakaunti Mainam ang Walang mali. Ang mga
Bokabularyo ang kaalaman sa mga pagkakagamit ng mga salitang ginamit ay
salitang Filipino. salita. epektibo.
Napakahina. Bihirang kamalian Napakagaling. Kinakitaan
Nangingibabaw sa pagbabaybay, ng masteri o kaalaman
ang mga kamalian pagbabantas, sa pagsasama-sama
sa pagbabaybay, paggamit ng malaking ng kaisipan. Kaunting
Mekaniks
pagbabantas, titik, at wastong mali sa pagbabaybay,
paggamit ng malaking talataan. pagbabantas, paggamit
titik, at wastong ng malaking titik, at
talataan. wastong talataan.
Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Bakit nais ni Placido na umuwi na sa kanilang lalawigan?
a. Naiinip na siya sa Maynila dahil walang nangyayari sa kanyang buhay.
b. Wala siyang kaibigan sa Maynila.
c. Ibig na niyang magtrabaho sa halip na mag-aral.
d. Hindi kasya ang ibinibigay na sustento sa kanya buwan-buwan.
2. Alin sa sumusunod na dahilan ang hindi matanggap ni Placido Penitente na ibinintang ng
kanyang propesor?
a. Tamad gumawa ng takdang-aralin si Placido.
b. Matigas ang ulo ni Placido at hindi nakikinig sa kanyang propesor.
c. Bastos at wala siyang galang sa propesor.
d. Hindi matanggap ni Placido ang maraming bilang ng kanyang liban sapagkat makaapekto
ito sa kanyang pag-aaral.
3. Alin sa mga pahayag ang nagpapakilala na ang mag-aaral ay taga-Ateneo?
a. Magara ang mga damit at sa halip na aklat ay baston ang dala.
b. Ang mga mag-aaral dito ay hindi mayayabang.
91

c. Sila ay nakadamit-Europeo, matuling maglakad, maraming aklat at kuwaderno.
d. Nakasuot-Pilipino at kaunting aklat lamang ang dala ng mga mag-aaral dito.
4. Sinong mag-aaral ang nanghingi ng ambag para sa bantayog ni Padre Baltazar na isang Dominiko?
a. Isagani
b. Tadeo
c. Placido Penitente
d. Juanito Pelaez
5. Sinong mag-aaral ang natutuwa kapag walang pasok?
a. Macaraig
b. Tadeo
d. Juanito Pelaez
6. Sinong mag-aaral ang ayaw pumirma nang hindi muna nababasa ang dokumento?
a. Isagani
b. Tadeo
d. Juanito Pelaez
7. Alin sa mga pahayag ang dahilan kung bakit pumapasok ang mga mag-aaral sa paaralan?
a. Magsaulo ng leksiyon at makasagot sa propesor
b. Magpakasaya dahil walang ginagawa sa paaralan
c. Magkaroon lang ng baon
d. Matuto ng leksiyon
8. Ano ang ginawa ng propesor kay Placido nang siya ay magpasyang pumasok sa klase?
a. Pinagtawanan ng propesor ang pangalang Placido.
b. Kinagalitan siya ng propesor.
c. Namarkahan na siya ng liban.
d. Ipinahiya siya sa buong klase.
9. Ano ang paraang naisip na gawin ni Placido para matawag ang pansin ng propesor?
a. Tumawa siya nang tumawa nang pumasok sa klase.
b. Kinaladkad ang takong ng sapatos upang lumikha ng ingay.
c. Dahan-dahan siyang pumasok sa klase.
d. Nag-ingay siya sa loob ng klase.
10. Ano ang ikinagulat ng lahat ng mga mag-aaral na hindi sukat akalain na magagawa ni Placido?
a. Nasagot ni Placido ang lahat ng tanong ng propesor.
b. Sinuntok ni Placido si Pelaez dahil siya ang ang napag-initan ng propesor.
c. Natutong sumagot at mangatwiran si Placido sa kanyang propesor.
d. Nahuli ng propesor si Placido na naglalakwatsa.
92

Pinagsisikapan ng mga magulang na mabigyan ng edukasyon ang kanilang mga anak dahil
ito lamang ang tangi nilang maipamamana. Kung makatapos ng pag-aaral ang anak, maaari nilang
mapaunlad ang sarili. Subalit sa kabanatang binasa, hindi napahahalagahan ng tauhang si Placido ang
pagsisikap ng kanyang ina na mapagtapos siya ng pag-aaral.
Isulat sa journal ang araw-araw na ginagawa mo sa paaralan na inilalahad kung paano mo
pinahahalagahan ang iyong pag-aaral.
Basahin: Kabanata 13 – Ang Klase sa Pisika, mga pahina 94–97
Mga Katanungan
1. Bakit hindi nagagamit at tinititigan lamang ng mga mag-aaral ang kanilang mga kagamitang
pang-agham sa Unibersidad ng Sto. Tomas?
2. Ano ang kaibahan ng pagtuturo noon sa Ateneo at sa Unibersidad ng Sto. Tomas?
3. Paano napahamak sa klase si Placido Penitente?

93

Kabanata 13 Ang Klase sa Pisika
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang guro ang ikalawang magulang

Ang guro ay isang ehemplong tumu- Paano dapat kumilos ang mga guro sa
tulong sa paghubog ng isang tao dahil sa kanilang mga mag-aaral?
nababagong pagbabagong panahon, ang
mga asignaturang agham at teknolohiya ay Paano maaaring isulong upang
maaaring tumugon sa tawag ng panahon. mapaunlad ang Agham at Teknolohiya?
Isinusulong ng pamahalaan ang

agham at teknolohiya sa pamamagitan
ng mga paaralan at laboratoryong pang-
agham at pagbibigay ng mga scholarship
sa mga mag-aaral na matalino at may hilig/
interes sa agham.
A. Natutukoy ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa pangungusap

B. Nakapagsasaliksik ukol sa ginagawa ng pamahalaan kung paano isinusulong ang Artikulo XIV –
Agham at Teknolohiya
C. Naisisiwalat ang saloobin ukol sa mga isyung may kinalaman sa guro
D. Nakapagtatala ng mga katangian ng guro na hinahanap ng mga mag-aaral
Ang Klase sa Pisika

(talata 1–14)
Halagahang Pagkatauhan: Ang anumang talino ng tao kung walang kagandahang-asal ay alabok
na madaling mawala.
94

1 Isang hugis pahabang silid ang nagsisilbing klase ng mga mag-aaral ng
pisika. Ang plataporma ng propesor ay nasa harapan at sa kabila nito entablado
ay may tigdalawang baitang ng hagdanan. Ang mga kagamitang pang-
aham ay nakatago lamang at nakakandado sa isang kuwadrong gawa sa
salamin. Paminsan-minsan ay ipinakikita ang mga ito sa mga mag-aaral
mula sa malayo na tila isang santo. Iyon ay ipinakikita lamang kapag
may mga dayuhang bumibisita sa Sto. Tomas upang masabi na hindi
sila nahuhuli sa mga makabagong paraan ng pagtuturo. Kaya naman
idinadahilan nila na kaya hindi natututo ang kanilang mga mag-aaral ay
dahil mga katutubo sila, sadyang tamad at may kahinaan.
2 Ang propesor ni Placido ay si Padre Millon; kilala siya sa pagtuturo ng
maraming asignatura at iginagalang sa kanyang kahigpitan. Iyon ang
unang beses niyang pagtuturo ng Pisika.
3 Ngumiti nang may halong pang-uuyam si Padre Millon sa ilang mga panunuya
teorya sa Pisika. Hindi rin niya naramdaman ang kahalagahan ng
siyensiya dahil wala pang Dominikano ang sumisikat dito. Mayroon
pa rin siyang pag-aalinlangan na bilog nga talaga ang mundo kaya
naman parisukat pa rin ang pagbiyak niya sa ostiya. Marami rin ang
nagagalit
nakapapansin na siya ay namumuhi sa kanyang itinuturo.
4 Noong umagang iyon ay nagsimulang magtawag si Padre Millon ng
mga mag-aaral ng mga isinaulong aralin tungkol sa salamin tulad aparatong
sa isang ponograpo. Tinawag ng propesor ang isang mag-aaral na ginagamit sa
napansin niyang naghihikab. Nagsimula itong bumigkas ng aralin pagpapatugtog
na plaka
ngunit agad ding pinahinto ng propesor. Nagtanong ang propesor
kung saan mabibilang ang isang kahoy na pinakintab at binarnisan at
upang masinagan ang mga bagay na ilalagay sa harapan nito, saan daw
pangkat ito makakasama—kung sa metal o bubog. Hindi sinagot ng
mag-aaral ang tanong at nagpatuloy sa pagbigkas ng isinaulong aralin.
Muling pinatigil ang mag-aaral at sinabihang malayo ang kanyang sagot
sa tanong ng propesor.
5 Nagtangkang turuan ni Pelaez ang kamag-aral ngunit mali naman ang
kanyang idinikta. Sinunod naman ng kamag-aral ang sagot kaya naman
natawa ang propesor at ininsulto ang mag-aaral. Dahil dito ay labis na
napahiya ang mag-aaral. Nagtanong pang muli ang propesor tungkol
sa salamin. Subalit nalito lamang ito at sinabing wala na siyang sasabi-
hin.
95

6 Nagtanong ang pari kung sumasang-ayon ang mag-aaral sa kanyang
mga pahayag na tila nanunudyo.. Nalito ang mag-aaral kung siya ay nang-iinis o
sasang-ayon o hindi. Lahat ay sumesenyas na siya ay sumang-ayon, nanunukso
maging si Pelaez. Bago pa siya makasagot ay muli na namang nagtanong
ang propesor. “Itinanong niya kung kakayurin niya ang tinggang puto
ng isang salaming bubog at papalitan ng bibingka, salamin pa rin daw
ang resulta nito.” Bumulong si Pelaez at sinabing bibingka nga raw.
7 Narinig ng propesor ang bulong ni Pelaez kaya naman pinaupo ang mag-
aaral at siya naman ang pinatayo at tinawag na nagmamarunong. Wala
ring maisagot si Pelaez kaya naman panay ang bulong niya kay Placido
na siya ay turuan. Sa katatapak ni Pelaez sa paa nito ay napasigaw nang
malakas si Placido sa klase. Tinawag ngayon ng propesor ang tagadikta
at naupo na si Pelaez.
8 Si Placido naman ang pinatayo ng propesor matapos siyang
pinangalanan
mabansagang tagabulong. Namula siya sa kahihiyan at tumayo nang
hindi malaman kung ano ang isasagot. Nagtanong ang propesor kung
siya ay sumasang-ayon sa aklat na ang salamin ay maaaring metal na
yari sa tanso o ng iba pang metal. Umayon si Placido sa kung anuman
ang nakasulat sa aklat. Dagdag pa ng propesor sa kanyang tanong kung
sang-ayon siya na ang salaming bubog ay patag at pinakinis nang husto
sa ibabaw na bahagi nito at ang isang panig ay pinahiran ng estanyo.
Muling umayon si Placido dahil nakasulat ito sa aklat.
9 Muling nagtanong ang propesor kung ang tingga ay gawa rin sa metal.
Nalito si Placido ngunit sumang-ayon na rin dahil mula ito sa aklat. Ang
propesor ay nagtanong ulit kung ang merkuryo ay isang metal din.
Sumang-ayon muli si Placido. Sinundan muli ni Padre Millon ng isang
tanong si Placido, na kung ang merkuryo ay isang salaming metal at
ang salaming bubog ay isa ring salaming metal, at kung paano ito
maipaliliwanag.
10 Lalong nalito si Placido sa sumunod na mga tanong ng propesor. Ngunit
sinubukan niyang magpaliwanag, nagkandautal-utal siya sa pagbigkas
ng mga salita kaya nalaman ng propesor na siya ay hindi handa sa araw
na iyon. Kaya bilang parusa, siya ay mag-uulat ng kanilang leksiyon. Sa
sobrang nerbiyos ay tatlong beses na nagkamali si Placido. Hinanap ng
propesor ang kanyang pangalan sa talaan at sinabing mayroon na siyang
labinlimang liban. Isa pang pagliban ay hindi na siya makapapasok pa sa
kanyang klase.
11 Inulit ni Placido ang sinabi ng propesor at dito na siya napatindig.
Ayon sa propesor ay apat na ang kanyang naging liban at panlima
ang kanyang pagdating nang huli ngayon. Sa kadahilanang bihirang
magbuklat ng talaan ang propesor, lima kaagad ang inilalagay niyang
liban sa tuwing siya ay darating nang huli. Pasalamat pa raw si Placido
dahil tatlong beses pa lang siyang nahuli samantalang dapat daw ay
dalawampu’t limang araw. Sa araw na iyon ay babawasan ang kanyang
marka dahil sa hindi niya pagsagot sa tanong.
12 Pinigilan ni Placido ang sarili at nagsabing kung siya ay mababawasan
ngayon ng marka ay dapat na mabawasan din ang kanyang liban dahil
hindi maaaring makasagot ang isang mag-aaral na wala naman sa
klase. Sinabihan siya ng kanyang propesor na isang pangahas dahil sa mapanghimasok
kanyang pangangatwiran.
96

13 Ngunit hindi na nakapagpigil pa si Placido sa mga sinabi ng kanyang
propesor kaya naman sinabi niyang maaari siyang bigyan ng anumang
marka ngunit walang karapatan ang propesor na alipustain ang kanyang hamakin
pagkatao. At sabay umalis sa klase nang hindi nagpapaalam.
14 Nabigla ang lahat sa ginawang pagsagot ni Placido sa propesor.
Hindi nila akalain na magagawa iyon ni Placido. Pagkatapos noon ay
nagsermon nang nagsermon ang propesor tungkol sa kawalang-galang
na pagsagot-sagot ng mag-aaral. Hanggang matapos ang klase ay hindi
tumigil ang propesor. Lumabas ang dalawandaan at tatlumpung mag-
aaral sa klase nang walang nalalaman gaya nang sila ay pumasok. Ang
bawat mag-aaral na lumabas sa klase ni Padre Millon ay nawalan na
naman ng isang oras sa kanilang buhay, kasama ng kanilang dignidad dangal
at tiwala sa sarili.
Punan ng nawawalang titik ang kahon upang mabuo ang kahulugan ng mga salitang may
salungguhit sa pangungusap.
1. Marami ang nakapansin na si Padre Millon ay namumuhi sa kanyang itinuturo.
n s
2. Dahil sa ginawang pagkaladkad ni Placido sa kanyang sapatos habang papasok sa loob ng klase,
tiningnan siya nang may pangungutya ni Padre Millon.
p g
3. Lubos na nasiyahan si Padre Millon sa ginawa niyang pagbabansag kay Placido na tagabulong.
p l
97

4. Sinabi ni Padre Millon na isang pilosopong pangahas si Placido dahil sa pangangatwirang ginawa
sa kanya.
m p h k
5. Sinabi ni Placido sa kanyang propesor na walang sinuman ang may karapatan na alipustain siya.
h k
6. Ang bawat mag-aaral na lumabas sa klase ni Padre Millon ay nawalan na naman ng isang oras sa
kanilang buhay, kasama ang bahagi ng kanilang dignidad at tiwala sa sarili.
g l
Mga Katanungan
1. Ilarawan ang silid kung saan idinaraos ang klase sa Pisika.

2. Ilarawan ang propesor na si Padre Millon.
3. Paano niya minamarkahan ang mga mag-aaral na hindi nakasasagot?
4. Bakit sinabi ng propesor kay Placido na siya ay isang pangahas?
5. Naging makatarungan ba ang mga guro sa paglalagay ng marka sa hindi pagpasok o pagdating
nang huli sa klase ni Placido? Pangatwiranan ang sagot.
6. Saan humantong ang pagtatalo nina Placido at ng guro?
7. Makatarungan ba ang ginawa ni Placido na pag-alis sa klase? Patunayan.
Gawain
Ang agham at teknolohiya ay bahagi ng kurikulum sa mga paaralang pang-elementarya at

pansekundarya kaya binibigyan ng priyoridad ng ating pamahalaan ang pagbibigay ng suporta sa
mga guro, mga mananaliksik, at mga mag-aaral na nagpakita ng angking talino at interes sa larangan
ng agham. Ang bawat paaralan ay may mga kagamitang pang-agham gaya ng Science Laboratory na
magagamit ng mga guro at mag-aaral sa pagsasagawa ng mga eksperimento ng mga bagay-bagay na
maaaring pakinabangan ng mga tao.
Nakapaloob sa Artikulo XIV–Agham at Teknolohiya ng 1987 Konstitusyon ng Republika ng
Pilipinas ang mga probisyon kung bakit mahalaga ang agham at anong tulong ang maaaring magawa
ng Kongreso upang mapaunlad ang larangan ng agham at teknolohiya.
98

Pangkalahatang Gawain
1. Magpangkat sa tatlo ang klase at pag-usapan ang seksiyon 10, 11, at 12 ng Artikulo XIV – Agham at
Teknolohiya na ibinigay sa bahaging ito. Sundin ng bawat pangkat ang ibinigay na mungkahing
gawain.
Pangkat 1
Seksiyon 10
Napakahalaga ng siyensiya at teknolohiya sa pambansang pag-unlad at pagsulong.
Dapat mag-ukol ng priyoridad ang estado sa pananaliksik at pagbubuo, imbensiyon,
inobasyon, at sa paggamit ng mga ito; at sa edukasyon, pagsasanay at mga lingkurang
pang-agham at panteknolohiya. Dapat suportahan nito ang mga kakayahang siyentipiko at
teknolohikal na katutubo, at ang kanilang kabagayan sa mga sistemang pamproduksiyon at
kapamuhayang pambansa.
Suriin ng pangkat kung ano ang ginagawa ng pamahalaan upang maisulong ang nasabing
seksiyon. Magsaliksik sa silid-aklatan at kumalap ng mga impormasyon ukol dito. Maaaring
makipanayam sa mga taong may kinalaman sa pagsasakatuparan ng batas na nabanggit.
Pangkat 2
Seksiyon 11
Maaaring magtadhana ang kongreso para sa mga insentibo, kasama ang mga
kabawasan sa buwis upang maganyak ang paglahok ng pribadong sektor sa mga programa ng
batayan at gamiting pananaliksik siyentipiko. Dapat magkaloob ng mga iskolarship, kaloob na
tulong o iba pang mga anyo ng mga insentibo sa mga karapat-dapat na mag-aaral sa siyensiya,
mga mananaliksik, mga sayantist, mga imbentor, mga teknolodyist, at mga mamamayang
may natatanging likas na talino.
Magsaliksik sa silid-aklatan kung mayroon nang scholarship program o insentibo ang
naipagkaloob sa mga karapat-dapat na mag-aaral at kung ang mga ito ay naipatupad na ng
pamahalaan.
Pangkat 3
Seksiyon 12
Dapat pangalagaan at siguruhin ng estado ang mga eksklusibong karapatan ng mga
sayantist, mga imbentor, mga artist, at iba pang mga mamamayang may likas na talino at
mga likhang intelektuwal, lalo na kung kapaki-pakinabang sa sambayanan para sa panahong
maaaring itakda ng batas.
Magsaliksik tungkol sa ilang sayantist, imbentor, artist, at ibang mga mamamayan kung ano
ang mga eksklusibong karapatan na tinatanggap nila sa pamahalaan.
Sanggunian: 1987 Konstitusyon ng Republika ng Pilipinas
2. Malaking papel ang ginagampanan ng mga guro sa buhay ng mga mag-aaral. Bukod sa siya
ang nagdaragdag ng kaalaman, siya rin ang humuhubog sa pagkatao upang maging mabuting
anak ng kanilang mga magulang, ng pamayanang kanyang kinabibilangan, ng bayang kanyang
sinilangan at higit sa lahat ay anak ng Diyos. Sabi nga ng marami, kung ano ang kinahinatnan ng
mga batang ito, malaking bahagdan ay nanggaling sa guro. Madalas ang mga guro ay iniidolo ng
kanilang mga mag-aaral kaya kung ano ang nakikita sa kanila ay ginagaya. Kaya, ang mga guro
99

ay dapat kumilos nang naaayon sa kagandahang-asal. Pero, paano kung iba o kabaligtaran ang
nakikita sa guro? Sagutin mo ang mga tanong:
a. Paano kung ang guro ay nanghihiya upang ipakita lamang na siya ang nakatataas?
Pababayaan mo na lamang ba? Palawakin ang sagot.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
b. Paano sasabihin sa kanya na ikaw ay taong dapat ding igalang?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
c. Magtala ng mga katangiang hinahanap mo sa isang guro. Isulat ito sa tsart.
Mga Katangiang Hinahanap Ko sa Isang Guro

1.
2.
3.
4.
5.

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi gaanong nakiisa Lubos na pakikiisa sa

Ginagampanan ang
Gawaing Nakaatang
100

Isulat ang salitang Tama kung wasto ang diwa ng pangungusap at ang salitang Mali kung hindi
ito wasto.
___________ 1. May nakikitang larawan ni Sto. Tomas de Aquinas sa silid-aralan ng Pisika.
___________ 2. Nagagamit ng mga mag-aaral ang mga kagamitang panlaboratoryo kaya
natututo sila sa paaralan.
___________ 3. Kinikilala at iginagalang ng bawat prayle ang kakayahan sa pagtuturo ni Padre
Millon.
___________ 4. Ang laboratoryo ay ginawa upang makaakit ng maraming mag-aaral at maipakita
na may kalidad ang edukasyon sa unibersidad.
___________ 5. Si Padre Millon ay may pag-aalinlangan na ang mundo ay bilog kaya pati pagbiyak
ng ostiya ay parisukat.
___________ 6. Nahalata ng propesor si Juanito Pelaez na nagdidikta ng sagot sa mag-aaral na
nahuling inaantok kaya siya tuloy ang tinawag.
___________ 7. Nasagot ni Placido ang mga tanong ng propesor tungkol sa salamin kaya tuwang-
tuwa siya.
___________ 8. Ayon kay Padre Millon, ang isang liban ay katumbas ng pitong araw kaya nanlumo
si Placido dahil may tatlo na siyang liban sa klase.
___________ 9. Humanga ang klase kay Placido dahil tanging siya lamang ang nakagawang
lumaban sa kanilang propesor.
___________ 10. Natapos ang klase sa Pisika nang may natutuhan ang mga mag-aaral.
May mga guro na nakapagbibigay ng inspirasyon sa mga mag-aaral kaya lalong nagsusumigasig
na matuto at makakuha ng mataas na marka. Magdikit ng larawan ng iyong paboritong guro sa isang
stationery. Gumawa ng isang tula na may apat na taludtod na nasusulat sa malayang taludturan na
isinasaad mo kung bakit siya ang iyong inspirasyon sa pag-aaral.
Basahin: Kabanata 14 – Sa Bahay ng mga Mag-aaral, mga pahina 102–104
Mga Katanungan
1. Ilarawan ang bahay na tinitirhan ni Macaraig.

2. Ano ang ipinahihiwatig ni Rizal sa pagkakalarawan niya ng malinis sa pisara at nakakandadong
kagamitan sa agham?
3. Anong damdamin ang namayani kay Placido at bigla siyang lumabas ng silid-aralan pagkatapos
niyang sagutin ang kanyang guro?

101

Kabanata 14 Sa Bahay ng mga Mag-aaral
Maipaunawa sa mga mag-aaral na wala nang hihigit pa sa sariling wika

Ang wika ay buhay, nagbabago Bakit mahalagang palaganapin ang
at umaayon sa gumagamit nito para sa wikang Filipino sa bawat Pilipino?
pagsulong at pagbabago.
A. Naibibigay ang kasingkahulugan ng mga ilang mga salitang may salungguhit sa pangungusap
B. Nakapagpapalitan ng mga opinyon kung paano maaaring palaganapin ang wikang Filipino
C. Napagtatalunan ang paksang “Wikang Filipino ang dapat gamitin at palaganapin upang umunlad
ang Pilipinas.”
Sa Bahay ng mga Mag-aaral

(talata 1–10)
Halagahang Pagkatauhan: Mahalin at palaganapin ang sariling wika.
1 Malaki ang bahay ni Macaraig at may

kaluwagan na binubuo ng dalawang
palapag. Puro mga binatang mag-
aaral ang nakatira dito. Ang bawat
pangkat ng mga mag-aaral ay may iba’t
ibang gawain at maging sa kanilang
pag-uugali, sila ay magkakaiba. May
isang grupo na naglalaban gamit
ang baston at minsan ay natatamaan
ang isang Intsik. Titigil lamang sila sa
pambubuska kapag nakitang galit na
galit na ang Intsik.
102

2 Agad namang sinamantala ni Sandoval ang pagpupulong upang
maipamalas ang kanyang galing sa pagtatalumpati. Tinalakay niya ang maipakita
tungkol sa pinag-uusapang akademya.
3 Hindi pa dumarating si Macaraig nang mga oras na iyon kaya naman
nagbigay ng kani-kanyang opinyon ang bawat isa sa maaaring maging mangibabaw
resulta ng kanilang panukala. Ang bawat isa ay nag-iisip na baka manaig
sa usapan sina Padre Irene at Padre Sibyla. Palagay ang loob nina Isagani
at Sandoval na matutupad ang kanilang hangarin. Ngayon pa lang ay
iniisip na nila ang mga papuring kanilang matatanggap, habang si layon
Pecson naman ay laging nag-iisip ng negatibo at baka sa halip na sila ay
papurihan ay ipakulong pa sila.
4 Nagalit si Sandoval sa tinuran ni Pecson dahil ayon sa kanya ay may
sariling desisyon ang Kapitan Heneral at hindi magpapasulsol sa mga magpapaudyok
prayle. Nagpatuloy ang pagtatalo nina Sandoval at Pecson tungkol
sa paraan ng pagdedesisyon ng pamahalaan. Ayon kay Pecson, ang
heneral ay laging ipinapaubaya sa mga prayle ang mga ganitong uri ng
pagdedesisyon. Hindi naman sumang-ayon dito si Sandoval at sinabing
wala itong sapat na katibayan sa kanyang mga paratang. Hindi rin niya
nagustuhan ang nangyari dahil hindi siya nakagawa ng talumpati kaya
sinabi na lamang na hindi dapat ipagwalang-bahala ang ganitong
maselang mga bagay.
5 Itinuloy pa ni Sandoval ang talumpati at sinabing marapat lamang na
magpasalamat ang lahat ng Pilipino sa mga Kastila. Ipinagkaloob ng
Espanya ang lahat ng pangangailangan ng bawat mamamayan. Ayon
pa sa kanya ay pantay-pantay ang lahat ng Kastila at Pilipino. Ang
dahilan ng kanilang pagtitipon-tipon ay upang maipahayag ni Macaraig
ang kanilang tagumpay sa pagtatayo ng Akademya ng Wikang Kastila.
Ang lahat ay dapat na humanda sa mga papuring maaaring ibigay sa
kanila ng bansa. Sa sobrang kaligayahan ni Sandoval ay nayakap niya si
Isagani na ginaya naman ng iba pang mag-aaral na nakikinig sa kanyang
talumpati.
6 Si Pecson naman na puno ng alinlangan ay hindi sumang-ayon sa mga
pahayag ni Sandoval. Palibhasa raw, si Sandoval ay isang Kastila at hindi
isang Indio. Magsisimula pa sanang sumagot si Sandoval nang siya ay
mapigil ng mga mag-aaral na nagsisigawan.
7 Si Macaraig ay isang mayamang mag-aaral ng abogasya. Siya ang
namumuno sa panukala ng Akademya ng Wikang Kastila. Ang mag-
aaral na sina Isagani, Pecson, Pelaez, at Sandoval ang nag-anyaya kay
Macaraig upang mapag-usapan ang kanilang mga plano.
103

8 Ang lahat ay nanabik na marinig ang magandang balita mula kay
Macaraig. Ibinalita nito na si Padre Irene ang naging tagapagtanggol nila
sa mga nais sumalungat sa kanilang adhikain. Ang kailangan na lamang
nilang gawin ay hintayin ang pahintulot ni Don Custodio at sigurado na
ang kanilang panalo dahil ang Kapitan Heneral ay walang kinikilingan. pinapanigan
9 Pinag-isipan ng mga mag-aaral kung paano nila mapapapayag si Don
Custodio. Dalawang paraan ang pumasok sa isipan ng mga mag-aaral.
Una ay si Ginoong Pasta na matalik na kaibigan at taong sinasangguni ni
Don Custodio at ang pangalawa ay si Pepay na isang mananayaw dahil
matalik na kaibigan ni Don Custodio.
10 Hindi pumayag si Isagani sa ideyang gamitin ang mananayaw sapagkat
hindi ito isang marangal na pamamaraan. Kaya naman naisip niya na
lapitan muna si Ginoong Pasta. Si Isagani ang napili upang kumausap
kay Ginoong Pasta dahil naging kaklase ito ng kanyang amain.
Isulat sa mga patlang ang maaaring kasingkahulugan ng bawat salitang may salungguhit sa
pangungusap.
1. Nais ipamalas ni Salvador ang kahusayan niya sa pagbigkas ng talumpati.
Kasingkahulugan: ______________________________________
______________________________________
2. Umani ng maraming palakpak at paghanga ang talumpati ni Salvador.
______________________________________
3. Nagsipagbigay ng sapantaha ang mga mag-aaral na baka manaig sa usapan tungkol sa
Akademya ng Wikang Kastila sina Padre Irene at Padre Sibyla.
______________________________________
4. Naniniwala sina Isagani at Sandoval na matutupad ang kanilang hangarin sa pagtatatag ng
Akademya ng Wikang Kastila.
______________________________________
5. Sinabi ni Pecson na ang Kapitan Heneral ay may sariling pagkukuro kaya hindi siya maaaring
maimpluwensiyahan ninuman.
______________________________________
6. Sinabi ni Sandoval na hindi dapat ipagwalang-bahala ang mga bagay na lubhang maselan tulad
na lamang ng kanilang panukalang Akademya ng Wikang Kastila.
______________________________________
104

7. Sinabi pa ni Sandoval sa kanyang mga kasamahan na siya ay hindi kumikiling sa mga prayle.
______________________________________
8. Nagniningning ang mga mata ni Sandoval dahil sa nadamang paghanga ng kanyang mga
kamag-aral.
______________________________________
Mga Katanungan
1. Ilarawan ang bahay na tinitirhan ni Macaraig.

2. Anong kapilyuhan ng mga mag-aaral ang ginawa nila sa Intsik na nagtitinda sa dormitoryo? Tama
ba ito? Bakit?
3. Ano ang paksang pinag-uusapan nina Sandoval, Pelaez, Pecson, at Isagani? Sino sa mga binatang
ito ang may negatibong pag-iisip sa nilalakad nilang proyekto?
4. Bakit nayakap ni Sandoval si Isagani pagkatapos magtalumpati?
5. Ano ang nilalaman ng talumpati ni Sandoval?
6. Ano-anong kasinungalingan ang ibinalita ni Padre Irene kay Macaraig? Ano ang totoong nang-
yari sa pinag-usapan ukol sa Akademya ng Wikang Kastila sa Los Baños?
7. Paano raw maaaring mahikayat ng mga mag-aaral na maaprubahan ng Kapitan Heneral ang
pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila?
8. Alin sa mga paraang naisip ng mga mag-aaral ang hindi sinang-ayunan ni Isagani? Bakit?
9. Sino ang kakausapin muna ni Isagani para hingan ng tulong?
Gawain
Ang pagtangkilik sa sariling wika ay isa sa paraan ng pagpapamalas ng pagmamahal sa bayan.

Mahalaga ang wika sa isang bansang malaya. Ang sabi nga ni Dr. Jose Rizal, “Ang wika ay diwa ng
bayan.” Ito ay ginagamit sa pagpapahayag ng damdamin at kaisipan. Nababasa at nasasaisip ang
nilalaman ng kasaysayan ng bayan—mga pakikipaglaban, pagsuong sa pagsubok, at pagkakamit ng
tagumpay. Sa pamamagitan ng wika, naisasapuso ang mga ginintuang-aral ng ating mga ninuno na
nagsisilbing gabay sa pagtahak ng landas. Dahil ang wika ay diwa ng bayan, nararapat lamang na
pahalagahan, mahalin, at gamitin ito.
Ang wika ay nakatutulong sa pagkakakilanlan ng isang Pilipino. May mga Pilipinong hindi
tumatangkilik sa sariling wika dahil sa kolonyal na mentalidad at ikinakahiya na salitain ito. Dahil sa
mga Pilipinong may kolonyal na mentalidad magkakawatak-watak ang mga Pilipino. Ang wika ay daan
sa pagkakaunawaan at pagkakabuklod-buklod ng mga mamamayan. Mahirap man o mayaman, dahil
sa wika maiintindihan ang nais mong iparating sa lahat. Anuman ang propesyon mo sa buhay, wika
ang magsisilbing paraan upang umunlad ang kabuhayan o ekonomiya ng bansa. Dahil saan mang
sulok ng Pilipinas, manggagawa ka man, magbubukid o mangingisda, sa wikang Filipino lamang tayo
nagkakaintindihan.
Kaya, ikaw bilang mag-aaral, palaganapin mo ang wikang Filipino sapagkat ikaw ay Filipino.
105

Pangkatang Gawain
1. Magsagawa ng debate hinggil sa isyung ito.
Pagpasiyahan: “Wikang Filipino ang dapat gamitin at palaganapin upang umunlad ang Pilipinas.”
2. Ang magkabilang panig ay magkakaroon ng tatlong tagapagsalita. Pumili ng tatlong kasapi na
mahusay magsalita.
3. Mag-uusap ang pangkat kung sino ang pinuno, at ang una at ikalawang tagapagsalita. Pagkatapos
ay pag-uusapan ang panig na ipagtatanggol.
4. Isagawa ang pagtatalo sa paraang Oregon-Oxford at sundin ang sumusunod na mga hakbang:
a. Para sa mga unang tagapagsalita ng bawat panig, ipaliliwanag nila ang proposisyon para
malinaw ang paksa na ipagtatanggol at sila ay maghaharap ng kanilang pagmamatuwid sa
pinakamabisang paraan.
b. Matapos na marinig ang pagmamatuwid ng mga unang tagapagsalita ng bawat panig, ang
pangalawang tagapagsalita naman ang magtatanong upang maipakilala ang karapatan ng
mga matuwid na panig ng katalo bago siya magpaliwanag ng kanyang panig.
c. Bago pa lamang magsimula ang pagtatalo, pipiliin na sa pangkat ang pinakamagaling
bumuo ng mga tanong para sa kalabang pangkat.
d. Ang tagumpay ng mga kalahok sa debate ay nakasalalay nang malaki sa pagtatanong sa
kalabang panig (cross examination).
e. Matapos marinig ang katwiran ng magkabilang panig tungkulin ng lider na ihanay lahat ng
mga katwiran at pagpapatunay sa pamamagitan ng paglalagom.
f. Sa mga tagapakinig, ang bawat isa ay susulat ng kanilang reaksiyon sa bawat katwiran na
inilatag ng bawat panig.
Mula sa: Sining ng Pakikipagtalastasan I Manual, OLFU Press, 2009
Rubric sa Pagtatalo

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi buo ang Hindi gaanong May sustansiya Kompleto at may
inilalahad at hindi buo ang inilahad subalit hindi sustansiya ang
Nilalaman malaman ang at hindi gaanong gaanong sinasabi.
sinasabi. malaman ang malaman.
sinasabi.
Walang Kakaunti ang Hindi gaanong Napakahusay na
Mga Ebidensiya ebidensiya o naibigay na marami at nakapagbigay ng
o Inihaing mga katibayang katibayan. mahusay ang mga katibayang
Katibayan sumusuporta sa nailagay na inihain.
argumento. katibayan.
106

Walang pagkilos May bahagyang Mahusay ang Napakahusay at
at galaw na pagkilos at mga kumpas at akmang-akma ang
naisagawa sa paggalaw na galaw kasabay ng mga kilos at galaw
Kilos o Galaw
buong panahon isinagawa habang pagpapaliwanag. habang ibinibigay
ng pagtatanggol nagpapaliwanag. ang panig sa
ng panig. pagtatanggol.
1 2 3
Hindi nakuha ang Hindi gaanong nakuha Napakagaling kaya nakuha
interes ng mga ang interes ng mga ang interes ng mga
Panghikayat manonood sapagkat manonood. manonood.
walang buhay kung
magsalita.
A. Kilalanin at isulat sa patlang ang pangalan ng tauhang inilalarawan sa bawat bilang.

___________ 1. May-ari ng bahay na tinutuluyan ng mga mag-aaral at nangunguna sa pag-
aasikaso na maaprubahan ang Akademya ng Wikang Kastila.
___________ 2. Hinahangaan ng ibang mag-aaral dahil sa kahusayan sa pagtatalumpati.
___________ 3. Mag-aaral na laging may pag-aalinlangan at hindi basta-basta mahihikayat
ng salita ng iba.
___________ 4. Tauhang napili ng pangkat nina Padre Sibyla na magsasagawa ng pag-aaral
kung pahihintulutan o hindi ang Akademya ng Wikang Kastila.
___________ 5. Naatasang mag-aaral na makipag-usap kay Ginoong Pasta para maapruba-
han ang Akademya ng Wikang Kastila.
B. Piliin sa loob ng kahon ang angkop na salita sa bawat patlang upang mabuo ang diwa ng
pangungusap.
unang Pilipinong
pamahalaan unibersidad
napawi mangibabaw
1. Unti-unting ____________ ang ingay ng mga mag-aaral nang magsidatingan ang mga
inanyayahan ni Macaraig upang magbalita tungkol sa Akademya ng Wikang Kastila.
2. Sina Isagani at Sandoval ay palagay ang loob na matutupad ang kanilang hangarin at nag-
iisip na ng mga papuri at pagbati na ibibigay sa kanila ng _____________ sa pagiging
makabayan.
3. Naniniwala si Juanito Pelaez na siya ang may _______ bahagi sa tagumpay dahil sa kanyang
panukala para sa kilusan ng mga mag-aaral.
4. Ang _________ ay dapat magbigay sa pangangailangan ng mga mag-aaral.
5. Kung walang _____________ magkakaroon ng lakas ng loob na makipaglaban, si Sandoval
daw mismo ang lalaban sa ngalan ng Espanya.
107

Paano mo isusulong at palalaganapin ang wikang Filipino? Bumuo ng isang salawikain na
nagsusulong sa pagtangkilik ng wikang Filipino. Isulat ito sa 1/8 bahagi ng kartolina. Gawing kaakit-
akit sa pamamagitan ng paglalagay ng palamuti upang matawag ang pansin ng iba pang mga mag-
aaral at guro sa loob ng paaralan.
Halimbawa:
Ang magmahal sa sariling wika
ay may pagmamalasakit sa bansa.
Basahin: Kabanata 15 – Si Ginoong Pasta, mga pahina 109–111
Mga Katanungan
1. Ano ang ipinayo ni Ginoong Pasta kay Isagani sa halip na ipagpatuloy ang kanilang isinusulong?
2. Bakit hindi nagawang lituhin ni Ginoong Pasta si Isagani sa kanilang pag-uusap?
3. Sa paanong paraan ipinakita ni Ginoong Pasta ang kanyang pagiging makasarili sa kabanata?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Sa Bahay ng mga Mag-aaral” na may gabay ng
guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.

108

Kabanata 15 Si Ginoong Pasta
Maipaunawa na ang paglilingkod sa bayan ay may kaakibat na sakripisyo

Ang sinumang nagnanais na magling- Paano makapaglilingkod sa bayan na
kod sa bayan ay maituturing na isang hindi iniisip ang sarili kundi ang kapakanan
bayani. ng bayan?
Kung hindi mo iniisip ang pansariling
interes at inuuna mo at ipinaglalaban ang
ikabubuti ng bayan, iyan ay sapat na para
masabing marangal kang tao at tunay na
Pilipino.
A. Natutukoy ang kasingkahulugan ng mga salitang may salungguhit sa pangungusap

B. Napag-uusapan ang posibleng serbisyo o paglilingkod na maaaring gawin ng isang kabataan
C. Nakagagawa ng plan of action o planong pagkilos kung paano makapaglilingkod ang isang
kabataan sa isang serbisyong itinakda sa kanila
Si Ginoong Pasta
(talata 1–20)
Halagahang Pangkatauhan: Sariling buhay man ay iaalay para sa kanyang bayan.
1 Isa sa mga pinakakilalang abogado si Ginoong Pasta

sa Maynila. Sa kanya humihingi ng payo ang prayle
kapag kinakailangan. Noong araw na iyon ay nagtungo
si Isagani sa opisina ng abogado ngunit marami itong
kliyente kaya kinailangan niyang maghintay na siya ay
tawagin. Nang siya ay makapasok sa opisina ni Ginoong
Pasta ay ni hindi man lamang siya inalok na maupo nito.
2 Huminto sa pagsulat si Ginoong Pasta at tiningnan
ang binata. Nang makilala si Isagani ay lumiwanag ang
mukha at agad na kinamayan ang panauhin. Natuwa
naman si Isagani sa pagtanggap sa kanya ng abogado at
inaasahan niyang hindi siya bibiguin ni Ginoong Pasta.
109

3 Nang makita pa lamang ni Ginoong Pasta si Isagani ay alam na niya
ang tunay na pakay ng binata. Ngunit nang mabanggit na ni Isagani
ang tungkol sa panukalang Akademya ng Wikang Kastila ay agad na
nagdilim ang mukha ni Ginoong Pasta. Napabulalas ang abogado na
ang bayang iyon ay bayan ng mga plano at panukala.
4 Nakita ni Isagani ang reaksiyon ni Ginoong Pasta ngunit patuloy pa
rin sila sa kanyang ipinahahayag. Kung sakaling hihingi ng payo si
Don Custodio sa abogado tulad ng inaasahan, hindi naman masabi ni
Isagani na sila ay papanigan ni Ginoong Pasta dahil sa kawalang interes
na ipinakikita nito.
5 Ngunit lingid sa kaalaman ni Isagani ay buo na ang pasya ni Ginoong
Pasta sapagkat alam niya ang nangyari sa Los Baños. Kung hindi lamang
dahil sa suhestiyon ni Padre Sibyla na padaanin sa lupon ng paaralan
ang panukalang iyon ay malamang na nagtagumpay na ang mga mag-
aaral na maitatag ang Akademya ng Wikang Kastila. Kaya upang malihis
sila sa kanilang pinag-uusapan ay naisip ni Ginoong Pasta na guluhin
ang isipan ni Isagani.
6 Ayon kay Ginoong Pasta ay malaki ang kanyang pagmamahal sa
kanyang bayan. Ngunit kinailangan din na maintindihan ni Isagani na
kinailangan niyang mag-ingat sa kanyang mga galaw dahil maselan
ang kanyang kalagayan. Marami siyang ari-arian at mayroon din siyang
karangalan
reputasyon na dapat pangalagaan.
7 Sinagot naman ni Isagani ang pahayag ni Ginoong Pasta na hindi nila
nais na ipahamak ang abogado bagkus nais lamang nilang makatulong
sa pamahalaan na mapaunlad ang kanilang bayan.
8 Natuwa naman ang abogado sa pag-aakalang siya ay nagtagumpay na
lituhin si Isagani sa kanilang pag-uusap. Tuloy pa rin ang pagtatalo nila
Isagani at Ginoong Pasta. Nagugulat lamang ang abogado at nakukuha
pa ring makipagsagutan ng binatilyo sa kabila ng mga ginagawa niyang
panlilito rito.
9 Kaya naman pinayuhan siya ni Ginoong Pasta na ipagpaubaya na
lamang sa pamahalaan ang kanilang mga plano at baka iyon pa ang
magdala sa kanila sa kapahamakan. Agad namang sumalungat dito
si Isagani dahil ayon sa kanya ang pamahalaan ay dapat lamang na
makinig sa mga pangangailangan ng kanyang nasasakupan. Katwiran
pa niya, mamamayan din ang bumubuo ng pamahalaan kaya maging
sila ay maaari ding magkamali.
10 Binanggit din ni Isagani ang tungkol sa kasabihan ng mga Kastila na
“Ang hindi umiyak ay hindi makasususo, ang hindi humiling ay hindi
pagkakalooban.”
11 Ngunit ayon kay Ginoong Pasta ay baligtad ang nangyayari sa kanilang
pamahalaan.
12 Ang paghiling ay tanda lamang ng kakulangan. At kahit na para ito sa
kabutihan ay lalo lamang sila mapapasama. Dagdag pa niya, na walang
mapapala kung sila ay maghihimagsik sa mga patakarang itinakda ng
pamahalaan.
110

13 Tila nayayamot na humingi ng tawad si Isagani kay Ginoong Pasta naiinis
ngunit ayon sa kanyang paniniwala, ang isang mabuting pamamahala
ay nakikinig sa hinaing ng mamamayan at hindi ito dapat na masamain.
14 Sinalungat ni Ginoong Pasta ang mga sinabi ni Isagani sapagkat ayon sa
kanya ay hindi lahat ng pamahalaan ay may layuning makapaglingkod.
Naramdaman na ng abogado na humahaba na ang kanilang usapan
kaya nagkunwari siya na naghahanap ng kanyang salamin.
15 Naintindihan naman ni Isagani ang nais iparating ni Ginoong Pasta
na hayaan na lamang ang pamahalaan ang magbigay ng pasya.
Pinayuhan sila na huwag nang manghimasok sa mga pamamalakad ng makialam
pamahalaan.
16 Nagpayo si Ginoong Pasta na kung nais nilang matuto ng wikang Kastila
ay mag-aral na lamang sila at tiyak na sila ay matuto.
17 Nararamdaman na ni Isagani na kailangan na niyang igiit ang kanyang ipilit
katwiran sa abogado kaya lang ay hindi siya makasingit kay Ginoong
Pasta.
18 Pinayuhan siya ng abogado na maging isang bihasang manggagamot
upang kumita nang malaki-laki at maging madali ang pagyaman. Ang
intindihin na lamang nila ay ang kani-kanilang mga sarili, hanggang
pumuti na ang kanilang mga buhok.
19 Ngunit muling sumagot si Isagani na kung ang kanyang buhok ay
puputi at magiging uban katulad ng kay Ginoong Pasta nang wala
siyang naitutulong sa kanyang bayan, ang bawat uban ay magpapaalala
na wala silang ginawa nang ang bayan ay naghihirap. Hindi niya ito ipagyayabang
ipamamayagpag at sa halip ay ikahihiya. Masama ang kanyang loob na
lumisan.
20 Tunay na naghihinayang si Ginoong Pasta sapagkat bihira ang katulad
ni Isagani na may malasakit sa bayan. Sana nga raw, ang lahat ng
mamamayan ay tulad ni Isagani.
Bilugan ang titik na kasingkahulugan.

1. Sinabi ni Ginoong Pasta kay Isagani na kailangan niyang mag-ingat sa anumang papasukan niya
na maaaring makasira ng kanyang reputasyon.
a. pagtingin b. karangalan c. pagkilala d. paniniwala
2. Nayayamot si Isagani sa katwiran ni Ginoong Pasta sapagkat ang nakikita lamang ay ang
pansariling kagustuhan.
a. Natutuwa b. Nasusuklam c. Naiinis d. Nagmamaktol
3. Pinayuhan ni Ginoong Pasta si Isagani na wala silang mapapala kung manghihimasok sa mga
patakarang ipinatutupad ng pamahalaan.
a. makikiisa b. makikialam c. sasalungat d. makikipaglaban
4. Nauubusan na ng panahon si Isagani at ibig na niyang igiit kay Ginoong Pasta ang kanyang
katwiran.
a. ipilit b. isingit c. ipagsigawan d. ibigay
111

5. Sinabi ni Isagani kay Ginoong Pasta na hindi niya ipamamayagpag ang kanyang uban sa kanyang
pagtanda bagkus ikahihiya pa ito kung wala siyang nagawa para sa bayan.
a. ipagkakaila b. ipaglilihim c. ipagyayabang d. ipaalam
Mga Katanungan
1. Sino si Ginoong Pasta?

2. Paano tinanggap ni Ginoong Pasta si Isagani bilang isang panauhin? Anong kagandahang-asal
ang nilabag ni Ginoong Pasta?
3. Alam ba ni Ginoong Pasta ang pakay ni Isagani?
4. Nasabi ba nang hayagan ni Isagani ang kanyang pakay kay Ginoong Pasta? Paano?
5. Ano ang naging pasya ni Ginoong Pasta sa inilapit ni Isagani?
6. Kinakitaan nga ba ng pagmamahal sa tinubuang lupa si Ginoong Pasta? Ipaliwanag.
7. Isa nga bang kahalayan ang gumawa ng isang bagay na laban sa mga panukala na inaakala mong
makabubuti tulad ng ipanagagawa ni Ginoong Pasta kay Isagani? Ipaliwanag ang sagot.
8. Talaga nga bang nalalaman ng pamahalaan ang lahat ng pangangailangan ng kanyang
mamamayan? Panindigan ang sagot.
9. Ano ang ipinayo ni Ginoong Pasta kay Isagani?
10. Ano ang katumbas ng uban kung walang nagawa si Isagani para sa bayan?
Gawain
May mga taong hindi mapasusubalian ang nagpamalas ng pag-ibig sa bayan. Lahat ng paraan
ay ginagawa upang maiayos ang kalagayan ng bayan sukdang maging kapalit nito ang sariling buhay.
Nariyan ang mga bayani nating sina Dr. Jose Rizal, Andres Bonifacio, Diego Silang, Gabriela Silang, at
iba pa na nagbuwis ng buhay sa pakikipaglaban upang makamit ang ating kalayaan.
Ang mga bayaning ito ay nakipaglaban sa iba’t ibang paraan sa pamamagitan ng panulat, itak ,at
baril. Si Dr. Jose Rizal ay lumaban sa mga kaaway sa pamamagitan ng panulat. Tinuligsa niya ang mga
dahas at karahasang ginawa ng mga Kastila sa kanyang dalawang nobela — ang Noli Me Tangere at El
Filibusterismo. Dahil sa nobelang ito namulat ang mga Pilipino na manindigan sa pagiging makabayan.
Karamihan sa mga bayani ay nakipaglaban sa pamamagitan ng itak at baril. Maraming dugo ang
dumanak, sariling buhay ay isinakripisyo upang makamit ang kalayaan ng Pilipinas.
Ang mga bayaning ito ay naglingkod sa bayan na hindi man lang iniisip ang kapakanan ng sarili
at ng pamilya. Ilan pa kaya sa ngayon ang mga katulad nila — ang handang maglingkod sa kapakanan
ng bansa?
Sa ngayon, marami pa rin ang nagtatanggol at nagmamahal sa bayan. Sila ay nasa labas at nag-
poprotesta at isinisigaw ang pagkukulang ng pamahalaan sa kanyang mga nasasakupan. Ipinaalam
nila ito upang marinig ang hinaing ng sambayanan dahil kung hindi ipaaalam, paano malalaman ng
pamahalaan ang pangangailangan ng bayan?
Ikaw, mag-aaral, paano ka makapaglilingkod sa iyong bayan?
112

1. Magpangkat sa lima ang klase. Pag-usapan ang posibleng serbisyo o paglilingkod na maaaring
gawin sa sumusunod na paksa:
Pangkat 1 – Serbisyong pangkalusugan ng bayan
Pangkat 2 – Serbisyong pangkapayapaan ng bayan
Pangkat 3 – Serbisyong pang-edukasyon ng bayan
Pangkat 4 – Serbisyong pangkalinisan
Pangkat 5 – Serbisyo para sa mga batang lansangan
2. Itala ang mga maaaring gawin sa serbisyong nakalaan sa pangkat.
3. Ang bawat pangkat ay gagawa ng isang activity plan kung paano sila makatutulong o
nakapaglilingkod sa mga nabanggit sa itaas.
4. Ilagay ang sagot sa tsart sa ibaba.
Plano Upang Makatulong

Pangkat Aksiyong Gagawin
sa Bayan
Serbisyong _____________

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3
Nakikiisa sa Gawain
gawain. sa gawain. gawain.
Ginagampanan ang
Gawaing Nakaatang
113

Isulat ang tamang sagot sa patlang upang mabuo ang diwa ng pangungusap. Titik lamang ang
isulat bago ang bilang.
_______ 1. Si Ginoong Pasta ay isa sa pinakabantog na _________________.

a. doktor c. abogado
b. manunulat d. politiko
_______ 2. Ayon kay Ginoong Pasta, ang Pilipinas ay isang bayan ng __________
a. panukala c. himala
b. Indio d. bayani
_______ 3. Bagama’t napansin ni Isagani ang naging reaksiyon ni Ginoong Pasta sa nilalakad
nilang usapin ng mga mag-aaral, sinabi pa rin niya na ang mga kabataan ay
_______________ pa rin sa kanya.
a. susunod c. nagtitiwala
b. makikiusap d. naniniwala
_______ 4. Si Ginoong Pasta ay nagpasiya na sa sarili na hindi _______________ sa usapin ng
mga mag-aaral.
a. tutulong c. makikiusap
b. makikialam d. makikipaglaban
_______ 5. _____________ nang lihim si Ginoong Pasta sa pag-aakalang nalito niya si Isagani.
a. Naiinis c. Nagagalit
b. Natutuwa d. Nangingiti
_______ 6. Iminungkahi ni Ginoong Pasta kay Isagani na iwan sa pamahalaan ang mga balakin
sapagkat malalagay sa __________________ ang mga mag-aaral.
a. kapahamakan c. kaguluhan
b. kaginhawahan d. kagandahan
_______ 7. Sinabi ni Ginoong Pasta kay Isagani na malaking pagkakamali kung _____________
ang mga mag-aaral sa kagustuhan at patakaran ng pamahalaan.
a. sasang-ayon c. sasalungat
b. sasangguni d. susunod
_______ 8. Ayon kay Isagani, ang paghingi ng tulong kay Ginoong Pasta ay hindi lamang para sa
kanyang ____________ kundi para sa mga taong makikinabang kung ang panukala
ay maaaprubahan.
a. ina c. bayan
b. tiyuhin d. sarili
_______ 9. Ginamit ni _________ ang matatayog na pangungusap upang guluhin ang kanyang
kausap.
a. Isagani c. Don Custodio
b. Padre Irene d. Ginoong Pasta
114

_______ 10. Naawa si Ginoong Pasta kay Isagani dahil siya mismo ay nagkaroon din ng ganoong
__________ noong araw.
a. kaisipan c. katiwalian
b. karunungan d. kabutihan
Ipinakita ni Isagani ang pagmamalasakit niya sa bayan kahit alam niyang maaari siyang
mapahamak. Kahanga-hanga ang saloobing ito ni Isagani na hindi nawawalan ng pag-asa na
magtatagumpay sila sa kanilang proyekto. Ibig ni Isagani na makapaglingkod sa bayan sa abot ng
kanyang makakaya bilang isang kabataan.
Ikaw ba ay may naiisip kung paano makatutulong sa bayan? Alalahanin ang mga proyekto na
ginagawa sa inyong barangay na iyong nilahukan. Pagkatapos ay sumulat ng isang sanaysay kung
paanong ang kabataang tulad mo ay nakatutulong sa proyektong nilahukan na may kinalaman sa
paglilingkod sa inyong barangay. Isulat ito sa puting papel. Maaaring magdikit ng mga larawang kuha
sa ilang proyektong sinalihan.
Basahin: Kabanata 16 – Ang mga Kapighatian ng Isang Intsik, mga pahina 116–119
Mga Katanungan
1. Bakit naghandog ng isang salusalo si Quiroga?

2. Paano ipinakita sa kabanata na hindi bukal sa kalooban ni Quiroga ang pag-anyaya sa mga
panauhing dumalo sa hapunan?
3. Bakit lubos ang paggalang ni Quiroga kay Simoun?

115

Kabanata 16 Ang mga Kapighatian ng Isang Intsik
Maipaunawa sa mga mag-aaral na isa sa mga paraan ng pagpapaunlad ng isang bansa ay ang
pagpapatatag ng kabuhayan sa tulong ng mga dayuhang mamumuhunan

Maaaring mahikayat ang mga Paano nakatutulong ang mabuting
dayuhan na mamuhunan sa bansa kung relasyon sa ibang bansa sa pag-unlad ng
sila ay bibigyan ng mga insentibo tulad ng Pilipinas?
pagpapababa ng buwis at pangangalaga sa
kaligtasan ng mga mamamayan sa buong
panahon ng kanilang pagtigil sa bansa.
May magandang naidudulot ang
positibong relasyon ng Pilipinas sa ibang
bansa.
A. Nakapagbibigay ng sariling kahulugan sa ilang piling salita sa teksto

B. Nakapamumungkahi sa mga dayuhan na mamuhunan ng negosyo sa ating bansa
C. Nakagagawa ng patalastas na nanghihikayat sa mga dayuhan na mamuhunan ng negosyo sa
bansa
Ang mga Kapighatian ng Isang Intsik

(talata 1–30)
Halagahang Pangkatauhan: Magsama-sama sa

pagpapayabong
ng ekonomiya ng
bansa.
116

1 Ang Intsik na si Quiroga ay nagnanais na magkaroon ng konsulado
kinatawan ng
ang kanyang bansa. Kaya naman nagpahanda siya ng isang hapunan. pamahalaan
Nagsidalo ang tanyag na mga panauhin, mga mangangalakal, mga
prayle, mga kawal, at mga kawani ng pamahalaan, gayon din naman
ang kanyang mga suki.
2 Magara ang tahanan ni Quiroga. Ang mga dekorasyon ay nagmula
pa sa iba’t ibang parte ng mundo. Malakas na halakhakan ng mga
nagsusugal at tunog ng mga baso ng alak na nagbubungguan ang
maririnig. Malalanghap mo rin ang magkahalong amoy ng usok ng mga
panauhing nag-aapyan at nagtatabako.
3 Nakabihis ng parang damit-Mandarin si Quiroga at bumabati sa kanyang
mga bisita nang nakangiti. Ngunit sa kanyang isip ay alam niyang hindi
siya ang dahilan ng pagpunta ng mga taong iyon kundi dahil sa kanyang
handa. Isa sa kanyang panauhin ay si Ginoong Gonzales na tinutuligsa
ang mga Intsik sa mga tudling ng pahayagan. Si Don Timoteo naman na editoryal ng isang
isang mangangalakal ay tutol sa pangangalakal ng mga Intsik, maging pahayagan
kay Simoun at sa sinumang may nais na mangalakal.
4 Matapos kumain ay nakipag-usap si Simoun sa mga mangangalakal na
may kani-kanyang mga hinaing. Ang kay Ginoong Pelaez ay tungkol
sa matagal na konstruksiyon ng daungan at ayon pa rin sa kanya, ang
Kapitan Heneral ay nagpautos na ipagiba na ang mga bahay na pawid.
Masyado na raw malaki ang nagastos ni Ginoong Pelaez bago nabunsod naitulak
ang kautusang iyon.
5 Malaki ang naging pagtingin ni Quiroga kay Simoun simula nang
kumalat ang balitang si Simoun ang nagpayo sa Kapitan Heneral na
magkaroon ng konsul ang mga Intsik sa Pilipinas na umani naman ng
pagtuligsa sa mga pahayagan. Ito raw ay upang matigil na ang away sa pagbatikos
pagitan ng mga mestiso at Indio.
6 Ang grupo ng mga mestiso at Indio ay matagal nang nag-aalitan. Kung
minsan, kahit na nagmimisa ay nakahahanap pa rin ng pagkakataon ang
magkabilang grupo na masimulan ang kanilang paghahamok habang
ang mga Intsik ay nagmamasid lamang sa kanilang mga upuan.
7 Lumapit si Simoun kay Quiroga at nagtanong tungkol sa binili nitong

pulseras sa kanya. Ngunit si Quiroga naman ay sumagot na siya ay
nalulugi na. Hindi naniniwala si Simoun sa sinabi ng Intsik dahil kung si
Quiroga ay nalulugi nga ay bakit marami pa rin itong inimbitang mga
panauhin sa kanyang handaan.
117

8 Upang makapag-usap nang mabuti ay dinala ni Quiroga ang mag-
aalahas sa kuwarto. Ayon kay Quiroga ay ibinigay niya ang pulseras
sa isang babaeng may kaugnayan sa isang maykapangyarihan na
kinakailangan ng mga Intsik upang umunlad ang kanilang kalakal.
Ngunit nang pinapili niya ito kung ano ang ibig ay kinuha lahat ang
pulseras. Natawa lamang si Simoun sa kuwento ng Intsik.
9 Hindi pa rin tumigil ang Intsik sa pagsumbat sabay ng pagtampal sa
sarili. Dahil dito ay wala nang nagawa pa si Simoun. Ayon kay Simoun
ay wala nang dapat pang alalahanin si Quiroga dahil pinautang na niya
ang mga opisyal kahit na alam niyang hindi sila magbabayad.
10 Ngunit ayon kay Quiroga ay mabuti at mga opisyal ang kanyang mga
pinautang, habang siya ay mga senyora, marinero, at lahat ng tao ang
kanyang pinautang at kapag ito ay natalo sa sugal ay hindi na siya
makasisingil pa. Ayon sa Intsik ay mabuti pa ang mga Kastila at may
konsul.
11 Naisip ni Simoun na magprisintang maningil ng mga pautang ng Intsik
ibigay lamang ni Quiroga ang resibo. Lalong nalungkot ang Intsik dahil
wala siyang naitagong resibo ng kanyang mga pautang.
12 Nagmungkahi si Simoun na kapag bumalik muli ang mga taong iyon
upang manghingi ng pera ay sa kanya na lamang ituro at siya na ang
magpapautang dito.
13 Lubos-lubos ang pasasalamat ni Quiroga kay Simoun ngunit agad
namang nalungkot nang maalala nito ang tungkol sa pulseras.
14 Nagtanong si Simoun tungkol sa mga kagamitang pambahay at iba pagbabayad ng
pang mga paninda ni Quiroga na ipinapasok nito sa bansa. Ayon sa Intsik salapi sa isang tao
ay marami nga siyang naipapasok na mga paninda ngunit ipinaliwanag kapalit ng isang
nito na marami siyang sinusuhulan ng salapi. bagay na ginawa
nito
15 Ayon kay Simoun ay hindi na niya sisingilin pa si Quiroga sa siyam na
libo nitong utang kung siya ay papayag na ipapasabay niya sa mga
paninda ng Intsik ang ilang kahang baril na darating ngayong gabi. Ang
mga armas ay mananatili muna sa tindahan ni Quiroga dahil hindi na
sapat ang laki ng tahanan ni Simoun.
16 Nagulat si Quiroga sa narinig kay Simoun. Nagpaliwanag naman si
Simoun na walang dapat ikatakot ang Intsik dahil kapag nagkaroon ng
pagsisiyasat ay ikakalat ang mga armas sa mga bahay-bahay. Tiyak na pag-iinspeksiyon
marami ang makukulong at mangangailangan ng pampiyansa. Kung
magkakaganoon ay tiyak na maraming kikitaing salapi si Quiroga.
17 Ngunit kung hindi naman papayag si Quiroga ay hahanap na lamang
siya ng ibang malalapitan. Kaya lang ay kakailanganin niyang singilin
ang bayad nito sa pulseras. Wala namang nagawa ang Intsik kaya naman
sa bandang huli ay pumayag na rin siya.
18 Matapos na mag-usap ay lumabas na

ang dalawa sa sala. Patuloy pa rin ang
masasayang halakhakan at pag-uusap ng
mga panauhin.
118

19 May isang grupo namang kinakailangan ng mataas na kawani na
nag-uusap-usap tungkol sa ipadadala sa India upang pag-aralan ang
paggawa ng sapatos para sa mga kawal. Ayon sa kawani ay mga opisyal
ng gobyerno ang napiling magtungo sa India.
20 Ayon sa isang babae, ang nararapat na ipadala ay yaong may kakaya-
hang gumawa ng sapatos at hindi mga opisyal. Nagtanong ang isang
ginang kung bakit kinakailangan pa na sa ibang bansa pag-aralan kung
paano gumawa ng sapatos samantalang ang mga Indio ay maaaring
magyapak na lamang. Sa ganoong paraan daw ay mas malaki ang
matitipid ng pamahalaan.
21 Kumontra naman ang isang kausap at sinabing totoong paminsan-
minsan ay hindi nagsasapatos ang mga Indio ngunit kung sila ay
mamamasyal at papasok sa trabaho ay kailangang magsapatos dahil
nakapapaso ng paa ang maglakad sa araw.
22 Ngunit ayon sa may katandaang ginang ay tiyak na masasanay rin ang
mga Indio na magyapak.
23 Ang pakutyang sinabi ng ginang na balo ay inayunan naman ng kausap patuya
at dinugtungan pa na bakit kailangan pa silang bigyan ng sapatos
samantalang ipinanganak naman ang mga kawal na walang sapatos.
Ayon sa kanya higit na makatitipid ang pamahalaan kung ang mga
miyembro ng hukbo ay walang damit at pantalon.
24 Habang nagbibida si Ben Zayb, sinasalangsang siya ni Padre Camorra sa sinasalungat
lahat ng kanyang sinasabi.
25 Napunta ang kanilang usapan sa perya sa Quiapo at sa isang
Amerikanong nagtatanghal dito na nagngagalang Mr. Leeds. Si Juanito nagpapalabas ng
lamang ang nakaaalam nito dahil siya ang unang nakapanood ng isang panoorin
palabas sa buong grupo.
26 Napukaw nito ang interes ni Ben Zayb at ayon sa kanya ay dapat nilang
masaksihan ang palabas. Ngunit ayon kay Padre Camorra ay gawain
daw ng demonyo ang palabas na iyon.
27 Bago pa man matunghayan ang palabas ay inilahad na ni Ben Zayb kung
paano isasagawa ang palabas ayon sa mga kuwento ni Juanito. Ayon
sa mamamahayag, ang palabas ay gawa lamang ng optika. Hindi totoo
ang mga nakikita sa palabas sapagkat pawang mga ilusyon lamang ito.
28 Hindi naman naniwala si Juanito sa mga pahayag ni Ben Zayb sapagkat
gumamit daw ng espiritismo ang palabas.
29 Upang maawat na ang pagtatalo ng tatlong ginoo ay nagyaya na
lamang si Simoun na puntahan ang pagtatanghal upang malaman ang
totoo. Sumang-ayon naman ang grupo. Ayon kay Ben Zayb ay tiyak na
malaking karangalan ang kanyang makukuha kung mapatutunayan
niya ang pandaraya sa harap ng mga manonood. Tiyak na mapapahiya
si Mr. Leeds at hindi na siya panonoorin pa.
30 Isa-isang sumakay sa kanilang sasakyan ang mga panauhin at nagtungo
lahat sa Quiapo.
119

Magbigay ng sariling kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa pangungusap. Isulat ang
sagot sa bawat guhit ng bilog.
1. Sinabi ni Don Pelaez na malaki ang nagugol niya bago nabunsod ang utos sa pagpapagiba ng
mga bahay na pawid.
nabunsod
2. Nabalitang pinayagan ni Simoun na maging konsul ng Tsina si Quiroga na umani naman ng

pagtuligsa sa pahayagan.
pagtuligsa
3. Ayon kay Simoun ay walang dapat ikatakot si Quiroga dahil kapag nagkaroon ng pagsisiyasat
marami ang mahuhuli at mabibilanggo.
pagsisiyasat
4. Sinabi ni Quiroga kay Simoun na marami siyang sinusuhulan bago niya maibenta ang kanyang
mga kalakal.
sinusuhulan
5. Pakutyang sinabi ng isang nagmamalasakit sa hukbo na makatitipid daw ang pamahalaan kung
magkakaroon ng hukbong walang saplot sa katawan.
pakutya
120

Mga Katanungan
1. Bakit naghanda ng isang hapunan si Quiroga?

2. Sino-sino ang nagsidalo?
3. Paano ipinakita ang hindi bukal na pagdalo ng mga panauhin sa hapunang ibinigay ni Quiroga?
Magbanggit ng limang tao at ilarawan kung paano nilibak si Quiroga.
4. Bakit lubos ang paggalang ni Quiroga kay Simoun?
5. Paano inilarawan sa kabanata na nagiging biktima ng pansariling interes ng mayamang
negosyante ang mahihirap? Magbigay ng ilang halimbawa.
6. Paano ipinakita ni Quiroga ang kanyang panunuyo kay Simoun?
7. Paano pumasok sa usapan ang pagkalugi ni Quiroga?
8. Ipaliwanag ang planong nais gawin ni Simoun sa mga armas na parating sa bansa. Bakit niya
kinausap si Quiroga tungkol dito? Ano ang balak ni Simoun?
9. Bakit hindi matanggihan ni Quiroga ang alok ni Simoun sa pagpapatago ng mga armas na
nabanggit?
10. Bakit nagkaroon ng interes ang grupo nina Ben Zayb na magtungo sa perya sa Quiapo?
Gawain
Totoong maraming dayuhan sa Pilipinas ang nagnanais na mamuhunan ng negosyo sa bansa.

Gusto ito ng pamahalaan sapagkat nakatutulong ito upang maiangat ang ekonomiya ng bansa. Hindi
maikakaila na marami ang napapaisip sa lumalaganap na terorismo at kaguluhan sa ibang panig ng
bansa. Isa ito sa mga dahilan sa pag-atras ng mga dayuhan at hindi ito mabuti sapagkat maraming
Pilipino ang mawawalan ng trabaho. Kinakailangan nating mahikayat ang mga dayuhan na muling
mamuhunan sa ating bansa nang makalikha ng maraming trabaho sa milyon-milyong Pilipino na
walang trabaho. Isa ito sa mga ginagawa ng ating mga pinuno ng bansa. Sila ay nagpupunta sa
iba’t ibang bansa at kinakausap ang mga pinuno ng Chamber of Commerce at mga Pangulo upang
makahanap ng mamumuhunan sa Pilipinas.
Isa sa mga nagawa nang panghihikayat ay nang magpunta o
bumisita si Foreign Minister Alberto Romulo sa Korea. Sa pakikipag-
usap niya kina President Lee Myung Bak at Foreign Minister Kim
Sunghiwan ay nasabi ni Minister Alberto Romulo na ang Pilipinas
ay naghahanap ng mamumuhunan para sa pagpapatayo ng nuclear
power plant sa Pilipinas. Dahil sa mga nagaganap na kapinsalaang
dulot ng climate change sa kalikasan, naghahanap ang Pilipinas
na maipapalit sa fossil fuel at ang nuclear technology ang magiging
kasagutan nito sapagkat pati ang kalikasan at kapaligiran ng isang
bansa ay mapangangalagaan sa paggamit ng nuclear power plant. Sa
pamamagitan nito hindi na daranas ang Pilipinas ng mga bagyong
tulad ng Ondoy at Pepeng (Ketsana at Parma).
Napag-usapan din ng kapwa Foreign Minister ng Korea at Pilipinas, kasama ang Pangulo ng Korea
na kanilang daragdagan ang puhunan ng Korea magmula sa sampung bilyon ay magiging labinlimang
bilyon sa mga taong darating. Sa pamamagitan ng mga pamumuhunang ito ang Hanjin Shipyard, ang
121

resort project sa Subic at shipping facilities sa Misamis Oriental ay ilan lamang sa mga naging investment
ng Korea sa Pilipinas.
Naisulong din ni Romulo ang Multi-industry Cluster Program na napakahalaga sa Pilipinas
sapagkat kasama rito ang agrikultura, eco-tourism biomass, at energy program na pinag-uusapan na rin
sa kasalukuyan. Naging matagumpay ang pag-uusap na ito sapagkat nangako ang gobyerno ng Korea
na ipagpapatuloy nila ang pagsasakatuparan sa kanilang napag-usapan.
Isa ito sa mga paraan ng panghihikayat upang madagdagan ang mga mamumuhunan sa
Pilipinas. Ano-ano ang iba pang paraan upang makahikayat tayo ng mga dayuhang mamumuhunan
sa ating bansa?
1. Hatiin sa limang pangkat ang buong klase.
2. Pumili ng lider na magpapadaloy ng usapan at ng kalihim na magtatala ng pag-uusapan
3. Pag-usapan ang mga paraan upang makahikayat tayo ng mga dayuhan upang mamuhunan sa
ating bansa.
4. Itala isa-isa ang mga paraan na inyong napag-usapan sa isang manila paper at iulat ito sa harap
ng buong klase.

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3


Ginagampanan ang
Gawaing Nakaatang
Sagutin ang mga katanungan. Isulat ang sagot sa patlang.

___________ 1. Sino ang Intsik na gustong maging konsulado sa bansa?
___________ 2. Sino sa mga mangangalakal ang tutol sa pagtatatag ng negosyo ng kapwa niya
negosyante?
___________ 3. Ano ang ipinagiba ng Kapitan Heneral kaya napalaki ang kanyang gastos sa
kautusang iyon?
___________ 4. Saan nagpunta ang mga panauhin ni Quiroga upang manood ng isang
pagtatanghal?
___________ 5. Ano ang kondisyon ni Simoun kay Quiroga para mabawasan ang utang nito?
122

___________ 6. Sino ang negosyanteng nagbebenta ng yero na naging sanhi ng pagpapagiba
ng mga bahay na pawid?
___________ 7. Ano ang isyung pinag-usapan nina Don Custodio na may kaugnayan sa
pagpapagawa ng sapatos?
___________ 8. Sino ang pinanigan ng pamahalaan sa alitang nangyari sa pagitan ng mga Intsik
at mga mestiso at Indio?
___________ 9. Sino ang Amerikanong magtatanghal ng palabas sa perya sa Quiapo?
___________ 10. Sino ang nagmumungkahi kina Ben Zayb at sa mga prayle na magtungo sa perya
sa Quiapo?
Ipinamukha ni Dr. Jose Rizal ang isang sakit ng lipunang ukol sa dayuhang negosyante na gustong
makapasok sa ating bansa. Sa pamamagitan niya ay nailarawan ang kalakaran ng pagnenegosyo
kung gustong umasenso ng isang negosyante. Bukod dito, may mga taong may masidhing interes sa
pagkakaroon ng puwesto o posisyon sa pamahalaan dahil sa pansariling kapakanan.
Maghanap o mangalap sa pahayagan o babasahin ng mga pangyayaring nagpapatunay na para
makapasok sa negosyo, dayuhan man o hindi, ay may kakaibang sistemang nagaganap. Gupitin ang
mga pangyayaring ito at idikit ito sa puting papel. Pagkatapos ay isa-isahin ang sistemang ginamit.
Sumulat ng isang talata ukol sa iyong saloobin o damdamin ukol sa sistemang ginamit.
Basahin: Kabanata 17 – Ang Perya sa Quiapo, mga pahina 124–126
Mga Katanungan
1. Ihambing ang lugar ng Quiapo noon sa kasalukuyan. Ano ang kanilang pagkakaiba?
2. Sa isang paring tulad ni Padre Camorra, nararapat ba ang kanyang inugali sa kabanata? Palawakin
ang sagot.
3. Sa paanong paraan ipahihiya ni Ben Zayb ang Amerikanong si Mr. Leeds?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Kapighatian ng Isang Intsik” na may gabay ng
guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.

123

Kabanata 17 Ang Perya sa Quiapo
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang tao ay hindi dapat tumitingin sa kapintasan, manapa ay
maging obhetibo at optimistiko sa paraan ng pagtingin sa buhay

Ang kasidhian ng pagnanasang Paano mo gagamitin ang mga
maging maligaya ang nagtutulak sa taong pintas at puna sa pagbabagong positibo?
magbago.

B. Nakapagmumuni-muni tungkol sa mga kilalang kaibigan o kamag-anak na madalas batuhin ng
pamimintas o pagpula
C. Nababalik-aralan ang ilang talumpating binigkas ng ilang pangulo ng bansa na tunay namang
naging tampulan ng pamimintas ng taong-bayan
D. Nakasusulat ng isang sanaysay kung paano maiiwasan ng tao na tingnan ang kamalian ng kapwa
Ang Perya sa Quiapo

(talata 1–11)
Halagahang Pangkatauhan:
Mainam na tumingin sa positibong

katangian ng tao.
124

1 Kaaya-aya ang kapaligiran noong gabing iyon ng Enero. Ang perya ay
punong-puno ng tao at tugtugin mula sa mga palabas na galing sa iba’t nalalagyan ng iba’t
ibang bansa. May mahahabang hanay ng tindahan na napapalamutian ibang dekorasyon
ng mga papel na iba’t iba ang kulay. May mga nakasalansang bola,
maskara, at iba’t ibang klase ng mga laruan. Sa bandang gitna ay halos
magkatapakan at magbungguan na ang mga taong namamasyal sa
perya habang ang mga sasakyan ay dahan-dahan ang pag-andar.
2 Tuwang-tuwa naman at halos mabali pa ang leeg ni Padre Camorra sa
pagmamasid ng mga dalagang namamasyal doon. Nagulat at napasigaw
si Ben Zayb nang siya ay kurutin ng pari nang may magandang dalagang
papalapit sa kanya.
3 Ang dalagang iyon ay si Paulita Gomez na naturingang pinakamaganda

sa lahat ng dalaga sa kanilang bayan. Kasama nito si Isagani at si Doña
Victorina. Napapalingon ang lahat ng nakakakita sa dalaga habang si
Isagani ay galit na galit kapag may tumitingin at ngumingiti kay Paulita.
Sa tuwing tatapunan din ni Paulita ng tanaw ang taong ngumingiti sa
kanya, pananaw ni Isagani na ito ay isang pagtataksil. paniniwala
4 Lumapit si Juanito kay Paulita para bumati, agad naman siyang tinawag
ng doña. Sa isip ni Doña Victorina, si Juanito ang napupusuan niya para
sa dalaga.
5 Nagpatuloy sa paglalakad sina Padre Camorra at Ben Zayb. Matapos
lamang ang ilang sandali ay narating nila ang isang tindahan na puno nagpaubaya
ng mga taong nanonood na agad namang nagbigay-puwang sa mga
bagong dating. Panay mga tao-tauhang kahoy ang laman ng tindahan.
Ayon sa kanilang palagay ay maaaring mahilig sa mga pari ang eskultor
dahil ang mga tao-tauhan ng prayle ay maganda ang pagkakaukit, taong nag-uukit
kabaligtaran ng imahe ng prayle sa Espanya na puro kasakiman at
kahalayan ang sinasagisag.
6 Nang gabing iyon, si Ben Zayb ay pinamamayanihan na ng champagne, pinangingibabawan

kaya nang makita nito ang isang pigura ay sinabi niyang kamukha ito
ni Padre Camorra. Nagtawanan ang lahat sa ginawang pagwawangis ni
Ben Zayb sa pagkatao ni Padre Camorra. paghahalintulad
125

7 Mayroon ding larawan ng babaeng pisak ang isang mata, gulo ang
buhok, at nakalupasay sa lupa. Ayon kay Padre Camorra ay isang hangal nakasalampak
ang nag-isip ng larawang iyon. Maging si Ben Zayb ay hindi rin alam
ang ibig sabihin ng larawang iyon. Muling sumagot
si Padre Camorra ayon sa kanya ang larawang iyon
ay hango sa isang babasahin na ang pamagat ay La
Prenza Filipina na ang ibig sabihin ay ang prinsang plantsa
ginagamit sa Pilipinas.
8 Binaling naman nila ang panunukso sa isang
kuwadrong naglalarawan ng dalawang guwardiya
sibil at ng isang lalaking nakagapos na may takip
na sombrero sa mukha na anyong babarilin. Ang
pamagat nito ay “Ang Bayan ng Abaka.” Nagtawanan
ang lahat. Nang makakita si Ben Zayb ng isang
larawang may hawig kay Simoun at tatawagin na
niya, bigla itong nawala.
9 Karamihan sa mga nanood ay hindi nasiyahan sa palabas kaya naman
pinag-usapan na lamang nila ang talento ng Pilipino sa eskultura. Sinabi
naman ni Don Custodio na mas mainam na ang paggawa na lamang ng
santo ang dapat harapin nila bagama’t naniniwala siyang ang mga Indio
ay may talino rin namang angkin.
10 Ayon kay Padre Camorra ay baka natakot ito na siya ang pagbayarin. Si
Ben Zayb naman ay iba ang naisip. Maaaring umalis ito sapagkat alam
niyang masisiwalat na ang mga pandararaya ng kanyang kababayang si
Mr. Leeds.
11 Si Ben Zayb ang nagprisintang makikipag-usap kay Mr. Leeds sapagkat
nakasisiguro siyang hindi siya hihiyain nito sapagkat siya ay isang
mamamahayag. peryodista
Piliin sa loob ng kahon ang kahulugan ng salitang may salungguhit. Isulat sa patlang ang titik ng
tamang sagot.
a. peryodista e. nagpaubaya
b. paghahalintulad f. pinangingibabawan
c. nakasalampak g. pinaiiral
d. paniniwala
_______ 1. Sa pananaw ni Isagani, ang bawat pagtingin kay Paulita ng kalalakihan ay isang
pagnanakaw.
_______ 2. Nakarating ang grupo nina Ben Zayb sa isang tindahang naliligid ng mga manonood
na madali namang nagbigay-puwang sa mga bagong dating.
126

_______ 3. Nang sila ay magtungo sa perya pinamamayanihan na ng champagne si Ben Zayb kaya
naman panay ang pangungutya nito sa kanyang mga kasama.
_______ 4. Napakalayo ng pagwawangis na ginawa ni Ben Zayb sa pagkatao ni Padre Camorra sa
larawan ng isang prayleng tila nag-iisip.
_______ 5. Nakita ng grupo nina Ben Zayb ang isang eskultura ng matandang babaeng bulag ang
isang mata, sabog-sabog ang buhok na nakalupasay sa lupa.
_______ 6. Sinabi ni Ben Zayb sa grupo na siya ang makikipag-usap sa Amerikano dahil hindi siya
hihiyain nito sapagkat isa siyang mamamahayag.
Mga Katanungan
1. Ano ang layunin ng pagpunta nina Ben Zayb, Padre Camorra, Padre Irene, at Padre Salvi, at iba pa
sa pagtungo sa perya sa Quiapo?
2. Ilarawan ang tindahang nakikita sa perya.
3. Ilarawan ang uri ng pagkatao ni Padre Camorra na ipinakita sa kabanata.
4. Bakit nagagalit si Isagani sa bawat taong tumitingin kay Paulita?
5. Paano inihambing ang mga prayle sa Europa sa mga prayle sa Pilipinas?
6. Ano-ano ang reaksiyon ng grupo nina Ben Zayb sa likhang-sining ng mga katutubo na nakita nila
sa Quiapo?
7. Bakit maraming panauhin ang hindi nasiyahan sa mga pigurang nililok?
8. Kailan matatawag na sining ang isang likhang tulad ng eskultura?
9. Bakit nasabi ni Don Custodio na dapat na lamang pagtuunan ng pansin ang pag-ukit ng larawan
ng mga santo at santa?
10. Bakit pulos kapintasan ang ginawa nina Ben Zayb, Padre Camorra, at ng iba sa bawat bagay na
makita nila?
Gawain
May kasabihan sa wikang Ingles, “When you are right, no one remembers; when you go wrong, no
one forgets.” Totoo ito, hindi ba? Higit nating napapansin ang kamalian at kapintasan ng kapwa kaysa
sa kabutihang nagagawa. Bakit nga ba ganito?
Madalas nating mabasa sa pahayagan, marinig sa radyo at mapanood sa telebisyon ang mga
hindi kanais-nais na pangyayari sa ating bansa. Inis at galit ang namamahay sa puso natin. Sa kabila
nito, dapat pagtuunan at pahalagahan din ang ginagawang aksiyon upang malutas ang suliranin ng
bansa. Tayong lahat ay dapat maging bahagi sa pagbabago tungo sa pag-unlad at kapayapaan ng
bansa.
Sa iyong tahanan, alin ba ang iyong pinapansin at pinahahalagahan? Ang inggitan o pagkakagalit
ba ninyong magkakapatid dahil lamang sa maliit na bagay? Upang ito ay maiwasan at mapahalagahan
ang katahimikan ng pamilya, dapat lamang na unawain mo ang positibong nagagawa ng bawat isa.
Dapat ay nagkakasundo at nagmamahalan dahil ang lahat ay inspirasyon sa pagbuo ng mga pangarap.
127

Sa iyong paaralan, ano ba ang iyong higit na pinahahalagahan? Ang kapintasan ng iyong kamag-
aral dahil hindi bago ang sapatos at uniporme? o kaya ay dahil hindi siya makasunod sa uso? Ang lahat
ng iyan ay hindi mahalaga. Ang nararapat ay tingnan ang kanyang mabuting nagagawa. Iwaksi ang
pamimintas o ang pagtingin sa mga negatibong katangian niya. Sa halip, tulungan siya kung paano
babaguhin ang kanyang ugali.
Mamili ng alinman sa mga gawain.
Gawain I
1. Magmuni-muni ka kung sino sa iyong mga kakilalang kaibigan, kamag-aral, o kapatid ang
madalas mong pinipintasan.
2. Itala ang mga kapintasang iyon at ilahad kung bakit mo ito ginagawa.
3. Kapag naisip na, pag-ukulan ng pansin kung paano mo mababago ang pag-uugaling pamimintas.
4. Sumulat ng isang sanaysay ukol dito.
Gawain II
1. Tunghayan sa Internet ang tungkol sa State of the Nation Address (SONA) ng sinumang Pangulo
ng Pilipinas.
2. Sagutin ang sumusunod na mga katanungan:
a. Ano-anong kapintasan ang naririnig ninyong ibinato ng maraming mamamayan sa kanila?
b. Suriin ang mga naalala ninyong kapintasang narinig. Sa inyong sariling pananaw, ano ang
dapat nilang gawin sa halip na mamintas?
c. Ikaw, bilang kabataan, paano mo maiiwasang tingnan ang kamalian ng iyong kapwa?
Sumulat ng isang sanaysay ukol dito.

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Hindi limitado ang paksa. Halos magaling Malaman at
nagpakita ng kaalaman sa nakaugnay kaya lang ay mahusay na
Nilalaman
kaalaman sa paksa. sa paksa kaya limitado ang nalinang ang
paksa. lang kulang sa paglinang sa paksang-diwa.
detalye. paksang-diwa.
Napakahina. Kulang na Hindi gaanong Magaling. Napakagaling ng
Hindi kayang kulang sa kinakitaan Hindi gaanong pagkakaorganisa.
makapagpa- lohikal na ng mabuti o organisado May lohikal na
Organi-
hayag. pagkakasunod- magaling na pero ang pagkakasunod-
sasyon
sunod ng mga pagbabahagi pinakapunong sunod ang mga
ideya. ng ideya. ideya ay pangungusap.
kitang-kita.
128

1 2 3 4
Napakahina. Hindi tiyak sa mga Magaling. Napakagaling.
Gamit Walang masteri salitang ginamit Epektibo pero Walang mali. Epektibo
ng Wika sa pagbubuo ng at nakalilito. payak ang ang ayos ng mga
pangungusap. pagkakagamit. pangungusap.
1 2 3
Bokabularyo ang kaalaman sa mga pagkakagamit ng mga salitang ginamit ay
salitang Pilipino. salita. epektibo.
sa pagbabaybay, paggamit ng malaking ng kaisipan. Kaunting
Mekaniks
pagbabantas, titik, at wastong mali sa pagbabaybay,
paggamit ng talataan. pagbabantas, paggamit ng
malaking titik, at malaking titik, at wastong
wastong talataan. talataan.
Lagyan ng tsek () ang loob ng kahon kung ang diwa ng pangungusap ay tinalakay sa binasang
kabanata at ekis () kung hindi tinalakay sa kabanata.
1. Humanga ang lahat sa labis na kagandahan ni Paulita Gomez kaya hindi nasiyahan si
Isagani.
2. Napakaseryoso ni Padre Camorra sa mga bagay-bagay na nakikita nito kaya nainis sa
kanya si Ben Zayb dahil siya ang napagbabalingan ng init ng ulo nito.
3. Ginamit na paksa ng mga eskultor ang iba’t ibang hitsura ng mga prayle sa Pilipinas na
ikinasiya ng grupo nina Ben Zayb.
4. Ang mga prayle raw sa Europa ay kabaligtaran ng larawan ng mga prayleng itinalaga
rito sa Pilipinas.
5. Nakatutulog daw sa ibabaw ng bariles ng alak, naglalasing, at nagsusugal ang mga

prayle sa Europa.
6. Sa kabilang banda, ang mga prayle rito sa Pilipinas ay malilinis, mukhang kagalang-
galang, at payapang tingnan ang mukha.
7. Sinabi ni Padre Irene na may angking katalinuhan ang mga Pilipino sa sining ngunit
mas mainam daw na harapin na lamang ang paggawa ng mga santo.
8. Napansin ng grupo nina Ben Zayb na biglang nawala si Simoun kaya nasabi ni Ben
Zayb na napakakuripot niya.
9. Ayon kay Ben Zayb, siguro daw ay nahuhulaan ni Simoun na mapapahiya si Mr. Leeds
na kababayan ni Simoun.
10. Ibig patunayan ni Ben Zayb sa lahat na may daya sa palabas na gagawin ni Mr. Leeds.
129

Ang mga alagad ng sining ay dapat kilalanin, igalang, at pangalagaan ang kanilang mga karapatan
sapagkat sila ang ilan sa mga tagapaglarawan ng kultura ng isang bansa. Magsaliksik tungkol sa isang
alagad ng sining at kinikilala sa buong Pilipinas at ilan sa kanyang mga gawain. Gumawa ng maikling
talambuhay at ilahad ang kontribusyong kanyang naiambag sa bansa. Mainam kung may makukuhang
larawan. Idikit ito sa puting papel.
Basahin: Kabanata 18 – Mga Kadayaan, mga pahina 131–134
Mga Katanungan
1. Bakit pinangunahan ni Ben Zayb ang pagsisiyasat sa lugar ng pagtatanghalan ng palabas ni

Mr. Leeds?
2. Paano natuklasan ni Mr. Leeds ang kahong kulay itim at bukbukin na may nakalilok na ibon,
hayop at bulaklak, ulo ng tao, at iba pa?
3. Patunayan na napaniwala ni Mr. Leeds ang grupo nina Ben Zayb ukol sa isinalaysay ng espinghe
tungkol sa mga kasawian nito.

130

Kabanata 18 Mga Kadayaan
Maipaunawa sa mga mag-aaral na may mga taong manloloko at ito ay maiiwasan sa pamamagitan
ng puspusang pag-iingat

Mainam na maging handa at alerto sa Paano maiaalis ang mapanlinlang na
mga taong mapagkunwari at may layuning layunin ng tao?
makapanlinlang.
A. Naisasaayos ang gulo-gulong mga titik upang mabuo ang kahulugan ng ilang mga salita na
ginamit sa teksto
B. Nakabubuo ng mga kaisipan kung paano makaiiwas sa mga mapanlinlang
C. Nakasusulat ng isang sanaysay ukol sa mga pangyayaring maaaring makapagpabago sa buhay
ng taong nagkaroon ng pagsubok sa buhay
Mga Kadayaan
(talata 1–21)
Halagahang Pangkatauhan:
Ang sinumang manlinlang sa kapwa ay tiyak
na makatatanggap ng kaparusahan.
1 Si Mr. Leeds na isang Amerikano ay

magaling ding magsalita ng Kastila dahil
sa tagal ng kanyang pamamalagi sa Timog
Amerika. Malugod niyang pinaunlakan pinagbigyan
ang hiling ng kanyang mga panauhin
na siyasatin ang tanghalan bago at
pagkatapos ng kanyang palabas ngunit
nakiusap ito ng katahimikan habang
nagtatanghal.
131

2 Ang loob ng tanghalan ay natatabingan ng itim na tela at naiilawan ng
pelus/velvet
lamparang ginagamitan ng alkohol. Ang bulwagan ay nahaharangan
ng tersiyo pelong itim na humahati sa dalawang panig. Ang unang
panig ay puno ng upuan at ang ikalawa ay may alpombra na nakataas karpet
nang bahagya at sa gitna nito ay isang mesang may takip na tela na
ang mga nakalarawan dito ay mga bungo at isa pang nakapaninindig-
balahibong mga larawan. nakakatakot
3 Biglang tumigil ang mga marahang kuwento ng mga tao, para bang
pakiramdam nila ay pumasok sila sa bahay ng patay dahil sa amoy ng
usok ng insenso na lalong nagpatayo sa kanilang mga balahibo.
4 Upang maalis ang takot ng mga manonood at hiyain si Mr. Leeds ay
hiniling ni Ben Zayb na ipakita sa kanila ang kadayaan ng kanyang
palabas at alam nila na ito ay ginamitan lamang ng mga salamin at
liwanag.
5 Hindi naman tumutol ang Amerikano at nagpaalalang mag-ingat na
huwag mabasag ang mga salamin. Ngunit bigo siyang makita ang
salamin na kanyang hinahanap. Namutla si Ben Zayb nang hindi makita
ang hinahanap na salamin.
6 Pumasok si Mr. Leeds sa pintuan na dala-dala ang isang itim na kahong
kahoy na may nakalilok na iba’t ibang bagay tulad ng bulaklak at mga
hayop. Isinalaysay ng Amerikano ang kanyang naging karanasan nang
siya ay bumisita sa isang piramide sa Khufu. Natuwa siya nang akalain
niyang nakatagpo siya ng isang mummy ng anak ng hari. Laking sama
ng kanyang loob nang makitang kahon lamang na iyon ang nakita niya.
132

7 Hinayaan ni Mr. Leeds na siyasatin ng mga manonood ang naturang tingnan nang may
kahon. Ipinakita sa mga nakaupo sa unang hanay ang kahon, si Padre pagsusuri
Camorra naman ay sadyang iniiwasan ang kahon na parang naiinis.
Si Don Custodio ay tahimik na nanonood samantalang si Ben Zayb ay
walang tigil sa pagtuklas ng pandaraya.
8 Ang kahong iyon ay naglalaman ng abo at mga papel. Ipinakita ni Mr.
Leeds ang kahon ngunit nakiusap na huwag huminga nang malakas
sapagkat kapag nabawasan ang mga abo ay masisira ang kanyang
espinghe. Wala nga ni isa man sa kanila ang huminga.
9 Nagpatuloy sa pagsasalaysay ang Amerikano. Hindi niya alam ang papel
gagawin kaya’t siniyasat niya ang papiro at nakakita siya ng dalawang
salita na hindi alam ang ibig sabihin at nang bigkasin niya ito nang
malakas ay biglang gumulong ang kahon at bumagsak ito sa lupa. Ang takot
pagkamanghang kanyang nadama ay napalitan ng sindak dahil nakita
niya ang ulo na nakatuon ang tingin sa kanya. Sa pag-aakalang siya ay paniniwalang hindi
namalikmata lamang ay itinuloy niya ang pagbasa sa pangalawang salita totoo o gawa-gawa
at ang ulo sa loob ng kahon ay naging abo. Noon ay natuklasan niya na lamang
ang dalawang salitang iyon ay bumubuhay at muling pumapatay.
10 Sinimulan na ni Mr. Leeds ang pagtatanghal sa pamamagitan ng isang
pagpapaliwanag na sa isang salita ay mabubuhay niya ang abo at maaari
nilang makausap ang ulong sinasabi ng Amerikano, dahil ang ulong ito
ay nakaaalam ng nakaraan, kasalukuyan, at hinaharap.
11 Nagbitiw ng isang banayad na sigaw ang mahiko, mapanaghoy na tinig ng
malungkot,
umpisa, hanggang sa lumakas ang tunog na parang tungayaw at ang
umiiyak
tunog na paos ng pag-aalala ang nakapagpatindig ng balahibo ni Ben
Zayb. pagmumura
12 “Deremof,” sambit ng Amerikano.
13 Gumalaw ang mga telang nakabakod sa buong tanghalan.
Ang mga ilawan ay tila mamamatay at ang mesa ay lumikha
ng tunog sa kanyang paggalaw.
14 Nagbukas ang kahon at nagpakita ang ulo sa mga manonood
na anyong bangkay na may malagong buhok. Unti-unting
nagbukas ang mga mata ng ulo at inilibot ang tingin sa mga
manonood, hanggang mapako ang tingin nila kay Padre Salvi
na sa mga oras na iyon ay nanginginig na sa takot. Inutusan ni
Mr. Leeds na ipakilala ng ulo ang kanyang sarili.
15 Naghari ang lubos na katahimikan sa bulwagan. Nagpakilala
bilang Imuthis ang ulo. Ipinanganak daw siya sa panahon ni
Amasis at namatay noong panahon ng pananakop ng mga
taga-Persia. Pagkatapos ng kanyang pag-aaral ay naglakbay na siya
papauwi ng kanilang bayan upang dito na manirahan. Sa kalagitnaan
ng kanyang paglalakbay sa Grecia, Persia, at Asiria ipinatawag siya ni
That upang panagutin sa isang kahindik-hindik na kaso sa kanyang kasindak-sindak
hukuman.
16 Sa himig na punong-puno ng kalungkutan ay isinalaysay niya na siya
ay umibig sa isang anak ng saserdote. Ang batang saserdote na umibig
din sa dalaga ay gumawa ng kaguluhang siya ang sinasangkalang may idinadahilan
133

kagagawan. Ginamit ng saserdote ang mga liham buhat sa kanyang
minamahal. Nangyari ang lahat nang si Cambyses ay nagalit dahil sa
kanyang pagkatalo sa isang pakikipaglaban. Siya ay isinakdal at ikinulong
at nang makatakas ay napatay siya sa lawa ng Moeris. Mula sa kanyang
kinaroroonan sa kabilang buhay ay kitang-kita niya na nagtatagumpay
ang masasama at ang kasinungalingan ng mga saserdote sa Abydos.
Hindi sila tumigil sa pag-uusig at pagpaparanas ng pighati sa dalagang lungkot
nagtatago sa pulo ng Philae.
17 Sa pagsasalaysay ni Imuthis, nailahad niya ang lahat ng pandaraya at
kasakiman na inililihim ng isang magong nagngangalang Gautama.
Dahil siya ang nakatataas sa bayan iginugumon ng magong iyon ang inilulubog
bayan sa mga maling pag-uugali. Kaya sa takot ng mago na mabunyag
ang kanyang lihim ay inutusan nito ang mga saserdoteng taga-Ehipto
na patayin si Imuthis na agad namang sinunod ng mga ito. Tinapos ni
Imuthis ang pananahimik at siya raw ay nagbalik upang ibunyag ang
kanilang kataksilan. Tinawag niyang mamamatay at lapastangan sa
Diyos ang mga saserdoteng gumawa ng kabuhungan sa kanya. kasamaan
18 Habang nakikinig ang mga manonood, ang mga prayle ay nakaram-

dam ng nakakahawig na pangyayari sa kasalukuyang panahon. Kahit
na ang salaysay ng ulo ay naganap noon pang sinaunang panahon at
naiibang pananampalataya ay nakaligalig pa rin ito sa kanila. Walang nakagulo
nakapuna sa labis na pagkatakot ni Padre Salvi sapagkat ang lahat ay
abala sa panonood.
19 Habang nagsasalaysay ang ulo, si

Padre Salvi ay tila mawawalan ng
malay.
20 Nagkagulo ang buong bulwagan.
Ang kababaihang nagkunwaring
hinimatay ay nagsibalik-diwa na nagbalik-ulirat
rin nang hindi sila pinansin ng mga
sumaklolo kay Padre Salvi.
21 Kinabukasan ay agad na pinag-utos
ang pagpapatigil nang palabas ni
Mr. Leeds ngunit ito ay wala na at umuwi na ng Hong Kong.
Isaayos ang mga titik sa loob ng bilog upang mabuo ang kahulugan ng salitang may salungguhit.
Isulat ang sagot sa patlang.
1. Malugod na pinaunlakan ni Mr. Leeds ang kahilingan ng kanyang mga panauhin.
n b i a
g n a y
p g i
134

2. Nabasag ang katahimikan nang maamoy ng mga manonood ang alingasaw ng isang patay.
a i
n w
g s
3. Natuklasan ni Imuthis ang kahindik-hindik na lihim kung pano nakuha ni Smerdis ang
kapangyarihan nang maparaan siya sa Babylonia.
k d a s
a k i n d
a s i k n
4. Tinawag ni Imuthis na mamamatay at lapastangan sa Diyos ang mga saserdoteng gumawa ng

kabuhungan sa kanya.
n a m
k s a
a a
5. Iginugumon ng mga prayle ang bayan sa maling pag-uugali sapagkat hinahayaan nilang maging
mangmang ang mga mamamayan ng kanilang bayan.
g i u
n u l b i
l b o
Mga Katanungan
1. Sino si Mr. Leeds? Bakit marunong siyang magsalita ng Kastila?

2. Bakit gusto ni Ben Zayb na hiyain si Mr. Leeds sa harap ng manonood?
3. Ilarawan ang lugar na pagtatanghalan ni Mr. Leeds.
4. Nakita ba ni Ben Zayb ang inaasahang pandaraya? Ipaliwanag.
135

5. Bakit namutla si Ben Zayb?
6. Paano natuklasan ni Mr. Leeds ang kahong dala-dala?
7. Ano ang pakiusap ni Mr. Leeds habang inililibot ang kaha?
8. Sino si Imuthis? Kaninong buhay ang kanyang isinalaysay?
9. Bakit kay Padre Salvi nakatuon ang paningin ng ulo?
10. Bakit takot na takot si Padre Salvi?
11. Ano-ano ang kadayaang sinasabi sa kabanata?
12. Sa iyong palagay, tama bang ipahinto ang palabas ni Mr. Leeds? Pangatwiranan ang sagot.
Gawain
Sa kasalukuyan, maraming tao ang nalilinlang o naloloko dahil sa mapagbalatkayong anyo ng

ilang tao na hindi mo akalaing manloloko pala. Halimbawa, isang taong magara ang bihis subalit
holdaper pala; isang taong magaling magsalita pero sinungaling pala; mga politikong magaling
mangako sa bayan pero sariling interes pala ang aatupagin; mga prayle na dapat magligtas ng mga
kaluluwa pero sila pala ay mapagsamantala. Samakatuwid, kailangan ang pag-iingat at pagsusuri sa
motibo ng tao sa paggawa ng isang bagay upang hindi madaya o malinlang ng mga taong mapag-
imbot sa kapwa. Pag-isipang mabuti ang sinasabi ng isang tao kung bukal sa kanyang kalooban
ang hangarin nito. Maging mapagmasid. Huwag ibibigay agad ang pagtitiwala. Kilalanin muna ang
kanyang ugali at pagkatao. Huwag mong ibibigay ang impormasyong kanyang hinihingi kung hindi
mo siya lubusang kilala. Tunay na napakahirap na makilala ang mga taong nagnanais makapanloko.
Kung hindi ka magiging listo, mabibiktima ka.
Ikaw ba ay nabiktima na ng mga taong mapanlinlang? Isalaysay mo sa pamamagitan ng pagsulat
ng isang sanaysay na impormal. Huwag kalimutang ihayag kung paano ka nakaiwas sa mapanlinlang
na layunin ng tao.

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Hindi nagpakita limitado ang paksa. Halos magaling Malaman at
Nilalaman paksa. paksa. sa paksa limitado ang nalinang ang
kaya lang paglinang sa paksang-diwa.
kulang sa paksang-diwa.
detalye.
Napakahina. Kulang na Hindi Magaling. Napakagaling ng
Hindi kayang kulang sa gaanong Hindi gaanong pagkakaorganisa.
makapagpa- lohikal na kinakitaan organisado May lohikal na
Organi-
hayag. pagkaka- ng mabuti o pero ang pagkakasunod-
sasyon
sunod-sunod magaling na. pinakapunong sunod ang mga
ng mga ideya ay pangungusap.
ideya. kitang-kita.
136

1 2 3 4
Napakahina. Hindi tiyak sa Magaling. Napakagaling.
Gamit Walang masteri mga salitang Epektibo pero Walang mali.
ng Wika sa pagbubuo ng ginamit at payak ang Epektibo ang ayos ng
pangungusap. nakalilito. pagkakagamit. mga pangungusap.
1 2 3
Bokabularyo ang kaalaman sa mga pagkakagamit ng salitang ginamit ay
salitang Filipino. mga salita. epektibo.
sa pagbabaybay, paggamit ng ng kaisipan. Kaunting
Mekaniks
pagbabantas, malaking titik, at mali sa pagbabaybay,
paggamit ng malaking wastong talataan. pagbabantas, paggamit
titik, at wastong ng malaking titik, at
talataan. wastong talataan.
Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Alin sa mga pahayag ang naiisip gawin nina Don Custodio at Padre Salvi sa hinaharap?
a. Hihikayatin nila ang mga Indio na manood ng palabas.
b. Pagtatanghalin nilang muli ang mga tao-tauhang kahoy.
c. Ipagbabawal na ang mga ganoong uri ng palabas.
d. Aalisin na ang mga palabas na mahahalay.
2. Sino ang prayleng waring nasusuklam sa inilibot na kaha ni Mr. Leeds?
a. Padre Salvi
b. Padre Camorra
c. Padre Irene
d. Padre Sibyla
3. Ano ang pilit na hinahanap ni Ben Zayb para mapahiya si Mr. Leeds?
a. ebidensiya ng kadayaan ni Mr. Leeds
b. abo na pinanggalingan ng ulo
c. salamin
d. ang ulong nagsasalita
4. Alin sa mga pahayag ang binanggit ni Imuthis na punong-puno ng kalungkutan?
a. Siya ay umibig sa isang anak ng saserdote.
b. Siya ay pinagtaksilan ng babaeng inibig niya.
c. Siya ay ipinakulong sa Fort Santiago.
d. Siya ay pinagtangkaang patayin sa loob ng bilangguan.
137

5. Ano raw ang ginawa ng batang saserdote para mailayo si Imuthis sa dalagang iniibig niya?
a. Itinago sa loob ng kumbento ang dalagang iniibig niya.
b. Gumawa ng kaguluhan at si Imuthis ang sinasabing utak ng kaguluhang ito.
c. Siniraan ng batang saserdote ang dalagang iniibig niya.
d. Pinagbawalan ang dalaga na makipagkita sa kanya.
6. Alin sa mga pahayag ang nagpapakita na naniniwala kay Mr. Leeds ang grupo nina Padre Salvi?
a. Pinayagan ni Padre Salvi na maituloy ang palabas.
b. Hindi nakita ni Ben Zayb ang salamin.
c. Nagsalita ang ulo ni Imuthis.
d. Hindi muna huminga upang hindi mabawasan ang abo at masira ang espinghe.
7. Ano ang hitsura ng ulong lumabas sa kaha?

a. Ito ay nakaaaliw at maaliwalas ang mukha.
b. Ito ay mukhang bangkay at may malagong buhok.
c. Ito ay mukhang galit na galit.
d. Ito ay masaya na parang nababaliw.
8. Ano ang natuklasan ni Imuthis nang mapadaan siya sa Babylonia?

a. Natuklasan niya na nakuha ni Gautama ang kapangyarihan sa pamamagitan ng anting-
anting.
b. Naisalin kay Gautama ang kapangyarihan sa pamamagitan ng hipnotismo.
c. Nakuha ni Gautama ang kapangyarihan sa pamamagitan ng pandaraya.
d. Nakuha ni Gautama sa legal na paraan ang kanyang kapangyarihan.
9. Ano raw ang nangyari kay Imuthis nang mapaniwala ang mga tao na siya ang may kagagawan ng
kaguluhan?
a. Itinakas at itinago sa kanya ang dalagang anak ng saserdote na kanyang iniibig.
b. Itinapon si Imuthis sa pulo ng Mindanao.
c. Ipinabitay si Imuthis sa harap ng publiko.
d. Isinakdal at ikinulong si Imuthis subalit nang makatakas sa loob ng bilangguan, siya ay
napatay sa lawa ng Moeris.
10. Ano ang sinabi ni Imuthis sa taong nagpahamak sa kanya?

a. Pinatatawad na niya ang saserdoteng nagpahamak sa kanya.
b. Tinawag niyang mamamatay at lapastangan sa Diyos ang saserdoteng nagsangkot sa kanya
sa kaguluhan.
c. Tinawag niyang kriminal at sinabing papatayin niya ito.
d. Hindi na makapagsisilbi pa sa simbahan ang batang saserdote.
138

Hindi masama kung lagi kang pinaalalahanan sapagkat ito raw ay gamot sa taong nakalilimot.
Gumawa ng isang paskil o paskin na nagpapaalala ng pag-iingat sa mga taong manloloko. Ilagay ito
sa 1/8 na bahagi ng kartolina.
Halimbawa: Mag-ingat sa mga taong mapanlinlang.
Basahin: Kabanata 19 – Ang Mitsa, mga pahina 140–142
Mga Katanungan
1. Anong damdamin ang naghari kay Placido nang umalis siya ng klase sa Pisika?
2. Paano pinaglubag ni Kabesang Andang ang kalooban ni Placido? Anong uri ng ina si Kabesang
Andang?
3. Bakit nais ni Placido na magtungo sa Hong Kong?

139

Kabanata 19 Ang Mitsa
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang pagsasagawa ng isang marahas na hakbang ay hindi

solusyon upang mabago ang isang lipunan lalo na kung ito ay para sa pansariling interes lamang

Nasusubok ang pagtitimpi sa Kapag napuno ang salop
panahon ng kaapihan at kagipitan. kailangan na ba itong kalusin?
A. Nakapagbibigay ng ilang kahulugan ng piling salita na ginamit sa teksto

B. Nailalahad ang mga karapatan ng bawat mamamayan upang makamit ang mapayapang
pamumuhay at kung paano ito maisasakatuparan
C. Nagagampanan ang bawat tungkulin sa pagsasagawa ng isang dula-dulaan
Ang Mitsa
(talata 1–17)
Halagahang Pangkatauhan: Ang anumang masamang gawain na labag sa mata ng Diyos at sa

batas ng tao ay hindi pinagpapala bagkus ito ay may kaukulang
kaparusahan.
1 Galit na galit na umalis ng klase si Placido Penitente.
Punong-puno ng galit at hinanakit ang kanyang puso
na lalo pang nadagdagan sa ginawang panlalait ng
kanyang guro. Halos banggain niya ang lahat ng
makasalubong.
2 Nang malapit na siya sa kanyang tirahan ay iniisip na ni
Placido kung paano siya makagaganti sa prayle nang
libakin at paglaruan siya nito. Naisip niyang sumulat insultuhin
na lamang sa kanyang ina upang sabihin na hindi na
niya nais pang magpatuloy ng pag-aaral. Hindi naman
niya inaasahan na naroon na pala ang kanyang ina at
naghihintay na sa kanyang tirahan upang bigyan siya
ng kuwalta.
140

3 Napansin ng kanyang ina na balisa si Placido kaya hindi na niya natiis
at tinanong niya ang dahilan. Hindi makapaniwala ang kanyang ina sa
mga sinasabing dahilan ng kanyang anak at inakalang nagbibiro lamang
ito. Pinayuhan niya itong maging mahinahon at palampasin na lamang
ang mga nangyari. Ipinaalala rin niya kay Placido ang mga pasakit at
pagtitiis na kanyang dinanas.
4 Napagtanto ng ina na totoo nga ang lahat ng sinasabi ng anak. Kaya
naman siya ay naghinagpis dahil naipangako ni Kabesang Andang
sa ama ni Placido na aarugain niya ito at pagtatapusin ng pag-aaral.
Pinangambahan ng ina na baka ituring na isang pilibustero si Placido
kaya naman pinakalma niya ito at sinabing huminahon. Sa halip ay
maging magalang at mapagpakumbaba na lamang. Muli na namang
nabanggit ng ina ang tungkol sa isang ginoo na dahil sobrang naging
mapagpakumbaba at matiisin ay naging isang promotor piskal kahit na pinunong abogado
ng isang distrito
isa lamang alila ng mga prayle.
5 Hindi pinakinggan ni Placido ang payo ng ina at muling umalis at iniwan
ito. Nalibot na ni Placido ang buong bayan nang mainit pa rin ang ulo.
Nang makaramdam ng gutom ay saka lamang umuwi at hindi niya
inaasahang naroon pa rin ang kanyang ina.
6 Naisip rin ni Placido na magtungo sa Hong Kong dahil marami ang
nakapagsasabing doon dinadala ng mga prayle ang mga pilak, ibig
sabihin ay maganda ang kalakalan doon. Inabutan na ng dilim si Placido
sa San Fernando at wala pa rin siyang makasalubong ni isa mang
mandaragat kaya nagpasya na lamang na bumalik.
7 Bago siya dumiretso sa kanyang tirahan ay napadaan siya sa perya
upang tumingin ng mga paninda. Paalis na sana si Placido nang makita
niya ang mag-aalahas na si Simoun na may kausap na isang dayuhan.
Sinundan niya ito at bago makasakay sa kanyang sasakyan ay kinausap
niya ito. Naisip niyang hingan ng tulong ang mag-aalahas.
8 Tila nagmamadali si Simoun kaya niyaya na lamang siya nitong sumakay.
Iniutos ni Simoun na magtungo sa Kalye Iris ang sasakyan. Hindi siya
kinakausap ni Simoun sa loob ng sasakyan kaya naman inaliw na lamang
niya ang kanyang sarili sa pamamagitan ng pagmamasid sa mga taong
nagdaraan. Hindi niya maintindihan kung bakit naghari sa kanya ang
kalungkutan nang muling sumagi sa kanyang isipan ang Hong Kong.
9 Nang makarating sila sa kanilang pupuntahan ay sumenyas ito na sila
ay bababa na. Nagsuot sila sa isang paliko-liko, maputik, at mabatong
daan. Tila sanay na sanay si Simoun sa lugar na iyon. Narating din nila
ang isang malaking bakuran na kinatitirikan ng maliit na bahay. Ilang kinatatayuan
putol-putol na puno ng kawayan ang nakita ni Placido kaya naghinala
siya na bahay ito ng gumagawa ng paputok.
10 Kinatok ni Simoun ang bintana. Lumabas ang isang lalaki at nagtanong
ang mag-aalahas kung naroon na ang pulbura. Sumagot ang lalaki na
nakasako na at hinihintay na lamang ang kartutso. Nagtanong din si maliit na sisidlang
Simoun ng tungkol sa bomba at sumagot ang lalaki na handa na rin ito. metal ng pulbura at
bala ng baril
11 Inutusan ni Simoun ang ginoo na puntahan ang tenyente at ang
kabo upang katagpuin ang lalaking nasa bangka. Bibigkasin nila ang
salitang “Kabesa” at sasagot naman ang lalaking nasa bangka ng “Tales.”
141

Ipinasabi ni Simoun na kailangan na siya kinabukasan at saka inabutan
ng salaping ginto ang kausap na lalaki.
12 Binabalak ni Simoun na isagawa ang lahat ng kanyang plano sa susunod
na linggo dahil siya ay nag-aalalang baka mamatay na si Maria Clara
kung patatagalin pa. Nang marinig ni Placido ang usapan ng kawal at
nang maintindihan nito ang pinag-uusapan ay nagulantang si Placido.
13 Muli silang bumalik sa daan at nagtungo sa arabal ng Trozo upang
kausapin ang isang Kastilang may hawak na baston. Nagtanong ito
kung matutuloy ang kanilang balak sa isang linggo. Sumagot si Simoun
at sinabing ang unang hudyat ay ang unang putok ng kanyon.
14 Pagkatapos ay umalis na sila at doon na nagsimulang magtanong si
Placido sa kanyang sarili kung totoo ba ang lahat ng kanyang nakikita.
Nang dumaan ang isang sasakyan ay sumakay ang dalawa at nagpahatid
sa tirahan ni Simoun sa Escolta. Makaraan ang ilang oras ay umalis si
Placido sa bahay ni Simoun na gulong-gulo ang isipan.
15 Nasa kanyang silid na si Simoun. Iniisip niya ang mga bagay na kanyang
gagawin na sa tulong ng kanyang mga tauhan, siya ay maghihimagsik
at maghihiganti. Tila binabagabag ang kanyang konsiyensiya dahil sa pagbibigay ng
mga hakbang na kanyang ginagawa, mga pang-aapi at panunuhol salapi na may
magtagumpay lamang sa kanyang layunin. Naisip niyang mas masahol kapalit na pabor o
pa siya sa mga taong kanyang pinarurusahan. Siya man ay marumi rin. bagay
16 Maaari pa niya itong iurong ngunit agad na nagbago ang kanyang

isip, baka siya ay matulad na sa ibang may sakit na marurusing. Kung
iuurong niya ang laban, kung nag-iisip man siya ng paghihiganti ay
upang gisingin ang kanyang mga kalahi na kontento na sa ginagawang
kasamaan sa bansa ng mga mapaniil na namumuno ng bansa.
Samantala, huminga muna siya at nagtangkang matulog.
17 Si Placido ay biglang nagbago sa lahat ng kanyang binabalak. Hindi na
siya tumutol sa kahit anong pasya ng kanyang ina. At upang hindi na ito
maabala, pinauwi na niya ito sa kanilang lalawigan at nagprisintang siya
na ang lalakad at tutungo sa prokurador. solisitor o tagausig
Ibigay ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa pangungusap.

1. Punong-puno ng galit at hinanakit ang kanyang puso na lalo pang nadagdagan sa ginawang
panlalait ng kanyang guro.
Kahulugan: _______________________________________
_______________________________________
2. Nag-iisip si Placido ng mga balak gawin upang maipamukha sa mga prayle na hindi siya maaaring
libakin at paglaruan.
Kahulugan: _______________________________________
_______________________________________
142

3. Hinintay ni Kabesang Andang ang anak upang kausapin sa balak niyang paghingi ng tulong sa
prokurador ng mga Agustino.
Kahulugan: _______________________________________
_______________________________________
4. Nakita ni Placido ang ilang putol-putol na kawayan sa malaking bakuran na nagpahinala sa kanya
na bahay ito ng taong gumagawa ng paputok.
Kahulugan: _______________________________________
_______________________________________
5. Ayon sa ina ni Placido ay may isang ginoong naging isang promotor piskal dahil sa sobrang
pagpapakumbaba at pagtitiis.
Kahulugan: _______________________________________
_______________________________________
Mga Katanungan
1. Anong damdamin ang naghari kay Placido nang umalis siya sa klase sa Pisika?
2. Ano-ano ang narinig at lalong nagpaalab sa puso ni Placido upang ituloy ang kanyang
paghihiganti?
3. Sino ang hindi niya inaasahang daratnan niya sa bahay?
4. Paano pinalubag ni Kabesang Andang ang kalooban ni Placido?
5. Ano ang ipinayo ni Kabesang Andang sa anak dahil ang mga prayle ay mayroon nang lahat?
6. Ano raw ang maaaring mangyari kung si Placido ay matututong magpakumbaba?
7. Bakit nais magtungo ni Placido sa Hong Kong? Sino ang taong nais niyang hingan ng tulong
tungkol sa kanyang plano? Bakit?
8. Paano natuklasan ni Placido ang isasagawang himagsikan sa Maynila?
9. Bakit hindi na maaaring ipagpaliban ang binabalak ni Simoun?
10. Bakit naging iba na ang pakiramdam ni Placido kinabukasan nang magkita sila ng kanyang ina?
Gawain
May mga dahilan at mga pangyayari sa buhay ng isang tao kung bakit siya naghihimagsik at
gumagawa ng isang marahas na hakbang. Ang ilan sa mga dahilan ay kakulangan ng suporta ng
pamahalaan, kakulangan ng serbisyo mula sa pamahalaan, mataas na bilihin, mababang pasuweldo,
at kaguluhan sa pamayanan at pangangamkam ng mga pag-aari ng ilang mamamayan.
Sa ating kasaysayan, nagsipag-alsa rin ang mga Pilipino noon sa mga Kastila dahil hindi na nila
kayang tiisin ang mga panunupil ng mga Kastila kasama ang mga prayle. Ito ang dahilan kung bakit
nakalaya tayo sa kamay ng mga dayuhan at napalitan ang mga pinuno ng kapwa nating Pilipino.
Sa kasalukuyan, marami na rin tayong mailalahad na mga paghihimagsik sa ating bansa. Narito
ang isang halimbawa—ang pagrerebelde ng ilang grupo ng mga sundalo noong 2003. Ayon sa press
conference na kanilang isinagawa, ang pagrerebelde ay naganap upang maipahayag ang kanilang
karaingan. Ilan dito ay ang korupsiyon, kakulangan ng suporta ng mga namumuno, kakulangan sa at
143

depektibong mga kagamitang pandigma, kawalan o kakulangan ng tamang pabahay sa mga sundalo,
hindi pagkakapantay sa benepisyo ng isang ordinaryong kawal at isang opisyal, kakulungan ng mga
benepisyo ng mga namamatay sa mga engkuwentro o labanan.
Ang marahas na hakbang na isinagawa ng mga sundalo ay tumagal nang labingwalong oras at
hindi nakatanggap ng suporta mula sa tao at sa pamahalaan. Ang lahat ng mga nakilahok ay sumuko
nang mapayapa, at sila ay kinasuhan sa Court Martial.
Ang pag-aalsang ito ng mga sundalo ay tinawag na Bloodless Mutiny dahil ito ay natapos nang
mapayapa kahit ito ay hindi nagtagumpay.
Ang ganitong uri ng pagrerebelde ay maaaring mabawasan kung hindi man ito lubusang matigil
kung sila ay pakikinggan ng mga kinauukulan. Ang kanila bang karaingan ay naipahatid o naipaalam
sa mga nakatataas? Hindi kasi maaaring maghasik sila ng lagim at magdulot ng takot at pangamba sa
mga mamamayan na nagnanais ng katahimikan. Kailan lamang ay may pinasabog na bus sa Makati.
Ito ay isang halimbawa ng paggamit ng dahas at pagpaparamdam sa pamahalaan ng panghihimagsik.
Ang ganitong mga gawain ay dapat itigil na upang sumulong naman ang bansa.
2. Pag-usapan kung himagsikan lamang ba ang tanging paraan upang maisulong ang sariling
interes.
3. Pag-usapan kung ano ang mga paraan kung paano maipararating sa pamahalaan ang hinaing na
matagal nang kinikimkim sa puso.
4. Lumikha ng isang dula na nagpapakita ang magandang layunin ng mga nais maghimagsik para
sa kapakanan ng bayan ngunit nagpasya itong gawin sa isang mapayapang pamamaraan.
Rubric sa Pagsasadula

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Walang Kulang na kulang Mahusay ang Napakahusay at
Nilalaman kaugnayan ang ang konsepto ng nilalaman ng wastong-wasto
ng Diyalogo nilalaman ng diyalogo ng mga diyalogo ng mga ang diyalogo ng
diyalogo. tauhan. tauhan. mga tauhan.
Hindi naging Kulang na kulang Mahusay Napakahusay
makatotohanan sa emosyon na at naging at kapani-
Pagganap ang dapat na naipakita makatotoha- paniwala ang
ng mga Tauhan pagkakaganap ng sa pagganap ng nan ang pagkakaganap
mga tauhan. mga tauhan. pagkakaganap ng ng mga tauhan.
mga tauhan.
1 2 3
Walang kasanayan Mahusay na nakuha ang Napakahusay na nakuha
sa pagganap ang interes ng manonood. ang interes ng mga
Panghikayat
mga tauhan upang manonood.
sa Madla
makapanghikayat sa
madla.
144

Kilalanin ang tauhang inilarawan sa bawat bilang. Isulat sa patlang ang sagot.
___________ 1. Naghintay sa anak upang malaman ang problema kung bakit nais huminto ng
pag-aaral
___________ 2. Lumapit at humingi ng tulong kay Simoun upang makarating sa Hong Kong
___________ 3. Ang galit na galit dahil sa panlalait ng kanyang guro
___________ 4. Sinabihan ni Simoun na maghanda na at hintayin ang unang putok ng kanyon
bilang simula ng himagsikan
___________ 5. Ang taong naisip lapitan ni Kabesang Andang para mawala ang galit ng mga
Dominiko kay Placido
___________ 6. Nagunita ni Simoun na nagligtas sa kanyang buhay na nasawi at naniniwala sa
kanya na maibibigay niya ang magandang kinabukasan ng bayan
___________ 7. Ang pinag-iisipang paghigantihan ni Placido dahil sa panlilibak nito
___________ 8. Naglakad na gulong-gulo ang isip at hindi malaman kung makikiisa sa himagsikan
pagkatapos niyang malaman ang mangyayaring kaguluhan
___________ 9. Nag-iisip na umurong sa binalak na himagsikan dahil parang naguguluhan din
Totoong napakalaki ng nagagawa ng galit sa isang tao. Tulad nito ay mitsa na kapag nasindihan
ay sasabog at maraming tao ang mapipinsala. Mag-isip ng isang bagay na maaaring magsimbolo sa
mitsa na sa halip sumabog at makapanakit ay magdudulot ng kapayapaan ng puso. Iguhit ito, kulayan
at ilagay sa isang puting papel.
Basahin: Kabanata 20 – Ang Nagpapalagay, mga pahina 146–147
Mga Katanungan
1. Bakit ipinagkatiwala kay Don Custodio ang pagpapasya sa Akademya ng Wikang Kastila?
2. Paano nakilala sa lipunan si Don Custodio?
3. Kinikilala ba si Don Custodio sa Espanya? Bakit bumalik pa siya sa Pilipinas?

145

Kabanata 20 Ang Nagpapalagay
Maipaunawa sa mga mag-aaral na hindi dapat magluluklok sa puwesto ng hindi karapat-dapat at

walang kakayahan sa posisyon dahil sa politika at palakasan

May mga taong nabibigyan ng Bakit may mga taong nabibigyan
posisyon sa pamahalaan kahit hindi ng posisyon sa pamahalaan kahit wala
kuwalipikado o walang kakayahan dahil namang kakayahan na gawin ang
sa politika, palakasan, at sa pagtanaw ng tungkuling iniatang sa kanila?
utang na loob.

B. Natutukoy ang mga pinakapangunahing katangian ng isang pinuno
C. Nakabubuo ng graph na nagpapakita ng mahahalagang katangian ng isang lider
D. Nakasusulat ng isang kongklusyon ukol sa naging resulta sa pangunahing katangiang hinahanap
sa isang pinuno
Ang Nagpapalagay
(talata 1–12)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong binigyan ng katungkulan ay dapat gumawa ng tama para
sa ikasusulong ng bansa.
1 Nalalapit nang matapos ang pag-uusap tungkol sa

Akademya ng Wikang Kastila. Ayon kay Ben Zayb, si Don
Custodio na yata ang pinakamasipag na tao. Siya rin ay
isang taong nais na pinagbibigyan ang lahat.
2 Matapos manggaling sa perya ay sinimulan na niya ang
pag-iisip ng panlutas sa akademya ngunit wala namang sagot o solusyon
nangyari. Sinubukan niyang humingi ng payo kay
Ginoong Pasta ngunit siya ay lalo lamang nitong nilito.
Gayon din naman ang mananayaw na si Pepay dahil
wala rin itong alam sa mga ganitong uri ng pagpapasya.
3 Siya si Don Custodio de Salazar y Sanchez de Monteredondo na mas kilala
sa bansag na Buena Tinta. Bata pa siya nang una siyang magtungo rito sa
Pilipinas at dito na rin nakapag-asawa ng mestisa at mayamang dalaga.
146

Talaga namang napakatalino nitong si Don Custodio dahil natutuhan
niyang gamiting mabuti ang lipunang kanyang kinabibilangan. Ginamit
niya ang pera ng kanyang asawa upang makapagtayo ng negosyo at
naglingkod
nanilbihan siya sa pamahalaan.
4 Isa sa mga naging posisyon niya sa pamahalaan ay ang Sociedad
Economica de Amigos del Pais, pangulo ng lupong nangangasiwa sa
Obras Pias, concilianio ng Banco Español Filipino, naging pangalawang
pangulo ng Junta de Sanidad kahit hindi nakapagbasa ng aklat ukol
sa Hygiene, kagawad ng Junta Central at naging kapatid siya sa mga
confradia at archicofrandia, at marami pang iba.
5 Madalas siyang nag-uubos ng panahon sa pakikipagtalo o
pakikipagpulong sa mga samahan o kaya naman ay hinahamak niya
ang mga Indio at pinagpipilitang di hamak na mas importante ang mga
Kastila.
6 Nagkasakit si Don Custodio kaya naman kinailangan niyang bumalik sa
Espanya upang magpagamot. Ngunit hindi siya naging sikat doon at
hindi siya tinitingala kaya naman hinanap-hanap niya ang mga papuri
iginagalang
sa kanya. Madalas siyang mapagkamalang Indiano kahit na siya ay
maraming suot na brilyante. Ang pamimintas na ito ng mga conservador
ang naging dahilan kaya naman siya ay sumanib sa grupo ng mga liberal samahan ng mga
at agad na bumalik sa Maynila. kabataan sa Madrid
7 Hindi rin niya binabasa ang mga pahayagang mula sa Madrid dahil
puro tungkol lamang sa pagsusugal at casino ang laman nito. Hindi
pinapayagan doon ang ano mang babasahin o sulatin ukol sa politika.
8 Madalas na bukambibig ni Don Custodio na alam niya ang lahat ng
tungkol sa mga Indio sapagkat matagal na siyang naninirahan kasama
ang mga ito. Ayon pa sa kanya, ang lahat ay may dapat kalagyan. May
mga ipinanganak upang maging amo at may ipinanganak upang
maging alipin.
9 Kahit na ipinagmamalaki niya ang pagiging Katoliko, ni minsan ay hindi
pa nangungumpisal si Don Custodio. Hindi rin siya naniniwala sa mga
kababalaghan, kumakain siya ng karne sa panahon ng kuwaresma. Mahal na Araw
10 Nangangamba ang mga prayle na baka panigan ni Don Custodio ang
mga mag-aaral dahil sa madalas na pagpapadala ng mga regalo. Nang
kumustahin siya ng mataas na kawani kung mayroon na siyang pasya ay
sumagot siya ng tapos na kahit na wala pa.
11 Naisipan niya na muling tingnan ang mga pulang kuwadernong maayos
na nakahilera sa lalagyan. Sa likod ng bawat kuwaderno ay nakasulat
ang malalaking letra, “Mga Balak.” Ang unang kuwaderno ay makapal
at puno ng laman at may pamagat na “Mga Balak na Pinag-aaralan,”
sumunod ay ang “Mga Balak na Iniharap,” “Mga Balak na Pinawalang
Bisa,” “Mga Balak na Pinigil,” at ang pinakahuling kuwaderno na kaunti
lamang ang laman ay “Mga Balak na Isinakatuparan Na.”
12 Binuklat ni Don Custodio ang kuwaderno at nakita ang nakaungos na
naninilaw na papel hinggil sa naging pasya ng mga paring Agustino ukol
sa panukala ng Paaralang Artes y Oficios. Napabulalas si Don Custodio sa mungkahi
sobrang kasayahan dahil nahanap na niya ang kasagutan sa kanyang
suliranin. Sa wakas ay nayari na rin ang kanyang pasya.
147

Basahin ang mga pangungusap. Kunin ang kasingkahulugan ng mga salitang may salungguhit
sa loob ng kahon. Isulat sa nakalaang mga patlang ang iyong kasagutan.
sumama naglingkod
Mahal na Araw iginagalang
solusyon mungkahi
1. Pagkagaling ni Don Custodio sa perya sa Quiapo ay sinimulan na niyang pag-aralan ang

mga kasulatan upang makahanap ng panlutas sa suliranin sa Akademya ng Wikang Kastila.
________________
2. Hindi tinitingala si Don Custodio sa Espanya kaya napilitan siyang lumipat sa partido Liberal.
________________
3. Matagal na nanilbihan si Don Custodio sa lipunan at tumanggap ng gawain sa pamahalaan at
naging katulong sa kawanihan ng Pagawaing Bayan (Public Works) ________________
4. Sumanib si Don Custodio sa liberal dahil galit siya sa mga conservador. ________________
5. Hindi naniniwala si Don Custodio sa mga kababalaghan subalit kumakain siya ng karne kapag
panahon ng kuwaresma. ________________
Mga Katanungan
1. Bakit ipinagkatiwala kay Don Custodio ang pagpapasya sa Akademya ng Wikang Kastila?
2. Sino si Don Custodio para kay Ben Zayb?
3. Paano ipinakilala sa lipunan si Don Custodio?
4. Ano-anong posisyon ang ibinigay sa kanya? Bakit ipinagkatiwala sa kanya ang gayong posisyon?
5. Bakit bumalik sa Espanya si Don Custodio?
6. Kinilala ba si Don Custodio sa Espanya? Bakit bumalik pa siya ng Pilipinas?
7. Bakit hindi niya binabasa ang mga pahayagang nanggagaling sa Espanya?
8. Ano ang ipinalalagay niya sa mga Indio?
9. Paano niya ipinagmamalaki ang kanyang pagiging Katoliko na taliwas sa kanyang ginagawa?
10. Batay sa mga kuwaderno na nasa kanyang estante, paano mo huhusgahan si Don Custodio?
11. Sa iyong palagay, ano ang pasya ni Don Custodio sa Akademya ng Wikang Kastila?
Gawain
Ayon kay William Cohen, “Leaders are not born, they are made.” Ang lider ay hindi sadyang
ipinapanganak. Ito ay hinuhubog upang mamuno. Sa kanya nakasalalay ang kinabukasan ng isang
organisasyon o samahan. Lider ang nagbibigay ng direksiyon sa pag-unlad ng isang samahan.
Tungkulin din ng isang pinuno ang hubugin ang mga miyembro upang maging isang magaling na
148

lider sa hinaharap. Mahalaga sa isang pinuno na magkaroon ng pagkukusa (initiative) na mapagtuunan
ng pansin ang pangangailangan ng isang institusyon o samahang kanyang pinamumunuan.
Mahalaga na malaman ng isang tao ang katangian ng lider na iuupo sa pamahalaan para hindi
pansariling interes o kapakanan ang mangibabaw dahil lamang sa pagtanaw ng utang na loob o
pakikisama sa mga taong malalapit sa kanya. Ang kinakailangan ay isang lider na responsable dahil
pananagutan nila ang kaayusan at katahimikan ng kanilang pamumuno upang ito ay maging matatag
at hindi madaling maibagsak.
1. Magpangkat ang klase sa apat. Pumili ng lider na magpapadaloy ng usapan at ng isang kalihim
na magtatala ng pag-uusapan.
2. Pag-usapan ang katanungang ito, “Bakit may mga taong nabibigyan ng posisyon sa pamahalaan
kahit na wala namang kakayahan na gawin ang tungkuling iniaatang sa kanila?”
3. Ayusin ang sumusunod ayon sa pangunahing katangian. Ipaliwanag ang dahilan ng ginawa
ninyong pagsasaayos.
a. Ano ang mga katangiang gustong-gusto mo sa isang lider? Lagyan ng bilang ang
mga katangiang nais ninyong taglayin ng isang lider o pinuno. Ayusin ito ayon sa
pinakapangunahing katangian.
(1) Mapagpakumbaba at handang maglingkod
(2) Matapang at masilakbo ang damdamin
(3) Hindi mapanghusga ngunit mapanuri
(4) Hinaharap at nalulutas ang mga suliranin
(5) Mahusay makipag-usap
(6) Ipinipilit ang sariling kagustuhan o ipinaglalaban
(7) Malinaw at maliwanag magbigay ng direksiyon
(8) May tiwala sa sarili
(9) Kayang gampanan ang responsibilidad na nakaatang
b. Ipaliwanag ang dahilan ng ginawa ninyong pagsasaayos.
Pangkat Paliwanag
149

c. Magsama-sama ang bawat lider at suriin ang nangingibabaw na katangian ng isang lider.
Gumawa ng graph na ipinakikita ang mga nangungunang katangian. Maaaring gamitin
ang sumusunod na graph:
1. Pie Graph
2. Line Graph
70
60
50
40
30
20
10
0
1 2 3
3. Bar Graph
70
60
50
40
30
20
10
0
1 2 3
150

d. Bumuo ng kongklusyon kung ano ang pangunahing katangian na hinahanap ninyo sa
pinuno upang hindi mapairal at mapalaganap ang mga tiwaling pinuno.
Kongklusyon
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Rubric sa Paggawa ng Kongklusyon

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nabigyang- Bahagyang Malinaw na Malinaw na
linaw ang gustong naging malinaw naihatid ang malinaw na
Kalinawan
sabihin at walang ang mga hakbang gustong sabihin naihatid ang
ng Nilalaman
nabanggit na at ang ibig at ang mga gustong sabihin
at Hakbang
hakbang. sabihin. hakbang. at ang mga
hakbang.
1 2 3
Katumpakan Iilan lamang sa mga Marami sa mga inilahad Tama lahat ang inilahad
ng Katwiran katwiran ang tama. na katwiran ang tama. na mga katwiran.
Kongklusyong Ang nabuong Mainam-inam ang Napakabuti ng
Nabuo ay May kongklusyon ay walang kongklusyon at may kongklusyong nabuo at
Tinutungo tinutungo. tinutungo rin naman. may tinutungo.
Isulat ang salitang Tama kung wasto ang diwa ng pangungusap at ang Mali kung hindi ito wasto.
Isulat sa patlang ang sagot.
___________ 1. Si Don Custodio ay tinatawag na Buena Tinta o taong kumikilos na kailangan
munang malathala sa pahayagan ang kanyang ginagawa.
151

___________ 2. Si Don Custodio ay naatasang magsagawa ng masusing pag-aaral sa Akademya
ng Wikang Kastila kung ito ay pahihintulutan o hindi.
___________ 3. Mayaman talaga si Don Custodio at nakakatulong niya ang asawa sa negosyo
kaya naging tanyag sa lipunang ginagalawan.
___________ 4. Napilitang bumalik sa Espanya si Don Custodio dahil sa sakit sa atay.
___________ 5. Nang si Don Custodio ay nasa Madrid, bidang-bida siya roon sapagkat marami
siyang brilyante.
___________ 6. Sinabi ni Don Custodio na ang mga prayle rito sa bansa ay masamang kailangan.
___________ 7. Ang kumbento ay patuloy na nagpapadala ng mga handog kay Don Custodio
upang hindi maisipang pumanig sa pagkakaroon ng Akademya ng Wikang
Kastila.
___________ 8. Pinayuhan ni Ginoong Pasta si Don Custodio na aprobahan ang Akademya ng
Wikang Kastila upang bumango ang pangalan sa mga mag-aaral.
___________ 9. Sumanib sa liberal si Don Custodio dahil nasusuklam siya sa mga conservador.
___________ 10. Natuklasan ni Don Custodio ang solusyon sa panukalang pagtatatag ng
Akademya ng Wikang Kastila kaya gayon na lamang ang kanyang tuwa.
Sa bawat organisasyon o institusyon, mahalaga ang pagpili ng mga taong karapat-dapat

upang umunlad ito. Ipinaalam sa iyo sa kabanata kung paano nagkaroon ng iba’t ibang posisyon sa
pamahalaan si Don Custodio. Kung ganito ang magiging sistema ng pagpili ng mga tao sa pamahalaan,
ano ang maaaring mangyari sa ating bansa? Magsaliksik tungkol sa mga taong nabigyan ng posisyon
sa pamahalaan na hindi naman karapat-dapat o walang siyang sapat na kakayahan na magampanan
ang responsibilidad na iniatang sa kanya. Isulat ito sa puting papel.
Basahin: Kabanata 21 – Iba’t Ibang Anyo ng Maynila, mga pahina154–156
Mga Katanungan
1. Ilarawan si Camaroncocido. Ano ang kanyang hanapbuhay?

2. Bakit nahati sa dalawang pangkat ang Maynila?
3. Paano nahalata ni Camaroncocido na may kakaibang nangyayari sa Maynila?

152

IKATLONG BAHAGI
HINDI NAIKAKAILA SA POONG MAYKAPAL
ANG MAGANDANG KALOOBAN
153

Kabanata 21 Iba’t Ibang Anyo ng Maynila
Maipaunawa na ang bawat tao ay may tungkuling maglingkod sa bayan
Mahalagang Kaalaman Mahahalagang Katanungan

Magiging maunlad ang isang bayan Paano ka maaaring pakinabangan
kung ang bawat mamamayan ay magiging ng iyong bayan?
kapaki-pakinabang. Ngunit kailangang may Bakit kailangang magkaroon ng
malasakit sa isa’t isa at maging mulat sa mga malasakit sa kapwa at sa bayan?
nangyayari sa paligid upang makatulong
ang bawat isa sa paglutas sa mga suliranin Bakit kailangang maging mulat sa
ng bansa. mga nangyayari sa paligid?
A. Natutukoy ang nawawalang salita sa pangungusap pagkatapos ayusin ang gulo-gulong salita
B. Naiisa-isa ang mga dapat isagawa ng bawat Pilipino upang maging kapaki-pakinabang sa bayan
Iba’t Ibang Anyo ng Maynila

(talata 1–12)
Halagahang Pangkatauhan: Kung ang bawat isa ay may malasakit sa kapwa, walang suliraning
hindi malulutas.
1 Masaya at makulay ang Teatro de

Variedades. Ito ay naliliwanagan nang
mabuti at napapalamutian ng mga
bulaklak at halaman. Sa wakas, ang
operetang Les Cloches de Corneville
ni Mr. Jouy na ilang araw ding laman
ng mga pahayagan ay itatanghal na
sa gabing iyon. Inaabangan ang mga
artista. Maganda raw kasi ang kanilang
mga tinig bukod pa sa magaganda
ang kanilang anyo at kalooban.
154

2 Mahaba-haba ang pila ng mga taong nagsisipaghintay na makapasok sa
takilya. Nagkaubusan ng tiket noong ikapito at kalahati ng gabi. Marami
ang nagalit at marami rin ang nagsamantala dahil nang labinlimang
minuto na lamang bago ang ikawalo, may mga tiket na ipinagbibili sa
mataas na halaga. Makapal ang mga taong malapit sa may pasukan at
inggit na inggit sa mga taong nakakapasok sa loob ng dulaan.
3 Sa may di kalayuan sa labas ng dulaan ay may isang tila walang
interes na makapasok. Siya ay mataas at payat na lalaki at kung
lumakad ay kinakaladkad ang isang paa. Makinis ang kanyang mukha.
Nakaamerikana siyang kulay kape at pantalong pari-parisukat ang guhit
at may suot na sirang sombrero ngunit mabaho at nanlalagkit sa dumi.
Siya ay si Camaroncocido. Ang kanyang buhay ay parang hiwaga para
sa lahat. Walang nakakaalam kung paano siya nakarating ng Pilipinas.
Ang sabi ay galing siya sa isang tanyag na angkang Kastila ngunit pinili
pang mamuhay na parang pulubi sa Pilipinas at ang ikinabubuhay ay
ang pagpapaskil lamang.
4 Siya ay marahang naglakad. Sinalubong siya ng isang pandak na
matandang lalaki. Kabaligtaran siya ni Camaroncocido. Siya ay maliit,
may patilya, at puting bigote. Ang kanyang suot na pantalon ay
maluwang at mahaba sa kanya maging ang mga suot na sapatos. Siya
ay nakasombrerong de copa. Siya ay isang Pilipino. Siya ay si Tiyo Kiko.
5 “Kaibigan …!” ang bati niya kay Camaroncocido kasabay ng
pagkalansing sa mga barya sa kanyang bulsa. Nagkibit-balikat lamang
si Camaroncocido nang makita ang mga piso. Masayang ibinalita ni Tiyo
Kiko sa kanyang kaibigan ang pagbabayad sa kanya nang malaki ng
mga Pranses sa pagdidikit ng mga paskil para sa pagtatanghal. karatula
6 “Talaga? Magkano naman kaya ang ibinayad sa mga prayle?” ang

ganting sagot ni Camaroncocido.
155

7 Nahati sa dalawang pangkat ang Maynila sa palabas. May tutol o sang-
ayon dito tulad nina Don Custodio, mga prayle, mga babaeng may asawa
o kasintahan na ang sabi’y lihis daw ang palabas sa pananampalataya, labag
mabubuting ugali, at iba pa. May sang-ayon din naman tulad ng mga
opisyal ng hukbo, kawani, at matataas na tao. Maging si Ben Zayb ay
hindi napigil sa pagsulat ng panunuligsa ukol sa palabas. Ngunit sa
pagkakataong ito, siya ay naging maingat sa pagsulat dahil ayaw na
niyang mapintasan tulad nang minsang nagkamali siya sa pagsulat ng
pangalan ng isang Italyanong tenor.
8 “Sabi ko na sa ’yo Kiko, eh!“ ang sabi ni Camaroncocido. “Ang kalahati ng
mga taong nais makapanood ng palabas ay dahil sa sinabi ng mga prayle
na huwag itong panoorin samantalang ang kalahati naman ay dahil sa
pag-aakalang sadyang may ituturo ang palabas kaya ipinagbabawal ng
mga prayle. Ang iyong mga paskil ay nakahikayat ng mga manonood
ngunit higit na nakahikayat ang pastoral ng mga prayle.” turo
9 Nagpaalam si Tiyo Kiko sa kanyang kaibigan na bubulong-bulong at
nagpatuloy naman sa paglakad si Camaroncocido. Napansin niya ang
mga bagong dating na hindi niya kilala at wari’y hindi bagay sa kanila
ang suot na amerikana. Sila ay nagsesenyasan sa pamamagitan ng
pagkindat at pag-ubo at umiiwas na mapansin.
10 “Sino sila? Mga sekreta kaya o magnanakaw? Eh, ano ngayon sa akin?” espiya, tiktik
ang mga naibulong ni Camaroncocido sa sarili nang makita niya ang
isang sundalo na nakipag-usap sa isang pulutong ng mga mag-aaral at
pagkatapos ay lumapit sa isang karwahe at kinausap ang taong sakay
sa loob. Nagulat si Camaroncocido dahil ang sakay ng karwahe ay si
Simoun at sinabi sa lumapit sa kanya ang “Tandaan, ang hudyat ay isang palatandaan
putok!“
11 “May binabalak siguro sila!” bulong ni Camaroncocido sabay pagkapkap
sa sariling mga bulsa at nang matiyak na walang laman ang mga ito
ay muli itong nagkibit ng balikat at nagpatuloy sa kanyang paglalakad.
Siya ay napatapat sa dalawang taong nag-uusap at narinig niyang sinabi eskapularyong
ng may hawak na rosaryo at kalmen ang “Malakas ang prayle kaysa sa isinusuot bilang de-
Heneral dahil ang Heneral ay umaalis samantalang ang mga prayle ay boto sa isang santa
naiiwan. Kung tayo ay magtatagumpay, tiyak na magiging mayaman o santo
tayo kaya tandaan na ang hudyat ay isang putok!” Ngunit tulad ng dati,
nagkibit lamang ng balikat si Camaroncocido.
12 Samantala, sa labas ng dulaan ay makikita si Tadeo na kasama ng isang
kababayan na hangang-hanga sa kanya dahil kahit sinong dumaan ay
ipinamamalita niya na iyon ay may mataas na katungkulan at kakilala
niya. Sa kanilang harapan, dumaan sina Paulita Gomez at Doña Victorina
kasama si Juanito Pelaez, si Padre Irene na sa kabila ng pagbabalatkayo pagkukunwari
ay nakilala rin ni Tadeo. Nakita rin nila si Don Custodio. At nang dumating
ang pangkat nina Macaraig, Pecson, Sandoval, at Isagani at yayain si
Tadeo dahil may sobra silang tiket na para sana kay Basilio ay hindi na
nagpakipot pa si Tadeo at iniwan na lang basta ang kababayan.
156

Tukuyin ang nawawalang salita sa bawat pangungusap sa pamamagitan ng pagsasaayos sa mga
titik sa kahon. Isulat ang sagot sa patlang.
1. Kahit ipinagbabawal ang paglalagay ng __________ AKLISP dahil malayo pa ang

eleksiyon, marami pa ring mga kandidato ang gumagawa nito.
2. Lagi siyang pinapangaralan ng mga magulang na huwag gumawa ng mga bagay na _________
SHILI sa kagandahang-asal.
3. Ang pakikinig ng mga __________ ORAATSPL sa simbahan ay nakabubuti sa ating

pagkatao.
4. Nakatatanggap ng gantimpala sa Panginoon ang mga ________ EETRSAK na gumagawa

ng kanilang mga tungkulin.
5. Nagpapakilala ng relihiyong kinaaaniban ang pagsusuot ng __________. AENKML
6. Hindi tapat sa kapwa maging sa sarili ang taong sanay sa __________. OAAAAAPGYKTBB
Mga Katanungan
1. Sino ang bagong dalawang tauhan na ipinakilala sa akda? Ilarawan sila.

2. Sino sa dalawang bagong tauhan ang walang pakialam sa nangyayari sa kanyang paligid? Ano
ang maaaring maging bunga nito?
3. Sino-sino sa mga tauhan ang may magandang intensiyon sa panonood ng palabas? Bakit?
4. Ano ang tinutukoy na anyo ng Maynila sa kabanata? Patunayan ang sagot sa pamamagitan ng
paglalahad ng pangyayari mula sa kabanata.
5. Paanong higit na nakahikayat ng mga manonood ang pastoral ng mga prayle kaysa sa mga paskil
sa palabas ng mga Pranses?
6. May maganda bang maidudulot sa bayan ang pagpapalabas ng operetang Pranses? Bakit?
7. Bakit may mga katulad ni Camaroncocido na walang pakialam sa kanyang mga narinig o nakita?
8. Anong uri ng mga palabas ang iyong pinanonood?
9. Mayroon ka bang batayan sa panonood ng isang pelikula o dulang pantanghalan kaya? Itala mo.
157

Gawain
Sa kasalukuyan, maraming kinakaharap na suliranin ang Pilipinas. Ang mga suliraning ito ay hindi
kayang lutasin ng Pangulo lamang o kaya ng iba pang mga nanunungkulan sa bansa. Bilang mga
Pilipino, lahat tayo ay may mga tungkuling dapat gampanan upang malampasan ang mga suliraning
ito. Tungkulin ng bawat Pilipino ang magkaroon ng malasakit sa kapwa at maging mulat sa mga
nangyayari sa paligid. Samakatwid, tungkulin ng bawat isa sa atin na makipagtulungan upang maging
kapaki-pakinabang na mamamayan ng ating bansa at maging daan ng paglutas ng mga suliraning
atin ngayong kinakaharap.
Gawain-Pangkatan (Kolaboratibo)
2. Magtalaga ng lider at ng kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Ano-ano ang suliraning kinakaharap ng bansa sa kasalukuyan na maaaring narinig sa radyo,
napanood sa telebisyon, nabasa sa pahayagan, o nasaksihan mismo?
b. Tingnan ang larawan ng lalaki sa ibaba. Siya si Juan dela Cruz. Siya ang kumakatawan sa bawat
Pilipino. Ipagpalagay nating kayo si Juan dela Cruz, paano kayo maaaring pakinabangan ng
inyong bansa? Isulat ang sagot sa bawat kahon.
c. Kung maisasagawa ng mga Pilipino ang mga gawaing isinulat ninyo sa bawat kahon, ano
ang magiging bunga nito? Bakit?
4. Iulat sa klase ang mga napag-usapan.
158

Rubric sa Gawaing Kolaboratibo

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi malinaw Hindi gaanong Malinaw sa halos Malinaw na malinaw
Kalinawan sa mga kasapi malinaw sa mga lahat ng kasapi ang sa lahat ng kasapi ang
ng Layunin ang layunin ng kasapi ang layunin layunin ng gawain. layunin ng gawain.
gawain. ng gawain.
Hindi nagpakita Ilan lamang sa Halos lahat ng Isinaalang-alang ng
ng pagsasaa- mga kasapi ang kasapi ay nagpakita lahat ng kasapi ang
lang-alang sa nagpakita ng pag- ng pagsasaalang- damdamin ng bawat
Pagsasaalang-
damdamin ng sasaalang-alang alang sa damdamin isa kaya naging ma-
alang sa Dam-
mga kasama sa damdamin ng ng mga kasama ganda ang daloy ng
damin
ang lahat ng mga kasama kaya kaya nasagot ang usapan.
ng Bawat
kasapi kaya may mga kata- lahat ng mga kata-
Kasapi
marami sa mga nungang hindi nungan.
katanungan ang nasagot.
hindi nasagot.
Hindi nakiisa Ilang kasapi Halos lahat ng mga Nagbahagi ang lahat
ang bawat kasa- lamang ang nag- kasapi ay nagba- ng mga kasapi ng
Pakikiisa pi sa pagsagot bahagi ng sariling hagi sariling kuro sariling kuro upang
ng Bawat sa mga katanu- kuro sa pagsagot upang magkaroon magkaroon ng mali-
Kasapi ngan. sa mga katanu- ng malinaw na naw na kasagutan sa
ngan. kasagutan sa bawat bawat katanungan.
katanungan.
1 2 3
Pagsasagawa Hindi natapos ang Natapos ang gawain. Natapos ang gawain nang
ng Gawain gawain. buong kasiyahan.
Suriin ang pangungusap sa bawat bilang. Iguhit ang 4 sa patlang kung ang pangyayaring
inilahad sa pangungusap ay naganap sa kabanata at iguhit naman ang O kung ang pangyayaring
inilahad ay hindi naganap sa kabanata.
_______ 1. Itatanghal ang operetang Les Cloches de Corneville sa Pransiya.

_______ 2. Ibinalita sa mga pahayagan ang pagtatanghal ng opereta na gaganapin sa Teatro de
Variedades.
_______ 3. Naging mura na lamang ang mga tiket sa palabas nang malapit na ang pagtatanghal.
159

_______ 4. Ang lahat ng gustong manood ng operetang Pranses ay nakabili ng tiket at nakaupo
nang maayos sa loob ng dulaan.
_______ 5. Maging si Camaroncocido ay gustong manood ng palabas kasama si Tiyo Kiko.
_______ 6. Masayang binati ni Tiyo Kiko si Camaroncocido dahil binayaran siya nang malaki ng
mga Pranses sa pagdidikit ng mga paskil.
_______ 7. Manonood si Ben Zayb ng palabas dahil sa mga artistang naggagandahan.
_______ 8. Nagpalabas ng pastoral ang mga prayle ukol sa palabas.
_______ 9. Napansin ni Simoun si Camaroncocido na nagmamatyag sa kanya.
_______ 10. Nakipagkita sina Paulita at Doña Victorina sa dulaan kay Juanito Pelaez.
Kung tunay kang may malasakit sa kapwa at gustong maging kapaki-pakinabang na mamamayan
sa bayan, sumulat ng isang maikling balita sa inyong pahayagang pampaaralan na kailangang
malaman ng kapwa mag-aaral o ng maraming Pilipino ukol sa pagpapanatili ng kalinisan sa paligid.
Basahin: Kabanata 22 – Ang Palabas, mga pahina 161–164
Mga Katanungan
1. Bakit nanood ng operetang Pranses si Don Custodio?

2. Bakit iminungkahi ni Padre Irene sa mga mag-aaral na kasapi sa Akademya ng Wikang Kastila na
magdiwang at magpasalamat ayon kay Macaraig?
3. Bakit hindi tinapos ng mga mag-aaral na kasapi sa Akademya ng Wikang Kastila ang palabas?

160

Kabanata 22 Ang Palabas
Maipaunawa sa mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagdating sa oras

Ang oras ay ginto kaya dapat itong Bakit kailangang pahalagahan ng tao
pahalagahan. Isang paraan upang ipakita ang oras?
ang pagpapahalaga rito ay ang pagdating Paano maipakikita ng tao ang
sa oras upang makuha ang paggalang at pagpapahalaga sa oras?
tiwala ng kapwa.
A. Natutukoy ang nawawalang salita sa pangungusap at ang kasingkahulugan nito

B. Napag-uusapan ang mga kaparaanan kung paano maaaring pahalagahan ng tao ang oras at ang
magandang bunga na idinudulot nito
Ang Palabas
(talata 1–14)
Halagahang Pangkatauhan: Sa pagdating sa takdang oras, umaani ang tao ng paggalang at tiwala
mula sa kanyang kapwa.
1 Masaya sa loob ng dulaan kahit siksikan

at marami ang nakatayo. Dahil dito,
sari-saring amoy na ang malalanghap
at maalinsangan kaya walang tigil sa
kapapaypay ang kababaihan. Labinlimang
minuto na lamang bago ang ikasiyam ng
gabi ay hindi pa nagsisimula ang palabas
na dapat sana’y kanina pang ikawalo at
kalahati. May tatlo o apat pa kasing upuan
ang bakante sa harapan.
161

2 Marami na ang naiinip kaya hindi nila mapigilan ang mag-ingay tulad
ng pagpadyak ng mga paa at pagpalo ng dalang tungkod sa tuntungan.
Maging ang mga artilyero ay nag-iingay na rin. Tumugtog ng balse ang kanyonero
orkestra upang malibang ang mga tao ngunit hindi rin nalibang. Sa
kabutihang palad, may isang lalaki ang umagaw ng atensiyon ng mga
manonood. Ang lalaki ay umupo sa upuang nakalaan kay Don Primitivo,
isang pilosopo. Anumang sabihin ng pilosopo ay walang saysay sa
lalaking nakaupo na ang sabi’y hindi makatayo. Maging ang tagabantay
at tagapamahala ay walang nagawa kaya sila ang pinanood ng mga tao
hanggang sa malibang sila.
3 Tinugtog ng orkestra ang marcha real. Sa wakas, dumating na ang
pinakahihintay, ang Kapitan Heneral. Tumahimik ang lahat dahil
magsisimula na ang palabas. Sinimulan ng orkestra ang pambungad na panimula
tugtugin.
4 Si Pepay ay naroroon at nakaupo sa upuang kaharap ng mga mag-aaral.
Si Macaraig ang bumili ng tiket para sa kanya. Naroroon si Pepay para
makipagkita kay Don Custodio. Sinulatan ni Pepay si Don Custodio kaya
sa ayaw man niya at sa gusto, siya ay naroroon sa kabila ng kanyang
pagtutol sa operetang Pranses at sinabi na lamang na huhusgahan niya
ang palabas kaya kailangan niyang manood.
5 Makahulugan ang tinginan nina Macaraig at Pepay. Nakangiti si Pepay
at may hawak na isang sulat kaya sinabi ni Sandoval na sang-ayon ang
desisyon ng kataas-taasang lupon ukol sa paaralan na sinang-ayunan
naman ng kanyang mga kasamahan. Naging masaya silang lahat pati
na si Pecson. Nagbatian sila maliban kay Isagani na lumilipad ang isipan
dahil nakita niya sina Paulita at Juanito Pelaez na nag-uusap. Nakita siya
ng dalaga at binati naman siya nito nang buong lugod. Mula sa mga mata tuwa
ni Paulita ay mababasa ang paghingi ng tawad dahil hindi siya tumupad
sa kasunduan nila ni Isagani. Ang usapan nilang dalawa ay mauuna si
Isagani sa dulaan upang malaman kung nararapat sa isang dalaga ang
palabas at saka niya ito susunduin. Ngunit ang dalaga ay naroroon na’t
kasama pa si Juanito. Tila sasabog ang dibdib ni Isagani. Sa sandaling
iyon ay hindi lamang panibugho ang kanyang nadama kundi hinanakit selos
sa kasintahan. Hindi na niya gaanong pansin ang nangyayari sa kanyang
paligid.
6 Itinaas na ang tabing at tumambad sa paningin ng mga manonood ang lumitaw
pangkat ng anim o pitong dalaga na pulang-pula ang mga pisngi at labi.
Habang sila ay umaawit ay nakikipagngitian nang walang pangingimi pagkahiya
sa mga manonood. Sinundan ito ng pag-awit ni Gertrude na laging
sumusulyap nang makahulugan sa Kapitan Heneral. Napansin ito ni
Don Custodio. Lahat ng hindi naaayon sa kagandahang-asal sa palabas
ay kanyang itinatala kahit madalas ay tumitingin sa kinaroroonan ni
Pepay.
isang masiglang
7 Sa kinaroroonan nina Paulita, si Juanito ang nagsilbing tagapagsalin nila sayaw na nagsimula
ng wikang Pranses kahit ang totoo ay hindi siya nakakaunawa ng wikang pa noong ika-19 siglo
ito. Hangang-hanga naman sa kanya si Doña Victorina. Samantala, si na ang pinakatampok
Sandoval, na tulad ni Juanito na hindi nakakaunawa ng wikang Pranses, na galaw ay ang pasi-
ang nagsilbing tagapagsalin naman sa pangkat ni Macaraig ngunit pang pataas sa saliw
hindi siya pinapansin ni Tadeo dahil sa paghihintay niya ng sayaw na ng mabilis na tugtog
cancan.
162

8 Umawit si Serpolette. Isang lalaki na nakaupo sa harapan ang biglang
tumayo at pumalakpak nang malakas. Nakilala siya ni Tadeo dahil sa
kanyang ilong. Siya ay walang iba kundi si Padre Irene na nakabalatkayo
at naroroon dahil inutusan ni Padre Salvi na mag-espiya kung masama
nga ang palabas ng mga Pranses. Ngunit hindi ito gaanong pinansin
ng mga tao dahil ang kanilang atensiyon ay inagaw ng isang babae at
ng asawa nito nang huli silang dumating at inaway pa ang asawa nang
makitang may bakanteng upuan pa kaya’t pinaswitan sila ng mga tao.
9 Balikan natin si Juanito na habang nasisiyahan sa kanyang ginagawang
pagkukunwari ay inubo nang masasal kaya isa sa mga manonood mabilis at malakas
ang sumigaw na “Palabasin ang may sakit na TB! Nakakaistorbo siya na buo
sa palabas.” Galit na lumingon si Juanito ngunit ang sumigaw pala ay
walang iba kundi si Don Custodio. Pinangunahan siya ng takot kaya
wala siyang nagawa kundi sabihin na lamang na “Mabuti na lamang
at kasama ko kayo, Paulita at Doña Victorina. Kung hindi ay maaaring
napaaway na ako.” Lalo itong ikinahanga ng donya sa binata kaya naisip
niyang pakasalan ang binata kapag namatay ang asawang si Don
Tiburcio.
10 Habang nagkakaroon ng intermisyon, lumabas si Ben Zayb dahil ayon
sa kanya ay walang kabuluhan ang palabas. Napag-usapan naman
ng mga manonood ang hindi pagdating ni Simoun na ayon sa isa ay
kasama ni Mr. Jouy nang hapong iyon. Si Tadeo naman ay lumapit kay
Don Custodio upang makipagkuwentuhan at upang makausap naman
ni Macaraig si Pepay. Samantala, ang kagandahan at kapangitan ng
wikang Pranses naman ang napag-usapan nina Pecson at Sandoval
habang si Isagani ay patango-tango lamang at tanging si Paulita ang
nasa isip.
11 Hindi nagtagal, dumating na malungkot si Macaraig matapos makipag-

usap kay Pepay. Nagtaka ang mga kasamahan at hindi napigil ang mag-
usisa. Iniabot ni Macaraig kay Sandoval ang sulat na galing kay Pepay.
Binasa ito ni Sandoval. Ayon sa sulat ay inaprubahan ng kataas-taasang
lupon ang paaralan. Ngunit ayon kay Macaraig, sinabi sa kanya ni Padre
Irene na ang paaralan ay pamamahalaan ng mga paring Dominiko sa
ilalim ng Unibersidad ng Sto. Tomas. Nalungkot silang lahat lalo na nang
sabihin ni Macaraig na naatasan silang maningil ng abuloy at ibigay nautusan
ang nasingil na abuloy sa ingat-yaman na ihahalal ng samahan upang
mabigyan ng resibo.
12 “Naku! Ang papel lang pala nating lahat ay kabesa de barangay!” ang
sabi ni Tadeo. Sa inis ni Pecson, hinagisan niya ng maruming medyas si
Sandoval.
163

13 Sinabi rin ni Macaraig na iminungkahi ni Padre Irene na sila ay kailangang
magdiwang sa nakamit nilang tagumpay bilang pasasalamat. Patawang
sinang-ayunan naman ito ni Pecson sa pagsasabing “Bakit hindi? Tayo ay
magdiwang sa pansiterya ng mga Intsik na hubad.”
14 Tinanggap ng lahat ang mungkahi. At sa pagtataka ng lahat, mabilis
silang umalis bago pa magsimula ang ikalawang yugto ng operetang
Pranses.
Isulat sa patlang ang nawawalang salita. Piliin sa kahon ang sagot at isulat sa ikalawang patlang
ang kasingkahulugan ng salitang pinili.
artilyero naatasan pangingimi

lugod pambungad tumambad
masasal panibugho
1. Nawala ang _______________ ng kababaihan sa kalalakihan nang makaramdam ng pagkainip sa

loob ng tanghalan. _______________
2. Ang mga mag-aaral ay _______________ na gumanap ng isang gawaing labag sa kanilang
kalooban. _______________
3. Mamamalas sa mga mata ng binata ang _______________ na kanyang nararamdaman sa dalaga
sa tuwing sila ay nagtitinginan. _______________
4. Dahil sa labis na _______________, nasira ang kanilang magandang samahan._______________
5. Hindi sinasadyang ____________ sa kanya ang balitang hindi niya inaasahan. _____________
Mga Katanungan
1. Ano ang sitwasyon ng mga manonood sa loob ng tanghalan habang sila ay naghihintay sa
pagsisimula ng palabas? Ilarawan ito.
2. Bakit naantala ang palabas?
3. Sino si Pepay? Bakit nakipagkita si Macaraig sa kanya sa loob ng dulaan?
4. Bakit nagiging magaan ang loob ng mga mag-aaral tuwing makikita nila si Pepay na ngumingiti
sa kanilang kinaroroonan?
5. Anong negatibong kaugalian ang masasalamin sa naging asal ng babaeng dumating nang huli
sa dulaan at inaway ang kanyang asawa nang makita ang bakanteng upuan sa harapan?
6. Ang pagdating ba nang huli sa tipanan ay ugaling Pilipino? Pangatwiranan.
7. Bakit hinagisan ni Pecson ng maruming medyas si Sandoval?
8. Sino raw ang nakitang kasama ni Simoun?
164

9. Kung isa ka sa mga mag-aaral na kasapi sa akademya, ano ang iyong magiging reaksiyon sa
naging desisyon ni Don Custodio? Bakit?
10. Anong pangyayari sa kabanata ang higit mong nagustuhan? Ipaliwanag.
Gawain
Ang paggalang at tiwala ng kapwa ay hindi mabibili o maiuutos ninuman, anuman ang kalagayan
niya sa lipunan. Hindi rin ito makukuha sa pananakot. Ito ay kusang ibinibigay sa isang taong karapat-
dapat pag-ukulan nito.
Madaling matatamo ng isang tao ang paggalang at tiwala ng kapwa kung may pagpapahalaga
siya sa oras dahil masasalamin dito ang kanyang pagpapahalaga sa sarili at sa iba. Isa sa mga paraan
upang mapatunayan ng isang tao na pinahahalagahan niya ang oras ay ang pagdating sa takdang
oras. Sa ganitong paraan, hindi siya magiging pabigat sa iba, bagkus, magsisilbi siyang modelo na
dapat tularan.
Totoo na marami ang nagsasabi na ang pagdating nang huli ay Filipino time. Subalit ito ay
kasinungalingan. Ang Filipino time ay pagdating sa oras. Bakit? Tingnan ninyo ang ating mga
magsasaka at mga mangingisda, hindi na kailangang tumunog ang orasan ay naroroon na sa bukid
upang magsaka at sa dagat upang mangisda.
Ganito sana ang Kapitan Heneral sa nobela. Kung dumating siya sa takdang oras sa dulaan,
nagsilbi sana siyang mabuting modelo sa mga tao at tiyak na tunay na paggalang at tiwala ang ibibigay
sa kanya ng mga taong nasasakupan.
Gawain-Dyad
1. Pumili ng kapareha at magharap.
a. Bukod sa pagdating sa takdang oras, paano pa ninyo maipakikita ang pagpapahalaga sa
oras? Magtala ng limang paraan sa ibaba kung paano maipakikita ng isang tao, lalo na ng
isang mag-aaral, ang pagpapahalaga sa oras.
(1) _______________________________________________________________
(2) _______________________________________________________________
(3) _______________________________________________________________
(4) _______________________________________________________________
(5) _______________________________________________________________
b. Ano-ano ang maaaring maging magandang bunga sa tao at sa kanyang kapwa ang
pagpapahalaga sa oras? Magtala ng tatlo.
(1) _______________________________________________________________
(2) _______________________________________________________________
(3) _______________________________________________________________
3. Iulat sa klase ang mga napag-usapan.
165

Rubric sa Pag-uulat

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi maayos ang Hindi gaanong Nakapagbibigay Alam na alam ang
pagtalakay. maayos ang pag- ng karagdagang iniuulat at nakapag-
Kaalaman
talakay. impormasyon. bibigay ng karagda-
sa Paksa
gang impormasyon.
Mahina ang tinig Hindi gaanong Malinaw at sapat Malinaw ang pag-
Paraan at maligoy sa sapat ang tinig at ang lakas ng tinig. sasalita at angkop
ng Pagsasalita/ pagsasalita. may mga sali- ang boses sa dami
Tinig tang hindi mau- ng mga nakikinig at
nawaan. lugar.
Walang tiwala sa Walang gaanong May tiwala sa May tiwala sa sarili
Kilos/Asal
sarili. tiwala sa sarili at sarili at obhetibo at masayang dis-
sa Harap
hindi gaanong sa pag-uulat. posisyon at naging
ng mga
obhetibo sa pag- obhetibo sa paksang
Tagapakinig
uulat. iniuulat.
1 2 3
Hindi nakuha ang Hindi gaanong nakuha Kuhang-kuha ang atensi-
Rapport
interes ng mga ang atensiyon ng mga yon ng mga tagapakinig
sa mga
tagapakinig. tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
Tagapakinig
sa tagapag-ulat.
Kilalanin ang tauhang inilalarawan sa hanay A. Piliin ang titik ng tamang sagot sa hanay B. Isulat
ang sagot sa patlang.
A B
_____ 1. Inagawan ng upuan ng isang ginoo a. Ben Zayb
_____ 2. Ang pinakahihintay ng lahat b. Don Custodio
_____ 3. Bumili ng tiket para kay Pepay c. Don Primitivo
_____ 4. Pumunta ng dulaan upang makatagpo si d. Isagani
Don Custodio e. Juanito Pelaez
_____ 5. Nasa dulaan upang husgahan daw ang palabas f. Kapitan Heneral
_____ 6. Nagngingitngit ang kalooban dahil sa panibugho g. Macaraig
_____ 7. Nakakilala kay Padre Irene sa dulaan h. Pepay
_____ 8. Nagsilbing tagapagsalin ng mga mag-aaral sa wikang i. Sandoval
Pranses
j. Simoun
_____ 9. Walang ginawa kundi pintasan ang palabas
k. Tadeo
_____ 10. Nagkunwaring nakauunawa ng wikang Pranses
166

Upang maipakita ang iyong pagpapahalaga sa oras, gumawa ng isang book marker ukol sa
pagpapahalaga sa pagdating sa oras. Maaari ding lagyan ito ng disenyo. Gamitin ito upang magsilbing
paalala sa pagdating sa oras. Tingnan ang halimbawa sa ibaba.
ANG ORAS AY GINTO.
Basahin: Kabanata 23 – Isang Bangkay, mga pahina 168–170
Mga Katanungan
1. Bakit hindi nanood ng opereta si Basilio?

2. Bakit lumala ang kalagayan ni Kapitan Tiago?
3. Ano ang naging reaksiyon ni Simon nang ibalita ni Basilio ang pagkamatay ni Maria Clara?

167

Kabanata 23 Isang Bangkay
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang karahasan ay hindi kailanman nagbubunga ng tagumpay

Dakila ang pagmamahal o layunin ng Gaano kadakila ang layunin mo para
isang tao kung handa siyang magsakripisyo sa isang minamahal?
para sa kanyang minamahal at sa iba.
Hindi siya nagiging makasarili. Mabuti ang
kanyang pamamaraan sa pagsasakatuparan
ng kanyang hangarin at hindi kailanman
gumagamit ng anumang karahasan.
A. Natutukoy ang mga salitang magkasingkahulugan sa pangungusap

B. Naipakikita kung paano isasakatuparan ang mabuting hangarin para sa taong minamahal at sa
bayan sa pamamagitan ng role-playing
Isang Bangkay
(talata 1–11)
Halagahang Pangkatauhan: Ang isang mabuting hangarin ay hindi dapat daanin sa isang
marahas na pamamaraan.
1 Tama ang usap-usapan sa loob ng dulaan.

Hindi nanood ng operetang Pranses si
Simoun dahil abala siya nang gabing iyon.
Iba-iba ang mga taong kasama niyang umalis
at bumalik ng kanyang bahay. Ikawalo ng
gabi nang makita siya ni Macaraig sa kalye.
Ospital na malapit sa kumbento ng Sta. Clara
samantalang nang ikasiyam ng gabi ay nakita
naman siya ni Camaroncocido sa labas ng
dulaan.
168

2 Sa gabing iyon ay naging abala rin si Basilio. Tulad ni Simoun, hindi
siya nanood ng palabas dahil pagkatapos niyang tubusin si Huli kay pagbabalik-aral
Hermana Penchang, wala siyang inatupag kundi ang pagrerepaso ng
kanyang aralin at pag-aalaga kay Kapitan Tiago na kahit madalas ay bug-
nutin at nilalait siya ay nais niyang pagalingin. At habang lumilipas ang mayayamutin
mga araw, lumalala ang kalagayan ni Kapitan Tiago. Ang pagbabawas
sa paghitit ng apyan ni Kapitan Tiago ay kanyang isinasagawa. Ngunit
inaalipusta
kapag ang binata ay galing ng lalawigan o kaya ay paaralan, nadadat-
nan niya itong tulog na tulog, naglalaway, at maputlang-maputla dahil
sa sobrang paghitit ng apyan. Hindi alam ni Basilio kung sino ang nag- opyo/opyum
bibigay ng apyan kay Kapitan Tiago. Sina Simoun at Padre Irene lang na-
man ang mga dumadalaw rito. Lagi pang ibinibilin ni Simoun kay Basilio
na alagaang mabuti ang may sakit samantalang si Padre Irene naman ay
laging pinangangakuan si Basilio ng mabuting trabaho pagkatapos niya
ng medisina.
3 Habang nagrerepaso ng kanyang aralin nang gabing iyon si Basilio
ay dumating si Simoun. Ito ang kanilang muling pagkikita mula nang
magkita sila sa San Diego. Kaagad kinumusta ni Simoun si Kapitan
Tiago at napansin ang mga aklat sa tabi ni Basilio na halatang hindi pa
nababasa. Ipinagtapat naman ni Basilio ang papalubhang kalagayan
nito at sinabi pang kalat na kalat na ang lason sa kanyang katawan.
4 “Tulad ng kalagayan ng Pilipinas,” ang sabi ni Simoun.
5 Nanggilalas man si Basilio sa kanyang narinig ay nagawa pa rin niyang nabigla
ipagtapat kay Simoun na madalas magwala si Kapitan Tiago tuwing
nagigising na walang ilaw kapag gabi at ang akala’y nabulag siya at
kinuha sa pama-
pinagbibintangan pa siyang dinukit niya raw ang mga mata nito kaya
magitan ng pagba-
sumisigaw at nagmumura. Ngunit napagkakamalan siyang si Padre
baon at pag-ukit ng
Irene kapag pumapasok sa silid nitong may dalang ilaw at tinawag pa
daliri o anumang
siyang kanyang tagapagligtas. Magsasalita pa sana si Basilio ngunit
bagay na matulis
tumugtog ang ikasampu ng orasan at sinabi ni Simoun, “Makinig kang
mabuti. Hindi dapat sayangin ang bawat sandali. Hindi mo man lang
pala binasa ang mga aklat na ipinadala ko sa iyo. Wala kang malasakit sa
bayan.”
6 Mangangatwiran sana si Basilio ngunit muling nagsalita si Simoun.
7 “Hawak ko na ang pamahalaan,” sabi ni Simoun. “Ang matataas na
pinuno ay nasa dulaan ngayon ngunit hindi na sila makababalik pa at
doon na mamamatay. Kakampi ko ang mga kawal dahil sa naniniwala
ang iba sa kanila na utos ng Kapitan Heneral ang paghihimagsik at ang
iba naman ay naniniwalang utos ng mga prayle. Ang iba ay nakuha
ko sa suhol at sa pangakong bibigyan ko ng posisyon sa pamahalaan
ngunit karamihan sa kanila ay nais maghiganti. Maging si Kabesang
Tales ay aking kakampi.”
8 Hindi makapaniwala si Basilio sa kanyang mga narinig. “Ano? Magkaka-
roon ng himagsikan? Ano ang dapat kong gawin?” ang tanong niya na
tila wala sa sarili.
9 “Simple lang,” ang tugon ni Simoun na nagliwanag ang mukha. “Ikaw
ang mamumuno sa pangkat na lulusob sa kumbento ng Sta. Clara dahil
169

ikaw at si Kapitan Tiago lamang ang nakakakilala kay Maria Clara. Itakas
mo siya. Nais ko siyang bigyan ng bagong buhay at tanging himagsikan
lamang kasagutan.”
10 “Ngunit wala na po tayong magagawa!” bulalas ni Basilio. “Patay na si
Maria Clara kanina pang ikaanim ng hapon.” Sinabi pa ni Basilio na siya ay
naroroon sa kumbento kaya niya nalaman. Nakita rin niya ang sulat na
ipinadala ni Padre Salvi kay Padre Irene para kay Kapitan Tiago. Si Padre
matagal at malakas
Irene rin ang nagpabasa ng sulat kay Kapitan Tiago kaya’t nanangis ang
na pag-iyak
maysakit. Kaninang hapon ay tinugtog ang agunyas para kay Maria
Clara. tugtog ng kampana
kapag may nama-
tay o inililibing
11 Namutla at nanlisik ang mga mata ni Simoun. Nagsisigaw na tila isang

baliw at patakbong umalis. Nakadama ng pagkaawa si Basilio dahil sa
kahabag-habag na naging buhay nina Ibarra at Maria Clara. Nais man kaawa-awa
niyang bumalik sa pagrerepaso ay hindi na siya makapag-isip pa.
Salungguhitan ang mga salitang magkakasingkahulugan sa loob ng pangungusap.

1. Sa kanyang pagbabalik-aral, nirerepaso niya nang mabuti ang mahahalagang detalye upang
maging tiyak sa kanyang mga sagot sa pagsusulit.
2. Dahil sa kanyang pagiging bugnutin, hindi mo masisisi ang kanyang mga kaibigan na mayamot
sa kanya.
3. Ang pag-aalipusta sa mga Pilipina sa ibang bansa ay hindi makatarungan kaya’t hindi na dapat
pang laitin ang kanilang naging kalagayan.
4. Nanggilalas ang mga tao sa kanilang nasaksihan sa palabas kaya nabigla ang mga artista sa
kanilang naging reaksiyon.
5. Dahil sa kahabag-habag na pamumuhay ng mga tao, nagmistulang kaawa-awa ang kanilang
pinuno sa paghingi ng tulong.
Mga Katanungan
1. Saan nagtungo si Simoun nang gabing iyon bago siya nagtungo sa bahay ni Kapitan Tiago?
2. Bakit abala si Basilio sa pagrerepaso ng kanyang mga aralin?
170

3. Ano ang dahilan ng pagdalaw ni Simoun sa bahay ni Kapitan Tiago?
4. Bakit marami ang umanib kay Simoun sa binalak nitong himagsikan?
5. Bakit sinabi ni Simoun na walang malasakit sa bayan si Basilio?
6. Anong papel ang gagampanan ni Basilio sa himagsikan ayon kay Simoun?
7. Ano ang ibig sabihin ni Simoun na ang pamahalaan ay nasa kanyang mga kamay na?
8. Ilarawan si Simoun nang ibalita ni Basilio na patay na si Maria Clara.
9. Kung ikaw si Simoun, ano ang iyong gagawin kung mabalitaan mong patay na si Maria Clara?
10. Ano ang dahilan at hindi nagtagumpay si Simoun sa kanyang hangarin?
Gawain
Dakila ang taong may mabuting hangarin para sa kapwa at sa kanyang bayan. Ginagawan niya
ng solusyong nakabubuti ang anumang hadlang o sagabal na sisira sa kanyang adhikain at hangarin.
Hindi niya iniisip na maging marahas kahit sandali.
Isa si Pangulong Corazon Aquino sa mga taong matatawag na dakila at may mabuting hangarin
sa kapwa. Pinangunahan niya ang payapang pag-aalsa na hinangaan sa buong mundo. Nagpapatotoo
ito na hindi siya sang-ayon sa anumang marahas na paraan ng pagbabago at laging kapakanan ng
nakararami ang kanyang isinasaalang-alang bago ang kanyang sarili.
Totoong may mga taong nag-iisip ng masama para lamang makuha ang ambisyon, maisakatu-
paran ang isang masamang pagtatangka at maibagsak ang taong humahadlang o kumakalaban sa
kanya. Subalit dapat nating laging isaisip na hindi kailanman makakamit ng tao ang tagumpay sa
masamang pamamaraan. Ang tagumpay ay laging para sa taong may mabuting hangarin at mabuting
pamamaraan. Kung mayroon mang taong masasabing nagtagumpay sa kabila ng masamang hanga-
rin at pamamaraan, iyon ay pansamantala lamang at hindi matatawag na tunay na tagumpay. Ang
tunay na tagumpay ay nagbibigay ng kasiyahan sa tao habang-buhay at hindi sa maikling panahon
lamang.
Gawain-Pangkatan (Role-playing)
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala.
a. Bakit kinilala at hinangaan sa buong mundo ang dating Pangulong Corazon Aquino?
b. Bakit matatawag na dakila ang kanyang ipinakitang pagmamahal?
c. May iba pa bang tao na nagpakita ng kadakilaan at pagmamahal sa kanyang kapwa? Itala
ang kanilang mga pangalan.
d. Sa paanong paraan ninyo sila hinangaan?
e. Alin sa mga katangian nila ang gusto ninyong tularan? Bakit?
4. Mula sa inyong mga sagot sa titik d at e, gumawa ng iskrip batay sa inyong napag-usapan at
ipakita sa pamamagitan ng role-playing. Ang bawat pangkat ay bibigyan ng labinlimang (15)
minutong paghahanda at tatlo hanggang limang (3–5) minuto para sa pagtatanghal.
171


Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi naging ma- Hindi gaanong Naging malikhain Malikhain sa
likhain sa pagta- naging malikhain sa pagtatanghal at pagtatanghal at
Papel tanghal at hindi sa pagtatanghal seryoso sa pagga- buong husay na
na Ginampanan seryoso sa pagga- at may ilang hindi nap ang lahat ng nagampanan ang
nap ang lahat ng seryoso sa papel na miyembro. kani-kanilang
miyembro. ginampanan. mga papel.
Hindi akma ang Hindi gaanong May mga kilos o Akmang-akma
Kilos o Galaw sa bawat kilos o akma ang mga kilos galaw na hindi ang bawat galaw
Ibabaw galaw sa sinasabi o galaw sa sinasabi akma sa sinasabi at sa sinasabi at
ng Tanghalan at sitwasyong at sitwasyong kina- sitwasyong kinasa- sitwasyong kina-
kinasangkutan. sangkutan. sangkutan. sasangkutan.
Walang damdamin Hindi gaanong Madamdamin ang Madamdamin
ang pagbigkas ng madamdamin pagbigkas ngunit ang pagbigkas at
mga salita at hindi ang pagbigkas may mga salitang maliwanag ang
Diyalogo
maunawaan ang at hindi gaanong hindi gaanong bawat salitang
na Binigkas
pagsasalita. maunawaan ang maunawaan dahil binitawan.
pagsasalita. hindi tama ang
pagbigkas.
1 2 3
Hindi nakuha ang Hindi gaanong nakukuha Kuhang-kuha ang aten-
Rapport
interes ng mga ang atensiyon ng mga siyon ng mga tagapaki-
sa mga Tagapakinig
tagapakinig. tagapakinig. nig kaya ang kanilang
tuon ay sa tagapag-ulat.
Suriin ang nilalaman ng pangungusap sa bawat bilang. Isulat sa patlang ang Tama kung wasto
ang nilalaman ng pangungusap at isulat ang Mali kung hindi ito wasto.
___________ 1. Nakita ni Macaraig si Simoun nang ikawalo ng gabi na paligid-ligid malapit sa

kumbento ng Sta. Clara.
___________ 2. Tinubos ni Basilio sa pagkaalila ang kasintahang si Huli.
___________ 3. Laging pinapangakuan ni Simoun ng mabuting trabaho si Basilio.
___________ 4. Ayon kay Padre Irene, dapat pagtiyagaan at pagpasensiyahan ni Basilio si Kapitan
Tiago.
___________ 5. Itinulad ni Basilio ang mahinang katawan ni Kapitan Tiago sa Pilipinas.
___________ 6. Pinaniwala ni Simoun ang ilan na may paghihimagsik na magaganap dahil sa
utos ng mga prayle.
172

___________ 7. Kakampi ni Simoun si Kabesang Tales sa binabalak na himagsikan.
___________ 8. Sinabi ni Basilio kay Simoun na namatay si Maria Clara sa ikaanim ng hapon.
___________ 9. Sinabi ni Simoun kay Basilio na lulusubin niya ang kumbento upang itakas si
Maria Clara.
___________ 10. Itinuloy ni Basilio ang pagrerepaso nang umalis si Simoun.
Marami ang naging matagumpay dahil sa kanilang mabuting hangarin. Isa na rito si Efren
Peñaflorida na naging CNN Hero of the Year noong taong 2009. Ang mga katulad niya ay nagsisilbing
inspirasyon sa iba upang ipagpatuloy ang mabuting hangarin sa kapwa at sa bayan. Upang lalong
tumibay ang inspirasyon na dulot sa atin ng mga taong tulad ni Efren Peñaflorida, gumawa ng clippings
ng mga taong may mabuting hangarin sa bayan. Sa ilalim ng kanilang larawan, isulat ang kanilang
hangarin.
Basahin: Kabanata 24 – Ang mga Pangarap, mga pahina 174–176
Mga Katanungan
1. Bakit nakipagkita si Isagani kay Paulita sa Luneta?

2. Ano ang natuklasan ni Isagani kay Doña Consolacion?
3. Sino kina Isagani at Paulita ang may dakilang hangarin sa bayan? Ipaliwanag ang sagot.

173

Kabanata 24 Ang mga Pangarap
Maipaunawa na ang pagsasakatuparan ng pangarap ay nasa tao

Ang pangarap ay nagsisilbing inspira- Ano ang sukatan ng totoong
syon upang maisakatuparan ang misyon sa tagumpay?
buhay. Ito ang nagtutulak sa tao upang ipag-
patuloy ang tinatahak na landas.
Ngunit kailangan ang pagkilos at
ibayong pagsisikap dahil hindi matutupad
ang isang pangarap sa paghihintay lamang.
A. Natutukoy ang kahulugan at kasalungat ng ilang piling salita sa teksto

B. Nailalahad ang sariling pangarap para sa bayan
C. Nakasusulat ng sanaysay tungkol sa mga maaaring isagawa ng bawat Pilipino upang matupad
ang isang pangarap tulad ng pag-unlad ng Pilipinas
Ang mga Pangarap

(talata 1–9)
Halagahang Pangkatauhan: Walang imposibleng pangarap sa isang taong may mabuting

intensiyon, positibong pananaw, at marunong magpasalamat.
1 Kinabukasan, bago lumubog ang araw,

si Isagani ay nasa Paseo de Maria Cristina
sa Luneta upang makipagtipan kay makipagkita
Paulita. Makikipagtipan siya sa dalaga
upang hingan ito ng paliwanag.
174

2 Habang naghihintay siya, pilit niyang inaalala ang masasayang araw nila
ni Paulita ngunit kalungkutan at pagkainis pa rin ang nangingibabaw sa
kanya. Nais niyang paghigantihan si Juanito.
3 Nakita niya ang dalawang Heswita na naging propesor niya at walang
kibo siyang nagpugay. Inagaw din ang kanyang pansin ng tinig ni Ben nagbigay-galang
Zayb na nagtatanong sa kausap ukol sa pagkakasakit ni Simoun na
ayon sa kanya ay ayaw tumanggap ng bisita kahit pa tauhan ng Kapitan
Heneral. Sumagi tuloy sa isipan ni Isagani ang mga sugatang kawal na
galing sa pakikidigma na wala man lamang pumapansin samantalang
halos lahat ay nababahala sa kalagayan ni Simoun kaya naisip niyang
mamatay para sa bayan. Ang bayang nasa isip ni Isagani ay hindi lamang
Pilipinas kundi pati Espanya. Pinahahalagahan ng binata ang kasaysayan,
ang pananampalataya, at maging ang wika na nagbibigkis sa dalawang nag-uugnay
bansa. Naalala ng binata ang gagawin nilang piging sa pansiterya ng
mga Intsik sa gabing iyon para sa pagkamatay ng Akademya ng Wikang pagdiriwang
Kastila.
4 Naudlot ang pag-iisip ni Isagani nang mapansin niyang lumalalim na
ang gabi at nawawalan na siya ng pag-asang darating pa si Paulita. sasakyang pangma-
Halos wala nang tao sa Luneta kaya lalo lamang siyang nakadama ng harlika o pangma-
kalungkutan ngunit nakarinig siya ng ingay buhat sa malayo na unti- yaman na hila ng
unting lumalapit. Siya ay lumingon at naging mabilis ang pintig ng kabayo na karani-
kanyang puso. Nakita niya ang isang karwahe na sakay sina Paulita at wang ginagamit
Doña Victorina na kasama si Juanito. noong panahon ng
Kastila
5 Mabilis na nakababa ng karwahe ang dalaga bago pa siya naalalayan ni
Isagani at buong giliw na ngumiti sa binata. Ang galit at panibugho ni
Isagani ay biglang naglaho. Sa kasawiang-palad, mabilis siyang hinatak
ni Doña Victorina upang itanong si Don Tiburcio. Sinabi ng donya na
kailangan niyang makita ang nawawalang asawa, buhay man o patay,
upang makapag-asawang muli. Ayaw raw niyang maghintay pa ng
sampung taon. Nabigla si Isagani sa narinig. “Sino naman
kaya ang gusto niyang pakasalan? Kawawa naman,” ang
naibulong na lamang niya sa sarili.
6 Tinanong din siya ng donya tungkol kay Juanito. Lihim na
natuwa si Isagani at puro mga papuri lamang kay Juanito ang
kanyang mga isinagot nang lapitan sila ng kaibigan
ni Paulita upang sabihing nahulog ang pamaypay
ng dalaga sa dalampasigan. Ito ang nagbigay ng
pagkakataon sa magkasintahan na makapag-
usap. Sinabi ni Paulita ang kanyang hinanakit
sa binata. Ayon sa kanya, panay ang tingin ng
binata sa mga artistang Pranses sa dulaan.
Sinabi rin niyang sumama siya kay Juanito
upang makita si Isagani. Si Doña Victorina raw
ang may gusto sa binata. Natawa sila pareho
hanggang mauwi ang usapan sa kanilang mga
pangarap. Sinabi ni Isagani na sa nayon niya
gustong manirahan dahil sa mga kabundukan
siya nakadarama ng kalayaan at ang kanyang
bayan ang nagsilbing kanyang kaligayahan ngunit nakaramdam siya
ng kakulangan sa buhay bago niya nakilala ang dalaga at ngayon ay
175

tiyak niyang ang dalaga ang kabuuan ng kanyang mga pangarap. Sa
kasawiang-palad, hindi sumang-ayon si Paulita na tumira sa bayan dahil
ayon sa kanya, kailangan munang magdaan sa mga bundok upang
makarating doon at iyon ay lubhang nakakapagod at sanay siyang
magbiyahe na sakay ng sasakyan o kaya ng tren.
7 “Huwag kang mag-alala. Hindi magtatagal at magkakaroon din ng riles
daang-bakal kahit saan at hindi na magiging mahirap ang magbiyahe
sa bayan. At iyan ay sa tulong ng Espanya. Ang Pilipinas ay magiging
maunlad din,” ang pagmamalaking sinabi ni Isagani.
8 “Naku, mananatiling pangarap na lang iyan! Mananatiling busabos ang hampaslupa
bayang ito,” wika ng dalaga.
9 “Maniwala ka sana na ito ay magkakaroon ng katuparan at kung hindi
man, maligaya pa rin akong mamamatay sa paggunita lamang ng iyong
pag-ibig at tiyak kong ipagmamalaki mo ang pagsasabing namatay ako pagpigil
sa pagtatanggol sa bayan,” ang pagsansala ni Isagani sa sinabi ni Paulita
nang lumapit si Doña Victorina at nagyaya nang umuwi. Inanyayahan
nagkunwari na
nila si Isaganing sumakay sa karwahe at hindi naman nagpakipot pa ang
ayaw sa isang
binata. Siya ay umupo sa tabi ni Paulita samantalang katabi naman ni
bagay na gustong-
Doña Victorina si Juanito.
gusto
Suriin ang mga salitang may salungguhit sa bawat pangungusap. Isulat sa kahon ang kahulugan
nito at isulat ang kasalungat na kahulugan sa biluhaba.
Kahulugan Kasalungat
1. Binibigyan niya ng pagpupugay ang lahat ng

kanyang mga guro.
2. Busabos ang turing sa kanila dahil sa kanilang

pagiging dukha.
3. Sinansala niya ang kanyang sasabihin dahil

nakakasakit ito ng damdamin.
4. Nakipagtipan ang pinuno ng kanilang

samahan sa mga biktima ng kalamidad upang
tumulong.
5. Ang kanilang paniniwala ang nagbibigkis sa

kanila upang ipagpatuloy ang paglilingkod sa
bayan.
176

Mga Katanungan
1. Kanino makikipagkita si Isagani? Bakit?

2. Sino-sino ang kanyang mga napansin habang naghihintay?
3. Ano ang naramdaman ni Isagani nang makita si Paulita?
4. Tungkol kanino ang napag-usapan nila ni Doña Victorina? Ano ang binabalak ng donya?
5. Ano ang paraang ginawa ni Paulita upang makausap niya si Isagani?
6. Ano ang pangarap ni Isagani para sa kanyang sarili at para sa kanyang bayan? ni Paulita Gomez?
Sino ang may makabuluhang pangarap sa dalawa? Bakit?
7. Ikaw, ano ang iyong pangarap para sa bayan?
8. Kanino mo maihahalintulad si Paulita Gomez sa kasalukuyan?
9. Kung ikaw si Isagani, maipagmamalaki mo ba ang iyong kasintahang si Paulita sa kanyang mga
pangarap? Kung ikaw si Paulita, susuportahan mo ba ang iyong kasintahang si Isagani sa kanyang
mga pangarap? Pangatwiranan.
10. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng iyong mga pangarap sa mga pangarap nina Isagani at
Paulita? Gumawa ng paghahambing.
Gawain
Dahil sa mga pangarap, nagaganap ang mga pagbabago. Nararating ng tao ang pag-unlad.
Tulad ni Isagani, sa panahon ng pananakop, walang pinangarap ang ating mga ninuno kundi ang
makamit ang kalayaan. Dahil sa kanilang pagsisikap, tinatamasa natin ngayon ang kanilang pinangarap
noon, ang maging malaya sa kamay ng mga dayuhang mananakop. Ngunit sa kabila ng kalayaan sa
kamay ng mga dayuhan, ang pakikibaka para sa tunay na kalayaan ay hindi matapos-tapos. May mga
Pilipino pa ring nagbubuwis ng kanilang buhay para sa pangarap sa bayan. Tingnan ang larawan sa
ibaba.
Kilala mo ba siya? Siya si dating Senador Benigno Aquino Jr. na
higit na kilala sa tawag na Ninoy. Ibinuwis niya ang kanyang buhay para
sa bayan. Pinangarap niyang makawala ang mga Pilipino sa kamay ng
diktador na pinuno at malasap ang tunay na kalayaan. Nang ipatapon
siya sa Amerika ng pamahalaang Marcos, pinilit niyang makauwi ng
Pilipinas upang tuparin ang kanyang pangarap para sa mga Pilipino.
Ito ang naging sanhi ng kanyang kamatayan. Binaril siya sa Tarmac
noong Agosto 21, 1983. Nagising ang damdamin ng mga Pilipino. Ang
pangyayaring ito ang nagtulak upang ipagpatuloy ng mga Pilipino ang
kanyang adhikain. Nagkaroon ng maraming protesta na pinangunahan
ng kanyang asawang si Corazon Aquino na naging daan upang siya ay
maluklok sa pagkapangulo at naging katapusan ng dalawampung taon
ng rehimeng Marcos.
Marahil, kung maraming Pilipino ang nangangarap tulad ni Ninoy para sa Pilipinas, ang ating
bansa ay hindi na kabilang sa mga bansang papaunlad pa lamang o Third World Countries kundi
kabilang na sa mga bansang mauunlad na.
177

Sa kasalukuyan, hindi maikakaila na may mga katulad pa rin ni Paulita Gomez na walang inisip
kundi ang sarili at naniniwalang hindi uunlad ang bayan kung hindi sasandal sa mga dayuhan. Si
Paulita ay larawan ng isang taong may negatibong pananaw at walang tiwala sa sariling kakayahan.
Gawain-Dyad
1. Kumuha ng kapareha.
2. Pag-usapan ang sumusunod na mga tanong at magbahaginan ng kuro-kuro ukol dito.
a. Ano ang pagkakatulad ni Isagani kay Ninoy?
b. Sang-ayon ka ba sa naging desisyon ni Ninoy na umuwi ng Pilipinas sa kabila ng mga
pagtatangka sa kanyang buhay? Bakit?
c. Kung si Paulita ay hindi naniniwalang mararating ng Pilipinas ang pag-unlad, ikaw, nanini-
wala ka ba? Bakit? Paano ito maaaring isakatuparan ng bawat Pilipino?
d. Ano ang iyong pangarap sa bayan?
e. Ano-ano ang magagawa mo para sa ikauunlad ng bayan?
3. Pagtulungan ninyo ng iyong kapareha na makasulat ng isang sanaysay na may pamagat na “Ako,
Bilang Instrumento ng Pag-unlad ng Bansang Pilipinas.” Sundin ang mga ibinigay na tuntunin sa
ibaba:
a. Kailangang ito ay binubuo ng tatlong talata. Ang bawat talata ay hindi dapat kulangin sa
tatlong pangungusap.
b. Sa unang talata, isulat ang panimula.
c. Sa ikalawang talata, sagutin ang sumusunod:
(1) Ano ang inyong pangarap para sa bansang Pilipinas? para sa mga Pilipino?
(2) Bilang mamamayan ng Pilipinas, paano ninyo ito isasakatuparan?
(3) Ano ang tungkulin ng bawat Pilipino sa kanyang bayan?
d. Sa ikatlong talata, bumuo ng kongklusyon ukol sa mga naisulat sa ikalawang talata.
e. Isulat ang binuong sanaysay sa loob ng scroll.
Ako, Bilang Instrumento ng Pag-unlad ng Bansang Pilipinas

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
178


Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Hindi nagpakita limitado ang paksa. Halos magaling, Malaman at
Nilalaman
paksa. paksa. sa paksa kaya limitado ang nalinang ang
lang kulang sa paglinang sa paksang diwa.
detalye. paksang diwa.
Napakahina. Kulang na ku- Hindi gaanong Magaling. Napakagaling
Hindi kayang lang sa lohikal kinakitaan Hindi gaanong ng pagka-
makapagpa- na pagkakasu- ng mabuti o organisado kaorganisa.
Organisas- hayag. nod-sunod ng magaling na pero ang May lohikal
yon mga ideya. pagbabahagi pinakapu- na pagkaka-
ng ideya. nong ideya ay sunod-sunod
kitang-kita. ang mga
pangungusap.
1 2 3 4
Napakahina. Hindi tiyak sa mga Magaling. Epekti- Napakagaling.
Walang masteri salitang ginamit at bo pero payak ang Walang mali.
Gamit
sa pagbubuo ng nakalilito. pagkakagamit. Epektibo ang
ng Wika
pangungusap. ayos ng mga
pangungusap.
1 2 3
Napakahina. Kakaunti ang Mainam ang pagkaka- Walang mali. Ang mga
Bokabularyo kaalaman sa mga salitang gamit ng mga salita. salitang ginamit ay
Filipino. epektibo.
Napakahina. Nangingiba- Bihirang kamalian sa Napakagaling.
baw ang mga kamalian pagbabaybay, pag- Kinakitaan ng masteri
sa pagbabaybay, pagbabantas, paggamit o kaalaman sa
babantas, paggamit ng ng malaking titik, at pagsasama-sama ng
Mekaniks malaking titik, at wastong wastong talataan. mga kaisipan. Kaunting
talataan. mali sa pagbabaybay,
pagbabantas, paggamit
ng malaking titik, at
wastong talataan.
179

Ayusin ang mga pangyayari sa kabanata ayon sa wastong pagkakasunod-sunod. Gamitin ang
letrang A–J.
_______ 1. Mabilis na nakababa ng karwahe si Paulita Gomez.
_______ 2. Nakita rin ni Isagani si Ben Zayb na may kausap at tinatanong ang ukol sa pagkakasakit
ni Simoun.
_______ 3. Habang naghihintay, naglakad-lakad si Isagani at inalala ang masasayang araw nila ng
kasintahan.
_______ 4. Sinabi ng kaibigan ni Paulita na nahulog ang pamaypay ng dalaga sa dalampasigan
upang magkaroon ang dalawa ng pagkakataong mag-usap.
_______ 5. Nakarinig ng ingay si Isagani at nang lumingon ay nakita ang karwaheng lulan sina
Paulita at Doña Victorina.
_______ 6. Nagtungo si Isagani sa Luneta upang makipagkita kay Paulita.
_______ 7. Nagkapalitan sila ng mga pangarap sa buhay.
_______ 8. Ngunit bago pa makausap ni Isagani si Paulita, hinila na siya ni Doña Victorina upang
itanong si Don Tiburcio.
_______ 9. Nakasalubong ni Isagani ang dalawang Heswita na kanyang mga naging propesor at
siya ay nagbigay-pugay.
_______ 10. Nang lumalim ang gabi, nawalan ng pag-asa ang binata na dumating pa ang
kasintahan.
Ang pangarap ay hindi lamang dapat isaisip, dapat itong isagawa upang mapakinabangan.
Ngunit dapat ding tandaan na ang pangarap ay naisasakatuparan ng mga taong may magandang
intensiyon lamang at may positibong pananaw sa buhay at higit sa lahat, ng mga taong marunong
lumingon sa kanilang pinanggalingan at marunong magpasalamat sa mga taong nakatulong sa
kanila. Samakatwid, ang pangarap ay hindi naisasakatuparan nang basta-basta na lamang. Kailangan
ang pagkilos at kabutihan ng adhikain. Ikaw, ano ang mga hakbang na iyong isinasagawa upang
maisakatuparan ang iyong mga pangarap?
Sumulat ng dyornal araw-araw ukol sa mga hakbang na isinasagawa sa pagsasakatuparan ng
mga pangarap.
Basahin: Kabanata 25 – Tawanan at Iyakan, mga pahina 181–183
Mga Katanungan
1. Saan nagkaroon ng pagdiriwang ang mga mag-aaral na kasapi sa Akademya ng Wikang Kastila?
2. Bakit nais ni Tadeo na imbitahin sa pagdiriwang nila si Basilio?
3. Bakit sinabi ni Macaraig na pinaglilingkuran ng alipin ng bise rektor ang panginoon ng Kapitan
Heneral?
180

Kabanata 25 Tawanan at Iyakan
Maipaunawa na ang kabiguan ay isang paghamon na dapat pagsikapang maibangon tungo sa

pag-unlad

Ang kabiguan ay nagsisilbing hamon Hanggang saan dapat ipaglaban ang
sa tao upang muling makipagsapalaran at mga paniniwala?
harapin ang mga susunod pang pagsubok sa
buhay.
Nakakaranas ang bawat tao ng
kabiguan. Ngunit kung positibo ang
pananaw ng tao, magsisilbing instrumento
ang bawat kabiguan upang maging matatag
sa buhay.
A. Natutukoy at naibibigay ang kahulugan ng nawawalang salita sa pangungusap

B. Nakapag-uulat ng mahahalagang impormasyong ibinahagi sa pangkat ukol sa tamang pagharap
sa kabiguan
C. Nakabubuo ng kongklusyon kung paano dapat harapin ang kabiguang darating at paano ang
kabiguang iyon ay makatutulong sa tagumpay sa buhay
Tawanan at Iyakan
(talata 1–8)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong may masayang disposisyon ay hindi kaagad nagagapi
ng anumang kabiguan.
1 Pinaghandaan ng mga mag-aaral na kasapi sa Akademya ng Wikang miyembro

Kastila ang kanilang pagdiriwang nang gabing iyon sa ”Pansiterya
Macanista de Buen Gusto.” Labing-apat silang dumalo at kasama si
Sandoval. Inarkila nila ang buong pansiterya at inayos nilang mabuti
ang bulwagan. Pinadagdagan pa nila ang mga ilaw upang maging
maliwanag at ipinadikit ang isang paskil na nagsasaad ng: “Luwalhati
para kay Don Custodio sa kaitaasan at pansit sa lupa para sa mga
binatang may magagandang kalooban!” Walang tigil ang kanilang
tawanan at biruan sa kabila ng nadarama nilang hinanakit sa naging
desisyon ni Don Custodio sa Akademya ng Wikang Kastila.
181

2 Sa kanilang lahat, si Sandoval ang punong-abala. Tinitikman niya ang
mga kakanin, binabasa ang talaan ng mga halaga at pinagmamasdang
mabuti ang mga larawan ng pagkain. Samantala, napag-usapan
naman sa pangkat ang biglaang pagkakasakit ni Simoun na ayon sa
iba ay natagpuang sugatan sa lansangan at ang sabi naman ng iba ay
nagtangkang magpakamatay. Ngunit ayon naman kay Tadeo, si Simoun
ay ginulpi ng isang taong hindi kilala. Naputol ang ganitong usapan nang
mapansin nila ang isang paunawa na nakasabit sa loob ng pansiterya
na nagsasabing: “Ipinagbibigay-alam sa lahat ng nangangasiwa nitong namamahala
pansiterya na huwag mag-iwan ng gamit.” Pinintasan ito ni Sandoval at
sinabing walang sukat ang mga pantig nito tulad ng mga paa ni Don
Tiburcio kaya nagtatawanan ang lahat nang dumating si Isagani.
3 “Hayan na si Isagani. Si Juanito na lamang ang wala. Sana ay si Basilio na
lamang ang inimbitahan at hindi na si Juanito. Malay ninyo at malasing
pa natin siya at magtapat ng kanyang mga nalalaman ukol sa isang
batang nawawala at sa isang mongha,” ang sabi ni Tadeo.
4 Sa wakas ay kompleto na ang kanilang inorder at nagsimula na silang
kumain. Hindi na nila hinintay pa si Juanito. Habang sila ay kumakain,
nagpatuloy pa rin ang kanilang biruan. Ang pansit lanlang o sopas na
tinagurian nilang panukalang sopas ay inihandog nila kay Don Custodio. tinawag
Ang lumpiyang shanghai ay inihandog kay Padre Irene. Sa mga prayle
naman nila inihandog ang tortang alimango ngunit tumutol si Isagani
dahil naisip niya ang kanyang amain. Sinabi naman ni Tadeo na tutol
din siya dahil para sa kanya, hindi dapat ihambing ang mga alimango
sa mga prayle. Samantala, ang pansit gisado ay inihandog naman nila
sa pamahalaan at sa bayan. Ayon kay Macaraig, alam ng lahat na ang
pansit gisado ay galing sa Tsina o Hapon ngunit hindi naman nakikilala
sa mga bansang iyon. Samakatuwid, ito ay hindi totoo. Ang pansit ay
galing sa mga Pilipino ngunit nang kalaunan, ang mga nagsisipagluto
at nakikinabang ay ang mga Intsik. Kaya Intsik man o hindi, ang lahat ay
kumakain kahit nagkukunwaring ayaw tulad ng nangyayari sa bayan at
sa pamahalaan.
182

5 Silang lahat ay nagtatawanan ngunit pinagbawalan sila ng isa at
pabulong na sinabing “Huwag kayong maingay. May mga nagmamatyag
sa atin sa labas.”
6 Inutusan nilang magtalumpati si Tadeo. Hindi ito handa kaya binigkas na hindi totoo
lamang niya ang talumpating natutuhan sa klase. Sumigaw si Sandoval
at sinabing huwad ang talumpati ni Tadeo kaya tumigil na lamang
hanggang si Pecson ang sumunod na nagtalumpati. Tinuligsa naman ni pinuna
Pecson ang mga prayle. Sinabi niyang mula sa kamusmusan hanggang
sa libingan ay prayle ang kasama ng mga Pilipino.
7 Napansin nila na may isa pang ulam na hindi naibibigay sa kanila kaya
isa sa mga mag-aaral ang tumayo upang magtanong ngunit bumalik
kaagad at sinabing “Minamatyagan tayo ng mga mag-aaral na paborito
ni Padre Sibyla.”
8 Nakita ng mga mag-aaral ang tinutukoy ng kanilang kasama na suma-
kay sa karwahe ni Simoun kaya sinabi ni Macaraig na pinaglilingkuran utusan
ng panginoon ng Kapitan Heneral ang alipin ng bise-rektor.
Basahin ang talata at tukuyin ang nawawalang salita sa bawat patlang. Hanapin ang sagot sa
kahon sa ibaba. Sa nakalaang kahon sa tabi ng bawat patlang, isulat ang kahulugan nito.
huwad nangangasiwa tumuligsa

kasapi tinagurian utusan
Matagal na ang kanilang samahan sa kompanya. Dahil sa katatagan ng kanilang
samahan, ______________ nila itong sandigan. Marami itong natutu-
lungang mga kasapi ng samahan kaya’t ang bawat isa ay nagkakaisa upang ito ay higit
na mapatatag at ang sinumang nais ____________ dito ay hindi nag-
tatagumpay. Kinikilala ng mga kasapi ang kahusayan at katapatan ng ______________
nito. Itinuturing niya ang bawat _______________
na mahalaga sa pagsasakatuparan ng kanilang adhikain. Hindi niya kailanman
itinuturing ang mga ito bilang mga ___________ na sunod-sunuran sa
kanyang mga kagustuhan, bagkus, mga kaalyadong maaasahan. Kaya sa oras ng
pagsubok, lahat sila ay magkakahawak-kamay at masayang nakikipagsapalaran. Dahil
dito, hindi imposibleng makamit ng kanilang samahan ang kanilang layunin sa pagtatag
ng kanilang samahan.
183

Mga Katanungan
1. Ilang mag-aaral ang dumalo sa piging? Sino-sino sila?

2. Paano ipinakita ng mga mag-aaral ang kanilang hinanakit kay Don Custodio sa kanilang
pagdiriwang?
3. Ano-ano ang naging usapan ng mga mag-aaral ukol kay Simoun?
4. Bakit sinabi ni Tadeo na higit niyang gustong dumating si Basilio kaysa kay Juanito?
5. Sino ang unang nagtalumpati sa mga mag-aaral sa piging? Ano ang kanyang pinatunayan sa
kanyang pagtatalumpati?
6. Sang-ayon ka ba sa naging talumpati ni Pecson? Pangatwiranan.
7. Tama ba ang ginawang pagdiriwang ng mga mag-aaral sa kabila ng kanilang kabiguang
makapagtatag ng Akademya ng Wikang Kastila? Pangatwiranan.
8. Hindi ba kabalintunaan ang ginawa ng mga mag-aaral dahil sa halip na malungkot ay nagsaya
sila sa kabiguang natamo? Bakit nila ginawa iyon?
9. Kung bibigyan ka ng pagkakataong makapagmungkahi sa mga mag-aaral na kasapi sa akademya,
ano ang iyong imumungkahing alternatibo sa pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila? Bakit?
Gawain
Ang makaranas ng kabiguan sa buhay ay pangkaraniwan lamang. Lahat tayo ay nakararanas

ng kabiguan sa buhay. Ngunit nagkakaiba-iba ang tao sa pagharap ng kabiguan. Sa taong may
positibong pananaw at masayang disposisyon sa buhay, walang kabiguang hindi nalalampasan at
lalo pa itong nagpapatatag sa kanya. Ang bawat kabiguan ay nagbibigay sa kanya ng inspirasyon
sa pagharap sa mga darating pang pagsubok sa buhay. Ngunit sa taong may makitid na pag-iisip at
may mahinang loob, ang kabiguan ay nagdudulot sa kanya ng kawalan ng pag-asa at nagsisilbing
balakid sa buhay. Samakatwid, upang manalo laban sa kabiguan, kailangang harapin ng tao ang
bawat kabiguan nang may positibong pananaw at masayang disposisyon sa buhay. Hindi kailangang
pagapi sa kabiguan. Dapat tandaan na hindi malalasap ang tagumpay hangga’t hindi nakararanas
ng kabiguan. Ang bawat kabiguan, kapag nalampasan, ay isang hakbang patungo sa hinahangad na
tagumpay. Kailangan lamang ay isaisip at isapuso ang bawat aral na natututuhan sa oras ng kabiguan
dahil ito ang magsisilbing puhunan sa pagharap sa mga susunod pang pagsubok sa buhay.
Gawain-Pangkatan
1. Bumuo ng pangkat na lima ang kasapi.
3. Pag-usapan at gawin ang sumusunod:
Sa kasalukuyan, ano ang kabiguang nararanasan ng bawat isa sa inyo? Ibahagi sa pangkat
ang kabiguang nararanasan. Ang bawat kasapi ay magkakaroon ng isa hanggang dalawang
minuto sa pagbabahagi. Itala ang mahahalagang detalye sa ibaba. Sa unang kahon, isulat ang
kabiguang naranasan o nararanasan. Sa ikalawang kahon, isulat kung paano hinarap o hinaharap
ang kabiguan. Sa ikatlong kahon, isulat ang aral na natutuhan. Pagkatapos magbahaginan ng
kani-kanilang karanasan, pag-usapan ng pangkat kung ito ay positibo o negatibo.
184

4. Mula sa mga napag-usapan, bumuo ng kongklusyon kung paano dapat harapin ang kabiguang
darating at paano makatutulong ang kabiguang iyon sa tagumpay sa buhay. Isulat ang nabuong
kongklusyon sa nakalaang kahon.
Kasapi 1 Kasapi 2 Kasapi 3 Kasapi 4 Kasapi 5
Paano hinarap Paano hinarap Paano hinarap Paano hinarap Paano hinarap
ang kabiguan ang kabiguan ang kabiguan ang kabiguan ang kabiguan
Aral na natutu- Aral na natutu- Aral na natutu- Aral na natutu- Aral na natutu-
han? han? han? han? han?
Kongklusyon:
Ang sinumang kasapi ay maaaring magbigay ng sariling kuro sa mga ibinahagi sa pangkat. Kayo
ay may lima hanggang walong minuto upang ito ay isagawa.
Ang lider ang magbabahagi sa klase ukol sa nabuong kongklusyon ng pangkat.
185

Rubric sa Pag-uulat

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Kaalaman
pagtalakay. maayos ang pag- ng karagdagang iniuulat at nakapag-
sa Paksa
talakay. impormasyon. bibigay ng karagda-
gang impormasyon.
Mahina ang tinig Hindi gaanong Malinaw at sapat Malinaw ang pagsa-
Paraan
at maligoy sa sapat ang tinig at ang lakas ng tinig. salita at angkop ang
ng Pagsasalita/
pagsasalita. may mga sali- boses sa dami ng
Tinig
tang hindi mau- mga nakikinig.
nawaan.
Walang tiwala sa Walang gaanong May tiwala sa May tiwala sa
Kilos/Asal
sarili. tiwala sa sarili at sarili at obhetibo sarili at masayang
sa Harap
hindi gaanong sa pag-uulat. disposisyon at
ng mga Tagapa-
obhetibo sa pag- naging obhetibo sa
kinig
uulat. paksang iniuulat.
1 2 3
Rapport Hindi nakuha ang Hindi gaanong naku- Kuhang-kuha ang atensi-
sa mga interes ng mga tagapa- kuha ang atensiyon ng yon ng mga tagapakinig
Tagapakinig kinig. mga tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
sa tagapag-ulat.
A. Kilalanin kung sino ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa nakalaang patlang.
___________ 1. Siya ang binanggit ng mga mag-aaral sa paskil na kanilang idinikit sa loob
ng pansiterya.
___________ 2. Siya ang napag-usapan ng mga mag-aaral na natagpuan sa lansangan at
may sugat.
___________ 3. Siya ang hinihintay dumating ni Tadeo sa halip na si Juanito.
___________ 4. Siya ang tinukoy ni Isagani na isa sa apat na makapangyarihan sa Pilipinas.
___________ 5. Siya ang tumuligsa sa mga prayle sa kanyang talumpati.
186

B. Suriin ang bawat pangungusap. Isulat sa patlang ang Tama kung wasto ang ipinahahayag ng
pangungusap at isulat ang Mali kung ito ay hindi wasto.
___________ 1. Sa kabila ng kalungkutan, maririnig ang halakhakan at biruan ng mga mag-

aaral na nagdiriwang sa pansiterya ng mga Intsik.
___________ 2. Ibinalita ni Tadeo na si Simoun ay nagtangkang magpakamatay.
___________ 3. Inihandog ng mga mag-aaral kay Don Custodio ang pansit lanlang o sopas
na tinagurian nilang panukalang sopas.
___________ 4. Sa pagtatalumpati ni Tadeo, binigkas niya ang talumpating natutuhan sa
klase na nagpatunay ng kanyang angking katalinuhan.
___________ 5. Nang mapansin ang isang mag-aaral na nagmamatyag mula sa labas sa
kanilang pagdiriwang, sinabi ni Macaraig na nagmamatyag ang mag-aaral
na alipin ng Kapitan Heneral.
Ang taong may masayang disposisyon sa buhay ay may positibong pananaw sa kinabukasan. At
dahil sa kanyang positibong pananaw, marunong din siyang magpahalaga sa mga taong nakatulong
sa kanya sa pagharap sa mga kabiguang dumarating sa kanya. Positibo ba ang iyong pananaw sa
kinabukasan? Kung gayon, gumawa ng isang simpleng souvenir item tulad ng pinulot na makinis na
bato at nilagyan ng kulay at nakasulat ang salitang “salamat” o kaya ay card na ginawa mula sa mga
pinaggamitang papel na may iba’t ibang kulay at may nakasulat na maikling pahayag. Ibigay ito sa
taong nais pasalamatan dahil sa kanyang nagawang tulong nang ikaw ay nakakaranas ng kabiguan.
Basahin: Kabanata 26 – Mga Paskil, mga pahina 188–190
Mga Katanungan
1. Sino ang naalala ni Basilio nang marinig niya ang tungkol sa himagsikan?
2. Bakit sinabi ng katedratiko na walang kinalaman si Simoun sa mga pangyayari?
3. Ano ang sadya ni Basilio kay Macaraig?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Tawanan at Iyakan” na may gabay ng guro at
sagutin ang mga kaukulang katanungan.

187

Kabanata 26 Mga Paskil
Maipaunawa na hindi dapat bumitiw sa simulaing ipinaglalaban na nakatutulong para sa bayan

Naipakikita ng isang tao na mayroon Paano naipakikita ng isang tao
siyang simulaing dapat panindigan kapag na mayroon siyang simulaing dapat
matapang siya sa pagharap sa anumang panindigan?
sitwasyong kanyang kinasasangkutan.
Hindi siya basta nagpapadala sa takot lalo
na kung ito ay para sa bayan.

B. Nakasusulat ng isang salaysay tungkol sa magiging kalagayan ng mga Pilipino at ng Pilipinas
kung ang bawat Pilipino ay matututong manindigan sa simulaing pinaniniwalaan ukol sa bayan
Mga Paskil
(talata 1–15)
Halagahang Pangkatauhan: Ipinaglalaban ng taong may paninindigan ang kanyang simulain at

hindi siya nagpapadala sa takot.
1 Kinabukasan, maagang gumising si Basilio dahil marami siyang

kailangang gawin sa araw na iyon. Una, dadalawin niya ang kanyang
mga pasyente sa ospital. Pangalawa, magtutungo siya sa unibersidad
upang asikasuhin ang kanyang pagtatapos. Pangatlo, pupuntahan niya
si Macaraig upang mangutang ng kanyang gagastusin sa paaralan dahil
nagastos niya ang kanyang konting naipon sa pagtubos kay Huli at sa
pagkuha ng bahay na matitirhan nito at ng kanyang Ingkong.
2 Sa daan, habang naglalakad si Basilio, iniisip niya ang kanyang mga
dapat gawin sa araw na iyon kaya hindi niya napansin ang pangkat
ng mga mag-aaral galing ng Maynila na nagbubulungan, lihim na
naghuhudyatan at ang iba ay tila malalim ang iniisip. Nang siya ay nagsesenyasan
nakarating sa ospital ng San Juan de Dios, nabigla siya nang tanungin
188

ng mga kaibigan ukol sa himagsikan. Bigla niyang naalala si Simoun.
Ang himagsikan ay hindi natuloy dahil sa hindi maipaliwanag na
nangyari sa mag-aalahas. Nagkunwaring walang alam si Basilio. Ayon
sa nasagap niyang balita, ang himagsikan ay natuklasan at marami ang
nasasangkot.
3 “Talaga? Sino-sino naman ang mga kasangkot?” ang kunwari niyang
tanong upang makakuha ng impormasyon.
4 “Maraming mag-aaral,” ang sabi ng isa.
5 Lumayo kaagad si Basilio at sinabi na lamang na pupuntahan pa niya
ang kanyang mga pasyente ngunit sinalubong siya ng isang katedratiko paring propesor
na malapit sa kanya at tinanong kung kasama siya sa ginanap na piging
noong nagdaang gabi. Sinabi lamang niyang hindi sapagkat hindi
maganda ang kalagayan ni Kapitan Tiago ngunit tinanong ulit siya kung
kasapi siya sa Akademya ng Wikang Kastila. Nang sabihin ni Basiliong
siya ay kasapi, pinayuhan siyang umuwi at punitin o sunugin ang mga
papel na maaaring makapagpahamak sa kanya.
6 Tinangkang banggitin ni Basilio si Simoun ngunit mabilis na tumugon sumagot
ang katedratiko. Ayon sa kanya ay walang kinalaman si Simoun sa
nangyari dahil ngayon ay may sakit ang mag-aalahas dahil nilusob ng
isang taong hindi nakilala. Itinanong din ni Basilio kung may kasangkot
na tulisan at sinabi ng katedratiko na pawang mga mag-aaral ang mga
nasasangkot.
7 “Bakit puro mag-aaral?” ang pangungulit ni Basilio.
8 “May mga paskil na nakitang nakadikit sa mga pintuan ng unibersidad
na mapanghimagsik kaya ang lahat ay inihihimatong sa mga mag- itinuturo
aaral,” ang sabi ng katedratiko nang isa pang katedratiko ang dumating
at sinabing “Malapit nang mamatay si Kapitan Tiago kaya nilalapitan na
siya ng mga uwak at buwitre.”
9 Nagpatuloy sa paglakad si Basilio. Ayon pa sa mga karagdagang balita
na kanyang nasagap, maraming mag-aaral ang papupugutan ng ulo, nakuha
ipabibilanggo, at tiyak na babagsak sa pag-aaral kaya naalala niya
ang sinabi ni Simoun sa kanya na tiyak ang mag-aalahas na hindi na
makapagtatapos ng pag-aaral si Basilio. Dahil dito, lumakas ang kutob
ni Basilio na may kinalaman sa nangyari si Simoun.
10 Nang nagpunta si Basilio sa may gawing unibersidad upang alamin kung

ano ang dapat niyang gawin, una niyang nakasalubong si Sandoval
ngunit hindi siya pinansin nang tawagin niya ito. Ikalawa ay si Tadeo
na masayang-masaya at nang tanungin nito ang binata, sinabi lamang
189

niya na walang pasok at ibibilanggo ang lahat ng mga mag-aaral kasapi
sa kapisanan. Ang ikatlo ay si Juanito na tila wala sa sarili at sinabi kay
Basilio na wala siyang kasalanan at mabilis na lumayo nang makita ang
isang tanod na papalapit sa kanila.
11 Nagtungo pa rin si Basilio sa unibersidad upang tingnan kung bukas
ang opisina ng kalihim at nang makibalita pa rin ngunit sarado ito.
At mula sa di kalayuan, natanaw niyang nagtatalumpati si Isagani sa
harapan ng mga mag-aaral na namumutla ngunit pinagpupuyusan pinag-aalab
ng kalooban. Sinabi niya sa mga nakikinig na mag-aaral na hindi dapat
matakot sapagkat karangalan ang lumaban at hindi dapat umatras sa
panganib na dulot ng mga paskil na ibinibintang sa kanila.
12 Lumayo si Basilio dahil hindi siya sang-ayon sa sinabi ng kaibigan.
Pupuntahan niya si Macaraig upang mangutang. Nang siya ay nakarating
sa bahay ng kaibigan, hindi niya pinansin ang mga senyas ng mga
kapitbahay nito kaya huli na nang makita niya ang dalawang bantay at
hindi na siya nakaurong pa. Tinanong siya ng mga bantay kung ano ang
kanyang kailangan at sinabi niyang hinahanap niya si Macaraig.
13 Hindi nagtagal at pumanaog si Macaraig kasama ang isang kabo
at dalawang kawal. Nagtaka ang binata nang makita si Basilio at
nagwikang, “Kahanga-hanga ka, kaibigan! Sa kasayahan ay hindi mo
kami sinasaluhan ngunit ngayong oras ng kagipitan ay dinadamayan
mo kami!”
14 Itinanong ng kabo kay Basilio ang kanyang pangalan, sabay tingin sa
talaan. Dinakip nila pati si Basilio. Gusto sanang tumutol ni Basilio ngunit
sinabi ni Macaraig na wala siyang dapat ipag-alala.
15 Hindi nag-aksaya ng panahon si Basilio. Kaagad niyang ipinaalam kay
Macaraig ang kanyang sadya nang sila ay nasa sasakyan na. Hindi naman
siya binigo ng kaibigan sa pagsasabing “Walang problema, kaibigan. Sa
ating pagtatapos ay iimbitahin pa natin ang dalawang kabong ito.”
Isulat ang nawawalang titik sa kahon upang mabuo ang kahulugan ng salitang may salungguhit
sa pangungusap.
1. Napuna ng mga pulis ang hudyatan ng mga
lalaking nagtangka ng masama sa plasa kaya n a n
kaagad silang nakagawa ng paraan.
2. Tuwang-tuwa ang katedratiko sa kanyang
nakuhang karangalan para sa kanilang a i o e o
paaralan.
3. Ang pagkakaroon ng global warming ay
inihihimatong lahat sa pang-aabuso ng tao sa i u u
kalikasan.
4. Dahil sa kanyang nasagap na balita, hindi na siya a u a
tumuloy pa ng Maynila.
5. Pinagpuyusan siya ng damdamin nang mabalitaan
ang malagim na pangyayari sa Maguindanao. p a – a
190

Mga Katanungan
1. Ano ang ibinibintang sa mga mag-aaral kasapi ng Akademya ng Wikang Kastila?

2. Bakit naalala ni Basilio si Simoun nang ibalita sa kanya ang ukol sa hindi natuloy na himagsikan?
3. Bakit hindi pinansin ni Sandoval si Basilio nang ito ay kanyang tawagin?
4. Bakit masayang-masaya si Tadeo nang makasalubong siya ni Basilio?
5. Ano ang naging reaksiyon nina Juanito Pelaez, Isagani, at Macaraig sa mga pangyayaring
ibinibintang sa kanila?
6. Sino-sino sa mga mag-aaral ang dapat tularan? Bakit?
7. Paano dapat lutasin ni Basilio ang problema na kanyang kinasangkutan? Magbigay ng mungkahi.
8. Kung ikaw si Basilio, sasang-ayon ka ba sa sinabi ni Isagani sa kanyang pagtatalumpati sa harapan
ng mga mag-aaral? Bakit?
Gawain
Kahanga-hanga ang taong may paninindigan lalong-lalo na kung ito ay para sa bayan. Siya ay
kahanga-hanga sapagkat hindi ang sariling kapakanan ang kanyang iniisip kundi ang kapakanan ng
nakararami. Handa niyang isakripisyo ang pansariling kaligayahan makamit lamang ang ipinaglalaban.
Tingnan ang larawan sa ibaba.
Siya si Jose Abad Santos. Siya ay naging pangalawang kalihim
ng katarungan (undersecretary of justice) noong 1922 at sa kalaunan
ay naging kalihim ng katarungan (justice secretary) mismo sa
gabinete ni Governor-General Leonard Wood.
Siya ang naging representante sa Pilipinas nang umalis si
Pangulong Manuel Quezon patungong Estados Unidos noong
Marso 17, 1942. Nahuli siya noong Mayo 1942 ng mga Hapones at
tumanggi siyang ialay ang kanyang katapatan sa kanila kaya siya
ay pinatay sa Malabang, Lanao. Bago siya binitay ng mga Hapones,
sinabi niya sa kanyang anak ang mga pangungusap na ito: “Huwag
kang umiyak, anak! Ipakita mong matapang ka. Bihira, hindi lahat
ay nagkakaroon ng pagkakataong mamatay para sa sariling bayan.”
Dahil dito, naging inspirasyon siya sa mga Pilipino.
Mula sa: http://www.elaput.org/jabadsn1.htm
Masasabing ilan na lamang ang mga taong naninindigan para sa bayan. Kung darami ang mga
katulad nila, magiging abot-kamay natin ang tagumpay. Isa ka ba sa kanila?
Gawain-Pangkatan
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala ng usapan.
191

a. Kilalanin ang mga nasa larawan.
b. Ano-ano ang kanilang mga nagawa para sa bayan? Paano nila ipinakita ang kanilang
paninindigan? Nakuha ba nila ang inyong paghanga? Bakit?
c. Kung kayo ang nasa sitwasyon nila, gagawin din ba ninyo ang kanilang ginawa? Bakit?
d. Paano maipakikita ng isang tao ang pagmamalasakit sa bayan?
4. Kung ang bawat Pilipino ay matututong manindigan sa simulaing pinaniniwalaan ukol sa bayan,
ano ang magiging kapalaran ni Juan dela Cruz at ng Pilipinas? Sumulat ng isang salaysay tungkol
dito sa isang puting papel na binubuo ng tatlong talata. Gawing gabay ang sumusunod na
katanungan.
a. Unang talata
(1) Bakit lugmok sa kahirapan si Juan dela Cruz at ang Pilipinas sa kasalukuyan?
(2) Dahil sa kalagayan ni Juan dela Cruz at ng Pilipinas, paano dapat ipakita ng bawat
Pilipino ang simulaing ipinaglalaban para sa bansa?
b. Ikalawang talata
(1) Ano ang mangyayari sa Pilipinas kapag natuto ang bawat Pilipino na manindigan sa
simulaing ipinaglalaban ukol sa bayan?
(2) Ano ang magiging tingin ng mga dayuhan sa mga Pilipino kapag nanindigan ang mga
Pilipino para sa Pilipinas?
c. Ikatlong talata
Kapag natutong manindigan ang bawat Pilipino para sa sarili at sa bayan, ano ang
kanyang magiging kinabukasan?
192

Rubric sa Pagsulat ng Salaysay

Petsa _______________________________________________ Marka _________________________
Magulo at Hindi gaanong Maayos ang Maayos ang Napakagaling ng
maligoy ang maayos ang pagkakasunod- pagkakasunod- pagkakasunod-
pagkakasu- pagkakasunod- sunod ng mga sunod ng mga sunod ng mga
Pagkaka- nod-sunod sunod ng mga pangyayari pangyayari at pangyayari
sunod-sunod ng mga pangyayari at ngunit masya- nagbibigay ito sapagkat bukod
ng mga pangyayari. may bahaging dong payak. ng kawilihan sa sa pagbibigay
Pangyayari naging ma- mambabasa. ng kawilihan sa
ligoy. mambabasa ay
nag-iiwan pa ito
ng kakintalan.
1 2 3 4
Napakahina. Hindi tiyak sa mga Magaling. Epektibo Napakagaling.
Walang masteri salitang ginamit at pero payak ang Walang mali. Epekti-
Gamit ng Wika
sa pagbubuo ng nakalilito. pagkakagamit. bo ang ayos ng mga
pangungusap. pangungusap.
1 2 3
Napakahina. Kakaunti Mainam ang pagka- Walang mali. Ang mga
Bokabularyo ang kaalaman sa mga kagamit ng mga salita. salitang ginamit ay
salitang Filipino. epektibo.
Napakahina. Nangi- Bihirang kamalian sa Napakagaling. Kinakitaan
ngibabaw ang mga pagbabaybay, pag- ng masteri o kaalaman
kamalian sa pagba- babantas, paggamit sa pagsasama-sama ng
baybay, pagbabantas, ng malaking titik, at kaisipan. Kaunting mali
Mekaniks
paggamit ng mala- wastong talataan. sa pagbabaybay, pag-
king titik, at wastong babantas, paggamit ng
talataan. malaking titik, at wastong
talataan.
Ilagay ang tsek () sa kahon kung tama ang nilalaman ng pangungusap at ekis () naman kung
mali ang nilalaman nito.
1. Naalala ni Basilio si Simoun nang mabalitaang natuklasan ang binalak na himagsikan

at marami ang nasasangkot.
2. Tinanong si Basilio ng isang mag-aaral kung kasama siya sa piging ng mga kasapi sa
Akademya ng Wikang Kastila.
3. Sinabi ng katedratiko kay Basilio na sinugatan ng isang hindi kilalang tao si Simoun.
193

4. Nabalitaan ni Basilio na mga mag-aaral ang nasasangkot sa hindi natuloy na
himagsikan.
5. Sinabi ni Basilio na malapit nang mamatay si Kapitan Tiago dahil nilalapitan na siya ng
mga uwak at buwitre.
6. Nakasalubong ni Basilio si Sandoval na masayang-masaya ngunit nang ito ay kanyang

tawagin ay hindi siya pinansin.
7. Bukod kay Sandoval, nakasalubong din ni Basilio sina Tadeo, Juanito Pelaez, at Isagani.
8. Nang marinig ni Basilio si Isagani na nagtatalumpati sa harapan ng maraming mag-

aaral, humanga siya sa kaibigan at kanya itong nilapitan.
9. Pinuntahan ni Basilio si Macaraig sa bahay nito upang mangutang.
10. Inakala ni Macaraig na dinadamayan sila ni Basilio sa

oras ng kagipitan kaya ito dumalaw.
Mapalad si Juan dela Cruz o ang bawat Pilipino kung ang

bawat isa ay maninindigan para sa bayan. Tiyak na ang Pilipinas ay
magiging malaya sa anumang katiwalian na dulot ng kasakiman.
Samakatwid, kailangan lamang talagang maging mapagmasid ang
lahat at manindigan para sa bayan. Sa ganitong paraan, matatakot
ang sinumang nais gumawa ng katiwalian.
Ngayon ay may ganap ka nang pang-unawa kung ano ang
nagagawa sa bayan ng pagkakaroon ng paninindigan sa simulaing
pinaniniwalaan, mula sa mga napapanood sa telebisyon, naririnig sa
radyo, nababasa sa pahayagan o kaya ay namamasid sa kapaligiran.
Sumulat ng iyong pinaninindigang simulain sa plakard.
Basahin: Kabanata 27 – Ang Prayle at ang Pilipino, mga pahina

195–198
Mga Katanungan
1. Bakit ipinatawag ni Padre Fernandez si Isagani?

2. Bakit kinainggitan ni Padre Fernandez ang mga Heswita?
3. Saan nagtungo si Isagani pagkatapos ng pag-uusap nila ni Padre Fernandez? Bakit?

194

Kabanata 27 Ang Prayle at ang Pilipino
Maipaunawa na ang kalayaan sa pagsasalita ay may kakambal na pananagutan at ang sinumang

umabuso ay may karampatang kaparusahan

Isa sa mga karapatang pantao ay ang Bakit kailangang malaman ng bawat
kalayaan sa pagsasalita. Nangangahulugan tao na may kakambal na pananagutan ang
ito na ang bawat tao ay may karapatang kalayaan sa pagsasalita?
magpahayag ng kanyang saloobin sa
paraang pasalita o pasulat man. Ngunit
tulad ng iba pang karapatang pantao, may
kakambal na pananagutan ang kalayaan
nating magsalita. Dapat malaman na may
kakambal na pananagutan ang kalayaan
sa pagsasalita upang hindi makasakit ng
damdamin o paniniwala ng iba sapagkat
ang sinumang umabuso ng kanyang
kalayaan ay may kaakibat na kaparusahan.
A. Natutukoy ang kahulugan ng ilang piling salita sa konteksto

B. Natutukoy ang limitasyon ng kalayaan sa pagsasalita
C. Nakapagmumungkahi ng kaparusahan sa sinumang aabuso sa karapatang makapagsalita nang
malaya
D. Nakapagsasagawa ng isang talakayang panel ukol sa kalayaan sa pagsasalita
Ang Prayle at ang Pilipino

(talata 1–22)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong may sapat na pang-unawa sa kanyang kalayaan sa
pagsasalita ay may sapat ding pang-unawa sa kanyang mga
pananagutan sa kanyang kapwa.
195

1 Ipinatawag ni Padre Fernandez, isang katedratiko, si Isagani dahil
narinig niya ang sinabi ng binata mula sa kanyang bintana habang ito ay
nagtatalumpati sa harapan ng mga mag-aaral. Nang dumating si Isagani
sa kanyang tanggapan, kaagad niyang sinabi na labis ang kanyang
paghanga sa binata. Ayon pa sa kanya, malaya si Isagani na magsabi ng
kanyang mga naiisip at nararamdaman laban sa mga Dominiko at nang
paupuin niya ito, minabuti pa ng binata na siya ay tumayo.
2 “Sa mahigit walong taon kong pagtuturo, mahigit dalawang libo’t

limang daang mag-aaral na ang aking nakilala. Nagsikap akong magturo dignidad
nang mabuti upang ang bawat isa sa aking tinuturuan ay magkaroon ng
katwiran at karangalan. Ngunit sa kasawiang-palad, marami ang lumait
umapi; kumutya
sa amin. Ang nakapagtataka, walang mag-aaral ang naglakas ng loob
na kausapin kaming mga katedratiko samantalang kami ay tinutuligsa
kapag nakatalikod. Ngayon, sabihin mo sa akin kung ano ang nais ng pinupuna
mga mag-aaral sa amin?” ang sabi pa ni Padre Fernandez.
3 “Hindi ninyo masisisi ang mga mag-aaral, padre, kung maging ganoon
sila sa inyo dahil iyan ang itinuro sa kanila. Tinuruan silang magbalatkayo magkunwari
at siniil ang karapatang mag-isip nang malaya at magsalita,” ang mariing
sagot ni Isagani kaya sinabi ni Padre Fernandez na hindi siya tulad ng ginipit
gurong sinasabi ng binata. Sinabi pa niyang itinatangi niya ang binata
ngunit itutuwid kung kinakailangan.
pinahahalagahan
4 Napangiti at naging malumanay sa pagsagot si Isagani at sinabing,
“Salamat, po. Ang totoo po nito, kayo rin naman ay aking itinatangi,
kaya nakikiusap po ako sa inyo na ibahin na ang paksa ng ating usapan.”
5 “Sige, upang tayo ay magkaunawaan, ituring ninyo akong isang prayle at
hindi ninyo guro at kayo naman ay ituturing kong mag-aaral na Pilipino.
Ngayon, gusto kong itanong muli sa inyo: ano ang nais ninyong mga
mag-aaral sa aming mga prayle?” ang tugon ng pari.
6 “Simple lamang padre, ang tumupad kayo sa inyong tungkulin,” ang
diretsong sagot ni Isagani na ikinagulat ng kausap kaya sinabi nitong
sila ay matagal nang tumutupad.
196

7 “Opo, padre. Kayo ay oo ngunit hindi ang mga kasama ninyo,” ang sagot
ni Isagani na tiyak na tiyak sa sinasabi kaya nagulat na naman si Padre
Fernandez. Idinagdag pa ng binata na hindi lubos ang pagkatuto ng
mga mag-aaral dahil sa mga paghamak sa kanilang karangalan ngunit
walang bagong kaalamang natututuhan. Dahil dito, mananatili silang
mangmang at busabos ang bayan. Inihalintulad pa niya ang kalagayan walang alam
ng mga mag-aaral sa mga bilanggo na salat sa pagkaing inirarasyon sa
kanila tulad ng salat na salat na natututuhan ng mga mag-aaral. kulang
8 Hindi matanggap ni Padre Fernandez ang sinabi ni Isagani kaya sinabi
niyang lumampas sa hangganan ang kanilang pag-uusap ngunit sinabi
ng binata na iba ang tingin niya sa pari. Ito ay kanyang iginagalang
ngunit marami sa kanyang mga kasamahan ang nagsasabing hindi sila
dapat matuto kaya hindi nakukuntento at nasisiyahan ang mga mag-
aaral.
9 Ang sinabi ni Isagani ay tinapatan ni Padre Fernandez sa pagsasabing
“Ang karunungan ay para lamang sa mga may malinis na kalooban
at mabuting asal upang ito ay magkaroon ng kabuluhan at hindi
masayang.”
10 Tinanong siya ni Isagani kung bakit hanggang ngayon ay may mga
tao pa ring walang malinis na kalooban at mabuting asal at sinabi ng
pari na iyon ay impluwensiya ng kanilang mga magulang at maaaring
kapaligiran. Ito ay tinutulan ng binata at inihalintulad ang mga guro sa
eskultor na kung sa mahabang panahon ay walang magawang maayos
ay maaaring walang alam at may katangahan.
11 “Hindi rin. Baka marumi ang putik na kanyang ginamit kaya ganoon,’’
ang mabilis na sagot ng prayle.
12 “Ganoon pala, eh di, mas tanga siya! Marumi pala ang putik, bakit pa
gagamitin? Hindi ba’t pandaraya at pagnanakaw rin ang kanyang
ginagawa dahil tinatanggap niya ang gawain at tumatanggap ng
bayad ngunit hindi naman maganda ang serbisyong ibinibigay. Higit sa
lahat, buhong pa siya dahil hinahadlangan niya ang ibang eskultor na masamang tao
sumubok ng ibang gawaing maaaring pakinabangan,’’ ang matigas na
tugon ni Isagani kaya nakaramdam ng pagkatalo ang pari at tinuligsa na
lamang ang pamahalaan. Sinabi ng pari na sumusunod lamang sila sa
gusto ng pamahalaan at muli, tinanong niya ang binata kung ano ang
nais nilang gawin ng mga prayle.
13 “Huwag ninyong hadlangan ang aming kalayaang matuto kundi
tulungan ninyo kaming matuto,” ang mariing tugon ni Isagani.
Ngunit sinabi lamang ng pari na parang hiniling ni Isaganing sila ay
magpakamatay dahil iyon ay napakabigat na kahilingan. Dahil sa sinabi
ng pari, sinabi ng binatang pakitunguan na lamang silang mabuti.
14 “Ano? Ang ibig mong sabihin ay hindi ako nakikitungo nang mabuti
sa aking mga mag-aaral?” ang nabiglang sagot ni Padre Fernandez.
Kaya inulit na lamang ni Isaganing na nakararanas ng paghamak ang
mga mag-aaral sa ibang mga katedratiko bukod pa sa wala pa silang
natututuhan.
197

15 Walang maisagot si Padre Fernandez kaya sinabi niyang magsaka
na lamang ang ayaw mag-aral dahil hindi sila pinipilit na pumasok
ng paaralan na hindi sinang-ayunan ni Isagani. Sinabi niya sa pari na
napipilitan silang mag-aral sapagkat tungkulin nilang hanapin kung
anuman ang makabubuti sa kanila bukod pa sa nais nilang payabungin paunlarin
ang kaisipan.
16 Namayani ang ilang sandaling katahimikan bago muling nagtanong si
Isagani.
17 “Ibig ninyong sabihin, padre, kayo mismo ay nais lamang na ang bayang
ito’y maging bayan ng mga magsasaka lamang?”
18 “Mali ka. Ngunit nais ko lamang ipagkaloob ang karunungan sa
mga karapat-dapat tulad ng sinabi ko kanina. Kung mayroon mang
ginagawang pagmamalabis ang guro ay dahil may mga mag-aaral
na pumapayag nang gayon. Kaya kung hindi ninyo ito papayagan,
magbabago kami,” ang tugon ng pari kaya nangako itong kakausapin
ang mga kasamahan ngunit sinabi niyang siya ay nag-aalala na baka
hindi siya paniwalaan ng mga ito na may isang mag-aaral na tulad ni
Isagani.
19 Ayon naman kay Isagani, “Iyan din po ang inaalala ko, padre. Baka ang
mga kaibigan ko ay hindi maniwalang may prayleng tulad ninyo.”
20 Nagpaalam na si Isagani. Pinagbuksan siya ng pinto ni Padre Fernandez.
Sa labas ay may nagtanong kay Isagani kung saan siya tutungo. “Sa
pamahalaang sibil upang makita ang mga paskil at dadamayan ko ang
mga mag-aaral na hinuli,” ang kanyang tugon.
21 Narinig siya ni Padre Fernandez at nagwikang, “Naaawa ako sa kanya
ngunit naiinggit sa mga Heswitang naghubog sa kanya.”
22 Ngunit mali si Padre Fernandez sa kanyang akala sapagkat ang totoo
ay galit ang mga Heswita kay Isagani. Ayon sa isa sa mga Heswita ay
nakasisira si Isagani sa kanila.
198

Hanapin ang kahulugan ng salitang may salungguhit sa hanay A. Piliin ang titik ng wastong sagot
sa hanay B.
A B
_____ 1. Ang karangalan ng isang tao ay hindi a. dignidad
matutumbasan ng salapi. b. ginipit
_____ 2. Hindi gawaing mabuti ang lumait ng kapwa. c. kulang
_____ 3. Tinutuligsa ng mga tao ang mga nanunungkulan d. masamang tao
sa kanilang bayan dahil sa maling pamamalakad.
e. pagkukunwari
_____ 4. Dahil sa kanyang pagbabalatkayo, marami ang
hindi naniniwala sa kanya. f. paunlarin
_____ 5. Siniil ng mga mananakop ang kalayaan ng mga g. pinag-uukulan ng

mamamayan. namumukod na paghanga
_____ 6. Itinatangi ng mga guro ang mga mag-aaral na h. pinupuna

nagpapahalaga sa kanilang pag-aaral. i. umapi, kumutya
_____ 7. Salat sa karunungan ang taong walang j. walang alam
pagpapahalaga sa edukasyon.
_____ 8. Itinuturing na mangmang ang taong walang alam
sa kanyang mga karapatan.
_____ 9. Kailanman ay hindi umaani ng tiwala ng kanyang
kapwa ang taong buhong.
_____ 10. Tungkulin ng bawat mamamayan na payabungin
ang kanilang bayan.
Mga Katanungan
1. Sino si Padre Fernandez bilang guro para kay Isagani?

2. Bakit ipinatawag ni Padre Fernandez si Isagani?
3. Ayon kay Isagani, ano ang tungkulin ng mga prayle sa mga mag-aaral?
4. Bakit inihalintulad ni Isagani ang kanilang kalagayan bilang mag-aaral sa mga bilanggo?
5. Sino ang mga tinutukoy ni Padre Fernandez na karapat-dapat pagkalooban ng karunungan?
6. Ito ay bahagi ng naging usapan nina Isagani at Padre Fernandez. Ipaliwanag ang mga binitiwang
pangungusap ng bawat isa.
Isagani
“Napipilitan kaming mag-aral sapagkat tungkulin naming hanapin kung anuman ang
makabubuti sa amin bukod pa sa nais naming payabungin ang kaisipan.”
199

Padre Fernandez
“Nais ko lamang ipagkaloob ang karunungan sa mga karapat-dapat. Kung mayroon mang
ginagawang pagmamalabis ang guro ay dahil may mga mag-aaral na pumapayag nang gayon.”
7. Ano ang kaisipang hango sa pag-uusap nina Padre Fernandez at Isagani ang iyong sinasang-
ayunan at hindi sinasang-ayunan? Ipaliwanag ang sagot.
8. Paano mo ilalarawan si Isagani bilang mag-aaral? si Padre Fernandez bilang guro?
9. Kung ikaw si Isagani, ano ang iyong gagawin pagkatapos mong makipag-usap kay Padre
Fernandez? Bakit?
Gawain
Ang lahat ay pantay-pantay sa mga karapatang pantao, bata man o matanda, lalaki man o babae.
Ito ang nagpapatunay na ang lahat ng tao ay pantay-pantay sa mata ng tao at sa mata ng Diyos.
Ang salitang karapatan ay kasingkahulugan din ng kalayaan. Ngunit ang bawat karapatan o
kalayaan ay may kakambal na pananagutan. Samakatwid, ang bawat karapatan ay may limitasyon
upang hindi abusuhin. Isa sa ating mga karapatan ay ang kalayaan sa pagsasalita. Sa pagpapahayag
ng ating damdamin, hindi dapat makasakit ng kapwa tulad ng pagsasabi ng mga kasinungalingan
sapagkat ang anumang pang-aabuso sa karapatan ay may katapat na kaparusahan. Maaaring ihabla
ng kasong slander ang taong nagsabi ng kasinungalingan sa kapwa. Samantalang libelo naman ang
maaaring isampa sa taong nagpalimbag ng kasinungalingan sa kapwa. Pasalita man o pasulat, kapag
ito ay paninirang-puri sa kapwa, ito ay nagdudulot ng kasiraan sa reputasyon o pagkatao ng isang tao.
Mula sa: http:www.knowledgerush.com/kr/encyclopedia/Defamation
Narito ang ilang halimbawa na naibalita sa pahayagan, telebisyon, radyo, at Internet dahil sa
paninirang-puri.
1. Radio anchor na nakulong sa kasong libelo sa Davao, laya na
2. Ex-SolGen Chavez, nagsampa ng kasong libelo vs. ‘The Firm’
3. Abusadong Tsino inaresto sa kasong libelo
Ang mga ito ay patunay na ang sinumang umabuso ng kalayaan sa pagsasalita ay may kaakibat na
kaparusahan at ito naman ay nagsisilbing proteksiyon sa lahat ng mamamayan upang hindi abusuhin
ng kapwa.
Gawain-Pangkatan
1. Bumuo ng limang pangkat.
2. Magtalaga ng lider at ng kalihim na tagapagtala.
a. Bilang mag-aaral, ano ang kahulugan ng kalayaan sa pagsasalita?
b. Ano ang limitasyon ng karapatang ito sa tao? Dapat bang lapatan ng limitasyon ang
karapatang ito? Bakit?
c. Bilang mga mag-aaral, anong mga pagkakataon at kailan hindi ninyo nasasabi ang gusto
ninyong sabihin? Bakit?
d. Ano ang inyong mga pananagutan sa inyong karapatan sa pagsasalita?
e. Ano ang maimumungkahi ninyong kaparusahan sa sinumang umabuso ng karapatang ito?
Pangatwiranan.
4. Maghanda ng isang talakayang panel. Ang lider ang magsisilbing tagapag-ugnay ng usapan.
Pumili ng mga sampung mag-aaral na magagaling magsalita. Samantalang ang hindi makakasali
sa panel ay dapat magtanong ukol sa paksa at isulat ang tanong sa ikaapat na bahagi ng papel.
200

Rubric sa Talayang Panel

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi alam ang Hindi gaanong Alam ang paksa Alam na alam ang
paksa at hindi alam ang paksa at nakapagbibi- paksa at nakapag-
makapagbigay ng ngunit tinatang- gay ng ilang mga bibigay ng mga pan-
Kaalaman
mga kailangang kang makapag- pansuportang suportang detalye sa
sa Paksa
impormasyon. lahad ng mga detalye sa mga mga impormasyong
mahahalagang impormasyong ibinabahagi.
impormasyon. ibinabahagi.
Nagpakita ng Bahagyang nag- May tiwala sa May tiwala sa sarili at
pagkamahiyain at pakita ng tiwala sarili at malinaw malinaw ang paraan
hindi malinaw ang sa sarili at hindi ang paraan ng ng paglalahad
paraan ng paglala- gaanong malinaw paglalahad. at nagpapakita
Paraan
had. ang paraan ng ng magandang
ng Paglalahad
paglalahad. ugnayan sa mga
manonood at kapwa
miyembro ng panel.
1 2
Pagsagot Hindi maliwanag ang kasagutan sa Maliwanag ang bawat kasagutan
sa mga Katanungan ilang katanungan. sa bawat katanungan.
Suriin ang nilalaman ng pangungusap sa bawat bilang kung wasto o mali. Isulat sa patlang ang
Oo kung wasto ang nilalaman ng pangungusap at isulat ang Hindi kung mali ang nilalaman nito.
_______ 1. Si Padre Fernandez ay isang katedratikong Dominiko.
_______ 2. Binisita ni Isagani si Padre Fernandez sa kanyang tanggapan.
_______ 3. Ayon kay Padre Fernandez, labingwalong taon na siya sa pagtuturo at dalawang daang
libong mag-aaral na ang kanyang nakilala.
_______ 4. Sinabi ni Isagani na walang kalayaang magsalita ang mga mag-aaral.
_______ 5. Nais ng mga prayle na tumupad ang mga mag-aaral sa kanilang tungkulin.
_______ 6. Itinulad ni Padre Fernandez ang mga mag-aaral sa mga bilanggo ng pamahalaan.
_______ 7. Naniniwala si Padre Fernandez na ipinagkakaloob ang karunungan sa mga karapat-
dapat lamang.
_______ 8. Nakaranas ng pagkatalo si Padre Fernandez kay Isagani sa pangangatwiran.
_______ 9. Nagkaroon ng magandang kasunduan sina Padre Fernandez at Isagani sa pagtatapos
ng kanilang usapan.
_______ 10. Pagkatapos ng pag-uusap nila ni Padre Fernandez, tutungo si Isagani sa pamahalaang
sibil upang piyansahan ang mga kasamahang mag-aaral na hinuli.
201

Sa panonood ng balita sa telebisyon o pakikinig ng balita sa radyo at maging sa pagbabasa sa
pahayagan, masasalamin ang pagkakaroon natin ng kalayaan sa pagpapahayag. Ngunit minsan, may
nababalitaan din tayong nakakasuhan ng libelo. Ang libelo ay nangangahulugang pagsasabi ng mga
kasinungalingan laban sa tao at nagdudulot ito ng kapinsalaan sa kanyang pagkatao. Ito ay halimbawa
ng pang-aabuso sa kalayaan sa pagsasalita. Samakatwid, ang sinumang napatunayan ng pagkakasala
nito ay malalapatan ng kaparusahan.
Ngayong nauunawaan mo na ang kalayaan sa pagsasalita ay may kakambal na pananagutan,
gumawa ng comic strips na may apat hanggang anim na kuwadro na nagpapahayag ng kalayaan sa
pagsasalita ngunit hindi nakasasakit ng damdamin ng kapwa. Ilagay ito sa isang maikling bond paper
at ibahagi sa klase.
Basahin: Kabanata 28 – Ang mga Katatakutan, mga pahina 203–205
Mga Katanungan
1. Ano ang ibinalita ni Ben Zayb sa pahayagang El Grito?

2. Ano ang naging resulta sa negosyo ni Quiroga ng mga pangyayaring ibinalita ni Ben Zayb?
3. Bakit hindi tumatanggap ng sinumang panauhin si Don Custodio?

202

Kabanata 28 Ang mga Katatakutan
Maipaunawa na dapat maging mahinahon at kailangang alisin ang takot at pangamba sa puso

Maiaalis ang takot at pangamba sa puso Ano ang dapat gawin upang maalis
kung positibo ang tingin natin sa buhay. Ang ang takot at pangamba sa puso?
pagkakaroon ng positibong pananaw ay
nagbubunga ng pagkamahinahon. Ngunit
kung laging negatibo ang iyong iniiisip, tiyak
na mabubuhay ka sa pangamba at takot.
A. Natutukoy ang kasalungat na kahulugan ng salita

B. Nakapaglalahad ng mga pangyayari na naganap sa bansa na naghatid ng takot at pangamba sa
mga mamamayang Pilipino at ang masamang ibinunga nito
C. Nakasusulat ng tula na ang nilalaman ay kaparaanan kung paano ang gagawin upang hindi
mamahay sa puso ang takot
Ang mga Katatakutan

(talata 1–12)
Halagahang Pangkatauhan: Ang kahinahunan ay nakatutulong upang makapag-isip ang tao at

hindi madala ng anumang pagkatakot.
1 Ibinalita ni Ben Zayb sa pahayagang El Grito ang mga pangyayari tungkol

sa mga paskil upang patunayan na tama siya sa pagsasabing walang
magandang naidudulot sa Pilipinas ang pagpapaaral sa mga kabataang
Pilipino. Ito ay nagbigay ng ligalig sa mga tao lalo na kapag nakikita nila gulo
ang Kapitan Heneral na laging kasama ang kanyang hukbo. Maging
ang negosyo ni Quiroga ay naging matumal dahil walang prayle ang
mahinang benta
nagtatanong ng kanyang bagong paninda. Naisip tuloy ng Intsik na isara
ito at puntahan si Simoun upang sumangguni kung dapat nang gamitin
ang mga baril at bala na ipinatago ng mag-aalahas sa kanyang bodega. magtanong
203

Sinabi sa kanya noon ni Simoun na palihim na ilalagay ang mga baril at
bala sa mga bahay-bahay upang kapag nag-imbestiga ang pamahalaan
ay marami ang mabibilanggo at marami rin ang magmumulta kaya
kikita sila ng malaking halaga. Ngunit ayaw makipagkita kaninuman ni
Simoun kaya ipinasabi na lamang niya na huwag pakialaman ang mga
ito.
2 Dahil hindi nakausap ni Quiroga si Simoun, naisip niyang puntahan si

Don Custodio. Ngunit hindi rin niya ito nakausap sapagkat hindi rin
ito tumatanggap ng panauhin at abala sa pag-aaral kung paano niya
ipagtatanggol ang sarili kung sakaling siya ay isangkot sa usapin. Walang
nagawa si Quiroga kung hindi puntahan si Ben Zayb upang makibalita.
Nakita niyang may dalawang baril na nakapatong sa mga papel sa mesa
nito kaya hindi na siya nag-aksaya ng panahon. Umuwi siya kaagad at
nagkulong ng bahay at nagkunwaring may sakit.
3 Sa hapon, marami ang balitang kumalat na lalong nagbigay ng takot sa
mga tao. Nagkita at nag-usap daw ang mga mag-aaral at mga tulisan
ng San Mateo; napag-usapan daw sa isang pansiterya ang plano ng
paglusob sa bayan; may bapor na pandigma raw ang mga Aleman sa
look para tumulong sa mga mag-aaral; may mga mag-aaral rin daw na
kakampi ng mga Kastila na nagpunta sa Malakanyang ngunit ibinilanggo
dahil may mga dalang sandata.
4 Pinatotohanan ni Padre Irene ang mga balitang kumalat nang dumalaw
siya nang hapong iyon kay Kapitan Tiago. Sinabi niyang may mga nag-
nanghihikayat
uudyok sa Kapitan Heneral na samantalahin ang sitwasyon upang
matakot ang mga mag-aaral. Ayon pa sa kanya ay may nagmungkahing
barilin ang isa at ipatapon naman ang iba upang matigil ang gulo. Ang
sabi naman daw ng isa ay magpakalat ng mga kawal sa lansangan na
may dalang mga sandata at kanyon upang hindi lumabas ng kanilang
bahay ang mga tao. At ayon naman sa isa pa, patayin ang mayayaman
at marurunong.
5 Lalong lumubha ang kalagayan ni Kapitan Tiago nang halughugin
ang kanyang bahay bago hinuli si Basilio at ngayon ay lalo pa siyang
sinisindak ni Padre Irene sa mga balitang nakatatakot. Dahil dito, tinatakot
nangatal ang buong katawan ng kapitan, pinagpawisan hanggang
umungol at napakapit kay Padre Irene. Namatay si Kapitan Tiago na
nakadilat ang mga mata. Napatakbo naman si Padre Irene sa sobrang nanginig ang
takot kaya’t nakaladkad ang bangkay ni Kapitan Tiago na nakakapit sa katawan dahil sa
kanya hanggang sa gitna ng silid. takot o galit
204

6 Kinagabihan, lalong lumala ang mga balitang nakatatakot.
Napagkamalang himagsikan ang pagkakagulo ng mga bata sa pag-
aagawan ng baryang isinabog sa harapan ng simbahan pagkatapos
ng binyagan. Hinabol naman ang dalawang taong naglalagay daw ng
sandata sa silong ng bahay ngunit nakatakas at nang makita ang mga
baril ay napag-alamang luma na at kalawangin. Isang beterano naman
daw ang binaril sa Ermita ng isang kawani dahil napagkamalang mag-
aaral. Sa Dulumbayan naman ay napatay ang isang bingi nang hindi
marinig ang tanong na “Sino iyan?” kaya binaril. Samantala, sa isang
tindahan, pinag-uusapan ang mga mag-aaral na hinuli at isa raw sa mga
hinuli at napatay ay si Tadeo samantalang kusa namang nagpahuli si
Isagani kaya naawa sila kay Paulita na tiyak namang makakahanap din
daw ng iba.
7 Sa tirahan ni Placido Penitente ay walang ipinagkaiba. Ang usapan ay

tungkol din sa mga pangyayari. Ayon sa isang manggagawa, kaululan
ang mga paskil dahil gawa-gawa lang ito ni Padre Salvi; ayon naman sa
isa ay si Quiroga ang tiyak na may gawa. At nang dumating si Placido
Penitente kasama ang kastilyero, tinanong sila tungkol sa mga bali- gumagawa ng
balita. paputok
8 “Wala akong nakausap sa mga hinuli ngunit tatlumpu raw sila,” sagot ni
Placido.
9 “Kaya kailangan tayong maging handa,” ang sabi naman ng kastilyero
na sumulyap nang makahulugan kay Placido. “Ayon sa mga bali-balita
ay pupugutan ng ulo ang lahat ng mga masasangkot.”
10 “Huwag kayong maniwala,” ang salungat ng isa. “Si Simoun ay may sakit
kaya walang magpapayo ng gayon sa Kapitan Heneral.”
11 Muling nagkatinginan sina Placido at ang kastilyero at ipinayo ng platero
na magpahinga na sila at umuwi na sa kani-kanilang bahay. Si Placido at
ang kastilyero ay muling umalis.
12 Nang gabing iyon ay mga artilyerong Kastila ang nagbabantay sa loob
ng Maynila. Kinabukasan, isang halos hubad na bangkay ng isang
dalagitang kayumanggi ang natagpuan sa Luneta. Nakita iyon ni Ben
Zayb ngunit hindi binigyang halaga kaya hindi niya ibinalita. Sa halip,
ang bagyo sa Amerika ang kanyang binigyang-pansin.
205

Suriin ang salitang may salungguhit sa loob ng pangungusap at isulat sa patlang ang
kasingkahulugan na salita.
___________ 1. Ligalig ang dulot sa buong bansa ng mga nakakatakot na balita.
___________ 2. Dahil sa hirap ng buhay, naging matumal ang kanilang negosyo.
___________ 3. Upang makasiguro sa kanyang gagawing proyekto, sumangguni siya sa mga
eksperto.
___________ 4. Inudyukan ng tagapagsalita ang mga mag-aaral na mag-aral nang mabuti upang
magkaroon ng magandang kinabukasan.
___________ 5. Dahil sa sindak, hindi na niya nagawang makatakbo pa nang masaksihan ang
mga pangyayari.
___________ 6. Nangatal ang kanyang buong katawan nang mabalitaan ang masamang nangyari
sa kanilang bayan dahil sa malakas na bagyo.
Mga Katanungan
1. Ano ang pinatunayan ni Ben Zayb sa kanyang balita sa pahayagang El Grito?

2. Ano ang ipinasabi ni Simoun kay Quiroga ukol sa mga baril na kanyang ipinatago sa bodega ng
Intsik?
3. Ano ang ginawang paghahanda nina Don Custodio at Ben Zayb sa mga kumalat na balitang
nakatatakot?
4. Ano-ano ang nakatatakot na balitang kumalat sa bayan?
5. Ano ang ibinalita nina Placido at ng kastilyero sa platero at iba pang kasama?
6. Ano ang dahilan ng pagkamatay ni Kapitan Tiago?
7. Sa pagkalat ng mga balitang nakatatakot, ano ang iyong gagawin kung ikaw si Quiroga? si Don
Custodio? si Ben Zayb? Bakit?
8. Pagkatapos mong basahin ang mga pangyayari sa kabanata, anong damdamin ang naghari sa
iyo? Ipaliwanag.
Gawain
Samu’t saring balita ang nasasagap natin araw-araw mula sa panonood ng telebisyon, pakikinig
ng radyo, at pagbabasa ng pahayagan. Karamihan sa mga balita ay tungkol sa mga krimeng nagaganap
araw-araw bukod pa sa mga nararanasang kalamidad ng ating bansa tulad ng bagyo, lindol, at iba
pa. Lahat ng mga ito ay nagbibigay ng katatakutan sa mga tao. Ngunit hindi dapat magpatalo sa
takot. Kailangang maging mahinahon. Sa pagiging mahinahon, napaghahandaan ang lahat. Walang
mangyayari kung matatakot ka na lamang at magkakaroon ka lamang ng maling akala. Maraming
naidudulot na masama ang maling akala sa tao kaya kailangang maghanap ng batayan upang
makapag-isip ng mga gagawing paghahanda.
206

Gawain-Dyad
2. Basahin o awitin ang bahagi ng awiting “Maling Akala“ ni Ely Buendia.
May mga kumakalat na balita

(Na ang misis ni kuwan ay madaling makuha/
Na ang kaligtasa’y madaling makuha)
Bago maniwala mag-isip-isip ka muna
Marami ang namamatay sa maling akala
Nung ako’y musmos pa lamang ay takot sa multo
Nang ako’y naging binata, sa erpat ng syota ko
Ngayong may asawa at mayroon nang pamilya,
Wala namang multo pero takot sa asawa ko.
Refrain:
Di mo na kailangang mag-alinlangan
Kung tama ang gagawin mo
Basta’t huwag kalimutang magdahan-dahan
Kung ‘di sigurado sa kalalabasan,
kalalabasan ng binabalak mo.
Chorus:
Maliit na butas lumalaki,
konting gusot dumarami
Hindi mo maibabaon sa limot at bahala
Kapag nabulag ka ng maling akala.

a. Ano ang mensahe ng siniping bahagi ng awitin?
b. Ano ang ibig sabihin ng “sa maling akala, butas ay lumalaki?“
4. Basahin ang koro ng awitin, kaninong tauhan sa kabanata ninyo maipapayo ito? Bakit?
207

5. Tingnan ang mga larawan sa ibaba na nakuha sa http://news.bbc.co.uk/2/hi/8397736.stm
Makikita sa larawang ito ang pagha-

handa ng mga sundalo sa Maguindanao.
Sa larawang ito, ipinakikita ang ginaga-
wang pag-iinspeksiyon ng mga sundalo sa
mga pasahero na dumaan sa isang check-
point upang masiguro ang seguridad ng mga
mamamayan.
Ang pangyayari sa Maguindanao ay
nabalita sa telebisyon, radyo, pahayagan,
at Internet na ikinagulat ng buong mundo.
Pinag-ugatan ito ng maraming kuro-kuro at
naging dahilan ito ng maraming haka-haka
na nagdulot naman ng takot sa ilang Pilipino
lalong-lalo na sa mga taga-Maguindanao.
Dahil sa pangyayaring ito, marami sa kanila
ang lumikas at nanirahan sa ibang lugar.
6. Bukod sa Maguindanao massacre, ano pang pangyayari sa bansa ang nagdulot ng takot at lagim
sa mga mamamayan? Isulat ang mga naging bunga nito.
Mga Pangyayari sa Bansa

Ibinunga ng mga Pangyayari
na Nagdulot ng Takot at Pangamba
1.
2.
3.
4.
5.
208

7. Pagtulungan ninyong magkapareha na bumuo ng tula kung paano ang gagawin upang maalis
ang takot at pangamba sa puso. Gawing tatlong saknong ang tula, bawat saknong ay may apat
na taludtod at kailangang may tugma ang mga taludtod sa bawat saknong. Tulad ng awitin ni Ely
Buendia, hindi dapat matakot. Sa halip ay mag-isip-isip muna at tingnan kung may katotohanan
ang balita. Isulat ang tula sa susunod na pahina at maghanda sa pagbigkas nito sa harap ng klase.
Takot at Pangamba ay Iwaksi
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
8. Bigkasin nang may damdamin sa harapan ng klase ang isinulat na tula.
209

Rubric sa Pagsulat ng Tula

Petsa _______________________________________________ Marka _________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nakatuon Maliwanag ang Ang nilala- Ang nilalaman ng
sa paksa ang mga ideyang inilala- man ng bawat bawat saknong ay
saknong at hindi had ngunit may saknong ay nakatuon sa paksa,
Nilalaman maliwanag ang saknong na lumihis nakatuon sa maliwanag ang
ideyang inilalahad. sa paksa. paksa at maliwa- ideyang inilalahad
nag ang ideyang at pumupukaw
inilalahad. ng damdamin ng
mambabasa.
1 2 3
Lahat ng kaisipang May ilang kaisipang hi- Bago ang mga kaisipang
Orihinalidad ibinahagi ay halaw sa nalaw sa ibang tula o iba inilahad .
ibang tula at iba pang pang akdang pampani-
akdang pampanitikan. tikan.
Ang mga ginamit na May ilang mga salitang Gumamit ng mga
Pagpili ng Salita salita ay nakapagpagulo ginamit na nakapagpa- salitang angkop sa paksa
sa mensahe ng tula. gulo sa mensahe ng at nakapagpalinaw sa
tula. mensahe.
A. Tukuyin kung ano ang inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa patlang.
___________ 1. Ukol dito ang ibinalita ni Ben Zayb sa El Grito.
___________ 2. Ito ang nakita ni Quiroga na nakapatong sa mga papel sa mesa ni Ben Zayb.
___________ 3. Ito ang isinabog sa harapan ng simbahan kaya nagkagulo ang mga tao at
inakala ng marami na simula ng himagsikan.
___________ 4. Ito ang halos ginagawa ng bawat mamamayan sa kanilang bahay dahil sa
mga balitang nakatatakot.
___________ 5. Ito ang ibinalita ni Ben Zayb sa halip na ang bangkay ng isang dalagitang
natagpuang patay sa Luneta.
B. Tukuyin kung sino ang inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa patlang.
___________ 1. Ito ang kasa-kasama ng Kapitan Heneral kaya lalong natakot ang mga
mamamayan.
___________ 2. Siya ang nagmamay-ari ng bodega na pinagtaguan ng mga baril at bala ni
Simoun.
___________ 3. Siya ay namatay dahil sa matinding takot.
___________ 4. Siya ang itinuturo ng isang manggagawa na may kagagawan sa mga paskil.
___________ 5. Napagkamalan siyang mag-aaral ng isang kawani kaya binaril.
210

Marami talagang nagagawa ang labis na takot sa tao kaya’t kailangang matutong magpakahi-
nahon. Kung ikaw ay mahinahon, higit ang posibilidad na ikaw ay makapag-isip ng mga hakbang
na makatutulong sa sitwasyong kinasasangkutan. Ngunit kung ikaw ay magpapadala sa takot, tiyak
lamang na hindi malulutas ang suliraning kinakaharap at lalo pa itong magpapalala sa sitwasyon.
Upang mapatunayan na hindi ka nagpapadala sa takot at hindi kaagad naniniwala sa mga bali-
balita, gumawa ng islogan ukol dito na nagpapaalala na walang magandang naidudulot ang labis na
takot. Isulat ang ginawang islogan sa ibaba.
Basahin: Kabanata 29 – Ang mga Huling Salita Tungkol kay Kapitan Tiago, mga pahina 212–213
Mga Katanungan
1. Kani-kanino napunta ang kayamanan ni Kapitan Tiago?

2. Ayon kay Padre Irene, bakit binawi ng kapitan ang mana ni Basilio?
3. Bakit ninais ni Doña Patrocinio na mamatay na kinabukasan?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang mga Katatakutan” na may gabay ng guro at

211

Kabanata 29 Mga Huling Salita Tungkol Kay
Kapitan Tiago
Maipaunawa na ang tunay na pakikipagkapwa ay makakamit lamang kung ikaw ay marunong

makipagkapwa

Kailangan ang pakikipagkapwa-tao. Bakit kailangang makipagkapwa?
Wika nga, walang sinuman ang nabubuhay
Paano nasusukat ang tunay na paki-
para sa sarili lamang. Kailangan natin ang
kipagkapwa?
bawat isa anuman ang estado sa buhay.
Ang pakikipagkapwa ay walang
hinihintay na kapalit. Hindi tamang
makibagay dahil sa pansariling hangarin.
Kung marunong kang makipagkapwa,
tiyak na maraming dadamay sa iyo.
A. Natutukoy ang nawawalang salita sa pangungusap

B. Nakasusulat ng editoryal tungkol sa pakikipagkapwa-tao
Mga Huling Salita Tungkol kay Kapitan Tiago

(talata 1–4)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong

marunong makipagkapwa ay
dinadamayan ng kanyang kapwa
sa oras ng pangangailangan.
212

1 Grande ang libing ni Kapitan Tiago kahit namatay siyang hindi marangya
nangumpisal. Ipinagtanggol kasi siya ni Padre Irene na kanyang
albacea. Ang malaking bahagi ng kanyang kayamanan ay mapupunta tagapamahala at
sa Sta. Clara, sa Papa, sa Arsobispo, at sa mga korporasyon ng mga tagapagpatupad
prayle. Ang dalawampung piso ay para sa mahihirap na mag-aaral ayon ng testamento
na rin sa mungkahi ni Padre Irene upang patunayang tinatangkilik niya
ang mga ito. Ang dalawampu’t limang piso na para sana kay Basilio ay kinalinga
binawi raw ni Kapitan Tiago dahil sa masamang inasal ng binata nang
mga nakaraang araw. Ngunit, ito ay ibibigay pa rin daw ni Padre Irene at
kukunin sa sarili niyang bulsa. inugali
2 Kinabukasan, sa bahay ng namatay, dumating ang dati niyang mga madre na nanana-
kaibigan. Marami ang naging usapan tungkol sa namatay. Ayon sa tili sa kumbento
usapan ng isang pangkat, nakita raw ng mga mongha ang kanyang upang iukol ang
kaluluwa na nagliliwanag dahil daw siguro sa marami niyang pamisang buhay sa pagdala-
nagawa. Nabanggit din na nakasuot ng prak ang kapitan na may ngin sa Diyos
hawak na manok at humihitit ng apyan kaya maraming mananabong
na naroroon ang nagkaroon ng pagtatalo kung hahamunin o hindi ng
kapitan ng sabong si San Pedro. Samantala, sa isang pangkat naman
ay napag-usapan kung anong damit ang isusuot sa kanya. Ayon kay kasuotang pormal
Kapitan Tinong ay kailangang damit-Pransiskano na tinutulan naman ng
sastre. Prak daw ang dapat ipasuot dahil nang makita ng mga mongha
ang kaluluwa ni Kapitan Tiago ay prak ang suot nito. Hindi sumang-ayon
si Padre Irene na ang sabi ay “Hindi tumitingin sa kasuotan ang Diyos
kaya lumang damit na lamang ang isusuot ni Kapitan Tiago.”
3 Sa libing ng kapitan, dahil enggrande ay tatlong prayle ang
magkakatulong sa seremonya. Pinapurihan nang husto ang kapitan
at nagkaroon pa ng dula-dulaan tungkol sa pagkakaroon ng silbi ng ngongo na parang
isang tao. Maraming insenso ang sinunog at maraming ginamit na agua nakaipit ang ilong
bendita. Umawit pa si Padre Irene kahit parang sa humal ang boses.
4 Si Doña Patrocinio na kalaban sa kabanalan ni Kapitan Tiago ay nainggit. kabutihan
Dahil dito, nagnasa siyang mamatay na kinabukasan upang mahigitan
ang libing ni Kapitan Tiago.
213

Piliin sa kahon ang angkop na salita upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap. Isulat sa
patlang ang kasagutan.
enggrandeng humal
tangkilikin kabanalan
inasal prak
1. Nasusukat ang _______________ ng isang tao hindi lamang sa kanyang mga ginagawa kundi sa
nilalaman ng kanyang puso.
2. Ipinagmalaki siya ng kanyang mga magulang at maging ng kanyang mga guro dahil sa kanyang
magandang _______________ sa harapan ng mga panauhin.
3. Nakita ang kanyang kabutihang-loob nang _______________ niya ang mga batang lansangan.
4. Hindi naman siya ngongo pero bakit hindi maintindihan, parang _______________ kung
magsalita.
5. Naging masaya ang kanyang pagdating dahil sa _______________ pagsalubong ng kanyang
mga kaibigan.
Mga Katanungan
1. Bakit ipinagtanggol ni Padre Irene si Kapitan Tiago nang ipaalala ng kura paroko na hindi ito
nakapangumpisal bago mamatay?
2. Ayon kay Padre Irene, sino-sino ang naging tagapagmana ni Kapitan Tiago?
3. Ayon sa kuwento, paano nakita ng mga mongha ang kaluluwa ni Kapitan Tiago?
4. Bukod sa kuwento ng mga mongha, ano-ano pa ang napag-usapan sa burol ni Kapitan Tiago?
5. Bakit lumang damit ang ipinasuot ni Padre Irene sa bangkay ni Kapitan Tiago?
6. Ano ang ninais ni Doña Patrocinio na mangyari matapos masaksihan ang burol ni Kapitan Tiago?
Bakit?
7. Sa mga taong dumalo sa libing ni Kapitan Tiago, sino sa kanila ang tunay na nakikiramay? Bakit?
8. Anong magandang kaugalian ng mga Pilipino ang namalas sa mga pangyayari sa kabanata?
Gawain
Ang tunay na pakikipagkapwa ay pagdamay o pagtulong sa oras ng pangangailangan na walang

hinihintay na kapalit. Wala itong pinipiling oras. Kusa itong ibinibigay kung kinakailangan. Nakikita ito
tuwing nakikiramay sa isang patay. Subalit ang kabalintunaan nito ay dinadalaw natin ang isang tao
kapag patay na. Bakit noong siya ay buhay pa ay hindi man lang masilip o madalaw? Pinatunayan ito
nang mamatay si Kapitan Tiago. Sa ganitong sitwasyon, anumang tulong ang iyong ibigay ay wala
nang saysay.
214

Kilala ang mga Pilipino sa pakikipagkapwa. Marami na ring pagkakataon na ipinakita ito ng mga
Pilipino sa mga oras ng kalamidad na naranasan sa Pilipinas. Sa telebisyon, nasaksihan ng buong
mundo ang damayan ng mga Pilipino. Samakatwid, sa oras ng damayan, tunay na maaasahan ang mga
Pilipino. Makikita sa mga larawan na nagpapatunay na marunong makipagkapwa ang mga Pilipino na
nakuha sa http://fiveprime.org/hivemind/Tags/bayanihan,pinoy.
Gawain-Dyad
1. Kumuha ng kapareha at magharapan.
a. Ano ang tunay na kahulugan ng pakikipagkapwa?
b. May limitasyon ba ang pakikipagkapwa?
c. Ano-ano ang naidudulot na kabutihan ng pakikipagkapwa-tao?
d. Bakit ito kailangan?
e. Paano nasusukat ang tunay na pakikipagkapwa?
3. Sagutin ang mga ibinigay na tanong sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng editoryal na may
tatlong talata. Bawat talata ay may pangungusap na hindi kukulangin sa lima maliban sa unang
talata na maaari lang may tatlong pangungusap. Upang maisulat nang mahusay ang editoryal,
narito ang mahahalagang impormasyon tungkol dito:
a. Ang editoryal o pangulong tudling ay naglalaman ng kuro-kuro ng sumulat.
b. Ang layunin nito ay ang magbigay ng impormasyon, magbigay ng puna o ng papuri,
manlibang o kaya ay magpahalaga sa natatanging araw.
c. Ito ay may tatlong bahagi: (1) panimula, (2) katawan, at (3) wakas. Sa bahaging panimula
binabanggit ang isyu. Ito ay maikli ngunit kailangang nakatatawag ng pansin ng sinumang
babasa. Sa katawan, inilalahad ang mahahalagang tala at pagsusuri sa isyung binanggit
sa panimula. Samakatwid, dito inilalahad ang kuro-kuro ng sumulat. Sa bahaging wakas
naman, inilalahad ng sumulat ang lagom o kaya ay ang kongklusyon.
d. May pitong uri ng editoryal:
(1) Pagsasalaysay – Ipinaaalam ang pangyayari sa pamamagitan ng pagkukuwento upang
mabigyan ng linaw o diin ang kahalagahan nito.
(2) Paglalahad – Ipinaliliwanag ang kahalagahan ng isyung tinatalakay.
(3) Pangangatwiran – Ibinibigay ang mga sariling puna tungkol sa isyu upang makahikayat
ng iba at magresulta sa isang pagbabago.
(4) Paglalarawan – Binibigyang-halaga o parangal ang isang tao dahil sa kanyang mga
pambihirang nagawa.
215

(5) Pagtutol – Tuwirang paglalahad ng panig na ipinaglalaban ng sumulat upang
makahikayat din ng mambabasa.
(6) Nang-aaliw – Ang inilalahad na katotohanan ay nagbibigay ng aliw sa mambabasa.
(7) Espesyal na okasyon – Ang isyung tinatalakay ay ukol sa isang natatanging araw at ang
kahalagahan nito.
4. Isulat ang editoryal sa bahaging inilaan sa ibaba. Ilagay dito ang
pamagat.
EDITORYAL
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Rubric sa Pagsulat ng Editoryal

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nakatawag Hindi gaanong Nakatatawag- Nakatatawag-pan-
ng pansin ang nakatatawag- pansin ang sin ang panimula
Epektibong panimula at pansin ang panimula dahil dahil sa maliwa-
Panimula malabo ang isyung panimula dahil sa maliwanag na nag at malikhaing
nais talakayin. pangkaraniwan pagpapakilala ng pagpapakilala ng
lamang. isyu. isyu.
216

Ang mga ibinigay Hindi gaanong Malaman ang Malaman at
na impormasyon nakapagbigay pagtalakay sa makabuluhan ang
Nilalaman/ ay walang kinala- ng mga isyu. pagtalakay sa isyu.
Katawan man sa isyung nais impormasyong
talakayin. kailangan sa
pagtalakay sa isyu.
Hindi maayos ang Hindi gaanong Maayos ang Maayos na maayos
Kaayusan
pagkakalahad ng maayos ang pagka- pagkakalahad ng ang pagkakalahad
ng Paglalahad
kuro-kuro. kalahad ng kuro- kuro-kuro. ng kuro-kuro.
ng Kuro-kuro
kuro.
Walang kaugnayan Walang gaanong Malinaw ang Malinaw na mali-
ang ibinigay kaugnayan ang ibinigay na lagom naw ang ibinigay
Kalinawan
na lagom o ibinigay na lagom o kongklusyon. na lagom o kong-
ng Lagom
kongklusyon sa o kongklusyon sa klusyon.
o Kongklusyon
mga inilahad na mga inilahad na
kuro-kuro. kuro-kuro.
Hindi malinis at Hindi gaanong Malinis ang Malinis at nauuna-
maunawaan ang malinis at pagkakasulat waan ang pagka-
pagkakasulat. maunawaan ang ngunit may kasulat.
Kalinisan
pagkakasulat. bahagi na hindi
gaanong mauna-
waan.
A. Kilalanin kung sino ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa nakalaang patlang.
___________ 1. Ginawa siyang albacea o tagapamahala o tagapagpatupad ng kanyang
testamento ni Kapitan Tiago.
___________ 2. Binawian siya ng mana ni Kapitan Tiago ayon sa kanyang albacea.
___________ 3. Nakita raw nila ang kaluluwa ni Kapitan Tiago na nagliliwanag nang siya ay
naghihingalo.
___________ 4. Iminungkahi niyang damit-Pransiskano ang ipasuot sa bangkay ni Kapitan
Tiago.
___________ 5. Itinuturing siyang kalaban sa kabanalan ni Kapitan Tiago.
B. Tukuyin kung ano ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa nakalaang patlang.
___________ 1. Hindi ito nagawa ni Kapitan Tiago bago siya namatay, ayon sa kura paroko.
___________ 2. Ipinamana ito ni Kapitan Tiago sa mga mahihirap na mag-aaral, ayon na rin
sa mungkahi ni Padre Irene.
___________ 3. Suot daw ito ni Kapitan Tiago nang makita ng mga mongha na may hawak
na manok at humihitit ng apyan.
___________ 4. Ito ang iminungkahi na ipasuot sa bangkay ni Kapitan Tiago.
___________ 5. Ito ang paksa ng dula-dulaan na ipinalabas sa burol ni Kapitan Tiago.
217

Ngayon ay higit mo nang alam ang makipagkapwa. May kahirapan ngunit bawat isa ay kailangan
natin. Walang nabubuhay para sa sarili lamang. Ang bawat isa ay kailangang maglingkod o dumamay
sa kapwa. Tandaan lamang na ang taong marunong dumamay ay tiyak na dadamayan din sa oras ng
kagipitan.
Sumulat ng journal tungkol sa sariling karanasan at naging damdamin kung paano kayo maki-
pagkapwa.
Basahin: Kabanata 30 – Si Huli, mga pahina 219–222
Mga Katanungan
1. Bakit hindi man lamang nalungkot si Hermana Penchang nang mapabalita sa Tiani na ipata-
tapon sa malayong lalawigan si Basilio at sa paglalakbay ay ipapapatay?
2. Bakit naniniwala ang kalalakihan na walang kasalanan si Basilio?
3. Bakit umiiwas si Huli kay Padre Camorra?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Mga Huling Salita Tungkol kay Kapitan Tiago” na
may gabay ng guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.

218

Kabanata 30 Si Huli
Maipaunawa na dapat ingatan ang karangalan ng isang babae at ang tamang desisyon ang
magliligtas sa tao sa tiyak na kapahamakan

Ang babaeng marunong magpaha- Paano nagiging kagalang-galang
laga sa kanyang kapurihan at matatag sa ang isang babae?
pagdedesisyon sa mga suliraning kinakaha- Paano dapat gawin ang tamang
rap sa buhay ay nagiging kagalang-galang desisyon?
sa kanyang kapwa.
Sa pagdedesisyon, kailangang gamitin
ang isip upang maging obhetibo. Ang
taong nagpapadala sa kanyang damdamin,
sa pagdedesisyon ay hindi nakakapag-isip
nang mabuti.
A. Nakikilala ang kahulugan ng salita ayon sa konteksto

B. Natutukoy kung paano dapat harapin ng kababaihan ang mga kinakaharap na suliranin
C. Nasusuri ang mensahe ng awiting “Babae Ako”
D. Nakasusulat ng awit na kumikilala at nagbibigay-pugay sa kababaihan dahil sa kanilang kahanga-
hangang pagdedesisyon sa buhay
Si Huli
(talata 1–12)
Halagahang Pangkatauhan: Ingatang malamatan ang karangalan sapagkat ito ay kayamanan.

Ang tamang desisyon ang nagliligtas sa tao sa kapahamakan.
1 Kaagad na nabalita sa San Diego ang ukol sa pagkamatay ni Kapitan

Tiago at ang pagkabilanggo ni Basilio ngunit higit na dinamdam ng
mga mamamayan ang nangyari sa binata. Samantala, napabalita naman
219

sa bayan ng Tiani na ipatatapon sa malayong lalawigan ang binata at
ipapapatay sa kanyang paglalakbay. Ngunit kung marami ang nalungkot
para kay Basilio, natuwa naman si Hermana Penchang. Ayon sa kanya,
maaaring parusa kay Basilio ang nangyari sapagkat hindi sumasawak sa
agua bendita ang binata kapag pumapasok ng simbahan kung marumi
ito at baka raw magkasakit. Upang mapatunayan ng hermana na mali
si Basilio, ipinamalita niyang naalis ang sakit ng kanyang tiyan nang
pahiran niya ito ng agua bendita. Ngunit ang totoo, masama ang loob ayon sa relihiyong
ng hermana sa pagkatubos ni Basilio kay Huli. Ang dalaga kasi ang Katoliko, ito ay
nagdarasal at nag-aayuno para sa kanya. hustong pagkain
lamang sa loob ng
maghapon sa mga
araw na itinakda ng
iglesya.
2 Anuman ang balita at anuman ang sabihin ni Hermana Penchang,

naniniwala ang kalalakihan na walang kasalanan si Basilio dahil kilala
nila ang binata at alam nilang siya ay mabuting tao. Naniniwala sila na
ang nangyari kay Basilio ay bunga ng paghihiganti ng mga prayle dahil
tinubos niya sa pagkaalila si Huli na anak ni Kabesang Tales na kalaban
ng isang malakas na korporasyon ng mga prayle.
3 Nang ibalita ni Hermana Bali kay Huli ang nangyari kay Basilio, hindi
makapaniwala ang dalaga at nawalan ng malay-tao. Nang matauhan,
wala itong ginawa kundi umiyak nang umiyak. Naisip niyang walang
tutulong sa kasintahan dahil wala na si Kapitan Tiago at alam niyang padrino
sa Pilipinas, mahalaga ang isang ninong. Bukod dito, may nagsasabi
ring nabilanggo si Basilio dahil kay Huli kaya lalong naghinagpis
ang dalaga. Sa pagkakataong ito, siya ang dapat tumulong sa binata dumaing
kaya naisip niyang lumapit kay Padre Camorra. Si Padre Camorra ang
tumulong upang makalaya si Tandang Selo. Ngunit biglang natakot si
Huli nang maisip na hindi nasisiyahan ang pari sa kanyang pasasalamat
lamang. Ang hiling ni Padre Camorra kay Huli ay isang pagpapakasakit.. pagsasakripisyo
Ito ang dahilan kaya umiwas na si Huli sa pari. At sa tuwing makikita
ng pari ang dalaga, lagi itong nagpapahalik sa kamay, hinihipo niya
sa ilong o pisngi, kinikindatan, at kinukurot ang dalaga. Nagdulot ito
ng matinding lungkot kay Huli. Hindi na siya ngumingiti at hindi na rin
gaanong nagsasalita at tila nawawala sa sarili. Katunayan, nakita siya
minsan na may dumi sa noo. Naisip na rin ni Huli na magpakamatay
kaya itinanong niya kay Hermana Bali kung sa impiyerno napupunta
ang mga nagpapakamatay.
nag-aalala sa
4 Ang mga nagmamalasakit na kamag-anak ni Basilio ay nag-ambagan kapakanan o
upang iligtas ang binata. Ngunit dahil sa kahirapan, hindi man sila ikabubuti ng iba
220

nakabuo ng mahigit na tatlumpung piso. Ipinayo na lamang ni Hermana
Bali na sila ay lumapit sa tagasulat sa tribunal. Ngunit ang ipayo nito ay
kailangan nilang lumapit sa hukom pamayapa. Sa kasawiang-palad, ang
tanging naipayo ng hukom ay ang lumapit sila kay Padre Camorra. Dahil
batid ng Hermana na ayaw ni Huli na magtungo ng kumbento, sinabi eskapularyong
niya sa dalaga na sasamahan niya ito upang makahingi na rin ng kalmen isinusuot bilang
sa prayle. Ipinaalala rin ng hermana sa dalaga ang aklat na “Tandang deboto sa isang
santa o santo
Bacio Macunat” na nagsasabing dapat magtungo sa kumbento ang mga
dalaga kahit hindi nalalaman ng kanilang mga magulang. Sinabi naman
ng hukom na mabisa ang pagsamo ng isang magandang dalaga. Umalis paghiling
na sina Huli at Hermana Bali.
5 Sa daan ay matigas ang tanggi ni Huli na pumunta sa kumbento.
Naisip niyang hindi siya lumapit kay Padre Camorra upang mailigtas
ang kanyang ama kaya bakit niya ito gagawin para kay Basilio. At kung
ibibigay niya ang hinihinging “pagpapakasakit” ng pari, maaaring hindi
rin siya matanggap ni Basilio.
6 Tiniis ni Huli ang pagkutya sa kanya ng mga kamag-anak at ng ibang paghamak
tao. Hindi siya gaanong nakakatulog at binangungot pa minsan. Nakita
niya sa panaginip ang amang tinutugis ng isang hayop at si Basilio na
hinahabol
nag-aagaw buhay. Nang magising, umiyak siya at nagdasal at tinawag
ang ina. Kinabukasan, ang pagsikat ng araw ay nagbigay ng pag-asa
sa dalaga. Ngunit kinahapunan, kumalat ang balitang may mga binaril
na sa mga mag-aaral. Nawalan na naman siya ng pag-asa kaya naisip
na naman niyang magpakamatay. Tanging ang bukang-liwayway ang
nagbibigay sa kanya ng pag-asa kaya naghintay na lamang siya ng
himala.
7 Mula sa Maynila, dumating ang balitang ilan sa mga bilanggo ay
nakalaya na sa tulong ng mga ninong at si Basilio na lamang ang
naiwan sa bilangguan. Lalong natakot si Huli at maging sa pagtulog ay
binabagabag siya ng matinding pag-aalala.
8 Dumating ang isang manlalakbay buhat sa Maynila. Ibinalita niyang
ipatatapon sa Carolinas si Basilio. Ang balitang iyon ang nag-udyok kay nagtulak
Huli na hanapin si Hermana Bali at sabihing handa na siyang makipagkita
kay Padre Camorra. Siya ay nag-ayos at isinuot ang pinakamaayos
na damit. Ngunit nang sila ay
malapit na sa bayan at malapit
na sa kumbento, nakaramdam ng
panghihina ng loob ang dalaga
at ayaw nang tumuloy. Pinayapa
ni Hermana Bali ang kanyang
kalooban sa pagsasabing hindi
mangangahas gumawa ng maglakas ng loob
masama si Padre Camorra sa
kanyang harapan at sinabi pang
bayaan na lang niyang ipatapon
at barilin si Basilio at kapag patay
na ay wala na siyang magagawa.
Dahil dito, pikit-matang pumasok
si Huli sa kumbento.
221

9 Kinagabihan, usap-usapan ang nangyari sa kumbento. Isang dalaga
raw ang tumalon mula sa bintana ng kumbento, bumagsak sa mga
bato at namatay. Halos kasabay noon ay isang matandang babae ang
lumabas na sumisigaw na tila isang baliw. Pagkatapos ng takipsilim,
isang matandang lalaki ang nasa harapan ng kumbento. Sinusuntok
ang pinto na nakapinid at iniuumpog ang ulo rito. Pinagpapalo siya ng nakasara
mga bantay at itinulak papalayo. Ang matanda ay nagtungo sa bahay ng
gobernadorsilyo ngunit hindi niya dinatnan dahil nasa kumbento raw
ito. Nagtungo rin siya sa hukom pamayapa ngunit nasa kumbento rin
daw; sumunod niyang pinuntahan ang tenyente mayor at wala rin daw at
nasa kumbento rin; pagkatapos ay sa kuwartel, ngunit ang tenyente ng
mga guwardiya sibil ay ipinatawag din sa kumbento. Umiyak na parang
bata ang matanda. Ang kanyang pag-iyak ay naririnig sa katahimikan
ng gabi.
10 “Diyos ko, nilikha Ninyo kaming pantay-pantay. Huwag po Ninyong
ipagkait sa amin ang katarungan,” ang dasal ng isang babae.
11 “Sang-ayon ako, kung ang Diyos na iyong tinatawagan ay hindi gawa-
gawa lamang,’’ ang sagot ng kanyang asawa.
12 Nang mag-iikawalo na ng gabi, mahigit na pitong prayle ang nagpulong
sa kumbento. Kinabukasan, nawawala si Tandang Selo at ang kanyang
mga gamit sa pangangaso.
Kilalanin ang kahulugan ng salitang may salungguhit sa pangungusap. Hanapin sa kahon ang
sagot at isulat sa patlang.
___________ 1. Noong nakaraang eleksiyon, marami ang bumoto sa kanya dahil marami siyang
mga ninong na nangampanya para sa kanya.
___________ 2. Dahil sa kanyang kagandahang-loob, ang kanyang pagsamo ay pinakinggan ng
Panginoon.
___________ 3. Ang pagkutya sa kapwa ay hindi nagbubunga ng maganda.
___________ 4. Ang kahirapan sa Pilipinas ang nag-udyok sa kanya upang mangibang-bayan.
___________ 5. Pilit niyang binuksan ang nakapinid na pinto nang marinig niya ang kanyang
paghingi ng saklolo.
A N A G T U L A K B
K E P P D E G I A G
O D P A D R I N O W
H A H G G S I M U A
O G A H O H D H L R
M E Y I L I A S E A
R I L L A N K M I S
L B S I R S L M A A
P O K N B N L B O K
A M Y G I T A R U A
Y A N P M A Y A R N
222

Mga Katanungan
1. Ano ang mga balitang kumalat sa lalawigan ng San Diego? sa bayan ng Tiyani?
2. Bakit ipinamalita ni Hermana Penchang ang paggaling ng kanyang sakit sa tiyan dahil sa agua
bendita?
3. Ano ang tinutukoy na “pagpapakasakit” ni Padre Camorra kay Huli at nag-aatubiling humingi ng
tulong ang dalaga sa pari?
4. Ano ang nagtulak kay Huli upang sa bandang huli ay lumapit din kay Padre Camorra?
5. Ano-ano ang mahahalagang nangyari nang magtungo sa kumbento sina Huli at Hermana Bali?
6. Ano ang ibig sabihin ng lalaki nang sabihin niya sa kanyang asawa ang, “Sang-ayon ako, kung ang
Diyos na iyong tinatawagan ay hindi gawa-gawa lamang.’’
7. Saan nagtungo si Tata Selo? Bakit dala niya ang kanyang mga gamit sa pangangaso?
8. Kung ikaw si Huli, lalapitan mo pa rin ba si Padre Camorra upang hingan ng tulong gayong alam
mo kung ano ang hinihingi niyang kapalit? Pangatwiranan.
9. Sa nangyari kay Huli, paano mo huhusgahan ang kanyang pagpapakamatay?
Gawain
Araw-araw ay nakararanas tayo ng mga suliranin sa buhay. Sa paglutas ng mga ito, kailangan
nating gumawa ng mga kaukulang desisyon. Mahirap magdesisyon sapagkat hindi mo alam kung ito
ay makabubuti. Gayunpaman, kinakailangan ay maging maingat upang hindi magkamali.
Narito ang ilang mungkahi sa pagsasagawa ng desisyon na maaaring gawing gabay:
1. Alamin at tanggapin ang sitwasyong kinasasangkutan upang matukoy ang desisyon na dapat
isagawa. Maaaring ito ay hindi madaling isagawa sa simula ngunit kailangan mong tukuyin ang
tiyak na suliranin, malaki man o maliit, upang makapagsimula sa pagdedesisyon.
2. Tiyaking ikaw ay nasa mabuting kondisyon at hindi emosyonal. Kapag ikaw ay nasa masamang
kondisyon, malaki ang posibilidad na ikaw ay makagagawa ng maling desisyon. Kapag ikaw
ay nasa mabuting kondisyon, nagagawa mong isaalang-alang ang mga mahahalagang impor-
masyon na kailangan sa pagdedesisyon.
3. Suriin ang lahat ng mga nakalap na impormasyon na kailangan at makabuluhan at kung gaano
katotoo ang mga ito.
4. Isaalang-alang ang mga maaaring kahihinatnan ng iyong magiging desisyon. Isaalang-alang din
ang ibang alternatibo sa paglutas ng suliranin.
5. Sa paghingi ng opinyon ng iba, huwag isaalang-alang kung sino ang tama o mali kundi kung ano
ang tama at mali.
6. Huwag pabigla-bigla sa pagdedesisyon.
7. Kapag napag-isipan mo nang mabuti ang iyong desisyon, kailangan mo itong isagawa. Imonitor
ang ginawang desisyon at gumawa ng mga kailangang pagbabago kung kinakailangan.
Mula sa: http://EzineArticles.com/?expert=David_McDermott
223

Gawain–Pangkatan
1. Bumuo ng pangkat na may limang kasapi.
Sa kasalukuyan, maraming suliranin sa ating lipunan ang kinasasangkutan ng kababaihan
tulad ng prostitusyon, paggamit at pagtutulak ng bawal na gamot, pang-aabusong pisikal at
mental, at marami pang iba. Patunay lamang ito na marami ang nang-aabuso sa kahinaan ng
kababaihan.
a. Paano dapat harapin ng mga biktimang kasangkot ang mga nasabing suliranin?
b. Anong ahensiya ng pamahalaan ang dapat tumulong sa kanila at paano sila maaaring
matulungan upang makalimutan nila ang nakaraan at makapaghanda sa kinabukasan?
c. Anong proyekto ang maaaring itatag ng mga mag-aaral upang makatulong sa kanila?
Paano?
4. Narito ang isang awit na susuri sa inyong kakayahan na tukuyin o alamin ang suliraning
kinakaharap ng babae. Tutulungan ninyo siya kung paano niya dapat lutasin ang suliranin. Pag-
usapan kung ang inyong desisyon ay tama at nakatutulong sa tao.
BABAE AKO
Musika ni Ogie Alcasid
Sa panulat ni Joey De Leon
Sa pag-awit ni Regine Velasquez
Babae ako May galit ako

Ano bang dapat kong gampanan Ngunit pag-asa’y nasa puso ko
Sa daigdig na ating ginagalawan Bukas ang hamog makikita mo
Ang hangganan ko ba’y hanggang saan Hihigupin niya ang paruparo
Babae ako Ang paruparo
Ako ba’y mayro’ng kapangyarihan Nais kong lumipad na may sariling bagwis
O ako’y isa lamang na bukal Nais kong marating pangarap nang mabilis
Na pagkukunan ng pagmamahal Nais kong manguna sa mga maya
Nais kong lumipad na may sariling bagwis Para makita ang bagong umaga
Nais kong marating pangarap nang Ngunit kailan pa
mabilis Gusto ko na
Nais kong manguna sa mga maya Ngayon na
Para makita ang bagong umaga
Ngunit kailan pa
Gusto ko na
Ngayon na
224

5. Sumulat ng awit na kumikilala at nagbibigay-pugay sa kababaihan dahil sa mga kahanga-
hangang desisyon sa buhay na isinagawa nila. Lapatan ito ng melodiya mula sa ibang awit o
maaaring bumuo ng sariling melodiya. Gamitin ang pamagat na “Kahanga-hanga Ka, Babae.”
Kahanga-hanga Ka, Babae
Rubric sa Pagsulat ng Awit

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi angkop Hindi gaanong Angkop ang Angkop na
Kaangkupan sa Paksa
ang mga salita angkop ang mga mga salita sa angkop ang mga
ng mga Salitang Pinili
sa paksa. salita sa paksa. paksa. salita sa paksa.
Hindi angkop Hindi gaanong Angkop ang Angkop na
Kaangkupan ng mga ang mga salita angkop ang mga mga salita sa angkop ang
Salita sa Melodiya sa melodiya. salita sa melodiya. melodiya. mga salita sa
melodiya.
225

Kabisaan ng mga Hindi mabisa Hindi gaanong Mabisa ang Mabisang-
Dinamit na Pahiwatig ang mga mabisa ang mga ginamit mabisa ang
o Simbolismo ginamit na mga ginamit na pahiwatig o mga ginamit
pahiwatig o na pahiwatig o simbolismo. na pahiwatig o
simbolismo. simbolismo. simbolismo.
1 2 3
Ang mensahe ng Ang mensahe ng awit Ang mensahe ng awit
Kabisaan ng Kabuuang awit ay walang ay walang gaanong ay nagbibigay ng
Mensahe ng Awit kakintalang kakintalang ibinibigay kakintalan sa isipan
ibinibigay sa sa mambabasa. at damdamin ng
mambabasa. mambabasa.
Suriin ang nilalaman ng pangungusap sa A at B sa bawat bilang. Isulat ang titik A – kung ang
unang pangungusap ay tama at mali ang ikalawa, B – kung ang unang pangungusap ay mali at ang
ikalawa ay tama, C – kung parehong tama ang una at ikalawang pangungusap, at D – kung parehong
mali ang una at ikalawang pangungusap. Isulat ang sagot sa kaukulang patlang.
_______ 1. A. Nabalita sa bayan ng San Diego ang pagkamatay ni Kapitan Tiago at ang
pagkabilanggo ni Basilio.
B. Higit na dinamdam ng mga taga-San Diego ang pagkamatay ni Kapitan Tiago
kaysa sa pagkabilanggo ni Basilio.
_______ 2. A. Napabalita rin sa bayan ng San Diego na ipatatapon sa malayong lalawigan si
Basilio.
B. Sa paglalakbay ni Basilio patungo sa lalawigan kung saan siya ipatatapon ay
ipapapatay raw siya.
_______ 3. A. Ibinalita ni Hermana Penchang na nawala ang sakit ng kanyang tiyan dahil sa agua
bendita.
B. Ibinalita ni Hermana Penchang na nawala ang sakit ng kanyang tiyan upang
patunayan na mali si Basilio sa kanyang paniniwala.
_______ 4. A. Naniniwala ang kababaihan na walang kasalanan si Basilio.
B. Ang nangyayari daw kay Basilio ay bunga ng paghihiganti ng pamahalaan.
_______ 5. A. Nabalitaan ni Huli kay Hermana Penchang ang nangyari kay Basilio.
B. Hindi makapaniwala si Hermana Penchang sa nabalitaan at nawalan siya ng malay-
tao.
_______ 6. A. Naisip ni Huli na lumapit at humingi ng tulong kay Padre Camorra.
B. Si Padre Camorra din ang tumulong sa kanya upang makalaya si Tandang Selo.
_______ 7. A. Ang mga kaanak ni Basilio ay nag-ambagan upang iligtas ang binata.
B. Ngunit dahil sa kahirapan, hindi nabuo ng mga kaanak ni Basilio ang kailangang
tatlumpung piso.
226

_______ 8. A. Ipinayo ni Hermana Penchang kay Huli na lumapit sa tagasulat sa tribunal.
B. Ipinayo naman ng tagasulat sa tribunal kay Huli na lumapit kay Padre Camorra.
_______ 9. A. Ayon sa mga bali-balita, pinalaya ang ibang mga bilanggong mag-aaral sa tulong
ng kanilang mga ninong.
B. Si Basilio na lamang ang naiwan sa bilangguan.
_______ 10. A. Isang manlalakbay buhat sa Maynila ang nagbalitang ipatatapon sa Carolinas si
Basilio.
B. Ang balitang ipatatapon sa Carolinas si Basilio ang nag-udyok kay Hermana Bali
upang pilitin si Huli na lumapit na kay Padre Camorra.
Ilan sa kababaihang karapat-dapat igalang at bigyang pagpapahalaga dahil sa mga pagpapaka-

sakit na ginagawa ay ang ating mga ina. Inialay nila ang kanilang buhay para sa atin. Ang kanilang
pagmamahal ay walang hinihinging kapalit. Madalas, ang kanilang desisyon ay para sa kapakanan ng
mga anak at hindi sa sarili. Nararapat lamang na bigyan natin ng pagpapahalaga ang kanilang gina-
gawa para sa atin.
Sumulat ng liham ng pasasalamat sa inyong ina at ibigay ito sa kanya.
Basahin: Kabanata 31– Ang Mataas na Kawani, mga pahina 230–232

Mga Katanungan
1. Bakit pinagmalasakitan ng mataas na kawani si Basilio?
2. Ano ang naging bunga ng pagmamalasakit ng mataas na kawani kay Basilio?
3. Paano ipinakita ng mataas na kawani ang pagkakaroon niya ng paninindigan?

227

228

IKAAPAT NA BAHAGI
NAGBUBUNGA NG KASAWIAN ANG MASAMANG NASA
229

Kabanata 31 Ang Mataas na Kawani
Maipaunawa ang kahalagahan ng pagkakaroon ng mabuting pinuno ng isang bansa

Ang isang bansang may mga Kanino nakasalalay ang
mabubuting pinuno ay maunlad, payapa, kinabukasan ng isang bansa?
at sagana. Samakatwid, nakasalalay sa Bakit kailangan ang mabubuting
tamang pagpili ng mga pinuno ang pinuno sa bansa?
kinabukasan ng isang bansa.
A. Natutukoy ang mga kasingkahulugan ng mga salitang ginamit sa teksto

B. Naiisa-isa ang mga tungkuling dapat gampanan ng isang pinuno
C. Naiisa-isa ang mga proyektong dapat unahin at isagawa o bigyang priyoridad ng Pangulo at ng
iba pang mga namumuno sa bansa
D. Nakapagsasagawa ng pagsasatao na nagpapakita kung naisagawa ng mga kasalukuyang pinuno
ang pangunahing pangangailangan ng bansa
Ang Mataas na Kawani

(talata 1–9)
Halagahang Pangkatauhan: Nakikilala ang mabuting pamumuno hindi sa posisyon kundi sa

pagtupad ng kanyang tungkulin.
1 Sa araw na iyon, ang mga umalingawngaw na balita sa mga pahayagan lumaganap

sa Maynila ay ang mga nangyari sa Europa at tagumpay ng operetang
Pranses. Walang anumang binanggit ukol sa katampalasanang nangyari kalapastanganan
sa Tiani ngunit naging laman ito ng usap-usapan at ang pag-alis ni
Padre Camorra sa Tiani dahil pinalipat sa kumbento sa Maynila upang
mamalagi nang ilang panahon doon. Dahil dito kaya nahabag sa kanya
si Ben Zayb.
230

2 Isa-isang nakalaya ang mga mag-aaral. Unang nakalaya si Macaraig
dahil sa kanyang kayamanan. Huli namang nakalaya si Isagani dahil walang suwerte
sa tulong naman ni Padre Florentino. Dahil dito, sinabi ni Ben Zayb na
maawain ang Kapitan Heneral. Samantala, ang kulang-palad na si Basilio
ay naiwan sa bilangguan dahil sa kawalan ng padrino at dahil na rin sa taong tumutulong
nagpasiya ang Kapitan Heneral na dapat ay may maiwan sa mga mag-
aaral sa bilangguan.
3 Ipinagtanggol ng mataas na kawani si Basilio. Sinabi niyang malapit
nang magtapos ng medisina si Basilio at hinahangaan ng mga guro. Sa
kasawiang-palad, ang ginawang pagtatanggol ng mataas na kawani kay
Basilio ay nakasama pa sa binata. Ito ay sapagkat matagal nang hindi
nagkakaunawaan ang Kapitan Heneral at ang mataas na kawani. Dahil
dito, sinabi ng Kapitan Heneral na dapat ngang maiwan sa bilangguan
si Basilio.
4 Naramdaman ng mataas na kawani na siya ay nagkamali sa pagtatanggol
kay Basilio kaya pinanindigan na lamang niya ito sa pagsasabing walang
kasalanan si Basilio. Ngunit sinabi ng Kapitan Heneral na nagtatago
ng mga ipinagbabawal na aklat ang binata. Pinabulaanan naman ito
ng mataas na kawani sa pagsasabing ukol sa medisina ang mga aklat
at sinulat naman ng mga Kastila ang mga polyeto bukod pa sa hindi mga babasahing
kasama si Basilio sa piging ng mga mag-aaral na ginanap sa pansiterya. ipinamimigay
5 Tila wala na ngang makapagpapabago pa sa naging pasya ng Kapitan

Heneral dahil humalakhak lamang ito at ayon sa kanya ay higit na
mabuting maiwan sa bilangguan si Basilio upang matakot ang lahat sa
kapangyarihan ng pamahalaan. Sa sinabing iyon ng Kapitan Heneral,
tinanong siya ng mataas na kawani kung hindi siya natatakot sa
maaaring maging bunga ng kanyang pasya. Payamot namang sinabi ng
Kapitan Heneral na wala siyang dapat ikatakot sa isang alila lamang at
maging sa bayan dahil hindi naman ito ang humirang sa kanya bilang nagtalaga
pinuno kundi ang Espanya.
6 Nagkaroon ng sandaling katahimikan sa pagitan ng Kapitan Heneral
at ng mataas na kawani bago sinabi ng huli na higit na kailangang
maging mabuting pinuno ng Kapitan Heneral para sa ikararangal ng
Espanya bukod pa sa may sinumpaan itong tungkulin. Ikinagalit ito ng
Kapitan Heneral kaya sinabi niya sa mataas na kawani na hindi niya ito pinaaako
pinananagot sa kanyang mga responsibilidad. Dahil dito, sumagot ang
mataas na kawani ng “Wala po akong ibig sabihin na ganyan ngunit
231

bilang mataas na kawani, alam ko ang aking mga responsibilidad at hindi
ko tinatalikuran ang mga ito. Alam ko ring hindi kailangan ng Espanya
na maging malupit at mangamkam sa mga nasasakupan sapagkat
Kastila rin ako at higit sa lahat ay tao na nagtataglay ng kagandahang-
asal at naniniwala sa katarungan. Kung kayo ay nagpapahalaga sa
kapangyarihan, ako naman ay higit na nagpapahalaga sa karangalan
dahil mahal ko ang Espanya. Tayo man ang nasa katayuan ng mga
Pilipino, masasabi nating sila ay may karapatang maghimagsik. Dahil
tulad ninyo at tulad ko na hindi man militar ay handang mamatay para
sa Espanya. Ngunit kung ang mga Pilipino ay maghimagsik, sa kanila
ako kakampi.”
7 Tinitigan lamang ng Kapitan Heneral ang mataas na kawani at sinabing

“Alam ba ninyo kung kailan ang alis ng susunod na barko?”
8 Tahimik na umalis ang mataas na kawani at tinungo ang sasakyang
naghihintay sa kanya. Nang nakasakay na ito, sinabi niya sa kutserong naunawaan
Indio ang “Kapag nakamit na ninyo ang kalayaan, huwag mong
kalimutang may isang Kastilang nagmamalasakit sa inyo sa Espanya.”
Ngunit hindi nawatasan ng kutsero ang sinabi ng mataas na kawani.
9 Pagkalipas ng dalawang oras, nagbitiw sa kanyang tungkulin ang
mataas na kawani upang bumalik na sa Espanya.
Piliin sa loob ng kahon ang kasingkahulugan ng salitang may salungguhit sa pangungusap at

isulat ang mga sagot sa mga kahong katapat ng bilang.
itinalaga inilagay
kalapastanganan kabuktutan
kumalat lumaganap
maunawaan maintindihan
ninong taong tumutulong
232

1. Umalingawngaw sa buong mundo ang balita tungkol sa malakas na lindol sa
Haiti na kumitil ng maraming buhay kaya dumagsa ang mga nais tumulong.
2. Ang katampalasanang nangyari sa Mindanao na ikinamatay ng maraming

mamamahayag ay hindi dapat ipagwalang-bahala ng pamahalaan.
3. Ang isang pinuno ay dapat na ihalal dahil sa kanyang mabuting hangarin at

hindi dahil sa kanyang mga padrino.
4. Ang mga namumumuno sa bayan ay hinirang ng mga taong-bayan kaya

dapat lamang na sila ay maging matapat sa panunungkulan.
5. Ang edukasyon ay kailangan upang mawatasan ang mga suliraning

panlipunan at makatulong sa paglalapat ng solusyon.
Mga Katanungan
1. Ano ang mga ibinalita sa mga pahayagan sa Maynila? Bakit hindi ibinalita ang katampalasanang
nangyari sa bayan ng Tiani?
2. Bakit nahabag si Ben Zayb kay Padre Camorra?
3. Sino sa mga mag-aaral na nabilanggo ang naiwan sa bilangguan? Bakit?
4. Sino ang nagtanggol kay Basilio sa Kapitan Heneral?
5. Paano ipinagtanggol ng mataas na kawani si Basilio sa Kapitan Heneral?
6. Ano ang naging pasya ng mataas na kawani pagkatapos nilang mag-usap ng Kapitan Heneral?
7. Kung ikaw ang nasa posisyon ng mataas na kawani, ipagtatanggol mo rin ba si Basilio?
Pangatwiranan.
8. Kung ikaw ay bibigyan ng karapatang pumili ng magiging pinuno, sino ang iyong pipiliin, ang
Kapitan Heneral o ang mataas na kawani? Bakit?
9. Sa mga namumuno sa ating bansa sa kasalukuyan, kanino mo ihahalintulad si Kapitan Heneral?
ang mataas na kawani? Bakit?
Gawain
Sa panahon ngayon, mahirap maghanap ng isang mabuting pinuno. Sa mga kinakaharap ng

ating bansa sa kasalukuyan, kailangan ang isang pinunong may malinaw na bisyon o pangarap para
sa kinabukasan ng bansa. Sa pagkakaroon ng malinaw na bisyon, magiging malinaw sa kanya ang
kanyang misyon bilang pinuno ng mga taong kanyang nasasakupan.
Sa kasawiang-palad, marami sa mga namumuno ngayon ang walang malinaw na pangarap
sa bansa. Nais lamang nilang mahalal para sa sariling kapakanan. Iilan lamang ang tunay na may
malasakit sa kapwa. Ito ang dahilan kaya kailangang maging mulat ang bawat isa sa pagpili ng mga
mamumuno tuwing sasapit ang halalan. Sa panahong kasalukuyan, mapalad tayong mga Pilipino
dahil may kalayaan tayong pumili ng mga mamumuno hindi tulad noong panahon ng Kastila. Kaya sa
panahon ng halalan, kailangang ihalal lamang ang mga karapat-dapat.
233

Narito ang mga katangiang dapat taglayin ng isang pinuno na kailangan nating tandaan:
1. Ang isang mabuting pinuno ay may mabuting katauhan. Ginagawa niya kung ano ang kanyang
sinasabi. Samakatwid, siya ay napagkakatiwalaan kaya iginagalang.
2. Ang isang mabuting pinuno ay laging handa at masayahin sa kanyang mga ginagawa. Nagsisilbi
siyang inspirasyon sa iba.
3. Ang isang mabuting pinuno ay may tiwala sa sarili. Ang ganitong uri ng pinuno ay nakahihikayat
ng tiwala ng kanyang mga nasasakupan upang ibigay nila ang kanilang kakayahan sa
pagsasakatuparan ng gawain.
4. Ang isang pinuno ay kailangang kumilos nang tama at matatag sa kanyang pagdedesisyon
maging sa mga sitwasyong hindi inaasahan. Sa ganitong mga pagkakataon, masasalamin sa
kanya ang tiwala sa sarili at magandang pag-uugali.
5. Ang mabuting pinuno ay may malawak na isipan, laging kalmado at may dedikasyon sa kanyang
mga ginagawa.
6. Ang mabuting pinuno ay laging nakapokus sa kanyang pangunahing layunin at nag-iisip nang
makatwiran.
7. Ang mabuting pinuno ay laging hinahangad ang kung ano ang pinakamabuti sa lahat ng bagay.
Mula sa: http://EzineArticles.com/?expert=Barbara_White
Ang mga nabanggit na katangian ang dapat taglayin ng mga ihahalal na pinuno upang
maisakatuparan ang mga tungkuling dapat gampanan tulad ng pagpapanatili ng kapayapaan at nang
maging sagana at maunlad ang pamumuhay ng bawat mamamayan.
Gawain-Pangkatan
1. Bumuo ng pangkat na may apat o limang kasapi.

3. Katungkulan ng Pangulo at ng kanyang gabinete na unahin ang mga proyektong makatutulong
sa ikauunlad ng bayan. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Anong mga proyekto ang dapat unahin at isagawa o bigyang priyoridad ng Pangulo at ng
iba pang mga namumuno sa bansa, tulad ng DPWH, DepED, DOH, o AFP?
b. Sang-ayon ba kayo na ang mga isinagawang proyekto ng mga nabanggit na ahensiya ng
pamahalaan ay ang mga pangunahing pangangailangan ng bansa?
4. Ipakita sa pamamagitan ng pagsasatao ang mga sagot sa mga katanungan sa itaas. Kung ang
sagot sa titik b ay hindi, banggitin ito sa diyalogo kung ano ang proyektong dapat isagawa ng
Pangulo at ng mga ahensiya ng pamahalaan. Ipakita rin kung ano ang magiging epekto nito
sa bansa. Ang bawat pangkat ay bibigyan ng sampung (10) minuto sa paghahanda at tatlo
hanggang limang (3–5) minutong pagtatanghal. Gumamit ng props. Maging malikhain kung
kinakailangan.
234


Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi naging Hindi gaanong Naging malikhain Malikhain sa
malikhain sa naging malikhain sa pagtatanghal at pagtatanghal at
pagtatanghal at sa pagtatanghal seryoso sa pagga- buong husay na
Papel
hindi seryoso sa at may ilang hindi nap ang lahat ng nagampanan ang
na Ginampanan
pagganap ang seryoso sa papel na miyembro. kani-kanilang
lahat ng miyem- ginampanan. mga papel.
bro.
Hindi akma ang Hindi gaanong May mga kilos o Akmang-akma
Kilos o Galaw bawat kilos o akma ang mga kilos galaw na hindi ang bawat galaw
sa Ibabaw galaw sa sinasabi o galaw sa sinasabi akma sa sinasabi at sa sinasabi at
ng Tanghalan at sitwasyong at sitwasyong kina- sitwasyong kinasa- sitwasyong kina-
kinasangkutan. sangkutan. sangkutan. sasangkutan.
Walang damda- Hindi gaanong Madamdamin ang Madamdamin
min ang pagbig- madamdamin ang pagbigkas ngunit ang pagbigkas at
kas ng mga salita pagbigkas at hindi may mga salitang maliwanag ang
Diyalogo
at hindi mauna- gaanong mauna- hindi gaanong mau- bawat salitang
waan ang pagsa- waan ang pagsa- nawaan dahil hindi binitawan.
salita. salita. tama ang pagbig-
kas.
1 2 3
Hindi nakuha ang interes Hindi gaanong nakukuha Kuhang-kuha ang atensi-
Rapport
ng mga tagapakinig. ang atensiyon ng mga yon ng mga tagapakinig
sa mga
tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
Tagapakinig
sa tagapag-ulat.
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap. Isulat sa patlang ang Tama kung wasto ang
ipinahahayag ng pangungusap at Mali kung hindi wasto ang ipinahahayag.
___________ 1. Nabalita sa lahat ng pahayagan ang katampalasanang nangyari sa bayan ng

Tiani.
___________ 2. Dahil sa nangyari sa bayan ng Tiani, si Padre Camorra ay inilipat sa kumbento ng
Maynila.
___________ 3. Kinausap ng mataas na kawani ang Kapitan Heneral upang magpaalam at umuwi
na ng Espanya.
___________ 4. Si Basilio ay nadiin at hindi pinalaya dahil sa pagtatanggol sa kanya ng mataas na
kawani.
235

___________ 5. Sinabi ng Kapitan Heneral na natatakot siya sa bayan kaya hindi niya pinalaya si
Basilio.
___________ 6. Ayon sa mataas na kawani, ang humirang sa Kapitan Heneral ay ang Espanya at
hindi ang Pilipinas.
___________ 7. Nang itanong ng Kapitan Heneral kung kailan aalis ang barko, naramdaman ng
mataas na kawani na pinauuwi na siya sa Espanya.
___________ 8. Ang kutsero ng mataas na kawani ay isang Indio na hindi nakaunawa ng kanyang
ipinahayag.
___________ 9. Maayos ang naging usapan ng Kapitan Heneral at ng mataas na kawani kaya
masayang umalis ang huli.
___________ 10. Pagkatapos ng dalawampung oras na pag-uusap, ang mataas na kawani ay
nagbitiw sa kanyang tungkulin.
Totoong mahirap maghanap ng mabuting pinuno sa kasalukuyan kaya nararapat lamang na

bigyang-parangal ang mga tunay na naglilingkod sa bansa, nasyonal man o lokal.
Sumulat ng isang artikulo tungkol sa pinunong iyong hinahangaan dahil sa kanyang malinis na
pangalan at kahusayan sa paglilingkod sa bayan. Ipalathala ito sa inyong pahayagan sa paaralan.
Basahin: Kabanata 32 – Ang mga Ibinunga ng mga Paskil, mga pahina 237–239
Mga Katanungan
1. Sino-sino sa mag-aaral na kasapi sa akademya ang walang naipasang asignatura sa pagsusulit na

ibinigay ng serbisyo sibil?
2. Bakit hindi nakakuha ng pagsusulit si Basilio?
3. Ayon sa ibinalita ni Ben Zayb, bakit magdaraos ng malaking pista si Simoun?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Mataas na Kawani” na may gabay ng guro at

236

Kabanata 32 Ang mga Ibinunga ng mga Paskil
Maipaunawa na ang tamang pagpapasya ay nagbubunga ng maganda

Mahirap ang magpasya sapagkat nakasalalay Bakit mahirap ang magpasya?
dito ang kinabukasan ng isang tao. Ang isang maling
Paano nalalaman o nababatid
pasya ay maaaring magdulot ng matinding pagsisisi
ang tamang pagpapasya?
sa hinaharap.
Bakit hindi sapat na sarili lamang
Nalalaman o nababatid ang tamang pagpapasya
ang isipin sa pagpapasya?
kung mayroon itong magandang ibinunga.
Hindi sapat na sarili lamang ang isipin sa
pagpapasya kundi ang kabutihan ng higit na
nakararami. Dahil hindi tayo nabubuhay para sa sarili
lamang kundi para magkaroon ng silbi sa iba.
A. Natutukoy ang kahulugan ng salita sa pamamagitan ng pagkilala sa mga nawawalang titik

B. Nakapagbabahaginan kung ano ang mga isinasaalang-alang sa ginagawang pagpapasya
C. Naiisa-isa ang mga bagay at taong dapat isaalang-alang sa pagpapasya
D. Nakapagtatala ng mga kadahilanan kung bakit mahirap magpasya
Ang mga Ibinunga ng mga Paskil

(talata 1–6)
Halagahang Pangkatauhan: Ang tamang pagpapasya ay may magandang ibinubunga.
1 Dahil sa mga pangyayaring kinasangkutan ng mga mag-aaral, pagkadawit

maraming magulang ang nagpahinto sa kanilang mga anak sa pag-
aaral. Ninais pa nilang magsaka na lamang ang kanilang mga anak o
kaya ay magbulakbol kaysa mag-aral. maglakwatsa
237

2 Sa mga mag-aaral na kumuha ng pagsusulit, marami ang lumagpak
tulad nina Pecson, Tadeo, at Juanito Pelaez. Hindi dinamdam ni Tadeo
ang paglagpak at natawa pa sa pangyayari kaya sinunog niya ang lahat
ng kanyang mga aklat at papasok na lamang daw siyang kawani sa
alin mang hukuman. Si Juanito Pelaez naman ay nalungkot sapagkat
magbabantay na lamang siya sa tindahan ng ama. Samantala, si
Macaraig ay kaagad na nagpunta ng Europa pagkatapos ng pangyayari.
Tanging sina Isagani at Sandoval lamang ang mga nakapasa ngunit ang
una ay pumasa lamang sa asignatura ni Padre Fernandez at bumagsak sa
iba. Si Sandoval ay pumasa sa lahat ng asignatura dahil daw sa kanyang
mahusay na talumpati.
3 Si Basilio, na nakabilanggo pa, ay hindi nakakuha ng pagsusulit ngunit

nabalitaan niya kay Sinong ang pagkamatay ng kanyang kasintahang si
Huli at ang pagkawala ni Tandang Selo.
4 Samantala, si Simoun ay magaling na iyon sa balita ni Ben Zayb sa mag-aayos ng isang
pahayagan at magdaraos pa ng malaking pista bilang pasasalamat sa pangyayari
kanyang paggaling at bilang pamamaalam dahil sasabay siya sa pag-
alis ng Kapitan Heneral. Hindi kasi pumayag ang Kapitan Heneral, na
magtatapos sa Mayo ang panunungkulan, na lakarin ni Simoun sa ayusin
Madrid na patagalin pa ang kanyang panunungkulan sa Pilipinas. Ito
ang dahilan kaya nagpasya si Simoun na kaagad idaos ang pista.
5 Palagi si Simoun sa tindahan ni Don Timoteo Pelaez, ama ni Juanito, na
nakabili ng bahay ni Kapitan Tiago at ayon sa mga bali-balita ay kasosyo
pa ngayon sa negosyo ng mag-aalahas. Dahil dito, marami ang naiinggit
sa kanya at nagsasabing napakapalad niya lalo na at ikakasal pa ang napakasuwerte
kanyang anak na si Juanito kay Paulita. Naisip kasi ni Paulita na walang
magandang kinabukasang maibibigay sa kanya si Isagani, isang Indio humarap sa
at kusang isinuong pa ang sarili sa kapahamakan nang magpabilanggo, panganib
hindi tulad ni Juanito na may dugong Kastila at anak ng mayamang
mangangalakal sa Maynila. negosyante
238

6 Dumaan ang Mahal na Araw na walang nangyaring anumang kaguluhan
maliban nang gibain ang mga bahay na pawid at walang magawa ang
mga mamamayan dahil utos ito ng pamahalaan. At sa mga huling araw
ng Abril, ang lungkot at takot na nararamdaman ng mga mamamayan ay
napalitan ng pagkasabik sa gaganaping pista sa bahay ni Don Timoteo
Pelaez. Dito idaraos ang kasal nina Juanito at Paulita at ninong pa ang
Kapitan Heneral bukod pa sa si Simoun ang nag-aasikaso sa lahat.
Gaganapin ang pista dalawang araw bago umalis ang Kapitan Heneral.
Kumalat din ang balitang magpapaagaw ng kanyang mga alahas si
Simoun upang parangalan si Juanito na anak ng kanyang kasosyong
si Don Timoteo Pelaez. Ang araw ng kasal nina Juanito at Paulita ay ang
araw rin ng pamamaalam ni Simoun, isang pamamaalam na gugulat
sa sambayanang Pilipino kaya gusto ng lahat na makadalo. Upang
maanyayahan, ang iba ay nakikipagkaibigan kay Simoun samantalang
ang iba ay bumibili ng bakal at yero sa tindahan ni Don Timoteo Pelaez
kahit hindi nila kailangan upang makipagkaibigan sa ama ni Juanito.
Isulat ang nawawalang titik sa kahon upang mabuo ang kahulugan ng salitang may salungguhit
sa pangungusap.
1. Dahil sa kanyang pagbubulakbol, hindi siya nakatapos ng pag-aaral at nahihirapang makapasok
ng trabaho.
p g l a a
2. Nilalakad niya ang kanyang pasaporte upang makapagtrabaho sa ibang bansa at maiahon sa
kahirapan ang mga magulang.
a a o
3. Mapalad ang taong marunong magsumikap sa buhay dahil nakasisiguro siya ng magandang
kinabukasan.
m u e e
4. Pangangalakal ang ikinabubuhay ng kanyang pamilya kaya sagana sila sa maraming bagay.
p g e o o
5. Isinuong ng mga sundalo ang kanilang buhay upang mailigtas ang maraming tao sa kapaha-
makan.
u a a a i
239

Mga Katanungan
1. Ano ang ginawa ni Tadeo nang hindi siya nakapasa sa pagsusulit na ibinigay ng serbisyo sibil?
Sang-ayon ka ba rito? Bakit?
2. Sino ang nagsilbing tagapagbalita ni Basilio sa bilangguan?
3. Ano ang ibinalita sa pahayagan ni Ben Zayb na inabangan ng marami?
4. Ano ang dahilan at nagpasya si Simoun na idaos ang pista sa lalong madaling panahon?
5. Bakit sinasabi ng mga kapwa negosyante ni Don Timoteo Pelaez na siya ay mapalad?
6. Magpapakasal si Paulita kay Juanito dahil naisip niyang isang Indio lamang si Isagani at walang
magandang bukas na maibibigay sa kanya samantalang si Juanito ay may dugong Kastila at anak
ng mayaman. Sang-ayon ka ba sa kanyang pasya? Pangatwiranan.
7. Bakit maraming gustong makipagkaibigan kina Don Timoteo Pelaez at Simoun?
8. Sa gagawin ni Paulitang pagpapakasal kay Juanito, paano mo uuriin ang pagkatao ng babae?
Gawain
Isa sa mga nagbibigay ng suliranin sa tao ay ang maling pagpapasya. Sa pagpapasya, dapat
lamang isaalang-alang at pagtimbang-timbangin ang lahat ng mga bagay na kailangan upang maging
maganda ang bunga nito.
Ang pasya ng isang tao ay masasabing tama kung ang ibinunga nito ay maganda. Kaya sa
pagpapasya, upang maging mabuti o maganda ang maging bunga nito, hindi kailangang magpadalos-
dalos. Tandaan lamang na ang bunga ng mabuting pasya ay maaaring mapapakinabangan habang-
buhay ngunit ang bunga ng isang padalos-dalos na pasya ay maaaring makasakit ng damdamin ng
kapwa at magbunga ng panibagong suliranin.
Isang halimbawa ng maling pasya ay ang pagpapakasal sa murang edad dahil nagpadala sa
bugso ng damdamin. Kalimitan, ang bunga nito ay paghihiwalay dahil sa kakulangan ng kahandaan
sa pagharap sa buhay may-asawa.
Gawain-Dyad
1. Kumuha ng kapareha at magharap.

2. Isa sa mga dapat pagpasyahan ng mga mag-aaral na nasa ikaapat na taon ng high school ay ang
tamang pagpili ng kursong kukunin sa kolehiyo. May mga kumukuha ng kursong hindi nila gusto
kundi ng mga magulang o dahil ang mga kaibigan ay iyon din ang kukuning kurso o dahil ang
pamilya ay pulos iyon ang kurso. Pag-usapan ang inyong batayan sa pagpili ng kurso.
3. Magbahaginan kung gaano kalawak ang inyong kapangyarihan sa pagpili ng kurso at ang mga
isinasaalang-alang sa inyong gagawing pagpapasya—ang inyo bang sarili o kanila?
4. Ilagay sa vertical scroll ang mga kadahilanan kung bakit mahirap ang magpasya.
240

Bakit mahirap ang magpasya?
1. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
2. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
3. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
4. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
5. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Punan ng wastong sagot ang bawat patlang upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap.
1. Maraming _______________ ang nagpahinto sa kanilang mga anak sa pag-aaral dahil sa mga
pangyayaring kinasangkutan ng mga mag-aaral ukol sa mga paskil.
2. Dahil hindi nakapasa sa pagsusulit, si _______________ ay nagsabing papasok na lamang sa alin
mang hukuman bilang opisyal.
3. Ayaw ni _______________ na magbantay sa tindahan ng ama kaya hindi nasiyahan nang
bumagsak sa pagsusulit.
4. Kaagad na nagpunta si _______________ sa Europa pagkatapos bumagsak sa pagsusulit.
5. Sa pagsusulit, si Isagani ay pumasa lamang sa asignatura ni _______________ at bumagsak sa
iba.
241

Kabanata 33 Ang Huling Matuwid
Maipaunawa na ang himagsikan ay walang naidudulot na mabuti sa tao at sa bayan, sa halip, ang
kailangan ay pagbabago sa mapayapang paraan

Sa himagsikan, gaano man kalaki ang Bakit walang panalo sa himagsikan?
kapangyarihan ng isang bansa ay hindi ito
mananalo. Walang panalo sa himagsikan
sapagkat maraming buhay ang nawa-
wala at mga ari-ariang nawawasak sa
magkabilang panig. Mahirap man o
mayaman ay apektado.
A. Natutukoy ang salitang-ugat ng ilang piling salita sa teksto at ang kahulugan ng mga ito
B. Nakasusulat ng tula tungkol sa kagandahan ng mundo kung walang digmaan
Ang Huling Matuwid

(talata 1–10)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong may mabuting hangarin para sa bayan ay kapayapaan at
hindi digmaan ang inaasam.
243

1 Dumating din ang pinakahihintay ng lahat. Ito ang pista sa araw ng kasal
nina Juanito at Paulita na pinamahalaan ni Simoun. Ngunit lingid sa
kaalaman ng marami, hindi lamang ang kasal nina Juanito at Paulita ang
pinagkakaabalahan ni Simoun kundi ang pag-aayos ng kanyang mga
armas at mga alahas para sa pagsasakatuparan ng kanyang balak. Sa
hapon, matapos ibilin ni Simoun sa kanyang mga utusan ang pagdating
ni Basilio, nagkulong na siya sa kanyang silid at nag-isip. Nang dumating
si Basilio, gulat na gulat si Simoun sapagkat kay laki ng ipinagbago ng impis
binata. Humpak ang kanyang pisngi, nanlilisik ang dating mapupungay
na mata, gusot ang buhok at walang ayos ang pananamit. Nahabag si
Simoun sa binata. matatalim ang
tingin
2 Si Basilio ay hindi na nagpaligoy-ligoy pa. Hindi na niya binati pa si
Simoun at kaagad sinabing naging masamang anak at kapatid siya
kaya pinarusahan ng Diyos ngunit ngayon ay handang-handa nang
maghiganti. Sinabi rin niyang nagsisisi siya sa hindi niya pagpayag sa
binalak ni Simoun apat na buwan na ang nakaraan. Ngunit nabigo man
ang binalak ni Simoun ay tinulungan pa rin daw niya itong makalaya
nang mabilanggo. At bilang pasasalamat, handang-handa raw siyang
sumunod sa anumang ipag-uutos ng mag-aalahas.
3 Kumislap ang mga mata ni Simoun na matamang nakikinig at buong matiyaga
gilas na sinabing “Pinawi mo ang aking mga agam-agam. Alam kong
nasa katwiran ako at ipinagtatanggol ko lamang ang kapakanan ng mga
sawimpalad. Nabigo ang aking binalak na himagsikan noon dahil ako ay galing
umiibig pa ngunit ngayon ay wala na at hindi na rin ako magdadalawang
isip pa sa aking balak. Kung pumayag ka sana noon ay maiiwasan sana
ang madugong mangyayari ngayon. Sabagay, hindi rin kita masisisi alinlangan
sapagkat walang gustong sumang-ayon sa akin noon. Takot at mahina
ang kanilang loob at namamayani sa kanila ang pagkamakasarili bukod
pa sa hangal ang mga kabataan. Ang mga taong bigo at api lamang ang nangingibabaw
sumang-ayon sa akin. Ngunit, hindi bale! simulan natin ngayon upang
ipagpatuloy na lamang ng mga susunod sa atin.”
4 Hindi man naunawaan ni Basilio ang sinabi ni Simoun ay sumunod pa
rin ito nang isama siya ni Simoun sa kanyang laboratoryo. Sa ibabaw
ng mesa ay naroon ang kakaibang lampara. Ang pinakalalagyan nito ay
kulay ginto na hugis granada ngunit sinlaki ng ulo ng tao at may bitak
na kinakikitaan ng mga butil sa loob. Kinuha ito ni Simoun at maingat
na inalis ang mitsa upang
ipakita kay Basilio ang loob
nito. Ang loob nito ay yari
sa bakal na ang kapal ay
may dalawang sentimetro
at maaaring maglaman ng
higit sa isang litrong gas.
Binuhusan ito ng likido
ni Simoun at ipinakita
kay Basilio ang nakasulat
sa lalagyan ng likido na
ikinagulat ng binata.
244

5 “Tama ka, nitroglicerina!” ang pagpapatotoo naman ni Simoun “Ngunit
ito’y higit pa sa nitroglicerina o dinamita sapagkat mga naipong luha ito
ng mga bigo at api at ito ang magsisilbing panlaban nila sa karahasan
at ngayong gabi ay katapusan na ng mga maniniil na nasa likod ng nanggigipit sa
simbahan at ng pamahalaan.” kapwa
6 Hindi makapaniwala si Basilio dahil noon lamang siya nakakita ng dina-

mita kaya hindi siya makakibo. Nang mapansin ni Simoun na nakatitig bahay-bahayang
sa kanya si Basilio na tila nangangamba, sinabi nitong “Mamayang gabi pansamanta-lang
ay may malaking pista at ang lamparang ito ang ilalagay sa gitna ng itinatayo kapag
kioskong kainan. Ang lamparang ito ang magbibigay ng liwanag sa may pintakasi o
buong bahay. Ngunit pagkaraan ng dalawampung minuto, lalamlam kung may anu-
ang liwanag ng lampara at kapag itinaas ang mitsa nito, sasabog ito mang pagdiriwang
nang malakas at tiyak kong walang maiiwang buhay dahil ang bubong na idinaraos
at sahig ng kabahayan ay kinalatan ko ng pulbura.”
7 “Kung gayon, wala na po pala akong maitutulong sa inyo dahil buong-
buo na ang inyong plano,” ang sabi ni Basilio. Ngunit sinabi sa kanya
ni Simoun na mahalaga ang kanyang tungkuling gagampanan sa
kanyang binabalak dahil siya ang mamumuno sa mga mamamayang
takot mamatay kaya tiyak na lalaban. Sinabi rin ni Simoun na nasa panig
pa rin niya si Kabesang Tales na magiging katulong niya sa pagsakop
ng lungsod at ang militar na naniwala sa kanya na pakana ng Kapitan
Heneral ang himagsikan upang hindi matuloy ang kanyang pag-alis.
Ibinilin din ni Simoun kay Basilio na siya at ang mga mamamayang sasapi
sa himagsikan ang magbabantay sa mga tulay sa labas ng lungsod kaya
kailangang patayin ang lahat ng ayaw sumapi at sa ganitong paraan
tiyak na dadami ang sasapi sa kanila. Bukod dito, sinabi rin niyang sa
tindahan ni Quiroga kukunin ang mga sandata.
8 Kinilabutan si Basilio sa kanyang narinig at hindi makapaniwala.
Napansin ito ni Simoun kaya sinabing “Kailangang magkaroon ng
bagong lahi! Kailangang umusbong ang isang bagong bayang malakas lumitaw
kaya kailangang mawala ang mga mahihina. Samakatwid, lilikha tayo
ng bagong bayan at hindi magwawasak.”
9 Wala na rin sa katwiran si Basilio dahil sa tatlo at kalahating buwang
pagkabilanggo at pagnanasang makapaghiganti kaya sa halip na
sabihin kay Simoun na ipaubaya na lamang ang lahat sa Diyos ay
naitanong na lamang niya kung ano ang magiging reaksiyon ng ibang
lahi sa magaganap na patayan na kanilang isasakatuparan. Sinabi
naman ni Simoun na sila ay pupurihin tulad ng pagpuri ng Europa
sa mga bansang kanluran nang patayin ang mga Indio sa Amerika at kakampi
Silangang Asya kaya tiyak siyang dadami pa ang kanilang kapanalig.
10 Napangiti si Basilio at sumang-ayon kay Simoun at sinabing walang
kuwenta sa kanya kung bigyan man siya ng papuri o tuligsain kaya batikusin
sapagkat kailanman ay hindi naman siya nakaranas ng paglingap. Labis
itong ikinatuwa ni Simoun at iniabot kay Basilio ang isang rebolber.
At bilang huling paalala, sinabi ni Simoun na hintayin siya ni Basilio sa pag-aalaga
tapat ng simbahan ng San Sebastian sa ganap na ikasampu at dapat
na lumayo sa ganap na ikasiyam sa may daang Anloague. Nilagyan ng
bala ni Basilio ang rebolber at isinilid sa bulsang panloob ng suot na
amerikana at nagpaalam na.
245

Tukuyin ang salitang-ugat ng salitang may salungguhit sa pangungusap at isulat sa unang kahon.
Sa ikalawang kahon, isulat ang kahulugan ng salitang-ugat.
1. Dahil sa kanyang ginawa, nakaramdam siya nang matinding

galit at nanlisik ang kanyang mga mata.
2. Maraming paniniil ang ginawa ng mga dayuhang

mananakop sa mga Pilipino kaya ninasa nila ang kalayaan.
3. Nang dahil sa kanyang panghihikayat sa mga kasamahan,

umusbong ang kanilang organisasyon na tumutulong sa
mga biktima ng karahasan.
4. Noon pa man, kapanalig na niya ang kanyang mga kasa-
mahan sa kanyang pagtulong sa mga nangangailangan.
5. Nakabubuti ang pagtuligsa sa mga masasamang ginagawa

ng ilang politiko upang malaman nilang mulat ang mga
Pilipino.
Mga Katanungan
1. Ano ang araw na pinakahihintay ng lahat sa bayan ng San Diego?

2. Ano ang ikinagulat ni Simoun nang dumating si Basilio?
3. Ayon kay Simoun, bakit nabigo ang unang himagsikan na kanyang binalak?
4. Paano nalaman ni Basilio na ang lamparang ipinakita ni Simoun ay isang dinamita?
5. Ayon kay Simoun, ano ang bumubuo o sinisimbolo ng lampara?
6. Paano muling naisakatuparan ni Simoun ang binalak na himagsikan?
7. Ano ang tungkuling ibinigay ni Simoun kay Basilio sa magaganap na himagsikan?
8. Bakit hindi pinigilan ni Basilio ang himagsikang binabalak ni Simoun?
9. Kung ikaw si Basilio, sasama ka ba sa binabalak na himagsikan ni Simoun? Pangatwiranan.
Gawain
Ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino (2001), ang salitang digma ay nangangahulugang estado ng

armadong paglalaban ng mga bansa o lipi o estado ng paglalaban, tunggalian, o tuligsaan. Samantala,
ang salitang digmaan ay nangangahulugang malaking digma. Mula sa ibinigay na unang kahulugan,
ang digmaan ng mga bansa ay tumutukoy sa digmaang pandaigdig samantalang ang digmaan ng
mga pangkat sa loob ng isang bansa ay tinatawag na digmaang sibil.
246

Ang digmaan ay nag-uugat sa hindi pagkakasundo dahil sa magkaibang paniniwala o ideolohiya
bukod pa sa pagiging sakim sa kapangyarihan at kayamanan. Sa kasawiang palad, ito ay nauuwi sa
alitan sa pamamagitan ng marahas na paraan.
Ang digmaan ay maiiwasan kung maghahari sa bawat tao ang takot sa Diyos at pagmamalasakit
sa kapwa; sa gayon, ang mundo ay magiging payapa.
Sa kasaysayan, maraming beses nang napatunayan na walang naidudulot na kabutihan sa
sanlibutan ang himagsikan. Marami itong pinsalang naidudulot sa magkabilang panig at maraming
buhay ang naisasakripisyo.
Sa kasalukuyan, marami pa ring mga bansang nakararanas ng himagsikan. Tulad na lamang sa
Pilipinas, hindi na natapos-tapos ang digmaang militar laban sa mga Moro Islamic Liberation Front
o MILF sa Mindanao. Tingnan ang larawan sa ibaba na nakuha sa http://zamboangajournal.blogspot.
com/2009/04/troops-continue-assault-on-milf-in.html. Ipinakikita sa larawan ang paglikas ng mga
mamamayan dahil sa digmaang nagaganap sa lugar nila.
Sino ang maituturing na panalo? Wala. Sapagkat sa

ganitong sitwasyon, kapwa talo ang militar at ang mga MILF
dahil marami nang naibuwis na buhay sa magkabilang panig
at maraming pamilya ang nakaranas ng paghihirap bukod pa
sa mga ari-ariang nasayang.
Gawain-Pangkatan (Kolaboratibo)
1. Hatiin ang klase sa pitong pangkat.
3. Pag-usapan ang sumusunod at isulat sa tsart sa ibaba ang mga kasagutan:
a. Bukod sa pagiging sakim sa kapangyarihan at kayamanan, ano pa ang maaaring sanhi ng
himagsikan? Paano ito maiiwasan?
b. Bilang mga mag-aaral, ano-ano ang dapat ninyong isakatuparan upang maiwasan ang
away, alitan, o digmaan sa ating bansa?
4. Sumulat ng tula na binubuo ng dalawa o tatlong saknong na may tatlo o apat na taludtod
sa bawat saknong na ukol sa kagandahan ng mundo kung walang digmaan. Kailangang may
tugma ang mga taludtod sa bawat saknong. Lagyan din ito ng pamagat. Isulat ang tula sa ibaba
at maghanda sa pagbigkas nito sa harap ng klase.
247

Rubric sa Pagsulat ng Tula

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nakatuon Maliwanag ang Ang nilalaman ng Ang nilalaman ng
sa paksa ang ideyang inilalahad bawat saknong ay bawat saknong ay
mga saknong at ngunit may nakatuon sa paksa nakatuon sa paksa,
Nilalaman hindi maliwanag saknong na lumihis at maliwanag ang maliwanag ang
ang ideyang sa paksa. ideyang inilalahad. ideyang inilalahad
inilalahad. at pumupukaw
ng damdamin ng
mambabasa.
1 2 3
Lahat ng kaisipang May mga ilang Bago ang mga
Orihinalidad ibinahagi ay halaw sa kaisipang hinalaw sa kaisipang inilahad.
ibang tula at iba pang ibang tula o iba pang
akdang pampanitikan. akdang pampanitikan.
Ang mga ginamit na May ilang mga Gumamit ng mga
Pagpili ng Salita salita ay nakapagpagulo salitang ginamit na salitang angkop
sa mensahe ng tula. nakapagpagulo sa sa paksa at
mensahe ng tula. nakapagpalinaw sa
mensahe.
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap. Salungguhitan ang salitang nagpamali rito at isulat
sa patlang ang tamang salita.
___________ 1. Sa umaga ng araw ng pista, abalang-abala si Simoun sa pag-aayos ng kanyang
mga damit at alahas.
___________ 2. Sa hapon ng araw ng pista, ibinilin ni Simoun sa kanyang mga utusan ang pag-
alis ni Basilio.
___________ 3. Ayon kay Basilio, naging mabuti siyang anak at kapatid.
___________ 4. Tatlong buwan na ang nakaraan nang kausapin ni Simoun si Basilio tungkol sa
himagsikan.
___________ 5. Si Sinong ang tumulong kay Basilio upang makalabas ng bilangguan.
___________ 6. Ang lamparang ipinakita ni Simoun kay Basilio ay yari sa kahoy.
___________ 7. Ayon kay Simoun, ang lampara ay ilalagay sa gitna ng kusina na kainan ng mga
diyos-diyosan sa oras ng pista.
___________ 8. Pinaniwala ni Simoun ang mga tulisan na ang Kapitan Heneral ang nagpakana ng
isang himagsikan upang hindi matuloy ang kanyang pag-alis.
___________ 9. Tatlo at kalahating taong nabilanggo si Basilio kaya binulag siya ng pagnanasang
makapaghiganti.
___________ 10. Sa araw ng himagsikan, magkikita sina Simoun at Basilio sa San Diego sa ganap
na ikasampu ng gabi.
248

Kabanata 34 Ang Kasal Nina Paulita at Juanito
Maipaunawa na ang pagtangkilik sa gawa at talento ng dayuhan ay senyales ng pagkakaroon

ng isipang kolonyal o isip-dayuhan at ito ay dapat iwaksi sapagkat hindi ito ang tanda ng pagiging
Pilipino

Ang pagkakaroon ng kaisipang Paano mapatutunayan ng bawat
kolonyal ay isang tanikalang gumagapos sa Pilipino ang pagiging malaya sa
ating kalayaan. pagkakagapos sa mga dayuhan?
A. Natutukoy ang mga salitang magkasingkahulugan sa pangungusap

B. Nakapagtatala ng mga pangalan ng mga Pilipino at gawang Pilipino na maipagmamalaki sa
buong mundo
C. Natutukoy ang maaaring maging bunga sa bansa ng pagtangkilik sa mga talento at gawang
Pilipino
D. Nakapagsasagawa ng isang talakayang panel tungkol sa pagpapahalaga sa gawa at talentong
Pilipino
Ang Kasal Nina Paulita at Juanito

(talata 1–5)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong sunod-sunuran sa kagustuhan ng iba ay tanda ng pagiging
alipin ngunit ang taong tumatangkilik sa kapwa Pilipino ay tanda ng
pagkakaroon ng tiwala sa sariling kakayahan
kakayahan.
1 Ikapito na ng gabi ngunit nasa daan pa rin si Basilio

at hindi niya alam kung saan pupunta dahil wala
siyang pera at walang dala kundi ang rebolber
na bigay ni Simoun. Kaninang paglabas niya ng
bilangguan ay naisipan niyang puntahan si Isagani
upang makituloy ngunit wala ito sa kanyang
tirahan. Bukod sa pag-iisip kung saan siya pupunta,
sumisiksik pilit ding gumigiit sa kanyang isipan ang tungkol
sa lamparang ipinakita ni Simoun dahil dalawang
250

oras na lamang at magaganap na ang malaking pagsabog na magiging
simula ng himagsikan. Nakadama siya ng tuwa nang mabuo ang
larawan sa kanyang isipan na nakatayo siya sa bunton ng mga bangkay salansan
at naging kakila-kilabot sa gabing iyon. Ngunit bigla niyang naalalang
nakalimutan pala niyang itanong kay Simoun kung saan magsisimula
ang himagsikan kaya binalikan niya sa kanyang isipan ang mga sinabi
nito sa kanya. Naisip niyang pinalalayo siya ni Simoun sa daang Anloague
sa ganap na ikasiyam ng gabi. Ang bahay ni Kapitan Tiago ay nasa
daang Anloague. Sa araw na iyon ay idaraos ang kasal ni Juanito at may
nabanggit si Simoun ukol sa isang pista. Samakatwid, sa paghuhulo ni pag-aanalisa
Basilio, sa bahay ni Kapitan Tiago na nasa daang Anloague magsisimula
ang himagsikan.
2 Ilang sandali pa ay dumaraan sa harapan ni Basilio ang hanay ng mga

sasakyan. Nagulat si Basilio nang makita sa isang sasakyan na sakay si
Juanito at si Paulita. Hindi niya akalain na ang pinakasalan ni Juanito ay
si Paulita. Naalala niya si Isagani at naawa. Naisip din niya na kung hindi
siya nabilanggo ay may asawa na rin siya at tapos na ng medisina. Bigla,
nakita niya sa kanyang imahinasyon ang durog-durog na katawan ni
Huli kaya muli siyang nakaramdam ng matinding galit nang mapansin
niya si Simoun na papalabas sa bahay nito at dala ang lampara.
Sumakay ang mag-aalahas sa isang sasakyang sumusunod sa iba pang
nagulat
mga sasakyan. Namangha si Basilio nang makilala niyang si Sinong ang
kutsero ni Simoun.
3 Kaagad na nagpunta sa daang Anloague si Basilio. Siksikan sa tao ang
dating bahay ni Kapitan Tiago at napapalibutan ito ng mga guwardiya
sibil. Masaya ang lahat lalo na si Don Timoteo Pelaez dahil bukod sa
ikinasal ang kanyang anak sa heredera ng mga Gomez ay pinautang pa maayusan
siya ni Simoun upang magayakan nang marangya ang bahay ni Kapitan
Tiago na nabili niya nang murang-mura. Maliban pa rito, ninong sa kasal
ng kanyang anak ang Kapitan Heneral. Hindi man ito nakarating sa
simbahan, naging kinatawan naman niya si Don Custodio at nangakong
pupunta sa pista ng kasal.
251

4 Binago ni Don Timoteo Pelaez ang pagkakaayos ng bahay ni Kapitan
tubo, tanikala, o anu-
Tiago. Nilagyan niya ng magagarang papel at aranya ang dingding,
mang nakabitin sa
inilagay ang malaking salamin sa sala upang lalo itong magmukhang
kisame at kinakabi-
maluwang, nilatagan pa ito ng alpombra na galing pa sa ibang bansa.
tan ng mga ilaw
Pulang pelus na nabuburdahan ng ginto ng mga unang titik ng
pangalan nina Juanito at Paulita ang kurtina. Sa may pintuan ay may
mga nakabiting mga artipisyal na bulaklak ng suha at sa mga sulok ay karpet velvet
may malalaking paso na gawa sa Hapon. Hindi na nagangamoy apyan.
Maganda na sana ang pagkakaayos ng bahay ngunit pinalitan ng mga larawang inilimbag
kromo ang mga inukit at mga larawang santo ni Kapitan Tiago dahil sa pamamagitan ng
iyon daw ay gawa lamang ng mga pintor na Pilipino. litograpiya
5 Sa gitna ng mga mesa ay nakasalansan ang mga bulaklak at prutas. Ang
plato ni Juanito ay may tandang isang kumpol na rosas samantalang
ang plato naman ni Paulita ay may tandang kumpol na bulaklak ng suha
at asusena. Samantala, ang mesa ng mga diyos-diyosan ay nasa asotea.
Pito ang inaasahang uupo doon kaya pitong kubyertos ang nakalagay
at ihahain doon ang pinakamasarap at pinakamahal na alak.
Salungguhitan ang mga salitang magkakasingkahulugan sa loob ng pangungusap.

1. Bilang paghahanda sa kinabukasan, ayaw na niya sanang isiksik sa kanyang alaala ang pilit na
gumigiit sa kanyang isipan tungkol sa kanyang nakaraan.
2. Nabigla ang lahat nang matagpuan sa bunton ng basura ang mga nakasalansang biktima ng
pananambang.
3. Sa pag-aanalisa ng pangulo, napaghulo niyang dapat parangalan ang ginawa niyang kabayanihan
sa bayan.
4. Tunay na nakagugulat ang naging resulta ng bilang ng mga pumasa sa pagsusulit sa pagkaguro
kaya ang lahat ay namangha at natuwa.
5. Dahil sa pagnanais niyang magayakan nang husto ang bahay sa pagdating ng ina, halos
maghapon siya sa paglilinis at pag-aayos.
Mga Katanungan
1. Bakit pinuntahan ni Basilio si Isagani sa kanyang tirahan nang siya ay lumabas ng bilangguan?
2. Nang pag-usapan nina Basilio at Simoun ang tungkol sa himagsikan, ano ang nakalimutang
itanong ng binata sa huli?
3. Sino ang nakita ni Basilio na kutsero ni Simoun?
4. Bakit masayang-masaya si Don Timoteo Pelaez sa araw ng kasal ng kanyang anak na si Juanito?
5. Ilarawan ang ginawang pagbabago ni Don Timoteo Pelaez sa bahay ni Kapitan Tiago.
6. Ano ang ipinalit ni Don Timoteo Pelaez sa mga inukit at mga larawang santo ni Kapitan Tiago?
Bakit?
252

7. Ano-ano ang kaugaliang Pilipino ang ipinakita ni Rizal sa kabanata na hindi na isinasagawa sa
kasalukuyan? Dapat bang ibalik ang mga kaugaliang ito? Pangatwiranan.
8. Kung ikaw ang nasa katayuan ni Basilio, sasali ka ba sa balak na himagsikan ni Simoun? Bakit?
Gawain
Matagal na panahong sinakop ng iba’t ibang dayuhan ang Pilipinas. Dahil dito, matagal na inasam
ng mga Pilipino ang kalayaan. Ngayong natupad na ang kalayaang inasam ng ating mga ninuno, tunay
nga bang malaya na ang mga Pilipino? Marahil ay hindi sapagkat marami pa rin sa mga Pilipino ang
may kaisipang kolonyal.
Sa kasalukuyan, maraming Pilipino ang namamayagpag sa buong mundo dahil sa angking
talento. Ngunit nakatatawang isipin na ang mga dayuhan ang tumatangkilik sa kanila at hindi ang mga
kapwa Pilipino. Ano ang tinatangkilik ng mga Pilipino? Siyempre, ang mga gawa o talentong dayuhan.
Samakatwid, sa ating panahon ngayon, marami pa rin ang kagaya ni Don Timoteo Pelaez. Katunayan,
masabi lang na naka-in ang Pilipino, kahit imitation ay papatulan at nang huwag lamang masabihang
baduy. Nagpapatunay lamang na marami pa rin sa mga Pilipino na alipin pa rin ng dayuhan ang isipan.
Ikaw, isa ka ba sa kanila?
Gawain-Pangkatan
1. Hatiin ang klase sa limang pangkat.
a. Kilalanin ang mga nasa larawan.
b. Bakit sila kinilala sa buong mundo? Dapat ba silang ipagmalaki ng mga Pilipino?
c. Bukod sa kanila, sino-sino pa ang mga Pilipino na dapat nating tangkilikin at ipagmalaki sa
buong mundo? Itala ang mga ito.
d. Paano maipakikita ng bawat Pilipino ang pagtangkilik sa gawa at talento ng kapwa Pilipino?
Ano ang maaaring maging bunga sa bansa ng ganitong pagtangkilik?
e. Kung bibigyan ninyo ng payo ang mga katulad ni Don Timoteo Pelaez na tumatangkilik ng
talento at gawang dayuhan, ano ang payong maibibigay ninyo?
4. Maghanda ng isang talakayang panel na hindi kukulangin sa labinlimang minuto at hindi
lalampas sa dalawampung minuto. Ang lider ang magsisilbing tagapag-ugnay ng usapan. Ang
natitirang apat na kasapi ang magsisilbing bahagi ng panel. Ang mga tanong na sasagutin ay
ukol sa mga tanong na ibinigay sa itaas.
253

Rubric sa Talakayang Panel

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi alam ang Hindi gaanong Alam ang paksa at Alam na alam ang
paksa at hindi alam ang paksa nakapagbibigay ng paksa at nakapag-
makapagbigay ngunit tinatang- ilang mga pansu- bibigay ng mga pan-
Kaalaman
ng mga kaila- kang makapag- portang detalye suportang detalye sa
sa Paksa
ngang impor- lahad ng mga sa mga imporma- mga impormasyong
masyon. mahahalagang syong ibinabahagi. ibinabahagi.
impormasyon.
Nagpakita ng Bahagyang nag- May tiwala sa May tiwala sa sarili at
pagkamahiyain pakita ng tiwala sarili at malinaw malinaw ang paraan
at hindi malinaw sa sarili ngunit ang paraan ng ng paglalahad
Paraan ang paraan ng hindi gaanong paglalahad. at nagpapakita
ng Paglalahad paglalahad. malinaw ang ng magandang
paraan ng pag- ugnayan sa mga
lalahad. manonood at kapwa
miyembro ng panel.
1 2
Pagsagot Hindi maliwanag ang kasa- Maliwanag ang kasagutan sa bawat
sa mga gutan sa ilang katanungan. katanungan.
Katanungan
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap kung tama o mali. Isulat sa patlang ang TM kung
wasto ang nilalaman ng pangungusap at ang ML kung hindi ito wasto.
___________ 1. Habang nasa daan si Basilio, iniisip niya kung saan siya pupunta sapagkat wala
siyang dala kundi ang baril na ibinigay ni Sinong.
___________ 2. Pinuntahan ni Basilio si Isagani upang makituloy ngunit wala ang binata.
___________ 3. Natukoy ni Basilio na sa bahay ni Kapitan Tiago magsisimula ang himagsikan
sapagkat dito gaganapin ang pista at pinalalayo siya ni Simoun sa daang
Anloague.
___________ 4. Ang himagsikan ay magsisimula sa ganap na ikapito ng gabi.
___________ 5. Nang makita ni Basilio na si Juanito ang pinakasalan ni Paulita, naawa ito sa
dalaga.
___________ 6. Mula sa labas ng bahay ni Kapitan Tiago, nakita ni Basilio si Simoun na may dalang
lampara at papalabas ng bahay.
___________ 7. Nakilala ni Basilio ang kutsero ni Simoun na si Sinong.
254

___________ 8. Si Don Custodio ang kumatawan sa Kapitan Heneral bilang ninong sa kasal nina
Juanito at Paulita.
___________ 9. Sa kabila ng bagong pagkakaayos ng bahay ni Kapitan Tiago, maaamoy pa rin
ang apyan.
___________ 10. Pito ang dadalong diyos-diyosan sa kasal at sa may asotea sila kakain.
Ngayong alam mo na ang labis na pagtangkilik sa gawang dayuhan ay senyales ng pagkakaroon

ng isip-alipin, bumuo ng isang tula na may isang saknong, may malayang taludturan, at nagbibigay-
puri sa mga Pilipinong manggagawa. Isulat ang tula sa ibaba.
Basahin: Kabanata 35 – Ang Pista, mga pahina 256–259
Mga Katanungan
1. Sino ang punong-abala sa pag-aasikaso sa mga panauhin sa pista ng kasal?

2. Bakit sinabi ni Padre Irene na palubog na ang araw ng Kapitan Heneral?
3. Bakit pinigilan si Basilio ng mga guwardiya sibil nang tinangka niyang pumasok sa bahay ni
Kapitan Tiago?

255

Kabanata 35 Ang Pista
Maipaunawa na ang pag-ibig ay pagkakaroon ng pagmamalasakit at pakikiisa sa pamamagitan

ng taos-pusong paglilingkod sa kapwa

Tayo ay isinilang sa mundo nang dahil sa pag- Bakit kailangang mamayani
ibig. Ang pag-ibig ang nagsisilbing bigkis ng lahat ang pag-ibig sa isa’t isa?
ng nilalang sa mundo. Kailangang mamayani ang
pag-ibig sa isa’t isa upang ang bigkis na nag-uugnay Paano maipakikita ang tunay
sa lahat ng nilalang ay mananatiling matibay at na pag-ibig sa kapwa?
hindi mabubuwag at ang kabutihan ay maghari sa
sanlibutan.
Ang tunay na pag-ibig sa kapwa ay maipakikita
sa pamamagitan ng pagmamalasakit at paglilingkod
nang taos-puso at walang hinihintay na kapalit.
A. Natutukoy ang lapat na salita sa pangungusap ayon sa konteksto

B. Nakasusulat ng awitin ukol sa pag-ibig at pagmamalasakit sa kapwa
Ang Pista
(talata 1–18)
Halagahang Pangkatauhan: Ang pag-ibig ay hindi mapaghiganti kundi mapagmalasakit at

mapaglingkod sa kapwa.
256

1 Ikapito ng gabi nang nagsimulang dumating ang mga panauhin. Ang
lahat ay binabati ni Don Timoteo Pelaez dahil tulad ng inaasahan, siya
ang punong-abala sa lahat lalo na nang dumating ang mga bagong
kasal, kasama si Doña Victorina. Ang lahat ay bumabati at iniaabot
ang kamay sa mga bagong kasal. Hindi rin nakaligtaang pansinin ng
kababaihan ang suot na damit at mga alahas ni Paulita.
2 Hindi mapalagay si Don Timoteo at masakit na ang kanyang baywang.
Naroroon na ang ibang diyos-diyosan ngunit wala pa rin ang Kapitan
Heneral kaya napansin ng isang diyos-diyosan ang mga kromong
nakasabit sa dingding.
3 “Oo nga, nakarumi lang sa dinding!” ang nakatutuyang pagsang-ayon nakahahamak
ni Don Custodio ngunit sinabi naman ni Don Timoteo na galing pa sa
Europa ang mga kromo at binalak niyang singilin kinabukasan ang
utang sa kanya ng namintas.
4 Narinig ang mga sipol at yabag ng mga kabayo. Sa wakas ay dumating
na rin ang Kapitan Heneral kasama ang Kondesang nagniningning
sa brilyante ang katawan. Nalimutan ni Don Timoteo ang pananakit
ng kanyang baywang at tinanong si Juanito kung naghanda ito ng
talumpati.
5 “Hindi na po uso iyon,” sagot naman ni Juanito.
6 Tinugtog ng orkestra ang marcha real. Pormal ang Kapitan Heneral
ngunit lubos na nalulungkot sa mga pagbati sa kanya ng mga tao na
hindi yumuyuko kaya nasabi ni Padre Irene na palubog na ang araw
nito.
7 Samantala, si Basilio ay nasa tapat ng bahay at kahalubilo ng ilang kasama
nag-uusyoso at isa-isang sinasaksihan ang mga pangyayari sa bahay ni
Kapitan Tiago. Unti-unting nawawala ang galit ni Basilio nang makita
ang mga bumababa sa bawat karwahe ngunit nang makita niya ang
pagdating nina Padre Salvi at Padre Irene ay nangibabaw muli ang
galit sa kanyang puso. Naisip niyang si Simoun ang tumulong sa kanya
upang mailibing ang kanyang ina at malaki ang utang na loob niya sa
mag-aalahas kaya hindi dapat masira ang tiwala nito sa kanya.
8 Dumating si Simoun na dala ang lampara. Nakayuko ang ulo nito at tila
nag-iisip. Tumigil pa si Simoun bago pumanhik ng hagdanan. Ngunit
ang pag-aalinlangang iyon ay hindi nagtagal at nakataas ang ulong pag-aatubili
pumanhik siya ng bahay. At ilang sandali pa ay dumating na rin ang
Kapitan Heneral at sinalubong siya ni Simoun hanggang mapansin ni
Basilio na nawala ito sa gitna ng maraming taong nakapaligid sa kanya.
Sa tagpong ito, gumapang sa buong katawan ni Basilio ang lamig dahil
naisip niyang malapit na ang kamatayan ng lahat ng naroroon sa pista
kaya nanaig na naman ang kabutihan sa kanyang puso. Nalimot niya nangingibabaw
bigla ang nangyari kay Huli at ang lahat ng kanyang mga mapapait na
naranasan. Sa pagkakataong ito, nais niyang iligtas ang mga walang
kasalanan kaya tinangka niyang pumasok sa bahay ni Don Timoteo.
Ngunit dahil sa kanyang suot, pinigilan siya ng bantay at siya namang
pagbaba ng hagdanan ni Simoun kaya nagbigay-pugay ang tanod. nagbigay-galang
Napansin ni Basiliong namumutla ang mag-aalahas.
257

9 “Sa Escolta tayo, madali!” ang utos ni Simoun sa kanyang kutsero.
10 Walang nagawa si Basilio kaya nagpasya siyang lumayo ngunit nakita
niya si Isagani na nakatanaw sa nagaganap na kasayahan. Nilapitan niya
ito at niyayang lumayo ngunit tiningnan lamang siya nang malamlam
ni Isagani at ngumiti nang malungkot bago muling tumingin sa mga
bukas na bintana ng kabahayan. Pinilit niyang ilayo ang kaibigan ngunit
pinigilan lamang siya nito at sinabing “Bakit ako lalayo? Bukas ay iba na
siya.”
11 Tinangka ni Basilio na kaladkarin si Isagani at sinabing “Malapit nang
sumabog ang bahay na iyan. Nakikita mo ba ang lamparang nasa
asotea? Iyon ay may lamang dinamita kaya kapag sumabog, kahit isang
daga ay walang makaliligtas dahil ang buong bahay ay nakakalatan ng
pulbura. Huwag na tayong mag-aksaya pa ng panahon. Halika na!”
12 Lumayo na lamang si Basilio nang hindi pa rin niya mapilit ang kaibigan.
Ngunit napansin pala ni Isagani ang mabilis na paglayo at pagkatakot
sa mukha nito kaya muli, tumingin si Isagani sa mga bukas na bintana
at nakitang wala nang tao sa sala. Ang lahat ay nasa kakainan na. Naisip
niyang maaaring totoo ang sinabi ni Basilio kaya nagbulay-bulay si nag-isip-isip
Isagani. Naisip niyang mamamatay si Paulita kung sasabog ang bahay
na iyon. Natakot si Isagani at nilimot niya ang nadaramang panibugho
at lahat ng kanyang sama ng loob. Nangibabaw pa rin ang pag-ibig
niya kay Paulita. Tinangka niyang pumasok sa bahay. Dahil sa kanyang
maayos na kasuotan, madali siyang nakapasok ng pintuan at hindi
pinigilan ng bantay.
13 Habang ito ang nangyayari sa labas ng bahay, sa loob ng bahay, sa may
kakainan sa asotea ay pinagpapasa-pasahan naman ng mga diyos-
diyosan ang isang kapirasong papel na ang nakasulat sa tintang pula ay:
Mane Thecel Phares
Juan Crisostomo Ibarra
14 “Juan Crisostomo Ibarra? Sino iyon?” ang tanong ng Kapitan Heneral.
15 “Ito ay masamang biro!” ang sabi naman ni Don Custodio. “Imposible
dahil patay na siya!”
16 Namumutla si Padre Salvi at naalala ang tungkol sa espinghe. Napansin
siya ni Padre Irene at tinanong kung iyon nga ang lagda ni Ibarra.
Tumango at mahinang sumagot ng oo si Padre Salvi kaya natakot silang
258

lahat ngunit hindi nagpahalata ang Kapitan Heneral at sa nanginginig
na boses, sinabi niyang hindi dapat pansinin ang isang biro kaya dapat
nilang ipagpatuloy ang pagkain. Ngunit sinabi naman ni Don Custodio
na ang ibig sabihin marahil ng Mane Thecel Phares ay papatayin silang
lahat sa gabing iyon. May nagsabi namang baka sila lasunin. Dahil doon,
sabay-sabay nilang binitawan ang kanilang mga kubyertos at hindi na
kumibo pa hanggang mapansing lumalamlam ang ilaw ng lampara
kaya inutusan ng Kapitan Heneral si Padre Irene na itaas ang mitsa nito.
Bago pa maitaas ni Padre Irene ang mitsa ng lampara ay biglang may
pumasok sa asotea, inagaw ang lampara at inihagis ito sa ilog. Dahil sa
sobrang bilis ng mga pangyayari, hindi nakilala ang salarin at nagdilim
ang kakainan.
17 “Magnanakaw, magnanakaw!” sigaw ng mga alila.
18 May humingi ng rebolber ngunit ang sinasabing magnanakaw ay
mabilis na ring nakatalon sa ilog.
Piliin sa kahon ang angkop na salita sa bawat pangungusap. Isulat ang sagot sa patlang.
makahalubilo nakatutuya
nagbibigay-pugay nanaig
nagbulay-bulay pag-aalinlangan
1. Nakalulungkot ang kalagayan ng politika sa bansa dahil marami sa mga sinasabi ng mga politiko
sa kanilang pangangampanya ay _______________ sa isa’t isa.
2. Madalas niyang _______________ ang mga taong kilala sa lipunan dahil sa kanyang paghahanap
ng pondo at paghingi ng tulong para sa mga taong mahihirap.
3. Nang masaksihan niya sa telebisyon ang resulta ng naganap na lindol sa Haiti at Chile,
_______________ sa kanyang puso ang pagkaawa sa mga taong nabiktima at panghihinayang
sa mga ari-arian na nasira.
4. Dahil sa kanyang walang humpay na pagtulong sa mga nangangailangan, marami ang
_______________ sa kanya saan man siya makarating.
5. Nais niyang kapanayamin ang pangulo ng kompanya ngunit nakadama siya ng _______________
dahil sa dami ng mga taong nakapaligid.
Mga Katanungan
1. Bukod sa damit ni Paulita, ano ang pinansin ng kababaihan sa kanya?

2. Sino ang nagsabing palubog na ang araw ng Kapitan Heneral? Bakit niya ito sinabi?
259

3. Bakit sinabi ni Basilio na malaki ang utang na loob niya kay Simoun?
4. Ano ang tinangkang gawin ni Basilio nang makita niyang umalis na si Simoun sa bahay ni Kapitan
Tiago? Nagtagumpay ba siya? Bakit?
5. Ano ang ibig sabihin ni Isagani na bukas ay iba na si Paulita?
6. Bakit pinaniwalaan ni Isagani si Basilio sa sinabi nito tungkol sa lampara?
7. Sino ang nakakilala sa lagda ni Ibarra?
8. Ano ang iyong gagawin kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Isagani? Bakit?
Gawain
Ang tao ay nabubuhay nang dahil sa pag-ibig. Ang pag-ibig ay makapangyarihan. Marami itong
nagagawa sa tao. Ito ang nagbibigay ng inspirasyon sa tao upang ang bawat panganib ay magsilbing
hamon. Ito ang nagtutulak sa tao upang magpatuloy sa kanyang pakikibaka at harapin ang anumang
pagsubok sa buhay. At higit sa lahat, ito ang dahilan upang pahalagahan, pagmalasakitan, at
paglingkuran ng tao ang kanyang kapwa nang buong puso kahit ito ay maging dahilan ng kanyang
pagsasakripisyo. Samakatwid, nasasalamin ang pagkakaroon ng likas na kabutihan ng tao dahil dito.
Nang dahil sa pag-ibig, naiwawaksi niya sa kanyang isipan ang paghihiganti o anumang gawaing
masama upang mangibabaw ang kabutihan.
Gawain-Dyad
2. Tingnan ang mga larawan. Ipinakikita rito ang iba’t ibang uri ng pag-ibig. Tukuyin kung anong uri
ng pag-ibig ang nasa larawan.
a. Mula sa mga larawan sa itaas, kailan sinasabing ang pag-ibig ay dakila?

b. Bakit mahalagang mamayani ang pag-ibig sa puso ng bawat isa sa atin?
c. Ano-ano ang paraan upang maipakita ang pag-ibig sa kapwa?
260

4. Isulat ang kasagutan sa scroll.
Kailan sinasabing ang pag-ibig Paano natin maipakikita ang pag-

ay dakila? ibig sa ating kapwa?
1. ______________________________ 1. ______________________________
______________________________ ______________________________
2. ______________________________ 2. ______________________________
______________________________ ______________________________
3. ______________________________ 3. ______________________________
______________________________ ______________________________
4. ______________________________ 4. ______________________________
______________________________ ______________________________
5. ______________________________ 5. ______________________________
______________________________ ______________________________
5. Sumulat ng awit sa pag-ibig at pagmamalasakit sa kapwa. Ang mga naging kasagutan sa mga
tanong sa itaas ay maaaring ipaloob sa awit. Lapatan ito ng melodiya. Ang melodiya ay maaaring
melodiya ng paboritong awit o sariling komposisyon.
261

6. Iparinig sa klase ang isinulat na awit.
Rubric sa Pagsulat ng Awit

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Kaangkupan sa Hindi angkop Hindi gaanong ang- Angkop ang mga Angkop na
Paksa ng mga ang mga salita kop ang mga salita salita sa paksa. angkop ang mga
Salitang Pinili sa paksa. sa paksa. salita sa paksa.
Hindi angkop Hindi gaanong ang- Angkop ang mga Angkop na
Kaangkupan ng
ang mga salita kop ang mga salita salita sa melodiya. angkop ang
mga Salita sa
sa melodiya. sa melodiya. mga salita sa
Melodiya
melodiya.
Kabisaan ng Hindi mabisa Hindi gaanong Mabisa ang mga Mabisang-mabisa
mga Ginamit ang mga gina- mabisa ang mga ginamit na pahi- ang mga ginamit
na Pahiwatig o mit na pahiwatig ginamit na pahiwatig o simbolismo. na pahiwatig o
Simbolismo o simbolismo. watig o simbolismo. simbolismo.
1 2 3
Ang mensahe ng awit Ang mensahe ng awit Ang mensahe ng awit ay
Kabisaan ng
ay walang kakinta- ay walang gaanong nagbibigay ng kakintalan
Kabuuang Mensahe
lang ibinibigay sa kakintalang ibinibigay sa sa isipan at damdamin ng
ng Awit
mambabasa. mambabasa. mambabasa.
Kilalanin kung sino ang tinutukoy sa hanay A at piliin ang wastong sagot sa hanay B. Titik lamang
ang isulat sa patlang.
A B
______ 1. Ang punong-abala sa pista ng kasal a. Basilio

______ 2. Ang kasamang dumating ng mga bagong b. Don Timoteo Pelaez
kasal sa bahay ni Kapitan Tiago c. Don Custodio
d. Doña Victorina
______ 3. Ang nagsabing nakarurumi sa dingding ang e. Isagani
mga kromong nakasabit f. Kapitan Heneral
______ 4. Ang diyos-diyosan na pinakahuling dumating g. Padre Camorra
sa pista h. Padre Irene
______ 5. Ang nakaramdam ng pagkapoot nang makita
mula sa tapat ng bahay ni Kapitan Tiago sina
Padre Irene at Padre Salvi
______ 6. Ang nakita ni Basilio na pumanhik sa bahay ni
Kapitan Tiago na may dala ng lampara
262

______ 7. Ang nakita ni Basilio na nakatanaw sa i. Padre Salvi
nagaganap na kasiyahan sa pista j. Paulita
______ 8. Ang kumuha ng lampara k. Simoun
l. walang nakaaalam
______ 9. Ang nakakilala sa lagda ni Crisostomo Ibarra
______ 10. Ang inutusan ng Kapitan Heneral na magtaas
ng mitsa ng lampara
Tunay na dakila ang pag-ibig. Nang dahil sa pag-ibig, ang masama ay bumubuti, ang pangit ay
gumaganda, ang makitid na isipan ay lumalawak, at higit sa lahat ang tao ay natututong magpakasakit
at magpahalaga para sa kapwa.
Ngayong alam mo na ang kadakilaan ng pag-ibig, maglagay ng larawan sa kahon na ginupit sa
magasin na nagpapatunay nito.
Basahin: Kabanata 36 – Ang mga Kagipitan ni Ben Zayb, mga pahina 264–266
Mga Katanungan
1. Bakit kaagad umuwi si Ben Zayb pagkatapos ng mga nangyari sa pista ng kasal?
2. Anong malungkot na balita na tinanggap ni Ben Zayb kinabukasan pagkatapos ng pista?
3. Bakit nasa bahay-aliwan ng mga Dominiko sa Pasig si Padre Camorra?

263

Kabanata 36 Ang mga Kagipitan ni Ben Zayb
Maipaunawa na mahalagang maging makatotohanan at matapat ang isang mamamahayag sa

kanyang tungkulin sa tao at sa bayan

Ang katapatan ay isang katangiang Bakit kailangang maging
dapat taglayin ng isang mabisang makatotohanan at matapat ang isang
mamamahayag. mamamahayag sa pagbabalita?
A. Natutukoy ang kahulugan ng salita sa pamamagitan ng pagsasaayos sa mga gulo-gulong titik ng

salita
B. Napag-uusapan ang panganib na kinakaharap ng mga mamamahayag
C. Nakapaglalahad ng mga patunay kung may kalayaan ang pamamahayag sa Pilipinas
D. Nakapagsasagawa ng isang newscasting tungkol sa mga mahahalagang pangyayaring naganap
kamakailan sa bansa
Ang mga Kagipitan ni Ben Zayb

(talata 1–6)
Halagahang Pangkatauhan: Tungkulin ng isang mamamahayag na maging tapat sa kapwa tulad

ng pagiging tapat niya sa kanyang sarili.
1 Pagkatapos ng mga pangyayari sa bahay ni Kapitan Tiago, kaagad umuwi

si Ben Zayb upang maisulat ang mga naganap sa pista. Ayaw niyang
sumama ang loob ng Kapitan Heneral kaya naisipan niyang papurihan
ito bago ang kanyang pag-alis sa pamamagitan ng pagbabalita ng
kanyang ginawang kabayanihan at ng ibang diyos-diyosan sa naganap
na pangyayari.
264

2 Matalinghaga ang ginawang panimula ni Ben Zayb bago niya isinalaysay
ang mga pangyayari at ang panghuling pati sa magnanakaw. Pagkatapos tuligsa
ay muli at muli niya itong binasa at nirebisa. Upang gawing bayani ang
mga prayle bukod sa Kapitan Heneral, isinalaysay niya ang pagsuot ni
Padre Irene sa ilalim ng mesa upang habulin daw ang magnanakaw.
Isinulat din niya na nahimatay si Padre Salvi dahil sa sobrang dalamhati kalungkutan
na kanyang naramdaman sa nangyari sapagkat nawalan ng saysay ang kabuluhan
mga pangaral niya sa mga Indio. Samantala, inilarawan naman niya ang
magnanakaw na takot at may mabalasik na tingin kaya iminungkahi
mabangis
niya ang pagtatatag ng isang hukumang militar.
3 Bago natulog si Ben Zayb, ipinadala na niya sa pasulatan ang kanyang
isinulat ngunit ibinalik lamang ito sa kanya kinaumagahan. Ipinagbawal
kasi ng Kapitan Heneral ang anumang balita sa pangyayari. Dahil dito,
labis na nalungkot at napaiyak si Ben Zayb at wala siyang nagawa kundi
ang ibulong na lang sa sarili na sana ay may mangyari uling krimen.
4 Nabalita ang paglusob ng mga tulisan sa bahay-aliwan ng mga Dominiko

sa Pasig. Ayon sa balita, mahigit dalawang libong piso ang ninakaw at
sinugatan pa ang pari at ang dalawang katulong. Ang balitang ito ay
hindi nakaligtas kay Ben Zayb. Kaagad niya itong isinulat ngunit tulad
ng dati, ginawa niyang makulay ang mga pangyayari. Isinulat niyang
apatnapu o limampung tulisan ang lumusob at maraming dalang
mga sandata kaya nakuha ang sampung libong piso at walang awang
sinugatan ang pari. Ngunit hindi makuntento si Ben Zayb kaya nagpunta
pa siya sa Pasig at nagulat siya nang makitang si Padre Camorra pala ang
paring nasugatan. Naroon si Padre Camorra dahil sa parusang ipinataw inilapat
sa kanya kaugnay ng nangyari sa Tiani. At ang totoo, nagkaroon lamang
siya ng maliit na sugat sa kamay at isang bukol sa ulo. Tatlo ang tulisang
lumusob na may dalang itak at limampung piso lamang ang kanilang
nakuha. Dahil dito, hindi makapaniwala si Ben Zayb at sinabi kay Padre
Camorra na kailangang palakihin ang pangyayari na naging dahilan ng
kanilang pagtatalo.
5 Sa mga tulisang lumusob ay may mga nadakip at sinabi ng isa na tinipan kinatagpo
sila ni Matanglawin (Kabesang Tales) sa Sta. Mesa upang sumama sa
kanyang pangkat at lusubin ang mga kumbento at ang mga bahay ng
mga mayayaman. Sinabi rin niya na sila ay pinamumunuan ng isang
Kastilang mataas, kayumanggi, at maputi ang buhok na nagsabi sa
kanila na utos iyon ng Kapitan Heneral na matalik niyang kaibigan. Wala
265

raw silang dapat ikatakot dahil katulong ang mga artilyero. Ang hudyat
daw ay isang putok ng kanyon. Ngunit wala silang narinig na putok ng niloko
kanyon kaya naisip nilang sila ay nilinlang. Umatras ang iba sa kanila at
ang iba ay bumalik sa bundok. Naisipan naman
ng tatlong tulisan na lusubin ang bahay-aliwan
ng mga Dominiko upang makapaghiganti sa
Kastilang dalawang beses nang luminlang sa
kanila. Dahil dito, pinahirapan sila nang husto
ng mga guwardiya sibil. Hindi kasi kapani-
paniwala ang kanilang salaysay na nagtuturo
kay Simoun na kanilang pinuno. Ngunit nang
matagpuan sa tirahan ni Simoun sa Escolta ang
mga bayong ng pulbura at maraming bala at
nawawala ang mag-aalahas, ang salaysay ng
tulisan ay unti-unting napatotohanan. Kumalat
ang bulung-bulungan at bawat makabatid ay
namamangha.
6 Nang hapong iyon, dinalaw ni Ben Zayb na may dalang mga rebolber at masipag
mga bala si Don Custodio na masigasig na gumagawa ng isang panukala
laban kay Simoun.
mungkahi
Buuin ang mga salita sa hanay B sa pamamagitan ng pagsasaayos sa mga gulo-gulong titik upang
matukoy ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa hanay A. Isulat ang nabuong salita sa
patlang na nasa ibaba ng mga gulo-gulong titik. Titik lamang ang isulat sa patlang bago ang bilang.
A B
______ 1. Maganda sana ang naging talumpati ng a. OTSAWINI

kumakandidatong politiko ngunit nakasira ang kanyang
panghuling pati sa iba pang kandidato. b. AGOBLONIAKPI
______ 2. Upang masiguro na maganda ang kanyang bibigkasing
talumpati, nirebisa niya itong mabuti. c. UBUNAKHAL
______ 3. Dahil sa kakulangan sa edukasyon, pinirmahan niya ang
d. UKAKUNANGLT
isang kasulatang hindi niya nauunawaan kaya nakaranas
siya ng matinding kahirapan na nagdulot sa kanya ng
e. IAAOKNTGP
dalamhati.
______ 4. Nawalan ng saysay ang lahat ng ipinayo ng ama dahil f. ISAAGNBM
hindi naman ito pinakinggan ng anak.
______ 5. Mapapansin sa kanyang mabalasik na tingin ang lahat g. AASIPMG
ng mga pagsubok na naranasan niya sa buhay.
h. HAMIKUGN
______ 6. Iginawad sa kanya ng Pangulo ang medalya ng
karangalan dahil sa kanyang naging bahagi sa
pagkakaloob ng pabahay sa mga mahihirap. i. LIOKON
______ 7. Tinipan ng pinuno ang lahat ng kanyang kasapi upang j. GATULSI

pag-usapan ang kanilang susunod na proyekto.
266

______ 8. Minsan na siyang nilinlang ng kanyang kaibigan kaya
hindi na niya ito mapagkakatiwalaan.
______ 9. Dahil sa kanyang pagiging masigasig sa trabaho, madali
niyang narating ang rurok ng tagumpay.
______ 10. Maganda ang kanyang naging panukala kaya marami
ang humanga sa kanyang katalinuhan.
Mga Katanungan
1. Ayon kay Ben Zayb, bakit sumuot sa ilalim ng mesa si Padre Irene sa pista ng kasal?
2. Sino ang paring hinimatay sa pista ng kasal ayon sa salaysay ni Ben Zayb?
3. Bakit nakakiling ang pagbabalita ni Ben Zayb sa Kapitan Heneral at sa mga prayle? Tama ba na
bigyan ng pagkiling ang mga matataas na tao sa lipunan sa pamamahayag? Bakit?
4. Bakit ipinagbawal ng Kapitan Heneral ang pagbabalita sa nangyari sa pista?
5. Sino si Matanglawin?
6. Bakit nilusob ng mga tulisan ang bahay-bakasyunan ng mga Dominiko?
7. Ano-ano ang nagpatotoo sa mga salaysay ng tulisan na si Simoun ang kanilang pinuno?
8. Naniniwala ba si Don Custodio sa isinalaysay ng tulisan? Patotohanan ang sagot.
9. Kung ikaw ang Kapitan Heneral, bilang pinakamataas na pinuno sa Pilipinas, pagbabawalan mo
rin ba ang mga mamamahayag na ibalita ang nangyari sa pista ng kasal nina Juanito at Paulita?
Bakit?
10. Batay sa ginawi ng Kapitan Heneral nang hindi niya pinayagan si Ben Zayb na isulat ang nangyari
sa pista, paano mo siya huhusgahan? Ayaw kaya niyang ipaalam na may nangyaring gulo sa
kanyang nasasakupan o ayaw lang niyang ipalathala ang hindi totoo?
Gawain
Kapuri-puri ang pagbabalitang ginagawa ng mga mamamahayag. Sa araw-araw nating panonood

ng telebisyon, nakikita natin ang kanilang pagsisikap na maipakita ang mga pangyayari sa ating
paligid. Sa oras ng sakuna, sa gitna ng digmaan at anumang nagaganap sa ating pamahalaan, sila ang
nagsisilbing instrumento upang ang lahat ng ito ay ating masaksihan. Tunay na maselan ang kanilang
tungkuling ginagampanan dahil nakataya ang kanilang buhay sa kanilang gawain. Bilang patunay na
maselan ang tungkuling ginagampanan ng mga mamamahayag, narito ang isang editoryal.
Mula sa: http://www.philstar.com/Article.aspx?articleid=55194
267

Opinyon
EDITORYAL – Napakadelikado ng buhay ng mga mamamahayag
(Pilipino Star Ngayon) Updated April 10, 2008 12:00 AM
PITUMPUNG mamamahayag na ang napapatay mula noong 1986. At kamakalawa ay

nadagdagan na naman ang listahan. Naidagdag sa listahan si Benefredo Acabal, 34, publisher
at columnist ng Pilipino Newsmen, isang community tabloid sa Cavite. Pinagbabaril hanggang sa
mapatay si Acabal ng isang lalaki noong Lunes dakong alas diyes ng gabi sa Pasig City. Namatay
si Acabal dahil sa mga tama ng bala sa iba’t ibang bahagi ng katawan. Ayon sa isang testigo,
nakita niyang hinahabol ng isang lalaki si Acabal at binabaril hanggang sa bumagsak sa lupa
ang mamamahayag. Mabilis na tumakas ang lalaki sakay ng motorsiklo. Isang sundalo ang
nagsugod kay Acabal sa ospital pero dead on arrival na ito.
Parang manok lamang na pinapatay ang mga mamamahayag sa Pilipinas at isa na nga rito
si Acabal na pang-72 na sa listahan ng mga bumulagta. Ang sunod-sunod na pagpatay sa mga
mamamahayag ang naging dahilan para bansagan ang Pilipinas na ikalawa sa mga mapanganib
na bansa para sa mga mamamahayag. Ang Iraq ang nangunguna sa mapanganib na bansa
sapagkat doon ay masahol pa rin sa manok kung targetin at patayin ang mga mamamahayag.
Sa kabila ng mga sunod-sunod na pagpatay sa mga mamamahayag, wala namang
magawang paraan ang pamahalaan para mahuli at maparusahan ang mga nasa likod ng
pagpatay. May ilang nadakip pero nakapagdududa kung sila nga ba ang mga salarin. Walang
maiturong utak sa pagpatay.
Ang pagpatay sa mga mamamahayag sa Pilipinas ay mariing kinondena ng mga dayuhang
mamamahayag. Kabilang sa mga kumokondena ay ang New York-based Committee to Protect
Journalists at ang French Reporters Without Borders. Binabatikos nila ang mabagal na pagkilos
ng pamahalaan para maprotektahan ang mga mamamahayag.
Pinakamaraming napatay na mamamahayag noong 2006 kung saan umabot sa 12. Noong
nakaraang taon, tatlo ang iniulat na napatay. Hanggang sa kasalukuyan pawang hindi nalulutas
ang mga pagpatay. Natambakan na at inaagiw ang mga kaso. Ang mga kaanak ng napatay ay
patuloy na sumisigaw ng hustisya. Tanong nila: Hanggang kailan sila maghihintay?
Ang pagpaslang sa mga mamamahayag ay isa sa mga suliranin na patuloy na kinakaharap ng

pamahalaan.
Mula sa: http://pinoyweekly.org/new/2010/06/pagpaslang-sa-mamahayag-
aktibista-sa-huling-mga-araw-ni-gma-ikinabahala/
Pagpaslang sa mamamahayag, aktibista sa huling mga araw ni GMA, ikinabahala

Wed, 2010-06-16 18:36
Ikinabahala ng iba’t ibang grupo ang pagpaslang sa mga mamamahayag at aktibista,

ilang linggo bago pormal na bumaba sa puwesto si Pangulong Arroyo at mailuklok sa poder si
president-elect Benigno “Noynoy” Aquino III.
Noong Hunyo 14, isang miyembro ng Bayan Muna, si Benjamin Bayles, ang binaril at
pinatay sa Barangay Suay, Himamaylan City sa Negros Occidental. Samantala, noong Mayo 19,
binaril din at pinatay si Jim Galez, miyembro ng regional secretariat ng Bayan Muna, sa daan
patungong Barangay Little Panay, Panabo City sa Davao.
268

Mahirap talaga ang maging mamamahayag. Ngunit hindi maitatatwa na marami pa ring mga
mamamahayag ang tapat sa kanilang tungkulin sa kabila ng mga panganib na kanilang kinakaharap.
Ang pagiging tapat sa tungkulin ang isa sa mga mahalagang katangian ng isang mamamahayag.
Ang isang mamamahayag na nakukuha sa suhol ng mga taong may mataas na kalagayan sa lipunan
ay hindi karapat-dapat sa kanyang tungkulin. Bukod dito, ang isang mamamahayag ay hindi dapat
kakitaan ng pagkiling. Pawang katotohanan lamang ang dapat nilang ipabatid sa tao.
Gawain-Pangkatan
a. Bakit sinasabing mapanganib ang buhay-pamamahayag?
b. Masasabi ba ninyong malaya ang pamamahayag sa ating bansa? Maglahad ng mga patunay.
c. Ano ang kahalagahan ng pamamahayag sa mga tao at sa bansa bilang kabuuan?
4. Mag-isip ng mahalagang pangyayaring naganap sa bansa kamakailan lamang. Kung kayo ay mga
mamamahayag, paano ninyo ibabalita ang naganap na pangyayari? Ipakita ito sa pamamagitan
ng newscasting. Maaari ding isama sa gagawing pagbabalita ang nakasaad sa editoryal sa
sinundang pahina. Isagawa ang paghahanda sa loob ng sampung minuto at ang pagtatanghal
ay hindi dapat kukulangin sa tatlong minuto at hindi hihigit sa limang minuto.
Rubric sa Newscasting

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi naging Hindi gaanong Naging malikhain Malikhain sa
malikhain sa naging malikhain sa pagtatanghal at pagtatanghal at
pagtatanghal at sa pagtatanghal at seryoso sa pagba- napakahusay sa
halos lahat ay may ilang kasapi balita ang lahat ng pagbabalita.
Presentasyon
hindi seryoso sa na hindi seryoso sa kasapi
pagbabalita. Nag- pagbabalita.
tatawanan ang
marami.
Naging mahiyain Hindi gaanong Kinakitaan ng tiwa- Buong-buo
Tiwala sa buong oras ng kinakitaan ng la sa sarili habang ang tiwala sa
sa Sarili pagbabalita. tiwala sa sarili sa nagbabalita. sarili habang
pagbabalita. nagbabalita.
Hindi mapakali sa Hindi gaanong Maganda ang Maganda ang tindig
pagbabalita. maganda ang tindig tindig sa halos sa buong oras ng
Tindig
habang nagbabalita. buong oras ng pagbabalita.
pagbabalita.
269

Hindi maunawaan May ilang binigkas Malinaw at may Malinaw na mali-
ang mga salitang na salita na hindi damdamin ang naw ang pagbigkas
binigkas at walang maintindihan at pagbigkas ng mga ng mga salita at
Pagbigkas
damdamin. walang gaanong salita. buong-buo ang ti-
damdamin sa pag- nig sa pagbabalita.
bigkas.
Rapport Hindi nakuha ang Hindi gaanong na- Nakuha ang atensi- Nakuha ang buong
sa mga atensiyon ng mga kuha ang atensiyon yon ng halos lahat atensiyon ng lahat
Manonood manonood. ng mga manonood. ng manonood. ng mga manonood.
Tukuyin ang nawawalang salita sa bawat pangungusap at isulat ang wastong sagot sa patlang.
1. Ginawang _______________ ni Ben Zayb ang Kapitan Heneral sa kanyang panulat upang hindi
sumama ang loob nito sa kanya bago umalis ng Pilipinas.
2. Nahimatay si Padre Salvi sa _______________ ayon kay Ben Zayb dahil nawalan ng saysay ang
mga pangaral nito sa mga Indio.
3. Nalungkot si Ben Zayb nang _______________ ng Kapitan Heneral ang anumang pagbabalita
ukol sa nangyari sa pista ng kasal.
4. Naibalita ang paglusob ng tatlong tulisan sa bahay-bakasyunan ng mga Dominiko sa Pasig at
kinuha ang salaping mahigit _______________.
5. Nagulat si Ben Zayb nang malamang si Padre Camorra ang paring _______________ ng mga
tulisan.
6. Si Padre Camorra ay nasa bahay-bakasyunan ng mga Dominiko bilang ________________ sa
kanyang mga ginawa sa Tiani.
7. Sa paglusob ng tatlong tulisan sa bahay-bakasyunan ng mga Dominiko sa Pasig, _______________
lamang ang kanilang dalang sandata.
8. Ayon sa mga tulisang nadakip, kinatagpo sila ni Matanglawin sa _______________ upang
sumama sa pangkat.
9. Sa salaysay ng mga tulisan, ang hudyat ng kanilang paglusob ay isang putok ng kanyon ngunit
wala silang narinig kaya ang iba sa kanila ay umatras at bumalik sa _______________.
10. Napatotohanan ang salaysay ng mga tulisan nang hindi matagpuan si Simoun at makita sa
kanyang tirahan ang mga bayong ng _______________ at maraming bala.
Tunay na maselan ang gawain ng isang mamamahayag kaya nararapat lamang na bawat isa
sa kanila ay bigyan ng parangal. Ito ay isang paraan upang patuloy silang maging tapat sa kanilang
sinumpaang tungkulin na magsasabi na gawing mga katotohanan lamang upang ang bawat isa sa
atin ay maging mulat sa mga nangyayari sa paligid.
270

Gumupit ng larawan ng iyong hinahangaang mamamahayag at idikit sa kahon sa ibaba. Sa
nakalaang mga patlang, isulat kung bakit dapat siyang pamarisan ng iba pang mamamahayag o nais
maging mamamahayag.
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
Basahin: Kabanata 37 – Ang Hiwaga, mga pahina 272–276
Mga Katanungan
1. Sino ang bisita ng mga Orenda?

2. Kailan nasaksihan ni Chichoy ang supot-supot na pulbura sa bahay ni Kapitan Tiago?
3. Bakit walang kibo si Isagani habang nakikinig sa kuwento ni Chichoy sa bahay ng mga Orenda?

271

Kabanata 37 Ang Hiwaga
Maipaunawa na sa paghuhusga, ang ginagamit ay ang isipan at hindi ang damdamin at ang
pagkiling ay iniiwasan

Ang makasariling adhikain ay Bakit kailangang mangibabaw ang
nagbubunga ng hindi makatwirang isipan sa paghuhusga?
paghuhusga. Paano maituturing na tama ang
paghuhusga?
A. Natutukoy ang kahulugan ng salita ayon sa konteksto

B. Natutukoy ang kahalagahan ng paggamit ng isipan sa paghuhusga
C. Naiisa-isa ang dapat gawin ng mga Pilipino upang maging malinis at makatarungan ang hustisya
sa Pilipinas
D. Naipakikita ang sakit ng lipunan na ibinunyag sa kabanata kaugnay ng paghuhusga sa
pamamagitan ng tableau
Ang Hiwaga
(talata 1–10)
Halagahang Pangkatauhan: Bago husgahan ang kapwa, kailangan ang pagsasaalang-alang at

pagsusuri sa mga katibayan upang hindi maimpluwensiyahan ng
anumang maling balita.
272

1 Madaling kumalat ang balita sa nangyari sa pista ng kasal nina Juanito
at Paulita. Katunayan, ito ang usapan sa bahay ng mga Orenda, isang
mayamang pamilya ng mag-aalahas sa Sta. Cruz at kaibigan ni Isagani.
Sa gabing iyon, panauhin nila ang binata ngunit hindi sila nagsisipag-
laro ng baraha o kaya ay nagpapatugtog ng piyano tulad ng kanilang
nakagawian at maging ang pinakabata sa mga dalaga ng mga Orenda nakasanayan
na si Tinay ay nayayamot dahil walang gustong makipaglaro sa kanya
ng sungka. Ang lahat, pati si Isagani, ay abala sa pakikinig kay Chichoy,
isang platero. Si Chichoy ang naghatid ng paris ng hikaw kay Paulita gumagawa ng
kinabukasan pagkatapos ng pista ng kasal kaya nasaksihan niya ang alahas
mga supot-supot na pulbura sa ilalim ng sahig, sa bubungan, ilalim ng
mesa, at sa loob ng mga upuan nang ginigiba ang kiosko na pinagkain-
an ng mga diyos-diyosan sa bahay ni Kapitan Tiago. Ito ang dahilan kaya
sa gabing iyon, siya ang naatasang magkuwento sa tahanan ng pamilya nautusan
Orenda.
2 “Sino naman ang naglagay ng mga supot-supot na pulbura?” ang

tanong ni Kapitana Loleng habang namumutla naman si Momoy na
kasintahan ni Sensia na dumalo sa pista. Si Sensia ang panganay sa anak
nina Kapitana Loleng at Kapitan Toringgoy.
3 “Ayon kay Ginoong Pasta, maaaring kaaway raw ni Don Timoteo o
kaagaw sa pag-ibig ni Juanito,” ang sagot ni Chichoy ngunit ngumiti
lamang si Isagani at hindi umimik. Sinabi pa ni Chichoy na maging si
Don Timoteo ay nagtataka kung sino ang may kagagawan noon dahil
sila lang naman daw dalawa ni Simoun ang namahala sa pag-aayos ng nag-asikaso
bahay para sa pista.
4 “Ang ibig sabihin, kung sakaling sumabog ang bahay na iyon ay wala
sanang natirang buhay sa buong Anloague,” ang sabi naman ni Kapitan
Toringgoy.
5 “Sino sa palagay ninyo ang naglagay ng pulbura sa bahay na iyon?”
tanong ni Chichoy.
6 May sumagot na mga prayle ngunit ang sabi naman ng isa ay maaaring
si Quiroga at ang sabi naman ng isa ay baka isang estudyante at ang
hula naman ng isa pa ay si Macaraig. Umiling lamang si Chichoy at
namangha ang lahat nang sabihin niyang si Simoun, ang mag-aalahas, nagulat
ang naglagay ng pulbura.
7 “Ngunit imposible yata dahil naroroon din si Simoun sa pista!” ang
sabi ni Sensia na hindi makapaniwala kaya sinabi ni Momoy na kaagad
umalis ang mag-aalahas bago maghapunan.
273

8 “Ngunit kaibigan siya ng Kapitan Heneral at kasosyo pa ni Don Timoteo,”
ang sabi ng isa.
9 “Nalaman na ng pamahalaan ang buktot na binalak ni Simoun kaya masama
nawawala at pinaghahanap siya ngayon ng mga guwardiya sibil,” ang
ganting sagot naman ni Chichoy.
10 Naalala ni Binday, isa sa mga dalagang Orenda, ang bughaw na ningas
na nakita niya minsan sa bahay ni Simoun nang sila ng kanyang ina ay
bumili ng ilang bato sa mag-aalahas samantalang naalala naman ni
Momoy na isang hindi kilalang tao ang biglang pumasok at nagnakaw ng
lamparang regalo ni Simoun kaya nagkagulo nang oras na ng hapunan.
Dahil dito, si Isagani na tahimik na nakikinig ay tumindig at naglakad-
lakad. At nang sabihin ni Chichoy na tumalon sa ilog ang magnanakaw
at walang nakakilala sa kanya at ipinalalagay ng mga maykapangyarihan
na ang lamparang ninakaw ang magpapasabog sa buong bahay, sinabi
naman ni Isagani na “Kahit kailan, hindi mabuting kumuha ng hindi
sa kanya. Kung nakapag-isip lamang sana ang magnanakaw at alam
niya ang layunin, sa palagay ko ay hindi niya gagawin iyon. Anuman
ang ibigay na kapalit, hindi ko gagawin ang kanyang ginawa,” ang sabi
ni Isagani bago nagpaalam upang puntahan si Padre Florentino at
manirahan kasama niya.
Kilalanin ang kahulugan ng salitang may salungguhit sa pangungusap. Hanapin at bilugan ito sa
kahon at isulat sa patlang.
___________ 1. Nakagawian na ng mag-anak na magsimba tuwing Linggo bago mamasyal.
___________ 2. Dahil sa kanyang kasipagan bukod sa katalinuhan, siya ang naatasang mamuno
sa mga gawain sa kanilang paaralan.
___________ 3. Siya ang namahala sa mga gawaing pangkalusugan sa kanilang barangay kaya
siya tumanggap ng papuri sa iba’t ibang sektor.
___________ 4. Namangha ang lahat sa kanyang mga ipinagtapat dahil hindi nila akalain na
magagawa niya ang mga bagay na iyon.
___________ 5. Ang kanyang kabuktutan ay hindi nagtagumpay dahil sa pagkakaisa ng mga tao
sa kanyang bayan.
O S A K I S A G A N
K K U S A R V I N A
A A M O G H N A H Y
B L S I J K A B U A
A E U A A L G C S N
K I E S M R U D A A
D E R M I A L E Y S
L G T N E P A F M A
A H E O L Q T N O K
M A F R A N C I S A
O I N A U T U S A N
274

Mga Katanungan
1. Ano ang balitang tinutukoy sa kabanata na madaling kumalat sa mga tao?

2. Sino ang pamilya Orenda sa bayan ng Sta. Cruz?
3. Bakit nayayamot si Tinay, ang pinakabatang Orenda, at walang gustong makipaglaro sa kanya ng
sungka?
4. Sa mga panauhin ng mga Orenda sa gabing iyon, sino sa kanila ang dumalo sa pista ng kasal nina
Juanito at Paulita?
5. Anong mahalagang balita ang ibinigay ni Chichoy sa pamilya Orenda? Paano niya ito nalaman?
6. Sino-sino ang napagbintangang naglagay ng mga supot-supot na pulbura sa bahay ni Kapitan
Tiago? Bakit sila pinagbintangan?
7. Ayon kay Momoy, bakit nagkagulo sa oras ng hapunan sa pista?
8. Ano ang ibig ipahiwatig ni Isagani sa pagsasabing, “Kahit kailan, hindi mabuting kumuha ng hindi
sa kanya. Kung nakapag-isip lamang sana ang magnanakaw at alam niya ang layunin, sa palagay
ko ay hindi niya gagawin iyon. Anuman ang ibigay na kapalit, hindi ko gagawin ang kanyang
ginawa?”
9. Kung ikaw si Isagani, ano ang iyong mararamdaman at gagawin matapos mong malaman ang
tunay na layunin sa pagpapasabog ng bahay ni Kapitan Tiago sa pista ng kasal nina Juanito at
Paulita?
Gawain
Araw-araw, marami tayong nasasagap na balita na kinasasangkutan ng mga taong kilala sa

lipunan tulad ng mga artista at mga tao sa pamahalaan. Iba’t ibang isyu ang nagsusulputan at pinag-
uusapan. Nakukuha kaagad ng mga balitang ito ang ating atensiyon at kaagad tayong nakapagbibigay
ng sariling paghuhusga. Kilala man tayo o hindi ng taong kasangkot, hindi makatarungan na siya ay
husgahan nang walang sapat na katibayan. Samakatwid, kailangang bigyan ng pagkakataon ang
taong kasangkot na mailahad ang kanyang panig at masuri ang mga katibayan bago ang paghuhusga
ng sinuman.
Ang paghuhusga ay kung ano ang pinaniniwalaan ng tao. Batay ito sa ating nakikita at
nararamdaman at kung ano ang pinaniniwalaan nating tama o mali. May taong ibinabatay sa kanilang
damdamin lamang ang kanilang paghuhusga kaya hindi naiiwasang sila ay nagiging subhetibo.
Mayroon namang ginagamit ang pag-iisip at nagagawa nilang pagtimbang-timbangin ang mga
pangyayari bago magbigay ng paghuhusga kaya sila nagiging obhetibo.
Hindi natin maiwasan ang magbigay ng paghuhusga dahil iba-iba tayo ng paniniwala.
Ngunit anumang paniniwala mayroon tayo, kailangan pa ring manaig ang kung ano ang tama. Sa
kasawiang-palad, may mga paghuhusgang nagaganap sa ating hukuman na lihis sa katotohanan
kaya hindi nakukuha ang katarungan ng mga biktima at sa halip, sila ang naaakusahan tulad ng mga
kinasasangkutang kaso ng mga sikat na pamilya sa ating lipunan. Nagagawa nilang kontrolin ang
mga pangyayari sa pagsasabi ng mga kasinungalingan gamit ang kanilang yaman samantalang ang
mga biktima ay walang magawa dahil sa kanilang kahirapan sa buhay at sila ay nahuhusgahan sa
kasalanang hindi nila ginawa.
275

Anuman ang kalagayan sa buhay ng isang tao, karapatan niya ang mahusgahan nang tama.
Ang paghuhusga nang tama ay walang pagkiling. Ang katotohanan ang dapat bigyang-tuon sa
paghuhusga at hindi ang kung sino ang kasangkot.
Gawain-Pangkatan
1. Hatiin ang klase sa pitong pangkat.
a. Naranasan mo na bang husgahan ng ibang tao? Ano ang iyong naramdaman ukol dito?
Ibahagi ang karanasan sa pangkat.
b. Nagawa mo na bang manghusga ng ibang tao? Tama ba ang iyong ginawang paghusga?
Bakit?
c. Anong aral ang natutuhan mo sa mga karanasang ito? Magpalitan ng kuro-kuro.
4. Tingnan ang mga larawan sa ibaba. Kilala mo ba sila? Pag-usapan ang mga tanong sa ibaba:
a. Ano ang naging usap-usapan sa kanila?

b. Makatarungan ba na sila ay akusahan agad sa kontrobersiyang kanilang kinasangkutan?
Bakit? Paano magiging tama ang paghuhusga sa kanila?
c. Bakit mahalagang mangibabaw ang isipan sa paghuhusga sa kanila? Pangatwiranan.
d. Tingnan ang larawan. Ano ang sinisimbolo nito? Sino ang mga
nagpapatupad nito? Makatarungan ba ang hustisya sa ating
bansa? Ano ang dapat gawin ng mga Pilipino upang maging
malinis at makatarungan ang hustisya sa ating bansa?
e. Bilang panghuli, isagawa ang sakit ng lipunan na nakita sa
kabanata na may kinalaman sa paghuhusga sa pamamagitan
ng tableau. (Ang tableau ay larawan o eksena ng mga tauhang
kasangkot. Ang bawat tauhan ay may papel na ginagampanan
sa larawan, walang diyalogo at walang pangyayaring
umuunlad. Samakatwid, isang eksena lamang ang ipinakikita
na naglalaman ng mensaheng nais ipahiwatig ng pangkat). Ang
bawat pangkat ay bibigyan ng limang minuto sa paghahanda.
Ang guro ang magbibigay ng go signal pagkatapos ng limang
minutong paghahanda upang ipakita ang inihandang tableau
ng pangkat.
276

Rubric sa Tableau

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Nabuong Hindi nakabuo Hindi gaanong Malinaw ang Malinaw na
Larawan/ ng malinaw na malinaw ang mensahe ng malinaw ang
Kalinawan ng mensahe ng mensahe ng larawan. mensahe ng
Mensahe larawan. larawan. larawan.
Hindi naging Hindi gaanong Halos lahat Malikhain ang pag-
Posisyon ng malikhain ang malikhain ang ng kasapi ay kakaposisyon ng
Bawat Kasapi sa mga kasapi sa pagkakaposisyon malikhain ang lahat ng kasapi.
Isang Kuwadro kanilang mga ng halos lahat ng pagkakapo-
posisyon. kasapi. sisyon
Hindi epektibo Hindi gaanong Halos lahat Ang lahat ng
Projection ang mga kasa- epektibo ang halos ng kasapi ay kasapi ay epektibo
ng Papel pi sa papel na lahat ng kasapi sa epektibo sa papel sa papel na
na Ginampanan ginampanan. papel na ginampa- na ginampanan. ginampanan.
nan
1 2 3
Hindi seryoso ang mga Hindi gaanong seryoso Ang bawat kasapi ay
kasapi sa papel na ang ilang kasapi sa papel seryoso sa kanilang
Kooperasyon kanilang ginampanan. na kanilang ginampanan. papel na ginampanan at
ng Bawat Kasapi nagsilbing inspirasyon
sa ibang kasapi sa
pangkat.
A. Tukuyin ang wastong sagot sa bawat tanong at isulat sa patlang.

___________ 1. Tagasaan ang pamilya Orenda?
___________ 2. Ano ang hanapbuhay ng pamilya Orenda?
___________ 3. Ayon sa salaysay ni Chichoy, ano ang natagpuan sa ilalim ng sahig, sa
bubungan, sa ilalim ng mesa, at sa loob ng upuan nang ginigiba ang
kioskong pinagkainan ng mga diyos-diyosan sa pista ng kasal?
___________ 4. Ano ang naalala ni Binday na nakita niya sa bahay ni Simoun nang bumili
sila ng kanyang ina ng mahahalagang bato sa mag-aalahas?
___________ 5. Sa usapan sa bahay ng mga Orenda, saan daw tumalon ang magnanakaw
ng lampara sa pista ng kasal?
277

B. Kilalanin kung sino ang tinutukoy sa bawat bilang.
___________ 1. Ang nakakalaro ni Isagani ng sungka sa bahay ng mga Orenda
___________ 2. Ang kasintahan ni Sensia na dumalo sa pista ng kasa
___________ 3. Ang nagsabing kaaway ni Don Timoteo o kaagaw sa pag-ibig ni Juanito ang
nagkalat ng pulbura sa bahay ni Kapitan Tiago
___________ 4. Ang tinukoy ni Chichoy na naglagay ng pulbura sa ilalim ng sahig, sa
bubungan, sa ilalim ng mesa, at sa loob ng upuan sa bahay ni Kapitan Tiago
___________ 5. Sa kanya maninirahan si Isagani
Mula sa mga natalakay sa itaas, maliwanag na ang paghuhusga na walang batayan ay walang
naidudulot na mabuti. Dahil dito, mahalaga ang papel na ginagampanan ng korte. Kahit masasabing
ang lahat ay may kalayaang magbigay ng sariling opinyon, ang korte ang naatasang legal na
makapagbibigay ng paghuhusga sa anumang usaping naidudulot dito.
Kung talagang nauunawaan mo ang mga tinalakay sa kabanatang ito, mag-isip ng simbolo ng
hustisya sa bansa bukod sa pangkaraniwang timbangan na alam ng lahat at iguhit ito sa isang puting
papel.
Basahin: Kabanata 38 – Ang Kasawian, mga pahina 279–281
Mga Katanungan
1. Paano kinatakutan si Matanglawin sa buong Luzon?

2. Sino ang mga bihag ng mga guwardiya sibil na mahigpit na nakatali at naglalakad sa may
baybayin ng bundok?
3. Bakit nabigla si Carolino nang makita kung sino ang nakahandusay sa may batuhan na nag-
aagaw buhay at may itinuturo sa likod ng bato?

278

Kabanata 38 Ang Kasawian
Maipaunawa na ang paggamit ng kapangyarihan ay para sa kapakanan at kabutihan ng

karamihan at hindi pansarili

Ang kapangyarihan ay dapat lamang Kailan dapat gamitin ng tao ang
gamitin sa ikabubuti ng mga taong kanyang kapangyarihan?
nasasakupan at hindi para sa sarili. Paano nakabubuti ang paggamit ng
Nakabubuti ito kung ayon sa batas at kapangyarihan sa mga nasasakupan?
para sa kapakanan ng lahat.
A. Natutukoy ang salitang-ugat ng ilang piling salita at naibibigay ang kahulugan ng mga ito
B. Nakapaglalahad ng kuro-kuro hinggil sa maaaring dahilan ng pagkakaroon ng mga sundalong
salot sa lipunan
C. Napag-uusapan kung kailan at paano dapat gamitin ng tao ang kanyang kapangyarihan
D. Natutukoy ang problema sa binasang balita at nakapagmumungkahi ng solusyon
Ang Kasawian
(talata 1–8)
Halagahang Pangkatauhan: Minamahal at iginagalang ng mga taong nasasakupan ang taong
may tunay na malasakit sa kapwa sa kabila ng kanyang taglay na
kapangyarihan.
279

1 Si Matanglawin ay naging kilabot sa buong Luzon sa kanyang walang
tigil na paglusob sa mga lalawigan kasama ang kanyang mga tauhan.
Pinatay nila ang Hukom Pamayapa sa Tiani at marami silang sandata
na nasamsam. Lumaki at kinatakutan ang pangkat ni Matanglawin
nang maraming magsasaka ang umanib sa kanya. Dahil dito, humina sumapi
ang kalakalan at upang ipakita ng pamahalaan ang kanyang lakas at
kapangyarihan, dumakip sila ng mga magsasakang walang kasalanan.
2 Isang tanghali nang buwan ng Mayo, naglalakad sa may baybayin ng
bundok ang isang hanay ng kalunos-lunos na anim o pitong magsasaka
na bihag ng sampu o labindalawang sibil na sandatahan. Sila ay abot-
sikong nakagapos at mahigpit na nakatali, walang sombrero at sapin
sa paa kahit matindi ang sikat ng araw at marurumi dahil sa pawis at
alikabok. Sa kanilang mukha, mababakas ang galit at kawalan ng pag-
asa dahil tinutungayaw pa sila ng isang sibil, pinapalo sa pamamagitan sinisigawa
ng isang sanga ng kahoy at sinisipa kapag may nabubuwal sa kanila
upang ipagpatuloy nila ang kanilang paglakad. Humihinto lamang sila
kapag may sibil na nais uminom samantalang ang uhaw na mga bihag
ay hindi na inaalintana. Dahil sa kalupitang ito, isang sibil ang hindi pinapansin
nakatiis kaya sinigawan ang kasamang si Mautang.
3 Lumapit si Mautang sa kanyang kasamahan at pabulong na sinabing
“Ano ka ba, Carolino, bagito ka pa talaga sa trabahong ito! Hindi mo ba
alam, kaya ginagawa ko ito ay upang matuto silang lumaban at tumakas
nang barilin na lang natin.”
4 Hindi kumibo si Carolino. Isang bihag ang nakiusap na magpahinga
sandali ngunit pinalo lamang siya ni Mautang at sinabing mapanganib
ang lugar nang biglang umalingawngaw ang isang putok. Nabitiwan
ni Mautang ang kanyang baril, tinutop niya ang kanyang dibdib at tinakpan ng kamay
nilabasan siya ng dugo sa bibig. Nabigla ang mga sibil at pinahinto ang
mga bihag. Tumingin-tingin sila sa kanilang paligid. Isang putok pa ang
narinig at isang sibil pa ang tinamaan. Itinuro ng nabaril na sibil ang
mga bihag at sumigaw ng “Fuego!”
5 Sa kabila ng pagmamakaawa ng mga bihag, pinipi sila ng mga putok
ng baril. Pagkatapos, nakipagbarilan ang mga sibil sa mga kalaban
na nagkakanlong sa mga bato sa itaas ng bundok. Ang kanilang mga nagtatago
kalaban ay tinatayang may tatatlong baril lamang kaya lumusob sila
ngunit tinamaan ang unang nakaakyat at gumulong pababa. Dahil dito,
walang sinuman sa kanila ang nais sumulong kaya sumigaw ang isa ng
“Carolino, patunayan mo ngayon ang husay mo sa pagbaril!”
280

6 Isang lalaki ang biglang lumitaw sa ibabaw ng isang bato at iwinawasiwas iwinawagayway
nito ang dalang baril. Tatlong sibil ang bumaril sa kanya ngunit hindi
nila ito tinamaan kaya nanatiling nakatayo ang lalaki sa itaas ng bato at
may isinisigaw ngunit hindi maintindihan.
7 Napahinto si Carolino. Inakala niyang kilala niya ang lalaki ngunit
tinutukan siya ng baril ng isang sibil at binantaan kung hindi niya
babarilin ang lalaki. Binaril ni Carolino ang lalaki at tinamaan. Gumulong
ang lalaki sa batuhan habang may isinisigaw. Natulig si Carolino. nabingi
8 May narinig ang mga sibil na nagtakbuhan sa itaas ng bundok kaya

lumusob sila ngunit isa pang lalaki ang lumitaw sa itaas ng bato at
iwinawasiwas naman ang kanyang dalang sibat. Binaril siya ng mga
sibil at tinamaan. Dinatnan ng sibil na unang nakarating sa itaas ang
matandang lalaking naghihingalo at nakahandusay sa bato. Sinaksak nakabulagta
ng sibil ng bayoneta ang matanda ngunit hindi man lamang nito ininda
ang sakit at tumitig lamang kay Carolino na noon ay kararating lamang.
Pilit na itinuturo ng butuhang kamay ng matanda ang nasa likod ng
bato. Samantala, gulat at maputlang-maputla naman si Carolino dahil
nakilala niya ang kanyang ingkong na si Tandang Selo. Si Carolino ay si
Tano na anak ni Kabesang Tales na nagbalik na galing ng Carolinas.
Tukuyin ang salitang-ugat ng salitang may salungguhit sa pangungusap. Hanapin ang sagot
sa mga salitang nakakahon at kulayan ang kahon ng napiling sagot. Isulat naman sa patlang ang
kahulugan ng salitang-ugat sa patlang.
_______ 1. Sumapi sa kanilang samahan ang

suma api sapi
mga mamamayang may tunay na
pagmamalasakit sa kanilang kapwa.
_______ 2. Laging tinutungayaw ng tindera ang
ayaw tungayaw sapi
mga batang sumisinghot ng rugby sa
palengke.
_______ 3. Hindi inaalintana ng mga magulang
ang kanilang pagod upang matustusan alintana alin ina
lamang ang pag-aaral ng mga anak.
_______ 4. Tinutop niya ang kanyang dibdib nang
makaramdam ng matinding pananakit tutop tinutop puto
dito.
_______ 5. Hindi siya nakita ng masasamang maga kanlong kalong
loob na humahabol sa kanya nang
magkanlong siya sa mga halamanan.
_______ 6. Buong pagmamalaking iwinasiwas
iwas iwan wasiwas
ng mga manlalaro sa Olympics ang
kanilang bandila.
_______ 7. Natulig siya sa malakas na kidlat uli liglig tulig
kasabay ng malakas na ulan.
281

_______ 8. Nakahandusay siya sa silid nang husay handusay handa
madatnan ng kanyang kapatid upang
saklolohan.
Mga Katanungan
1. Sino si Matanglawin? Bakit siya naging kilabot na tulisan?

2. Sino ang pinatay ni Matanglawin sa Tiani? Bakit?
3. Ano ang naging bunga sa kalakalan ng paglusob ng pangkat ni Matanglawin sa mga lalawigan?
Bakit?
4. Dahil sa pagiging kilabot na tulisan ni Matanglawin, paano nagpakita ng lakas ang pamahalaan?
5. Paano pinagmamalupitan ni Mautang ang mga bihag na magsasaka? Bakit niya ito ginagawa?
6. Bakit naging Carolino ang tawag kay Tano ng kanyang mga kapwa guwardiya sibil?
7. Ano ang maaaring isinisigaw ni Kabesang Tales habang siya ay nakatayo sa itaas ng bato habang
iwinawasiwas ang kanyang sandata? ni Tandang Selo habang siya ay nakatayo sa itaas ng bato at
iwinawasiwas ang kanyang sibat?
8. Kung ikaw si Tano, ano ang iyong gagawin nang malaman mong ang iyong binaril na lalaki na
nakatayo sa itaas ng bato ay ang iyong ama? Bakit?
Gawain
Ipinakita sa mga larawan ang ilang pangyayari noong EDSA I na kung saan nakatulong ng mga
mamamayang Pilipino ang mga sundalo upang makamit ang kalayaan sa kamay ng isang diktador.
Tunay na mahalaga at mabigat ang tungkuling ginagampanan at nakaatang na responsibilidad
sa balikat ng mga sundalo. Ilan sa mga sinumpaan nilang tungkulin ay ang magbigay ng proteksi-
yon sa mga mamamayan at tagapagtanggol ng bayan sa lahat ng oras buhay man nila ang naka-
taya. Ngunit sa kasalukuyan,
nakalulungkot mang isipin,
may mga sundalong salot sa
bayan at nagsisilbing pabi-
gat sa mamamayan. Ano ang
maaaring kadahilanan?
1. Hindi kaya dahil sa liit
ng kinikita ay nakaiisip
sila na gumawa ng
bagay na ikasisira nila?
2. Hindi kaya dahil umakyat na sa ulo nila na sila ay makapangyarihan dahil na rin sa sandatang
ipinagkatiwala sa kanila?
3. Hindi kaya dahil wala silang takot dahil may nag-uutos at sasagot sa kanilang kamalian?
Talagang mahirap ang buhay ng mga sundalo. Bukod sa mabigat na responsibilidad na nakaatang
282

sa kanila, madalas ay malayo sila sa kanilang pamilya at lagi pang nasa panganib ang buhay. Ngunit,
walang sapat na dahilan upang ang mga katulad nilang tagapagtanggol ng bayan ay maging salot sa
lipunan.
Gawain-Pangkatan
3. Pumili ng isa sa mga nakatala kung bakit nagiging abusado ang ilang mga sundalo at pag-usapan
ito. Kung wala sa talaan, maglagay ng sariling dahilan at palawakin ito. Ang ikaapat na pangkat
ay sasagutin ang tungkol sa balita sa ibaba na may kinalaman sa pagkakasangkot ng mga pulis.
Bilang panghuli, ang lahat ng pangkat ay kailangang sagutin ang sumusunod na mga tanong at
ibahagi ang sagot sa klase:
a. Kailan dapat gamitin ng tao ang kanyang kapangyarihan?
b. Paano nakabubuti ang paggamit ng kapangyarihan sa mga nasasakupan?
4. Basahin ang balita para sa ulat ng ikaapat na pangkat.
Pulis, LTO official sabit sa karnap

Ni Ludy Bermudo (Pilipino Star Ngayon) Updated February 13, 2010 12:00 AM
MANILA, Philippines - Masusing iniimbestigahan ng Manila Police District ang ilang

pulis at kawani ng LTO na umano’y konektado sa kilabot na carnapping group, ang Boni-
facio Salvatierra gang base sa mga impormasyong nakuha sa cell phone ng mga naares-
tong suspek kamakailan.
Pansamantalang hindi ibinunyag ang pangalan ng mga ito habang isinasagawa ang
masusing imbestigasyon.
Kasabay nito, pormal na naghain ng reklamo si Wilmer Joseph King Dimatulac, 45,
negosyante laban sa mga suspect na positibo niyang kinilala na siyang tumangay sa kanyang
kulay silver na Navarra (W2W-168) noong Enero 21. Itinuro nito ang mga suspect na sina
Nataniel Rivera, alyas “Eduardo Bonifacio,” Arman Vergara, at Jomel Salvartierra kabilang sa
walong nadakip na suspect sa isinagawang operasyon kamakailan sa Ugong, Valenzuela.
Ang naturang grupo ay sinasabing nag-ooperate sa Metro Manila at karatig lalawi-
gan. Mga high-end na sasakyan ang kanilang target na madaling naibebenta dahil na rin sa
tulong ng ilang tiwaling pulis at LTO official na nag-aayos ng mga papeles nito.
Mula sa: http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=

549124&publicationSubCategory Id=93
5. Pag-usapan ang sumusunod na mga tanong:

a. Ano ang nilalamang problema ng balita? Ano sa palagay ninyo ang sanhi ng problemang
ito?
b. Ano ang maimumungkahi ninyong solusyon sa nasabing problema?
c. Kung kayo ay bibigyan ng pagkakataong makapagmungkahi ng batas sa Kongreso para sa
mga pulis at sundalo, anong batas ang imumungkahi ninyo? Bakit?
283

6. Iulat sa klase ang napag-usapan. Ang lider ang maghahati sa ulat ng bawat kasapi batay sa mga
napag-usapan. Ang bawat pangkat ay bibigyan ng lima (5) hanggang pitong (7) minuto sa pag-
uulat.
Rubric sa Pag-uulat

Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Kaalaman pagtalakay. maayos ang pag- ng karagdagang iniuulat at nakapag-
sa Paksa talakay. impormasyon. bibigay ng karagda-
gang impormasyon.
Mahina ang tinig Hindi gaanong Malinaw at sapat Malinaw ang pag-
Paraan at maligoy sa sapat ang tinig at ang lakas ng tinig. sasalita at angkop
ng Pagsasalita/ pagsasalita. may mga sali- ang boses sa dami
Tinig tang hindi mau- ng mga nakikinig at
nawaan. lugar.
Walang tiwala sa Walang gaanong May tiwala sa May tiwala sa sarili
Kilos/Asal sa
sarili. tiwala sa sarili at sarili at obhetibo at masayang dis-
Harap ng mga
hindi gaanong sa pag-uulat. posisyon at naging
Tagapakinig
obhetibo sa pag- obhetibo sa paksang
uulat. iniuulat.
1 2 3
Hindi nakuha ang Hindi gaanong naku- Kuhang-kuha ang atensi-
Rapport interes ng mga tagapa- kuha ang atensiyon ng yon ng mga tagapakinig
sa mga Tagapakinig kinig. mga tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
sa tagapag-ulat.
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap. Iguhit sa patlang ang 4 kung tama ang nilalaman
ng pangungusap at iguhit ang Ä kung mali ang nilalaman nito.
___________ 1. Naging kilabot sa panunulisan si Matanglawin sa buong bansa.

___________ 2. Isa sa mga nilusob na lalawigan ng pangkat ni Matanglawin ay ang Bulacan.
___________ 3. Lumaki at kinatakutan ang pangkat ni Matanglawin dahil maraming guwardiya
sibil ang umanib sa kanya.
___________ 4. Ang mga magsasakang bihag ng mga guwardiya sibil ay mahigpit na nakatali,
naglalakad sa gitna ng matinding sikat ng araw at walang sapin sa paa.
284

___________ 5. Higit na marami ang bilang ng mga guwardiya sibil kaysa sa kanilang mga bihag
na magsasaka.
___________ 6. Si Mautang ang guwardiya sibil na nagpahirap sa mga bihag.
___________ 7. Ang lalaking lumitaw sa ibabaw ng isang bato at nagwasiwas ng dalang baril ay
si Tandang Selo.
___________ 8. Binaril ni Carolino ang lalaking lumitaw sa ibabaw ng isang bato at nagwasiwas
ng dalang baril dahil sa utos ng isang sibil.
___________ 9. Si Kabesang Tales ang itinuro ng nag-aagaw-buhay na si Tandang Selo na nasa
likod ng bato.
___________ 10. Si Carolino ay si Tano na anak ni Kabesang Tales.
Ngayon ay alam mo na ang maselang tungkuling ginagampanan ng mga pulis at sundalo.

Subalit hindi maikakaila na marami pa ring tapat at mapagkakatiwalaan. Kailan lamang ay isang pulis
ang kinapanayam ng isang mamamahayag ng ABS-CBN dahil kahit maliit lamang ang suweldo ay
nakapagpatapos ng mga anak. Sabi nga niya, hindi niya magagawang ipakain sa kanyang mga anak
ang salaping galing sa nakaw o pangingikil.
Magsaliksik sa Internet, pahayagan, at magasin ng mga sundalo at kapulisan sa bansa na maaaring
ipagmalaki. Idikit sa puting papel at gumawa ng album.
Basahin: Kabanata 39 – Ang Wakas, mga pahina 286–289
Mga Katanungan
1. Bukod kay Don Tiburcio, sino ang nagtiwala sa kalinga ni Padre Florentino?
2. Ayon kay Simoun, paano niya naging kaibigan ang Kapitan Heneral?
3. Ayon kay Padre Florentino, paano nagiging karapat-dapat ang pagpapakasakit?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Kasawian” na may gabay ng guro at sagutin
ang mga kaukulang katanungan.

285

Kabanata 39 Ang Wakas
Maipaunawa na ang pagiging tunay na Kristiyano ay hindi mapag-akusa bagkus ay mapagpa-

tawad

Kailangang maging mapagpatawad Bakit kailangang maging
upang patawarin din tayo ng ating mapagpatawad?
Manlilikha.
Paano maipamamalas ng bawat tao
Iba-iba man tayo ng lahi, relihiyon, at ang kanyang tunay na pagiging Kristiyano?
propesyon, maipamamalas natin ang tunay
na pagiging Kristiyano sa pamamagitan
ng pagsasabuhay sa mga itinuro sa atin ng
Panginoon tulad ng pagpapatawad at taos-
pusong paglilingkod sa kapwa.
A. Natutukoy ang salitang-ugat at nabibigyang-kahulugan ang ilang piling salita sa teksto

B. Nakapagtatala ng mga taong naging huwaran dahil sa kanilang mga ipinakitang pagiging
Kristiyano at mga aral na naituro nila sa sanlibutan
C. Naiisa-isa ang mga paraan o gawaing dapat isakatuparan bukod sa pagiging mapagpatawad
upang maituring na mabuting Kristiyano
D. Nakagagawa ng komik istrip na nagpapakita ng gawain ng isang mabuting Kristiyano
Ang Wakas
(talata 1–12)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong

mapagpatawad at hindi nagtatanim
ng galit sa kapwa ay tunay na imahe ng
Panginoon.
1 Tumutugtog ng armonyum si Padre Florentino isang instrumen-

sa kanyang tahanan upang libangin ang tong pangmusika
kanyang sarili. Malungkot siya dahil ang
kanyang kinupkop na si Don Tiburcio de
Espadaña ay umalis na upang magtago sa
286

dampa ng isang mangangahoy. May natanggap kasing telegrama ang
pari na galing sa tenyente ng mga guwardiya sibil kaya inakala ni Don
Tiburcio na nalaman na ni Doña Victorina ang kanyang kinaroroonan
at siya ang tinutukoy sa telegrama na darakpin nang gabing iyon.
Hindi siya napigilan ni Padre Florentino sa pagsasabing si Simoun na
dumating na sugatan at humihingi ng kalinga dalawang araw na ang aruga
nakalilipas ang tinutukoy sa telegrama.
2 Taos-pusong tinanggap ni Padre Florentino sa kanyang tahanan si
Simoun. Inisip na lamang niya na tinangkang paghigantihan ng mga
kalaban si Simoun dahil wala na ang Kapitan Heneral at baka kasamang
umuusig ang itinalagang pansamantalang Kapitan Heneral upang lumilitis
ibigay ng mag-aalahas ang kanyang kayamanan. Natiyak ng pari ang
kanyang palagay nang tanggapin niya ang telegrama. Bukod pa rito,
pumayag si Simoun na magpagamot kay Don Tiburcio kahit na hindi niya
ito pinagkakatiwalaan sa paggagamot dahil ayaw nitong magpagamot
sa doktor sa bayan. Ngunit para sa pari, ang mahalaga ngayon ay ang
mailigtas si Simoun sa kabila ng hindi siya pansinin ng mag-aalahas nang
lapitan niya ito upang humingi ng tulong sa pagkakadakip kay Isagani.
Kinalimutan na rin niya na si Simoun ang gumawa ng paraan upang
kaagad na maipakasal si Paulita kay Juanito na lubos na ipinagdamdam
ni Isagani.
3 Tumigil sa pagtugtog si Padre Florentino. Naalala kasi niya ang malung-
kot at pakutyang ngiti ni Simoun nang ibalita niya sa mag-aalahas na nang-aalipusta
sa ikawalo ng gabi darating ang mga umuusig sa kanya upang dakpin
siya. Sa kanyang pag-iisip, ginambala siya ng isang utusan upang sabi-
hing nais siyang makausap ni Simoun. Nang puntahan ng pari si Simoun
sa kanyang silid, napansin nitong may sakit na tinitiis ang mag-aalahas.
Natakot si Padre Florentino nang maisip niyang uminom ng lason si
Simoun.
4 “Huwag kayong matakot,” ang wika ni Simoun. “Ayaw kong madakip
nilang buhay. Bago mahuli ang lahat, nais kong pakinggan ninyo ako
sapagkat nais kong ipagtapat sa inyo ang aking lihim.”
5 Lumuhod ang pari sa kanyang reklinatoryo at inihanda niya ang kanyang luhuran sa pagdarasal
sarili sa pakikinig kay Simoun ngunit napaurong nang sabihin sa kanya
ni Simoun ang tunay nitong pangalan. Tinakpan niya ng panyo ang
mukha at muling nakinig. Isinalaysay ni Simoun ang kanyang buhay.
287

Labintatlong taon ang nakaraan nang bumalik siya sa Pilipinas galing ng
Europa na puno ng pangarap at pag-asa sa buhay. Sa kasawiang-palad,
maraming pangyayari sa kanyang buhay ang hindi niya inasahang
mangyayari kaya ang lahat ay nawala sa kanya ngunit sa tulong ng
isang kaibigan, siya ay nailigtas. Upang makapaghiganti, umalis siya sa
Pilipinas dala ang ilang bahagi ng kanyang kayamanan at ginamit niya
ito sa pagnenegosyo. Nakilahok siya sa digmaan sa Cuba at nakilala niya
roon ang Heneral na Komandante pa lamang noon. Kinaibigan niya ito
at pinautang niya nang pinautang. Hindi rin nalingid sa kaalaman ni
Simoun ang mga masasamang gawain noon ng Komandante. Dahil
dito, naging sunod-sunuran ito kay Simoun.
6 Napakahaba at napakabigat ng pangungumpisal ni Simoun. Pagkatapos
maghari ng katahimikan, sinabi ni Padre Florentino ang “Patawarin kayo
ng Diyos, Ginoong Simoun. Saksi Siya sa iyong pagtitiis. Sinira Niya ang
inyong balak. Sundin natin ang Kanyang kagustuhan at magpasalamat
sa Kanya! Walang sinuman ang nakaaalam sa nais ng Diyos. Ang alam
ko lamang ay hindi Niya pinababayaan ang bayang may pananalig sa
Kanya.”
7 “Gayon pala, bakit hindi Niya ako tinulungan?” tanong ni Simoun.
8 “Sapagkat hindi Siya sang-ayon sa pinili ninyong paraan,” paliwanag ng
pari. “Walang naidudulot ang galit kundi krimen na nagbubunga ng
mga salarin. Tanging ang pag-ibig sa kapwa ang nakabubuti sa lahat at
nagpapalaya at hindi ang paggawa ng kasamaan.”
9 Sumang-ayon si Simoun sa pari ngunit sinabi niyang siya ay naguguluhan
kung bakit kailangang iligtas ang maraming salarin kaysa sa kanya kaya
sinabi ng pari, “Sapagkat kailangang magtiis ang mga may malinis na
kalooban upang makilala at lumaganap ang kanilang adhikain!! Kaya, layunin
maaaring kalooban din ng Diyos ang pag-uusig sa mga mapaniil. Ngunit
kayo, lalo ninyong pinasama ang kabulukan sa lipunan na walang mapanggipit
anumang adhikain. Nakalimutan ninyo na ang isang pamahalaang
malupit ay nagkakaroon ng mga mamamayang dungo sa bayan at mga mahiyain
kilabot na tulisan kaya kailangan tayong magtiis at gumawa!”
10 Umiling si Simoun at sinabing “Madaling sabihin iyan, padre, dahil hindi
ninyo nasaksihan ang aking mga nasaksihan. Anong Diyos mayroon
tayo at pinababayaan ang lahat ng ito?”
11 “Isang Diyos na makatarungan ngunit marunong magparusa sa mga
kulang ang pananampalataya at gumagawa ng masama upang tayo
ay mapabuti,” ayon kay Padre Florentino na natigilan nang pisilin ni
Simoun ang kanyang kamay kaya naghari ang katahimikan. Naibulong
na lamang ng pari sa kanyang sarili na ang pagpapakasakit ay karapat-
dapat kung ito ay malinis at busilak. Nangilid ang mga luha sa kanyang
mga mata kaya binitiwan niya ang kamay ni Simoun at lumapit sa may
bintana nang pukawin siya ng mahinang katok sa pintuan at pumasok antigin
ang utusan upang itanong kung magsisindi na ng ilawan.
12 Lumapit si Padre Florentino kay Simoun. Tinanglawan niya ng lampara inilawan
si Simoun at napansin niya ang hapis sa mukha nito. Nang mapunang
hindi ito kumikilos, marahan niya itong hinawakan at saka pa lamang dalamhati
niya nalaman na patay na ang mag-aalahas. Lumuhod at nanalangin
288

si Padre Florentino. Tinawag din niya at inutusang magdasal
ang mga utusan. Pagkatapos ay kinuha niya ang maletang
bakal ni Simoun at dinala ito sa talampas na paboritong lugar
ni Isagani. Inihagis ng pari ang maletang naglalaman ng mga
brilyante at mga alahas ni Simoun. Mabilis na nilulon ng dagat kinain
ang maleta at sinabi ni Padre Florentino na—“Sana ay itago ka
ng kalikasan ng dagat at pahintulutan ka lamang ng Diyos na
matagpuan ng tao kung gagamitin ka para sa isang banal at
dakilang layunin.”
Tukuyin ang salitang-ugat ng salitang may salungguhit sa bawat pangungusap at isulat sa

patlang. Isulat naman sa kahon ang kahulugan nito.
_____________________ 1. Ang kumalinga sa mga batang kapos-palad ay

ang samahang itinatag ng mga OFW.
_____________________ 2. Pilit na inuusig ng mga tao ang pinunong

naging dahilan ng pagkamatay ng mga
mamamahayag.
_____________________ 3. Pakutyang tumingin ang ale sa lalaking hindi

nagpaupo sa kanya sa bus.
_____________________ 4. Dahil sa kanilang adhikain na maiahon ang

kanilang bayan sa pagkakalugmok sa kahirapan,
bawat mamamayan ay dumalo sa pulong na
pinamunuan ng kanilang alkalde.
_____________________ 5. Mapaniil ang mga dayuhang sumakop sa bayan

kaya pinilit nilang magkaroon ng kalayaan.
_____________________ 6. Dahil sa kanyang pagkadungo kaya hindi niya

nakamit ang tagumpay sa buhay.
_____________________ 7. Pumukaw sa kanyang isipan at damdamin ang

lahat ng sinabi ng pari sa misa.
_____________________ 8. Tinanglawan ng ama ang anak sa pagtawid

upang masiguro nito ang kanyang kaligtasan.
_____________________ 9. Hindi maitatago ang pagkahapis na kanyang

nararamdaman dahil sa malulungkot niyang
mga mata.
_____________________ 10. Nilulon ng apoy ang lahat ng kanilang ari-arian

nang magkasunog sa kanilang lugar.
289

Mga Katanungan
1. Bakit sugatan si Simoun nang dumating sa bahay ni Padre Florentino?

2. Sa iyong palagay, bakit kay Padre Florentino humingi ng kalinga si Simoun?
3. Sino ang gumamot sa mga sugat ni Simoun? Bakit?
4. Bakit hindi nabigla si Simoun nang ibalita sa kanya ng pari na nakatanggap siya ng telegrama
buhat sa tenyente ng mga guwardiya sibil at dadakpin siya?
5. Bakit sa kabila ng nangyari kay Simoun, sinabi pa ni Padre Florentino na dapat magpasalamat si
Simoun at siya ay pinatawad ng Diyos?
6. Ayon kay Padre Florentino, bakit hindi nagtagumpay si Simoun sa kanyang hangarin? Sang-ayon
ka ba rito? Bakit?
7. Bakit sinabi ni Padre Florentino na ang Diyos ay makatarungan, nagpaparusa, at
mapagkawanggawa? Sang-ayon ka ba? Magbigay ng sariling pagpapatunay.
8. Ano ang ikinamatay ni Simoun? Magbigay ng patunay.
9. Ipaliwanag ang sinabing ito ni Padre Florentino: “Sana ay itago ka ng kalikasan ng dagat at
pahintulutan ka lamang ng Diyos na matagpuan ng tao kung gagamitin ka para sa isang banal at
dakilang layunin.”
10. Ano-ano ang magagandang kaugaliang ipinamalas ni Padre Florentino sa kabanata? Ilahad ang
pangyayari na nagpapatunay nito.
11. Kung ikaw si Padre Florentino, ano ang iyong gagawin sa kayamanan ni Simoun? Bakit?
Gawain
Kilala mo ba kung sino ang nasa larawan? Siya si Pope John Paul
II. Siya ay kinilala bilang isa sa mga maimpluwensiyang pinuno ng ika-
20 siglo dahil sa kanyang mga ginawa para sa mundo. Siya ay tunay na
imahe ng Panginoon. Ginagawa niya kung ano ang kanyang sinasabi at
nagsisilbing mabuting huwaran sa mga tao anuman ang lahi, relihiyon,
o kinabibilangang propesyon. Bilang patunay, noong Mayo 13, 1981,
siya ay malubhang nasugatan nang barilin habang papasok sa St. Peter’s
Square ni Mehmet Ali Ağca, isang Turkong eksperto sa pamamaril at
miyembro ng militanteng grupong pasista na Grey Wolves. Ngunit ang
higit na ikinagulat ng marami ay nang bisitahin niya sa bilangguan ang
bumaril sa kanya dalawang araw bago mag-Pasko noong 1983. Nag-
usap sila sa loob ng dalawampung minuto. Nang siya ay tanungin kung
ano ang kanilang pinag-usapan, sinabi lamang niya na ang anumang
kanilang pinag-usapan ay mananatili na lamang sa kanilang dalawa at kinausap niya ito bilang kapatid
at kanya nang ibinigay ang kanyang kapatawaran at buong tiwala. Siya rin ang nagsabing “Ang
kinabukasan ay magsisimula ngayon at hindi bukas (The future starts today, not tomorrow).”
Tunay na kahanga-hanga ang taong katulad niya. Itinuro niya sa mga tao na kailangang maging
mapagpatawad tulad ng pagpapatawad ng Panginoon sa mga kasalanang ginawa ng tao nang siya
ay nagpapako sa krus. Isa siyang tunay na Kristiyano at imahe ng Panginoon. May kilala ka pa bang
katulad niya?
290

Gawain-Dyad
1. Pumili ng kapareha.
2. Pag-usapan ang sumusunod at punuin ang tsart sa ibaba ng inyong mga kasagutan sa mga
katanungan:
a. Bukod kay Pope John Paul II, sino-sino pa ang maituturing na mabuting Kristiyano at
masasabing huwaran sa kapwa? Magbigay ng tatlo at isulat sa unang kolum.
Ang mga Mabubuting

Aral na Naituro sa Tao Patunay
Huwaran
1.
2.
3.
b. Sa ikalawang kolum, isulat ang aral na naituro sa tao.

c. Sa ikatlong kolum, ilahad kung paano niya naituro sa tao ang aral na nakasulat sa ikalawang
kolum.
3. Upang kayo ay maituring na mabuting Kristiyano, ano ang gawaing dapat ninyong isakatuparan
bukod sa pagiging mapagpatawad at hindi pagtatanim ng sama ng loob sa kapwa? Paano ninyo
ito isasakatuparan?
4. Ipakita ito sa pamamagitan ng komik istrip. May anim na kuwadro sa ibaba. Lagyan ito ng
diyalogo.
291

Rubric sa Pagsulat ng Komik Istrip

Petsa ________________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nagtulu- Hindi gaanong Nagtulungan sa Nagtulungan sa
ngan sa gawain nagtulungan sa gawain ngunit hindi gawain at ginamit
Pagsasagawa at hindi ginamit gawain; hindi gaa- ginamit ang lahat ang lahat ng oras
ng Gawain nang epektibo at nong ginamit ang ng oras nang epek- nang epektibo at
produktibo ang oras nang epekti- tibo at produktibo. produktibo.
oras. bo at produktibo.
Hindi maayos Hindi gaanong Maayos ngunit hindi Maayos at epek-
at epektibo ang maayos at epek- gaanong epektibo tibo ang paraan
paraan ng pagka- tibo ang paraan ang paraan ng pag- ng pagkakaguhit
Pagkamalikhain
kaguhit ng mga ng pagkakaguhit kakaguhit ng mga ng mga tauhan at
tauhan at eksena. ng mga tauhan at tauhan at eksena. eksena.
eksena.
Hindi akma Hindi gaanong Akma sa larawan Akma sa larawan
sa larawan at akma sa larawan ngunit hindi at maliwanag ang
Diyalogo maliwanag ang at hindi gaanong gaanong maliwa- mensahe.
mensahe. maliwanag ang nag ang mensahe.
mensahe.
Hindi akma ang Hindi gaanong Akma ang mga Akmang-akma
mga piniling kulay akma ang mga piniling kulay na ang mga pini-
at hindi malinis piniling kulay at nagbigay-buhay ling kulay na
Paggamit
ang pagkakaga- hindi gaanong sa bawat eksena nagbigay-buhay
ng Kulay
wa. malinis ang ngunit hindi sa bawat eksena
pagkakagawa. gaanong malinis at malinis ang
ang pagkakagawa. pagkakagawa.
Hindi maliwanag Hindi gaanong Maliwanag ang Maliwanag ang
ang pagkakasu- maliwanag ang pagkakasunod- pagkakasunod-
nod-sunod ng pagkakasunod- sunod ng mga sunod ng mag
Banghay mga pangyayari sunod ng mga pangyayari ngunit pangyayari at
at hindi mahalaga pangyayari at may may ilang eksenang bawat eksena ay
ang mga eksena. ilang eksenang hindi mahalaga. mahalaga.
hindi mahalaga.
Kilalanin ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat sa patlang ang sagot.

___________ 1. Ang nag-akalang siya ang tinutukoy sa telegramang tinanggap ni Padre
Florentino
___________ 2. Sa kanya galing ang telegramang tinanggap ni Padre Florentino
292

___________ 3. Ang dumating sa bahay ni Padre Florentino na sugatan at humihingi ng kalinga
___________ 4. Ang may-ari ng dampa kung saan binalak ni Don Tiburcio na magtago
___________ 5. Sila ang mga tumutugis kay Simoun sa utos ng pansamantalang nahirang na
Kapitan Heneral.
___________ 6. Ang dahilan ng paghingi ng tulong ni Padre Florentino kaya lumapit siya noon
kay Simoun
___________ 7. Ang kaibigang tinutukoy ni Simoun na tumulong sa kanya labintatlong taon na
ang nakararaan
___________ 8. Ang nakilala ni Simoun sa Cuba na noon ay komandante pa lamang
___________ 9. Ayon kay Padre Florentino, siya ang naging simbolo ng Diyos sa pagsira Niya sa
unang himagsikang binalak ni Simoun
___________ 10. Ang naghagis sa dagat sa maleta ng kayamanan ni Simoun
Lubhang marami nang kasamaan ang nangyayari sa mundo kaya panahon na upang dumami
ang katulad ni Padre Florentino at Pope John Paul II na marunong magpatawad at hindi nagtatanim ng
sama ng loob sa kapwa. Kailangang ang bawat isa sa atin ay mag-isip ng mabuti para sa kapwa. Hindi
dapat maging makasarili dahil ang taong makasarili ay hindi nagtatagumpay sa kanyang mga plano.
Bumuo ng salawikain na magsisilbing gabay sa paggawa ng kabutihan sa kapwa. Isulat ito sa
isang papel at kulayan o lagyan ng disenyo, gupitin at ibigay sa kapareha. Tingnan ang halimbawa sa
ibaba.
“Kapag binato ka ng bato,

batuhin mo ng tinapay.”
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Wakas” na may gabay ng guro at sagutin ang

293

TALASALITAAN
Adhikain: hangarin, layunin Daang-bakal: riles

agam-agam: alinlangan dalamhati: kalungkutan
aginaldo: regalo dapyo: dampi
agunyas: tugtog ng kampana kapag may dia-pichido: pang-opisyal na araw na ipinag-
namatay o inililibing diriwang ng bansa
alatiit: langingit dignidad: dangal
albacea: tagapamahala at tagapagpatupad dinukit: kinuha sa pamamagitan ng pagba-
ng testamento baon at pag-ukit ng daliri o anumang
bagay na matulis
alintana: pansin
dungo: mahiyain
alipin: utusan
eskultor: taong nag-uukit
alipustahin: hamakin
gaputok: kaunti
alpombra: karpet; velvet
gawaran: bigyan
antigo: sinauna
gilas: galing
apyan: opyo/opyum
grande: marangya
aranya: tubo, tanikala, o anumang nakabitin
sa kisame at kinakabitan ng mga ilaw gula-gulanit: sira-sira
armonyum: isang instrumentong pangmusi- gumigiit: sumisiksik
ka
artilyero: kanyonero Hapis: dalamhati
hinimo: hinikayat
Batingaw: kampana hudyat: palatandaan
binantaan: binalaan
humal: ngongo na parang nakaipit ang ilong
bininbin: ikinulong
humirang: nagtalaga
brilyante: diyamante
humpak: impis
bugnutin: mayayamutin
huwad: hindi totoo
buhong: masamang tao
buktot: masama Igiit: ipilit
bunton: tambak; salansan iginawad: ipinagkaloob
busabos: hampaslupa iginugumon: inilulubog
inaalintana: pinapansin
Cancan: isang masiglang sayaw na nagsimula inalipusta: inapi
pa noong ika-19 siglo na ang pinakatampok
na galaw ay ang pasipang pataas sa saliw ng inasal: inugali
mabilis na tugtog
294

indulhensiya: kapatawaran sa parusang ketongin: isang uri ng sakit na likha ng mik-
dapat kamtam robyo
inihihimatong: itinuturo kimi: mahiyain
ipain: iumang kinalamay: pinayapa ang loob
ipamamayagpag: ipagmamayabang kinasangkutan: pagkadawit sa isang bagay
ipinasamsam: ipinakuha kinatitirikan: tinatayuan
ipinataw: inilapat kinikilingan: pinapanigan
isinuong: iniharap sa panganib kiosko: bahay-bahayang pansamantalang
itinatayo kapag may pintakasi o kung
itinatangi: pinahahalagahan
may anumang pagdiriwang na idinaraos
iwinawasiwas: iwinawagayway
konsulado: kinatawan ng pamahalaan
Kaaya-aya: kalugod-lugod kromo: larawang inilimbag sa pamamagitan

ng litograpiya
kabalintunaan: walang katotohanan kulang-palad: walang suwerte
kabanalan: kabutihan kumislap ang mga mata: nagkaroon ng
kabuhungan: kasamaan pag-asa
kabuluhan: halaga kuwaresma: Mahal na Araw
kahabag-habag: kaawa-awa
kahalubilo: kasama Lakarin: ayusin
kahindik-hindik: kasindak-sindak laket: agnos
kalamangan: kalabisan libakin: insultuhin
kalinga: aruga liberal: samahan ng mga kabataan sa Madrid
kalmen: eskapularyong isinusuot bilang ligalig: gulo

deboto sa isang santa o santo lihis: labag
kapanalig: kakampi lona: telang hinabi na karaniwang ginagamit
karangalan: dignidad na layag sa bangka o tolda
karatig: katabi lugod: tuwa
kartutso: maliit na sisidlang metal ng pul- lumait: umapi, kumutya

bura at bala ng baril
karwahe: sasakyang pangmaharlika o Mabalasik: mabangis
pangmayaman na karaniwang ginagamit mabansagan: pinangalanan
noong panahon ng Kastila
mag-aambag: magbibigay ng abuloy
karwahe: pangmaharlikang sasakyang hila
ng kabayo na karaniwang ginagamit na magayakan: maayusan
noong panahon ng kastila magbalatkayo: magkunwari
kasapi: miyembro magbubulid: mabibingit
kastilyero: gumagawa ng paputok magbulakbol: maglakwatsa
kasulatan: papeles magdaraos: mag-aayos ng isang pangyayari
katampalasan: kalapastanganan maglalagos: magdadaan
katedratiko: paring propesor magliwaliw: maglibang
295

magmano: paghalik sa kamay nag-aayuno: ayon sa relihiyong Katoliko, ito
ay hustong pagkain lamang sa loob ng
magpapasulsol: magpapaudyok
maghapon sa mga araw na itinakda ng
mahahapyawan: madadapyuan Iglesia
maipamalas: maipakita nag-antanda: nagkuros
maipapangalandakan: maipagyayabang nagbibigay-puwang: nagpaubaya
makapagdidilig dito ng sarili niyang dugo: nagbibigkis: nag-uugnay
magbubuwis ng buhay
nagbigay-pugay: nagbigay-galang
makapaghimagsik: makapagrebelde
nagbulay-bulay: nag-isip-isip
makihalubilo: makisama
naghihikahos: naghihirap
makipagtipan: makipagkita
naghinagpis: dumaing
mamamahayag: peryodista
naghuhudyatan: nagsesenyasan
manaig: mangibabaw
nagkakanlong: nagtatago
mangangahas: maglalakas ng loob
nagkibit-balikat: nagwalang bahala
mangangalakal: negosyante
naglipana: nagkalat
manghimasok: makialam
nagmamalasakit: nag-aalala sa kapakanan o
mangmang: walang alam ikabubuti ng iba
maniniil: nanggigipit ng kapwa nagpahinala: sapantaha
mapanaghoy: tinig ng malungkot, umiiyak nagpakipot: nagkunwari na ayaw sa isang
mapanganib: delikado bagay na gustong-gusto
mapaniil: mapanggipit nagpugay: nagbigay-galang
masasal: mabilis at malakas na ubo nagsibalik-diwa: nagbalik-ulirat
masigasig: masipag nagtatanghal: nagpapalabas ng isang pa-

noorin
mataas ang pagtingin: may paggalang
nag-udyok: nagtulak
matama: matiyaga
nag-uudyok: nanghihikayat
matumal: mahinang benta
nahirang: napili
matustusan: gastusan
nakagawian: nakasanayan
medikong Lucas: tawag sa mga albularyo
noong panahon ng Kastila nakahandusay: nakabulagta
misa mayor: huling misa nakaliligalig: nakagugulo
mongha: madre na nananatili sa kumbento nakalupasay: nakasalampak

upang iukol ang buhay sa pagdalangin sa nakapaninindig balahibo: nakakatakot
Diyos
nakapinid: nakasara
moog: bantayog
nakatutuya: nakahahamak
Naatasan: nautusan namahala: nag-asikaso

namalikmata: paniniwalang hindi totoo o
nabunsod: naitulak gawa-gawa lamang
nag-aalangan: nag-atubili namamayani: nangingibabaw
296

namangha: nagulat paglingap: pag-aalaga
namula: napahiya pagpapakasakit: pagsasakripisyo
namumuhi: nagagalit pagrerepaso: pagbabalik-aral
namumutawi: lumalabas pagsamo: paghiling
nanaig: nangibabaw pagsansala: pagpigil
nanangis: matagal at malakas na pag-iyak pagsisiyasat: pag-iinspeksiyon
nangalap: naghanap pagtitistis: pag-oopera
nangangasiwa: namamahala pagtuligsa: pagbatikos
nangaso: namamaril ng usa pag-uudyok: pagsusulsol
nangatal: nanginig ang katawan dahil sa pagwawangis: paghahalintulad
takot o galit
pahumal: pautal
nanggilalas: nabigla
pakutya: nang-aalipusta
nanilbihan: naglingkod
pambungad: panimula
nanlilisik: matatalim ang tingin
pananaw: paniniwala
nanunudyo: nang-iinis o nanunukso
pangahas: mapanghimasok
napakapalad: napakasuwerte
pangangamkam: pag-aangkin
napakislot: napagalaw
pangingimi: pagkahiya
napapalamutian: nalalagyan ng iba’t ibang
pangungulata: pagpalo ng puluhan ng baril
dekorasyon; nagagayakan
pang-uuyam: panunuya
nasagap: nakuha
panibugho: selos
natigatig: natigilan
paniniil: pagmamalupit
natulig: nabingi
panlutas: sagot o solusyon
nawatasan: naunawaan
panukala: mungkahi
nawisikan: nadiligan
panunuhol: pagbibigay ng salapi na may
nayayamot: naiinis
kapalit na pabor o bagay
nilalait: inaalipusta
papiro: papel
nilinlang: niloko
paskil: karatula
nilulon: kinain
pastoral: turo
ninong: padrino
patatamaan: aasintahin
nirebisa: iniwasto
pati: tuligsa
paurong: pasama ang kalagayan ng panahon
Padrino: taong tumutulong payabungin: paunlarin
pag-aalinlangan: pag-aatubili
pelus: belbet
pagbabalatkayo: pagkukunwari
pighati: lungkot
paghuhulo: pag-aanalisa
piging: pagdiriwang
pagkutya: patuya; paghamak
pinagpupugayan: ibinabalik ang pagbati
paglamlam: paglabo
pinagpupuyusan: pinag-aalab
297

pinamamayanihan: pinangangababawan sumangguni: magtanong
pinananagot: pinaaako sumasagi: bumabalik
pinaunlakan: pinagbigyan sumugat: nakasakit
piyeltro: gamusa sumuway: tumutol
plataporma: entablado
platero: gumagawa ng alahas Tagpas: putol
polyeto: mga babasahing ipinamimigay tampipi: isang uri ng lalagyan ng damit
tulad ng maleta
ponograpo: aparatong ginagamit sa pagpa-
patugtog ng plaka tanikala: kadena
prak: kasuotang pormal tersiyo pelo: pelus/velvet
prensa: limbagan timonel: tagagabay
prokurador: solisitor o tagausig tinagurian: tinawag
promotor piskal: pinunong abogado ng tinanglawan: inilawan

isang distrito tinatangkilik: kinakalinga
pukawin: antigin tinipan: kinatagpo
pusakal: talamak; walang humpay tinitingala: iginagalang
tinugis: hinabol
Reklinatoryo: luhuran sa pagdarasal tinuligsa: pinuna; hinamak; binatikos
relikaryo: antigo
tinutop: tinakpan ng kamay
reputasyon: karangalan
tinutugis: hinahabol
tinutungayaw: sinisigawan
Sagabal: hadlang tubusin: bawiin
salat: kulang
tudling: editoryal ng isang pahayagan
saysay: kabuluhan
tumambad: lumitaw
sekreta: espiya, tiktik
tumugon: sumagot
sigaw: bulyaw
tungayaw: pagmumura
sinasalangsang: sinasalungat
tututulan: tatanggihan
sinasalungat: di-sinasang-ayunan
sinasangkalan: idinadahilan
Uldog: tagapamahala ng pari
sindak: takot
umalingawngaw: lumaganap
siniil: ginipit
umanib: sumapi
sinisindak: tinatakot
umiral: namayani
sinusuhulan: pagbabayad ng salapi sa isang
umusbong: lumitaw
tao kapalit ng isang bagay na ginawa
nito umuusig: lumilitis
siwang: puwang usapin: isyu
siyasatin: tingnan nang may pagsusuri
sumagasa: lumusob Walang taros: walang sawa
298

TALASANGGUNIAN
Mga Aklat
Adanza, E. et al. 2002. Isang Aklat sa Pandalubhasang Kurso Jose P. Rizal: ang kanyang buhay, ginawa at naging
bahagi sa Himagsikang Pilipino. Manila: Rex Bookstore.
Aguilar, A., San Valentin, L. 2002. Jose Rizal: Pinakadakilang Bayaning Pilipino: Gabay sa Kursong Rizal. Makati
City: Grandwater Publications.
Alejandro, R., Medina, S. Jr. 1972. Buhay at Diwa ni Rizal. Manila: National Book Store.
Anacoreta, P. 2000. Rizal: Ang Pinakadakilang Pilipino. Manila: Rex Bookstore.
de Guzman, Maria. 1960. Ang El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal. Manila: National Book Store.
Ongoco, Tomas C. 1969. Mga Tulong sa Pag-aaral sa El Filibusterismo. Quezon City: Manlapaz Publishing Co.
Websites
www.jpenrile.com/aboutjpe/biography.asp
http://tubagbohol.mikeligalig.com/news-philippines/mother-poisons-3-children-then-kills-self-police/
http://pnoypinay.org/updates
http://www.ssc.edu.ph/centennial%20website/images/images/Jose%20Abad%20Santos.jpg.
http://www.elaput.org/jabadsn1.htm
http://www.letran.edu/images/new/manuel_quezon.jpg
http://www.etravelpilipinas.com/about_philippines/images/melchora_aquino.jpg
http://park.org/Philippines/centennial/heroes03.htm
http://mabuhaycity.com/photoplog/image-maguindanao-massacre-photos-images-1583/
http://news.bbc.co.uk/2/hi/8397736.stm
http://fiveprime.org/hivemind/Tags/bayanihan,pinoy
http://EzineArticles.com/?expert=David_McDermott
http://EzineArticles.com/?expert=Barbara_White
http://zamboangajournal.blogspot.com/2009/04/troops-continue-assault-on-milf-in.html.
http://starbozz.files.wordpress.com/2008/10/teresa.jpg
http://www.fotosearch.com/STK008/tlg1009/
http://www.photographytips.com/page.cfm/1170
http://74.125.153.132/search?q=cache:Pjq7aEoWskJ:www.philstar.com/Article.aspx/Article.
299

INDEKS
A adhikain – 50 I Ibarra – 49, 258

Akademya ng Wikang Kastila – 103 inaalipusta – 67
Alberto Romulo – 121 indulhensiya – 67
Anloague – 273 ipain – 19
Isagani – 176,196
B Basilio – 39, 40, 41, 48

Bapor Tabo – 2 J Jose Abad Santos – 191
Beaterio – 40 Juanito Pelaez – 238
Ben Zayb – 5,119
Benigno Aquino – 177
K kabalintinaan – 78
Kabesang Tales – 25,26,61
C Camaroncocido – 155 Kapitan Heneral – 76
Charater assassination – 14 kahinahunan – 203
Chichoy – 273 kalamangan – 19
Corazon Aquino – 171 Kapitan Tiago – 43,170,204,263
karatula – 156
kartutso – 141
D Don Custodio – 4, 126, 146
karwahe – 88
Don Tiburcio – 3, 175
katampalasanan – 230
Don Timoteo Pelaez – 239
kubyerta – 2,9
Doña Patrocinio – 213
Doña Victorino – 3,175
L libakin – 140
E Efren Peñaflorida – 173
El Grito – 203 M Macaraig – 163
Escuella Municipal – 87 mag-aambag – 10
makihalubilo – 12
makipagtipan – 174
G gaputok – 61 Maria Clara – 170
Gobernadorcillo – 76 Matang lawin – 280
Ginoong Pasta – 109 medikong Lucas – 5
moog – 40
H Hermana Penchang – 61, 220
Mr. Leeds – 131
Huli – 2, 19, 27, 54, 220
humpak – 244
N nag-antanda – 61
naghihikahos – 66
300

nangaso – 76
nangalap – 41 Q Quiroga – 117, 205
napapalamutian – 19
nitroglicerina – 245
R reklimatoryo – 287
reputasyon – 110
Noche Buena – 32
P Padre Camorra – 220, 221

S San Diego – 219
Saserdote – 133
Padre Climente – 61, 62
Simoun – 5, 48, 141
Padre Fernandez – 77, 196
Padre Gomez – 125, 177
Padre Sibyla – 8, 79 T Tadeo – 183, 205
paniniil – 50 Tandang Basyong Makunat – 87
pangungulata – 33 Tarmac; Agosto – 21, 1983
panukala – 5 tampipi – 55
pinagpupuyusan – 190 Tata Selo – 25, 27, 60, 85, 87, 222
pinamamayanihan – 125 Timonel – 3
piyeltro – 40 tinugis – 20
Placido Penitente – 86, 205 tungayaw – 133
Plataporma – 95
polyetos – 231
prayle – 196,197 U uldog – 61
prokurador – 142 umalingawngaw – 230
Puente del Capricho – 3 umusbong – 245
301

302

TUNGKOL SA MGA MAY-AKDA
Amelia V. Bucu
Nakapagtapos siya ng Bachelor of Science in Education major sa Filipino,
sa National Teachers College. Tinapos niya ang mga akademikong pangangaila-
ngan sa Masteral sa Ortanez University. Nakapagturo siya sa high school sa mga
paaralang Philippine Women’s University, St. Joseph College, at Stella Maris
College na kung saan ay naging tagapag-ugnay din siya Filipino. Naging pangulo
siya ng CEAP-Filipino Cluster A noong 1998–2002 at 2004–2006. Nakapagsulat na
siya ng mga aklat sa Filipino sa high school at elementary tulad ng Obra Maestra
IV, Yakal sa Wika at Pagbasa, at isang serye ng komposisyon sa Filipino. Isa siya
sa mga tagapagsalita ng Rex Book Store Inc. sa mga seminar at workshop ukol sa
iba’t ibang paksa sa Filipino. Sa kasalukuyan, siya ay guro sa kolehiyo at tagapag-ugnay ng Filipino sa Our
Lady of Fatima University, Antipolo Campus.
Marga B. Carreon
Nakapagtapos siya ng MA Ed sa Filipino at PhD sa Filipino sa Pamantasang
Normal ng Pilipinas (Manila). Nakapagturo siya sa high school sa Angeles
University Foundation at Holy Family Academy (Angeles City). Siya ay naging
program chairperson ng Teacher Education, program coordinator ng Graduate
School of Education, department chairperson ng Filipino Department at unit
coordinator sa Filipino ng Department of Languages sa Pamantasan ng Holy
Angel (Angeles City), at tagapag-ugnay sa Filipino (high school) sa Holy Family
Academy. Nakapagsulat na rin siya ng mga aklat sa kolehiyo (Komunikasyon sa
Akademikong Filipino, Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik at Masining na Pagpapahayag). Isa rin siya
sa mga may-akda ng Obra Maestra III (Ikatlo at Ikaapat na Edisyon) at Obra Maestra IV (Ikatlong Edisyon).
Siya ay lifetime member ng Pambansang Samahan ng Lingguwistika at Literaturang Filipino (PSLLF) at
miyembro ng Regional Quality Assessment Team (RQAT) ng Commission on Higher Education Regional
Office III (CHEDRO III) sa Edukasyon. Sa kasalukuyan, siya ay nagtuturo sa kolehiyo at Paaralang Gradwado
ng Pamantasan ng Holy Angel.
303

TUNGKOL SA TAGAPAG-UGNAY
Felicidad Q. Cuaño
Nagtapos ng Bachelor of Science in Education, major sa Filipino at minor sa
Physical Education sa University of the East. Tapos din ng Master of Arts in Educa-
tion, major sa School Leadership sa De La Salle University noong 1996.
Siya ay nakapagturo sa Siena College sa loob ng 39 taon. Narito ang mga
posisyong hinawakan niya sa nasabing paaralan: Overall Academic Coordinator,
Coordinator for Student Affairs, Prefect of Discipline, Assistant Principal for Academ-
ics, Coordinator in Filipino Department, at Moderator for Student Mentors Club.
Naging aktibong pangulo ng CEAP, kalihim ng NCR Cluster noong 2000–
2001 at auditor ng sumunod na taon. Kasapi siya ng Samahang A Teacher.
Marami na siyang nadalaw na lugar sa Pilipinas dahil sa pagbibigay niya ng mga seminar upang
makatulong sa mga gurong nagnanais na mapaunlad pa ang kakayahan sa pagtuturo.
Marami na rin siyang naisulat na mga aklat tulad ng Kawil IV
IV, Obra Maestra (Unang Edisyon), Values
Unfolding, Obra Maestra (Binagong Edisyon), Sambotani I–II, Obra Maestra (Ikatlong Edisyon), Pagyabong,
Ang Pagsasabuhay, at Angking Yaman (Siena Project).
Sa kasalukuyan ay ginagawa niya ang Ang Pagyabong (Ikalawang Edisyon). Katatapos lamang niyang
gawin ang Sambotani IV (Ikalawang Edisyon).
Outstanding administrator ng Siena College High School Department.
Naging nominado bilang outstanding administrator sa O.P. Luzon ng Siena College sa taong 2003–
2004.
304

Obra Maestra 10 El Filibusterismo

Caricato da

Informazioni sul documento

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Obra Maestra 10 El Filibusterismo

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

Karapatang-ari sa Pilipinas 2012

Rex Book Store, Inc.

RBS Serye sa Filipino – Panitikan

Mga Sangay ng RBSI:

Walang bahagi ng aklat na ito ang maaaring kopyahin

Inilimbag ng rex printing company, inc.

Calvary Christian School - SY 2013-2014

11 Sa Los Baños .............................................................................................................................................. 76

Calvary Christian School - SY 2013-2014

21 Iba’t Ibang Anyo ng Maynila ................................................................................................................ 154

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

– bawat aralin ay may itinakdang tunguhin o hangarin na gustong ipaunawa sa mga

– binubuo ito ng mga layunin na magpapalawak ng kanilang tala-

– sa Ibong Adarna at Florante at Laura ay ipinasok ang pagbabalik-

Halagahang Pangkatauhan: Nakasaad dito ang mga gintong-butil na gustong ipaunawa sa

– binubuo ito ng dalawang bahagi:

Mga Katanungan – mula sa pinakamadali patungo sa pinakamahirap ang mga tanong at

Gawain – sinimulan ito sa pagbibigay ng mahalaga at sariwang impormasyon, napapanahong

Calvary Christian School - SY 2013-2014

– ito ang tinatawag na follow-up sa Ingles. Kung naunawaan ng mag-aaral

– makatutulong ito nang labis sa bahagi ng guro at mag-aaral sapagkat magkakaroon

Naging instrumento ng OBRA MAESTRA ang Understanding by Design (UbD) na binibigyang-diin

Ang mga May-akda

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Maipaunawa na ang tamang pagpapakatao ay nagagawa sa pamamagitan ng pagsunod sa mga

Mahalagang Kaalaman Mahalagang Katanungan

A. Natutukoy ang mga salitang magkasingkahulugan sa loob ng pangungusap

Halagahang Pangkatauhan: Kumilos ka ayon sa kagandahang-asal.

1 Isang umaga ng Disyembre

Calvary Christian School - SY 2013-2014

5 Lalo lamang uminit ang ulo ng donya sa pagsigaw ng kapitan ng

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Salungguhitan ang mga salitang magkasingkahulugan sa loob ng pangungusap.

Calvary Christian School - SY 2013-2014

1. Bakit inihalintulad sa isang naghahari-harian ang Bapor Tabo?

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Paano ko iwinasto ang taong

Calvary Christian School - SY 2013-2014

beterano Don Custodio Illustrisimos kapitan

___________ 1. Ang Bapor Tabo ay pinamamahalaan ng mga Reverendos at ___________.

Basahin: Kabanata 2 – Sa Ilalim ng Kubyerta, mga pahina 9–12.

1. Sino-sino ang nasa ilalim ng kubyerta? Ilarawan ang bawat isa.

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Maipaunawa sa mga mag-aaral na mahalaga ang masusing pag-unawa at pagtitimpi upang

Mahalagang Kaalaman Mahalagang Katanungan

Halagahang Pangkatauhan: Igalang mo ang damdamin ng iyong kapwa.

1 Buwan ng Disyembre, napakaraming

Calvary Christian School - SY 2013-2014

Calvary Christian School - SY 2013-2014

21 Sumabat si Isagani. “Hindi naman kami bibili ng hindi namin kailangan.”

Calvary Christian School - SY 2013-2014

30 Sa dakong hulihan ng bapor ay nakaupo roon

_ 1. Ang Bapor Tabo ay pinamamahalaan ng mga Reverendos at _.

Pangalan __________________________ Taon/Seksiyon

Pangalan __________________________ Taon/Seksiyon

Pangalan __________________________ Taon/Seksiyon