Ilarion Ruvarac I Narodna Knjizevnost PDF

ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐÀÖ È ÍÀÐÎÄÍÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ
Áîøêî Ñóâà¼è
ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐÀÖ È
ÍÀÐÎÄÍÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ
1
Áèáëèîòåêà
ÑÐÏÑÊÎ ÓÑÌÅÍÎ ÑÒÂÀÐÀËÀØÒÂÎ
Êèãà 2
Óðåäíèê
ÑÍÅÆÀÍÀ ÑÀÌÀÐÈ£À
Ðåöåíçåíòè
Ïðîô. äð ÑÍÅÆÀÍÀ ÑÀÌÀÐÈ£À
Ïðîô. äð ÍÅÍÀÄ ÓÁÈÍÊÎÂÈ
Oâà êèãà ðåçóëòàò ¼å ðàäà íà ïðî¼åêòó Ñðïñêî óñìåíî

ñòâàðàëàøòâî Èíñòèòóòà çà êèæåâíîñò è óìåòíîñò
Øòàìïàå ¼å îìîãóèëî
Ìèíèñòàðñòâî íàóêå Ðåïóáëèêå Ñðáè¼å
2
ÁÎØÊÎ ÑÓÂÀ£È
ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐÀÖ È
ÍÀÐÎÄÍÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ
ÈÍÑÒÈÒÓÒ ÇÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ È ÓÌÅÒÍÎÑÒ

ÄÐÓØÒÂÎ ÇÀ ÑÐÏÑÊÈ £ÅÇÈÊ È ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ ÑÐÁÈ£Å
Áåîãðàä, 2007
3
4
Àíèöè
5
6
ÑÀÄÐÆÀ£
I
ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐAÖ Ó ÑÂÎÌÅ ÂÐÅÌÅÍÓ
ÁÈÎÃÐÀÔÈ£À ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ ............................................. 11
ÐÀÄÎÂÈ ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ
Î ÍÀÐÎÄÍÎ¼ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒÈ ........................................................ 38
II
ÄÂÅ ÑÒÓÄÅÍÒÑÊÅ ÐÀÑÏÐÀÂÅ
ÓÂÎÄÍÅ ÍÀÏÎÌÅÍÅ ......................................................................... 57
Î ÏÎÐÅÊËÓ È ÊÀÐÀÊÒÅÐÓ ÑÐÏÑÊÅ £ÓÍÀ×ÊÅ ÏÎÅÇÈ£Å .......... 67
Î ÁÀËÀ×ÊÓ È ËÅÀÍÓ ÃÐÀÄÓ ........................................................ 86
Î ÁÀÍÎÂÈ ÑÒÐÀÕÈÈ È ÑÌÐÒÈ ÂÎ£ÂÎÄÅ ÌÎÌ×ÈËÀ ..... 105
£ÓÍÀ×ÊÅ ÑÊÀÑÊÅ Î ÌÀÐÊÓ ÊÐÀÅÂÈÓ ............................. 125
Î ÔÎÐÌÈ ÑÐÏÑÊÅ £ÓÍÀ×ÊÅ ÏÎÅÇÈ£Å:
ÈÑÒÎÐÈ£ÑÊÅ ÏÅÑÌÅ, ËÅÃÅÍÄÅ È ÁÀËÀÄÅ .............................. 151
ÇÀÂÐØÍÅ ÍÀÏÎÌÅÍÅ .................................................................... 173
III
ÏÐÈËÎØÖÈ ÈÇ ÍÀÐÎÄÍÅ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒÈ
ÓÂÎÄÍÅ ÍÀÏÎÌÅÍÅ ....................................................................... 187
ÖÀÐ-ÍÅÌÀÅ ÁËÀÃÎ ...................................................................... 188
Î ÏÐÎÊËÅÒÎ£ £ÅÐÈÍÈ È ÑÐÏÑÊÈÌ ÄÅÑÏÎÒÈÌÀ .............. 197
ÄÅÁÅËÈ ÍÎÂÀÊ È ÑÒÀÐÈÍÀ ÍÎÂÀÊ ....................................... 205
ÈÑÒÎÐÈÎÃÐÀÔÑÊÈ ÏÐÈËÎØÖÈ: Î ÌÓÑÈÈÌÀ,
ÖÀÐÎÑÒÀÂÍÈÊÓ È £ÅÇÈÊÓ .................................................... 209
7
Î ÍÅÊÎÌ ÍÀÐÎÄÍÎÌ ÏÐÅÄÀÓ ................................................ 214

IV
ÈÇÌÅÓ ÈÑÒÎÐÈ£Å È ÒÐÀÄÈÖÈ£Å
ÓÂÎÄÍÅ ÍÀÏÎÌÅÍÅ ....................................................................... 223
ÏÎËÅÌÈÊÀ ÑÀ ÏÀÍÒÎÌ ÑÐÅÊÎÂÈÅÌ ................................ 232
ÏÐÅÄÀÅ Î ÓÁÈÑÒÂÓ Ó ËÎÂÓ ..................................................... 247
Î ÊÍÅÇÓ ËÀÇÀÐÓ .............................................................................. 280
Î ÃÐÎÔÓ ÎÐÓ ÁÐÀÍÊÎÂÈÓ È ÂÅËÈÊÎ£ ÑÅÎÁÈ .............. 361
Î ÖÅÒÈÑÊÎ£ ØÒÀÌÏÀÐÈ£È È
ÍÅÇÀÂÈÑÍÎÑÒÈ ÖÐÍÅ ÃÎÐÅ ........................................................ 395
V
ÏÐÈËÎÇÈ
ÏÐÅÏÈÑÊÀ ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ È
ÊÎÍÑÒÀÍÒÈÍÀ £ÈÐÅ×ÅÊÀ ............................................................ 427
ÁÈÁËÈÎÃÐÀÔÈ£À ÐÀÄÎÂÀ Î ÈËÀÐÈÎÍÓ ÐÓÂÀÐÖÓ ............... 479
ÐÅÃÈÑÒÀÐ ËÈ×ÍÈÕ ÈÌÅÍÀ .......................................................... 491

ÍÀÏÎÌÅÍÀ ........................................................................................ 515
Î ÀÓÒÎÐÓ ............................................................................................ 517
ZUSAMMENFASSUNG ...................................................................... 519
Àóòîãðàô ïðâå ñòðàíå ðàñïðàâå Èëàðèîíà Ðóâàðöà £îø ¼åäàíïóò î

Ëååíó ãðàäó, Àðõèâ Ìàòèöå ñðïñêå ó Íîâîì Ñàäó, Ì. 6. 566.
Àóòîãðàô ïðâå ñòðàíå ðàñïðàâå Èëàðèîíà Ðóâàðöà Îäëîìàê èç
íàïèñàíå ïðå 1891. ðàñïðàâå î ãëàâíèì ìîìåíòèìà ó æèâîòó ñâ.
Ñàâå, Àðõèâ Ìàòèöå ñðïñêå, Ì. 9. 809.
Àóòîãðàô ïðâå ñòðàíå ðàñïðàâå Èëàðèîíà Ðóâàðöà óðà Âóêîâè,
äåñïîò ñðïñêè è îðå Êàñòðèîò-Ñêåíäåðáåã, âî àðáàíàøêè
ãîäèíå 1444, Àðõèâ Ìàòèöå ñðïñêå, Ì. 9. 810.
8
I
ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐAÖ Ó ÑÂÎÌÅ
ÂÐÅÌÅÍÓ
9
10
ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐÀÖ Ó ÑÂÎÌÅ ÂÐÅÌÅÍÓ
ÁÈÎÃÐÀÔÈ£À ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ
Ïî ñòðàíè îä ãëàâíîã òîêà ðàçâî¼à ñðïñêå ôèëîëî-

ãè¼å, àëè ñòî¼åè ó òè¼åñíî¼ âåçè ñà ïèòàèìà êî¼å ¼å îíà
ïîêðåòaëà, ¼àâèëè ñó ñå Èëàðèîí Ðóâàðàö, óòåìåèâà÷
êðèòè÷êå èñòîðè¼å êîä Ñðáà è çà÷åòíèê êîìïàðàòèâíîã
ïðîó÷àâàà íàøèõ íàðîäíèõ ï¼åñàìà êàî äè¼åëà èíäîå-
âðîïñêå ìèòîëîøêå çà¼åäíèöå, è Àíäðà Ãàâðèëîâè, ¼å-
äàí îä íà¼ïëîäíè¼èõ ñðïñêèõ èñòîðè÷àðà êèæåâíîñòè.1
Êî ¼å áèî Èëàðèîí Ðóâàðàö? Øòà ¼å íîâî îí äîíåî ñðïñêî¼

íàóöè? Êàêâè ñó ìó áèëè öèåâè, êàêâà ñðåäñòâà, êàêâå èäå¼å?
Ãäå ñó ìó áèëå ñëàáîñòè è îãðàíè÷åà? Êîëèêè äîìåòè, êî¼à ñòðå-
ìåà? Äà ëè ¼å ó ëè÷íîì æèâîòó áèî èñïóåí ÷îâåê? Ñðåàí?
Óñàìåí? Æðòâà ¼åäíå åïîõå èëè åí åãçåêóòîð? Î êîìå Ðóâàð-
öó ¼å ó ñòâàðè ðå÷? Ðóâàðöó çàñòóïíèêó êðèòè÷êå èñòîðè¼å êàî
íàóêå, âðåäíîì èñòðàæèâà÷ó èçâîðà, ëóöèäíîì ìèñëèîöó, èñòèí-
ñêîì ðîäîóïöó, êàêî ñó ãà øòåäðî, ëàêîêðèëèì õâàëîñïåâèìà
¼îø çà æèâîòà îáàñèïàëè ñëåäáåíèöè è íàñòàâà÷è? Èëè ïàê
Ðóâàðöó ðóøèòðóäó è íèøòèòåó ñâåãà øòî ¼å ó ñðïñêîì íà-
ðîäó áèëî æèâîòâîðíî, çäðàâî è ¼àêî, êàêî ñó ìó, ñà íå ìàå
ïîëåìè÷êå ñòðàñòè, ñïî÷èòàâàëè ïðîòèâíèöè è îïîíåíòè? Î Ðó-
âàðöó äóõîâèòîì ïîëåìè÷àðó è åðóäèòè? Èëè îíîì Ðóâàðöó êî-
¼è óíèøòàâà ñðïñêå íàöèîíàëíå èäå¼å, çëîì è ïîêâàðåíîì ÷îâå-
êó, ìðçîâîíîì êàëóåðó? £å ëè Ðóâàðàö áèî íà¼âèøè äîìåò ñðï-
ñêå íàóêå 19. âåêà? Èëè ñàìî åí íåñðåíè èíöèäåíò, íåïðèðîä-
1
Á. Ïå¼îâè, Êóëòóðíîèñòîðè¼ñêè ïðàâàö ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è êè-
æåâíîñòè, ó: Ñòî¼àí Íîâàêîâè è ôèëîëîøêà êðèòèêà, Ñðïñêà êè-
æåâíà êðèòèêà, ê. 4, ïðèð. äð Á. Ïå¼îâè, Íîâè Ñàä, 1975, 12.
11
íà èçðàñëèíà íà çäðàâîì îðãàíñêîì òêèâó íàöè¼å, ïóêè íåñïîðàçóì

ñðïñêå èñòîðè¼å ñà ñàìîì ñîáîì? Äà ëè ñó ñå èñòèíå ó êî¼å ¼å Ðóâà-
ðàö óëîæèî ñåáå äàíàñ ïîêàçàëå êàî çàáëóäå? Èëè ñó çàáëóäå ó êî¼å
¼å Ðóâàðàö âåðîâàî âðåìåíîì ïîñòàëå èñòèíå? Íà ñâà îâà ïèòàà
íè¼å ¼åäíîñòàâíî äàòè ïðàâå îäãîâîðå. Îâà ñòóäè¼à íè¼å íè çàìè-
øåíà êàî ìîãóè îäãîâîð íà áèëî êî¼å îä èõ. Îíà ¼å, ó ñòâàðè,
ñàìà ïî ñåáè, íîâî, ÷èíè íàì ñå, äî äàíàñ ¼îø íåïîñòàâåíî ïèòà-
å, êî¼å áè ìîãëî äà ñå âåðáàëèçó¼å íà ñëåäåè íà÷èí: êàêàâ ¼å çíà-
÷à¼ Èëàðèîíà Ðóâàðöà ó çàñíèâàó ñðïñêå íàóêå î íàðîäíî¼ êè-
æåâíîñòè? Èëè, êîíêðåòíè¼å: êàêâà ¼å ðåöåïöè¼à Ðóâàð÷åâèõ ñòóäè-
¼à î íàðîäíî¼ ïîåçè¼è äàíàñ, 175 ãîäèíà íàêîí åãîâîã ðîåà?
Áèîãðàôè¼à Èëàðèîíà Ðóâàðöà îáèëó¼å äðàìàòè÷íèì ïðåî-
êðåòèìà. Ðîåí ¼å 1. ñåïòåìáðà 1832. ãîäèíå ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðî-
âèöè, ó ñâåøòåíè÷êî¼ ïîðîäèöè, îä îöà Âàñèëè¼à è ìà¼êå £óëè¼à-
íå. Ñâåòîâíî èìå ìó ¼å áèëî £îâàí. Äåòèñòâî ¼å ïðîâåî ó Ñëàí-
êàìåíó è Ñòàðèì Áàíîâöèìà2. Îòàö Âàñà ñå 1847. ã. ïðåñåëèî èç
Áàíîâàöà ó Ñàñå (Íîâå Êàðëîâöå), ãäå ¼å è óìðî êàî ïàðîõ è
÷ëàí êîíçèñòåðè¼àëíè. Ïîðîäèöà ¼å Ðóâàðàö çíàìåíèòà ïî ñâî-
ìå äîïðèíîñó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è è êóëòóðè ó 19. âåêó. £îâàíîâ
áðàò Êîñòà áèî ¼å âåëèêà íàäà ñðïñêîã îìëàäèíñêîã ïîêðåòà, äó-
øà Ïðåîäíèöå3, ïèñàö çíàìåíèòèõ ïðèëîãà èç äóáðîâà÷êå êè-
2
Âèä. Àóòîáèîãðàôè¼à È. Ðóâàðöà, ó: Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà (1832-1932), Îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íî-
âîì Ñàäó, ñâ. 12, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 161.
3
Ïðåîäíèöè ¼å îí äóøà áèî. Íè ¼åäíà ¼åäèíà ñåäíèöà ïðåîäíè÷è-
íà íè¼å äðæàíà, à äà îí ó î¼ íè¼å ðàäèî. Èëè ¼å ÷èòàî êàêàâ ñàñòàâàê ñâî¼,
èëè ¼å äðæàî êàêâî öåëèñõîäíî ïðåäàâàå, êàî í. ïð. î åïîñó, ëèðèöè, î
ïàðàäîêñèìà, î èñòîðè¼è ñðïñêå êèæåâíîñòè, íàðî÷èòî î èñòîðè¼è äó-
áðîâà÷êå ëèòåðàòóðå, ÷èòà¼óè è òóìà÷eè ó¼åäíî íà¼êðàñíè¼å ïðîèçâîäå
äóáðîâà÷êè ñïèñàòåà è ò. ä., èëè ¼å î äîíåñåíèì ñàñòàâöèìà îñòàëèõ ÷ëà-
íîâà äðóøòâà ïðåñóäó èçðèöàî, íà êî¼ó ñå îáè÷íî ïðèñòà¼àëî; èëè ¼å íà
ïîñëåòêó è âààí êàêàâ ïðåäëîã äðóøòâó ïîäíåî, îä êî¼èõ ¼å íà ñâàêè
íà÷èí íà¼çíàìåíèòè¼è òà¼, äà ñå ó êîðèñò íàðîäíîì ïîçîðèøòó êèãà Ïðå-
îäíèöà èçäà. Âèä. £. Òóðîìàí, Êîñòà Ðóâàðàö. Áèîãðàôè¼à, ó: Ñêóïå-
íè ñïèñè Êîñòå Ðóâàðöà, Ïðâè äåî, Ïðåäãîâîð £. Òóðîìàí, èçäàî . Ïîïî-
âè, Íîâè Ñàä, 1866, XV.
12
æåâíîñòè, âðñíè ïðåâîäèëàö, êèæåâíè êðèòè÷àð è ïðèïîâå-

äà÷, èñòîðè÷àð ñëàâåíñêîã ¼åçèêà è êóëòóðå.4 Äðóãè áðàò, Äè-
ìèòðè¼å, ïðîòî¼åðå¼ è áèáëèîòåêàð Ïàòðè¼àðøè¼ñêå áèáëèîòåêå,
óðåäíèê ÷àñîïèñà Ñðïñêè Ñèîí, îñòàâèî ¼å íèç èçóçåòíî çíà-
÷à¼íèõ ïðèëîãà èç öðêâåíå è êóëòóðíå èñòîðè¼å Ñðáà. Äèìèòðè-
¼å ¼å áèî òàêîå êàðëîâà÷êè àê. Ñâî¼åãëàâ è ïðãàâ ÷îâåê, âåëèêè
ïðåãàëàö è íàöèîíàëíè ðàäåíèê, ó ñâî¼î¼ íàáóñèòî¼ è ïðêîñíî¼
Àóòîáèîãðàôè¼è îñòàâèî ¼å äðàãîöåí ñïîìåí î òåøêèì óñëîâè-
ìà øêîëîâàà áðàå Ðóâàðàö ó Ñðåìñêèì Êàðëîâöèìà.5 Íè ó
Áå÷ó íà ñòóäè¼àìà ìëàäîì £îâàíó Ðóâàðöó íè¼å áèëî ëàêøå6. Îòàö
Âàñà, ïàðîõ áàíîâà÷êè, è ìàòè £óëè¼àíà Øåâèåâà èç Îñåêà
äî÷åêàëè ñó èïàê äà âèäå ñâî¼å ñèíîâå (Ëàçó, £îâàíà, Êîñòó è
Äèìèòðè¼à) êàî îñòâàðåíå è ñâðøåíå óäå. Ðàäîñò èì ¼å áèëà
ïîìóåíà çáîã ïðåðàíå ñìðòè ìëàäîã è äàðîâèòîã Êîñòå Ðóâàð-
öà, êî¼è ¼å, íåòîì çàâðøèâøè ïðàâà ó Áå÷ó, èïàê óñïåî äà íàãî-
âåñòè ñâî¼ ðàñêîøíè êèæåâíè è êðèòè÷àðñêè òàëåíàò. Ðóâàðöè
ñó áèëè ÷åñòèòà è ñêðîìíà ñâåøòåíè÷êà îáèòå, ñêëîíà êèçè
4
Îí ñå ðîäèî ó Ñòàðèì Áàíîâöèìà ó âàðàäèíñêî¼ ðåãèìåíòè ã. 1837.
Îñíîâíå øêîëå ñâðøèî ¼å ó ìåñòó ðîåà è ó Ñëàíêàìåíó. Çà òèì ãà õòåäíå
îòàö åãîâ, ÷åñòèòè ïîï Âàñà (ñàäà ó Ñàñàìà), ïîøòî âå èìààøå äâà ñèíà
ó âèøèì øêîëàìà, ãäåãîä ó òðãîâèíó äàòè, íî êàä ¼å Êîñòà áåçàçëåíèì äå-
òèñêèì ãëàñîì îöó ñâîì ðåêàî: Ïîäà¼òå, Òàòî, è ìåíå ó øêîëó, ¼à ó áèòè
áîè íåãî èõ îáî¼èöà, îòàö ìó îäóñòàíå îä íàìåðå ñâî¼å, òå ïîøå è
åãà ó Êàðëîâöå ó ãèìíàçè¼ó. Ñêóïåíè ñïèñè Êîñòå Ðóâàðöà, V.
5
Çà öåëî âðåìå ìîãà øêîëîâàà ó Êàðëîâöèìà îä 1852-1856. áèî
ñàì ó ¼åäíîì ñòàíó ó ¼åäíî¼ ñîáè ó èñòî¼ ¼å ïðîâåî è áðàò Êîñòà 7, à
£îâàí 4 ãîäèíå. Êîñòà ¼å óæèâàî áëàãîä¼å¼àíè¼å Ñòðàòèìèðîâèåâî, à ¼à è
£îâàí õðàíèëè ñìî ñå îä êóå. Àóòîáèîãðàôè¼à è áèáëèîãðàôè¼à Äèìè-
òðè¼à Ðóâàðöà, ïðîòî¼åðå¼à è áèáëèîòåêàðà Ïàòðè¼àðàøêå áèáëèîòåêå,
Íîâè Ñàä, 1927, 3.
6
Î òîìå ãîâîðè ¼åäíî Ðóâàð÷åâî ïèñìî áðàòó Ëàçè îä 1. 6. 1852.
êî¼å íàâîäè £. Ðàäîíè: Øåøèð èçëóïàí, ïèøå îí õàèíå îäðöàíå,
÷èçìå ïîäåðàíå. Òåëåñíà ðàíà ïðå ìðøàâà è îäâå frugalna, ìåñî fabula, çà
ðó÷àê ïóòåðà è ëåáà. Âå÷åðà âèøå ïóòè îäñïàâàíà. Ê òîìå äóøåâíè ïî-
ñëîâè íàïðåçà¼óè, øêîëñêè ê çåìè îáàðà¼óè. Êðåäèòà íèãäè âèøå. Äó-
ãà ê òîìå. Êâàðòèð ó îïàñíîñòè èçãóáåíÿ. Âèä. £. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼î-
íó Ðóâàðöó, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1907, 244, 8.
13
è íàóöè. Îñîáèòî ¼å âåëèêè óòèöà¼ íà ðàçâè¼àå óáàâè Ðóâàðà-

öà ïðåìà êèçè, êàêî ñå îïîìèå Äèìèòðè¼å ó ñâî¼î¼ Àóòîáèî-
ãðàôè¼è, èìàëà ìàòè £óëè¼àíà.7 Î î¼ ¼å âåîìà äèðèâó óñïîìå-
íó îñòàâèî È. Ðóâàðàö ó ïîñâåòè ñâî¼î¼ ìàãèñòðàëíî¼ ðàñïðàâè î
êíåçó Ëàçàðó:
Ñåíè ìàòåðå ìî¼å £óëè¼àíå,

Òåáè è ñëàòêîì èìåíó òâîìå ïîñâåó¼åì îâó êèæèöó, êî¼à
ìå ¼å äîñòà ìóêå ñòàëà, ìà¼êî ìî¼à!
Î÷è òâî¼å, îíå î÷è òâî¼å ïóíå òóãå è áðèãå, êî¼èìà ñè ìå
ïîãëéäàëà è ïðàòèëà äîê ñè ìîãëà ñà ñàìðòíå ïîñòåå òâî¼å, òå
çàáðèíóòå î÷è òâî¼å íå èçëàçå ìè èç ïàìåòè è îíå ìå ïðàòå íåïðå-
ñòàíî íà ïóòó ìîìå, íà ïóòààìà ïðàâèì è êðèâèì ñòàçàìà æèâî-
òà ìîãà, è êàä ëåæåì è êàä óñòà¼åì, è êàä ñå ïàøåì è ðàñïàñó¼åì.
Óòðóäèëà ñè ñå è íàìó÷èëà ñè ñå ñ äåöîì òâî¼îì; ïîñëàëà
ñè íàïðåä, îïðåìèëà è èñïðàòèëà ñâå òðè îäðàñëå êåðè òâî¼å,
ñåñòðå ìî¼å, è Êîñòó òâîãà, áðàòà ìîãà, è ðå÷èìà ìè íå ðå÷å, ¼åð
íèñè ìîãëà ðåè, íî ¼à ñàì ðàçóìåî íåìè ïîãëåä òâî¼ è ðàçóìåî
ñàì ãîâîð ïàìåòíèõ âàçäà òàäà áðèæíèõ î÷è¼ó òâî¼èõ, ¼åð òè ñè
ïðîíèêíóëà ó óäèâî è óòèâî ñðöå ñèíà òâîãà, ñàçíàëà ñè ãà
è çíàëà, øòà ñâå ìîæå ñíàè è êàêî ñå ñ òàêâèì ñðöåì ïðîëàçè ó
ñâåòó; òåáè èïàê ñìåì, à äðóãîì íèêîì íå áèõ ñìåî ïîñâåòèòè è
ïðèêàçàòè êèæèöó îâàêó, êàî øòî ¼å îâà êèæèöà, ïðè ïèñàó
êî¼å íèñàì èìàî ñíàãå, äà ñå óçäðæèì, âå ñàì ïóñòèî äà è ñðöå,
îíî óòèâî è óäèâî ñðöå ãîâîðè.
Ãîâîðèî ñàì ìó è ãîâîðèî äà ìèðó¼å, è îíî íåå äà ìèðó¼å è
íåå äà óòè òàìî, ãäå íåìà ïðàâà îíî, è ãäå íåìà ìåñòà åãîâ
7
Ìàòè íàì ¼å áèëà ðåòêà ìàòè, ïàìåòíà, âðåäíà æåíà, êî¼à ¼å óç òî
áèëà è èíòåëèãåíòíà, âëàäàëà ¼å ïîòïóíî íåìà÷êèì ¼åçèêîì è ó ñëîáîä-
íèì ÷àñîâèìà ðàäî ÷èòàëà. Óç îöà è îíà ¼å áèëà ¼àêî ãîñòîóáèâà è íàøà
¼å êóà îñîáèòî ó Áàíîâöèìà ãäå ñó áèëå âîäåíèöå, òå áè îêîëíè ñâåøòå-
íèöè äîëàçèëè èëè øèàëè íà ìåàâó áèëà îòâîðåíà, êàî øòî ¼å è ìî¼à
áèëà ó Çåìóíó. Àóòîáèîãðàôè¼à è áèáëèîãðàôè¼à Äèìèòðè¼à Ðóâàðöà,
ïðîòî¼åðå¼à è áèáëèîòåêàðà Ïàòðè¼àðàøêå áèáëèîòåêå, 3.
14
ãîâîð. Äà ãà èø÷óïàì? Íî êàêî ãà íèñàì ìåòíóî ó ãðóäè ¼à, íåó

äà ãà ÷óïàì, íåêà ãà òàìî, íåêà ãîâîðè, íî íåå, àêî Áîã äà, íåå
íèêàäà îíî íàäãîâîðèòè, è íåå íàä¼à÷àòè è ïîìðà÷èòè ñèëå è
êðåïîñòè óìà, êî¼è ñå îòèìà, ñòðåñà ñå è îòðåñà è ïðîäèðå ïîä-
ñòèöàí ñèëíîì è íåîäîèâîì òåæîì çà èñòèíîì êðîç ìàãëå è
áëóäå è ìèòàðñòâà.
Òó ðîåíó ñ íàìà òåæó ïî÷åëà ñè ðàçâè¼àòè è ¼à÷àòè ó ìå-
íè òè, ìà¼êî ìî¼à, ïðèìåðîì òâî¼èì, íàóêîì òâî¼èì è çàïîâåñòè
òâî¼îì: Íå ëàæè è íå ïîëàãó¼, ñèíêî!
Ñêðîìíà ó æèâîòó è äàâíî âå ïîêî¼íà äóøî! íî ñðöó
ìîìå ãîäè, è ¼à òåáè è ñïîìåíó òâîìå ïîñâåó¼åì îâó êèæèöó,
ìàòè ìî¼à!8
Êàêî ñâåäî÷è Ðóâàð÷åâ àê è ïðè¼àòå, £îâàí Ðàäîíè, òî-

êîì ó÷åà ó Êàðëîâöèìà, íè ìëàäîã £îâàíà Ðóâàðöà íè¼å ìèìî-
èøàî ðîìàíòè÷àðñêè çàíîñ 1848. ã. Ïî÷åî ¼å ìíîãî äà ÷èòà íå-
ìà÷êó êèæåâíîñò, è çàíîñèî ñå ðîäîóáèâèì èäå¼àìà î ñà¼ó-
çåó ñëàâñòâà. Î òîìå ñâåäî÷è è ¼åäíî ïèñìî èç òå íåìèðíå
1848. ã., óïóåíî áðàòó Ëàçè, êî¼å íàâîäè Ðàäîíè: ×èíè ìè ñå
êàæå îí ó òîì ïèñìó äà å Ñâ. Ñâåñëàâ Ìèëåòè ïðåäâèäiî Ñëî-
áîäó Ñëàâåíà Àâñòðiéñêè, òå å îíî Ñïàñîâ Äàí ñïhâàî. Ñâû ñå
ñàä ïðîáóäèëè, ñâè òðàæå ïðàâà ñâîÿ, ñâè òåæå ê ñëîáîäè. Äîñòà
ñó âåëå ñòåíÿëè, äîñòà « áûëî íåâîëh, äîñòà ñó ié ïîòîìöû Òåó-
òîíà ãíh÷èëè! Ñàä å âðhìå âå äà ñ ó÷èíè ðîáñòâó êðàé! Ñàìî
¼îøò êàä áè ñå ñâè ñà¼óçèëè ó êîéìà Ñëàâñêà êðâ òå÷å: ep vis
unita fortior. Ñàä òðåáà äà ñëîãà âëàäà è ëþáàâ, ïà åìî äîè ê
ïîìåíóòîé ìåòè. ×óî ñè âàäà øòà å óðàäèëà Ìëàäåæ Ñëîâåí-
ñêà Ïåøòàíñêà è Áå÷êà. Òèì ëåæè Ñëàâåíñòâî íà ñðäöó. À òàêî-
âè ñó ñâè Ñðáè. Òà è ÿ áû ñàì! îõî! Ðóâàðàö ñå íà êðà¼ó ïèñìà
ïîòïèñó¼å ñà £îâàí Ñðåìîñëàâ Ðóâàð÷åâè9.
8
È. Ðóâàðàö, Î êíåçó Ëàçàðó, ó: Áî¼ íà Êîñîâó ñòàðè¼à è íîâè¼à
ñàçíàà, Ðåäàêòîð Ð. Ìèõà÷è, Êèæåâíå íîâèíå, Áåîãðàä, 1992, 17-
18.
9
Âèä. £. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼îíó Ðóâàðöó, 7.
15
Ìëàäè £îâàí Ðóâàðàö ¼å ãèìíàçè¼ó, çàïî÷åòó ó Êàðëîâöèìà,

ñâðøèî ó Áå÷ó 1852. ã. Îä 1852. äî 1856. ã. ñòóäèðàî ¼å ïðàâà ó
Áå÷ó, ãäå ¼å íà Ôèëîçîôñêîì ôàêóëòåòó, èçìåó îñòàëîã, ñëóøàî
ïðåäàâàà àóñòðè¼ñêîã èñòîðè÷àðà Àëáåðòà £åãåðà10. Ó Áå÷ó ¼å
Ðóâàðàö îäëàçèî Âóêó, óïîçíàî ñå ñà Áðàíêîì, äîøàî ó áëèæè
äîäèð ñà £îâàíîì Ñóáîòèåì.11
Ïîñëå ñòóäè¼à ó Áå÷ó, îä 1856. äî 1859. ã. ó Ñðåìñêèì Êàð-
ëîâöèìà çàâðøàâà Áîãîñëîâè¼ó. Åâî êàêî ¼å òåêëà åãîâà ñâå-
øòåíè÷êà êàðè¼åðà, ïðåìà àóòîáèîãðàôñêèì áåëåøêàìà ñàìîãà
Ðóâðöà, íàïèñàíèì ïðèëèêîì èçáîðà çà ðåäîâíîã ÷ëàíà Ñðïñêå
êðàåâñêå àêàäåìè¼å: 1. ¼àíóàðà 1861 çàêàëóåðèî ñå ó ìàíà-
ñòèðó Êðóøåäîëó è ïðîçâàí ¼å Èëàðèîí, è ïðèìåí ¼å ó äâîð
ïàòðè¼àðàøêè, òå ¼å êàî àêîí, ïðîòîàêîí è àðõèàêîí è ïðîòî-
ñèíåë âðøèî äóæíîñò ó÷èòåà ó áîãîñëîâñêîì ó÷èëèøòó è äó-
æíîñò áåëåæíèêà ó àðõèäè¼åöåçàëíî¼ êîíñèñòîðè¼è îä ã. 1861-
1872.12 Îä 1872. äî 1874. ã. ïðåäà¼å êàî ïðîôåñîð, à îä 1875. äî
1882. ã. îáàâà äóæíîñò ðåêòîðà Êàðëîâà÷êå áîãîñëîâè¼å.13 Êðà-
10
Âèä. Ì. Ïóðêîâè, Èë. Ðóâàðàö íà áå÷êîì óíèâåðçèòåòó, Ñïîìå-
íèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðè-
ñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó,
Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 295.
11
Ðóâàðàö ìè ¼å, êàä ñìî îíî çà¼åäíî ïðåä åãîâó ñìðò ëåòè 1905.
ïðîáàâèëè íåêîëèêî äàíà ó Áå÷ó, ïðè÷àî äà ñó Ñðáè çà âðåìå åãîâà àêî-
âàà îáè÷íî äîëàçèëè ó Slavisches Kaffehaus Ãðëèà. Òó áè ÷åñòî äîëàçèëè
Âóê, óðà Äàíè÷è, Áðàíêî Ðàäè÷åâè, Çìà¼, îðå Ïîïîâè, Íîâà Ðàäî-
íè è äðóãè. Ïà è Ðóâàðàö áè ñêîðî ñâàêè äàí èç ñâî¼å ñêðîìíå ñîáèöå íà
Âèäíó, ó áëèçèíè Áåëâåäåðà, îäëàçèî ó Ãðëèåâó êàôàíó, ïîãëàâèòî äà ÷èòà
íîâèíå è äà ïè¼å öðíó êàâó êî¼ó ¼å öåëîã æèâîòà, êàî è öèãàðå, ñòðàñíî
âîëåî. Îäëàçèî ¼å ñåì òîãà è Âóêó, ãäå ñå ïîçíàî è ñà Áðàíêîì. Òó ó Áå÷ó
äîøàî ¼å îí ó äîäèð è ñà äðîì £îâ. Ñóáîòèåì, êî¼è ìó ¼å ïîêëîíèî çíàìå-
íèòó Øàôàðèêîâó çáèðêó ñòàðèõ ñðïñêèõ ñïîìåíèêà Památku døevního
pisemnictví JihoslovanKv, øòàìïàíó 1851. ã. ïîòïîðîì Äðóøòâà Ñðáñêå Ñëî-
âåñíîñòè ñâåãà ó 125 ïðèìåðàêà. £. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼îíó Ðóâàðöó, 8.
12
Àóòîáèîãðàôè¼à àðõèìàíäðèòà È. Ðóâàðöà, 162.
13
Ïîñëå ñòóïàà ó ìîíàøêè ÷èí, 1. ¼àíóàðà 1861. ãîäèíå, Èëàðèîí
Ðóâàðàö ¼å ïîðåä îñòàëèõ äóæíîñòè ó Àðõèäè¼åöåçè ñðåìñêî-êàðëîâà÷êî¼,
16
¼åì 1874. ã. ïîñòàâåí ¼å çà àðõèìàíäðèòà ìàíàñòèðà Ãðãåòåã14.

Ó¼åäíî îáàâà è äóæíîñò ïîòïðåäñåäíèêà Êîíçèñòîðè¼å. Ïîñëå
äîáèî è ìåñòî ïðîôåñîðà Êàðëîâà÷êîã áîãîñëîâñêîã ó÷èëèøòà. Î åãîâîì

ñëóæáîâàó ó îâîì ó÷èëèøòó íåìà ìíîãî ïîäàòàêà. Ó âðåìå åãîâîã ïî-
ñòàâåà ïðîôåñîðè Áîãîñëîâñêîã ó÷èëèøòà áèëè ñó: Ãåîðãè¼å Âî¼íîâè,
ïîòîè åïèñêîï òåìèøâàðñêè, Òåîôàí Æèâêîâè, ïîòîè åïèñêîï ãîðî-
êàðëîâà÷êè è Ãåðìàí Àíåëè, ïîòîè ïàòðè¼àðõ ñðïñêè. Øêîëñêà íàñòàâà
òðà¼àëà ¼å òðè ãîäèíå. Ó÷åíèöè ñó ñòàíîâàëè ïðèâàòíî, à õðàíèëè ñó ñå ó
Ñòðàòèìèðîâèåâîì áëàãîä¼å¼àó. Èñõðàíó ó îâîì áëàãîä¼å¼àó ó÷åíèöè
ñó íàçâàëè æàëîñíîì. Åïèñêîï øóìàäè¼ñêè Ñàâà, Êàðëîâà÷êà áîãîñëî-
âè¼à çà âðåìå ðåêòîðñòâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼
èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×. Ïîïîâ è Í. Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäî-
âà íàó÷íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà
1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼
Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997, 159.
14
Ðóâàðàö ñå òèì ïîâîäîì âà¼êà ïðîô. Ãàâðèëó Âèòêîâèó ó Áåî-
ãðàäó, ó ïèñìó äàòîâàíîì ó Êàðëîâöèìà 1. ìà¼à 1874. ã: Ïîøòîâàíè Ãî-
ñïîäèíå è ïðèÿòåëþ! Ôàëà âàì íà ÷åñòèòêè àëè íåìà òå ÷åìó ÷åñòèòàòè
ìè. ß íèêàä íèñàì æåëåî óïðàâå ìàíàñòèðñêå, àë ñå èïàê íèñàì íàäàî äà
å ìå èñòî òàêî îçàðèòè, îáåñïîêîèòè è èç äîÿêîøåã êîëîñåêà èçáàöèòè.
ß ïðâî íå ðàçóìåì èêîíîìèþ à òðåáàëî áè, ñ îáçèðîì è íà êóó è ñòàíh
íhåíî äà ðàçóìåì; äðóãî íå ìîãó áèòè óâåê ó ìàíàñòèðó åð âåèì äåëîì
ìîðàì ÷àìèòè îâäå ó Êàðëîâöèìà, à òðåå, øòî å íàèãëàâíèå íå ìîãó ñå
íè íà êîã ó êóè îñëîíèòè à è îâàêî èìàì ñàìî äâà áðàòà. Ìóíèòå òî ñâå ó
åäíî ïà å òå ìè âåðîâàòè êàä âàì êàæåì, äà íå ðàäî èäåì ó ìàíàñòèð, à
êàìî ë äà ìîãó ðàäèòè òàìî ìèðíî ïîñàî, çà êîè òîëêî âîëh è ðàçóìåâàíÿ
èìàì, è êîè áè ïîñàî è ðàä íåøòî îä êîðèñòè àêî íå ïî ïîâåñíèöè íàøîè
áèòè ìîãàî. Ãîðêî ñàì ñå íàñìåÿî íà îíî ìåñòî ó ïèñìó âàøåì ãäå
ñïîìèíhòå äèâàí Ãðãåòåã, êàêî å óäàëhí îä ñâåòñêîã ìåòåæà è êàêî ñå ó
íhìó ìèðíî è ñïîêîèíî ÷îâåê îäàòè ìîæå íàó÷íîì ðàäó. Òî ñó ñàíÿðèå
ñàìî ëþáåçíè Ãîñïîäèíå êàî è ìíîãî äðóãî øòî êîèìà ñå ÷îâåê êàä èç
äàëåêà íà ñòâàð ãëåäà, ëàêî ïðåäàå àë äà ïîçíàåòå âè æèâîò ó ìàíàñòèðó
óîáøòå è ó Ãðãåòåãó íà ïîñå, çàèñòà áè ñå ðàçî÷àðàëè è ìîãëè áè ñàìî
ñàæàëhâàòè è ìåíå, è ñâàêîãà, êîè å îñóåí äà ìîðà ñ ðàñïóñíîì áðàò³îì,
ñà ñàìîâîëüíèì ñëóãàìà èìàòè ïîñëà, à îâàìî îäãîâîðàí áèòè çà âîåíh
åêîíîìèå £îâàíó è ñîòîíè è ìîðàòè òðïèòè ãðäíh è ïîðèöàí³ÿ îä áåñïî-
ñëè÷àðà, ìóôëèçà è ïðîáèñâåòà êîåêàêâè. Íî äîñòà î òîé íåïðèÿòíîé òå-
ìè. £åäíî ïèñìî àðõèì. Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðîô. Ãàâðèëó Âèòêîâèó,
Ñàîïøòèî £îâàí Õàè-Âàñèåâè, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì
Ñàäó, Íîâè Ñàä, 1935, ê. VIII, 450-451.
17
íèçà âàæíèõ äóæíîñòè íà ïàòðè¼àðøè¼ñêîì äâîðó ó Êàðëîâöè-

ìà, Ðóâàðàö ñå èç ïðåëåñòè ¼àâíîã æèâîòà ïîâëà÷è ó ñàìîó è
òèøèíó ìàíàñòèðñêó. Ïî÷åòêîì 1882. ã. ðàçðåøåí ¼å ñâèõ äóæíî-
ñòè íà ïàòðè¼àðøè¼ñêîì äâîðó è ïîñëàò ó Ãðãåòåã15, ãäå å îñòàòè
ñâå äî ñìðòè. À îíäà, âåëèê ðåç. Èçàáðàí ¼å çà âðøà÷êîã åïèñêî-
ïà 9. îêòîáðà 1886. ã., àëè âëàäè÷àíñêî äîñòî¼àíñòâî îäáè¼à.16
Öåëîãà æèâîòà áèî ¼å ïðèñèåí äà òðïè íàïàäå äà ¼å èçäà¼íèê
ñðïñòâà, íåïðè¼àòå çàâåòíå ìèñëè è ðàçîðèòå íàðîäíèõ
ñâåòèà. Õâàåí è îñïîðàâàí, ïîñëå èçóçåòíî ïëîäíîã íàó÷-
íîã æèâîòà, Èëàðèîí Ðóâàðàö óìèðå ó Ãðãåòåãó 8. àâãóñòà 1905. ã.
Î äðàìàòè÷íîñòè ÷èíà îäðèöàà îä åïèñêîïñêîã äîñòî¼àí-
ñòâà è áóðè ìåòåæíî¼ êî¼ó ¼å îí ïîäèãàî ó äóøè íåñðåíîã
Ðóâàðöà ñâåäî÷è åãîâà âèøå íåãî çàíèìèâà êîðåñïîíäåíöè¼à
ñà Ñàâîì Äàâèäîâöåì. Åâî øòà ó âåçè ñà ñâî¼èì åïèñêîïñêèì
íàèìåíîâàåì ïèøå Ðóâàðàö Ñàâè Äàâèäîâöó 22. îêòîáðà (3.
íîâ.) 1886:
Ïèñìî òâî¼å îä 19. (30.) îêòîáðà ïðèìèî ñàì, ñà ñóçàìà è

êðîç ñóçå ïðî÷èòàî è îïåò è îïåò...
£ó÷åð ¼å áèî ìî¼ èìåí-äàí, è íàäà¼óè ñå, äà å ìè èç Èðèãà
äîè ïðè¼àòåè äà ìè ïîçäðàâå èìåí-äàí, óêëîíèî ñàì ñå ó ïî-
íåäåàê ïîñëå ïîäíå è íå äîáèâøè ñ ïîøòå ïèñìà è íîâèíå è
15
Ðóâàðàö ¼å áèî ó ñóêîáó ñà áà÷êèì åïèñêîïîì Ãåðìàíîì Àíåëè-
åì, àäìèíèñòðàòîðîì Êàðëîâà÷êå ìèòðîïîëè¼å, ïîòîèì ïàòðè¼àðõîì
ñðïñêèì: Äî ñìåíå Èëàðèîíà Ðóâàðöà äîøëî ¼å 1. ôåáðóàðà 1882. Òîãà
äàíà ¼å ïàòðè¼àðõ Ãåðìàí Àíåëè èç Áóäèìïåøòå ¼àâèî àðõèìàíäðèòó
Èëàðèîíó ñëåäåå: Èç îñîáåíîã îáçèðà íà îáñòî¼àòåñòâà, óïóó¼åìî Âàñ
äà, ïðåòõîäíî ïðåäàâøè îäíîñåà ñå íà áîãîñëîâè¼ó Àðõèäè¼àêîíó íà-
øåì Åìèëè¼àíó, êîìå å òå ñ êó÷åâè è Áèáëèîòåêó ìèòðîïîëèòñêó è áî-
ãîñëîâñêó âðó÷èòè, ïà ïð¼àìî ñâî¼å Âàì ïåðâî¼å îïðåä¼åëåíè¼å ó Ìîíà-
ñòèð ñèð¼å÷ Ãåðãåòåã, áåç ñâàêîã ïðåêîñëîâè¼à è îäëàãàà ïîâðàòèòè ñå
èìàòå. Åïèñêîï øóìàäè¼ñêè Ñàâà, Íàâ. ñòóäè¼à, 164.
16
Ã. 1886 áèî ¼å ñèíîäàëíî èçàáðàí è ïðåâèøå äíå 1 íîâåìáðà
1886 ïîòâðåí çà åïèñêîïà âðøà÷êîãà, íî íà ñâî¼ó ìîëáó ðàçðåøåí ¼å îä
òîãà äîñòî¼àíñòâà ïðåâèøèì ðåøååì îä 6 ¼àíóàðà 1887. Èñòî.
18
íå çíàâøè äà ¼å ïî Ëî¼äó èçáîð ìî¼ âå ïðåâèøå ïîòâðåí ê

áðàòó ìîì à òâîì èìåàêó, îöó Ñàâè ó £àçàê, ãäå ñàì ¼ó÷åð è
ïðîáàâèî à äàíàñ ñå ó ïîäíå îâàìî âðàòèî è íàøàî ó Ëî¼äó
âåñò îíó î ìîì ïîòâðåó. Çà òèì ñàì ïðî÷èòàî òâî¼å áðàòñêî
ïèñìî è ïðåìäà ñàì ó äóøè óâåðåí è èç ñâàêå ðå÷öå âèäèì, äà
¼å ðå÷è òå êîëêî ïàìåò òîëêî è ñðöå òâî¼å, ñðöå ïóíî ÷èñòå áðàò-
ñêå óáàâè äèêòèðàëî, íèñàì ñå èïàê íè óñïîêî¼èî íè óòåøèî
íèòè ìè ¼å è íà¼ìàà çðàêà ñè¼íóëà ó ñðöó ìîì. Ñóêîáèëè ñó ñå
îáçèðè, çàïàî ñàì ó íà¼óæàñíè¼è êîíôëèêò! Àõ Áîæå, ñòâîðèòå-
ó è ñïàñèòåó ìî¼, óêðåïè ìå è äà¼ ìè ñèëå, äà ñå ñàìî îäâà-
æèì, áèëî íà ¼åäíó èëè äðóãó ñòðàíó. Íèñàì ñàìîâîàí, íå óçäàì
ñå ó ñå, íèñàì ¼îãóíèöà, àëè ïðîòèâ ñàâåñòè íå ìîãó è íåó ñå
îãðåøèòè è îáòåðåòèòè äóøó ñâî¼ó ãðåõîì ïðîòèâ Äóõà Ñâåòîã!
Òó ïðåñòà¼ó ñâè îáçèðè. Òó æðòâó íå ìîæå íèêî çàõòåâàòè îä
ìåíå! £à ñàì êðèâ øòî ñàì çàïàî ó òà¼ êîôëèêò. Íèêàä íèñàì áèî
îäëó÷àí è óâåê ñàì ïðîïóñòèî ïðèëèêó, êàä òðåáà ðåè, øòî ñå
ìîðà ðåè ó ñâî¼å äîáà. Ìî¼à ¼å âîà áîëåñíà. À ÷îâåê êî¼è îä òå
áîëåñòè áîëó¼å, íè¼å çà ñâåò è çà ðàä ó ñâåòó, áèëî íà ñâåòñêîì,
áèëî íà öðêâåíîì ïîó.
Íî òî ñó ïóñòå ðåôëåêñè¼å, à ó îâàêîì ñëó÷à¼ó, ó êîì ñå ¼à
íàëàçèì, íå ïîìàæó. Ðåøèòè ñå ìîðàì è àêî ñå ðåøèì êàî øòî
òè íå æåëèø (â. 5. ïèñìî! óð.), ìîëèî áè òå è ìîëèì òå, íåê ìå
öåî ñâåò ïó¼å è ïðåçðå, íåê ìå àíàòåìèøå, òè óòè, òè ñå íå
áàöà¼ êàìåíîì íà ìåíå è íåìî¼ ñå êà¼àòè íèòè ñòèäèòè îä ñâåòà
øòî ñè ìè äî äàíàñ áèî ïðè¼àòå!
Òâî¼ óáåè òå
Èëàðè¼îí.17
17
Ïðåïèñêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà è Ñàâå Äàâèäîâöà ó îêòîáðó, íîâåì-
áðó è äåöåìáðó 1886. ãîäèíå. Ó: Èëàðè¼îí Ðóâàðàö è åãîâî âëàäè÷àí-
ñòâî, Ïîäëèñòàê Çàñòàâå, 1905, áð. 234, 235.
19
Ó ïðåïèñöè ñà Êîíñòàíòèíîì £èðå÷åêîì Ðóâàðàö òàêîå èç-

íîñè çàíèìèâå äåòàå ó âåçè ñà îäáè¼àåì âëàäè÷àíñêîã äî-
ñòî¼àíñòâà. Ó ïèñìó äàòîâàíîì ó ìàíàñòèðó Ãðãåòåãó 30. ¼àíóàðà
1887, èçìåó îñòàëîã ñå êàæå:
... Íå çíàì äà ë âàì ¼å øòî î òîì äî çíàà äîøëî, íî ñòâàð

¼å áèëà ó òîì äà ìå èçàáðàøå è ïîòâðäèøå çà Åïèñêîïà âðøà÷-
êîã, à ¼à, íå ìîãóè ñå ïðèìèòè òîãà ñàíà è òå ñëóæáå, íèñàì çíàî
êàêî äà ñå îïðîñòèì è êàä äà ïî÷íåì ïðîòèâ òîãà ðàäèòè òå ñàì
òèì è ñåáå è ìî¼å ñòàðè¼å ó âåëèêó íåïðèëèêó äîâåî áèî. Íî
õâàëà ìèëîñòèâîì Áîãó ñòâàð ñå ñâðøèëà è ¼à íèñàì ïîñòàî
åïèñêîï, àëè ñ òèì ñàì èçãóáèî êîä íàøèõ ñâàêó ðåïóòàöè¼ó è
ñàä ñàì êàî ìðòàâ. Íî ñå è òî ïîäíîñèòè ìîðà è ñíîñèó çíà¼óè
äà íèñàì èç îáåñòè è èç ñó¼åìóäðè¼à îäáàöèî îíî, çà ÷èì òîëèêî
è ÷åçíó. È òî ¼å óçðîê áèî, øòî çà îâèõ ïðîøëèõ òðè-÷åòèðè
ìåñåöà íèñàì ìîãàî ãëàâå ïîäèè, ïà íè âàìà íà ïîøèöèìà
âàøèì õâàëà ðåè.18
Îäàêëå ìëàäîì £îâàíó Ðóâàðöó èñòîðè¼ñêà èíòåðåñîâàà?

Êàäà ¼å ðå÷ î ïîòðåáèòîñòè êðèòè÷êîã èñïèòèâàà èçâîðà ïðâîã
ðåäà ó èñòîðè¼ñêèì ïðîó÷àâàèìà, íåñóìèâ ¼å óòèöà¼ êî¼è ¼å
íà åãà èçâðøèëà Ðàíêåîâà èñòîðè¼ñêà øêîëà19, è óîïøòå, åâðîï-
ñêà õóìàíèñòè÷êà èñòîðèîãðàôè¼à 19. âåêà, ÷è¼å ïðèíöèïå Ðóâà-
ðàö äîñëåäíî ïðèìåó¼å ó ñâî¼èì äåëèìà, ïðå ñâåãà ó ïîãëåäó
êðèòèêå èçâîðà. Íèêîëà Ðàäî¼÷è ñìàòðà äà ¼å ¼åäàí îä ïðâèõ
ïîäñòèöà¼à Ðóâàð÷åâî¼ íàêëîíîñòè ïðåìà èñòîðè¼è äîøàî îä £à-
êîâà Ãåð÷èà, ïðîôåñîðà èñòîðè¼å ó Êàðëîâà÷êî¼ ãèìíàçè¼è, èç-
óçåòíîã ïîçíàâàîöà îïøòå èñòîðè¼å ñâîãà âðåìåíà, êîä êîãà ¼å
18
Á. Ñóâà¼è, Ïðåïèñêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà è Êîíñòàíòèíà £èðå-
÷åêà, ó: Ãîäèøàê Êàòåäðå çà ñðïñêó êèæåâíîñò ñà ¼óæíîñëîâåíñêèì
êèæåâíîñòèìà. Ïîñâååíî óñïîìåíè íà äð Æèâàíà Æèâêîâèà, ãîä. II,
Áåîãðàä, 2006, 183-184.
19
L. Ranke, Zur Kritik neuerer Geschichtsschreiber, Leipzig, 1824.
20
Ðóâàðàö ó Êàðëîâöèìà è ñòàíîâàî20. Òó ¼å ¼îø è £îâàí Ñóáîòè21,

êàî è £îâàí Õàè, ÷è¼è ¼å ÷ëàíàê ó Ãîëóáèöè î îäíîñó íàðîä-
íå ïîåçè¼å è èñòîðè¼å22 çà Ðóâàðöà áèî ïðâè âàæàí ñóñðåò ñ ïðî-
áëåìîì î íàðîäíî¼ òðàäèöè¼è êàî èñòîðè¼ñêîì èçâîðó, êî¼è ãà
ïîñëå íèêàäà íè¼å îñòàâàî23. Äâà ÷ëàíêà Ïàâëà £îçåôà Øàôà-
ðèêà î ñòàðî¼ ñðïñêî¼ ïèñìåíîñòè è ¼åçèêó ïðåìà ñòàðîñëîâåí-
ñêîì, Serbische Lesekörner (Ëåò. Ì. Ñ. ê. 56-59), è Ïðåãëåä ñòà-
ðèõ ñðïñêèõ ñïîìåíèêà (Ëåòîïèñ, ê. 68), èçðàåíà íà îñíîâó
èñòîðè¼ñêèõ ñïîìåíèêà èç ôðóøêîãîðñêèõ ìàíàñòèðà, è äåëè-
ìè÷íî îá¼àâåíà ó Ëåòîïèñó Ìàòèöå ñðïñêå, òàêîå ñó ñíà-
æíî óòèöàëà íà ìëàäîã Ðóâàðöà.24 Òó ñó, íåñóìèâî, è ïðâè ïî-
êóøà¼è èñòîðè¼ñêèõ ðàñïðàâà ìèòðîïîëèòà Ñòåôàíà Ñòðàòèìè-
20
Íà íà¼ïëîäíè¼å ïîå ïàëî ¼å ñåìå åãîâå íàóêå êîä Èëàðèîíà
Ðóâàðöà. Îí ãà ¼å ñëóøàî ó øêîëè è ãëåäàî íà ðàäó êîä êóå, ¼åð ¼å êîä
åãà è ñòàíîâàî, ïîøòî ¼å äîáðè äèðåêòîð ïðèìàî ñèðîìàøíå àêå äà ñ
èìå äåëå åãîâ ñêðîìíè ñòàí. Òó ñå ìëàäè Ðóâàðàö ó âåëèêî¼ è áèðàíî¼
áèáëèîòåöè íàãóðàî ïî êèãàìà. £à íèñàì íàøàî ó î¼ òðàãîâà åãîâèõ
áåëåæàêà, ¼åð ñå íè¼å óñóèâàî áðàòè ïî äèðåêòîðîâèì êèãàìà êàî
øòî ¼å êàñíè¼å ÷èíèî ó ïàòðè¼àðàøêî¼ áèáëèîòåöè àëè ñêëîíîñò äà ñå
çàêîïà ó êèãå è äà ñå òó íà¼áîå îñåà ïîíåî ¼å Èëàðèîí Ðóâàðàö èç
Ãåð÷èåâå áèáëèîòåêå. Í. Ðàäî¼÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà
Ðóâàðöà, ó: Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 164.
21
Ïðå ñâåãà êàî óðåäíèê Ëåòîïèñà Ìàòèöå ñðïñêå îä 1842. ã. Óðå-
èâà÷êà êîíöåïöè¼à £. Ñóáîòèà îäãîâàðàëà ¼å ìëàäîì Ðóâàðöó. Ëåòîïèñ
ñå ñâå âèøå îêðåòàî êà ïðîó÷àâàó èñòîðè¼å, åòíîãðàôè¼å è ñëîâåíñêèõ
ñòàðèíà. Âèä. £. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼îíó Ðóâàðöó, 7.
22
£. Õàè, Èñòîðè¼à è ïåñìå íàðîäíå, èëè ó íàðîäíèì ïåñìàìà
èñòîðè÷åñêå èñòèíå íå òðàæè, Ãîëóáèöà, 1842, IV, 3-11.
23
Í. Ðàäî¼÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ãëàñíèê
èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, V, 2, 168.
24
Òà äâà Øàôàðèêîâà ðàäà áåõó îä ñèëíà óòèöà¼à íà ìëàäîãà Ðó-
âàðöà, êàêî ìè ñàì, ¼åäíîì ïðèëèêîì, ðå÷å, à êàêî òî íàãîâåøòàâà è íà
¼åäíîì ìåñòó ó ñâî¼èì íåäîâðøåíèì Ïðèëîøöèìà àãèîëîøêèì (Ñðï-
ñêè Ñèîí 1898). Òèì äåëèìà Øàôàðèêà îòâîðèî ñå Ðóâàðöó íîâ âèäèê, òó
¼å îí ïðâè ïóò ñàçíàî êîëèêå ñå ñòàðèíå ñðïñêå êðè¼ó ó ôðóøêîãîðñêèì
ìàíàñòèðèìà, òó ¼å äàêëå óïóåí íà èçâîðå çà ñðïñêó ïðîøëîñò à òó ñå
äîíåêëå óïîçíàî è ñà íàó÷íèì ìåòîäîì, ó êîìå å ¼îø áîå äà ñå óñàâðøè
çà âðåìå ñâî¼èõ ñòóäè¼à ó Áå÷ó. £. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼îíó Ðóâàðöó, 7-8.
21
ðîâèà, £îâàíà Ëàçàðåâèà è, ïîñåáíî, Àëåêñàíäðà Ñòî¼à÷êî-

âèà, ñà êî¼èìà ñòâàðíî, ïî÷èå ìîíîãðàôè¼ñêà ãðàíà ñðïñêå
èñòîðèîãðàôè¼å25. Îäíîñ ìëàäîãà Ðóâàðöà ïðåìà £îâàíó Ñó-
áîòèó áèî ¼å ïóí èñêðåíîã ïîøòîâàà26. Íî íåñóìèâî íà¼âå-
è óòèöà¼ íà ðàçâè¼àå Ðóâàð÷åâå óáàâè ïðåìà èñòîðè¼è, êàî
è íà ôîðìèðàå âëàñòèòèõ ïîãëåäà î åíèì ïðàâöèìà è ìåòî-
äàìà, èçâðøèëà ¼å íà åãà Èñòîðè¼à £îâàíà Ðà¼èà, î êî¼î¼ ó
ñâîì ïðâîì íàó÷íîì ðàäó, Ïðåãëåäó äîìàèõ èçâîðà ñòàðå ñðï-
ñêå ïîâåñíèöå, ãîâîðè êàî î ¼åäèíîì îçáèíîì èñòîðè¼ñêîì ïî-
êóøà¼ó ó öåëîêóïíî¼ äîòàäàøî¼ ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è. Îöå-
íà î Ðà¼èåâî¼ Èñòîðè¼è êàî òåìåó ìîäåðíå ñðïñêå èñòîðèî-
ãðàôè¼å è, óîïøòå, ñðïñêå êóëòóðå, îñòàëà ¼å íåïðîìååíîì äî
äàíàñ.27
Ðóâàðàö ¼å öåëîãà æèâîòà íàñòî¼àî äà óñàãëàñè ñâî¼ ñâåøòå-
íè÷êè ïîçèâ è ñâî¼ó óáàâ ïðåìà êèçè è íàóöè. Ó ñïî¼ó è ÷åãð-
ñòè îâà äâà æèâîòíà ïîçèâà äîëàçèëî ¼å êàòêàä è äî âåëèêèõ ïî-
òðåñà è äðàìàòè÷íèõ ïîñëåäèöà, êàî ïðèëèêîì Ðóâàð÷åâîã îä-
25
Âèä. Í. Ðàäî¼÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 165.
26
åãîâ îäíîñ ïðåìà Ñóáîòèó ¼àêî ¼å çàíèìèâ. Íåìà ñóìå äà
ãà ¼å ìíîãî ïðåöåèâàî. £îø ïîä êðà¼ ñâîãà æèâîòà êàî äà ¼å ãëåäàî ó
Ñóáîòèó íà¼çàñëóæíè¼åãà ñòàðè¼åãà ñðïñêîãà êèæåâíèêà ïîñëå Âóêà Ñòå-
ôàíîâèà Êàðàèà. Òî áè áèî, àêî ¼å çáèà òàêî ìèñëèî, îñòàòàê ìëàäè-
êîã îäóøåâåà çà ïåñíèêîì ÷è¼å ¼å ìíîãå ïåñìå êàî äå÷àê íàïàìåò çíàî.
Áèëî áè ó òîì, äàå, çàõâàëíîñòè ïðåìà äîáðîòâîðó, ¼åð ¼å Ñóáîòè ìëà-
äîìå Ðóâàðöó ïîêëîíèî Øàôàðèêîâå Ñïîìåíèêå. Îíäà, áèëî áè ó òîì
ïîøòîâàó è ïðèçíàà äà ¼å Ñóáîòè èìàî ñïîñîáíîñòè êî¼å ñó Ðóâàðöó
íåäîñòà¼àëå õðàáðîñòè, îäìåðåíîñòè è îòìåíîñòè ó íàó÷íèì ïðåïèðêà-
ìà. Ìà äà ¼å âèñîêî öåíèî âåøòîãà ïèñöà, èïàê ¼å Ðóâàðàö îáàçðèâî áèðàî
øòà å ïîõâàëèòè ó åãîâó èñòîðè÷êîìå ðàäó. È äîáðî ¼å èçàáðàî. Õâàëèî
¼å çáèà âààíó Ñóáîòèåâó ðàñïðàâó î ïîðåêëó Ñèáèàíèí £àíêà è, ¼îø
âèøå, èñòèöàî åãîâ îäëè÷íè îäãîâîð íà ïîãðäå Àíòå Ñòàð÷åâèà, ñàñóòå
íà Ñðáå. Îí ñàì ¼àìà÷íî íèêàäà íå áè óìåî îíàêî îòìåíî îäáèòè íàñð-
òèâå íàïàäà¼å íåóðàâíîòåæåíîãà ïèñöà è íèêàäà íå áè çíàî îíîëèêî ìèð-
íèì ðàçëàãàåì ñàòðòè óçðó¼àíó äèêöè¼ó ñâîãà ïðîòèâíèêà. Í. Ðàäî¼-
÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 166.
27
Âèä. Ä. Èâàíè, £åäàí ïîãëåä íà Èñòîðè¼ó £îâàíà Ðà¼èà, Êè-
æåâíà èñòîðèjà, 1970, III/ 9, 53.
22
áè¼àà åïèñêîïñêîã äîñòî¼àíñòâà.28 Î òîìå ãîâîðè è ïîäàòàê äà

¼å ñâî¼å ïðâå ðàäîâå ó íîâîñàäñêî¼ Ñåäìèöè Ðóâàðàö ïîòïèñè-
âàî ïñåóäîíèìîì Âà¼óíîâ, à òî ñòîãà øòî ïàòðè¼àðõ £îñèô Ðà¼à-
÷è íè¼å âîëåî äà áîãîñëîâè ïèøó ïî íîâèíàìà29.
Äóõîâíà êëèìà ó êî¼î¼ ¼å ñòàñàî îñíèâà÷ ñðïñêå êðèòè÷êå
èñòîðèîãðàôè¼å ó çíàêó ¼å áó¼àà ðîìàíòè÷àðñêîã íàöèîíàëè-
çìà ó Íåìà÷êî¼ è äðóãèì çåìàìà Åâðîïå êðà¼åì 18. è ïî÷åòêîì
19. â. Òî ¼å âðåìå àôèðìèñàà ìèñëè î ñïàñàâàó íàðîäíå áà-
øòèíå (Rettungsgedanke), äîáà ðààà êîìïàðàòèâíå ëèíãâèñòèêå
è èíäîåâðîïñêå íàóêå î ¼åçèêó (£. Ãðèì, Íåìà÷êà ãðàìàòèêà,
1819), ïîòêðåïåíå ðîìàíòè÷àðñêèì âåðîâàåì ó áîæàíñêî ïî-
ðåêëî ¼åçèêà (Õàìàí, Õåðäåð èç êàñíè¼èõ ðàäîâà, £. Ãðèì), âðå-
ìå çàñíèâàà ôèëîëîãè¼å êàî íàóêå. Ó òàêâîì äóõîâíîì îêðó-
æåó ðàñòå è èíòåðåñîâàå çà ôîëêëîð ó ó÷åíî¼ Åâðîïè, øòî
äîâîäè äî ñíàæíîã ðàçâî¼à òåîðè¼ñêå ìèñëè î óñìåíèì òâîðåâè-
íàìà, êî¼å ñå ïîñìàòðà¼ó êàî îãëåäàëî äóøå íàðîäà è êàî íà¼-
ïðèðîäíè¼è ïîñðåäíèöè èçìåó åãîâå óìåòíîñòè è èñòîðè¼å. Ó
îêâèðó òåîðè¼å î áîæàíñêîì ïîðåêëó ¼åçèêó ðàçâè¼à¼ó ñå òðàíñïà-
ðåíòíè ïî¼ìîâè ðîìàíòè÷àðñêå èäåîëîøêå ìèñëè: íàöè¼à, ðåëè-
ãè¼à, ÷îâå÷àíñòâî, ìèò. £îø ¼å Õåðäåð (J. G. Herder), òâîðàö ìèòà î
28
Äà¼óè ïðåãëåä âåñòè î òîìå ó íîâîñàäñêèì, çàãðåáà÷êèì è ïå-
øòàíñêèì ëèñòîâèìà (Íàøå äîáà, Ñðáîáðàí, Òàãáëàò), êàî è ðåàê-
öè¼ó íà íàïàäå ó ïèñìó óðåäíèøòâó Íàøåã äîáà Èëàðèîíîâîã áðàòà
Ëàçàðà, Ëàçà Êîñòè èç öåëå òå àôåðå èçâëà÷è âåîìà ïîçèòèâàí ñóä î ïî-
ñòóïöèìà è ïîáóäàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà: Ó òîì ïîãëåäó ¼å ïñèõîëîøêè
âðëî çàíèìèâ êîíòðàñò èçìåó ñòåïåíà ó êîì ¼å ñàäàøè ïàòðè¼àðõ òå-
æèî çà íà¼âèøèì ïîëîæà¼åì è îâèì êî¼èì ñå êèæåâíè àðõèìàíäðèò íå
îòèìà çà ìèòðîì. Òèì ÷èíîì êàî äà ¼å èñòîðè÷àð, è íåõîòèöå, ïîâåàî
ñâî¼ èñòîðè¼ñêè çíà÷à¼; îä ñàä íè¼å ñàìî ¼åäàí îä íà¼óãëåäíè¼èõ èñòîðè¼-
ñêèõ èñïèòèâà÷à è íàó÷åàêà, íî ¼å è ñàì ïîñòàî ïðåäìåòîì çà èñïèòèâà-
÷à öðêâåíå èñòîðè¼å Ñðáà. Ë. Êîñòè, Îñòàâêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà íà
âëàäè÷àíñòâó, ó: Î ïîëèòèöè è óìåòíîñòè. Íîâèíñêè ÷ëàíöè III (1884-
1886), ïðèð. Ìë. Ëåñêîâàö, Ìàòèöà ñðïñêà, Ñàáðàíà äåëà Ëàçå Êîñòèà ó
ðåäàêöè¼è Ìëàäåíà Ëåñêîâöà, Íîâè Ñàä, 1990, 250.
29
£. Ñêåðëè, Îìëàäèíà è åíà êèæåâíîñò (1848-1871). Èçó÷àâà-
à î íàöèîíàëíîì è êèæåâíîì ðîìàíòèçìó êîä Ñðáà, Áåîãðàä, 1966, 60.
23
êîëåêòèâíî¼ äóøè íàöè¼å, çàñòóïàî òåçó äà ñå ïðåêî ¼åçèêà ¼åä-

íîã íàðîäà, êî¼è ïðåäñòàâà ñïîðàçóì äóøå ñà ñàìîì ñîáîì30,
îñòâàðó¼ó è íàöè¼à è ÷îâå÷àíñòâî. Øëåãåë (Fr. Schlegel) èç¼åäíà-
÷àâà, ó èñòîì äóõó, ïîåçè¼ó è ìèòîëîãè¼ó, äîê áðàà Ãðèì (Grimm)
ñìàòðà¼ó íå ñàìî äà ¼å íàðîäíà ïîåçè¼à àíîíèìíà, áåçëè÷íà è
êîëåêòèâíà ïîåçè¼à, âå è äà ¼å, ïîïóò ¼åçèêà ÷è¼è ¼å èçðàç è ìè-
òîëîãè¼å ñ êî¼îì ¼å ïîâåçàíà, èñêó÷èâî áîæàíñêîã ïîðåêëà.31
Ïðîöâàò íåìà÷êå ôèëîëîãè¼å è ïðîáóåíî èíòåðåñîâàå çà
ôîëêëîð ó çàïàäíîåâðîïñêèì çåìàìà32 ñíàæíî óòè÷ó íà áóåå
è ðàçâî¼ ñëîâåíñêå ôèëîëîãè¼å. Êàî âåñíèê ðààà ñâåñòè î óçà-
¼àìíîñòè ñëîâåíñêèõ íàðîäà è ¼åçèêà íà ðàçìåè âåêîâà ¼àâà ñå
ïàòðè¼àðõ ñëîâåíñêå ôèëîëîãè¼å, ×åõ £îñèô Äîáðîâñêè (J.
Dobrovsky). Îí ïðâè óêàçó¼å íà ïîòðåáó êðèòè÷êîã ïðåòðåñàà
ñòàðèõ ñïîìåíèêà, ðåëåâàíòíèõ çà íàðîäíó èñòîðè¼ó, çàãîâàðà¼ó-
è åìïèðè¼ñêè ìåòîä ó èçó÷àâàó èñòîðè¼ñêèõ ôàêàòà è ïðâåí-
ñòâî ñòàðè¼èõ èçâîðà íàä ìëàèì33. Èñòîâðåìåíî, åãîâî èñïè-
òèâàå ¼åçèêà è ïðâè ïîêóøà¼è äà ñå åòèìîëîãè¼îì ðå÷è ðàñòóìà-
÷å ïî¼åäèíè ïåðèîäè èç íàðîäíå èñòîðè¼å, äà¼ó èçóçåòíî âàæàí
ïîäñòèöà¼ ïîçíè¼èì èñòðàæèâà÷èìà. Ñëîâàê £àí Êîëàð (Jan Kollár)
ñíàæíî àôèðìèøå èäå¼ó î ñëîâåíñêî¼ óçà¼àìíîñòè.34 åãîâ ñóíà-
ðîäíèê óäåâèò Øòóð âèñîêî óçäèæå óñìåíó êóëòóðó ñëîâåíñêèõ
30
Ð. Kokjara, Istorija folklora u Evropi I, Beograd, 1984, 213.
31
Isto, 273.
32
J. G. Herder, Narodne pesme, 1778; L. fon Arnim i Klemens Bertran,
Deèakov èarobni rog, I 1806, II i III 1808; J. i V. Grim, Deèje i domaæe bajke,
I 1812, II 1815; Nemaèke sage, I 1816, II 1818.
33
Âèä. À. Ãàâðèëîâè, Êèæåâíå ñëèêå, Áåîãðàä, 1904, 26-27.
34
Ñðïñêè àöè ó Ïåøòè áèëè ñó ïîäååíè íà ôèëîçîôå è ïðàâíè-
êå, êî¼è ñå íèñó ñëàãàëè, àëè ¼å èïàê è ìåó èìà áèëî êèæåâíîãà è
ðîäîóáèâîãà ïîêðåòà. Êàî àöè ó Ïîæóíó, è îíè ñó èìàëè ñâî¼ ðóêîïè-
ñíè ëèñò Ñâåòîâèä. À îíî øòî ¼å Ïîæóíöèìà áèî óäåâèò Øòóð, òî ¼å
èìà áèî £àí Êîëàð, òàäà ïàðîõ ñëîâà÷êå åâàíåëè÷êå îïøòèíå ó Ïåøòè.
(...) åãîâ ÷ëàíàê Î ëèòåðàðíî¼ (êèæåâíî¼) çà¼ìíîñòè ìåó íàðîäè è
íàðå÷è¼àìà ñëàâåíñêèì äîíåî ¼å ïðâî, 1835, Ñåðáñêè íàðîäíè ëèñò åãî-
âîã ëè÷íîã ïðè¼àòåà Òåîäîðà Ïàâëîâèà... £. Ñêåðëè, Îìëàäèíà è
åíà êèæåâíîñò (1848-1871), 22-23.
24
íàðîäà ó äåëó Î íàðîäíèì ïåñìàìà è ïðèïîâåäêàìà ñëàâåíñêèì,35

íàëàçåè äà ñå ó ÷åøêîì Êðàåäâîðñêîì ðóêîïèñó, ðóñêèì äóìà-
ìà è ñðïñêèì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà, íà¼èçðàçèòè¼å îãëåäà ïðîñòà,
÷èñòà è íåèçîïà÷åíà äóøà ñëîâåíñêà. Êîìïàðàòèâíîì èçó÷àâà-
ó èñòîðè¼å, ñòâàðàëàøòâà è êóëòóðå ñëîâåíñêèõ íàðîäà ó 19. âå-
êó íà¼âèøå äîïðèíîñè Ïàâåë £îçåô Øàôàðèê. Øàôàðèêîâà òðî-
òîìíà Èñòîðè¼à ¼óæíîñëîâåíñêèõ êèæåâíîñòè, ïîñòõóìíî èç-
äàòà ó Ïðàãó 1864. è 1865. ãîäèíå, íàðî÷èòî îäåàê î ñðïñêî¼ êè-
æåâíîñòè36, åãîâ ðàä íà ïðîó÷àâàó êèæåâíèõ ñòàðèíà37, êàî è
àôèðìàòèâíè ïîãëåäè íà òðàäèöè¼ñêó êèæåâíîñò38, äà¼ó ñíàæàí
ïîäñòèöà¼ çà èçó÷àâàå ñðïñêèõ èñòîðè¼ñêèõ ñïîìåíèêà (ëèñòè-
íà, çàïèñà è íàòïèñà, ëåòîïèñà, çàêîíà, ïîâåà, ñïèñêîâà, ïèñàìà,
âëàñòèòèõ èìåíà èç ïîìåíèêà), çà ïðîó÷àâàå ñðïñêîã ¼åçèêà è
èçðàäå ñòóäè¼à èç íàðîäíîã æèâîòà.
Ñâå îâî ¼å, íåñóìèâî, èìàëî âåëèêîã óòèöà¼à íà ìëàäîã
£îâàíà Ðóâàðöà, ó ïðàâöó ðàçâè¼àà ñâåñòè î ñëîâåíñêî¼ óçà¼àì-
íîñòè: Ó ¼åäíîì ïèñìó èç 1848. àê Èëàðèîí Ðóâàðàö îäóøå-
âåíî áåëåæè äà ñó ñå ïðîáóäèëè Ñëàâåíè Àâñòðè¼ñêè. Ñâè
ñó ñå ñàä ïðîáóäèëè, ñâè òðàæå ïðàâà ñâî¼à, ñâå òåæè ê ñëîáî-
äè... Äîñòà ¼å áèëî íåâîå, äîñòà ñó ¼å ïîòîìöè Òåóòîíà ãå÷è-
ëè! Ñàä ¼å âðåìå âå äà ñå ó÷èíè ðîáñòâó êðà¼!39
Çà àðòèêóëèñàå Ðóâàð÷åâèõ íàó÷íèõ ïîãëåäà íà ñðïñêó
óñìåíó òðàäèöè¼ó ó Áå÷ó, ïîðåä ðàçâèòêà êîìïàðàòèâíå ôèëîëî-
35
. Øòóð, Î íàðîäíèì ïåñìàìà è ïðèïîâåäêàìà ñëàâåíñêèì, ïðå-
âåî £. Áîøêîâè, Íîâè Ñàä, 1857.
36
Paul Jos. afariks, Geschichte des serbischen Schriftthums, heraus-
gegeben von Josef Jireèek, Prag, 1865.
37
P. J. afarik, Slovanske Staroitnosti, Prag, 1837, Pamatky drevniho
pisemnictvi Jihoslovanuv, Prag, 1851.
38
Íàðî÷èòî ¼å Øàôàðèê öåíèî íàðîäíå ïåñìå, ïîñëîâèöå, èçðåêå
è äðóãå óìîòâîðèíå, êàî áîãàò èçâîð ñëîâåíñêå ñòàðèíå, ó êî¼èìà ñå íàõî-
äå ìíîãà çðíöà íå ñàìî åòíîëîøêà, íåãî è èñòîðè¼ñêà è ìèòîëîøêà. £.
Í. Òîìè, Êèæåâíè è íàó÷íè ðàä Ïàâëà £îñ. Øàôàðèêà, Íîâè Ñàä, 1900,
21. Ïðåøòàìïàíî èç Ëåòîïèñà Ìàòèöå ñðïñêå, ê. 197-202.
39
£. Ñêåðëè, Îìëàäèíà è åíà êèæåâíîñò, 27.
25
ãè¼å ó Åâðîïè ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 19. âåêà, íà¼âåè çíà÷à¼ ¼å èìàëà

òåîðè¼à î çà¼åäíè÷êîì èíäîåâðîïñêîì ïîðåêëó íàðîäíèõ ïðè-
ïîâåäàêà èç ìèòà, ÷è¼è ñó òâîðöè áðàà Ãðèì. Òåðìèí ìèòîëî-
øêà øêîëà çà îçíà÷àâàå ôîëêëîðèñòè÷êèõ êîíöåïöè¼à áðàå
Ãðèì, ÷è¼ó îêîñíèöó ÷èíè òåîðè¼à î áîæàíñêîì ïîðåêëó íàðîä-
íå ïîåçè¼å, ïîòè÷å èç Íåìà÷êå ìèòîëîãè¼å £àêîáà Ãðèìà (Jacob
Grimm)40, ôóíäàìåíòàëíîã äåëà îâîã ïðàâöà ó ïðîó÷àâàó ïî-
ðåêëà íàðîäíèõ ïðèïîâåäàêà, êî¼å ñå ïî¼àâèëî 1835. ãîäèíå.41
Óòèöà¼ ìèòîëîøêå òåîðè¼å íà¼âèäèâè¼è ¼å ó Ðóâàð÷åâîì ñòó-
äåíòñêîì Ïðèëîãó ê èñïèòèâàó ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà42: Êàäà
¼å Ðóâàðàö ñòèãàî ó Áå÷, ïîíåñàâ îä êóå òîïëó óáàâ ïðåìà ñð.
íàð. ¼óíà÷êî¼ ïåñìè, íàøàî ¼å íà Çàïàäó íà¼¼à÷å èíòåðåñîâàå çà
èñïèòèâàå íàðîäíå ïîåçè¼å. È îí ïóí æàðà áàöà ñå íà ñòóäè¼ó
Êóíîâèõ ÷ëàíàêà ó åãîâó Zeitschrift für vergleichende Sprac-
hforschung. Îí ÷èòà è åêñöåðïèðà ñòóäè¼å îðè¼åíòàëèñòå Àë-
áðåõòà Âåáåðà ó åãîâó çáîðíèêó Indische Studien, êàî è äåëî ìó
Akademische Vorlesungen über indische Literaturgeschichte, çàòèì
Íåìà÷êó ìèòîëîãè¼ó £àêîâà Ãðèìà è áðàòà ìó Âèëõåëìà ÷óâåíî
40
Jacob Grimms Deutsche Mythologie wurde von ihren ungemein
reichen Materialien her zusammen mit Wilhelm parallel zu den Kinder- und
Hausmärchen (1812-1815), zu den Deutschen Sagen (1816-1818) und zu den
Deutschen Rechtsaltertümern (1828) und zu vielerlei Studien zur sogenannten
Volksdichtung erarbeitet. () Die Folge war das Wiedererstarken eines
romantischen Nationalgefühls mit dem Blick auf das Werden einer Sprach- und
Kulturnation. Immer war auch bei der Vielfalt der Themenstellungen beider Brüder
jene Hoffung ein Tragendes, daâ man hinter den jungen Erscheinungsformen der
Volksüberlieferungen, mehr noch als bei den historischen Studien an Wörtern,
Sachen, Begriffen Nachklänge eines Glaubens- und Weltbildes, also einer
Weltanschauung der Vorfahren erkennen könne. L. Kretzenbacher, Jacob
Grimms Deutsche Mythologieund ihre geschichtliche Wirkung, ó: Î
äâåñòàãîäèøèöè £àêîáà Ãðèìà, Çáîðíèê ðàäîâà ñà íàó÷íîã ñêóïà
îäðæàíîã îä 12. äî 14. íîâåìáðà 1985, óð. àêàäåìèê Ï. Èâè, ÑÀÍÓ,
Íàó÷íè ñêóïîâè, ê. XL, Îäååå ¼åçèêà è êèæåâíîñòè, ê. 8, Áåîãðàä,
1988, 15.
41
Âèä. É. Ì. Ñîêîëîâ, Ðóññêèé ôîëüêëîð, Ìîñêâà, 1941, 41.
42
È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 1884, 19-102. Äîäàòàê,
115-116.
26
äåëî Die deutsche Heldensage, Ïðåëåðîâó Ãð÷êó ìèòîëîãè¼ó èòä.

Íàîðóæàí ñòðó÷íîì ëèòåðàòóðîì ïðèñòóïà îí èñïèòèâàó ñðï-
ñêå ¼óíà÷êå ïåñìå.43
Ñðïñêà íàóêà áèëà ¼å äàëåêî îä åïèöåíòðà ñâèõ îíèõ ïî-
òðåñà êî¼å ¼å êîìïàðàòèâíà ôèëîëîøêà øêîëà èçàçâàëà êîä èçî-
áðàæåíèõ íàðîäà Åâðîïå ó 19. â. Îñîáèòî ñó ëîøå ïðèëèêå âëà-
äàëå ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è: Ïîçíàòî ¼å êîëèêî ¼å ó òàäà-
øåã øêîëîâàíîã íàðàøòà¼à ñðïñêîã ñèëíà áèëà íàöèîíàëíà ñà-
ìîîáìàíà, è êîëèêî ñå ñìàòðàëî äîïóøòåíî, îïðàâäàíî è ïî-
õâàëíî ãîâîðèòè, ïèñàòè è âåðîâàòè ìíîãî øòîøòà øòî ¼å ÷åñòî
èìàëî âðëî ìàëî ñòâàðíå ïîäëîãå, à ïîíåêàä è íèêàêâå, ñàìî àêî
¼å òî ãîäèëî èñòèíñêèì èëè èçìèøåíèì èíòåðåñèìà ñàâðåìå-
íîãà ñðïñêîã æèâîòà. Íàðîäíå ñó ñå ïåñìå ñàìîâîíî äîòåðèâà-
ëå, íåêå ñàñâèì íîâå ïèñàëå; ëàæíå ñó ñå ñòàðèíå ïðîòóðàëå;
ñïîìåíèöè ïðåïðàâåíè îá¼àâèâàëè; ñëàâíè ñå âëàäàîöè è äè-
íàñòè¼å èçìèøàëè. Ñâå ¼å òî òðåáàëî äà óìíîæè ñëàâó è óâåà
ïðàâà Ñðáèíîâà. Òîìå ñó ïðàâöó ïîäëåãàëè ñðïñêè ïèñöè ñ ðåò-
êèì èçóçåòöèìà, à ïîíà¼èçðàçèòè¼è ìó ïðåäñòàâíèöè áåõó, ñâàêè
íà ñâî¼ íà÷èí, Ìèëî¼åâè è Ñðåêîâè.44
Ïî÷åâ îä Êðàåâñòâà Ñëîâåíà Ìàâðà Îðáèíà, ïðåêî Ïà¼-
ñè¼åâîã Æèòè¼à öàðà Óðîøà è Òðîíîøêîã ðîäîñëîâà, ïà äî íå-
øòàìïàíèõ îãðîìíèõ Õðîíèêà ãðîôà îðà Áðàíêîâèà è Ðà¼è-
åâå Èñòîðè¼å, ñðïñêà èñòîðè¼ñêà íàóêà ¼å êîíòèíóèðàíî ñëåäè-
ëà æèâîòâîðíó íèò íàðîäíå òðàäèöè¼å è ëåãåíäàðíîã ìîäåëîâà-
à ïðîøëîñòè. Òî ¼å äîáà åïñêå ðåíåñàíñå ñðïñêå èñòîðèîãðà-
ôè¼å êî¼à ñå, èàêî ñàçäàíà íà íàöèîíàëíèì ìèòîâèìà, èïàê ïî-
ñòåïåíî óêëàïàëà ó åâðîïñêè êóëòóðíè êîíòåêñò, îä åðóäèòñêîã
áàðîêà äî ïðîñâååíîã ðàöèîíàëèçìà. Àóòîðèòåò íàðîäíå òðà-
äèöè¼å ó äåëèìà ñðïñêèõ ðîìàíòè÷àðñêèõ íàöèîíàëíèõ èñòîðè-
÷àðà 19. â, ìåóòèì, ïîñòà¼å ñâî¼åâðñíè äóõîâíè äèêòàò êîìå ñå
43
£. Ðàäîíè, Èëàðèîí Ðóâàðàö, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, Íîâè Ñàä,
1905, ê. 233, ñâ. VI, 108-109.
44
. £îâàíîâè, Àðõèìàíäðèò Èëàðèîí Ðóâàðàö, Äåëî, Áåîãðàä,
1905, ãîä. X, ê. 36, 227.
27
ïîäðåó¼ó ñâè äðóãè èñòîðè¼ñêè èçâîðè, øòî äîâîäè äî íåäîïó-

ñòèâèõ ãëîðèôèêàòîðñêèõ èíòåðïðåòàöè¼à íàöèîíàëíå ïðîøëî-
ñòè. Òî ñå íàðî÷èòî îñåà êîä äâî¼èöå íà¼èçðàçèòè¼èõ ïðåäñòàâ-
íèêà ðîìàíòè÷àðñêå èñòîðè¼ñêå øêîëå, Ïàíòå Ñðåêîâèà è Ìè-
ëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà. Ðåàêöè¼à Èëàðèîíà Ðóâàðöà è äðóãèõ ïðè-
ïàäíèêà êðèòè÷êîã èñòîðè¼ñêîã ïðàâöà íà òàêàâ íà÷èí ïèñàà
èñòîðè¼å è íà òàêâå èñòîðè÷àðå áèëà ¼å îïðàâäàíî îøòðà. Îäáà-
öèâàå îñíîâíèõ ïðåòïîñòàâêè ðîìàíòè÷àðñêå èñòîðèîãðàôè¼å
íóæíî ¼å, ìåóòèì, çíà÷èëî è îäáàöèâàå óñìåíèõ èçâîðà ó
îçáèíèì èñòîðè¼ñêèì èçó÷àâàèìà. Óòîëèêî ¼å ôèëîëîøêà êðè-
òèêà óòèöàëà íà àðòèêóëèñàå äâå àìáèâàëåíòíå äèìåíçè¼å íà-
ó÷íîã ðàäà Èëàðèîíà Ðóâàðöà: ñ ¼åäíå ñòðàíå, íàðî÷èòî ó ïðâîì
ïåðèîäó, íà åãîâ àôèðìàòèâàí êîìïàðàòèñòè÷êè ïðèñòóï ñðï-
ñêî¼ ¼óíà÷êî¼ åïèöè, è ñ äðóãå, íà äîñëåäíè îñòðàêèçàì ïðåìà
íàðîäíèì ïðåäàèìà, ïðè÷àìà, ñêàñêàìà è äðóãèì ôîðìàìà
óñìåíîã êèæåâíîã íàñëåà.
Ðóâàðàö ó ñâî¼èì èñòîðè¼ñêèì ðàñïðàâàìà îä ôèëîëîøêå
øêîëå ïðåóçèìà ôàêòîãðàôñêè, ïîçèòèâèñòè÷êè êîíöåïò îäàáè-
ðà ÷èåíèöà, íàñóïðîò òðàäèöèîíàëèñòè÷êîì ñóá¼åêòèâíîì ñõâà-
òàó èñòîðè¼å, àëè ñå èñòîâðåìåíî è ¼àñíî îãðàó¼å îä óñêîñòè
ôèëîëîøêîã ìåòîäà45 è îä äîãìàòñêîã îäíîñà ñðïñêèõ ôèëîëîãà
ïðåìà ¼åçèêó, íà¼ðàäèêàëíè¼å ó ñâîì Èñòîðè¼ñêî-ãåîãðàôñêîì
èâåð¼ó.46 Ïðåìà Èëàðèîíó Ðóâàðöó, ñàìî îíî øòî ñå äîêàæå è
çàñíó¼å íà ïîóçäàíèì èñòîðè¼ñêèì òåìåèìà ìîæå äà ñòåêíå ïî-
êðèå ïðåä áóäóèì ãåíåðàöè¼àìà: Õèïîòåçà, êî¼ó ïîäðæàâà¼ó
45
Òà¼ òîê ñå ôîðìèðàî ó øèðîêîì äóõó ïîçèòèâèñòè÷êî-èäåàëè-
ñòè÷êå ìèñëè 19. âè¼åêà, à ñâî¼èì îïñåãîì, öèåâèìà è ìåòîäîëîøêèì
ïîñòóïöèìà ïîïðèìèî ¼å êàðàêòåð êóëòóðíî-èñòîðè¼ñêå øêîëå. Ñâå òî, íà-
ðàâíî, íå èñêó÷ó¼å íè âåëèêó óëîãó êî¼ó ¼å ñëîâåíñêà ôèëîëîãè¼à îäè-
ãðàëà ó ðàçâî¼ó è ôîðìèðàó ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å êèæåâíîñòè, à ó
ïðâîì ðåäó åíè âåëèêè ïðåäñòàâíèöè Âóê, Øàôàðèê, Äàíè÷è è £àãè.
Á. Ïå¼îâè, Êóëòóðíîèñòîðè¼ñêè ïðàâàö ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è êèæåâíî-
ñòè, ó: Ñòî¼àí Íîâàêîâè è ôèëîëîøêà êðèòèêà, Ñðïñêà êèæåâíà
êðèòèêà, ê. 4, ïðèð. äð Á. Ïå¼îâè, Íîâè Ñàä, 1975, 11.
46
Ñòðàæèëîâî, 1887, 387-390.
28
è ïîäóïèðó ñàìî äðóãå ãîðå ïðåòïîñòàâêå, íå ïðåñòà¼å áèòè õè-

ïîòåçîì, êî¼à âèñè ó âàçäóõó, íå èìà¼óè íèêàêâîã íàñëîíà ó ïî-
çèòèâíîì äîêàçó.47 Îñíîâíè çàäàòàê èñòîðè÷àðà, ïðåìà òîìå,
íè¼å îñëóøêèâàå äóõà âðåìåíà, íèòè êîíñóëòîâàå òðàäèöè¼à
ó ðàñâåòàâàó áèëî êîã ïèòàà. åãîâ ïîñàî ñó ôàêòè, ÷èå-
íèöå, äîêàçè.48 Ðóâàðàö óêàçó¼å è íà ó÷èòåå è óçîðå: Ñëîâå-
íàö £åðíå¼ Êîïèòàð è Ñëîâàê Ï. £. Øàôàðèê îíè ñó ïðâè ó÷è-
òåè, îíè ñó ïðîáè¼àëè ëåä, îíè íàì îòâàðàëè çàñëåïåíå î÷è,
îíè ñó ó÷èëè, ïðîïîâåäàëè âèñîêèì ãëàñîì è ïîêàçàëè íàì êàêî
òðåáà öåíèòè è ñàáèðàòè íàðîäíî áëàãî, íàðîäíå óìîòâîðè-
íå, ñêóïàòè, èçäàâàòè íà ñâåò è âèäåëî è ïðîó÷àâàòè ïèñìåíå
ïàìåòíèêå, ñòàðèíå è îñòàòêå èç áîå è ñëàâíè¼å èëè æàëîñíè¼å
è ¼àäíè¼å ïðîøëîñòè íàøå.49
Çíà÷à¼ Èëàðèîíà Ðóâàðöà áèî ¼å âèäàí ¼îø çà åãîâà æèâî-
òà. Ðàñïðàâà¼óè î êèæåâíî¼ ìèñòèôèêàöè¼è Ñòåôàíà Âåðêî-
âèà Âåäà Ñëîâåíà, Ëàçà Êîñòè ó ÷ëàíêó Lebende Palimpseste
(Æèâè ïàëèìïñåñòè, 1879) îäà¼å âèñîêî ïðèçíàå Ðóâàð÷åâèì
çàñëóãàìà çà ðàçâî¼ òåîðè¼ñêî-êðèòè÷êå ìèñëè î ñðïñêî¼ åïñêî¼
47
È. Ðóâàðàö, Íåøòî î Áîñíè Äàáàðñêî¼ è Äàáðî-áîñàíñêî¼ åïèñêî-
ïè¼è è î ñðïñêèì ìàíàñòèðèìà ó Áîñíè, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1878,
II, 253.
48
Íåêà äàêëå ñëåïè ãóñëàðè ïåâà¼ó óç ãóñëå è ïðîñòè êàçèâà÷è íå-
êà ïðè÷à¼ó áåç ãóñàëà î âå÷åðè êíåæåâî¼ è íåêà ó ïðè÷àìà è ïåñìàìà ïî-
ìèó è £óãà è £óãîâèå è Ìèëàíà è Èâàíà è Áàíîâèà Ñòðàõèó; è íåêà
ó÷åíè ïåñìîòâîðöè è ñòèõîòâîðöè: Ìóøèöêè è Ñòåðè¼å è Æèâêîâèè è
íàäàå îïëàêó¼ó ìàòåð áåäå âå÷åðó êíåæåâó è ó êàíòàòàìà ¼àñíî è ãëàñíî
ñïîìèó òå èñòå, íî áóäóè ñðïñêè èñòîðèê, êî¼åãà ¼å çàäàòàê ñàñâèì
äðóãè, íåãî øòî ¼å ãóñëàðà, ïåâà÷à, ïåñíèêà è îïåâà÷à è íàðèêà÷à, íåêà ñå
óñòåãíå è íå äà ñðöó íà âîó, è ïèøóè ïîâåñò î áî¼ó íà Êîñîâó íåêà íå
ñëóøà íè íà òå ïåñìå è ïðè÷å íè íà îíå ïî òèì ïåñìàìà è ïðè÷àìà óäåøå-
íå ïðèïîâåñòè, âå íåêà ïèòà è èñïèòà, øòà ñå ó ïðâèì è íà¼ñòàðè¼èì
òå íà¼áîèì èçâîðèìà è ïîâåñíèì ñïîìåíèöèìà î òîì êàæå è êàêî ñå òî,
øòî ñå ó ðàçíèì èçâîðèìà êàæå, ìåó ñîáîì ñëàæå. È. Ðóâàðàö, Î
êíåçó Ëàçàðó. Ïðåøòàìïàíî èç Ñòðàæèëîâà çà 1887. è 1888, Íîâè Ñàä,
1887 (= 1888), 241.
49
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîæöè àãèîëîøêè, Ñðïñêè ñèîí, 1898, ãîä. VIII,
áð. 36, 580.
29
ïîåçè¼è: Ó òîì îáçèðó ïèñàö áè äèãàî öåíó ñâî¼î¼ ñòóäè¼è äà ñå

ïîäðîáíè¼å ïîçàáàâèî ñ íåêîì êèæåâíîì ïî¼àâîì êî¼ó ñïîìè-
å ñàìî ìèìîãðåä. Òî ¼å õèñòîðè÷êî-ìèòîëîøêè êîìåíòàð î ñðï-
ñêèì íàðîäíèì ïåñìàìà øòî ãà ¼å íàïèñàî Âà¼óíîâ (òî ¼å ïñåâ-
äîíèì Èëàðèîíà Ðóâàðöà, àðõèìàíäðèòà ìàíàñòèðà Ãðãåòåãà ó
Ñðåìó, ¼åäíîã èçìåó íà¼îøòðè¼èõ è íà¼ïå÷åíè¼èõ èñòðàæèâàëà-
öà ñàäàøåã ñëîâåíñêîã ïîêîëåà), è øòî ¼å îáíàðîäîâàí ã. 1856-
57. ó ñðïñêîì ëèñòó Ñåäìèöè. £îø ¼å òàäà Âà¼óíîâ-Ðóâàðàö îò-
êðèî ñìåëîì è äóõîâèòîì êîìáèíàöè¼îì íåêå ìîìåíòå î áëè-
ñêîì ñðîäñòâó ïî¼åäèíèõ çíàòíè¼èõ áàëàäà è ëåãåíàäà ñ áîãîâè-
ìà è ¼óíàöèìà íà Îëèìïó è ó Âåäàìà. Íå áè ñå ìîãëî ìèñëèòè
äà ¼å ñêóïà÷ Âåðêîâè ãîâîðèî ñ íåêèì ïîóçäàåì î ñâî¼î¼ ñëóò-
è ó ïîãëåäó ñâîãà íàëàñêà, ¼åð ¼å çíàî çà èñòðàæèâàà Âà¼óíî-
âà-Ðóâàðöà?50
Kaäà ¼å ðå÷ î ðåöåïöè¼è äåëà Èëàðèîíà Ðóâàðöà äàíàñ, íà
ñíàçè ¼å ¼îø óâåê èçðàçèòà ïîëàðèçàöè¼à ó ïîãëåäó îöåíå åãîâîã
çíà÷à¼à. £îø óâåê âëàäà íåñëàãàå îêî èñòèíñêèõ ïîáóäà åãîâèõ
íàó÷íèõ èíòåðåñîâàà è ïîñåáíî, îêî ïîëèòè÷êèõ è äðóøòâåíèõ
èìïëèêàöè¼à åãîâå íàó÷íå ïî¼àâå. Íà äåëó ¼å, ïðåóòíî, ÷àê è
¼åäíà èìàíåíòíà ïîëèòèçàöè¼à Ðóâàð÷åâîã èìåíà è äåëà äàíàñ, íà-
êîí äâà âåêà êðèòè÷êå è èñòîðè¼ñêå äèñòàíöå. Óïîðåäî ñ òèì âð-
øè ñå è ¼åäâà ïðèêðèâåíà è ïîñâå íåïðèìåðåíà äèñêðåäèòàöè¼à
çíà÷à¼à è ñìèñëà ñðïñêå íàðîäíå åïèêå ó èìå âðåäíîñòè çà êî¼å ñå
íàâîäíî çàëàãàî Èëàðèîí Ðóâàðàö. Âðåäíîñíî è èäåîëîøêî îäáà-
öèâàå óñìåíå åïñêå ïîåçè¼å ó Ðóâàð÷åâî èìå äàíàñ ¼åäíàêî ¼å
íåïðèìåðåíî êîëèêî è åíà èäåàëèçàöè¼à êî¼à ñå âðøèëà íà óñòóê
òîì èìåíó ó Ðóâàð÷åâî äîáà.51
50
Ë. Êîñòè, Î êèæåâíîñòè è ¼åçèêó, ïðèð. äð Õ. Êðåâè, Ñà-
áðàíà äåëà Ëàçå Êîñòèà, ðåä. Ìë. Ëåñêîâàö, Ìàòèöà ñðïñêà, 1990, 308.
51
Äà ñå íåñïîðíèì ÷èåíèöàìà, íà êî¼å ¼å óêàçèâàî Ðóâàðàö, è
óîïøòå äóõó è êàðàêòåðó åïñêå ïåñìå ïðèñòóïèëî êðèòè÷êè, ìîãëà ñå ñðï-
ñêà ñâåñò è äðóãà÷è¼å îáëèêîâàòè. Ó èçáîðó çà èñòèíó ãóñàëà èëè èñòîðè¼-
ñêó èñòèíó Ñðáè ñó ñå îïðåäåëèëè çà ãóñëå. Ó òîìå âàà òðàæèòè íåäî-
ñòàòàê ñìèñëà çà ïðàãìàòñêó áîðáó çà îïñòàíàê è ¼åäàí îä ôàêòîðà êî¼è ¼å
30
Ó ðåöåïöè¼è Ðóâàð÷åâîã äåëà äàíàñ èçäâà¼à¼ó ñå äâà îñíîâ-

íà ïðàâöà. £åäàí Ðóâàðöó äà¼å ïðâåíñòâî ó çàñíèâàó ñðïñêå èñòî-
ðè¼å êàî íàóêå. Ïîñìàòðà ãà êàî óçîð è êàî íåäîñòèæàí èäåàë.
Ïî¼åäíîñòàâåíî ðå÷åíî, ó åãîâîì äåëó è åãîâî¼ ëè÷íîñòè
ñàáèðà ñå ñâå îíî øòî ¼å íàïðåäíî è ìîäåðíî ó ñðïñêîì äðóøòâó
è ñðïñêî¼ íàóöè. Ðóâàðàö ¼å ïðåìà çàñòóïíèöèìà îâå ëèíè¼å ìî-
íè èíäèâèäóàëèñòà, ñâåòèîíèê êðèòè÷êå ìèñëè êî¼à ñå ïðîìå-
òå¼ñêè îïèðå ðåàêöèîíàðíîì, íàçàäà÷êîì è çàãëóïó¼óåì ñðï-
ñêîì íàöèîíàëèçìó.
Ä. Áîàðîâ, òàêî, ó ÷ëàíêó Ãëàä çà èçäà¼íèöèìà èñòè÷å: Ó
òðåíóòêó êàäà ¼å ¼åçèê ïîëèòèêå ó Ñðáè¼è ïîäèâàî, ïà ñå ïî-
ëèòè÷êè êîíêóðåíòè âå êîìïàðèðà¼ó ñà øóìñêèì çâåðèìà èëè
ñå îïèñó¼ó, íåøòî áëàæå êàî øïè¼óíè è óäâàðà÷è ìåóíàðîä-
íèõ ñâèà è ó âðåìå êàäà ñå øèðåå ëàæè ó èìå íàðîäà ÷èíè
ãîòîâî ëåãèòèìíèì è êàäà ñå èäåîëîøêà äèôåðåíöè¼àöè¼à ñèì-
ïëèôèöèðà íà ðåëàöè¼ó ïàòðèîòè èëè èçäà¼íèöè, ìíîãèìà ñå ÷èíè
äà òîãà íèêàä ðàíè¼å íè¼å áèëî. Íà æàëîñò ¼åñòå. Ìèò î èçäà¼è
êàî óçðîêó ñâàêå íåñðåå ñðïñêîã íàðîäà, êàî ëîãè÷íà äðóãà ñòðà-
íà ìåäàå î åãîâî¼ íåáåñêî¼, èìïåðè¼àëíî¼ ïðèðîäè, âåîìà ¼å
ñòàð, à òåìåöè ñó ìó êîíñòðóèñàíè ó îêâèðó êîñîâñêîã ìèòà è
íà îñíîâó ñðïñêî-öðíîãîðñêå ëåãåíäå î èñòðàçè ïîòóðèöà íà
Áàäå âå÷å, îêîëî 1702. Íà òà äâà óãàîíà êàìåíà ìèòà î èçäà¼è,
êî¼à ¼å íàâîäíî óâåê êî÷èëà ïîøòåíè ñðïñêè íàðîä äà ñå âèíå îä
ìîè è ãîñïîäñòâà, ïðâè ¼å îäâàæíî óäàðèî ÷óâåíè êàëóåð-èñòî-
ðèê Èëàðèîí Ðóâàðàö, ¼îø êðà¼åì 19. âåêà, øòî ¼å ¼îø çà åãîâà
æèâîòà èçàçâàëî ÷èòàâó áóðó íåãîäîâàà.52
îáëèêîâàî ñðïñêó êîëåêòèâíó ñâåñò äàíàñ. Òèìå íå ñïîðèìî èñòîðè¼ñêó

âàæíîñò åïñêèõ ïåñàìà, êàî íè èõîâó, ÷åñòî, èñòîðè¼ñêó ïîäëîãó. Î òîìå
ãîâîðå èìåíà áèòàêà, íà ïðèìåð, èëè òåìàòèêà îäðååíà áîðáîì èñëàìà è
õðèøàíñòâà. Óêàçó¼åìî ñàìî è íà äðóãó ñòðàíó ïðèõâàåíå èñòèíå êî¼à
ñòà¼å ó ôîðìóëó: Ïåñìà íàñ ¼å îäðæàëà, î¼çè õâàëà. Ì. îðåâè,
Ñðïñêà åïèêà êàî èñòîðè¼ñêè èçâîð, 28.
52
Ïîäñåàà: Íåïîêîëåáèâè Èëàðèîí Ðóâàðàö, Âî¼âîäèíà.
31
Æ. Ìàðêîâè, ó èñòîì ïðàâöó, ïèøå: Èñòîðèê ñðåäîå-

âðîïñêå êóëòóðå, Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å ñðïñêî íàðîäíî ïðåäàå
(ìèò) ïîäâðãàî íà¼ñòðîæî¼ ìîãóî¼ àíàëèçè ó òðàãàó çà åãî-
âèì âåëè÷àíñòâîì íàó÷íèì äîêàçîì. Áåç ÷âðñòîã äîêàçà ìîãó
¼å ñàìî Áîã, ñâå îñòàëî ¼å íèøòà. Ìàãëà. (...) Ðóâàðàö ¼å çàáî
ãëîãîâ êîëàö ó ñðöå îâàêâå íåêðèòè÷êå òðàäèöèîíàëíå ñðïñêå
èñòîðèîãðàôè¼å. (...) Ïðå àðõèìàíäðèòà Èëàðèîíà, Ñðáèíà, êî-
¼è ¼å ðåêàî äà Âóê Áðàíêîâè íè¼å èçäà¼íèê, êî¼è ñå îáðóøèî íà
ãðîôà îðà Áðàíêîâèà, îñïîðèî åãîøà, èñìå¼àî òåçó î ñðï-
ñêîì ïîðåêëó ñâåòå Ïåòêå, èòä., íè ¼åäàí ñðïñêè èñòîðè÷àð íè-
¼å ñå óñóäèî (èëè íè¼å çíàî, øòî ¼å ìàå âåðîâàòíî) äà íàó÷íèì
ñêàëïåëîì äóáå ïðîäðå èëè áàð áîöíå ó çãëîáíå òà÷êå íà-
ðîäíå òðàäèöè¼å, ïà è äàíàñ ¼å, à êàìîëè îíäà, âèøå íåãî ðè-
çè÷íî áàâèòè ñå îâîì âðñòîì õèðóðãè¼å, ïîèãðàâàòè ñå ñâåòè-
àìà, ïðåèñïèòèâàòè îïøòà ìåñòà íàöèîíàëíîã áèà è èñòî-
ðè¼å, ïîäâðãàâàòè õëàäíî¼ àíàëèçè íåøòî øòî ñå ïîäðàçóìåâà
ó ÷åñòî ïè¼àíèì âðåëèíàìà è ìàãëóøòèíàìà êîëåêòèâíå ñâå-
ñòè.53
Êàäà ¼å ðå÷ î îäíîñó èñòîðè¼å è åïñêå ïåñìå, èñòè÷å ñå äà ¼å
Ðóâàðàö áèî ó ïðàâó øòî ¼å îäáàöèî óñìåíó òðàäèöè¼ó êàî èñòî-
ðè¼ñêè èçâîð, ¼åð èç å ïðîèñòè÷å ìèòîòâîðà÷êà è îáìàó¼óà, à
íå êðèòè÷êà è èñòîðè¼ñêà ñâåñò ñðïñêîã íàöèîíà: Àíàëèçîì
èñòîðè¼ñêîã ó åïñêî¼ ïåñìè è åíå èñòèíèòîñòè, Ðóâàðàö ¼å ïî-
çèâàî íà êðèòè÷êè äóõ è óñòà¼àî ïðîòèâ ðîìàíòè÷àðñêîã åíîã
òóìà÷åà íà êî¼åì ñó èíñèñòèðàëè îíè êî¼èìà ñó ñå óñòà ïðåñè-
ïàëà ðîäîóáåì. Èàêî ¼å ïðèïàäàî ïîòëà÷åíîì íàðîäó, îí ¼å
èñòîðè¼ó è êðèòèêó ïèñàî îá¼åêòèâíî ëåäåíî, ðàöèîíàëíî è ñà
óâåðååì äà ñó èçâîðè åíà îñíîâà, îäíîñíî ñà îñåàåì îäãî-
âîðíîñòè ïðåìà èñòèíè è íàðîäó ñâîì, îíàêî, êàêî ¼å ïðèñòóïàî
è àíàëèçè åïèêå. (...) Îäáàöó¼óè ìåñòî è çíà÷à¼ íàðîäíå òðàäè-
öè¼å çà èñòîðè¼ó, à îíà ¼å è ó åïèöè ñðïñêî¼, îí çàïðàâî íè¼å ïðè-
53
Æ. Ìàðêîâè, Ó òðàãàó çà èçãóáåíîì èñòèíîì, Äíåâíèê, Íî-
âè Ñàä, íåäåà, 22. àâãóñò 2004.
32
ñòà¼àî äà çàâîäè íàðîä, êàêî ñå, âèäèìî, ÷èíèëî ó åãîâî âðåìå,

à è äàíàñ.54
Îëãà Çèðî¼åâè ñ äðóãå ñòðàíå óî÷àâà âåëèêó îòïîðíîñò ðî-
ìàíòè÷àðñêèõ ìèòîâà è ñïîñîáíîñò äà ïðåæèâå è ïðèëàãîäå ñå
ñâàêîì, ïà è îâîì è îâàêâîì âðåìåíó. Ñàâðåìåíîì àêòóåàëèçî-
âàó ïðîáëåìà èçäà¼ñòâà Âóêà Áðàíêîâèà îíà ïîñâåó¼å ñëåäå-
å ðåòêå: Sa ekrana i iz novinskih stubaca podvig Miloa Obiliæa
(nedavno mu je podignut i spomenik na Kosovu) i dalje deluje pod-
sticajno, a Vuk Brankoviæ (ne) kao metafora eta, u skladu s potreba-
ma dnevne politike, od liènosti do liènosti, ne zaobilazeæi ni strance
(Van den Bruèe Brankoviæu Vuèe!).55
Êðèòè÷àðè Ðóâàðöà ïîñìàòðà¼ó ïðåâàñõîäíî êàî ïðåäñòàâ-
íèêà áå÷êî-ïîçèòèâèñòè÷êå ôèëîëîøêå øêîëå è çàãîâîðíèêà íå-
ðîäîóáèâå èñòîðèîãðàôè¼å: Àëè äà ëè ¼å ñâå áàø òàêî, êàêî
Èëàðèîí Ðóâàðàö çà Ïàíòó êàæå, äàíàñ, ÷èòàâ âåê êàñíè¼å, êàäà
¼å ìîãóå íà÷èíèòè âààíó äèñòàíöó îä òîã âðåìåíà è çà ïðîñó-
èâàå è îöåíó, àëè è äîíîøåå êîíà÷íîã ñóäà î Ïàíòèíîì íà¼-
âàæíè¼åì äåëó Èñòîðè¼à Ñðáà. Îâî âåëèêî è îáèìíî äåëî ñà
ïðåòåíçè¼îì äà áóäå ñèíòåçà ñâî¼èì äàòèì ñàäðæà¼åì, îáèìîì è
ïðîáëåìèìà êî¼å ¼å äîòèöàëî, ïðåòèëî ¼å äà ïîñòàíå àóòîðèòà-
òèâíà ñèíòåçà, èàêî ¼å êîðèñòèî ñàìî ðóñêå èçâîðå. Íàñóïðîò
î¼, ñòà¼àëà ¼å àóñòðè¼ñêà èñòîðèîãðàôè¼à, íà ÷åëó ñà Èëàðèî-
íîì Ðóâàðöåì. Èëàðèîíó íè¼å áàø èøëî ó ïðèëîã Ïàíòèíî äå-
ëî, ¼åð ÷èíè ñå êàî äà ¼å îí áèî ¼åäèíî çàäóæåí çà èñòèíó î Ñð-
áèìà. Àêî òîìå äîäàìî äà ¼å îí êàî öðêâåíî ëèöå è ðåíîìèðàíè
èñòîðè÷àð èìàî è äîçâîëó àóñòðè¼ñêå öàðåâèíå çà ñâî¼ ðàä, ¼àñíî
ñå ìîæå ñàãëåäàòè åãîâà ïðåòïîñòàâåíà óëîãà äåæóðíîã öåí-
çîðà ñðïñêå èñòîðè¼å ñâîãà âðåìåíà.56
54
Ì. îðåâè, Ñðïñêà åïèêà êàî èñòîðè¼ñêè èçâîð. Êðèòè÷êè ìå-
òîä Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó: Ñòâàðàëà÷êè äóõ è àíàëèòè÷êè ÷èí 1, Áåîãðàä,
2001, 25.
55
Republika, br. 153-154, 1-31. decembar 1996.
56
Ð. Ïåòðîâè, Çà Ïàíòó èëè ïðîòèâ åãà, Ìèòîëîøêè çáîðíèê 14,
Öåíòàð çà ìèòîëîøêå ñòóäè¼å Ñðáè¼å, óð. Ì. Ñòî¼àíîâè, ïðèð. Æ. Àíäðå-
¼è, Ðà÷à-Áåîãðàä, 2005, 84.
33
Ïîêóøà¼èìà ðåõàáèëèòàöè¼å è ðåâàëîðèçàöè¼å äåëà ãëàâ-

íîã Ðóâàð÷åâîã îïîíåíòà, Ïàíòå Ñðåêîâèà, ïîñðåäíî ñå âð-
øè íîâî âðåäíîâàå è êðèòè÷êî-ïîëåìè÷êîã äåëà Èëàðèîíà
Ðóâàðöà: Ïàíòà ¼å èñòîðè÷àð êî¼è ¼å ïðîó÷àâàî èñòîðè¼ñêå ïðî-
áëåìå ñâèõ âðåìåíñêèõ ïåðèîäà. Êðîç åãîâå ðàäîâå ïðîâè¼à-
âà äóõ ïàòðèîòèçìà, îäíîñíî íàöèîíàëèçìà ó íà¼ïîçèòèâíè¼åì
ñìèñëó ðè¼å÷è, íàöèîíàëèçìà êàî íà¼åïøè óêðàñ ÷îâ¼å÷è¼å äó-
øå. Ãëàâíà åãîâà êàðàêòåðèñòèêà ¼å óïðàâî ïàòðèîòèçàì îä-
íîñíî íàöèîíàëèçàì, øòî íè¼å êðàñèëî ó òîëèêî¼ ì¼åðè íàøå
îñòàëå èñòîðè÷àðå. Ïîøòî ¼å æåëèî äà ñðïñêà îìëàäèíà áóäå
âàñïèòàíà ó íàöèîíàëèñòè÷êîì äóõó, ó î÷èìà ñåäáåíèêà Ðó-
âàð÷åâå øêîëå áèî ¼å íåêðèòè÷àí è øîâèíèñòà, øòî àïñî-
ëóòíî íè¼å òà÷íî.57
Èñòè÷å ñå ïîòðåáà çàñíèâàà ñðïñêå èñòîðè¼ñêå íàóêå íà
íîâèì ìåòîäîëîøêèì îñíîâàìà, êî¼å å áèòè ðàçëè÷èòå è ó îä-
íîñó íà êðèòè÷êî-èñòîðè¼ñêó è íà ðîìàíòè÷àðñêó øêîëó 19. â.:
Èìà¼óè ïðåä ñîáîì ñâå îâå àíòèöèïàöè¼å ñõâàòèëè ñìî, áåç
îæèâàâàà ëèáåðàëíî-ðîìàíòè÷àðñêîã êðèòèöèçìà Ïàíòå
Ñðåêîâèà, à íå ïðèõâàòà¼óè íè íåêðèòè÷íîñò è åòàáëèðàíîñò
íîâîðîìàíòè÷àðà, äà ¼å ñ ðàçëîãîì ïîòðåáíî èçâðøèòè êðè-
òè÷êî ïðåèñïèòèâàå è îäðååíèõ îêàìååíèõ èñòîðè¼ñêèõ
(íå)èñòèíà ðàäèêàëíî-ïîçèòèâèñòè÷êîã êðèòèöèçìà íàøå èñòî-
ðèîãðàôè¼å çàñíîâàíå íà ¼óãîñëîâåíñêî¼ äîãîâîðíî¼ èñòîðèîãðà-
ôè¼è, îä Ðóâàðöà, Ôðàå Ðà÷êîã è £èðå÷åêà è äî ïîñëåäèõ è-
õîâèõ ó÷åíèêà íà¼íîâè¼èõ âðåìåíà êî¼è ñó îä ñðïñêîã íàðîäà ñòâî-
ðèëè ñëåïó ïóáëèêó, à îä åãîâèõ èíñòèòóöè¼à èäå¼íå èçâð-
øèîöå ñâî¼åâðñíå äóõîâíå àóòàíàçè¼å.58
57
Ì. Àòëàãè, Ïîêóøà¼ ðåõàáèëèòàöè¼å Ïàíòåëè¼å Ñðåêîâèà,
Èñòî, 91.
58
Æ. Àíäðå¼è, Ïàíòåëè¼à Ñðåêîâè è Èëàðèîí Ðóâàðàö ñóêîá
ëèáåðàëíî-ðîìàíòè÷àðñêå êðèòè÷íîñòè è ðàäèêàëíî-ïîçèòèâèñòè÷êîã
êðèòèöèçìà; óðóøàâàå èíäîêòðèíèðàíîã ñèñòåìà ñà ïî¼àâîì íîâîðî-
ìàíòè÷àðà ñëèêà ñëàáîñòè ñðïñêèõ íàöèîíàëíèõ èíñòèòóöè¼à è ïîòðå-
áà ñòâàðàà íîâå ñðïñêå èñòîðè¼ñêå øêîëå, Èñòî, 216-217.
34
Ðåöåïöè¼à Ðóâàð÷åâîã äåëà äàíàñ, áèëî ó ïðàâöó åãîâå

àôèðìàöè¼å ó êîíòåêñòó åâðîïå¼ñòâà è ìîäåðíèçàöè¼å ñðïñêå íà-
óêå, áèëî ïàê îñïîðàâàà è ïîðèöàà óñëåä òîáîæåã àíòèñðï-
ñòâà è ãóøåà íàöèîíàëíèõ òåæè, ìîðà ñå êëîíèòè ñóá¼åêòèâ-
íî-ïîëèòè÷êå èñêó÷èâîñòè è òåíäåíöèîçíîñòè. Òàêàâ ÷èí íàì
íå îòêðèâà íîâîã Ðóâàðöà. Ïðî¼åêöè¼îì ñîïñòâåíèõ âðåäíîñòè ó
äåëî Èëàðèîíà Ðóâàðöà äåâàëâèðàìî åãîâå àóòåíòè÷íå âðåä-
íîñòè. À òå âðåäíîñòè íèñó ìàëå. Äåëî È. Ðóâàðöà ñïàäà ó ðåä
íà¼èíñïèðàòèâíè¼èõ íîâîâåêîâíèõ èçäàíàêà ñðïñêå êóëòóðíîè-
ñòîðè¼ñêå áàøòèíå. Àëè ñå ñà èñòèíñêè äðàãîöåíèì äóõîâíèì
íàñëååì âàà óìåòè îïõîäèòè íà ïðàâè íà÷èí. Íå èíñòðóìåí-
òàëèçîâàòè ãà ó äíåâíî-ïîëèòè÷êå ñâðõå, áèëî ìîíäè¼àëèçìà è
ãëîáàëèçìà, áèëî ïàê íàöèîíàëíîã íîâîðîìàíòèçìà.
Äàíàñ îáè÷íî êàæåìî äà ¼å Èëàðèîí Ðóâàðàö óòåìåèâà÷
êðèòè÷êå øêîëå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å ó 19. â. è ¼åäàí îä íà¼ðå-
ïðåçåíòàòèâíè¼èõ ïðåäñòàâíèêà ìèòîëîøêå òåîðè¼å ó èçó÷àâà-
ó ñðïñêå ¼óíà÷êå åïèêå, çà÷åòíèê êîìïàðàòèâíîã ïðîó÷àâàà
íàøèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà êàî ñàñòàâíîã äåëà èíäîåâðîïñêå ¼åçè÷-
êå è ìèòîëîøêå çà¼åäíèöå. Èïàê, åãîâ çíà÷à¼ êàî äà ñå íà îâèì
ôëîñêóëàìà è çàâðøàâà. Íå ìîæåìî ñå îòåòè óòèñêó êàêî ñå íà
175-ãîäèøèöó ðîåà Èëàðèîíà Ðóâàðöà íèñìî äîñòî¼íî ïî-
íåëè ïðåìà âåëèêîì ñðïñêîì êðèòè÷êîì èñòîðè÷àðó è çà÷åòíè-
êó êîìïàðàòèâíîã ïðàâöà ó ïðîó÷àâàó ñðïñêå åïñêå ïîåçè¼å.
Íåïîñðåäíî íàêîí ñìðòè Èëàðèîíà Ðóâàðöà áðàòñòâî ìàíàñòè-
ðà Ãðãåòåãà îá¼àâèëî ¼å Ñïîìåíèöó óìðëîìå àðõèìàíäðèòó ãðãå-
òåøêîì Èëàðèîíó Ðóâàðöó (1905), êî¼ó ¼å ïðèðåäèî Èëàðèîíîâ
áðàò Äèìèòðè¼å Ðóâàðàö. Î ñòîãîäèøèöè ñìðòè Èñòîðè¼ñêî
äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó èçäàëî ¼å Ñïîìåíèöó Èëàðèîíà Ðóâàðöà
(1832-1932). Ñðïñêà êðàåâñêà àêàäåìè¼à ¼å èñòèì ïîâîäîì îá-
¼àâèëà ïðâè òîì Çáîðíèêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà ñà îäàáðàíèì èñòî-
ðè¼ñêèì ðàäîâèìà èç ïîëèòè÷êå èñòîðè¼å, èñòîðè¼å êèæåâ-
íîñòè, èñòîðè¼ñêå ãåîãðàôè¼å è êðèòèêå, êî¼å ñó îäàáðàëè
£îâàí Ðàäîíè è Ñòàíî¼å Ñòàíî¼åâè, à çà øòàìïó ïðèðåäèî Íè-
êîëà Ðàäî¼÷è (1934). Íà ïðåäëîã îðà Ñï. Ðàäî¼è÷èà, Ôèëî-
35
çîôñêè ôàêóëòåò ó Íîâîì Ñàäó îáåëåæèî ¼å ïåäåñåò ãîäèíà îä

ñìðòè âåëèêîã íàó÷íèêà Ñïîìåíèöîì Èëàðèîíó Ðóâàðöó, ó êîìå
ñó, îä øåñò ðàäîâà, äâà ïðåøòàìïàíà èç ðàíè¼èõ ïóáëèêàöè¼à. Òî
ñó ðàñïðàâå £îâàíà Ðàäîíèà Î Èëàðèîíó Ðóâàðöó (1907) è Íè-
êîëå Ðàäî¼÷èà Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1932).
Ó ðîäíîì ìåñòó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè, ó îð-
ãàíèçàöè¼è Îäñåêà çà èñòîðè¼ó Ôèëîçîôñêîã ôàêóëòåòà ó Íîâîì
Ñàäó è Ìóçå¼à Ñðåìà èç Ñðåìñêå Ìèòðîâèöå, òå Îãðàíêà ÑÀÍÓ
ó Íîâîì Ñàäó è Îäååà çà èñòîðè¼ó Ôèëîçîôñêîã ôàêóëòåòà ó
Áåîãðàäó, îäðæàí ¼å íàó÷íè ñêóï êî¼è ¼å èçíåäðèî çáîðíèê ðàäî-
âà Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè (1997).
Ïðâè äåëèìè÷íè ñïèñàê ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà äàò ¼å ó
ñêëîïó åãîâå Àóòîáèîãðàôè¼å, øòàìïàíå ó Ãîäèøàêó ÑÊÀ
(II). Ó Ñïîìåíèöè èç 1905. îá¼àâåí ¼å çàòèì ÷ëàíàê Äèìèòðè¼à
Ðóâàðöà Øòàìïàíè êèæåâíè ðàäîâè àðõèìàíäðèòà Èëàðèî-
íà Ðóâàðöà (Ñïîìåíèöà, 16-20). Ó Ñïîìåíèöè Èëàðèîíó Ðóâàð-
öó (1955) èçàøàî ¼å Ñïèñàê ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà Íèêîëå
Ðàäî¼÷èà. Ïîâîäîì 140-ãîäèøèöå ðîåà Èëàðèîíà Ðóâàðöà
îá¼àâåíà ¼å âåîìà òåìåíà áèáëèîãðàôè¼à åãîâèõ ðàäîâà èç
ïåðà Áîðèâî¼à Ìàðèíêîâèà.59
Äàíàñ êàî äà ñìî çàáîðàâèëè íà Ðóâàðöà. Äî åãîâèõ ðàäî-
âà ¼å, ¼åäíàêî êàî è ó 19. â., âåîìà òåøêî äîè. Íåêè ñó ïîòïóíî
íåïðèñòóïà÷íè, ¼åð ¼å ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò ðàñèïàî âèøå
íåãî è¼åäàí ñðïñêè èñòîðè÷àð ñâî¼å ðàñïðàâå è êðèòèêå ïî íî-
âèíàìà, ïî áîãîñëîâñêèì, çàáàâíèì è ñòðó÷íèì ëèñòîâèìà, ïî
øåìàòèçìèìà è ïî ó÷åíèì ïóáëèêàöè¼àìà60, äðóãè ïàê íèòè ñó
îçáèíî ïðîó÷åíè íèòè äîáðîíàìåðíî ïðîòóìà÷åíè.
Òðè ñó îñíîâíà ðàçëîãà çàøòî ¼å Ðóâàðàö è äàíàñ àêòóåëàí:
1. ¼åð ¼å îñíîâíè ìîòî Èëàðèîíà Ðóâàðöà ó èñòîðè¼ñêîì ïðîó÷à-
59
Á. Ìàðèíêîâè, Èëàðèîí Ðóâàðàö è åãîâî äåëî. Ïîâîäîì 140-
ãîäèøèöå ðîåà (1832-1972), Èñòðàæèâàà, Íîâè Ñàä, 1973, II, 459.
60
Í. Ðàäî¼÷è, Î ìèñëèìà è íàïîðèìà îêî èçäàâàà ðàäîâà Èëàðè-
îíà Ðóâàðöà, ó: Çáîðíèê ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, I, Áåîãðàä, 1934, II-
III.
36
âàó áèî äà ñå íèøòà øòî ¼å ïîñòî¼àíî è æèâîòâîðíî ó íàðîäó

íå ìîæå ãðàäèòè íà îáìàíàìà è ëàæè (Í. Ðàäî¼÷è); 2. ¼åð ñå
èñòîðè¼è è ïîåòèöè ñðïñêå åïñêå ïîåçè¼å íå ìîæå ïðèñòóïèòè
áåç ïîçíàâàà åãîâîã, îáèìîì íåâåëèêîã, Ïðèëîãà ê èñïèòèâà-
ó ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà; 3. ¼åð ñå, ñóî÷àâà¼óè ñå ñà Èëàðèî-
íîì Ðóâàðöåì, íà áîëàí íà÷èí, ñóî÷àâàìî è ñà íàìà ñàìèìà.
Ïèòàà êî¼à ¼å Ðóâàðàö ïîñòàâàî, è êàäà íèñó áèëà óìå-
ñíà, îäãîâîðè êî¼å ¼å íóäèî, è êàäà íèñó áèëè âààíè, ïî íàøó
íàöèîíàëíó èñòîðè¼ó áèëè ñó îä çíàòíå âðåäíîñòè. åãîâà ïðî-
íèöèâà, ðàçîðóæàâà¼óà èðîíè¼à, áðèòàê ¼åçèê è îøòàð ïîëå-
ìè÷êè äàð, ñëóæèëå ñó ìó äà óêàæå íà âåîìà íåïðè¼àòíå, ÷åñòî è
áîëíå èñòèíå ñðïñêå íàöèîíàëíå èñòîðè¼å. Ðóâàðàö ó ñâî¼èì
ðàñïðàâàìà íå äîëàçè äî ïî¼ìà èäå¼å èñòîðè¼å. 61Àëè, ó ìíîãî
÷åìó Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å áèî ïðâè. Äå¼ñòâî åãîâèõ ðàñïðàâà è
ñòóäè¼à, ìàêàð è îäëîæåíî, ïî ñðïñêó èñòîðè¼ñêó ìèñàî, áèëî ¼å
áëàãîòâîðíî è ëåêîâèòî. Çíà÷à¼ Èëàðèîíà Ðóâàðöà äàíàñ òåøêî
äà ñå ìîæå îñïîðèòè. Àëè ñå çàòî ìîæå ïðåóòàòè. À çàáîðàâ,
ñòàðà ¼å èñòèíà, íà¼ïðå ïðåêðèâà îíå íàðîäå êî¼è ëàêî, íåäîïó-
ñòèâî ëàêî çàáîðàâà¼ó.
61
R. D. Kolingvud, Ideja istorije, preveo s engleskog dr R. Tubiæ,
Sarajevo-Zagreb, 1986.
37
ÐÀÄÎÂÈ ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ

Î ÍÀÐÎÄÍÎ¼ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒÈ
Ãîâîðåè î âåçàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà è íàðîäíå êèæåâíî-

ñòè, à èìà¼óè ó âèäó ñâó ñëîæåíîñò è äåëèêàòíîñò, ïà è êîíòðî-
âåðçíîñò ïî¼àâå ïðâîã ñðïñêîã êðèòè÷êîã èñòîðè÷àðà è ôîëêëî-
ðèñòå êîìïàðàòèâíå ìèòîëîøêå ïðîâåíè¼åíöè¼å óíóòàð èñòå íà-
ó÷íå áèîãðàôè¼å, èñòðàæèâà÷ ñå îâäå íóæíî ñóñðåå ñà ïðîáëå-
ìîì êëàñèôèêîâàà ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà î íàðîäíî¼ êè-
æåâíîñòè. Íà¼ïðå, ¼àâà¼ó ñå íåäîóìèöå îêî äåôèíèñàà è îä-
ðåèâàà ïîóçäàíèõ êðèòåðè¼óìà çà òèïîëîãè¼ó Ðóâàð÷åâèõ ðàñ-
ïðàâà íà îñíîâó êî¼èõ áè ñå ïðåäñòàâèëà äâà íà¼èçðàçèòè¼à àñïåê-
òà åãîâîã ðàäà íà äåôèíèñàó îäíîñà èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å: 1.
êîìïàðàòèâíî ïðîó÷àâàå îäíîñà èçìåó åïñêå ïîåçè¼å è ìèòà,
ó îêâèðèìà ïîåòèêå óñìåíå êèæåâíîñòè; 2. èñòîðè¼ñêè ïðè-
ñòóï óñìåíî¼ ãðàè.
Ðàçëèêå èçìåó îâà äâà òèïà èçó÷àâàà ãîòîâî è äà íåìà: ó
âåèíè ñâî¼èõ èñòîðè¼ñêèõ ðàñïðàâà Èëàðèîí Ðóâàðàö äà¼å âà-
æíå íàïîìåíå î óñìåíî¼ òðàäèöè¼è ñðïñêîã íàðîäà, è îáðíóòî,
áàâåè ñå òðàäèöè¼îì, óâåê ïîâëà÷è è êðèòè÷êî-èñòîðè¼ñêå ïà-
ðàëåëå. Äâîóìåó íåìà ìåñòà ¼åäèíî ó ñëó÷à¼åâèìà êàäà àóòîð
ñàì àíîòèðà ñâî¼å ðàñïðàâå, äà¼óè èì ó ïîäíàñëîâó íàçíàêå òè-
ïà ïðèëîøöè èñïèòèâàó ¼óíà÷êèõ ïåñàìà è ñë. Ó îòêëààó
îâå íåäîóìèöå èñòðàæèâà÷ ñå íåìèíîâíî îáðåî è ïðåä äðóãîì
ìåòîäîëîøêîì äèëåìîì: ïðåä ïðîáëåìîì íà÷èíà ïðèêàçèâàà
ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà êî¼è ñå áàâå íàðîäíîì êèæåâíîøó.
Äèëåìà ñå ñàñòî¼è ó ñëåäååì: ïðèè Ðóâàð÷åâèì ðàäîâèìà õðî-
íîëîøêè, ïî âðåìåíó èõîâîã ïðâîã îá¼àâèâàà, èëè èõ òå-
ìàòñêè ãðóïèñàòè ó ñðîäíå öåëèíå. È ¼åäàí è äðóãè ìåòîä èìà¼ó
38
ñâî¼èõ ïðåäíîñòè è ìàíà. Ïðâè ¼å ïðåãëåäíè¼è, äà¼å ¼àñíè¼ó ñëè-

êó öåëîêóïíîã ðàäà è ðàçâî¼à Ðóâàð÷åâèõ èíòåðåñîâàà çà íà-
ðîäíó êèæåâíîñò, àëè ïðóæà îñêóäíè¼å ìîãóíîñòè çà ïðîáëåì-
ñêè ïðèñòóï Ðóâàð÷åâîì äåëó. Ñåì òîãà, êîðèñòåè îâà¼ ìåòîä,
èñòðàæèâà÷ ñå èçëàæå îïàñíîñòè íåïðåêèäíîã ïîíàâàà è âðà-
àà íà èñòå òåìå, êî¼å ñó ïðèñóòíå ó âååì áðî¼ó õðîíîëîøêè
äèñêîíòèíóèðàíèõ ðàäîâà ãðãåòåøêîã àðõèìàíäðèòà. Äðóãè ìå-
òîä îìîãóàâà äóáó è òà÷íè¼ó àíàëèçó, àëè íå îñòâàðó¼å àäå-
êâàòíó öåëîâèòîñò è ïðåãëåäíîñò. Ñ îáçèðîì íà òî äà ñå Èëàðè-
îí Ðóâàðàö ó ñâî¼èì ðàñïðàâàìà íà¼÷åøå âðààî ¼åäíîì âå ïî-
êðåíóòèì ïèòàèìà èç îáëàñòè óñìåíå êèæåâíîñòè, è äà ðà-
ñïîí ïðîó÷àâàíèõ òåìà èç òèõ îáëàñòè, ó êîíòåêñòó öåëîêóïíîã
åãîâîã íàó÷íîã ðàäà, íè¼å ïîñåáíî âåëèê, èñòðàæèâà÷ ñå èïàê
îäëó÷èî çà äðóãè ïðèñòóï, îöåó¼óè ãà ïðèêëàäíè¼èì çà èëó-
ñòðîâàå ìåòîäà Ðóâàð÷åâîã áàâåà íàðîäíîì êèæåâíîøó,
ó êîìå íå ïîñòî¼è ïðèðîäíà óçðî÷íî-ïîñëåäè÷íà âåçà, âå íà-
ïðîòèâ, âåëèêè õðîíîëîøêè è ìåòîäîëîøêè ðåçîâè, íàðî÷èòî
êàäà ñå èìà ó âèäó äèñïàðàòíîñò åãîâå ïðâå ñòóäåíòñêå
ôàçå, è äðóãîã, êðèòè÷êî-ïîëåìè÷êîã èñòîðèîãðàôñêîã ðàçäîáà.
Ïðåìà êàðàêòåðó è îáèìó Ðóâàð÷åâîã èíòåðåñîâàà çà íà-
ðîäíó êèæåâíîñò èçäâà¼à¼ó ñå òðè îñíîâíå ãðóïå ðàäîâà:
1. Ðàñïðàâå êî¼å ñó ó öåëîñòè ïîñâååíå åïñêî¼ íàðîäíî¼ ïîå-
çè¼è è ó êî¼èìà ñå àóòîð ñàì äåêëàðèøå êàî èñòðàæèâà÷ êîìïà-
ðàòèâíå ìèòîëîøêå îðè¼åíòàöè¼å (Ïðèëîã ê èñïèòèâàó ñðïñêèõ
¼óíà÷êèõ ïåñàìà, £îø ¼åäàíïóò î Ëååíó ãðàäó è äð).
2. Êðàå ðàñïðàâå (ïðèëîøöè) Èëàðèîíà Ðóâàðöà, êî¼å ñå
ìîðà¼ó êîíòåêñòóàëèçîâàòè ó øèðå îêâèðå íàöèîíàëíå èñòîðè¼å
è èñòîðè¼å ñðïñêå êèæåâíîñòè, àëè êî¼å, ïî ñâî¼î¼ âîêàöè¼è,
èïàê ïðåäñòàâà¼ó äðàãîöåíå ïðèëîãå ïðîó÷àâàó óñìåíå êè-
æåâíîñòè (Î Öàðîñòàâíèêó èëè öàðîñòàâíèì êèãàìà, ñ ïîãëå-
äîì íà âàæíîñò èõîâó çà ñðïñêó ïîâåñíèöó, Öàð-Íåìàå áëà-
ãî, Î íåêîì íàðîäíîì ïðåäàó, Îäëîìàê èç íàïèñàíå ïðå 1891.
ðàñïðàâå î ãëàâíèì ìîìåíòèìà ó æèâîòó ñâ. Ñàâå, Î ¼åçèêó è
äð).
39
3. Ðàäîâè êî¼è ïðîó÷àâà¼ó îäíîñ èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å ó øè-

ðåì ñìèñëó, ïðè ÷åìó ñå àðòèêóëèøå äîñëåäíî íåãàòèâàí ñòàâ
Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðåìà íåïîóçäàíèì óñìåíèì èçâîðèìà, ñà òåí-
äåíöè¼îì îñïîðàâàà áèëî êàêâîã íàó÷íîã êðåäèáèëèòåòà òðà-
äèöè¼è è åíèì áðàíèòåèìà, ïðèïàäíèöèìà ðîìàíòè÷àðñêå íà-
öèîíàëíå èñòîðèîãðàôè¼å (Õðîíîëîøêà ïèòàà î âðåìåíó áèò-
êå íà Ìàðèöè, ñìðòè êðàà Âóêàøèíà è ñìðòè öàðà Óðîøà, Î
êíåçó Ëàçàðó, Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó
Öðíî¼åâèó ïàòðè¼àðõó ñ òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ Âåëèêî¼ ñåî-
áè ñðïñêîã íàðîäà, Montenegrina è äð). Ñâî¼èì êèæåâíîèñòî-
ðè¼ñêèì çíà÷à¼åì, èç êîðïóñà îâèõ âåëèêèõ êðèòè÷êèõ ðàäîâà
Èëàðèîíà Ðóâàðöà, èçäâà¼à ñå îáèìíà ðàñïðàâà Î êíåçó Ëàçàðó,
êî¼à ¼å, çà¼åäíî ñà Âóêîì Áðàíêîâèåì óáîìèðà Êîâà÷åâèà, íå-
ïîâðàòíî ïîìåðèëà îêâèðå íàöèîíàëíå èñòîðèîãðàôè¼å îêî íà¼-
îñåòèâè¼èõ ïèòàà ñðïñêå ïîâåñòè è óñïîñòàâèëà ñàñâèì äðó-
ãà÷è¼è îäíîñ èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å ó òóìà÷åó Êîñîâñêîã áî¼à.
Ïðèëîã ê èñïèòèâàó ñðáñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà (ïîòïè-

ñàíî ïñåóäîíèìîì Âà¼óíîâ, ïî Âàñèëè¼ó, îöó Èëàðèîíà Ðóâàð-
öà), Ñåäìèöà, 1857, VI, 17-9, 25-7, 33-6, 49-52, 68-9, 81-3, 89-90,
106-108, 113-4, 137-8, 161-2, 177-8, 193-4, 211-3, 143-5, 265-8;
1858, VII, 6-8, 57-60. Ïðåøòàìïàíî ó: Èëàðèîí Ðóâàðàö, Äâå ñòó-
äåíòñêå ðàñïðàâå, 1884, 19-102; Äîäàòàê: 115-6.
Ó ñðåäèøòó ïàæå Èëàðèîíà Ðóâàðöà íàëàçè ñå åïñêà òðà-

äèöè¼à, êî¼î¼ îí îâäå ïðèëàçè ñà êîìïàðàòèâíîã ìèòîëîøêîã ñòà-
íîâèøòà. Àóòîð ïîëàçè îä ìèòîëîøêå êîíöåïöè¼å £àêîáà Ãðèìà
î óçà¼àìíîñòè ìîòèâà è ñëè÷íîñòè ñèæåà ó óñìåíîì ñòâàðàëà-
øòâó èíäîåâðîïñêèõ íàðîäà, êî¼å îá¼àøàâà çà¼åäíè÷êîì ïîñòî¼-
áèíîì òèõ ìîòèâà ó èíäîåâðîïñêî¼ çà¼åäíèöè.
Êðàèöå è öàðèöå ñðïñêå, Ìàòèöà, III/1868, 313-316, 337-

339, 361-365, 386-389, 409-412, 433-435, 457-461, 481-484 è 505-
508. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1934, 1-35.
40
Ó èñòîðè¼ñêî-ãåíåàëîøêî¼ ðàñïðàâè î ñðïñêèì âëàäàðêàìà

Èëàðèîí Ðóâàðàö, ïðâè ïóò ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è, èñêàçó¼å
ñóìó ó ïîäàòàê î ñìðòè öàðà Óðîøà 1367. ãîäèíå, äîêàçó¼óè
äà ¼å ïîñëåäè ñðïñêè öàð æèâèòè ïðåñòàî 2. äåöåìáðà 1369.
ãîäèíå. È ïîðåä ïîãðåøíîã äàòîâàà Óðîøåâå ñìðòè, îâà ðàñ-
ïðàâà å ïîñëóæèòè êàî äîáàð ïðåäëîæàê çà ïîçíè¼å ðàçðà÷ó-
íàâàå ñà íàðîäíèì ïðåäàåì î Âóêàøèíó öàðåóáèöè è î óáè-
ñòâó ó ëîâó.
Ãîâîðåè î £åëåíè, æåíè öàðà Ñòåôàíà Äóøàíà, Ðóâàðàö
óêàçó¼å íà òðàäèöè¼ñêó èíòåðïðåòàöè¼ó åíîã èìåíà ó Îðáèíî-
âîì Êðàåâñòâó Ñëîâåíà, è âàðè¼àíòå Ðîãóçíà-Ðîãîñíà äîâîäè
ó âåçó ñà èìåíîì Äóøàíîâå óáå ó ñðïñêî¼ åïèöè öàðèöîì
Ðîêñàíäîì. Èñòîâðåìåíî, ó öåëî¼ ðàñïðàâè àóòîð ïîëåìèøå ñà
íåèñòîðè¼ñêèì ãåíåàëîãè¼àìà Íåìàèà ó ñðïñêèì ðîäîñëîâè-
ìà (ïðå ñâåãà ó Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó), êàî è ó èñòîðè¼ñêèì äå-
ëèìà Îðáèíà, Áðàíêîâèà, Äèôðåíà è äð.
Î öàðîñòàâíèêó èëè öàðîñòàâíèì êèãàìà, ñ ïîãëåäîì íà

âàæíîñò èõîâó çà ñðïñêó ïîâåñíèöó, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå,
1873, 115, 38-43. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I,
1934, 53-59.
Îäðåó¼óè âàæíîñò ðóêîïèñíèõ õðîíîãðàôà (Öàðîñòàâ-

íèêà, Òðî¼àäíèêà) çà ñðïñêó èñòîðèîãðàôè¼ó, àóòîð ïî¼àì Öàðî-
ñòàâíèêà èç¼åäíà÷àâà ñà ñòàðîñòàâíèì êèãàìà óñìåíå åïñêå
òðàäèöè¼å, ðàñïðàâà¼óè î èõîâîì ïîðåêëó è ôóíêöè¼àìà ó
ñðïñêî¼ ¼óíà÷êî¼ íàðîäíî¼ ïåñìè.
Î ðàäó Ìèëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà ó Ãëàñíèêó, Ëåòîïèñ Ìà-

òèöå ñðïñêå, 1873, 115, 172-178. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà I, 60-67.
Îñíîâíå ïðåòïîñòàâêå íà êî¼èìà ïî÷èâà Ðóâàð÷åâà îøòðà è

îïðàâäàíà êðèòèêà èñòîðè¼ñêîã ìåòîäà Ìèëîøà Ìèëî¼åâèà, èíà-
41
÷å ÷ëàíà Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, ¼åñòå åãîâî èçìèøàå è

ïîïðàâàå èñòîðè¼ñêèõ ïîäàòàêà, èçâðòàå èñòèíå è ïîçè-
âàå íà íàðîäíà ïðåäàà ó èñòîðè¼ñêèì èñòðàæèâàèìà, êàî
íïð. ó äîêàçèâàó äà ¼å ñâ. Ïåòêà áèëà ñðïñêîã ðîäà. Ðóâàðàö
èñòè÷å êàêî Ìèëî¼åâè, ó òåæè äà äîêàæå ñâî¼å òâðäå, íå ïðåçà
íè îä òîãà äà èçìèøà íàðîäíå ïåñìå è êó¼å íàòïèñå è çàïèñå,
øòî ¼å, óç íåêðèòè÷êà óñâà¼àà íàðîäíèõ ïðåäàà, òèïè÷íà îä-
ëèêà ïðåäñòàâíèêà ðîìàíòè÷àðñêå íàöèîíàëíå èñòîðèîãðàôè¼å.
Õðîíîëîøêà ïèòàà î âðåìåíó áèòêå íà Ìàðèöè, ñìðòè

êðàà Âóêàøèíà è ñìðòè öàðà Óðîøà, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×ó-
ïèà, 1879, III, 214-216. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà, 68-78.
Ðàñïðàâà èìà ïðåöèçíå èñòîðè¼ñêå îäðåäíèöå. Èç äîêàçè-

âàà äà ¼å öàð Óðîø íàäæèâåî êðàà Âóêàøèíà íóæíî ñëåäè è
îäáàöèâàå ïðåäàà î óáèñòâó ó ëîâó, êî¼å ¼å áèëî ïðèõâàåíî
êàî íåîñïîðíà èñòîðè¼ñêà ÷èåíèöà ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è
18. è 19. â. Íàñóïðîò ïîçíè¼èì èñòîðè¼ñêèì èçâîðèìà êî¼è ñå
îñëàà¼ó íà òðàäèöè¼ñêó ãðàó (Êðàåâñòâî Ñëîâåíà Ìàâðà Îð-
áèíà, Ïà¼ñè¼åâî Æèòè¼å öàðà Óðîøà è Òðîíîøêè ðîäîñëîâ), Ðó-
âàðàö èñòè÷å íà¼ñòàðè¼å ëåòîïèñà÷êå áåëåøêå (ìîíàõ Èñàè¼à) êàî
ìåðîäàâíà èñòîðè¼ñêà äîêóìåíòà.
Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, I-XII, 1879,

Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, 47. Ïðèëîæàê IV ïðåøòàì-
ïàí ó Çáîðíèêó Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 79-87.
II. (Ñòåôàí, ñèí Ìóñå ÷åëíèêà). Ïðèëîã î Ëàçàðåâî¼ ñåñòðè

Äðàãèè, ó ìîíàøòâó íàðå÷åíî¼ Òåîäîñè¼è, åíîì ìóæó, ÷åë-
íèêó Ìóñè è èõîâèì ñèíîâèìà Ñòåôàíó è Ëàçàðó. Ðóâàðàö Ñòå-
ôàíó, ñèíó ÷åëíèêà Ìóñå, ïðîíàëàçè òðàäèöè¼ñêè ïðîòîòèï ó
Ñòåôàíó Ìóñèó, çàêàñíåëîì ¼óíàêó êîñîâñêå åïèêå.
42
IV. (Ïóò Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà îä Àíãîðå äî Òðèïîà íà

Êîñîâó). Àóòîð îâäå ðàñïðàâà î óëîçè äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçà-
ðåâèà ó áèöè êîä Àíãîðå 1402, êàî è î áóðíèì äîãàà¼èìà íà
ïîâðàòêó ñðïñêèõ äåñïîòà ó çåìó (ñóêîá Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà
è åãîâîã íåàêà óðà Âóêîâèà), êî¼è ñó óçðîêîâàíè âåëèêèì
ïîòðåñèìà ó Òóðñêî¼ öàðåâèíè ïîñëå ïîãèáè¼å Èëäåðèìà Áà-
¼àçèòà è ñòðàõîâèòîã òóðñêîã ïîðàçà êîä Àíãîðå.
VII. (Ïîãèáè¼à ñòàðîã £àå è åãîâèõ ñèíîâà). Ïðèëîã î
ïîðîäèöè ìîðå¼ñêèõ âåëèêàøà, ñ ïîãëåäîì íà èõîâó óëîãó ó
íàøî¼ óñìåíî¼ òðàäèöè¼è. Ãîâîðåè î ïîãèáè¼è £îâàíà Êàíòàêó-
çèíîâèà Ñòàðöà £àå íàøå åïñêå ïîåçè¼å è åãîâèõ ñèíîâà,
Ðóâàðàö ñå äîòè÷å è åãîâå íåàêå, äåñïîòèöå £åðèíå ñðïñêîã
óñìåíîã åïñêîã ïåâàà.
VIII. (Ïîðåêëî êíåçà Ëàçàðà). Ïðèëîã ðîäîñëîâíî¼ òàáëèöè
êíåçà Ëàçàðà. Àóòîð ðàñïðàâà î îòà÷àñòâó, ò¼. î ðîäíîì ìå-
ñòó è ïîðåêëó êíåçà Ëàçàðà, ïðè ÷åìó ñå îñëàà íà ñòàðè¼å èçâî-
ðå: ëåòîïèñå, æèòè¼à, öàðîñòàâíèêå. Ïîøòî î Ïðèáöó, âåëèêîì
ñëóãè öàðà Ñòåôàíà, è î åãîâîì îöó èñòîðè¼à íå çíà ãîòîâî
íèøòà, Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà áè áèëî íà¼áîå îñòàâèòè ñå è
Õðåáåàíîâèà è Ãðáàíîâèà, ïà ñà ñòàðèì ïèñöèìà íà-
øèì, ñ ïåâöèìà è íàðîäîì íàøèì ñâåòîãà êíåçà Ëàçàðà çâàòè
ïðîñòî êíåçîì Ëàçàðåì.62
IX. (Âóê Ïëàäè). Ïðèëîã ãîâîðè î ïðèìèòèâíîñòè èñòî-
ðè¼ñêå êðèòèêå êîä íàñ íà ïðèìåðó èçâðòàà èìåíà î÷åâà Âóêà
Áðàíêîâèà è êíåçà Ëàçàðà (Ïëàêèä è Ãðáàíîâè) ó èñòî-
ðè¼ñêèì ðàñïðàâàìà ñðïñêèõ (è íå ñàìî ñðïñêèõ) íàó÷íèêà.
X. óðàø Èëè è óðàøåâèè. Àóòîð ðàñïðàâà î çåòñêèì
ïîðîäèöàìà óðàøåâèèìà = Öðíî¼åâèèìà, êàî è î ïîñòàíêó
èìåíà Öðíå Ãîðå, íåãèðà¼óè òåçó àðõèìàíäðèòà Íèèôîðà Äó-
÷èà äà ¼å òî èìå íàñòàëî ïî âî¼âîäè Èâàíó Öðíî¼åâèó, äàêëå
êðà¼åì 15. âåêà, ¼åð ñå îíî ó ìëåòà÷êèì àðõèâèìà ïîìèå çíàò-
íî ðàíè¼å.
62
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, I-
XII, 1879, Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, 47, 202.
43
XI. Âèòåøêà òðïåçà. Ïðèëîã î êàñòåëó Âèòåøêà òðïåçà

êî¼è ¼å ïîäèãàî Âóê Ãðãóðåâè êðà¼åì 15. âåêà íà Ãîäîìèíñêîì
ïîó êîä Ñìåäåðåâà.
XII. (Öðêâà ñâ. Íèêîëå íà Èáðó). Êòèòîðà öðêâå ñâ. Íèêîëå
íà Èáðó, ãäå ñå çàêàëóåðèî àðõèåïèñêîï Äàíèëî, Ðóâàðàö ïðî-
íàëàçè ó âåëèêîì æóïàíó ñðïñêîì Ñòåôàíó Íåìàè, óñâà¼à¼óè
èñêàçå ñðïñêèõ ðîäîñëîâàöà î òîìå.63
Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, XIII-XXIV,

Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, Áåîãðàä, 1881, XLIX, 1-52.
XXI. Äìèòàð Êðàåâè. Ïðèëîæàê î ñèíîâèìà êðàà Âó-

êàøèíà, ñà ïîñåáíèì àêöåíòîì íà æèâîòó, èçáåãëèøòâó è ñìðòè
Äìèòðà Êðàåâèà.
XXIII. Äåáåëè Íîâàê è Ñòàðèíà Íîâàê. Ïîêóøà¼ îòêðèâà-
à èñòîðè¼ñêîã èäåíòèòåòà ÷óâåíîã õà¼äó÷êîã õàðàìáàøå ñðï-
ñêå è ¼óæíîñëîâåíñêå óñìåíå åïñêå òðàäèöè¼å. Ïðåìà Ðóâàðöó,
ðå÷ ¼å î êîíòàìèíàöè¼è äâå çíàìåíèòå èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè ó
âðåìåíñêîì ðàñïîíó îä äâà âåêà: Äåáåëè Íîâàêà, áóãàðñêîã ¼ó-
íàêà èç êðà¼à 14. â. è Ñòàðèíå Íîâàêà, õà¼äó÷êîã õàðàìáàøå è
ó÷åñíèêà ó âëàøêî-òóðñêèì ñóêîáèìà ó 16. â., êî¼å ¼å íàðîäíî
êîëåêòèâíî ïàìåå çàáåëåæèëî êàî ¼åäàí ñèíêðåòè÷àí åïñêè
ëèê.
Èñòîðè¼ñêî-ãåîãðàôñêî èâåð¼å. 1. Áîáîâàö=Òðàâíèê; 2à)

íàâåòíèê è íàâåòíèøòâî; 2á) ïîáîðíèê; 2â) òèìåíè; 3. Åë-
ãîñ=Åìîñ; 4à) Bronch=Áðîíî; 4á) Krucho-Êðóøåâàö, Ñòðàæè-
ëîâî, 1887, III, 153-155, 171-173, 378-381, 460-463, 475- 478 è
557-558. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà I,
1934, 257-289.
63
Ñâè íàñëîâè ó çàãðàäàìà ïðåóçåòè ñó èç áèáëèîãðàôè¼å Á. Ìà-
ðèíêîâèà, Èëàðèîí Ðóâàðàö è åãîâî äåëî. Ïîâîäîì 140-ãîäèøèöå ðî-
åà (1832-1972), Èñòðàæèâàà, Íîâè Ñàä, 1973, II, 459.
44
3. Åëãîñ=Åìîñ. Ðàñïðàâà¼óè î ïîðåêëó òîïîíèìà Åëãîñ

(Åëãîñêà ñòðàíà ãîðîâèòà) ó ñïåâó £îâàíà Ñóáîòèà Êðà Äå-
÷àíñêè è îòêðèâà¼óè ãà ó ëîêàëèòåòó Ñòàðå Ïëàíèíå, Ðóâàðàö
îâäå ïðâè ïóò ïîìèå íàðîäíî ïðåäàå èç Ãèôåðäèíãîâîã
Ïóòîâàà ïî Õåðöåãîâèíè, Áîñíè è Ñòàðî¼ Ñðáè¼è,64 êîìå å êà-
ñíè¼å ïîñâåòèòè öåëîâèòó ðàñïðàâó (Î íåêîì íàðîäíîì ïðåäàó),
äîêàçó¼óè äà ¼å ðå÷ î ëàæíîì ïðåäàó óìåòíè÷êîã ïîðåêëà.
Ã. Ïàíòà Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è, Îòàáè-

íà, Áåîãðàä, VI, 1887, XVII, ñâ. 66 (ñåïòåìáàð), 306-317. Ïðå-
øòàìïàíî ó: Ã. Ïàíòà Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è.
Îä È. Ðóâàðöà. Íà ïî ñå øòàìïàíî èç XVII ê. Îòàáèíå,
Áåîãðàä, 1887, 13+3 (íåïàã); Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 243-
256.
Ïîëåìè÷êî-êðèòè÷êè èíòîíèðàí òåêñò ó êîìå àóòîð ¼îø ¼åä-

íîì îäáàöó¼å íàðîäíî ïðåäàå î Âóêàøèíó öàðåóáèöè, êàî è
òåçó äà ¼å Âóêàøèí óáèî Óðîøà ó ãîðè Øàðåíèê ó Ñêîïàíñêî¼
íàõè¼è.
Î êíåçó Ëàçàðó. Ïðåøòàìïàíî èç Ñòðàæèëîâà çà 1887. è

1888, Íîâè Ñàä, 1887 (= 1888, îï. àóò.), ñòð. VIII + 425.
Îáèìíà ñòóäè¼à î êíåçó Ëàçàðó è Êîñîâñêîì áî¼ó, îðãàíè-

çîâàíà ïî ïîãëàâèìà (èìà èõ ïåò è ïîðåàíà ñó õðîíîëîøêèì
ðåäîì: I, 1329-1355; II, 1355-1371; III, 1371-1379; IV, 1379-1381;
V, 1381-1389; ïîñëåäè îäåàê çàóçèìà âèøå îä ïîëîâèíå êè-
ãå), ó êî¼èìà Èëàðèîí Ðóâàðàö ïðàòè æèâîò êíåçà Ëàçàðà îä
ðîåà äî ñìðòè. Èçóçåòíî ñó äðàãîöåíè ïðèëîçè êî¼å ãðãåòå-
øêè àðõèìàíäðèò ïðóæà çà áèîãðàôè¼ó êíåçà Ëàçàðà èç äîìåíà
åãîâîã ïîðîäè÷íîã æèâîòà. Èïàê, ó ñðåäèøòó àóòîðîâå ïàæå
64
À. Ãèôåðäèíã, Ïóòîâàå ïî Õåðöåãîâèíè, Áîñíè è Ñòàðî¼ Ñð-
áè¼è, Ñàðà¼åâî, 1972.
45
íàëàçè ñå Ëàçàðåâà ¼àâíà è äðæàâíè÷êà äåëàòíîñò: ïî÷åâ îä å-

ãîâå ñëóæáå íà öàðñêîì äâîðó Íåìàèà, ïðåêî óçäèçàà äî
ñàìîñòàëíîã îáëàñíîã ãîñïîäàðà, ïðîìîâèñàà çà ëåãèòèìíîã
íàñëåäíèêà íåìàèêå äèíàñòè¼å, åãîâå êòèòîðñêå è öðêâå-
íî-ïðàâíå äåëàòíîñòè, äî òóìà÷åà Êîñîâñêîã áî¼à è Ëàçàðåâå
ïîãèáè¼å. Ó îâî¼ ðàñïðàâè àóòîð ðóøè íèç ñâåòèà ðîìàíòè-
÷àðñêå íàöèîíàëíå èñòîðèîãðàôè¼å: î òîáîæåì íàìåñíèøòâó
è êíåøòâó êíåçà Ëàçàðà ó Áîñíè, î åãîâîì ñàáîðíîì âåí÷àó
íà öàðñòâî, î Êíåæåâî¼ âå÷åðè, ëèêó îêëåâåòàíîã ¼óíàêà ó êðó-
ãó êîñîâñêå òðàäèöè¼å è äð. Íà¼âåå óçáóåå ñðïñêå ÷èòàëà÷-
êå ¼àâíîñòè îíîãà âðåìåíà èçàçâàëî ¼å Ðóâàð÷åâî íåãèðàå ïðå-
äàà î èçäà¼ñòâó Âóêà Áðàíêîâèà êàî ¼åäíîì îä óçðîêà ïîðàçà
íà Êîñîâó.
Îïåò î êíåçó Ëàçàðó, Êîëî, I, 1889, 207-209; 145-148.
Î ïåêèì àðõèåïèñêîïèìà è ñðïñêèì ïàòðè¼àðñèìà îä Ìà-

êàðè¼à äî Àðñåíè¼à III (èëè îä 1557-1690. ãîä), Èñòèíà, Çàäàð,
III, 1888, ñâ. 2 (ôåáðóàð), 70-78, ñâ. 3 (ìàðò), 118-132, ñâ. 4 (àïðèë),
145-157, ñâ. 5 (ìà¼), 209-218, ñâ. 6 (¼óí), 241-253, ñâ. 7 (¼óë), 304-
311, ñâ. 8 (àâãóñò), 356-365, ñâ. 9 (ñåïòåìáàð), 419-426, ñâ. 10
(îêòîáàð), 459-467, ñâ. 11 (íîâåìáàð), 506-516, ñâ. 12 (äåöåì-
áàð), 561-567. Ïðåøòàìïàíî ó: Ïðèëîã I çà èñòîðè¼ó ñðïñêå öð-
êâå: Î ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà îä Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à III (1557-
1690). Îä Èëàðè¼îíà Ðóâàðöà, àðõèìàíäðèòà. Ïðåøòàìïàíî èç
Èñòèíå, Çàäàð, 1888, VIII + 109 + 3 (íåïàã).
Ðàñïðàâà î ñðïñêèì ïàòðè¼àðñèìà îä îáíîâåà Ïàòðè¼àð-

øè¼å ó íåêîëèêèì ñåãìåíòèìà çàõâàòà è ïèòàà êî¼èìà ñå àóòîð
áàâè ó çàñåáíèì ðàäîâèìà, à íàèìå: î ãîäèíè ñïàèâàà ìî-
øòè¼ó ñâ. Ñàâå íà Âðà÷àðó, î ëàæíîì ñðïñêîì äåñïîòó, ãðîôó
îðó Áðàíêîâèó, î óëîçè ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à Öðíî¼åâèà ó
Âåëèêî¼ ñåîáè, êàî è î êàðàêòåðó òå Ñåîáå è ïðèðîäè ñðïñêèõ
ïðèâèëåãè¼à. Ðàñïðàâà ¼å èíòîíèðàíà íåãàòèâíî ïðåìà íàðîäíèì
46
ïðåäàèìà è àôèðìàòèâíî ïðåìà íà¼ñòàðè¼èì ëåòîïèñíèì èç-

âîðèìà è çàïèñèìà.
Âóêàí, íà¼ñòàðè¼è ñèí Ñòåôàíà Íåìàå è Âóêàíîâèè, Ãî-

äèøèöà Íèêîëå ×óïèà X, 1888, 1-9.
Äîêàçó¼óè äà ¼å Âóêàí, à íå Ñòåôàí Ïðâîâåí÷àíè, íà¼ñòà-

ðè¼è ñèí Ñòåôàíà Íåìàå, àóòîð äà¼å âðëî àêòóåëíó ïîäåëó ðî-
äîñëîâà ñðïñêå ãîñïîäå íà ðîäîñëîâå ñòàðè¼å è ìëàå ðåäàêöè-
¼å. Ó äðóãîì äåëó ïðèëîãà Ðóâàðàö ñå áàâè èçðàäîì ðîäîñëîâíå
òàáëèöå Âóêàíîâèà, ïðè ÷åìó çàñòóïà ìèøåå äà ñó îä ÷å-
òâîðèöå Âóêàíîâèõ ñèíîâà, êî¼è ñå ïîìèó ó èñòîðè¼ñêèì èçâî-
ðèìà, ñàìî óðà è Ñòåôàí èçâåñíè, áóäóè äà ñå íàëàçå ó ñà-
âðåìåíèì çàïèñèìà.
Ïðèëîøöè. à) Î èíîêó, ñ êî¼èì ¼å Ðàñòêî ïðåáåãàî ó Ñâåòó

Ãîðó. á) Î èìåíó è íàçèâó ïðâîãà ñðïñêîãà öàðà. â) Feyezkeo=Ñëàí-
êàìåí. ã) Ïðîêëåòà £åðèíà. ä) Òðèëîãè¼à I. Ñèðîìàõ Äìèòàð èç
Êóïèíèêà. II. Êíåç Êðèøòîôîð Ôðàíêîïàí è çàë ÷ëîâèê. III.
£àíîø, êðà óãàðñêè, ÷åñòèòà Ìåõìåä-áåãó £àõè¼àïàøèó, ãîñïî-
äàðó ñðïñêå çåìå. Ñòðàæèëîâî, 1888, IV, 509-510, 537-539, 568-
571, 603-604, 620-622, 654-656, 674-677, 690-691, 731-732 è 744-
745. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1934, 290-328.
à) Î èíîêó ñ êî¼èì ¼å Ðàñòêî ïðåáåãàî ó Ñâåòó Ãîðó. Ó îäðå-

èâàó íàöèîíàëíîñòè Ðàñòêîâîã ïðàòèîöà àóòîð îäëó÷íî ñòà¼å
íà ñòàíîâèøòå äà, çáîã îñêóäíîñòè ïîäàòàêà, íèøòà èçâåñíî íå
ìîæåìî çíàòè î òîì êàëóåðó, ÷àê íè òî äà ëè ¼å îí îäèñòà ïî-
ñòî¼àî.
á) Î èìåíó è íàçèâó ïðâîãà ñðïñêîãà öàðà. Ãîâîðåè î ëè÷-
íîì èìåíó öàðà Ñòåôàíà Ðóâàðàö ñå ïîçèâà è íà íàðîäíà ïðåäà-
à, ïåñìå è ïðè÷å ñðïñêîãà íàðîäà, êàî è íà Âóêîâ Ð¼å÷íèê,
äîêàçó¼óè äà ñå ó óñìåíî¼ òðàäèöè¼è íèãäå íå ïîìèå èìå Äó-
øàí, âå äà ñå îí óâåê íàçèâà ñèëíèì öàðåì Ñòåôàíîì.
47
â) Feyezkeo=Ñëàíêàìåí? Ó îâîì ïðèëîãó, ðàñïðàâà¼óè î

êàñòåëó Feyezkeo, êî¼è ¼å óãàðñêè êðà äàðîâàî Çìà¼-äåñïîòó
Âóêó çà çàñëóãå ó ðàòó ñà ×åñèìà, Ðóâàðàö äà¼å äðàãîöåíå ïîäàò-
êå î æèâîòó âåëèêîã ¼óíàêà ñðïñêå óñìåíå åïèêå.
ã) Ïðîêëåòà £åðèíà. Ïðèëîã ãîâîðè î îäíîñó èñòîðè¼å è
òðàäèöè¼å è êîëèçè¼è êî¼à ñå íóæíî ¼àâà ìåó èìà ó òóìà÷å-
ó óëîãå êî¼ó ¼å èìàëà äåñïîòèöà Èðèíà íà äâîðó äåñïîòà óð-
à ó Ñìåäåðåâó. Ðóâàðàö ïîêóøàâà äà îäãîíåòíå ðàçëîãå çáîã
êî¼èõ ¼å âèçàíòè¼ñêà ïðèíöåçà çàñëóæèëà íàçèâ ïðîêëåòà £å-
ðèíà ó ñðïñêî¼ óñìåíî¼ òðàäèöè¼è.
Ñòàðè Ñëàíêàìåí, Çåìóí 1892, ñòð. 49. Ïðåøòàìïàíî ó:

Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1934, 365-410.
Ìîíîãðàôè¼à î Ñëàíêàìåíó, íà¼áîè Ðóâàð÷åâ ïðèëîã èç

èñòîðè¼ñêå ãåîãðàôè¼å ñðïñêîã íàðîäà, îáèëó¼å è ãðàîì èç óñìå-
íå òðàäèöè¼å. Àóòîð ñå ïîçèâà, ïîðåä îñòàëèõ èçâîðà, è íà ñðï-
ñêå íàðîäíå ïåñìå ó äîêàçèâàó äà ¼å ìåñòî Ñëàíêàìåí äîáè-
ëî èìå ïî ñëàíîì êàìåíó (salsus lapso). Ó ïðèëîãó ñå ðàñïðàâà
î óðó Ñìåäåðåâöó è åãîâîì îäíîñó ñà £àíîøåì Õóàäè¼åì,
êàî è î òèòóëàðíèì ñðïñêèì äåñïîòèìà ó Ñðåìó: Âóêó Ãðãóðå-
âèó, óðó è £îâàíó Áðàíêîâèó, ïðè ÷åìó èñòðàæèâà÷ äîâîäè
ó ïèòàå ÷èåíèöó óñìåíå êèæåâíîñòè êî¼à òâðäè äà ¼å Îã-
åíè Âóê ñòîëîâàî ó Ñëàíêàìåíó.
£îø ¼åäàíïóò î Ëååíó ãðàäó, Ñòðàæèëîâî, 1892, V, 263-265.

Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1934, 411-416.
Ðàä ¼å ó öåëèíè ïîñâååí óñìåíî¼ êèæåâíîñòè. Îñíîâíå

ïðåòïîñòàâêå è íà¼âàæíè¼è çàêó÷öè ðàñïðàâå ó ñêëàäó ñó ñà
äîñòèãíóèìà ñàâðåìåíå íàóêå. Ó ðàäó ñå èñòè÷å äà ¼å Ëåàí-
ãðàä òèïñêè ãðàä ñðïñêå óñìåíå òðàäèöè¼å, íàñòàî ïåíåòðàöè-
¼îì îïøòèõ èíäîåâðîïñêèõ ïðè÷à è ìèòîâà ó óñìåíó êóëòóðó
ñëîâåíñêèõ íàðîäà. Óòîëèêî ñå íå ìîæå ¼àñíî è äåôèíèòèâíî
48
îäðåäèòè ãåîãðàôñêî ïîðåêëî îâîã òîïîíèìà, êàî è íà÷èí è ïóò

êî¼èì ¼å îí óøàî ó ïåñìå è ïðè÷å ¼óæíîñëîâåíñêèõ íàðîäà.
Ñòàðèíàðñêè ïðèëîøöè. I. Ñðïñêè êðñò èç XIV âåêà ó âà-

òîïåäñêîì ìàíàñòèðó ó Ñâåòî¼ Ãîðè. II. (Î íàòïèñó íà èêîíè,
ãäå ñå ñïîìèå Óãåøà Äåñïîòîâè), Ñòàðèíàð, 1892, IX, 117-
122. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1934, 359-
364.
I. Ñðïñêè êðñò èç XIV âåêà ó âàòîïåäñêîì ìàíàñòèðó ó Ñâå-

òî¼ Ãîðè. Ó îâîì ñòàðèíàðñêîì ïðèëîøêó àóòîð ïðèëîæíèêå
ñðïñêîã êðñòà èç XIV âåêà ñâåòîâàâåäåíñêîì äîìó âàòîïåäñêîã
ìàíàñòèðà ó Ñâåòî¼ Ãîðè ïðîíàëàçè ó Ñòåôàíó è Ëàçàðó Ìóñè-
ó. Ó ðàäó ñå ïîíàâà¼ó ó íà¼êðàèì öðòàìà âå èçðå÷åíà ñâåäî-
÷àíñòâà î Ìóñèèìà (ó II. Ïðèëîøêó ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå
èñòîðè¼å èç 1879. ãîäèíå), ñêóïà ñà ïîãðåøíèì ëîêàëèçîâàåì
ãðàäà Áðâåíèêà.
Î öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è ïðå ÷åòèðè ñòîòèíå ãîäèíà, Ãëàñ

ÑÊÀ, 1893, XL, ñòð. 46.
Ó ðàñïðàâè î òîìå ãäå ¼å áèëî ñåäèøòå ïðâå èðèëè÷íå

øòàìïàðè¼å êîä íàñ, ó êî¼î¼ ñó øòàìïàíå äðàãîöåíå ñëîâåíñêå
êèãå, àóòîð îäáàöó¼å òåçó ñàâðåìåíèõ öðíîãîðñêèõ èñòîðè÷à-
ðà î òçâ. Îáîäñêî¼ øòàìïàðè¼è è î åíîì îñíèâà÷ó Èâàíó Öð-
íî¼åâèó. Ïðåìà ïîóçäàíèì èñòîðè¼ñêèì ñâåäî÷àíñòâèìà, øòàì-
ïàðè¼à ¼å áèëà íà Öåòèó è îñíîâàî ¼ó ¼å Èâàíîâ ñèí óðà Öð-
íî¼åâè. Ðóâàðàö ñå îâäå äîñëåäíî íåãàòèâíî îäðåó¼å ïðåìà
óñìåíèì èçâîðèìà è ïðåäàèìà íà îñíîâó êî¼èõ ñå ïèñàëà èñòî-
ðè¼à Öðíå Ãîðå òîãà âðåìåíà.
Ïðèëîøöè ê ïîçíàâàó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, Ãîäèøè-

öà Íèêîëå ×óïèà, 1894, XIV, 209-238.
49
II. O Äìèòðó æóïàíó, ñèíó âåëèêîãà êíåçà Âóêàíà èëè Âóêà,

à óíóêó Ñòåôàíà Íåìàå, âåëèêîãà æóïàíà ñðïñêîãà. Ïðèëîã
óòâðèâàó ãåíåàëîãè¼å âëàäàëà÷êå äèíàñòè¼å Íåìàèà, êî¼è
ñå ëîãè÷êè íàäîâåçó¼å íà ðàñïðàâó Âóêàí, íà¼ñòàðè¼è ñèí Ñòå-
ôàíà Íåìàå è Âóêàíîâèè èç 1888. ãîäèíå.
III. Î íàòïèñó ó öðêâèöè ñâ. Àïîñòîëà Ïåòðà è Ïàâëà ó

ìåòîõó ìàíàñòèðà ñâ. £îâàíà ó Ðèëó, Îðëèöà çâàíîì. Ó ïðèëîãó
ñå äà¼ó êðàòêå óñïóòíå áèîãðàôñêå íàïîìåíå î ïðîòîñåâàñòó Õðå-
è, Ðåè Êðèëàòèöè ñðïñêå óñìåíå åïñêå òðàäèöè¼å.
IV. Òðåáèñêè ïîìåíèê èëè òè Îïøòè ëèñò. Ó ðàäó ñå îøòðî

îäáàöó¼å íàðîäíî ïðåäàå, çàáåëåæåíî ó ïðåäãîâîðó Òðåáè-
ñêîã ïîìåíèêà, ïî êîìå ¼å òðåáèñêó öðêâó ñàãðàäèî ðèìñêè öàð
Êîíñòàíòèí Âåëèêè, à îáíîâèî ñðïñêè êðà Ìèëóòèí ó 13. èëè
14. â. Àóòîð îñóó¼å ñâå ïîñëåíèêå íà ïîó öðêâåíå èñòîðè¼å
êî¼è ñó ñå ïîâåëè çà îâàêî íåïîóçäàíèì èñòîðè¼ñêèì ñâåäî-
÷àíñòâèìà (Íèèôîð Äó÷è Á. Ñ.). Çàâðøåòàê ïðèëîãà ¼å ïðà-
âè ìàíèôåñò ïðîòèâ íàðîäíèõ ïðåäàà: Ïà êàä ñå ó ïîçíàòèì
äî äàíàñ ïîâåñíè÷êèì èçâîðèìà èç XIII è XIV âåêà íå ñïîìèå
öðêâà òðåáèñêà, êàêî äà âåðó¼åìî áåçèìåíîì ïèñöó èç XVII
âåêà èëè òàêî çâàíîì íàðîäíîì ïðåäàó, äà ¼å òðåáèñêó öð-
êâó ñàãðàäèî Öàð Êîíñòàíòèí Âåëèêè à îáíàâàî ñðïñêè êðà
Ìèëóòèí?65
Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâèó

ïàòðè¼àðõó, ñ òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ âåëèêî¼ ñåîáè ñðïñêîã
íàðîäà. Íàïèñàî Èëàðèîí Ðóâàðàö, Áåîãðàä 1896. Ïðåøòàìïà-
íî èç £àâîðà (Íà ïèòàå: Êàä ñó ñå Ñðáè ñà ïàòðè¼àðõîì
Àðñåíè¼åì III ×àðíî¼åâèåì äîñåëèëè ó çåìå ìààðñêå êðóíå?,
£àâîð, Íîâè Ñàä XVIII/1891) è Íîâîã âðåìåíà (Î ñåîáè èëè
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê ïîçíàâàó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, Ãî-

65
äèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1894, XIV, 238.
50
ïðåëàñêó Àðñåíè¼à III, ñðïñêîãà ïàòðè¼àðõà, ñ íàðîäîì èç ñðï-

ñêèõ çåìàà ó çåìó óãàðñêó ã. 1690, Íîâî âðåìå, Çåìóí, III/1891;
ó êèçè, íà ñòð. 41-56 àóòîð ¼å äîäàî òåêñò êî¼è íè¼å ïóáëèêîâàî
ó Íîâîì âðåìåíó çà 1891. ãîäèíó.
Îáèìíà ðàñïðàâà ó êî¼î¼ Èëàðèîí Ðóâàðàö íàñòóïà êàî ðó-

øèëàö òðàäèöè¼à è óíèøòèòå âåëèêèõ ðîìàíòè÷àðñêèõ íàöè-
îíàëíèõ ìèòîëîãåìà: î äåñïîòñòâó ãðîôà îðà Áðàíêîâèà è
î Âåëèêî¼ Ñåîáè ñðïñêîã íàðîäà ó Óãàðñêó ïî ïîçèâó (per mo-
dum pacti)1690. ãîäèíå.
Montenegrina, Áðàíêîâî êîëî, Ñðåì. Êàðëîâöè, III/1897 è

IV/1898. Ïðåøòàìïàíî ó: Montenegrina. Ïðèëîøöè èñòîðè¼è Öð-
íå Ãîðå. Ïðåøòàìïàíî èç Áðàíêîâà êîëà çà 1897-1898, Ñðåì.
Êàðëîâöè, 1897 (=1898), 272 + 2 (íåïàã.).
Ðàñïðàâà ïèñàíà ïîâîäîì ïðîñëàâå 200-ãîäèøèöå âëàäà-

ëà÷êå öðíîãîðñêå äèíàñòè¼å Ïåòðîâèà, êî¼îì àóòîð ðóøè óêî-
ðååíè íàöèîíàëíè ìèò î âåêîâíî¼ íåçàâèñíîñòè Öðíå Ãîðå. Ðó-
âàðàö ó îâîì ðàäó àðòèêóëèøå òåçó î íåïîñòî¼àó öðíîãîðñêå
äðæàâíî-ïîëèòè÷êå ñàìîñòàëíîñòè ó ïåðèîäó îä 15. äî 17. â.,
äîêàçó¼óè äà ¼å Montenegrina ó òî âðåìå áèëà òóðñêè ñàíà-
êàò, à äà ñó ñâå ïðè÷å î åíî¼ âåêîâíî¼ íåïîðîáåíîñòè ñàìî
ðîìàíòè÷àðñêà íàöèîíàëíà ïðåòåðèâàà è íèøòà äðóãî.
Ïðèëîøöè, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1900, XX, 245-252.
I. Î ×óïè Êàïåòàíó. Ïðèëîã î Òîäîðó ×óïèó, ñòàðåøèíè

¼åäíå ÷åòå ñðïñêèõ õóñàðñêèõ äîáðîâîàöà ó íåìà÷êî¼ âî¼ñöè,
êî¼è ¼å æèâåî è âî¼åâàî ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 17. â., è î ×óïèíî¼
óìöè íà Âðà÷àðó. Çà÷åòàê àóòîðîâå ðàñïðàâå î ¼åçèêó ó ñðï-
ñêèì íàðîäíèì ïåñìàìà.
51
III. Ãîëåìîâè óðà. Ïðèëîã î ÷åëíèêó äåñïîòà óðà Ñìå-

äåðåâöà, êîã ¼å çàáåëåæèëà è óñìåíà åïñêà òðàäèöè¼à (Ñìðò âî¼-
âîäå Êà¼èöå).
IV. Î áîãîðîäè÷íîì ìàíàñòèðó ó Ðàäåøèíó ó XV âåêó. Ó

ðàäó ñå Îáëà÷è Ðàäå, ò¼. Îáëàê Ðàäîñàâ íàðîäíå åïñêå òðàäè-
öè¼å, ïîèñòîâåó¼å ñà âî¼âîäîì Ðàäîñàâîì Ìèõàåâèåì, êî¼è
ñå íàëàçèî ó ñëóæáè äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà, è, êàñíè¼å,
óðà Ñìåäåðåâöà.
Îáîðêàïåòàí Ñòàíèøà. Êàäà ñå, ãäå ñå è êàêî ñå ñêîí÷àî

îáîðêàïåòàí Ñòàíèøà Ìàðêîâè-Ìëàòèøóìà?, Êîëî, Áåîãðàä,
I, 1901, ê. 1, ñâ. 5 (1. àïðèë), 264-267. Ïðåøòàìïàíî ó: Îáîðêà-
ïåòàí Ñòàíèøà. Êàäà ñå, ãäå ñå è êàêî ñå ñêîí÷àî îáîðêàïåòàí
Ñòàíèøà Ìàðêîâè-Ìëàòèøóìà?, Áåîãðàä, 1901; Çáîðíèê Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà, Áåîãðàä, 1934, 499-503.
Ïîëåìèêà ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì çáîã òðàäèöè¼ñêèõ èç-

âîðà íà êî¼èìà ñå òåìåè åãîâà èíòåðïðåòàöè¼à ñìðòè ÷óâå-
íîã ñðïñêîã ¼óíàêà 18. â., îáîðêàïåòàíà Ñòàíèøå Ìàðêîâèà-
Ìëàòèøóìå, ó÷åñíèêà ó àóñòðè¼ñêî-òóðñêèì ðàòîâèìà òîã äî-
áà.
Îäëîìàê èç íàïèñàíå ïðå 1891. ðàñïðàâå î ãëàâíèì ìîìåí-

òèìà ó æèâîòó ñâ. Ñàâå, ïðâîã ñðïñêîã àðõè¼åïèñêîïà, Ëåòîïèñ
Ìàòèöå ñðïñêå, 1901, 208, 1- 44.
Ó ðàäó ñå ãîâîðè î ãîäèíè è íà÷èíó êðóíèñàà Ñòåôàíà

Ïðâîâåí÷àíîã è î óëîçè ñâ. Ñàâå ó äðóøòâåíî-ïîëèòè÷êèì çáè-
âàèìà ó Ñðáè¼è òîãà âðåìåíà. Àóòîð îäðåó¼å èíòåðïðåòàöè¼ó
òîãà äîãàà¼à, ïî êî¼î¼ ¼å Ñàâà ïîñëàî åïèñêîïà Ìåòîäè¼à ðèì-
ñêîì ïàïè ïî êðóíó çà ñâîãà áðàòà, êàî íåèñòèíèòî, ëåãåíäàðíî
êàçèâàå, îöåó¼óè äà ¼å Äîìåíòè¼àí ïèñàî ñâî¼å Æèòè¼å ñâ.
Ñàâå íåêðèòè÷êè, ïî òðàäèöè¼ñêèì óñìåíèì ïðè÷àèìà ñâîãà
52
âðåìåíà. Ó ðàäó ñå îäáàöó¼ó è ïðåòïîñòàâêå î âòîðè÷íîì âåí-

÷àó Ñòåôàíà Ïðâîâåí÷àíîã.
Î íåêîì íàðîäíîì ïðåäàó, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå,

1901, 210, 1-11. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I,
1934, 535-544.
Ó ðàäó ñå äîêàçó¼å äà ïðè÷à î Äóøàíó îöåóáèöè êî¼ó ¼å êàî

íàðîäíî ïðåäàå çàáåëåæèî Ãèôåðäèíã ó ñâîì Ïóòîâàó ïî
Õåðöåãîâèíè, Áîñíè è Ñòàðî¼ Ñðáè¼è íè¼å àóòåíòè÷íîã íàðîä-
íîã ïîðåêëà. Ðå÷ ¼å î ïðåïðè÷àíîì îäëîìêó èç åïà £îâàíà Ñóáî-
òèà Êðà Äå÷àíñêè, êî¼è ñå, ïî àóòîðó, íè¼å àðòèêóëèñàî êàî
íàðîäíî ïðåäàå.
Î ¼åçèêó. Ïðèëîæàê òóìà÷åó ñðïñêèõ íàðîäíèõ ïåñà-

ìà, Êîëî, Áåîãðàä, I/1901, ñâ. 6 (16. àïðèë), 334-336. Ïðåøòàì-
ïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1934, 504-507.
Ó îâîì ïðèëîøêó àóòîð ðàñïðàâà î íåêèì ëåêñè÷êî-ñå-

ìàíòè÷êèì àñïåêòèìà ñðïñêå ¼óíà÷êå åïèêå. Òóìà÷åè çíà÷åå
åïñêè ôîðìóëàòèâíå ëåêñåìå ¼åçèê ó ñðïñêî¼ óñìåíî¼ òðàäè-
öè¼è, Ðóâàðàö îâèì ðàäîì çàêó÷ó¼å ñâî¼å áàâåå ïðîáëåìîì,
êî¼è ãà ¼å çàèíòåðåñîâàî ¼îø ó ïðèëîãó î ×óïè Êàïåòàíó. Ðàä ñå
ó öåëîñòè áàâè ïðîáëåìàòèêîì óñìåíå êèæåâíîñòè.
Ïîðåêëî Ñèáèàíèí £àíêà. Èñòîðèñêà ðàñïðàâà, Êîëî, Áå-

îãðàä, I 1901, ê. I, ñâ. 8 (16. ìà¼), 463-467, ñâ. 9 (1. ¼óí), 529-533,
ñâ. 10 (16. ¼óí), 601-604. Ïðåøòàìïàíî ó: Ïîðåêëî Ñèáèàíèí
£àíêà. Èñòîðèñêà ðàñïðàâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà. Ïðåøòàìïàíî
èç Êîëà, Áåîãðàä 1901, 12 + 2 (íåïàã.); Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà, 509-523.
Ðàñïðàâà ó êî¼î¼ ñå îñóó¼ó ïðåäñòàâíèöè ñðïñêå ðîìàíòè-

÷àðñêå òðàäèöèîíàëèñòè÷êå øêîëå êî¼è, èç ïàòðèîòñêèõ ïîáóäà,
53
ïîêóøàâà¼ó äà äîêàæó ñðïñêî ïîðåêëî £àíîøà Õóàäè¼à, çíà-

ìåíèòîã óãàðñêîã âåëèêîäîñòî¼íèêà è àíòèòóðñêîã ðàòíèêà èç
15. â.
Öàð-Íåìàå áëàãî. Ïðèëîæàê èñïèòèâàó ñðïñêèõ íàðîä-

íèõ ïåñàìà, Êîëî, Áåîãðàä, I/1901, ê. II, ñâ. 2 (16. ¼óë), 69-74.
Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 524-529.
£åäàí îä íà¼êîíçèñòåíòíè¼èõ ïðèëîæàêà èñïèòèâàó ñðï-

ñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà. Òåîðè¼ó î êàëóåð-
ñêîì ïîðåêëó ïåñàìà Ñâ. Ñàâî è Îïåò ñâ. Ñàâî àóòîð ðàçâè¼à íà
îñíîâó ñàìå òåìàòèêå ïåñàìà, è çàñíèâà íà óïîòðåáè åïñêîã êà-
òàëîãà çàäóæáèíà êî¼è, êàî óñòàåíè åïñêè îáðàçàö ó ïåñìàìà î
Íåìàèèìà, íè¼å ìîãàî ïîòåè îä íàðîäíèõ ïåâà÷à áåç ïðåò-
õîäíîã ìàíàñòèðñêîã èìïóëñà.
óðà Âóêîâè, äåñïîò ñðïñêè è îðå Êàñòðèîò-Ñêåí-

äåðáåã, âî àðáàíàøêè, ãîäèíå 1444, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, Íî-
âè Ñàä, 1902, ê. 212, ñâ. II, 1-13. Ïðåøòàìïàíî ó: óðà Âóêî-
âè, äåñïîò ñðïñêè è îðå Êàñòðèîò-Ñêåíäåðáåã, âî àðáàíà-
øêè, ãîäèíå 1444. Îä Èëàðèîíà Ðóâàðöà. Ïðåøòàìïàíî èç Ëåòî-
ïèñà Ìàòèöå ñðïñêå, Íîâè Ñàä, 1902, 15 + 1 (íåïàã.).
54
II
55
56
ÓÂÎÄÍÅ ÍÀÏÎÌÅÍÅ
Ñðáñêè êèæåâíèöè áèëè ñó êàî è óáèòåè öâå-

à, êî¼è âåëèêó ðàäîñò è óæèòàê ó öâåó íàëàçå, è ïîíîñå
ñå òèì øòî ¼å ó èõîâîì âðòó íèêëî, íå ðàçáè¼à¼óè, ïàê,
ñåáè ãëàâå ñ ôèçèîëîãè÷åñêèì èñïèòèâàèìà.1
Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå (1884) ñàñòî¼å ñå èç äâà ïî÷åòíà

íàó÷íà ïîêóøà¼à ìëàäîã áå÷êîã ñòóäåíòà ïðàâà £îâàíà Ðóâàðöà:
Ïðåãëåäà äîìàèõ èçâîðà ñòàðå ñðïñêå ïîâåñíèöå è Ïðèëîãà ê
èñïèòèâàó ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà. Îâå äâå ðàñïðàâå ïðåä-
ñòàâàëå ñó, ó âðåìåíó ñâîãà ïî¼àâèâàà, ïðàâè äîãàà¼. Èñòî-
ðè¼ñêè ïðèëîçè ìëàäîãà Ðóâàðöà èíèöèðàëè ñó ÷àê, 27. îêòîáðà
1858, ïðåäëîã £îâàíà îðåâèà, îíäàøåã ñåêðåòàðà Ìàòèöå
ñðïñêå, äà ñå ïîñëîâè íà èçðàäè Èñòîðè¼å ñðïñêîã íàðîäà íà¼-
ñòàðè¼åã âðåìåíà ïîâåðå óïðàâî åìó, óç îáðàçëîæåå äà ¼å ìëà-
äè èñòðàæèâà÷ âå ïðâèì ñâî¼èì ðàäîâèìà ïîêàçàî äà èìà äî-
âîíî ñïðåìå è íàó÷íå àêðèáè¼å çà òà¼ ïîñàî.2 Îáðàà¼óè ñå
1
È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 1884, 19.
2
Íà¼ïîñëå íàäàì ñå äà ïàæèâîñò ÷èòàòåà ëàíñêå Ñåäìèöå íèó
ìèìîèøëè ÷ëàíöè î íàøèìà íàðîäíèì ïåñìàìà îä Âà¼óíîâà. Êî ¼å îâå
÷ëàíêå ïàæèâî ÷èòàî, ìîðàî ñå äèâèòè òîìå èñòîðè¼ñêîì çíàó, òîì ïðè-
åæàâàíè¼ó ó èñòðàæèâàó è òîì îøòðîóìó ó ñðàâíèâàó è ïðåöåè-
âàó èñòîðè¼ñêè äàòà; ñâî¼ñòâà, êî¼à ñå è êîä ñòàðè¼è ðåòêî ñïî¼åíà íàëà-
çå, êî¼èì ñå äàêëå òèì âåìà ðàäîâàòè ìîæåìî, øòî èõ êîä ìëàäîã ÷îâåêà
êî¼è òåê øòî ¼å 20-òó ãîäèíó æèâîòà ñâîã ïðåøàî ó òàêî êðàñíî¼ ñâåçè
íàëàçèìî. £à ñàì îâîãà ìëàäîã ëèòåðàòà ïèòàî, áè ëè ñå îí ïðèìèî, äà
èçðàäè êðèòè÷íó ñðïñêó èñòîðè¼ó èëè öåëó, èëè áàð êî¼ó ïîâåó ïàðòè¼ó
ñðïñêå èñòîðè¼å, è îí áè ñå ðàäî ïðèìèî îâîãà ïîñëà, êî¼è ìó ¼å êàî øòî
ñå èç ñâåãà âèäè íà¼âàòðåíè¼à æåà æèâîòà åãîâîã. Çà èñòîðè¼ó ñðïñêó
îä íà¼ñòàðè¼è âðåìåíà äî ïðîïàñòè íà Êîñîâó, êî¼à íàì ¼å ïàðòè¼à íà¼òàâ-
íè¼à è íà¼íåïîçíàòè¼à, èøòå îí ìàëî âèøå îä ãîäèíå äàíà âðåìåíà, è íåêà
57
ñâî¼èì áå÷êèì øêîëñêèì äðóãîâèìà ïîâîäîì ãåíåðàöè¼ñêîã ñêó-

ïà íàêîí òðèäåñåò ãîäèíà, Ðóâàðàö ó ïðåäãîâîðó ïðåøòàìïàíîã
èçäàà ñâî¼èõ ñòóäåíòñêèõ ðàñïðàâà èçðàæàâà æàåå øòî ¼åä-
íó òàêâó íàó÷íó ñèíòåçó íè¼å äîñïåî è äà îñòâàðè.3
Ó Ïðåãëåäó äîìàèõ èçâîðà ñòàðå ñðïñêå ïîâåñíèöå, ïó-
áëèêîâàíîì ïðâè ïóò 1856. ã. ó íîâîñàäñêî¼ Ñåäìèöè4, ìëàäè
£îâàí Ðóâàðàö êàî íà¼âàæíè¼è çàäàòàê è æèâîòíó ïîòðåáó ñðï-
ñêå íàóêå èçäâà¼à èçäàâàå èçâîðà. Ïîçèâà¼óè ñå íà Èñòîðè¼ó
£îâàíà Ðà¼èà, êàî íà îñíîâ ñâåêîëèêîã èñòîðèîïèñíîã äåëî-
âàà ñðáñêèõ íàó÷åíèêà, Ðóâàðàö ïîñåáíî èñòè÷å íåêðèòè÷-
êè êàðàêòåð äîòàäàøå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å êî¼à ñå ó òîêó
öåëîã ¼åäíîã âåêà çàäîâîàâàëà ïðåóçèìàåì ïîäàòàêà èç Ðà-
¼èåâîã äåëà, áåç íåîïõîäíîã ïîçíàâàà è ðàçóìåâàà èçâîðà.
êèæåâíà ñïîìîíà ñðåäñòâà. £à ìèñëèì äà Ñë. Ìàòèöà íà ïðåäëîã ìî¼
ïðèñòàíå, è îâî íàðîäíî äåëî îâîìå ìëàäîì ÷îâåêó ïîâåðè; ñïîñîáíè¼åã,
è êî¼è áè ñå îâîãà ïîñëà ñ âåèì ïè¼åòåòîì ïðèìèî, òåøêî åìî ìåó
ñïèñàòåèìà íàøèì íàè. £. îðåâè, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1859,
98, 172.
3
Ñ êàêâèì âåñåëèì ëèöåì ïîëåòèî áèõ ó Áå÷ íà äðóæíè ñàñòàíàê
ïîñëå òðèäåñåò ãîäèíà, à ïîçíàâà¼óè äîáðî ñðöå âàøå çíàì, êàêî áè ñå è
âè ðàäîâàëè, êàä áè âàì ñå ïîôàëèòè ìîãàî ñà ðàäîì ñâî¼èì ïîñëå ðàçëàçà
íàøåã èç Áå÷à, êàä áèõ âàì ïîêàçàòè ìîãàî ñâî¼ó îöåíó è êîìåíòàð íà ñâå
æèâîòå êðàåâà è öàðåâà è äåñïîòà íàøèõ, ñâî¼ó Serbiju sacru, ñâî¼ êðè-
òè÷êè ïðåòðåñ ñâàêîã ïîäàòêà Ëåòîïèñà íàøèõ. È. Ðóâàðàö, Äâå ñòó-
äåíòñêå ðàñïðàâå, Ïðåäãîâîð, IV.
4
Ñåäìèöà ¼å óâåê èøëà êàî êèæåâíè äîäàòàê Ñðáñêîãà äíåâíè-
êà, è ñâå äî 1854. óðåèâàî ¼å ñàì Äàíèëî Ìåäàêîâè. Íî êàêî ñå ïîñàî íà
Ñðáñêîì äíåâíèêó ðàçâè¼àî, Ìåäàêîâè ïðåäà Ñåäìèöó íàðî÷èòîì êè-
æåâíîì îäáîðó, ó êîìå ñó áèëè îðå Ïîïîâè, £óëè¼å Ðàäèøè, £îâàí
îðåâè è îðå Íàòîøåâè. (...) Àëè èïàê, Ñåäìèöà è òàêî çàâèñíà,
áèëà ¼å ïðèêóïèëà îêî ñåáå ñâå îíî øòî ¼å èìàëî ãëàñà ó îíäàøî¼ ñðï-
ñêî¼ êèæåâíîñòè, êàêî ñòàðå âåëè÷èíå, òàêî è ìëàäå ñíàãå. £îâàí Ñò. Ïî-
ïîâè áèî ¼î¼ ¼å ðåâíîñàí ñàðàäíèê, £îêñèì Íîâè Îòî÷àíèí øòàìïàî ¼å
òó îäëîìêå èç ñâî¼å Ìîñêîâè¼å è Ñðáñòâà, £îâàí Èëè ñâî¼å ñòèõîâå, ìåó
îñòàëèì è Õàñàíà Ïåïåàðà, òó ¼å è Íèêîëà Áîðî¼åâè, à ïîðåä èõ: £î-
âàí £îâàíîâè, óðà £àêøè (Òåîðèí), Ñòåâàí Âëàä. Êààíñêè. Òó ïîä
øèôðîì Âà¼óíîâ, ïî÷èå ñâî¼ èñòîðè¼ñêè ðàä è Èëàðèîí Ðóâàðàö. £.
Ñêåðëè, Îìëàäèíà è åíà êèæåâíîñò, 72-73.
58
Êàî íà¼âàæíè¼å èçâîðå çà ñðïñêó èñòîðè¼ñêó íàóêó Ðóâàðàö íà-

âîäè õðèñîâóå, äèïëîìå, ïîâåå, óãîâîðå è äðóãå ëèñòèíå ñðï-
ñêå âëàñòåëå, êàî è íàòïèñå, êî¼è ñàäðæå ÷åñòî âåîìà âàæíå
èñòîðè÷êå äàòêå è ¼åñó ó òîëèêî òàêîåð ïðàìåí çà ïîâåñíèöó
íàøó.
Ãîâîðåè î Ïîâåñíèöè ñðïñêîã íàðîäà îä Äàíèëà Ìåäàêî-
âèà (1851), Ñòåðè¼à ó èñòîì ïðàâöó íàãëàøàâà óòåìåèòåñêè
äóõ Ðà¼èåâå Èñòîðè¼å, àëè èñòè÷å è åíà îãðàíè÷åà, êàî è
íåîäëîæíó ïîòðåáó äàå äóõîâíå íàäãðàäå: Èìà âèøå îä 80
ãîäèíà êàêî ¼å àðõ. Ðà¼è íàïèñàî ñâî¼ó Èñòîðè¼ó ðàçíèõ ñëà-
âåíñêèõ íàðîäîâ, íàèïà÷å Áîëãàð, Õîðâàòîâ è Ñåðáîâ. Êàä ñå
óçìå äà ó îíî äîáà è êîä äðóãè åâðîïñêè íàðîäè êðèòè÷íà ñâå-
òëîñò íè¼å áèëà âåëèêà, äà ¼å Ñðáè¼ó ãóñòè ìðàê ïîêðèâàî, ó êî¼è
ïðîíèêíóòè íè¼å áèëî ìîãóíî: ìîðàìî ïðèçíàòè äà ¼å Ðà¼è ñà
ñâî¼îì ïîâ¼åñíèöîì ó÷èíèî ÷óäî.5
Ðóâàðàö èçâîðå ðàçâðñòàâà ó äâå îñíîâíå ãðóïå: 1. íåïî-
ñðåäíå, ïðâîòíå ïîâåñíè÷êå èçâîðå; 2. ïîñðåäíå, îäâåäåíå èç-
âîðå. Ó îâå äðóãå ñâðñòàâà èñòîðè÷êà äåëà ïîçíè¼èõ âðåìåíà,
êî¼èõ ñó ïèñöè óïîòðåáèëè èçâîðå ïðâå âðñòå, è êî¼à ó òîëèêî
çàñàä, äîê ñå îâè ïîñëåäè íå íàó, ìåñòî èíî çàñòóïà¼ó6. Âå
îâäå ñå ìîæå óî÷èòè îñíîâíà ðàçëèêà ó ïðîãðàìñêèì ñòàâîâèìà
Èëàðèîíà Ðóâàðöà è Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà, êî¼è ó ïðâîðàçðåäíå
èñòîðè¼ñêå èçâîðå óáðà¼à è íàðîäíó òðàäèöè¼ó. Íîâàêîâè èç-
âîðå äåëè íà òðè ãëàâíå âðñòå: ïðâå, íà¼ïîóçäàíè¼å, ñàâðåìåíå
ñïîìåíèêå è àóòåíòè÷íå ëèñòèíå è çàïèñå; äðóãå, äîìàå è ñòðà-
íå ïèñöå, êî¼è ñó óòîëèêî ïîóçäàíè¼è óêîëèêî ñó áëèæè àóòåí-
òè÷íèì èçâîðèìà; è òðåå, êî¼å çàñòóïà íàðîäíî ìèøåå èëè
íàðîäíà òðàäèöè¼à î äîãàà¼èìà7.
5
£. Ñòåðè¼à Ïîïîâè, Êðèòèêå, ïîëåìèêå, ïèñìà, ïðèð. Ä. Èâàíè,
Âðøàö, 2001, 147.
6
È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 11.
7
Ñò. Íîâàêîâè, Íàðîäíå òðàäèöè¼å è êðèòè÷êà èñòîðè¼à, ó: Ñòî-
¼àí Íîâàêîâè è ôèëîëîøêà êðèòèêà, 52.
59
Ìëàäè £îâàí Ðóâàðàö ó íåïîñðåäíå èñòîðè¼ñêå èçâîðå óáðà¼à

ëåòîïèñå8 è æèòè¼à9. Çà ïîäåëó ëåòîïèñà êîðèñòè ñïîàøè êðè-
òåðè¼óì èõîâ îáëèê è äóæèíó êëàñèôèêó¼óè èõ íà êðàòêå
ëåòîïèñå (kurze Annalen) è õðîíèêå, îäíîñíî ðîäîñëîâå.10 Îâà
Ðóâàð÷åâà ïîäåëà ïðåäñòàâà ïðâè ïðàâè ïîêóøà¼ ðàçãðàíè÷åà
ëåòîïèñà è ðîäîñëîâà ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è.11 £îø áîó è ñâå-
îáóõâàòíè¼ó ïîäåëó äàî ¼å ó ÷óâåíî¼ ðàñïðàâè Î êíåçó Ëàçàðó.12
8
Ïðåìà Ðóâàð÷åâî¼ ïîäåëè, êî¼ó óñâà¼à è óáîìèð Ñòî¼àíîâè,
ðàçëèêó¼åìî ñòàðè¼å è ìëàå. Ñòàðè¼è ëåòîïèñè êî¼å ïî . Ðàäî¼è÷èó
òðåáà íàçèâàòè Ïîâåñò î ãîñïîäè ñðïñêî¼ ïðèêàçó¼ó óêðàòêî âëàäó ñâèõ
Íåìàèà. Ï. Òîìàö, Êîñîâñêà áèòêà, 1968, 17.
9
Îäíîøåå ìåó îâå äâå ôîðìå íè¼å òàêâî, äà áè ñå óçåòè ìîãëî,
äà ¼å ¼åäíà ôîðìà èç äðóãå ïðîèçèøëà, è òå÷à¼åì âðåìåíà ¼åäíà ñå èç äðóãå
ðàçâèëà, æèâîòîïèñè èç ïðîñòå è íåñàâðøåíå ôîðìå ëåòîïèñà: âå îáà
ïðàâöà èäó íàïîðåäî, ïðåìäà ñå êàäêàä ¼åäàí äðóãîã äîòè÷å, ¼åäàí ó äðóãè
ïðåëàçè. È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 2.
10
Ñâè ðîäîñëîâè êî¼èìà ðàñïîëàæåìî (10 òåêñòîâà ðåäàêöè¼à)
ïîòåêëè ñó èç ¼åäíîã îðèãèíàëà. Íè¼åäàí îä èõ íå ïðåäñòàâà ïðâîáè-
òàí òåêñò, à ìåóñîáíî ñå ìíîãî ðàçëèêó¼ó. Ñâè ñó îíè ïðåðàèâàíè ñêðà-
èâàíè, ñàæèìàíè èëè äîïóàâàíè îíèì ÷åãà ó ïðâîáèòíîì òåêñòó íè¼å
áèëî. Ïî îöåíè Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðâîáèòàí ðîäîñëîâ ñàñòàâèî ¼å Êîí-
ñòàíòèí Ôèëîçîô íåøòî ïðå ñâîã äåëà Æèâîò äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðå-
âèà, äàêëå, ó ïðâî¼ ÷åòâðòèíè XV âåêà. Òî ¼å áèî êðàòàê òåêñò, óïðàâî
îíàêàâ êàêàâ ¼å ó äåñïîòîâî¼ áèîãðàôè¼è. óáîìèð Ñòî¼àíîâè ñëàæå ñå ó
ïîãëåäó âðåìåíà è àóòîðà, ñàìî ìèñëè äà ¼å ïðâè ðîäîñëîâ áèî îïøèðíè-
¼è, à äà ãà ¼å Êîíñòàíòèí ñêðàòèî. îðå Ðàäî¼è÷è òî óñâà¼à, àëè äîêàçó¼å
äà ¼å ïðâè ðîäîñëîâ ñàñòàâåí ïî èíòåíöè¼è êðàà Òâðòêà äà áè äîêàçàî
ñâî¼å ïðàâî íà íåìàèêó êðóíó. Ïî åìó îíè ñó ñå ðàçâè¼àëè ïðåìà ïî-
òðåáàìà âëàäàëàöà. Òâðòêîâ ¼å íàñòàî èçìåó 1374. è 1377, çàòèì ¼å äîøàî
Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà (1402-1427), ïà äåñïîòà óðà (1433-1446), ñðåì-
ñêèõ Áðàíêîâèà (1506-1509) è, íà¼çàä, ðîäîñëîâ £àêøèà (1563-1584) è
òó ñå ðàçâî¼ ïðåêèäà íåñòàíêîì ïîñëåäå ôåóäàëíå ïîðîäèöå îä çíà÷à¼à.
Ï. Òîìàö, Êîñîâñêà áèòêà, 16.
11
Ìåóòèì, òàêîçâàíè ñòàðè¼è ëåòîïèñè íå ñàäðæå ÷èíèîöå ïðà-
âîã ëåòîïèñà. Õðîíîëîãè¼à ¼å âåîìà îñêóäíà çàáåëåæåíî ¼å ñâåãà íåêîëè-
êî ãîäèíà. . Òðèôóíîâè, Ñðïñêè ñðåäîâåêîâíè ñïèñè î êíåçó Ëàçàðó
è Êîñîâñêîì áî¼ó, 163.
12
Ñâå äî Èë. Ðóâàðöà íè¼å ñå ïðàâèëà ðàçëèêà èçìåó ðîäîñëîâà è
ëåòîïèñà. (...) Èë. Ðóâàðàö (Î êíåçó Ëàçàðó 237-239) ¼å èçäâî¼èî ðîäîñëîâå
60
Ðóâàðàö ¼å ó Ïðåãëåäó èñòàêàî îñíîâíà îáåëåæ¼à äîòàäàøå

ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å, èçäâî¼èî åíå íà¼âàæíè¼å òîêîâå è íî-
ñèîöå è äàî êðàòàê ïðåãëåä ïîñòèãíóòèõ ðåçóëòàòà. Íàâåî ¼å è
îñíîâíå ïðåìèñå íà êî¼èìà ìîðà ïî÷èâàòè êðèòè÷êà íàöèîíàë-
íà èñòîðèîãðàôè¼à, êàî è íà¼âàæíè¼å çàäàòêå êî¼è î÷åêó¼ó åíå
ïîñëåíèêå. Èçäâî¼èî ¼å, ïðå ñâèõ äðóãèõ, èçäàâàå íà¼ñòàðè¼èõ
èçâîðà íåïðîó÷åíèõ çàïèñà è ëèñòèíà. Óç òî, ïîêàçàî ¼å çàâèä-
íó íàó÷íó ñïðåìó è øèðîêî ïîçíàâàå ãðàå.13
Äðóãè Ðóâàð÷åâ øêîëñêè ðàä, Ïðèëîã ê èñïèòèâàó ñðï-
ñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà, èçëàçèî ¼å òîêîì 1857. è 1858. ã. ó Ñåäìè-
öè.14 Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å ó Ïðèëîãó ïðâè ó ñðïñêî¼ íàóöè ïîêó-
øàî äà íà äîìàî¼ ãðàè ïðèìåíè ðåçóëòàòå íåìà÷êå ìèòîëîøêå
øêîëå. Èñõîäèøòå ñðïñêå ¼óíà÷êå ïîåçè¼å, óáåäèâî ¼å äîêàçè-
âàî Ðóâàðàö, ¼åñòå ìèò, à íå èñòîðè¼à. Ìèò ¼å, íàèìå, îíî æèâî-
òâîðíî ¼åçãðî íà êîìå ¼å ñàçäàíà ñðïñêà ¼óíà÷êà ïåñìà î ¼óíàöè-
ìà è äîãàà¼èìà íà¼ñòàðè¼èõ âðåìåíà. £óíà÷êà ñêàñêà ¼å åïñêà
òðàíñïîçèöè¼à äðåâíå áîãîâñêå ñêàñêå, à ó åíèì íà¼èçðàçè-
îä ëåòîïèñà, à ëåòîïèñå ïîäåëèî íà ïîêóøà¼å äà ñå ñàñòàâè ëåòîïèñ (êàî
øòî ¼å êîïîðèñêè è äð) è ïðàâå ëåòîïèñå (êàî øòî ¼å ñå÷åíè÷êè è äð).
. Ñòî¼àíîâè, Ñòàðè ñðïñêè ðîäîñëîâè è ëåòîïèñè, Áåîãðàä-Ñðåìñêè
Êàðëîâöè, 1927, VII.
13
Ó ïðâî¼ ðàñïðàâè ïîêàçàî ¼å Ðóâàðàö êîëèêî ¼å âå êàî ñòóäåíò
ñàâëàäàî èçâîðå çà íàøó ïîâåñò, è âå òó ñå åãîâ êðèòè÷êè òàëåíàò èñïî-
èî, ¼åð ¼å íà íåêîëèêî ìåñòà èñòàêàî çàâèñíîñò ñðïñêèõ ëåòîïèñà îä ñòà-
ðèõ æèòè¼à. Îí ¼å âå òàäà óêàçàî íà âàæíîñò ëèñòèíà êàî èçâîðà ïðâîãà
ðåäà è íà çíà÷à¼ ìëåòà÷êèõ ðåëàöè¼à, ïîñâåäî÷èâøè òèìå äà ñó ìó äîáðî
áèëà ïîçíàòà äåëà Ðàíêåîâà. Îí ¼å êàî ìëàäè óî÷èî çíà÷à¼ Äóêàíèíîâå
õðîíèêå è íàãëàñèî ïîòðåáó èñòîðè¼ñêî-êðèòè÷êîãà èñïèòèâàà òîãà ñïî-
ìåíèêà. Ó òîì ÷ëàíêó èñòèöàøå îí âå òàäà ïîòðåáó ñèñòåìàòñêîã çáîð-
íèêà ñòàðèõ ñðïñêèõ çàïèñà, è òó åãîâó æåó èñïóíèî ¼å òåê ïðåä êðà¼
åãîâà æèâîòà àêàäåìèê óá. Ñòî¼àíîâè, êîãà ¼å ïîêî¼íèê îáèëàòî ïîò-
ïîìàãàî, ïðèîïèâøè ìó 213 çàïèñà. £. Ðàäîíè, Èëàðèîí Ðóâàðàö,
Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1905, ê. 233, ñâ. VI, 108.
14
Ñåäìèöà, VI, 1857, 17-19, 25-27, 33-36, 49-52, 68-69, 81-83, 89-
90, 106-108, 113-114, 137-138, 161-162, 177-178, 193, 194, 211-213, 143-
145, 265-268; 1858, VII, 6-8, 57-60. Ïðåøòàìïàíî ó: È. Ðóâàðàö, Äâå ñòó-
äåíòñêå ðàñïðàâå, 1884, 19-102. Äîäàòàê, 115-116.
61
òè¼èì ëèêîâèìà ïðèñóòàí ¼å ïàãàíñêè ïàíòåîí è ñâåò íåáåñêèõ,

êîñìîãîíè¼ñêèõ äîãààà.
Ïîëàçåè îä îñíîâíå ïðåìèñå äà ¼å ¼óíà÷êà ñêàñêà áèíàð-
íà òâîðåâèíà, ñà÷èåía îä äâà îñíîâíà ñàñòî¼êà, õèñòîðè÷êîã è
áà¼îñëîâíîã, Ðóâàðàö ïðâåíñòâî äà¼å ìèòó êî¼è, ó ïðàâî¼ ¼ó-
íà÷êî¼ ñêàñêè, íèïîøòî íå ñìå áèòè ó êîëèçè¼è ñà èñòîðè¼ñêèì
äîãàà¼èìà è ëèöèìà êî¼è ñó ñå íà åãà íàêàëåìèëè.15 Øòî ¼å
ðàñïîí âðåìåíñêîã æèâîòà ¼óíà÷êå ñêàñêå âåè, áðî¼íè¼è ñó
àíàõðîíèçìè êàî è íàêíàäíè óïëèâ èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà, äîê ïð-
âîáèòíè ìèò ó ïðîöåñó ðåèñòîðèçàöè¼å ñâå âèøå ãóáè ñâî¼å
îñíîâíî çíà÷åå. Ìåóòèì, è òàêàâ, ìèò îñòà¼å èíòåãðàòèâíî
¼åçãðî ñèæåà, ïëàòíî íà êîìå ñå, òåê ó ïî¼åäèíîñòèìà, îöðòàâà¼ó
èñòîðè¼ñêè ïîòåçè.16 Îâàêî ñõâàåíà, Ðóâàð÷åâà ¼óíà÷êà ñêàñêà
êîðåñïîíäèðà ñà ïðèðîäíîì ïîåçè¼îì áðàå Ãðèì êî¼à ¼å, êàî
èçðàç êîëåêòèâíå äóøå íàðîäà, áîæàíñêîã ïîðåêëà.17 Ðóâàð÷å-
âè ñòàâîâè î ãåíåçè ñðïñêå ¼óíà÷êå ñêàñêå èç ìèòà ðàçâè¼àëè
ñó ñå óïîðåäî ñà ïîãëåäèìà íàñòàâà÷à è ñëåäáåíèêà áðàå Ãðèì,
ïðèïàäíèêà òçâ. ïðèðîäíîìèòîëîøêå (naturmythologisch)
øêîëå, êî¼è ìèò òóìà÷å êàî òðàíñïîçèöè¼ó íåáåñêèõ çáèâàà,
òåæåè äà óíåñó è îäðååíó ñàçíà¼íó êîìïîíåíòó ó îáðàçàö ìè-
òîëîøêîã ìèøåà. Òà øêîëà ñå ¼îø íàçèâà è ìåòåîðîëîøêîì
15
Ìîãëî áè ñå ðåè: ïîâåñò ¼å òåëî ñêàñêå, à äóõ ìèòóñ. Îæèâàâà-
¼óà ¼å ñèëà ïàê ó äóõó, è ñ òîã ñó ñå è õèñòîðè¼ñêè äîãàà¼è ìèòóñó ïîäâðè,
è ñâî¼ó äå¼ñòâèòåëíó ñâåçó îñòàâèòè ìîðàëè. Ìèòóñ ¼å ïðâî óñëîâè¼å çà ïî-
ñòàíàê ¼óíà÷êå ñêàñêå: ãäå åãà íè¼å, òó íåìà íè ¼óíà÷êå ñêàñêå. Èñòî,
25.
16
Ó ìèòóñó ëåæè îñíîâíà ìèñàî, ñïà¼à¼óè äóõ, æèâîòâîðíà ñèëà
¼óíà÷êå ñêàñêå, îíà äà¼å ñêàñêè ðàçâèòàê, îí îáðàçó¼å ¼åäíîñò, îí ¼å èäå¼à,
íà êî¼î¼ ñå ¼óíà÷êà ñêàñêà îñíèâà. Ñòîãà ¼å è ìèòè¼ñêà ìàòåðè¼à ó ¼óíà÷êî¼
ñêàñêè âèøå ó öåëîñòè ó êðóïíèì öðòàìà âèäíà, ¼åð îíà ñâåçó åíó îáðà-
çó¼å, à õèñòîðè¼ñêà ìàòåðè¼à ñàìî ñå ó ïî¼åäèíèì îäëîìöèìà çàäðæàëà.
Èñòî, 25-26.
17
Âèä. Ð. Kokjara, Istorija folklora u Evropi, I. Prevele sa italijanskog
Tatjana Majstoroviæ (I tom) i Julijana Vuèo (II tom), Biblioteka XX vek,
urednik Ivan Èoloviæ, Prosveta, Beograd, 1984, 277.
62
(ãðîçîâàÿ), áóäóè äà åíè ïðåäñòàâíèöè (Max Müller, A.

Kuhn, Schwarz è äð) ñâîäå ñâå ìèòñêå îáðàñöå íà îñíîâíó êîì-
ïîíåíòó áîðáå ñâåòëîñòè è ìðàêà. Ïðèëîã ó òîì ñìèñëó íàðî÷è-
òî êîðåñïîíäèðà ñà ñîëàðíîì òåîðè¼îì ìèòîâà, ÷è¼è ¼å òâîðàö
Ìàêñ Ìèëåð18.
Ðàñïðàâàå î ïîðåêëó è êàðàêòåðó íàøå ¼óíà÷êå ïîåçè¼å,
èçâåäåíî èç îñíîâíå ïîäåëå ¼óíà÷êå åïèêå íà ïðàâå ¼óíà÷êå ñêà-
ñêå è õèñòîðè÷êå ïåñìå, êî¼å ñó íàñòàëå îäìàõ ïî ÷èíó è
äîãàà¼ó, äîê ¼å îí ¼îø ó æèâîì ñïîìåíó áèî, Ðóâàðàö çàïî÷è-
å àíàëèçîì ïåñìå î æåíèäáè öàðà Äóøàíà. Îâà ïåñìà, ïî å-
ìó, ïðåäñòàâà íà¼÷èñòè¼è ïðèìåðàê ¼óíà÷êå ñêàñêå ó ñðïñêî¼
¼óíà÷êî¼ ïîåçè¼è, ìèòñêó òâîðåâèíó êî¼à çàñëóæó¼å ó âèøå ïî-
ãëåäà ïîçîðíîñò èñïèòàîöà ¼óíà÷êèõ ñêàñêè. Îäáàöó¼óè ïîêó-
øà¼å èñòîðè¼ñêîã òóìà÷åà âî¼âîäå Áàëà÷êà19, Ðóâàðàö ãà ïîè-
ñòîâåó¼å ñà ïðàñòàðèì äåìîíîì èíäè¼ñêå ìèòîëîãè¼å Âàëàñîì20,
ñâîäåè, íà òà¼ íà÷èí, è ñàì ñàäðæà¼ åïñêå ïåñìå íà äðåâíè è
èíòåðíàöèîíàëíî ðàñïðîñòðàåíè ìèò î çìà¼åáîðñòâó, êî¼è ¼å ó
ïåñìè ïðåíåò íà èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè è äîãàà¼å.21 Íèêîëà Ðà-
äî¼÷è ñìàòðà äà ¼å íà¼ëåïøå ðåçóëòàòå ó ìèòîëîøêîì òóìà÷åó
18
M. Müller, Beiträge zur vergleichenden Mythologie und Ethologie,
Leipzig, 1869.
19
Åòèìîëîãè¼à èìåíà âî¼âîäå Áàëà÷êà ¼å âåîìà ðàçíîëèêà. åãîâî
èìå ñå èçâîäè îä ñâ. Áëàæà (£. Êîïèòàð), Bimrock fon Palàcker-à èç íåìà÷-
êîã åïà î Wolfdietrich-ó (Ì. Õàëàíñêè; À. Ãàâðèëîâè, Èñòîðè¼à ñðïñêå è
õðâàòñêå êèæåâíîñòè óñìåíîãà ïîñòàà, Áåîãðàä, 1912, 43); îä ðóìóí-
ñêå ðå÷è balaurul ó çíà÷åó çìà¼à (À. Âåñåëîâñêè; âèä. T. Maretiæ,
Knjievna obznana, 13); îä èìåíà õðâàòñêîã áàíà Ìà¼åð-Áëàæà (B. Drec-
hsler, Postanje Luciæeve Robinje, Rad JAZU, 1909, CLXXVI); îä èìåíà èñòî-
ðè¼ñêîã àðáàíàøêîã ïîòóðèöå Áàëàáàíà êî¼è ¼å ó÷åñòâîâàî ó ñóêîáèìà èç-
ìåó òóðñêîã ñóëòàíà Ìåõìåäà è óðà Êàñòðèîòà Ñêåíäåðáåãà ïîëîâè-
íîì 15. â., à êî¼åãà ïîìèå è Àíäðè¼à Kà÷è Ìèîøè ó ñâîì Razgovoru
ugodnom (1756) è ñë.
20
Âèä. Ìèòîâè ñòàðå Èíäè¼å, Áåîãðàä, 1981, 219; 231.
21
Íà Ìèëîøà ¼å ïðåíåñåíà ïðàñòàðà ñêàñêà î óáèâàîöó çìà¼à, êî¼è
¼å ïðâîòíî áîã áèî, êîãà èìåíó ó ïåñìàìà íàøèì íåìà âèøå òðàãà. È.
Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 32.
63
ñðïñêå ¼óíà÷êå åïèêå Ðóâàðàö ïîñòèãàî ó ñåãìåíòèìà î Áàëà÷êó

è õðòó Êàðàìàíó èç ïåñìå Áàíîâè Ñòðàõèà ñòàðöà Ìèëè¼å22.
Ó Ïðèëîãó ñå äàå ðàñïðàâà î ñìðòè âî¼âîäå Ìîì÷èëà.
Ðóâàðàö ñå ñà ìíîãî æàðà ëàà àíàëèçå åïñêîã ïåâàà î ïîãèáè-
¼è ÷óâåíîã ñåâàñòîêðàòîðà è äåñïîòà, íåñâàêèäàøå èñòîðè¼ñêå
ôèãóðå êî¼à ¼å èìàëà çàïàæåíó óëîãó ó îäíîñèìà Áóãàðñêå, Ñð-
áè¼å è Âèçàíòè¼å ó 14. â. £îø èçðàçèòè¼å ñå ìèòñêîì êàðàêòåðè-
çàöè¼îì ¼óíàêà è äîãàà¼à, ïðåìà Ðóâàðöó, îäëèêó¼å êðóã ¼óíà÷-
êèõ ïåñàìà î Ìàðêó Êðàåâèó. Ðàçìàòðà¼óè æèâîòâîðíè, äå-
ëàòíè àìáè¼åíò ¼óíà÷êå ñêàñêå ó êîíòåêñòó ìèòñêå ïðî¼åêöè¼å
Ìàðêîâîã ëèêà, Ðóâàðàö ó ïåñìàìà î Ìàðêó Êðàåâèó îòêðèâà
äèíàìè÷êó ñïðåãó ìèòñêèõ è èñòîðè¼ñêèõ åëåìåíàòà, ïðè ÷åìó
ñòàðè¼è ìèòñêè ñëî¼ íè ó êîì ñëó÷à¼ó íå óñòóïà ïîçíè¼èì ïîâå-
ñíèì ÷èåíèöàìà. Óïðàâî îáðíóòî, èñòîðè¼ñêå ðåìèíèñöåíöè-
¼å è îâäå ñó ó ñëóæáè ïðåîâëàó¼óèõ ìèòñêèõ ïðåäñòàâà.
Ó ñâèì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà êî¼å ñâðñòàâà ó ãðóïó ïðàâèõ ¼ó-
íà÷êèõ ñêàñêè Èëàðèîí Ðóâàðàö íåäâîñìèñëåíî ïðåòïîñòàâà
ìîòèâñêó ãðàó èñòîðè¼ñêî¼, èíñèñòèðà¼óè íà âåëèêî¼ ñòàðèíè
è ïîêðåòèâîñòè ìîòèâà, êàî è íà èõîâî¼ èíòåðíàöèîíàëíî¼
ðàñïðîñòðàåíîñòè. Ðóâàð÷åâ Ïðèëîã îâèì ðåäîâèìà çàñëóæó¼å
äà ïîíåñå åïèòåò ïèîíèðñêå ñòóäè¼å ó çàñíèâàó ìèòîëîøêå øêî-
ëå ó ñðïñêî¼ íàóöè 19. â.23 À. Ñåðåíñåí, ó èñòîì ïðàâöó, èñòè÷å
22
Ó ñïåöè¼àëíîì äåëó ñâîãà Ïðèëîãà ïðåòðåñàî ¼å Èëàðèîí Ðóâà-
ðàö ÷èòàâ íèç ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà äà ó èìà óòâðäè ïðàñòàðå åëå-
ìåíòå. Íà¼âàæíè¼å ¼å îâäå, êàêî ¼å ïîçíàòî, åãîâî ðàçëàãàå î Áàëà÷êó
âî¼âîäè è õðòó Êàðàìàíó. Òó ìó ¼å è íà¼áîå óñïåëî óòâðäèòè âåçå èçìåó
íàøèõ íàðîäíèõ ïåñàìà è ïðàñòàðå èíäè¼ñêå ñêàñêå. Ó îñòàëèì ñëó÷à¼å-
âèìà ìîæäà íè¼å áèî òîëèêî ñðåàí. Íî îâäå ñå íå ðàäè î ïî¼åäèíîñòèìà,
íåãî î ãëàâíîì çàäàòêó äà ñå ò. ç. èñòîðèñêå íàðîäíå ïåñìå ïðèêàæó êàî
¼óíà÷êå ñêàñêå, êàòêàä ñ ïðåóçåòèì èìåíèìà èñòîðèñêèõ ëè÷íîñòè. Í.
Ðàäî¼÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 180.
23
Ðóâàðàö ïðâ ãî ïðèìåíè ìèòîëîøêî-ñïîðåäáåíèîò ìåòîä íà ðà-
áîòà âî ¼óæíîñëîâåíñêàòà ôîëêëîðèñòèêà. Òàêàâàòà ðàáîòà å ïîòòèêíàòà è
îä ïîòðåáàòà äà ñå èçíà¼äàò îáëèöèòå íà íà¼ñòàðàòà íàöèîíàëíàòà êóëòóðà,
ìèòîëîãè¼à è ðåëèãè¼à, øòî å îáóñëîâåíî îä âðåìåòî íà èçäèãàåòî íà ãðà-
àíñêàòà êëàñà è íà ïðèíöèïîò íà íàöèîíàëíîñòà. Ìåóòîà, ïîäîöíà,
64
ïîêðåòèâîñò ìîòèâà è óëîãó èíòåðíàöèîíàëíèõ ñèæåà ó ñðï-

ñêî¼ åïñêî¼ ïîåçè¼è24. Ò. Ìàðåòè ïàê ñìàòðà äà ó íàøî¼ ñòàðè¼î¼
åïèöè ne treba traiti ni mitologiju ni istoriju, veæ pripovjedaæi ma-
terijal, koji nikako nije u onolikoj mjeri originalan, kako se obièno
misli.25 À. Ãàâðèëîâè òàêîå íàãëàøàâà çíà÷à¼ ìîòèâñêå ãðàå26.
Ìëàäàëà÷êà ðàñïðàâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà èìàëà ¼å ó âðåìå-
íó ñâîãà ïî¼àâèâàà ëåï ïðè¼åì. Íà ó ñå íàäîâåçó¼ó èñòðà-
æèâàà Èâ. Ðàäåòèà, êî¼è íà ïî¼åäèíèì ìåñòèìà ñâîã Ïðåãëåäà
ïàðàôðàçèðà Ðóâàð÷åâó ñòóäè¼ó, ïðèõâàòà¼óè áåç ïîãîâîðà å-
íå îñíîâíå çàêó÷êå27. Í. Íîäèëî òàêîå ðàçâè¼à Ðóâàð÷åâå ïî-
÷åòíå ïðåìèñå: Mi rekosmo, da bogovi, to pod pritiskom nove i
nestrpljive religije, a to pod nagonom antropomorfiènim u naroda
arijskih, postaju, kadikad, junaci uzvisiti, polovni ljudi. Kazasmo,
da je to bivalo kod Perzijanaca, kod Helenâ, i kod Latinâ; a evo sad
primjetismo, da je po tome prilika misliti, da je ovako i kod nas pro-
lazilo.28 Íîäèëî ïðèçíà¼å Ðóâàðöó ïðâåíñòâî ó ïðîó÷àâàó íà-
ðîäíå ðåëèãè¼å è ìèòîëîãè¼å íà êîðïóñó íàðîäíèõ ïåñàìà: Pri-
îä 70-òèòå ãîäèíè âàêâèîò íà÷èí íà èçó÷àâàå íà íàñòàíóâàåòî íà åï-
ñêèòå ïåñíè ñå çàïîñòàâóâà, è ñå áàðààò íîâè ðåàëèñòè÷êè ìåòîäè íà èçó-
÷óâàå âî âðñêà ñî ðåàëíàòà èñòîðè¼à. Öâ. Îðãàíèåâà, Îñâðò âðç èçó-
÷óâààòà íà íàñòàíóâàåòî è ðàçâèòîêîò íà ¼óæíîñëîâåíñêàòà åïèêà
äî 1920 ãîäèíà, Èíñòèòóò çà ôîëêëîð Ñêîï¼å, Ïîñåáíè èçäàíè¼à, êíèãà
1, Ñêîï¼å, 1972, 11.
24
À. Ñåðåíçåí, Ïðèëîã èñòîðè¼è ðàçâè¼àà ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñà-
ìà, Ïðîñâåòíè ãëàñíèê, Áåîãðàä, 1894-1896. Âèä. À. Ñåðåíñåí, Ïðèëîã
èñòîðè¼è ðàçâî¼à ñðïñêîã ¼óíà÷êîã ïåñíèøòâà, Ïðåâåî ñ íåìà÷êîã Òîìè-
ñëàâ Áåêè, Çàâîä çà óáåíèêå è íàñòàâíà ñðåäñòâà, Âóêîâà çàäóæáèíà,
Ìàòèöà ñðïñêà, Áåîãðàä, 1999.
25
T. Maretiæ, Kosovski junaci i dogaðaji u narodnoj epici, Rad JAZU,
1889, XCVII, 181.
26
À. Ãàâðèëîâè, Èñòîðè¼ñêà ñåàà ó íåêèì íàðîäíèì ïåñìàìà î
Êðàåâèó Ìàðêó, Ãëàñ ÑÊÀ, 1900, LVIII, 141.
27
Ovako posvema na zemlju preneseni mitus spojio se sa historièkimi
dogaðaji i stopiv se u povijest proizveo je junaèku skasku, o kojoj se moe
reæi, da nije drugo veæ talog bogovske skaske, slabi obris starijega mitusa.
Iv. Radetiæ, Pregled hrvatske tradicionalne knjievnosti, Senj, 1879, 108.
28
N. Nodilo, Stara vjera Srba i Hrvata, Beograd, 2003, 10.
65
suæe bogova u velikom dijelu naih epskih pjesama opazi gosp. I. Ru-
varac. U svojoj raspravi Prilog k ispitivanju srpskih junaèkih pesama
u Novom Sadu 1884, otroumno on ovo uoèi veæ za ðaèkih svojih
godina, jer je rasprava nakon jednog narataja sad pretampana.29
Èñòè÷óè ðîìàíòè÷àðñêó íàêëîíîñò ñâîãà äîáà ïðåìà âó-
êîâñêî¼ òðàäèöè¼è è íàðîäíî¼ ïîåçè¼è óîïøòå, Ðóâàðàö èçäâà¼à
äâà îáëèêà ðåàëèçàöè¼å òå íàêëîíîñòè ó èçîáðàæåíèõ íàðîäà
Åâðîïå: 1. ñàêóïà÷êè ðàä, ïðèêóïàå è èçäàâàå íàðîäíèõ
óìîòâîðèíà; 2. ïðîó÷àâàå ïðèðîäå íàðîäíå ïîåçè¼å, åíîã ïî-
ñòàíêà è ðàçâè¼àà, åíèõ çíà÷à¼íèõ öðòà, êî¼èìà ñå îíà îä âå-
øòà÷êîã ïåñíèøòâà ðàçëèêó¼å30. Äîê ñó ïðâè çàäàòàê íàóêå î
íàðîäíî¼ êèæåâíîñòè ñðïñêè ñàêóïà÷è íàðîäíèõ óìîòâîðè-
íà ïðèåæíî îáàâèëè, äðóãè ¼å îñòàî íà ìàðãèíàìà íàó÷íèõ èí-
òåðåñîâàà. Âàí äîìàøà¼à èñòèíñêîã àíàëèòè÷êîã ïðèñòóïà, ñâåî
ñå íà íàèâíó ðîìàíòè÷àðñêó àïîëîãè¼ó òðàäèöè¼å è íåêðèòè÷êî
âåëè÷àå íàðîäíèõ ïåñàìà. Ðóâàðàö ïîðè÷å ñâàêè íàó÷íè êðå-
äèáèëèòåò ïàíåãèðè÷êîì òóìà÷åó òðàäèöè¼å, ¼åð íèòè ¼å
åñòåòè÷íî ãëåäèøòå ¼åäèíî è íà¼âàæíè¼å ñ êîã ñå åïñêå ïåñìå
ñìàòðàòè èìà¼ó, íèòè õâàåå ìîæå íåäîñòàòàê òðåçâåíîã, ïî-
òàíêîã, ÷èñòî íàó÷íîã èñïèòèâàà çàìåíèòè31.
Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å ó Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå ìèòó ïðè-
ñòóïèî äâî¼àêî: êàî ìîäåðàí èñòîðè¼ñêè ÷îâåê, êî¼è dri da ga je
stvorila Povijest, è êàî àðõaè÷aí ïðâîáèòíè ÷îâåê, êî¼è smatra
sebe rezultatom odreðenog niza mitskih dogaðaja32. Ìàíèôåñòîì
ïðîòèâ äèëåòàíòèçìà êî¼è ¼å ïðîêëàìîâàî íà ïî÷åòêó íàó÷íîã
ðàäà, è òî ó îáà îñíîâíà ïðàâöà èñòðàæèâàà, õðàáðî ¼å êðî÷èî
íà ïîïðèøòå ¼àâíîã è êóëòóðíîã æèâîòà, íå ëèáåè ñå äà ñòóïè ó
îòâîðåíè êîíôëèêò ñà íàó÷íîì ñðåäèíîì ñâîãà âðåìåíà.
29
N. Nodilo, Religija Srba i Hrvata, Rad JAZU, Zagreb, 1885, LXXVII,
50.
30
31
Èñòî, 20.
32
M. Åliade, Mit i zbilja, s francuskog prevela Mirna Cvitan i Ljerka
Mifka, Matica Hrvatska, Zagreb, 1970, 15.
66
Î ÏÎÐÅÊËÓ È ÊÀÐÀÊÒÅÐÓ
ÑÐÏÑÊÅ £ÓÍÀ×ÊÅ ÏÎÅÇÈ£Å
Óòðâåíè ïóòåâè äàêëå ìîðà¼ó ñå îñòàâèòè, è íîâå

ñòàçå ïîçíàà îòêðèòè; íà ìåñòî ïóñòîã äèëåòàíòèçìà
òðåáà äà îçáèíî, ìåòîäè÷íî èñïèòèâàå ñòóïè.33
Ðàñïðàâàå î ïîðåêëó è êàðàêòåðó ñðïñêå ¼óíà÷êå ïîåçè¼å

Ðóâàðàö çàïî÷èå îñíîâíîì ïîäåëîì åïèêå íà ïðàâå ¼óíà÷êå
ñêàñêå è åïñêå ïåñìå èñòîðè¼ñêîã ñàäðæà¼à. Íå îäðè÷óè ìî-
ãóíîñò î÷óâàà ñïîìåíà íà îäðååíå äå¼ñòâèòåëíå äîãàà¼å,
êàî ïî÷åòíè èìïóëñ íàñòàíêà ïåñìå è ó ïðàâèì ¼óíà÷êèì ñêà-
ñêàìà, ìëàäè èñòðàæèâà÷ àðòèêóëèøå ñâî¼ó îñíîâíó ïîäåëó ñðï-
ñêå åïñêå ïîåçè¼å íà ïåñìå ìîòèâñêîã è èñòîðè¼ñêîã êàðàêòåðà.
Ðóâàðàö ðàçëèêó¼å õèñòîðè÷êå ïåñìå, êî¼å ñó íàñòàëå îäìàõ
ïî ÷èíó è äîãàà¼ó, äîê ¼å îí ¼îø ó æèâîì ñïîìåíó áèî, ïîïóò
öðíîãîðñêå åïèêå, è åïñêó ïîåçè¼ó ó ïðâîáèòíîì ñìèñëó, åêâè-
âàëåíòíó ïðèðîäíî¼ ïîåçè¼è £àêîáà Ãðèìà34, ó êî¼ó óáðà¼à èí-
33
34
Íè Ãðèì ñå, êàî íè Õåðäåð, íè¼å áàâèî èñòîðè¼îì êàî èñòîðè¼îì
äðæàâà è ðàòîâà, íåãî êàî èñòîðè¼îì óäñêå äóõîâíå êóëòóðå êî¼à ¼å îáëè-
êîâàëà ÷îâåêîâó äóøó òðàäèöè¼îì, íàâèêàìà, ïðåäàèìà, è ÷è¼è ¼å îäðàç
è ó¼åäíî íà¼áîè ÷óâàð ïðèðîäíà ïîåçè¼à ïîíèêëà ó îäãîâàðà¼óèì
ïðèðîäíèì ñðåäèíàìà. È Ãðèì ¼å, êàî è Õåðäåð, íå ñàìî ñêóïàî, íåãî è
ïîçèâàî íà ñêóïàå óñìåíèõ íàðîäíèõ óìîòâîðèíà: Õåðäåð, êàî è Áèð-
ãåð, ïîçèâà¼óè ñå íà Ïåðñè¼åâ ïðèìåð, à Ãðèì, êàî øòî ñó ÷èíèëè Àðíèì
è Áðåíòàíî, èìà¼óè çà ñîáîì óïðàâî Õåðäåðîâ ïðèìåð êàî íà¼ëåãèòèì-
íè¼å îõðàáðåå. Ì. Ìî¼àøåâè, £àêîá Ãðèì. Ïðèëîã èñòîðè¼è ôèëîëî-
ãè¼å è íåìà÷êî-ñðïñêèõ êóëòóðíèõ âåçà, ÑÀÍÓ, Ïîñåáíà èçäàà, ê.
DCXXXI, Îäååå ¼åçèêà è êèæåâíîñòè, ê. 48, óð. Ìèðîñëàâ Ïàíòè,
Áåîãðàä, 1995, 121.
67
äè¼ñêå, ïåðñè¼ñêå, ñòàðîãð÷êå è íåìà÷êå ¼óíà÷êå ïåñìå. Ïîòïóíî

ó äóõó ìèòîëîøêå øêîëå, Ðóâàðàö è ñðïñêå ¼óíà÷êå ïåñìå ñòà-
ðè¼èõ âðåìåíà ñâðñòàâà ó îâó ãðóïó, ñìàòðà¼óè äà îíå ñàñâèì
çíà÷à¼ ïðâîáèòíèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà íà ñåáè íîñå è äà ñå áèòíî
îä õèñòîðè÷êèõ ïåñàìà ðàçëèêó¼ó.
Ó ïðîæèìàó è êîíôðîíòèðàó ìèòñêîã è èñòîðè¼ñêîã ÷è-
íèîöà, ïðåìà Ðóâàðöó, ìèòñêè åëåìåíò ¼å îäíåî ïðåâàãó: Ïåñìå
èñòîðè¼ñêå è ìèòñêå çàêó÷ó¼å Ðóâàðàö áèëå ñó ïîä óçà¼àì-
íèì óòèöà¼åì ¼åð ñó ïåâàíå îä èñòèõ ïåâà÷à. Ìèòñêè óòèöà¼ ¼å
íàäâëàäàî. Òàêî ñó ïåñìå î Äóøàíó ïðîïàëå èëè ñå ïîäâðãëå
ìèòó. Êðóã Ëàçàðåâ êî¼è ¼å íàñòàî ïî Ðóâàðöó ó äðóãî¼ ïîëîâè-
íè XV âåêà, à êî¼è íàñ îâäå íà¼âèøå èíòåðåñó¼å íà¼ìàå ¼å
ïðåòðïåî.35
Îäíîñ èñòîðè¼ñêå ÷èåíèöå è ìîòèâà ó íàøèì íàðîäíèì
ïåñìàìà ñòàðè¼èõ âðåìåíà ñ ¼åäíå ñòðàíå, êàî è îäíîñ èñòîðè-
¼å è ìèòà ñ äðóãå, íàëàçå ñå ó æèæè Ðóâàð÷åâîã èíòåðåñîâàà ó
íà¼âååì äåëó åãîâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå. Ðóâàðàö ãîâîðè î ïðî-
æèìàó, àëè íå è î ñòàïàó èñòîðè÷íîã ôàêòóìà è áîãîâñêå
ñêàñêå. Ìèîäðàã Ïîïîâè ïîìåðà Ðóâàð÷åâó òà÷êó ãëåäèøòà êà
ïî¼ìó àìàëãàìèñàà íå èñòîðè¼ñêå çáèå, âå ðåèíòåðïðåòàöè-
¼å òå çáèå, ðåñåìàíòèçàöè¼å èñòîðè¼ñêèõ ÷èåíèöà è ìèòñêå
ñèæå¼íîñòè êî¼à ñàìà ïî ñåáè âå ïðåäñòàâà îäðååíè àìàë-
ãàì, èçëèâåí ó êàëóïó ïðåëîãè÷êîã ìèøåà, îä îäëèâàêà ïà-
ãàíñêå è õðèøàíñêå êîâèíå. Äàêëå, íå ïóêî ìèòñêî àñèìèëîâà-
å èñòîðè¼å, è íå áàíàëíî èñòîðèçîâàå ìèòà. Ðå÷ ¼å î ñ¼åäèà-
âàó õðèøàíñêè èäåîëîãèçîâàíå èñòîðè¼å è ïðåòõðèøàíñêå
ìèòîëîøêå àðõàèêå ó êâàëèòàòèâíî íîâè àìàëãàì: Àñèìèëîâà-
å òîáîæèõ èñòîðè÷íèõ ôàêòóìà è èõîâî óãðàèâàå ó æèâå
ìèòîëîøêå ñèæåå, ñàìèì òèì íè¼å áèëî ìåøàå èñòîðè¼ñêå çáè-
å è ìèòè÷êîã åëåìåíòà, êàêî ìèñëè Ðóâàðàö, âå ïðå ñ¼åäè-
àâàå ïîõðèøàåíå, èäåîëîãèçèðàíå èñòîðè¼å è äðåâíèõ ìè-
òîâà ó íîâó, àìàëãàìèñàíó öåëèíó. Ó î¼, ïàãàíñêè áîãîâè íèñó
35
68
áèëè çàìååíè ñòâàðíèì èñòîðè¼ñêèì ëè÷íîñòèìà, âå èõî-

âèì õðèøàíñêî-ôåóäàëíèì èäåàëèçàöè¼àìà, ñâåöèìà è óçîðíèì
ôåóäàëöèìà. Îâàêî àíàëèçèðàíà, Ðóâàð÷åâà ñèíòåçà èñòîðè¼ñêîã
è ìèòñêîã áèëà áè, ó ñòâàðè, íåêî íåîáè÷íî àëè èñòîðè¼ñêè çà-
êîíèòî àìàëãàìèñàå ìèòñêî-ïàãàíñêå è õðèøàíñêî-ôåóäàëíå
ñâåñòè. Íàïîìåíèìî îâäå ¼îø è ÷èåíèöó äà ¼å è ñàìî õðèøàí-
ñòâî êîä Ñðáà íà ïðåëàñêó èç ìèòñêîã ó èñòîðè¼ñêî âðåìå áèëî
òàêàâ ¼åäàí àìàëãàì.36
Íàòêî Íîäèëî òàêîå ïðàâè îøòðó ðàçëèêó èçìåó èñòî-
ðè¼ñêèõ ïåñàìà, ïîïóò íîâèõ öðíîãîðñêèõ, êî¼èìà îäðè÷å âåó
åñòåòñêó âðåäíîñò, è ïðàâèõ åïñêèõ ïåñàìà, êî¼å ïî÷èâà¼ó íà
ìîòèâó: U pravim epskim pjesmama strog kritièar teko da primi
pod zdravo ita drugo, osim nekoliko od naroda upamæenih velika-
kih imena i imena najglasitijih bitaka, i osim najbuènijih dogaðaja
u zemlji. Glede pojedinih zgoda, narod ih popunja iz nepovijesnih
izvora, najvie iz predajnih mitova, a najmanje iz svoje mate.37
Ãåíåçó ¼óíà÷êå ñêàñêå Ðóâàðàö òóìà÷è ïðîöåñîì ðàñòàêà-
à è åâîëóèðàà äðåâíèõ ìèòîâà ÷îâå÷àíñòâà, ïðåðàñòàåì ïð-
âîáèòíèõ àíèìèñòè÷êèõ ïðåäñòàâà è êîñìîãîíè¼ñêèõ ñèæåà ó
àíòðîïîìîðôèçîâàíó âèçè¼ó ñâåòà. £óíà÷êà ñêàñêà ¼å, ó òîì ñìè-
ñëó, ñàìî ñëàá îáðèñ áîãîâñêå ñêàñêå, ðåöèäèâ äðåâíèõ íàðîä-
íèõ âåðîâàà ó áîãîâå è ïðèðîäíå ñèëå: ×óäî! Áîãîâè èç áî-
æàíñòâåíîã ñóìðàêà ñïóøòà¼ó ñå ó ¼àñíîñò çåìàñêèõ ¼óíàêà;
ìèòè¼ñêî çíà÷åå èõîâî ñâå âèøå óñòóïà îñîáèâî çíà÷à¼íîì;
ìîòèâè, øòî èõ ê äåëèìà êðåó, ñâå âèøå óçèìà¼ó åòè¼ñêó íàðàâ,
è òàêî øòî ñå ãîä âåìà ïðèáëèæó¼ó ñóíöó íàøèõ äàíà, òî ñå ñâå
âèøå ãóáè ¼àñíîñò îíà, êî¼à èì îáàñèïà ëèöà, òî ñâå áëåè áèâà
áîæàíñòâåíè çíàê íà ÷åëó èõîâîì, äîê ãà íàïîñëåòêó ¼óíà÷êè
ìà÷ è çëàòíè êðàåâñêè âåíàö íå çàìåíå.38 Îâäå òðåáà ïðèìå-
36
Ì. Ïîïîâè, Âèäîâäàí è ÷àñíè êðñò. Îãëåä èç êèæåâíå àðõåî-
ëîãè¼å, 11.
37
55.
38
È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 24-25.
69
òèòè äà ñå Ðóâàð÷åâî ñõâàòàå ¼óíà÷êå ñêàñêå íèêàêî íå ñìå

ìåøàòè ñà ñàâðåìåíèì çíà÷åèìà òîã ïî¼ìà ó ñðïñêî¼ íàóöè î
íàðîäíî¼ êèæåâíîñòè.39 Ðóâàð÷åâà ¼óíà÷êà ñêàñêà, íàñòàëà ïî
óãëåäó íà Ãðèìîâó ¼óíà÷êó ñàãó (W. Grimm, Heldensage) îçíà-
÷àâà åïñêî îóåå ïðâîáèòíå áîãîâñêå ñêàñêå, ñâîåå ìè-
òîëîøêå íåìóøòîñòè ïðà-óäñêîã, èëè íàä-óäñêîã ãîâîðà íàò-
ïðèðîäíèõ áèà, êî¼à ïðåäñòàâà ñàêðàìåíòàëíó îñíîâó ìèòà,
íà óäñêå äèìåíçè¼å. Ó òîì ñìèñëó îíà êîðåñïîíäèðà ñà ïðè-
ðîäíîì ïîåçè¼îì áðàå Ãðèì, êî¼à ¼å, êàî èçðàç êîëåêòèâíå äó-
øå íàðîäà, áîæàíñêîã ïîðåêëà: Teorija braæe Grim svodi se na
sledeæe postavke: 1. primitivna forma svake poezije je ep koji opeva
dela bogova i junaka, izraavajuæi miljenja i tenje zajednice; 2. ep
se uglavnom poistoveæuje s mitologijom; 3. ep i mitologija predsta-
vljaju forme narodne poezije.40 Ìîæäà ¼å íà¼àäåêâàòíè¼è åêâèâà-
ëåíò Ðóâàð÷åâî¼ ¼óíà÷êî¼ ñêàñêè òåðìèí áîãàòûðñêàÿ ñêàçêà
Â. Ì. Æèðìóíñêîã41. Æèðìóíñêè, ìåóòèì, çà ðàçëèêó îä Ðó-
âàðöà, íàãëàøàâà èñòîðè÷íîñò êàî îñíîâíî îáåëåæ¼å åïñêå ïîå-
çè¼å, êî¼ó êàî óñìåíó ôîðìó ñóïðîòñòàâà áà¼öè, à íå ìèòó.42
£óíà÷êà ñêàñêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà îçíà÷àâà äâîãóáîñò åï-
ñêîã ñâåòà, åãîâ äâîñòðóêè îäðàç ó îãëåäàëó ìèòà è èñòîðè¼å.
Îíà ¼å êîìïëåêñíà òà÷êà ïðåñåêà áîãîâñêå ñêàñêå êî¼à äîïèðå
ñ îíó ñòðàíó èñòîðè¼å, è èñòîðè¼ñêîã èñêóñòâà êî¼å ñå íàãîìèëà-
âà ó ðàâíè ÷îâåêîâå îâîñòðàíå åãçèñòåíöè¼å. Ñóäåè ïðåìà ñâå-
òîâèìà êî¼å îëè÷àâà è ïðîñòîðèìà ó êî¼å çàäèðå, ¼óíà÷êà ñêà-
ñêà ïîñåäó¼å îíî øòî Àëåêñàíäàð Ëîìà äàíàñ, íà èñêóñòâèìà
ñàâðåìåíå èíäîåâðîïñêå óïîðåäíå ìèòîëîãè¼å Æîðæà Äèìåçè-
ëà (Georges Dumézil), îçíà÷àâà òåðìèíîì èíòåðïëàíàðíîñò.
39
Ó ñðïñêî¼ íàóöè î íàðîäíî¼ êèæåâíîñòè óîáè÷à¼åí òåðìèí çà
åòèîëîøêà è åñõàòîëîøêà ïðåäàà. Ð. Ïåøè, Í. Ìèëîøåâè-îðå-
âè, Íàðîäíà êèæåâíîñò, Áåîãðàä, 1984, 230.
40
Ð. Kokjara, Nav. delo, 277.
41
Â. Ì. Æèðìóíñêèé, Ýïè÷åñêîå òâîð÷åñòâî ñëàâÿíñêèõ íàðîäîâ è
ïðîáëåìû ñðàâíèòåëüíîãî èçó÷åíèÿ ýïîñà, Ìîñêâà, 1958, 38.
42
Å. Ì. Ìåëåòèíñêèé, Ïðîèñõîæäåíèå ãåðîè÷åñêîãî ýïîñà, ðàííûå
ôîðìû è àðõàè÷åñêèå ïàìÿòíèêè, Ìîñêâà, 1963, 16.
70
Îâà¼ èçðàç îçíà÷àâà äà ñå åïñêà ïåñìà äåøàâà ó ïðåëàçíî¼ çîíè

èçìåó ñòâàðíîã è îíîñòðàíîã, èçìåó óäñêå è áîæàíñêå ðàâ-
íè, äàêëå äà ¼å èíòåðïëàíàðíà ó îíîìå ñìèñëó ó êî¼åì ñâàêè ¼ó-
íà÷êè ïîäâèã (îä ïîä(â)èãíóòè ñå) èëè ïàä çíà÷è ïðîìåíó åãçè-
ñòåíöè¼àëíîã ïëàíà, èëè, äà ñå èçðàçèìî íåîïëàòîíèñòè÷êè, ïî-
ìàê íàâèøå èëè íàíèæå íà ëåñòâèöè áèà43.
Ïîñòàâà¼óè êàî îñíîâíè çàäàòàê íàóêå î íàðîäíî¼ êè-
æåâíîñòè óïðàâî êîìïàðàòèâíî èçó÷àâàå ãåíåçå ¼óíà÷êå ñêà-
ñêå, Ðóâàðàö íàâîäè øòà ¼å äî ñàä ïîñòèãëà ñðàâó¼óà êðèòè-
êà ó ðàñâåòàâàó òîã ïðîáëåìà: èñòàêëà ¼å ñêëîíîñò ¼óíà÷êå
ñêàñêå ãåîãðàôñêîì è èñòîðè¼ñêîì ëîêàëèçîâàó è áëèæå îä-
ðåäèëà âðåìå òîã ëîêàëèçîâàà; èñòðàæèâàëà ìåõàíèçìå ïðî-
æèìàà ïðâîáèòíî íåçàâèñíèõ ñêàñêè è íàãëàñèëà äà îíà ìî-
ãó áèòè ñïîàøà, àëè è äóáèíñêà, êî¼à çàõâàòà¼ó ïåñìó ó å-
íèì îñíîâíèì öðòàìà; ðàçìàòðàëà êàêî ñå ïî¼åäèíå è íåçàâè-
ñíå ñêàñêå ïðåîáðàçå ó îäåëî êðóãà ñêàñêè êîì ñó îíå ïðâîáèòíî
ñòðàíå áèëå44; íàãîâåñòèëà ìîãóíîñò äîöíè¼èõ óìåòàêà è øè-
ðåà ¼óíà÷êå ñêàñêå ó ðàçëè÷èòèì ïðàâöèìà.
Ïîëàçåè îä îñíîâíå ïîñòàâêå î çà¼åäíè÷êî¼ èíäîåâðîïñêî¼
êîëåâöè ìèòîâà, Ðóâàðàö èñòè÷å íåîïõîäíîñò óïîðåäíîã ¼åçè-
êîèñïèòèâàà êàêî áè ñå äîøëî äî ïðâîáèòíîã ¼åçãðà ñðïñêå
¼óíà÷êå ñêàñêå è áëèæå îäðåäèëî åíî ïîðåêëî óêëààåì
ñâèõ íàñëàãà êî¼å ñó ñå ìèëåíè¼óìèìà ãîäèíà, ó ðàçíèì öèâèëè-
çàöè¼ñêèì åïîõàìà, òàëîæèëå è çàòàìíèëå àóòåíòè÷íó àóðó èç-
âîðíîã ìèòà: Ñâàêè óâèà, êàêâó öåíó è âàæíîñò òàêîâà èñïè-
òèâàà çà ïîâåñíèöó ðåëèãè¼å è íàðîäà èìàòè ìîðà¼ó, è àêî ñå
òèì ïóòåì ïðîñòå îñíîâíå öðòå ïðàñòàðå ðåëèãè¼å èíäî¼åâðîï-
ñêèõ íàðîäà íàó è óòâðäå, òî å óïîðåäíî ¼åçèêîèñïèòèâàå
õèñòîðè¼è âåëèêó è íåî÷åêèâàíó óñëóãó óêàçàòè. Äà áè ñå ïàê
âèäåëî, øòà ¼å ïîâîäíî, øòà ¼å ñâèìà îïøòå áèëî, ìîðà ñå íà¼-
43
À. Ëîìà, Ïðàêîñîâî. Ñëîâåíñêè è èíäîåâðîïñêè êîðåíè ñðïñêå åïè-
êå, ÑÀÍÓ, Áàëêàíîëîøêè èíñòèòóò, Ïîñåáíà èçäàà 78, Áåîãðàä, 2002, 13.
44
71
ïðå ñàâ ìèòîëîãè÷êè ìàòåðè¼àë, öåëî áëàãî ñêàñêè øòî ñå êîä

ïî¼åäèíèõ èíäî¼åâðîïñêèõ íàðîäà íàëàçè, ïðåòðåñòè è ïðå÷è-
ñòèòè, è îíî øòî ¼å ñòàðî è ïîâîäíî îä äîöíè¼å äîäàòîã è óìåò-
íóòîã, îïøòå íàñëååíî äîáðî îä ïîñåáíî ñòå÷åíîã èìàà ïî¼å-
äèíèõ èíäîåâðîïñêèõ íàðîäà ðàçëó÷èòè; ¼åð ñâóäà ñó ñå ñêàñêå
îä ÷åñòè ëîêàëèçîâàëå, îä ÷åñòè ñ äðóãèìà ñìåøàëå è òèì èçî-
ïà÷èëå.45 Î÷èãëåäíà ¼å ñëè÷íîñò ñà ñõâàòàèìà áðàå Ãðèì î
çà¼åäíè÷êîì ïîðåêëó èíäîåâðîïñêèõ ¼åçèêà è î ïîòðåáè èõî-
âîã êîìïàðàòèâíîã èçó÷àâàà.46
Ðóâàðàö ïîñåáíî íàãëàøàâà íåóêîñò è ñèðîìàøíå ðåçóë-
òàòå ñðïñêå íàóêå ó êîìïàðàòèâíîì èñòðàæèâàó ¼óíà÷êèõ ñêà-
ñêè ñëîâåíñêèõ ïëåìåíà, ïëåäèðà¼óè äà ñå øòî èíòåíçèâíè¼å
ðàäè ó òîì ïðàâöó: Ñðáè ñó ìåó ñâèì ñëîâåíñêèì ïëåìåíèìà
ñêîðî ¼åäèíè, êî¼è ó ñâî¼èì íàðîäíèì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà èìà¼ó
ñâî¼ó ¼óíà÷êó ñêàñêó. Âðåäíî ¼å äàêëå èñïèòèâàòè, äà ëè ñó ñå ó
íàøèì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà ñà÷óâàëè ãäåêî¼è îñòàíöè èç îíîã ïðà-
ñòàðîã äîáà, ò.¼. ñêàñêå, êî¼å ñó ó îñíîâíèì öðòàìà âå ïðå äåîáå
èíäîåâðîïñêèõ íàðîäà ïîñòî¼àòè ìîðàëå, è àêî ñó ñå äîöíè¼å îíå
êîä íàñ èñòî òàêî ðàçëè÷èòî îáðàçîâàëå, ïðîìåíèëå è èçîïà÷è-
ëå, êàî øòî ñå òî ñ ¼óíà÷êèì ñêàñêàìà è ó äðóãà ÷åòèðè åïñêà
íàðîäà äîãîäèëî.47
Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå ñâðñòàâà¼ó Èëàðèîíà Ðóâàðöà ó
ñíàæíó åâðîïñêó, ïðå ñâåãà íåìà÷êó øêîëó Ãðèìîâèõ íàñòàâà-
÷à è ñëåäáåíèêà, êî¼à ¼å äåëîâàëà ó äðóãî¼ ïîëîâèíè 19. â.48 Òî ñó
45
Èñòî, 28.
46
Âèä. Çàðóáåæíàÿ åñòåòèêà è òåîðèÿ ëèòåðàòóðû XIXXX âåêà.
Òðàêòàòû, ñòàòüè, åñåå, ïðèð. Ã. Ê. Êîñèêîâ, Ìîñêâà, 1987, 61.
47
48
Ó äðóãî¼ ïîëîâèíè XIX â. ïîñòî¼àëå ñó óãëàâíîì äâå ñóïðîòíå
ìàãèñòðàëíå øêîëå ó ïðîó÷àâàó ìèòà. Ïðâà îä èõ, êî¼à ¼å íàäàõíóòà
Íåìà÷êîì ìèòîëîãè¼îì £. Ãðèìà è êî¼à íè¼å ñàñâèì ðàñêèíóëà ñà ðîìàí-
òè÷àðñêèì òðàäèöè¼àìà (À. Êóí, Â. Øâàðö, Ì. Ìèëåð, À. Äå Ãóáåðíàòèñ,
Ô. È. Áóñëà¼åâ, À. Í. Àôàíàñ¼åâ è äð.), îñëààëà íà óñïåõå èíäîåâðîïñêå
óïîðåäíå ëèíãâèñòèêå è íàñòî¼àëà ¼å äà ðåêîíñòðóèøå äðåâíó èíäè¼ñêó
ìèòîëîãè¼ó åòèìîëîøêèì óïîðååèìà ó îêâèðó èíäîåâðîïñêèõ ¼åçèêà.
Å. Ì. Ìåëåòèíñêè, Ïîåòèêà ìèòà, ïðåâåî £. £àíèè¼åâè, Áåîãðàä, 24.
72
îñíîâíè òåîðè¼ñêè òåìåè íà êî¼èìà ïî÷èâà¼ó åãîâà òóìà÷åà

ñðïñêå ¼óíà÷êå åïèêå. Íàðåäíà ïîãëàâà Ïðèëîãà ê èñïèòèâàó
ñðïñêå ¼óíà÷êå ïîåçè¼å ïðåäñòàâà¼ó äîñëåäíó ïðèìåíó íàâåäå-
íèõ òåîðè¼ñêèõ íà÷åëà, ïðè ÷åìó èñòðàæèâà÷ óçèìà ó îáçèð íà¼-
ðåïðåçåíòàòèâíè¼å åïñêå ïåñìå ñòàðè¼èõ âðåìåíà, êàî îáðàçàö
¼óíà÷êå ñêàñêå ñðïñêîã íàðîäà, îäíîñíî ïàðàäèãìó åãîâå
óñìåíå ïîåçè¼å ó ïðâîáèòíîì ñìèñëó.
Ñà ïèòàèìà ïîðåêëà è ïðèðîäå ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà
íåðàñêèäèâî ¼å ïîâåçàíî, ïðåìà Èëàðèîíó Ðóâàðöó, è ïèòàå
èõîâå ñòàðèíå. Âóê ¼å ó Ïðåäãîâîðó ïðâå êèãå Ñðïñêèõ íà-
ðîäíèõ ï¼åñàìà ëà¼ïöèøêîã èçäàà (1824) èñòàêàî çíà÷à¼ Êîñîâ-
ñêå áèòêå çà ãåíåçó ñðïñêå ¼óíà÷êå ïîåçè¼å: £à ìèñëèì äà ñó Ñð-
áè è ïðè¼å Êîñîâà èìàëè è ¼óíà÷êèõ ï¼åñàìà îä ñòàðèíå, íî
áóäóè äà ¼å îíà ïðåì¼åíà òàêî ñèëíî óäàðèëà ó íàðîä, äà ñó ãî-
òîâî ñâå çàáîðàâèëè øòî ¼å áèëî äîíäå, ïà ñàìî îäàíäå ïî÷åëè
íàíîâî ïðèïîâè¼åäàòè è ï¼åâàòè. Âóêîâ ñòàâ äîâîäè ó æèæó íà-
ó÷íîã èíòåðåñîâàà äâà îñíîâíà ïðîáëåìà ãåíåçå ñðïñêå ¼óíà÷-
êå åïèêå: 1) ïîñòî¼àå ¼óíà÷êèõ ï¼åñàìà îä ñòàðèíå, ò¼. åïñêå
ïîåçè¼å ó Ñðáà ïðå 14. â.; è 2) èñòèöàå Êîñîâñêå áèòêå êàî èñòî-
ðè¼ñêîã èñõîäèøòà êîëåêòèâíîã åïñêîã ïàìåà.
Ðóâàðàö ñå íåãàòèâíî îäðåó¼å ïðåìà Âóêîâî¼ òâðäè äà
¼å Êîñîâñêà áèòêà ïðåäñòàâàëà ¼åäíó âðñòó êîëåêòèâíå àìíå-
çè¼å íàöèîíà, êî¼à ¼å ïðåáðèñàëà ñâà äîòàäàøà ñåàà, ïîêè-
äàâøè íèñêó ñà÷èåíó îä êðèñòàëà íàòàëîæåíèõ ñëî¼åâà åï-
ñêîã ïàìåà ñðïñêîã íàðîäà. Òèìå ñå îäáàöó¼å è ¼åäíà äðóãà
ïðåòïîñòàâêà, èìïëèöèòíî ñàäðæàíà ó Âóêîâîì ñòàâó êî¼ó
ñó êàñíè¼å ðàäèêàëèçîâàëè Øàôàðèê è Òàëôè¼åâà î èñòîðè¼-
ñêîì êàðàêòåðó ñðïñêå ¼óíà÷êå åïèêå: Ïèñàö ïàê ìèñëè, äà ñå
÷èíè ñàìî äà ¼å òàêî, äà ñå ÷èíè ñàìî, äà ìè íåìàìî ¼óíà÷êèõ
ïåñàìà, ñòàðè¼èõ îä Íåìàèà, è äà ¼å òîìå óçðîê áèòêà íà Êî-
ñîâó. Ó îâîìå Ðóâàðàö íè¼å óñàìåí. Òàêî, Ï. È. Ïðå¼ñ ó äóõó
ìèòîëîøêå øêîëå èñòè÷å äà ñå ïðâîáèòíà åïñêà ïîåçè¼à êîä
Ñðáà, ïðå èñòîðè¼ñêîã äîáà, áàâèëà íàäåñòåñòâåíèì áèèìà,
øòî ñå ìîæå íàñëóòèòè èç îñòàòàêà îä òîëèêî óäàåíå åïî-
73
õå.49 Í. È. Êðàâöîâ ïàê ó Âóêîâî¼ òâðäè íå íàëàçè òåæó çà

íåãèðàåì äðåâíîã ïîðåêëà åïñêå ïîåçè¼å êîä Ñðáà. Óïðàâî ñó-
ïðîòíî. Àëè ñå, óç íàïîìåíó äà ¼å Ôèëèï Âèøè áèî ó÷åñíèê
è ñâåäîê èñòîðè¼ñêèõ äîãàà¼à î êî¼èìà ¼å ïåâàî, ïîñðåäíî ïðè-
êëàà òåçè, äîáè¼åíî¼ ïóòåì àíàëîãè¼å, äà ñó òàêî ìîðàëå íàñòà-
¼àòè è òå, êîñîâñêîì êàòàêëèçìîì çàáîðàâåíå ïåñìå èç èñòîðè-
¼å ñðïñêîã íàðîäà.50
Ñâî¼îì êëàñèôèêàöè¼îì ñðïñêå åïñêå ïîåçè¼å Ðóâàðàö ñå
ïðåäñòàâà, è ñà îâå âðåìåíñêå äèñòàíöå, êàî èçðàçèòî ìîäåðàí
íàó÷íèê: Èëàðèîí Ðóâàðàö ãëàâíè òâîðàö èñòîðè¼ñêå êðèòè÷-
êå øêîëå ó Ñðáà íå ñëàæå ñå ñà Âóêîâèì ãëåäèøòåì. Îí ñìàòðà
äà íàøå ¼óíà÷êå ïåñìå çàõâàó¼ó ñâî¼ ïîñòàíàê ïðàñòàðî¼ ìèò-
ñêî¼ ñêàñöè, äîíåòî¼ ¼îø èç çàòàòðàíñêå ïîñòî¼áèíå. Äà íè¼å áè-
ëî óòèöà¼à ìèòñêîã åëåìåíòà êàæå îí íå áèñìî èìàëè ¼óíà÷-
êèõ ïåñàìà. Ìèòñêó ìàòåðè¼ó ñà ïî êî¼îì óçãðåäíîì èñòîðè¼-
ñêîì öðòîì îí íàëàçè ó ìíîãèì íàøèì ñòàðè¼èì ¼óíà÷êèì ïå-
ñìàìà. Äðóãèì ðå÷èìà îíå è íèñó èñòîðè¼ñêå ïåñìå ¼åð ñó ìíîãî
ñòàðè¼å îä èõîâèõ ¼óíàêà. Èñòîðè¼ñêå ñó òâðäè Ðóâàðàö ñà-
ìî íîâè¼å öðíîãîðñêå ïåñìå. Îòóäà ó èìà ïðîçàè÷íî ïðåäñòà-
âàå êðâàâèõ áî¼åâà ¼åð ¼å ñàäðæà¼ ãëàâíî ó èìà.51
Çà ðàçëèêó îä Ðóâàðöà, Âåñåëèí ×à¼êàíîâè ïðèäà¼å ìíîãî
âåè çíà÷à¼ Êîñîâñêîì áî¼ó êàî äîãàà¼ó êî¼è ¼å ó íà¼âåî¼ ìåðè
îïðåäåëèî æèâîò è íàøå ñòàðå ðåëèãè¼å, è ¼óíà÷êîã ïåñíèøòâà
êî¼å ¼å èç å ïðîèçàøëî.52 Àñìóñ Ñåðåíñåí ïàê îäáàöó¼å Âóêîâî
49
Ï. È. Ïðåéñ, Î åï³éñêîé íàðîäíîé ïîåç³è Ñðáà. Ïðåâåî Ñ. Ñðåòåíî-
âè, Ãëàñíèêú Äðóæñòâà ñðáñêå ñëîâåñíîñòè, Áåîãðàä, 1856, VIII, 103-104.
50
Í. È. Êðàâöîâ, Ñåðáñêèé ýïîñ, I, M., 1960, 13.
51
Ï. Òîìàö, Íàâ. äåëî, 23.
52
Èñòî òàêî, èìàî ¼å íàø íàðîä è áîãàòó ìèòîëîãè¼ó, è åãîâî åï-
ñêî ïåñíèøòâî îáèëîâàëî ¼å ðàçëè÷èòèì ìèòîâèìà î áîãîâèìà è õåðî¼è-
ìà. Àëè ñíàæíè èñòîðè¼ñêè ïðåîêðåòè, êàêâè ñó êîñîâñêà êàòàñòðîôà è
áîðáå ñà Òóðöèìà, ó÷èíèëè ñó äà ñå ñòàðèíñêè ìèòîâè ïðåèíà÷å è âåæó çà
íîâå ëè÷íîñòè. Òè ëåïè ìèòîâè âåçàíè ñó ñàäà çà èìåíà Ìàðêà Êðàåâè-
à, Ìèëîøà Îáèëèà è äðóãèõ êîñîâñêèõ ¼óíàêà. Â. ×à¼êàíîâè, Ìèò è
ðåëèãè¼à ó Ñðáà, Áåîãðàä, 1973, 565.
74
òóìà÷åå Êîñîâñêîã áî¼à êàî èñòîðè¼ñêîã äîãàà¼à êî¼è ¼å ïðåä-

ñòàâàî ïðåñåäàí ó ãåíåçè ñðïñêå ¼óíà÷êå ïîåçè¼å: Ïî ìîìå ìè-
øåó, íè¼å óïóòíî ¼åäàí òàêî êîìïëèêîâàíè èñòîðè¼ñêè ïðî-
öåñ, êàî øòî ¼å ðàçâè¼àå ñðïñêå ¼óíà÷êå ïåñìå, ñâîäèòè íà íåêè
îäðååíè è, êàêî ìè ñå ÷èíè ñà èñòîðè¼ñêîãà ãëåäèøòà, è ñóâèøå
ïðåöåèâàíè äîãàà¼.53 Òîìî Ìàðåòè ñå ñëàæå ñà Ñåðåíñåíîì,
ïîëåìèøóè ñà £àãèåâîì òåçîì î äðåâíî¼ ñòàðèíè ñðïñêîõð-
âàòñêå ¼óíà÷êå åïèêå.54 Âàòðîñëàâ £àãè, íàèìå, ó íèçó ñâî¼èõ
ðàñïðàâà, èçíîñè ìèøåå î äóáî¼ ñòàðèíè ¼óíà÷êå ïîåçè¼å
êîä £óæíèõ Ñëîâåíà îä ïðîêëàìîâàíå. £àãè, ïðè òîìå, ðàçëèêó-
¼å äâå ñòâàðè: îä êàäà ïîñòî¼è åïñêî ïåâàå íà Áàëêàíó, è îä
êàäà äàòèðà¼ó åïñêå ïåñìå êî¼å ñó äî íàñ äîïðëå.54à Ïîëàçåè îä
ñòàâà äà èim se dalje povraæamo u prolost, tiem su obilatiji izvori
i naravitiji uvjeti narodne poezije, Jàãè ïðâå òðàãîâå ñðïñêîõð-
âàòñêå åïèêå îòêðèâà ó Ëåòîïèñó ïîïà Äóêàíèíà (12. â.). Ó ïðè-
ïîâåäàó áàðñêîã àíîíèìà èçíàëàçè îí mnogo motiva, koji i u
potamnjeloj slici suhoparna ljetopisca ipak veæma nalikuju na na-
rodnu pjesmu, nego li na historijsku istinu.55
Óîñòàëîì, è ñâì £àãè, çà êîãà ñå íå áè ìîãëî ðåè äà ¼å áèî
ïðèñòàëèöà ìèòîëîøêå øêîëå, ó ðàçìàòðàó ¼óíà÷êå åïèêå êî-
ðèñòè àðãóìåíòå ñëè÷íå îíèìà êî¼è ñå ìîãó íàè ó Ïðèëîãó Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà. Òàêî, îí ñìàòðà äà ó ñòàðè¼èì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà
èñòîðè¼ñêè åëåìåíàò, êàî ìëàè è ïîëåòíè¼è, èñòèñêó¼å ïðâîáèò-
íó ìèòîëîøêó ñàäðæèíó. Ó òàêî ñòâîðåíî¼ ñèìáèîçè, ïîä íàëå-
òîì íîâå ãðàå, ïî¼åäèíå ìèòîëîãåìå îñòà¼ó ñåìàíòè÷êè ïðàçíå.
Òå ñå çíà÷åñêå ðàñåëèíå ó ñèñòåìó ïàãàíñêå ðåëèãè¼å ïîïóà-
âà¼ó ïîçíè¼èì ñåàèìà íà õèñòîðè¼ñêà, íàðîäó ïî ñïîìèàó
53
ìà, Ïðîñâåòíè ãëàñíèê, 1894, XV, áð. 7 è 8, 593.
54
T. Maretiæ, Kosovski junaci i dogaðaji u narodnoj epici, Rad JAZU,
1889, XCVII, 71.
54à)
Âèä. Áë. Ïåòðîâñêè, Òðàíñôîðìèðàåòî íà ìàêåäîíñêèîò
¼óíà÷êè åïîñ. Ñêîï¼å, 1992, 7.
55
V. Jagiæ, Historija knjievnosti naroda hrvatskoga i srbskoga, Za-
greb, 1867, 114.
75
äîáðî ïîçíàòà ëèöà íàðîäíèõ ¼óíàêà, ñâåòèòåà, öàðåâà è äð.56

Èàêî ñå ó íà÷åëó ñëàæå ñà Ðóâàðöåì ó ñòàíîâèøòó äà ó íàøèì
ñòàðè¼èì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà, êî¼å ñó ïî ñâî¼î¼ ôîðìè è ñàäðæèíè
äàëåêî ñêëàäíè¼å è ñàâðøåíè¼å îä ïîçíè¼èõ, imade svuda trago-
vah bajoslovlju57, £àãè ìíîãî îïðåçíè¼å ïðèñòóïà ïîêóøà¼èìà
ðåêîíñòðóêöè¼å íàøå äðåâíå ïðåòõðèøàíñêå ðåëèãè¼å íà îñíî-
âó ¼óíà÷êèõ ïåñàìà58. Òåçà î ìèòîëîøêî¼ åïèöè êîä Ñëîâåíà, êî-
¼ó ó íîâè¼å âðåìå ðåàêòóàëèçó¼ó ñàâðåìåíè ïðîó÷àâàîöè óñìåíå
ïîåçè¼å, ïðåìà £àãèó íè¼å ëèøåíà îçáèíèõ òåîðè¼ñêèõ àðãó-
ìåíàòà: Ima razloga vjerovati, da je veæ kod starih Hrvata i Srba
cvao mitologijski epos; nekim èestima takovih pjesama osta trag u
narodnom prièanju i narodnih pjesmah.59
Ïðåìà Âàòðîñëàâó £àãèó, çáîã íåäîñòàòêà ¼åäíå äîìèíàíò-
íå èñòîðè¼ñêå èäå¼å, íàðîäíå ïåñìå ïðå Êîñîâà íå äîáè¼à¼ó áëè-
æó óíóòàðó ïîâåçàíîñò êî¼à áè èì ïîìîãëà äà ñå èíòåíçèâíè¼å
ðàçâè¼ó. Äîëàçàê Òóðàêà íà Áàëêàí è ïðîïàñò õðèøàíñêèõ äð-
æàâà, ïîðåä òîãà øòî ïðåäñòàâà¼ó ïðåêðåòíèöó ó åïñêîì ïåâà-
ó £óæíèõ Ñëîâåíà, íàãîâåøòàâà¼ó è ìåñòî ïîñòàíêà ¼óæíîñëî-
âåíñêîã åïà, åãîâ ïðàèçâîð: Tako smo i s ove strane dobili nov
dokaz za gore provedeno miljenje da se praizvor junoslovenske
epike, koja vodi svoje podrijetlo od provale Turaka, ima traiti tamo
gdje su pali prvi teki udarci i gdje su nastale najranije katastrofe
(Marica, Kosovo).60
Ôðàíö Ìèêëîøè÷ ñìàòðà äà åïñêà ïîåçè¼à èìà óïîðèøòå ó
ìíîãî âåî¼ ñòàðèíè íåãî øòî ìè òî íàñëóó¼åìî. Ïåñìå ïàê
êî¼å ñó äî íàñ äîïðëå íàñòà¼àëå ñó íåïîñðåäíî èçà äîãàà¼à î
56
V. Jagiæ, Historija knjievnosti naroda hrvatskoga i srbskoga, 112.
57
V. Jagiæ, Pabirci po cvieæu naega narodnoga pjesniètva, Zagreb, 1861.
58
Izvor epske poezije jest mlaði, nego li saga. Iz saga pomalja se histo-
rija, svaki narod koji ima historiju, ima i sage; ali ima i naroda bez historije,
oni i nijesu istupili iz saga. V. Jagiæ, Graða za historiju slovinske narodne
poezije, I, Zagreb, 1876, 36.
59
60
V. Jagiæ, Junoslovenska narodna epika u prolosti, u: Rasprave, èlanci,
sjeæanja, Matica hrvatska, Zagreb, 1963, 301.
76
êî¼èìà ïåâà¼ó. È Äðàãóòèí Êîñòè ñå çàëàæå çà äóáó ñòàðèíó

ñðïñêå åïñêå ïîåçè¼å. Ó ïðèëîã òåçè î ïîñòî¼àó ¼óæíîñëîâåí-
ñêå åïèêå è ïðå íàäèðàà Òóðàêà íà Áàëêàí ìåó ïðâèìà èñòóïà
Ñâåòèñëàâ Ñòåôàíîâè, ïîòêðåïó¼óè òó òâðäó ïðèìåðîì ïå-
ñìå î áåêñòâó ñâ. Ñàâå ó êàëóåðå, ÷è¼è ñå èçâîð íàëàçè ó ñðåä-
îâåêîâíî¼ ëåãåíäè î Àëåêñå¼ó áîæ¼åì ÷îâåêó.61 Ñâ. Ìàòè ïî-
ëàçè îä ñòàâà äà ñå ó îäðåèâàó ñòàðîñòè íàøå íàðîäíå åïèêå
ìîðà¼ó ¼àñíî ðàçãðàíè÷èòè ñòàðîñò ïî¼åäèíà÷íèõ çàáåëåæåíèõ
åïñêèõ òåêñòîâà îä ïèòàà ïîðåêëà è ñòàðîñòè åïñêå ïîåçè¼å
êàî äðóøòâåíå è ñîöèîêóëòóðíå ÷èåíèöå.62 Àëåêñàíäàð Ëîìà
òàêîå ðàçëó÷ó¼å ïèòàå ñòàðèíå ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà îä
åíèõ ïðàñëîâåíñêèõ êîðåíà: Òî øòî ñðïñêà åïèêà èìà ñâî¼å
íåñóìèâå êîðåíå ó ïðàñëîâåíñêî¼, à îâà ó ïðàèíäîåâðîïñêî¼
åïèöè óñòàíîâàâà ñå êîìïàðàöè¼îì ïî¼åäèíèõ åëåìåíàòà ¼å-
çè÷êèõ è ñàäðæèíñêèõ, êàî øòî ñó ïîåòñêå ôîðìóëå, ëèêîâè, ìî-
òèâè. Ïðîáëåì ñòàðèíå ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà òðåáà ïîñìà-
òðàòè îäâî¼åíî. Åïñêà ïîåçè¼à ìîãëà ¼å, êîä Ñðáà êàî è äðóãäå,
ïîñòî¼àòè ó êîíòèíóèòåòó, à äà ñó ñòàðè ïåñíè÷êè ñèæåè ïàäàëè
ó çàáîðàâ è áèâàëè çàìååíè ìëàèìà, èëè áàð îñàâðåìåàâàíè
íîâèì èñòîðè¼ñêèì êîíêðåòèçàöè¼àìà. Îñòàâèìî çà íåêî âðåìå
ïî ñòðàíè êîìïàðàòèâíó åâèäåíöè¼ó, îãðàíè÷àâà¼óè ñå íà îíó
óíóòðàøó, êî¼ó íàì ïðóæà¼ó ñàìå ñðïñêå ïåñìå âðåìåíîì êàäà
ñó çàïèñàíå è èñòîðè¼ñêèì äîãàà¼èìà êî¼å îïåâà¼ó, êàî è íà ñïî-
àøó, êî¼à ñå ñàñòî¼è ó çáèðó ðàñïîëîæèâèõ ïîäàòàêà î èõî-
âîì ïîñòî¼àó è èçâîåó ó ïðîøëîñòè.63
Èñòðàæó¼óè ìåíå ñðïñêîõðâàòñêå ¼óíà÷êå ïåñìå ó èñòîðè-
¼è, Ìàêñèìèëè¼àí Áðàóí (Maximilian Braun) ïîëàçè îä ñòàíîâè-
61
Ñâ. Ñòåôàíîâè, Î äàòèðàó è ïàðàëåëàìà íàøèõ íàðîäíèõ ïå-
ñàìà. Ñòóäè¼å î íàðîäíî¼ ïîåçè¼è îä Ñâåòèñëàâà Ñòåôàíîâèà, ó: Ñà-
áðàíà äåëà Ñâåòèñëàâà Ñòåôàíîâèà, ê. III-IV, Áåîãðàä, 1933, 174-175.
62
Ñâ. Ìàòè, Îòêàä ïî÷èå íàøå åïñêî ïåâàå, Ëåòîïèñ Ìàòèöå
ñðïñêå, 1962, ê. 390, ñâ. 1, 1-14. Îâäå ïðåìà: Íàðîäíà êèæåâíîñò, ïðèð.
Âë. Íåäè, Áåîãðàä, 1972, 137-138.
63
À. Ëîìà, Íàâ. äåëî, 40.
77
øòà äà ñå ìîæå ñà ñèãóðíîøó ïðåòïîñòàâèòè äà ¼å âå ó ðàíîì

ñðåäåì âåêó ïîñòî¼àëà íåêà âðñòà ¼óíà÷êîã ñïåâà. Ñà Êîñîâñêèì
áî¼åì ìîãëî ¼å äîè äî îäðååíèõ ïîìåðàà íå ñàìî ó òåìàòñêî-
ñèæå¼íîì è èñòîðè¼ñêî-õðîíîëîøêîì íåãî è ó æàíðîâñêîì ïîãëå-
äó: Áëèçó ¼å ïàìåòè äà ñå íàñòàíàê íàðîäíîã ¼óíà÷êîã ïåñíèøòâà
ïîâåæå ñà ñèëíèì óòèñêîì êî¼è ñó òè äîãàà¼è îñòàâèëè íà íàðîä,
¼åð òà¼ óòèñàê ¼å, áåç ñóìå, áèî äîâîíî ¼àê äà ïîäñòàêíå ïå-
ñíè÷êå ñíàãå íàðîäà íà ¼åäèíñòâåíî ïåñíè÷êî ïðåãíóå. Òàêî ñó,
íà ïðèìåð, ¼åäíîñòàâíè¼å âðñòå íàðîäíèõ ïåñàìà ìîãëå äà áóäó
ïðîøèðåíå ó åïñêå èçâåøòà¼å: êîíà÷íî, êîðàê îä áàëàäå äî ¼óíà÷-
êå ïåñìå è íè¼å òàêî âåëèê. Òàêîå, ìîæå ñå çàìèñëèòè äà ¼å íà-
ðîäíà ïåñìà óñâî¼èëà ñòàðî äâîðñêî ïðåäàå è íà ñâî¼ íà÷èí, ò¼. ó
ñâîì äóõó ãà ïðåîáëèêîâàëà. Ó ïåñìàìà èìà äîñòà òðàãîâà ðèòåð-
ñêî-äâîðñêîã ñâåòà; ó òî âðåìå áèëî ¼å, çàöåëî, äîñòà ñîöè¼àëíî
ïðîïàëèõ ðèòåðà è âàçàëà êî¼è ñó ìîãëè äà äåëó¼ó êàî ïîñðåäíèöè
èçìåó äâîðñêîã è íàðîäíîã ïåñíèøòâà.64
Àëåêñàíäàð Ëîìà ïîñòàâà ïèòàà î ïðèðîäè è ñóøòèíè
òîãà ðåçà êî¼è ¼å, ïðåìà Âóêîâî¼ òâðäè, ðàñöåïèî ñðïñêó åïñêó
ïîåçè¼ó íà äâå ïîëóòêå êî¼å âèøå íèêàäà íå ìîãó ñðàñòè ó¼åäíî,
è ïðåêèíóî ¼å ó åíîì ïðèðîäíîì òîêó: Äà ëè ¼å ðåç áèî çàèñòà
òàêî äóáîê è ïîòïóí, äà ¼å ïðåñåêàî ñâàêó íèò ðàíè¼åã èñòîðè¼-
ñêîã ñåàà, òàêî äà ñå êîíòèíóèòåò ñà ðàíè¼îì åïèêîì ñâåî íà
ìåõàíè÷êî ïðåíîøåå òðàäèöèîíàëíèõ ¼åçè÷êèõ è ïîåòñêèõ
îáðàçàöà? Èìà íàëàçà êî¼è òàêàâ ñóä ðåëàòèâèçó¼ó; îíè ñå ïî ïðà-
âèëó âåçó¼ó çà ïî¼åäèíå òîïîãðàôñêå îçíàêå êî¼å èçëàçå èçâàí
ïðîñòîðíîã è âðåìåíñêîã îêâèðà ó êî¼è èõ ñòàâà êîíòåêñò ïå-
ñìå. Ðàçìîòðèâøè èõ îáðíóòèì õðîíîëîøêèì ñëåäîì, èäóè îä
XII â. íàäîëå, êà ðàíè¼èì ðàçäîáèìà, îñâåäî÷èåìî ñå äà ó ñðï-
ñêî¼ åïñêî¼ òðàäèöè¼è íè¼å áèëî ïîòïóíîã ïðåêèäà ñà íàñëååì
ïðåäíåìàèêå è ïðåäáàëêàíñêå åïîõå.65
64
Ì. Áðàóí, Ñðïñêîõðâàòñêà ¼óíà÷êà ïåñìà, Ïðåâåî ñ íåìà÷êîã Òî-
ìèñëàâ Áåêè, Åäèöè¼à Ñòóäè¼å î Ñðáèìà, Çàâîä çà óáåíèêå è íàñòàâíà
ñðåäñòâà, Âóêîâà çàäóæáèíà, Ìàòèöà ñðïñêà, 2004, 90.
65
78
Áóäóè äà ñó åïñêå òðàäèöè¼å ¼óæíîñëîâåíñêèõ è áàëêàí-

ñêèõ íàðîäà áëèñêî ïîâåçàíå, óçà¼àìíî ïðîæåòå è ìåóñîáíî
óñëîâåíå, òåîðè¼å î ïîðåêëó è ïðèðîäè ¼óæíîñëîâåíñêå åïèêå
ó âåëèêî¼ ìåðè ñó çàñíîâàíå íà êîìïàðàòèâíîì ïðîó÷àâàó ãðà-
å: Usmene knjievnosti balkanskih naroda, gledane u cjelini, usko
su meðu sobom povezane. Na svim svojim granicama one se mno-
gostruko povezuju i s onima susjednih im naroda, ne samo balkan-
skih. Junoslovenske usmene knjievnosti, ukljuèivi i bugarsku, jo
su blie jedne drugima naroèitim srodnostima, ne samo preteno po
motivima, imenima junaka, pojedinim oblicima odnosno vrstama
usmene knjievnosti nego i srodnoæu jezika, koja znatno olakava
preuzimanja i u sferi stiha, metrike i sl.66
È íà ¼óæíîñëîâåíñêîì ïëàíó äîëàçè äî êîíòàìèíîâàà
îñíîâíèõ òåîðè¼à î ïîðåêëó íàðîäíå êèæåâíîñòè. Òàêî, Èâàí
Ä. Øèøìàíîâ óñòà¼å ïðîòèâ ôàíòàçè¼à íåêèõ ìèòîëîãà èç øêî-
ëå áðàå Ãðèì (£àêîáà è Âèëõåëìà), à ó ïðèëîã Áåíôà¼åâå òåî-
ðè¼å î ìèãðàöè¼àìà ñèæåà ñà Èñòîêà. Øèøìàíîâ èïàê çàêó÷ó-
¼å äà íè ¼åäíà îä òåîðè¼à î ïîðåêëó óñìåíå êèæåâíîñòè íå ìî-
æå äà ïðåòåíäó¼å äà ïîñòàíå èñêó÷èâîì èñòèíîì. Îñíèâà÷
áóãàðñêå ôîëêëîðèñòèêå ñå íåãàòèâíî îäðåó¼å ïðåìà ñòðîãîñòè
ôèëîëîøêå øêîëå ó ïðèêóïàó ãðàå, áóäóè äà íàðîäíå
óìîòâîðèíå íèñó ïóêà ¼åçè÷êà ãðàà âå ïîñåäó¼ó è îäðååíå
ëèòåðàðíå êâàëèòåòå. Ó ñâàêîì ñëó÷à¼ó, îðèãèíàëíîñò íàðîäíèõ
óìîòâîðèíà ¼å îãðàíè÷åíà ÷èåíèöîì äà ñó ñâå òðïåëå ïîñëå-
äèöå îäðååíèõ ëèòåðàðíèõ ïîçà¼ìèöà, è äà òå ïîçà¼ìèöå ïîñòî-
¼å îä ïàìòèâåêà.67
Ï. Äèíåêîâ èçäâà¼à ñâåäî÷àíñòâî Íèêèôîðà Ãðåãîðå êàî âå-
îìà âàæàí èñòîðè¼ñêè ôàêò, áóäóè äà îí ñâåäî÷è î ðàíîì ïî-
ñòî¼àó åïèêå êîä £óæíèõ Ñëîâåíà, ïðå âðåìåíà Ìîì÷èëà, Âó-
66
M. Bokoviæ-Stulli, Usmena knjievnost u sklopu povijesti hrvatske
knjievnosti, u: Usmena knjievnost, Zagreb, 1971,46-47.
67
Èâ. Ä. Øèøìàíîâ, Çíà÷åíèåòî è çàäà÷àòà íà íàøàòà åòíîãðà-
ôèÿ, Ñáîðíèê çà íàðîäíè óìîòâîðåíèÿ, íàóêà è êíèæíèíà, êí. I, Ñîôèÿ,
1889, 12.
79
êàøèíà è Ìàðêà Êðàåâèà. È Äèíåêîâ ïîäðæàâà Âóêîâó òåçó

î ïðåêèäó åïñêîã êîíòèíóèòåòà ñà îñìàíëè¼ñêîì íà¼åçäîì íà øè-
ðåì ïîäðó÷¼ó Áàëêàíà. Ñòîãà ñå íà ïëàíó ïîñòî¼àà åïñêå ïîå-
çè¼å ó Áóãàðñêî¼ äî 14. â. êðååìî ó îáëàñòè ïðåòïîñòàâêè68. Äè-
íåêîâ èïàê íå ñóìà ó òî äà áóãàðñêî íàðîäíî ñòâàðàëàøòâî ïî-
ñòî¼è îä íà¼äàèõ åïîõà, î ÷åìó ñâåäî÷å êàêî ïîñðåäíè ôàêòè,
òàêî è íåïîñðåäíà ñâåäî÷àíñòâà.69
Ì. Àðíàóäîâ îäáàöó¼å Ñåðåíñåíîâó òâðäó äà Áóãàðè íå-
ìà¼ó ¼óíà÷êó ïîåçè¼ó, ïðè ÷åìó ñå ïîñåáíî ïîçèâà íà ïîñòî¼àå
èñòîðè¼ñêå ïåñìå êîä Áóãàðà.70 Õð. Âàêàðåëñêè íå îäáàöó¼å ïðåò-
ïîñòàâêó î òîìå äà íàðîäíà ïåñìà êîä Áóãàðà ïîñòî¼è ¼îø îä
íà¼ðàíè¼èõ âåêîâà ïîñòî¼àà áóãàðñêå äðæàâå, àëè èñòè÷å äà íà¼-
ñòàðè¼è èñòîðè¼ñêè ïîäàöè ¼åäâà äà ñåæó ó 14. â.71
Ê. Ïåíóøëèñêè ïàê ñìàòðà äà ñà ñèãóðíîøó ìîæå äà ñå
òâðäè äà ñó è íàøè äàëåêè ïðåöè èìàëè ñâî¼ó ïîåòñêó òðàäèöè-
¼ó ¼îø ïðå äîñåàâàà íà Áàëêàíñêî ïîëóîñòðâî, ìàäà íå ïî-
ñòî¼å ïèñàíà ñâåäî÷àíñòâà êî¼à áè ìîãëà áëèæå äà îäðåäå ïðèðî-
äó è êàðàêòåð òå ïîåçè¼å.72 Î æèâîòó óñìåíå ïåñìå, åíîì îáëè-
êó è ñòàòóñó ó ïðàñëîâåíñêî¼ ïðåäáàëêàíñêî¼ çà¼åäíèöè ìîæåìî
äà ñóäèìî ñàìî íà îñíîâó ¼åçè÷êèõ òðàãîâà, çàêó÷ó¼å ¼îø £.
Èâàíîâ.73 Äà ìàêåäîíñêà ¼óíà÷êà ïåñìà ÷óâà òðàãîâå ìèíóëèõ
åïîõà, òå äà ¼å íàñòàëà ó äóãîòðà¼íîì ïðîöåñó íàñëî¼àâàà, çà-
ëàæå ñå Áë. Ïåòðîâñêè.74
Ïîðåêëî ñðïñêå è ¼óæíîñëîâåíñêå åïèêå íåîäâî¼èâî ¼å îä
ïðîó÷àâàà äðóøòâåíèõ óñëîâà çà èõîâ íàñòàíàê. Ðå÷ ¼å î âåî-
68
Ï. Äèíåêîâ, Ôîêëîðúò è èñòîðè÷åñêèÿò æèâîò íàðîäà, ó: Áúë-
ãàðñêà íàðîäíà ïîåçèÿ è ïðîçà. Ò. 1. Þíàøêè ïåñíè, Ñ., 1981, 7.
69
Ï. Äèíåêîâ, Áúëãàðñêè ôîëêëîð, I, Ñ., 1959, 168.
70
Ì. Àðíàóäîâ, Îáùà õàðàêòåðèñòèêà íà íàðîäíàòà ïîåçèÿ. Èç-
áðàíè ïðîèçâåäåíèÿ. Ò. 2, Ñ., 1978, 8-9. Ïðâî èçäàå 1895.
71
Õð. Âàêàðåëñêè, Áúëãàðñêàòà èñòîðè÷åñêà ïhñåíú, 72.
72
Ê. Ïåíóøëèñêè, Ìàêåäîíñêèîò ôîëêëîð, Ñêîï¼å, 1981, 22.
73
É. Èâàíîâ, Áúëãàðñêèòå íàðîäíè ïåñíè, Ñ., 1959, 25.
74
Áë. Ïåòðîâñêè, Òðàíñôîðìèðàåòî íà ìàêåäîíñêèîò ¼óíà÷êè åïîñ,
Ñêîï¼å, 1992, 11.
80
ìà êîìïëåêñíîì ïðîáëåìó.75 Òåîðè¼à î êîëåêòèâíî¼ ïðèðîäè óñìå-

íîã ñòâàðàëàøòâà, î òîìå äà ¼å ñâàêè íàðîä ó ñâî¼î¼ èñòîðè¼è
èìàî ¼åäàí ïåðèîä êî¼è ñå ìîæå íàçâàòè åïñêèì ïåðèîäîì, ó
êîìå ¼å ÷èòàâ åòíîñ áèî îáóçåò ¼åäíîì ìèøó, ïðîæåò ¼åäíèì
äóõîì, ïåðèîä êî¼è ¼å áèî íàðî÷èòî ïëîäîòâîðàí çà ðàçâî¼ óñìåíå
êèæåâíîñòè, äóãî ¼å âëàäàëà ó íàóöè 19. â. 76
Àðèñòîêðàòñêó òåoðè¼ó êðà¼åì 19. â. çàñòóïà¼ó Ì. Õàëàí-
ñêè, Àë. Âåñåëîâñêè è, ìåó ïðâèìà, îñíèâà÷ ðóñêå èñòîðè¼ñêå
øêîëå, Âñåâîëîä Ìèëåð.77 Õàëàíñêè ðóñêó è ¼óæíîñëîâåíñêó
åïèêó ïîñìàòðà êàî ïðîèçâîäå ôåóäàëíå ñðåäîâåêîâíå ñðå-
äèíå, êî¼è ñå ôîðìèðà¼ó óç íåñóìèâå óòèöà¼å çàïàäíîåâðîïñêå
ñðåäîâåêîâíå ëèòåðàòóðå.78 Ó ñðïñêî¼ íàóöè Íàóìàíîâó òåîðè-
¼ó ñïóøòàà êóëòóðíèõ âðåäíîñòè (gesunkenes Kulturgut) íà¼-
óáåäèâè¼å çàñòóïà Í. Áàíàøåâè ó íèçó ñâî¼èõ ðàäîâà.79 Ñâ.
Ìàòè èçíîñè ìèøåå äà ¼å äåñåòåðà÷êî ïåâàå óç ãóñëå ïðà-
ñòàðî, çàöåëî, ¼îø ïðàñëîâåíñêî íàøå ïåâàå è äà îíî, êàî òà-
êâî, ïðåòõîäè ôåóäàëíî¼ åâðîïñêî¼ äâîðñêî¼ ïåñìè, ïîïóëàðíî¼
è ó Ñðáè¼è ó ñðåäåì âåêó: Óç ãóñëàðñêî ïåâàå ìè ñìî ó ñðåä-
åì âåêó äîáèëè ¼îø ¼åäíó âðñòó åïñêîã ïåâàà: ôåóäàëíó äâîð-
ñêó ïåñìó åâðîïñêó, ÷è¼å ¼å ïðèìàå è óñâà¼àå áèëî óñëîâå-
íî è îëàêøàíî âå ïîñòî¼åèì ãóñëàðñêèì ïåâàåì. Ïðåòïîñòà-
75
Á. Ïóòèëîâ, Ê âîïðîñó îá îòíîøåíèÿõ ýïè÷åñêîãî òâîð÷åñòâà ñëà-
âÿí è íàðîäîâ Þãî-Âîñòî÷íîé Åâðîïû. Ïåðâûé êîíãðåññ áàëêàíñêèõ èñ-
ñëåäîâàíèé. Ñîîáùåíèÿ ñîâåòñêîé äåëåãàöèè, Ìîñêâà, 1966, 1-18.
76
Âèä. Ì. Àðíàóäîâ, Íàâ. äåëî, 7.
77
Â. Ô. Ìèëëåð, Çàìåòêè ïî ïîâîäó ñáîðíèêà Âåðêîâè÷à. II. Îòãî-
ëîñêè Àëåêñàíäðèè â áîëãàðî-ðóññêèõ áûëèíàõ (Æóðíàë Ìèí. Íàð.
Ïðîñâ., 1877, ÑÏá). Âèä: Á. Í. Ïóòèëîâ, Íà èçâîðèòå íà òåîðè¼àòà çà
àðèñòîêðàòñêîòî ïîòåêëî íà ðóñêèîò åï, Ìàêåäîíñêè ôîëêëîð, Ñêîï¼å,
1968, I, áð. 1, 33-39.
78
Ì. Õàëàíñê³é, Êú âîïðîñó î çàèìñòâîâàí³ÿõ â þæíîñëàâÿíñêîì
íàðîäíîì ýïîñå, Ðóññê³é ôèëîëîãè÷åñê³é âhñòíèêú, Âàðøàâà, 1884, 93-
115.
79
Í. Áàíàøåâè, Öèêëóñ Ìàðêà Êðàåâèà è îä¼åöè ôðàíöóñêî-òà-
ëè¼àíñêå âèòåøêå êèæåâíîñòè, Ñêîïå, 1965.
81
âàìî îâäå ¼åäàí ïðèðîäàí è îáè÷àí èñòîðè¼ñêè ïðîöåñ: òî ñòà-

ðî ãóñëàðñêî ïåâàå ñå òàäà, êàî íàøå íàðîäíî, ó ïîðååó ñ
íîâèì ñòðàíèì, îòìåíèì è ïëåìèêèì, ïî÷åëî ïîñòåïåíî ñìà-
òðàòè êàî ïðîñòîðíàðîäíî è ïðîñòà÷êî è óñòóïàòè ìåñòî è ÷àñò
ãîñïîäñêî¼, ôåóäàëíî¼ ïåñìè. Àëè ñå ãóñëàðñêà ïåñìà çàöåëî áð-
çî ïðèëàãîäèëà è ïî÷åëà ïîñòà¼àòè êîïè¼à ôåóäàëíå ïåñìå.80 Ïó-
òèëîâ ïàê ïîñåáíî èñòè÷å óòèöà¼ îïøòåñëîâåíñêîã ôîëêëîðíîã
ôîíäà íà ôîðìèðàå åïñêå ïîåçè¼å êîä ñëîâåíñêèõ íàðîäà.81
£. Òðèôîíîâ ïðèõâàòà ìèøåå Ì. Õàëàíñêîã äà ñó ¼óíà÷êå
ïåñìå î Êðàåâèó Ìàðêó ïîòåêëå îä ïðèäâîðñêèõ ïåâà÷à ó ñëó-
æáè êðàà è îñòàëèõ ãîñïîäàðà ó Îõðèäó, Ïðèëåïó è äðóãèì êóë-
òóðíèì è ïîëèòè÷êèì öåíòðèìà Çàïàäíå Áóãàðñêå èëè Ìàêåäî-
íè¼å ó XIV-XV âåêó.82 È Ä. Öâåòêîâ ñå çàëàæå çà èçâåñíó êóë-
òóðíó ðàâàí íà êî¼î¼ ¼å ïðâîáèòíî áèî ñàçäàí ¼óíà÷êè åïîñ. Êàî
åãîâå òâîðöå îí îçíà÷àâà ïðîôåñèîíàëíå ïåâà÷å, ðèòåðå, êî¼è ñó
áèëè ïðè äâîðîâèìà ôåóäàëíèõ âëàäàðà.83 £. Èâàíîâ òàêîå èñòè-
÷å ôåóäàëíó, áîàðñêó âî¼íó ñðåäèíó è óëîãó ïðîôåñèîíàëíèõ
ïåâà÷à ïðè äâîðîâèìà çà íàñòàíàê åïà êîä £óæíèõ Ñëîâåíà.84 Ñ
äðóãå ñòðàíå, Ï. Äèíåêîâ îäáàöó¼å òåîðè¼ó î àðèñòîêðàòñêîì, íå-
íàðîäíîì ïîðåêëó ¼óæíîñëîâåíñêå åïèêå, íå ëèøàâà¼óè ¼å ó ïîò-
ïóíîñòè ñïîíà ñà èñòîðè¼ñêèì ðàçâî¼åì ôåóäàëèçìà íà Áàëêàí-
ñêîì ïîëóîñòðâó.85 È Ì. Àðíàóäîâ ó âèøå íàâðàòà èñòóïà ïðîòèâ
òåîðè¼å î àðèñòîêðàòñêîì ïîðåêëó åïèêå.86
80
Ñâ. Ìàòè, Îòêàä ïî÷èå íàøå åïñêî ïåâàå, Ëåòîïèñ Ìàòèöå
ñðïñêå, 1962, ê. 390, ñâ. 1, 1-14. Îâäå ïðåìà: Íàðîäíà êèæåâíîñò, ïðèð.
Âë. Íåäè, Áåîãðàä, 1972, 137-138.
81
Á. Í. Ïóòèëîâ, Ðóññêèé è þæíîñëàâÿíñêèé ãåðîè÷åñêèé ýïîñ, Ìî-
ñêâà, 1971, 24.
82
Þ. Òðèôîíîâ, Áåëåæêè çà ðàçâèòèåòî íà ïåñíèòå çà Íîâàêà ó
áúëãàðèòå è ñúðáèòå, Ñïèñàíèå íà ÁÀÍ, êí. 29, Ñ., 1929, 103.
83
Ä. Öâåòêîâ, Áhëhæêè çà áúëãàðñêèÿ þíàøêè ýïîñú, 717.
84
É. Èâàíîâ, Áúëãàðñêèòå íàðîäíè ïåñíè, 219.
85
Ï. Äèíåêîâ, Íàâ. äåëî, 429.
86
Ì. Àðíàóäîâ, Ôîëêëîð îò Åëåíñêî, ÑáÍÓ, 1913, êí. 27, 35-38;
Êðàëè Ìàðêî â íàðîäíàòà ïîåçèÿ, Ñ., 1918, 20-28; Íàðîäíè ïåñíè îò Ñî-
ôèéñêî, ÑáÍÓ, 1942, êí. 43, 585-588.
82
Äà ¼å ìèò ¼åäíî âàæíî èñõîäèøòå ñðïñêå óñìåíå åïèêå ó

¼óæíîñëîâåíñêîì è áàëêàíñêîì êîíòåêñòó çàêó÷àê ¼å êî¼è ñå ó
íîâè¼å âðåìå ïîñåáíî äîâîäè ó âåçó ñà êàðàêòåðèçàöè¼îì è ïî-
ñòóïöèìà ãðàåà ¼óíàêà ó óñìåíî¼ ïîåçè¼è. Òàêî, óçèìà¼óè êðè-
òåðè¼ çîîìîðôèçìà êàî ¼åäàí îä íà¼âàæíè¼èõ ó èçðàäè òèïîëî-
ãè¼å ïðîòèâíèêà íàöèîíàëíîã ¼óíàêà, Ïëàìåí Áî÷êîâ çàêó÷ó¼å
äà áè ¼åäàí êóëòóðîëîøêè ïðèëàç ôîëêëîðíî¼ åïèöè ïîêàçàî
äà ¼å âåðîâàòàí öè åïèêå íå äà ìîäåëó¼å ëèê ñâîãà õåðî¼à-
¼óíàêà, âå äà ïðåäñòàâàåì ñèñòåìà òóåã ôîðìèðà ïî îáð-
íóòî¼ àíàëîãè¼è è îïèñ ñâîã ïðîñòðàíñòâà.87 Ìèð¼àíà Äðíäàð-
ñêè îâà¼ çîîìîðôèçàì ïîñåáíî ôîêóñèðà íà ëèêîâå âèëå áðî-
äàðèöå è âèëå èçâîðêèå êàî òèïîâå ìèòñêå ïðîòèâíèöå åï-
ñêîã ¼óíàêà.88 Ëèäè¼à Äåëè ïàê èíñèñòèðà íà æàíðîâñêîì ñèí-
êðåòèçìó ìèòñêèõ, îáðåäíî-îáè÷à¼íèõ, èñòîðè¼ñêèõ è åòíîãðàô-
87
Ïë. Áî÷êîâ, Íåïîçíàòèÿò þíàê, Èçäàòåëñòâî íà Áúëãàðñêàòà àêà-
äåìèÿ íà íàóêèòå, Ñîôèÿ, 1994, 15.
88
Ìèòñêè åëåìåíòè ÷åñòè ñó ó óñìåíî¼ êèæåâíîñòè. Îíè íåêàäà
óïóó¼ó íà äàâíà âåðîâàà è ìîãó ïîñëóæèòè êàî äîêàç ïîñòî¼àà îäðå-
åíèõ êóëòîâà ó ïî¼åäèíèì ãåîãðàôñêèì îáëàñòèìà. Çàíèìèâî ¼å äà ñå
ïîäàöè êî¼å ïðóæà óñìåíà êèæåâíîñò ó òîì ñìèñëó ÷åñòî ïîäóäàðà¼ó ñà
ðåçóëòàòèìà àðõåîëîøêèõ èñòðàæèâàà. Ïåñìå êî¼å ãîâîðå î áîðáè Ìàð-
êà Êðàåâèà ñà âèëîì áðîäàðèöîì, ãäå ñå îíà ïî¼àâó¼å êàî ïåðñîíèôè-
êàöè¼à ñìðòè ñà ñâèì íåîïõîäíèì àòðèáóòèìà, íà¼÷åøå ñó óïðàâî íà òå-
ðåíó íà êîìå ¼å áèî ðàçâè¼åí êóëò áîãèå Äè¼àíå, êî¼à ¼å, èçìåó îñòàëîã,
èìàëà è õòîíè÷íà îáåëåæ¼à. Ñ äðóãå ñòðàíå, ïåñìå î Ìàðêîâî¼ áîðáè ïðî-
òèâ âèëå èçâîðêèå åâîöèðà¼ó ìåãäàíå ìèòñêèõ ¼óíàêà ñà ñòàðèì áîæàí-
ñòâèìà èçâîðà, êî¼à ñó ÷åñòî óäèìà óñêðàèâàëà âîäó. Âåçàíå ñó çà òåðåí
íà êîìå ¼å íåêàäà òàêîå íåãîâàí êóëò Äè¼àíå, àëè è íèìôè ÷óâàðèöà
èçâîðà. Ó ïåñìàìà î Ìàðêó è âèëè áðîäàðèöè ïðàñòàðè ìîòèâ î ïðåâîæå-
ó äóøà óìðëèõ ïðåêî ðåêå ñìðòè äîæèâåî ¼å åïñêó òðàíñôîðìàöè¼ó è
ïî¼àâèî ñå êàî ìîòèâ óçèìàà êðâàâîã äàíêà îä êîà è ¼óíàêà, êî¼è ¼å
íàìåòíóëà âèëà, ÷óâàðèöà ¼åçåðà. Îíà ñå ó íàðîäíîì âåðîâàó ïîèñòîâå-
òèëà ñ äåìîíîì Õàðîíîì, íà øòà óïóó¼å ñàìî åíî èìå, êàî è áåñìèñëå-
íà ñóðîâîñò êî¼à óêàçó¼å íà åíó äåìîíñêó ïðèðîäó. Ì. Äðíäàðñêè, Íà
âèëèíîì âè¼àëèøòó. Î òðàíñïîçèöè¼è ôîëêëîðíèõ æàíðîâà, Áåîãðàä, 2001,
11.
83
ñêèõ åëåìåíàòà ó îáëèêîâàó ¼óíàêà åïñêå ïåñìå.89 Âèøåñëî¼íó,

ñïåöèôè÷íó ìíîãîëèêîñò åïñêîã ¼åçèêà, çàñíîâàíó íà ìèòñêèì,
èñòîðè¼ñêèì è ïîåòñêèì ïðåòïîñòàâêàìà, . Ïåøèêàí-
óøòàíîâè ïîêàçó¼å íà ïðèìåðó åïñêå áèîãðàôè¼å Çìà¼ Äåñïîòà
Âóêà.89à È äîèñòà, ïðîæèìàåì ñâèõ îâèõ åëåìåíòà, óç êðåàòèâ-
íó îáðàäó äàðîâèòîã ïåâà÷à, ó êàëóïèìà ìèòñêîã è èñòîðè¼ñêîã
âðåìåíà, èçëèâà ñå íåïîíîâèâè ïîåòñêè àìàëãàì ïëåìåíèòå
åïñêå êîâèíå.
Ó ñâåòëó äîïðèíîñà ñðïñêå íàóêå èäå¼àìà êîìïàðàòèâíå
ìèòîëîãè¼å äâàäåñåòîã âåêà90, íàïîðè Èëàðèîíà Ðóâàðöà íèñó
ëèøåíè îäðååíèõ, è íå ìàëèõ ðåçóëòàòà. Íà èõ ñå íàäîâåçó-
¼ó èñòðàæèâàà Íàòêà Íîäèëà, óñìåðåíà íà ðåêîíñòðóêöè¼ó åëå-
ìåíàòà ñòàðå ñðïñêå è õðâàòñêå ðåëèãè¼å è ìèòîëîãè¼å, è ïðå
ñâåãà, íåñâàêèäàøà åðóäèöè¼à Âåñåëèíà ×à¼êàíîâèà, èíãå-
íèîçíîã ïðîó÷àâàîöà óïîðåäíå ìèòîëîãè¼å èíäîåâðîïñêèõ íà-
ðîäà. Íè Àëåêñàíäàð Ëîìà íå ïîðè÷å ðàäîâèìà Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà è Íàòêà Íîäèëà èçâåñíó êèæåâíîèñòîðè¼ñêó âðåäíîñò:
Ñðïñêà åïèêà äî ñàäà íè¼å óëàçèëà ó âèäîêðóã íîâèõ êîìïà-
ðàòèâèñòà, ïðåìäà ¼å ïóò çà åíî èñïðàâíî âðåäíîâàå ó ñêëî-
89
Ïàëèìïñåñòíà ïðèðîäà óñìåíå êèæåâíîñòè, ïîñåáíî èçðàæå-
íà ó óñìåíî¼ åïèöè, ãäå ¼å ñèíêðåòèçàì ìèòñêèõ è îáðåäíî-îáè÷à¼íèõ êóë-
òóðíèõ ñëî¼åâà îáîãàåí èñòîðè¼ñêèì ïëàíîâèìà è äèìåíçè¼àìà, óìíîãî-
ìå ¼å îäðåäèëà è ñïåöèôè÷àí êîìïëåêñàí è ñèíòåòè÷àí ïðîôèë åïñêîã
¼óíàêà. Ïðåêëàïàå è êîíòàìèíàöè¼à åëåìåíàòà ìèòîâà, îáðåäíå è îáè-
÷à¼íå ïðàêñå, äåòàà èç èñòîðè¼ñêå ïðîøëîñòè è ïåâà÷ó ñàâðåìåíèõ äîãà-
à¼à è ïðåäñòàâà, êàî è ìîãóíîñò åïñêîã òåêñòà äà èñòîì íàðàòèâíîì ñòðóê-
òóðîì ïîñðåäó¼å ðàçëè÷èòà ñèìáîëè÷êà çíà÷åà (ñèìáîëè÷êà ïîëèâàëåíò-
íîñò åïñêèõ òåêñòîâà) íà÷èíèëè ñó åïñêå ¼óíàêå õåòåðîãåíèì ôèãóðàìà ó
êî¼èìà ñå äà¼ó ðàçàçíàòè íå ñàìî ðàçëè÷èòè èñòîðè¼ñêè ïðîòîòèïîâè, óêî-
ëèêî ñó îíè ó îñíîâè êîíêðåòíèõ åïñêèõ ëèêîâà, âå è îáðèñè ðàçëè÷èòèõ
áèà íèæå è âèøå ìèòîëîãè¼å. Ë. Äåëè, Æèâîò åïñêå ïåñìå. Æåíèäáà
êðàà Âóêàøèíà ó êðóãó âàðè¼àíàòà, Áåîãðàä, 2006, 255.
89à)
. Ïåøèêàí-óøòàíîâè, Çìà¼ Äåñïîò Âóê ìèò, èñòîðè¼à,
ïåñìà, Íîâè Ñàä, 2002, 13.
90
À. Øìàóñ, Íåîìèòîëîãèçìîò è ¼óæíîñëîâåíñêàòà íàðîäíà åïè-
êà, Ëèòåðàòóðåí çáîð, Ñêîï¼å, 1967, ãîä. XIV, áð. 3.
84
ïó èõîâèõ èñòðàæèâàà óòðî ¼îø ïðå Äðóãîã ñâåòñêîã ðàòà

Âåñåëèí ×à¼êàíîâè ¼åäíèì ñ¼à¼íèì ðàäîì (1938), î ÷åìó å
áèòè âèøå ðå÷è ó äðóãîì äåëó îâå êèãå (II 1). Øòî ñå òè÷å
ñòàðå êîìïàðàòèâíå ìèòîëîãè¼å XIX âåêà, íèñó èçîñòàëè ïîêó-
øà¼è äà ñå ó ó óãðàäè ìàòåðè¼àë ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà;
îâäå âàà ïîìåíóòè Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1857) è Íàòêà Íîäèëà
(Nodilo 1885-90), ó ÷è¼èì ìèòîëîøêèì ðàñïðàâàìà ñå, ïîðåä
ñâèõ ìåòîäîëîøêèõ ñëàáîñòè è íåäîâîíå êðèòè÷íîñòè êî¼è-
ìà ïëàà¼ó îáoë ñâîìå âðåìåíó, è äàíàñ ìîæå íàè ïî êî¼å êî-
ðèñíî çàïàæàå.91
91
85
Î ÁÀËÀ×ÊÓ È ËÅÀÍÓ ÃÐÀÄÓ
Ïåñìà î æåíèäáè öàðà Äóøàíà ó Âóêîâî¼ çáèðöè92 ïðåäñòà-

âà çà Ðóâàðöà íà¼÷èñòè¼è ïðèìåð ¼óíà÷êå ñêàñêå ó ñðïñêî¼ ¼ó-
íà÷êî¼ ïîåçè¼è, ìèòñêó òâîðåâèíó êî¼à çàñëóæó¼å ó âèøå ïîãëåäà
ïîçîðíîñò èñïèòàîöà ¼óíà÷êèõ ñêàñêè. Îäáàöó¼óè ïîêóøà¼å
èñòîðè¼ñêîã òóìà÷åà âî¼âîäå Áàëà÷êà, òèïñêîã ëèêà êî¼è èìà
ôóíêöè¼ó îòèìà÷à äåâî¼êå ó ïåñìè93, Ðóâàðàö ãà, ó ñìåëî¼ åòèìî-
92
Ñðïñêå íàðîäíå ï¼åñìå, ñêóïèî èõ è íà ñâè¼åò èçäàî Âóê Ñòåô.
Êàðàè. Êèãà äðóãà, ó êî¼î¼ ñó ï¼åñìå ¼óíà÷êå íà¼ñòàðè¼å. Äåëà Âóêà
Êàðàèà, ïðèð. Âë. Íåäè, Áåîãðàä, 1969, áð. 29.
93
Ðóâàðàö íàâîäè ñàìî Êîïèòàðåâî îá¼àøåå äà ¼å ðå÷ î ñâ. Áëàæó.
Ïîñòî¼å è äðóãà òóìà÷åà òðîãëàâîã âî¼âîäå Áàëà÷êà. Õàëàíñêè, òàêî, ñìà-
òðà äà ¼å Áàëà÷êî èäåíòè÷àí Bimrock von Palacker-ó èç íåìà÷êîã åïà î Wol-
fdietrich-ó. Îâî òóìà÷åå ïðèõâàòà ó îñíîâíèì öðòàìà è À. Ãàâðèëîâè,
êî¼è ïîìèå âàðè¼àíòó ïåñìå î Äóøàíîâî¼ æåíèäáè, çàáåëåæåíó ó 18. âåêó
ó Äàëìàöè¼è, ó êî¼î¼ ñå Áàëà÷êî çîâå Ïàëàñêî (Èñòîðè¼à ñðïñêå è õðâàòñêå
êèæåâíîñòè óñìåíîãà ïîñòàà, Áåîãðàä, 1912, 43). Âåñåëîâñêè, ïàê, èç-
íîñè òåçó äà îâî èìå äîëàçè îä ðóìóíñêå ðå÷è balaurul øòî çíà÷è çìà¼
(Âèä. T. Maretiæ, Knjievna obznana, 13). Áðàíêî Äðåõñëåð (Drechsler) ìèñëè
äà ¼å Áàëà÷êî âî¼âîäà èñòîðè¼ñêè õðâàòñêè áàí Ìà¼åð-Áëàæ (Postanje Luci-
æeve Robinje, Rad JAZU, Zagreb, 1909, knj. CLXXVI). Âåîìà ¼å çàñòóïå-
íî ìèøåå äà îâäå ìîæå áèòè ðå÷ î èñòîðè¼ñêî¼ ëè÷íîñòè, àðáàíàøêîì
ïîòóðèöè Áàëàáàíó, êî¼è ¼å ó÷åñòâîâàî ó ñóêîáèìà èçìåó òóðñêîã ñóëòàíà
Ìåõìåäà è óðà Êàñòðèîòèà Ñêåíäåðáåãà ïîëîâèíîì 15. âåêà, à êîãà ïî-
ìèå è Êà÷è ó ñâîì Ðàãîâîðó (A. Kaèiæ Mioiæ, Razgovor ugodni naroda
slovinskoga, VI izdanje, Zagreb, 1892, 164-174). Ò. Ìàðåòè îâîã ¼óíàêà äî-
âîäè ó âåçó ñà çàòî÷íèêîì êðàà ìëåòà÷êîãà Áàëàáàíîì ó Ïåòðàíîâèåâî¼
çáèðöè (Ïåòðàíîâè, II, áð. 22). Äð. Êîñòè î Áàëà÷êó êàæå ñëåäåå: Áà-
ëà÷êî: áèå èìå ñòðàíå îñíîâå, äàòî ïî ïîòðåáè åïñêå ïåñìå; ìîæäà, ñ ïî-
ìèøàåì íà àðáàíàøêîã ïîòóðèöó Áàëàáàíà... (Òóìà÷åà Äðóãå êèãå
Ñðïñêèõ íàðîäíèõ ï¼åñàìà Âóêà Ñòåô. Êàðàèà, Áåîãðàä, 1937, 37). Ó
86
ëîãè¼è, èç¼åäíà÷àâà ñà ïðàñòàðèì äåìîíîì èíäè¼ñêå ìèòîëîãè¼å

Âàëàñîì, ñâîäåè íà òà¼ íà÷èí è ñàì ñàäðæà¼ åïñêå ïåñìå íà äðåâ-
íè è èíòåðíàöèîíàëíî ðàñïðîñòðàåíè ìèò î çìà¼åáîðñòâó, êî¼è
¼å ó ïåñìè ïðåíåñåí íà èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè è äîãàà¼å: Íà Ìè-
ëîøà ¼å ïðåíåñåíà ïðàñòàðà ñêàñêà î óáèâàîöó çìà¼à, êî¼è ¼å ïð-
âîòíî áîã áèî, êîãà èìåíó ó ïåñìàìà íàøèì íåìà âèøå òðàãà.94
Áîðáó èçìåó Ìèëîøà Âî¼èíîâèà è âî¼âîäå Áàëà÷êà àóòîð
Ïðèëîãà ïîèñòîâåó¼å ñà ñòàðèì èíäè¼ñêèì ìèòîì î ñóêîáèìà Èí-
äðå, êî¼è ¼å ãëàâíè áîã âåäè¼ñêå âåðå ñà Âðèòðîì è Âàëàñîì,
äåìîíèìà ïåèíå è ñóøå.95 Ïîëàçåè îä èõîâå èñòîâåòíå óëîãå,
èñòðàæèâà÷ ñâîäè èìåíà îáà èíäè¼ñêà áîæàíñòâà íà èñòè åòèìî-
ëîøêè êîðåí: Ñà Âðèòðîì ¼å èñòîâåòàí è Âàëàñ (valas, der
verhüllende) êî¼ó ðå÷ åòèìîëîçè ñ ïðåìåíîì r. ó l íà êîðåí vr. (bedec-
ken, umhüllen) îäâîäå, è òàêî ñå îí ñ Âðèòðîì ó çíà÷åó ñëàæå.96
Rjeèniku JAZU ñòî¼è: BALAÈKO, m. Ime nekom junaku troglavu u pjesmi, iz

koje je i u Vukovu rjeèniku. Isporedi Balaban i Balea. (Rjeènik hrvatskoga ili
srpskoga jezika, I, Zagreb, 1880-1882, 162.)
94
95
U Rg-vedi demoni su se èesto zamjenjivali s ljudskim neprijatelji-
ma, osvajaèkim Indoarijevcima, a Indra, kao kralj bogova, istodobno pobjeðu-
je èovjekove protivnike i unitava prijeteæe demone oslobaðajuæi stvaralaèku
snagu svijeta. Zakleti Indrin neprijatelj bio je Vritra, golema zmija koja je
obavijala planinu svijeta na pupku zemlje i zadravala vode. Indra probada
maèem Vritru, oslobaða kiu i rui planine. Taj je èin oslobodio krave koje su
bile zatoèene u planini svijeta (krave su simbol bogatstva i plodnosti) i izbavio
Sunce koje je bilo zaglavljeno u stijeni podzemne noæi. Ubijanje zmaja isto-
dobno je èin stvaranja i razaranja, jo jedan naèin èvrstog utemeljenja i posta-
vljanja Neba i Zemlje na svoja mjesta. Za Indru se, takoðer, kae da je odsje-
kao krila planinama koje su u ranije doba slobodno letjele uokolo stvarajuæi
veliku pusto. Mitologija. Ilustrirana enciklopedija. Priredili Richard Ca-
vendish, Trevor O. Ling, prevela Gordana V. Popoviæ, Zaloba Mladinska knji-
ga, Ljubljana-Zagreb, 1990, 16-17.
96
Âàëà äåìîí ìèòîëîøêå ïåèíå; ïîíåêàä ñå íàçèâà Âðèòðèíèì
áðàòîì; Âðèòðà òðàäèöèîíàëíî ñå òóìà÷è êàî äåìîí ñóøå ó èíäè¼ñêî¼
ìèòîëîãè¼è è ïîáåäà íàä èì áîãà-ãðîìîâíèêà ñõâàòà ñå êàî àëåãîðè¼à
íåïîãîäå êî¼à ïîìàæå äà ñå îñëîáîäè âîäà êî¼ó ¼å äåìîí ïðîãóòàî...
Ìèòîâè ñòàðå Èíäè¼å, Áåîãðàä, 1981, 219, 231.
87
Ïîëàçåè îä ÷èåíèöå äà ó Ðèãâåäè óìåñòî Âàëàñ íåêàä äîëàçè

Áàëàñ, ïàê òàêî ¼å íàäèìàê Èíäðå è Balav.-traha (Bala-und
Vritratödter, èëè êàî øòî Íåìöè ïðåâîäå, Drachentödter), Ðóâà-
ðàö çàêó÷ó¼å äà ¼å òðîãëàâè âî¼âîäà Áàëà÷êî ó åïñêî¼ ïåñìè àí-
òðîïîìîðôèçîâàíî õòîíñêî áîæàíñòâî, äåìîí êî¼è, ó ïîçíè¼èì
âðåìåíèìà íàñòàíêà åïñêå ïåñìå è óñëåä äåëèìè÷íîã ãóáåà
è çàáîðàâàà ìèòîëîøêå ñêàñêå êî¼à ¼î¼ ñå íàëàçè ó îñíîâè,
ñòóïà íà ìåñòî ïðâîáèòíèõ êîñìîãîíè¼ñêèõ ÷óäîâèøòà, çìè¼à,
äèâîâà è çìà¼åâà: Ñ îâèì èíäèñêèì äèâîì, çìà¼åì, çìè¼îì, Áà-
ëàñîì (Âàëàñ, Âðèòðà, Àõè) èñòîâåòàí ¼å è ãîðåñïîìåíóòè Áàëà-
øêî-Áàëà÷êî îä òðè ãëàâå. Èñòèíà, ó ïåñìè ñå îí âî¼âîäîì íàçè-
âå, êàî äà áè ÷îâåê áèî, íî íà åãîâó äåìîíñêó ïðèðîäó óêàçó-
¼ó òðè ãëàâå.97
Ïîçèâà¼óè ñå íà âàðè¼àíòå, Ðóâàðàö óî÷àâà èçìåíèâîñò
íîñèëàöà ôóíêöè¼à è îêàìååíîñò ñàìèõ òèõ ôóíêöè¼à ó êîí-
òåêñòó ñèæåà åïñêå ïåñìå (çìà¼ òðîãëàâèò; òðîãëàâ Àðàïèí,
Øòî ¼å Ãðó¼î, Ï¼åâàíè¼à, áð. 72). Òàêî ñå ó õîðèçîíò èçó÷àâàà
ñðïñêå åïèêå óâîäè òèïñêè ëèê òðîãëàâîã Àðàïèíà, èçðàñòàî
íà ïðåïîçíàòèâî¼ ìèòñêî¼ îñíîâèöè: Àðàïè çàìåó¼ó ó íàñ
äèâîâå, çìà¼åâå è àæäàõå. Èñòðàæèâà÷ ïðè òîìå ó õðîíîëîøêîì
íèçó ñìåøòà ôîðìóëíè ëèê Àðàïèíà èçà òðîãëàâîã âî¼âîäå Áà-
ëà÷êà, ïîâîäåè ñå çà åòèìîëîãè¼îì êî¼à Áàëà÷êà äîâîäè ó âåçó
ñà äðåâíîì èíäè¼ñêîì ïðè÷îì î çìà¼åóáèöè. Ïðåìà íîâè¼èì èñ-
òðàæèâàèìà, ìåóòèì, Áàëà÷êî ñå ¼àâà êàî èçðàç òåæå çà íî-
ìèíàëèçàöè¼îì òèïñêîã ëèêà îòèìà÷à äåâî¼êå, êî¼è ó íàðîäíî¼
åïèöè çàìåó¼å ïàãàíñêî áîæàíñòâî ñóøå è íåïîãîäå: Êàêî ñå
âèäè, Áàëà÷êî âî¼âîäà ¼å íîñèëàö ôóíêöè¼å êî¼ó èìà Àðàïèí ó
ïåñìàìà î ñâàòîâàó êàî òðîãëàâî ÷óäîâèøòå è óç òî, âåîìà ÷å-
ñòî, è êàî ñëóãà èëè ïîò÷èåíè... Ó îâî¼ ïåñìè ôóíêöè¼à Àðàïè-
íîâà íè¼å çàáà÷åíà, íåãî ¼å ïðåóçèìà Áàëà÷êî âî¼âîäà, êî¼è ¼å òà-
êîå òðîãëàâ. Ó èçâåñíîì ñìèñëó îâà çàìåíà íîñèëàöà ôóíêöè¼à
97
Ðóâàð÷åâà åòèìîëîãè¼à ¼å èñïðàâíà: Èìå Âðèòðå èçâîäå èç êîðå-
íà âàð ïîêðèâàòè, îáìîòàâàòè, çàòâîðèòè ó ñåáè, àëè ïðàâà åãîâà
åòèìîëîãè¼à îñòà¼å íå¼àñíà. Ìèòîâè ñòàðå Èíäè¼å, 231.
88
ïðåäñòàâà èíòåðìåöî, ïðå íåãî ñå ¼åäàí íàöèîíàëíè íåïðè¼à-

òå çàìåíè íîâèì Òóð÷èíîì.98
Ð. Áîæîâè íà ñëåäåè íà÷èí ïðèêàçó¼å ãåíåçó ôóíêöè¼å ëè-
êà Àðàïèíà ó íàøî¼ íàðîäíî¼ åïèöè: òðîãëàâ, öðí → ëè÷íîñò ñà
èìåíîì → ãóáåå îñíîâíå ôóíêöè¼å → äîáè¼àå íîâå ôóíê-
öè¼å → åãîâà çàìåíà Òóð÷èíîì. Ó òîì ñìèñëó, ïðåíîøåå ìèò-
ñêèõ ôóíêöè¼à ñà òèïñêîã ëèêà Àðàïèíà íà íîìèíàëèçîâàíîã íî-
ñèîöà ïîñòà¼å èçðàç ïîçíè¼å, èñòîðè¼ñêå åïîõå äåçèíòåãðàöè¼å
ñàìîã ìèòà99.
Â. ×à¼êàíîâè ó ïîìåíó âî¼âîäå Áàëà÷êà ïðîíàëàçè òðàãîâå
ñëîâåíñêîã áîãà Òðèãëàâà: Òàìíó óñïîìåíó íà íåêàäàøåã òðî-
ãëàâîã áîãà èìàìî, ñâàêàêî è ó òðîãëàâîì Àðàïèíó èç íàðîäíèõ
ïåñàìà, êî¼è, êàî øòî åìî ìàëî äîöíè¼å âèäåòè, èìà ÷àê è ñâî¼
êóëò (óïîð. ÷ëàíàê ó Ïîëèòèöè îä 27. àâãóñòà 1939, ñòð. 14);
òàêîå è ó òðîãëàâîì Áàëà÷êó, èç ïåñìå î æåíèäáè öàðà Ñòåôà-
íà (Âóê, 2, 28, 602 idd), êîãà ¼å ¼îø Óçåíåð (Dreiheit, 178) óïîðå-
äèî ñà ñëîâåíñêèì Òðèãëàâîì.100
Íà ïðèìåðó Èíäðèíîã ïðåòõîäíèêà, Òðèòå, âðõîâíîã áîãà
èíäè¼ñêå ìèòîëîãè¼å ó íà¼ñòàðè¼èì âðåìåíèìà íàñòàíêà è îáëè-
êîâàà àðè¼ñêå ðåëèãè¼å101, Ðóâàðàö èëóñòðó¼å ñàì ïðîöåñ èí-
òåðôåðèðàà ìèòà è ¼óíà÷êå ñêàñêå, äåçèíòåãðàöè¼ó ìèòà è
åãîâî ñïóøòàå ó èñòîðè¼ñêå ïðåäåëå åïñêå ïåñìå. Íàáðà¼à¼ó-
è ñðîäíîñòè èçìåó ïåðñè¼ñêîã è èíäè¼ñêîã ìèòà î çìà¼åóáèöè,
Ðóâàðàö ¼àñíî ïðåäñòàâà ãåíåçó òðîñòðóêîã îáðàçîâàà ñêà-
98
Ð. Áîæîâè, Àðàïè ó óñìåíî¼ íàðîäíî¼ ïåñìè íà ñðïñêîõðâàòñêîì
¼åçè÷êîì ïîäðó÷¼ó, Áåîãðàä, 1977, 73.
99
Èñòî, 75.
100
Â. ×à¼êàíîâè, Ìèò è ðåëèãè¼à ó Ñðáà, Áåîãðàä, 1973, 362.
101
Òðèòà âåîìà ñòàðî âåäñêî áîæàíñòâî, êàêî ñå ïðåòïîñòàâà,
îëè÷åå ìóå. Óîñòàëîì, âå ó Ðèãâåäè åãîâà ìèòîëîãè¼à è êóëò äàòè
ñó ó ñòàäè¼óìó ãàøåà, è åãîâî ïîðåêëî ¼å íå¼àñíî... Ó Âåäàìà ¼åäíà îä
åãîâèõ ôóíêöè¼à ¼å îïðàøòàå ãðåõà, ïðåóçèìàå êðèâèöå íà ñåáå; ó
òîì ñâî¼ñòâó Òðèòà ñå è ïî¼àâó¼å ó ¼åäíî¼ îä âåäñêèõ âåðçè¼à ìèòà î óáè-
¼àó Âèøâàðóïå; ïî äðóãî¼ âåðçè¼è îí ñàì îáàâà òà¼ ïîäâèã (íà Èíäðè-
íî ïîäñòèöàå). Mitovi stare Indije, 230.
89
ñêå, äåìîíñòðèðà¼óè ïîñòåïåíî ðàçëàãàå è ñïóøòàå ìèòà

èç ïàãàíñêèõ íåáåñêèõ ñôåðà äî ÷âðñòå èñòîðè¼ñêå ïîäëîãå.
Ó ïðâî¼ ôàçè, ðå÷ ¼å äðåâíîì àëåãîðè¼ñêîì ìèòó î áîðáàìà
êîñìè÷êèõ ñèëà ó ïðèðîäè. £óíàê êî¼è óáè¼à çìà¼à è ñàì ïðåä-
ñòàâà áîæàíñòâî: Ó âåäàìà ¼å áîã ñàì, êî¼è çìà¼à (çâàî ñå îí
Ahi èëè Vritra èëè Valas) óáè¼à òå îä åãà îòåòå êðàâå (îáëàêå)
îäóçèìà. Ñòàðà ¼å òî ñêàñêà î äåìîíó îáëàêà, êî¼è ïî íåáó ëåòåå
âîäå, øàðåíå îáëàêå, êî¼å êàî êðàâå ó ïàøó èäó, èçà îáçîð¼à îä-
ãàà è çàòâàðà èõ; èëè ñêàñêà î äèâó, êî¼è ó ãîðè ïðåáèâà, ãäå
èçâîðå è ðåêå ó ñòåíàìà çàäðæàâà è óçàïó¼å.102 Äðóãà ôàçà âå
òðàíñïîíó¼å òó áîðáó ñ íåáà íà çåìó èç ðåäà ïðîñòîðíèõ
ïî¼àâà ó íðàâñòâåíó îáëàñò. Ñîëàðíî áîæàíñòâî ñå àíòðîïî-
ìîðôèçó¼å, àëè èïàê çàäðæàâà îäðååíå ìèòñêå ïðåðîãàòèâå, ïî-
ìîó êî¼èõ íàäâëàäàâà ÷óäîâèøòå. Ó òðåî¼ ôàçè ìèò ñå äåñòðó-
èðà è ñòóïà íà òëî èñòîðè¼å: Òàêî ñå ó òå÷à¼ó îä äâå õèàäå
ãîäèíà ðàçâè¼àî ìèòóñ î Òðèòè ïðåëàçåè èç ïðèðîäíå îáëàñòè
ó åòèñêî ïîå, à ñ îâîã íà õèñòîðèñêî çåìèøòå. Äà ¼å íà¼ñòàðè-
¼å îáðàçîâàå ñêàñêå îíî, ãäå ñå Òðèòà íà íåáó áîðè, ñëåäó¼å âå
èç ñàìîã ïî¼ìà ñêàñêå.103
Êàäà ¼å ðå÷ î îäíîñó èñòîðè¼å è ìîòèâà ó Æåíèäáè Äóøàíî-
âî¼, èñòîðè¼ñêè òåìå îâå ¼óíà÷êå ñêàñêå Ðóâàðàö ïîñìàòðà ó
âåçè ñà îäãîâîðîì íà òðè ïîñòàâåíà ïèòàà: 1. ïðèðîäà ðîà÷-
êîã îäíîñà èçìåó öàðà Ñòåôàíà Äóøàíà è åãîâîã åïñêîã íå-
àêà Ìèëîøà Âî¼èíîâèà; 2. Äóøàíîâà æåíèäáà Ðîêñàíäîì,
êåðêîì ëàòèíñêîã êðàà Ìèõàèëà; 3. ïèòàå åòèìîëîãè¼å èìå-
íà Ëåàí-ãðàäà, ëåãåíäàðíîã òîïîíèìà ñðïñêå óñìåíå òðàäèöè¼å.
Êàî ¼åäèíè èçâîð çà èçâîåå ãåíåàëîãè¼å ïîðîäèöå Âî¼è-
íîâè ó ñâîì Ïðèëîãó Ðóâàðàö íàâîäè Êðàåâñòâî Ñëîâåíà Ì.
Îðáèíà. Îí íà¼ïðå íåêðèòè÷êè ïðèõâàòà Îðáèíîâî ìèøåå
äà ¼å Âî¼èí èìàî òðè ñèíà: Òîìó, Âî¼èñëàâà è Àëòîìàíà, äà áè ñå
êàñíè¼å, ó ñòóäè¼è î êíåçó Ëàçàðó, èñïðàâèî, ðåêàâøè äà ¼å Îð-
102
103
Èñòî, 36.
90
áèí, íå ðàçóìåâøè äîáðî ïîäàòêå êî¼å ¼å êîðèñòèî, èç Àëòîìàíà

èñòåðàî è Àëòîìàíà è Òîìó104, øòî ¼å íàøà èñòîðè¼ñêà íàóêà ïî-
òâðäèëà105. Ó Ïðèëîãó Ðóâàðàö èçíîñè ïðåòïîñòàâêó äà áè Ìè-
ëîø, êàî íà¼ìëàè áðàò ó ïåñìè, ìîãàî äà áóäå èñòîðè¼ñêè Àëòî-
ìàí: Ìèëîø ¼å ïî ïåñìè íà¼ìëàè ñèí Âîèíîâ: òî áè äàêëå áèî
Àëòîìàí, êî¼è ¼å ìîæäà íàðîäó ïîä èìåíîì Ìèëîøà ïîçíàò áèî.
Áèëî êàêî ìó äðàãî, çà Âîèíîâèå êàæå ñå ó ïåñìè, äà ñó îíè
íåàöè öàð-Ñòåïàíà.106 Èñòðàæèâà÷ èíñèñòèðà íà òèïñêî¼ ðåëà-
öè¼è ó¼àê-ñåñòðè, êî¼à ñå, èçâàí èñòîðè¼ñêèõ ÷èåíèöà è îäíîñà,
íàìåå êàî ãëàâíè ìîìåíàò ó ïåñìè, åíà ïîåòñêà äîìèíàíòà,
ôóíêöèîíàëíà ñàìî íà íèâîó ïîåòè÷êå öåëè, ó ñêëîïó ôîðìó-
ëàòèâíîñòè óñìåíå êèæåâíîñòè: Âîèíîâè Ìèëîø äàêëå íè¼å
áèî íåàê Äóøàíîâ. Ñðîäñòâî ìå Ìèëîøåì è öàð Ñòåïàíîì èëè
¼å ðàäè ïîåòè÷êå öåëè ñìèøåíî, èëè ¼å ïàê âå ó ñòàðî¼ ñêàñêè
îñíîâàíî áèëî, òå ¼å íà Ìèëîøà è öàð Ñòåïàíà ñàìî ïðåíåñåíî.107
Î÷óâàå èìåíà öàðåâèõ âåëèêàøà Âî¼èíîâèà ó ïåñìè î æåíèä-
áè öàðà Äóøàíà è çà À. Ãàâðèëîâèà ¼å äîêàç äà ñå î Äóøàíó
ìîãëî ïåâàòè âå ó åãîâî äîáà, òå äà ¼å îâî ïåâàå ïî ñâîìå
ïîñòàó âåîìà ñòàðî. Ïî Ãàâðèëîâèó, îêî òîã ðàíè¼åã, ïðâîáèò-
íîã ïåâàà î öàðó Äóøàíó ìîãëè ñó ñå äîöíè¼å íàòàëîæèòè ðàçíè
èíòåðíàöèîíàëíè (ïîçà¼ìåíè) ìîòèâè.108
104
È. Ðóâàðàö, Î êíåçó Ëàçàðó, 1887 (= 1888), 127.
105
Ñèìà èðêîâè äà¼å ñëåäåå ìèøåå î âåðîäîñòî¼íîñòè Îðáè-
íîâîã ñâåäî÷åà î Âî¼èíîâèèìà: Äî íàñ íè¼å äîøàî íè¼åäàí èçâîð êî¼è
áè äàâàî ïîâåçàíó ãåíåàëîãè¼ó Âî¼èíîâèõ ïîòîìàêà. Îíà ñå äà¼å ðåêîí-
ñòðóèñàòè èç ôðàãìåíàòà. Îðáèí ¼å, ìåóòèì, èìàî ïîâåçàíå ïîäàòêå î
ïîðîäèöè, àëè èõ íè¼å ñàñâèì ðàçóìåî. Òî ñå îïàæà âå êîä ñèíîâà Âî¼è-
íîâèõ ãäå ¼å èç Àëòîìàíà èñòåðàî è Àëòîìàíà è Òîìó, êàêî ¼å ïðèìåòèî
Èëàðèîí Ðóâàðàö, Î êíåçó Ëàçàðó 127. Ñ. èðêîâè, Êîìåíòàðè, ó: Ì.
Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, Áåîãðàä, 1968, 315. È Ì. Äèíè ¼å ó ñâî¼î¼
ñòóäè¼è Î Íèêîëè Àëòîìàíîâèó, Áåîãðàä, 1932. ãîäèíå, óïîçîðèî íà íå-
ñèãóðíîñò èìåíà Âî¼èñëàâåâèõ ñèíîâà, êàêî èõ äîíîñè Ì. Îðáèí.
106
107
Èñòî.
108
À. Ãàâðèëîâè, Èñòîðè¼à ñðïñêå è õðâàòñêå êèæåâíîñòè óñìå-
íîã ïîñòàà, 42.
91
Ó ðàñïðàâè î êíåçó Ëàçàðó Ðóâàðàö äåëèìè÷íî êîðèãó¼å ñâî-

¼å ìèøåå ó êîðèñò èñòîðè¼ñêå èíòåðïðåòàöè¼å ñàìå ïåñìå, à ó
ñêëàäó ñà îïøòèì ñìåðîì ñâî¼èõ èñòîðèîãðàôñêèõ ïðîó÷àâàà,
òå äîçâîàâà äà ¼å Äóøàí èìàî è òðåó ñåñòðó, êî¼î¼ ñå íå çíà
èìå, à áèëà ¼å óäàòà çà âåëèêàøà Âîèíà è ñ èìå ïîñòàëà ìà¼êà
áðàå Âîèíîâèà, êàî øòî êàæå Âóêîâà ïåñìà II, áð. 29.109
Âë. îðîâè ó ñòóäè¼è î Ìèëîøó Âî¼èíîâèó ïðèìåó¼å
äà ó ïîãëåäó Âî¼èíîâèà è èõîâà ñòàâà ó íàðîäíî¼ ïåñìè èìà
äîñòà ñòâàðíîã110. Íà äðóãîì ìåñòó, ðàñïðàâà¼óè î íàðîäíî¼
ïåñìè î æåíèäáè âî¼âîäå Âî¼èíà (Åðëàíãåíñêè ðóêîïèñ, áð. 92),
îðîâè íàïîìèå äà ñå î èñòîðè¼ñêîì ñðîäñòâó âî¼âîäå Âî¼è-
íà è öàðà Ñòåôàíà Äóøàíà íå ìîæå íèøòà ïîóçäàíî ðåè, àëè
äà èìà íàãîâåøòà¼à äà ¼å åïñêà òðàäèöè¼à îâäå íà äîáðîì ïóòó,
òå äà ñó Âî¼èíîâèè çàèñòà áèëè ó òåñíîì ñðîäñòâó ñà öàðñêîì
êóîì Íåìàèà111. Äà ¼å Ìèëîø Âî¼èíîâè èñòîðè¼ñêî ëèöå ïð-
âè ¼å óòâðäèî è äîêàçàî Ê. £èðå÷åê, íàøàâøè ó óãîâîðó êðàà
Äóøàíà è Äóáðîâ÷àíà, ïî êîìå ñðïñêè êðà óñòóïà Ðåïóáëèöè
Ñòîí (îä 22. I 1333. ãîäèíå), êàî ñâåäîêà íà ïîâåè è ñòàâèîöà
Ìèëîøà (stalvilezius Milosius Voyni)112. Äð. Êîñòè íàâîäè äà
¼å Ìèëîø Âî¼èíîâè áèî îêî ã. 1333. ñòàâèëàö (êîìàíäàíò âî¼-
íè) ó êðàà Äóøàíà, äàå ìó ñå ãóáè òðàã113. Ïðåìà ðîäîñëîâó
Âî¼èíîâèà114, êî¼è ¼å ó êèçè Ì. Áëàãî¼åâèà115 ïðèðåäèî Ä. Ñïà-
ñè, Âî¼èí ¼å èìàî òðè ñèíà, ìåó êî¼èìà ñå íàëàçè è Ìèëîø:
ñòàâèëàö, ïîìåíóò 1333, óìðî ìëàä.
109
Âèä. T. Maretiæ, Naa narodna epika, Beograd, 1966, 220.
110
Âë. îðîâè, Ìèëîø Âî¼èíîâè, ó: Çáîðíèê ó ÷àñò Áîãäàíà Ïî-
ïîâèà, Áåîãðàä, 1929, 114.
111
Âë. îðîâè, Íàðîäíà ïåñìà î æåíèäáè âî¼âîäå Âî¼èíà, Ïðèëîçè
ïðîó÷àâàó íàðîäíå ïîåçè¼å, Áåîãðàä, 1936, ãîä. III, ñâ. 2, 190.
112
Âèä. Âë. îðîâè, Ìèëîø Âî¼èíîâè, 111.
113
Äð. Êîñòè, Òóìà÷åà Äðóãå êèãå Ñðïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà Âó-
êà Ñò. Êàðàèà, 34.
114
Ðîäîñëîâíå òàáëèöå è ãðáîâè ñðïñêèõ äèíàñòè¼à è âëàñòåëå, Áå-
îãðàä, 1987, 229.
115
Ì. Áëàãî¼åâè, Ñðáè¼à ó äîáà Íåìàèà, Áåîãðàä, 1989.
92
Êàäà ¼å ðå÷ î ìèòñêèì àñïåêòèìà ëèêà Ìèëîøà Âî¼èíîâè-

à, Ì. Äåòåëè åãîâ ëèê è ôóíêöè¼ó òóìà÷è ó ñêëàäó ñà ñòàðîì
ìèòñêîì ïðåäñòàâîì î áîãó-ïàñòèðó êî¼è ïðåäñòàâà ìåäè¼àòî-
ðà èçìåó äâå ðàâíè íà êî¼èìà ïî÷èâà ïåñìà î æåíèäáè Äóøà-
íîâî¼: ìèòîëîøêî-îáðåäíå, è ïåñíè÷êî-ñèìáîëè÷êå.116
Îòóäà ñå, ñìàòðà Ì. Äåòåëè, òðåè ñåñòðè êàî òèïñêè ëèê
óâîäè ó ðàäó ïîñòóïêîì äâîñòðóêîã ïðåîáëà÷åà è äâîãóáå ìà-
ñêå, êî¼à ðåôëåêòó¼å è åãîâó ïðèðîäó è óëîãó ìåäè¼àòîðà: Ó
ïåñìè ñå òðåè ñåñòðè êàî ìåäè¼àòîð ïðâè ïóò àêòóåëèçó¼å ó
ñöåíè îáëà÷åà. Êàî øòî çíàìî, îí òîì ïðèëèêîì ïðåêî çëàòíîã
è ñ¼à¼íîã âèòåøêîã îäåëà íàâëà÷è öðíó áóãàð-êàáàíèöó è òèìå
íå ñàìî äà ñòè÷å äâîñòðóêè èäåíòèòåò (Ìèëîø Âî¼èíîâè è öð-
íè Áóãàðèí, ìëààíî Áóãàð÷å, öðíè Óãàðèí; Íèíî è öðíè Àðà-
ïèí), âå è íà ¼åäíîì âèøåì ñåìàíòè÷êîì íèâîó, íà íèâîó ìèò-
ñêå ñëèêå, ïîñòà¼å áèå êî¼å ó ñåáè ñïà¼à è ñîëàðíà (âèòåøêà è
116
Âå ñàìà îêîëíîñò äà ñå ó ïðîöåñó ïåñíè÷êîã ìîäåëîâàà êàî
îðèãèíàë ¼àâà ìîäåë îáðåäíîã ïîíàøàà òîêîì ñâàäáå, îáàâåçó¼å íàñ äà
î äîäèðíèì òà÷êàìà èçìåó îðèãèíàëà è ìîäåëà ãîâîðèìî ñàìî êàî î òà÷-
êàìà ñóñðåòà äâå¼ó íîðìè: îáðåäíå è ïåñíè÷êå. Îñèì ñâåãà øòî ñå çà åãà
âåçó¼å ó ðàçëè÷èòèì ñëî¼åâèìà òðàäèöè¼ñêå êóëòóðå (è øòî ñìî óïðàâî
íàïîìåíóëè), ïàñòèð è êàî ëèê è êàî ìàñêà èìà ñâî¼å ìåñòî è ó íà¼äðåâíè-
¼èì è íà¼äóáèì ñëî¼åâèìà îáðåäíîã êîìïëåêñà ñâàäáå. Íå ñìåìî çàáîðà-
âèòè äà ñå ¼åäíà îä íà¼ñòàðè¼èõ ïðåäñòàâà î áîãó-ïàñòèðó âåçó¼å çà ìèò î
Òàìóçó è Èøòàð (Îçèðèñó è Èçèäè, Àäîíèñó è Àôðîäèòè), à ïðåêî åãà
çà êóëò ïëîäíîñòè è êóëò ìðòâèõ (ó ëèêó áîãà êî¼è óìèðå è âàñêðñàâà), ñâå
äîê ñå ó äèðåêòíîì ñëåäó íå îôîðìè ñëèêà ãîñïîäàðà äîåã ñâåòà êàî
áîæàíñêîã ïàñòèðà ìðòâèõ äóøà è ïèñõîïîìïîñà. Îáå îâå ìèòñêå ëèíè¼å
ëèíè¼à ñâàäáå áîæàíñêèõ ïðåäàêà è ëèíè¼à ïîñðåäíèøòâà èçìåó äâà
ñâåòà (ïñèõîïîìïîñ) ñà÷óâàíå ñó è íà íàøèì òåðåíèìà, êàêî ñìî ìîãëè
âèäåòè êàä ¼å áèëî ðå÷è î ïîêëàäíèì ñâàòîâèìà. Îáðåäíå ìàñêå åäîâà è
äåâåðà (à âèäåëè ñìî äà ñó èõîâå ôóíêöè¼å èçîìîðôíå), ñàñòî¼å ñå èç
æèâîòèñêå êîæå è øòàïà, øòî ñó íà¼÷åøà îáåëåæ¼à áîæàíñêèõ ìåäè¼à-
òîðà ó ëèêó ïàñòèðà, áèëî äà ¼å ðå÷ î Äèîíèñó, Õåðìåñó, èëèðñêîì Ñèëâà-
íó èëè ÷îáàíèíó-ïîëàæåíèêó. Àêî ñå óñïîìåíà íà ìèòñêè ïðàîáðàçàö ìî-
ãëà ñà÷óâàòè è ïðåíåòè ó åïèêó, èçáîð ÷îáàíèíà çà ìåäè¼àòîðà áèî áè åí
òðàã. Ì. Äåòåëè, Ìèòñêè ïðîñòîð è åïèêà, ÑÀÍÓ, Ïîñåáíà èçäàà,
ê. DCXVI, Îäååå ¼åçèêà è êèæåâíîñòè, ê. 46, Áåîãðàä, 1992, 245.
93
çëàòíà) è õòîíñêà (æèâîòèñêà è öðíà) ñâî¼ñòâà.117 Ìîãëî áè ñå

ðåè äà îâî âåîìà äîáðî òóìà÷åå ¼åäíî âàæíî èñõîäèøòå èìà è
ó ìèòîëîøêèì ñòóäè¼àìà È. Ðóâàðöà è Í. Íîäèëà.
Æåíèäáó öàðà Äóøàíà Ðîêñàíäîì, ó ïåñìè êî¼ó ¼å Âóê çà-
áåëåæèî îä Òåøàíà Ïîäðóãîâèà, êåðêîì ëàòèíñêîã êðàà Ìè-
õàèëà èç Ëåàíà ãðàäà, Ðóâàðàö îäáàöó¼å êàî èñòîðè¼è ïîñâå
ñòðàíó. Îñòà¼å, ìåóòèì, îòâîðåíî ïèòàå Ëåàíà è ëåàíñêîã
êðàà. Îòêóäà îíè ó ïåñìè, è, óîïøòå, ó óñìåíî¼ òðàäèöè¼è, è
ìîãó ëè ñå ñâåñòè íà íåêó çà¼åäíè÷êó èñòîðè¼ñêó îñíîâó?
Ó Ïðèëîãó àóòîð óñâà¼à Ïå¼à÷åâèåâî ìèøåå è ïîèñòîâå-
ó¼å Ëåàíå ñà Ëèòâàíöèìà, íàâîäåè êàî àðãóìåíòå îíå åïñêå
ïåñìå êî¼å ñàäðæå ñïîìåí î îâîì ìèñòè÷íîì ãðàäó ñðïñêå óñìåíå
òðàäèöè¼å. Ïîðåä Ïîäðóãîâèåâå ïåñìå, Ðóâàðàö íàâîäè ñëåäåå
âàðè¼àíòå: Øòî ¼å Ãðó¼î (áð. 72) è Çìà¼-Îãåíè Âóê (áð. 152) èç
Ìèëóòèíîâèåâå Ï¼åâàíè¼å è Çìà¼ Äåñïîò è Áàí îä Ëåàíà èç
Ëåòîïèñà118, óç íàïîìåíó äà ñå ñàìî ó èìà, ó öåëîêóïíîì êîðïó-
ñó òåêñòîâà íàøå óñìåíå åïèêå, êðà ëåàíñêè ñïîìèå119. Öè-
117
Èñòî.
118
Çìà¼-äåñïîò Âóê è áàíå îä Ëåàíà, ñàîïøòèî ã. Ãåîðãè¼ Ñòåôàíî-
âè, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå 1848, áð. 80, ñòð. 102-105. Âèä. Ì. Ìàòèöêè,
Åïñêå íàðîäíå ïåñìå ó Ëåòîïèñó Ìàòèöå ñðïñêå, Ìàòèöà ñðïñêà, Íîâè
Ñàä, 1983, áð. 26, 90-91.
119
Ïîñòî¼è çíàòíî îáèìíè¼è êîðïóñ óñìåíèõ åïñêèõ òåêñòîâà ó
êî¼èìà ñå î÷óâàî ñïîìåí Ëåàí-ãðàäà: Ìèëàäèíîâöè, áð. 30 è 84 (Áúëãàð-
ñêè íàðîäíè ïhñíè, ñîáðàíè îäú áðàòüÿ Ìèëàäèíîâöè Äèìèòðèÿ è Êîí-
ñòàíòèíà è èçäàíè îäú Êîíñòàíòèíà, Çàãðåá, 1861); Êîëî, V, 44; Âóê, ÑÍÏ
IV, áð. 37, 43 (Âóê Ñòåô. Êàðàè, Ñðïñêå íàðîäíå ï¼åñìå, ê. IV (1862),
Ñàáðàíà äåëà Âóêà Êàðàèà, ê. VII, ïðèð. . Çóêîâè, Èçäàå î ñòîãî-
äèøèöè ñìðòè Âóêà Ñòåô. Êàðàèà 1864-1964, Ïðîñâåòà, Áåîãðàä,
1986); Âóê, ÑÍÏ VI, áð. 34, 43; Âóê, ÑÍÏ VII, áð. 22 (Âóê Ñòåô. Êàðàè,
Ñðïñêå íàðîäíå ï¼åñìå, ê. V-IX, ïðèð. . Ñòî¼àíîâè, Äðæàâíî èçäà-
å, Áåîãðàä, 1898-1902 (äðóãî èçäàå 1932-1936); £óêè, áð. 19; Âèëà,
1866, ñòð. 425; Ïåòðàíîâè I, áð. 4, 21; Ïåòðàíîâè II, áð. 4, 19 (Ñðïñêå
íàðîäíå ï¼åñìå èç Áîñíå è Õåðöåãîâèíå, ñàêóïèî Áîãîóá Ïåòðàíîâè, I-
III, 1867-1870); Øàóëè I, 17 (Í. Øàóëè, Ñðïñêå íàðîäíå ï¼åñìå, I, 1,
1929, áð. 17); Zbornik Matice hrvatske, I, br. 65, 71 (Hrvatske narodne pje-
sme, Matica hrvatska, Zagreb, 1896, knj. I) è äð.
94
òèðà¼óè äåî ïåñìå áð. 72 èç Ìèëóòèíîâèåâå Ï¼åâàíè¼å,120 àóòîð

êàî ñâî¼ êðóíñêè àðãóìåíò èçäâà¼à îïèñ ïóòîâàà ëåàíñêîãà êðà-
à (ïðåêî å÷êå è ïðåêî Ïîà÷êå), îãðàäèâøè ñå óíàïðåä îä
ìîãóèõ ïðèãîâîðà î íåàóòåíòè÷íîñòè ñàìå íàðîäíå ïåñìå: Íî
äîê ñå ãîä ïîòàíêî íå äîêàæå, äà îí (Ìèëóòèíîâè Á. Ñ) ïå-
ñìó îâó íè¼å îä íàðîäíîã ïåâöà ÷óî, èëè äà ¼å ñòèõ ðå÷åíè óìåò-
íóî, äîòëå èìàì ¼à ïîòïóíî ïðàâî, íà åãà ñå, êàî íà¼áîè äî-
êàç, ïîçèâàòè.121 Ïîñòóïàê êîðèøåà íàðîäíèõ ïåñàìà êàî ïî-
óçäàíèõ ñâåäî÷àíñòàâà çà èñòîðè¼ñêà ïðîó÷àâàà îâäå ¼å çíà÷à-
¼àí óòîëèêî øòî ìó ñàì Ðóâàðàö ó ñâîì êàñíè¼åì ðàäó îäðè÷å
áèëî êàêâó íàó÷íó âðåäíîñò è îäëó÷íî ñå, ó ñâîì îáðà÷óíó ïðî-
òèâ íåêðèòè÷êèõ èñòîðè÷àðà, ïðîòèâ åãà áîðè.
Äà áè ïîòêðåïèî Ïå¼à÷åâèåâó òâðäó Ðóâàðàö ïðèëàæå êàî
àðãóìåíò è ¼åäíî ìåñòî èç Áðàíêîâèåâîã ëåòîïèñà ó êîìå ñå
ïîìèå rex Vladislav Ledianin (ò¼. óãàðñêè êðà Âëàäèñëàâ êî¼è
¼å ïîãèíóî ó áî¼ó íà Âàðíè 1444. ãîäèíå ïðîòèâ Òóðàêà), çàêó-
÷ó¼óè: Àêî ïðèäåâàê Leðanin íå çíà÷è Ëèòâàíöà, îíäà íå çíàì
øòà áè ñå ïîä èì ðàçóìåòè èìàëî.122
Îäãîâîð íà ïèòàå îòêóäà ëèòâàíñêè êðà ó íàøèì íàðîä-
íèì ïåñìàìà Ðóâàðàö íàëàçè ó äàâíàøèì âåçàìà Ñðáà è Ëè-
òâàíàöà (Ëåòà) ¼îø ó çàòàòðàíñêèì ñåäèøòèìà: Êðà îä Ëå-
àíà, äàêëå, êàî ñóñåä, ìîãàî ¼å ëàêî ó ïåñìàìà íàðîäíèì ñïåâàí
áèòè, è òå ïåñìå ¼å íàðîä íàø ñîáîì èç ñòàðè¼å äîìîâèíå äîíåî.
Îòóä ñå èç¼àñíèòè äà¼å êîëåáàå îíî ó ñàäàøèì íàøèì ïåñìà-
ìà: ¼åäíà ãà ñòàâà îâäå, äðóãà îíäå.123
120
Ðóâàðàö èç íàâîäà (ñòð. 41) èçîñòàâà ¼åäàí ñòèõ, íàèìå:
Ïîäèãî ñå îä Ëåàíà êðàå
ïðåêî å÷êå è ïðåêî Ïîà÷êå,
ïðåêî Òóðñêå è ïðåêî Êàóðñêå,
è ïðåøî ¼å íà âîäè Ñèòíèöè... Ïîäâóêàî Á. Ñ. Âèä. Ñèìà
Ìèëóòèíîâè Ñàðà¼ëè¼à, Ï¼åâàíè¼à öðíîãîðñêà è õåðöåãîâà÷êà, Íèêøè,
1990, 287.
121
122
Èñòî, 42.
123
Èñòî.
95
Íåçàäîâîàí ðåçóëòàòèìà ñâî¼å ìëàäàëà÷êå ñòóäè¼å î ñðï-

ñêèì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà, ïèòàèìà Ëåàí-ãðàäà è ëåàíñêîã êðà-
à Ðóâàðàö ñå âðàà ó ðàñïðàâè £îø ¼åäàíïóò î Ëååíó ãðàäó.124
Ó ìåóâðåìåíó ñå ðàñïëàìñàëà æåñòîêà ïîëåìèêà î îâîì ïðî-
áëåìó. Ôàâîðèçó¼óè Íîâàêîâèåâó ïðåòïîñòàâêó äà ¼å ðå÷ Ëå-
àí óçà¼ìåíà îä Ìààðà, êîä êî¼èõ lengyel îçíà÷àâà Ïîàêà125,
êî¼ó ñó áåç ïîãîâîðà ïðèõâàòèëè Â. £àãè126, W. Nehring127 è Èâàí
Ðàäåòè128, Ðóâàðàö íå ïðîïóøòà äà íàâåäå è äðóãà÷è¼à òóìà÷å-
à, êàî øòî ¼å îíî âàðøàâñêîã ïðîôåñîðà £. Ïåðâîëôà äà ñó
Ìààðè ñâî¼å lengyel ìîðàëè óçà¼ìèòè îä äóíàâñêèõ Ñëîâåíà òå
ïðåìà òîì, äà ñòàðî-ñðïñêî Ëåàíèí íè¼å îä Ìààðà, íåãî ¼å ìî-
æäà îä ñòàðèíå ñðïñêà ñâî¼èíà, ¼åð ¼å ðå÷ ëåäèíà è Ñðáèìà è
Õðâàòèìà è Ñëîâåíöèìà ïîçíàòà129. Íàâîäè è òåçó Ì. Õàëàí-
124
È. Ðóâàðàö, £îø ¼åäàíïóò î Ëååíó ãðàäó, Ñòðàæèëîâî, 1892, V,
263-265.
125
Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 412. Ðóâàðàö îâäå íàïîìèå äà ¼å
ïðâè îâó ìîãóíîñò îòâîðèî Ï. £. Øàôàðèê ó ïèñìó Ì. Ï. Ïîãîäèíó, äà-
òîâàíîì 28. IX 1854. ãîäèíå ó Ïðàãó.
126
Ó ïðèêàçó Íîâàêîâèåâå ðàñïðàâå £àãè àôèðìàòèâíî îöåó¼å
Èëàðèîíà Ðóâàðöà êàî çàñëóæíîã èñòðàæèâà÷à ñðïñêå èñòîðè¼å, çàëà-
æóè ñå, èñòîâðåìåíî, çà ïîíîâíî èçäàâàå åãîâèõ ðàñóòèõ ðàñïðàâà:
Es freut mich sehr, dass meine kurze Bemerkung eine so interessante Ausei-
nandersetzung und, ich will es gerne zugestehen, auch Berichtigung hervorge-
rufen hat. Ich ziehe meine Vermüthung vor dieser Erklärung zurück, die mir in
der Hauptsache, um die es sich handelt, unzweifelhaft das richtige getroffen zu
haben scheint. Der Herr Verfasser war in der Lage, auf eine altere Abhandlung
des Herrn I. Ruvarac zurückzugehen, welche wie so manches andere von die-
sem verdienstvollen Erforscher der serbischen Geschichte leider selbst bei den
Südslaven zu wenig bekannt ist. Wäre es nicht angezeigt, dass eine südsla-
vische Gesellschaft, Z. B. die serbische Matica, die zerstreuten Abhandlungen
des Herrn I. Ruvarac von neuem edirte? Vid. St. Novakoviæ, Über Legjan-
grad (Ledjan Stadt) der serbischen Volkspoesie, Archiv für slavische Philolo-
gie, Berlin, 1879, III, str. 124, napomena br. 1.
127
W. Nehring, Über die Namen für Polen und Lechen, Archiv III, 463-
469.
128
Iv. Radetiæ, Pregled hrvatske tradicionalne knjievnosti, Senj, 1879,
114.
129
Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, I, 413.
96
ñêîã äà ¼å òó ðå÷ î óòèöà¼èìà ñòàðîãåðìàíñêîã Åïà î Íèáåëóíçè-

ìà.130 Íà îñíîâó êîìóíèêàöè¼å èçìåó ãåðìàíñêå è ñëîâåíñêå êóë-
òóðå ó ðàíîì ñðåäåì âåêó, î ÷åìó ñâåäî÷è ïîäàòàê äà ¼å èìå
Øïèëüìàíü (Spielmänner) çà ïåâà÷à çàáåëåæåíî íà Áàëêàíó
¼îø 1262. ã., êàêî òî äîêàçó¼å Ê. £èðå÷åê, è Àíòîí Áàëîòå åòèìî-
ëîãè¼ó Ëåàí-ãðàäà ¼óæíîñëîâåíñêå åïèêå èçâîäè èç äîìàåã íà-
çèâà çà ëåäåíè ãðàä, ò¼. Èñëàíä.131
Áèëî áè çàíèìèâî óïîðåäèòè ðàçëè÷èòå èñòðàæèâà÷êå ïåð-
ñïåêòèâå ó ðàñïðàâàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà êî¼å ãîâîðå î Ëåàí-
ãðàäó ñðïñêå óñìåíå òðàäèöè¼å ó ðàçëè÷èòèì ôàçàìà åãîâîã íà-
ó÷íîã ðàäà. Äîê ¼å ó ìëàäàëà÷êîì Ïðèëîãó èñõèòðåíî è áåç âàà-
íèõ àðãóìåíàòà ïðèõâàòèî Ïå¼à÷åâèåâî ìèøåå, òðè è ïî äå-
öåíè¼å êàñíè¼å, ó ïóíî¼ èíòåëåêòóàëíî¼ çðåëîñòè, èñòðàæèâà÷ çíàò-
íî îïðåçíè¼å ïðèñòóïà ïðîáëåìó, êîðèñòåè ñâî¼ ïàðàäèãìàòè÷àí
íàó÷íè ìåòîä. Ó ïðâîì äåëó ðàñïðàâå îí, íàèìå, íàïðîñòî çàñèïà
ñëóøàîöà ñâèì ðàñïîëîæèâèì ïîäàöèìà äî êî¼èõ ¼å ìîãàî äà äî-
å ó âåçè ñà ïîñòàâåíèì ïðîáëåìîì. Ó ðàçâè¼åíèì äèãðåñè¼àìà
Ðóâàðàö ðàçìàòðà ïî¼åäèíà ìèøåà, èðîíèçó¼å èõ132, èëè ïàê
äîíîñè íîâà äðàãîöåíà ñàçíàà (ó îâîì ñëó÷à¼ó î Øàôàðèêîâîì
ïèñìó Ïîãîäèíó) è îòêðèâà èñòîðè¼ñêå èçâîðå.133
130
Leðan-grad je prevod nemaèkoga epskog Is ant (eisland), ledene
zemlje, u Sakso-Gramatika insula Glacialis, ledeno ostrvo. M. Å. Õàëàí-
ñêè, Ãðàä Ëåàí Ëåäåíåö ó ñëîâåíñêî¼ ïîåçè¼è, £àâîð, Íîâè Ñàä, 19. àïðèë
1892, ãîä. XIX, áð. 16, 253.
131
À. Áàëîòý, Èñòîðè÷åñêèå èñòî÷íèêè (XII-XIV ââ.) î äðåâíîñòè è
ïðîèñõîæäåíèè þæíîñëàâÿíñêîé ýïè÷åñêîé ïåñíè, 282.
132
Õðâàò ¼å ðåêàî ñâî¼ó, ïà êàä ¼å Õðâàò, êîãà ñå Ëåàíèí ñðïñêîã
ëåòîïèñöà è Ëåàí-ãðàä è Ëåàíñêè êðà ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà è ñðï-
ñêèõ íàðîäíèõ ïðèïîâåäàêà áàø òîëèêî è íå òè÷ó, ïîøòî ñòàðè Õðâàòè
íèñó çíàëè íè çà Ëåàí-ãðàä âå ñàìî çà Ëåíå èëè çà Ïîàêå, îíäà íåêà
ñëîáîäíî áóäå è ìåíè êàçàòè íàïîñëåòêó øòà ìèñëèì î Ëåàíó, Ëååíó
èëè Ëåãåí-ãðàäó íàðîäíèõ ïðè÷à. Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, I, 415.
133
Ðóâàðàö îâäå íàâîäè äâà âàæíà, à ó ðàñïðàâè î Ëååíó ãðàäó äî-
òëå ¼îø íåïîìåíóòà èñòîðè¼ñêà ñâåäî÷àíñòâà. Ïðâî ¼å èçâîä èç òóðñêå
ïîâåñòè ïî Âðàí÷èåâî¼ êèçè î öàðó Ìóðàòó II ó Ëåâåíêëàâåâî¼ Ìó-
ñëèìàíñêî¼ èñòîðè¼è (Musulmanische Historie XVIII. Bücher von Hansen Le-
97
Çà ðàçëèêó îä ïðâå ñòóäè¼å, Ðóâàðàö ñå ó ðàñïðàâè £îø ¼å-

äàíïóò î Ëååíó ãðàäó, ïîðåä ¼óíà÷êèõ ïåñàìà ó êî¼èìà ñå ïî-
ìèå Ëåàí-ãðàä, ïîçèâà è íà ïðîçíè ôîíä óñìåíå òðàäèöè¼å,
ò¼. íà ïðèïîâåòêó èç Âóêîâå çáèðêå Öàð õòèî êåð äà óçìå.133à
Ðóâàð÷åâ íàïîð ïðåòõîäè ïîêóøà¼èìà Í. Íîäèëà äà èçâðøè ðå-
êîíñòðóêöè¼ó äðåâíå ïðåòõðèøàíñêå ðåëèãè¼å Ñðáà è Õðâàòà
íà îñíîâó èõîâèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà íà¼ñòàðè¼èõ âðåìåíà. Íî-
äèëî èç¼åäíà÷àâà ãðàä Ëåàí ñà ïàãàíñêèì ïàêëîì ó ìíîãîáî-
æà÷êî¼ ðåëèãè¼è Ñðáà è Õðâàòà.134 Îí èçíîñè ìèøåå äà ¼å ó
íàøî¼ äðåâíî¼ ðåëèãè¼è ïîñòî¼àëà äèõîòîìè¼à íà íåáåñêè ïàêàî,
êàî ïðâîáèòíè, ÷è¼à ñå ñëèêà ó ñâåñòè óäè ïîñòåïåíî óäâà¼àëà
è, ïðèáëèæàâà¼óè ñå îâîçåìàñêî¼ ñòâàðíîñòè, òðàíñïîíîâàëà
ó âèçè¼ó íåêàêâîã çåìàñêîã ïàêëà, êî¼è ¼å àíàëîãàí ïîçíè¼åì
ïîìåíó Ëåàíà ãðàäà ó íàøî¼ íàðîäíî¼ òðàäèöè¼è.134à Íîäèëî,
ïî Ïåðâîëôó è Õàëàíñêîì, è åòèìîëîøêè äîâîäè Ëåàí ó ¼åçè÷-
wenklau, Frankfurt am Main, 1595), ãäå ñå ó âî¼ñöè, ñà êî¼îì ¼å êðà Âëà-

äèñëàâ 1444. ãîäèíå ïîøàî íà Òóðêå, ïîìèó, ïîðåä îñòàëèõ, è Lagi-
ner, à ó âî¼ñöè Ñèáèàíèí £àíêà ó Äðóãîì êîñîâñêîì áî¼ó, óç Óãðå è
×åõå, Laginer oder Polen oder Polachen. (âèä. Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà, I, 414.) Äðóãî ¼å ïàê ìåñòî Lengyel, ïîìåíóòî ó äèïëîìè êðàà
Æèãìóíäà îä 1408. ãîäèíå, ó êî¼î¼ ¼å íàçíà÷åíî öåëîêóïíî èìàå ïàëà-
òèíà Íèêîëå Ãîð¼àíñêîã, à ãäå óëàçè è íàâåäåíè ëîêàëèòåò (âèä. Çáîð-
íèê, 414).
133a)
Âèä. î ìîòèâó íåîñòâàðåíå æåíèäáå ó: Ñâ. Ìàðêîâè-Øòðáàö,
Ìîòèâ æåíèäáå ó ñðïñêî¼ íàðîäíî¼ áà¼öè, Áåîãðàä, 2004, 4144.
134
Íîäèëî òóìà÷è íàâåäåíó áà¼êó è åíå òîïîíèìå ó ìèòîëîøêîì
êó÷ó: Pepeljuga, to je opæa arijska svojina, pa su mitolozi veæ sloni u mne-
nju da ta obljubljena, i svagdje znana prièa, skriva noænu Zoru i noæne joj
mijene. Sa Èizmom gradom Zora Pepeljuga nagovjeæuje svoj veèernji pad i
zaturenje u noæ, sa Legen-gradom ponoæno svoje doba, a sa Sabljom gradom
pobjedonosni osvit u jutru. Legen vodi nas dakle, u najtamniju noæ, u ponoæa;
te æe Legen-grad, ili Legjan-grad, biti ono carstvo noæi i zime, koje uspavljiva-
e Arijce, pa i nae oce. N. Nodilo, Religija Srba i Hrvata, Rad JAZU,
Zagreb, 1886, knj. LXXIX, 199.
134à)
Âèä. Ä. À¼äà÷è, Ïðåäñòàâå î õðèøàíñêîì ïàêëó ó íàðîäíèì
ïåñìàìà áàëêàíñêèõ Ñëîâåíà, ó: Ïðèëîçè ïðîó÷àâàó ôîëêëîðà áàëêàíñêèõ
Ñëîâåíà, Áåîãðàä, 2004, 244251.
98
êó ñâåçó ñà ëåäèíîì, ïóñòîì çåìîì, êî¼à íàãîâåøòàâà íåêàêàâ

çåìàñêè ïàêàî.
Ðàçìàòðà¼óè îäíîñ èñòîðè¼å è ìîòèâà ó Ïîäðóãîâèåâî¼ ïå-
ñìè î æåíèäáè öàðà Äóøàíà, Ðóâàðàö èñòè÷å áåñìèñëåíîñò ïî-
êóøà¼à îòêðèâàà èñòîðè¼ñêå îñíîâå ó ïåñìàìà êî¼å âàðèðà¼ó
èñòè èíòåðíàöèîíàëí ïîåòñêè ñèæå î ðîäîñêâðíóó êàî è íàâå-
äåíà áà¼êà135, è ó êî¼èìà öàð Äóøàí (îäíîñíî Êîíñòàíòèí) äîëà-
çè êàî ïîåòñêà ôèãóðà, ñèíîíèì çà öàðñêî èìå è äîñòî¼àíñòâî, à
íå èñòîðè¼ñêà ëè÷íîñò, êàêî òî íàèâíî ïîêóøàâà äà äîêàæå òðà-
äèöèîíàëíè Ðóâàð÷åâ ïðîòèâíèê Ïàíòà Ñðåêîâè.136
Ñìàòðà¼óè äà ¼å Ëåàí-ãðàä ó íàðîäíî¼ åïèöè è ïðîçè ïî-
åòñêè òîïîíèì ñà èñòîâåòíèì ñàäðæà¼åì, ñòà¼àå ìåñòî êî¼å íå
ñàäðæè íèêàêâå èñòîðè¼ñêå ðåìèíèñöåíöè¼å, Ðóâàðàö óêàçó¼å íà
ïîñòî¼àå ¼åäíîã îïøòåã, çà¼åäíè÷êîã òåìàòñêî-ñèæå¼íîã ôîíäà
íàøå óñìåíå òðàäèöè¼å, êàî è íà ïîêðåòèâîñò è èçìåíèâîñò
ìîòèâà êî¼è óëàçå ó åãîâ ñàñòàâ, íåãèðà¼óè ìîãóíîñò êàòåãî-
ðè÷êîã ðàçðåøåà ñâèõ îíèõ íåâèäèâèõ è ñêðîâèòèõ ïóòåâà
êî¼èìà ñå øèðè è ðàçâè¼à óñìåíà êèæåâíîñò ¼åäíîã íàðîäà, ïëî-
äåè ñå óñìåíèì ïðè÷àìà äðóãèõ, åìó ñðîäíèõ íàðîäà: Ñêîðî
ñâå ñòàðè¼å ¼óíà÷êå ïåñìå íàøå íå ñàäðæå äðóãî äî îïå èíäîå-
âðîïñêå ïðè÷å, êî¼å ïóòó¼ó îä ìåñòà ó ìåñòî, ïðåëàçå ñ ëèöà íà
ëèöå. È êàä ñó òàêå è ñâå ïåñìå è ñâå ïðè÷å, ó êî¼èìà ñå ïîìèå
Ëååí, Ëåãåí èëè Ëååí-ãðàä è êðà îä Ëåàíà, òî ñàìî ìëàä
÷îâåê ìîæå äàíàñ óñòàòè è ðåè, äà çíà, øòà çíà÷è Ëååí-ãðàä è
äà çíà, êàêî è êî¼èì ñó ïóòåì ïåñìå è ïðè÷å, ó êî¼èìà ñå ïîìèå
Ëååí-ãðàä, äîøëå è äî íàñ.137
Ì. Ðåøåòàð ¼å îâàêàâ çàêó÷àê Èëàðèîíà Ðóâàðöà îöåíèî
êàî íåçàäîâîàâà¼óè.138 Òåçà î íåìîãóíîñòè ñâîåà òîïîíè-
ìà Ëåàí-ãðàä íà áèëî êàêâó èñòîðè¼ñêó îñíîâó, ìåóòèì, è äà-
135
Äóøàí õîå ñåñòðó äà óçìå, Âóê, ÑÍÏ II, 27; Öàð Êîíñòàíòèí è
ñåñòðà ìó £åëåíà, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1847, ê. 79, ñòð. 106.
136
Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, ê. 57, 112.
137
Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 416.
138
Archiv für slavische Philologie, 1893, XV, 627.
99
íàñ ¼å çàñòóïåíà ó íàóöè êàî íà¼âåðîäîñòî¼íè¼à. Ðå÷ ¼å î òèï-

ñêîì èìåíó ãðàäà ó ïåñìàìà î æåíèäáàìà ¼óíàêà ñà ïðåïðåêà-
ìà, ÷è¼è ¼å ïîìåí óñëîâåí ñàìèì ïîåòñêèì ñèæåîì. Èíñèñòè-
ðàåì íà ïîêðåòèâîñòè è èçìåíèâîñòè ìîòèâà, îâäå ñå Ðóâà-
ðàö, èíà÷å çàñòóïíèê ìèòîëîøêå øêîëå ó Äâå ñòóäåíòñêå ðàñ-
ïðàâå, ïðèáëèæàâà ìèãðàöèîíîì ìîäåëó òóìà÷åà íàñòàíêà è
ðàçâèòêà óñìåíå êèæåâíîñòè.
Èç àñïåêòà äàíàøåã òóìà÷åà ïî¼ìà Ëåàí-ãðàäà ó ñðï-
ñêî¼ óñìåíî¼ êèæåâíîñòè, ìîæå ñå ðåè äà íè¼åäàí îäãîâîð íè-
¼å äàî äåôèíèòèâíî ðàçðåøåå îâîã ïðîáëåìà. Íà¼òåìåíè¼è
ïðèñòóï ïðîáëåìó äåìîíñòðèðàî ¼å Ñòî¼àí Íîâàêîâè ó ñòóäè¼è
Ëåàí ãðàä è Ïîàöè ó ñðïñêî¼ íàðîäíî¼ ïîåçè¼è139. Íîâàêîâè
êàðàêòåðèøå ïðâè ïîêóøà¼ Èëàðèîíà Ðóâàðöà äà îäãîíåòíå ïè-
òàå Ëåàíà êàî íà¼îçáèíè¼è ìåó ñâèì äîòàäàøèì èñòðà-
æèâàèìà, àëè êî¼è ñå èïàê ìó÷íî ìîæå îäðæàòè140. Óîïøòå,
Ñòî¼àí Íîâàêîâè èìà âåîìà àôèðìàòèâíî ìèøåå î ïðâî¼ ôàçè
Ðóâàð÷åâîã áàâåà íàðîäíîì òðàäèöè¼îì. Ïî åìó, Ðóâàðàö ¼å
ïðâè ó íàñ êî¼è ¼å íàðîäíó íàøó ïîåçè¼ó ñ ëèòåðàðíî-èñòîðè¼-
ñêå òðàäèöè¼å ðàçìàòðàî141.
Íîâàêîâè ñå, èïàê, äðæè ñåâåðíîã ïðàâöà: Íîâàêîâè
¼å îñòàî íà ñåâåðó, ó Ïîñêî¼! Íà ïóòó äî ðåøåà, äðæåè ñå
ñåâåðíîã ïðàâöà, Íîâàêîâè ¼å òî íàñòî¼àî äà ïîêàæå íà ïðè-
ìåðèìà ïåñàìà êî¼å ñå îâîì ðåøåó íå ïðîòèâå. Ïîëàçè ñå îä
ïîìèàíå ïåñìå î Ïåòðóøè äåâî¼öè. Íîâàêîâè îäáàöó¼å Ðó-
âàð÷åâó õèïîòåçó î Ëèòâè è ñóæàâà ïðîñòîð, íà¼ïðå íà Ìààð-
ñêó è Ïîñêó.142 Îñíîâíè çàêó÷öè Íîâàêîâèåâå ðàñïðàâå î
Ëåàí-ãðàäó óñìåíå òðàäèöè¼å ãëàñå: Èìå Ëåàíà çà Ïîàêå,
139
Âèä. Ñòî¼àí Íîâàêîâè è ôèëîëîøêà êðèòèêà, 63-78. Ïðâè ïóò
øòàìïàí ¼å íà íåìà÷êîì ñàìî ïðâè äåî îâå ðàñïðàâå ó: Archiv für sla-
vische Philologie, III, 124-130.
140
Èñòî, 67.
141
Èñòî, 64.
142
Ì. Ìèëîâè, Ñòî¼àí Íîâàêîâè è íàðîäíà êèæåâíîñò, Øàáàö,
1998, 109.
100
êî¼å ¼å ïîòåêëî èç ìààðñêå ðå÷è lengyel, ìîæå ñå ïîñòàåì

ñâî¼èì ïîóçäàíî âåçàòè çà âðåìå êðàà Âëàäèñëàâà Ëåàíèíà.
Ãðàä íå ìîæå ïðåìàøèòè ïî÷åòàê XVI âåêà. Âðëî ¼å ìîãóíî
äà ¼å òàäà óøàî ó ïîåòñêå ëè÷íîñòè è ñàì öàð Äóøàí, ¼åð ñå,
êàêî ¼å ïîçíàòî, î åìó ó íàðîäíî¼ ïîåçè¼è ãîòîâî íèøòà èñòî-
ðè÷íî íå ïåâà, íåãî ìó ¼å èìå ïîíà¼âèøå ñòàâåíî íà ìåñòî
ñòàðè¼èõ èìåíà.143
Ðàñïðàâà¼óè î ïîìåíó Ëåàí-ãðàäà ó áóãàðñêèì íàðîä-
íèì ïåñìàìà, Íîâàêîâè çàñòóïà ñòàíîâèøòå äà ñó Áóãàðè ïî-
çà¼ìèëè îâà¼ ñòà¼àè òîïîíèì îä Ñðáà. Íàâîäåè ó ïðèëîã ñâî¼å
õèïîòåçå æèâå êóëòóðíå è äóõîâíå âåçå èçìåó Ñðáà, Ïîàêà è
Ìààðà, î÷óâàíå è ó ñðïñêîì óñìåíîì ïåñíè÷êîì íàñëåó, Íî-
âàêîâè çàêó÷ó¼å ñâî¼ó ðàñïðàâó òóìà÷ååì èçìåíèâîñòè íà-
ðîäíèõ ïåñàìà ó ñêëîïó èõîâå âàðè¼àíòíîñòè: À ñâåêîëèêî
íàì ðàçìàòðàå è îïåò ïîêàçó¼å êàêî áè ñå íàðîäíà ïîåçè¼à íà¼-
áîå ìîãëà óïîðåäèòè ñ ðåêîì, êî¼à íåïðåñòàíî íîâèì âîäàìà
èñïóà ñâî¼å êîðèòî ñâå äîêëå íå óñàõíå èëè òîê íå ïðîìåíè. Ó
çàñóøåíîì èëè îñòàâåíîì êîðèòó íè¼å ìîãóíî íàè íè ÷àøó
ñòàðå âîäå; íå¼àñàí òðàã ó ïåñêó è îáëèêó êîðèòà ñàâ íàì ¼å ñïî-
ìåí ïî êîìå ¼î¼ èñòîðè¼ó ìîæåìî öðòàòè. Òàêâèì ¼å ñðåäñòâèìà
è îâà öðòà èçâîåíà!144 Íîâàêîâèåâî¼ èñòîðè¼ñêî¼ ðåêîíñòðóê-
öè¼è ñà îïðàâäàíèì ñóìàìà ïðèëàçè Ì. Ìèëîâè ó ñâî¼î¼ âà-
àíî¼ ìîíîãðàôè¼è î Ñò. Íîâàêîâèó è íàðîäíî¼ êèæåâîñòè:
Àêî ¼å òàêî, ñà êîëèêî îñíîâàíîñòè óçåòè Íîâàêîâèåâó ðåêîí-
ñòðóêöè¼ó. Íè¼å ëè Íîâàêîâè ñâå âðåìå äîêàçèâàî êàêî ¼å íà-
øàî ÷àøó ñòàðå âîäå òàìî ãäå òî íè¼å áèëî ìîãóå ó÷èíèòè.
Àêî ñó öèòèðàíè ðåäîâè ðåçèìå ó÷èåíîã íàïîðà, íèñó ëè îíè
ñâî¼åâðñíà íåãàöè¼à ðåçóëòàòà îâå ñòóäè¼å...145
Çà ðàçëèêó îä Íîâàêîâèà, À. Ñåðåíñåí ïîäðæàâà Ïå¼à÷å-
âèåâó è Ðóâàð÷åâó õèïîòåçó äà ñó Ëåàíè Ëèòâàíöè, àðãóìåí-
143
Ñò. Íîâàêîâè, Ëåàí ãðàä è Ïîàöè ó ñðïñêî¼ íàðîäíî¼ ïîåçè¼è,
68.
144
Èñòî, 77.
145
Ì. Ìèëîâè, Íàâ. äåëî, 115.
101
òó¼óè òî âåçàìà ñðïñêå è ðóìóíñêå ëèòåðàòóðå. Îòêðèâà¼óè ïî-

ìåíå Ëåàíà è ó ðóìóíñêî¼ óñìåíî¼ êèæåâíîñòè, Ñåðåíñåí ïðåò-
ïîñòàâà äà ¼å òà¼ ìîòèâ Ðóìóíèìà ïðåøàî ïðåêî Ñðáà èëè Áó-
ãàðà, à çàòèì ñå, îáîãàåí íîâèì åëåìåíòîì, ïîìåíîì Ëèòâå, ñà
êî¼èìà ñó Ðóìóíè èìàëè òåñíèõ ìåóñîáíèõ âåçà, âðàòèî íàòðàã
Ñðáèìà. Ïðåìà îâàêâîì òóìà÷åó ïðåñóäíó ïîñðåäíè÷êó óëîãó
ó óâîåó ïîåòîíèìà Ëåàí-ãðàä ó ñòàðó ñðïñêó êèæåâíîñò
è, ïîòîì, ó óñìåíó ïîåçè¼ó, èìàëè áè Ðóìóíè, à íå Ìààðè, êàêî
¼å òî ìèñëèî Ñò. Íîâàêîâè.146
Èìà¼óè ó âèäó ïàðàëåëó êî¼ó Ì. Õàëàíñêè óñïîñòàâà èç-
ìåó íåìà÷êîã Åïà î Íèáåëóíçèìà è Æåíèäáå Äóøàíîâå è åãî-
âó åòèìîëîãè¼ó ïî êî¼î¼ èìå Ëåàí äîëàçè ó çíà÷åó íåêîã ñå-
âåðíîã, ëåäåíîã ãðàäà, Ò. Ìàðåòè ñå ó ïðâè ìàõ ïðèêëàà Íîâà-
êîâèåâî¼ òåçè äà ¼å ðå÷ î íåêîì ãðàäó ó Ïîñêî¼147, äà áè êàñíè-
¼å ñâðñòàî Ëåàí ó êðóã èçìèøåíèõ ãåoãðàôè÷êèõ èìåíà, êî¼à
ñó ïðâîáèòíî îçíà÷àâàëà Ïîàêå148.
Äð. Êîñòè ñìàòðà äà ñå îäãîâîð íà ïèòàå ãäå ñå íàëàçèî
Ëåàí-ãðàä ìîæå ïðîíàè ó âåçè ñà íàðîäíèì ëîêàëíèì ïðåäà-
åì î íåêîì ñòàðîâðåìñêîì è èíîâåðñêîì ãðàäó, ÷è¼å ñó ðóøå-
âèíå áëèçó ñåëà Ëåãåíà (Ëååíà) è ìàíàñòèðà Ëåøêà êîä Òåòî-
âà.149 Îäãîâàðà¼óè íà ïèòàå äà ëè ñå èìå ëàòèíñêîã êðàà
Ìèõàèëà ìîãëî îäíîñèòè íà íåêîã èñòîðè¼ñêîã âëàäàðà, Êîñòè
èçíîñè ïðåòïîñòàâêó äà ¼å ïðâè èìïóëñ çà ñòâàðàå òîã åïñêîã
ëèêà ìîãàî ïîòåè îä çåòñêîã êðàà Ìèõàèëà, êî¼è ¼å âëàäàî ó
Ïðèìîð¼ó ó 11. â. è áèî êàòîëèê, êðóíèñàí êðóíîì ïîñëàòîì îä
ïàïå. Ìåóòèì, ñ îáçèðîì íà âðåìåíñêè ¼àç êî¼è äåëè ïîìåíóòîã
âëàäàðà îä âðåìåíà Âóêîâîã çàïèñà (îñàì âåêîâà), Êîñòè ñìà-
òðà äà ñå îâî èìå î÷óâàëî çàõâàó¼óè åãîâîì ïîâåçèâàó ñà
146
ìà, Ïðîñâåòíè ãëàñíèê, 1894, ãîä. XV, áð. 12, 574.
147
T. Maretiæ, Knjievna obznana, Rad JAZU, knj. CXXXII, 1897, 23.
148
T. Maretiæ, Naa narodna epika, 38-41.
149
Äð. Êîñòè, Ëàòèíñêè (ëåàíñêè) êðà Ìèõàèëî, Ïðèëîçè ïðîó-
÷àâàó íàðîäíå ïîåçè¼å, Áåîãðàä, 1937, IV, 1, 21.
102
çíà÷à¼íèì ïîðîäèöàìà è ëè÷íîñòèìà òîêîì íåêîëèêî âåêîâà íà

Ïðèìîð¼ó, êàî øòî ñó íïð. ÷ëàíîâè ïëåìèêå ìëåòà÷êå ïîðîäè-
öå Michiel-i, êî¼è ñó áèëè ìëåòà÷êè äóæäåâè êðà¼åì 11. è êðîç
öåî 12. â., èëè Êîòîðàíèíà Áóå Ìèõàèëà, ïðîòîâåñòèàðà öàðà
Äóøàíà è Óðîøà, êîìå ñå ñïîìåí, ïî Êîñòèó, ìîæäà î÷óâàî è ó
îíîì Ïðîâèçóð-Ìè¼à¼ëó èç Âóêîâå ïåñìå Óäà¼à ñåñòðå Äóøà-
íîâå (ïðîâèçóð=ïðîòîâåñòèàð).
À. Ëîìà ïðèõâàòà Íîâàêîâèåâî òóìà÷åå äà ñå Ëåàíè ñðï-
ñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà èìà¼ó òðàæèòè ó ïðåöèìà äàíàøèõ Ïî-
àêà, àëè, ó ðàâíè åòèìîëîãè¼å, áàøòèíè è ðåçóëòàòå äðóãèõ ïðà-
âàöà èñòðàæèâàà. Íà Ïîàêå ñå îäíîñå ¼îø âåñòè âèçàíòè¼ñêîã
öàðà Êîíñòàíòèíà Ïîðôèðîãåíèòà150 èç 10. â.: Ñðåäèíîì äåñå-
òîã âåêà, ó áàëêàíñêèõ Ñðáà ¼îø ¼å ñâåæå ñåàå íà ïðåäåëå äà-
íàøå Ïîñêå, êî¼å ñå îãëåäà ó Ïîðôèðîãåíèòîâîì ïîäàòêó äà
çàõóìñêè êíåç Ìèõàèëî, ñèí Âèøåáóäîâ, ïîòè÷å èç ïëåìåíà Äè-
÷èè ñà ðåêå Âèñëå (Porph., De adm. imp. 22). Íà äðóãîì ìåñòó,
ãîâîðåè î Èñòî÷íèì Ñëîâåíèìà, áàãðåíîðîäíè öàð êàî èõîâå
çàïàäíå ñóñåäå ïîìèå ïëåìå Ëåíæáíçíoé (id. 9). To ñó Ëåàíè,
Ëåàí-ãðàä, ëåàíñêà çåìà ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà. Èìå èç-
âîðíî îçíà÷àâà ñòàíîâíèêå íåîáðàåíèõ ïîà: ïðàñë. *ëåäü ïó-
ñòà çåìà, ëåäèíà, *Lêdaninú, ìí. *Lêdanå íàçèâ çà åíå ñòà-
íîâíèêå. Òàêî ñó ñå çâàëè ïðåöè ïîòîèõ Ïîàêà, à õèïîêîðè-
ñòèê îä òîã èìåíà ëÿõ, ëÿñè è äàíàñ ó ðóñêîì îçíà÷àâà Ïîàêå,
êàî øòî èõ Ìààðè íàçèâà¼ó èìåíîì Lengyel êî¼å ¼å ó IX-X â.
íàñòàëî îä ñëîâ. Lêðanå ñà ¼îø î÷óâàíèì íàçàëîì, àëè ñà âå
èçâðøåíîì ïðîìåíîì dj>ð êàðàêòåðèñòè÷íîì çà ñðïñêó ôîíå-
òèêó.151 ×èíè ñå äà ¼å Ëîìà ó ïðàâó êàäà ñìàòðà äà ¼å ëàòèíñêî
ïîðåêëî Ëåàí-ãðàäà ó óñìåíî¼ ïîåçè¼è ïîçíè¼è äîäàòàê, êàî è
äà jå ïàðàëåëà èçìåó ðóñêèõ áèèíà è ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñà-
ìà ó âåçè ñà òîïîíèìèìà Ëåàí : Ëåäåíåö, ñàñâèì óñëîâíå ïðè-
ðîäå: Ñðïñêå ïåñìå óáðà¼à¼ó Ëåàíå ó Ëàòèíå, øòî å áèòè íà-
150
De administrando imperio (945949).
151
À. Ëîìà, Ïðàêîñîâî, 58.
103
êíàäíà öðòà, ïðîèñòåêëà ìîæäà èç ñàçíàà î êàòîëè÷êî¼ âåðîè-

ñïîâåñòè Ïîàêà, íî ÷èíè íàì ñå âåðîâàòíî äà ¼å îâà¼ ïëåìåí-
ñêè íàçèâ ñïàäàî ó ñðïñêó åïñêó íîìåíêëàòóðó ¼îø ó ñòàðî¼ ïî-
ñòî¼áèíè, ïðå VII âåêà è äîñååà äåëà íàðîäà íà Áàëêàí, êàä ñó
ïðåöè áàëêàíñêèõ Ñðáà æèâåëè ó ñóñåäñòâó Ëåàíà è äîê ñó
¼îø óâåê è ¼åäíè è äðóãè áèëè ïàãàíè. Ó ðóñêèì áèëèíàìà ïî-
ìèå ñå íåêè ãðàä Ëåäåíéö, ÷è¼å ¼å èìå Õàëàíñêè óïîðåäèî ñà
ñðïñêèì Ëåàí-ãðàäîì, àëè òî ïîðååå ôàêòè÷êè íå ñòî¼è, óï.
Ôàñìåð II 475, ãäå óçèìà äà ¼å òî äàí. Òàëèí, êî¼è ñå ó ñðåäåì
âåêó ëàòèíñêè íàçèâà Lindanissa (òàìî è ïðåòïîñòàâêå î ñêàíäè-
íàâñêî¼ èëè ôèíñêî¼ åòèìîëîãè¼è òîã èìåíà). Âàà, ìåóòèì,
çàïàçèòè äà è ó òîì ñëó÷à¼ó, êàî è ïðè ïîðååó ñà òîïîíèìîì
èç ñðïñêèõ ïåñàìà, ðóñêî å ó ïðâîì ñëîãó ñòî¼è óìåñòî î÷åêèâà-
íîã ÿ îä *ê. Îá¼àøåå çà îäñòóïàå îä ãëàñîâíèõ çàêîíèòîñòè
ìîãëî áè ñå íàè ó íàñëààó ôîëêëîðíîã íàçèâà íà ðå÷ ëåä, à ó
òîì ñëó÷à¼ó îñòà¼å ìîãóíîñò äà ñå Ëåàí-ãðàä è Ëåäåíéö èïàê
ñâîäå íà çà¼åäíè÷êî åïñêî íàñëåå.152
152
À. Ëîìà, Íàâ. äåëî, 58-59.
104
Î ÁÀÍÎÂÈ ÑÒÐÀÕÈÈ È
ÑÌÐÒÈ ÂÎ£ÂÎÄÅ ÌÎÌ×ÈËÀ
Ó ñêëàäó ñà èçëîæåíèì ïîñòàâêàìà ìèòîëîøêå òåîðè¼å, Áà-

íîâè Ñòðàõèè ñðïñêå ¼óíà÷êå òðàäèöè¼å Ðóâàðàö ïðîíàëàçè
åêâèâàëåíòå ó íà¼ïîçíàòè¼èì ìèòîâèìà èíäîåâðîïñêèõ íàðîäà.
Èñõîäèøòå Áàíîâè Ñòðàõèå Ðóâàðàö òðàæè è ïðîíàëàçè ó äðåâ-
íèì âåäèñêèì ïåñìàìà. Èìå Êàðàìàí èçâîäè èç èìåíà Èíäðè-
íå áîãîâñêå êó÷êå Ñàðàìå, à Âëàõ-Àëè¼à îä èíäè¼ñêîã áîãà äî-
åã ñâåòà Âàëàñà: È ó íåìà÷êèì ãàòêàìà è ñêàñêàìà ñïîìèàòà
êó¼à, êî¼à íà ¼åäíîì ìåñòó Âîäàíà, Èíäðè ðàâíîã ãåðìàíñêîã áîãà,
ïðàòè, èñòîâåòíà ¼å ñà Ñàðàìîì, òàêî, äà ñå áîãîâñêà êó÷êà, êàî
îïøòå ñòâîðåå ÷åòèðè íà¼çíàìåíèòè¼à èíäîåâðîïñêà íàðîäà óêà-
çó¼å. Ê îâèìà ïðèäðóæó¼åì ¼à íàøåãà õðòà Êàðàìàíà, êîã ¼à çà
èñòîã ñà èíäèñêîì Ñàðàìîì äðæèì.153 . Ìàëåòè êðèòèêó¼å
Ðóâàð÷åâ ìèòîëîøêè ïðèñòóï.154 Í. Ðàäî¼÷è ïàê ñìàòðà äà ¼å íà¼-
âàæíè¼å ðåçóëòàòå ó ìèòîëîøêîì òóìà÷åó ñðïñêå ¼óíà÷êå åïèêå
íà¼ñòàðè¼èõ âðåìåíà ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò ïîñòèãàî óïðàâî
ó ñåãìåíòèìà î Áàëà÷êó è õðòó Êàðàìàíó.155 Ðóâàðàö óáåäèâî
153
154
. Ìàëåòè, Ñòðàõèíè Áàí, Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà,
1865, ê. 1, 253295.
155
Ó ñïåöè¼àëíîì äåëó ñâîãà Ïðèëîãà ïðåòðåñàî ¼å Èëàðèîí Ðóâà-
ðàö ÷èòàâ íèç ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà äà ó èìà óòâðäè ïðàñòàðå åëåìåí-
òå. Íà¼âàæíè¼å ¼å îâäå, êàêî ¼å ïîçíàòî, åãîâî ðàçëàãàå î Áàëà÷êó âî¼âîäè
è õðòó Êàðàìàíó. Òó ìó ¼å è íà¼áîå óñïåëî óòâðäèòè âåçå èçìåó íàøèõ
íàðîäíèõ ïåñàìà è ïðàñòàðå èíäè¼ñêå ñêàñêå. Ó îñòàëèì ñëó÷à¼åâèìà ìî-
æäà íè¼å áèî òîëèêî ñðåàí. Íî îâäå ñå íå ðàäè î ïî¼åäèíîñòèìà, íåãî î
ãëàâíîì çàäàòêó äà ñå ò. ç. èñòîðèñêå íàðîäíå ïåñìå ïðèêàæó êàî ¼óíà÷-
êå ñêàñêå, êàòêàä ñ ïðåóçåòèì èìåíèìà èñòîðèñêèõ ëè÷íîñòè. Í. Ðàäî¼-
÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà (ïîäâóêàî Á. Ñ), 180.
105
àïîñòðîôèðà ìèòñêó ñíàãó Çëà, àíòðîïîìîðôèçîâàíó ó ëèêó ìî-

íîã îòèìà÷à-øòåòî÷èíå, Âëàõ-Àëè¼è, êî¼è ¼å ïî ñâî¼èì íàòïðè-
ðîäíèì ñâî¼ñòâèìà (ñèëàí, ñàìîâîàí), êàî è ñâî¼îì ôóíêöè¼îì
ó ïåñìè ñóøòèíñêè åêâèâàëåíò ìèòñêèì ¼óíàöèìà ïðè÷å î çìà-
¼åóáèöè.
Äîê ¼å ó îäåêó î Âëàõ-Àëè¼è óáåäèâ, ñàìî çàðîáàâàå
Ñòðàõèèíå óáå Ðóâàðàö íà ïðèëè÷íî íàòåãíóò íà÷èí äîâîäè
ó ñàãëàñíîñò ñà èíäè¼ñêèì ìèòîì. Íàïîìèóè äà èíäè¼ñêè Âà-
ëàñ îäâîäè áîãîâñêå êðàâå, êî¼å, ó êîñìîãîíè¼ñêîì òóìà÷åó,
ïðåäñòàâà¼ó îáëàêå, à Âëàõ-Àëè¼à áàíîâó óáó, Ðóâàðàö îâà¼
íåñêëàä îá¼àøàâà íà ñëåäåè íà÷èí: Ó ïåñìè ïàê Âóêîâå çáèð-
êå, çàðîáèî ¼å Âëàõ Àëè¼à óáó Ñòðàõèèíó. Çà íåâîó äà¼å ñå è
îâî ó ñóãëàñíîñò ñ èíäèñêîì ñêàñêîì äîâåñòè. Ïî ïðåäñòàâà-
ó ¼åäíîì âåäèñêîì î áóðè, ñìàòðà¼ó ñå âîäå îáëàêà, ïðâîáèòíî
æåíå áîãîâà, êî¼å ¼å çìà¼ ïîìð÷èíå (Âàëàñ, Àõè) çàðîáèî, êî¼å äà
áè îñëîáîäèî Èíäðà ãðîìîì çìà¼à óáè¼à.156
Íà Ðóâàð÷åâó èíòåðïðåòàöè¼ó Áàíîâè Ñòðàõèå äèðåêò-
íî ñå îñëàà Íîäèëîâà àíàëèçà ïåñìå î Áàíîâèó Ñòðàõèè, ó
êîíòåêñòó åãîâå ìèòñêå ðåñòàóðàöè¼å äðåâíå ðåëèãè¼å Ñðáà è
Õðâàòà, íà òåìåèìà èõîâå ïîâåçàíîñòè ñà èíäîåâðîïñêîì çà-
¼åäíè÷êîì ïðàïîñòî¼áèíîì. Íîäèëî ñå ïîçèâà íà èñòå îíå àðãó-
ìåíòå ïîìîó êî¼èõ è Èëàðèîí Ðóâàðàö äîêàçó¼å äà ïåñìà ïî÷è-
âà íà êîñìîãîíè¼ñêèì ïðèíöèïèìà áîðáå ñâåòëîñòè è òàìå: Ali
nita drugo, valjda, ne utvrgjuje toliko u naoj legendi o Strahini
mitiènu sutinu, koliko njegov ut hrt Karaman. Je li Karaman puè-
kim mlatom isklepano, iskrivljeno, od sanskritskog Sarama, to znaèi
ona koja trèi, te je kuèka boja, ja ne mogu reæi, pa kaem evo samo
ovo. Po arijskom nazoru, vrata od doma nebesnoga èuvaju psi. Ona
su vrata dvoja: jutrenja, to se otvaraju bijelome danu pri osvitku, i
veèernja, to se rasklapaju mrkloj noæi pri sutonu. Do prvih vrata
stoji pseto umiljato, prijazno; do drugih mrzovoljasto, reavo. Dvje-
ma je psima, ipak, jedna majka, kuèka nebesna. Zove se Sarama u
Vedama, pa je Sarameya kuèak jutrenji, a Sarameyau oba su kuèka...
156
106
Nego bilo to kako mu drago, ovo stoji, da u vediènim pjesmama

Sarama prati vrhovnoga boga Indru, te mu pripomae otkriti lupee
krava, oblaka nebesnih, a da u naem epu, po isti naèin, utov Kara-
man, hrt Bezbiljeg, stopom slijedi Strahinu, i prua mu pomoæi u
njegovoj borbi na Halu. Karaman je ut, on je bez biljege, po slici
neba, outjela i èista s jutra.157
Ó íà¼äóáèì ñëî¼åâèìà ñèæåà Áàíîâè Ñòðàõèå ïåòðè-
ôèêîâàíà ¼å ìèòñêà ïðè÷à î çìà¼åóáèöè, êî¼à ñå ðàçîòêðèâà ïðå
ñâåãà ó íàòïðèðîäíèì îñîáèíàìà îòèìà÷à äåâî¼êå, êàî è ó ìèò-
ñêî¼ ñòèëèçàöè¼è ñàìîã ìåãäàíà. Ðóâàðàö ïîñåáíî óêàçó¼å íà ìè-
òîëîøêî îáëèêîâàå ìåãäàíà íà Ãîëå÷ ïëàíèíè: Äà îñìîòðèìî
¼îø íåêå îêîëíîñòè, êî¼å íà îòìè÷àðà äåìîíñêó ïðèðîäó óêàçó-
¼ó. Ó ïåñìè ñå êàæå: êàä óäàðà Ñòðàõèíèó áàíå/ ìó÷íó àëó ñèë-
íà Âëàõ Àëè¼ó. Çíàìåíèòî ¼å è òî, øòî ñå îíè ó ãîðè áîðå: íà
Ãîëå÷ó âèñîêî¼ ïëàíèíè. È òà îêîëíîñò, øòî ñóí÷àíè ¼óíàê Âëàõ
Àëè¼ó èñòîì ó ïîäíå íàäâëàäà: Íîñèøå ñå ëåòè äàí äî ïîäíå,
èìà ìèòè÷êî çíà÷åå, êàî è øòî ñó äåìîíñêîã Òóð÷èíà ñàìî áå-
ëå ïåíå ïîïàíóëå: Áè¼åëå ñó êàêî ãîðñêè ñíè¼åã, à Ñòðàõèó
á¼åëå ïà êðâàâå.158
Äà ñèæå Áàíîâè Ñòðàõèå èñïîä åïñêå ïîêîðèöå ÷óâà ïà-
ëèìïñåñò äðåâíå ïðè÷å î çìà¼åóáèöè çàêó÷ó¼ó è ñàâðåìåíè ïðî-
ó÷àâàîöè ìèòîëîøêå îðè¼åíòàöè¼å159. Ìèòñêè ìîäåëè ñå ïîñåá-
íî ìàíèôåñòó¼ó ó ðàâíè íîìåíêëàòóðå, àòðèáóöè¼å è ôóíêöè¼à
ëèêîâà. Àðõà¼ñêè êîðåíè ñèæåà î÷èòó¼ó ñå ó ðèòóàëíî-ìèòîëî-
øêèì ìîäåëèìà, êàî îáðàñöèìà êî¼è îáëèêó¼ó ñòðóêòóðó ïå-
ñíè÷êå ôàíòàñòèêå160. Òàêâè ñó ìîäåëè íàòïðèðîäíîã îòèìà÷à,
ìèòñêîã ïðåâîçíèêà äóøå è ñë.161
157
N. Nodilo, Religija Srba i Hrvata, Rad JAZU, 1885, LXXVII, 97-98.
158
159
Âèä. £. £àíèè¼åâè, Ó çíàêó Ìîëîõà: àíòðîïîëîøêè îãëåä î æð-
òâîâàó, Áåîãðàä, 1986, 7.
160
Ï. àè, Ó÷èíè êàî Ñòðàõèè, ó: Homo Balcanicus, homo
heroicus, Áåîãðàä, 1987, 148.
161
Âèä. Â. Ìàòè, Áàíîâè Ñòðàõèà è äåðâèø, ó: Ïñèõîàíàëèçà
ìèòñêå ïðîøëîñòè, III, Áåîãðàä, 1983, 109-116.
107
Î ñìðòè âî¼âîäå Ìîì÷èëà, ðîäîïñêîã òèòàíà, ñåâàñòîêðàòî-

ðà è äåñïîòà, ëè÷íîñòè êî¼à ¼å çàóçèìàëà èñòàêíóòó èñòîðè¼ñêó
óëîãó ó îäíîñèìà Áóãàðñêå, Ñðáè¼å è Âèçàíòè¼å ó 14. â., ¼óíàêà
êî¼è ¼å áèî napola vitez, a napola hajduk162, èçóçåòíîã ôèçè÷êîã
èçãëåäà (âèñîê êàî ìèíàðå163) è õðàáðîñòè, Ðóâàðàö íàâîäè
äâîâðñíå èñòîðè¼ñêå èçâîðå: ñðïñêå êðàòêå ëåòîïèñå, êî¼è ñàìî
áåëåæå åãîâó ïîãèáè¼ó (ïîãèáå Ìîì÷èëî ïåðèòîðñêè 1361. ãî-
äèíå) è âèçàíòè¼ñêå Í. Ãðåãîðó è £. Êàíòàêóçèíà (êîãà íå èìå-
íó¼å ó ðàäó, ìàäà ñå íà åãà ïîçèâà)164. Òî ñó ó¼åäíî è äî äàíàñ
¼åäèíà ïîóçäàíà èñòîðè¼ñêà ñâåäî÷àíñòâà î Ìîì÷èëîâî¼ ñìðòè,
ïîðåä Åíâåðè¼åâå õðîíèêå êî¼à Ðóâàðöó íè¼å áèëà ïîçíàòà.165 Ñàì
ïîäàòàê äà ñó ñðïñêè ëåòîïèñöè íàøëè çà ïîòðåáíî äà çàáåëåæå
îâà¼ äîãàà¼ äîâîíî ãîâîðè î øèðîêî ðàñïðîñòðàåíî¼ ñëàâè
âî¼âîäå Ìîì÷èëà, êàî è î òîìå äà ¼å óñìåíî ïðåäàå îäìàõ ïî-
ñëå Ìîì÷èëîâå ñìðòè ïî÷åëî äà èñïðåäà ñâî¼ó âåðçè¼ó äîãàà-
¼à.166 Ïîãèáè¼ó âî¼âîäå Ìîì÷èëà Ðóâàðàö ïîãðåøíî äàòó¼å ïðå-
162
T. Maretiæ, Naa narodna epika, 193.
163
Ïðåìà ñïåâó Dusturname (Knjiga instrukcija) êî¼è ¼å 1465. ãîäèíå
èñïåâàî òóðñêè õðîíè÷àð Åíâåðè.
164
Âèä. Âèçàíòè¼ñêè èçâîðè çà èñòîðè¼ó íàðîäà £óãîñëàâè¼å, VI, ïðèð.
Ñèìà èðêîâè è Áîæèäàð Ôåð¼àí÷è, Áåîãðàä, 1986, 145-296. Âèä. è Ã.
Îñòðîãîðñêè, Èñòîðè¼à Âèçàíòè¼å, Áåîãðàä, 1959, 480-485.
165
Èñòîðè¼ñêà ñâåäî÷àíñòâà î Ìîì÷èëîâîì æèâîòó è äåëîâàó îä-
íîñå ñå ñàìî íà çáèâàà íåïîñðåäíî ïðåä åãîâó ñìðò. Î Ìîì÷èëó ãîâî-
ðå òðè õðîíè÷àðà: Íèèôîð Ãðèãîðà, ñàì £îâàí Êàíòàêóçèí è, íàïîêîí,
Òóð÷èí Åíâåðè. Ïèñàà Ãðèãîðå è Êàíòàêóçèíà ñå óçà¼àìíî äîïóó¼ó, à
Åíâåðè ñàìî ïîìèå Ìîì÷èëà êàî ¼åäíîã îä èñòàêíóòèõ ïðîòèâíèêà Óìóð-
ïàøå î ÷è¼åì æèâîòó è ïîäâèçèìà Åíâåðè ïèøå. Í. óáèíêîâè, Âî¼-
âîäà Ìîì÷èëî ó ñóâðåìåíèì õðîíèêàìà è óñìåíî¼ åïñêî¼ íàðîäíî¼ ïåñìè,
Ãîäèøàê Èíñòèòóòà çà êèæåâíîñò è óìåòíîñò ïîñâååí Íèêøè Ñòèï-
÷åâèó, Áåîãðàä, 1991, ê. 14, 225.
166
Ïî ñâî¼ ïðèëèöè ¼å Ìîì÷èëî ïàî îíå ãîäèíå, êî¼ó ¼åäíîãëàñíî
ñðáñêè ëåòîïèñè íàçíà÷ó¼ó, ò¼. 1361. ãîäèíå, áóäóè äà Ëóêàðåâè ìåó
âî¼âîäàìà, êî¼è ñó ñå îä ñëàáîã Óðîøà öàðà îòìåòíóëè, ¼îø Ìîì÷èëà ñïî-
ìèå, ïàê è Õàìåð ïèøå, äà ¼å ñïîìåíóòå îä Âèçàíòèíàöà ãîäèíå, èñòèíà
Ìîì÷èëî îä Óìóðáåãà ïðåä Ïåðèòîðîì ïîòó÷åí áèî, íî äà òàäà íè¼å ïî-
ãèíóî. È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 49.
108
ìà ñðïñêèì ëåòîïèñà÷êèì èçâîðèìà, îäáàöó¼óè òà÷íó õðîíî-

ëîãè¼ó âèçàíòè¼ñêèõ èñòîðè÷àðà, êî¼è íàâîäå 1345. ãîäèíó êàî
ãîäèíó Ìîì÷èëîâå ñìðòè.167 Îâó õðîíîëîøêó íåïîóçäàíîñò ñðï-
ñêèõ ëåòîïèñàöà Íîâàê Êèëèáàðäà òóìà÷è âðåìåíîì êî¼å ¼å áè-
ëî ïîòðåáíî äà âåñò î Ìîì÷èëîâîì ïàäó, ïðåíîøåíà óñìåíèì
ïóòåì, äîå äî åãîâèõ ñàâðåìåíèêà.
Îïèñó¼óè, ïðåìà âèçàíòè¼ñêèì èçâîðèìà, ïîãèáè¼ó âî¼âî-
äå Ìîì÷èëà, èñòðàæèâà÷ íàëàçè äà åïñêà ïåñìà î æåíèäáè êðà-
à Âóêàøèíà ó Âóêîâî¼ çáèðöè168, è ïîðåä ìèòñêèõ åëåìåíàòà,
ïîêàçó¼å âåëèêó ñëè÷íîñò ñà èñòîðè¼ñêèì äîãàà¼åì èç 14. â.:
Õèñòîðè÷êå öðòå îä ïåñìå ìîæå ñàì ÷èòàëàö, óïîðåäèâøè íàâå-
äåíà õèñòîðè÷êà äàòà ñ ïåñìîì, óâèäåòè; ¼à îïîìèåì ñàìî íà òó
îêîëíîñò, äà ñå è ó ïåñìè çà äðóæèíó Ìîì÷èëîâó êàæå îïòå÷å èõ
îíà ñèëíà âî¼ñêà, è äà ¼å Ìîì÷èëî ïðåä áåäåìîì Ïèðèòîðà ïîãè-
íóî.169 Ïðè òîìå ñå íàìåå ïèòàå, îòêóäà êðà Âóêàøèí ó óëî-
çè èñòîðè¼ñêèõ Ìîì÷èëîâèõ ïðîòèâíèêà, Êàíòàêóçèíà è Óìóð-
áåãà, êàî è íà êî¼è íà÷èí ¼å òåìà î íåâåðè æåíå ïðèîíóëà óç èìå
âî¼âîäå Ìîì÷èëà è òðàíñïîíîâàíà ó ïåñìîâàíó ëåãåíäó î åãî-
167
Áî¼ êîä Ïåðèòåîðèîíà çáèî ñå 7. ¼óíà 1345. ãîäèíå. Âèä.
Èñòîðè¼a ñðïñêîã íàðîäà I, Îä íà¼ñòàðè¼èõ âðåìåíà äî Ìàðè÷êå áèòêå
(1371), Áåîãðàä, 1981, 522.
168
Ïåñìó ¼å Âóê Êàðàè çàáåëåæèî îä Ñòî¼àíà Õà¼äóêà 1820. ã. ó
Áðóñíèöè, î ÷åìó ¼å ó ñâîì ðà÷óíó îä ï¼åñàìà îñòàâèî ñëåäåó çàáåëå-
øêó: Îâó ïîñëåäó ïåñìó (î ñìðòè âî¼âîäå Ìîì÷èëà è î æåíèäáè êðà-
à Âóêàøèíà) èìàî ñàì ¼îø îä ïåòîðèöå, îä ñâàêîãà ìàëî äðóê÷è¼å, ïðå-
ïèñàíó, ò¼. ¼åäíó îä ìîãà îöà, ¼åäíó îä ñòàðöà Ðàøêà, ¼åäíó îä ¼åäíîãà
÷îâåêà èç Íàõè¼å Ðóäíè÷êå, ¼åäíó ìè ïîñëàî êíåç Âàñà Ïîïîâè, à ¼åäíó
ã. óêà Ìàðêîâè, ÷ëåí Ìàãèñòðàòà øàáà÷êîã è êàïåòàí ïîñàâñêè; íî îä
ñâè¼ó ìè ñå îâà Ñòî¼àíîâà (ñ êî¼îì ñå è Ðàøêîâà äîñòà ñëàãàëà) íà¼áîà
ó÷èíèëà. Íàðîäíå ñðïñêå ï¼åñìå, ñêóïèî èõ è íà ñâè¼åò èçäàî Âóê
Ñòåô. Êàðàè, ê. IV, ó êî¼î¼ ñó ðàçëè÷íå ¼óíà÷êå ï¼åñìå, Áå÷, 1833.
Âèä. Âóê Ñòåôàíîâè Êàðàè, Ñðïñêå íàðîäíå ï¼åñìå, ê. IV (1862),
Ñàáðàíà äåëà Âóêà Êàðàèà, ê. VII, ïðèð. . Çóêîâè, Èçäàå î
ñòîãîäèøèöè ñìðòè Âóêà Ñòåôàíîâèà Êàðàèà 18641964, Ïðîñâåòà,
Áåîãðàä, 1986, 396.
169
109
âî¼ ñìðòè. Ðóâàðàö íàëàçè äà âàðè¼àíòå îâå òåìå êîä Âóêà170 è Ìè-
ëóòèíîâèà171, êàî è èìà ìîòèâîì ñðîäíà ïåñìà î ñìðòè Çìà¼-
Îãåíîã Âóêà (Ñìðò Çìà¼-Îãåíîã Âóêà, Ï¼åâàíè¼à, áð. 104), èìà-
¼ó çà îñíîâó èñòîâåòíó ¼óíà÷êó ñêàñêó. Âóêàøèíîâó óëîãó ó ïå-
ñìè îí òóìà÷è òèïñêîì ïðåäñòàâîì êî¼à ïðåîâëàó¼å ó óñìåíî¼
òðàäèöè¼è êàäà ¼å ðå÷ î îâîì èñòîðè¼ñêîì âëàäàðó. Êàî öàðåóáèöà
è âëàñòîóáàö, óçóðïàòîð ïðåñòîëà è ñêîðî¼åâè, æóðà Âóêà-
øèí òàêî ïîñòà¼å ñèíîíèì çà íåãàòèâíó êàðàêòåðèçàöè¼ó âëàäàðà
ó ñðïñêî¼ óñìåíî¼ òðàäèöè¼è172.
Çàñòóïà¼óè ìèøåå äà ¼å ïîìåí Âóêàøèíà îä Ëåàíà
ó Ìèëóòèíîâèåâî¼ Ï¼åâàíè¼è173 ïðâîáèòíà îáðàäà ìîòèâà î ñìð-
òè âî¼âîäå Ìîì÷èëà, Ðóâàðàö èíñèñòèðà íà åëàñòè÷íî¼ íîìåí-
êëàòóðè ëèêîâà ó âàðè¼àíòàìà: Íà ìåñòî îâîã ëåàíñêîã êðàà
Âóêàøèíà ñòóïèî ¼å ó ïåñìè î ñìðòè Ìîì÷èëîâî¼ èñòî òàêî êðà
Âóêàøèí Ìðàâ÷åâè, êàî øòî ¼å ó ñðîäíî¼ ïåñìè î ñìðòè Çìà¼
Îãàíîãà Âóêà íà åãîâî ìåñòî åðçåëåç-Àëè¼à ñòóïèî.174 Àë-
òåðíèðàå ëèêîâà Çìà¼ Îãåíîã Âóêà è Ìîì÷èëà âî¼âîäå èçâå-
äåíî ¼å çàõâàó¼óè çà¼åäíè÷êîì ìèòñêîì îáðàñöó çìà¼åâèòîñòè
170
Æåíèäáà êðàà Âóêàøèíà, Ñðïñêå íàðîäíå ï¼åñìå, ñêóïèî èõ è
íà ñâè¼åò èçäàî Âóê Ñòåô. Êàðàè, ê. II, ó êî¼î¼ ñó ï¼åñìå ¼óíà÷êå íà¼-
ñòàðè¼å, Áå÷, 1845. Ó: Ñàáðàíà äåëà Âóêà Êàðàèà, ê. V, ïðèð. Ðàäìèëà
Ïåøè, Èçäàå î ñòîãîäèøèöè ñìðòè Âóêà Ñòåôàíîâèà Êàðàèà 1864-
1964 è äâåñòàãîäèøèöè åãîâà ðîåà 1787-1987, Ïðîñâåòà, Áåîãðàä,
1988, áð. 24.
171
Ìîì÷èëà ñìåðò, Ï¼åâàíè¼à öåðíîãîðñêà è õåðöåãîâà÷êà ñàáðàíà
×óáðîì ×î¼êîâèåì Öðíîãîðöåì, Ëà¼ïöèã, 1837, áð. 147.
172
Ñíàãà äåëîêðóãà ïðèãóøèëà ¼å ÷àê è òðàãèêó êîíôëèêòà ó êî¼åì
ñå èçãðàó¼å åïñêà áèîãðàôè¼à öàðà Ñò¼åïàíà. Îí íè¼å ó ñòàó äà èçáåãíå
çàìêå íåñïîñîáíèõ, çëîíàìåðíèõ, ëèöåìåðíèõ è ïîòêóïèâèõ ñàâåòíèêà
(Òîäîð âåçèð, êðà Âóêàøèí, ïàòðè¼àðñè). Ñ. Ñàìàðè¼à, Ëèêîâè âëà-
äàðà ó óñìåíî¼ åïèöè, Ñðáèñòè÷êè ïðèëîçè, Áåîãðàä, 2005, 220.
173
Çìà¼-Îãåí Âóê (Îä ïîïà Ðàäà Êíåæåâèà Á¼åëîïàâëèà), Ï¼åâà-
íè¼à öåðíîãîðñêà è õåðöåãîâà÷êà ñàáðàíà ×óáðîì ×î¼êîâèåì Öðíîãîð-
öåì, Ëà¼ïöèã, 1837. Âèä. Ñèìà Ìèëóòèíîâè Ñàðà¼ëè¼à, Ï¼åâàíè¼à öðíî-
ãîðñêà è õåðöåãîâà÷êà, ïðèð. Ä. Àðàíèòîâè, Íèêøè, 1990, áð. 152.
174
110
íà êîìå ïî÷èâà èõîâà óñòàåíà åïñêà êàðàêòåðèçàöè¼à.175 Ó

ñêëàäó ñà îïøòèì ñìåðîì ñâîã Ïðèëîãà, Ðóâàðàö, è ïîðåä áëè-
ñêîñòè èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å ó èíòåðïðåòàöè¼àìà ñìðòè âî¼âîäå
Ìîì÷èëà, èçäâà¼à ìèòè÷êè åëåìåíò êàî ïðåñóäíó ñïîíó êî¼à
ïîâåçó¼å âàðè¼àíòå: Ó ïåñìè 152. îïåâà ñå äåòèíñòâî Çìà¼-Îã-
àí Âóêà, à ó 104. ï. ñìðò åãîâà; îáå ñó ïàê ïåñìå îäëîìöè
ñòàðîã îíîã êðóãà ñêàñêè, ó êî¼è è ïåñìà î æåíèäáè öàð-Ñòåïàíà
ñïàäà. Òîì èñòîì êðóãó ïðèíàäëåæè äàêëå îä ÷åñòè, ò. ¼. ïî ñâîì
ìèòè÷êîì åëåìåíòó, è ïåñìà î ñìðòè Ìîì÷èëîâî¼, ó êî¼î¼ ñå èìå
óáèöå ñà÷óâàëî èñòî òàêî, êàî øòî ñå ó 104 ï. Ï¼åâ. èìå óáè¼åíîã
¼óíàêà çàäðæàëî.176
Î îäíîñó èñòîðè¼ñêå îñíîâå è ìîòèâñêå ãðàå ó âàðè¼àíòàìà
î ñìðòè âî¼âîäå Ìîì÷èëà ïîñòî¼è îáèìíà è ðàçíîðîäíà ëèòåðàòó-
ðà: Åïñêå óñìåíå íàðîäíå ïåñìå î âî¼âîäè Ìîì÷èëó, åïñêà ëå-
ãåíäà î âî¼âîäè Ìîì÷èëó òóìà÷åíå ñó ðàçëè÷èòî ó ðàçíèì âðå-
ìåíèìà. £åäíà ãðóïà íàó÷íèêà áèëà ¼å ñêëîíà äà ïîìèàå Ìîì-
÷èëà ó íàðîäíî¼ ïåñìè îá¼àñíè óòèöà¼åì èñòîðè¼å íà ïîåçè¼ó. Äðóãè
ñó, ïàê, áèëè ñêëîíè äà ñâå ïðèïèøó ïîñòî¼àó îäðååíèõ ìîòè-
âà. Ó îâîì ñëó÷à¼ó ìîòèâó î íåâåðíî¼ ñóïðóçè. Òðåè ñó ñìàòðàëè
äà ñó óñìåíå åïñêå íàðîäíå ïåñìå î âî¼âîäè Ìîì÷èëó è åãîâî¼
íåâåðíî¼ óáè íàñòàëå ïðåìà ñðåäîâåêîâíîì ðîìàíó Áîâî îä
Àíòîíå, îäíîñíî äà ¼å ó ïèòàó óòèöà¼ ïèñàíå ëèòåðàòóðå íà óñìå-
íó åïñêó ïåñìó. ×åòâðòè ñó ïîêóøàâàëè äà ó ïåñìàìà î âî¼âîäè
Ìîì÷èëó ïðåïîçíà¼ó óñêå, îìååíå ëîêàëíå ïðîñòîðå.177
Èñòîðè¼ñêå åëåìåíòå ó ïåñìè, ïîðåä Ðóâàðöà, óî÷àâà¼ó è
Ôð. Ìèêëîøè÷178, Ñò. Íîâàêîâè179, Ò. Ìàðåòè180 è äð. Ïîøàâ-
175
. Ïåøèêàí-óøòàíîâè, Çìà¼ Äåñïîò Âóê ìèò, èñòîðè¼à, ïå-
ñìà, Íîâè Ñàä, 2002, 3252.
176
177
Í. óáèíêîâè, Íàâ. äåëî, 223.
178
Ô. Ìèêëîøè, Åïñêî ïåñíèøòâî ó Ñðáà, Ñðáñêè Ëåòîïèñ, ãîä.
XXXVI, ñâ. 108, 74103.
179
Ñò. Íîâàêîâè, Ñòðóìñêà îáëàñò ó XIV âåêó, Ãëàñ ÑÊÀ, XXXVI,
Áåîãðàä, 1893, 26-37.
180
T. Maretiæ, Naa narodna epika, 253-254.
111
øè îä ñòèõà èç Ìèëóòèíîâèåâå çáèðêå: êðà Âóêàøèí, ïðè¼å-

âàðà ñòàðà, À. Ñåðåíñåí ñëè÷íî Ðóâàðöó ðåøàâà ïèòàå î òîìå
êàêî ¼å Âóêàøèí äîñïåî ó ïåñìó î Ìîì÷èëîâî¼ ñìðòè: Ìîãó-
íî ¼å, äà ¼å òà¼ íàçèâ âå ïîñòî¼àî ó ñòàðè¼î¼ ïåñìè, à çàöåëî ñå ó
î¼ ïåâàëå è òàêå ñòâàðè î Âóêàøèíó, äà ¼å áåç ïî ìóêå ìîãàî äà
óçìå òó óëîãó, êî¼à ìó ñå ó íàøî¼ ïåñìè äà¼å (óïîð. Ìèëóò. 69,
151 è 158).181 Ñëè÷íî ìèøåå èñêàçó¼å è Â. Ì. Æèðìóíñêè.182
Õð. Âàêàðåëñêè Ìîì÷èëîâó ñìðò óáðà¼à ìåó íà¼ñòàðè¼å èñòî-
ðè¼ñêå ïîìåíå ó áóãàðñêî¼ íàðîäíî¼ ïåñìè.183 Ñòî¼àí Íîâàêîâè
ïàê äà¼å âåîìà óïå÷àòèâ ïîðòðåò âî¼âîäå Ìîì÷èëà, êî¼è ¼å, èç-
ìåó 1340. è 1345. ã. íà ñðïñêî-áóãàðñêî-âèçàíòè¼ñêî¼ òðîìåè
ïîäèãàî ïðàâó õà¼äó÷êó äåñïîòîâèíó184. Ð. Ìåäåíèöà âàðè¼àí-
181
À. Ñåðåíçåí, Íàâ. äåëî, Ïðîñâåòíè ãëàñíèê, 1896, XVII, 3, 113.
182
Â. Ì. Æèðìóíñêèé, Ýïè÷åñêîå òâîð÷åñòâî ñëàâÿíñêèõ íàðîäîâ è
ïðîáëåìû ñðàâíèòåëüíîãî èçó÷åíèÿ ýïîñà, 41.
183
Õð. Âàêàðåëñêè, Áúëãàðñêàòà èñòîðè÷åñêà ïhñåíü, 73.
184
Ìîì÷èëî ¼å áèî ó ïî÷åòêó ïðîñò õà¼äó÷êè ÷åòîáàøà ó ãîðàìà
Ðîäîïñêèì (ìåó Äðàìîì, Ïëîâäèíîì è Ñàìîêîâîì), íà îíäàøî¼ òðî-
ìåè ìåó ñðïñêèì, áóãàðñêèì è âèçàíòè¼ñêèì çåìàìà. Ñðåà, ¼óíàøòâî
è ìóòíå îíäàøå ïðèëèêå ðàçâè¼ó ó ãëàâè Ìîì÷èëîâî¼ ìèñàî, äà è îí ñà
ñâî¼èì õà¼äóöèìà ñòå÷å ñåáè äðæàâó. Çàòî áåøå îêî òðèäåñåòå ñâî¼å ãîäè-
íå íà¼ìèî ¼åäíîãà Ãðêà, äà ãà íàó÷è âëàñòåîñêîì è ãîñïîäàðñêîì ðåäó. å-
ãîâ ñèëàí âî¼âîäñêè è çàïîâåäíè÷êè äàð èçáèî ¼å áðçî íà âèäèê. Ñìè-
øàî ¼å õëàäíî è òèõî, àëè ñòðàøíî è ïîóçäàíî, è ãäå áè óäàðèî, óäàðèî
áè êàî ìóà, áèëî íà áóãàðñêå ãðàíèöå, áèëî íà Êàíòàêóçèíîâó âî¼ñêó,
áèëî íà ñåëà Âèçàíòè¼ñêîãà Öàðñòâà. (...) Ìîì÷èëîâà ¼å çíàòíîñò ó âî¼-
íè÷êî¼ èñòîðè¼è. Îí íè¼å èìàî äðóãå âî¼ñêå íåãî íà¼àìíè÷êå. Ñðåíî õà¼-
äóêîâàå ìîðàëî ìó ¼å ïðîáóäèòè ìèñàî äà îñíó¼å ñâî¼ó äðæàâó; è êàä ñå
íà òî îäëó÷èî, îí ¼å õà¼äóêå ïðîìåòíóî ó íà¼àìíèêå. Ñ òèì ¼å óäèìà îí
ðàäèî êàêî äà äîå äî äîáèòè; à ñâå òî ñàìî äà áè ìîãàî äàå æèâåòè è
äàå ÷èíèòè âèòåøòâà êàî äîòëå. Êàä ¼å ïî Áàëêàíñêîì Ïîëóîñòðâó ïóêàî
ãëàñ î Ìîì÷èëó è î åãîâî¼ ÷åòè è î ÷óäíîâàòîì åãîâîì ãîñïîäñòâó,
ñòåêó ñå ê åìó, íàðî÷èòî èç ñðïñêèõ è áóãàðñêèõ çåìàà, ñâè øòî èõ ¼å
áèëî îä çëà îöà à îä ãîðå ìà¼êå, à êî¼èìà ¼å áèëî îìðçëî æèâåòè. Òàêî ñå
îêî åãà áèëî ñêóïèëî íà äâå õèàäå îäàáðàíèõ êîàíèêà, îä êî¼èõ áè
ñâàêè ïðå ïîãèíóî íåãî øòî áè Ìîì÷èëà èçäàî. Ñòàðà ñðïñêà âî¼ñêà.
Èñòîðè¼ñêå ñêèöå èç äåëà Íàðîä è çåìà ó ñòàðî¼ ñðïñêî¼ äðæàâè îä
Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà, èç Ðàòíèêà, ó Áåîãðàäó, 1893, 89-90.
112
òå ïåñìå î æåíèäáè êðàà Âóêàøèíà ïîñìàòðà êàî ìîòèâñêå ïå-

ñìå èç êðóãà âàðè¼àíàòà î íåâåðè æåíå ó íàðîäíî¼ åïèöè.185 Âë.
Íåäè íà îñíîâó àíàëèçå åïñêå ïåñìå î âî¼âîäè Ìîì÷èëó èç Çáîð-
íèêà Àâðàìà Ìèëåòèà, êî¼è ïîòè÷å èç 18. â., çàïàæà äà ¼å ëèê
êðàà Âóêàøèíà ó óëîçè Ìîì÷èëîâîã îïîíåíòà è ïîäëîã ïðå-
óáíèêà ðåëàòèâíî êàñíî óíåò ó ïåñìó î ïîãèáè¼è Ìîì÷èëà Ïå-
ðèòåîðè¼ñêîã186.
Ó äóõó ìèãðàöèîíå òåîðè¼å óòèöà¼à è ïîçà¼ìèöà íèç ïðîó-
÷àâàëàöà óñìåíå êèæåâíîñòè ñðïñêîã íàðîäà Âóêàøèíîâî ïðå-
óçèìàå èñòîðè¼ñêå óëîãå £îâàíà Êàíòàêóçèíà ó åïñêî¼ ïåñìè,
ïîðåä åãîâå èçðàçèòå íåïîïóëàðíîñòè ó ëîêàëíî¼ òðàäèöè¼è,
òóìà÷è óòèöà¼åì çàïàäíå ëèòåðàòóðå, îäíîñíî òóèíñêå ãðàå
185
Ð. Ìåäåíèöà, Áàíîâè Ñòðàõèà ó êðóãó âàðè¼àíàòà è òåìà î
íåâåðè æåíå ó íàðîäíî¼ åïèöè, Ïîñåáíà èçäàà ÑÀÍÓ, ê. CCCLXXXI,
Îäååå ëèòåðàòóðå è ¼åçèêà, ê. 14, Áåîãðàä, 1965, 168.
186
Äîñàä ñìî çíàëè ñàìî çà ¼åäíó âàðè¼àíòó Æåíèäáå êðàà Âóêà-
øèíà çàáåëåæåíó ó îñàìíàåñòîì âåêó Îä Íè¼åìàöà áàí è æåíà Ìîì÷èëà
âî¼âîäå èç Áîãèøèåâå çáèðêå (áð. 97). Çàõâàó¼óè Àâðàìó Ìèëåòèó, êî-
¼è ¼å íà ñòð. 113-116 èñïèñàî ñòî ñåäàìäåñåò ñòèõîâà Èñòîðè¼å âî¼âîäå Ìîì-
÷èëà, õðîíîëîøêè äðóãå ñà÷óâàíå âàðè¼àíòå, ìè ñìî ñàäà ó ñòàó äà áîå
ïðàòèìî óîáëè÷àâàå ñàìå ïåñìå. Ñàäà ñìåìî ïðåòïîñòàâèòè, ñêîðî è óñ-
òâðäèòè, äà ¼å òåê íåãäå ïîñëå 1750. ãîäèíå äîãàà¼ ïåñìå ïðåíåò ñà £åãå¼-
ñêîã ìîðà íà Äóðìèòîð è Ìîì÷èëî äîáèî Âóêàøèíà çà ïðîòèâíèêà. Ðåêëî
áè ñå è äà ¼å êîìè÷àí ïðèçîð ñà ïðåîáëà÷ååì ïîñòàî êàñíî, ïîøòî ¼å è òî
íîâ åëåìåíàò Ìèëåòèåâîã çàïèñà. Âàðè¼àíòà ¼å, âàà èñòàè, ìíîãî áëèæà
îíî¼ êî¼ó ¼å îá¼àâèî Ìèëóòèíîâè ó Ï¼åâàíè¼è öðíîãîðñêî¼ è õåðöåãîâà÷êî¼
(áð. 147) íàðî÷èòî ïî åïèçîäè ñà ñëóãàìà êî¼å ñó îä Ìîì÷èëà ïðåøëå
Âóêàøèíó -, íåãîëè îíî¼ êëàñè÷íî¼ êî¼ó ¼å îä Ñòî¼àíà Õà¼äóêà çàïèñàî Êà-
ðàè. £óíàê ó âàðè¼àíòè Ìèëåòèåâîã çáîðíèêà ïîêàòêàä ¼å ñóðîâ: êàäà ìó
èçãèíå ñâå äåâåòîðî áðàå, íàãîíè îí êîà ïðåêî èõîâèõ ìðòâèõ òåëà.
Ñòî¼àí Õà¼äóê å èçîñòàâèòè îâà¼ ìîìåíàò, îïëåìåó¼óè êàî è îñòàëè
âåëèêè Âóêîâè ïåâà÷è ñòàðó åïñêó ãðàó. Íà îñíîâó Ìèëåòèåâîã çàïèñà,
ìîè åìî, ñà ìíîãî èçâåñíîñòè, íàñëóòèòè óìåòíè÷êè ïîñòïóàê Ñòî¼àíà
Õà¼äóêà ïðè ïîòïóíîì óîáëè÷àâàó Æåíèäáå êðàà Âóêàøèíà. Áèåìî ó
ìîãóíîñòè äà íàçðåìî è øòà ¼å îí èçîñòàâàî è ¼îø âàæíè¼å! øòà ¼å
äîäàâàî. Àëè î òîìå òðåáà ãîâîðèòè ïîñåáíîì ïðèëèêîì. Âë. Íåäè,
Åïñêå íàðîäíå ïåñìå ó Çáîðíèêó Àâðàìà Ìèëåòèà, Ïðåøòàìïàíî èç Çáîð-
íèêà Ìàòèöå ñðïñêå çà êèæåâíîñò è ¼åçèê, Íîâè Ñàä, 1964, XII/1, 62.
113
èç èòàëè¼àíñêîã ñðåäîâåêîâíîã åïà î Áîâó îä Àíòîíå.187 Í. Áàíà-

øåâè äîêàçó¼å äà ¼å ïåñìà Æåíèäáà êðàà Âóêàøèíà íåñóìèâî
òðïåëà óïëèâå ñà Çàïàäà: Ïîçíàòî ¼å äà ¼å ó íàøó ïèñàíó êè-
æåâíîñò ïðåøëî íåêîëèêî ñðåäåâåêîâíèõ çàïàäíèõ ðîìàíà, êàî
ëåãåíäà î Àëåêñàíäðó, ïðè÷à î Òðî¼àíñêîì ðàòó, êî¼à ¼å ïðîêð÷èëà
ñåáè ïóò äî Áóãàðñêå è Ðóñè¼å, ðîìàí î Òðèñòàíó è ðîìàí î Áîâó
îä Àíòîíå, êî¼è ñó, òàêîå ïðåêî íàøèõ ïðåðàäà, äîøëè ó Ðóñè¼ó
è òàìî, íàðî÷èòî îâà¼ ïîñëåäè, äîæèâåëè íåîáè÷íó ñóäáèíó. Èç
ðîìàíà î Áîâó, òî ¼å âå óòâðåíî, ïðåøàî ¼å ó íàøó íàðîäíó ïîå-
çè¼ó ìîòèâ îíå èíòåðåñàíòíå è ó íåêèì âàðè¼àíòàìà òîëèêî ëåïå
ïåñìå î æåíèäáè Ìàðêîâîã îöà, êðàà Âóêàøèíà.188 Ò. Ìàðåòè
ñå ïîçèâà íà Ì. Õàëàíñêîã êî¼è ¼å ïðâè èçíåî îâó òâðäó: Izvr-
snoj ovoj pjesmi, od koje bolju i ljepu ne bi umio ispjevati nikakav
umjetni pjesnik, nalaze se varijante u Milutinoviæa br. 147 i u Bogiiæa
br. 97 (u ovoj deseteraèkoj pjesmi je mjesto kralja Vukaina zau-
zeo nekakav ban njemaèki), a ima i bugarskijeh varijanta. Tijem pje-
smama o pogibiji Momèilovoj nalazi Halanski na str. 6. i d. izvor u
prièi o starofrancuskom junaku Bueves d Hanstone, kako je saèuvana
u pjesmotvoru chanson de geste i u talijanskom zborniku Reali di
Francia, gdje se junak zove Bovo d Antona.189 Äð. Êîñòè íå ñïî-
ðè ñëè÷íîñò èçìåó íàðîäíå ïåñìå è ðîìàíà î Áîâó îä Àíòîíå,
àëè èïàê çàñòóïà ñòàíîâèøòå äà ñó ïðâîáèòíè ¼óíàöè ïåñìå áèëè
âî¼âîäà Ìîì÷èëî è öàð £îâàí Êàíòàêóçèí.190 Íî ÷èíè ñå äà ¼å ïî-
187
M. Õàëàíñêèé, Ê âîïðîñó îáú îòðàæåíèÿõ ñêàçàíèÿ î Áîâh â
ñåðáñêîì åïîñh, Ðóññêèé ôèëîëîãè÷åñêèé âhñòíèê, XIX, Ñàíêò Ïåòåðáóðã,
1899, 260-282; T. Maretiæ, Naa narodna epika, Zagreb, 1909, 153-154; A.
Ãàâðèëîâè, Èñòîðè¼ñêà ñåàà ó íåêèì íàðîäíèì ïåñìàìà î Êðàåâèó
Ìàðêó; Ïàâëå Ïîïîâè, Ïðåãëåä ñðïñêå êèæåâíîñòè, Áåîãðàä, 1919, 68.
188
ëè¼àíñêå âèòåøêå êèæåâíîñòè, Ñêîïå, 1935, 5.
189
T. Maretiæ, Naa narodna epika, Napomene i pogovor Vladan Nediæ,
Nolit, Beograd, 1966, 255.
190
Äð. Êîñòè, Íîâè¼è ïðèëîçè ïðîó÷àâàó íàðîäíå ïîåçè¼å ïîâî-
äîì êèãå ã. Í. Áàíàøåâèà..., Ñðïñêè êèæåâíè ãëàñíèê, í. ñ., Áåîãðàä,
1936, ê. XLVII, áð. 3, 197-209; áð. 4, 264-280; áð. 5, 356-375.
114
ðåä îâîã ìîãóíîã óòèöà¼à ïðåâîäíå ëèòåðàòóðå çà òóìà÷åå åï-

ñêèõ ïåñàìà è ïðåäàà î âî¼âîäè Ìîì÷èëó îä ìíîãî âåå âà-
æíîñòè ñàì êàðàêòåð óñìåíèõ åïñêèõ ïåñàìà î èñòîðè¼ñêèì ëè÷-
íîñòèìà è äîãàà¼èìà äîñòî¼íèì åïñêîã ïàìåà ó ðàçäîáó
òðà¼àà òçâ. ñòàðå, ñðåäîâåêîâíå ëèòåðàòóðå.191 Ëèäè¼à Äåëè
âàðè¼àíòàìà ïåñìå î Æåíèäáè êðàà Âóêàøèíà íå ïîðè÷å èçó-
çåòíó ôëóêòóàòèâíîñò, àëè ñìàòðà äà ñå èõîâî çíà÷åå íå ìî-
æå îá¼àøàâàòè ïóêèì ïðåóçèìàåì ìîòèâà èç ñðåäîâåêîâíå
çàïàäíå âèòåøêå êèæåâíîñòè, íèòè ñå ñâàêà ïî¼åäèíà âàðè¼àí-
òà ìîæå ëèøèòè ìîãóíîñòè àóòîõòîíîã áèâñòâîâàà ó îäðåå-
íîì åòíîêóëòóðíîì êðóãó.192
Î Ïèðëèòîðó ó Õåðöåãîâèíè, ãðàäó êî¼è ïðåäñòàâà ïîä-
ëîãó çà ðàçâè¼àå åïñêå òåìå ó ïåñìè Ñòî¼àíà Õà¼äóêà, Ðóâàðàö
êàæå äà àêî ¼å äîèñòà è áèî íåêàä òàìî, íèêàêî íå ìîæå áèòè
îíà¼ Ïèðèòîð, ïðåä ÷è¼èì ¼å áåäåìèìà Ìîì÷èëî óáè¼åí.193 Èìå
îâîã ëîêàëèòåòà ïî¼àâó¼å ñå ¼îø è ó âàðè¼àöè¼àìà Ïåðèòâàð
(Áîãèøè, áð. 97), Ïèëèòîð (Ï¼åâàíè¼à, áð. 147), Ïèðèòîð (Âóê,
ÑÍÏ III, áð. 10), Ïåðëèòîð (Ïåòðàíîâè, II, áð. 30). Èç íàçèâà
ãðàäà ó Áîãèøèåâî¼ çáèðöè Ñåðåíñåí èçâëà÷è çàêó÷àê äà áè
ñå ïîä òèì èìåíîì èìàî ðàçóìåòè Ïåòðîâàðàäèí, òå äà áè Ïèð-
ëèòîð êîä Âóêà èëè Ïèëèòîð êîä Ìèëóòèíîâèà ïðåäñòàâàëè
ñàìî óíàêàæåíè íàçèâ ïðâîáèòíîã èìåíà194
Âóêîìàí àêîâè îäðè÷å ïåñìè î ïîãèáè¼è Ìîì÷èëîâî¼ áè-
ëî êàêâó èñòîðè¼ñêó ïîâåçàíîñò ñà áî¼åì ïîä Ïåðèòåîðè¼åì 1345.
ã. Íà îñíîâó àðõåîëîøêèõ èñòðàæèâàà î ïîñòî¼àó ðóøåâèíà
íåêîã ñðåäîâåêîâíîã óòâðåà íà áðäó Ïèðëèòîð èñïîä Äóð-
ìèòîðà, àêîâè äîêàçó¼å äà ¼å ãðàä Ïèðëèòîð ó Õåðöåãîâèíè
îäèñòà ïîñòî¼àî, óç êîíñòàòàöè¼ó äà ñâàêà ïî¼åäèíîñò ãîâîðè î
191
Í. óáèíêîâè, Âî¼âîäà Ìîì÷èëî ó ñóâðåìåíèì õðîíèêàìà è óñìå-
íî¼ íàðîäíî¼ ïåñìè, 233.
192
Ë. Äåëè, Æèâîò åïñêå ïåñìå. Æåíèäáà êðàà Âóêàøèíà ó êðóãó
âàðè¼àíàòà, Áåîãðàä, 2006, 249.
193
194
À. Ñåðåíçåí, Íàâ. äåëî, 113.
115
ñðåäîâ¼åêîâíèì çáèâàèìà íà öðíîãîðñêî-õåðöåãîâà÷êîì ïîä-

ðó÷¼ó195. Íîâàê Êèëèáàðäà ñ ðàçëîãîì ïîðè÷å àêîâèåâó òåçó.
Íàïîìèóè äà ¼å ôàñöèíàíòíà ïðåâåëèêà ñëè÷íîñò åíå ôà-
áóëå è èñòîðè¼å, Êèëèáàðäà èñòè÷å äà ó îáëèêîâàó Æåíèäáå
êðàà Âóêàøèíà âåëèêó óëîãó èìà äîïðèíîñ êðåàòèâíîã ïåâà÷à
ó îáðàäè íàñëååíîã ñèæåà: Ó ï¼åñìè Æåíèäáà êðàà Âóêàøè-
íà ¼àñíî ñå ïîêàçó¼ó âèäèâå îñîáèíå ïàòðè¼àðõàëíîã ñâè¼åòà
õåðöåãîâà÷êèõ è öðíîãîðñêèõ áðäñêèõ êðà¼åâà. Õà¼äóê Ñòî¼àí
äà¼å ñëèêó ìîðàëà êîìå ¼å ïðèïàäàî, à êàî óì¼åòíèê èäå è äàå.196
Èç ñâåäî÷àíñòàâà î ñóêîáèìà êðàà Âóêàøèíà è Àíäðè¼å
II-oã Ìóñàêè¼à ó õðîíèöè äåñïîòà Ìóñàêè¼à (êàä ¼å Âóêàøèí áèî
ãîåí ñâå äî ïëàíèíå Ïåðèñòåð ó îêîëèíè Áèòîà), ó ñëè÷íî-
ñòè èçìåó ïëàíèíå Ïåðèñòåð ó Ìóñàêè¼åâî¼ õðîíèöè è ãðàäà
Ïèðëèòîðà ó åïñêî¼ ïåñìè À. Ãàâðèëîâè ïðîíàëàçè ïðâè èì-
ïóëñ çàìåíå èñòîðè¼ñêîã Ìîì÷èëîâîã íåïðè¼àòåà è êðâíèêà,
£îâàíà Êàíòàêóçèíà, òðàäèöè¼ñêèì åêâèâàëåíòîì, êðàåì Âó-
êàøèíîì.197
Ìîì÷èëî âî¼âîäà ïðåäñòàâà îáðàçàö ìèòñêèõ õåðî¼à ñòà-
ðè¼å ãåíåðàöè¼å. Îí ¼å çàñòóïíèê ñòàðîã êîâà ¼óíàêà êî¼è ñó æèâå-
ëè ó àðõàè÷íî äîáà, òå ñå èñòîðè¼ñêè ëèê âî¼âîäå Ìîì÷èëà êî¼è ¼å
âëàäàî ïðåäåëèìà ïîíàä Àðäå, îêî Êñàíòè¼å, Ðîäîïà è Ïåðèòåðè-
îíà, ëàêî óêëîïèî ó ìèòñêó ìàòðèöó êóëòóðíîã õåðî¼à êî¼è ïîñå-
äó¼å ìèòñêå àòðèáóòå (êðèëàòè êî, çàáðàåíè ãðàä, ñàáà ñà
î÷èìà). Òå ñó îñîáèíå äîäàòíî ïîòêðåïåíå óñïîñòàâàåì
àâóíêóëàòà ñà Ìàðêîì Êðàåâèåì (ðåëàöè¼à ó¼àê: ñåñòðè), êî¼è
ñåæå äî àðõàè÷íèõ êîðåíà ìàòðè¼àðõàòà: Ìîì÷èëî ñïàäà ó ðåä
îíèõ åïñêèõ ¼óíàêà êî¼è ñå, ÷àê è êàä íîñå èñòîðè¼ñêà èìåíà èç
195
Â. àêîâè, Ïèðëèòîð ïîä Äóðìèòîðîì èëè Ïåðèòåîðè¼ ïîä Ðî-
äîïèìà, Ñòâàðàå, Öåòèå, 1969, áð. 6, 821-827.
196
Í. Êèëèáàðäà, Èñòîðè¼ñêà îñíîâà íàðîäíèõ ïåñàìà î âî¼âîäè Ìîì-
÷èëó, ó: Ïîåçè¼à è èñòîðè¼à ó íàðîäíî¼ êèæåâíîñòè, Áåîãðàä, á. ã. (1970),
117-129. Îâäå ïðåìà: Í. Êèëèáàðäà, Óñìåíà êèæåâíîñò. Åïñêà ì¼åðà
èñòîðè¼å, Ïðèðåäèî Äå¼àí À¼äà÷è, Ïîäãîðèöà, 1998, 35.
197
Êðàåâèó Ìàðêó, 134.
116
âðëî ðàíå åïîõå, ìîãó îêàðàêòåðèñàòè êàî àðõàè÷íè, äåëèìè÷íî

¼îø ìèòñêè õåðî¼è. Î òàêâî¼ åãîâî¼ ïðèðîäè ñâåäî÷å èçâåñíå îñî-
áèíå è àòðèáóòè: íàòïðîñå÷íà âåëè÷èíà è ñíàãà, øòî è ¼åñòå ïî-
âîä êàñíè¼èì ïðîáàìà, êðèëàòè êî, îðóæ¼å, ðàçíå ìîè îä ïî-
ìîè. Íà èñòîðè¼ñêî ëèöå ñå, ó ñòâàðè, ïðåíîñå îáåëåæ¼à ñòàðè-
¼èõ, ìàäà àíîíèìíèõ ¼óíàêà èëè îïøòè¼å ðå÷åíî çà åãà ñå
âåçó¼ó ñòàðè¼å, ìèòñêå ïðåäñòàâå î ¼óíàêó èç ïðå- èëè ñóá-èñòî-
ðè¼ñêå ôàçå ðàçâî¼à åïèêå. Çíà÷à¼íî ¼å äà ñå òè ïðâîáèòíè, äîäóøå
âå àíòðîïîìîðôíè, àëè ¼îø äåëèìè÷íî ìèòñêè õåðî¼è, êî¼è ñå
îáè÷íî íå ìîãó ïîáåäèòè ¼óíàøòâîì ïðîñå÷íå óäñêå ìåðå, íåãî
íà¼÷åøå ñàìî ëóêàâñòâîì, ïðåâàðîì èëè èçäà¼îì, ïîòèñêó¼ó òî-
êîì âðåìåíà ó óãëó ïîáååíèõ. Èçà îâå ôóíêöèîíàëíå ïðîìåíå
êðè¼å ñå ïî ñâî¼ ïðèëèöè ¼åäàí äóáè è îïøòè¼è êóëòóðíîèñòî-
ðè¼ñêè ïðåîêðåò: íàïóøòàå è ïðåâàçèëàæåå ìèòñêå ôàçå ó ïðåä-
ñòàâàìà î ïðâîáèòíîì õåðî¼ó êàî ïðåñóäàí êîðàê êà ðàöèîíàëíè-
¼åì ñõâàòàó ¼óíàêà ó ñêëàäó ñà äðóøòâåíèì ðàçâî¼åì è ïðîöå-
ñîì åïèçàöè¼å. Ïðîöåñ ¼å ïîçíàò òàêîå èç èñòîðè¼å åïèêå êîä äðó-
ãèõ íàðîäà. Èç ¼óæíîñëîâåíñêå åïèêå, ñåì Ìîì÷èëà, îâàìî ñïà-
äà¼ó Ìóñà, ¼óíàê ñà òðè ñðöà, Æóòè £åâðå¼èí, Ìèíà Êîñòóðàíèí,
êàìåíèò äî ïàñà, ïðåäñòàâíèöå àìàçîíêè èòä. Ñòàðå, òîòåìèñòè÷-
êå ïðåäñòàâå ñå ïðåíîñå è íà êàñíè¼å èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè, êàî Ñå-
êóëó è äåñïîòà Âóêà Áðàíêîâèà äà áè ñå îá¼àñíèëà èõîâà ñìðò.198
Ñ îáçèðîì äà ¼å ó ïåñìè Ñòî¼àíà Õà¼äóêà òåæèøòå ñòàâå-
íî íà ëèê íåâåðíå óáå, êî¼à ¼å ó öåíòðó ðàäå, è íà åíî äâî-
ñòðóêî èçäà¼ñòâî, èñïóøòåí ¼å ¼åäàí ìîòèâ, êî¼è ñå ¼àâà ó âåè-
íè îñòàëèõ âàðè¼àíàòà. Òî ¼å ìîòèâ Âóêàøèíîâèõ ïîìàãà÷à, íå-
ãäàøèõ ñëóãó Ìîì÷èëîâèõ, êî¼èõ ñå èíîâñêè âî¼âîäà ¼åäè-
íî ïðèáî¼àâà199. Ñàìî áåæàå âî¼âîäå Ìîì÷èëà îä íåêàäàøèõ
198
À. Øìàóñ, Ïîãèáè¼à âî¼âîäå Ìîì÷èëà, Íàðîäíî ñòâàðàëàøòâî-Fol-
klor, Áåîãðàä, 1969, ãîä. VII, ñâ. 29-32, 21.
199
èõîâà óëîãà íè¼å ó ñâåìó ¼àñíà íèòè ñâóäà èñòîâåòíà òàêî äà ¼å
òåøêî äà ñå ðåêîíñòðóèøå èõîâà ïðâîáèòíà ôóíêöè¼à, àëè ïðèñóñòâî ó
âåèíè âàðè¼àíàòà è, íàðî÷èòî, ãåîãðàôñêà ðàñïðîñòðàåíîñò îâîã ìîòè-
âà äîïóøòà¼ó çàêó÷àê äà ¼å ó îäðååíî¼ ôàçè åïñêîã ðàçâèòêà ñà÷èàâàî
ìîæäà áèòàí ñòðóêòóðíè åëåìåíàò ïåñìå. Íàëàçèìî ãà íà £àäðàíó (Áîãè-
117
ñëóãó íå ãîâîðè î åãîâîì êóêàâè÷ëóêó âå î ìèòñêî-àðõà¼ñêîì

êàëóïó èç êîãà ¼å ïîòåêàî îòèñàê åïñêîã ñèæåà.200
Ìèîäðàã Ìàòèöêè äà¼å ïðåãëåä âàðè¼àíàòà òîêîì äâå ñòî-
òèíå ãîäèíà èõîâîã æèâîòà, îòêðèâà¼óè èíâàðè¼àíòíå åëåìåíòå
êî¼è ñå óáîìîðíî ÷óâà¼ó ó ïîâîäíîì ¼åçãðó ñèæåà è íåèçìå-
åíî ïðåíîñå êðîç âðåìå: Òîêîì äâå ñòîòèíå ãîäèíà æèâîòà ïå-
ñìà î ñìðòè âî¼âîäå Ìîì÷èëà, îêî ïîâîäíå ¼åçãðå ãðóïèñàî ñå
öåî íèç ìîòèâà è óñòàåíèõ ìåñòà: Ìîì÷èëîâ ñàí è òóìà÷åå
ñíà, êèãå êî¼å ðàçìåó¼ó Ìîì÷èëîâ ïðîòèâíèê è Ìîì÷èëîâà
óáà, èçäà¼à Ìîì÷èëîâå óáå è ñà åíå ñòðàíå îíåñïîñîáàâà-
å Ìîì÷èëîâîã êîà è îðóæ¼à, ëîâ ó êî¼åì Ìîì÷èëî íàèëàçè íà
çàñåäó, ìåãäàí íà êî¼åì Ìîì÷èëî èçãóáè öåëó ïðàòó (ïîñåáíî
ñå ó ïåñìè äðæè äåî î äåâåò áðàå, äåâåò áðàòó÷åäà), Ìîì÷è-
ëîâ ðàçãîâîð ñà êîåì, èç êî¼åãà ñàçíà¼å î íåâåðè óáå, íàïó-
øòàå áî¼èøòà, çàòèöàå çàòâîðåíå êàïè¼å ãðàäà, ïîæðòâîâàå
Ìîì÷èëîâå ñåñòðå, ïîíîâíà èçäà¼à Ìîì÷èëîâå óáå, ñìðò Ìîì-
÷èëîâà, îñâà¼àå è õàðàå ãðàäà, õóìîðíà ñöåíà ó êî¼î¼ Ìîì÷è-
ëîâ ïðîòèâíèê ïðîáà îäåëî è îðóæ¼å è íà òà¼ íà÷èí ñàçíà¼å äà ¼å
ïîãóáèî âåëèêîã ¼óíàêà, ïîãóáåå Ìîì÷èëîâå óáå è, íà¼çàä,
åïèëîã ó êî¼åì ïåâà÷è äîâîäå ó äèðåêòíó âåçó Ìîì÷èëà è Ìàðêà
Êðàåâèà, íà¼÷åøå îäíîñîì ó¼àêà è ñåñòðèà.201
Êàäà ¼å ðå÷ î âàðè¼àíòàìà ïåñìå î ïîãèáè¼è âî¼âîäå Ìîì÷è-
ëà, Ì. Ìàòèöêè àêöåíàò ñòàâà íà çàïèñ åïñêå íàðîäíå ïåñìå î
âî¼âîäè Ìîì÷èëó è ïàøè Àñàí-àãè èç Òåôòåðà Ìàíàñòèðà Ãðà-
øè 97), ó Öðíî¼ Ãîðè (Ìèëóòèíîâè 147), ó Âî¼âîäèíè ïðåä êðà¼ XVIII
âåêà ó Ìèëåòèåâî¼ ïåñìàðèöè, ó çàïàäíîáóãàðñêèì âàðè¼àíòàìà ñâå äî
Ïèðèíñêå Ìàêåäîíè¼å (Ðàçëîã), òî ¼åñò îí îáóõâàòà âåëèêî ïîäðó÷¼å è êà-
ðàêòåðèøå âåèíó âàðè¼àíàòà óîïøòå. Èñòî, 22.
200
Òàêâî äðæàå èçãëåäà íåäîñòî¼íî ¼åäíîã ¼óíàêà êàêàâ ¼å Ìîì÷è-
ëî, àëè ñàìî àêî ñå çàáîðàâè åãîâà ìèòñêà ïðèðîäà. åãîâå ñëóãå ñó ó
ñòâàðè áèà èñòîã ñî¼à, èñòèõ íàòïðîñå÷íèõ ñïîñîáíîñòè; ïðèïàäà¼ó èñòîì
ìèòñêîì èëè ïîëóìèòñêîì ñâåòó è Ìîì÷èëî èì ñå íå áè ìîãàî ñóïðîòñòà-
âèòè ïîøòî ¼å ëèøåí ñâî¼èõ ìàãè÷íèõ àòðèáóòà. Îòóäà åãîâà íåñìå-
ëîñò è íàãëî áåãñòâî. Èñòî, 27.
201
Ì. Ìàòèöêè, Èñòîðè¼à êàî ïðåäàå, Áèáëèîòåêà Âóêîâ ñàáîð,
Ðàä-ÊÏÇ Ñðáè¼å, Áåîãðàä, 1999, 139-140.
118
áîâöà (1735-1737. ã), êî¼è îäðåó¼å êàî íà¼ñòàðè¼ó ïðåöèçíî äà-

òîâàíó âàðè¼àíòó, òà÷íè¼å êàî ïðàîáëèê ïåñìå êî¼à ó óñìåíîì
ïðåäàó òðà¼å äâå ñòîòèíå ãîäèíà: Ïåñìà Âî¼âîäà Ìîì÷èëî è
ïàøà Àñàí-àãà ðàçëèêó¼å ñå îä ñâèõ âàðè¼àíàòà ïî òîìå øòî ¼å
ïðîòèâíèê åïñêîã Ìîì÷èëà Àñàí-àãà, ñàâðåìåíèê èñòîðè¼ñêîã
õà¼äó÷êîã ñòàðåøèíå èç Ïåðèòåîðè¼à. Èçãëåäà äà ¼å ïåñìà ó òîì
äåëó áëèæà ñâîì ïðâîáèòíîì èçâîðó è, ñâàêàêî, èñòîðè¼ñêèì ÷è-
åíèöàìà, ¼åð ¼å ïîòâðåíî äà ¼å Ìîì÷èëî ïîãèíóî îä Òóðàêà, ó
òî¼ ïðèëèöè ñàâåçíèêà £îâàíà Êàíòàêóçåíà. Òèìå ñå ìîæå îá¼à-
ñíèòè øòî ó îâî¼ ïåñìè ¼îø íè¼å ðàçâè¼åíî ìåñòî î ïðåïèñöè
Ìîì÷èëîâîã ïðîòèâíèêà è Ìîì÷èëîâå óáå è øòî ¼å óëîãà Ìîì-
÷èëîâå óáå ñâåäåíà íà íà¼ìàó ìîãóó ìåðó: Ìîì÷èëî ñâî¼
ñàí êàçó¼å êîó, à íå óáè, èçäà¼ñòâî óáå ïîìèå ñå ñàìî ó
¼åäíîì ñòèõó (Äà áè ñ êîãà, íåãî ñ ìî¼å óáå).202
Âåîìà çàíèìèâà ¼å ÷èåíèöà äà ñå ó íà¼ñòàðè¼èì âàðè¼àí-
òàìà (ãðàáîâà÷êè çàïèñ, çàïèñ èç ðóêîïèñíîã çáîðíèêà Àâðàìà
Ìèëåòèà) ïî¼àâó¼å ìîòèâ òðè êîïàíèêà çáîã êî¼èõ âî¼âîäà
Ìîì÷èëî áåæè ñà áî¼èøòà (Ïîòåêîøå äî òðè êîï¼àíèêà/È ïî-
áåæå Ìîì÷èëî âî¼âîäà, Âî¼âîäà Ìîì÷èëî è ïàøà Àñàí-ïàøà),
îäíîñíî îä êî¼èõ ãèíå (òðî¼à ñó ãà êîïà óäàðèëà, Èñòîðè¼à
âî¼âîäå Ìîì÷èëà, ó: Âë. Íåäè, Íàâ. ñòóäè¼à, ñòð. 70). Ìàòèöêè
ñ ïðàâîì ó ìîòèâó òðè êîïàíèêà îòêðèâà ¼åäíî äóáå ìèò-
ñêî çíà÷åå: Òðè êîïà, òðè êîïàíèêà, èìà¼ó, ñâàêàêî, è íåêî
äóáå, ìèòñêî çíà÷åå. £åäíî îä òèõ çíà÷åà ó âåçè ¼å ñà áà¼êà-
ìà î àâîëó è åãîâîì øåãðòó.203 £îø ¼åäíà ïàðàëåëà ñå ñàìà
íàìåå. Ó èçâàíðåäíî¼ ëèðñêî¼ åïèôàíè¼è ñìðòè ó áóãàðøòèöè
Ïîï¼åâêà Ðàäèà Âóêî¼åâèà (Áîãèøè, áð. 48) ¼óíàê òàêîå óìèðå
îä íåêàêâà òà¼àíñòâåíà òðè êîï¼à204. Ïðåâàñõîäíî ìèòñêó ñå-
202
Ì. Ìàòèöêè, Íàâ. äåëî, 140.
203
Ì. Ìàòèöêè, Íàâ. äåëî, 141.
204
Vid. H. Krnjeviæ, Lirski istoènici. Iz istorije i poetike lirske narodne
poezije, Beograd, 1986, 201-210; Á. Ñóâà¼è, £óíàöè è ìàñêå. Òóìà÷åà
ñðïñêå óñìåíå åïèêå, Áèáëèîòåêà êèæåâíîñò è ¼åçèê, Äðóøòâî çà ñðïñêè
¼åçèê è êèæåâíîñò Ñðáè¼å, Áåîãðàä, 2005, 164-165.
119
ìàíòèêó îëè÷àâà¼ó è òðè ïîòåðå êî¼å ãîíå Ñåàíèíà Èâà ó ïðå-

êðàñíî¼ áàëàäè î åãîâî¼ ñìðòè. (Âóê, ÑÍÏ III, áð. 31). £óðî Äà-
íè÷è òàêîå óìèðå îä òðè ðàíå íåïðåáîëíå: îä êîïà áî¼íî-
ãà, ñòð¼åëå áåëîïåðêå è óòå îøòðå ñàáå (ÅÐ, áð. 89). Î÷è-
ãëåäíî ¼å ðå÷ î òèïîëîøêè èçîìîðôíèì ñèòóàöè¼àìà ó êî¼èìà ¼å
ñìðò ìåòîíèìè¼ñêè îëè÷åíà ó òðîêðàêîì îðóæ¼ó íåèìåíîâàíîã
äåìè¼óðãà/êîïàíèêà, êîïó ÷è¼å ¼å ñå÷èâî èñêîâàíî îä æåëåçà
íåïàòâîðåíå ìèòñêå ñàêðàëíîñòè.
Ïîçèâà¼óè ñå íà Âåñåëèíà ×à¼êàíîâèà, Ì. Ìàòèöêè ó òîì
ïðàâöó ñìàòðà äà òðåáà äåòàíè¼å èñïèòàòè âåçå õòîíè÷êîã òðî-
ãëàâîã áîãà, ñëîâåíñêîã Òðèãëàâà è íàøåã Òðî¼àíà, ñà òðîãëàâèì
¼óíàöèìà íàøå åïèêå: Áàëà÷êîì âî¼âîäîì è òðîãëàâèì Àðàïè-
íîì è ó òîì êðóãó îäðåäèòè ìåñòî êî¼å çàóçèìà¼ó âî¼âîäà Ìîì-
÷èëî, Ìàðêî Êðàåâè è Ìîì÷èëîâå ñëóãå205.
Êàäà ¼å ðå÷ î òèïîëîãè¼è Ìîì÷èëîâèõ ïðîòèâíèêà ó âàðè-
¼àíòàìà, Å. £. Öâåòè ó èñòîì ïðàâöó íàâîäè ïðè÷ó èç Ìåãëåíà ó
Ìàêåäîíè¼è ïðåìà êî¼î¼ ¼å ïîãèáè¼ó âî¼âîäå Ìîì÷èëà ñêðèâèî
âî¼ñêîâîà Àðàïèí.206 Ð. Òóíãóç-Ïåðîâè ó ÷ëàíêó Äåñïîò Ìîì-
÷èëî207 Ìîì÷èëîâîã íåàêà Ðà¼êà ïîâåçó¼å ñà îõðèäñêèì âåëèêà-
øåì Îñòî¼îì Ðà¼àêîâèåì ïî ãóñëàì Óãàð÷èåì.208 Ì. Ñ. Ôè-
ëèïîâè îâó òåçó îäáàöó¼å êàî ïðîèçâîíó209.
205
Ì. Ìàòèöêè, Íàâ. äåëî, 141, íàïîìåíà áð. 20.
206
Å. £. Öâåòè, Âî¼âîäà Ìîì÷èëî è òðàäèöè¼à ó Ìåãëåíó, Ïðèëîçè
çà êèæåâíîñò, ¼åçèê, èñòîðè¼ó è ôîëêëîð, 1924, IV, 1-2, 265-266.
207
Ð. Òóíãóç-Ïåðîâè, Äåñïîò Ìîì÷èëî, Ãëàñíèê Çåìàñêîã ìóçå¼à
ó Áîñíè è Õåðöåãîâèíè, 1935, XLVII, 35-47.
208
Ñò. Íîâàêîâè ¼å ïðâè äîøàî íà ìèñàî äà, óç ðåçåðâó, èäåíòèôè-
êó¼å Ðà¼êà, êåôàëè¼ó Òðèëèñà è Âîíòà, ñåâåðíî îä Ñåðà, ñà ñèíîâöåì äå-
ñïîòà Ìîì÷èëà, êî¼è ñå èñòî çâàî Ðà¼êî (Ãëàñ XXXVI, 37). Íåäàâíî ¼å ã.
Ðàäîâàí Òóíãóç Ïåðîâè, ó ñòóäè¼è î Ìîì÷èëó, îòèøàî îä òå ïðè¼åìèâå
ïîñòàâêå íåêîëèêî êîðàêà äàå. Îí òîãà Ðà¼êà ïðåòâàðà ó Ðà¼àêà è ìèñëè,
äà áè îí ìîãàî áèòè îòàö Îñòî¼èí. Êàî òàêàâ, è îí áè ïîòèöàî îä õóìñêî-
ãà áðàòñòâà Óãàð÷èà. Îíî øòî ã. Ïåðîâè èçâîäè äàå, îñëàà¼óè ñå íà
¼åäíî âèøå íåãî íåñèãóðíî íàðîäíî ïðåäàå, ïëîä ¼å ìàøòå è êîìáèíà-
öè¼å, êî¼å íåìà¼ó àïñîëóòíî íèêàêâå ïîóçäàíå îñíîâå. (...) Çà äåñïîòà Ìîì-
÷èëà ãëàâíè èçâîð êàæå äà ¼å áèî ïîðåêëîì Áóãàðèí, à ó íàóöè ¼å äàâíî
120
Í. óáèíêîâè ñ ïðàâîì êîíñòàòó¼å äà ¼å èñòîðè¼ñêà ïîãè-

áè¼à âî¼âîäå Ìîì÷èëà ïðåä êàïè¼àìà çàòâîðåíîã ãðàäà ïðåäñòà-
âàëà ñíàæàí èìïóëñ åãîâî¼ òðàãè÷íî¼ è óçâèøåíî¼ åïñêî¼ ñëà-
âè: Îïèñ ïîñëåäèõ ÷àñîâà Ìîì÷èëîâèõ ¼åñòå ó ñâàêîì ïîãëå-
äó åïñêè. Ðåêëî áè ñå äà ¼å Ìîì÷èëîâà ïîãèáè¼à îäìàõ ïðåòî÷å-
íà ó åïñêó ïåñìó è óòî÷åíà ó åïñêó ëåãåíäó. ×èíè ñå äà Êàíòà-
êóçèí íå îïèñó¼å áèòêó ïîä Ïåðèòåîðèîíîì, âå äà ïðåïðè÷àâà
ñóâðåìåíó åïñêó ïåñìó î òîìå äîãàà¼ó. Óîñòàëîì, Êàíòàêóçèí
¼å õðîíèêó ïèñàî òåê ó ìîíàøêèì ãîäèíàìà, ïîøòî ¼å ìîðàî äà
ñå îäðåêíå ïðåñòîëà ó êîðèñò £îâàíà V Ïàëåîëîãà íîâåìáðà 1354.
ãîäèíå.210
Ó íà¼öåëîâèòè¼î¼ ñòóäè¼è êî¼à ðàçìàòðà Æåíèäáó êðàà Âó-
êàøèíà ó êðóãó âàðè¼àíàòà íà øèðîêîì ¼óæíîñëîâåíñêîì è áàë-
êàíñêîì òåðåíó, Ë. Äåëè äà¼å âåîìà äîáðó êèæåâíîèñòîðè¼-
ñêó è êèæåâíîòåîðè¼ñêó àíàëèçó ïåñìå ó ñâèì åíèì âèäîâè-
ìà èñïîàâàà. Âî¼âîäó Ìîì÷èëà îíà ïîñìàòðà êàî ñèíòåòè-
÷àí åïñêè ëèê, èñòè÷óè ïîñåáíî åãîâå àðõàè÷íå îñíîâå: Åï-
ñêè âî¼âîäà Ìîì÷èëî ¼åñòå åêëàòàíòàí ïðèìåð ïîìåíóòîã ñèí-
êðåòèçìà: íàñòàî íà îñíîâó èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè ðîäîïñêîã õà¼-
äóêà, äåñïîòà è ñåâàñòîêðàòîðà èç XIV âåêà òîêîì øåñòîâåêîâ-
íîã æèâîòà ó óñìåíî¼ òðàäèöè¼è îí ¼å ïîïðèìèî àòðèáóòå è ôóíê-
ïðèìåíî, äà ¼å åãîâî âåçàå ñà íàøèì Ïèðëèòîðîì ñàìî ïðåíîñ åï-

ñêîã ìîòèâà, ñà õèñòîðèñêîì îñíîâîì, îä ãðàäà Ïåðèòåîðè¼à, ïðåä êî¼èì
¼å Ìîì÷èëî äîèñòà ïîãèíóî. Ã. Ïåðîâè êîìáèíó¼å è äðóê÷è¼å, äà áè îá¼à-
ñíèî ñðîäñòâî Îñòî¼èíî ñà êðàåì Ìàðêîì. Àêî ¼å Ðà¼êî Ðà¼àê, îòàö
Îñòî¼èí è ñèíîâàö Ìîì÷èëîâ, îíäà ¼å è Ìîì÷èëî ïîðåêëîì Óãàð÷è. Òåò-
êà Îñòî¼èíà îöà Ðà¼êà áèëà ¼å, íàëàçè îí îä¼åäíîì, ñåñòðà Ìîì÷èëîâà
è ìà¼êà Êðàåâèà Ìàðêà, è åòî îòóä ñðîäñòâî (Ãëàñíèê Çåì. Ìóçå¼à
XLVII, 1935., 41-2). Îâàêâî çàêó÷èâàå íåìà, íàðàâíî, íèêàêâå âåçå ñ
íàóêîì; ìè ñìî ãà ñïîìåíóëè ñàìî ðàäè ïîòïóíîñòè è äà ñå âèäè êàêâèì
¼å ñâå êîìáèíàöè¼àìà äàî ïîâîäà Îñòî¼èí íàòïèñ. Äð. Âë. îðîâè,
Îñòî¼à Ðà¼àêîâè Óãàð÷è, Ïðèëîçè ïðîó÷àâàó íàðîäíå ïîåçè¼å, 1938,
ãîä. V, ñâ. 1, 55.
209
Ì. Ñ. Ôèëèïîâè, Ïðèëîçè ïðîó÷àâàà íàðîäíå ïîåçè¼å, Áåîãðàä,
1937, IV, 152-153.
210
Í. óáèíêîâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 227.
121
öè¼å ðàçëè÷èòèõ ìèòñêèõ áèà è åïñêèõ äåëàòíèêà è ïîñòàî ¼å-

äàí îä íà¼êîìïëåêñíè¼èõ ëèêîâà ¼óæíîñëîâåíñêå óñìåíå òðàäè-
öè¼å.211 Íà îñíîâó ìèòñêèõ åëåìåíàòà ó ðàâíè àòðèáóöè¼å (êðè-
ëàòè êî, ñàáà ñà î÷èìà, èçóçåòàí ðàñò), êàî è ñóäáèíñêîì
ïîâåçàíîøó çà ãîðó è âîäó (¼åçåðî, ðåêà) ó ðàâíè õðîíîòîïà, òå
ñèæå¼íèì âàðè¼àöè¼àìà (êðóã âàðè¼àíàòà ó áóãàðñêîì è ìàêåäîí-
ñêîì ôîëêëîðó ó êî¼èìà Ìîì÷èëî íîó ñàâëàäàâà âåëèêå äà-
èíå íà ñâîì ÷óäåñíî ïîòêîâàíîì êîó, ïîõîäåè ñåñòðó èëè
åðêó öàðà Êîñòàäèíà), àëè è ïðåìà òèïîâèìà ïðîòèâíèêà, Ë.
Äåëè ïîñåáíî îçíà÷àâà åëåìåíòå çìà¼åâèòîñòè ó îáëèêîâàó
îâå ñèíòåòè÷íå åïñêå ôèãóðå.212
Ðàçâèòêó ïåñàìà î ¼óíàêó Ìîì÷èëó ó áóãàðñêîì ôîëêëî-
ðó, ñà ïîñåáíèì àêöåíòîì íà óëîçè ïåâà÷à ó âàðèðàó íàñëååíå
ãðàå, çàíèìèâó ñòóäè¼ó ïîñâåòèëà ¼å Öâ. Ðîìàíñêà. Ðîìàíñêà
èç íèçà ðàçãëåäàíèõ âàðè¼àíàòà èçâëà÷è çàêó÷àê äà ¼å öåíòðàë-
íà òåìà ó ïåâàó î âî¼âîäè Ìîì÷èëó ó Áóãàðñêî¼ åãîâà ñìðò.213
Ïîìåðàåì ôîêóñà èñòðàæèâàà ñà ñìðòè âî¼âîäå Ìîì÷è-
ëà íà ïèòàå ïîðåêëà Ìàðêà Êðàåâèà ó åïñêî¼ ïåñìè, ó êîí-
òåêñòó îáëèêîâàà ôîðìóëàòèâíå âåçå ó¼àê-ñåñòðè ó òðàäèöè-
¼è, Ðóâàðàö ó çàâðøåòêó îâîã ïîãëàâà ïîñâå ëîãè÷êè íà¼àâó¼å
òåìó î íà¼ïîïóëàðíè¼åì ¼óíàêó áàëêàíñêå åïèêå, êî¼î¼ å ïîñâå-
òèòè âåè äåî ñâî¼å ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå î ñðïñêî¼ ¼óíà÷êî¼ ïîå-
çè¼è. Îâà¼ ãåíåàëîøêè ìîìåíàò èñòè÷å è Àëî¼ç Øìàóñ: Ïå-
ñìà ¼å ñâî¼ äåôèíèòèâíè îáëèê ó ñòâàðè äîáèëà ¼åäíèì ãåíåàëî-
øêèì ìîìåíòîì: òðåáàëî ¼å Ìàðêó îáåçáåäèòè íèìáóñ âåëèêîã
¼óíàêà ñà èçóçåòíèì ñâî¼ñòâèìà âå íà îñíîâó ñàìîã åãîâîã ïî-
ðåêëà. Òî ñå ó åïñêî¼ ïðåäà¼è ïîñòèãëî èëè æåíèäáîì Âóêàøèíà
âèëîì (Áîãèøè 85) èëè ìàòðèëèíåàðíèì âåçèâàåì Ìàðêà êàî
211
Ë. Äåëè, Æèâîò åïñêå ïåñìå. Æåíèäáà êðàà Âóêàøèíà ó êðóãó
âàðè¼àíàòà, 255.
212
Ë. Äåëè, Íàâ. äåëî, 257.
213
Öâ. Ðîìàíñêà, Êúì âúïðîñà çà ðàçâèòèåòî íà ïåñíèòå çà Ìîì÷èë
þíàê â áúëãàðñêèÿ ôîëêëîð, ó: Âúïðîñè íà áúëãàðñêîòî íàðîäíî òâîð÷å-
ñòâî, Ñ., 1976, 65.
122
ñåñòðèà çà ¼åäíó àðõàè÷íó ¼óíà÷êó ëè÷íîñò. Òà ñå ïîòðåáà îñå-

àëà óòîëèêî ¼à÷å óêîëèêî ¼å Ìàðêîâ îòàö Âóêàøèí êàî îëè÷åå
óçóðïàòîðà è ÷àê öàðåóáèöå ïî÷åî äà ïàäà è ãóáè óãëåä ó î÷èìà
ïîòîìàêà. Ó âåçè ñ òèì ïðîöåñîì òåáà ãëåäàòè è óçäèçàå Ìàð-
êà ó íàðîäíî¼ òðàäèöè¼è êàî áðàíèîöà ëåãèòèìèòåòà (Âóê II, 33:
Óðîø è Ìðàâ÷åâèè), ÷èìå ñå èñòîâðåìåíî äîáè¼à¼ó íåêè åëå-
ìåíòè çà èçâåñíó ðåëàòèâíó õðîíîëîãè¼ó. Ïî ñâåìó ñå ÷èíè äà ¼å
îâà ãåíåàëîøêî-èñòîðè¼ñêà ðåèíòåðïðåòàöè¼à òåêëà äîñòà ñïî-
ðî è äà ¼å ñðàçìåðíî êàñíî è äàëåêî îä ïðâîáèòíå ïîñòî¼áèíå
Âóêàøèíà è Ìàðêà äîáèëà ñâî¼ êîíà÷íè îáëèê, êî¼è ïðåòïîñòà-
âà è ïîñòåïåíî ïàðàëåëíî èçãðàèâàå èäåàëíîã ëèêà Ìàðêî-
âå ìà¼êå (£åâðîñèìå).214
Ïðåìà Áðóíó Ìåðèè¼ó, Ìàðêîâà ïîðîäèöà ¼å ó ñðïñêî¼
óñìåíî¼ ïîåçè¼è ó òåñíî¼ âåçè ñà ìèòñêî-ìàãè¼ñêèì àìáè¼åíòîì:
Ó ïåñìè Æåíèäáà êðàà Âóêàøèíà ïðè÷à ñå íà êî¼è ¼å íà÷èí
îòàö Ìàðêà Êðàåâèà óñïåî äà ïîáåäè âî¼âîäó Ìîì÷èëà, è òî
òåê ïîøòî ¼å Ìîì÷èëîâ êî, êðèëàòè £àáó÷èëî, æèâîòèà êî-
¼à ¼å ìîãëà äà ëåòè è êî¼à ¼å, äàêëå, ïîñåäîâàëà ìàãè÷íó ìî,
Âèäîñàâèíîì èçäà¼îì èçãóáèî êðèëà. Ïðèðîäíî ¼å äà ¼å ìîãóå
äà ¼å òó ðå÷ î êîèíöèäåíöè¼è, à èñòî òàêî ¼å ìîãóå äà ñó åïèçîäå
ó êî¼èìà ¼å Ìàðêî Êðàåâè îáàâè¼åí àòìîñôåðîì ìàãè¼å ñëó-
÷à¼íè ïðîèçâîäè ìàøòå íàðîäíèõ ïåâà÷à, àëè, èïàê, ìàãè¼ñêî òó-
ìà÷åå åïèçîäà î êî¼èìà ¼å ðå÷ ìîæå äà áóäå ïðèõâàåíî. Ìî-
æäà ñó Ðóñè è áàëêàíñêè Ñëîâåíè ó ñâî¼èì íàðîäíèì åïñêèì
ïåñìàìà ñà÷óâàëè ñåàå íà ñòàðà âåðîâàà ñâî¼èõ ïðåäàêà èç
ïðåèñòîðè¼ñêîã äîáà.215
214
À. Øìàóñ, Ïîãèáè¼à âî¼âîäå Ìîì÷èëà, Íàðîäíî ñòâàðëàøòâî-Fol-
klor, Áåîãðàä, 1969, VII, 29-32, 19-20.
215
Áð. Ìåðèè, Ìèòîëîøêè åëåìåíòè ó ñðïñêîõðâàòñêèì íàðîäíèì
ïåñìàìà, 278.
123
124
£ÓÍÀ×ÊÅ ÑÊÀÑÊÅ Î ÌÀÐÊÓ ÊÐÀÅÂÈÓ
Ïàðàôðàçèðà¼óè ñòàâ Ï. £. Øàôàðèêà èç Ñòàðîæèòíîñòè

ïî êîìå è íà¼ïðîíèöàòåëíè¼à îøòðîòà óìà íå ìîæå êîä Êðàå-
âèà Ìàðêà õèñòîðè÷êè åëåìåíàò îä óðåñà ñêàñêå ðàçëó÷èòè, Ðó-
âàðàö íàïîìèå äà ó ïåñìàìà î íà¼ïîïóëàðíè¼åì ¼óíàêó íàøå åï-
ñêå òðàäèöè¼å íèòè ¼å ñâóãäå õèñòîðè÷êè æèâà ãëàâíî, à åëåìå-
íàò îä ñêàñêå êàî íåøòî ïîáî÷íî è ïðèäàíî, âå ñå êàòêàä è ïðå-
âðíóòî îäíîøåå ìåó îáå îâå ñòèõè¼å íàëàçè.216 Ëèñòà¼óè èñòî-
ðè¼ñêå èçâîðå î Ìàðêó, Ðóâàðàö íàâîäè Ì. Îðáèíà êàî ãëàâíè è
¼åäèíè èçâîð, èç êîãà ñó äîñàäàøè ïèñàîöè ñðáñêå èñòîðè¼å èç-
âåñòè¼à ñâî¼à î Êðàåâèó Ìàðêó âàäèëè, êàî è Òðîíîøêè ðîäî-
ñëîâ, ó êîìå ñó î÷óâàíè òåê øòóðè ïîäàöè î Ìàðêó. Íè Ðóâàðàö íå
ìîæå äà ñå îòìå óòèöà¼ó äóáðîâà÷êîã èñòîðè÷àðà êàäà ïî Îðáè-
íó ïèøå î ÷åòâîðèöè Âóêàøèíîâèõ ñèíîâà (Ìàðêî, Èâàíèø, Àí-
äðè¼àø è Ìèòðàø), àëè óç îãðàäó äà ñå íàøè êðàòêè ëåòîïèñè
íå ñëàæó ó ïîòïóíîñòè ñà àóòîðîì Êðàåâñòâà Ñëîâåíà, òå äà
ïîìèó òðè ñèíà êðàà Âóêàøèíà: Ìàðêà, Äìèòðà è Àíäðåà-
øà, äîê ñå ó ¼åäíî¼ ëèñòèíè êðàà Âóêàøèíà ïîìèó ñàìî Ìàð-
êî è Àíäðè¼à. Ò. Ìàðåòè ñìàòðà äà áè Âóêàøèíîâîã ñèíà Èâà-
íèøà òðåáàëî îäáàöèòè êàî íåèñòîðè¼ñêó ëè÷íîñò, ¼åð çà åãà,
îñèì Îðáèíà, íèøòà íå çíà¼ó äðóãè èçâîðè.217 Ëàçàð Ìèðêîâè
ïàê ïîòâðó¼å Îðáèíîâ ïîäàòàê: Âóêàøèí ¼å èìàî ÷åòèðè ñèíà:
Ìàðêà, Àíäðå¼àøà, Äìèòðà è Èâàíèøà, è âèøå êåðè, îä êî¼èõ
íàì ¼å ïîçíàòà Îëèâåðà, óäàòà çà óðó Áàëøèà.218 Òåçó î âåðî-
216
217
218
Ë. Ìèðêîâè, Ìðàâ÷åâèè, Ñòàðèíàð, Îðãàí Àðõåîëîøêîã
äðóøòâà ó Áåîãðàäó. Òðåà ñåðè¼à, êèãà òðåà, Áåîãðàä, 1925, 18.
125
äîñòî¼íîñòè Ì. Îðáèíà ïî îâîì ïèòàó çàñòóïà è Ñ. èðêîâè:

Ñèíîâè Âóêàøèíîâè ñó òà÷íî íàâåäåíè è ñâè ñó îñòàâèëè òðà-
ãà ó ñàâðåìåíèì èñòîðè¼ñêèì èçâîðèìà.219 Ïðåìà Îðáèíó Ðó-
âàðàö íàâîäè Ìàðêîâå ñóêîáå ñà êíåçîì Ëàçàðåì, áèòêó ïðîòèâ
âî¼âîäå Ìèð÷åòå è ñìðò êîä Êðàåâà (ó íà¼áîî¼ òðàäèöè¼è íà-
ðîäíîã ïðåäàà), à ïî Ëóêàðåâèó ïîäàòàê î Ìàðêîâîì ãðîáó:
Òåëî ¼å Ìàðêîâî ïîãðåáåíî ó ìàíàñòèðó Âëàñè¼àíè (Blaciani)
êîä Ñêîï¼à.220 ×èòà¼óè îâî ìåñòî êîä Îðáèíà êàî ìàíàñòèð Áëà-
÷àíè, îäíîñíî Áóëà÷àíè êîä Ëóêàðåâèà, Ë. Ìèðêîâè çàêó÷ó-
¼å äà ïèòàå î ãðîáó êðàà Ìàðêà íè¼å êîíà÷íî ðåøåíî è äà áè
òåê èñêîïàâàà îêî Ìàðêîâîã ìàíàñòèðà è ìàíàñòèðà Ìàòå¼è÷à
ìîãëà äîíåòè íîâà ñàçíàà: Äî ìàíàñòèðà Ìàòå¼è÷à êîä Êóìà-
íîâà èìà ñåëî Áóëà÷àíè è êàçèâàå Äóáðîâ÷àíà óïóó¼å ãðîá
êðàà Ìàðêà ó ìàíàñòèð Ìàòå¼è÷ êîä Áóëà÷àíà è íà îâó îêîëè-
íó, à íå íà Ìàðêîâ Ìàíàñòèð.221
Ïîñëå êðàòêîã èñòîðè¼ñêîã óâîäà î Ìàðêîâîì âàçàëíîì ñòà-
òóñó è òåðèòîðè¼àìà êî¼èìà ¼å êàî òóðñêè âàçàë óïðàâàî, Ðóâà-
ðàö ïðåëàçè íà îñíîâíó òåìó ñâî¼å ðàñïðàâå, íà ðàçìàòðàå ¼ó-
íà÷êèõ ñêàñêè î Ìàðêó Êðàåâèó, êî¼å ïðåìà ñòåïåíó çàñòó-
ïåíîñòè ìèòè÷êèõ åëåìåíàòà ñâðñòàâà ó ñëåäåå ãðóïå: à)
Ìàðêî è Ìóñà; á) Ìàðêî è åìî Áðàíèí; â) Ìàðêî è Ìèíà; ã)
Ìàðêî è Àðàïèí; ä) Ìàðêî è ñðáñêè ¼óíàöè; ) Êîíñòàíòèí, Äðà-
ãàø è óòèöà Áîãäàí; å) Ìàðêî ó äîöíè¼åì êðóãó ¼óíà÷êèõ ïå-
ñàìà; æ) Ñìðò Ìàðêîâà.
Çà¼åäíè÷êè èìåíèòå çà ïåñìå ïðâå ÷åòèðè ãðóïå, ïî Ðó-
âàðöó, ïðåäñòàâà ìèòñêà ïðî¼åêöè¼à Ìàðêîâîã ëèêà, êî¼è, íà
òà¼ íà÷èí, ïîñòà¼å îáðàçàö àðõà¼ñêîã òèïà-íîñèîöà ¼óíà÷êå ñêà-
ñêå. Îâäå ¼å Ðóâàðàö ïîñâå àêòóåëàí: Od mitske konstrukcije
junaka kao dobrog i rðavog boga, preko optenja sa vilom, silaska u
donji svet i sukoba u okviru mitske paradigme braæe-neprijatelja,
219
Ñ. èðêîâè, Êîìåíòàðè, ó: Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, 314.
220
221
Ë. Ìèðêîâè, Íàâ. äåëî, 26.
126
preko bitke s crnim Arapinom i ostalim Arapima s kojima Sloveni

dolaze u dodir i sukob u prvim stoleæima naseljavanja Balkana, do
bitaka s Turcima i puke koju junak ima u boju sa vilom, pomeane
su karte epoha i svaka epoha dala je Marku poneko svoje obeleje.222
Ðóâàðàö íåãèðà ñòðîãî èñòîðè¼ñêó îñíîâó ïåñàìà î Ìàðêó
è Ìóñè, çàêó÷ó¼óè äà ¼å ó èìà îñòâàðåíà ñèìáèîçà èñòîðè¼-
ñêå è ìèòîëîøêå êîìïîíåíòå, ïðè ÷åìó ¼å îâà äðóãà ìíîãî âà-
æíè¼à: Ïåñìà äàêëå î Ìóñè è Ìàðêó, ïî åíîì ñóøíîì ñàäð-
æà¼ó, íå ìîæå ñå íà êàêàâ õèñòîðè÷êè ôàêò ñâåñòè, àêî ñå ó î¼ è
íàëàçå ãäåêî¼å ïîáî÷íå õèñòîðè÷êå öðòå, è îíà ñå êàî ñìåñà õè-
ñòîðè÷êîã è ìèòè÷êîã åëåìåíòà óêàçó¼å.223 È îâäå ¼å ðå÷ î åï-
ñêî¼ ñòèëèçàöè¼è äðåâíîã êîñìîãîíè¼ñêîã ìèòà î áîðáè ñóí÷à-
íîã áîãà è äåìîíà îáëàêà: Âå âèøå ïóòè ñïîìåíóòà áà¼êà î
áîðáè ñóí÷àíîã áîãà è Äåìîíà îáëàêà çìà¼à (áîðáà çèìå è ïðî-
ëåà) îáðàçó¼å ïî ìîì ìåó è îñíîâ ïåñìå î Ìóñè è Ìàðêó.224
Ðóâàðàö îòêðèâà ïðèñóñòâî ìèòà ó ñëåäåèì ñåãìåíòèìà
ïåñìå: 1. Ìàðêîâ áî¼ ñ Ìóñîì îäèãðàâà ñå ó êëèñóðè òâðäè Êà-
÷àíèêà; 2. áî¼ òðà¼å åòíè äàí äî ïîäíå; Ìóñó ñïîïàäà á¼åëà
ï¼åíà, à Ìàðêà á¼åëà è êðâàâà; 3. Ìàðêî ðàñïîðè Ìóñó îä
ó÷êóðà äî áè¼åëà ãðëà, øòî ¼å àíàëîãíî ñà ãåðìàíñêèì ìèòîâè-
ìà î áîðáè ¼óíàêà ñà çìà¼åâèìà è àæäà¼àìà; 4. Ìóñà èìà òðè ñð-
öà, øòî ¼å íà¼áèòíè¼à öðòà çà èçâîåå ïàðàëåëå ñà èíäè¼ñêèì
ìèòîì. Ìàðêî Êðàåâè îâäå ïðåóçèìà óëîãó Èíäðå, ïðâîáèò-
íîã áîãà ãðîìîâíèêà è, êàî îëè÷åå ñóí÷àíîã áîæàíñòâà, íàä-
âëàäàâà äåìîíà ñóøå (Âðèòðà, íà ÷è¼å ìåñòî ñòóïà Ìóñà Êåñå-
è¼à).
Ïðåìà Èëàðèîíó Ðóâàðöó, Ìàðêî ¼å îáðàçàö àðõà¼ñêîã òèïà
¼óíàêà. Ðàçìàòðà¼óè æèâîòâîðíè, äåëàòíè àìáè¼åíò ¼óíà÷êå ñêà-
ñêå, ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò ó ïåñìàìà î Ìàðêîâèì ñóêîáèìà
ñà Ìóñîì, åìîì Áðàíèíîì è Àðàïèìà ïðîíàëàçè äèíàìè÷íó
222
P. Dadiæ, Homo Balcanicus, homo heroicus, Beograd, 1987, 117.
223
224
Èñòî, 57.
127
ñïðåãó ìèòñêèõ è èñòîðè¼ñêèõ åëåìåíàòà. Ó ñóêîáó Ìàðêà è Ìó-

ñå, ïðèìåó¼å Ðóâàðàö, ïðèñóòíà ¼å åïñêà ñòèëèçàöè¼à äðåâíîã
êîñìîãîíè¼ñêîã ìèòà î áîðáè ñóí÷àíîã áîãà è äåìîíà îáëàêà225.
Õàëàíñêè, êàî è Ðóâàðàö, äîâîäè ó âåçó ñèæå î çìà¼åáîðñòâó ó
åïñêî¼ ïîåçè¼è ñà èíäîåâðîïñêîì ìèòîëîãè¼îì226. Ïåñìè î Ìàð-
êó è Ìóñè Õàëàíñêè îòêðèâà ïîðåêëî ó àðàïñêîì çáîðíèêó Õè-
àäó è ¼åäíà íî, îäàêëå ïîòè÷å àïîêðèôíà ïðè÷à î öàðó Ñèíà-
ãðèïè è åãîâó äîãëàâíèêó Àêèðó, êàî è ó ðóñêèì áèèíàìà î
êíåçó Âëàäèìèðó, Èè Ìóðîìöó (êî¼è ¼å Ìàðêîâ åêâèâàëåíò) è
Êàëèí-öàðó (êî¼è ñòóïà íà ìåñòî Ìóñå)227. Ñìàòðà¼óè äà ñó ï¼å-
ñìå ¼óíà÷êå íà¼ñòàðè¼å íà¼ïîóçäàíè¼è èçâîð çà ðåêîíñòðóêöè¼ó
ñòàðå ïðåòõðèøàíñêå ðåëèãè¼å Ñðáà è Õðâàòà, Í. Íîäèëî ó òîì
êîíòåêñòó ðàçìàòðà è ïåñìå î Ìàðêó Êðàåâèó228. Ï. Áàêîòè
ïàê çàêó÷ó¼å äà íàòïðèðîäíà áèà íà¼÷åøå íàñòà¼ó ó íàðîäíî¼
ìàøòè ïåðñîíèôèêàöè¼îì äèíàìè÷êèõ ñíàãà ïðèðîäå229. Îâî ¼å
ó ñàâðøåíîì ñàãëàñ¼ó ñà òåîðè¼ñêèì ïîñòàâêàìà ñòàðå ìèòîëî-
øêå øêîëå 19. â.230
Ïðåìà À. Øìàóñó, è Ìóñà Êåñåè¼à ñïàäà ó ðåä ¼óíàêà ñà
ìèòñêèì àòðèáóòèìà: È Ìóñà ñïàäà, âå ïî ñâîì àòðèáóòó, ó
ðåä àðõàè÷íèõ, íåêàäà âåðîâàòíî ïîçèòèâíèõ ¼óíàêà. Êàî Ìîì-
÷èëî íè îí íå ìîæå áèòè ïîáååí ïðîñòèì ìåðååì ñíàãà, ìà-
êàð è åãîâ ïðîòèâíèê áèî ñàì Ìàðêî; ÷àê è îâà¼ ìîðà äà ïîçîâå
ó ïîìî âèëó ïîñåñòðèìó. (...) Ó ñòâàðè ñå íà èñòîðè¼ñêà èìåíà
ïðåíîñå ïðåäñòàâå î õåðî¼ó êî¼å ïîòè÷ó ¼îø èç ìèòñêèõ ïðåäàà
èëè èìà¼ó êàî íà ïðèìåð ó ñëó÷à¼ó çìà¼åâñêå ïðèðîäå íåêèõ
225
226
Ì. Õàëàíñêèé, Þæíî-ñëàâÿíñêèÿ ñêàçàíèÿ î Êðàëåâè÷å Ìàðêå â
ñâÿçè ñ ïðîèçâåäåíèÿìè ðóññêàãî áûëåâîãî ýïîñà, II, Îòòèñê èç Ðóññêàãî
ôèëîëîãè÷åñêîãî âåñòíèêà, Âàðøàâà, 1894, 210.
227
T. Maretiæ, Knjievna obznana, Rad JAZU, CXXXII, 32.
228
56.
229
P. Bakotiæ, Pojav èuda i zakon reda u narodnoj knjievnosti, ZNO,
1937, XXXI, 1.
230
Ð. Kokjara, Istorija folklora u Evropi I, 273.
128
¼óíàêà ñâî¼ó îñíîâó ó íàðîäíî¼ ìèòîëîãè¼è. Òàêâå ïðåäñòàâå ñå

è êàñíè¼å ìîãó ðåàêòóåëèçîâàòè ïðåíîøååì íà íîâè¼å ¼óíàêå,
èàêî ñå òîêîì âðåìåíà è ïðåâàãîì ðàöèîíàëíèõ ôàêòîðà ïðåòâà-
ðà¼ó ñâå âèøå ó åïñêå topoi.231
Ïë. Áî÷êîâ ñìàòðà äà ¼å Ìóñà êëàñè÷àí ïðîòèâíèê åïñêîã
õåðî¼à. Îí ìîæå äà çàóçìå ñâå àíòàãîíèñòè÷êå ïîçèöè¼å, àëè å-
ãîâ îñîáåíè êóëòóðíè çíàê è îñíîâíà ôóíêöè¼à ¼åñó ó ÷åãðñòè
ñà ¼óíàêîì êî¼è ¼å çàáîðàâåí ó òàìíèöè çáîã (íå)ïîñòî¼åå êðè-
âèöå232.
Ñèæå î ñóêîáó Ìàðêà Êðàåâèà è åìà Áðàíèíà òàêîå
ïîòè÷å èç äðåâíå èíäîåâðîïñêå ìèòîëîøêå ðèçíèöå: È îâà ïå-
ñìà, êàî ãîä è îíà î Ìóñè, îñíèâà ñå íà ïðàñòàðîì ìèòóñó; ðàç-
ëèêà ñå ïàê ìåó ¼åäíîì è äðóãîì ïåñìîì ó òîì ñàñòî¼è, øòî ñå
ó ïðâî¼ ñóí÷àíè ¼óíàê ñà äåìîíîì çèìå ó äðóãî äîáà ãîäèíå áî-
ðè ó ¼åñåí î ïðåîáðàæåó à íå ó ïðîëåå.233
Ó òèïîëîãè¼è Ìàðêîâèõ ïðîòèâíèêà, åïñêè ðîàöè, Ìóñà è
åìî, ñâàêàêî çàóçèìà¼ó ïîñåáíî ìåñòî. Ðóâàðàö îâèì ¼óíàöèìà
ïðîíàëàçè è èñòîðè¼ñêå àíàëîãè¼å. Çà Ìóñó Êåñåè¼ó èçíîñè ïðåò-
ïîñòàâêó äà áè ìîãàî äà ïðåäñòàâà ïîâåçàíî èñòîðè¼ñêî ïàì-
åå äâà¼ó ëè÷íîñòè: Ìóñå, ñèíà òóðñêîã ñóëòàíà Áà¼àçèòà, êî¼è
ñå ïîñëå î÷åâå ñìðòè áîðèî çà ïðåñòî, èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè ñ
êðà¼à 14. è ïî÷åòêà 15. âåêà, è ïîçíè¼åã àëáàíñêîã âî¼âîäå óðà
Êàñòðèîòèà-Ñêåíäåðáåãà Ìî¼ñè¼à (Ìóñå), êîãà ïîìèå è Êà-
÷è ó Ðàçãîâîðó234. Ñèæå ïåñìå ñå ïðâîáèòíî ìîðàî îäíîñèòè íà
Ìóñó Óçóðïàòîðà, äà áè ñå êàñíè¼å ñèíêðåòè÷êîì ëèêó åïñêîã
Ìóñå Êåñåè¼å ïðèäðóæèëî ñåàå íà àðáàíàøêîã ¼óíàêà èç 15.
â: Ó ïåñìè íàëàçå ñå õèñòîðè÷êèõ ðåìèíèñöåíöè¼à è íà ¼åäíîã
è íà äðóãîã Ìóñó. Ïèòàå ¼å äàêëå, êîìå îä îâå äâî¼èöå äà äàìî
ïðâåíñòâî, êî¼è ¼å ñòàðè¼å ìåñòî ó ïåñìè èìàî. £à ìèñëèì, è ñà-
231
À. Øìàóñ, Ïîãèáè¼à âî¼âîäå Ìîì÷èëà, 28.
232
Ïë. Áî÷êîâ, Íàâ. äåëî, 45.
233
Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 59.
234
A. Kaèiæ Mioiæ, Razgovor ugodni naroda slovinskoga, ur. T. Matiæ,
Zagreb, 1956, br. 32, 115-117.
129
ìî ñå ó òîì ñ ã. Ñâåòèåì ñëàæåì, äà ñå íà Ìóñó óçóðïàòîðà,

êî¼è ¼å è îíàêî ïðå Ìóñå Àðáàíàøêîã æèâåî, ïðâîáèòíî ïåñìà
îäíîñèëà.235
Àêî ñå ïðèõâàòè òåçà äà ¼å åïñêè Ìóñà Êåñåè¼à èñòîðè¼ñêè
ðåöèäèâ ñóëòàíà Ìóñå, åãîâà ñìðò íà ìåãäàíó ñ Ìàðêîì Êðà-
åâèåì, ïðåìà Ðóâàðöó, ïðåäñòàâà èñòîðè¼ñêè àíàõðîíèçàì
èç ¼åäíîñòàâíîã ðàçëîãà øòî ¼å Ìàðêî ïîãèíóî ïðå Ìóñå. Òî ïå-
ñìè îäðè÷å áèëî êàêàâ îäðååíè¼è èñòîðè¼ñêè êàðàêòåð. È îâà¼
ñèæå îëè÷àâà ïðàâó ¼óíà÷êó ñêàñêó, óòåìååíó ó ñòàðîì èí-
äîåâðîïñêîì ìèòó. Áî¼åâè Ìàðêà Êðàåâèà ñà Ìóñîì è åìîì
Áðàíèíîì, òàêî, òèïîëîøêè îäãîâàðà¼ó ïîäâèçèìà áîãîâà ó íå-
ìà÷êî¼ ìèòîëîãè¼è: Áîðáè Ìàðêà ñ Ìóñîì è èäîâèíîì îäãî-
âàðà¼ó áî¼åâè ãåðìàíñêîã Äèòðèõà, êî¼è ¼å íà ìåñòî Òîðà è Âîäà-
íà ñòóïèî, ñ äèâîâè, áðàîì Åêîì (èëè Àãåñîì) è Ôàñîëòîì (â.
Grimm s: D. HeldenSage).236
£îâ. Í. Òîìè ó ðåøàâàó îâîã ïèòàà ïîëàçè îä ïðåòïî-
ñòàâêå äà ¼å ìîòèâñêà ãðàà äåñòðóêòèâíî äåëîâàëà íàðóøèâøè
èñòîðè¼ñêó àóðó åïñêèõ ïåñàìà î Ìàðêó Êðàåâèó, òå äà ¼å áèëà
(...) îä øòåòå ïî èñòîðè¼ñêó òà÷íîñò êàêî ó ñðïñêèì íàðîäíèì
ïåñìàìà òàêî è ó ïåñìàìà äðóãèõ íàðîäà237. Òîìè ñìàòðà äà ¼å
ïðâîáèòíà îñíîâà îâèõ ïåñìà áèëà èñòîðè¼ñêà, ïà ñå îíà, èçâàí
òåðåíà ñâîãà ïîñòàíêà ìåàëà è ãóáèëà ïîòèñêèâàíà íîâèì, ìî-
òèâñêèì åëåìåíòèìà ïîçíè¼èõ åïîõà. Ïðåìà Òîìèåâîì ñõâàòà-
ó, íè ¼åäíà íè äðóãà èñòîðè¼ñêà ôèãóðà î êî¼î¼ ãîâîðè Èëàðèîí
Ðóâàðàö íå îäãîâàðà Ìóñè Êåñåè¼è íàðîäíå ïåñìå. Àêî ñå ïîå
îä ïðåòïîñòàâêå äà áè åìà Áðàíèíà òðåáàëî âåçàòè çà ïà÷-
êàøêå ïîõîäå £åãåí ïàøå, ÷óâåíîã îäìåòíèêà îä òóðñêîã ñóëòà-
íà èç ïðåòïîñëåäå äåöåíè¼å 17. âåêà, Ìóñà áè ñå íà¼ïðå ìîãàî
òðàæèòè ó áëèçèíè èñòîðè¼ñêîã £åãåí-ïàøå, ìåó åãîâèì ñà-
ðàäíèöèìà è ïîìàãà÷èìà. Ïî÷åòíè èñòîðè¼ñêè èìïóëñ çà ôîð-
235
236
Èñòî, 59.
237
£îâ. Í. Òîìè, Èñòîðè¼à ó íàðîäíèì åïñêèì ïåñìàìà î Ìàðêó
Êðàåâèó, Áåîãðàä, 1909, 5.
130
ìèðàå òèïñêîã ëèêà Àðàïèíà êî¼è ñå ¼àâà ó îâîì êðóãó ïåñà-

ìà, àëè è óîïøòå ó ñðïñêî¼ óñìåíî¼ åïèöè, ìîãàî áè ñå îòêðèòè
ó ¼îø ¼åäíîì £åãåí-ïàøèíîì ïîìîíèêó è ñàáîðöó, èñòîðè¼ñêîì
Àðàï-ïàøè. Êðóíñêè àðãóìåíò çà îâó òâðäó £îâ. Òîìè ïðîíà-
ëàçè ó ïîìåíó Îõðèäà êàî çàâðøíîã òîïîíèìà ó èñòîðè¼ñêî¼ äå-
ëàòíîñòè £åãåí-ïàøå. Îõðèä ¼å ìåñòî ó êîìå ¼å îâà¼ íà¼ãëàâíè¼è
îäìåòíèê îä íîâîã ñóëòàíà, ñòðàøèëî çà îâîãà è çà Öàðåâèíó,
çóëóìàð êàêâèõ ¼å ó Òóðñêî¼ ìàëî áèëî äîòëå è ëè÷íîñò êî¼à ¼å
çà 2 ãîäèíå ó Òóðñêî¼ Öàðåâèíè ñìàòðàíà çà âåó îïàñíîñò íåãî
íà¼ìîíè¼è ÷ëàí õðèøàíñêîã ñàâåçà, ãîäèíå 1689. îêîí÷àî ñâî¼
áóðíè æèâîò. Òâðäó Ïàíòå Ñðåêîâèà äà ¼å Ìóñà Êåñåè¼à èç
íàðîäíèõ ïåñàìà ÷åëíèê Ìóñà, çåò Ëàçàðà Õðåáåàíîâèà, Òî-
ìè îäáàöó¼å êàî íåîçáèíó.
À. Ãàâðèëîâè íå ñóìà ó òî äà ¼å åìî ñðïñêå íàðîäíå
ïîåçè¼å èíî, àðáàíàñêè êíåç: Ìè ñìî âå âèäåëè êàêî èìå
èíî áå¼àøå ó àðáàíàñêèõ âåëèêàøà ÷åñòî è îáè÷íî. (...) Ñâè òè
ïîìåíè, ïðèëèêå è îêîëíîñòè ó÷èíèøå äà ñå ó íàðîäíîì ñåàó
ñòâîðè ñëèêà ëè÷íîñòè êî¼à ñå ó ïåñìè çîâå åìî Áðàíèí è ñ
êî¼îì äîëàçè ó ñóêîá íà¼ïîïóëàðíè¼è ¼óíàê íàðîäíîã ïåâàà ñðï-
ñêîã, Êðàåâè Ìàðêî.238
Ãàâðèëîâè ïîìèå è âàðè¼àíòå ïåñìå Ìàðêî Êðàåâè è
Ìèíà îä Êîñòóðà èç Áîãèøèåâîã çáîðíèêà, ïîëàçåè îä ïðåò-
ïîñòàâêå äà ó îâèì ïåñìàìà èìà äàëåêî âèøå î÷óâàíîã èñòîðè¼-
ñêîã ñåàà ó îäíîñó íà Âóêîâó âàðè¼àíòó: Òàêî, ïðå ñâåãà, èñ-
òîðèñêà ¼å ïîäëîãà ñâåìó ïåâàó ó èñòèíè äà ¼å Ìàðêî çáîã Êî-
ñòóðà èìàî ñóêîáà ñ àðáàíàñêèì ãîñïîäàðèìà.239
Áóãàðøòèöà î Ìàðêó è Àíäðè¼àøó ïîêàçó¼å, ïðåìà £îâ Í.
Òîìèó, äà ñó åïñêå ïåñìå î Ìàðêó ¼îø ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 16. â.
áèëå ñ ìîòèâîì è óîïøòåíå, îäíîñíî äà ¼å ðå÷ î ìîòèâñêèì
ïåñìàìà ó êî¼èìà ñå, óìåñòî èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè, äåòåðìèíèøå
òèï ¼óíàêà. Ìåóòèì, íèç åëåìåíàòà ó ïåñìàìà î Ìàðêó ïðèìå-
238
Êðàåâèó Ìàðêó, Ãëàñ ÑÊÀ, Áåîãðàä, 1900, LVIII, 123.
239
Èñòî, 128.
131
ñà ñó êàñíè¼èõ âðåìåíà, áóäóè äà Ìàðêî íè¼å ñàìî èñòîðè¼ñêà

ëè÷íîñò 14. â., âå è åïñêè ¼óíàê êî¼è æèâè è ðàäè ó ñâèìà ñòî-
ëåèìà îä ÷åòðíàåñòîãà äî îñàìíàåñòîã240.
Õàëàíñêè ñìàòðà äà èìå Màðêîâîã ïðîòèâíèêà èç ïåñìå
Ìàðêî Êðàåâè è åìî Áðàíèí (åìî, èíî, Ãèíî) ïîòè÷å èç
àëáàíñêîã ¼åçèêà è äà óïóó¼å íà âåçó ñà ÷óâåíèì èòàëè¼àíñêèì
õà¼äóêîì 13. â. êî¼åãà ñïîìèó Äàíòå è Áîêà÷î ïîä èìåíîì Ghi-
no di Tacco. À. Ãàâðèëîâè ó ñâî¼î¼ Èñòîðè¼è ñìàòðà äà áè åìî
Áðàíèí äîèñòà ìîãàî áèòè ïîåòñêè ñïîìåí íà àðáàíàøêîã êíå-
çà èíà, òå äà ¼å ðóñêè íàó÷íèê îâäå áèî íà äîáðîì ïóòó241.
Ñóêîáå Ìàðêà Êðàåâèà ñà Ìóñîì, åìîì è öðíèì Àðà-
ïèíîì ó ñðïñêî¼ íàðîäíî¼ åïèöè Ñò. Íîâàêîâè òóìà÷è ïîíàðîä-
àâàåì ëåãåíäå î ñâ. îðó: Narodna legenda o sv. Ðurðu kao o
pobjediocu adaje, koju pjevaju narodne pjesme tolikih naroda, ula
je i meðu nae tvorevine kao predmet vanredno omiljen, òàêî äà
na mjesto svetoga Ðurða staju razni narodni junaci, na mjesto ada-
240
Êàêî ¼å, ìåóòèì, èñòîðè¼ñêè åëåìåíàò ó åïñêèì ïåñìàìà ñ ìî-
òèâîì è òèïîì è èíà÷å íà¼íåñòàëíè¼è, òî ñå êâàðåå èñòîðè¼ñêèõ ôàêàòà î
Ìàðêó Êðàåâèó ¼àâà êàî íà¼ïðèðîäíè¼à ïîñëåäèöà ïðîöåñà, êî¼è ¼å ñ
èìà âðøåí ó òîêó äàåã èì æèâîòà: ñâàêîã äàíà ó èìà ñó ñå ñâå âèøå
ãîìèëàëè àíàõðîíèçìè, òàêî äà íà¼çàä ïåñìå î Ìàðêó Êðàåâèó, çàáåëå-
æåíå ó äåâåòíàåñòîì ñòîëåó, íå ïðåäñòàâà¼ó åëàáîðàò òîãà íåãî è øå-
ñíàåñòîã è ñåäàìíàåñòîã è îñàìíàåñòîã ïà ÷àê è äåâåòíàåñòîã ñòîëåà è
ñâèõ åòíè÷êèõ ñðåäèíà, êî¼å ñó ðàäèëå íà èçìåíè ¼åäíîì óîïøòåíèõ ïåñà-
ìà. Íà òà¼ íà÷èí äîøëî ¼å äî òîãà, äà Ìàðêî ïîñòàíå çà¼åäíè÷êè òèï ó
ïåñìàìà ñðïñêèì, õðâàòñêèì è áóãàðñêèì ñ ðàçëèêîì ó òîëèêî øòî ìó ¼å
ñâàêà òà øèðà åòíè÷êà ñðåäèíà äàëà ïî êî¼è àòðèáóò ñâîã åòíè÷êîã êàðàê-
òåðà; çàòî Ìàðêî æèâè è ðàäè ó ñâèìà ñòîëåèìà îä ÷åòðíàåñòîãà äî îñàì-
íàåñòîã; çàòî ó ïåñìàìà î åìó èìàìî åëåìåíàòà èç ñâèõ òèõ ñòîëåà, è
òî ïîãëàâèòî åëåìåíàòà êóëòóðíî-èñòîðè¼ñêèõ, ñàìî ìíîãî âèøå èç êà-
ñíè¼èõ íåãî èç ðàíè¼èõ âðåìåíà. £îâ. Í. Òîìè, Èñòîðè¼à ó íàðîäíèì
åïñêèì ïåñìàìà î Ìàðêó Êðàåâèó, 10-11.
241
Àëè äà ¼å åìî ñðïñêå íàðîäíå ïîåçè¼å èíî, àðáàíàñêè êíåç,
íà¼ëåïøå ñâåäî÷å íàðîäíå ïåñìå èç Ìàåäîíè¼å, ó êî¼èìà ñå îâà¼ Ìàðêîâ
ïðîòèâíèê çîâå: èíî, Ãèíî Àðíàó÷å, Äèí÷å Àðíàó÷å è Ãèíî Ëàòèíèí.
À. Ãàâðèëîâè, Èñòîðè¼à ñðïñêå è õðâàòñêå êèæåâíîñòè óñìåíîãà
ïîñòàà, 79.
132
je razlièite druge prepreke, koje junaci savlaðuju.242 Ïðåòïîñòàâêó

äà áè èòàëè¼àíñêè õà¼äóê èç 13. âåêà ìîãàî äà ïîñëóæè êàî ïðîòî-
òèï åïñêîã ïðîòèâíèêà Ìàðêà Êðàåâèà è Ò. Ìàðåòè ðåçîëóò-
íî îäáàöó¼å êàî ïîñâå íåîñíîâàíó: Iz Italije moglo je kojeta doæi
u jugoslavensku narodnu epiku, ali da je i ovo dolo, to je slabo vjero-
jatno.243 Ïîçèâà¼óè ñå íà íàðîäíî ïðåäàå î ðàçâàëèíàìà Òðî-
¼àíñêîã ãðàäà êîä Íîâîã Ïàçàðà èç Ãèôåðäèíãîâîã Ïóòîâàà,
Ìàðåòè çàêó÷ó¼å äà ìîòèâ î âîåó âåçàíîã Ìàðêà îä ãðàäà äî
ãðàäà ó ïåñìè ïîòè÷å èç ëåãåíäå î ñâ. óðó, øòî íà¼áîå èñêàçó-
¼å ñòèõ êî¼èì ãîñïîäà îõðèäñêà, âó÷èòðíñêà è çâå÷àíñêà ìîëå å-
ìà äà íå âåøà Ìàðêà ïðåä èõîâèì ãðàäîì ¼åð èì îíäà íåå
ðîäèòè âèíî íè øåíèöà: Taj stih nema pravoga smisla za Marka:
zato ne bi ondje rodilo vino i penica, gdje je Marko objeen? Ali za
zmaja ima taj stih vrlo dobar smisao, jer narod dri, da zmajevi grade
oblake i grad te biju ljetinu (vidi u Vukovu Rjeèniku kod rijeèi: ala);
gdje je dakle zmaj zakopan, tamo neæe biti vina ni penice, jer i mrtvi
zmaj moe navesti grad na ljetinu. Vidi se dakle, da se motiv, o kojemu
je ovdje govor, iznajprije pripovijedao u legendi o sv. Ðurðu.244 Ñò.
Íîâàêîâè òàêîå íàâîäè Ãèôåðäèíãîâî ïðåäàå äà áè ïîåíòè-
ðàî: Ïîñëè¼å ñâåãà îâîãà íå ìîæå áèòè ñóìå, äà ¼å ëåãåíäà î
ñâåòîì óðó êàî âèòåçó íà êîó è ïîá¼åäèîöó àæäà¼å, êî¼è ¼å
ñïàñàî Òðî¼àí ãðàä è åðêó êðàà òîãà ãðàäà Òðî¼àíà ñâî¼èíà
óñìåíå ëèòåðàòóðå íàøåã íàðîäà.245
Ïåñìè î Ìàðêó è Ìóñè Í. Áàíàøåâè ïðîíàëàçè òèïîëî-
øêå ïàðàëåëå ó chanson de geste, ó ïðè÷è î Îæ¼åó è Êàðëó Âåëè-
êîì. Áàíàøåâè îäáàöó¼å èñòîðè¼ñêó èíòåðïðåòàöè¼ó åïñêîã ëè-
êà åìà Áðàíèíà. Òîìèåâ àðãóìåíò î ïîäóäàðàó òåðåíà èñòî-
ðè¼ñêå äåëàòíîñòè £åãåí-ïàøå è õðîíîòîïñêîã îêâèðà ïåñìå Ìàð-
êî Êðàåâè è åìî Áðàíèí ïî Áàíàøåâèó íå ñòî¼è, ¼åð:
242
St. Novakoviæ, Legenda o sv. Gjurgju u staroj srpskoslovenskoj i u
narodnoj usmenoj literaturi, Starine, XII, knj. 9, 143.
243
T. Maretiæ, Knjievna obznana, 18.
244
Èñòî, 14.
245
Ñò. Íîâàêîâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 137.
133
... âèäåëè ñìî âå äà ¼å Ìàðêîâî ëóòàå ñ åìîì îä ãðàäà äî

ãðàäà áèî óìåòàê äîöíè¼åã ïåâà÷à è äà ¼å îñíîâíè ìîòèâ ïåñìå
Ìàðêîâî ïóòîâàå ïî ðèáó, áåç îðóæ¼à, è åãîâ ñóñðåò ñà çó-
ëóìàðåì. Ñàìè ìîòèâ ïóòîâàà ïî ðèáó, êî¼è ¼å ïîñòî¼àî ïðå
èñòîðè¼ñêîã £åãåí-ïàøå, óòâðèâàî ¼å äîíåêëå òîïîãðàôè¼ó ïå-
ñìå î Ìàðêó è åìó.246 Ïîçèâà¼óè ñå íà âàðè¼àíòå, Áàíàøå-
âè çàêó÷ó¼å äà ñó è ìîòèâ è èìå Ìàðêîâîã ïðîòèâíèêà (å-
ìî, èäîâèíà, Ãèíî) äîøëè ñà çàïàäà, èç èòàëè¼àíñêå âèòåøêå
êèæåâíîñòè (ëåãåíäà î Ãè¼îìó). Èïàê, îí íå ïîðè÷å ìîãó-
íîñò êîíòàìèíàöè¼å ðàçëè÷èòèõ óòèöà¼à: Òî ¼å èìå, ñ ìîòè-
âîì, ìîãëî äîè, êàî øòî ñìî âèäåëè, èç òàëè¼àíñêå âèòåøêå
êèæåâíîñòè ñðåäåãà âåêà, àëè ñó ãà ïåâà÷è ìîãëè ëàêî àñè-
ìèëîâàòè ñ àðáàíàøêèì Ãèí è äàòè ¼óíàêó ó íåêèì ïåñìàìà
íàäèìàê Àðáàíàñ à ó äðóãèì Ëàòèíèí.247
Ó ¼óíà÷êå ñêàñêå Ðóâàðàö óáðà¼à è åïñêå ïåñìå Ìàðêî Êðà-
åâè è Ìèíà îä Êîñòóðà è Ìàðêî Êðàåâè è Àðàïèí. Ãîâîðå-
è ïðåìà Îðáèíó î ñóêîáèìà Ìàðêà Êðàåâèà è Áàëøå Áàë-
øèà îêî Êîñòóðà, êàî è î Ìàðêîâî¼ ðàçáëóäíî¼ æåíè, Ðóâàðàö
çàêó÷ó¼å äà ñå è èñòîðè¼à è òðàäèöè¼à îâäå áàâå èñòîì ìàòåðè-
¼îì: È ïîâåñò è ïåñìà âðçå ñå îêî Êîñòóðà è îêî æåíå Ìàðêîâå:
÷èíè ñå äàêëå, äà ñå ïåñìà íàøà îä ÷åñòè íà õèñòîðè÷êî¼ ïðèãî-
äè îñíèâà.248 Ìåóòèì, èñòîðè¼ñêî¼ îñíîâè êîìïëåìåíòàðíà ¼å
ìèòîëîøêà êîìïîíåíòà, êî¼à êîðåñïîíäèðà ñà èíäè¼ñêèì ìèòîì
î ñóêîáèìà ñóí÷àíîã áîãà ñà äåìîíîì îáëàêà, çàñòóïíèêîì êî-
ñìè÷êîã Çëà: Äåìîí îä îáëàêà êðàäå æåíó; òó ìè îïåò íà ïà-
ìåò äîëàçè Âëàõ-Àëè¼à, è òàêî ìèñëèì ¼à, äà ñå ïåñìå î Ìàðêó è
Ìèíè, è î Áàíîâè Ñòðàõèè íà èñòîì ïðàñòàðîì ìèòóñó îñíè-
âà¼ó. Óòèöà¼ òîã ìèòóñà îïàæàì ¼à è ó ïåñìàìà î Áàí Ìèëóòèíó
è Äóêè Õåðöåãîâöó (Â. II 31).249 Ó ïðèëîã ñâî¼î¼ òâðäè Ðóâà-
246
247
Èñòî, 108.
248
249
Èñòî.
134
ðàö íàâîäè ñëè÷íîñòè èçìåó íàøå ïåñìå è íåìà÷êå ñêàñêå î

Âîëôäèòðèõó, êàî è ¼óíà÷êå ñêàñêå ñåâåðíèõ ñêàíäèíàâñêèõ
íàðîäà. Ì. Õàëàíñêè òàêîå ïîâëà÷è ïàðàëåëó èçìåó ïåñìå î
Ìàðêó è Ìèíè ñà ãåðìàíñêîì ïåñìîì î Wolfdietrichu è åãîâî¼
æåíè Siegeminni, êî¼ó îäâîäè äèâ Drasian íà ïðåâàðó, êî¼à ñå î÷è-
òó¼å ó íèçó ñðîäíèõ åëåìåíàòà: îòèìàå æåíå ó îäñóñòâó ¼óíàêà;
ïðåðóøàâàå ó õîäî÷àñíèêà (îáëà÷è ïîêëîíè÷êó ìàíòè¼ó eine
rauche Kutte); íåïðåïîçíàâàå æåíå; âåñò î æåíèäáè ¼óíàêà êî-
¼à ðàñïëà÷å åãîâó æåíó; ñóêîá è ñàâëàäàâàå ïðîòèâíèêà; êî-
íà÷íè èñõîä áîðáå ñà äèâîâèìà. Í. Áàíàøåâè íàâîäè ñëè÷íî-
ñòè èçìåó íåìà÷êå ïîåìå î Wolfdietrichu, àëè óî÷àâà è ðàçëèêå:
Íà¼âåà ñëè÷íîñò èçìåó íåìà÷êå ïîåìå è ïåñàìà î Ìàðêó è
Ìèíè (èëè äðóãîì ¼óíàêó êî¼è ãà çàìåó¼å) ¼å ó òîìå øòî ñå ¼ó-
íàê ÷è¼à ¼å æåíà îòåòà ïðåîáëà÷è ó êàëóåðñêî îäåëî, äîëàçè òà-
êî ïðåîáó÷åí íà äâîð îòèìà÷åâ, óáè¼à ãà, ïàëè ìó äâîðîâå è îä-
âîäè ñâî¼ó æåíó. Ïîñòî¼å, ìåóòèì, èçâåñíå ðàçëèêå ó äåòàè-
ìà, êàêî èçìåó ïî¼åäèíèõ íàøèõ ïåñàìà, òàêî è èçìåó èõ è
ïåñìå î Âîëôäèòðèõó. Æåíà íåìà÷êîã ¼óíàêà ¼å îòåòà ó øóìè à
Ìàðêîâà íà äâîðó, ó åãîâîì îäñóñòâó, îäíîñíî êàä ¼å ðàòîâàî çà
ðà÷óí öàðåâ.250 Áàíàøåâè ïîìèå è óòèöà¼ èòàëè¼àíñêîã ïåâà-
à î Áîâó, ó îêâèðó èíòåðíàöèîíàëíîã ìîòèâà î ïîâðàòêó ìóæà
íà ñâàäáó ñâî¼å æåíå, òå äðæè äà ¼å íà¼ëîãè÷íè¼è ïóò êî¼èì ¼å
îâà¼ ìîòèâ ìîãàî ïðåè ó íàøó êèæåâíîñò Ïðèìîð¼å, ó êîìå
ñó áèëå äîáðî ïîçíàòå âàðè¼àíòå î Áîâó.251
À. Øìàóñ ñóäáèíó àðõàè÷íèõ ¼óíàêà ñàãëåäàâà èç øèðåã
àñïåêòà: Ìîæäà áè ìåòàìîðôîçå ó ñóäáèíè àðõàè÷íèõ ¼óíàêà
òðåáàëî ãëåäàòè ïîä ¼åäíèì øèðèì àñïåêòîì. Ñîâ¼åòñêè èñòðà-
æèâà÷è åïà (Ïðîïï, Ìåëåòèíñêè, Ïóòèëîâ) íàãëàøàâà¼ó ðàçëè-
êó ïðåääðæàâíèõ è äðæàâíèõ ñëî¼åâà ó íàðîäíî¼ åïèöè. Øòî
ñå òè÷å çìååáîðñòâà (áîðáå ñà çìà¼åì), Ïóòèëîâ êîíñòàòó¼å äà
ñå ¼óæíîñëîâåíñêà åïèêà çàóñòàâà óãëàâíîì íà ïðâîì ñòåïåíó.
250
Í. Áàíàøåâè, Íàâ. äåëî, 111.
251
Èñòî, 115.
135
Îâî îïàæàå ñå, ìåóòèì, íå ìîæå ãåíåðàëèñàòè. Ìîì÷èëî òà-

êîðåè ¼îø ñòî¼è âàí ôåóäàëíîã ïîðåòêà, äîê ñå Ìóñà ñàì ñòà-
âà èçâàí òîã ïîðåòêà, àëè ãà ñòèãíå êàçíà ïî ñóëòàíîâî¼ íà-
ðåäáè, òî ¼åñò ó îêâèðó îäíîñà âàçàëñòâà. ×àê ¼å è Ìèíà Êîñòó-
ðàíèí ñâî¼îì ñóäáèíîì óïëåòåí ó òà¼ íîâè ðåä ñòâàðè. Áóãàð-
øòèöå ðàçâè¼à¼ó øòàâèøå èçâåñòàí êóëò âàçàëñòâà è âàçàëñêå âåð-
íîñòè, êî¼è ó îäðååíî¼ ôàçè óòè÷å è íà ðàçâî¼ êîñîâñêå òðàäè-
öè¼å. Ïîä îâèì àñïåêòîì òðåáà ðàçìàòðàòè è ðàçâî¼ ëèêà Êðàå-
âèà Ìàðêà è åãîâîã îäíîñà ïðåìà ñóëòàíó êàî íàðåäáîäàâ-
öó. Ôåóäàëíè íàðåäáîäàâöè ñå ¼àâà¼ó êàñíè¼å ÷àê è ó ïåñìàìà
î áîðáè ñà çìà¼åì, è òî íå ñàìî (õðèøàíñêè) öàð, íåãî è ñóëòàí,
ó ¼åäíî¼ ïåñìè (Âåðêîâè 315) ÷àê è òóðñêè ïàøà.252
Áóäóè äà ñå è ïåñìå î ñóêîáèìà ñðïñêèõ åïñêèõ ¼óíàêà ñà
Àðàïèìà òåìåå íà ìèòóñó î áîðáè ñóí÷àíîã ¼óíàêà è äåìîí-
ñêîã îòèìà÷à æåíñêèõ ñòâîðåà, ó ¼óíà÷êå ñêàñêå ñðïñêå óñìå-
íå òðàäèöè¼å Ðóâàðàö óáðà¼à è ñëåäåå ïåñìå: Ìàðêî Êðàåâè
è 12 Àðàïà, Êðàåâè Ìàðêî óêèäà ñâàäáàðèíó, Áîëàíè Äî¼÷èí è
£àêøèèìà äâîðè ïîõàðàíè. Ñò. Íîâàêîâè ïàê îñïîðàâà îâàêâî
òóìà÷åå: Èçìåó ñâè¼ó òèõ ¼à ñàì ãîòîâ ¼åäèíî ïåñìó î Áîëà-
íîì Äî¼÷èíó óâðñòèòè ó ðåä ï¼åñàìà, çà êî¼å äðæèì äà ñó ïîòå-
êëå èç ëåãåíäå î ñâ. óðó, ïîøòî ñå è òà ï¼åñìà ïî ñâîì ãëàâ-
íîì ñêëîïó ïðèìè÷å è ëåãåíäè è ï¼åñìè î Ìàðêó Êðàåâèó è
Àðàïèíó, î êî¼î¼ ñàì âå ãîâîðèî.253 Íîâàêîâè äà¼å òðè ðåäàê-
öè¼å àïîêðèôíîã æèòè¼à î ñâ. îðó.254 Èç òîã æèòè¼à, äàîì
252
À. Øìàóñ, Ïîãèáè¼à âî¼âîäå Ìîì÷èëà, 30-31.
253
St. Novakoviæ, Legenda o sv. Gjurgju u staroj srpskoslovenskoj i u
narodnoj usmenoj literaturi, 140.
254
Ãîâîðåè î ðóêîïèñèìà è âàðè¼àíòàìà ðóêîïèñíèõ ïðè÷à î ñâ.
óðó Íîâàêîâè èçíîñè ïðåòïîñòàâêó äà ¼å íà¼ïðå íàñòàëî àïîêðèôíî
æèòè¼å à äà ¼å ïîòîà ïðè÷à óáëàæåíè àïîêðèô. Îí ãîâîðè î òðè ðåäàêöè-
¼å æèòè¼à. Ó ¼åäíîì îãðàíêó öàð ìó÷èëàö ¼å Äèîêëåöè¼àí (æèòè¼å), îäíî-
ñíî ïåðñè¼ñêè öàð Äàðè¼àí (àïîêðèô). Äðóãè îãðàíàê ëåãåíäå ¼å ïîñåáíî
ïîçíàò ó óñìåíî¼ ëèòåðàòóðè: î ñâ. óðó íà êîó êî¼è ñàâëàäàâà àæäà¼ó
èëè çìà¼à è îñëîáàà ñìðòè öàðåâó êåð è ãðàä íà êîìå ñå àæäà¼à áèëà
íàìåðèëà ñà íàìåòîì ó æèâîì óäñêîì ìåñó. Ñìàòðà ñå äà ¼å ëåãåíäà ïî-
136
ðàçðàäîì è ïðåäðóãî¼à÷àâàåì ïðè÷å ó ïèñàíî¼ à ïîñåáíî óñìå-

íî¼ êèæåâíîñòè, Íîâàêîâè ¼å ïðîòóìà÷èî ñèæå î Ìàðêó Êðà-
åâèó è Àðàïèíó ó ñðïñêî¼ óñìåíî¼ åïñêî¼ ïîåçè¼è.255
Î ëèêó è óëîçè Àðàïèíà ó ñðïñêî¼ íàðîäíî¼ åïèöè ïîñòî¼å
ðàçëè÷èòà ìèøåà. Ò. Ìàðåòè, òàêî, ñìàòðà äà èõîâ ïîìåí
ó åïèöè ïðîèçèëàçè îòóäà øòî ¼å ó òóðñêî¼ âî¼ñöè áèëî äîñòà
öðíàöà, à ïîíåêàä ñå ïîä òèì èìåíîì ìèñëèëî è íà Òàòàðå.256
£îâ. Í. Òîìè òàêîå ïîêóøàâà äà äâ èñòîðè¼ñêî îá¼àøåå îâå
ïî¼àâå, ïðîíàëàçåè ¼î¼ êîðåí ó èñòîðè¼ñêîì Àðàï-ïàøè, òóðñêîì
¼óíàêó ñ êðà¼à 17. âåêà.
Îâàêâà è ñëè÷íà òóìà÷åà, ìåóòèì, óñòóïèëà ñó ìåñòî ïî-
ñìàòðàó Àðàïèíà êàî ôîðìóëàòèâíîã ëèêà íàøå åïèêå, êî¼è, ó
ñêëàäó ñà Ðóâàð÷åâèì ñòàâîâèìà, ïîñåäó¼å îäðååíå ìèòñêå ïðå-
ðîãàòèâå, êàî ñóïñòèòóöè¼à õòîíñêîã áîæàíñòâà (öðí, òðîãëàâ,
ïîñåäó¼å èçóçåòíó ñíàãó, èçãëåäà çàñòðàøó¼óå, èçóçåòàí ¼å ó-
áàâíèê) òå ó ïåñìàìà íà¼÷åøå èìà ôóíêöè¼ó îòèìà÷à äåâî¼êå
èëè ïðåñðåòà÷à ñâàòîâà. Ðå÷ ¼å î çàìåíàìà èçâîðíèõ ìèòñêèõ çíà-
÷åà, àëè òà ìåòàòåçà íè íà êî¼è íà÷èí íå óòè÷å íà ïðâîáèòíó
ôóíêöè¼ó äåìîíà.257
Ïîïóò Ñò. Íîâàêîâèà, è Ðóâàðàö äðåâíè ìèò î çìà¼åáîð-
ñòâó, êî¼è ñìàòðà îñíîâíèì âåçèâíèì òêèâîì ñâèõ îâèõ ïåñàìà,
äîâîäè ó âåçó ñà ëåãåíäîì î ñâ. óðó, ïîðåäåè ïåñìó èç Ï¼å-
âàíè¼å (áð. 137) ñà âàðè¼àíòîì î ñâ. óðó è ¼àäó íåñèòîìå258,
ñòàëà èç îáè÷à¼à æèâîòîïèñàöà äà ñâåöà ïðèêàçó¼ó êàî âî¼íèêà íà áåëîì
êîó, ïà ñó óç òî ïðèîíóëå ñòàðè¼å ñêàñêå î óáèöàìà çìà¼åâà èëè àæäà¼à.
Ì. Ìèëîâè, Íàâ. äåëî, 100.
255
Èñòî, 101.
256
257
Âèä. Ñ. Òîõî, Ñòàðèíà åïñêèõ ïåñàìà, Ïðèëîçè ïðîó÷àâàó íà-
ðîäíå ïîåçè¼å, 1935, ãîä. II, ñâ. 2, 227; Ð. Áîæîâè, Àðàïè ó óñìåíî¼ íàðîä-
íî¼ ïåñìè íà ñðïñêîõðâàòñêîì ¼åçè÷êîì ïîäðó÷¼ó; £. £àíèè¼åâè, Ó çíàêó
Ìîëîõà, Áåîãðàä, 1986.
258
Ñâåòè óðà è öàðåâà äåâî¼êà, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1848, áð.
80, ñòð. 81-83. Âèä. Ì. Ìàòèöêè, Åïñêå íàðîäíå ïåñìå ó Ëåòîïèñó Ìà-
òèöå ñðïñêå, áð. 3, ñòð. 20-22.
137
íàëàçåè ó èìà ðàçëè÷èòó îáðàäó ¼åäíå èñòå ïåñíè÷êå ìàòåðè-

¼å: Îáå îâå ïåñìå íå ñàìî äà èìà¼ó èìå îöà äåâî¼à÷êîã óîïøòå,
âå ñó óãëàâíîì è èñòîã ñàäðæà¼à. Îáå èìà¼ó èñòó ìàòåðè¼ó, àëè
ñó îñîáå ó èìà ðàçëè÷íå: ó ¼óíà÷êî¼ ïåñìè îòèìà ¼óíàê äåâî¼êó
îä Àðàïà, ó ëåãåíäè èçáàâà ¼å ñâåòàö îä àæäàõå.259 Ñò. Íîâà-
êîâè ïàê íàâîäè ïåñìó î ñâ. îðó è êåðè öàðà Òðî¼àíà èç
Ëåòîïèñà260 êàî íà¼ðàíè¼ó øòàìïàíó âàðè¼àíòó.261 Ðóâàðàö èçíî-
ñè ñóìå ó åíî êèæåâíî ïîðåêëî. Íîâàêîâè èñòè÷å âàðè-
¼àíòå êàî çàëîãó àóòåíòè÷íîñòè. Âë. Íåäè ïàê ôîðìóëó î ìî-
åó áîãó ñðåáðíîìå ó îâèì ïåñìàìà ïîñìàòðà êàî ïàãàí-
ñêè åëåìåíàò îä âåëèêå ñòàðèíå.262
Ó íà¼öåëîâèòè¼î¼ ñòóäè¼è êî¼à ðàçìàòðà îäíîñ öðêâåíå àïî-
êðèôíå ëåãåíäå î ñâ. îðó è åïñêèõ ôóíêöè¼à Àðàïèíà ó êðóãó
ïåñàìà î Ìàðêó Êðàåâèó, Í. Ìèëîøåâè-îðåâè åïñêó ïå-
ñìó ïîëàæå íà íåñóìèâå öðêâåíî-ëåãåíäàðíå òåìåå: Èç öð-
êâåíèõ êèãà ïðåøëà ¼å ó íàøó íàðîäíó êèæåâíîñò è ïîâåñò î
âèñîêîì ïëåìèó, çíà÷à¼íîì âèòåçó, ïîáîðíèêó çà õðèøàíñêó
âåðó, ñâåöó è ìó÷åíèêó, è ñèëíîì ¼óíàêó ñâåòîì îðó. Ñà ñâî¼à
äâà îãðàíêà, äà óïîòðåáèìî èçðàç Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà, îíà ÷è-
259
260
(Ñâåòè îðå è êè öàðà Òðî¼àíà), Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1840,
áð. 52, ñòð. 70-74. Âèä. Ì. Ìàòèöêè, Åïñêå íàðîäíå ïåñìå ó Ëåòîïèñó
Ìàòèöå ñðïñêå, áð. 4, ñòð. 22-26.
261
Ó îâîì êðóãó, ïðåìà Íîâàêîâèåâèì ñàçíàèìà, íà¼ðàíè¼å ¼å
øòàìïàíà ïåñìà ó ËÌÑ, 1840, III, 70. ñòð. è äàå êî¼à ïåâà î íàìåòó àæäà-
¼å íà ãîäèíó ïî ëåïó äåâî¼êó. Àæäà¼à ¼å ïðåáèâàëà ó ¼åçåðó ïîä Òðî¼àíî-
âèì ãðàäîì ó Áîñíè. Ðåä äîå è íà êåð êðàà òðî¼àíñêîã êî¼è ¼å îïðåìà
óç ñàâåò äà ñå ìîëè áîãó ñðåáðíîìå. Îíà, ìåóòèì, ïîñëóøà ìà¼êó òå ñå
ïîìîëè áîãó èñòèíîìå è ñâåòèòåó óðó êî¼è ñå ñëàâè ó ïðâî ïðîëå-
å. Óìîåí, óðå äîëàçè íà êîó. Îí ïðèëåãíå ñïóñòèâøè ãëàâó íà êðèëî
äåâî¼öè ñà ìîëáîì äà ãà ïðîáóäè êàäà ñå íåìàí ïî¼àâè. óðå àëó ïðèáè¼å
êîïåì íà çåìó à ïîòîì âåçàíó óâîäè ó ãðàä. Ñâè ó ãðàäó Òðî¼àíó ïðè-
õâàòå õðèøàíñòâî, ¼åð äà ¼å äðóãà÷è¼å áèëî ñâåòèòå ¼å áèî íàìåðèî äà
ïóñòè àæäà¼ó! Ì. Ìèëîâè, Íàâ. äåëî, 101.
262
Âë. Íåäè, Íàðîäíå ïåñìå ó Ëåòîïèñó Ìàòèöå ñðïñêå, Íàó÷íè
ñàñòàíàê ñëàâèñòà ó Âóêîâå äàíå, Áåîãðàä, 1976, ê. 5, 233.
138
íè ¼åäíó îä íà¼ïîïóëàðíè¼èõ òåìà íàøå ñðåäîâåêîâíå êèæåâ-

íîñòè. Ìè åìî ñå çàäðæàòè ñàìî íà îíîì îãðàíêó êî¼è ãîâîðè î
÷óäó ñâ. îðà ñà àæäà¼îì, ¼åð ¼å ñâî¼ ïðîöâàò äîæèâåî ó íàðîä-
íî¼ êèæåâíîñòè, à îñòàâèåìî ïî ñòðàíè îâà¼ ó àïîêðèôèìà
ñòàðè¼è îãðàíàê î ìó÷åó ñâ. îðà êî¼è ñïîìèåìî ñàìî çàòî
øòî ¼å íåêå ñâî¼å åëåìåíòå ïîçà¼ìèî íàðîäíî¼ ëåãåíäè.263
Êàäà ¼å ðå÷ î åïñêî¼ òðàíñïîçèöè¼è ëåãåíäå î ñâ. îðó, èñ-
ïîä ÷è¼èõ õðèøàíñêèõ ïîðóáà ïðîâèðó¼å èíäîåâðîïñêè ìèò î
çìå¼óáèöè, Ðóâàðàö ó ìèíóöèîçíî¼ êîìïàðàòèâíî¼ àíàëèçè äà¼å
îñâðò íà îäíîøà¼ ìåó ëåãåíäîì è ¼óíà÷êîì íà ìèòóñó îñíèâà-
¼óîì ñå ïåñìîì äðóãèõ èíäîåâðîïñêèõ íàðîäà, óçèìà¼óè ó
îáçèð èíäè¼ñêó, ãð÷êó, ãåðìàíñêó, ñëîâåíñêó è åíãëåñêó ìèòîëî-
ãè¼ó ó êîíòåêñòó èñòðàæèâàà ïîñòî¼áèíå ÷óâåíå ëåãåíäå î óáè-
âàîöó àæäàõå. Òàêî, êàî ïðàóçîð ñâ. îðà îí íàâîäè Èíäðó, Âî-
äàíà, Ñèãóðäà, ãð÷êå ìèòîâå î áîðáè Àïîëîíà ñ Ïèòîíîì, î Ïåð-
ñå¼ó è Àíäðîìåäè, Õåðàêëó è Õåñèîíè, äîâîäåè îâà¼ ïîñëåäè
ó âåçó ñà íàøîì íàðîäíîì òðàäèöè¼îì ïî ïîìåíó êðàà òðî-
¼àíñêîãà. Ó ïîòðàçè çà âðõîâíèì áîãîì (summus deus) ñòàðå
ñðïñêå ðåëèãè¼å Â. ×à¼êàíîâè ñå ïîçèâà íà ïðåäàå î ñâ. îð-
ó, êî¼å ¼å À. Ãèôåðäèíã çàáåëåæèî êîä ãîðå Ïåøòåðà ó ãîðåì
òîêó Ðàøêå, òå ó òîì êîíòåêñòó êàæå ñëåäåå: Äà æðòâà ïðèïà-
äà ñâåòîìå îðó, òî ¼å interpretatio christiana: èç ÷èåíèöå äà ñå
êðâ æèâîòèå ¼îø è äàíàñ èçëèâà ó ¼åçåðî âèäè ñå ¼àñíî äà ¼å
æðòâà ïðâîáèòíî áèëà íàìååíà äåìîíó èëè áîæàíñòâó ¼åçåðà,
à íå ñâåòîìå îðó.264 Òà¼ äåìîí ¼å íåñóìèâî áèî Òðî¼àí, íå-
êàäàøè çàøòèòíèê ãðàäà, çàêó÷ó¼å ×à¼êàíîâè. Ñò. Íîâàêî-
âè ñå ó ñâî¼î¼ ñòóäè¼è ó îñíîâè ñëàæå ñà Ðóâàð÷åâîì ìèòîëî-
øêîì ïîñòàâêîì, êàî êó÷íèì ÷èíèîöåì êî¼è ¼å ìîäåëîâàî ëå-
ãåíäó î ñâ. îðó ó óñìåíî¼ òðàäèöè¼è èíäîåâðîïñêèõ íàðîäà.
Íîâàêîâè çàêó÷ó¼å êàêî ñå ó íàøî¼ óñìåíî¼ ëèòåðàòóðè ëåãåí-
263
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Ëåãåíäà î ñâ. îðó, ó: Çà¼åäíè÷êà òå-
ìàòñêî-ñèæå¼íà îñíîâà ñðïêîõðâàòñêèõ íåèñòîðè¼ñêèõ åïñêèõ ïåñàìà è
ïðîçíå òðàäèöè¼å, Áåîãðàä, 1971, 134.
264
Â. ×à¼êàíîâè, Ìèò è ðåëèãè¼à ó Ñðáà, 365.
139
äà î ñâ. îðó òðàíñïîíîâàëà ó åïñêó ïåñìó, òå ¼å ó ñêëàäó ñà

ïîåòèêîì åïñêîã ïåâàà äîøëî äî öåëîâèòå èçìåíå ó íîìåíêëà-
òóðè ëèêîâà: íà ìåñòî ñâ. îðà äîëàçè Ìàðêî, à Àðàïèí çàìå-
ó¼å àæäà¼ó.265 Îâàêâîì òóìà÷åó ñðïñêå óñìåíå åïñêå òðàäè-
öè¼å è, íàïîñå, ïåñàìà î Ìàðêó Êðàåâèó, ïðèäðóæó¼å ñå è Ì.
Õàëàíñêè, êî¼è ñìàòðà äà ¼åçãðî íàâåäåíèõ ïåñàìà ïðåäñòàâà
ïðàñòàðè èíäîåâðîïñêè ìèò. Íà¼÷åøå ñå òà¼ ìèò ðåôëåêòó¼å ó
ïåñìàìà î Ìàðêîâèì ñóêîáèìà ñà âèëîì (Ïåòðàíîâè III, áð.
15) è Ìèëîøà Îáèëèà ñà çìà¼åì (Ïåòðàíîâè III, áð. 27), øòî
ñó ñâå ñóïñòèòóöè¼å ñòàðîèíäè¼ñêîã äåìîíà Âðèòðå, êî¼è çàóñòà-
âà âîäå èç îáëàêà, äîê ãà Èíäðà íå óáè¼å ñòðåëîì. Èàêî ó âèøå
íàâðàòà êðèòèêó¼å ïðåâåëèêî ìèòîëîãèçèðàå Õàëàíñêîã, è Ò.
Ìàðåòè íàâîäè äà ñå èñòîâåòíå öðòå ó ðóñêî¼ è ¼óãîñëîâåíñêî¼
åïèöè ìîðà¼ó ðàñòóìà÷èòè èñòèì èçâîðîì, äàêëå äà ñó ñå ðàñ-
ïðîñòðëå iz pripovjedaæega materijala èitave Evrope, a donekle i
Azije, i to samostalnim putem, jedne u Rusiju, druge u narod hrvat-
ski, srpski i bugarski, a to je mimo taj izvor iz jedne slavenske epike
u drugu prodrlo, to nije bilo neposredno iz ruske pjesme u jugosla-
vensku (i obrnuto), veæ preko usmenoga prozaiènog prièanja, i to
preko naroda, koji po geografièkom poloaju stoje meðu Rusima i
junijem Slavenima266.
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè îïðàâäàíî èñòè÷å ïîçíè¼å ìèòî-
ëîøêå íàíîñå ó ïåñìàìà ó êî¼èìà ñå ïðè÷à î çìà¼åáîðñòâó ïðî-
æèìà ñà êàçèâàèìà î ïîøåäåì âðåìåíó, ïîñåáíî êàäà ¼å
ðå÷ î âàðè¼àíòàìà èç çáèðêå Áîãîóáà Ïåòðàíîâèà è Ìàòèöå
õðâàòñêå: Êàäà ñå óïîðåäå ñâå íàâåäåíå âàðè¼àíòå, ïðå ñâåãà
îíå êî¼å ñó ñå ðåëàòèâíî ñàìîñòàëíî ðàçâè¼àëå, çàêëîíèâøè ñå
îä ¼àêîã çðà÷åà Ðàäìàíîâå ïåñìå, íàðî÷èòî ïàäà ó î÷è äà ¼å
èõîâî îñíîâíî òåìàòñêî îáåëåæ¼å áîðáà èçìåó ñòàðîã, ëà-
æíîã, ïàãàíñêîã âåðîâàà è íîâå, èñòèíèòå, õðèøàíñêå ðåëè-
265
Âèä. St. Novakoviæ, Legenda o sv. Gjurgju u staroj srpskoslovenskoj
i u narodnoj usmenoj literaturi, 133.
266
140
ãè¼å. Çàíèìèâî ¼å äà ñå îâî îáåëåæ¼å ñâå âèøå èñòè÷å øòî ñó

ïåñìå áåëåæåíå êàñíè¼å. Ìåóòèì, òåøêî ¼å óòâðäèòè äà ëè ñå
òåìà î óáèñòâó àæäà¼å è ñïàñàâàó äåâî¼êå òåê íàêíàäíî ñïî¼è-
ëà ñà òåìîì î ïîøåäåì âðåìåíó è òî ïîä óòèöà¼åì öðêâåíå
êèæåâíîñòè, èëè ñó îôîðìåíå ïåñìå î ÷óäó ñà àæäà¼îì îñòà-
öè ïðàñòàðîã ìèòà.267
Ïîðåä ¼óíà÷êèõ ñêàñêè î Ìàðêó Êðàåâèó, èñòðàæèâà÷
ñå çàäðæàâà è íà åïñêî¼ áèîãðàôè¼è Ìàðêà Êðàåâèà268, ó êîí-
òåêñòó êðóãà èñòîðè¼ñêèõ ¼óíàêà ñà êî¼èìà îí ñòóïà ó äîäèð. Îáðà-
çàö Ìàðêîâå åïñêå áèîãðàôè¼å, ìåó ïðâèìà, äà¼å Âàòðîñëàâ £à-
ãè.269 Ïîëàçåè îä Ìàðêîâèõ íà¼÷åøèõ åïñêèõ ïîáðàòèìà, Ðó-
âàðàö ñå íà¼ïðå áàâè åïñêèì ëèêîì Ðåå îä Ïàçàðà. Îí ïîðåäè
îñíîâíå ïîäàòêå î ïðîòîñåâàñòó Õðåè èç ïðâå ïîëîâèíå 14. â.,
êî¼è ¼å ïðå ñìðòè 1343. ãîäèíå ïðèìèî ìîíàøêè ÷èí è äîáèî
èìå Õàðèòîí, ñà åïñêèì ÷èåíèöàìà ó ïåñìè î óòèöè Áîã-
äàíó è î ñåñòðè Ëåêå Êàïåòàíà (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 39 è 40). Ó
íåìîãóíîñòè äà äîêàæå ìèòîëîøêó ïîäëîãó îâèõ ïåñàìà, Ðó-
âàðàö èì îäðè÷å è èñòîðè¼ñêó âåðîäîñòî¼íîñò: Ìàðêî íè¼å ìî-
ãàî áèòè Ðåèí ïîáðàòèì áóäóè ¼å Ìàðêî ¼îø äåòå áèî, êàä ¼å
Ðåà ñâåòîì ïðîìåíèî; ïðîñèäáà ñåñòðå Ëåêå Êàïåòàíà îáèëó-
¼å ¼îø âåèì àíàõðîíèçìèìà, ¼åð ïåñìà ãîâîðè î Ëåêè Äóêàèí-
ñêîì, êî¼è ¼å ñòî ãîäèíà ïîñëå Ðåå, à ïåäåñåò ïîñëå Ìèëîøà è
Ìàðêà æèâåî.270 Ïîðåä Ðåå, Ðóâàðàö íàâîäè ¼îø òðè Ìàðêîâà
åïñêà ïîáðàòèìà: Êîíñòàíòèíà, Äðàãàøà è óòèöó Áîãäàíà, äà-
¼óè êðàòàê èñòîðè¼ñêè îñâðò íà îâå ¼óíàêå, äà áè çàòèì ïðåøàî
267
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàâ. äåëî, 142.
268
Óçîðàí îáðàçàö Ìàðêîâå åïñêå áèîãðàôè¼å ïðåäñòàâåí ¼å ó êè-
çè: Èâ. Çëàòêîâè, Åïñêà áèîãðàôè¼à Ìàðêà Êðàåâèà. Òåìàòñêî-ìîòèâ-
ñêà îñíîâà, Áåîãðàä, 2006.
269
V. Jagiæ, Marko Kraljeviæ u narodnim umotvorinama, Slovinac, 1882,
god. V, br. 24 i 25.
270
Ðóâàðàö ñå Ðåè îä Ïàçàðà âðàà ó ñâî¼î¼ ñòóäè¼è Î êíåçó Ëàçàðó,
ãäå òâðäè äà ¼å Ðåà áèî ðîäîì Áóãàðèí. Îâàêâî ìèøåå íå ñòî¼è ¼åð
ñàâðåìåíè âèçàíòè¼ñêè èçâîðè ¼àñíî ãîâîðå äà ¼å Ðåà áèî Ñðáèí. Âèä.
141
íà èõîâå åïñêå áèîãðàôè¼å. Ïîìèóè äà ¼å ó ïåñìè î Êðàå-

âèó Ìàðêó è âî¼âîäè Äðàãèøè (Ï¼åâàíè¼à, áð. 110) èñòîðè¼ñêè
Äðàãàø ïðåäñòàâåí êàî íåàê Êðàåâèà Ìàðêà, Ðóâàðàö íà-
ãëàøàâà äà ¼å ðå÷ î ôîðìóëàòèâíîì îäíîñó ó¼àê: ñåñòðè ó ñêëî-
ïó ïîåòèêå ñðïñêå óñìåíå ïîåçè¼å.
Ðàñïðàâà¼óè î Ìàðêó ó äîöíè¼åì êðóãó ¼óíà÷êèõ ïåñàìà,
Ðóâàðàö íàâîäè êàî åïñêè ñòåðåîòèï àíàõðîíèçìå êî¼è äîâîäå ó
âåçó èñòàêíóòå ¼óíàêå ñâèõ äîáà ó ðàçâèòêó ¼åäíîãà íàðîäà, êàî
îïøòó îäëèêó åïñêå ïîåçè¼å, êî¼à ñå êîä íàñ íà¼âèøå âåçó¼å çà
Ìàðêà, íà¼ïîïóëàðíè¼ó åïñêó ëè÷íîñò: £óíà÷êå ïåñìå, êî¼å ñå
îäíîñå íà äîáà óðà Ñìåäåðåâöà, íèñó ñå îãðàíè÷èëå ñàìî íà
ñóâå÷íå ¼óíàêå èç ñòàðè¼èõ êðóãîâà îä ïåñàìà. Òàêî âèäèìî ó
èìà Ìàðêà Êðàåâèà, Ìèëîøà Îáèëèà è Ðåó Êðèëàòîãà
ñà óðåì Äåñïîòîì, Ñèáèàíèí £àíêîì è Ãðó¼îì Íîâàêîâè-
åì. Ñêóïàå îâî ïðîñëàâåíèõ ¼óíàêà èç ðàçíèõ ñêàñêè îïà-
æàìî ó ¼óíà÷êî¼ ñêàñêè äðóãèõ íàðîäà...271
Ãîâîðåè î âèøåâåêîâíîì Ìàðêîâîì åïñêîì æèâîòó è àâàí-
òóðàìà ñà ñâèì èñòàêíóòè¼èì ñðïñêèì ¼óíàöèìà, Ðóâàðàö ñå äî-
òè÷å è ïåñìå î £óðèøèó £àíêó ó Âóêîâî¼ çáèðöè. Çíà÷à¼íî ¼å øòî
èñòðàæèâà÷ îâäå óî÷àâà äà äî çàìåèâàà åïñêèõ àêòåðà ó íàðîä-
íèì ïåñìàìà äîëàçè ìåõàíèçìîì ïî êîìå èñòàêíóòè åïñêè ¼óíà-
öè (Ìàðêî Êðàåâè) òåæå äà ïðîøèðå ñâî¼ ðàäè¼óñ äåëîâàà,
êàî è äà ó íàðîäíî¼ åïèöè ïîñòî¼è ìîãóíîñò åòíè÷êîã ïðèëàãî-
àâàà ëè÷íîñòè è äîãàà¼à ó ïîçíè¼èì âàðè¼àíòàìà, ó çàâèñíî-
ñòè îä èñòîðè¼ñêèõ îêîëíîñòè. (Ó ïåñìè äàêëå î £óðèøèó £àíêó
ñòóïèëà ñó íà ìåñòî òðè ìààðñêà âèòåçà, òðè ñðáñêà ¼óíàêà.)
Ç. Êàðàíîâè ó âàðè¼àíòàìà ïåñìå î Ìàðêó è ñîêîëó/îðëó
ïðåïîçíà¼å âåîìà ñòàðó îáðåäíó ìàòðèöó è åëåìåíòå øàìàíñêå
èíèöè¼àöè¼å.271à Òî íàñ óâîäè ó òåìó Ìàðêîâå ñìðòè.
271
Ç. Êàðàíîâè, Çàøòî ¼å Ìàðêî Êðàåâè íàõðàíèî îðëà è ñîêîëà,
271à
à îíè ìó ïîìîãëè ó íåâîè (ó ïîòðàçè çà æàíðîì), ó: Æàíðîâè ñðïñêå

êèæåâíîñòè ïîðåêëî è ïîåòèêà îáëèêà, Çáîðíèê ðàäîâà, áð. 2, Íîâè
Ñàä, 2005, 2133.
142
Î Ìàðêîâî¼ ñìðòè, êàî çàâðøíîì ÷èíó åãîâå äóãå è èçó-

çåòíî áîãàòå åïñêå áèîãðàôè¼å, Ðóâàðàö òàêîå ðàñïðàâà ñà ïî-
çèöè¼à èñïèòèâà÷à ñòàðå ¼óíà÷êå ñêàñêå. Íàâîäåè ïðåäàà î
Ìàðêîâî¼ ñìðòè (¼åäíî êî¼å ëîöèðà Ìàðêîâó ñìðò ó íåãîòèíñêè
êðà¼, äðóãî èç Âèøèåâå ïåñìå î ñìðòè Ìàðêîâî¼, ïî êî¼î¼ ¼å
îâà¼ ñåðáñêè Õåðêóëåñ óìðî íà ïëàíèíè Óðâèíè îä Áîãà ñòà-
ðîã êðâíèêà è òðåå, ïðåäàå î Ìàðêîâîì ñïàâàó ó ïåèíè,
êî¼å óçèìà èç Âóêîâîã Ð¼å÷íèêà), îí íàãëàøàâà èõîâó äðåâíó
ìèòñêó îñíîâó, øèðîêî ðàñïðîñòðàåíó è êîä äðóãèõ íàðîäà (ãåð-
ìàíñêà ñêàñêà î ñóí÷àíîì ¼óíàêó Áåîâóëôó, Êàðëó Âåëèêîì
è Ôðèäðèõó Áàðáàðîñè, ìîðàâñêî ïðåäàå î Âåëèêîì Ñâàòî-
ïëóêó, ïðåäàå î ñìðòè Èâàíà Öðíî¼åâèà èç Öðíå Ãîðå ó íà-
øî¼ óñìåíî¼ òðàäèöè¼è): È îâà ñêàñêà íåìà èíäèâèäóàëíè ïî-
ñòàíàê âå ¼å ïðîèñòåêëà èç ñòàðîã íàçîðà î ñóí÷àíîì áîãó, êî¼è
ó ¼åñåí îäëàçè ó äàíå ïðåäåëå, à ñ íîâîì ãîäèíîì îïåò ñå íà-
òðàã âðàà... Ñòàðà äàêëå íà ïðèðîäíîì íàçîðó îñíèâà¼óà ñå ñêà-
ñêà ïðåíåñåíà ¼å íà Êðàåâèà Ìàðêà, ñóí÷àíîã ¼óíàêà, êî¼è ¼å
îáèøàî èñòîê äî çàïàäà èñòî òàêî, êàî è íà Èâàíà Öðíî¼åâèà,
î êîì ñå òàêîåð ó Öðíî¼ Ãîðè ïðèïîâåäà, äà îí ó ñïèè ¼åäíî¼
ñïàâà, è äà å ñå ïðîáóäèòè èçà ñíà êàä âðåìå äîå, äà ñ¼åäèíè
îïåò ñ Öðíîì Ãîðîì ðàâíè Êîòîð è ñèå ìîðå.272
Èñïèòó¼óè îäíîñ èñòîðè¼å è ìîòèâà ó îâî¼ Âèøèåâî¼
ïåñìè Õàëàíñêè àïîñòðîôèðà Óðâèíó ïëàíèíó êàî èñêâàðåíî
ïîåòñêî ñåàå íà èñòîðè¼ñêè òîïîíèì êî¼è îçíà÷àâà çàâðøíó
ïðîñòîðíó òà÷êó Ìàðêîâîã æèâîòà (Ðîâèíå). Áðèàíòíî èø÷è-
òàâàå ïåñìå Ñìðò Ìàðêà Êðàåâèà ó ðèòóàëíî-ìèòîëîøêîì
êó÷ó äàî ¼å îí Ìà¼ëñ Ôîëè.273 Áðóíî Ìåðèè ó ïðåäàèìà î
Ìàðêîâîì îäëàñêó ó ïåèíó ñà êîåì êàî æèâîòèîì ïîñðåä-
ñòâîì êî¼å øàìàíè îäëàçå íà íåáî èëè ó ïîäçåìíè ñâåò, îòêðèâà
âåîìà ñòàðå åëåìåíòå øàìàíèçìà273à, ðàñïðîñòðàåíîã ó øèðî-
272
273
. Ì. Ôîëè, Óìåòíîñò è òðàäèöè¼à ó ñðïñêî¼ è ñòàðîåíãëåñêî¼
íàðàòèâíî¼ ïîåçè¼è, Êèæåâíà èñòîðè¼à, 1981, XIV, áð. 53, 3-25.
273à
M. Elijade, amanizam i arhajske tehnike ekstaze, preveo s francuskog
Z. Stojanoviæ, Novi Sad, 1985.
143
êîì ñëîâåíñêîì êóëòóðíîì àðåàëó, øòî ñå èçâîäè èç âåîìà ñóï-

òèëíå êîìïàðàòèâíå àíàëèçå ñðïñêå åïèêå î Ìàðêó Êðàåâèó
ïðåìà ðóñêèì áèèíàìà î Ìèõàèëó Ïîòèêó: Øàìàíè óìèðó è
âàñêðñàâà¼ó, à ñåì òîãà ñå ïîäâðãàâà¼ó áîëíèì ìó÷åèìà, êàêî ñå
òî äîãàà ñà ðóñêèì ¼óíàêîì ó ïîñëåäåì äåëó áèëèíå. Èàêî ñå
èçãóáèëî ïðâîáèòíî çíà÷åå ïåñìå, òè åëåìåíòè ìîãó äà íàñ íà-
âåäó íà ïîìèñàî äà ¼å, ó ñòâàðè, ¼óíàê íàøå áèëèíå ïðâîáèòíî
áèî âðà÷ èëè øàìàí, äàêëå ëè÷íîñò êî¼à ìîæå äà ñå ïîñòàâè, íà
ïðèìåð, óç Âîëõà. Àêî îâà ïðåòïîñòàâêà ìîæå äà ñå ïðèõâàòè,
òàäà ïðåäàå, ïðåìà êî¼åì Êðàåâè Ìàðêî íè¼å óìðî, âå ñå íà-
ëàçè ó ïåèíè ñà ñâî¼èì êîåì, ìîæå äà ñå òóìà÷è êàî ïóòîâàå
¼åäíîã øàìàíà êðîç çàãðîáíè ñâåò. Ìàðêî Êðàåâè íå ïîñåäó¼å
òàêî î÷åâèäíå íè òàêî áðî¼íå àðõàè÷íå åëåìåíòå êàî Âîëõ Âñå-
ñëàâåâè÷ èëè Ìèõàèëî Ïîòèê, ïà èïàê åãîâè ïîáåäîíîñíè ñó-
êîáè ñà âèëàìà, áëèñêîñò ñà ïòèöàìà, êî¼å ñó èñòî òàêî æèâîòèå
ïîâåçàíå ñà øàìàíñêèì ñâåòîì ïîøòî ïðåäñòàâà¼ó ñèìáîë ëåòà,
ïðîðî÷àíñêå Øàð÷åâå îñîáèíå, è ¼óíàêîâî ïîâëà÷åå ó ïåèíó
çà¼åäíî ñà êîåì, ñâå ñó òî ïî¼åäèíîñòè êî¼å òðàæå äà áóäó ïðîòó-
ìà÷åíå ó îêâèðèìà ìàãè¼ñêèõ ñõâàòàà. Ìîãóíî ¼å äà ¼å íåêè
ìîíè ìàã, ïîçíàò è îïåâàí ó ïðåèñòîðè¼ñêî¼ åðè, ïîçà¼ìèî èçâå-
ñíå îñîáèíå ñîïñòâåíå ëè÷íîñòè Ìàðêó Êðàåâèó èç ñðïñêîõð-
âàòñêèõ åïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà, è íà òà¼ íà÷èí ãà óçäèãàî íàä
ñâèì ëè÷íîñòèìà íàðîäíå åïèêå íà Áàëêàíó.274
Ñà ñòàíîâèøòà ìèòñêå èíòåðïðåòàöè¼å ïîåòñêîã ëèêà Ìàð-
êà Êðàåâèà íà¼êîìïëåêñíè¼è ìîòèâ ó óñìåíî¼ åïñêî¼ òðàäèöè-
¼è £óæíèõ Ñëîâåíà ïðåäñòàâà ìîòèâ ñìðòè Ìàðêà Êðàåâè-
à275. Ó òî¼ ñìðòè ñóñòè÷ó ñå ñâè áèòíè ñëî¼åâè Ìàðêîâå åïñêå
274
Áð. Ìåðèè, Ìèòîëîøêè åëåìåíòè ó ñðïñêîõðâàòñêèì íàðîäíèì
ïåñìàìà, Âóêîâ çáîðíèê I, Àíàëè Ôèëîëîøêîã ôàêóëòåòà, Áåîãðàä, 1964,
ê. 4, 278.
275
Âèä. Ñð. £. Ñòî¼êîâè, Êðàåâè Ìàðêî. Çáèðêà 220 ïåñàìà è 90
ïðèïîâåäàêà íàðîäíèõ, ïîêóïåíèõ èç ñâèõ êðà¼åâà ñðïñêèõ è îñòàëèõ
¼óãîñëîâåíñêèõ çåìàà, 28 êèãà Äðóøòâà Ñâåòîãà Ñàâå, Íîâè Ñàä, 1922,
439-464.
144
áèîãðàôè¼å: èñòîðè¼ñêè, ìèòñêè, åïñêè, ëåãåíäàðíè. Õîòåè äà

ïîêàæå êàêî ñó íà Ìàðêà ìíîãå ïðàñòàðå ñêàñêå ïðåíåñåíå,
Ðóâàðàö ¼å ïåñìå è ïðåäàà î ñìðòè Ìàðêà Êðàåâèà276 òóìà-
÷èî ó ìèòñêîì êó÷ó. Ðóâàðàö Ìàðêà âèäè êàî ñîëàðíîã ¼óíàêà,
à ñêàñêå î åìó êàî èçâîðíî ìèòñêè ïîãëåä íà ñâåò ïîíèêàî
èç ñòàðîã íàçîðà î ñóí÷àíîì áîãó, êî¼è ó ¼åñåí îäëàçè ó äàíå
ïðåäåëå, à ñ íîâîì ãîäèíîì îïåò ñå íàòðàã âðàà277. Âåñåëèí
×à¼êàíîâè ïàê ñìðò Ìàðêà Êðàåâèà òóìà÷è ó äóõó âàðèðàà
ìèòñêå ïðè÷å î îäëàñêó ¼óíàêà íà äðóãè ñâåò278. Îâäå ñå ìîæå
êîíñóëòîâàòè è ¼óæíîñëîâåíñêè è áàëêàíñêè êîíòåêñò, áóäóè
äà ¼å Ìàðêî, óç Ñòàðèíó Íîâàêà, íà¼ñëàâíè¼è áàëêàíñêè åïñêè
¼óíàê. Ìàðêî ñå ó áóãàðñêî¼ è ìàêåäîíñêî¼ óñìåíî¼ ïîåçè¼è ¼à-
âà ïðåâàñõîäíî ó óëîçè ìèòñêîã êóëòóðíîã õåðî¼à. Îí ¼å áîðàö
ïðîòèâ íàòïðèðîäíèõ äåìîíñêèõ áèà, ìåäè¼àòîð èçìåó óä-
ñêîã è ìèòñêîã ïðîñòðàíñòâà (ãîðà êàî åêâèâàëåíò ïîäçåìíîã öàð-
ñòâà ó âàðè¼àíòàìà ó êî¼èìà Ìàðêîâîã ïîáðàòèìà çáîã ïîïåâà-
à êðîç ãîðó óáè¼à âèëà). Ìàðêî ¼å èñòîâðåìåíî êîñìîãîíè¼ñêè
¼óíàê êî¼è âàñïîñòàâà íàðóøåíó ïðèðîäíó è êîñìè÷êó õàðî-
íè¼ó, ïîëó÷îâåê-ïîëóäåìîí279.
Ïðåìà Ð. Èâàíîâî¼, ó ñàìîì êîðåíó èìåíà (ïðàñëîâåíñêî
mar = ñìðò, áîëåñò, èíäîåâðîïñêè êîðåí mer = óáè¼àì è mòro-s =
ñìðò) êðè¼å ñå ìèòñêà ñåìàíòèêà êî¼à ðåãóëèøå òîê Ìàðêîâå åï-
ñêå áèîãðàôè¼å. Ìèòñêè èìåíîâàí, Ìàðêî Êðàåâè ¼å ñâî¼åâð-
276
Âàðè¼àíòå ïåñìå Ñìðò Ìàðêà Êðàåâèà (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 74)
âèä. ó: Áð. Êðñòè, Èíäåêñ ìîòèâà íàðîäíèõ ïåñàìà Áàëêàíñêèõ Ñëîâåíà,
Ðåãèñòàð ïåñàìà è âàðè¼àíàòà, ïðèð. È. Íèêîëè, ÑÀÍÓ, Ïîñåáíà èçäà-
à, ê. DLV, Îäååå ¼åçèêà è êèæåâíîñòè, ê. 36, Áåîãðàä, 1984, 626.
277
278
Â. ×à¼êàíîâè, Î ïîñòàíêó è ðàçâî¼ó ñðïñêå íàðîäíå åïñêå ïîåçè-
¼å, ó: Ñòóäè¼å èç ñðïñêå ðåëèãè¼å è ôîëêëîðà 1925-1942, Ñàáðàíà äåëà èç
ñðïñêå ðåëèãè¼å è ìèòîëîãè¼å, ïðèð. Â. óðè, ê. II, Áåîãðàä, 1994, 512-
513.
279
Ð. Èâàíîâà, Âúçâúðíàòàòà âîäà. Õàðàêòåðèñòèêàòà íà ìèòîëî-
ãè÷íèÿ ñëîé íà åïè÷åñêè ïåñåíåí öèêúë çà Êðàëè Ìàðêî, ó: Åäèíñòâî íà
áúëãàðñêàòà ôîëêëîðíà òðàäèöèÿ, Ñîôèÿ, 1989, 138.
145
ñíà ïåðñîíèôèêàöè¼à ñìðòè êî¼à ó ñåáè êðè¼å äâîâðñíó êàðàê-

òåðèçàöè¼ó ¼óíàêà êî¼è óáè¼à, è ¼óíàêà êî¼è áèâà óáè¼åí280.
Óäåî ìèòñêèõ åëåìåíàòà ó îáëèêîâàó íîìåíêëàòóðå åï-
ñêèõ ¼óíàêà ïîòâðó¼å ñå ïîñðåäíî ïðèðîäîì è íîìåíêëàòóðîì
ïîìîíèêà è àíòàãîíèñòà åïñêèõ ¼óíàêà ó óñìåíî¼ òðàäèöè¼è.
Ìàðêî îñòâàðó¼å ïîáðàòèìñêè îäíîñ ñà âèëîì, àëè ñå îâî ìèò-
ñêî (äåìîíñêî) áèå èñòîâðåìåíî óáðà¼à è ó êàòàëîã åãîâèõ
åïñêèõ ïðîòèâíèêà. Ïîðåä âèëå, Ìàðêî äåëè ìåãäàí ñà íèçîì
èíîâñêèõ ñòâîðåà (âåëèêàíà) èäîâèíîì, Áðàíèíîì, Ãè-
íîì, èíîì, Àðàïèíîì, Òóð÷èíîì. Îñíîâíè åëåìåíòè îâîã äðåâ-
íîã ñèæåà ñó: à) ñóñðåò Ìàðêà ñà âåëèêàíîì; á) ìåãäàí; â) âå-
ëèêàí ïîáåó¼å è âåçó¼å Ìàðêà; ã) Ìàðêî ñå ëóêàâñòâîì îñëîáà-
à è óáè¼à âåëèêàíà281.
Âèëà ó ôóíêöè¼è ïîìîíèêà ïðèñóòíà ¼å ó ñèæå¼íîì îáðà-
ñöó Ìàðêîâîã ìåãäàíà ñà Ìóñîì. Ïîðåä âèëå ïîñåñòðèìå, ïî¼à-
âó¼å ñå è âèëà ó óëîçè ïðîòèâíèêà ãëàâíîã ¼óíàêà ó ïåñìàìà
êî¼å ñòðîãó äèñïàðàòíîñò åïñêîã è ìèòñêîã ñâåòà áàøòèíå èç ñòà-
ðè¼åã ñëî¼à óñìåíîã ïåâàà (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 38). Ó ïåñìàìà èç
ñòàðè¼èõ çàïèñà î Ìàðêó Êðàåâèó, òî ¼å âèëà Ìàíäàëèíà, îä-
íîñíî âèëà áðîäàðèöà, êàî èçðàç íà¼ñòàðè¼åã áàëêàíñêîã ìèòî-
ëîøêîã ñóïñòðàòà êî¼è ¼å ó áëåäèì òðàãîâèìà äîïðî äî íàñ.282
280
Èñòî, 136.
281
Âèä. Ì. Õàëàíñêè, Íàâ. äåëî, 232.
282
Ïîñåáíî ñó çàíèìèâå ïåñìå î Ìàðêó Êðàåâèó è âèëè áðî-
äàðèöè, êî¼å ñå ïî ìîòèâó äèðåêòíî íàäîâåçó¼ó íà àíòè÷êó ìèòîëîøêó
òðàäèöè¼ó ó êî¼î¼ ñå ¼óíàöè áîðå ïðîòèâ õòîíè÷íèõ áîæàíñòàâà è ïîáåó-
¼ó èõ. È ó àíòè÷êî¼ òðàäèöè¼è õòîíè÷íà áîæàíñòâà îáèòàâà¼ó êðà¼ ðåêà,
¼åçåðà èëè èçâîðà. Êàî íà¼áëèæå ïàðàëåëå Ìàðêîâî¼ áîðáè ïðîòèâ âèëå
áðîäàðèöå íàìåó ñå Õåðàêëîâà áîðáà ñà Êåðáåðîì, êîãà ¼å ñàâëàäàî êðà¼
êàïè¼à ðåêå Àõåðîíòà, èëè åãîâà áîðáà ñà çìè¼îëèêèì è âèøåãëàâèì ÷ó-
äîâèøòåì ëåðíå¼ñêîì Õèäðîì êî¼å ¼å æèâåëî ïîä ïëàòàíîì êðà¼ èçâîðà
Àíèìîíå. Ñëè÷íî îâîìå, Àïîëîí ñå áîðèî ïðîòèâ àæäà¼å êî¼à ¼å ó Äåëôè-
ìà ÷óâàëà èçâîð êðà¼ ñòàðîã ïðîðî÷èøòà, äîê ¼å Êàäìî óáèî àæäà¼ó êî¼à ¼å
÷óâàëà èçâîð ïîñâååí Àðåñó. Ì. Äðíäàðñêè, Äååïèçàöè¼à ëèêà Ìàðêà
Êðàåâèà ó óñìåíî¼ ïîåçè¼è Äàëìàöè¼å, ó: Ìàðêî Êðàåâè èñòîðè¼à,
ìèò, ëåãåíäà, ïðèð. Í. óáèíêîâè, Ðàñêîâíèê, ïðîëåå-çèìà 1997, 131.
146
Êàî îïàêà ÷óâàðèöà èçâîðà îíà íàñòî¼è äà êðâàâî íàïëàòè äàíàê

îä ¼óíàêà êî¼è ñå äðçíóî äà ïîâðåäè åí ìèòñêè òàáóèñàí ïðî-
ñòîð êðà¼ êàêâå âîäå èëè èçâîðà (ÅÐ, áð. 176; áð. 181; Âóê, ÑÍÏ
VI, áð. 23; Ïåòðàíîâè II, áð. 23; Ïåòðàíîâè III, áð. 16; Ïåòðà-
íîâè III, áð. 20; Ïåòðàíîâè III, áð. 41).
Ïî¼àâà Ìàðêà Êðàåâèà êàî óñàìåíîã ¼óíàêà-êîàíèêà ó
¼óæíîñëîâåíñêîì óñìåíîì ñòâàðàëàøòâó òèïîëîøêè ¼å ñðîäíà
ïðåäñòàâàìà ñâ. îðà íà êîó êî¼è óáè¼à àæäà¼ó íà ôðåñêàìà
íàøèõ ñðåäîâåêîâíèõ ìàíàñòèðà. Âåçå èçìåó íà¼ïîïóëàðíè¼åã
áàëêàíñêîã ¼óíàêà è õðèøàíñêîã ñâåòèòåà êî¼è ¼å íà íàøåì òëó
äîáèî ðàòíè÷êó ñòèëèçàöè¼ó ìíîãîñòðóêå ñó. Ìàðêîâà ñëàâà ¼å
ñâ. îðå. Ñâåòèòå ó íèçó ïåñìîâàíèõ ñèæå¼íèõ ìîäåëà áðèæíî
áäè íàä ñâî¼èì øòèåíèêîì, ïëàõîâèòèì è ëàêîìèñëåíèì ¼óíà-
êîì, ñêðáåè ñå äà ìó ñå íåøòî íå äåñè è êîðåè ãà çà ðàçíà ñàãðå-
øåà îáè÷à¼íîã è õðèøàíñêî-ðåëèãèîçíîã êîäåêñà.
£óíàê êîàíèê, ñ ïðàâîì ¼å ïðèìååíî ó íàóöè, óïóó¼å íà
äðåâíå ìèòñêå ñëî¼åâå ìàòåðè¼àëèçîâàíå ó ðååôíèì ïðåäñòà-
âàìà òðà÷êîã êîàíèêà283 øèðîì Áàëêàíñêîã ïîëóîñòðâà, îäíî-
ñíî íà äè¼àõðîíè¼ñêó âåðòèêàëó êî¼ó ¼óæíîñëîâåíñêà óñìåíà åïè-
êà óñïîñòàâà ñà ïðåòõðèøàíñêèì êóëòîâèìà Èëèðà è Òðà÷à-
íà ÷è¼å ñó õðèøàíñêå õèïîñòàçå, ïî ñà÷óâàíèì îáè÷à¼èìà è íà-
ðîäíèì âåðîâàèìà, ñâ. îðå êî¼è óáè¼à àæäà¼ó è ñâ. Òîäîð,
ïðàçíèê êîà è êîñêèõ óòðêà íà ÷èòàâîì ïðîñòîðó Áàëêàíà, à
íà¼èçðàçèòè¼å íà òåðåíó íà êîìå ¼å íåêàäà âëàäàî èñòîðè¼ñêè Ìàð-
êî Êðàåâè284.
Ïðàáàëêàíñêè ëèê ¼óíàêà-êîàíèêà, êî¼è ¼å ïðåòõîäèî å-
ãîâî¼ õðèøàíñêî¼ èíòåðïðåòàöè¼è ó ëèêó ñâ. îðà, îëè÷åí ¼å ó
ðååôíèì ïðåäñòàâàìà íà êàìåíèì ñïîìåíèöèìà øèðîì Áàëêàí-
ñêîã ïîëóîñòðâà. Ïîçíàò ¼å ïîä èìåíîì òðà÷êîã êîàíèêà. Áàâåè
283
Âèä. Ì. Ñ. Ôèëèïîâè, Òðà÷êè êîàíèê ó îáè÷à¼èìà è âåðîâàè-
ìà ñàâðåìåíèõ áàëêàíñêèõ íàðîäà, Íîâè Ñàä, 1950.
284
Âèä. Äð. Ñðå¼îâè, Äðåâíè áàëêàíñêè åëåìåíòè ó ëèêó Ìàðêà Êðà-
åâèà, ó: Èëèðè è Òðà÷àíè. Î ñòàðîáàëêàíñêèì ïëåìåíèìà, ïðèð. Â. £î-
âè, Áåîãðàä, 2002.
147
ñå îäãîíåòàåì ïîðåêëà è ôóíêöè¼å ðååôà òðà÷êîã êîàíèêà øè-

ðîì Áàëêàíà, à íà¼âèøå íà ïðîñòîðèìà íåêàäàøå Ìàðêîâå îáëà-
ñòè, Ìèëåíêî Ñ. Ôèëèïîâè ïîêàçó¼å íèç îáè÷à¼à ó âåçè ñà çìè¼à-
ìà è êóëòîì ñâ. Òîäîðà. Íà êàìåíèì ðååôíèì ñïîìåíèöèìà òðà÷-
êè êîàíèê ¼å ïðåäñòàâåí íà¼÷åøå êàî êîàíèê, õåðîñ, íà îíè-
ñêó è îìàëåíó êîó ó òðêó êî¼è ¼å âèñîêî óçäèãàî ãëàâó285.
Ïðåìà Ä. Ñðå¼îâèó, à ó âåçè ñà èêîíîãðàôñêîì ïðåäñòàâîì
ñâ. îðà, åãîâèì êóëòîì è óëîãîì ó ñðïñêî¼ åïñêî¼ ïîåçè¼è,
Ìàðêî Êðàåâè ¼å ñàìî êàñíè¼à õèïîñòàçà òîã äðåâíîã áàë-
êàíñêîã ¼óíàêà êîàíèêà, êî¼è ¼å ó ëèêó Ñâåòîã îðà äîáèî in-
terpretatio christiana è ¼åäèíó ìîãóíîñò óìåíòè÷êå êîíêðåòèçà-
öè¼å ó èñòîðèîãðàôñêîì è êèæåâíîì ñìèñëó, ïîñëå çâàíè÷íîã
ïðèõâàòàà õðèøàíñòâà286.
Ì. Ñ. Ôèëèïîâè ñìàòðà äà ¼å äî ñóïñòèòóèñàà òðà÷êîã
êîàíèêà ñâ. îðåì íà Áàëêàíñêîì ïîëóîñòðâó äîøëî èñêó-
÷èâî íà îñíîâè èêîíîãðàôñêå ñëè÷íîñòè: ñâ. îðå ñå ó ïðàâî-
ñëàâíî¼ èêîíîãðàôè¼è ñëèêà êàî âî¼íèê íà êîó ó òðêó êî¼è êî-
ïåì ïðîáàäà àæäà¼ó287.
Çàãîíåòêà Ìàðêà Êðàåâèà ïî÷èâà íà îñíîâíî¼ è, ïî ñâå-
ìó ñóäåè, ïîãðåøíî¼ ïðåòïîñòàâöè î ôðàïàíòíîì íåñêëàäó èç-
ìåó ïî¼àâå èñòîðè¼ñêîã êðàà Ìàðêà, íåçíàòíîã âëàäàðà íàä
íåêèì îáëàñòèìà äàíàøå çàïàäíå Ìàêåäîíè¼å, è åïñêîã Ìàðêà
Êðàåâèà êî¼è ¼å èçðàñòàî ó ãîðîñòàñíó åïñêó ôèãóðó óñìå-
íå êèæåâíîñòè.288 Îìèåíà òåçà ñòàðè¼å èñòîðèîãðàôè¼å íî-
âèì èñòîðè¼ñêèì ñàçíàèìà äîâåäåíà ¼å ó ïèòàå289.
285
Ì. Ñ. Ôèëèïîâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 5.
286
Äð. Ñðå¼îâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 88.
287
Ì. Ñ. Ôèëèïîâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 10.
288
Âèä. £. Äåðåòè, Çàãîíåòêà Ìàðêà Êðàåâèà. Î ïðèðîäè èñòî-
ðè÷íîñòè ó ñðïñêî¼ íàðîäíî¼ åïèöè, Áåîãðàä, 1995, 125-126.
289
Íåäàâíî îòêðèâåíè ïîðòðåòè êðàà Ìàðêà è êðàà Âóêàøèíà ó
Ìàðêîâîì ìàíàñòèðó êîä Ñêîïà, çàòèì íåî÷åêèâàíî îòêðèå íàòïèñà ìëà-
äîã êðàà Ìàðêà íà íàäâðàòíèêó öðêâå Ñâ. Íåäåå ó Ïðèçðåíó àêî íè¼å
ìíîãî èçìåíèëî, ñèãóðíî ¼å óïîòïóíèëî íàøó ñëèêó î Âóêàøèíîâîì ñè-
íó. Ð. Ìèõà÷è, Êðà¼ ñðïñêîã öàðñòâà, 195.
148
Í. óáèíêîâè ¼å âðëî äîáðî óî÷èî ñëî¼åâèòîñò åïñêå ëå-

ãåíäå î Ìàðêó Êðàåâèó. Íà ðîäîñëîâíîì ñòàáëó Ìàðêîâå
åïñêå áèîãðàôè¼å îí ¼å èçäâî¼èî ÷åòèðè ïàëèìïñåñòà: åïñêè,
ðèòåðñêè ñëî¼, ìèòîëîøêè ñëî¼ ëåãåíäå è ëèìèòðîôíè îá-
ëèê, êàî ãðàíè÷íè îáëèê ïðåëèâàà è ïðåòàêàà ëåãåíäå ó âðå-
ìåíó è ïðîñòîðó290. ×åòâðòè ïàëèìïñåñò (Ìàðêî êàî äðæàâî-
òâîðàö è ñëîáîäîíîñàö ó âðåìåíèìà ðàòîâà çà îñëîáîåå íà
Áàëêàíó) ó¼åäíî ¼å è íà¼ìëàè ñëî¼ åïñêå ëåãåíäå.
Çàíèìèâî òóìà÷åå åïñêîã ëèêà Ìàðêà Êðàåâèà êî¼å,
ïîðåä ìèòñêîã, ðàâíîïðàâíî óêó÷ó¼å è äðóãå ïëàíîâå, èëè åã-
çèñòåíöè¼àëíå ðàâíè åïñêå ïåñìå (èíòåðïëàíàðíîñò), ó ñêëà-
äó ñà äîñòèãíóèìà íîâå êîìïàðàòèâíå ìèòîëîãè¼å äâàäåñå-
òîã âåêà, äà¼å À. Ëîìà ó ñâîìå ÷èòàó ïåñìå Ñåñòðà Ëåêå êàïå-
òàíà ñòàðöà Ìèëè¼å (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 40). Ëîìà óáåäèâî ïîêà-
çó¼å äà åïñêè Ìàðêî, íåçàâèñíî îä âðåìåíà êàäà ¼å æèâåî åãîâ
èñòîðè¼ñêè ïðåäëîæàê è êàäà ñó ïåñìå î åìó çàáåëåæåíå, îëè-
÷àâà ¼åäàí äðåâàí èíäîåâðîïñêè òèï ¼óíàêà291.
Äàíàñ ¼å ãîòîâî èçâåñíî äà Ìàðêî Êðàåâè èç íàøå íà-
ðîäíå ïîåçè¼å íåìà íèêàêâå âåçå ñ èñòîðè¼ñêèì êðàåì Ìàð-
êîì292, âåëè Äð. Ñðå¼îâè. Äà ñå èçìåó èñòîðè¼ñêîã êðàà Ìàðêà
è åïñêîã ¼óíàêà Ìàðêà Êðàåâèà íå ìîæå ñòàâèòè çíàê ¼åäíà-
êîñòè ñëàæå ñå âåèíà èñòðàæèâà÷à Ìàðêîâå åïñêå áèîãðàôè¼å.
Îäíîñè ñó ìíîãî êîìïëåêñíè¼è îä ïðîñòîã óâîåà åêâèâàëåí-
öè¼å òèïà èñòîðè¼ñêè ïðîòîòèï: åïñêè ¼óíàê, áóäóè äà êó÷ çà
290
Í. óáèíêîâè, Êðàåâè Ìàðêî èñòîðè¼à, ìèò, ëåãåíäà, 177-
189.
291
À. Ëîìà, Ïðàêîñîâî. Ñëîâåíñêè è èíäîåâðîïñêè êîðåíè ñðïñêå åïè-
êå, 104.
292
£åäèíî øòî ¼å âåçèâàëî îâå äâå ëè÷íîñòè áèëà ¼å ïîäóäàðíîñò ó
èìåíó, ìåñòó ðîåà è ïîðåêëó, è íåêè äåòàè îä ñïîðåäíîã çíà÷à¼à âåçà-
íè çà åãîâó âëàäàâèíó. Èñòîðè¼ñêè êðà Ìàðêî ñëóæèî ¼å, ìåóòèì, è
ñëóæè ¼îø è äàíàñ êàî íà¼ñòàðè¼è óçîð, êàî âðåìåíñêà ãðàíèöà îä êî¼å
ïî÷èó ñâà èñòðàæèâàà î Ìàðêó Êðàåâèó øòî ¼å, ïðèðîäíî, ïðåñóä-
íî óòèöàëî íà ñâå êàñíè¼å çàêó÷êå ó âåçè ñ îâîì ëè÷íîøó. Ä. Ñðå¼î-
âè, Íàâ. ñòóäè¼à, 78.
149
ðàçóìåâàå ëèêà Ìàðêà Êðàåâè ëåæè ó ñàìîì åïó, ó åãîâî¼

èñòîðè¼è è òèïîëîãè¼è, à íå ó èñòîðè¼ñêèì õðîíèêàìà 14-15.
âåêà293.
293
Á. Ïóòèëîâ, Ýïîñ î Ìàðêå Êðàëåâè÷å è ïðîáëåìà ýïè÷åñêîãî ãåðîÿ
è èñòîðè÷åñêîé ëè÷íîñòè, Ìàêåäîíñêè ôîëêëîð, Ñêîï¼å, 1973, VI, 11, 6.
150
Î ÔÎÐÌÈ ÑÐÏÑÊÅ £ÓÍÀ×ÊÅ ÏÎÅÇÈ£Å:

ÈÑÒÎÐÈ£ÑÊÅ ÏÅÑÌÅ, ËÅÃÅÍÄÅ È ÁÀËÀÄÅ
Ó çàâðøíèì îäåöèìà ñâî¼å ðàñïðàâå Ðóâàðàö èçâîäè õðî-

íîëîãè¼ó åïñêîã ïåâàà ó íàñ ñà ïîñåáíèì àêöåíòîì íà ãåíåçè
¼óíà÷êå ñêàñêå. Ó äè¼àõðîíè¼ñêî¼ ïåðñïåêòèâè îí ðàçëèêó¼å òðè
îñíîâíå ôàçå ó ðàçâèòêó ¼óíà÷êå ñêàñêå: íåèñòîðè¼ñêî äîáà,
¼óíà÷êî è èñòîðè¼ñêî äîáà. Ñàìî ¼å ¼óíà÷êî äîáà, ó êî¼å íàðîä
ñòóïà êàä ïî÷íå èç ïðâîáèòíîã ñâîãà ñòàà ïðåëàçèòè ó äðóãî
ñòàå, êî¼å ñå õèñòîðè÷êèì íàçèâå, ïðîäóêòèâíî çà íàñòàíàê
è ðàçâî¼ ïðàâå ¼óíà÷êå åïèêå. Îíî ¼å ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è ïðåöè-
çíî õðîíîëîøêè îäðååíî: Òî ¼óíà÷êî äîáà çàìåó¼å êîä íàñ
âðåìå îä Äóøàíà äî óðà Ñìåäåðåâöà, èëè Çìà¼-Äåñïîòà Âó-
êà: âðåìå áîðáå ñðáñêîãà íàðîäà çà ñàìîñòàëíîñò ñâî¼ó è îäïîðà
íàâàó¼óåì íåïðè¼àòåó; âðåìå ïðåëàçà èç ñëîáîäíîãà ñòàà ó
ñòàå ðîïñòâà.294 Ðóâàðàö ó òîì ñìèñëó îäðåó¼å è íîñèîöå íà-
øå ñòàðå ¼óíà÷êå ñêàñêå: Òî ¼å âðåìå íàìà ñàäà ¼óíà÷êî äîáà:
¼óíàöè, êî¼å ñ òóãîì ñïîìèå âî¼âîäà Ðà¼êî ó ïåñìè (Â. III. 10.),
à íàèìå: öàð Äóøàí è Ìèëîø Âîèíîâè, êðà Âóêàøèí è Êðà-
åâè Ìàðêî; êíåç Ëàçàð ñ Ìèëîøåì è Áàíîâè-Ñòðàõèîì;
äåñïîò óðà è Çìà¼ Îáëà÷è Ðàäå ñà Çìà¼-Äåñïîòîì Âóêîì òî
ñó íîñèîöè íàøå ¼óíà÷êå ñêàñêå, è ïåñìå, êî¼å îïåâà¼ó äåëà è-
õîâà, òî ñó ¼óíà÷êå ïåñìå ó ïðàâîì ïîâîäíîì ñìèñëó.295
Ñëè÷íó ãåíåçó åïñêå ïåñìå è äà¼å è Í. Íîäèëî: Ako su ju-
naci u epskim pjesmama, moda veæinom, poèovjeèeni bogovi, ili
historièni ljudi, kojima ponajèeæe prievene su boje zgode, a gdje
je onda historija naa, naim narodom spjevana? Kamo krasni junaci
294
295
Èñòî, 91.
151
nai? A to od puèke vjere, tvrðe od kamena, u svoje uzvisite ubojni-

ke? Na take sluèajne prigovore odgovaram evo ovo. Historiènih pje-
sama ima dato, pa i posve èistih, u svima krajevima naroda. Eno ih
na rpe u zadnjim sveskama Vukove zbirke, a najvie u Èojkoviæe-
voj. to je èista historièna pjesma, najbolje nam kae pjevanje crno-
gorsko.296
Ðóâàðàö ïðåòïîñòàâà äà ñó ó Äóøàíîâî âðåìå ïîñòî¼àëå
èñòîðè¼ñêå ïåñìå êî¼å ñó îïåâàëå åãîâó ¼àâíó, äðæàâíè÷êó è
ðàòíè÷êó äåëàòíîñò, àëè äà ñó ñå òå ïåñìå òîêîì âðåìåíà ñâå
âèøå ãóáèëå è ïîäâðãàâàëå ìèòîëîøêîì óòèöà¼ó: Ìèòè÷êè åëå-
ìåíàò ïîêàçàî ¼å íà õèñòîðè÷êèì ïåñìàìà äå¼ñòâî ïîäîáíî äå¼-
ñòâó êâàñà íà áðàøíî. Äà åãà íè¼å áèëî, íå áè èìàëè íè ¼óíà÷-
êèõ ïåñàìà ó ïðàâîì ñìèñëó; îí ¼å òåìå è îñíîâà èëè ¼àêî ïëàò-
íî, íà êîìå ñó õèñòîðè÷êå îñîáå êàî ïðèëèêå íàâåçåíå.297 Ïðåä-
èñòîðè¼ñêî¼ åïîñè îäãîâàðà ìèò êàî äîìèíàíòàí âèä äóõîâíå êóë-
òóðå. Ó èñòîðè¼ñêîì äîáó ðàçâè¼à ñå ïàê ¼óíà÷êà ñêàñêà, àëè
ñàìî äî ãðàíèöå êî¼à ¼å ìàðêèðàíà âðåìåíîì ïðîïàäàà ñðïñêå
äðæàâå. Îâà îäðåäíèöà íåñóìèâî îäãîâàðà Âóêîâèì ïåñìàìà
ñòàðè¼èõ âðåìåíà. Ïåñìå ïàê ñðåäèõ âðåìåíà, î õà¼äóöèìà
è óñêîöèìà, íåìà¼ó âèøå íèøòà îä êàðàêòåðà ¼óíà÷êå ñêàñêå,
äîê îíå íîâè¼èõ âðåìåíà, î ñðïñêèì óñòàíöèìà è öðíîãîðñêèì
áîðáàìà çà îñëîáîåå, ïðåäñòàâà¼ó ëîêàëíî, ïîêðà¼èíñêî ïå-
âàå, òèï èñòîðè¼ñêå õðîíèêå. Âåîìà ¼å äîáðî çàïàæàå äà ñå
ïðèïàäíèöè õà¼äó÷êå äðóæèíå Ñòàðèíå Íîâàêà íàëàçå íà ñðåäî-
êðàè èçìåó äâå¼ó åïîõà, ñïà¼à¼óè èõ ñâî¼èì åïñêè ñèíêðåòè÷-
êèì ëèêîâèìà: Ñ óðåì Ñìåäåðåâöåì ñâðøó¼å ñå ¼óíà÷êî äî-
áà íàøå. Ãðóèöó Íîâàêîâèà (êî¼è ñ ¼åäíîì íîãîì ó îáëàñòè ¼ó-
íà÷êå ñêàñêå ñòî¼è) èëè åãîâà îöà Ñòàðèíó Íîâàêà ìîæåìî ðî-
äîíà÷åëíèêîì õà¼äóêà íàçâàòè; íî îâå ¼óíà÷êà ñêàñêà íè¼å ïðè-
ìèëà ó ñâî¼ó îáëàñò. Òî èñòî âàæè è çà ïðèìîðñêå ¼óíàêå. Ïåñìå
ïàê öðíîãîðñêå îñòàëå ñó ñàìî îáëàñòíå, ïîêðà¼èíñêå ïåñìå; îíå
296
N. Nodilo, Stara vjera Srba i Hrvata, 11.
297
152
ñó ïðàâå õèñòîðè÷êå ïåñìå è ó èìà ñå ñàäðæàâà èñòîðè¼à öð-

íîãîðñêà; îòóäà ñå äà¼å èç¼àñíèòè è ïðîçàè÷êî ïðåäñòàâàå
êðâàâèõ áî¼åâà; ñàäðæà¼ ¼å ó èìà ãëàâíà ñòâàð.298 Óïîðåó¼ó-
è ó íà¼øèðåì áàëêàíñêîì êîíòåêñòó ñðïñêó, áóãàðñêó, íîâî-
ãð÷êó, àëáàíñêó, ÷åøêó è ðóñêó óñìåíó ïîåçè¼ó, Ðóâàðàö çàêó-
÷ó¼å äà ¼åäèíî Ñðáè íà Áàëêàíó èìà¼ó àóòåíòè÷íó ¼óíà÷êó åïè-
êó. Ñðïñêî¼ óñìåíî¼ åïèöè äîíåêëå ñó ñëè÷íå ðóñêå áèèíå,
àëè è îíå îäñòóïà¼ó îä îáðàçàöà êî¼è ñó çàêîíîìåðíè çà ¼óíà÷-
êó ñêàñêó.
Ðóâàðàö ïîä ôîðìîì ¼óíà÷êèõ ïåñàìà íå ïîäðàçóìåâà è-
õîâå ñòèëñêå îñîáåíîñòè, åëåìåíòå ìåòðèêå è ñòèõà, êîìïîçè-
öèîíå ìîäåëå, ñåãìåíòå íàðàòèâíå ñòðóêòóðå. Ôîðìà îçíà÷àâà
ãåíåçó åïñêîã îáëèêà ó äè¼àõðîíè¼ñêî¼ ïåðñïåêòèâè. Ó òîì êîí-
òåêñòó èçäâà¼à¼ó ñå äâà îñíîâíà ïåðèîäà ó êî¼èìà ïðåîâëàó¼ó
äâà ïðèìàðíà òèïà åïñêîã äåëà: ïî¼åäèíà÷íà åïñêà ïåñìà, êî¼à
îïåâà ¼åäàí äîãàà¼, çàòâîðåíà ó ñåáå è ïî ñåáè, è óìåòíè÷êè
ñàçäàíà åïîïå¼à. Ðóâàðàö íà¼ïðå îïèñó¼å ñòàðîåïñêó ïåñìó íà
ïðâîìå ñòåïåíó ðàçâèòêà, ó êî¼ó óáðà¼à è ñðïñêó åïñêó òðàäè-
öè¼ó. Âðåìå êî¼å ïîãîäó¼å íàñòàíêó ¼óíà÷êå ïåñìå ¼åñòå âðåìå
ðîìàíòè÷àðñêîã çàíîñà, ïîëåòà è ìëàäàëà÷êå åíåðãè¼å. Îâî ïî-
ðååå óçðàñòàà, çðåà è îïàäàà äóõîâíîã ïîòåíöè¼àëà íà-
öè¼å ñà îðãàíñêèì ïðîöåñèìà êî¼è ñå îäâè¼à¼ó óíóòàð æèâîã îð-
ãàíèçìà, êàî è ñà ïðîìåíàìà ó ïðèðîäè ñâàêàêî èçðàñòà èç äðà-
ãîöåíîã èñêóñòâà åâðîïñêîã ðîìàíòèçìà: Ñàìî ó äîáà ìëàäî-
ñòè, ó äîáà îäóøåâåíîãà ¼óíàøòâà ïîñòà¼å ïðàâà åïñêà ñêàñêà.
Äà áè ñå, ïàê, îâà ïîòïóíî ðàçâèòè ìîãëà, çàòî ¼å íóæíî, äà ñå
íàðîä èç ñâîãà ïðâîòíîãà ñòàà êðåíå, äà ïðåíå ê âèøåìó äó-
õîâíîìó æèâîòó, à äà ïðèòîì ñòðàíà ãîòîâà ãîñïîäñòâåíîñò ñà
çàïëåòåíèì ïîëèòè÷êèì îäíîøà¼èìà íå ïîìðñè è íå ïîìðà÷è
óñïîìåíå íà ìëàäîñíîãà ¼óíà÷êîãà äîáà, òå òèìå äà íå îáóñòàâè
äàè ñëîáîäíè è ïðèðîäíè ðàçâèòàê åïñêå ïîåçè¼å.299
298
Èñòî.
299
Èñòî, 96.
153
Âåîìà ¼å ïðîíèöèâî ñàãëåäàâàå ñïåöèôè÷íîã òèïà óñìå-

íå êîìóíèêàöè¼å èçìåó ïåâà÷à è ïóáëèêå, ïðè ÷åìó ¼å ñàìî äå-
ëî ó íà¼âåî¼ ìåðè ïðèëàãîåíî êîíòåêñòó èçâîåà è çàõòåâèìà
ñðåäèíå. Ðóâàðàö èçâðñíî îïèñó¼å îíî øòî ñå ó ìîäåðíî¼ ôîë-
êëîðèñòèöè îçíà÷àâà êàî èçâîà÷êî âðåìå ôîëêëîðà, ïðèëàãî-
åíî ìîãóíîñòèìà è àôèíèòåòèìà ïåâà÷à, êàî ðåïðåçåíòà åï-
ñêîã çíàà, óñëîâåíî õîðèçîíòîì î÷åêèâàà ïóáëèêå è ñõâà-
òàèìà êîëåêòèâà: Ïåñìà íè¼å ñìåëà ïðåâàçèëàçèòè íè òåëåñíå
ñèëå ïåâöà, íè äóøåâíå ñëóøàîöà. Ïåâàö íè¼å ìîãàî ðàçâèòè
ïðåä ñëóøàîöèìà ñâî¼èìà øèðîêó òêàíèöó îä ñêàñêà, âå ñàìî
¼åäíó ñêàñêó; ó ïåñìè ¼å ìîãëî ïðåäñòàâåíî áèòè ñàìî ¼åäíî
ãëàâíî äåëî, à íå ÷èòàâî êîëî ¼åäíî çà äðóãî âåçàíèõ ôàêàòà. È
îáèì åïñêå ïåñìå óñëîâåí ¼å åïñêèì ïðåäàåì: ïåñìà íè¼å ìî-
ãëà îäâå äóãà áèòè.300
Êàäà ¼å ðå÷ î ïåâà÷èìà, Ðóâàðàö ëóöèäíî óî÷àâà íà¼âàæíè-
¼å åëåìåíòå êîìïëåêñíîã ìåõàíèçìà îäíîñà èíäèâèäóàëíîã è êî-
ëåêòèâíîã òîêîì ïðåíîøåà åïñêå ïåñìå ó âðåìåíó è ïðîñòîðó.
Òîêîì äóãîã íèçà ãîäèíà è íàòàëîæåíîã èñêóñòâà èçäâà¼à ñå îñî-
áèòè ðåä ïåâàöà, ò¼. òàëåíòîâàíèõ ïåâà÷à, êî¼è ïåâà¼ó èëè ïî
äâîðîâèìà âëàñòåëèíñêèì èëè ïî íàðîäó, è êî¼è èìà¼ó áèòàí óòè-
öà¼ íà ñïåâàâàå íîâèõ ïåñàìà, àëè ñàìî ó îêâèðó êîëåêòèâà.
Îíè ñó íåêà âðñòà ïó÷êèõ ãëàñíîãîâîðíèêà, íîñèëàöà ¼àâíîã
ìåà, îíè ñó îðãàíè íàðîäà, êî¼è ìåñòî åãà ðå÷ âîäå.
Èçâàíðåäíî ¼å çíà÷à¼íî Ðóâàð÷åâî äåôèíèñàå åïñêå ôîð-
ìóëå êàî çíà÷à¼íîã ìíåìîòåõíè÷êîã ñðåäñòâà êî¼èì ñå îìîãóà-
âà ñòâàðàëà÷êà ïîòåíöè¼à åïñêå ïåñìå, àëè è îëàêøàâà ïðîöåñ
åíîã óñìåíîã ñàîïøòàâàà. Äåôèíèöè¼à ôîðìóëå êàî ñóøòèí-
ñêå çàêîíèòîñòè ñòàðîåïñêå ïåñìå ÷èíè Ðóâàð÷åâó ñòóäè¼ó ó
òåîðè¼ñêîì ïîãëåäó àêòóåëíîì è äàíàñ. Ôîðìóëà ñå âåîìà ìî-
äåðíî ñàãëåäàâà êàî ïîñðåäíèê èçìåó ñâåòîâà, ìîñò êî¼è ñïà¼à
èçâîà÷êå ôóíêöè¼å ïåâà÷à è õîðèçîíò î÷åêèâàà ïóáëèêå. Êàî
òåõíèêà êî¼à òâîðè äèíàìè÷êó êëèøåòèðàíîñò óñìåíå êè-
300
Èñòî, 97.
154
æåâíîñòè ó ñêëîïó åñòåòèêå èñòîâåòíîñòè. Êàî ðàäîñò ïðåïî-

çíàâàà è ïîèñòîâåèâàà óñìåíîã äåëà ñà ïîñòî¼åèì è ïîæå-
íèì ìîäåëèìà ïîíàøàà. Ôîðìóëà êàî ñòèëñêî-¼åçè÷êà ðåçîíàí-
öà, êàî ïîåòñêà âèáðàíòíîñò èñêàçà. Ôîðìóëà êàî óçðîê, àëè è
êàî ïîñëåäèöà ôèãóðàòèâíå äåêîðàòèâíîñòè åïñêîã ñòèëà.
Ïðåìà Ðóâàðöó, äâà ñó îñíîâíà óçðîêà çàøòî ó ñðïñêî¼ åï-
ñêî¼ òðàäèöè¼è íè¼å äîøëî äî ñòâàðàà ëèòåðàòóðíî-íàðîäíå
åïîïå¼å. Ïðâè ¼å ïðèìàå õðèøàíñòâà, äðóãè ïàê òóðñêà îñâà-
¼à÷êà ïîëèòèêà è ïðîïàäàå ôåóäàëíèõ ñðåäîâåêîâíèõ äðæàâà
íà Áàëêàíó. Óâîåå õðèøàíñòâà ïîñåáíî äîâîäè äî àñèìèëî-
âàà ïàãàíñêèõ ìèòîâà è ïîòèñêèâàà ïåñàìà è ïðåäàà êî¼å ñó
íà òèì ìèòîâèìà áàøòèíèëå ñâî¼à çíà÷åà. Ïðîãààíà îä öð-
êâå, óñìåíà êóëòóðà çàïî÷èå ñâî¼ ñêðèâåíè, àïîêðèôíè æèâîò.
Ó òàêî íåïîâîíèì óñëîâèìà íè¼å íè ìîãëî äîè äî ïî¼àâå ðàï-
ñîäà è ïèñìåíèõ ïóòó¼óèõ ïåâà÷à êî¼è áè îá¼åäèíèëè ôðàãìåí-
òå åïñêèõ êàçèâàà ó âåå öåëèíå è íà òà¼ íà÷èí ïîñðåäîâàëè
èõîâîì óâîåó ó ïèñàíó êèæåâíîñò.
Íà òðàãó ñõâàòàà Â. £àãèà äà ñó ñå äðåâíå åïñêå ïåñìå î
âðåìåíó ïðå Íåìàèà, ÷è¼è ñå òðàãîâè íàçèðó âå ó Ëåòîïèñó
ïîïà Äóêàíèíà,301 íà æàëîñò, íåïîâðàòíî èçãóáèëå, Ðóâàðàö çà-
êó÷ó¼å äà î Íåìàèèìà äî öàðà Äóøàíà ó íàøî¼ íàðîäíî¼
åïèöè íåìàìî íè¼åäíå ïðàâå èñòîðè¼ñêå ïåñìå, òå äà ¼å áî¼ Ñðáà
ñà Áóãàðèìà 1331. ãîäèíå ïðâè çàáåëåæåíè èñòîðè¼ñêè äîãàà¼ ó
öåëîêóïíî¼ íàøî¼ óñìåíî¼ ïîåçè¼è. Îâà ÷èåíèöà îäãîâàðà å-
ãîâî¼ òåçè î ïðåîâëàó¼óåì óòèöà¼ó èíäîåâðîïñêèõ ìèòîâà íà
ñòâàðàå è î÷óâàå ñðïñêå åïñêå ïîåçè¼å: Òó ïî¼àâó, äà ñó ñå
õèñòîðè÷êå ïåñìå èç Íåìàèåâîã äîáà èçãóáèëå, à ïðàñòàðå íà
ìèòóñó îñíèâà¼óå ñå ¼óíà÷êå ïåñìå ñà÷óâàëå, îïàæàìî è ó ïåð-
ñèñêî¼ ¼óíà÷êî¼ ñêàñêè.302
Ëîêàëèçîâàå Äóøàíîâå ñìðòè çà öàðñêè ãðàä Ïðèçðåí ó
åïñêî¼ òðàäèöè¼è Ðóâàðàö òóìà÷è òðàíñïîçèöè¼îì óñìåíîã ïðå-
301
V. Jagiæ, Historija knjievnosti naroda hrvatskoga i srbskoga, Zagreb,
1867, 113-116.
302
155
äàà çàáåëåæåíîã ó Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó. Òî, ìåóòèì, íå îä-

ãîâàðà èñòèíè, ¼åð çíà ñå èçâåñíî, äà ¼å îí óìðî ó Ðîìàíè¼è íà
ðàòíîì ïîõîäó è äà ¼å îòóä òåëî åãîâî ó Ñðáè¼ó äîíåñåíî è
ñàðàåíî ó öðêâè ñâ. Àðõàíåëà Ìèõàèëà, êî¼ó ¼å îí ñàçèäàî íà
ðåöè Áèñòðèöè, áëèçó Ïðèçðåíà ãðàäà303. Îâäå ñå Ðóâàðàö, î÷è-
ãëåäíî, îñëàà íà ìèøåå Ì. Îðáèíà.304 Ìàðåòè, ìåóòèì,
ñìàòðà äà ¼å ïåñìà Ñìðò Äóøàíîâà ïî ëîêàëèçàöè¼è öàðåâå ñìðòè
ìíîãî áëèæà èñòîðè¼è îä íåïîóçäàíèõ è ïîçíèõ ñâåäî÷åà Ì.
Îðáèíà (1601) è £. Ëóêàðåâèà (1605), ïîãîòîâî ¼åð ñàâðåìåíè
âèçàíòè¼ñêè èçâîðè î íåêàêâîì Äóøàíîâîì ïîõîäó íà Öàðèãðàä
è åãîâî¼ ñìðòè ó Òðàêè¼è èëè Ðóìóíè¼è íå çíà¼ó íèøòà: Duan
nije ni mogao povesti nikakvu vojnu na Carigrad, koliko god je to
moda elio, jer bi se na putu u Trakiji namerio na Turke, koji su se
zadnjijeh godina njegova ivota veæ drali za gospodare te zemlje, i
turske su èete po Trakiji krstarile na sve strane.305
Ðóâàðàö óòèöà¼åì Òðîíîøêîã ðîäoñëîâà òóìà÷è è åïñêè ïî-
äàòàê î Äóøàíîâîì àìàíåòó íà ñàìðòè è î Âóêàøèíîâîì ïðåó-
çèìàó ñòàðàòåñòâà íàä ìëààíèì Óðîøåì, êî¼è ¼å ó êîåâ-
öè îä ÷åòðåñò äàíà: Èç äðóãèõ ïàê èçâîðà, êî¼è âèøå âåðå çà-
ñëóæó¼ó, çíà ñå, äà ¼å Äóøàí Óðîøà çà æèâîòà ñâîã âå îæåíèî
áèî... Äóøàí ¼å óìðî 19. äåö. 1356., à êðà Âóêàøèí ïîãèíóî ¼å
26. ñåïò. 1371 ãîä.306
Îöåó¼óè ïåñìó Óðîø è Ìðàâ÷åâèè êàî íåèñòîðè¼ñêó,
Ðóâàðàö ñå îâäå ïðâè ïóò ñðåå ñà ïèòàåì òðàäèöè¼ñêå èíòåð-
ïðåòàöè¼å Óðîøåâå ñìðòè, êîìå å êàñíè¼å ïîñâåòèòè öåëîâèòó
ðàñïðàâó,307 îäíîñíî ñà ïðåäàåì î óáèñòâó ó ëîâó: Ïî ïåñìè
èçìàìèî ¼å Âóêàøèí Óðîøà ó ëîâ è óáè¼å ãà, êàä ¼å îí ñ êîà
ñèøàî, äà ñå íà ¼åçåðó âîäå íàïè¼å. È ó òîìå êàî è ó íà÷èíó,
303
Èñòî, 75.
304
Âèä. Ì. Îðáèí, Íàâ. äåëî, 42; Ñ. èðêîâè, Êîìåíòàðè, 308.
305
306
307
È. Ðóâàðàö, Õðîíîëîøêà ïèòàà î âðåìåíó áèòêå íà Ìàðèöè, ñìð-
òè êðàà Âóêàøèíà è ñìðòè öàðà Óðîøà, 1879.
156
êî¼èì ¼å òåëî Óðîøåâî íàåíî, ïîäóäàðà ñå ïîìåíóòè ëåòîïèñ

(Òðîíîøêè ðîäîñëîâ Á. Ñ.) ñ ïåñìîì (Ï¼åâàíè¼à, áð. 156. Á.
Ñ.)...308 Ðóâàðàö ïîñâå îïðàâäàíî ó òðàäèöè¼ñêè óñìåíè êîì-
ïëåêñ ïðåäàà î öàðåóáèñòâó óêó÷ó¼å ïî ïðèíöèïó êàóçàëíî-
ñòè è ïðåäàå î Âóêàøèíîâî¼ ñìðòè, óç îïàñêó äà ñå ìîòèâ èç
ïåñìå Ìàðêî Êðàåâè ïîçíà¼å î÷èíó ñàáó (Âóê, ÑÍÏ II, áð.
57) îâäå ðàçèëàçè ñà èíòåðïðåòàöè¼îì Âóêàøèíîâå ïîãèáè¼å ó
Êðàåâñòâó Ñëîâåíà Ì. Îðáèíà è Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó, ïî êî-
ìå öàðåóáèöó óáè¼à åãîâ ñëóãà êîä ñåëà Êàðàìàíëè áëèçó ãðà-
äà ×åðíîìåíà ó Òðàêè¼è.309
Ïåñìå êî¼å ãîâîðå î Ìèëîøó Îáèëèó âàí öåíòðàëíîã òå-
ìàòñêîã êðóãà êîñîâñêå ëåãåíäå ïðåìà Ðóâàðöó íåìà¼ó èñòîðè¼-
ñêîã îñíîâà, êàêî îíå î çèäàó Ðàâàíèöå, òàêî è âàðè¼àíòå î
Ìèëîøó ó Ëàòèíèìà ó êî¼èìà, ñìàòðà Ðóâàðàö, Ìèëîø Îáèëè
ñòóïà íà ìåñòî Ìèëîøà Âî¼èíîâèà (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 37; Ï¼å-
âàíè¼à, áð. 123). Îä èñòîðè¼ñêèõ ñâåäî÷àíñòàâà î Êîñîâñêîì
áî¼ó Ðóâàðàö îâäå íàâîäè Êóðèïå÷èåâ ïóòîïèñ èç 1530. ãîäè-
íå, Áðàíêîâèåâå Õðîíèêå, èòàëè¼àíñêîã ïðåâîäèîöà Äóêèíå
Õðîíèêå, Ëóäîâèêà Öðè¼åâèà Òóáåðà, êàî è ñðïñêå ëåòîïèñå.
Î Ìèëîøó êàî Ëàçàðåâîì çåòó, êî¼å ñó ñâè êèæåâíèöè íàøè
ïðèìèëè, Ðóâàðàö íå íàëàçè íèêàêâó ïîòïîðó ó ïèñàíèì èñòî-
ðè¼ñêèì ñâåäî÷àíñòâèìà, òå çàêó÷ó¼å äà ¼å òî èç íàðîäíîã ïðå-
äàà óøëî è ó Òðîíîøêè ðîäîñëîâ è ó íàðîäíå ïåñìå. È ïîðåä
òîãà øòî Ðóâàðàö íà¼âåðîâàòíè¼å çíà çà áóãàðøòèöó î ñâàè
Ëàçàðåâèõ êåðè îêî ïîðåêëà è ïðâåíñòâà èõîâèõ ìóæåâà, êî¼ó
¼å èçäàî À. Ãèôåðäèíã 1859., îí îâäå íè ¼åäíîì ðå÷¼ó íå ïî-
ìèå íèòè ó íèòè äðóãå áóãàðøòèöå. Î ïðåñòîíèöè êíåçà Ëà-
çàðà Ðóâàðàö âðëî êðàòêî ðàñïðàâà, íî ÷èíè ñå äà îâäå äà¼å
ïðåäíîñò íàðîäíèì ïåñìàìà è èñòîðè¼ñêèì ñâåäî÷àíñòâèìà êî¼å
ïîìèó Êðóøåâàö êàî Ëàçàðåâ ïðåñòîíè ãðàä, íàñóïðîò Øà-
ôàðèêîâî¼ õèïîòåçè î Áðàíè÷åâó.
308
309
Ì. Îðáèí, Íàâ. äåëî, 53; Ñ. èðêîâè, Êîìåíòàðè, 314.
157
Î Ëàçàðåâèèìà ïîñòî¼è îñêóäíà åïñêà ãðàà (Ï¼åâàíè¼à,

áð. 160). Óñìåíå ïîäàòêå î çàðîáàâàó Âóêà Íåìàíèà íà-
êîí áèòêå íà Êîñîâó, êàî è î óëîçè Âóêà Áðàíêîâèà ó öåëîì
äîãàà¼ó Ðóâàðàö ñòîãà îäáàöó¼å êàî ïðîòèâíå èñòîðè¼ñêèì ôàê-
òèìà. Îíî øòî ïåñìà êàæå î áîðàâêó Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà ó Öà-
ðèãðàäó ïî ïîâðàòêó èç Ìîñêâå Ðóâàðàö ñìåøòà ó âðåìå íåïî-
ñðåäíî èçà Àíãîðñêå áèòêå, òå êàæå: Èñòèíà ¼å òî, äà ¼å Ñòåôàí
ïîñëå áèòêå êîä Àíãîðå äîøàî ó Öàðèãðàä, ãäå ¼å îä ãð÷êîã öàðà
÷àñòíî äî÷åêàí áèî. Íî è òî ¼å áèëî ïðå ñìðòè Âóêîâå.310
Ïðè êðà¼ó îâîã ïîãëàâà Ðóâàðàö âåîìà øòóðî ðàñïðàâà
î èñòîðè¼ñêèì ëèöèìà îêî äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà è î ïîãðå-
øêàìà è àíàõðîíèçìèìà ó íàðîäíèì ïåñìàìà êî¼å èõ îïåâà¼ó: î
òðàäèöè¼ñêîì ïîñèíêó äåñïîòà óðà, Êà¼èöè, êî¼åãà ñà èñòî-
ðè¼ñêîã ñòàíîâèøòà èç¼åäíà÷àâà ñà áðàòîì Âóêà Áðàíêîâèà, ÷åë-
íèêîì Ðàäèåì; î Ñåêóëè è î åãîâîì ó÷åøó ó Äðóãîì êîñîâ-
ñêîì áî¼ó; î £åðèíèíîì áðàòó Òîìàøó, êî¼è ó åïñêî¼ ïåñìè óìè-
ðå ïðå £åðèíå (Æåíèäáà Òîäîðà îä Ñòàëàà, Âóê II, áð. 82), øòî
íèïîøòî íå ìîæå îäãîâàðàòè èñòîðè¼ñêî¼ èñòèíè, áóäóè äà ¼îø
ñðïñêè ëåòîïèñè ñâåäî÷å î òîìå äà ¼å Òîìà íàäæèâåî ñâî¼ó ñå-
ñòðó; î £åëåíè, æåíè Ëàçàðà Áðàíêîâèà, êî¼à ¼å ïî ïåñìè (Ï¼å-
âàíè¼à, áð. 71) áèëà ìààðñêà ïðèíöåçà, äîê ¼å èñòîðè¼à ïîóçäà-
íî äîêàçàëà äà ¼å áèëà Ãðêèà; î Ìàêñèìó Áðàíêîâèó, êî¼è íè¼å
áèî ñèí Ãðãóðåâ, êàêî ¼å òî òâðäèëà ïåñìà óðåâà £åðèíà (Âóê,
ÑÍÏ II, áð. 80) âå Ñòåôàíîâ; î Àíãåëèíè êî¼ó åïñêà ïåñìà ïî-
ãðåøíî íàâîäè êàî Ãðãóðåâó, à íå Ñòåôàíîâó óáó (Ï¼åâàíè¼à,
áð. 152); î àíàõðîíèçìèìà ó äàòîâàó ñìðòè äåñïîòà £îâàíà Áðàí-
êîâèà è Çìà¼-Îãåíîã Âóêà ó ïåñìè Ñìðò £îâà äåñïîòîâèà
(Âóê, ÑÍÏ II, áð. 91); î Äî¼÷èí Ïåòðó (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 81) è
Äåáåëè Íîâàêó (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 79) èòä.
Ó äåôèíèñàó åïñêî-ëèðñêèõ ïåñàìà Ðóâàðàö êîðèñòè èí-
òåðíàöèîíàëíó òåðìèíîëîãè¼ó òå Âóêîâå ïåñìå íà ìåè äåëè
íà ëåãåíäå è áàëàäå. Îâî ¼å ïîñâå ìîäåðíà êëàñèôèêàöè¼à áàëà-
310
158
äà, áåç îáçèðà íà òî øòî ñå îì ñóøòèíñêè íå îáóõâàòà öåëîêóï-

íè êîðïóñ ïðèïîâåäíèõ ïåñàìà, îäíîñíî ñåãìåíò ëèðñêèõ íå-
íàðàòèâíèõ óñìåíèõ áàëàäà: Îñèì ¼óíà÷êèõ, íà ìèòóñó èëè õè-
ñòîðè÷êèì óñïîìåíàìà îñíèâà¼óèõ ñå ïåñàìà, èìà¼ó Ñðáè ïåñà-
ìà åïñêå ïðèðîäå êî¼å ñå ó ñïîàøî¼ ôîðìè íå ðàçëèêó¼ó îä
¼óíà÷êèõ ïåñàìà íî êî¼å èïàê íå ìîæåìî ¼óíà÷êèìà íàçâàòè. Òà-
êèõ íå¼óíà÷êèõ ïåñàìà èìà äâå âðñòå, çà êî¼å íåìàìî îñîáèòîã íà-
øåã íàèìåíîâàà, íî çà íåâîó ìîãëè áèñìî ïî ïðèìåðó äðóãèõ
íàðîäà ïåñìå ïðâå âðñòå ëåãåíäàìà, à äðóãå áàëàäàìà íàçâàòè.311
È Ï. Áàêîòè ó ñòóäè¼è Pojav èuda i zakon reda u srpskohrvatskoj
usmenoj knjievnosti êëàñèôèêó¼å íàòïðèðîäíà áèà ó çàâèñíîñòè
îä ñòåïåíà æèâîòèñêîã è óäñêîã ó èõîâî¼ ïðèðîäè, êàî è îä
âåçå ñà æàíðîâñêèì îáåëåæ¼èìà ¼óíàêà: Od svih natprirodnih biæa
koja su poznata naoj narodnoj knjievnosti neka su sa vidnim obilje-
ijima ivotinskog u sebi, neka tih obiljeja nemaju, a neka su stvara-
na pod uticajem kræanstva. Prema tome i razlikujem svijet demona,
svijet mita i svijet legende.312. Ðóâàðàö ñå óíàïðåä èçãîâàðà òâðä-
îì äà ¼å íà¼ïðå ìèñëèî äà ãîâîðè ñàìî î ¼óíà÷êèì ïåñìàìà, àëè
äà å èïàê ðàçìîòðèòè íåêå áàëàäå è ëåãåíäå ñ èçáðàíîã ãëåäè-
øòà, äàêëå ñ ãëåäèøòà èçó÷àâàîöà ìèòîëîøêå îðè¼åíòàöè¼å. Ðó-
âàðàö ó îáçèð óçèìà íà¼ðåïðåçåíòàòèâíè¼ó ãðàó:
I. Ëåãåíäå: Ñâåöè áëàãî äåëå (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 1, 2); Öàð
Äóêàíèí è êðñòèòå £îâàí (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 17); ×à-
ñíè êðñòè (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 18); Ñâ. Ñàâî (Âóê, ÑÍÏ II,
áð. 23, 24); Çëàòíà ñâèðàëà (Ï¼åâàíè¼à, áð. 77); Ñâ. Ñà-
âî è Õàñàí ïàøà (Âóê, ÑÍÏ III, áð. 14); Ìóêå çà âåðó
(Ï¼åâàíè¼à, áð. 154).
II. Áàëàäå: Íàõîä Ñèìåóí (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 14, 15); Çèäà-
å Ñêàäðà (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 25); £îâàí è äèâñêè ñòàðå-
øèíà (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 8).
311
312
P. Bakotiæ, Pojav èuda i zakon reda, 11.
159
Îäáàöó¼óè ìèòîëîøêî òóìà÷åå âàðè¼àíàòà ïåñìå Ñâåöè

áëàãî äè¼åëå £. Êîëàðà, Ðóâàðàö èõ äîâîäè ó ïîòïóíî ñàãëàñ¼å ñà
áèáëè¼ñêèì ïðè÷àìà î ïðîðîêó Èëè¼è, êî¼è ¼å çàìåíèî áîãà Ãðî-
ìîâíèêà ó èíäîåâðîïñêîì ïàãàíñêîì ïàíòåîíó: Õðèøàíñêà ¼å
ìèòîëîãè¼à ìåó ñëàâåíñêèì è íåêèì àçèñêèì íàðîäèìà ïîñàî
ãðìåà íà ïðîðîêà Èëè¼ó ïðåíåëà, êî¼è ñå ó âèõîðó íà íåáî óç-
íåî; îòóä ñå è ó ñðáñêèì ïåñìàìà Èëè¼à ãðîìîâíèêîì íàçèâà.313
Áèáëè¼ñêå àíàëîãè¼å Ðóâàðàö óñïîñòàâà è êàäà ïîðåäè îâå âàðè-
¼àíòå ñà Ñàáîðíîì ïîñëàíèöîì £óäèíîì, ÷ë. 17. Ìåóòèì, îâäå ¼å
ðå÷ ó ñòâàðè î ÷ëàíó 18 Ñàá. ïîñë. £óä. î ïîøåäåì âðåìåíó,
êî¼è ãëàñè: £åð âàì êàçàøå äà å ó ïîøåäå âðè¼åìå ïîñòàòè
ðóãà÷è êî¼è å õîäèòè ïî ñâî¼è¼åì æåàìà è áåçáîæíîñòèìà.314
Êàäà ¼å ðå÷ î ïåñìè Ñâåöè áëàãî äè¼åëå, îñíîâíè ïðàâàö Ðóâàð÷å-
âå àíàëèçå íåå áèòè îñïîðåí íè ïîçíè¼èì íàó÷íèì èñòðàæèâà-
èìà. Íàïðîòèâ. Áèáëè¼ñêå àíàëîãè¼å å ñå åâàçèâíî ãðàíàòè. Òà-
êî, Ñâ. Ìàòè óêàçó¼å íà ñëè÷íîñò îâå ïåñìå ñà áèáëè¼ñêîì ïðè-
÷îì î Íî¼åâîì êîâ÷åãó315. Äð. Êîñòè óïóó¼å íà îäëîìêå èç £å-
âàíåà ïî Ìàòå¼ó316, Í. Ìèëîøåâè-îðåâè ãîâîðè î óòèöà¼ó
ñòàðîçàâåòíîã Îòêðîâåà £îâàíîâîã è àïîêðèôíèõ êàçèâàà î
ñòâàðàó àíåëà èç Ïàëå¼å íà ïîñòàíàê îâå ëåãåíäàðíå ïåñìå.317
Ðóâàðàö ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè îñòàâà ïî ñòðàíè êîìïàðàòèâíî-òè-
ïîëîøêó àíàëèçó âàðè¼àíàòà, îäíîñíî æàíðîâñêî óïîðåèâàå ðàç-
ëè÷èòèõ òèïîâà îáðàäå îâå òåìå, êàêî ó åïñêèì ïåñìàìà, òàêî è ó
óñìåíî¼ ëèðèöè è ó ïðåäàèìà.318 Ðóâàðàö íå óâèà íè ëèðñêè
ïîäòåêñò êî¼è ¼å äåôèíèñàí ïðèñóñòâîì åëåìåíàòà ñâàäáåíîã îá-
ðåäà ó óâîäó ïåñìå Ñâåöè áëàãî äè¼åëå.
313
314
Âèä. Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Çà¼åäíè÷êà òåìàòñêî-ñèæå¼íà
îñíîâà ñðïñêîõðâàòñêèõ íåèñòîðè¼ñêèõ åïñêèõ ïåñàìà è ïðîçíå òðàäèöè-
¼å, 196.
315
Ñâ. Ìàòè, Áåëåøêå è îá¼àøåà, ó: Âóê Ñòåô. Êàðàè, Ñðïñêå
íàðîäíå ï¼åñìå II, 625.
316
317
Èñòî, 179.
318
Âàðè¼àíòå âèä. ó: Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàâ. äåëî, 196.
160
Ðóâàðàö ìåó ïðâèìà óî÷àâà äà ïåñìà Öàð Äóêàíèí è êð-

ñòèòå £îâàí ñòèëèçó¼å äðåâíó ëåãåíäó î äóàëèñòè÷êîì ñòâà-
ðàó ñâåòà. Ó ïðèïîâåöè Çà øòî ó óäè íè¼å ðàâàí òàáàí?319
èñòðàæèâà÷ ïàê îòêðèâà ñòàðè¼ó ôîðìó îâîã õðèøàíñêîã ìè-
òóñà, êî¼è ñå ðåôëåêòó¼å è ó ïðåäàó èç Âóêîâîã Ð¼å÷íèêà ïîä
îäðåäíèöîì Äóêàí: Ñ îâèì ìèòóñîì, ðåêàî áèõ ¼à, äà ó ñâåçè
ñòî¼è è îíî, øòî ñå ó Öðíî¼ Ãîðè (è ïåñìà ¼å èç Öðíå Ãîðå) è
îíóäà ïî îêîëèíè ïðèïîâåäà: äà ¼å öàð Äóêëè¼àí ó âèðó ïîä
âåçèðîâèì ìîñòîì ñâåçàí ó ñèíèð, êî¼å ¼åäíàêî ãëîå è ó î÷è
Áîæèà òàìàí äà ãà ïðåãëîå è ñâåò äà óæàðè, à Öèãàíèí ó íàêî-
âà òå ïðèòâðäè (Â. Ð¼å÷íèê).320 Êàî ïîòâðäó äà ¼å ó îâîì ïðå-
äàó Äóêàíèí çàìåíèî àâîëà Ðóâàðàö íàâîäè è ¼åäíó àðáà-
íàøêó ñêàñêó, èç êî¼å ñå òàêîå ìîæå óî÷èòè ñëè÷íîñò ìîòèâà î
Äóêàíèíó (àâîëó) óñìåíå òðàäèöè¼å è ñîëàðíîã ìèòà î îòè-
ìàó âàòðå îä áîãîâà: Âåçàíè Äóêàí îïîìèå íà ãåðìàíñêîã
Ëîãè¼à (âàòðà), Ëîêå¼à, è ãð÷êîã Ïðîìåòå¼à, êî¼è ¼å óäèìà âàòðó
äîíåî, è çáîã òîãà ó ëàíöå ìåòíóò.321
Ó åòèìîëîãè¼è èìåíà öàðà Äóêàíà Ðóâàðàö íå çàíåìàðó¼å
íè èñòîðè¼ñêó äèìåíçè¼ó îëè÷åíó ó ðèìñêîì öàðó Äèîêëåöè¼à-
íó, øòî ÷èíè è £àãè ó ñâî¼î¼ Historiji.322 Ìåóòèì, äîê £àãè
÷èòàâ êîðïóñ òåêñòîâà êî¼è îáðàó¼ó îâà¼ ìîòèâ ó ñðïñêî¼ óñìå-
íî¼ òðàäèöè¼è òóìà÷è êàî ïåòðèôèêîâàíè ïðåæèòàê èç ãð÷êî-ðèì-
ñêèõ âðåìåíà, Ðóâàðàö ãà ñàãëåäàâà êàî ïîñëåäèöó ïðîöåñà õðè-
ñòè¼àíèçàöè¼å êîñìîãîíè¼ñêîã ìèòà: Íàðîäè, ïðèìèâøè õðè-
øàíñêó âåðó, ïðåîáðàòèëè ñó ñâî¼å ñòàðå ïðèðîäíå áîãîâå ó à-
âîëå.323 Ñëè÷íó èíòåðïðåòàöè¼ó äà¼å è Í. Íîäèëî.324
319
Âóê Ñòåô. Êàðàè, Ñðïñêå íàðîäíå ïðèïîâè¼åòêå, Áåîãðàä, 1988,
áð. 18, ñòð. 104-105.
320
321
Èñòî.
322
323
324
N. Nodilo, Religija Srba i Hrvata, Rad JAZU, 1886, LXXXI, 195.
161
Ó âåçè ñà ïåñìîì ×àñíè êðñòè èç Âóêîâå çáèðêå Ðóâàðàö

äà¼å ñàìî êðàòàê ïðåãëåä ñàäðæà¼à, íå êîìåíòàðèøóè äåòàíè-
¼å åí ïîñòàíàê è çíà÷åå. Î îâî¼ ëåãåíäè è åíî¼ åïñêî¼ èíòåð-
ïðåòàöè¼è ó íàñ ïèñàëè ñó, èçìåó îñòàëèõ, Ë. Ìèðêîâè325, Ñâ.
Ìàòè326, Â. Ëàòêîâè327 è äð. Í. Ì. îðåâè ñìàòðà äà ¼å ïåñìa
íàñòàëà ïîä íåñóìèâèì óòèöà¼åì öðêâåíå êèæåâíîñòè: Ó
ãëàâíîì íàñòàëå ïîä íåïîñðåäíèì óòèöà¼åì öðêâåíå êèæåâíî-
ñòè, íàðîäíå îáðàäå îâå ëåãåíäå êîðèñòå ñàìî ñïîíà, ìåõàíè÷-
êà ñðåäñòâà åïèêå äà áè ñå ïðåëèëà ó ñòèõîâå, ÷âðñòî ñå äðæåè
ïðèçíàòèõ, öðêâåíèõ òåêñòîâà è ñàìî ïîêàòêàä ñå ïîâèíó¼óè
óíóòàðèì çàõòåâèìà ôîëêëîðíîã ñòâàðàëàøòâà.328 Ë. Ìèðêî-
âè ¼å ïðîòîòèï îâå ïåñìå ïðîíàøàî ó ¼åäíîì ðóñêîì Ïðîëîãó
èëè Ñèíàêñàðè¼ó èç 1696. ãîäèíå. Íà âåçó èçìåó ðóñêîã Ïðîëî-
ãà è ëåãåíäàðíå ïåñìå, ìåóòèì, óêàçàî ¼å ¼îø È. Ðóâàðàö ó ñâî-
¼î¼ ñòóäåíòñêî¼ ðàñïðàâè: Ó Ïðîëîãó ÷èòàìî î âîçäâèæåíè¼ó
÷åñòíàãî è æèâîòâîð¼àøàãî êðåñòà ãîñïîäà, êàêî ¼å öàð Êîí-
ñòàíòèí ïîñëàî ìàòåð ñâî¼ó öàðèöó £åëåíó ó £åðóñàëèì, äà òðà-
æè ÷àñíè êðñò...329
Ïåñìàìà î ñâ. Ñàâè ñà îñíîâíèì ìîòèâîì êóä ñå äåäå öàð-
Íåìàå áëàãî Ðóâàðàö íàëàçè èñõîäèøòå ó Ñàâèíîì Æèòè¼ó
ñâ. Ñèìåîíà, êî¼å ¼å áèëî ÷èòàíî ó Ñòóäåíèöè òå îòóäà ïðîäðëî ó
óñìåíå òâîðåâèíå. Îâäå ñå, î÷èãëåäíî, íàëàçè çàìåòàê Ðóâàð÷å-
âå ðàñïðàâå Öàð-Íåìàå áëàãî, ñàìî øòî îâäå òåîðè¼à î ñïó-
øòàó êóëòóðíèõ âðåäíîñòè è î óòèöà¼ó æèòè¼íå êèæåâíîñòè
íà óñìåíó åïñêó òðàäèöè¼ó íè¼å äîâåäåíà äî ñâî¼èõ êðà¼èõ êîí-
ñåêâåíöè. Ó ïåñìè Çëàòíà ñâèðàëà Ðóâàðàö ïàê îòêðèâà ñèëíå
àíàõðîíèçìå è ïðîòèñëîâà ñ õèñòîðè¼îì, äîê çà Âèøèåâ
325
Ë. Ìèðêîâè, Õðèøàíñêî-åòè÷êè è õåîðòîëîøêè åëåìåíàò ó äâå
íàðîäíå ïåñìå, Ïðèëîçè Ê£ÈÔ, 1923, III, 141-149.
326
Íàïîìåíå óç ïåñìó, ñòð. 651.
327
Â. Ëàòêîâè, Íàðîäíà êèæåâíîñò, 238.
328
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Çà¼åäíè÷êà òåìàòñêî-ñèæå¼íà îñíî-
âà, 128.
329
162
ïðåðàåí ñèæå Ñâ. Ñàâî è Õàñàí ïàøà øòóðî, ó äóõó ñòàðèõ ëå-
òîïèñàöà, êàæå: Ïîçíàòî ¼å èç õèñòîðè¼å, äà ¼å ãîä. 1595. Ñèíàí-
ïàøà èç ìàíàñòèðà Ìèëåøåâà îäíåî ñâåòî òåëî Ñàâèíî è íà Âðà-
÷àðó ãà äàî ñàæåè. Îâà ïîñëåäà îêîëíîñò, äàáîãìå, íå ñïîìè-
å ñå ó ïåñìè, ïî êî¼î¼ ñó ñå ÷óäåñòâà ñòâîðèëà.330
Î áàëàäàìà èñòðàæèâà÷ äà¼å ñàìî óîïøòåíå íàïîìåíå: Ó
áàëàäàìà îòêðèâà íàì ñå ìî ñóäáèíå, êî¼à ñå íàä áåçàêîíèöèìà
âè¼å, êàî ó ïåñìàìà: Áîã íèêîì äóæàí íå îñòà¼å, Êóìîâàå Ãð÷è-
à Ìàíî¼ëà, Çàðó÷íèöà Ëàçà Ðàäàíîâèà330à, Áðàà è ñåñòðà (Â.
II. 5, 6, 7, 9.)331 Èàêî äà¼å ó ñóøòèíè òà÷àí æàíðîâñêè îïèñ ñà-
äðæèíå íåêîëèêî àóòåíòè÷íèõ íàðîäíèõ áàëàäà, äåôèíèøóè
êàî ïîåòè÷êó îêîñíèöó áàëàäå ó òåîðè¼ñêîì ñìèñëó ñóäáèíñêó
êîá êî¼à óñìåðàâà åíó ðàäó è âîäè åíå ëèêîâå, Ðóâàðàö ðàñ-
ïðàâà î òðè áàëàäå îä êî¼èõ ñå íè¼åäíà íå ìîæå áåç îñòàòêà
ñâðñòàòè ó òó êàòåãîðè¼ó. Äâå âàðè¼àíòå ïåñìå Íàõîä Ñèìåîí ó
Âóêîâî¼ çáèðöè ïðå áè îäãîâàðàëå, ïî ñâîì îñíîâíîì ìîòèâó
îáðàäè ëåãåíäå î èíöåñòó ãðóïè ïåñàìà êî¼å Ðóâàðàö íàçèâà
ëåãåíäàìà, à Â. Ëàòêîâè èõ ñâðñòàâà ó ïîäâðñòó ïðèïîâåäíèõ
ïåñàìà êî¼ó íàçèâà ðåëèãèîçíî-ìîðàëèñòè÷êå ëåãåíäå ó ñòèõî-
âèìà. Ïîðåêëî îâèõ ïåñàìà Ðóâàðàö íàëàçè ó ãð÷êîì ìèòó î Åäè-
ïó, êàî ó ëåãåíäè î Ãðèãîðè¼ó íà êàìåíó, êî¼ó íàëàçèìî êîä Íå-
ìàöà è ×åõà. Ðóâàðàö óî÷àâà âèäèâå çíàêå õðèñòè¼àíèçàöè¼å
ñòàðîã, ïðåæèâåëîã ìèòà ó ïåñìè, íå áàâåè ñå äàå íà÷èíèìà è
ïóòåâèìà ïåíåòðàöè¼å ìèòà ó óñìåíó êóëòóðó.
Îäáàöó¼óè èñòîðè¼ñêó îñíîâó ïåñìå î çèäàó Ñêàäðà
íàâîäíè ïîäàòàê äà ¼å Âóêàøèí ñòîëîâàî ó Ñêàäðó, êî¼èì ¼å çà
âðåìå öàðà Óðîøà óïðàâàî Áàëøà Áàëøè, êàî è èíèöè¼àòîðå
ãðàäå, Ìðàâ÷åâèå, Ðóâàðàö çàñòóïà ãëåäèøòå äà ¼å íà îâå
èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè ñòàðà ñêàñêà òåê êàñíè¼å ïðåíåñåíà, ïîò-
330
Èñòî, 88.
330à
Âèä. Ç. Êàðàíîâè, Îáðåäíà ôóíêöè¼à ñâàòîâñêîã äàðà è
áëàãîñëîâà ó Âóêîâî¼ áàëàäè Æåíèäáà Ëàçà Ðàäàíîâèà ñëîâåíñêà
ïîçàäèíà, Êîäîâè ñëîâåíñêèõ êóëòóðà, Ñâàäáà, 1998, áð. 3, 186195.
331
Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 88-89.
163
êðåïó¼óè ñâî¼ó òâðäó, èçìåó îñòàëîã, è ëè÷íèì èñêóñòâîì:

È ¼à ñàì ëåòîñ ñëóøàî ñëåïöà ¼åäíîã, ãäå ïåâà ïåñìó î çèäàó
Ñêàäðà, ó êî¼î¼ ñå áðàà íåñó çâàëè Ìðàâ÷åâèèìà, íà êî¼å ¼å
äàêëå îíà òåê äîöíè¼å ïðåíåñåíà.332 Ðóâàðàö ¼å îâäå ïîòïóíî ó
ïðàâó: Ó íàóöè ¼å âå óñòàåíî ìèøåå äà ñå ôàáóëà î óçèäà-
íî¼ ðó÷êîíîøè âåçàëà çà Ñêàäàð íàêíàäíî, à äà îñòàëå ïåñìå î
çèäàó ãðàåâèíå, èëè ìîñòîâà èëè ïðåäñòàâà¼ó íàêíàäíè ïðå-
íîñ îâîãà ìîòèâà, èëè õðîíîëîøêè ðàíè¼å îñòâàðåå.333 Ïîëå-
ìèøóè ñà Ìèöê¼åâè÷åì, êî¼è ¼å ñìàòðàî äà ëåãåíäà î óçèèâà-
ó íè¼å ñâî¼ñòâåíà ïðèðîäè Ñëîâåíà, òå äà ¼å äî íàñ äîøëà îä
Ìîíãîëà, Ðóâàðàö èçíîñè ìèøåå äà ¼å îâà ëåãåíäà ìîãëà äî-
è è èç Àëáàíè¼å, ãäå ñó ñà÷óâàíå âàðè¼àíòå ïåñìå î çèäàó Ñêà-
äðà. Èïàê, ïðåöèçíî ëîêàëèçîâàå äðåâíîã ìèòà î óçèèâàó
æðòâå äà áè ñå ãðàåâèíà îáäðæàëà ó ñóïðîòíîñòè ¼å ñà ÷èòàâèì
òîêîì Ðóâàð÷åâå ðàäå òå ñòîãà îí íà îâî¼ ïðåòïîñòàâöè è íå
èíñèñòèðà ïðåâèøå.
Ïåñìó £îâàí è äèâñêè ñòàðåøèíà Ðóâàðàö òàêîå ñìåøòà
ìåó áàëàäå, ÷èìå ñå ïðèáëèæàâà ñàâðåìåíîì åâðîïñêîì ñõâà-
òàó áàëàäå êàî âðñòå. Â. Ëàòêîâè îâó ïåñìó íàçèâà áà¼êîì ó
ñòèõó, ñâðñòàâà¼óè ¼å ó êðóã ïåñàìà î ìà¼öè êî¼à ðàäè î ãëàâè
ñâîãà ñèíà.334 Ðóâàð÷åâà àíàëîãè¼à ñà áèáëè¼ñêîì ïðè÷îì î Ñàì-
ñîíó è Äåëèëè ó ðàçðåøàâàó ìîòèâà äðíäàðñêîã òåòèâà ó ïå-
ñìè ¼å ïîòïóíî óìåñíà.
Êàäà ¼å ðå÷ î ñèñòåìó ðîäîâà è âðñòà íàðîäíå êèæåâíî-
ñòè, ïîñìàòðàíî èç àñïåêòà êèæåâíå ãåíîëîãè¼å,335 ó îâî¼ îáëà-
ñòè äî äàíàñ âëàäà¼ó îäðååíå òåðìèíîëîøêå íåïðåöèçíîñòè è
ïî¼ìîâíå íåäîóìèöå. Òå ñå êàðàêòåðèñòèêå èñïîàâà¼ó âå è çáîã
ñàìå ïðèðîäå ïðåäìåòà î êîìå ¼å ðå÷, óñëåä ñåìàíòè÷êè ðàçóå-
332
Èñòî, 89.
333
334
Â. Ëàòêîâè, Íàðîäíà êèæåâíîñò I, 1982, 251.
335
Âèä. P. Milosavljeviæ, Problemi teorije literarne genologije, u: Knji-
evni rodovi i vrste teorija i istorija III, Godinjak Instituta za knjievnost i
umetnost, urednik M. utiæ, Beograd, 1990, 7-21.
164
íîã îáèìà ïî¼ìà, ñòðóêòóðíå îòâîðåíîñòè óñìåíèõ æàíðîâà,

êàî è ïîâåçàíîñòè íàðîäíå êèæåâíîñòè ñà ñðîäíèì íàó÷íèì
äèñöèïëèíàìà: åòíîëîãè¼îì, åòíîìóçèêîëîãè¼îì, èñòîðè¼îì ðå-
ëèãè¼å è ñë. Ñâå òî èçèñêó¼å ïîòðåáó ìóëòèäèñöèïëèíàðíîã ïðîó-
÷àâàà îâå îáëàñòè äóõîâíå êóëòóðå ÷îâå÷àíñòâà: Bitni kamen
spoticanja jeste u samoj osnovi. Ni teoretièari, ni istorièari folklora ili,
pak, narodne knjievnosti nemaju zajednièki stav o tome ta sutinski
jeste folklor, a ta narodna knjievnost. U èemu ti pojmovi jesu slièni,
jesu u doticaju, moda i u prepletu, a gde se i u èemu razlikuju.336
Äðóãè ñóøòèíñêè ïðîáëåì êî¼è ñå íàìåå ïðèëèêîì êëàñè-
ôèêîâàà æàíðîâà íàðîäíå êèæåâíîñòè ¼åñòå ñèíêðåòè÷íîñò
óñìåíèõ òâîðåâèíà, ãåíåðè÷êà âåçàíîñò òåêñòà óñìåíå òâîðåâè-
íå çà òåêñòóðó è êîíòåêñò.337
Ñâè ïîêóøà¼è êëàñèôèêàöè¼å äåëà íàðîäíå êèæåâíîñòè
ïîëàçå îä Âóêîâå ïåðèîäèçàöè¼å è ñèñòåìàòèçàöè¼å ãðàå. Âå ó
ñâî¼î¼ ïðâî¼ ïåñìàðèöè Âóê ¼å îñèì óáîâíèõ è åæíèõ ï¼åñà-
íà, êî¼å ñå æåíñêèì ãëàñîì ï¼åâà¼ó, èçäâî¼èî è îíå êî¼å ñå ìó-
æåñòâåíèì, ïîçíàòèì ñåðáñêèì ãëàñîì óç ãóñëå ï¼åâà¼ó è ó ñåáè
êàî íåêå ïîâ¼åñòè ñîäåðæàâà¼ó338. Îñíîâíè Âóêîâè êðèòåðè¼ó-
ìè çà ïîäåëó âðñòà íàðîäíå ïîåçè¼å ¼åñó íàìåíà è íà÷èí èçâîå-
à ïåñàìà: Ñâå ñó íàøå íàðîäíå ï¼åñìå ðàçäè¼ååíå íà ï¼åñìå
¼óíà÷êå, êî¼å óäè ï¼åâà¼ó óç ãóñëå è íà æåíñêå, êî¼å ï¼åâà¼ó íå
ñàìî æåíå è åâî¼êå, íåãî è ìóøêàðöè, îñîáèòî ìîì÷àä, è òî
íà¼âèøå ïî äâî¼å ó ¼åäàí ãëàñ. Æåíñêå ï¼åñìå ï¼åâà è ¼åäíî èëè
äâî¼å ñàìî ðàäè ñâîãà ðàçãîâîðà, à ¼óíà÷êå ñå ï¼åñìå íà¼âèøå
ï¼åâà¼ó äà äðóãè ñëóøà¼ó, è çàòî ñå ó ï¼åâàó æåíñêèõ ï¼åñàìà
âèøå ãëåäà íà ï¼åâàå íåãî íà ï¼åñìó, à ó ï¼åâàó ¼óíà÷êè¼åõ
336
N. Ljubinkoviæ, Problemi sistematizacije i klasifikacije usmenog na-
rodnog stvaralatva, Folklor u Vojvodini, sv. 9, Novi Sad, 1995, 10.
337
Vid. M. Bokoviæ-Stulli, Usmena knjievnost, u: Povijest hrvatske knji-
evnosti, knj. 1, Zagreb, 1978, 16-17.
338
Âóê Ñòåô. Êàðàè, Ìàëà ïðîñòîíàðîäà ñëàâåíî-ñåðáñêà ï¼å-
ñíàðèöà, Áå÷, 1814. Îâäå ïðåìà: Âóê Ñòåô. Êàðàè, Î ñðïñêî¼ íàðîäíî¼
ïîåçè¼è, ïðèð. Á. Ìàðèíêîâè, Ïðîñâåòà, Áåîãðàä, 1964, 44.
165
íà¼âèøå íà ï¼åñìó.339 Èçâîåå ¼óíà÷êå ïåñìå óâåê ïðåäñòàâà

¼àâíó ìàíèôåñòàöè¼ó. Ñ äðóãå ñòðàíå, æåíñêå ï¼åñìå, ïðåìà
Âóêó, ïåâà¼ó æåíå èëè äåâî¼êå, àëè è ìëàäèè, ïî äâî¼å ó ¼åäàí
ãëàñ. Ïåâà¼ó ñå ðàäè ñâîãà ðàçãîâîðà. Ó òîì êîíòåêñòó, Âóê ïå-
ñìå íà ìåè äåôèíèøå êàî ïðåëàçíó âðñòó èçìåó æåíñêèõ è
¼óíà÷êèõ ïåñàìà: åêî¼å ñó ï¼åñìå òàêî íà ìåè èçìåó æåí-
ñêè¼åõ è ¼óíà÷êè¼åõ, äà ÷îâåê íå çíà ìåó êî¼å áè èõ óçåî, íïð. ó
îâî¼ êèçè 358, è äðóãå ãîòîâî ñâå íà êðà¼ó îä 393-404. Îâàêå ñó
ï¼åñìå íàëè÷íè¼å íà ¼óíà÷êå íåãî íà æåíñêå, àëè áè ñå òåøêî
÷óëî äà èõ óäè ï¼åâà¼ó óç ãóñëå (âå àêî æåíàìà), à çáîã äóæèíå
íå ï¼åâà¼ó ñå íè êàî æåíñêå, íåãî ñå ñàìî êàçó¼ó.340 Íèêîëà Àí-
äðè, óðåäíèê ïåòå êèãå íàðîäíèõ ïåñìà ó çáîðíèêó Matice
hrvatske, çàêó÷ó¼å íà îñíîâó òåðåíñêèõ âåñòè, äà ñó îä prièali-
ca, najveæi dio najvrednijih i najboljih kazivale Matièinim sabira-
èima upravo enske i to starije. Ìàòè¼à Ìóðêî ¼å òàêîå çàïàçèî
äà ïðèïîâåäíå ïåñìå êàçó¼ó æåíå áåç èíñòðóìåíòàëíå ïðàòå,
è òî íà¼÷åøå ïðè ðàäó ðàçíå âðñòå ó êóè è âàí å341.
Ó íàøî¼ êëàñèôèêàöè¼è óîáè÷à¼åíà ¼å ïîäåëà íàðîäíå ïîå-
çè¼å íà öèêëóñå. Îíà èçâîðíî îçíà÷àâà òåìàòñêå êðóãîâå íàðîä-
íèõ ïåñàìà (ãð. êýêëoò êðóã). Çàñíèâà ñå íà Âóêîâî¼ ñèñòåìà-
òèçàöè¼è íàðîäíå ïîåçè¼å. Ïåñìå ñå íà÷åëíî ñâðñòàâà¼ó ó íåèñ-
òîðè¼ñêè öèêëóñ (ìèòîëîøêå, ëåãåíäàðíå ïåñìå, áà¼êå ó ñòèõî-
âèìà) è ó èñòîðè¼ñêå öèêëóñå êî¼è ñó õðîíîëîøêè ïîðåàíè
îä ïåñàìà î Íåìàèèìà äî öèêëóñà î áîðáàìà çà îñëîáîåå
Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå. Îâó ïîäåëó ó ñðïñêó íàóêó óâîäè Ïàâëå
Ïîïîâè ó ñâîì Ïðåãëåäó ñðïñêå êèæåâíîñòè. Îíà ¼å äàíàñ ó
çíàòíî¼ ìåðè ïðåâàçèåíà è êîðèñòè ñå ñàìî ó øêîëñêèì êëàñè-
ôèêàöè¼àìà. Âàæíî ¼å íàïîìåíóòè äà ¼å Ïîïîâè ó öèêëóñå ñâð-
ñòàî ñàìî ïåñìå êðàòêîãà ñòèõà: Ãëàâíè öèêëóñè ïåñàìà êðàò-
êîãà ñòèõà îâè ñó. Íà¼ïðå èäå öèêëóñ íåèñòîðèñêè, êî¼è îáóõâà-
339
Âóê Ñòåô. Êàðàè, Ïðåäãîâîð ïðâî¼ êèçè íàðîäíèõ ïåñàìà ëà¼-
ïöèøêîã èçäàà, Èñòî, 87.
340
Èñòî, 89.
341
Âèä. Â. Ëàòêîâè, Íàðîäíà êèæåâíîñò I, Áåîãðàä, 1991, 226.
166
òà òåìå õðèøàíñêîã è ïðåäõðèøàíñêîã ñâåòà, êàî è òåìå ìèòî-

ëîøêå è ñâå óîïøòå âàí ñðïñêå èñòîðè¼å; çàòèì èäó öèêëóñè èñ-
òîðèñêè, êî¼è îáóõâàòà¼ó äîãàà¼å èç ñðïñêå èñòîðè¼å, îä êðà¼à XII
âåêà íà îâàìî. Ìåó îâèì ïîñëåäèì, à ïðåìà ïî¼åäèíèì ïåðèî-
äèìà èñòîðèñêèì, èìà äåâåò ãëàâíèõ öèêëóñà; òî ñó öèêëóñ Íåìà-
èà, öèêëóñ êîñîâñêè, öèêëóñ Êðàåâèà Ìàðêà, öèêëóñ Áðàí-
êîâèà, öèêëóñ Öðíî¼åâèà, öèêëóñ õà¼äó÷êè, öèêëóñ óñêî÷êè, öè-
êëóñ îñëîáîåà Öðíå Ãîðå, öèêëóñ îñëîáîåà Ñðáè¼å.342
Âóê ó îñíîâè ðàçâðñòàâà åïñêó ãðàó ïðåìà òåìàòñêî-õðî-
íîëîøêîì êðèòåðè¼óìó íà òðè ãðóïå: ïåñìå ñòàðè¼èõ âðåìåíà,
äî ïðîïàñòè ñðïñêå ñðåäîâåêîâíå äðæàâå ó 15. â. (Ñðïñêå íà-
ðîäíå ï¼åñìå, II êèãà), ïåñìå ñðåäèõ âðåìåíà, î õà¼äó÷êèì è
óñêî÷êèì ÷åòîâàèìà äî 18. â. (III êèãà) è ïåñìå íîâè¼èõ âðå-
ìåíà, î óñòàíè÷êèì äîãàà¼èìà ó Ñðáè¼è, êàî è î öðíîãîðñêèì
áîðáàìà çà îñëîáîåå ó 18. è 19. â. (IV êèãà). Ïðîô. £. Äåðå-
òè íà îñíîâó ñëè÷íèõ, ïðåâàñõîäíî èñòîðè¼ñêèõ êðèòåðè¼óìà,
ïðåäëàæå ñëåäåó òèïîëîãè¼ó åïñêå ïîåçè¼å: 1) âèòåøêà èëè ôå-
óäàëíà åïèêà; 2) îäìåòíè÷êà èëè õà¼äó÷êà åïèêà; 3) ãðàíè÷àðñêà
åïèêà; 4) îñëîáîäèëà÷êà åïèêà.343
Îäíîñ èñòîðè¼å è ìèòà, ÷èåíèöå è ìîòèâà, ó âåëèêî¼ ìåðè
çàîêóïà ïàæó èñòîðè÷àðà ñðïñêå êèæåâíîñòè îä 19. â. äî
äàíàñ. Ï. Áàêîòè ó ñòóäè¼è Pojav èuda i zakon reda u srpskohr-
vatskoj usmenoj knjievnosti êëàñèôèêó¼å íàòïðèðîäíà áèà ó çà-
âèñíîñòè îä æàíðîâñêèõ îçíàêà, òå ðàçëèêó¼å svijet demona, svijet
mita i svijet legende.344. À. Ñåðåíñåí ó ðàñïðàâè Ïðèëîã èñòîðè-
¼è ðàçâè¼àà ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà345 èñòè÷å ïîêðåòèâîñò
ìîòèâà è óòèöà¼ èíòåðíàöèîíàëíèõ ñèæåà ó åïñêî¼ ïîåçè¼è. Ðàç-
ìàòðà¼óè îäíîñ èñòîðè¼å è ìîòèâà ó ¼óíà÷êî¼ ïåñìè, Ò. Ìàðå-
342
Ï. Ïîïîâè, Ïðåãëåä ñðïñêå êèæåâíîñòè, îñìî èçäàå, Áåî-
ãðàä, 1927, 58-60.
343
£. Äåðåòè, Ñðïñêà íàðîäíà åïèêà, Áåîãðàä, 2000.
344
P. Bakotiæ, Pojav èuda i zakon reda, 11.
345
ìà, Ïðîñâåòíè ãëàñíèê, Áåîãðàä, 1894-1896.
167
òè òàêîå äà¼å ïðåäíîñò ìîòèâñêî¼ ãðàè, óç îãðàäó äà ó ñòàðè-

¼î¼ íàøî¼ åïèöè íå òðåáà òðàæèòè íè ìèòîëîãè¼ó íè èñòîðè¼ó346.
Ìàðåòè çàñòóïà òåçó äà ñóøòèíó íàøå íàðîäíå åïèêå íå ÷èíå
¼óíàöè íè èñòîðè÷êè äîãàà¼è, âå ìîòèâè, êî¼è èç ¼åäíå ïåñìå
ïðåëàçå ó äðóãó347. À. Ãàâðèëîâè ñìàòðà äà îäíîñ èñòîðè¼ñêå
÷èåíèöå è ìîòèâà ó åïñêî¼ ïåñìè ìîæå áèòè äâî¼àê: èñòîðè¼-
ñêà îñíîâà + íàêíàäíî ïðèêó÷åíà ìîòèâñêà ãðàà; íåèñòîðè¼-
ñêè ïðåîâëàó¼óè ìîòèâ + ïîçíè¼å ïðèäîäàòà èñòîðè¼ñêà èìåíà
íà êî¼å ñå ïðâîáèòíà ¼óíà÷êà ñêàñêà ïðåíîñè.348
Âóê ¼å íàïîìåíóî äà ñó æåíñêå ï¼åñìå çíàòíî ñòàðè¼å îä
¼óíà÷êèõ. Ïðåìà . Øòóðó, ëèðèêà ¼å ó îäíîñó íà åïñêó ïîåçè¼ó
ìëàè æàíð óñìåíå êèæåâíîñòè: Ëèðèêà ¼å ó îáøòå ìëàà íå-
ãî ¼óíà÷êå ïåñìå; íîâè¼à ¼î¼ ¼å è ñïîàøà îäåà, êî¼à ¼å ñâà, ñ
ìàëèì èçóçåòöèìà, ñëè÷íè¼ ñòèõ. Øòî ¼å ñòàðè¼à íàøà ïîåçè¼à,
øòî ñå âåðíè¼å äðæè ñàâåçà ñ ïðèðîäîì, òèì ¼å îáè÷íî è æèâà
è êðàñíè¼à. Íîâè¼å ¼óíà÷êå ïåñìå ñðáñêå çàîñòà¼ó äàëåêî çà ñòà-
ðè¼èìà, à òàêî è êîä îñòàëèõ íàøèõ ïëåìåíà íîâè¼å ïåñìå íå
ïîñòèæó êðàñîòå ñòàðè¼èõ. Êàî äà âå è êîä íàñ Ñëàâåíà ïðîëà-
çè ïåñìîòâîðíî âðåìå, è êàî äà ìîðàìî èçàè èç òîãà äàòà íà
ïîå ñàìîòâîðíèõ ÷èåíèöà.349
Í. Íîäèëî ïðàâè îøòðó ðàçëèêó èçìåó èñòîðè¼ñêèõ ïåñà-
ìà, ïîïóò öðíîãîðñêèõ, êî¼èìà îäðè÷å âåó åñòåòñêó âðåäíîñò,
è ïðàâèõ åïñêèõ ïåñàìà, êî¼å ïî÷èâà¼ó íà ìîòèâó: Ó ïðàâèì
åïñêèì ï¼åñìàìà ñòðîã êðèòè÷àð òåøêî äà ïðèìè ïîä çäðàâî èøòà
äðóãî, îñèì íåêîëèêî îä íàðîäà óïàìåíèõ âåëèêàøêèõ èìåíà
è èìåíà íà¼ãëàñèòè¼èõ áèòàêà, è îñèì íà¼áó÷íè¼èõ äîãàà¼à ó çå-
ìè. Ãëåäå ïî¼åäèíèõ çãîäà, íàðîä èõ ïîïóà èç íåïîâè¼åñíèõ
èçâîðà, íà¼âèøå èç ïðåäà¼íèõ ìèòîâà, à íà¼ìàå èç ñâî¼å ìà-
346
T. Maretiæ, Knjievna obznana, Rad JAZU, Zagreb, 1897, CXXXII, 1.
347
T. Maretiæ, Kosovski junaci iI dogaðaji u narodnoj epici, Rad JAZU,
Zagreb, 1889, XCVII, 70.
348
Êðàåâèó Ìàðêó, Ãëàñ ÑÊÀ, Áåîãðàä, 1900, LVIII, 141.
349
Ëþäåâèòà Øòóðà êíüèãà î íàðîäíèìú ïåñìàìà è ïðèïîâåäêàìà
ñëàâåíñêèìú. Ñú ÷åøêîãà ïðåâåî Iîâàíú Áîøêîâèú, ó Íîâîìú Ñàäó, 1857.
168
øòå.350 Ïðåìà îâîì ñõâàòàó, ïåñìå ñòàðè¼èõ âðåìåíà ñó îíå

êî¼å ÷óâà¼ó äðåâíà ñåàà ó ñâîìå ïðâîáèòíîì, ÷åñòî ìèòñêîì
¼åçãðó. Ó ñòðóêòóðè åïñêèõ ïåñàìà, èñòîðè¼ñêè íàíîñè ó ðàâíè
íîìåíêëàòóðå, èëè õðîíîòîïà, ïðåäñòàâà¼ó ìëàè, èëè, êàêî ¼å
òî Íîäèëî óñòâðäèî, ïàðàçèòñêè åëåìåíàò: Ako su starinske ep-
ske pjesme, u cijelom sastavu svome, toliko razliène od poznijih ovje-
rovljenih historijskih, zaista iz njih jo manje hoæe da progovara histo-
rija. Istina, da se uspomena povijesnih nalazi u mnogoj drevnoj pje-
smi; ali veæim dijelom, sva ta povijest povrna je i kano parasitna; ona
prionu za starije boanstvene legende, za gatnje koje veæ postojahu.351
Âóêîâå ïåñìå íà ìåè è äàíàñ ñó íà ìåè êèæåâíîèñòî-
ðè¼ñêèõ è êèæåâíîòåîðè¼ñêèõ ïðîó÷àâàà. Îíå ïðåäñòàâà¼ó
èñòèíñêè êàìåí ñïîòèöàà (Ì. Áîøêîâè-Stulli) ó êëàñèôè-
êàöè¼è ñòèõîâàíèõ âðñòà íàðîäíå êèæåâíîñòè. Î òîìå ãîâîðè
è ãîòîâî âàâèëîíñêî ðàçíîãëàñ¼å ó èõîâîì èìåíîâàó. Ïîðåä
Âóêîâîã òåðìèíà, îíå ñó íàçèâàíå è íåèñòîðè¼ñêèì åïñêèì ïå-
ñìàìà, êàêî áè ñå ïîñåáíî èñòàêàî åïñêè èìïóëñ, ÷è¼åì ñó
äå¼ñòâó îâè, óãëàâíîì èíòåðíàöèîíàëíè ñèæåè íà íàøåì òåðåíó
áèëè èçëîæåíè.352 Ïàâëå Ïîïîâè ñâå îâå ïåñìå îá¼åäèó¼å òåð-
ìèíîì íåèñòîðè¼ñêè öèêëóñ.353
Î ïîåòèöè áàëàäå âåîìà ïðåöèçíî ¼å ïèñàëà Õàòèà Êðå-
âè: Balade su kraæe pesme èiju sutinu èini istovremeno ali ne i
ravnomerno prisustvo epskog, lirskog i dramskog elementa. One ima-
ju narativan karakter, a prièa se po pravilu odvija u treæem licu bez
vidljivog prisustva naratora, to balade èini srodnima sa epskim i
epskim junaèkim pesmama. Balade su uistinu pesme koje stoje na
meði izmeðu dveju glavnih vrsta narodne poezije.354
350
55.
351
N. Nodilo, Stara vjera Srba i Hrvata, Beograd, 2003, 11.
352
Âèä. Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Çà¼åäíè÷êà òåìàòñêî-ñèæå¼íà
îñíîâà ñðïñêîõðâàòñêèõ íåèñòîðè¼ñêèõ åïñêèõ ïåñàìà è ïðîçíå òðàäèöè-
¼å, Áåîãðàä, 1971.
353
Ï. Ïîïîâè, Ïðåãëåä ñðïñêå êèæåâíîñòè, 58-59.
354
H. Krnjeviæ, ivi palimpsesti ili o usmenoj poeziji, Beograd, 1980, 27.
169
Â. Ëàòêîâè ó ñâîì óáåíèêó îâó âðñòó íàðîäíå êèæåâ-

íîñòè îçíà÷àâà òåðìèíîì ïðèïîâåäíå ïåñìå (ïðè÷àëèöå). Ïðåìà
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, áàëàäå ñå äåëå íà: ìèòîëîøêå, ëåãåí-
äàðíå, èñòîðè¼ñêå, ¼óíà÷êå, ïîðîäè÷íå è óáàâíå áàëàäå.355 Â.
Ëàòêîâè èñòè÷å äà ¼å Âóê ïîäóæå äåñåòåðà÷êå ïðèïîâåäíå ïå-
ñìå ñà áàëàäè÷íèì è íîâåëèñòè÷êèì ñèæåèìà ñâðñòàî ìåó ó-
áàâíå è äðóãå ðàçëè÷íå ï¼åñìå ó ïðâî¼ êèçè ñâî¼å çáèðêå, à
ðåëàòèâíî ñòàðè¼å âðñòå ïðèïîâåäíèõ ïåñàìà, ðåëèãèîçíå ëå-
ãåíäå è áà¼êå ó ñòèõîâèìà, ñâðñòàî ¼å ìåó ¼óíà÷êå ïåñìå, èç-
äâî¼èâøè è èõ äîíåêëå òèìå øòî èõ ¼å ñòàâèî óãëàâíîì íà ñàì
ïî÷åòàê II êèãå ñâî¼å çáèðêå. Òàêî ¼å ïîñòóïèî è çáîã òîãà øòî
ñå òå ïðèïîâåäíå ïåñìå íèñó ñàìî êàçèâàëå íåãî è ïåâàëå óç
ïðàòó ãóñàëà, ïà èõ ¼å è òî ïðèáëèæàâàëî ¼óíà÷êî¼ åïèöè.
£àñíî ¼å äà ¼å êëàñèôèêàöè¼à íà öèêëóñå (íåèñòîðè¼ñêè è
èñòîðè¼ñêå) îïñòàëà äî äàíàñ ñàìî çàõâàó¼óè îãðîìíîì íàó÷-
íîì àóòîðèòåòó Ïàâëà Ïîïîâèà, àëè ¼å ¼àñíî è òî äà ñå òà¼ àóòî-
ðèòåò ó íåêèì ïèòàèìà èïàê ìîðà äîâåñòè ó ïèòàå. Îñíîâíà
ñëàáîñò Ïîïîâèåâå ïåðèîäèçàöè¼å íàðîäíå êèæåâíîñòè ¼åñòå
òî øòî íè¼å ïðåöèçíî òåîðè¼ñêè ðàçãðàíè÷èî èñòîðè¼ñêó ÷èå-
íèöó îä åíå åïñêå òðàíñïîçèöè¼å ó íàðîäíèì ïåñìàìà. Îòóäà
íàçèâ íåèñòîðè¼ñêè öèêëóñ èìïëèöèòíî ïîäðàçóìåâà äà ñó ñâè
îñòàëè öèêëóñè èñòîðè¼ñêè, øòî íàðàâíî, íè¼å òà÷íî. Íå ìîãó
ñå íåèñòîðè¼ñêå ïåñìå ñàãëåäàòè âàí èñòîðè¼ñêîã êîíòåêñòà, êàî
øòî ñå íè èñòîðè¼ñêå ïåñìå íå ìîãó ðåôëåêòîâàòè ¼åäèíî è èñ-
êó÷èâî ó åìó. Âå ¼å Á. Ïóòèëîâ èñòàêàî äà ñå èçìåó èñòî-
ðè¼å è ïîåçè¼å íå ìîæå ñòàâèòè çíàê ¼åäíàêîñòè. Îòóäà ¼å íåî-
ïõîäíî äîáðî ðàçìèñëèòè î òîìå äà ëè ¼å ïîäåëà íà èñòîðè¼ñêå è
íåèñòîðè¼ñêå ïåñìå ðåôåðåíòíà çà ïî¼ìîâíó îáëàñò êî¼î¼ ïðè-
ñòóïàìî. Äà ëè ¼å òåîðè¼ñêè óòåìååíà, æàíðîâñêè ïðåöèçíà, ó
ãðàè ïîòâðåíà? Îâà ïèòàà âå ñó ïîñòàâåíà ó íàóöè. Òàêî,
Ñ. Ñàìàðè¼à ñìàòðà äà, áóäóè äà åïñêî ïðèêàçèâàå ¼åäíîã
355
Âèä. Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Áàëàäà, ó: Ð. Ïåøè, Í. Ìèëîøå-
âè-îðåâè, Íàðîäíà êèæåâíîñò, äðóãî èçäàå, Áåîãðàä, 1996, 21-23.
170
äîãàà¼à ïîäðàçóìåâà ïðîïóøòàå ÷èåíèöå êðîç çàêîíèòî-

ñòè ïîåçè¼å, íè¼å íà¼àäåêâàòíè¼à äèñòèíêöè¼à èçìåó èñòîðè¼-
ñêå è íåèñòîðè¼ñêå åïñêå ïåñìå.356
Ðóâàð÷åâà ïîäåëà èç 19. â., ó îäíîñó íà òåîðè¼ñêó ïîëèâà-
ëåíòíîñò ñàâðåìåíèõ ïðîó÷àâàà, äåëó¼å êàî îáðàçàö óçîðèòîã
íàó÷íîã ïðèñòóïà ìàòåðè¼è. Êàäà ãîâîðèìî è îäíîñó èñòîðè¼å è
ïîåçè¼å, ñâàêàêî äà ¼å Ðóâàðàö îâäå äîáðèì äåëîì ó ïðàâó: Êàî
òâîðàö êðèòè÷êîã èñòîðè¼ñêîã ìåòîäà, òðàãà¼óè çà èñòèíèòîì
ñëèêîì ñðïñêîã èñòîðè¼ñêîã è äóõîâíîã áèà, Ðóâàðàö è àíàëè-
çîì åïñêèõ ïåñàìà äîíîñè çàîêðåò, óâîäåè ñâåñò äà ¼å ñðïñêà
ïðîøëîñò çíàìåíèòà è òåøêî äîêó÷èâà è äà ñå ìîæå ñàçíàòè
ñàìî íà¼äóáèì ìåòîäàìà. Îâàêàâ ïðèñòóï è çàêó÷àê, ðàçóìå
ñå, ïîëàçå è îä ÷èåíèöà äî êî¼èõ ¼å äîøëà àíàëèçîì ñðïñêå
åïèêå è ñâåòñêà íàóêà ïîñëå Èëàðèîíà, êàî è îä ñàçíàà äà ¼å
ñëîæåíà òåìà îäíîñà è âåçå èñòîðè¼å è ñðïñêå åïèêå. Êó÷íî
ïèòàå ¼å: êàêî ñå ìîæå êàî èñòèíèòà ÷èòàòè èñòîðè¼à ó åïñêî¼
ïåñìè, îäíîñíî êîëèêî è êàêî ëèòåðàðíî-åñòåòñêî ïðèãóøó¼å
èñòîðè¼ñêî ó î¼. Ïðîáëåì ñå, äàêëå, ìîæå ïðåâåñòè è ó êè-
æåâíî-òåîðè¼ñêó ðàâàí.357
Ìåóòèì, àêî ñå ïðîáëåì è ïðåâåäå íà êèæåâíîòåîðè¼ñêó
ðàâàí, âèäè ñå äà Èëàðèîí Ðóâàðàö ó ïîòîèì ñâî¼èì ñòóäè¼àìà
è ðàñïðàâàìà, äîñëåäíèì îäáàöèâàåì åïñêå ïåñìå êàî èñòî-
ðè¼ñêîã èçâîðà, äåôîðìèøå è åïñêó ñëèêó ñâåòà, è åïñêå ïàòðè-
¼àðõàëíî-åòè÷êå îêâèðå ó êî¼èìà ñå ñðåó åíè ¼óíàöè, íà ïóêó
âàðêó, îïñåíó, ìàãëó. Îâàêâèì ïîñòóïêîì íà ãóáèòêó ñó è èñòî-
ðè¼à è åïèêà. Îíå ñå, êàî äà ¼å çàáîðàâèî Ðóâàðàö ñâî¼å ìëàäà-
ëà÷êå ðàñïðàâå, íå ìîãó âàãàòè íà èñòèì òåðàçè¼àìà, íèòè ¼åäíà-
êèì àðøèíèìà. À èïàê ñå ó ñâî¼ ñâî¼î¼ ðàçëè÷èòîñòè ñêëàäíî
äîïóó¼ó, ïðîæèìà¼ó è îïëåìåó¼ó ìåóñîáíî. Àêî íè¼å èñòè-
356
Âèä. Ñ. Ñàìàðè¼à, Ñêèöà çà ïîåòèêó åïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà, ó:
Àíòîëîãè¼à åïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà, ïðèð. Ñ. Ñàìàðè¼à, Áåîãðàä, 2001,
11.
357
òîä Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 26.
171
íèòà ó ïî¼åäèíîñòèìà, åïñêà ïåñìà áåëîäàíî ¼å èñòèíèòà ó õòå-

ó, ó øèðîêîì åïñêîì çàìàõó, ó ìàêðîñëèöè ñâåòà êî¼à ¼å èçàòêà-
íà îä íèòè ìèòñêå è èñòîðè¼ñêå ïðåå íà êîëîâðàòó åïñêîã ïå-
ñíèøòâà.
172
ÇÀÂÐØÍÅ ÍÀÏÎÌÅÍÅ
È. Ðóâàðàö, óòåìåèâà÷ êðèòè÷êîã èñòîðè¼ñêîã ïðàâöà ó

ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è, çà íàóêó î íàðîäíî¼ êèæåâíîñòè äðà-
ãîöåí ¼å ïðå ñâåãà ïî ðåçóëòàòèìà êî¼å ¼å ïîñòèãàî íà ïîó èñ-
òðàæèâàà ñðïñêå óñìåíå åïñêå ïîåçè¼å. Ñâî¼èì ìëàäàëà÷êèì
Ïðèëîãîì ê èñïèòèâàó ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà îí ñå ¼àâèî êàî
¼åäàí îä ïðâèõ çàãîâîðíèêà ñàâðåìåíå åâðîïñêå íàó÷íå ìèñëè
ñâîãà âðåìåíà, àëè íèêàêî è êàî åí ¼åäèíè ïðåäñòàâíèê ó äî-
ìàî¼ íàóöè î íàðîäíî¼ êèæåâíîñòè. Ïîä óòèöà¼åì êîìïàðà-
òèâíå ôèëîëîãè¼å, êî¼à ¼å íàñòàëà êàî ïîñëåäèöà îòêðèâàà
ñëè÷íîñòè èíäîåâðîïñêèõ ¼åçèêà, ïðîó÷àâàåì ñàíñêðòà è Ðèã-
Âåäå ó Åâðîïè, è ìèòîëîøêå òåîðè¼å î èíäîåâðîïñêîì ïîðåêëó
íàðîäíèõ ïðèïîâåäàêà èç ðàçîðåíîã ìèòà áðàå Ãðèì, ïîðåä
Ðóâàðöà, ïèøó Í. Íîäèëî, Èâ. Ðàäåòè, Ì. Âààâåö, Ãð. Êðåê,
äåëèìè÷íî Ñò. Íîâàêîâè è Â. £àãè358. Ó ñêëàäó ñà ó÷ååì óòå-
ìåèâà÷à ìèòîëîøêå òåîðè¼å, áðàå Ãðèì, íàøè ïðîó÷àâàîöè
óñìåíå ãðàå ìèòîëîøêå îðè¼åíòàöè¼å àêöåíàò ñòàâà¼ó íà íà-
ðîäíå ïðèïîâåòêå, îòêðèâà¼óè ó áà¼êàìà ïåòðèôèêîâàíå îñòàò-
êå ìèòñêîã îáëèêîâàà ñòâàðíîñòè.359
Êàêî íàâîäè Í. Ðàäî¼÷è, èäå¼à î ìèòñêî¼ îñíîâè íàðîäíå
òðàäèöè¼å ïî¼àâèëà ñå ïðå ñòóäåíòñêèõ ðàäîâà È. Ðóâàðöà. Îí
¼î¼ ¼å, ìåóòèì, ïðâè ïðèøàî ñà ìåòîäîëîøêèõ ïîëàçèøòà êî¼à
358
Âèä. N. Miloeviæ, Narodna pripovetka, ó: Reènik knjievnih termi-
na, Beograd, 1986, 467-8.
359
Âèä. Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Îä òåîðè¼à î íàñòàíêó íàðîäíèõ
ïðèïîâåäàêà äî èõîâå ïîäåëå, ó: Îä áà¼êå äî èçðåêå. Îáëèêîâàå è îáëè-
öè ñðïñêå óñìåíå ïðîçå, äðóãî èçäàå, Äðóøòâî çà ñðïñêè ¼åçèê è êè-
æåâíîñò, äðóãî èçäàå, Áåîãðàä, 2006.
173
íè ó ÷åìó íèñó óñòóïàëà çà ñàâðåìåíèì íàó÷íèì åâðîïñêèì ñòðó-

¼àèìà. Ðóâàðàö, íàèìå, çàõòåâà îä äîìàèõ èñòðàæèâà÷à äà
êðåíó òðåçâåíèì íàó÷íèì ïóòåâèìà ó ïðîó÷àâàó óñìåíå òðà-
äèöè¼ñêå êèæåâíîñòè, ïóòåâèìà êî¼è ñó ñå êîä íàñ òàêî òåøêî
è ñïîðî êð÷èëè: Îí ¼å äîáðî çíàî ñðïñêó íàðîäíó òðàäèöè¼ó. Ñ
âåëèêèì çàíîñîì è òåøêèì íàïîðèìà óøàî ¼å è ó òàäàøó ¼îø
íåäîâîíî ñèãóðíó íàóêó î çà¼åäíè÷êèì èíäîåâðîïñêèì òðàäè-
öè¼àìà äà áè ìåó èìà èçíàøàî îíå êî¼å ñó ñå ñà÷óâàëå ìåó
Ñðáèìà. Äà ëè ñàìî ðàäè òîãà äà èõ óòâðäè? £àìà÷íî íå. Ãëàâíà
ìó ¼å æåà áèëà äîêàçàòè êàêî ó íàðîäíî¼ òðàäèöè¼è òðåáà òðà-
æèòè ìèòñêå âåçå à íå èñòîðèñêå èçâîðå. Òî ¼å ñòàðà, Ðà¼èåâà è
Õàèåâà, ìèñàî, àëè áðàåíà îäëè÷íèì çíàåì è äîáðèì íà-
ó÷íèì ìåòîäîì. Ñðáè ñó áèëè ¼îø äàëåêî îä îâèõ íîâèõ ïóòîâà
ñâåòñêå íàóêå. Èëàðèîí Ðóâàðàö áîëíî ¼å îñåàî âåëè÷èíó ñòðà-
íîã äóõîâíîã áëàãà è ñðïñêó óáîãó îñêóäèöó. Àëè ñå çàòî òåøèî
çíàìåíèòîøó è ëåïîòîì ñðïñêå íàðîäíå òðàäèöè¼å, ñêîðî ¼å-
äèíñòâåíå ó öåëîì òàäàøåì ñâåòó.360
Î ïîòðåáèòîñòè ñòóäèîçíîã ïðîó÷àâàà ñëîâåíñêå ìèòîëî-
ãè¼å, à ïðîòèâ ïîâðøíîã äèëåòàíòñòâà è áàíàëèçîâàà íàðîä-
íå ïðîøëîñòè ãîâîðè è ïðèìåäáà Ôðàå Ðà÷êîã ó Knjievni-
ku, ïîâîäîì èçäàâàà ðàñïðàâå O rodjenicah ili sudjenicah ïðîô.
Ì. Âààâöà: Ovu razpravicu o jednom pitanju slovjenske malone
posve zanemarene mythologije priobæujemo tim radje; da se u nju,
buduæ je napisana po zahtievih ove znanosti, ugledaju oni od naina-
ca, koji misle zaroniti u onu dobu narodne prolosti, do koje nedopi-
ra ni jedan pisani spomenik. Ovdje takodjer treba nam se okaniti
povrna diletantstva; ter prionuti uz neoboriva naèela znanosti, a tim
i istine. Kano to filologija, kano znanost, slavi svoju pobjedu, odka-
da je svoja istraivanja osnovala na nepomiènih zakonih jezika: tako
æe i bajoslovje uzeti se do znanosti, kada unidje u ivot narodni; te
to u njem nadje nerazgovjetna, protumaèi razboritim sravnjivanjem.
Ovim putem udario je prof. Valjavec, a Knjievnik æe se veoma
360
Í. Ðàäî¼÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 170.
174
radovati, nadje li on mnogo sljedbenika i nasljednika.361 È äîèñòà,

Ì. Âààâåö åëåìåíòå ñëîâåíñêå ìèòîëîãè¼å ïîêóøàâà äà ðåêîí-
ñòðóèøå íà îñíîâó puèkih pripoviestih, pjesmah i obièajih, òå
ïèòàå roðenica è suðenica ðàçìàòðà ó íà¼øèðåì êîíòåêñòó
ñëîâåíñêîã ôîëêëîðà: Èini se da ostali Slovjeni ne poznavaju mytha
ob usudnih boica. To bi moglo koga navesti na misao, da su pojam
o roðenicah ili suðenicah Slovenci i Hrvati primili od Niemaca, jer
su Slovenci od davna pod Niemci i po do sada poznatih pripovied-
kah poznavaju suðenice samo oni Hrvati, koji su Slovencem susjed-
ni i blinji. Ja nisam toga mnienja, veæ mislim, da su suðenice ili
njim sliène biti poznavali i Srblji. (...) Osim ovih enskih usudnih
boica poznata je Srbom i muka usudna bit, koja se zove Usud.
Trinaesta pripoviedka u Vukovoj zbirci svjedoèi, da ljudi u Srbiji
vjeruju, da ima svak èovjek svoju sreæu, jedan dobru a drugi zlu,
koju mu je Usud dao onaj dan ili onu noæ, kada se je rodio.362
. Øòóð íàëàçè íàðîäíèì ïåñìàìà âðëî øèðîêó îñíîâó ó
ñëîâåíñêî¼ ìèòîëîãè¼è: Ó èíäè¼ñêîìå ïàíòåèçìó èìà îñîáåíèõ
ñòâîðåà è ïðèðîäíèõ ïðåäìåòà, êî¼è ìó ñå ÷èíå äà èçâðñíè¼å è
ñàâðøåíè¼å ¼àâà¼ó áîæàíñòâî íåãî îñòàëè. È ó íàðîäíî¼ ñëà-
âåíñêî¼ ïîåçè¼è íåêå òâàðè è ïðåäìåòè ìèëè¼è ñó îä äðóãèõ, è
÷åñò ñå ó î¼ ñïîìèó, çàèñòà çàòî, áóäóè äà èìà¼ó íåøòî íà
ñåáè, øòî äóøó ñëàâåíñêó ìàìè, øòî ¼î¼ ãîäè è ñà ñëàâåíñêèì ñå
êàðàêòåðîì ó îáøòå íà¼áîå ñëàæå. Òàêîâè ñó óáèìöè Ñëàâå-
íà íà íåáó: ñóíöå, ìåñåö, çâåçäå, äàíèöà è îáëàöè, íàèìå ìåñåö
è äàíèöà ó îñîáèòîìå ãîðå ñïîìåíóòîì îäíîøåó; íà çåìè:
øèðîêî ïîå, ãîðà, ãà¼ (ëóã) ðàäè ñâî¼å ñàìîå è òèõîñòè, ðåêà,
îñîáèòî Äóíàâ, êî¼è ñå êîä Ñëàâåíà ó îáøòå, øòî ¼å è ó èñòîðè¼-
ñêîìå îáçèðó çíàìåíèòî, ñïîìèå è ñïåâàâà ñà ñâî¼åãà óãëåäíîã
òåêà è äóáèíå...363
361
M. Valjavec, O roðenicah ili suðenicah, Knjievnik, èasopis za jezik
i poviest hrvatsku i srbsku, i prirodne znanosti, Zagreb, 1865, god. II, 52, na-
pomena ispod teksta.
362
Isto, 57, 59.
363
. Øòóð, Íàâ. äåëî, 5657.
175
Ðàä È. Ðóâàðöà èíñïèðèøå ñíàæíó ñòðó¼ó èçó÷àâàëàöà ìè-

òîëîøêå îðè¼åíòàöè¼å, êî¼è óñìåíó áàøòèíó ñðïñêîã è õðâàò-
ñêîã íàðîäà äîâîäå ó êîíòåêñò åâðîïñêå íàó÷íå ìèñëè ñâîãà âðå-
ìåíà. Òó ñó ïðå ñâèõ Â. £àãè, êî¼è ñå, èàêî ïðèñòàëèöà òåîðè¼å î
ñååó ìîòèâà ó íàðîäíèì ïðèïîâåòêàìà, ó ðàçìàòðàó íàøå
¼óíà÷êå ïîåçè¼å, óìíîãîìå ñëàæå ñà ñòàâîâèìà È. Ðóâàðöà. £àãè
ñìàòðà äà ó ñòàðè¼èì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà õèñòîðè¼ñêè åëåìåíàò,
êàî ìëàè, èñòèñêó¼å ïðâîáèòíó ìèòîëîøêó ñàäðæèíó, òå ó òàêî
ñòâîðåíî¼ ñèìáèîçè, ïîä íàëåòîì íîâå ãðàå, ïî¼åäèíå ìèòîëî-
ãåìå ïîñòà¼ó ñåìàíòè÷êè ïðàçíå è ïðåíîñå ñâî¼å ïàãàíñêå åëå-
ìåíòå íà historijska, narodu po spominjanju dobro poznata lica
narodnih junaka, svetitelja, careva i dr.364. Èàêî ñå ñëàæå ñà Ðóâàð-
öåì ó ñòàâó äà ó íàøèì ñòàðè¼èì ¼óíà÷êèì ïåñìàìà, êî¼å ñó ïî
ñâî¼î¼ ôîðìè è ñàäðæèíè äàëåêî ñêëàäíè¼å è ñàâðøåíè¼å îä ïî-
çíè¼èõ, imade svuda tragovah bajoslovlju365, £àãè ìíîãî îïðå-
çíè¼å ïðèñòóïà ïîêóøà¼èìà ðåêîíñòðóêöè¼å íàøå äðåâíå ïðåò-
õðèøàíñêå ðåëèãè¼å íà îñíîâó ¼óíà÷êèõ ïåñàìà, ïîðè÷óè õè-
ïîòåçó áðàå Ãðèì ïî êî¼î¼ ñó Ñëîâåíè ¼îø ó äàâíî äîáà èìàëè
íåêè âåëèêè ìèòîëîøêè åï: Izvor epske poezije jest mlaði, nego
li saga. Iz saga pomalja se historija, svaki narod koji ima historiju,
ima i sage; ali ima i naroda bez historije, oni i nijesu istupili iz sa-
ga.366 Ó ñâî¼î¼ èñòîðè¼è êèæåâíîñòè, ìåóòèì, £àãè íåøòî
äðóãà÷è¼å ïðèëàçè îâîì ïðîáëåìó, òå òâðäè: Ima razloga vjero-
vati, da je veæ kod starih Hrvata i Srba cvao mitologijski epos; nekim
èestima takovih pjesama osta trag u narodnom prièanju i narodnih
pjesmah.367 Èâ. Ðàäåòè íà ïî¼åäèíèì ìåñòèìà ñâîã Pregleda äî-
ñëîâíî ñëåäè Ðóâàð÷åâó ñòóäè¼ó, ïðèõâàòà¼óè áåç ïîãîâîðà å-
íå îñíîâíå çàêó÷êå. Òàêî, ðàñïðàâà¼óè î ñòàðèíè è ïîðåêëó
364
V. Jagiæ, Historija knjievnosti naroda hrvatskoga i srbskoga, Zagreb,
1867, 112.
365
V. Jagiæ, Pabirci po cvieæu naega narodnoga pjesniètva, Zagreb, 1861.
366
V. Jagiæ, Graða za historiju slovinske narodne poezije, I, Zagreb, 1876,
36.
367
176
íàðîäíèõ åïñêèõ ïåñàìà íà ïðèìåðó åïñêå ïåñìå î æåíèäáè öà-

ðà Äóøàíà, Ðàäåòè íà èñòè íà÷èí êàî è Ðóâàðàö îáðàçëàæå ãå-
íåçó åïñêîã ïåñíèøòâà èç ìèòà: Ovako posvema na zemlju pre-
neseni mitus spojio se sa historièkimi dogaðaji i stopiv se u povijest
proizveo je junaèku skasku, o kojoj se moe reæi, da nije drugo veæ
talog bogovske skaske, slabi obris starijega mitusa.368
Ìàðåòè ïàê ïîðè÷å ñâàêî ïðåíàãëàøåíî ìèòîëîøêî òóìà-
÷åå ñòàâîì ïî êîìå: U starijoj naoj epici ne treba traiti ni mito-
logiju ni istoriju, veæ pripovjedaæi materijal, koji nikako nije u ono-
likoj mjeri originalan, kako se obièno misli.369 Ðàçìàòðà¼óè îä-
íîñ ïîåçè¼å è ïðîçå ó íàñ, Ìàðåòè ñìàòðà äà ìíîãå íàøå ¼óíà÷-
êå íåèñòîðè¼ñêå ïåñìå ñàäðæà¼ ïðåóçèìà¼ó èç òóèõ êèæåâíî-
ñòè íà¼ïðå ó ïðîçíîì îáëèêó, à åïñêà ïåñìà ïðåäñòàâà ìëàè è
ïîçíè¼è âèä èíòåðïðåòàöè¼å òîã ñàäðæà¼à.370
Ðóâàð÷åâå ñòàâîâå ó ïîãëåäó íàðîäíå ðåëèãè¼å è ìèòîëîãè-
¼å íà¼èçðàçèòè¼å ðàçâè¼à¼ó Í. Íîäèëî è Â. ×à¼êàíîâè. Íîäèëî
âåîìà àôèðìàòèâíî îöåó¼å Ðóâàð÷åâ ìëàäàëà÷êè ïðèëîã èñòðà-
æèâàó óñìåíå åïñêå ïîåçè¼å ñðïñêîã íàðîäà: Prisuæe bogova u
velikom dijelu naih epskih pjesama opazi gosp. I. Ruvarac. U svo-
joj raspravi Prilog k ispitivanju srpskih junaèkih pjesama u Novom
Sadu 1884, otroumno on ovo uoèi veæ za ðaèkih svojih godina, jer
je rasprava nakon jednog narataja sad pretampana.371 Ïîëàçåè
îä Ðóâàð÷åâå ñòóäè¼å, Íîäèëî äàå ðàçâè¼à ìèòîëîøêó òåîðè¼ó
ó ïðàâöó ðåêîíñòðóèñàà ïàãàíñêå ðåëèãè¼å Ñðáà è Õðâàòà íà
îñíîâó íàøå íàðîäíå åïèêå, ñïóøòàåì áîãîâà íà çåìó, è-
õîâèì àíòðîïîìîðôèçîâàåì è ïðåîáëà÷ååì ó ¼óíàêå, ïðè
÷åìó íè¼å ëàêî ïðåïîçíàòè ñâå èõîâå òðàãîâå ó ¼óíà÷êîì åïó:
Ko da posumnja, odmah iz prva, vrhovnoga Vida u Jaki ili Vojinu,
368
Iv. Radetiæ, Starina narodnih pjesama (VI), u: Pregled hrvatske tradi-
cionalne knjievnosti, 108.
369
T. Maretiæ, Kosovski junaci i dogaðaji, 181.
370
Èñòî, 87.
371
50.
177
jali naega Poluksa i Kastora u dva brata Jakiæa, u Pojezdi i Prije-

zdi? Ko bi odmah spazio u devet epskih Jugoviæa boje June vjetro-
ve. Kome je prosto, sa junaèkog i ljupkog lica Miloa Obiliæa da
prvom rukom snimi premnoge crte, koje nas sjeæaju na sjajnoga i
alosnoga boga Mjeseca?372 Ïîïóò Ðóâàðöà, è Íîäèëî ïëåäèðà
çà óïîðåäíèì èçó÷àâàåì íàðîäíèõ âåðîâàà è ìèòîâà èíäîå-
âðîïñêèõ íàðîäà, êàî íåîïõîäíèì óñëîâîì çà ðåêîíñòðóèñàå
íàøå äðåâíå ïàãàíñêå ðåëèãè¼å: A nama je gledati, da objasnimo,
ne samo crtu koju, veæ, do prigode, i cijele mitove te i svezu njihovu:
pa za to treba crpati, kako iz mrave mitiène ostavtine braæe Slave-
na, tako i iz bogatijeg vjerskog zaklada bratuèeda indo-europskih.373
×à¼êàíîâè òàêîå óñïîñòàâà ãåíåçó íàøåã ¼óíà÷êîã ïå-
ñíèøòâà èç ìèòà, ïðè ÷åìó çàâðøíó ôàçó òîã ðàçâî¼à ïî åìó
ïðåäñòàâà¼ó àíòðîïîìîðôíè ñòàðèíñêè áîãîâè. Çà ðàçëèêó îä
Ðóâàðöà, îí âåëèêè çíà÷à¼ ïðèäà¼å Êîñîâñêîì áî¼ó êàî äîãàà¼ó
êî¼è ¼å ñóäáîíîñíî óòèöàî íà æèâîò è íàøå ñòàðå ðåëèãè¼å, è
¼óíà÷êîã ïåñíèøòâà êî¼å ¼å èç å ïðîèñòåêëî: Èñòî òàêî, èìàî
¼å íàø íàðîä è áîãàòó ìèòîëîãè¼ó, è åãîâî åïñêî ïåñíèøòâî
îáèëîâàëî ¼å ðàçëè÷èòèì ìèòîâèìà î áîãîâèìà è õåðî¼èìà. Àëè
ñíàæíè èñòîðè¼ñêè ïðåîêðåòè, êàêâè ñó êîñîâñêà êàòàñòðîôà è
áîðáå ñà Òóðöèìà, ó÷èíèëè ñó äà ñå ñòàðèíñêè ìèòîâè ïðåèíà÷å
è âåæó çà íîâå ëè÷íîñòè. Òè ëåïè ìèòîâè âåçàíè ñó ñàäà çà èìå-
íà Ìàðêà Êðàåâèà, Ìèëîøà Îáèëèà è äðóãèõ êîñîâñêèõ ¼ó-
íàêà.374
Ñà îâå âðåìåíñêå äèñòàíöå, íåñóìèâî ¼å äà Ðóâàðàö ñòó-
äè¼å î åïñêî¼ ïîåçè¼è ó 19. âåêó äèæå íà âèñîê êðèòè÷êè è íàó÷-
íè íèâî. Ó ñâåòëó ñâèõ îâèõ ÷èåíèöà, è äàíàñ ñòî¼è îöåíà Í.
Ðàäî¼÷èà: È. Ðóâàðàö ¼å ñðïñêó íàðîäíó òðàäèöè¼ó ñòàâèî ó
êðóã èíäîåâðîïñêå è ïðîó÷àâàî ¼å êàî äåî òå âåëèêå öåëèíå...
Àêî ó åãîâèì èñòðàæèâàèìà èìà è êî¼å íåóñïåëî òóìà÷åå è
372
Èñòî, 52.
373
Èñòî, 63.
374
Â. ×à¼êàíîâè, Ìèò è ðåëèãè¼à ó Ñðáà, Áåîãðàä, 1973, 565.
178
íåòà÷íî óïîðååå, íåîáîðèâà ¼å çàñëóãà øòî ¼å È. Ðóâàðàö ñðï-

ñêó íàðîäíó òðàäèöè¼ó ñêîï÷àî ñà ñâåòñêèì ìèòîì è óïîçîðèî
äà ó åíîì ïðåòåæíîì äåëó òðåáà òðàæèòè ìîòèâå ñâåòñêå, íà-
ðî÷èòî èíäîåâðîïñêå, òðàäèöè¼å, à íå âåðíå èçâîðå çà íàðîäíó
ïðîøëîñò.375
Ïîñìàòðà¼óè íàñòàíàê ¼óíà÷êå ïåñìå êàî èñõîä ñëîæåíå
ñèìáèîçå èñòîðè¼ñêî-ôåóäàëíîã òêèâà è ìèòîëîøêèõ ÷åñòèöà êî-
¼å ãà ðàç¼åäà¼ó èçíóòðà, Ðóâàðàö òà¼ ïðîöåñ ïðåòâàðàà ìèòñêîã
ó èñòîðè¼ñêî õðîíîëîøêè îìåó¼å ïåðèîäîì îä âëàäàâèíå öàðà
Äóøàíà äî êðà¼à ôåóäàëíå ñðïñêå äðæàâå, îäíîñíî äî äèíàñòè÷-
êå àãîíè¼å ïîñëåäèõ Áðàíêîâèà. Ó òîì âðåìåíñêîì èíòåðâà-
ëó, êî¼å ñå êîä Ñðáà ìîæå èç¼åäíà÷èòè ñà ¼óíà÷êèì äîáîì, ñìàòðà
Ðóâàðàö, äåøàâà ñå ¼åäíî ÷óäåñíî òðàíñïîíîâàå ìèòñêîã òêèâà
ó èñòîðè¼ñêî, ïàãàíñêîã ó õðèøàíñêî, çàêîíèòî ïðåîáëèêîâàå
ïðåòôåóäàëíîã áàëêàíñêîã ìèòîëîøêîã òàëîãà ó ôåóäàëíó è õðè-
øàíñêó ìàòðèöó åâðîïñêå öèâèëèçàöè¼å. Ðóâàðàö îâäå èçâðñíî
óî÷àâà ÷èåíèöå: Ìëàäè Ðóâàðàö íåñóìèâî èìïðåñèîíèðà è
ñàâðåìåíîã ÷èòàîöà ñâî¼îì äóõîâíîì ïðîäîðíîøó. Îñëàà¼ó-
è ñå è íà ðåçóëòàòå îíäàøèõ íåìà÷êèõ ìèòîëîøêèõ èçó÷àâà-
à, îí ëóöèäíî ïîíèðå ó ñàì ïðîöåñ íàñòà¼àà äåñåòåðà÷êå íà-
ðîäíå ïîåçè¼å. Ìåóòèì, íåêå åãîâå ñòàâîâå âàà, èïàê, ïîä-
âðãíóòè êðèòè÷êî¼ ïðîâåðè. Ïðå ñâåãà, òðåáà îá¼àñíèòè êàêâå ¼å
ïðèðîäå ïîìåíóòè èñòîðè÷íè ôàêòóì, à çàòèì êðèòè÷êè ïðåè-
ñïèòàòè âðåìåíñêó îäðåäíèöó ïðåëàñêà ñðïñêîã íàðîäà èç ïðåä-
èñòîðè¼å ó èñòîðè¼ó, òî ¼åñò èç ïàãàíñòâà (ìíîãîáîøòâà) ó õðè-
øàíñêó öèâèëèçàöè¼ó. £åäíî ¼å íåñóìèâî: ïðîöåñ ïðåâàçèëà-
æåà àðõàè÷íå ìèòñêå ñâåñòè åíîì òðàíñôîðìàöè¼îì ó ìîäåð-
íó êóëòóðíó ñâåñò ïî÷èå è êîä Ñðáà èõîâèì ïðèõâàòàåì
õðèøàíñòâà, àëè ¼å ñïîðíî êàä ñå çàâðøàâà.376
375
Í. Ðàäî¼÷è, Êðèòèêà ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó: Ñïîìåíèöà
Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Íîâè Ñàä, 1955, 104-105.
376
Ì. Ïîïîâè, Âèäîâäàí è ÷àñíè êðñò. Îãëåä èç êèæåâíå àðõåî-
ëîãè¼å, 10.
179
Ó ñðïñêî¼ è õðâàòñêî¼ íàóöè íåìà÷êà ìèòîëîøêà òåîðè¼à

èìàëà ¼å èçðàçèòè¼ó ðåöåïöè¼ó ó òóìà÷åó ïîðåêëà íàðîäíèõ ïðè-
ïîâåäàêà, ïîñëóæèâøè êàî âàæàí êðèòåðè¼óì ïðè ïîêóøà¼èìà
èõîâå ñèñòåìàòèçàöè¼å è êëàñèôèêàöè¼å. Ó Çàãðåáó 1858. ã. èç-
ëàçè çáèðêà íàðîäíèõ ïðèïîâåäàêà Ì. Âààâöà. Âààâåö ¼å ïîä
çíàòíèì óòèöà¼åì Ãðèìîâå ìèòîëîøêå øêîëå, øòî ñå âèäè ó å-
ãîâî¼ êëàñèôèêàöè¼è íàðîäíèõ ïðèïîâåäàêà, êî¼à ñå âðøè íà
îñíîâó êðèòåðè¼óìà ôóíêöè¼à ¼óíàêà. Âààâåö ðàçëèêó¼å òðè ãðó-
ïå ïðèïîâåäàêà: pripovijesti od vile; od rojenic iliti sujenic;
od vuèjega pastira. Ãîòîâî èäåíòè÷íó êëàñèôèêàöè¼ó Âààâ÷å-
âî¼ äà¼å Ôð. Êðàóñ (Friedrich Krauss) ó ñâî¼î¼ çáèðöè íàðîäíèõ
ïðèïîâåäàêà (1883). Êðàóñ òàêîå ïðèïîâåòêå äåëè ïðåìà ¼óíà-
öèìà, òå ðàçëèêó¼å ïðè÷å î âèëàìà, î ñóåíèöàìà, î âåøòèöàìà
è âàìïèðèìà.377 Ïîä óòèöà¼åì ìèòîëîøêå øêîëå ñâè îâè ïðîó-
÷àâàîöè ôàâîðèçó¼ó áà¼êó êàî óñìåíó âðñòó, ïîêóøàâà¼óè äà íà
îñíîâó ñàâðåìåíå ïðèïîâåäíå ãðàå ðåêîíñòðóèøó ïàëèìïñå-
ñòå î èçãóáåíèì ñâåòîâèìà ñëîâåíñêå ìèòîëîãè¼å íà îñíîâó àð-
õåîëîøêèõ èñêîïèíà èç äóáèíà íàðîäíèõ âåðîâàà, ðåëèãèîçíèõ
ïðåäñòàâà è áà¼îñëîâà. Î. Ìèëåð ïðèïîâåòêå äåëè íà: 1. ìè-
òîëîøêå ñàäðæèíå; 2. ïðèïîâåòêå ó êî¼èìà ñå ïðîæèìà ìèòñêî è
åòè÷êî; 3. ïðèïîâåòêå ñà ðåàëíè¼îì ñàäðæèíîì. Íà ìèòñêîì ïî-
ðåêëó áà¼êè ïîäåëó ïðèïîâåäàêà çàñíèâà è Ãð. Êðåê, ïðîôåñîð
ñëîâåíñêå ôèëîëîãè¼å íà Óíèâåðçèòåòó ó Ãðàöó. Êðåê î íàøèì
ïðèïîâåòêàìà ó ñâåòëó ñëîâåíñêå ìèòîëîãè¼å ïèøå ó äðóãî¼ êè-
çè ñâîã äåëà Einleitung in die Slavische Literaturgeshichte, Graz,
1887 (Óâîä ó èñòîðè¼ó ñëîâåíñêå ëèòåðàòóðå) ïîä íàçèâîì Al-
gemeine Bemerkungen über die slavische tradicionelle Literatur und
deren Beziehung zur Culturgeschichte, zunächst zur Mythologie (Îï-
øòå íàïîìåíå î ñëîâåíñêî¼ òðàäèöèîíàëíî¼ êèæåâíîñòè è å-
íîì îäíîñó ïðåìà êóëòóðíî¼ èñòîðè¼è ïðå ñâåãà ìèòîëîãè¼è).
Ä. Áîãäàíîâè ó óâîäó Izabranim narodnim pripovetkama (Izvori i
postanje narodnih prièa i gatki) òåîðè¼ñêå ïîñòàâêå î íàñòàíêó íà-
377
Âèä. Ïðåäãîâîð, 15-19.
180
ðîäíèõ ïðèïîâåäàêà èçëàæå ïîä ñíàæíèì óòèöà¼åì àíòðîïîëî-

ãà è ôîëêëîðèñòå Ôîí äåð Ëà¼åíà (Friedrich von der Leyen)378. Íà
Ìèëåðó ¼å çàñíîâàíà ïîäåëà Ì. Ê. Äðàãóòèíîâèà379. Êëàñèôè-
êàöè¼à Ï. Áàêîòèà ó ñóøòèíè èçðàñòà íà ïîñòàâêàìà ìèòîëî-
øêå øêîëå, êàäà ¼å ðå÷ î ïîñìàòðàó ãåíåçå ïðèïîâåòêå îä æè-
âîòèñêîã è ôàíòàñòè÷íîã ïðåêî ¼óíà÷êîã êà àíòðîïîìîðôíîì.
Èïàê, Áàêîòè íå óñâà¼à òåçó î ïîñòàíêó ïðèïîâåäàêà îä ðàçî-
ðåíîã ìèòà.380 Ñò. Íîâàêîâè ó Èñòîðè¼è ñðïñêå êèæåâíîñòè
(1871) ïðèïîâåòêàìà ïðèëàçè ñà êîìïàðàòèâíîã ñòàíîâèøòà.
Ó íà¼âååì äåëó ñâî¼èõ ðàäîâà Íîâàêîâè áàøòèíè îñíîâíå ðå-
çóëòàòå ìèòîëîøêå è ìèãðàöèîíå òåîðè¼å. Òåøêî ¼å, óîïøòå, ïî-
âóè îøòðó ãðàíèöó óòèöà¼à ðàçëè÷èòèõ øêîëà î ïîðåêëó íà-
ðîäíèõ ïðèïîâåäàêà íà ïîãëåäå è ñòàâîâå íàøèõ ïðîó÷àâàëàöà
ïðèïîâåäíå ãðàå. Íà íàøåì òåðåíó ñå ÷åñòî óòèöà¼ ìèòîëîøêå
òåîðè¼å íàäîãðàèâàî èñêóñòâèìà øêîëå î ìèãðàöè¼è ìîòèâà, êî¼à
¼å ñíàæíî ïîäñòàêëà ñàêóïà÷êè ðàä è ïàæó óñìåðèëà íà ïðî-
378
Âèä. Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Îä òåîðè¼à î íàñòàíêó íàðîäíèõ
ïðèïîâåäàêà äî èõîâå ïîäåëå, 16.
379
Èçó÷àâàå ñðïñêå êèæåâíîñòè, Áåîãðàä, 1909.
380
Najnesigurniji posao jeste govoriti o natprirodnim biæima u narod-
noj knjievnosti, o tragovima stare mitologije u naoj narodnoj knjievnosti.
Nae poznavanje tih pojava jo je nesigurno, osnovano na samim pretpostav-
kama. Narodna knjievnost i ne daje potpunu sliku toga zamiljenog svijeta,
nego njegove fragmente za koje ne moemo ni znati koliko su vjeran odraz
slavenske mitlogije, a koliko pretstavljaju poremeæenu sliku starih vjerovanja
(od kojih su mnoga jo i danas iva u narodu) u narodnoj knjievnosti ima vrlo
malo, najèeæe fragmentarno, i to tako da je danas najèeæe ostalo nerazumlji-
vo i nejasno to je nekada moralo biti jasno. Jer je izvjesno da su narodna
predanja bila prvobitno na svoj naèin pametna, logièna, a to danas mogu da
nam budu nejasna, uzrok je u tome to se cjelokupni sistem nae mitologije
(ako je uopæe postojao) rasparèao, ostao bez centralne liènosti, te je kao cjeli-
na zaboravljen, a ostao je u predanju samo u fragmentima, koji su se mogli
slobodno mijenjati. Pored toga, svak ko je prenosio narodno predanje u vidu
prièe ili pjesme, mogao je takva mjesta iskrivljivati ne znajuæi o èemu se radi,
ili prenositi mitoloke elemente u situacije u kojima im nije bilo mjesta. P.
Bakotiæ, Pojav èuda i zakon reda u narodnoj knjievnosti, Zbornik za narodni
ivot i obièaje Junih Slavena, JAZU, 1937, knj. XXXI, svezak 1, 11.
181
ó÷àâàå ïóòåâà ðàñïðîñòèðàà íàðîäíèõ ïðèïîâåäàêà, îäíîñíî

íà ïèòàå î íàðîäèìà êî¼è ñó ãðàó ïðåíîñèëè. Ôîêóñ èñòðàæè-
âàà ñå ïîìåðà êà ïðîó÷àâàó äðóøòâåíî-èñòîðè¼ñêèõ îêîëíî-
ñòè ðàçâè¼àà ïðèïîâåäàà ñà óñâà¼àåì ðåçóëàòàòà øêîëå î ïî-
ëèãåíåçè ìîòèâà. Íà¼áîè ïðèìåðè îâîã òåîðè¼ñêîã ñèíêðåòè-
çìà ñó Ñò. Íîâàêîâè ó ñâî¼î¼ èñòîðè¼è (Èñòîðè¼à ñðïñêå êè-
æåâíîñòè, II ïðåðàåíî èçäàå, Áåîãðàä, 1871), êàî è Ð. Ñòðî-
õàë êî¼è íàðîäíó ïðèïîâåòêó ïîñìàòðà ó èñòîðè¼ñêîì ðàçâî¼ó.381
£. Ïðîäàíîâè ¼å áà¼êó èëè ãàòêó ñìàòðàî çàîñòàòêîì ìèòà,
äîê ¼å îñòàëå ãðóïå ïîñìàòðàî ó èñòîðè¼ñêîì ðàçâî¼ó. . Øóð-
ìèí ó ñâî¼î¼ Povjesti knjievnosti hrvatske i srpske óçèìà çà îñíî-
âó Âóêîâó ïîäåëó íàðîäíèõ ïðèïîâåäàêà íà ìóøêå è æåíñêå è
äàå ¼å ðàçâè¼à.382
Ïðåìà Í. Íîäèëó, ïåñìå ¼óíà÷êå íà¼ñòàðè¼å ïðåäñòàâà¼ó
íà¼ïîóçäàíè¼è èçâîð çà ðåêîíñòðóêöè¼ó ñòàðå ïðåòõðèøàíñêå
ðåëèãè¼å Ñðáà è Õðâàòà. Ïåñìà î õà¼äóöèìà è óñêîöèìà ïàê óç-
äðæàëå ñó ìíîãî ñëàáè¼è ñïîìåí íà ñëîâåíñêè ïàãàíñêè ïàíòå-
îí.383 Ïîëàçåè îä òâðäå äà ó íàñ íå ïîñòî¼è îíî øòî Íåìöè
íàçèâà¼ó sage, Íîäèëî çàêó÷ó¼å: Prave nae sage jesu u srp-
skom epu. Ó òîì êîíòåêñòó, ïðè÷à ¼å ne samo posljednje izrogje-
nje mita, nego je ona, u svojoj sutini, u prvom zametku, izvoran,
poèetan mit.384 Îâî ¼å, íåøòî äðóãà÷è¼å ñòèëèçîâàíî, ñóøòèíà
èäå¼å êî¼ó èçíîñå ×åäâèêîâè, ò¼. äà ñå ãóáååì èñòîðè¼ñêèõ
åëåìåíàòà åï ïðåòâàðà ó ìèò; ïðåìà òîìå ìèò ¼å íå ïðâè, íî ïî-
ñëåäè ñòóïà ôîðìèðàà åïà.385
Ìëàäàëà÷êà ðàñïðàâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà î ñðïñêèì ¼óíà÷-
êèì ïåñìàìà ñâàêàêî íè¼å ñàìîíèêëè èçäàíàê, àëè ¼å íåñóìèâî
381
382
Èñòî.
383
N. Nodilo, Religija Srba i Hrvata, Rad JAZU, Zagreb, 1885, knj.
LXXVII, 56-57.
384
Èñòî, 59.
385
Âèä. Å. Ì. Ìåëåòèíñêèé, Ïðîèñõîæäåíèå ãåðîè÷åñêîãî ýïîñà,
Ìîñêâà, 1963, 6.
182
ïðâà îçáèíè¼à àðòèêóëàöè¼à íåìà÷êå ìèòîëîøêå òåîðè¼å íà íà-

øèì ïðîñòîðèìà, ðàñïðàâà êî¼à ïðèáëèæàâà ó÷ìàëó ñðïñêó íà-
ó÷íó ìèñàî åâðîïñêèì ôîëêëîðèñòè÷êèì òåíäåíöè¼àìà 19. â.
Èñòîâðåìåíî, îíà ¼å çíàòíî äîïðèíåëà è ñâî¼åâðñíî¼ ðåìèòîëî-
ãèçàöè¼è íàóêå íà íàøèì ïðîñòîðèìà ó 20. â, ó ñêëàäó ñà åâðîï-
ñêèì è ñâåòñêèì òåíäåíöè¼àìà.386
386
Meðutim, u XX veku, pa jo i krajem XIX veka, taj proces demitolo-
gizacije ustupio je mesto poveæanom interesu pisaca, kritièara, filozofa, socio-
loga, prema mitu, da ne govorimo o etnolozima; poèeo je sveopti proces re-
mitologizacije. Jak podsticaj novom odnosu prema mitu dali su, nesumnjivo,
Vagner i Nièe. Nièe ne samo kao stvaralac antinoma Dionis-Apolon nego i kao
autor rasprave Tako je govorio Zaratustra. Apologetski odnos prema mitu ot-
krili su i simbolisti, meðu koje spadaju i ruski (A. A. Blok i Vjaèeslav Iva-
nov). E. M. Meletinski, Mitoloke teorije XX veka na zapadu, prevela s
ruskog Branka Utjeanoviæ, u: Mit i savremenost, opet, Delo, Beograd, jul
1972, godina XVIII, br. 7, 817.
183
184
III
ÏÐÈËÎØÖÈ ÈÇ
ÍÀÐÎÄÍÅ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒÈ
185
186
È ïîðåä ¼àâíîã è íåäâîñìèñëåíîã îäðèöàà îä äàåã áàâå-

à íàðîäíîì òðàäèöè¼îì ó Äîäàòêó ê ïðèëîãó èñïèòèâàà ñðï-
ñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà1, ãîòîâî äà íåìà ñèòíè¼åã Ðóâàð÷åâîã ïðèëî-
øêà èç ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å, äà î åãîâèì îáèìíè¼èì ðàñïðà-
âàìà è íå ãîâîðèìî, ó êîìå ñå îí, íà îâà¼ èëè îíà¼ íà÷èí, íå äîòè-
÷å è íàðîäíå òðàäèöè¼å. Ó ôîêóñó åãîâå ïàæå ñàäà ñå íàëàçè
îäíîñ èçìåó èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å ó íàðîäíèì ïåñìàìà (Öàð-
Íåìàå áëàãî) è ïðåäàèìà (Ïðîêëåòà £åðèíà, Î íåêîì íàðîä-
íîì ïðåäàó). Òåæèøòå ñå ñà ìèòîëîøêîã ïðîìèøàà óñìåíå
êóëòóðå ñàäà ïðåìåøòà íà ïðîíàëàæåå è òóìà÷åå âåçà è ðàçìè-
ìîèëàæåà èñòîðè¼å è ïðåäàà ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è. Ó Ðóâàð÷å-
âèì ñèòíè¼èì ðàñïðàâàìà êî¼å çàäèðó ó ïî¼ìîâíó îáëàñò íàðîä-
íå êèæåâíîñòè, óî÷àâà¼ó ñå òðè îñíîâíå òåíäåíöè¼å: èíòåðåñî-
âàå çà èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè êî¼å ñó äîæèâåëå ñâî¼ó òðàäèöè¼-
ñêó òðàíñïîçèöè¼ó ó íàðîäíèì åïñêèì ïåñìàìà ñòàðè¼èõ è ñðåä-
èõ âðåìåíà (î Ðåè Êðèëàòèöè, Ìóñèèìà, Ñòåôàíó Ëàçàðå-
âèó, Ñèáèàíèí £àíêó, Êóçóí-£àè, Îáëà÷è Ðàäó, Ãîëåìîâè
óðè, Çìà¼-Îãåíîì Âóêó, Ñòàðèíè Íîâàêó, ×óïè Êàïåòàíó, îáîð-
êàïåòàíó Ñòàíèøè); òóìà÷åà ïî¼åäèíèõ òàìíèõ ìåñòà ñðïñêå
óñìåíå åïèêå (£îø ¼åäàíïóò î Ëååíó ãðàäó, Î Öàðîñòàâíèêó èëè
öàðîñòàâíèì êèãàìà, Î ¼åçèêó è äð); ðàçìàòðàå îäíîñà è
âåçà èçìåó èñòîðè¼ñêèõ ÷èåíèöà è íàðîäíîã ïðåäàà.
1
Ñâî¼ Äîäàòàê Ðóâàðàö çàâðøàâà ðå÷èìà: Íåêà èñïèòó¼å è èñòðà-
æó¼å è èç¼àøó¼å è ïèøå î íàðîäíèì ïåñìàìà è ñêàñêàìà êîãîä õîå, ¼à ñå
ñ òèì ïðåäìåòîì âå âèøå áàâèòè íå ìîãó. È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå
ðàñïðàâå, 116.
187
ÖÀÐ-ÍÅÌÀÅ ÁËÀÃÎ
Ó ïðèëîøêó Öàð-Íåìàå áëàãî2 Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà ¼å

èç ïðâå ãëàâå Ñàâèíîã Æèòè¼à ñâ. Ñèìåîíà, êî¼å ¼å ÷èòàíî ó Ñòó-
äåíèöè, êàä áè ñå ãîä õðèøàíñêè íàðîä ñàáèðàî ó Ñòóäåíèöó,
äà ïðîñëàâè ïàìåò ïðâîãà ãîñïîäèíà çåìè ñðïñêî¼ è êòèòîðà
ïðâèõ ñðïñêèõ ìàíàñòèðà3, ïîòåêëà óñìåíà ïåñìà î Íåìàèíî¼
êòèòîðñêî¼ äåëàòíîñòè4. Íåêàêàâ àíîíèìàí êàëóåð (à÷å ñàìî-
ó÷å), ñëóøà¼óè ó Ñòóäåíèöè Æèòè¼å ñâ. Ñèìåîíà, äîøàî ¼å íà
èäå¼ó äà îä òîãà ñòâîðè ïåñìó, òå ìó ¼å íà óì ïàëà ñðåíà ìèñàî
äà åíà îêîñíèöà áóäå ñàáîð õðèøàíñêå ãîñïîäå êîä öðêâå Ãðà-
÷àíèöå íà Êîñîâó, îäðæàí ïîñëå ñìðòè Ñòåôàíà Íåìàå è ïðå-
íîøåà åãîâèõ ìîøòè ó Ñðáè¼ó. Ðóâàðàö ñàñâèì îïðàâäàíî
èíñèñòèðà íà ìàíàñòèðñêîì ïîðåêëó íàðîäíèõ ïåñàìà êî¼å âà-
ðèðà¼ó îâà¼ ìîòèâ: £à ìèñëèì, äà ¼å îòïðèëèêå òàêî ïîñòàëà òà
ïåñìà íàðîäíà: Ñâåòè Ñàâî. Íî, áèëî òàêî èëè èíàêî, ñâàêàêî
ñòî¼è òî, äà ¼å ïåñìà òà èçàøëà èç ìàíàñòèðà ó íàðîä, òå ïî-
ñòàëà íàðîäíà ïåñìà.5 Ñâ. Ìàòè ó ðàñïðàâè Çàäóæáèíå Íå-
2
Ðóâàð÷åâ ïðèëîæàê èñïèòèâàó ñðïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà êî¼è
ãîâîðè î ïåñìè Ñâ. Ñàâî èç Âóêîâå çáèðêå èçàøàî ¼å ó Êîëó çà 1901. ãîäè-
íó (È. Ðóâàðàö, Öàð-Íåìàå áëàãî, Êîëî, 1901, II, 69-74). Ó óâîäíî¼ íà-
ïîìåíè Ðóâàðàö èñòè÷å äà ñå ïîñëå 17 ãîäèíà âðàà íàðîäíî¼ ïîåçè¼è, è
ïîðåä çàðèöàà äà òî âèøå íèêàäà íåå ÷èíèòè, ¼åð ñòàðà óáàâ íå ðà.
3
4
Ïåñìà Îïåò ñâ. Ñàâî êî¼ó Ðóâàðàö íàâîäè êàî èëóñòðàöè¼ó âåçà
èçìåó ïèñàíå ñðåäîâåêîâíå æèòè¼íå êèæåâíîñòè è íàðîäíå òðàäèöè-
¼å, ïðå ñâåãà êàäà ¼å ðå÷ î êàòàëîãó ìàíàñòèðà, ó ñòâàðè ¼å âàðè¼àíòà ñëåïå
Ñòåïàíè¼å Ñâ. Ñàâî, ó êî¼î¼ ñå ïîìèó òðè Íåìàèíå çàäóæáèíå, äîê ñå ó
Âèøèåâî¼ ïåñìè äà¼å çíàòíî øèðè êàòàëîã.
5
188
ìàèà ó åïñêîì ïåâàó, íà îñíîâó îáðàñöà êàòàëîãà çàäóæáèíà

Íåìàèà ó ïåò ïåñàìà Âóêîâå çáèðêå, çàêó÷ó¼å äà òà¼ îáðàçàö
íè¼å ìîãàî ïîòåè îä íàðîäíîã ïåâà÷à, ¼åð íè¼åäàí íàðîäíè ïå-
âà÷ íå ïîñåäó¼å òàêàâ ôîíä çíàà, íå ñàìî çàäóæáèíà êî¼èìà ñó
Íåìàèè áèëè êòèòîðè, âå è ãåîãðàôñêèõ ëîêàëèòåòà ïîðåä
êî¼èõ ñå òè ìàíàñòèðè íàëàçå. Èçâîð îâîã êàòàëîãà òðåáà òðàæè-
òè ó Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó, ¼åð ñå ñàìî òó íàëàçè ïîìåí òðè¼ó
ìàíàñòèðà êî¼è ñå ¼àâà¼ó è ó íàðîäíèì ïåñìàìà: Ðà÷å è Ïàïðà-
å ó ïåñìè Îïåò ñâ. Ñàâî, è ìàíàñòèðà Òðîíîøå ó ïåñìè Ìèëîø
ó Ëàòèíèìà.6 Âë. Íåäè òàêîå èñòè÷å ÷âðñòó ñòðóêòóðó è ÷óäå-
ñíó âèòàëíîñò îâîã êàòàëîãà, óç íàïîìåíó äà ¼å òà¼ åïñêè îáðà-
çàö íà¼áîå î÷óâàí ó ïåñìè ñëåïå Ñòåïàíè¼å, êî¼à ¼å è èíà÷å âå-
ðàí ÷óâàð íàñëååíå òðàäèöè¼å.7
Îä öåëîêóïíå Íåìàèíå ñëàâå è ìóêîòðïíî ñòå÷åíå äðæà-
âå íàðîä ¼å, ïðåìà Ðóâàðöó, ñà÷óâàî ñïîìåí ñàìî íà åãîâå çàäó-
æáèíå, êàî íà ìîíóìåíòàëíî ñâåäî÷àíñòâî íåãäàøå ñðïñêå ìî-
è. Àëè, íè òî ñâåäî÷àíñòâî íå áè óøëî ó ïåñìó áåç îíîã ïðâîò-
íîã ìàíàñòèðñêîã èìïóëñà. Ðóâàðàö óòèöà¼ öðêâå âèäè è ó øè-
ðåì êîíòåêñòó ïåâàà î äèíàñòè¼è Íåìàèà: À äà ëè, îñèì òå
ïåñìå: Ñâåòè Ñàâî èìà ó ïîìåíóòî¼ äðóãî¼ êèçè ñàáðàíèõ Âó-
êîâèõ ïåñàìà ¼îø ïîãäåêî¼à ïåñìà , êî¼à ¼å îíàêî èñòî ïîñòàëà
êàî øòî ¼å ïîñòàëà òà ïåñìà î ñâ. Ñàâè è äà ëè ñó ñâå ïåñìå èç
äîáà Íåìàèà ïîòåêëå èç ìàíàñòèðà è îä êàëóåðà è ñàìîóêèõ
àêà è ïðèõâàåíå îä íàðîäíèõ ïåâà÷à è êàçèâà÷à, òî íåêà ðàçáè-
ðà¼ó ìëàè, äîñåòèâè¼è è óáî¼èòè¼è ïèñöè è íàó÷íèöè.8
Çàíèìèâî ¼å äà ñå Ðóâàðàö óñìåíî¼ åïñêî¼ òðàäèöè¼è î ñâ.
Ñàâè áàâè è ó ñâî¼èì èñòîðèîãðàôñêèì ðàñïðàâàìà, áèëî äà öè-
òèðà äåëîâå ïåñàìà, áèëî äà ðàñïðàâà î ïî¼åäèíèì ìîòèâèìà
êî¼è ñó ó èìà çàñòóïåíè. Ñâî¼ Ïðèëîæàê àãèîëîøêè II îí çà-
ïî÷èå íàâîäîì èç Âèøèåâå ïåñìå Îïåò ñâ. Ñàâî, îá¼àøà-
6
Ñâ. Ìàòè, Íîâè îãëåäè î íàøåì íàðîäíîì åïó, Íîâè Ñàä, 1972,
77.
7
Âë. Íåäè, Âóêîâè ïåâà÷è, Áåîãðàä, 1990, 166.
8
189
âà¼óè ñâî¼ ïîñòóïàê íà ñëåäåè íà÷èí: à øòî ñàì ïî÷åî ñ

íàðîäíîì ïåñìîì, ìèñëèì, äà ó è òåáè óãîäèòè à ó¼åäíî è ñåáè
ïîìîè òå íà íà¼ëàêøè íà÷èí äîêàçàòè, êî ñó áèëè è êàêâè ñó
áèëè Íåìàèè ñòàðè, è äà òè Íåìàèè ñòàðè íèñó òðïàëè íà
ãîìèëó áëàãî, âå ãðàäèëè ñ èìå çàäóæáèíå è ñàãðàäèëè ìíîãå
ìàíàñòèðå è ó ñðïñêî¼ çåìè è âàí ñðïñêå çåìå.9 Ó ðàñïðàâè
Î èíîêó, ñ êî¼èì ¼å Ðàñòêî îäáåãàî ó Ñâ. Ãîðó Ðóâàðàö ñå áàâè
ïèòàåì íàöèîíàëíîñòè Ðàñòêîâîã ïðàòèîöà è ïóòîâîå êà ñâå-
òî¼ çåìè: Ñàì ñâ. Ñàâà äàêëå íå ïîìèå à è áðàò åãîâ Ñòå-
ôàí íå çíà çà èíîêà; Äîìåíòè¼àõ ìíèõ (ïèñàî 1251.) ïîìèå íå-
êîã èíîêà, àëè îí íå êàæå, äà ¼å ñ èì Ðàñòêî îäáåãàî ó Ñâ. Ãîðó;
Òåîäîñè¼å ìíèõ (ïèñàî íà êðà¼ó XIII. èëè ïî÷åòêîì XIV. âåêà) íå
ñàìî çíà, äà ¼å Ðàñòêî ñ òèì èíîêîì îäáåãàî, âå çíà è òî, äà ¼å
èíîê òà¼ áèî Ðóñèí ðîäîì. Ïîçíè¼è êîìïèëàòîð ïðåòâîðèî ¼å Ðó-
ñèíà ó Ñðáèíà, à íà¼ïîçíàòè¼è èñòåðàî ¼å èëè èñòåñàî ¼å èç Ðó-
ñèíà èëè Ñðáèíà Áóãàðèíà.10 Ðóâàðàö ñå îâäå, êàî è ó äðóãèì
ïðèëèêàìà, äðæè íà¼ñòàðè¼èõ èçâîðà, òå äîâîäè ó ñóìó âåðî-
äîñòî¼íîñò èíîêà êî¼è ¼å îäâåî Ðàñòêà íà Ñâåòó ãîðó, áóäóè äà
ãà íè ñâì îäáåãëè ïðèíö, íèòè åãîâ áðàò Ñòåôàí Ïðâîâåí÷àíè
íå ïîìèó. Ñàâðåìåíà íàóêà ìó è ó îâîìå ïîâëàó¼å: Ðàñïðà-
âàíî ¼å î òîìå êî¼å ¼å íàðîäíîñòè áèî ìîíàõ ñà êî¼èì ¼å Ðàñòêî
îòèøàî ó Ñâåòó Ãîðó. Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å äîêàçàî, äà ñå íå ìîãó
óñòàíîâèòè íè èìå íè íàðîäíîñò îâîãà ìîíàõà.11 Ðóâàðàö îâäå
íå ðàñïðàâà î óñìåíî¼ òðàäèöè¼è, êî¼à ¼å ðàçâèëà ñâî¼ó èíòåð-
ïðåòàöè¼ó îäëàñêà ñâ. Ñàâå ó êàëóåðå. Äîìåíòè¼àíîâà îïàñêà
êàêî ñó èçà îäëàñêà Ñâåòîãà íåêè óäè, ñâåòèì äóõîì íàó÷å-
íè, ïåâàëè ïåñìå î òîì äîãàà¼ó, êàî è Âóêîâà ïðèìåäáà äà ¼å ó
ìëàäîñòè ñëóøàî íàðîäíó ïåñìó î æåíèäáè ñâ. Ñàâå êàî óçðîêó
åãîâîã áåêñòâà ó ìàíàñòèð, ðàñïëàìñàëà ¼å ó íàóöè äèñêóñè¼ó î
9
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîæàê àãèîëîøêè, II, Ñðïñêè ñèîí, VIII, 29, 457-
458.
10
. Ñëè¼åï÷åâè, Èñòîðè¼à ñðïñêå ïðàâîñëàâíå öðêâå I, Áåîãðàä,

11
1991, 54.
190
òîìå äà ëè ¼å èëè íè¼å ïîñòî¼àëà íåêàêâà ñòàðà åïñêà íàðîäíà

ïåñìà î îäëàñêó ñâ. Ñàâå ó êàëóåðå, êàî è ïîêóøà¼å ðåêîíñòðóè-
ñàà òå ïðàïåñìå íà îñíîâó ïîçíè¼å çàáåëåæåíèõ âàðè¼àíàòà.12
Î Íåìàè è ñâ. Ñàâè Ðóâàðàö ðàñïðàâà è ó ñâî¼èì Ïðèëî-
øöèìà ê ïîçíàâàó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å. Ó ïðâîì ïðèëî-
øêó ïîä íàçèâîì Áàêõèí Àðõèæóïàí êðèòè÷êè èñòîðè÷àð îä-
áàöó¼å êàî íåâåðîâàòíó õèïîòåçó Ï. Ñðåêîâèà ïðåìà êî¼î¼ ¼å
Áàêõèí, àðõèæóïàí ñðïñêè, êîã ïîìèó ãð÷êè èñòîðè÷àðè £î-
âàí Êèíàì è Íèêèòà Õîíñêè13, ó ñòâàðè Ñòåôàí Íåìàà. Îñëà-
à¼óè ñå íà ñòàðè¼å èçâîðå, Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà ¼å Ñðåêîâè-
åâà òâðäà äà ¼å Íåìàà èìàî ÷åòèðè èìåíà (ñðïñêî- Íåìàà;
ëàòèíñêî-õðèøàíñêî Áàêèí; ãð÷êî-ïðàâîñëàâíî Ñòåôàí è êà-
ëóåðñêî Ñèìåóí) îáè÷íî ðàçãëàãîëñòâè¼å.
Ó äðóãîì ïðèëîøêó ïîä íàñëîâîì Î Äìèòðó æóïàíó, ñè-
íó âåëèêîãà êíåçà Âëêàíà èëè Âóêà, à óíóêó Ñòåô. Íåìàå, âåëè-
êîãà æóïàíà ñðïñêîãà, Ðóâàðàö ïîìèå ñâ. Ñàâó ó êîíòåêñòó îä-
ðåèâàà ãîäèíå ñïàèâàà åãîâèõ ìîøòè íà Âðà÷àðó: Íî
êàêî ñó ìîãëè ñòàðöè ìèëåøåâà÷êè ðåè è íàïèñàòè îâî ã. 1652,
äà ó Ìèëåøåâè ïî÷èâà¼ó ìîè ñâ. Ñàâå, êàä ñó ìîè òå ñïàåíå
áèëå ãîäèíå 1594. èëè êàêî ó÷åíà è ìåðîäàâíà ãîñïîäà áåîãðàä-
ñêà õîå ã. 1595?14 Ãîäèíó ñïàèâàà ìîøòè¼ó ñâ. Ñàâå Ðóâà-
ðàö ¼å âå ïðå òîãà óòâðäèî ó ¼åäíî¼ îä ñâî¼èõ íà¼áîèõ ðàñïðà-
âà Î ïåñêèì ïàòðè¼àðñèìà îä Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à III (1557-
1690): Ñâå äî îâå Ðóâàð÷åâå ðàñïðàâå ó÷èëî ñå è âåðîâàëî äà ¼å
òåëî ñâ. Ñàâå íà çàïîâåñò Ñèíàí-ïàøå ñïàåíî íà Âðà÷àðó 1595.
Ðóâàðàö ïàê äîøàî ¼å ó ñïîìåíóòî¼ ðàñïðàâè äî çàêó÷êà, äà ¼å
12
Âèä. Ñò. Íîâàêîâè, Ñòàðà íàðîäíà ïåñìà î îäëàñêó Ñâ. Ñàâå ó
êàëóåðå, Îòàáèíà, IV, 226-235; Vl. Æoroviæ, Serbische Volkslieder über
den Abgang des heil. Sava zu den Monchen, Archiv XXVIII, 632; £îâ. Í.
Òîìè, Î ñðïñêèì íàðîäíèì åïñêèì ïåñìàìà î îäëàñêó ñâ. Ñàâå ó êàëóå-
ðå, Ãëàñ ÑÊÀ, Áåîãðàä, 1910, LXXXIV, 157-219.
13
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê ïîçíàâàó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, Ãî-
äèøèöà Íèêîëå ×óïèà, XIV, 209.
14
Èñòî, 220-221.
191
òåëî ñâ. Ñàâå íà çàïîâåñò Ñèíàíà îäíåñåíî èç ìàíàñòèðà Ìèëå-

øåâà íà Âåëèêè ïåòàê 1594. è ñïàåíî íà Âðà÷àðó 27. àïðèëà
èñòå òå ãîäèíå.15
Ó îäëîìêó îáèìíå ðàñïðàâå î ñâ. Ñàâè êî¼è ¼å íàïèñàí
ïðå 1891. ãîäèíå ó ñðåäèøòó Ðóâàð÷åâå ïàæå íàëàçè ñå äà-
òóì è êàðàêòåð Ñòåôàíîâîã âåí÷àà íà êðàåâñòâî, êàî è òóìà-
÷åå Ñàâèíå óëîãå ó òîì äðæàâîòâîðíîì ÷èíó. Ðóâàðàö îäáàöó-
¼å Äîìåíòè¼àíîâó èíòåðïðåòàöè¼ó îâîã äîãàà¼à, êî¼à ïðåíàãëà-
øàâà Ñàâèí óòèöà¼ íà áðàòà, çàêó÷ó¼óè äà Äîìåíòè¼àí íè¼å
ïèñàî Æèòè¼å ñâ. Ñàâå êàî êðèòè÷êó èñòîðè¼ó ñâîãà è ñêîðî
ìèíóëîã âðåìåíà, âå äà ¼å ñâî¼å äåëî ñàñòàâèî ïî ïðè÷àìà êî¼å
ñó äîïðëå äî åãà.16 Ð. Ìàðèíêîâè ñå ñà îâèì íå ñëàæå: Ïèøó-
è èñòîðè¼ó Ñàâèíîã æèâîòà, Äîìåíòè¼àí ïèøå ó ñòâàðè èñòî-
ðè¼ó Íåìàèà, Ñòåôàíîâîã è Ñàâèíîã äîáà, âèøå íåãî èñòîðè-
¼ó Ñàâèíîã ïîäâèãà, êî¼è áè ìîðàî áèòè ñàñâèì ìîíàøêè êîíöè-
ïèðàí äà ¼å ñàìî Ñàâà áèî ïðåäìåò Äîìåíòè¼àíîâîã èñòîðè¼ñêîã
15
£. Ðàäîíè, Èëàðèîí Ðóâàðàö è åãîâè ðàäîâè íà ïîó öðêâåíå
èñòîðè¼å, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, Ñð. Êàðëîâöè, 1932,
V, 12, 231.
16
Äîìåíòè¼àí ¼å íåøòî íà÷óî, äà ¼å âåëèêè æóïàí ñðïñêè Ñòåôàí
áèî âåí÷àí íà êðàåâñòâî êðóíîì, ïîñëàíîì îä ïàïå èç Ðèìà; äà ¼å èñòè
Ñòåôàí ïîðàäè òå êðóíå ñëàî ïîêëèñàðå ñâî¼å ñ åïèñêîïîì Ìåòîäè¼åì íà
÷åëó ïàïè ðèìñêîì; ìîæäà ñó ìó ïðè÷àëè ñòàðè êàëóåðè è òî, äà ¼å òîì
îä ïàïå ïî ñâîì ïîñëàíèêó, legatu a latere, ïîñëàíîì êðóíîì âåí÷àî íà
êðàåâñòâî ñàì òà¼ ïàïèí ïîñëàíèê, íî òî ìó âå íè¼å èøëî ó ãëàâó: òî ãà
¼å æåíèðàëî, è êàä ¼å ó ñàñòàâàó æèòè¼à ñâ. Ñàâå òðåáàî äà èñïðè÷à,
êàêî ¼å ïîñòàëî ñðïñêî êðàåâñòâî, ñòàî ¼å ìèñëèòè è ñìèñëèî ¼å, äà å çà
Ñâåòèòåà Ñàâó è áðàòà åãîâà Ñòåôàíà íà¼äîñòî¼íè¼å áèòè, àêî êàæå, äà
¼å íà¼ìëàè ñèí ñâ. Ñèìåóíà, ïîñòðèæíèê âàòîïåäñêè è êî¼è ¼å ñà îöåì
ñâî¼èì îáíîâèî ìàíàñòèð Õèëàíäàð ó Ñâ. Ãîðè çà ñðïñêå êàëóåðå, êî¼è ¼å
ó ñðïñêî¼ çåìè îñíîâàî àðõèåïèñêîïè¼ó è ïîñòàâèî ñâóä ïî çåìè è äð-
æàâè áðàòà ñâîãà ñðïñêå åïèñêîïå, îáíîâèî èñòèíó è ïðàâó âåðó ó òî¼
çåìè, äà îí ïðåîñâåøòåíè è áëàãî÷àñòèâè àðõèåïèñêîï, ãîñïîäèí Ñàâà
è íèêî äðóãè è êðàåâñòâî îáíîâè è îñâåòè â ñðáñòå¼ çåìëè, ¼åäíîì
ðå÷è äà ¼å àðõèåïèñêîï Ñàâà âåí÷àî áðàòà ñâîãà Ñòåôàíà íà êðàåâñòâî
êðóíîì îä Ðèì-ïàïå ïîñëàíîì. È. Ðóâàðàö, Îäëîìàê èç íàïèñàíå ïðå
1891. ðàñïðàâå î ãëàâíèì ìîìåíòèìà ó æèâîòó ñâ. Ñàâå, 1901, 22.
192
âèåà. Íàïðîòèâ, ïî Äîìåíòè¼àíó ¼å èñòîðè¼à èçíàä ÷îâåêà ïî-

¼åäèíöà, ÷àê êàä ¼å ÷îâåê Áîãîì äàò êàî åãîâ Ñàâà. Ñàâà ¼åñòå
èçíàä æèâîòà, àëè ñàìî çàòî äà áè ñâî¼èì äåëîâàåì îñòâàðèî
îä Áîãà îäðååíó èñòîðè¼ó ñðïñêå äðæàâå è ñðïñêîã íàðîäà. Äî-
ìåíòè¼àí ¼å èçðàçèòè òóìà÷ èñòîðè¼å. åãîâà òóìà÷åà ñå êðåó
ïðåìà àïñòðàêöè¼è, òåîëîãè¼è. Ñðïñêà èñòîðè¼à ¼å ïëàí Áîæ¼è,
àëåãîðè¼ñêà ñëèêà âèøå, íåáåñêå ñòâàðíîñòè, âèøåã ïîðåòêà ñòâà-
ðè. Òî ¼å òåîëîøêà òåîðè¼à äðæàâå êàî çåìàñêå ñëèêå íåáåñêîã
öàðñòâà.17 Ó ïèñìó Ìèëàíó Ñàâèó îä 14. àïðèëà 1901, ãîâîðå-
è î ïðèïðåìè Îäëîìêà çà øòàìïó, Ðóâàðàö ó ñâîì ñòèëó ñòà-
âà òà÷êó íà îâî ïèòàå: £îø âàñ ìîðàì îáàâåñòèòè, äà ñå 13-
òè ïîëóòàáàê çàâðøó¼å ñà ¼åäíèì ïèòàåì, à òî çíà÷è, äà ñå è íà
òî ïèòàå ìîðà îäãîâîðèòè òå ïðîäóæèòè îäëîìàê äî êîíöà, äî
êîíà÷íîã ïîðàçà îíèõ ìóäàðàöà è ìàãàðàöà, êî¼è ¼îø è äàíàñ
ìèñëå, äà ¼å ñâ. Ñàâà ñëàî ñâîãà åïèñêîïà Ìåòîäè¼à ïî êðóíó çà
áðàòà ó Ðèì ïàïè.18 Ñàâèí áðàò Ñòåôàí íàèìå ¼åñòå âåí÷àí íà
êðàåâñòâî êðóíîì ïîñëàíîì îä ïàïå, àëè íå íà Ñàâèíó èíèöè-
¼àòèâó, íèòè ñå òî äåñèëî 1220. èëè 1222. ãîäèíå. Ñòåôàí Ïðâî-
âåí÷àíè ¼å ïîñòàî êðà 1217. ãîäèíå. Îêðóíèî ãà ¼å ïàïñêè ëå-
ãàò êî¼åã ¼å ïàïà Õîíîðè¼å çà¼åäíî ñà êðóíîì ïîñëàî ñðïñêîì æó-
ïàíó, ïðè ÷åìó ¼å êàî óñëîâ ïîñòàâåíî Ñòåôàíîâî îäðèöàå îä
øèçìå. Íå ìîãàâøè äà ñå ñëîæè ñà òèì, Ñàâà ó òðåíóòêó Ñòåôà-
íîâîã êðóíèñàà íè¼å íè áèî ó çåìè. È ïîðåä òîãà øòî Ðóâàð-
÷åâà àðãóìåíòàöè¼à äåëó¼å è äàíàñ ïðèëè÷íî óáåäèâî, ïèòàó
èñòîðè¼ñêå âåðîäîñòî¼íîñòè Äîìåíòè¼àíîâîã êàçèâàà î êðóíè-
ñàó Ñòåôàíà Ïðâîâåí÷àíîã ó ñàâðåìåíî¼ èñòîðè¼ñêî¼ íàóöè ïðè-
ëàçè ñå çíàòíî ôëåêñèáèëíè¼å: Ñèãóðíî ¼å äà íè¼å òà÷íî ñâå øòî
Äîìåíòè¼àí ñàîïøòàâà. Íà äðóãî¼ ñòðàíè, èñòî òàêî íè¼å ìîãó-
íî äà ¼å ñâå ÷èñòà èçìèøîòèíà, êî¼ó áè ïðèëèêå òîãà âðåìåíà
17
Ð. Ìàðèíêîâè, Ñâåòîðîäíà ãîñïîäà ñðïñêà. Èñòðàæèâàå ñðï-
ñêå êèæåâíîñòè ñðåäåã âåêà, Äðóøòâî çà ñðïñêè ¼åçèê è êèæåâíîñò
Ñðáè¼å, Áåîãðàä, 1998, 205.
18
Ïðåïèñêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ðóêîïèñíî îäååå Ìàòèöå ñðï-
ñêå ó Íîâîì Ñàäó, áð. 3.130.
193
íàìåòàëå. Òàêîå, ìàëî ¼å âåðîâàòíî äà ñó òàêî îïøèðíè ñïèñè,

êàî øòî ¼å êðóíèñàå ó Æè÷è, áåç áèëî êàêâîã èñòîðè¼ñêîã ¼å-
çãðà.19 Ð. Ìàðèíêîâè âåîìà àðãóìåíòîâàíî îá¼àøàâà ðàçëèêå
êî¼å ñå äà¼ó óî÷èòè ó Äîìåíòè¼àíîâîì è Òåîäîñè¼åâîì îïèñó
èñòîã äîãàà¼à: Äîìåíòè¼àí ñà îäìåðåíèì óâàæàâàåì ïèøå î
Ñàâèíîì ïèñìó ïàïè êàäà îä åãà òðàæè êðàåâñêó êðóíó çà
ñâîãà áðàòà Ñòåôàíà, íàâîäè áîãàòå äàðîâå êî¼å òîì ïðèëèêîì
ïàïè øàå. Òî å êàñíè¼å Òåîäîñè¼å èçáåè äà ïîìåíå, àëè ó
Äîìåíòè¼àíîâî âðåìå Ëàòèíè ñåäå ó Öàðèãðàäó è äðæå áðî¼íå
ïîñåäå íà Áàëêàíó. È óïðàâî íàñòî¼åè äà ñå èçâó÷å èç òîã ëà-
òèíñêîã îáðó÷à Ñàâà òàêî ïðåäàíî ðàäè íà ïîâåçèâàó ñâîãà
çàïàäíîã îòà÷àñòâà ñà îñòàëîì, èñòî÷íîì âàñååíîì, ïðåäóçè-
ìà¼óè âåëèêå è îïàñíå ïóòåâå.20 Ïðåìà Ðóâàðöó, äî èñêðè-
âàâàà èñòîðè¼ñêèõ ôàêàòà äîëàçè íàêíàäíèì òðàäèöè¼ñêèì
èíòåðïðåòàöè¼àìà äîãàà¼à, êàä ¼å ïàìåå îíîãà, øòî ¼å íåãäà
áèëî, ïî÷åëî ñëàáèòè è óäè ñòàëè î ïîãäå÷åì ñìèøàòè, è äðóê-
÷è¼å ïðè÷àòè è ïîâ¼åäàòè21.
Çàíèìèâ ïðèëîæàê î èìåíó è íàçèâó ïðâîã ñðïñêîã öà-
ðà ñâåäî÷è î òîìå äà èñòðàæèâà÷êà õåðìåíåóòèêà È. Ðóâàðöà ïî-
÷èâà íà ñâî¼åâðñíîì ëîãè÷êîì ïàðàäîêñó. Ó äîêàçèâàó èñòî-
ðè¼ñêèõ ÷èåíèöà èñòðàæèâà÷ ñå ïîçèâà íà óñìåíó åïñêó òðà-
äèöè¼ó êî¼ó ¼å ïðåòõîäíî ñàì ëèøèî áèëî êàêâå èñòîðè¼ñêå âå-
ðîäîñòî¼íîñòè. Îâèì ñå ïîñòóïêîì êðèòè÷êè èñòîðè÷àð ÷åñòî
ñëóæè ó êðóãó ðàñïðàâà êî¼å ñå áàâå èñòîðèîãðàôñêèì ïðîó÷à-
âàåì ñðïñêå ïðîøëîñòè. Ðåà¼óè ñòðàíå è äîìàå èçâîðå, êàî
ïîñëåäè, äàêëå è êðóíñêè àðãóìåíò çà äîêàçèâàå ñâî¼å òåçå, à
íàèìå äà ¼å ëè÷íî èìå (Äóøàí) ïðâîã ñðïñêîã öàðà ïëîä ïîçíè-
19
Ñò. Õàôíåð, Ñâåòîñàâñêà öðêâà è Ðèì ó XIII è XIV âåêó, Ìåóíà-
ðîäíè íàó÷íè ñêóï: Ñàâà Íåìàè ñâåòè Ñàâà, èñòîðè¼à è ïðåäàå,
Áåîãðàä, 1979, 385.
20
Ð. Ìàðèíêîâè, Ñâåòîðîäíà ãîñïîäà ñðïñêà. Èñòðàæèâàå ñðï-
ñêå êèæåâíîñòè ñðåäåã âåêà, 161.
21
È. Ðóâàðàö, Îäëîìàê èç íàïèñàíå ïðå 1891. ðàñïðàâå î ãëàâíèì
ìîìåíòèìà ó æèâîòó ñâ. Ñàâå, 1901, 45.
194
¼èõ èíòåðïðåòàöè¼à, òå äà ñó âàðè¼àíòå òîã èìåíà (Äóøìàí è Äó-

øàíà) ðåçóëòàò íåêðèòè÷êîã ïîâîåà ñðïñêèõ ëåòîïèñàöà çà
Æèòè¼åì Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà Êîíñòàíòèíà Ôèëîçîôà, Ðóâà-
ðàö íàâîäè óñìåíå åïñêå ïåñìå è êóëòóðíî-èñòîðè¼ñêà ïðåäàà:
È ¼óíà÷êå ïåñìå íàøå çíà¼ó ñàìî çà öàðà Ñòåôàíà. (...) È ó ïðè-
÷àìà ñðïñêîã íàðîäà ïîìèå ñå ñèëíè öàð Ñòåôàí (â. ó Âóêîâó
ðå÷íèêó ïîä Êîòîð è Îáèë).22
Ñëè÷àí ¼å ïðèìåð ó ïðèëîøêó î ìîíàõèè £åôèìè¼è. Î
£åôèìè¼è Ðóâàðàö ãîâîðè ó âåçè ñà çàïèñîì íà èêîíèöè ìëà-
äåíöó Óãåøè Äåñïîòîâèó. Óç îïàñêó äà ¼å òà¼ çàïèñ íàïèñà-
ëà èñòà îñîáà êî¼à ¼å èçâåçëà ïîõâàëó íà ïîêðîâó ñâåòîì êíåçó
Ëàçàðó, êè åñàðà Âîèõíå, æåíà äåñïîòà Óãåøå, ó êàëóåð-
ñòâó íàçâàíà £åôèìè¼à, Ðóâàðàö äà¼å èçâàíðåäíó îöåíó, êàêî £å-
ôèìè¼èíå è Ìèëè÷èíå äðæàâíè÷êå îäâàæíîñòè è ìóäðîñòè, èñ-
êàçàíå ó ïîñåòè Ïîðòè 1398. ãîäèíå, òàêî è âðåäíîñòè £åôèìè-
¼èíîã êèæåâíîã ðàäà: È òî ¼å ñâå øòî çíàìî è èç äîáðèõ ïîâå-
ñíè÷êèõ èçâîðà ñàçíà¼åìî î îíî¼ ìàòåðè ìëàäåíöà Óãåøå Äå-
ñïîòîâèà, êåðè åñàðà Âî¼èõíå, ñóïðóçè äåñïîòà Óãåøå, ñðîä-
íèöè êíåãèå Ìèëèöå, î íåæíî¼ ìàòåðè, ïîáîæíî¼, áëàãîðîä-
íî¼, ìóäðî¼ è îêðåòíî¼ æåíè, âåøòî¼ âåçèè, ¼åäíîì ðå÷è î óì-
íî¼ êàëóåðèöè Åôèìè¼è, êî¼à ¼å ñåáè ó ïîõâàëè èçâåçåíî¼ íà
ïîêðîâó ñâ. Êíåçà Ëàçàðà, ó íàòïèñó îíîì íà çàâåñè õèëàíäàð-
ñêî¼, à ¼îø ïðè¼å è äîê ñå ¼îø íè¼å íàçâàëà êàëóåðèöîì, ó çàïèñó
íàïèñàíîì íà ïîëåèíè ñòàðå èêîíèöå ó Õèëàíäàðó, ëåï, âðëî ëåï
ñïîìåí îñòàâèëà.23 Îâî óñõèåå, èíà÷å óçäðæàíîã Ðóâàðöà,
ïðåä çëàòíèì âåçîì íåñðåíå ìîíàõèå, øòî ëè¼å ñóçå è âåçå
òóãó, äîáðî ¼å çàïàçèî è èñòàêàî ïðîô. îðå Òðèôóíîâè.24
22
È. Ðóâàðàö, Î èìåíó è íàçèâó ïðâîã ñðïñêîã öàðà, ó: Çáîðíèê Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà I, 297-298.
23
È. Ðóâàðàö, Î êó÷à¼èíñêèì ìàíàñòèðèìà ïî çàïèñèìà, I. Ìàíà-
ñòèð Ðàâàíèöà, Ñòàðèíàðñêè ïðèëîøöè, Ñòàðèíàð, Áåîãðàä, 1. äåöåìáàð
1892, IX, ñâ. 4, 122.
24
. Òðèôóíîâè, Ñðïñêè ñðåäîâåêîâíè ñïèñè î êíåçó Ëàçàðó è
êîñîâñêîì áî¼ó, 142.
195
Ãîâîðåè î ìîíàõèè £åôèìè¼è è î çàäóæáèíè êíåçà Ëàçà-

ðà (öðêâà Ñïàñîâîã âàçíåñåà ó Ðåñàâè, êðà¼ âîäå Ðàâàíå), ó êî¼ó
ñó ìîøòè Ñâåòîã êíåçà ïðåíåñåíå 1391. ãîäèíå, Ðóâàðàö ñå, ïî-
ðåä ëåòîïèñà÷êèõ áåëåøêè, ïîçèâà è íà íàðîäíå ïåñìå. Ñëè÷àí
ïîñòóïàê ïðèìåó¼å è ó ðàñïðàâè èç èñòîðè¼ñêå ãåîãðàôè¼å Ñòà-
ðè Ñëàíêàìåí, êî¼à ¼å îöååíà êàî ¼åäíà îä íà¼áîèõ ìîíîãðà-
ôè¼à ó íàøî¼ èñòîðè¼ñêî¼ íàóöè25. Ðàñïðàâà¼óè î ïîðåêëó è
çíà÷åó èìåíà îâîã äðåâíîã ñðåìñêîã ãðàäà, Ðóâàðàö ñå, èçìåó
îñòàëîã, ïîçèâà è íà óñìåíå åïñêå ïåñìå èç Âóêîâå çáèðêå è èñòî-
ðè¼ñêà ïðåäàà èç Ð¼å÷íèêà.26
Íà îâàêâèì, è ñëè÷íèì ïðèìåðèìà, èñêàçó¼å ñå èçðàçèòà
àìáèâàëåíòíîñò ïðîêëàìîâàíèõ ìåòîäîëîøêèõ íà÷åëà è èõî-
âå ïðàêòè÷íå ïðèìåíå ó èñòîðèîãðàôñêèì ðàñïðàâàìà, ïðèëî-
çèìà è ÷ëàíöèìà îñíèâà÷à êðèòè÷êå øêîëå. È ïîðåä òîãà øòî ñå
íàçèâà ðóøèîöåì òðàäèöè¼à, Ðóâàðàö ó ñâî¼èì ðàäîâèìà ïî-
êàçó¼å íå ñàìî ïîçíàâàå è óâàæàâàå, íåãî è èñòèíñêó óáàâ
ïðåìà åïñêèì ïåñìàìà ñðïñêîã íàðîäà.
25
. Ïîïîâè, Ðàä Èë. Ðóâàðöà íà ïðîó÷àâàó ïîëèòè÷êå èñòîðè¼å
Ñðáà ó Âî¼âîäèíè, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, 1932, V,
12, 248.
26
Äàêëå è ñðïñêà ïåñìà (Ìàðãèòà ä¼åâî¼êà è Ðà¼êî âî¼âîäà, Âóê, ÑÍÏ
III, 10 Á. Ñ.), è íàø Âóê, è óãàðñêè áèñêóï (Àíòîíè¼å Âðàí÷è Á. Ñ.) è
óãàðñêè ñëàâíè èñòîðèê (Èøòâàíôè¼å èç 16. âåêà Á. Ñ.) êàæó ñóãëàñíî, äà
¼å ìåñòî Ñëàíêàìåí äîáèëî èìå îä ñëàíîãà êàìåíà (salsus lapis). È.
Ðóâàðàö, Ñòàðè Ñëàíêàìåí, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 367-368.
196
Î ÏÐÎÊËÅÒÎ£ £ÅÐÈÍÈ È ÑÐÏÑÊÈÌ

ÄÅÑÏÎÒÈÌÀ
Òðàãè÷íî¼ ñóäáèíè ïðîêëåòå £åðèíå, ïëåìåíèòå âèçàíòè¼-

ñêå ïðèíöåçå êî¼à ñå íàøëà ó íåìèëîñðäíîì æðâó êîëåêòèâíîã
óñìåíîã ïàìåà, ó ñâî¼åâðñíîì ðàñêîðàêó èñòîðè¼å è òðàäè-
öè¼å, Èëàðèîí Ðóâàðàö ñå âðàà ó âèøå íàâðàòà. Òàêî ñå ó Ïðèëî-
øêó ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å (VII) îäìîòàâà êëóïêî
ïðè÷å î æàëîñíî¼ ñóäáèíè ÷ëàíîâà ãð÷êå ïîðîäèöå Êîìíåíà, îä-
íîñíî ñìðòè £îâàíà Êàíòàêóçèíîâèà è åãîâå áðàå è ñèíîâà,
êî¼ó ñó çàáåëåæèëè è ñòàðè ñðïñêè ëåòîïèñöè: Ãðîçíî ñêîí÷àå
£îâàíà Êàíòàêóçèíîâèà, åãîâå áðàå è ñèíîâà çàáåëåæèëè ñó
ñàìî ñðïñêè ëåòîïèñöè, à çàáåëåæèëè ñó çàòî, øòî ¼å £àà Êàíòà-
êóçèí áèî ñòðèö äåñïîòèöè £åðèíè, ïà êàî øòî ñó çàáåëåæèëè
ñìðò áðàòà åíîã Òîìå, òàêî íèñó ïðîïóñòèëè çàâåñòè ó ëèñòîâå
ñâî¼å è òðàãè÷êè êîíàö £îâàíà Êàíòàêóçèíà è åãîâå ïîðîäèöå.27
Îäáàöó¼óè ïðåòïîñòàâêó ×åäîìèà Ìè¼àòîâèà äà ¼å ñðïñêà äå-
ñïîòèöà £åðèíà óíóêà âèçàíòè¼ñêîã öàðà £îâàíà Êàíòàêóçèíà èç
14. âåêà,27à êàî è òâðäó äà ¼î¼ ¼å êðà Âóêàøèí áèî äåä ïî ìà¼öè,
Ðóâàðàö £îâàíó Êàíòàêóçèíîâèó, êàî è Ãð÷èó Ìàíî¼ëó, ïîðåä
ëåòîïèñà÷êèõ áåëåæàêà, îòêðèâà è òðàäèöè¼ñêè ñïîìåí ó íàøåì
íàðîäó: Ñòàðè £àî è ñèíîâè åãîâè ñïîìèó ñå è ó ñðïñêèì
¼óíà÷êèì ïåñìàìà, òî ¼å îíà¼ ñòàðàö £àî îä ñòàðèíå êíåæå, èëè
îä Ñðè¼åìà êíåæå, òî ¼å îíà¼ ñòàðàö Êóçóí £àî, êîãà ñïîìèå
27
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, Ãëà-
ñíèê ÑÓÄ, XLVII, 199.
27à
£åðèíà ¼å áèëà êè Òåîäîðà Êàíòàêóçèíà, óíóêà Ìàòè¼å Êàí-
òàêóçèíà, ïðàóíóêà âèçàíòè¼ñêîã öàðà £îâàíà VI Êàíòàêóçèíà. Âèä. Ì.
Ñïðåìè, Äåñïîò óðà Áðàíêîâè è åãîâî äîáà, Áåîãðàä, 1994, 63.
197
âî¼âîäà Ðà¼êî: íà áè¼åëîì ãðàäó Äìèòðîâèöè, îíå á¼åøå ñòàðàö

Êóçóí-£àî, á¼åøå åìó òðèñòà è òðè åòà. (Âóê III. 53.).28
Î £åðèíè íàðîäíîã ïðåäàà Ðóâàðàö âèøå ãîâîðè ó Ïðèëî-
øöèìà èç 1888, ó ÷ëàíêó Ïðîêëåòà £åðèíà. Ïîëàçåè îä Ìèëè-
åâèåâå Êíåæåâèíå Ñðáè¼å, îí íàáðà¼à ìíîãîáðî¼íà íàðîäíà
ïðåäàà î òîìå øòà ¼å ñâå ãðàäèëà è ñàãðàäèëà òà ïðîêëåòà
£åðèíà ó ñðïñêî¼ çåìè. Ó ïîêóøà¼ó äà îäãîíåòíå ðàçëîãå çáîã
êî¼èõ ¼å äåñïîòèöà Èðåíà ïîïðèìèëà òàêî íåãàòèâíà îáåëåæ¼à ó
íàðîäíî¼ òðàäèöè¼è, Ðóâàðàö íàâîäè äâà îïðå÷íà ìèøåà. È
¼åäíî è äðóãî èçíîñå åãîâè ïðîòèâíèöè, ïðèïàäíèöè ðîìàíòè-
÷àðñêå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å. Ïðâî ¼å Ìèëî¼åâèåâî. Ïî åìó
¼å íóæíî, êàî è ó ñëó÷à¼ó Êðàåâèà Ìàðêà, ðàçëèêîâàòè èñòî-
ðè¼ñêó äåñïîòèöó, ïîøòåíó, ÷åñòèòó, áëàãó è äîáðó äóøó îä
ïðîêëåòå £åðèíå íàðîäíîã ïðåäàà, äîê äðóãî, ìèøåå Ïàíòå
Ñðåêîâèà, íåå äà äâî¼è è îäâà¼à ¼åäíó îä äðóãå è äà ïðàâè òå
ðàçëèêå. Ðóâàðàö ñå ïîâîäè çà Ìèëî¼åâèåâèì ìèøååì, ïî-
êóøàâà¼óè äà ó ñàìîì èìåíó ñðïñêå äåñïîòèöå îòêðè¼å ðàçëîãå
åíå íåãàòèâíå óëîãå ó òðàäèöè¼è: À øòî ¼å çà èìå óðåâå
£åðèíå ïðèðàñòàî åïèòåò ïðîêëåòà, ìîæå áèòè äà ¼å óçðîê òî
èìå £åðèíà. Ó ãð÷êî¼ öàðåâèíè áèëî ¼å íåêîëèêî öàðèöà, êî¼å
ñå òàêî çâàëå. Îñèì öàðèöå £åðèíå, òàøòå Ìèëóòèíîâå, æåíå ïî
îïèñó ãð÷êèõ èñòîðèêà òàêå, îä êî¼å äà òå Áîã ñà÷óâà, ïîäñåòèó
òå ñàìî ¼îø íà öàðèöó £åðèíó, êî¼à ¼å ¼åäèíöà ñâîãà, öàðà Êîí-
ñòàíòèíà, ó îíî¼ èñòî¼ äâîðàíè, ó êî¼î¼ ãà ¼å ðîäèëà, ãðîçíî îñëå-
ïèòè äàëà.29 Ïîñòàâà¼óè ïèòàå îòêóäà òî äà ñå ãîòîâî çà
ñâàêó ãðàåâèíó êî¼à ñå íàëàçè ó Ïîäóíàâó è Øóìàäè¼è íàâî-
äè äà ¼ó ¼å ïîäèçàëà £åðèíà, ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò èçíîñè ïðåò-
ïîñòàâêó äà ñó òà íàðîäíà êàçèâàà è ïðåäàà ìëàåã ïîñòàà,
¼åð è ñòàíîâíèøòâî òèõ êðà¼åâà íè¼å ñòàðîñåäåëà÷êî. Ïðåäàà î
ïðîêëåòî¼ £åðèíè êî¼à çèäà ãðàäîâå è óäàðà íàìåò íà íàðîä
ðàøèðèëà ñó ñå òåê ó 18. â.
28
Ïðèëîøöè, 199.
29
198
Ðóâàðàö îâäå íå íàâîäè äâà ìíîãî âàæíè¼à ðàçëîãà çà îá¼à-

øåå íåãàòèâíîã ëèêà âèçàíòè¼ñêå ïðèíöåçå ó íàøî¼ íàðîäíî¼
òðàäèöè¼è. Ïðâî, òî øòî ¼å £åðèíà áèëà ñòðàíêèà.29à È äðóãî,
øòî ¼å âëàäàëà ó âðåìåíèìà êîíà÷íå ïðîïàñòè ñðïñêå äðæàâå, ó
äîáà, êî¼å ¼å, ñàñâèì ñèãóðíî, áèëî ¼åäíî îä íà¼òåæèõ ó ñðïñêî¼
èñòîðè¼è, òå íàðîä íè î ¼åäíîì îä åãîâèõ íîñèëàöà íè¼å ìîãàî
î÷óâàòè ñâåòàî ñïîìåí.30 åí óòèöà¼ íà ìóæà ìîðàî ¼å áèòè èç-
ðàçèò, à åãîâà ñëàáîñò ïðåìà î¼ âåëèêà.31 Èëàðèîíîâ çàêó-
÷àê, ìåóòèì, óêàçó¼å íà ëóöèäíî ñàãëåäàâàå ìåõàíèçàìà ïðå-
íîøåà ìîòèâà è ôóíêöè¼à ¼óíàêà êðîç âðåìå: À ó ïåñìàìà è
ïðè÷àìà íàðîäíèìà íèøòà ëàêøå è îáè÷íè¼å, íî ïîìåøàòè ¼åä-
íî ëèöå ñ äðóãèì è çáîã íåêå ñëè÷íîñòè ïðåíåòè íà ïîçíè¼å ëè-
öå, øòî ñå îäíîñèëî è òèöàëî ñòàðè¼åã êàêâîã ëèöà.32
Î äåñïîòó Ñòåôàíó Ëàçàðåâèó Ðóâàðàö ãîâîðè ó ðàñïðà-
âàìà Ñòåôàí Ëàçàðåâè íà ïîâðàòêó èç Àíãîðå ó Ñðáè¼ó33 è Äå-
29à
Âèä. Ì. Âóê÷åâè, óðåâà £åðèíà ó òðàäèöè¼è è íàóöè, Âðøàö,
1934, 43.
30
Âèä. Ëåîíòè¼å Ïàâëîâè, Èñòîðè¼à Ñìåäåðåâà ó ðå÷è è ñëèöè, ïî-
ñåáíî èçäàå Íàðîäíîã ìóçå¼à, Ñìåäåðåâî, áð. 13. Ñìåäåðåâî, 1980.
31
Äóáðîâà÷êè äîêóìåíòè ïîêàçó¼ó äîñòà òîãà. Ïðå ñâåãà, ïîêàçó¼ó
äà ¼å £åðèíà èìàëà âåëèêè óòèöà¼ íà ìóæà è êàäà ¼å áèî ó çåìè. Áèëà ¼å
ñíàæíà è îäëó÷íà æåíà, äàêëå ¼àêå âîå è ÷âðñòîã êàðàêòåðà. Ó âðåìå,
ïàê, åãîâîã îäñóñòâà, îíà ¼å, ïðå ñâèõ, âîäèëà äðæàâíå ïîñëîâå. Òðåà
ëè÷íîñò áèî ¼å åí áðàò Òîìà Êàíòàêóçèí. Íåêàêî îä 1433. ãîäèíå, èìàî ¼å
íå ñàìî âëàñò âå è áðî¼íå ïîñåäå ó Ñðáè¼è. Ïðèãðàáèî ¼å ÷àê è êóå íåêèõ
Äóáðîâ÷àíà ó Ñðåáðåíèöè. Âàæèî ¼å êàî ÷îâåê êî¼è âîëè íîâàö, à è ñàìè
Òóðöè èñòèöàëè ñó äà ¼å ïîäìèòèâ. Äóáðîâ÷àíè ñó èñòîâðåìåíî ïðåïîðó-
÷èâàëè ñâî¼å òðãîâöå Ãðêó Êàëî¼àíó Ðóñîòè, êî¼è ñå òàêîå ìîãàî âèäåòè íà
äåñïîòîâîì äâîðó. Ïàäà ó î÷è äà ñå òàäà íèñó îáðààëè íè¼åäíîì Ñðáèíó.
Äåñïîò ¼å, äàêëå, áèî ïîïóñòèâ ïðåìà äîñòà ìëàî¼ æåíè, êî¼à ìó ¼å èçðî-
äèëà áðî¼íó äåöó êàäà ¼å îí âå áèî ó ïåòî¼ äåöåíè¼è æèâîòà. Îíà ¼å òî
êîðèñòèëà è èñòèöàëà ¼å ñâî¼å ñóíàðîäíèêå. Òî ¼å, îïåò, èçàçèâàëî íåðàñïî-
ëîæåå ñðïñêèõ äîñòî¼àíñòâåíèêà è öåëîã ñðïñêîã íàðîäà, êî¼è íè¼å ðàäî
ãëåäàî ñòðàíöå íà âèñîêèì ïîëîæà¼èìà ó ñâî¼î¼ çåìè. Ì. Ñïðåìè, Äå-
ñïîò óðà Áðàíêîâè è åãîâî äîáà, Áåîãðàä, 1994, 182.
32
33
Êîëî, 1901, II, 166-169.
199
ñïîò Ñòåôàí Ëàçàðåâè è Êîñòíè÷êè Ñàáîð34. Ó ïðâî¼ ðàñïðà-

âè ãîâîðè î Ñòåôàíîâîì ó÷åøó ó Àíãîðñêîì áî¼ó 1402, êàî è î
ñóêîáèìà Ñòåôàíà è Âóêà Ëàçàðåâèà ñà óðåì Âóêîâèåì (ò¼.
Áðàíêîâèåì). Ó äðóãîì ðàäó îí òåæè äà îäãîâîðè íà ïèòàå äà
ëè ¼å äåñïîò Ñòåôàí èøàî ëè÷íî íà Êîñòíè÷êè ñàáîð (1414-1418)
ó Ðèì, êàêî ¼å òâðäèî Êîíñòàíòèí Ôèëîçîô, ïèñàö äåñïîòîâå
áèîãðàôè¼å.
Ó ïðèëîøêó ïîä íàçèâîì Ãîëåìîâè óðî Ðóâàðàö ïîêó-
øàâà äà îòêðè¼å èñòîðè¼ñêè ïðåäòåêñò çà îíèõ 12 ñðïñêèõ âî¼âî-
äà êî¼å ñå íàëàçå ó ïðàòè äåñïîòà óðà, êðàà îä Ìàåäîíè-
¼å, ó ïåñìè Ñìðò âî¼âîäå Êà¼èöå (Âóê, ÑÍÏ II, áð. 81). Ïîñåáíó
ïàæó ïîñâåó¼å ëèêó Îáëà÷èà Ðàäà, îäíîñíî Îáëàê Ðàäîñàâà
íàðîäíå ïåñìå, î ÷è¼åì ¼å èñòîðè¼ñêîì èäåíòèòåòó ðàñïðàâàî
¼îø Ñòî¼àí Íîâàêîâè.35 Äîê ñå ó Äâåìà ñòóäåíòñêèì ðàñïðà-
âàìà ïîçèâàî íà Ëóêàðåâèåâó ñâåäîáó î ó÷åøó Îáëà÷è Ðà-
äà ó ñóêîáèìà èçìåó äåñïîòà óðà è Ñèáèàíèí £àíêà íàêîí
Äðóãîã êîñîâñêîã áî¼à, øòî ¼å èñòîðè¼ñêè íåòà÷íî, ¼åð òàäà èñòî-
ðè¼ñêîã ÷åëíèêà Ðàäè÷à âèøå íè¼å áèëî ìåó æèâèìà,36 Ðóâà-
ðàö ñàäà âå ìíîãî îïðåçíè¼å ðàñïðàâà î Îáëà÷èó Ðàäó êàî î
èñòîðè¼ñêî¼ ëè÷íîñòè êî¼à ¼å çàèñòà áèëà ó ñëóæáè äåñïîòà óð-
à Áðàíêîâèà.37 Íà äðóãîì ìåñòó Ðóâàðàö èç¼åäíà÷ó¼å Îáëà÷è-
34
Çáîðíèê, 500.
35
Ñò. Íîâàêîâè, Âåëèêè ÷åëíèê Ðàäè÷ èëè Îáëà÷è Ðàäå 1413-1435.
£åäíà ñëèêà èç òðàäèöèîíàëíå íàðîäíå èñòîðè¼å. Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷å-
íîã äðóøòâà, 1881, L, 122-165.
36
Âåëèêè ÷åëíèê Ðàäè÷ Ïîñòóïîâè ïîñëåäè ïóò ñå ïîìèå 14.
àâãóñòà 1435. ãîäèíå. Ó ¼åäíî¼ ïîâåè äåñïîòà óðà èç 1445. ãîäèíå êàî
âåëèêè ÷åëíèê ïîìèå ñå íåêè Ìèõà, òå ñå ãîäèíà ñìðòè ÷åëíèêà Ðàäè-
÷à ìîðà òðàæèòè èçìåó îâà äâà äàòóìà. Âèä. Ñò. Íîâàêîâè, Âåëèêè
÷åëíèê Ðàäè÷ èëè Îáëà÷è Ðàäå (1413-1435), ó: Èñòîðè¼à è òðàäèöè¼à,
ïðèð. Ñ. èðêîâè, Áåîãðàä, 1982, 115.
37
Àêî íè¼å ñèãóðíî äà ëè ñå âåëèêè âî¼âîäà Ðàäîñëàâ Ìèõàåâè
ïîâóêàî ó ñâåòîãîðñêó òèøèíó, ïîóçäàíî ñå çíà äà âåëèêè ÷åëíè÷ Ðàäè÷
¼åñòå. Ïîñëå ïðåãîâîðà ñ Ìëå÷àíèìà àâãóñòà 1435. ó ñìåäåðåâñêîì äâîðó,
âèøå ñå íå ïîìèå ó Ñðáè¼è. Èçìåó 1435. è 1439, ïîñëå ñìðòè ñâî¼å
æåíå Àíå, îòèøàî ¼å ó Êàñòàìîíèò è çàêàëóåðèî ñå. Äîáèî ¼å èìå Ðîìàí
200
à Ðàäà íàðîäíèõ ïåñàìà ñà âî¼âîäîì Ðàäîñëàâîì (Ðàäîñàâîì)

Ìèõàåâèåì.38 £îø ¼åäàí îä äâàíàåñò (ó ñòâàðè èìà èõ ¼åäàíà-
åñò, êàêî èñïðàâíî ïðèìåó¼å Èëàðèîí Ðóâàðàö) âî¼âîäà èç óð-
åâå ïðàòå ïðèâëà÷è ïàæó êðèòè÷êîã èñòîðè÷àðà. Ðå÷ ¼å î Ãî-
ëåìîâè óðó.39 Î åìó àóòîð êàæå ñëåäåå: Ðå÷ ¼å äàêëå î óð-
ó Ãîëåìîâèó è ¼à çíàì êàçàòè î åìó ñàìî òî äà ¼å óðà Ãîëå-
ìîâè ÷åëíèê è ÷åîíèê áèî îä äåñïîòà óðà è ãîäèíå 1453. è
äâà ïóòà ó ã. 1456, äàêëå ïðå ñìðòè äåñïîòîâå, ñëàí êàî Àìáàñà-
äîð íà Ïîðòó.40
Äâå ãîäèíå êàñíè¼å Ðóâàðàö ñå âðàà íà íàðîäíó ïåñìó Ñìðò
âî¼âîäå Êà¼èöå ó ñâîì ïðèëîøêó î Ìàåäîíè¼è, îäáàöó¼óè
òðàäèöè¼ó î òîìå äà ñå ïîä Ìàêåäîíè¼îì íåêàäà ñìàòðàëà è ïîä-
ðàçóìåâàëà ñðïñêà çåìà. Ó ïîêóøà¼ó äà îäãîíåòíå èñòîðè¼ñêó
îñíîâó òèòóëå êî¼ó íàðîäíè ïåâà÷ äîäåó¼å äåñïîòó óðó Ñìå-
äåðåâöó ó ïåñìè (êðà îä Ìàåäîíè¼å, ¼àñíà çâåçäà íà Ìàå-
äîíè¼è), Ðóâàðàö äà¼å âåîìà âàæíå îïøòå íàïîìåíå î ïîñòàíêó
åïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà êî¼å îïåâà¼ó èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè ó ñðï-
ñêî¼ óñìåíî¼ òðàäèöè¼è, èíñèñòèðà¼óè íà èõîâî¼ âåëèêî¼ ñòà-
ðèíè è íåèñòîðè¼ñêîì ìîòèâñêîì òåìåó: È òà¼ êðà îä Ìà-
è êàî ñìåðíè êàëóåð èøàî ¼å ôåáðóàðà 1440. êàäè¼è ó Ñåð äà ñå áðàíè îä
îïòóæáè áðàå £àêîâà è Äèìèòðè¼à, ñèíîâà íåêîã £åðåìè¼å. Ó ñåïòåìáðó
1441. äîáèî ¼å îä òóðñêèõ âëàñòè äîçâîëó äà åãîâè ïðåäñòàâíèöè îäó ó
Íîâî Áðäî è ïðèìå ìàíàñòèðñêè äîõîäàê, êî¼è ¼å ñâî¼åâðåìåíî ñàì äàðî-
âàî. Ó ìîíàøêî¼ ðèçè, ïîíèçíî ¼å ìîëèî êàäè¼ó ÷îâåê êî¼è ¼å 1413. çàïîâå-
äàî âî¼ñêîì äåñïîòà Ñòåôàíà è ñàòðî íåóêðîòèâîã ñóëòàíà Ìóñó. Ì.
Ñïðåìè, Äåñïîò óðà Áðàíêîâè, 204.
38
È. Ðóâàðàö, Î áîãîðîäè÷íîì ìàíàñòèðó ó Ðàäåøèíó ó XV âåêó,
Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà XX, 250.
39
Íàðîäíà òðàäèöè¼à îïòóæèëà ¼å äåñïîòèöó £åðèíó äà ¼å ãîíèëà
ñðïñêå âî¼âîäå, íàðî÷èòî Îáëà÷èà Ðàäà, çà êîãà ¼å Ñòî¼àí Íîâàêîâè âå-
ðîâàî äà ¼å áèî ÷åëíèê Ðàäè÷. Âî¼âîäå ñó ñå íàâîäíî îïèðàëå £åðèíèíîì è
ãð÷êîì óòèöà¼ó ó Ñðáè¼è. Çàèñòà, èç ÷åòâðòå äåöåíè¼å XV âåêà, êàäà ñå
÷åëíèê ïîâóêàî ó ìàíàñòèð, îñòàëî ¼å íà¼âèøå âåñòè î £åðèíèíî¼ ìîè.
Îä òîãà âðåìåíà, ó ñðïñêî¼ äðæàâè çàóçèìàî ¼å íà¼èñòàêíóòè¼å ìåñòî åí
áðàò Òîìà Êàíòàêóçèí: íåøòî êàñíè¼å êîìàíäîâàî ¼å ñðïñêîì âî¼ñêîì, êî-
¼ó ñó îáè÷íî âîäèëå ñðïñêå âî¼âîäå. Ì. Ñïðåìè, Íàâ. äåëî, 205.
40
È. Ðóâàðàö, Î áîãîðîäè÷íîì ìàíàñòèðó ó Ðàäåøèíó ó XV âåêó, 250.
201
åäîíè¼å ó ïîìåíóòî¼ ïåñìè íå ïîêàçó¼å îíî, øòî Âóê ìèñëè

äà ïîêàçó¼å. Ïåñìà òà èäå ó ðåä ïåñàìà è ïðè÷à, êî¼å ñó ïîñòàëå
ó äàâíèíè è ó êî¼èìà ¼å ãëàâíî îíî øòî ñå ïðè÷à, è ìåñòî ãäå ñå
çáèâà îíî øòî ñå ïðè÷à, è ëèöà, î êî¼èìà ñå øòî ïðè÷à, ñòâàð ¼å
óçãðåäíà òå ñå ïðåíîñè ñ ¼åäíîã ìåñòà íà äðóãî, ñ ¼åäíèõ ëèöà íà
äðóãà, òå ñå ìîæå ëîêàëèçîâàòè ìà ãäå è çàóñòàâèòè ìà íà êîì
èñòîðè¼ñêîì ëèöó è ¼óíàêó; êàî øòî ñó ïðè÷å è ïåñìå î Ðåè
Êðèëàòîì, î Ìîì÷èëó, Êðàåâèó Ìàðêó, è îíå ó êî¼èìà ñå ïî-
ìèå Êðà îä Ëåàíà.41
Çà ðàçëèêó îä ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå î ñðïñêî¼ óñìåíî¼ åïè-
öè, Ðóâàðàö îâäå íå èíñèñòèðà íà ìèòîëîøêî¼ ïðîâåíè¼åíöè¼è
ïåñàìà. Ñ äðóãå ñòðàíå, îí âåîìà äîáðî çàïàæà äà, áåç îáçèðà íà
òî øòî îïåâà¼ó èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè, îâå ïåñìå íå ìîæåìî ñâð-
ñòàòè íè ó èñòîðè¼ñêó ïîåçè¼ó. Îâàêâî òóìà÷åå îäíîñà èñòî-
ðè¼ñêå è ìîòèâñêå ãðàå èçóçåòíî ¼å ìîäåðíî è äàíàñ.
Î Âóêó Ãðãóðåâèó, Çìà¼-Îãåíîì Âóêó ñðïñêå óñìåíå åï-
ñêå ïîåçè¼å, Ðóâàðàö ðàñïðàâà ó âåçè ñà êàñòåëîì Âèòåøêà
òðïåçà42. Ðå÷ ¼å î ëîêàëèòåòó êî¼è ¼å íà Ãîäîìèíñêîì ïîó êîä
Ñìåäåðåâà ñàãðàäèî ñðåìñêè äåñïîò, à ðàçðóøèî òóðñêè ñóëòàí
Ìåõìåä êðà¼åì 1476. ãîäèíå, âðàà¼óè ñå èç Ìîëäàâè¼å. Äåñïî-
òó Âóêó Ãðãóðåâèó âèøå ¼å ïàæå ïîñâååíî ó ïðèëîøêó î
Ñëàíêàìåíó. Íàâîäåè ïî Áîíôèíè¼åâî¼ óãàðñêî¼ èñòîðè¼è äà ¼å
çà çàñëóãå ó ðàòó ñà ×åñèìà Âóê Äåñïîò äîáèî îä óãàðñêîã êðà-
à Ìàòè¼å kastio Feyezkeo, Ðóâàðàö îäáè¼à òâðäå Ðà¼èà è
Åíãåëà äà ¼å ðå÷ î ñðåìñêîì Ñëàíêàìåíó, êàî è Ëóêàðåâèåâó
òåçó äà ¼å òî, ó ñòâàðè, Áåëà Ñòåíà ó Ñëàâîíè¼è, ó íåêàäàøî¼
Êðèæåâà÷êî¼ æóïàíè¼è: Êî ¼å Ãðãóðó ðîäèî è ãäå ñå ðîäèî Çìà¼
äåñïîò Âóê è ãäå ¼å îäðàñòàî îí, ¼à íå çíàì, ¼åð íå ìîãó äà âåðó-
¼åì Ëóêàðåâèó, äà ñå îí ó õðâàòñêî¼ Áåëî¼ ñòåíè ðîäèî.43 Ðóâà-
41
Ïðèëîøöè È. Ðóâàðöà, Ìàåäîíè¼à (I), Êîëî, Áåîãðàä, 16. III
1890, ãîä. II, áð. 36, 149.
42
È. Ðóâàðàö, Âèòåøêà òðïåçà, ó: Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà
ñðïñêå èñòîðè¼å (XI), Ãëàñíèê ÑÓÄ, áð. 47.
43
È. Ðóâàðàö, Feyezkeo=Ñëàíêàìåí, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà
I, 301.
202
ðàö, ìåóòèì, ïðèõâàòà Ëóêàðåâèåâó òâðäó äà ¼å Âóê áèî âàí-

áðà÷íè ñèí, àëè íå Ñòåôàíà âå Ãðãóðà Áðàíêîâèà: Ðàçìàòðà-
¼óè Ëóêàðåâèåâå ïîäàòêå î Âóêó Ãðãóðåâèó, Èëàðèîí Ðóâà-
ðàö èçðè÷èòî ïðèõâàòà òåçó î Âóêîâî¼ íåçàêîíèòîñòè: Âóê ¼å
áèî íàòóðàëíè ñèí, àëè íå Ñòåôàíà âå Ãðãóðà, ñòàðè¼åã áðà-
òà... Îí òàêîå ïðåòïîñòàâà äà ñå Âóê ðîäèî ïðå 1439. ãîäèíå,
àëè íàãëàøàâà è òî äà íå çíà íè ãäå ñå ðîäèî íè êîìó ¼å áèëà
ìà¼êà (Ðóâàðàö Ðàäî¼÷è, 301). Ïîäàòêå èç ñòàðè¼èõ óãàðñêèõ
èçâîðà î Ãðãóðîâî¼ æåíèäáè íåêîì £åëèñàâåòîì èëè Èçàáåëîì
Ðóâàðàö ñìàòðà àíàõðîíèçìîì, îäíîñíî, ïðåòïîñòàâà äà ¼å ðå÷
î îðåâî¼ æåíè Èçàáåëè (Ðóâàðàö Ðàäî¼÷è, 39).44
Ðóâàðàö îäáàöó¼å íàðîäíî ïðåäàå êî¼å êàçó¼å äà ¼å Ãðãåòåã
äîáèî èìå ïî òîìå øòî ¼å ó ãðãåòåøêîì ìàíàñòèðó, ó öðêâè ñâ.
Íèêîëå, ñàõðàåí Âóê Ãðãóðåâè. Íàòïèñ íà öðêâè ñâ. Íèêîëå ó
Ãðãåòåãó, ïî êîìå ¼å Âóê äåñïîò îñíîâàî ìàíàñòèð 1471. ãîäèíå
Ðóâàðàö îäáàöó¼å êàî íåâåðîäîñòî¼àí, íàñòàî ïîä óòèöà¼åì íà-
ðîäíîã ïðåäàà. Îí ïðåòïîñòàâà äà ñå Çìà¼-Äåñïîò Âóê ïðå-
ñòàâèî ó Êóïèíîâó 16. àïðèëà 1485. ãîäèíå è äà ¼å ñàõðàåí ó
ìàíàñòèðó Ãðàáîâöó êîä Êóïèíîâà, ó êîìå ïîñòî¼è è öðêâà ñâ.
Íèêîëå.
Î Çìà¼-Äåñïîòó è î ñòîëèöè èëèòè äâîðó åãîâîì ó ãðàäó
Ñëàíêàìåíó è î öðêâè, êî¼ó ¼å îí ñàãðàäèî ó ìåñòó Ñëàíêàìåíó
ðàñïðàâà Ðóâàðàö è ó âåçè ñà íàðîäíèì ïðåäàåì êî¼å èçíîñè
Âóê ó Ð¼å÷íèêó (1852): Êîä Ñëàíêàìåíà èìà ìàëà öðêâèöà, çà
êî¼ó ñå ïðèïîâè¼åäà äà ¼ó ¼å çèäàî Çìà¼-îãåíè Âóê, êî¼è ¼å îíä¼å
ñ¼åäèî.45 Îñèì ¼åäíîã íàòïèñà íà îðìàíó çà ïîõðàíó ñòâàðè,
ïî êîìå ¼å äåñïîò Âîëê Áðàíêîâè÷ ñàãðàäèî öðêâó ó Ñëàíêà-
ìåíó 1468, íèøòà âèøå íå ãîâîðè ó ïðèëîã òî¼ òâðäè. Ñàì ïàê
îðìàí, î êîìå ¼å ðå÷, íàïðàâåí ¼å òåê ó 18. â., òå òî ñâåäî÷àí-
ñòâî íåìà íèêàêâó èñòîðè¼ñêó âðåäíîñò, íàïîìèå àóòîð. È ó
ðàñïðàâè î ñìðòè äåñïîòà Âóêà Ðóâàðàö ñå ïîçèâà íà íàðîäíå
44
. Ïåøèêàí-óøòàíîâè, Çìà¼ äåñïîò Âóê ìèò, èñòîðè¼à, ïå-
ñìà, Ìàòèöà ñðïñêà, Íîâè Ñàä, 2002, 24.
45
È. Ðóâàðàö, Ñòàðè Ñëàíêàìåí, 367.
203
ïåñìå. Çíàì, íà ïîñëåòêó, è òî çíàì èç ñðïñêèõ ëåòîïèñà, äà ñå

Âóê Ãðãóðåâè ïðåñòàâèî 16. àïðèëà 1485. ã., àëè íå çíàì êàêî:
äà ëè ¼å ó áî¼ó ïàî èëè íà ìåêó äóøåêó èçäàõíóî, è ãäå ñå ïðå-
ñòàâèî, äà ëè ó Ñëàíêàìåíó, êàî øòî Ðà¼è ïèøå (III, ñòð. 307-
308, íàï. ïð.), èëèòè ïàê ó ñâîì ãðàäó ó Êóïèíèêó (Êóï¼åíîâ-
öó Áîãèøèåâèõ áóãàðøòèöà) èëèòè øåðó è ñåëó Êóïèíîâó íà-
ðîäíèõ ïåñàìà (Âóê, II, 586. è 588.).46
46
Èñòî, 384.
204
ÄÅÁÅËÈ ÍÎÂÀÊ È ÑÒÀÐÈÍÀ ÍÎÂÀÊ
Ïîêóøàâà¼óè äà îòêðè¼å èñòîðè¼ñêè èäåíòèòåò ÷óâåíîã õà¼-

äó÷êîã õàðàìáàøå ñðïñêå íàðîäíå åïèêå, Ðóâàðàö ñå ó ðàñïðàâè
Äåáåëè Íîâàê è Ñòàðèíà Íîâàê ïîçèâà íà áðî¼íà èñòîðè¼ñêà
ñâåäî÷àíñòâà èç 16. â. (Âðàí÷è, Ãåðëàõ), êî¼à ïîòâðó¼ó äà ¼å íà
êðà¼ó 14. â. ïîñòî¼àî íåêè áóãàðñêè ¼óíàê Äåáåëè Íîâàê. Ìåó-
òèì, è íà êðà¼ó XVI âåêà áèî ¼å íåêè Íîâàê, êî¼è ¼å ñ Ìèõàèëîì
âëàøêèì âî¼âîäîì è ïðîòèâ Òóðàêà è ïðîòèâ Åðäåñêîã Áàòîðè-
¼à âî¼åâàî47. Ó Æèâîòó äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà Êîíñòàí-
òèíà Ôèëîçîôà ãîâîðè ñå î ëàâîëèêîì ¼óíàêó ïî èìåíó Êàðà-
óê, êî¼è ñå îäìåòíóî îä äåñïîòà Ñòåôàíà ó õà¼äóêå, òå ñó îä
åãà ñòðåïåëè ñâè Òóðöè íàñååíè íà êðà¼èíè. £àãè âåëè äà
¼å ó ðóêîïèñó åãîâîã èçäàà Æèòè¼à ïîðåä îâîã Êàðàóêà ñòà-
¼àëî äîäàòî è èìå Íîâàê.48 Ðóâàðàö ñå ïîçèâà è íà íàðîäíå ïå-
ñìå, ó êî¼èìà ñå ïîìèå Äåáåëè Íîâàê (Ìèëàäèíîâöè, áð. 143,
Ñåäóì ¼óíàöè è Àðàïèí; Âóê, ÑÍÏ II, áð. 79, Æåíèäáà óðà
Ñìåäåðåâöà; Âóê, ÑÍÏ, III, áð. 4, Ãðó¼èöà è Àðàïèí). Èç ñâåãà
íàâåäåíîã àðõèìàíäðèò Èëàðèîí èçâëà÷è ñëåäåè çàêó÷àê: Èç
äîñàä íàâåäåíîã èçâîäèì ¼à, äàêëå äà ¼å áèëî äâà Íîâàêà: Äåáå-
ëè Íîâàê è Ñòàðèíà Íîâàê: äà ñå î Äåáåëè Íîâàêó ïåâàëî è
ïðè÷àëî, êàä Ñòàðèíå Íîâàêà ¼îø íè íà ñâåòó íè¼å áèëî; íî ïî-
øòî ¼å è Ñòàðèíà Íîâàê èçèøàî ¼óíàê, êàêâîã ¼å âðåìå, ó êîìå ¼å
æèâåî, äîïóøòàëî, òå ñå ñòàëî è î åìó ïåâàòè è ïðè÷àòè, òî
íè¼å íèêàêâî ÷óäî, øòî ñå ó ïåñìè ñòàðè¼è ¼óíàê ñà ìëàèì õà¼-
47
È. Ðóâàðàö, Äåáåëè Íîâàê è Ñòàðèíà Íîâàê, Ãëàñíèê ÑÓÄ, XLIX,
42-43.
48
Ãëàñíèê ÑÓÄ, 1875, XLII, 292.
205
äóêîì ó ¼åäíî ñëèî èëè øòî ñå ñòàðè¼è ïîäìëàäèî è ñ íîâà îæè-

âèî ó íîâè¼åì Ñòàðèíè Íîâàêó.49
Íîâàê Äåáåëè ñå ïîìèå ó Õðîíèêàìà50 . Áðàíêîâèà,
êàî è ó Ðà¼èåâî¼ Èñòîðè¼è51. Ì. Âóêèåâè íàâîäè äà ñó èñòî-
ðè¼ñêè ïîñòî¼àëà äâà Íîâàêà õà¼äóêà52. Ò. Ìàðåòè çàïàæà äà ñó
íàðîäíè ïåâà÷è ëàêî ìîãëè çàáîðàâèòè ðàçëèêó èçìåó Äåáåëè
Íîâàêà èç 14. â. è Áàáà Íîâàêà èç 16. â. òå èõ drati za jedno
lice53. Òîìè èñòè÷å äà Íîâàêîâ åïñêè ëèê ñàäðæè åëåìåíòå è
ñðåäîâåêîâíîã ¼óíàêà è ãîðñêîã õàðàìáàøå, êî¼è ñå ïîñåáíî
àêòèâèðà¼ó ó çàâèñíîñòè îä åïñêîã êîíòåêñòà, íîìåíêëàòóðå è
ñèæåà54. Íà ôîðìèðàå Íîâàêîâå ñèíòåòè÷êå ôèãóðå ìîãëî ¼å,
ïðåìà Í. óáèíêîâèó, óòèöàòè è ïîåòñêî ñåàå íà âåëèêîã
âî¼âîäó Íîâàêà Ãðåáîñòðåêà èç 14. â.55 Ïðåìà Âë. Áîâàíó, ïîåò-
ñêè ëèê Ñòàðèíå Íîâàêà ó åïñêî¼ íàðîäíî¼ ïîåçè¼è, îñîáèòî îä
êðà¼à 16. â., ñàæèìàî áè ó¼åäíî îäëèêå òðî¼èöå ëåãåíäàðíèõ è
èñòîðè¼ñêèõ ëè÷íîñòè56.
Ðóâàð÷åâà ïðåòïîñòàâêà î íàêíàäíî¼ êîíòàìèíàöè¼è äâå

èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè êî¼å ñó æèâåëå ó ðàçëè÷èòèì âðåìåíèìà ó
49
È. Ðóâàðàö, Äåáåëè Íîâàê è Ñòàðèíà Íîâàê, 44-45.
50
Âèä. J. Ðàäîíè, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è åãîâî âðåìå, Áåîãðàä,
1911, 707-708.
51
²ñòîðèà ðàçíûõú ñëàâåíñêèõú íàðîäîâú, íàèïà÷å Áîëãàðîâú, Õîð-
âàòîâú, è Ñåðáîâú. Èçú òìû çàáâåí³ÿ èçÿòàÿ, è âî ñâhòú èñòîð³÷åñê³é ïðî-
èçâåäåííàÿ ²îàííîìú Ðàè÷åìú Àðõ³ìàíäðèòîìú âî ñâÿòî-àðõàããåëñêîìú
ìîíàñòûðh Êîâèëh. ×àñòú ÷åòâåðòàÿ. Âú Áóäèìh ãðàäh, 1823, ãë. IV, 57.
52
Ì. Ì. Âóêèåâè, Ñòàðèíà Íîâàê. Îäçèâ íà ïîçèâ, Áîñàíñêà âè-
ëà, Ñàðà¼åâî, 1898, ãîä. XIII, áð. 7 i 8, 106.
53
54
£îâ. Í. Òîìè, Î ñðïñêèì íàðîäíèì åïñêèì ïåñìàìà, Áåîãðàä,
1907, 57-58.
55
Í. óáèíêîâè, Ñëî¼åâèòîñò è ñïåöèôè÷íà ïîåòèêà õà¼äó÷êèõ
íàðîäíèõ ïåñàìà, ó: Ñòàðèíà Íîâàê è åãîâî äîáà, Çáîðíèê ðàäîâà, ÑÀÍÓ,
Áàëêàíîëîøêè èíñòèòóò, Ïîñåáíà èçäàà, ê. 35, óð. Ð. Ñàìàðè, Áåîãðàä,
1988, 192.
56
Âë. Áîâàí, Ïðåîáðàæà¼ èñòîðè¼ñêîã õà¼äóêà Íîâàêà ó ïåñíè÷êè
ëèê Ñòàðèíå Íîâàêà, ó: Ñòàðèíà Íîâàê è åãîâî äîáà, 131.
206
¼åäèíñòâåíó, çáèðíó åïñêó ôèãóðó àêòóåëíà ¼å è äàíàñ (Ì.

Êëåóò). Èìå Ñòàðèíå Íîâàêà ñå, ñìàòðà Ìàðåòè, ïðå ñâåãà îä-
íîñè íà áóãàðñêîã õàðàìáàøó èç 16. â., êîãà èçâîðè çîâó Áàáà
Íîâàê, à êî¼è ñå íàëàçèî ó ñëóæáè åðäåñêîã âî¼âîäå Ìèõà¼à,
îä ÷è¼åã ¼å íåïðè¼àòåà, Æèãìóíòà Áàòîðè¼à, 1601. ãîäèíå è ñòðà-
äàî. Èïàê, Ìàðåòè äîçâîàâà è ìîãóíîñò äà ñó íàðîäíè ïåâà-
÷è ìîãëè ëàêî çàáîðàâèòè ðàçëèêó èçìåó Äåáåëè Íîâàêà èç
14. â. è Áàáà Íîâàêà èç 16. â., òå èõ ñìàòðàòè ¼åäíèì è èñòèì
ëèöåì. Íà òî óêàçó¼å è èñòîâðåìåíî ïîìèàå Äåáåëè Íîâà-
êà è Ñòàðèíå Íîâàêà ó ñðïñêî¼ íàðîäíî¼ åïèöè.57 Äàíàñ ñå ñìà-
òðà äà ¼å Áàáà Íîâàê, êî¼è ñå ïîìèå ó ðóìóíñêî¼ èñòîðè¼ñêî¼
ëèòåðàòóðè êðà¼åì 16. â. êàî èñòàêíóòè âî¼ñêîâîà âî¼âîäå Ìè-
õà¼à Õðàáðîã, ïîðåêëîì áèî Ñðáèí.58
Ñòàðèíà Íîâàê, ¼åäàí îä íà¼ïîïóëàðíè¼èõ åïñêèõ ¼óíàêà
ñðåäèõ âðåìåíà, ñàìî íîìèíàëíî èñòîðè¼ñêà ëè÷íîñò59, ñâî¼
åïñêè æèâîò çàïî÷èå óïðàâî òàìî ãäå èñòîðè¼à íåìà ïðàâà, à
íè ìîãóíîñòè äà ñå íàäíåñå ó ïðîñòîðèìà ïîåòñêå èìàãèíà-
öè¼å. Ðàñïðàâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó òîì ñìèñëó, äàíàñ ¼å àêòóåë-
íà ïðå ñâåãà ïî ïîêóøà¼ó òðàíñïîíîâàà èñòîðè¼ñêèõ äèìåíçè-
¼à ëèêà Ñòàðèíå Íîâàêà ó åïñêå îêâèðå.60
Ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè Ðóâàðàö èçíîñè è ïðåòïîñòàâêó äà äåëè
Òàòîìèð èç Íîâàêîâå õà¼äó÷êå äðóæèíå íè¼å íèêî äðóãè äî ïî-
57
Âèä. Ð. Ïåøè, Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàðîäíà êèæåâíîñò,
238-239.
58
Ìààð Èøòâàí Ñàìîøêåçè, ñàâðåìåíè òðàíñèëâàíñêè õðîíè÷àð,
ïèñàî ¼å î Áàáà Íîâàêó äà ¼å ïîðåêëîì Ñðáèí èç Ïîðå÷à êîä Ñìåäåðåâà, äà
ñå íåêî âðåìå ïîòóð÷èî è ïîñòàî ñóáàøà, à êàä ñå ïîêàðàáàñèî ñ Òóðöèìà,
îäìåòíóî ñå ó õà¼äóêå. Òóðöè ñó ìó ïðèïðåìèëè çàìêó è óõâàòèëè ãà, ñòð-
ïàëè ó òàìíèöó è ïîâàäèëè ìó ñâå çóáå èç ãëàâå, ïà ¼å îä òàäà ïðîçâàí
Áàáà Íîâàê. Í. Ãàâðèëîâè, Ðóìóíñêè èçâîðè î Áàáà Íîâàêó, ó: Ñòàðè-
íà Íîâàê è åãîâî äîáà, 67.
59
Âèä. Ñâ. Êîåâè, Èñòîðè¼à è ïîåçè¼à ó ïåñìàìà î õà¼äó÷êîì êðóãó
Ñòàðèíå Íîâàêà, ó: Ñòàðèíà Íîâàê è åãîâî äîáà, 125.
60
Âèä. Âë. Áîâàí, Ïðåîáðàæà¼ èñòîðè¼ñêîã õà¼äóêà Íîâàêà ó ïå-
ñíè÷êè ëèê Ñòàðèíå Íîâàêà, ó: Ñòàðèíà Íîâàê è åãîâî äîáà, 131.
207
ñëåäè áóãàðñêè öàð Ñòðàöèìèð (èëè Ñòðàøèìèð). åãîâ ïî-

ìåí ó õà¼äó÷êîì êðóãó ïåñàìà íàøå íàðîäíå åïèêå, ãäå íèêàêî
íå ïðèïàäà, Ðóâàðàö òóìà÷è íà èñòè íà÷èí êàî è ïîìåí Ãð÷èà
Ìàíî¼ëà, êî¼è ¼å, ïî åìó, ïîåòñêà òðàíñïîçèöè¼à ãð÷êîã öàðà
Ìàíî¼ëà Êîìíåíà, ñ òèì øòî ¼å âèäèíñêè öàð, äîñïåâøè ó äðó-
ãè êðóã îä ïåñàìà è ó êîëî äðóãèõ ¼óíàêà èçãóáèî çíàìåå èëè
îáèåæ¼å öàðñêî, òå ñå ñàäà ñ òåøêîì ìóêîì ðàñïîçíàòè äà¼å.61
Òåøêî äà áèñìî ñå ó îâîìå ñà Ðóâàðöåì ìîãëè ñëîæèòè.
Ãð÷è Ìàíî¼ëî, êàî çàñòðàøó¼óè íåïðè¼àòå ìèòñêå ñíàãå è
(îíî)ñòðàíîã ïîðåêëà, ó íàøî¼ íàðîäíî¼ ïîåçè¼è èìà çíàòíî øè-
ðó ôóíêöèîíàëíó äèñòðèáóöè¼ó, àëè áåç îäðååíîã èñòîðè¼ñêîã
äåíîòàòà, èçóçåâ êàî ñòà¼àå èìå çà Ãðêå ó íàøî¼ íàðîäíî¼ ïîå-
çè¼è.62
61
È. Ðóâàðàö, Äåáåëè Íîâàê è Ñòàðèíà Íoâàê, Ãëàñíèê ÑÓÄ, XLIX,
45.
62
Ð. Ïåøè, Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàðîäíà êèæåâíîñò, 92.
208
ÈÑÒÎÐÈÎÃÐÀÔÑÊÈ ÏÐÈËÎØÖÈ: Î ÌÓÑÈÈÌÀ,

ÖÀÐÎÑÒÀÂÍÈÊÓ È £ÅÇÈÊÓ
Î Ìóñèèìà è ãðàäó Áðâåíèêó àðõèìàíäðèò Èëàðèîí ðàñ-

ïðàâà ó íåêîëèêî íàâðàòà. Ó Ïðèëîøöèìà ê îá¼àøåó èçâîðà
ñðïñêå èñòîðè¼å, ïîçèâà¼óè ñå íà èíòåðïðåòàöè¼ó ïðåíîñà ìî-
øòè¼ó êíåçà Ëàçàðà ñà Êîñîâà ó ìàíàñòèð Ðàâàíèöó èç Ïîâåñíîã
ñëîâà î êíåçó Ëàçàðó,63 Ðóâàðàö ¼å èçâåî äà ¼å êíåç Ëàçàð èìàî
ðîåíó ñåñòðó, êî¼à ñå ïîêàëóåðèëà, òå ñå íàçâàëà Òåîäîñè¼à, è
êî¼à ¼å ñà ñâî¼èì ñèíîâèìà Ñòåôàíîì è Ëàçàðîì ïîãðåáåíà áèëà
ó ñâåòî-áîãîðîäè÷íîì ìàíàñòèðó îä å è ñèíîâà ¼î¼ îñíîâàíîì
è ïîäèãíóòîì êîä èëè áëèçó ãðàäà Áðâåíèêà.64 Áðâåíèê Ðóâà-
ðàö íàëàçè íà óòîêó ðåêå Áðâåíèöå ó Ëàá, êîä ñåëà Ëóæàíà íà
Êîñîâó.65
Èç ¼åäíå ïîâåå êíåçà Ëàçàðà îä 1381. ãîäèíå, ó êî¼î¼ ñå
ïîìèó ÷åëíèê Ìóñà, Ëàçàðåâà ñåñòðà Äðàãèà è èõîâè ñèíî-
63
Ðå÷ ¼å î Ñëîâó î êíåçó Ëàçàðó ïàòðè¼àðõà Äàíèëà III. Âèä. . Òðè-
ôóíîâè, Ñðïñêè ñðåäîâåêîâíè ñïèñè î êíåçó Ëàçàðó è êîñîâñêîì áî¼ó,
40.
64
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, II,
Ãëàñíèê ÑÓÄ, Áåîãðàä, 1879, XLVII, 179.
65
Íà íåòà÷íîñò îâå Ðóâàð÷åâå ïðåòïîñòàâêå óêàçàî ¼å ïîëà âåêà êà-
ñíè¼å Âëàäèìèð Ïåòêîâè, ïðîíàøàâøè ó ðàñïðàâè Ìàíàñòèð Ðàâàíèöà
Áðâåíèê íà Èáðó. Âë. îðîâè ïîìèå ïîâåó öàðà Óðîøà îä 15. ¼óëà
1363. ãîäèíå, ó êî¼î¼ ñå ãîâîðè î ðàçìåíè Çâå÷àíà è Áðâåíèêà èçìåó ÷åë-
íèêà Ìóñå è êíåçà Âî¼èñëàâà Âî¼èíîâèà. Ãîâîðåè î Âóêîâî¼ íàïîìåíè
äà ¼å ñðåáðíè Ìà¼äàí êî¼è ñå ïîìèå ó ïåñìè Ìóñè Ñòåôàí (Âóê, ÑÍÏ
II, áð. 47.) áèî ó Ïîæàðåâà÷êî¼ íàõè¼è, îðîâè êàæå: Ìåóòèì, òà¼ ÷ó-
âåíè è äîáðî çàïàìåíè Ìóñèåâ ñðåáðíè ìà¼äàí áèî ¼å áàø îâà¼ ãðàä
Áðâåíèê ñà æóïîì, êî¼è ¼å äîáèî (ò¼. Ìóñà Á. Ñ) ó çàìåíó. Íàðîäíà
ïåñìà î æåíèäáè âî¼âîäå Âî¼èíà, ÏÏÍÏ, 1936, III, ñâ. 2, 191.
209
âè, Ñòåôàí è Ëàçàð, Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà ¼å Äðàãèà èñòà îñîáà

ñà êàëóåðèöîì Òåîäîñè¼îì, òå äà ¼å ïî òîìå ÷åëíèê Ìóñà áèî
Ëàçàðåâ çåò, è äà ¼å èìàî äðæàâó ó Ëàáó. Ñòåôàí Ìóñè, ïàê, Ëàçà-
ðåâ ñåñòðè, èñòà ¼å ëè÷íîñò êî¼à ñå ïîìèå è êîä Îðáèíà (Stefa-
no Molsich) è ó íàøèì íàðîäíèì ïåñìàìà: È Ìóñè Ñòåâàí
íàøèõ íàðîäíèõ ïåñàìà íè¼å íèêî äðóãè, íî Îðáèíîâ Stefano Mol-
sich, èëè Ñòåôàí ñèí Mlse = Ìóñå, ò. j. Ñòåôàí Ìóñè.66
Ó Ñòàðèíàðñêèì ïðèëîøöèìà, ó ðàñïðàâè Ñðïñêè êðñò èç
XIV âåêà ó âàòîïåäñêîì ìàíàñòèðó ó Ñâåòî¼ Ãîðè (I), ãðãåòå-
øêè àðõèìàíäðèò ãîâîðè î ïðèëîæíèöèìà òîã êðñòà, Ñòåôàíó è
Ëàçàðó Ìóñèó, êàî è î âðåìåíó åãîâîã äàðîâàà (èçìåó 1381.
è 1389. ãîäèíå). Î ïîãèáè¼è Ìóñèà íà Êîñîâó àóòîð íàïîìèå
äà ñó ïîñëå áî¼à ñàõðàåíè ïîêðà¼ ìàòåðå ñâî¼å Äðàãèå, íàðå-
÷åíå Òåîäîñè¼å ìîíàõè¼å ó èñòîì äîìó, êîì ñó îíè çà æèâîòà
ñâîãà ïðèëîæèëè îíà¼ êðñò, êî¼è ñå ñàäà õðàíè ó ìàí. Âàòîïåäó
íà îëòàðó ãëàâíîãà õðàìà, è íà êîì ¼å êðñòó èñïèñàí íàòïèñ î
êîì ¼å îâäå ðå÷: à ïðèëîæèëè ñó ãà ïî ñâî¼ ïðèëèöè îíîì ïðèëè-
êîì, êàä ñó ìà¼êó ñâî¼ó ñàõðàíèëè.67
Ðóâàðàö ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè î öàðîñòàâíèì êèãàìà ïîëà-
çè îä Ðà¼èà êî¼è ñìàòðà äà ¼å Öàðîñòàâíèê èëè Òðî¼àäíèê äðåâ-
íè ñðïñêè ðóêîïèñ áåçèìåíîã àóòîðà ó êîìå ¼å îïèñàíî ñðïñêî,
ãð÷êî, áóãàðñêî è ðóñêî öàðñòâî. Ï. £. Øàôàðèê ïàê ïðåïîðó÷ó¼å
ñðïñêîì ïîâåñíè÷àðó äà ïîâàäè èç èõ ñâå øòî ñå îäíîñè íà
ñðïñêó ïîâåñò68. Èç¼åäíà÷èâøè ðóêîïèñíå õðîíîãðàôå ñà öà-
ðîñòàâíèöèìà, î èõîâî¼ èñòîðè¼ñêî¼ âðåäíîñòè àðõèìàíäðèò
Èëàðèîí äà¼å íåãàòèâíî ìèøåå: Èç äîñëå êàçàíîãà ìîæå ñâà-
êî çàêó÷èòè, äà îïèñàíè öàðîñòàâíèöè íåìà¼ó äàíàñ îíå âà-
66
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, II,
179.
67
È. Ðóâàðàö, Ñòàðèíàðñêè ïðèëîøöè, Ñòàðèíàð, Áåîãðàä, 1892, ãîä.
IX, ñâ. 4 (1. äåöåìáàð), 118.
68
È. Ðóâàðàö, Î öàðîñòàâíèêó èëè öàðîñò. êèãàìà, ñ ïîãëåäîì íà
âàæíîñò èõîâó çà ñðïñêó ïîâåñíèöó (1873), ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàð-
öà I, 53.
210
æíîñòè çà ñðïñêîã ïîâåñíè÷àðà, êî¼ó ñó ó ïðîøëîì âåêó èìàëè

çà àðõèìàíäðèòà Ðà¼èà. Äàíàøè ïîâåñíè÷àð íè¼å ñïàî íà êîì-
ïèëàöè¼å, êàä ìîæå öðïñòè èç ñàìèõ èçâîðà, è òî ÷èñòè¼èõ è îáè-
ëàòè¼èõ îä îíèõ, êî¼èìà ñå êîìïèëàòîð ñëóæèî.69 Øòî ñå ïàê
òè÷å ðàçëè÷èòèõ íàçèâà çà õðîíîãðàôå, Ðóâàðàö íàâîäè äà èìå
ïðîëîã èëè ñàáðàíè¼å äîëàçè îä êîìïèëàòîðñêîã êàðàêòåðà òèõ
êèãà, äîê òðî¼àäèê èçâîäè èç ïðåäàà î Òðî¼àäó ãðàäó, îä-
íîñíî èç Ðîìàíà î Òðî¼è. Ìåóòèì, âå ¼å £àãè ïîêàçàî äà Ðóâà-
ðàö îâäå íè¼å íà ïðàâîì ïóòó.70 Õðîíîãðàô ¼å çáîðíèê ó êîìå
ñå èçëàæå èñòîðè¼à ñâåòà îä Àäàìà è ïîñåáíî îáðàó¼å ðóñêà,
ñðïñêà è áóãàðñêà ïîâåñò71.
Öàðñòâåíèê èëè öàðîñòàâíèê Ðóâàðàö äîâîäè ó âåçó è
ñà ñòàðîñòàâíèì êèãàìà êî¼å èìà¼ó ïðåöèçíî óòâðåíå
ôóíêöè¼å ó ñêëîïó ôîðìóëàòèâíîñòè ñðïñêå óñìåíå åïèêå: È
öàðîñòàâíå êèãå íàøèõ íàðîäíèõ ïåñàìà íèñó íèøòà äðóãî,
íî îâè öàðîñòàâíèöè; ñòàðîñòàâíå ïàê êèãå, è êèãå ñòàðî-
ñëàâíå èëè ñòàðîñòî¼íå, òî ñó ñâå íàêàçíå ðå÷è, êî¼å íèøòà íå
çíà÷å.72 Íàâîäåè ìèøåà Ìèêëîøèà, £àãèà è Ãèôåðäèíãà
î ñòàðîñòàâíèì êèãàìà, Ðóâàðàö ðàñïðàâà è î èõîâî¼ ôóíê-
öè¼è îá¼àøàâàà ïðîøëîñòè è áóäóíîñòè ó íàøî¼ åïñêî¼ òðà-
äèöè¼è. Èñòðàæèâà÷ òóìà÷è ïðèðîäó, ñòðóêòóðó è ôóíêöè¼ó êè-
ãà ñòàðîñòàâíèõ ó íàðîäíî¼ åïèöè íà íà÷èí êî¼åãà ñå íå áè ïî-
ñòèäåî íè äàíàøè èñòðàæèâà÷ óñìåíå åïñêå êèæåâíîñòè:
Ñâðøåòàê ¼å öàðîñòàâíèêó ïðîðî÷êè. Îñèì òîãà, ïåâàö ¼å íà-
ðîäíè ó ñâî¼î¼ íàèâíîñòè ìèñëèî, äà ñó êèãå, ó êî¼èìà ñå ãîâî-
ðèëî î öàðñòâó îâîãà è êíåøòâó îíîãà, íàïèñàíå Áîã òå ïèòà êàä,
íàèìå äà ñó íàïèñàíå ïðå äîãàà¼à îíîãà, êî¼è ¼å ïåâàö îïåâàî, è
ïî òîìå ¼å äðæàî, äà ó òèì êèãàìà ïèøå íà êîìå ¼å öàðñòâî, è,
69
Èñòî, 59.
70
Archiv für slav. Philologie, II, 1877, 42. Âèä. Çáîðíèê Èëàðèîíà
Ðóâàðöà I, XVII.
71
. Òðèôóíîâè, Àçáó÷íèê ñðïñêèõ ñðåäîâåêîâíèõ êèæåâíèõ ïî¼-
ìîâà, 368.
72
È. Ðóâàðàö, Î öàðîñòàâíèêó, 57.
211
êàêî ¼å íàñòàëî ïîøåäå âðè¼åìå õîå Òóðöè öàðñòâî ïðåó-

çåòè. Òî áè áèëî ïðîðîøòâî åx post.73 Êèãå ñòàðîñòàâíå ¼å-
ñó ôîðìóëå êî¼å èìà¼ó ïðåöèçíî óòâðåíå ôóíêöè¼å ó ñðïñêî¼
óñìåíî¼ åïèöè: Ïî íàðîäíîì ñõâàòàó, ñòàðå êèãå êî¼å ñå îáè÷-
íî ó öðêâè, èëè íà êàêâîì äâîðó íàëàçå, èç êî¼èõ óïóåíî ëèöå
(íà¼÷åøå óãëåäàí è ïðàâè÷àí ñâåøòåíèê, èëè à÷å-ñàìîó÷å) ìî-
æå äà ïðîðåêíå áóäóíîñò. Èñòî êèãå öàðîñòàâíå, öàðîñòàâ-
íèê; âåðîâàòíî àñîöè¼àöè¼à íà ñòàðå ðóêîïèñíå öðêâåíå êèãå.74
Ó ñâîì èñòîðèîãðàôñêîì ïðèëîøêó î ×óïè Êàïåòàíó75
àðõèìàíäðèò Èëàðèîí ïîìèå ëîêàëèòåò ×óïèíà Óìêà íà êî-
ìå ¼å, ïðåìà Ðà¼èåâî¼ Èñòîðè¼è, çà âèíó ñâî¼ó ïîñå÷åí ×óïà
Êàïåòàí, ïîçíàòà èñòîðè¼ñêà ëè÷íîñò è ¼óíàê íàðîäíèõ ïåñàìà è
ïðåäàà. ×óïèíà Óìêà ñå, ïðåìà Ðà¼èó, íàëàçèëà íåäàëåêî îä
Ìà¼äàíà íà Âðà÷àðó, ãäå ¼å Ñèíàí-ïàøà 27. àïðèëà 1594. ãîäèíå
ñïàëèî ìîøòè ñâ. Ñàâå. Ðóâàðàö ìåó ïðâèìà ïîêðåå ïèòàå
ãäå ñå íàëàçèëî ìåñòî íà êîìå ñó ñïàåíå ìîøòè ñâ. Ñàâå.76 ×ó-
ïó Êàïåòàíà íàðîäíå òðàäèöè¼å, ¼óíà÷êèõ ïåñàìà è ïðåäàà, îò-
êðèâà îí ó Òîäîðó ×óïèó, ñòàðåøèíè ¼åäíå ÷åòå õóñàðñêèõ äî-
áðîâîàöà ó íåìà÷êî¼ âî¼ñöè, ¼óíàêó êî¼è ¼å æèâåî è âî¼åâàî ó
ïðâî¼ ïîëîâèíè 17. âåêà. Ðóâàðàö ñå ó ñâîì ïðèëîøêó ïîçèâà
è íà åïñêó íàðîäíó ïåñìó î ×óïè êàïåòàíó èç Âóêîâå çàîñòàâ-
øòèíå ó Ïåòðîãðàäó, äî êî¼å ¼å äîøàî ïîñðåäñòâîì ñâîãà ïðè¼à-
òåà . Ñòî¼àíîâèà: Äà ïîìåíåì íà¼ïîñëå è ïåñìó î ×óïè
Êàïåòàíó, çà êî¼ó ñàì äîçíàî îä óáàçíîãà ïðè¼àòåà ìîãà, ã.
óáå Ñòî¼àíîâèà. Ó ïèñìó îä 16. ¼óíà 1900, ñ êî¼èì ìè ¼å ïî-
ñëàî òó ïåñìó, ñàìî äà ïðî÷èòàì è îäìàõ âðàòèì, êàæå èñòè ã.
óáà, äà ñå ïåñìà òà íàëàçè ó ðóêîïèñèìà Âóêîâå çàîñòàâøòèíå
73
Èñòî, ôóñíîòà áð. 10.
74
Ð. Ïåøè, Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàðîäíà êèæåâíîñò, 121.
75
È. Ðóâàðàö, Î ×óïè Êàïåòàíó, ó: Ïðèëîøöè àðõèìàíäðèòà Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà I, 1900, XX, 245.
76
Âèä. Ä. Ðóâàðàö, Êî¼å ¼å ãîäèíå ïîãóáåí ×óïà êàïåòàí?, Áðàí-
êîâî êîëî, 1911, 588; Äð. Êîñòè, Ãäå ¼å áèëà ×óïèíà õóìêà êðà¼ êî¼å ¼å
ñïàåí ñâ. Ñàâà, Âðåìå, Áåîãðàä, 26. I 1941, áð. 6826, 14.
212
ó Ïåòðîãðàäó, è äà ¼ó ¼å îí âî âðåìå îíî ïðåïèñàî. Êî ¼å Âóêó

ïîñëàî òó ïåñìó, ã. óáà íå çíà, à ¼à îïåò íå çíàì, äà ëè å è òà
ïåñìà äîè ó VIII êèãó ñðïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà.77 Ïèñìî
êî¼å Ðóâàðàö ïîìèå ñà÷óâàíî ¼å ó ïðåïèñöè óáå Ñòî¼àíîâèà
ó Àðõèâó ÑÀÍÓ, à äåî êî¼è ñå îäíîñè íà ×óïó Êàïåòàíà ãëàñè:
Âè ìåíè êàî äà íå ïîâåðîâàñòå äà èìà ïåñìà î ×óïè Êàïåòàíó,
è äà ñàì íåøòî òàêî áðçîïëåòñêè ïîìåøàî ñà êî¼èì äðóãèì.
Àëè åâî äà íèñàì, ¼îø ìå ïîìàëî äðæè ïàìåå. £óòðîñ ñàì ¼å
ïðîíàøàî, è çà ñòàðó óáàâ (êî¼à íå ðà) øàåì Âàì ¼å. Îâà ñå
ïåñìà íàëàçè ó ðóêîïèñèìà Âóêîâå çàîñòàâøòèíå ó Ïåòðîãðàäó,
è ¼à ñàì ¼å âî âðåì¼à îíî ïðåïèñàî. Êî ìó ¼å ïîñëàî, íå çíàì. Êàä
¼å óïîòðåáèòå, ìîëèì Âàñ âðàòèòå ¼å, ¼åð ñàä ñïðåìàì VIII êèãó
ïåñàìà çà øòàìïó.78
Ïðâè ïóòà ñå ó îâî¼ ðàñïðàâè àðõèìàíäðèò Èëàðèîí áàâè
òóìà÷ååì çíà÷åà è ôóíêöè¼å ñèíòàãìå ¼åçèê îä Òàòàðà ó íà-
âåäåíî¼ ïåñìè. Ðóâàðàö îâäå äà¼å è ïðâè ïîêóøà¼ îäãîâîðà íà
îâî ïèòàå: £åçèê îä Òàòàðà, çíà÷è ÷îâåêà, êî¼è å çíàòè î âî¼-
ñöè è î õâàòàó íåïðè¼àòåà øòî êàçàòè.79 Ó ñâîì êàñíè¼åì Ïðè-
ëîøêó òóìà÷åó ñðïñêèõ íàðîäíèõ ïåñàìà ïîä íàçèâîì Î ¼åçè-
êó, êî¼è ¼å ó öåëèíè ïîñâååí îâîìå ïðîáëåìó, îí äàå ðàçâè¼à
èçíåòó òåçó è, èç êîðåñïîíäåíöè¼å ñà Âàòðîñëàâîì £àãèåì, çà-
êó÷ó¼å äà ¼å ðå÷ î ñòà¼àåì åïñêîì òåðìèíó çà îçíà÷àâàå çà-
ðîáåíîã íåïðè¼àòåñêîã âî¼íèêà îä êî¼åãà ñå ìîãó äîçíàòè ïî-
äàöè î ñíàçè, ðàñïîðåäó è áðî¼íîñòè ïðîòèâíè÷êå âî¼ñêå. Ðóâà-
ðàö óêàçó¼å äà ¼å òà¼ òåðìèí ìîãàî äîè ó ñðïñêó íàðîäíó òðàäè-
öè¼ó, ïà è ó èñòîðèîãðàôè¼ó, ïðåêî Âèçàíòè¼å.
77
È. Ðóâàðàö, Î ×óïè Êàïåòàíó, 246.
78
Àðõèâ ÑÀÍÓ, 6013, óáàçíîøó àêàäåìèêà Ìèðîñëàâà Ïàíòèà.
. Ñòî¼àíîâè ¼å øòàìïàî òó ïåñìó ïîä íàçèâîì ×óïà êàïåòàí ó: Âóê
Ñòåô. Êàðàè, Ñðïñêå íàðîäíå ï¼åñìå, ê. VIII, Äðæàâíî èçäàå, Áåî-
ãðàä, 1900, áð. 33, ñòð. 141-4.
79
È. Ðóâàðàö, Î ×óïè Êàïåòàíó, ôóñíîòà I, 247.
213
Î ÍÅÊÎÌ ÍÀÐÎÄÍÎÌ ÏÐÅÄÀÓ
Òóìà÷åå îäíîñà èñòîðè¼å è ïðåäàà èç àñïåêòà ïîðèöàà

è ðóøåà òðàäèöè¼ñêèõ èíòåðïðåòàöè¼à íèçà âàæíèõ ïèòàà ñðï-
ñêå èñòîðèîãðàôñêå íàóêå äîìèíàíòà ¼å èñòðàæèâà÷êîã ðàäà Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà. Î òîì äîìåíó Ðóâàð÷åâîã ðàäó, ó êîìå ñå îí ðàç-
ðà÷óíàâà ñà îïøòåïðèõâàåíèì íàðîäíèì ïðåäàèìà, äèãíóòèì
íà ïè¼åäåñòàë èñòîðè¼ñêå èñòèíå ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è å-
ãîâîãà âðåìåíà, Ðóâàðàö ñå áàâèî è ó ñâî¼èì ñèòíè¼èì ïðèëî-
øöèìà. Ó ðàñïðàâè Î íåêîì íàðîäíîì ïðåäàó àðõèìàíäðèò
Èëàðèîí ðàçìàòðà ãåíåçó íàñòàíêà ïðåäàà î Äóøàíó öàðåóáè-
öè. Íàâîäåè íàðîäíó ïðè÷ó î Äóøàíîâî¼ æåíèäáè êåðêîì âî¼-
âîäå Ãðåáîñòðåêà, Äóøàíîâî¼ ïîäëî¼ ìàåõè è î Ôðàíöóçó Áàë-
äîâèíó, êî¼ó ¼å çàáåëåæèî À. Ãèôåðäèíã80, Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å
äà ¼å îâî ïðåäàå îäëè÷àí ïðèìåð ïîâðàòíîã óòèöà¼à ïèñàíå êè-
æåâíîñòè íà óñìåíó òðàäèöè¼ó, îíîãà øòî áèñìî äàíàñ íàçâàëè
ñïóøòàåì êóëòóðíèõ âðåäíîñòè ó íàðîä (gesunkenes Kultur-
gut), ¼åð ¼å, ó ñòâàðè, ðå÷ î ïðåïðè÷àíîì åïó £îâàíà Ñóáîòèà
Êðà Äå÷àíñêè: Äà ¼å Õèëôåðäèíã òàäà êàäà ¼å ñàñòàâàî è óðå-
èâàî òà¼ Çáîðíèê çíàî çà åïîñ £îâàíà Ñóáîòèà: Êðà Äå÷àí-
ñêè, êî¼è ¼å ñïåâàí è íàãðàäîì óâåí÷àí ã. 1845, à ã. 1846. èçäàí
íà ñâåò, òî, êàêàâ ¼å Õèëôåðäèíã áèî, òåøêî äà ñå íå áè äîñåòèî,
îòêóä ¼å è êàäà ¼å ïîíèêëî îíî íàðîäíî ïðåäàå; è îíäà íå áè
ñå ìîðàëè îáçèðàòè íà òî íàðîäíî ïðåäàå íè Ñðáè: Êîñòà
Íèêîëà¼åâè è Ñòî¼àí Íîâàêîâè íè Ðóñ Ò. Ôëîðèíñêè íè Õðâàò
80
À. Ãèôåðäèíã, Ïóòîâàå ïî Õåðöåãîâèíè, Áîñíè è ñòàðî¼ Ñð-
áè¼è, 133.
214
Ñèìå óáè ïà íàïîñëåòêó íå áèõ íè ¼à ñàäà ó ñòàðîñòè ñâî¼î¼

ïîíîâî ìîðàî ÷èòàòè ïîìåíóòè åïîñ îä £îâàíà Ñóáîòèà, êî¼è
ñàì îäìàõ, ÷èì ¼å èçèøàî íà ñâåò, ÷èòàî è äî ã. 1850. ïðî÷èòàî
íå ¼åäàí ïóò è óæèâàî ÷èòà¼óè òà¼ åïîñ óâåí÷àíîãà ïåñíèêà.81
Ê. Íèêîëà¼åâè çàñòóïà òåçó äà ¼å Ñóáîòè âåðîâàòíî åëå-
ìåíòå ôîðìèðàíîã íàðîäíîã ïðåäàà óíåî ó óìåòíè÷êè åïîñ.82
Ñò. Íîâàêîâè ïàê ñìàòðà äà ¼å ëîãè÷íè¼è îáðíóòè ïîñòóïàê, îä-
íîñíî äà ñå èç Ñóáîòèåâîã ñïåâà çà÷åëî, ðàçâèëî è ïðîøèðèëî
ó íàðîäó òî ïðåäàå î öàðó Äóøàíó.83 Óñòàíîâèâøè äà ¼å Ñóáî-
òè àêòåðå è ëîêàëèòåòå êî¼è ÷èíå îêîñíèöó ñïåâà è íàðîäíîã
ïðåäàà (Ôðàíöóç Áàëäîâèí, Çåðçåâî) ïðîíàøàî ó ñòàðèì ñðï-
ñêèì ñïîìåíèöèìà, Ðóâàðàö ñå áåç îñòàòêà ïðèêëàà Íîâàêîâè-
åâî¼ òåîðè¼è.84
Ðóâàðàö èçóçåòíî òåìåèòî è èíâåíòèâíî ïîêàçó¼å íà÷èíå
è ìåòîäå êî¼èìà ¼å Ñóáîòèåâ ñïåâ ìîãàî äà ñå òðàíñïîíó¼å ó
÷èåíèöó óñìåíå êóëòóðå: Ñóáîòèåâ åïîñ ÷èòàî ñå îä ã. 1846-
1848. ó ñëàñò, à ã. 1848. ìîãàî ¼å äîïàñòè ó ðóêå êîì äîáðîâîöó
èëè êàêâîì ó÷èòåó è ñàìîóêó àêó íà äåñíî¼ ñòðàíè Ïîñàâà
è Ïîäóíàâà à îòóä äàå ïðåìà Íîâîì Ïàçàðó, ìîæå áèòè áåç
íàñëîâíîã ëèñòà, êî¼åãà ¼å îä ìíîãî ÷èòàà è ïðåâðòàà íåñòà-
ëî, òå ñå âàà äà ìèñëèëî, äà ¼å òà¼ Ñóáîòèåâ ñïåâ íàðîäíà ïå-
ñìà. Çà ñàäðæèíó òîãà Ñóáîòèåâîã ñïåâà ìîãàî ¼å ïîñðåäíî èëè
íåïîñðåäíî äîçíàòè è ïîìåíóòè ïðîòîïîï íîâîïàçàðñêè Ðàêà è
êàä ñå ïîñëå ñòàî øåòàòè ñà Ðóñîì À. Õèëôåðäèíãîì ïî îêîëè-
íè íîâîïàçàðñêî¼, ñåòèî ñå Ðàêà îíå ïðè÷å, êî¼à ¼å óïðàâî áèëà
Ñóáîòèåâà ïðè÷à, àëè ¼å îí ó ñâî¼î¼ áåçàçëåíîñòè ìèñëèî è äð-
æàî, äà òàêî íàðîä ïåâà è ïðè÷à, à Ðóñ À. Õèëôåðäèíã, æóäàí
ïðè÷à è íàðîäíèõ ïðåäàà, îäìàõ ¼å òî çàïèñàî êàî ðàçêàç èëè
íàðîäíî ïðåäàå.85
81
Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 535-6.
82
Ãëàñíèê ÑÓÄ, 1860, XII, 437-438.
83
Âèä. Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 536.
84
Èñòî, 537.
85
Èñòî, 539.
215
Äà ëè ¼å îâà óìåòíè÷êà ïðè÷à èêàä ïðîøëà ïðåâåíòèâíó

öåíçóðó ñðåäèíå è ïîñòàëà ÷èåíèöîì óñìåíå êóëòóðå? Ðóâà-
ðàö ñìàòðà äà íè¼å. Ïîòêðåïó¼å òî ïîäàòêîì äà íèêî îñèì Ãè-
ôåðäèíãà, è Ïàíòå Ñðåêîâèà, êî¼è ñå èíà÷å íà Ãèôåðäèíãà
ïîçèâà, íè¼å çàáåëåæèî íèêàêàâà ñïîìåí î òîì ïðåäàó. Ìåó-
òèì, àêî ïðè÷à èç Ñóáîòèåâîã ñïåâà íè¼å ñòèãëà äà çàæèâè ó
íàðîäó, ñàì ïîäàòàê äà ¼å íîâîïàçàðñêè ïðîòîïîï ó ñâî¼î¼ áåçà-
çëåíîñòè ìèñëèî äà ¼å ðå÷ î àóòåíòè÷íîì íàðîäíîì ïðåäàó,
ãîâîðè äà ¼å îíà èìàëà ñâå ìîãóíîñòè äà óñìåíèì ïðåíîøååì
òî çàèñòà è ïîñòàíå.
Îîäãîâàðà¼óè íà ïèòàå êàäà ñå, ãäå ñå è êàêî ñå ñêîí÷àî
îáîðêàïåòàí Ñòàíèøà Ìàðêîâè Ìëàòèøóìà86, Ðóâàðàö îäáè¼à
äà ïîâåðó¼å íàðîäíîì ïðåäàó, êî¼å ¼å ïðèáåëåæèî ïðîô. Èñèäîð
Ñòî¼àíîâè, î òîìå êàêî ¼å êðàãó¼åâà÷êîã îáîðêàïåòàíà ñðïñêå ìè-
ëèöè¼å Ñòàíèøó, ÷óâåíîã ¼óíàêà èç Àóñòðè¼ñêî-òóðñêîã ðàòà 1737-
1739.87, íà íàãîâîð Òóðàêà óáèî òðãîâàö £îâàí Áàêè, ïîòóðèâøè
ìó ¼àáóêó êðîç êî¼ó ¼å áèëà ïðîâó÷åíà îòðîâíà èãëà. Òó ïðè÷ó ¼å,
ñìàòðà Ðóâàðàö, èñêîðèñòèî Ïàíòà Ñðåêîâè, ïðåïðè÷àî ¼å ñâî-
¼èì íà÷èíîì è äîòåðàî ¼å ïðåìà çàõòåâèìà äàíàøåã âðåìåíà,
çàìåíèâøè ñàìî Òóðêå Íåìöèìà. Ðóâàðàö îâäå íå ñóìà ó àóòåí-
òè÷íîñò íàðîäíîã ïðåäàà, àëè ïîðè÷å èñòîðè¼ñêå ðåçóëòàòå äî-
áè¼åíå êîðèøååì íàðîäíèõ ïðè÷à êàî âåðîäîñòî¼íèõ èñòîðè¼-
ñêèõ èçâîðà: Íî ïðè÷à ¼å ïðè÷à à èñòèíà ¼å äà Ñòàíèøà Ìàðêî-
âè Îáîðêàïåòàí (òàêî ñå ïîòïèñàî îí ó ïîäíåñêó) ïðåñòàâèî
ãîäèíå 1741. ïðè¼å 5. ¼óëà ó Îñåêó ãðàäó è òî ó çàòâîðó à áèëî ìó
¼å òàäà, êàî øòî îí ñàì êàæå ó ïîìåíóòîì ïîäíåñêó, 77 ãîäèíà îä
ðîåà (ðîäèî ñå äàêëå îêî 1664. ã.).88
86
È. Ðóâàðàö, Îáîðêàïåòàí Ñòàíèøà Êàäà ñå, ãäå ñå è êàêî ñå
ñêîí÷àî îáîðêàïåòàí Ñòàíèøà Ìàðêîâè-Ìëàòèøóìà?, ó: Çáîðíèê Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà, 499-504.
87
Î Ñòàíèøè Ìàðêîâèó-Ìëàòèøóìè âèä. Ì. Êîñòè, Óñòàíàê Ñð-
áà è Àðáàíàñà ó Ñòàðî¼ Ñðáè¼è ïðîòèâ Òóðàêà 1737-1739. è ñåîáà ó Óãàð-
ñêó, Ãëàñíèê Ñêîïñêîã íàó÷íîã äðóøòâà, 1930, VII-VIII, 203-237.
88
Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 502.
216
Ðóâàðàö äåöèäíî îäáàöó¼å êàî íàðîäíà ïðåäàà è ïðè÷å î

ñðïñêîì ïîðåêëó ñâ. Ïåòêå, Ñèáèàíèí £àíêà88à è óðà Êàñòðè-
îòèà Ñêåíäåðáåãà è äð., êî¼å ñó êàî èñòîðè¼ñêå ÷èåíèöå ïîêó-
øàëè äà ïðîìîâèøó ïðèïàäíèöè íåêðèòè÷êå ñðïñêå ðîìàíòè-
÷àðñêå èñòîðèîãðàôè¼å: Ì. Ñ. Ìèëî¼åâè89, £. Ñóáîòè è £. Áî-
øêîâè90, Í. Âóëè è ïðîô. Ì. £. îðåâè. Ñâè ñó îíè ¼åäíî-
ãëàñíî òâðäèëè êàêî ¼å âåëèêè àëáàíñêè âî¼ñêîâîà Ñêåíäåðáåã
ó ñòâàðè áèî Ñðáèí91. Ðóâàðàö èì ó ñâîì ñòèëó ïîðó÷ó¼å:
Îñòàâòå ñå è îêàíèòå ñå èñòðàæèâàà è äîêàçèâàà ñðïñêîãà
ïîðåêëà è Ìààð £àíêà îä Åðäå êðà¼èíå, è Àðáàíàñà óðà
Ñêåíäåð-áåãà, Èâàíîâà ñèíà, ¼åð èñòðàæó¼óè òî èñòðàæèâàå-
òå Ìàðêîâå êîíàêå!92
Ðóâàðàö ñå èñòèíñêè ðàäîâàî ñâàêîì ïðàâîì íàó÷íîì
ïðèëîøêó, áèî îí è íà¼ìàè, êàêî ñâîì, òàêî è òóåì. Òàêî, ó
ïèñìó . Ñòî¼àíîâèó, îí ìó ñå îä ñðöà çàõâàó¼å íà ïåñìè î
×óïè Êàïåòàíó, è èñêðåíî ñå ñ èì ðàäó¼å çáîã çáèðêå çàïèñà è
íàòïèñà êî¼ó ¼å Ñòî¼àíîâè ñàêóïèî: Íî äî àâîëà ñ Ïàíòîì è
åãîâîì ðàñïðàâîì! òå ó ïðåè íà âàøåãà ×óïó Êàïåòàíà.
Ôàëà âàì âåëèêà, øòî ñòå ìè òó ïåñìó, êî¼ó âàì íàòðàã âðààì,
ñàîïøòèëè àêî ¼ó òî ¼åñò íèñòå ñàìè èçìèñëèëè è ñïåâàëè. À
äàå ñàîïøòåå âàøå äà ñòå çà âàø Êîäåêñ çàïèñà è íàòïèñà äî
ñàäà âå ñêóïèëè ïðåêî 490 íîâèõ íåîá¼àâåíèõ è äà âàì ¼å
ïóòíèê óáà Êîâà÷åâè îáåàî äà å âàì óñòóïèòè ñâî¼èõ îêî
250 ¼îø íåîá¼àâåíèõ, è äà å íàðó÷èòè è ïðåïîðó÷èòè Îñòî¼èó
88à
Âèä. £. Ðååï, Ñèáèàíèí £àíêî. Ëåãåíäå î ðîåó è ñìðòè, Íîâè
Ñàä, 1992.
89
Âèä. È. Ðóâàðàö, Î ðàäó Ìèëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà ó Ãëàñíèêó, Ëåòî-
ïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1873, 115, 172-178. Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 60-
67.
90
Âèä. È. Ðóâàðàö, Ïîðåêëî Ñèáèàíèí £àíêà, Êîëî, 1901. Çáîð-
íèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 509-523.
91
Âèä. È. Ðóâàðàö, óðà Âóêîâè, äåñïîò ñðïñêè è îðå Êàñòðè-
îò-Ñêåíäåðáåã, âî Àðáàíàøêè, ãîäèíå 1444, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå,
1902, ê. 211, ñâ. I.
92
217
è Ðàäîíèó äà ¼îø ¼åäíîì ñðàâíå, ïðåãëåäà¼ó è èñïðàâå çàïèñå

èç Ñàðà¼åâà, Æèòîìèñëèà è Ñàâèíå òî ñàîïøòåå äîâåëî ¼å ó
âîñòîðã è ¼à ñå ó äóøè ðàäó¼åì è ëèêó¼åì è òàðåì äëàíîâå øòî
å æåòâà áèòè òàêî áîãàòà. Áèå áîãàòà æåòâà, íî äà ë å áèòè è
ïîñëåíèêà äà îâðøå è ñàñïó ó æèòíèöó çðíî?93 Íå ìàå ¼å
Ðóâàð÷åâî ðàçî÷àðåå çáîã íàó÷íèõ ïðîìàøà¼à: Ïîøòîâàíè è
âåëåóáåçíè Ãîñïîäèíå! Ó êðàòêî âàì ¼àâàì äà ñàì ñèíî,
âðàòèâøè ñå èç ìàí. Âåë. Ðåìåòå, ãäå ñìî ñàðàíèëè áåäíîã î.
Âåíè¼àìèíà, ïðèìèî ïðåäàíî áðàòó ìîì, ïîïó Äèìèòðè¼ó çà ìåíå
ðóêîïèñíî áëàãî êî¼å ñàì îäìàõ îòâîðèî è îäìàõ ñå ðàçóòèî.
À çàøòî? Çàòî øòî ñå îíà¼ âàø èçàñëàíèê è ïîâåðåíèê ó ìàí.
Ïåâó ìó÷èî ïðåïèñó¼óè îíî æèòè¼å Êíåçà Ëàçàðà, à íè¼å
çíàî, äà ¼å æèòè¼å òî âå ó Ãëàñíèêó, ê. 21, èçäàî ã. Ñòî¼àí
Íîâàêîâè è äà ¼å òî èñòî æèòè¼å âå è Ïàíòà ó èçâîäó ñàîïøòèî
ó âàøåì àêàäåìè¼ñêîì Ñïîìåíèêó ó îíîì ÷óäíîâàòîì ñàñòàâó;
à äðóãî è çàòî øòî ¼å èñòè ïðåïèñèâà÷ îäìàõ íà ïðâîì ñà 1.
îçíà÷åíîì ëèñòó ïðèìåòèî äà ñå ó ñðåäèíè íåêå ðóêîïèñíå êèãå
èìà èñïèñàí îêî òåêñòà ïî÷åòàê íåêå èíòåðåñàíòíå íàðîäíå
ïåñìå: Êèãó ïèøå Âîåâîäà Ìèðêî, Ó Âðäíèêó íà áè¼åëî¼ êóëè,
Ïà ¼å øàå áè¼åëó Ïðîêóïó èòä. èòä. è îïåò íå çíà¼óè
ñèðîìàõ, äà òî íè¼å ïåñìà íàðîäíà âå ïåñìà ïîêî¼íîã £îâàíà
Ñóáîòèà ïîä íàòïèñîì: ,Âðäíè÷êà êóëà, çà êî¼ó ñàì ¼à çíàî êàä
ñå íè âè íè òà¼ âàø ïîóçäàíèê íèñòå áèëè íè ðîäèëè.94
93
Ïèñìî È. Ðóâàðöà . Ñòî¼àíîâèó, ìàí. Ãðãåòåã, 19. ¼óíà 1900,
Àðõèâ ÑÀÍÓ, áð. 6459. óáàçíîøó àêàäåìèêà Ì. Ïàíòèà.
94
Ïèñàî È. Ðóâàðàö . Ñòî¼àíîâèó, ó Ì. Ãðãåòåã, 5. îêò. 1900, Àðõèâ
ÑÀÍÓ, áð. 6469. óáàçíîøó àêàäåìèêà Ì. Ïàíòèà.
218
Ñâå Ðóâàð÷åâå êðàòêå ðàñïðàâå êî¼å ñå áàâå ïðîáëåìèìà

óñìåíå êèæåâíîñòè îñòàâèëå ñó çíàòàí òðàã ó ñðïñêî¼ ôîëêëî-
ðèñòèöè, áèëî äà ñå êàñíè¼è ïðîó÷àâàîöè ñà èìà ñëàæó èëè èõ
ïîðè÷ó. Ïðèëîã î Ìóñèèìà ¼å, ó âðåìåíó ñâîãà ïî¼àâèâàà,
ïðåäñòàâàî ÷èòàâî ìàëî íàó÷íî îòêðèå, êîíñòàòó¼å Íèêîëà
Ðàäî¼÷è.95 Ðàäî¼÷è âåîìà àôèðìàòèâíî îöåó¼å è ÷ëàíàê Î öà-
ðîñòàâíèêó è öàðîñòàâíèì êèãàìà ñ ïîãëåäîì íà âàæíîñò
èõîâó çà ñðïñêó ïîâåñíèöó: Äàâíàøè (1873) ÷ëàíàê Èëàðèî-
íà Ðóâàðöà Î öàðîñòàâíèêó è öàðîñòàâíèì êèãàìà, ñ ïîãëå-
äîì íà âàæíîñò èõîâó çà ñðïñêó ïîâåñíèöó ñïàäà è äàíàñ ìå-
ó íà¼áîå ðàäîâå î îâî¼ ãðàíè íàøå êèæåâíîñòè, ìàäà ¼å, íà-
ðàâíî, äåëîì è íåïîòïóí è çàñòàðåî; íà äðóê÷è¼å ñõâàòàå èìå-
íà Òðî¼àäèê äîñïåî ¼å âå ìàëî ïîñëå îá¼àâå îâîãà ðàäà Âàòðî-
ñëàâ £àãè.96
Èïàê, íà¼ïîâîíè¼è óòèñàê îñòàâà¼ó óïðàâî Ðóâàð÷åâè
ïðèëîøöè î íàðîäíî¼ êèæåâíîñòè: Öàð Íåìàå áëàãî, Î ¼å-
çèêó, Ïðîêëåòà £åðèíà è äð. Òó ¼å, êàî è ó ÷ëàíêó £îø ¼åäàí-
ïóò î Ëååíó ãðàäó, Ðóâàðàö âèøå ó ñëóòàìà, ó íàãîâåøòà¼èìà,
àëè ó ñâàêîì ñëó÷à¼ó íà äîáðîì ïóòó, øòî ïîêàçó¼ó è êàñíè¼å
ðàñïðàâå î îâèì ñåãìåíòèìà òóìà÷åà óñìåíå åïñêå òðàäèöè¼å.
Îäíîñ Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðåìà óñìåíî¼ òðàäèöè¼è, íàðîä-
íèì ïåñìàìà è ïðåäàèìà ñóøòèíñêè ¼å ïðîòèâóðå÷àí. Äîñëå-
äàí ó ïîðèöàó òðàäèöè¼ñêèõ èçâîðà ó ïðîöåñó îòêðèâàà èñòî-
95
Í. Ðàäî¼÷è, Î ìèñëèìà è íàïîðèìà îêî èçäàâàà ðàäîâà Èëàðè-
îíà Ðóâàðöà, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, XV.
96
Èñòî, XVII.
219
ðè¼ñêå èñòèíå, Ðóâàðàö ñå íå ¼åäíîì ïîçèâà íà íàðîäíå ïåñìå è,

íà óñìåíèì ïðåäàèìà ñà÷èåíå, ðîäîñëîâå êàî øòî ¼å íïð.
Òðîíîøêè ðîäîñëîâ ÷åñòî èõ óçèìà¼óè è êàî êðóíñêå àðãó-
ìåíòå çà ñâî¼å òâðäå. Ó òîì ñìèñëó, åãîâî äåêëàðàòèâíî îä-
áè¼àå íàðîäíèõ ïðåäàà, êîëèêî ¼å áèëî îä êîðèñòè ó òóìà÷å-
ó èñòîðè¼å ñðïñêîã íàðîäà ó ïî¼åäèíîñòèìà, òîëèêî ¼å, ïîòöå-
èâàåì íàðîäíå ïåñìîâàíå èñòîðè¼å, øòåòèëî ñàãëåäàâàó öå-
ëèíå è ðàçîòêðèâàó ñâèõ îíèõ òàíàíèõ âåçà èçìåó äâå¼ó îáëà-
ñòè, êî¼å ñå ìîðà¼ó ïàðàëåëíî ïîñìàòðàòè ó òóìà÷åó íàöèîíàë-
íå ïðîøëîñòè.
220
ÈÇÌÅÓ ÈÑÒÎÐÈ¼Å È ÒÐÀÄÈÖÈ¼Å
IV
ÈÇÌÅÓ ÈÑÒÎÐÈ£Å È ÒÐÀÄÈÖÈ£Å
221
222
Àêî åòå ñå âè òàêî ñâàêè ÷àñ óñïàèâàòè íå îäó-

øåâååì, êî¼å ¼à÷à è êðåïè, âå ãàäíîì óòîì è ìð-
êèì ãíåâîì, êî¼è òðîøè è ñëàáè, îíäà áîå ¼å, äà ïó-
íåòå íà öåî òà¼ âàø ïîñàî, íà ñâå òå ñòàðèíå è ñòàðîäðåâ-
íîñòè ñðïñêå, íà òå ñòàðå ñðïñêå ëèñòèíå, ëåòîïèñå è ïî-
õâàëíà ñëîâà, çàïèñå è íàòïèñå, êî¼å ñó è ìåíå óïðîïà-
ñòèëå è î êî¼å ñå è ìíîãè äðóãè ñëàáîóìàö ðàçáèî è ñà-
ñâèì èñïëàêàî è íåêó÷èì çà ñâàêî äîáðî äåëî ïîñòàî
áîå ¼å âåëèì, äà ïðåêðñòèòå, ïà ïóíåòå è îêðåíåòå ëå-
à òîì îðàâîì ïîñëó, êî¼è öåäè è èñöåó¼å ñð÷ è ïè¼å
êðâ ïà ñå ëàòèòå ÷åãà äðóãîã; ïèøèòå ïîäëèñòêå, ëàêå
ïóòîïèñå è øêîëñêå ó÷åáíèêå èëè êàî øòî Æèâàíîâè
îå óáåíèêå èëè òðåáíèêå, ¼åäíîì ðå÷è ïèøèòå ìà øòà
äðóãî, ñàìî ñå îñòàâèòå òèõ ñòàðèõ, ïëåñèâèõ è íåæè-
âîòâîðåèõ ñðïñêèõ ñòàðèíà, ïà åòå áèòè çäðàâè¼è, ÷è-
ëè¼è, ðàñïîëîæåíè¼è è ¼à÷èõ æèâàöà.1
Âå ñâî¼èì ïðâèì ðàäîâèìà ó Ñåäìèöè È. Ðóâàðàö ¼å óäà-

ðèî òåìåå è äàî îáðèñå ñâîã ïîòîåã íàó÷íîã ðàäà. Èàêî ó ïðåä-
ãîâîðó çà Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, ó êî¼èìà ¼å èçäàî ïðåøòàì-
ïàíå ñâî¼å ïðâå íàó÷íå ïîêóøà¼å, Ðóâàðàö íàãëàøàâà äà ¼å Ïðå-
ãëåä äîìàèõ èçâîðà ñòàðå ñðïñêå ïîâåñíèöå (1856) óâðñòèî ó
îâà¼ èçáîð ñàìî ñòîãà øòî ¼å òî ïðâè ïîêóøà¼ ïåðà ìîãà, êî¼è
äàíàñ äàáîãìå äà íåìà íèêàêâå âðèåäíîñòè, ÷èåíèöà ¼å äà îâà
ðàñïðàâà èìà äàëåêî âåè çíà÷à¼ íåãî øòî ¼î¼ òî ïðåòåðàíî ñêðîì-
1
Èëàðèîí Ðóâàðàö óáîìèðó Ñòî¼àíîâèó, Ì. Ãðãåòåã, 21. I 1890,
Àðõèâ ÑÀÍÓ, áð. 6430, óáàçíîøó àêàäåìèêà Ìèðîñëàâà Ïàíòèà.
223
íè àóòîð ïðèäà¼å. Âå ó Ïðåãëåäó ñå íàñëóó¼ó íà÷åëà, êî¼à å ñå

êàñíè¼å ðàçâèòè ó îñíîâíå ìåòîäîëîøêå ïîñòàâêå íîâå øêîëå:
íåïðèñòðàñíîñò, êðèòè÷íîñò, ðàöèîíàëàí ïðèñòóï ïðîøëîñòè,
àíàëèçà èçâîðà. Ó îâîìå Ðóâàðàö íè¼å áèî ïîòïóíî óñàìåí. .
Êîâà÷åâè òàêîå ñìàòðà äà ñó ëèñòèíå è çàïèñè íà¼ïîóçäàíè¼è
èçâîðè íå ñàìî çà õðîíîëîøêà, íåãî è çà îñòàëà èñòðàæèâàà.2
Èç äðóãîã Ðóâàð÷åâîã ñòóäåíòñêîã ïîêóøà¼à, Ïðèëîãà ê èñïèòè-
âàó ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà3, ìîãàî ñå íàñëóòèòè äðóãè áèòàí
ïðàâàö åãîâîã èíòåðåñîâàà. Òî ¼å íàðîäíà òðàäèöè¼à. Äâà íà¼-
ðàíè¼à òåêñòà È. Ðóâàðöà, ó òîì ñìèñëó, èìà¼ó íåäâîñìèñëåí ïðî-
ãðàìñêè êàðàêòåð.
Ðóâàð÷åâî èñòðàæèâàå ñðïñêå óñìåíå òðàäèöè¼å íè¼å ñå
çàâðøèëî ñà Ïðèëîãîì ê èñïèòèâàó ñðïñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà.
Êàðàêòåðèñòè÷íè ñó è âðåäíè ïî ñâî¼èì íàó÷íèì ðàçóëòàòèìà è
åãîâè êðàòêè ïðèëîçè èñïèòèâàó è òóìà÷åó íàðîäíå òðà-
äèöè¼å. È ïîðåä ñâåñòðàíîã áàâåà íàðîäíîì òðàäèöè¼îì, Ðó-
âàðàö ¼å äàíàñ ìíîãî ïîçíàòè¼è êàî èñòîðè÷àð, îñíèâà÷ íîâå èñòî-
ðè¼ñêå øêîëå êîä Ñðáà, îãîð÷åíè ïðîòèâíèê ñòàðå ðîìàíòè÷àð-
ñêå èñòîðèîãðàôè¼å, è, íóæíî, êàî ðóøèëàö òðàäèöè¼à è ïîðè-
öàòå íàöèîíàëíèõ ìèòîâà.
Ó íà¼âååì äåëó ñâî¼èõ èñòîðèîãðàôñêèõ ïðîó÷àâàà îñíè-
âà÷ êðèòè÷êå èñòîðè¼ñêå øêîëå ó ñðïñêî¼ íàóöè íàñòóïà êàî ðó-
øèëàö óñìåíèõ òðàäèöè¼à, çáîã ÷åãà ãà ïðèïàäíèöè òðàäèöèî-
íàëíå èñòîðèîãðàôè¼å æèãîøó êàî èçäà¼íèêà ñðïñòâà, êàî íå-
ïðè¼àòåà çàâåòíå ìèñëè è ðàçîðèòåà íàðîäíèõ ñâåòèà.
Èñòèíó ó èñòîðè¼è, ïðåìà Ðóâàðöó, íà¼âèøå çàêëàà¼ó íåêðè-
2
. Êîâà÷åâè, Êà õðîíîëîãè¼è äîìàèõ ëèñòèíà, ó: Íåêîëèêî õðî-
íîëîøêèõ èñïðàâàêà ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1879,
III, 424.
3
Ïðèëîã ê èñïèòèâàó ñðáñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà (ïîòïèñàíî ïñåó-
äîíèìîì Âà¼óíîâ ïî Âàñèëè¼ó, îöó Èëàðèîíà Ðóâàðöà), Ñåäìèöà, 1857,
VI, 17-19, 25-27, 33-36, 49-52, 68-69, 81-83, 89-90, 106-108, 113-114, 137-
138, 161-162, 177-178, 193-194, 211-213, 243-245, 265-268; 1858, VII, 6-8,
57-60. Ïðåøòàìïàíî ó: Èëàðèîí Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 1884,
19-102; Äîäàòàê, 115-116.
224
òè÷êè ïðèõâàåíå íàðîäíå ñêàñêå, øòî ¼å îäëèêà äèëåòàíòñêå

è ïðèìèòèâíå èñòîðè¼ñêå êðèòèêå ó íàñ.4 Ðóêîâîäåè ñå èçóçåò-
íî ñòðîãèì êðèòåðè¼óìèìà ó ñâî¼èì èñòîðè¼ñêèì èñòðàæèâàè-
ìà, Ðóâàðàö îäáàöó¼å ñâå øòî áè ìîãëî äà ñïðå÷è èñòðàæèâà÷à
äà äîñåãíå íà¼âèøó ðàäîñò, ðàäîñò ïîçíàà èñòèíå5. Ó ðåàëè-
çîâàå òîã öèà óëàãàî ¼å îí íåèçìåðíó êîëè÷èíó åíåðãè¼å, èñ-
ïîàâà¼óè, ó ñâàêîì ñâîì íàó÷íîì ïîñëó, ìàêñèìóì èñòðàæè-
âà÷êå àêðèáè¼å.6 Ñ îáçèðîì íà òî äà ¼å êàî îñíîâíå ïðåòïîñòàâêå
íîâå èñòîðè¼ñêå øêîëå àôèðìèñàî áåñïîøòåäíó êðèòè÷íîñò, Ðó-
âàðàö ¼å íóæíî ìîðàî äîè ó êîíôëèêò ñà ïðåäñòàâíèöèìà ñòà-
ðîã, ðîìàíòè÷àðñêîã èñòîðèîïèñàà, êàî è ñà óâðåæåíèì íàðîä-
íèì òðàäèöè¼àìà, êî¼å ñó îíè ñìàòðàëè íà¼äðàãîöåíè¼èì ñâåòè-
àìà ñðïñêå íàöèîíàëíå èñòîðè¼å.
Ïî÷åòàê îçáèíîã ñóêîáà È. Ðóâàðöà è ïðåäñòàâíèêà ðî-
ìàíòè÷àðñêå èñòîðè¼ñêå øêîëå, êàî è ñàâðåìåíå ÷èòàëà÷êå ¼àâ-
íîñòè îíîãà âðåìåíà, ìîæå ñå äàòîâàòè 1879. ãîäèíîì.
È. Ðóâàðàö ¼å íà¼ïðå, çà¼åäíî ñà . Êîâà÷åâèåì, îäáàöèî
êàî èñòîðè¼ñêó çàáëóäó êàíîíèçîâàíó èñòèíó ðîìàíòè÷àðñêå
èñòîðèîãðàôè¼å ïðåäàå î Âóêàøèíîâîì óáèñòâó öàðà Óðîøà
ó ëîâó, è êàçíè êî¼à ¼å, ðàäè òîã çëî÷èíà÷êîã ÷èíà, ñíàøëà êðàà
Âóêàøèíà, åãîâîã áðàòà Óãåøó è èõîâó, íàä òóðñêîì äàëåêî
4
Ïîä ïðèìèòèâíîì èñòîðè¼ñêîì êðèòèêîì Ðóâàðàö ìèñëè íà ïðè-
ïàäíèêå ñòàðå, ðîäîóáèâå èñòîðè¼ñêå øêîëå, íåêðèòè÷êå èñòîðè÷àðå è
íåáðèæèâå òóìà÷å èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà, êî¼èìà íè¼å ñòàëî äî èñòèíå (...)
è êî¼è óìå¼ó èç òèòóëà è îäëîìàêà ðåêîíñòðóèñàòè ÷èòàâó èñòîðè¼ó. Èë.
Ðóâàðàö, Íåøòî î Áîñíè Äàáàðñêî¼ è Äàáðî-áîñàíñêî¼ åïèñêîïè¼è è î ñðï-
ñêèì ìàíàñòèðèìà ó Áîñíè, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1878, II, 241.
5
Î êàòàëîçèìà ïåñêèõ ïàòðè¼àðàõà, Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðó-
øòâà, 1868, 23, 243.
6
Òàêî íïð. ðàñïðàâà¼óè î íåêàêâîì Äìèòðó èç Êóïèíèêà, Ðóâà-
ðàö ñàì íà íà¼áîè íà÷èí îáðàçëàæå ìóêîòðïàí ïóò äîëàæåà äî èñòèíå:
... àëè ¼å îä ã. 1882, êàä ¼å ïèñìî òî èçàøëî íà ñâåò, íèñàì ìèðîâàî, âå
ñàì òðàæèî è òðàæèî, è òðàæèî ñàì ãîäèíàìà, äà øòî âèøå äîçíàì î òîì
Äìèòðó òðãîâöó (...) è ìèëîì áîãó õâàëà, ìîãó òè ñàäà ðåè, äà çíàì êî ¼å
è øòà ¼å è îä êóä ¼å áèî è çàøòî ¼å óïðàâî óõâàåí òà¼ Äìèòàð. È. Ðóâà-
ðàö, Òðèëîãè¼à. I. Ñèðîìàõ Äìèòàð èç Êóïèíèêà, Ïðèëîøöè, 1888, 307.
225
íàäìîíè¼ó, âî¼ñêó íà Ìàðèöè.7 Ïîëåìèêó êî¼à ñå íàêîí òîãà ðàñ-

ïëàìñàëà èçìåó Ðóâàðöà è Êîâà÷åâèà ñ ¼åäíå, è ïðåäñòàâíèêà
ðîìàíòè÷àðñêå øêîëå ñ äðóãå ñòðàíå äåôèíèòèâíî ¼å îêîí÷àî Ê.
£èðå÷åê ðàñïðàâîì Ñðïñêè öàð Óðîø, êðà Âóêàøèí è Äóáðîâ-
÷àíè8, èçíåâøè íà ñâåòëîñò äàíà íåîá¼àâåíå ïîäàòêå èç äóáðî-
âà÷êèõ àðõèâà êî¼è íåäâîñìèñëåíî óêàçó¼ó äà ¼å Óðîø íàäæèâåî
ñâîã òðàäèöè¼ñêîã óáèöó.
Ó èñòîðè¼ñêî-ãåíåàëîøêî¼ ðàñïðàâè î ñðïñêèì âëàäàðêà-
ìà Êðàèöå è öàðèöå ñðïñêå9 È. Ðóâàðàö ïðâè ó ñðïñêî¼ èñòî-
ðèîãðàôè¼è èñêàçó¼å ñóìó ó âåðîäîñòî¼íîñò ïðåäàà î ñìðòè
öàðà Óðîøà 1367. ã., äîêàçó¼óè äà ¼å ïîñëåäè öàð ñðïñêè æè-
âèòè ïðåñòàî 2. äåöåìáðà 1369. ã. È ïîðåä ïîãðåøíîã äàòîâà-
à Óðîøåâå ñìðòè, îâà ðàñïðàâà å ïîñëóæèòè êàî äîáàð ïðåä-
ëîæàê çà ïîçíè¼è îáðà÷óí ñà íàðîäíèì ïðåäàåì î óáèñòâó ó
ëîâó.
Ðàñïðàâà Õðîíîëîøêà ïèòàà î âðåìåíó áèòêå íà Ìàðè-
öè, ñìðòè êðàà Âóêàøèíà è ñìðòè öàðà Óðîøà10 èìà ïðåöè-
çíå èñòîðè¼ñêå îêâèðå. Èç äîêàçèâàà äà ¼å öàð Óðîø íàäæè-
âåî êðàà Âóêàøèíà íóæíî ñëåäè è îäáàöèâàå ïðåäàà î óáè-
ñòâó ó ëîâó, êî¼å ¼å áèëî ïðèõâàåíî êàî íåîñïîðíà èñòîðè¼ñêà
÷èåíèöà ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è 18. è 19. â. Îïîíèðà¼óè
ïîçíè¼èì èñòîðè¼ñêèì èçâîðèìà, êî¼è ñå îñëàà¼ó íà óñìåíà
ïðåäàà (Êðàåâñòâî Ñëîâåíà Ì. Îðáèíà, Ïà¼ñè¼åâî Æèòè¼å
öàðà Óðîøà è Òðîíîøêè ðîäîñëîâ), Ðóâàðàö ïîñòàâà íåïðå-
ëàçíó ãðàíèöó èçìåó ïðàâèõ èñòîðè¼ñêèõ ñâåäî÷àíñòàâà (íà¼-
7
Âèä. Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Èñòîðè¼ñêà ïðåäàà íà ìåè êè-
æåâíîñòè è èñòîðè¼å (ìîòèâ óáèñòâà ó ëîâó), ó: Çáîðíèê ó ÷àñò Âî¼èñëà-
âà óðèà, Áåîãðàä, 1992, 35.
8
Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà,I, Áåîãðàä, 1959, 339-387.
9
È. Ðóâàðàö, Êðàèöå è öàðèöå ñðïñêå (Ìàòèöà, 1868, III, 313-316,
337-339, 361-365, 386-389, 409-412, 433-435, 457-461, 481-484, è 505-508.
Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1934, 1-35.
10
òè êðàà Âóêàøèíà è ñìðòè öàðà Óðîøà, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà,
1879, III, 214-226. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 68-78.
226
ñòàðè¼å ëåòîïèñà÷êå áåëåøêå) è óñìåíèõ ïðåäàà î íåêîì äî-

ãàà¼ó. Íà¼âàæíè¼è çàêó÷àê ðàñïðàâå ¼å äà Âóêàøèí, êî¼è ¼å
ïîãèíóî ïðå 1. ñåïòåìáðà 1371. ã., íèêàêî íè¼å ìîãàî óáèòè öà-
ðà Óðîøà, êî¼è ¼å óìðî ó äåöåìáðó èñòå ãîäèíå. Ðóêîâîäåè ñå
íà¼ïîóçäàíè¼èì ñðïñêèì ëåòîïèñíèì èçâîðèìà, . Êîâà÷åâè ó
ðàñïðàâè Êàä ¼å ïîãèíóî êðà Âóêàøèí, Ìàðè÷êó áèòêó äàòó¼å
íåøòî äðóãà÷è¼å îä Ðóâàðöà. Îí èñïðàâà î÷èãëåäíó îìàøêó
ñòàðöà Èñàè¼å è âåîìà óáåäèâî èçâîäè äà ¼å Âóêàøèí ïîãèíóî
26. ñåïòåìáðà 1371. ã., øòî ¼å è ïðèõâàåíî ó ñàâðåìåíî¼ ñðïñêî¼
èñòîðèîãðàôè¼è. Ó äðóãî¼, êó÷íî¼ ðàñïðàâè çà óòâðèâàå èñòè-
íèòîñòè ïðåäàà î Âóêàøèíó öàðåóáèöè (Êðà Âóêàøèí íè¼å
óáèî öàðà Óðîøà), ïîìèóè Ðóâàð÷åâ ÷ëàíàê èç 1868.ã. ó Ìà-
òèöè, Êîâà÷åâè îäà¼å âèñîêî ïðèçíàå íàó÷íîì ðàäó ãðãåòå-
øêîã àðõèìàíäðèòà: £åäèíè Èëàðèîí Ðóâàðàö äîêàçèâàî ¼å ó
Ìàòèöè çà 1868, 482, äà ¼å öàð Óðîø áèî æèâ è ïîñëå 1367, àëè
íà îâó åãîâó âààíó ðàñïðàâó íå õò¼åøå ñå îáçèðàòè îñòàëè
èñòîðèöè.11 Ðàñïðàâà î Âóêàøèíîâîì óáèñòâó öàðà Óðîøà îâèì
íè¼å îêîí÷àíà. Èíòåðâåíèñàëè ñó ïðèïàäíèöè ðîìàíòè÷àðñêå
èñòîðè¼ñêå øêîëå, Ï. Ñðåêîâè12 è Âë. Êà÷àíîâñêè13. Ñðåêî-
âè ¼å óïîðíî çàñòóïàî ñóïðîòíî ñòàíîâèøòå: È òàêî íà¼ñòàðè-
¼è ïèñöè èëè õðîíè÷àðè ñâåäî÷å, äà ¼å Âóêàøèí óáèî öàðà Óðî-
øà, êàî øòî ¼å óáèî ðàá Âàñèëè¼å öàðà Ìèõàèëà, à äîöíè¼è
õðîíè÷àðè æèâåè ó òóðñêîìå èëè àóñòðè¼ñêîìå ðîáñòâó è ïîä-
íîñåè ñâàêî¼àêå ìóêå è òåðåòå, ¼åð íåìà¼ó ñâî¼å ñðïñêå äð-
æàâå, ïèøó ïëà÷åâíå è æàëîñíå ñðäà÷íå ïðèïîâåñòè, óêðàøàâà-
¼ó, äîäà¼ó ñâå îíî, øòî âåìà áóäè îñåàà, ïà îâàìî ñïàäà è
ïðèïîâåäàå î çàâàäè ñåñòàðà, î òîìå êàêî ¼å çåìà ïðîãóòàëà
Áðàíêîâèà Âóêà, èëè êàêî ãà óáèî Áàëøè, êî¼è íè¼å õòåî èè
íà Êîñîâî; êàêî ñå íå çíà çà ãðîá Âóêàøèíîâ, êàêî ãà ïî¼åëå òèöå
11
. Êîâà÷åâè, Íåêîëèêî õðîíîëîøêèõ èñïðàâàêà ó ñðïñêî¼ èñòî-
ðè¼è, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, III, 404, íàïîìåíà áð. 1.
12
Ï. Ñðåêîâè, Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, Áåîãðàä, 1881.
13
Vl. Kaèanovski, Pitanje o godini smrti srbskoga cara Uroa V i kra-
lja Vukaina, Rad JAZU, LVIII, 199-213.
227
è çâåðîâè èòä.14 . Êîâà÷åâè15 è È. Ðóâàðàö16 ñó ñå ¼îø íåêîëè-

êî ïóòà îãëàøàâàëè ñà âå ïîçíàòèì òâðäàìà, äà áè ïîëåìèêó,
êàî øòî ¼å ðå÷åíî, îêîí÷àî ×åõ Ê. £èðå÷åê.
Íàêîí äîêàçèâàà äà êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðî-
øà, Ðóâàðàö ¼å, ó íà¼îñåòèâè¼åì òðåíóòêó, óî÷è ïðîñëàâå ïåò
âåêîâà Êîñîâñêîã áî¼à, ïî÷åî äà øòàìïà ó Ñòðàæèëîâó ðàñ-
ïðàâó Î êíåçó Ëàçàðó17, êî¼îì ¼å èçàçâàî ¼îø âåè îòïîð è íåãî-
äîâàå ó ¼àâíîñòè. Ðóâàð÷åâè àðãóìåíòè êî¼èìà äîêàçó¼å äà Âóê
Áðàíêîâè íè¼å èçäàî íà Êîñîâó, êàî è íà÷èí åãîâîã èçëàãàà
ó òî¼ ðàñïðàâè, èçàçâàëè ñó ïðàâó óçáóíó ó äîìàèì ðîäîóáè-
âèì èñòîðè¼ñêèì êðóãîâèìà. ×àê ñó è Ðóâàð÷åâè èñòîìèøåíè-
öè è îçáèíè èñòîðè÷àðè çàìåðèëè ãðãåòåøêîì àðõèìàíäðèòó
íà íåîá¼åêòèâíîì, îäâå ïîëåìè÷êîì è îñòðàøåíîì òîíó.18
14
Ï. Ñðåêîâè, Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, 17.
15
. Êîâà÷åâè, È îïåò: êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðîøà, Ãî-
äèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1884, VI, 191-263.
16
È. Ðóâàðàö, Ã. Ïàíòà Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è,
1887. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 243-257.
17
Î êíåçó Ëàçàðó. Ïðåøòàìïàíî èç Ñòðàæèëîâà çà 1887. è 1888.
ã., Íîâè Ñàä, 1887 (= 1888) ñòð. VIII + 425. Îáèìíà ñòóäè¼à î êíåçó Ëàçàðó
è Êîñîâñêîì áî¼ó, îðãàíèçîâàíà ¼å ïî ïîãëàâèìà (èìà èõ ïåò è ïîðåàíà
ñó õðîíîëîøêèì ðåäîì: I. 1329-1355; II. 1355-1371; III. 1371-1379; IV.
1379-1381; V. 1381-1389; ïîñëåäè îäåàê çàóçèìà âèøå îä ïîëîâèíå
êèãå Ñ. èðêîâè), ó êî¼èìà Èëàðèîí Ðóâàðàö ïðàòè æèâîò êíåçà Ëà-
çàðà îä ðîåà äî ñìðòè. Èçóçåòíî ñó äðàãîöåíè ïðèëîçè êî¼å ãðãåòåøêè
àðõèìàíäðèò ïðóæà çà áèîãðàôè¼ó êíåçà Ëàçàðà èç äîìåíà åãîâîã ïîðî-
äè÷íîã æèâîòà. Èïàê, ó ñðåäèøòó àóòîðîâå ïàæå íàëàçè ñå ¼àâíà è äð-
æàâíè÷êà äåëàòíîñò êíåçà Ëàçàðà: ïî÷åâ îä åãîâå ñëóæáå íà öàðñêîì
äâîðó Íåìàèà, ïðåêî óçäèçàà äî ñàìîñòàëíîã îáëàñíîã ãîñïîäàðà, ïðî-
ìîâèñàà çà ëåãèòèìíîã íàñëåäíèêà íåìàèêå äèíàñòè¼å, åãîâå êòè-
òîðñêå è öðêâåíî-ïðàâíå äåëàòíîñòè, äî òóìà÷åà Êîñîâñêîã áî¼à è ïîãè-
áè¼å êíåçà Ëàçàðà.
18
È îâäå ñó ñå, êàî è ó ïîëåìèöè îêî ïðåäàà î óáèñòâó ó ëîâó, ó
èñòî âðåìå îãëàñèëè Èëàðèîí Ðóâàðàö è óáîìèð Êîâà÷åâè. Ðóâàðàö
¼å ñâî¼ó ðàñïðàâó øòàìïàî òîêîì 1887. è 1888. ã. ó Ñòðàæèëîâó (III è
IV), äà áè ¼å çàòèì èçäàî ïðåøòàìïàíó 1888. ã. ó çàñåáíî¼ êèçè. .
Êîâà÷åâè ¼å ðàñïðàâó Âóê Áðàíêîâè, ó êî¼î¼ äîëàçè äî èñòèõ çàêó÷à-
êà êàî è Ðóâàðàö îêî ãëàâíå ñòâàðè, ëåãåíäàðíîã èçäà¼ñòâà è íåâåðå Âóêà
Áðàíêîâèà, ïðî÷èòàî êàî ïðåäàâàå 24. ìàðòà 1887. ó Ãðààíñêî¼ êàñè-
228
Ó îáèìíî¼ ðàñïðàâè Î êíåçó Ëàçàðó Ðóâàðàö ðóøè íèç ñâå-

òèà ðîìàíòè÷àðñêå íàöèîíàëíå èñòîðèîãðàôè¼å: î òîáîæåì
íàìåñíèøòâó è êíåøòâó Ëàçàðåâîì ó Áîñíè; î êíåæåâîì ñàáîð-
íîì âåí÷àó íà öàðñòâî; î êíåæåâî¼ âå÷åðè; î ëèêó îêëåâåòàíîã
¼óíàêà ó êðóãó êîñîâñêå ëåãåíäå è ñë. Íà¼âåå óçáóåå ñðïñêå
÷èòàëà÷êå ¼àâíîñòè îíîãà âðåìåíà èçàçâàëî ¼å Ðóâàð÷åâî íåãè-
ðàå ïðåäàà î èçäà¼ñòâó Âóêà Áðàíêîâèà êàî ¼åäíîì îä óçðî-
êà ïîðàçà íà Êîñîâó.
Ïîëåìèêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà ñà ïðåäñòàâíèöèìà ðîìàíòè-
÷àðñêå èñòîðèîãðàôè¼å çàîøòðàâà ñå åãîâîì èíòåðïðåòàöè¼îì
Âåëèêå ñåîáå Ñðáà ó Óãàðñêó19, äà áè âðõóíàö äîæèâåëà ó Ðó-
âàð÷åâîì îøòðîì ïîðèöàó âåêîâíå íåçàâèñíîñòè Öðíå Ãîðå ó
ðàñïðàâè Montenegrina20.
Ðàñïðàâà î ñðïñêèì ïàòðè¼àðñèìà îä îáíîâåà Ïàòðè¼àð-
øè¼å Î ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà îä Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à III (1557-
1690)21 ó íåêèì ñåãìåíòèìà çàõâàòà è ïèòàà êî¼èìà ñå àóòîð
áàâè ó çàñåáíèì ðàäîâèìà, à íàèìå: î ãîäèíè ñïàèâàà ìî-
øòè¼ó ñâ. Ñàâå íà Âðà÷àðó, î ëàæíîì ñðïñêîì äåñïîòó, ãðîôó
îðó Áðàíêîâèó, î óëîçè ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à Öðíî¼åâèà ó
Âåëèêî¼ ñåîáè, êàî è î êàðàêòåðó òå Ñåîáå è î ïðèðîäè ñðïñêèõ
ïðèâèëåãè¼à. Ðóâàðàö Ñåîáó âå îâäå íàçèâà áåãñòâîì. Ðàñ-
ïðàâà ¼å ó öåëîñòè èíòîíèðàíà íåãàòèâíî ïðåìà óñìåíèì èçâî-
ðèìà î ñðïñêî¼ ïðîøëîñòè.
íè, äà áè ¼å çàòèì øòàìïàî ó Ãîäèøèöè Íèêîëå ×óïèà çà 1888. ã., è
èñòå òå ãîäèíå ïðåøòàìïàî ó çàñåáíó êèãó.
19
È. Ðóâàðàö, Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî-
¼åâèó ïàòðè¼àðõó ñ òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ âåëèêî¼ ñåîáè ñðïñêîã íàðîäà.
Øòàìïàå ó £àâîðó ïðåêèíóòî çáîã ðåàêöè¼å ÷èòàëà÷êå ¼àâíîñòè. Îäëîì-
êå ïðåøòàìïàëà ó çàñåáíó êèãó Ñðïñêà êðàåâñêà àêàäåìè¼à 1896. ã.
20
È. Ðóâàðàö, Montenegrina, Áðàíêîâî êîëî, Ñðåìñêè Êàðëîâöè,
1897, III; 1898, IV. Âèä. Montenegrina. Ïðèëîøöè èñòîðè¼è Öðíå Ãîðå.
Ïðåøòàìïàíî èç Áðàíêîâà êîëà çà 1897-1898, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1897
(=1898), 272 + 2 (íåïàã).
21
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîã I çà èñòîðè¼ó ñðïñêå öðêâå: Î ïåêèì ïàòðè-
¼àðñèìà îä Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à III (1557-1690). Îä Èëàðè¼îíà Ðóâàðöà,
àðõèìàíäðèòà. Ïðåøòàìïàíî èç Èñòèíå, Çàäàð, 1888.
229
Ðàñïðàâà î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâè-

ó22 ïðåäñòàâà ïðåêðåòíèöó ó êî¼î¼ Èëàðèîí Ðóâàðàö, ãîâîðå-
è î òàêîçâàíî¼ âåëèêî¼ ñåîáè ñðïñêîã íàðîäà íàñòóïà êàî ðó-
øèëàö òðàäèöè¼à è óíèøòèòå âåëèêèõ ðîìàíòè÷àðñêèõ íàöè-
îíàëíèõ ìèòîëîãåìà, îä êî¼èõ ñó íà¼âåå îíà î äåñïîòñòâó ãðî-
ôà îðà Áðàíêîâèà êàî è çàáëóäà î ïðåñååó ñðïñêîã íàðî-
äà ó Óãàðñêó ïî ïîçèâó (per modum pacti) 1690. ã. È ó ðàñïðàâè î
ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâèó Ðóâàðàö ñå
îøòðî îêîìèî íà Ñðåêîâèà. Ïàíòà Ñðåêîâè ¼å, íàèìå, îñó-
äèî ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à ×àðíî¼åâèà çáîã îäàçèâàà íà ïîçèâ
öàðà Ëåîïîëäà äà ïðåñåëè ñðïñêè íàðîä ïðåêî Ñàâå è Äóíàâà
êàî, ìàëòåíå, èçäà¼íèêà ñðïñòâà: Òà¼ îäëàçàê Ñðáà èç ñâî¼å ïî-
ñòî¼áèíå áèî ¼å ãîðè è öðè îä êîñîâñêå áèòêå. Êîñîâñêà ¼å áèò-
êà óáèëà ñðïñêó äðæàâíó íåçàâèñèìîñò, àëè ¼å íàðîä îñòàî è
ñàìî ¼å òðåáàëî ïî÷åêàòè, äà ïðîõó¼è ñèëà òóðñêà, ïàê äà ñå íà-
ðîä ïî¼àâè ö¼åëîêóïàí, ïóí æèâîòà è ñíàãå; àëè îäâåñòè äèî íàðî-
äà ó òóó çåìó, òî ¼å ñàìðòíà êàøòèãà íàðîäà. Âóê Áðàíêîâè
èçäàî ¼å òàñòà íà Êîñîâó, à ïàòðè¼àð è îðå Áðàíêîâè ðàçïðøòà-
øå Ñðáå èç Ñòàðå Ñðáè¼å.23 Òàêî îøòðèì îöåíàìà ëè÷íîñòè è
óëîãå ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à ó äîãàà¼èìà îêî Âåëèêå ñåîáå ïðè-
êó÷ó¼ó ñå è äðóãè ñðïñêè ïèñöè è èñòîðè÷àðè, êàî øòî ñó Ñâ.
Íèêåòè, Ãàâðèëî Âèòêîâè è äð. ×àê è Ñòî¼àí Íîâàêîâè, êàêî
èðîíè÷íî íàïîìèå Ðóâàðàö, ñðïñêèì ¼åçèêîì è ôðàíöóñêèì íà-
÷èíîì, æåñòîêî îñóó¼å ïðåäâîäíèêå Ñåîáå, êî¼ó êàðàêòåðèøå
êàî ¼åäàí îä íà¼òðàãè÷íè¼èõ äîãàà¼à ó èñòîðè¼è ñðïñêîã íàðîäà.
Ñâå îâå êèãå èçëàçèëå ñó ó ïðèãîäíèì òðåíóöèìà, óî÷è
èëè íàêîí ïðîñëàâà íàöèîíàëíèõ ¼óáèëå¼à, òàêî äà ¼å òî ó ¼àâíî-
ñòè Ðóâàð÷åâîã âðåìåíà äåôèíèòèâíî ó÷âðñòèëî ìèøåå äà
¼å èõîâ àóòîð ìàëèöèîçàí ÷îâåê, êî¼è óæèâà ó ðóøåó ñâåãà
îíîãà øòî ¼å ó íàðîäó æèâîòâîðíî è ¼àêî, ñâåãà øòî ìó ïðåäñòà-
22
È. Ðóâàðàö, Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öð-
íî¼åâèó ïàòðè¼àðõó ñ òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ âåëèêî¼ ñåîáè ñðïñêîã íà-
ðîäà. Íàïèñàî Èëàðèîí Ðóâàðàö, Áåîãðàä, 1896.
23
Ï. Ñðåêîâè, Ñèíàí-ïàøà, Áåîãðàä, 1865, 89.
230
âà ñâåòèó. Ñàì Ðóâàðàö, íà÷èíîì ðàñïðàâàà çà¼åäèâèì

òîíîì è îòðîâíîì èðîíè¼îì, íè¼å íèøòà ó÷èíèî äà ðàçóâåðè ñâî¼å
ïðîòèâíèêå. Íàïðîòèâ äàî èì ¼å ìàòåðè¼àëà çà íîâå, ¼îø îòâî-
ðåíè¼å è æåøå íàïàäå. Ìåóòèì, èìà¼óè ó âèäó Ðóâàð÷åâó
ïîëèòè÷êó êîðåêòíîñò ó îäíîñó íà Õàáñáóðøêó ìîíàðõè¼ó, êàî
è äóáîêó óêîðååíîñò ïðåäàà ïðîòèâ êî¼èõ ¼å âîäèî áîðáó, ìî-
æå ñå ðàçóìåòè, ìàäà íå è îïðàâäàòè, íåóìåðåíîñò åãîâîã òîíà
è æåñòèíà êðèòèêå ó òî¼ áåñïîøòåäíî¼ áîðáè.24
24
Ò.ç. ðîäîóáèâè èñòîðè÷àðè èçìèøàëè ñó çàïèñå è íàòïèñå,
èçâðòàëè òåêñòîâå, ïðåöåèâàëè íàðîäíó òðàäèöè¼ó, ïðîáèðàëè èç èñòî-
ðè¼ñêå ëèòåðàòóðå ñàìî îíî øòî ñå ñëàãàëî ñ èõîâèì ñõâàòàåì ñðïñêå
ïðîøëîñòè, îñíîâàíîì ðåäîâíî íà áåäíîì çíàó èçâîðà. èõîâî íåïî-
çíàâàå ¼åçèêà, ïîòðåáíèõ çà ðàçóìåâàå èçâîðà î ñðïñêî¼ ïðîøëîñòè,
èõîâà íåâåøòèíà ó íàó÷íîì èñòîðè÷êîì ìåòîäó è ëàêîìèñëåíîñò ó èç-
âðòàó ÷èåíèöà áèëè ñó, êàòêàä, çàèñòà çà ïðè÷ó. Ñâðõå ñó èì, èñòèíà,
áèëå ÷èñòå, ðîäîóáèâå, ðàä êàî êîä íåâåøòèõ óäè íàïîðàí è ïóí
ëåïèõ æðòàâà, íî áèëè ñó ñàñâèì íåïðèñòóïà÷íè äîêàçó äà ñå íèøòà
ñòàëíî íå ìîæå èçãðàäèòè íà ëàæè. Í. Ðàäî¼÷è, Î ìèñëèìà è íàïîðèìà
îêî èçäàâàà ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà,
ê. I, ñòð. XX.
231
ÏÎËÅÌÈÊÀ ÑÀ ÏÀÍÒÎÌ ÑÐÅÊÎÂÈÅÌ
Îøòðà è áåñïîøòåäíà ïîëåìèêà êî¼ó ¼å âîäèî ñà àêàäåìè-

êîì è ïðîôåñîðîì íàöèîíàëíå èñòîðè¼å íà Âåëèêî¼ øêîëè ó
Áåîãðàäó, Ï. Ñðåêîâèåì, ïðåäñòàâà èñòèíñêè îáðà÷óí È.
Ðóâàðöà ñà îñíîâíèì íà÷åëèìà íåêðèòè÷êå ðîìàíòè÷àðñêå
èñòîðèîãðàôè¼å.25 Èñòîðèîãðàôñêè ðàä Ï. Ñðåêîâèà çà Ðó-
âàðöà ïðåäñòàâà ïàðàäèãìó íåêðèòè÷êå ðîìàíòè÷àðñêå øêî-
ëå. Íàó÷íå ïîáóäå Ï. Ñðåêîâèà ñó íåñóìèâî áèëå ïàòðèîò-
ñêå: Êàä ãîä ñàì ÷èòàî ðàñïðàâå èç îòà÷àñòâåíå èñòîðè¼å íà-
øèõ íàó÷åàêà, âàçäà ñàì áèî âåñåî è çàäîâîàí, ¼åð ñàì âè-
äåî ó îâîìå äîêàç, äà ñå êîä íàñ ðàçâè¼à ñâåñò èñòîðè¼ñêà. Áåç
ïîçíàâàà îòà÷àñòâåíå èñòîðè¼å, íå ìîæå áèòè íè ïðàâîã íà-
öèîíàëíîã îäóøåâåà, íè ïàòðèîòèçìà. Îíà¼ îïøòè ïî¼àì î
íàøî¼ ïðîøëîñòè, êî¼è ñå õðàíè ó íàðîäíèì ïåñìàìà è ó íàðî-
äó, è êî¼è ãà îäóøåâàâà ó áîðáè çà íàðîäíîñò, ïî÷èå äà îñêó-
äåâà, ¼åð ñå ñâå ìàå ÷ó¼ó ãóñëå, ïà çà òî è òðåáà èçðàäîì íàøå
èñòîðè¼å è ÷èòàåì èñòå è ó÷ååì ó øêîëàìà, äà ñå íàäîêíàäè
çíàå î îòà÷àñòâåíî¼ èñòîðè¼è ó íàøåì íàðîäó.26 Ðóâàðàö, ìå-
óòèì, íåìà ñëóõà çà îâó âðñòó íàöèîíàëíîã åíòóçè¼àçìà. å-
ìó ïðåä î÷èìà óâåê ëåáäè ïîçèòèâèñòè÷êè èäåàë âðåäíèõ èñòî-
ðè÷àðà êî¼è ó ñâî¼èì ñèòíèì è äðîáíèì ðàñïðàâàìà òðåáå çð-
íî îä êóêîà è ñíåòè, òàìàíå äðà÷ó è êîðîâ, ðàñòóðà¼ó ãíî¼
25
È. Ðóâàðàö, Ïðåòõîäíè ïðèêàç êèãå: Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðî-
äà, êèãà ïðâà, Æóïàíè¼ñêî âðåìå (600-1159), íàïèñàî Ïàíòåëè¼à Ñëàâ-
êîâ Ñðåêîâè, 1885; Ïðåëàç ñ ïðèêàçà íà êðèòèêó, 1885-1886; Ïàíòà
Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è, 1887.
26
Ï. Ñðåêîâè, Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, Áåîãðàä, 1881, 1.
232
âåêîâèìà íàíåñåí è íàáàöàí òå íå ìîæå îä äåáåëîãà ãíî¼à çðí-

öå èñòèíå äà ïðîêëè¼à.27
Ïîëåìèêó ñà Ï. Ñðåêîâèåì È. Ðóâàðàö îòâàðà ñâî¼èì
Ïðèìåäáàìà íà îäëîìàê èç ñðïñêå èñòîðè¼å Ïàíòå Ñðåêîâè-
à: Êðà Äå÷àíñêè28 (1868). Îøòàð ñóä î Ñðåêîâèó êàî èñòî-
ðè÷àðó Ðóâàðàö èçðàæàâà è ó Äîäàòêó ê Ïðåãëåäó äîìàèõ èç-
âîðà ñòàðå ñðïñêå ïîâåñíèöå (1884), êàäà î Ñðåêîâèåì Îä-
ëîìöèìà èç ñðïñêå èñòîðè¼å èçíîñè ïîðàçàí ñóä: Ñóäåè ïî
òèì îäëîìêèìà è ðàñïðàâàìà áåîãðàäñêîã ïðîôåñîðà íåå áè-
òè øòåòà, àêî åãîâà Ñðïñêà èñòîðè¼à è íå óãëåäà ñâåòà.29 Ï.
Ñðåêîâèà Ðóâàðàö ïîìèå ó íåãàòèâíî èíòîíèðàíîì ïîëå-
ìè÷êîì êîíòåêñòó è ó ðàñïðàâàìà Âóêàí, íà¼ñòàðè¼è ñèí Ñòå-
ôàíà Íåìàå è Âóêàíîâèè30, Ïðèëîøöè ê ïîçíàâàó èçâîðà
ñðïñêå èñòîðè¼å, ó ÷ëàíêó Ïðîêëåòà £åðèíà, ó ïðèëîøêó î
îáîðêàïåòàíó Ñòàíèøè, ó ðàñïðàâè Î íåêîì íàðîäíîì ïðåäà-
ó èòä. Ñëåäè Äîäàòàê ê Ïðåãëåäó äîìàèõ èçâîðà ñòàðå ñðï-
ñêå ïîâåñòíèöå (1884). Ïîëåìèêà èçìåó îâà äâà ïðåäñòàâíèêà
ðàçëè÷èòèõ èñòîðè¼ñêèõ øêîëà íàðî÷èòî ñå çàîøòðàâà Ðóâàð-
÷åâèì ïðèêàçîì Ñðåêîâèåâå ïðâå êèãå Èñòîðè¼å ñðïñêîã
íàðîäà. Ó ñâîì Ïðåòõîäíîì ïðèêàçó êèãå: Èñòîðè¼à ñðïñêîã
íàðîäà, êèãà I, Æóïàíè¼ñêî âðåìå (600-1159), íàïèñàî Ïàí-
òåëè¼à Ñëàâêîâ Ñðåêîâè31, Ðóâàðàö äà¼å èçóçåòíî îøòàð ñóä
î Ñðåêîâèåâîì äåëó, êàî è ïîðàçíî ìèøåå î åãîâîì èñòî-
ðè¼ñêîì ìåòîäó è íàó÷íî¼ ñïðåìè. Ðóâàðàö îïòóæó¼å Ïàíòó
Ñðåêîâèà äà ¼å ñâî¼ó èñòîðè¼ó ñêðïèî ïî ðóñêèì ïèñöèìà,
à íå ïî îðèãèíàëíèì èçâîðèìà, êàî è äà ¼å ôàëñèôèêîâàî è
íàìåðíî èñêðèâàâàî èñòîðè¼ñêå ïîäàòêå. Ñëè÷àí òîí ¼å è ó
27
È. Ðóâàðàö, Î êíåçó Ëàçàðó, 133.
28
È. Ðóâàðàö, Ïðèìåäáå íà îäëîìàê èç ñðïñêå èñòîðè¼å Ïàíòå Ñðå-
êîâèà: Êðà Äå÷àíñêè, Âèëà, 1868, IV, 465-469.
29
Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 111-112.
30
Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1888, X, 9.
31
Âèä. Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 89-123.
233
ïðèêàçó äðóãå êèãå Ñðåêîâèåâå Ñðïñêå èñòîðè¼å.32 Ðàñïðà-

âà ñå äîäàòíî çàîøòðàâà ó Ïðåëàçó ñ ïðèêàçà íà êðèòèêó, ãäå
Ðóâàð÷åâà îöåíà äîáè¼à èçðàçèòî æó÷àí è ñâàäèâ ïîëåìè÷êè
òîí: Íè¼å ã. Ïàíòà íè íàíåøåí íà íàøå ñðåäîâåêîâíå ¼óíàêå è
âèòåçå: íà Ìèëîøà Âî¼èíîâèà ó áóãàðêàáàíèöè, íà Ñòðàõèè-
à áàíà ñ õðòîì Êàðàìàíîì, íà Ãðóèöó Íîâàêîâèà è Èâó Ãîëî-
òðáà. Îí ¼å ñàìî ¼óíàê íàøåã äîáà.33
Ñà Ï. Ñðåêîâèåì Ðóâàðàö ïîëåìèøå è ïîâîäîì åãîâîã
ðàäà Ïðåãëåä èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà î êíåçó Ëàçàðó è Êðàåâèó Ìàð-
êó34 ó ïîñòõóìíî èçäàòîì ïðèëîãó, êî¼è ¼å âåðîâàòíî íàñòàî îêî
1901. ã.35 Ðàñïðàâà Ã. Ïàíòà Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íà-
õè¼è36 ¼å ïîëåìè÷êî-êðèòè÷êè âåîìà îøòðî èíòîíèðàí òåêñò ó êî-
ìå àóòîð ¼îø ¼åäíîì îäáàöó¼å íàðîäíó òðàäèöè¼ó î Âóêàøèíó öà-
ðåóáèöè, êàî è òåçó ïî êî¼î¼ ¼å Âóêàøèí óáèî Óðîøà ó ãîðè Øàðå-
íèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è. Íàêîí îøòðîã Ñðåêîâèåâîã îäãîâîðà
äà ïðå÷àñòíè àðõèìàíäðèò íåìà íè ïî¼ìà î èñòîðè¼è êàî íàóöè,
ó ïèñìó óðåäíèêó Íàøåãà äîáà37, ïîëåìèêà äîñòèæå âðõóíàö.38
32
Ðóâàðàö ïèøå £îâàíó Ãð÷èó, óðåäíèêó Ñòðàæèëîâà: Ïðå òðè-
÷åòèð äàíà äîáèî ñàì Ïàíòèíå Ñðïñêå Èñòîðè¼å II. êèãó è íàïèñàî ñàì
îâà¼ êðàòêè îãëàñ, øòà ëè ¼å, òå êèãå. Çàãàçèëè ñòå, çàìåðèëè ñòå ñå, ðàç-
ìèðèëè ñòå ñå è Âè çáîã ìåíå ñ àóòîðîì è ïðèñòàëèöàìà åãîâèì è òàìî
è òó, ïà àêî íå ìàðèòå ìðàçèòè ñå è äàå ñ Ïàíòîì è òèì ñâåòîì, à Âè ìè
âðàòèòå îâà¼ îãëàñ; à àêî ñòå ìîìàê Âè, à Âè äà¼òå ìåñòà è òóðèòå ìåó
îá¼àâå êèãà è òó ìî¼ó îá¼àâó Ïàíòèíå II. êèãå Ñðïñêå Èñòîðè¼å. Ïàíòà
¼å íåèñïðàâèì è îí íå ìîæå äðóã÷è¼å, ¼åð ¼å îãðàíè÷åíîã óìà à ïóíäðàâ óç
òî è íå ìîæå äà íå ïèøå. Çàòî ãà òðåáà îâàêî. Ïèñìî ¼å äàòîâàíî: Ó Ì.
Ãðãåòåãó, óî÷è Äîâà 1888. Âèä. £. Ãð÷è, Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, V, 69.
33
Ïðåëàç ñ ïðèêàçà íà êðèòèêó, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 129.
34
Ñïîìåíèê ÑÊÀ, 1900, XXXVI.
35
Áåçèìåíè ïðèëîæàê îä Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðï-
ñêå, 1906, ê. 236, ñâ. II, 1-18.
36
Âèä. Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 243-257.
37
Øòàìïàíî 5 (18) ìà¼à 1885. ó áð. 36 Íàøåã äîáà.
38
Âèä. Á. Ñóâà¼è, Äâà ïðîìèøàà ñðïñêå èñòîðè¼å: Èëàðèîí
Ðóâàðàö è Ïàíòà Ñðåêîâè, Äàíèöà, Ñðïñêè íàðîäíè èëóñòðîâàíè êà-
ëåíäàð çà ãîäèíó 1997, óð. Ì. Ìàòèöêè, Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Âóêî-
âà çàäóæáèíà, Áåîãðàä, 1997, IV, 212-216.
234
Ðóâàðàö äà¼å êîíà÷àí ñóä î Ïàíòèíî¼ Èñòîðè¼è ñðïñêîã íàðîäà

êàî î äåëó íàïèñàíîì îä ÷îâåêà êî¼è î èñòîðè¼ñêî¼ êðèòèöè íè
ïî¼ìà íåìà, íî ñå ïðåìà ðàçíîâðñòíèì èçâîðèìà îäíîñè îíàêî
áåçàçëåíî êàî è ñâàêî äåòå è ïðîñòè íàðîä; è íàïîñëåäêó îä ÷î-
âåêà Ñðáèíà, ïðåòåðàíîã ïàòðè¼îòå, ó êîãà ¼å ¼à÷å ÷óâñòâî è æå-
à îä óìà è ðàçóìà.39
Äðóãè ïðåäñòàâíèê ðîìàíòè÷àðñêå èñòîðèîãðàôè¼å êî¼è ¼å áèî
íà óäàðó Ðóâàð÷åâîã ïåðà áèî ¼å Ìèëîø Ñ. Ìèëî¼åâè, ÷ëàí Ñðï-
ñêîã ó÷åíîã äðóøòâà. Îñíîâíå ïðåòïîñòàâêå íà êî¼èìà ïî÷èâà Ðó-
âàð÷åâà êðèòèêà ó ÷ëàíêó Î ðàäó Ìèëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà ó Ãëà-
ñíèêó40, ¼åñòå Ìèëî¼åâèåâî èçìèøàå è ïîïðàâàå èñòî-
ðè¼ñêèõ ïîäàòàêà, èçâðòàå èñòèíå è ïîçèâàå íà íàðîäíà ïðåäà-
à ó èñòîðè¼ñêèì èñòðàæèâàèìà, êàî íïð. ó äîêàçèâàó äà ¼å ñâ.
Ïåòêà áèëà ñðïñêîã ðîäà. Ðóâàðàö èñòè÷å êàêî Ìèëî¼åâè, ó òå-
æè äà äîêàæå ñâî¼å òâðäå, íå ïðåçà íè îä òîãà äà èçìèøà
íàðîäíå ïåñìå è êó¼å ïåñìå è êó¼å íàòïèñå è çàïèñå, øòî ¼å, óç
íåêðèòè÷êà óñâà¼àà íàðîäíèõ ïðåäàà, òèïè÷íà îäëèêà ïðåä-
ñòàâíèêà ðîìàíòè÷àðñêå íàöèîíàëíå èñòîðèîãðàôè¼å.41
Èïàê, Ïàíòà Ñðåêîâè ¼å çà Ðóâàðöà îëè÷åå ñâåãà øòî ¼å
íàçàäíî ó ñðïñêî¼ íàóöè. Ðóâàðàö òî ïîêàçó¼å ó ñâàêî¼ ïðèëèöè,
êàêî ó ðàñïðàâàìà è ó ÷ëàíöèìà, òàêî è ó ïðèâàòíî¼ ïðåïèñöè:
Òàêâîã ãëóïàêà, ëóäàêà è ïàêîñíèêà, êàêàâ òà¼ âàø Àêàäåìèê
Ïàíòà, íè¼å ìà¼êà Ñðïñêà ðîäèëà! è ¼à ñàì ñàäà ïîòïóíè¼å óâåðåí,
äà ó æèëàìà åãîâèì íå òå÷å ñðïñêà êðâ âå èëè òóðñêà èëè
áóãàðñêà èëè áîøà÷êà òåê ñðïñêà íè¼å! Íî íå ïèòà ñå, êî ¼å
øòà è êàêâîã ¼å ïîðåêëà Ïàíòà è êàî øòî íè¼å áèî îñà êðèâ,
øòî ¼å äâè¼å ïîãà÷å èçèî, âå îíà¼ êî¼è ìó ¼å äàî, òàêî è Ïàíòà
íè¼å êðèâ, øòî ¼å òî åãîâî ÷óäî îä ðàñïðàâå ñìåøòåíî ó Ñïî-
ìåíèê è óïóåíî ó ñâåò âå ñó êðèâè îíè êî¼è ñó ãëàñàëè çà òî äà
39
È. Ðóâàðàö, Ïðåëàç ñ ïðèêàçà íà êðèòèêó, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà
Ðóâàðöà, I, 158.
40
Î ðàäó Ìèëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà ó Ãëàñíèêó, Ëåòîïèñ ÌÑ, 1873,
115, 172-178. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, I, 60-67.
41
È. Ðóâàðàö, Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå, 1884, 20.
235
ñå ÷óäèëî òî ó Ñïîìåíèêó Ñðï. Êð. Àêàäåìè¼å øòàìïà è èçäà íà

ñâåò. È øòà ìèñëå òå âàøå êîëåãå, òè ñðáè¼àíñêè Àêàäåìèöè è äà
ë ìèñëå îíè äà ñðàìîòà çà òî íåå ïàñòè íà èõ íà òó ñðïñêó
Àêàäåìè¼ó, âå íà òóðñêîã îó?42
Äà ¼å îá¼åêòèâíà èñòèíà ¼åäèíà öå åãîâîã æèâîòíîã è
íàó÷íîã àíãàæìàíà Ðóâàðàö ¼å èñòàêàî è ó ¼åäíîì ïèñìó £îâà-
íó Ãð÷èó, óðåäíèêó Ñòðàæèëîâà, ó êîìå ïîñðåäíî îäãîâàðà
íà êðèòèêå äð-à óáîìèðà Ðàäèâî¼åâèà, íàðîäíîã äîáðîòâî-
ðà èç Ñðåìñêå Êàìåíèöå, çáîã íà÷èíà Ðóâàð÷åâå ïîëåìèêå ñà
Ïàíòîì Ñðåêîâèåì: Íå çíàì, äà ëè è Âè ïîçíà¼åòå òîãà ãî-
ñïîäèíà è äà ëè çíàòå, äà ¼å èñòè ãîñïîäèí âåëèêè øîâèíèñòà
ñðïñêè è äà îí ñàìî çàòî, øòî ¼å îí òà¼ è òàêàâ, çàìåðà ìåíè,
øòî õîó êàäèêàä äà îäàäðåì ïî äóõó ðîä ìó øîâèíèñòè÷êè,
Ïàíòó-Øàíòó è Ñàíäèà-Ïåñêîâèà è îñòàëå ïî êðâè Öèíöàð-
÷èå è Áóãàð÷èå, ñâì áóäóè (òî ¼åñò îí, Äð. Ðàäèâî¼åâè) ðî-
äà èë öèíöàðñêîã èëè áóãàðñêîãà. Ñ òîãà îí çàìåðà ìåíè è ñ
òîãà ñâåòó¼å ìè, äà ¼å âå çàðàä ðåïóòàöè¼å ìî¼å, íóæíî, äà ïè-
øåì îá¼åêòèâíè¼å. Êàæèòå ìó, ïîâòîðèòå ìó, òðèïóò ìó êàæèòå
è óâåðèòå ãà, äà ñå íå ìîæå ïèñàòè îá¼åêòèâíè¼å, íåãî øòî ¼à
ïèøåì, è äà ìåíè íèêàä íè¼å ñòàëî äî ëèöà è ñóá¼åêòà, âå óâåê
äî ñòâàðè è îá¼åêòà, è äà ñâàêè ñàâè¼óòàê è åêñêóðç ìî¼, ñâàêî
ïèòàå è óñêëèê ìî¼, ñâàêî äîòèöàå ìî¼å èìà ñâîã óçðîêà íå ó
ìåíè, âå ó îá¼åêòó.43
Ïîðåä êðèòè÷êî-ïîëåìè÷êèõ ñïèñà è ïàìôëåòà, Ðóâàðàö ñå
ñóêîáàâàî ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì è ó îçáèíèì èñòîðè¼-
ñêèì ðàñïðàâàìà, ìîæå ñå ðåè, òîêîì öåëîêóïíîã ñâîã æèâîò-
íîã è íàó÷íîã âåêà. Ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì Ðóâàðàö ¼å ïîëåìè-
ñàî âå ó ñâîì ìëàäàëà÷êîì Ïðèëîãó ê èñïèòèâàó ñðïñêèõ ¼ó-
íà÷êèõ ïåñàìà44, áàâåè ñå ïèòàèìà èñòîðè÷íîñòè è åòèìîëî-
42
È. Ðóâàðàö . Ñòî¼àíîâèó, Ìàí. Ãðãåòåã, 19. ¼óíà 1900, Àðõèâ
ÑÀÍÓ, áð. 6459. óáàçíîøó àêàäåìèêà Ì. Ïàíòèà.
43
Ïèñìî äàòîâàíî ó ìàí. Ãðãåòåãó 9. (21) VII 1887. Âèä. £. Ãð÷è,
Ïîðòðåòè ñà ïèñàìà, V, 28.
44
236
ãè¼å Ëåàí-ãðàäà.45 Ðàçìàòðà¼óè îäíîñ èñòîðè¼å è ìîòèâà ó Ïî-

äðóãîâèåâî¼ ïåñìè î æåíèäáè öàðà Äóøàíà46 (Âóê, ÑÍÏ II, áð.
29), Ðóâàðàö èñòè÷å áåñìèñëåíîñò ïîêóøà¼à îòêðèâàà èñòîðè¼-
ñêå îñíîâå ó ïåñìàìà êî¼å âàðèðà¼ó èíòåðíàöèîíàëíè ìîòèâ ðî-
äîñêâðíóà.47 Ó îâèì ïåñìàìà öàð Äóøàí, îäíîñíî Êîíñòàíòèí,
äîëàçå êàî ïîåòñêà ôèãóðà, ñèíîíèì çà öàðñêî èìå è äîñòî¼àí-
ñòâî, à íå èñòîðè¼ñêà ëè÷íîñò, êàêî òî ïîêóøàâà äà äîêàæå òðà-
äèöèîíàëíè Ðóâàð÷åâ ïðîòèâíèê Ïàíòà Ñðåêîâè.48
Ðóâàðàö îøòðî îäáàöó¼å è íàðîäíî ïðåäàå ïî êîìå ¼å òðå-
áèñêó öðêâó ñàãðàäèî ðèìñêè öàð Êîíñòàíòèí Âåëèêè, à îáíî-
âèî ¼å ñðïñêè êðà Ìèëóòèí ó 13. èëè 14. â., çàáåëåæåíî ó ïðåä-
ãîâîðó Òðåáèñêîã ïîìåíèêà. Àóòîð îñóó¼å ñâå ïîñëåíèêå íà
ïîó öðêâåíå èñòîðè¼å êî¼è ñó ñå ïîâåëè çà îâàêî íåïîóçäàíèì
èñòîðè¼ñêèì ñâåäî÷àíñòâèìà, êàî øòî ¼å íïð. Íèèôîð Äó-
÷è. Çàâðøåòàê îâîã ïðèëîãà èç ñðïñêå èñòîðè¼å ïðåäñòàâà ïðà-
âè ìàíèôåñò óñìåðåí ïðîòèâ íàðîäíèõ ïðåäàà: Íî êàä ñå ó
ïîçíàòèì äî äàíàñ ïîâåñíè÷êèì èçâîðèìà èç XIII è XIV âåêà íå
ñïîìèå öðêâà òðåáèñêà, êàêî äà âåðó¼åìî áåçèìåíîì ïèñöó
èç XVII âåêà èëè òàêî çâàíîì íàðîäíîì ïðåäàó, äà ¼å òðåáè-
ñêó öðêâó ñàãðàäèî Öàð Êîíñòàíòèí Âåëèêè à îáíàâàî ñðïñêè
êðà Ìèëóòèí?49
Ó ðàñïðàâè î ïîðåêëó Ñèáèàíèí £àíêà50 îñóó¼ó ñå ïðåä-
ñòàâíèöè òðàäèöèîíàëèñòè÷êå øêîëå, êî¼à, èç ïàòðèîòñêèõ ïî-
45
È. Ðóâàðàö, £îø ¼åäàíïóò î Ëååíó ãðàäó, Ñòðàæèëîâî, 1892, V,
263-265.
46
Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, I, 416.
47
Äóøàí õîå ñåñòðó äà óçìå, Âóê, ÑÍÏ II, áð. 27; Öàð Êîíñòàí-
òèí è ñåñòðà ìó £åëåíà, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, Íîâè Ñàä, 1847, ê. 79,
106.
48
Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, ê. 57, 112.
49
Ïðèëîøöè ê ïîçíàâàó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, Ãîäèøèöà Íè-
êîëå ×óïèà, 1894, XIV, 238.
50
Ïîðåêëî Ñèáèàíèí £àíêà. Èñòîðèñêà ðàñïðàâà, Êîëî, Áåîãðàä,
I, 1901, ê. 1, ñâ. 8, 463-467; ñâ. 9, 529-533; ñâ. 10, 601-604. Ïðåøòàìïàíî
ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 509-523.
237
áóäà, ïîêóøàâà äà äîêàæå ñðïñêî ïîðåêëî £àíîøà Õóàäè¼à, çíà-

ìåíèòîã óãàðñêîã âåëèêîäîñòî¼íèêà è àíòèòóðñêîã ðàòíèêà èç 15.
â. Ðóâàðàö, ìåóòèì, íåãèðà è ïîäàòàê èç Îðáèíîâîã Êðàåâ-
ñòâà Ñëîâåíà î òîáîæî¼ êðèâèöè ïîñëîâè÷íîã £àíêîâîã ïðî-
òèâíèêà, äåñïîòà óðà Ñìåäåðåâöà, çà ïîðàç õðèøàíñêå âî¼-
ñêå ó óãàðñêî-òóðñêî¼ áèöè êîä Âàðíå 1444. ã. Ïðåìà îâî¼ ïðè÷è,
íàèìå, ñðïñêè äåñïîò íè¼å äîçâîëèî ïðîëàçàê àëáàíñêèõ ÷åòà
óðà Êàñòðèîòà-Ñêåíäåðáåãà, êî¼å ñó õèòàëå ó ïîìî õðèøà-
íèìà: À øòî àðáàíàøêî-ëàòèíñêè ïîïîâè ïðè÷à¼ó î ïîäâèçèìà
îðà Êàñòðèîòà ó ÷åòâðòî¼ òðåèíè ãîäèíå 1444. òî ¼å ñêàñêà è
áàñíà êî¼à íå çàñëóæó¼å íèêàêâå âåðå è ÷îâåê ñå ñàìî äèâèòè
ìîðà ëàêîâåð¼ó Ñðáèíà ×åäîìèà Ìè¼àòîâèà è ñðïñêîã ñèíà
Í. Âóëèà, êî¼è ïðèìèøå ñêàñêó òó çà èñòèíó.51
Òâðäå î ñðïñêîì ïîðåêëó Ñèáèàíèí £àíêà è óðà Êà-
ñòðèîòà-Ñêåíäåðáåãà52, êî¼å ñó êàî èñòîðè¼ñêå ÷èåíèöå èçíî-
ñèëè Ì. Ñ. Ìèëî¼åâè53, £. Ñóáîòè è £. Áîøêîâè54, Í. Âóëè è
Ì. £. îðåâè, Ðóâàðàö îäëó÷íî îäáè¼à.55 Ïèøóè î Áîñíè è î
ñðïñêèì ìàíàñòèðèìà ó Áîñíè56, Ðóâàðàö ñå òàêîå îáàðà íà èñ-
òðàæèâà÷å êî¼èìà íè¼å ñòàëî äî èñòèíå (...) è êî¼è óìå¼ó èç òè-
òóëà è îäëîìàêà ðåêîíñòðóèñàòè ÷èòàâó èñòîðè¼ó.57
Îâè èçâîäè íà íà¼áîè íà÷èí èëóñòðó¼ó äîñëåäíî íåãàòè-
âàí ñòàâ àðõèìàíäðèòà Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðåìà íàðîäíèì ïðå-
äàèìà êàî èçâîðèìà çà ñïîçíàâàå ñðïñêå ïðîøëîñòè. Íàñó-
51
óðà Âóêîâè, äåñïîò ñðïñêè è îðå Êàñòðèîò-Ñêåíäåðáåã,
âî àðáàíàøêè, ãîäèíå 1444, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1902, ê. 212, ñâ.
II, 13.
52
Èñòî, ê. 211, ñâ. I.
53
Î ðàäó Ìèëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà ó Ãëàñíèêó, Ëåòîïèñ Ìàòèöå
ñðïñêå, 1873, 115, 172-178.
54
Ïîðåêëî Ñèáèàíèí £àíêà. Âèä. ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà,
509-523.
55
56
Íåøòî î Áîñíè äàáàðñêî¼ è Äàáðî-áîñàíñêî¼ åïèñêîïè¼è è î ñðï-
ñêèì ìàíàñòðèìà ó Áîñíè, 240.
57
Èñòî, 241.
238
ïðîò òðàäèöè¼è è íåïîóçäàíèì ñâåäî÷àíñòâèìà ïîçíè¼èõ èñòî-

ðè¼ñêèõ èçâîðà îí ñòàâà ñâåòëîñò èñòîðè¼ñêå èñòèíå, êî¼ó èñ-
òðàæèâà÷ ìîæå äîñåãíóòè ñàìî êîðèøååì ïðâèõ, íåïîñðåä-
íèõ è àóòåíòè÷íèõ èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà. Òàêî, ðàñïðàâà¼óè î
æåíè Óðîøà I, íà¼ìëàåã ñèíà Ñòåôàíà Ïðâîâåí÷àíîã, ó ñâî-
¼èì Êðàèöàìà è öàðèöàìà ñðïñêèì, íà ¼åäíîì ìåñòó îïðåçíè
àðõèìàíäðèò êàæå: Íèøòà äðóãî íå îñòà¼å ìè íî çàâèðèòè ó
êèæóðèíó Ôàðëàòè¼åâó, ïà àêî íàì è èç å íå çàñèíå ñâåòëîñò
èñòîðè¼ñêå èñòèíå, ñà ñòèäîì ïðèçíàòè, äà áàð ¼à, íà¼ìàè ìå-
ó áðàîì, íå çíàì: ÷è¼à ¼å êè áèëà áëàãî÷àñòèâà íàøà êðàèöà
£åëåíà.58
Êàïèòàëíî¼ ñòóäè¼è Î êíåçó Ëàçàðó Ðóâàö ¼å ìîãàî ñ ïðàâîì
äà ñòàâè ïîäíàñëîâ Î Ïàíòè Ñðåêîâèó, ñ îáçèðîì íà ïðîñòîð
êî¼è ¼å Ðóâàð÷åâîì îìèåíîì îïîíåíòó îâäå ïîñâååí. Ðóøå-
è íèç óâðåæåíèõ èñòèíà òðàäèöèîíàëíå èñòîðèîãðàôè¼å, Ðó-
âàðàö ñâå âðåìå ïîëåìèøå ñà Ñðåêîâèåì, ó íèçó èñòîðè¼ñêèõ
ïèòàà, àëè è âàí èõ, íå áèðà¼óè ðå÷è, ó îïàñíîñòè äà, ñî÷íî-
øó ¼åçèêà è ñòèëà, ñêëèçíå èç îçáèíèõ íàó÷íèõ âîäà ó ïëèòêó
ïàìôëåòñêó ëèòåðàòóðó. Ðóâàðàö ¼å è ñàì òî ïðèìåòèî è ñà æà-
ååì êîíñòàòîâàî ó ïðåäãîâîðó ñâî¼å, èç íàñòàâàêà ó Ñòðàæè-
ëîâó, ïðåøòàìïàíå ðàñïðàâå: À äà íè¼å òàêî ïèñàíà è òèì ïó-
òåì èçëàçèëà, Áîã çíà, áè ëè ñå èêàäà íàïèñàëà òà ðàñïðàâà î
êíåçó Ëàçàðó, è àêî áè ñå êàä è íàïèñàëà, çàöåëî áè äðóãà÷è¼å
íàïèñàíà áèëà îíà. Øòî ¼å äàêëå íàïèñàíà âå ñàäà, òî íåêà ñå ã.
óðåäíèêó Ñòðàæèëîâà óïèøå; à øòî ¼å íàïèñàíà îâàêî, òî íåêà
ñå èñòîì ãîñïîäèíó èñòîãà ëèñòà îòïèøå; ¼åð øòî ñå ìåíå, ïè-
ñöà òå ðàñïðàâå, òè÷å, íå ìîãó ñàäà, ïîøòî ñàì ðàñïðàâó òó ó
ïîñëàíèì ìè îòøòàìïàíèì òàáàöèìà ïðåãëåäàî è ïðî÷èòàî è
ïðî÷èòàâà¼óè ¼ó ñ óæàñîì îïàçèî îíå ìíîãå èçëåòå è óìåòêå è
óçâèêå è ñòâàðè, êî¼å íå ñïàäà¼ó íà ñòâàð, êàçàòè, äà ñàì çàäîâî-
àí ñ òîì ðàñïðàâîì; à êàä ïîìèñëèì ¼îø íà ÷èòàîöå è íà äî-
58
È. Ðóâàðàö, Êðàèöå è öàðèöå ñðïñêå, Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê
Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 11.
239
áðóðàäå ïðè¼àòåå è çëóðàäå íåïðè¼àòåå ìåó ÷èòàîöèìà, è

øòà å òåê îíè ðåè, òî ñàì ïîñâå íåçàäîâîàí, è ÷èñòî ñå
êà¼åì, øòî ñàì ó¼åäíî îòøòàìïàâàòè äàî, øòî íèñàì ïðè÷åêàî
äî êðà¼à, ïà íåìèëîñðäíî¼ êðèòèöè ïîäâðãàî òå èçáðèñàî è èç-
îñòàâèî èç òå Ñòðàæèëîâà÷êå ðàñïðàâå ñâå, øòî íå ñïàäà íà
ñòâàð à íàðî÷èòî ñâå îíî, øòî ñå ã. Ïàíòå Ñðåêîâèà òè÷å è
äîòè÷å, ¼åäíîì ðå÷è, øòî íèñàì ïðåðàäèî è ïðåøòàìïàî òó ðàñ-
ïðàâó î êíåçó Ëàçàðó. Èñòèíà äà áè òàäà êèæèöà îâà áèëà
ìíîãî òàà è ìàà, àëè áèõ ¼à áèî äàëåêî çàäîâîíè¼è, à è
ïðè¼àòåè ìî¼è áèëè áè ïóíî çàäîâîíè¼è ñà ìíîì; à íåïðè¼à-
òåè è äóñè áåçäóøíè íî ¼à íå ìîãó çíàòè, êàêî áè ïðèìèëè
è ñêðàåíó è ïðå÷èøåíó ðàñïðàâó îâó îíè, êî¼è ñå æåñòå, êî¼è
óçàâèðó, êî¼è ñå ðàñïàó¼ó è ïëàìòå ãåâîì, íå èç ïðåâåëèêå
óáàâè ê èñòèíè âå áåñîì äâèæèìè, ñàìî òî ¼åäíî çíàì à
ìîæå áèòè äà ñå è ó òîì âàðàì äà ã. Ïàíòè íå áè áèëî íåïðà-
âî, äà ñå ðàñïðàâà îâà èç Ñòðàæèëîâà íè¼å ïðîñòî îòøòàìïà-
âàëà âå äà ñå èçíîâà ïðåøòàìïàëà.59
Ðóâàðàö ñêðîìíî èç¼àâó¼å äà åãîâà ðàñïðàâà ìîæå äà ïî-
ñëóæè ñàìî êàî ïðåäëîæàê çà îçáèíó ðàñïðàâó î êíåçó Ëàçàðó
è Êîñîâñêîì áî¼ó óî÷è ïðîñëàâå ïåòñòîòå ãîäèøèöå: Êî ïî-
âîäîì òèì óñïèøå ïîâåñò î êíåçó Ëàçàðó è î ïîãèáè¼è ñðïñêî¼ íà
Êîñîâó, ìîè å ñå êîëèêî òîëèêî è îâîì ðàñïðàâîì î êíåçó Ëàçà-
ðó ïîñëóæèòè. Çà òîãà äîãîäèøåã ïîâåñíèêà è íàïèñàíà ¼å ïðåò-
õîäíà îâà ðàñïðàâà è ÷èì ñå ïî¼àâè òà ïîâåñò êî¼à å äâàïóò
êðàà áèòè îä îâå ðàñïðàâå, ðàñïðàâå å îâå íåñòàòè: èø÷åçíóå è
áàöèå ñå ó çàïåàê îâà ðàñïðàâà î êíåçó Ëàçàðó. È òàä å ã. Ïàíòè
äîè ñðöå íà ìåðó! È àêî ïîâåñò òó êðàòêó íàïèøå äî ãîäèíå, èëè
àêî ¼ó ¼å âå íàïèñàî ã. Ïàíòà ïà ¼å äî ãîäèíå èçäà íà ñâåò, íåêà
óâåðåí áóäå ã. Ïàíòà, äà åìî ìó ñå ìè ñâèêîëèöè äóáîêî ïîêëî-
íèòè è ïîêëîíèâøè ìó ñå äóáîêî óçâèêíóòè âèñîêî: æèâèî! Íî
àêî ã. óáà ïðåäâàðè ã. Ïàíòó òå ïîâåñò òó èçäà ã. . Êîâà÷åâè íà
ñâåò ã. Ïàíòà íåå ñå ìîðàòè íè êëààòè íè âèêàòè, ¼åð ã. Ïàíòà
59
È. Ðóâàðàö, Î êíåçó Ëàçàðó, 18-19.
240
¼å ó÷èòå, à óáà ¼å áèî ó÷åíèê ã. Ïàíòå è ó÷èòå íåêà óòè

ñàìî è íåêà ñå ó ñðöó ðàäó¼å ñàìî ñëóøà¼óè óñêëèêå íàøå ó÷åíè-
êó åãîâîì, ã. óáè Êîâà÷åâèó.60
Ïðâè ïðîáëåì êî¼åã ñå Ðóâàðàö äîòè÷å ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè ¼å
ïèòàå ãîäèíå ðîåà êíåçà Ëàçàðà, êàî è äàòîâàå åãîâå æå-
íèäáå Ìèëèöîì. Ïîëåìèøóè ñà ïîãðåøíèì äàòîâàåì £îâàíà
Ðà¼èà ïî êîìå ñå Ëàçàð îæåíèî îêî 1340.ã., êàî è ñà Ïàíòîì
Ñðåêîâèåì è ×åäîìèîì Ìè¼àòîâèåì, êî¼è ñó óñòàíîâèëè
äà ñå êíåç Ëàçàð ðîäèî îêî 1322. ã., Ðóâàðàö ëóöèäíî çàêó÷ó¼å
äà èì ðà÷óí íå âàà, ¼åð ïî åìó áè Ñòåôàíó Ëàçàðåâèó ó âðå-
ìå Êîñîâñêîã áî¼à áèëî 27 ãîäèíà, à ðàçìàê èçìåó Ìàðå, íà¼-
ñòàðè¼å Ëàçàðåâå êåðè, è Îëèâåðå, íà¼ìëàå, èçíîñèî áè ïóíó
31 ãîäèíó. Ïîçèâà¼óè ñå íà Ïîõâàëó êíåçó Ëàçàðó Àíäîíè¼à Ðà-
ôàèëà Åïàêòèòà, Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà ¼å Ñâåòè êíåç ïðîìåíèî
ñâåòîì êàäà ìó ¼å áèëî 60 ãîäèíà, òå äà ¼å, ïðåìà òîìå, ðîåí
1329. ã. Îâå çàêó÷êå ãðãåòåøêîã àðõèìàíäðèòà ñðïñêà ¼å èñòî-
ðèîãðàôè¼à óñâî¼èëà êàî âààíå è ïîòêðåïèëà èõ è äðóãèì äî-
êàçèìà.
Íà÷åëíî îñïîðàâà¼óè íàó÷íó âðåäíîñò ïîçíè¼èì ñðïñêèì
ëåòîïèñèìà è ðîäîñëîâèìà, Ðóâàðàö ñå êîíñòàíòíî îáðóøàâà íà
Ïàíòó Ñðåêîâèà çáîã íåêðèòè÷êîã óñâà¼àà íåïðîâåðåíèõ ñâå-
äî÷àíñòàâà è íåïîñòî¼àà áèëî êàêâîã êðèòåðè¼à çà îäàáèð ãðà-
å: ... è òà¼ íàø X. íè¼å íè íà¼ìàå èçáèðà÷, ïà ¼å åìó è çàòî
ëàêî, ¼åð îí íå èñïèòó¼å äóãî è íå ðàçáèðà ìíîãî êàêâà ¼å òî ãðà-
à, øòî ¼ó ¼å îí ïðèêóïèî; äà ëè ¼å òðóëà è îä öðâè ðàñòî÷åíà èëè
¼å çäðàâà è ¼àêà ãðàà, è äà ëè ñó îíè èçâîðè, êî¼å ¼å îí ïðèáàâèî,
÷èñòè è áèñòðè èëè ìóòíè è çàìóåíè.61 Äèãðåñè¼ó î íóæíîñòè
èçáèðàà èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò êîðèñòè
è çà èñêàçèâàå ñâîã íà÷åëíîã ñòàâà î âðåäíîñòè è ïîóçäàíîñòè
íàðîäíå åïñêå ïîåçè¼å ó ïðîöåñó îñòâàðèâàà èñòîðè¼ñêå ñïî-
çíà¼å. Îâà¼ Ðóâàð÷åâ ñòàâ áèñìî ìîãëè óçåòè è êàî credo ñëàâíîã
60
Èñòî, 19.
61
Ñòðàæèëîâî, 203 : Î êíåçó Ëàçàðó, 49.
241
èñòîðè÷àðà êàäà ñå ãîâîðè óîïøòåíî î åãîâîì îäíîñó ïðåìà

òðàäèöè¼è: Íî êàä ñå èñòàêíå êàêâî èñòîðè¼ñêî ïèòàå, îíäà
íèòè ¼å ïåñìà íàðîäíà êàêâà èíøòàíöè¼à, íà êî¼ó áè ñå ïðè ðå-
øàâàó ïîñòàâåíîã ïèòàà ìîðàî îáçèð óçåòè, íèòè èìà øòî
ñðöå äà ãîâîðè, ¼åð òó ¼å ìåðîäàâíà îíà áîãîì äàíà ÷îâåêó ìî,
êî¼îì èñòðàæó¼å èñòèíó.62 Ñòîãà Ðóâàðàö î íàâîäíîì ïèñìó êíå-
çà Ëàçàðà âëàñòåëèíó Áîãóìèëó ó Ñêîïå, êî¼å ¼å îáåëîäàíèî
Ïàíòà Ñðåêîâè ó êèçè Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, íå
æåëè íè äà ðàñïðàâà, ¼åð ñâàêè, êî¼è èìà çäðàâ óì, íà ïðâè å
ïîãëåä óâèäèòè, äà ¼å öåëî òî ïèñìî, î êî¼åì ¼å îâäå ðå÷, îä ïðâå
äî ïîñëåäå ðå÷è èçìèøåíî, è ïðåìà òîì ñâàêè áè ñå îíà¼ èç-
ëîæèî îïøòåì ñìå¼ó, êî¼è áè ñå îçáèíî óïóñòèî ó ïîáè¼àå
äîêàçà áîðíèðàíîãà è ñó¼åìóäðåíîãà ïðîôåñîðà ñðïñêå ïîâåñíè-
öå ó Áåîãðàäñêî¼ âåëèêî¼ øêîëè.63
Îä òóðñêèõ èçâîðà î Êîñîâñêîì áî¼ó Ðóâàðàö êîíñòåðíèðà-
íî îäáàöó¼å êàçèâàå Ìåõìåäà Íåøðè¼å êàî âåðîäîñòî¼àí èñòî-
ðè¼ñêè èçâîð, íåìèëîñðäíî êðèòèêó¼óè Ïàíòó Ñðåêîâèà çáîã
åãîâå èíòåðïðåòàöè¼å Íåøðè¼åâå ïðè÷å î Êîñîâñêîì áî¼ó: Ïàí-
òå ñó äàêëå êàçàëå, êàêî ¼å ðåëèãè¼îçíî îäóøåâåå áèëî êîä
Ñðáà ó î÷è Âèäîâà äíå! Ñâå ëóäå ñêàñêå è ïðèïîâåñòè òóðñêå î
áî¼ó íà Êîñîâó, êî¼å ¼å ãëóïàâè Òóð÷èí Íåøðè¼à ó ïî÷åòêó XVI
âåêà ñêóïèî è çàïèñàî, ñâå ñó òî äàêëå íàøå Ïàíòå óñâî¼èëå è çà
ñóøòó èñòîðè¼ñêó èñòèíó ïðèìèëå è íà îñíîâó òèõ óñâî¼åíèõ
ãëóïîñòè îíè ñó êàçàëè, êàêâî ¼å ðåëèãè¼îçíî îäóøåâåå áèëî
ó î÷è Âèäîâà äíå êîä Òóðàêà è êàêâî êîä Ñðáà.64 Ðóâàðàö ñå íå
çàóñòàâà íà òîìå: Ã. Ïàíòà ¼å äàêëå, ïðè÷à¼óè îíàêî, íàïðà-
âèî çáðêó, êàêâå çáðêå íèêî äî äàíàñ ó÷èíèî íè¼å, è íàïðàâèî ¼å
îä êíåçà Ëàçà è åãîâèõ âî¼âîäà ïðàâå ñëåïöå è áëóíå, à òî ñâå
ñàìî çàòî, øòî ¼å ìèñëèî, äà ïðè÷àå Íåøðè¼åâî î áî¼ó íà Êîñî-
âó íè¼å ñêóï òóðñêèõ óñìåíèõ ïðè÷à, âå ïðàâà èñòîðè¼à, êî¼ó
62
Ñòðàæèëîâî, 203-4 : Î êíåçó Ëàçàðó, 50.
63
Î êíåçó Ëàçàðó, 159.
64
Ñòðàæèëîâî, 1888, 55 : Î êíåçó Ëàçàðó, 209-210.
242
ñàìî ãäåãäå ñðïñêèì ïðè÷àìà ïîïóíèòè è èñïðàâèòè òðåáà, êàî

øòî ¼å îí ïîïóíèî è èñïðàâèî.65
Óìåî ¼å Ðóâàðàö èòåêàêî äà ïðåòåðà. Òàêî, íà íåóìåñíó è
íåñëàíó øàëó äà ¼å Ñðåêîâè Áóãàðèí èëè ñèí áóãàðñêîã ïî-
ðåêëà, Ñðåêîâè ñå ñòðàøíî óâðåäèî è èçóçåòíî åìîòèâíî ðå-
àãîâàî ó ïèñìó £îâàíó Ãð÷èó, óðåäíèêó Ñòðàæèëîâà: Ñâàãäà
ñàì äðæàî, äà ¼å îá¼åêò êðèòè÷àðåâ îíî, øòî ¼å íàïèñàíî, àëè
íèêàêî ñàì ïèñàö. Èç Ñòðàæ. áð. 31. íàïðîòèâ óâåðèî ñàì ñå,
äà ¼å çà êðèòè÷àðà ãëàâíî ïèñàö à íå îíî, øòî ¼å ïèñàíî; ¼îø
äàå, íè¼å ñàìî êðèâ ïèñàö, íåãî è åãîâ îòàö, ïà å áèòè è äåä
è ïðàìäåä. Åòî òî ¼å áåòðåñíè÷êà ïîñëà. Íè¼å òðåáàëî òîëèêî
ìóêå è êðèòèêå, äà ñå äîçíà ïðàâî èìå ìîãà îöà. Òðåáàëî ¼å óçå-
òè äðæàâîïèñ ïîê. íàì. £îâàíà Ãàâðèëîâèà è òàìî, ìåó èìå-
íèìà êìåòîâà, íàëàçè ñå è èìå ìîãà ïîêî¼íîã îöà, êî¼è ¼å ìëàä,
¼îø 1855., óìðî, è ãëàñè îâàêî: Ñëàâêî Ñðåêîâè. Çà óâðåäó,
íàíåøåíó ïðàõó ìîã îöà, ëè÷íî ó ñå ðàçðà÷óíàòè ñ òèì õàìîì,
êî¼è ñå äî óøè¼ó çàãóðèî ó áëàòî. Âàñ ïàê ìîëèì íà¼ó÷òèâè¼å,
äà ìè ïîâðàòèòå îáà ïðèëîøêà; íå ó äà ñå øòàìïà¼ó è ó îïøòå
òî¼ áðóöè è ãðäèëó íèòè ó øòî îäãîâàðàòè íèòè ó ïðåïèðêó
ñòóïàòè; íå ó äà èìàì ïîñëà ñ ïîäîáíèì ãàäîâèìà.66
Èàêî ¼å èçãëåäàî äóáîêî è íåïîìèðèâî ëè÷àí, Ðóâàð÷åâ
ñóêîá ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì ó Êíåçó Ëàçàðó èìàî ¼å ó ñóøòè-
íè íà÷åëàí çíà÷à¼ è ñòîãà ¼å áèî òàêî îøòàð è áåç ìèëîñòè: Íà-
ðî÷èòî óçåî ¼å íà îêî ãëàâíîãà ïðåäñòàâíèêà ïàòðè¼îòñêå øêîëå,
ïðîô. Âåëèêå Øêîëå Ïàíòó Ñðåêîâèà. Ñðåêîâè, ÷îâåê ìàëà
äàðà à ïðè òîì ñëàáå ñïðåìå, èñòàêàî ñå êîä òàäàøå ñëàáî ïîä-
ãîòîâåíå ãåíåðàöè¼å êàî ¼àêè àóòîðèòåò, òå ¼å øòà âèøå ïî îñíè-
âàó Ñðï. Êðà. Àêàäåìè¼å óêàçîì ïîñòàâåí çà åíîã ïðàâîã
÷ëàíà. Ðóâàðàö ¼å äîáðî çíàî êîëèêà ¼å îïàñíîñò ïî áîè ðàçâî¼
íàøå èñòîðè¼îãðàôè¼å, øòî ¼å êàòåäðó èñòîðè¼å íà íà¼âèøåì íà-
Èñòî, 204.
65
Ïèñìî ¼å äàòîâàíî 12. àâãóñòà 1887. ó Áåîãðàäó. Âèä. £. Ãð÷è,

66
Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, V, 107.
243
ó÷íîì çàâîäó çàóçåî íåñïðåìàí è ñàñìà îáè÷àí ÷îâåê, òå ñå çà òî

ó îâîìå ðàäó ñâîì ñíàãîì îáîðèî íà Ñðåêîâèà. Íàïàäà¼ òà¼
áèî ¼å íåîáè÷íî ñíàæàí è áåçîáçèðàí. Îí íè¼å áèðàî ðå÷è íè
èçðàçå, îí ¼å ñâîìå ñðöó ïóøòàî íà âîó, îí ¼å ïðîòèâíèêà ñâîãà
¼àêèì ðàçëîçèìà ó÷èíèî ñìåøíèì, òå ìó ïîòïóíî óáèî äî¼àêî-
øè àóòîðèòåò. Ìíîãè, ïà è ñàì Ñòî¼àí Íîâàêîâè, êîãà ¼å ïî-
êî¼íè Ðóâàðàö ìíîãî öåíèî è ïîøòîâàî, ñàâåòîâàõó Ðóâàðöó äà
ñå óìåðè, äà ïîøòåäè äîíåêëå ñâî¼ó æðòâó, êî¼à ñå íåìîíî óâè-
¼àëà ïîä óäàðöèìà, àëè Ðóâàðàö î òîìå íè¼å õòåî äà ÷ó¼å.67
Ðóâàðàö ¼å ó ñâî¼î¼ ïðåïèñöè ó âèøå íàâðàòà âåîìà æèâî-
ïèñíî îá¼àøàâàî ðàçëîãå îâàêî ñíàæíîã ïîëåìè÷êîã òîíà ó ïðå-
ïèðöè ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì. Êàêî ïèøå £îâàí Ãð÷è, óðåä-
íèê Ñòðàæèëîâà, ó êîìå ¼å Ðóâàðàö îá¼àâèâàî ñâî¼ó ðàñïðàâó
î êíåçó Ëàçàðó ó íàñòàâöèìà, åâî êàêî ¼å ãðãåòåøêè àðõèìàí-
äðèò ðåàãîâàî íà Õðîíîëîøêå áåëåøêå êî¼å ¼å çëîñðåíè Ïàíòà
Ñðåêîâè êàíèî îá¼àâèòè ó Ñòðàæèëîâó êàî îäãîâîð íà Ðó-
âàð÷åâå ëè÷íå èíâåêòèâå è óâðåäå óïðàâåíå êà åìó, à âå÷èòî
îïðåçíè Ãð÷è èõ êàêî íå áè òèìå îäáèî äðàãîöåíîã ñàðàäíè-
êà íà¼ïðå ïîñëàî Ðóâàðöó äà ÷ó¼å åãîâ ñóä: Èñïðàâêå õðî-
íîëîøêå, êî¼å Âàì ¼å Ïàíòà èç Áåîãðàäà ïîñëàî äà ñå øòàìïà¼ó
ó Ñòðàæèëîâó, òðåáàëè ñòå èñòîïà âðàòèòè Ïàíòè ñ òèì, äà çà
è ïîòðàæè êàêàâ òàìîøè ñòðó÷íè¼è ëèñò èëè ÷àñîïèñ èëè
íà¼ïîñëå Òðãîâà÷êå Íîâèíå, êàî øòî ¼å è äîñëå ÷èíèî; ¼åð Âè
íå ìîæåòå ó Ñòðàæèëîâó, ëèñòó çà çàáàâó è ïîóêó, ó êîì ñòå
ñàìî èçóçåòíî äàëè ìåñòà Ðóâàð÷åâîì Êíåçó Ëàçàðó, òàêâå ñòðî-
ãî ó÷åíå ñòâàðè, êàî øòî ñó òè Õðîíîëîøêè èñïðàâöè, ïðèìè-
òè. È êàêî ñòå Âè ìîãëè Ïàíòè ó èìå âå÷íå ïðàâäå è èñòèíå
îáðåè, äà åòå ìó èñïðàâêå âå ó 15. áðî¼ó øòàìïàòè? Äàêëå
Âè êîðåñïîíäèðàòå ñ Ïàíòîì îïðîñòèòå øòî ó ðåè ñ Ïàí-
òîì øàðëàòàíîì è ïàíãàëîçîì, êîìå ¼å ñòàëî äî äèíàðà à íèêàêî
è íèêàä äî ïðàâäå è èñòèíå! Ìèñëèî ñàì, àë ñàì çàáîðàâèî
íàïðåä Âàì êàçàòè, äà å áåçîáðàçíè òà¼ øàðëàòàí ïîêóøàòè äà
67
£. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼îíó Ðóâàðöó, 23.
244
îäãîâàðà ó Âàøåì ëèñòó íà ìî¼ó ðàñïðàâó, è äà Âàì íàïðåä êà-

æåì, äà ãà îäìà a limine îêíåòå. £à íèòè ñàì êàä íèòè ó èêàä
èçâðàòè è èçîïà÷àâàòè èñòîðè¼ñêà ôàêòà, à øòî î óøíóòîì
Ïàíòè ïèøåì ó îíîì òîíó, çà òî èìàì ¼à äîáðèõ óçðîêà, è àêî òà¼
òîí íåå ïîìîè äà òà¼ øêðàáàëî, êî¼è íè¼å êàäàð è íè¼å äî äà-
íàñ íè ¼åäàí ôàêò óòâðäèî èëè øòà îá¼àñíèî ó ñðïñêî¼ ïîâåñòè,
ïðåñòàíå ïèñêàðàåì ñâî¼èì øòåòó ïðàâèòè, îçáèíî ïîáè¼àå
âàèñòèíó íåå! Íî ïðè ñâåì òîì íåìà ó ìî¼èì ïðèìåäáàìà íà
Ïàíòèíà àñêàà íèêàêâå è íè¼åäíå ëè÷íå óâðåäå. £à åãà òðå-
òèðàì ñàìî, êàî øòî çàñëóæó¼å îí.68
Ó íà÷åëíîì è ëè÷íîì ñóêîáó Èëàðèîíà Ðóâàðöà è Ïàíòå
Ñðåêîâèà èçãëåäàëî ¼å ó ïðâè ìàõ äà ¼å Ðóâàðàö îäíåî òðè¼óì-
ôàëíó ïîáåäó. £îâàí Ñêåðëè, ó òèì ñìèñëó, àóòîðèòàòèâíî çà-
êó÷ó¼å: Íà êðà¼ó êðà¼åâà, èñòèíà ¼å îäíåëà ïîáåäó, è Èëàðèîí
Ðóâàðàö óìðî ¼å êàî òðèóìôàòîð. Îí ¼å îñíîâàî íîâó èñòîðè¼ñêó
øêîëó, ïðåä êî¼îì ñå ñàñâèì èçãóáèëà íåîçáèíà è íåíàó÷íà
èñòîðè¼à Ïàíòå Ñðåêîâèà è Ìèëîøà Ìèëî¼åâèà. Ó îâà¼ ìàõ,
êîä íàñ ïîñòî¼è ñàìî ¼åäíà ïðàâà, íàó÷íà èñòîðè¼ñêà øêîëà, è òî
¼å îíà êî¼ó ¼å îñíîâàî Èëàðèîí Ðóâàðàö.69
Äàíàñ, êàäà íè Ðóâàðöà íè Ïàíòå âèøå íåìà, êàî äà ¼å è ñâå
èõîâå ïîáåäå è ïîðàçå, áîðáå è ñòðåìåà, êî¼èìà ñó ïîñâåòè-
ëè ñâå ñâî¼å ñíàãå, ïðåêðèî ïðàõ. Èñòèíå ðàäè, âàà íàïîìåíó-
òè äà ¼å ñðïñêà íàöèîíàëíà èñòîðèîãðàôè¼à óäàðèëà äðóãèì è
äðóãà÷è¼èì ïóòåâèìà îä îíèõ êî¼å ñó ¼î¼ òðàñèðàëè ðîìàíòè÷àð-
ñêè, àëè è êðèòè÷êè èñòîðè÷àðè. Ïðåòåðàíîñòè è çàáëóäå êðè-
òè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å ñó ñà îâå âðåìåíñêå äèñòàíöå ìíîãî âè-
äèâè¼å, ¼åð ñå ìîãó òðåçâåíî ñàãëåäàòè, âàí æåñòîêèõ ïîëåìè-
êà êî¼å ñó îêðóæèâàëå ó÷åñíèêå âåëèêå íàó÷íå áîðáå ó 19. â. Îä
êðèòè÷êèõ èñòîðè÷àðà ìîäåðíà ñðïñêà èñòîðèîãðàôè¼à ïðåóçè-
ìà êàî îñíîâíî è ïðâî íà÷åëî òåæó çà èñòèíîì. Íî, èñòîðè¼ñêà
68
Ðóâàð÷åâî ïèñìî ¼å äàòîâàíî: Ó Ì. Ãðãåòåãó íà âåë. Âòîðíèê
1887 Âèä. £. Ãð÷è, Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, V, Íîâè Ñàä, 1939, 15-16.
69
£. Ñêåðëè, Èëàðèîí Ðóâàðàö, Îä¼åê, 13. àâãóñò 1905, ãîä. IV, áð.
186.
245
èñòèíà íå çíà÷è íóæíî è äîãìó, êî¼î¼ ñå íà îëòàð æðòâó¼ó íàöè-

îíàëíè èäåàëè. Ó òîì ñìèñëó èçãëåäà äà ¼å Ñò. Íîâàêîâè, ñâî-
¼èì ñàãëåäàâàåì óëîãå è çíà÷à¼à íàöèîíàëíå èñòîðè¼å, òå óñïî-
ñòàâàåì íåîïõîäíå êîðåëàòèâíîñòè èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å íà
èñòîì ïîñëó, äàëåêî áîå íàñëóòèî ñìåðíèöå è ïóòåâå ðàçâî¼à
ìîäåðíå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å. Ïðîõó¼àî ¼å âåê èçíàä îäðà Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà ( 1905). Äâå ãîäèíå óî÷è åãîâå ñìðòè çàìóêëî
¼å è ïåðî åãîâîã îïîíåíòà Ïàíòå Ñðåêîâèà ( 1903). Ðóâàðàö
¼å äàâíî ñòåêàî èìå ó ñðïñêî¼ íàóöè. Èñòîðè÷àð Ïàíòà Ñðåêî-
âè ¼îø óâåê ÷åêà íà ñâîã èñòîðè÷àðà. È íà òóìà÷à êî¼è å äàòè
óðàâíîòåæåíè¼ó ñëèêó î îâîì íàðîäíîì ïðåãàîöó è âåëèêîì ïà-
òðèîòè èç ìàëèõ Êð÷ìàðà70.
70
Ó òîì ïðàâöó ëåï ïðèëîã ïðåäñòàâà çáîðíèê ðàäîâà î Ïàíòè
Ñðåêîâèó ó îðãàíèçàöè¼è Ìèòîëîøêîã öåíòðà Ñðáè¼å ó Ðà÷è: Àêàäåìèê
Ïàíòåëè¼à Ñðåêîâè, Ìèòîëîøêè çáîðíèê, Ðà÷à, 2005, áð. 14, óðåäíèê
Ì. Ñòî¼àíîâè, ïðèðåäèî Æ. Àíäðå¼è. Ó÷åñíèöè íàó÷íîã ñêóïà ïîêóøà-
âà¼ó äà ïðóæå îá¼åêòèâíè¼ó ñëèêó î çàñëóãàìà Ïàíòå Ñðåêîâèà è äà, ñà
íåîïõîäíå âðåìåíñêå äèñòàíöå, êðèòè÷êè ðåâàëîðèçó¼ó åãîâî äåëî.
246
ÏÐÅÄÀÅ Î ÓÁÈÑÒÂÓ Ó ËÎÂÓ
£åäíà îä íà¼óêîðååíè¼èõ ñêàñêè êî¼à ¼å äî äàíàñ çàáåëå-

æåíà ó íàøåì íàðîäó ¼å ïðè÷à î Âóêàøèíîâîì óáèñòâó öàðà Óðî-
øà, íà¼÷åøå ó ëîâó, è, êàçíè, êî¼à ¼å, íåäóãî íàêîí òîãà, ñíàøëà
êðàà Âóêàøèíà, åãîâîã áðàòà Óãåøó è èõîâó, îä òóðñêå
çíàòíî áðî¼íè¼ó, âî¼ñêó íà Ìàðèöè.71 Ïðåäàå î óáèñòâó ó ëîâó,
êàî ôîëêëîðíè îáðàçàö, ¼åäàí ¼å îä íà¼âèòàëíè¼èõ è íà¼ðàñïðî-
ñòðàåíè¼èõ ó íàøî¼ óñìåíî¼ êóëòóðè. Ñõåìà óáèñòâà ó ëîâó íà¼-
÷åøå ñå âåçó¼å çà ñìðò ëåãèòèìíîã íîñèîöà âëàñòè. Ïî î¼, çà
òà¼ ÷èí ñå íåìèíîâíî îêðèâó¼å ïðåòåíäåíò íà ïðåñòî, ïî ïðà-
âèëó, áåñêðóïóëîçíè è íåëî¼àëíè âëàñòåëèí óáè¼åíîã, êî¼è íå ïðå-
çà íè îä ÷åãà äà áè ñå äîìîãàî âëàäàðñêîã äîñòî¼àíñòâà. Äà áè
ôóíêöèîíèñàëî êàî óñìåíà âðñòà, ó îêâèðèìà æàíðîâñêèõ çàêî-
íèòîñòè èñòîðè¼ñêîã ïðåäàà, ó ïðè÷è ñå äà¼å ïðåöèçàí ãåîãðàô-
ñêî-èñòîðè¼ñêè îêâèð äîãààà, ïî÷åâ îä èñòîðè¼ñêèõ ëè÷íîñòè
êàî íîñèëàöà ñòðóêòóðå ïðåäàà, äî ãåîãðàôñêèõ ëîêàëèòåòà êî¼è
ïîòâðó¼ó âåðîäîñòî¼íîñò è óáåäèâîñò èñêàçàíîã. Óáèöà è óáè-
71
Óñìåíî ïðåäàå î óáèñòâó öàðà Óðîøà è êàçíè áîæè¼î¼ êî¼à ¼å
ñòèãëà öàðåâîã óáèöó êðàà Âóêàøèíà ó áèöè íà Ìàðèöè 1371. ãîäèíå,
íè¼å çàáåëåæåíî íè ó ¼åäíîì ïèñàíîì ñïîìåíèêó ïðå XVI âåêà. Ïî òðàäè-
öè¼è, 1584. ãîäèíå íåêè ïàñòèð íàøàî ¼å ïîä êàìåíîì ïëî÷îì ó ìàíàñòèðó
Óñïåà ïðåñâåòå Áîãîðîäèöå, ó ñåëó Øàðåíèêó, ìîøòè öàðà Óðîøà. Ïî-
äàòàê äà ¼å êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà ¼å êàñíîã ïîðåêëà, ìëàè ¼å
ñâàêàêî îä ñòàðè¼èõ ðîäîñëîâà êî¼è äà¼ó êàî äàòóì Óðîøåâå ñìðòè 4. äå-
öåìáàð, äàêëå, âðåìå ïîñëå Âóêàøèíîâå ñìðòè (26. ñåïòåìáàð 1371). Îâà¼
ïîäàòàê ïîòè÷å èç ëîêàëíå ëåãåíäå èç îêîëèíå Ïåòðè÷à è Íåðîäèìà, ïà
¼å òàêî âðåìåíîì îâà ëåãåíäà ñòèãëà è äî Äóáðîâíèêà. £. Ðååï, Ñìðò
öàðà Óðîøà ó Èñòîðè¼è £îâàíà Ðà¼èà è Õðîíèêàìà ãðîôà îðà Áðàíêî-
âèà, ó: Óáèñòâî âëàäàðà, Íîâè Ñàä, 1998, 70.
247
¼åíè ñå, èçìèøåíèì ãåíåàëîãè¼àìà, íà¼÷åøå ïîâåçó¼ó è ñðîä-

íè÷êèì âåçàìà. £îø îä 12. âåêà, îä Ëåòîïèñà ïîïà Äóêàíèíà,
ïà äî íàøåã âðåìåíà, îâà¼ îáðàçàö ¼å ¼åäàí îä íà¼àêòèâíè¼èõ íà
íàøèì ïðîñòîðèìà. Âåçó¼óè ñå çà ðàçëè÷èòå íîñèîöå, ñàì ìå-
õàíèçàì ôóíêöèîíèñàà ïðåäàà, èíòåðíàöèîíàëíîã ó ñâî¼î¼
îñíîâè72, êðîç âåêîâå îñòà¼å íåèçìååí, áîãàòåè ñå ñàìî îäðå-
åíèì ëîêàëíèì åòíîëîøêî-èñòîðè¼ñêèì íàñëàãàìà. Èñòîðè¼ñêó
÷èåíèöó ïðîïàñòè ñðïñêå äðæàâå íà Ìàðèöè äðæàâà ¼å ïî-
ñòî¼àëà ¼îø ïðåêî ñòî ãîäèíà, àëè ñó ïîñëåäèöå Ìàðè÷êå áèòêå
áèëå ïðåñóäíå çà åí îïñòàíàê êîëåêòèâíè íàðîäíè äóõ îòå-
ëîâó¼å ó çëî÷èíà÷êîì ïðåäóçåó ¼åäíå ëè÷íîñòè. Íèìàëî ñëó-
÷à¼íî, ðå÷ ¼å î ôèãóðè Óðîøåâîã ñàâëàäàðà êðàà Âóêàøèíà Ìð-
àâ÷åâèà: Íà¼¼à÷è îáëàñíè ãîñïîäàð, ïðîãëàøåí çà êðàà, îä
ëåãàëíîã Óðîøåâîã ñàâëàäàðà ëàêî ¼å ìîãàî ïîñòàòè åãîâ îïî-
íåíò è óçóðïàòîð Íåìàèêîã ïðåñòîëà. Îä òðåíóòêà êàäà ¼å ó
íàðîäíî¼ òðàäèöè¼è ïðîãëàøåí çà Óðîøåâîã ïðîòèâíèêà îáðà-
çàö î óáèñòâó ðàäè îñâà¼àà âëàñòè íàìåòíóî ñå âå ñàìèì ñâî-
¼èì ìîòèâñêî-èçðàæà¼íèì ìîãóíîñòèìà, ïîøòî ¼å âå óâåëèêî
ïîñòî¼àî ó íàøî¼ óñìåíî¼ áàøòèíè. Êàäà ¼å, íàèìå, çà ðàñïàä
ñðïñêîã öàðñòâà íàåí êðèâàö ó Âóêàøèíó Ìðàâ÷åâèó, òó êðè-
âèöó ¼å òðåáàëî îá¼åêòèâèçîâàòè, îæèâîòâîðèòè ñëèêîì êî¼à å
ñâî¼îì âåðîäîñòî¼íîøó ïðóæèòè äîêàçå, êðàåâî ïîíàøàå
óêëîïèòè ó îáðàçàö. Òà÷íî ñå, íàðàâíî, íå ìîæå óòâðäèòè êàäà
ñå òî óêëàïàå èçâðøèëî.73
Îíîãà ÷àñà êàäà ¼å ïîñòàëî ÷èåíèöîì óñìåíå êóëòóðå, ïðå-
äàå î Óðîøåâîì óáèñòâó ó ëîâó ïî÷åëî ¼å äà ñå ïîñìàòðà êàî
èñòîðè¼ñêà èñòèíà è ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è. Ìàâðî Îðáèí
òàêî Óðîøåâó ñìðò òóìà÷è ó íà¼áîèì òðàäèöè¼àìà óñìåíîã
èñòîðè¼ñêîã ïðåäàà: Êóêàâíè öàð, êî¼è ¼å çà ñâîãà æèâîòà ïó-
ñòèî äà âåëèêàøè çàóçìó öàðñòâî, áîðàâèî ¼å íåêî âðåìå êîä êðà-
72
Âèä. T. Maretiæ, Naa narodna epika, Nolit, Beograd, 1966, 237.
73
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Èñòîðè¼ñêà ïðåäàà íà ìåè êèæåâ-
íîñòè è èñòîðè¼å (ìîòèâ óáèñòâà ó ëîâó), ó: Çáîðíèê ó ÷àñò Âî¼èñëàâà
óðèà, Áåîãðàä, 1992, 35.
248
à Âóêàøèíà, êî¼è ìó ¼å áèî äîäåëèî ¼åäíó ìàëó îáëàñò çà èçäð-

æàâàå. Ïîñëå áîðàâêà êîä åãà, ïîå êà êíåçó Ëàçàðó. Êàä ¼å
îâà¼ íà ñëè÷àí íà÷èí ðàâî ñ èì ïîñòóïàî, ïîíîâî ñå âðàòè
êðàó Âóêàøèíó. Àëè êîíà÷íî, âèäåè äà ñ èì ïîñòóïà êàî
ïðå, îäëó÷è äà ïîáåãíå ó Äóáðîâíèê. Êàä ¼å î òîìå íåêè ñëóãà
îáàâåñòèî êðàà Âóêàøèíà, Âóêàøèí ãà óäàðè áóçäîâàíîì ïî
ãëàâè òàêî äà íà ìåñòó îñòà ìðòàâ. Çàìîòàâøè ãà çàòèì ó ¼åäàí
èëèì, äàäå ãà ïîêîïàòè ó Øàðåíèêó, ó îáëàñòè Ñêîïà.74
Ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å ó Æèòè¼ó ñâåòîã öàðà Óðîøà ðàçâè¼à ïðå-
äàå î óáèñòâó ó ëîâó, óç îïàñêó äà ñó íåäóæíîã Óðîøà óáèëå
Âóêàøèíîâå ñëóãå ó ïëàíèíè. Îâî ¼å íà¼øèðà ïîçíàòà âåðçè¼à
äîãàà¼à, îáëèêîâàíà ó ìàíèðó èñòîðè¼ñêîã ïðåäàà. Ñâå ¼å ïîä-
ðååíî ïîòðåáè äà ñå äîå äî êàíîíèçàöè¼å ìëàäîã öàðåâèà êî-
¼è ¼å ïîñòàî æðòâîì âëàñòîóáèâîã è íåóìåðåíèì ÷àñòîõëåïåì
çàïîñåäíóòîã êðàà Âóêàøèíà.75 Ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å îñåà ïî-
74
Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, 46.
75
È íåêîëèêî ãîäèíà ìèíó è Âóêàøèí ðàñâèðåïèâøè ñå, ¼àî¼ ñóäå
íåïðàâåäíè, è íàãîâîðè Âóêàøèíà ðàòîáîðöà àâî, êî¼è îä èñêîíè ìðçè
äîáðî, è îí óïóòè ñâî¼å ñëóãå íà óáèñòâî. Ïîñëå íåêîëèêî äàíà èçèîøå ó
ëîâ, êàî øòî îáè÷à¼ èìàõó, è òàìî (Óðîø) ïðèìè êðà¼ æèâîòà óáèøå ãà
íè÷èì êðèâîã. £àî¼ íåïðàâäå! £àî¼ çàâèñòè! Î íåñèòîñòè Âóêàøèíîâå! Êî-
¼à ðóêà ïîäèãíóòè ñå ìîãëà? Êàêî íå óñàõíó? Êàêî ëè çåìà ñàòðïå? Êàêî
è ñóíöå íå ïîìðà÷è? Êàêî è âàçäóõ ñàòðïåòè ìîæå? Êî¼èì ñðöåì, êî¼îì
ìèøó, êî¼îì ñàâåøó? Ñâàêàêî ïîìðà÷åí áåøå óìîì, èçãóáèî ïàìåò, îñëå-
ïåî áåøå äóøåâíèì î÷èìà, êàî íåêàäà åëàò êàäà ïîñå÷å áîæàñòâåíîã Ïðå-
òå÷ó £îâàíà; òàêî ñå è îâèìà ïîìðà÷è óì. È óáèøå ïðàâåäíîãà, íè÷èì
êðèâîã, òàìî íåãäå íèæå Íåðîäèìà, ìåñòî çâàíî Ñóäèìà. È êàäà áåøå
äóáîêî âå÷å, îäíåñîøå ãà ó ìàíàñòèð çâàíè íîâè õðàì Óñïåà ïðåñâåòå
Áîãîðîäèöå, ó ïîòêðèó ãðàäà Ïåòðè÷à âèøå Íåðîäèìà. Ïðå ñå çâàëî
Ïîðîäèì, ïîñëå ãà íàçâà Íåðîäèì Ñòåôàí Óðîø òðåè, êî¼è ¼å ó Äå÷àíè-
ìà. (...) Äà ñå âðàòèìî ïðåòõîäíîì. È ïðè òîì ìàíàñòèðó ¼å ðåêà êî¼à ñå
ñïóøòà ñà ãîðå, ñåëî çâàíî Øàðèíèê. È òó ïðèíåñîøå òåëî ìëàäîã öàðà
Óðîøà, êàî øòî è âèøå ðåêîñìî, à äà íèêî î òîìå íè¼å çíàî, îñèì îíèõ
çëî÷èíàöà è íàñòî¼íèêà îáèòåè ñà êëèñè¼àðõîì. È ïîëîæèøå ãà ó ãðîá-
íèöó óíóòàð öðêâå, ãäå ñå îáàâà¼ó áîãîñëóæåà, êî¼å ñó ¼îø îä ïðàðîäè-
òåà ñà÷èåíå, è ïîêðèøå ïëî÷îì êàìåíîì. È îïåëî íîíî ñâðøèøå à äà
íèêî î òîìå íè¼å çíàî, îñèì Âóêàøèíà è îíèõ çëî÷èíàöà. Î Âóêàøèíå,
249
òðåáó äà íàâîååì ëîêàëèòåòà ïîòêðåïè âåðîäîñòî¼íîñò ñâîãà

êàçèâàà, ïîòïóíî ó ñêëàäó ñà ïîåòèêîì èñòîðè¼ñêîã ïðåäàà.
Ó äóõó ìåìîðàòà ñó åãîâå ïîåòñêå èíâåêòèâå, ìîðàëèñòè÷êè
ñîëèëîêâè¼è, åìîòèâíî óçäðõòàî òîí, íèçàå ðåòîðè÷êèõ ïèòà-
à è óçäàõà.
Òðîíîøêè ðîäîñëîâ ó 18. â. ïðåäñòàâà âå çàîêðóæåíó ñëè-
êó äîãàà¼à, ïî êî¼î¼ ¼å Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà ñâî¼îì ðóêîì:
Vß samomjé razluqén`é volkaina sß carémß lu`ivsæ sß

nékoliko svoixß aki loviti, proqéé jé voinstvo raspustia po volæxß
loviti, onijé dva izidoa na édinß xolimß, kotori éstß vo polæxß
kosovskixß, i poluno\nïa strani imhétß rovi glubokïa mnogo; tamo
bo izidoa xodæ\é zrhti isxojdéïé zvhréé; tamo bo vukainß
uluqivß namhrénéa svoégo vrémæ udobnhéé, buzdoxanomß, égojé
imæé vo glavu udarivß uroa ubivaétß. Tajé svoimß povélh i vo
édinß rwvß onixß polagaétß, 2 lélémbra, lhta gospodnæ 1367.76
Âå ó êðàòêîì ïðåäèñëîâè¼ó ñâî¼å èñòîðè¼å Âàñèëè¼å Ïå-

òðîâè èñòè÷å ãðåõ öàðåóáèñòâà êàî ðàçëîã òóðñêå ïîøàñòè, íå
ïðîïóøòà¼óè äà ïîìåíå è ðàçíå ñó¼åòíå äåñïîòå è îõîëå ñàìî-
çâàíöå, êàêàâ ¼å áèî Ãåîðãè¼ Áðàíêîâè: Êàêú ïðàâåäíûìú
áîæïìú ïîïóùåíïåìú, çà ïðåîäîëhâøåå ïðåãðhøåíïå íàøå
Òóðêè, àùå è íå âêîíåöú çàâëàähëè Ñåðáñêèìú ãîñóäàðñòâîìú;
à îñîáëèâî ïðåáëàãïé Áîãú ðàçäðàæåíú çà óáïéñòâî ïðàâåäíàãî
ìîëîäàãî Öàðÿ Óðîøà. Ïîñëh òîãî ÿâëÿëèñÿ íhêîòîðûå íå çíàþ
êàêîâûå çàëþäè âú Öåñàðïþ è âú äðóãèõú ãîñóäàðñòâàõú, è ñåáå
îáúÿâëÿëè îòú îíûõú âûñîêèõú ôàìèëïÿõú Ñåðáñêèõú Äåñïîòú
è Ãðàôîâú, êàêú è íhêòîðïé Áîñíÿêú Ãåîðãïé Áðàíêîâè÷ü íàðåêú
ñåáÿ Ñåðáñêèìú Äåñïîòîìú, åùå äåðçíóëú è Ïîâåëèòåëåìú
×åðíîãîðñêèìú ñåáÿ îáúÿâèòè, çà ÷òî ïî óêàçó Ëåîïîëäà Öåñàðÿ
áóä òå èñïóíè ñàòàíà è íàó÷è òå óáèñòâó, êàî íåêàäà £óäó íà Ãîñïîäà ñâîãà
è ó÷èòåà, êî òå íàó÷è îäíåòè òåëî ïðàâåäíîãà ó öðêâó óíóòðà? Ïàòðè-
¼àðõ Ïà¼ñè¼å, Æèòè¼å ñâåòîã öàðà Óðîøà, 92-93.
76
Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, V, 1853, 73.
250
âçÿòú ïîäú êàðàóëú âú Ïðàãó, òàìî è ïðåñòàâèëñÿ, ãäh ïðåæäå

ìíîãïå èñòîðèïé íàïèñàëú î Ñåðáëåõú, è îñîáëèâî âûõâàëÿå ñâîþ
ôàìèëïþ, êîòîðàÿ èçîñòàëà ó Ñåðáëåõú âú âåëèêîìú ïðåçðhíïè è
ïîíîøåíïè çà èçìhíó Êíÿçà Ëàçàðÿ.77
Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å ïðâè ñðïñêè èñòîðè÷àð êî¼è ¼å óêàçàî

íà èñòîðè¼ñêó íåîäðæèâîñò òðàäèöè¼å î ñìðòè öàðà Óðîøà 1367.
ãîäèíå. Ó÷èíèî ¼å òî âå 1868. ãîäèíå ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè Êðàè-
öå è öàðèöå ñðïñêå.78 Ðóâàðàö ïîëàçè îä ÷èåíèöå äà ¼å Óðîøåâà
æåíà áèëà Àíà (Î æåíè öàðà Óðîøà), êè âëàøêîã âî¼âîäå Àëåê-
ñàíäðà Áåñàðàáå. Èç ïîäàòêà äà Àíà ó ïî÷åòêó 1370. ãîäèíå ¼îø
óâåê íè¼å áèëà îñëîâàâàíà êàî óäîâèöà, øòî áè áèëî íåìèíîâ-
íî êàäà áè ïîäàòàê î íàâîäíî¼ ñìðòè öàðà Óðîøà 1367. ã. áèî
òà÷àí, ëîãè÷íî ïðîèçèëàçè äà ¼å ïîñëåäè ñðïñêè öàð æèâîòà
êîíàö ïðèìèî äîöíè¼å. Ðóâàðàö ìèñëè äà ¼å òî áèëî 2. äåöåì-
áðà 1369. ãîäèíå: Èç ¼åäíîã àêòà Ìëåòà÷êå àðõèâå ïðîèçëàçè,
äà ¼å îí ¼îøò 18. ñåïò. 1369. ó æèâîòó áèî à âå ñëåäåå ãîäèíå 5.
àïðèëà ïîòâðó¼å Âóêàøèí êàî ïðàâè êðà Äóáðîâ÷àíèìà ïî-
âëàñòèöå äàíå èì îä ïðåàøè êðàåâà è öàðåâà, îäêóä ñå çà-
êó÷èòè ìîðà, äà ¼å Óðîø 2. äåê. 1369. æèâèòè ïðåñòàî.79 Ðóâà-
ðàö îâäå ïîãðåøíî äàòó¼å ãîäèíó ñìðòè öàðà Óðîøà ¼åð íàäìî-
íî ïðåíåáðåãàâà âåñòè Ìàâðà Îðáèíà î ñóêîáó ñðïñêèõ âåëèêà-
øà íà Êîñîâó 1369. ãîäèíå, êàäà ¼å Óðîø ïîäðæàî ñàâåç Ëàçàðà
Õðåáåàíîâèà è Íèêîëå Àëòîìàíîâèà ïðîòèâ Ìðàâ÷åâèà.
Òà¼ ñóêîá ¼å èìàî äàëåêîñåæíå ïîñëåäèöå. Íà¼âàæíè¼à îä èõ ¼å
ïîòïóíî Óðîøåâî óêëààå ñà âëàñòè è ðóøåå èíñòèòóöè¼å
ñàâëàäàðñòâà, î ÷åìó ïîñðåäíî ñâåäî÷è ïîäàòàê äà ¼å êðà Âóêà-
øèí èçäàî 5. àïðèëà 1370. ïîâëàñòèöå Äóáðîâíèêó ñàì, áåç ïî-
ìèàà öàðà Óðîøà. Äà ñó îäíîñè èçìåó ñàâëàäàðà òàäà ó ïîò-
ïóíîñòè ïîðåìååíè ãîâîðè è ïîäàòàê äà ¼å Ìàðêî ïðîãëàøåí
77
Èñòîðèÿ î ×åðíîé Ãîðû, Ñìèðåíûé Ìèòðîïîëèòú ×åðíîãîðñêïé
è Ïðèìîðñêïé è Ïðîíà ñåðáñêàãî Ýêñàðõú Âàñèëié Ïåòðîâè÷ü, 9-10.
78
Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 1-35.
79
Èñòî, 29.
251
ìëàäèì êðàåì ïðå Ìàðè÷êå áèòêå, î ÷åìó íàì ñâåäî÷è ¼åäàí,

íåäàâíî îòêðèâåí, íàòïèñ ó Ïðèçðåíó. Ó ñàâðåìåíî¼ ñðïñêî¼ èñòî-
ðèîãðàôè¼è ñìàòðà ñå, çáîã òîãà, äà ñå îâà Îðáèíîâà ïðè÷à íå ìî-
æå òàêî ëàêî îäáàöèòè.80 ×èåíèöó î íåïîñòî¼àó èíñòèòóöè¼å
ñàâëàäàðñòâà ó ñðïñêî¼ äðæàâè 5. àïðèëà 1370. Ðóâàðàö ¼å ïîêó-
øàî äà îá¼àñíè Óðîøåâîì ñìðó ïðå òîãà äîãàà¼à. Îâà èíòåðâåí-
öè¼à êðèòè÷êîã èñòîðè÷àðà ãëåäå äàòîâàà ñìðòè ïîñëåäåã ñðï-
ñêîã öàðà ó èñòîðè¼ñêî¼ íàóöè, ìåóòèì, íè¼å óâàæåíà.
Ãîäèíà èñòèíñêîã ðàçðà÷óíàâàà êðèòè÷êèõ ñðïñêèõ èñòî-
ðè÷àðà ñà óâðåæåíèì ïðåäàåì î íàñèëíî¼ ñìðòè öàðà Óðîøà,
êî¼å ñå ïîñâå ëåãèòèìíî èíôèëòðèðàëî è ó íàöèîíàëíó èñòîðèî-
ãðàôè¼ó êàî îïøòåïðèõâàåíî íàðîäíî ìèøåå ¼åñòå 1879. ãî-
äèíà, êàäà ñå ó Ãîäèøèöè Íèêîëå ×óïèà ïî¼àâó¼ó äâà ÷ëàí-
êà î îâîì ïðåäìåòó: Õðîíîëîøêà ïèòàà î âðåìåíó áèòêå íà Ìà-
ðèöè, ñìðòè êðàà Âóêàøèíà è ñìðòè öàðà Óðîøà îä ÷óâåíîã è
çà êðèòèêó èçâîðà ïî¼åäèíîñòè íàøå èñòîðè¼å (õðîíîëîãè¼ñêèõ,
ãåíåàëîãè¼ñêèõ, ãåîãðàôñêèõ, êóëòóðíèõ èòä.) òîëèêî âå çàñëó-
æåíîãà ã. Èëàðèîíà Ðóâàðöà è Íåêîëèêî õðîíîëîøêèõ èñïðàâàêà
ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è îä ìëàäîã è íàäå ïóíîã ðàäíèêà íà ïîó äî-
ìàå èñòîðè¼å, ã. . Êîâà÷åâèà, ïðåìà àôèðìàòèâíèì îöåíàìà
Ñò. Íîâàêîâèà.81 Îáà íàó÷íèêà, íåçàâèñíî ¼åäàí îä äðóãîã, äîëà-
çå äî èñòîâåòíèõ ðåçóëòàòà: êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðî-
øà, ¼åð ¼å Âóêàøèíà ïîñëåäè Íåìàè íàäæèâåî. Êîâà÷åâè è
Ðóâàðàö ñå ðàçëèêó¼ó ñàìî ó äàòîâàó ñìðòè öàðà Óðîøà.
Ðóâàðàö ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè íà¼ïðå äà¼å õðîíîëîøêè ïðåãëåä
íà¼ðåëåâàíòíè¼èõ èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà î ñìðòè öàðà Óðîøà. Òî
ñó: Êîïðèâíè÷êè ðîäîñëîâ, Êàðëîâà÷êè, Ïà¼ñè¼åâî Æèòè¼å öàðà
Óðîøà, è Òðîíîøêè ðîäîñëîâ, êàî íà¼ìëàè.82 Êàêî ïðèìåó¼å
80
Âèä. Ð. Ìèõà÷è, Êðà¼ ñðïñêîã öàðñòâà, Áåîãðàä, 1989, 146.
81
Ñò. Íîâàêîâè, Íàðîäíå òðàäèöè¼å è êðèòè÷êà èñòîðè¼à, ó: Èñòî-
ðè¼à è òðàäèöè¼à, 3.
82
Î óáèñòâó öàðà Óðîøà ãîâîðå ìëàè ðîäîñëîâè (Êàðëîâà÷êè, XVI
âåê, Ïå¼àòîâèåâ XVII è Ðóâàð÷åâ XVIII âåê), ìëàè ëåòîïèñè (Êóâåæäèí-
ñêè, Ïîäãîðè÷êè, Äå÷àíñêè, Âåðêîâèåâ, Ìàãàðàøåâèåâ è Ñåíè÷êè). Áðàí-
êîâèåâ ëåòîïèñ íà ëàòèíñêîì ¼åçèêó ñ ïî÷åòêà XVII âåêà, Ìàâðî Îðáèí ó
252
£åëêà Ðååï, âå ñå ó Êàðëîâà÷êîì ðîäîñëîâó óñïîñòàâà âåçà

èçìåó ïîãèáè¼å Ìðàâ÷åâèà è çëîäå¼ñòàâà êî¼å ñó îíè íàâîä-
íî ïî÷èíèëè:
Cary jé Stéçany rodi sna Ouroa cara... Ségo umorié kral

Vlykain i Ougléa déspot i Goiko ix jé Bogy né ostavi jiti, ny
qau éüjé gospodinu svoému poqrypoé, tu sami po ispié turky
gorch napoéni bé83
Ïðåìà óáîìèðó Ñòî¼àíîâèó, êî¼è ñå è îâäå ïîçèâà íà Ðó-

âàðöà, Êàðëîâà÷êè ðîäîñëîâ ¼å ïèñàí èçìåó 1501. è 1520. ã., äîê
¼å îâà¼ îäëîìàê î Ìðàâ÷åâèèìà êàñíè¼è äîäàòàê.84
Èç íàâåäåíå ãðàå Ðóâàðàö èçâîäè ñëåäåè çàêó÷àê: Ó
íà¼ñòàðè¼èì íàøèì ïîâåñíè÷êèì èçâîðèìà, èëèòè ó ëåòîïèñè-
ìà ïðâå ðåäàêöè¼å, íå êàæå ñå, äàêëå, äà ¼å êðà Âóêàøèí óáèî
èëè óáèòè äàî öàðà Óðîøà, âå ñàìî ñå êàæå äà ¼å Óðîø ìíîãà
çëà òðïèî îä Âóêàøèíà è Óãåøå (à çà òðååã áðàòà Ãî¼êà îíè è
íå çíàäó), è äà ¼å Âóêàøèí íà ïîñëåòêó öàðà ñàãíàî ñ ïðåñòîëà
ñðïñêîã à ñàì ñå çàêðàèî. Òåê äîöíè¼è ëåòîïèñöè è ïîâåñíè÷à-
ðè èç XVI, XVII è XVIII âåêà ãîâîðå î óáèñòâó Óðîøåâó è çíà¼ó
êàêî ñå è ãäå ñå òî óáèñòâî äîãîäèëî, à òî çíàå ñâî¼å îíè ñó, êàî
øòî ¼à ìèñëèì, ñàìî èç ïðåäàà íàðîäíîã è êàëóåðñêîã è èç
íàðîäíèõ ïåñàìà, à íèêàêî èç ïèñìåíèõ ñïîìåíèêà öðïñòè ìî-
ãëè. Òî ñå âå è îòóä âèäè, øòî íà¼ìëàè ëåòîïèñàö (Òðîíîøêè)
Êðàåâñòâó Ñëîâåíà (Ïåçàðî 1601). £àêîâ Ëóêàðåâè ó ñâîì äåëó Îáèëíè

èçâîä èç äóáðîâà÷êèõ àíàëà (Âåíåöè¼à, 1605), ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å ó Æèòè¼ó
öàðà Óðîøà (1642), Ñàâèíñêè ëåòîïèñ èç XVII âåêà, ðóêîïèñíà Ïðè÷à î
áî¼ó êîñîâñêîì ñ êðà¼à XVII âåêà èëè ïî÷åòêà XVIII âåêà, Êèãà èñòîðèî-
ãðàôè¼à Ñàâå Âëàäèñëàâèà èç 1722, Òðîíîøêè ðîäîñëîâ èç ïðâå ïîëîâè-
íå XVIII âåêà, ãðîô îðå Áðàíêîâè ó îáå õðîíèêå, êðàòêî¼ ðóìóíñêî¼ è
ó Ñëàâåíîñðïñêèì õðîíèêàìà. £. Ðååï, Íàâ. ñòóäè¼à, 70-71.
83
. Ñòî¼àíîâè, Ñòàðè ñðïñêè ðîäîñëîâè è ëåòîïèñè, ÑÊÀ, Çáîð-
íèê çà èñòîðè¼ó, ¼åçèê è êèæåâíîñò ñðïñêîã íàðîäà, ê. XVI, 1927, ñòð.
36, áð. 23.
84
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 36.
253
çíà íà¼âèøå, íà¼ïîäðîáíè¼å è íà¼êèòàñòè¼å ïðè÷àòè è êàçàòè î

óáèñòâó è î îíîì øòî ¼å ïðåòõîäèëî óáèñòâó, êî¼å ñå íà òðè ñòî-
òèíå è íåêîëèêî äåñåòèíà ãîäèíà ïðå åãà äîãîäèëî.85
Ïðåäàå î öàðåóáèñòâó íåìèíîâíî å ñå íàè è ó Õðîíèêà-
ìà ãðîôà îðà Áðàíêîâèà êî¼è ñå è îâäå, íåñóìèâî, ñëóæèî
Îðáèíîâîì èñòîðè¼îì.86 Ñàì îïèñ Óðîøåâå ñìðòè ãîòîâî äà ¼å
äîñëîâöå ïðåïèñàí èç Êðàåâñòâà Ñëîâåíà:
Car hé péti Uro ijé éùé va jivoté svoémy carstviü égovomou

razdhlénomou biti, pyrvo naqélnimi gwspodarmi, sloujé\éi émou
dopoustivy, prébivaé va nékoé vrémé sa navétnikomy svoim, kralhmy
Vylkainwm, ijé nékouü malouü qésty dyrjavnoi prédéli, oudélil
béé émou radi kyrmlhniä jizni svoéi, potom xodézou émou i ka
knézou Lazarou, i tamw néougodnou kyrmlhniém xranim bivaé
toudou jé paki ka Vylkainou kralü svoémou navétnikou vazvrativy
sé, va poslédni jé vidév sébé sloujé\éi émou, konaqno prosäqéskim
izslédovaniém xranimomou bivaémou, va grad Doubrwniky pribégnouti
vashotévy, kral jé Vylkainy nékoégw sloujabnika égwvago
razoumév, pétago Uroa cara samwtritélno vasxoténié, küloumwm
siréqy, jéléznim klümom ili bouzdouganwm oudarivy égw ou glavou,
nhgo jé oudaréniü va tai qas samyrtiü izqézaét.87
85
òè êðàà Âóêàøèíà è ñìðòè öàðà Óðîøà, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà,
Áåîãðàä, 1879, III, 216.
86
Èçó÷àâà¼óè ïåðèîä âëàäàâèíå öàðà Óðîøà ó Õðîíèêàìà ãðîôà
îðà Áðàíêîâèà, äîøëè ñìî äî çàêó÷êà äà ñå Áðàíêîâè óìíîãîìå
îñëààî íà Ìàâðà Îðáèíà, ïðåïèñó¼óè ãà äîñëîâíî àëè êàòêàäà è îï-
øèðíè¼å èíòåðïðåòèðà¼óè Îðáèíîâî ïðè÷àå. £. Ðååï, Íàâ. äåëî, 74.
Âèä. £. Ðååï, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è óñìåíî ïðåäàå, Íîâè Ñàä, 1991,
60-62.
87
Ó èñòîì ñèæå¼íîì ñêëîïó, ïðåäàå å çàáåëåæèòè è ãðîô Áðàí-
êîâè êîëåáà¼óè ñå äà ëè ¼å æðòâà óáè¼åíà êþëóìMì ñèðå÷ü, æåëåçíèì
êëþíîì èëè áóçäóãàíMì, òàêî ïîñðåäíî óêàçó¼óè è íà ðàñïðîñòðàå-
íîñò îâîã ïðåäàà ó âååì áðî¼ó âàðè¼àíàòà.. £. Ðååï, Ãðîô îðå
Áðàíêîâè è óñìåíî ïðåäàå, Íîâè Ñàä, 1991, 63; Í. Ìèëîøåâè-îðå-
âè, Íàâ. ñòóäè¼à, 38.
254
Ó Ðà¼èåâî¼ Èñòîðè¼è îïèñ Óðîøåâå ñìðòè çàñíîâàí ¼å íà

Áðàíêîâèåâèì Õðîíèêàìà:
Íà ïîñëhäîêú óâèähâú ñåáå Óðîøú, îòú ñëóæàùûõú åìó

êîíå÷íî ïðîñÿ÷åñêèìú èæäèâåíiåìú êîðìèìà, âî ãðàäú
Äóáðîâíèêú (Ðàãóçà ðàçóìhåòñÿ) ïðèáhãíóòè óìûñëè. Êðàëü æå
Âóêàøèíú îòú íhêîåãî ñëóãè åãî ðàçóìhâü íàìhðåíiå åãî
óëóìîìú, èëè áóçäîõàíîìú ó ãëàâó åãî óäàðè, êîèìú óäàðîìú
âÿ òîé ÷àñú è æèçíü ñêîíà÷àâàåòú.88
Î çëî÷èíà÷êèì íàìåðàìà è åãçåêóöè¼è çàêîíèòîã öàðà Áðàí-

êîâè ïèøå è ó ñâî¼î¼ ðóìóíñêî¼ Õðîíèöè: 6855. Óðîø ×åòâðòè,
ñèí Äóøàíà Ñòåôàíà, î//íîã øòî áåøå ïîñëàî ñâîãà îöà, ñâåòîãà
Ñòåôàíà, ó çàòâîð ó òâðàâè çâàíî¼ Çâå÷àí, êàäà ¼å Ñâåòè áèî óäó-
áåí ó ìîëèòâè Áîãó ó ñâîì ìàíàñòèðó; ïîñëå òîãà åãîâ ñèí
Äóøàí ¼å ïîñëàî [åëàòå] ê ñâîìå îöó, òå ñó ãà è óãóøèëè. È òàêî
¼å ñâîãà îöà ó÷èíèî ñâåòèì ó÷åíèêîì, à ñåáå îöåòðîâà÷åì. Çàòî ¼å
è åãîâ æèâîò áèî ñêðàåí îä Áîãà, è åãîâîã ñèíà Óðîøà ×åòâð-
òîã, óáèëè ñó êðà Âóêàøèí è äåñïîò Óãåøà.89
È îðå Áðàíêîâè è Ðà¼è ïðåäàå î öàðåóáèñòâó ïîñìà-
òðà¼ó êàî èñòîðè¼ñêó èñòèíó êî¼à ¼å ïðåñóäíî óòèöàëà íà ðàñàï
ñâèõ òðàäèöèîíàëíèõ, óäñêèõ è Áîæ¼èõ âðåäíîñòè ó ñðïñêîì
ñðåäîâåêîâíîì äðóøòâó è íóæíî ïðîèçâåëà ïðîïàñò öàðñòâà.
Ó ïîêóøà¼ó ðåâèäèðàà ðåçóëòàòà íåêðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å,
Ðóâàðàö ïîñòàâà ñåáè òåæàê çàäàòàê äà ðàñâåòëè îêîëíîñòè è
âðåìå Âóêàøèíîâå ïîãèáè¼å íà Ìàðèöè, êàî è íà÷èí è äàòóì
Óðîøåâå ñìðòè. Øòî ñå òè÷å ãîäèíå áèòêå íà Ìàðèöè, Ðóâàðàö
88
Èñòîðiÿ ðàçíûõú ñëàâåíñêèõ íàðîäîâú íàéïà÷å Áîëãàðîâú,
Õîðâàòîâú è Ñåðáîâú èç òìû çàáâåíiÿ è âî ñâhòú iñòîðè÷åñêié
ïðîèçâåäåíàÿ £îàííîìú àðõèìàíäðiòîìú âî ñâÿòî Àðõàããåëñêîìú
ìîíàñòûðh Êîâèëh, âú Âèåííh, 1794, 674-675.
89
. Áðàíêîâè, Õðîíèêà Ñëîâåíà Èëèðèêà, Ãîðå Ìåçè¼å è Äîå
Ìåçè¼å, ñ ðóìóíñêîã ïðåâåî è èçäàå ïðèðåäèî Ñòåâàí Áóãàðñêè, óâîäíó
ñòóäè¼ó íàïèñàëà £. Ðååï, Íîâè Ñàä, 1994, 381.
255
ñå íå äâîóìè ìíîãî, ¼åð ñâåäî÷åå ñàâðåìåíèêà äîãàà¼à, ìîíà-

õà Èñàè¼å, ¼àñíî ñìåøòà äîãàà¼ ó 1371. ãîäèíó. Ãðãåòåøêè àðõè-
ìàíäðèò, ìåóòèì, íåãèðà äàòóì êî¼è ¼å áèî äîòëå ïðèõâàåí ó
ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è, à òî ¼å 26. ñåïòåìáàð. Ñóêîá ñå, ñìàòðà
Ðóâàðàö, îäèãðàî ïðå 1. ñåïòåìáðà 1371. ãîäèíå, ¼åð ñàìî äî òîã
äàòóìà ¼å âàæèî èíäèêò êî¼è ïîìèå ìîíàõ Èñàè¼à ó ñâî¼î¼ áåëå-
øöè (èíäèêò äåâåòè, îä 1. ñåïòåìáðà 1370. ãîäèíå äî 31. àâãóñòà
1371. ãîäèíå). Ïðåìà Ðóâàðöó, áèòêà íà Ìàðèöè ñå îäèãðàëà ó
¼óíó èëè ¼óëó 1371. ãîäèíå: Òî íåê áóäå äîñòà î áèòöè íà Màðèöè,
ó êî¼î¼ ¼å êðà Âóêàøèí ïðîïàî, è êî¼à ñå íè¼å 26. ñåïò. 1371. ã.
êàî øòî ñå óçèìà, íèòè ïàê 1. íîâåì. èñòå ãîäèíå, êàî øòî Ëóêà-
ðè (ó Copioso ristretto de gli Annali de Rausa p. 63) ïèøå, âå ó
ëåòåì ìåñåöó èñòå ãîäèíå 1371. äîãîäèëà.90 È îâäå, êàî è ó
ïîçíè¼î¼ ñâî¼î¼ ðàñïðàâè î êíåçó Ëàçàðó, Ðóâàðàö äèñêðåäèòó¼å
òóðñêå èçâîðå î ñðïñêî-òóðñêîì ñóêîáó, Íåøðè¼ó è Ñàåäóäèíà,
óç îïàñêó äà ñó èõîâå ïîâåñòè óãëàâíîì ñàñòàâåíå ïî òóð-
ñêèì óñìåíèì êàçèâàèìà.
Îïîíèðà¼óè Ðà¼èåâî¼ òâðäè, èçâåäåíî¼ èç ëîøåã òóìà-
÷åà Ìàâðà Îðáèíà, ïðåìà êî¼î¼ ¼å öàðà Óðîøà ñìðò ñòèãëà ïðè
êðà¼ó 1367. ãîäèíå, øòî ¼å óñâî¼åíî ó öåëîêóïíî¼ òàäàøî¼ ñðï-
ñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è, Ðóâàðàö ñå ïðèêëàà íà¼ñòàðè¼èì ëåòîïè-
ñà÷êèì èçâîðèìà, êî¼è áåëåæå äà ¼å Óðîø óìðî 1371. ãîäèíå. È
îâäå îí, êàî òðàäèöè¼ñêå è íåïîóçäàíå, åëèìèíèøå ìëàå ñðï-
ñêå ðîäîñëîâå, ïîñòàâà¼óè ñòðîãó ãðàíèöó èçìåó ïðàâèõ èñòî-
ðè¼ñêèõ ñâåäî÷àíñòàâà è óñìåíèõ òðàäèöè¼ñêèõ èçâîðà î íåêîì
äîãàà¼ó. È äîèñòà, øòî ñó èçâîðè óäàåíè¼è îä èñòîðè¼ñêå åïî-
õå çàòèðàà ñâåòîðîäíå äèíàñòè¼å Íåìàèà, òî ¼å îäíîñ ëåòî-
ïèñàöà ïðåìà öàðó Óðîøó áëàãîíàêëîíè¼è, à ëèê Ìðàâ÷åâèà
ñâå ìðà÷íè¼è: Vy lhto 6870-1361 oubié Mrynóvyqéviki cara
OUroa mladoga ny sémou présta i skonyqa sé carystvo srybyskoö,
áåëåæè ¼åäàí îä ìëàèõ ëåòîïèñà.91 Î Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó, êî-
90
Õðîíîëîøêà ïèòàà, 222.
91
Âèä. . Ñòî¼àíîâè, Ñòàðè ñðïñêè ðîäîñëîâè è ëåòîïèñè, 66.
256
¼è ¼å çà Ðóâàðöà îëè÷åå íåïîóçäàíèõ, íà óñìåíèì ïðè÷àìà è

ïðåäàèìà, óòåìååíèõ èçâîðà, îí êàæå: Çà òàêàâ (äà ¼å Óðîø
óáè¼åí 1367. ãîäèíå Á. Ñ) è óîïøòå çà êàêàâ àóòîðèòåò ó òèì
õðîíîëîøêèì ïèòàèìà íå ìîãó ñìàòðàòè òàêîçâàíè Òðîíîøêè
ëåòîïèñ, ó êîìå ñòî¼è íàïèñàíî äà ¼å öàð Óðîø óáè¼åí 2. äåê.
1367. ã. Îä êóäà ¼å íåïîçíàòè êîìïèëàòîð èç ïðîøëîã âåêà òà¼
õðîíîëîøêè ïîäàòàê óçåî, èëè êàêî ¼å äî åãà äîøàî, òî íå çíàì,
àëè òî çíàì, äà ñå ñïîðíà ó èñòîðè¼è íàøåã ïèòàà ïî òàêî ïî-
çíîì è òàêîâîì ïèñöó, êî¼è ¼å ïðå ñàñòàâàà Ñðáñêîã Ðîäî-
ñëîâà äîñòà ðàçíèõ ðóêîïèñíèõ è ïå÷àòàíèõ èñòîðè¼à ÷èòàî è
ìíîãî ïî çåìàìà ñðïñêèì ïóòîâàî è ïðè÷àà íàðîäíà î ìèíó-
ëèì âåöèìà è ¼óíàöèìà ñëóøàî, ïà çà òèì ñåî è, îñëàà¼óè ñå
íà ïàìåå ñâî¼å, äàáîãìå áåç ñâàêå êðèòèêå, Ðîäîñëîâè¼å òî ñðï-
ñêî íàïèñàî, ðåøàâàòè è ïðåñóèâàòè íå ìîãó.92
Íà¼âàæíè¼è çàêó÷àê ðàñïðàâå ¼å äà Âóêàøèí, êî¼è ¼å ïîãè-
íóî ïðå 1. ñåïòåìáðà 1371. ãîäèíå, íèêàêî íè¼å ìîãàî óáèòè Óðî-
øà êî¼è ¼å óìðî ó äåöåìáðó èñòå ãîäèíå. Øòî ñå òè÷å òà÷íîã äàòî-
âàà Óðîøåâå ñìðòè, Ðóâàðàö ñå ó îâî¼ ðàñïðàâè íå îäëó÷ó¼å íè
çà ¼åäíó îä äâå ó èçâîðèìà ïîñòî¼åå àëòåðíàòèâå: 2. èëè 3-4. äå-
öåìáàð. Èïàê, èç ñàìîã êðà¼à ðàñïðàâå, ÷èíè ñå äà âèøå íàãèå
îâî¼ äðóãî¼ âàðè¼àíòè, øòî íà íà¼áîè íà÷èí èñêàçó¼ó åãîâè ïî-
çíè¼è Ïðèëîæöè àãèîëîøêè: £à ñòî¼èì è êîëåáàì ñå èçìåó 3. è
4. äåöåìáðà, è íå çíàì çà êî¼è äàí äà ñå îäëó÷èì. Äà êàæåì äà ñå
îí ïðåñòàâèî íîó î ïîíîè ñ òðååã íà ÷åòâðòè ðåêëî áè ñå äà
øåïðòèì; à ¼à íåó äà ñå òî êàæå âå ñà ñâåòîãîðöèìà (Õèëàí-
äàðöèìà) êàæåì, äà ñå öàð Óðîø ïðåñòàâèî 3-åã äåö. (1371.).93
Ó Ñå÷åíè÷êîì ëåòîïèñó ñå áåëåæè äà ñå ñìðò Óðîøåâà ïà-
äà ó ÷åòâðòàê 2. äåöåìáðà. . Êîâà÷åâè ñìàòðà äà äàí ó íåäåè
îâäå íå îäãîâàðà äàòóìó.94 Ó îäðåèâàó äàíà Óðîøåâå ñìðòè
92
Õðîíîëîøêà ïèòàà, 224.
93
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîæöè àãèîëîøêè I, Ñðïñêè ñèîí, 1898, VIII, 27,
425.
. Êîâà÷åâè, È îïåò: êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðîøà, Ãî-
94
äèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1884, VI, 206.
257
ñàâðåìåíà èñòîðèîãðàôè¼à ¼å ïðèõâàòèëà, êàî èñïðàâíè¼å, äàòî-

âàå óáîìèðà Êîâà÷åâèà. Êîâà÷åâè ó ðàñïðàâè Êàä ¼å ïîãè-
íóî êðà Âóêàøèí èñïðàâà î÷èãëåäíó îìàøêó ñòàðöà Èñàè¼å è
âåîìà óáåäèâî èçâîäè äà ¼å Âóêàøèí ïîãèíóî 26. ñåïòåìáðà
1371. ãîäèíå, øòî ¼å ïðèõâàåíî è ó ñàâðåìåíî¼ ñðïñêî¼ èñòîðè-
îãðàôè¼è. Ó äðóãî¼, êó÷íî¼ ðàñïðàâè çà óòâðèâàå èñòèíèòî-
ñòè ïðåäàà î Âóêàøèíó öàðåóáèöè, Êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî
öàðà Óðîøà, íà ¼åäíîì ìåñòó, ïîìèóè Ðóâàð÷åâ ÷ëàíàê èç
1868. ãîäèíå ó Ìàòèöè, Êîâà÷åâè îäà¼å âèñîêî ïðèçíàå ãð-
ãåòåøêîì àðõèìàíäðèòó: £åäèíè Èëàðèîí Ðóâàðàö äîêàçèâàî
¼å ó Ìàòèöè çà 1868, 482, äà ¼å öàð Óðîø áèî æèâ è ïîñëå 1367,
àëè ñå íà îâó åãîâó âààíó ðàñïðàâó íå õò¼åøå ñå îáçèðàòè
îñòàëè èñòîðèöè.95
Ó îâî¼ Êîâà÷åâèåâî¼ ðàñïðàâè, ïîðåä èäåíòè÷íèõ çàêó-
÷àêà, íàìåå ñå è íèç ïàðàëåëà èçìåó Êîâà÷åâèåâîã è Ðóâàð-
÷åâîã èñòðàæèâà÷êîã ïîñòóïêà, ïî÷åâ îä èñòîâåòíå ïîäåëå íà ñòà-
ðè¼å ïîóçäàíè¼å, è ïîçíè¼å êîìïèëàòîðñêå èçâîðå, äî ïîðèöà-
à óñìåíèõ íàðîäíèõ ïðåäàà êàî âààíèõ èçâîðà çà êðèòè÷êó
ñðïñêó èñòîðèîãðàôè¼ó: £îø ïðè¼å 51 ãîäèíó ïðèì¼åòèî ¼å íåó-
ìðëè Âóê, äà ñå äîãàà¼è ïðèïîâè¼åäàåì èñêâàðå è ó îíîì èñòîì
íàðàøòà¼ó, ó êîìå ñå äîãàà¼ó, à êàìî ëè çà íåêîëèêå ñòîòèíå
ãîäèíå. Èñòèíèòîñò îâè¼åõ ðè¼å÷è ïîòâðó¼å ñå ïîòïóíî îâîì
ðàñïðàâîì, ¼åð ñìî èç å âèä¼åëè, äà ñå î óáèñòâó öàðà Óðîøà,
áåç ñóìå íà îñíîâó íàðîäíîã ïðèïîâè¼åäàà è ï¼åñàìà, ïî÷åëî
ïèñàòè òåê íà äâ¼åñòà è âèøå ãîäèíà ïîñëè¼å åãîâå ñìðòè, äîê
ó ñóâðåìåíè¼èì è ñòàðè¼èì, äîìàèì è ñòðàíè¼åì èçâîðèìà î
òîìå íè ñïîìåíà íåìà. Ïðåìà òîìå óáèñòâî öàðà Óðîøà èìà ñå
ñìàòðàòè êàî ïîçíè¼è ñòâîð íàðîäíå ï¼åñíè÷êå ôàíòàçè¼å, è êî
áè ãà ãîä õòèî óñâî¼èòè êàî èñòîðè¼ñêè ôàêàò, òîìå áè, íà òîì
èñòîì îñíîâó, âààëî â¼åðîâàòè: äà ¼å Ìîì÷èëî âî¼âîäà æèâèî ó
Ïèðèòîðó ïðåìà Äóðìèòîðó; äà ñó ñå æåíå Âóêà Áðàíêîâèà è
95
. Êîâà÷åâè, Íåêîëèêî õðîíîëîøêèõ èñïðàâàêà ó ñðïñêî¼ èñòî-
ðè¼è, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, III, 404, ó ôóñíîòè ïîä áð. 1.
258
Ìèëîøà Îáèëèà, òîáîæåã çåòà Ëàçàðåâà, çàâàäèëå çáîã ñâî-

¼èõ ìóæåâà è òè¼åì ìåó èìà èçàçàâàëå äâîáî¼ è ìðæó, êî¼à ñå
ñâðøèëà ÷àê èçäà¼ñòâîì Âóêîâè¼åì; äà ñå Ðàäè÷ Ñàíêîâè, âî¼-
âîäà ïðèìîðñêè, ñàì óáèî, øòî ¼å òîáîæ çàäîöíèî íà Êîñîâî; äà
¼å Áàîøè ïîãóáèî Âóêà Áðàíêîâèà çáîã èçäà¼å; äà ¼å îïøòèíà
äóáðîâà÷êà ïðåâàðîì ïðèñâî¼èëà áëàãî óðà Ñìåäåðåâöà; äà ¼å
åãîâà æåíà £åðèíà ïðàâåäíî çàñëóæèëà ïðîêëåòñòâî íàðîäå;
äà ¼å õåðöåã Ñò¼åïàí ïðåîòåî èñòîì äîâåäåíó íåâ¼åñòó ñâî¼åãà
ñèíà; èòä. èòä.96 Îâàêî ôîðìóëèñàíè, ñòàâîâè äâî¼èöå íà¼çíà-
÷à¼íè¼èõ ïðåäñòàâíèêà êðèòè÷êå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å àðòè-
êóëèøó ñå êàî ñòàâ ¼åäíå øêîëå, ÷è¼à ¼å áèòíà êàðàêòåðèñòèêà
ìèøåå äà çà óñìåíà ïðåäàà íèïîøòî íå ñìå áèòè ìåñòà ó
îçáèíèì èñòîðè¼ñêèì ïðîó÷àâàèìà.
Ïîëåìèêà î Âóêàøèíîâîì óáèñòâó öàðà Óðîøà îâèì íè¼å
îêîí÷àíà. Íàêîí èíòåðâåíöè¼à ïðèïàäíèêà ðîìàíòè÷àðñêå èñòî-
ðè¼ñêå øêîëå97 óáîìèð Êîâà÷åâè è Èëàðèîí Ðóâàðàö ñó áèëè
ïðèìîðàíè äà ¼îø íåêîëèêî ïóòà àðòèêóëèøó ñâî¼å ñòàâîâå98, äà
áè ïîëåìèêó îêîí÷àî Êîíñòàíòèí £èðå÷åê99, èçíîñåè íåîá¼à-
96
. Êîâà÷åâè, Íàâ. äåëî, 414-415.
97
Ï. Ñðåêîâè, Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, Áåîãðàä, 1881;
Vl. Kaèanovski, Pitanje o godini smrti srbskoga cara Uroa V i kralja Vukai-
na, Rad JAZU, LVIII, 199-213.
98
Êîâà÷åâè ó çàñåáíèì ðàñïðàâàìà: È îïåò, êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî
öàðà Óðîøà, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, Áåîãðàä, 1884, VI, 191-263; È ïî
òðåè ïóò êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðîøà; Ðóâàðàö ïàê ó ñâî¼èì
ïîëåìèêàìà ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì, ó ðàñïðàâàìà Ã. Ïàíòà Ñðåêîâè è
Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è 1887, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 243-257,
è Ïðåëàç ñ ïðèêàçà íà êðèòèêó, Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, 123-243.
99
Âåî ñà ëåãåíäå î ìó÷êîì óáèñòâó ñðïñêîã öàðà ñêèíóî ¼å 1886.
Êîíñòàíòèí £èðå÷åê îá¼àâèâàåì äâà äîêóìåíòà èç äóáðîâà÷êå àðõèâ-
ñêå ñåðè¼å Diversa cancellariae. Íà îñíîâó èçðè÷èòå äîçâîëå öàðà Óðîøà,
êàëóåðó ñðïñêîã ìàíàñòèðà ó £åðóñàëèìó, Ðîìàíó Ïðêîñè, èñïëàåí ¼å
ñòîíñêè òðèáóò ó äâå ðàòå, 16. îêòîáðà è 3. íîâåìáðà 1371. Äàêëå, âèøå îä
ìåñåö äàíà ïîñëå ìàðè÷êå áèòêå öàð Óðîø ¼å áèî íåñóìèâî ó æèâîòó,
¼åð ñå ó äðóãîì äîêóìåíòó îä 3. íîâåìáðà, êàêî ¼å òî èçäâà÷ çàïèñà ïðèìå-
òèî, íå áåëåæè êàî ïîêî¼íè. Óðîø ¼å óìðî 2. èëè 4. äåöåìáðà 1371. Ð.
Ìèõà÷è, Íàâ. äåëî, 187.
259
âåíå ïîäàòêå èç äóáðîâà÷êèõ àðõèâà êî¼è íåäâîñìèñëåíî óêà-

çó¼ó äà ¼å Óðîø íàäæèâåî ñâîãà òðàäèöè¼ñêîã óáèöó.100 Íåãàòèâ-
íà êàðàêòåðèçàöè¼à êðàà Âóêàøèíà êàî ñêîðî¼åâèà è óçóðïà-
òîðà öàðñòâà, íè ó äåëèìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, íèòè äðóãèõ èñòî-
ðè÷àðà, íè¼å äîâåäåíà ó ïèòàå.101 Äàíàøà ñðïñêà èñòîðèîãðà-
ôè¼à, ìåóòèì, ñ ïóíèì ïðàâîì óòâðó¼å äà ¼å êðà Âóêàøèí
áèî ëåãèòèìíè ñàâëàäàð öàðà Óðîøà.
Ïðåäñòàâíèöè ðîìàíòè÷àðñêå èñòîðèîãðàôè¼å óáååíè ñó
äà ¼å ïðåäàå î öàðåóáèñòâó èñòîðè¼ñêà èñòèíà óïðàâî çáîã òîãà
øòî ñå Óðîø, îòêàêî ¼å Âóêàøèí ïðîãëàøåí çà êðàà, âèøå íå
ïîìèå ó èñòîðè¼ñêèì èçâîðèìà: Òàêî îãðîìàí èñòîðè¼ñêè ôàêò,
îä êîãà ñå ïðîìåíèëà ñóäáèíà ÷èòàâîãà ñðïñêîãà öàðñòâà, êàî
øòî ¼å íàñèëíà ïðîìåíà äèíàñòè¼å ñëàâíèõ Íåìàà è óáè¼ñòâî
öàðà Óðîøà, ìîðà ñå ïîäóäàðàòè ñà ñâèìà îñòàëèì ôàêòèìà è
äîãàà¼èìà; ìîðà íàì ðàç¼àñíèòè è äî î÷åâèäíîñòè ó÷èíèòè ¼à-
ñíèì ñâå ïî¼àâå îíäàøå ñà ñâèìà èõíèì óçðîöèìà è ïîñå-
äèöàìà, ïà ¼å òåê îíäà òî èñòîðè¼ñêè ôàêò. Ñðèíóå è óáè¼ñòâî
öàðà Óðîøà Âóêàøèíîì, îäãîâàðà ñâèìà ñóâðåìåíèì äîãàà¼è-
ìà ñà óçðîöèìà è ïîñåäèöàìà; îäãîâàðà ñóâðåìåíèì ñâåäîáà-
ìà è ðåçóëòàòèìà ó öàðåâèíè.102
Èñòîðè¼à áåëåæè äà ñå îä 1345. ã. Óðîø ïî¼àâó¼å êàî ìëà-
äè êðà. Íà äðæàâíîì ñàáîðó ó Ñêîïó 1346, êàäà ¼å Äóøàí
óçåî öàðñêè ñêèïòàð, Óðîø äîáè¼à ìíîãî øèðà îâëàøåà êðà-
à-ñàâëàäàðà.103 Êàäà ¼å ñòóïèî íà ïðåñòî íè¼å ìîãàî èìàòè âè-
øå îä äåâåòíàåñò ãîäèíà.104 Óðîøåâî íåèñêóñòâî è íåïðèïðå-
100
Ê. £èðå÷åê, Ñðïñêè öàð Óðîø, êðà Âóêàøèí è Äóáðîâ÷àíè, ó:
Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà I, Áåîãðàä, 1959, 339-387.
101
Âèä. Ñò. Íîâàêîâè, Ñðáè è Òóðöè XIV âåêà, Áåîãðàä, 1960, 171-
175.
102
Ï. Ñðåêîâè, Ðàñïðàâà î öàðó Óðîøó, Ãëàñíèê ÑÓÄ, 1885, ê.
64, 338.
103
Ð. Ìèõà÷è, Êðà¼ ñðïñêîã öàðñòâà, Áåîãðàä, 1989, 15.
104
Ê. £èðå÷åê, Èñòîðè¼à Ñðáà, I, ïðåâåî è äîïóíèî £. Ðàäîíè, Áåî-
ãðàä, 1988, 243.
260
ìåíîñò çà ïðåòåæàê âëàäàðñêè ïîçèâ ó òåøêèì âðåìåíèìà ïî

ñðïñêó äðæàâó íåïîãðåøèâî îñåà¼ó ñðïñêè ëåòîïèñöè: Óðîø,
çàèñòà êðàñàí è íàî÷èò, àëè ìëàä ñìèñëîì, ïðåâèøå ìèëîñòèâ è
êðîòàê ïîêàçà ñå; ñàâåòå ñòàðè¼èõ îäáè¼àî ¼å à ñàâåòå ìëàèõ ïðè-
õâàòàî ¼å è âîëåî.105 Èñòó îöåíó ó 17. â. ïîíàâà Óðîøåâ áèî-
ãðàô, ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å, êî¼è, ó ñêëàäó ñà õàãèîãðàôñêèì çàõòå-
âèìà æàíðà,106 îïîðå ëåòîïèñà÷êå áåëåøêå òóìà÷è ó êîðèñò ñâî-
ãà ¼óíàêà: Áèî ¼å òîëèêè ðàçóìîì äà ñó ìó ñå ñâè äèâèëè, óñïå-
âàî ¼å èç äàíà ó äàí ó äîáðîòè è ðàçóìó, íå ïðèìà¼óè ñàâåòå
ñòàðèõ, à äðæåè ñàâåòå ìëàäèõ. Àâãóñòà èëè ñåïòåìáðà 1365.
Óðîø ¼å êðàåâñêó êðóíó è ïðàâî íà ñàâëàäàðñòâî äàðîâàî Âó-
êàøèíó Ìðàâ÷åâèó. Âóêàøèíîâ áðàò, £îâàí Óãåøà, äîáè-
¼à èëè óçóðïèðà òèòóëó äåñïîòà. (Í. óáèíêîâè)
Óî÷åíî ¼å ó ëèòåðàòóðè äà ¼å âðåìå öàðà Óðîøà îáåëåæåíî
ìóêîì ñàâðåìåíèõ èçâîðà è îñêóäíîøó äèïëîìàòè÷êå ãðàå.
Óñòàíîâåíî ¼å, òàêîå, äà êîìåøàå îáëàñíèõ ãîñïîäàðà êî¼å
íàâåøó¼å ðàñóëî Ñðïñêîã öàðñòâà, íå íàñòà¼å íåïîñðåäíî ïî Äó-
øàíîâî¼ ñìðòè. Îòóäà ñå îíà¼ ÷óâåíè èñêàç âèçàíòè¼ñêîã ïèñöà è
äðæàâíèêà, £îâàíà Êàíòàêóçèíà, ïðåìà Ð. Ìèõà÷èó, ìîðà äà-
òîâàòè ó ïîçíè¼è ïåðèîä Óðîøåâå âëàäàâèíå: Îêî òîãà âðåìåíà
óìðî ¼å è êðà (öàð Äóøàí Á. Ñ) ãîñïîäàð Òðèáàëà è ìåó
Òðèáàëèìà èçáèëî ¼å íå ìàëî êîìåøàå. Êðàåâ áðàò Ñèìîí,
êî¼è ¼å ãîñïîäàðèî ó Àêàðíàíè¼è, ñòàäå òðàæèòè âëàñò ó ñâèì
ñðïñêèì çåìàìà, ó ìèñëè äà ñó åãîâà ïðàâà ïðåòåæíè¼à, à óç
åãà áåõó ìíîãè ñðïñêè âåëèêàøè. À Óðîø ñèí êðàåâ äèæå
âî¼ñêó äà î÷åâèíó îä ñòðèöà áðàíè. Ìà¼êà ìó ïàê £åëåíà íèòè
ïðèñòà óçà ñèíà íèòè óç äåâåðà Ñèìîíà, íåãî ñåáè îäâî¼è ìíîãå
ãðàäîâå, îêðóæè ñå äîñòà çíàòíîì ñèëîì, è ïî÷å äà âëàäà ñàìà çà
ñå, òå íèòè ¼å êîãà íàïàäàëà íèòè ¼å êîìå ïîìàãàëà. Íà¼ìîíè¼è
ïàê âåëèêàøè ïîèñòåðèâàøå íèæå è ñëàáè¼å, ïðèãðàáèøå, ñâàêè
105
. Ñòî¼àíîâè, Ñòàðè ñðïñêè ðîäîñëîâè è ëåòîïèñè, 82-83.
106
Ïðèðîäíî, ïîäàòêå ëåòîïèñà ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å óñêëàèâàî ¼å ïðå-
ìà çàõòåâèìà õàãèîãðàôñêîã æàíðà, ó ïðèëîã ¼óíàêà ñâîãà äåëà. Ð. Ìè-
õà÷è, Íàâ. äåëî, 189-190.
261
ñåáè êî¼å ñó ãîä ìîãëè îêîëíå ãðàäîâå, ïà ¼åäíè ïðèñòàäîøå óç

êðàà, ¼åäíè óç Ñèìîíà, ñòðèöà ìó, àëè íå êàî ìëàè è ãîñïîäà-
ðó ïîò÷èåíè, íåãî êàî ñàâåçíèöè è ïðè¼àòåè êî¼è ïîòïîðó øà-
ó. Íåêè îïåò íå ïðèñòàäîøå íè óç ¼åäíîã íè óç äðóãîã, íåãî ñå
äðæàõó óç îíîãà êî ¼å ¼à÷è, î÷åêó¼óè øòà å áèòè, ñïðåìíè äà
ïðèñòàíó óç îíîãà êî íàïîñëåòêó îñâî¼è. È íà õèàäå ñòðàíà
ðàñòóðåíè ïî÷åøå ìåóñîáíî ãëîæåå.107
Ìîòèâ óáèñòâà ó ëîâó øèðîêî ¼å ðàñïðîñòðàåí ó ñâåòñêî¼
êèæåâíîñòè. Ïðåäàå î òðàãè÷íî¼ ñóäáèíè äóêàíñêîã êíåçà
Ðàäîìèðà ó Ëåòîïèñó ïîïà Äóêàíèíà108 ó 12. â. ó íà¼âåî¼ ìåðè
êîðåñïîíäèðà ñà ìîòèâîì î óáèñòâó öàðà Óðîøà ó ëîâó.109 Ðå÷ ¼å
î ïðè÷è î çåòñêîì êðàó Âëàäèñëàâó êî¼è íà ïðåâàðó óáè¼à ñâîã
ðîàêà Ðàäîìèðà: Êàä ¼å òî ÷óî, Âëàäèñëàâ ñå ñàãëàñè è ¼åäíîãà
äàíà, äîê ¼å Ðàäîìèð ëîâèî, à îí ¼àøèî ïîðåä åãà, íàïàäíå ãà è
óáè¼å. È òàêî ¼å óìðî Ðàäîìèð, à íà åãîâî ì¼åñòî âëàäàî ¼å Âëà-
äèñëàâ, êî¼è ãà ¼å óáèî.110 Ïðåäàå î óáèñòâó êðà¼ âîäå ñðåå ñå
ó ñòàðîãåðìàíñêî¼ Ïåñìè î Íèáåëóíçèìà ó âåçè ñà Çèãôðèäîâîì
107
Cantacuzenos III, 314. Îâäå ïðåìà: Ð. Ìèõà÷è, Êðà¼ ñðïñêîã öàð-
ñòâà, 11-12.
108
Ìîòèâ óáèñòâà ó ëîâó, êàî øòî ñå âèäè, ¼àâà ñå ó òâîðåâèíàìà
ðàçíèõ íàðîäà. Ó íà¼ñòàðè¼èì òåêñòîâèìà êî¼è ñó íàì ïîçíàòè (Ñêèëèöà,
Äóêàíèí è Ñòàâðàêè¼å î Ðàäîìèðó; Íèáåëóíøêà ïåñìà î Ñèãôðèäó;
Ðîìàí î Òðèñòàíó î Ïåðëó; Ïà¼ñè¼å è Òðîíîøàö î Óðîøó) îí íè¼å
ñàìîñòàëíî îáðàåí íåãî ¼å óøàî êàî ïî¼åäèíîñò ó ñêëîï ïðîçíå èëè ïå-
ñíè÷êå èñòîðè¼å øèðèõ ðàçìåðà. Í. Áàíàøåâè, Ëåòîïèñ ïîïà Äóêà-
íèíà è íàðîäíà ïðåäàà, Áåîãðàä, 1971, 193-194.
109
Âèä. åòîïèñ ïîïà Äóêàíèíà. Ïðåäãîâîð, ïðîïðàòíè òåêñòîâè
è ïðåâîä äð Ñëàâêî Ìè¼óøêîâè, Áåîãðàä, 1988; . Ñï. Ðàäî¼è÷è, Åïñêà
ïåñìà ¼óãîñëîâåíñêà èç XI âåêà, Gesta äåëà äóêàíñêîã êíåçà Âëàäèìèðà,
ó: Êèæåâíà çáèâàà è ñòâàðàà êîä Ñðáà ó ñðåäåì âåêó è ó òóðñêî
äîáà, Íîâè Ñàä, 1967, 27-32; F. iiæ, Letopis popa Dukljanina, Beograd-
Zagreb, 1928; Ñò. Íîâàêîâè, Ïðâè îñíîâè ñëîâåíñêå êèæåâíîñòè ìåó
áàëêàíñêèì Ñëîâåíèìà. Ëåãåíäà î Âëàäèìèðó è Êîñàðè, Áåîãðàä, 1983.
110
Ëåòîïèñ ïîïà Äóêàíèíà, Ñòàðà ñðïñêà êèæåâíîñò ó 24 êèãå.
Êèãà ïðâà. Ïðåäãîâîð, ïðîïðàòíè òåêñòîâè è ïðåâîä äð Ñëàâêî Ìè¼ó-
øêîâè, Áåîãðàä, 1988, 127.
262
ïîãèáè¼îì: Äîê ¼å ¼óíàê Ñèãôðèä ñàãíóò ïèî ñà âðåëà, ïðîáîäå

ãà êîïåì êðîç êðñòè äà ¼å èç ðàíå øèêíóëà êðâ èç åãîâà ñð-
öà...111 Ñëè÷àí ¼å è ìîòèâ î çëî÷èíó êîðíâîëñêîã êðàà Ìàðêà
êî¼è èç âëàñòîóáà óáè¼à ñâîã ìëàåã áðàòà Ïåðëà êðà¼ âîäå ó
Ïîâåñòè î Òðèøòàíó è Èæîòè, êî¼à ¼å ó ñðïñêî¼ ñðåäîâåêîâ-
íî¼ êèæåâíîñòè àäàïòèðàíà íåãäå ó 15. âåêó: Êðà ¼å ïîçíà-
âàî ñâî¼åãà áðàòà êàî âðëî âààíà âèòåçà è ñìåëîã è âîåíîã îä
ñòàíå âèåíèõ óäè. Îí íàóìè äà ãà óáè¼å, äà ìó îâà¼ íå áè îòåî
âëàñò; è íè¼å äóãî íè ïîòðà¼àëî. Ïîîøå îáî¼èöà ó ëîâ è óìîðè-
øå ñå è ñòèãîøå äî íåêå ðåêå. Êðà ñå íàïè, à Ïåðëî ñå ñàæå äà
ïè¼å, òàäà êðà ïîòåæå ìà÷ è óäàðè áðàòà Ïåðëó ïî ãëàâè âðëî
¼àêî, è Ïåðëî îäìàõ óìðå.112 Ïîðåêëî ïðåäàà î öàðåóáèñòâó ó
âåçè ñà ñìðó öàðà Óðîøà Âëàäèìèð îðîâè ïðîíàëàçè óïðà-
âî ó îâîì ñðåäîâåêîâíîì âèòåøêîì ðîìàíó, êî¼è ñå ïðåêî Ïðè-
ìîð¼à îäîìàèî è ó ñðïñêî¼ óñìåíî¼ òðàäèöè¼è.113
Êðàà Âóêàøèíà îñóó¼å è Äàíèëîâ íàñòàâà÷ ïîñëå 1375.
ãîäèíå: Ïîñëå îâîãà ïðèìè öàðñòâî åãîâ ñèí Óðîø, áëàãîäåí-
ñòâîâàâøè äî÷åêà âåëèêó áåäó îä ñâî¼å âëàñòåëå, è ìàëî ãîäèíà
öàðñòâîâà, è îí ñå ïðåñòàâè îä îâîãà æèâîòà. (...) Öàðñòâî åãî-
âî óçå ¼åäàí äåî êíåç Ëàçàð, à äðóãè äåî Âóêàøèí, êî¼è äðçíóâ-
øè ñå íà êðàåâñòâî, íèøòà ñå íè¼å áðèíóî î ïðîêëåòñòâó ñâå-
òîãà Ñàâå. À ãð÷êå êðà¼åâå è ãðàäîâå óçå Óãåøà.114 Èç îâîãà
Ïàíòà Ñðåêîâè èçâîäè íåñóìèâ äîêàç çà öàðåóáèñòâî êî¼å ¼å
èçâðøåíî 1367. ã.: Íàñòàâà÷ Äàíèëîâ êàî ñóâðåìåíèê, ïèñàö
Æèòè¼à ó ðîäîñëîâó Íåìàà îä 1370 ãîäèíå è íàòïèñ íà öðêâè
111
Ïåñìà î Íèáåëóíçèìà. Ïðåâîä è êîìåíòàð Èâàí Ïóäè, ÑÊÇ, êîëî
LXVI, ê. 441, Áåîãðàä, 1973, 159-160.
112
Ïîâåñò î Òðèøòàíó è Èæîòè. Ïðèð. è ïðåâåëà äð Èðåíà Ãðèö-
êàò, Ñòàðà ñðïñêà êèæåâíîñò ó 24 êèãå, ê. XX, Ïðîñâåòà-ÑÊÇ, Áåî-
ãðàä, 1968, 52.
113
Âë. îðîâè, Ìîòèâè î óáèñòâó öàðà Óðîøà, Ïðèëîçè Ê£ÈÔ,
ê. I, 194-195.
114
Àðõèåïèñêîï Äàíèëî, Æèâîòè êðàåâà è àðõèåïèñêîïà ñðïñêèõ.
Ïðåâåî äð Ëàçàð Ìèðêîâè, ÑÊÇ, êîëî XXXVIII, áð. 257, Áåîãðàä, 1935,
290.
263
Çåðçå îïåò ñóâðåìåíèê, ¼àñíî òâðäå äà ¼å ïîñëå Äóøàíà âëàäàî

öàð Óðîø, à ïîñëå Óðîøà ïîäåëèëè ñó åãîâî öàðñòâî êíåç Ëà-
çàð è êðà Âóêàøèí, è äà ¼å Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, çà òèì
âëàäàî è ïîãèíóî ó ìàðè÷êî¼ áèòöè 1370 ãîäèíå, 26 ñåïòåìáðà ó
ïåòàê, øòî ¼å áèëî, êàêî âåðíî âåëè Ïå¼à÷åâè, äâàíà¼åñòå ãîäè-
íå Óðîøåâå âëàäàâèíå, êî¼å ãîäèíå êàä ñå äîäàäó 1355 + 12 =
1367.115
Ó íà¼ñòàðè¼å èçâîðå ó êî¼èìà ñå ïîìèå ïðåäàå î öàðåó-
áèñòâó òðåáà ñâðñòàòè Æèòè¼å ñâ. £îâàíà Ðèëñêîã Äèìèòðè¼à Êàí-
òàêóçèíà, êî¼å ¼å íàïèñàíî íà ãð÷êîì ¼åçèêó èçìåó 1453. ã. è
1479., à î÷óâàíî ó ñëîâåíñêîì ïðåâîäó èç 1479. ã. Óðîøåâî òîáî-
æå óáèñòâî êîíêðåòèçó¼å ñå ãåîãðàôñêèì ñïîíàìà è èñòîðèçó-
¼å âåçèâàåì çà íà¼àêòèâíè¼å àêòåðå ñðïñêå äðæàâíå è ïîëèòè÷-
êå ñöåíå Óðîøåâà äîáà. Íèêî íè¼å ïîøòååí.116 Ðå÷ ¼å î ðåâåðçè-
115
Ï. Ñðåêîâè, Ðàñïðàâà î öàðó Óðîøó, Ãëàñíèê ÑÓÄ, 1885, ê.
LXIV, 284.
116
Äâà ìåñåöà ïîñëå áèòêå íà Ìàðèöè óìðî ¼å öàð Óðîø, ó ÷åòâð-
òàê 4. äåöåìáðà 1371, òåê ó äîáó îä 35 ãîäèíà. £îø 15 îêòîáðà è 3 íîâåì-
áðà ïîäèãàî ¼å ó Äóáðîâíèêó ìîíàõ Ðîìàí Ïðêîñà, ñ íàðî÷èòîì ïóíîìîè
ñðïñêîãà öàðà (cum expresso consensu et voluntate imperatoris Rassie),ó äâå
ðàòå ñòîíñêè äàíàê çà Àðõàíåëîâ ìàíàñòèð ó £åðóñàñëèìó. Ïî íà¼ñòàðè-
¼åì òåêñòó ñðïñêèõ ðîäîñëîâà, öàð Óðîø, èàêî áåøå ïîòèñíóò ñ ïðåñòîëà,
èïàê po srhdh zémlh svo«« vy svo«i zemli i qysti caryskoi slavyno ky Bogou
prhxodity. Òåê ïîçíè¼å ïåñìå è ïðè÷å êàæó äà ¼å ñèí Ñòåôàíà Äóøàíà
óìðî íàñèëíîì ñìðó. Ïðâè òðàã îâå ïðè÷å íàëàçè ñå ó æèòè¼ó ñâ. £îâà-
íà Ðèëñêîã êî¼å ¼å, îêî 1453-1479, ñàñòàâèî Äèìèòðè¼å Êàíòàêóçèí. Òó ñå
êàæå äà ñó îáà áðàòà, êðà è äåñïîò, îäóçåëè Óðîøó ïðåñòî è æèâîò. Äðó-
ãà, îïåò, âåðñè¼à êî¼à ¼å çàáåëåæåíà íà èâèöè áóãàðñêå õðîíèêå, ïðèïèñó¼å
çëî÷èí ñàìî Óãåøè. Äîê ñå ó ñòàðè¼èì Ðîäîñëîâèìà ñìðò Óðîøåâà ñòà-
âà ïîñëå áî¼à íà Ìàðèöè, ïî ìëàèì òåêñòîâèìà îäóçèìà Âóêàøèí öàðó
æèâîò òàêî, øòî ãà äà¼å óäàâèòè èëè ãà ó ëîâó óáè¼à áóçäîâàíîì. Øòî ¼å
ïðè÷à ïîçíè¼à òèì âèøå èìà ïî¼åäèíîñòè; íà¼âèøå èõ èìà æèòè¼å öàðà
Óðîøà îä ïàòðè¼àðõà Ïà¼ñè¼à èç XVII âåêà. Ó îâèì ïðè÷àìà ¼àâà ñå Óðîø
êàî ¼åäâà äîðàñòàî ìëàäè, à çëè Âóêàøèí êàî åãîâ ñòàðàëàö êîãà ìó ¼å
ïîñòàâèî öàð Ñòåôàí. Íàñòóïèëî áåøå âðåìå êàäà ñå ìëàäè Óðîø ïî÷åî
ïîøòîâàòè êàî ìó÷åíèê. Òàäà íàå, 1584, íåêè ïàñòèð, êîìå ñó ñå óäè
èñïðâà êàî ëóäàêó ïîòñìåâàëè, êîñòè ñâ. Óðîøà ïîä êàìåíèòîì ïëî÷îì
264
áèëíîì ïðîöåñó: Ïîñìàòðàí ñà äèñòàíöå, ÷èòàâ èñòîðè¼ñêè ïå-

ðèîä äîáè¼à êèæåâíó îðãàíèçàöè¼ó ëåãåíäàðíå ïðè÷å ñà äèõî-
òîìíîì ñèìåòðè¼îì çëî÷èíà è êàçíå. Ïîøòî ñå ñà îáå ñòðàíå îñå
íàëàçè ¼åäíàê ìîäåë ïðåäàà, ìîãóíî ¼å ïîñìàòðàòè ïðîöåñ ïðè-
ëàãîàâàà ìîäåëà èñòîðè¼ñêèì ÷èåíèöàìà è îáðàòíî. Èàêî ¼å
ìîäåë óáèñòâà Óðîøåâà ñà ñâèì ïî¼åäèíîñòèìà ñà÷óâàí ó çàïè-
ñó ìëàåì íåãî øòî ¼å áåëåøêà î èñòîâåòíî¼ ñìðòè Âóêàøèíî-
âî¼, ñèæå¼íà êîíñòðóêöè¼à î Óðîøåâîì óáèñòâó ïî åïñêî¼ ëîãè-
öè ìîðà áèòè ñòàðè¼à, è ñàìî ïðåñëèêàíà íà Âóêàøèíà.117
Äî Âóêàøèíà öàðåóáèöå ó ðàçâî¼ó èñòîðè¼ñêèõ ïðåäàà î
ïîñëåäèì âðåìåíèìà ñðïñêîã öàðñòâà ìîðàëî ñå äîè, áóäóè
äà íàðîä íè¼å ìîãàî äà îïðîñòè êðàó Âóêàøèíó äðóãè çëî÷èí.
Òî ¼å ïîêóøà¼ äà ñå íàñòàâè ëîçà ñâåòîðîäíå äèíàñòè¼å åíèì
ïîáî÷íèì òîêîâèìà, äà ñå íàêîí Íåìàèà Ìðàâ÷åâèè óñòî-
ëè÷å íà ñðïñêîì ïðåñòîëó, è äà îâëàäà¼ó ñðïñêîì äðæàâîì.
Äåçèíòåãðàòèâíè ïðîöåñè ïîñåáíî ñó ñå èñïîèëè ó åïîñè êî¼à
¼å óñëåäèëà íàêîí ñìðòè ïîñëåäåã Íåìàèà. Èïàê, çà ñâå íå-
ïîäîïøòèíå îáëàñíèõ ãîñïîäàðà ïðîíàåí ¼å ¼åäàí êðèâàö, êî¼è
¼å ñàì ñåáè áèî è îïîíåíò, è ñâåäîê, è ñàó÷åñíèê, ñèâà åìèíåí-
öè¼à çëà, ïîäëàö è õóà êðà Âóêàøèí. Ïðåäàå ¼å £îâàíà
Óãåøó, äðóãîã ÷ëàíà ïîðîäè÷íîã ñàâåçà Ìðàâ÷åâèà, ïîøòå-
äåëà óäåîíè÷àðñòâà ó çëî÷èíó, ìîæäà è çáîã õðàáðå ìèñè¼å íà
Ìàðèöè, êî¼à ¼å áèëà åãîâî æèâîòíî äåëî: Ïîñëå ñìðòè öà-
ðà Óðîøà, äåöåìáðà 1371, è êîíà÷íîã ãàøåà ñíàæíå äèíàñòè¼å,
êî¼å ¼å, ãðàäåè ¼åäèíñòâåíó äðæàâó, äâà ñòîëåà ÷âðñòî îá¼åäè-
àâàëà ôåóäàëíó ñòðóêòóðó äðóøòâà, î¼à÷àëå ñó öåíòðèôóãàëíå
ñèëå. Ñëèêà ðàñïàäà ñå âå ¼àñíî îöðòàâàëà: ó çàïàäíî¼ Ìàêåäî-
ó îïóñòåëîì Áîãîðîäè÷èíó ìàíàñòèðó êîä ñåëà Øàðåíèê èñòî÷íî îä Ïðè-

çðåíà, èçìåó ãðàäà Ïåòðè÷à è íåêàäàøåã êðàåâñêîãà äâîðà Íåðîäèìà.
Ïîáîæíè Ñðáè îáíîâèøå òà¼ ìàíàñòèð ïîñëå îâîã îòêðèà. Ïàòðè¼àðõ Ïà¼-
ñè¼å ñàñòàâè è ñëóæáó ñâ. Óðîøó. Ïîñëå ñó òîáîæå êîñòè ìëàäîãà öàðà
ïðåíåñåíå 1705. ó ìàíàñòèð £àçàê ó Ôðóøêî¼ Ãîðè, ãäå è äàíàñ ¼îø ïî÷èâà¼ó
ó öðêâè ó ¼åäíîì êîâ÷åæèó. Ê. £èðå÷åê, Íàâ. äåëî, 253.
117
265
íè¼è Ìàðêî, ñèí è íàñëåäíèê Óðîøåâîã çàêîíèòîã ñàâëàäàðà,

êðàà Âóêàøèíà, íîñèëàö êðàåâñêå êðóíå à òóðñêè âàçàë; Äðà-
ãàøè ó èñòî÷íî¼ Ìàêåäîíè¼è, Êîíñòàíòèí è £îâàí, èñòî òàêî òóð-
ñêè âàçàëè; Íèêîëà Àëòîìàíîâè ó çàïàäíî¼ Ñðáè¼è è ïðåìà Áî-
ñíè ñâå äî Äóáðîâíèêà; ó Çåòè Áàëøèè; Âóê Áðàíêîâè íà
Êîñîâó, à êíåç Ëàçàð ó ñëèâó òðè¼ó Ìîðàâà òî ñó îáëàñòè êî¼å
ñå, ìàå èëè âèøå ¼àñíî îìååíå, èçäâà¼à¼ó óíóòàð äî¼ó÷åðàøå
öåëèíå, ñâàêà ñà íåêèì ñâî¼èì îäëèêàìà è ïîñåáíèì ïîëèòè÷-
êèì öèåâèìà.118
Îä íà¼ñòàðè¼èõ ëåòîïèñà÷êèõ áåëåøêè î Âóêàøèíîì óçóð-
ïèðàó öàðñòâà äî ïðåäàà î öàðåóáèñòâó íè¼å ñå äóãî ÷åêà-
ëî.119 Îä ïðåäàà äî êàíîíèçîâàíå ÷èåíèöå çâàíè÷íå èñòî-
ðèîãðàôè¼å, ¼îø ìàå: Óðîø ¼å ðîåí 1337. ãîäèíå. Ïðîãëàøåí
¼å öàðåì 1355. ãîäèíå. Îâå ¼å ãîäèíå ïðîãëàøåí äåñïîòîì
Âóêàøèí.
Óãåøà ¼å ïðîãëàøåí äåñïîòîì 1363. ãîäèíå, à îâå ¼å ãîäèíå
Óðîø ïðîãëàñèî Âóêàøèíà êðàåì.
1365. ãîäèíå Âóêàøèí ¼å çáàöèî Óðîøà ñà öàðñòâà, è Óðîø
¼å æèâèî ó Ñêîïó öàðñêîì è ãðàäèî öðêâå. 1367. ãîä.
äåêåìáðà 2. Âóêàøèí ¼å óáèî Óðîøà, ó ñêîïàíñêî¼ íàõè¼è, êîä
Öàðåâà ñòóäåíöà âèøå ìàíàñòèðà Íåðåçå è ñàðàíè ãà ó
Øàðåíèêó ïîä ¼åäíèì ñâîäîì.120 Èñòîðè¼ñêî ïðåäàå òàêî ïî-
118
Ä. Áîãäàíîâè, Îæèâàâàå íåìàèêèõ òðàäèöè¼à, ó: Èñòî-
ðè¼à ñðïñêîã íàðîäà, II, óð. £. Êàëè, ÑÊÇ, Áåîãðàä, 19942, 7-8.
119
Ïðåìà îâèì ëåòîïèñèìà Âóêàøèí ¼å îä Óðîøà äîáèî äåñïîòñêî
äîñòî¼àíñòâî, äà áè íà êðà¼ó ñàì óçåî êðàåâñêó êðóíó. Ìëàè ëåòîïèñè,
çíà¼ó ÷àê è çà ïîäìóêëî óáèñòâî Óðîøà îä ñòðàíå Âóêàøèíà. Øòî ¼å
ïðè÷à ïîçíè¼à òèì âèøå èìà ïî¼åäèíîñòè äóõîâèòî ïðèìåó¼å Êîí-
ñòàíòèí £èðå÷åê. Íà¼îïøèðíè¼è ¼å Ïà¼ñè¼å, êî¼è ¼å ó XVII âåêó íàïèñàî
æèòè¼å è òèìå ñòâîðèî êóëò öàðà Óðîøà. Ëåãåíäà î Âóêàøèíîâî¼ óçóðïà-
öè¼è è íàñèëíî¼ ñìðòè Óðîøà óøëà ¼å ó îíà¼ âåøòî îäàáðàíè êðóã èñòî-
ðè¼ñêèõ ïîëóèñòèíà êî¼å ñó íà¼÷åøå áèëå ñèæåè íàðîäíèõ ïðåäàà. Âå-
êîâèìà ñó âåñòè îâèõ ëåòîïèñà îñòàëè ¼åäèíè èçâîðíè ìàòåðè¼àë êî¼è ñå
ïèñìåíî è óñìåíî ïðåíîñè êàî ñàñòàâíè äåî íàöèîíàëíå ñâåñòè. Ð. Ìè-
õà÷è, Êðà¼ ñðïñêîã öàðñòâà, 102.
120
Ï. Ñðåêîâè, Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, 23-24.
266
ñòà¼å íåîïîçèâ è íåäîäèðèâ àêñèîì ñðïñêå èñòîðè¼ñêå íàóêå.

Ñâå äî êðà¼à 19. âåêà áèëà ¼å òî çâàíè÷íà èñòîðèîãðàôè¼à, êî¼à
ñå ïðåäàâàëà è áèëà óíîøåíà ó øêîëñêå óáåíèêå, óòåìååíà
íà íåïðèêîñíîâåíèì àóòîðèòåòèìà ñðïñêèõ ðîäîñëîâà è ëåòî-
ïèñà è êàíîíèçîâàíà ó ðàäîâèìà íà¼åìèíåíòíè¼èõ ïðåäñòàâíè-
êà ðîìàíòè÷àðñêå èñòîðèîãðàôè¼å. Ñâå äî ïî¼àâå Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà è óáîìèðà Êîâà÷åâèà. À îíäà ñå çàìåòíóëà òåøêà, äó-
ãîòðà¼íà è íà ìîìåíòå ìó÷íà áîðáà çà èñòèíó. Ïîëåìèêà íè¼å
áèëà íèìàëî íåæíà. Íàïðîòèâ. Äî òðåíóòêà êàäà ¼å ×åõ Êîí-
ñòàíòèí £èðå÷åê, íà îñíîâó æèâèõ èçâîðà èç äóáðîâà÷êîã àð-
õèâà, äåôèíèòèâíî ñêèíóî ïèòàå öàðåóáèñòâà ñà äíåâíîã ðå-
äà èñòîðè¼ñêå íàóêå êîä Ñðáà.121 Ïðåäàå î öàðåóáèñòâó òèìå
¼å äåôèíèòèâíî êîìïðîìèòîâàíî èç àñïåêòà åãîâå æèâîòíå
âåðîäîñòî¼íîñòè. Òèìå, ìåóòèì, íè¼å àóòîìàòñêè ñòàâåíà ad
acta è èñòîðè¼ñêà èñòèíà î Âóêàøèíîâî¼ óçóðïàöè¼è öàðñêîã
ïðåñòîëà.
121
Âåñòè î íåñðåíî¼ âëàäàâèíè öàðà Óðîøà êàäà ¼å çàèñòà äî-
øëî äî ðàñïàäà äðæàâå è î åãîâîì òðàãè÷íîì êðà¼ó, ó ïîòïóíîñòè ñó
ïðèõâàòèëè èñòîðè÷àðè ðîìàíòè÷àðñêîã ïðàâöà ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè-
¼è. Îíå ñó ¼îø ó äðóãî¼ ïîëîâèíè XIX âåêà êîìïëåòíî óíîøåíå ó óáåíè-
êå. Ñàñâèì ¼å ðàçóìèâî äà ¼å îäáàöèâàå îâèõ âåñòè, ó âðåìå áóðíîã
ðàçâèòêà íàöèîíàëíå ñâåñòè, íàèøëî íà îøòðó îñóäó. Áèî ¼å õðàáàð îñíè-
âà÷ êðèòè÷êå øêîëå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å Èëàðèîí Ðóâàðàö, êî¼è ¼å ïð-
âè, ¼îø 1868, ïîñóìàî ó îâà ïðåäàà. Äèñêóñè¼à ¼å, ìåóòèì, ïî÷åëà
äåñåò ãîäèíà êàñíè¼å. Òà÷íîñò âåñòè ëåòîïèñà áðàíèëè ñó Ïàíòà Ñðåêî-
âè è ðóñêè íàó÷íèê Âëàäèìèð Êà÷àíîâñêè, à íåãèðàëè èõ Èëàðèîí Ðóâà-
ðàö è óáîìèð Êîâà÷åâè. Äèñêóñè¼à ¼å òðà¼àëà âèøå ãîäèíà, à óïîðíîñò
îïîíåíàòà êàðàêòåðèøå íàñëîâ ÷ëàíêà óáîìèðà Êîâà÷åâèà: È ïî òðå-
è ïóò êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðîøà. Îâó ìàðàòîíñêó, íàöèîíàë-
íî îáî¼åíó è áàëêàíñêîã ìåíòàëèòåòà äîñòî¼íó äèñêóñè¼ó, êî¼à ¼å òîëèêî
òðà¼àëà íå ñàìî çáîã ðàçëè÷èòîã ïðèñòóïà èçâîðèìà âå è çáîã íåäîñòàòêà
÷èåíèöà, ó÷èíèî ¼å áåñïðåäìåòíîì ¼åäàí ñòðàíàö, ×åõ Êîíñòàíòèí £è-
ðå÷åê. Îí ¼å ó ÷ëàíêó Ñðïñêè öàð Óðîø, êðà Âóêàøèí è Äóáðîâ÷àíè îá-
¼àâèî äâà ïîäàòêà èç Äóáðîâà÷êîã àðõèâà íà îñíîâó êî¼èõ ñå ¼àñíî âèäè äà
¼å öàð Óðîø óìðî ïîñëå ïîãèáè¼å Ìðàâ÷åâèà íà Ìàðèöè.- Ð. Ìèõà-
÷è, Íàâ. äåëî, 102-103.
267
£èðå÷åê ó ñâî¼î¼ ñòóäè¼è íå çàòîìó¼å ïèîíèðñêó äåëàòíîñò

Èëàðèîíà Ðóâàðöà ó êðèòè÷êîì ïðîáëåìàòèçîâàó ïèòàà öà-
ðåóáèñòâà: Ó ñâèì íîâè¼èì ñïèñèìà î ñðïñêî¼ èñòîðè¼è îáè÷íî
ñå ñìàòðà êàî òà÷íî äà ¼å ïîñëåäåã âëàäàðà èç ðîäà Íåìàèà,
ìëàäîã öàðà Óðîøà, íà äàí 2. äåöåìáðà 1367, ïîäìóêëî óáèî
âåëèêàø Âóêàøèí, êî¼è ñå ïîñëå îâîã êðâàâîã ÷èíà ïðîãëàñèî çà
ñðïñêîã êðàà, àëè ¼å óáðçî ïî òîì ãîäèíå 1371, è ñàì çàñëóæå-
íî çàâðøèî ó áî¼ó ïðîòèâ Òóðàêà íà ðåöè Ìàðèöè áëèçó £åäðå-
íà. (...) Ïðâè ¼å ïîêðåíóî îâî ïèòàå, ïðåìäà ïîíåøòî èçäàëåêà,
äóõîâèòè àðõèìàíäðèò Èëàðèîí Ðóâàðàö ó ñðïñêîì ÷àñîïèñó
Ìàòèöè 1868, àëè åãîâå ïðèìåäáå îñòàëå ñó íåçàïàæåíå.122
£èðå÷åêîâà àðõèâñêà èñòðàæèâàà äàó ðàñïðàâó ÷èíå áåñïðåä-
ìåòíîì: Öàð Óðîø ïðåæèâåî ¼å êðàà Âóêàøèíà, àëè íå çà
äóãî âðåìåíà. Äâå íåäåå ïîñëå áèòêå íà Ìàðèöè äîøàî ¼å ó
Äóáðîâíèê ¼åðóñàëèìñêè êàëóåð Ðîìàí, íàçâàí Ïðêîñà, è ñà èç-
ðè÷íîì äîçâîëîì Imperatoris Rassie ïðèìèî ñòîíñêè òðèáóò è
òî ó äâå ðàòå, íà¼ïðå 15. îêòîáðà, à çàòèì 3. íîâåìáðà 1371. (...)
Òî ¼å òàêîå è ïîñëåäè òðàã öàðà Óðîøà ó ñàâðåìåíèì äóáðî-
âà÷êèì çàïèñèìà. Îí ¼å óìðî ¼îø èñòå çèìå äåöåìáðà 1371.123
Êàäà ¼å ðå÷ î ìåñòó çëî÷èíà, íèç ïðåäñòàâíèêà ðîìàíòè÷àð-
ñêå èñòîðèîãðàôè¼å, ïðåäâîåíèõ Ïàíòîì Ñðåêîâèîâèåì, òâð-
äè, ïðåìà Ëóêàðåâèó, êàêî ¼å öàð Óðîø ñàõðàåí ó Øàðåíèêó ó
Ñêîïñêî¼ íàõè¼è: Îâî ¼å íà¼áîè äîêàç, äà ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å
íè¼å òà÷íî çíàî, ãäè ¼å Óðîø ïîãèíóî, íåãî ¼å íåøòî ÷óî îä íàðî-
äà ó Íåðîäèìó ó öðêâè, êî¼à ñå ñàäà çîâå Ñâ. Óðîø, íà ïî ñàòà
óç íåðîäèìñêó ðåêó ñíèæå Ïåòðè÷à, à íåøòî ¼å ÷èòàî î Øàðåíè-
êó, àëè íè¼å çíàî ãäå ¼å! Ìåóòèì òðåáà ñàìî ïîãëåäàòè íà ìàïó,
ïà å ñå îäìàõ âèäåòè Øàðêîâà ïëàíèíà ó ñêîïàíñêî¼ íàõè¼è, ó
ïðàâöó îä Ñêîïà èçíàä ìàíàñòèðà ñâ. Äèìèòðè¼à, äî òàêî çâàíå
Ìàðêîâå ðåêå, à òî å è áèòè øàðåíè÷êà ðåêà.124. Íàòïèñ íà ìà-
122
Ê. £èðå÷åê, Ñðïñêè öàð Óðîø, êðà Âóêàøèí è Äóáðîâ÷àíè, ó:
Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà I, ÑÀÍ, ê. 326, Áåîãðàä, 1959, 341.
123
Èñòî, 377-378.
124
Ï. Ñðåêîâè, Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, 21.
268
íàñòèðó ñâ. Äèìèòðè¼à ó Ñóøèöè íà êî¼è ñå ïîçèâà Ï. Ñðåêî-

âè, íè¼å âåðîäîñòî¼àí, ñìàòðà . Êîâà÷åâè: Ïðèìèâøè áåç
äîâîíî êðèòèêå Ëóêàðèåâó ñâåäîáó äà ¼å òåëî Âóêàøèíîâî
ñàõðàåíî ó Ñóøèöè ìàëî íèæå ãðîáà Óðîøåâà, ã. Ñðåêîâè
ìîðàî ¼å, ïîøòî-ïîòî, ïðîíàè: ñåëî Øàðåíèê áëèçó Ñóøèöå.125
Ïðåäàå î ñåëó Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è ó ïîòïóíîñòè ¼å èç-
ìèøåíî, âåëè È. Ðóâàðàö.126 Ìåóòèì, Ïàíòà Ñðåêîâè ¼å îä
òîãà íàïðàâèî âåîìà óáåäèâó ðîìàíòè÷àðñêó ïîâåñò: È îíäå,
ãäå ñå îäâà¼à Øàðêîâà ïëàíèíà îä Êðø¼àêà, èìà è ñàäà âðåëî,
êî¼å áè¼å èç êàìåíà è íàçèâà ñå ñðïñêè Öàðåâ ñòóäåíàö à Òóðöè
ãà íàçèâó Ñóëòàí-ñó¼. Îä òå âîäå èäóè ìàíàñòèðó ñâ. Äèìè-
òðè¼à, çàäóæáèíè Ìðàâ÷åâèà, ó äåñíî, èçíàä ìàíàñòèðà, èìà
Ìàðêîâ ãðàä, à ñíèæå ìàíàñòèðà ñåëî Ñóøèöà. Ó ìàíàñòèðó ñ
äåñíå ñòðàíå öðêâåíå èìà ïðèïðàòà è ó î¼ ñëèêå êðàà Âóêà-
øèíà è êðàà Ìàðêà; òó ¼å Ìàðêîâ ãðîá, à òó ¼å è ãðîá Âóêàøè-
íîâ. (...) Áèëî äàêëå, äà ãà îí (ò¼. Âóêàøèí Á. Ñ) ëè÷íî óáèî
èëè åãîâè óäè, òî ¼å ñâå ¼åäíî: Âóêàøèí ¼å óáèëàö Óðîøà. Òó
ñó ãà è âèäåëè åãîâè ðîàöè è ìàòè, îïëàêàëè ãà è îáâèëè ó
öàðñêè îêðóò. Êàä ñó íà òå ïðåäåëå ïî÷åëè íàïàäàòè Òóðöè, ïî-
ñëå ñìðòè êðàà Ìàðêà, à òî ¼å áèëî 1395 ãîäèíå çà âëàäå Áà¼à-
çèòà, åãà ñó è ïðåíåëè ó ïðåäåëå ñðïñêå äðæàâå, ñ îâå ñòðàíå
Øàðå ïëàíèíå, áëèçó óâåñåëèòåëíèõ äâîðà íåìàíèñêèõ, ó Íå-
ðîäèìå, ó öðêâó ñâ. Áîãîðîäèöå, êî¼à ñå ñàäà çîâå Ñâåòè Óðîø.
Ñâåò ¼å âèäèî ãðîá Óðîøåâ, ïà ¼å òó è èçìèøåíà ïðèïîâåòêà î
óáè¼ñòâó Óðîøåâîì ó êîñîâñêèõ ïîàõ îêîëî Íåðîäèìà è Ïå-
òðè÷à, à òó ¼å ïðè÷ó è çàïèñàî îíàêî ñìåòåíî Òðîíîøàö è ïàòðè-
¼àðõ Ïà¼ñè¼å è íàïèñàî ìó ñëóæáó. Îäàâëåí ¼å è ïðåíåøåí ó ìà-
íàñòèð £àçàê ó Ôðóøêî¼ ãîðè.127 Ñðåêîâèåâè ïîäàöè î Öàðå-
âîì ñòóäåíöó, Óðîøåâî¼ öðêâè, êàî è î ïðåíîøåó Óðîøåâèõ
ïîñìðòíèõ îñòàòàêà, äàòè ñó ó ñêëàäó ñà ïîåòèêîì íàðîäíèõ ïðå-
125
. Êîâà÷åâè, È îïåò: êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðîøà, 228.
126
Âèä. È. Ðóâàðàö, Ã. Ïàíòà Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íà-
õè¼è, ïðåøòàìïàíî èç XVII ê. Îòàáèíå, Áåîãðàä, 1887.
127
Ï. Ñðåêîâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 22-23.
269
äàà, êî¼à òðàæå ìàòåðè¼àëíó ïîòâðäó çà âåðîäîñòî¼íîñò èíôîð-

ìàöè¼å äî êî¼å ñå äîøëî ó êîìïëåêñíîì ïîñòóïêó óñìåíîã çà-
êó÷èâàà è äîêàçèâàà. Àêî ¼å Ñðåêîâèåâà ïîâåñò ðîìàíòè-
÷àðñêà, øòà ðåè î ðîìàíñèðàíî¼ áèîãðàôè¼è öàðà Óðîøà ×åäî-
ìèà Ìè¼àòîâèà, êî¼à îáèëó¼å äðàìàòè÷íèì ïî¼åäèíîñòèìà è
÷èåíèöàìà êî¼å íèñó ìîãëå áèòè äîñòóïíå íè ñàìèì ó÷åñíè-
öèìà äîãàà¼à, íåêìîëè èñòîðè÷àðó êî¼è î èìà ïèøå ïåò ñòî-
òèíà ãîäèíà êàñíè¼å: Ïîñëå ìíîãîã äðóãîã âåñåà è ñâåòêîâàà
Óðîø è Âóêàøèí ñ âåëèêîì ñâèòîì èçàó äà ëîâå ïî Øàð-ïëà-
íèíè. Ëîâ ¼å áèî ó îíà âðåìåíà ïî ïðåèìóñòâó ãîñïîäñêà çàáà-
âà. È íèøòà íè¼å îáè÷íè¼å áèëî, âå äà ñå íèç ñâå÷àíîñòè çàâð-
øè âåëèêèì ëîâîì ó êàêâî¼ äèâà÷¼ó áîãàòî¼ ïëàíèíè. Çèìå ¼å
äîáà âå ó âåëèêî íàñòàëî, ëèøå ¼å ñ äðâà âå îäàâíî îïàëî.
Áèî ¼å 2-ãè Äåêåìáàð, êàä ñå öàðåâà ñâèòà ðàñòóðèëà ó ëîâöå ïî
Øàð ïëàíèíè. (...) Ìà øòà íàðîäíà ïðåäàà ãîâîðèëà, èïàê íè¼å
âåðîâàòíî äà ¼å ñ ìëàäèì öàðåì ó ïîñëåäåì ÷àñó ïî ïëàíèí-
ñêèì öåñòàìà òóìàðàî è ñåäîâëàñè Âóêàøèí ñàì ñîáîì. £îø ¼å
ìàå çà âåðîâàå äà ¼å òî áàø åãîâà ñîïñòâåíà ðóêà è åãîâ
ñîïñòâåíè áóçäîâàí áèî, øòî ñó îáîðèëè ñ êîà ïîñëåäåã íå-
ìàèà. Çà åãà ¼å áàø îä ñóøòàñòâåíîã çíà÷à¼à áèëî, äà ñå ìî-
æå ñâåäîöèìà äîêàçàòè, äà îí ó îíîì âðåìåíó, êàäà ñå ¼å ãðîçíà
êàòàñòðîôà äîãîäèòè èìàëà, íè¼å áèî íè áëèçó çëîñðåíîìå öà-
ðó. (...) Äîê ¼å ñâèòà öàðåâà òàêî ÷àñ çëîì ñëóòîì à ÷àñ äîáðîì
íàäîì ïðîâîäèëà äóãó çèìó íî ÷åêà¼óè íà ïîâðàòàê öàðåâ,
äîê ¼å Âóêàøèí ó ñâî¼î¼ ïðèòâîðíî¼ áðèçè ìîæäà ÷àê ñëàî óäå
äà ãà ïî ïëàíèíè òðàæå çà ñëó÷à¼ àêî çàëóòàî áóäå, äîòëå äâà òðè
÷îâåêà êóöàøå àëêîì íà êàïè¼è ìàíàñòèðà Áîãîðîäè÷èíà. Ìàíà-
ñòèð îâà¼ ëåæè ñêðèâåí ó ¼åäíîì êóòó Øàð-ïëàíèíå, âèøå Íåðî-
äèìå; ñ ïëàíèíå îäìàõ òó ñòðó¼è ðå÷èöà ¼åäíà, è òó ëåæè ñåëî
Øàðåíèê. Íî ¼å âå áèëà ó âåëèêî, ¼åäíà îä îíèõ õëàäíèõ äå-
öåìáàðñêèõ íîè, ó êî¼èìà ñå ÷èíè äà ¼å íåáî îä çåìå ¼îø íà
âèøå îäñêî÷èëî. Ìîíàñè ñó áèëè ó ñâî¼èì åëè¼àìà íåêî ó ñíó,
íåêî ó ìîëèòâè. Ñàìî ¼å íàñòî¼àòå ìîíàñòèðà è êëèñè¼àðàõ áèî
íà íîãàìà. Êàä êëèñè¼àðàõ äîå òå îòâîðè âðàòà äâà òðè íåïî-
270
çíàòà ÷îâåêà óíåñîøå óíóòðà ¼åäíîã ìðòâàöà. Ðåêîøå äà ¼å òî

ëîâàö íåêàêàâ. Ìðòâàö ¼å èìàî ¼åäíó ðàíó íà ÷åëó. Âàäà ¼å ñ
êîà ñèëíî íà îøòðó ñòåíó ïàî?! Íàñòî¼àòå ñàì, íå äèæóè
íèêîãà îä îñòàëå áðàå, ¼îø èñòå íîè îïî¼è íåçíàíîãà ìðòâàöà
è ïîëîæè ãà ó ¼åäíó îä ìàíàñòèðñêèõ ãðîáíèöà. Äà ëè ¼å îâà¼
íàñòî¼àòå çíàî êîìå ¼å òå íîè ïî¼àî: âh÷íà¼à ïàìóòü?128
Èçóçåòíî ñó ñíàæíå ñïîíå êî¼å ïîâåçó¼ó ñðïñêó óñìåíó åï-
ñêó òðàäèöè¼ó, õàãèîãðàôñêó êèæåâíîñò è êóëòóðíî-èñòîðè¼-
ñêà ïðåäàà. Òàêî, ìîòèâ î ãðàáåæèâîì Âóêàøèíó êî¼è èçíå-
âåðàâà ïîñëåäó âîó öàðà Äóøàíà è íå óñòóïà âëàñò ïðàâîì
íàñëåäíèêó êðóíå äîæèâåî ¼å ñâî¼ó åïñêó òðàíñïîçèöè¼ó ó ïî-
çíàòèì ïåñìàìà ñòàðöà Ðàøêà èç Âóêîâå çáèðêå (Ñìðò öàðà Äó-
øàíà; Óðîø è Ìðàâ÷åâèè)129. Èñòîâðåìåíî, îí ¼å óîáëè÷åí êàî
âåîìà ðàçâè¼åíî âèøååïèçîäè÷íî ïðåäàå (ôàáóëàòà) ó Æèòè-
¼ó öàðà Óðîøà ïàòðè¼àðõà Ïà¼ñè¼à ó 17. â.130 È ïîðåä ñâåã ñâîã
128
×. Ìè¼àòîâè, Öàð Óðîø è êðà Âóêàøèí. Èñòîðè¼ñêà ñòóäè¼à,
Ãëàñíèê ÑÓÄ, 1872, ê. XXXV, 205-207.
129
Ïðåìà . Êîâà÷åâèó, îâå äâå ïåñìå òåìàòñêè ñó íåêàä ÷èíèëå
¼åäíó öåëèíó. Âèä. . Êîâà÷åâè, È îïåò: êðà Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà
Óðîøà, 241.
130
È îñòàâè ñèíà ñâîãà ìëàäîóìíîã, ¼îø ìëàäîã óçðàñòîì, è óðó÷è
Âóêàøèíó ñêèïòàð äðæàâå, è çàêëåòâàìà ãà çàêëå äà ñå íå îñèëè ïðåìà
ñèíó åãîâîì äîê íå äîñòèãíå äî óçðàñòà è áóäå íàñëåäíèê îòà÷àñòâà ñâîã,
êàî øòî ìó ¼å äàòî ïî ðîäó è êîëåíó îä ïðàäåäîâà. È òàêî èçâåàøå è
îáåàå äàäîøå äà íåå ïðåñòóïèòè íàïðåä ðå÷åíè çàâåò è áëàãî÷àñòèâè
öàð Ñòåôàí îäðåøè ñå îä îâîã ñó¼åòíîã ñâåòà. (...) Ïî èñòåêó ìíîãèõ ãîäè-
íà âëàäàî ¼å Âóêàøèí äîê íå ïîñòàäå õðàáàð öàð Óðîø, êàä ìó áåøå 17
ãîäèíà. (...) Ó òî âðåìå áèî ¼å ñàáîð ó ãðàäó Ïðèçðåíó, ó õðàìó àðõèñòðà-
òèãà ñèëå Ãîñïîäå Ìèõàèëà, êî¼è ¼å íà ðåöè Áèñòðèöè ïîä ãðàäîì, âèøå
ìåñòà Ïðèçðåíà, êî¼è ïîäèæå èç îñíîâà ïðåâèñîêè öàð Ñòåôàí. È ãðîáíè-
öà åãîâà ñà òåëîì áèëà ¼å îâäå. Ñàáîð ñàáðàî ñå íå ìàëè: è îä àðõèåïè-
ñêîïà òàäàøåã, êèð Äàíèëà, è îä ìèòðîïîëèòå, è åïèñêîïà, è èãóìàíà, è
ñâåøòåíîèíîêà, è èíîêà, è íå ìàëîã ñêóïà ïîáîæíèõ, è ñàâ ñàáîð ñðïñêè
êî¼è ¼å ïîä èõîâîì îáëàøó, è Âóêàøèí, êîìå ñó îíè ñóäèëè, íå ïîâèíî-
âà ñå ãîâîðåè Ìåíè ¼å ïðåäàòî! È ñàáîð ñ àðõèåïèñêîïîì è ñà ñâèì
íàðîäîì: Çíàìî äà ¼å òåáè ïîâåðåíî äîê ìëàäè öàð íå äîñòèãíå óçðàñòà,
à åãîâî ¼å ïî ðîäó è êîëåíó. Ïðåñòàíè, Âóêàøèíå, ñ íàñèëíèøòâîì! È
271
êðèòè÷êîã íåðâà, ñíàçè îâîã íàðîäíîã ìèøåà íèñó îäîëåëè

íè òàêî âðñíè èñòîðè÷àðè ïîïóò Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà èëè Êîí-
ñòàíòèíà £èðå÷åêà. Ïðåäàå å áèòè àêòèâíî ñâå äî 19. â. Òàêî
å êðà¼åì 19. â. ïîï Äåíà Äåáåêîâè íà òåðåíó çàáåëåæèòè âè-
øå÷ëàíî ïðåäàå î ñìðòè öàðà Óðîøà, êî¼å ¼å ó íà¼âåî¼ ìåðè
îñëîåíî íà çàïèñ ïàòðè¼àðõà Ïà¼ñè¼à. Ïðåäàå ¼å èçóçåòíî ðàç-
âè¼åíî è îïèñó¼å òðàãàå Óðîøåâå ìà¼êå çà íåñòàëèì ñèíîì, ïðå-
âîæåå ñàìðòíèêà îä ìåñòà äî ìåñòà, íàâîåå èìåíà ëîêàëè-
òåòà íà Êîñîâó, êî¼à ñó âåçàíà çà ñìðò öàðà Óðîøà (Äîáðè Ãëåä,
Âðòèëî, Ïîðîäèìå êî¼å ìåà èìå ó Íåðîäèìå íàêîí ó÷èå-
íîã çëî÷èíà) è ñë.131
Ïðåóçèìàåì ñèæå¼íå îêîñíèöå ïðåäàà î óáèñòâó öàðà
Óðîøà ó ëîâó, ïî ëîãèöè óçðî÷íî-ïîñëåäè÷íîã ìåõàíèçìà çëî-
÷èíà è êàçíå ¼àâèå ñå ó òðàäèöè¼è è ïðåäàå î ñìðòè êðàà
Âóêàøèíà (Í. Ìèëîøåâè-îðåâè). Ïðåìà íà¼ñòàðè¼åì ñâå-
äî÷àíñòâó èç 16. âåêà, ìëåòà÷êîì ïóòîïèñöó Áåíåäåòó Ðàìáåð-
òè¼ó,132 Âóêàøèí ¼å óáè¼åí íà ðåöè Êàðìàíëè; ïðåìà Îðáèíó è
Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó íà Ìàðèöè. Óáèöà ¼å ïðåìà Ðàìáåðòè¼ó
Âóêàøèíîâ ñëóãà Íèêîëà Õåðñîâè (Nicolo Chersovich), ïðåìà Ì.
Îðáèíó Íèêîëà Õàðñî¼åâè (Nicolo Harsojevick), ïðåìà Êà÷èó133
âåëèêè ìåòåæ è íåìèð áåøå. £àî íåïðàâåäíîã ñóäà! È íèêàêî ñå ïîêîðèòè

íå õòåäå. Òàäà ïàòðè¼àðõ ñà ñàáîðîì ðå÷å: Ñëàâà òåáè, Ãîñïîäå, äóãîòð-
ïåèâè è ìíîãîìèëîñòèâè! Ïîãëåäà¼ ñ âèñèíå ñâåòå ñâî¼å íà îçëîáåíå
óäå ñâî¼å è âèäè íåïðàâåäíè ñóä êî¼è ñà íàñèåì óçèìà¼ó! È ðàçèîøå
ñå ñâàêî íà ñâî¼ó ñòðàíó. È Âóêàøèí ðàçäåëè (öàðñòâî) íà òðè äåëà: Óãå-
øè äàäå Ñåðåç è íàçâà ãà åñàðåì, à Ãî¼êà äåñïîòîì ó Òðàïåçóíòó, òî ¼åñò
ó Òðíîâó, à ñàì ó Ñðïñêî¼ çåìè. Ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å, Æèòè¼å ñâåòîã
öàðà Óðîøà, ó: Ñàáðàíè ñïèñè, Ñòàðà ñðïñêà êèæåâíîñò ó 24 êèãå, ê.
XVI, ïðåâîä Äèìèòðè¼å Áîãäàíîâè è Òîìèñëàâ £îâàíîâè, ïðèðåäèî äð
Òîìèñëàâ £îâàíîâè, Ïðîñâåòà-ÑÊÇ, Áåîãðàä, 1993, 91-92.
131
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 39-40.
132
Benedetto Ramberti, Libri tre delle cose dei Turchi, Venezia, 1539.
133
Êà÷è, ó Korabljici, îïèñó¼óè áî¼ íà Êîñîâó (ïîä 1376. ãîäèíîì)
íàâîäè ñëåäåå: pripliva Vukain na konju i pobjee preko gore, ali zaludu,
jer ga pogubi sluga Nikola Narsoevich ili Harsoevich imenom za odniti mu
kolajnu i kri od zlata (p. 427).
272
òî ¼å Íèêîëà Íàðñî¼åâè èëè Õàðñî¼åâè (Nikola Narsoevich èëè

Harsoevich), ïðåìà Ëóêàðåâèó134 Íèêîëà Õàðñî¼å (Niccolo Har-
soje), ïðåìà Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó Àðñî¼å èëè Àðñåíè¼å.135 Ìà-
âðî Îðáèí îâà¼ äîãàà¼ îïèñó¼å íà ñëåäåè íà÷èí: Òî ñå äåñèëî
êîä ñåëà Êàðàìàíëè áëèçó ×åðíîìåíà ó Òðàêè¼è, ãäå ñó Ðàøàíè
çàìåòíóëè áèòêó ñ Òóðöèìà. (...) Êàä ¼å Âóêàøèí ïðåøàî ðåêó,
îñåòèâøè âåëèêó æå, ïî÷å ïèòè íà ¼åäíîì èçâîðó, íå ñèëàçåè ñ
êîà. Äîê ¼å òàêî íàãíóò ïèî, óáè ãà åãîâ ïàæ Íèêîëà Õðñî¼å-
âè çáîã îãðëèöå êî¼à ìó ¼å âèñèëà î âðàòó.136
Ïèñàö è ñåêðåòàð ìëåòà÷êå âëàäå, Áåíåäåòî Ðàìáåðòè, ïó-
òó¼óè äóáðîâà÷êî-öàðèãðàäñêèì òðãîâà÷êèì äðóìîì çà Öàðè-
ãðàä ó 16. â. ïðâè áåëåæè ïðåäàå î êðàåóáèñòâó è î èçâîðó
êðàà Âóêàøèíà Ìðåñèà137, êî¼å ¼å, âðëî âåðîâàòíî, ÷óî îä ñâî-
¼èõ ïðàòèëàöà.138 Ðàìáåðòè¼åâî ïðåäàå î óáèñòâó êðà¼ âîäå ïðå-
134
Ëóêàðåâè ó Annali di Ragusa, îïèñó¼óè Ìàðè÷êó áèòêó, êàæå:
Vukascin fuggendo fu ammazzato a tradimento di Niccolo Harsoje suo pag-
gio (p. 108).
135
Âèä. Âë. îðîâè, Ìîòèâè ó ïðåäàó î óáèñòâó öàðà Óðîøà, Ïðè-
ëîçè Ê£ÈÔ, 1921, I, 191.
136
Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, Êîìåíòàðè Ñ. èðêîâè, Áåî-
ãðàä, 1968, 46.
137
Iza toga dospjee za 34 milje u mjesto Chiudegegni bustraman (?),
to jest selo novih Turaka; preðoe rieku Carmanlig ili kraljevu, i zdenac
kralja Vukaina Mresiæa (Re Uchasin Mresich), kod kojega, prièa se, da je
sluga imenom Nikola Hersoviæ (Nicolo Chersovich) zatukao reèenoga kralja
Vukaina, koj bjeao za Gjurgja despoda srbskoga, ustavega proti kralju Ma-
tiji, a predavega se Turèinu. Vukaina umorna od dugoga puta, prignuta po-
menutomu vrelu da pije, ubije, prièa se, onaj èas reèeni sluga svojega kralja.
Tim je ona voda, koja je bila prije toga ugodna i sladka, postala gorka i smr-
dljiva, kao to je doista danas, da ju nitko ne pije. Svaki putnik, koj ovuda
prolazi, ostavi u znak poèitanja njeto malo od haljine svoje; jer se misli, da
reèena voda mnogo pomae onim, koji imaju zimnicu, da ju izgube, a koji je
ne imaju, brani da ju ne dobiju. P. Matkoviæ, Putovanja po balkanskom
poluotoku XVI. vieka, II. Putovanje B. Kuripeiæa, L. Nogarola i B. Ramberta,
Rad JAZU, knj. LVI, Zagreb, 1881, 225.
138
Rieka Carmanlig dananja je Uzundova, koju putopisac nazva po
mestu Harmanli. Zdenac kralja Vukaina leao bi po opisu izmeðu mosta
Mustafa pae i Harmanlija. Tu pripovieda Ramberti prièu o smrti kralja Vuka-
273
ñëèêàå ñå ãîòîâî äîñëîâöå ó äåëó íåïîçíàòîã ïóòîïèñöà àóñòðè¼-

ñêîã öàðñêîã ïîñëàíñòâà ó Öàðèãðàä 1571. ãîäèíå Ê. Ðèìà (K.
Rym)139. Ó Äíåâíèêó î ïóòîâàó ìëåòà÷êîãà áàèëà Ïàâëà Êîíòà-
ðèíà èç Ìëåòàêà ó Öàðèãðàä ã. 1580. ïðåäàå ñå ïî ìåõàíèçìó
ìåòîíèìè¼ñêå çàìåíå ïî ñóñåäñòâó ïðåíîñè íà Âóêàøèíîâà áðà-
òà, äåñïîòà £îâàíà Óãåøó, øòî ¼å ìîæäà óòèöàëî íà âåñòè èç
ïóòîïèñà ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à Öðíî¼åâèà.140 Ïàòðè¼àðõ Àðñå-
ina, kao to ju vjerovatno na putu, moda od pratilaca, sluao, te je glede te

prièe jedan od najstarijih pisanih izvora, a opetuju ju i pozniji nekritièki ljeto-
pisci. Ovo je onaj turski rat pod Hadi Ilbekom od 26. rujna 1371 kraj Èrno-
mena (Èirmen) na Marici, gdje je Vukain i Ugljea (valjda u Marici) poginuo,
te je novijimi izpitivanji dovoljno razjanjen. Da nije ove prièe, moda ne bi
putopisac ni zdenca spominjao. Grob Ugljein pokazivao se jo u XVII vie-
ku na brdu iznad Harmanlija, a i poloaj Vukainova zdenca od prilike pada u
Ramberta blizu Harmanlija. Naemu je putopiscu Vukain suvremenik Gjur-
gja Despota ili Matije Korvina, kao to mnogi nekritièki pozniji pisci zame-
njuju ovaj boj s kosovskim. P. Matkoviæ, Nav. studija, 226-227.
139
Na daljem putu meðu Plovdivom i Adrianopolom prva mu je stanica
poznato selo Kajali (Gaiali). Sliedeæa pako stanica, na ime Chiudegegni Bu-
straman i prièa o smrti kralja Vukaina upuæuje nas, da je Rymov putopisac ne
samo imao pri ruci, nego da je mjestimice i upotrebljavao putopis Rambertov,
koj bijae u tri izdanja onda jur poznat, to se jasno opaa jur kod opisa Plov-
diva i mogila u njegovoj okolini. Buduæ da se put naega putopisca s putem
Rambertovim u Niu stièe, tim bi putopis potonjega bio Rymovu putopiscu
donjekle voðom na daljem njegovom putu. Ovo je mjesto s prièom o kralju
Vukainu malo ne doslovce iz Rambertova putopisa izpisao; jedino to kod
Harmanlije dodaje, da ovdje ima jo vie razsijanih mogila. P. Matkoviæ,
Putovanja po Balkanskom poluotoku XVI. vieka. XII. Opis putovanja dvaju
carskih poslanstva u Carigrad: K. Ryma godine 1571 i D. Ungnada godine
1572, Rad JAZU, 1892, knj. CXII, 187-188.
140
Mjesto se zove Carmanlia. S ove strane karavanseraja ima mnogo
duæana, gdje Grci tre vino, a onkraj Turci prodavaju riu, suho groðe i dr.
Potok se zove Uluderen i utjeèe u Maricu. Poslije 3 m. puta dolazi kræansko
selo na obali Marice, turski se zove Unechi, a slovinski Ugles, vlastito ime
kralja onoga doba koga utuèe jedan od njegovih sluga, dok se odmarao na
bunaru izvrsne vode. P. Matkoviæ, Putovanja po Balkanskom poluotoku
XVI. vieka. XIV. Dnevnici o putovanju mletaèkih poslanstava u Carigrad: oso-
bito Jakova Sorance od g. 1575. i 1581., i Pavla Kontarina od g. 1580, Rad
JAZU, 1895, knj. CXXIV, 92-93.
274
íè¼å III, íàèìå, áåëåæè êàêî ¼å ïîñåòèî Óãåøèí ãðîá ó ¼åñåí

1682. ã.141 Òðàãîâå îâîã ïðåäàà óî÷èåìî è ó Ïà¼ñè¼åâîì Æè-
òè¼ó öàðà Óðîøà. Äîê ñå çà ãðîá Âóêàøèíîâ íå çíà ¼åð ¼å åãîâ
ãðåõ òàêàâ äà îä åãà íåå îñòàòè íè òðóí çåìíèõ îñòàòàêà, íè
ïðàõ ïðàøèíå êî¼è áè ñâåäî÷èî î åãîâîì óäñêîì ïîñòî¼àó,
òå å òåëî åãîâî áåëîäàíî ïîñòàòè õðàíà çâåðèìà è ïòèöàìà,
äåñïîò £îâàí Óãåøà å áèòè ñàõðàåí íåãäå ó áëèçèíè Õàð-
ìàíëè¼å: À Âóêàøèí áåøå ïîçîðèøòå êóêàâíî ó áëàòó è ðèáà-
ìà è ïòèöàìà õðàíà. Íèòè ñå ãðîá åìó çíà, ïîãèáå óñïîìåíà
åãîâà ñà øóìîì ïðàâåäàí ñóä Áîæè¼è. (...) À Óãåøà äîê ¼å
áèî ó ðàòó, çàäîáè óòó ðàíó è äàäå ñå ó áåêñòâî ñ îòèöàåì
êðâè, è íå èìà¼óè çàâî¼à íèòè ñêëîíèøòà è íèêàêî íå èìà¼óè
ãäå ãëàâó ñêëîíèòè, âå óçàøàâøè íà íåêàêâå áðåæóêå, ãäå ïà-
äå ñ êîà è òó ìó äîå êðà¼ æèâîòà, äóøó Áîãó ïðåäàäå. Ïîãðå-
áîøå ãà åãîâè ïîñëóæèòåè, à çà ãðîá åãîâ è äî äàíàñ çíà ñå,
à íåêà ÷óäíà çíàìåà ïîêàçó¼å è óäè áåëåãå îñòàâà¼ó. Òåëî
åãîâî îäíåøå íåêè èíîöè ó ìàíàñòèð áëèçó Ñåðåçà, êî¼è ¼å îí
ñàçäàî èç îñíîâà, èñöååà òâîðåè. À ãðîá åãîâ áåøå áëèçó
Õàðìàíëè¼å, è äî äàíàñ ¼å êàìååì îçíà÷åí.142
Ïðè÷ó êî¼ó çàòè÷ó íà òåðåíó ïóòîïèñöè äîäàòíî îñíàæó¼ó
óáåäèâîøó ëè÷íîã âèåà, åìîòèâíèì àíãàæìàíîì àóòåíòè÷-
íèõ ñâåäîêà, êàî è íàâîååì ãåîãðàôñêèõ ëîêàëèòåòà êî¼è ó÷âð-
øó¼ó âåðîäîñòî¼íîñò êàçèâàíîã.143 Îáëèêîâàíî ó äóõó è òîíó
ìåìîðàòà, ïðåäàà ñå óðàìó¼ó òîïîíèìèìà ÷è¼à èìåíà óáå-
äèâî îöðòàâà¼ó òîïîãðàôè¼ó ìåñòà çëî÷èíà. Õàðìàíëè¼à å òà-
êî ïîñòàòè ñèìáîë çà ïîåòñêó òîïîíèìè¼ó çëî÷èíà è êàçíå, ìèò-
141
£. Ðàäîíè, Ðèìñêà êóðè¼à è ¼óæíîñëîâåíñêå çåìå îä XVI äî XIX
âåêà, ÑÀÍ, Áåîãðàä, 1950, 378.
142
Ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å, Æèòè¼å ñâåòîã öàðà Óðîøà, 94-97.
143
Ïîòêðåïåíà êàçèâàèìà äðóãèõ ó êî¼å íå òðåáà ñóìàòè, ïðå-
äàà ó ïóòîïèñíî¼ ëèòåðàòóðè âåçó¼ó ñå çà ëè÷íà ñåàà è ñàìèì òèì
äîáè¼à¼ó òîí ìåìîðàòà. Ïîñåáíó óáåäèâîñò äà¼ó èì ãåîãðàôñêî-èñòîðè¼-
ñêè ëîêàëèòåòè ñà ïîäðó÷¼à ñòâàðíèõ èñòîðè¼ñêèõ çáèâàà, êî¼à ïîñòà¼ó
íåêà âðñòà ñïìåí îáåëåæ¼à çàñòàëèì ñåàèìà ó ïðîñòîðó è âðåìåíó.
275
ñêè ïðîñòîð íà êîìå å ñå ïî ìåõàíèçìó ëåãåíäàðíå ïðè÷å ñàìà

ïðèðîäà îãëàñèòè è ïðîñâåäîâàòè çáîã ÷óäîâèøíîã êàðàêòåðà
äîãàà¼à è ìîðàëíå íàêàçíîñòè óäñêèõ ïðåñòóïà. Ìåñòî íà êî-
ìå å óáèöå ïîñòàòè æðòâå, çëàòíà êîëà¼íà è êðñò ïîñëóæèòè êàî
ïîâîä çà óáèñòâî, çäåíàö æèâîòà ñå ïðåòî÷èòè ó ãðîáíèöó, à ñëàò-
êà è áèñòðà âîäà ó ãîðêó è ñìðäèâó áàðóøòèíó.
Îâà äâà êîìïëåìåíòàðíà ïðåäàà, îôîðìåíà ó óçðî÷íî-
ïîñëåäè÷íî¼ âåçè, ñíàãîì óñìåíîã èìïóëñà è çàõâàó¼óè êóëòó
ïðîøëîñòè êî¼è ¼å ñóâåðåíî âëàäàî ó äåëèìà ñðïñêèõ ñðåäîâå-
êîâíèõ ïèñàöà, ïðèõâàåíà ñó ó íàøî¼ ðîìàíòè÷àðñêî¼ èñòîðèî-
ãðàôè¼è êàî âåðîäîñòî¼íå èíòåðïðåòàöè¼å äîãàà¼à.144 Ïðåäàå
î óáèñòâó öàðà Óðîøà, èíòåðíàöèîíàëíîã ïîðåêëà, êàî ïðè÷à î
óáèñòâó âëàäàðà, óãðàâèðàíî ¼å è ó ïîâåñìî ñðïñêîã ñðåäîâå-
êîâíîã ñëèêàðñòâà.145
Îíî øòî ñó Ðóâàðàö è Êîâà÷åâè ó÷èíèëè áèëî ¼å âèøå íå-
ãî õðàáðî ó àòìîñôåðè ðîìàíòè÷àðñêîã çàíîñà åïîõå. Ñàìî ïè-
òàå âåðîäîñòî¼íîñòè ïðåäàà î óáèñòâó öàðà Óðîøà áèëî ¼å äî
òå ìåðå ïðîâîêàòèâíî äà ¼å èõîâà èíòåðâåíöè¼à èçàçâàëà âåîìà
îøòðå ðåàêöè¼å ðîìàíòè÷àðñêèõ èñòîðèîãðàôà. ×èåíèöà ¼å äà
íè Ðóâàðàö íè Êîâà÷åâè íèñó óâåê äî êðà¼à óìåëè äà ïðåïîçíà-
¼ó ó îâèì ïðåäàèìà èñòèíñêó äóõîâíó çàîêóïåíîñò ïðîøëî-
øó, êîëåêòèâíó åìîòèâíó ïåðöåïöè¼ó íàöèîíàëíå èñòîðè¼å êî-
¼à ¼å, ìà êîëèêî áèëà ïîãðåøíà ó ïîâåñíèì ÷èåíèöàìà, ÷åñòî
144
Ïðåäàå î íàñèëíî¼ ñìðòè ïðîäóæèëî ¼å ñâî¼ äâîñòðóêè æèâîò,
êàî âåðîäîñòî¼íà èíôîðìàöè¼à ÷è¼è ñå ñàäðæà¼ ìîæå ïðèìåèâàòè íà
ðàçíå ¼óíàêå, ñà óâåê èñòîì óáåäèâîøó óñïåëå óìåòíè÷êå ñëèêå, àëè
èñòî òàêî, ¼åäíîì ïðèìååí íà îäðååíó èñòîðè¼ñêó ëè÷íîñò, êàäà ïî÷íå
÷èíèòè íåðàçäâî¼íè, êó÷íè äåî åãîâå åïñêå è ïñèõîëîøêå áèîãðàôè¼å
ïîñòà¼å ñíàæíè¼è îä áèëî êàêâå èñòîðè¼ñêå èñòèíå. Èñòî, 40.
145
Òðàäèöè¼à î íå¼àêîì Óðîøó íè¼å óøëà ñàìî ñðåäîâåêîâíå ñïè-
ñå, óãëàâíîì èç XVII è XVIII âåêà, âå ¼å èìàëà îä¼åêà è ó ñðåäîâåêîâ-
íîì ñëèêàðñòâó. Òàêî ¼å öàð Óðîø íà ôðåñêàìà ó Ïñà÷è è Ñâ. Íèêîëè íà
Îõðèäó ïðèêàçàí êàî âèñîê è ñíàæàí ìëàäè, äîê ¼å ó Òðî¼èöè è Äå÷àíè-
ìà íàëèê íà íå¼àêîã Óðîøà èç íàðîäíå ïåñìå Ñìðò Äóøàíîâà. £. Ðååï,
Óáèñòâî âëàäàðà êàî ïðîáëåì æðòâå, ó: Óáèñòâî âëàäàðà, Ñòóäè¼å è
îãëåäè, Íîâè Ñàä, 1998, 300.
276
íà âåîìà âèñîêîì óìåòíè÷êîì íèâîó ïðîâîöèðàëà íåêà îä íà¼-

áîëíè¼èõ ïèòàà óíóòàðåã ðàçâî¼à íàöèîíàëíîã áèà146. £åð,
áåç îáçèðà äà ëè ¼å Âóêàøèí óáèî Óðîøà èëè íå, ÷èåíèöà ¼å äà
¼å öàð Óðîø ñâî¼îì íåìóøòîì âëàäàâèíîì óáðçàî ðàñïàä äðæà-
âå Íåìàèà. À äà ¼å, ñ äðóãå ñòðàíå, êðà Âóêàøèí ñâî¼îì âëà-
äàðñêèì ïðåòåíçè¼àìà, è çà¼åäíè÷êîì ìàðè÷êîì ìèñè¼îì êî¼ó ¼å
ïðåäóçåî ñà áðàòîì äåñïîòîì £îâàíîì Óãåøîì íà ñâàêè íà÷èí
ïîêóøàî äà ñïðå÷è ðàñóëî è î÷óâà öåëèíó ñðïñêîã äðæàâíîã îð-
ãàíèçíìà. Èïàê, öàð Óðîø ¼å ó êîëåêòèâíîì ïàìåó îñòàî çà-
áåëåæåí êàî íåäóæíà æðòâà áåçîáçèðíèõ îòèìà÷à öàðñòâà, à Âó-
êàøèí êàî íåïîøòåíè íàìåñíèê, óçóðïàòîð öàðñêå êðóíå è öà-
ðåóáèöà. Ó åïñêî¼ òðàäèöè¼è êðà Âóêàøèí ¼å æóðàâ è æãî-
àâ, ïàêîñòàí ¼å è ïîäìèòèâ, íåìîðàëàí è çàî. Ïîñåáíî ñå ó
ïðåäàèìà èíñèñòèðà íà íèñêîì ïîðåêëó Ìðàâ÷åâèà ÷èìå ñå
ïîñðåäíî èñòè÷å íåóìåñíîñò èõîâèõ âëàäàðñêèõ ïðåòåíçè¼à.147
146
Çàòî èñòîðè¼ñêà ïðåäàà ïîñåäó¼ó ¼åäíó âðñòó êîëåêòèâíå åìî-
òèâíîñòè. Îíà ñó óíóòàðè äîæèâà¼ äîãàà¼à. Ó ÷âðñòî¼ ñïîíè ñà çàâè-
÷à¼åì, àëè è ñà äðæàâîì, îíà íåãó¼ó ïîíîñ íà ïîñòî¼àå òå äðæàâå, äà¼ó ¼î¼
âàæíîñò, êàî øòî äà¼ó âàæíîñò ñâèì äîãàà¼èìà êî¼è ñå íà ó îäíîñå.
Ãëàâíà ëè÷íîñò êóëòóðíîèñòîðè¼ñêèõ ïðåäàà ¼å ¼óíàê, îïèñèâàå åãî-
âèõ ÷óäåñíèõ îñîáèíà, íåêàä ñàñâèì ðåàëèñòè÷íå õðàáðîñòè, ïðàåå
óñìåíîèñòîðè¼ñêå ãåíåàëîãè¼å, êâàçèèñòîðè¼ñêå õðîíèêå îëåìååíå ïî-
åòñêî-èñòîðè¼ñêîì èäå¼îì, êî¼à òàêâà ïðåäàà ÷èíè óìåòíîøó. Í. Ìè-
ëîøåâè-îðåâè, Íàðîäíà ïðåäàà î äåñïîòó Ñòåôàíó (èëè î ïðîæè-
ìàó óñìåíîã è ïèñàíîã ó äåëó Êîíñòàíòèíà Ôèëîñîôà Æèâîò äåñïîòà
Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà), ó: Ñðïñêà êèæåâíîñò ó äîáà Äåñïîòîâèíå, Äàíè
ñðïñêîã äóõîâíîã ïðåîáðàæåà V, Äåñïîòîâàö, 1998, 199.
147
Ó Êîñîâîì ëóãó, êî¼è ñå ïðóæà îä Çåòå äî Ñóøèöå, íàëàçè ñå ñåëî
óðèëàö. Òàìî ìåó êóàìà èìà ¼åäíà ëèâàäà êî¼à ñå çîâå Ìðå. Ïðåìà
ïðåäàó, Ìðàâ÷åâèè ñó áèëè ïîðåêëîì èç Êîñîâîã ëóãà. Öàð Ñòåôàí Äó-
øàí èìàî ¼å, íàâîäíî, ¼åäíó ðóæíó ñåñòðó, êî¼à ñå çâàëà Ãðóáà. Ó æåè äà ñå
å îñëîáîäè, ïðåäàî ¼å ¼åäíîì ñëóçè äà ¼å íåêóä îäâåäå è óç ïóò çàãóáè.
Êàäà ñó èõ äâî¼å ïðåëàçèëè ïðåêî Êîñîâñêîã ëóãà, ñâðàòèëè ñó óìîðíè ó
¼åäíó êîëèáó. À ó î¼ ¼å æèâåî Ìðà, êðóïàí, ðóòàâ è âðëî ðóæàí ÷îâåê.
Çàóáèî ñå ó Ãðóáó è óçåî ¼å çà æåíó. Îíè ñó ðîäèëè Ìðàâ÷åâèå, êî¼è ñó
èç Êîñîâîã ëóãà ïðåøëè ó Ñêàäàð, ãäå ñó è äîæèâåëè óñïîí. Èâ. Áîæè,
Çåòà è Ìðàâ÷åâèè, Ïðèëîçè Ê£ÈÔ, 1976, ê. 42, ñâ. 1-4, 20.
277
Íåñóìèâî ¼å äà êðà Âóêàøèí íå ñàìî äà íè¼å óáèî öàðà

Óðîøà âå óîøòå íè¼å áèî íè óçóðïàòîð êðàåâñêå êðóíå: Óâå-
ðèëè ñìî ñå äà ¼å Âóêàøèí äîáèî êðàåâñêó êðóíó îä öàðà Óðî-
øà. Ñà öàðåâèì ïðèñòàíêîì è, ñâàêàêî, óç áëàãîñëîâ öàðèöå-ìà¼-
êå, óñïîñòàâåíî ¼å ñàâëàäàðñòâî. Ïðåìà òîìå, îí ¼å ëåãàëíèì
ïóòåì äîøàî íà âëàñò. Ó öàðñòâó êðàåâñêà êðóíà ñå äîáè¼àëà, à
ñàìî ñå öàðñêà ìîãëà óçóðïèðàòè. Ñòîãà óçóðïàòîð íè¼å áèî Âó-
êàøèí, íåãî Ñèìåîí, Äóøàíîâ ïîëóáðàò, êî¼è ñå ïðîãëàñèî çà
öàðà. (...) Ìðàâ÷åâèè ó äðæàâíîïðàâíèì ñõâàòàèìà îíîã âðå-
ìåíà íèñó óðàäèëè íèøòà ïðîòèâ íîðìè è îáè÷à¼à. Èïàê, îñòà-
ëè ñó ó íåìèëîñòè. Íåïîâîíà òðàäèöè¼à î èìà âó÷å êîðåí îä
çàâèñòè è íåòðïåèâîñòè âåëèêàøà èç ñòàðèõ ôåóäàëíèõ ïîðî-
äèöà ïðåìà íàãëîì óñïîíó çàèñòà ñïîñîáíèõ ñêîðî¼åâèà. Èñòè-
íà, Âóêàøèí ñå íàìåòíóî âèøå íå òàêî ìëàäîì, àëè î÷èãëåäíî
íåçðåëîì Óðîøó.148 Ìàðè÷êè áî¼ áèî ¼å äèâåà âðåäàí ïîêó-
øà¼ äåñïîòà £îâàíà Óãåøå äà ñå àêòèâíî ñóïðîòñòàâè Òóðöèìà
è äà èõ ïðîòåðà èç Åâðîïå è ñà Áàëêàíà: Ó ïîçíî ëåòî êðåíóøå
êðà Âóêàøèí è äåñïîò Óãåøà èç Ñåðà íå ó Äèìîòèêó èëè
Êàëèïî, íåãî ó àäðè¼àíîïîñêè êðà¼. Íà íåïðè¼àòåà íàèøëè
ñó îíè äàí õîäà çàïàäíî îä Õàäðè¼àíîâà ãðàäà ó øóìîâèòîì ïðå-
äåëó ×åðíîìhíà... Òó ñó Ñðáè, ó ïåòàê 26. ñåïòåìáðà 1371, ïðå-
òðïåëè ñòðàõîâèò ïîðàç. Ó áî¼ó ïîãèáîøå îáà âî¼ñêîâîå, êðà
è äåñïîò, èõîâå ëåøèíå íèñó ñå âèøå íàøëå. Âåèíà èõîâèõ
óäè ïîäàâè ñå ó Ìàðèöè èëè áåøå çàðîáåíà; ìàëî èõ áåøå
êî¼è ñó ñå ñïàñëè. Âî Òóðàêà áåøå âî¼ñêîâîà Åâðåíîñ. Íè¼åäàí
ñàâðåìåíèê íè¼å ïîäðîáíè¼å îïèñàî îâó áèòêó. Çàáåëåæåíå ïðè-
÷å ó Õàëêîêîíäèëà è ó ñðïñêèì è òóðñêèì ëåòîïèñèìà ïîêàçó¼ó
òåíäåíöè¼ó äà ïðèêàæó òóðñêó ïîáåäó êàî áàñíîñëîâíî ëàêó, èç-
íåíàäíèì íàïàäà¼åì íà ñðïñêè òàáîð íîó ïðåä îñâèòàê, è òî
ñàìî ñ 4000 (êîä Õàëêîêîíäèëà ÷àê 800) Òóðàêà. £åäíà ìëàà
ïðè÷à, ïîçíàòà èç ïóòîïèñà èç òóðñêîãà äîáà, ïðåíîñè ïîçîðíè-
öó áèòêå ó îêîëèíó Õàðìàíëè, îä ïðèëèêå 28 êì. íà ñåâåðîçà-
148
Ð. Ìèõà÷è, Íàâ. äåëî, 113-114.
278
ïàä; îíäå ñå, ó XVI è XVII âåêó, ïîêàçèâàî ãðîá Óãåøèí è èç-
âîð êîä êîãà ¼å, òîáîæå, Âóêàøèíà èëè, ïî äðóãî¼ âåðçè¼è, Óãå-
øó óáèî íåâåðíè ñëóãà, êàäà ñó ñå, áåæåè ïîñëå áèòêå, îíäå
îäìàðàëè.149
Î ñàìî¼ áèöè, èç ñàâðåìåíèõ èçâîðà, ãîòîâî äà ñå íèøòà
ïîóçäàíî íå ìîæå äîçíàòè. Çíà ñå, äà öè ñðïñêîã êðàà è ñåð-
ñêîã äåñïîòà íè¼å áèëî ñàìî çàóñòàâàå Òóðàêà, âå è èõîâî
èçãíàíñòâî ñà Áàëêàíà: Çà ðàçëèêó îä êîñîâñêîã áî¼à, áàð ¼å èñ-
õîä áèòêå íà Ìàðèöè ñàñâèì èçâåñòàí: èçíåíàäàí è ïîòïóí ñëîì
ñìåëîã ïîäóõâàòà ñåðñêîã äåñïîòà è ñðïñêîã êðàà, ïîãèáè¼à è
¼åäíîã è äðóãîã, äâå íà¼¼à÷å ëè÷íîñòè íà òàäàøåì Áàëêàíó, ïðî-
ïàñò èõîâå âî¼ñêå. Òî ¼å áèëà íà¼âåà è íà¼äàëåêîñåæíè¼à ïîáå-
äà Òóðàêà ïðå 1453. ã. åí ïðâè ðåçóëòàò áèî ¼å ñëîì Ñåðñêå
äðæàâå, åíå äàå ïîñëåäèöå ïðîïàñò ñâèõ áàëêàíñêèõ äðæàâà.
èõîâî îñâà¼àå áèëî ¼å ¼îø ñàìî ïèòàå âðåìåíà.150
Èïàê, ïîñëåäèöå Ðóâàð÷åâå è Êîâà÷åâèåâå èíòåðâåíöè¼å
ñó áèëå âèøå íåãî áëàãîäàòíå ïî ñðïñêó íàöèîíàëíó èñòîðè¼ó
êàî íàóêó, êàêî òî çàêó÷ó¼å âå Ñò. Íîâàêîâè: Ñ íåñòàíêîì
Âóêàøèíà öàðåóáèöå íåñòà¼å ¼åäíå âåëèêå òàìíå ñåíêå ñ íà¼-
ñ¼à¼íè¼åãà äîáà ñðïñêå èñòîðè¼å. Ó îâî¼ äîáèòè, êî¼à íè¼å ìàëà,
íà¼ëåïøà ¼å è íà¼âåà íàãðàäà è ñàìîìå êðèòè÷êîì èñïèòèâà-
ó äîìàå èñòîðè¼å è îíèì ðàäíèöèìà êî¼è ñó ãà òàêâèì äî-
áèòêîì îáîãàòèëè. Îâîì äîáèòè íà¼áîå ñå ïîñâåäî÷ó¼å êîëè-
êà ¼å øòåòà êàä ñå ó ¼åäíîì íàðîäó ñëàáî íåãó¼å îðèãèíàëíî
êðèòè÷êî îáðàèâàå íàðîäíå èñòîðè¼å, êîëèêà ëè ¼å è ìîðàë-
íà è ïîëèòè÷êà êîðèñò ñàäàøîñòè îä ñèãóðíîã êðèòè÷êîã ïî-
çíàâàà íàðîäíå ïðîøëîñòè, îä ïîçíàâàà ëèøåíîã è îáìàíå
è ïðåòåðàíîñòè.151
149
Ê. £èðå÷åê, Èñòîðè¼à Ñðáà I, 251.
150
Ã. Îñòðîãîðñêè, Ñåðñêà îáëàñò ïîñëå Äóøàíîâå ñìðòè, ïîñ. èçä.
Âèçàíòîëîøêîã èíñòèòóòà, ê. 9, Áåîãðàä 1965, 143.
151
Ñò. Íîâàêîâè, Íàðîäíå òðàäèöè¼å è êðèòè÷êà èñòîðè¼à, ó: Èñòî-
ðè¼à è òðàäèöè¼à, 7.
279
Î ÊÍÅÇÓ ËÀÇÀÐÓ
Êàî è ó ïîëåìèöè îêî ïðåäàà î óáèñòâó ó ëîâó, è ó ïèòà-

èìà èñòîðè¼ñêå âåðîäîñòî¼íîñòè óâðåæåíîã òóìà÷åà ¼óíàêà è
äîãàà¼à ó ñêëîïó òåìàòñêå öåëèíå î Êîñîâñêîì áî¼ó, ó èñòî âðå-
ìå îãëàñèëè ñó ñå Èëàðèîí Ðóâàðàö è óáîìèð Êîâà÷åâè. Ðó-
âàðàö ¼å ñâî¼ó ðàñïðàâó øòàìïàî òîêîì 1887. è 1888. ãîäèíå ó
Ñòðàæèëîâó (III-IV), à çàòèì ¼å èçäàî ïðåøòàìïàíó 1888. ãî-
äèíå ó çàñåáíî¼ êèçè.152 óáîìèð Êîâà÷åâè ¼å ñâîãà Âóêà Áðàí-
êîâèà íà¼ïðå ïðî÷èòàî êàî ïðåäàâàå 24. ìàðòà 1887. ãîäèíå ó
Ãðààíñêî¼ êàñèíè, äà áè ãà øòàìïàî ó Ãîäèøèöè Íèêîëå ×ó-
ïèà (X) çà 1888. ãîäèíó è, èñòå ãîäèíå, ïðåøòàìïàî ó çàñåáíó
êèãó. Äî ñâî¼èõ ðåçóëòàòà, äàêëå, äâî¼èöà íà¼âåèõ ïðåäñòàâ-
íèêà ñðïñêå êðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å, äîøëè ñó óïîðåäî è ñà-
ìîñòàëíî, êàî è ó ðàñïðàâàìà î ñìðòè öàðà Óðîøà.
Ðóâàðàö ¼å î æèâîòó êíåçà Ëàçàðà ïèñàî ïîøòó¼óè õðîíî-
ëîøêè ïðèíöèï: Èçëàãàå î êíåçó Ëàçàðó Ðóâàðàö ¼å îðãàíèçî-
âàî òàêî äà ïî¼åäèíå ïåðèîäå êíåæåâîã æèâîòà ïðèêàæå ó ïî-
ñåáíèì ïîãëàâèìà, ðàñïðàâà¼óè óâåê î èçâîðèìà è èõîâîì
òóìà÷åó, óâëà÷åè ÷èòàîöà äà çà¼åäíî ñ àóòîðîì ñóäåëó¼å ó êðè-
òè÷êîì ïîñòóïêó è ïîäåëè ñ èì íåèçâåñíîñòè.153 Ó ïðâîì
152
Íà êîðèöàìà êèãå ïîãðåøíî ïèøå 1887, ïà ¼å òî ïðåóçåî è Íè-
êîëà Ðàäî¼÷è ó Ñïèñêó ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà
Ðóâàðöà, 1955, 155. Ðóâàðàö ñâî¼ó ðàñïðàâó íè¼å ìîãàî èçäàòè ïðåøòàì-
ïàíó 1887. ãîäèíå, ¼åð ¼å íè¼å èìàî ãîòîâó ïðå åíîã èçëàæåà ó Ñòðà-
æèëîâó. Äà ¼ó ¼å ïèñàî èç áðî¼à ó áðî¼, âèäè ñå âå èç ñàìîã åíîã òîêà,
êàî è èç ïèø÷åâèõ íàïîìåíà òîêîì ðàäà.
153
Ñ. èðêîâè, Ñòóäè¼à Èëàðèîíà Ðóâàðöà Î êíåçó Ëàçàðó, ó: Áî¼
íà Êîñîâó, ñòàðè¼à è íîâè¼à ñàçíàà, ðåä. Ð. Ìèõà÷è, Áåîãðàä, 1992, 12.
280
ïîãëàâó Ðóâàðàö ðàñïðàâà î ëè÷íèì è ïîðîäè÷íèì îäíî-

øà¼èìà êíåçà Ëàçàðà154, ïðåóçèìà¼óè èç Ñëîâà î êíåçó Ëàçàðó
ïàòðè¼àðõà Äàíèëà III, ÷è¼è ¼å ïðâè èçäàâà÷ áèî, äðàãîöåíå ïî-
äàòêå î èìåíó Ëàçàðåâîã îöà (Ïðèáàö), ïðâîì åãîâîì çâàó
(âåëèêè ñëóãà öàðåâ) íà Äóøàíîâîì äâîðó155, êàî è åãîâîì
ïîëîæà¼ó ó Äóøàíîâî¼ ñëóæáè. 156 Ðóâàðàö äà¼å íà ïî÷åòêó
îñíîâíå ïîäàòêå î ãîäèíè è ìåñòó ðîåà êíåçà Ëàçàðà (îêî
1329. ãîä. ó Ïðèëåïöó êîä Íîâîã Áðäà), î îöó Ïðèáöó, êàî è î
Ëàçàðåâèì ñåñòðàìà Äðàãèè, óäàòî¼ çà Ìóñó ÷åëíèêà, è äðó-
ãî¼, êî¼î¼ íå çíàìî èìåíà, óäàòî¼ çà Àëòîìàíà Èâàíèøåâèà,
êàî è î åãîâî¼ æåíèäáè è ñòàòóñó íà äâîðó öàðà Ñòåôàíà: Ëà-
çàð ¼å ìëàä äîâåäåí ó äâîð öàðó Ñòåôàíó, êî¼è ãà ¼å îêî ãîä.
1353. îæåíèî Ìèëèöîì, êåð¼ó êíåçà Âðàòêà êî¼è ¼å âóêàî
ëîçó îä Âóêàíà, ñèíà Ñòåôàíà Íåìàå è ïîñòàâèî ãà ¼å Ñòà-
âèëöåì.157 Îâó, íå ìíîãî âèñîêó ñðïñêó äâîðñêó òèòóëó, êî¼à
íà¼âèøå îäãîâàðà âèçàíòè¼ñêèì òèòóëàìà äîìåñòèêà ñòîëíè-
êà è ñòîëíèêà, ìàäà ¼î¼ íè¼å ¼åäíàêà (ñòàâèëàö ¼å øèðè ïî-
¼àì îä ñòîëíèêà, è íà äâîðó Íåìàèà ¼å îáàâàî è äóæíî-
ñòè êî¼å íèñó ñòðîãî âåçàíå çà äâîðñêè öåðåìîíè¼àë), Ëàçàð ¼å,
êàêî Ðóâàðàö èñïðàâíî çàêó÷ó¼å, íîñèî ñâå äî Äóøàíîâå ñìð-
òè: Ïî ìîì ðà÷óíó ðîäèî ñå êíåç Ëàçàð îêî 1329, îæåíèî ñå
îêî 1353, è ñìðò öàðà Ñòåôàíà (20. äåö. 1355) çàòåêëà ãà ¼å êàî
Ñòàâèëöà.158 Ð. Ìèõà÷è ïîñòàâà ïèòàå äà ëè ¼å Ëàçàð
îâó ñëóæáó îáàâàî ñàì èëè çà¼åäíî ñà Âî¼èñëàâîì Âî¼èíîâè-
åì, êî¼è ¼å 1350. ãîäèíå çàáåëåæåí òàêîå êàî ñòàâèëàö (íà
ñðïñêîì äâoðó ¼å âàæèëî ïðàâèëî ïî êîìå îâî çâàå íèñó ìî-
154
È. Ðóâàðàö, Ñòðàæèëîâî, 1887, 106; Î êíåçó Ëàçàðó, 22.
155
Ó ñòâàðè, òî íè¼å ïðâî Ïðèá÷åâî çâàå. Ïðèáàö Õðåáåàíîâè ¼å
íà Äóøàíîâîì äâîðó íà¼ïðå îáàâàî ïîñëîâå ëîãîòåòà, à çàòèì ¼å íàïðå-
äîâàî è ïîñòàî âåëèêè ñëóãà èëè ïåõàðíèê. Âèä. Ð. Ìèõà÷è, Ëàçàð Õðå-
áåàíîâè èñòîðè¼à, êóëò, ïðåäàå, Áåîãðàä, 1989, 18.
156
Âèä. . Òðèôóíîâè, Ñðïñêè ñðåäîâåêîâíè ñïèñè î êíåçó Ëàçà-
ðó è Êîñîâñêîì áî¼ó, Êðóøåâàö, 1968, 47.
157
Ñòðàæèëîâî, 106; Î êíåçó Ëàçàðó, 21.
158
281
ãëà äà íîñå äâà ÷îâåêà èñòîâðåìåíî). Ëàçàðåâà äâîðñêà òèòóëà,

êî¼îì ¼å ïîòîè êíåç è çàâðøèî ñâî¼ó äâîðñêó êàðè¼åðó, çàáåëå-
æåíà ¼å ñàìî ó Ïîõâàëíîì ñëîâó êíåçó Ëàçàðó, ¼óëà 1363. ãîäèíå,
ó âåçè ñà ðàçìåíîì ïîñåäà êíåçà Âî¼èñëàâà è ÷åëíèêà Ìóñå, î
êî¼î¼ ¼å âå áèëî ðå÷è. åíî ïðàâî çíà÷åå ¼å óòîëèêî ïðîáëå-
ìàòè÷íè¼å øòî ñó ñå ïîñëå Óðîøåâå ñìðòè, êàî íà¼ìîíè¼è ñðï-
ñêè îáëàñíè ãîñïîäàðè íàìåòíóëè óïðàâî Âî¼èñëàâ Âî¼èíîâè
è êíåç Ëàçàð, îáî¼èöà íîñèîöè ðàíãà ñòàâèîöà íà Äóøàíîâîì
äâîðó, äàêëå, ñà äíà õè¼åðàðõè¼ñêå ëåñòâèöå íåìàèêå äðæàâå.
Ìèõà÷è ¼å ïîêóøàî äà îâå ïðîòèâóðå÷íå èñòîðè¼ñêå ôàêòå îá-
¼àñíè ÷èåíèöîì äà ÷îâåê êî¼è èìà ðàíã ñòàâèîöà èïàê ïðèïàäà
îíîì íà¼óæåì îäàáðàíîì êðóãó äâîðñêå âëàñòåëå, ó ïðèëèöè äà
áóäå óâåê ó áëèçèíè âëàäàðà òå äà, ìîæäà, ïîñåäó¼å âåè çíà÷à¼
è óãëåä íåãî øòî íàì òî åãîâà òèòóëà äàíàñ ãîâîðè. Èïàê, çà-
êó÷ó¼å Ìèõà÷è, Ëàçàðåâ ïîëîæà¼ è óãëåä íà äâîðó öàðà Äó-
øàíà, è, êàñíè¼å, Óðîøà, íå òðåáà ïðåöåèâàòè. åãîâ óñïîí
òàäà òåê ïî÷èå.
Ïðâè ïðîáëåì êî¼èì ñå Ðóâàðàö áàâè ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè ¼å
ïèòàå ãîäèíå ðîåà êíåçà Ëàçàðà. Ðóâàðàö ñå íå ñëàæå ñà ðî-
ìàíòè÷àðñêèì èñòîðè÷àðèìà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì è ×åäîìè-
îì Ìè¼àòîâèåì, êî¼è ñó óòâðäèëè äà ñå Ëàçàð ðîäèî îêî 1322.
ãîäèíå. Ðà÷óí èì íè¼å äîáàð, ñìàòðà ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò,
¼åð áè ïî åìó Ñòåôàíó Ëàçàðåâèó ó âðåìå Êîñîâñêîã áî¼à áè-
ëî 27 ãîäèíà, à ðàçìàê èçìåó Ìàðå, íà¼ñòàðè¼å Ëàçàðåâå êåðè,
è Îëèâåðå, íà¼ìëàå, èçíîñèî áè ïóíó 31 ãîäèíó. Ðóâàðàö çà-
êó÷ó¼å äà ¼å Ñâåòè êíåç óìðî êàäà ìó ¼å áèëî 60 ãîäèíà, òå äà
¼å, ïðåìà òîìå, ðîåí îêî 1329. ãîäèíå. Îâå çàêó÷êå ãðãåòå-
øêîã àðõèìàíäðèòà ñðïñêà èñòîðèîãðàôè¼à ¼å ïðèõâàòèëà êàî
òà÷íå.
Êàäà ¼å ðå÷ î ãîäèíè Ëàçàðåâå æåíèäáå Ìèëèöîì, Ðóâàðàö
îïîâðãàâà òâðäó èçíåòó ó Èñòîðè¼è £îâàíà Ðà¼èà, ïðåìà êî¼î¼
ñå Ëàçàð îæåíèî îêî 1340. ãîäèíå, à òèìå ïîñðåäíî, è Õðîíèêå
ãðîôà îðà Áðàíêîâèà íà êî¼å ñå ó äàòîâàó Ëàçàðåâå æåíèä-
282
áå Ðà¼è îñëîíèî: Ëàçàð, à ïî íåêèìà Åëåàçàð (Ëàîíèê, ê. I.

ñòð. 34. Ñ.) Ãðåáåàíîâè, êàòóíàð îä Âèòàíèöå è Êîñîðèà, ñèí
Ïðèíöà, áëàãîðîäíîãà ñðïñêîãà áàðîíà, ñëóæèî ¼å èç ìëàäîñòè
ó äâîðó öàðà Ñòåôàíà è óäîñòî¼èî ñå äà ñå îæåíè êíåãèîì Ìè-
ëèöîì îêî 1340. ãoäèíå, çáîã ÷åãà äîáè îä öàðñêå âëàñòè è äî-
ñòî¼àíñòâî êíåæåâñêî.159
Ãîâîðåè ïàê î ïîðîäó êíåçà Ëàçàðà, Ðóâàðàö èñïðàâà çà-
áëóäó Äèôðåíà160, Åíãåëà161, è äðóãèõ ðîìàíòè÷àðñêèõ èñòîðè-
÷àðà, íàñòàëó óñëåä íåêðèòè÷êîã ÷èòàà Îðáèíîâîã Êðàåâñòâà
Ñëîâåíà162, êàêî ñå ¼åäíà îä ïåò Ëàçàðåâèõ êåðè, êî¼î¼ íå çíàìî
èìåíà, óäàëà çà ìà÷âàíñêîã áàíà Íèêîëó äå Ãàðà è äîêàçó¼å äà ¼å
ðå÷ î Íèêîëè Ãàðåâèó, ñèíó ìà÷âàíñêîãà áàíà, êàñíè¼å ïàëàòè-
íó óãàðñêîã êðàåâñòâà.163
Èäå¼à äðæàâíîã êîíòèíóèòåòà, êî¼à ¼å ïðèñóòíà è ó åïñêèì
ïåñìàìà î ïîäèçàó çàäóæáèíå è î æåíèäáè êíåçà Ëàçàðà, ïî-
159
£. Ðà¼è, Èñòîðè¼à ñëîâåíñêèõ íàðîäà. Íåìàèè; Ìðàâ÷åâèè è
Ãðáàíîâèè; Áðàíêîâèè, ïðåäãîâîð Ñ. Ì. èðêîâè, Áåîãðàä, 2003, 301.
160
Charles du Fresne du Cange, Historia Byzantina, 1746.
161
J. Chr. Engel, Geschichte des Ungrischen Reiches und seiner
Nebenländer, I, Halle, 1797; 1804.
162
Mauro Orbini, Il Regno degli Slavi, hoggi corrottamente detti Schia-
voni, Pesaro, 1601. Âèä. Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, ïðåâ. Ç. Øóí-
äðèöà, êîìåíòàðè Ñ. èðêîâè, ÑÊÇ, Áåîãðàä, 1968.
163
Ïðåìà Ì. Îðáèíó, êíåç Ëàçàð ¼å èìàî ¼åäíîã ñèíà ïî èìåíó Ñòå-
ôàíà è ïåò êåðè: Ìèëåâó, Ìàðó, £åëåíó (èëè Õåëåíó), Äåñïèíó è Âóêîñà-
âó. Ìèëåâà ¼å áèëà æåíà Áà¼àçèòà Ïðâîã, òóðñêîã öàðà, Ìàðà óäàòà çà ðà-
øêîãà âëàñòåëèíà Âóêà, ñèíà Áðàíêà Ìëàäåíîâà, âðëî âààíîã ðàòíèêà,
ìóäðîã ÷îâåêà è âåîìà ïîñëóøíîã ïðåìà ñâîì òàñòó Ëàçàðó, Äåñïèíà
Áàëøèíà æåíà. Ñèíó Íèêîëå Ãîð¼àíñêîã, íåãäàøåì ñðåìñêîì áàíó è êíåçó
ïàëàòèíó Óãàðñêå äàî ¼å çà æåíó £åëåíó, äîê ¼å Âóêîñàâà áèëà óäàòà çà
Ìèëîøà Êîáèëèà. Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, ïðåâîä Ç. Øóí-
äðèöà; ïðåäãîâîðè Ì. Ïàíòè, Ð. Ñàìàðè, Ôð. Áàðèøè. Êîìåíòàðè Ñ.
èðêîâè. Äðóãî äîïóåíî è èçìååíî èçäàå, Áåîãðàä, 2006, 94-96. .
Áðàíêîâè íà îñíîâó îâîã èçâîðà ó ÷åòâðòî¼ êèçè ñâî¼èõ Õðîíèêà ãîâî-
ðè î ïåò Ëàçàðåâèõ êåðè. Òî ñó: Ìàðà (èëè Ìàðè¼à), £åëåíà, Äåñïà, Âóêî-
ñàâà è Ìèëåâà. Âèä. £. Ðååï, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è óñìåíî ïðåäàå,
75.
283
êëàïà ñå ñà íàñòî¼àèìà ñðïñêèõ ðîäîñëîâà è ëåòîïèñà îä ñàìîã

ïî÷åòêà164. Ãåíåàëîøêèì èñòèöàåì Ìèëè÷èíîã ïîðåêëà îä ëî-
çå Íåìàèà ðîäîñëîâè è ëåòîïèñè íàñòî¼å äà îá¼àñíå è îäáðà-
íå âëàäàðñêè äèãíèòåò è ëåãèòèìèòåò êíåçà Ëàçàðà, òå ñàìèì
òèì è äîêàæó äà íè¼å ïîñòî¼àî áèëî êàêàâ äèñêîíòèíóèòåò íåìà-
èêå âëàäàâèíå è äðæàâå.165
Äðóãè òðàäèöè¼ñêè ñïîìåí íà êî¼è ñå Ðóâàðàö îáàðà ¼åñòå
ïîäàòàê êî¼è èçíîñå ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å ó Æèòè¼ó öàðà Óðîøà166
164
Òàêî ¼å êíåç Ëàçàð ïðåäñòàâåí êàî âàíáðà÷íè ñèí öàðà Ñòåôàíà:
I Lazar né béé zakonïé caricé rojdény, na nékotorïé knéginö vloudomy
rodi cary Stéçany. Âèä. Ðóâàð÷åâ ðîäîñëîâ, ó: . Ñòî¼àíîâè, Ñòàðè
ñðïñêè ðîäîñëîâè è ëåòîïèñè, ÑÊÀ, Çáîðíèê çà èñòîðè¼ó, ¼åçèê è êèæåâ-
íîñò ñðïñêîã íàðîäà, ïðâî îäååå, ê. XVI, Áåîãðàä-Ñð. Êàðëîâöè, 1927,
54.
165
Èçà ñâåãà òîãà ñå êðè¼å òåíäåíöè¼à äà ñå êíåçó Ëàçàðó îáåçáåäè
íå ñàìî ñâåòàøòâî è êóëò ìó÷åíèêà ó öðêâè, íåãî ó èñòî âðåìå è ëåãèòèì-
íîñò åãîâà è åãîâèõ íàñëåäíèêà êàî ïóíîïðàâíèõ íàñëåäíèêà íåìà-
èêå äðæàâå. Ïîòðåáà çà òèì ñå îñåàëà ìîæäà óòîëèêî âèøå óêîëèêî ¼å
îïñòàíàê äðæàâå ïîñòà¼àî óãðîæåíè¼è. Èäå¼à äðæàâíîã êîíòèíóèòåòà ïîò-
êðåïåíà ¼å íà òà¼ íà÷èí øòî ïîðåêëî êíåãèå Ìèëèöå ñ ¼åäíå ñòðàíå,
ìó÷åíèøòâî è ñâåòàøòâî êíåçà Ëàçàðà ñ äðóãå ñòðàíå ñïà¼à¼ó äðæàâíó,
äèíàñòè÷êó òðàäèöè¼ó ñà òðàäèöè¼îì öðêâå. Äà áè ïî¼à÷àëà àðãóìåíò äð-
æàâíîã êîíòèíóèòåòà, öðêâåíî ïðåäàå ñå íå óñòðó÷àâà äà ñêîðî ïðåâè-
øå íàãëàñè ãåíåàëîøêå ðàçëîãå, ïðèçíà¼óè ÷àê ïðâîáèòíó íåðàâíîïðàâ-
íîñò Ëàçàðåâó. À. Øìàóñ, Ìèëîø Îáèëè ó íàðîäíîì ïåñíèøòâó è êîä
åãîøà, 47.
166
È îâî äà ñàçíàø î êíåçó Ëàçàðó. Îäàêëå áåøå è êàêî, ó Æèòè¼ó
åãîâîì, êî¼å ¼å ó Ðàâàíèöè, íå íàîõ, îñèì ó íåêîì ëåòîïèñó. Ñòàðèíîì
áåøå îä ãðàäà Ïðèáöà è îòàö ìó Ïðèìàö. È îä åãà áåøå. È íàçâàí áè íà
êðøòåó Ñòåôàí. Áåøå ñìåðàí è êðîòàê ïðåâàçèëàçåè âðøàêå ñâî¼å
ìóäðîøó è ðàçóìîì. È ñàâåòîâàõó ñå ðîäèòåè åãîâè äà ãà äà¼ó áëàãî-
÷àñòèâîì è ïðåâèñîêîì öàðó Ñòåôàíó ó ñëóæáó. È äàäîøå ãà è òîëèêè
ðàçóìîì áåøå äà ñó ìó ñå äèâèëè ñâè. Ïðîëàçèøå äàí çà äàíîì è âåîìà ñå
ðàäîâàøå ïðåâèñîêè öàð ñà öàðèöîì çáîã åãà. Áåøå ìíîãî îìèåí è
ïðåèìåíîâàøå ãà Ëàçàðåì êàêî ñå èñòèì èìåíîì íå áè ïîäóäàðàî ñà öà-
ðåì. È äîãîâàðàøå ñå ñà öàðèöîì êî¼å äîáðî äà ó÷èíå. È ñìèñëèøå äà çà
åãà óäà¼ó Ìèëèöó, ãîñïîó èç ñâîãà ñðîäñòâà, êàî øòî è íàâèøå ðåêî-
ñìî. Ïðèñâî¼èøå ãà ñåáè è ïîøòî ïðîå èçâåñíî âðåìå, äàäîøå ìó êíåæå-
âèíó ó Áîñíè. È ðîäè êíåç Ëàçàð ñèíîâå è êåðè. Ïàòðè¼àðõ Ïà¼ñè¼å,
284
è £àêåòà Ëóêàðåâè ó Àíàëèìà167, êàêî ¼å öàð Äóøàí Ëàçàðó, îæå-

íèâøè ãà ñâî¼îì ñðîäíèöîì, îêî 1350. ãîäèíå, çà ó÷èåíå çà-
ñëóãå, äîäåëèî êíåæåâñòâî ó Áîñíè. Èç Îðáèíîâîã äåëà ñó êà-
ñíè¼è ñðïñêè èñòîðèîãðàôè (Ñðåêîâè è Ìè¼àòîâè) èçâåëè è
òî, äà ¼å öàð Äóøàí ñâîìå ñòàâèîöó äàî íà óïðàâó äðæàâó êðà-
à Äðàãóòèíà, îäíîñíî äà ¼å Ëàçàð ïîñòàâåí çà íàìåñíèêà ó
Ñðåìó168: Êàä öàð Äóøàí ïîêðåòå 30.000 êîàíèêà è 50.000 ïå-
øàêà äà êàçíè áîñàíñêîãà áàíà Êîòðîìàíà òîãà óãàðñêîã ïðè-
ñòàëèöó, ¼à ñàì ñå ó òîìå ðàòó îäëèêîâàî, è ìåíè, êàòóíàðó âèà-
íè÷êîì è êîñîðè÷êîì öàð äàäå îñâî¼åíó Áîñíó è ó÷èíè ìå êíå-
çîì Ïîäóíàâà.169 Ñâå îâå èñòîðè¼ñêå ôàëñèôèêàòå Ðóâàðàö íàä-
ìîíî ïîáè¼à, îøòðî ñå, ïðè òîìå, ðàçðà÷óíàâà¼óè ñà ïðèïàä-
íèöèìà íåêðèòè÷êå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å: Èëè ¼å çàð çàòî ïî-
ñòàâåí âåëèêèì âî¼âîäîì è ïðåòïîñòàâåí òîëèêèì äðóãèì ó
áî¼åâèìà îñåäåëèì è ïðîñëàâåíèì âî¼âîäàìà öàðà Ñòåôàíà ìëà-
äè Ëàçàð, øòî ¼å óçåî êíåãèó Ìèëèöó, ñðîäíèöó öàðà Ñòåôàíà,
èëè øòî ¼å áèî ïàøåíîã èñòîì öàðó, êàî øòî ¼å òî ã. Ïàíòà ó
Ãëàñíèêó (ê. LVII, ñò. 110)170 âðëî ó÷åíî äîêàçèâàî è íàðàâíî
Æèòè¼å ñâåòîã öàðà Óðîøà, ó: Ñàáðàíè ñïèñè, ïðåâîä Ä. Áîãäàíîâè è Ò.
£îâàíîâè, ïðèð. Ò. £îâàíîâè, Ñòàðà ñðïñêà êèæåâíîñò ó 24 êèãå,
ê. 16, Ïðîñâåòà-ÑÊÇ, Áåîãðàä, 1993, 98-99.
167
Copioso ristretto degli annali di Rausa, Venecija, 1605.
168
Àëè êàä ¼å óìðî êðà Ëóäîâèê, îäìàõ ¼å çàóçåî áåîãðàäñêó òâð-
àâó êî¼ó ¼å ïîìåíóòè êðà ïîäèãàî íà Äóíàâó ó âðåìå öàðà Ñòåôàíà, ïà
¼ó ¼å ïîðóøèî äî òåìåà. Îñâî¼èî ¼å òàêîå Ìà÷âó íà ãðàíèöè Óãàðñêå è
÷èòàâ êðà¼ êî¼è ñå ãðàíè÷è ñ ðåêîì Ñàâîì è Ñâ. Äèìèòðè¼åì ó Ñðåìó.
Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, ïðåâîä Ç. Øóíäðèöà; ïðåäãîâîðè Ì. Ïàí-
òè, Ð. Ñàìàðè, Ôð. Áàðèøè. Êîìåíòàðè Ñ. èðêîâè. Äðóãî äîïóå-
íî è èçìååíî èçäàå, Áåîãðàä, 2006, 94.
169
Ï. Ñðåêîâè, Ðàñïðàâà î öàðó Óðîøó, Ãëàñíèê ÑÓÄ, ê. 64, Áåî-
ãðàä, 1885, 324-325.
170
Äóøàí ¼å âëàäàî Çåòîì, òàìî ñå îæåíèî ïî ïîâðàòêó, ïîñëå ñëàâ-
íå áèòêå êîä Âåëáëóæäà, è íåìà ñóìå äà ñå îæåíèî ïðîòèâó âîå ñâîãà
îöà, êî¼è ¼å, âåðîâàòíî òðàæèî çà ñèíà äåâî¼êó íà ñòðàíè, îä âëàäàëà÷êå
êóå, ïà ¼å îâà æåíèäáà è áèëà ïîãëàâèòè ïîâîä, òå ñå çàâàäèëè îòàö è
ñèí. Îíäà ¼å è áèî Âðàòêî ñàìî ÷åëíèê. Çàòî ¼å è çàïèñàíî, ïà ñå î÷óâàëî è
ïðåäàå, äà åãîâà æåíà íè¼å îä íåêàêâå öàðñêå ïîðîäèöå, à íàðîä ïåâà,
285
äîêàçàî, ïà ñå êàî ñâî¼òà öàðåâà, êàî ìóæ Ìèëèöå, êî¼à ¼å áèëà

îä ñâåòîã ïëåìåíà Íåìàèêîã, è îí êàî íåêè ïðèíàö, êîä êî-
¼èõ ñå íå ãëåäà íà ãîäèíå (êàî íà ïðèìåð ó ïðèíöà £åâåíè¼à),
ñìàòðàî è óâàæàâàî.171 Íàñóïðîò ïîçíè¼èì èñòîðè¼ñêèì ñâåäî-
÷àíñòâèìà, íåïîóçäàíèì è íåêðèòè÷êèì êîìïèëàöè¼àìà, Ðóâà-
ðàö èçäâà¼à íåïðèêîñíîâåíó âðåäíîñò è àóòåíòè÷íîñò ïðâèõ èç-
âîðà, ¼åð: Äà íàì ¼å òàêâà ëèñòèíà èëè òàêàâ îïèñ èëè òàêàâ
çàïèñ (î Ëàçàðåâîì ãîñïîäñòâó íàä Áîñíîì Á. Ñ.) ïðè ðóöè,
îíäà áè ìîãëè ãîâîðèòè î êíåøòâó è âî¼âîäñòâó Ëàçàðåâó êàî î
èñòîðè¼ñêîì ôàêòó; àëè êàçèâàå ¼åäíîã ñðïñêîã ïàòðè¼àðõà Ïà¼-
ñå¼à è êîíôóçíîã è ñàñâèì íåêðèòè÷êîã äóáðîâà÷êîã ïèñöà èç
ïî÷åòêà XVII âåêà î îíîì øòî ¼å áèëî ó ïîëîâèíè XIV âåêà, íå
ìîæå ñå íèêàêî êàî ôàêàò óçåòè è ¼à ó óâåê ïðåòïîñòàâèòè ñâå-
äîáó, èàêî àíîíèìíîã ïèñöà Æèòè¼à êíåçà Ëàçàðà, ïî êî¼î¼ ¼å
öàð Ñòåôàí ïîñòàâèî Ëàçàðà ñâî¼èì Ñòàâèëöåì, ñâåäîáè Ïà¼-
ñè¼åâî¼, ïî êî¼î¼ ¼å öàð Ñòåôàí äàî Ëàçàðó êíåøòâî ó Áîñíè, è
ñâåäîáè Ëóêàðèåâî¼, ïî êî¼î¼ ¼å öàð Ñòåôàí îñòàâèî çàïîâåä-
íèêîì ó Áîñíè êàòóíàðà Ëàçàðà, êî¼è ¼å ïîñòàî êíåç îä Ñðáè-
¼å.172 Äà ¼å Æèòè¼å êíåçà Ëàçàðà íåïîçíàòîã àóòîðà íà¼ïîòïó-
äà ¼å Äóøàí óçåî çà æåíó ñåñòðó. Äå÷àíñêè è äâîðñêà ïàðòè¼à òî ñó ó íàðî-

äó è ðàñòðóáèëè äà ãà îìðàçå ó ñâåòó. Îâà¼ ïàê Âðàòêî ÷åëíèê, èìàî ¼å ïî
ïøèíñêîì ïîìåíèêó äåöó: Ãþðþ, £îâàíà, £åëåíó, Òåîäîðó, Ìàðó è Øàèíà.
Ãþða ili Ãþðãú ¼å îòàö Ñòðàöèìèðà, Ãþðãÿ è Áàëøå. £îâàí ¼å öàð áëãàðñêè
Àëåêñàíäð, êàî øòî ñå ó ñâî¼èì àêòèìà è ïîòïèñó¼å: Iîàííü Aleksanderü;
£åëåíà ¼å ñðïñêà ïðâà öàðèöà; î ñóäáèíè Òåîäîðå îâäå íååìî äà ãîâîðè-
ìî, à Ìàðà ¼å êàëåíäàðñêî èìå öàðèöå Ìèëèöå. È åòî çà øòî îíà òðàæè
ïî¼àñ îä Ìàðèíà. Êíåç Ëàçàð è Äóøàí, òî ñó ïàøåíîçè. Åòî çà øòî ó
íàðîäíî¼ ï¼åñìè âåëè Äóøàí çà £óãà: Íåå äàòè çà ñëóãó äåâî¼êó. Âðàòêî
¼å ïîòîìàê Íåìàèíå, ò.¼. ñâåòå è êðàåâñêå ëîçå, à Ëàçàð íè¼å. È òàêî
ìëàäè êðà Äóøàí (1331) ïðåïðàïðàóíóê Íåìàèí, óçåî ¼å çà æåíó Íå-
ìàèíó ïðàïðàóíóêó. Èñòîðè¼ñêå ðàñïðàâå Ïàíòå Ñðåêîâèà. I. Àâ-
ãóñòè¼à £åëåíà è ïðâà ñðïñêà öàðèöà, Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà,
ê. 57, Áåîãðàä, 1884, 110.
171
172
286
íè¼è èçâîð î æèâîòó êíåçà Ëàçàðà ïîòâðäèå Ðóâàðàö è íà äðó-

ãîì ìåñòó.173
Ñà Ëàçàðåâèì íàìåñíèøòâîì ó Ñðåìó Ðóâàðàö ñå òàêîå
ðàçðà÷óíàâà íåîáîðèâîì àðãóìåíòàöè¼îì ïðâèõ èñòîðè¼ñêèõ èç-
âîðà, äîêàçó¼óè ×åäîìèó Ìè¼àòîâèó, êî¼è ¼å ïðâè òî óñòâð-
äèî íà îñíîâó ïîãðåøíèõ ÷èòàà èçâîðà174, äà Äóøàí óîïøòå
íè¼å óïðàâàî Ñðåìîì, êî¼è ¼å áèî ó âëàñòè óãàðñêîã êðàà Ëó-
äâèãà I. Îâäå ¼å çà íàñ, ìåóòèì, íà¼èíòåðåñàíòíè¼å ìèøåå
Èëàðèîíà Ðóâàðöà î èçâîðèìà êî¼èìà ñå ×åäîìè Ìè¼àòîâè
ñëóæè è ÷è¼å çàêó÷êå áåñïîãîâîðíî ïðèõâàòà: Íî êðîíèêà ïî-
ìåíóòîã Áðàíêîâèà è èçâîðè èç òå êðîíèêå, à íàèìå îíà¼ èçâîä
êî¼è ¼å ã. Ïàíòà Ñðåêîâè ó XXI-î¼ êèçè Ãëàñíèêà íà ñâåò èç-
äàî è ñ îíàêî ó÷åíèì êîìåíòàðîì ñíàáäåî è Òðîíîøêè è Ïå-
êè Ðîäîñëîâ (ïðâè ó V. à äðóãè ó XXXV. êèçè Ãëàñíèêà ïðèîï-
øòåí) íèñó ñðïñêè Ëåòîïèñè, âå çáðêà, íåäîòóïàâíî ñêðïå-
íà çáðêà ñòðàíèõ è íàøèõ äîìàèõ ëåòîïèñàöà è óìåòàêà è äî-
ìåòàêà èõîâèõ ñàñòàâà÷à è ïðåïèñèâà÷à; ïà êàî òàêâà çáðêà,
èëè ôèãóðàëíî: êàî çàìóåí ïîòîê èëè ìóòíà áàðà, íå ìîæå
áèòè èçâîð çà ïîâåñò ñðïñêó XIV âåêà.175 Êàî íåïîóçäàí èñòî-
ðè¼ñêè èçâîð Ðóâàðàö îçíà÷àâà è Ïà¼ñè¼åâ æàëîñíî ñêðïåíè
æèâîòîïèñ öàðà Óðîøà.
Ó äðóãîì îäåêó Èëàðèîí Ðóâàðàö ðàçìàòðà æèâîò êíåçà Ëà-
çàðà ó ïåðèîäó îä Äóøàíîâå äî Óðîøåâå ñìðòè, äàêëå, îä 1355.
173
È. Ðóâàðàö, Ïîâåñíà ñëîâà î êíåçó Ëàçàðó, äåñïîòó Ñòåôàíó Áðàí-
êîâèó è êíåçó Ñòåôàíó Øòèàíîâèó, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1874
(1875), 117, 108. Âèä. . Òðèôóíîâè, Ñðïñêè ñðåäîâåêîâíè ñïèñè î êíå-
çó Ëàçàðó è Êîñîâñêîì áî¼ó, Êðóøåâàö, 1968, 78-113.
174
Âåèíà íàøèõ ëåòîïèñàöà ¼àñíî êàæó äà ¼å Äóøàí ïîñòàâèî Ëà-
çàðà êíåçîì ó äðæàâè êðàà Äðàãóòèíà. Öàð Óðîø è êðà Âóêàøèí.
Èñòîðè¼ñêà ñòóäè¼à îä ×åä. Ìè¼àòîâèà, Ãëàñíèê ÑÓÄ, ê. XXXV, Áåî-
ãðàä, 1872, 165. Îâäå ¼å Ðóâàðàö íåñóìèâî ó ïðàâó. Ì. Îðáèí íå ïîìèå
äåöèäèðàíî Ëàçàðà êàî êíåçà ó Äðàãóòèíîâî¼ äðæàâè ó âðåìå ðàñïàäà
Ñðïñêîã öàðñòâà, êàêî ¼å òî äîöíè¼å ïðîòóìà÷åíî ó Áðàíêîâèåâî¼ Õðîíè-
öè è ó ñðïñêèì ðîäîñëîâèìà.
175
287
äî 1371. ãîäèíå. Ðàñïðàâà¼óè î èñòîðè¼ñêèì ñâåäî÷àíñòâèìà î

êíåçó Ëàçàðó ó òîì âðåìåíñêîì èíòåðâàëó îí óî÷àâà çàïàó¼óó
øêðòîñò ó ñàâðåìåíèì âåñòèìà î ïîòîåì ñðïñêîì âëàäàðó.176
Ðóâàðàö ñå äàå îáðóøàâà íà òðàäèöè¼ñêó ñïîíó èçìåó
êíåçà Ëàçàðà è íåêàêâå áàòàëè¼å äâî¼èöå ðàøêèõ âåëèêàøà
(1358. ãîäèíå), êî¼à ¼å îìîãóèëà óãàðñêî¼ âî¼ñöè äà áåç âåèõ
ïîòåøêîà 1359. óïàäíå è çàóçìå Ïîäóíàâå. Òåçó î ó÷åøó êíå-
çà Ëàçàðà ó îâèì äîãàà¼èìà çàñòóïàëè ñó Ïå¼à÷åâè177 è Åíãåë178,
à êîä Ïàíòå Ñðåêîâèà ¼å îíà äîâåäåíà äî âðõóíöà. Ñðåêîâè
ñìàòðà äà ¼å òó ðå÷ î êíåçó Ëàçàðó è ãðàáèâîì Àëòîìàíó:
Ãðàáèâè Àëòîìàí íàïàäå íà ìî¼å çåìå, äà è èõ ïðèãðàáè,
ïà ñàì ìîðàî óñòàòè ïðîòèâó òàêâîã íàñèà. Ãîäèíå 1357-8 ¼à ãà
ïîçâà íà ñóä öàðåâ. Îáî¼èöà ïðåäñòàñìî ïðåä ñâåòëî öàðåâî ëè-
öå. Òó ñå ïðåä öàðåì òóæèñìî. Öàð ñå óïèàî äà íàñ èçìèðè,
àëè ¼à íåñàì ìîãàî ïðèñòàòè íà ìèð íà ñâî¼ó øòåòó, à Àëòîìàí
îïåò íè¼å õòåî îäóñòàòè, äîê íå ïðèãðàáè äåî ìî¼èõ çåìàà. Öàð
Óðîø íàóòè ñå íà íàñ îáàäâî¼èöó è ó óòèíè ðå÷å: èäèòå è
÷èíèòå ¼åäàí äðóãîìå øòî ìîæåòå âèøå çëà! Àëòîìàí óäàðè íà
ìåíå ñ âî¼ñêîì è ïîðàçè ìå. Òî ìó íè¼å áèëî äîñòà, íåãî ìå õòåäå
176
Êíåç Ëàçàð ñå ïîìèå ñàìî ó äâà ñà÷óâàíà äîêóìåíòà: ó Óðîøå-
âî¼ ïîâåè, êî¼îì ïîñëåäè ñðïñêè öàð ïîòâðó¼å ïðèâèëåãè¼å Êîòîðñêî¼
îïøòèíè, à êî¼ó Ðóâàðàö äàòèðà 1357. ãîäèíîì, êàäà ¼å Óðîø ïîòâðäèî è
äóáðîâà÷êå ïîâëàñòèöå, è ó çàïèñíèêó äóáðîâà÷êîã Âåà óìîåíèõ (Con-
silium rogatorum) î äàðîâàó ñðïñêèõ ïîñëàíèêà êî¼è ñó ïîñðåäîâàëè ó
ïðåãîâîðèìà î ìèðó èçìåó öàðà Óðîøà è êíåçà Âî¼èñëàâà ñ ¼åäíå, è Äó-
áðîâà÷êå îïøòèíå ñ äðóãå ñòðàíå 1362. ãîäèíå. Òîì ïðèëèêîì Ëàçàð ¼å
îáäàðåí ñà òðè êîìàäà ñâèòå: Ïî òîìå ¼å Ëàçàð áèî ã. 1362. äâîðàíèí öàðà
Óðîøà, êî¼è ¼å ìîãàî áèòè îä ïîìîè ãðàäó Äóáðîâíèêó, êî¼è ¼å äîèñòà è
òàäà è ïðè¼å òîãà ¼îø ïðè öàðó Ñòåôàíó è ïîñëå ã. 1362. ïðè¼àî Äóáðîâíè-
êó, è çàñòóïàî èíòåðåñå äóáðîâà÷êå îïøòèíå ïðè äâîðó öàðåâó. Ñòðà-
æèëîâî, 168 : Î êíåçó Ëàçàðó, 41.
177
Pejacsevich Franz Xaver El. B. De, Historia Serviae seu coloquia
XIII de statu regni, et religionis Serviae ab exordio ad finem, sive a saeculo VII
ad XV, Golocae MDCCXCVII.
178
Johann Christian Engel, Geschichte von Serwien und Bosnien, oder
Geschichte des ungarischen Reiches und seiner Nebenländer, Halle 1801.
288
ñàòðòè. Íàîõ ñå íà ¼óíà÷êî¼ íåâîè. Íèãäå çàøòèòå îä íàñèë-

íèêà. £à ïðåîõ ó Óãàðñêó, ñòóïèõ ó äîãîâîð ñ áàíîì Íèêîëîì
Ãîð¼àíñêèì, äàäîõ ìó ñâî¼ó êåð è îáåàõ ìó ñâå øòà ¼å îä ìåíå
òðàæèî, ñàìî äà ìè ïîìîãíå ó áîðáè ïðîòèâó ìîãà äóøìàíà. Îí
ìè äàäå ó ïîìî âî¼ñêó, òå 1358 ãîä. ïîðàçèõ è ïîãóáèõ Àëòîìà-
íà. Åòî çà øòî ñàì ïîñòàî ÷îâåê óíãàðñêîãà êðàà, êî¼è ñå êî-
ðèñòîâà ìíîì è îòâîðè ðàò ñ öàðåì Óðîøåì (1359), àëè áè ïîáå-
åí è îäå îäêóä ¼å è äîøàî.179 Ïîðåä îâå ðîìàíñèðàíå (àóòî)áè-
îãðàôè¼å êíåçà Ëàçàðà, Ñðåêîâè ïðåìà Âèëàíè¼ó òâðäè è òî äà
¼å Ëàçàð, êàêî áè ïîáåäèî ïðîòèâíèêà, ïðèñòàî äà áóäå êëåòâå-
íèê óãàðñêîã êðàà, ïà ÷àê è äà ¼å, ðàäè îñòâàðåà ñâîãà öèà,
ïîñòàî õðèñò¼àíèí, ò¼. ðèìîêàòîëèê. Îâàêî íåñóâèñëå òâðäå
èçàçâàå Ðóâàð÷åâ âàïà¼: Êóä å òè äóøà, Ïàíòî?180 Êðèòè÷êè
èñòîðè÷àð å òèì íåâåðîâàòíèì õèïîòåçàìà óïóòèòè ðàçëîæíó
ïðèìåäáó: À äà ¼å ã. 1358. êíåç Ëàçàð ïîñòàî ÷îâåê êðàà óãàð-
ñêîãà è ðèìîêàòîëèê, è äà ¼å ã. 1359. ïîìàãàî è áèî íà ðóöè
êðàó óãàðñêîìå, êàä ¼å îâà¼ óïàî ó ñðïñêå çåìå è íàïàî ñ âî¼-
ñêîì íà öàðà Óðîøà, áè ëè îíäà Ëàçàð ìîãàî èìàòè ìåñòà è áè
ëè ãà öàð Óðîø òðïèî ã. 1362. ó ñâîì äâîðó è ñëóøàî ñàâåòå òîãà
ïî Âèëàíè¼ó, à ïî Ïàíòèíîì òóìà÷åó íåâåðíèêà è îòïàä-
íèêà?181 Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà ñâå îâå ïðåòïîñòàâêå íåìà¼ó
îñíîâà, òå äà ¼å êíåç Ëàçàð îä 1357. äî 1362. ãîäèíå áîðàâèî êàî
äâîðàíèí ó ñëóæáè öàðà Óðîøà, è äà ¼å, íà¼âåðîâàòíè¼å, è îí áèî
¼åäàí îä îíèõ ìëàäèõ ÷è¼å ¼å ñàâåòå ñðïñêè öàð îäáàöèâàî. Ó
îâîìå è ñàâðåìåíà èñòîðè¼à ïîâëàó¼å Èëàðèîíó Ðóâàðöó.182
Ñâå èçâîðå î Ëàçàðåâî¼ äåëàòíîñòè ó ïåðèîäó èçìåó 1362.
è 1372. ãîäèíå Ðóâàðàö îçíà÷àâà æèãîì íåïîóçäàíîñòè (Òðîíî-
179
Ï. Ñðåêîâè, Ðàñïðàâà î öàðó Óðîøó, Ãëàñíèê ÑÓÄ, ê. 64, Áåî-
ãðàä, 1885, 325-6.
180
181
182
Î ñóêîáó äâà íåïîçíàòà ðàøêà âëàñòåëèíà ó Êó÷åâó è Áðàíè÷åâó
èñòîðè¼à çíà ñàìî äà ¼å ïîáåäíèê, êî¼è ¼å óç ïîìî óãàðñêîã êðàà Ëóäâè-
ãà I ñàâëàäàî ¼à÷åã ïðîòèâíèêà, áèî èç ðîäà Ðàñòèñëàëèà. Âèä. Ð. Ìè-
õà÷è, Ëàçàð Õðåáåàíîâè èñòîðè¼à, êóëò, ïðåäàå, 31.
289
øêè, Ïåêè ðîäîñëîâ è äðóãè ñðïñêè ëåòîïèñè è ðîäîñëîâè; Áðàí-

êîâèåâå Õðîíèêå, £óëèí÷åâî Êðàòêî¼å ââåäåíèå â èñòîðè¼ó ïðî-
èñõîæäåíè¼à ñëàâåíî-ñåðáñêàãî íàðîäà183 è äð.) Íè ¼åäàí îä òèõ
ïîñðåäíèõ èçâîðà íè¼å âààíî ñâåäî÷àíñòâî î Ëàçàðåâî¼ äåëàò-
íîñòè ó îâî¼ äåöåíè¼è. Ðóâàð÷åâî ìèøåå ó öåëîñòè óñâà¼à è
ñàâðåìåíà íàóêà: Íåóïîðåäèâî ìàå ñå çíà î îñòàëî¼ ðàøêî¼
âëàñòåëè, ïîñåáíî î Ëàçàðó Õðåáåàíîâèó. Ïðå 1371. ãîäèíå
åãîâî èìå ñàìî äâà ïóòà áåëåæè ïîóçäàíà äèïëîìàòè÷êà ãðàà
óî÷è ìèðà ó Îíîãîøòó 1362. è ñëåäåå ãîäèíå, ïðèëèêîì çà-
ìåíå ïîñåäà èçìåó êíåçà Âî¼èñëàâà Âî¼èíîâèà è ÷åëíèêà Ìó-
ñå.184
Ðóâàðàö íåãèðà è Îðáèíîâó ïðè÷ó î ñóêîáó èçìåó Ìðàâ-
÷åâèà è ðàøêå âëàñòåëå íà Êîñîâó: Ëè÷íå óñïåõå Âóêàøèíà è
Óãåøå íèñó ìîãëè äà òðïå êíåç Ëàçàð è æóïàí Íèêîëà Àëòîìà-
íîâè, ïîñëå èõ ïðâè âåëèêàøè ó Ðàøêî¼. Çàòî îäëó÷èøå ìåó
ñîáîì äà èõ ïîíèçå è ïîäðåæó êðèëà èõîâî¼ îõîëîñòè. Ñ òèì
öèåì ïðèîøå öàðó Óðîøó ïîäñòè÷óè ãà íà ñâå ìîãóå íà÷è-
íå ïðîòèâ ïîìåíóòå áðàå. È íà êðà¼ó ãà óáåäèøå äà óå ó ñàâåç
ïðîòèâ ðå÷åíå áðàå, îáåàâà¼óè äà å ñâå øòî èì îäóçìó ïðè-
ïàñòè öàðó Óðîøó, çà êîãà å ñå îíè çàëîæèòè äà ïîíîâî äîáè¼å
î÷èíñêî êðàåâñòâî.185 Îðáèí ñóêîáîì ðàøêå âëàñòåëå ïðîòèâ
Ìðàâ÷åâèà íà Êîñîâó ìîòèâèøå äîãàà¼å ó âåçè ñà ïîòîèì
óáèñòâîì öàðà Óðîøà ó íàðîäíîì ïðåäàó: Ïðèïðåìèâøè,
äàêëå, ìîíó âî¼ñêó, ïîîøå äà íàïàäíó êðàà Âóêàøèíà è Óãå-
øó. Îâè ðàñïîðåäèøå ñâî¼ó âî¼ñêó è ñóñðåòîøå ñå ñ íåïðè¼àòå-
åì íà Êîñîâó ïîó. Êàä ñå òó çàìåòíóëà áèòêà, êíåç Ëàçàð ñå
183
Êðàòêî¼å ââåäåíè¼å â èñòîðè¼ó ïðîèñõîæäåíè¼à ñëàâåíî-ñåðáñêàãî
íàðîäà, ñî÷èåíî Ïàâëîì £óëèíöåì 1765. Ôîòîòèïñêà èçäàà, ê. 1, ïðèð.
Ì. Ïàíòè, ÑÀÍÓ, Íàðîäíà áèáëèîòåêà Ñðáè¼å, Ìàòèöà ñðïñêà, Áåîãðàä,
1981.
184
Ð. Ìèõà÷è, Ëàçàð Õðåáåàíîâè èñòîðè¼à, êóëò, ïðåäàå,
42.
185
Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, ïðåâ. Ç. Øóíäðèöà, Êîìåíòàðè
Ñ. èðêîâè, ÑÊÇ, Áåîãðàä, 1968, 50.
290
ïîâó÷å ñà ñâî¼èì ÷åòàìà è ïîáåæå. Íèêîëà Àëòîìàíîâè, ïàê

êî¼è ñå õòåî áîðèòè, áåøå ïîðàæåí, åãîâè óäè ïîóáè¼àíè, òå
ñå è ñàì ¼åäâà óñïåî ñïàñòè. Öàð Óðîø áåøå óõâàåí æèâ ñ íåêî-
ëèöèíîì âëàñòåëå ñâîãà äâîðà äîê ñó äðóãè áèëè ïîóáè¼àíè. Ìåó
èìà áåøå Íèêîëà Áóà, ïðîòîâåñòè¼àð öàðà Ñòåôàíà Äóøàíà,
êî¼è ñëàâíî ïàäå áðàíåè ñâîãà ãîñïîäàðà.186
£îø ¼å £îâàí Ðà¼è ó ñâî¼î¼ Èñòîðè¼è èçðàçèî ñóìó ó âåðî-
äîñòî¼íîñò Îðáèíîâèõ è Äèôðåíîâèõ âåñòè: Àëè îâàêàâ Óðî-
øåâ ðàò íà Âóêàøèíà íèãäå ó íàøèõ èñòîðèêà íå íàëàçèìî îïè-
ñàí. Ñóâèøå, àêî ðàñóäèìî áåäíî Óðîøåâî âëàäàå, êî¼è íè¼å
èìàî íè äîâîíà öàðñêà èçäðæàâàà, îíäà íå òðåáà íè ïîìè-
øàòè è íà òî, äà ¼å èìàî ÷èìå ðàò âîäèòè.187 È Ðóâàðàö íàãëà-
øàâà äà ñå îâà Îðáèíîâà âåðçè¼à íå ìîæå ïîäóïðåòè áèëî êà-
êâèì èñòîðè¼ñêèì ôàêòîì òå äà ¼å, ïðåìà íàçîðèìà êðèòè÷êå èñòî-
ðèîãðàôè¼å, áåçâðåäíà: Øòî ñå, ïàê, òè÷å îíå ïðè÷å Îðáèíîâå,
ïî êî¼î¼ ñå êíåç Ëàçàð è Íèêîëà Àëòîìàíîâè äîãîâîðèëè è óäðó-
æèëè, äà ñêðõà¼ó Âóêàøèíà è Óãåøó, òå ïðèäîáèâøè íà ñâî¼ó
ñòðàíó Óðîøà îáåàåì, äà å ìó äàòè ñâå øòî îä èõ äâî¼èöå
îòìó, ñ âî¼ñêîì óäàðèëè íà ïîìåíóòó áðàó, êî¼à èõ äî÷åêà íà
Êîñîâó è êàêî ñå êíåç Ëàçàð ïîâóêàî èëè ïîáåãàî ñà ñâî¼îì
âî¼ñêîì è íå óïóñòèâøè ñå ó áî¼, Íèêîëà ïàê îñòàî è ïîáèî ñå ñ
èìà íî áèâøè ïîáååí ¼åäâà ãëàâó èçíåî, à öàð Óðîø æèâ óõâà-
åí è ó Ðàøêó îäâåäåí è ìàëî ïîñëå îä Âóêàøèíà óáè¼åí áèî,
òî ñå êàçèâàå òî Îðáèíîâî íå ìîæå íèêàêâîì ñâåäîáîì èç
ñóâðåìåíèõ èçâîðà ïîòâðäèòè, òå êàî êàçèâàå ïîçíîã ïèñöà
îñòàå è íàäàå ñàìî ïðè÷à, ñ êî¼îì ñå ëàäàí è òðåçâåí èñòîðèê
ñëóæèòè íå ñìå; ¼åð àêî ¼å è áèëî êàêâîã ðàòíîã ñóêîáà èçìåó
Âóêàøèíà è Óãåøå ñ ¼åäíå è öàðà Óðîøà ñ Ëàçàðåì è Íèêîëîì
ñ äðóãå ñòðàíå, òåøêî äà ñå òî çáèëî îíàêî, êàî øòî Îðáèíè ïðè-
÷à è ïðèïîâåäà.188
186
Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, äðóãî èçäàå, 50.
187
£. Ðà¼è, Èñòîðè¼à ñëîâåíñêèõ íàðîäà. Íåìàèè; Ìðàâ÷åâèè
è Ãðáàíîâèè; Áðàíêîâèè, 288.
188
291
Íîâè¼è èñòîðè÷àðè, ìåóòèì, äîíåêëå ðåâèäèðà¼ó ñòàâ êðè-

òè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å ïðåìà ïîóçäàíîñòè Îðáèíîâèõ âåñòè. Íèç
èñòîðè¼ñêèõ ñâåäî÷àíñòàâà ïîñðåäíî óïóó¼å íà ìîãóíîñò îâà-
êâîã ñóêîáà. Âóêàøèí ïðâè ïóò 1370. ãîäèíå èçäà¼å ïîâåó î
ïîâëàñòèöàìà Äóáðîâ÷àíèìà ó êî¼èìà íå ïîìèå Óðîøà; Íèêî-
ëà Àëòîìàíîâè ïî÷èå äà òðàæè ñâåòîäìèòàðñêè äîõîäàê óïðà-
âî îä êðà¼à 1369; ìîãóå ¼å äà êàñíè¼å íåïðè¼àòåñòâî êíåçà Ëà-
çàðà è Íèêîëå Àëòîìàíîâèà ïîòè÷å óïðàâî îä îâîã ñóêîáà íà
Êîñîâó, äàêëå, îä 1369. ãîäèíå; ó ïðèëîã òî¼ òâðäè èäå è ïîäà-
òàê äà ¼å 1370. ãîäèíå êíåç Ëàçàð îñâî¼èî Ðóäíèê îä Íèêîëå Àë-
òîìàíîâèà, øòî ¼å ìîæäà îìîãóèëà æóïàíîâà ñëàáîñò óñëåä
ïîðàçà íà Êîñîâó.189
Ðóâàðàö îäáàöó¼å è Îðáèíîâó òâðäó äà ¼å êíåç Ëàçàð, ó
âðåìå ðàñïàäà Öàðñòâà, ïðèñâî¼èî ñâó çåìó íà ãðàíèöàìà Óãàð-
ñêå êî¼à ñå çâàëà, êàêî ¼å ðå÷åíî, Çåìà êðàà Ñòåôàíà190, êàî è
òâðäó Ãðêà Ëàîíèêà Õàëêîêîíäèëà (êî¼è ¼å ñâî¼ó èñòîðè¼ó ïè-
ñàî íà ñòî è âèøå ãîäèíà ïîñëå ñìðòè öàðà Ñòåôàíà) äà ¼å öàð
Äóøàí ïîñòàâèî Âóêà Åëåàçàðà, ñèíà Áðàíêîâà êàî íàìåñíèêà
ó Ïîäóíàâó, êî¼èì ¼å óïðàâàî óãàðñêè êðà Ëóäâèã I ¼îø 1346.
ãîäèíå: Íèòè ¼å êíåç Ëàçàð ïðèãðàáèî çåìó êðàà Ñòåïàíà,
íèòè ¼å Âóê Áðàíêîâè (òàäà Á. Ñ) áèî çåò Ëàçàðåâ, íèòè ¼å
Ëàçàð ñ òèì íåçåòîì ñâî¼èì âëàäàî ïîìåíóòîì çåìîì êðàà
Ñòåôàíà è öåëèì Ïîäóíàâåì çà æèâà öàðà Óðîøà.191
Ïîñëå ñâèõ îâèõ èñöðïíèõ àíàëèçà è ïîëåìèêà, Ðóâàðàö
äà¼å è îäãîâîð íà ïèòàå êî¼å ¼å ïîñòàâèî íà ïî÷åòêó îâîã ïîãëà-
âà ñâî¼å ðàñïðàâå, îäíîñíî, ãäå ¼å áèî è øòà ¼å ðàäèî êíåç Ëà-
çàð îä 1355. äî 1371. ãîäèíå. Ñèãóðàí îäãîâîð ñå íå ìîæå äàòè
¼åð íåìà ïîóçäàíå äèïëîìàòè÷êå ãðàå; àóòîð ïðåòïîñòàâà äà
¼å Ëàçàð îñòàî âåðàí öàðó Óðîøó äî åãîâå ñìðòè (Êàî øòî
ðåêîõ, ¼à íå çíàì, àëè ìèñëèì è äîìèøàì ñå, äà ñå Ëàçàð è
189
Âèä. Ñ. èðêîâè, Êîìåíòàðè, 313; Ð. Ìèõà÷è, Íàâ. äåëî, 47.
190
Ì. Îðáèí, Íàâ. äåëî, 44.
191
292
ïîñëå ãîä. 1362, áàâèî íà äâîðó öàðà Óðîøà íåêî âðåìå è ñâå äî
ïðåâðàòà ó ñðïñêî¼ öàðåâèíè ãîä. 1366. äîê ñå ãîä íè¼å äåñïîò
Âóêàøèí îäìåòíóî îä öàðà...), îäíîñíî, äà ¼å êíåç Ëàçàð îïëà-
êàî è ñàðàíèî öàðà Óðîøà ïîñðåä ñðïñêå çåìå íà ïîó Êîñîâó
íà èçìàêó ãîä. 1371.192 Äàíàñ, ìåóòèì, çíàìî äà ¼å Ëàçàð íàïó-
ñòèî äâîðñêó ñëóæáó 1365. ãîäèíå, äàêëå, íàêîí óñïîñòàâàà
ñàâëàäàðñòâà ó Ñðïñêîì öàðñòâó.193 Î íåïîñòî¼àó èçðàæåíè¼å
ïîëèòè÷êå àêòèâíîñòè Ëàçàðà Õðåáåàíîâèà çà æèâîòà öàðà
Óðîøà ñâåäî÷è òî äà ãà íå ñïîìèó íè äóáðîâà÷êè äîêóìåíòè,
íè äîìàè ñàâðåìåíè èçâîðè.194
Î äîãàà¼èìà ïîñëå ìàðè÷êå êàòàñòðîôå è Óðîøåâå ñìðòè
Ðóâàðàö ðàñïðàâà ó òðååì ïîãëàâó ñâî¼å ñòóäè¼å. Ïîìèóè
ñðïñêó ãîñïîäó êî¼à ¼å ïîñëå îâèõ äîãàà¼à îñòàëà íà èñòîðè¼-
ñêî¼ è ïîëèòè÷êî¼ ñöåíè ñðåäîâåêîâíå Ñðáè¼å, Ðóâàðàö ñå îâäå
äîòè÷å è òðî¼èöå âåëèêàøà êî¼è ñó äîæèâåëè òðàäèöè¼ñêó òðàí-
ñïîçèöè¼ó: Áîãäàíà, áðàòà äåñïîòà Îëèâåðà, êî¼è ¼å, ïðåìà ãðãå-
òåøêîì àðõèìàíäðèòó, ìîãóè èñòîðè¼ñêè ïðåäëîæàê çà åïñêè
ëèê óòèöå Áîãäàíà, Êîíñòàíòèíà Äå¼àíîâèà, åïñêîã áåãà Êî-
ñòàäèíà, ïîáðàòèìà Ìàðêà Êðàåâèà, êàî è êðàà Ìàðêà, ñëàâ-
íîã Ìàðêà Êðàåâèà ¼óæíîñëîâåíñêå óñìåíå åïñêå òðàäèöè¼å.
Î Áîãäàíó Ðóâàðàö ãîâîðè íà äâà ìåñòà. Ïðâî, ó ïðåòõîä-
íîì ïîãëàâó, ðàñïðàâà¼óè î íàó÷íîì êðåäèáèëèòåòó Ëàîíè-
êîâå Èñòîðè¼å, êàäà èç¼åäíà÷àâà îâîã âåëèêàøà ñà óòèöîì Áîã-
äàíîì íàøèõ íàðîäíèõ ïåñàìà, è, äðóãè ïóò, êàäà ìíîãî îïðå-
çíè¼å óñïîñòàâà âåçå èçìåó èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å îêî îâå ëè÷-
íîñòè: Ñ Áîãäàíîì, àêî ¼å Áîãäàí, êîãà £îâàí Êàíòàêóçèí êàî
áðàòà Îëèâåðîâà (ã. 1342) ïîìèå (Vol. II. 260) è êîìå ¼å öàð
Ñòåïàí ïî Ëàîíèêó äàî ó äðæàâó çåìó îä Ñåðà äî Âàðäàðà ó
Ìàåäîíè¼è è êîãà ¼å òóðñêè öàð Ìóðàò ã. 1372. ïîêîðèî è ïðè-
192
193
Âèä. Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà I, 592.
194
Ïðâà ñà÷óâàíà ïîâåà êíåçà Ëàçàðà äàòîâàíà ¼å 1375-6. ãîäèíå,
äîê ¼å ãîòîâî äåöåíè¼ó è ïî ðàíè¼å Âî¼èñëàâ Âî¼èíîâè èçäàâàî ñâî¼å èñ-
ïðàâå. Âèä. Ð. Ìèõà÷è, Íàâ. äåëî, 49.
293
íóäèî äà ìó ñëóæè (Laonicus p. 28. 38. 49), îíà¼ íàø èëè íàøèõ
ïåñàìà óòèöà Áîãäàí ó Çàãîð¼ó, îäìàõ ó áèòè ãîòîâ è áèó ñ
èì áðæå ãîòîâ, íåãî øòî ¼å áèî íåãäà Êðàåâè Ìàðêî ãîòîâ ñ
òèì óòèöîì Áîãäàíîì; òà âå ñàì ãîòîâ, ¼åð îñèì îâîãà, øòî
îâà¼ ÷àñ ïîìåíóõ, íå çíàì òè, äðàãè ÷èòàî÷å, íèøòà âèøå êàçàòè
î åìó.195 Îâà¼ èñòðàæèâà÷êè îïðåç ¼å ïîòïóíî íà ìåñòó, ¼åð
âåçà èçìåó èñòîðè¼ñêîã Áîãäàíà è åïñêîã óòèöå Áîãäàíà ñå
çàèñòà íå ìîæå íèêàêâèì áëèæèì ñâåäî÷àíñòâèìà îïðåäåëèòè.
Ó ñòàðè¼î¼ íàóöè ïðåîâëàó¼å ìèøåå äà óòèöà Áîãäàí íà¼-
âåðîâàòíè¼å ¼åñòå îâà¼ ãîñïîäàð ¼óæíå Ìàêåäîíè¼å, ñòðèö Êîí-
ñòàíòèíà è £îâàíà Äðàãàøà.196 Íåêè èñòîðè÷àðè ñó ïîêóøàëè äà
Áîãäàíà äîâåäó ó âåçó ñà òðàäèöè¼ñêèì £óã-Áîãäàíîì.197 Ìåó-
òèì, òàêâà ïðåòïîñòàâêà íå ïî÷èâà íè íà êàêâèì ïîóçäàíèì ñâå-
äî÷àíñòâèìà.198
Èñòîðè¼ñêå è òðàäèöè¼ñêå ñïîíå êî¼å îáëèêó¼ó ëèê Êîíñòàí-
òèíà Äå¼àíîâèà, ñèíà ñåâàñòîêðàòîðà Äå¼àíà, Ðóâàðöà äàå íå
çàíèìà¼ó, òå ñå îí îâäå çàäîâîàâà ñàìî ïîáè¼àåì Ëàîíèêîâå
òâðäå äà ¼å òó ðå÷ î ñèíîâèìà âëàñòåëèíà Æàðêà, ñàâåòíèêà
öàðà Äóøàíà.199 Øòî ñå òè÷å Ìðàâ÷åâèà, àðõèìàíäðèò Èëà-
ðèîí ïðå ñâåãà îäáàöó¼å ìîãóíîñò Ìàðêîâîã âåí÷àà íà êðà-
åâñòâî ïðå Âóêàøèíîâå ñìðòè: Ìàðêî äàêëå çà æèâîòà îöà
ñâîãà íè¼å áèî íèòè ñå íàçèâà êðàåì, ïà íè ìëàäèì êðàåì...200,
øòî èñòîðè¼à, ìåóòèì, íè¼å ïîòâðäèëà. Ìàðêî ¼å ñòåêàî òèòóëó
ìëàäîã êðàà, íàèìå, ¼îø çà æèâà öàðà è êðàà.201 Îêî Ìàðêà
Ðóâàðàö ñå ñïîðè è ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì. Ñðåêîâè ¼å, íàè-
195
196
Âèä. T. Maretiæ, Naa narodna epika, 187; Ñò. Íîâàêîâè, Ñðáè è
Òóðöè, 162.
197
. Êîâà÷åâè äîïóøòà îâó ìîãóíîñò. Âèä. Ò. Ìàðåòè, Íàâ. äå-
ëî, 187.
198
Ò. Ìàðåòè, Íàâ. äåëî, 187; Ñò. Íîâàêîâè, Ñðáè è Òóðöè, 160.
199
Ñò. Íîâàêîâè ïðèìåó¼å ó âåçè ñà òèì äà Ëàîíèê ó ñòâàðè Äå¼à-
íà çîâå Æàðêîì. Íàâ. äåëî, 160.
200
201
Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà I, 588.
294
ìå, ïîçâàâøè ñå íà ¼åäíó ïîâåó öàðà Ñòåôàíà, óñòâðäèî äà ¼å

Ìàðêî âå 1351. ãîäèíå áèî âî¼âîäà. Ðóâàðàö òó òâðäó îöåó¼å
êàî ïîòïóíî íåñóâèñëó.202 Ïîëåìèøå è ñà Êîíñòàíòèíîì £èðå÷å-
êîì, ò¼. ñà åãîâîì òâðäîì äà ¼å îíà¼ Ìàðêî, êî¼è ñå ïîìèå ó
ïîñëàíñòâó öàðà Óðîøà Äóáðîâ÷àíèìà 29. ¼óëà 1361. ãîäèíå, Âó-
êàøèíîâ ñèí.203 Îâäå Ðóâàðàö ïî ñâåìó ñóäåè íè¼å èìàî ïðàâî.
Ìèøåå óáîìèðà Êîâà÷åâèà äà ¼å äåñïîò Óãåøà Ìð-
àâ÷åâè çàâëàäàî Ñåðñêîì îáëàøó ¼îø çà âðåìå âëàäàâèíå öàðà
Óðîøà, îäíîñíî, ¼îø îä 1363. ãîäèíå, Ðóâàðàö ñàìî äåëèìè÷íî
óñâà¼à, ïîìåðà¼óè òó ãðàíèöó ïîñëå 1364. ãîäèíå, êàäà ñå Âóêà-
øèí çàêðàèî (Âóêàøèí ¼å êðóíèñàí 1365. ãîäèíå), èçâàíðåäíî
íàñëóó¼óè èñòîðè¼ñêå ôàêòå: Ìîæå áèòè äà ¼å Óãåøà áèî
îíà¼ åôàëè¼à ñåðñêè, ñ êî¼èì ¼å åñàð Âî¼èõíà øóðîâàî è êî¼è ¼å
åìó îáåàî, äà å ìó ïðåäàòè è öàðèöó £åëèñàâåòó è åçèíî
áëàãî, àëè âëàäàð ó Ñåðó è îáëàñòè ñåðñêî¼ ìîãàî ¼å îí ïîñòàòè
òåê ïîñëå 1364. ã. è îíäà, êàä ìó ñå áðàò Âóêàøèí çàêðàèî. Ó
îáåìà ñòâàðèìà Ðóâàðàö ¼å íà äîáðîì ïóòó.204
Íàâîäåè, ïðåìà Îðáèíó, ÷åòèðè íà¼ìîíè¼à ñðïñêà îáëà-
ñíà ãîñïîäàðà èçà Óðîøåâå ñìðòè (Ìðàâ÷åâèè êðà Âóêà-
øèí è äåñïîò Óãåøà, è åñàð Âî¼èõíà; Âî¼èñëàâ Âî¼èíîâè è
202
Ñòðàæèëîâî, 342-3 : Î êíåçó Ëàçàðó, 95-6.
203
£èðå÷åê î òîìå êàæå ñëåäåå: Íà çàñåäàó Âåëèêîã âåà îä 29.
¼óëà 1361. äàòà ¼å ïóíîìî êíåçó è Ìàëîì âåó äà øòî ëåïøå îäãîâîðå è
óñìåíî è ïèñìåíî ïîñëàíñòâó ñðïñêîã öàðà, è äà ïèøó öàðó è Âóêàøèíó è
äðóãèìà êî¼èìà íàó çà ïîòðåáíî... Èñòî òàêî ñàçíà¼åìî äà ñå öàðåâ ïî-
ñëàíèê çâàî Ìàðêî... Òó, äàêëå, ïðâè ïóò ÷èòàìî ó äóáðîâà÷êèì çàïèñèìà
èìå ïîòîåã êðàà Âóêàøèíà è íåìà ñóìå äà öàðåâ ïîñëàíèê Ìàðêî,
êî¼è ¼å òîì ïðèëèêîì ïðåóçåî ñâî¼ äåïîçèò çà¼åäíî ñà äåïîçèòîì Âóêàøè-
íîâå æåíå, íè¼å áèî íèêî äðóãè äî ñèí Âóêàøèíîâ, êàñíè¼è ñëàâíè êðà
Ìàðêî. Ê. £èðå÷åê, Ñðïñêè öàð Óðîø, Êðà Âóêàøèí è Äóáðîâ÷àíè,
Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà, I, Áåîãðàä, 1959, 359-360.
204
Íà¼êàñíè¼å ñåïòåìáðà 1365. ãîäèíå Óãåøà ¼å îä öàðèöå £åëåíå
ïðåóçåî âëàñò ó Ñåðó. (Ð. Ìèõà÷è, Íàâ. äåëî, 37) Íà ïî÷åòêó Óðîøåâå
âëàäàâèíå áåëåæèìî íåóñïåøàí ïîêóøà¼ êåñàðà Âî¼èõíå è äåñïîòà Óãå-
øå äà óç ïîìî Ìàòè¼å Êàíòàêóçèíà îä öàðèöå £åëåíå ïðåóçìó âëàñò ó
Ñåðó. Âèä. Ñò. Íîâàêîâè, Ñðáè è Òóðöè, 166-169.
295
åãîâ ñèíîâàö Íèêîëà Àëòîìàíîâè; êíåç Ëàçàð è Âóê Áðàíêî-

âè; Áàëøèè), Ðóâàðàö îâäå äîâîäè ó ïèòàå ¼åäíó îä íà¼óêî-
ðååíè¼èõ íàðîäíèõ òðàäèöè¼à î êíåçó Ëàçàðó åãîâî êðóíè-
ñàå çà ñðïñêîã öàðà. Èàêî îäëó÷íî îäáè¼à îâà¼ ôàêò èç òðàäè-
öè¼å (Íî íè ¼åäàí îä ïîìåíóòå òðî¼èöå íåå ïîñòàòè öàð, íåå
áèòè âèøå ñðïñêîãà öàðà, áèå è ó òî¼ çåìè ñðïñêî¼ íåå äóãî
ïðîè, ïà å è òà çåìà ïîçíàòè öàðà, è òà¼ öàð çâàå ñå ïðîñòî
öàð, à áèå òóðñêè öàð!205), Ðóâàðàö èïàê óñâà¼à ëåòîïèñà÷êó
áåëåøêó ïðåìà êî¼î¼ 1372. ãîäèíå, äàêëå, íàêîí Ìàðè÷êå áèòêå,
ïðèìè êíåç Ëàçàð íà÷åëñòâî ñðïñêî, îäíîñíî ñêèïòàð ñðïñêè,
øòî ñàâðåìåíà íàóêà äîâîäè ó ñóìó: Ïðèõâàòà¼óè îâå ïîäàò-
êå (ëåòîïèñà÷êå áåëåøêå Á. Ñ), âåèíà èñòðàæèâà÷à ¼åäèíî ¼å ó
Ëàçàðó âèäåëà íàñëåäíèêå Íåìàèà. ×àê è Èëàðèîí Ðóâàðàö,
îñíèâà÷ êðèòè÷êå ìèñëè ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è, ïèøå äà ¼å
Ëàçàð ïîñëå ñìðòè öàðà Óðîøà ïðèìèî íà÷åëñòâî ñðïñêî... Òå-
øêî ñå ìîæå áðàíèòè äà ¼å êíåç Ëàçàð ¼åäèíè íàñëåäíèê Íåìà-
èà, ¼îø òåæå äà ¼å íà÷åëñòâî ñðïñêî ïðèìèî íåïîñðåäíî ïî-
ñëå ñìðòè öàðà Óðîøà.206 Ñàìî Ðóâàð÷åâî îñïîðàâàå Ëàçàðå-
âîã öàðñêîã äîñòî¼àíñòâà è òèòóëå ïðåäñòàâàëî ¼å ó òî âðåìå
ïðàâî õóåå íà êóëò öàðà ìó÷åíèêà. Ïðå íåãî øòî ðàçðåøè
îâî ïèòàå, ¼åäíî îä íà¼âàæíè¼èõ ó áèîãðàôè¼è êíåçà Ëàçàðà,
Ðóâàðàö ñå äîòè÷å ñóêîáà èçìåó Íèêîëå Àëòîìàíîâèà è êíåçà
Ëàçàðà, êî¼è ñå çàâðøèî ðàñàïîì Íèêîëå Àëòîìàíîâèà, åãî-
âèì îñëåïååì è äåôèíèòèâíèì ñèëàæååì ñà ñðïñêå äðæàâ-
íî-ïîëèòè÷êå ñöåíå. Íàâîäåè èçâîðå î îâîì ñóêîáó, Ðóâàðàö
åëèìèíèøå íåïîóçäàíà ñâåäî÷àíñòâà Ìàâðà Îðáèíà, êî¼è ¼å èç
Àëòîìàíà èñòåðàî è Àëòîìàíà è Òîìó207, Áàðëåòè¼à êî¼è, ãîâî-
ðåè î îñâî¼åó Ñêàäðà 1479. ãîäèíå, ïîìèå Ìðàâ÷åâèå
Âóêàøèíà, Óãåøó è Ãî¼êà, Àëáàíöà ñìåòåàêà Õîïôà, êî¼è ó
ñâî¼î¼ Õðîíèöè äåëè Ñðáè¼ó ïîñëå Óðîøåâå ñìðòè íà äîó Ñð-
205
206
Ð. Ìèõà÷è, Íàâ. äåëî, 52-3.
207
296
áè¼ó è ãîðó Ñðáè¼ó èëèòè Áóãàðñêó, äà¼óè, ïðè òîìå, êíåçó

Ëàçàðó äîó Ñðáè¼ó, à Íèêîëè Àëòîìàíîâèó ãîðó, îäíî-
ñíî Áóãàðñêó208, Ëàîíèêà Õàëêîêîíäèëà êî¼è Íèêîëó æóïàíà ñìå-
øòà ó Êîñòóð è Îõðèä, ìåó Öèíöàðå è óòå Àðáàíàñå, ìåó
êî¼èìà ìó íè¼å áèëî íè ìåñòà íè ñòàíêà êàî ïðàâîì è ÷èñòîì
Ñðáèíó209 èòä. Ðóâàðàö èïàê ïðèõâàòà Îðáèíîâó âåðçè¼ó äîãà-
à¼à, ïðåìà êî¼î¼ ñó äðñêîã Íèêîëó Àëòîìàíîâèà 1374. ãîäèíå
ïîðàçèëå çäðóæåíå ñíàãå êíåçà Ëàçàðà, áîñàíñêîã áàíà Òâðòêà, è
óãàðñêîã êðàà Ëóäâèãà I êî¼å ¼å ïðåäâîäèî ìà÷âàíñêè áàí Íè-
êîëà Ãîð¼àíñêè.210 Ïîñëåäèöå òîã äîãàà¼à ñó áèëå òå äà ¼å êíåç
Ëàçàð, êàî è Òâðòêî óîñòàëîì, çíàòíî ïðîøèðèî îáëàñòè êî¼èìà
¼å âëàäàî, àëè ¼å, çáîã ïðóæåíå ïîìîè, îñòàî êëåòâåíèê óãàð-
ñêîì êðàó.
Ðàñïðàâà¼óè î Âî¼èíîâèèìà, Ðóâàðàö ïîìèå íà ¼åäíîì
ìåñòó Óðîøåâó ïîâåó îä 21. àâãóñòà 1362. ãîäèíå, ó êî¼î¼ öàð
íàçèâà êíåçà Âî¼èñëàâà Âî¼èíîâèà áðàòîì öàðñòâà ìè. Îäáà-
öó¼óè êàî íåñóâèñëî Ñðåêîâèåâî ìèøåå äà ñå Óðîø ðà-
ñòàâèî ñà ñâî¼îì ïðâîì æåíîì è óçåî çà æåíó £åëèñàâåòó, ñåñòðó
êíåçà Âî¼èñëàâà, Ðóâàðàö ïî îâîì ïèòàó êîíñóëòó¼å è íàðîäíó
òðàäèöè¼ó, òà÷íè¼å ðå÷åíî, åïñêó ïåñìó: Íî êàêî òî îñèì ã. Ïàíòå
íèêî äðóãè íå êàæå, òî ¼à âîëèì âåðîâàòè Ñòàðöó Ìèëè¼è, êî¼è è
ïåâà è êàæå, äà ñó Âî¼èíîâèè èëè ñèíîâè ñòàðîã Âî¼èíà áèëè
íåàöè öàðó Ñòåïàíó èëè äà ¼å öàð Ñòåïàí áèî ó¼àê Âî¼èíîâèè-
ìà, ò¼. äà ¼å ¼åäíà îä êåðè Óðîøà III (Äå÷àíñêîã êðàà), à ñåñòðà
öàðà Ñòåïàíà áèëà çà Âî¼èíîì... Çà òðåó êåð êðàà Äå÷àíñêî-
ãà (ïîðåä £åëà÷å è Òåîäîðå Á. Ñ.) íå çíà¼ó íè ¼åäíè íè äðóãè
(ôðåñêå ïî ìàíàñòèðèìà è ðîäîñëîâè Á. Ñ.), íî ïîêðà¼ ñâåãà
òîãà ìîãàî ¼å Óðîø III èìàòè ñòàðè¼ó è îä £åëà÷å è îä Òåîäîðå
êåð, ¼åð Ñòàðàö Ìèëè¼à çíàî ¼å âàäà, à è ïåâàö êðàà Äå÷àí-
208
209
210
Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, ïðåâ. Ç. Øóíäðèöà, äðóãî äîïó-
åíî èçäàå, 60-61.
297
ñêîãà çíàî ¼å âàäà, çàøòî ñòàðîã Âî¼èíà çîâå ìèëèì çåòîì îä

Ñðáè¼å êðàà, à ñèíîâå Âî¼èíîâå ñåñòðè÷èèìà èëè íåàöèìà
öàðà Ñòåïàíà.211 Ñòàðàö Ìèëè¼à êàî äà ¼å çà Èëàðèîíà Ðóâàðöà
ñèíîíèì åïñêîã ïåâàà óîïøòå, ¼åð, îí îâäå î÷èãëåäíî àëóäèðà
íà Æåíèäáó Äóøàíîâó, êî¼ó ¼å Âóê çàáåëåæèî îä Òåøàíà Ïîäðó-
ãîâèà. Ìèëè¼ó ïîìèå è êàñíè¼å, êàäà ðàñïðàâà î èñòîðèî-
ãðàôñêî¼ âðåäíîñòè Æèòè¼à Ñòåôàíà Äå÷àíñêîã Ãðèãîðè¼à Öàì-
áëàêà, ïðåòïîñòàâà¼óè ìó áåçèìåíå ñðïñêå ëåòîïèñöå, êàî è
èñòîðè÷àðå êî¼è ó ñâî¼èì ñèòíèì è äðîáíèì ðàñïðàâàìà òðåáå
çðíî îä êóêîà è ñíåòè, òàìàíå äðà÷ó è êîðîâ, ðàñòóðà¼ó ãíî¼
âåîâèìà íàíåñåí è íàáàöàí òå íå ìîæå îä äåáåëîãà ãíî¼à çðíöå
èñòèíå äà ïðîêëè¼à212, òå ó èðîíè¼ñêîì äèñêóðñó, êàæå: Íî óçìè
äà íåìàø íè óáå Êîâà÷åâèà íè îíèõ áåçèìåàêà, ïà íåê òå
îñòàâå è ×åñè è Ðóñè òè èìàø òâî¼å ¼óíà÷êå ïåñìå, êàêâèõ íå-
ìà¼ó íèòè ñó êàä èìàëè îíà áðàà òâî¼à, Õðâàòè è Áóãàðè, ïà òè è
çáîã òîãà çàâèäå îíè, è çàâèäåè êàî áðàà òåáè óòå ñå ó ñåáè
øòî íåìà¼ó ñâîãà Ñòàðöà Ìèëè¼ó âå ñàìî ôðà-Àíäðè¼ó, à çíà¼ó
âðëî äîáðî, äà îâà¼ èõîâ ôðà-Àíäðè¼à òîëèêî îäñòî¼è îä Ñòàð-
öà Ìèëè¼å, êîëèêî îäñòî¼è âñòîê îò çàïàäà è øòî òâî¼ Ñòàðàö
Ìèëè¼à íè¼å èñïåâàî êî¼ó ïåñìó è î èõîâîì Êðåñèìèðó è Çâî-
íèìèðó, î èõîâèì Øóáèèìà è Êóð¼àêîâèèìà, î èõîâèì
Ôðàíêîïàíèìà è Óò¼åøåíîâèèìà, êàî øòî ¼å èñïåâàî îí, ò¼. íå
èõîâ ôðà-Àíäðè¼à âå íàø Ñòàðàö Ìèëè¼à, ïåñìó î æåíèäáè
öàðà Ñòåôàíà, è î âî¼âîäàìà è ¼óíàöèìà Äóøàíîâîã äîáà, î Ìîì-
÷èëó âî¼âîäè, î Ðåè Êðèëàòèöè, î óòèöè Áîãäàíó è î Êðàå-
âèó Ìàðêó è îñòàëèì âî¼âîäàìà è ¼óíàöèìà ñðïñêèì.213
Ïðå íåãî øòî ïðåå íà êðóíñêå àðãóìåíòå î íåïîñòî¼àó
áèëî êàêâîã Ëàçàðåâîã âåí÷àà íà öàðñòâî, Ðóâàðàö å óïóòèòè
íèç äèãðåñè¼à, ïîëåìè÷êèõ îïàñêè è èðîíè÷íî-ïàðîäè¼ñêèõ åêñ-
êóðñà ñâî¼èì ïðîòèâíèöèìà, íà¼÷åøå è íà¼æåøå Ïàíòè Ñðå-
211
212
213
298
êîâèó. Ó òèì äèãðåñè¼àìà Ðóâàðàö äà¼å âðëî èíòåðåñàíòíå, ïî-

íåêàä è åãçîòè÷íå îïàñêå î íàøî¼ óñìåíî¼ åïñêî¼ òðàäèöè¼è. Òà-
êî, èç îíèõ ÷óâåíèõ ñòèõîâà Ãóíäóëèåâîã Îñìàíà, ó êî¼èìà ñå
ìèòñêè ïåâà÷ Îðôå¼ ïðåäñòàâà êàî Áóãàðèí, êî¼è ñòâàðà ñêëàä-
íå è ñëàòêå Áóãàðêèå, èçâîäè ñå çàêó÷àê äà ñó Ñðáè êðîç öå-
ëó ñâî¼ó èñòîðè¼ó âî¼åâàëè, à Áóãàðè îïåâàëè (áóãàðèëè) èõîâà
ñëàâíà äåëà (Ñðáè ñó ãèíóëè, à Áóãàðè ñó áóãàðèëè!). Íà äðó-
ãîì ìåñòó, Ðóâàðàö èçâîäè íà ñöåíó ñâå Áóãàðå êî¼è ñó ñå îäî-
ìàèëè ó ñðïñêî¼ óñìåíî¼ åïñêî¼ òðàäèöè¼è, òî ¼åñò Ìàðêà Êðà-
åâèà, äåñïîòà Ìîì÷èëà, óòèöó Áîãäàíà è Ðåó Êðèëàòèöó:
Êðàåâè Ìàðêî íè¼å áèî Øîêàö íè Øîê÷è÷è, êàî øòî íè
Ïàíòà íè¼å íè ¼åäíî íè äðóãî. Àëè ¼å Êðàåâè Ìàðêî, êàä ñòå
ìå íàâåëè, õîó áàø äà âàì êàæåì! è Êðàåâè ¼å Ìàðêî ðî-
äîì Áóãàðèí è ñ ¼åäíå è äðóãå ñòðàíå, ò¼. Áóãàðèí è ïî îöó êðàó
Âëêàøèíó, êî¼è ïî ñâåäîáè Âàñèëè¼à Ïåòðîâè÷à, ìèòðîïî-
ëèòà öðíîãîðñêîãà, ñêåíäåðè¼ñêîãà è ïðèìîðñêîãà áûë îòú íàöèå
áîëãàðñêèå, è ïî ìàòåðè £åâðîñèìè (£åëåíè), ñåñòðè äåñïîòà
Ìîì÷èëà, êî¼è ¼å òàêîåð áèî ðîäîì Áóãàðèí erat enim Momit-
zilus genere Moesus ïèøå ñóâðåìåíè £îâàí Êàíòàêóçèí (II. 403).
Ïà è óòèöà Áîãäàí áèî ¼å Áóãàðèí è áóãàðñêîãà ðîäà, à êàä ¼å
îí áèî òîãà ðîäà, òî ¼å è áðàò åãîâ äåñïîò Îëèâåð ìîðàî áèòè
èñòîãà ðîäà, è êîëåíà. Ïà çíàø ëè, Ñðáèíå áðàòå è ñðïñêè ñèíå,
êîãà ¼å ðîäà è íàðîäà áèî è îíà¼ ïðîòîñåâàñò à ïîñëå åñàð è
íàïîêîí ìîíàõ Õàðèòîí, òà îíà¼ òâî¼ êðèëàòè ¼óíàê Ðåà Êðèëà-
òèöà? Ñåòè ñå ñàìî ïèðãà Ðåèíîã è ìåñòà èëè ìàíàñòèðà áó-
ãàðñêîãà ó êîì ¼å åãîâ ãðîá, ïà åø ñå îäìàõ äîñåòèòè è ¼àäó
ñâîì, ¼àäó èçíåíàäà.214
Âðàà¼óè ñå íà òåìó Ëàçàðåâî êðóíèñàå çà öàðà, ðàçó-
åíè Ðóâàðàö ïîáè¼à Øàôàðèêîâó, Ìà¼êîâåâó è Åíãåëîâó òâðä-
ó äà ñå Ëàçàð 1376, óñïåâøè äà ñêèíå êëåòâó ñà Ñðïñêå ïàòðè-
¼àðøè¼å, íà ñàáîðó ó Ïåè (êî¼è ñå èíà÷å îäðæàî 1375. ãîäèíå)
âåí÷àî íà öàðñòâî. Îâè àóòîðè òà¼ ïîäàòàê ïðåóçèìà¼ó îä Áðàí-
214
299
êîâèà215 è Ðà¼èà216 êî¼è ñå, îïåò, ïîçèâà¼ó íà Äàíèëîâ Ðîäîñëîâ

(Æèâîòè êðàåâà è àðõèåïèñêîïà ñðïñêèõ). Ìåóòèì, Äàíèëî
ïèøå ñàìî î ïîñòàâàó £åôðåìà çà ñðïñêîã ïàòðè¼àðõà, äîê î
êðóíèñàó Ëàçàðà çà öàðà íåìà íè ãîâîðà. Ïîøòî ¼å îâî Äàíè-
ëîâî ñâåäî÷àíñòâî ¼åäèíè èçâîð íà êî¼åã ñå ïîçèâà¼ó Áðàíêîâè217
è Ðà¼è êàäà ãîâîðå î öàðñêîì äîñòî¼àíñòâó êíåçà Ëàçàðà, èç íà-
ïðåä èçëîæåíîã, âèäè ñå äà èõîâè àðãóìåíòè íå ñòî¼å: Èç ïî-
âåà, ëèñòèíà è ñïèñà çíà ñå, äà ñå Âóê Áðàíêîâè íèêàä íè¼å
ïèñàî íè íàçèâàî äåñïîòîì è äà ñå êíåç Ëàçàð íè¼å ïèñàî íè
ïîòïèñèâàî, íèòè ñó ãà ñóâðåìåíèöè íàçèâàëè öàðåì, íèòè ñó
ïðèñíè åãîâè ïîñëå ñìðòè åãîâå ïîìèàëè ãà êàî öàðà: îí ¼å
áèî è îñòàî äî ìó÷åíè÷êå ñìðòè ñâî¼å êíåç, îä ãîäèíå 1379. ñà-
ìîäðæàâíè êíåç Ëàçàð, ãîñïîäèí Ñðáåì è Ïîäóíàâó Conte
Lazaro princeps, dominus Lazarus.218
Ðóâàðàö äàå íàïàäà êðèòè÷êå èñòðàæèâà÷å, êàî øòî je Ï.
£. Øàôàðèê219, êî¼è ñó, çíà¼óè çà ïîâåå ó êî¼èìà ñå êíåç Ëàçàð
ïîòïèñó¼å êàî êíåç è ñàìîäðæàâíè ãîñïîäèí Ñðáåì è Ïîäó-
íàâó, èïàê ïðèõâàòèëè òåçó ãðîôà Áðàíêîâèà, Ðà¼èà, Ìà¼-
êîâà è Åíãåëà, äà ñå Ëàçàð êðóíèñàî çà öàðà. Ïðàâäàå íåïîñòî-
¼àà òàêâèõ ïîäàòàêà ó ñàâðåìåíèì äèïëîìàòè÷êèì ñïèñèìà òî-
215
Âèä. £. Ðàäîíè, óðà II Áðàíêîâè, äåñïîò Èëèðèêà, Öåòè-
å, 1955, 274.
216
Îâî Ëàçàðåâî âåí÷àå íà öàðñòâî è ïîäèçàå ïàòðè¼àðõà £åôðå-
ìà íà ïðåñòî ñðïñêå öðêâå ïðèêó÷è ñå ó ãîäèíè 1376, êàî øòî ñâè íàøè
èñòîðèöè âåëå. £. Ðà¼è, Íàâ. äåëî, 311-312.
217
Èñòðàæèâàà ñó ïîêàçàëà äà ¼å îðå Áðàíêîâè î ïîñòàâàó
ïàòðè¼àðõà £åâðåìà ïðè÷àî íà îñíîâó äåëà Äàíèëîâîã ó÷åíèêà, à äà ¼å ó òî
êàçèâàå óáàöèî èçìèøåíó ïðè÷ó î òîìå êàêî ¼å íîâè ïàòðè¼àðõ 1376.
ãîäèíå, ó ïðèñóñòâó èçàñëàíèêà Öàðèãðàäñêîã ïàòðè¼àðõà Ôèëîòå¼à, ïðî-
ãëàñèî êíåçà Ëàçàðà çà öàðà, çáîã åãîâèõ çàñëóãà çà èçìèðåå äâå öðêâå
è ñêèäàå àíàòåìå. £. Ðååï, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è óñìåíî ïðåäàå,
Íîâè Ñàä, 1991, 75.
218
Î êíåçó Ëàçàðó, 522 : 139.
219
Paul. Jos. afariks Geschichte der südslawischen Literatur, III. Das
serbische Schriftthum. Geschichte der serbischen Literatur. Aus dessen
handschriftlichem Nachlasse herausgegeben von Josef Jireèek, Prag 1865.
300
áîæîì Ëàçàðåâîì ñêðîìíîøó, êàî øòî òî íàèâíî ïîêóøàâà

äà äîêàæå Øàôàðèê ó ñâî¼î¼ Èñòîðè¼è220, ïî ñíàçè àðãóìåíàòà
ìîæå ñå, èðîíè÷íî äîìåå Ðóâàðàö, óïîðåäèòè ñà ñòèõîâèìà íà-
ðîäíå ïåñìå êî¼è ãëàñå:
Íàøà êðóíî ñëàâàí êíåç Ëàçàðå!
Òè öàð ¼åñè, àë ñå çîâåø êíåçîì...221.
Øàôàðèêîâî¼ òâðäè ìîæå ñå óïóòèòè ñàñâèì ðàçëîæíà
ïðèìåäáà: Íî êàä ¼å öàð, ñàáîðíî âñåì øòàòîì ñîèçâîà-
øèì ïðîãëàøåíè è öàðñêîì êðóíîì âåí÷àíè öàð Ëàçàð òàêî
ñêðîìàí áèî, äà ñå è ïîñëå ïðîãëàøåà è âåí÷àà ñâîãà çà öàðà
ñàìî êíåçîì íàçèâàî, çàøòî ñå îíäà ïðîãëàøàâàî îí çà öàðà è
çàøòî ¼å ìåòíóî öàðñêó êðóíó íà ñâî¼ó ãëàâó?222 Ìîæå ñå ðåè
äà ¼å Ðóâàðàö äåôèíèòèâíî äîêàçàî äà êíåç Ëàçàð íè¼å áèî öàð.223
220
Âåëèêî ñðïñêî öàðñòâî Ñòåôàíà Äóøàíà áðçî ñå ðàñïàäàëî. Ëà-
çàð, íàìåñíèê Ñðåìà è Ìà÷âå, ðîàê ñòàðå êíåæåâñêå êóå, ïðåóçåî ¼å ñàä,
÷âðñòîì ðóêîì, óçäå âëàäàâèíå ó íà¼âååì äåëó Ñðáè¼å, ó âðåìå êàä ñå
Òâðòêî óçäèãàî ó êðàà Áîñíå. Ëàçàð ñå 1376. ãîäèíå êðóíèñàî çà öàðà,
èïàê ¼å, èç ñêðîìíîñòè, êàêî òî ñâåäî÷å åãîâå èñïðàâå, íîñèî ñàìî òèòó-
ëó êíåçà. Ï. £. Øàôàðèê, Èñòîðè¼à ñðïñêå êèæåâíîñòè, ñ íåìà÷êîã
ïðåâåëå Ìèð¼àíà Ä. Ñòåôàíîâè, Ìèëàíà Ìðàçîâè, Çàâîä çà óáåíèêå è
íàñòàâíà ñðåäñòâà, Âóêîâà çàäóæáèíà, Ìàòèöà ñðïñêà, Áåîãðàä, 2004, 23.
221
Âèä. Çèäàå Ðàâàíèöå, ó: Ì. Ìàòèöêè, Åïñêå íàðîäíå ïåñìå ó
Ëåòîïèñó Ìàòèöå ñðïñêå, Íîâè Ñàä, 1983, áð. 8, ñòð. 38. (Ëåòîïèñ Ìà-
òèöå ñðïñêå, 1847, áð. 77, ñòð. 100-108)
222
Ñòðàæèëîâî 522 : Î êíåçó Ëàçàðó, 140-141.
223
Ïåêè ëåòîïèñ, çà êî¼è ñå ñìàòðà äà ¼å íàñòàî èçìåó 1402. è
1405. ãîäèíå, ïîñëå ïðèêàçà ïîãèáè¼å íà Ìàðèöè, êàæå: Po sïix jé vyshxy
prh«ml«ty, naqélstvo blagoqystiv¥i knézy Lazary. Îí íè¼å áèî íè ñèí íè
óíóê ðàíè¼å ïîìåíóòèõ öàðåâà, àëè ¼å çàòî åãîâà æåíà áèëà îä öàðñêå
êðâè. À êàäà ¼å îí ñåî na dryjavyn¥my prhstolh, íè¼å ñå ïðîãëàñèî íè çà
öàðà, íè çà êðàà, íè çà äåñïîòà, âå ¼å çàäðæàî òèòóëó êî¼ó ìó ¼å öàð
Ñòåôàí äàî è äî êðà¼à ¼å îñòàî êíåç. Èâ. Áîæè, Íåâåðñòâî Âóêà Áðàí-
êîâèà, ó: Î êíåçó Ëàçàðó, çáîðíèê ðàäîâà, Áåîãðàä, 1975, 226. Âèä. È.
Ðóâàðàö, Î êó÷à¼ñêèì ìàíàñòèðèìà ïî çàïèñèìà. I. Ìàíàñòèð Ðàâàíèöà,
Ñòàðèíàð, V/3, 1888.
301
Ó ÷åòâðòîì îäåêó ñâî¼å ðàñïðàâå Ðóâàðàö ðóøè è ïðå-

äàå, óñâî¼åíî ó äîòàäàøî¼ íàóöè (Ìà¼êîâ, Ðà¼è) è ó ïîçíè-
¼èì ëåòîïèñèìà, äà ¼å Ëàçàð ïîñëå âåí÷àà íà öàðñòâî ïîõîäèî
Ñâåòó ãîðó è £åðóñàëèì. Îâà òðàäèöè¼à ¼å ïîíèêëà óñëåä íåðàçó-
ìåâàà ñòàðè¼èõ ëåòîïèñà÷êèõ ïîäàòàêà, êî¼è ãîâîðå î áîãîó-
ãîäíî¼ è îáèëíî¼ êíåæåâî¼ êòèòîðñêî¼ äåëàòíîñòè, à ïî êî¼èìà ¼å
ìèëîñòèâà ðóêà êíåçà Ëàçàðà äîñåçàëà ñâå äî Ñâåòå ãîðå è £åðó-
ñàëèìà. Ðóâàðàö äàå íàáðà¼à çàäóæáèíå êíåçà Ëàçàðà (Ðàâàíè-
öà, Ãîðàê, Îðåøêîâèöà, è äâà ìàíàñòèðà ó Âëàøêî¼), êàî è å-
ãîâî èçäàøíî äàðèâàå ñâåòîãîðñêèõ ìàíàñòèðà, Õèëàíäàðà è
ðóñêîã ìàíàñòèðà ñâ. Ïàíòåëå¼ìîíà.
Êàäà ¼å ðå÷ î êòèòîðñêî¼ äåëàòíîñòè êíåçà Ëàçàðà, êàðàêòå-
ðèñòè÷íî ¼å äà ¼å Õðåáåàíîâè, íåïîñðåäíî íàêîí èçìèðåà
ïåêå è öàðèãðàäñêå ïàòðè¼àðøè¼å, êî¼ó ¼å îñòâàðèî óç ïîìî
ñâåòîãîðñêèõ óìíèõ ñòàðàöà (ìîíàõ Èñàè¼à), ïî÷åî èçãðàäó ñâî-
¼å íà¼âåå è íà¼çíà÷à¼íè¼å çàäóæáèíå Ðàâàíèöå. Îâî ñâåäî÷è íå
ñàìî î ïîëèòè÷êîì óñïîíó êíåçà Ëàçàðà, âå è î åãîâîì íàñëà-
àó íà îñíîâíå äðæàâíå òðàäèöè¼å Íåìàèà. Ëàçàðåâ îäíîñ
ïðåìà Öðêâè óïóó¼å íà ïðèõâàòàå íåìàèêå âëàäàðñêå èäå-
îëîãè¼å, êî¼à ¼å áèëà òåñíî ïîâåçàíà ñà äóõîâíèì àóòîðèòåòîì
ïðàâîñëàâíå ñðïñêå öðêâåíå îðãàíèçàöè¼å. Ëàçàð ñå, áåç ñóìå,
ïðèõâàåí îä öðêâåíèõ êðóãîâà êàî íàñëåäíèê è ëåãèòèìíè íî-
ñèëàö íåìàèêå ñàìîäðæàâíå òðàäèöè¼å, ïîñëå óêëààà ðàñ-
êîëà èçìåó äâå¼ó ïàòðè¼àðøè¼à, íàìåòíóî êàî èñòèíñêè è ëå-
ãàëíè íîñèëàö ñðïñêå äðæàâíå ñóâåðåíîñòè. Ñâåòîãîðñêà äåëå-
ãàöè¼à, íàèìå, çà ñâðøàâàå ïîñëà öðêâåíîã ïîìèðåà, äîëàçè
êíåçó Ëàçàðó, à íå óðó Áàëøèó, èàêî ñå Ïå, ñðåäèøòå ñðï-
ñêå ïàòðè¼àðøè¼å, òàäà íàëàçèî ïîä óïðàâîì Áàëøèà. Ñâå òå
÷èåíèöå èäó ó ïðèëîã Ðóâàð÷åâî¼ òâðäè äà ¼å Ëàçàð ¼îø 1372.
ãîäèíå ïðèìèî íà÷åëñòâî ñðïñêî, àëè óïóó¼ó è íà äðóãó ïðåò-
ïîñòàâêó, èñòèíà, íåïîóçäàíó, óñëåä íåäîñòàòêà ïîäàòàêà, íàè-
ìå, äà ïîñòî¼è ìîãóíîñò è Ëàçàðåâîã ñàáîðíîã ïðîãëàøåà çà
ñàìîäðæàâíîã ãîñïîäàðà Ñðáè¼å, ìîæäà íàêîí Ñàáîðà 1375. ãî-
äèíå, íà êîìå ¼å, êàî ïðâè ïàòðè¼àðõ ïîñëå èçìèðåà, ïðîãëà-
302
øåí ñòàðàö £åôðåì: Èñêàçè ó àðåíãàìà, óâîäíîì äåëó ïîâåà

êî¼è ñàäðæè ñàêðàëíó ìîòèâàöè¼ó àêòà, ïîãîòîâó ïîòâðó¼ó äà ¼å
êíåç Ëàçàð ñâî¼ó âëàñò ñìàòðàî âëàäàðñêèì äîñòî¼àíñòâîì, òå äà
¼ó ¼å äîáèî îä Áîãà, øòî çíà÷è ñàêðàëíèì ïóòåì, óç ó÷åøå
öðêâå. Íà îñíîâó òîãà ñå è ïîìèøà äà ¼å Ëàçàð íåêèì ïóíîâà-
æíèì îáðåäîì ïîñâååí è îäãîâàðà¼óèì ðèòóàëîì ïîñòàâåí
çà âëàäàðà è òàêî, áàð ïðåìà ñîïñòâåíîì èñêàçó, ïîòïóíî çàêî-
íèòèì ïóòåì ïîñòàî íàñëåäíèê öàðñêîã ïðåñòîëà. Íà¼çàä, äîê ñå
îñòàëè ñðïñêè îáëàñíè ãîñïîäàðè íà ñâî¼èì àêòèìà ïîòïèñó¼ó
öðíèì ìàñòèëîì, Ëàçàð ñå ó ïîâåàìà ïîòïèñó¼å öðâåíèì ìà-
ñòèëîì, êàî çàêîíèòè íàñëåäíèê íà ïðåñòîëó Íåìàèà.224
Ïåòè îäñåê Ðóâàð÷åâå ðàñïðàâå îñîáèòî ¼å âàæàí ¼åð ó å-
ìó ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò îïèñó¼å Êîñîâñêè áî¼, êàî è ïîñëå-
äèöå êî¼å ñó èç åãà ïðîèçèøëå. Íî ïðå íåãî øòî ïðåå íà íà¼âà-
æíè¼è äîãàà¼ ñðïñêå íàöèîíàëíå èñòîðè¼å, Ðóâàðàö èñïèòó¼å èç-
âîðå î ñóêîáèìà ñðïñêå è òóðñêå âî¼ñêå ó ïåðèîäó èçìåó Ìà-
ðè÷êå è Êîñîâñêå áèòêå, ïî÷åâ îä áî¼à Ëàçàðåâå âëàñòåëå Öðåïà
è Âèòîìèðà ñà Òóðöèìà íà Äóáðàâíèöè êîä Ïàðàèíà 1381. ãî-
äèíå, äî Ëàçàðåâå ïîáåäå íàä ñóëòàíîì Ìóðàòîì êîä Ïëî÷íèêà
1386. ãîäèíå.225 Îâà¼ ïîðàç Òóðàêà êîä Ïëî÷íèêà ìåøàî ñå ó äî-
ìàî¼ èñòîðèîãðàôè¼è (Ðà÷êè, £èðå÷åê) ñà ïîðàçîì Òóðàêà ó Áî-
ñíè, êîä Áèëåå 1388. ãîäèíå. Ðóâàðàö ñ ïðàâîì ðàçãðàíè÷àâà
îâà äâà äîãàà¼à, èñòè÷óè äà ñå î ñóêîáó íà Òîïëèöè (êîä Ïëî÷-
íèêà) ñà÷óâàëà ñàìî øòóðà ëåòîïèñà÷êà áåëåøêà.226
Ðóâàðàö ¼å ñâåñòàí ïîñëåäèöà êî¼å å èçàçâàòè åãîâå èí-
òåðâåíöè¼å ó âåçè ñà óâðåæåíèì èñòèíàìà êîñîâñêå ëåãåíäå.
Ó ïðåïèñöè ñà £îâàíîì Ãð÷èåì îí êàî äà ìàëî îêëåâà äà ñå
óïóñòè ó òà¼ òåæàê è îïàñàí êîíôëèêò ñà öåëîêóïíîì ÷èòàëà÷-
êîì ¼àâíîøó ñâîãà âðåìåíà, àëè îäðåøèòî è ìóøêè íàïîìèå
224
Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà II, 10-11.
225
Èç ñàæåòå âåñòè ëåòîïèñöà ñòè÷å ñå óòèñàê äà ñó äâà âëàäàðà
èçáåãëè ñóêîá. Èñòî, 42.
226
1387. ïîáåæå öàð Ìóðàò èñïðåä êíåçà Ëàçàðà îä Ïëî÷íèêà íà
Òîïëèöå. Ñòðàæèëîâî, 539 : Î êíåçó Ëàçàðó, 148.
303
äà ìó óçìàêà íåìà, ¼åð ñå èñòèíà, ìà êàêî íåïðè¼àòíà áèëà, íà

âèäåëî äàíà èñòåðàòè ìîðà: Ïîøòîâàíè Ãîñïîäèíå Óðåäíè÷å è
ïðè¼àòåó! Ïðî÷èòàî ñàì ïèñìî Âàøå íå çíàì îä êî¼åãà äàíà è
ñòåãàî ñàì ñðöå, ÷èòà¼óè òî ïèñìî. Íî íå ó äà ñå ïîíîâî ó-
òèì, íèòè ñàì ñå óòèî íà Âàñ, âå íà ñåáå ñàìîã, øòî íåìàì
ñðöà, äà ðàçêðå÷èì ïåðî è áàöèì íà ñòðàíó ïîñàî, êî¼è ìè íå èäå
îä ðóêå... Ñàä âèäèì, äà ¼å ëàêî ïî÷åòè, àëè òåøêî ¼å ñâðøèòè.
Äîøàî ñàì äî êîñîâñêîã áî¼à è òó ñàì çàïåî; íå çíàì, ñ êî¼å ñòðà-
íå äà óâàòèì. Çàòî ñàì ñêðïèî îâà äâà òàáà÷èà, äà äîáè¼åì ¼îø
ïåò-øåñò äàíà ëóôòà. Âàäà å Áîã äàòè òå ó çà òî âðåìå øòî-
òî ñêðïèòè î áî¼ó êîñîâñêîì, î âå÷åðè êíåæåâî¼ è î Ìèëîøó è
Âóêó. Îïàñíî ¼å áîðèòè ñå ïðîòèâ óêîðååíèõ ïðåäðàñóäà è íà-
ðîäíîã ïðåäàíè¼à. Ïðèìèòå ñðäà÷àí ïîçäðàâ îä Èëàðèîíà.227
Äàíàñ ñå çíà äà ñó Êîñîâñêîì áî¼ó ïðåòõîäèëå îçáèíå
ïðèïðåìå è íà ñðïñêî¼ è íà òóðñêî¼ ñòðàíè (Ì. Äèíè). Ãîòîâî
äåöåíè¼ó ïðå áî¼à ëåòîïèñöè áåëåæå òóðñêå àêèíå íà òåðèòîðè¼ó
Ìîðàâñêå Ñðáè¼å è Áîñíå. £åäàí òàêàâ òóðñêè îäðåä ñóçáèëà ¼å
1381. Ëàçàðåâà âëàñòåëà Öðåï Âóêîñëàâè è Âèòîìèð íà Äóáðàâ-
íèöè êîä Ïàðàèíà. Ó ñåïòåìáðó 1385. ó ñóêîáó ñà Òóðöèìà
ïîãèíóî ¼å Áàëøà Áàëøè, ãîñïîäàð Çåòå è Àëáàíè¼å. Ñëåäåå
ãîäèíå êíåç Ëàçàð ¼å, êàêî ñâåäî÷å ñòàðè ñðïñêè ëåòîïèñöè, äî-
÷åêàî è ñóçáèî ñóëòàíà Ìóðàòà êîä Ïëî÷íèêà ó Òîïëèöè. Òóðöè
ñó âðøèëè àêèíå è íà òåðèòîðè¼ó Áîñàíñêå äðæàâå. Ó ñóêîáó êîä
Áèëåå 1388. ãîäèíå, Âëàòêî Âóêîâè, âî¼âîäà êðàà Òâðòêà, äî
íîãó ¼å ïîòóêàî Òóðêå.228
Î Ëàçàðåâîì æèâîòó è àêòèâíîñòè ó ïîñëåäî¼ äåöåíè¼è
åãîâà æèâîòà ó èçâîðèìà íè¼å ñà÷óâàíî ãîòîâî íèøòà, è Ðóâà-
ðàö òî ñà æàååì êîíñòàòó¼å, îäáàöó¼óè èñòîâðåìåíî òóðñêå
èñòîðè¼ñêå èçâîðå êàî òðàäèöè¼ñêå: Íî áåäíè ëåòîïèñè ñðïñêè
ñêîðî íèøòà íå ðàñâåòó¼ó (î Ëàçàðåâîì æèâîòó ó ïåðèîäó èç-
227
Ïèñìî ¼å äàòîâàíî ó ìàí. Ãðãåòåãó, 3. (15) XI 1887. Âèä. £. Ãð-
÷è, Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, 33.
228
Âèä. Ð. Ìèõà÷è, Ëàçàð Õðåáåàíîâè èñòîðè¼à, êóëò, ïðå-
äàå, Áåîãðàä, 1989, 113-115.
304
ìåó 1380. è 1389. ãîäèíå Á. Ñ.), à òóðñêè ïîâåñíèöè èç XVI

âåêà ñàîïøòàâà¼ó î çáèòè¼èìà ó XIV âåêó âèøå ïðè÷å è ñêàñêå,
íåãî ëè ïðàâó ïîâåñò è ñòîãà ñå è íå çíà íèøòà èçâåñíî î ïðâèì
ñóêîáèìà êíåçà Ëàçàðà ñ òóðñêèì öàðåì Ìóðàòîì è äà ëè ¼å äîè-
ñòà êíåç Ëàçàð óñëåä ïàäà ãðàäà Íèøà ïîñòàî êëåòâåíèê öàðó
Ìóðàòó.229
Ðóâàðàö îïðàâäàíî ñóìà è ó Îðáèíîâó èíòåðïðåòàöè¼ó òî-
áîæåã Ëàçàðåâîã ðàçîðåà Áåîãðàäà è îñâà¼àà Ìà÷âå, ïîñëå
ñìðòè óãàðñêîã êðàà Ëóäâèãà 1382. ãîäèíå. Êíåç Ëàçàð, íàèìå,
íè¼å óïðàâàî Ìà÷âîì ïîñëå Ëóäâèãîâå ñìðòè, àëè ¼å èñòèíà äà
¼å îäáèî ïîëîæà¼ óãàðñêîã âàçàëà, è äà ñå, ñà êðàåì Òâðòêîì,
óìåøàî ó äèíàñòè÷êå áîðáå ó Óãàðñêî¼, ïîäðæàâà¼óè íåïðè-
¼àòåà óãàðñêîã êðàà Æèãìóíäà. Çáîã òîãà ñå íàøàî ó íåçàâèä-
íî¼ ñèòóàöè¼è íåïîñðåäíî ïðåä Êîñîâñêè áî¼, ¼åð ¼å Æèãìóíä,
ïî Ðóâàðöó, ÷àê è êðåíóî âî¼ñêó íà êíåçà Ëàçàðà; äî ñóêîáà, ìå-
óòèì, íè¼å äîøëî, ¼åð ¼å, óç ïîñðåäíèøòâî Ëàçàðåâîã çåòà, Íè-
êîëå Ãîð¼àíñêîã Ìëàåã, ìà÷âàíñêîã áàíà, äîøëî äî ïîìèðåà
êíåçà Ëàçàðà è óãàðñêîã êðàà è îáíîâå âàçàëñêèõ îäíîñà.230
Ïðå áî¼à íà Êîñîâó àóòîð ðàçìàòðà è îäíîñå êíåçà Ëàçàðà
ñà çåòñêèì îáëàñíèì ãîñïîäàðèìà Áàëøèèìà, êî¼è ñó ñå, ïîñëå
ïðîïàñòè Ìðàâ÷åâèà è Íèêîëå Àëòîìàíîâèà, íàìåòíóëè êàî
íà¼ìîíè¼à âëàñòåîñêà ïîðîäèöà, óç êíåçà Ëàçàðà è Âóêà Áðàí-
êîâèà ó Ñðáè¼è.231 Èç Ëàçàðåâå ïîâåå Äóáðîâíèêó 1387. ãîäè-
íå, êî¼îì ïîòâðó¼å ïîâëàñòèöå óñòàíîâåíå ¼îø îä öàðà Äóøà-
íà, êàî è íàòïèñà èç Ðàâàíè÷êå õðèñîâóå, ó êî¼èìà ñå Ëàçàð
ïðâè ïóò íàçèâà ãîñïîäèíîì ñâå ñðïñêå çåìå è ïîìîðè¼ó, Ðó-
229
230
Ïðåìà Âëàäèìèðó îðîâèó, äî ñêëàïàà óãîâîðà èïàê íè¼å äî-
øëî ¼åð ñå ïðå òîãà îäèãðàî ñóäáîíîñíè ñóêîá íà Êîñîâó. Âë. îðîâè,
Èñòîðè¼à Ñðáà, Áåîãðàä, 1989, 258.
231
Êàî èíèöè¼àòîð öðêâåíîã ñàáîðà 1375. ãîäèíå ¼àâà ñå, ïîðåä êíå-
çà Ëàçàðà, è óðà I Áàëøè. èõ äâî¼èöà, Ëàçàð è óðà, íà÷åëñòâîâà-
õó òàäà ñðïñêîì çåìîì, èç ÷åãà ¼å âå èçâó÷åí çàêó÷àê î äèàðõè¼è
êàî èçâåñíîì ïðèâðåìåíîì îáëèêó âðõîâíå âëàñòè êîä Ñðáà ó òî äîáà.
Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà, II, 14.
305
âàðàö çàêó÷ó¼å äà ¼å óðà Ñòðàöèìèðîâè Áàëøè 1386. ãî-

äèíå ïðèçíàî ôîðìàëíî âëàñò ñâîãà òàñòà Ëàçàðà íàä ñâî¼èì çå-
ìàìà, èàêî ¼å çàäðæàî øèðîêó óïðàâíó àóòîíîìè¼ó. Ðóâàðàö òî
ïîâåçó¼å ñà óäà¼îì Ëàçàðåâå êåðè £åëåíå çà óðà Áàëøèà, êî-
¼à ñå çáèëà 1386. èëè 1387. ãîäèíå ïî Îðáèíó (Îðáèí Ëàçàðåâó
êåð íàçèâà Äåñïèíîì øòî Ðóâàðàö èñïðàâà): Äà íè¼å êíåç
Ëàçàð äàî ã. 1386. êåð ñâî¼ó £åëåíó óðó çåòñêîì ïîä óñëîâîì,
äà ãà ïðèçíà çà ñâîãà ãîñïîäàðà èëè äà ìó áàð óñòóïè äåî îä
ïðèìîð¼à? £à íå çíàì, êàêî äà äðóê÷è¼å èç¼àñíèì ñåáè îíî ãî-
ñïîäèí ïîìîðè¼ó è îíå îäðåäáå ó ïîãëåäó ïîìîðñêèõ òðãîâà è
ñëàíèöà ó ïîâåè êíåçà Ëàçàðà îä 9. ¼àí. 1387. ãîä.232 Íåñóì-
èâà ¼å ÷èåíèöà äà çåòîâè êíåçà Ëàçàðà, èçóçåâ ó òðàäèöè¼è
ïðîêàæåíîã Âóêà Áðàíêîâèà, íèñó òàñòó ïîìîãëè íà Êîñîâó. Ïî-
ðîäè÷íè ñàâåç êî¼è ¼å òàêî ñòðïèâî è ìóêîòðïíî çèäàî êíåç
Ëàçàð, àíòèöèïèðà¼óè îäñóäíè áî¼, ðàñïàî ñå êàî êóëà íà ïåñêó.
Ñâåòè êíåç ¼å ñâî¼ êðñò ìîðàî äà íîñè ñàì: ×åòèðè Ëàçàðåâå
êåðè áèëå ñó óäàòå óî÷è Êîñîâñêå áèòêå, à íà áî¼íîìå ïîó ñà
âî¼ñêîì ñå ïî¼àâèî ñàìî ¼åäàí Ëàçàðåâ çåò íàêíàäíî îçëîãëà-
øåíè Âóê Áðàíêîâè. Íà ðàòèøòó íåìà áóãàðñêîãà çåòà ñà âåëè-
êîì âî¼ñêîì; íåìà íè óðà Ñòðàöèìèðîâèà Áàëøèà, êàî íè
ìà÷âàíñêîã áàíà Íèêîëå Ãîð¼àíñêîã Ìëàåã. Ëàçàð ¼å áèî óãëàâ-
íîì ïðåïóøòåí ñåáè. Êðà Áîñíå è Ñðáè¼å, Ëàçàðåâ ñèçåðåí ó
êðà¼î¼ ëèíè¼è, Òâðòêî I ïîñëàî ¼å íåøòî áîñàíñêå âî¼ñêå íà ÷å-
ëó ñà ïðîñëàâåíèì âî¼âîäîì Âëàòêîì Âóêîâèåì. Òâðòêî ñå ñà
âåèì äåëîì âî¼ñêå ó âðåìå Êîñîâñêå áèòêå íàëàçèî ó Ïðèìîð¼ó
ó÷åñòâó¼óè ó äèíàñòè÷êèì áîðáàìà îêî ìààðñêîã ïðåñòîëà, à
ó êîðèñò íàïóñêå äèíàñòè¼å, îäíîñíî íàïóñêèõ ïðåòåíäå-
íàòà.233
232
233
Í. óáèíêîâè, Òðàíñïîçèöè¼à èñòîðè¼ñêèõ ÷èåíèöà ó åïñêî è
ìèòñêî òêèâî åïñêå ëåãåíäå ëåãåíäà î Êîñîâñêîìå áî¼ó, ëåãåíäà î Ìàðêó
Êðàåâèó, ó: Îä ìèòà äî ôîëêà, Áèáëèîòåêà Ëèöåóì, ê. 2, Êðàãó¼åâàö,
1997, 28.
306
Î Âóêó Áðàíêîâèó è êíåçó Ëàçàðó ïðå Êîñîâà Ðóâàðàö ãî-

âîðè ïîçèâà¼óè ñå íà ñàâðåìåíè çàïèñ ïî êîìå îíè ó ¼åäèíñòâó
è óáàâè ïîáåó¼ó âðàãîâå ñâî¼å234, êàî è íà îñíîâó Âóêîâå ïî-
âåå Äóáðîâ÷àíèìà èçäàòå 20. ¼àíóàðà 1387. ãîäèíå ó Ïðèøòè-
íè, èç ÷åãà çàêó÷ó¼å ñëåäåå: Ëàçàð ¼å áèî ñàìîäðæàâíè ãî-
ñïîäèí ñâå ñðïñêå çåìå, èëè ñó ãà çà òàêîã áàð çåòîâè åãîâè
Âóê Áðàíêîâè è óðà Ñðàöèìèðîâè ïðèçíàâàëè, àêî ¼å ñâàêè
îä èõ è èìàî ñâî¼ó äðæàâó è ó î¼ çàïîâåäàî... Ó âëàäàó Âó-
êîâîì áèëî ¼å Êîñîâî è ñèòíè¼è ãðàäîâè; Äðåíèöà ñ ãðàäîì Áîð-
÷îì; ¼åäàí äåî Õâîñòíà è Ïðèçðåí ñ îáëàøó è ìîæå áèòè Áóäè-
ìå è äåî ñòàðîã Ïèëîòà.235 Ðóâàðàö ¼å îâäå ïðàâèëíî ñàãëåäàî
îäíîñ èçìåó êíåçà Ëàçàðà è åãîâîã çåòà, Âóêà Áðàíêîâèà, ïðå
ñóäáîíîñíîã Êîñîâñêîã áî¼à, îäíîñ êî¼è íè íà êî¼è íà÷èí íå äî-
çâîàâà áèëî êàêàâ íàñëóò Âóêîâîã èçäà¼ñòâà íà Êîñîâó. Øòî ñå
òè÷å îáëàñòè êî¼îì ¼å óïðàâàî Âóê Áðàíêîâè, Ìèõàèëî Äè-
íè óòâðó¼å äà ¼å Âóê ó äîáà íà¼âååã óñïîíà äðæàî Ïðèøòèíó,
Âó÷èòðí, Òðåï÷ó, Çâå÷àí, Ïå, Ïðèçðåí, Ñêîïå, Ñ¼åíèöó è Êî-
ìàðàíå íà Ëèìó.236
Ïðåëàçåè íà ðàñïðàâàå î ñàìîì Êîñîâñêîì áî¼ó, Ðóâà-
ðàö êîðèñòè ñâî¼ îìèåíè ïîñòóïàê íàâîåà è ïðåîöåèâàà
ïîñòî¼åèõ èçâîðà î äîãàà¼ó î êîìå ïèøå, êàî è îäðåèâàà
ïðåìà ñòàâîâèìà ïðåòõîäíèêà êî¼è ñó ðàñïðàâàëè î èñòîì ïè-
òàó. Î ïèñìó êíåçà Ëàçàðà âëàñòåëèíó Áîãóìèëó ó Ñêîïå, êî-
¼å ¼å îáåëîäàíèî Ïàíòà Ñðåêîâè ó êèçè Êðà Âóêàøèí óáèî
öàðà Óðîøà, 237 Ðóâàðàö íå æåëè íè äà ðàñïðàâà, ¼åð ñâàêè,
234
235
236
Ì. £. Äèíè, Îáëàñò Áðàíêîâèà, Ïðèëîçè Ê£ÈÔ, Áåîãðàä, 1960,
ê. 26, ñâ. 1-2, 5.
237
Ïèñìî ¼å ïðåïèñàî, óç îäðååíó ñóìó ó åãîâó àóòåíòè÷íîñò,
ðóñêè êîíçóë ó Ïðèçðåíó, Èâ. £àñòðåáîâ: Ìèøåà ñàì äà íè¼å òî èñòî-
âåòíî ïèñìî êíåçà Ëàçàðà, íåãî êîïè¼à ñ ïèñìà, êî¼ó ¼å ïîçíè¼å ïðåïèñàî
íà Çàêîíèêó íåêè êàëóåð, âàäà îíà¼ êî¼è ¼å èìàî ñîïñòâåíî ïèñìî ó
ñâî¼èì ðóêàìà. Âèä. Ï. Ñðåêîâè Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà,
28-29.
307
êî¼è èìà çäðàâ óì, íà ïðâè å ïîãëåä óâèäèòè, äà ¼å öåëî òî ïè-

ñìî, î êî¼åì ¼å îâäå ðå÷, îä ïðâå äî ïîñëåäå ðå÷è èçìèøåíî,
è ïðåìà òîì ñâàêè áè ñå îíà¼ èçëîæèî îïøòåì ñìå¼ó, êî¼è áè ñå
îçáèíî óïóñòèî ó ïîáè¼àå äîêàçà áîðíèðàíîãà è ñó¼åìóäðå-
íîãà ïðîôåñîðà ñðïñêå ïîâåñíèöå ó Áåîãðàäñêî¼ âåëèêî¼ øêî-
ëè238. Ðóâàðàö ñìàòðà íà¼ñòàðè¼èì ñàâðåìåíèì èçâîðîì çàïèñ
ðóñêîã ïóòîïèñöà àêîíà Èãàòè¼à, çàáåëåæåí ñàìî äâàíàåñò äàíà
íàêîí áèòêå, íà òóðñêî¼ òåðèòîðè¼è: Î ïóòîïèñöó Èãàòè¼ó, ñìà-
òðà¼óè åãîâå âåñòè íà¼ñòàðè¼èìà, ïèñàî ¼å Èëàðèîí Ðóâàðàö ó
ñâî¼î¼ ðàñïðàâè Î êíåçó Ëàçàðó, îá¼àâåíî¼ íà¼ïðå ó Ñòðàæèëî-
âó (III, 1887, IV, 1888), à ïîòîì ó ïîñåáíî øòàìïàíî¼ êèçè
(1888). Ðóâàðàö ¼å óïîòðåáèî òåêñò èç Ðóñêîã âðåìåíèêà, äîê ¼å
îðå Ñï. Ðàäî¼è÷è íàøàî òåêñò Èãàòè¼åâîã ïóòîïèñà ó êè-
çè Itineraires russes en Orient ó ôðàíöóñêîì ïðåâîäó ã-å Á. Õè-
òðîâî, Æåíåâà 1889. Ïàâëå Ïîïîâè íàïîìèå äà ¼å ïóòîïèñ íà
ðóñêîì èçàøàî íåøòî ðàíè¼å, 1887, êàî XII êèãà ðóñêîã Ïðà-
âîñëàâíîãà Ïàëåñòèíñêîãà Çáîðíèêà, äàêëå ïðå íî øòî ñå ïî¼à-
âèëà Ðóâàð÷åâà êèãà (1888), àëè çà ó Ðóâàðàö íè¼å çíàî áëà-
ãîäàðåè íàøî¼ âå÷íî¼ óäàåíîñòè îä íàó÷íèõ öåíòàðà è âåîìà
ñïîðîã ñàçíàà øòà ñå íà òî¼ ñòðàíè ðàäè.239 Òà¼ ôðàãìåíòàð-
íè çàïèñ çàáåëåæåí äâàíàåñò äàíà íàêîí áèòêå, íà òóðñêî¼ òåðè-
òîðè¼è, ñâåäî÷è î íåìèðó, íåñïîêî¼ñòâó è ñòðåïè êî¼è ñó çàâëà-
äàëè Òóðñêîì öàðåâèíîì: Ó íåäåó ïðîîñìî Äàôíóñèîí è Êàð-
òå è ïðèñïåñìî ó ãðàä Àñòðàâè¼ó. Ìèòðîïîëèò ñå çàäðæà òó äà
áè ñàçíàî âåñòè î Ìóðàòó. Ìóðàò ¼å áèî îòèøàî ó ðàò ïðîòèâ
Ëàçàðà, ñðïñêîã âèòåçà; à êðóæèî ¼å ãëàñ äà ñó îáî¼èöà, Ìóðàò è
Ëàçàð, áèëè óáè¼åíè ó ¼åäíî¼ áèòöè. Çàñòðàøåí îâèì íåìèðèìà,
ïîøòî ñìî ñå íàëàçèëè ó äðæàâè òóðñêî¼, ìèòðîïîëèò îòïóñòè
ìîíàõà Ìèõàèëà; åïèñêîï Ìèõàèë îòïóñòè ìåíå, Èãàòè¼à è Ñåð-
ãè¼à Àçàêîâà, ñâîãà ìîíàõà.240
238
239
£. Ðååï, Ïðè÷à î áî¼ó êîñîâñêîì, Çðåàíèí, 1976, 164-165.
240
îðå Ñï. Ðàäî¼è÷è, Ñàâðåìåíå âåñòè î êîñîâñêî¼ áèòöè êîä ðó-
ñêîã ïóòîïèñöà àêîíà Èãàòè¼à, Ñòàðèíàð, 1937, XII, 52.
308
×èíè ñå äà ¼å óïðàâî çáîã ñóëòàíîâå ïîãèáè¼å è âåñòè î ñðï-

ñêî¼ ïîáåäè, ñàì äîãàà¼ òàêî ñíàæíî îä¼åêíóî ó Åâðîïè. Èç ñàìå
ãîäèíå Áî¼à, ìåóòèì, ñà÷óâàí ¼å òåê íåâåëèê áðî¼ îñêóäíèõ èç-
âîðà. Çàïèñ Áîæèäàðà ïðåïèñèâà÷à èç Àïîñòîëà ¼åäàí ¼å îä íà¼-
ñòàðè¼èõ ñðïñêèõ ïèñàíèõ òðàãîâà èç âðåìåíà Êîñîâñêå áèòêå:
Ïèñà Áîæèäàð ñè¼ó êèãó â äàí áëàãî÷àñòèâàãî êíåçà Ëàçàðà êàä-
íî äîå öàð £àìóðàò íà Ñèòíèöó è áèøå áî¼ ìåñåöà ¼óíà 15 äàí íà
Êîñîâó.241 Ïðåìà Âëàäèìèðó Ìîøèíó, íà¼ñòàðè¼å ñðïñêî ñâåäî-
÷àíñòâî î Êîñîâñêîì áî¼ó è î ïîãèáè¼è êíåçà Ëàçàðà è ñóëòàíà
Ìóðàòà ¼å Ïàõîìè¼åâ çàïèñ ó Îòà÷íèêó (Ïàòåðèêó) èç 1389. ãî-
äèíå: Ïèñà ñå îâà ñâåòà êèãà Îòà÷íèê, êî¼à ñå çîâå Ëàïñàèòèê,
ó äàíå áëàãîâåðíîã Âóêà Ñòåôàíà. Òå ãîäèíå êàäà Òóðöè óáèøå
êíåçà Ëàçàðà, à öàðà Àìóðàòà Ñðáè. Õâàëà Áîãó çà ñâå.242
Êàäà ¼å ðå÷ î ñðïñêèì çàïèñèìà èç ãîäèíå áî¼à, ¼åäàí îä
íà¼çàíèìèâè¼èõ ¼å îíà¼ çàáåëåæåí íà íàêíàäíî óìåòíóòîì ëè-
ñòó Äèîïòðå Ìèõàèëà Ïñåëà, êî¼è ñâåäî÷è êîëèêà òóãà áåøå
(òå ãîäèíå) ïî çåìè êàäà ïîãèáå êíåç (Ëàçàð è Ìóðàò) âåëèêè
öàð òóðñêè.243
Ó íà¼ñòàðè¼èì ñðïñêèì çàïèñèìà î Êîñîâñêîì áî¼ó áåëåæå
ñå ñàìî øòóðè ïîäàöè î ñìðòè êíåçà Ëàçàðà è öàðà Ìóðàòà. Èç-
óçåòàê ó òîì ñìèñëó ïðåäñòàâà çàïèñ èç Ïðîëîãà, ó êîìå ñå
ñàæåòî äà¼å òîê áî¼à, ïî÷åòíî ñðïñêî íàïðåäîâàå è óáèñòâî öà-
ðà Ìóðàòà, êàî è êîíà÷àí ïîðàç óñëåä áåêñòâà íåêèõ îä ñðïñêå
âî¼ñêå è ñìðò êíåçà Ëàçàðà.244 Ó îäãîâîðó Ôèðåíòèíñêå îïøòè-
241
Äð. Êîñòè, Íà¼ñòàðè¼à çàáåëåøêà î áî¼ó íà Êîñîâó ïèñàíà îä î÷å-
âèäàöà çà âðåìå ñàìå áèòêå, Âðåìå, 16. ¼àíóàð 1929, 4. Îâäå ïðåìà: Êîñîâî
ó ïàìåó è ñòâàðàëàøòâó, ïðèð. Í. óáèíêîâè. Áèáëèîòåêà Ðàñêîâíèê,
ê. 7, óð. . Ðàäåíêîâè, Ðàñêîâíèê, áð. 5556, Áåîãðàä, 1989, 11.
242
Íà¼ñòàðè¼è ñðïñêè çàïèñè î Êîñîâó, ó: Ñïèñè î Êîñîâó, ïðèð. Ì.
Ãðêîâè, Ñòàðà ñðïñêà êèæåâíîñò ó 24 êèãå, ê. 13, Áåîãðàä, 1993,
177-178.
243
Èñòî, 177.
244
Îâîãà äàíà (28. ¼óíà) 1389. ãîäèíå áèî ¼å áî¼ êíåçà Ëàçàðà ñ öà-
ðåì Ìóðàòîì íà Êîñîâó Ïîó. Òó ìíîãà òåëà ïàäîøå îä õðèøàíà è îä
Òóðàêà. Ïðâî ñó áèëè Ñðáè ðàçáèëè è öàðà Ìóðàòà óáèëè. Çáîã áåêñòâà
íåêèõ îä ñðïñêå âî¼ñêå, Òóðöè ïðåîäîëåøå è áè âåëèêà áèòêà. Óáèøå è
309
íå íà ïèñìî êðàà Òâðòêà, ÷óâåíè èòàëè¼àíñêè õóìàíèñòà Êîëó-

÷î Ñàëóòàòè ïðèêàçó¼å Ìóðàòîâó ïîãèáè¼ó êàî ïîäâèã äâàíàåñò
çàêëåòèõ âåëìîæà, ìåó êî¼èìà ñå ïîñåáíî èçäâà¼à îíà¼ áåçè-
ìåíè ¼óíàê êî¼è ¼å ñóëòàíà, óäàðèâøè ãà ìà÷åì ó ãðëî è ó òðáóõ,
ñíàæíî ïîãóáèî.245 Ïðåìà øïàíñêîì ïóòîïèñöó Ãîíçàëåñó Êëà-
âèõó ïîäâèã ¼å èçâðøèî ¼åäàí õðèøàíñêè êíåç, ïî èìåíó Ëà-
çàð246. Áåëòðàì Ìèàíåëè ó ñïèñó Ruina Damasci èëè Vita Ta-
merlani èç 1416. ãîäèíå îïèñó¼å ãðóïíè ïîäâèã êíåçà Ëàçàðà è
åãîâèõ ðàòíèêà. Âåðçè¼å Ìèàíåëè¼à è Êëàâèõà âåðîâàòíî âî-
äå ïîðåêëî èç òóðñêèõ èçâîðà î Êîñîâñêîì áî¼ó.247
ñëàâíîã ñðïñêîã êíåçà Ëàçàðà. Íà¼ñòàðè¼è ñðïñêè çàïèñè î Êîñîâó, ó:

Ñïèñè î Êîñîâó, 177.
245
Ñðåíå, ïðåñðåíå îíå ðóêå äâàíàåñò çàêëåòèõ âåëìîæà êî¼è
ñó, ïðîäðåâøè êðîç ÷åòå íåïðè¼àòåñêå, è êðîç âåðèãàìà ñàïåòå ó íàîêî-
ëî ðàñïîëîæåíå êàìèëå, îòâàðà¼óè ñåáè ìà÷åì ïóò, äî ñàìîã Àìóðàòî-
âîã ÷àäîðà ¼óíà÷êè äîïðëè. Ñðåàí è îíà¼ ïðåêî ñâè¼ó, êî¼è ¼å âî¼âîäó
òàêî ñèëíîã, óäàðèâøè ãà ìà÷åì ó ãðëî è ó òðáóõ, ñíàæíî ïîãóáèî; à
áëàæåíè è ñâè îíè, êî¼è ñó ñëàâíèì íà÷èíîì ìó÷åíèøòâà, êàî æðòâå
ïîãèíóëîì âîè, íàä îíîì ãðäíîì ëåøèíîì, æèâîò è êðâ èçëèëè! Àëè
îä ñâè¼ó íà¼ñðåíè¼å ¼å Âàøå Âåëè÷àñòâî, êî¼å ¼å îñâåøòàíî òàêî ñëàâ-
íîì ïîáåäîì, êî¼å ñïîìåí íèêàä íåå óãèíóòè, è çà êî¼ó ¼å, àêî ¼å Ñâåìî-
ãóè êàî øòî ñå ïîáîæíî âåðîâàòè èìà, áîðöèìà è ¼óíàöèìà ïðàâîã Õðè-
ñòà, öàðñòâî áîæè¼å ïðèóãîòîâèî, ñïðåìåíà îíà ïðàâà è áåñêîíà÷íà
ñëàâà. Â. Ìàêóøåâ, Ïðèëîçè ê ñðïñêî¼ èñòîðè¼è XIV è XV âåêà, 175-
176. Ãëàñíèê ÑÓÄ, 1871, XXXII, 175176.
246
Ñ ïî÷åòêà XV âåêà, ìà¼à 1404. ãîäèíå, øïàíñêè ïîñëàíèê ó Ñà-
ìàðêàíäó îä 1403-1406, Ruy Gonzales de Clavijo, êîãà ¼å ïîñëàî êàñòè-
ñêè êðà Õèíêî III òàòàðñêîì êàíó Òàìåðëàíó, çàáåëåæèî ¼å ó ñâîì ïóò-
íîì èçâåøòà¼ó ñëåäåå âåñòè î Ìóðàòîâî¼ ñìðòè: Îíà¼ Òóð÷èí, êî¼åãà ¼å
ïîáåäèî Òèìóð-áåã, íàçèâàî ñå Èëäåðèì Áà¼àçèò, øòî çíà÷è ìóà Áà¼àçèò.
Îöà ñó ìó çâàëè Àìèðàò: îí ¼å áèî îäëè÷àí âèòåç è åãà ¼å óáèî ¼åäàí
õðèøàíñêè êíåç, êî¼åì ¼å áèëî èìå êíåç Ëàçàð; îí ãà ¼å óáèî ó áî¼ó óäà-
ðîì êîïà, êî¼å ìó ¼å óøëî ó ãðóäè à èçàøëî íà ëåà. Ïîñëå òîãà îâà¼
Èëäåðèì Áà¼àçèò îñâåòèî ñå çà ñâîãà óáè¼åíîã îöà è óáèî ¼å êíåçà Ëàçàðà
ó áî¼ó ñàì ñâî¼îì ðóêîì; à ñàäà ñèí îâîãà êíåçà Ëàçàðà ïðåøàî ¼å è æèâè
êîä Ìóñëèìàíà ×åëåáè¼å, ñèíà òîãà Èëäåðèì-Áà¼àçèòà. Îâäå ïðåìà £.
Ðååï, Ïðè÷à î áî¼ó êîñîâñêîì, 179.
247
Âèä. Ì. Äèíè, Äâà ñàâðåìåíèêà î áî¼ó íà Êîñîâó, 148.
310
Î îïøòî¼ àòìîñôåðè óçíåìèðåíîñòè è ìåòåæà íàêîí Êî-

ñîâñêîã áî¼à ñâåäî÷è è óïóòñòâî êî¼å ìëåòà÷êî âåå êðà¼åì ¼óëà
äà¼å ïîñëàíèêó Àíäðè¼è Áåìáó, îòïðàâåíîì ó Öàðèãðàä öàðå-
âèìà Èâàíó II è Ìàíóåëó II è íà äâîð ó £åäðåíå íîâîì ñóëòàíó
(ïîñëàíèê ¼å äîáèî äâà ïèñìà ñà èñòîâåòíîì ñàäðæèíîì ¼åäíî
çà Áà¼àçèòà, äðóãî çà £àêóáà), êî¼åìó å êàçàòè äà ñìî ïðè¼å îä-
ëàçêà îâèõ ãàëè¼à èç Ìëåòàêà äî÷óëè, àëè íå ¼àñíî, î ðàòó, êî¼è ¼å
áèî èçìåó âåëåìîæíîãà ãîñïîäèíà Ìóðàäà, îòöà åãîâà, è êíå-
çà Ëàçàðà, î êîì ñó ñå ðàçíå ñòâàðè ãîâîðèëå, êî¼èìà ñå èïàê
â¼åðîâàòè íå ìîæå; àëè ñìî èïàê äî÷óëè çà ñìðò ðå÷åíîãà ãîñïî-
äèíà Ìóðàäà ðàäè êî¼å âåîìà æàëèìî248. Ìëå÷àíè, äàêëå, ¼îø
óâåê íå çíà¼ó êî ¼å ñóëòàíà íàñëåäèî íà ïðåñòîëó, à îïðåçíà ôîð-
ìóëàöè¼à î âåñòèìà êî¼èìà ñå èïàê âåðîâàòè íå ìîæå äîâîíî
ðå÷èòî ãîâîðè î òîìå êîëèêî ñó òå âåñòè ìîðàëå áèòè íåïîâîíå
ïî òóðñêó ñòðàíó.
Íà¼çàíèìèâè¼å, è íà¼ìàå î÷åêèâàíå ¼åñó âåñòè èç Òâðò-
êîâîã ïèñìà Òðîãèðàíèìà îä 1. àâãóñòà 1389. ãîäèíå, ó êîìå
êðà Ñðáà è Áîñíå îáàâåøòàâà ñâî¼å ñàâåçíèêå ó ïðèìîð¼ó äà
¼å ñóëòàíà áèî íàäâëàäàî ñ ìíîãèì åãîâèì âî¼íèöèìà249. Ïè-
ñìî ñà ñëè÷íîì ñàäðæèíîì ïîñëàî ¼å êðà Òâðòêî I è Ôèðåí-
òèíñêî¼ îïøòèíè, øòî äîçíà¼åìî èç îäãîâîðà ó ïèñìó îä 20. îê-
òîáðà 1389. ã., ó êîìå ìó ñå óïóó¼ó ÷åñòèòêå ïîâîäîì ïîáåäå
íàä Òóðöèìà.250 Îâà ïèñìà áîñàíñêîã õâàñòàâöà êî¼è ¼å çà ñåáå
248
Ïèñìî ìëåòà÷êîã âåà îä 23. ¼óëà 1389. Îâäå ïðåìà: Fr. Raèki, Boj
na Kosovu. Uzroci i posljedice, ó: Áî¼ íà Êîñîâó ñòàðè¼à è íîâè¼à ñàçíà-
à, ðåä. Ð. Ìèõà÷è, Êèæåâíå íîâèíå, Áåîãðàä, 1992, 395.
249
Îíîãà îõîëîãà âðàæ¼åãà ñèíà è ñëóãó íåïðè¼àòåà èìåíà Êðñòî-
âà è öèåëîãà ðîäà ÷îâå÷¼åãà (...) íåâ¼åðíîãà íàèìå Àìóðàòà, êî¼ ñè áèî
ïîêîðèî ìíîãå íàðîäå (...) è êî¼ á¼åøå âå äîøàî ñ äâ¼åìà ñâî¼èìà ñèíèìà
è ñà ñåäáåíèöè Òóðöè è íàøå çåìå óçíåìèðèòè ó íàêàíè äà êàøå
íàâàëè è íà âàøå, íàïîêîí ñðàæèâøè ñå ñ èìà äíå 15 ëèïà (...) íàäâëà-
äàñìî òàêî, äà ìàëî îä èõ æèâå èçíåñîøå ãëàâå. Rad JAZU, III, 1868,
94. Luciæ, De regno Dalm. åt Croat. Lib. V, c. 3. Îâäå ïðåìà £. Ðååï, Ïðè÷à
î áî¼ó êîñîâñêîì, 166.
250
Êðàó áîñàíñêîìå. Ïðåñâåòëè è íà¼õðèñòîóáèâè¼è êíåæå! Ïðå-
ñëàâíó ïîáåäó, êî¼ó ¼å íåèñêàçàíà ìèëîñò ñâåìîãóåã è âå÷íîã áîæàñòâà
311
õòåî äà ïðèñâî¼è Ëàçàðåâó ñëàâó251, èàêî ¼å ó áî¼ó ó÷åñòâîâàî

ñàìî ¼åäàí åãîâ ïîìîíè îäðåä ïîä êîìàíäîì ïðîñëàâåíîã
âî¼ñêîâîå Âëàòêà Âóêîâèà, Èëàðèîíó Ðóâàðöó ñó äî òå ìåðå
áèëà íåâåðîâàòíà, äà ¼å ñìàòðàî äà ¼å íà¼áîå íå ïîêëààòè èì
íèêàêâó ïàæó.252 Ôðàî Ðà÷êè ¼å, ó èñòî âðåìå, ãëåäàî íà îâà
ïèñìà êàî íà ïðâîðàçðåäàí èçâîð î Êîñîâñêîì áî¼ó, øòî îíà çà-
ñèãóðíî è ¼åñó. È óáîìèð Êîâà÷åâè èñòè÷å âåëèêè çíà÷à¼ Òâðò-
ïîãëåäàâøè ñòàäî ñâî¼å, ñ âèñèíå Âàøî¼ Ñâåòëîñòè äàðîâàëà, èç Âàøåã

Âåëè÷àñòâà ïèñìà ðàäîñíî ñìî äîçíàëè; è çà¼åäíî ñà âèñèíîì Âàøåã Âå-
ëè÷àñòâà âåñåëèì ñðöåì ðàäó¼åìî ñå î î¼. £åð ìà äà ¼å íàøà ñìèðåíîñò
âå äàâíî çà îâà¼ òðè¼óìô Âàøåì Âèñî÷àñòâó ñ íåáà äàðîâàíè; êàêî èç
äîíåñåíèõ ãëàñîâà, òàêî è èç ïèñàìà ìíîãèõ óäè äîçíàëa, è ìà äà íàì ¼å
äîáðî ïîçíàòî áèëî, äà ¼å äàíà 15-îã £óíà ñêîðî ïðîøëîã, îõîëà ïðîäð-
çèâîñò è ïðîäðçèâà îõîëîñò îâîã ïîøòîâàòåà Ìóõàìåäîâîã, Àìóðà-
òà, êî¼è ¼å ñèëîì çàäîáèâøè öàðñòâî Ôðèãà èëè Òóðàêà, Õðèøàíñòâî è
Ñïàñèòåà íàøåãà èìå íàìåðàâàî èñòðåáèòè ñ ëèöà çåìíîã êðóãà, è äà ¼å
ìîãàî, èçáðèñàòè ãà èç êèãå æèâèõ, è êî¼è ¼å ëóäî ïðîäðî ïðåêî ãðàíèöà
íàøèõ êðàåâèíà, íà ìåñòó êî¼å ñå íàçèâà ïîå Êîñîâî, ñà íåèçáðî¼íèì
õèàäàìà åãîâå âî¼ñêå, è çà¼åäíî ñà äâà ñèíà, óç âåëèêî ïðîëèâàå êðâè
ïîãèíóëà, íî îïåò çà òî, øòî ¼å îâî íàøî¼ ïîíèçíîñòè êðàåâñêèì ïè-
ñìîì ¼àâåíî, òî íàì ¼å è âðëî ÷àñíî è âðëî ìèëî áèëî. £åð øòà áè íàìà,
ïðàâèì ïîøòîâàîöèìà Õðèñòà, ìîãëî áèòè ¼àâåíî êðàñíè¼å èëè ñëàâíè-
¼å, îä îíå áèòêå çà ñâà âðåìåíà çíàìåíèòå, ó êî¼î¼ ñó òîëèêå õèàäå Òðî¼à-
íàöà è íåâåðíèêà çà¼åäíî ñà îíèì ãðîçíèì âîîì èçãèíóëå. Ñðåíî ¼å ïî-
å òîëèêîãà ïîðàçà, êî¼å å êîñòè ïîóáè¼àíèõ êàî âå÷èòè ñïîìåíèê ïîáå-
äå êðîç ìíîãå âåêîâå ñà÷óâàòè! Ñðåíà áîñàíñêà êðàåâèíà, êî¼î¼ ¼å áèëî
äàòî äà áè¼å òàêî ñëàâàí áî¼ è äà òàêó ïîáåäó îäðæè äåñíèöîì Õðèñòîâîì.
Ñðåàí è îíà¼ äàí è áëàæåíîãà Âèäà ïðåñâåòîã ìó÷åíèêà ñëàâíà è ïîøòî-
âàà äîñòî¼íà óñïîìåíà, íà êî¼è áè äàòî ïîáåäèòè îíîã íà¼æåøåã íåïðè-
¼àòåà... Â. Ìàêóøåâ, Ïðèëîçè ê ñðïñêî¼ èñòîðè¼è XIV è XV âåêà, Ãëà-
ñíèê ÑÓÄ, 1871, XXXII, 175-176.
251
Î êíåçó Ëàçàðó, Ñòðàæèëîâî III, 1887, 809.
252
Àêî ¼å ïèñìî Òðîãèðàíèìà äîèñòà ïèñàî êðà Òâðòêî è òî 45
äàíà ïîñëå áèòêå íà Êîñîâó, è àêî ñó îíè óñêëèöè ó ïèñìó ôëîðåíòè¼ñêîã
êàíöåëàðà îä¼åöè ïèñìà Òâðòêîâîã îïøòèíè ôëîðåíòè¼ñêî¼ î áî¼ó, êî¼è ¼å
áîñàíñêà êðàåâèíà 15. ¼óíà, íà Âèäîâ-äàí, íà ïîó Êîñîâó ñ Òóðöèìà
áèëà, îíäà ÷îâåê íå çíà, øòà äà ìèñëè è êàêî äà íàçîâå òîãà áîñàíñêîãà
êðàà! Íà¼ïàìåòíè¼å ¼å, è íå îñâðòàòè ñå íà òà îáà ïèñìà. Ñòðàæèëî-
âî, 747 : Î êíåçó Ëàçàðó, 161.
312
êîâèõ ñâåäî÷àíñòàâà.253 Ðàçëîæíî äåëó¼ó ðàçìèøàà Íåíàäà

óáèíêîâèà äà ¼å áèëî ñàñâèì ïðèðîäíî äà Òâðòêî, ó ñêëàäó ñà
ñâî¼èì àìáèöè¼àìà, êî¼å ñó ñå îñëààëå íà äðæàâíî-ïîëèòè÷êó
òðàäèöè¼ó Íåìàèà êðà Òâðòêî I ¼å êðóíèñàí ñóãóáèì âåí-
öåì ó Ìèëåøåâè, êàêî ñå ìèñëè 1377. ãîäèíå254 ðàçãëàñè ñâî-
¼èì ñàâåçíèöèìà ó ðàòó îêî ìààðñêîã ïðåñòîëà âåñò î ïîáåäè
ñîïñòâåíîã îðóæ¼à, áóäóè äà ñå ñìàòðàî ñàâåçíèêîì, àëè è ñè-
çåðåíîì êíåçà Ëàçàðà.255 Îíî øòî ¼å ¼îø âàæíè¼å: ó Òâðòêîâîì
ïèñìó Òðîãèðàíèìà, îäíîñíî ó îäãîâîðó Ôèðåíòèíñêå îïøòè-
íå, íà ñàìó âåñò î õðèøàíñêî¼ ïîáåäè íå ïàäà íè íà¼ìàè òðà-
÷àê ñóìå. Î õðèøàíñêîì ïîðàçó íå ãîâîðè íè ¼åäàí îä ñàâðå-
ìåíèõ èçâîðà, äîìàèõ èëè ñòðàíèõ. Íàïðîòèâ. Äà ¼å Ìóðàò
(Àìîðàò) ïîòó÷åí äî íîãó ó ïðåäåëèìà Àëáàíè¼å, áåëåæè ó
Ïàðèçó ñàâðåìåíèê Áî¼à, Ôèëèï Ìåçè¼åð.256 Ïîäàòàê äà ¼å ôðàí-
253
Íà¼ñòàðè¼è è íà¼âàæíè¼è èçâîð î êîñîâñêîì áî¼ó ¼åñòå, áåç ñóì-
å, îäãîâîð ôëîðåíòèíñêå îïøòèíå íà ïèñìî áîñàíñêîã êðàà Òâðòêà,
ïèñàí 20. àâãóñòà 1389. ãîäèíå. . Êîâà÷åâè, Âóê Áðàíêîâè, Áåîãðàä,
1888, 38.
254
Âåçàí òàíêèì ðîäáèíñêèì íèòèìà çà Íåìàèå è, ó¼åäíî, ãî-
ñïîäàð èçâåñíîã äåëà ñðïñêèõ çåìàà, óâåàíèõ ïîäåëîì îáëàñòè æóïàíà
Íèêîëå Àëòîìàíîâèà, ðàíè¼è áîñàíñêè áàí ñìàòðàî ñå îä òîã òðåíóòêà
êðàåì Ñðáà è Áîñíå. Íåìàèêó êðóíó, êî¼îì ñó îâåí÷àëè åãîâó ãëàâó,
íàñëåèâàëè ñó çà¼åäíî ñ èìåíîì Ñòåôàí è ïîòîè áîñàíñêè êðàåâè.
Òåæèíà ôèãóðàòèâíîã èçðàçà ñóãóáè âåíàö (êðàåâñêà âëàñò íà Áîñíîì
è Ñðáè¼îì) ñàñòî¼àëà ñå ó òîìå øòî ¼å îí áèî âëàäàð ÷èòàâå Áîñíå è ¼åäíîã
äåëà ñðïñêèõ çåìàà. Ìåóòèì, ñòâàðíà ïîëèòèêà áîñàíñêîã êðàà íà-
øëà ñå áðçî ó ðàñêîðàêó ñ êðóíîì Íåìàèà êî¼ó ¼å íîñèî. È. Áîæè,
Íåâåðñòâî Âóêà Áðàíêîâèà, ó: Î êíåçó Ëàçàðó, çáîðíèê ðàäîâà, Áåîãðàä,
1975, 226.
255
ìèòñêî òêèâî åïñêå ëåãåíäå ëåãåíäà î Êîñîâñêîì áî¼ó, ëåãåíäà î Ìàðêó
Êðàåâèó, 29.
256
À äà áè áîæ¼îì ìèëîøó áèî ñïóòàí ìà÷ ðå÷åíîãà Àìîðàòà, îâå
èñòå ãîäèíå äåëî ó êîìå ¼å òî çàïèñàíî äîâðøåíî ¼å ïðå îêòîáðà 1389
îí ¼å ïîòïóíî ïîáååí ó ïðåäåëèìà Àëáàíè¼å. È îí è åãîâ ñèí ïàëè ñó ó
áî¼ó, êàî è íà¼õðàáðè¼è èç åãîâå âî¼ñêå. Ì. Äèíè, Èñòîðè¼ñêî è ëå-
ãåíäàðíî Êîñîâî, ó: Áî¼ íà Êîñîâó ñòàðè¼à è íîâè¼à ñàçíàà, 443.
313
öóñêè êðà Êàðëî VI ïðèðåäèî ïðîöåñè¼ó è ñâå÷àíî áëàãîäàðå-

å ó Áîãîðîäè÷èíî¼ öðêâè ó Ïàðèçó ó ÷àñò õðèøàíñêå ïîáåäå,
ïðåìà Ìèõàèëó Äèíèó, âåðîäîñòî¼àí ¼å. Îí ñå, ìåóòèì, íå îä-
íîñè íà Êîñîâñêè áî¼, âå íà ¼åäàí äîöíè¼è ñóêîá ó Âëàøêî¼ èçìå-
ó êðàà Æèãìóíäà è ñóëòàíà Áà¼àçèòà ó ìà¼ó 1395. ãîäèíå.257 Ó
äóõó ñàâðåìåíèõ èçâîðà î Êîñîâñêîì áî¼ó, íè ñîëóíñêè ðåòîð Äè-
ìèòðè¼å Êèäîí, ó ïèñìèìà ïðîãíàíîì âèçàíòè¼ñêîì öàðó Ìàíî¼-
ëó II Ïàëåîëîãó, íå ãîâîðè î õðèøàíñêîì ïîðàçó, âå ñëàâîäî-
áèòíî çàêó÷ó¼å: Îíà¼ ïðîêëåòíèê, âåîìà îñèîí ïðåìà áîãó è
åãîâî¼ áàøòèíè à èñòîâðåìåíî è âåîìà äðçàê ïðåìà ñâèìà, ñàäà
íåñòàäå è ïîãèáå îä îíèõ î êî¼èìà ¼å ìèñëèî äà íè âåñò î ñèëè,
êî¼à ñå ïðîòèâ èõ ïðèïðåìàøå, íåå èçäðæàòè, âå äà å íà ñàì
ãëàñ ó îêåàí ïîñêàêàòè.258
Ðóâàð÷åâî âðåäíîâàå Òâðòêîâèõ ïèñàìà Òðîãèðàíèìà è ôè-
ðåíòèíñêî¼ îïøòèíè çàñëóæó¼å ïàæó âå è çàòî øòî ¼å îí îâäå
áåç èêàêâèõ âààíèõ àðãóìåíàòà îäáàöèî ¼åäíî îä íà¼ðàíè¼èõ èñòî-
ðè¼ñêèõ ñâåäî÷àíñòàâà î Êîñîâñêîì áî¼ó. Ó ñàâðåìåíî¼ ñðïñêî¼
èñòîðèîãðàôè¼è, ìåóòèì, îâà Òâðòêîâà ïèñìà (ò¼. ïèñìî Òðîãè-
ðàíèìà è îäãîâîð ôèðåíòèíñêå îïøòèíå) óçèìà¼ó ñå êàî äðàãîöå-
íà ñâåäî÷àíñòâà çà ðàç¼àøàâàå âåñòè è ãëàñèíà êî¼å ñó êðóæèëå
Åâðîïîì íåïîñðåäíî íàêîí áî¼à. Óòîëèêî ñå Ðóâàðöó ìîðà óïó-
òèòè îçáèíà çàìåðêà çà îâà¼ êðóïíè èñòðàæèâà÷êè ïðîïóñò.259
257
Õðîíîëîøêè, òîïîãðàôñêè è ñâè äðóãè ïîäàöè, óêîëèêî ñå ìîãó
ïðîâåðèòè, ñàñâèì ¼àñíî ïîêàçó¼ó äà ó ñåí-äåíèñêî¼ õðîíèöè íåìàìî îïèñ
êîñîâñêîã áî¼à âå ¼åäíå ïîáåäå êðàà Æèãìóíäà íàä ñóëòàíîì Áà¼àçèòîì
ó Âëàøêî¼, îäðæàíå ìà¼à ìåñåöà 1395. ãîäèíå. Çáîã òîãà ñå îâà¼ óìåòàê
àíîíèìíîã ïèñöà î Ìóðàòîâî¼ ïîãèáè¼è ó òîìå áî¼ó ìîðà ñìàòðàòè êàî
corpus alietum, ñëó÷à¼íî çàëóòàëî ó äðóãó îðãàíñêó öåëèíó, êî¼å òðåáà îä-
ñòðàíèòè. Ì. Äèíè, Õðîíèêà ñåí-äåíèñêîã êàëóåðà êàî èçâîð çà áî¼å-
âå íà Êîñîâó è Ðîâèíàìà; îâäå ïðåìà: Áî¼ íà Êîñîâó ñòàðè¼à è íîâè¼à
ñàçíàà, 436.
258
Ñ. èðêîâè, Äèìèòðè¼å Êèäîí î êîñîâñêîì áî¼ó, Çáîðíèê ðàäîâà
Âèçàíòîëîøêîã èíñòèòóòà, XIII, 1971, 215. Îâäå ïðåìà: Ð. Ìèõà÷è, Ëà-
çàð Õðåáåàíîâè èñòîðè¼à, êóëò, ïðåäàå, 118.
259
Âèä. Ñ. èðêîâè, Ñòóäè¼à Èëàðèîíà Ðóâàðöà Î êíåçó Ëàçàðó,
Áî¼ íà Êîñîâó ñòàðè¼à è íîâè¼à ñàçíàà, 14.
314
Ðóâàð÷åâî îäáàöèâàå Òâðòêîâèõ ïèñàìà êàî àóòåíòè÷íèõ èñòî-

ðè¼ñêèõ ñâåäî÷àíñòàâà ëàêî ñå äà îá¼àñíèòè. Ó âðåìå óêîðåå-
íå òðàäèöè¼å î ñòðàøíî¼ çåìàñêî¼ ïîãèáè¼è âî¼ñêå êíåçà Ëà-
çàðà, êî¼à, èñòîâðåìåíî, îçíà÷àâà è äåôèíèòèâíî çàïîñåäàå
âèøåã, äóõîâíîã öàðñòâà, òðàäèöè¼å ïîòêðåïåíå è èñòîðè¼ñêèì
ñâåäî÷àíñòâèìà î ïîðàçíèì ïîñëåäèöàìà Êîñîâñêå áèòêå ïî
Ñðáå ó ïåðèîäó íàêîí ñàìîã áî¼à, î÷èãëåäíî ¼å äà ¼å è Ðóâàðàö,
èàêî ñå ó öåëî¼ ñâî¼î¼ ðàñïðàâè îïèðàî íàðîäíèì ïðåäàèìà,
èïàê ïîäëåãàî èõîâîì óòèöà¼ó. Òâðòêîâà ïèñìà, êàî è äðóãà
íà¼ðàíè¼à ñâåäî÷àíñòâà î Áî¼ó, ó ñâàêîì ñëó÷à¼ó, óíîñå êðà¼ó
ïîìåòó ó àíàëèòè÷êó ðàâàí òóìà÷åà èñòèíñêèõ äåøàâàà
íà áî¼íîì ïîó. Òî íà¼áîå ïîêàçó¼å ïîêóøà¼ Ñò. Ñòàíî¼åâèà
äà íà îñíîâó Òâðòêîâèõ ïèñàìà îäðåäè âðåìå Ìóðàòîâå ïîãè-
áè¼å, ïà è äà ðåêîíñòðóèøå ñàì òîê áî¼à. Ñòàíî¼åâè èçíîñè
ïðåòïîñòàâêó äà ¼å Òâðòêî ïèñìî Òðîãèðàíèìà (ó êîìå ñå íå
ïîìèå Ìóðàòîâà ñìðò) ïèñàî ó òðåíóòêó ñðïñêîã íàïðåäîâà-
à, àëè ïðå Ìóðàòîâå ñìðòè; äðóãî ïèñìî (ôèðåíòèíñêî¼ îï-
øòèíè) ¼å ïèñàíî íà îñíîâó äðóãîã èçâåøòà¼à ñà áî¼èøòà, êî¼è
¼àâà î íàïðåäîâàó ñðïñêå âî¼ñêå è î ïîãèáè¼è Ìóðàòà è å-
ãîâèõ ñèíîâà. Ñòàíî¼åâè, òàêî, çàêó÷ó¼å, äà ¼å Ìóðàò óáè¼åí
ó òîêó áèòêå, à äà ¼å Òâðòêî ñâî¼à ïèñìà ñëàî ïî èçâåøòà¼èìà
êî¼è ñó ìó ïðèñòèçàëè ó òîêó ñàìîã áî¼à. Èç òàêâå ïðåòïîñòàâ-
êå ñëåäè è äà ¼å äàòîâàå òèõ ïèñàìà ïîãðåøíî (ïèñìî Òðîãè-
ðàíèìà äàòîâàíî ¼å 1. àâãóñòà, à ôèðåíòèíñêè îäãîâîð è ÷å-
ñòèòêà êðàó Òâðòêó 20. îêòîáðà).260 Îâàêâå ïðåòïîñòàâêå, íà-
ðàâíî, çàñíèâà¼ó ñå íà íèçó ïðîèçâîíîñòè è íè ó êîì ñëó÷à¼ó
ñå íå ìîãó ïðèõâàòèòè. Ñ îáçèðîì íà ìàëîáðî¼íîñò àóòåíòè÷-
íèõ èçâîðà èç ãîäèíà íåïîñðåäíî ïîñëå áî¼à, Òâðòêîâà ïèñìà,
è ïîðåä òîãà øòî îñòàâà¼ó ïðîñòîðà çà îäðååíå íåäîóìèöå,
ïðåäñòàâà¼ó èñòîðè¼ñêè èçâîð îä ïðâîðàçðåäíîã çíà÷à¼à. Îíà
ñó íåçàîáèëàçíà ó ðàñâåòàâàó ïèòàà âåçàíèõ çà Êîñîâñêè
áî¼: Êàäà ñå ñâè îâè ïîäàöè èç ãîäèíå ó êî¼î¼ ñå áî¼ îäèãðàî
260
Ñò. Ñòàíî¼åâè, Êàä ¼å óáè¼åí öàð Ìóðàò?, Ãëàñíèê Ñêîïñêîã íà-
ó÷íîã äðóøòâà, Ñêîïå, 1936, ê. XIV-XVI, 145-152.
315
óçìó ó îáçèð, ïèñìà êðàà Òâðòêà ñå ìîðà¼ó ñìàòðàòè êàî ïð-

âîðàçðåäíè èçâîð î êîñîâñêîì ñóêîáó.261
Òâðòêîâî õâàëèñàâî ðàçìåòàå, êî¼å ¼å òîëèêî çáóèâàëî
èñòðàæèâà÷å, ìîæå ñå ðàçóìåòè êàî êàî ¼àñíà ïîëèòè÷êà òåæà
ïîñðåäíîã ó÷åñíèêà è ñàâðåìåíèêà áèòêå äà íà ñâî¼ó ñòðàíó îáð-
íå òî÷àê èñòîðè¼å è äà èç äîãàà¼à èçâó÷å øòî èçãëåäíè¼ó äîáèò.
Òî, óîñòàëîì, íè¼å óñàìåíè ïðèìåð ñðåäîâåêîâíå ãðàáåæè-
âîñòè è ôàëñèôèêîâàà èñòîðè¼å. Íèñó ëè, íàêîí Ìàðè÷êå áèò-
êå, çåìå Ìðàâ÷åâèà áèëå íàïðå÷àö ðàçãðàáåíå, è òî ïîíà¼-
ìàå îä ñòðàíå Òóðàêà? Íè¼å ëè ïðâà ïîìèñàî äåñïîòà óðà
Ñìåäåðåâöà íàêîí ïîðàçà £àíîøà Õóàäè¼à ó Äðóãîì êîñîâñêîì
áî¼ó áèëà äà ñå îñâåòè ñâîìå íåìîíîì ïðîòèâíèêó, ó ÷àñó äîê
îâà¼ áåçãëàâî áåæè ñà ñòðàøíîã ðàçáî¼èøòà, è äà ñå äîìîãíå îò-
êóïà êî¼èì å íàäîêíàäèòè øòåòó íàíåòó óãàðñêèì ïóñòîøååì
ñðïñêå çåìå? Ïðèêëààå ¼à÷åì è áåçîáçèðíî ãðàáåå ñëà-
áè¼åã î÷èòî ¼å ïðåäñòàâàëî ñàñòàâíè äåî ñðåäîâåêîâíîã îáè-
÷à¼íîã ôåóäàëíîã êîäåêñà. Øòî ñó ïîòîà èñòîðèîãðàôè¼à, Öð-
êâà è óñìåíà òðàäèöè¼à, ó ïðåîöåèâàó îâèõ äîãàà¼à íàñòó-
ïàëå ïðå ñâåãà ñà ñòàíîâèøòà îñëîáîäèëà÷êå áîðáå ïðîòèâ Òó-
ðàêà, äðóãà ¼å ñòâàð.
Èñòîðè¼ñêè èçâîðè èç ãîäèíå Áî¼à, è íåïîñðåäíî íàêîí å-
ãà, îñêóäíè ñó è ôðàãìåíòàðíè, ïèñàíè ñó ñà ïóíîì ñâåøó î
åñõàòîëîøêîì ñìèñëó êî¼è ñàì äîãàà¼ èìà ïî èñòîðè¼ñêó ñóä-
áèíó è áèîëîøêè îïñòàíàê ñðïñêîã íàðîäà, àëè è áóäóíîñò øè-
ðåã åâðîïñêîã îêðóæåà.
Ó íà¼ñòàðè¼å èçâîðå êî¼è íåøòî ïîäðîáíè¼å ãîâîðå î ñàìîì
áî¼ó Ðóâàðàö óáðà¼à, íà¼ïðå, Æèòè¼å äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðå-
âèà Êîíñòàíòèíà Ôèëîçîôà. Íàâîäåè òåêñò òå ïðè÷å î êî-
ñîâñêèì äåøàâàèìà, îí ñ ïðàâîì ïîäâðãàâà ñóìè ïîñòî¼àå
èìåíà îíîã áëàãîðîäíîã è îêëåâåòàíîã ¼óíàêà ó àóòåíòè÷íî¼
âåðçè¼è æèòè¼à (£àãè èìå Ìèëîø äîäà¼å ó çàãðàäè ó òåêñòó ñâîã
èçäàà Êîíñòàíòèíîâîã Æèòè¼à). Õðîíîëîøêè äàå ñëåäå äî-
261
Ñ. èðêîâè, Êîìåíòàðè, 456.
316
ìàå âåñòè ó Öåòèñêîì, Ïåêîì è Ñòóäåíè÷êîì ëåòîïèñó, êàî

è øòóðè ïîäàöè ó ñòàðèì ñðïñêèì ëåòîïèñà÷êèì áåëåøêàìà. Òè-
ìå ñå, êàæå Ðóâàðàö, èñöðïó¼å ïîïèñ íà¼ñòàðè¼èõ âåñòè ñðï-
ñêèõ ïèñàöà èç 15. è 16. â. î Êîñîâñêîì áî¼ó. Ðóâàðàö ñ ïðàâîì
ïîêëàà âåëèêó ïàæó äåëó Êîíñòàíòèíà Ôèëîçîôà, áóäóè äà
ñó òó äàòè ó çàìåòêó ñâè âàæíè¼è ìîòèâè êîñîâñêå ëåãåíäå, èçó-
çåâ îíèõ î çàâàäè çåòîâà è î óõîåó òóðñêå âî¼ñêå. Áèîãðàô
äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà âåëèêó ïàæó ïîêëàà ïîäâèãó
áåçèìåíîã ¼óíàêà íà Êîñîâó, àëè ¼å èïàê ó ñðåäèøòó ïðèïîâåäà-
à ñóäáèíà êíåçà Ëàçàðà: Ìåó âî¼íèöèìà êî¼è ñó ñå áîðèëè
ïðåä (âî¼ñêîì), áåøå ¼åäàí âåîìà áëàãîðîäàí (Ìèëîø)262, êîãà
îöðíèøå çàâèäèâöè ïðåä ãîñïîäèíîì è îñóìè÷èøå êàî íå-
âåðíà. À îâà¼ äà ïîêàæå âåðíîñò, à ó¼åäíî è õðàáðîñò, íàå çãîä-
íî âðåìå, óñòðåìè ñå êà ñàìîìå âåëèêîì íà÷åëíèêó, êàî äà ¼å
ïðåáåãëèöà, è ïóò ìó îòâîðèøå. À êàäà ¼å áèî áëèçó, èçíåíàäà
ïî¼óðè è çàðè ìà÷ ó òîãà ñàìîãà ãîðäîãà è ñòðàøíîãà ñàìîäð-
øöà. Òó è ñàì ïàäå îä èõ. Ó ïðâè ìàõ îäîëåâàëè ñó Ëàçàðåâè
óäè è ïîáåèâàëè ñó. Àëè âå íå áåøå âðåìå çà èçáàâåå.
Ñòîãà è ñèí òîãà öàðà î¼à÷à îïåò ó òî¼ ñàìî¼ áèöè è ïîáåäè, ¼åð ¼å
Áîã òàêî äîïóñòèî, äà ñå è îâà¼ âåëèêè (Ëàçàð) è îíè êî¼è ñó ñ
èì ñâåæó âåíöåì ìó÷åíèøòâà. Øòà ¼å áèëî ïîñëå òîãà? Ïî-
ñòèæå (Ëàçàð) áëàæåíó ñìðò òàêî øòî ìó ¼å ãëàâà ïîñå÷åíà, à
åãîâè ìèëè äðóãîâè ìîëèëè ñó óñðäíî äà ïîãèíó ïðå åãà, äà
íå âèäå åãîâó ñìðò.263 Âå ñàìîì ïðèðîäîì ñïèñà, ëèê êíåçà
Ëàçàðà ïîòèñêó¼å çíà÷à¼ Ìèëîøåâà ïîäâèãà ó äðóãè ïëàí. Èñòè-
íà, íà¼âàæíè¼è åëåìåíòè ïðè÷å î Ìèëîøó Îáèëèó âå ñó òó:
îáëàãèâàå çàâèäèâàöà, èçâðøåå ïîäâèãà îêëåâåòàíîã âè-
262
Ó Áîãèøèåâîì ðóêîïèñó èç 16. âåêà ïîðåä èìåíà áëàãîðîäíîã
çåëî (âåîìà) ñà ñòðàíå ¼å íàïèñàíî: Ìèëîø. Âèä. . Ñï. Ðàäî¼è÷è,
Ïî÷åòàê êîñîâñêå ëåãåíäå, ó: Êèæåâíà çáèâàà è ñòâàðàà êîä Ñðáà ó
ñðåäåì âåêó è ó òóðñêî äîáà, Íîâè Ñàä, 1967, 217.
263
Êîíñòàíòèí Ôèëîçîô, Ïîâåñò î ñëîâèìà (Ñêàçàíè¼å î ïèñìåíåõ).
Æèòè¼å äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà, ïðèð. Ã. £îâàíîâè, Ñòàðà ñðïñêà
êèæåâíîñò ó 24 êèãå, ê. 11, Ïðîñâåòà-ÑÊÇ, Áåîãðàä, 1989, 84-85.
317
òåçà êàî ¼åäèíè ìîäóñ äîêàçèâàà âåðíîñòè ñèçåðåíó, ó íà¼áî-

èì òðàäèöè¼àìà âèòåøêîã ñõâàòàà âàçàëíîã îäíîñà ñëóãå è
ãîñïîäàðà, ëè÷íà ìîòèâàöè¼à çà ïîäâèã (Ñ. Ïåòðîâè). Èïàê, ó
ïðâîì ïëàíó ¼å òóìà÷åå êîñîâñêå êàòàñòðîôå êàî Áîæ¼å âîå.
Ëàçàðåâà æðòâà ñå ïîêàçó¼å êàî äîñòî¼íà âåíöà ìó÷åíèøòâà.264
Øòî ñå òè÷å áðî¼íîã ñòàà ñðïñêå è òóðñêå âî¼ñêå, î òîìå
ñå ó ñàâðåìåíèì èçâîðèìà íå äà¼ó íèêàêâè ïðåöèçíè¼è ïîäàöè.
Ïðåìà Ñëîâó î êíåçó Ëàçàðó Ðàâàíè÷àíèíà III (èçìåó 1392. è
1398. ãîäèíå) Òóðàêà ¼å áèëî òðèñòà õèàäà, Ñðáà òðè ïóòà ìà-
å. Òóðñêè èçâîðè, ñ äðóãå ñòðàíå, òåæå äà ïðåóâåëè÷àâà¼ó áðî¼-
íîñò íåïðè¼àòåñêå âî¼ñêå, êàêî áè øòî çíà÷à¼íè¼îì ïðåäñòàâè-
ëè ñâî¼ó ïîáåäó, îíàêî êàêî ¼å îíè, êàñíè¼å, âèäå. Òóðñêè èñòî-
ðè÷àð Íåøðè, òàêî, òâðäè äà ¼å ñðïñêà âî¼ñêà áðî¼àëà íåâåðîâàò-
íèõ ïîëà ìèëèîíà âî¼íèêà, îä ÷åãà òðèñòà õèàäà îêëîïíèêà,
äîê ¼å Òóðàêà áèëî ìàå îä ñòî ïåäåñåò õèàäà. Íè ìíîãî ïðè-
ìåðåíè¼å áðî¼êå êî¼å ïîìèå ó Ïàðèçó ñàâðåìåíèê áèòêå Ôèëèï
Ìåçè¼åð, à ïî êîìå ¼å ñà îáå ñòðàíå ïàëî ïî äâàäåñåò õèàäà
âî¼íèêà, íå ìîãó áèòè îä âåëèêå ïîìîè ó ðàñâåòàâàó äîãàà-
¼à (Ì. Äèíè). Îíî øòî ñå ìîæå ïðåòïîñòàâèòè, ñ îáçèðîì íà
âåëè÷èíó è ñíàãó Ëàçàðåâå äðæàâå, è ìî Òóðñêîã öàðñòâà, êî¼å
¼å âå îä Ìàðè÷êîã áî¼à ïðåäñòàâàëî, ïîðåä àçè¼ñêå, è åâðîï-
ñêó ñèëó, ãîâîðè íàì ïîñðåäíî äà ñó Òóðöè ìîðàëè áèòè çíàòíî
áðî¼íè¼è. Èçâåñíî ¼å äà ¼å áî¼ ïðåæèâåî êíåæåâ çåò, Âóê Áðàíêî-
264
Ìèëîø èçâðøó¼å ïîäâèã äà áè äîêàçàî âåðíîñò à ó¼åäíî è õðà-
áðîñò. Ïîðòðåò Ìèëîøåâ ¼å òàêîðåè ãîòîâ ïðåä íàìà. Äàòà ¼å ó èñòî
âðåìå è ìîòèâàöè¼à. Èìåíà êðèâàöà íåìà, àëè ¼å ïñèõîëîøêà ñèòóàöè¼à
¼àñíà è äîïóøòà ïðåìà âèòåøêèì ñõâàòàèìà, ïðåìà äóõó âàçàëíîã îäíî-
ñà ñëóãå è ãîñïîäàðà ñàìî ¼åäíî ðåøåå, ò¼. äà îêëåâåòàíè âèòåç ¼åä-
íèì íàðî÷èòî ñìåëèì ïîäâèãîì ó êîðèñò ñâîãà ãîñïîäàðà äîêàæå ñâî¼ó
âåðíîñò. Àëè âå êîä Êîíñòàíòèíà Ôèëîçîôà îâà¼ ñâåòëè ïîäâèã ¼å ïðå-
êðèâåí èëè çàñååí ïåñèìèñòè÷êèì òóìà÷ååì êàòàñòðîôå êàî äåëà èñòî-
ðè¼ñêå êîáè, áîæ¼å âîå, ïðåäîäðååíîñòè Ëàçàðà çà óëîãó ìó÷åíèêà.
A. Schmaus, Ìèëîø Îáèëè ó íàðîäíîì ïåñíèøòâó è êîä åãîøà, Ðàä X-
îã êîíãðåñà Ñàâåçà ôîëêëîðèñòà £óãîñëàâè¼å íà Öåòèó 1963. ãîäèíå, Öå-
òèå, 1964, 45.
318
âè. Ó Áîñíó ñå, ñà ñâî¼èì îäðåäîì, ïðåìà êðàó Òâðòêó, ãîòîâî

áåç ãóáèòàêà è ñëàâîäîáèòíî, âðàòèî è âî¼âîäà Âëàòêî Âóêîâè.
Ñ äðóãå ñòðàíå, òóðñêà âî¼ñêà ñå æóðíî ïîâóêëà ñà Êîñîâà ó £å-
äðåíå, ïî ñâåìó ñóäåè ¼åð ñå Áà¼àçèò áèî óïëàøèî íåìèðà êî¼è
ñó çàâëàäàëè ó Öàðñòâó. Íåñóìèâî ¼å áèòêà áèëà èçóçåòíî êð-
âàâà. Ïðåìà íà¼ðàíè¼èì èçâîðèìà, Êîñîâñêè áî¼ ¼å, ó âî¼íè÷êîì
ñìèñëó, ïðåäñòàâàî ñðïñêó ïîáåäó.265
Âëàäèêà Âàñèëè¼å Ïåòðîâè î Êîñîâñêîì áî¼ó ãîâîðè ïðå-
ìà åïñêî¼ òðàäèöè¼è è íàðîäíîì ïðåäàó. Ñâè åëåìåíòè ñó òó,
ñâå äî Ìèëîøåâèõ îãðîìíèõ ñêîêîâà (ïðâè ñêîê 20, äðóãè 25,
òðåè 40 êîðàêà), î ÷åìó ¼îø ïîñòî¼å íà Êîñîâó òðàãîâè. Ìèëî-
øó ïîñòàâà¼ó êîïà, çàðîáàâà¼ó ãà, à çàòèì Âóê Áðàíêîâè
áåæè èç áî¼à è îäâîäè 12000 áîñàíñêå êîèöå. 266 Ó îïèñó áî¼à
íà Êîñîâó êàæå ñå êàêî ¼å ñðïñêà âî¼ñêà ñòà¼àëà íàñïðàì òóðñêå
êàê ðåêà ïðîòèâ âåëèêîãà ìîð¼à. Ñðïñêó âî¼ñêó ñó ïðåäâî-
äèëè Ìèëîø Îáèëåâè÷ çåò êíåçà Ëàçàðà, à áîñàíñêîì êî-
èöîì óïðàâàî ¼å Ëàçàðåâ äðóãè çåò âî¼âîäà Âîëêàí Áðàíêî-
âè.
Ïðåãëåä ïîçíè¼èõ ñðïñêèõ èçâîðà î Êîñîâñêîì áî¼ó èçóçåò-
íî ¼å âàæàí çà ðàñâåòàâàå îäíîñà Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðåìà
òðàäèöè¼è ó íà¼øèðåì ñìèñëó. Íàâîäåè £àãèåâ àôèðìàòèâíè
ñóä î ïîçíè¼èì ñðïñêèì ëåòîïèñèìà êî¼è ÷åñòî ñàäðæå âåîìà
çíàìåíèòèåõ âèåñòè î ðàíè¼èì äîãàà¼èìà è êî¼è ñó ïðèõâà-
òèâè ñàìî óç ïðåòïîñòàâêó äà ñó ïîíèêëè èç íåêèõ ñòàðè¼èõ,
äàíàñ èçãóáåíèõ èçâîðà, Ðóâàðàö íàðî÷èòî èçäâà¼à £àãèåâî ìè-
øåå î Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó: Taj Tronoki, ili po Hilferdingo-
voj redakciji, Peèski ljetopis pripovieda neke stvari (n. pr. o Kosov-
skoj bitci) iz starijih vremena toli liepo i obirno, da ih onako razloi-
to pripoviedanih neima ni u kojem starijem ljetopisu. Odakle njemu
265
Ñâè äî ñàäà ïîçíàòè èçâîðè èç ñàìå ãîäèíå áî¼à íà Êîñîâó, èçà-
çâàíè ñàìèì äîãàà¼åì, èëè ñàñâèì îòâîðåíî ñëàâå õðèøàíñêè òðè¼óìô,
èëè ñó ïðèëè÷íî íåîäðååíè: î òóðñêî¼ ïîáåäè íå ãîâîðè íè ¼åäàí. Ì.
Äèíè, Äâà ñàâðåìåíèêà î áî¼ó íà Êîñîâó, Ãëàñ ÑÊÀ, 92, 1940, 138.
266
Â. Ïåòðîâè, Íàâ. äåëî, 25.
319
tolika vrlina? Piscu bijahu za cielo pri ruci takovi stariji izvori, o kojih
mi danas nita ne znamo.267 Ñïîðåè ñå è ñà Ðà÷êèì, êî¼è ¼å îöåíèî
Òðîíîøêè ðîäîñëîâ êàî íà¼îïøèðíè¼è è íà¼ïîòïóíè¼è ñðïñêè ëå-
òîïèñ, Ðóâàðàö äèñêðåäèòó¼å ìëàå ñðïñêå ëåòîïèñå è ðîäîñëîâå
êàî èñòîðè¼ñêå èçâîðå íàñòàëå íà òåìåèìà óñìåíèõ íàðîäíèõ
ïðè÷à è ïðåäàà: Äîïóøòàì, äà ðîäîñëîâàö íàø èç XVIII âåêà
ëåïî è îïøèðíî ïðè÷à î Êîñîâñêî¼ áèòöè; íåó ñå ïðåïèðàòè íè î
òîì, äà ëè ¼å ïðèïîâåäàå òî î Êîñîâñêî¼ áèòöè áàø òàêî ðàçëî-
æèòî, âå ñàìî ïîðè÷åì òî, äà ïèñöó áè¼àõó ïðè ðóöè òàêîâè
ñòàðè¼è èçâîðè, î êî¼èìà ìè äàíàñ íèøòà íå çíàìî, è ñâðõ òîãà à
îä ñâî¼å ñòðàíå òâðäèì, äà ¼å ñàñòàâà÷ òîãà ðîäîñëîâà ïîâåñò î
áèòöè Êîñîâñêî¼ íàïèñàî ïî Îðáèíó è ïî óñìåíîì íàðîäíîì êàçè-
âàó î áî¼ó Êîñîâñêîìå.268 £åð, ðîäîñëîâè èç 18. âåêà êàî èçâîðè
î äîãàà¼èìà èç 14. âåêà, íåìà¼ó íèêàêâå âðåäíîñòè, öèòèðà Ðóâà-
ðàö èðîíè÷íî Ïàíòó Ñðåêîâèà, îøòðî êðèòèêó¼óè, ó åìó îëè-
÷åíå, ïðèïàäíèêå ñðïñêå íåêðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å.
Íàâîäåè ãð÷êå (âèçàíòè¼ñêå) ïîâåñíè÷êå èçâîðå î áî¼ó íà
Êîñîâó, Ðóâàðàö èçäâà¼à Äóêó è Ëàîíèêà êàî íà¼áëèæå ñàìîì
äîãàà¼ó: Íàø Êîíñòàíòèí ôèëîñîô è ãð÷êè ïèñöè Äóêà è Ëà-
îíèê òî ñó òè, áðàòå Ñðáèíå, íà¼ñòàðè¼è ïèñöè, à ïîøòî äðóãèõ
íåìà, ñàäà ïðâè èçâîðè çà ïîâåñò î áî¼ó íà Êîñîâó!269
Ïîä ëàòèíñêèì ïîâåñíè÷êèì èçâîðèìà Ðóâàðàö ïîäðàçóìå-
âà èòàëè¼àíñêîã ïðåâîäèîöà Äóêèíå Õðîíèêå, ñâåäî÷åå Äóáðîâ-
÷àíèíà Ëó¼à Öðè¼åâèà è Êðàåâñòâî Ñëîâåíà Ìàâðà Îðáèíà.
Ñâà òðè èçâîðà Ðóâàðàö îäáàöó¼å êàî íåêðèòè÷êà è íàñòàëà ïîä
íåñóìèâèì óòèöà¼åì íàðîäíîã ïðåäàà. Çà ïðâà äâà îí íàâîäè
Íîâàêîâèåâî ìèøåå äà ñó íàðîäíå ïåñìå î áî¼ó íà Êîñîâó
îñíîâà ïðè÷àà è Äóêèíîã íåïîçíàòîã ïðåâîäèîöà è Ëîäîâèêà
Öðè¼åâèà.270 Î Îðáèíó, êàî èñòîðèîãðàôñêîì èçâîðó, Ðóâàðàö
267
268
269
Èñòî, 778 : 178
270
Ñò. Íîâàêîâè, Ñðïñêå íàðîäíå ïåñìå î áî¼ó íà Êîñîâó, Ãîäèøè-
öà Íèêîëå ×óïèà, Áåîãðàä, 1878, II, 137.
320
ñå âå íåêîëèêî ïóòà èç¼àøàâàî. Îâäå îí íàïîìèå Îðáèíîâó

ïðè÷ó î ñâàè Âóêîâå è Ìèëîøåâå æåíå, êàî óçðîêó èõîâîã
ñóêîáà, íàãëàøàâà¼óè äà ¼å ïðâè Îðáèí çàïèñàî äâà âåîìà êðóïíà
è óâðåæåíà ñåãìåíòà êîñîâñêîã ïðåäàà: Íî ïðâè ¼å Îðáèí çà-
ïèñàî, äà ¼å Ìèëîø Êîáèëè áèî çåò êíåçó Ëàçàðó è äà ¼å äðóãè
çåò Ëàçàðîâ, Âóê Áðàíêîâè èçäàî ñâîãà òàñòà íà Êîñîâó.271
Îä òóðñêèõ èçâîðà Ðóâàðàö îäáàöó¼å êàçèâàå Ìåõìåäà
Íåøðè¼å272 ñà àðãóìåíòàöè¼îì äà ñå òóðñêè õðîíè÷àð ñëóæèî ñà-
âðåìåíèì òóðñêèì óñìåíèì ïðåäàèìà. Ï. Òîìàö îâó àðãóìåí-
òàöè¼ó äîâîäè ó ïèòàå: Àêî ¼å Íåøðè ïèñàî ïî òóðñêèì óñìå-
íèì ïðåäàèìà, êàêî ñå êîä íàñ îáè÷íî òâðäè, îíäà ñó ìîðàëà
áèòè âðëî ïðåöèçíà è ñòðó÷íà. Óïðàâî, òàêâèõ ïðåäàà íèãäå
íåìà.273 Äîêàçàíî ¼å, ìåóòèì, äà ¼å Íåøðè áèî ó âåëèêî¼ ìåðè
íàäàõíóò íå ñàìî òóðñêèì, íåãî è òàäà âå ñòâîðåíèì ñðïñêèì
ïðåäàåì.274 Íàðî÷èòî äåòàíî îïèñó¼å Íåøðè (à òî èëóñòðó¼å
è Ðóâàðàö ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè) Ìèëîøåâ ïîäâèã. Òî ¼å ïðâè òóðñêè
èçâîð êî¼è êàçó¼å äà ñó íåâåðíèêà (Ìèëîøà) ïîñåêëè. Ïðè÷à¼ó-
è î ñàâåòîâàó ñðïñêèõ âî¼âîäà óî÷è Âèäîâà äíå Íåøðè ïîìè-
å ó Ëàçàðåâîì òàáîðó è çíàìåíèòîã âî¼âîäó £îêó. Ïàíòà Ñðå-
êîâè ñìàòðà äà ñå ïîä òèì èìåíîì êðè¼å êíåæåâ çåò Âóê Áðàí-
êîâè. Ðóâàðàö íà íåêîëèêî ìåñòà óêàçó¼å íà ïðîèçâîíîñò è
áåñìèñëåíîñò òå òâðäå. Óîïøòå, î Ñðåêîâèåâîì èñêðèâà-
âàó è ïîãðåøíîì òóìà÷åó Íåøðè¼åâå ïîâåñòè Ðóâàðàö èìà
ñàìî ðå÷è ïîêóäå: Ã. Ïàíòà ¼å äàêëå, ïðè÷à¼óè îíàêî, íàïðàâèî
çáðêó, êàêâå çáðêå íèêî äî äàíàñ ó÷èíèî íè¼å, è íàïðàâèî ¼å îä
êíåçà Ëàçà è åãîâèõ âî¼âîäà ïðàâå ñëåïöå è áëóíå, à òî ñâå ñà-
ìî çàòî, øòî ¼å ìèñëèî, äà ïðè÷àå Íåøðè¼åâî î áî¼ó íà Êîñîâó
íè¼å ñêóï òóðñêèõ óñìåíèõ ïðè÷à, âå ïðàâà èñòîðè¼à, êî¼ó ñàìî
271
272
Dihannuma, VI tom, Tarih-i-al-i Osman. À. Îëåñíèöêè, Íàâ. äå-
ëî, 80.
273
À. Îëåñíèöêè, Òóðñêè èçâîðè î Êîñîâñêîì áî¼ó, Ãëàñíèê Ñêîïñêîã

274
íàó÷íîã äðóøòâà, ê. XIV, 80.
321
ãäåãäå ñðïñêèì ïðè÷àìà ïîïóíèòè è èñïðàâèòè òðåáà, êàî øòî

¼å îí ïîïóíèî è èñïðàâèî.275 Ðóâàðöó ¼å òåøêî äà ïðèçíà äà ¼å
áèî ó êðèâó, ÷àê è êàäà óñòàíîâè äà ¼å Ïàíòà Ñðåêîâè ñàñâèì
êîðåêòíî öèòèðàî Íåøðè¼åâó õðîíèêó. Ñòîãà äà¼å ñëåäåà óïóò-
ñòâà ñâîìå óðåäíèêó, £îâàíó Ãð÷èó: Ó ïðâè ìàõ ìèñëèî ñàì äà
îñòàâèì îíàêî, êàêî ñàì ïðåê¼ó÷å íàïèñàî è äà ñàìî ó íîòèöè
êàæåì: äà ¼å ìåóòèì ñòèãëà êèãà Áðëèåâà è äà ñàì ñå èç êè-
ãå óâåðèî, äà ¼å Íåøðè¼å áàø îíî êàçàî, øòî Ïàíòà âåëè äà ¼å
êàçàî. Íî ïîñëå, ðàçñóäèâøè, êî ¼å è êàêàâ ¼å Ïàíòà è êàêâå ñó
åãîâå ïðèñòàëèöå, ñìèñëèî ñàì, äà èì íå äàì ïðèëèêå, äà ìîãó
ðåè: Åòî êàêî òà¼ Ðóâàðàö íàñóìöå ïèøå è íå âåðó¼å Ïàíòè, ãäå
Ïàíòà èìà ïîòïóíî ïðàâî! Ìîëèì Âàñ äàêëå, äà îäìàõ äîòè÷íî
ìåñòî èç ñàñòàâà ïðåêðèæèòå è ïîáðèøåòå.276
Íåøðè ¼å î Êîñîâñêîì áî¼ó ïèñàî ó øåñòîì òîìó ñâî¼å
èñòîðè¼å Îãëåäàëî ñâåòà (Cihannuma). Èëàðèîí Ðóâàðàö ñå ó
ñâî¼î¼ æåñòîêî¼ êðèòèöè è îïîâðãàâàó èñòîðè¼ñêå âààíîñòè
Íåøðè¼åâîã òåêñòà ñëóæèî íåìà÷êèì ïðåâîäèìà åãîâå èñòîðè-
¼å.277 Çà êðèòè÷êîã èñòîðè÷àðà íåìà¼ó íèêàêâîãà çíà÷à¼à ÷óäåñíå
êîðåñïîíäåíöè¼å èçìåó êîñîâñêå ëåãåíäå ó õðèøàíñêèì èçâî-
ðèìà è òóðñêå õðîíèêå, êàêî íà òåìàòñêî-ìîòèâñêîì ïëàíó278, òàêî
275
Ñòðàæèëîâî, 1888, 45 : Î êíåçó Ëàçàðó, 204.
276
Ïèñìî ¼å äàòîâàíî ó ìàí. Ãðãåòåãó, 9. (21) XII 1887. Âèä. £. Ãð-
÷è, Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, V, 39-40.
277
Ìíîãî ñå ïèñàëî î áî¼ó íà Êîñîâó Ïîó, è òî âåèíîì ïî íà-
ðîäíî¼ òðàäèöè¼è è äóáðîâà÷êèì êðîíè÷àðèìà èç XVIII âè¼åêà. Î òóð-
ñêèì èçâîðèìà, êî¼è ïèøó î ñïîìåíóòîì äîãàà¼ó, ìàëî ñå âîäèëî ðà÷óíà,
è òî øòî ¼å ïèñàíî, ïèñàíî ¼å ïî åìà÷êèì ïðè¼åâîäèìà, êî¼è íè¼åñó óâè-
¼åê ñèãóðíè. Àðõèìàíäðèò Ðóâàðàö ó ðàñïðàâè Êíåç Ëàçàð ïî Ëåâåíêëà-
âó è Áàðíàóåðîâó ïðåâîäó Íåøðèíå êðîíèêå èçëîæèî ¼å äîñòà èñöðïèâî
òà¼ âåëèêè õèñòîðè¼ñêè äîãàà¼. Ñàôåò-áåã Áàøàãè, Íà¼ñòàðè¼à òóð-
ñêà âè¼åñò î êîñîâñêîì áî¼ó, Ãëàñíèê Çåìàñêîã ìóçå¼à ó Áîñíè è
Õåðöåãîâèíè, 1924, XXXVI, 7.
278
Òàêîâè äåòàè êîä Íåøðè¼å, êàî: ïîâðàòàê ïîñëàíèêà èç òóðñêîã
òàáîðà è åãîâ ïîâîàí èçâåøòà¼ î áðî¼ó òóðñêå âî¼ñêå, äàò êíåçó Ëàçàðó,
ãîçáà ó õðèøàíñêîì òàáîðó óî÷è áî¼à, íà êî¼î¼ ¼å áèî ïðèñóòàí è ñàì
êíåç Ëàçàð, ðàçãîâîðè ó õðèøàíñêî¼ âî¼ñöè ïðå áî¼à è, íà¼çàä, îòâîðåíà
322
è ó ëåêñè÷êîì è ñòèëñêî-êîìïîçèöèîíîì ïîãëåäó.279 Ó îïèñ Ìó-

ðàòîâå ïîãèáè¼å Íåøðè óíîñè åïèçîäó î ìèñòè÷íîì óãîâîðó èç-
ìåó ñóëòàíà Ìóðàòà è Âèøå Èñòèíå, ÷èìå ñå ñóãåðèøå äà ¼å
ñàì Ìóðàòîâ óáèöà ñàìî îðóå ó ðóêàìà Âèøå Èñòèíå. Ó Íåø-
ðè¼åâî¼ èñòîðè¼è íàëàçå ñå ïðâè ïóò ìîòèâè èçáîðà öàðñòâà íåáå-
ñêîãà èëè öàðñòâà çåìàñêîãà280 è óõîåà òóðñêå âî¼ñêå, êî¼å
Íåøðè¼à áåëåæè ó òàêâîì îáëèêó äà ¼å èõîâî ñðïñêî ïîðåêëî
âàí ñâàêå ñóìå281. Ó ëèòåðàòóðè ¼å âå èñòàêíóòî äà ¼å Íåøðè
ñðïñêó êîñîâñêó òðàäèöè¼ó ìîãàî óïîçíàòè ó Áðóñè, ãäå ¼å íàêîí
Êîñîâñêîã áî¼à ïðåíåòî òåëî ñóëòàíà Ìóðàòà è ñâàêàêî âåîìà ðà-
íî áèî ðàçâè¼åí åãîâ êóëò. Ó Áðóñè ñå, ïðåìà ïèñàó Äóáðîâ÷à-
íà Ôåëèêñà Ïåòàí÷èà è óäåâèòà Öðè¼åâèà, íàëàçèëà è Ìè-
ëîøåâà ó ñðåáðî îêîâàíà ðóêà, øòî áè ìîãëî ñóãåðèñàòè è ïîñòî-
¼àå âðëî ðàíî ðàçâè¼åíîã ñâåòèòåñêîã êóëòà Ìèëîøà Îáèëè-
à.281à Î ïîñòî¼àó îâîã êóëòà ñâåäî÷è è çíàìåíèòè òóðñêè ïóòî-
ïèñàö Åâëè¼à ×åëåáè ó 17. â.282 Ñåì òîãà, ñàìà êîíöåïöè¼à ëèêà
èç¼àâà Ìèëîøà ïðåä êíåçîì Ëàçàðîì: Îäëó÷èî ñàì ïîè è óáèòè áåãà
òóðñêîãà, ñâå òî ëè÷è íà ñàäðæà¼ ñðïñêå òðàäèöè¼å, êî¼ó ¼å Íåøðè¼à äàêà-
êî îáðàäèî è îñâåòëèî íà ñâî¼ äèäàêòè÷êè íà÷èí. À. Îëåñíèöêè, Íàâ.
ñòóäè¼à, 80.
279
Âèä. Í. óáèíêîâè, Ïðèêàç êîñîâñêå áèòêå ó äåëèìà òóðñêèõ
èñòîðè÷àðà Ìóëå Íåøðè¼å, Èäðèçà Áèòëèñè¼à è íàøå íàðîäíå åïñêå ïå-
ñìå î êîñîâñêîì áî¼ó, Êîðàöè, Êðàãó¼åâàö, 1989, ãîä. XXIV, ñâ. 5-6, 311.
280
Âèä. Í. óáèíêîâè, Îïèñ êîñîâñêîã áî¼à êîä òóðñêîã èñòîðè-
÷àðà Ìóëå Íåøðè¼å è íàøå íàðîäíå êîñîâñêå ïåñìå, Ãëàñíèê Ìóçå¼à Êîñî-
âà è Ìåòîõè¼å, VI, Ïðèøòèíà, 1961, 163.
281
Èñòî, 162.
281à
Èñòî.
282
Îïèñó¼óè ãðàä Äîáðóí, Åâëè¼à êàçó¼å äà ãà ¼å îñíîâàî Ñðáèí
(Ñðáàíèí) Ìèëîø Êîáèëè (Êîáèëàê). Íàøàâøè Ìóðàòîâî òóðáå ó íå-
äîëè÷íîì ñòàó, Åâëè¼à îáàâåøòàâà ñâîã äîáðîòâîðà, Ìåëåê Àõìåä-ïà-
øó, äà ñó Ñðáè íà èìå ïðîêëåòíèêà Ìèëîøà ïîäèãëè ïðåêî ó ïëàíèíè
äà ëè ¼å òó ðå÷ î ïëàíèíè ×è÷àâèöè? ¼åäàí ìàíàñòèð ó êîìå ñå íàëàçå
êàíäèëà îêèåíà äðàãóèìà è ðàçíîâðñíå êàäèîíèöå ïóíå àìáðå, æåñòî-
êå êàî ìîøóñ. Ó åìó êàëóåðè äàí-íî ñëóæå ìàíàñòèðñêå ãîñòå êî¼è
äîëàçå è îäëàçå. Çàäóæáèíå (âàêóôè) òîãà ìàíàñòèðà ñó âðëî ïðîñòðàíå è
áîãàòå. Î. Çèðî¼åâè, Ìèëîø Îáèëè ó òóðñêèì èçâîðèìà, ó: Ñâåòè
323
ñóëòàíà Ìóðàòà êàî ñâåòèòåà è ìó÷åíèêà çà âåðó ó Íåøðè¼èíîì

ñïèñó îñòâàðåíà ¼å êàî åêâèâàëåíò ëèêó êíåçà Ëàçàðà ó õðèøàí-
ñêîì êóëòó283. Íåøðè ó ñâî¼î¼ èñòîðè¼è áåëåæè è ïîäàòàê î ïðè-
ïðåìàó ñðïñêå âî¼ñêå çà íîíè ïðåïàä íà Òóðêå, ÷è¼è ¼å èíèöè¼à-
òîð áèî ñàì êíåç Ëàçàð, à îä êîãà ñå ó ïîñëåäåì òðåíóòêó îäó-
ñòàëî ïî íàãîâîðó êíåæåâîã âî¼ñêîâîå £óãå, íèêàêî áåçíà÷à¼-
íîã, áóäóè äà ¼å çàïîâåäàî âî¼ñêîì îä äåâåäåñåò õèàäà óäè284.
Ñïèñ òóðñêîã õðîíè÷àðà Èäðèçà Áèòëèñè¼à Îñàì ðà¼ñêèõ
áàøòè íàñòàî ¼å ó ïðèáëèæíî èñòî âðåìå êàäà è Íåøðè¼åâà õðî-
íèêà, è ïîäóäàðà ñå ñà îì ó âåëèêî¼ ìåðè.285 Áèòëèñè, ìåóòèì,
êíåç Ëàçàð. Ñïîìåíèöà î øåñòî¼ ñòîãîäèøèöè Êîñîâñêîã áî¼à 1389-1989,
Áåîãðàä, 1989, 250.
283
Îäàâíî ¼å óñòàíîâåíî äà ñå ó Íåøðè¼èíîì êàçèâàó îñåà íà-
ðîäíà òðàäèöè¼à. Èçâîð åãîâîã ïîçíàâàà íàðîäíèõ ïðåäàà ìèñëèì äà
¼å íà¼ëîãè÷íè¼å òðàæèòè ó Áðóñè, ãäå ñå Íåøðè¼à ìîæäà ðîäèî, à ñâàêàêî
æèâåî è ðàäèî, è ãäå ñå îêî Ìóðàòîâîã ãðîáà íàðîäíà òðàäèöè¼à ñêóïàëà
è ÷óâàëà. Êàî çâàíè÷íè èñòîðè÷àð ñóëòàíà Áà¼àçèòà II, Íåøðè¼à ¼å ïîçíà-
âàî ñâå ñòàðå òóðñêå èñòîðè¼ñêå èçâîðå, êàî è ñâà ðàíè¼à òóðñêà èñòîðè¼-
ñêà äåëà; ìåóòèì, îí ñå èïàê ñóøòèíñêè îäâî¼èî îä ðàíè¼èõ òóìà÷åà
êîñîâñêîã áî¼à è ñóëòàíà Ìóðàòà. Íàèìå, ðàíè¼å òóðñêè èñòîðè÷àðè: Àõ-
ìåäè, Óðó è Àøèê-ïàøà êîíñòàòó¼ó äà Ìóðàò ãèíå íà Êîñîâó è ïîñòà¼å
øåõèò ìó÷åíèê çà âåðó êàî è ñâè ïðàâîâåðíè (ìóñëèìàíè) êî¼è ïîãèíó
ó áîðáè ñà íåâåðíèöèìà (õðèøàíèìà). Íåøðè¼à, ïàê, óçäèæå ëè÷íîñò
ñóëòàíà Ìóðàòà äà¼óè ¼î¼ íîâ, ïëåìåíèòè¼è ñìèñàî; ïî Íåøðè¼è, ñóëòàí
Ìóðàò íè¼å îáè÷íè øåõèò ãîòîâî ñëó÷à¼íè ìó÷åíèê, øòî ìîæå ïîñòàòè
ñâàêè ìóñëèìàí êî¼è âðøè ñâî¼ó äóæíîñò âå ¼å ñâî¼åâîíà, ñâåñíà,
íàìåðíà æðòâà. Ó Íåøðè¼èíî¼ âåðçè¼è êîñîâñêîã áî¼à Ìóðàò ïðå áî¼à íó-
äè Áîãó ñâî¼ æèâîò ó çàìåíó çà ïîáåäó ïðàâîâåðíèõ. Îâà íîâà êîíöåïöè¼à
Ìóðàòîâå ëè÷íîñòè ñâàêàêî äà ¼å íà¼ïðå ìîãëà ïîñòàòè îêî åãîâîã êóëò-
íîã ìåñòà åãîâîã ãðîáà ó Áðóñè. (...) Ñ äðóãå ñòðàíå, èçãëåäà ñêîðî
î÷èãëåäíî äà ¼å îâàêàâ Ìóðàòîâ ëèê íàñòàî êàî ïàíäàí Ëàçàðåâîì ëèêó,
êî¼è ñó âå êðà¼åì XIV è ïî÷åòêîì XV âåêà ñòâîðèëå Ïîõâàëå êíåçó Ëà-
çàðó. Í. óáèíêîâè, Îïèñ êîñîâñêîã áî¼à êîä òóðñêîã èñòîðè÷àðà
Ìóëå Íåøðè¼å è íàøå íàðîäíå êîñîâñêå ïåñìå, 168.
284
Î òðàíñêðèïöè¼è îâîã ïðåçèìåíà êîä Íåøðè¼à âèä. ó: À. Îëå-
ñíèöêè, Íàâ. ñòóäè¼à, 82.
285
Âèä. Í. óáèíêîâè, Ïðèêàç êîñîâñêå áèòêå ó äåëèìà òóðñêèõ
èñòîðè÷àðà Ìóëå Íåøðè¼å, Èäðèçà Áèòëèñè¼à è íàøå íàðîäíå åïñêå ïå-
ñìå î êîñîâñêîì áî¼ó, 312-313.
324
äîíîñè ¼åäàí íîâè äåòà, ïðåìà êîìå ¼å Ìóðàò æèâ äî÷åêàî ïî-
áåäîíîñíè ïîâðàòàê ñèíà Áà¼àçèòà è ëåãàëíî ìó ïðåäàî âëàñò. Î
îâîìå ñå äåòàíè¼å ãîâîðè ó äâà òîáîæà ïèñìà ñóëòàíà Ìóðà-
òà è ñóëòàíà Áà¼àçèòà, íàïèñàíà íåïîñðåäíî íàêîí áî¼à, à êî¼à ¼å
ó ñòâàðè ïîëîâèíîì 16. â. íà÷èíèî òàäàøè ÷óâàð ïå÷àòà íà
Ïîðòè Ôåðèäóí Àõìåä. Ðóâàðàö ¼å ñ ïðàâîì îâà äâà ïèñìà èç
Ôåðèäóíîâà çáîðíèêà ñóëòàíñêèõ ïèñàìà îäáàöèî êàî ôàëñè-
ôèêàòå êî¼è ñó çàñíîâàíè íà òóðñêèì ïðè÷àìà è êàçèâàèìà, ó
÷åìó ìó ñàâðåìåíà íàóêà ó ïîòïóíîñòè ïîâëàó¼å.286
Øòî ñå òè÷å âðåìåíà Ìóðàòîâå ïîãèáè¼å, Ðóâàðàö ñìàòðà
äà ¼å Ìèëîø èçâðøèî ñâî¼å áîãîóãîäíî äåëî ó òîêó áî¼à, à äà ¼å
Áà¼àçèò íàêîí òîãà îäëó÷èî áèòêó, øòî äàíàñ äåëó¼å è êàî íà¼-
ïðèõâàòèâè¼à ìîãóíîñò. Ñóëòàíîâà ïîãèáè¼à, ïðèðîäíî, ó ñðå-
äèøòó ¼å ïàæå òóðñêèõ õðîíè÷àðà. Îíè íèñó ìîãëè äà çàîáèó
íåâåðíèêà, îäíîñíî ïðîêëåòíèêà çáîã êîãà ¼å ïàäèøàõ ïîñòàî
øåõèò (ìó÷åíèê). Ñòèõîâè äâîðñêîã ïåñíèêà Àõìåäè¼å (1334-
1413), ñàâðåìåíèêà Áî¼à è ïèñöà íà¼ñòàðè¼åã òóñêîã åïîñà Èñ-
êåíäåðíàìå (Àëåêñàíäðèäà), ÷è¼à ¼å ïðâà ðåäàêöè¼à äîâðøåíà 13.
ìàðòà 1390. ã., øòî å ðåè íåïîñðåäíî íàêîí Áî¼à287, ïðåäñòà-
âà¼ó äî äàíàñ íà¼ñòàðè¼ó ïîçíàòó òóðñêó âåñò î áî¼ó íà Êîñîâó
è î ïîãèáè¼è Ìóðàòîâî¼288. Ïðåìà îâî¼ âåðçè¼è ñóëòàí Ìóðàò ¼å
ïîãèíóî ó ïîñëåäî¼ ôàçè áî¼à289, íà ÷åìó èíñèñòèðà¼ó è ñâè
ðåëåâàíòíè ïîçíè¼è òóðñêè èçâîðè.290
286
Ðóâàðàö ¼å äàî î òèì ïèòàèìà äîñòà âåðîâàòíî ìèøåå, äà
èõ ¼å ñàñòàâèî Ôåðèäóí ïî òóðñêèì ïðèïîâåäàèìà. À. Îëåñíèöêè,
Òóðñêè èçâîðè î Êîñîâñêîì áî¼ó, Ãëàñíèê Ñêîïñêîã íàó÷íîã äðóøòâà, Ñêî-
ïå, 1935, XIV, 92.
287
Âèä. À. Îëåñíèöêè, Òóðñêè èçâîðè î êîñîâñêîì áî¼ó, Ãëàñíèê Ñêîï-
ñêîã íàó÷íîã äðóøòâà, ê. XIV, Ñêîïå, 1935, 60.
288
Âèä. Ñàôåò-áåã Áàøàãè, Íà¼ñòàðè¼à òóðñêà âè¼åñò î Êîñîâñêîì
áî¼ó, Ãëàñíèê Çåìàñêîã ìóçå¼à ó Áîñíè è Õåðöåãîâèíè, 1924, XXXVI,
95-99.
289
Èñòî, 97-98.
290
Î. Çèðî¼åâè, Ìèëîø Îáèëè ó òóðñêèì èçâîðèìà, ó: Ñâåòè êíåç
Ëàçàð. Çáîðíèê ðàäîâà. Ñïîìåíèöà î øåñòî¼ ñòîãîäèøèöè Êîñîâñêîã
áî¼à 1389-1989, Áåîãðàä, 1989, 250.
325
Ïðåìà Í. óáèíêîâèó, èç îâå çâàíè÷íå òóðñêå âåðçè¼å, êàî

è èç õðîíèêà ïîçíè¼èõ òóðñêèõ èñòîðè÷àðà, ìîòèâè óáèñòâà ó øà-
òîðó êàî è ñóëòàíà Ìóðàòà êî¼è ñìðòíî ðàåí äî÷åêó¼å ïîáåäîíî-
ñíè êðà¼ áî¼à, óøëè ñó è ó íàøó íàðîäíó ïåñìó. Îâäå ñâàêàêî òðå-
áà òðàæèòè è ïîðåêëî ìîòèâà ïîñëåäå âîå ñóëòàíà Ìóðàòà, êî-
¼è ¼å âåîìà ôóíêöèîíàëíî èñêîðèøåí ó ïåñìè ïðåìèöè óñòà-
íè÷êå åïèêå Ôèëèïà Âèøèà Ïî÷åòàê áóíå ïðîòèâ äàõè¼à.291
Íà îñíîâó íà¼ñòàðè¼èõ èçâîðà Ðóâàðàö íåäâîñìèñëåíî óòâð-
ó¼å äà ¼å áî¼ îòïî÷åî 15 (28) ¼óíà 1389. ãîäèíå, XII èíäèêòà, ó
óòîðàê, íà Âèäîâäàí, è äà ñå ñâðøèî èñòîã äàíà. Çàòèì ïðåëàçè
íà ðàç¼àøàâàå ¼åäíîã îä íà¼âàæíè¼èõ ïèòàà î Êîñîâñêîì áî-
¼ó. Êî ¼å, äàêëå, êàäà ¼å è êàêî èçâðøèî ïîäâèã íà Êîñîâó è ïîãó-
áèî òóðñêîã ñóëòàíà?
Ñâå ïîäàòêå î Ìèëîøó Îáèëèó êîä Îðáèíà292, Âèòåçîâè-
à, Êà÷èà294 è Ðà¼èà295 Ðóâàðàö ïîèñòîâåó¼å ñà ïó÷êèì ïðè-
293
291
Âèä. Í. óáèíêîâè, Ïîðåêëî ïîñëåäå âîå ñóëòàíà Ìóðàòà ó
ïåñìè Ôèëèïà Âèøèà Ïî÷åòàê áóíå íà äàõè¼å, Ãëàñíèê Ìóçå¼à Êî-
ñîâà è Ìåòîõè¼å, Ïðèøòèíà 1964, ê. VII-VIII, 1962-63, 361-366.
292
Êíåç Ëàçàð ¼å áèî âðõîâíè çàïîâåäíèê õðèøàíñêîã òàáîðà. Îí
¼å áèî óäàî (êàêî ¼å ðå÷åíî) ñâî¼ó êåð Ìàðó çà Âóêà Áðàíêîâèà, à Âóêî-
ñàâó çà Ìèëîøà Êîáèëèà, êî¼è ñå ðîäèî ó Ò¼åíòèøòó áëèçó Íîâîãà Ïàçà-
ðà è áèî îäãî¼åí íà Ëàçàðåâîì äâîðó. Ì. Îðáèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà,
äðóãî äîïóåíî è èçìååíî èçäàå, 96.
293
Ðóâàðàö îâäå ìèñëè íà Âèòåçîâèåâ ðóêîïèñ î ñðïñêî¼ èñòîðè¼è
(Serbia illustrata) ó êîìå ¼å áèëî ðå÷åíî äà ¼å Ìèëîø Êîáèëè, ðîäîì èç
Ò¼åíòèøòà êîä Íîâîã Ïàçàðà, áèî îæååí Âóêîñàâîì, Ëàçàðåâîì êåð-
êîì: Od Vitezoviæa se saèuvalo vie rukopisa, meðu kojima je nekoliko zna-
èajnijih. Serbiae illustratae libri octo (Prikaz Srbije u osam knjiga) prvi je
sustavni pokuaj da se napie povijest srednjovjekovne Srbije. Rukopis je veæ
bio pripremljen za tisak, ali je nakon smrti episkopa Mitroviæa, koji je djelo
naruèio, Vitezoviæ morao odustati od objavljivanja zbog nedostatnih novèanih
sredstava. Djelo je bilo cijenjeno kod Srba te se mnogo prepisivalo. Zrinski,
Frankopan, Vitezoviæ, Izabrana djela, prir. J. Vonèina, Pet stoljeæa hrvatske
knjievnosti, knj. 17, Zagreb, 1976, 347-348. Î Êîñîâñêîì áî¼ó Âèòåçîâè
¼å ïèñàî è ó Spomenu vsega svijeta vikov: 1389. Amurat, turski kralj, s veli-
kom turskom silom dojde suprot knezu Lazaru u Kosovo polje, na dogovor
Vuka Brankoviæa, kî je i tasta svojega Lazara i orsag njegov izdaval, i Miloa
326
÷àìà, ò¼. ïðåäàèìà, ïîïóò îíèõ èç Âóêîâà Ð¼å÷íèêà: Åòî òè

îáëàê ñâåäîêà è êàêâèõ ñâåäîêà è êàêâà ñó ãîñïîäà òà âåèíîì
íàøà ñëîâèíñêà ãîñïîäà: îïàòè è ïîêëèñàðè, âèòåçîâè è ôðà-
òðîâè è áîãîñëîâöè, êî¼è êàî èç ¼åäíîã ãðëà äîâèêó¼ó òè, Ñðáèíå
è ñðïñêè ñèíå, òâðäå è ñâåäî÷å, äà ¼å Ìèëîø Êîáèëè, êî¼è ¼å
óáèî öàðà Ìóðàòà, áèî ðîäîì èç Òè¼åíòèøòà ó Õåðöåãîâèíè è
äà ñå îí ïðîçâàî Êîáèëè çà òî, øòî ñó ìó ó ãðáó áèëå òðè êîáè-
å ãëàâå; è ïðåìà ìíîæàñòâó òèõ ñâåäîêà è èõîâîì ¼åäíîãëà-
ñíîì èñêàçó ñìåø ëè ñå òè, ñðïñêè ñèíå, ïîìîëèòè è êàçàòè, äà
òî áàø íè¼å èñòèíà, íî äà ¼å èñòèíà îíî, øòî íàø íàðîä âåðó¼å, à
íàðîä, (íàðàâíî ñðïñêè ïóê à íå ñëîâèíñêè íàðîä) âåðó¼å, êàî
øòî Âóê òâî¼ ó Ðå÷íèêó ïîä Äâîðèøòå è Îáèëè è Ìèëèå-
âè ó Êíåæåâèíè Ñðáè¼è ñòð. 426. óâåðàâà¼ó, íàðîä âåðó¼å, äà ¼å
Ìèëîø Îáèëè áèî ðîäîì èç Ïîöåðèíå è äà ñó ìó ó Äâîðèøòó
áèëè äâîðè, è äà ãà ¼å òàìî ó ïëàíèíè íàøàî öàð Ñòåïàí, è íà-
ðîä çíà, çàøòî ñå îí çîâå Îáèëè, è äà ïî òîìå Ìèëîø íè¼å áèî
Õåðöåãîâàö âå Ïîöåðàö. Íî íàðîä, îïåò èñòè òà¼ ñðïñêè ïóê, íà
äðóãîì ìåñòó, í. ïð. îêî Ðóäíèêà ïðè÷à è âåðó¼å îíî èñòî, øòî
íàðîä ó Ïîöåðèíè ïðè÷à è âåðó¼å î Ìèëîøó ÷îáàí÷åòó è íàðîä
îêî Ðóäíèêà ñàìî ñå ó òîì íå ñëàæå ñ Ïîöåðöèìà, øòî êàæå, äà
¼å öàð Ñòåïàí íàèøàî íà Ìèëîøà ó Ðóäíè÷êî¼ ïëàíèíè è äà ¼å
îí îäîíóä áèî ðîäîì, òå äà ïî òîìå íè¼å áèî îí íè Ïîöåðàö íè
Kobiliæa, zeta takaje Lazarovoga, pri Lazaru mrazil, nijedne vere èlovik. Milo,
za pokazati tvrdnu svoju veru kræansku i vernost proti Lazaru, tastu svomu,
samotret u tabor turski ide i Amurata, turskoga poglavnika, hanðarom aliti rsa-
kom svojim umori; ali i on od Turak zatuèen bî. P. Ritter Vitezoviæ, Spomen
vsega svijeta vikov, u: Zrinski, Frankopan, Vitezoviæ, Izabrana djela, 453.
294
Ó Êà÷èåâîì Ðàçãîâîðó (1756) Ìèëîøà Êîáèëèà od Novoga Pa-
zara, ñòàðèíîì Õåðöåãîâöà, ïîìèå Pisma od Kobiliæa i Vuka Brankoviæa
(áð. 15), êàî è Pisma najposlidnja od slavne Bosne (áð. 136). Âèä. A. Kaèiæ
Mioiæ, Razgovor ugodni naroda slovinskoga, ur. T. Matiæ, Zagreb, 1956.
295
Ìèëîø, õðàáðè è ñëàâíè ó Ëàçàðåâî¼ âî¼ñöè âî¼íèê è âî¼âîäà,
òàêîå íè¼å áèî ïðîñòîãà ðîäà, íî áëàãîðîäàí è îäëè÷àí, ðîåí ó ìåñòó
Òè¼åíòèøòó áëèçó Íîâîãà Ïàçàðà îä áëàãîðîäíèõ ðîäèòåà è èç äåòè-
ñòâà îäãî¼åí ó Ëàçàðåâó äîìó, à çà õðàáðîñò è ¼óíàøòâî óäîñòî¼è ñå äà è
çåò öàðåâ áóäå. £. Ðà¼è, Íàâ. äåëî, 305.
327
Åðöåãîâàö âå áàø Ðóäíè÷àíèí. Òî ¼å, äàêëå, ïðîñòà ïó÷êà ïðè-

÷à, êî¼à ïóòó¼å îä ìåñòà äî ìåñòà, îä óñòà äî óñòà, òå ñå óäåøàâà
ïî æåè ïóêà, êî¼åì ñå ïðè÷à è êî¼è ïðè÷à.296
Ðóâàðàö ñå îâäå ñàñâèì ïðèáëèæàâà ñàâðåìåíèì òóìà÷å-
èìà ïî¼ìîâà âàðè¼àíòíîñòè è öåíçóðå ñðåäèíå, íå äâî¼åè íè-
ìàëî èñòîðè¼ñêà ñâåäî÷àíñòâà Îðáèíà è Ëóêàðåâèà îä íàðîäíå
òðàäèöè¼å: Íî íè îíî, øòî ¼å Îðáèí è Ëóêàðè çàïèñàî è øòî
ïî èìà Äèôðåí è Âèòåçîâè, Êà÷è è Ðà¼è, è ïî îâîìå Åíãåë,
ïîâåäà¼ó è ïèøó, íåìà áîåã îñíîâà: è òî ¼å óçåòî èëè èç óñìå-
íîã ïðè÷àà èëè èç êàêâîãà áîñàíñêîãà ôðàòàðñêîãà ðîäîñëoâà
è ãðáîâíèêà, à ó ñòâàðè ¼å òî òàêî èñòî èçìèøåíî, êàî øòî ¼å
ñìèøåíà îíà ïó÷êà ïðè÷à î Ïîöåðèíè è îêî Ðóäíèêà è ò. ä.297
Ðóâàðàö îäëó÷íî îäáàöó¼å è îïøòåïðèõâàåíî ïðåäàå î
ðîäáèíñêèì îäíîñèìà Ìèëîøà è êíåçà Ëàçàðà, àðãóìåíòó¼ó-
è òî èñöðïíèì èñòîðè¼ñêèì ïîäàöèìà, ïðåìà êî¼èìà ñó Ëàçàðå-
âè çåòîâè ïðå Êîñîâñêå áèòêå áèëè Âóê Áðàíêîâè, áóãàðñêè öàð
(Øèøìàí), óðà Ñòðàöèìèðîâè Áàëøè è ìà÷âàíñêè áàí Íè-
êîëà Ãîð¼àíñêè. Òó çà Ìèëîøà è åïñêó Âóêîñàâó, èëè Îðáèíîâó
Äåñïèíó ¼åäíîñòàâíî íåìà ìåñòà. Ñàìèì òèì îòïàäà è îíà ïðè-
÷à î ñâàè Ëàçàðåâèõ êåðè, êî¼à ïðîóçðîêó¼å è ñóêîá èçìåó
Ëàçàðåâèõ çåòîâà, Âóêà è Ìèëîøà, êàî ÷èñò ïðîèçâîä íàðîäíå
ìàøòå: Êàçèâàå äàêëå, äà ¼å Ìèëîø, êî¼è ¼å óáèî öàðà Ìóðà-
òà, áèî çåò êíåçó Ëàçàðó, è äà ñå óáà åãîâà (çâàëà ñå îíà êàêî
ìó äðàãî) ñâàäèëà ñà íà¼ñòàðè¼îì ñåñòðîì ñâî¼îì à æåíîì Âóêà
Áðàíêîâèà è äà ¼å çáîã òå ñâàå èçìåó ñåñòàðà äîøëî äî ñóêî-
áà èçìåó çåòîâà êíåçà Ëàçàðà è ò. ä. è ò. ä.; öåëî êàçèâàå òî
íè¼å íèøòà äðóãî âå íàðîäíî èëèòè ïó÷êî ïðè÷àå, òî ¼åñò ïðè-
÷àå ïóêà, êî¼è ñå íèêàä íå çàäîâîàâà ñ îíèì, øòî ñå çáèëî,
âå ìèñëè è ñìèøà, êàêî ñå øòî çáèëî è çàøòî ñå òàêî çáèëî è
äîãîäèëî è íå ìèðó¼å, äîê ëåïî íå ñìèñëè è íå ñòâîðè ïðè÷ó î
äîãàà¼ó, êî¼è ñå äàâíî äîãîäèî.298 Ðóâàðàö îâäå èçëàæå ¼åäíî
296
297
298
328
òóìà÷åå íàñòàíêà è ãåíåçå íàðîäíîã ïðåäàà êî¼å, çà÷óäî, íè¼å

íè îìàëîâàæàâà¼óå, íèòè ñå ìîæå ïðåíåáðåãíóòè èç àñïåêòà äà-
íàøèõ èçó÷àâàà èñòîðè¼å è ïîåòèêå óñìåíèõ ïðåäàà: Ó äó-
øè íàðîäà èìà ñíàãà, êî¼à íåïðåñòàíî ðàäè è êî¼à ìîæå äà íà-
äîïóíè îíå ïðàçíèíå, äà èñïëåòå ìðåæó, ïîâåæå îäëîìêå è ¼åä-
íî ñ äðóãèì ó ñâåçó äîâåäå è äà òàêî ñòâîðè ïðè÷ó, ëåïî ñìè-
øåíó ïðè÷ó î äîãàà¼èìà èç ñòàðèíà.299
Î èìåíó áëàãîðîäíîã ¼óíàêà êî¼è ¼å èçâðøèî ñâî¼ êîñîâñêè
çàâåò Ðóâàðàö òàêîå èñöðïíî ðàñïðàâà, ïîçèâà¼óè ñå è íà íà-
ðîäíå ïåñìå300 ó öèó äîêàçèâàà òâðäå äà ¼å ïðåçèìå Êîáè-
ëè ñòàðè¼å îä Îáèëè. Ïðåçèìå Îáèëè íàñòàëî ¼å òåê ó
18. âåêó, ó êîëåêòèâíîì íàïîðó çà¼åäíèöå äà ñå èç èìåíà íàöèî-
íàëíîã õåðî¼à èçáðèøó áèëî êàêâå íåãàòèâíå êîíîòàöè¼å. È òî ¼å
ñâå øòî ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò ìîæå äà êàæå î âåëèêîì ïîäâè-
æíèêó íà Êîñîâó; òî ¼å, óîñòàëîì, ñâå øòî è ñàâðåìåíà ñðïñêà
èñòîðèîãðàôè¼à äàíàñ ìîæå äà êàæå î òîì, ãîòîâî ó ïîòïóíîñòè
íåïîçíàòîì ¼óíàêó.
Òóðñêè ñïèñè ïîñåáíó ïàæó ïîêëàà¼ó óáèöè ïàäèøàõà,
ïðåìà êîìå ñå, èñòèíà, ïîãðäíî îäíîñå, àëè ïðè òîì íå çàòîìó-
¼ó íè åãîâ óãëåä ó ïðîòèâíè÷êî¼ âî¼ñöè. Òàêî, ïðåìà Àõìåäè¼ó,
óáèöà ¼å íåêè êàóðèí (ãåáð) êî¼è ¼å, ñàêðèâåí ìåó òðóïîâèìà,
óëó÷èâøè çãîäíó ïðèëèêó, óäàðèî õàíà õàíàðîì. Óðó ãîâîðè
î òîìå äà ¼å óáèöà áèî ¼åäàí îä ìîíèõ íåâåðíè÷êèõ áåãîâà301.
Àíîíèìíè äåðâèø èç £åäðåíà ãîâîðè î íåêîì ïðîêëåòîì íå-
299
300
Êàêî ñå ñâàäèî Ìèëîø Êîáèëîâè è Âóê Áðàíêîâè, Äóáðîâà÷êè
ðóêîïèñ, áð. 24. Ïðâè ¼å îá¼àâèî À. Ãèôåðäèíã ó ïóòîïèñíîì äåëó Ïó-
òîâàå ïî Õåðöåãîâèíè, Áîñíè è Ñòàðî¼ Ñðáè¼è, 1859; Ñåñòðà Ëåêå êà-
ïåòàíà, Âóê, ÑÍÏ, II, áð. 40.
301
Ìåó òèì áèî ¼å ¼åäàí ïðîêëåòè íåâåðíèê, êî¼è ñå ¼å [ðàíè¼å]
áèî çàâåðèî êàî æðòâà. Äèãàâøè ñå ìåó ëåøåâèìà, ñ ðå÷èìà: Õîó äà
öåëèâàì ðóêó ïàäèøàõó ïîå íàïðåä. Îí ¼å áèî, ÷èíè ñå, ¼åäàí îä ìîíèõ
íåâåðíè÷êèõ áåãîâà. (...) Òàêî è òà¼ áåçâåðíèê, äîøàâøè ñ âðëî îøòðèì è
êàî âîäà áëèñòàâèì õàíàðîì óäàðè ïàäèøàõà, êî¼è ¼å ñåäåî íà êîó...
Î. Çèðî¼åâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 251.
329
âåðíèêó, íåâààëöó, êî¼è ¼å áèî ÷óâåí ìåó èìà ïî îäâàæíî-

ñòè, çëîáè è ëóêàâñòâó. Øóêðóëàõ òàêîå íàãëàøàâà äà ¼å ìåó
ëåøåâèìà áèî ñàêðèâåí ¼åäàí íåâåðíèê, áóäóè ðàåí è óêà-
àâøè ñå êðâó302. Àøèê-ïàøà Çàäå ïðâè èìåíó¼å ïðîêëåò-
íèêà, èëè ñå íàïðîñòî ¼åçè÷êè èãðà: Áèëèø Êóá-èëà çíà÷è
îíà¼ êî¼è çíà çàäàòè óäàðàö.303 È Íåøðè áåëåæè èìå ïðîêëå-
òîã íåâåðíèêà òî ¼å Ìèëîø Êîáèëà. Èñòîâðåìåíî, îí ïîìè-
å ¼îø ¼åäíîã Êîáèëèà, Äèìèòðè¼à Êîáèëèà êî¼è ¼å çàóçåî
Ïèðîò, è áèî êàäàð äà ñå áîðè ïðîòèâó äåñåò õèàäà ìóæåâà.304
Ïðåìà Èäðèñó Áèòëèñè¼ó, ¼åäàí íåâ¼åðíèê îä íà¼âåèõ íåâ¼åð-
íè÷êèõ âîà, ¼åäàí îä îíèõ ñåäàì âåëèêèõ ëàâîâà, ¼åäàí îä ïðâà-
êà îíîã îïàêîã íàðîäà, ¼åäàí îä îíèõ êî¼è ñó ó áîðáè áèëè âî¼-
ñêîâîå çàáëóä¼åëèõ èëè, êàêî èõ çîâó íåâ¼åðíèöè, ¼åäàí îä âåë-
ìîæà (áà¼àí) è íåâ¼åðíè÷êèõ êðàåâà ó òî âðè¼åìå áè¼àøå ïî-
çíàò ïîä èìåíîì Ìèëîø Íèêîëà. åãà ñó ãàçè¼å çà âðè¼åìå áîð-
áå áèëè îáîðèëè ñ êîà è âààëè ó ïðàõó è êðâè íå óáèâøè ãà
ïîòïóíî. Íèêî îä ìóñëèìàíà íè¼å ãà ëè÷íî ïîçíàâàî. Êàêî ñå ó
òà¼ ìàõ öàðñêà ïîá¼åäîíîñíà çàñòàâà çàäåñèëà áëèçó òîã ïðîêëå-
òîã Ìèëîøà, à îí ñàì ñåáå æðòâîâàî è îñóäèî íà ïîãèáè¼ó, ó
ñðöó ¼å îäëó÷èî äà êîä ñåáå ðàâíèõ è êîä àâîëîâèõ çàñòóïíèêà
ñòåêíå âåëèêè ãëàñ è äà ìåó áîðöèìà è ¼óíàöèìà áî¼íîã ïîà
îñèãóðà âåëèêè óãëåä. Ãëàâó è ëèöå îí ¼å òðàî ïî çåìè è êðâè
è, òðåñóè ñå ó àãîíè¼è ïîïóò íåäîêëàíå ïòèöå, îí ñå óïóòèî
ïîä öàðñêè áàð¼àê, çàïëàêàî è ìîëåè ãîâîðèî: £à ñàì ïîñòàî
ìóñëèìàí, èìàì äà êàæåì ¼åäíó òà¼íó ñóëòàíó è äà ñïóñòèì ñâî-
¼å áëè¼åäî ëèöå ïðåä ñâè¼åòëî ëèöå ñóëòàíîâî305. Çà Áèòëèñè¼à
Ìèëîø ¼å îíà¼ ñòàðè äâîëè÷àê, ñëèêà è ïðèëèêà ïðîêëåòîã
àâîëà. Îí ïàäèøàõà óáè¼à îòðîâíèì õàíàðîì, çàðèâøè ìó
302
Èñòî, 252.
303
Ð. Ìèõà÷è, £óíàöè êîñîâñêå ëåãåíäå, Áåîãðàä, 1989, 17.
304
Ó òóðñêîì òåêñòó yund oglu Dimitri. Ïðâè ñå ó ñâîìå ïðåâîäó
Íåøðè¼åâå Èñòîðè¼å Ãëèøà Åëåçîâè îäëó÷èî çà îâàêâî òóìà÷åå îâîã
èìåíà, áóäóè äà ó ñòàðîì òóðñêîì ¼åçèêó ðå÷ yund (yond) îçíà÷àâà êîáè-
ëó. Î. Çèðî¼åâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 254.
305
Èñòî, 257.
330
íîæ ó òðáóõ, ÷èìå ñàì ñòè÷å ñëàâó ìåó ïîêâàðåíèì íåâ¼åðíè-

öèìà, àëè è ñàìîã ñóëòàíà äîâîäè äî õåðî¼ñêå ÷àñòè (ahadat)
ìåó âëàäàðèìà ñâè¼åòà. Áèòëèñè, äàêëå, ãîâîðè î òîìå äà ¼å
Ìèëîø Íèêîëà ¼åäàí îä íà¼óãëåäíè¼èõ êðàåâà íåâåðíè÷êå
âî¼ñêå; ó öèó èçâðøåà ïîäâèãà îí ïîñòà¼å ìóñëèìàí; çà ñâî¼å
ïðåäóçåå êîðèñòè îòðîâíè õàíàð; è, øòî ¼å íà¼âàæíè¼å, îí ¼å
¼åäàí îä îíèõ ñåäàì îïàêèõ íåâ¼åðíè÷êèõ âëàäàðà êî¼å ¼å ïðèíö
Áà¼àçèò ¼óíà÷êè ïîðàçèî ó äðóãîì äåëó áèòêå, ïðåîêðåíóâøè òà-
êî ñèòóàöè¼ó îä ïðâîáèòíèõ õðèøàíñêèõ óñïåõà, äî èõîâîã
ïîòïóíîã ïîðàçà. Îëãà Çèðî¼åâè ñå ñ ïðàâîì ïèòà, íå òðåáà ëè
îâäå òðàæèòè è äàëåêè åõî ¼óíà÷êîã ïîäâèãà äâàíàåñòîðèöå ïëå-
ìèà êî¼è ñó ñå, ñóäåè ïî îäãîâîðó Ôèðåíòèíñêå ðåïóáëèêå êðà-
ó Òâðòêó, ïðîáèëè äî Àìóðàòîâîã øàòîðà306.
Êàäà ¼å ðå÷ î òóðñêèì èçâîðèìà î Êîñîâñêîì áî¼ó ó ïèòàó,
íå òðåáà çàíåìàðèòè íè ïóòîïèñöà Åâëè¼ó ×åëåáè¼ó êî¼è ¼å ó 17.
â., óïðàâî íà òåðåíó ãäå ñå çáèî Êîñîâñêè áî¼, çàáåëåæèî íèç
ïðåäàà î Ìèëîøó Îáèëèó.307 Ó ïóòîïèñó Åâëè¼å ×åëåáè¼å ïð-
âè ïóò ñå ¼àâà ìîòèâ î íåêàêâî¼ òà¼àíñòâåíî¼ áàáè êî¼à êàçó¼å
Òóðöèìà êàêî äà ïîãóáå êîñîâñêîã ïîäâèæíèêà. Çàíèìèâî ¼å
äà ñå åïèçîäà î áàáèíîì íîñó ñðåå è ó äóáðîâà÷êî¼ áàðîêíî¼
ïîåçè¼è. Äóáðîâ÷àíèí £àêåòà Ïàëìîòè (1625-1680) îâî ïðåäà-
å óíîñè ó äåâåòî ïåâàå ñâîãà åïîñà Äóáðîâíèê ïîíîâåí. Ëî-
êàëíîã ¼å ïîðåêëà. Ïàëìîòè ãà ¼å ÷óî äîê ¼å, ïóòó¼óè êàî ïî-
êëèñàð ñ õàðà÷åì çà Ïîðòó Êîñîâîì, ïðåëàçèî ïðåêî ìîñòà, êî¼è
ñó ñòàíîâíèöè íàçâàëè Áàáèíèì Íîñîì308. È ìàäà ¼å ðå÷ î ïðåäà-
306
Èñòî, ôóñíîòà áð. 41, ñòð. 256-257.
307
Å. ×åëåáè, Ïóòîïèñ, îäëîìöè î ¼óãîñëàâåíñêèì çåìàìà, Ïðåâåî,
óâîä è êîìåíòàð íàïèñàî Õ. Øàáàíîâè, Ñàðà¼åâî, 1967.
308
Äóáðîâ÷àíèí £àêåòà Ïàëìîòè áèî ¼å èçâåñíî ïðâè ïèñàö êî¼è ¼å
çàáåëåæèî òó ïðè÷ó; ïîñëå åãà, îíà å óè è ó äðóãå êîñîâñêå ñïèñå
¼åäàí ¼å îä èõ Òðîíîøêè ëåòîïèñ, íà ïðèìåð à íèñó ¼å çàîáèøëå íè
ïî¼åäèíå íàðîäíå ïåñìå èëè ïåñìå êî¼å ñó, êàî íàðîäíå, ñìèøàëè óäè
íà íåêè íà÷èí âå óïîçíàòè ñ ëèòåðàðíèì èçâîðèìà. Ì. Ïàíòè, Êíåç
Ëàçàð è Êîñîâñêà áèòêà ó ñòàðî¼ êèæåâíîñòè Äóáðîâíèêà è Áîêå Êî-
òîðñêå, 358.
331
ó êî¼å ¼å ïîòåêëî ñà òåðåíà Êîñîâà, î ÷åìó íåñóìèâî ñâåäî÷è

è çàáåëåæåíà ïðîçíà êîñîâñêà òðàäèöè¼à,309 Ïàëìîòèåâ åï ãî-
âîðè è î äèñïåðçèâíîñòè êîñîâñêå ëåãåíäå, ÷è¼è ñó ñå ïðåïîçíà-
òèâè ñåãìåíòè âåîìà áðçî øèðèëè è ëàêî óêëàïàëè ó ïîïóëàð-
íå ñèæå¼íå è æàíðîâñêå îáðàñöå.
Î óãàðñêèì òðóïàìà êðàà Æèãìóíäà, àëáàíñêèì óðà
Êàñòðèîòèà, äåäå ñëàâíîã Ñêåíäåðáåãà, âëàøêèì, ðóìóíñêèì,
áóãàðñêèì è äðóãèì ïîìîíèì ¼åäèíèöàìà ó ñàñòàâó âî¼ñêå êíå-
çà Ëàçàðà, î êî¼èìà íàðî÷èòî ïðåòåðàíî ãîâîðå òóðñêè èçâîðè,
õîòåè äà äà¼ó øòî âåè çíà÷à¼ ñâî¼î¼ ïîáåäè, îäíîñíî, îíîìå
øòî îíè ñìàòðà¼ó çà ñâî¼ó ïîáåäó, Ðóâàðàö ðàñïðàâà êàî î ïîò-
ïóíèì èçìèøîòèíàìà. Çíà ñå äà ¼å êíåç Ëàçàð, ó ñêëîïó ïðè-
ïðåìà çà îäñóäíó áèòêó ñà Òóðöèìà, ïîñðåäñòâîì ñâîãà çåòà, Íè-
êîëå Ãîð¼àíñêîã ìëàåã, ïðèìèî âàçàëíå îáàâåçå ïðåìà óãàðñêîì
êðàó Æèãìóíäó Ëóêñåìáóðøêîì, îáåçáåäèâøè òàêî ñåâåðíó
ãðàíèöó ñâî¼å äðæàâå.310 Èïàê, íà Êîñîâó ñå, èçóçåâ Âóêà Áðàí-
êîâèà, íà ÷è¼î¼ ñå òåðèòîðè¼è áèòêà è îäèãðàëà, íåå íàè íè
¼åäàí îä çåòîâà è ÷ëàíîâà ïîðîäè÷íîã ñàâåçà êíåçà Ëàçàðà. Ïî-
ðåä Âóêà Áðàíêîâèà, êî¼è ¼å óñïåøíî ïðåäâîäèî äåñíî êðèëî ó
áî¼ó, íåäâîñìèñëåíî ¼å ¼îø ïîòâðåíî ¼åäèíî ó÷åøå ¼åäíîã îä-
ðåäà êðàà Òâðòêà, íà ÷åëó ñà Âëàòêîì Âóêîâèåì (èëè Âëàòêîì
Âëàåíèåì): Ìîðàìî îäáàöèòè áåç êîëåáàà íàâîäå òóðñêèõ
õðîíè÷àðà è èñòîðèêà äà ¼å Ëàçàð íàøàî ñàâåçíèêå ó Áóãàðà, Àë-
áàíàöà..., äà ñå îêî åãà ñòâîðèëà øèðîêà õðèøàíñêà êîàëèöè-
¼à. Òî ¼å ¼îø Ðà÷êè óáåäèâî ïîáèî. Ìåç¼åð èçðè÷èòî íàãëàøàâà
äà íà Êîñîâó íè¼å áèëî åâðîïñêèõ âèòåçîâà. Äà òî íè¼å ïðàçíî
309
Ìíîãà íàðîäíà ïðåäàà ñà Êîñîâà, êàî è ¼åäíà øèïòàðñêà íà-
ðîäíà ïåñìà î êîñîâñêîìå áî¼ó òâðäå äà ñå óõâàåíè Ìèëîø áàáè îñâå-
òèî. Âåëå äà ¼ó ¼å óõâàòèî êîä áàáèíîã ìîñòà è áàöèî äàëåêî. Äåëîâè áàáå
ñó ïàäàëè íà ðàçëè÷èòà ìåñòà è òàêî ñó ïî¼åäèíè òîïîíèìè íà Êîñîâó,
êàæó, äîáèëè èìå. Í. óáèíêîâè, Íà¼ñòàðè¼è çàïèñè ïðîçíèõ íàðîä-
íèõ ïðåäàà î Êîñîâñêîìå áî¼ó íà ïðîñòîðó Êîñîâà, 64.
310
Ì. Äèíè, Èñòîðè¼ñêî è ëåãåíäàðíî Êîñîâî, ó: Áî¼ íà Êîñîâó
ñòàðè¼à è íîâè¼à ñàçíàà, ðåä. Ð. Ìèõà÷è, Êèæåâíå íîâèíå, Áåîãðàä,
1992, 441-442.
332
òóðñêî õâàëèñàå óìíîæèòè áðî¼ ïðîòèâíèêà äà áè ñå ïîâåàî

ñîïñòâåíè óñïåõ ñà÷óâàî áè ñå î òîìå íåêè ñïîìåí ó òèì çå-
ìàìà.311 Ôðàî Ðà÷êè ¼å, íà îñíîâó âåñòè ¼åäíîã èòàëè¼àíñêîã
ëåòîïèñà î ïðèñóñòâó áàíà Èâàíà ñà êðñòàøèìà íà Êîñîâó (do-
mino Johanne banno cum crucesignatis), çàñòóïàî òåçó î îðãàíè-
çîâàíîì ó÷åøó Õðâàòà ó Êîñîâñêî¼ áèöè.312 Ïðåìà Ðóâàðöó, îâè
ïîäàöè òåøêî äà ñå ìîãó ïðèõâàòèòè. Ó÷åøå Õðâàòà ïîä âî-
ñòâîì áèâøåã ìà÷âàíñêîã áàíà Èâàíà Õîðâàòà íå ìîæå ñå òàêî
äåöèäèðàíî îäáàöèòè, ñìàòðà Ï. Òîìàö, êî¼è ïîñòàâà ïèòàå,
íè¼å ëè îâäå Ðóâàðàö, ó ïðå¼àêîì êðèòè÷êîì æàðó, çà¼åäíî ñà
âîäîì èñòðåñàî èç êîðèòà è äåòå: Èëàðèîí Ðóâàðàö ïîáè¼à äà
ñó Õðâàòè áèëè íà Êîñîâó íî òî ÷èíè ñà ìàêàâîì àðãóìåíòà-
öè¼îì: êàäà ¼å âåñò íåòà÷íà ó ïîãëåäó Ñèãèñìóíäîâîã è Òâðòêî-
âîã ïðèñóñòâà íà Êîñîâó, îíäà íè¼å òà÷íà íè çà áàíà Èâàíà. Çà
Ñèãèñìóíäà è Òâðòêà çíàìî èç äðóãèõ èçâîðà äà íèñó áèëè íà
Êîñîâó, àëè çà Èâàíà Õîðâàòà ñâå îêîëíîñòè ãîâîðå äà ¼å ìîãàî
áèòè. (...) Ìèñëèì äà ñå Ðóâàðàö, òà¼ ïðîíèöèâè êðèòè÷àð, îâîã
ïóòà ïîäàî ñóâèøå ñâî¼î¼ óðîåíî¼ ñêåïñè, ïà ¼å çà¼åäíî ñ âîäîì
èñòðåñàî èç êîðèòà è äåòå. Ñèãóðíî ¼å, äà ñå íà îñíîâó òå ¼åäèíå
òàìíå áåëåøêå ñà òà÷íèì è íåòà÷íèì ïîäàöèìà íå ìîæå íèøòà
îäñåè, àëè ñå íå ìîæå îäáàöèòè íè ïîäàòàê êî¼è ñå ñàñâèì äî-
áðî óêëàïà ó äîãàà¼å, êîìå íèøòà íå ïðîòèâðå÷è. Ñàìî, èç òîãà
íå áè òðåáàëî èçâîäèòè äàëåêîñåæíå çàêó÷êå êàî øòî ¼å ó÷è-
íèî Ôðàî Ðà÷êè ïîâîäîì ñàâåçà Ëàçàð-Òâðòêî-õðâàòñêè ôåó-
äàëöè èëè Âëàäèìèð îðîâè êî¼è, ñìàòðà¼óè ïðèñóñòâî Õð-
âàòà ïîóçäàíîì âåøó àëè íå ïîä Èâàíîì Õîðâàòîì âå ïîä Èâà-
íîì Ïàëèæíîì, à ó íàñòî¼àó äà êîðåíå ¼óãîñëîâåíñêå èäå¼å ïî-
311
Ï. Òîìàö, Êîñîâñêà áèòêà, Áåîãðàä, 1968, 101-102.
312
Savezna vojska srbsko-bosanska pod zapovjedi samoga Lazara, do-
èim je bosanski odjel predvodio Vladko Hraniæ a uz njega, kako se u neuvae-
nu do sada spomeniku navodi, ban Ivan Hrvat vojevao, savezna velim
vojska bjee rezreðena okolo Pritine i nagibala se vie k sjeveru naprama
uæu Laba i Sitnice. Fr. Raèki, Pokret na slavenskom jugu koncem XIV i
poèetkom XV stoljeæa, Rad JAZU, knj. III, Zagreb, 1878, 90.
333
ñòàâè øòî äóáå ó ïðîøëîñò, íàëàçè äà ñó ïîêðåíóòè íåêèì òàì-

íèì ïðåäîñåà¼åì ó çà¼åäíè÷êî¼ áîðáè ïðîòèâ ¼åäíîã íåïðè¼àòå-
à êî¼è å èõ, è ¼åäíå è äðóãå, âåêîâèìà òëà÷èòè.313 Êàäà ¼å ðå÷
î îðãàíèçîâàíîì ó÷åøó Õðâàòà ó Êîñîâñêî¼ áèöè, ìåóòèì, Èëà-
ðèîíó Ðóâàðöó ïîâëàó¼å è ñàâðåìåíà ñðïñêà êèæåâíà èñòîðè-
îãðàôè¼à: Èñòîðè¼ñêè èçâîðè ñâåäî÷å î ó÷åøó ðàòíèêà èç âè-
øå íàöè¼à íà Êîñîâñêîìå ïîó. Òî ¼åñòå íåñóìèâî òà÷íî, àëè
ðå÷ ¼å î íà¼àìíèöèìà. Ïîòïóíî ¼å àïñóðäíà òâðäà î îðãàíèçî-
âàíîì ó÷åøó Õðâàòà ó Êîñîâñêî¼ áèòêè, íàâîäíî ïðåäâîåíèõ
Èâàíîì Ïàëèæíîì. Èçâàí ïî¼åäèíà÷íîã íà¼àìíè÷êîã îäíîñà (àêî
ñó è ó òîìå ñòàòóñó áèëè), Õðâàòè ñâàêî¼àêî íèñó ó÷åñòâîâàëè ó
Êîñîâñêî¼ áèòêè. Áóäóè áåç ñîïñòâåíå, ñàìîñòàëíå äðæàâå è
ñîïñòâåíèõ, íåçàâèñíèõ îáëàñòè îíè òî ñåáè íèñó ìîãëè äî-
çâîëèòè. Ïðèçíàâàëè ñó âðõóíñêó âëàñò ìààðñêå êðóíå, à ìà-
àðñêè âëàäàð ¼å ó òî âðåìå áèî îäëó÷àí ïðîòèâíèê è êðàà Òâðò-
êà è êíåçà Ëàçàðà. Óîñòàëîì, ïîñëå Êîñîâñêå áèòêå è Ëàçàðåâå
ñìðòè, óïðàâî ¼å ìààðñêà âî¼ñêà (ïîïóåíà õðâàòñêèì ÷åòàìà)
áèëà íà¼âåè ïðîáëåì Ëàçàðåâî¼ óäîâèöè êíåãèè Ìèëèöè è
óïðàâî ¼å ìààðñêà ñèëà áèëà òà êî¼à ¼å óäîâèöó îïðåäåëèëà äà
èçìåó äâà çëà: Ìààðñêå è òóðñêå ñèëå, èçàáåðå óäàåíè¼å. Ïðè-
çíàëà ¼å òóðñêó íàäâëàñò. Òî ¼å ó÷èíèëà âåðîâàòíî, òåê ïîñëå ìàð-
òà 1391. ãîäèíå.314
Ðóâàðàö îäáàöó¼å è ñâå äðóãå òðàäèöè¼ñêå ó÷åñíèêå ãðîçíå
áàòàëè¼å íà Êîñîâó, óäàðà¼óè áåç ìèëîñòè ïî óñìåíèì òðàäè-
öè¼ñêèì èíòåðïðåòàöè¼àìà èñòîðè¼ñêèõ äîãàà¼à: Èñòîðè¼à íå
çíà çà £óã-Áîãäàíà è çà £óãîâèå, è íå çíà, äà ¼å òà¼ £óã Áîãäàí
òàñò áèî à £óãîâèè äà ñó øóðå áèëå êíåçó Ëàçàðó, îíà íèøòà íå
çíà íè çà Ñòðàõèó êíåçà èëè áàíà; èëè Áàíîâèà Ñòðàõèó è
äà ¼å òà¼ Áàíîâè Ñòðàõèà ïàøåíîã áèî êíåçó Ëàçàðó, è íàïî-
ñëåòêó íå çíà îíà íè çà Èâàíà íèòè ïàê çà Ìèëàíà è äà ñó îáî¼è-
Ï. Òîìàö, Íàâ. äåëî, 105-106.
313

314

Êðàåâèó, 28.
334
öà ñ Ìèëîøåì îòèøëè ó òóðñêè òàáîð è òàìî ïðå Ìèëîøà ïîãè-

íóëè. Çà ñâå òå è çà òî íå çíà èñòîðè¼à, òî ¼åñò íàøè ñòàðè¼è
ïîâåñíè èçâîðè è èñòîðè¼ñêè ñïîìåíèöè ïà íè Îðáèí íè Ëóêà-
ðåâè íèøòà íå çíà¼ó: çà èõ ñàìî ïåñìå è ïðè÷å íàðîäíå è îíå
ïî ïåñìàìà è ïðè÷àìà òèì îêî ïîëîâèíå ïðîøëîãà âåêà ñêëî-
ïåíå ïðîñòå è ó ðîäîñëîâó óâðøòåíå ïîâåñòè çíà¼ó.315 Îâäå
Ðóâàðàö ðóøè ¼åçãðî êîñîâñêå óñìåíå òðàäèöè¼å, ñòîæåðå íà êî-
¼èìà ïî÷èâà âåêîâíî ïðåäàå î êîñîâñêèì ìó÷åíèöèìà êî¼è èç-
ãèáîøå çà êðñò ÷àñíè è ñëîáîäó çëàòíó, íå äîïóøòà¼óè ìî-
ãóíîñò áèëî êàêâîã èíòåðôåðèðàà òðàäèöè¼ñêèõ è èñòîðè¼-
ñêèõ ñïîìåíà î Êîñîâñêîì áî¼ó. £åäíà è äðóãà îáëàñò óäñêîã
äóõà, óîïøòå, ðàçãðàíè÷åíå ñó êîä åãà ¼àñíèì è íåïðåìîñòè-
âèì æàíðîâñêèì îçíàêàìà; ñâàêà èìà ñâî¼ó çàñåáíó îáëàñò ïðî-
ó÷àâàà è ñâî¼ó êàðàêòåðèñòè÷íó ìåòîäîëîãè¼ó. èõîâî ïðåïëè-
òàå è ìåøàå ìîæå ñàìî äà øòåòè è ¼åäíî¼ è äðóãî¼. Âðõîâíè
àðáèòàð ðàçäâà¼àà, îñíîâíè äèñòèíêòèâíè ôàêòîð ¼å îâäå, êàî
è óâåê, ïî Ðóâàðöó, Èñòèíà. Îñíîâíè çàäàòàê èñòîðè÷àðà, ïðå-
ìà òîìå, íè¼å îñëóøêèâàå äóõà âðåìåíà, íèòè êîíñóëòîâàå
òðàäèöè¼å ó ðàñâåòàâàó áèëî êîã ïèòàà. åãîâ ïîñàî ñó ôàê-
òè, ÷èåíèöå, äîêàçè: Íåêà äàêëå ñëåïè ãóñëàðè ïåâà¼ó óç ãó-
ñëå è ïðîñòè êàçèâà÷è íåêà ïðè÷à¼ó áåç ãóñàëà î âå÷åðè êíåæåâî¼
è íåêà ó ïðè÷àìà è ïåñìàìà ïîìèó è £óãà è £óãîâèå è Ìèëàíà
è Èâàíà è Áàíîâèà Ñòðàõèó; è íåêà ó÷åíè ïåñìîòâîðöè è ñòè-
õîòâîðöè: Ìóøèöêè è Ñòåðè¼å è Æèâêîâèè è íàäàå îïëàêó¼ó
ìàòåð áåäå âå÷åðó êíåæåâó è ó êàíòàòàìà ¼àñíî è ãëàñíî ñïî-
ìèó òå èñòå, íî áóäóè ñðïñêè èñòîðèê, êî¼åãà ¼å çàäàòàê ñà-
ñâèì äðóãè, íåãî øòî ¼å ãóñëàðà, ïåâà÷à, ïåñíèêà è îïåâà÷à è
íàðèêà÷à, íåêà ñå óñòåãíå è íå äà ñðöó íà âîó, è ïèøóè ïîâåñò
î áî¼ó íà Êîñîâó íåêà íå ñëóøà íè íà òå ïåñìå è ïðè÷å íè íà îíå
ïî òèì ïåñìàìà è ïðè÷àìà óäåøåíå ïðèïîâåñòè, âå íåêà ïèòà è
èñïèòà, øòà ñå ó ïðâèì è íà¼ñòàðè¼èì òå íà¼áîèì èçâîðèìà è
ïîâåñíèì ñïîìåíèöèìà î òîì êàæå è êàêî ñå òî, øòî ñå ó ðàçíèì
315
335
èçâîðèìà êàæå, ìåó ñîáîì ñëàæå.316 Ïðåìà òîìå, ïî Ðóâàðöó,

íà Êîñîâó, ñà ñðïñêå ñòðàíå, óç êíåçà Ëàçàðà íàëàçèìî ñàìî å-
ãîâîã çåòà Âóêà Áðàíêîâèà, áîñàíñêîã âî¼âîäó Âëàòêà Âóêîâè-
à è Ìóñè Ñòåôàíà, íåàêà êíåçà Ëàçàðà. óðà Ñòðàöèìèðî-
âè Áàëøè, äðóãè çåò êíåçà Ëàçàðà, íè¼å ó÷åñòâîâàî ó ñóêîáó.
Âàæíî ¼å íàïîìåíóòè äà Ðóâàð÷åâî ìèøåå, è ïîðåä ïðåíà-
ãëàøåíîã ïîâåðåà èçâîðó êî¼è ãîâîðè î ó÷åøó Õðâàòà ó áèöè,
ó ñóøòèíè äåëè è Ôðàî Ðà÷êè: Od svih dakle onih saveznika
kneza Lazara, o kojih turski pisci prièaju, ostali su samo Bonjaci s
èetom hrvatskoga bana Ivana Horvata i moebiti Zeæani s Gjorgjem
Stracimiroviæem. Knez Lazar, Vuk Brankoviæ i Vlatko Vlkoviæ s Iva-
nom Horvatom i moda Gjorgje Stracimiroviæ bijahu glavni vojvo-
de kræanske vojske. Kolika je mogla biti ova vojska, ne moe se
ustanoviti; ali to je nesumnjivo, da tadanja Srbija, Bosna, pa i Zeta,
niesu mogle dati onolik broj momaka, o kolikom bulazne Turci.317
Ïðè÷à î Ìèëîøó Îáèëèó, îêëåâåòàíîì ¼óíàêó êî¼è óáè¼à
ñóëòàíà íà ïîó Êîñîâó, ñëè÷íà çàïàäíîåâðîïñêèì ïîâåñòèìà
î îäíîñèìà ñèçåðåíà è âåðíîã âàçàëà, îäíîñíî çàâèäèâîã ñðîä-
íèêà (Í. óáèíêîâè), ñìèøåíî ¼å ïîòèñêèâàíà ó äðóãè ïëàí
äîìèíàíòíîì öðêâåíî-ïîëèòè÷êîì êîìïîíåíòîì Ëàçàðåâå ëå-
ãåíäå. Îíà ñå êðåòàëà äàå îä Äåñïîòîâèíå, ïðåìà çàïàäó.
Òàìî ¼å è çàáåëåæåíà. Îòóäà ñêëîíîñò ïî¼åäèíèõ èñòðàæèâà-
÷à äà ïîðåêëî êîñîâñêå ëåãåíäå òðàæå ó çàïàäíèì êðà¼åâè-
ìà.318 Òåçà ïðåìà êî¼î¼ ¼å ïåñìà î Êîñîâó íèêëà ó íàøèì çà-
316
Èñòî, 204 : 241.
317
Boj na Kosovu. Uzroci i posljedice. Èitao u sjednici filologièko-hi-
storièkoga razreda Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti dne 15/27.
lipnja 1889. akademik dr. Fr. Raèki. Îâäå ïðåìà: Áî¼ íà Êîñîâó, ñòàðè¼à è
íîâè¼à ñàçíàà, 412.
318
Í. Áàíàøåâè ¼å òâðäèî äà ïåñìå î Êîñîâó íèñó íèêëå íåïîñðåä-
íî ïîñëå äîãàà¼à î êî¼èìà ïåâà¼ó è äà íèñó îïñòàëå ó ñàìîì êðà¼ó áî¼è-
øòà, êàêî ñå îáè÷íî äîñàä ìèñëèëî. Ïðåìà Áàíàøåâèó, íåäâîñìèñëåíå
òðàãîâå êîñîâñêå ëåãåíäå ìîæåìî óî÷èòè òåê îä äðóãå ïîëîâèíå 15. â. Íà¼-
ïîãîäíè¼è ìîìåíàò çà ñòâàðàå ïåñíè÷êå ëåãåíäå î Êîñîâó áèëî ¼å âðåìå
êðñòàøêèõ ðàòîâà ïðîòèâ Òóðàêà, áèòêå íà Âàðíè 1444. ã. è Äðóãîã êîñîâ-
336
ïàäíèì êðà¼åâèìà, òå ñõâàòàå äà ¼å îíà èçâîðíî ôåóäàëíîã ïî-

ðåêëà, ïîñâååíà ñëàâåó ïîäâèãà Ìèëîøà Îáèëèà319, êî¼ó
íà¼äîñëåäíè¼å çàñòóïà Íèêîëà Áàíàøåâè320, Àëî¼ç Øìàóñ ñ ïðà-
âîì ðåëàòèâèçó¼å, êîíñòàòó¼óè äà ¼å ñàìî ¼åäàí ïðèïîâåäíè òîê
êîñîâñêå ëåãåíäå ïðè÷à î Ìèëîøó Îáèëèó, ïî ñâåìó ñóäåè,
ïîñòàî ó çàïàäíèì êðà¼åâèìà.321 Øìàóñ àêöåíàò ñòàâà íà òî äà
ñó îä ïî÷åòêà ïîñòî¼àëà äâà, ãåîãðàôñêè, òåìàòñêî-ìîòèâñêè è
èäå¼íî ìåóñîáíî èçäèôåðåíöèðàíà ¼åçãðà êîñîâñêå ëåãåíäå, êî¼à
ñå ïîâåçó¼ó òåøèì èíòåãðàòèâíèì ñïîíàìà òåê ñà ðàçâî¼åì ìî-
òèâà èçäà¼ñòâà Âóêà Áðàíêîâèà.322
ñêîã áî¼à 1448. ã., êàäà ¼å îäè¼óì êî¼è ¼å ïàî íà äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà
çáîã åãîâå óëîãå ó äîãàà¼èìà îêî Äðóãîã êîñîâñêîã áî¼à, ïðåíåñåí ó
ïåñìàìà íà åãîâîã îöà. Í. Áàíàøåâè, Î ïîñòàíêó è ðàçâî¼ó êîñîâñêîã
è Ìàðêîâîã öèêëóñà, Áåîãðàä, 1936. Ïðåøòàìïàíî èç Ñðïñêîã êèæåâ-
íîã ãëàñíèêà, 1936, í. ñ., ê. XLVII, áð. 7-8, ñòð. 5.
319
Èç àíàëèçå íà¼ñòàðè¼èõ åëåìåíàòà ó íàøèì Êîñîâñêèì ïåñìàìà
è èõîâîã óïîðååà ñ åëåìåíòèìà âèòåøêèõ ðîìàíà (ðîìàíîì ñå íàçè-
âàëî íà çàïàäó ñâàêî íàðàòèâíî äåëî, ó ñòèõó èëè ïðîçè, íà íàðîäíîì
¼åçèêó), äîøàî ñàì äî çàêó÷êà äà ¼å ïðâîáèòíè êàðàêòåð Êîñîâñêèõ ïå-
ñàìà áèî ôåóäàëàí (ñëàâåí ¼å íà ïðâîì ìåñòó Ìèëîøåâ ïîäâèã), à äà ñó
òåê ó äîöíè¼î¼ ôàçè ðàçâî¼à äîáèëå îíà¼ ðåëèãèîçíè è ïàòðèîòñêè êàðàê-
òåð è îíî óìåòíè÷êî ñàâðøåíñòâî Âóêîâèõ ïåñàìà. Òåæå ¼å ïðåöèçíî óòâð-
äèòè êî¼èì ñó ñå òåìïîì ïåñìå ìíîæèëå è øèðèëå îíäà ïî ñâèì êðà¼åâè-
ìà íàøåã íàðîäà. Í. Áàíàøåâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 6.
320
321
Ïî ìîìå ñõâàòàó òî âàæè ïðå ñâåãà çà Ìèëîøåâó ëåãåíäó è
åíî äàå ðàçãðààâàå. Îíà çà öðêâåíå êðóãîâå ó Ëàçàðåâî¼ äðæàâè è
äåñïîòîâèíè íè¼å ìîãëà íèòè ñìåëà äà áóäå îä ïðâîðàçðåäíîã èíòåðåñà.
Ìèëîø íå ñàìî øòî íè¼å ïðèïàäíèê âëàäà¼óå êóå, âå ¼å ñàìî ñëóãà
Ëàçàðåâ. Îí ¼å ó íà¼áîåì ñëó÷à¼ó îëè÷åå ôåóäàëíîã, ñòàëåøêîã èäåàëà
âàçàëñêå âåðíîñòè. åãîâà æðòâà, èàêî ïëåìåíèòà è èç ïëåìåíèòèõ ïî-
áóäà, èïàê íè¼å äåëî ìó÷åíèêà, âå ïîáîðíèêà îâîçåìàñêîã èäåàëà âè-
òåøêå ÷àñòè. Óïðàâî ñå ñòîãà ëè÷íèì ìîòèâèìà èëè ïîäðîáíè¼èì íàâîå-
åì îêîëíîñòè åãîâîã ïîäâèãà íå ïîêëàà ñêîðî íèêàêâà ïàæà ó öð-
êâåíîì ïðåäàó, ÷àê ñå íå êîëïîðòèðà íè îíî øòî ñå ìîãëî íàè êîä Êîí-
ñòàíòèíà Ôèëîçîôà. A. Schmaus, Ìèëîø Îáèëè ó íàðîäíîì ïåñíè-
øòâó è êîä åãîøà, 48.
322
Èñòî, 49.
337
È çàèñòà, íà çàïàäó, ó Ïðèìîð¼ó, ñòâàðà ñå ¼åäàí íîâè êè-

æåâíè è èñòîðèîãðàôñêè êðóã ó êîìå ñå ðàçâè¼à íèç åïèçîäà,
íåïîçíàòèõ ó Ìîðàâñêî¼ Ñðáè¼è, êî¼å ñå óêó÷ó¼ó ó æèâè òîê
êîñîâñêå ëåãåíäå. Ó Àíàëèìà âðëî ïëåìåíèòå Ðåïóáëèêå Äóáðî-
âà÷êå (Li annali della nobilissima Republica di Ragusa) ñ êðà¼à 15.
â. çàáåëåæåíî ¼å äà ñå íà Êîñîâó ïîó (in Kossovo polje) îäèãðà-
ëà êðâàâà áèòêà èçìåó Òóðàêà è Áîñàíàöà, êî¼èìà ñó íà ÷åëó
áèëè äåñïîò Ëàçàð, êðà Áîñíå è Âóê Áðàíêîâè, è Âëàòêî Âó-
êîâè âî¼âîäà, è äà ñó ó î¼ óáè¼åíè è öàð Ìóðàò è êðà Áî-
ñíå, àëè äà îäëóêà íè¼å ïàëà.323 Àíîíèìíè ïðåâîäèëàö ãð÷êå
õðîíèêå £îâàíà Äóêå íà èòàëè¼àíñêè ¼åçèê ðàçâè¼à íèç íîâèõ åïè-
çîäà êîñîâñêå ëåãåíäå. Îí ãîâîðè î òà¼íèì ïèñìèìà êî¼à ñó èç-
ìåèâàëè òóðñêè öàð Ìóðàò è Ìèëîø Êîáèëè (Milos Cobilic-
hio), êàïåòàí Ëàçàðåâ, ÷îâåê è äóõîì è òåëîì òîëèêî ïóí êðåïî-
ñòè è ñíàæàí; ñðïñêè âèòåç ¼å ïèñìà ïîêàçèâàî ñâîìå ãîñïîäà-
ðó; òó ¼å è ìîòèâ êíåæåâå âå÷åðå êàî è Ëàçàðåâå çäðàâèöå; çàòèì
ñå îïèñó¼å Ìèëîøåâ îäëàçàê ó òóðñêè òàáîð ñà áëèñòàâèì êî-
ïåì îêðåíóòèì íàîïàêî, øòî ¼å ìîòèâ êî¼è ñå ¼àâà è ó òóð-
ñêèì èçâîðèìà î Êîñîâñêîì áî¼ó (Àøèêïàøè). Äóáðîâà÷êè õó-
ìàíèñòà Ôåëèêñ Ïåòàí÷è ïî÷åòêîì 16. â. ãîâîðè î òóðñêî¼ ïî-
áåäè è î ïîãèáè¼è ñóëòàíà Ìóðàòà è äåñïîòà Ëàçàðà (Î ïóòå-
âèìà êî¼èìà ñå Òóðöè ìîãó íàïàñòè, 1502). Ìèëîøà íàçèâà Ìè-
ëîí Êàáëå (Òóðñêà èñòîðè¼à). Íîâå ñó ïî¼åäèíîñòè îíå î Ìóðà-
òîâî¼ óòðîáè, óêîïàíî¼ íà Êîñîâó, è î åãîâîì òåëó, îäíåòîì ó
Áðóñó è òàìî ñàõðàåíîì324. Ó Êîìåíòàðèìà î ñâîìå âðåìåíó
äóáðîâà÷êîã õóìàíèñòå è èñòîðè÷àðà Ëóäâèãà Òóáåðîíà Öðè¼å-
323
Íå ìàëî êàçó¼å è ñðïñêîõðâàòñêè îáðò Êîñîâî ïîå ó èíà÷å èòà-
ëè¼àíñêîì òåêñòó òîã çàïèñà; êàî äà ñå ó ñâåñò àíîíèìíîã õðîíè÷àðà òà¼
îáðò óòèñíóî äèðåêòíî èç íàðîäíèõ ïîï¼åâàêà è âèøå íè¼å ìîãàî óòðíó-
òè ÷àê è êàäà ¼å ïîòîì ôðàçà íàøåã ïèñöà òåêëà ó äðóãîì ¼åçèêó. Ì.
Ïàíòè, Êíåç Ëàçàð è Êîñîâñêà áèòêà ó ñòàðî¼ êèæåâíîñòè Äóáðîâíè-
êà è Áîêå Êîòîðñêå, ó: Î êíåçó Ëàçàðó, Çáîðíèê ðàäîâà, Áåîãðàä, 1975,
338-339.
324
Èñòî, 341.
338
âèà (ïèñàíî èçìåó 1500. è 1527. ãîäèíå; îá¼àâåíî 1603. ãîäè-

íå) âå èìàìî ðàçâè¼åí îáëèê ëåãåíäå: âå÷åðó óî÷è áî¼à, Ëàçàðå-
âó çäðàâèöó è Ìèëîøåâ ãîâîð, êëåâåòó Ìèëîøåâîã òàêìàöà è Ìè-
ëîøåâ ïðåáåã ó òóðñêè òàáîð äà áè èñïóíèî ñâî¼ó çàêëåòâó.
Ïðåäèñòîðè¼à Ìèëîøåâå ëåãåíäå, ðàçâè¼åíà ïðâîáèòíî ó
çàïàäíèì êðà¼åâèìà, çíà÷à¼íî ¼å óïîòïóåíà ïðè÷îì î çàâàäè Ëà-
çàðåâèõ çåòîâà. Îâó ïðè÷ó ïðâè ïóò ñðååìî ó Òðàêòàòó î Òóðöè-
ìà ïóøêàðà £åðãà èç Íèðíáåðãà.325 Èàêî ¼å îâà ïðè÷à âåîìà çíà-
÷à¼íà çà ðàçâî¼ êîñîâñêå ëåãåíäå, ó ïðâîì ïëàíó ó £åðãîâîì ñïèñó
è äàå ñå íàëàçè ëèê êíåçà Ëàçàðà326: Äåñïîò Ëàçàð ¼å èìàî äâà
çåòà, êî¼è ñó áèëè ñòàëíî ó íåñëîçè ìåó ñîáîì. £åäíîì ¼å èìàî äà
ðàòó¼å ñ Òóð÷èíîì. Òàäà îâà äâî¼èöà ¼åäàí äðóãîì ãîâîðàøå äà å
ñå ñóòðà âèäåòè êî¼è ¼å íà¼áîè ó áîðáè. Ó òîêó íîè ¼åäàí îä
çåòîâà ïîðó÷è Òóð÷èíó äà å ìó ó¼óòðî ñà ìíîãî ïëåìèà ïðèòå-
è ó ïîìî. Òîìå ñå Òóð÷èí ðàäîâàî è ó¼óòðî êàäà ¼å ñòèãàî è õòåî
äà ìó ïîóáè íîãó, èñó÷å ñâî¼ ìà÷ è ïðîáîäå Òóð÷èíà. Íî, ìà
êîëèêî ñå îíè áîðèëè Òóð÷èí îñòàäå ïîáåäíèê. Äåñïîò Ëàçàð ñå
äàäå ó áåêñòâî, àëè ãà çàðîáèøå è óáèøå.327 Ðàçâè¼à¼óè ìîòèâ
íåñëîãå ìåó õðèøàíèìà, £åðã ïðâè óíîñè îâà¼ ìîòèâ, êî¼è ïðåä-
ñòàâà âàæíó êàðèêó ó ïîâåçèâàó åïèçîäà êîñîâñêå ëåãåíäå328.
325
Èç òîãà èçëàçè äà ¼å êîñîâñêè ¼óíàê âå îêî ñðåäèíå XV âåêà ó
óñìåíîì ïðåäàó çàïàäíèõ êðà¼åâà áèî äîâåäåí êàî Ëàçàðåâ çåò ó ïîðî-
äè÷íó âåçó ñà êíåçîì Ëàçàðîì è Âóêîì Áðàíêîâèåì. Çà ðàçâî¼ êîñîâñêå
ëåãåíäå äîçíà¼åìî èç £åðãîâîã òðàêòàòà ¼îø è òî äà ¼å óñìåíî ïðåäàå âå
òàäà íåïîñðåäàí ïîâîä çà Ìèëîøåâ íåîáè÷íè ïîñòóïàê òðàæèëî ó ñâàè
íàñòàëî¼ ó ñàìî¼ êíåæåâî¼ ïîðîäèöè, ó ñâàè çåòîâà îêî ïðâåíñòâà, êàêî
èçãëåäà, ó âèòåøêîì, àãîíàëíîì ñìèñëó. Àëè ¼îø íåìà ðå÷è î èçäà¼è ¼åä-
íîã îä ñóïàðíèêà êàî íè î îáëàãèâàó êîñîâñêîã ¼óíàêà. À. Øìàóñ,
Íàâ. ñòóäè¼à, 48.
326
Ñâàà çåòîâà çàóçèìà çíà÷à¼íî ìåñòî, íî öåíòðàëíà ëè÷íîñò ¼å
êíåç Ëàçàð. Ç. Êîíñòàíòèíîâè, Ïóøêàð £åðã èç Íèðíáåðãà î Áîñíè è
Ñðáè¼è, ó: Êîñîâî ó ïàìåó è ñòâàðàëàøòâó, 47.
327
Ïóøêàð £åðã èç Íèðíáåðãà, Òðàêòàò î Òóðöèìà, ó: Êîñîâî ó ïàì-
åó è ñòâàðàëàøòâó, 51-52.
328
Ì. Ñïðåìè, Êîñîâñêà áèòêà ïðîáëåì èçäà¼å, ó: Êîñîâñêà áèò-
êà 1389. ãîäèíå è åíå ïîñëåäèöå, 44.
339
Èç åãîâîã èçëàãàà íå âèäèìî çàøòî ¼å äîøëî äî ñóêîáà ìåó

çåòîâèìà. Ìåóòèì, äîâîíî ¼å áèëî ïîâåçàòè îâó åïèçîäó ñà
îáëàãèâàåì êîä Êîíñòàíòèíà Ôèëîçîôà, äîäàòè ¼î¼ ôðàãìåíò
î ñâàè Ëàçàðåâèõ êåðè, ïà äà ñå îáëèêó¼å êîìïëåòíà ëåãåíäà,
îíàêî êàêî ¼å ïðâè ïóò ïðåäñòàâåíà ó Êðàåâñòâó Ñëîâåíà Ìà-
âðà Îðáèíà329.
Êîíñòàíòèí Ìèõàèëîâè èç Îñòðîâèöå ó Òóðñêî¼ õðîíèöè
(1496-1501) ïðâè ìåó äîìàèì èçâîðèìà íàâîäè èìå Ìóðàòî-
âîã óáèöå: È òó ¼å Ìèëîø Êîáèëà, âèòåç êíåçà Ëàçàðà, óáèî
öàðà Ìóðàòà. È òàäà ¼å èñòî òàêî óáè¼åí öàðåâ ñèí Ìóñòàôà, àëè
¼å äðóãè åãîâ ñèí Èëäèðèì Áà¼àçèò, øòî çíà÷è: íåáåñêà ìóà,
îñòàî íà öàðñêîì ïðåñòîëó.330
Ïóòîïèñ êðîç Áîñíó, Ñðáè¼ó, Áóãàðñêó è Ðóìåëè¼ó 1530. Áåí-
äåäèêòà Êóðèïå÷èà, íàñòàî 1531. ãîäèíå, ñâåäî÷è äà ñå ïî÷åò-
êîì 16. â. íà öåëîì õðâàòñêîì è ñðïñêîì òåðåíó ïåâà¼ó ¼óíà÷êå
åïñêå ïåñìå331. Ó ñðåäèøòó ïàæå Áåíåäèêòà Êóðèïå÷èà íà-
329
Êîä Öðè¼åâèà îâà ïðåäñòàâà íè¼å ¼îø êîíêðåòèçîâàíà ó îäðåå-
íî¼ èñòîðè¼ñêî¼ îñîáè, àëè äà ¼å òåíäåíöè¼à ðàçâî¼à èøëà ó ïðàâöó åïñêå
èñòîðèçàöè¼å, äîêàçó¼å £åðãîâà áåëåøêà. Îíà ïðåäñòàâà âðëî âàæíó êà-
ðèêó ó òîì ïðîöåñó. Òðåáàëî ¼å ñàìî ïîâåçàòè ïðåäàå î ñâàè äâà êíåæå-
âà çåòà, îä êî¼èõ ¼å ¼åäàí êîñîâñêè ¼óíàê, ñà ñòàðè¼èì ïðåäàåì î îáëà-
ãèâàó ïà äà ñå äîáè¼å êîíà÷íè îáëèê óâîäíîã äåëà Ìèëîøåâå ëåãåíäå.
Òà ôàçà ¼å óç äàå ïðîøèðèâàå ïðåäèñòîðè¼å ñâàîì æåíà êàî ïîñëåä-
èì äîãàà¼åì ó ïîòïóíîñòè îñòâàðåíà òåê êîä Îðáèíè¼à (1601), êî¼è ó
ìíîãèì ïî¼åäèíîñòèìà íàäîâåçó¼å äîñëîâöå íà Öðè¼åâèà. (...) Ïðå òîãà
¼å âå Äóêèí ïðåâîäèëàö ãîâîðèî î èçäà¼è ¼åäíîã âî¼âîäå, Äðàãîñëàâà Ïðè-
áèøèà, àëè áåç èêàêâå âåçå ñà Ìèëîøåì èëè, óîïøòå, ñà ïðåäèñòîðè¼îì
êîñîâñêå äðàìå; ñòîãà îâà¼ ìîòèâ íè¼å ìîãàî áèòè äàå ðàçâè¼åí. À.
Øìàóñ, Íàâ. ñòóäè¼à, 49.
330
Êîíñòàíòèí Ìèõàèëîâè, £àè÷àðåâå óñïîìåíå èëè òóðñêà õðî-
íèêà, ïðèð. . Æèâàíîâè, Áåîãðàä, 1959. Îâäå ïðåìà: Êîñîâî ó ïàìåó
è ñòâàðàëàøòâó, 22.
331
Èç Êóðèïå÷èåâà êàçèâàà ¼àñíî ¼å, äàêëå, äà ñå ó ïî÷åòêó XVI
âåêà íà öåëîì õðâàòñêîì è ñðïñêîì òåðåíó ïåâà¼ó ¼óíà÷êå åïñêå ïåñìå
(ïî Õðâàòñêî¼ è Áîñíè è ïî îíèì êðà¼åâèìà, ò¼. íà Êîñîâó è îêîëèíè) è
òî êàêî î ñàâðåìåíèì äîãàà¼èìà (Ìàëêî÷è), òàêî è î áëèæî¼ è äàî¼
ïðîøëîñòè (âåðíè ñëóãà Ð. Ïàâëîâèà, Ìèëîø Îáèëè). Â. Ëàòêîâè,
340
ëàçè ñå Ìèëîøåâ ïîäâèã. Êàêî Àëî¼ç Øìàóñ ëóöèäíî ïðèìåó-

¼å, ñ ïðàâîì áè ñå âåðçè¼à î Êîñîâñêîì áî¼ó êî¼ó äà¼å Êóðèïå÷è
ìîãëà íàçâàòè ïîâåøó î Ìèëîøó Îáèëèó. Ãîâîðåè î ãðîáó
òóðñêîã öàðà ó Âó÷èòðíó332, Êóðèïå÷è ó ñðåäèøòå ïàæå ñòà-
âà Ìèëîøà Êîáèëîâèà, âèòåçà ÷óâåíà ñà ñâî¼åãà ¼óíàøòâà è
ïîøòåà, î êî¼åìó ñå è ó Õðâàòñêî¼ ïåâà¼ó ïåñìå; îïèñó¼å ãà
êàî íåêîã ñòàðîã ñðïñêîã âèòåçà, íåïðàâåäíî îêëåâåòàíîã êîä
ãîñïîäàðà äà øóðó¼å ñà íåïðè¼àòååì. Òèìå ¼å, ó¼åäíî, äàòà è
ìîòèâàöè¼à çà ïîäâèã.333 Î÷èãëåäíî ¼å Êóðèïå÷èåâ ñïèñ íàñòàî
ïîä óòèöà¼åì íàðîäíå òðàäèöè¼å î Êîñîâñêîì áî¼ó. Åâèäåíòàí ¼å
óïëèâ ëåãåíäå î Äðóãîì êîñîâñêîì áî¼ó, áóäóè äà ¼å ïóòîïèñàö
Ìóðàòà I çàìåíèî ñà Ìóðàòîì II334. Ïðåìà À. Øìàóñó, ó ðèòåð-
Áåíåäèêò Êóðèïå÷è, Ïóòîïèñ êðîç Ñðáè¼ó, Áóãàðñêó è Ðóìåëè¼ó 1530, ïðåâ.

. Ïå¼àíîâè, Ñàðà¼åâî 1950, Ïðèëîçè Ê£ÈÔ, ê. XX, ñâ. 3-4, 1954, 333.
332
Òó, íà ñïîìåíóòîì Êîñîâó Ïîó, íàëàçè ñå îçèäàí ãðîá, êàî ÷å-
òâîðîóãëà êóëà, âèñîê, ¼åäíîêàòàí, ñà îêðóãëèì êðîâîì îä îëîâà, ëè¼åïî
óêðàøåí. Ó åìó ¼å ñàõðàåíî òè¼åëî Ìóðàòà, îñìîã òóðñêîã öàðà, êî¼è ¼å
ïî÷åî âëàäàòè ó õèàäó ÷åòèðè ñòîòèíå è äâàäåñåò äðóãî¼ ãîäèíè è âëà-
äàî äâàäåñåò è äåâåò ãîäèíà. Íà òîì ãà ¼å ì¼åñòó, ó åãîâîì øàòîðó, íîæåì
ðàñïîðèî íåêè ñòàðè ñðïñêè âèòåç, ïî èìåíó Ìèëîø Êîáèëîâè (Milosch
Khabilouitz), êàä ¼å ñà ñâî¼îì âî¼ñêîì óäàðèî íà äåñïîòà, êî¼è ¼å òàäà áèî
êíåç èëè ìàðêãðîô Ñðáè¼å. Á. Êóðèïåøè, Ïóòîïèñ êðîç Áîñíó, Ñðáè-
¼ó, Áóãàðñêó è Ðóìåëè¼ó 1530, ïðåâåî ñà íåìà÷êîã . Ïå¼àíîâè, Ñàðà¼åâî,
1950, 33.
333
Èñòî, 33-34.
334
...U pripoviedanju pako Kuripeèiæevu o Milou Kobiloviæu saèuva-
lo se vjerovatno narodno predanje onoga doba o Milou; jer neima u historiji
onih vremena sliènomu prièanju traga; moda je putopisac sluao od svojih
domaæih pratilaca i pjesmu o kosovskoj katastrofi, u kojoj je Milo glavnim
junakom. Jer nad sve se tuj iztièe Milo, on je sredite, oko kojeg se sve kreæe,
slavi mu se junatvo, o kojem se u Hrvatskoj mnogo pjeva, i potenje, koje
zasvjedoèi odluèiv se smaknuti krvnika samostalnosti srbske, misleæi, da tim
zasvjedoèi svoju nevinost, a smræu Muratovu da odvrati katastrofu od svoje
otaèbine, izlauæ se pogibelji svakako, ako mu atentat nebi poao za rukom.
Da je putopisac po narodnoj tradiciji, a nipoto po historiji, napisao svoje pri-
èanje o Milou, pokazuje najbolje to to veli, da je smrt Muratova toli smutila
Turke da su uzmakli i tim se Srbija spasila. Diveæi se putopisac napokon ple-
menitomu i velikomu djelu Miloevu, osobito to je unatoè svojim zavidnikom
341
ñêî¼ ïðè÷è î Êîáèëîâèó êîä Êóðèïå÷èà èìàìî ïðåä ñîáîì

îä¼åê ñòèõîì óîáëè÷åíå òðàäèöè¼å, ò¼. íà¼ñòàðè¼å ïåñìå î Ìèëî-
øó Îáèëèó335.
Äà ¼å ëåãåíäà î Ìèëîøó Îáèëèó áèëà âåîìà ðàíî ðàçâè¼å-
íà íà Êîñîâó ñâåäî÷å è äðóãè ñòðàíè ïóòíèöè êðîç Ñðáè¼ó ó 16.
è 17. âåêó. Ïðîëàçåè Êîñîâîì îíè, ïî ïðàâèëó, áåëåæå Ìèëî-
øåâî èìå è ïîäâèã, ñà íèçîì êóëòóðíî-èñòîðè¼ñêèõ ïðåäàà è
âåîìà çàíèìèâèì åëåìåíòèìà êî¼è ñó ïðåóçåòè, âåðîâàòíî, èç
ëîêàëíå òðàäèöè¼å. Ó Äíåâíèêó ïóòîâàà ïî Òóðñêî¼ (1573-1578)
Ñòåôàíà Ãåðëàõà ïîìèå ñå êóëòóðíî-èñòîðè¼ñêî ïðåäàå î ðàç-
âàëèíàìà Ìèëîøåâà ãðàäà êîä Ïèðîòà336. Êíåçà Ìèëà è òâð-
àâó Ìèëåøåâàö ïîìèå Ôèëèï Äèôðåí-Êàíå 1573. ã.337 Î ìå-
øàó ¼óíàêà è äîãàà¼à Ïðâîã è Äðóãîã êîñîâñêîã áî¼à ãîâîðè
vratio dobro za zlo, rtvovao ivot za spas zemlje i naroda, poreðuje ga sa

znamenitimi historijskimi muevi, Mucijem i Kurcijom, koji dadoe ivot da
se spase Rim. P. Matkoviæ, Putovanja po balkanskom poluotoku XVI. vieka,
II. Putovanje B. Kuripeiæa, L. Nogarola i B. Ramberta, Rad JAZU, knj. LVI,
Zagreb, 1881, 179-180.
335
Òà ïðåòïîñòàâåíà ïåñìà áèëà áè íà¼ñòàðè¼à ïåñìà î Êîñîâó
íè¼å ìîæäà íè ïî÷èàëà äîëàñêîì íà Êîñîâî, âå îäìàõ âå÷åðîì óî÷è
áèòêå à çàâðøàâàëà ñå ïî ñâî¼ ïðèëèöè ñòèõîâèìà êî¼è áè îäãîâàðàëè Êó-
ðèïåøè÷åâî¼ ðå÷åíèöè: Êàäà ñå òî çà÷ó ó êíåæåâî¼ ñðáñêî¼ âî¼ñöè, êàêî
Êîáèëîâè óáè öàðà è êàêî ñàì ïîãèáå, îíäà òåê ñïîçíà ãîñïîäàð ñâîãà
âåðíîãà ñëóãó. À. Øìàóñ, Íàâ. ñòóäè¼à, 51.
336
Krenuv od ovoga bunara putovahu dalje liepim rodnim priedjelom i
poljem i prispjeli su po podne u Sarckoi ili Pirot, kao to ga Bugari zovu; 20.
noæite, 3 m. daleko. Ovo je velika varoica, ima dosta dobre kuæe, gdje stanu-
je, osim njekoliko èaua, 150 spahija, koji neidu na vojnu, osima ako begler-
beg Rumelije lièno ide. Tu ima malo Bugara, koji neimaju crkve. Osim varoi-
ce bijae tu i gradiæ, od koga jo stoje 4 visoke jake kule i platno. Kræani
prièaju, da je tu sjedio Milosch Coboli (Milo Kobiliæ), koj je turskoga cara
Murata zaklao. P. Matkoviæ, Putovanja po Balkanskom poluotoka XVI. vie-
ka. XIII. Putopisi Stj. Gerlacha i Sal. Schweigera, ili opisi putovanja carskih
poslanstva u Carigrad, naime Davida Ungnada od g. 1573.-78. i Joach. Sin-
zendorfa od g. 1577, Rad JAZU, knj. CXVI, Zagreb 1893, 49.
337
Âèä. Ð. Ñàìàðè, Áåîãðàä è Ñðáè¼à ó ñïèñèìà ôðàíöóñêèõ ñàâðå-
ìåíèêà, XVI-XVII âåê, Èñòîðè¼ñêè àðõèâ Áåîãðàäà, Áåîãðàä, 1961, 129.
342
Äíåâíèê î ïóòîâàó ìëåòà÷êîãà ïîñëàíèêà £. Ñîðàíöå îä Ìëå-

òàêà ó Öàðèãðàä ã. 1575.338 Æàí Ïàëåðí Ôîðåç¼åí 1582. ã. ãîâîðè
î ïîäâèãó Ìèëà Êîìíåíà, êî¼è ¼å óñðåä òóðñêîã òàáîðà ïîãóáèî
Ìóðàòà Äðóãîã. Çàíèìèâî ¼å äà îí ïîìèå è òðàäèöè¼ó ïðåìà
êî¼î¼ ñó Òóðöè óõâàòèëè êîñîâñêîã ïîäâèæíèêà ïîñðåäñòâîì ¼åä-
íå âåøòèöå, î ÷åìó ãîâîðå è íàðîäíà ïåñìà, êàî è êóëòóðíî-èñòî-
ðè¼ñêà ïðåäàà î Ìèëîøåâèì ãðàäîâèìà (Çâå÷àí, Ìèëåøåâàö).339
×åõ áàðîí Âðàòèñëàâ, íà ñâîìå ïóòîâàó êðîç Ñðáè¼ó ó Öàðèãðàä
ó àóñòðè¼ñêîì ïîñëàíñòâó 1591. ã. ïîìèå àóäè¼åíöè¼ó êîä ñóëòà-
íà, êàî è îáè÷à¼ äà ñå äîáðî ïðåòðåñó îíè êî¼è èçëàçå êîä öàðà,
óâåäåí ïîñëå ïîãèáè¼å ñóëòàíà Ìóðàòà íà Êîñîâó.340 Äîêòîð Áðà-
338
Dne 26. (22.) u sriedu; poto su krenuli s noæita blizu Bieloga Dri-
ma, ili su 12 m., koje ravninom, koje gorom, pa vrlo velikom i studenom
dolinom, dok su prispjeli na ravan, po imenu Corsano (sic!), vrlo veliku i vrlo
rodnu, gdje, vele, da je sultan Selim, pradjed tadanjega sultana, pobiedio voj-
sku Matije kr. ugarskoga. Ima tu brdace, o kojem se prièa, da je ondje umro
njeki paa, kojega izdade sluga kralja Matije; s toga se od onda obièaje drati
ramena onih, koji dolaze cielivati ruke sultanu. P. Matkoviæ, Putovanja po
Balkanskom poluotoku XVI. vieka. XIV. Dnevnici o putovanju mletaèkih po-
slanstava u Carigrad: osobito Jakova Sorance od g. 1575. i 1581., i Pavla
Kontarina od g. 1580, Rad JAZU, knj. CXXIV, Zagreb, 1895, 30-31.
339
Ó îäàòëå ñòèãîñìî ó Ïðèøòèíó, äðóãó ëåïó âåëèêó âàðîøèöó, ñà
àìè¼àìà è êàðàâàíñàðà¼èìà, ãäå çàíîèñìî. Ñóòðàäàí, ñåäàìíàåñòî èñòîã
ìåñåöà, ïîîñìî îäàòëå è, ïîñëå îñàì ìèà, íàèîñìî íà ¼åäíó ìàëó âàðî-
øèöó ãäå ¼å ãðîá Ìóðàòà Äðóãîã, êî¼åã ¼å, êàêî ¼å áèëî ðå÷åíî, ñà ïåò äî
øåñò åãîâèõ óäè óáèî Ìèëî Êîìíåí ó åãîâîì ÷àäîðó óñðåä åãîâå
âî¼ñêå. Ðå÷åíè Êîìåíåí ñå íàïðàâè äà ¼å ñâî¼ ñîïñòâåíè ïîêëèñàð êî¼è õîå
äà ãîâîðè î ìèðó óèìå ðå÷åíîã Êîìíåíà; è ïîøòî ¼å óìàêàî èç ñðåäèøòà
ñóëòàíîâîã òàáîðà, óõâàòèøå ãà íà¼çàä,íåøòî êàñíè¼å, ïîñðåäñòâîì ¼åäíå
âåøòèöå, è òè èñòè ãà óáèøå. Íà èõ ¼å ñóëòàíè¼à áèëà âåîìà óòà, ¼åð ¼å
çàæåëåëà äà âèäè ÷îâåêà êî¼è ¼å òàêî äóãî îäîëåâàî ñâåì òóðñêîì áåñó, êî¼è
¼å òàêî äîáðî áðàíèî ñâî¼ó îòàáèíó è áèî òîëèêî îäëó÷àí äà ¼å ïðåäóçåî
òàêî âåëèêó ñòâàð äà ïîå äà óáè¼å ¼åäíîãà ìîíàðõà, êàî øòî ¼å îâà¼, óñðåä
åãîâå âî¼ñêå. Ñòàíîâíèöè îâå âàðîøèöå ñó çáîã òîãà îñëîáîåíè îä õàðà-
÷à ñ ¼åäèíîì îáàâåçîì äà èçäðæàâà¼ó èçâåñòàí áðî¼ êàíäèëà êî¼à óâåê ãîðå ó
àìè¼è è íà Ìóðàòîâîì ãðîáó. Ð. Ñàìàðè, Íàâ. äåëî, 139.
340
Âèä. Ïóòîâàå êðîç Ñðáè¼ó 1591. ãîä, Øóìàäèíêà, IV, N. 1, áð. 4,
Áåîãðàä, 1855, 13.
343
óí 1669. ã. ãîâîðè î äîãàà¼èìà âåçàíèì çà Ïðâè è Äðóãè Êîñîâ-

ñêè áî¼, êàî è î ïîäâèãó õðèøàíñêîã âî¼íèêà Ìèõàèëà Êîáè-
ëîâèà íà Êîñîâó.341
Ìàâðî Îðáèí çàâàäó êíåæåâèõ çåòîâà ìîòèâèøå èíòåðíà-
öèîíàëíèì ìîòèâîì ñâàå Ëàçàðåâèõ êåðè, Ìàðå è Âóêîñàâå,
îêî ïîðåêëà è ïðâåíñòâà èõîâèõ ìóæåâà342. Ó Êðàåâñòâó Ñëî-
âåíà Ì. Îðáèíà ïðèñóòíè ñó ñâè åëåìåíòè êîñîâñêå ëåãåíäå: êíå-
æåâà âå÷åðà, çäðàâèöà, Ìèëîøåâà áåñåäà, ïîäâèã. Ìèëîø ¼å ó
îñâèò çîðå, à äà íèêî íè¼å ïðèìåòèî, óç¼àõàî êîà è ñ êîïåì
îêðåíóòèì íàîïàêî, øòî ¼å êîä Ñëîâåíà çíàê áåãóíöà, îòèøàî
ó òóðñêè òàáîð. Áàöèâøè ñå íà çåìó, êàêî ¼å îáè÷à¼ êîä Òóðà-
êà, êëààî ñå öàðó ïðèãíóòå ãëàâå äà ìó ïîóáè ðóêó, êðàäè-
ìèöå èçâóêàî áîäåæ, ñêðèâåí ó íåäðèìà, è çàáèî ãà öàðó ó òð-
áóõ. Çàòèì ¼å èç ïåòíèõ æèëà ïîêóøàî äà ïîáåãíå èç øàòîðà,
àëè ãà ¼å ðàíèëà öàðåâà ñòðàæà è òó ¼å ïîãèíóî. Ïðèêàçàíî ¼å è
çàðîáàâàå êíåçà Ëàçàðà êî¼è, áåæåè, óïàäà çà¼åäíî ñ êîåì
ó ¼åäíó íåâèäèâó ðóïó ïîêðèâåíó çåìîì è ãðàåì êî¼ó ñó
ñåàöè èñêîïàëè äà áè óõâàòèëè íåêó çâåð. Ëàçàð ¼å æèâ óõâà-
åí , ãëàâà ìó ¼å îäðóáåíà, è ïîêîïàí ¼å ó Ðàâàíèöè.
341
Âèä. Ñò. Íoâàêîâè, Áåëåøêå äîêòîðà Áðàóíà èç ñðïñêèõ çåìàà
îä ãîäèíå 1669, Ñïîìåíèê ÑÊÀ, 1891, IX, 41.
342
Îí ¼å áèî óäàî (êàêî ¼å ðå÷åíî) ñâî¼ó êåð Ìàðó çà Âóêà Áðàíêîâè-
à, à Âóêîñàâó çà Ìèëîøà Êîáèëèà, êî¼è ñå ðîäèî ó Ò¼åíòèøòó áëèçó Íî-
âîãà Ïàçàðà è áèî îäãî¼åí íà Ëàçàðåâîì äâîðó. Èçìåó îâå äâå ñåñòðå äî-
øëî ¼å ¼åäíîì äî ñâàå. Âóêîñàâà ¼å, íàèìå, õâàëèëà è ïðåòïîñòàâàëà âðåä-
íîñò ñâîãà ìóæà Âóêó Áðàíêîâèó, à òî ¼å Âóêîâó æåíó Ìàðó ¼àêî óâðåäèëî,
ïà ¼å îøàìàðèëà ñâî¼ó ñåñòðó. Êàä ¼å îíà òî èñïðè÷àëà ñâîìå ìóæó, îí ¼å
ñìåñòà ïîòðàæèî Âóêà è ñàñóî íà åãà ìíîãî óâðåäà, òå ãà ïîçâàî íà ìåã-
äàí, äà ñå âèäè ¼å ëè èñòèíà îíî øòî ¼å áèëà êàçàëà åãîâà æåíà Âóêîñàâà.
È ìàäà ¼å Ëàçàð ïîêóøàî äà èõ èçìèðè, èïàê íè¼å óñïåî ñïðå÷èòè äà ñå
ìåóñîáíî ïîòóêó êàêî áè è ¼åäàí è äðóãè ïîêàçàëè ñâî¼ó âðåäíîñò. Êàä ¼å
Ìèëîø ó äâîáî¼ó çáàöèî Âóêà ñ êîà, âåëèêàøè êî¼è ñó ñòà¼àëè óíàîêîëî
íèñó äîçâîëèëè äà ãà äàå óäàðà. Ïîñëå òîãà ñó èõ êíåç Ëàçàð è äðóãè âåëè-
êàøè èçìèðèëè, íî òî èçìèðåå áåøå âèøå ëàæíî íåãî îä ñðöà. Çàòî Âóê
íè¼å ïðîïóøòàî íè¼åäíó ïðèëèêó äà Ìèëîøà îöðíè êîä òàñòà. Ì. Îð-
áèí, Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, 2. äîïóåíî è èçìååíî èçäàå, 96-97.
344
Î áðî¼íîì ñòàó, ðàñïîðåäó, òîêó è èñõîäó áèòêå Ðóâàðàö

ïèøå ïî Êîíñòàíòèíó Ôèëîçîôó. Îí ñìàòðà äà ¼å ñðïñêå âî¼ñêå
áèëî îêî øåçäåñåò õèàäà. Ï. Òîìàö èç òåìåíå àíàëèçå âî¼íî-
ñòðàòåãè¼ñêîã êîìïëåêñà áèòêå çàêó÷ó¼å äà ¼å íà Êîñîâó áèëî
40.000 Òóðàêà ïðåìà 25.000 Ñðáà343. Ðóâàðàö èñòè÷å äà ¼å Âóê
Áðàíêîâè çàïîâåäàî äåñíèì, à Âëàòêî Âóêîâè ëåâèì êðèëîì.
Êíåç Ëàçàð ¼å ïðåäâîäèî öåíòàð ñðïñêå âî¼ñêå: Êðà¼ è ïîñëåäàê
òå áèòêå íà Êîñîâó òî âå çíàø, è çíàø, äà ¼å êíåç Ëàçàð óõâà-
åí è ïîñå÷åí; ìîæåø çíàòè, äà ¼å ïîêðà¼ êíåçà Ëàçàðà ïàî è
íåàê åãîâ Ìóñè Ñòåôàí è îíà¼ Äìèòàð âî¼âîäà; ïà çíàø è òî,
äà çåò Ëàçàðåâ Âóê Áðàíêîâè íè¼å ó áî¼ó ïàî, è äà êàæó, äà ñå
âî¼âîäà Âëàòêî Âóêîâè ñ ìàëî èõ ñïàñàî è âðàòèî ó ñâî¼ çàâè-
÷à¼! È ñàä ñå ïèòà íî íå ïèòà ñå òåê ñàä, âå ñå ïèòà è ïèòàëî ñå
âå îä òîëèêî ñòîòèíà ãîäèíà: êî ¼å êðèâ è ñ ÷è¼å êðèâèöå ïàäå
êíåç Ëàçàð è ïðîïàäå ñðïñêî öàðñòâî íà Êîñîâó?344 Îâèì Ðóâà-
ðàö, ó èðîíè¼ñêîì êó÷ó, îòâàðà íà¼ïðîâîêàòèâíè¼å ïèòàå ñâî-
¼å ðàñïðàâå ïèòàå èçäà¼ñòâà Âóêà Áðàíêîâèà.
£åäíà îä íà¼ðàäèêàëíè¼èõ èíòåðâåíöè¼à êî¼ó ¼å èçâðøèî Èëà-
ðèîí Ðóâàðàö ó äîòàäàøî¼ ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è ïðåäñòà-
âà äîêàçèâàå òðàäèöè¼ñêîã ïîðåêëà ïðè÷å î èçäà¼ñòâó Âóêà
Áðàíêîâèà íà Êîñîâó, çáîã ÷åãà ¼å äîæèâåî è íà¼æåøå íàïàäå.
Äåëèêàòíîñò è îñåòèâîñò îâîã ïèòàà ó ðîìàíòè÷àðñêîì 19.
âåêó, ó âðåìå áóåà íàöèîíàëíå ñâåñòè, èñêóñèî ¼å çáîã èñòå
ñòâàðè è óáîìèð Êîâà÷åâè, âåëèêè ïàòðèîòà è ïðåãàëàö íà
ïîó íàöèîíàëíå êóëòóðå è èñòîðè¼å; îáî¼èöà ñó íàïàäàíè êàî
èçäà¼íèöè ñðïñòâà è åãîâèõ íà¼ñâåòè¼èõ èäåàëà. Òàêî, £àøà Òî-
ìè ïèøå î Ðóâàðöó êàî î ÷îâåêó êî¼è òðó¼å è óáè¼à íàðîäíè
äóõ è èñìåâà îñåà¼ íàðîäíè, îøòðî ãà íàïàäà¼óè äà ¼å åãîâî
ïèñàå íåðîäîóáèâî, ÷àê è àêî ìó íàìåðà íè¼å òàêâà.345
343
344
Èñòî, 218 : 246.
345
Âèä. £àøà Òîìè, Áî¼ íà Êîñîâó Ñåîáà Ñðáà Öðíà Ãîðà, Íîâè
Ñàä, 1908, 22-3.
345
Àíàëèçèðà¼óè, ¼åäàí ïî ¼åäàí, íà¼ñòàðè¼å èçâîðå î Êîñîâ-

ñêîì áî¼ó, Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà íè ¼åäàí îä èõ, àêî è ïîìèå
íåêó íåñëîãó ìåó ñðïñêèì âåëèêàøèìà, íå àïîñòðîôèðà êàî
èçäà¼íèêà Âóêà Áðàíêîâèà: Äî êðà¼à XVI èëè äî Îðáèíà è Ëó-
êàðåâèà íèêî íå ðå÷å è íå íàïèñà, äà ¼å Âóê Áðàíêîâè íåâåðà è
èçäà¼èöà ïà îòêóä äà òè Äóáðîâ÷àíè ó ïî÷åòêó XVII âåêà çíà¼ó,
äà ¼å Âóê áèî òà¼ íåñðåòíèê.346 Ñâåäî÷åå îâå äâî¼èöå ïîçíè¼èõ
èñòîðè÷àðà íàñòàëî ¼å î÷èãëåäíîì åïñêîì òðàíñïîçèöè¼îì íà-
ðîäíîã ìèøåà, îäíîñíî ñàñòàâàåì êîìàäèà âåêîâèìà óîá-
ëè÷àâàíîã êîñîâñêîã ïðåäàà ó ñêëàäíó è ëîãè÷êè îäðæèâó öå-
ëèíó. Ðà¼è, êî¼è íè¼å, êàî ìíîãè äðóãè ñðïñêè èñòîðè÷àðè, èç-
íèêàî íà òåìåèìà óñìåíå êóëòóðå, ïðèõâàòà îâà íàðîäíà ïðå-
äàà è ïðè÷å êàî èñòèíèòó èñòîðè¼ñêó èíòåðïðåòàöè¼ó. Ïîñëå
åãà, âå ñòâîðåíî êîñîâñêî ïðåäàå, ïîòïóíî çàîêðóæåíî âå
ó äåëó Ìàâðà Îðáèíà, ñà ñðåäîâåêîâíî-ðåëèãèîçíèì è âèòå-
øêî-åïñêèì åëåìåíòèìà, íèêî âèøå íå äîâîäè ó ñóìó, £åäèíî
ñå, ó çàâèñíîñòè îä ïðåîâëàó¼óåã ñòàâà êîëåêòèâà è äðóøòâå-
íî-ïîëèòè÷êå ïîòðåáèòîñòè, ó ïî¼åäèíèì åïîõàìà íàøåã íàöè-
îíàëíîã è ïîëèòè÷êîã æèâîòà íåêè åãîâè åëåìåíòè ïîòèñêó¼ó
êàî òðèâè¼àëíè (ñâàà Âóêîâå è Ìèëîøåâå æåíå îêî ïîðåêëà è
ïðâåíñòâà ìóæåâà), à íåêè ïàê ¼îø âèøå íàãëàøàâà¼ó (Âóêîâî
èçäà¼ñòâî è Ìèëîøåâ ïîäâèã, èçãðàåíè íà ïðèíöèïó êîíòðà-
ïóíêòà, íàðî÷èòî ñå èñòè÷ó ó âðåìåíèìà Ïðâîã ñðïñêîã óñòàí-
êà, êàî ïîðàçàí ïðèìåð ïîãóáíèõ äå¼ñòàâà íåñëîãå è íåâåðå è, ñ
äðóãå ñòðàíå, ñâåòëè èäåàë áåñïðèìåðíîã ¼óíàøòâà.)
Ðàçâî¼åì ìîòèâà èçäà¼å, íàðî÷èòî îä 17. âåêà, êîìïëåòèðà
ñå ñëèêà êîñîâñêå ëåãåíäå.347 Ìàâðî Îðáèí ïðâè êîíêðåòèçó¼å è
íîìèíàëèçó¼å ìîòèâ èçäà¼å âåçó¼óè ãà çà èìå Âóêà Áðàíêîâè-
346
347
Êîñîâñêè ìîòèâè ñå óêëàïà¼ó è òîêîì âðåìåíà ïðåîáðàæàâà¼ó ó
äâå îñíîâíå ëåãåíäå Ëàçàðåâó è Ìèëîøåâó. Îíå, ÷èíè ñå, òåê îä XVII
âåêà ïî÷èó äà ñðàñòà¼ó ó öåëèíó è íå ñòèæó äà ñå óîáëè÷å ó çàâðøåíó è
¼åäèíñòâåíó åïîïå¼ó. Òàäà ñå òåê ó èõîâîì ñêëîïó ¼àâà è ëè÷íîñò Âóêà
Áðàíêîâèà ó óëîçè èçäà¼íèêà. È. Áîæè, Íåâåðñòâî Âóêà Áðàíêîâèà,
ó: Î êíåçó Ëàçàðó, çáîðíèê ðàäîâà, 224.
346
à348. Âóêà Áðàíêîâèà å ïîñëå Îðáèíà, à ñëóæåè ñå èìå, çà

èçäà¼ñòâî íà Êîñîâó îïòóæèòè è £àêåòà Ëóêàðåâè ó ñâîì Îáèë-
íîì èçâîäó èç äóáðîâà÷êèõ àíàëà349, êàî è ñâè ïîçíè¼è èñòîðèî-
ãðàôñêè è òðàäèöè¼ñêè èçâîðè.350 È îâäå ¼å, êàî è ó ðàçâî¼ó ìî-
òèâà î îêëåâåòàíîì ¼óíàêó êî¼è âðøè ïîäâèã, óî÷èâ ïðîöåñ åï-
ñêå èñòîðèçàöè¼å. Íàèìå, óìåñòî íåêèõ çàâèäèâàöà êîä Êîí-
ñòàíòèíà Ôèëîçîôà ïîñòåïåíî ñå èçäâà¼à ñàìî ¼åäàí Ìèëîøåâ
òàêìàö, çàâèäèâè çåò êî¼è íà¼ïðå îêëåâåòà ñóïàðíèêà ãîñïîäà-
ðó, à çàòèì è èçäà ñâîãà ñèçåðåíà íà áî¼íîì ïîó. Òàêî ñå è èç
ãðóïå çàâåðåíèêà ó îäãîâîðó Ôèðåíòèíñêå îïøòèíå, ñà ðàçâî¼åì
êîñîâñêå ëåãåíäå, àêöåíàò óñðåäñðåó¼å íà ¼åäíîã ¼óíàêà êî¼è âð-
øè ïîäâèã (Î. Çèðî¼åâè). Ó íà¼ñòàðè¼èì ñðïñêèì ëåòîïèñèìà
(Ïåêè ëåòîïèñ351) èçäà¼à ¼å äàòà ñàìî êàî ìîãóíîñò.352 Ó
348
Âóêîâè ¼å ñ ìàëî ñâî¼èõ óäè ïîáåãàî ïîñëå ïîìåíóòå áèòêå,
êî¼à ñå çáèëà íà Êîñîâó 15. ¼óíà 1389. ãîäèíå. Ìåóòèì, çåò êíåçà Ëàçàðà
Âóê Áðàíêîâè ñïàñàî ñå ãîòîâî ñà ñâèì ñâî¼èì óäèìà, ïîøòî ¼å (êàêî
íåêè êàæó) èìàî òà¼íå ïðåãîâîðå ñ Ìóðàòîì äà èçäà (êàêî ¼å è ó÷èíèî)
ñâîãà òàñòà äà áè ñå äîêîïàî åãîâå äðæàâå. Òàêî ¼å ïîñëå åãîâå ñìðòè è
îñòàî ãîñïîäàðåì ¼åäíîã äåëà Ðàøêå, äîê ¼å äðóãè äåî äîáèëà Ëàçàðåâà
æåíà Ìèëèöà è Ëàçàðåâà äâà íå¼àêà ñèíà, Ñòåôàí è Âóê. Ì. Îðáèí,
Êðàåâñòâî Ñëîâåíà, 2. äîïóåíî è èçìååíî èçäàå, 102.
349
Î÷èãëåäíî ¼å, âå ïî îâîìå, äà ñå Ëóêàðåâè ñëóæèî Îðáèíî-
âèì äåëîì, èç êîãà ¼å óçåî îá¼àøåå Ëàçàðåâà ïîðàçà èçäà¼ñòâîì Âóêà
Áðàíêîâèà, àëè ñå èñòî òàêî çàïàæà è òî äà ¼å ïðè òîì ñëóæåó ïîêàçàî è
èçâåñíó ìåðó îïðåçíîñòè, ¼åð ¼å ïîãðåøêó ñâîãà ïðåòõîäíèêà äà ñå ñâå òî
îäèãðàëî êîä ðåêå Ñòðóìèöå èñïðàâèî ñòàâèâøè óìåñòî å ðåêó Ñèòíè-
öó. Ì. Ïàíòè, Êíåç Ëàçàð è Êîñîâñêà áèòêà ó ñòàðî¼ êèæåâíîñòè
Äóáðîâíèêà è Áîêå Êîòîðñêå, 349.
350
Ïðåìà Àíàëèìà £. Ëóêàðåâèà, êàäà ¼å, ïîñëå ñìðòè Áàëøå III,
äåñïîò Ñòåôàí Ëàçàðåâè ïîñëàî ó Çåòó Âóêîâîã ñèíà óðà, íèñó õòåëè
äà ãà ïðèìå çáîã àãå èçäà¼å åãîâîã îöà. Ì. Ñïðåìè.
351
È íà êðà¼ó áî¼à òîãà, íå çíàì øòà èñòèíèòî ðåè î îâîì (Ëàçàðó),
äà ëè ¼å èçäàí îä íåêîã èç åãîâå äðóæèíå èëè ñå íàïðîòèâ ñóä áîæ¼è èñïó-
íèî íà åìó.
352
£. Ðååï, Êîñîâñêà ëåãåíäà è Ïðè÷à î áî¼ó êîñîâñêîì, ó: Êîñîâ-
ñêà áèòêà 1389. ãîäèíå è åíå ïîñëåäèöå, çáîðíèê ðàäîâà, ÑÀÍÓ, Áàëêà-
íîëîøêè èíñòèòóò, ïîñåáíà èçäàà, ê. 44, Áåîãðàä, 1991, 84.
347
ïîçíè¼èì ëåòîïèñèìà âå ñå ñàñâèì îäðååíî ãîâîðè î íåâåð-

ñòâó è áåêñòâó ñðïñêèõ ÷åòà (£. Ðååï).353 Ó Òóðñêî¼ õðîíèöè Êîí-
ñòàíòèíà Ìèõàèëîâèà èç Îñòðîâèöå ìîòèâ èçäà¼å âåçó¼å ñå çà
ãðóïó óäè. Äóêèí ïðåâîäèëàö ïðè÷à äà ñå òîêîì áèòêå ïðî-
íåî ãëàñ ïî ÷èòàâîì áî¼èøòó äà ñå Äðàãîñëaâ Ïðîáèøè (Dra-
gossauo Probiscio), êàïåòàí äåñïîòîâ, ïîáóíèî è îêðåíóî ïðî-
òèâ õðèøàíà.354 Âóêà Áðàíêîâèà êàî èçäà¼íèêà ïðâè ïîìèå
Ìàâðî Îðáèí ó Êðàåâñòâó Ñëîâåíà, à çàòèì è Áðàíêîâèåâ ëå-
òîïèñ355, íåïîçíàòè Ïåðàøòàíèí ó äðàìè Áî¼ êíåçà Ëàçàðà356,
ðóêîïèñíà Ïðè÷à î áî¼ó êîñîâñêîì, Ïîäãîðè÷êè ëåòîïèñ, Òðîíî-
øêè ðîäîñëîâ, êàî è íàðîäíå ïåñìå357.
Äóêèí ïðåâîäèëàö ïðâè èìåíó¼å èçäà¼íèêà, àëè âàí ãëàâ-
íîã òîêà êîñîâñêå ëåãåíäå. Ïðåìà Ì. Ñïðåìèó, Äðàãîñëàâ Ïðî-
áèøè áèî ¼å âàçàë Âóêà Áðàíêîâèà.358 Ñîëîâ¼åâ ãà íàçèâà Ïðî-
áèøòèòîâèåì. Ïîñëåäèöà Ïðîáèøèåâå èçäà¼å ¼å äà ñó Ñðáè
ïîðàæåíè, à èõîâ êíåç, íàïóøòåí îä ñâî¼èõ êàïåòàíà, æèâ ¼å
çàðîáåí, äîâåäåí ïîä ñóëòàíîâ øàòîð è òàìî ïîãóáåí. Ñâå
îâå ïîäàòêå Äóêèí ïðåâîäèëàö ¼å íàøàî íà¼âåðîâàòíè¼å ó ñà-
âðåìåíèì ïåñìàìà, ó ïðâîì ðåäó óñìåíèì, êî¼å ñó ñå î êîñîâ-
ñêî¼ òðàãåäè¼è âå ìîãëå ïåâàòè è êî¼å ñó ñå ó òî âðåìå è íà íà-
øåì Ïðèìîð¼ó óâåëèêî âîëåëå359.
353
Ó Ñòóäåíè÷êîì ëåòîïèñó ñå êàæå: nhcïi jé straxa li radi ili
névhrïa radi svoégo vhrou sé éé (à íåêè ñòðàõà ëè ðàäè èëè íåâåðñòâà
ñâîãà ðàäè ïîáåãîøå).
354
Ì. Ñïðåìè, Êîñîâñêà áèòêà ïðîáëåì èçäà¼å, 43.
355
Îâà¼ íåïîçíàòè ïèñàö, òçâ. Áðàíêîâèåâîã ëåòîïèñà è ñóâðåìå-
íèê Îðáèíè¼åâ, óíîñè, òàêîå, èç íàðîäíîã ïðåäàà ïðè÷àå î èçäà¼è:
âî¼âîäå, ïàê, èçíåâåðèâøè êíåçà, ïîáåãîøå, Âóê Áðàíêîâè è äðóãè.
£. Ðååï, Ìîòèâ èçäà¼å íà Êîñîâó ó áóãàðøòèöàìà, ó: Óáèñòâî âëàäàðà.
Ñòóäè¼å è îãëåäè, Íîâè Ñàä, 1998, 109.
356
Âèä. Ì. Ïàíòè, Êíåç Ëàçàð è Êîñîâñêà áèòêà ó ñòàðî¼ êèæåâ-
íîñòè Äóáðîâíèêà è Áîêå Êîòîðñêå, 388-406.
357
£. Ðååï, Êîñîâñêà ëåãåíäà è Ïðè÷à î áî¼ó êîñîâñêîì, 86.
358
Ì. Ñïðåìè, Êîñîâñêà áèòêà ïðîáëåì èçäà¼å, ó: Êîñîâñêà áèò-
êà 1389. ãîäèíå è åíå ïîñëåäèöå, 43.
359
Ì. Ïàíòè, Íàâ. äåëî, 340.
348
Êàêî ¼å ó ëèòåðàòóðè óòâðåíî, Âóê Áðàíêîâè, ïî ñâåìó

ñóäåè, íè¼å èçäàî ñâîãà ãîñïîäàðà. Íè¼å èìàî ðàçëîãà äà òî ó÷è-
íè. Íåìà äîêàçà äà ¼å òî è ó÷èíèî. Áî¼ ñå îäèãðàî íà åãîâî¼
òåðèòîðè¼è. Ó ïåðèîäó ïðå Áî¼à, î ÷åìó ñâåäî÷è ¼åäàí ñàâðåìå-
íè çàïèñ ó Ëåòîâíèêó Ãåîðãè¼à Àìàðòîëà èç 1386/1387. ã., íà-
ñòàî ó ìàíàñòèðó Ñâåòèõ Àðõàíåëà ó Ïðèçðåíó, òàñò è çåò ñó ñå
ñàñâèì ëåïî ñëàãàëè ó ¼åäèíñòâó è óáàâè ïîáåèâàëè ñó íå-
ïðè¼àòåå ñâî¼å. Íè Âóêîâà ïðåäóçåà íàêîí Áî¼à íå óêàçó¼ó íà
èçâåñíîñò èçäà¼å. Äîäóøå, íå ìîæå ñå ðåè äà íè¼å áèëî îäðåå-
íèõ ìåóñîáèöà è ñóêîáà, ïðå ñâåãà êàäà ¼å ðå÷ î ïàòðè¼àðøè¼-
ñêîì ïðåñòîëó. Öðêâà ¼å ïîäðæàëà êíåçà Ëàçàðà, è êàñíè¼å Ëàçà-
ðåâèå, à íà øòåòó ïàòðè¼àðõà £åôðåìà, êî¼åãà ¼å Âóê Áðàíêîâè
ïîñëå Êîñîâñêîã áî¼à áèî ïî äðóãè ïóò ïîñòàâèî çà ïàòðè¼àðõà.
Òî ¼å ìîãàî áèòè ¼åäàí îä ðàçëîãà íåñóãëàñèöà èçìåó êóà Ëàçà-
ðåâèà è Áðàíêîâèà. Äðóãè ¼å áèî òà¼ øòî ¼å íàêîí Êîñîâñêîã
áî¼à Âóê Áðàíêîâè èñòàêàî ñâî¼å ïðåòåíçè¼å íà òåðèòîðè¼å Ëà-
çàðåâèõ íàñëåäíèêà. Ïðèñèåí íà ñêëàïàå ìèðà ñà Òóðöèìà
1392. ã., Âóê ¼å èïàê âîäèî äîñëåäíó àíòèòóðñêó ïîëèòèêó, ñó-
ïðîòíî èíòåðåñèìà êóå Ëàçàðåâèà, òå ¼å çáîã òîãà íà êðà¼ó è
æàëîñíî ñêîí÷àî ó òóðñêîì ðîïñòâó360.
Óêàçàíî ¼å âå íà ÷èåíèöå êî¼å ñó ìîãëå óòèöàòè íà òî äà
ñå Âóêó Áðàíêîâèó ïðèïèøå èçäà¼à íà Êîñîâó. Ïðâî, Âóê ¼å îñòàî
æèâ íà Êîñîâó. Î êîëåêòèâíî¼ ñìðòè ó áî¼ó ó êîìå ¼å èçãèíóëà
öåëà ¼åäíà ãåíåðàöè¼à, î çà¼åäíè÷àðñòâó ñòðàäàà êîñîâñêèõ
ñâåòèõ ðàòíèêà ãîâîðè êàêî óñìåíà, òàêî è ñòàðà ñðïñêà êè-
æåâíîñò361. Äðóãî, ìîãóå ìåøàå êîñîâñêèõ Áðàíêîâèà ñà ïî-
360
Àêî ñå ¼îø äâîóìèìî äà ëè ¼å áèî âåðàí êíåçó Ëàçàðó, ìîæåìî
òâðäèòè äà ¼å áèî íåâåðàí ñóëòàíó, êàî ñâîì âðõîâíîì ãîñïîäàðó. Ì.
Ñïðåìè, Êîñîâñêà áèòêà ïðîáëåì èçäà¼å, 43.
361
Ïèñöè ÷åñòî íàãëàøàâà¼ó çà¼åäíè÷àðñòâî ñòðàäàà ñâèõ êîñîâ-
ñêèõ ðàòíèêà. Ðàòíèêå ïðåäâîäè Ëàçàð, íå êàî âî¼ñêîâîà, âå êàî äóõîâ-
íè âîà. Ñâåòëà âåñåà è âåíöå ñòðàäàà, äàêëå, ïðåêî ïóòà ìó÷åà çà-
¼åäíî äîñòèæó êíåç è åãîâè ðàòíèöè... . Òðèôóíîâè, Êîñîâñêî ñòðà-
äàå è íåáåñêî öàðñòâî, ó: Î êíåçó Ëàçàðó, Áåîãðàä, 1975, 262.
349
ðîäèöîì áîñàíñêèõ áåãîâà Áðàíêîâèà, êî¼è íèñó îñòàëè ó äî-

áðî¼ óñïîìåíè ó êîëåêòèâíîì ïàìåó, áóäóè äà ñå ìèñëèëî
êàêî ñó îíè îä îíå âëàñòåëå êî¼à ¼å áåç áîðáå ïðîïóñòèëà Òóðêå ó
Áîñíó 1463. ã.362 Òðåå, ñåàå íà êðâàâ áðàòîóáèëà÷êè ñóêîá
Ëàçàðåâèõ íàñëåäíèêà è Âóêîâèõ ñèíîâà êîä Ãðà÷àíèöå íàêîí
áèòêå êîä Àíãîðå 1402. ã.363 ×åòâðòî, è íà¼âàæíè¼å, íåãàòèâíà êà-
ðàêòåðèçàöè¼à ñòàðîã è íåâåðíîã äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà ó
çàïàäíèì êàòîëè÷êèì êðóãîâèìà.364 Äåñïîò óðà êî¼è ¼å, ïðè-
òèñíóò ñà ñâèõ ñòðàíà íåïðè¼àòåèìà è íåäààìà, ó ïîñëåäèì
âðåìåíèìà ñðïñêå äðæàâíîñòè è êàêâå-òàêâå íåçàâèñíîñòè ÷è-
íèî ñâå øòî ¼å áèëî ó åãîâî¼ ìîè äà î÷óâà äðæàâó è íàðîä,
¼åäíà ¼å îä íà¼òðàãè÷íè¼èõ ôèãóðà ñâåêîëèêå ñðïñêå èñòîðè¼å.
Îñîáèòî ¼å ïðîïàãàíäà ïðîòèâ åãà áèëà ¼àêà ó çàïàäíèì êðà¼å-
âèìà, øòî ñå äà âèäåòè ïðå ñâåãà ó áóãàðøòèöàìà, êî¼å ñó è èíà-
362
Ôîðìèðàó ìîòèâà èçäà¼å Âóêà Áðàíêîâèà ìîãëè ñó çàèñòà äî-
ïðèíåòè è ¼îø íåêè ìîìåíòè: ìåøàå Âóêîâèõ Áðàíêîâèà ñà ïîðîäèöîì
áîñàíñêèõ áåãîâà Áðàíêîâèà, ¼åð ñå ìèñëè äà ¼å áîñàíñêè áåã Áðàíêîâè
¼åäàí îä îíèõ âëàñòåëà êî¼è ñó áåç áî¼à ïðîïóñòèëè Òóðêå ó Áîñíó 1463.
Ïîðîäèöà áîñàíñêèõ Áðàíêîâèà èçäàâàëà ñå çà ïîòîìêå Âóêîâå, à ïîäà-
òàê êî¼è íàì ïðóæà Òðîíîøàö äà ¼å Âóê ñà ñâî¼îì ñèëîì ïîáåãàî ó Áîñíó,
÷èíè íàì ñå êàî äîêàç ïîâåçèâàà îâèõ äâå¼ó ïîðîäèöà ó ñâåñòè íàðîäà.
Ìîãóå ¼å è òàêîå ïðèõâàòèâî ¼îø ¼åäíî Êîâà÷åâèåâî ìèøåå, äà ¼å
ñòâàðàó ëåãåíäå î Âóêó èçäà¼íèêó, ïîìîãëî è èäåíòèôèêîâàå äåëà Âó-
êà Áðàíêîâèà ñà íåäåëèìà Âóêà Ëàçàðåâèà, êî¼è ¼å Ñðáèìà ÷èíèî âåëè-
êà çëà çà¼åäíî ñà Òóðöèìà. £. Ðååï, Ìîòèâ èçäà¼å íà Êîñîâó ó áóãàð-
øòèöàìà, 112-113.
363
Âèä. Í. óáèíêîâè, Òðàíñïîçèöè¼à èñòîðè¼ñêèõ ÷èåíèöà ó åï-
ñêî è ìèòñêî òêèâî åïñêå ëåãåíäå ëåãåíäà î Êîñîâñêîìå áî¼ó, ëåãåíäà î
Ìàðêó Êðàåâèó, 32.
364
Ñòàðè õðâàòñêè ïèñàö £óðà¼ Áàðàêîâè ó Âèëè Ñëîâèíêè (øòàì-
ïàíî¼ ïðâè ïóò 1613. ãîä) ïîìèå, óç îñòàëî, êàêî ¼å óðà Áðàíêîâè
óöâèëèî è Ñò¼åïàíà Ìóñè¼åâèà. Äàíàñ ñå íå ìîæå çíàòè äà ëè ñå îí
ñëóæèî áóãàðøòèöàìà èëè íåêèì òåêñòîâèìà êî¼è ñå íèñó ñà÷óâàëè äî
íàøåã âðåìåíà, àëè ¼å êàðàêòåðèñòè÷íî çà àòìîñôåðó ó êî¼î¼ ñó íàñòàëè
åãîâè èçâîðè ïðåäàà äà ñå è ñàì óðà Áðàíêîâè ¼àâà êàî èçäà¼íèê,
ó îâîì ñëó÷à¼ó èçäà¼íèê £àíêà Õóàäè¼à. Èâ. Áîæè, Íåâåðñòâî Âóêà
Áðàíêîâèà, ôóñíîòà áð. 5 íà ñòð. 224.
350
÷å óãðîôèëñêè íàñòðî¼åíå. Í. óáèíêîâè ó òîìå ñ ïðàâîì ïðå-

ïîçíà¼å óòèöà¼å êàòîëè÷êå ïðîïàãàíäå âåðe (Propaganda fide), êî¼à
¼å áèëà íàðî÷èòî àãðåñèâíà îä ïîëîâèíå 16. â.365 £óðà¼ Áàðàêîâè
òàêî ó Âèëè ñëîâèíêè (1614) ïîñâåó¼å äîáàð äåî ñâîãà îïèñà
Ïàêëà óêóïíî 925 ñòèõîâà ñòðàøíèì, à êàêî îí âåðó¼å, ñà-
ñâèì ïðàâåäíèì ìóêàìà íà êî¼å ¼å, çáîã ñâî¼èõ ñàãðåøåà, ñòà-
âåí äåñïîò óðà Áðàíêîâè.366
Íà ñóìó ó Âóêîâó ëî¼àëíîñò êíåçó Ëàçàðó, êàêî òî âèäè Í.
óáèíêîâè,367 èñòîðè÷àðà ìîæå äà íàâåäå è ¼åäíî ïðèëè÷íî
çàãîíåòíî ïèñìî óãàðñêîã êðàà Æèãìóíäà Ëóêñåìáóðøêîã ãî-
ñïîäàðó Êîñîâà368. Êàäà ¼å ðå÷ î ãëîæåèìà ñà òàøòîì è åíèì
ìàëîëåòíèì ñèíîâèìà íàêîí Êîñîâñêîã áî¼à, òè ïîñòóïöè ñå ìî-
ãó ðàçóìåòè ¼åäèíî àêî ñå îñìîòðè äóõ âðåìåíà ó êîìå ¼å Âóê
Áðàíêîâè æèâåî.369 Íå òðåáà çàíåìàðèòè íè ñâåñíà íàñòî¼àà
Ñðïñêå öðêâå äà ñå çàòàøêà óñïîìåíà íà Âóêà Áðàíêîâèà ó ñðï-
365
Êðàåâèó, 31.
366
A. Petraviæ, Juraj Barakoviæ o Ðurðu Brankoviæu, Ïðèëîçè Ê£ÈÔ,
1929, IX, 125.
367
Âèä. Í. óáèíêîâè, Íàâ. ñòóäè¼à, 31.
368
... Îñòà¼å, óç òî, ¼åäíî çàãîíåòíî ïèñìî óãàðñêîã êðàà, óïóåíî
7. ¼óëà 1389. ãîäèíå Âóêó Áðàíêîâèó ïðåêî ìà÷âàíñêîã áàíà, åãîâîã ïà-
øåíîãà Íèêîëå Ãàðå, êî¼è ¼å èìàî äóæíîñò äà ñ ãîñïîäàðåì Êîñîâà ïðå-
ãîâàðà è óãëàâè íåøòî øòî áè áèëî îä êîðèñòè è çà åãà ñàìîã è çà
êðàåâèíó Ðàøêó, êàêî òàìî ñòî¼è. Íåîáè÷íî ¼å ñïîðàçóìåâàå èçà Ëà-
çàðåâèõ ëåà àêî ¼å ïèñìî ïîòïèñàíî ïðå íî øòî ñó ñòèãëå âåñòè î êíå-
æåâî¼ ïîãèáè¼è, èëè ìèìî Ëàçàðåâèõ íàñëåäíèêà àêî ñå âå çíàëî çà
èñõîä áèòêå íà Êîñîâó. Äàè ïîäàöè ãîâîðå äà ñå Âóê êîðèñòèî âðåìåíîì
ïóíèì íåèçâåñíîñòè, è ïðå è ïîñëå ñâîã èçìèðåà ñà ñóëòàíîì, äà îñòâà-
ðè ñîïñòâåíå ïëàíîâå íà øòåòó Ëàçàðåâèà. Îâè íèñó ìîãëè äà ìó ñå ñó-
ïðîòñòàâå, ïà ñó ¼åäíîñòàâíî òðïåëè; à îí ¼å èñòóïàî êàî ãîñïîäàð ñðïñêå
çåìå. Èâ. Áîæè, Íàâ. ñòóäè¼à, 231.
369
Âóê ¼å áèî ïëîä ¼åäíîã âðåìåíà, ïëîä âåëèêèõ ñðïñêèõ ïîäåëà
ïîñëå Äóøàíîâå ñìðòè. Âóê ñå íå ìîæå èçäâî¼èòè èç òîãà âðåìåíà, íèòè
ñå ìîæå ðàçóìåòè àêî ñå íå ðàçóìå âðåìå ó êîìå ¼å æèâåî è äåëàî. Ì.
Ñïðåìè, Êîñîâñêà áèòêà ïðîáëåì èçäà¼å, 47.
351
ñêîì êîëåêòèâíîì ïàìåó. Îêî åãîâîã èìåíà ó ñðïñêèì èñòî-

ðè¼ñêèì èçâîðèìà îíîãà äîáà, êàî è ó ñòàðî¼ æèòè¼íî¼ êèæåâ-
íîñòè, âëàäà ìóê. Ëåòîïèñöè ñàìî óçãðåä ïîìèó åãîâó ñìðò.
È óðà Áðàíêîâè èçáåãàâà äà ïîìåíå èìå ñâîãà îöà.370
Èçäà¼à Âóêà Áðàíêîâèà äåî ¼å äóõîâíå èìàíåíöè¼å êîñîâ-
ñêå ëåãåíäå. Áåç îâå èçäà¼å íå áè áèëî òåøèõ èíòåãðàòèâíèõ
ïðîöåñà èçìåó Ëàçàðåâå è Ìèëîøåâå ëåãåíäå. Ìèëîøåâ ïîä-
âèã áèî áè ó âåëèêî¼ ìåðè ïðîáëåìàòè÷àí, áóäóè äà áè ïðåä-
ñòàâàî ñàìî åìîòèâíè ÷èí óâðååíîã ïî¼åäèíöà, óñëîâåí ëè÷-
íîì òàøòèíîì. Ïî¼àâîì Âóêà Áðàíêîâèà ó óëîçè èçäà¼íèêà ïî-
¼à÷àâà ñå òðàãè÷íà äèìåíçè¼à ó âåçè ñà ëèêîì è ïîñòóïöèìà êíå-
çà Ëàçàðà. Èíòåíçèâèðà ñå äðàìñêè íàáî¼. Ñâè àêòåðè äîãàà¼à
ïîâåçó¼ó ñå ðîäáèíñêèì âåçàìà. Àñîöèðà ñå íà áèáëè¼ñêó èçäà¼ó,
ïîñåáíî ó ðàçâî¼ó ìîòèâà êíåæåâå âå÷åðå. Èíñèñòèðà ñå íà ñóä-
áèíñêî¼ ïðåäîäðååíîñòè êîñîâñêå êàòàñòðîôå, íà¼èçðàçèòè¼å ó
åïñêèì íàðîäíèì ïåñìàìà Âóêîâå çáèðêå. Ó ñóøòèíè, áåç Âóêà
Áðàíêîâèà êàî àíòèïîäà íå áè áèëî íè Ìèëîøà Îáèëèà, îíà-
êâîã êàêàâ ¼å ïðåäñòàâåí ó óñìåíî¼ òðàäèöè¼è. Íå áè áèëî íè
óâåðèâå ìîòèâàöè¼å çà èçâðøåå ïîäâèãà.371 Òåê ñà Âóêîì Áðàí-
370
Ñðïñêè èñòîðè¼ñêè òåêñòîâè îíîãà âðåìåíà áðèñàëè ñó óñïîìå-
íó íà Âóêà Áðàíêîâèà. Ïðåóòêèâàëè ñó íå ñàìî åãîâó äåëàòíîñò âå è
åãîâî èìå. Ëåòîïèñè áåëåæå ñàìî åãîâó ñìðò. Êîíñòàíòèí Ôèëîçîô
íèãäå ãà íå ïîìèå ó Æèâîòó äåñïîòà Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà, ìàäà ¼å ïèñàî
ó âðåìå Âóêîâîã ñèíà óðà è, ïî ñâî¼ ïðèëèöè, íà åãîâ ïîäñòèöà¼. Íè
ñàì óðà Áðàíêîâè, êàäà ¼å ïîñòàî ¼åäèíè ãîñïîäàð ñðïñêèõ çåìàà, íå
ïîìèå î÷åâî èìå ó ïîâåè êî¼îì ¼å 1428. ãîäèíå îáíîâèî òðãîâèíñêè
óãîâîð ñ Äóáðîâ÷àíèìà... Èñòî.
371
Ñóñðåå ñå âèòåç Ìèëîø ñà öàðåì è ìó÷åíèêîì Ëàçàðîì, ôåóäàë-
íî-âèòåøêà òðàäèöè¼à ñà äðæàâíîïîëèòè÷êîì òðàäèöè¼îì ïðåîáðàæåíîì ó
öðêâåíîì, õðèøàíñêîì äóõó. Óâåê ¼å ïîñòî¼àî èçâåñòàí ðàñïîí èçìåó èõ,
è îí ñå äîíåêëå ìîæå ïðàòèòè êðîç âåêîâå. Òåê ñâî¼èì ñïà¼àåì îíå ñó
äîáèëå ñâî¼ ïóíè ðàçìàõ. À òîãà íå áè áèëî áåç íîâå óëîãå Âóêà Áðàíêîâèà
êî¼å ¼å áèëà íå ñàìî íàðîäíîïñèõîëîøêà, íåãî ¼îø âèøå ïåñíè÷êà ïîòðåáà.
Îíà ¼å ìîòèâîì êëåâåòå äàëà êîíêðåòíó ìîòèâàöè¼ó çà Ìèëîøåâî äåëî, ó¼åä-
íî îïòåðåó¼óè Ëàçàðà òðàãè÷íîì êðèâèöîì. Ìîòèâîì èçäà¼å îíà ¼å ¼îø
¼à÷å èñòàêëà Ìèëîøåâó ïðàâäó, ñìèñàî Ëàçàðåâå æðòâå è íåìèíîâíîñò
ïðîïàñòè öàðñòâà. À. Øìàóñ, Íàâ. ñòóäè¼à, 51-52.
352
êîâèåì è ðàçâî¼åì ìîòèâà èçäà¼å Ìèëîøåâà ïîãèáè¼à ïîñòà¼å

ïðèñíè¼å ïîâåçàíà ñà ëåãåíäîì êíåçà Ëàçàðà, óêëàïà ñå ó îïøòå-
íàöèîíàëíè óäåñ è ïîïðèìà èçðàçèòî òðàãè÷íó èíòîíàöè¼ó.
Ïðåóçèìàåì ìîòèâà èçäà¼å Âóê Áðàíêîâè ïîñòà¼å òèï
èçäà¼íèêà ó êîëåêòèâíîì ïàìåó. Îí ¼å ïðèñóòàí êàî ïðåäëî-
æàê è ó ïåñìàìà î Äðóãîì êîñîâñêîì áî¼ó, øòî ñå âåîìà ëåïî äà
âèäåòè àêî ñå îáðàòè ïàæà íà íåâåðñòâî óðà Áðàíêîâèà,
ó ïåñìàìà ñà ìîòèâîì ïðåòâàðàà Ñåêóëå ó çìè¼ó, èëè àêî ñå
óî÷è ïîäàòàê äà íîñèëàö ìîòèâà îêëåâåòàíîã ¼óíàêà ó ¼åäíî¼ áó-
ãàðøòèöè î Äðóãîì êîñîâñêîì áî¼ó ïîñòà¼å Çìà¼ Îãåíè Âóê.372
È ¼åäàí è äðóãè äèðåêòíè ïîòîìöè èçäà¼íè÷êå ëîçå Áðàíêîâè-
à. Ëåãåíäà î Âóêîâî¼ èçäà¼è òîëèêî ¼å áèëà óâðåæåíà, òîëèêî ¼å
óøëà ó ñâå ïîðå äóõîâíîã, èñòîðè¼ñêîã è êóëòóðíîã æèâîòà ñðï-
ñêîã íàðîäà, äà ñó ïðèïàäíèöè êðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å, áîðå-
è ñå ïðîòèâ îâå çàáëóäå, ó ¼àâíîñòè ñâîãà äîáà áèëè æèãîñàíè
êàî ðàçîðèòåè çàâåòíå ìèñëè, óäè êî¼è òðó¼ó è óáè¼à¼ó íà-
ðîäíè äóõ è èñìåâà¼ó îñåà¼ íàðîäíè373, êëåâåòíèöè è íåïàòðè-
îòå. Ôð. Ðà÷êè ¼å ìåó ïðâèìà èñòàêàî ìèøåå äà Âóêîâà èç-
äà¼à íå äà ñå èñòîðè¼ñêè óòâðäèòè.374
372
Èçäà¼ñòâî íà Êîñîâó èäåíòèôèêîâàíî ¼å ó íàðîäíîì ïðåäàó
ñà èìåíîì Âóêà Áðàíêîâèà, à ñàìî ïðåìà åìó ìîãëà ¼å âðåìåíîì ìà-
øòà ïåâà÷à, âèøå èëè ìàå, ôîðìèðàòè íîâè ëèê çàâèäíèêà è èçäà¼íèêà
ó ëèêó Ïàâëà Ñòðè¼åìàíèíà. Òåøêî ¼å âåðîâàòè äà ¼å ó âðåìå ñâîãà
ïîñòàíêà, ïåñìà ïîïóò áóãàðøòèöå áð. 14 ìîãëà ïîñëóæèòè êàî óçîð èëè
ñõåìà çà ïåñìó áð. 1, ¼åð îíà ïàìòè ñàìî èçäà¼ó, è òî íå òàêî ¼àêî èçðàæå-
íó êàî ó ïåñìè áð. 1, àëè íå è ïðàâå ëè÷íîñòè, âåçàíå çà áî¼ 1448. Íå-
ñóìèâî ¼å, ðåêëè ñìî âå, äà ¼å îíà äîöíè¼åãà ïîñòàíêà. Ïîãëåäàìî ëè
èçâîðå î Êîñîâñêîì áî¼ó 1389, çàïàçèåìî äà ñå ìèñàî î çàâèäíèêó è
êëåâåòíèêó ¼àâà ñâàêàêî ïðå îâàêî ôîðìèðàíå áóãàðøòèöå ñà Õàñàí
ïàøîì Ïðåäî¼åâèåì. £. Ðååï, Ìîòèâ èçäà¼å íà Êîñîâó ó áóãàðøòè-
öàìà, 105.
373
Âèä. £àøà Òîìè, Áî¼ íà Êîñîâó Ñåîáà Ñðáà Öðíà Ãîðà, Íîâè
Ñàä, 1908, 22-23.
374
Pokret na slavenskom jugu koncem 14. i poèetkom 15. stoljeæa, Rad
JAZU 3, 1868, 92.
353
Ó íåïðåñòàíèì ïîëåìèêàìà ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì è å-

ìó ñðîäíèì ïàíòàìà, Ðóâàðàö íàâîäè è ñòàâîâå Ãèôåðäèíãà,
Íîâàêîâèà è Àðìèíà Ïàâèà, êî¼è óêàçó¼ó íà ¼àê óòèöà¼ óñìå-
íèõ òðàäèöè¼ñêèõ èçâîðà íà Îðáèíîâî Êðàåâñòâî Ñëîâåíà è
Òðîíîøêè ðîäîñëîâ, ñïèñå ó êî¼èìà ñå ó íà¼öåëîâèòè¼åì îáëèêó
ïðåçåíòó¼ó ïðè÷å î êëåâåòè è î èçäà¼è Âóêà Áðàíêîâèà. Ïàâè-
åâî îáðàçëîæåå äà ¼å îâà ïðè÷à íåñóìèâî èçóì íàðîäíå òðà-
äèöè¼å, ¼åð ñó è Òðîíîøêè ðîäîñëîâ è ñòàðà õðâàòñêà ï¼åñìà
(ìèñëè ñå íà áóãàðøòèöó î ñâàè Ìèëîøåâå è Âóêîâå æåíå) îò-
ïðèëèêå íàñòàëè ó èñòî âðåìå, à äà ¼å óçðîê ñòâàðàà è íàñòàíêà
òå ïðè÷å ìîãóíà ïðî¼åêöè¼à íåãàòèâíå ïîïóëàðíîñòè äåñïîòà
óðà Áðàíêîâèà è æåíå ìó £åðèíå íà ðàíè¼è Êîñîâñêè áî¼,
Ðóâàðàö ïîñìàòðà áëàãîíàêëîíî, àëè ñå æåñòè íà åãîâ ïîñëåä-
è ñòàâ, ïî êîìå êèæåâíèê íå áè ñìåî ìåàòè âå óêîðååíó
íàðîäíó òðàäèöè¼ó: Íèêî îä óäè íè¼å íåïîãðåøèâ, ïà íè ñêóï
óäè, øòî ñå çîâå íàðîä, íè¼å òî, à íà¼ìàå ¼å áåñïîãðåøíî îíî,
øòî ñå èç ñòàðèíå çàòåêëî ó íàðîäó è øòî çîâó íàðîäíî ïðåäà-
íè¼å, íàðîäíà òðàäèöè¼à. Ïà êàî çàøòî îíäà äà ñå íå ñìå ìåà-
òè òà íàðîäíà òðàäèöè¼à? È çàøòî ñå íå áè ñìåëî êàçèâàòè è
ïðè÷àòè íàðîäó, äà ñðïñêî öàðñòâî íè¼å ïðîïàëî ñ òîãà, øòî ¼å
Âóê Áðàíêîâè èçäà¼ó íà Êîñîâó èëè âå ïðå Êîñîâà ó÷èíèî, ¼åð
äà ¼å Âóê òî ó÷èíèî, íå ìîæå ñå äîêàçàòè íè÷èì, à ïðîïàñòè
ñðïñêîã öàðñòâà áèëè ñó äðóãè óçðîöè?375
Ïîêóøàâà¼óè äà äâ îäãîâîð íà ïèòàå çàøòî ¼å áàø óç èìå
Âóêà Áðàíêîâèà ïðèîíóëà òðàäèöè¼à î èçäà¼è, Ðóâàðàö ïîáè¼à
ïîäàòêå êî¼å ïî Òðîíîøêîì ðîäîñëîâó èçíîñè öðíîãîðñêè ìè-
òðîïîëèò Âàñèëè¼å Ïåòðîâè äà ¼å Âóê Áðàíêîâè óïðàâàî áî-
ñàíñêîì êîèöîì ó Êîñîâñêîì áî¼ó.376 Íè Âóê Áðàíêîâè, íèòè
åãîâ îòàö Áðàíêî Ìëàäåíîâè, íèêàäà íèñó óïðàâàëè Áîñíîì,
âå ¼óæíîì Ñðáè¼îì è Êîñîâîì, òåðèòîðè¼îì íà êî¼î¼ ñå è îäè-
ãðàî áî¼. Ðóâàðàö ïîðè÷å è Âàñèëè¼åâî ïðè÷àå ïî êîìå ¼å Áàë-
375
376
Âèä. Â. Ïåòðîâè, Íàâ. äåëî, 25.
354
øà, ïîñëå Êîñîâñêîã áî¼à, ñâî¼îì ðóêîì óáèî ïðîêëåòîã Âóêà

Áðàíêîâèà.377
Ðóâàðàö ïîíàâà ðàíè¼å èçðå÷åíó òâðäó äà Çåàíè ò¼. Öð-
íîãîðöè íèñó ó÷åñòâîâàëè ó Áî¼ó. Ïîëàçåè îä íà¼ñòàðè¼èõ èç-
âîðà, Èëàðèîí äîâîåå ó âåçó Âóêà Áðàíêîâèà çà áîñàíñêó
âî¼ñêó ó çàïèñèìà òóìà÷è çàìåèâàåì óëîãà èñòîðè¼ñêîã Âó-
êà Áðàíêîâèà è áîñàíñêîã âî¼âîäå Âëàòêà Âóêîâèà ó íàðîäó:
£à áèõ ðåêàî, äà ñå ó ïðâîì âåêó ïîñëå áî¼à Êîñîâñêîãà íè ó
íàðîäó íè¼å çíàëî çà èçäà¼ó Âóêîâó íà Êîñîâó íèòè äà ñå èìå
Âóêîâî êàî èçäà¼íèêà è ïðîêëåòíèêà ïîìèàëî ó ïðè÷àìà è
ïåñìàìà.378 Âðåìåíîì ñå ðàçâè¼àëà ëåãåíäà î èçäà¼è è, çà¼åäíî
ñà ìåøàåì èñòîðè¼ñêèõ ó÷åñíèêà Êîñîâñêîã áî¼à, Âóêà Áðàí-
êîâèà è Âëàòêà Âóêîâèà, âåçèâàëà çà èìå Ëàçàðåâîã çåòà. Ðó-
âàðàö ñå, ïîðåä îâîãà, íå òðóäè äà ïîäðîáíè¼å ðàçìîòðè ìîãó-
íå óçðîêå íàñòà¼àà ïðåäàà î íåâåðè Âóêà Áðàíêîâèà. Ìíî-
ãî èñöðïíè¼å, ïà è ñà âðåäíè¼èì ðåçóëòàòèìà, î òîìå ãîâîðè
óáîìèð Êîâà÷åâè, ó íàïîðó äà äîêàæå èñòî øòî è Ðóâàðàö,
ò¼. äà Âóê Áðàíêîâè íè¼å èçäàî ñâîã òàñòà íà Êîñîâó: Íà Êî-
ñîâó ñå äåñèëà ãðäíà íåñðåà è çà ó ¼å ìîðàî áèòè íåêî êðèâ:
èëè ¼å òàêî áîãîì ñóåíî áèëî ãðåõîâà ðàäè íàøèõ è äà ñå ïðà-
âåäíè âåíöèìà âåí÷à¼ó, èëè øòî ñå íàøëî èçäà¼íèêà. Âóê ¼å
ïðåæèâåî êîñîâñêè ïîðàç à äîöíè¼å çàâàäèî ñå ñ òàøòîì è øó-
ðàöèìà, çáîã ÷åãà ¼å èçãóáèî ïðåñòî è æèâîò ó òóèíè. 21. íî-
âåìáðà 1402. áèëà ¼å áèòêà, è òî áàø íà Êîñîâó, èçìåó ñèíîâà
Ëàçàðåâèõ ñ ¼åäíå è óðà Âóêîâèà è Òóðàêà ñ äðóãå ñòðàíå.
Ïîñëåäèöà îâå áèòêå áèëî ¼å äåñåòîãîäèøå íåïðè¼àòåñòâî
èçìåó Ëàçàðåâèà è Âóêîâèà, êî¼å ¼å ñðïñêîì íàðîäó ìíîãå
øòåòå è ïðîëèâàå êðâè äîíåëî... Íà òà¼ íà÷èí íåïðè¼àòå-
ñòâî Âóêîâî è èõîâèõ ñèíîâà ïðåìà òàøòè è ñèíîâèìà Ëàçà-
377
Áàëøà, ó âåëèêî¼ ïå÷àëè áóäóè, øòî íè¼å ñòèãàî íà Êîñîâî, ãíå-
âèî ñå íà èçäà¼íèêà Âóêà Áðàíêîâèà, êîãà ¼å êàñíè¼å è óáèî ñâî¼îì ðó-
êîì. Â. Ïåòðîâè, Íàâ. äåëî, 27.
378
355
ðåâèìà, ìàëî ïî ìàëî, èçâðãëî ñå ó èçäà¼ñòâî Âóêîâî ñâî¼åãà

òàñòà ó áî¼ó êîñîâñêîì îä 15. £óíà 1389.379
Íà êðà¼ó ñâî¼å ðàñïðàâå Ðóâàðàö íàâîäè ñâåäî÷àíñòâî àêî-
íà Èãàòè¼à, ïðèõâàòà¼óè ãà, óç èçâåñíå ðåçåðâå, êàî íà¼ñòàðè¼ó
è íà¼ïðîñòè¼ó âåñò î Áî¼ó: Àêî äàêëå èñïèñàíî èç ðóñêîãà âðå-
ìåíèêà ìåñòî ñàäðæè ðå÷è ðóñêîãà àêîíà Èãàòè¼à áåç ïðèìå-
ñå, îíäà èìàø, Ñðáèíå è ñðïñêè ñèíå, ó òèì ðå÷èìà íà¼ñòàðè¼ó è
ïðâó âåñò î öàðó Ìóðàòó è êíåçó Ëàçàðó è î ñëóãè Ëàçàðåâîì
Ìèëîøó, êî¼è óáè öàðà Ìóðàòà, è î ñèíó öàðåâîì, öàðó Áà¼àçè-
òó, ïîä êèì Òóðöè ïðîäóæèøå áî¼ íà Êîñîâó è ïîáåäèøå, è óõâà-
òèøå âåë. êíåçà Ëàçàðà è áîàðå è ñâó âî¼ñêó åãîâó, êî¼å ïîáè-
øå à êî¼å ïîõâàòàøå è ñðïñêîãà êíåçà (öàðà) Ëàçàðà íà ïîâåå-
íè¼å íîâîãà öàðà òóðñêîãà Áà¼àçèòà ìà÷åì ïîñåêîøå ìåñåöà £óíà
1389. ã.380 Àóòåíòè÷íî ñâåäî÷åå ðóñêîã ïóòîïèñöà Èãàòè¼à,
ìåóòèì, ìíîãî ¼å øòóðè¼å íåãî òåêñò êî¼è ¼å Ðóâàðàö èìàî ïðåä
ñîáîì. Ñ îáçèðîì íà îãðàäó óç êî¼ó ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò ïðè-
õâàòà îâà¼ äîêóìåíò (Àêî äàêëå èñïèñàíî èç ðóñêîãà âðåìåíèêà
ìåñòî ñàäðæè ðå÷è ðóñêîãà àêîíà áåç ïðèìåñå), íå ñòî¼è îöåíà
Ìèõàèëà Äèíèà, ïî êî¼î¼ ¼å Ðóâàðàö ïðåöåíèî îâà¼ èñòîðè¼ñêè
èçâîð: Ïîêàçàëî ñå çà ¼åäàí èçâîð, êîìå ¼å ñàì Èëàðèîí Ðóâàðàö
ïîêëîíèî ñâî¼å ïóíî ïîâåðåå è âèñîêî ìó ïîäèãàî öåíó êàî íà¼-
ñòàðè¼åì è íà¼ïðîñòè¼åì, äà ¼å èíòåðïîëèñàí ó ñâîì áèòíîì äå-
ëó: ñâåäåí íà ïðàâó ìåðó îí íàñ îñòàâà ñêîðî áåç ïî¼åäèíî-
ñòè.381
Êàäà ãîâîðè î Âóêîâî¼ èçäà¼è, Ðóâàðàö ñå íå ïèòà äà ëè ¼å
Ìèëîø, ñâî¼èì çàâåòîì, ïðåêðøèî ãðåõ ïðåòåðèâàà, ïîøàî èç-
âàí ñåáå, èçâàí ëèìèòà ñâî¼å ïðèðîäå. Íè¼å ëè ñàì Ìèëîøåâ ïîä-
âèã hybris? Ìîæå ëè îòóäà ïîòèöàòè ìîòèâ îêëåâåòàíîã ¼óíàêà,
êàî è îá¼åêòèâíà êðèâèöà? Íè¼å ëè Ìèëîø ïðåêðøèî ñâî¼å êîì-
ïåòåíöè¼å, ïðîèñòåêëå èç âåðíîñòè ïðåìà ñèçåðåíó, ïðåòïîñòà-
379
. Êîâà÷åâè, Âóê Áðàíêîâè, 85.
380
381
Ì. Äèíè, Äâà ñàâðåìåíèêà î áî¼ó íà Êîñîâó, Ãëàñ ÑÊÀ, Áåîãðàä,
1940, ê. 182, 133.
356
âèâøè âåðíîñò ñâî¼î¼ ÷àñòè íå ñàìî îíî¼ ïðâî¼, íåãî è âåðíîñòè

ïðåìà ñâîìå íàöèîíó è åãîâî¼ ñóäáèíè? Íåìà áîå ïîäëîãå çà
òðàãè÷êè êîíôëèêò: Ñâàêè ¼å ÷îâåê âåçàí äâîñòðóêîì âåðíî-
øó: ñâîìå ãîñïîäàðó è ñâî¼î¼ ÷àñòè. Êàäà òà¼ ïàð âåðíîñòè ïî-
ñòàíå íåñïî¼èâ, èçáè¼à äðàìà.382
Êàäà ãîâîðè î êîñîâñêî¼ åïèöè, Ðóâàðàö ñå íå ïèòà íè äà ëè
ïîñòî¼è òðàãè÷êà êðèâèöà ó èçáîðó êíåçà Ëàçàðà. Ïèòàå Ëàçà-
ðåâå îäãîâîðíîñòè åêñïëèöèòíî ñå ïîñòàâà òåê ó Òðîíîøêîì
ðîäîñëîâó. Ñâàêè èçáîð ïîäðàçóìåâà ó ñåáè åëåìåíòå äðàìå. Îâ-
äå, ìåóòèì, êðà¼å äðàìàòè÷íî ñëàå ïîðóêå è ìîíîëîã êíåçà
Ëàçàðà íå äà¼ó îäãîâîð íà êó÷íî ïèòàå: èìà ëè êíåç Ëàçàð
ïðàâî äà áèðà ó èìå öåëîãà íàöèîíà? Íå ïðåìàøó¼å ëè îäëóêà
êîìïåòåíöè¼å ñìðòíîã áèà? Íè¼å ëè êíåç Ëàçàð ñâî¼îì îäëóêîì
íà÷èíèî íåñóìèâè ïðåêðøà¼ ìåðå, êîñìè÷êîã ïîðåòêà è ëåãà-
ëèòåòà âèøèõ ñèëà?
Ïîñëåäå âðåìå íàñòóïà îíäà êàäà âèøå íåìà íåâèíèõ.
Àêî íåìà íåâèíèõ, çíà÷è äà ñó ñâè êðèâè. Àëè àêî ñó ñâè êðè-
âè, îíäà íèêî íè¼å êðèâ. Âóê íè¼å èçäàî, äîêàçó¼å Ðóâàðàö. Àëè
òî íå çíà÷è èñòîâðåìåíî è äà ¼å íåâèí, áóäóè äà ¼å è ñàì ó÷å-
ñòâîâàî ó êðåèðàó àòìîñôåðå êî¼à ¼å äîâåëà äî êîñîâñêå êàòà-
ñòðîôå. Òàêî ñòèæåìî äî ïîçíàòîã Ïàçîâîã ïàðàäîêñà: íåâèíè
ñìî, ¼åð ñìî êðèâè, áóäóè íåâèíè. Èçäà¼ñòâî Âóêà Áðàíêîâè-
à íè¼å ìîðàëíå ïðèðîäå. Âóê ó èñòîðè¼è, à ïîãîòîâî ó åï-
ñêî¼ ïîåçè¼è íè¼å èçäà¼íèê ïðåìà ìåðè ëè÷íå îäëóêå è èçáîðà.
Îí ¼å íèòêîâ âàí ìîðàëà, ïðåìà òîìå è èçâàí êàòåãîðè¼à äîáðà
è çëà.
Äî Ðóâàðöà è . Êîâà÷åâèà, ñàìî ¼å ãðîô îðå Áðàíêî-
âè, ìåó ñâèì äîìàèì è ñòðàíèì õðèøàíñêèì èçâîðèìà, íà-
ñòî¼àî äà Âóêà Áðàíêîâèà, ñâîãà òîáîæåã ïðåòêà, àìíåñòèðà
îä êîñîâñêîã ïðîêëåòñòâà: Áðàíêîâè ¼å î÷åâèäíî æåëåî äà êðè-
âèöó çà êîñîâñêó êàòàñòðîôó çáàöè ñ Âóêà íà Ìèëîøà. Íî ó òî-
382
Î. Ïàç, Õåðî¼ñêè ñâåò, ó: Ëóê è ëèðà, ó ïðåâîäó Ð. Òàäèà, Áåî-
ãðàä, 1990, 208.
357
ìå ¼å îñòàî ñàñâèì óñàìåí. åãîâî ñõâàòàå Ìèëîøà Îáèëè-

à íè¼å ïðîäðëî ó ñðïñêó èñòîðèîãðàôè¼ó. Ïàâëå £óëèíàö ¼å ó
ñâîì ñèìïàòè÷íîì Óâîäó ó èñòîðè¼ó ïîðåêëà ñëàâåíî-ñðïñêîã
íàðîäà (1765) ïðâè íà÷èíèî ó ïèñìåíî¼ òðàäèöè¼è îä Ìèëîøà
Êîáèëèà Îáèëèà, à Âóêà Áðàíêîâèà ¼å æèãîñàî êàî èçäà¼íèêà
(89-91). Òàêî ¼å èñòî ïîñòóïàî è £îâàí Ðà¼è ó ñâî¼î¼ âåëèêî¼ Èñòî-
ðè¼è (III, 38 è äð.). (...) Îä èìåíà èçäà¼èöå Áðàíêîâè ãà íè¼å
ìîãàî ñïàñòè. Îä åãà ãà ¼å îñëîáîäèëà òåê êðèòè÷êà ñðïñêà èñòî-
ðèîãðàôè¼à.383
Îöåíå Ðóâàð÷åâå ðàñïðàâå î êíåçó Ëàçàðó è Êîñîâñêîì áî-
¼ó ñó ïîòïóíî îïðå÷íå, è êðåó ñå ó ðàñïîíó îä òâðäå £àøå
Òîìèà äà ¼å Êíåç Ëàçàð ãðãåòåøêîã àðõèìàíäðèòà åãîâî íà¼-
ñëàáè¼å äåëî, òå äà ïî÷èâà íà ïîòïóíî ïîãðåøíèì îñíîâàìà384,
äî ñàâðåìåíå îöåíå Ñèìå èðêîâèà äà ¼å Ðóâàð÷åâî äåëî ïà-
ðàäèãìà íàøå êðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å, è ñâî¼èì ¼àêèì è ñâî-
¼èì ñëàáè¼èì ñòðàíàìà385.
Ó ïðåãíóèìà äà äîïðå è äî íà¼ñêðîâèòè¼åã èñòîðè¼ñêîã ïî-
äàòêà è ðàñâåòëè íà¼òàìíè¼à ìåñòà êîñîâñêå ïðè÷å, Ðóâàðàö íå
àíàëèçèðà êîñîâñêó ëåãåíäó. Îí íå îñåà äà ëåãåíäà î Êîñîâ-
ñêîì áî¼ó ïîñåäó¼å òðîãóáó ñòðóêòóðó, äà ñå ðàçëèñòàâà ó òðî-
ñëî¼íó ïîâåñò çà ÷è¼ó ñåìàíòèêó èñòîðè¼à âèøå íå ïðåäñòàâà
äîñòàòíî óïîðèøòå. Îí íå âèäè äà îêî ìåçãðå èñòîðè¼ñêîã äîãà-
à¼à ìåàíäðèðà öðêâåíî-ðåëèãèîçíà ñèìáîëè÷íà àóðà, ñâåòèòå-
ñêè îðåîë îêî ïîñå÷åíå ãëàâå Ñâåòîã êíåçà.385à È äà ¼å ñà îì
êîìïëåìåíòàðíà è î¼ ñó÷ååíà åïñêî-âèòåøêà ñòèëèçàöè¼à êî-
¼à óïóó¼å íà çàïàäíå ðèòåðñêå ñðåäîâåêîâíå ïîâåñòè.386 Ó ÷è-
383
Í. Ðàäî¼÷è, Î õðîíèêàìà ãðîôà îðà Áðàíêîâèà, 23.
384
£àøà Òîìè, Íàâ. äåëî, 42.
385
Ñ. èðêîâè, Ñòóäè¼à Èëàðèîíà Ðóâàðöà Î êíåçó Ëàçàðó, 13.
385à
Âèä. Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Ëèê êíåçà Ëàçàðà è êóëòóðíî-
èñòîðè¼ñêà ïðåäàà, ó: Ñâåòè êíåç Ëàçàð, 321327.
386
Âèä. Í. óáèíêîâè, Êîñîâñêà áèòêà ó ñâîìå âðåìåíó è âèåó
ïîòîìàêà èëè ëîãèêà ðàçâî¼à åïñêèõ ëåãåíäè î êîñîâñêîìå áî¼ó, ó: Êîñîâî ó
ïàìåó è ñòâàðàëøòâó, ïðèð. Í. óáèíêîâè, Ðàñêîâíèê, Áåîãðàä, 1989,
ê. 55-56, 127-164.
358
åíèöè äà ñå ôðàãìåíòàðàí è ìàãëîâèò èñòîðè¼ñêè êîñòóð âåî-

ìà ðàíî ïîïóàâà æèâîòâîðíèì ìåñîì ëåãåíäå Ðóâàðàö íå ïðî-
íàëàçè íèøòà äðóãî äî íèøòèòåñêîã äå¼ñòâà íàðîäíèõ òðàäè-
öè¼à êî¼å çàìàãó¼ó èñòèíèòî è ¼àñíî ñàãëåäàâàå íàöèîíàëíå
ïðîøëîñòè, òå ïîäëèì èñòîðè¼ñêèì ëàæèìà íàãðèçà¼ó ïîâåñìî
íàöèîíàëíîã áèà.
Íà Ðóâàð÷åâó ðàñïðàâó Î êíåçó Ëàçàðó ðåàãîâàî ¼å, èçìåó
îñòàëèõ, è Ñèìà ïëåì. Áîãäàíîâè, òàäà àêòèâíè ìà¼îð èç Îñå-
êà, ó ÷ëàíêó Íàðîäíà òðàäèöè¼à è íåïîãð¼åøèìè èñòîðèöè, ïîò-
ïèñàíîì ïñåóäîíèìîì Ñèíèøà. Åâî êàêî ¼å íà Ãð÷èåâó íà¼àâó
èçëàæåà òîã ÷ëàíêà ó Ñòðàæèëîâó ðåàãîâàî Ðóâàðàö: Âàøå
äàêëå ïèñìî ïðî÷èòàî ñàì îä êðà¼à äî êîíöà è ñàìî ñàì ñå ãîðêî
íàñìå¼àî, àëè ñå ðàçóòèî íèñàì íà òî êåêàâà÷êî ïèñìî Âàøå îä
30. VII. È êàêî äà ñå óòèì íà Âàñ, êàä ñòå ìîðàëè äàòè ìåñòà
ìëàåó ñòàðå ñëàìå îä Ñèíèøå, ñàìî äà Âàì ñå íå áè ïðåáàöè-
ëî, å íèñòå íåïàðòàè÷àí? È ïðåìäà ¼à äðæèì, äà íèñòå ìîðàëè
äàâàòè ìåñòà òîì îñå÷êîì ïóíäðàâöó è âðóîïèøó, êîãà ¼à íåìàì
ñðåó ïîçíàâàòè, è äàå äðæèì, äà ó îïøòå òàêîì ïèñêàðàó íè-
ñòå òðåáàëè äàòè ìåñòà ó Âàøåì ëèñòó, êàî ãîä øòî íèñòå òðåáàëè
ïðèìàòè ó ñâî¼ ëèñò ïðèìåäáó Æèâàíîâèåâó î åâàíåëèñòàðó à
¼îø ìàå îäãîâîð ìîã áðàòà íà òó ïðèìåòáó, òî ñå ¼à èïàê íà Âàñ
íå óòèì, øòî ïðèìàòå êî¼åøòà ó Âàø ëèñò, ¼åð òî ¼å Âàøà ñòâàð.387
Èç èñòîðè¼ñêîã àñïåêòà, íà¼âàæíè¼å ¼å, èïàê, äà ñó ðåçóë-
òàòè Ðóâàð÷åâå è Êîâà÷åâèåâå ðàñïðàâå î ñóøòèíñêèì ïèòà-
èìà ó íàóöè äàíàñ ïðèõâàåíè êàî íåîñïîðíè. Êàî àêñèîì è
äàíàñ âàæè îöåíà Ï. Òîìöà äà Ðóâàð÷åâó ñòóäè¼ó ìîæåìî íà-
çâàòè ìàãèñòðàëíîì çà ïèòàå êî¼å îáðàó¼å388. Ñòóäè¼à Èëà-
387
Ïèñìî ¼å äàòîâàíî ó ìàí. Ãðãåòåãó, 21. VII (2. VIII) 1888. Âèä. £.
Ãð÷è, Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, V, 73.
388
Ó ñâî¼î¼ ïðîíèöèâî¼ ñòóäè¼è Î êíåçó Ëàçàðó, êî¼ó, ïîðåä ñâåã
ñàðêàçìà íà àäðåñó Ïàíòå Ñðåêîâèà, ìîæåìî íàçâàòè ìàãèñòðàëíîì çà
ïèòàå êî¼å îáðàó¼å, Ðóâàðàö ñå ñìåëî è áåñêîìïðîìèñíî îáðà÷óíàî ñà
ðîìàíòèêîì òðàäèöèîíàëíå èñòîðè¼å, îäáàöèî ¼å ñâå îíå ïîñòàâêå íàðîä-
íå ïåñìå êî¼å ñå íèñó ìîãëå äîêàçàòè ïîóçäàíèì èñòîðè¼ñêèì èçâîðèìà.
359
ðèîíà Ðóâàðöà î Êîñîâñêîì áî¼ó íåçàîáèëàçíà ¼å ëèòåðàòóðà è

äàíàñ çà òóìà÷åå êðóíñêîã äîãàà¼à ó ñâåêîëèêî¼ ñðïñêî¼ íàöè-
îíàëíî¼ èñòîðè¼è. Âåà ïðåïîðóêà îä òîãà ¼î¼, çàèñòà, íè¼å ïî-
òðåáíà.
360
Î ÃÐÎÔÓ ÎÐÓ ÁÐÀÍÊÎÂÈÓ È

ÂÅËÈÊÎ£ ÑÅÎÁÈ
Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâè-

ó ïàòðè¼àðõó ñ òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ âåëèêî ñåîáè ñðïñêîã
íàðîäà389 èçàçâàëè ñó, Ðóâàð÷åâèì ðàäèêàëíèì ñóäîâèìà î ãðî-
ôó îðó Áðàíêîâèó è âðåìåíó, ïðèðîäè è íà÷èíó ïðåñååà
Ñðáà ó Óãàðñêó êðà¼åì 17. â., ¼åäíîäóøíó è íåïîäååíó îñóäó
¼àâíîñòè, äî òå ìåðå æåñòîêó, äà ¼å ïðîóçðîêîâàëà ïðåêèä øòàì-
ïàà Ðóâàð÷åâèõ ÷ëàíàêà ó £àâîðó. Ðóâàð÷åâà ðåàêöè¼à èñïðî-
âîöèðàíà ¼å ðàñïðàâîì àóñòðè¼ñêîãà ö. è êð. ãåíåðàëíîã èíòåí-
äàíòà Àâðàìà óêèà î ïèòàó: êàä ñó ñå Ñðáè ñà Àðñåíè¼åì
III. ×àðíî¼åâèåì (îêî 1633.-1706.) äîñåëèëè ó çåìå ìààðñêå
êðóíå, êî¼à ¼å èçëàçèëà ó £àâîðó çà 1891. ãîäèíó (áð. 11 è 12).
Ðóâàðàö ¼å ñâî¼å äâå-òðè ïðèìåäáå èëè íàïîìåíå íà òî óêè-
åâî ðàçìèøàå èçäàâàî ó ñåäàì áðî¼åâà (14-16 è 18-21) äîê
óðåäíèê £àâîðà, Èëè¼à Îãàíîâè, íè¼å ïðåêèíóî, èëè íà ïðå-
÷àö ïðåñåêàî òî ðàñïðàâàå ó 23. áðî¼ó £àâîðà èñòå 1891. ã.
Åâî êàêî ¼å ó ïèñìó £. Ãð÷èó Ðóâàðàö ðåàãîâàî íà îáóñòàâó èç-
ëàæåà ñâî¼å ðàñïðàâå: Ã. Äð. Èëè¼à Îãàíîâè ñå ïîïèøìà-
389
Îäëîìêå ¼å Ðóâàðàö ïî÷åî äà èçäà¼å íà¼ïðå ó £àâîðó (Íà ïèòà-
å: Êàä ñó ñå Ñðáè ñ ïàòðè¼àðõîì Àðñåíè¼åì III ×àðíî¼åâèåì äîñåëèëè
ó çåìå ìààðñêå êðóíå?, £àâîð, Íîâè Ñàä, 1891, áð. 14-16; 18-21), à ïî-
ñëå îáóñòàâàà ðàñïðàâå ó £àâîðó (áð. 23) íàñòàâèî ó çåìóíñêîì Íî-
âîì âðåìåíó (Î ñåîáè èëè ïðåëàñêó Àðñåíè¼à III, ñðïñêîãà ïàòðè¼àðõà,
ñ íàðîäîì èç ñðïñêèõ çåìàà ó çåìó óãàðñêó ã. 1690... Ãðîô îðå Áðàí-
êîâè ïàòðè¼àðõ Àðñåíè¼å III ×ðíî¼åâè, Íîâî âðåìå, Çåìóí, 1891, III,
íåäîâðøåíî). Îäëîìêå î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâèó
ïàòðè¼àðõó ñ òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ âåëèêî¼ ñåîáè ñðïñêîã íàðîäà ïðå-
øòàìïàëà ¼å Ñðïñêà êðàåâñêà àêàäåìè¼à 1896. ãîäèíå.
361
íèî òå ñàìîâëàñòíî îêîí÷àî îíî ó £àâîðó, ïðåìäà ¼îø íè¼å êðà¼.

Íèñàì ìèñëèî, äà ¼å òà¼ íåãäàøè ãàëîïåí ëèáåðàëñêè è èñìå-
âà÷ êàëóåðñêè òàêà êóêàâèöà. Íî íà¼çàä ÷îâåê ¼å æåíàò è èìà
äå÷èöó èëè áàð ïàìåòíè¼å ¼å áî¼àòè ñå è ïðèáî¼àâàòè íåãî áèòè
íåáî¼øà. Íî ñàìî Âàñ òî ìîëèì, äà êàæåòå ã. Äðó è ñâàêîì áèâ-
øåì ëèáåðàëó ó ÍÑàäó, äà ñàì ¼à âàçäà áèî è îñòàî äî äàíàñ à
âàäà ó áèòè è ó íàïðåäàê ëî¼àëàí è îäàí äðæàâè, ó êî¼î¼ ñàì, è
äà íèñàì íèêàä øàðàî, êàî øòî ñó øàðàëè îíè, è äà îíî, øòî ¼à
ïèøåì, íè¼å íàïåðåíî ïðîòèâ Ìààðà, âå áàø ïðîòèâ íîâîñàä-
ñêèõ íåãäàøèõ ðàçìåòèâèõ ëèáåðàëà, à ãëàâíî ìè ¼å äà êà-
æåì èñòèíó èëè îíî øòî äðæèì çà èñòèíó.390 Çáîã ñâåãà òîãà
Ðóâàðàö ó ïðåäãîâîðó ïðåøòàìïàíîã èçäàà 1896. ãîäèíå êàæå:
Ñêóïèî ñàì äàêëå è èçäà¼åì ñêóïåíå îäëîìêå, à íå çíàì, äà ëè
¼å ïàìåòíî, è äà ë íå áèõ ïàìåòíè¼å ó÷èíèî, äà ñàì îñòàâèî, äà
îäëîìöè òè, íåïî÷åòè è íåïðàåíè áëàãîñëîâîì à ñàõðàåíè ó
ëèñòó è ëèñòîâèìà íåäåíèìà, èñòðóíó ó òèì ëèñòîâèìà áåç øó-
ìà è êëîïîòà íåãî èõ åâî îäøòàìïàâàì è îäøòàìïàíå èçíîñèì
ïðåä ñâåò íà îñóäó, à ñâî¼ó ìîæå áèòè òðà¼íó ñðàìîòó.391
Ó ïîðåêëî äåñïîòà îðà Áðàíêîâèà îòâîðåíå ñóìå èç-
íåî ¼å âå Ï. £. Øàôàðèê.392 Ñò. Íîâàêîâè óêàçó¼å íà ïîëèòè÷êå
390
Ïèñìî ¼å äàòîâàíî ó Ãðãåòåãó, 14. (26) ¼óíà 1891. Âèä. £. Ãð÷è,
Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, 86.
391
È. Ðóâàðàö, Îäëîìöè, Ïðåäãîâîð, VI.
392
îðå Áðàíêîâè, ïîçíàòè ïîñëåäè ïñåóäîäåñïîò è èñòîðè÷àð
Ñðáà, ïðåìà ñîïñòâåíîì, ÷åñòî ñóìèâîì, êàçèâàó è, íàðàâíî, áåç äîêà-
çà, áèî ¼å ïîòîìàê ñòàðèõ Áðàíêîâèà è ïîòè÷å îä Ëàçàðà, íàâîäíîã ñèíà
óðà Áðàíêîâèà, êî¼è ó èñòîðè¼è íè¼å ïîçíàò. Ðîåí ¼å ó £åíîïîó 1645.
ãîäèíå, ïðåìà Õîðàè¼ó (I, 769) 1640. ó Áåîãðàäó. Ðàíî ¼å ïîñòàî ñèðî÷å è
îòõðàíèî ãà ¼å áðàò Ñàâà, åðäåñêè àðõèåïèñêîï, óïóòèî ó äðæàâíè÷êå
ïîñëîâå. Ó 1663. ãîäèíè îòïóòîâàî ¼å ñà åðäåñêèì ïîñëàíèöèìà ó Öàðè-
ãðàä è ïðåãîâàðàî ó Àäðè¼àíîïîó ñ öàðñêèì àóñòðè¼ñêèì ïðåäñòàâíè-
êîì Êðèñòîôîì ôîí Êèíäñáåðãîì. Òó ó Àäðè¼àíîïîó äîãîäèëî ñå äà ãà
¼å 28. ñåïòåìáðà 1663. ïåêè àðõèåïèñêîï Ìàêñèì ïðîãëàñèî çà äåñïîòà
Ñðáè¼å. Ñëåäåèõ ãîäèíà áîðàâèî ¼å êîä áðàòà [Ñàâå]; êàä ìó ¼å áðàò 1668.
ãîäèíå îòïóòîâàî ó Ðóñè¼ó äà áè ñêóïèî íîâ÷àíó ïîìî çà ïîíîâíó èç-
ãðàäó ñâî¼å öðêâå è ðåçèäåíöè¼å, îðå Áðàíêîâè îòïóòîâàî ¼å çà¼åäíî
362
ïðèëèêå ó êî¼èìà ¼å äåëàî ãðîô îðå Áðàíêîâè.393 Ë. Òàëîöè

íàäìîíî ïîáè¼à òâðäó äà ¼å Áðàíêîâè ïîòîìàê äåñïîòñêå ïî-
ðîäèöå, äîêàçó¼óè äà ñå ëîçà äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà óãàñè-
ëà ïî÷åòêîì 16. â.394 Ó ïîëåìèêó î ãðîôó Áðàíêîâèó Ðóâàðàö ¼å
ñòóïèî íà ïîçèâ óðåäíèêà ÷àñîïèñà Íàøå äîáà è ïðåâîäèîöà
Òàëîöè¼åâå ñòóäè¼å, äð Ñòåâàíà Ïàâëîâèà, äà ïðîêîìåíòàðèøå
ðàñïðàâó Î ïîñëåäåì äåñïîòó ñðïñêîì óðó Áðàíêîâèó, èçà-
øëó ó íîâîñàäñêî¼ Çàñòàâè 1885. ãîäèíå (áð. 59, 60, 70 è 89), ó
êî¼î¼ ¼å àóòîð, èçìåó îñòàëîã, íàïèñàî äà ¼å ïîñëåäè ñðïñêè
ñ èì. Íàêîí ïîâðàòêà îðå ¼å êàî åðäåñêè ïðåäñòàâíèê ïîñëàò íà òóð-

ñêè äâîð; òàêîå, èìàî ¼å çàäàòàê äà ðàçãðàíè÷è âëàäàâèíó £åíîïîà è
Åðäåà, óç ñàãëàñíîñò Êàïèè-ïàøå Èáðàõèìà, çà øòà ìó ¼å [êíåç] Àïàôè
ïîêëîíèî èìàå ó Àëâèíöó. Óñêîðî ¼å Àïàôè ïðîãíàî íå ñàìî àðõèåïè-
ñêîïà Ñàâó, âå è îðà Áðàíêîâèà, íàâîäíî, íà ïîäñòðåê ñóïåðèíòåí-
äàíòà è èç âåðñêå ìðæå; íà¼âåðîâàòíè¼å ¼å, ìåóòèì, äà ¼å ðå÷ î ïîëèòè÷-
êèì ðàçëîçèìà. îðå ¼å íà¼ïðå îòèøàî ó Âëàøêó, æàëåè ñå ñóëòàíó è
äîïèñó¼óè ñå ñ íåçàäîâîíèöèìà. Çàêó÷èî ¼å, 15. ñåïòåìáðà 1681, ó
Êîíñòàíòèíîïîó, ñàâåç ñ Ëàäèñëàâîì ×àêè¼åì. ×àêè ¼å, ïîòîì, îòïóòî-
âàî ó Áå÷, à çàòèì ñ Áðàíêîâèåì äîøàî ó Âëàøêó êîä âëàñòåëèíà Øåðáà-
íà. Íà äàí 7. ¼óíà 1683. ãîäèíå öàð Ëåîïîëä I äàî ¼å îðó Áðàíêîâèó
òèòóëó áàðîíà, à 20. ñåïòåìáðà 1668. óçäèãàî ãà ¼å ó ãðîôà ñ ìààðñêèì
ïîäàíèøòâîì. Ñàìî, ó òàäàøåì òóðñêîì ðàòó öàðñêî ìèíèñòàðñòâî òå-
øêî ãà ¼å îïòóæèëî è îêòîáðà 1689. îäâåäåí ¼å, ñà ñâî¼èì ïðèñòàëèöàìà, ó
ëîãîð áàäåíñêå ãðîôîâè¼å êîä Êëàäîâà, ïî íàðåäáè ãåíåðàëà çàòâîðåí ¼å è
êàî äðæàâíè çàòâîðåíèê îäâåäåí ¼å íà¼ïðå ó Áå÷, ïîòîì ó £åãðó [Õåá] ó
×åøêî¼. Ñóìà ó åãîâî ãåíåàëîøêî ñòàáëî è ñàìîâîíî ïðåóçèìàå
òèòóëå äåñïîòà áèëè ñó ïðîïðàòíè ðàçëîçè åãîâîã çàòî÷åà, ÷è¼ó ñòâàð-
íó îñíîâó, óîñòàëîì, íè¼å áèëî òåøêî îäãîíåòíóòè êîä âèøå íåãî äâî-
ñòðóêîã êàðàêòåðà îñîáå èç òîëèêî êðèòè÷íîã äîáà. Óìðî ¼å 19. ñåïòåìáðà
1711 (ïðåìà Õîðàè¼ó, 2. ìà¼à 1705) ó Õåáó. åãîâî òåëî ïðåíåñåíî ¼å
1743. ãîäèíå ó ìàíàñòèð Êðóøåäîë ó Ñðåìó. Ó Õåáó ¼å íàïèñàî èñòîðè¼ó
Ñðáè¼å (£. Ðà¼è, IV, 93-172; Åíãåë I, 284; III, 475-486; Õîðàè I, 768-777).
Ï. £. Øàôàðèê, Èñòîðè¼à ñðïñêå êèæåâíîñòè, Ñ íåìà÷êîã ïðåâåëå
Ìèð¼àíà Ä. Ñòåôàíîâè è Ìèëàíà Ìðàçîâè, Áåîãðàä, 2004, 89-90.
393
Ñò. Íîâàêîâè, Èç Õðîíèêå äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà, Ãëàñíèê
ÑÓÄ, ê. 33, 135-142.
394
Ë. Òàëîöè, Ëàæíè Áðàíêîâèè, Ïðåâåî ñà ìààðñêîã Ñò. Ïàâëî-
âè, Íîâè Ñàä, 1889.
363
äåñïîò áèî íà¼ó÷åíè¼è ÷îâåê, íà¼âåè ¼óíàê è íà¼áîè âî¼ñêî-

âîà. Ó îòâîðåíîì ïèñìî ïîâîäîì òå ðàñïðàâå395 Ðóâàðàö èçíî-
ñè ñâî¼å îñíîâíå òåçå î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó: 1. äà òà¼ îð-
å, àêî ñå è çâàî Áðàíêîâè, íè¼å áèî îä äåñïîòñêå ëîçå Áðàíêî-
âèà; 2. äà ¼å îí ñàì èçìèñëèî è ñêîâàî ñâî¼å ðîäîñëîâå, è äà ¼å
òèìå íå ñàìî åñàðà Ëåîïîëäà è åãîâ äâîð, âå è ñðïñêè íàðîä
îáìàíóî è ïðåâàðèî; 3. äà ¼å êóøàî äà ñå íàðîäó ñðïñêîì çà äå-
ñïîòà íàìåòíå; òå ïðåìà ñâåìó òîìå, äà ¼å áèî ïðîáèñâåò, ëàæà
è âàðàëèöà, ¼åäíîì ðå÷è: øâèíäëåð ó âåëèêîì ñòèëó, ñëè÷àí îíîì
ëàæè-äåñïîòó £àêîâó Õåðàêëèäó è îíîì Õðâàòó Ïàâëó Øêàëèó
(ó XVI âåêó) è Øåïàíó Ìàëîì ó Öðíî¼ Ãîðè, øâèíäëåð, ïðå-
ìà êîì ñó ñâèêîëèöè íàøè äàíàøè øâèíäëåðè è ñ îâå è ñ îíå
ñòðàíå Ñàâå è Äóíàâà ïðàâè ôóøåðè.396
Î Õðîíèêàìà ãðîôà Áðàíêîâèà ïèñàî ¼å Ðóâàðàö è ðàíè-
¼å. Ïîñåáíî ñå çàäðæàâà íà ñàäðæà¼ó è èçâîðèìà êðîíèêå Äå-
397
ñïîòà Áðàíêîâèà: Óîïøòå ñå ìîæå ðåè, äà ¼å Äåñïîò çà ñòà-

ðè¼å ïðåäêîñîâñêî äîáà, óïîòðåáèî ïîãëàâèòî: Îðáèíà, Àðõè-
åïèñêîïà Äàíèëà è ñðáñêå Ëåòîïèñå, à ó íîâîì äîáó, îñèì Îðáè-
íà è Ëåòîïèñà, óãàðñêå ïîâåñòíè÷àðå: Áîíôèíè¼à è Èøòâàíôè-
¼à.398 Ïðâè Ðóâàð÷åâ ïðèñòóï Õðîíèêàìà áèî ¼å òåíäåíöèîçíî
îìàëîâàæàâà¼óè, ó äóõó çâàíè÷íå ïîëèòèêå Êàðëîâà÷êå ìèòðî-
ïîëè¼å. Ó âðåìå ñðïñêîã îìëàäèíñêîã ïîêðåòà, íàèìå, ñòâîðåí ¼å
ïðàâè êóëò ãðîôà îðà Áðàíêîâèà.399 Êàî øòî ñó ñâå ãëàñíè¼è
395
È. Ðóâàðàö, Îòâîðåíî ïèñìî, Íàøå äîáà, Íîâè Ñàä, 1885, I, áð.
35 (2/14. ìà¼), 3-4.
396
È. Ðóâàðàö, Îäëîìöè, 2.
397
È. Ðóâàðàö, Íåøòî î êðîíèöè äåñïîòà îðà Áðàíêîâèà (ïðè-
ëîã ñðáñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è), Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, Íîâè Ñàä, 1866,
XL, ê. 111, 1-31.
398
Èñòî, 7.
399
Êóëò îðà Áðàíêîâèà ¼å çà òðà¼àà îìëàäèíñêîã ïîêðåòà äî-
ñòèãàî âðõóíàö. Äåòàè èç Áðàíêîâèåâà æèâîòà èçíîñå ñå îíàêî êàêî èõ
¼å Âèäàêîâè ïî Ðà¼èó èñïðè÷àî, à ïîêóøà¼ îðåâ, êî¼è ¼å ó ïðâîì ðåäó
ó èñòèíó èìàî çàäîâîèòè åãîâå ëè÷íå àìáèöè¼å, ÷èíèî ñå îìëàäèíöè-
ìà ¼îø ìíîãî ãðàíäèîçíè¼è, ¼åð ñå ó ìíîãîì ïîäóäàðàî ñà èõîâèì èäå¼à-
364
çàõòåâè ó¼åäèåíå îìëàäèíå ñðïñêå çà øòàìïàå Áðàíêîâèå-

âèõ Õðîíèêà êàî ïðâå ñðïñêå ìîäåðíå èñòîðè¼å áèëè óãëàâíîì
ïîëèòè÷êå ïðèðîäå àíòèàóñòðè¼ñêî ðàñïîëîæåå ó âðåìå îìëà-
äèíñêîã ïîêðåòà, òàêî ¼å è èçâðäàâàå êàðëîâà÷êèõ ìèòðîïîëè-
òà äà ñå Õðîíèêå çáèà èçäà¼ó íà ñâåò, è ïîðåä ñâå äåêëàðàòèâíå
ðåøåíîñòè, áèëî òàêîå ïîëèòè÷êå ïðèðîäå, ¼åð áè ñå òèìå çíà-
÷à¼íî íàðóøèëè îäíîñè Öðêâå è Õàáñáóðøêå äèíàñòè¼å, è óãðî-
çèî ïîëîæà¼ ñðïñêîã íàðîäà ó Àóñòðè¼ñêî¼ öàðåâèíè.400 Ó óçà-
ìà î ó¼åäèåó Ñðïñòâà. £. Ðàäîíè, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è åãîâî

âðåìå, Áåîãðàä, 1911, 8.
400
Èëàðèîí Ðóâàðàö èçàáðàî ¼å íà¼âåøòè¼è íà÷èí äà äèñêðåäèòó¼å
ìèñàî î øòàìïàó Áðàíêîâèåâèõ Õðîíèêà. Ó÷èíèî ¼å òî àêî íå ïî èç-
ðè÷íî¼ íàðåäáè êàðëîâà÷êîã ïàòðè¼àðõà Ñàìóèëà Ìàøèðåâèà, à îíî ñè-
ãóðíî ó äóõó èíòåíöè¼à Êàðëîâà÷êå ìèòðîïîëè¼å, êî¼à ¼å èìàëà ñâå ¼à÷èõ
ðàçëîãà ïðîòèâ øòàìïàà Õðîíèêà. Ìàòèöà Ñðïñêà ¼å 1865 ãîä. áèëà îïåò
êðåíóëà ìèñàî î èçäàó Õðîíèêà è ìîëèëà ïàòðè¼àðõà äà ¼î¼ ïðåïóñòè
ðóêîïèñ íà ïðåãëåä è àêî ¼å ìîãóå íà èçäàå (Ëåòîïèñ, 110, 263). Òàäà
¼å áèî ïîòïðåäñåäíèê Êèæåâíîã îäååà Ìàòèöå Ñðïñêå Ñâåòîçàð Ìè-
ëåòè, ó ÷è¼î¼ ¼å ñâàêî¼ íàìåðè ãëåäàî ïàòðè¼àðõ Ìàøèðåâè ïîëèòè÷êè
ïîòåç. È áî¼àî ãà ñå. Íè¼å âåðîâàî äà ¼å Ìàòèöè Ñðïñêî¼ ñòàëî ñàìî ðàäè
èñòîðè¼å äî èçäàà Õðîíèêà, ìàäà ¼å Ìèëåòè òèõ ãîäèíà íàãëàøàâàî,
êîëèêî ¼å âàæíà çà íàðîäíó ñâåñò èñòîðè¼à, êî¼à îáóõâàòà ñëó÷à¼åâå êàä ñó
íàì ñå ïðåäöè çà èñòó ìèñàî áîðèëè, èñòèì ñå óñïåñèìà ðàäîâàëè, îä
èñòèõ îïàñíîñòè ñòðàõîâàëè. (Ñòà¼è Â., Ñâåòîçàð Ìèëåòè, 215). Çà âå-
ëèêîã ïðè¼àòåà ëèáåðàëíèõ Ìààðà è æåñòîêîã íåïðè¼àòåà Àóñòðè¼å,
êàêàâ ¼å áèî Ìèëåòè, ¼àìà÷íî áè áèëî âåîìà äîáðî, äà ñå è íà îñíîâó
Áðàíêîâèåâèõ Õðîíèêà óòâðäè, êàêî ¼å Àóñòðè¼à áèëà óâåê âåðîëîìíà, è
êàêî ñó åíó âåðîëîìíîñò îñîáèòî Ñðáè íà ñåáè èñêóñèëè. Ïàòðè¼àðõ
Ìàøèðåâè íè¼å ìîãàî ïîòïîìîè îâàêâå íàìåðå, è Ìàòèöà Ñðïñêà íè¼å
ñìåëà äîáèòè Õðîíèêå äà èõ èçäà. Äà áè ñå ïàê óîïøòå êîìïðîìèòîâàëà
ìèñàî î øòàìïàó Õðîíèêà, êî¼å ñó ìîãëå ïîëèòè÷êè ïîñòàòè çáèà îïà-
ñíå, îäëó÷èî ñå Èë. Ðóâàðàö äà äîêóìåíòàðíî óòâðäè, êàêî Õðîíèêå íå
âðåäè øòàìïàòè. Îí, íàðàâíî, íè¼å ïîëèòè÷êó ñòðàíó ïèòàà íè äîäèðè-
âàî, íåãî ¼å æåëåî ñàìî óòâðäèòè, äà ó Õðîíèêàìà íåìà íîâèõ èñòîðè¼-
ñêèõ äàòà, ïà äà èõ, ïðåìà òîìå, ðàäè íàó÷íèõ ðàçëîãà íè¼å âðåäíî èçäàâà-
òè. Ïîñòóïàî ¼å ¼àêî îáàçðèâî. Òàäà ¼å îìëàäèíñêè ðîìàíòè÷àðñêè ïîêðåò
óëàçèî ó ñâî¼ ¼åê è ñ èìå è óçðó¼àíî îäóøåâàâàå çà ñðïñêó ïðîøëîñò,
íà¼âèøå çà íà¼ñâåòëè¼å äîáà ó î¼, çà öàðà Äóøàíà. Áàø íà òîì ïåðèîäó
îäëó÷èî ñå Èë. Ðóâàðàö äîêàçàòè Ñðáèìà äà Õðîíèêå íèøòà íå âðåäå è äà
365
âðåëî¼ ìëàäåæè ïðåêî Ñàâå è Äóíàâà ðàñòàî ¼å êóëò ãðîôà îðà

Áðàíêîâèà, íàâåëèêî ñå ðàñïðåäàëî î åãîâîì ïîäâèçàâàó è
ñòðàäàó áåç êðèâèöå, à çàðàä ñðïñêèõ íàöèîíàëíèõ èíòåðåñà.
Âåëèêà ¼å ïîâèêà áèëà íà êëåðèêàëíå êðóãîâå ó Êàðëîâöèìà êî¼å
ñó ñå áðèíóëå î Áðàíêîâèåâèì Õðîíèêàìà çáîã, êàêî ñå ãîâîð-
êàëî, íàìåðíîã óíèøòàâàà è ðàñïàð÷àâàà Áðàíêîâèåâîã êà-
ïèòàëíîã äåëà êî¼å, âåðîâàëî ñå, ñïàäà ó íåïðîöåèâó áàøòèíó
íàöèîíàëíå êóëòóðå. Äóãî ñå ó îìëàäèíñêîì ïîêðåòó øèðèëà
ôàìà êàêî ñå öðêâåíå âëàñòè ó Êàðëîâöèìà õîòèìè÷íî íåìàðíî
è àêàâî îäíîñå ïðåìà îâîì êàïèòàëíîì ðóêîïèñó: Õðîíèêå
ñó, äàêëå, âðëî äîáðî ñà÷óâàíå, ¼åð ñàäà ó èìà íåìà ñâåãà òðè
ëèñòà, êî¼è ñó ðàíè¼å áèëè. Íàøè íàðîäàöè íèñó òî âåðîâàëè.
Äðæàëè ñó äà ñå Õðîíèêå ãðîôà îðà Áðàíêîâèà ñ íåõàòà è
ïàêîñòè ðàñèïà¼ó, è äà ãîðåã ìåñòà çà èõîâî ÷óâàå íåìà îä
Ïàòðè¼àðøè¼ñêå Áèáëèîòåêå ó Êàðëîâöèìà.401 Ñâå ñó òî áèëà
ïðåòåðèâàà ¼àâíîñòè, âåëè Í. Ðàäî¼÷è: óáàâ ñïðàì Õðîíè-
êà è ìðæà íà ¼åðàðõè¼ó èçìèøàëè ñó, êàêî ñó êàëóåðè íåõàò-
íè ÷óâàðè Õðîíèêà, êî¼å íå äà¼ó äà ñå èçäàäó. Äåöà ñå ó Êàðëîâ-
öèìà íèñó èãðàëà ñ ëèñòîâèìà èç Õðîíèêà ïî óëèöàìà, ëèñòîâè
èç èõ íèñó çà óñïîìåíó ðàçíàøàíè, è àêî ¼å êóòè¼ó, ó êî¼î¼ ñå
Õðîíèêå ñàäà ÷óâà¼ó, äàî íàïðàâèòè òåê Äèì. Ðóâàðàö, ñàäàøè
áèáëèîòåêàð Ïàòðè¼àðàøêå áèáëèîòåêå.402
Õðîíèêå ñó îãðîìíî äåëî. Äî Ðà¼èåâå Èñòîðè¼å òî ¼å íà¼-
âåà ñðïñêà êèãà. Ïðåìà âðëî òåìåíîì áðî¼àó Í. Ðàäî¼÷è-
à, îíå èìà¼ó 2681 ñòðàíó. Øàôàðèê ¼å ïîãðåøíî èçáðî¼àî äà
èìà¼ó îêî 3500 ñòðàíà. Ãîòîâî ó öåëîñòè ñó ñà÷óâàíå. Íåäîñòà¼ó
ñàìî 3 ëèñòà. Ðóâàðàö ó Ëåòîïèñó ðàñïðàâà î ðóêîïèñèìà, ïðå-
ïèñèìà, èçâîäèìà, èçâîðèìà è ñàäðæèíè Áðàíêîâèåã æèâîòíîã
èõ íåìà ñìèñëà øòàìïàòè, ïîøòî ¼å îäåàê î öàðó Äóøàíó áåäàí, ñëàáè-

¼è íåãî îíà¼ î Íåìàè, øòî ãà ¼å øòàìïàî Âóê Ñòåô. Êàðàè ó óâîäó
ñâîìå Ðå÷íèêó. Í. Ðàäî¼÷è, Î Õðîíèêàìà ãðîôà îðà Áðàíêîâèà,
Ïðèëîçè Ê£ÈÔ, 1926, ê. VI, ñâ. 1, 3-5.
401
Í. Ðàäî¼÷è, Î Õðîíèêàìà, 11.
402
Èñòî, 13.
366
äåëà, àëè èçáåãàâà äà ñå áëèæå îäðåäè ïðåìà íåñâàêèäàøî¼

èñòîðè¼ñêî¼ ëè÷íîñòè îðà Áðàíêîâèà. Êîíêðåòíè¼å ñå ñàìî-
çâàíèì ñðïñêèì äåñïîòîì áàâè ó ðàñïðàâè î ïåêèì ïàòðè¼àð-
ñèìà403. Îâäå îí ïðè÷ó î ìèðîïîìàçàó Áðàíêîâèà íàçèâà êî-
ìåäè¼îì, îêðèâó¼óè ñàìîã ñðïñêîã íàçîâè äåñïîòà çà ñóä-
áèíó êî¼à ãà ¼å ñíàøëà: îðå ñå òà¼ çáèà èçäàâàî çà îíî øòî
íè¼å áèî, à íàèìå çà ïîòîìêà íåãäàøå äåñïîòñêå ñðïñêå ëîçå, è
çà âåí÷àíîã ñðïñêîã äåñïîòà. (...) È îí ïðîå êàî øòî îáè÷íî
ïðîëàçå ñàìîçâàíöè: ëàæíè öàðåâè è ëàæíè äåñïîòè.404 Ïîðåä
îöåíå Áðàíêîâèåâå ëè÷íîñòè è îñóäå åãîâå ¼àâíå ïîëèòè÷êå
äåëàòíîñòè, Ðóâàðàö äà¼å è îñíîâíå öðòå ïñèõîëîøêîã ïîðòðåòà
ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à ×àðíî¼åâèà. Ñêëîí ¼å äà óñâî¼è íå áàø ëà-
ñêàâó îöåíó ïàòðè¼àðõîâå ëè÷íîñòè Ñ. Ìèëóòèíîâèà è Ä. Ìè-
ëàêîâèà, ó êî¼î¼ ñòî¼è êàêî Àðñåíè¼å III íè¼å áèî îä ëîçå Öðíî-
¼åâèà, íåãî ñå ñàì òàêî ïðîçâàî íå áè ëè ïðèäàî ñåáè âåó âà-
æíîñò êîä íàðîäà è àóñòðè¼ñêîã äâîðà: Âàèñòèíó ¼å ÷óäî òî, äà
ñå ó èñòî äîáà ïî¼àâè ÷îâåê, êî¼è ñå èçäàâàî çà Äåñïîòà è Äåñïî-
òîâèà èëèòè îä ëîçå äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà à êî¼è íè¼å
áèî íè ¼åäíî íè äðóãî; è ïàòðè¼àðõ êî¼è ñå ïèøå ×ðíî¼åâè, à
êî¼è íè¼å áèî îä ëîçå çåòñêèõ Öðíî¼åâèà.405 Î Âåëèêî¼ ñåîáè
Ðóâàðàö îâäå èçíîñè ñóä êî¼è íè êàñíè¼å íåå èçìåíèòè, ñàìî å
ãà ¼îø âèøå çàîøòðèòè. Ïðåìà åãîâîì ñõâàòàó, èç Ëåîïîëäî-
âîã ïðîãëàñà îä 6. àïðèëà íå ìîæå ñå èçâåñòè äà ¼å ðèìñêè åñàð
ñâå÷àíî ïîçâàî ñðïñêè íàðîä äà ñå ïðåñåëè ó åãîâå çåìå, êàêî
ñó òî ñðïñêå íà¼áîå ãëàâå è ðîäîóáè, à íàèìå: £óëèíàö, Ðà-
¼è, Ìóøêàòèðîâè, Äàâèäîâè, Ñòðàòèìèðîâè, Ðà¼à÷è, Ãðó-
¼è, Ñóáîòè, Èñèäîð Íèêîëè, Ñòî¼à÷êîâè, ïà ÷àê è àóñòðè¼-
ñêè ìèíèñòàð (Áàðòåíøòà¼í) ïèñàëè è ãîâîðèëè: À êàä ¼å òàêî,
îíäà òè íå ïîìîæå íè Ñòî¼à÷êîâè, íè åãîâà äîñåòèâîñò îä ã.
1849. è 1860, òå õîåø íååø ìîðàø ïðèçíàòè, äà ¼å öàð Ëåî-
403
È. Ðóâàðàö, Î ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà îä Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à III
(1557-1690), Çàäàð, 1888.
404
Èñòî, 100-101.
405
Èñòî, 85.
367
ïîëä I ïðîãëàñîì îä 6. àïðèëà ïîçâàî ñðïñêè íàðîä, äà óñòàíå íà

Òóðêå, ñâî¼å êðâíèêå, äà óç ïîìî åãîâå âî¼ñêå ñòðåñå ¼àðàì
òóðñêè è äà ñå åìó, êàî êðàó óãàðñêîì, ïîäëîæè, à íè¼å òèì
ïðîãëàñîì, êàî øòî ñó òâî¼è ñòàðè ìèñëèëè, ïîçâàî ñðïñêè íà-
ðîä, äà ñå èñåëè è îâàìî ó óãàðñêå çåìå ïðåñåëè.406
Êàäà ¼å ðå÷ î èñòîðè¼ñêîì çíà÷à¼ó Áðàíêîâèåâèõ Õðîíèêà,
. Äàíè÷è ¼å áèî ïîòïóíî ñóïðîòíîã ìèøåà îä È. Ðóâàðöà.
Îí ¼å ñìàòðàî äà Õðîíèêå òðåáà øòàìïàòè, ïîñåáíî îíî ñâå øòî
Áðàíêîâè ïèøå î ñåáè è î ñâîì âðåìåíó, àêî íè çáîã ÷åãà äðó-
ãîãà, à îíî äà áîå ïîçíàìî òîãà Ñðáèíà.407 Î çíà÷à¼ó Õðîíèêà
ãîâîðè âå çíàëà÷êè íà÷èåí èçâàäàê èç Áðàíêîâèåâîã ìî-
íóìåíòàëíîã äåëà êî¼è ¼å íà÷èíèî Ñò. Íîâàêîâè.408 Òàäà ñå ñõâà-
òèëî êîëèêî ¼å Ðóâàðàö ãðåøèî, è êîëèêî ¼å èñòîðè¼ñêè äåî Áðàí-
êîâèåâîã äåëà âàæàí çà êîíñòèòóèñàå ìîäåðíå ñðïñêå èñòîðè-
406
Èñòî, 106.
407
Îíè ñó èøëè ðàçëè÷èòèì ïóòåâèìà. Äàíè÷è ¼å áèî íà ïðàâîì.
£åð, çàèñòà ¼å áèëî è ñ ÷èñòî íàó÷íîã ãëåäèøòà ñ êîã ¼å Äàíè÷è ïîñìàòðàî
öåëî ïèòàå ïðåêî ïîòðåáíî äà ñå Õðîíèêå èçäàäó. Àëè Èë. Ðóâàðöà íè¼å
ìîãàî î òîìå óâåðèòè. Îí ¼å íàïèñàî ó÷åí íî ñàñâèì òåíäåíöèîçàí ñàñòàâ:
Íåøòî î Êðîíèöè äåñïîòà îðà Áðàíêîâèà (Ëåòîïèñ, 111, 1-30), ãäå ¼å
íàøòàìïàî è öåëè îäåàê èç Õðîíèêà î öàðó Äóøàíó, êî¼è ¼å äîèñòà áåäàí.
Êîä ëåïîã áðî¼à ÷èòàëàöà ¼å Èë. Ðóâàðàö ñà ñâî¼èì ñõâàòàåì Õðîíèêà ¼à-
ìà÷íî ïðîäðî, è àêî ñà ñïîìåíóòèì îäëîìêîì ôàêòè÷íî íè¼å äîêàçàî äà
Õðîíèêå íå âðåäè øòàìïàòè. Îí ¼å çíàî, àëè äðóãè âåèíîì íèñó çíàëè,
çàøòî ¼å áàø òî ìåñòî ó Õðîíèêàìà ñëàáî, íåãî ñó äðæàëè äà ¼å ñâå îñòàëî
¼îø ñëàáè¼å, êàäà îäñåê î Äóøàíó Ñèëíîì íå âðåäè ìíîãî, î êîì ñó îíè
âåðîâàëè äà ¼å áèî è çà ãðîôà Áðàíêîâèà ñðåäèøòå íàó÷íå ïàæå è ðîäî-
óáèâà îäóøåâåà. Ïðîñå÷íè ÷èòàîöè íèñó ìîãëè çíàòè, äà ¼å ÷èòàâà
¼åäíà ãðàíà ñðïñêèõ ñðåäîâåêîâíèõ èñòîðèêà áèëà âðëî íåðàñïîëîæåíà
ñïðàì öàðà Äóøàíà çáîã åãîâå öðêâåíå ïîëèòèêå, è äà ¼å òîì óòèöà¼ó ïîä-
ëåãàî è Áðàíêîâè, èç êîãà âå¼å áàð äåî õëàäíîå òèõ ñðïñêèõ ñðåäîâåêîâ-
íèõ èçâîðà ñïðàì öàðà Äóøàíà. Òàêî ñå äîãîäèî ¼åäàí íåìèî íåñïîðàçóì,
¼åð Äóøàíîâî äîáà íè¼å íè íà¼âàæíè¼è íè íà¼áîè äåî ó Õðîíèêàìà, êàî
øòî ñó îäóøåâåíè îìëàäèíöè ìèñëèëè äà ñå òî ñàìî ïî ñåáè ðàçóìå. Íà¼-
çíàìåíèòè¼è äåî Õðîíèêà ¼å îíà¼ îäñåê, ãäå ¼å ãðîô Áðàíêîâè îïèñàî ñâî¼
æèâîò è ðàä. Í. Ðàäî¼÷è, Íàâ. ñòóäè¼à, 4-5.
408
Ãëàñíèê ÑÓÄ, 33, 135-190.
368
îãðàôè¼å. Ïðåïèñó¼óè è öèòèðà¼óè Ðà¼èà, ñðïñêè èñòîðè÷àðè

ñó, ÷åñòî è íå çíà¼óè, áàøòèíèëè ðåçóëòàòå Áðàíêîâèåâîã ðà-
äà. Ìåìîàðñêè äåî Õðîíèêà íåïðîöåèâ ¼å çà ñðïñêó ïîëèòè÷êó
è êóëòóðíó èñòîðè¼ó: Ìîãëî ñå âå îíäà ëåïî âèäåòè, äà ¼å óîï-
øòå ïèòàå î øòàìïàó Áðàíêîâèåâèõ Õðîíèêà ñàñâèì ïîãðå-
øíî ñòàâåíî îä ñòðàíå Èë. Ðóâàðöà. £åð, âàæíî ¼å âå âèäåòè,
êàêî ¼å ïðâè ïóò îáðàèâàíà è ñõâàòàíà ó Õðîíèêàìà ñðïñêà èñòî-
ðè¼à íà îñíîâó íå ñàìî ñðïñêèõ íåãî è ñòðàíèõ èçâîðà, àëè ¼å
¼îø ìíîãî ïðå÷å çíàòè ìåìîàðñêè äåî Õðîíèêà, ãäå ãðîô Áðàí-
êîâè îïèñó¼å ñâî¼ó áóðíó ñóäáèíó ó óñòàëàñàíîì âðåìåíó, êî¼å
¼å ñàì ïðîæèâåî. (...) Èë. Ðóâàðàö ¼å áèî íà ïîãðåøíîì ïóòó,
êàäà ¼å ìèñëèî äà áè Õðîíèêå âðåäèëî ñàìî îíäà øòàìïàòè, êàä
áè ó èìà áèëî íîâå èñòîðè¼ñêå ãðàå. Òå ó èõîâó èñòîðè¼ñêîì
äåëó áàð òà÷íå íåìà. Àëè áåç èçäàà Õðîíèêà ¼å íåìîãóå
óòâðäèòè êîëèêî ñó £óëèíàö, Òðîíîøàö è Ðà¼è îä èõ çàâèñíè
è êîëèêî ¼å, ïðåêî èõ, îä Õðîíèêà çàâèñàí ðàçâî¼ öåëå ìîäåðíå
ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å. Áåç èçäàà Õðîíèêà ¼å íåìîãóå óòâð-
äèòè ðàçâî¼íó ëèíè¼ó ó ñõâàòàó ñðïñêå èñòîðè¼å îä Ñðåäåãà
Âåêà ïà äî íàøèõ äàíà, ¼åð ñó îíå íà íà¼âàæíè¼î¼ ïðåêðåòíèöè ó
ðàçâî¼ó ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å è ïðåäñòàâà¼ó çíàìåíèòè ïðå-
ëàç îä ñðåäåâåêîâíîã ñõâàòàà ñðïñêå èñòîðè¼å ìîäåðíîì.409
£. Ðàäîíè òàêîå èñòè÷å çíà÷à¼ Ñëàâåíî-ñðïñêèõ õðîíèêà,
ïîñåáíî óêàçó¼óè íà çàâèñíîñò Ðà¼èåâå Èñòîðè¼å îä Áðàíêî-
âèåâîã äåëà: Îâî âîëóìèíîçíî äåëî è ïî ïðàâöó è ïî ñõâàòà-
ó à è ïî îáðàäè íîñè êàðàêòåðíå îñîáèíå ñðåäåâåêîâíèõ õðî-
íèêà. Âàæíî ¼å ìåó òèì äà ¼å ãðîô Áðàíêîâè óî÷èî òà÷íî, äà ¼å
çíàå ïðîøëîñòè ¼åäèíî ìîãóå íà îñíîâó ïîçíàâàà èñòîðè¼-
ñêèõ èçâîðà, òå ñå ñòîãà òðóäè äà èõ øòî âèøå ïðèáåðå. Äî òèõ
èçâîðà, îñîáèòî âèçàíòè¼ñêèõ è ëàòèíñêèõ, äîøàî ¼å îí ó Áå÷ó,
ãäå ¼å ó äîñòà ñëîáîäíîì çàòâîðó ïðîâåî ñêîðî 14 ãîäèíà, äàêëå
ìíîãî âèøå íåãî øòî ñå îáè÷íî ìèñëèëî. Îâèì äåëîì, êî¼å ïî-
êàçó¼å, çà îíî âðåìå, íåîáè÷íî íà÷èòàíîã è ó÷åíîãà ÷îâåêà, õòåî
409
Í. Ðàäî¼÷è, Íàâ. ñòóäè¼à, 6.
369
¼å Áðàíêîâè ó ãëàâíîì äà óâåðè ñâî¼å ïîòîìêå, äà ¼å îí ïðàâè è

íåñóìèâè äåñïîò ñðïñêè. Àëè Áðàíêîâè, êðà¼ ñâå ìàðèâî-
ñòè ó ïðèáèðàó èçâîðà, íè¼å ïîêàçàî íè ìàëî êðèòèêå, çáîã ÷å-
ãà åãîâî äåëî, îñîáèòî ïåðè¼îä äî åãîâà äîáà, èìà ñàìî ëèòå-
ðàðíî-èñòîðè¼ñêó âðåäíîñò. Øòåòà ¼å, øòî åãîâî äåëî îñòàäå ó
ðóêîïèñó. Îíî áè, äà ¼å áèëî øòàìïàíî, êðà¼ ñâå íå¼àñíîñòè ñòè-
ëà è ¼åçè÷êèõ ïîãðåøàêà, èçâðøèëî ¼à÷è óòèöà¼. Ñåì òîãà, äà ¼å
áèëî ïóáëèêîâàíî, ìîãëà áè ñå äàòè òà÷íè¼à îöåíà Ðà¼èåâå Èñòî-
ðè¼å, êî¼à ìíîãî çàâèñè îä Áðàíêîâèåâèõ Õðîíèêà.410
Ó ñâî¼èì îäëîìöèìà Ðóâàðàö èñöðïíî ðàñïðàâà î æèâîòó
ãðîôà Áðàíêîâèà è óëîçè êî¼ó ¼å îí îäèãðàî ó áóðíèì èñòîðè¼-
ñêèì äîãàà¼èìà ó ÷è¼åì ñå ñðåäèøòó íàøàî ñðïñêè íàðîä ó äðó-
ãî¼ ïîëîâèíè 17. â. Îêîñíèöó åãîâå ðàñïðàâå î ãðîôó Áðàíêî-
âèó ïðåäñòàâà ðàçìàòðàå î ïîðåêëó îðà Áðàíêîâèà, íà-
÷èíà íà êî¼å ¼å äîáèî âèñîêå òèòóëå îä áå÷êîã äâîðà, äî êðóíñêîã
ïèòàà Áðàíêîâèåâîã ïðîãëàøåà çà äåñïîòà è ìèðîïîìàçàà
ó £åäðåíó 1663. ãîäèíå.
Ðàñïðàâà¼óè î ïîðåêëó ëàæíîã ñðïñêîã äåñïîòà, Ðóâà-
ðàö îäáàöó¼å èçìèøåíó ãåíåàëîãè¼ó ïðåìà êî¼î¼ ¼å ãðîô îðå
ïîòîìàê âëàäàëà÷êå ëîçå ñðåìñêèõ Áðàíêîâèà ïðåêî Ãðãóðà, ñè-
íà äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà. Ïðåìà ïèñöó Õðîíèêà, Ãðãóð ¼å
èìàî, ïîðåä Âóêà (Çìà¼ Îãåíè Âóê ñðïñêå åïñêå òðàäèöè¼å Á.
Ñ) ¼îø äâà ñèíà: Ãðãóðà è Ëàçàðà. Îä îâîã ïîñëåäåã ãðîô îð-
å Áðàíêîâè èçâîäè ïîðåêëî áàíàòñêèõ Áðàíêîâèà, òåìååè
íà òîì ïîðåêëó ñâî¼å âëàäàëà÷êå àìáèöè¼å. Ðóâàðàö ñâå òî àðãó-
ìåíòîâàíî îäáàöó¼å êàî íîòîðíå èçìèøîòèíå, äîêàçó¼óè äà ¼å
Ãðãóð, ïî ïîóçäàíèì ñâåäî÷àíñòâèìà, èìàî ñàìî ¼åäíîã, è òî íà¼-
âåðîâàòíè¼å âàíáðà÷íîã ñèíà. Íà îñíîâó òå èçìèøåíå ãåíåàëî-
ãè¼å äîáèî ¼å îðå Áðàíêîâè îä åñàðà Ëåîïîëäà I 1683. ãîäè-
íå òèòóëó óãàðñêîã áàðîíà, à 1688. ãðîôîâñêî äîñòî¼àíñòâî. Ïðå-
ìà Ðóâàðöó, äàêëå, ïîòïóíî íåçàñëóæåíî. Øòî ñå òè÷å òèòóëà
êî¼å ñàìîçâàíè äåñïîò óïîòðåáàâà ó ñâî¼èì ïðîãëàñèìà è àê-
410
£. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼îíó Ðóâàðöó, 2-3.
370
òèìà, Ðóâàðàö óáåäèâî äîêàçó¼å íåçíàå ãðîôà îðà Áðàíêî-

âèà, êî¼è ¼å èìàî ñàìî ìàãëîâèòó ïðåäñòàâó î îáëàñòèìà êî¼å áè
ìó, êàî òèòóëàðíîì äåñïîòó ïðèïàäàëå: Íî íèòè ¼å áóäè êàêâè
Âóê Áðàíêîâè, íèòè ¼å óðà Âóêîâè, ïîòîè äåñïîò (1427-
1456) áèî èêàäà íàñëåäíè ãîñïîäàð Õåðöåãîâèíè (êî¼å òàäà ¼îø
íè¼å íè áèëî), Ñðåìó è £åíîïîó, íèòè ¼å è¼åäàí îä èõ áèî
êíåç (princes, Furst) ñâåòå ðèìñêå èìïåðè¼å, íèòè ñå ïîä £åíîïî-
åì èêàä ðàçóìåâàëà Âëàøêà (Áàíàò) è Áà÷êà, âå ¼å £åíîïîå
áèëî ïîå (îêðóã) îêî ãðàäà Boros-Jeno, £åíîâå, ¼åíîâñêî ïîå,
è íèøòà âèøå, êàî øòî ñå óëèíñêî ïîå çâàëî ïîå, îêðóã îêî
ãðàäà Gyula çâàíîã, è Îñå÷êî ïîå, ïîå îêî ãðàäà Îñåêà.411
Î ïðåòåíçè¼àìà ãðîôà îðà Áðàíêîâèà íà íàñëåäíî äå-
ñïîòñòâî, êàî è î åãîâî¼ èíòåðïðåòàöè¼è ïîðîäè÷íîã ïðåäàà
äà áàíàòñêè Áðàíêîâèè âîäå ïîðåêëî îä ëîçå Âóêà Áðàíêîâèà
Ïîäãîðè÷àíèíà, èç Êîðåíèà ó Õåðöåãîâèíè, Ðóâàðàö êàæå ñëå-
äåå: Ïðâè ¼å, êàî øòî ¼å âå ïîìåíóòî, ñòàî íàçèâàòè ñâå ÷ëà-
íîâå ïîðîäèöå, êî¼î¼ ¼å ðîäîíà÷åëíèê Ìëàäåí âî¼âîäà à ïîñëåä-
è èçäàíàê £îâàí äåñïîò, Áðàíêîâèèìà, ãðîô îðå Áðàíêî-
âè, è òî çàòî, øòî ¼å îí ñàì áèî íåêè Áðàíêîâè è îä íåêèõ
Áðàíêîâèà, ïà ¼å ìèñëèî, äà å ìó è òî ïðåçèìå áèòè îä ïîìî-
è, äà ñå èç¼åäíà÷è ñà ëîçîì è íàêàëåìè íà ëîçó, îä êî¼å ñó áèëè
äåñïîòè ó ñðïñêî¼ çåìè. Íî ñó¼åìóäðåíè òà¼ Ãðîô îðå èøàî
¼å ¼îø äàå è íè¼å ñàìî ñâå ïîòîìêå Áðàíêà ñåâàñòîêðàòîðà íà-
çèâàî Áðàíêîâèèìà âå è òîáîæå ïðåòêå åãîâå; è îí âàì çíà
çà íåêîãà Âóêà (Volfgangus-a) Áðàíêîâèà, Ïîäãîðè÷àíèíà çà âðå-
ìå öàðà è åñàðà Êàðëà Âåëèêîãà.412 Òåçå, èçíåòå ó Õðîíèêàìà,
äà Áðàíêîâèåâà ïîðîäèöà âîäè ïîðåêëî îä Ñëàâåíî-Ãîòà, äà
ñå åãîâî ïëåìå íàñåëèëî ó îáëàñò êîä ðåêå Êîðåíèöå, äà ñó
Áðàíêîâèè ñàãðàäèëè Ïîäãîðèöó è ñë. Ðóâàðàö ïîäâðãàâà
îøòðî¼ êðèòèöè. Ñàì àòðèáóò Ïîäãîðè÷àíèí, êî¼è îðå Áðàí-
êîâè óïîòðåáàâà ó äèïëîìè êî¼îì ìó ñå äà¼å ãðîôîâñêà òèòó-
411
Îäëîìöè, 7.
412
Èñòî, 5.
371
ëà, Ðóâàðàö òóìà÷è óãëåäàåì ëàæíîã äåñïîòà íà ÷óâåíîã øòàì-

ïàðà Áîæèäàðà Âóêîâèà Ïîäãîðè÷àíèíà, êî¼è ñå òàêîå, ïîðî-
äè÷íèì ïðåäàåì, äîâîäè ó âåçó ñà ñòàðîì âëàäàëà÷êîì êóîì
Áðàíêîâèà. Ðóâàðàö íàïîìèå äà ¼å ãðîô îðå Áðàíêîâè áèî
óïîçíàò ñà öðêâåíèì êèãàìà, øòàìïàíèì ó øòàìïàðè¼è Áîæè-
äàðà Âóêîâèà Ïîäãîðè÷àíèíà, è äà ¼å òî áèî îíà¼ èìïóëñ, êî¼è
¼å óòèöàî íà ïèñöà Õðîíèêà äà ñâî¼èì áðî¼íèì òèòóëàìà äîäà è
àòðèáóò de Podgoricza. Ìåóòèì, ðàñïðàâà¼óè î ïîðåêëó ãðî-
ôà îðà Áðàíêîâèà è èçâðãàâà¼óè ïîäñìåõó èçìèøîòèíå
òîáîæåã ñðïñêîã äåñïîòà, Ðóâàðàö ïðîïóøòà äà óêàæå íà òî äà
¼å îðå, èàêî íè¼å áèî èç âëàäàëà÷êå ïîðîäèöå Áðàíêîâèà, èïàê
èìàî óãëåäíå ïðåòêå: Àëè è àêî ãðîô îðå Áðàíêîâè íå ïî-
òè÷å îä äåñïîòñêå ëîçå, èïàê ¼å åãîâà ïîðîäèöà áèëà âåîìà çíàò-
íà è èìóíà. Âå íà êðà¼ó 16. è ïî÷. 17. âåêà èñòè÷ó ñå âèäíî ó
Áàíàòó è ó êðà¼åâèìà ñóñåäíèì Åðäåó íåêè ÷ëàíîâè åãîâå
ïîðîäèöå. Òàêî ¼å íàïð. âëàäèêà £åíîâñêè è Ëèïîâñêè Ñàâà Áðàí-
êîâè ïî÷. 17. âåêà ó÷èíèî çíàòíèõ óñëóãà åðäåñêîì êíåçó Æèã-
ìóíäó Ðàêîöè¼ó, òå ìó ¼å îâà¼ ïîêëîíèî íåêîëèêî ïóñòàðà ó áëè-
çèíè Ëèïîâå è Àðàäà. Çíàòíà ¼å ëè÷íîñò ñòðèö ãðîôà îðà Ëîí-
ãèí Áðàíêîâè. Ïðâî êàëóåð ó ìàíàñòèðó Áåî÷èíó à ïîñëå ìè-
òðîïîëèò £åíîâñêî-Ëèïîâñêè, íàïóñòèî ¼å îí £åíîâñêî-Ëèïîâ-
ñêó åïàðõè¼ó, è îòèøàî ó Âëàøêó, òå îíäå áèî ó ëè÷íîì ïðè¼à-
òåñòâó ñ âëàøêèì âî¼âîäîì Ìàòè¼îì Áåñàðàáîì.413
Ïðîíàëàçåè ñâå øóïèíå ó Áðàíêîâèåâî¼ ïðè÷è î ìèðî-
ïîìàçàó çà äåñïîòà ó Äðåíîïîó 1663. ãîäèíå, Ðóâàðàö íåîáî-
ðèâèì èñòîðè¼ñêè ôàêòèìà äîêàçó¼å äà íèøòà îä ñâåãà òîãà íè¼å
èñòèíà. Çàñëóãîì ãðãåòåøêîã àðõèìàíäðèòà îâà ¼å èñòîðè¼ñêà
÷èåíèöà äåôèíèòèâíî ñêèíóòà ñà äíåâíîã ðåäà îçáèíèõ èñòî-
ðè¼ñêèõ ïðîó÷àâàà. Î òîìå ñâåäî÷è è £îâàí Ðàäîíè, ¼åäàí îä
íà¼áîèõ ïîçíàâàëàöà æèâîòà è ðàäà ïèñöà Õðîíèêà: Àëè íè¼å
èñòèíà äà ¼å Áðàíêîâèà, êàêî ñàì âåëè, ïðåä êðà¼ òå èñòå ãîäèíå
413
£. Ðàäîíè, Ãðîô îðå Áðàíêîâè, èçàáðàíè äåñïîò ñðïñêè ó
Áóäèìó, Íîâè Ñàä, 1911, 10.
372
ìèðîïîìàçàî çà ñðïñêîãà äåñïîòà ó £åäðåíèìà ñðïñêè ïàòðè¼àðõ

Ìàêñèì, êî¼è ¼å òàäà òîáîæå ïðîøàî êðîç £åäðåíå, âðàà¼óè ñå
èç Ñâåòå Çåìå. Áðàíêîâè ¼å ïðè÷ó î ìèðîïîìàçàó èçìèñëèî
äîöíè¼å 1682, êàäà ìó ¼å îíà ïîòðåáíà áèëà äà óâåðè öàðñêå ñà-
âåòíèêå ó Áå÷ó äà ïîòè÷å îä ñòàðèõ ñðïñêèõ äåñïîòà, è äà îíè íà
êàî òàêâîã ìîãó ðà÷óíàòè.414 Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà áè è ïî
ñàìîã äåñïîòà, è ïî öåî ñðïñêè íàðîä áèëî ìíîãî áîå äà îð-
å íè¼å èçìèñëèî ÷èòàâó òó ïðè÷ó î äåñïîòñòâó íà îñíîâó êî¼å ¼å
äîáèî âèñîêà òèòóëàðíà äîñòî¼àíñòâà îä åñàðñêå êðóíå: Íî íå
ñàìî ïî îðà Áðàíêîâèà, äà áè áîå áèëî, äà íè¼å ãîä. 1683.
òà¼èî ñâî¼ âèñîêè ñàí è ñâî¼å äåñïîòñêî äîñòî¼àíñòâî, âå áè òî
è ïî ñðïñêè íàðîä îä ã. 1691. ïà ñâå äî äàíàñ áîå áèëî áàð áè
¼åäíîã äåñïîòà è òî ëàæíîã äåñïîòà ìàå áèëî ó ïîâåñòè íàøî¼
è êîëèêî áè ñàìî ñóçà óøòååíî áèëî íàðîäó íàøåì, èñòîðèöè-
ìà íàøèì, ïåñíèöèìà íàøèì, íîâåëèñòèìà è ëåãåíäèñòèìà íà-
øèì è ïèñöèìà íîâèíàðñêèõ ÷ëàíàêà ó ëèñòîâèìà è ó ïîäëè-
ñöèìà! Íî ñðïñêîì íàðîäó êàî äà ¼å îä ïî÷åòêà ñóåíî, äà ñóçå
ëè¼å è ¼àäå ¼àäó¼å è äà ¼àäå ñâî¼å êàçó¼å.415 Ïèñìà ïàòðè¼àðõà
Àðñåíè¼à III, êî¼èìà ñå ïîòâðó¼å Áðàíêîâèåâ ñàáîðíè èçáîð çà
äåñïîòà, Ðóâàðàö äèñêâàëèôèêó¼å êàî ïîäìåòíóòà, ñìàòðà¼óè
äà èõ ¼å ñàì îðå ñàñòàâèî è ïîäìåòíóî ïàòðè¼àðõó. Ìåóòèì,
ïàòðè¼àðõ Àðñåíè¼å III ¼å çàèñòà ïîòïèñàî Áðàíêîâèåâó ñâåäî-
áó î ìèðîïîìàçàó çà äåñïîòà 5. ìà¼à 1688. ãîäèíå, íà çàõòåâ
ñàìîã ñðïñêîã äåñïîòà. Ðàäîíè ó êîíòåêñòó îâîã ïîäàòêà ïðè-
êàçó¼å ñðïñêîã ïàòðè¼àðõà ó íå áàø íà¼ïîâîíè¼åì ñâåòëó: Ïà-
òðè¼àðõ, ðàíè¼å îáè÷àí è íåóê êàëóåð, ìîãàî ¼å óç äîáðó íàãðà-
äó îä 150 äóêàòà ïîòâðäèòè ñâåäîáó äà ¼å Áðàíêîâè îä äåñïîò-
ñêå ëîçå òèì ïðå, øòî ¼å ÷óî äà ñå Áðàíêîâè êàî óãàðñêè áàðîí
íàëàçè ó íåïîñðåäíî¼ áëèçèíè âëàøêîã êíåçà Øåðáàíà.416
Ðóâàðàö ¼å çíàòíî óáåäèâè¼è îä Òàëîöè¼à. Îí íàäìîíî
äîêàçó¼å äà Áðàíêîâè íå ïîòè÷å îä ñòàðèõ ñðïñêèõ äåñïîòà, äà
414
£. Ðàäîíè, Íàâ. äåëî, 21.
415
È. Ðóâàðàö, Îäëîìöè, 29-30.
416
£. Ðàäîíè, Íàâ. äåëî, 71.
373
íè¼å áèî ìèðîïîìàçàí çà äåñïîòà ó £åäðåíèìà 1663, íåãî äà ¼å

ñâå òî ñàì èçìèñëèî.417 Ðóâàð÷åâà ñòóäè¼à ó Íîâîì âðåìåíó
èìà è ñâî¼èõ íåäîñòàòàêà, ïðå ñâåãà êàäà ¼å ðå÷ î ãðàè. Àóòîð,
íàèìå çà ðàñïðàâàå î Áðàíêîâèó íè¼å óïîòðåáèî åãîâó
êàïèòàëíó Õðîíèêó, íåãî ñàìî Ðà¼èåâó Èñòîðè¼ó.
Èëàðèîí Ðóâàðàö íè¼å ïðâè èñòîðè÷àð êî¼è îäáàöó¼å òîáî-
æå äåñïîòñòâî ãðîôà îðà Áðàíêîâèà. Âå ¼å Ïàâëå £óëèíàö
èçðàçèî ñóìó ó èñòèíèòîñò Áðàíêîâèåâå ïðè÷å î ÷èíó ïàòðè-
¼àðõîâîã ìèðîïîìàçàà è âåí÷àà íà äåñïîòñòâî, ¼åð ìó íè¼å
¼àñíî øòà ñå õòåëî òèìå ïîñòèè. Åíãåë ó ñâî¼î¼ Èñòîðè¼è418, à
çàòèì ¼îø èçðàçèòè¼å Ï. £. Øàôàðèê419, èñêàçó¼ó ñóìå ó Áðàí-
êîâèåâî âëàäàëà÷êî ïîðåêëî. Òå ñóìå ó ñðïñêî¼ íàóöè ïîòâð-
ó¼ó Ñòî¼àí Íîâàêîâè420 è Èëàðèîí Ðóâàðàö421. Íåïîñðåäíî íà-
êîí ðàñïðàâå Î ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà îä Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à
III (1557-1690) ïî¼àâó¼å ñå ðàñïðàâà Ëàóøà Òàëîöè¼à î îðó
Áðàíêîâèó422. Ó ñêëàäó ñà ïðåìèñàìà êðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè-
¼å, Òàëîöè äîêàçó¼å äà îðå Áðàíêîâè íå ïîòè÷å èç ñòàðå äå-
ñïîòñêå âëàäàëà÷êå ïîðîäèöå, àëè íà ¼åäàí çíàòíî òàêòè÷íè¼è
íà÷èí.
Ïîðåä ïèòàà ïîðåêëà è òèòóëà ãðîôà îðà Áðàíêîâèà,
êî¼å ¼å ñàìîçâàíè äåñïîò ïðåâàðîì äîáèî îä åñàðñêå Äâîðñêå
êàíöåëàðè¼å, Ðóâàðàö ñå, ó îøòðî¼ ïîëåìèöè ñà £îâàíîì Ðà¼è-
åì, áàâè è äåñïîòîâèì ñëàâíèì äåëèìà. Ðóâàð÷åâà êðèòèêà
417
Âèä. £. Ðàäîíè, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è åãîâî âðåìå, 12-13.
418
Joh. Christ. von Engel, Geschichte des ungrischen Reichs und seiner
Nebenländer, Halle 1801, III, 477.
419
Geschichte der südslavischen Lit. III, 129-131.
420
Ñò. Íîâàêîâè, Èç õðîíèêå äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà, Ãëàñíèê
ÑÓÄ, XXXIII, 135-142.
421
Ó ðàñïðàâè Íåøòî î êðîíèöè äåñïîòà îðà Áðàíêîâèà Ðóâà-
ðàö ó íàñëîâó ïðèõâàòà Áðàíêîâèåâó òèòóëó; ó Ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà îí
âåîìà îøòðî îäáàöó¼å Áðàíêîâèåâî äåñïîòñòâî, äîê ó Îäëîìöèìà íà÷èí
åãîâîã èçëàãàà è ðàäèêàëíîñò êðèòèêå ëè÷íîñòè è äåëà îðà Áðàíêî-
âèà äîñòèæó âðõóíàö.
422
Ë. Òàëîöè, Ëàæíè Áðàíêîâèè, Íîâè Ñàä, 1889.
374
¼å ó îâîì ñåãìåíòó ðàñïðàâå ¼îø ïîðàçíè¼à. Îí îäáè¼à äà ïðèçíà

ïîñòî¼àå áèëî êàêâå äèïëîìàòñêå èëè ïîëèòè÷êå àêòèâíîñòè
ãðîôà Áðàíêîâèà êî¼îì áè îí çàñëóæèî ëàñêàâà ïðèçíàà £îâà-
íà Ðà¼èà. Ñðïñêè ¼å îìëàäèíñêè ïîêðåò, ñìàòðà Ðóâàðàö, ñàñâèì
íåçàñëóæåíî óçäèãíóî ëàæíîã äåñïîòà íà ïè¼åäåñòàë íàðîäíîã
ìó÷åíèêà è áîðöà çà îñëîáîåå ñðïñêîã íàðîäà. Ðóâàðàö çà-
êó÷ó¼å äà ¼å ñàì Áðàíêîâè ñêðèâèî ñâî¼ òðàãè÷íè óäåñ, äóãî-
ãîäèøå ñóæàñòâî è áåäíó ñìðò ó Õåáó.
Îäëó÷íî ïîðèöàå áèëî êàêâèõ çàñëóãà ãðîôà Áðàíêîâèà
çà ñðïñêó íàöèîíàëíó ñòâàð è ìîòèâèñàå åãîâå äåëàòíîñòè
èñêó÷èâî ëè÷íîì êîðèñòîóáèâîøó òîã, ïî Ðóâàðöó, óâðíó-
òîã è íåóðà÷óíèâîã ÷îâåêà, èçàçâàëå ñó, îøòðèíîì òîíà è, ÷àê,
îïðàâäàâàåì óãàðñêîã äâîðà ïî ïèòàó Áðàíêîâèåâîã ñóæà-
ñòâà, íà¼âåå ðåàêöè¼å ÷èòàëà÷êå ïóáëèêå è íèç æó÷íèõ îäãîâî-
ðà. Ðåàêöè¼å ñó ïîòïóíî ðàçóìèâå àêî ñå âèäè äî êî¼å ¼å ìåðå
Ðóâàðàö áèî èñêó÷èâ ó ñâî¼èì ñóäîâèìà: Çàøòî ¼å Ãðîô îð-
å Áðàíêîâè óõâàåí è çàøòî ãà íèñó ïóøòàëè íà ñëîáîäó äî
ñìðòè, êî¼à ãà ¼å ïîñòèãëà 19. äåö. 1711. ó £åãðó ãðàäó ó ×åøêî¼?
Çàòî øòî ¼å: 1) áèî ëàæà, òå ñå ãðàäèî îíèì è èçäàâàî ñå çà îíîãà,
øòî íè¼å áèî, î ÷åì ñå ñâàêè, êî¼è ñàìî õîå, è èç îâå êèæèöå
ëàêî óâåðèòè ìîæå; øòî ¼å 2) âèäåè, äà ñó ìó ñå ëàæè è èçìè-
øîòèíå åãîâå íà äâîðó åñàðñêîì ïðèìèëå, è äà ¼å ëàæèìà è
èçìèøîòèíàìà ïîñòèãàî íåøòî, è ìèñëåè äà å èçëàãàíèì äî-
ñòî¼àíñòâîì è ïðèñâî¼åíèì òèòóëàìà íàè âåðå è ó ëàêîâåðíîã
ñðïñêîã ñâåòà, ñòàî ðàäèòè íà ñâî¼ó ðóêó è çà ñâî¼ ðà÷óí, çà ñâî-
¼å ãîñïîäñòâî ïðîòèâ ñìåðîâà è èíòåíöè¼å âëàäå, êî¼î¼ ñå áèî
ïðåäàî, è êî¼î¼ ¼å ïîñâåòèî áèî ñâî¼ó ïîëèòè÷êó ðàäó; êàî øòî
ñå òî âèäè èç êîðåñïîíäåíöè¼å åíåðàëèñèìà ïðèíö-Ëó¼à Áàäåí-
ñêîã è åñàðà Ëåîïîëäà I (â. Die freiwillige Theilnahme der Serben
u. Croaten etc Wien 1854. str. 99, 100, 120-204) è èç ïðîãëàñà è
ïèñàìà åãîâèõ, êî¼à ñó ðàñòóðèâàíà ïî ñðïñêî¼ çåìè; è øòî ¼å
3) âëàøêè ðàäèî è äâîëè÷èî ñà âëàøêèì âî¼âîäîì Øåðáàíîì
Êàíòàêóçèíîì ãîä. 1688, ïðåãîâàðà¼óè ó èñòî âðåìå è òðàæåè
ïðîòåêöè¼å è çàøòèòå è ó åñàðñêîã äâîðà è íà äâîðó ðóñêèõ
375
öàðåâà...423 Íà êðà¼ó, Ðóâàð÷åâà êðèòèêà ïðåëàçè ó îïòóæáó: À

øòî ¼å îðå Áðàíêîâè âèøå ãîäèíà äðæàí ó Áå÷ó è íè¼å ïó-
øòàí íà ñëîáîäó áèå ñàì îí êðèâ. îðå è ó çàòâîðó íè¼å
ïðåñòàî íàçèâàòè ñå äåñïîòîì ñðïñêèì, ïîñòàâàòè òèñóíèêå
ñðïñêî¼ ìèëèöè¼è êàî äåñïîò, ñóäèòè è ðàñïðàâàòè ñïîðíå ñòâà-
ðè ìåó Ñðáèìà êàî ñðïñêè äåñïîò áàð íè¼å ïðåñòà¼àî òàêå
ãðàìàòå êàî ñàìîäðæàâíè äåñïîò èçäàâàòè. Ïà êî áè òàêîã óâð-
íóòîã ÷îâåêà è ìîãàî ïóñòèòè íà ñëîáîäíó íîãó?424
Îâàêî ¼åäíîñòðàíè è îøòðè ñóäîâè ãðãåòåøêîã àðõèìàí-
äðèòà íèñó íàèøëè íà îäîáðàâàå ÷àê íè åãîâèõ ñëåäáåíèêà,
èñòîðè÷àðà êðèòè÷êå îðè¼åíòàöè¼å. Òàêî, £îâàí Ðàäîíè, ó íè-
çó ñâî¼èõ ðàñïðàâà î äåñïîòó îðó Áðàíêîâèó425, ñìàòðà äà
Ðóâàðàö õîòèìè÷íî íè¼å óçèìàî ó îáçèð âðåìå è ïðèëèêå ó êî-
¼èìà ¼å Áðàíêîâè æèâåî è äåëîâàî, ó ôîðìèðàó òåíäåíöèî-
çíî ¼åäíîñòðàíå è ïðåòåðàíî íåãàòèâíå îöåíó åãîâå ëè÷íî-
ñòè: Ðóâàðàö ¼å, óòâðäèâøè íåèñòèíèòîñò íåêèõ òâðäè Áðàí-
êîâèåâèõ, õòåî ñà òîãà ñòà¼àëèøòà äà îöåíè öåëîêóïíè ðàä
îâå çàíèìèâå ëè÷íîñòè, è ó òîìå ¼å ó÷èíèî âåëèêó ãðåøêó,
¼åð ¼å Áðàíêîâèà ñàñìà ðàâî ñõâàòèî. Çàòî øòî ¼å Áðàíêîâè
òâðäèî äà ïîòè÷å îä ñòàðèõ äåñïîòà, äà ¼å ïðîãëàøåí çà äåñïî-
òà êàî ìëàäè îä 18 ãîäèíà èçãóáèî ¼å ñâå Ðóâàð÷åâå ñèìïàòè-
¼å, òå ¼å îâà¼ ÷èòàâ åãîâ ðàä è åãîâå òåæå îäáàöèî êàî íåî-
çáèíå è íåäîñòî¼íå ïàæå, ¼åð ïîòè÷ó îä âàðàëèöå è íåóðà-
÷óíèâîã ÷îâåêà. Äà ¼å Ðóâàðàö óøàî äóáå ó ïðîó÷àâàå ïðè-
ëèêà ó êî¼èìà ¼å îðå îäðàñòàî, äà ñå íè¼å îãðàíè÷èî ñàìî íà
423
424
Èñòî, 56.
425
£. Ðàäîíè, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è åãîâî âðåìå, Áåîãðàä, 1911,
776 ñòð. + VIII òàáëè; Ðàäîíè ¼å èñòå ãîäèíå ïðåðàäèî çà øèðó ÷èòàëà÷êó
ïóáëèêó ñâî¼å îáèìíî äåëî, è èçäàî ðàñïðàâó Ãðîô îðå Áðàíêîâè, èçà-
áðàíè äåñïîò ñðïñêè ó Áóäèìó, êî¼ó ñìî âå íàâîäèëè; è êàñíè¼å ¼å Ðàäî-
íè, ìîæäà è íà¼óïóåíè¼è ó æèâîò ãðîôà îðà Áðàíêîâèà, ïèñàî î
Áðàíêîâèó è åãîâèì Õðîíèêàìà: Îä ïðâå îïñàäå Áå÷à äî Âåëèêå Ñåîáå,
ó: Âî¼âîäèíà I, Íîâè Ñàä, 1939, 455-528; óðà II Áðàíêîâè äåñïîò Èëè-
ðèêà, Öåòèå, 1955, 206.
376
ïî¼åäèíå ìîìåíòå ó åãîâó æèâîòó, íåãî äà ¼å ðàä åãîâ ïðîó-

÷àâàî ó âåçè ñà äîãàà¼èìà, êî¼è ñó Áðàíêîâèà èçáàöèëè íà
ïîâðøèíó, çàöåëî áè åãîâ ñóä î ëè÷íîñòè îðà Áðàíêîâèà
áèî äðóê÷è¼è, çàöåëî äà íå áè ñ îíîëèêèì ïîóçäàåì òâðäèî
äà èçìåó îðà è ñðïñêîã íàðîäà íè¼å áèëî íèêàêâèõ âåçà.426
Ðàäîíè îïðàâäàíî ïðåáàöó¼å Ðóâàðöó øòî ñå íè¼å êîðèñòèî
îðèãèíàëíèì ðóêîïèñîì Áðàíêîâèåâèõ Õðîíèêà, âå ñå îñëî-
íèî íà ïîäàòêå èç äðóãå ðóêå, ò¼. íà Ðà¼èåâó Èñòîðè¼ó, êî¼à ñå
ó âåëèêî¼ ìåðè òåìåè íà Áðàíêîâèåâîì æèâîòíîì èñòîðèî-
ãðàôñêîì äåëó.
Ó ñàâðåìåíî¼ ñå íàóöè íà æèâîò è äåëî ëàæíîã ñðïñêîã äå-
ñïîòà ãëåäà ìíîãî óðàâíîòåæåíè¼å. Áðàíêîâè ñå íå ïîñìàòðà
ñàìî êàî îõîëè, êîðèñòîóáèâè àâàíòóðèñòà, âå è êàî ¼åäàí îä
íà¼ó÷åíè¼èõ óäè ñâîãà âðåìåíà, ïàòðèîòà è ïîáîæàí ÷îâåê. Í.
Ðàäî¼÷è ïîñåáíî íàãëàøàâà Áðàíêîâèåâî ïðàâîñëàâå èç êî-
¼åãà ïðîñòè÷å è åãîâ ñðïñêè ïàòðèîòèçàì427, Ðàäîíè õâàëè å-
ãîâó äàðîâèòîñò è ïàòðèîòèçàì, àëè èñòè÷å è ìåãàëîìàíñòâî êî-
¼å ïðîèñòè÷å èç Áðàíêîâèåâå àìáèöèîçíå ïðèðîäå. Ñêåðëè ìå-
ó ïðâèìà óêàçó¼å íà èçóçåòàí çíà÷à¼ ïî¼àâå ãðîôà îðà Áðàí-
êîâèà çà ðàçâî¼ ìîäåðíå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å.428 Øòî ñå ïàê
òè÷å îäãîâîðà íà ïèòàå äà ëè ¼å Áðàíêîâè ñàì èçàçâàî ñâî¼
çëåõóäè óäåñ òèìå øòî ¼å ðàäèî ñàìîñòàëíî è áåç çíàà áå÷êîã
äâîðà òå ¼å òàêî èñïðîâîöèðàî ñîïñòâåíî õàïøåå, ìèøåà î
òîìå ñó ïîäååíà. Àóñòðè¼ñêè èçâîðè óãëàâíîì íåãèðà¼ó äîãî-
âîð èçìåó åñàðà è Áðàíêîâèà, çàãîâàðà¼óè òåçó äà ¼å Áðàíêî-
426
£. Ðàäîíè, Ãðîô îðå Áðàíêîâè è åãîâî âðåìå, 12-13.
427
Áðàíêîâè ¼å ìåó ñâî¼èì òåíäåíöè¼àìà, êî¼å ¼å âðëî äîáðî äðæàî
íà óìó, íà¼âèøå ïàçèî äà Õðîíèêå òàêî óäåøàâà êàêî áè èìà äîêàçàî
ñâî¼å ïîðåêëî îä äèíàñòè¼å Áðàíêîâèà. Òî ìó ¼å ãëàâíà æåà. Òåê çà îì
¼å ïàçèî äà íå êàæå íèøòà ðóæíî è íåïîâîíî î ïðàâîñëàâíèìà, î Ñðáè-
ìà, î Âëàñèìà, î Ñëîâåíèìà è î îíèì Ìààðèìà Åðäåöèìà êî¼è ìó íèñó
áèëè êîíôåñèîíàëíè è ëè÷íè ïðîòèâíèöè. Í. Ðàäî¼÷è, Î õðîíèêàìà
ãðîôà îðà Áðàíêîâèà, Ïðèëîçè Ê£ÈÔ, 1926, ê. VI, sv. 1, 30.
428
£. Ñêåðëè, Èñòîðè¼à íîâå ñðïñêå êèæåâíîñòè, Áåîãðàä, 1953,
28-32 (19141).
377
âè ðàäèî çà ñâî¼ ðà÷óí òå ¼å, ïîñòàâøè îïàñàí çà ïîëèòèêó áå÷-

êîã äâîðà, óõàïøåí è îäâåäåí ó äîæèâîòíî ñóæàñòâî: Àëè ¼å
ñèãóðíî äà ñå ñëàâîóáèâè àâàíòóðèñòà, èìà¼óè ó âèäó âëà-
ñòèòó áóäóó âåëè÷èíó, ïî¼àâèî íà áå÷êîì äâîðó íàêîí øòî ¼å
öàðñêà âî¼ñêà çàóçåëà Áåîãðàä (ñåïòåìáðà 1688) è ïðåäëîæèî äà
ïðèêó÷è àðìè¼è òðèäåñåòàê õèàäà Ñðáà, ïà è âèøå. Öàð ãà ¼å
çàòî (20. ñåïòåìáðà 1688) óíàïðåäèî ó ãðîôà. Äîäóøå ñàçíà¼å-
ìî èç ïîóçäàíîã èçâîðà äà ¼å Áðàíêîâè ó ãîäèíè 1689. íàñåëèî
ìíîøòâî Ñðáà ó Ñðåìó, àëè ñå íåêà åãîâà çíà÷à¼íà ïîìî öàð-
ñêî¼ âî¼ñöè íè¼å ïðî÷óëà. Íàïðîòèâ, âå êðà¼åì 1688. ãîäèíå îí
ñå ïðîãëàñèî çà äåñïîòà Èëèðè¼å, Ñðáè¼å, Ñðåìà (Òðàêè¼à, Áó-
ãàðñêà), è Áîñíå, òå ¼å èçãëåäàëî äà ¼å ÷èòàâ ïîêðåò õòåî äà èñ-
êîðèñòè çà ñåáå. Ó ñâàêîì ñëó÷à¼ó âî¼ñêîâîó Ëåîïîëäà I è öàð-
ñêè äâîð çàáðèàâàëå ñó øòåòíå ñìóòå òîã ÷îâåêà è ìîãóíîñò
íàñòà¼àà ñðïñêîã ìåóöàðñòâà êî¼å áè øòåòèëî çàõòåâèìà óãàð-
ñêå êðóíå.429 Ìèøåå äà ¼å ãðîô Áðàíêîâè ðàäèî íà ñâî¼ó
ðóêó 1689. ãîäèíå è çáîã òîãà áèî óõàïøåí ó Êëàäîâó èçðàæàâà-
¼ó è £îâàí Í. Òîìè430, Òèõîìèð Îñòî¼è431 è Ñòàíî¼å Ñòàíî¼å-
âè432.
Ìíîãî ñó óáåäèâè¼è è ó íàóöè äàíàñ ïðèõâàòèâè¼è ðàç-
ëîçè êî¼å èçíîñå óáà £îâàíîâè433 è £îâàí Ðàäîíè. Ðàäîíè
Áðàíêîâèåâ ïðîãëàñ îä 12. ¼óíà 1689. ãîäèíå, êî¼èì îí êàî äå-
ñïîò Èëèðèêà ïîçèâà íà óñòàíàê íàðîäå èñòî÷íå è ñåâåðíå Èëè-
429
Franz Krones, Handbuch der Geschichte von der altesten bis zur ne-
uesten Zeit mit besonderer Rucksicht auf Länder Volkerkunde und Kultur-
geschichte, III, Berlin 1878, 673. Âèä. Ñò. ×àêè, Âåëèêà Ñåîáà Ñðáà è ïà-
òðè¼àðõ Àðñåíè¼å III Öðíî¼åâè, Íîâè Ñàä, 1990, 71.
430
£. Í. Òîìè, Äåñåò ãîäèíà. Èç èñòîðè¼å ñðïñêîã íàðîäà è öðêâå
ïîä Òóðöèìà (1683-1693), Áåîãðàä, 1902.
431
Ò. Îñòî¼è, Ñðïñêà êèæåâíîñò îä Âåëèêå ñåîáå äî Äîñèòå¼à Îá-
ðàäîâèà, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1905, 46-54.
432
Ñò. Ñòàíî¼åâè, Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà, Áåîãðàä, 19263 (I. èçä.
1908).
433
. £îâàíîâè, îðå Áðàíêîâè ëàæíè ïîòîìàê ñòàðèõ ñðïñêèõ
äåñïîòà, Äåëî, Áåîãðàä, 1896, XI, 379-395; XII, 115-136.
378
ðè¼å, Òðàêè¼å è Ìèçè¼å, êàî è åãîâ öåëîêóïàí ðàä ó ñðïñêèì

çåìàìà, òóìà÷è ñàìî äîñëåäíîì Áðàíêîâèåâîì ïðèìåíîì
ñïîðàçóìà êî¼è ¼å ïîñòèãàî ñà åñàðåì: Áðàíêîâè ¼å, ìåó-
òèì, íå çíà¼óè, íàðàâíî, çà çàìêå êî¼å ñó ñå îêî åãà ïëåëå,
ïî÷åî áèî ðàä íà äèçàó óñòàíèêà ó ñìèñëó äîãîâîðà ó Áå÷ó.
Íà èñòè íà÷èí Ðàäîíè òóìà÷è è ðåàêöè¼ó óãàðñêîã äâîðà: Ïà
è àêî ¼å Áðàíêîâè äîëå íà ¼óãó ðàäèî ñàìî ïî ðàíè¼åì ñïîðà-
çóìó ó Áå÷ó, ãëåäàëè ñó ñàäà öàð è åãîâè íà¼áëèæè ñàâåòíèöè
Áðàíêîâèà êàêî ñ öàðñêèì äèïëîìàìà äèæå íàðîä íà îðóæ¼å
íå ó èíòåðåñó öàðñêå êóå, íåãî ó ñâîì ðîåíîì èíòåðåñó, êàêî
ñå Áðàíêîâèåâèì ðàäîì òîáîæè ñàñòàâíè äåëîâè êðàåâèíå
Óãàðñêå îäâà¼à¼ó ó ¼åäíó çàñåáíó, ìàå âèøå ñàìîñòàëíó öåëè-
íó.434 Îâàêâî òóìà÷åå áàöà ñàñâèì íîâî ñâåòëî íà Áðàíêîâè-
åâó óëîãó ó àóñòðè¼ñêî-òóðñêîì ðàòó, êàî è íà åãîâ îäíîñ ñà
àóñòðè¼ñêèì äâîðîì, íà øòåòó îâîã ïîñëåäåã, à ó ñóïðîòíî-
ñòè ñà äîñëåäíîì íåãàòèâíîì îöåíîì ïîëèòè÷êå äåëàòíîñòè ëà-
æíîã äåñïîòà êî¼ó ¼å èçíåî Èëàðèîí Ðóâàðàö ó ñâîì ðàäó. Ðà-
äîíè çàêó÷ó¼å äà Áðàíêîâèåâà êðèâèöà íè¼å ó òîìå øòî êàî
ïîëèòè÷àð íè¼å óìåî äà ïðîöåíè ïðèëèêå ó êî¼èìà ¼å äåëîâàî,
øòî ¼å ïðåöåíèî ñâî¼ó ñíàãó è ìîãóíîñòè, òå øòî íè¼å èìàî, ó
ñâî¼î¼ îõîëîñòè, äîâîíî òðåçâåíîñòè äà ïîñòàâè ðåàëíå ïî-
ëèòè÷êå öèåâå, êî¼å áè ìîãàî äà îñòâàðè. Çàìèñàî î ñàìîñòàë-
íî¼ Ñðïñêî¼ äåñïîòîâèíè, î Èëèðñêîì êðàåâñòâó ïîä âðëî ëà-
áàâèì ïðîòåêòîðàòîì Áå÷à, áèëà ¼å, ¼åäíîñòàâíî, èçíàä åãî-
âèõ ìîãóíîñòè.
Î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó ïîñòî¼è âåîìà áîãàòà ëèòåðàòó-
ðà435. È ïðå Ðóâàðöà èçðàæàâàíå ñó ñóìå ó ãðîôîâî äåñïîòñòâî,
êàî è îøòðå êðèòèêå åãîâå ñëàâîóáèâîñòè436. Ìåóòèì, ðàñ-
434
£. Ðàäîíè, Ãðîô îðå Áðàíêîâè, èçàáðàíè äåñïîò ñðïñêè ó
Áóäèìó, 93; 99.
435
Áèáëèîãðàôè¼ó ðàäîâà î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó ïîãëåäàòè ó
êèçè £îâàíà Ðàäîíèà Ãðîô îðå Áðàíêîâè è åãîâî âðåìå, 1-23. Ïðå-
ãëåä áèáëèîãðàôè¼å íîâè¼èõ ðàäîâà âèä. ó: £åëêà Ðååï, Ãðîô îðå Áðàí-
êîâè è óñìåíî ïðåäàå, Íîâè Ñàä, 1991, 9-31.
436
Ñò. Íîâàêîâè, Èç Õðîíèêå äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà, 141.
379
ïðàâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà ¼å, íåïðèìåðåíîì æåñòèíîì è äîñëåä-

íî èðîíè÷íèì òîíîì èçàçâàëà íà¼âèøå ïîëåìè÷êèõ ðåàêöè¼à.
Àëåêñàíäàð Ïðîòè ¼å, òàêî, ïîáè¼àó Ðóâàð÷åâèõ ñòàâîâà î ãðî-
ôó îðó Áðàíêîâèó è Âåëèêî¼ ñåîáè ïîñâåòèî ÷èòàâó êèãó,
ó êî¼î¼ äèñêðåäèòó¼å Ðóâàð÷åâî ïèñàå êàî íåïàòðèîòñêî è íå-
êðèòè÷êî, à íàðî÷èòî æåñòîêî îïîâðãàâà åãîâå çàêó÷êå î Áðàí-
êîâèåâîì ëàæíîì ìèðîïîìàçàó çà äåñïîòà, êàî è åãîâó îöå-
íó äà ¼å Áðàíêîâè áèî îáè÷àí ïðåâàðàíò, ò¼. øâèíäëåð è âàðà-
ëèöà: Ã. È. Ðóâàðàö îä ñèëíîã íàïðåçàà äà äîêàæå, êàêî îðå
Áðàíêîâè íè¼å áèî ïîòîìàê ñðïñêèõ äåñïîòà, ïðåâèà ñâå äðó-
ãå îêîëíîñòè, êî¼à îðà óçíîñå êàî âàæíà ÷îâåêà. Ðåöèìî äà
íè¼å áèî îä äåñïîòñêå ëîçå, àëè òî ó èñòîðè¼è äðóãå ïîëîâèíå
XVII ñòîëåà è íè¼å îä ïðåñóäíå âàæíîñòè. Âàæíè¼å ¼å äà ñå çíà,
êàêî ¼å îðå äîñïåî äà èãðà òàêî âàæíó óëîãó, è äà ëè ¼å óîïøòå
ìîãóå áèëî äà ¼åäíà ñâåòñêà ïðîòóâà è øâèíäëåð èçâðøè ñâà
îíà äåëà êî¼à ¼å îðå èçâðøèî? È £îâàí Ðà¼è òâðäè äà ¼å îð-
å Áðàíêîâè áèî ÷ëàí ¼åäíå ñòàðå è óãëåäíå ôàìèëè¼å ñðïñêå, à
ìè âå çíàìî äà ñó ìó ñòðèö è ðîåíè áðàò áèëè öðêâåíè âåëè-
êîäîñòî¼íèöè. Ïîçíà¼åìî åãîâó äèïëîìàòñêó êàðè¼åðó ó ñëó-
æáè åðäåñêîã êíåçà è âëàøêîã âî¼âîäå, çíàìî çàøòî ¼å è êî¼èì
ïîâîäîì îí ïîñòàî áàðîí è ãðîô óãàðñêè è ïðèçíàò çà íàñëåäíè-
êà ïîêðà¼èíà Õåðöåãîâèíå, Ñðåìà è £åíîïîà. Âèäåëè ñìî íà¼-
çàä èç ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à III åïèñòîëè¼å îä 5. ìà¼à 1688. ã., êà-
êâó ¼å âàæíîñò èìàî ó íàðîäó ñðïñêîì. Êàêî äà òà¼ ÷îâåê ïîñëå
ñâåãà îâîãà, êàä ñó ãà çàòâîðèëè, íè¼å èìàî ïðàâà öàðó Ëåîïîëäó
êàçàòè ó î÷è, äà îí, îðå, íè¼å íèêàêàâ ëàæàí äåñïîò âå çà
òàêâîã ïàòðè¼àðõîì Ìàêñèìîì I ìèðîïîìàçàí ñà çíàåì ïîñëà-
íèêà öàðñêîã, êî¼è ¼å òàäà 1663 áèî ó £åäðåíó, è çà òàêâîã è
ñàìèì öàðåì ïðèçíàò? £åð, øòà äðóãî ìîæå äà çíà÷è ïîòâðäà
öàðåâà ó ïðàâó íàñëåäñòâà íà Ñðåì, £åíîïîå è Õåðöåãîâèíó
àêî íå ïðèçíàå äåñïîòñêîã äîñòî¼àíñòâà?437
437
À. Ïðîòè, Íàøè ìîäåðíè èñòîðè÷àðè, Áåîãðàä, 1900, 49-50.
380
óáîìèð £îâàíîâè ïàê ïðèõâàòà Ðóâàð÷åâî òóìà÷åå ëè÷-

íîñòè è äåëà ãðîôà îðà Áðàíêîâèà, âèñîêî óâàæàâà¼óè å-
ãîâî êðèòè÷êî îöåèâàå èçâîðà è èõîâèõ ïîäàòàêà. Îñóó¼ó-
è ôàëñèôèêîâàå èñòîðè¼ñêèõ ÷èåíèöà ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðà-
ôè¼è, ïèñàå ëàæíèõ ïîâåà è ïðåïðàâàå èñòîðè¼ñêèõ ñïè-
ñà, £îâàíîâè ñå ¼àñíî ñâðñòàâà ó òàáîð êðèòè÷êå èñòîðè¼ñêå øêî-
ëå. Îí èçóçåòíî âèñîêî âðåäíó¼å Ðóâàð÷åâ ðàä è çíà÷à¼ ó çàñíè-
âàó ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å êàî íàóêå: Äîäà¼ìî ñàä: äà ñó ó
èñòîðè¼ó èñòî òàêî óøëå è íåèñòèíå äðóê÷è¼åã ïîðåêëà, íàðî÷è-
òî èç ïðåäàà íàøèõ íàðîäíèõ, ïà è òóèíñêèõ, èëè èç äðóãèõ
íåêðèòè÷êè óïîòðåáåíèõ ìóòíèõ èçâîðà. Íà òà¼ ¼å íà÷èí íàøà
íîâè¼à èñòîðèîãðàôè¼à èìàëà, è ¼îø èìà íåïðåñòàíî, ïóíå ðóêå
ïîñëà ðóøåè îíî øòî ¼å ñàçäàíî íà ëàæè, íåèñòèíè è íåðàçóìå-
âàó, è ó òîì ¼å ðàäó Èëàðèîí Ðóâàðàö èìàî íà¼ãëàâíè¼åãà è íà¼-
çàñëóæíè¼åãà óäåëà. Òà¼ ¼å ðàä, ìîæå ñå ðåè, íà ïîñëåòêó èïàê
óñïåî äà íàì äà¼áóäè êîñòóð íàøå èñòîðè¼å äà äîñòà ïîóçäàí.438
Èàêî óñâà¼à Ðóâàð÷åâå ñòàâîâå î ïîðåêëó è äåñïîòñòâó ãðî-
ôà îðà Áðàíêîâèà, £îâàíîâèåâ ñóä î ïèñöó Õðîíèêà äàëåêî
¼å óðàâíîòåæåíè¼è è áëèæè ðåàëíî¼ èñòîðè¼ñêî¼ ïðîöåíè, ¼åð óçè-
ìà ó îáçèð è øèðè îêâèð äðóøòâåíî-ïîëèòè÷êèõ îêîëíîñòè ó
êî¼èìà ñå Áðàíêîâè êðåòàî: Ïîëàçåè îä îíå ëàæè ñâî¼å è ïðè-
âåçó¼óè ñå çà ïðåäàà ñòàðå ñëàâå íàðîäíå, îðå ¼å ìíîãî äî-
áðà õòåî, ìíîãî çàïî÷åî, äîñòà ¼å è ó÷èíèî, àëè, äà ñâå îñòâàðè,
áèëî ¼å ¼îø ïðåðàíî çà Ñðáå, à çà åãà ñóâèøå ìíîãî.439
Êàìåíêî Ñóáîòè çàñòóïà ñàñâèì ñóïðîòíî ìèøåå îä Ðó-
âàðöà. Îí ñìàòðà äà ¼å èäå¼à î ñðïñêî¼ âî¼âîäèíè, êî¼à ¼å âå îä-
ðàíè¼å ïîñòî¼àëà ó íàðîäó, íàøëà ñâîã íîñèîöà óïðàâî ó ãðîôó
îðó Áðàíêîâèó440. Ñëè÷íî ìèøåå èçíîñè è Ìèëóòèí £àê-
438
. £îâàíîâè, îðå Áðàíêîâè, ëàæíè ïîòîìàê ñòàðèõ ñðïñêèõ
äåñïîòà, XI, 382.
439
Èñòî, XII, 124.
440
Ê. Ñóáîòè, Î èäå¼è ñðïñêå âî¼âîäèíå è íàðîäíî-öðêâåíå àóòîíî-
ìè¼å íà êîíöó XVII âåêà (Öðòà èç êóëòóðíå è ïîëèòè÷êå ïîâåñòè ñðïñêå),
Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1895, 183.
381
øè, óç îïàñêó äà ¼å ãðîô îðå Áðàíêîâè áèî, àêî íå êðâíè, à

îíäà ñâàêàêî äóõîâíè ñðîäíèê ñòàðèõ ñðïñêèõ äåñïîòà441.
Ðàñïðàâàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà î áî¼ó íà Êîñîâó, ñåîáè Ñð-
áà è î Öðíî¼ Ãîðè ïîñâåòèî ¼å îáèìíó ìîíîãðàôè¼ó £àøà Òî-
ìè442. Ñà ïðåçèðîì îäáàöó¼óè ìåòîäå íîâå, êàêî ìèñëè, íåðî-
äîóáèâå èñòîðè¼ñêå øêîëå, Òîìè äà¼å èçóçåòíî îøòðó îöåíó
ëè÷íîñòè è äåëà åíîã ðîäîíà÷åëíèêà.
Ìåó ðàäîâèìà êî¼è èëóñòðó¼ó áóðíó ðåàêöè¼ó ¼àâíîñòè íà
Ðóâàð÷åâå îäëîìêå, ïî óðàâíîòåæåíî¼ îöåíè ëè÷íîñòè è äåëà
ãðîôà îðà Áðàíêîâèà, âàà ¼îø ñâàêàêî èçäâî¼èòè è êèãó
Ãèãå Ãåðøèà: Çà òåçó, î êî¼î¼ ¼à îâäå ãîâîðèì è êî¼ó õîó äà
äîêàæåì, ìåíè òî íè¼å âàæíî, äà ëè ¼å îðå áèî ïðàâè ëåãè-
òèìíè ïîòîìàê ñòàðå äåñïîòñêå ëîçå èëè ¼å îí ó òîìå ïîãëåäó
áèî ñàìî øâèíäëåð, íåãî ìåíè ¼å ãëàâíî òî äà ¼å îí íåñóìèâî
áèî íà¼óìíè¼è è íà¼îáðàçîâàíè¼è Ñðáèí ñâîãà âðåìåíà è äà ñå
êàî òàêàâ ñ îäâàæíîøó è âåðîì ó óñïåõ ïðèõâàòèî óëîãå, äà
èçèå ïðåä íàðîä êàî ïðåäñòàâíèê è íîñèëàö ¼åäíå ìèñëè, ìè-
ñëè ïîëèòè÷êå ñàìîñòàëíîñòè, êî¼à áè äîáèëà èçðàçà ó ñðïñêî¼
Âî¼âîäèíè (ìîæäà ïîä âðõîâíîì çàøòèòîì èëè ïîêðîâèòå-
ñòâîì Êðóíå Óãàðñêå).443
Íà óñòóê Ðóâàð÷åâî¼ îöåíè, äàíàñ ñå ñ ïðàâîì ñìàòðà äà
Áðàíêîâèåâå Õðîíèêå ïðåäñòàâà¼ó äîáðó îñíîâó çà óòåìåå-
å ìîäåðíå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å, è ñâî¼èì âðëèíàìà è ñâî¼èì
ìàíàìà. Òî, èïàê, íè¼å áèëî äîâîàí ðàçëîã çà èçäàâàå ñâåîáó-
õâàòíîã êðèòè÷êîã èçäàà Áðàíêîâèåâîã êàïèòàëíîã äåëà: Íà
÷åëó ñðïñêèõ èñòîðè÷êèõ äåëà íàøåãà ìîäåðíîãà äîáà ñòî¼å Õðî-
íèêå ãðîôà îðà Áðàíêîâèà. èõîâ ïèñàö ¼å íåñóìèâî õòåî
âå ñ íàòïèñîì ñêîï÷àòè ñâî¼å äåëî ñà ñðïñêîì ñðåäîâåêîâíîì
èñòîðèîãðàôè¼îì, êàî øòî ¼å òåæèî äà íàñòàâè ñâî¼ ðîä íà ñðåä-
441
Ì. £àêøè, Ïðèðîäà ïðåëàçà Ñðáà ó Óãàðñêó 1690. è Ïðèâèëåãè¼å,
Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1901, II, 206.
442
£. Òîìè, Áî¼ íà Êîñîâó Ñåîáà Ñðáà Öðíà Ãîðà, Íîâè Ñàä,
1908.
443
Ã. Ãåðøè, Ïîñëå ïåäåñåò ãîäèíà, Áåîãðàä, 1912, 10-11.
382
îâåêîâíó ñðïñêó äèíàñòè¼ó Áðàíêîâèà. Àëè íè ó ¼åäíî¼ íàìå-

ðè íè¼å óñïåî.444
Äðóãè äåî Ðóâàð÷åâèõ Îäëîìàêà ¼îø âèøå ¼å óçáóðêàî äîìà-
ó ÷èòàëà÷êó ¼àâíîñò è èçàçâàî îãîð÷åå êàêî íàó÷íèõ êðóãîâà,
òàêî è íà¼øèðå ÷èòàëà÷êå ïóáëèêå. Ðóâàðàö ñå îâäå îáàðà íà øè-
ðîêî ðàñïðîñòðàåíó òðàäèöè¼ó î ïðåñååó Ñðáà 1690. ãîäèíå
ïîä óãîâîðîì (per modum pacti) è íà ïîçèâ åñàðåâ, òðàäèöè¼è
íà êî¼î¼ ñó Ñðáè ó £óæíî¼ Óãàðñêî¼ çàñíîâàëè ñâî¼ó íàöèîíàëíó è
ïîëèòè÷êó áîðáó çà îñëîáîåå è öðêâåíî-ïîëèòè÷êó àóòîíîìè-
¼ó; îí íåãèðà ïðàâî Ñðáà íà àóòîíîìíî âî¼âîäñòâî äîâîäåè ó ñóì-
ó ïðèâèëåãè¼å êî¼å ¼å öàð Ëåîïîëä I èçäàî ïðåñååíîì ñòàíîâ-
íèøòâó; ñàìó Ñåîáó íàçèâà òàêîçâàíîì, íàãëàøàâà¼óè äà íè¼å
ðå÷ íè î êàêâî¼ ñåîáè íèòè äîëàñêó âåëèêîã áðî¼à ñðïñêèõ ïîðî-
äèöà ñâî¼åâîíî, èëè ïî ïîçèâó, âå î ìàñîâíîì è áåçãëàâîì áåê-
ñòâó ïðåêî Ñàâå è Äóíàâà ïðåä êàçíåíîì åêñïåäèöè¼îì òóðñêîã
âåçèðà Ìóñòàôå óïðèëèà. Íè¼å áåç çíà÷à¼à ïîäàòàê äà àóòîð
èçíîñè îâàêâå òåçå óïðàâî ó òðåíóòêó ñïðåìàà ñâå÷àíîã îáåëå-
æàâàà ãîäèøèöå Âåëèêå ñåîáå (Ðóâàðàö îá¼àâó¼å Îäëîìêå
1888. ãîäèíå, ïðåä ïðîñëàâó äâåñòàãîäèøèöå Ñåîáå).
Ðóâàðöà ó îâîì äåëó ðàñïðàâå çàíèìà¼ó òðè îñíîâíà ïèòà-
à: 1) ïèòàå ãîäèíå ïðåñååà; 2) áðî¼à äîáåãëèöà; 3) ïðèðî-
äå ïðåëàñêà Ñðáà ó Óãàðñêó. Îäãîâàðà¼óè íà òà ïèòàà, îí ñå
äîòè÷å è çíà÷à¼à Ñåîáå çà ñóäèáíó ñðïñêîã íàðîäà ó Óãàðñêîã,
êàî è óëîãå êî¼ó ¼å èìàî ïàòðè¼àðõ Àðñåíè¼å ó òèì ïðåëîìíèì
èñòîðè¼ñêèì òðåíóöèìà.
Ó æåñòîêî¼ ïîëåìèöè ñà À. óêèåì, êî¼è ¼å ïî ïèòàó ãîäèíå
ïðåñååà Ñðáà ó Óãàðñêó ïðèõâàòèî ìèøåå Ôðàíöóçà Ïèêî-à
äà ñå íà¼âåè áðî¼ ñðïñêèõ ïîðîäèöà ïðåñåëèî 1694. ãîäèíå445,
444
Í. Ðàäî¼÷è, Îáëèê ïðâèõ ìîäåðíèõ ñðïñêèõ èñòîðè¼à (ïîâîäîì
Ìàðñèëè¼åâå èñòîðè¼å Ñðáà), Çáîðíèê Ìàòèöå ñðïñêå, Ñåðè¼à äðóøòâå-
íèõ íàóêà, ê. 2, Íîâè Ñàä, 1951, 25.
445
Ïîèìî ñàäà äàå, äà ñå íà ïîñëåòêó ¼îø çàáàâèìî ìàëî è ñà
îíèì, øòî ìèñëè Ôðàíöóç Ïèêî î îâî¼ ñåîáè Ñðáà ó åñàðåâå îáëàñòè.
Âèäåëè ñìî, êàêî Ïèêî çàöåëî ìèñëè, äà ¼å ñà ×àðíî¼åâèèìà èç ïî÷åòêà
383
ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò íàâîäè íèç àðãóìåíàòà è èñòîðè¼ñêèõ

÷èåíèöà êî¼å ¼àñíî îïðåäåó¼ó 1690. êàî ãîäèíó Ñåîáå. Îâäå
ñå Ðóâàðàö ñëàæå ñà âåèíîì èñòðàæèâà÷à, àêî èçóçìåìî óñà-
ìåíî ìèøåå Ê. £èðå÷åêà äà ñå ïðåñååå çáèëî ó ïðîëåå
1691. ãîäèíå. Ïîðåä ïðèâèëåãè¼à öàðà è êðàà Ëåîïîëäà I, êî¼å
ãîâîðå ïðîòèâ óêèåâå òåçå, Ðóâàðàö ñâî¼å ìèøåå òåìåè
è íà ñâåäî÷åó ñàâðåìåíèêà äîãàà¼à, äàñêàëà Ñòåôàíà Ðàâàíè-
÷àíèíà è Àòàíàñè¼à äàñêàëà Ñðáèíà, êàî è íà ëåòîïèñà÷êèì áå-
ëåøêàìà íåïîçíàòèõ àóòîðà. Ðóâàðàö âèñîêî âðåäíó¼å èñòîðè¼-
ñêó âàëèäíîñò ñðïñêèõ ëåòîïèñà, ñóïðîòñòàâà¼óè èõ ïîçíè-
¼èì èçâîðèìà, êî¼èìà ñå êîðèñòèî óêè. Íà¼ðå÷èòè¼å ó ïðèëîã
1690-å êàî ãîäèíå Âåëèêå ñåîáå ñâåäî÷è ïîäàòàê äà ¼å âåëèêè
âåçèð Ìóñòàôà óïðèëè, íàøàâøè ïîä êðà¼ 1690. ãîäèíå îïó-
ñòåëå ñðïñêå êðà¼åâå, èçäàî ïðîãëàñ êî¼èì îáåàâà îïðîøòà¼ çà
ó÷åñíèêå ðàòà ó àóñòðè¼ñêî¼ âî¼ñöè, êàî è óêèäàå äàíêà, ñàìî
àêî ñå âðàòå ó ñâî¼å äîìîâå. Ñòîãà Ðóâàðàö ñ ïðàâîì ïîñòàâà
ïèòàå: Äà ¼å ã. 1690. ñ ïàòðè¼àðõîì Àðñåíè¼åì III. ïðåøàî îâà-
ìî ñàìî ìàëåí áðî¼ Ñðáà, êàî øòî ã. À. óêè ñ Ôðàíöóçîì Ïè-
êîòîì óçèìà, øòî áè âåëèêè âåçèð ðàçãëàøàâàî è îáåàî îíà¼
îïðîñò è ñëîáîäó îä ïëààà äàíêà?446
Ñëåäåå âàæíî ïèòàå áèëî ¼å îíî î áðî¼íîñòè ñðïñêèõ
äîñååíèêà ó çåìå ìààðñêå êðóíå. Ðóâàðàö ó ñâîì äðóãîì
èçëåòó îïîâðãàâà íåóìåðåíó òåçó À. óêèà äà ¼å ðå÷ î ïîëà
ìèëèîíà Ñðáà. óêè, ìåóòèì, ó îâîì ìèøåó íè¼å áèî óñà-
ìåí. Ïîäàòàê Ñòåôàíà Ðàâàíè÷àíèíà äà ¼å ñà ïàòðè¼àðõîì Àð-
ñåíè¼åì ×àðíî¼åâèåì ó Óãàðñêó ïðåøëî 37.000 ïîðîäèöà Àëåê-
ñàíäàð Ñòî¼à÷êîâè, Ïèêî, óêè è äð. ïðîòóìà÷èëè ñó êàî ïðå-
äîøàî ñàìî ìàëåí áðî¼ ïîðîäèöà, à äà ñå âåëèêî êðåòàå ñåîáå çáèëî

èñòîì 1694. ãîäèíå. Êàä óçìåìî ó îáçèð íåêå áå÷êå íàðåäáå è äîòè÷íå
ïðèëèêå, îíäà ñìî ëàêî âîíè è ñàìè çàöåëî ìèñëèòè îíàêî, êàêî ¼å ó
îâîìå ïîãëåäó ìèñëèî è Ïèêî, íàèìå, äà ñå òî âåëèêî ïðåñååå Ñðáà
çáèëî èñòîì 1694. ãîä. À. óêè, Êàä ñó ñå Ñðáè ñà ïàòðè¼àðõîì Àðñå-
íè¼åì III ×àðíî¼åâèåì äîñåëèëè ó çåìå ìààðñêå êðóíå?, £àâîð, 12, 187.
446
384
ëàçàê ÷èòàâèõ ïàòðè¼àðõàëíèõ çàäðóãà, êî¼å áðî¼å ó ïðîñåêó îä

10 äî 12 ÷ëàíîâà, øòî ñâå çà¼åäíî ÷èíè îêî ïîëà ìèëèîíà äóøà.
Ðóâàðàö íå ïðèõâàòà òàêâó ðà÷óíèöó. Îí çàêó÷ó¼å äà ¼å 1689. è
1690. ãîäèíå ó Óãàðñêó ïðåøëî íà¼âèøå 70 äî 80.000 äóøà. Êàî
íàðî÷èòî ïðåòåðàíå, ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò óçèìà ïîäàòêå öð-
íîãîðñêîã ìèòðîïîëèòà Âàñèëè¼à Ïåòðîâèà, êî¼è ¼å, ó ñâî¼î¼
Èñòîðè¼è î Öðíî¼ Ãîðè íàâåî à øòî ¼å ïðèõâàòèî è Ìèëîðàä
Ìåäàêîâè ó ñâî¼î¼ ïîâåñíèöè î Öðíî¼ Ãîðè, èçäàíî¼ ó Çåìóíó
1850. ãîäèíå äà ¼å ó Óãàðñêó ïðåøëî âèøå îä 80.000 ñðïñêèõ
ïîðîäèöà. Òî áè, ðåçîíó¼å Ðóâàðàö, àêî ñå ïðèõâàòè óêèåâà
ðà÷óíèöà, èçíåëî íåâåðîâàòíèõ ìèëèîí äóøà.
Ó òðååì èçëåòó ðàçìàòðà ñå íà÷èí íà êî¼è ñó Ñðáè 1690.
ñ ïàòðè¼àðõîì ïðåøëè ó Óãàðñêó. Îâäå ñå Ðóâàðàö íà¼îøòðè¼å
îáðà÷óíàâà ñà óêîðååíèì òðàäèöè¼àìà: Ìè ãîâîðèìî î ïðåñå-
åó è íàñååó, î ñåîáè Ñðáàà èç ïîñòî¼áèíå ñâî¼å ó çåìó
óãàðñêó ãîä. 1690. Íî ìîæå ëè áèòè ãîâîðà î ñåîáè è î ïðåñåè-
âàó Ñðáà, êàä ïîìèñëèìî êàêî ñóâðåìåíèöè ïèøó î äîëàñêó
Ñðáà ïîä êðèëî åñàðà ðèìñêîã è êðàà óãàðñêîã Ëåîïîëäà I?447
Íà òî ïèòàå, êàî è íà äèëåìó èìà ëè óîïøòå ìåñòà ïðîñëàâè
äâåñòàãîäèøèöå Ñåîáå, êî¼à ¼å áèëà ïðèïðåìàíà óïðàâî ó âðå-
ìå èçëàæåà Îäëîìàêà ó £àâîðó, Ðóâàðàö äà¼å íåãàòèâàí îäãî-
âîð. Ïîçèâà¼óè ñå íà íà¼ñòàðè¼å, ñàâðåìåíå èçâîðå, êî¼è íåäâî-
ñìèñëåíî ãîâîðå î áåêñòâó ïàòðè¼àðõà è ñðïñêîã íàðîäà, Ðóâà-
ðàö áåñïîøòåäíî ïîëåìèøå ñà ïðèïàäíèöèìà ñòàðå èñòîðèî-
ãðàôñêå øêîëå: Íî êî äàíàñ ïèòà, êî äàíàñ ìàðè äà ÷ó¼å, øòà
ñòàðè òà¼ è îêëåïàíè à áëàãîãëàãîëèâè êàëóåð (ïðîèãóìàí è-
ðèë, Á. Ñ.) ïèøå î ñåîáè è ïðåëàçó Àðñåíè¼à III. íà çåìèøòå
óãàðñêî? Íèêî. Äàíàñ ñå ïèòà è õîå äà ñå çíà, øòà âåëè, øòà
ïèøå, êàêî óìó¼å è ìóäðó¼å î òî¼ ñåîáè è î òîì ïðåëàçó Ïàíòà,
ã. Ïàíòà Ñðåêîâè ó Áåîãðàäó?448 Ïàíòà Ñðåêîâè ¼å, íàèìå,
íåîäìåðåíî è áåç èêàêâèõ àðãóìåíàòà îñóäèî ïàòðè¼àðõà Àð-
447
Èñòî, 103.
448
Èñòî, 105.
385
ñåíè¼à ×àðíî¼åâèà çáîã îäàçèâàà íà ïîçèâ öàðà Ëåîïîëäà äà

ïðåñåëè ñðïñêè íàðîä ïðåêî Ñàâå è Äóíàâà êàî, ìàëòåíå, èç-
äà¼íèêà ñðïñòâà: Ëóäîñò ïîñòóïàà ïàòðè¼àðõà è âåøòèíó áå÷-
êå âëàäå òåê òàäà ìîæåìî, êàî øòî òðåáà, ñõâàòèòè, êàä êàæåìî,
äà ïàòðè¼àðõ îäâîäè Ñðáå èç èíå çåìå ó òóó çåìó óçäà¼ó-
è ñå äà å öàð îñëîáîäèòè Áðàíêîâèà èç àïñà, êàî äà áè èì îä
òîãà áèëî âà¼äå. Òà¼ îäëàçàê Ñðáà èç ñâî¼å ïîñòî¼áèíå áèî ¼å ãîðè
è öðè îä êîñîâñêå áèòêå. Âóê Áðàíêîâè èçäàî ¼å òàñòà íà Êî-
ñîâó, à ïàòðè¼àðõ è îðå Áðàíêîâè ðàñïðøòàøå Ñðáå èç Ñòàðå
Ñðáè¼å. Òàêî ¼å ïàòðè¼àðõ Àðñåíè¼å III. èçíåâåðèî ñâî¼ó ïàñòâó
è íà¼âèøå çëà ó÷èíèî Ñðáèìà.449 Òàêî îøòðèì îöåíàìà ëè÷íî-
ñòè è óëîãå ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à ó äîãàà¼èìà îêî Ñåîáå ïðè-
êó÷ó¼ó ñå è äðóãè ñðïñêè ïèñöè è èñòîðè÷àðè, ïîïóò Ñâ. Íè-
êåòèà, Ãàâðèëà Âèòêîâèà è äð. ×àê è Ñòî¼àí Íîâàêîâè, êàêî
Ðóâàðàö çà¼åäèâî êîìåíòàðèøå, ñðïñêèì ¼åçèêîì è ôðàíöó-
ñêèì íà÷èíîì, æåñòîêî îñóó¼å ïðåäâîäíèêå Ñåîáå, êî¼ó êàðàê-
òåðèøå êàî ¼åäàí îä íà¼òðàãè÷íè¼èõ äîãàà¼à ó èñòîðè¼è ñðïñêîã
íàðîäà. Ðóâàðàö ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè íàâîäè è óìåðåíè¼à ìèøå-
à, êàî îíî êî¼å ¼å èçíåî À. Ãèôåðäèíã ó ñâîì Ïóòîâàó ïî
Õåðöåãîâèíè, Áîñíè è ñòàðî¼ Ñðáè¼è, ïî êîìå ¼å Ñåîáà ¼åäàí îä
íà¼íåñðåíè¼èõ äîãàà¼à ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è, àëè çà òî íå òðåáà
êðèâèòè ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à ×àðíî¼åâèà. Ìåóòèì, âðõóíàö
íåêðèòè÷íîñòè, íåçíàà è íåàðãóìåíòîâàíîã áëàåà ïàòðè¼àðõà
Àðñåíè¼à Ðóâàðàö íàëàçè ó ÷ëàíêó Ì. îðåâèà Ïðèçðåíöà Ìî-
æå ëè ñå ïîìîè íàøåì íàðîäó ó ñòàðî¼ Ñðáè¼è?. Äèôàìèðà¼ó-
è îðåâèà êàî ¼åäèíîã äîñòî¼íîã íàñëåäíèêà Ïàíòèíîã Ðó-
âàðàö íàâîäè åãîâå íåâåðîâàòíå òâðäå: Íàøè èñòîðè÷àðè ïî-
÷óïàøå ñå äîêàçó¼óè: ¼å ëè Âóê Áðàíêîâè èçäàî è óïðîïàñòèî
ñðïñêó äðæàâó. Ïîâîäåè ñå çà íàðîäíîì òðàäèöè¼îì, êî¼à ¼å óâåê
ãîòîâà äà íàðîäíó ÷àñò îïåðå èçäà¼îì, áî÷å ñå îêî Âóêà Áðàíêî-
âèà à îñòàâà¼ó ñàñâèì ó çàáëóäè ñðïñêè íàðîä: êî ¼å ïðàâè
èçäà¼èöà è óïðîïàñòèòå ñðïñêîã íàðîäà? À òî ñó îíà îáà íå-
449
Ï. Ñðåêîâè, Ñèíàí-Ïàøà, Áåîãðàä, 1865, 88.
386
ñðåíà è ìèçåðíà ñðïñêà ïåñêà ïàòðè¼àðõà ×àðíî¼åâèà, êî¼è

ñó ñà ñâî¼îì èçäà¼îì íàâóêëè ñðïñêîì íàðîäó ó îòîìàíñêî¼ èì-
ïåðè¼è èñòèíñêî Êîñîâî!450 Îâàêâî äèëåòàíòñêî òóìà÷åå ñðï-
ñêå èñòîðè¼å íàâåëî ¼å Ðóâàðöà äà îøòðî óäàðè ïî ïðèïàäíèöè-
ìà ðîäîóáèâå èñòîðè¼ñêå øêîëå, ïðå ñâåãà ïî Ïàíòè Ñðåêî-
âèó, êî¼è ¼å, ïî Ðóâàðöó, è ðîäîíà÷åëíèê òåîðè¼å î Àðñåíè¼åâîì
èçäà¼ñòâó è ïðîäà¼è íàöèîíàëíèõ ñðïñêèõ èíòåðåñà áå÷êîì äâî-
ðó: Ïà òà¼ íà¼âåè ïîáîðíèê èçäà¼ñòâà Âóêà Áðàíêîâèà, òà¼ èñòè
ã. Ïàíòà Ñðåêîâè, òðàæèî ¼å âå ïîîäàâíî äðóãà, äîñòî¼íîã äðó-
ãà Âóêó Áðàíêîâèó ó ðàñè è ïîä êàìèëàâêîì è ñðåòàí áóäóè
ó òðàæåó òîì íàøàî ãà ó ëèöó Àðñåíè¼à III. ×ðíî¼åâèà ñðï-
ñêîã ïàòðè¼àðõà è Ïàíòà ¼å âå ã. 1865 êàä ñå Ì. îðåâè-
Ïðèçðåíàö ìîæå áèòè ¼îø íè¼å íè ðîäèî, èëè àêî ñå âå ðîäèî è
óãëåäàî ñâåòà, òåê ñðèöàòè ïî÷åî èçðåêàî è ïðåñóäèî, äà ¼å ïà-
òðè¼àðõ Àðñåíè¼å III. èçäà¼íèê è óïðîïàñòèòå ñðïñêîã íàðîäà,
äà ¼å îäëàçàê Ñðáà èç ñâî¼å ïîñòî¼áèíå áèî ãîðè è öðè îä
êîñîâñêå áèòêå.451 Áåñìèñëåíîñò îâîã ïñåóäîèñòîðè¼ñêîã ïàì-
ôëåòà íà¼áîå ïîêàçó¼å ñàìà Àðñåíè¼åâà ïîñëàíèöà ðóñêîì öàð-
ñêîì ñàâåòíèêó Ãîëîâèíó îä 1705. ãîäèíå, ó êî¼î¼ îí íà ñëèêî-
âèò è ïîòðåñàí íà÷èí îïèñó¼å íåñðåíè ïîëîæà¼ ñðïñêîã íàðîäà,
îêðóæåíîã ñà ñâèõ ñòðàíà íåïðè¼àòåèìà è ïàòîì: Ïîñëå îâîãà
àêî áè õòåëî âåëè÷àíñòâî âàøå õèòðîøó âàøåãà óìà äà ðàçóìå
î îâäàøåì íàøåì ïðåáèâàó è ñâèõ ïðàâîñëàâíèõ õðèøàíà
øòî ñå íàëàçå îâäå ïîä âëàøó ðèìñêîãà ñòàðåøèíñòâà, ïî Áî-
æè¼åì äîïóøòåó çáîã ãðåõîâà íàøèõ, òî ¼åñò íåêè äåî ïðàâî-
ñëàâíèõ õðèøàíà êî¼è ¼å èçáåãàî îçëîáåà àãàðåíñêèõ ÷åäà è
óñåëèî ñå ó îâå óãàðñêå êðà¼åâå. Çàòèì, àâî êî¼è ìðçè äîáðà
çàñå¼à ìåó Óãðèìà ñâî¼ êóêî è èçðàñòå ìåó èìà òðå íå-
ïðàâäå è îäàòëå ñå ðîäè ìåóñîáíè ðàò ñà åñàðîì. Ïîøòî íàñ
îïåò ñóñòèæå óòà çèìà, äà ñó ìíîãèõ ïðàâîâåðíèõ, êàêî ñâå-
øòåíèêà òàêî è ìèð¼àíà, ìíîãà òåëà, ñòàðèõ è ìëàäèà ñà äåöîì
450
Âèä. Îäëîìêå, 137.
451
Èñòî, 138.
387
ìà÷åâèìà çà ¼åëî áèëà. Äàí è íî áåæåè ñà ñâî¼èì îñèðîòå-

ëèì íàðîäîì îä ìåñòà äî ìåñòà, êàî ëàà íà ïó÷èíè âåëèêîãà
îêåàíà áðçàìî, ÷åêà¼óè êàäà å çàè ñóíöå è ïðåêëîíèòè ñå äàí
è ïðîè òàìíà íî è çèìñêà áåäà øòî íà íàìà ëåæè.452 Ò. Ôëî-
ðèíñêè, ó îöåíè Ðóâàð÷åâå ðàñïðàâå Î ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà îä
Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à III. (1557-1690) ðåçîëóòíî îäáàöó¼å ñâå
èíñèíóàöè¼å î òîáîæî¼ ïàòðè¼àðõîâî¼ èçäà¼è è ïðîäà¼è ñðïñêèõ
íàöèîíàëíèõ èíòåðåñà áå÷êîì äâîðó.453 Ó îäáðàíè ëè÷íîñòè è
äåëà ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à III Ðóâàðàö ñå ïîçèâà è íà íàðîäíó
òðàäèöè¼ó êî¼à ¼å î÷óâàëà èçóçåòíî ñâåòàî ñïîìåí î åìó: Ïà è
ïåâöè íàðîäíè íå îñóó¼ó è íå êóíó âå îïëàêó¼ó ñìðò Àðñåí-
ïàòðè¼àðõà ó 69. êèçè ñðïñêîã Ëåòîïèñà íà ñòð. 61. è ó 75.
êèçè èñòîã Ëåòîïèñà íà ñòð. 127. îä Íèêå ×è÷îâöà, è ó Ñðï.
Äàëìàò. Ìàãàçèíó çà ã. 1866. íà ñòð. 101. Ïðî÷èòà¼ ïåñìå òå, è
òè åø ñå óâåðèòè, äà íàðîä, äà íàðîäíè ïåâöè, ÷óâàðè íàðîäíå
ïðåäà¼å íå çíà¼ó çà èçäà¼ó âå ïîìèó ñâåòî òåëî Àðñå ïàòðè-
¼àðà.454 Îâà¼ îäëîìàê, ïîðåä ñàìîã ôàêòà ïîçèâàà íà íàðîäíó
òðàäèöè¼ó ó èñòîðè¼ñêèì èñòðàæèâàèìà, îäà¼å è âðñíîã ïîçíà-
âàîöà óñìåíå ãðàå. Ñâî¼å çíàå íàðîäíå òðàäèöè¼å Ðóâàðàö ÷å-
ñòî ïîêàçó¼å, ìàêàð è ó èðîíè÷íî-ïîëåìè÷êèì äèñêóðñèìà, äó-
õîâèòî êîðèñòåè ôðàçåîëîãèçìå è ôîðìóëå ïðåóçåòå èç íàðîä-
íå ïîåçè¼å. Ñâå îâå øèðîêå äèãðåñè¼å ó ôóíêöè¼è ñó äîêàçèâàà
Ðóâàð÷åâå îñíîâíå òåçå î ïðèðîäè ïðåñååà Ñðáà ó Óãàðñêó:
åñàð ðèìñêè è êðà óãàðñêè Ëåîïîëä íè¼å íèêàä ïîçâàî ñðï-
ñêîã ïàòðè¼àðõà è íàðîä ñðïñêè, äà ñå èñåëè èç ñðïñêèõ çåìàà
è äîå ó çåìó óãàðñêó è ñëîâèíñêó... Ñðáè ñó îä ãîä. 1691-1699.
áèëè ó Óãàðñêî¼ ñàìî ãîñòè, è ïîøòî èõ íèêî íè¼å çâàî íè ïî-
çâàî ó çåìó óãàðñêó, íåçâàíè ãîñòè.455 Äàêëå, íèêàêâîã ïðå-
452
Î÷åâèöè î âåëèêî¼ ñåîáè Ñðáà, ïðèð. . Òðèôóíîâè, Êðóøåâàö,
1982, 48.
453
Ò. Ôëîðèíñêè, Íîâåéøèÿ èñòîðè÷åñêèÿ èçñëåäîâàíèÿ
àðõèìàíäðèòà È. Ðóâàðöà. Óíèâ. èçâåñòèÿ, Êèåâ, 1889, XXIX, 307–325.
454
È. Ðóâàðàö, Îäëîìöè, 145.
455
Èñòî, 144-145.
388
ñåàâàà Ñðáà íèêàäà íè¼å íè áèëî. Ñåîáà ¼å ó ñòâàðè ïðåä-

ñòàâàëà î÷à¼íè÷êî áåêñòâî ñðïñêîã íàðîäà ïðåä òóðñêîì êà-
çíåíîì åêñïåäèöè¼îì ñ ¼óãà. Óëîãà ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à ×àð-
íî¼åâèà, ó òîì ñìèñëó, ó ïîòïóíîñòè ¼å îäðååíà áåçèçëàçíî-
øó ïîëîæà¼à ó êîìå ñå íàëàçèî ñðïñêè íàðîä êðà¼åì 1690. ãî-
äèíå, êî¼è ¼å ñàìî íà òà¼ íà÷èí ìîãàî äà îáåçáåäè áèîëîøêè
îïñòàíàê.
Èëàðèîí Ðóâàðàö ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè îäáàöó¼å è ïðèâèëåãè¼å
êî¼å ñó Ñðáè äîáèëè, êâàëèôèêó¼óè èõ ñàìî êàî ïðèâðåìåíå
àêòå, êî¼è íåìà¼ó òðà¼íî âàæåå. Íà òà¼ íà÷èí îí, ó ñòâàðè, äèñ-
êðåäèòó¼å è íàöèîíàëíó è ïîëèòè÷êó áîðáó Ñðáà ó £óæíî¼ Óãàð-
ñêî¼, òå íè¼å íè ÷óäî, øòî ¼å îâà¼ ñåãìåíò åãîâå ðàñïðàâå ñ ïðà-
âîì èçàçâàî íà¼âèøå íåãîäîâàà. Ïî Ðóâàðöó, ïðâà ïðèâèëåãè¼à
êî¼ó ¼å Ëåîïîëä I èçäàî 21. àâãóñòà 1690. ãîäèíå, êî¼îì åñàð
ïîçèâà Ñðáå äà ñå ïðèêó÷å àóñòðè¼ñêî¼ âî¼ñöè è äèãíó ñâî¼å
îðóæ¼å ïðîòèâ Òóðàêà, óç îäîáðåå äà ìîãó ñàìè ïîñòàâàòè
àðõèåïèñêîïà, êî¼è ¼å íàäëåæàí çà ñâå âåðíèêå ãð÷êîã îáðåäà è
âåðîèñïîâåñòè, îäíîñíî çà ñâå ïðàâîñëàâíå Ñðáå, áåç îáçèðà ãäå
ñå îíè íàëàçå, èçäàòà ¼å ó òðåíóòêó êàä ¼å àóñòðè¼ñêà âî¼ñêà íà-
ïðåäîâàëà è êàäà íèêî íè¼å ìîãàî íè ñààòè äà å óñêîðî äîè
äî ñòðàõîâèòîã ïðîäîðà âåëèêîã âåçèðà Ìóñòàôå óïðèëèà ïðå-
ìà Áå÷ó. Øòî ñå ïàê òè÷å Ëåîïîëäîâîã ïðîãëàñà õðèøàíñêèì
íàðîäèìà ó Òóðñêî¼ öàðåâèíè îä 6. àïðèëà 1690. ãîäèíå, ó êîìå
èì ñå îáåàâà ñëîáîäà âåðîèñïîâåñòè, êàî è ñëîáîäàí èçáîð âî¼-
âîäå, òå îñëîáààå îä ïîðåçà è äàæáèíà àêî ñå äèãíó íà Òóðêå,
Ðóâàðàö êîíñòàòó¼å äà ñó òî áèëà ñàìî ïóñòà îáåàà, êî¼à ñó
âàæèëà ñàìî äîòëå äîê ñðïñêè íàðîä íè¼å ïðåøàî ó óãàðñêó çå-
ìó: Íî ìà øòà ìèñëèëè áå÷êè äðæàâíèöè ïîä âî¼âîäîì è
åãîâèì ñëîáîäíèì èçáîðîì, ñâàêàêî ¼å òî îáåàå áèëî è îñòà-
ëî ïóñòî îáåàå, ¼åð çåìà, ó êî¼î¼ ¼å èìàî ãîñïîäîâàòè òà¼ âî¼-
âîäà, íè¼å ñå îñëîáîäèëà òóðñêîãà ãîñïîäñòâà; âå ¼å ¼îø òå èñòå
ãîäèíå îïåò ïîòïàëà ïîä òóðñêó âëàñò. À Ñðáè, êî¼è óñòàäîøå íà
íîãå ¼óíà÷êå è âî¼åâàøå óç åñàðåâó âî¼ñêó, óç Íåìöå è Ìààðå,
êî¼è ãîíèøå, ïëåíèøå è òàìàíèøå Òóðêå, íàîøå ñå ó ÷óäó, è
389
¼îø òå èñòå 1690. ãîäèíå ó òóî¼ çåìè, ó çåìè óãàðñêî¼. Ñâà-

êàêî äà ¼å ìèøåå Èëàðèîíà Ðóâàðöà ó îâî¼ ñòâàðè íåàðãó-
ìåíòîâàíî è íåîñíîâàíî. Ïîðè÷óè Ñðáèìà ó Àóñòðè¼ñêî¼ öàðå-
âèíè ñòå÷åíà ïðàâà, îíî èì îäóçèìà ïðàâî íà íàäó: È ¼à íå çíàì,
êàêî ñó íàøè ñòàðè, è ïðâè è ïîòîè íàøè ñòàðè, íà îñíîâó îíå
÷åòèð ðå÷è ó ïðîãëàñó, óïðàâåíîì íà ñâå õðèøàíñêå íàðîäå,
ìîãëè äîöíè¼å ó óãàðñêî¼ çåìè òðàæèòè âî¼âîäó è âî¼âîäîâèíó
çà òîãà âî¼âîäó, êàä èì íèêàä íèêî íè¼å îáåàî, äà å îíè è ó
òóî¼ óãàðñêî¼ çåìè áèðàòè ñåáè âî¼âîäó è èìàòè ñâî¼ó âî¼âî-
äîâèíó.456
Ïðåäñòàâêó ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à öàðó £îñèôó I, ó êî¼î¼ îí
îïèñó¼å Ñåîáó êàî äîëàçàê Ñðáà ïî óãîâîðó ñà áå÷êèì äâîðîì,
èñòè÷óè ïðè òîìå ñâî¼ó óëîãó ó òîì äîãàà¼ó, Ðóâàðàö òóìà÷è
êàî èçðàç ïàòðè¼àðõîâå íåóìåðåíå õâàëèñàâîñòè è íèøòà äðóãî:
Ïàòðè¼àðõ Àðñåíè¼å III. ÷îâåê áóäóè, õòåî ñå ïî ñëàáîñòè óä-
ñêî¼ ïðåä íîâèì åñàðåì è êðàåì £îñèôîì I ìàëî ïîõâàëèòè è
èñòàè, äà ¼å åãîâà çàñëóãà, øòî ñå íà êðà¼ó ãîä. 1690. òîëèêî
õèàäà ñðïñêèõ äóøà íàøëî ó çåìè Óãàðñêî¼...457
Îâèì ¼å Ðóâàðàö ó ñóøòèíè îäáàöèî ñâå çàõòåâå ïðîáóå-
íîã ñðïñêîã íàöèîíàëíîã ïîêðåòà ó 19. âåêó, ïî÷åâ îä çàêó÷à-
êà Ñðïñêå íàðîäíå ñêóïøòèíå îäðæàíå ó Êàðëîâöèìà 1. è 3.
ìà¼à 1848, ïðåêî ÷óâåíîã áëàãîâåøòåíñêîã ñàáîðà ó Êàðëîâ-
öèìà 1861, ïà ñâå äî îìëàäèíñêîã ðîìàíòè÷àðñêîã ïîêðåòà ïðå-
êî Ñàâå è Äóíàâà. Òåæåè ñòðîãî¼ è íåïðèñòðàñíî¼ èñòîðè¼ñêî¼
èñòèíè, ñõâàòà¼óè ¼å ó äîãìàòñêîì ñìèñëó, ïîëèòè÷êè ¼å èøàî
íà ðóêó Ìààðèìà êî¼è ñó, óïðàâî êàî è îí, íåãèðàëè áèëî êà-
êâå ïðèâèëåãè¼å è óãîâîðå ñðïñêîã íàðîäà ñà àóñòðè¼ñêèì å-
ñàðåì çà âðåìå Âåëèêå ñåîáå. Ñðïñêà ÷èòàëà÷êà ïóáëèêà, è íå
ñàìî íàó÷íà, áèëà ¼å øîêèðàíà îâàêâèì ñòàâîâèìà ãðãåòåøêîã
àðõèìàíäðèòà. Íåïîñðåäíî íàêîí ïî¼àâèâàà Îäëîìàêà èçà-
øàî ¼å îøòàð ïðèêàç êèãå ó Áðàíêîâîì êîëó (II, 1896, 855-
456
Èñòî, 154.
457
Èñòî, 146.
390
861). 458 Àëåêñàíäàð Ïðîòè ó êèçè Íàøè ìîäåðíè èñòîðè÷à-

ðè îöåó¼å öåëîêóïíî Ðóâàð÷åâî ïèñàå î ãðîôó îðó Áðàí-
êîâèó, Âåëèêî¼ ñåîáè è ïðèâèëåãè¼àìà êàî ðóæíî è íåïàòðèîò-
ñêî èçîïà÷àâàå èñòèíå. Æåñòîêó êðèòèêó Ðóâàð÷åâå øêîëå äàî
¼å £àøà Òîìè ó êèçè Áî¼ íà Êîñîâó Ñåîáà Ñðáà Öðíà Ãîðà
(êðèòèêà Ðóâàð÷åâå øêîëå). Ìíîãî óìåðåíè¼å è àðãóìåíòîâàíè-
¼å î öåëî¼ ñòâàðè ïèøó Ìèëóòèí £àêøè è Ãèãà Ãåðøè. £àêøè
îïîâðãàâà Ðóâàð÷åâå äîêàçå, ñìàòðà¼óè äà ñó Ñðáè èïàê ïî ïî-
çèâó äîøëè ó Óãàðñêó. Îí ó¼åäíî îäáàöó¼å êàî ïîãðåøàí Ðóâàð-
÷åâ îñòðàêèçàì ñïðàì íàðîäíå òðàäèöè¼å, ïà è îíèõ åíèõ ñà-
ñòî¼àêà êî¼è ñå íå ìîãó è íå ñìå¼ó äîâîäèòè ó ñóìó, ¼åð ïðåä-
ñòàâà¼ó îêîñíèöó äóõîâíå âåðòèêàëå ¼åäíîã íàöèîíà: Íå äð-
æèìî, äà ¼å îä êàêâå êîðèñòè ìíîãî ëàñêàòè ñó¼åòè íàðîäíî¼ è
óâåëè÷àâàòè èñòîðè¼ñêå òðàäèöè¼å, ¼åð îíå ðàà¼ó íåñðàçìåðíå
ïðåòåíñè¼å, à ñëàáèìà áèâà íà ïîãèáàî è îíî, èç ÷åãà ¼àêè íà¼âå-
ó êîðèñò èçâëà÷è. Àëè íè¼å îñíîâàíî íè ñâå ó ñóìó äîâîäèòè,
ïà è îíî, øòî íè¼å ñóìèâî.459 Ãåðøè ïàê, óç ïóíî ëàñêàâèõ
ïðèçíàà Ðóâàðöó êàî èñòîðè÷àðó êî¼è ¼å ìíîãà ïèòàà è ìíî-
ãå òà÷êå èç íàøå èñòîðè¼å êðèòè÷êè ïðå÷èøàâàî è ðàñâåòëèî,
ìíîãà íàì ¼å íàñëååíà âåðîâàà è ïðåäàà èñïðàâèî è ïîêàçàî
êàî ïîãðåøíà è íåîñíîâàíà460, ñìàòðà äà ¼å ó ñòâàðèìà ðàñâå-
òàâàà îêîëíîñòè Ñåîáå Ñðáà ó 17. âåêó ãðãåòåøêè àðõèìàí-
äðèò ïîäáàöèî. Ãåðøè îäáàöó¼å Ðóâàð÷åâî ìèøåå ïî êîìå
ñó Ñðáè ó Óãàðñêó äîøëè êàî íåçâàíè ãîñòè. Ó ïðèëîã òîìå
ïîçèâà ñå íà ïðåäñòàâêó ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à öàðó £îñèôó I 1706.,
ó êî¼î¼ ïàòðè¼àðõ ¼àñíî íàâîäè äà ¼å íàðîä ïðåâåî ó Óãàðñêó íà
ïèñìåíå ïîçèâå öàðà Ëåîïîëäà. Íåãèðàå îâå íîòîðíå èñòîðè¼-
ñêå ÷èåíèöå Ãåðøè ñ ïðàâîì îöåó¼å êàî íåïðèõâàòèâî. Ñ
458
Ïðèêàç ¼å ïîòïèñàí èíèöè¼àëîì Ì. Í. Ðàäî¼÷è ó ñòóäè¼è Êðèòè-
êà ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, (111) ñìàòðà äà å òî, ïî ñâåìó ñóäåè, áèòè
Ìèëàí Íåäåêîâè, ìàäà íå èñêó÷ó¼å ìîãóíîñò íè äà ¼å ðå÷ î Ìèëóòèíó
£àêøèó.
459
Ì. £àêøè, Ïðèðîäà ïðåëàñêà Ñðáà ó Óãàðñêó 1690. è Ïðèâèëåãè-
¼å, 31.
460
Ã. Ãåðøè, Ïîñëå ïåäåñåò ãîäèíà, 51.
391
äðóãå ñòðàíå, Ðóâàð÷åâî ïîçèâàå íà èçâîðå êî¼è ñó ó ñêëàäó ñà

åãîâèì ñòàâîâèìà (Øâèêåð), óç õîòèìè÷íî ïðåíåáðåãàâàå îíèõ
êî¼è çàñòóïà¼ó äðóãà÷è¼à ñòàíîâèøòà (óãàðñêè äâîðñêè ñåêðåòàð
Áàðòåíøòà¼í, êî¼è ¼å óñòâðäèî äà ñó Ñðáè ó Óãàðñêó ïðåøëè per
modum pacti), Ãåðøè ñìàòðà ó íà¼ìàó ðóêó íåêîðåêòíèì ïî-
ñòóïêîì: Ñâàêàêî ¼å, äàêëå Ðóâàðàö òðåáàî äà íàñ îáàâåñòè î òî-
ìå, çàøòî îí âèøå âåðó¼å Øâèêåðó íåãî Áàðòåíøòà¼íó.461
Áîðáà Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðîòèâ íàðîäíèõ òðàäèöè¼à ó ïè-
òàèìà îêî ãðîôà îðà Áðàíêîâèà, Âåëèêå ñåîáå è ïðèâèëåãè-
¼à ñâàêàêî ¼å áèëà íåïîòðåáíî æó÷íà è îäâå ðàäèêàëíà. Ðóâàðàö
¼å ó íåêèì àñïåêòèìà ñâî¼èõ Îäëîìàêà íåîñïîðíî äîïðèíåî ðà-
ñâåòàâàó áèòíèõ èñòîðè¼ñêèõ ïèòàà, ïî÷åâ îä îíèõ î äåñïîò-
ñòâó ãðîôà Áðàíêîâèà, î ãîäèíè ïðåëàñêà Ñðáà ó Óãàðñêó, íà÷è-
íó òîãà ïðåëàñêà, ïà è î áðî¼ó äóøà êî¼å ñó êðåíóëå ñà ïàòðè¼àð-
õîì íà ñåâåð. Ó îâèì ïèòàèìà Ðóâàð÷åâå çàêó÷êå ó âåëèêî¼
ìåðè ïðèõâàòà £îâàí Í. Òîìè, êî¼è ¼å ìåó ïðâèìà ïîêóøàî äà
Âåëèêó ñåîáó Ñðáà ñèòóèðà ó øèðè èñòîðè¼ñêè êîíòåêñò462. Ìå-
óòèì, äîñëåäíî ïîðèöàå áèëî êàêâîã ïëîäîòâîðíîã ó÷èíêà îð-
à Áðàíêîâèà ó ñðïñêî¼ èñòîðè¼è, êî¼å èäå äî ñâðñòàâàà íà ñòðà-
íó óãàðñêîã äâîðà ïî ïèòàó åãîâîã õàïøåà, êàî è ìàëèöèî-
çíîã îìàëîâàæàâàà åãîâèõ òèòóëà ñ ¼åäíå; è ñ äðóãå ñòðàíå,
íåãèðàå ïðèâèëåãè¼à íà êî¼èìà ñå òåìåèëà íàöèîíàëíà áîðáà
ñðïñêîã íàðîäà ó Óãàðñêî¼, ïðåäñòàâà¼ó ó íà¼ìàó ðóêó ïðåòåðà-
íîñòè êî¼å ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò íèïîøòî íè¼å ñìåî ñåáè äà
äîçâîëè. Îâàêâó îöåíó Ðóâàð÷åâå ðàäå î Ñåîáè äà¼ó ÷àê è åãî-
âè ñëåäáåíèöè è ó÷åíèöè, ïðå ñâèõ £. Ðàäîíè è Í. Ðàäî¼÷è à, ó
íîâè¼å âðåìå, Áðàíèñëàâ óðåâ. Îñòà¼å èñòîðè¼ñêà îöåíà äà ¼å
Ðóâàð÷åâ ïîëèòè÷êè ñóä ó ïèòàèìà Ñåîáå è öðíîãîðñêå èñòîðè-
¼å, àêî íå âåîìà ðàâ463, à îíî áàðåì ãðóáî ¼åäíîñòðàí464.
461
Èñòî, 36.
462
Âèä. . Òðèôóíîâè, Î÷åâèöè î âåëèêî¼ ñåîáè Ñðáà, 10.
463
Í. Ðàäî¼÷è, Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 216.
464
Á. óðåâ, Ðóâàðàö äàíàñ, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, ¼óí 1983, ãîä.
159, ê. 431, ñâ. 6, 991.
392
Ðóøåè íàöèîíàëíå ìèòîâå è óâðåæåíà ïðåäàà, Ðóâàðàö

¼å ÷âðñòî âåðîâàî äà ðàäè çà äîáðî ñâîãà íàðîäà. Ïîêàçàëî ñå è ó
îâîì ñëó÷à¼ó äà íàó÷íà ¼åäíîñòðàíîñò è èñêó÷èâîñò, è êàäà ïî-
÷èâà¼ó íà íà¼áîèì íàìåðàìà, íå ìîãó èçíåäðèòè íèøòà äîáðî:
È. Ðóâàðàö êàî äà ñå æóðèî äà çà ñâîãà æèâîòà óêëîíè èç ñðï-
ñêå èñòîðèîãðàôè¼å ñâå îíå ëåãåíäå çà êî¼å ¼å âåðîâàî äà îíåìî-
ãóó¼ó íàó÷íîñò ïèñàà ñðïñêå èñòîðè¼å è îìåòà¼ó çäðàâ äóõîâ-
íè ðàçâèòàê ñðïñêå íàöè¼å, î êîìå ¼å îí ôàíàòè÷íî âåðîâàî äà
ìîðà ïî÷èâàòè íà èñòèíè. Áèî ¼å íà÷èñòî ñ òèìå äà åãîâ ïóò è
íà÷èí ñëóæáå ñðïñêîì íàðîäó íè¼å ¼åäèíè, ìîæäà íè íà¼áîè,
àëè äà çà åãà íåìà èçáîðà, íåãî äà ìîðà ïîñòóïàòè îíàêî êàêî
¼å ïîñòóïèî.465
Êàäà ¼å ðå÷ î ìèãðàöè¼àìà Ñðáà ó Õðâàòñêó è Ñëàâîíè¼ó ó
16. è 17. â., Àëåêñà Èâè èñòè÷å äà ¼å öàð Ëåîïîëä, è ïîðåä ïðè-
âèëåãè¼à êî¼å ¼å äàî Ñðáèìà ó Óãàðñêî¼, áèî ïîäëîæàí ¼åçóèòè-
ìà, òå ¼å ïî èõîâîì ñàâåòó èìåíîâàî 1688. Ëîíãèíà Ðà¼èà çà
óíè¼àòñêîã ñðïñêîã åïèñêîïà ó Ñðåìó, à íàêîí åãîâå ñìðòè Ïå-
òðà óáèáðàòèà. Ó Ñëàâîíè¼è 1689, íàêîí ñìðòè Ìàðêà Çîð÷è-
à, çà åïèñêîïà ó Ìàð÷è ïîñòàâà óíè¼àòà Èñàè¼ó Ïîïîâèà.466
Íàêîí ïðåëàñêà ïàòðè¼àðõà Àðñåíè¼à ×àðíî¼åâèà ó Àóñòðè¼ó,
Òóðöè ñó ïîñòàâèëè Êàëèíèêà çà ïåêîã ïàòðè¼àðõà, ó ïîêóøà¼ó
äà âåðñêè ðàñïîëóòå ñðïñêè íàðîä. Òàêî ñó Ñðáè äîáèëè äâà ïà-
òðè¼àðõà: Àðñåíè¼à III ×àðíî¼åâèà, êî¼è ¼å óïðàâàî ñðïñêîì
öðêâîì ó Óãàðñêî¼, Õðâàòñêî¼ è Ñëàâîíè¼è, è òàäàøåã ïåêîã
ïàòðè¼àðõà Êàëèíèêà êî¼è ¼å óïðàâàî ñðïñêîì öðêâîì ó Òóð-
ñêî¼.467 Ñåîáå å òðà¼àòè è ïðå è ïîñëå Âåëèêå ñåîáå. Îíå å ïðå-
ñóäíî îáëèêîâàòè ñóäáèíó ñðïñêîã íàöèîíà ó ìîäåðíîì âðåìå-
íó è íîâîâåêîâíî¼ èñòîðè¼è è ïðåñóäíî óòèöàòè íà óñïîñòàâà-
å Âî¼íå ãðàíèöå ïðåìà Òóðöèìà.468
465
Í. Ðàäî¼÷è, Íàâ. äåëî, 113.
466
À. Èâè, Ñåîáà Ñðáà ó Õðâàòñêó è Ñëàâîíè¼ó. Ïðèëîã èñïèòèâàó
ñðïñêå ïðîøëîñòè òîêîì 16. è 17. âåêà, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1909, 97-98.
467
Èñòî, 153.
468
Ñåîáå Ñðáà ó ñóñåäíå äðæàâå è ìàõîì èçâàí ãðàíèöå Áàëêàíñêîã
Ïîëóîñòðâà, èçàçâàíå òóðñêîì íà¼åçäîì, ìîãó ñå ïîäåëèòè ó íåêîëèêî ãðó-
393
Ó ðîìàíòè÷àðñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è ñå ïîñåáíî èñòè÷å óëî-

ãà è çíà÷à¼ ëàæíèõ Áðàíêîâèà ìåó áàíàòñêèì óñòàíèöèìà.
Èçãëåäàëî ¼å äà ñå Òóðñêî öàðñòâî îçáèíî óà ñà èíòåíçèâè-
ðàåì óñòàíêà çäðóæåíèõ îäðåäà Ðóìóíà, Ñðáà, Ìààðà, Êîçàêà
è äð. ó Åðäåó è Ðóìóíè¼è êðà¼åì 16. â. ×ëàíîâè ïîðîäèöå Áðàí-
êîâè ñå ó îâèì ñïèñèìà ïîìèó ó äðóøòâó ñà Áàáà Íîâàêîì:
Çà Ñðáå ó Åðäåó è Ðóìóíè¼è Ðà¼è ïîìèå äà ñó ïîä . Áðàí-
êîâèåì ó äðóøòâó ñà óñòàíèöèìà Íîâàêà Äåáåàêà ó÷åñòâîâà-
ëè ó âî¼íàìà Ìèõàèëà Ìîëäàâñêîã ñà Òóðöèìà. Âåëèêè âåçèð
Ñèíàí-ïàøà ñà 100.000 óäè êðåíå ñå ó ëåòî îâå ãîäèíå (1596) ó
Âëàøêó äà ðàçîðè Áóêóðåøò è Òðãîâèøòå. Ìèõàèëî èìà¼óè ìà-
å âî¼ñêå ïîâó÷å ñå íàçàä, äî ãðàäà åãðóäîâà, ãäå çàñòàíå, äà
ñà÷åêà íåïðè¼àòåà. Ñèíàí íàðåäè äà ñå îäìàõ îïðàâå ïîðóøå-
íè çèäîâè Áóêóðåøòà è Òðãîâèøòà, êî¼å ¼å Ìèõàèëî ó ïîâëà÷å-
ó ïîðóøèî, ïà ñå ñà ¼åäíèì îäåëååì êðåíå íà åãðóäîâó. Íó
Ìèõàèëî ãà òó äî÷åêà è òàêî ïîòó÷å, äà ñå ¼åäâà æèâ ñïàñàî. Ó
òîì áî¼ó ó âåëèêîì áðî¼ó ó÷åñòâîâàëè ñó Ñðáè ïîä Áðàíêîâèåì
è Íîâàêîì.469
ïà: 1. ñïîðàäè÷íî äîñåàâàå Ñðáà ó Ñðåì è ó Óãàðñêó îä ïî÷åòêà 15. â.

äî óòâðåà òóðñêå âëàñòè ó Óãàðñêî¼ ñðåäèíîì 16. âåêà; 2. ïðåñåàâàå
Ñðáà íà òóðñêè äåî Ñëàâîíè¼å ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 16. ñòîëåà è ñà òóðñêîã
íà àóñòðè¼ñêè äåî Ñëàâîíè¼å ó äðóãî¼ ïîëîâèíè 16. âåêà; 3. ìèãðàöè¼å Ñð-
áà ó òóðñêó Ëèêó è Êðáàâó ó äðóãî¼ ïîëîâèíè 16. âåêà è ïðåëàç ¼åäíîãà
äåëà òèõ Ñðáà èç Ëèêå íà àóñòðè¼ñêè äåî Õðâàòñêå òîêîì 17. âåêà è 4.
íàñåàâàå Ñðáà ó Äàëìàöè¼è ó 16. è 17. ñòîëåó. Ïîñåáíó ãðóïó ÷èíå 5.
ñåîáå Ñðáà ó Æóìáåðàê 1530, 1531 è 1538. ãîäèíå è 6. ñåîáå ó Óãàðñêó,
Õðâàòñêó è Ñëàâîíè¼ó, ó âåçè ñà àóñòðè¼ñêî-òóðñêèì ðàòîì îä 1683. äî
1699. ãîäèíå. À. Èâè, Ìèãðàöè¼å Ñðáà ó Õðâàòñêó òîêîì 16, 17 è 18
ñòîëåà, Ñðïñêè åòíîãðàôñêè çáîðíèê, ÑÊÀ, ê. XXVIII, Íàñåà è ïî-
ðåêëî ñòàíîâíèøòâà, ê. 16, Ñóáîòèöà, 1923, 5-6.
469
Ð. Àãàòîíîâè, Ï. Ì. Ñïàñè, Ñðïñêè óñòàíèöè ïðîòèâó Òóðàêà ó
âåçè ñà íàðîäíèì ñåîáàìà ó òóèíó îä 1459-1814 ãîä. Äåî ïðâè (1459-
1664), Áåîãðàä, 1895, 541-542.
394
Î ÖÅÒÈÑÊÎ£ ØÒÀÌÏÀÐÈ£È È
ÍÅÇÀÂÈÑÍÎÑÒÈ ÖÐÍÅ ÃÎÐÅ
È ïî ïèòàó öðíîãîðñêå èñòîðè¼å Èëàðèîí Ðóâàðàö ñòóïà

ó êîíôëèêò ñà èñòîðèîãðàôè¼îì ñâîãà âðåìåíà. Îäáàöó¼óè íà-
ðîäíå ñêàñêå è ïðåäàà êàî èçâîðå çà íàöèîíàëíó ïîâåñò, ãð-
ãåòåøêè àðõèìàíäðèò íåãèðà è óâðåæåíå òðàäèöè¼ñêå ïðåäñòà-
âå î ïðâî¼ øòàìïàðè¼è ó Öðíî¼ Ãîðè è î åíîì óòåìåèâà÷ó; è
ïîñåáíî äóáîêî óêîðååí ìèò, íàðî÷èòî ðàñïðîñòðàåí è ïðå-
äàíî íåãîâàí ó Âî¼âîäèíè ó âðåìå Îìëàäèíñêîã ïîêðåòà, î âå-
êîâíî¼ ñàìîñòàëíîñòè Öðíå Ãîðå.
Ñóïðîòñòàâèâøè ñå óêîðååíîì âåðîâàó äà ¼å ïðâó êè-
ãó ó íàñ, Îêòîèõ ïðâîãëàñíèê, çàïî÷åòó 1493. ãîäèíå è äîâðøå-
íó 4. 1. 1494. ãîäèíå, øòàìïàî ¼åðîìîíàõ Ìàêàðè¼å íà Îáîäó
(Ðè¼åêà Öðíî¼åâèà), Ðóâàðàö ñìàòðà äà ¼å òà êèãà ïå÷àòàíà íà
Öåòèó, êàî íîâîì ñåäèøòó Öðíî¼åâèà.470 Àðõèìàíäðèò Èëà-
ðèîí íàãëàøàâà äà Øàôàðèê öåëîãà æèâîòà íè¼å çíàî çà îáîä-
ñêè Îêòîèõ, à òðåáà çíàòè, äà ¼å ñóä Øàôàðèêîâ ó òèì ñòâàðè-
ìà äàëåêî ïðåòåæíè¼è îä ñóäà è Ïàâëà Ðîâèíñêîãà, è ä-ðà Ëàçå
Òîìàíîâèà è ñâè¼ó óìíèêà è íàó÷íèêà íà Öåòèó è ïî ñâî¼ äà-
íàñ íå ìàëî¼ âå âåëèêî¼ Öðíî¼ Ãîðè ñà Çåòîì è ñåäìåðèì áðäè-
ìà, ïðèóáåíèì ó Öðíî¼ Ãîðè471. Ðóâàðàö íåãèðà òâðäó âëà-
äèêå Ïåòðà I, êî¼è ¼å ïðâè çàïèñàî, ó Êðàòêî¼ èñòîðè¼è Öðíå
Ãîðå, äà ¼å Èâàí-áåã ñàãðàäèî äîì çà íàïå÷àòàâàå öðêîâíè¼åõ
êèãà, è äà ¼å ñèí åãîâ óðà íàáàâèî òèïîãðàôè¼ó è íàìå-
ñòèî ¼å ó òîì äîìó íà Îáîäó, ïîñâå ðàçëîæíîì ïðèìåäáîì. Àêî
470
È. Ðóâàðàö, Î öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è ïðå ÷åòèðè ñòîòèíå ãî-
äèíà, Ãëàñ ÑÊÀ, 1893, 40, 1-46.
471
Èñòî, 17-18.
395
¼å òî òà÷íî, çàøòî îíäà óðà ó Îêòîèõó íèãäå íå ïîìèå ñâîãà

îöà? Íè íàðîäíà êàçèâàà î òîìå äà ¼å Öðíî¼åâèà øòàìïàðè¼à
ïîäèãíóòà íà Îáîäó ïî Ðóâàðöó, íå äà¼ó íèêàêâà îñíîâà öðíî-
ãîðñêèì èñòîðè÷àðèìà äà óìó¼ó è ìóäðó¼ó êàêî ¼å Èâàí Öðíî-
¼åâè íàáàâèî øòàìïàðè¼ó 1483. êàä ¼å ó Èòàëè¼è áèî ó èçãíàí-
ñòâó.Òîêîì òðè ãåíåðàöè¼å Öðíî¼åâèà, ãîñïîäàðà Çåòå, îäíî-
ñíî Öðíå Ãîðå, êàêî ñå çåìà ñàäà íà¼÷åøå íàçèâà, ïîíåøòî ñå
è ìåàëî: äîëàçèëè áè ó ñóäàð ñ Âåíåöè¼îì, ïðèçíàâàëè ñóëòà-
íîâó âðõîâíó âëàñò è ó äâîðñêîì óðååó, ïðàâó, ñèìáîëèìà,
îäíîñó ïðåìà öðêâè íàñòàâàëè òðàäèöè¼å ñðïñêèõ âëàäàðà.
Èâàí Öðíî¼åâè (1465-1490) áèî ¼å ïîñëå òóðñêîã îñâà¼àà Ñêà-
äðà ïðèñèåí äà íàïóñòè çåìó è îäå ó Èòàëè¼ó, àëè ¼å óñïåî äà
ñå âðàòè è îáíîâè äðæàâó 1481. ïîñëå ñìðòè Ìåõìåäà II. Ñòîëî-
âàî ¼å ó Îáîäó (Ðè¼å÷êè ãðàä) è Æàáàêó, à êîä ñåëà Öåòèà, ãäå
ñó áèëå ñòàðå áàøòèíå Öðíî¼åâèà, ïîäèãàî ¼å Áîãîðîäè÷èí ìà-
íàñòèð è ó åìó å çåòñêè ìèòðîïîëèò èìàòè ñâî¼å ñåäèøòå.472
Ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò ¼å, øòî ñå îñíèâà÷à øòàìïàðè¼å òè-
÷å, íà ïðàâîì ïóòó: Èâàíà ¼å ïîñëåäå ãîäèíå æèâîòà çàìåè-
âàî ñèí óðà, êî¼è ¼å âàæèî êàî äîáàð ðàòíèê. Ïîøòî ¼å íàñëå-
äèî îöà, âëàäàî ¼å êàî âàçàë ñóëòàíà Áà¼àçèòà II, êîìå ¼å ïëààî
1.000 äóêàòà ãîäèøåã õàðà÷à. Çáîã ñïîðíèõ ïèòàà îêî ãðàíè-
öà, áèî ¼å ó çàòåãíóòèì îäíîñèìà ñ ìëåòà÷êèì Êîòîðîì, àëè ¼å
ïðàòèî ïðèïðåìå çà ïîêðåòàå êðñòàøêîã ðàòà êàêî ó Âåíåöè¼è
òàêî è ó îñòàëèì ãðàäîâèìà Èòàëè¼å. Êîä ïîòîèõ íàðàøòà¼à
ñòåêàî ¼å ñëàâó íå ñàìî ðàäîì íà ïîëèòè÷êîì ïîó âå è êàî
óáèòå êèãå. Îñíîâàî ¼å ïðâó èðèëè÷êó øòàìïàðè¼ó £óæíèõ
Ñëîâåíà. Áèëî ¼å òî ñâåãà ïåäåñåòàê ãîäèíà ïîøòî ¼å £îõàí Ãó-
òåìáåðã ïðîíàøàî øòàìïàðñêó âåøòèíó.473 Ðóâàðàö è îâäå ïî-
äèæå íåïðåìîñòèâó îãðàäó èçìåó óñìåíå òðàäèöè¼å è îçáèíå
êðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å: Êàêâî ïðåäàå? è ìîæå ëè áèòè êà-
êâîãà ïðàâîãà ïðåäàà ó íàðîäó î øòàìïàðè¼è ó Öðíî¼ Ãîðè,
472
Èñòî.
473
Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà, II, Áåîãðàä, 1982, 419.
396
êî¼à ¼å ðàäèëà ïðå 400 ãîäèíå? È äà ëè âðåäè øòà îíî, àêî çáèà
èìà ó íàðîäó êàêâîãà òàêâîãà ïðè÷àà î øòàìïàðè¼è è øòàìïà-
íèì ó î¼ êèãàìà öðêîâíèì? È êî¼å ¼å òî ïðåäàå ó íàðîäó
öðíîãîðñêîì è êàêî ãëàñè îíî?474 Îñíèâà÷ ñðïñêå êðèòè÷êå èñòî-
ðèîãðàôè¼å òåæè äà ñâî¼ó èíòåðïðåòàöè¼ó ïðîáëåìà çàñíó¼å èñ-
êó÷èâî íà èñòîðè¼ñêî¼ àðãóìåíòàöè¼è, òå äà ¼å ïðåäñòàâè î÷è-
øåíó îä ñâèõ íàíîñà òðàäèöè¼ñêîã: Êàä ñå äàêëå îäáè¼å ñâàêî
ìóäðîâàå ïà÷å ïèñàíèõ, îíäà ñå ñâîäè çíàå íàøå î ñðïñêî-
ñëîâåíñêèì ïðâîòèñöèìà (èíêóíàáóëèìà) íà îâî: óðà Öðíî-
¼åâè çåòñêè âî¼âîäà è ãîñïîäàð Öðíå Ãîðå îä ã. 1490-1496. íàáà-
âèî ¼å ñïðàâå è ñëîâà çà øòàìïàå êèãà (ñàñòàâèõ ôîðìå) ðåçà-
íà ïî ñâî¼ ïðèëèöè ó Ìëåöèìà, è åãîâèì ïîâåååì ó òå÷à¼ó
ãîä. 1493. ïðè çåòñêîì ìèòðîïîëèòó Âàâèëè øòàìïàî ¼å ¼åðîìî-
íàõ Ìàêàðè¼å Öðíîãîðàö ïðâó ïîëîâèíó Îñìîãëàñíèêà (îä 1-4
ãëàñà) ïî ñâî¼ ïðèëèöè íà Öåòèó.475
Êàî îáðàçàö íåêðèòè÷êå öðíîãîðñêå èñòîðèîãðàôè¼å Ðóâà-
ðàö íàâîäè Èñòîðè¼ó Ïåòðà I (1835), ñòîãà øòî îáèëó¼å íåòà÷-
íèì ïîäàöèìà è ïðîèçâîíîñòèìà ñâàêå âðñòå. Ãðãåòåøêè àð-
õèìàíäðèò òâðäè äà ¼ó ¼å àóòîð ñàñòàâàî èç ãëàâå. Äîêàç çà òî
¼å ìèòðîïîëèòîâà èíòåðïðåòàöè¼à èçãíàíñòâà Èâàíà Öðíî¼åâèà
èç Öðíå Ãîðå, ïî êî¼î¼ ¼å Èâàí äîáðîâîíî íàïóñòèî çåìó. Òó
ñó ¼îø è èçìèøåíè ïîäàöè î óðåâî¼ æåíè, óðåâîì ïîðî-
äó èòä. Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å äà ó íàâåäåíî¼ Èñòîðè¼è, øòî ñå òè÷å
ñòàðè¼èõ âðåìåíà, Áàëøèà è Öðíî¼åâèà, íåìà ìàòåðè¼àëà êî¼è
áè ñå ñìåî óïîòðåáèòè. Èç îäíîñà ïðåìà êîíêðåòíîì äåëó âëà-
äèêå Ïåòðà I Ïåòðîâèà, êî¼à ¼å óìíîãîìå çàñíîâàíà íà íàðîä-
íèì óñìåíèì ïðè÷àìà, íàçèðå ñå è îäíîñ Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðå-
ìà íàðîäíèì òðàäèöè¼àìà óîïøòå, êàî è ïðåìà äóæíîñòèìà êî¼å
èìà ¼åäàí èñòîðèê ó îáàâàó ñâåòîã ïîñëà ïèñàó íàöèî-
íàëíå èñòîðè¼å: Èñòîðè¼ó ñâîãà íàðîäà ìîæå ïèñàòè ñóâðåìå-
íèê ëèöèìà, èñòîðè¼ñêèì ÷èíèìà, äîãàà¼èìà êî¼å õîå äà îïè-
474
È. Ðóâàðàö, Î öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è, 14.
475
Èñòî, 19.
397
øå, à êî¼è ¼å ó ñòàó è ó ïîëîæà¼ó äà ñå î ïðåäìåòó ñâîãà ïèñàà

è ïðèïîâåäàà, íà¼òà÷íè¼å è êîëèêî ¼å ÷îâåêó ìîãóå îáàâåñòè,
è êî¼è ïèøóè è ñàñòàâà¼óè ïîâåñò, õîå äà êàæå óïðàâ èñòè-
íó, íå îáçèðóè ñå íè íà êîã è íè íà øòî. À êàä ïîçíè ïîòîìàê
õîå äà ïèøå î ñòàðèì äàíèìà, ¼óíàöèìà è èñòîðè¼ñêèì ëèöèìà
è äîãàà¼èìà, êàî íà ïð. Èñòîðè¼ó Çåòå è Öðíå Ãîðå çà âðåìå
âî¼âîäà çåòñêè îä Öðíî¼åâà ïëåìåíà (1444-1496) òà¼ òðåáà äà ðàñ-
ïîëàæå äîáðîì ãðàîì, äîáðèì ìàòåðè¼àëîì; à äîáðà ãðàà çà
ïîâåñíó çãðàäó íàëàçè ñå ñàìî ó ñïèñèìà, ïèñìèìà è çàïèñèìà,
êî¼è ïîòè÷ó îä ñàìèõ ëèöà, êî¼èõ ñå ïîâåñò õîå äà ïðåäñòàâè,
èëè îä èõîâèõ ñóâðåìåíèêà èëè áàð áëèñêèõ ñóâå÷íèõ óäè,
êî¼è ñó êàäðè ñàçíàòè è çàïèñàòè èñòèíó à íå ó ïðè÷àìà è ñêà-
ñêàìà, êî¼å ó èñòèõ íàðîäà æèâó è ñ êîëåíà íà êîëåíî ñå ïðåäà¼ó,
êèòå, èçâðó è êâàðå. È ïîêðà¼ îíå äîáðå ãðàå òðåáà äà ïîâå-
ñíèê ñòàðîãà âðåìåíà èìà çäðàâ óì è íàóêîì è äðóãèì èñêóñòâîì
èçâåáàí ðàçóì, äà ìîæå è ó îíî¼ äîáðî¼ ãðàè ðàñïîçíàòè è ðàç-
ëó÷èòè ÷èñòî çëàòî îä óäñêå ïðèìåñå.476
Èñòîðè÷àðè êî¼è êàçó¼ó äà ñó Èâàí è óðå çà¼åäíî ðàäèëè
íà îñíèâàó Öðíî¼åâèà øòàìïàðè¼å àðãóìåíòó¼ó òî ÷èåíè-
öîì äà ¼å ïðâà èíêóíàáóëà ó òî¼ øòàìïàðè¼è ðóêîäåëèñàíà íà
òðè ãîäèíå îä ñìðòè Èâàíà Öðíî¼åâèà (1490), à äà ¼å çà ïðèïðå-
ìàå øòàìïàà Îêòîèõà, ðó÷íó èçðàäó ñëîâà è ñâå îñòàëå íåî-
ïõîäíå òåõíè÷êå ïðèïðåìíå ðàäå, áèëî ñâàêàêî íåîïõîäíî íå-
êîëèêî ãîäèíà. Ðóâàðàö òî, ìåóòèì, ïîðè÷å ÷èåíèöîì äà ñå
íèãäå, íè ó ïðåäãîâîðó, íè ó êîëîôîíó Îêòîèõà ïðâîãëàñíèêà
íå ñïîìèå Èâàí Öðíî¼åâè. Äà ¼å óðà Öðíî¼åâè, à íå åãîâ
îòàö Èâàí-áåã, îñíèâà÷ Öåòèñêå øòàìïàðè¼å, òâðäè è £îâ. Í.
Òîìè, è òî ïîä äèðåêòíèì óòèöà¼åì Èëàðèîíà Ðóâàðöà477. Ñó-
ïðîòíà ìèøåà çàñòóïà¼ó ñàâðåìåíè öðíîãîðñêè èñòîðè÷àðè,
òåìååè èõ íà £àãèåâî¼ ïðåòïîñòàâöè äà ¼å, ïî ñâî¼ ïðèëèöè,
476
Èñòî, 30-1.
477
£. Í. Òîìè, Öðíî¼åâèè è Öðíà Ãîðà îä 1479.-1528. ãîä, Ãëàñ ÑÊÀ,
1901, LX, 65-153.
398
çàìèñàî î îñíèâàó øòàìïàðè¼å ïîòåêëà îä îñíèâà÷à öåòè-

ñêîãà ìàíàñòèðà, ãîñïîäàðà çåòñêîãà Èâàíáåãà Öðíî¼åâèà (Wi-
ener Zeitung, 1893, áð. 146). Îâó òåçó ðàäèêàëèçó¼å Ë. Òîìàíîâè
êî¼è, ó îøòðî¼ ïîëåìèöè ñà Òîìèåì è Ðóâàðöåì, äîñëåäíî áðà-
íè òåçó î Îáîäñêî-öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è478. Ñàâðåìåíà èñòîðè-
îãðàôè¼à óâàæàâà Ðóâàð÷åâî è Òîìèåâî ìèøåå: Àêî ñå îâî
èìà ó âèäó, äàòóì îñíèâàà øòàìïàðè¼å ìîãàî áè áèòè ïîì¼å-
ðåí íà ñàì ïî÷åòàê óðåâå èëè íà êðà¼ Èâàíîâå âëàäå (1490),
àëè îñòà¼å èïàê íåîáè÷íî øòî ïðåäãîâîð è êîëîôîí ïðâå èíêó-
íàáóëå ïîìèó èñêó÷èâî óðà Öðíî¼åâèà êàî ïîêðåòà÷à è
îðãàíèçàòîðà îâîã âàæíîã êóëòóðíîã ïîäóõâàòà. Óç òà¼ ïîäàòàê,
îïøèðàí, èçðè÷èò è ñàñâèì ¼àñàí, íè¼å ìîãóíî ïðèõâàòèòè ïðåò-
ïîñòàâêå î Èâàíîâîì ó÷åøó ó ñòâàðàó øòàìïàðè¼å.479 Öðíî-
ãîðñêó óñìåíó òðàäèöè¼ó î Îáîäñêî¼ øòàìïàðè¼è ïðâè èçíîñè
âëàäèêà Ïåòàð I, à ó äîáà ïðîñëàâå ÷åòèðèñòîãîäèøèöå øòàì-
ïàðè¼å àêòóàëèçó¼ó Ï. Ðîâèíñêè è ìëàäè öðíîãîðñêè èñòîðè-
÷àðè: Òîìàíîâè, Ìèëàêîâè, Ìåäàêîâè è äð. Ñàâðåìåíà öð-
íîãîðñêà èñòîðèîãðàôè¼à îäáàöó¼å îâî ñòàíîâèøòå êàî ìàëî âå-
ðîâàòíî, ¼åð ¼å ó Ïñàëòèðó ñ ïîñëåäîâàåì èç 1495. ãîäèíå, òà-
êîå øòàìïàíîì ó Öðíî¼åâèà øòàìïàðè¼è, ¼àñíî íàâåäåíî äà ¼å
èçèøàî íà Öåòèó: Çà Îáîä ãîâîðè èçâ¼åñíà íàðîäíà, óñìåíà
òðàäèöè¼à, çàáèåæåíà íà¼ïðè¼å êîä öåòèñêîã ìèòðîïîëèòà Ïå-
òðà I (1835), à çàòèì ïîíîâåíà ó äîáà ïðîñëàâå ÷åòèðèñòîãîäè-
øèöå øòàìïàðè¼å (1894), êàäà ñå ïîä óòèöà¼åì Ï. Ðîâèíñêîã,
êî¼è ïîêëàà â¼åðó îâî¼ òðàäèöè¼è, óçèìàëî çà äîêàçàíî äà ¼å
øòàìïàðè¼à áèëà íà Îáîäó, áåç îáçèðà íà ó÷åíî è ðàçëîæíî ïðî-
òèâåå È. Ðóâàðöà.480
Ðàñïðàâà î Öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è ïðåäñòàâà óâåðòèðó ó
òðåè âåëèêè ðàñêîë Èëàðèîíà Ðóâàðöà è òðàäèöè¼ñêå èñòîðèî-
ãðàôè¼å ñóêîá èçàçâàí ðóøååì íàöèîíàëíîã ìèòà î âåêîâíî¼
478
Ë. Òîìàíîâè, Î Èâàíó Öðíî¼åâèó íåêîëèêà ïèòàà ïî íà¼íîâè-
¼èì èçâîðèìà, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1903, 89-109.
479
Äð Ä. Áîãäàíîâè, Èñòîðè¼à Öðíå Ãîðå, II, 2, Òèòîãðàä, 1970, 401.
480
Èñòî, 402.
399
íåçàâèñíîñòè è ñàìîñòàëíîñòè Öðíå Ãîðå481. Ðàñïðàâó î îáîä-

ñêî¼ øòàìïàðè¼è Ðóâàðàö ¼å ïèñàî ïîâîäîì ïðîñëàâàà åíå
÷åòèðèñòîãîäèøèöå, à Montenegrinu íàêîí ïðîñëàâàà äâå-
ñòàãîäèøèöå âëàäàëà÷êå êóå Ïåòðîâèà, øòî ¼å èçàçâàëî ¼îø
âåå íåçàäîâîñòâî ¼àâíîñòè è áóðíå ðåàêöè¼å ðîäîóáèâèõ
èñòîðè÷àðà. Òåçó î íåïîñòî¼àó öðíîãîðñêå íåçàâèñíîñòè ó ïå-
ðèîäó îä 15. äî 17. âåêà àðõèìàíäðèò Èëàðèîí, ìåóòèì, ¼àñíî
ôîðìóëèøå âå ó ñâî¼î¼ ðàñïðàâè î öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è, êà-
äà, ãîâîðåè î ïðîïàñòè ñðïñêîã ãîñïîäñòâà è âî¼âîäñòâà íà
èçìàêó 15. âåêà, èñòè÷å äà ñå è Öðíà Ãîðà, êàî è îñòàëå áàëêàí-
ñêå äðæàâå, ïîò÷èíèëà ñóëòàíó, è äà, ïðåìà òîìå, î íåêàêâî¼ äð-
æàâíî-ïîëèòè÷êî¼ ñàìîñòàëíîñòè Öðíå Ãîðå ó ïåðèîäó îä 1496.
äî 1687. ãîäèíå òó íå ìîæå áèòè íè ãîâîðà. Ñâî¼ó òâðäó àóòîð
ïîòêðåïó¼å è åãîøåâîì èç¼àâîì ó Îãëåäàëó ñðïñêîì äà ó Öð-
íî¼ Ãîðè îä 1510. äî 1702. ãîäèíå íåìà íè¼åäíå íàðîäíå ïåñìå
êî¼à áè îïåâàëà êàêàâ áî¼ Öðíîãîðàöà ñà Òóðöèìà. Àðõèìàíäðèò
Èëàðèîí íàãëàøàâà äà Öðíà Ãîðà âå 1514. ãîäèíå ïîñòà¼å è çâà-
íè÷íî òóðñêè ñàíàêàò. Òðåè ñèí Èâàíà Öðíî¼åâèà, Ñòàíèøà
(Ðóâàðàö ìó íå íàâîäè èìå), ïîòóð÷åíè Ñêåíäåðáåã, îä 1514. ãî-
äèíå ñàíàê öðíîãîðñêè, ïðèìîðñêè è ïîäãîðè÷êè, âå 1496. ãî-
äèíå ¼å Òóð÷èí, íàïîìèå ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò.
Èìà ó ðàñïðàâè Èëàðèîíà Ðóâàðöà î Öåòèñêî¼ øòàìïàðè-
¼è ¼åäíî ìåñòî êî¼å íà íà¼áîè íà÷èí ïîêàçó¼å åãîâî ïîçíàâàå
óñìåíå åïñêå ïîåçè¼å. Ó Âóêîâî¼ II êèçè åïñêèõ ïåñàìà, ïîä
áð. 88 íàëàçè ñå ïåñìà Æåíèäáà Âëàøèà Ðàäóëà, çà êî¼ó ¼å Âóê
Êàðàè ó íàïîìåíè ïðèìåòèî äà îïåâà æåíèäáó Ðàäóë-áåãà èç
Êàðàâëàøêå è ñèíîâèöå Èâàíà Öðíî¼åâèà. Ðóâàðàö ñìàòðà äà î
òî¼ æåíèäáè íå ìîæåìî ãîâîðèòè êàî î èñòîðè¼ñêè âåðîäîñòî¼-
íîì äîãàà¼ó, ¼åð íåìà ïîóçäàíèõ àðãóìåíàòà çà òî; îí ÷àê çà-
êó÷ó¼å äà îâà¼ åïñêè ¼óíàê âåðîâàòíî è íè¼å èñòîðè¼ñêè Ðàäóë,
âëàøêè âî¼âîäà èç 14. âåêà (1373-1383): Íî ¼à áèõ ðåêàî äà ñå òà
481
È. Ðóâàðàö, Montenegrina (Ïðèëîøöè èñòîðè¼è Öðíå Ãîðå), Áðàí-
êîâî êîëî, 1897-8. ã. Ïðåøòàìïàíà 1898; 18992, ïðèð. Ä. Ðóâàðàö.
400
ïåñìà: Æåíèäáà Âëàøèà Ðàäóëà è íå òè÷å êàðàâëàøêîã âî¼âîäå

Ðàäóëà, íè ñèíîâèöå Èâàíà Öðíî¼åâèà, âå äðóãîã íåêîã è ïî-
çíè¼åã Âëàõà èëè Âëàøèà Ðàäóëà, èëè Ðàäóëà, âëàøêîã âî¼âî-
äå è òî ìîæå áèòè îíîãà, êî¼è ¼å ðîáåè Ïåðàñò íà ìîðó, ïîãèíóî ã.
1571 (â. Ãëàñíèê, II îäååå ê. 10, ñòð. 181)... Íî ïîøòî îñèì
Âàñèëè¼à íèêî äðóãè íå êàæå, äà ¼å êè Èâàíáåãîâà áèëà çà Ðàäóë-
áåãîì, êàðàâëàøêèì âî¼âîäîì, à ó ñàìîãà Âàñèëè¼à íå ìîãó ñå ïî-
óçäàòè, òî íåó íè äà ñå äîìèøàì äàå íà òàêîì îñíîâó, âå ó
íåøòî äðóãî äà êàæåì.482 Âóêîâà òâðäà î èñòîðè¼ñêî¼ îñíîâè
ïåñìå íå ïî÷èâà íè íà êàêâèì îçáèíè¼èì èñòîðè¼ñêèì òåìåè-
ìà, è òó ¼å Ðóâàðàö ó ïðàâó. Ìåóòèì, Ðóâàð÷åâî äîìèøàå î
èäåíòèòåòó åïñêîã Âëàøèà Ðàäóëà óñòóïà ïðåä Âóêîâèì òóìà÷å-
åì îâå èñòîðè¼ñêå ëè÷íîñòè èç 14. âåêà.483
Íà¼ñòàðè¼è äîìàè èñòîðè¼ñêè è ïåñíè÷êè èçâîðè ñëàæó ñå
ïî ïèòàó öðíîãîðñêå íåïîä¼àðìåíîñòè Òóðöèìà. Âóê ó Ð¼å÷-
íèêó èç 1818. êàçó¼å äà ó Öðíî¼ Ãîðè ¼îø îä Ëàçàðåâà âðåìåíà
¼åäíàêî òðà¼å ñðïñêà âëàäà è öàðîâàå (íàïîìåíà íà ñòð. XV).
Ñèìà Ìèëóòèíîâè÷ ó Ñåðáè¼àíöè 1826. ãîäèíå âåëè÷à è ñëàâè
íåçàâèñíîñò è íåó¼àðìåå Öðíå Ãîðå è Öðíîãîðàöà: Ðà¼è
¼å çíàî, äà ñå Öðíà Ãîðà íå ïîêîðàâà íè Òóðöèìà íè Ìëå÷àíèìà;
Äîñèòè¼å ¼å çíàî è âèñîêèì ãëàñîì Öðíîãîðöå ïîìèàî êàî íå
ìíîãî÷èñëåíè íî íåïîáåäèìè è âîâåêè íåïîðàáîøòåíè íàðîä;
Ëóêè¼àí ¼å ó óñõèåó êëèöàî, êàä áè ñå ïîìåíóëî èìå Öðíå
Ãîðå, ¼åð ¼å çíàî äà ó Öðíî¼ Ãîðè ¼åñò íåçàâèñèìîñò îñòàëà äðåâ-
à ñðáñêà öàðñòâà, è äà òàìî çëàòà îòöåâ ñâîáîäà ñèíîì áëè-
ñòàåò; Ñàâà Òåêåëè¼à ¼å çíàî çà Öðíîãîðñêó ñëîáîäó è ñàìî ¼å
ñòðàõîâàî, äà ñå Öðíîãîðöè êàêî íå èçáåçóìå, òå çàáîðàâå çàñå-
è è çàòâîðèòè òåñíå ïóòå è áîãàçå, à òèì äà íå èçãóáå ñâî¼ó
ñëîáîäó è ïîñòàíó ðîáå Òóðñêî.
À îä Ðà¼èà, Äîñèòè¼à, Ëóêè¼àíà è Ñàâå Òåêåëè¼å, àêî êî ó
XVIII è ó ïî÷åòêó XIX âåêà çíà çà êî¼åãà áîåã Ñðáèíà, è ðîäî-
482
È. Ðóâàðàö, Î Öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è, 34-35.
483
Âèä. T. Maretiæ, Naa narodna epika, 204.
401
óáèâè¼åã óìíèêà è ïðîñâåòíèêà ñâå äî âåëèêîãà áðàíè÷à, äî

Âóêà, êî¼è ¼å ¼îø îä äåòèñòâà ñâîãà ÷óî è ðàçóìåî, äà ó Öðíî¼
Ãîðè ¼îø îä Ëàçàðåâèõ âðåìåíà ¼åäíàêî òðà¼å ñðïñêà âëàäà è
öàðîâàå; òà¼ íåêà ìè êàæå òîãà âåëèêàíà, äà ìó ñå è ¼à ïîêëî-
íèì, è äà ïîìåí åãîâ âåëè÷àì è óáëàæàâàì.484 Íîâè¼è öðíî-
ãîðñêè èñòîðè÷àðè ó ñâî¼èì òâðäàìà î íåçàâèñíîñòè Öðíå Ãî-
ðå îñëàà¼ó ñå íà ¼åäíó äóãó è ó ñðïñêîì íàðîäó îïøòåïðèõâà-
åíó òðàäèöè¼ó. È íà òàêâó ñâåòèó íàöèîíàëíå èñòîðè¼å óñòà¼å
Èëàðèîí Ðóâàðàö ó âðåìå ðîìàíòèçìà, äîêàçó¼óè äà î íåïðå-
êèäíîñòè äðæàâíî-ïîëèòè÷êå àóòîíîìíîñòè Öðíå Ãîðå, êàî è î
òåîêðàòñêî¼ âëàäàâèíè ó Öðíî¼ Ãîðè ïîñëå ñìðòè Èâàíà Öðíî¼å-
âèà, à ïðå äîëàñêà âëàäèêå Äàíèëà íà ìèòðîïîëèòñêè ïðåñòî ó
Öðíî¼ Ãîðè íå ìîæå áèòè íè ðå÷è.
Èëàðèîí Ðóâàðàö ñå ó ñâîì äîêàçèâàó íåïîñòî¼àà öðíî-
ãîðñêå íåçàâèñíîñòè, è, ïðåìà òîìå, íåïîñòî¼àà ðàçëîãà çà ïðî-
ñëàâó äâåñòàãîäèøèöå âëàäàëà÷êå äèíàñòè¼å Ïåòðîâèà, êî¼à
¼å îäðæàíà 1896. ãîäèíå íà Öåòèó, îñëàà íà ïðîâåðåíó ãðàó
èç ìëåòà÷êèõ àðõèâà. Öðíîãîðñêà èñòîðè¼à, êî¼ó íåêè åíè òðóä-
áåíèöè ÷àê äîâîäå ó âåçó è ñà äðåâíèì Èëèðèìà, ïî Ðóâàðöó,
ïî÷èå òåê îä 15. âåêà, îä ðàñàïà Çåòå è åíèõ âëàäàðà, Öðíî¼å-
âèà. Òåê êàä ¼å Èâàí Öðíî¼åâè, èçãíàí èç Çåòå, ñòàî ñàâè¼àòè
ãåçäî ó Öðíî¼ Ãîðè ìàëî¼; êàä ¼å ñàãðàäèî öðêâó è ìàíàñòèð
íà Öåòèó è ïðåìåñòèî Çåòñêîã ìèòðîïîëèòà ó òà¼ ìàíàñòèð; è
êàä ñå ñèí ìó óðà ìîðàî èñåëèòè èç Öðíå Ãîðå, è êàä ñå áðàò
óðåâ, Ñêåíäåðáåã Öðíî¼åâè ñòàî ïèñàòè è íàçèâàòè ñàíàê
Öðíîãîðñêè è Ïðèìîðñêè è óïðàâàòè Öðíîì Ãîðîì, è êàä ñó
ïðå¼àìíèöè Çåòñêîã ìèòðîïîëèòà Âàâèëå ñòàëè ïèñàòè ñå òàêî-
å ìèòðîïîëèòè èëè âëàäèêå Öðíîãîðñêå è Ïðèìîðñêå, òó íà
èçìàêó XV à ó ïî÷åòêó XVI â., ïî÷èå è èñòîðè¼à Öðíå Ãîðå, àêî
òî ¼åñò, ìîæå áèòè ãîâîðà î èñòîðè¼è Öðíå Ãîðå ïðå ïî÷åòêà XVIII
â.485 Ïðåìà Ðóâàðöó, Èâàíîâ îòàö, Ñòåôàí Öðíî¼åâè, áèî ¼å ïëà-
484
È. Ðóâàðàö, Montenegrina, 35.
485
È. Ðóâàðàö, Montenegrina, 35.
402
åíèê ìëåòà÷êè è âî¼âîäà ó Çåòè Ãîðî¼, øòî ñå âèäè èç ¼åäíå

ìëåòà÷êå ëèñòèíå óïóåíå Õåðöåãó Ñòåïàíó 15. îêòîáðà 1457.
ãîäèíå, äîê ¼å ñàì Èâàí Öðíî¼åâè âå 1489. ãîäèíå áèî êëå-
òâåíèê òóðñêîã öàðà. Îâî ñå ìîæå âèäåòè èç íàïîìåíå äè¼àêà
Íèêîëå Êîñè¼åðà, çàïèñèâà÷à ¼åäíå öðêâåíå êèãå êî¼à ñå òå ãî-
äèíå äîïèñà ó äîìó çåòñêîã ãîñïîäàðà: À øòî ñå ó ãîðåì
çàïèñó ñïîìèå ìèìî ãîñïîäàðà çåòñêîãà, ó ÷è¼î¼ ¼å êóè ïèñà-
íà êèãà òà, è öàðñòâî ¼àêî êðåïêîãà è ïðåâèñîêîãà òóðñêîãà
öàðà Ñóëòàí-Áà¼àçèòà, çíà÷èå òî, äà ¼å òàäà Èâàí-áåã Öðíî¼å-
âè âå áèî êëåòâåíèê èñòîãà öàðà.486 Îâî Ðóâàð÷åâî ìèøåå
óñâà¼à è £îâ. Í. Òîìè ó ñâî¼î¼ êèçè î Öðíî¼åâèèìà. Çà Ë. Òî-
ìàíîâèà çàïèñ äè¼àêà Íèêîëå Êîñè¼åðà çíà÷è óïðàâî ñóïðîòíî,
ò¼. äà ¼å Öðíà Ãîðà òàäà ñâàêàêî áèëà íåçàâèñíà îä òóðñêå âëà-
ñòè, øòî îí íà äâà ìåñòà íåóáåäèâî ïîêóøàâà è äà äîêàæå.487
Êàçèâàëî ñå è îáè÷íî ñå êàæå, äà ó Öðíî¼ Ãîðè, êàä ¼å íà
èçìàêó XV èëè ïðâèõ äåñåòàê ãîäèíà XVI â. ïðåñòàëî ãîñïîä-
ñòâî Öðíî¼åâèà, îòïî÷èå âëàäàå âëàäèêà èëè ìèòðîïîëèòà
Öðíîãîðñêèõ, è òî îä 1516. äî 1697. èç ðàçíèõ Öðíîãîðñêèõ ïëå-
ìåíà, à îä 1697. âëàäèêà èç ïëåìåíà åãóøà è òî èç ïîðîäèöå
Ïåòðîâèà.488 Îâó óñòàåíó èñòîðè¼ñêó èñòèíó íåêðèòè÷êå
èñòîðèîãðàôè¼å 19. â. Ðóâàðàö îáàðà ìèíóöèîçíîì èñòðàæèâà÷-
êîì àíàëèçîì, äîêàçó¼óè äà çà íàâåäåíó òâðäó íå ïîñòî¼å íè-
êàêâè àðãóìåíòè, è äà î òîìå íèøòà íå çíà¼ó íè ñòàðè¼è ïèñöè
öðíîãîðñêå èñòîðè¼å (âëàäèêà Âàñèëè¼å Ïåòðîâè489, Ïåòàð I Ïå-
486
Èñòî, 37.
487
Ë. Òîìàíîâè, Î Èâàíó Öðíî¼åâèó, 82-86.
488
È. Ðóâàðàö, Montenegrina, 38-9.
489
Ó èñòî ñêîðî äîáà (êàä è Òðîíîøêè ðîäîñëîâ Á. Ñ) íàñòàî ¼å
ñàñâèì äðóê÷è¼è ñïèñ íàìååí íå øèðîêî¼ à÷êî¼ çà¼åäíèöè, âå ¼åäíî¼ ¼å-
äèíî¼ ëè÷íîñòè ðàäè ñâðõà ìåó êî¼èìà ñó îïåò ëè÷íå çàóçèìàëå áàð âåîìà
âàæíî, àêî íå ãëàâíî, ìåñòî. Òî ¼å Èñòîðiÿ î ×ðíîj Ãîðè âëàäèêå Âàñèëè¼à
Ïåòðîâèà. Íàòïèñ âåëè äà ¼å îâî èñòîðè¼à, àëè, óêîëèêî ó îâîì ñàñòàâó
çáèà èìà èñòîðè¼å, è îíà ¼å ðîäîñëîâíîãà êàðàêòåðà, à îñòàëè äåî ¼å ãåî-
ãðàôñêå, ëåòîïèñíå è ñòàòèñòè÷êå ñàäðæèíå. Ðîäîñëîâíè åëåìåíòè íàðîä-
íå òðàäèöè¼å íà¼æèâè ñó ó Öðíî¼ Ãîðè, òå íè¼å íèêàêâî ÷óäî øòî ñå âëàäè-
403
òðîâè, Ñèìà Ìèëóòèíîâè Ñàðà¼ëè¼à), íè íîâè¼è èñòîðè÷àðè

(Ìåäàêîâè, Ìèëàêîâè, Ïîïîâè è äð.). Ñâå øòî îíè çíà¼ó äà
êàæó î òîìå ñâîäè ñå íà óîïøòåíå è ïðîèçâîíå òâðäå, áåç
è¼åäíîã ìàòåðè¼àëíîã èñòîðè¼ñêîã ôàêòà. Ðóâàðàö îäëó÷íî óñòà-
¼å ïðîòèâ òàêâèõ èñòîðè¼ñêèõ àðãóìåíàòà è òàêâèõ èñòîðè¼à:
Íî, ÷ó¼, Öðíîãîð÷å, äîñòà ¼å! Äîñòà ¼å áèëî ðå÷è, ïðàçíèõ ðå÷è;
âå ïðè÷à¼ òè íàìà, àêî çíàø è óìåø, øòà ñó ðàäèëè è êàêî ñó
âëàäàëè è óïðàâàëè òè Öðíîãîðñêè ìèòðîïîëèòè è ó¼åäíî âëà-
äàîöè, è êàêî ñó ñëàâíî âî¼åâàëè è õðàáðî ñå ïîíè¼åëè ó òî¼ íå-
ïðåêèäíî¼, â¼åêîâíî¼ è êðâàâî¼ áîðáè çàòî÷íèöè ñëîáîäå ñðïñêå
è áðàíèîöè îíîã ñâåòîãà îãèøòà, êî¼å ïîìèåø. Òà âààäà íè
ñâèêîëèöè Öðíîãîðöè íèñó áèëè ¼åäíàêè ¼óíàöè, äà ñå íè ¼åäàí
èçìåó èõ ó ñâàêî¼ äåñåòèíè ãîäèíà íè¼å îä îñòàëèõ îäâî¼èî
ñâî¼èì âèòåøòâîì èëè ìóäðîøó òàêî, äà ìó ¼å èìå ìîãëî îñòà-
òè çàáåëåæåíî ó ëåòîïèñó, èëè çàïèñàíî ó êàêâîì çàïèñó èëè
óðåçàíî äóáîêî ó ïàìåòè íàðîäà, è ó âåðíîì íàðîäíîì ïðåäàó,
è ó ¼óíà÷êî¼ íàðîäíî¼ ïåñìè. Ïà èìà ëè êàêâå áåëåøêå, çàïèñà
èëè ïðåäàà î òèì âî¼âîäàìà è ãëàâàðèìà, î òèì èðî¼èìà è ¼óíà-
öèìà è ñèâèì ñîêîëèìà, çà âðåìå òå òåîêðàòñêå âëàäàâèíå îä
äâåñòà ãîäèíà ó Öðíî¼ Ãîðè!490 Íèòè ¼å Öðíà Ãîðà áèëà òåî-
êðàòñêà äðæàâà, íèòè ñó ó î¼ âëàäàëå íåêàêâå âî¼âîäå è âëàäà-
¼óå ôàìèëè¼å ó ðàñïîíó îä 15. äî 17. âåêà, êàêî ¼å ¼îø Ðà¼è
òâðäèî. Öåòèñêè ìèòðîïîëèòè ñó ñåäåëè íà Öåòèó, íî îíè ñó
èìàëè îâëàøåà ñàìî ó äóõîâíèì ñòâàðèìà, íàãëàøàâà Ðóâà-
êà Âàñèëè¼å íà¼áîå îñåàî ó ðîäîñëîâíîì íà÷èíó ïðèêàçèâàà ñðïñêå

ïðîøëîñòè. Ïîøòî ¼å åãîâà ãëàâíà ñâðõà áèëà äà îâèì äåëöåì èçàçîâå ó
Ðóñè¼è øòî æèâå è øòî ïîâîíè¼å çàíèìàå çà Öðíó Ãîðó, òî ñå îí íè¼å
óñòðó÷àâàî îä ñâèõ è îä ñâàêî¼àêèõ ñðåäñòàâà, î êî¼èìà ¼å âåðîâàî äà ñó
ïîãîäíà çà ïîñòèçàâàå ïîñòàâåíå ñâðõå. À òà ñó óâåê ó âåëèêîì íåïðè-
¼àòåñòâó ñ èñòîðè¼ñêîì èñòèíîì. Óòèöà¼ îâå Èñòîðè¼å, ñòâàðíî âåëèêèì
äåëîì ðîäîñëîâà, êî¼à ¼å, øòàìïàíà ïðâè ïóò ó Ìîñêâè 1754 ãîäèíå, äî-
ñïåëà î÷åâèäíî ó âðëî ìàëîì áðî¼ó ó íàøå ñòðàíå, è ïðåøòàìïàíå ó Ëå-
òîïèñó, áèî ¼å è îñòàî ¼å âåîìà ìàëè. Í. Ðàäî¼÷è, Îáëèê ïðâèõ ìîäåð-
íèõ ñðïñêèõ èñòîðè¼à (ïîâîäîì Ìàðñèëè¼åâå èñòîðè¼å Ñðáà), 34.
490
Èñòî, 41.
404
ðàö, ïîçèâà¼óè ñå íà îïèñ Ñêàäàðñêîã ñàíàêàòà Êîòîðàíèíà

Ìàðè¼àíà Áîëèöå (1614). Íèòè òåîêðàòñêà íèòè ñâåòîâíà óíó-
òðàøà âëàñò ó Öðíî¼ Ãîðè íè¼å ïîñòî¼àëà è íè¼å íè ìîãëà ïî-
ñòî¼àòè, êàæå Ðóâàðàö, ¼åð ¼å Öðíà Ãîðà îä Ñêåíäåðáåãà Öðíî¼å-
âèà, äàêëå îä ïî÷åòêà 16., ïà ñâå äî êðà¼à 17. âåêà áèëà ïîä
Òóðöèìà, êàî ñàñòàâíè äåî Ñêàäàðñêîã ñàíàêàòà. Êàî äîêàç î
íåñàìîñòàëíîñòè Öðíå Ãîðå ó òîì ðàçäîáó èñòðàæèâà÷ óçèìà
è Ãóíäóëèåâ Îñìàí, ïîñòàâà¼óè ñàñâèì ëîãè÷íî ïèòàå: çà-
øòî Ãóíäóëè, âåëè÷à¼óè ñëîâåíñêå íàðîäå è, ïðå ñâåãà, Äó-
áðîâíèê êàî áåäåì êî¼è îäîëåâà òóðñêî¼ íà¼åçäè ó 13. ïåâàó, ó
òîì êîíòåêñòó íå ïîìèå è ñëîáîäíó öðíîãîðñêó äðæàâó?! È
çàøòî Îðáèí è Ëóêàðåâè ó ñâî¼èì èñòîðè¼ñêèì äåëèìà íå ïî-
ìåíóøå ñëîáîäíó è íåçàâèñíó Öðíó Ãîðó? Ðóâàðàö îâäå íå ïî-
ðè÷å ó÷åøå öðíîãîðñêèõ ÷åòà ó ìëåòà÷êî-òóðñêèì ñóêîáèìà,
ïðå ñâåãà ó Êàíäè¼ñêîì è Ìîðå¼ñêîì ðàòó, àëè íåãèðà ïîñòî¼àå
íåêàêâå ñàìîñòàëíå äðæàâíå îðãàíèçàöè¼å ó ïåðèîäó îä ïàäà Öð-
íî¼åâèà ïà äî óçäèãíóà Ïåòðîâèà. Òóðñêè ¼àðàì, ïî íåêèì
èçâîðèìà, Öðíîãîðöè çáàöó¼ó òåê ñ ïðîëåà 1687. ãîäèíå, êî¼å
ãîäèíå ñó öðíîãîðñêà ïëåìåíà ïîðàçèëà Ñóëå¼ìàí-ïàøó Ñêàäàð-
ñêîãà. Ó ñóêîáèìà ñà Ñóëå¼ìàí-ïàøîì, ìåóòèì, Öðíîãîðöè, ïî
Ðóâàðöó, îäëó÷ó¼ó äà ïîñòàíó ìëåòà÷êè êëåòâåíèöè: Èç îâèõ ó
ïîìåíóòîì çáîðíèêó Il Montenegro øòàìïàíèõ ëèñòîâà Öåòè-
ñêîãà âëàäèêå Âèñàðèîíà è êíåçîâà îä Öðíå Ãîðå, è èçâåøòà¼à
åíåðàë-ïðîâèäóðà çà Äàëìàöè¼ó è Àðáàíè¼ó äîçíà¼åìî, äà ¼å
ãîäèíå 1688. ïðå 31. ìà¼à äðæàí çáîð íà Öåòèå, íà êî¼è ñå ñêó-
ïèëà áèëà ñâà Öðíà Ãîðà, òå, ïîøòî ñå Öðíîãîðöè èçìèðèøå ìå-
ó ñîáîì è çàêó÷èøå äà áóäó ¼åäíî è çà¼åäíî ñâó, îçëî¼åå-
íè íà Ñêàäàðñêîãà ñàíàêà, Ñóëå¼ìàí-ïàøó, îäëó÷å Öðíîãîðöè,
äà ñå îäìåòíó îä èñòîãà òå ïðèñòóïå è ñòàâå ñå ïîä êðèëî Äó-
æäà Ìëåòà÷êîãà è ãîñïîäñòâî Ìëåòà÷êî, è òó íà çáîðó ñàñòàâå
î òî¼ îäëóöè ñâî¼î¼ êèãó, êî¼ó âëàäèêà Âèñàðèîí è 24 ñòàðåøè-
íå îä Öðíå Ãîðå ïîíåñó ñà ñîáîì ó Íîâè, ãäå ïðåäñòàíó è ïîêëî-
íå ñå åíåðàë ïðîâèäóðó îä Äàëìàöè¼å è Àðáàíè¼å £åðîíèìó Êîð-
íåðó è Öðíîãîðöè îä ñâî¼å äîáðå âîå ïîñòàíó âåðíè ïîä-
405
ëîæíèöè ïðåâåäðîãà ïðèíöèïà èëè äóæäà ìëåòà÷êîãà...491 Âå

1688. ãîäèíå ïîñòàâåí ¼å çà ãóáåðíàòîðà Öðíå Ãîðå Çàíå Ãðáè-
÷è (Giovani Antonio Bolicca), èç ÷óâåíå êîòîðñêå âëàñòåëèíñêå
ïîðîäèöå Áîëèöà (Áèâîëè÷èà), êî¼è ¼å è ïðå òîãà ðàòîâàî ñà ìëå-
òà÷êîì âî¼ñêîì óç Öðíîãîðöå ïðîòèâ Òóðàêà, î ÷åìó ñó ñïîìåí
ñà÷óâàëå è íàðîäíå ïåñìå íà êî¼å ñå ïîçèâà Èëàðèîí Ðóâàðàö
(Ïîãèáè¼à Âóêà Ìèóíîâèà, Âóê, ÑÍÏ IV, áð. 2); Äèîáà Ñåëè-
ìîâèà, Âóê, ÑÍÏ IV, Äðæàâíî èçäàå, ñòð. 489; Áî¼ Òóðàêà è
Öðíîãîðàöà íà Ðè¼åêè Öðíî¼åâèà 1692., Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðï-
ñêå, 1845, ê. 68, 147).
Ïðåìà âëàäèöè Âàñèëè¼ó Ïåòðîâèó, íàêîí ñëàâíîã ñðïñêîã
äåñïîòñêîã ðîäà, îñòàëî ¼å õåðöîãñòâî ×åðíîãîðñêîå. Èâàí Öð-
íî¼åâè ¼å ðîäèî ñèíà Ãåîðãè¼à è Ñòàíèøó; Ãåîðãè¼ ñå îæåíèî
åðêîì âåíåöè¼àíñêîã äóæäà Ìîåíèãà, à Ñòàíèøó ¼å äàî êàî
¼åìñòâî Ìåõìåäó äðóãîìå ðàäè ïðèìèð¼à. Îâà¼ ãà ¼å ïîòóð÷èî è
âòîðèì Ñêåíäåðáåãîì íàðåê. Âèäåâøè ãåðöîã Èâàí ×åðíî¼å-
âè÷ øèðåå öàðñòâà òóðñêîã, îí ïðåíîñè ñâî¼ äâîð èç Çåòå ó Öð-
íó Ãîðó íà ïîå Öåòèå, òàìî ïîñòàâà è ìèòðîïîëèòñêó ðåçè-
äåíöè¼ó. Ó Öðíî¼ Ãîðè ãåðöîãè ×åðíî¼åâèè âëàäàëè ñó äî ëå-
òà 1516, à îä òàäà Öðíîì Ãîðîì âëàäà¼ó ìèòðîïîëèòè.492
Ãîâîðåè î áèöè íà Âðòè¼åöè è ðàçîðåó Öåòèñêîã ìà-
íàñòèðà ó ñåïòåìáðó 1692. ãîäèíå, êàî è î âèòåøêî¼ ïîãèáè¼è
õàðàìáàøå Áà¼à Ïèâàíèíà ó òîì áî¼ó, Ðóâàðàö èç êîðåíà ìåà
óñòàåíó ïðåäñòàâó î òîì äîãàà¼ó ó Öðíî¼ Ãîðè. Öðíîãîðñêè
èñòîðè÷àðè ñó, íàèìå, ïîðàç ó áî¼ó íà Âðòè¼åöè òóìà÷èëè, ïðå
ñâåãà, îãðîìíîì íàäìîíîøó òóðñêå âî¼ñêå ïîä çàïîâåäíè-
øòâîì Ñóëå¼ìàí-ïàøå Ñêàäàðñêîã, àëè è èçäà¼îì ìëåòà÷êå âî¼-
ñêå è åíîã ïðåäâîäíèêà Çàíå Ãðáè÷èà. Åâî êàêî îðå Ïîïî-
âè îïèñó¼å òà¼ äîãàà¼: Êèâàí ñêàäàðñêè ïàøà Ñóëå¼ìàí, øòî
¼å òîëèêî ïóòà çàëóäó óäàðàî íà Öðíó Ãîðó, ñêóïè ñâî¼å Àðáàíà-
ñå è íàíîâî íàïàäíå íà Öðíîãîðöå. Íà ðóêó ìó èäîøå ïîòóð÷å-
491
Èñòî, 75.
492
Â. Ïåòðîâè, Èñòîðè¼à î ×åðíî¼ Ãîðè, 27-30.
406
àöè íà Öðíî¼åâèà Ðè¼åöè. Çàïîäåíå ñå íà Âðòè¼åöè èñïðåä

Öåòèà êðâàâ áî¼. Ìëåòà÷êè âî¼âîäà Çàíî Ãðáè÷è, êîãà ñó ïî-
ñëàëè áèëè ó ïîìî Öðíîãîðöèìà, óòå÷å ó Êîòîð ïðå áî¼à... Ó
íàïîìåíè î îäáðàíè Èâàí-áåãîâå ïðåñòîíèöå íà¼áîå ñå îãëåäà
íà÷èí ïèñàà íàöèîíàëíå ïîâåñòè öðíîãîðñêèõ ðîìàíòè÷àðà:
Ìëå÷èè âåëå, äà ñó òèõ 48 ó äâîðó áèëè èõîâè ðåêðóòè; àëè
äà ñó òî áèëè Ìëå÷èè, íå áè çàöåëî äî÷åêàëè òðè ¼óðèøà, íåãî
ñó òî áèëè Öðíîãîðöè, êî¼è ñó áðàíèëè Èâàí-áåãîâå äâîðå.493
Ðóâàðàö îäáàöó¼å êàî ïðåäàå è ïðè÷ó, êàíîíèçîâàíó ó öð-
íîãîðñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è 19. â., ïî êî¼î¼ ñó Ìëå÷èè îòðîâàëè
âëàäèêó Âèñàðèîíà 1689. ã.494, äîêàçó¼óè äà ¼å âëàäèêà ïðîìå-
íèî ñâåòîì òåê 1692. ã. Ïîïîâèåâ ïîäàòàê äà ñó êàëóåðè, ïðåä
òóðñêîì íà¼åçäîì, ñàìè äèãëè ó âàçäóõ Öåòèñêè ìàíàñòèð, Ðó-
âàðàö òàêîå îäáàöó¼å êàî áåñìèñëåí. Äîãàà¼ ñå ïîñâå äðóê÷è¼å
îäèãðàî. Íè¼å ñå ìëåòà÷êà âî¼ñêà ïîâóêëà íèòè èçäàëà íà Öåòè-
ó, íî ñå öðíîãîðñêà âî¼ñêà ñëàáî ïîíåëà, è áåç âåëèêîã îòïîðà
ïóñòèëà íåïðè¼àòåà äà ïðîäðå ó ãðàä. £åäèíî ¼å ÷óâåíè õà¼äó÷-
êè õàðàìáàøà Áà¼î Ïèâàíèí îñâåòëàî ñâî¼èì ¼óíàøòâîì è õðà-
áðîì ïîãèáè¼îì öðíîãîðñêè îáðàç.
Ãîñïîäàðó Öðíå Ãîðå, âëàäèöè Äàíèëó Øåï÷åâèó å-
ãóøó, Ðóâàðàö íå ïðèçíà¼å ãîñïîäñòâî íàä Öðíîì Ãîðîì, êî¼å
íåêðèòè÷íè öðíîãîðñêè èñòîðèöè ñòàâà¼ó ó ãîäèíó 1697. Ó òîì
ñìèñëó, î äèíàñòè¼è Ïåòðîâèà åãóøà ïðå 1852. ã. íå ìîæå
áèòè íè ãîâîðà. Ðóâàðàö òèìå ïðàêòè÷íî ïîðè÷å ñìèñëåíîñò ïðî-
ñëàâàà äâåñòàãîäèøèöå âëàäà¼óå êóå Ïåòðîâèà 1896. ã.:
Èç ïîìåíóòèõ çàïèñà, ïèñàìà è ïîòïèñà âëàäèêå Äàíèëà, ìîãàî
ñè ñàçíàòè è âèäåòè, êàêî ñå îí ñàì çâàî è íàçèâàî, ïèñàî è ïîò-
ïèñèâàî, à íàèìå äà ñå îí ñàì îáè÷íî ïèñàî è ïîòïèñèâàî Äàíè-
ëî âëàäèêà èëè ìèòðîïîëèò Öåòèñêè èëè Ñêåíäåðñêè è Ïðè-
ìîðñêè, à êàòêàä ¼å ¼îø äîäàî, äà ¼å ðîäîì îä ïëåìåíà åãóøà
èëè äà ¼å îòà÷àñòâîì åãóø; à ñóâðåìåíèöè åãîâè äà ñó ãà ïðî-
493
. Ïîïîâè, Èñòîðè¼à Öðíå Ãîðå, 1896, 81.
494
Èñòî, 79.
407
çèâàëè Øåï÷åâè (Ñ÷åï÷åâè ïî îöó Ñòåïàíó), à íèêàä ñå íè¼å

ïèñàî è ïîòïèñèâàî Ïåòðîâè.495 Çà ðîäîñëîâå âëàäàëà÷êå êó-
å Ïåòðîâèà Ðóâàðàö íàïîìèå äà ñó ó öðíîãîðñêèì èñòîðè¼à-
ìà (Ìèëóòèíîâè, Ìåäàêîâè) ñàñòàâàíè èñêó÷èâî ïî íàðîä-
íèì òðàäèöè¼ñêèì èçâîðèìà òå äà, ïðåìà òîìå, íèñó èñòîðè¼ñêè
ðåëåâàíòíè: Ó Âàñèëè¼åâî¼ è ó Ïåòðîâî¼ Èñòîðè¼è Öðíå Ãîðå,
íåìà íè ïîìåíà î òî¼ åãóøêî¼ ðîäîñëîâíî¼ ïðè÷è, ïà è òðåçíè
Ä. Ìèëàêîâè íè¼å ïðèìèî ïðè÷ó òó ó ñâî¼ó èñòîðè¼ó, èçäàíó
1856., àëè ïîçíè¼è ãàòêî- è ñêàñêîóïöè ïðèõâàòèøå îáåìà ðó-
êàìà òî Ñèìîì Ìèëóòèíîâèåì çàïèñàíî ïðè÷àå è êàæåâàå
Öðíîãîðñêèõ åãóøà...496
Ðàñïðàâà¼óè î òîáîæåì äîñåàâàó Ïåòðîâèà âå êðà-
¼åì 15. èëè ïî÷åòêîì 16. â. ó Öðíó Ãîðó èç Õåðöåãîâèíå, èç Áà-
àíà èñïîä ïëàíèíå åãîø, Ðóâàðàö äîêàçó¼å äà ¼å ñâå òî ñàìî
ïðîñòà, èçìèøåíà áà¼êà è óñìåíà òðàäèöè¼à êî¼à æèâè ó íà-
ðîäó, à äà èìå åãîø ó ñòâàðè îçíà÷àâà ïëåìå åãóøà êî¼å ñå
íè¼å íè îä êóäà äîñåëèëî, âå ¼å è ó 15. â. æèâåëî òàìî ãäå è ñàäà
æèâè. Îä ïëåìåíñêîã èìåíà åãóø ïîñòàëî ¼å èìå ïðîñëàâå-
íå öðíîãîðñêå âëàäàëà÷êå äèíàñòè¼å ó âåëèêî¼ ìåðè çàõâàó¼ó-
è è ïðèõâàòàó òðàäèöè¼à î ñåîáè Ïåòðîâèà èç Õåðöåãîâèíå
ó Öðíó Ãîðó: È êàä íåêè îä ðîåíèõ íà åãóøèìà, íåå äà ñå
ïèøó åãóø âå åãîø øòà èì ìîãó ¼à? Ìîãó èì ñàìî êàçà-
òè, äà ñó áàñíîóïöè, êî¼è ïðèìà¼ó çà èñòèíó áàñíó ñìèøåíó
è èçìèøåíó ó ïî÷åòêó îâîãà èëè íà êðà¼ó ïðîøëîã âåêà, à òî
íè¼å ëåïî.497
Ïîðåä îâèõ, ó Öðíî¼ Ãîðè óêîðååíèõ, òðàäèöè¼à, Ðóâàðàö
îáàðà ¼îø ¼åäàí óâðåæåíè, íàðîäíîì ïåñìîì è åãîøåâèì Ãîð-
ñêèì âè¼åíöåì ñëàâîì îâåí÷àíè íàöèîíàëíî-õåðî¼ñêè ìèò î
èñòðåáåó ïîòóðèöà íà Áàäå âå÷å 1702. ãîäèíå, ïðåìà íåêèì
èçâîðèìà, 1707. ã. Íàâîäåè öðíîãîðñêå íàðîäíå ïåñìå î òîì
495
È. Ðóâàðàö, Montenegrina, 131-2.
496
Èñòî, 143.
497
Èñòî, 150.
408
äîãàà¼ó (ó áóäèìñêî¼ Ï¼åâàíè¼è Ñèìå Ìèëóòèíîâèà, áð. 9 è Îãëå-

äàëó ñðïñêîì åãîøåâîì, áð. 3.) ó öèó ïîâëà÷åà ïàðàëåëå èç-
ìåó óïåñìåíå öðíîãîðñêå òðàäèöè¼å è èñòîðè¼ñêèõ ïîäàòàêà ó
äåëèìà öðíîãîðñêèõ èñòîðèêà, Ðóâàðàö çàêó÷ó¼å êàêî ñå î òîìå
óãëàâíîì ïèñàëî òàêî äà ñå íå äîâåäó ó êîëèçè¼ó íàðîäíî ïåâàå
è ñà÷óâàíè ôàêòè. Î îäíîñó åãîøåâîã Ãîðñêîã âè¼åíöà ïðåìà
èñòîðè¼ñêèì ÷èåíèöàìà Ðóâàðàö àðòèêóëèøå ìèñàî êî¼à êîðå-
ñïîíäèðà ñà Âóêîâèì ñõâàòàåì î îäíîñó èñòîðè¼å è ïîåçè¼å ó
íàøî¼ íàðîäíî¼ åïèöè, à íàèìå: Äðóãî ¼å èñòîðè¼à à äðóãî ïî¼å-
çè¼à, è äðóê÷è¼å ñå ïèøå ïðîñòà, îçáèíà ïîâåñò, à äðóê÷è¼å ñå
ñòâàðà ïî¼åòè÷êà ñòâàð èëè òè ïëåòå âåíàö íà âåñåå ìíîãèì.498
Ðóâàðàö ñå ïîçèâà è íà íàðîäíå ïåñìå (Èâà Öðíî¼åâè è
Ìåõìåò ñóëòàí, ËÌÑ, 1843, ê. 61, ñòð. 148; Ñèíîâè Èâàí-áå-
ãîâè îêî 1510, Îãëåäàëî ñðïñêî 1) ó öèó äîêàçèâàà òåçå äà ó
Öðíî¼ Ãîðè íè¼å áèëî èñòðàãå ïîòóðèöà è äà ñå íå ìîæå ãîâîðè-
òè î òîì äîãàà¼ó êàî î çàñåáíîì èñòîðè¼ñêîì ñîáèòè¼ó; áîðáå
ïðîòèâ ïîòóðèöà ïî÷åëå ñó ó÷åøåì Öðíîãîðàöà ó ìëåòà÷êî-
òóðñêèì ðàòîâèìà, ïî÷åâ îä 1687. ãîäèíå è òåê ó êîíòåêñòó òèõ
ðàòîâà ìîæå ñå ãîâîðèòè î íåêàêâî¼ èñòðàçè ïîòóðèöà ó Öðíî¼
Ãîðè, çàâðøàâà ñâî¼ó ðàñïðàâó ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò, äîäà¼ó-
è ¼åäíó çàíèìèâó îïàñêó î íàñòàíêó íàðîäíèõ ïåñàìà î òîì
äîãàà¼ó: £à, äàêëå, äîìèøà¼óè ñå ìèñëèì, äà ñó Öðíîãîðöè
1687. óñòàëè íà Òóðêå, ñâî¼å êðâíèêå, è äà ¼å ó òîì óñòàíêó è
ðàòó, êî¼è ¼å òðà¼àî âèøå ãîäèíà, íåñòàëî îíèõ Öðíîãîðñêèõ Òó-
ðàêà (ïîòóð÷åàêà) è äà ¼å ó òîì óñòàíêó è ðàçîðåí Îáîäíèê íà
Ðåöè Öðíî¼åâèåâî¼, è äà ¼å ó òîì Öðíîãîðñêîì óñòàíêó è î ¼ó-
íàøòâó Öðíîãîðñêèõ âèòåçîâà ïîä âîäñòâîì âëàäèêå Âèñàðèîíà
áèëî ó íàðîäó ïðè÷à è ïåñàìà, êî¼å ñó ïðè÷å è ïåñìå ïîñëå, è òî
ïîñëå ñìðòè ìèòðîïîëèòå Âàñèëè¼à (1766), ïðåíåòå íà âëàäèêó
Äàíèëà è åãîâî äîáà (ìîæå áèòè ó èíòåðåñó êóå Ïåòðîâè-
à)499
498
Èñòî, 168.
499
Èñòî, 182.
409
Ðóâàð÷åâà Montenegrina èìàëà ¼å äóã æèâîò è ñíàæàí îä¼åê.

Ïîçèâà¼óè ñå íà íåîá¼àâåíå àðõèâñêå ïîäàòêå, êàî øòî ñó äå-
ïåøå êîòîðñêèõ ïðîâèäóðà óïóåíå Ìëåòà÷êîì ñåíàòó èç ïðâå è
äðóãå äåñåòèíå 17. â., £îâ. Í. Òîìè ñòà¼å íà ñòàíîâèøòå äà îïèñ
Ñêàäàðñêîã ñàíàêàòà Ìàðè¼àíà Áîëèöå, íà êî¼è ñå îñëàà è Èëà-
ðèîí Ðóâàðàö, ïî ïèòàó ñàìîñòàëíîñòè Öðíå Ãîðå ó 17. â. äî-
íîñè òà÷íå ïîäàòêå, à íàèìå äà ¼å ó òî äîáà Öðíà Ãîðà áèëà
ñàñòàâíè äåî òóðñêå öàðåâèíå è ó àäìèíèñòðàòèâíîì ïîãëåäó
ïîòïàäàëà ïîä ñàíàêàò ñêàäàðñêè500. Èçâåñíó ñàìîñòàëíîñò öð-
íîãîðñêà ïëåìåíà ó îäðååíèì âðåìåíñêèì ðàçäîáèìà ïîñå-
äó¼ó, íî òî èì íè Ðóâàðàö íå îäðè÷å; îïøòè çàêó÷àê ¼å, ìåó-
òèì, èñòîâåòàí Ðóâàð÷åâîì: Èç òèõ äåïåøà âèäèìî äà Áðäà è
Öðíà Ãîðà áåõó ñàñòàâíè äåî ñêàäàðñêîã ñàíàêàòà. Ïëåìåíà ñó
æèâåëà ñâî¼èì ïëåìåíñêèì æèâîòîì, ó ìåóñîáíî¼ çàâàäè èëè
ñëîçè ïðåìà ïðèëèêàìà êî¼å ñó èì ñòâàðàëå ïðâî èëè íàãîíèëå
íà äðóãî. Êàî è àðáàíàøêà ïëåìåíà Áðàíè è Öðíîãîðöè ïðè-
çíàâàëè ñó íàä ñîáîì òóðñêó âëàñò, äîáè¼àëè ñó ôåðìàíå îä ñóë-
òàíà è òèì ïîâëàñòèöàìà áðàíèëè ñå îä ñâî¼åâîíèõ íàñðòà¼à
ñàíàê-áåãîâà, ñêàäàðñêèõ èëè äðóãèõ ñóñåäíèõ; áèëè ñó îáàâå-
çíè äàâàòè Òóðöèìà êàî ïîìî îäðååí áðî¼ óäè ïðèëèêîì ðà-
òîâàà, àëè íà ïîçèâ èçàñëàíèêà ñ Ïîðòå. Ïëåìåíà ñó ¼îø ïëà-
àëà äàíàê.501
Ë. Òîìàíîâè ó îáèìíî¼ ðàñïðàâè ïîáè¼à Ðóâàð÷åâå çàêó÷-
êå: î òîìå êàêî ñó Öðíîãîðöè áèëè òîáîæå òóðñêè, îäíîñíî, êëå-
òâåíèöè Ìëåòà÷êå ðåïóáëèêå; î òîìå êàêî î èñòîðè¼è Öðíå Ãîðå
íå ìîæå áèòè ãîâîðà ïðè¼å ïî÷åòêà 18. âè¼åêà; î òîìå êàêî ñó
öðíîãîðñêè ìèòðîïîëèòè èìàëè ñàìî äóõîâíó âëàñò è äð. Òîìà-
íîâè ïðåáàöó¼å Ðóâàðöó êîëîñàëíó ïðèñòðàñíîñò. Òåîêðàòè-
¼å ó èçâîðíîì ñìèñëó òå ðå÷è, äîäóøå, ó òàäàøî¼ Öðíî¼ Ãîðè
íè¼å ìîãëî áèòè. Àëè: Öåòèñêè Ìèòðîïîëèòè ñàìî ñó îëè÷à-
500
£îâ. Í. Òîìè, Öðíà Ãîðà ó ïî÷åòêó 17. âåêà áèëà ¼å çàèñòà, ïîò-
÷èåíà Òóðöèìà, Äåëî, Áåîãðàä, 1898, ê. 17, 75.
501
Èñòî, 77.
410
âàëè ¼åäèíñòâî ñâè¼åõ ïëåìåíà óíóòðà, è ïðåäñòàâàëè Öðíó Ãî-

ðó ñïîà502. Òîìàíîâè ¼îø îïòóæó¼å Ðóâàðöà è äà ñå íàðîäíîì
òðàäèöè¼îì êîðèñòè ñàìî îíäà êàäà ìó îíà èäå ó ïðèëîã, êàî, íà
ïðèìåð, êàäà ñå íåïîñòî¼àå öðíîãîðñêèõ íàðîäíèõ ¼óíà÷êèõ
ïåñàìà î íåêàêâó çíàìåíèòó áî¼ó Öðíîãîðàöà ñà Òóðöèìà òîêîì
16. è ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 17. âåêà óçèìà êàî àðãóìåíò çà òåçó î
ïîäëîæíîñòè Öðíå Ãîðå Òóðñêî¼ ó òîì ïåðèîäó: Íè¼å òàêî. Ïå-
ñíèöè è äðæàâíèöè îâè çíàëè ñó è çíàäó, äà ñó ó òî äîáà öåòè-
ñêå âëàäèêå áèëè íà ÷åëó Öðíå Ãîðå, ïî íàðîäíîì ïðåäàó; à
øòî òî íàðîäíî ïðåäàå íå ïàìòè êàêâè¼åõ áèòàêà è ¼óíàêà èç
òîãà äîáà, òî ñå ìîæå ðàçóì¼åòè èç îíîãà, øòî ñìî âå ðåêëè, íà
èìå, øòî ¼å òî äîáà áèëî ñàðàçì¼åðíî ìèðíî.503
Êðèòèêà £àøå Òîìèà ¼îø ¼å ñëàáè¼à. Ó ïîëåìèöè ñà Ðóâàð-
÷åâîì êðèòè÷êîì øêîëîì îí ñå íå ëèáè íè ëîãè÷êèõ ñèëîãèçàìà
ïîïóò îâîã: Èñòîðè¼à Öðíå Ãîðå íåîáîðèâî äîêàçó¼å, äà ¼å òàìî
ó 16. è 17. âåêó áèëî íàðîäíå ïîëèòèêå, ïà ¼å äàêëå ìîðàëî áèòè
è íàðîäíå ñíàãå, è íàðîäíå îðãàíèçàöè¼å, êî¼à ¼å âîäèëà òó íà-
ðîäíó ïîëèòèêó. Áèëî ¼å îäáðàíå äðæàâå, ïà ¼å ìîðàëî áèòè è
äðæàâå.504 Çà £àøó Òîìèà Ðóâàðàö ¼å îáðàçàö íåïàòðèîòñêå, õó-
ëèòåñêå, ðóøèëà÷êå è ¼àëîâå èñòîðè¼ñêå ñíàãå; òàêâà ¼å è øêî-
ëà êî¼ó ¼å îí ñòâîðèî. Ïðîòèâ òàêâå øêîëå è òàêâîã íà÷èíà ïèñà-
à èñòîðè¼å îí óñòà¼å íà¼âèøå èç ïàòðèîòñêèõ ïîáóäà: Íå áî-
ðèì ñå ¼à ïðîòèâ ïðàâå êðèòè÷êå èñòîðè¼ñêå øêîëå, äà Áîã ñà÷ó-
âà òîãà. Ñàìî ïðîòèâ îíå ëàæíå êðèòè÷êå øêîëå, êî¼à ñå ïðåáà-
öèëà è èçâðãëà ñå ó íåðîäîóáèâó èñòîðè¼ñêó øêîëó. Ó÷åíèêå
òå øêîëå ïîçíàåòå ïî òîìå, øòî ó Ðóâàðöó îáîæàâà¼ó è îíî êà-
êî ¼å îí ïóâàî, è ïîçíàåòå èõ ïî òîìå øòî ñà íà¼âåîì íà-
ñëàäîì èçíîñå èñòèíèòå è íåèñòèíèòå æàëîñíå äîãàà¼å èç èñòî-
ðè¼å ñâîãà íàðîäà. È øòî óæèâà¼ó ó òîìå, êàä ñâî¼ íàðîä ìîãó äà
502
Ë. Òîìàíîâè, Ã. Ðóâàðàö è Montenegrina, ïðåøòàìïàíî èç Áðàí-
êîâà Êîëà, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1899, 35.
503
Èñòî, 126.
504
£àøà Òîìè, Áî¼ íà Êîñîâó Ñåîáà Ñðáà Öðíà Ãîðà, Íîâè Ñàä,
1908, 93.
411
îìàëîâàæå. Òî ¼å òà Ðóâàð÷åâà åïèäåìè¼à, êî¼à ¼å çàõâàòèëà ó ïð-

âîì ðåäó ñëàáå, áîëåøèâå, ïðèðîäå.505 Íåðîäîóáèâîñò è ïî-
ãóáíè óòèöà¼ íà ñðïñêó èñòîðèîãðàôè¼ó, óïðàâî íà ïðèìåðó ïî-
ðèöàà òåîêðàòñêå âëàäàâèíå ó Öðíî¼ Ãîðè, ïðèïèñó¼å Èëàðèî-
íó Ðóâàðöó è Ëàçàð Ò. Ïåðîâè ó îøòðî¼ ïàøêâèëè: À êàëóåð
ñðïñêè, ÷óâàð ñðïñêå öðêâå, òå ìà¼êå ñïàñèòåêå: íàðîäíîñòè,
â¼åðå, ìèñëè è ñëàòêå ðè¼å÷è, áèòíîã ïå÷àòà ¼åäèíñòâà íàðîäíîã
åòî ïîøòî-ïîòî õîå, äà ìó, ó õàòîð íåïðè¼àòåó, ñêðõà òî íà¼-
ñâåòè¼å çíàìåå âè¼åêîâíå íåçàõâàëíîñòè, êî¼å íà ìðòâî¼ ñòðà-
æè ñòðàæàðè è êðâó îáëè êàìåí ñâî¼.506
Ðóâàð÷åâ ñòàâ î íåçàâèñíîñòè Öðíå Ãîðå ¼å êðóò è ¼åäíî-
ñòðàí, ó ïî¼åäèíîñòèìà è íåòà÷àí. Âå ¼å £îâ. Í. Òîìè èñïðà-
âèî ïîãðåøíî äàòîâàå ïîãèáè¼å Áà¼à Ïèâàíèíà íà Âðòè¼å-
öè íå 1692. ã. êàêî ¼å òî ìèñëèî È. Ðóâàðàö, âå 1685. ã. è
óñòâðäèî äà èñòðàãà ïîòóðèöà ïîä âëàäèêîì Äàíèëîì ¼åñòå èñòî-
ðè¼ñêà ÷èåíèöà. Ðóâàð÷åâ îäíîñ ïðåìà èíñòèòóöè¼è òåîêðàòè-
¼å ó Öðíî¼ Ãîðè äàíàñ ñå ÷èíè ïðåòåðàíèì è èñêó÷èâèì, èàêî
¼å ó îñíîâíî¼ ñòâàðè ãðãåòåøêè àðõèìàíäðèò ó ïðàâó: Èïàê ñå
è èç ìàòåðè¼àëà ïðèñòóïà÷íîã Ðóâàðöó äàëî âèäåòè äà ñå öðíî-
ãîðñêå âëàäèêå èç 17. âåêà íå ìîãó ñòðïàòè ñàìî ó öðêâåíó èñòî-
ðè¼ó. È òó ¼å ïðåâèøå ãðóá è ¼åäíîñòðàí êðèòè÷êè ñòàâ È. Ðóâàð-
öà, èàêî îí èìà ïðàâî ó îñíîâíîì: Öðíà Ãîðà ¼å ó òî âðåìå áèëà
ïîä òóðñêîì âëàøó.507 Ïðåêî Ðóâàð÷åâèõ òóìà÷åà ïèòàà èç
öðíîãîðñêå êóëòóðíå èñòîðè¼å íå ìîæå ñå óòêå ïðåè, áóäóè
äà îíà ñàäðæå íèç èñõîäèøíèõ ïðåòïîñòàâêè íåîïõîäíèõ çà òå-
ìåíî íàó÷íî èçó÷àâàå òîãà ïåðèîäà: Òàêî, äàêëå, íå ñàìî
øòî ¼å Ðóâàðàö ïðâè ïî÷åî ñà íàó÷íèì èñïèòèâàåì èñòîðè¼å
öðíîãîðñêå ïîðåä íàøå óîïøòå, íî øòî ñó ãëàâíè ðåçóëòàòè å-
ãîâà èñïèòèâàà: äà ¼å Öðíà Ãîðà áèëà ôàêòè÷êè ïîä òóðñêîì
âëàøó ñâå äî êðà¼à 17 âåêà; äà òåîêðàòñêå óïðàâå ó î¼ ó òîêó
505
Èñòî, 126.
506
Ëàçàð Ò. Ïåðîâè, Íåøòî î êðèòèöè óîïøòå è íàøà ñàâðåìåíà
êðèòèêà, Ñð, Äóáðîâíèê, 1905, ãîä. IV, áð. 7. è 8., 314.
507
Á. óðåâ, Ðóâàðàö äàíàñ, 991.
412
òîã âðåìåíà íè¼å áèëî; äà åìàíöèïàöè¼à Öðíå Ãîðå îä Òóðñêå

ïî÷èå òåê ìîðå¼ñêèì ðàòîì; äà âëàäèêà Äàíèëî íè¼å ó ïðàâîì
ñìèñëó çàñíèâà÷ äèíàñòè¼å Ïåòðîâèà, ïîðåä äðóãèõ ìàå âà-
æíèõ, îäðæàëè ñó ñå ó íàóöè.508 Ñàâðåìåíà èñòîðè¼ñêà íàóêà,
èñòèíà, ñà îâå âðåìåíñêå äèñòàíöå ôëåêñèáèëíè¼å ñàãëåäàâà ïðî-
áëåìå êî¼èìà ñå áàâèî ãðãåòåøêè óñàìåíèê, àëè òèìå ñå íè íà
êî¼è íà÷èí íå îñïîðàâà¼ó íèòè äîâîäå ó ïèòàå åãîâè îñíâîâ-
íè èñòîðè¼ñêè ðåçóëòàòè: Çà 15 ãîäèíà, ò¼. 1499-1514, äî äîëà-
ñêà Ñêåíäåð-áåãà, ïîòóð÷åíîã ñèíà Èâàíà Öðíî¼åâèà, çà öðíî-
ãîðñêîã ñàíàê-áåãà, ÖÃ ¼å áèëà ó ñàñòàâó Ñêàäàðñêîã ñàíàêàòà.
Çà òî âðè¼åìå çåìîì ¼å óïðàâàî ñóáàøà èëè âî¼âîäà Öðíå Ãî-
ðå. Ãîä. 1514. ïîñòàâåí ¼å Ñêåíäåð-áåã Öðíî¼åâè çà öðíîãîð-
ñêîã ñàíàê-áåãà, ÷èìå ¼å ÖÃ äîáèëà, ó îäíîñó íà Ñêàäàðñêè ñàí-
àêàò, ïîñåáíè ïîëîæà¼... Äàêëå, øèðîêà àóòîíîìè¼à, èçâî¼åâàíà
îòïîðîì òóðñêèì âëàñòèìà ó XVI è XVII âåêó., îìîãóèëà ¼å ñëî-
áîäàí æèâîò ó íà¼âååì äè¼åëó öðíîãîðñêèõ ðîäîâà è áðàòñòàâà,
îñîáèòî ñòàðîöðíîãîðñêèõ... Ñòâîðåí ¼å ñàâåç ïëåìåíà, ÷è¼è ñó
ãëàâàðè ñà÷èàâàëè ¼åäèíîêóïíè ñàáîð íà ÷åëó ñà âëàäèêîì.
Âëàäèêà Äàíèëî Ïåòðîâè åãîø (1697-1735) èçðàçèòà ¼å ëè÷-
íîñò è íîñèëàö áèòíèõ òåíäåíöè¼à òîã ïðîöåñà.509
Ïîñëåäèöå Ðóâàð÷åâîã èñòîðè¼ñêîã îáðà÷óíà ñà íàðîäíèì
òðàäèöè¼àìà áèëå ñó äâî¼àêå. Ïîçèòèâíå, ó ìåðè ó êî¼î¼ ñó îìî-
ãóèëå ïðîöâàò èñòîðè¼ñêå êðèòèêå êîä Ñðáà, ïî ïðèíöèïèìà
êî¼å ¼å óñòàíîâèëà Ðàíêåîâà èñòîðè¼ñêà øêîëà, è òèìå ïðèáëè-
æèëå ñðïñêó èñòîðèîãðàôè¼ó ìîäåëó åâðîïñêå åðóäèòíå èñòîðè-
¼å, çàñíîâàíå íà ïîçèòèâèñòè÷êîì òóìà÷åó è îöåèâàó èçâî-
ðà. Íåãàòèâíå, ¼åð ñó, îñòðàøåíèì è äîñëåäíèì îñòðàêèçìîì
ïðåìà íàðîäíî¼ èñòîðè¼ñêî¼ òðàäèöè¼è, ïîêèäàëå ñâå íèòè èçìå-
ó îâèõ, êîìïëåìåíòàðíèõ îãðàíàêà íàöèîíàëíå ìèñëè, è íà òà¼
508
£. Òîøêîâè, Çíà÷à¼ ðàäà Èë. Ðóâàðöà íà ïðîó÷àâàó ïîëèòè÷êå
èñòîðè¼å Öðíå Ãîðå, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, 1932,
ê. 5, ñâ. 2, 252-6.
509
Enciklopedija Jugoslavije, Zagreb, 1956, 417-419.
413
íà÷èí, îïðåäåëèëå ðàçâî¼ äîìàå èñòîðè¼ñêå íàóêå íà óñêèì è

îãðàíè÷åíèì äóõîâíèì ïðåòïîñòàâêàìà.
Ðóâàð÷åâî äåëî ñå, èïàê, ìîðà ïîñìàòðàòè êàî ðàçìåà ó
ðàçâî¼ó ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å: Óòèöà¼ åâðîïñêå ãðààíñêå èñòî-
ðèîãðàôè¼å íà ñðïñêó íå çàïî÷èå Ðóâàðöåì, ïà ÷àê Ðóâàðàö íè¼å
íè ïðâè ñðïñêè èñòîðè÷àð, íà êîãà ñó Ðàíêå è Ðàíêåîâà èñòîðè¼-
ñêà øêîëà èçâðøèëè óòèöà¼. Àëè íè Ðà¼è, êàî íà¼èñòàêíóòè¼è
ïðåäñòàâíèê ðàöèîíàëèñòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å êîä Ñðáà, íè Âóê
Êàðàè, íà êîã ¼å óòèöàî Ðàíêå, à ¼îø ìàå îíè êî¼è ñå ìîãó
ñàìî ïî îêðåíóòîñòè òðàäèöè¼è, à íå ïî ñâî¼î¼ íàó÷íî¼ ôèçèîíî-
ìè¼è, íàçâàòè ïðèñòàëèöàìà åâðîïñêå ðîìàíòè÷àðñêå øêîëå ó
èñòîðèîãðàôè¼è, ñà êî¼èìà ñå Ðóâàðàö íåïîñðåäíî ñóêîáèî, íè-
ñó õâàòàëè êîðàê ñà ðàçâèòêîì åâðîïñêå ãðààíñêå èñòîðè¼ñêå
íàóêå. Êðèòè÷êîì øêîëîì ÷è¼è ¼å Ðóâàðàö ïðâè è íà¼èçðàçèòè¼è
ïðåäñòàâíèê ñðïñêà èñòîðèîãðàôè¼à çàïî÷èå äà õâàòà êîðàê ñà
åâðîïñêîì èñòîðèîãðàôè¼îì, èàêî ñàìî ó ¼åäíîì îäðååíîì ïðàâ-
öó. Ó òîì ïîãëåäó Ðóâàðàö ïðåäñòàâà ðàçìåó ó ðàçâèòêó ñðï-
ñêå èñòîðèîãðàôè¼å.510 Îíî ¼å áîëàí, àëè è íåîïõîäàí ðåç êî¼è
¼å îìîãóèî äàè ïðèðîäàí òîê èñòîðè¼å êàî íàóêå, óç ïîñòåïå-
íî ïðåâàçèëàæåå îãðàíè÷åà êî¼à ¼å ïîçèòèâèñòè÷êè ìåòîä ñàì
ñåáè áèî íàìåòàî. Ðóâàð÷åâîì çàñëóãîì, ñðïñêà èñòîðèîãðàôè¼à
¼å óõâàòèëà êîðàê ñà åâðîïñêîì. Ìåðèëà è âðåäíîñòè ñó ñå,
èàêî íå ñàâðøåíå íèòè êîíà÷íå, ó ¼åäíîì áèòíîì òðåíóòêó äóõà
íàöè¼å, ïîêëîïèëå ñà åâðîïñêèì. Ó òîìå ¼å è íà¼âåà âðåäíîñò
Ðóâàð÷åâîã äåëà äàíàñ.
510
Á. óðåâ, Íàâ. äåëî, 985.
414
£à ïîçíà¼åì ñåáå áîå íåãî öåî íàäëåæàí è íåíà-

äëåæàí ñâåò, áîå íåãî ìî¼è òîáîæè ïðè¼àòåè è íåãî
ðîåíà áðàà ìî¼à. È ïîçíàâà¼óè ñåáå òàêî, ¼åñàì ëè êàî
ïîøòåí è ñàâåñòàí ÷îâåê ìîãàî äðóê÷è¼å ðàäèòè íåãî
øòî ñàì ðàäèî.511
Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å, áåç ñóìå, âåëèêî èìå ñðïñêå èñòîðè-

îãðàôè¼å 19. â. Îí ¼å îñíèâà÷ êðèòè÷êå èñòîðè¼ñêå øêîëå, íàó÷-
íèê òåìåíèõ êðèòè÷êèõ îïñåðâàöè¼à è øèðîêèõ èñòðàæèâà÷-
êèõ èíòåðåñîâàà, ïèñàö çíà÷à¼íèõ ðàñðïàâà èç èñòîðè¼å êè-
æåâíîñòè, ïîëèòè÷êå è öðêâåíå èñòîðè¼å ñðïñêîã íàðîäà, êàî è
ïðèëîæàêà èç èñòîðè¼ñêå ãåîãðàôè¼å è ôèëîëîãè¼å, äóõîâèòè
àóòîð ïîëåìè÷êèõ ñïèñà è êðèòè÷êèõ ïðèêàçà, âðåäíè èñòðàæè-
âà÷ è èçäàâà÷ èçâîðà. Ðàä Èëàðèîíà Ðóâàðöà íà èñòîðè¼è êè-
æåâíîñòè íå ìîæå ñå ïîñìàòðàòè èçäâî¼åíî îä åãîâèõ èñòîðè-
îãðàôñêèõ èíòåðåñîâàà. Íà¼âåè äåî ñâî¼èõ ðàñïðàâà ïîñâå-
òèî ¼å Ðóâàðàö èñòðàæèâàó è êðèòè÷êîì âðåäíîâàó èñòîðè¼-
ñêèõ ñïîìåíèêà, äîê ñå ñàìî ó íåâåëèêîì áðî¼ó ðàäîâà èç¼àñíèî
êàî èñòðàæèâà÷ óñìåíå êèæåâíîñòè ñâîãà íàðîäà, ïîñìàòðà¼ó-
è è òàäà íàðîäíó òðàäèöè¼ó íà¼÷åøå ó ñâåòëó èñòîðè¼ñêèõ ñòó-
äè¼à ñðïñêå ïðîøëîñòè, óâåê ñà ¼åäíàêèì ìåòîäîëîøêèì ïîëà-
çèøòåì: òåæîì äà ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è, ó âåêó ðîìàíòèçìà
è íàöèîíàëíîã çàíîñà, ïðèäà çíà÷à¼ è êàðàêòåð íàóêå, íà òåìå-
511
Ïèñìî Èëàðè¼îíà Ñàâè Äàâèäîâöó ó Ìàíàñòèðó Ãðãåòåã 4. (17)
äåöåìáðà 1886. ó: Èëàðè¼îí Ðóâàðàö è åãîâî âëàäè÷åñòâî, Ïîäëèñòàê
Çàñòàâå, 1905, áð. 235.
415
èìà èñòèíå è çíàà. Ãëàâíà çàñëóãà Èëàðèîíà Ðóâàðöà çà ñðï-

ñêó íàóêó, ïðåìà £îâàíó Ðàäîíèó, è ¼åñòå ó òîìå øòî ¼å ó äîáà
ðåàëèçìà óäàðèî ðåàëíèì ïðàâöåì: Ðóâàð÷åâà ¼å çàñëóãà äà ¼å
ïîòïóíî çàïëèâàî ñòðó¼îì ìîäåðíå íåìà÷êå èñòîðè¼îãðàôè¼å, äà
¼å âå ó ìëàäèì ãîäèíàìà èçðàäèî ñâî¼ ïîãëåä íà èñòîðè¼ó è å-
íó çàäàó, äà ¼å êàî àê ñàâëàäàî ïîòïóíî ìåòîä èñòîðè¼ñêîãà
èñïèòèâàà, òå òàêî, èàêî ïîøàâ îä ðîìàíòè÷àðñêîãà âðåëà, ïî-
ñòàî ïðåäñòàâíèêîì íîâîãà ðåàëèñòè÷íîãà ïðàâöà ó íàñ.512
Çáîã ïîëèòè÷êå ëî¼àëíîñòè Õàáñáóðøêî¼ äèíàñòè¼è è
ìààðñêî¼ äðæàâè,513 Ðóâàðàö ¼å ÷åñòî óìåî äà ïîòöåíè âðåä-
íîñò è ïîóçäàíîñò ñðïñêå íàðîäíå òðàäèöè¼å ó ïðîöåñó îñòâàðè-
âàà èñòîðè¼ñêå ñïîçíà¼å.514
Ó ïîëåìèöè ñà Èëàðèîíîì Ðóâàðöåì íà¼èñòàêíóòè¼è ïðåä-
ñòàâíèöè ñòàðå èñòîðè¼ñêå øêîëå, Ïàíòà Ñðåêîâè è Ìèëîø Ñ.
Ìèëî¼åâè, ïðîøëè ñó âåîìà ëîøå. Íî, íè îñòàëè ïðèïàäíèöè
íåêðèòè÷êå ðîìàíòè÷àðñêå øêîëå íèñó ñå áîå ïðîâåëè ó îáðà-
÷óíó ñà îøòðèì è ó àðãóìåíòèìà òåøêî îáîðèâèì ñâåøòåíèêîì
èç Ãðãåòåãà: Ñ. óáè, Ê. Íèêîëà¼åâè è Ñâ. Íèêåòè ó Êðàèöà-
ìà è öàðèöàìà ñðïñêèì, . Ìàãàðàøåâè ó Ñòàðîì Ñëàíêàìåíó,
îá¼åêòèâíè õðâàòñêè èñòîðèê Òàäè¼à Ñìè÷èêëàñ ó èñòî¼ ðàñïðà-
âè, êàî è ìíîãè äðóãè. Êàäà ìèñëè äà ¼å ó ïðàâó, Ðóâàðàö íå øòåäè
íè ïðèïàäíèêå íîâå èñòîðè¼ñêå øêîëå: . Êîâà÷åâèà, Ñò. Íîâà-
êîâèà, Ô. Ðà÷êîã. Òàêî, Ô. Ðà÷êîã, êî¼åãà ¼å èíà÷å èçóçåòíî öå-
íèî515, íàçèâà ïîïîì äåëè-ïîïîì ñà Êàïòîëà, ïà è õðâàòñêèì
øîâèíèñòîì êàäà ó Êíåçó Ëàçàðó ðàñïðàâà î ó÷åøó õðâàòñêå
âî¼ñêå ó áî¼ó íà Êîñîâó. È ïîðåä ñâåãà òîãà, Ðóâàðàö ïîñòàâà
íåïðåìîñòèâó îãðàäó èçìåó äâå èñòîðè¼ñêå øêîëå, ïðîêëàìó¼ó-
è èì êàî îñíîâíå äèñòèíêòèâíå êðèòåðè¼óìå ìåðèëà ïàìåòè, ñïî-
ñîáíîñòè è çíàà: À çíàòå ë êàêâà ¼å ðàçëèêà èçìåó Øàôàðèêà,
512
£. Ðàäîíè, Î Èëàðè¼îíó Ðóâàðöó, 11.
513
×. Ïîïîâ, Èëàðèîí Ðóâàðàö è £îâàí Ðèñòè, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó
ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, 186.
514
È. Ðóâàðàö, Î êíåçó Ëàçàðó, 159.
515
Âèä. Ê. Ìèëóòèíîâè, Ôðàî Ðà÷êè è Èëàðèîí Ðóâàðàö, Çáîð-
íèê Ìàòèöå ñðïñêå çà èñòîðè¼ó, Íîâè Ñàä, 1980, 21, 159-171.
416
Ãèôåðäèíãà è Ðà÷êîã è ã. Ïàíòå? Òàêâà è îíîëèêà, êàêâà ¼å

èçìåó íà¼âèøåã ìà¼ñòîðà è íà¼¼àäíè¼åã ôóøåðà.516
Àêî îâè ðåäîâè ñ ïðàâîì äåëó¼ó êàî ïðåòåðàíè è íåïðèìå-
ðåíè ¼åäíîì îçáèíîì íàöèîíàëíîì èñòîðè÷àðó, ìîðà ñå íàãëà-
ñèòè äà íè Ðóâàð÷åâè ïðîòèâíèöè íèñó áèëè íèìàëî íåæíè ó
ñâî¼èì îäãîâîðèìà è íàïàäèìà íà ðóøèîöà íàðîäíèõ ñâåòèà.
Íàïðîòèâ. Âðõóíàö, ó òîì ñìèñëó, âåðîâàòíî ïðåäñòàâà ¼åäíî
ìåñòî èç îäãîâîðà Ñ. óáèà Ãîñïîäèíó Â. £àãèó, ïîâîäîì £à-
ãèåâèõ àôèðìàòèâíèõ îöåíà Ïðèëîæàêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó
êî¼èìà ñå âåëèêè ¼óæíîñëîâåíñêè ôèëîëîã ñëàæå ñà Ðóâàð÷åâèì
ïîðàçíèì ñóäîì î ãîòîâî íèêàêâîì íàó÷íîì êðåäèáèëèòåòó õð-
âàòñêîã àêàäåìèêà óáèà. Òî ìåñòî ãëàñè: Ja tome nadripiscu i
luðaku, komu je cirilica jedino to valjda znade, ili ne bi odgovorio
ni slovca kao nedostojnu moga odgovora, ili kao prostomu rovarcu
bio mu gdjegdje opet u opazki zabo kost u grkljan, da ne laje, no
poto je naao moguæega zagovornika u g. V. Jagiæa, profesora ode-
sko-berlinsko-petrogradskoga samo ne hrvatskoga sveuèilita, treba
da se i rovarcem bavim daleko vie nego ta budala zasluuje.517
£. Ñêåðëè ïðîãëàøàâà, íàä Ðóâàð÷åâèì ãðîáîì, ïîáåäó
åãîâå èñòîðè¼ñêå øêîëå.518 Âàòðîñëàâ £àãè àôèðìàòèâíî îöå-
ó¼å Èëàðèîíà Ðóâàðöà êàî çàñëóæíîã èñòðàæèâà÷à ñðïñêå èñòî-
ðè¼å çàëàæóè ñå, èñòîâðåìåíî, çà ïîíîâíî èçäàâàå åãîâèõ
ðàñóòèõ ðàñïðàâà519. È Ñòî¼àí Íîâàêîâè èìà âåîìà àôèðìàòèâíî
ìèøåå î ïðâî¼ ôàçè Ðóâàð÷åâîã áàâåà íàðîäíîì òðàäèöè-
¼îì. Ïî åìó, Ðóâàðàö ¼å ïðâè ó íàñ êî¼è ¼å íàðîäíó íàøó ïîåçè-
¼ó ñ ëèòåðàðíî-èñòîðè¼ñêå òðàäèöè¼å ðàçìàòðàî520.
516
È. Ðóâàðàö, Ïðåëàç ñ ïðèêàçà íà êðèòèêó, ó: Çáîðíèê Èëàðèîíà
Ðóâàðöà I, 138.
517
Viestnik Hrvatskoga arkeologièeskoga drutva, 1881, III, 28. Âèä:
Êðèòèêà ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà îä Íèêîëå Ðàäî¼÷èà, 108.
518
£. Ñêåðëè, Èëàðèîí Ðóâàðàö (íåêðîëîã), Îä¼åê, 13. àâãóñò 1905,
ãîä. IV, áð. 186.
519
St. Novakoviæ, Ûber Legjan-grad (Ledjan Stadt) der serbischen Volk-
spoesie, Archiv für slavische Philologie, Berlin, 1879, III, 124, íàïîìåíà áð. 1.
520
Ñòî¼àí Íîâàêîâè è ôèëîëîøêà êðèòèêà, 64.
417
È çàèñòà, âå íà ïîãðåáó àðõèìàíäðèòà Èëàðèîíà Ðóâàðöà

ìîãàî ñå îñåòèòè ñàâ çíà÷à¼ íàó÷íå ïî¼àâå îñíèâà÷à êðèòè÷êîã
èñòîðè¼ñêîã ïðàâöà ó Ñðáà. Íà ñàõðàíè521 êî¼à ¼å îáàâåíà ó ÷å-
òâðòàê, 11 (24) àâãóñòà ó ìàíàñòèðó Ãðãåòåãó, áèëè ñó ïðèñóòíè
ñâè âàæíè¼è öðêâåíè è äðæàâíî-íàó÷íè ïðåäñòàâíèöè è äîñòî-
¼àíñòâåíèöè: ïàòðè¼àðõ Ãåîðãè¼å Áðàíêîâè, åïèñêîïè ïàêðà÷êè
è áóäèìñêè, âåèíà àðõèìàíäðèòà, ïðåäñòàâíèöè Ñðïñêå êðà-
åâñêå àêàäåìè¼å (£îâ. Í. Òîìè), Ñðïñêîã óíèâåðçèòåòà ó Áåî-
ãðàäó (Ñòàíî¼å Ñòàíî¼åâè), Ìàòèöå ñðïñêå ó Íîâîì Ñàäó (Òè-
õîìèð Îñòî¼è), Êàðëîâà÷êå áîãîñëîâè¼å, ãèìíàçè¼à ó Êàðëîâ-
öèìà è Íîâîì Ñàäó è äð. Çàáåëåæåíî ¼å äà £óãîñëàâåíñêà àêàäå-
ìè¼à ó Çàãðåáó íè¼å ïîñëàëà íèêîãà íà ïîãðåá Èëàðèîíà Ðóâàð-
öà, øòî ¼å èçàçâàëî áóðíå ðåàêöè¼å èçâåøòà÷à.522
Êàî íà¼çíà÷à¼íè¼à ïîñëåäèöà áåñïîøòåäíå áîðáå Èëàðèî-
íà Ðóâàðöà ñà ïðåäñòàâíèöèìà ñòàðå èñòîðè¼ñêå øêîëå ïîêàçó-
¼å ñå åãîâî äîñëåäíî îäáàöèâàå è íèïîäàøòàâàå íàðîä-
íèõ òðàäèöè¼à êàî èñòîðè¼ñêèõ èçâîðà523. Ó ñâî¼î¼ èñòðàæè-
521
Ilarion Ruvarac izuzetan istorièar i moda jo i veæi polemièar je i
umro u Grgetegu. Njegov grob se nalazi na manastirskom groblju koje je sme-
teno na malom proplanku iznad manastira (u neposrednoj blizini velikog be-
log krsta). Na ovom groblju, okruenom hrastovom umom, ima desetak ka-
menih nadgrobnih spomenika meðu kojima onaj posveæen Ilarionu Ruvarcu
ima posebno mesto. Nalazi se na pomalo uzdignutom mestu, usamljen, sa jed-
nostavnim granitnim spomenikom na kojem piu samo najosnovniji podaci.
Grgeteg, podaci sa Interneta.
522
Âðëî ¼å íåïðè¼àòíî äèðíóî ñâå îíå, êî¼è äîøîå äà èñïðàòå Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà äî âå÷íå ìó êóå, ôàêò, äà £óãîñëîâåíñêà Àêàäåìè¼à ó Çà-
ãðåáó íè¼å íèêîãà ïîñëàëà íà ïîãðåá ñâîãà ïðàâîãà ÷ëàíà, êî¼è ¼å Ðàä £óãî-
ñëîâåíñêå Àêàäåìè¼å îáîãàòèî ìíîãèì äðàãîöåíèì ðàäîâèìà. Ìè Ñðáè
ñìî äðóê÷å îäàëè ïî÷àñò äðó Ôðàè Ðà÷êîì, íåãî øòî äàíàñ áðàà Õðâà-
òè îäàäîøå íàøåì Ðóâàðöó. Ïîãðåá àðõèìàäðèòà Èëàðèîíà Ðóâàðöà,
Áðàíèê, Íîâè Ñàä, ó ñóáîòó 13 (26) àâãóñòà 1905, ãîä. XXI, áð. 182, 1.
523
Îí ¼å òàäà íåñóìèâî ïðåöåèâàî âðåäíîñò èñïðàâà êàî èñòî-
ðè¼ñêèõ èçâîðà, àëè òî ¼å áèëà çäðàâà è ðàçóìèâà ðåàêöè¼à íà ðàíè¼å ïðå-
ïðè÷àâàå èçâîðà äðóãîã è òðååã ðåäà, ïèñàöà è óñìåíå òðàäèöè¼å. å-
ìó ñå ó òî äîáà íè¼å ñâèàëî ÷àê íè êîìáèíîâàå òðîâðñíèõ ïèñàíèõ èç-
âîðà, çâàíè÷íèõ àêàòà, ïèñàöà è çàáåëåæåíå òðàäèöè¼å, íåãî ñå òðóäèî äà
418
âà÷êî¼ ñòðîãîñòè Ðóâàðàö ¼å èøàî äîòëå äà ¼å, ó èçäàâàèìà

èçâîðà, ñåáè ÷àê äàâàî çà ïðàâî äà èõ êîìàäà è ÷èñòè îä, íà-
âîäíî, íåèñòîðè¼ñêèõ ïî¼åäèíîñòè524. Îâàêàâ, ðàöèîíàëèñòè÷-
êè ïðèñòóï íàöèîíàëíî¼ ïðîøëîñòè, óïðàâåí ïðîòèâ ïîåòè-
çîâàíå èñòîðè¼å ñðïñêîã íàðîäà, íàèøàî ¼å íà âåëèêè îä¼åê
êîä Ðóâàð÷åâèõ ñàâðåìåíèêà. £îâàí Ñêåðëè, ðàöèîíàëèñòà ïî
äóõó, îäà¼å íà¼âåå ïðèçíàå óïðàâî òî¼ äèìåíçè¼è Ðóâàð÷åâîã
ðàäà.525
ñå äðæè, êîëèêî ãîä ¼å ìîãóå âèøå, ñàìî ïîâåà. (...) £à íèïîøòî íå òâð-
äèì äà ñå Èë. Ðóâàðàö ó äîáà ïîñòàíêà îâèõ îäëîìàêà ïîòïóíî îäðèöàî
ïîìîè ïèñàöà è ïðåäàà, àëè ñå óçäàì äà å èõîâè ÷èòàîöè îñåòèòè
êîëèêî ¼å Ðóâàð÷åâî ïîâåðåå ó ïîâåå è êîëèêî ¼å îøòàð ïðåìà èñòîðè-
÷àðèìà êî¼è èëè çáîã ëåíîñòè, èëè çáîã íåìåòîäè÷íîñòè ó íàó÷íîì ðàäó,
èëè ðàäè ñòèëñêèõ åôåêàòà ïðåïèñó¼ó íåïîóçäàíå ïèñöå èëè èñïèñó¼ó ìà-
ãëîâèòó òðàäèöè¼ó, ãäå áè ìîãëè íàè òà÷íà îáàâåøòåà ó ïîâåàìà. Îí
ñå ïðè òîìå íàðî÷èòî äîòàêàî Ô. Ðà÷êîãà, àëè âèøå ãà æàëåè øòî ñå ó
÷àñó ñëàáîñòè ïîâåî çà íåèñòèíîì, è Ñ. óáèà, çà êîãà ¼å îâäå, êàî è
óâåê, èìàî ñàìî æó÷è è ïðåçèðà. Ðåäîâíî ñ ïðàâîì. Í. Ðàäî¼÷è, Äâà
îäëîìêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà î Êîñà÷àìà, Ãëàñíèê Çåìàñêîã ìóçå¼à ó Ñà-
ðà¼åâó, í. ñ., 1949-1950, ñâ. IV-V, Ñàðà¼åâî, 1950, 202.
524
Ìîíàõ Èëàðèîí íèêàêî íè¼å ìîãàî äà ñå ïîìèðè ñà ïðèðîäîì
ñðïñêèõ ñðåäîâåêîâíèõ èçâîðà. Ñòðîã è èñêó÷èâ, ó èçâîðèìà ¼å òðà-
æèî ñàìî èñòîðè¼ñêå âåñòè è ãðàó. Ñëè÷íå çàäàòêå ïîñòàâàî ¼å ñåáè è
êàî èçäàâà÷: äà ðàñòåðåòè è îñëîáîäè òåêñò ðåòîðè÷íîñòè, áîãîñëî-
âà è íåèñòîðè¼ñêèõ ñóâèøíîñòè. Òàêî, äóõîâíîì àòìîñôåðîì áîãàòó
Ïîâåñò î ïðåíîñó ìîøòè¼ó ¼åâàíåëèñòå Ëóêå ó Ñìåäåðåâî Ðóâàðàö ¼å
áåñïîøòåäíî ñåêàî è ÷èñòèî, òå ¼å îáèìàí ñïèñ ó èçäàó äîáèî ñâåãà
øåñò ñòðàíà. . Òðèôóíîâè, Ðóâàð÷åâà èçäàà ñðïñêîñëîâåíñêèõ èç-
âîðà, Çáîðíèê Ìàòèöå ñðïñêå çà ëèêîâíå óìåòíîñòè, Íîâè Ñàä, 1988,
24, 244.
525
Ó îíîì ñêðîç ðîìàíòè÷íîì íàðàøòà¼ó íàøåì, êî¼å ñå ïðåñèïàëî
êèïåèì îäóøåâååì, êàêî ñå îíäà ãîâîðèëî, ¼àâèî ñå òà¼ ÷îâåê ñòðî-
ãà íàó÷íà äóõà è íà¼âåäðè¼å òðåçâåíîñòè. Ó äîáà ñìåëèõ óîïøòàâàà è
áåçàçëåíèõ èãàðà ñà îïøòèì èäå¼àìà, êàäà (ñó) ñå êîäà íàñ ïèñàëå èñòî-
ðè¼å ñðïñêå öèâèëèçàöè¼å, îòïî÷åî ¼å îí ñâî¼ àíàëèòè÷àí ðàä, âåðíå ìî-
íîãðàôè¼å, êðèòèêó òåêñòîâà, ïðîó÷àâàà ñèòíèõ òîïîãðàôñêèõ è õðîíî-
ëîøêèõ ïèòàà, îíà¼ ïèïàâ è òåæàê ïîñàî èñòðàæèâàà è ñèòíèõ ôàêàòà,
÷è¼à óêóïíîñò äà¼å ñòðîãî è ïîóçäàíî íàó÷íè êàðàêòåð èñòîðè¼è. £. Ñêåð-
ëè, Èëàðèîí Ðóâàðàö, íåêðîëîã.
419
Ðàäîâàí Ñàìàðè ïàê, ÷èíè ñå óïðàâî çáîã òå äèìåíçè¼å,

Èëàðèîíó Ðóâàðöó, êàî îñíèâà÷ó êðèòè÷êîã ïðàâöà ó ñðïñêî¼
èñòîðèîãðàôè¼è, ïðåòïîñòàâà Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà êàî ðîäîíà-
÷åëíèêà ìîäåðíå ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å526. Íîâàêîâè óâîäè è
íàðîäíó òðàäèöè¼ó ó õîðèçîíò èñòðàæèâàà íàöèîíàëíèõ èñòî-
ðè÷àðà: Ìåóòèì, êîëèêî áè áèëî ïîãðåøíî ïðèìèòè íàðîäíó
òðàäèöè¼ó êàî îá¼åêòèâíó ñëèêó äîãàà¼à, íå ìàå áè áèëî ïî-
ãðåøíî è îäáàöèòè ¼å ñàìî çàòî øòî íè¼å ïîòïóíî îá¼åêòèâíà
ñëèêà äîãàà¼à.527
Ñëè÷íî ìèøåå èñêàçó¼å è Âë. îðîâè, ðàñïðàâà¼óè
î èñòîðè¼ñêî¼ îñíîâè ïåñìå Æåíèäáà Äóøàíîâà ó ïîãëåäó óëîãå
Âî¼èíîâèà ó î¼, ó îòâîðåíî¼ ïîëåìèöè ñà Ðóâàð÷åâîì êîíöåï-
öè¼îì èçâîðà çà íàöèîíàëíó èñòîðè¼ó: Îâà¼ ìàëè ÷ëàíàê èìàî
¼å äà áóäå ñàìî ¼åäàí ïðèëîã çà ìíîãî êðóïíè¼å ïèòàå î õèñòî-
ðèñêîì åëåìåíòó ó íàøî¼ íàðîäíî¼ åïèöè. Ìè íàëàçèìî, äà òîã
õèñòîðèñêîã åëåìåíòà, ðà÷óíà¼óè òó, íàðàâíî, öåëî íàøå íà-
ñëåå ïðîøëîñòè, è ïîëèòè÷êî, è êóëòóðíî, è êèæåâíî, èìà
ìíîãî âèøå íåãî øòî ñå äî ñàä óçèìàëî. È ïîìåí íåñðåíå çå-
ìå Èíäè¼å, ãäå íå ñëóøà ìëàè ñòàðè¼åãà; è íà÷èí êàêî ñâåöè
áëàãî äåëå; è òóìà÷åå îäëàñêà Ñâ. Ñàâå ó êàëóåðå æåíèäáîì
íà ñèëó; è ïî¼àâà âî¼âîäå Áàëà÷êà; è ìíîãî äðóãèõ ñòâàðè ó íà-
øåì íàðîäíîì ïåñíèøòâó, êî¼å ñó ðàäî òóìà÷åíå ñàìî ìèòñêèì
åëåìåíòèìà, èìà¼ó ÷åñòî èçâåñíå êîíêðåòíå õèñòîðèñêå ïîëàçíå
òà÷êå. Ïðîíàè èõ, è óòâðäèòè, íè¼å óâåê íè ëàê, íè ñèãóðàí ïî-
ñàî; âèøå íåãî íà äðóãî¼ ñòðàíè, òó òðåáà è ìíîãî íà÷èòàíîñòè,
è ìíîãî ðàçíèõ, ÷åñòî è âðëî ñëîæåíèõ ìåòîäà ðàäà. Ìè ðàäî
ïðèçíà¼åìî, äà èñêó÷èâ õèñòîðèñêè ìåòîä çà ðåøàâàå íè¼å
äîâîàí, àëè ðàäèòè áåç åãà çíà÷è ëèøèòè ñå äðàãîöåíèõ îáà-
âåøòåà, êî¼à ìîãó äà äàäó âðåìå è ñðåäèíà, î êî¼èìà ïåñìå ðà-
äå èëè ó ó êî¼èìà ñó îíå íàñòàëå. Êðèâèöà ¼å ó äîáðî¼ ìåðè è äî
526
Âèä. Ð. Ñàìàðè, Ñòî¼àí Íîâàêîâè. Óòåìåèòå ñàâðåìåíå
ñðïñêå èñòîðèîãðàôè¼å, ó: Ïèñöè ñðïñêå èñòîðè¼å, Áåîãðàä, 1976, 189.
527
Èñòî, 53.
420
ñàìèõ õèñòîðè÷àðà, è òî äî íèêîã ìàåã íåãî äî ñàìîã Ðóâàð-

öà, øòî ñó, íå èñêîðèñòèâøè äî êðà¼à ñâà ñâî¼à ñðåäñòâà, ïðè-
áåãàâàëè äðóãèì êîìáèíàöè¼àìà. Çàäàòàê õèñòîðèñêå íàóêå ó îâèì
ñòóäè¼àìà ñàñâèì ¼å ¼àñàí: îíà èìà äà ñòâîðè îñíîâó çà äàà èñ-
ïèòèâàà ñòðó÷àêà èç äðóãèõ îáëàñòè, ïîøòî ðàø÷èñòè ãðàó
è, êîëèêî ìîæå, óòâðäè ÷èåíèöå.528
Ðóâàð÷åâî îäáàöèâàå åïñêå ïåñìå êàî èñòîðè¼ñêîã èçâîðà
íè¼å çíà÷èëî èñòîâðåìåíî è îäáàöèâàå åïñêå ïîåçè¼å ñàìå. Î
òîìå íà¼áîå ñâåäî÷å åãîâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå. Äàíàñ ñå, èïàê,
ó åãîâ îáðà÷óí ñà íàðîäíîì òðàäèöè¼îì ó÷èòàâà íåøòî ÷åãà ó
åìó íèêàäà íè¼å áèëî íèòè ¼å ìîãëî áèòè: îäáàöèâàå ñðïñêå
íàöèîíàëíå ìèñëè, êëàñè÷íèõ åïñêèõ âðåäíîñòè íà êî¼èìà ïî-
÷èâà ñðïñêà êèæåâíîèñòîðè¼ñêà äóõîâíà âåðòèêàëà: Îòâàðà-
å ñàìî íåêèõ ïèòàà âåçå è îäíîñà èñòîðè¼å è ñðïñêå åïèêå
ïîêàçó¼å, ó ñâåòëó çàêó÷àêà ìîäåðíå íàóêå, äà ¼å Èëàðèîí Ðó-
âàðàö áèî ó ïðàâó êàäà ñå ñïîðèî ñà ñâåøó êîä Ñðáà êî¼à ¼å
ìèòîì çàìåèâàëà êðèòè÷êè óì, à åïñêîì ñëèêîì èñòîðè¼ó. Òà¼
íåêðèòè÷êè óì ó áèòíîì îäðåó¼å áèòàê ñðïñêîã íàöèîíàëíîã
äóõà è äàíàñ.529
Ïîðåä Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà, Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà è Âëà-
äèìèðà îðîâèà, óìåðåíè¼ó ñòðó¼ó ó ïðîó÷àâàó èñòîðè¼å
ñðïñêîã íàðîäà ó ñàâðåìåíî¼ íàóöè íà íà¼áîè íà÷èí àôèðìè-
øó Ðàäîâàí Ñàìàðè è Ðàäå Ìèõà÷è: Êðèòè÷êà èñòîðè¼à ¼å
ïîíîâî ïîñëå Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà, àëè íà íîâè íà÷èí, ïðå ñâåãà
çàõâàó¼óè êîíöåïöè¼è Ðàäîâàíà Ñàìàðèà, åãîâèì èñòðà-
æèâàèìà è èñòðàæèâàèìà åãîâèõ ñëåäáåíèêà, ïðèõâàòèëà
íàðîäíó òðàäèöè¼ó êàî ñâî¼åâðñíî âðåëî èñòîðè¼ñêèõ ïîäàòàêà
è îäðåäèëà ¼î¼ ïðàâî ìåñòî. Òàêî èçäâî¼åíå, àëè è ïîâåçàíå ÷è-
åíèöå èç íàðîäíå òðàäèöè¼å, àêî ñå íå ñõâàòå áóêâàëíî, îòêðè-
âà¼ó äðàãîöåíå óçðîêå è ïîñëåäèöå äðóøòâåíèõ è ïîëèòè÷êèõ
528
Âë. îðîâè, Ìèëîø Âî¼èíîâè, ó: Çáîðíèê ó ÷àñò Áîãäàíà Ïî-
ïîâèà, Áåîãðàä, 1929, 114-115.
529
òîä Èëàðèîíà Ðóâàðöà, 29.
421
äîãààà è îíîâðåìåíîã ìèøåà î èìà, ïóòåâå ðàçâèòêà ¼àâ-

íîã ìåà, îêîëíîñòè ó êî¼èìà ñå æèâåëî.530 Ñàâðåìåíà èñòî-
ðè¼ñêà íàóêà íå ìîæå äà ñå çàñíèâà íà íåïîóçäàíèì òðàäèöè¼-
ñêèì èçâîðèìà. Àëè àêî îäáàöè ñâå îíå æèâå, óñìåíîì òðàäèöè-
¼îì áàøòèåíå ñïîíå ñà ñâî¼èì íàðîäîì, êàêâó áè òî èñòîðè¼ó, è
÷è¼ó, ñàâðåìåíè èñòîðè÷àð ìîãàî äà áåëåæè?
Èëàðèîí Ðóâàðàö, âîäåè ñðïñêè êðèòè÷êè èñòîðè÷àð, çà-
ñòóïíèê ôèëîëîøêå øêîëå è ôîëêëîðèñòà ìèòîëîøêå îðè¼åíòà-
öè¼å óíóòàð èñòå íàó÷íå áèîãðàôè¼å, ãðãåòåøêè óñàìåíèê è
÷óäàê êî¼è ¼å öåëîãà ñåáå ïîêëîíèî ïðîó÷àâàó èñòîðè¼ñêîã áè-
à ñâîãà íàðîäà, îäðåêàâøè ñå ó åãîâî èìå è âëàäè÷àíñêîã äî-
ñòî¼àíñòâà, ñâî¼îì êîíòðîâåðçíîì ïî¼àâîì è äàíàñ îñòà¼å íåðå-
øèâà çàãîíåòêà çà ïðîó÷àâàîöå. Íåóìîèâà ñâåñò è ñàâåñò ñâîãà
âðåìåíà, óïîðàí äî ôàíàòèçìà ó ïèòàèìà èñòèíå, çà íàöèîíàë-
íå ðîìàíòè÷àðå ÷åñòî íåïðè¼àòàí ó òî¼ ñâî¼î¼ óïîðíîñòè, êàî äà
¼å èïàê áèî íåñõâàåí, è íåñðåàí ó îáè÷íîì æèâîòó.531 Ñâåñíî
ñå îäðåêàâøè ïðåëåñòè è òàøòèíå îâîãà ñâåòà, çàðàä íåèçáðî¼-
íèõ ÷àñîâà íåçàìèñëèâå ìóêå íàó÷íîãà èñòðàæèâàà, ðàäåè òå-
530
Í. Ìèëîøåâè-îðåâè, Êðà¼ ñðïñêîã öàðñòâà ó Ìèëóòèíîâè-
åâî¼ Ï¼åâàíè¼è, ó: Ñèìà Ìèëóòèíîâè Ñàðà¼ëè¼à, 1791-1991, çáîðíèê
ðàäîâà, Áåîãðàä, 1993, 201.
531
Íà ìîëáó £îâàíà Ãð÷èà äà ó Ñòðàæèëîâó íàïèøå íåêó òîïëó
ðå÷ î âëàäèöè Íèêàíîðó Ãðó¼èó, êî¼è ¼å íåòîì áèî óìðî, Ðóâàðàö je,
èçìåó îñòàëîã, îòïèñàî: Ãðó¼è ¼å áèî âðëî äàðîâèò ÷îâåê è íàøà íà¼áî-
à ãëàâà, è àêî íååòå ìåó âàìà èôòàìà à îíî ìîðàòå ïðèçíàòè äà ¼å áèî
íà¼áîà ãëàâà ìåó íàìà ÷ðíîðèçöèìà, îäêàä ¼å ÷åðíîðèçàöâ. Ñà øòà, êðîç
øòî è çáîã êîãà èëè çáîã ÷åãà: íî òà íà¼áîà ãëàâà íå îñòàâè, íå ñòâîðè,
øòî áè äîñòî¼íî áèëî è øòî áè îäãîâàðàëî îíîì âåëèêîì äàðó, êî¼è ìó ¼å
Áîã äàî è êî¼èì ãà ¼å áèî îäàðèî; è çàòî ïëàêàî ñàì âå ïîîäàâíî à ïëàêàî
ñàì è íà ãðîáó åãîâó, øòî îäå à íå îñòàâè äåëà äîñòî¼íà èìåíà ñâîãà.
£åäàí óìèðå òàêî, à äðóãè ¼îø ãîðå, à òî ñó íàì íà¼áîå ãëàâå, íàñ øàêå
óäè. Áîëåñíè ñìî ñâè îä ïðâîã äî ïîñëåäåã, è âè, êî¼è ìèñëèòå äà ñòå
ïîòïóíî çäðàâè, è ñâè ìè îñòàëè, ñâè ñìî ìè áîëåñíè, öåî ¼å íàðîä íàø
áîëàí ïðåáîëàí, è ñ òîãà è íå âàà íèøòà, øòî ãîä ðàäèìî. Ìåòåìî ñå,
ïðîìååìî ñå, çèïàðàìî è ðàçìååìî ñå, ¼åð íàì íåøòî ôàëè à íå çíàìî
èë íå åìî äà çíàìî øòà íàì ôàëè. Ïèñìî äàòîâàíî ó ìàí. Ãðãåòåã, 2.
V 1887. Âèä. £. Ãð÷è, Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, V, 17-18.
422
øêî, äî ôèçè÷êîã ñàìîïîíèøòàâàà, àðõèìàíäðèò Èëàðèîí êàî

äà ¼å ó ïðîøëîñòè ñâîãà íàðîäà íàøàî îíî øòî ìó ¼å ó æèâîòó
íåäîñòà¼àëî: ìèð è ëåïîòó æèâåà, çàòîìåíîñò ñòðàñòè è ïî-
òìóëè ¼åê âðåìåíà êî¼å èçà ñåáå îñòàâà ñàìî ïðàõ, è èñòîðè¼ó,
êàî íåìóøòè ¼åçèê ìðòâèõ. Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å ðàçóìåî òà¼ ¼å-
çèê, è ïîòðóäèî ñå äà ãà ó÷èíè äîñòóïíèì è ñâî¼èì ñàâðåìåíè-
öèìà.
423
424
ÏÐÈËÎÇÈ
V
ÏÐÈËÎÇÈ
425
426
ÏÐÈËÎÇÈ
ÏÐÅÏÈÑÊÀ ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ È

ÊÎÍÑÒÀÍÒÈÍÀ £ÈÐÅ×ÅÊÀ
Ó Ôîíäó Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà1 êî¼è ñå ÷óâà ó Àðõèâó Áó-

ãàðñêå àêàäåìè¼å íàóêà ó Ñîôè¼è,2 ó îêâèðó äðàãîöåíå ãðàå,3
íàëàçè ñå è çàíèìèâà ïðåïèñêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà4 è Êîíñòàí-
1
Áúëãàðñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå. Íàó÷åí àðõèâ. Ôîíä Ê. Èðå÷åê,
No 3ê, àðõ. åä. 329, îï. 1.
2
Àðõèâñêà çàîñòàâøòèíà ïðîô. äð Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà ÷óâà ñå
êàî çàñåáàí àðõèâñêè ôîíä ó Àðõèâó Áóãàðñêå àêàäåìè¼å íàóêà ó Ñîôè¼è.
Èíâåíòàðíè îïèñ îâîã ôîíäà îáóõâàòà 241 ëèñò ñà 1321 àðõèâñêîì ¼åäè-
íèöîì. Ïðèìàðíó ïîäåëó ãðàå èçâðøèî ¼å ñàì Ê. £èðå÷åê. Ìàòåðè¼àë ¼å
ðàñïîðååí ó 98 êóòè¼à è 41 ôàñöèêëó. Èíâåíòàðíè îïèñ ¼å ñà÷èíèëà àð-
õèâèñò Äàðèíà Âåëåâà. Íà¼âåè áðî¼ àðõèâñêèõ ¼åäèíèöà ñàäðæè £èðå÷å-
êîâó êîðåñïîíäåíöè¼ó ñà íàó÷íèöèìà èç ¼óæíîñëîâåíñêèõ è äðóãèõ åâðîï-
ñêèõ çåìàà. Êîðåñïîíäåíöè¼à ñå ñàñòî¼è îä ïèñàìà óïóåíèõ Êîíñòàí-
òèíó £èðå÷åêó è ïèñàìà-êîíöåïàòà Ê. £èðå÷åêà. Âèä. Ä. Ñèíäèê, Àðõèâ
Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà, Èñòîðè¼ñêè ãëàñíèê, Áåîãðàä, 1984, 1-2.
3
Çàõâàëíîñò çà óâèä ó ãðàó äóãó¼åì óáàçíîì îñîáó Áóãàðñêå
àêàäåìè¼å íàóêà ó Ñîôè¼è êî¼å ìè ¼å îìîãóèëî ðàä ó Àðõèâó ÁÀÍ, àêàäå-
ìèêó Ìèðîñëàâó Ïàíòèó íà äðàãîöåíèì èíôîðìàöè¼àìà, êàî è êîëåãè-
íèöè Äàðèíè Äîí÷åâî¼ íà íåñåáè÷íî¼ ïîìîè.
4
Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å ðîåí 1. ñåïòåìáðà 1832. ãîäèíå ó Ñðåìñêî¼
Ìèòðîâèöè. Ñâåòîâíî èìå ìó ¼å áèëî £îâàí. Ñòóäèðàî ¼å ïðàâà ó Áå÷ó
(1852-1856). Ïîñëå ñâðøåíèõ ñòóäè¼à, îä 1856. äî 1859. ãîäèíå ó Ñðåì-
ñêèì Êàðëîâöèìà çàâðøàâà Áîãîñëîâè¼ó. Çàìîíàøèî ñå 1. ¼àíóàðà 1861.
ãîäèíå ó Êðóøåäîëó äîáèâøè èìå Èëàðèîí. Îä 1875. ãîäèíå äî 1882.
îáàâàî äóæíîñò ðåêòîðà Êàðëîâà÷êå áîãîñëîâè¼å. Êðà¼åì 1874. ïîñòà-
âåí çà àðõèìàíäðèòà ìàíàñòèðà Ãðãåòåã. Ðóâàðàö ¼å ¼åäàí îä îñíèâà÷à
êðèòè÷êå èñòîðèîãðàôè¼å êîä Ñðáà è íà¼èçðàçèòè¼è ïðåäñòàâíèê íåìà÷êå
ìèòîëîøêå øêîëå ó ïðîó÷àâàó óñìåíå åïñêå ïîåçè¼å ñðïñêîã íàðîäà. Õâà-
åí è îñïîðàâàí, ïîñëå èçóçåòíî ïëîäíîã íàó÷íîã æèâîòà, Ðóâàðàö óìè-
ðå ó Ãðãåòåãó 8. àâãóñòà 1905. ãîäèíå.
427
òèíà £èðå÷åêà.5 Ïðåïèñêà ñàäðæè 143 íóìåðèñàíà ëèñòà. Ñàñòî-

¼è ñå îä ïèñàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà Êîíñòàíòèíó £èðå÷åêó äàòî-
âàíèõ ó ìàíàñòèðó Ãðãåòåã îä 13/25. äåöåìáðà 1885. äî 3/16. ¼ó-
íà 1905, êàî è îä ñà÷óâàíèõ êîíöåïàòà îäãîâîðà Êîíñòàíòèíà
£èðå÷åêà. Ïðåïèñêà ñå âîäèëà íà ñðïñêîì ¼åçèêó è èðèëèöîì.
Ó ïèñìó äàòîâàíîì ó ìàíàñòèðó Ãðãåòåã 13/25. äåöåìáðà
1885. Ðóâàðàö, èçìåó îñòàëîã, èçâåøòàâà £èðå÷åêà î ñâîì áî-
ðàâêó ó Çàãðåáó è î ñóñðåòó ñà õðâàòñêèì àêàäåìèöèìà:
Ìíîãîïîøòîâàíè ãîñïîäèíå,
Íå ìîãó âàì êàçàòè êàêî ñàì ñå îáðàäîâàî âàøî¼ íà¼íîâè-
¼î¼ ïóáëèêàöè¼è: Die Beziehungen der Ragusaner zu Serbien,6 êî-
¼ó ñòå çà¼åäíî ñà âàøîì îáçíàíîì õðâàòñêèõ Monumenta Ragu-
sina7 ó ×åñêîì Ìóçåóìó8 ïîä Êðñòîïëåòîì ïîñëàòè ìè èçâî-
ëèëè. Áîã âàñ æèâèî! À ¼à âàì ñå íà äîáðîòè âàøî¼ íà¼óñðäíè¼å
çàõâàó¼åì. ×èòà¼óè, èëè ïðàâè¼å ãóòà¼óè òó íà¼íîâè¼ó ðàñ-
ïðàâó âàøó ïîìèøàî ñàì ÷åøå íà äåäó âàøåã, âåëèêîã Øà-
5
Êîíñòàíòèí £îñèô £èðå÷åê (1854-1918), çíàìåíèòè ÷åøêè èñòî-
ðè÷àð, ïðîô. Óíèâåðçèòåòà ó Ïðàãó è Áå÷ó, ìèíèñòàð ïðîñâåòå ó Áóãàð-
ñêî¼. Èñòðàæèâà÷ èçâîðà, ïèñàö áóãàðñêå è ñðïñêå èñòîðè¼å, àóòîð çíà÷à¼-
íèõ ìîíîãðàôè¼à èç èñòîðè¼å áàëêàíñêèõ Ñëîâåíà (Äðæàâà è äðóøòâî ó
ñðåäîâåêîâíî¼ Ñðáè¼è, Òðãîâà÷êè äðóìîâè è ðóäíèöè Ñðáè¼å è Áîñíå ó
ñðåäåì âåêó, Ðîìàíè íà Áàëêàíñêîì ïîëóîñòðâó), êàî è ñòóäè¼à î Äóøà-
íîâîì Çàêîíèêó, î Äóáðîâà÷êîì ñòàòóòó è äð.
6
Die Beziehungen der Ragusaner zu Serbien unter Car Uro und König
Vlkain (1355-1371), u: Sitzungsberichte der könig. Böhm. Ges. d. Wiss., Prag,
1885.
7
Monumenta Spectantia Historiam Slavorum Meridionalium, Volumen
X et XIII, Monumenta Ragusina, Libri Reformationum, Tomus I A. 1306-1347.
Zagrabiae 1879, 315 pp. Tomus II A. 1347-1360. Additamentum a 1301-1305,
1318, 1325-1336. Zagrabiae 1882, 409 pp. Âèä. Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà
£èðå÷åêà I. Ïîñåáíà èçäàà Ñðïñêå àêàäåìè¼å íàóêà, ê. CCCXXVI. Îäå-
åå äðóøòâåíèõ íàóêà. Íîâà ñåðè¼à, ê. 33. Óðåäíèê àêàäåìèê Ìèõàè-
ëî Äèíè. Áåîãðàä, 1959, 321-339.
8
Êðèòèêà íà ÷åøêîì ¼åçèêó, îá¼àâåíà ó: Èasopis Musea královstvi
èeského, 1885, Roènik LXX, v Praze, 572-589.
428
ÏÐÈËÎÇÈ
ôàðèêà9 è áëàãî äóøè åãîâî¼ êàä èìà òàêî, òàêî âðñòíîã óíóêà,
êî¼è ïðîäóæó¼å è äîñòî¼íî íàñòàâà áëàãîòâîðàí ðàä åãîâ, à
òèì ñâå ¼åäíàêî çàäóæó¼å ñðïñêè íàðîä è îíå êî¼è ñå áàâå ñ ïðî-
øëîñòè ñðïñêîì è äàíàñ, êàä íàì ¼å ñàäàøîñò òàêî ¼àäíà è æà-
ëîñòíà.
£à ñàì ñå íåêè äàí âðàòèî èç Çàãðåáà ñà Ñàáîðà ãäå ñàì
èìàî ïðèëèêå äà ñå óïîçíàì ñà õðâàòñêèì ìàòàäîðèìà è íè¼å
ìè òî ïîøëî çà ðóêîì. Òè õðâàòñêè àêàäåìè÷àðè òàêî ñó çàêîï-
÷àíè è íåïðèñòóïà÷íè è ñêîðî íå ìîãó èëè íå óìó äà ñàêðè¼ó,
êàêî ïðåçèðó è ãíóøà¼ó ñå îä ñâàêîã äîòèöà¼à ñà Ñðáèíîì. Íå-
ñðåòíèöè!
Îïðîñòèòå òîì íåâîíîì óçâèêó, è ïðèìèòå èçðàç ìîã îñî-
áèòîã ïîøòîâàà ñ êî¼èì ïðåáèâàì.
Âàø ïîêîðíè
Èëàðèîí Ðóâàðàö
Àðõèìàíäðèò
Ó ïèñìó äàòîâàíîì ó ìàíàñòèðó Ãðãåòåã 11. ¼óëà 1886. ãî-

äèíå Ðóâàðàö ðàñïðàâà î ïàòðè¼àðõó Àíòîíè¼ó, î £èðå÷åêîâèì
çàñëóãàìà çà ñðïñêó íàóêó, êàî è î ïðèêàçó £èðå÷åêîâå ðàñïðàâå
èç ïåðà Äèìèòðè¼à Ðóâàðöà, Èëàðèîíîâà áðàòà.
Ìíîãîïîøòîâàíè ãîñïîäèíå!
Ïîîäàâíî ñàì ïðèìèî îòèñàê èç Àðõèâà çà ñëîâåíñêó ôè-
ëîëîãè¼ó,10 êî¼ó ìè ¼å óáàâ âàøà ïîñëàëà. Ó îíà¼ ïàð áèî ñàì
çààò äðóãèì íåêèì àáñòðó÷íèì ïîñëîì, òå âàì íèñàì îäìàõ
áëàãîäàðèòè ìîãàî íà òî¼ ïîøèöè.
9
£èðå÷åêîâà ìà¼êà çâàëà ñå Áîæåíà è áèëà ¼å êè Ïàâëà £îçåôà Øà-
ôàðèêà.
10
Der Grossvezier Mehmed Sokoloviæ und die serbischen Patriarchen
Makarij und Antonij, Zur Textkritik und Interpretation der serbischen Anna-
len, Archiv für slavische Philologie, IX Band, 291-297.
429
£à ñå íåðàäî âðààì íà ïèòàå, êî¼å ñàì ¼åäíîì âå ðàñïðà-

âàî,11 àëè ó ïîãëåäó ïàòðè¼àðõà Àíòîíè¼à ìîðàì ñå èçóçåòíî
¼îøò ¼åäàíïóò âðàòèòè íà òå ñòâàðè è ó ïðèêàçó âàøå íà¼íîâè¼å
ðàñïðàâå êàçàòè çàøòî ñå íå ìîãó îïðè¼àòåèòè ñ âàøîì õèïî-
òåçîì î ïàòðè¼àðõó Àíòîíè¼ó. Ìåóòèì è óâåê ó âàì áèòè ó
äóøè áëàãîäàðàí øòî ñå òàêî âîíî è òàêî óñïåøíî áàâèòå íà-
øèì ñòâàðèìà, è øòî ñå ïðèëèêîì òîì ïðè¼àòåñêè è ìåíå ñå-
àòå.
Áëàãîñëîâ âåëèêîã äåäå âàøåã è ìèëîñò Áîæè¼à íåê óâåê
ïî÷èâà¼ó è ïðàòå âàñ íà ïóòó òîì, êî¼èì ñòå óäàðèëè òðàæåè
èñòèíó.
Áðàò ìî¼ ó Çåìóíó áå¼àøå áàø òàäà êîä ìåíå, êàä ñàì äîáèî
âàøó ðàñïðàâó î öàðó Óðîøó12 è çàìîëè ìå äà ìó äàì äà ¼ó ïðî-
÷èòà è äà ¼ó ïðèêàæå ñðïñêî¼ ïóáëèöè. Òà¼ åãîâ ïðèêàç13 ñëîáî-
äàí ñàì, ïî ìîëáè áðàòîâåâî¼, ïðèïîñëàòè âàì ó ïðèëîãó...
Ñà ñðäà÷íèì ïîçäðàâîì è ñ èçðàçîì îñîáèòîã ïîøòîâàà,
âàø ïîøòîâàëàö
Àðõ. Èëàðèîí Ðóâàðàö
Ñà÷óâàí ¼å êîíöåïò £èðå÷åêîâà îäãîâîðà îä 26. ¼óëà 1886.

ãîäèíå:
11
È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å I-
XII, 1879, Ãëàñíèê Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, ê. 47, 1879.
12
Âèä. Ê. £èðå÷åê, Ñðïñêè öàð Óðîø, êðà Âóêàøèí è Äóáðîâ÷àíè,
ó: Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà I, Áåîãðàä, 1959, 339-387.
13
Ä. Ðóâàðàö, Âóêàøèí íè¼å óáèî öàðà Óðîøà, Áðàíèê, Íîâè Ñàä,
1886, áð. 55, 56, 57. Çàñåáíî îäøòàìïàíî Í. Ñàä 1886.
430
ÏÐÈËÎÇÈ
Ruvarac Ó Ïðàãó 26. £óëè¼à 1886

Arhim. man. Ãðãåòåã
Èðèã
Ìíîãîïîøòîâàíè Ãîñïîäèíå!
Âåëèêà Âàì õâàëà íà öè¼ååíîì ïèñìó îä 11. £óëà è íà êè-
æèöè Âàøåãà ãîñïîäèíà áðàòà, êî¼åìó ìîëèì êàæèòå, äà ñàì ìó
¼àêî çàõâàëàí, øòî ¼å ìî¼å áåëåøêå î öàðó Óðîøó èçâåî ïðåä ñðï-
ñêó ïóáëèêó. Çà ìåíå êàî ¼åäíîãà îä ìëàäèõ åïèãîíâ ñëîâåíñêå
íàóêå ïîâîíè ñóä òàêèõ êðèòè÷êèõ çíàëàöà êàî Âàñ èìà ñà-
ñâèì îñîáèòó öè¼åíó.
Æàëèáîæå ¼îø è äàí äàíàñ íå ìîãó ïîñëàòè ÷ëàíàê ñâì íà
÷åøêîì ¼åçèêó. Èasopisa èeského musea çà îâó ãîäèíó èçèøëà ¼å
ïðâà ñâåçêà, àëè äðóãà ¼îø ñå áàâè ó øòàìïàðè¼è, ìàêàð ¼å èìàëà
âå äàâíî èçàè. Ó åìó ñâå ¼å îïèñàíî îáøèðíè¼å, ïà ñó äîäà-
íè è öèòàòè èç îðèèíàëâ.14
Áåëåøêà î Ìåõìåäó Ñîêîëîâèó è î ïàòðè¼àðàìà ïîáðàíà
¼å òàêî ðåêó ñàìî ìèìîãðåä, êàä ñàì ÷èòàî Ãåðëàõà è õòèî ñè
ñâåêîëèêå åãîâå çàïèñå î ñóâðåìåíèì äîãàà¼èìà íà ïîëóîñòðî-
âó ðàç¼àñíèòè.
Êàä ñå îñëîáîäèì îä åêèõ ñàäàèõ ïîñëîâà øòàìïàì ó
Áå÷ó ãð÷êå è ðèìñêå íàäïèñå, ñêóïåíå ó Áóãàðñêî¼, ñ ðàäíèì
áåëåøêàìà î ðèìñêî¼ ãåîãðàôè¼è îâèõ ïðåäåëà õîó ñå çàëîâèò
çà ñðïñêå, äóáðîâà÷êå è ïðèìîðñêå ñòâàðè 12 è 13. âè¼åêà, çà êî¼å
èìàì ñêóïåíî ìíîãî âàæíå ãðàå, êî¼ó ìèñëèì ïîì¼åñòèòè ó
îâå ðàñïðàâå.15
14
Srbský caø Uro, král Vlkain a Dubrovèané, Èasopis Muzea kral.
Èesk., 1886.
15
Die Bedeutung von Ragusa in der Handelsgeschichte des Mittelalters
Almanach der Kais. Akad. d. Wiss., 49, 1899; Liber Statutorum civitatis
Ragusii compositus anno 1272, zajedno sa V. Bogiiæem Monumenta histor.-
iuridica, 9, 1903.
431
Ñ èçðàçîì îñîáèòîã ïîøòîâàà è ñ ìíîãèì ïîçäðàâîì îñòà-

¼åì
Âàø èñêðåíè øòîâàòå.
£èðå÷åê ïèøå Ðóâàðöó è èç Ïðàãà 6/18. ñåïòåìáðà 1886, ïðå-

ïîðó÷ó¼óè ìó óñðäíî Ò. Ä. Ôëîðèíñêîã, ïðîôåñîðà ñëîâåíñêå
èñòîðè¼å ó Êè¼åâó.
Îâà¼ ëèñò Âàì äîíîñè ñ ìíîãèì ïîçäðàâèìà îä ìåíå Ãîñïî-
äèí Òèìîòå¼ Äèìèòð. Ôëîðèíñêè, ïðîôåñîð ñëàâåíñêå èñòîðè¼å
íà óíèâåðñèòåòó ñâ. Âëàäèìèðà ó Êè¼åâó,16 êî¼è ñèãóðíî ¼å Âàìà
äîáðî ïîçíàò ïî èçâðñòíî¼ êèçè ñâî¼î¼ î âðåìåíèìà öàðà Ñòå-
ôàíà Äóøàíà.17 Äîëàçè ó Âàø ëè¼åïè Ñðåì îñîáèòî ñ íàìåðîì,
äà ïðîó÷è ðóêîïèñå øòî ñå ÷óâà¼ó ó Êàðëîâöèìà. Íèòêî ìó íå-
ìîæå áîå ïîêàçàòè ïóò äî îâèõ äðàãîöåíèõ ñïîìåíèêà êàî Âè,
êî¼è ñòå ñå ñ èìà òîëèêî âðåìåíà çàíèìàëè.
×àê îâè¼åõ äàíà äîáèî ñàì ÷åøêó ñâî¼ó ðàñïðàâó î öàðó
Óðîøó è êðàó Âóêàøèíó ó ïîñåáíèì îòèñöèìà, òå Âàì (äàíàñ)
øèåì ïîøòîì ¼åäàí åêçåìïëàð.18 Ìåó òèì ñòå ñèãóðíî äîáè-
ëè è ìî¼ó íåìà÷êó ðàñïðàâó î ðèìñêèì ñòàðèíàìà ó Áóãàðñêî¼.
Äðóãè äèî å èçàè îâå çèìå.
Äðàãà ìè ¼å óñïîìåíà îä Áàäåíà, ãä¼å ñàì áèî ñðåòàí äà èìàì
ïðèëèêó äà ñå ñ Âàìà ëè÷íî çàïîçíàì. £à ñàì ïîñëå öè¼åëè ìå-
ñåö ïóòîâàî ïî Êîðóøêî¼ è Òèðîëñêî¼.
16
Òèìîôåé Äèìèòðèåâè÷ Ôëîðèíñêèé (1854-1920), ïðîôåñîð Óíè-
âåðçèòåòà ó Êè¼åâó.
17
Þæíûå ñëàâÿíå è Âèçàíòèÿ âî âòîðîé ÷åòâåðòè XIV â., I-II, 1882.
Êàñíè¼å: Ïàìÿòíèêè çàêîíîäàòåëüíîé äåÿòåëüíîñòè Äóøàíà, öàðÿ ñåð-
áîâ è ãðåêîâ, 1888.
18
Srbský caø Uro, král Vlkain a Dubrovèané, Èasopis Muzea kral.
Èesk., 1886.
432
ÏÐÈËÎÇÈ
Ñðäà÷íî Âàñ ïîçäðàâó¼å

Âàø èñêðåíè øòîâàòå
Êîíñò. £. £èðå÷åê
Ó ïèñìó ïàê äàòîâàíîì ó Ãðãåòåãó 30. ¼àíóàðà 1887. Ðóâà-

ðàö èçíîñè çàíèìèâå äåòàå î ñâîì îäáè¼àó âëàäè÷àíñêîã
äîñòî¼àíñòâà:
Ïðèìèî ñàì íåêè äàí ïîñëàíó ìè äðóãó ïîëîâèíó âàøèõ
àðõåîëîøêèõ èñòðàæèâàà ïî Áóãàðñêî¼. Íî ¼à ñàì âàì ¼îøò îä-
ïðè¼å äóæàí, òå ìîðàì âàì íà¼ïðå êàçàòè çàøòî ñå äîñëå íèñàì
¼àâèî, çàøò âàì íèñàì çàõâàëèî íà äîáðîòè è óáàâè âàøî¼,
àêî, òî ¼åñò, ÷îâåê èñòîðè÷àð è àðõåîëîã, êàî øòî ñòå âè è ñðöåì
è äóøîì ìîæå èìàòè ïðàâå äîáðîòå è óáàâè, î ÷åìó ñå íåêà
ïåðñîíà ó Áå÷ó ¼àêî ñóìà, è ó ÷åìó ñå ¼à ñ òîì ñàäà áå÷êîì
ïåðñîíîì ïîòïóíî ñëàæåì. Íî òî ¼å âèøå øàëà, à èñòèíà ¼å ïðà-
âà äà ñàì ïî ïîâðàòêó ñâîì ñ íåìà÷êîã ïóòà è èç Áå÷à ãäå ñàì
ñðåòàí áèî óïîçíàòè è Ãîñïîäèíà £àãèà ñ åãîâîì êåðêîì, è
âàñ, ïà ñâå äî íåêè äàí áèî ¼àêî çáóåí, íà âåëèêî¼ ìóöè è âðëî
íåñðåòàí. Íå çíàì äà ë âàì ¼å øòî î òîì äî çíàà äîøëî, íî
ñòâàð ¼å áèëà ó òîì äà ìå èçàáðàøå è ïîòâðäèøå çà Åïèñêîïà
âðøà÷êîã,19 à ¼à, íå ìîãóè ñå ïðèìèòè òîãà ñàíà è òå ñëóæáå,
íèñàì çíàî êàêî äà ñå îïðîñòèì è êàä äà ïî÷íåì ïðîòèâ òîãà
ðàäèòè òå ñàì òèì è ñåáå è ìî¼å ñòàðè¼å ó âåëèêó íåïðèëèêó
äîâåî áèî. Íî õâàëà ìèëîñòèâîì Áîãó ñòâàð ñå ñâðøèëà è ¼à
íèñàì ïîñòàî åïèñêîï, àëè ñ òèì ñàì èçãóáèî êîä íàøèõ ñâàêó
19
Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å èçàáðàí çà âðøà÷êîã åïèñêîïà 9. îêòîáðà 1886,
àëè ¼å âëàäè÷àíñêî äîñòî¼àíñòâî îäáèî. Î Ðóâàð÷åâîì îäáè¼àó åïèñêîï-
ñêîã çâàà âèä. çàíèìèâó ïðåïèñêó Èëàðèîíà Ðóâàðöà è Ñàâå Äàâèäîâ-
öà ó îêòîáðó, íîâåìáðó è äåöåìáðó 1886. ãîäèíå ó: Èëàðè¼îí Ðóâàðàö è
åãîâî âëàäè÷àíñòâî, Ïîäëèñòàê Çàñòàâå, 1905, áð. 234, 235.
433
ðåïóòàöè¼ó è ñàä ñàì êàî ìðòàâ. Íî ñå è òî ïîäíîñèòè ìîðà è

ñíîñèó çíà¼óè äà íèñàì èç îáåñòè è èç ñó¼åìóäðè¼à îäáàöèî
îíî, çà ÷èì òîëèêî è ÷åçíó. È òî ¼å óçðîê áèî, øòî çà îâèõ
ïðîøëèõ òðè-÷åòèðè ìåñåöà íèñàì ìîãàî ãëàâå ïîäèè, ïà íè
âàìà íà ïîøèöèìà âàøèì õâàëà ðåè.
Çàòî ñàä, êàä è íàä ãëàâîì ìî¼îì ñóíöå, è àêî ìàëî çóáàòî,
îïåò ñè¼à, ïðèìèòå íàêíàäíó, àëè òèì òîïëè¼ó è äóáó çàõâàë-
íîñò ìî¼ó è ïðåìäà ñå ñ Ãîñïîèöîì £àãèåâîì, êî¼î¼ íà æàëîñò
íå çíàì èìåíà, ó íåêîì ïîãëåäó, òî¼åñò ó ïîãëåäó ¼åäíîã ëèöà
ïîòïóíî ñëàæåì, òî ñëàãàå òî íå ñìåòà ìè íè íà¼ìàå äà âàì ñå
êàî ÷îâåêó ìëàäîì, êîì ¼å ñòàëî âèøå äî èñòèíå íåãî äî òîãà,
êàêî äà ñå äîïàäíå ëàêî¼ êàâàëåðè¼è, ïîêëîíèì è óâåðèì âàñ êà-
êî ñàì âàì áëàãîäàðàí íà äîáðîñòèâîì è óáîâíîì ñåàó âà-
øåì ìåíå îâäå ñàäà èçáðèñàíîã èç êèãå æèâèõ. Íî âè ñòå îçáè-
àí è, êàî øòî ñå ïðèìåòèëî, ìàëî äðâåíàñò ÷îâåê, òå çíàì äà íå
ìàðèòå çà òàêâå èç¼àâå è, óîïøòå, çà èç¼àâå óáîâè, è çàòî ïðåëà-
çèì íà ñòâàð è íà äíåâíè ðåä...
Ó êîíöåïòó äàòîâàíîì ó Ïðàãó 11. ôåáðóàðà 1887. £èðå÷åê

Ðóâàðöó, èçìåó îñòàëîã, îäãîâàðà:
×èòàî ñàì íåêè äàí ó íîâèíàìà äà ñó Âàñ èçàáðàëè çà àðõè-

¼åðå¼à è ÷åêàî ñàì ñëó÷à¼, äà Âàì îä ñâåãà ñðöà íà òîì âèñîêîì
äîñòî¼àíñòâó ÷åñòèòàì. Àëè ñàä îä öè¼ååíîãà ïèñìà Âàøåãà îä
30. I. âèäèì, äà ñòå ñå òå ñëàâå, çà êî¼îì òîëèêî óäè ÷åçíå, îäðå-
êëè è äà ñå óêëààòå îä å îïåò ó òèøèíó ìàíàñòèðñêó. Â¼åðó-
¼åì äà áè ñòå ñ òèì èìàëè ïóíî òåøêå ìóêå è áðèãà. (...)
£à ñàä èìàì ïóíå ðóêå ïîñëà. Ñïðåìàì çà øòàìïó ñâî¼å ïóòî-
ïèñíå è ãåîãðàôè÷åñêå áåëåøêå î Áóãàðñêî¼ è Ðóìåëè¼è, ó êèçè
äî 40 òàáàêâ ñèëíî¼. Áðçàì, äà îâà¼ ìàòåðè¼àë èçèå, äîê ¼å íîâ.
Ê Âàìà è ó àðõèâó Êàðëîâà÷êó ñå ñïðåìà ã. Ôëîðèíñêè, êî¼è
ñå íåêîëèêî ìåñåöè áàâèî ó Ïðàãó. Ñàä ¼å ó Áå÷ó.
Ó ëåïî¼ óñïîìåíè îñòà¼å ìè îíèõ íåêîëèêî äàíà ëàíè ó Áå-
÷ó è Áàäåíó, ãä¼å ñàì èìàî ñðåó âèä¼åòè ñå ñ Âàìà, ñ ã. Íîâàêî-
434
ÏÐÈËÎÇÈ
âèåì è ã. £àãèåì. Áèî ñàì ïîñëå ó Òèðîëè¼è, ó åìà÷êèì è

òàëè¼àíñêèì ïðåäåëèìà, ïà ñàì äîñòà õîäèî ï¼åøèöå ïî ïëàíè-
íè. Ìíîãî ñàì ñå ñìè¼àî, ÷èòà¼óè, êàêî ñïîìèåòå æåíñêè ñóä,
ìàêàð äà ñå çà òàêå ñòâàðè íèøòà íå áðèíåì; êîìïëèìåíòè ñàìî
âðè¼åäå óäèìà, ¼åð óâ¼åê èìà ó èìà åøòî ñó¼åòíå òàøòèíå è
íåèñòèíèòîñòè, ïà ¼à îä ÷èñòå ôèëàíòðîïè¼å íå ïîìàãàì òåæè
çà èìà, êàä ñå êîä åêîãà ¼àâà. Ñ ìíîãèì ïîçäðàâèìà è îñî-
áèòèì ïîøòîâàåì ¼åñàì Âàø
Èñêðåíè øòîâàòå Ê£
£èðå÷åê ïèøå Ðóâàðöó è ó êîíöåïòó ïèñìà äàòîâàíîì ó Àâè-

îíó 14. ñåïòåìáðà 1887. ãîäèíå:
Ïîä öðíèì çèäèíàìà ñòàðå ïàïñêå öðêâå è ïàëàòå ó Àâèî-
íó ñ ëè¼åïèì èçãëåäîì íà âðòîâå ìàñëèíâ è ðàçíîã ¼óæíîã äðâå-
à è öâè¼åà ïîêðà¼ äèâíèõ îáàëâ ðè¼åêå Ðîíà ÷èòàî ñàì óïðàâî
Âàøå ïèñìî ñëàâíîìó Ã-íó Ñðåêîâèó î Øàðåíèêó è î ïèòà-
ó, ó êî¼åì ñàì è ¼à ñâî¼ó ðè¼å÷ êàçàî.20 Ìîæåòå ñè ïîìèñëèòè,
êîëèêî ñàì ñå òî¼ Ïàíòèíî¼ ìóäðîñòè ÷óäèî.21 Æàëèáîæå äî äà-
íàñ íå çíàì, ¼å ëè îí èñòî íàïèñàî êàî îäãîâîð íà ìî¼ ÷ëàíàê î
Âóêàøèíó è Óðîøó,22 ¼åð ó òîì ñëó÷à¼ó áè òðåáàëî, äà ëèòåðàòó-
20
Âèä. È. Ðóâàðàö, Ïðåòõîäíè ïðèêàç êèãå: Èñòîðè¼à ñðïñêîã
íàðîäà, êèãà ïðâà, Æóïàíè¼ñêî âðåìå (600-1159), íàïèñàî Ïàíòåëè¼à
Ñëàâêîâ Ñðåêîâè 1885; Ïðåëàç ñ ïðèêàçà íà êðèòèêó, 1885-1886; Ïàí-
òà Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è, 1887.
21
Ïðåöðòàíî ñìè¼àî.
22
Âèä. Ï. Ñðåêîâè, Ðàñïðàâà î öàðó Óðîøó, Ãëàñíèê ÑÓÄ LXIV,
Áåîãðàä, 1876; Êðà Âóêàøèí óáèî öàðà Óðîøà, Áåîãðàä, 1881; Âóêàøèí
¼å óáèî Óðîøà, Ãëàñíèê ÑÓÄ, LXV, Áåîãðàä, 1885; Îäãîâîð íà ÷ëàíàê:
(Èëàðèîí Ðóâàðàö) Èñòîðè¼à ñðïñêîã íàðîäà, Íàøå äîáà, I, áð. 15-18, áð.
21-23, áð. 24-26, Áåîãðàä, 1885; Êðà Âóêàøèí ñðèíóî ñ ïðåñòîëà è óáèî
öàðà Óðîøà, Áåîãðàä, 1886.
435
ðó î òîì ïèòàó ¼îø å÷èì óìíîæèì,23 ìàêàð äà ìè ñå òî äðóê-

÷è¼å ÷èíè (íå çíàì äà ëè ñå íå âàðàì) èçëèøíî.
Ïðèìèî ñàì ¼îø ó Ïðàãó Âàø ÷ëàíàê î èñòîðè¼è ïëàíîâà çà
îñíèâàå ñðïñêå áîãîñëîâè¼å êîä ïàòðè¼àðõàòà ó Êàðëîâöèìà.24
Ìåíè ¼å òà ðàäà ¼àêî áèëà çàíèìèâà, îñîáèòî ðàäè ïèñâìà,
êî¼à îñâ¼åòó¼ó ëè÷íó õàðàêòåðèñòèêó óäè, ìåíè äðóê÷è¼å ñà-
ìî ïî èìåíó ïîçíàòèõ, êàî øòî ñó áèëè Òåêåëè¼à è Ñòðàòèìèðî-
âè.
×èòàî ñàì ó £àãèåâîì Àðõèâó Âàø îäãîâîð íà ìî¼å áåëå-
øêå î Ñîêîëîâèó. £à ñàì äîêàçèâàî äà ñó äâà öðêâåíà äîñòî¼àí-
ñòâåíèêà áèëè ñóíàðîäíèöè Ñîêîëîâè ïàøå, à Âè äà ñó áèëè
÷åòâîðèöà, ïà òî ¼å óïðàâî, íàøêè êàçàíî, voda na mKj mlýn!
Ñâðøèî ñàì âåëèêî ïóòîïèñíî äåëî î Áóãàðñêî¼, êî¼à óâ¼åê
÷èíè íåìèð ó ñâ¼åòó; îâå çèìå å ñå øòàìïàòè.25
Íåäàâíî ñàì ñå áàâèî îïåò ¼åäíèì äåñïåðàòíèì ïèòàåì:
ðîäîñëîâ¼åì êðàèöå £åëåíå. Äîøàî ñàì äî åêèõ êîìáèíàöè¼â.
Ìèñëèì äà ñòå è Âè ñå òèì ïîñëîì áàâèëè, àëè ¼à íèêàä íèñàì
èìàî ñðåó ÷èòàòè Âàøå ðàäå î êðàèöàìà ñðïñêèì ïà èõ ó
îïå ó Ïðàãó íåìà. £åñòå ëè äîøëè äî íåêîã êðà¼à?
Ïèøåì ñàìî ó áðçèíè íà ïóòó. Îäàâäå èäåì ÷àê áëèçó äî
Ïèðèíå¼â, ïà ó ñå ïîëàêî âðààòè ó Ïðàã. Ñ ìíîãèì ïîçäðàâèìà
¼åñàì Âàø
Èñêðåíè øòîâàòå
Ê. £èðå÷åê
23
Ïðåöðòàíî óâåëè÷àì.
24
Øòà ñå è êàêî ñå è ñ êî¼å ñå ñòðàíå äîñëå ïîêóøàâàëî äà ñå è êîä
íàñ îñíó¼å ñåìèíàðè¼à çà êàíäèäàòå ñâåøòåíè÷êîã ðåäà?, Íàïèñàî Èëà-
ðèîí Ðóâàðàö, àðõèìàíäðèò. (Ïðåøòàìïàíî èç Ãëàñà èñòèíå çà ãîäèíó
1886. è 1887), Íîâè Ñàä, 1887. Âèä. Åïèñêîï øóìàäè¼ñêè Ñàâà, Êàðëîâà÷-
êà áîãîñëîâè¼à çà âðåìå ðåêòîðñòâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó: Çáîðíèê ðàäî-
âà Íàó÷íîã ñêóïà Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè,
159-167.
25
Cesty po Bulharsku, Novoèeská biblioteka, 27, 1888.
436
ÏÐÈËÎÇÈ
Ðóâàðàö ïèøå £èðå÷åêó ó ïèñìó äàòîâàíîì ó Ãðãåòåãó 14.

îêòîáðà 1887. î êðàèöè £åëåíè,26 ïîëåìèöè ñà Ïàíòîì Ñðåêî-
âèåì îêî öàðà Óðîøà, êàî è î ëè÷íîì æèâîòó. Æàëè ìó ñå íà
ñâî¼å ëîøå çäðàâñòâåíî ñòàå.
Ïèñìî âàøå îä 14. ñåïò. 1887. èç Àâèîíà ïðèìèî ñàì è
ïðî÷èòàî ñàì òåê ïðå äâà äàíà, âðàòèâøè ñå îâàìî ñ ïóòà ïî
Êðàñêî¼, Òèðîëñêî¼, Ñàëöáóðãó èòä.
£àêî ñå èíòåðåñó¼åì çà âàøå êîìáèíàöè¼å î íàøî¼ êðàèöè
£åëåíè. ×ëàí÷è ìî¼ î èñòî¼ íàïèñàí ïðè¼å 19 ãîäèíà, øèåì âàì
ó ïðèëîãó.27 Î èñòî¼ £åëåíè è åíîì ðîäó âèøå ¼å ïèñàî ×åäîìè
Ìè¼àòîâè ó ðàñïðàâè î Áàëøèèìà (Ãëàñíèê, ê. 49).28 (...)
Ïàíòà ¼å íåøòî ïèñàî è îäãîâîðèî íà âàø ÷ëàíàê î Âóêà-
øèíó è Óðîøó ó ïîäëèñòêó íåêèõ áåîãðàäñêèõ íîâèíà àë
òàêî çâåêàíñêè, äà íè¼å âðåäíî îñâðòàòè ñå íà åãîâà àñêàà.
Ðàäó¼åì ñå ñ âàìà çà¼åäíî, øòî ñòå ñ êèãîì î Áóãàðñêî¼
ãîòîâè è ¼åäâà ÷åêàì äà ñå øòàìïà è ðàçàøå. Ïèøå ë âàì, Áîãà
âàì, øòî Ôëîðèíñêè èç Êè¼åâà? £à ñàì ìó ñå äâàïóò ¼àâàî àë
îí íèøò íå îäãîâàðà. Íîâàêîâè ìè êàäêàä ïèøå è êàæå äà ¼å
çàäîâîàí ñà ñâî¼èì ðàäîì ïðàâíîèñòîðè¼ñêèì. Áëàæåí ÷îâåê!
À áëàãî è âàìà, ¼åð ñòå çäðàâ è çàäîâîàí. £à íèñàì íè ¼åäíî íè
äðóãî.
Ñ ïîçäðàâîì ïðèìèòå è èçðàç ìîã îñîáèòîã ïîøòîâàà, ñ
êî¼èì ïðåáèâàì.
Âàø Èëàðèîí Ðóâàðàö
26
Êðàèöà £åëåíà (+ 1314), æåíà Óðîøà I, äîáèëà íà óïðàâó îä ñâîã
ñèíà, êðàà Äðàãóòèíà, Çåòó è Òðåáèå.
27
Ó ïðèëîãó: Êðàèöå è öàðèöå ñðïñêå III. Î æåíè Óðîøà I. íà¼-
ìëàåã ñèíà Ñòåôàíà Ïðâîâåí÷àíîãà, Ìàòèöà, ãîä. III, áð. 16, Íîâè Ñàä
10. ¼óíà 1868, 361-365.
28
Áàëøèè, ñêèöå çà èñòîðè¼ó Çåòå, îä ×. Ìè¼àòîâèà, Ãëàñíèê Ñðï-
ñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, ê. XLIX, ó Áåîãðàäó, 1881, 125-265. Ðå÷ ¼å î àêà-
äåìñêî¼ áåñåäè ×. Ìè¼àòîâèà.
437
£èðå÷åê îäãîâàðà Èëàðèîíó Ðóâàðöó ó ïèñìó äàòîâàíîì ó

Ïðàãó 22. äåöåìáðà 1887/3. ¼àíóàðà 1888, ó êîìå ïèøå:
Îäàâíà ñàì äóæàí îäãîâîðèòè íà Âàøå öè¼ååíî ïèñìî îä
14 îêò. è çàõâàëèòè íà ïðèñëàíî¼ ðàñïðàâè î êðàèöè £åëåíè. £à
ñàì î òîì ïèòàó ñâàøòà ñêóïèî, àëè ¼îø íèñàì äîñïèî äî íå-
êîã ñàñâèì ñèãóðíîã ðåçóëòàòà. Âàà ¼îø òðàæèòè ó íàïóñêèì,
áåëãè¼ñêèì è ôðàíöóçñêèì èçâîðèìà.
£å ëè ¼îø æèâî Ñðïñêî Ó÷åíî Äðóøòâî èëè ¼å óìðëî? Ïà
Àêàäåìè¼à ÷àê ñàä ¼å äàëà ein Lebenszeichen, Ãëàñ I ñ èíòåðå-
ñíîì ðàñïðàâîì Ãíà Íîâàêîâèà.29
Ôëîðèíñêè è ìåíè íè¼å ïèñàî. Âèäè ñå, äà ¼å îí îä îíèõ
óäè, êî¼è óîïøòå ïèñìà íåïèøó.
Î Âàøèì Ôðóøêîãîðñêèì ìàíàñòèðèìà åâî ¼å èçàøàî ïó-
òîïèñíè ÷ëàíàê ìî¼åã çåìàêà Îöà Ñàâå Õèëàíäàðñêîã ó OsvA-
ti 1888 áð. 1.
Ìèêëîøè è Ìèëëåð ñó èçäàëè Acta graeca t. V, ñâå ìàíà-
ñòèðñêå ëèñòèíå, ãä¼åêàä ¼àêî çàíèìèâå.
£à ñàä íàïîêîí øòàìïàì ñâî¼å áóãàðñêå ïóòîïèñå. Ëåêöè¼å
î áîñàíñêî¼ èñòîðè¼è ïðèâåëå ñó ìå ó íîâè¼ó ëèòåðàòóðó î òèì
ïîñëîâèìà; ÷èòàì Êëàèà, íîâó êèãó Àøáîòà è äð. Èìàì, øòî
äà äîáàâèì è äîïóíèì, ïà ìèñëèì íàïèñàò íåêå ñèòíèöå.
Ïîëèòè÷êè õîðèçîíò ¼å ¼àêî òàìàí. Êîä íàñ ÷åêà ñå ðàò, êàî äà
¼å íåèçá¼åæàí. À ñâå ñó êðèâè òè ìî¼è ñèíêîâöè ó Áóãàðñêî¼!
Æåëåè Âàìà âåñåëå ïðàçäíèêå è ñðåòàí Áîæè ¼åñàì Âàø
âàçäàøè
Ê. £èðå÷åê
29
Ñò. Íîâàêîâè, £åäíà ãëàâà èç ïðîñòðàíè¼åã äåëà Íàðîä è çåìà
ó ñòàðî¼ ñðïñêî¼ äðæàâè, Ãëàñ ÑÊÀ, I, 1887.
438
ÏÐÈËÎÇÈ
Ó ïèñìó îä 16. àïðèëà 1888. äàòîâàíîì ó Ãðãåòåãó Ðóâà-

ðàö ðàñïðàâà î Ñðïñêîì ó÷åíîì äðóøòâó 30 è ÷ëàíñòâó ó Ñðï-
ñêî¼ êðàåâñêî¼ àêàäåìè¼è.31 Äàå ãîâîðè î íåìà÷êèì èñòðà-
æèâà÷èìà ñðïñêå èñòîðè¼å, î çàâðøàâàó êíåçà Ëàçàðà, êàî
è î ÷ëàíêó î ñðïñêèì ïàòðè¼àðñèìà ó çàäàðñêî¼ Èñòèíè32: Ó
ïî÷åòêó îâå ãîäèíå óïèòàñòå çà Ñðïñêî Ó÷åíî Äðóøòâî, è äà
ë ¼å âå óìðëî? Óìðëî ¼å è íèêî íè¼å ñóçó ïóñòèî îä ñðöà çà
òèì äðóøòâîì. Ñòî¼àí Íîâàêîâè ìó èç Öàðèãðàäà33 ÷åñòèòà
íà ÷ëàíñòâó ó Àêàäåìè¼è è Ðóâàðàö íå ïðîïóøòà ïðèëèêó äà
òî ïðîïðàòè êàðàêòåðèñòè÷íèì êîìåíòàðîì: Ìåóòèì, ã. Ñòî-
¼àí èç Öàðèãðàäà ÷åñòèòà ìè çáîã òîãà è ¼à íå çíàì êàêâî ëèöå
äà íàïðàâèì íà òî Ñòî¼àíîâî ÷åñòèòàå: äà ëè ñëàòêî èëè íà-
êèñåëî èëè ìðà÷íî?
Êîíñòàíòèí £èðå÷åê ïèøå Èëàðèîíó Ðóâàðöó èç Ïðàãà 1.
àâãóñòà 1888. ãîäèíå ñà êðèòè÷êèì ñóäîì î åãîâî¼ êèçè î êíåçó
Ëàçàðó:
Âåëèêà Âàì õâàëà íà êèçè î êíåçó Ëàçàðó. ×èòàî ñàì ó
ñ íà¼âåèì èíòåðåñîì. Ñàìî ìè ñå íåêàêî ÷èíè, äà ñå ó î¼ âèøå
ãîâîðè î Ïàíòè íåãî î Ëàçàðó. Òàêîå ãîâîðè è î ñìðòè ïðîô.
Ïàí÷èà,34 êîãà ¼å äîáðî ïîçíàâàî: Êîëèêî ìàëî ñâåçå ìè îâäå
èìàìî ñà Ñðáè¼îì, âèäèòå íà¼áîå îä òîãà, øòî ñàì ¼à ÷àê ñèíî
óçíàî, äà ¼å ïðå ïô ãîäèíå óìüðî ïðîô. Ïàí÷è, êî¼åã ñàì äîáðî
ïîçíàâàî.
30
Ñðïñêî ó÷åíî äðóøòâî, îñíîâàíî 1864, ñóñïåíäîâàíî ¼å 1886. ã. è
ñïî¼åíî ñà Êðàåâñêî-ñðïñêîì àêàäåìè¼îì 1892.
31
Îñíîâàíà 1886. ã. êàî Êðàåâñêî-ñðïñêà àêàäåìè¼à, 1887. ã. ïðî-
ìåíèëà ¼å íàçèâ ó Ñðïñêà êðàåâñêà àêàäåìè¼à. Ðóâàðàö ¼å áèî ¼åäàí îä
ïðâèõ ñðïñêèõ àêàäåìèêà.
32
Âèä. Ïðèëîã I çà èñòîðè¼ó ñðïñêå öðêâå: Î ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà
îä Ìàêàðè¼à äî Àðñåíè¼à III (1557-1690). Îä Èëàðè¼îíà Ðóâàðöà, àðõè-
ìàíäðèòà. Ïðåøòàìïàíî èç Èñòèíå, Çàäàð, 1888, VIII + 109 + 3 (íåïàã.).
33
Ñò. Íîâàêîâè ¼å áèî ïîñëàíèê ó Öàðèãðàäó (1885-1892). Âèä.
Æèâàí Ñàâè, Öàðèãðàäñêà ìèñè¼à Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà, Áåîãðàä, 1978.
34
£îñèô Ïàí÷è (1814-1888), áîòàíè÷àð è ïðèðîäàê, áèî ¼å ïðâè
ïðåäñåäíèê Ñðïñêå êðàåâñêå àêàäåìè¼å.
439
Ó ïèñìó äàòîâàíîì ó Ïðàãó (Ïðàã, Vinohrady, villa OsvAta)

10. àïðèëà 1889. ãîäèíå £èðå÷åê èçíîñè âðëî àôèðìàòèâàí ñóä î
Ðóâàð÷åâèì ðàñïðàâàìà, îáàâåøòàâà¼óè ãà íà îñíîâó èñïèñà èç
ìëåòà÷êîã è äóáðîâà÷êîã àðõèâà î òîìå øòà ¼å ðàäèî Àðñåíè¼å
×àðíî¼åâè 1689. ãîäèíå:
Ñ âåëèêèì èíòåðåñîì ïðî÷èòàî ñàì Âàøó íîâó ðàñïðàâó î

Ïåêèì ïàòðè¼àðñèìà, êî¼îì ñòå ìå îâè¼åõ äàíâ îáðàäîâàëè.
Íàó÷èî ñàì ñå îä å êî¼åøòà, îñîáèòî äà ñå ó ã. 1459-1530
íå ñïîìèå íè¼åäàí âëàäèêà ñðïñêè. Ìîðàì íà òî îñîáèòî ïàçè-
òè: ÷óäíà ñòâàð, êî¼à å ñå ìîæäà ñ âðåìåíîì îá¼àñíèòè.
Î òîìå, øòà ¼å ðàäèî Àðñåíè¼å ×àðíî¼åâè 1689, èìà äîñòà
ïîäàòàêà ó ìëåòà÷êîì è äóáðîâà÷êîì àðõèâó. Èìàì åêå èñïè-
ñå, êî¼å ñå ìîðà¼ó ¼åäàí ïóò ¼îø äîïóíèòè.
Ïîñëå àâñòðè¼ñêèõ ïîáåäà 1689 ïî÷åëè ñó ñå Ñðáè ñâóäà êðå-
òàòè. Áðàíè Öðíîãîðñêè è Õåðöåãîâà÷êè ñâè ñó ñå ïîäèãëè ó ñâå-
çè ñ âî¼ñêîì ìëåòà÷êîì. Ïàòðè¼àðà Ïåêîãà ¼å ãîíèî îñîáèòî ïà-
øà Ïðèçðåíñêè è Äóêàèíñêè Ìàõìóä. Òóðöè ñó õò¼åëè åãà ñà-
ìîãà óëîâèòè è óçåòè åãîâå grantesori. £åäíî âå÷å äîå ¼åäàí
êàïèè-áàøè¼à ó Ïåñêè ìàíàñòèð. Ïàòðè¼àðõ ãà ¼å óáàçíî ïðè-
ìèî, ãîñòèî è îïèî, ïà ¼å èñòó òàìíó íî, êàä ñó Òóðöè áèëè ïè¼à-
íè, ïîá¼åãô ïðåêî ñò¼åíå ïàòðè¼àðøè¼å ó ïëàíèíå è îäàâëå ê Íèê-
øèèìà, êî¼è ñó ñå áèëè èñòî çäðóæèëè ñ Ìëå÷àíèìà. Òàìî ¼å
îáåàî, äà å ñ òèì Áðàíèìà ïîè íà Ãàöêî, äà îëàêøè îïåðàöè¼å
ìëåòà÷êå ïðîòè Òðåáèó. Àëè èçíåíàäà ¼àâè ìëåòà÷êîì åíåðàëó
Êîðíàðó, äà íå ìîæå òó îñòàòè è äà ¼å ïðèìèî ïèñìî îä ìàðêãðàôà
Áàäåíñêîãà, êî¼å ïîçèâå òàìîøå íàðîäå çà óñòàíàê. Ìëå÷àíè-
ìà òî íè¼å áèëî äðàãî; êîä Áðàíà ïî÷åëè ñó ñå äîòèöàòè èíòåðåñè
ìëåòà÷êè è öåñàðñêè. Àðñåíè¼å ñå ¼å âðàòèî ó Ïå, à ïîñëå ó ¼àí.
1689 âàäà ¼å îòèøô ñ öåñàðñêèì ñîëäàòèìà èç Ïåà íàïðàâî ó
Áèîãðàä. Äà ëè áèî êîä Ïèêîëîìèíè¼à ó Ïðèçðåíó, íè¼å ìè ¼àñíî.
Ïîíîâî î ñðïñêî¼ êðàèöè £åëåíè, ñâî¼èì èñòðàæèâà÷êèì

èíòåðåñîâàèìà è î ïîëåìèöè ñà Ñðåêîâèåì, ïèøå Ðóâàðàö ó
440
ÏÐÈËÎÇÈ
ïèñìó äàòîâàíîì ó Ãðãåòåãó 5/17. ìà¼à 1889. Òî ¼å, ó¼åäíî, ïðè-

ëèêà äà ñå èñêàæå âèñîê ñóä î £èðå÷åêîâîì íàó÷íîì ðàäó.
Ìíîãîïîøòîâàíè ãîñïîäèíå ïðîôåñîðå!

Îïðîñòèòå ìè øòî âàì äîñàó¼åì. Íå çíàì, è çà æèâó ãëàâó
íå ìîãó äà ñå ñåòèì ñàä åòî êàêî ñàì ïîñòàî çàáîðàâàí äà ëè
ñàì âàì îäãîâîðèî øòî íà âàøå äðàãî ìè, âåëåäðàãî ìè ïèñàìöå
îä 10. IV ó êîì ñòå ìè ñàîáøòèëè íåêå ïîäàòêå î ñðïñêîì ïàòðè-
¼àðõó Àðñåíè¼ó III; è àêî ñàì îäãîâîðèî øòî, íå çíàì äà ëè ñàì
âàñ è çàìîëèî çà íåøòî, à íàèìå, äà ìè êàæåòå, øòà ìèñëèòå âè
äàíàñ î ñðïñêî¼ êðàèöè £åëåíè, æåíè Óðîøà I, êîãà ¼å ðîäà îíà
è äà ë è äàíàñ ñòî¼èòå íà òîì, äà ¼å îíà áèëà êè Áàëäîâèíà II,
öàðà ïîñëåäåã îä Ëàòèíà ó Öàðèãðàäó?
Âè ñòå ñå ó ïîñëåäå âðåìå áàâèëè ñ òèì ïèòàåì è çàöåëî
äà ñòå äîøëè äî êàêâîã ãîä ðåçóëòàòà. Øòà ìèñëèòå äàêëå äàíàñ
î ðîäó £åëåíèíó? (...)
×èòàòå ë Êîëî, ëèñò øòî èçëàçè ó Áåîãðàäó ñâàêèõ 10
äàíà. Ó ïîñëåäåì áðî¼ó îïåò ñå ñâààì ñ Ïàíòîì.35 Íî âè ñòå
îäâå îçáèàí è íå ìàðèòå çà òå ëóäîðè¼å. Çáîã òå âàøå ïðåâå-
ëèêå ÷åøêå îçáèíîñòè ¼à âàñ íå ìàðèì è íå âîëèì, êàî ãîä øòî
âàñ è ó Áå÷ó èç èñòîã óçðîêà íå ìàðå è íå ðàçáèðà¼ó ìíîãî çà âàñ,
àëè âàñ áàð ¼à ¼àêî ïîøòó¼åì è äóáîêî âàì ñå êëààì è öåíèì è
óâàæàâàì, à òèìå äà¼åì âàæíîñò è ñðäà÷íó ïîçäðàâó, êî¼è âàì
øàåì èç îâå ïóñòèå. È. Ð.
£èðå÷åê ñå ¼àâà Ðóâàðöó èç Ïðàãà, 6. ¼óíà 1889, èçìåó

îñòàëîã, è ñà âåñòèìà î êðàèöè £åëåíè:
Ñ âåëèêîì ðàäîøó ïðèìèî ñàì ïèñìî Âàøå îä 5/17 Ìà¼à,
ïîñëå äóãîã âðåìåíà îïåò ¼åäàí ãëàñ èç ïóñòèå Ãðãåòåøêå.
35
Îïåò î êíåçó Ëàçàðó, Êîëî, Áåîãðàä, I/1889, ñâ. 13 (1. ìà¼), 207-209.
441
Ñ ïèòàåì î ðîäó êðàèöå £åëåíå áàâèî ñàì ñå ìíîãî ëà-

íè, ñêóïèî ñàì ïóíî áåëåæàêà, êî¼å çà òà¼ ïîñàî èìàäó èëè íåè-
ìàäó öåíå, àëè äî êîíà÷íîã ðåçóëòàòà íèñàì äîñïèî. Ïðàâèì ïó-
òåì ñå íå ìîæå äîè äî êðà¼à, ¼åð î ñâìî¼ êðàèöè íèãäå íåìà
áëèæ¼åãà ñïîìåíà. Îñòà¼å ñàìî ñåñòðà êðàè÷èíà Ìàðè¼à è åí
ñóïðóã Anselm èëè Anselmo èç ôðàíöóçêîã ðîäà Cahieu. Ïðî÷è-
òàî ñàì íîâó êèãó Paul Durrieu Les arhives angerines de Naples
(Paris 1886), ãä¼å å ïðåãëåä ñâå òå âëàñòåëå ôðàíöóçñêå, êî¼à ¼å ñ
êðàåì Êàðëîì I Íàïóñêèì äîøëà ó äîó Èòàëè¼ó, íàøàî ñàì
ñâå òå Cahieu, àëè î ïîðè¼åêëó æåíå Àíçåëìîâå íèøòà. £à ó òå
ïîñëîâå äàå ñëè¼åäèòè, ¼åð èäóå ãîäèíå èìàòó äîïóñò çà àð-
êèâíà èñòðàæèâàà ó Èòàëè¼è, ïà ìîæäà äà ñå ó ïðàøèíè íåêèõ
àðêèâà íàïîêîí øòîãîä íàå. £åëåíà íè¼å áèëà êåð Áàëäîâèíà
II, ¼åð åãîâó ïîðîäèöó ìè çíàìî äîñòà äîáðî. Íå çíàì îäàêëå ¼å
ïîñòàëà òà êîìáèíàöè¼à (îä Áðàíêîâèà? Òðîíîøöà?) Dukange
ñàìî êàæå î ôðàíö. ïîðåêëó £åëåíå è ïîçèâà ñå íà Áàðëåöè¼à.
Øàôàðèê, Gesch. d. südslav. Lit. III 305 êàæå, äà ¼å Ðà¼è
1758 äîøàî èç Ñâåòå Ãîðå ó Êàðëîâöå mit einigen Flüchtlingen
aus Chilandar. Íå çíàòå ìîæäà, êàêî ñó ñå òè óäè çâàëè? Íè¼å
ëè áèî ìåó èìà ìîíàõ Ïàèñè¼å áóãàðñêè åòîïèñàö.
£à ñå ó ïîøåäå âðåìå áàâèì íà¼íîâè¼îì èñòîðè¼îì ðàäè
ëåêöè¼à ñðïñêè óñòàíàê, öåëî âðåìå Êàðàîðà, åòåðè¼à, ãð÷êà
áóíà è ïð.
Ñðäà÷íî Âàñ ïîçäðàâà
Âàø âàçäàøè
£èðå÷åê ñå ¼àâà èç Äóáðîâíèêà ó ïèñìó îä 13. ¼óëà 1890.

ãîäèíå:
Îâî Âàì îä ìåíå ïèñìî äîëàçè èç çèäèíà ñòàðîãà Äóáðîâ-
íèêà. Ìèíèñòàðñòâî ìè ¼å äàëî äîïóñò íà ëè¼åòíè ñåìåñòàð, äà
442
ÏÐÈËÎÇÈ
çãðè¼åì ñâî¼å ëåäåíî ñðöå íà æàðêîì ñóíöó ïðèìîð¼à £àäðàí-

ñêîãà è äà ñëè¼åäèì ñâî¼å àðõèâàðñêå ðàäå, çàïî÷åòå îâä¼å ïðå
òîëèêî ãîäèíà. Ðàäèî ñàì ó Çàäðó ó àðêèâó öåñ. êð. íàì¼åñíè-
øòâà, ãä¼å ñå ñàä ÷óâà¼ó è êèãå ñòàðîã ïîëèòè÷êîã àðêèâà Êî-
òîðñêîãà è Êîð÷óëàíñêîãà, ïà ñàä ñàì âå ïåò íåä¼åà ó ìî¼åì
Äóáðîâíèêó. Ñèëèì ñå äà èñöðïèì ñâå, øòîãîä ¼îø íèñàì ïðå-
ãëåäàî çà èñòîðè¼ó ñðåäåãà âè¼åêà. Ðàäèì íà¼âèøå ó àðêèâó îâ-
äàøåãà ñóäà, êî¼è áðî¼è äî 2200 (!) êèãà ðóêîïèñíèõ; íà¼âåè
äèî òèõ êèãà ¼å èç 16-18 âè¼åêà, àëè èìà èõ äîñòà è èç ñðåäåãà
âè¼åêà. Îäàâëå èäåì ó Êîòîð, Áàð è Óëöè, ïà ñâðøèì ó Ìëåöè-
ìà, îäàêëå ñå âðààì ó ïî÷åòêó îêòîáðà ó Ïðàã.
Ñ¼åàì ñå, äà Âàì íè¼åñàì âå îäàâíà ïèñàî ïà äà ñå Âàì
íèñàì ¼îø çàõâàëèî íà ïèñìó îä 30 (11) ¼óëè¼à ïðîøàäøå ãîäè-
íå, ó êî¼åì ñòå ìè óáàçíî ñàîïøòèëè òîëèêî çàíèìèâèõ ñòâà-
ðè î Ðà¼èó. Ïðîøàî ñàì ðàçíà íåâåñåëà âðåìåíà. Ëàíè ñàì ïî-
ñëå ñìðòè ìî¼åãà äðàãîãà îöà áèî ïóíî çàóçåò ôàìèëè¼àðíèì ïî-
ñëîâèìà, òå íèñàì íè öè¼åëó ãîäèíó èçàøàî èç ×åøêå.
Ó ïèñìó èç Ãðåãåòåãà 15. ìà¼à 1892. Ðóâàðàö ñå çàõâàó¼å çà

£èðå÷åêîâå Ñðïñêå ñïîìåíèêå36 è øòî ãà ñå £èðå÷åê, àêî íå ïè-
ñìîì, à îíî ÷èíîì èïàê ñåà. Ó¼åäíî, Ðóâàðàö æàëè øòî £èðå-
÷åê íè¼å áèî ó Ïðàãó êàäà ¼å îí áîðàâèî òàìî. £èðå÷åê ¼å ó òî
âðåìå áèî ó Äàëìàöè¼è:
Ìèñëèî ñàì è íàäàî ñàì (ñå) äà ó ñðåàí áèòè è âàñ òàìî

êîä âàøå êóå íàè è äà åòå âè äîáðè áèòè è óïóòèòè ìå äà
ìîãó øòî âèäèòè øòî ¼å âðåäíî âèäèòè ó Ïðàãó. Íî, àõ, ïðåîêà-
¼àíè àç! £à íå áè ñðåòàí, êàî øòî íèêàä íèñàì áèî ñðåàí, òå
îñèì ñòâàðè íà èçëîæáè èçëîæåíèõ, íå âèåõ îä Ïðàãà áàø íè-
øòà, òå ñàì îòèøàî èç Ïðàãà çëîâîíè¼è, íåãî øòî ñàì áèî, êàä
ñàì èç Ðàäåãóíäà äîøàî ó Ïðàã.
36
Ñïîìåíèöè ñðïñêè, ñêóïèî è èçäàî Êîíñòàíòèí £èðå÷åê, ïðîôå-
ñîð íà ×åøêîì ñâåó÷èëèøòó ó Ïðàãó, Ñïîìåíèê ÑÊÀ, XI, Áåîãðàä, 1892.
443
Æàëè øòî íè¼å âèäåî ñòàðå ñðïñêå ðóêîïèñå, êî¼å ¼å Øàôà-

ðèê îäíåî ó Ïðàã. Õâàëè £èðå÷åêà çáîã òðóäà êî¼è îí íåñåáè÷íî
è øòåäðî, ïîðåä áóãàðñêå, óëàæå è ó èñòðàæèâàå ñðïñêå èñòî-
ðè¼å:
Áëàæåí äåä âàø è ìà¼êà âàøà è ñâè âàøè, êî¼è âàñ âàñïèòà-
øå, óïóòèøå è íàñòàâèøå íà ïóò òàêî, äà íå çàëàçèòå è íå ìðäà-
òå òàìî-àìî âå ãëåäàòå óïðàâî, öàðñêèì ïóòåì. Áîã âàñ ¼îø äó-
ãî, äóãî æèâèî è êðåïèî ó çäðàâó, è ó äîáðîì ñòàó.
Äèðà ãà çáîã óäà¼å £àãèåâå åðêå:
Çáèà! Äà ëè çíàòå, è äà ë ñó âàì ¼àâèëè èç Áå÷à äà ñå ãî-

ñïîèöà Ñòàíêà £àãèåâà óäà¼å, è äà ¼å ã. £àãè ñðåòàí è çàäîâî-
àí øòî óäà¼å ñâî¼ó ¼åäèíèöó çà Ñðáèíà-êàòîëèêà, ðîäîì Äó-
áðîâ÷àíèíà, ïðîôåñîðà Ðåøåòàðà! £à çíàì äà âè òî çíàòå, àëè
âàñ îïåò ïèòàì äà ñå ïîòïóíî óâåðèì è óç òî äà ïðèäîäàì, äà
ñàì íåêè äàí áèî ó Áåîãðàäó êîä Ñòî¼àíà Íîâàêîâèà è çàïèòàî
è ãîñïîèöó Ìèëèöó è ãîñïîó Ìà¼êó, äà ëè ñó ÷åñòèòàëè ã. Ñòàí-
öè êàî øòî ñàì ¼à ÷åñòèòàî ã. £àãèó? Ðåêîøå, íåøòî îäãîâîðè-
øå, àëè íå çíàì óïðàâî øòà, îäïðèëèêå îíàêî êàî øòî åòå îäãî-
âîðèòè è âè íà îâî ìî¼å áåçàçëåíî ïèòàå. Âè è Íîâàêîâèåâè
íåìàòå ÷óñòâà, íî ñàìî ðà÷óíàòå è ðàçìèøàòå è ìóäðó¼åòå!
Äàå ìó äà¼å íåêå èñïðàâêå ó õðîíîãðàôè¼è è òîïîíîìà-

ñòèöè, äà áè çàâðøèî ñà èçâèååì: Ñàâ ñàì èçìåàî ïðñòå
ìàñòèëîì! Èçâèíèòå. Íå âàà ìè íè ïåðî íè ìàñòèëî.
Ó ïèñìó èç Ïðàãà 1/13. îêòîáðà 1892. ãîäèíå £èðå÷åê èçðà-
æàâà çàäîâîñòâî çáîã ñâî¼å ïîñåòå Ãðãåòåãó:
Íå ìîãó Âàì êàçàòè, êîëèêî ìè ¼å áèëî äðàãî, äà ñàì íà
îâîãîäèøåì ïóòîâàó ó çåìå ñðïñêå ìîãàî Âàñ âèäåòè è ïî-
444
ÏÐÈËÎÇÈ
ñëå òîëèêèõ ãîäèíâ ñå ñ Âàìà îïåò ëè÷íî ðàçãîâàðàòè, è òî êîä

Âàøå êóå, ó Âàøåì ìàíàñòèðó, ó îíî¼ èñòî¼ Ôðóøêî¼ Ãîðè, î
êî¼î¼ ñàì äî ñàäà çíàî ñàìî ïî êèãàìà è ïî ïðè÷àó óäè, êî¼è
ñó òàìî áèëè! Íåìî¼òå êàçàòè äà ãîâîðèì ôðàçå è äà ñå ïðèòâà-
ðàì: pleno de pectore manat? (...)
×ó¼åì äà Ñòå èçäàëè íåêó ëåïó êèæèöó î Ñëàíêàìåíó ïî-
âîäîì ¼óáèëå¼à áèòêå Ñëàíêàìåíñêå37; àêî áèñòå ìåíè ìîãëè ïðè-
ñëàòè êî¼è èñòèñàê, áèó Âàì âðëî çàõâàëàí, êàî ñâàêè ïóò, êàä
øòîãîä îä Âàøåã ðàäà äîáè¼åì. Çèìñêè ñåìåñòàð ¼åñàì ¼îø ó
Ïðàãó; íà åòî, âèäè ñå ïî ñâåìó, äà ó ñå ìåñòèòè ó Áå÷;
Æåëåè Âàì ñâàêó ñðåó è äîáðî çäðàâå ¼åñàì Âàø èñêðå-
íè øòîâàòå
Ó ïèñìó äàòîâàíîì ó Ãðãåòåãó, 4/16. îêò. 1892, çàõâàó¼óè

ñå £èðå÷åêó íà íåêîì ïîäàòêó î Ñðåìó ó ñðåäåì âåêó, Ðóâàðàö
êàæå: Âè ñòå îä äîáðîã äðâåòà äîáàð ïëîä è ñòîãà îä ñâè¼ó Ñð-
áàà öååí è óâàæàâàí, à íàðî÷èòî îä íàñ ñðïñêèõ äèëåòàíàòà è
êðóõîáîðàöà.
£èðå÷åê îäãîâàðà èç Ïðàãà 30. äåöåìáðà 1892.
Ëè¼åïî ñå çàõâàó¼åì íà êèæèöè î Ñòàðîì Ñëàíêàìåíó,
êî¼ó ñàì ïðî÷èòàî ñ îñîáèòèì çàäîâîñòâîì, è íà ðàñïðàâè î
Êàòàðèíè, êåðè êðàà Òâðòêà I èç áîñàíñêîãà Ãëàñíèêà.38 Îâî¼
ðàñïðàâè ìîãëa áè ñå ¼îø äîäàòè nobilis et potens domina Chata-
lena, soror magnifici domini bani Bossine, êî¼à ¼å ó ìà¼ó 1349 äî-
ëàçèëà ó Äóáðîâíèê (Monum. Rag. II, 71). Ó öè¼ååíîì ïèñìó
37
Ñòàðè Ñëàíêàìåí, Çåìóí, 1892. Ïðåøòàìïàíî ó: Çáîðíèê Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà. Îäàáðàíè èñòîðèñêè ðàäîâè. Ñâåñêà I. Ñïðåìèî çà øòàì-
ïó Íèêîëà Ðàäî¼÷è. Ïîñåáíà èçäàà Ñðïñêå êðàåâñêå àêàäåìè¼å, ê.
CIII. Äðóøòâåíè è èñòîðèñêè ñïèñè, ê. 44, Áåîãðàä, 1934, 365-410.
38
Êàòàðèíà, êè Òâðòêà I, áàíà (îä 1353-1377) è îä 1377-1391. êðà-
à áîñàíñêîãà, Ãëàñíèê Çåìàñêîã ìóçå¼à ó Áîñíè è Õåðöåãîâèíè, Ñàðà-
¼åâî, 1892, IV, ñâ. 3 (¼óë-ñåïòåìáàð), 205-211.
445
Âàøåì îä 4/16 îêò. ïèøåòå, êàî äà ¼à íå ìàðèì çà ðîäîñëîâíà

ïðåòðåñàà è çàòî îñóó¼åì ñèðîìàõà Âåðòíåðà. À êî íå áè õòèî
îñóèâàòè ãä. Âåðòíåðà, êî¼è ¼å ó ñâî¼åì äóáîêîì çíàó ¼åçèêà
íåäàâî ïðåâåî êðàëèöà Âëàäèñàâà die Königin Wladislawa è
îâî íîâî ëèöå óâåî ó èñòîðè¼ó! À äà ¼à çà ðîäîñëîâíå ñòóäè¼å
ñàì äîñòà ìàðèì, åòå âèä¼åòè èç èäóå êèæèöå èñòîãà Ãëà-
ñíèêà áîñàíñêîãà, ó êî¼î¼ ñàì íàøòàìïàî öè¼åëó ðàñïðàâó î ×è-
õîðèèìà39 è äð.
Ïðèìèî ñàì ¼ó÷åð, âèäè ñå, ïî Âàøåì íàëîãó ìåíè ïðèñëà-
íó Ïðîñâ¼åòó èç Öåòèà ñà âðëî âàæíèì ÷ëàíêîì Âàøèì î çåò-
ñêèì ìèòðîïîëèòèìà.40
Øèåì Âàì äàíàñ Äàëìàöè¼ó èç Slovnìkú Nauèného.×è-
òàì ïèñìà Äèìèòðè¼à Õîìàòè¼àíà, èçäàíà îä Ïèòðå.41 Íàøàî ñàì
ó èìà ìíîãî çàíèìèâèõ ïîäàòàêà, íà ïð. çà òàìíó èñòîðè¼ó
Àðáàíè¼å ó 13. âè¼åêó. Íà¼âàæíè¼à ¼å ïðåïèñêà ñà Ñòåôàíîì Ïð-
âîâåí÷àíèì è ñâ. Ñàâîì.
Ïðèìèòå óâåðåå âåëèêîãà ïîøòîâàà, ñ êî¼èì Âàñ ñ íà¼-
áîèì ñâî¼èì æåàìà ïîçäðàâà
Âàø
Ïèñìî äàòîâàíî ó Ãðãåòåãó íà Áàäè äàí 1892. ïðåäñòàâà

äåî ïðåïèñêå î íàó÷íèì ïîñëîâèìà è ïðåâîäèìà. Ðóâàðàö ïðå-
ïîðó÷ó¼å £èðå÷åêó äà ïðèîíå îêî ïèñàìà Äèìèòðè¼à Õîìàòè-
¼àíà.
39
Âëàñòåëà õóìñêà íà íàòïèñó ó Âåëè÷àíèìà, Ïðåøòàìïàíî èç Ãëà-
ñíèêà Çåìàñêîã ìóçå¼à ó Áîñíè è Õåðöåãîâèíè, ê. IV, ãîä. IV, Ñàðà¼åâî
1892, ñòð. 279-285. Âèä. Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà I, 425-433.
40
Âëàäèêå çåòñêå è öðíîãîðñêå, Ïðîñâ¼åòà, Öåòèå, 1892, I, ñâ. 1 (1.
íîâåìáàð), 13-23. Ê ÷ëàíêó Âëàäèêå çåòñêå è öðíîãîðñêå, Ïðîñâ¼åòà,
Öåòèå, 1892, I, ñâ. 2 (1. äåöåìáàð), 76.
41
Èçäàå êàðäèíàëà Ïèòðå ó Analecta sacra et classica, Juris eccl.
Graecorum selecta paralipomena (1891). Âèä. Çáîðíèê Êîíñòàíòèíà £è-
ðå÷åêà I, 510.
446
ÏÐÈËÎÇÈ
Ó ïèñìó îä 5. ôåáðóàðà 1893. ãîäèíå èç Ãðãåòåãà Ðóâàðàö

ïèòà £èðå÷åêà äà ëè ñå óðàøåâèè ó äóáðîâà÷êèì çàïèñèìà
çàèñòà ìîãó èäåíòèôèêîâàòè ñà Öðíî¼åâèèìà: Ó ïîëîâèíè ãî-
äèíå 1890. ïîìåíóñòå ó ïèñìó, ïèñàíîì ìè èç Äóáðîâíèêà, è òî
íà êðà¼ó ïèñìà, ãäå ñå ñå ÷îâåê îáè÷íî ðàäî ôàëè îâî: Èìàì
îâä¼å ïóíî íîâèõ ìàòåðè¼àëà î £óðàøåâèèìà = Öðíî¼åâèèìà.42
Ó ïèñìó äàòîâàíîì ó Ïðàãó 19/31. ìàðòà 1893. ãîäèíå £èðå-
÷åê ¼àâà Ðóâàðöó êàêî ñå ñåëè èç Ïðàãà ó Áå÷ ãäå ïðåóçèìà êà-
òåäðó:
Ruvarac Ó Ïðàãó, Vinohrady, villa Osveta

Grgeteg 19/31 Marta 1893
Îäàâíà ñàì ïðèìèî öååíà ïèñìà Âàøà îä Áàäåãà äàíà è
îä 5/17 ôåáðóàðà. Õòèî ñàì Âàìà per longum et latum43 ïèñàòè
î Äèìèòðó Õîìàòè¼àíñêîì, î êî¼åì ñå òàêî ìàëî çíà îñèì îíîãà,
øòî ñàäðæå ñàìà ïèñìà åãîâà, ñàä èçäàíà, è î óðàøåâèèìà è
Öðíî¼åâèèìà. Àëè îäãîâîðèòó Âàì íà òà ïèòàà ÷àê ïîñëå
íåêîëèêî íåäåà. Ðàíè¼å íå ìîãó, àêî è äà õîó. Ó ÷èòàó ïèñà-
ìà Õîìàòè¼àíñêîãà íèñàì ¼îø óñïèî äà äîåì äî êðà¼à. Äàíàñ
ìîãó Âàìà ñàìî ïîòâðäèòè äà ñàì Âàøà ïèñìà ïðèìèî. Íàëàçèì
ñå ó íåêî¼ Zwangslage,44 äà íå ìîæå ãîðå áèòè. £îø ïðå ¼åäíîã
42
Ñóñåäè õåðöåãà Ñòåôàíà è åãîâà ñèíà Âëàòêà Õåðöåãîâèà áå-
õó öðíîãîðñêè Öðíî¼åâèè, êî¼è ñó ñå òàêîå ãðàíè÷èëè ñ Ìëå÷èèìà ó
Êîòîðó, Áóäâè è Áàðó. Çâàëè ñó ñå óðàøè, ëàò. Juras (ñðïñêè óðà), à
ïàòðîíèìè÷íî óðàøåâèè (Jurassevich). Íà îñíîâó äî ñàäà ïîçíàòîãà ìà-
òåðè¼àëà íå ìîæå ñå ó ïîòïóíîñòè óñïîñòàâèòè èõîâ ðîäîñëîâ. Ñðïñêè
áàðîí óðàø (£óðàø) Èëè¼è èç Çåòå áèî ¼å óíóê ñðïñêîãà äâîðñêîã äî-
ñòî¼àíñòâåíèêà (ñòàâèîöà) óðàøà Âðàíè÷èà è ñèí Èëè¼èí. Ê. £èðå-
÷åê, Èñòîðè¼à Ñðáà I, 398. Âèä. Èëàðèîí Ðóâàðàö, óðàø Èëè è óðà-
øåâèè, Ãëàñíèê XLVII (1879), 206-213.
43
Íàäóãà÷êî è íàøèðîêî.
44
Ïðèíóäíè ïîëîæà¼.
447
ìåñåöà íèñàì çíàî, õîó ëè áèòè ó åíîì ñåìåñòðó îâäå èëè ó

Áå÷ó, òå ñàì âå ìèñëèî äà å ìå ìèíèñòàðñòâî îñòàâèòè ¼îø äî
¼åñåíè ó Ïðàãó. Àëè 7 ìàðòà ïðèìèî ñàì èçíåíàäà äåêðåò çà Áå÷,
ïà ¼å òðåáàëî ó íà¼âåî¼ áðçèíè ëèêâèäèðàòè ñâå îâäàøå ïî-
ñëîâå è ïðèãîòîâèòè øòîãîä çà íîâó êàòåäðó. Ïîñëå ¼åäíå íåäå-
å îäëàçèì èç Çëàòíîãà Ïðàãà íàêîí îñàìãîäèøåãà áîðàâå-
à ó åìó è ïîñëå 14 äàíà ïî÷èìåì ëåêöè¼å ó íîâîì óíèâ. íà
Ringstrasse. Ìî¼à å áèáëèîòåêà, îñèì íåêîëèêî ñòâàðè, îñòàòè
îâäå ìîæäà äî àâãóñòà, øòî ìå ìàëî âåñåëè, ¼åð ó áåç å áèòè
êàî áåç ðóêâ. Àëè è îâà¼ Übergangszustand45 å ñå, àêî Áîã äà,
íåêàêî ïðåòðïåòè.
Àëè øòà ñó Âàìà îâè ¼àäîâè äàëåêîãà Âàøåãà øòîâàòåà,
êî¼è ñå íàëàçè íà ìóöè èçìåó ñàíäóêà, êîôåðà, ïàêåòà, ðà÷óíà,
ïèñàìà, íåäîâðøåíèõ ÷ëàíàêà, óäè, øòî ìó äîëàçå îäíèìàòè
äðàãîöåíî âðåìå èòä. Âàìà òðåáà¼ó àðõè¼åïèñêóï Äèìèòðè¼å è
îíè óðàøåâèè è Öðíî¼åâèè.
Ñ îäëè÷íèì ïîøòîâàåì ¼åñàì
Âàø
Ñëåäè ïèñìî èç Ãðãåòåãà îä 9. ¼óëà 1893. ó êîìå Ðóâàðàö

êàæå ñëåäåå:
£ó÷åðàøè ¼å äàí áèëà ïðîñòà íåäåà, èëè êàî øòî Ðóñè
âåëå, âîñêðåñíûé äåíü, àëè ¼å çà ìåíå òà¼ äàí, è òî öåî äàí áèî
dies festus, ¼åð ñàì ó¼óòðó ïðèìèî ïîñëàíó ìè îä ã. Ñòî¼àíà Íîâà-
êîâèà èç Áåîãðàäà êèãó Ïðâè îñíîâè ñëîâåíñêå êèæåâíî-
ñòè,46 à ïîñëå ïîäíå âàøå Studije k dejinam jihoslavanskym a
45
Ïðåëàçíî ñòàå.
46
Ñò. Íîâàêîâè, Ïðâè îñíîâè ñëîâåíñêå êèæåâíîñòè ìåó áàë-
êàíñêèì Ñëîâåíèìà. Ëåãåíäà î Âëàäèìèðó è Êîñàðè, Êóëòóðíî-èñòîðè¼-
ñêå ñòóäè¼à, ÑÊÀ, Áåîãðàä, 1893.
448
ÏÐÈËÎÇÈ
Ruskym.47 Ñèíî íèñàì ìîãàî, ¼åð ñó áèëè íåêè ìíîãîãëàãî-

ëèâè ãîñòè îâäå, àëè ¼óòðîñ ñàì ðàçðåçàî è ëåòèìèöå ïîãëåäàî
øòà è î ÷åì ó âàøî¼ êèçè ïèøå, è ó êîëèêî çàñèæå ó äîáà ïðå
Êàðëîâà÷êîã ìèðà, ¼åð çà ìåíå îíî, øòî ñå ñáèëî ïîñëå Êàðëî-
âà÷êîã ìèðà è íå ïîñòî¼è; èëè áàð ¼à, øòî ñòàðè¼è, ñâå ìàå
õîó çà òî äà çíàì. Àëè òî ñå âàñ íå òè÷å è âè íèñòå äóæíè
çíàòè çà òî, è âîäèòè ðà÷óíà î òîì è òàêîì ãóñòó, è íè¼å òî ãëàâ-
íî, âå ¼å ãëàâíî òî, äà ñòå âè è ó Áå÷ó ñå ñåòèëè ìåíå, ãðåøíîã
ðàáà áîæè¼åã, è èìàëè äîáðîòó, ïîñëàòè ìè íà äàð âàø íà¼íîâè-
¼è ðàä, êî¼è ñàì ¼à êàî ÷àñíè äàð ñ óáàâó íåëèöåìåðíîì è ñ
òîïëîì áëàãîäàðíîøó ïðèìèî è ¼à âàì ñå ëåïî çàõâàó¼åì è
æåëèì äà âàñ ìèëîñòèâè Áîã ïîäèãíå, èñöåëè è çäðàâà ïî-
ñòàâè.
Ðóâàðàö ïèòà £èðå÷åêà äàå äà ëè å ñå, çà¼åäíî ñà £àãèåì,

âèäåòè ó Ðàäåãóíäó, àêî, òî ¼åñò, íèñòå òâðäèöà, êàî øòî ñó ×å-
ñè îáè÷íî òàêâè.
Îäãîâîð ¼å äàòîâàí ó Áå÷ó 23. àâãóñòà 1893. ãîäèíå:
Îäàâíà ñàì äóæàí äà Âàìà îäãîâîðèì íà óáàçíî ïèñìî îä
9 ¼óëà. Âðëî ìè ¼å æàî, øòî íèñàì áèî îíîãà äàíà ó Ïèòèíãó, êàä
Ñòå Âè òàìî äîøëè è ¼îø âèøå æàëèì, øòî ìåíè íåå áèòè ìî-
ãóå äà Âàñ âèäèì íà ïðî¼åêòèðàíîì ñàñòàíêó íà Ñåìåðèíãó. Îä-
ëàçèì ó Õàë.
Ïðâè ïóò ó æèâîòó ìè ñå ñëó÷èëî äà ñàì èçãóáèî âàêàíöè¼å
ðàäè áîëåñòè, çà ïî÷åòàê ñëóæáå ó Áå÷ó áàø íå íà¼áîè omen.48
Î÷è ñó áîå, àëè êèãå ÷èòàòè ¼îø íå ñìè¼åì. Êàæó ìåíè,
äà ó îêòîáðó áèó ñàñâèì çäðàâ; âèäååìî.
47
DAjiny národa bulgarského, Geschichte der Bulgaren, 1876. Äðóãî
èçäàå íà ðóñêîì ¼åçèêó îá¼àâåíî ¼å ó Îäåñè 1878. ãîäèíå.
48
Çíàìåí, êîáåå, êîá.
449
Íà¼ñðäà÷íè¼å Âàñ ïîçäðàâà

Âàø
Âàçäàøè øòîâàòå
Äàå ñëåäè ïèñìî äàòîâàíî ó Ãðãåòåãó 15/27. äåöåìáðà

1893. ãîäèíå.
Ìíîãîïîøòîâàíè ãä. Ïðîôåñîð!

Ïðèìèî ñàì ó ñâî¼å âðåìå ÷ëàíàê âàø î Äàëìàöè¼è êî¼è ìè
¼å óáàâ âàøà èç ÷åøêå Åíöèêëîïåäè¼å èñòðãíóòè è ìåíè ïî-
ñëàòè èçâîëèëà. Ïðèìèî ñàì ÷ëàíàê òà¼ êàî è ñâå øòî îä âàñ
äîëàçè ñ áëàãîäàðíîøó, àëè è òî ÷óñòâî áëàãîäàðíîñòè íè¼å
ìîãëî äà ñàâëàäà ¼à÷ó áîëåñò, êî¼à ìå ó ïîñëåäå âðåìå, à íàðî-
÷èòî çèìè è ó âðåìåíó êàî øòî ¼å îâî ñàäàøå ìî÷àðíî âðåìå,
îáè÷íî ïîñåó¼å è êî¼à ñå ïîêàçó¼å ó íåâîíîñòè è ìðòâåíîñòè.
È çáîã òîãà íå áè âàì ìîæäà íè ñàä ïèñàî, äà ñå íå ïðèáëèæó¼å
êðà¼ îâî¼ ¼àäíî¼ 93-î¼ ãîäèíè, à ñ êðà¼åì òå íåñðåòíå ãîäèíå è
íàäåæäà, äà å ó ãîäèíè 94-î¼ áèòè áîå.
Íå çíàì êàêî ¼å ñ âàøèì î÷èìà, àëè õîó äà âåðó¼åì è áàð
æåëèì, äà ñå îïðîñòèòå òå áåäå è íåâîå, êî¼à ¼å íàèøëà íà âàñ è
òî êîëèêî âàñ, òîëèêî è íàñ, âàøèõ ïîøòîâàòåà ðàäè...
È æåëèî áè ¼îø äà ìíîãî íå ìóäðó¼åòå âå äà ñå øòî ñêîðè-
¼å îæåíèòå òå ñòå÷åòå äðóãà, êî¼è å ñ âàìà äåëèòè è äîáðî è çëî
è ïîìîè âàì äà ëàêøå ñíîñèòå çëî, àêî áè êàêâî îïåò íàèøëî
íà âàñ. Òî ¼å ìî¼à ñêðîìíà æåà, à âè åòå ðàäèòè îíàêî, êàêî ¼å
òî âàñ ëàêøå è áîå.
£åäíîì ðå÷è: ÷åñòèòàì âàì Íîâó ãîäèíó è ñ íîâîì ãîäèíîì
íîâî çäðàâå è ïðåïîðó÷ó¼åì ñåáå ñòàðîì ïðè¼àòåñòâó è ñòà-
ðî¼ äîáðîòè âàøî¼.
Âàø ïîøòîâàëàö
ÈÐ
450
ÏÐÈËÎÇÈ
£èðå÷åê ìó îäãîâàðà èç Ïðàãà 23. äåöåìáðà/4. ¼àíóàðà 1894.
Âàøå ïèñìî îä 15/27 äåê., êî¼å ¼å ìåíå ñòèãëî ó Ïðàãó,
âðëî ¼å ìåíå îáðàäîâàëî, ¼åð ¼å ìåíå ó ìî¼èì íåâîàìà ïî÷åî
ñâåò âå íåêàêî è çàáîðàâàòè. Ïèòàòå êàêî ñó ìî¼å î÷è. Âè-
äèì îïåò êàêî ïðè¼å, àëè ÷èòàòè íå ñìåì íåãî ñàìî êàä ¼å äàí, è
çàòî ñàì ñàä ó çèìè íà äîïóñòó; ñâà ¼å ìî¼à íàäà, äà å òà íåäî-
áðîâîíà äàíãóáà äîñêîðà ïðåñòàòè è äà ó ó åòíîì ñåìå-
ñòðó áèòè îíà¼ çäðàâ.
Î êèæåâíîñòè çíàì ìàëî. Ïåò ìåñåöà íèñàì èìàî êèãó
ó ðóêàìà. Ïîñëàî ñàì Âàìà èç ÷åøêîã Slovnìkú Nauèného ÷ëà-
íàê Äóáðîâíè.
Õâàëà Âàìà íà Âàøèì æåàìà. Äà ñå îæåíèì, òî ñó ìè ãî-
âîðèëè óäè âå 15 ãîäèíå è ÷èíèëè ñó òî òàêî âåøòî, äà ñó
ìåíå ÷îâåêà íåêàä ìèðíîãà è äîáðîãà íàó÷èëè äà áóäåì ïóí íå-
äîâåð¼à, äà ñå ïðèòâàðàì è äà âàðàì ñâåò... Èìàòå ïîäïóíî ïðà-
âî, àëè çà òî áè ÷îâåê ìîðàî áèòè ñëîáîäàí îä ñâàêå ìåëàíêîëè¼å
è âèäåòè ëåïó áóäóíîñò, àëè ¼à ïðåä ñîáîì âèäèì ñâå ó ìðàêó.
×åñòèòàì Âàìà ñðäà÷íî íîâó ãîäèíó 1894, îñîáèòî ¼àêî çäðà-
âå, è ïðåïîðó÷ó¼åì ñå Âàøåìó ïðè¼àòåñòâó. Âàø
Èñêðåíè øòîâàëàö
Ó ïèñìó îä 23. ¼àíóàðà 1894. ó êîìå ãà ïèòà çà íåêå áóãàð-

ñêå ðóêîïèñå, Ðóâàðàö ñå òîïëî çàõâàó¼å £èðå÷åêó íà åãîâèì
íàó÷íèì ïðåäóçåèìà ó èìå öåëîãà ñðïñòâà: Áîã âàñ æèâèî è
èñöåëèî âàñ è äàî äà ìîæåòå íàñòàâèòè âàø ðàä, êî¼è ¼å òîëèêî
êîðèñòàí íàðî÷èòî íàìà ñèðîìàñèìà, Ñðáèìà. Íåê âàì Áîã çà
òî ïëàòè è ïðîñëàâè.
£èðå÷åê îäãîâàðà èç Áå÷à ó ïèñìó îä 11. ôåáðóàðà 1894, ó
êîìå êàæå äà ¼å èìàî ñðåó íàè ¼îø åêçåìïëàðà îíèõ äâà¼ó
ñâåçàêà OsvAte, ó êî¼èìà ¼å ìî¼ ÷ëàíàê î Ñòîíó è Ìåòó. Ïè-
451
ñàí ¼å çà íàøå ÷èòàîöå, âèøå áåëåòðèñòè÷êè, àëè èìà ó åìó è

íåøòî èç èñòîðè¼å òèõ ìåñòà.
Ñëåäè Ðóâàð÷åâî ïèñìî äàòîâàíî ó Ãðãåòåãó 10. àâãóñòà
1894.
Ìíîãîïîøòîâàíè Ãîñïîäèíå,
×ó¼åì, äà ñå çíî¼èòå ó Áå÷ó Ñòàíî¼å Ñòàíî¼åâè è Êàðàñåê
ðåêîøå ìè íåêè äàí, êàä ñó îâäå áèëè, äà íèñòå íèêóä îòèøëè,
âå äà ñå ïàòèòå è ïðæèòå ó Áå÷ó, ïà êàêî è ñâì îâäå ìó÷èì ìóêå
ñâàêî¼àêå è ¼îø íèêàêî äà ñå îäòðãíåì è äà îäåì íà ì¼åñòî ïðî-
õëàäíî è ïîêî¼íî ó øòèðñêè Ðàäåãóíä êîä Ãðàöà, òî äîëàçèì íå-
÷ó¼íî è íåâèäîâíî ê âàìà, äà âàñ òèõî çàïèòàì: ïà øòà ðàäèòå è
øòî ÷àìèòå ó Áå÷ó, è øòî íå îäîñòå ó ëîâ ó Ïðèìîð¼å äà ñå âðà-
òèòå îòóä ñ ìðåæîì ïóíîì ñâàêî¼àêèõ ðèáà è ðèáèöà? È êàêî ñ
î÷èìà, è ÷èì åòå íàñ ñêîðî îáðàäîâàòè?
Òðàæè ìó êèãó Ðóñà (òèõè Ðóñ) Ñïåðàíñêîãà49 ñà îïèñè-

ìà Øàôàðèêîâèõ ñðïñêèõ ðóêîïèñà50:
Íåìàòå ë âè ñëó÷à¼íî êî¼è åêñåìïëàð îä òå Ñïåðàíñêîâå

êèæèöå, êî¼è áè ìè ìîãëè ïîñëàòè íà óâèä, ¼åð ìå ñàäà íà îâî¼
èëè¼èíñêî¼ âðóèíè ñèëíà æå ìîðè, à íåìàì ïèâà äà óòîëèì
ñèëíó æå òó. Âè òàìî èìàòå ó èçîáèó ñâàêî¼àêà è ïèâà è ¼åñòè-
âà, ïà ñå ñìèëó¼òå è ïîøàèòå ¼åäíó êàï æèâîòâîðíå âîäå òà
òà¼ îïèñ Ñïåðàíñêîãà óáîãîì Ëàçàðó è âàøåì èñòèíñêîì ïî-
øòèâà÷ó è ïðè¼àòåó Èëàðèîíó Ðóâàðöó.
£èðå÷åê ìó îäãîâàðà ó ïèñìó îä 5/17. àâãóñòà 1894. ãîäèíå:
49
Ìèõ. Íåñòîðîâè÷ Ñïåðàíñêè, 1863-1938, èñòîðè÷àð ñëîâåíñêå è
ðóñêå êèæåâíîñòè, ïðîô. Ìîñêîâñêîã óíèâåðçèòåòà.
50
Îïèñ Øàôàðèêîâèõ ðóêîïèñà Ñïåðàíñêè ¼å îá¼àâèî 1893.
452
ÏÐÈËÎÇÈ
Íå ïðæèì ñå è íå çíî¼èì ñå ó Áå÷ó, êàêî ñó Âàì ðåêëè Ñòà-
íî¼åâè è Êàðàñåê, íåãî ñå íàëàçèì âå îäàâíà ó ïëàíèíàìà. £à
ñàì 6 ¼óëè¼à ñâðøèî ñâî¼å ëåêöè¼å áàø £àíêóëîâîì áèòêîì íà
Êîñîâîì ïîó 1448, íå êàêî ñàì õòèî è íàìåðàâàî, àëè çáîã ïðå-
ìàëîã áðî¼à ñëóøàëàöâ, ïà ñàì îäìà ïîá¼åãô ó çåëåíå Àëïå Ãîð-
å Àâñòðè¼å. À Âàøå öååíî ïèñìî èç Ãðãåòåãà îä 10 îâ. ì¼. ìå
¼å ñòèãëî ó ÷åøêèì øóìàìà, íà ãðàíèöè Øëåçè¼å, ïîñðåä ìàãëâ
è êèøâ ïëàíèíñêèõ, êî¼å ìå òåðà¼ó äà áåæèì íàïîêîí íà ¼óã, äà
ñå îïåò îãðè¼åì íà ñóíöó. Äî ìàëî äàíà ìèñëèì ïóòîâàòè íà îáà-
ëå ìîðà £àäðàíñêîãà, ãäå ó ïðîâåñòè îñòàòàê ôåðè¼à.
Ëåïà Âàì õâàëà íà ÷ëàíêó î ìàíàñòèðèìà Ñêàäàðñêîãà áëà-
òà, êî¼è ìå âðëî çàíèìà. Îïàçèî ñàì ãà âå ó ñàìî¼ Ïðîñâ¼å-
51
òè, êî¼ó ïðèìàì äîáðîòîì ã. Ñóíäå÷èà. Ñïîìèåòå äà ñàì ¼à

íåãäå øòî êðèâî ðåêô î Âðàèíè, àëè ¼à ñå áàø ñàä íå ìîãó ñå-
òèòè, ãä¼å ¼å òî áèëî.
Êèãó Ñïåðàíñêîãà èìàì, àëè íèñàì ñ îì çàäîâîàí, ¼åð
¼å åãîâ îïèñ ðóêîïèñà ÷åøêîã ìóçå¼à äîíåêëå íåïîäïóí; ïî-
ñëàó ó Âàìà, êàä ó ñàäà ïðîëàçèòè ïðåêî Áå÷à.
Ìî¼å çäðàâå ñòî¼è, õâàëà Áîãó, äîáðî; À ó î÷èìà ñàì re-
stitutus in integrum. Èìàì ñâàêî¼àêå ðàäå çàïî÷åòå è íàäàì ñå
äà ó îâå çèìå øòîãîä èçðàäèòè, àëè íà íîâîì ìåñòó òðåáà ñà-
ñòàâàòè íîâå ëåêöè¼å è òî ìè çà æàëîñò óçèìà ãîòîâî ñâå âðåìå.
Íååòå îâå ãîäèíå ó Ðàäåãóíä èëè ó Àáàöè¼ó? Äà çíàì äà
ñòå ó Ðàäåãóíäó ñàä îêô 23., äîøô áè äà Âàñ âèäèì, ïðîëàçåè
ïðåêî Ãðàöà è äà Âàñ îïåò ¼åäàíïóò ëè÷íî ïîçäðàâèì êàî Âàø
âàçäàøè øòîâàòå.
51
È. Ðóâàðàö, Êàìè÷öè ïðèëîøöè çà äðóãè Çåòñêè äîì, Ïðîñâ¼å-
òà, Öåòèå, 1894, II, ñâ. 8 (1. ¼óí), 421-425, ñâ. 9 (1. ¼óë), 475-479, ñâ. 10 (1.
àâãóñò), 530-540, ñâ. 12 (1. îêòîáàð), 645-657.
453
Ó ïèñìó îä 28. ìàðòà/9. àïðèëà 1896. ó Ãðãåòåãó, Ðóâàðàö ñå

çàõâàó¼å £èðå÷åêó íà ïîñëàòèì ìàòåðè¼àëèìà è ó¼åäíî ìó ñå
æàëè íà ñâî¼å ðàâî çäðàâñòâåíî ñòàå:
£îø ñå êî¼åêàêî äðæèì íà íîãàìà àëè íè òî íå ìîæå äóãî

òðà¼àòè è îíäà ñáîãîì. Ìîæåòå ìèñëèòè íà êàêâî¼ ñàì ìóöè íå
ìîãóè è íå ñìå¼óè íèøòà ðàäèòè. È ìîæåòå äàå çíàòè äà ñàì
èçãóáèî âîó íà ñâå, òå ÷àìèì è âåãåòèðàì îä äàíàñ äî ñóòðà.
Íåðâîçàí ñàì è íå ñïàâàì è ïàòèì îä çàòâîðà è ñòîãà ñàì îïàî è
îñóøèî ñå.
£èðå÷åê ïèøå èç Áå÷à 20 ìà¼à/1 ¼óíè¼à 1896.
Ïðèìèî ñàì íà êðà¼ó óñêðñíèõ ïðàçíèêà ïèñìî Âàøå è åâî
ìè äàíàñ äîíåëà ïîøòà îä ñðïñêå àêàäåìè¼å è Âàøå îäëîìêå î
ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è î ïàòðè¼àðõó Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâèó.52
Íè¼å ìå âåñåëèëî ÷èòàòè ó Âàøåì ïèñìó, êàêî ñå çëî òóæèòå íà
ñâî¼å çäðàâå. Íå áè ëè Âàìà ïîìîãàî íàø îçåëåíè Ìàðè¼åíáàä
èëè êàêàâ ìîäåðíè Höhenkurort53 ó âèñîêèì ïëàíèíàìà ó Òè-
ðîëñêî¼ (Obladis, Suldenhötel etc.) èëè ó Øâà¼öàðñêî¼ (Engadin).
£à ñàì îâå çèìå èìàî ïóíî ïðèâàòíèõ ïîñëîâà ðàäè ñìðòè
ìî¼å ìèëå ìà¼êå. £åäèíî, øòî ñàì èçðàäèî, ¼å ÷ëàíàê î æèâîòî-
ïèñó Øèøêà Ìåí÷åòèà è î ïî÷åòöèìà ëàòèíñêå è ñëîâåíñêå
ëèòåðàòóðå ó Äóáðîâíèêó, çà êî¼è ñàì ëàíè íåíàäàíî íàøàî ëå-
ïó íåïîçíàòó ãðàó. Èçàè å ó Archiv-ó.
Ìëàäè Ñðáè Ñòàíî¼åâè è Ðàäîè ïîëîæèëè ñó îâèõ äàíà
[èñïèò] èç èñòîðè¼å è ñëàâèñòèêå, ñ îäëèêîì.
52
Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâèó ïà-
òðè¼àðõó, ñ òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ âåëèêî¼ ñåîáè ñðïñêîã íàðîäà Íàïè-
ñàî Èëàðèîí Ðóâàðàö, Áåîãðàä, 1896.
53
Âàçäóøíà áàà.
454
ÏÐÈËÎÇÈ
×åøêà àêàäåìè¼à áè õò¼åëà ìî¼îì ðåäàêöè¼îì èçäàòè öåëî-

âèòó íàó÷íî êîðåñïîíäåíöè¼ó Ï. £. Øàôàðèêà. Äà ëè áè ñå ó
Êàðëîâöèìà ìîãëî ¼îø íàè íåøòî íåïîçíàòî?
Æåëèì Âàìà ïðå ñâåãà äîáðî çäðàâå è îñòà¼åì Âàø âàçäà-
øè øòîâàòå.
P. S. Àêî Âàì ìî¼ åêñåìïëàð Ñïåðàíñêîãà, Ðóêîïèñè Øàôà-

ðèêà, âèøå íå òðåáà, èçâîëèòå ìè ãà îïåò ïîñëàòè.
Íà ëîøå çäðàâå æàëè ñå Ðóâàðàö è ó ïèñìó îä 10. ¼óíà

1896. èç Ãðãåòåãà.
Òàêî ¼å ìåíè òåøêî ïèñàòè ñëàá è íåâîàí áóäóè: à ñâì

ñàì ñå îáðàäîâàî ïèñìó âàøåì èàêî ¼å öðíèìè îïåðâàæåíî.54
Ôàëà âàì, äàêëå, øòî ìå ïèñìîì ïîñåòèñòå è òî òèì òîïëè¼à
çàõâàëíîñò øòî ìè äðóãè îä ïîçíàíèêà ìî¼èõ íèêî íå ïèøå, íè-
òè ìå ñå ñåà... Çà äóáðîâà÷êó ëèòåðàòóðó íèñàì íèêàä ¼àêî ìà-
ðèî àëè íà ïî÷åòêå ñëîâèíñêå ëèòåðàòóðå ó Äóáðîâíèêó ïè-
øìàí ñàì, óêîëèêî ¼à áåäàí è æàëîñòàí ìîãó ñå çà øòî èíòåðå-
ñîâàòè. Ñ Áîãîì è ïðåïîðó÷ó¼åì ñå áëàãîâîëåó âàøåì.
Âàø îñîáèòè ïîøòîâàòå
ÈÐ
Ó ïèñìó îä 2. ¼àíóàðà 1897. ïèøå î áîèòêó ó ñâîì çäðàâ-

ñòâåíîì ñòàó è î îäíîñó ïðåìà íàóöè è çíàó:
Ìåíè ¼å ñàäà, õâàëà ìèëîñòèâîì Áîãó, áîå íåãî øòî ¼å áè-

ëî ¼åñåíàñ, ëåòîñ, ïðîëåòîñ è, ïðîøëå çèìå: ¼à÷è ñàì è âåäðè¼è è
âîíè¼è íà áåñåäè; à ðàçóìåòè ñàì ìîãàî èç ïèñìà ãîñïîäèíà
54
£èðå÷åê ìó ¼å ó ïðåòõîäíîì ïèñìó îä 1. ¼óíà ¼àâèî î ñìðòè ñâî¼å
ìà¼êå.
455
£àãèà äà ñòå âè ñàäà çäðàâè è òî ìè ¼å âåîìà äðàãî òèì äðàæå,

øòî å áèòè ïëîäà è ðîäà... Ó òîì ¼å ïîãëåäó ðàäîñò ìî¼à ñåáè÷-
íà è ¼à âàñ íå ïîøòó¼åì è íå âîëèì ïîðàäè âàøå ëåïîòå âå ïîðà-
äè ðàäà âàøåã è ïëîäîâà ðàäà âàøåã.
Ñà÷óâàí ¼å êîíöåïò £èðå÷åêîâîã îäãîâîðà èç Áå÷à îä 28. äå-

öåìáðà/9. ¼àíóàðà 1897. ãîäèíå:
Ìíîãîïîøòîâàíè Ã.!
Âðëî ìå ¼å îáðàäîâàëî Âàøå ïèñìî, ¼åð âèäèì äà Ñòå îïåò
ó äîáðîì çäðàâó, øòî ¼å ìåíè è ñâèì Âàøèì øòîâàòåèìà îñî-
áèòî ìèëî è äðàãî. Çà îíó ó Ìëåöèìà èçäàíó êèãó î îäíîøà¼è-
ìà Ìëåòàêà è Öðíå ãîðå 1685-1735 çíàì èç ¼åäíîãà ïèñìà, êî¼å ¼å
ã. £àãè èç Ïàäîâå äîáèî, äà ñó òî ñíèìöè ñðï. ïèñàìà, ñà ñòàðèì
ñóâðåìåíèì òàëè¼àíñêèì ïðåâîäîì. Íàëîæèî ñàì êèæàðíèöè
Ãåðîëäîâî¼, äà äîçíà, êàêî ñå òà êèãà çîâå, äà ëè ñå ïðîäà¼å è
ïîøòî. Àêî ñå íå ïðîäà¼å, ìîæå áè åìî äî å äîè ïîìîó ã.
Áîãèøèà. Äðóãà÷è¼å èçëàçè ñàäà äîñòà íîâîãà, îñîáèòî î Ãðöè-
ìà ñðåäåãà âè¼åêà. Íîâî èçäàå Êðóìáàõåðîâå âèç. ëèòåðàòóðå
èìà ïðåêî 1100 ñòðàíà!
Ó ïèñìó èç Áå÷à îä 8. ôåáðóàðà 1897. ãîäèíå, ó êîìå ìó

¼àâà øòà ¼å íàïîêîí äîçíàî î îíî¼ ñáèðöè öðíîãîðñêèõ ëè-
ñòèíâ, £èðå÷åê ïèòà è ñëåäåå:
À ñàä ¼åäíî ìàëåíî ïèòàå ñà ìî¼å ñòðàíå. Íèñòå ëè Âè

íåãäå ïèñàëè î ãðàäó ñâ. Äèìèòðè¼à, íàñåäíèêó ñòàðîãà Ñèð-
ìè¼óìà? Ïîñòî¼è ëè ¼îø ó Ìèòðîâèöè áàðåì ðàçâàëèíà îâå öð-
êâå ñâ. Äèìèòðè¼à? Êëà¼è ó êèçè Opis zemalja, u kojih obitava-
ju Hrvati I 188 êàæå äà ¼å ïðåôåêò Èëèðèêà Ëåîíòè¼å ïî÷åòêîì V
ñòîåà îñíîâàî templum (îâî íè¼å áàø ðè¼å÷ ñðåäîâå÷íà çà
êðèø. õðàì) Demetrii martyris. Íå ìîãó íàè îäàêëå ¼å òà¼ ÷óâå-
456
ÏÐÈËÎÇÈ
íè ïèñàö öðïèî òó â¼åñò. Íà¼ñòàðè¼è ñïîìåíèê î ñðåìñêîì ñâ.

Äèìèòðè¼ó, êî¼å ñàì ìîãàî íàè, ¼åñó êîä Êèíàìà è ó îíî¼ ëèñòè-
íè ïàëàòèíà Ðàäà, êî¼ó Õðâàòè áðî¼å êàî ïîäìåòíóòó, ñ ÷è¼åì ñå
Õóáåð íå ñëàæå.
Ñ îñîáèòèì ïîøòîâàåì
Âàø
Äàå ñëåäè Ðóâàð÷åâî ïèñìî îä 11. ìàðòà 1897.
Îä êàä ñàì ÷óî çà îíó êèãó àëè ïðàâè¼å çà îíà¼ ñáîðíèê

ñïèñà, êî¼è ñå äîòè÷ó Öðíå Ãîðå îä ã. 1687-1735., íå äàäîõ âå-
æäîìà ñíà íè î÷èìà äðåìàíè¼à. Ïðîñòî ðåè íèñàì èìàî ìèðà
íè ïîêî¼à è íèñàì ìàðèî íè çà øòî äðóãî íà îâîì ñâåòó. Ìîëèî
ñàì, ïèòàî è ðàñïèòèâàî, öóàî è äîñàèâàî ìíîãèìà è êàä ìè
ñå âå äîñàäèëî, óäàðèî ñàì direct íà Öåòèå è ìîëèî ñàì ¼åäíî-
ãà ñâîãà çíàíöà, äà èì èçìîëè èëè èçëàæå èëè óêðàäå èëè íàïî-
ñëåäêó ñèëîì îòìå òó êèãó è ìåíè íà ïðåãëåä ïîøàå, ïðåòåè
äà ó, àêî (¼å) íå äîáè¼åì, ãðäèòè è èçãðäèòè è ñòàðå è íîâå è
íà¼íîâè¼å Öðíîãîðöå è äà ó êàçàòè ¼àâíî äà ñó Öðíîãîðöè õâà-
ñòàâöè è ïîäëàöè êî¼è ñå óìó äîâè¼àòè è ñàâè¼àòè è êî¼è ñó ñå
äàëè íàó÷èòè äà, ïðîòèâíî çàêîíó î ãëàñîâèìà, èçãîâàðà¼ó êàç
ìåñòî ëåïî êíåç èòä. È òî ¼å ïîìîãëî.
£èðå÷åê ïèøå îäãîâîð èç Áå÷à 11/23 ìà¼à 1897.
Ìíîãîïîøòîâàíè Ãîñï.!
Ðàäó¼åì ñå, äà Ñòå íàïîêîí äîáèëè îíà¼ ñáîðíèê öðíîãîð-
ñêèõ ïèñàìà è ðàäó¼åì ñå, äà î åìó ïèøåòå îñîáèòó ðàñïðàâó,55
øòî å áèòè âåîìà äðàãî îíèìà, êî¼è òó êèãó ¼îø íèñó âèä¼åëè,
êàî ¼à.
55
È. Ðóâàðàö, Montenegrina. Ïðèëîøöè èñòîðè¼è Öðíå Ãîðå. Ïðå-
øòàìïàíî èç Áðàíêîâà êîëà çà 1897-1898, Ñðåì. Êàðëîâöè, 1897 [= 1898].
457
Îïðîñòèòå, øòî ñàì Âàìà áèî äîñàäèî ïèòàåì î Ìèòðî-

âèöè. Ïèñàî ñàì Âàìà î òîìå, ¼åð ñàì äàî ïèòàòè ã. Êëà¼èà, îäà-
êëå îí òî èìà, à îí ìè ¼å äàî îäãîâîðèòè, äà âå ñàì íå çíà, àëè
äà å òî áèòè èç Collectanea Ë. Èëèà Îðèîâ÷àíèíà. Ìåóòèì
ñàì äîøàî äî òîãà èçâîðà ñëó÷à¼íî, ÷èòà¼óè ñòàðå ëåãåíäå î ñâ.
Äèìèòðó Ñîëóíñêîì ó Ìigne, Patrologia graeca. Î ñðåäîâ¼å÷íîì
ãðàäó ñâ. Äèìèòðà íàïèñàî ñàì íåøòî ó äîáàâöèìà ìî¼å ðàäå,
êî¼à ¼îø ëåæè ó øòàìïàðè¼è áå÷êå àêàäåìè¼å.
Ïîñëàî ñàì Âàìà ìî¼ íàöðò èñòîðè¼å Õðâàòñêå, êî¼è ñàì íà-
ïèñàî çà OttKv Slovník Nauèný, ¼åð ãà íèòêî äðóãè íè¼å õòèî ïè-
ñàòè. Ó Archiv XIX, 3-4, êî¼è ñå âå øòàìïà, íàïèñàî ñàì íåêî-
ëèêî îïøèðíèõ êðèòèêâ, ìåó èìà ¼åäíó è î Monumenta Ragu-
sina III, IV, êî¼à ñå ó÷åíî¼ ãîñïîäè ó Çàãðåáó íåå äîïàäàòè. Îâà-
êî ñå ñòàðè ñïîìåíèöè íå èçäàâà¼ó. (...)
Äðóãà÷è¼å èìàì ïóíî ïîñëà ñà ñðåäîâ¼å÷íîì ãåîãðàôè¼îì
Äàëìàöè¼å, Öðíå Ãîðå è Áîñíå, çà ëåêöè¼å îâîãà ñåìèíàðà; êîä
áîãàòå ãðàå, êî¼à ñå ñà÷óâàëà, ¼å òî ïðåäìåò, ó êî¼åìó ñå âàçäà
íàå øòî íîâî.
Ñ îäëè÷íèì ïîøòîâàåì ¼åñàì, æåëåè Âàìà äîáðî çäðà-
âå,
Âàø
Èç ïèñìà Ê. £èðå÷åêó íà Ìèòðîâäàí, 26. îêòîáðà 1897. ãî-

äèíå, âèäè ñå äà ¼å Ðóâàðàö èìàî íàìåðó äà èçäà ñâî¼ó ðàñïðàâó
î Ñðåìó ó ñðåäåì âåêó.56
£èðå÷åê ïèøå èç Áå÷à 1. ¼óíè¼à í. ñò. 1899.
Ïðèìèî ñàì ïèñìî Âàøå îä 12-24 ìà¼à è âðëî ìè ¼å æàî,
øòî ìè ðåäàêöè¼à Îòîâà Slovnìkú Nauèného ó ñâî¼å âðåìå íè¼å
56
Âèä. Äóøàíêà Äèíè-Êíåæåâè, Èëàðèîí Ðóâàðàö î Ñðáèìà ó
ñðåäîâåêîâíî¼ Óãàðñêî¼, ó: Çáîðíèê ðàäîâà Íàó÷íîã ñêóïà Áðàà Ðóâà-
ðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðîãðàôè¼è è êóëòóðè, 61-71.
458
ÏÐÈËÎÇÈ
ïîñëàëà íèêàêâå îòèñêå ìî¼åãà ÷ëàíêà î èñòîðè¼è Õåðöåãîâèíå.

Äà Âàì øàåì öåëè òîì XI, íåçãîäíî ¼å, ¼åð ¼å òî äåáåëà âåçàíà
êèãà îä 1066 ñòð. Àëè ïðèëàæåì îâà¼ âåðíè ïðåïèñ ÷ëàíêà,
ó÷èåí íàðî÷èòî çà Âàñ.
Ìèñëèì ñâå îâå èñòîðè¼å ïî¼åäèíèõ áàëêàíñêèõ çåìàà, èç-
äàíå ó Îòîâîì Slovníku, ñäðóæèòè ó îñîáèòî¼ êèæèöè. Íà-
ãîâàðà¼ó ìå íà òî Ñðáè è Ðóñè. Ôàëè ñàìî ¼îø Ñðáè¼à è Ìàåäî-
íè¼à; íà íîâî áè òðåáàëî íàïèñàòè âèçàíòèíñêó èñòîðè¼ó, ñêðà-
åíó ó O.S.N. íà 6 ñòóáàöà, ¼åð íè¼å áèëî âèøå ìåñòà...
Ñëåäåå ïèñìî ¼å èç Áå÷à îä 27 ¼óíè¼à/9 ¼óëè¼à 1899.
Ðàäó¼åì ñå, øòî ñàì Âàìà ìîãô ïîñëóæèòè ïðåïèñîì ÷ëàí-
êà î Õåðöåãîâèíè è ÷ëàíêîì î Äóáðîâíèêó, ó êî¼åìó ñàì ñïîìå-
íóî è îíå ëèñòèíå îä 890-å ãîäèíå... Archiv èçàè å îâèõ äàíà,
¼åð ñå âå øòàìïà ó Umschlag. Ó ñâåçöè, êî¼à ñå ñàä ïî÷èå
øòàìïàòè, èìà îä ìåíå âåè ÷ëàíàê î ï¼åñíèöèìà è êèæåâíè-
öèìà äóáðîâà÷êèì 15-16 â., ïðîäóæåå ðàäå î Ìåí÷åòèó. Ëåê-
öè¼å ñìî ñâðøèëè; èìà ¼îø äâå ñåäíèöå àêàäåìè¼å. Ã. £àãè Âàñ
ïîçäðàâà; îí èäóå ñóáîòå (15/27) èäå ó Àáàöè¼ó, ãä¼å ¼å âå
öåëà åãîâà ïîðîäèöà. £à ó íà¼ïðè¼å îêî 17. îâ. ì¼. íåãäå ó Ãîð-
ó Àóñòðè¼ó è Ñàëöáóðã, ïîñëå ó Ìëåòêå è ïð.
Ìèñëèî ñàì ïîè ó Ñðáè¼ó è ïîñåòèòè îíî, øòî íèñàì: ðóä-
íè÷êå ïëàíèíå, Êðóøåâàö, Æè÷ó, Ñòóäåíèöó è Àðèå, àëè íà¼-
íîâè¼è äîãàà¼è íåêàêî ñó ìè îòåëè âîó çà òî. Ó Äóáðîâíèê îâå
ãîäèíå íå èäåì; áèî ñàì òðè ãîäèíå ñâàêèõ ôåðè¼â òàìî è òî ¼å
ïðåâèøå.
Æåëåè Âàì äîáðî çäðàâå è ëåïî âðåìå ó Ðàäåãóíäó èëè
Ðîõà÷ó, ïðåïîðó÷ó¼å ñå Âàì
Âàø £èðå÷åê.
459
£èðå÷åê ïèøå Ðóâàðöó è èç Áå÷à 14/26 äåê. 1899.
Øàåì Âàì äàíàñ ìî¼å áåëåøêå î Àëáàíè¼è, íàïèñàíå êàî
èçâîä äî äâî¼èöå ñòàðèõ ëèñòèíà, êî¼å ñàì ñà ã. Òàëîöè¼åì èçäàî
ó Archivó. Àëè Âè ñòå âå îâó ìàëó ñòâàð âèäåëè ó ñàìîì Ar-
chivó.
Ïðîâåî ñàì ëåòîñ âàêàíöè¼å íå ïî àðõèâàìà è áèáëèîòåêà-
ìà, êàî äðóãè ïóò, àëè ïî÷èâà¼óè ó øóìàìà àëïñêèì è íà êðà¼ó
ó ãîðî¼ Èòàëè¼è.
Çà òî ñàì ñàäà âðëî ìàðèâ. Íàïèñàî ñàì çà Archiv âåè
÷ëàíàê î çàêîíèêó öàðà Ñòåôàíà Äóøàíà. Ó åìó ñàì îñîáèòî
èçó÷èî îäíîøà¼ çàêîíèêà ïðåìà ïðåâåäåíèì çàêîíèöèìà ãð÷êèì
è óñòðî¼ñòâî ñóäîâà ïðè¼å è ïîñëå öàðà Ñòåôàíà Äóøàíà, äî ïðî-
ïàñòè ñðïñêå äðæàâå. Ñóäöè ñó ïðè¼å áèëè àäìèíèñòðàòèâíè ÷è-
íîâíèöè, æóïàíè, êíåçîâè, ñåâàñòè. Öàð Ñòåôàí ¼å îäâî¼èî àä-
ìèíèñòðàöè¼ó îä ñóäîâà è óâåî öàðñêå ñóäè¼å ïî âèçàíò. ïðèìå-
ðó, íàåíîì ó îíäà çàóçåòèì ãð÷êèì ïðåäåëèìà. Öàðñêå ñóäè¼å
ñóäèëå ñó íà¼âèøå î çåìàìà è ó êàçíåíèì ñòâàðèìà; çà èõ ¼å
ñàñòàâåí çàêîíèê. Ãðààíñêå ïðàâäå îñòàëå ñó ñóäîâèìà ãîñïî-
äàðà, öðêâåíèõ äîáàðà, ãðàäîâà; îâè ñó ñå äðæàëè Ïðîõèðîíà,
Ñèíòàãìè, ò.çâ. çàêîíà öàðà £óñòè¼àíà, ó êî¼èìà ñå íàëàçè îíî,
÷åãà ó çàêîíèêó öàðåâîì íåìà, jus civile, òåñòàìåíòè, îáëèãà-
öè¼å è ïð.
Îä ìî¼èõ àêà äð. Ðàäîíè ¼å áèáëèîòåêàð Ìàòèöå ó Íîâîì
Ñàäó. Äð. Ñòàíî¼åâè ñåäè òàìî, âèäè ñå áåç ìåñòà. Ìîãàî ñàì ãà
äîâåñòè ó äâîðñêó áèáëèîòåêó ó Áå÷, àëè ñëóæáà ïî÷èìå ñà
âðëî íåçíàòíîì ïëàòîì è çà òî ñå íè¼å õòèî ïðèìèòè.
Æåëåè Âàìà, ìíîãîïîøòîâàíè Ã-íå Àðõèìàíäðèòå, âåñå-
ëå ïðàçíèêå è ÷åñòèòó íîâó ãîäèíó 1900 ¼åñàì Âàø
Âàçäàøè
460
ÏÐÈËÎÇÈ
Ðóâàðàö îäãîâàðà £èðå÷åêó î Íîâî¼ ãîäèíè, 1. ¼àíóàðà 1900,

çàõâàó¼óè ìó ñå íà ïðèìåíèì ìàòåðè¼àëèìà.
Ïèñìî âàøå óáàçíî îä 14/26. äåö. 1899. ïðèìèî ñàì è ïðî-
÷èòàî òåê äàíàñ âðàòèâøè ñå ñèíî äîöêàí ïî íà¼ãîðåì ïóòó èç
Êàðëîâàöà ãäå ñàì 7 äàíà ó ñåäíèöàìà Ñàáîðñêîã îäáîðà ìîðàî
ó÷åñòâîâàòè. Ñ ïèñìîì ïðèìèî ñàì è ïîøèêó âàøó òå âàì è
çà áåëåøêå âàøå î Àëáàíè¼è è çà óáàçíà ñàîïøòåà âàøà ó
ïèñìó íà¼ñðäà÷íè¼å çàõâàó¼åì à ó¼åäíî âàì è ÷åñòèòàì Íîâó
ãîäèíó æåëåè âàì îä Áîãà ëåïà çäðàâà è óñïåøíîãà è çà ñâå
íàñ êîðèñíîãà ðàäà.
Öåëó îâó ïðîøëó ãîäèíó ïðîâåî ñàì íèêàêî: ó ìíîãèì áðè-
ãàìà è ðàçíèì íåâîàìà òåëåñíèì, è íèñàì ìîãàî íèøòà ðàäèòè
íè ïåðîì óäàðèòè. Óïóñòèëè ñìî ñå ó âåëèêè ðàä îêî öðêâå è
êóåðèíå è ¼îø íèñìî ãîòîâè, òå ñå çáîã òîãà íèñàì ìîãàî íèêóä
ìàè îä êóå.
Äàî áè ìèëîñòèâè Áîã, äà íàñòóïà¼óà Íîâà ãîäèíà áóäå
ñðåòíè¼à.
Ïðåïîðó÷ó¼óè ñå óáàâè è ïðè¼àòåñêîì ñåàó ñ îñîáè-
òèì ïîøòîâàåì ïðåáèâàì âàø
èñòèíñêè ïîøòîâàòå
Èëàðèîí Ðóâàðàö
Ó ïèñìó Èëàðèîíà Ðóâàðöà îä 16. ôåáðóàðà 1900. èçíîñè

ñå âåîìà îøòàð êðèòè÷êè ñóä î êèçè Ïðîòèåâî¼ Íàøè ìîäåð-
íè èñòîðè÷àðè57:
Äà ëè ñòå ïðî÷èòàëè êèæèöó: Íàøè ìîäåðíè èñòîðè÷àðè,

íàïèñàî Àëåêñ. Ïðîòè, ïóêîâíèê ó ïåíçè¼è, Áåîãðàä 1900? Àêî
57
À. Ïðîòè, Íàøè ìîäåðíè èñòîðè÷àðè, Áåîãðàä, 1899.
461
íèñòå, ìîãàî áè âàì ïîñëàòè òó êèæèöó äà ¼å ïðî÷èòàòå. Ñðï-

ñêè ïðàçíîãëàâöè ó Êàðëîâöó è Çåìóíó ïðî÷èòàëè ñó ¼å è ïðè-
ìèëè ñà âåëèêèì çàäîâîñòâîì.
Ïèñìî ïàê îä 9. ìàðòà 1900. ñàäðæè âåñò î ñìðòè àðõèìàí-

äðèòà Íèèôîðà Äó÷èà.
Àêî ¼îø íèñòå ÷óëè äà ñå Àðõèìàíäðèò Äó÷è58 ó Áåîãðàäó

ïðåñòàâèî, à âè ñàä çíà¼òå è ðåöèòå ñà ìíîì: Áîã äà ìó äóøó
ïðîñòè è âå÷íà ìó ïàìåò ìåó íàìà!
Ïðåïîðó÷ó¼óè ñå óáàâè è áëàãîâîåíè¼ó ãîñïîäñòâà âà-
øåã, ïðåáèâàì âàø
ïîêîðíè ñëóãà Èëàðèîí Ðóâàðàö
Íàêîí äóæå ïàóçå £èðå÷åê îäãîâàðà èç Áå÷à ó ïèñìó îä 1/14

ìàðòà 1900, èçìåó îñòàëîãà, è î ñìðòè àðõèìàíäðèòà Íèèôî-
ðà Äó÷èà:
Èçâ¼åøå î ñìðòè Àðõèìàíäðèòà Íèèôîðà Äó÷èà ìå ¼å

èçíåíàäèëî. Áèî ¼å îñîáèòè òèï äóõîâíè, êèæåâíè è âî¼íè÷êè,
êî¼è ñå ñàäà ó ñâ¼åìó ãóáè. Ëè÷íî ¼å áèî ìåíè âðëî ñèìïàòè÷àí:
ñòàðè Òðåáèàíèí, ãîòîâî ñàìîóê, êî¼è ¼å êàäêàä è çàïëåòåíó
ñòâàð ¼àñíî ñõâàòèî è ðàçóìèî, ÷îâåê øèð¼åãà ïîãëåäà íåãî êî¼å-
êàêâè äàíàøè çíàòíè óäè ó îâèì çåìàìà. Êàä ñàì çàäè
ïóò ñ èì ãîâîðèî, æåëèî ¼å ìíîãî ïóòîâàòè îïåò ¼åäàí ïóò ó
Õåðöåãîâèíó è âèä¼åòè îïåò Òðåáèå, àëè ÷èíè ìè ñå, äà òó æå-
ó íè¼å âèøå ìîãàî èñïóíèòè. Âå÷íà ìó ïàìåò ìåó íàìà!
58
Íèêèôîð Äó÷è, 1832-1900; àðõèìàíäðèò, íàöèîíàëíè ðàäíèê,
èñòîðè÷àð, àêàäåìèê, ó÷åñíèê ó õåðöåãîâà÷êîì óñòàíêó Ëóêå Âóêàëîâèà
1861-1862; òàêîå ñå, êàî è Ðóâàðàö, íè¼å ïðèõâàòèî ïîíóåíîã âëàäè÷àí-
ñêîã äîñòî¼àíñòâà.
462
ÏÐÈËÎÇÈ
Î Çàêîíèêó öàðà Äóøàíà Ðóâàðàö ãîâîðè ó ïèñìó îä 09.

¼óíà 1900. ãîäèíå.
Ìîì÷å êî¼å ¼å îäíåëî ïèñìî âàìà óïóåíî íà ïîøòó ó Èðèã

äîíåëî ìè ¼å âàøó ðàñïðàâó aus dem XXII Bände des Archiv für
slavische Philologie,59 êî¼ó ñòå äîáðîòó èìàëè ïîñëàòè è ìåíè êàî
è îíèì êî÷îïåðèìà ó Íîâîì Ñàäó. Íî òè ìå ñå íîâîñàäñêè âå-
òðîïèðè è íå òè÷ó íèòè ïèòàì ñ êàêâèì å áëàãîãîâ¼åíè¼åì ïðè-
ìèòè òà¼ íà¼íîâè¼è ïëîä òðóäà íåóñèïíîã, à ¼à ìèñëèì ó ñâî¼î¼
îãðàíè÷åíîñòè äà òà âàøà ðàñïðàâà âèøå âðåäè íåãî ñâå äî¼àêî-
øå ðàñïðàâå è ðàñïðàâèöå î äóáðîâà÷êèì ëàöìàíèìà: î Ìèí-
÷åòèèìà è îñòàëèì øèøìèøèìà. (...)
È äàå ìèñëèì è æèâèì ó âåðè è ó óâåðåó äà åòå âè, áàø
âè, óíóê ïîêî¼íîã âåëèêîã Øàôàðèêà íàïèñàòè è èñòîðè¼ó ñðï-
ñêîã íàðîäà îä èñêîíà äî äàíàøåã äàíà, à àê âàø âèñîêîóìíè
Ñòàíî¼å Ñòàíî¼åâè60 ñóìà äà åòå ñå âè õòåòè áàâèòè ñ òîì
ñðïñêîì æàëîñíîì èñòîðè¼îì, è òî òèì ìàå øòî âàì ¼å ïðâà
óáàâ áèëà è îñòàëà áóãàðñêà, à ïîòîà äóáðîâà÷êà. Ñðïñêà ïî-
âåñò òî íå êàæå, àëè âàà äà ìèñëè ó ñåáè ã. Ñòàíî¼å, ðåçåðâè-
ñàíà ¼å çà äèîñêóðå: îáå-óäå íà îíî¼, è Ñòàíî¼à è Ðàäîíèà íà
îâî¼ ñòðàíè. Íî äîêëå ñå òî ñáóäå ¼à ó ìåóòèì îòèè ïóòåì
âñÿêîé ïëîòè, à ¼à áè æåëèî äà äîæèâèì è äà î÷èìà ñâî¼èì âè-
äèì è ïðî÷èòàì, àêî íå îïøèðíó ïîâåñò, à îíî êðàòêè íàöðò òå
ïîâåñòè ó Îòîâîì ðå÷íèêó. Êàä å âå ¼åäàðåä äîè íà ðåä ó òîì
ðå÷íèêó ðå÷ Ñðáè¼à èëèòè ñðïñêà çåìà?
£èðå÷åê ó ïèñìó îä 16. ¼óíà 1900. ãîäèíå äà¼å îäãîâîð íà

ïðåäëîã äà íàïèøå èñòîðè¼ó Ñðáè¼å61:
59
Das Gesetzbuch des serbischen Caren Stephan Duan, Archiv fur slav.
Phil., 22, 1900.
60
Ñò. Ñòàíî¼åâè (1874-1937), ïðîôåñîð Óíèâåðçèòåòà ó Áåîãðàäó,
èñòîðè÷àð, àêàäåìèê.
61
Ñòî ãîäèíà ïîñëå ïî¼àâå Åíãåëîâà äåëà äîáèî ¼å ïèñàö îâå êèãå
îä óïðàâå Îïøòå èñòîðè¼å äðæàâà ïîçèâ ïóí ÷àñòè äà ïîíîâî îáðàäè èñ-
463
Ìíîãîïîøòîâàíè ãîñïîäèíå Àðõèìàíäðèòå!

Ïðèìèî ñàì îáà äâà ïèñìà Âàøà îä 7 è 9 îâ. ì¼. Äà Ñòå ñ
ìî¼îì ðàäîì î çàêîíèêó öàðà Ñòåôàíà çàäîâîíè, âðëî ìè ¼å
äðàãî. È ã. Íîâàêîâè ìè ïèøå èç Ïàðèçà, äà íàëàçè ìî¼å äåäóê-
öè¼å ñó ñâå òà÷íå. (...)
Äà áèõ ¼à ìîãô íàïèñàòè èñòîðè¼ó Ñðáè¼å, íå ìîãó îäêàçà-
òè. Àëè ñå ìåíè ÷èíè, äà ¼å âðåìå çà âåëèêå êèãå íåêàêî ïðî-
øëî. Æèâèìî ó âåêó ìîíîãðàôè¼â. Îíàêèì ñòóäè¼àìà, êàî øòî
¼å ìî¼à î Çàêîíèêó, ìèñëèì äà ñå çà ïðîó÷åå ñòàðèíà ìîæå äà-
ëåêî âèøå ó÷èíèòè, íåãî êàêâèì îïèì íàöðòîì çà Áå÷êó ïó-
áëèêó, ó êî¼åì ìíîãå ñòðàíèöå îñòà¼ó ïîâðøíå, ¼åð íåìà âðåìåíà
ñëåäèòè ñâóäà çà ñâèì ïîäðîáíîñòèìà.
Çà Ottov Slovník Nauèný íàïèñàî ñàì Ìàêåäîíè¼ó ó ñðåä-
åì âåêó. Âå ñàì ÷èòàî è êîðåêòóðó.
Ã. £àãè Âàñ ïóíî ïîçäðàâà; áèî ¼å ó Êðàêîâó êîä 500-ãî-
äèøåã ¼óáèëå¼à óíèâåðñèòåòñêîã.
Ó Áå÷ó ¼å íåñíîñíà âðóèíà. Êîä Âàñ ó õëàäó Ôðóøêå Ãîðå
îêîëî ìàíàñòèðà Ãðãåòåãà áèå åïøå.
Ìèñëèì ïîè îïåò ó Äàëìàöè¼ó, äà áóäåì ¼åäàí ïóò ãîòîâ
ñà äóáð. êèãàìà ñðåäåã âåêà: Àëè íå çíàì äà ëè ó òàìî ó ¼óëó
èëè ó ñåïòåìáðó. Êàìî åòå Âè íà åòî?
Ñ îäëè÷íèì ïîøòîâàåì
Âàø
£èðå÷åê ó ïèñìó èç Áå÷à îä 21. äåê. 1900/3. ¼àí. 1901. øàå

Ðóâàðöó îäðååíó ãðàó èç äóáðîâà÷êèõ àðõèâà:
òîðè¼ó Ñðáè¼å, è òî íàðî÷èòî çà ÷èòàîöå íà çàïàäó (...) Âå÷, î Íîâî¼ Ãîäèíè

1911.. Âèä. Êîíñòàíòèí £èðå÷åê, Èñòîðè¼à Ñðáà, Ïîëèòè÷êà èñòîðè¼à
äî 1537. ãîä., ê. I, ïðåâåî è äîïóíèî £îâàí Ðàäîíè, Ïðîñâåòà, Áåîãðàä,
1988, VII.
464
ÏÐÈËÎÇÈ
Îâèõ äàíà ïðîëàçèî ¼å êðîç Áå÷ ìëàäè ïåíñè¼îíèñòà áèî-
ãðàäñêè, ïðîôåñîð óáà Ñòî¼àíîâè. Îä åãà ñàì ÷óî, äà Ñòå
íàïèñàëè ÷ëàíàê î ìèòðîïîëè¼è ðàøêî¼.62 Åâî Âàì øàåì ¼åäàí
ïðèëîæè: ïðèâàòíî ïèñìî ìèòðîïîëèòà ðàøêîãà £îàíèêè¼à êíå-
çó Ðàäîõíè çà 110 ëàêàíà íà¼áîå ñâèëå. Òêî ¼å áèî òà¼ êíåç Ðà-
äîõíà, íå çíàì. Ïèñìî ¼å ñâàêàêî èç 15. âåêà. Êàêî ¼å äîøëî ó
àðêèâ äóáðîâà÷êè, òàêîå íå çíàì; áèå áèëî ïðèëîæåíî ó íåêî¼
ñóäñêî¼ èëè íîòàðñêî¼ êèçè êàî littera apposita êîä íîâ÷àíèõ
ïîñëîâà íåêîã òðãîâöà, ïà ãà ¼å íåêàêàâ ïðåìóäðè ãîñïîäè÷è ó
íîâè¼èì ìàå ïàìåòíèì âðåìåíèìà îäàíëå èçâóêô, òàêî äà ¼å
ïàëî ó ãîìèëó ðàçíèõ èðèëñêèõ íà¼âèøå òóðñêèõ ïèñàìà èç Áî-
ñíå. Ó÷èíèòå ñ îâîì ôîðìîì, êàêî ãîä æåëèòå.
Ó ôåðè¼àìà îâà¼ ïóò ñàì áèî ó Àëïàìà òèðîëñêèì è øâà¼-
öàðñêèì è ó Èòàëè¼è. Ñàäà ñàì ó âåëèêîì ïîñëó; äîâðøó¼åì îï-
øèðíè ÷ëàíàê î Ðîìàíèìà, Ëàòèíèìà èëè Âëàñèìà ñòàðèõ ãðà-
äîâà äàëìàòèíñêèõ ó ñðåäåì âåêó.63 Áèòå òîãà äâå ñâåçêå, ñà
äóãà÷êèì ðåãèñòðèìà ëè÷íèõ èìåíâ.
Çà íîâó ãîäèíó è íîâî ñòîåå æåëèì Âàìà ñâàêî äîáðî, è
îñîáèòî äà îä òîãà íîâîãà âåêà ¼îø ìíîãî è ìíîãî ãîäèíâ ïðîâå-
äåòå ìåó íàìà ó äîáðîì çäðàâó è ïóíîì çàäîâîñòâó. Ñ îñî-
áèòèì ïîøòîâàåì Âàø
Ó ïèñìó äàòîâàíîì ó Ãðãåòåãó íà ñðïñêè Áîæè 1901. Ðó-

âàðàö ñå çàõâàó¼å âñåóáàçíîì ïðè¼àòåó íà âåëèêîäóøíîì
ïðåïèñó ïèñìà ìèòðîïîëèòà Ðàøêîã, £àíèè¼à èç XV âåêà, êî¼å
¼å áèëî óïóåíî êíåçó Ðàäîè (èç Äóáðîâà÷êîã àðõèâà). Ðóâà-
ðàö ñå çàõâàó¼å è çà óáàâ ñ êî¼îì ñòå ìè ÷åñòèòàëè ñêîê ó
Íîâó ãîäèíó è ó íîâè, äà¼ áîæå áîè è ñðåòíè¼è âåê.
62
È. Ðóâàðàö, Ðàøêè åïèñêîïè è ìèòðîïîëèòè, Ãëàñ Ñðïñêå êðà-
åâñêå àêàäåìè¼å, Áåîãðàä, 1901, ê. LXII, 39, 1-46.
63
Die Romanen in den Städten Dalmatiens während d. Mittelalters
Denkschriften d. Kais. Akad. d. Wiss. in Wien, philos.-hist. Classe, 48, 1901.
465
£èðå÷åê ìó ñå ¼àâà èç Áå÷à 10/23. ¼óëà 1901.
Ðàçíè ïîñëîâè, ó êî¼å ñàì óïàî îâå ãîäèíå, äîíåëè ñó ìíîãî
øòåòå ìî¼åìó äîïèñèâàó íà ñâå ñòðàíå. Òàêî ñå ìîãëî ñëó÷èòè,
äà ñàì ¼à ¼îø äàíàñ äóæàí îäãîâîð íà Âàøå ïèñìî îä Áîæèà è
äà ñàì òîëèêî çàêàñíèî, äà ñå Âàì ñðäà÷íî çàõâàëèì íà ÷åñòèòà-
ó çà îâî íàøå íîâî ñòîåå. Ðàäèî ñàì äàí è íî íà ìî¼èì
Ðîìàíèìà äàëìàòèíñêèõ ãðàäîâà, ïà ÷àê äàíàñ, ïî îâî¼ âðóèíè,
áèî ñàì ñðåòàí ïðåäàòè áå÷êî¼ àêàäåìè¼è êðà¼ 1. ä¼åëà. Çà èçäàå
äóáð. ñòàòóòà îä 1272 ñàì êàî ñóðàäíèê ã. Áîãèøèà êîëàöèîíè-
ðàî äâà íà¼ñòàðè¼à ðóêîïèñà, äîíåñåíà íàðî÷èòî çà òî èç Äóáð. ó
Áå÷, 368 ñòóïàöà íà ïåðãàìåíè è òî äâàïóò, ó îáà ðóêîïèñà. Ïà
¼îø ëåêöè¼å, ïóòîâàå ó Ïàðèç çà ìåóíàðîäíó êîíôåðåíöè¼ó
àêàäåìè¼ñêó èòä.
Ïðèìèî ñàì ñà çàõâàëíîøó è åïèñêîïå ðàøêå è êðóåå
Ñòåôàíà Ïðâîâåí÷àíîãà. Ñëàâà Âàìà äà òàêî íåóìîðíî òðàæèòå
èñòèíó è ñâ¼åòëèíó ó ñòàðî¼ ïîâ¼åñòè ñðïñêî¼. Ã. £àãè ìè äàíàñ
ïèøå èç Àáàöè¼å, äà ¼å ïðèìèî îä Âàñ çà ìåíå ¼îø äâå ñòâàðè, äà
å ¼å ìåíè äàòè ÷àê ó ¼åñåí, êàä ñå îïåò, àêî Áîã äà, íàåìî ó
Áå÷ó. Ïà íå êàæå íè øòà ¼å ó èìà!
Ã. Â. Áîãèøèó (Paris, Rue des St. PerAs 71) áèñòå ó÷èíèëè
âåëèêó ðàäîñò, àêî ìó ìîæåòå ïîñëàòè Âàøà Montenegrina.
Ïèòàòå çà ëèñòèíó ñð. ïàòðè¼àðà 18 âåêà ñïîìåíóòó ó ïè-
ñìèìà Ãð÷èà Øàôàðèêó ó Ñòàðèíàìà XIV. Çà òî áèõ ìîðàî ïî-
ãëåäàòè ó îðèãèíàë òèõ ïèñàìà ó ÷åøêîì ìóçå¼ó, àëè îâå ãîäèíå
¼îø íèñàì áèî ó Ïðàãó. Êàä óñïè¼åì, ¼àâèó. Îäëàçèì ïðåêñóòðà
ó Àëïå. È Âè ñèãóðíî åòå ãä¼åãîä âàí èç Ôðóøêå Ãîðå. Ñ îäëè÷-
íèì ïîøòîâàåì.
Ðóâàðàö ïèøå £èðå÷åêó ó ïèñìó äàòîâàíîì 17. ôåáðóàðà

1904. ó Ãðãåòåãó:
466
ÏÐÈËÎÇÈ
Ìíîãîïîøòîâàíè ãîñïîäèíå,
Ïóíî ñàì âàì ó äóøè áëàãîðîäàí, øòî ñòå èìàëè äîáðîòó

èçòðãíóòè èç Byzant. Zeitschrifta (XII) ïðèêàç âàø î Ãåëöåðîâî¼64
êèçè: Der Patriarchat von Ochrida, è ìåíè áåäíîì ïîñëàòè òå
ìå ìàëî ðàçâåñåëèòè èëè áîå ðåè ó÷èíèòè äà íà÷àñ çàáîðà-
âèì íà ñâî¼ó íåâîó è íåäóãå, êî¼è ìå åòî âå ÷åòâðòå ãîäèíå
îäðæàâà¼ó. Íå æèâèì âå âåãåòèðàì è òåê ìàëî îæèâèì êàä ñå
íåãäàøè ïðè¼àòåè ñìèëó¼ó òå ìè ïîøó ÷ëàí÷è, ðàñïðàâó
èëè êèãó, èç êî¼å ñå ìîæå ìíîãî íàó÷èòè. Òàêîâè ìîìåíòè [ñó]
çà ìåíå lucida intervala. Âèäè ñå äà ¼å ïîìåíóòè ïðèêàç ïèñàî
ìà¼ñòîð. Ñâå ¼å ó òîì ïðèêàçó ëåïî è òåìåíî è óìåñòíî è ñàìî
ìå òî ¼åäíî óòè øòî íå íàïîìåíóñòå Íåìöó äà öðêâåíà âëàñò ó
Îõðèäó íèòè ñå çâàëà íèòè ñå íàçèâàëà Ïàòðè¼àðøè¼îì èëè Ïà-
òðè¼àðõàòîì âå Àðõè¼åïèñêîïè¼îì. (...)
Ãîñïîäèí Ñòî¼àí Íîâàêîâè ïîñëàî ìè ¼å Âàñêðñ ñðïñêå
äðæàâå anno 1894. è Óñòàíàê íà Äàõè¼å ã. 1804 ñ êàðòîì Ïàøà-
ëóêà áåîãðàäñêîã äî ã. 1804. À ãîñïîäèí £àãè, âèñîêîïîøòîâà-
íè ãîñïîäèí £àãè íèò ðîìîðè íèò ãîâîðè è íå øèå à çíàì
äà ¼å çäðàâ çäðàâöèò íè ÷ëàíêà íè ðàñïðàâèöå íèòè èêàêâå êè-
æèöå. Êàä ñå ñàñòàíåòå ñ Ãîñïîñòâîì åãîâèì, ìîëèì âàñ ëåïî
äà ìó èñïîðó÷èòå ìî¼ ñìåðíè ïîçäðàâ çà Íîâó ãîäèíó.
Èç íà¼íîâè¼å ñâåñêå Ëåòîïèñà Ì.Ñ. âèäèì äà ¼å èçàøàî è
òðåè äåî âàøå ðàñïðàâå î Ðîìàíèìà äàëìàòèíñêèõ ãðàäîâà.65
Àêî ñìåì ìîëèòè ìîëèì äà íå çàáîðàâèòå íà ìåíå ¼àäíîãà.
Íåìà âå îäàâíà âàøèõ ¼åäèíñòâåíèõ Südslavica ó íåìà÷-
êèì ÷àñîïèñèìà?
Ã. Ðàäîíè ó Í. Ñàäó ïîîäàâíî ìè ¼å ¼àâèî äà îïåò êóáóðèòå
ñ î÷èìà. Äà ëè âàì ¼å âå áîå? Æåëåè äà âàì îòàö ñâåòëîñòè
64
Heinrich Gelzer (1847-1906), íåìà÷êè âèçàíòîëîã.
65
Die Romanen in den Städten Dalmatiens während d. Mittelalters
Denkschriften d. Kais. Akad. d. Wiss. in Wien, philos.-hist. Classe, 48-49,
1901, 1903.
467
ïîìîãíå è ïîäðæàâà ó ñíàçè è êðåïîñòè, ïðåïîðó÷ó¼åì ñå äî-

áðîòè è óáàâè âàøî¼.
Íà¼ïîíèçíè¼è Èëàðèîí Ðóâàðàö
Ó ïîñò ñêðèïòóìó ãà ïèòà äà ëè öåíè äåëî î Ñðáè¼è ïîêî¼-

íîãà ñàäà Êàíèöà.66 Îäãîâîð Ê. £èðå÷åêà äàòîâàí ¼å ó Áå÷ó 13/
26. ìàðòà 1904.
Ìíîãîïîøòîâàíè ã. Àðõèìàíäðèòå!
Ðåäêî ìå ¼å øòà òàêî îáðàäîâàëî, êàî ïèñìî âàøå îä 17. II,
¼åð âå îäàâíà íèñàì èìàî ÷àñò ïðèìèòè êàêâó â¼åñò îä Âàñ.
Äðàãî ìè ¼å, äà ñòå ìî¼ ðåôåðàò î Ãåëöåðîâî¼ Îõðèäè ñ îâà-
êîì ïàæîì ïðî÷èòàëè. Îíà ïîãðåøêà î Âèäèíó è Ñîôè¼è, êî¼è
ñó ó XVI â. ñïàäàëè ïîä Öàðèãðàä, ïîáðàíà ¼å áðçèíîì êîä ïðå-
ïèñèâàà, ¼åð ¼å ðåäàêöè¼à õò¼åëà èìàòè ðêï. îäìà, ãîòîâî ïðåêî
íîè. Ó èäóî¼ êèçè áèå ïîïðàâêà; äîäàî ñàì è íåêîëèêî ðå÷è
î ðóêîïèñó èç 1532. êîä ã. óáå Êîâà÷åâèà, êî¼è ñâî¼å áëàãî
òàêî ìàðèâî êðè¼å ïðåä î÷èìà ñâåòà, è ñâî¼å ëèñòèíå ñâåòîãîð-
ñêå, çà êî¼å ìè íåäàâíî ã. óáà Ñòî¼àíîâè ðå÷å, äà å èçàè êàî
opus posthumum. (...)
Kanitzovo opus posthumum î Ñðáè¼è I ¼å èíòåðåñàíòíî ñàìî
çáîã áîãàòñòâà ñëèêâ, íàöðòàíèõ 1860-1870. Òåêñò íå âàà.
Ã. £àãè ¼å äîáðî è øòàìïà ìàðèâî ñâî¼å èçäàå öðêâåíî-
ñëîâ. Ïñàëòèðà.
Ìî¼å çäðàâå îâå çèìå íè¼å íà¼ãîðå, ñàìî äà íåìà îíå ãîìè-
ëå êîðåêòóðà è ïèñàðè¼à. Ñ î÷èìà ñàì ëàíè èìàî ìóêå, àëè ïðåêî
ôåðè¼à ñàñâèì ñó ñå ïîïðàâèëå. Çà ëåòíè ñåìåñòàð èìàì äîïóñò,
äà ïèøåì èñòîðè¼ó Ñðáè¼å... Ìèñëèì ðàäè êèãà, êî¼èõ îâäå íå-
ìà, ïîè ó Í. Ñàä è Áåîãðàä. Ñ îäëè÷íèì ïîøòîâàåì,
Âàø âàçäà îäàíè £èðå÷åê
66
Felix Kanitz, Das Königreich Serbien und das Serbenvolk von der
Römerzeit bis zur Gegenwart. V Monographien der Balkanstaaten. Bd. I. 1904.
Bd. 2. 1909.
468
ÏÐÈËÎÇÈ
Ðóâàðàö íà îâî óçâðàà ïèñìîì îä 31. ìàðòà 1904, ó êîìå

ñå, èçìåó îñòàëîã êàæå:
Íå áî¼òå ñå! íå äîëàçèì äà âàñ çà îâî è îíî à áàø áè

èìàî ìíîãî äà âàñ ïèòàì ïèòàì, òå äà âàì ïèòàèìà äîñàó¼åì
è ïîáóó¼åì äà èçíåñåòå èç áîãàòå ðèçíèöå âàøåã ñâàêîâðñíîã
çíàà ãäåêî¼å çðíöå íà ñâåòëîñò. Íåó âàñ äàêëå ïèòàòè âå õîó
ñàìî äà âàì ïîçäðàâèì âåëèêè è ñâåòëè ïðàçíèê âîñêðåñåíè¼à
Õðèñòîâà. £ó÷åð ñàì ïîçäðàâèî ïðàçíèê òà¼ ðàäîñíè Ãîñïîäèíó
Âàòðîñëàâó £àãèó, êî¼è ¼å êàòîëèê, òå êàî òàêàâ èìà ïðåäíîñò, à
äàíàñ ñòå íà ðåäó âè Åâàíãåëèê, òå âàì ñ åâàíåëñêîì ïðîñòîñð-
äà÷íîøó ïîçäðàâàì íà¼âåè õðèøàíñêè ïðàçíèê, æåëåè äà
ãà âåñåëî ïðîâåäåòå ãóëåè äåáåëî ìåñî îâíó¼ñêî à óïðàâ ¼àã-
åå, êî¼åã ñòå, êàî øòî ñå ïðè÷à è âè è ã. Òàëîöè âåëèêè óáè-
òå è ïè¼óöêà¼óè öðâåíèêó âèíî ó ñëàâó áîæ¼ó è Õðèñòà Ñïàñà.
£èðå÷åê èñïðàâà Ðóâàðöà ó ïèñìó îä 24. ìàðòà/6. àïðèëà

èç Áå÷à è êàæå êàêî îí íè¼å åâàíãåëèê âå êàòîëèê:
Ìíîãîïîøòîâàíè Ãîñïîäèíå Àðõèìàíäðèòå!

Ïðå ñâåãà Âàì ïîçäðàâàì âåëèêè è ñâ¼åòëè ïðàçäíèê Âîñ-
êðåñåíè¼à Õðèñòîâà è ë¼åïî ñå çàõâàó¼åì íà Âàøåì óáàçíîì
ñ¼åàó ó ïèñìó îä 31 îâ. ì¼. Ñàìî äîäà¼åì, äà ¼à íèñàì åâåíãå-
ëèê, íåãî êàòîëèê. Åâàíãåëèê ¼å áèî ìî¼ ä¼åä ìàòåðèíñêè Ïàâëå
£îñèô Øàôàðèê, èñòî è ìî¼à ïîêî¼íà ìà¼êà; íàøà ïîðîäèöà, £è-
ðå÷êîâöè èëè êàêî áè ñå ïî Âàøåìó ìîãëî òóìà÷èòè óðêîâèè
(Jirek=óðêî), £óðèøèè èòä. ïî ñâ. óðó, ¼åñìî öðêâå ðèìñêå.
Ó ïèñìó îä 21. àïðèëà 1904. Ðóâàðàö ñå çàõâàó¼å £èðå÷åêó

íà ïîäàöèìà î Ñòàðîì Âëàõó è äîäà¼å:
Àêî ñìåì ïèòàòè: çàøòî ñå íå îäçîâåòå æåè è ìîëáè Ðàäî-

èà ó Í. Ñàäó, êî¼è ¼å èñêàî âàøó ñëèêó äà ¼å ïðèîïè ó Êàëåí-
469
äàðó øòî å Ìàòèöà ñðïñêà äà èçäà? Íèñòå íè âè áàø òàêî ìëàä,

êàä ñå âå ñïðåìàòå äà ïðîñëàâèòå ïåòäåñåòîãîäèøèöó îä ðî-
åà. È øòî íå áè ñëàâèëè è ïðîñëàâèëè êàä è îíàêî äàíàñ ñâà-
êè àâî, ìà è óáîã áèî, ñëàâè òî òðèäåñåò, èëè 25, èëè 40, èëè 50
ãîäèøèöó à ¼à á¼åäíèê ïðåâàëèî âå ïðå äâå ãîäèíå 70-òó ïà
íèêî íè ìóêà¼åò. Íî, äðóãî ¼å êàëóåð, à äðóãî ¼å èôòà, è èô-
òà îñòà¼å èôòà êàî øòî ¼å äàâíî âå Âóê ðåêàî è ïðîðåêàî.
Íåãî, âàø ó÷åíèê Ñòàíî¼å Ñòàíî¼åâè, òà¼ ñå ñàñâèì ïðî-
áðöíóî è èçâèòîïåðèî. Òà¼ âàì èçäà¼å ïîëèòè÷êå íåêå íîâèíå è
îå äà óçìå çà æåíó íåêó ÷èôóòêó, Áåëèåâó ñåñòðó, òå ñ òèì
Áåëèåì è íåìèðíèì îíèì ðàäèêàëîì óáîì £îâàíîâèåì, Äàë-
ìàòèíöåì,67 äðæè íåêà ¼àâíà ñåìèíàðñêà ïðåäàâàà î ñòàíîâíè-
øòâó Ìàåäîíè¼å, äîêàçó¼óè, à ïåíóøåè äîêàçó¼å äà ¼å òî ñòà-
íîâíèøòâî áóòóí ñðïñêî ñâå äî ìîðà. Òà¼ Ñòàíî¼å ìîðà äà ¼å ïî-
ðåêëîì Âëàõ èëè Öèíöàð è çáîã òîãà ¼å òîëèêè ïóíäðîâ îí. Äðóã-
÷è¼è ¼å Ðàäîè. Òî âàì ¼å ÷îâåê èëè ÷îâå÷óàê ñêðîìàí, âðå-
äàí, óáåçàí è óñëóæàí øòåòà ñàìî øòî ñå îæåíèî è èìà äåöå
òå ñàäà êóáóðè. Ïîøèòå ìó, äàêëå, âàøó ñëèêó.
Äàå ãà ïèòà î êèçè íåêîã £àöèìèðñêîã68 î Ãðèãîðè¼ó

Öàìáëàêó.
£èðå÷åê ìó îäãîâàðà ó êîíöåïòó ïèñìà îä 29. àïðèëà/12. ìà¼à

1904.

Îäàâíà ñàì âå äóæàí äà îäãîâîðèì íà Âàøå ïèñìî îä 21.
àïðèëà. Ìåó òèì èìàî ñàì ÷àñò ïîñëàòè Âàìà ÷ëàíàê î äóáð.
Êàíöåëàðè¼è ïà äàíàñ íàïîêîí è Romani in Dalmatien III.
67
óáà £îâàíîâè ¼å ðîåí ó Êîòîðó 1865. Áèî ¼å áèáëèîòåêàð Íà-
ðîäíå áèáëèîòåêå, ïðîôåñîð Âåëèêå øêîëå è Óíèâåðçèòåòà ó Áåîãðàäó.
68
Àëåêñàíäàð Èâàíîâè £àöèìèðñêè (1870-1925), ïðîôåñîð Âàðøàâ-
ñêîã è Ðîñòîâñêîã óíèâåðçèòåòà.
470
ÏÐÈËÎÇÈ
Ã. Ðàäîíèó ñàì âå ïèñàî. Ôîòîãðàôè¼å íåìàì çà ñàä íè-

¼åäíå, ïà ñå ìîðàì íàðî÷èòî äàòè ôîòîãðàôèðàòè çà ã. Ð.
Íè¼å ìè äðàãî, äà ¼å îí èçíàøô äà ¼à 24 ¼óëà îâ. ã. ó èìàòè
âå 50 ãîäèíà, àëè øòà ìîãó ÷èíèòè, êàä ¼å îâà òà¼íà èçäàíà âå
ó ðàçíèì ð¼å÷íèöèìà.
Ðàäó £àöèìèðñêîãà íèñàì âèäèî. Îäàêëå ¼å îí òå ãîäèíå
çà æèâîò Öàìáëàêîâ ïîêóïèî èëè ìîæäà èçìèñëèî, íå çíàì. Òî
¼å èñòè £àöèìèðñêè, êî¼åãà ñó Ðóìóè ó áèáëèîòåöè Áóêóðåøêå
àêàäåìè¼å äàëè àðåñòèðàòè ïà ìó íà ïîëèöè¼è ïðåãëåäàëè ñàí-
äóê, ¼åð ¼å êàæó êðàî ðóêîïèñå. Îâàêå õðîíîëîøêå ìàëî îñíî-
âàíå õèïîòåçå ÷èòà¼ó ñå è ó ä¼åëèìà Ñûðêó, êî¼è, êàêî ÷ó¼åì, íå-
ñðåòíèê ¼å çàòâîðåí ó ëóäíèöè.
Ïðàâî èìàòå, øòî ñå ñðäèòå íà Ñò. Ñòàíî¼åâèà. Îí ¼å íà
ïóòó êî¼è âîäè èç íàóêå âàí ó øèðîêî á¼åëî ïîå ïîëèòèêå. Es
ist nicht genug Talent zu beritzen. Ìîðà ÷îâåê çíàòè, øòo õîå íà
ñâ¼åòó ïà èìàòè êàêàâ ïëàí. À çà Ìàåäîíöå: áëàãî îíîìó êî¼è
å èõ èìàòè! £à ñàì èõ äîñòà ïîçíàâàî, êî¼è ñó áèëè Ãðöè, ïà
ïîñëå Áóãàðè èëè vice versa! Ñàäa áèå è îíàêèõ, øòî ïåðèîäè÷-
êè ïîñòà¼ó è Ñðáè.
Ðàäè ñáîðíèêà ãð÷êèõ ëèñòèíà èìàî áè ñàä î Äóõîâèìà ïî-
è ó Ëîíäîí, íà ñàñòàíàê ìåóíàðîäíå àñîöè¼àöè¼å àêàäåìè¼â,
àëè çàõâàëèî ñàì ñå. Íà¼òåæå ¼å ïèòàå î ðàñïîðåäó ëèñòèíà.
Êðóìáàõåð è ¼à õò¼åëè ñìî ñâå ðàçðåçàòè ãåîãðàôñêè; äðóãè õîå
ïî êàíöåëàðè¼àìà, ëèñòèíå öàðåâå, ïàòðè¼àðñêå èòä., ïà íàïîêîí
ïðèâàòíå, ÷èì áè ñå ðàçö¼åïêàî ìàòåðè¼àë, ñàäà çäðóæåí ó ìàíà-
ñòèðñêèì êîäåêñèìà.
Ïóòîâàà ìîðàî ñàì îäëîæèòè, ðàäè ìíîãèõ ïîñëîâà.
Ñ îäëè÷íèì ïîøòîâàåì è ñðä. ïîçäðàâèìà
Âàø îäàíè
Ó ïèñìó îä 12. ¼óíà, êî¼å ïðåäñòàâà Ðóâàð÷åâ îäãîâîð íà

£èðå÷åêîâ êîíöåïò îä 12. ìà¼à, èçìåó îñòàëîã ñå êàæå:
471
È òà¼ âàø Ñò. Ñòàíî¼åâè, ïîëóâëàõ, à ïîëóàðíàóò ðàäè ëó-

äî øòî òîëèêî áåëè è ïåðå è èñïèðà òå Ìàåäîíöå çà êî¼å ¼å âå
Ãðê Àêðîïîëèò êàçàî êàêâè ñó òî óäè è êàêâå ðà÷óíè¼å. Ðå÷å-
íè Ñò. Ñòàíî¼åâè âåí÷àî ñå, äàêëå, ñà Îëãîì Áåëèåâîì, è âåí-
÷àâøè ñå îòèøàî ¼å ñà ìëàäîì ó Áå÷. Ìîæå áèòè äà ¼å ó Áå÷ó è
âàìà ïðåäñòàâèî ñóïðóãó àëè òåøêî äà ¼å, ¼åð ñâåçíà¼óè Ðàäî-
è èç ÍÑàäà êàæå äà ¼å ÷åêàî è äî÷åêàî Ñòàíî¼à íà ñòàíèöè
Êàðëîâà÷êî¼ è äà Àðíàóò íè¼å ïðåäñòàâèî íèêîìå ñâî¼ó âà¼ñîâè-
öó. Ìîæå èïàê áèòè äà ñå ìàëî ñòèäè. (...)
Ãä. óáó Êîâà÷åâèà, áèâøåã íåãäà ìèíèñòðà ñàñâèì ñàì äî
êîíöà èçãóñòèðàî. Òà òî ¼å øåïðòà è ñìåòåàê. Ïîðó÷èâàî è ïè-
ñàî äà å äîè îâàìî ó Ãðãåòåã, ïà è ¼à ñàì, øòî èíà÷å íèñàì íèêàä
÷èíèî, ïîçèâàî è ïèñàî ìó äâàïóò-òðèïóò äà äîå òå äà ñå íàðà-
çãîâàðàìî ñèòè ïà ãà åòî íåìà äî äàíàøåãà äàíà. Ñåðáè¼àíàö!
Ãä. Ìèëàí . Ìèëèåâè ïîñëàî ìè íåêó òîáîæ ñâî¼ó ôî-
òîãðàôñêó ñëèêó. Íî, íà òî¼ ìåíè ïîñëàíî¼ ñëèöè ôîòîãðàôèñàí
¼å íåêè ëåï, òåê ïðîñåäè è êðóòî äðæåè ñå ãîñïîäèí à òàêàâ
íè¼å Ìèëèåâè öåëîãà ñâîã âåêà íèêàä áèî. Ïà ñàä ðåöèòå, äà è
òà¼ Ìèëèåâè íè¼å ñó¼åòàí ÷îâåê?
Ïðåïîðó÷ó¼åì ñå è æåëèì âàì òðà¼íà äîáðà,

Âàø ÈÐ.
Ðóâàðàö ïèøå 4. ¼óëà 1904., çàõâàó¼óè ñå íà ïîñëàòî¼ êè-

çè (Liber Statutorum civitatis Ragusii, compositus anno 1272):
£îâàí Ðàäîè ïîñëàî ìè ¼å äîïèñíó êàðòó ïðâî èç ëåïî-

ãà Áåîãðàäà ñà Öâè¼èåì è Ñòàíî¼åì Ñòàíî¼åâèåì è ¼îø íåêèì
áóöîâèìà, à ¼ó÷åð èç Êðóøåâöà ñà öðêâîì è êóëîì êíåçà Ëàçàðà
íî Ñòàíî¼å çàîñòàî îä åêñêóðçè¼å ¼åð ìó ¼å óìðëà ïóíèöà. Ñðåòíè
ñòå øòî íå çíàòå çà òå æàëîñòè! Ñà ñàâðøåíèì è èñòèíñêèì ïî-
øòîâàåì è ñðäà÷íèì ïîçäðàâîì ïðåáèâàì íåäóæíè
ÈÐ, àðõ.
472
ÏÐÈËÎÇÈ
£èðå÷åê îäãîâàðà èç Áå÷à 6/19. ¼óëà 1904.

Ïðåêñóòðà îäëàçèì íà ôåðè¼å, íà¼ïðè¼å ó Àëïå. Ìèñëèî ñàì
äî 1 àâã. Îñòàòè ó Áå÷ó è ìàðèâî ðàäèòè, àëè âðóèíà îâîãà
åòà ïîñòà¼å íåñíîñíà, âå è ó ñàìèì ñàëàìà íàøèõ àðõèââ è
áèáëèîòåêà.
Ïðè¼å íåãî îäåì, ìîðàì ñå Âàìà çàõâàëèòè íà ïèñìèìà îä
12 ¼óíà è 4 ¼óëà. Ñïîìåíóëè Ñòå ó èìà íåñðåòíîãà Sûrku. Îä
Ðóñà ÷ó¼åì äà ìó ñèðîìàõó íåìà ïîìîè, ïà äà å è ó ëóäíèöè
ñâî¼å äàíå çàâðøèòè. Áèî ñå ìëàä îæåíèî, ïà ¼å æåíó, êàæó äî-
áðó è ïîøòåíó, è ä¼åöó îñòàâèî è ÷èíèî ñâàêî¼àêå ëóäîñòè ïî
ñâ¼åòó.
Äà ñå Ì. . Ìèëèåâè äàî ôîòîãðàôèñàòè êàî íåêàêàâ ñòà-
ðè ìëàäè, âðëî ìå ¼å ðàçâåñåëèëî. Ïèñàî ¼å ìíîãî, àëè çà èñòî-
ðè¼ó XIX â¼åêà åãîâå ðàäå å áèòè îä âåëèêå êîðèñòè. Íè¼å ëè
Âàìà ðåêô . Êîâà÷åâè, çà êî¼åãà ïèøåòå, äà å ê Âàìà äîè,
êàäà å øòàìïàòè ñâî¼ó çáèðêó ëèñòèíâ; íåêà ñå ïàçè, äà ìó Ðó-
ñè (Óñïåíñêè, Åíãåë, Ìèóêîâ è äð.) íà Ñòîíó ñâå íå ôîòîãðà-
ôèøó ïà à¼äå ñ òèì ó øòàìïàðè¼ó.
Äðàãî ìè ¼å, äà Ñòå çàäîâîíè ñ íàøèì äóáðîâà÷êèì ñòà-
òóòîì. Ïî¼åî ¼å ìåíè 4 ãîäèíå, ïà ¼å âå îäàâíà ìîãàî èçàè, äà
ñå ¼å øòàìïàî ó äðóãèì ïðèëèêàìà.
Ïðèìèî ñàì îâèõ äàíà, ñ àäðåñîì íà ìåíå îä Âàøå ðóêå,
Âàøåãà ã. áðàòà Ä. Ðóâàðöà âðëî çàíèìèâó êèæèöó î óêèíóó
Ïåêå ïàòðè¼àðøè¼å è åíîì íàñåäñòâó.69 Åêçåìïëàð èìà óíó-
òðà äåäèêàöè¼ó ã. £àãèó. Èïàê, çàäðæàî ñàì ãà êîä ñåáå, ¼åð ã.
£àãè, êóïà¼óè ñå ó ñëàíèì âîäàìà êîä ñòàðîã Êâàðíåðà, ¼åäâà
å ñàäà ìíîãî ðàçìèøàòè î Ïåñêèì ïàòðè¼àðñèìà. Àëè øòà
å êàçàòè, êàä òó êèæèöó ÷èòà¼ó áðàà Öðíîãîðöè?
69
Î óêèíóó ïåñêå ïàòðè¼àðøè¼å è åíîì íàñëåó, Êàðëîâöè, 1904.
473
Æåëåè Âàìà âåñåëå è çäðàâå åòíå äàíå ó õëàäíèì øóìà-

ìà Ôðóøêå ãîðå èëè ãä¼åãîä íà ñâè¼åòó, ¼åñàì ñ ìíîãèì ïîçäðà-
âèìà
Âàø îäàíè
£èðå÷åê ïèøå Ðóâàðöó èç Ãðàöà 13/26. àïðèëà 1905. ãîäèíå.
Ìíîãîïîøòîâàíè Ãîñï. Àðõèìàíäðèòå!

Îäàâíà ñàì äóæàí äà ñå îäàçîâåì íà ïèñìî, êî¼å Ñòå ìè
èìàëè äîáðîòó ïèñàòè ó ¼àíóàðó, è äà ñå çàõâàëèì íà Âàøåì âð-
ëî âàæíîì ÷ëàíêó èç Ëåòîïèñà70 (äðóãå åêçåìïëàðå äàî ñàì ãã.
£àãèó è Ðåøåòàðó). Õòèî ñàì òî ó÷èíèòè óñòìåíî, ¼åð ñàì æå-
ëèî ó ñàäàèì ôåðè¼àìà ïîè ó Íîâè Ñàä è Áèîãðàä. Àëè íè¼å
ìè äàëî çäðàâå (÷åñòî ñàì ñå îâå çèìå íàõëàäèî) è ìíîãè ïî-
ñëîâè, äà ñå Âàìà îïåò ëè÷íî ïîêëîíèì ó øóìàìà Ôðóøêå ãîðå!
Äà íå ñåäèì íåïðåñòàíî ìåó êèãàìà, äîøàî ñàì åâî çà äâà
äàíà ó Ãðàäàö. Ïî ïëàíèíàìà ñâóäà ¼îø ¼å çèìà, íà Ñåìåðèíãó
ñíè¼åã äî ñàìå æååçíèöå, àëè îâäå âå ñâå ¼å ëè¼åïî çåëåíî.
Íåêè äàí ïîñëàòó Âàìà ìàëè íàöðò ñðïñêå èñòîðè¼å, êî¼è
ñàì ÷åøêè íàïèñàî ó Ottovom Slovniku Nauèneho; ÷åêàì îä ðå-
äàêöè¼å èñòèñêå, âå ñâàêè äàí.
Ìî¼à âåëèêà êèãà ïîëàêî íàïðåäó¼å. Íå áî¼èì ñå íè¼åäíî-
ãà ïèòàà èç íàðîäíå åêîíîìè¼å, ïðàâà èëè ñîöè¼îëîãè¼å, àëè
åâî ìå ÷åêà ìèòîëîãè¼à ñòàðèõ Ñðáà, ïà ìîðàì õîåø íååø mit
sauerer Milche ÷èòàòè ÷ëàíàê Íîäèëîâ ó Radu.71
Îä ã. äðà Ðàäîíèà ÷ó¼åì, äà Âàøå çäðàâå èäå áîå, øòî ìè
¼å âðëî äðàãî ÷óòè. Ïîçâîó¼åì ñè îä ñâî¼å ñòðàíå äà Âàìà æåëèì
ïðè¼àòíå ïðàçíèêå è ïðè¼å ñâåãà, äîáðî çäðàâå, îñòà¼åì Âàø
ïðåäàíè
Ê. £èðå÷åê
70
Ïðèëîøöè èñòîðè¼ñêî¼ ãåîãðàôè¼è Ñðáè¼å. Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðï-
ñêå, Íîâè Ñàä, 1905, ê. 229, ñâ. I, 1-11.
71
N. Nodilo, Religija Srba i Hrvata, Rad JAZU, Zagreb 1885, LXXVII.
474
ÏÐÈËÎÇÈ
Ó ïèñìó èç ìåñòà Ïðåáëàó ó Êîðóøêî¼, äàòîâàíîì 31. ¼óëà

1904. Ðóâàðàö, æàëåè ñå íà áàñêå óñëîâå, èçìåó îñòàëîã ïèøå:
Êîâà÷åâè ¼å áèî ó Ãðãåòåãó ÷åòèð äàíà è ëåïî ñìî ñå íàðà-

çãîâàðàëàè è íàãðäèëè äî ñèòîñòè è èõîâèõ è íàøèõ ðàäèêàëà
à ïåòè ¼å äàí îòèøàî è çáîã êîëà íåøòî ðàñðäèî òå ñå ìàëî
æàëè, à ïîìàëî ìå è ãðäè ïî áåîãðàäñêèì ñàëîíèìà. Òàêâè ñó
âàì ñâè, ñâè Ñåðâè¼àíöè! Ëóêàâ âàì ¼å è àìèøàí òà¼ óáà ex-
ìèíèñòàð è òåøêî äà ó ¼à äîæèâèòè äà âèäèì íàøòàìïàíå ëè-
ñòèíå è çàïèñå êî¼å ¼å ñ ìóêîì ïðåïèñèâàî è èñïèñèâàî, òå èõ
õðàíè è ÷óâà êàî çìè¼à íîãå!
Ïîõîäèî ìå ¼å è óáà Ñòî¼àíîâè, ìèíèñòàð íà ðàñïîëîæå-
ó è áèáëèîòåêàð £îâàí Òîìè è Ñòàíî¼å Ñòàíî¼åâè, àëè áåç
ëåïøå ïîëîâèíå: ñâå ñó âàì òî ãîñïîäà âèñîêîãà óìà è âåëèêå
ó÷åíîñòè, áåç âåëèêå ñêðîìíîñòè. Íî ¼à èõ èïàê âîëèì è íè íà¼-
ìàå èì íå çàâèäèì.
£èðå÷åê ñå ¼àâà èç Äóáðîâíèêà ó êîíöåïòó ïèñìà îä 4. îê-

òîáðà 1904. ãîäèíå.
Ìíîãîïîøòîâàíè Ãîñï. Àðõèìàíäðèòå!

Âå èìà ïóíî âðåìåíà, øòî ñàì äóæàí îäàçâàòè ñå íà ïè-
ñìî Âàøå èç Ïðåáëàó îä 31 ¼óëà. Àëè ñâå ñàì ìèñëèî íà Âàñ, ïà
ñàì íåäàâíî ó Êîðóøêî¼ áàø çà òî ëè¼åïî ñå íàïèî Ïðåáëàóñêå
âîäå, êî¼å Ñòå Âè òîëèêî ìíîãî ïîïèëè, íàäàì ñå ñà íà¼áîèì
óñïåõîì çà Âàøå çäðàâå.
£èðå÷åê ìó ïèøå è èç Áå÷à ó êîíöåïòó ïèñìà îä 27. äåöåì-

áðà 1904/9 ¼àíóàðà 1905.
475
Ìíîãîïîøòîâàíè Ãäèíå Àðõèìàíäðèòå!

Âðåìå îêî Íîâå Ãîäèíå íå äà äà ñå íå ñåàìî äàëåêèõ ïî-
çíàíèêà è ïðè¼àòåà, ïà òàêî è ¼à îâèõ äàíà ìíîãî ìèñëèì íà
Âàñ, êàêî Ñòå è øòà ðàäèòå ó òèøèíè ìàíàñòèðñêî¼ ñðåä áóêîâèõ
øóìà ôðóøêîãîðñêèõ, äàëåêî îä áóêå è õàëàáóêå âåëèêèõ ãðà-
äîâà, êî¼è, êàî íàø Áå÷, ñà ñâî¼èì åëåêòðè÷íèì æååçíèöàìà
÷îâåêó íå äà¼ó íè íîó ìèðíî ñïàâàòè.
Ïîñëå ïîâðàòêà èç Äóáðîâíèêà äîñòà ñàì áèî áîëåñòàí, ãëóõ
íà ¼åäíî óõî îä íàõëàäå, àëè, õâàëà Áîãó, ïîëàêî ñàì ñå ïîñâå
ïîïðàâèî. Ìî¼å ñòóäè¼å çàâóêëå ñó ìå ñàä ó íà¼ñòàðè¼å äîáà Áàë-
êàíñêîãà ïîëóîñòðîâà, ïà ñàì áàø îâè¼åõ äàíà ÷èòàî ñâå, øòîãîä
èìà î ñòàðèì Èëèðèìà, Òðà÷àíèìà, Ðèìàíèìà è äð. è äîøàî
÷àê ó êàìåíî è áðîíçàíî äîáà.
Ñëåäè Ðóâàð÷åâ îäãîâîð èç Ãðãåòåãà îä 12. ¼àíóàðà 1904. [ =

1905], ó êîìå ñå, óç ÷åñòèòêó Íîâå 1905. ãîäèíå., íà Ðóâàðöó
ñâî¼ñòâåí íà÷èí, £èðå÷åêó ÷åñòèòà è 50-ãîäèøèöà æèâîòà:
Ïðîñëàâèñòå è âè ïåòäåñåòîãîäèøèöó âàøó ó òèøèíè è

¼à âàì íèñàì ÷åñòèòàî ¼åð è âè ìåíè íèñòå ÷åñòèòàëè ñåäàìäåñå-
òîãîäèøèöó, à òåê ¼å 70-ãîäèøèöà íåøòî âåå è âèøå îä 50-
ãîäèøèöå.
Óç íîâîãîäèøå ïèñìî íå ïîñëàñòå ìè íèêàêâó êèæèöó,
áðîøóðèöó à ¼à óáîã ñûé øèåì âàì ñâî¼å óáîãå è ïðè¼å êàòà-
ñòðîôå îä ã. 1901. ïèñàíå ïðèëîøêå è ìîëèì âàñ äà íàìååí
Ãîñïîäèíó ïðîôåñîðó £àãèó åêñåìïëàð èçâîëèòå èñòîì ïðåäà-
òè, à äðóãà äâà ïîêëîíèòå êîì õîåòå. Òî ¼å, ìèñëèì, ïîøòåíî
à âè ñå ñìå¼òå è çàìåðà¼òå êîëèêî âàì ¼å âîà! Íî øòà ìîãó ¼à çà
òî, øòî âè íåìàòå ñðöà è ñàìèëîñòè è ñîáîåçíîâàíè¼à?
Çäðàâî äàêëå è ñðåòíî ó íîâî¼ Ãîäèíè!
Ïîíèçíè ÈÐ.
476
ÏÐÈËÎÇÈ
Ðóâàðàö ñëåäåå ïèñìî, äàòîâàíî 4. ¼óíà 1905, øàå ó áî-

åì ðàñïîëîæåó. Èïàê, êàä ãîâîðè î ñâîì îïîðàâêó (à ìåíè
äà äàäå äîáðè Áîã äà ñå îïåò íàâèêíåì íà ìàëî òâðó õðàíó ¼åð
ñàì òðè ïóíå íåäåå æèâèî ñàìî î ìëåêó ëàäíîì ïà äà ñòàíåì
íà íîãå è îá¼à÷àì, àêî óîïøòå 73-åòíè ñòàðàö ìîæå îá¼à÷àòè),
îñåà ñå èçâåñíà íîñòàëãè÷íà íîòà è ãð÷åâèòà æóäà çà æèâî-
òîì: Áëàãî âàìà ñà âàøèõ 50 ãîäèíà! Êîëèêî ¼îø æèâîòà è
òðè¼óìôà èìàòå äà ïîáåðåòå.
Ñëåäè £èðå÷åêîâ îäãîâîð îä 3/16. ¼óíà 1905. ãîäèíå èç Áå÷à:

Âðëî ñàì ñå îáðàäîâàî, êàä ñàì ïðèìèî ïèñìî Âàøå îä 4
îâ. ì¼., ó êî¼åì ïèøåòå, äà Ñòå ñå ðåøèëè âåëèêå áðèãå ðàäè çäðà-
âà. Õâàëà Áîãó, äà ìåó Ñðáèìà èìà è âààíèõ ìîäåðíèõ ëå÷-
íèêâ. Âå ñå áèëî ïðî÷óëî è ìåó Ñðáèìà ó Áå÷ó, äà åòå Âè
îâàìî äîè, ðàäè íåêàêâå îïåðàöè¼å. Ðàäó¼å ìå ó âåëèêî, äà ïî
áîåì ïðîó÷åó òîãà íå òðåáà. Íåêà Âàñ Áîã ïîæèâè ó äîáðîì
çäðàâó çà êîðèñò íàðîäà ñðïñêîãà è çà ðàäîñò Âàøèì øòîâàòå-
èìà è ïðè¼àòåèìà ¼îø ìíîãî è ìíîãî ãîäèíà!
Èëàðèîí Ðóâàðàö ¼å èïàê áîðàâèî ó Áå÷ó. Òî äîçíà¼åìî èç

êîíöåïòà ïèñìà Êîíñòàíòèíà £èðå÷åêà Èëàðèîíîâó áðàòó, ïðî-
òî¼åðå¼ó Äèìèòðè¼ó Ðóâàðöó îä 9/22 ¼óëà 1905. ãîäèíå.
Ìíîãî ïîøòîâàíè ãîñïîäèíå!

Âåëèêà Âàì îä ìåíå õâàëà íà êèãàìà, êî¼å Ñòå èìàëè äî-
áðîòó ìåíè ïîñëàòè, íà Ñðïñêîì Ñèîíó çà ã. 1903-1904 è íà
âðëî çàíèìèâîì Îïèñó ôðóøêîãîðñêèõ ìàíàñòèðà îä ã.
1753.72
72
Ä. Ðóâàðàö, Îïèñ ñðïñêèõ ôðóøêîãîðñêèõ ìàíàñòèðà. 1753, Êàð-
ëîâöè 1903/1904.
477
Îíà äâà äðóãà åêçåìïëàðà îäðåäèëè Ñòå èñòîðè÷êîì ñå-

ìèíàðó, àëè ìèñëèì äà å òî áèòè íàø ñåìèíàð çà ñëàâåíñêó
ôèëîëîãè¼ó, ó êî¼åì ñó è ñëàâåíñêè èñòîðèöè; èñòîðè¼ñêè ñå-
ìèíàð íàøåãà óíèâåðñèòåòà ¼å ñàñâè¼åì åìà÷êè.
Ìîëèì Âàñ, ïîçäðàâèòå îä ìåíå Âàøåãà ã. áðàòà, Àðõèìàí-
äðèòà Èëàðèîíà: íàäàì ñå, äà ñå ¼å ñðåòíî èç Áå÷à âðàòèî è äà
íè¼å ó çäðàâó ãîðå, íåãî ¼å îâä¼å áèî.
Ñ îäëè÷íèì ïîøòîâàåì,
Âàø îäàíè
Íåñðåíè Èëàðèîí ¼å, ìåóòèì, óñêîðî óìðî. Ê. £èðå÷åê ¼å

åãîâîì áðàòó, Äèìèòðè¼ó Ðóâàðöó, èçðàçèî ñàó÷åøå ó ïèñìó
äàòîâàíîì 16/29. àâãóñòà 1905. ãîäèíå:
Íà ïîâðàòêó èç Øâà¼öàðñêå ñòèãëà ìè ¼å îâäå òóæíà â¼åñò î
ñìðòè Âàøåãà ã. áðàòà, àðõèìàíäðèòà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, êî¼åãà
ñàì ¼à èìàî ñðåó âèäåòè ¼îø ïðå íåêîëèêî íåäåà ó Áå÷ó. Íè-
ñàì îíäà ñëóòèî äà ìó ¼å ñóåíî ñàìî òàêî ìàëî âðåìåíà. åãî-
âà ñìðò ¼å âåëèêè ãóáèòàê çà ñðïñêó íàóêó è ëèòåðàòóðó. Ìåó
ñâèìà, êî¼è å ñå çàíèìàòè ñðïñêîì èñòîðè¼îì, âàçäà å ñå åãî-
âî èìå ñïîìèàòè ñà âåëèêîì õâàëîì è ïîøòîâàåì, ¼îø ó äà-
ëåêèì áóäóèì âðåìåíèìà. Øòî ñàì èìàî ÷àñò ëè÷íî ø èì ñå
çàïîçíàòè, ÷åøå ãà âèä¼åòè è íå ðåòêî ø èì äîïèñèâàòè, îñòà-
å ìåíè íà¼äðàãîöåíè¼à óñïîìåíà. Ïðèìèòå, çà¼åäíî ñà öåëîì
ïîðîäèöîì âåëèêîãà ïîêî¼íèêà, óâåðåå î íà¼ñðäà÷íè¼åì ìî¼åì
ó÷åøó êîä òåøêå çàãóáå, êî¼à ¼å ñòèãëà íå ñàìî Âàñ, íåãî è âå-
ëèêè êðóã ñðïñêèõ è ñëàâåíñêèõ êèæåâíèêà.
Ñ îäëè÷íèì ïîøòîâàåì,
Âàø îäàíè Ê. £èðå÷åê,
Ó Áëóäåíèöó, 16/29. àâãóñòà 1905.
478
ÏÐÈËÎÇÈ
ÁÈÁËÈÎÃÐÀÔÈ£À ÐÀÄÎÂÀ Î
ÈËÀÐÈÎÍÓ ÐÓÂÀÐÖÓ
Àíäðå¼è, Æ., Ïàíòåëè¼à Ñðåêîâè è Èëàðèîí Ðóâàðàö,

Ìèòîëîøêè çáîðíèê, 14, óð. äð Ì. Ñòî¼àíîâè, ïðèð. Æ. Àíäðå-
¼è, Öåíòàð çà ìèòîëîøêå ñòóäè¼å, Ðà÷à-Áåîãðàä, 2005, 133-223.
Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×å-
äîìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã
ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà
1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì Ñà-
äó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997.
Âðõîâàö, Ð., Êàðàêòåð è ðàä óðå Äàíè÷èà, Êèãå Ìàòè-
öå ñðïñêå, 48, Íîâè Ñàä, 1923.
Ãàâðèëîâè, Ñ., Èëàðèîí Ðóâàðàö è Âåëèêà ñåîáà 1690, ó:
Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×åäî-
ìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã ñêó-
ïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà 1996,
Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì Ñàäó, Ìó-
çå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997, 43-53.
Ãåðøè, Ã., Ïîñëå ïåäåñåò ãîäèíà, Êóëòóðíè ïðîáëåìè,
1912, I, 10-45.
Ãðàíè, Ô., Ðàäîâè Èëàðèîíà Ðóâàðöà êî¼è èìà¼ó âåçå ñ âè-
çàíòèñêîì èñòîðè¼îì, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñà-
äó, 1932, ê. 5, ñâ. 2, 245-248. Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà
(1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íî-
âîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè
Êàðëîâöè, 1932.
Ãð÷è £., Èë Ðóâàðàö êàî ñàðàäíèê, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà
Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðó-
479
øòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó,

Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 277-280.
Ãð÷è, £., Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà V, Íîâè Ñàä, 1939, 1-99.
Äèíè-Êíåæåâè, Ä., Èëàðèîí Ðóâàðàö î Ñðáèìà ó ñðåä-
îâåêîâíî¼ Óãàðñêî¼, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðà-
ôè¼è è êóëòóðè, óð. ×åäîìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè,
Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâè-
öè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåò-
íîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà
Ìèòðîâèöà, 1997, 61-71.
îðåâè, M., Ñðïñêà åïèêà êàî èñòîðè¼ñêè èçâîð. Êðèòè÷-
êè ìåòîä Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó: Ñòâàðàëà÷êè äóõ è àíàëèòè÷êè
÷èí 1, Áåîãðàä, 2001, 25.
îðåâè, Ì., Èëàðèîí Ðóâàðàö ó êðèòè÷êîì îãëåäàëó Íè-
êîëå Ðàäî¼÷èà, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è
êóëòóðè, óð. ×åäîìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê
ðàäîâà íàó÷íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18.
äî 20. ñåïòåìáðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðà-
íàê ó Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà,
1997, 267-275.
óðåâ, Áð., Ðóâàðàö äàíàñ, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, ¼óí
1983, ãîä. 159, ê. 431, ñâ. 6, ñòð. 980-
Èâà÷êîâè, È., Èëàðèîí Ðóâàðàö, Ãëàñíèê ïðàâîñëàâíå öð-
êâå, 1905, VI, 10-11, ñòð. 725-731.
Èâè, À., Èëàðèîíîâà îäðåêà âëàäè÷àíñêîã äîñòî¼àíñòâà,
Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëà-
ñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðó-
øòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 285-288.
Èãàòîâè, £. Ïîãëåä íà êèæåñòâî, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðï-
ñêå, 1857, 96, 141-170.
Èë. Ðóâàðàö î ñâî¼î¼ ìà¼öè, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà
(1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íî-
âîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè
Êàðëîâöè, 1932, 296-298.
480
ÏÐÈËÎÇÈ
£àêøè, Ì., Ïðèðîäà ïðåëàñêà Ñðáà ó Óãàðñêó 1690. è ïðè-

âèëåãè¼à, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1901, ê. 206, ñâ. II, 1-32.
£åäíî ïèñìî àðõèì. Èëàðèîíà Ðóâàðöà ïðîô. Ãàâðèëó Âèò-
êîâèó, Ñàîïøòèî £îâàí Õàè-Âàñèåâè, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã
äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, Íîâè Ñàä, 1935, ê. VIII, 450-451.
£îâàíîâè, ., óðà Áðàíêîâè, ëàæíè ïîòîìàê ñòàðèõ
ñðïñêèõ äåñïîòà, Äåëî, Áåîãðàä, 1896, ê. XI, 379.
£îâàíîâè, ., Àðõèìàíäðèò Èëàðèîí Ðóâàðàö, Äåëî, Áåî-
ãðàä, 1905, ãîä. X, ê. 36, 227-232.
Klaiæ, V. Ilarion Ruvarac, srpski istorik, Vienac, 1887, XIX,
19, str. 302-303; 22, str. 350-351; 23, str. 367-368.
Êîñòè, Ì., Serbia sacra Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ãëàñíèê Èñ-
òîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, 1932, ê. 5, ñâ. 2, 256-262. Ñïî-
ìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíè-
êà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðó-
øòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932.
Êîñòè, Ì., Ðîäîñëîâå ïîðîäèöå Ðóâàðàö, Ñïîìåíèöà Èëà-
ðèîíó Ðóâàðöó, Íîâè Ñàä, 1955, 9-11.
Êîñòè, Äðàãîìèð, Èëàðèîí Ðóâàðàö è Ìèëîø Ñ. Ìèëèâî¼å-
âè, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð.
×åäîìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷-
íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåì-
áðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì
Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997, 329-335.
Ëåìà¼è, Í., Çíà÷à¼ äåëà Èëàðèîíà Ðóâàðöà çà ïðîó÷àâàå
ïðîøëîñòè Ñðáà ó Óãàðñêî¼ îä Ìîõà÷êå áèòêå äî Êàðëîâà÷êîã
ìèðà, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð.
íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåì-
áðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì
Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997, 71-77.
Ëåñêîâàö, Ì., £. Ãð÷è, Ïîðòðåòè ñ ïèñàìà, ê. V, Íîâè
Ñàä, 1939, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, Íîâè
Ñàä, 1939, ê. XII, 243-245.
481
Ëè÷èíè, Ñò., Ñåàà íà Èë. Ðóâàðöà, Ñïîìåíèöà Èëàðèî-

íà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã
äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñà-
äó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 322-325.
Marinkoviæ, B., Ilarion Ruvarac i njegovo delo. Povodom 140-
godinjice roðenja (1832-1972), Istraivanja, knj. 2, Institut za izu-
èavanje istorije Vojvodine, ur. akademik Petar Popoviæ, 453-509.
Ìàòè, Ñ., Ïåñìà ó ÷àñò îöà Èëàðèîíîâà, Ñïîìåíèöà Èëà-
ðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðè-
ñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì
Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 298-301.
Ì., Èëàðèîí Ðóâàðàö, Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó
è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâèó, ïàòðè¼àðõó. Òðè èçëåòà î òàêîçâàíî¼ âå-
ëèêî¼ ñåîáè ñðïñêîã íàðîäà, Áðàíêîâî êîëî, 1896, II, 27, 855-861.
Ìèëîñàâåâè, Â., Áðàà Ðóâàðàö î Ñàâè Òåêåëè¼è, ó: Áðà-
à Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×åäîìèð
Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã ñêóïà
îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà 1996,
Ìèëóòèíîâè, Âë., Êðøòåíî ïèñìî Èë. Ðóâàðöà, Ñïîìåíè-
öà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñ-
òîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó
Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 288-289.
Ìèëóòèíîâè, Âë., Êóà ó êî¼î¼ ñå ðîäèî Èë. Ðóâàðàö, Ñïî-
øòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 289.
Ìèëóòèíîâè, Ê., Èëàðèîí Ðóâàðàö è £îâàí Òîìè, £óãî-
ñëîâåíñêè èñòîðè¼ñêè ÷àñîïèñ, Áåîãðàä, 1980, 1-2, 1-43.
Ìèëóòèíîâè, Ê., Ôðàî Ðà÷êè è Èëàðèîí Ðóâàðàö, Çáîð-
íèê çà èñòîðè¼ó, Íîâè Ñàä, 1980, 21, 159-171.
Ìèëóòèíîâè, Ê., Èëàðèîí Ðóâàðàö è £îâàí Ãð÷è, Çáîð-
íèê Ìàòèöå ñðïñêå çà èñòîðè¼ó, Íîâè Ñàä, 1985, 127-149.
482
ÏÐÈËÎÇÈ
Íèêîëè, Âë. Àðõèìàíäðèò Èë. Ðóâàðàö, Ñïîìåíèöà Èëà-

Íîâàêîâè, Ì., Èç Ðóâàð÷åâèõ ïèñàìà, Ïðàâäà, 6, 7, 8. è 9.
¼àíóàð 1933, ãîä. XXIX, áð. 10.115-10.118, ñòð. 29.
Îëåñíèöêè, À., Òóðñêè èçâîðè î Êîñîâñêîì áî¼ó. Óñïîìåíè
Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ãëàñíèê Ñêîïñêîã íàó÷íîã äðóøòâà, Ñêîïå,
1935, ê. XIV, 59-99.
Ïåêè Ì., Íèêîäèì Ìèëàø è áðàà Èëàðèîí è Äèìèòðè¼å
Ðóâàðàö, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè,
óð. ×åäîìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íà-
ó÷íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåï-
òåìáðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó
Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997,
193-213.
Ïåðîâè, Ë. Ò., Íåøòî î êðèòèöè óîïøòå è íàøà ñàâðåìå-
íà êðèòèêà, Ñð, Äóáðîâíèê, 1905, IV, áð. 7 è 8, 310-318.
Ïèñìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà èãóìàíó Ñàâè Îðëîâèó, ïðèð. Ä.
Í. Ïåòðîâè, ôîòîòèïñêî èçäàå, 1937.
Ïèñìî àêàäåìèêà Íèêîëå Ðàäî¼÷èà, Ãëàñíèê ÑÀÍÓ, Áåî-
ãðàä, 1961, ê. XII, ñâ. 1, 147-149.
Ïèñìî Èë. Ðóâàðöà Àêàäåìè¼è ïðèëèêîì èçáîðà çà ÷ëàíà,
Ïîëèò-Äåñàí÷è Ì., Èë. Ðóâàðàö, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà
ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåì-
ñêè Êàðëîâöè, 1932, 301-304.
Ïîïîâ, ×., Èëàðèîí Ðóâàðàö è £îâàí Ðèñòè, ó: Áðàà Ðó-
âàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×åäîìèð Ïîïîâ
è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã ñêóïà îäðæà-
íîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà 1996, Ñðïñêà
483
àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðå-

ìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997, 175-193.
Ïîïîâè, Ä., Ðàä Èëàðèîíà Ðóâàðöà íà ïðîó÷àâàó ïîëè-
òè÷êå èñòîðè¼å Ñðáà ó Âî¼âîäèíè, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà
ó Íîâîì Ñàäó, 1932, ê. 5, ñâ. 2, 248-252. Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà
Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932.
Ïîïîâè Ä., Èë. Ðóâàðàö î åòíè÷êîì ñàñòàâó íàøå ÷àðøè-
¼å, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç
Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî
äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 280-283.
Ïîïîâè, Ä., Íåêîëèêî ïèñàìà èç ðàíå ìëàäîñòè Èë. Ðó-
âàðöà, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà
èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðè-
ñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 289-295.
Ïðîòè, À., Íàøè ìîäåðíè èñòîðè÷àðè, Áåîãðàä, 1899.
Ïðîòè, Ïð., Ïðîøëîñò è ïîëóïðîøëîñò, Áåîãðàä, 1994.
Ïóðêîâè, Ì., Èë. Ðóâàðàö íà áå÷êîì óíèâåðçèòåòó, Ñïî-
øòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 295.
Ðàäî¼è÷è, Ñï.., Äâà ïðèìåðà Ðóâàð÷åâå òà÷íîñòè, Ñïî-
ìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Íîâè Ñàä, 1955, 123-147.
Ðàäî¼è÷è, Ñï.., Ðóâàð÷åâî ìåñòî ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðà-
ôè¼è, Çáîðíèê Ìàòèöå ñðïñêå çà äðóøòâåíå íàóêå, Íîâè Ñàä,
1956, ñâ. XIII-XIV, 193-208.
Ðàäî¼÷è, Í., Ðóâàð÷åâà òåæà çà èñòèíîì, Áðàíêîâî êî-
ëî, 1909, XV, 16, 241-244; 17, 257-259.
Ðàäî¼÷è, Í., Î äâàäåñåòïåòîãîäèøèöè ñìðòè Èëàðèîíà
Ðóâàðöà, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, 1930, III,
351-358.
Ðàäî¼÷è, Í., Î èñòîðèñêîìå ìåòîäó Èëàðèîíà Ðóâàðöà,
Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè,
484
ÏÐÈËÎÇÈ
1932, ê. V, ñâ. 12, 163-220. Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-

1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì
Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàð-
ëîâöè, 1932. Ïðåøòàìïàíî ó: Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Íî-
âè Ñàä, 1955, 44-104.
Ðàäî¼÷è, Í., Î ñòîãîäèøèöè ðîåà ñðïñêîã èñòîðè÷à-
ðà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ãëàñíèê Ñêîïñêîã íàó÷íîã äðóøòâà, 1933,
XII, 217-234.
Ðàäî¼÷è, Í., Èëàðèîí Ðóâàðàö è Öðâåíà Õðâàòñêà, Çàïè-
ñè, Öåòèå, 1933, VII, ê. XII, ñâ. 1 (¼àíóàð), 31-34.
Ðàäî¼÷è, Í., Î ìèñëèìà è íàïîðèìà îêî èçäàâàà ðàäîâà
Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Çáîðíèê Èëàðèîíà Ðóâàðöà I, ïðèð. Í. Ðà-
äî¼÷è, Áåîãðàä, 1934, I-XXX.
Ðàäî¼÷è, Í. Êðèòèêà ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ñïîìå-
íèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Íîâè Ñàä, 1955, 104-123.
Ðàäî¼÷è, Í., Ñïèñàê ðàäîâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ñïîìåíè-
öà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Íîâè Ñàä, 1955, 148-165.
Ðàäîíè, £., Èë. Ðóâàðàö êàî áåñåäíèê, Ñïîìåíèöà Èëàðèî-
íà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã
äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñà-
äó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 262-266.
Ðàäîíè, £., Èëàðèîí Ðóâàðàö (ðîåí 1. ñåïò. 1832, óìðî 8.
àâã. 1905), Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå, 1905, 233, 106-120.
Ðàäîíè, £., Î Èëàðèjîíó Ðóâàðöó, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå,
1907, 244, ñòð. 1-21; 245, ñòð. 51-70. Ïðåøòàìïàíî ó: Ñïîìåíèöà
Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Íîâè Ñàä, 1955, 11-44.
Ðàäîíè, £., Èëàðèîí Ðóâàðàö è åãîâè ðàäîâè íà ïîó öð-
êâåíå èñòîðè¼å, Èñòî÷íèê, Ñàðà¼åâî, 1907, XXI, ñâ. 1-2 (31. ¼àíó-
àð), 19. Ïðåøòàìïàíî ó: Ðàäîíè, £., Èëàðèîí Ðóâàðàö è åãîâè
ðàäîâè íà ïîó öðêâåíå èñòîðè¼å, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà
ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, ê. V, ñâ. 12, 229-245.
øòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932.
485
Ðîêàè, Ï., Óãàðñêà è Ìààðè ó äåëó Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó:

Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×åäî-
ìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã ñêó-
ïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà 1996,
Ðóâàðàö, Ä., Øòàìïàíè ðàäîâè È. Ðóâàðöà, Ñïîìåíèöà óìð-
ëîìå àðõèìàíäðèòó ãðãåòåøêîì È. Ðóâàðöó, ïðèð. Ä. Ðóâàðàö,
Ñðïñêè ñèîí, 1905, áð. 17, 505.
Ñàâà, åïèñêîï øóìàäè¼ñêè, Êàðëîâà÷êà áîãîñëîâè¼à çà âðå-
ìå ðåêòîðñòâà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼
èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×åäîìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âè-
òîìèðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼
Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íà-
óêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-
Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997, 159-167.
Ñàâêîâè, £., Ñðïñêà èñòîðè¼à ó Íîâîñàäñêî¼ ãèìíàçè¼è è
Èë. Ðóâàðàö, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàì-
ïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñ-
òîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 319-
322.
Ñàíäè, À., Öðíà êèãà, V, Ëåãåíäà îöà Èëàðè¼îíà, îöà,
èíîêà, ñõèìíèêà, ïðåïîäîáíèêà, 1887.
Ñåêóëè, £., Èç ìî¼åãà ñåàà íà Èë. Ðóâàðöà, Ñïîìåíèöà
Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòî-
ðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íî-
âîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932, 314-319.
Ñèíèøà, Íàðîäíà òðàäèöè¼à è íåïîãðåøèìè èñòîðèöè,
Ñòðàæèëîâî, 21. 07. 1888, 4, 29, 455.
Ñêåðëè, £., Èëàðèîí Ðóâàðàö, Îä¼åê, Áåîãðàä, 1905, IV, 186.
Smièiklas, T., Ilarion Ruvarac, Ljetopis Jugoslavenske akade-
mije, Zagreb, 1907 (za god. 1906), 21, 168-173.
Ñïîìåíèöà óìðëîìå àðõèìàíäðèòó ãðãåòåøêîì Èëàðèîíó
Ðóâàðöó , ïðèð. Ä. Ðóâàðàö, Êàðëîâöè, 1905.
486
ÏÐÈËÎÇÈ
Ñòà¼è, Â., Îòàö Èë. Ðóâàðöà êàî ó÷åíèê, Ñïîìåíèöà Èëà-

Ñòàíî¼åâè, Ñò., Ó ñïîìåí Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Ñðïñêè êè-
æåâíè ãëàñíèê, Áåîãðàä, 1932, XXXVI, 581-584.
Ñòåâàíîâè, Ï., Èëàðèîí Ðóâàðàö î õðîíîëîãè¼è ó äåëèìà
ñâåòîã Ñàâå, Ïðèëîçè çà êèæåâíîñò, ¼åçèê, èñòîðè¼ó è ôîëêëîð,
Áåîãðàä, 1924, 1-2, ñòð. 240-247.
Ñóáîòè, Ê. Ïðèëèêîì øåçäåñåòîãîäèøèöå Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà. Ïîâåñíî-ïñèõîëîøêå öðòèöå, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå,
1894, 117, 108-114.
Ñóâà¼è, Á., Äâà ïðîìèøàà ñðïñêå èñòîðè¼å, Èëàðèîí
Ðóâàðàö è Ïàíòà Ñðåêîâè, Äàíèöà, Ñðïñêè íàðîäíè èëóñòðî-
âàíè êàëåíäàð çà ãîäèíó 1997, óð. Ìèîäðàã Ìàòèöêè, Íàäà Ìè-
ëîøåâè-îðåâè, Âóêîâà çàäóæáèíà, Áåîãðàä, 1997, 212-216.
Ñóâà¼è, Á., Èëàðèîí Ðóâàðàö èçìåó èñòîðè¼å è òðàäè-
öè¼å, ó: Ñëîâåíñêî ñðåäîâåêîâíî íàñëåå, Çáîðíèê ïîñâååí ïðî-
ôåñîðó îðó Òðèôóíîâèó, óð. Ç. Âèòè, Ò. £îâàíîâè, È. Øïà-
äè¼åð, ×èãî¼à øòàìïà, Áåîãðàä, 2002, 637-653.
Ñóâà¼è, Á., Äâå ñòóäåíòñêå ðàñïðàâå Èëàðèîíà Ðóâàðöà,
Íàó÷íè ñàñòàíàê ñëàâèñòà ó Âóêîâå äàíå, Áåîãðàä, 2004, 32/2,
331-343.
Ñóâà¼è, Á., Èëàðèîí Ðóâàðàö î Ïàíòè Ñðåêîâèó, Ìèòî-
ëîøêè çáîðíèê, 14, óð. äð Ì. Ñòî¼àíîâè, ïðèð. Æ. Àíäðå¼è, Öåí-
òàð çà ìèòîëîøêå ñòóäè¼å Ñðáè¼e, Ðà÷à-Áåîãðàä, 2005, 97-125.
Ñóâà¼è, Á., Ïðåïèñêà Èëàðèîíà Ðóâàðöà è Êîíñòàíòèíà
£èðå÷åêà, ó: Ãîäèøàê Êàòåäðå çà ñðïñêó êèæåâíîñò ñà ¼óæíî-
ñëîâåíñêèì êèæåâíîñòèìà. Ïîñâååíî óñïîìåíè íà äð Æèâà-
íà Æèâêîâèà, óð. Á. Ñóâà¼è, ãîä. II, Áåîãðàä, 2006.
Ñóâà¼è, Á., Èëàðèîí Ðóâàðàö è ìèòîëîøêà øêîëà,
Ìèòîëîøêè çáîðíèê 16, Òåìà: àêàäåìèê Ìèðîñëàâ Ïàíòè, óð.
äð Ì. Ñòî¼àíîâè, ïðèð. Æ. Àíäðå¼è. Öåíòàð çà ìèòîëîøêå
ñòóäè¼å Ñðáè¼å, Ðà÷à-Áåîãðàä, 2007, 139159.
487
Ñàìàðè, Ð., Ïèñöè ñðïñêå èñòîðè¼å, ê. IV, Áåîãðàä, 1994,

241249.
Òåñòàìåíò îöà Èë. Ðóâàðöà, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàð-
öà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó
Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè
Êàðëîâöè, 1932, 298.
Òîìàíîâè È., Ã. Ðóâàðàö è Ìîíòåíåãðèíà, Ñðåìñêè Êàð-
ëîâöè, 1899.
Òîìè, £., Íåðîäîóáèâà èñòîðè¼à, Çàñòàâà, 1907, áð. 226,
230, 232, 234, 237, 239, 243, 245, 247, 254, 255, 256, 258, 261,
263, 267, 270. Ïðåøòàìïàíî (ñà èçìåíàìà è äîïóíàìà) ó: Òîìè,
£., Áî¼ íà Êîñîâó Ñåîáà Ñðáà Öðíà Ãîðà, Êðèòèêà Ðóâàð÷åâå
øêîëå, Íîâè Ñàä, 1908. Ïðåøòàìïàíî ó: Êðèòèêà Ðóâàð÷åâå øêî-
ëå, Áåîãðàä, 2000.
Òîìè, Í.£., Öðíà Ãîðà ó ïî÷åòêó XVII âåêà áèëà ¼å, çàèñòà,
ïîò÷èåíà Òóðöèìà, Äåëî, Áåîãðàä, 1898, ê. 17, 74-84.
Òîìè, Í.£., Íåêðîëîã, Ñðïñêè êèæåâíè ãëàñíèê, Áåîãðàä,
1905, XV, 397-400.
Òîìè, Í.£. Àðõèìàíäðèò Èëàðèîí Ðóâàðàö, Ãîäèøàê
ÑÊÀ, Áåîãðàä, 1905, XIX.
Òîøêîâè, £., Çíà÷à¼ ðàäà Èëàðèîíà Ðóâàðöà íà ïðîó÷àâà-
ó ïîëèòè÷êå èñòîðè¼å Öðíå Ãîðå, Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà
ó Íîâîì Ñàäó, 1932, ê. 5, ñâ. 2, 252-256. Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà
Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932.
Òðèôóíîâè, ., Ðóâàð÷åâà èçäàà ñðïñêîñëîâåíñêèõ èçâî-
ðà, Çáîðíèê Ìàòèöå ñðïñêå çà ëèêîâíå óìåòíîñòè, Íîâè Ñàä,
1988, 24, 243-251.
èðêîâè, Ñ., Äèëåòàíòè ó ðàçâî¼ó ñðïñêå èñòîðèîãðàôè-
¼å, ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòîðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð.
íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìèòðîâèöè îä 18. äî 20. ñåï-
òåìáðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è óìåòíîñòè, îãðàíàê ó
488
ÏÐÈËÎÇÈ
Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåìñêà Ìèòðîâèöà, 1997,

21-29.
èðêîâè, Ñ., Ñòóäè¼à Èëàðèîíà Ðóâàðöà Î êíåçó Ëàçà-
ðó, ó: Áî¼ íà Êîñîâó ñòàðè¼à è íîâè¼à ñàçíàà, Áåîãðàä, 1992,
9-17.
îðîâè, Âë., Ðàä Èëàðèîíà Ðóâàðöà íà èñòîðè¼è Áîñíå,
Ãëàñíèê Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, 1932, ê. 5, ñâ. 2,
220-229. Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðóâàðöà (1832-1932), îòøòàìïà-
íà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòî-
ðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåìñêè Êàðëîâöè, 1932.
Ôëîðèíñêè, T. Íîâå¼øè¼à èñòîðè÷åñêè¼à èçñëåäîâàíè¼à àð-
õèìàíäðèòà Èëàðèîíà Ðóâàðöà, Óíèâåðñèòåòñêè¼à èçâåñòè¼à, Êè-
¼åâ, 1889, XXIX, 299-325.
×åêåðèíàö Á., Äèìèòðè¼å è Èëàðèîí Ðóâàðàö ñàðàäíèöè ëè-
ñòà Íîâî âðåìå (1889-1891), ó: Áðàà Ðóâàðàö ó ñðïñêî¼ èñòî-
ðèîãðàôè¼è è êóëòóðè, óð. ×åäîìèð Ïîïîâ è Íåãîâàí Âèòîìè-
ðîâè, Çáîðíèê ðàäîâà íàó÷íîã ñêóïà îäðæàíîã ó Ñðåìñêî¼ Ìè-
òðîâèöè îä 18. äî 20. ñåïòåìáðà 1996, Ñðïñêà àêàäåìè¼à íàóêà è
óìåòíîñòè, îãðàíàê ó Íîâîì Ñàäó, Ìóçå¼ Ñðåìà, Íîâè Ñàä-Ñðåì-
ñêà Ìèòðîâèöà, 1997, 289-297.
Øåâè, Ì., Èë. Ðóâàðàö è Çìà¼, Ñïîìåíèöà Èëàðèîíà Ðó-
âàðöà (1832-1932), îòøòàìïàíà èç Ãëàñíèêà Èñòîðèñêîã äðóøòâà
ó Íîâîì Ñàäó, ñâ. 12, Èñòîðèñêî äðóøòâî ó Íîâîì Ñàäó, Ñðåì-
ñêè Êàðëîâöè, 1932, 266-273.
Øèøè, Ô. Ïåò ïèñàìà Èë. Ðóâàðöà Ôðàó Ðà÷êîìå, Ñïî-
489
490
ÏÐÈËÎÇÈ
ÐÅÃÈÑÒÀÐ ËÈ÷ÍÈÕ ÈÌÅÍÀ
Àãàòîíîâè, Ð. 394 Àíòîíè¼å, ïàòðè¼àðõ 429, 430

Àäàì 211 Àïàôè, êíåç 363
Àäîíèñ, ãð÷êî áîæàíñòâî âåãåòà- Àïîëîí, îëèìïñêè áîã, ñèí Çåâñà
öè¼å è ïëîäíîñòè 93 è Ëåòå 139, 146, 183
À¼äà÷è, Äå¼àí 98, 116 Àðàíèòîâè, Äîáðèëî 110
Àêèð, ïðåìóäðè 128 Àðàï-ïàøà 131, 137
Àêðîïîëèò, Ãðê 472 Àðàïèí, òðîãëàâè, öðíè 88, 89,
Àëåêñàíäàð, Âåëèêè 114 120, 126, 127, 131, 132, 134,
Àëåêñè¼å, áîæ¼è ÷îâåê 77 136-138, 140, 146, 205
Àëòîìàí, ñèí çåòñêîã êíåçà Âî¼è- Àðåñ (Àðå¼), îëèìïñêè áîã, Çåâñîâ
íà 288, 289, 296 è Õåðèí ñèí 146
Àëòîìàíîâè, Íèêîëà 91, 251, Àðíàóäîâ, Ìèõàèë 80, 81, 82
266, 290-292, 296, 297, 305, Àðíèì, Àõèì ôîí (Arnim, Achim
313 von) 24, 67
Àìàðòîë, Ãåîðãè¼å, âèçàíòè¼ñêè Àðñà, ïàòðè¼àð âèä. Öðíî¼åâè,
õðîíè÷àð 349 Àðñåíè¼å III
Àíà 200 Àðñî¼å (Àðñåíè¼å) 273
Àíà, öàðèöà 251 Àñàí-àãà 118, 119
Àíäðå¼è, Æèâî¼èí 33, 34, 246, Àòàíàñè¼å, äàñêàë, Ñðáèí 384
479, 487 Àòëàãè, Ìàðêî 34
Àíäðè¼àø (Àíäðåàø, Àíäðè¼à), Àôàíàñ¼åâ, À. Í. (Àôàíàñüåâ, À.
ñèí êðàà Âóêàøèíà 125, 131 Í.) 72
Àíäðè, Íèêîëà 166 Àôðîäèòà, áîãèà óáàâè 93
Àíäðîìåäà, êè Êàñèîïå¼å è åòè- Àõè, çìà¼ 88, 90, 106
îïñêîã êðàà Êåôå¼à 139 Àõìåäè¼à, òóðñêè ïåñíèê 324, 325,
Àíãåëèíà, êè Àðè¼àíèòà Êîìíè- 329
íà, æåíà äåñïîòà Ñòåôàíà Àøáîò, Î. (Asboth, O.) 438
Áðàíêîâèà 158 Àøèê-ïàøà Çàäå (Àøèêïàøè),
Àíåëè, Ãåðìàí, ñðïñêè ïàòðè- òóðñêè èñòîðè÷àð 324, 330,
¼àðõ 17 338
Àíçåëì (Anselm, Anselmo de Ca-
hieu) 442
491
Áàáà, Íîâàê âèä. Ñòàðèíà, Íîâàê Áàðáàðîñà, Ôðèäðèõ 143

Áàäåíñêè, ìàðêãðàô 440 Áàðèøè, Ôðàî 283, 285
Áà¼àçèò I, òóðñêè ñóëòàí 43, 129, Áàðëåòè (Áàðëåöè¼å), Ìàðèí, áè-
269, 283, 310, 311, 314, 319, îãðàô 296, 442
325, 340, 356, 403 Áàðíàóåð 322
Áà¼àçèò II, òóðñêè ñóëòàí 324, 396 Áàðòåíøòà¼í, óãàðñêè äâîðñêè ñå-
Áà¼î Ïèâàíèí 406, 407, 412 êðåòàð 367, 392
Áàêè, £îâàí, òðãîâàö 216 Áàòîðè, Æèãìóíä 205, 207
Áàêîòè, Ïåòàð 128, 159, 160, 167, Áàøàãè, Ñàôåò-áåã 322, 325
181 Áåçáèåã, õðò 107
Áàêõèí, Àðõèæóïàí 191 Áåêè, Òîìèñëàâ 65, 78
Áàëàáàí, àðáàíàøêà ïîòóðèöà 63, Áåìáî, Àíäðè¼à 311
86 Áåíôà¼, Òåîäîð (Benfey, Theodor)
Áàëàáàí, çàòî÷íèê 86, 87 79
Áàëà÷êî, âî¼âîäà 63, 64, 86, 87, 88, Áåîâóëô 143
89, 105, 120, 420 Áåñàðàáà, Àëåêñàíäàð, âëàøêè
Áàëàñ âèä. Âàëàñ âî¼âîäà 251
Áàëàøêî âèä. Áàëà÷êî, âî¼âîäà Áèëèø Êóá-èëà 330
Áàëäîâèí II (Balduin), ëàòèíñêè Áèðãåð (Bürger, Gottfried August)
öàð 214, 441, 442 67
Áàëåøà âèä. Áàëà÷êî, âî¼âîäà Áèòëèñè, Èäðèç 323, 324, 330, 331
Áàëîòå, Àíòîí (Áàëîòý, À.) 97 Áëàãî¼åâè, Ìèëîø 92
Áàëøà, ñðïñêè âåëèêàø 354-355 Áëàæ, ñâåòè 63, 86
Áàëøà III 347 Áëîê, Àëåêñàäàð 183
Áàëøà, óíóê ÷åëíèêà Âðàòêà 286 Áîàðîâ, Ä. 31
Áàëøà, Áàëøè 134, 163, 227, 259, Áîâ îä Àíòîíå (Bueves d Hansto-
283 ne) 111, 114, 135
Áàëøèè, âëàñòåîñêà ïîðîäèöà Áîâàí, Âëàäèìèð 206, 207
266, 296, 302, 305, 397, 437 Áîãäàí, áðàò äåñïîòà Îëèâåðà
Áàí îä Ëåàíà 94 293, 294
Áàí îä Íè¼åìàöà 113 Áîãäàíîâè, Ä. 399
Áàíàøåâè, Íèêîëà 81, 114, 133- Áîãäàíîâè, Äàâèä 180
135, 262, 336 Áîãäàíîâè, Äèìèòðè¼å 266, 272,
Áàíîâè, Ñòðàõèà 64, 105, 106, 285
107, 113, 134, 151, 234, 334, Áîãèøè, Âàëòàçàð 113, 114, 115,
335 119, 122, 131, 204, 317, 431,
Barakoviæ, Juraj 350, 351 456, 466
492
ÏÐÈËÎÇÈ
Áîãóìèë, âëàñòåëèí 242, 307 299-300, 300, 357, 358, 361-

Áîæåíà, £èðå÷åê 429 382, 386, 391, 392, 394, 442,
Áîæèäàð, ïðåïèñèâà÷ 309 454, 481
Áîæè, Èâàí 277, 301, 313, 346, Áðàíêîâè, îðå (Ìàêñèì), ñèí
350, 351 Ñòåôàíà Áðàíêîâèà, ñðïñêè
Áîæîâè, Ðàäå 89, 137 äåñïîò 48, 158
Áîêà÷î, îâàíè (Boccaccio, Gio- Áðàíêîâè, £îâàí, ñèí Ñòåôàíà
vanni) 132 Áðàíêîâèà, ñðïñêè äåñïîò
Áîëàíè, Äî¼÷èí 136 48, 158, 371
Áîëèöà (Áèâîëè÷è), êîòîðñêà Áðàíêîâè, Ëàçàð, ñèí äåñïîòà
âëàñòåîñêà ïîðîäèöà 406 óðà Áðàíêîâèà, ñðïñêè äå-
Áîëèöà, Ìàðè¼àí 405, 410 ñïîò 158, 362
Áîíôèíè, Àíòîíèî, èòàëè¼àíñêè Áðàíêîâè, Ñòåôàí, ñèí äåñïîòà
ïèñàö, èñòîðè÷àð Óãàðñêå óðà Áðàíêîâèà, ñðïñêè äå-
202, 364 ñïîò 47, 158, 203, 287
Áîðî¼åâè, Íèêîëà 58 Áðàíêîâèè, ñðïñêà âëàñòåîñêà è
Áî÷êîâ, Ïëàìåí 83, 129 âëàäàðñêà ïîðîäèöà 167, 179,
Áîøêîâè, £îâàí 25, 168, 217, 238 283, 291, 307, 349, 353, 362,
Bokoviæ-Stulli, Maja 79, 165, 383
169 Áðàíêîâèè, áîñàíñêè áåãîâè 350
Áðàíêî, Ìëàäåíîâè, ñåâàñòîêðà- Áðàíêîâèè, ñðåìñêè 60, 370
òîð 283, 292, 354, 371 Áðàóí, äîêòîð 343-344, 344
Áðàíêîâè, Âóê 32, 33, 40, 43, 46, Áðàóí, Ìàêñèìèëè¼àí (Braun, Ma-
158, 227-230, 258, 259, 266, ximilian) 77, 78
280, 283, 292, 296, 300, 304- Áðåíòàíî, Êëåìåíñ (Brentano, Cle-
307, 313, 318, 319, 321, 326- mens) 24, 67
329, 332, 336-339, 345-358, Brliæ, Ignjat 322
386, 387 Áðóê, Âàí äåí 33
Áðàíêîâè, Ãåîðãè¼å, ñðïñêè ïà- Áóãàðèí, öðíè 93
òðè¼àðõ 418 Áóãàðñêè, Ñòåâàí 255
Áðàíêîâè, Ãðãóð (Ãåðìàí), ñèí Áóñëà¼åâ, Ô. È. (Áóñëàåâ, Ô. È.) 72
äåñïîòà óðà Áðàíêîâèà Áóà, Ìèõàèëî 103
158, 202, 203, 370, 371 Áóà, Íèêîëà, ïðîòîâåñòè¼àð 291
Áðàíêîâè, îðå (Ãåîðãè¼å),
ãðîô 27, 32, 40, 46, 50, 51, 157, Âàâèëà, çåòñêè ìèòðîïîëèò 397,
203, 206, 229, 230, 247, 250, 402
253-255, 282, 283, 287, 290, Âàãíåð, Ð. (Wagner, Richard) 183
493
Âà¼óíîâ, âèä. Ðóâàðàö, Èëàðèîí Âëàäèñëàâè, Ñàâà 253

Âàêàðåëñêè, Õðèñòî 80, 112 Âëàåíè, Âëàòêî 332
Âàëàñ, äåìîí 63, 87, 88, 90, 105, Âëàòêî, Õåðöåãîâè, ñèí õåðöåãà
106 Ñòåôàíà 447
Âààâåö, Ìàòè¼à 173-175, 180 Âëàõ-Àëè¼à 105, 106, 107, 134
Âàñèëè¼å 227 Âëàøè, Ðàäóëå 400, 401
Âåáåð, Àëáðåõò (Weber, Albrecht) Âîäàí, ãåðìàíñêè áîã ðàòà 105,
26 130, 139
Âåëåâà, Äàðèíà 427 Âî¼èí, çåòñêè êíåç 90, 91, 92, 177,
Âåíè¼àìèí, îòàö 218 209, 297, 298
Âåðêîâè, Ñòåôàí 29, 30, 81, 136 Âî¼èíîâè, Àëòîìàí 90, 91
Âåðòíåð (Wertner, M.) 446 Âî¼èíîâè, Âî¼èñëàâ, êíåç 90, 91,
Âåñåëîâñêè, Àëåêñàíäàð (Âåñå- 209, 281, 282, 288, 290, 293,
ëîâñêèé, Àëåêñàíäàð Í.) 63, 295, 297
81, 86 Âî¼èíîâè, Ìèëîø 87, 90, 91, 92,
Âèä, ñëîâåíñêè áîã 177 93, 151, 157, 234, 421
Âèäàêîâè, Ìèëîâàí 364 Âî¼èíîâè, Òîìà 90, 91
Âèäîñàâà, óáà 123 Âî¼èíîâèè, çåòñêà ïîðîäèöà 91,
Âèëàíè (Villani, M.), èñòîðè÷àð 92, 297, 420
289 Âî¼èõíà, åñàð 195, 295
Âèñàðèîí, ìèòðîïîëèò çåòñêè Âî¼íîâè, Ãåîðãè¼å 17
405, 407, 409 Âîëôäèòðèõ (Wolfdietrich) 63, 86,
Vitezoviæ-Ritter, Pavao 326-328 135
Âèòè, Çîðèöà 487 Âîëõ, Âñåñëàâåâè÷ 144
Âèòêîâè, Ãàâðèëî 17, 230, 386, Vonèina, J. 326
481 Vranèiæ, Anton 97, 196, 205
Âèòîìèð 303, 304 Âðàòèñëàâ áàðîí ×åõ 343
Âèòîìèðîâè, Íåãîâàí 17, 479- Âðàòêî, êíåç 281, 285, 286
483, 486, 488-489 Âðèòðà, çìè¼à 87, 88, 90, 127, 140
Âèøâàðóïà, òðîãëàâà çìè¼à 89 Âðõîâàö, Ð. 479
Âèøåáóä 103 Âóê, Áðàíêîâè, äåñïîò âèä. Çìà¼
Âèøè, Ôèëèï 74, 143, 162, 188, Äåñïîò Âóê
189, 326 Âóê Áðàíêîâè Ïîäãîðè÷àíèí 371
Âëàäèìèð, ñâåòè 432 Âóê, Åëåàçàð 292
Âëàäèñëàâ, çåòñêè êðà 262 Âóê, Îãåíè âèä. Çìà¼ Äåñïîò Âóê
Âëàäèñëàâ £àãåëîíàö, óãàðñêè Âóê, Ñòåôàíîâè Êàðàè 16, 22,
êðà 95, 98 28, 47, 73, 74, 80, 86, 89, 92,
494
ÏÐÈËÎÇÈ
94, 98, 102, 103, 106, 109, 110, Âóëè, Íèêîëà 217, 238
113, 115, 120, 123, 131, 133, Âó÷î, £óëè¼àíà 62
138, 142-144, 146, 147, 149,
152, 158, 160-163, 165-167, Ãàâðèëîâè, Àíäðà 11, 24, 63, 65,
169, 175, 182, 188-190, 195, 86, 91, 114, 116, 131, 132, 168
196, 203-205, 209, 212, 213, Ãàâðèëîâè, £îâàí 243
237, 258, 271, 326, 346, 366, Ãàâðèëîâè, Íèêîëà 207
386, 387, 400, 401, 414, 470 Ãàâðèëîâè, Ñëàâêî 479
Âóêàëîâè, Ëóêà 462 Ãàðà, Íèêîëà, âèä. Ãîð¼àíñêè, Íè-
Âóêàí, Íåìàè, âåëèêè êíåç 47, êîëà Ìëàè
50, 191, 233, 281, 402, 409 Ãàðåâè, Íèêîëà, âèä. Ãîð¼àíñêè,
Âóêàíîâèè 47, 50, 233 Íèêîëà Ìëàè
Âóêàøèí, Ìðàâ÷åâè, ñðïñêè Ãåëöåð, Õ. (Gelzer, Heinrich) 467
êðà 40, 41, 42, 44, 45, 79-80, Ãåðëàõ, Ñòåôàí (Gerlach, St.) 205,
84, 109, 110, 112, 113, 114, 115, 342, 431
116, 117, 121-123, 125, 126, Ãåðîëä 456
148, 151, 156, 157, 163, 197, Ãåð÷è, £àêîâ 20
225-228, 232, 234, 242, 247- Ãåðøè, Ãèãà 382, 391, 392, 479
261, 263-275, 277-279, 287, Ãè¼îì Àäàì, áàðñêè àðõèåïèñêîï
290-296, 299, 307, 428, 430, 134
432, 435 Ãèôåðäèíã, Àëåêñàíäàð Ô. (Ãè-
Âóêàøèí îä Ëåàíà 110 ëüôåðäèíã, À. Ô.) 45, 53, 133,
Âóêèåâè, Ì. 206 139, 157, 211, 214-216, 319,
Âóêîâè, Áîæèäàð Ïîäãîðè÷àíèí 329, 354, 386, 417
372 Ãèíî 132, 134, 146
Âóêîâè, Âëàòêî, âî¼âîäà 306, 312, Ãèíî, Àðíàó÷å 132, 134
319, 332, 336, 338, 345, 347, Ãèíî, äè Òàêî (Ghino di Tacco) 132
355 Ãèíî, Ëàòèíèí 132, 134
Âóêîâè, óðà âèä. óðà, Áðàí- Ãî¼êî, Ìðàâ÷åâè 253, 272, 296
êîâè Ãîëåìîâè, óðà ÷åëíèê äåñïî-
Âóêîâèè 355 òà óðà Áðàíêîâèà 52, 187,
Âóêîìàíîâè, Ñëàâêî 110 200, 201
Âóêîñàâà, êè êíåçà Ëàçàðà 283, Ãîëîâèí, ðóñêè öàðñêè ñàâåòíèê
326, 328, 344 387
Âóê÷åâè, Ìèëî 199 Ãîëîòðá, Èâî 234
Âóê÷è-Êîñà÷à, Ñòåôàí, õåðöåã îä Ãîð¼àíñêè, Íèêîëà Ìëàè, ìà-
ñâåòîãà Ñàâå 259, 403, 447 ÷âàíñêè áàí è çåò êíåçà Ëàçà-
495
ðà 98, 283, 289, 297, 306, 328, Äàâèäîâàö, Ñàâà 18, 415, 433
332, 351 Äàâèäîâè, Äèìèòðè¼å 367
Ãðàíè, Ô. 479 Äàíèëî II (Ïåêè), ñðïñêè àðõèå-
Ãðáè÷è, Çàíå (Giovani Antonio ïèñêîï è ïèñàö 44, 263, 271,
Bolicca) 406, 407 364
Ãðáàíîâè âèä. Õðåáåàíîâè Äàíèëî III (Áàñêè èëè Ìëàè),
Ãðãóð, íàâîäíè ñèí ñëåïîã Ãðãó- ñðïñêè ïàòðè¼àðõ è ïèñàö 209,
ðà Áðàíêîâèà 370 281, 300
Ãðãóðåâè, Âóê, ñðïñêè äåñïîò Äàíèëî, Ïåòðîâè (Øåï÷åâè),
âèä. Çìà¼ Äåñïîò Âóê ìèòðîïîëèò öðíîãîðñêè 402,
Ãðåáåàíîâè, Ëàçàð âèä. Ëàçàð, 407-409, 412, 413
êíåç Äàíè÷è, óðà 16, 28, 367, 368,
Ãðåáîñòðåê, Íîâàê, âåëèêè âî¼âî- 479
äà 206, 214 Äàíè÷è, £óðî 120
Ãðåãîðà, Íèêèôîð 79, 108 Äàíòå, Àëèãè¼åðè (Dante, Alighi-
Ãðèãîðè¼å 163 eri) 132
Ãðèì, áðàà (Grimm, Brüder) 62, Äàðè¼àí, öàð 136
70, 72, 79, 173, 176, 180 Äåáåëè (Äåáåàê), Íîâàê âèä.
Ãðèì, £àêîá (Grimm, Jacob) 24, 26, Ñòàðèíà Íîâàê
40, 67, 72, 79 Äåáåêîâè, Äåíà, ïîï 272
Ãðèì, Âèëõåëì (Grimm, Wilhelm) Äå¼àí, âëàñòåëèí 294
24, 26, 70, 79, 130 Äåëè, Ëèäè¼à 83, 84, 115, 121, 122
Ãðèöêàò, Èðåíà 263 Äåðåòè, £îâàí 148, 167
Ãðêîâè, Ìèëèöà 309 Äåñïèíà (Îëèâåðà), êè êíåçà Ëà-
Ãðîìîâíèê, áîã 160 çàðà 283, 306, 328
Ãðóáà 277 Äåòåëè, Ìèð¼àíà 93
Ãðó¼èöà, Íîâàêîâè 88, 94, 142, Äè¼àíà, áîãèà 83
152, 205, 234 Äèêàíæ (Du Cange) âèä. Äèôðåí
Ãðó¼è, Íèêàíîð 367, 422 Äèìåçèë, Æîðæ (Dumézil, Geor-
Ãðó¼î âèä. Ãðó¼èöà, Íîâàêîâè ges) 70
Ãð÷è, £îâàí 234, 236, 243-245, Äèìèòðè¼å 201
303, 322, 359, 361, 362, 422, Äèìèòðè¼å, ñâåòè 268, 269, 285, 456
466, 479, 480-482 Äèìèòðè¼å Êîáèëè 330
Ãð÷è, Ìàíî¼ëî 163, 197, 208 Äèíåêîâ, Ïåòàð 79, 80, 82
Ãóáåðíàòèñ, À. äå (Gubernatis, A. Äèíè, Ìèõàèëî 91, 304, 307, 310,
de) 72 313, 314, 318, 319, 332, 356,
Ãóíäóëè, èâî 299, 405 428
496
ÏÐÈËÎÇÈ
Äèíè-Êíåæåâè, Äóøàíêà 458, Äóêà, £îâàí, âèçàíòè¼ñêè õðîíè-

480 ÷àð 157, 320, 338, 348
Äèí÷å, Àðíàó÷å 132 Äóêà, Õåðöåãîâàö 134
Äèîêëåöè¼àí, ðèìñêè öàð 136, 161 Äóêëè¼àí, öàð âèä. Äóêàíèí, öàð
Äèîíèñ, íà¼ìëàè Çåâñîâ ñèí, áîã Äóêàíèí, ïîï 61, 75, 155, 262
âåãåòàöè¼å è ïëîäíîñòè 93, Äóêàíèí, öàð 159, 161
183 Äó÷è, Íèèôîð 43, 50, 237, 462
Äèòðèõ 130
Äèôðåí (Charles du Fresne du Can- åìî, Áðàíèí 126, 127, 129, 130-
ge) 41, 283, 291, 328, 442 4, 146
Äèôðåí-Êàíå, Ôèëèï 342 åðçåëåç, Àëè¼à 110
Äìèòàð, âî¼âîäà 345 èíî, àðáàíàøêè êíåç 131, 132, 146
Äìèòàð, æóïàí 50, 191 îðå (óðå), ñâåòè 132, 133,
Äìèòàð, êðàåâè 44, 125 136-140, 147, 148
Äìèòàð, èç Êóïèíèêà 47, 225 îðåâè, £îâàí 57, 58
Äîáðîâñêè, £îñèô (Dobrovsky, Jo- îðåâè, Ì. £. 217, 238, 421
sif) 24 îðåâè, Ì. Ïðèçðåíàö 386, 387
Äî¼÷èí, Ïåòàð 158 îðåâè, Ìèëîø 31, 33, 171, 480
Äîìåíòè¼àí, ìîíàõ è ïèñàö 52, óêè, Àâðàì 361, 383-385
190, 192-194 óðà I Áàëøè, îáëàñíè ãîñïî-
Äîí÷åâà, Äàðèíà 427 äàð 125, 302, 305
Äðàãàø, £îâàí, äåñïîò 126, 141, óðà II Ñòðàöèìèðîâè Áàëøè,
142, 266, 294 îáëàñíè ãîñïîäàð 306, 307,
Äðàãàø-Äå¼àíîâè, Êîíñòàíòèí, 328, 336
âåëèêàø 126, 141, 266, 293, óðà, Áðàíêîâè, ñðïñêè äåñïîò
294 43, 47, 48, 52, 54, 60, 142, 151,
Äðàãèà (Äðàãàíà), ó ìîíàøòâó 152, 158, 197-201, 205, 217,
Òåîäîñè¼à, ñåñòðà êíåçà Ëàçà- 238, 259, 273, 274, 316, 337,
ðà è æåíà ÷åëííèêà Ìóñå 42, 350-355, 362, 367, 370, 371
209, 210, 266, 281 óðà, Ñìåäåðåâàö âèä. óðà,
Äðàãèøà, âî¼âîäà 142 Áðàíêîâè
Äðàãóòèí, êðà 285, 287 óðàø, Âðàíè÷è 447
Äðàãóòèíîâè, Ì. Ê. 181 óðàø, Èëè(¼è) (Juras) 43, 447
Äðàçè¼àí (Drasian) 135 óðàøåâèè (Jurassevich) 43, 447,
Äðåõñëåð, Á. (Drechsler, B.) 63, 86 448
Äðíäàðñêè, Ìèð¼àíà 83, 146 óðà (óðà), ñèí ÷åëíèêà Âðàò-
Äóðè¼å, Ïîë (Durrieu, Paul) 442 êà 286
497
óðåâ, Áðàíèñëàâ 392, 412, 414, Çèðî¼åâè, Îëãà 33, 323, 325, 329-
480 331, 347
óðè, Âî¼èñëàâ 145, 226, 248 Çëàòêîâè, Èâàí 141
Çìà¼, £îâàí £îâàíîâè 16, 58, 489
Åâãåíè¼å (£åâåíè¼å), ïðèíö 286 Çìà¼ Äåñïîò Âóê 43, 48, 84, 94,
Åâëè¼à ×åëåáè 323, 331 110, 111, 117, 151, 158, 187,
Åâðåíîñ, òóðñêè áåã è âî¼ñêîâîà 202-204, 353, 370
278 Çîð÷è, Ìàðêî 393
Åäèï 163 Zrinski 326, 327
Åõî 130 Çóêîâè, óáîìèð 94, 109
Åëåçîâè, Ãëèøà 330
Åëè¼àäå, Ìèð÷à (Eliade, Mircea) Èâàí, áàí (Johanne banno) 333
66, 143 Ivan Palina 333, 334
Åíâåðè 108 Ivan, Horvat 333, 336
Åíãåë, £. (Engel, Johann Christian) Èâàí II, âèçàíòè¼ñêè öàð 311
202, 283, 288, 299, 300, 328, Èâàíè, Äóøàí 22, 59
363, 374, 464, 473 Èâàíèø 125
Èâàíèøåâè, Àëòîìàí 281
Æàðêî, âëàñòåëèí 294 Èâàíîâ, Â¼à÷åñëàâ Âñ. (Èâàíîâ,
Æèâàíîâè 359 Âÿ÷åñëàâ, Âñ.) 183
Æèâàíîâè, . 340 Èâàíîâ, £. (Èâàíîâ, É.) 80, 82
Æèâàíîâè, £îâàí 223 Èâàíîâà, Ðàäîñò 145, 146
Æèâêîâè, 29, 335 Èâà÷êîâ, È. 480
Æèâêîâè, Æèâàí 20, 487 Èâè, Àëåêñà 393, 394, 480
Æèâêîâè, Òåîôàí 17 Èâè, Ïàâëå 26
Æèãìóíä (Sigismund), Ëóêñåì- Èãàòè¼å, ðóñêè ìîíàõ 308
áóðøêè, óãàðñêè êðà 305, Èçàáåëà 203
314, 332, 351 Èçèäà 93
Æèãìóíä Ðàêîöè, êíåç 372 Èçîëäà (Èæîòà) 263
Æèðìóíñêè, Â. Ì. (Æèðìóíñêèé, Èëè¼à, ïðîðîê 160
Â. Ì.) 70, 112 Èëè, £îâàí 58
Èëè-Îðèîâ÷àíèí, Ëóêà 458
Çâîíèìèð, õðâàòñêè áàí 298 Èíäðà, èíäè¼ñêè áîã 87, 88, 89,
Çèãåìèíà (Siegeminna) 135 105, 106, 107, 127, 139, 140
Çèãôðèä (Siegfrid) 262, 263 Èðèíà, äåñïîòèöà âèä. £åðèíà,
Çèíöåíäîðô, £. (Sinzendorf, Jo- ïðîêëåòà
ach.) 342 Èñàè¼à, ñòàðàö 42, 227, 256, 258, 302
498
ÏÐÈËÎÇÈ
Èøòàð, áîãèà 93 £åëåíà, êðàèöà, æåíà ñðïñêîã

Èøòâàíôè, Íèêîëà, ìààðñêè êðàà Óðîøà I 239, 436-438,
èñòîðè÷àð 196, 364 440-442
£åëåíà, êè ÷åëíèêà Âðàòêà 286
£àáó÷èëî, êðèëàòè 123 £åëåíà, êè êíåçà Ëàçàðà 283, 306
Jagiæ, Vatroslav 28, 75, 76, 141, £åëåíà, ñåñòðà öàðà Êîíñòàíòèíà
155, 161, 173, 176, 205, 211, 99
213, 219, 316, 319, 320, 398, £åëåíà, öàðèöà 41, 162, 237, 261, 295
417, 433-436, 444, 449, 456, £åëèñàâåòà, ñåñòðà êíåçà Âî¼èñëà-
459, 464, 466, 469, 473, 474, âà Âî¼èíîâèà 297
476 £åëèñàâåòà, öàðèöà 203, 295
Jagiæ, Stanka 444 £åðã èç Íèðíáåðãà, ïóøêàð 339,
£àêîâ 201 340
£àêóá, ×åëåáè¼à, ñèí òóðñêîã ñóë- £åðåìè¼à 201
òàíà Ìóðàòà I 311 £åðèíà, ïðîêëåòà 43, 47, 48, 158,
£àêøà, êàïåòàí 177 187, 197-199, 201, 219, 233,
£àêøè, óðà 58 259, 354
£àêøè, Ìèëóòèí 381-382, 382, £åðèíà, öàðèöà 198
391, 481 £åôèìè¼à, ìîíàõèà 195, 196
£àêøèè, áðàà 60, 136, 178 £åôðåì, ñðïñêè ïàòðè¼àðõ 300,
£àíèè¼åâè, £îâàí 72, 107, 137 303, 349
£àíîø, êðà óãàðñêè 47 £èðå÷åê, Êîíñòàíòèí 20, 34, 92, 97,
£àà, ñòàðàö 43 226, 228, 259, 260, 265, 267,
£àñòðåáîâ, Èâàí, ðóñêè êîíçóë ó 268, 272, 295, 303, 384, 421,
Ïðèçðåíó 307 427-478, 487
£àõè¼àïàøè, Ìåõìåä-áåã 47 £îàíèêè¼å, ðàøêè ìèòðîïîëèò 465
£àöèìèðñêè, Àëåêñàíäàð Èâàíî- £îâàí 159, 164, 279
âè 470, 471 £îâàí, Àëåêñàíäàð, áóãàðñêè öàð
£åâðå¼èí, Æóòè 117 286
£åâðîñèìà, ìà¼êà 123, 299 £îâàí Âëàäèìèð, äóêàíñêè êíåç
£åãåí, ïàøà 130, 131, 133, 134 128, 448
£åãåð, Àëáåðò 16 £îâàí Êðñòèòå 159, 160, 249
£åëà÷à, êè Ñòåôàíà Óðîøà III Äå- £îâàí Ðèëñêè, ñâåòè 264
÷àíñêîã 297 £îâàí, ñèí Âðàòêà ÷åëíèêà 286
£åëåíà, àâãóñòè¼à 286 £îâàíîâè, Ãîðäàíà 317
£åëåíà, æåíà Ëàçàðà Áðàíêîâèà £îâàíîâè, óáà 27, 378, 381, 470,
158 481
499
£îâàíîâè, Òîìèñëàâ 272, 285, 487 Êàðàñåê 452, 453

£îâè, Â. 147 Êàðëî, Âåëèêè 133, 143, 371
£îâî, äåñïîòîâè âèä. Áðàíêîâè, Êàðëî I Íàïóñêè 442
£îâàí Êàðëî VI, ôðàíöóñêè êðà 314
£îêà (£óãà), âî¼âîäà 321, 324 Êàñòîð, ¼åäàí îä Äèîñêóðà 178
£îñèô I, àóñòðè¼ñêè öàð 390, 391 Êàñòðèîò-Ñêåíäåðáåã, îðå (ó-
£óã Áîãäàí 29, 286, 294, 334, 335 ðà) 54, 63, 86, 129, 217, 238,
£óãîâèè, áðàà 29, 178, 334, 335 332
£óäà 160 Êàòàðèíà, êè êðàà Òâðòêà I 445
Jukiæ, Fr. 94 Êààíñêè, Ñòåâàí Âëàä. 58
£óëèíàö, Ïàâëå 290, 358, 367, 368, Êà÷àíîâñêè, Âëàäèìèð 227, 267
374 Kaèiæ-Mioiæ, Andrija 63, 86, 129,
£óñòèíè¼àí, âèçàíòè¼ñêè öàð 360 272, 298, 326-328
£óðèøè, £àíêî 142 Êåâåíäèø, Ð. (Cavendish, Richard)
87
Êàäìî, åïîíèìíè õåðî¼ Êàäìå¼à- Êåðáåð, ÷óâàð óëàçà ó Ïîäçåìå
öà, ñèí ôåíè÷àíñêîã êðàà 146
Àãåíîðà 146 Êèäîí, Äèìèòðè¼å, ñîëóíñêè ðå-
Êà¼èöà, âî¼âîäà 52, 158, 200, 201 òîð 314
Êàëèí, öàð 128 Êèëèáàðäà, Íîâàê 109, 116
Êàëèíèê, ïåêè ïàòðè¼àðõ 393 Êèíàì, £îâàí, âèçàíòè¼ñêè èñòî-
Êàëè, £îâàíêà 266 ðè÷àð 191, 457
Êàíèö, Ôåëèêñ 468 Klaiæ, Vjekoslav 438, 456, 458, 481
Êàíòàêóçèí, Äèìèòðè¼å 264 Êëàâèõ, Ãîíçàëåñ (Ruy Gonzales
Êàíòàêóçèí, £àà 197 de Clavijo) 310
Êàíòàêóçèí, £îâàí (Cantacuzenos) Êíåæåâè-Á¼åëîïàâëè, Ðàäå 110
43, 108, 109, 112-114, 116, 119, Êëåóò, Ì. 207
121, 197, 261, 262, 293, 299 Êîáèëè, Äèìèòðè¼å 330
Êàíòàêóçèí, Ìàòè¼à 197, 295 Êîáèëîâè, Ìèõàèëî 344
Êàíòàêóçèí, Òåîäîð 197 Êîâà÷åâè, óáîìèð 40, 217, 224-
Êàíòàêóçèí, Òîìà 197, 199, 201 228, 240, 241, 252, 257-259,
Êàíòàêóçèíîâè, £îâàí 197 267, 269, 271, 276, 279, 280,
Êàïèè-ïàøà, Èáðàõèì 363 294, 295, 312, 313, 345, 350,
Êàðàîðå, Ïåòðîâè, âîæä 442 355, 357, 359, 416, 472, 473,
Êàðàóê, âî¼ñêîâîà 205 475
Êàðàìàí, õðò 64, 105, 107, 234 Êîê¼àðà, óçåïå (Cocchiara, Giu-
Êàðàíîâè, Çî¼à 142, 163 seppe) 24, 62, 70, 128
500
ÏÐÈËÎÇÈ
Êîëàð, £àí (Kollâr, Jan) 24, 160 Êðàëè, Ìàðêî âèä. Êðàåâè,
Êîëèíãâóä, Ðîáèí . (Collingwo- Ìàðêî
od, R. G.) 37 Êðåê, Ãðåãîð 173, 180
Êîåâè, Ñâåòîçàð 207 Êðåñèìèð 298
Êîìíåí I Ìàíî¼ëî, âèçàíòè¼ñêè Êðåöåíáàõåð, Ëåîïîëä (Kretzen-
öàð 208 bacher, Leopold) 26
Êîìíåíè 197 Êðèñòîô ôîí Êèíäñáåðò 362
Êîíñòàíòèí Âåëèêè, ðèìñêè öàð Êðåâè, Õàòèà 30, 119, 169
50, 237 Êðîíåñ, Ôðàíö (Krones, Franz)
Êîíñòàíòèí VII Ïîðôèðîãåíèò, 378
âèçàíòè¼ñêè öàð è ïèñàö 103 Êðñòè, Áðàíèñëàâ 145
Êîíñòàíòèí Ôèëîçîô 60, 195, 200, Êðóìáàõåð, Êàðë (Krumbacher,
205, 277, 316, 317, 320, 337, Karl) 456
340, 345, 347, 352 Êóçóí-£àà 187, 197, 198
Êîíñòàíòèí, öàð 99, 162, 198, 237 Êóí, À. (Kuhn, A.) 26, 63, 72
Êîíñòàíòèíîâè, Çîðàí 339 Êóðèïå÷è (Êóðèïåøè), Áåíå-
Êîíòàðèíè, Ïàâëå (Contarini, Pa- äèêò (Curipeschitz, Benedict),
olo) 274, 343 ïóòîïèñàö 157, 273, 340-342
Êîïèòàð, £åðíå¼ 29, 63, 86 Êóð¼àêîâèè 298
Êîðíåð, £åðîíèì, äàëìàòèíñêè
ïðîâèäóð 405, 440 Ëàäèñëàâ, ×àêè 363
Êîñàí÷è, Èâàí 29, 334, 335 Ëàçàð, êíåç 14, 15, 29, 40, 43, 45, 46,
Êîñàðà 262, 448 60, 68, 90, 91, 92, 125, 131, 141,
Êîñà÷å, âëàñòåîñêà ïîðîäèöà 419 151, 157, 195, 196, 209, 210, 218,
Êîñè¼åð, Íèêîëà, äè¼àê 403 228, 229, 234, 239-244, 249, 251,
Êîñèêîâ, Ã. Ê. 72 254, 256, 259, 263, 264, 266,
Êîñòàäèí, áåã 293 280-310, 312-315, 317-329, 331-
Êîñòàäèí, öàð 122 340, 344-359, 401, 402, 416, 439,
Êîñòè, Äðàãîìèð 481 441, 472, 489
Êîñòè, Äðàãóòèí 77, 86, 92, 102, Ëàçàð, íàâîäíè ñèí ñëåïîã Ãðãó-
103, 114, 160, 212, 309 ðà Áðàíêîâèà 370
Êîñòè, Ëàçà 23, 29, 30 Ëàçàðåâè, Âóê 200, 347, 350
Êîñòè, Ìèòà 216, 481 Ëàçàðåâè, £îâàí 22
Êîòðîìàí, áîñàíñêè áàí 285 Ëàçàðåâè, Ñòåôàí, äåñïîò 43, 52,
Êðàóñ, Ôðèäðèõ (Krauss, Frie- 60, 158, 187, 195, 199-201,
drich) 180 205, 209, 210, 241, 277, 282,
Êðàâöîâ, Í. È. (Êðàâöîâ, Í. È.) 74 283, 316, 317, 347, 352
501
Ëàçàðåâèè 158, 349, 351, 355 óáèáðàòè, Ïåòàð, ñðïñêè åïè-

Ëàòêîâè, Âèäî 162-164, 166, 170, ñêîï 393
340 óáèíêîâè, Íåíàä 108, 111, 115,
Ëåàíèí, Âëàäèñëàâ, êðà (Ledi- 121, 146, 149, 165, 206, 261,
anin, Vladislav, rex) 95, 101 306, 309, 313, 323, 324, 326,
Ëåâåíêëàâ, Õ. (Lewenklau, H.) 97- 332, 334, 336, 350, 351, 358
98, 323 Ljubiæ, Sime (ime) 215, 416, 417,
Ëåàíñêè, êðà 94, 95, 96, 97, 202 419
Ëåêà, Äóêàèíñêè âèä. Ëåêà, êà- óòèöà, Áîãäàí 126, 141, 293, 294,
ïåòàí 298, 299
Ëåêà, êàïåòàí 141, 149, 329
Ëåìà¼è, Íåíàä 481 Ìàãàðàøåâè, . 416
Ëåîíòè¼å, ïðåôåêò Èëèðèêà 456 Ìà¼åð-Áëàæ, õðâàòñêè áàí 63, 86
Ëåîïîëä I, àóñòðè¼ñêè öàð 230, Ìà¼êîâ 299, 300, 302
250, 363, 364, 367, 367-368, Ìà¼ñòîðîâè, Òàò¼àíà 62
368, 370, 375, 378, 380, 384- Ìàêàðè¼å, ¼åðîìîíàõ 395, 397, 429
386, 388, 389, 391, 393 Ìàêàðè¼å, ñðïñêè ïàòðè¼àðõ 46,
Ëåñêîâàö, Ìëàäåí 23, 30, 481 191, 229, 367, 388, 429, 439
Ëèíã, Òðåâîð Î. (Ling, Trevor O.) Ìàêñèì I, ñðïñêè ïàòðè¼àðõ 362,
87 373, 380
Ëè÷èíè, Ñò. 482 Ìàêóøåâ, Â. 310, 312
Ëîêè, ñêàíäèíàâñêî áîæàíñòâî Ìàëåòè, îðå 105
161 Ìàëêî÷-áåã (Ìàëêîøè) 340
Ëîìà, Àëåêñàíäàð 70, 71, 77, 78, Ìàíäàëèíà, âèëà 146
84, 85, 103, 104, 149 Ìàíî¼ëî II Ïàëåîëîã, âèçàíòè¼ñêè
Ëîíãèí Áðàíêîâè 372 öàð 311, 314
Ëóäâèã (Ëóäîâèê) I, óãàðñêè êðà Ìàðà, êè êíåçà Ëàçàðà 241, 282,
285, 287, 289, 292, 297, 305 283, 326, 344
Ëó¼ Áàäåíñêè, ïðèíö 375 Ìàðà, êè ÷åëíèêà Âðàòêà 286
Ëóêà, ¼åâàíåëèñòà 419 Ìàðãèòà, ä¼åâî¼êà 196
Ëóêàðåâè, £àêîâ (Luccari, J.) 108, Ìàðåòè, Òîìî 63, 65, 75, 86, 102,
126, 156, 200, 202, 203, 253, 108, 111, 114, 125, 128, 133,
256, 268, 269, 285, 286, 328, 137, 140, 141, 156, 167-168,
335, 346, 347, 405 177, 206, 207, 248, 294, 401
Luciæ 311 Ìàðè¼à, ñåñòðà êðàèöå £åëåíå 442
Luciæ, Hanibal 63, 86 Ìàðèíêîâè, Áîðèâî¼å 36, 44, 165,
482
502
ÏÐÈËÎÇÈ
Ìàðèíêîâè, Ðàäìèëà 192-194 Ìåëåòèíñêè, Å. Ì. (Ìåëåòèíñêèé,

Ìàðê, êîðíâîëñêè êðà 263 Å. Ì.) 70, 72, 135, 182, 183
Ìàðêî, Êðàåâè 64, 65, 74, 80, Ìåí÷åòè, Øèøêî 454
82, 83, 114, 116, 118, 120-123, Ìåðèè, Áðóíî 123, 143, 144
125-128, 130-138, 140-151, Ìåòîäè¼å, åïèñêîï 52, 192, 193
157, 167, 168, 178, 198, 202, Ìåõìåä Ñîêîëîâè, âåëèêè âåçèð
217, 234, 251, 266, 268, 269, 429, 431, 436
293-295, 298, 299, 306, 313, Ìåõìåä, òóðñêè ñóëòàí 63, 86,
334, 337, 350, 351 202, 409
Ìàðêîâè, óêà 109 Meõìåä II, òóðñêè ñóëòàí 396, 406
Ìàðêîâè, Æ. 32 Ìè¼àòîâè, ×åäîìè 197, 238,
Ìàðêîâè-Ìëàòèøóìà, Ñòàíè- 241, 270, 271, 282, 285, 287,
øà, îáîðêàïåòàí 52, 187, 216, 437
233 Ìè¼óøêîâè, Ñëàâêî 262
Ìàðêîâè-Øòðáàö, Ñâåòëàíà 98 Mikloiè, Franc 76, 111, 211, 438
Ìàðñèëè¼å 383, 404 Ìèëàäèíîâ, Äèìèòðè¼å 94
Ìàòå¼ 160 Ìèëàäèíîâ, Êîíñòàíòèí 94
Ìàòè¼à Áåñàðàáà, âëàøêè âî¼âîäà Ìèëàäèíîâöè, áðàà 205
372 Ìèëàêîâè, Ä. 367, 399, 404, 408
Ìàòè¼à Êîðâèí, óãàðñêè êðà 202, Ìèëàø, Íèêîäèì 483
273, 274, 343 Ìèëåâà, êè êíåçà Ëàçàðà 283
Ìàòè, Âî¼èí 107 Ìèëåð, Âñåâîëîä (Ìèëëåð, Â. Ô.)
Ìàòè, Ñâåòîçàð 77, 81, 82, 160, 81
162, 188, 189, 482 Ìèëåð, Ìàêñ (Müller, Max) 63, 72
Matiæ, T. 129, 327 Ìèëåð, Îðåñò 180, 181, 438
Ìàòèöêè, Ìèîäðàã 94, 118-120, Ìèëåòè, Àâðàì 113, 118, 119
137, 138, 234, 301, 487 Ìèëåòè, Ñâåòîçàð 15, 365
Matkoviæ, Petar 273, 274, 342, 343 Ìèëè¼à, ñòàðàö 64, 149, 297, 298
Ìàõìóä, Äóêàèíñêè 440 Ìèëèåâè, . Ìèëàí 198, 327,
Ìàøèðåâè, Ñàìóèëî, êàðëîâà÷- 472, 473
êè ïàòðè¼àðõ 365 Ìèëèöà, êíåãèà 195, 241, 281-
Ìåäàêîâè, Äàíèëî 58, 59 286, 334, 347
Ìåäàêîâè, Ìèëîðàä 385, 399, Ìèëîâè, Ìèëîâàí 100, 101, 137,
404, 408 138
Ìåäåíèöà, Ðàäîñàâ 112 Ìèëî¼åâè, Ìèëîø Ñ. 27, 28, 41,
Ìåçè¼åð, Ôèëèï 313, 318, 332 42, 198, 217, 235, 238, 245,
Ìåëåê Àõìåä-ïàøà 323 416, 481
503
Ìèëîí Êàáëå 338 Ìèòðîâè, åïèñêîï 326

Ìèëîñàâåâè, Âåðà 482 Ìèóíîâè, Âóê 406
Ìèëîñàâåâè, Ïåòàð 164 Ìèôêà, åðêà 66
Ìèëîø, Êîáèëà âèä. Îáèëè, Ìè- Ìèõàèë, öàð 227
ëîø Ìèõàèë, åïèñêîï 308
Ìèëîø, Êîáèëè (Êîáèëîâè) Ìèõàèëî, çàõóìñêè êíåç 103
âèä. Îáèëè, Ìèëîø Ìèõàèëî, çåòñêè êðà 102
Ìèëîø, ñòàâèëàö âèä. Âî¼èíîâè, Ìèõàèëî, ëàòèíñêè êðà 90, 94
Ìèëîø Ìèõàèë Ïñåë 309
Ìèëîøåâè-îðåâè, Íàäà 70, Ìèõàèëî, Ìîëäàâñêè âèä. Ìèõà¼,
138-141, 160, 162, 169, 170, Õðàáðè
173, 181, 182, 207, 208, 212, Ìèõàèëîâè, Êîíñòàíòèí èç
226, 234, 248, 253, 254, 265, Îñòðîâèöå 340, 348
272, 275-277, 358, 422, 487 Ìèõà¼ Õðàáðè (Mihai, Viteazul),
Ìèëóòèí, áàí 134 åðäåñêè âî¼âîäà 205, 207,
Ìèëóòèí, êðà 50, 198, 237 394
Ìèëóòèíîâè, Âë. 482 Ìèõà, âåëèêè ÷åëíèê 200
Ìèëóòèíîâè, Êîñòà 416, 482 Ìèõàåâè, Ðàäîñëàâ (Ðàäîñàâ),
Ìèëóòèíîâè-Ñàðà¼ëè¼à, Ñèìà âî¼âîäà 52, 200, 201
94, 95, 110, 112, 113, 114, 115, Ìèõà÷è, Ðàäå 15, 148, 252,
118, 152, 367, 401, 404, 408, 259-262, 266, 267, 278, 280,
409, 422 281, 289, 290, 292, 293, 295,
Ìèëî, Êîìíåí 343 296, 304, 311, 314, 330, 332,
Ìèëîø, Êîáèëà âèä. Îáèëè, Ìè- 421
ëîø Ìèöê¼åâè÷, Àäàì 164
Ìèëîø Íèêîëà 330, 331 Ìëàäåí, âî¼âîäà 283, 371
Ìèóêîâ, Â. 473 Ìî¼àøåâè, Ìèàí 67
Ìèíà Êîñòóðàíèí âèä. Ìèíà, îä Ìî¼ñè¼å (Ìóñà), âî¼âîäà 129
Êîñòóðà Ìîëîõ 107, 137
Ìèíà îä Êîñòóðà 117, 126, 131, Ìîì÷èëî, âî¼âîäà 64, 79, 105, 108-
134-136 123, 128, 136, 202, 258, 298,
Ìèàíåëè, Áåëòðàì 310 299
Ìèðêî, âî¼âîäà 218 Ìîì÷èëî, Ïåðèòåîðè¼ñêè âèä.
Ìèðêîâè, Ëàçàð 125, 126, 162, Ìîì÷èëî, âî¼âîäà
263 Ìîåíèãî, âåíåöè¼àíñêè äóæä 406
Ìèð÷å, âî¼âîäà 126 Ìîøèí, Âëàäèìèð 309
Ìèòðàø 125 Ìðàçîâè, Ìèëàíà 301, 363
504
ÏÐÈËÎÇÈ
Ìðåñè, Âóêàøèí (Re Uchasin Íàðñî¼åâè, Íèêîëà (Narsoevich,

Mresich) 273 Nikola) 273
Ìðà 277 Íàòîøåâè, îðå 58
Ìðàâ÷åâèè (Ìðàâ÷åâèè) Íàóìàí, Õàíñ (Naumann, Hans) 81
123, 125, 156, 163, 164, 251, Íàõîä, Ñèìåîí 159, 163
253, 256, 265, 267, 269, 271, Íåäåêîâè, Ìèëàí 391
277, 278, 283, 290, 291, 294- Íåäè, Âëàäàí 77, 82, 86, 113, 114,
296, 305, 316 119, 138, 189
Ìóðàò I, òóðñêè ñóëòàí 293, 303, Íåìàèè 41, 46, 60, 73, 92, 155,
305, 308, 310-315, 323-328, 166, 167, 188-190, 192, 256,
331, 338, 340, 343, 347, 356 260, 263, 265, 268, 277, 281,
Ìóðàò II, òóðñêè ñóëòàí 341, 343 283, 284, 286, 291, 296, 303,
Murko, Matija 166 313
Ìóðîìåö, Èà (Ìóðîìåö, Èëüÿ) Íåðèíã, Â. (Nehring, W.) 96
128 Íåøðè, Ìóëà Ìåõìåä 242, 256,
Ìóñà, Àðáàíàøêè âèä. Ìî¼ñè¼å 318, 321-324
(Ìóñà), âî¼âîäà Íèêåòè, Ñâ. 230, 386, 416
Ìóñà, Êåñåè¼à 117, 126-133, 136, Íèêîëà, ñâåòè 203
146 Íèêîëà¼åâè, Êîñòà 214, 215, 416
Ìóñà, ñóëòàí 129, 130, 201 Íèêîëè, Âë. 483
Ìóñà, ÷åëíèê 42, 131, 209, 210, Íèêîëè, Èëè¼à 145
281, 282, 290 Íèêîëè, Èñèäîð 367
Ìóñàêè, Àíäðè¼à II, äåñïîò 116 Íèíî 93
Ìóñè¼åâè, Ñò¼åïàí âèä. Ìóñè, Íè÷å, Ôðèäðèõ (Nietzsche, Frie-
Ñòåôàí drich) 183
Ìóñè, Ëàçàð 42, 49 Íîâàêîâè, Ì. 483
Ìóñè, Ñòåôàí 42, 49, 209, 336, Íîâàêîâè, Ìèëèöà 444
345, 350 Íîâàêîâè, Ñòî¼àí 11, 28, 59, 96,
Ìóñèè, áðàà 187, 209, 210, 219 100, 101, 102, 103, 111, 112,
Ìóñòàôà, ñèí ñóëòàíà Ìóðàòà 132, 133, 136-139, 173, 181,
(ïðåìà Êîíñòàíòèíó Ìèõàè- 182, 191, 200, 201, 214, 215,
ëîâèó èç Îñòðîâèöå) 340 218, 230, 244, 246, 252, 260,
Ìóñòàôà, ïàøà 273 262, 272, 279, 294, 295, 320,
Ìóõàìåä, ïðîðîê 312 344, 354, 362, 363, 368, 374,
Ìóøèöêè, Ëóêè¼àí 29, 335, 401 379, 386, 416, 417, 420, 421,
Ìóøêàòèðîâè, £îâàí 367 434-435, 437-439, 444, 448,
467
505
Íîâè, £îêñèì Îòî÷àíèí 58 251, 252, 254, 256, 272, 273,

Nogarol, L. 273, 342 283, 285, 290-292, 296, 297,
Nodilo, Natko 65, 66, 69, 84, 85, 93, 320, 321, 326, 328, 335, 340,
94, 98, 106, 107, 128, 151, 152, 343, 344, 346-348, 354, 364,
161, 168, 169, 173, 177, 178, 405
182, 474 Îðãàíèåâà, Öâåòàíà 65
Íî¼å 160 Îðëîâè, Ñàâà 483
Îðôå¼ 299
åãîø, Ïåòðîâè Ïåòàð II 32, Îñòî¼è, Òèõîìèð 217, 378, 418
284, 318, 337, 400, 409 Îñòðîãîðñêè, Ãåîðãè¼å 108, 279
Îáèëè (Êîáèëè), Ìèëîø 33, 63, Paviæ, Armin 354

74, 87, 140-142, 151, 157, 178, Ïàâëîâè, Ëåîíòè¼å 199
189, 259, 283, 284, 304, 316- Ïàâëîâè, Ðàäîñëàâ 340
319, 321, 323, 325-332, 335- Ïàâëîâè, Ñòåâàí 363
344, 346, 352-354, 356-358 Ïàâëîâè, Òåîäîð 24
Îáëàê, Ðàäîñàâ âèä. Îáëà÷è, Ðà- Ïàç, Îêòàâèî 357
äå Ïà¼ñè¼å, ìîíàõ 442
Îáëà÷è, Ðàäå 52, 151, 187, 200, Ïà¼ñè¼å, ïàòðè¼àðõ 27, 42, 226,
201 249, 250, 252, 253, 261, 262,
Îáðàäîâè, Äîñèòå¼ 378, 401 264-266, 268, 269, 271, 272,
Îãàíîâè, Èëè¼à 361 275, 284, 286, 287
Îæ¼å (Ogier de Danemarche) 133 Ïàëàêåð (Palacker, Bimrock fon)
Îçèðèñ, åãèïàòèñêè áîã âåãåòàöè- 63, 86
¼å, æèòà, Ìåñåöà, ìðòâèõ è îá- Ïàëàñêî âèä. Áàëà÷êî, âî¼âîäà
íîâå æèâîòà 93 Ïàëåîëîã, £îâàí V 121
Îëãà Áåëèåâà 470, 472 Ïàëìîòè, £àêåòà 331, 332
Îëåñíèöêè, À. 321, 323, 325, 483 Ïàíòåëå¼ìîí, ñâåòè 302
Îëèâåð, äåñïîò 293, 299 Ïàíòè, Ìèðîñëàâ 67, 213, 218,
Îëèâåðà, êè êíåçà Ëàçàðà 241, 236, 283, 285, 290, 331, 338,
282 347, 348, 427, 487
Îëèâåðà, êè êðàà Âóêàøèíà Ïàí÷è, £îñèô 439
125 Ïàõîìè¼å 309
Îðáèí, Ìàâðî (Orbini, Mauri), äó- Ïå¼àíîâè, . 341
áðîâà÷êè èñòîðè÷àð 27, 41, Ïå¼à÷åâè, Ô. (Pejacsevich Franz
42, 90, 91, 125, 126, 134, 156, Xaver) 94, 95, 97, 101, 264, 288
157, 210, 226, 238, 248, 249, Ïå¼îâè, Áîæèäàð 11, 28
506
ÏÐÈËÎÇÈ
Ïåêè, Ìèëåíêî 483 Ïîãîäèí, Ì. Ï. 96, 97

Ïåíóøëèñêè, Ê. 80 Ïîäðóãîâè, Òåøàí 94, 99, 237,
Ïåðâîëô, £. 96, 98 298
Ïåðë 262, 263 Ïî¼åçäà 178
Ïåðîâè, Ëàçàð Ò. 412, 483 Ïîëèò-Äåñàí÷è, Ì. 513
Ïåðñå¼ 139 Ïîëóêñ, ¼åäàí îä Äèîñêóðà 178
Ïåðñè 67 Ïîïîâ, ×åäîìèð 17, 416, 479-483,
Ïåòàí÷è, Ôåëèêñ 323, 338 486, 488-489
Ïåòêà, ñâåòà 32, 42, 217, 235 Ïîïîâè, Áîãäàí 92, 421
Ïåòêîâè, Âëàäèìèð 209 Ïîïîâè, Âàñà 109
Petraviæ, A. 351 Ïîïîâè, Ãîðäàíà Â. 87
Ïåòðàíîâè, Áîãîóá 94, 115, Ïîïîâè, Äóøàí 484
140, 147 Ïîïîâè, îðå 12, 16, 58, 196,
Ïåòðîâè, Âàñèëè¼å, ìèòðîïîëèò 404, 406, 407
öðíîãîðñêè 250-251, 299, 319, Ïîïîâè, Èñàè¼à 393
354, 355, 385, 401, 403, 404, Ïîïîâè, Ìèîäðàã 68, 69, 179
406, 408, 409 Ïîïîâè, Ïàâëå 114, 166, 169,
Ïåòðîâè, Ä. Í. 483 170, 308
Ïåòðîâè, Ïåòàð I 395, 397, 399, Ïîïîâè, Ïåòàð 482
403-404, 408 Ïîòèê, Ìèõàèëî 144
Ïåòðîâè, Ðàäìèëî 33 Ïðåäî¼åâè, Õàñàí-ïàøà 353
Ïåòðîâè, Ñîà 318 Ïðå¼ñ, Ï. È. (Ïðåéñ, Ï. È.) 73, 74
Ïåòðîâèè, öðíîãîðñêà äèíàñòè÷- Ïðåëåð, Ë. (Preller, L.) 27
êà ïîðîäèöà 51, 400, 402, 403, Ïðèáàö (Ïðèìàö), Õðåáåàíîâè
405, 407-409, 413 43, 281, 284
Ïåòðîâñêè, Áë. 75, 80 Ïðè¼åçäà 178
Ïåòðóøà, äåâî¼êà 100 Ïðîáèøè (Ïðîáèø÷è, Ïðîáè-
Ïåøèêàí-óøòàíîâè, èàíà øòèòîâè, Ïðèáèøè), Äðà-
84, 203 ãîñëàâ (Probiscio, Dragossauo)
Ïåøè, Ðàäìèëà 70, 110, 170, 207, 340, 348
208, 212 Ïðîâèçóð-Ìè¼à¼ëî 103
Ïèêî, Å. (Picot, E.) 383, 384 Ïðîäàíîâè, £àøà 182
Ïèêîëîìèíè, Åíåà Ñèëâèî (ïàïà Ïðîìåòå¼ 161
Ïè¼å II), ìåìîàðèñòà 440 Ïðîï, Âëàäèìèð (Ïðîïï, Âëàäè-
Ïèòîí 139 ìèð) 135
Ïèòðà, êàðäèíàë 446 Ïðîòè, Àëåêñàíäàð 380, 391, 461,
Ïëàäè, Âóê, âèä. Áðàíêîâè, Âóê 484
507
Ïðîòè, Ïðåäðàã 484 Ðàäóë-áåã, èç Êàðàâëàøêå 400, 401

Ïóðêîâè, Ìèîäðàã 16, 484 Ðà¼àêîâè-Óãàð÷è, Îñòî¼à, çåò
Ïóäè, Èâàí 263 æóïàíà Àíäðè¼å Ãðîïå 120,
Ïóòèëîâ, Áîðèñ Í. 81, 82, 135, 121
150, 170 Ðà¼à÷è, £îñèô, ïàòðè¼àðõ 23, 367
Ðà¼è, £îâàí 22, 27, 58, 59, 174,
Ðàâàíè÷àíèí III 318 202, 204, 206, 210-212, 241,
Ðàäàíîâè, Ëàçî 163 247, 255, 256, 282, 283, 291,
Ðàäå, ïàëàòèí 457 300, 302, 326-328, 346, 358,
Ðàäåíêîâè, óáèíêî 309 363, 364, 366, 367, 369, 370,
Radetiæ, Ivan 65, 96, 173, 176 374, 375, 377, 380, 394, 401,
Ðàäèâî¼åâè, óáîìèð 236 404, 414, 442, 443
Ðàäè, Âóêî¼åâè 119 Ðà¼è, Ëîíãèí, ñðïñêè åïèñêîï
Ðàäè÷ Áðàíêîâè, ÷åëíèê 158, 393
200, 201 Ðà¼êî, âî¼âîäà 151, 196, 198
Ðàäè÷, Ïîñòóïîâè, âåëèêè ÷åë- Ðà¼êî, êåôàëè¼à 120
íèê 200 Ðà¼êî, íåàê Ìîì÷èëîâ 120, 121
Ðàäè÷, Ñàíêîâè, âî¼âîäà 259 Ðàêà, ïðîòîïîï íîâîïàçàðñêè 215
Ðàäè÷åâè, Áðàíêî 16 Ðàìáåðòè, Áåíåäåòî (Ramberti, Be-
Ðàäèøè, £óëè¼å 58 nedetto) 272-274, 342
Ðàäî¼è÷è, îðå Ñï. 35, 60, 262, Ðàíêå, Ëåîïîëä (Ranke, Leopold
308, 317, 484 von) 20, 61, 413, 414
Ðàäî¼÷è, Íèêîëà 20, 21, 22, 35, Ðàñòèñëàëèè, îáëàñíè ãîñïîäàðè
36, 37, 63, 64, 105, 173, 174, 289
178, 203, 219, 231, 280, 358, Ðàñòêî, Íåìàè âèä. ñâ. Ñàâà
366, 368, 369, 377, 383, 391- Ðàôàèë-Åïàêòèò, Àíäîíè¼å 241
393, 404, 417, 419, 445, 480, Raèki, Franjo 34, 174, 303, 311,
483-485 312, 320, 332, 333, 336, 353,
Ðàäîìèð, äóêàíñêè êíåç 262 416-418, 482, 489
Ðàäîíè, £îâàí 13, 15, 16, 21, 27, Ðàøêî, ñòàðàö 109, 271
35, 36, 61, 192, 206, 218, 244, Ðååï, £åëêà 217, 247, 253-255,
260, 275, 300, 365, 369, 370, 276, 283, 300, 308, 310, 311,
372, 373, 376-379, 392, 416, 347, 348, 350, 353, 379
454, 460, 463, 464, 470, 471, Ðåà, Êðèëàòèöà âèä. Ðåà îä Ïà-
472, 474, 485 çàðà
Ðàäîíè, Íîâà 16 Ðåà îä Ïàçàðà 50, 141, 142, 187,
Ðàäîà, êíåç 465 202, 298, 299
508
ÏÐÈËÎÇÈ
Ðåøåòàð, Ìèëàí 99, 444, 474 Ñàâêîâè, £. 486

Ðèì, Ê. (Rym, K.) 274 Ñàåäóäèí, òóðñêè õðîíè÷àð 256
Ðèñòè, £îâàí 416, 483 Ñàëóòàòè, Êîëó÷î 310
Ðîâèíñêè, Ïàâëå 395, 399 Ñàìàðè¼à, Ñíåæàíà 110, 170, 171
Ðîêàè, Ïåòåð 486 Ñàìàðè, Ðàäîâàí 206, 283, 285,
Ðîêñàíäà, öàðèöà 41, 90, 94 342, 343, 420, 421, 488
Ðîìàí, Ïðêîñà, êàëóåð 259, 264, Ñàìîøêåçè, Èøòâàí, òðàíñèëâà-
268 íè¼ñêè õðîíè÷àð 207
Ðîìàíñêà, Öâåòàíà 122 Ñàíäè, À. 236, 486
Ðóâàðàö, áðàà 17, 36, 416, 458, Ñàðàìà 105
479, 481-483, 486, 488, 489 Ñâàòîïëóê, Âåëèêè 143
Ðóâàðàö, Âàñèëè¼å 12, 40, 224 Ñâåòè, Ì. 130
Ðóâàðàö, Äèìèòðè¼å, ïðîòî¼åðå¼ Ñåêóëà, Áàíîâè 117, 158, 353
13, 14, 35, 36, 212, 218, 366, Ñåêóëè, £. 486
429, 430, 473, 477, 478, 483, Ñåëèìîâèè 406
486, 489 Ñåàíèí, Èâî 120
Ðóâàðàö, Èëàðèîí 11-520 Ñåðãè¼å, Àçàêîâ 308
Ðóâàðàö, £îâàí, âèä. Ðóâàðàö, Èëà- Ñåëèì, òóðñêè ñóëòàí 343
ðèîí Ñåðåíñåí (Ñåðåíçåí), Àñìóñ (So-
Ðóâàðàö, Êîñòà 12, 13 erensen, Asmus) 64, 74, 75, 80,
Ðóâàðàö, Ëàçàð 13, 15, 23 101, 102, 112, 115, 167
Ðóâàð÷åâè, £îâàí-Ñðåìîñëàâ, Ñèáèàíèí, £àíêî 22, 48, 53, 54,
âèä. Èëàðèîí Ðóâàðàö 98, 142, 187, 200, 217, 237,
Ðóñîòà, Êàëî¼àí, Ãðê, öàðèíèê ó 238, 316, 350, 453
Íîâîì Áðäó 199 Ñèãóðä 139
Ñèëâàíî 93
Ñàâà, åïèñêîï øóìàäè¼ñêè 17, Ñèìåîí, ñâåòè 162, 188, 191
436, 486 Ñèìà ïëåì. Áîãäàíîâè 359, 486
Ñàâà, åðäåñêè àðõèåïèñêîï 362, Ñèìeîí, ïîëóáðàò Ñòåôàíà Äóøà-
363 íà 261, 262, 278
Ñàâà, îòàö 19 Ñèíàãðèïà, öàð 128
Ñàâà, ñâåòè 39, 46, 47, 52, 54, 77, Ñèíàí-ïàøà 163, 191, 192, 212,
159, 162, 163, 188-194, 212, 230, 386, 394
229, 420, 446, 487 Ñèíäèê, Äóøàí 427
Ñàâà, Õèëàíäàðñêè 438 Ñèíèøà âèä. Ñèìà ïëåì. Áîãäàíî-
Ñàâè, Æèâàí 439 âè
Ñàâè, Ìèëàí 193 Ñèðêó 473
509
Ñêåðëè, £îâàí 23, 24, 25, 58, 245, Ñòåïàíè¼à, ñëåïà 188, 189
377, 417, 419, 486 Ñòåðè¼à, £îâàí Ïîïîâè 29, 58, 59,
Ñëè¼åï÷åâè, . 190 335
Ñìåäåðåâàö, óðà âèä. Áðàíêî- Ñòåôàí, Äå÷àíñêè (Óðîø III), ñðï-
âè, óðà ñêè êðà 45, 53, 214, 233, 249,
Smièiklas, Tadija 416, 486 286, 297, 298
Ñîêîëîâ, £. Ì. (Ñîêîëîâ, É. Ì.) 26 Ñòåôàí, Äóøàí, ñðïñêè êðà è
Ñîëîâ¼åâ, Àëåêñàíäàð 348 öàð 41, 43, 47, 53, 63, 68, 86,
Ñîðàíöà, £àêîâ 274, 343 89, 90, 91, 92, 94, 99, 101, 102,
Ñïàñè, Ä. 92 103, 111, 151, 152, 155, 156,
Ñïàñè, Ï. Ì. 394 177, 179, 194, 195, 214, 215,
Ñïåðàíñêè, Ì. Í. (Ñïåðàíñêè, 237, 253, 255, 260, 261, 264,
Ìèõ. Íåñòîðîâè÷) 452, 455 271, 276, 277-279, 281-288,
Ñïðåìè, Ìîì÷èëî 197, 199, 201, 291-295, 297, 298, 301, 327,
339, 347-349, 351, 352 351, 365, 366, 368, 420, 428,
Ñðàöèìèð (Ñòðàøèìèð) £îâàí, 432, 460, 463
âèäèíñêè öàð 208, 286 Ñòåôàí, Íåìàà, âåëèêè æóïàí
Ñðå¼îâè, Äðàãîñëàâ 147-149 39, 44, 47, 50, 54, 162, 187,
Ñðåòåíîâè, Ñ. 74 188-189, 191, 219, 233, 281,
Ñðåêîâè, Ïàíòà (Ïàíòåëè¼à 286, 366
Ñëàâêîâ) 27, 28, 33, 34, 45, 52, Ñòåôàí, Ïðâîâåí÷àíè 47, 52, 190,
99, 131, 191, 198, 216, 218, 192-194, 239, 437, 446
227, 228, 230, 232-237, 239- Ñòåôàí, Ðàâàíè÷àíèí, äàñêàë
246, 259, 260, 263, 264, 266- 384
270, 282, 285-289, 294, 297- Ñòåôàíîâè, Ãåîðãè¼å 94
299, 307, 320-322, 353, 359, Ñòåôàíîâè, Ìèð¼àíà Ä. 301, 363
385-387, 416, 417, 435, 437, Ñòåôàíîâè, Ñâåòèñëàâ 77
439, 440, 479, 487 Ñòèï÷åâè, Íèêøà 108
Ñðåêîâè, Ñëàâêî 243 Ñòî¼àí, Õà¼äóê 109, 113, 115, 116,
Ñòà¼è, Â. 365, 487 117
Ñòàíî¼åâè, Ñòàíî¼å 35, 315, 378, Ñòî¼àíîâè, Çîðàí 143
418, 452-454, 460, 463, 470- Ñòî¼àíîâè, Èñèäîð 216
472, 475, 487 Ñòî¼àíîâè, óáîìèð 60, 61, 94,
Ñòàðèíà, Íîâàê 44, 82, 145, 152, 212, 213, 217, 218, 223, 236,
158, 187, 205-207, 394 253, 256, 261, 284, 465, 475
Ñòàð÷åâè, Àíòå 22 Ñòî¼àíîâè, Ìèîäðàã 33, 246, 479,
Ñòåâàíîâè, Ï. 487 487
510
ÏÐÈËÎÇÈ
Ñòî¼à÷êîâè, Àëåêñàíäàð 22, 367, Òèìóð-áåã âèä. Òàìåðëàí, òàòàð-

384 ñêè êàí
Ñòî¼êîâè, Ñðåòà £. 144 Òîäîð, âåçèð 110
Ñòðàòèìèðîâè, Ñòåôàí 13, 16, Òîäîð îä Ñòàëàà 158
21, 367, 436 Òîäîð, ñâåòè 147, 148
Ñòðàõèíè, áàí âèä. Áàíîâè, Òîìàíîâè, Ëàçà 395, 399, 403,
Ñòðàõèà 410, 411, 488
Ñòðè¼åìàíèí, Ïàâëå 353 Òîìàö, Ïåòàð 60, 68, 74, 321, 333,
Strohal, Rudolf 182 334, 345, 359
Ñóáîòè, £îâàí 16, 21, 45, 53, 214- Òîìà(ø), £åðèíèí áðàò 158
216, 218, 238, 367 Òîìè, £àøà 345, 353, 358, 382,
Ñóáîòè, Êàìåíêî 381, 487 391, 411, 412
Ñóâà¼è, Áîøêî 20, 119, 234, 487, Òîìè, £îâàí Í. 25, 130-133, 137,
488 191, 206, 378, 392, 398, 399,
Ñóëå¼ìàí-ïàøà, Ñêàäàðñêè 405, 403, 410, 412, 418, 474, 482,
406 488, 489
Ñóíäå÷è, £îâàí 453 Òîïëèöà, Ìèëàí 29, 334, 335
Òîð 130
Òàäè, Ð. 357 Òîõî, Ñ. 137
Òàëèí 104 Òîøêîâè, £. 413, 488
Òàëîöè, Ëà¼îø (Thallñczy, L.) 363, Òðèãëàâ, áîã 89, 120
374, 460, 469 Òðèñòàí (Òðèøòàí) 114, 262, 263
Òàëôè (Òåðåçà Àëáåðòèíà Ëó¼çà Òðèòà, áîã 89, 90
ôîí £àêîá) 73 Òðèôîíîâ, £. (Òðèôîíîâ, Þ.) 82
Òàìåðëàí, òàòàðñêè êàí 310 Òðèôóíîâè, îðå 60, 195, 209,
Òàìóç 93 211, 281, 287, 349, 388, 392,
Òàòîìèð, äåëè 207 419, 487, 488
Òâðòêî I, Êîòðîìàíè, áîñàíñêè Òðî¼àí 120, 138, 139
áàí è êðà 60, 297, 301, 305, Òðî¼àíñêè êðà 139
306, 310-315, 332-334, 445 Òóáè, Ðèñòî 37
Òåêåëè¼à, Ñàâà 401, 436, 482 Òóíãóç-Ïåðîâè, Ðàäîâàí 120, 121
Òåîäîðà, êè ÷åëíèêà Âðàòêà 286 Òóðîìàí, £. 12
Òåîäîðà, êè êðàà Ñòåôàíà Äå-
÷àíñêîã 297 èðèë, ïðîèãóìàí 385
Òåîäîñè¼à, ó ìîíàøòâó âèä. Äðà- èðêîâè, Ñèìà 91, 108, 126, 156,
ãèà (Äðàãàíà) 157, 200, 228, 273, 280, 283, 285,
Òåîäîñè¼å, Õèëàíäàðàö 190, 194 290, 292, 314, 316, 358, 488, 489
511
îðîâè, Âëàäèìèð 92, 121, 191, Ôèëèïîâè, Ì. Ñ. 120, 121, 147,

209, 263, 273, 305, 333, 420, 148
421, 488 Ôèëîòå¼, öàðèãðàäñêè ïàòðè¼àðõ
îñà, 235 300
óïðèëè, Ìóñòàôà, âåëèêè âå- Ôëîðèíñêè, Ò. Ä. (Ôëîðèíñêèé, Ò.
çèð 383, 384, 389 Ä.) 214, 388, 432, 434, 437,
438, 489
Óãàðèí, öðíè 93 Ôîëè, îí Ìà¼ëñ (Foley, J. M.) 143
Óãàð÷è, áðàòñòâî 120 Ôîí äåð Ëà¼åí, Ôðèäðèõ (Von der
Óãåøà, £îâàí, äåñïîò 195, 225, Leyen, Friedrich) 181
247, 253, 261, 263-266, 272, Ôîðåç¼åí, Æàí Ïàëåðí 343
274, 275, 277-279, 290, 291, Frankopan 298, 326, 327
295, 296 Frankopan, Kritofor, knez 47
Óãåøà, Äåñïîòîâè 49, 195
Óçåíåð 89 Õàëàíñêè, Ìèõàèë (Õàëàíñêèé,
Óìóð-áåã 108, 109 Ì.) 63, 81, 82, 96-97, 98, 102,
Óíãíàä, Äàâèä (Ungnad, D.) 274, 104, 114, 128, 132, 135, 140,
342 143, 146, 147
Óðîø I, 437 Õàëêîêîíäèë, Ëàîíèê, âèçàíòè¼-
Óðîø, öàð 27, 40, 41, 42, 45, 103, ñêè èñòîðè÷àð 278, 283, 292-
108, 123, 156, 163, 209, 225- 294, 297, 320
228, 232, 234, 239, 242, 247- Õàìàí, £îõàí Ãåîðã (Hamann, Jo-
273, 275-278, 280, 282, 284, hann Georg) 23
285, 287-289, 291-293, 295, Õàìåð 108
296, 307, 428, 430, 431, 432, Õàðèòîí, ìîíàõ 50, 141, 299
435, 437 Õàðîí 83
Óðó, òóðñêè èñòîðè÷àð 324, 329 Õàðñî¼å, Íèêîëà (Harsoje, Nicco-
Óñïåíñêè 473 lo) 273
Óñóä 175 Õàðñî¼åâè (Õðñî¼åâè), Íèêîëà
Óò¼åøàíîâè, Áðàíêà 183 (Harsojevick, Harsoevich, Ni-
Óò¼åøåíîâèè 298 cola) 272, 273
Õàñàí-ïàøà 159, 163
Ôàñìåð 104 Õàôíåð, Ñòàíèñëàâ 194
Ôàñîëò 130 Õàè-Âàñèåâè, £îâàí 17, 481
Ôàðëàòè, Ä. èñòîðè÷àð 239 Õàè-Èëáåê 274
Ôåðèäóí, Àõìåä 325 Õàè, £îâàí 21, 174
Ôåð¼àí÷è, Áîæèäàð 108 Õåðàêëå 139, 146
512
ÏÐÈËÎÇÈ
Õåðàêëèä, £àêîâ 364 Öðè¼åâè, Ëóäîâèê, Òóáåðî (Ludo-

Õåðäåð, £îõàí Ãîòôðèä (Herder, vicus Aloysius de Cerva) äó-
Johann Gottfried von) 23, 24, áðîâà÷êè èñòîðè÷àð 157, 320,
67 323, 338-339, 340
Õåðêóëåñ 143 Öðíî¼åâè (×àðíî¼åâè), Àðñåíè-
Õåðìåñ 93 ¼å III, ñðïñêè ïàòðè¼àðõ 40, 46,
Õåðñîâè, Íèêîëà (Chersovich, 50, 51, 191, 229, 230, 274, 275,
Nicolo) 272, 273 361, 367, 373, 378, 380, 383,
Õåñèîíà 139 384, 385, 385-390, 391, 393,
Õèäðà 146 439, 440, 454
Õèëôåðäèíã, À. âèä Ãèôåðäèíã, Öðíî¼åâè, óðà (Ãåîðãè¼å) 49,
À. 395-399, 402, 406
Õèíêî III, êàñòèñêè êðà 310 Öðíî¼åâè, Èâàí 43, 49, 143, 217,
Õèòðîâî, Á. 308 395-403, 406, 407, 409, 413
Õîìàòè¼àí, Äèìèòðè¼å, îõðèäñêè Öðíî¼åâè, Ñòàíèøà (Ñêåíäåð-
àðõèåïèñêîï 446-448 áåã) 400, 402, 404, 406, 413
Õîíîðè¼å, ïàïà 193 Öðíî¼åâè, Ñòåôàí 402
Õîíñêè, Íèêèòà 191 Öðíî¼åâèè, çåòñêà âëàñòåîñêà ïî-
Õîïô (Hopf) 296 ðîäèöà 167, 367, 387, 395-398,
Õîðàè 362, 363 402, 403, 405, 406, 447, 448
Hraniæ, Vladko 333
Õðåáåàíîâè, Ëàçàð âèä. Ëàçàð, ×à¼êàíîâè, Âåñåëèí 74, 85, 89,
êíåç 120, 139, 145, 177, 178
Õðåáåàíîâèè 131, 283, 291 ×àêè, Ëàäèñëàâ 363
Õðåà, ïðîòîñåâàñò âèä. Õàðèòîí, ×àêè, Ñò. 378
ìîíàõ ×àðíî¼åâè, Àðñåíè¼å âèä. Öðíî-
Õðèñò, Èñóñ 312 ¼åâè, Àðñåíè¼å
Õóáåð 457 ×åäâèê, Õ. Ì. (Chadwick, H. M.) 182
Õóàäè, £àíîø âèä. Ñèáèàíèí ×åêåðèíàö, Á. 489
£àíêî ×åëåáè¼à, Ìóñëèìàí 310
×èõîðèè, õóìñêà âëàñòåëà 446
Öàìáëàê, Ãðèãîðè¼å 298, 470, 471 ×è÷îâàö, Íèêî 388
Öâåòè, Å. £. 120 ×î¼êîâè, ×óáðî âèä. Ìèëóòèíî-
Öâåòêîâ, Ä. 82 âè-Ñàðà¼ëè¼à, Ñèìà
Öâè¼è, £îâàí 472 ×îëîâè, Èâàí 62
Öâèòàí, Ìèðíà 66 ×óïà, êàïåòàí 51, 53, 187, 212,
Öðåï, Âóêîñëàâè 303, 304 213, 217
513
×óïè, Íèêîëà 42, 49, 50, 51, 191, Øåâè, £óëè¼àíà 12, 13, 14
201, 224-226, 233, 237, 252, Øåâè, Ì. 489
257, 258, 280, 320 Øåðáàí, Êàíòàêóçèí, âëàøêè
×óïè, Òîäîð âèä. ×óïà, êàïåòàí êíåç 363, 373, 375
iiæ, Ferdo 262, 489
àêîâè, Âóêîìàí 115, 116 Øèøìàí, áóãàðñêè öàð 328
àè, Ïåòàð 107, 127 Øèøìàíîâ, Èâàí Ä. 79
èäîâèíà 130, 134, 146 Øêàëè, Ïàâëå 364
Øëåãåë, Ôðèäðèõ (Schlegel, Frie-
Øàáàíîâè, Õ. 331 drich von) 24
Øàèí, ñèí ÷åëíèêà Âðàòêà 286 Øìàóñ, Àëî¼ç (Schmaus, Alois) 84,
Øàðàö 144 117, 122, 123, 128, 129, 135,
Øàôàðèê, Ïàâåë £îçåô (Paul Jos. 136, 284, 318, 337, 339-342,
afaøík) 16, 21, 22, 25, 28, 352
29, 73, 96, 97, 125, 157, 210, Øïàäè¼åð, Èðåíà 487
299, 300, 301, 362, 363, 366, Øòèàíîâè, Ñòåôàí, êíåç 287
374, 395, 416, 428-429, 429, Øòóð, óäåâèò 24, 25, 168, 175
442, 444, 452, 455, 463, 466, Øåïàí Ìàëè 364
469 ubiæi 298
Øàóëè, Íîâèöà 94 Øóêðóëàõ 330
Øâà¼ãåð, Ñ. (Schweiger, S.) 342 Øóíäðèöà, Ç. 283, 285, 290, 297
Øâàðö, Â. (Schwarz, W.) 63, 72 urmin, Ðuro 182
Øâèêåð 392 Øóòè, Ìèëîñëàâ 164
514
ÏÐÈËÎÇÈ
ÍÀÏÎÌÅÍÀ
Ìîíîãðàôè¼à Èëàðèîí Ðóâàðàö è íàðîäíà êèæåâíîñò íà-

ñòàëà ¼å êàî ðåçóëòàò äóãîãîäèøåã èñòðàæèâàà ó îêâèðó íà-
ó÷íîèñòðàæèâà÷êîã ïðî¼åêòà Ñðïñêî óñìåíî ñòâàðàëàøòâî Èí-
ñòèòóòà çà êèæåâíîñò è óìåòíîñò ó Áåîãðàäó ïîä ðóêîâîäñòâîì
ïðîô. äð Ñíåæàíå Ñàìàðè¼å. Ïî÷åòíè èìïóëñ çà íàñòàíàê îâå
êèãå áèëà ¼å ìàãèñòàðñêà òåçà îäáðàåíà ïðåä êîìèñè¼îì ó ñà-
ñòàâó: àêàäåìèê äð Ìèðîñëàâ Ïàíòè, àêàäåìèê äð Íàäà Ìèëî-
øåâè-îðåâè (ìåíòîð) è ïðîô. äð Âàñî Ìèëèí÷åâè, êî¼èìà
îâîì ïðèëèêîì èñêàçó¼åì äóáîêó çàõâàëíîñò. Ïîñåáíî ìî¼î¼ ïðî-
ôåñîðêè Íàäè Ìèëîøåâè-îðåâè êî¼à ìå ¼å ïîäñòàêëà çà ðàä
íà îâî¼ òåìè. Çàõâàëíîñò äóãó¼åì è áèáëèîòåêàðèìà Êàòåäðå çà
ñðïñêó êèæåâíîñò ñà ¼óæíîñëîâåíñêèì êèæåâíîñòèìà Ôè-
ëîëîøêîã ôàêóëòåòà Óíèâåðçèòåòà ó Áåîãðàäó, Àðõèâà ÑÀÍÓ,
Ðóêîïèñíîã îäååà Ìàòèöå ñðïñêå ó Íîâîì Ñàäó, êàî è Àðõè-
âà Áóãàðñêå àêàäåìè¼å íàóêà ó Ñîôè¼è, êî¼è ñó ìè îìîãóèëè
øèðè óâèä ó ãðàó. Ðåöåíçåíòè êèãå, ïðîô. äð Íåíàä óáèí-
êîâè è ïðîô. äð Ñíåæàíà Ñàìàðè¼à, óëèëè ñó ìè íàäó äà ¼å
óëîæåíè íàïîð ðåçóëòèðàî îäðååíèì ïëîäîâèìà. Ïðîô. äð îð-
å Òðèôóíîâè ñêðåíóî ìè ¼å ïàæó íà íåêå âàæíå áèáëèîãðàô-
ñêå îäðåäíèöå. Âåëèêó çàõâàëíîñò äóãó¼åì ïðåäñåäíèêó Äðóøòâà
çà ñðïñêè ¼åçèê è êèæåâíîñò Ñðáè¼å, äîö. äð Âåêó Áðáîðèó,
êàî è ñàìîì Äðóøòâó êî¼å ñå êàî ñàèçäàâà÷ áëàãîâðåìåíî óêó-
÷èëî ó ïðîöåñ øòàìïàà îâå êèãå. Êîëåãèíèöà £åëåíà Àðñè
ïîìîãëà ¼å ñâî¼èì ïðåâîäîì ðåçèìåà íà íåìà÷êè ¼åçèê. Íà êðà¼ó,
áåç èñòðà¼íå è ïðè¼àòåñêå ïîäðøêå ïðîô. äð Ñíåæàíå Ñàìàð-
è¼å, êàî è ïîêðîâèòåñòâà Èíñòèòóòà çà êèæåâíîñò è óìåò-
íîñò ó Áåîãðàäó îâà êèãà íå áè óãëåäàëà ñâåòëîñò äàíà.
515
516
ÏÐÈËÎÇÈ
ÁÅËÅØÊÀ Î ÀÓÒÎÐÓ
Áîøêî Ñóâà¼è ¼å ðîåí 13. 04. 1965. ó Äðàãèó. Ãèìíàçè-

¼ó ¼å ó÷èî ó Øàïöó. Îñíîâíå, ìàãèñòàðñêå è äîêòîðñêå ñòóäè¼å
çàâðøèî ¼å íà Ôèëîëîøêîì ôàêóëòåòó ó Áåîãðàäó. Ðàäè êàî äî-
öåíò íà ïðåäìåòó Íàðîäíà êèæåâíîñò, Êàòåäðà çà ñðïñêó êè-
æåâíîñò ñà ¼óæíîñëîâåíñêèì êèæåâíîñòèìà Ôèëîëîøêîã ôà-
êóëòåòà Óíèâåðçèòåòà ó Áåîãðàäó. ×ëàí ¼å óïðàâå Äðóøòâà çà
ñðïñêè ¼åçèê è êèæåâíîñò Ñðáè¼å è ïðåäñåäíèøòâà Óäðóæåà
äðàìñêèõ ïèñàöà Ñðáè¼å. Ïîòïðåäñåäíèê óïðàâíîã îäáîðà Çà-
äóæáèíå Äåñàíêà Ìàêñèìîâè ó Áåîãðàäó. Ãëàâíè óðåäíèê Ãî-
äèøàêà Êàòåäðå çà ñðïñêó êèæåâíîñò ñà ¼óæíîñëîâåíñêèì
êèæåâíîñòèìà. Îá¼àâèî êèãå Åïñêå ïåñìå ó ñòàðè¼èì çàïè-
ñèìà (1998), Åïñêå ïåñìå î õà¼äóöèìà è óñêîöèìà (2003), £óíàöè
è ìàñêå (2005), êàî è âèøå ñòóäè¼à, ðàñïðàâà è ïðèêàçà ó äîìàî¼
è ñòðàíî¼ ñòðó÷íî¼ ïåðèîäèöè.
517
518
ÏÐÈËÎÇÈ
ZUSAMMENFASSUNG
Ilarion Ruvarac ist der Gründer der kritischen Schule der ser-
bischen Historiographie im 19. Jahrhundert und einer der reprä-
sentativsten Vertreter der mythologischen Theorie in der Erforschung
unserer Volksliteratur. Ruvarac ist der Begründer des komprativen Er-
forschens unserer Heldenlieder als einen Bestandteil der indo-
europäischen sprachlichen und mythologischen Gemeinschaft. Der Stu-
dentendisput von Ilarion Ruvarac, Der Beitrag zur Erforschung der
serbischen Heldenlieder, stellt in diesem Kontex die erste ernsthaftere
Artikulation der deutschen mythlogischen Theorie bei uns dar, die he-
imische Wissenschaft über die Volksliteratur dem Stand der
zeintgenössischen europäischen Wissenschaft näher gebracht hat.
Ruvarac Erforschungen der serbischen Heldenlieder waren mit
dem Beigrag zur Erforschung der serbischen Heldenlieder nicht ab-
geschlossen. Charakteristisch und wertvoll sind wergen ihrer Ergeb-
nisse auch seine kurzen Beiträge zur Untersuchung und Deutung der
Volkstradition, wie z. B. Noch ein Mal über die Stadt Ledjen (£îø
¼åäíîì î Ëååíó ãðàäó) Über altertümliche Bücher (Î öàðîñòàâ-
íèêó èëè öàðîñòàâíèì êèãàìà), Der Schatz des Kaisers Nema-
nja (Öàð-Íåìàå áëàãî), Über eine Volksüberlieferung (Î íåêîì
íàðîäíîì ïðåäàó) u.a. In seiner späteren wissenschaftlichen Hi-
storiographie und als Gegner des Benutzens der Volkslieder, Geschic-
hten, „Sagen” und anderer traditioneller Formen in einer ernsthaften
Erforschung der Nationalgeschichte.
Ilarion Ruvarac ist ein großer Name unserer Nationalhistorio-
graphie des 19. Jahrhunderts. Er ist Forscher mit vielfältigem Inte-
resse, Verfasser von bedeutenden Disputen aus der Literaturgeschic-
hte, aus der politischen und kirchlichen Geschichte des serbischen
519
Volkes wie auch von Beiträgen aus der geschichtlichen Geographie

und Philologie. Das Hauptverdients vonIlarion Ruvarac für die ser-
bische Wissenschaft ist nach den Worten von Jovan Radoniæ fol-
gendes, „dass er in der Zeit der Romantik einen realen Weg ein-
geschlagen hat”. Und tatsächlich, in einer Flut der patriotischen Be-
geisterung und der romantischen Nationalhistoriographie, stellte Ru-
varac Grundlagen für eine neue, kritische Verständlichkeit der
geschichtlichen Wissenschaft, die auf einem gründlichen und argu-
mentativen Durchforschen der Quellen beruht.
Der erbitterte Kampf, den er gegen die Vertreter der alten traditi-
onellen nationalen Schule aufgennommen hatte, bestimmte auch das
Verhältnis von Ilarion Ruvarac zu der Volkstradition. Ruvarac hat be-
sonders in der späteren Phase seiner Arbeit einen offenen Kampf ge-
gen die Volkstraditionen und Legenden in der serbischen Historio-
graphie geführt. Wenn wir mit dem Verwerfen der Überlieferung über
die Ermordung des Kaisers Uroš and Vukašin dem Kaisermörder be-
ginnen und weiter über einen umfassenden Disput über Kaiser Lazar
gehen, in dem er, unter anderem, die Legende über den Verrat Vuk
Brankoviæ leugnete, bis hin zu den Deutungen der großen serbischen
Völkerwanderung und der Frage der Staatsunabhängigkeit von Mon-
tenegro, tritt Ruvarac als Zerstörer der Traditionen auf, indem er „eine
poetische Geschichte des serbischen Volkes verwirft”. Obwohl er de-
klarativ gegen die Volkstradition kämpft, veranschaulicht Ruvarac aber
mit einer Reihe von Beispielen seine erheblichen Kenntnisse der
mündlichen Literatur des serbischen Volkes, indem er oft auf Volksli-
eder und Überlieferungen verweist, indem er Teile der Lieder anführt,
im Stil und Ton des epischen Volkserzählers polemisiert.
Ruvarac ’Verwerfen der Volkstradition sieht heute ziemlich ra-
dikal aus. Ruvarac kann nicht immer vollkommen al jene starken
Verhältnisse zwischen Geschichte und Tradition im Rahmen der ser-
bischen Nationalhistoriographie spüren. Hiermit wird aber auf kei-
nen Fall seine revolutionäre Rolle auf der serbischen Geschichtssze-
ne des 19. Jahrhunderts in Frage gestellt, wie auch die große Bedeu-
tung seines Befassens mit den Problemen der mündlichen Literatur.
520
ÏÐÈËÎÇÈ
521
522
ÏÐÈËÎÇÈ
523
Áîøêî Ñóâà¼è
ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐÀÖ
È ÍÀÐÎÄÍÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ
Èçäàâà÷è
Èíñòèòóò çà êèæåâíîñò è óìåòíîñò
Áåîãðàä
Äðóøòâî çà ñðïñêè ¼åçèê è êèæåâíîñò Ñðáè¼å
Áåîãðàä
Çà èçäàâà÷å
Âåñíà Ìàòîâè
Âåêî Áðáîðè
Ëèêîâíî ðåøåå êîðèöà

Âëàäèìèð óáèíêîâè
Íà êîðèöàìà
Ïîðòðåò Èëàðèîíà Ðóâàðöà
Òèðàæ
500 ïðèìåðàêà
Øòàìïà
524
ÏÐÈËÎÇÈ
CIP Êàòàëîãèçàöè¼à ó ïóáëèêàöè¼è

Íàðîäíà áèáëèîòåêà Ñðáè¼å, Áåîãðàä
93/99:929 Ðóâàðàö È.
016:929 Ðóâàðàö È.
821.163.4(091)-13:398
ÑÓÂÀ£È, Áîøêî
Èëàðèîí Ðóâàðàö è íàðîäíà êèæåâíîñò /
Áîøêî Ñóâà¼è. Áåîãðàä : Èíñòèòóò çà
êèæåâíîñò è óìåòíîñò : Äðóøòâî çà ñðïñêè
¼åçèê è êèæåâíîñò Ñðáè¼å, 2007 (Áåîãðàä
: ×èãî¼à øòàìïà). 524 ñòð. ; 21 cm.
(Áèáëèîòåêà Ñðïñêî óñìåíî ñòâàðàëàøòâî /
[Èíñòèòóò çà êèæåâíîñò è óìåòíîñò] ; ê.
2)
Òèðàæ 500. Î àóòîðó: ñòð. 517.
Íàïîìåíå è áèáëèîãðàôñêå ðåôåðåíöå óç òåêñò.
Ðåãèñòàð. Zusammenfassung.
ISBN 978-86-7095-126-6
a) Ðóâàðàö, Èëàðèîí (18321905)
Áèîáèáëèîãðàôè¼å á) Ñðïñêîõðâàòñêà íàðîäíà
ïîåçè¼à Èñòîðèîãðàôè¼à
COBISS.SR-ID 142480908
525
526

Ilarion Ruvarac I Narodna Knjizevnost PDF

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Ilarion Ruvarac I Narodna Knjizevnost PDF

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐÀÖ È ÍÀÐÎÄÍÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ

Oâà êèãà ðåçóëòàò ¼å ðàäà íà ïðî¼åêòó Ñðïñêî óñìåíî

ÈÍÑÒÈÒÓÒ ÇÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ È ÓÌÅÒÍÎÑÒ

Î ÍÅÊÎÌ ÍÀÐÎÄÍÎÌ ÏÐÅÄÀÓ ................................................ 214

ÐÅÃÈÑÒÀÐ ËÈ×ÍÈÕ ÈÌÅÍÀ .......................................................... 491

Àóòîãðàô ïðâå ñòðàíå ðàñïðàâå Èëàðèîíà Ðóâàðöà £îø ¼åäàíïóò î

ÁÈÎÃÐÀÔÈ£À ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ

Ïî ñòðàíè îä ãëàâíîã òîêà ðàçâî¼à ñðïñêå ôèëîëî-

Êî ¼å áèî Èëàðèîí Ðóâàðàö? Øòà ¼å íîâî îí äîíåî ñðïñêî¼

íà èçðàñëèíà íà çäðàâîì îðãàíñêîì òêèâó íàöè¼å, ïóêè íåñïîðàçóì

æåâíîñòè, âðñíè ïðåâîäèëàö, êèæåâíè êðèòè÷àð è ïðèïîâå-

è íàóöè. Îñîáèòî ¼å âåëèêè óòèöà¼ íà ðàçâè¼àå óáàâè Ðóâàðà-

Ñåíè ìàòåðå ìî¼å £óëè¼àíå,

ãîâîð. Äà ãà èø÷óïàì? Íî êàêî ãà íèñàì ìåòíóî ó ãðóäè ¼à, íåó

Êàêî ñâåäî÷è Ðóâàð÷åâ àê è ïðè¼àòå, £îâàí Ðàäîíè, òî-

Ìëàäè £îâàí Ðóâàðàö ¼å ãèìíàçè¼ó, çàïî÷åòó ó Êàðëîâöèìà,

¼åì 1874. ã. ïîñòàâåí ¼å çà àðõèìàíäðèòà ìàíàñòèðà Ãðãåòåã14.

äîáèî è ìåñòî ïðîôåñîðà Êàðëîâà÷êîã áîãîñëîâñêîã ó÷èëèøòà. Î åãîâîì

íèçà âàæíèõ äóæíîñòè íà ïàòðè¼àðøè¼ñêîì äâîðó ó Êàðëîâöè-

Ïèñìî òâî¼å îä 19. (30.) îêòîáðà ïðèìèî ñàì, ñà ñóçàìà è

íå çíàâøè äà ¼å ïî Ëî¼äó èçáîð ìî¼ âå ïðåâèøå ïîòâðåí  ê

Ó ïðåïèñöè ñà Êîíñòàíòèíîì £èðå÷åêîì Ðóâàðàö òàêîå èç-

... Íå çíàì äà ë âàì ¼å øòî î òîì äî çíàà äîøëî, íî ñòâàð

Îäàêëå ìëàäîì £îâàíó Ðóâàðöó èñòîðè¼ñêà èíòåðåñîâàà?

Ðóâàðàö ó Êàðëîâöèìà è ñòàíîâàî20. Òó ¼å ¼îø è £îâàí Ñóáîòè21,

ðîâèà, £îâàíà Ëàçàðåâèà è, ïîñåáíî, Àëåêñàíäðà Ñòî¼à÷êî-

áè¼àà åïèñêîïñêîã äîñòî¼àíñòâà.28 Î òîìå ãîâîðè è ïîäàòàê äà

êîëåêòèâíî¼ äóøè íàöè¼å, çàñòóïàî òåçó äà ñå ïðåêî ¼åçèêà ¼åä-

íàðîäà ó äåëó Î íàðîäíèì ïåñìàìà è ïðèïîâåäêàìà ñëàâåíñêèì,35

ãè¼å ó Åâðîïè ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 19. âåêà, íà¼âåè çíà÷à¼ ¼å èìàëà

äåëî Die deutsche Heldensage, Ïðåëåðîâó Ãð÷êó ìèòîëîãè¼ó èòä.

ïîäðåó¼ó ñâè äðóãè èñòîðè¼ñêè èçâîðè, øòî äîâîäè äî íåäîïó-

è ïîäóïèðó ñàìî äðóãå ãîðå ïðåòïîñòàâêå, íå ïðåñòà¼å áèòè õè-

ïîåçè¼è: Ó òîì îáçèðó ïèñàö áè äèãàî öåíó ñâî¼î¼ ñòóäè¼è äà ñå

Ó ðåöåïöè¼è Ðóâàð÷åâîã äåëà äàíàñ èçäâà¼à¼ó ñå äâà îñíîâ-

îáëèêîâàî ñðïñêó êîëåêòèâíó ñâåñò äàíàñ. Òèìå íå ñïîðèìî èñòîðè¼ñêó

Æ. Ìàðêîâè, ó èñòîì ïðàâöó, ïèøå: Èñòîðèê ñðåäîå-

ñòà¼àî äà çàâîäè íàðîä, êàêî ñå, âèäèìî, ÷èíèëî ó åãîâî âðåìå,

Ïîêóøà¼èìà ðåõàáèëèòàöè¼å è ðåâàëîðèçàöè¼å äåëà ãëàâ-

Ðåöåïöè¼à Ðóâàð÷åâîã äåëà äàíàñ, áèëî ó ïðàâöó åãîâå

çîôñêè ôàêóëòåò ó Íîâîì Ñàäó îáåëåæèî ¼å ïåäåñåò ãîäèíà îä

âàó áèî äà ñå íèøòà øòî ¼å ïîñòî¼àíî è æèâîòâîðíî ó íàðîäó

ÐÀÄÎÂÈ ÈËÀÐÈÎÍÀ ÐÓÂÀÐÖÀ

Ãîâîðåè î âåçàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà è íàðîäíå êèæåâíî-

ñâî¼èõ ïðåäíîñòè è ìàíà. Ïðâè ¼å ïðåãëåäíè¼è, äà¼å ¼àñíè¼ó ñëè-

3. Ðàäîâè êî¼è ïðîó÷àâà¼ó îäíîñ èñòîðè¼å è òðàäèöè¼å ó øè-

Ïðèëîã ê èñïèòèâàó ñðáñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà (ïîòïè-

Ó ñðåäèøòó ïàæå Èëàðèîíà Ðóâàðöà íàëàçè ñå åïñêà òðà-

Êðàèöå è öàðèöå ñðïñêå, Ìàòèöà, III/1868, 313-316, 337-

Ó èñòîðè¼ñêî-ãåíåàëîøêî¼ ðàñïðàâè î ñðïñêèì âëàäàðêàìà

Î öàðîñòàâíèêó èëè öàðîñòàâíèì êèãàìà, ñ ïîãëåäîì íà

Îäðåó¼óè âàæíîñò ðóêîïèñíèõ õðîíîãðàôà (Öàðîñòàâ-

Î ðàäó Ìèëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà ó Ãëàñíèêó, Ëåòîïèñ Ìà-

Îñíîâíå ïðåòïîñòàâêå íà êî¼èìà ïî÷èâà Ðóâàð÷åâà îøòðà è

÷å ÷ëàíà Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, ¼åñòå åãîâî èçìèøàå è

Õðîíîëîøêà ïèòàà î âðåìåíó áèòêå íà Ìàðèöè, ñìðòè

Ðàñïðàâà èìà ïðåöèçíå èñòîðè¼ñêå îäðåäíèöå. Èç äîêàçè-

Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, I-XII, 1879,

II. (Ñòåôàí, ñèí Ìóñå ÷åëíèêà). Ïðèëîã î Ëàçàðåâî¼ ñåñòðè

IV. (Ïóò Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà îä Àíãîðå äî Òðèïîà íà

XI. Âèòåøêà òðïåçà. Ïðèëîã î êàñòåëó Âèòåøêà òðïåçà

Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, XIII-XXIV,

XXI. Äìèòàð Êðàåâè. Ïðèëîæàê î ñèíîâèìà êðàà Âó-

ÈËÀÐÈÎÍ ÐÓÂÀÐÀÖ È ÍÀÐÎÄÍÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ

Oâà êèãà ðåçóëòàò ¼å ðàäà íà ïðî¼åêòó Ñðïñêî óñìåíî

ÈÍÑÒÈÒÓÒ ÇÀ ÊÈÆÅÂÍÎÑÒ È ÓÌÅÒÍÎÑÒ

Î ÍÅÊÎÌ ÍÀÐÎÄÍÎÌ ÏÐÅÄÀÓ ................................................ 214

Ïî ñòðàíè îä ãëàâíîã òîêà ðàçâî¼à ñðïñêå ôèëîëî-

æåâíîñòè, âðñíè ïðåâîäèëàö, êèæåâíè êðèòè÷àð è ïðèïîâå-

è íàóöè. Îñîáèòî ¼å âåëèêè óòèöà¼ íà ðàçâè¼àå óáàâè Ðóâàðà-

Ñåíè ìàòåðå ìî¼å £óëè¼àíå,

ãîâîð. Äà ãà èø÷óïàì? Íî êàêî ãà íèñàì ìåòíóî ó ãðóäè ¼à, íåó

Êàêî ñâåäî÷è Ðóâàð÷åâ àê è ïðè¼àòå, £îâàí Ðàäîíè, òî-

¼åì 1874. ã. ïîñòàâåí ¼å çà àðõèìàíäðèòà ìàíàñòèðà Ãðãåòåã14.

äîáèî è ìåñòî ïðîôåñîðà Êàðëîâà÷êîã áîãîñëîâñêîã ó÷èëèøòà. Î åãîâîì

Ïèñìî òâî¼å îä 19. (30.) îêòîáðà ïðèìèî ñàì, ñà ñóçàìà è

íå çíàâøè äà ¼å ïî Ëî¼äó èçáîð ìî¼ âå ïðåâèøå ïîòâðåí ê

Ó ïðåïèñöè ñà Êîíñòàíòèíîì £èðå÷åêîì Ðóâàðàö òàêîå èç-

... Íå çíàì äà ë âàì ¼å øòî î òîì äî çíàà äîøëî, íî ñòâàð

Îäàêëå ìëàäîì £îâàíó Ðóâàðöó èñòîðè¼ñêà èíòåðåñîâàà?

Ðóâàðàö ó Êàðëîâöèìà è ñòàíîâàî20. Òó ¼å ¼îø è £îâàí Ñóáîòè21,

ðîâèà, £îâàíà Ëàçàðåâèà è, ïîñåáíî, Àëåêñàíäðà Ñòî¼à÷êî-

áè¼àà åïèñêîïñêîã äîñòî¼àíñòâà.28 Î òîìå ãîâîðè è ïîäàòàê äà

êîëåêòèâíî¼ äóøè íàöè¼å, çàñòóïàî òåçó äà ñå ïðåêî ¼åçèêà ¼åä-

ãè¼å ó Åâðîïè ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 19. âåêà, íà¼âåè çíà÷à¼ ¼å èìàëà

ïîäðåó¼ó ñâè äðóãè èñòîðè¼ñêè èçâîðè, øòî äîâîäè äî íåäîïó-

ïîåçè¼è: Ó òîì îáçèðó ïèñàö áè äèãàî öåíó ñâî¼î¼ ñòóäè¼è äà ñå

Æ. Ìàðêîâè, ó èñòîì ïðàâöó, ïèøå: Èñòîðèê ñðåäîå-

ñòà¼àî äà çàâîäè íàðîä, êàêî ñå, âèäèìî, ÷èíèëî ó åãîâî âðåìå,

Ðåöåïöè¼à Ðóâàð÷åâîã äåëà äàíàñ, áèëî ó ïðàâöó åãîâå

âàó áèî äà ñå íèøòà øòî ¼å ïîñòî¼àíî è æèâîòâîðíî ó íàðîäó

Ãîâîðåè î âåçàìà Èëàðèîíà Ðóâàðöà è íàðîäíå êèæåâíî-

Ïðèëîã ê èñïèòèâàó ñðáñêèõ ¼óíà÷êèõ ïåñàìà (ïîòïè-

Ó ñðåäèøòó ïàæå Èëàðèîíà Ðóâàðöà íàëàçè ñå åïñêà òðà-

Êðàèöå è öàðèöå ñðïñêå, Ìàòèöà, III/1868, 313-316, 337-

Î öàðîñòàâíèêó èëè öàðîñòàâíèì êèãàìà, ñ ïîãëåäîì íà

Îäðåó¼óè âàæíîñò ðóêîïèñíèõ õðîíîãðàôà (Öàðîñòàâ-

Î ðàäó Ìèëîøà Ñ. Ìèëî¼åâèà ó Ãëàñíèêó, Ëåòîïèñ Ìà-

÷å ÷ëàíà Ñðïñêîã ó÷åíîã äðóøòâà, ¼åñòå åãîâî èçìèøàå è

Õðîíîëîøêà ïèòàà î âðåìåíó áèòêå íà Ìàðèöè, ñìðòè

Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, I-XII, 1879,

IV. (Ïóò Ñòåôàíà Ëàçàðåâèà îä Àíãîðå äî Òðèïîà íà

XI. Âèòåøêà òðïåçà. Ïðèëîã î êàñòåëó Âèòåøêà òðïåçà

Ïðèëîøöè ê îá¼àøåó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, XIII-XXIV,

XXI. Äìèòàð Êðàåâè. Ïðèëîæàê î ñèíîâèìà êðàà Âó-

3. Åëãîñ=Åìîñ. Ðàñïðàâà¼óè î ïîðåêëó òîïîíèìà Åëãîñ

Ã. Ïàíòà Ñðåêîâè è Øàðåíèê ó Ñêîïñêî¼ íàõè¼è, Îòàáè-

íàëàçè ñå Ëàçàðåâà ¼àâíà è äðæàâíè÷êà äåëàòíîñò: ïî÷åâ îä å-

Î ïåêèì àðõèåïèñêîïèìà è ñðïñêèì ïàòðè¼àðñèìà îä Ìà-

Ðàñïðàâà î ñðïñêèì ïàòðè¼àðñèìà îä îáíîâåà Ïàòðè¼àð-

ïðåäàèìà è àôèðìàòèâíî ïðåìà íà¼ñòàðè¼èì ëåòîïèñíèì èç-

Âóêàí, íà¼ñòàðè¼è ñèí Ñòåôàíà Íåìàå è Âóêàíîâèè, Ãî-

Äîêàçó¼óè äà ¼å Âóêàí, à íå Ñòåôàí Ïðâîâåí÷àíè, íà¼ñòà-

â) Feyezkeo=Ñëàíêàìåí? Ó îâîì ïðèëîãó, ðàñïðàâà¼óè î

Ìîíîãðàôè¼à î Ñëàíêàìåíó, íà¼áîè Ðóâàð÷åâ ïðèëîã èç

£îø ¼åäàíïóò î Ëååíó ãðàäó, Ñòðàæèëîâî, 1892, V, 263-265.

Ðàä ¼å ó öåëèíè ïîñâååí óñìåíî¼ êèæåâíîñòè. Îñíîâíå

Î öåòèñêî¼ øòàìïàðè¼è ïðå ÷åòèðè ñòîòèíå ãîäèíà, Ãëàñ

Ó ðàñïðàâè î òîìå ãäå ¼å áèëî ñåäèøòå ïðâå èðèëè÷íå

Ïðèëîøöè ê ïîçíàâàó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, Ãîäèøè-

IV. Òðåáèñêè ïîìåíèê èëè òè Îïøòè ëèñò. Ó ðàäó ñå îøòðî

Îäëîìöè î ãðîôó îðó Áðàíêîâèó è Àðñåíè¼ó Öðíî¼åâèó

È. Ðóâàðàö, Ïðèëîøöè ê ïîçíàâàó èçâîðà ñðïñêå èñòîðè¼å, Ãî-

äèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1894, XIV, 238.

Îáèìíà ðàñïðàâà ó êî¼î¼ Èëàðèîí Ðóâàðàö íàñòóïà êàî ðó-

Ðàñïðàâà ïèñàíà ïîâîäîì ïðîñëàâå 200-ãîäèøèöå âëàäà-

Ïðèëîøöè, Ãîäèøèöà Íèêîëå ×óïèà, 1900, XX, 245-252.

I. Î ×óïè Êàïåòàíó. Ïðèëîã î Òîäîðó ×óïèó, ñòàðåøèíè

III. Ãîëåìîâè óðà. Ïðèëîã î ÷åëíèêó äåñïîòà óðà Ñìå-

Ïîëåìèêà ñà Ïàíòîì Ñðåêîâèåì çáîã òðàäèöè¼ñêèõ èç-

Ó ðàäó ñå ãîâîðè î ãîäèíè è íà÷èíó êðóíèñàà Ñòåôàíà

âðåìåíà. Ó ðàäó ñå îäáàöó¼ó è ïðåòïîñòàâêå î âòîðè÷íîì âåí-

Î íåêîì íàðîäíîì ïðåäàó, Ëåòîïèñ Ìàòèöå ñðïñêå,

Î ¼åçèêó. Ïðèëîæàê òóìà÷åó ñðïñêèõ íàðîäíèõ ïåñà-

Ó îâîì ïðèëîøêó àóòîð ðàñïðàâà î íåêèì ëåêñè÷êî-ñå-

Ïîðåêëî Ñèáèàíèí £àíêà. Èñòîðèñêà ðàñïðàâà, Êîëî, Áå-

Ðàñïðàâà ó êî¼î¼ ñå îñóó¼ó ïðåäñòàâíèöè ñðïñêå ðîìàíòè-

ïîêóøàâà¼ó äà äîêàæó ñðïñêî ïîðåêëî £àíîøà Õóàäè¼à, çíà-

Öàð-Íåìàå áëàãî. Ïðèëîæàê èñïèòèâàó ñðïñêèõ íàðîä-

£åäàí îä íà¼êîíçèñòåíòíè¼èõ ïðèëîæàêà èñïèòèâàó ñðï-

óðà Âóêîâè, äåñïîò ñðïñêè è îðå Êàñòðèîò-Ñêåí-

Ñðáñêè êèæåâíèöè áèëè ñó êàî è óáèòåè öâå-

Ðóâàðàö ¼å ó Ïðåãëåäó èñòàêàî îñíîâíà îáåëåæ¼à äîòàäàøå