Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
àñVmdZm
1.1 àmñVm{dH$
àmW{_H$ ñVamda B`Îmm n{hbrÀ`m dJm©V "ì`§OZo' {eH${dV AgVmZm àË`oH$
ì`§OZmgmR>r doJdoJio g§~moY bmdyZ {eH${dbo OmVmV. Mm¡Vrg ì`§OZmn¡H$s 19 do "n'
ho ì`§OZ {eH${dVmZm {ejH$ nydu n, n nV§JmMm , nUVrMm BË`mXr g§~moY dmnaV AgV.
gÜ`m B`Îmm n{hbrÀ`m dJm©V "ì`§OZo' {eH${dVmZm "n' ho ì`§OZ {eH${dVmZm
n, n "n`m©daUmMm' Ago åhUyZ Vo ì`§OZ {dÚmÏ`mªda q~~dÊ`mMr Amdí`H$Vm ^mgV
Amho. Ago H$aÊ`mMr doi AmnUmda H$m Ambr Agmdr? `mMm Oa {dMma Ho$bm Va Ago
bjmV `oVo H$s, gd© ~mOy§Zr n`m©daUmMm èhmg hmoV Amho.
{dgmì`m eVH$mV gwê$dmVrg n`m©daU åhUOo H$m` Am{U Ë`mMo g§VwbZ
ì`dpñWV H$go amIbo nm{hOo `mMr OmUrd ZìhVr. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_wio {dkmZ Am{U
V§ÌkmZ `m§À`m ~imda `m§{ÌH$r H$maImZXmarMr \$ma _moR>r bmQ> OJ^a ngabr Am{U
H$_rV H$_r doimV OmñVrV OmñV CËnmXZ KoÊ`mMr ñnYm© gwê$ Pmbr. CnbãY Z¡g{J©H$
gmYZgm_wJ«rMm dmna H$ê$Z CËnmXZ dmT>dm`Mo Am{U Ë`mÀ`m gmhmæ`mZo g§nÎmr {Z_m©U
H$am`Mr ho {dH$mgmMo à_wI gyÌ ~Zbo. `m nÓVrZo {dH$mg ObXJVrZo H$adyZ KoÊ`mV
CÎmaoH$S>rb erV Am{U g_VremoîU H${Q>~§YmVrb amï´>o `eñdr R>abr. OJmV Ë`m§Zm
{dH${gV amï´>o åhUyZ ñWmZ {_imbo. Ë`m§À`m X{jUog Agboë`m {dfwd¥Îmr` àXoemVrb
X{jU A_o[aH$m, X{jU Am{\«$H$m Am{U nyd©-_Ü`nyd© Am{U X{jU Am{e`m`r amï´>m§Zm
`m àH$maMm {dH$mg ObXJVrZo H$aVm Ambm Zmhr. hr gmar {dH$gZerb amîQ´>o R>abr.
`m gd© {dH$gZerb amï´>m§Zr {dgmì`m eVH$mV _ybV: {dH${gV amï´>m§MmM AmXe©
S>moù`mg_moa R>odyZ ømM nÓVrÀ`m {dH$mgmMr H$mg Yabr.
H$maImZXmar Am{U CËnmXZdmT> `m§À`m×mao g§nÎmr g§KQ>rV H$aÊ`mÀ`m `m à{H«$`oV
n¥Ïdrdarb gmYZg§nÎmr {H$Vr à_mUmV Zï> hmoB©b `mMo ^mZ ì`º$sbm am{hbo Zmhr.
na§Vw {dgmì`m eVH$mÀ`m AIoarg àXyfU Am{U gmYZg§nÎmrMm VwQ>dS>m `m g_ñ`m§Zr
Ooìhm J§^ra ñdê$n YmaU Ho$bo Voìhm n`m©daU g§dY©ZmÀ`m à`ËZm§Mr JaO Amnë`m
bjmV Ambr. O_rZ, O§Jb Am{U nmUr hr Am_Mr Iar gmYZg§nÎmr _mZdmZo ~ogw_ma
dmnabr. {VMr ZmgYyg Ho$br. A_`m©X bmoH$g§»`m dmT> Am{U A{Z~ªY Am¡Úmo{JH$
dmT>rVyZ àXyfUmMm ^ñ_mgya _mZdmZo V`ma Ho$bm. {dgmì`m eVH$mÀ`m AIoarg
n`m©daUmMm g_Vmob T>mgiVmo Amho ho _mZdmÀ`m bjmV Ambo.
2
^maVmMr EHy$U ^m¡Jmo{bH$ aMZm, `oWrb hdm_mZ Am{U `oWo AmT>iUmar Aà{V_
O¡d{d{dYVm `m_wio ^maVmbm EH$ g§nÞ n`m©daUr` dmagm bm^bobm Amho. `m ^maV
XoemÀ`m O{_Zrda Am{U nmÊ`m_Ü`o {d{dY àH$maÀ`m dZñnVr Am{U àmUr `m§À`m
àOmVr AmT>iyZ `oVmV. OJmÀ`m O¡d{d{dYVoÀ`m 8% O¡d{d{dYVm ^maV `m I§S>àm`
XoemV Amho. OJmV O¡d{d{dYVoÀ`mÑï>rZo Or ~mam amï´>o "_hmO¡d{d{dYVm amï´>o' åhUyZ
Kmo{fV Pmbobr AmhoV Ë`mV ^maVmMm 10 dm H«$_m§H$ Amho. Aem `m g§nÞ ^y_r_Ü`o
20 ì`m eVH$mV Z¡g{J©H$ g§nÎmrMr Or hmZr hmoV Jobr Amho Vr _moR>r qMVmOZH$ ~m~
Amho. O_rZ, O§Jb, nmUr Aem KQ>H$m§À`m èhmgmMm Am{U Ë`m§À`m ^{dî`H$mbrZ
g§dY©ZmMm EH${ÌV {dMma H$aUo JaOoMo Amho. H$maU Ë`mdaM Amnbo n`m©daU Adb§~yZ
Amho.
1.1.
1.1.1 n`m©daU
_amR>r {dídH$mofm_Ü`o n`m©daUmMr ì`m»`m nwT>rbà_mUo {Xbr Amho.
"{d{dY àH$maMr Ordg¥ï>r VgoM _mZdr g_yh d g_mO Á`m n[agamV amhVmV
d {dH${gV hmoVmV Ë`m n[agamVrb gd© KQ>H$m§Zm EH${ÌV[aË`m n`m©daU Ago åhUVmV.'
ì`wËn{ÎmemómÀ`m X¥ï>rZo n`m©daU åhUOo n¥Ïdrdarb {d{eï> ^mJmer {ZJ{S>V
Agbobr g^modVmbMr n[apñWVr hmo`.
All the conditions, circumstances and influences surrounding
and affecting the development of an organism or group of organisms
life on earth including atmospheric conditions, food chain and water
cycle.
http://www.yourdictionary.com/environment.
`mMm AW© Agm H$s, n¥Ïdrdarb OrdZmda à^md nmS>Umar, dmVmdaU, AÞ
gmIir, ObMH«$ `m§À`mda n[aUm_ H$aUmar n[apñWVr åhUOo n`m©daU hmo`.
O¡{dH$ KQ>H$m§À`m dmT> d {dH$mgmda à^md nmS>Umar g^modVmbMr n[apñWVr
åhUOo n`m©daU hmo`.
WmoS>Š`mV n`m©daU åhUOo g^modVmbMr n[apñWVr hmo`. `m n[apñWVr_Ü`o
AZoH$ gOrd, {ZOud, Z¡g{J©H$ qH$dm _mZd{Z{_©V Aem AZoH$ KQ>H$m§Mm g_mdoe hmoVmo.
n`m©daUmMo àH$ma
n`m©daUmMo àm_w»`mZo XmoZ àH$ma nS>VmV. 1) Z¡g{J©H$ qH$dm àmH¥${VH$ n`m©daU
d 2) _mZd{Z{_©V n`m©daU.
3
ñWm{ZH$ g_ñ`o~amo~aM Ë`mbm amï´>r`, Am§Vaamï´>r` g_ñ`m§Mr OmUrd ìhmdr, Ë`m g_ñ`m
gmoS>{dÊ`mMm à`ËZ Ë`mZo H$amdm. {Ma§Ordr {dH$mgmgmR>r àË`oH$ {dÚmÏ`m©Zo OmUrdnyd©H$
à`ËZ Ho$bm Va nwT>rb {nT>rgmR>r {ZpíMVM Mm§Jbo n`m©daU {Z_m©U hmoB©b Aer ^mdZm
àË`oH$ {dÚmÏ`m©_Ü`o {Z_m©U ìhmdr hr Anojm Amho.
1.1.3
1.1.3 n`m©daU {ejUmMr Eo{Vhm{gH$ nmíd©^y_r
n`m©daU {ejUmMr Eo{Vhm{gH$ nmíd©^y_r AmnUmg Imbrbà_mUo XoVm `oB©b.
1. _mZdr {dH$mg : Am§Vaamï´>r` n[afX (1972) : ñQ>m°H$hmo_ (United Nations
Conference on Human Development, Stockholm, 1972)
`m n[afXo_Ü`o _w»`V: àXyfU, Amåbr nO©Ý`, Z¡g{J©H$ gmYZg§nXm§Mm èhmg
Am{U n`m©daUmÀ`m BVa g_ñ`m `m§À`m H$maUm§da Am{U Cnm`m§da MMm© Pmbr. n`m©daU
g§dY©ZmgmR>r gd© amï´>o, g§ñWm, g_yh, ì`º$s `m§Zr EH${ÌV à`ËZ H$aÊ`mMr JaO Amho,
5 OyZ hm Xadfu OmJ{VH$ n`m©daU {XZ åhUyZ gmOam H$aÊ`mV `mdm, UNEP Mr
ñWmnZm ìhmdr, Am§Vaamï´>r` nmVirda n`m©daU {ejUmMm AmamIS>m V`ma H$aÊ`mV
`mdm, VgoM hm AmamIS>m Am§Va{dÚmemIr` Ñï>rZo V`ma ìhmdm Aem _hÎdmÀ`m
{e\$maer Pmë`m.
2. ~obJ«oS>S> H$m`©emim, 1975 (International Workshop on Environmental
Education, 1975)
n`m©daUmer g§~§{YV H¥$VtMm CÔoe hm n`m©daUr` ZmVog§~§Y gwYmaUo hm Agbm
nm{hOo, hm Ñ{ï>H$moZ R>odyZ n`m©daU {ejUmMr C{Ôï>o d _mJ©Xe©H$ VÎdo ~obJo«S> MmQ>©a_Ü`o
XoÊ`mV Ambr.
3. n`m©
n`m©daU {ejUmdarb ñdV§Ì n[afX, {Vpãbgr>
{Vpãbgr>, 1977 (The
Intergovernmental Conference on Environmental Education,
Tblisi, 1977)
n`m©daU {ejUmda Am§Vaamï´>r` n[afX ^a{dÊ`mV Ambr. `m n[afXoZo n`m©daU
{ejUmMr Ü`o`o, C{Ôï>o Am{U _mJ©Xe©H$ VÎdo {ZpíMV Ho$br. Ë`m_wio {d{dY amï´>m§Zm
n`m©daU {ejUmMo H$m`©H«$_ AmIÊ`mMr {Xem àmá Pmbr.
4. n`m©daU Am{U {dH$mg : OmJ{VH$ Am`moJ (1984
1984--87)(World
Commission on Environment and Development (1984-87)
`m Am`moJm_Ü`o {Ma§Ordr {dH$mgm_Yrb {ejUmÀ`m ^y{_Ho$~m~V MMm© Pmbr.
n`m©daU {ejUmgmR>r àgma _mÜ`_o d {ejH$ `m§À`m O~m~Xmè`m _hÎdnyU© Agë`mMo
Z_yX Ho$bo Jobo.
6
2. kmZ (Knowledge)
n`m©daUmer g§~§{YV Agbobo kmZ d _yë`o ì`º$s d g_mO JQ>mZo AmË_gmV
H$amdr `mgmR>r gmhmæ` H$aUo.
3. A{^d¥Îmr (Attitude)
n`m©daU gwYmaUm, n`m©daUmMo g§ajU `mV g{H«$` ^mJ KoÊ`mgmR>r ì`º$s
d g_mO JQ>mMo `mo½` dV©Z Agmdo `mgmR>r Ë`m§Zm àd¥Îm H$aUo.
4. H$m¡eë` (Skill)
n`m©daUmÀ`m g_ñ`m AmoiIUo d Ë`m gmoS>dUo `m~m~VMo H$m¡eë` g_mOJQ>
d ì`º$sZo g§nm{XV H$amdo `mgmR>r _XV H$aUo.
5. gh^mJ (Participation)
n`m©daUmÀ`m g_ñ`m gmoS>{dÊ`mgmR>r g_mO JQ> d ì`º$sg gd© ñVamda g{H«$`
^mJ KoÊ`mg g§Yr CnbãY H$ê$Z XoUo.
1.1.6
1.1.6 àmW{_H$ ñVamdarb n`m©daU {ejU
{ZgJ© Am{U _mZd `m§Mo ZmVo AVyQ> Amho. Amnë`m ~w{Ógm_Ï`m©À`m ~imda
g§ñH¥$VrMr C^maUr H$aUmam Am{U àM§S> àJVr gmYUmam EH$_od àmUr åhUOo _mZd.
_mZdmÀ`m `m d¡{eï>`m§_wio d g_mO{à`Vo_wio Ë`mÀ`m ^modVrÀ`m Z¡g{J©H$ n`m©daUmbm
gm_m{OH$ n`m©daUmMrhr OmoS> {_imbr Amho.
n`m©daU {ejU hm Cn`moOZmË_H$ ñdê$nmMm {df` Agë`m_wio {ejUmÀ`m
{d{dY ñVam§H$[aVm Aä`mgH«$_ V`ma H$aVmZm AÜ`mnZmÀ`m {df`dñVy~amo~aM {d{dY
àH$maMo CnH«$_, {H«$`m-H¥$Vr, àmË`{jH$ H$m`©, joÌr` H$m`© (Field Work) `m ~m~tH$S>o
{deof bj nwadbo Amho.
amï´>r` e¡j{UH$ g§emoYZ Am{U à{ejU g§ñWoZo (NCERT) B. g. 1980 _Ü`o
àmW{_H$ ñVamH$[aVm n`m©daU {ejUmMm Aä`mgH«$_ V`ma Ho$bm hmoVm. na§Vw `m
Aä`mgH«$_mMr A§_b~OmdUr åhUmdr Ver Pmbr Zmhr. 1986 À`m "amï´>r` e¡j{UH$
YmoaUm'nmgyZ 2000 gmbÀ`m "embo` {ejUmÀ`m amï´>r` Aä`mgH«$_ AmamIS>çm'n`ªV
gd© e¡j{UH$ H$m`©H«$_m§_Ü`o n`m©daU{df`H$ OmUrdm§da ^a XoÊ`mV Ambm Amho.
{XZm§H$ 18 {S>g|~a 2003 amoOr ^maVmÀ`m gdm}ƒ Ý`m`mb`mZo "amï´>r` e¡j{UH$
g§emoYZ Am{U à{ejU n{afXo'(NCERT) bm n`m©daU{df`H$ {ejU hm A{Zdm`©
{df` åhUyZ Xoe^a bmJy H$aÊ`mgmR>r AmXe©ê$n Aä`mgH«$_ {dH${gV H$Ê`mMm AmXoe
{Xbm. Ë`mZwgma gXa g§ñWoZo Vgo àmê$n V`ma Ho$bo d Xoe^a n`m©daU {ejUmÀ`m
10
1.1.7
1.1.7 n`m©daU {ejUmgmR>r EH$mpË_H$ X¥{ï>H$moZ
_mZdr _Z d g^modVmbMm n[aga `m§À`m nañna Am§Va{H«$`oVyZ kmZ OÝ_mbm
`oVo. AmOMo `wJ n`m©daUmÀ`m g_ñ`m§Mo `wJ Amho. _Zwî` OrdZmer g§~§{YV AZoH$
Ádb§V g_ñ`m n`m©daUmer {ZJ{S>V AmhoV. bmoH$g§»`m Am{U Am¡Úmo{JH$sH$aU `m§Mm
doJ àM§S> Agë`m_wio Z{OH$À`m ^{dî`mV n`m©daUmMm n«íZ A{YH$ J§^ra hmoV Amho.
AWm©VM n`m©daU {ejU `m {df`mg AZÝ`gmYmaU _hÎd àmá Pmbo Amho. åhUyZ hm
{df` EH$ ñdV§Ì {df` åhUyZ Aä`mgH«$_mV R>odVm `oB©b Agm {dMmaàdmh {Z_m©U
Pmbm. na§Vw hm {df` ñdV§Ì {df` åhUyZ Aä`mgH«$_mV g_m{dï> Z H$aVm
Aä`mgH«$_mVrb {df`m§Mm EH$ ^mJ åhUyZ g_m{dï> H$amdm Agm _Vàdmh V`ma Pmbm
d Ë`mVyZM EH$mpË_H$ Ñ{ï>H$moZ ñdrH$mabm Jobm.
Aä`mgH«$_mVrb AZoH$ {df` n`m©daUmer g§~§{YV AmhoV. B{Vhmg,
ZmJ[aH$emó, ^yJmob, gm_mÝ`{dkmZ, Ord{dkmZ Am{U ^mfm BË`mXr {df`m§À`m
Aä`mgH«$_mV n`m©daUmer g§~§{YV Amdí`H$VoZwgma KQ>H$ g_m{dï> H$aVm `oVrb Agm
{dMma H$ê$Z n`m©daU g§ajUmer {ZJ{S>V Ame` {Za{Zamù`m embo` {df`mV g_m{dï>
H$aÊ`mV Ambm.
gr. ìhr. JwS> (C. V. Good) `m§À`m _Vo, EH$mpË_H$aUmMm AW© nwT>rbà_mUo
Amho.
'Integration is the process or practice of combining different
school subjects and presenting them as aspects of one unified project
or activities e.g. teaching of Geography, History, Arts, English and
Arithmetic in a study of Panama Canal.'
darb ì`m»`odê$Z AmnUmg Ago åhUVm `oVo H$s, EH$mpË_H$aU åhUOo {d{dY
^mJ qH$dm {df` Aem nÓVrZo EH$Ì H$aUo H$s Á`m_wio Ë`m§Mm EH$g§K Agm nyU© ^mJ
V`ma hmoB©b.
n`m©daU {ejUmÀ`m n[aUm_H$maH$ EH$mpË_H$aUmgmR>r EH$mM emIoVrb {^Þ
àdmh AmUUo Amdí`H$ AgVo. EH$mpË_H$aUm_wio {df`mMo ñnï> AmH$bZ hmoÊ`mg _XV
hmoVo. n`m©daU {ejU hm {df` ~hþemIr` {df` Amho. `mV AZoH$ {df`kmZm§Mm
g_mdoe hmoVmo. àË`oH$ kmZemIm n`m©daU {ejUmÀ`m AmH$bZmV ^a Q>mH$Vo.
EH$mpË_H$aUmMo _mJ©
EH$mpË_H$aU XmoZ _mJmªZr H$aVm `oVo.
1. Additive Integration
XmoZ {^Þ joÌmVrb kmZmMo H$_r AWdm OmñV à_mUmV g§nyU©> EH$ÌrH$aU H$ê$Z
ZdrZ kmZmMo EH${ÌH$aU åhUOo Additive Integration hmo`.
14
AmH$bZ 3
EH$mpË_H$aU
AmH$bZ 1 + AmH$bZ 2
Additive Integration
`m_Ü`o XmoZ qH$dm A{YH$ joÌmVrb H$mhr R>am{dH$ KQ>H$m§_YyZ ZdrZ kmZ {Z{_©Vr
Ho$br OmVo.
AmH$bZ 3
EH$mpË_H$aU
AmH$bZ 1 AmH$bZ 2
`mMm AW© Agm H$s, n`m©daU ajUmMo C{Ôï> gmÜ` H$aÊ`mMm EH$ _mJ© åhUOo
n`m©daU {ejU. hr {dkmZmMr ñdV§Ì emIm qH$dm ñdV§Ì Aä`mg joÌ Zmhr Va AmOrdZ
EH$mpË_H$ {ejUmÀ`m VÎdmZwgma Ë`mMr A§_b~OmdUr Pmbr nm{hOo.
`wZoñH$mo, Om_r `oWrb MMm©gÌ (1976)
H$m`m©Ë_H$ ì`m»`m
Á`m {ejUm×mao {d{dY {df`mÀ`m _mÜ`_mVyZ {dÚmÏ`mª_Ü`o n`m©daUmVrb
KQ>H$m§{df`r kmZ, AmH$bZ d OmUrdOmJ¥Vr {Z_m©U hmoVo, VgoM `m kmZmMo X¡Z§{XZ
OrdZmV Cn`moOZ H$aÊ`mMr àoaUm {Xbr OmVo Ago {ejU åhUOo n`m©daU {ejU hmo`.
"J{UVmVyZ n`m©daU {ejU g§M'
H$m`m©Ë_H$ ì`m»`m
J{UV Am{U n`m©daU {ejU `m Xmohm|Mr C{Ôï>o gmÜ` H$aÊ`mgmR>r V`ma Ho$boë`m
J{UVmÀ`m CXmhaUm§Mr nwpñVH$m åhUOo "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU g§M' hmo`.
`m g§Mm_Ü`o J{UV d n`m©daU {ejU `m§À`m EH$mpË_H$aUmVyZ V`ma Ho$bobr
CXmhaUo, AmH¥$Ë`m, {MÌo, ñËm§^mboI VgoM àË`oH$ CXmhaUm§Imbr {Xbobr n`m©daUmMr
_m{hVr d Ë`mda AmYm[aV àíZ `m§Mm g_mdoe Amho, åhUyZ `mbm "J{UVmVyZ n`m©daU
{ejU g§M' Ago åhQ>bo Amho.
"J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' `m g§MmMo {dH$gZ
H$m`m©Ë_H$ ì`m»`m
J{UV Am{U n`m©daU {ejU `m Xmohm§oMr C{Ôï>o gmÜ` H$aÊ`mgmR>r J{UVmVrb
{d{dY KQ>H$ d n`m©daU {ejUmMo KQ>H$ `m§Mm EH${ÌV {dMma H$ê$Z J{UVmÀ`m
CXmhaUm§Mr nwpñVH$m V`ma H$aUo, {VÀ`m~m~V {ejH$m§Mr _Vo KoUo, Ë`m _Vm§à_mUo
nwpñVHo$_Ü`o gwYmaUm H$aUo d Z§Va {VMr n[aUm_H$maH$Vm VnmgUo `m g§nyU© à{H«$`obm
"J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' `m g§MmMo {dH$gZ Ago åhQ>bo Amho.
1.3
1.3 g§emoYZmMr JaO d _hÎd
n`m©daU g§dY©ZmgmR>r VËna AgUmam g_mO {Z_m©U H$aÊ`mÀ`m CÔoemZo AmO
àmW{_H$ ñVamnmgyZ Vo Cƒ {ejUmn`ªV n`m©daU {ejUmMm g_mdoe Pmbobm Amho.
àmW{_H$ ñVamda n`m©daU {ejU hm ñdV§Ì {df` Z R>odVm {d{dY {df`m§À`m _mÜ`_mVyZ
EH$mpË_H$ nÓVrZo Vo XoÊ`mV `oV Amho.
^mfm {df`mVyZ JÚ d nÚ nmR>m§_Ü`o n`m©daUmer {ZJ{S>V KQ>H$m§Mm g_mdoe
H$aÊ`mV Ambm Amho. CXmhaUmW© B`Îmm 6 drÀ`m "{ZgJm©Mo daXmZ' `m nmR>m_YyZ
{ZgJm©Mm _mZdmbm hmoUmam Cn`moJ Am{U {ZgJm©Mo ajU H$aÊ`m~m~V _mZdmMo H$V©ì`
18
`m~m~V MMm© H$aÊ`mV Ambr Amho. "~oSy>H$', "ZXr', "gmn - eoVH$è`mMm {_Ì',
"{edmOr _hmamOm§À`m AmkmnÌmVrb d¥jm§À`m dmnamg§~§YrMm ^mJ', "S>m°ë\$sZ', "_w§JrMo
AmË_M[aÌ' Aem nmR>m§_YyZ n`m©daU{df`H$ OmUrdOmJ¥VrMm à`ËZ Ho$bobm {XgyZ
`oVmo. nmD$g, ^mH$arM§ PmS>, {ZgJm©Mo daXmZ `m_YyZ _mZdmZo {Z_m©U Ho$boë`m g§H$Q>mMr
OmUrd H$ê$Z {Xbr Amho.
{dkmZ {df`mVhr n`m©daU {ejUmMo KQ>H$ g_m{dï> Ho$bobo {XgyZ `oVmV.
CXmhaUmW© n`m©daUmMo _hÎd, d¡`{º$H$ Amamo½`, ñdV:Mm n[aga, _mZdr eara, Amhma,
gm_m{OH$ ñdmñÏ`, Z¡g{J©H$ gmYZg§nÎmr, hdm, D$Om© g§H$Q>, àXyfU `m KQ>H$m§VyZ
n`m©daU {df`H$ OmUrdOmJ¥Vr H$aÊ`mMm à`ËZ Ho$bm Amho.
^yJmob {df`mVyZ {dÚmÏ`mª_Ü`o n`m©daUm{df`r OmUrdOmJ¥Vr ìhmdr åhUyZ
dmVmdaU, Z¡g{J©H$ n`m©daUmMo KQ>H$, F$Vy d F$VwMH«$, nO©Ý`_mZ, bmoH$OrdZ, ^m¡{VH$
d O¡{dH$ n`m©daU, OrdmdaU, O_rZ, Z¡g{J©H$ gmYZg§nÎmr VgoM n`m©daU Am{U
n`m©daUmer g§~§{YV Á`m g_ñ`m AmhoV Ë`m~m~V OmJê$H$Vm {Z_m©U H$aÊ`mMm à`ËZ
Ho$bm Amho.
AemàH$mao ^mfm, {dkmZ, ^yJmob `m_YyZ {deofËdmZo n`m©daU {ejU XoÊ`mMm
à`ËZ Ho$bobm {XgyZ `oVmo. na§Vw J{UVmMr nmR>çnwñVHo$ nm{hë`mg _mÌ Ago bjmV `oVo
H$s, n`m©daU {ejUmMo KQ>H$ `m nmR>çnwñVH$m_Ü`o \$mago g_m{dï> Ho$bobo ZmhrV.
åhUyZ J{UVmÀ`m _mÜ`_mVyZ n`m©daU {ejU XoUo eŠ` AgVmZmhr emgZmH$Sy>Z
à{gÓ Pmboë`m J{UVmÀ`m nmR>çnwñVH$m§_Ü`o Agm à`ËZ {XgV Zmhr. àñVwV
g§emoYZm_Ü`o J{UVmVyZ n`m©daU {ejU XoÊ`mMm à`ËZ Ho$bm Amho d Ë`mMr
n[aUm_H$maH$Vmhr nS>VmiyZ nm{hbr Amho. åhUyZ gXaMo g§emoYZ _hÎdmMo Amho.
àmW{_H$ emioVrb {dÚmWu hm {H$emoamdñWoVrb {dÚmWu Amho. `m d`moJQ>mVrb
{dÚmÏ`mªZm "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' `mMo EH$mpË_H$ AÜ``Z H$aÊ`mMr g§Yr
CnbãY H$ê$Z XoUo ho _mZgemór`ÑîQ>çm A{YH$ `mo½` Amho. Ë`m_wio gXaMo g§emoYZ
ho {deof _hÎdmMo Amho.
g§emoYH$mZo `m g§MmVrb CXmhaUm§Mo AÜ`mnZ H$aÊ`mMr H$m`©ZrVr {dH${gV
Ho$bobr Amho. àmW{_H$ {ejH$m§Zm n`m©daU {ejUmMo AÜ`mnZ H$aÊ`mgmR>r
`m H$m`©ZrVrMr _XV hmoB©b. Ë`mMà_mUo {ejUemó nX{dH$m Am{U {ejUemó nXdr
`m Aä`mgH«$_mV à{dï> AgUmè`m N>mÌmÜ`mnH$m§Zm Aem àH$maÀ`m H$m`©ZrVrÀ`m
nmR>{Z`moOZmà_mUo gamd nmR> KoVm `oVrb.
EHy$U àmW{_H$ ñVamda EH$mpË_H$ Ñ{ï>H$moZmMm ñdrH$ma H$ê$Z Oo n`m©daU
{ejU {Xbo OmVo Amho Ë`m_Ü`o "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' `m g§MmMo AÜ`mnZ Am{U
AÜ``Z `m_wio {dÚmÏ`mªMr n`m©daU {ejUm{df`rMr OmUrdOmJ¥Vr A{YH$ à_mUmV
19
{dH${gV hmoÊ`mg _XV hmoB©b, hoM `m g§emoYZmMo {deof _hÎd qH$dm {deof Ago \${bV
Amho.
1.4
1.4 g§emoYZmMr C{Ôï>o
g§emoYH$mZo g§emoYZmgmR>r nwT>rb C{Ôï>o {ZpíMV Ho$br hmoVr.
1. B`Îmm 5 dr d 6 drÀ`m J{UV {df`mÀ`m Aä`mgH«$_mMo C{Ôï>o d j_Vm
`m§À`m Ñ{ï>H$moZmVyZ narjU H$aUo.
2. B`Îmm 5 dr d 6 drÀ`m J{UV {df`mÀ`m nmR>çnwñVH$mMo n`m©daU
{ejUmÀ`m g§X^m©V {díbofU H$aUo.
3. àmW{_H$ ñVamdarb EH$mpË_H$ n`m©daU {ejUmMr C{Ôï>o emoYUo.
4. J{UVmÀ`m _mÜ`_mVyZ n`m©daU {ejU XoÊ`mgmR>r J{UV Am{U
n`m©daU {ejU `m§Mo KQ>H$ {ZpíMV H$aUo.
5. J{UV {df`mVrb CXmhaUo V`ma H$aÊ`mgmR>r n`m©daU {ejUmÀ`m
g§X^m©Vrb _m{hVr Jmoim H$aUo.
6. darb _m{hVrÀ`m AmYmao B`Îmm 5 dr d 6 drÀ`m {dÚmÏ`mªgmR>r
"J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' Agm g§M {dH${gV H$aUo.
7. {dH${gV Ho$bobm g§M dmnaÊ`mMr H$m`©ZrVr {ZpíMV H$aUo.
8. n`m©daU {ejU Am{U J{UV `m Xmohm§oMr C{Ôï>o gmÜ` H$aÊ`mÀ`m
Ñ{ï>H$moZmVyZ g§MmMr n[aUm_H$maH$Vm VnmgUo.
9. àmW{_H$ ñVamda "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' XoÊ`mgmR>r {e\$maer
H$aUo.
1.5
1.5 J¥{hVHo$
àñVwV g§emoYZmMr J¥{hVHo$ nwT>rbà_mUo hmoVr.
1. {d{dY {df`mVyZ EH$mpË_H$aUmZo n`m©daU {ejU XoUo eŠ` Amho.
2. J{UVmVyZ n`m©daU {ejU XoÊ`mgmR>r g§M {dH${gV H$aVm `oUo eŠ`
Amho.
20
1.6
1.6 g§emoYZ n[aH$ënZm
g§emoYH$mZo àñVwV g§emoYZmgmR>r g§emoYZ n[aH$ënZm nwT>rbà_mUo {ZpíMV Ho$ë`m
hmoË`m.
1. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 5 drÀ`m "J{UV : _yb^yV
{H«$`m' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m J{UVmVrb g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo
n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
2. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 5 drÀ`m "J{UV : _yb^yV
{H«$`m' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m n`m©daU {ejUmVrb g§nmXZmÀ`m
Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
3. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 5 drÀ`m "J{UV : EH$_mZ
nÕVr Am{U Z\$m-VmoQ>m' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m J{UVmVrb
g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
4. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 5 drÀ`m "J{UV : EH$_mZ
nÓVr Am{U Z\$m-VmoQ>m' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m n`m©daU
{ejUmVrb g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
5. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 5 drÀ`m "J{UV : joÌ\$i
Am{U gm§p»`H$s _m{hVr' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m J{UVmVrb
g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
6. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 5 drÀ`m "J{UV : joÌ\$i
Am{U gm§p»`H$s _m{hVr' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m n`m©daU
{ejUmVrb g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
7. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 6 drÀ`m "J{UV : JwUmoÎma
d à_mU Am{U Z\$m-VmoQ>m' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m J{UVmVrb
g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
8. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 6 drÀ`m "J{UV : JwUmoÎma
d à_mU Am{U Z\$m-VmoQ>m' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m n`m©daU
{ejUmVrb g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
9. "J{UVmVyZ n`m©daU {ejU' hm g§M B`Îmm 6 drÀ`m "J{UV :
eoH$S>odmar Am{U gaiì`mO' `m KQ>H$m§gmR>r {dÚmÏ`mªÀ`m J{UVmVrb
g§nmXZmÀ`m Ñï>rZo n[aUm_H$maH$ R>aVmo.
21