UNIVERZITET U ZENICI

Metalurško - tehnološki fakultet

Smijer za hemijsko inženjerstvo

Predmet: Kataliza i katalizatori

Smailović Melisa

UTICAJ ELEKTROLITA NA KONCENTRACIJU ASPIRINA

Diplomski rad

Mentor:
Doc.dr.sc. Safija Herenda

Zenica, 2019.
Melisa Smailović Diplomski rad

UTICAJ ELEKTROLITA NA KONCENTRACIJU ASPIRINA

SAŽETAK

U ovom radu prikazana je analiza acetilsalicilne kiseline (aspirina) primjenom

spektrofotometrijske metode. Predmet istraživanja ovog rada su tablete aspirina tri različita
proizvođača (Bayer, Hemofarm i Bosnalijek) koje su dostupne na našim prostorima. Izvršeno je
spektrofotometrijsko određivanje acetilsalicilne kiseline, zasnovano na principu da se
acetilsalicilna kiselina prevede u Fe (III) – salicilatni kompleks koji apsorbuje svjetlost u vidljivoj
oblasti spektra. Pored toga, ispitivan je uticaj različitih elektrolita na koncentraciju aspirina. U
teoretskom dijelu opisana je i sinteza aspirina, te koje se metode mogu upotrijebiti pri
određivanju acetilsalicilne kiseline.

Eksperimentalni dio izvršen je u laboratoriji Metalurško – tehnološkog fakulteta u Zenici.

Kompletna razrada ove teme omogućena je na osnovu rezultata dobivenih spektrofotometrijskom
metodom, te dostupne stručne literature domaćih i stranih autora kao i nekih web stranica.

Ključne riječi: acetilsalicilna kiselina, spektrofotometrija, elektroliti.

1
Melisa Smailović Diplomski rad

INFLUENCE OF ELECTROLYTES ON THE CONCENTRACION OF

ASPIRIN

SUMMARY

In this paper the determination of acetylsalicylic acid (aspirin) in pharmaceutical formulations

using spectrophotometric method is described. The subject of this research are tablets of aspirin
from three different manufacturer (Bayer, Hemofarm and Bosnalijek) which can be find in every
pharmacy in our area. Spectrophotometric determination of acetylsalicylic acid is based on the
principle that acetylsalicylic acid is converted to Fe (III) - a salicylate complex that absorbs light
in the visible spectrum.

Additionally, the influence of different electrolytes on the concentration of aspirin was examined.
The theoretical part also describes the synthesis of aspirin and what methods can be used to
determine acetylsalicylic acid. The experimental part was accomplished in the laboratory of
Faculty of Metallurgy and Technology in Zenica. The complete elaboration of this topic was
enabled by results obtained by spectrophotometric method, available scientific literature of local
and foreign authors, and some web sites as well.

Key words: acetylsalicylic acid, spectrophotometry, electrolytes.

2
Melisa Smailović Diplomski rad

SADRŽAJ:
UVOD .............................................................................................................................................. 6
1. O LIJEKOVIMA ...................................................................................................................... 7
1.1. Podjela lijekova prema mjestu i načinu upotrebe .............................................................. 8
1.1.1. Gotovi lijekovi............................................................................................................ 8
1.1.2. Magistralni lijekovi .................................................................................................... 8
1.1.3. Galenski proizvodi ..................................................................................................... 9
1.2. Podjela lijekova prema njihovoj svrsi (djelovanju) ........................................................... 9
1.3. Stabilnost lijekova ........................................................................................................... 10
1.3.1. Hemijska stabilnost .................................................................................................. 10
1.3.2. Fizička stabilnost .................................................................................................... 12
2. ANALGETICI ........................................................................................................................ 13
3. ASPIRIN ................................................................................................................................. 14
3.1. Historijat .......................................................................................................................... 14
3.2. Hemija ............................................................................................................................. 16
3.3. Sinteza aspirina ................................................................................................................ 17
3.4. Biotransformacija aspirina – katalizatori u farmaceutskoj indrustriji ............................. 17
4. ELEKTROLITI ....................................................................................................................... 19
4.1. Jaki i slabi elektroliti........................................................................................................ 19
5. METODE ODREĐIVANJA ACETILSALICILNE I SALICILNE KISELINE .................... 21
6. SPEKTROSKOPSKE METODE ANALIZE ......................................................................... 22
6.1. Teorijske osnove .............................................................................................................. 22
7. SPEKTROFOTOMETRIJA ................................................................................................... 24
7.1. Spektrofotometrijsko određivanje tvari ........................................................................... 25
7.2. UV/VIS spektrofotometar................................................................................................ 25
7.3. Lambert – Beerov zakon.................................................................................................. 28
8. HEMIJSKA KINETIKA ......................................................................................................... 29
8.1. Teorijske osnove .............................................................................................................. 29
9. CILJ RADA, MATERIJAL I METODA............................................................................... 31
9.1. Priprema otopina natrij hidroksida i željezo (III) – hlorida ............................................. 31

3
Melisa Smailović Diplomski rad

9.2. Priprema standardnog rastvora aspirina za određivanje odnosa apsorbansa/koncentracija

33
9.3. Priprema radnih standarda aspirina ................................................................................. 35
9.4. Priprema rastvora aspirina nepoznate koncentracije ....................................................... 36
9.5. Priprema za rad spektrofotometra.................................................................................... 37
9.6. Spektrofotometrijsko određivanje asporbanse / transmitaze ........................................... 38
9.7. Spektrofotometrijsko određivanje aspirina pod uticajem različitih elektrolita (MgCl2,
KCl i CaCl2)................................................................................................................................ 38
9.8. Priprema radnih standarda uz dodatak CaCl2 .................................................................. 39
9.8.1. Priprema rastvora aspirina nepoznate koncentracije uz dodatak CaCl2 .................. 39
9.8.2. Spektrofotometrijsko određivanje asporbanse / transmitaze .................................... 39
10. REZULTATI ISPITIVANJA I DISKUSIJA ...................................................................... 40
ZAKLJUČAK ................................................................................................................................ 46
LITERATURA ............................................................................................................................... 47
POPIS SLIKA ................................................................................................................................ 49
POPIS TABELA ............................................................................................................................ 51

4
Melisa Smailović Diplomski rad

TEORETSKI DIO

5
Melisa Smailović Diplomski rad

UVOD

Acetilsalicilna kiselina, poznatija po svom trgovačkom nazivu kao aspirin, pripada malom broju
terapijskih sredstava koja su dobro poznata kako zdravstvenim stručnjacima tako i pacijentima.
Aspirin je jedan od najintenzivnije proučavanih lijekova, ali je također i jedan od najčešće
korištenih i najjeftinijih lijekova na svijetu [1].

Spada u grupu nesteroidnih protuupalnih lijekova (NSAID). Sintetički je derivat salicina

glikozida koji se nalazi u biljkama porodica Salix (vrbe) i Spiraea (suručice).
Prvo je otkrivena salicilna kiselina (2-hidroksibenzojeva kiselina) sredinom 19. stoljeća, tako što
se glikozid salicin preveo u kiselinski oblik. Međutim, taj oblik je bilo teško uzimati oralno jer je
uzrokovao iritaciju u usnoj šupljini i želucu te je bio lošeg okusa. Godine 1897. taj je problem
riješio Arthur Eichengrun sintetizirajući acetilsalicilnu kiselinu (2-acetoksibenzoatna kiselinu),
oblik aspirina kakvog koristimo i danas [2].
Ponekad se koristi u manjim dozama za spriječavanje infarkta srca kod osoba koje imaju rizik od
nastajanja trombova [3].

Aspirin je jedan od najsvestranijih lijekova koji su poznati u medicini. Prvu sintezu aspirina
izvršio je Felix Hoffman 1897. godine u laboratoriji Freidrich Bayerove fabrike u Elberfeldu, u
Njemačkoj [1].
Godine 1997. acetilsalicilna kiselina je slavila svoj 100-ti rođendan. Kroz tih 100 godina Aspirin
je postao sinonim za lijek u obliku tablete [4].
Velika potrošnja ove tvari u cijelom svijetu ukazuje na važnost razvoja novih analitičkih metoda
za procjenu ne samo kvalitete, već i autentičnosti proizvoda.

6
Melisa Smailović Diplomski rad

1. O LIJEKOVIMA

Lijek je hemijska supstanca koja utiče na fiziološku funkciju na specifičan način. Lijek je
proizvod koji sadrži supstancu ili kombinaciju supstanci proizvedenih i namijenjenih za liječenje
ili spriječavanje bolesti kod ljudi ili životinja, postavljanje dijagnoze, poboljšanje ili promjene
fizioloških funkcija, kao i za postizanje drugih medicinski opravdanih ciljeva.
Osnovna podjela lijekova je na prirodne, polusintetske i sintetske, odnosno na droge (biljnog,
životinjskog i mineralnog porijekla), na anorganske i organske hemijske preparate, galenske
preparate te na serume i cjepiva [5].

U većini slučajeva lijek djeluje vezujući se na specifična mjesta u stanici koja se nazivaju
receptori. Kako je receptor udaljen od mjesta primjene lijeka, važno je da se lijek transportuje od
mjesta primjene do mjesta djelovanja. Lijek se veže na receptor, a snaga vezivanja može biti
različita, što uvjetuje i trajanje učinka lijeka. Poželjno je da lijek dođe na željeno mjesto
djelovanja, tj. da ima selektivan učinak, čime se smanjuje mogućnost komplikacija zbog dodatnih
neželjenih učinaka. Jedan ili više lijekova mogu djelovati na ljudski organizam, i taj se učinak
naziva farmakodinamikom [6].
Kada organizam djeluje na lijek događaju se procesi apsorpcije, metabolizacije i izlučivanja
lijeka. Te procese opisuje farmakokinetika. Lijek se u organizam može unijeti na više načina, a
koji je put primjene lijeka najprikladniji za određenog bolesnika, zavisi od farmakoloških osobina
lijeka, kao i od terapije koja se primjenjuje [6].

Razlikujemo lijekove za unutrašnju i vanjsku primjenu. Koriste se lokalno (mazanjem na oboljeli

dio kože, grgljanjem, ukapavanjem u oči,uho ili nos inhalacijom, itd.) ili se uvode u organizam
uštrcavanjem pod kožu, u mišić (intramuskularno) ili u venu (intravenozno), davanjem kroz usta
(oralno), kroz crijevo (rektalno) itd. [5].

7
Melisa Smailović Diplomski rad

1.1. Podjela lijekova prema mjestu i načinu upotrebe

1.1.1. Gotovi lijekovi

Farmaceutska industrija proizvodi veliki broj lijekova u mnogo različitih oblika, jačina i doza
koji dolaze na tržište u orginalnoj ambalaži, opremljeni prema propisima dobre proizvođačke
prakse (GMP) sa svim podacima koje takvi lijekovi trebaju sadržavati.
Takvi se lijekovi zovu fabrički, odnosno gotovi lijekovi. Na vanjskom pakovanju gotovog lijeka
nalaze se sljedeći podaci:
➢ tvorničko ime (zaštićeno ime) lijeka,
➢ generički naziv (internacionalni nezaštićeni naziv aktivne tj.djelatne tvari u tom lijeku),
➢ oblik lijeka,
➢ sastav lijeka (djelatne i pomoćne tvari),
➢ doza djelatne tvari u jednoj tableti, kapsuli ili postotak djelotvorne tvari u lijeku,
➢ ukupna količina lijeka (broj tableta ili volumen, odnosno težina originalnog pakovanja),
➢ rok upotrebe (prikazan na kutiji, obično sadrži četiri broja koja označavaju mjesec i
godinu do kada se lijek sigurno može upotrebljavati),
➢ na bočnim stranicama kutije nalaze se podaci važni u kontrolne svrhe proizvođaču,
doktoru i pacijentu, kao što je kontrolni broj serije, upute o čuvanju lijeka, načinu
primjene te posebna upozorenja i način izdavanja (na recept ili bez recepta) [7].

1.1.2. Magistralni lijekovi

Za razliku od gotovih lijekova, u apoteci možemo izraditi i lijek za određenog pacijenta, na

temelju dobivenog recepta. Takav se lijek izrađuje iz djelatnih supstanci i pomoćnih tvari
(otapala, punila, korigensa, masne podloge..) te se oblikuje u odgovarajući ljekoviti oblik prema
propisu doktora ili prema standardnoj recepturi koja se nalazi u stručnim farmaceutskim
priručnicima [7].
Magistralni lijek se izdaje u prikladnoj farmaceutskoj ambalaži (bočici, PVC posudici, papirnoj
vrećici ili kutiji) s naljepnicom bijele boje ako je namijenjen unutrašnjoj primjeni, odnosno
crvene boje ako je za vanjsku upotrebu. Naljepnica sadrži i uputstvo kako i koliko puta lijek treba
uzimati, kako čuvati, datum izrade, te naziv apoteke i potpis doktora koji je lijek izradio. Takav
lijek namijenjen je samo jednoj osobi, za koju je i propisan [7].

8
Melisa Smailović Diplomski rad

1.1.3. Galenski proizvodi

Uz gotove, fabričke lijekove, primjenjuju se i lijekovi izrađeni u galenskim laboratorijima ili

apotekama, u manjim serijama, prema provjerenim recepturama. Zovu se galenski proizvodi, a
zbog količinski manje upotrebe ili kratkog roka trajanja, ti se lijekovi ne proizvode industrijski.
Prave se po unaprijed definisanim postupcima o izradi i kontroli kakvoće. Najčešće su to različite
očne kapi, masti, kreme, biljni sirupi, tinkture, čepići [7].

U razvoju ljekovitih supstanci hemija ima presudnu ulogu, jer je veliki broj lijekova koje danas
koristimo prvo otkriven u nekom prirodnom materijalu, zatim hemijski definisan i farmakološki
proučen, pa tek onda stavljen na raspolaganje i korištenje.

1.2. Podjela lijekova prema njihovoj svrsi (djelovanju)

➢ lijekove sa selektivnim djelovanjem protiv mikroorganizama (hemoterapeutici),

➢ sredstva za uklanjanje bolova (analgetici),
➢ za snižavanje temperature (antipiretici),
➢ za umirenje (sedativi i trankvilizanti),
➢ za pojačanje srčanog rada (kardiotonici),
➢ za snižavanje krvnog tlaka (antihipertenzivi),
➢ za liječenje neoplazmi (citostatici),
➢ za spavanje (hipnotici),
➢ za izazivanje neosjetljivosti (anestetici),
➢ za povraćanje (emetici) i čišćenje (purgativi),
➢ za iskašljavanje (ekspektorancije),
➢ za pospješenje mokrenja (diuretici),
➢ za jačanje (tonici) [5].

9
Melisa Smailović Diplomski rad

1.3. Stabilnost lijekova

Stabilnost farmaceutskog preparata je definisana kao sposobnost preparata da u određenom

vremenu (rok upotrebe), čuvan na određen način (način čuvanja) zadrži unutar propisanih granica
iste osobine i karakteristike koje je posjedovao kada je proizveden. [8]
Generalno je definisano pet tipova stabilnosti:
- hemijska (aktivna komponentna zadržava hemijski integritet i propisanu jačinu unutar
propisanih granica),
- fizička (orginalne fizičke karakteristike, uključujući izgled, konzistenciju, ujednačenost,
rastvorljivost su zadržane),
- mikrobiološka (otpornost na rast mikroorganizama su sačuvani u skladu sa propisanim
zahtijevima; prisutni antimikrobni agensi zadržavaju efikasnot unutar propisanih granica),
- terapeutska (terapeutski efekat ostaje nepromijenjen),
- toksikološka (ne pojavljuje se značajno povećanje toksičnosti) [8].

1.3.1. Hemijska stabilnost

Nestabilnost koja najlakše može da se objasni i koja je najviše proučavana je gubitak ljekovite
supstance (smanjivanje jačine) kroz hemijske reakcije, što u krajnjoj liniji rezultira redukcijom
potencije.
Određivanje količine “izgubljene” ljekovite supstance je važno iz sljedećih razloga:
1. Smanjuje se jačina lijeka (terapeutska aktivnost).
Donja prihvaćena granica za sadržaj aktivne komponente, do isteka roka upotrebe iznosi 90% od
deklarisanog sadržaja, pod uslovom da degradacioni produkti nisu toksični.
2. Degradacioni produkti mogu biti toksični.
Važno je odrediti ne samo koja količina supstance je “izgubljena” nego i koji su degradacioni
produkti.
3. Degradacija doprinosti da preparat postane estetski neprihvatljiv.
Kod nekih preparata promjena boje ili mirisa ukazuje na određene degradacione promjene,
Ukoliko se u proizvodu dese značajne promjene boje ili mirisa, može se sumnjati da je
falsifikovan. Moguće je i stvaranje neprihvatljivog mirisa.

10
Melisa Smailović Diplomski rad

4. Ako je preparat namijenjen za oralnu primjenu, iako je stabilizovan u postojećoj

formulaciji, mora biti potvrđena njegova stabilnost pod kiselim pH uslovima
(gastrointestinalni trakt).
Većina supstanci je stabilna na neutralnim pH vrijednostima, ali može biti nestabilna i podložna
degradaciji u stomaku (pH 1-2) [8].
Jedan od mogućih puteva hemijske degradacije je hidroliza.

Za većinu parenteralnih (koji se unosi u organizam putem vakcinacije, injekcija, a ne kroz

želudac) proizvoda, lijek dolazi u kontakt sa vodom, a čak i u čvrstom obliku vlaga je često
prisutna. Tako je najčešća reakcija degradacije kod ljekovitih supstanci hidroliza. Hidroliza je
često glavni put degradacije ljekovitih supstanci koje u svojoj strukturi imaju estarske ili amidne
funkcionalne grupe. Hidroliza može biti kiselo i bazno katalizovana, u tom slučaju reakcija
protiče brže, a samim tim i degradacija supstance [8].

Mnogi lijekovi su slabe kiseline ili baze, prevedeni u soli. Soli slabih baza i jakih kiselina kiselo
hidrolizuju oslobađajući H+ jone, dok soli slabih kiselina i jakih baza bazno hidrolizuju
oslobađajući OH- jone koji tom prilikom katalizuju, tj ubrzavaju hidrolizu (degradaciju) lijeka
[8].

Aspirin – acetil estar salicilne kiseline, podložan je hidrolizi. Aspirin ili acetilsalicilna kiselina je
stabilna na suhom zraku dok vlažnost u vazduhu može izazvati značajnu degradaciju. Otvorena
bočica aspirina može mirisati na sirće zbog hidrolizom oslobođene sirćetne kiseline. U rastvoru
sa alkalnim supstancama, hidroliza se odvija još brže, te se u čistim rastvorima gotovo u
potpunosti razlaže na acetate i salicilate [8].
Razgradnja poboljšana u uslovima povećane vlažnosti i toplote izgleda ovako:

Slika 1. 1. Hidroliza aspirina [8].

11
Melisa Smailović Diplomski rad

Faktori koji utiču na hemijsku stabilnost:

• molekulska struktura lijeka,

• temperatura,
• pH,
• vlaga,
• svjetlost,
• aditivi,
• ekscipijenti,
• ostali faktori iz okruženja.
U slučaju degradacije u čvrstoj fazi, važne su osobine supstance kao što su tačka topljenja,
higroskopnost i kristalizacija. Takođe, mehaničke sile kao što su pritisak i mljevenje mogu uticati
na stabilnost supstance [8].

1.3.2. Fizička stabilnost

Fizička stabilnost, zajedno sa hemijskom i mikrobiološkom stabilnošću je od velikog

farmaceutskog interesa već dugo vremena. Iako različito odgovaraju različitim uslovima čuvanja,
sva tri tipa stabilnosti se u izvjesnoj mjeri i preklapaju. Osnovno razumijevanje fizičkih i
hemijskih mehanizama i promjena je neophodno za uspješnu formulaciju lijeka.
Zahvaljujući fizičko – hemijskim osobinama i lahkom rukovanju, čvrsto stanje je i dalje
dominantno fizičko stanje ljekovite supstance u upotrebi [8].
Fizičko stanje lijeka određuje njegove fizičke osobine kao što su npr. rastvorljivost. Obzirom da
ta i slične osobine utiču na efikasnost i potencijalno na bezbjednost ljekovite supstance, potrebno
je da se odrede promjene u fizičkom stanju ljekovite supstance [8].

12
Melisa Smailović Diplomski rad

2. ANALGETICI

Analgetici su lijekovi koji u većoj ili manjoj mjeri otklanjaju bol.

Bol je opšte iskustvo afektivnog života i osjećaj koji služi da čovjeku upozori na opasnosti koje
mu prijete. Međutim stalan bol ili bol prouzrokovan u cilju odbrane od bolesti nepoželjan je i
treba ga suzbijati. Savremena farmakoterapija raspolaže velikim brojem raznih analgetika, ali
idealan analgetik još uvijek predstavlja predmet mnogobrojnih istraživanja u tom polju. Problem
je u tome što snažni analgetici često izazivaju naviku (toksikomanija) i nastojanja su usmjerena u
pravcu eliminacije ove štetne osobine [4].

Pravilna primjena ovih lijekova je povezana sa profesionalnom odgovornošću medicinskog

osoblja, ali je ona takođe regulisana i posebnim zakonom.

Idealan analgetik treba da ispunjava sljedeće uslove:

• da djeluje protiv svih vrsta bolova,
• da nema neželjenih djelovanja,
• da pri ponovljenoj upotrebi ne dovodi do tolerancije,
• da ne izaziva toksikomaniju i
• da je efikasan kada se primjenu na bilo koji način, a naročito oralno [4].

Analgetici se dijele u dvije velike grupe:

- narkoanalgetike i
- analgoantireptike.
Analgoantireptici se prema strukturi dijele na:
• derivate salicilne kiseline
• derivate para – amino fenola
• derivate pirazolona [4].
Jedan od najpoznatijih analgetika i antireptika je aspirin (acetilsalicilna kiselina) o kojem će biti
govora u nastavku ovog rada.

13
Melisa Smailović Diplomski rad

3. ASPIRIN

3.1. Historijat

Hiljadama godina prije otkrića aspirina kao acetilsalicilne kiseline, stari narodi (stari Grci,
Rimljani, azijski narodi, sjevernoamerički Indijanci i afrički Hotentoti) koristili su izrazito
ljekoviti sok iz prirode, sok vrbine kore (vrba – potiče od lat.riječi salix) za snižavanje tjelesne
temperature i ublažavanje bolova. Zapisano je da je utemeljitelj grčke medicine Hipokrat
pripisivao sok od vrbine kore svojim pacijentima i naglašavao njegovu ljekovitost [9].

U mračnom srednjem vijeku znanje o ljekovitosti vrbine kore, očuvano je zahvaljujući travarima.
U službenu medinicu vrba se vratila tek 1763. godine. Razvojem organske hemije, iz vrbine kore
je izolirana djelatna tvar koja je nazvana salicilna kiselina [9].
O antipiretičkom učinku ekstrakta kore vrbe, prvi je govorio velečasni Edward Stone 1763.
godine i to pred članovima Kraljevskog društva.Godine 1828. Johann Buchner, professor
farmacije iz Münchena, ekstrahirao je gorku, žućkastu tvar iz infuzije kore vrbe, koju je nazvao
salicin prema latinskom nazivu za vrbu (salix). Godinu dana kasnije, Henri Leroux proizveo je
čisti kristalni salicin. Priča se nastavila na sveučilištu Sorbonne u Parizu, gdje je 1838. godine
talijanski hemičar Raffaele Piria razdvojio salicin na šećer i aromatske spojeve kuhanjem, u
kiselim uvjetima.
Oksidacijom tih aromatskih spojeva dobio je bezbojnu
tvar koja se sastojala od dugačkih, igličastih kristala,
odnosno salicilnu kiselinu (slika 3.1.).
Kasnije je utvrđeno da je salicilna kiselina identična
kiselini ekstrahiranoj iz biljke zvane suručica (Spirea
ulmaria) [11].

Slika 3. 1. Kristali salicilne kiseline [12]

14
Melisa Smailović Diplomski rad

Hemijsku strukturu korozivne salicilatne kiseline (2-hidroksibenzojeve kiseline) opisao je u

Marburgu 1859. godine profesor Hermann Kolbe, koji je razvio i metodu za njenu proizvodnju.
Kako bi zadovoljio sve veće potrebe za ovim spojem, Friedrich von Heyden sagradio je tvornicu.

Zbog sve veće potražnje, prirodni izvori salicilne kiseline nisu više bili dovoljni, pa se salicilna
kiselina, uskoro počinje dobivati sintetičkim putem u laboratorijama. Ipak, dobiveni proizvod
prvi put sintetizovan 1874. godine, nije bio ugodan za korištenje, imao je jako neugodan okus pa
je kod bolesnika izazivao mučninu i nadraživao želučanu sluznicu [9].

Felix Hoffman (slika 3.2.) jedan od zaposlenika farmaceutskog odjela u njemačkom društvu
Bayer, iz vlastite želje da svom bolesnom ocu ublaži nuspojave uzimanja salicilne kiseline, tražio
je način kako da salicilnu kiselinu prevede u oblik ugodniji za primjenu.
Nakon više različitih pokušaja, uspio je 1887. godine acetilirati salicilnu kiselinu, te je stvorio
100% čistu stabilnu aktivnu tvar, bijeli prah [9].

Slika 3. 2. Felix Hofmann [13]

Nakon eksperimenata provedenih s ljudima, lijek je stavljen na tržište pod imenom Aspirin,
najprije u obliku praška (slika 3.3.) a zatim 1915. u obliku tablete. Neki kažu kako ime lijeka
podsjeća na sv. Aspirinusa, sveca zaštitnika od glavobolje, međutim vjerovatnije je da njegov
naziv dolazi od riječi “acetil” i “Spirea” [11].

15
Melisa Smailović Diplomski rad

Slika 3. 3. Prvo pakovanje aspirina u prahu u staklenim bocama [11]

O izuzetnoj postojanosti dobivene tvari govori i podatak da su tablete Aspirina iz 1932. godine,
pronađene 58 godina kasnije i dalje su bile upotrebljive.

3.2. Hemija

Hemijski gledano, acetilsalicilna kiselina (molekulske težine 180.2) ili aspirin je acetilski derivat
salicilne kiseline, bijela, kristalna, slabo kisela supstanca, sa tačkom topljenja oko 138 - 140 °C.
Veoma slabo se rastvara u vodi (0.3%) i nešto bolje je topiv u etanolu (20%). Acetilsalicilna
kiselina se veoma brzo raspada u rastvoru amonijum acetata i uopće acetata, karbonata, citrata ili
hidroksida alkalnih metala. Stabilna je na suhom zraku, dok se postepeno hidrolizira djelovanjem
vlage iz zraka na acetatnu kiselinu i salicilnu kiselinu [14].
Topivost u vodenoj sredini ovisi o pH. Aspirin i njegov glavni metabolit – salicilna kiselina su
slabo rastvorljivi u kiselom i neutralnom pH području. Topivost se značajno povećava u
alkalnom pH i 100 puta je veća za natrijeve (Na) soli u odnosu na slobodne kiseline.
Ova pH-ovisnost aspirina je jedan od razloga njegove iritacije sluznice želudca, kao i povećanje
apsorpcije u gornjem dijelu crijeva [14].

16
Melisa Smailović Diplomski rad

3.3. Sinteza aspirina

Sinteza aspirina je klasificirana kao reakcija esterifikacije. U toj reakciji, salicilnoj kiselini kao
reaktantu se dodaje acetatni anhidrat, derivat acetatne kiseline, što uz prisustvo katalizatora 85%-
ne fosfatne kiseline (H3PO4) (ponekad se koristi i sumporna kiselina, H2SO4), daje acetilsalicilnu
kiselinu i kao nusproizvod, acetatnu kiselinu (sirćetnu kiselinu).
Pri samoj reakciji acetatni anhidrat se veže na fenolnu grupu salicilne kiseline (OH-) pretvarajući
je u acetil-grupu (R-OH → R-OCOCH3).
Ovaj način sinteze aspirina se uglavnom koristi u obrazovnim laboratorijama u srednjim i višim
školama.
Aplikacije koje sadrže visoke koncentracije aspirina često mogu imati miris sirćeta. To je iz
razloga što se aspirin može razložiti putem hidrolize u vlažnim uslovima na salicilnu i acetatnu
kiselinu. Konstanta kisele disocijacije (pKa) za acetilsalicilnu kiselinu iznosi 3,5 na temperaturi
od 25 °C. Alternativno, aspirin se može sintetizirati reakcijom salicilne kiseline i acetil hlorida,
čime se pored acetilsalicilne kiseline kao nusproizvod dobija HCl [15].

Slika 3. 4. Sinteza aspirina [15]

3.4. Biotransformacija aspirina – katalizatori u farmaceutskoj indrustriji

U našoj jetri odvija se biotransformacija tj. preobrazba organizmu stranih tvari – lijekova i otrova
u oblike koji nisu štetni za organizam.

Oni se u jetri uz pomoć posebnih enzima mogu hemijski preoblikovati u manje toksične tvari ili
se mogu prevesti u tvari koje su topljivije u vodi pa se lakše izlučuju iz organizma putem bubrega
ili žući. Enzimi se u medicini koriste za uništavanje uzroka bolesti poput mikroorganizama i za
dijagnostriciranje određenih bolesti. Za farmaceutske svrhe obično je potrebna jako mala količina
pročišćenih enzima.
17
Melisa Smailović Diplomski rad

U biomedicinskim laboratorijima enzimi se mogu koristiti za otkrivanje i mjerenje glukoze u krvi

budući da glukoza oksidaza katalizira reakciju kojom iz glukoze i kisika nastaje glukonska
kiselina i vodikov peroksid.
Upravo je razvoj lijekova jedna od najvažnijih dodirnih tačaka hemije i medicine.
Lijekovi najčešće djeluju putem vezanja za specifične receptore ili enzime inhibirajući i
modulirajući njihovu aktivnost na neki drugi način [16].

18
Melisa Smailović Diplomski rad

4. ELEKTROLITI

Elektrolit je tvar (rastvor ili čvrsta tvar) koja je električki vodljiva zbog kretanja slobodnih jona,
tj. posjeduje svojstvo jonske vodljivosti. Jednostavan način dobivanja elektrolita je otapanjem,
odnosno razrjeđivanjem kiseline, baze ili soli u pogodnom rastvoru, najčešće vodi. Pri tome,
dolazi do disocijacije molekula kiseline, baze odnosno soli, na dva jona čiji naboji su jednakih
iznosa, ali suprotni po polu odnosno predznaku.
Joni s pozitivnim nabojem (kationi) su metalni dio soli, a kod kiseline to je atom vodika.
Negativni joni (anioni) su kiselinski ostatak kod kiselina i soli, a kod baza to je hidroksilna grupa
OH- [17].
Sve tvari koje provode električnu struju pomoću jona, kada su rastavljene ili otopljene u vodi se
zovu elektrolitima, a sve ostale tvari koje ne provode električnu struju uz iste uvjete, nazvane su
neelektrolitima. Rastvori elektrolita pokazuju veće sniženje tačke mržnjenja i tačke topljenja kao
i veći osmotski pritisak nego što odgovara njihovoj molekulskoj masi [18].

4.1. Jaki i slabi elektroliti

Kako joni provode električnu struju u rastvorima elektrolita, to električna provodljivost

elektrolita zavisi od vrste jone, a proporcionalna je njihovoj koncentraciji. Da bismo mogli
uspoređivati pojedine elektrolite ili jone s obzirom na sposobnost provođenja električne struje,
definisana je molarna provodljivost A za elektrolite, odnosno λ za jone, a to je provodljivost (x)
podijeljena koncentracijom (c):
𝑥
𝐴= (1)
𝑐

Sigurno je da je provodljivost jona veća ukoliko je jon manji, jer je u tom slučaju manji i otpor
molekula vode. Veličina jona ipak zavisi od hidratacije, odnosno o solvataciji jona. Na osnovu
toga razlikujemo dvije vrste elektrolita:
• Elektroliti koji u vodenim rastvorima potpuno disociraju na svoje jone, tj. kod kojih
vodene otopine dobro provode električnu struju – jaki elektroliti.
• Elektroliti koji u vodenim otopina samo djelimično disociraju na jone koji su u ravnoteži
sa molekulama, tj. kod kojih vodene otopine kod iste koncentracije slabo provode
električnu struju – slabi elektroliti.

19
Melisa Smailović Diplomski rad

Potrebno je naglasiti da ova podjela ovisi i o otapalu. Zbog toga je predloženo da se slabi
elektroliti nazivaju potencijalnim elektrolitim, a jaki elektroliti pravim elektrolitima, ako grade
jonsku rešetku, odnosno potencijalnim, ako tek pod uticajem rastvora postaju jaki elektroliti [17].
Kao mjerilo jačine elektrolita uzima se elektroprovodljivost i stepen disocijacije. Stepen
elektrolitičke disocijacije (α) je odnos broja disociranih molekula (N) i ukupnog broja molekula
koji je bio prije disocijacije (No) [19] :
N
α= (2)
No

20
Melisa Smailović Diplomski rad

5. METODE ODREĐIVANJA ACETILSALICILNE I SALICILNE

KISELINE

Prema britanskoj farmakopeji, uzorak ASK (acetilsalicilne kiseline) otopi se u otopini natrijevog
hidroksida (NaOH) i zagrijava pod refluksom (postupak vrenja tekućine tako da se bilo koja para
ukapljuje i vrati u zalihu) tokom 10 minuta. Nakon hlađenja otopine do sobne temperature, višak
NaOH se titriše sa standardizovanom otopinom HCl.
Druga referentna metoda za određivanje salicilne kiseline je spektrofotometrijska metoda
zasnovana na Trinder reakciji1 koja uključuje formiranje tamno plavo-ljubičastog kompleksa
između salicilata i Fe (III). Međutim, ovo nije indicirana metoda određivanja acetilsalicilne
kiseline u uzorcima koji u svojoj formulaciji imaju boje, jer se mogu očekivati ozbiljne smetnje.
Predloženo je i nekoliko drugih metoda za određivanje acetilsalicilne kiseline u formulacijama
lijekova, od kojih su neke kombinovane sa sistemom za ubrizgavanje u protok, na primjer,
kvantitativni mjerni test refleksije, spektrofotometrijska, fluorimetrijska i hromatografska
metoda.
Upotreba tečne hromatografije visokih performansi (tečna hromatografija pod visokim pritiskom)
je poželjnija u odnosu na druge metode zbog mogućnosti istovremenog određivanja
acetilsalicilne i salicilne kiseline. Međutim, ova tehnika uključuje veoma skupe uređaje i obično
tešku i napornu pripremu uzoraka
Elektroanalitičke metode poput potenciometrijski i amperometrijskih, takođe su razvijene kada je
upitanju analiza acetilsalicilne kiseline u farmaceutskim laboratorijama [1].
Titrimetrija ili vlažne analitičke klasične tehnike i UV spektrofotometrijske analize često se
preferiraju za ispitivanje kvalitete aspirina u većini farmaceutskih i hemijskih laboratorija zbog
njihove široke dostupnosti, lakoće rukovanja i ekonomičnosti. Većina ovih farmaceutskih
analitičkih tehnika uglavnom je usmjerena na aktivni sastojak, ali ne pridaje puno pažnje
učincima sastojaka lijeka koji igraju druge uloge, koje olakšavaju metabolizam lijeka i stabilnost
aktivne tvari u formulaciji lijeka [3].
Od svih pomenutih tehnika, u ovom radu primjenjivana je UV-VIS spektrofotometrijska metoda
određivanja.

1
zasniva se na reakciji boja u kojima se formira vodikov peroksid H 2O2 i nakon toga reaguje sa amino – antipirinom,
derivatom fenola i peroksidaze kao katalizatorom.

21
Melisa Smailović Diplomski rad

6. SPEKTROSKOPSKE METODE ANALIZE

6.1. Teorijske osnove

Spektroskopske metode analize predstavljaju moćno sredstvo moderne hemije, koje omogućava
proučavanje i analizu hemijskih specija (smjesa od raznih sastojaka koja služi kao lijek)
upotrebom elektromagnetnog zračenja. Svjetlost ili elektromagnetno zračenje je oblik energije
koja se prostire kroz prostor u obliku talasa. Jedan elektromagnetni val se sastoji od oscilirajućeg
polja i sličnog magnetnog polja koja su tako povezana da njihovo postojanje zavisi jedno od
drugog [20].
S obzirom da je energija zračenja predstavljena sljedećim obrascem
E = h∙v (3)
a veza između frekvencije, brzine svjetlosti i talasne dužine data odnosom
c= λ∙v (4)
gdje su:
E – energija kvanta,
h - Planckova konstanta = 6,63∙10-34 Js,
c – brzina svjetlosti u vakuumu = 3,0∙108 ms-1 ,
v – frekvencija = predstavlja broj oscilacija u sekundi koju ima elektromagnetni val; izražava se u
hercima (Hz),
λ – talasna dužina = rastojanje između uzastopnih maksimuma na talasnoj funkciji koja
predstavlja elektromagnetni talas. Talasna dužina λ je obrnuto je proporcionalna frekvencija
zračenja. Talasna dužina izražava se u nanometrima (10-9 m) [20].

Spektroskopske metode se zasnivaju na mjerenju emisije, apsorpcije ili rasipanja

elektromagnetnog zračenja od strane atoma i molekula u cilju njihove kvalitativne ili
kvantitativne analize, kao i proučavanja fizikalnih procesa.
Praktično svaka oblast elektromagnetnog spektra (slika 6.1.) se može upotrijebiti za dobivanje
neke vrste informacije koja se odnosi na svojstvo molekula, pa se spektroskopske metode obično
klasificiraju prema oblasti elektromagnetnog spektra koja se koristi.

22
Melisa Smailović Diplomski rad

U ovom određivanju treba se ograničiti na vidljivu oblast čije talasne dužine leže u oblasti od 380
–750 nm. Kada svjetlost iz vidljive oblasti prodre kroz otopinu koja sadrži supstancu koja
apsorbuje specifične talasne dužine te svjetlosti, neapsorbovane talasne dužine prolaze kroz
otopinu.

Slika 6. 1. Elektromagnetni spektar podijeljen u oblasti u zavisnosti od talasne dužine ili frekvencije
zračenja [21]

Na primjer, ako neka supstanca apsorbuje svjetlost od 650 – 700 nm, što spada u crvenu svjetlost,
sve ostale talasne dužine će biti propuštene. Ta supstanca će izgledati zeleno. Međutim, neka
supstanca može apsorbovati više od jedne boje i predviđanje njenog izgleda postaje nešto teže
[20].
Područja mjerenja UV/VIS spektrofotometara su obično oko 200 nm - 380 nm za ultraljubičasti
(UV) i 380 nm -780 nm za vidljivi (VIS) dio spektra. Bitna karakteristika za UV/VIS spektar su
blage krivulje karakteristične za svaki određeni spoj [2].

23
Melisa Smailović Diplomski rad

7. SPEKTROFOTOMETRIJA

Prilikom spektrofotometrijskog određivanja aspirina koristi se procedura zasnovana na osobini

kompleksa koji je izveden iz aspirina da apsorbira svjetlost.
U otopini, sam aspirin ne apsorbira svjetlost u vidljivoj oblasti, ali kada se prevede u željezo (III)
salicilatni kompleks, apsorpcione karakteristike izrazito obojene otopine, mogu se upotrijebiti za
kvantitativno određivanje koncentracije aspirina.
Opšta procedura se naziva spektrofotometrijska analiza i ima mnoge važne primjene u hemiji.
U baznoj sredini, aspirin hidrolizira i stvara salicilat dianion (slika 7.1.) [22].

Slika 7. 1 Hidroliza aspirina [22]

Kada se pomiješa sa kiselom otopinom željezo(III) - hlorida, salicilat dianion stvara izrazito
obojeni (ljubičasto) željezo(III) - salicilatni kompleks koji ima sposobnost da aspsorbuje zračenje
(svjetlost) u vidljivoj oblasti elektromagnetnog spektra (slika 7.2.).

Slika 7. 2. Reakcija nastajanja željezo(III) – salicilatnog kompleksa [22]

Ovo svojstvo će se koristiti za kvantitativno određivanje sadržaja aspirina u otopini. Nastali

kompleks i aspirin su u stehiometrijskom odnosu 1:1, pa je koncentracija kompleksa jednaka
koncentraciji aspirina.

24
Melisa Smailović Diplomski rad

Prilikom određivanja potrebno je pripremiti nekoliko otopina poznate koncentracije salicilatnog

kompleksa i odrediti apsorbance svake od njih, na talasnoj dužini maksimalne apsorpcije, uz
upotrebu spektrofotometra.
U uslovima eksperimenta, grafički prikaz apsorbanse u funkciji koncentracije je prava linija.
Ovaj odnos poznat je kao Lambert – Beerov zakon [22].

7.1. Spektrofotometrijsko određivanje tvari

Način spektrofotometrijskog određivanja koncentracije analita u otopini svodi se na dva koraka.

U prvom koraku mjere se spektri otopina poznatih koncentracija te se na temelju određenih
apsorbancija konstruiše baždarni pravac, a u drugom se izmjeri spektar otopine analita nepoznate
koncentracije.
Od svih spektara izmjerenih za otopine, oduzima se apsorpcijski spektar odgovarajućeg otapala
(referentni uzorak) odnosno takozvana bazna linija.
Najlogičnije je prvo izmjeriti upravo spektar referentnog uzorka, jer softver većine savremenih
spektrofotometara korisniku omogućava automatsko oduzimanje bazne linije od spektra
mjerenog uzorka. Zatim se izmjere spektri za otopine analita poznatih koncentracija iz kojih se
izradi baždarni dijagram, tako da se odredi talasna dužina pri kojoj apsorbanca pokazuje najvišu
vrijednost (λmaks), te se očitava apsorbanca pri λmaks za uzorke čije su koncentracije poznate [23].

7.2. UV/VIS spektrofotometar

Analiziranje spektra elektromagnetskog zračenja provodi se spektrofotometrom koji mjeri

apsorbancu kao funkciju talasne dužine svjetlosti. Kada svjetlo prolazi kroz otopinu ispitivane
molekule, dio se apsorbira od strane molekule, a dio se propušta. Spektrofotometar mjeri
neapsorbirano ili propušteno zračenje odnosno mjeri intenzitet svjetla koje je prošlo kroz
analizirani uzorak i uspoređuje ga sa intenzitetom ulaznog svjetla. Instrument stoga omogućava
mjerenja apsorbance, transmitancije2 (izražene u %) te određivanje koncentracije analita u
ispitivanim otopinama pomoću Lambert-Beerovog zakona.

2
udio upadnog zračenja date talasne dužine koji je prošao kroz medij na koji pada zračenje.

25
Melisa Smailović Diplomski rad

Spektrofotometar sadrži izvor zračenja koji daje različite talasne dužine bitne za uzorke jer
različiti spojevi apsorbiraju najbolje na različitim talasnim dužinama.
Spektrofotometri mogu imati jedan ili dva snopa svjetlosti. Kod instrumenta s jednim snopom
intenzitet se mjeri nakon što se uzorak izvadi iz držača. Kod instrumenta s dva snopa upadni snop
se dijeli na dva prije prolaska kroz uzorak. Jedan služi kao referentni snop, a drugi prolazi kao
uzorak [23].
Uzorak je smješten u providnoj posudi - kiveti (slika 7.3.) koja je najčešće širine 1 cm i
napravljena od kvarca ili stakla.

Slika 7. 3. Kivete

Osnovni dijelovi UV/VIS spektrofotometra:

➢ Izvor zračenja - lampa koja daje bijelu svjetlost podjednakih intenziteta za cijelo područje
talasnih dužina. Kao izvor zračenja služe halogena i deuterijeva lampa za UV/VIS
spektrofotometriju.
➢ Uređaj za disperziju svjetlosti – filteri, prizme ili rešetke mogu se koristitti za razdvajanje
svjetlosti u njene talasne dužine. Ovi dijelovi omogućavaju izbor određenih uskih oblasti
talasnih dužina.
➢ Kiveta – epruvete ili specijalne ćelije sa dvije optičke površine, jednake debljine zidova i
tačno definisanog unutrašnjeg promjera (dužina puta svjetlost) koje služe za držanje
otopine. Najčešće se koriste one dužine 1 cm. Visoko kvalitetne kivete su napravljene od
kvarca i obično se isporučuju u paru, a propuštaju svjelost u oblasti 190 – 3600 nm. U

26
Melisa Smailović Diplomski rad

vidljivoj oblasti se mogu upotrijebiti i kivete od stakla ili plastike čija transparentna oblast
iznosi 220 – 2500 nm, odnosno 300 – 800 nm.
Odjeljak za uzorke – uzorci se stavljaju u specijalne posudice paralelnih stijenki koje se zovu
kivete i čija udaljenost određuje dužinu puta svjetlosti kroz uzorak. U slučaju otopina, kao
referentni uzorak obično služi čisto otapalo npr. voda, pri čemu kiveta referentnog uzorka mora
biti od istog materijala i debljine kao i kiveta za uzorke. Tako su napravljeni jednosnopni
spektrofotometri. Međutim, složeniji i pogodniji za mjerenje su zapravo dvosnopni
spektrofotometri kod kojih se zraka monohromatske svjetlosti razdvoji na dva snopa od kojih
jedan prolazi kroz ispitivani, a drugi kroz referentni uzorak.

Detektor zračenja – detektor se sastoji od fotoćelije koja služi kao osjetilo ili senzor. Fotoćelija
daje električni signal, proporcionalan intenzitetu svjetlosti, koji se pojačava i pretvara u
apsorbancu.

Procesor signala i uređaj za njegovo očitavanje - procesor signala je elektronička sprava koja
pojačava električni signal iz detektora, pa je monitor računara s kojim je spektrofotometar
povezan, uređaj za očitavanje mjerenog signala [23].

Slika 7. 4. Spektrofotometar

27
Melisa Smailović Diplomski rad

7.3. Lambert – Beerov zakon

Snop svjetlosti koji pada na uzorak, može biti apsorbovan, transmitovan ili raspršen. Kada se
svjetlo apsorbuje to znači da se energija svjetla apsorbuje u volumenu uzorka.
Transmitovano svjetlo je ono koje prolazi kroz uzorak u istom smjeru kao i ulazno svjetlo.
Raspršeno svjetlo je ono koje ide u drugom smjeru u odnosu na upadni snop svjetlosti [23].

Slika 7. 5. Prikaz raspršenja, apsorpcije i transmicije svjetlosti [23]

Lambert – Beerov zakon koji kaže da je apsorbanca proporcionalna koncentraciji apsorbirajuće

vrste:
A= ∙c∙l (5)
gdje je:
A - apsorbanca na datoj talasnoj dužini,
 - molarni apsorpcijski koeficijent izražen u dm3 mol-1 cm-1,
c - molarna koncentracija otopine izražena u mol dm-3 ,
l - dužina uzorka kroz koju prolazi svjetlost izražena u cm.
Talasna dužina pri kojoj ispitivana tvar najbolje apsorbuje zračenje, može se očitati iz snimljenog
spektra, a osim toga može se uz pomoć Lambert – Beerovog zakona analitički odrediti
koncentracija otopine ispitivane tvari iz izmjerene apsorbance.
Udio apsorbirane svjetlosti ovisit će o tome s koliko molekula analit ulazi u interakciju. Ako
ispitivana otopina ima intenzivnu boju, tj. visoku koncentraciju, analit će imati vrlo veliku
apsorpciju jer postoji mnogo molekula za interakciju sa svjetlom. Međutim, u vrlo razrijeđenoj
otopini može se jedva primijetiti obojenje i zbog toga će apsorbanca biti vrlo niska [23].

28
Melisa Smailović Diplomski rad

8. HEMIJSKA KINETIKA

8.1. Teorijske osnove

Moderna analitička hemija zasnovana je na primjeni širokog spektra metoda koje uključuju
fizičke, hemijske ili fizičko – hemijske promjene supstanci koje učestvuju u hemijskoj reakciji.
Hemijska reakcija, kao što je poznato, predstavlja proces u kome iz jednih hemijskih vrsta,
reaktanata, nastaju druge hemijske vrste, produkti. Naučnici su dosta dugo proučavali kakvim
ravnotežama teži jedan hemijski sistem, koji faktori mogu da utiču na ovu ravnotežu i kakve
posljedice dobijaju iz ovakvih ravnoteža.
Hemijske reakcije razmatrane su termodinamičkim pristupom, odnosno praćenjem promjene
koncentracije, energije, strukture i hemijske veze između početnog i krajnjeg stanja reakcije.
Na osnovu takvih mjerenja dolazi se do podataka o entalpiji, entropiji, energiji sistema, ali se ne
daje nikakakv odgovor o putu tj. međustanjima kroz koje proces prolazi i o brzini kojom se ovo
dešava.
Zadatak da se odgovori na ovakva pitanja, o brzini i reakcionom putu, pripada jednoj drugoj grani
fizičke hemije – hemijskoj kinetici. Kao što je poznato, kinetika uvodi i vrijeme, pored
termodinamičkih parametara, kojima se opisuje stanje nekog sistema i definiše brzina neke
promjene, čime se u mnogim slučajevima rješava i pitanje mehanizma posmatranog procesa.

Kinetičke metode analize, zasnovane na reakciji izmjene liganda su malo proučavane u literaturi.
Ovim metodama najviše su određivani alkalni i zemnoalkalni metali, elementi prve prelazne
serije, lantanoidi, jodidi, fluoridi, karbonati, sulfati [4].
U ovom radu je zastupljena kinetička metoda analize tj. odvijaju se reakcije izmjene liganda i
obrazovanje kompleksa, „ligand exchange reactions“.

29
Melisa Smailović Diplomski rad

PRAKTIČNI DIO

30
Melisa Smailović Diplomski rad

9. CILJ RADA, MATERIJAL I METODA

Korištene hemikalije:
• acetilsalicilna kiselina - tableta aspirina; proizvođači: Bayer, Hemofarm, Bosnalijek,
• 1 molarna otopina natrij hidroksida (NaOH), proizvođač: Centrohem d.o.o., Stara Pazova,
• željezo (III) – hlorid heksahidrat (FeCl3∙6H2O), proizvođač: Lach – Ner, Republika Češka.
Korišteni pribor i aparatura:
• Erlenmayerova tikvice od 100 cm3
• odmjerni sudovi od 100 cm3
• pipeta od 10 cm3
• čaše
• menzure
• kapaljke
• spektrofotometar (proizvođač: PerkinElmer instruments)
• kivete (proizvođač: PerkinElmer instruments, UV/VIS spectroscopy cells, materijal:
staklo)
• analitička vaga
• električni grijač/rešo

9.1. Priprema otopina natrij hidroksida i željezo (III) – hlorida

Potrebno je pripremiti 500 cm3 1 mol/dm3 otopine natrij hidroksida:

V = 500 cm3
CM = 1 mol/dm3
M = 40g/mol
____________________
CM = n/V
n = CM∙V= 0,5 mol
n = m/M
m = n∙M = 20 g

31
Melisa Smailović Diplomski rad

Dakle, za pripremu 500 cm3 1 mol/dm3 otopine natrij

hidroksida, na analitičkog vagi je odvagano 20 g čvrstog
NaOH. Izvagani NaOH prebaciti u odgovarajuću tikvicu
i rastvoriti destilovanom vodom do markice.

Slika 9. 1. NaOH u čvrstom stanju

Zatim, potrebno je pripremiti 1000 cm3 0,02 mol/dm3 otopine željezo (III) – hlorida:

V = 1000 cm3
CM = 0,02 mol/dm3
M = 270,30 g/mol
_____________________
CM = n/V
n = CM∙V = 0,02 mol
n = m/M
m = n∙M = 5,406 g

Za pripremu 1000 cm3 navedene otopine, na

analitičkoj vagi je odvagano 5,406 g željezo (III) –
hlorida, prebačeno u odgovarajuću tikvicu i
rastvoreno destilovanom vodom do markice.

Slika 9. 2. FeCl3 ∙ 6H2O

32
Melisa Smailović Diplomski rad

Slika 9. 3. Pripremljene otopine željezo (III) - hlorida i natrij hidroksida

9.2. Priprema standardnog rastvora aspirina za određivanje odnosa

apsorbansa/koncentracija

Izvagati na analitičkoj vagi 0.1 g acetilsalicilne

kiseline (iz tablete aspirina) i prenijeti u Erlenmayer
tikvicu od 100 cm3. Dodati 10 cm3 rastvora NaOH
koncentracije 1 moldm3 i pažljivo zagrijavati smjesu
do ključanja na električnom grijaču.
Zatim, nastaviti zagrijavanje još 10 minuta pazeći da
otopina ne prska van, što bi rezurtiralo gubitkom
uzorka. Nakon toga, ostaviti rastvor da se ohladi.

Slika 9. 4. Usitnjena tableta aspirina

33
Melisa Smailović Diplomski rad

Slika 9. 5. Vaganje aspirina

Slika 9. 6. Dodavanje otopine NaOH

34
Melisa Smailović Diplomski rad

Nakon što se rastvor u tikvici ohladio, prenijeti

hidroliziranu otopinu u tikvicu od 100 cm3 (slika
9.7.). Ovaj prenos mora biti kvantitativan, što znači
da se Erlenmayerova tikvica treba ispirati nekoliko
puta, malim porcijama destilovane vode.

Kada je ispiranje završeno, destilovanom vodom

dopuniti tikvicu do markice. Zatim, čvrsto zatvoriti
tikvicu staklenim čepom i dobro izmiješati njen
sadržaj okrečući tikvicu gore – dolje.

Dobivena otopina predstavlja osnovnu otopinu

salicilat – dianiona koja će biti korištena za
pripremu radnih standarda.

Slika 9. 7. Prenos hidrolizirane otopine u

tikvicu od 100 cm3

9.3. Priprema radnih standarda aspirina

Pomoću graduisane pipete od 10 cm3,

prenijeti 1 cm3, 2 cm3, 3 cm3, 4 cm3 i 5
cm3 u odmjerne sudove (tikvice) od
100 cm3. Zatim u iste te tikvice dodati
rastvor željezo (III) hlorida (0.02
moldm-3 pH = 1.6) do markice.
Na ovaj način će se dobiti pet
standardnih rastvora koji će se koristiti
za postavljanje kalibracione krive.
Sve pripremljene standardne otopine
treba pravilno obilježiti sa brojevima
Slika 9. 8. Standardne otopine (1, 2, 3, 4 i 5)
1, 2, 3, 4 i 5. (slika 9.8.)

35
Melisa Smailović Diplomski rad

9.4. Priprema rastvora aspirina nepoznate koncentracije

➢ Uzeti jednu tabletu aspirina i zabilježiti količinu koju je naveo proizvođač kao i naziv
proizvođača tablete koju koristimo, jer se u ovom radu ispituju tablete aspirina od tri
različita proizvođača.
➢ U avanu usitniti tabletu aspirina u prah.
➢ Izvagati približno 0.100 g aspirina u prethodno izvaganoj Ernelmayer tikvici od 100 cm3 .
Uzorak je potrebno obraditi prema istoj proceduri kao za pripremu standardnog rastvora.
➢ Od dobivene osnovne otopine aspirina nepoznate koncentracije uzeti pipetom 2 cm3,
prenijeti u odmjernu tikvicu od 100 cm3 i dopuniti do marke rastvorom FeCl3 (0.02
moldm3) koji je prethodno pripremljen.

Slika 9. 9. Priprema rastvora aspirina nepoznate koncentracije

36
Melisa Smailović Diplomski rad

9.5. Priprema za rad spektrofotometra

Literaturni podatak za maksimum apsorpcije tetraakvosalicilat željezo (III) – kompleksa je 535

nm. Prije početka mjerenja apsorpcije treba izvršiti kalibraciju instrumenta:
• Izbor talasne dužine (postavljanje talasne dužine na vrijednost na kojoj se posmatra
apsorpcija analiziranog uzorka) odnosno na vrijednost maksimuma apsorpcije.
• Podesiti nulu apsorbanse stavljajući u kivetu referentnu otopinu (slijepu probu) odnosno
isto otapalo koje će se koristitit za analizu, ali bez apsorbujuće supstance).
• Kao referentna proba koristi se rastvor FeCl3 (0.02 moldm3 , pH= 1.6). Kiveta se ispire
nekoliko puta malom količinom otopine FeCl3.
• Pažljivo, mekanim papirom ili suhom maramicom, obrisati vanjske zidove kivete u cilju
uklanjanja otisaka prstiju ili malim količina tečnosti. Eventualno prisutne mjehuriće zraka
ukloniti laganim lupkanjem kivete.
• Postaviti kivetu u prostor za uzorak i podesiti mjernu skalu instrumenta na očitanje 100%
transmitanse.

Slika 9. 10. Unutrašnjost spektrofotometra sa postavljenom referentnom otopinom

37
Melisa Smailović Diplomski rad

• Ovako pripremljen instrument služi za spektrofotometrijsku analizu pet obojenih

standardnih otopina (1, 2, 3, 4 i 5) kao i jednu nepoznatu otopinu (N.Uzorak)
koncentracije 0.02 M.

9.6. Spektrofotometrijsko određivanje asporbanse / transmitaze

Isprazniti sadržaj kivete sa referentnom otopinom FeCl3 koji je poslužio za kalibraciju

instrumenta.
➢ Upotrijebiti prethodno pripremljen rastvor sa najmanjom koncentracijom (0.01 mg/ml) i
njome nekoliko puta isprati kivetu.
➢ Zatim, tu istu kivetu napuniti analiziranom otopinom i unijeti u odjeljak za uzorak.
➢ Postupak mjerenja ponoviti i za ostale uzorke standardnih otopina (ukupno 5), prema
rastućoj koncentraciji otopione, kao i nepoznati uzorak, vodeći računa da se kiveta dobro
ispere analiziranom otopinom prije svakog novog mjerenja.
➢ Po završetku eksperimenta, spektrofotometar će izbaciti rezultate (Quant Report) gdje
ćemo imati tabelarni uvid u te rezultate kao i formiranu kalibracionu krivu.
➢ Najveća tačnost u ovakvoj vrsti analize, obično se postiže kada izabrane koncentracije
standardnih otopina na instrumentu proizvedu očitanje apsorbanse sa približno jednakim
vrijednostima.

9.7. Spektrofotometrijsko određivanje aspirina pod uticajem različitih elektrolita (MgCl2,

KCl i CaCl2)

Nakon spektrofotometrijske analize acetilsalicilne kiseline iz tableta aspirina od sva tri

proizvođača, ispitivan je uticaj različitih elektrolita i to CaCl2, MgCl2 i KCl na acetilsalicilnu
kiselinu, a metoda koja se koristi je ista kao u prethodnoj analizi.
Procedura je provedena na sljedeći način:
• Potrebno je pripremiti otopine CaCl2, MgCl2 i KCl. Koncentracije elektrolita koje su
korištene za proračun i pripremu otopina su koncentracije u ekstracelularnim tekućinama.
Npr. koncentracija Cl- iznosi 103 mmol/l.
• Pripremiti otopine NaOH i FeCl3 iste zapremine i koncentracije kao u prethodnoj analizi
aspirina.
• Pripremiti standardni rastvor aspirina identično prethodnoj proceduri, te njega koristiti za
pripremu radnih standarda.
38
Melisa Smailović Diplomski rad

• Za početak, korištena je tableta aspirina proizvođača Bayer, kao uzorak za ispitivanje, a

nakon završetka eksperimenta, ponavlja se ista procedura, priprema se novi standardni
rastvor ali sa drugim proizvođačima aspirina (Hemofarm ili Bosnalijek).

9.8. Priprema radnih standarda uz dodatak CaCl2

Pomoću graduisane pipete od 10 cm3, prenijeti 1 cm3, 2 cm3, 3 cm3, 4 cm3 i 5 cm3 standardne
otopine aspirina u odmjerne sudove (tikvice) od 100 cm3. Zatim dodati u svih 5 tikvica po 1 cm3
otopine CaCl2
Primjer:
Tikvica br.1 sadrži 1 cm3 standardnog rastvora, 1 cm3 otopine CaCl2 i dopuni se rastvorom
željezo (III) – hlorida (0.02 mol/dm3) do marke. Tikvica br.2 sadrži 2 cm3 standardnog rastvora, 1
cm3 CaCl2 i dopuni se rastvorom željezo (III) – hlorida (0.02 mol/dm3) do marke, itd.
Na ovaj način će se dobiti pet standardnih rastvora koji će se koristiti za postavljanje kalibracione
krive.
Priprema radnog standarda sa dodatkom KCl i MgCl2 je ista.

9.8.1. Priprema rastvora aspirina nepoznate koncentracije uz dodatak CaCl2

Uzeti jednu tabletu aspirina i zabilježiti količinu koju je naveo proizvođač kao i naziv
proizvođača tablete koju koristimo.
U avanu usitniti tabletu aspirina u prah. Izvagati približno 0.100 g aspirina u prethodno izvaganoj
Ernelmayer tikvici od 100 cm3.
Uzorak je potrebno obraditi prema istoj proceduri kao za pripremu standardnog rastvora.
Od dobivene osnovne otopine aspirina nepoznate koncentracije uzeti pipetom 2 cm3, prenijeti u
odmjernu tikvicu od 100 cm3, dodati 1 cm3 otopine CaCl2 i dopuniti do marke rastvorom FeCl3.
Priprema rastvora aspirina nepoznate koncentracije sa dodatkom KCl i MgCl2 je ista.

9.8.2. Spektrofotometrijsko određivanje asporbanse / transmitaze

Analiza aspirina na spektrofotometru je ista kao u već navedenoj proceduri (9.6.).

39
Melisa Smailović Diplomski rad

10. REZULTATI ISPITIVANJA I DISKUSIJA

Prilikom analiziranja i kvantitativnog određivanja sadržaja acetilsalicilne kiseline,

spektrofotometrijskom metodom, korištene su tri tablete aspirina različitih proizvođača, koje se
mogu naći na našem tržištu.
• Aspirin, Bayer
• Midol protect, Hemofarm
• Bospyrin, Bosnalijek
Kod sve tri vrste aspirina proizvođač navodi da jedna tableta sadrži 100 mg acetilsalicilne
kiseline. Za sve tri vrste aspirina primjenjivana je ista procedura kao i ista metoda.
U ovom eksperimentu izvršeno je:
• kvantitativno određivanje sadržaja acetilsalicilne kiseline
• određivanje apsorbance
• uticaj elektrolita (CaCl2, KCl i MgCl2) na koncentraciju aspirina
Svi rezultati eksperimenta su u narednom teksu prikazani tabelarno i grafički uz popratnu
diskusiju.

Tabela 10. 1. Rezultati nakon spektrofotometrijskog određivanja uzorka aspirina (Bayer) sa i bez uticaja
elektrolita

OTOPINA Koncentracija Aps. bez Aps. sa Aps. sa Aps. sa

uticaja uticajem uticajem uticajem
elektrolita MgCl2 KCl CaCl2

Slijepa proba 0,0000 0,0086 -0,0095 -0,1259 -0,0061

St. 1. 0,0100 0,0908 0,0659 0,0662 0,0809

St. 2. 0,0200 0,1744 0,1511 0,1456 0,1523

St. 3. 0,0300 0,2547 0,2359 0,2603 0,2420

St. 4. 0,0400 0,3501 0,3225 0,3275 0,3188

St. 5. 0,0500 0,4248 0,4152 0,4261 0,4205

N. uzorak 0,0200 0,1744 0,1511 0,1456 0,1523

40
Melisa Smailović Diplomski rad

U tabeli 10.1. prikazane su koncentracije za svaki od 5 standarda, izražene u mg/ml, te je

određena asporbanca za svaki standard sa i bez uticaja elektrolita.
Iz ove tabele proizilazi grafik prikazan na slici 10.1.
On predstavlja grafički prikaz asporbance u funkciji koncentracije koji pokazuje pravu liniju. Taj
odnos poznat je kao Lambert – Beerov zakon.

Slika 10. 1. Grafički prikaz kalibracione krive uzoraka aspirina Bayer, sa i bez uticaja elektrolita (plava
linija – uzorak bez uticaja elektrolita, crvena linija – uzorak sa uticajem MgCl2, zelena linija- uzorak sa
uticajem KCl, crna linija – uzorak sa uticajem CaCl2.)

Na slici 10.1. prikazan je odnos apsorbance i koncentracije svih 5 standarda sa uticajem i bez
uticaja elektrolita. Sve kalibracione krive su linearne, gdje najveću asporbancu ima uzorak
aspirina Bayer sa uticajem elektrolita KCl, zatim uzorak aspirina bez uticaja elektrolita, dok
uzorak aspirina pod uticajem MgCl2 i uzorak pod uticajem CaCl2 imaju približno jednaku
apsorbancu.

41
Melisa Smailović Diplomski rad

Tabela 10. 2. Rezultati nakon spektrofotometrijskog određivanja uzorka aspirina (Hemofarm) sa i bez
uticaja elektrolita

OTOPINA Koncentracija Aps. bez Aps. sa Aps. sa Aps. sa

uticaja uticajem uticajem uticajem
elektrolita MgCl2 KCl CaCl2

Slijepa proba 0,0000 0,0056 -0,0233 -0,0221 -0,0211

St. 1. 0,0100 0,0685 0,0342 0,0382 0,0372

St. 2. 0,0200 0,1506 0,0997 0,0997 0,1205

St. 3. 0,0300 0,2293 0,1702 0,1751 0,2047

St. 4. 0,0400 0,3197 0,2474 0,2427 0,2756

St. 5. 0,0500 0,3965 0,3214 0,2924 0,3563

N. uzorak 0,0200 0,1587 0,0984 0,0960 0,0960

U tabeli 10.2. možemo uočiti sljedeće: Apsorbanca kod tablete aspirina Hemofarm bez uticaja
elektrolita, je najveća i kontinuirano raste sa povećanjem koncentracije.
Apsorbanca i sam uticaj CaCl2 su veći u odnosu na ostale elektrolite. Iz ove tabele proizilazi
grafik prikazan na slici 10.2.

42
Melisa Smailović Diplomski rad

Slika 10. 2. Grafički prikaz kalibracione krive uzoraka aspirina Hemofarm, sa i bez uticaja elektrolita
(plava linija – uzorak bez uticaja elektrolita, crvena linija – uzorak sa uticajem MgCl2, zelena linija-
uzorak sa uticajem KCl, crna linija – uzorak sa uticajem CaCl2.)

Na slici 10.2. prikazan je odnos apsorbance i koncentracije svih 5 standarda sa uticajem i bez
uticaja elektrolita. Sve kalibracione krive su linearne, gdje najveću asporbancu ima uzorak
aspirina Hemofarm bez uticaja elektrolita, zatim uzorak aspirina pod uticajem CaCl2 i uzorak
aspirina pod uticajem MgCl2, a najmanji uticaj ima otopina KCl, što je rezultiralo sa najmanjom
apsorbancom.

43
Melisa Smailović Diplomski rad

Tabela 10. 3. Rezultati nakon spektrofotometrijskog određivanja uzorka aspirina (Bosnalijek) sa i bez
uticaja elektrolita

OTOPINA Koncentracija Aps. bez Aps. sa Aps. sa Aps. sa

uticaja uticajem uticajem uticajem
elektrolita MgCl2 KCl CaCl2

Slijepa proba 0,0000 0,0086 -0,0210 0,0080 -0,0228

St. 1. 0,0100 0,0875 0,0542 0,0838 0,0594

St. 2. 0,0200 0,1705 0,1315 0,1601 0,1939

St. 3. 0,0300 0,2636 0,2291 0,2443 0,2122

St. 4. 0,0400 0,3571 0,3082 0,3396 0,3104

St. 5. 0,0500 0,4378 0,3973 0,4240 0,4029

N. uzorak 0,0200 0,1705 0,1315 0,1601 0,1939

U tabeli 10.3. prikazana je tabela sa koncentracijama za svaki od 5 standarda, izražena u mg/ml,

te je izmjerena asporbanca za svaki standard sa i bez uticaja elektrolita.
Apsorbanca uzorka aspirina Bosnalijek bez uticaja elektrolita je najveća, s tim da standard 2 pri
koncentraciji 0.0200 mg/ml ukazuje da otopina CaCl2 ima uticaj, što rezultira većom
apsorbancom u takvom uzorku.
Iz ove tabele proizilazi grafik prikazan na slici 10.3.

44
Melisa Smailović Diplomski rad

Slika 10. 3. Grafički prikaz, kalibracione krive uzoraka aspirina Bosnalijek, sa i bez uticaja elektrolita
(plava linija – uzorak bez uticaja elektrolita, crvena linija – uzorak sa uticajem MgCl2, zelena linija-
uzorak sa uticajem KCl, crna linija – uzorak sa uticajem CaCl2.)

Na slici 10.3. prikazan je odnos apsorbance i koncentracije svih 5 standarda sa uticajem i bez
uticaja elektrolita. Sve kalibracione krive su linearne, gdje najveću asporbancu sa povećanjem
koncentracije ima uzorak aspirina Bosnalijek bez uticaja elektrolita. Pri koncentraciji 0.01 i 0.02
mg/ml moglo bi se reći da uzorak aspirina pod uticajem KCl i uzorak aspirina bez ikakvog uticaja
elektrolita imaju približno jednaku apsorbancu, međutim sa povećanjem koncentracije smanjuje
se apsorbanca uzorka aspirina pod uticajem KCl, a uzorka aspirina bez uticaja elektrolita raste.
Uzorak aspirina pod uticajem CaCl2 ima nešto veću asporbancu od uzorka aspirina pod uticajem
MgCl2

45
Melisa Smailović Diplomski rad

ZAKLJUČAK

Spektrofotometrijskom metodom ispitivanja uticaja elektrolita na aspirin različitih proizvođača

došli smo do slijedećih zaključaka
- Ispitan je uticaj elektrolita na aspirin kao što su KCl, CaCl2, MgCl2
- Kod sva tri ispitivana elektrolita absorbanca raste sa povećanjem koncentracije lijeka
- Dodatak elektrolita smanjuje absorbancu, što znači da utiče na samu kinetiku lijek i
pokazuju inhibitorna svojstva na dejstvo aspirina
- Uticaj kalijevih jona na aspirin (Bosnalijek)je najmanji, vjerovatno zbog valencije kalija i
fizičko-hemijskih osobina, u odnosu na dvovalentne jone kao što su Ca2+ i Mg2+ koji
povaćavanju i ubrzavaju kinetiku aspirina.
- Posmatrajući konstante brzina iz dijagrama vidimo da su najmanje kod aspirina
proizvođača Bosnalijek i Hemofarm, dok je kod Bayerovog aspirina najmanja konstanta u
prisustvu Ca2+ jona.
- Iz svih rezultata zaključujemo da su elektroliti jako važni u organizmu i da imaju uticaj na
samu kinetiku lijeka.

46
Melisa Smailović Diplomski rad

LITERATURA

[1] E. R. Sartori et al. Square-Wave Voltammetric Determination of Acetylsalicylic Acid in

Pharmaceutical Formulations using a Boron-Doped Diamond Electrode without the Need of
Previous Alkaline Hydrolysis Step. Vol. 20, No. 2, pp 360-366. 2009.
[2] K. Lovrek. Sinteza i IR spektroskopska analiza aspirina i paracetamola. Diplomski rad.
Sveučilište J. J. Strossmayera, Osijek 2012.
[3] O. Anthony et al., A Comparative Anaylsis of Aspirin from Various Analgesic Formulations
Using Titrimetry, Spectroscopic and Hypenated Chromatographic Techniques, J Mol Imaging
Dynamic 2017. Vol. 7, Issue 2, pp.1-6.
[4] Aleksandra N. Pavlović. Kinetičko određivanje nekih analgetika i sedativa. Doktorska
disertacija. Niš: Univerzitet u Nišu, Prirodno matematički fakultet. 2009.
[5] B. Ivaniš. Validacija HPLC metode za određivanje sadržaja lidokaina u Lidokain spreju.
Diplomski rad. Zagreb: Fakultet kemijskog inženjerstva i tehnologije. 2012.
file:///C:/Users/User/Downloads/621021.Diplomski-Ivanis_Boris-2012.pdf (pristupljeno
29.06.2019.).
[6] M. Petrović. Kako lijek djeluje i kako se unosi u organizam. (2009.).
https://www.plivazdravlje.hr/aktualno/clanak/16102/Kako-lijek-djeluje-i-kako-se-unosi-u-
organizam.html (pristupljeno 25.07.2019.)
[7] M. Petrović. Podjela lijekova prema mjestu i načinu upotrebe. (2009.).
https://www.plivazdravlje.hr/aktualno/clanak/16106/Podjela-lijekova-prema-mjestu-i-nacinu-
upotrebe.html (pristupljeno 25.07.2019.).
[8] Prof. dr Jelena Cvejić. Stabilnost lekova. http://pharmacy.frigoplus.co.rs/wp-
content/uploads/2014/03/Stabilnost-lekova-IZBORNI-skripta.pdf (pristupljeno 20.07.2019.).
[9] M. Marasović. Priča o aspirinu. (2015.).
https://www.ktf.unist.hr/alumni/media/univ65_0415.pdf (pristupljeno 15.07.2019.).
[10] Aspirina,mostenirea sumerienilor. s.a., s.l.
https://www.historia.ro/sectiune/general/articol/aspirina-mostenirea-sumerienilor (pristupljeno
15.07.2019.).
[11] Kratka povijest aspirina. (2017). (ažurirano 06.06.2018.). https://www.bayer.hr/hr/za-
medije/vijesti/kratka-povijest-aspirina.php (pristupljeno 05.08.2019.).
47
Melisa Smailović Diplomski rad

[12] Wikipedia. Aspirin. https://bs.wikipedia.org/wiki/Aspirin (pristupljeno 05.08.2019.).

[13] https://www.sciencehistory.org/historical-profile/felix-hoffmann (pristupljeno 13.08.2019.).
[14] https://bs.wikipedia.org/wiki/Aspirin#Hemija (pristupljeno 13.08.2019.).
[15] https://bs.wikipedia.org/wiki/Aspirin#Sinteza (pristupljeno 15.08.2019.)
[16] K.Ćubić. Kataliza i njena primjena u svakodnevnom životu. Diplomski rad. Split:
Sveučilište u Splitu, Prirodno – matematički fakultet. 2016. (pristupljeno 15.08.2019.)
[17] I. Filipović i S. Lipanović. Opća i anorganska kemija. 9 izd. Zagreb: Školska knjiga 1995.
str. 405-411.
[18] E. Brčkalić. Elektroliti. Seminarski rad. Tuzla: Univerzitet u Tuzli, Rudarsko Geološko
Građevinski fakultet. 2014.
[19] Elektroliti. https://www.ucg.ac.me/skladiste/blog_20610/objava_32747/fajlovi/elektroliti.pdf
(pristupljeno 17.08.2019.)
[20] M. Tomljanović. Instrumentalne kemijske metode. (Edition 1989) Zenica: U.G. Hijatus,
2000. str. 41-85.
[21] https://images.app.goo.gl/zJqbfJEhXSp7QXNm6 (pristupljeno 18.08.2019.)
[22] Interni praktikum iz fizikalne hemije. Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu, Farmaceutski
fakultet. 2016. str. 68.
[23] P. Bajt. Lambert – Beerov zakon. Diplomski rad. Osijek: Sveučilište J.J.Strossmayera, Odjel
za kemiju. 2018.

48
Melisa Smailović Diplomski rad

POPIS SLIKA:

Slika 1. 1. Hidroliza aspirina. ........................................................................................................ 11

Slika 3. 1. Kristali salicilne kiseline ............................................................................................... 14

Slika 3. 2. Felix Hofmann ............................................................................................................... 15
Slika 3. 3. Prvo pakovanje aspirina u prahu u staklenim bocama ................................................. 16
Slika 3. 4. Sinteza aspirina ............................................................................................................. 17

Slika 6. 1. Elektromagnetni spektar podijeljen u oblasti u zavisnosti od talasne dužine ili

frekvencije zračenja........................................................................................................................ 23

Slika 7. 1 Hidroliza aspirina .......................................................................................................... 24

Slika 7. 2. Reakcija nastajanja željezo(III) – salicilatnog kompleksa ............................................ 24
Slika 7. 3. Kivete ............................................................................................................................. 26
Slika 7. 4. Spektrofotometar ........................................................................................................... 27
Slika 7. 5. Prikaz raspršenja, apsorpcije i transmicije svjetlosti ................................................... 28

Slika 9. 1. NaOH u čvrstom stanju ................................................................................................. 32

Slika 9. 2. FeCl3 ∙ 6H2O ................................................................................................................ 32
Slika 9. 3. Pripremljene otopine željezo (III) - hlorida i natrij hidroksida .................................... 33
Slika 9. 4. Usitnjena tableta aspirina ............................................................................................. 33
Slika 9. 5. Vaganje aspirina ........................................................................................................... 34
Slika 9. 6. Dodavanje otopine NaOH ............................................................................................. 34
Slika 9. 7. Prenos hidrolizirane otopine u tikvicu od 100 cm3 ....................................................... 35
Slika 9. 8. Standardne otopine (1, 2, 3, 4 i 5) ................................................................................. 35
Slika 9. 9. Priprema rastvora aspirina nepoznate koncentracije ................................................... 36
Slika 9. 10. Unutrašnjost spektrofotometra sa postavljenom referentnom otopinom .................... 37

Slika 10. 1. Grafički prikaz kalibracione krive uzoraka aspirina Bayer, sa i bez uticaja elektrolita
........................................................................................................................................................ 41
Slika 10. 2. Grafički prikaz kalibracione krive uzoraka aspirina Hemofarm, sa i bez uticaja
elektrolita ....................................................................................................................................... 43

49
Melisa Smailović Diplomski rad

Slika 10. 3. Grafički prikaz, kalibracione krive uzoraka aspirina Bosnalijek, sa i bez uticaja
elektrolita) ...................................................................................................................................... 45

50
Melisa Smailović Diplomski rad

POPIS TABELA:

Tabela 10. 1. Rezultati nakon spektrofotometrijskog određivanja uzorka aspirina (Bayer) sa i bez
uticaja elektrolita ........................................................................................................................... 40
Tabela 10. 2. Rezultati nakon spektrofotometrijskog određivanja uzorka aspirina (Hemofarm) sa
i bez uticaja elektrolita ................................................................................................................... 42
Tabela 10. 3. Rezultati nakon spektrofotometrijskog određivanja uzorka aspirina (Bosnalijek) sa
i bez uticaja elektrolita ................................................................................................................... 44

51