Sei sulla pagina 1di 40

1

LATÍN II

SELECCIÓN DE TEXTOS

EUTROPIO BREVIARIUM AB URBE CONDITA


2

INTRODUCCIÓN
Eutropio, de quien no sabemos ni el lugar ni la fecha de nacimiento y muerte, fue un destacado senador que
desarrolló en la segunda mitad del siglo IV una brillante carrera en la administración imperial: se convirtió en
magister epistolarum (secretario encargado de la correspondencia imperial) con Constancio II († 361); acompañó a
Juliano el Apóstata en su campaña contra los persas en el año 363; durante el reinado de Valente fue magister
memoriae (secretario encargado de las peticiones dirigidas al emperador) y procónsul de Asia; con Teodosio obtuvo
la prefectura de Oriente en el año 383; y culminó su carrera en el 387 compartiendo el consulado con el emperador
Valentiniano II.

De él se ha conservado una obra titulada Breviarium ab Urbe condita, que consiste en un resumen en 10
libros de la historia de Roma desde su fundación hasta el año 364, en que asciende al trono el emperador Valente, a
quien está dedicada la obra. El periodo monárquico ocupa la mayor parte del libro I; la República el final del libro I y
los libros II-VI, que finaliza con la muerte de Julio César; los libros VII-X están dedicados al Imperio. La obra es
breve, pero concienzuda y bien estructurada: la intención de Eutropio es la de informar al emperador Valente de
forma clara y somera sobre la historia de Roma, de manera que atiende sólo a los hechos fundamentales y se
expresa con un estilo sencillo, sin pretensiones retóricas. Fue, precisamente, el hecho de constituir un resumen
claro, sencillo y concienzudo de toda la historia de Roma lo que convirtió la obra de Eutropio en un valioso manual
escolar. Desde el punto de vista ideológico la obra ofrece la visión de un senador pagano (no menciona al
cristianismo en ningún momento), defensor de la tradición, que busca la glorificación de Roma y de sus clases
dirigentes y que propugna la colaboración del Senado y del emperador para el bien del Imperio.
3
4

CRONOLOGÍA

753 a. C. Fundación de Roma.


754-509 a.C. Periodo de la monarquía, con legendarios reyes latinos y sabinos (Rómulo, Numa Pompilio,
Tulio Hostilio, Anco Marcio), y etruscos (Tarquino Prisco, Servio Tulio y Tarquino el Soberbio).
509 a. C. Comienzo de la República.
494 a. C. Rebelión de los plebeyos que se retiran al monte Aventino para exigir la igualdad de derechos
con los patricios.
c. 450 a. C. Reconocimiento de la igualdad civil con la elaboración de un código de leyes escrito, la Ley de
las XII Tablas.
300 a. C. Reconocimiento de la igualdad de derechos políticos y religiosos entre patricios y plebeyos
(libre acceso al Senado, las magistraturas y colegios sacerdotales).
Siglos V-III a. C. Roma se apodera de toda la península italiana tras vencer a volscos, samnitas, etruscos,
galos y griegos.
264-146 a. C. Guerras púnicas entre Roma y Cartago. Tras éstas Roma domina todo el Mediterráneo central
y occidental (Hispania).
147 a. C. Conquista de Grecia.
133-121 a. C. Movimiento reformador de los hermanos Gracos que fracasa por la oposición de la
aristocracia.
82-71 a. C. Rebelión de los pueblos Itálicos que reivindican la ciudadanía romana. Dictadura de Sila tras
vencer a Mario en una guerra civil. Levantamiento de los esclavos dirigido por Espartaco.
49-44 a. C. Primer Triunvirato: Pompeyo, Craso, César. Cesar conquista las Galias. Guerra civil entre
Pompeyo y César. César se convierte en dictador. Asesinato de César el año 44 a. C.
5

42-30 a. C. Segundo triunvirato: Lépido, Antonio y Octavio. Victoria de Octavio sobre Antonio en Actium.
Octavio Conquista Egipto.
27 a. C.-14 d. C. Comienzo del Imperio. Establecimiento del Principado. Octavio gobierna con el título de
Augusto. Fin de las guerras civiles.
14-193 d. C. Gobierno de las dinastías Julio Claudia, de los Flavios y de los Antoninos. Periodo de casi dos
siglos de paz la Pax Romana sólo alterada por algunas campañas exteriores. El Imperio con
Trajano (98-117) alcanza su máxima extensión tras la conquista de la Dacia (Rumanía).
193-284 d. C. Periodo de la anarquía militar: se sucede un gran número de emperadores elegidos por el
ejército.
Presión de los pueblos fronterizos (germanos, partos...) y crisis económica. Migraciones desde
las ciudades al campo.
284-305 d. C. Reinado de Diocleciano; la Tetrarquía. Comienza el Dominado: el Imperio se convierte en
monarquía absoluta, incluso se diviniza al emperador. Persecuciones de cristianos
306-337 d. C. Reinado de Constantino. Apogeo del absolutismo monárquico.
Concesión de libertad de culto a los cristianos (Edicto de Milán, 313).
379-395 d. C. Reinado de Teodosio. En el 391 convierte al cristianismo en la religión oficial del Imperio.
División del Imperio entre sus hijos (395 d. C.): Occidente para Honorio y Oriente para Arcadio
476 d. C. Caída del Imperio Romano de Occidente en el 476. El Imperio de Oriente se mantuvo hasta
1453.
6

MONARQUÍA
1. RÓMULO Y LA FUNDACIÓN DE ROMA

I 1 Romanum imperium a Romulo exordium habet, […] qui Reae Silviae 1, Vestalis virginis, filius et […] Martis cum
Remo fratre uno partu editus est. Is, cum inter pastores latrocinaretur, decem et octo annos natus urbem exiguam
Palatino monte constituit, XI Kalendas Maias, Olympiadis sextae anno tertio, post Troiae excidium […] anno
trecentesimo nonagesimo quarto2.

1. Rea Sivia, -ae, Rea Silva, madre de Rómulo y Remo, fundadores de Roma. Subordinada de relativo
2. El 21 de abril del año 753 a. C. Para indicar la fecha de la fundación de Roma Eutropio se Subordinada cum histórico
sirve del cómputo olímpico y de la fecha de la caída de Troya. Construcción de participio concertado

I 2 Condita civitate, quam ex nomine suo Romam1 vocavit, […] multitudinem finitimorum in civitatem recepit; centum
ex senioribus elegit, quorum consilio omnia ageret2, quos senatores1 nominavit propter senectutem. Tunc, cum
uxores ipse et populus non haberent, invitavit ad spectaculum ludorum vicinas urbi nationes atque earum virgines
rapuit. Commotis bellis propter raptarum iniuriam […], vicit […] Sabinos. […] Cum, orta subito tempestate, non
comparuisset, anno regni trigesimo septimo ad deos transisse creditus est 3 et consecratus est. Deinde Romae4 per
quinos dies senatores imperaverunt et, his regnantibus, annus unus completus est.

1. Complemento predicativo. Ablativo absoluto


2. Subordinada de relativo con valor final. Subordinada de relativo
3. Construcción pasiva personal de infinitivo: “Fue creído haber marchado junto a los dioses”, Subordinada de relativo final
es decir, “se creyó que había marchado junto a los dioses”. Subordinada cum histórico
4. Locativo: “en Roma”. Subordinada sustantiva infinitivo
7

2. NUMA POMPILIO, SEGUNDO REY DE ROMA

I 3 Postea Numa Pompilius1 rex2 creatus est, qui bellum quidem nullum gessit, sed non minus civitati quam Romulus
profuit. Nam et leges Romanis moresque constituit, qui consuetudine proeliorum iam latrones 2 ac semibarbari2
putabantur, et annum descripsit in decem menses3, prius sine aliqua supputatione confusum, et infinita Romae4
sacra ac templa constituit. Morbo decessit quadragesimo et tertio imperii anno.

1. Numa Pompilio (753-674 a. C.) fue el segundo rey de Roma. Subordinada de relativo
2. Complemento predicativo. Construcción de participio concertado
3. A lo largo de su historia los romanos sustituyeron un calendario lunar de diez meses por
uno solar de doce. En este pasaje Eutropio le atribuye al rey Numa la organización del
primitivo calendario de diez meses.
4. Locativo: “en Roma”.
8

3. TULO HOSTILIO, TERCER REY DE ROMA

I 4 Huic successit Tullus Hostilius1. Hic bella reparavit, Albanos2 vicit, qui ab urbe Roma duodecimo miliario sunt.
Veientes et Fidenates3, quorum alii sexto miliario absunt ab urbe Roma, alii octavo decimo, bello superavit; urbem
ampliavit, adiecto Caelio monte4. Cum triginta et duos annos regnasset5, fulmine ictus cum domo sua arsit.

1. Tulo Hostilio (c. 673- 642 a. C.) fue el tercer rey de Roma. Subordinada de relativo
2. Habitantes de la ciudad de Alba Longa, fundada según la leyenda por Julo o Ascanio, el hijo Subordinada cum histórico
de Eneas, y situada en las colinas Albanas, en las cercanías de la actual Castel Gandolfo. Ablativo absoluto
3. Habitantes, respectivamente, de las ciudades etruscas de Veyes y Fidenas, enemigas de Construcción de participio concertado
Roma.
4. Una de las siete colinas de Roma.
5. regnasset = regnavisset
9

4. ANCO MARCIO, CUARTO REY DE ROMA

I 5 Post hunc Ancus Marcius1, Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Contra Latinos dimicavit, Aventinum
montem2 civitati adiecit et Ianiculum3. Apud ostium Tiberis civitatem supra mare sexto decimo miliario ab urbe Roma
condidit4. Vicesimo et quarto anno imperii morbo periit.

1. Anco Marcio (641-617 a. C.), cuarto rey de Roma.


2. Una de las siete colinas de Roma.
3. El Janículo es otra colina de Roma, pero tradicionalmente no se incluye en las siete.
4. Se trata de Ostia, la ciudad portuaria fundada por los romanos en la desembocadura del
Tíber.
10

5. TARQUINIO PRISCO, QUINTO REY DE ROMA

I 6 Deinde regnum Tarquinius Priscus1 accepit. Hic numerum senatorum duplicavit; circum 2 Romae3 aedificavit; ludos
Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent4. Vicit idem etiam Sabinos et non parum agrorum, sublatum
isdem5, urbis Romae territorio iunxit primusque6 triumphans6 urbem intravit7. Muros fecit et cloacas, Capitolium
inchoavit. Tricesimo octavo imperii anno per Anci filios occisus est.

1. Tarquinio Prisco (616-578 a. C.), quinto rey de Roma. Subordinada de relativo


2. El famoso Circo Máximo, construido entre el Palatino y el Aventino, que en época de Construcción de participio concertado
Constantino podía albergar unos 200.000 espectadores.
3. Locativo: “en Roma”.
4. Los ludi Magni, denominados más adelante ludi Romani, que se celebraban anualmente en
el Circo Máximo en honor de Júpiter Capitolino.
5. El pronombre se refiere a los sabinos.
6. Complemento predicativo.
7. La tradición le atribuye al rey Tarquinio Prisco la instauración del triunfo, una ceremonia
solemne que se celebraba en Roma por decreto del Senado en honor de un comandante
que hubiera vencido en una campaña a un enemigo externo. El comandante vencedor
marchaba en el centro de un cortejo que se dirigía desde el Campo de Marte hasta el
templo de Júpiter Capitolino, donde realizaba un sacrificio y depositaba su corona de laurel
y parte del botín.
11

6. SERVIO TULIO, SEXTO REY DE ROMA

I 7 Post hunc Servius Tullius1 suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen et ancilla. Hic quoque
Sabinos subegit; montes tres, Quirinalem, Viminalem, Esquilinum 2, urbi adiunxit; fossas circum murum3 duxit.
Primus4 omnium censum ordinavit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. […] Occisus est scelere generi sui
Tarquinii Superbi.

1. Servio Tulio, sexto rey de roma (578-534 a. C.). Subordinada de relativo


2. Tres de las siete colinas de Roma. Construcción de participio concertado
3. La tradición le atribuye al rey Servio Tulio la construcción de la primera muralla de Roma,
los Muros Servianos, que en realidad se construyeron a principios del siglo IV a. C.
4. Complemento predicativo.
12

7. TARQUINIO EL SOBERBIO, SÉPTIMO Y ÚLTIMO REY DE ROMA

I 8 L. Tarquinius Superbus1, septimus atque ultimus regum, Volscos2 […] vicit, […], cum Tuscis3 pacem fecit et
templum Iovis in Capitolio aedificavit. Postea […] imperium perdidit. Nam, cum filius eius, et 4 ipse Tarquinius iunior,
nobilissimam feminam, Lucretiam, eandemque pudicissimam, Collatini uxorem, stuprasset 5 eaque de iniuria marito et
patri et amicis questa fuisset6, in omnium conspectu se occidit. Propter hanc causam Brutus, parens et4 ipse
Tarquinii, populum concitavit et Tarquinio ademit imperium7.

1. Tarquinio el Soberbio, séptimo rey de Roma (534-509 a. C.). Subordinada cum histórico
2. Los volscos, un pueblo itálico procedente de los Apeninos, que se instaló a finales del siglo
VI a. C. en las colinas al sudeste de Roma y supuso un peligro durante mucho tiempo con
sus incursiones periódicas.
3. Los etruscos, cuyas ciudades estaban situadas al norte de Roma, en lo que hoy en día es la
Toscana y el norte del Lacio.
4. Adverbio: “también”.
5. stuprasset = stupravisset
6. Questa fuisset (=questa esset): depende, igual que stuprasset, del cum de la tercera línea.
7. La leyenda de Lucrecia les sirvió a los historiadores romanos para explicar el paso de la
monarquía a la república.
13

REPÚBLICA
8. LA INSTAURACIÓN DEL CONSULADO

I 9 Hinc consules coeperunt, pro uno rege duo, hac causa creati, ut, si unus malus esse voluisset, alter, habens
potestatem similem, eum coerceret. Et placuit ne imperium longius quam annum haberent, ne per diuturnitatem
potestatis insolentiores1 redderentur, sed civiles semper essent2, […]. Fuerunt igitur anno primo expulsis regibus
consules L. Iunius Brutus, qui maxime egerat ut Tarquinius pelleretur, et Collatinus, maritus Lucretiae.

1. Complemento predicativo. Construcción de participio concertado


2. “Que fueran siempre cívicos”, es decir, “que actuaran siempre según la ley”. Subordinada final
Subordinada condicional
Subordinada sustantiva
Ablativo absoluto
Subordinada de relativo
14

9. LA SECESIÓN DE LA PLEBE

I 13 Sexto decimo anno post reges exactos seditionem populus Romae 1 fecit, tamquam2 a senatu atque consulibus
premeretur. Tum et3 ipse sibi tribunos plebis quasi proprios iudices4 et defensores4 creavit, per quos contra senatum
et consules tutus esse posset.

1. Locativo: ”en Roma”. Subordinada modal comparativa


2. “Como si…”. Subordinada de relativo final
3. Es adverbio: “también”. Sustantiva de infinitivo
4. Complemento predicativo.
15

10. GUERRAS PÚNICAS

III 7 Eodem anno1 bellum Punicum secundum Romanis inlatum est per Hannibalem, Carthaginensium ducem, qui
Saguntum, Hispaniae civitatem Romanis amicam, obpugnare adgressus est, […] copiis congregatis CL milium
peditum et XX milium equitum. Huic Romani per legatos denuntiaverunt ut bello abstineret. Is legatos admittere
noluit. […] Saguntini interea fame victi sunt captique ab Hannibale ultimis poenis adficiuntur.

1. El año 221 a. C. Subordinada de relativo


Subordinada sustantiva infinitivo
Ablativo absoluto
Subordinada sustantiva
Construcción de participio concertado

III 8 Tum P. Cornelius Scipio1 cum exercitu in Hispaniam profectus est […]. Hannibal, relicto in Hispania fratre
Hasdrubale, Pyrenaeum transiit. Alpes, adhuc tum ea parte invias, sibi patefecit.

1. Escipión, uno de los dos cónsules en Roma el año 218 a. C. Ablativo absoluto

III 10 Quingentesimo et quadragesimo anno a condita urbe 1 L. Aemilius Paulus P. Terentius Varro2 contra
Hannibalem mittuntur Fabioque3 succedunt, qui ambo consules monuit ut Hannibalem, callidum et impatientem
ducem, non aliter vincerent quam proelium differendo. Verum, cum impatientia Varronis consulis […] apud vicum qui
Cannae4 appellatur in Apulia pugnatum esset, ambo consules ab Hannibale vincuntur. In ea pugna tria milia Afrorum 5
pereunt; magna pars de exercitu Hannibalis sauciatur. Nullo tamen Punico bello Romani gravius accepti sunt. Periit
enim in eo consul Aemilius Paulus, consulares aut praetorii XX, senatores capti 6 aut occisi6 XXX, nobiles viri CCC,
militum XL milia, equitum III milia et quingenti.
16

1. El año 216 a. C. Subordinada de relativo


2. Lucio Emilio Paulo y Publio Terencio Varrón. Subordinada sustantiva
3. Quinto Fabio Máximo fue nombrado dictador tras la desastrosa derrota de los romanos en Gerundio
el lago Trasimeno e impuso frente a Aníbal una táctica de desgaste que evitaba el Subordinada cum histórico
enfrentamiento directo. Fue la impaciencia de Terencio Varrón, uno de los cónsules del año
216 a.C., lo que causó el desastre de Cannas al desoír los consejos de su predecesor en el
mando.
4. Complemento predicativo.
5. Con el término Afri designa Eutropio a los cartagineses.
6. Capti (sunt) aut occisi (sunt).

III 15 Interea ad Hispanias, ubi, occisis duobus Scipionibus, nullus Romanus dux erat, P. Cornelius Scipio 1 mittitur,
filius P. Scipionis […]. Is Carthaginem Hispaniae capit2, in qua omne aurum, argentum et belli apparatum Afri
habebant, nobilissimos quoque obsides quos ab Hispanis acceperant. Magonem 3 etiam, fratrem Hannibalis, ibidem
capit, quem Romam cum aliis mittit. Romae4 ingens laetitia post hunc nuntium fuit. Scipio Hispanorum obsides
parentibus reddidit; quare omnes fere Hispaniae uno animo ad eum transierunt. Post haec Hasdrubalem, Hannibalis
fratrem, victum5 fugat et praedam maximam capit.

1. Publio Cornelio Escipión Africano, que obtuvo este segundo cognomen precisamente por su Subordinada de relativo (ubi)
victoria sobre Aníbal y los cartagineses. Ablativo absoluto
2. En el año 209 a. C. Subordinada de relativo
3. Mago, -onis: Magón.
4. Locativo: “en Roma”
5. Complemento predicativo.

III 20 Anno quarto decimo posteaquam in Italiam Hannibal venerat, Scipio, qui multa in Hispania bene egerat, consul 1
est factus et in Africam missus2. […] Is in Africa contra Hannonem, ducem Afrorum, pugnat; exercitum eius interficit.
17

[…] Syphacem, Numidiae regem, qui se Afris coniunxerat, capit et castra eius invadit. […] Qua re audita, omnis fere
Italia Hannibalem deserit. Ipse a Carthaginiensibus redire in Africam iubetur3, quam Scipio vastabat.

1. Complemento predicativo. Subordinada temporal


2. missus (est). Escipión el Africano fue elegido cónsul para el año 205 a. C., pero no Subordinada de relativo
desembarcó en África hasta el 204. Ablativo absoluto
3. Construcción pasiva personal de infinitivo: “Él mismo es ordenado volver”, es decir, “se le Subordinada sustantiva infinitivo
ordena que vuelva él mismo.”

III 23 Interea proelium1 ab utroque duce instructum est […]. Scipio victor2 recedit, paene ipso Hannibale capto, qui
primum cum multis equitibus, deinde cum viginti, postremo cum quattuor evasit. Inventa 3 in castris Hannibalis argenti
pondo viginti milia, auri octoginta […]. Post id certamen pax cum Carthaginiensibus facta est. Scipio Romam rediit,
ingenti gloria triumphavit atque Africanus2 ex eo appellari coeptus est.

1. Se refiere a la batalla de Zama, que tuvo lugar en octubre del año 202 a. C. y puso fin a la Ablativo absoluto
Segunda Guerra Púnica con la victoria de Escipión el Africano sobre Aníbal. Subordinada de relativo
2. Complemento predicativo. Subordinada sustantiva infinitivo
3. Inventa (sunt).
18

11. VIRIATO

IV 16 […] Viriathus1 a suis interfectus est, cum quattuordecim annis Hispanias adversus Romanos movisset. Pastor
primo fuit, mox latronum dux, postremo tantos ad bellum populos concitavit, ut adsertor 2 contra Romanos Hispaniae
putaretur.

1. Viriato fue un caudillo lusitano que lideró las llamadas Guerras Lusitanas a mediados del Subordinada cum histórico
siglo II a. C. para frenar la expansión de Roma en Hispania. Murió en el 139 a. C. Subordinada consecutiva
2. Complemento predicativo.
19

12. MARIO Y SILA

V 4 Anno urbis conditae sexcentesimo sexagesimo secundo primo 1 Romae2 bellum civile3 commotum est […]
Causam bello civili C. Marius sexiens consul dedit. Nam cum Sulla consul contra Mithridatem, […] qui Asiam et
Achaiam occupaverat, mitteretur isque exercitum in Campania4 paulisper teneret, […] Marius affectavit ut ipse ad
bellum Mithridaticum5 mitteretur. Qua6 re Sulla commotus cum exercitu ad urbem venit. Illic contra Marium et
Sulpicium7 dimicavit. Primus8 urbem Romam9 armatus8 ingressus est, Sulpicium interfecit, Marium fugavit atque ita,
ordinatis consulibus in futurum annum Cn. Octavio et L. Cornelio Cinna 10, ad Asiam profectus est.

1. Adverbio, “por primera vez”. Subordinada cum histórico


2. Locativo: “en Roma”. Subordinada de relativo
3. Entre los años 88-81 a. C. tuvo lugar la primera de las guerras civiles que acabarían con la Subordinada sustantiva
República Romana facilitando la instauración del Imperio. Sila (de la facción de los Construcción de participio concertado
optimates) y Mario (de la de los populares) provocaron este conflicto al enfrentarse por el
liderazgo de la guerra contra Mitrídates, rey del Ponto, que había invadido las provincias
romanas de Asia y Acaya.
4. Región de Italia al sur del Lacio cuya ciudad principal es Capua.
5. Bellum Mitridaticum, “guerra contra Mitrídates”
6. Falso relativo.
7. Publio Sulpicio Rufo, orador y político romano del partido de Mario (121-88 a. C.).
8. Predicativo.
9. Acusativo de dirección.
10.Gneo Octavio y Lucio Cornelio fueron cónsules en el año 87 a. C.
20

13. ESPARTACO

VI 7 Anno urbis Romae sexcentesimo septuagesimo octavo 1 […] in Italia novum bellum subito commotum est.
Septuaginta enim et quattuor gladiatores ducibus Spartaco, Crixo et Oenomao, 2 effracto Capuae ludo, fugerunt. […]
multis ducibus et duobus simul Romanorum consulibus victis, sexaginta fere milium armatorum exercitum
congregaverunt victique sunt in Apulia a M. Licinio Crasso pro consule 3, et post multas calamitates Italiae tertio anno
bello huic est finis inpositus.

1. Año 71 a. C. Ablativo absoluto


2. Ablativo absoluto de sum: ducibus Spartaco, Crixo et Oenomao. Los esclavos Espartaco, de Construcción de participio concertado
origen tracio, y Crixo y Enómao, de origen galo, que pertenecían a la misma escuela de
gladiadores, lideraron una rebelión de esclavos en el año 73 a. C. durante tres años por
toda la península itálica poniendo en serios apuros al estado romano.
3. Pro consule = proconsule, (proconsul, -lis, procónsul, gobernador).
21

14. LA CONJURACIÓN DE CATILINA

VI 15 M. Tullio Cicerone oratore et C. Antonio consulibus1, anno ab urbe condita sexcentesimo octogesimo nono 2 L.
Sergius Catilina1, nobilissimi generis vir, sed ingenii pravissimi, ad delendam 3 patriam coniuravit cum quibusdam
claris quidem, sed audacibus viris. A Cicerone urbe expulsus est. Socii eius deprehensi in carcere strangulati sunt.
Ab Antonio altero consule Catilina ipse victus proelio est interfectus.

1. Ablativo absoluto de sum. Los cónsules Marco Tulio Cicerón y Gayo Antonio desarticularon Ablativo absoluto
la conjuración que lideró Lucio Sergio Catilina para hacerse con el poder. Cicerón fue un Subordinada final de gerundivo
gran orador, escritor, filósofo y político republicano que acabó decapitado por sicarios de Construcción de participio concertado
Marco Antonio en el año 43 a. C.
2. Año 63 a. C.
3. Gerundivo con valor final: “para destruir la patria”
22

15. CÉSAR CONQUISTA LA GALIA

VI 17 Anno urbis conditae sexcentesimo nonagesimo tertio 1 C. Iulius Caesar, qui postea imperavit, cum L. Bibulo
consul2 est factus. Decreta est ei Gallia et Illyricum3 cum legionibus decem. Is primos vicit Helvetios, qui nunc
Sequani2 appellantur, deinde vincendo4 per bella gravissima usque ad Oceanum Britannicum processit. Domuit
autem annis novem fere omnem Galliam, quae inter Alpes, flumen Rhodanum, Rhenum et Oceanum est…

1. En el año 59 a. C. ocuparon el consulado Julio César, apoyado por los populares, y Lucio Subordinada de relativo
Bíbulo, candidato de los optimates. Se alió con Pompeyo Magno en su guerra contra César y Gerundio
fue comandante de la flota que intentaba evitar el paso de César desde Italia a Grecia, pero
fracasó.
2. Complemento predicativo.
3. Illyricum, -i (n): Ilírico, provincia romana situada en los Balcanes.
4. Gerundio en ablativo: “venciendo”.
23

16. SEGUNDA GUERRA CIVIL

VI 19 Caesar rediens ex Gallia victor1 coepit poscere alterum consulatum […] Contradictum est 2 a Marcello consule,
a Bibulo, a Pompeio, a Catone3 […]. Propter quam4 iniuriam ab Arimino5, ubi milites congregatos6 habebat, adversum
patriam cum exercitu venit. Consules cum Pompeio senatusque omnis atque universa nobilitas ex urbe fugit et in
Graeciam transiit. Apud Epirum, Macedoniam, Achaiam, Pompeio duce 7, senatus contra Caesarem bellum paravit.

1. Complemento predicativo. Construcción de participio concertado


2. Tercera persona con valor impersonal. Subordinada sustantiva infinitivo
3. Marcelo, Bíbulo, Pompeyo y Catón eran comandantes de la facción pompeyana. Entre el 49 Ablativo absoluto
y 45 a. C. tuvo lugar la segunda guerra civil de la República romana que enfrentó a Julio Subordinada de relativo (ubi)
César con la facción conservadora del senado liderada por Pompeyo Magno. La victoria de
César significó la derrota de la República frente al poder absoluto de César como dictador
romano.
4. Falso relativo.
5. Ariminum, -i (n): ciudad al norte de Italia, actual Rímini.
6. Complemento predicativo.
7. Pompeio duce: ablativo absoluto de sum.

VI 20 Caesar vacuam urbem ingressus dictatorem 1 se fecit. Inde Hispanias petiit. Ibi Pompeii exercitus validissimos
et fortissimos cum tribus2 ducibus, L. Afranio, M. Petreio, M. Varrone3 superavit. Inde regressus in Graeciam transiit,
adversum Pompeium dimicavit. Primo proelio victus est et fugatus, evasit tamen, quia, nocte interviniente, Pompeius
sequi noluit […]. Deinde in Thessalia apud Palaeopharsalum4, productis utrimque ingentibus copiis, dimicaverunt.

1. Complemento predicativo. Construcción de participio concertado


2. Tres, tria. Subordinada causal
3. Comandantes del ejército de Pompeyo. Ablativo absoluto
4. Paleofársalo (actual municipio griego de Farsala), ciudad romana en Tesalia, norte de Subordinada sustantiva infinitivo
Grecia.
24

VI 21 Numquam adhuc Romanae copiae in unum neque maiores neque melioribus ducibus convenerant […].
Pugnatum est1 ingenti contentione victusque2 ad postremum Pompeius et castra eius direpta sunt. Ipse fugatus 3
Alexandriam petiit, ut a rege Aegypti, cui tutor3 a senatu datus fuerat propter iuvenilem eius aetatem, acciperet
auxilia. Qui4 fortunam magis quam amicitiam secutus3 occidit Pompeium, caput eius et anulum Caesari misit.

1. Tercera persona con valor impersonal. Construcción de participio concertado


2. victusque = et victus est. Subordinada final
3. Complemento predicativo. Subordinada de relativo
4. Falso relativo.

VI 22 Mox Caesar Alexandriam venit. Ipsi1 quoque Ptolomaeus2 parare voluit insidias, qua causa3 bellum regi inlatum
est. Victus in Nilo periit inventumque est corpus eius cum lorica aurea. Caesar Alexandria potitus regnum Cleopatrae
dedit, Ptolomaei sorori, cum qua consuetudinem stupri habuerat.

1. A César. Subordinada sustantiva infinitivo


2. Ptolomeo XIII, faraón de Egipto, que gobernó entre el 51 y el 47 a.C. Subordinada de relativo
3. Proposición subordinada de relativo con el antecedente pospuesto: causa qua, “motivo por Construcción de participio concertado
el que”.
25

17. DICTADURA Y MUERTE DE CÉSAR

VI 25 … Caesar, bellis civilibus toto orbe conpositis, Romam rediit. Agere insolentius 1 coepit et contra consuetudinem
Romanae libertatis. Cum ergo et2 honores ex sua voluntate praestaret, qui a populo antea deferebantur, nec 2 senatui
ad se venienti adsurgeret aliaque2 regia et paene tyrannica faceret, coniuratum est3 in eum a sexaginta vel amplius
senatoribus equitibusque Romanis. Praecipui fuerunt inter coniuratos 4 duo Bruti, ex eo genere Bruti5, qui primus
Romae6 consul fuerat et reges expulerat, et C. Cassius et Servilius Casca. Ergo Caesar, cum senatus die inter
ceteros venisset ad curiam, tribus et viginti vulneribus confossus est.

1. Adverbio en grado comparativo de superioridad. Ablativo absoluto


2. Et…nec…-que, conjunciones coordinadas que unen las tres proposiciones subordinadas Subordinada sustantiva infinitivo
introducidas por cum. Subordinada cum histórico
3. Tercera persona con valor impersonal. Subordinada de relativo
4. Bruto, Gayo Casio, Servilio Casca… formaron parte del grupo “Liberatores”, nombre que los Construcción de participio concertado
asesinos de Julio César se dieron a sí mismos.
5. Se refiere a Lucio Junio Bruto, uno de los primeros cónsules de la República romana que
había liderado la rebelión que llevó a la abolición de la monarquía romana.
6. Locativo: “en Roma”.
26

IMPERIO
18. INSTAURACIÓN DEL IMPERIO POR OCTAVIO AUGUSTO

VII 1 Anno urbis septingentesimo fere ac nono, interfecto Caesare, civilia bella 1 reparata sunt. Percussoribus enim
Caesaris senatus favebat. Antonius consul partium 2 Caesaris civilibus bellis opprimere eos conabatur. Ergo, turbata
re publica, multa Antonius scelera committens a senatu hostis 3 iudicatus est. Missi4 ad eum persequendum5 duo
consules, Pansa et Hirtius6, et Octavianus, adulescens annos X et VIII natus, Caesaris nepos, quem ille testamento
heredem3 reliquerat et nomen suum ferre7 iusserat. Hic est qui postea Augustus3 est dictus et rerum potitus8. Qui9
profecti contra Antonium tres duces vicerunt eum. Evenit tamen ut victores consules ambo morerentur. Quare tres
exercitus uni Caesari Augusto paruerunt.

1. Desde el asesinato de César en el 44 a. C. hasta el gobierno de Octavio Augusto en el 27 a. Ablativo absoluto


C., se suceden los conflictos civiles entre los partidarios del dictador (Marco Antonio) y el Subordinada sustantiva infinitivo
senado. Ante esta situación de inestabilidad continua, en el 43 se forma el segundo Construcción de participio concertado
triunvirato entre Octavio, Antonio y Lépido, que dura poco y acaba con una guerra entre Subordinada final de gerundivo
Octavio y Antonio. En el 31 a. C. Octavio vence en la batalla de Actium, Antonio se suicida Subordinada de relativo
con Cleopatra en Egipto. Subordinada sustantiva
2. Plural de pars, partis, con el significado de “partido político, facción”, especialmente en
plural.
3. Complemento predicativo.
4. missi = missi sunt.
5. Gerundivo con valor final.
6. Pansa e Hircio, cónsules en el año 43 a. C.
7. Infinitivo de fero, tuli, latum.
8. Potitus = potitus est, apoderarse de (con genitivo).
9. Falso relativo.
27

19. BATALLA DE ACCIO. MUERTE DE ANTONIO Y CLEOPATRA

VII 7 Antonius ingens bellum civile commovit, cogente uxore Cleopatra, Regina Aegypti, [...] Victus est ab Augusto
navali pugna clara et inlustri apud Actium, qui locus in Epiro est, ex qua fugit in Aegyptum et, desperatis rebus, cum
omnes ad Augustum transirent, ipse se interemit. Cleopatra sibi aspidem admisit et veneno eius extincta est.
Aegyptus per Octavianum Augustum imperio Romano adiecta est …

1. Epiro es una región que actualmente se encuentra situada entre Grecia y Albania, en la Ablativo absoluto
zona costera. Subordinada de relativo
Subordinada cum histórico
28

20. OCTAVIANO AUGUSTO

VII 8 Ita, bellis toto orbe confectis, Octavianus Augustus 1 Romam rediit. […] Ex eo2 rem publicam per quadraginta et
quattuor annos solus3 obtinuit. […] Obiit autem septuagesimo sexto anno morte communi in oppido Campaniae
Atella4. Romae5 in Campo Martio sepultus est.

1. Gobernó del 27 a. C. al 14 d. C. Octaviano Augusto, conocido como Octavio Augusto, fue Ablativo absoluto
quien instauró el Imperio. Su gobierno significó una época de paz y prosperidad.
2. “desde entonces”.
3. Complemento predicativo.
4. Atella, ciudad del Sur de Italia.
5. Locativo: “en Roma”.

VII 9 Nullo tempore ante eum magis Romana res floruit. Nam Romano adiecit imperio Aegyptum, Cantabriam,
Dalmatiam1 saepe ante victam, sed penitus tunc subactam, Pannoniam 2, Aquitaniam3, Illyricum4, Raetiam5, […]

1. Dalmacia, provincia romana en la costa del mar Adriático, actualmente Croacia. Construcción de participio concertado
2. Panonia, provincia romana al norte de Dalmacia, actualmente parte de Hungría, Austria,
Eslovenia y Serbia.
3. Aquitania, provincia romana en el suroeste de Francia.
4. Ilírico, provincia romana situada en los Balcanes.
5. Retia, provincia romana, actualmente situada entre Suiza, Italia y Austria

VII 10 […] Moriens Divus1 appellatus2. Rem publicam beatissimam Tiberio successori reliquit, qui privignus ei, mox
gener, postremo adoptione filius fuerat.

1. Complemento predicativo. Construcción de participio concertado


2. appellatus (est). Subordinada de relativo
29

21. TIBERIO

VII 11 Tiberius1 ingenti socordia imperium gessit, gravi crudelitate, scelesta avaritia, turpi libidine. Nam nusquam ipse
pugnavit, bella per legatos gessit suos. […] Hic tertio et vicesimo imperii anno, aetatis septuagesimo octavo, ingenti
omnium gaudio mortuus est in Campania.

1. Gobernó del 14 al 37 d. C. Fue hijo adoptivo de Octavio Augusto (era hijo de su esposa
Livia) y le sucedió en el gobierno. Su mandato se caracterizó por liquidar los últimos restos
de la República. Acabó paranoico y fue asesinado.
30

22. CALÍGULA

VII 12 Successit ei C. Caesar, cognomento Caligula1, Drusi, privigni Augusti, et ipsius Tiberii nepos, sceleratissimus
ac funestissimus et qui etiam Tiberii dedecora purgaverit. Bellum contra Germanos suscepit et ingressus Sueviam 2
nihil strenue fecit. Stupra sororibus intulit, ex una etiam filiam cognovit. Cum adversum cunctos ingenti avaritia,
libidine, crudelitate saeviret, interfectus in Palatio est anno aetatis vicesimo nono, imperii tertio, mense decimo dieque
octavo.

1. Gobernó del 37 al 41 d. C. Fue uno de los instigadores del asesinato de Tiberio y su mandato Subordinada de relativo
se caracterizó por sus extravagancias y locura. Fue asesinado. Construcción de participio concertado
2. Suevia, -ae (f): Suebia, región de Germania Subordinada cum histórico
31

23. CLAUDIO

VII 13 Post hunc Claudius1 fuit, patruus Caligulae, Drusi, qui apud Mogontiacum2 monumentum habet, filius, cuius et3
Caligula nepos erat. Hic medie imperavit, multa gerens tranquille atque moderate, quaedam crudeliter et insulse.
Britanniae intulit bellum, quam nullus Romanorum post C. Caesarem attigerat, eaque devicta per Cn. Sentium et A.
Plautium4, inlustres ac nobiles viros, triumphum celebrem egit. Quasdam insulas etiam ultra Britannias 5 in Oceano
positas imperio Romano addidit, quae appellantur Orchades6; filio autem suo Britannici7 nomen inposuit. […] Is vixit
annos IV et LX, imperavit XIV. Post mortem consecratus est Divusque 8 appellatus9.

1. Gobernó del 41 al 51 d. C. Débil, con defectos y despreciado por su madre, fue un hombre Subordinada de relativo
inteligente que, tras el asesinato de Calígula, fue nombrado emperador por la guardia Construcción de participio concertado
pretoriana. Su mandato se caracterizó por la sensatez, pero tuvo problemas con sus Ablativo absoluto
esposas y acabó siendo envenenado por la última, Agripina, madre de Nerón.
2. Mogontiacum, -i (n): Mogoncíaco, ciudad de Germania.
3. Adverbio “también”.
4. Gneo Sencio y Aulo Plaucio, políticos elegidos por Claudio para que dirigieran la conquista
de Britania en 43 d. C.
5. (insulas) Britannias, islas Británicas.
6. Complemento predicativo. Orchades, islas Orcadas (archipiélago al norte de la actual
Escocia)
7. Britannicus, -i (m): Británico, hijo de Claudio.
8. Divus: complemento predicativo.
9. appellatus (est).
32

24. NERÓN

VII 14 Successit huic Nero1, Caligulae, avunculo suo, simillimus, qui Romanum imperium et deformavit et diminuit.
[…] Infinitam senatus partem interfecit, bonis omnibus hostis fuit. Ad postremum se tanto dedecore prostituit, ut et
saltaret et cantaret in scaena citharoedico habitu vel tragico. Parricidia multa commisit, fratre, uxore, sorore, matre
interfectis. Urbem Romam incendit, ut spectaculi eius imaginem cerneret […]. In re militari nihil omnino ausus
Britanniam paene amisit. Nam duo sub eo nobilissima oppida capta 2 illic atque eversa sunt. Armeniam Parthi
sustulerunt legionesque Romanas sub iugum miserunt. Duae tamen sub eo provinciae factae sunt, Pontus
Polemoniacus3, concedente rege Polemone4, et Alpes Cottiae5, Cottio6 rege defuncto.

1. Gobernó del 54 al 68 d. C. Ascendió al poder con 16 años y estuvo muy influenciado por Subordinada de relativo
su madre Agripina y sus tutores, el filósofo Lucio Anneo Séneca y Sexto Burro. Con el paso Subordinada consecutiva
del tiempo, se volvió cruel (ordenó muchas muertes, incluidos Séneca y su propia madre) Ablativo Absoluto
y acabó suicidándose cuando le perseguía la guardia pretoriana para asesinarlo. Se le Subordinada final
considera autor del gran incendio de Roma en el año 64 d. C. Construcción de participio concertado
2. capta (sunt).
3. Ponto de Polemón, región del Ponto (costa norte turca del Mar Negro), gobernada por
Polemón II.
4. Polemón II, rey del Ponto y del Bósforo, al que Nerón obligó a abdicar en el año 62 d. C.
5. Alpes Cotios, provincia romana en los Alpes, con capital en Segusio, actual Susa (Italia).
6. Hijo homónimo del rey Cotio, que gobernó la pequeña provincia de Alpes Cotios.

VII 15. Per haec Romano orbi execrabilis1 ab omnibus simul destitutus est et a senatu hostis1 iudicatus2; cum
quaereretur ad poenam, […] e Palatio fugit et in suburbano liberti sui, quod est inter Salariam et Nomentanam viam 3
ad quartum urbis miliarium, se interfecit. Is aedificavit Romae 4 thermas5, quae ante Neronianae1 dictae nunc
Alexandrianae1 appellantur. Obiit tricesimo et altero aetatis anno, imperii quarto decimo, atque in eo omnis Augusti
familia consumpta est.
33

1. Complemento predicativo. Subordinada cum histórico


2. iudicatus (est). Subordinada de relativo
3. Las vías Salaria y Nomentana se dirigían hacia el Norte de Roma.
4. Locativo: “en Roma”.
5. Cerca del Panteón, estas termas fueron reedificadas por el emperador Alejandro Severo
(222-235).
34

25. VESPASIANO

VII 19. Vespasianus1 huic successit, factus apud Palaestinam imperator2, princeps obscure quidem natus, sed
optimis conparandus3, privata vita inlustris […]. Romae4 se in imperio moderatissime gessit. […] Sub hoc Iudaea
Romano accessit imperio et Hierosolyma, quae fuit urbs nobilissima Palaestinae 5. Achaiam, Lyciam6, Rhodum,
Byzantium, Samum, quae liberae ante id tempus fuerant, item Thraciam, Ciliciam, Commagenen 7, quae sub regibus
amicis egerant, in provinciarum formam redegit.

1. Gobernó entre los años 69 y 79 d. C. Entre Nerón y Vespasiano se sitúa el llamado año de Construcción de participio concertado
los cuatro emperadores: Galba, Otón, Vitelio y Vespasiano, con el que comienza la dinastía Subordinada de relativo
Flavia. Comenzó una campaña propagandística con grandes obras públicas que culminaron
sus hijos y sucesores.
2. Complemento predicativo.
3. Traducción: “que debe ser comparado, comparable”.
4. Locativo: “en Roma”.
5. Palaestina,-ae: Siria Palestina (Palestina), provincia romana.
6. Licia, región en el sudoeste de Asia Menor, en la actual Turquía.
7. Comagene, pequeña región al oeste de Asia Menor. En el año 72 d. C. Vespasiano depuso al
rey y anexionó el territorio al Imperio Romano.

VII 20. Offensarum et inimicitiarum inmemor fuit, convicia a causidicis et philosophis in se dicta leviter tulit, diligens
tamen coercitor1 disciplinae militaris. Hic cum filio Tito de Hierosolymis triumphavit. Per haec cum senatui, populo,
postremo cunctis amabilis ac iucundus esset, profluvio2 ventris extinctus est in villa propria circa Sabinos, annum
agens aetatis sexagesimum nonum, imperii nonum et diem septimum, atque inter Divos relatus est.

1. coercitor, -oris: “cumplidor”. Construcción de participio concertado


2. profluvius, -i (ventris): “indigestión, diarrea”. Subordinada cum histórico
35

26. TITO

VII 21. Huic Titus1 filius successit, qui et2 ipse Vespasianus3 est dictus, vir omnium virtutum genere mirabilis adeo, ut
amor3 et deliciae3 humani generis diceretur, facundissimus, bellicosissimus, moderatissimus. […] Romae 4 tantae
civilitatis in imperio fuit, ut nullum omnino puniret, convictos adversum se coniurationis dimiserit vel in eadem
familiaritate, qua5 antea, habuerit… Hic Romae4 amphitheatrum1 aedificavit et quinque milia ferarum6 in dedicatione
eius occidit.

1. Segundo emperador de la dinastía Flavia que gobernó entre el 79 y el 81 d. C. Junto con su Subordinada de relativo
padre Vespasiano conquistó Jerusalén e inauguró el anfiteatro Flavio (Coliseo) con grandes Subordinada consecutiva
festejos (80 d. C.).
2. Adverbio.
3. Complemento predicativo.
4. Locativo: “en Roma”
5. qua = in qua
6. Genitivo partitivo: “cinco mil fieras”

VII 22. Per haec inusitato favore dilectus morbo periit in ea, qua pater, villa 1 post2 biennium et menses octo, dies
viginti, quam2 imperator3 erat factus, aetatis anno altero et quadragesimo. Tantus luctus, eo mortuo, publicus fuit, ut
omnes tamquam in propria doluerint orbitate. Senatus, obitu ipsius circa vesperam nuntiato, nocte inrupit in curiam et
tantas ei mortuo laudes gratiasque congessit, quantas nec vivo umquam egerat nec praesenti. Inter Divos relatus est.

1. In ea villa, (in) qua pater. Construcción de participio concertado


2. “…post biennium et menses octo, dies viginti, quam imperator erat factus” = “… biennium et Subordinada de relativo
menses octo, dies viginti postquam imperator erat factus” Subordinada temporal
3. Complemento predicativo. Subordinada consecutiva
Ablativo absoluto
Subordinada modal comparativa
36

27. DOMICIANO

VII 23. Domitianus1 mox accepit imperium, frater ipsius iunior, Neroni aut Caligulae aut Tiberio similior quam patri vel
fratri suo. Primis tamen annis moderatus in imperio fuit; mox ad ingentia vitia progressus libidinis, iracundiae,
crudelitatis, avaritiae tantum in se odii2 concitavit, ut merita et patris et fratris aboleret. Interfecit nobilissimos e
senatu. Dominum3 se et deum3 primus3 appellari iussit. Nullam sibi nisi auream et argenteam statuam in Capitolio
passus est poni. […] Expeditiones quattuor habuit, unam adversum Sarmatas, alteram adversum Cattos4, duas
adversum Dacos… Romae5 quoque multa opera fecit, in his Capitolium et Forum Transitorium 6, Divorum Porticus,
Isium ac Serapium7 et Stadium8. Verum, cum ob scelera universis exosus esse coepisset, interfectus est suorum
coniuratione in Palatio anno aetatis quadragesimo quinto, imperii quinto decimo. Funus 9 eius ingenti dedecore per
vespillones exportatum10 et ignobiliter est sepultum.

1. Tercer y último emperador de la dinastía Flavia, reinó entre los años 81 y 96 d. C. Descrito Construcción de participio concertado
como un tirano cruel y paranoico por los escritores de la época (que tenían gran hostilidad Subordinada consecutiva
contra él), puso las bases para el desarrollo social y económico del Imperio que se produjo Subordinada sustantiva de infinitivo
en el siglo II d. C. Subordinada cum histórico
2. tantum odii (genitivo partitivo): “tanto odio, tan gran odio”
3. Complementos predicativos.
4. Catos, pueblo de Germania.
5. Locativo: “en Roma”.
6. Foro Transitorio, más tarde Foro de Nerva.
7. Isium, -i: templo de Isis. Serapium, -i: templo de Serapis. Ambas son divinidades egipcias.
8. Es el estadio de Domiciano sobre el que está construida la plaza Navona, en Roma.
9. Funus, -eris: se refiere al cadáver.
10. Exportatum (est).
37

28. NERVA

VIII 1. […] Domitiano enim exitiabili tyranno Nerva1 successit, vir in privata vita moderatus et strenuus, nobilitatis
mediae. Qui2 senex admodum, operam dante3 Petronio Secundo4, praefecto praetorio, item Parthenio5, interfectore
Domitiani, imperator6 est factus; aequissimum6 se et civilissimum6 praebuit. Rei publicae divina provisione consuluit
Traianum adoptando7. Mortuus est Romae8 post annum et quattuor menses imperii sui ac dies octo, aetatis
septuagesimo et altero anno, atque inter Divos relatus est.

1. Es el primero de los emperadores Antoninos que gobiernan el imperio durante el siglo II Ablativo absoluto
d. C. Impuesto por el Senado, su mandato fue muy breve y tuvo dificultades. Gerundio
2. Falso relativo.
3. operam dare: “colaborar”.
4. Petronius Secundus, -i, jefe de la guardia pretoriana y conspirador contra Domiciano.
5. Parthenius, -i: Partenio, miembro de la corte y conspirador contra Domiciano.
6. Complemento predicativo.
7. Gerundio en ablativo.
8. Locativo: “en Roma”
38

29. TRAJANO

VIII 2. Successit ei Ulpius Crinitus Traianus1, natus Italicae2 in Hispania, familia3 antiqua magis quam clara. […] Rem
publicam ita administravit, ut omnibus principibus merito praeferatur, inusitatae civilitatis et fortitudinis4. Romani
imperii, quod post Augustum defensum magis fuerat5 quam nobiliter ampliatum, fines longe lateque diffudit. Urbes
trans Rhenum in Germania reparavit. Daciam, Decibalo6 victo, subegit […].

1. Ulpio Crinito Trajano, primer emperador nacido en provincias (en Itálica, actual Sevilla), Construcción de participio concertado
que gobernó del 98 al 117 d. C. Con él el Imperio alcanzó su máxima expansión territorial Subordinada consecutiva
(conquista de Dacia, actual Rumanía) y Roma fue embellecida con numerosas Subordinada de relativo
construcciones. Es la época de mayor desarrollo del Imperio. Ablativo absoluto
2. Locativo: “en Itálica”.
3. Ablativo.
4. Se sobreentiende “fuit”.
5. defensum fuerat, ampliatum fuerat: pluscuamperfectos de indicativo.
6. Decibalus, -i: Decébalo, rey de los Dacios.

VIII 3. Armeniam, quam occupaverant Parthi, recepit, Parthomasiri 1 occiso, qui eam tenebat. […] Usque ad Indiae
fines et mare Rubrum accessit atque ibi tres provincias fecit, Armeniam, Assyriam, Mesopotamiam, cum his gentibus,
quae Madenam2 attingunt. Arabiam postea in provinciae formam redegit. In mari Rubro classem instituit, ut per eam
Indiae fines vastaret.

1. Parthomasir, -is: Partamasiris I, rey de Armenia. Subordinada de relativo


2. Madena, -ae: ciudad de Armenia. Ablativo absoluto
Subordinada final
39

VIII 5. […] Post ingentem igitur gloriam belli domique 1 quaesitam e Perside rediens apud Seleuciam 2 Isauriae
profluvio3 ventris extinctus est. Obiit autem aetatis anno sexagesimo tertio, mense nono, die quarto, imperii nono
decimo, mense sexto, die quinto decimo. Inter Divos relatus est solusque4 omnium intra urbem sepultus est. Ossa
conlata in urnam auream in foro, quod aedificavit, sub columna 5 posita sunt, cuius altitudo CXLIV pedes habet.

1. Locativo: “en la guerra y en la paz”. Construcción de participio concertado


2. Seleucia, -ae: Seleucia, ciudad de la provincia de Isauria, en Asia Menor. Subordinada de relativo
3. profluvius, -i (ventris): “indigestión, diarrea”.
4. Complemento predicativo.
5. La columna de Trajano, en los Foros Imperiales de Roma.
40

30. ADRIANO

VIII 6. Defuncto Traiano, Aelius Hadrianus1 creatus est princeps2 […]. Natus3 et4 ipse Italicae5 in Hispania. Qui6
Traiani gloriae invidens statim provincias tres reliquit, quas Traianus addiderat, et de Assyria, Mesopotamia, Armenia
revocavit exercitus ac finem imperii esse voluit Euphraten.

1. Gobernó entre los años 117 y 138 d. C. Fue un gran militar que modernizó la administración Ablativo absoluto
y realizó numerosos viajes por todo el Imperio. Destacó también por sus intereses Construcción de participio concertado
culturales. Subordinada de relativo
2. Complemento predicativo. Subordinada sustantiva de infinitivo
3. Natus (est).
4. Adverbio.
5. Locativo: “en Itálica”.
6. Falso relativo.

VIII 7. Pacem tamen omni imperii sui tempore habuit, semel tantum per praesidem dimicavit. Orbem Romanum
circumiit; multa aedificavit. Facundissimus Latino sermone, Graeco eruditissimus fuit. Non magnam clementiae
gloriam habuit, diligentissimus tamen circa aerarium et militum disciplinam. Obiit in Campania maior1 sexagenario,
imperii anno vicesimo primo, mense decimo, die vicesimo nono. Senatus ei tribuere noluit divinos honores, tamen
cum successor ipsius T. Aurelius Antoninus Fulvius hoc vehementer exigeret, etsi universi senatores palam
resisterent, tandem obtinuit.

1. Complemento predicativo: “maior sexagenario, mayor de sesenta años, con más de sesenta Subordinada sustantiva de infinitivo
años”. Subordinada cum histórico
Subordinada concesiva

Potrebbero piacerti anche