Sei sulla pagina 1di 15

MANA WAÑUQ

Manawañukuqmi kani
Yaninmi musquyniypi weqochuyki hina
Pampapi uchkupuyki chayllapi puñuykachinaypaq.

Manaraq wiñaypaq ripuchkaptikim


Uyaykita kaq qawapayani,
Hina kaqllam rikchakun
Paqarimuchkaq qantu wayta niraq.

Chaypim mayupa patanpi rikcharini


Tutayay karupi waqachkaptin,
Kaypuñusqay qatuchataqmi
Purun pumapa wiksanhina
NMORTAL

Soy aquel que no muere


A veces en mis sueños cual tu panteonero
Cavo tu tumba para ponerte a dormir en ella.

Cuando aún no has partido para la eternidad


Vuelvo a acariciar tu rostro con mi mirada,
Tiene el mismo aspecto
De la naciente flor de cantuta.

Entonces despierto al borde de un río


Mientras en la distancia llora la noche,
Y esta chocita en la que duermo
Es como el estómago del cerril felino.
TAKIY

Waytariq takimkani
Guitarrapa sonqunpi,
Wakiqnin runapa siminkunamana wañunan rayku takiq.
Runasimipa mohunmi karqani pachapa qasqunpi,
Qespi chullu yarqapa patanpi,
Waytawan qeqarasqa chakrapim
Tutan tutan kallpakacharqani
Ninauruchakunata qatikachaspa.
Llakikuypa mitu mitu ñanninpim
Taririqani huk yarawiqta,
Llaqtanpa yarawinkuna takichkaqta.
Payqa hatun qaqniy otaq illapukaytam munanman karqa.
Hinaspam tarirqanitaq
Aymarakunata, ashaninkawawqenchikkunata,
Kikinkupa siminkuta chinkananmanta waqaychayta munaspa
Harawiyninkunawan.

Pachapa raprachasqan takimkani,


Tukuy purisqaypim
Upallalla chin qepanta rerqani,
Hinallataq chawqasqa riymaypa qepantapas.
Muspay rimayniypim
Sapallay mana ima aparisqa,
Chaskapa yupiynillan
Ankapa hina qasquyki ukupi saqeykunaypaq.
CANTO

Soy el canto floreciendo


En el corazón de una guitarra,
Alguien que canta contra la muerte de un idioma.
Fui semilla quechua plantada en la tierra,
Libremente junto al arroyo del deshielo,
En un campo de colores
Solía correr noche tras noche
Persiguiendo luciérnagas.
En los pantanos de la tristeza
Encontré un poeta,
Cantando poemas de su pueblo.
Él hubiera querido ser trueno o rayo.
Luego encontré también
Hermanos aimaras y ashánincas,
Queriendo salvar sus idiomas maternos de la extinción
A través de sus poesías.

Soy el canto a quien el tiempo le dio alas,


Toda mi vida he caminado
Detrás del silencio,
Y de las bulliciosas palabras.
En mi lengua desesperada
Caminante y sin equipaje,
Sólo para dejarte la huella de una estrella
En tu corazón de águila.

HARAWIKUYNIYKU

Qayka usuchikuytam apamuwarqanchik


Qonqaymanta mana piniyuq rikurisqanchik.

Mana uyarikuq qapariyniykuta uyarillawayku


Sinchi wayra simiykuta opayachiptinpas.
Unaymi upallalla llapa llaqtapaqa yllanpaq opatukurqaniku.

Takipakuyniki takim yaw harawiq


Illaq wayra papuyukllanta ripuchkan,
Muchuypa karu qawanta
Mana rimariqkunata nanachikuspan.

Chaymi paykunaqa
Musqusqankupa pachakutiqninta suyapayanku
Llaqtaypa harawiyninwan.
NUESTRA POESÍA

Cuánto sufrimiento nos trajo


El habernos vuelto parias de pronto.

Quienes nos escuchan por favor oigan nuestros quejidos


Aun cuando el ventarrón nos torne mudos.
Por tanto tiempo permanecimos callados a la mirada de todos los
pueblos.

Las canciones que sueles cantar poeta


Están viajando por el cenit del viento turbulento,
Muy por encima de la miseria
Sensible al dolor de aquellos que no pueden expresarse.

Por eso ellos


Esperan con ansiedad la revolución completa de los sueños
Con la poesía de mi pueblo.
MUSUQ LLAQTANCHIK
Manaraq punchaw achikyachkaptinmi,
Urpikuna takiyninkunata qowanchik.
Llaqllaq urpipa taqratataq tuspasqanmi uyarikun
Chay sachapapuyukninmanta
Tapan rurasqanpi,
Pichinkuchapassachansachanpawakachachkaptin.
Kay urpikuna hinam
Ñuqanchikpas takiyta qallaykunchik
Kaqmanta llaqtanchiktawasichananchikpaq.
Chaynapi hamuq pacha musuq llaqtanchik
Sonqunchikukumanta pacha paqarimunanpaq,
Hinallataq waranqantin yawarmasinchikpa llaqtankunapas.

NUESTRO PUEBLO NUEVO

Antes que nazca el día,


Las aves nos dan sus melodías.
El picotear sonoro de un carpintero
Se oye desde el cenit de un árbol
Cuando construye su nido,
Y un gorrioncillo salta de rama en rama.
También nosotros como estas aves
Empezamos a cantar
Para reconstruir nuestro pueblo.
De modo que en el futuro nuestro pueblo nuevo
Nazca desde el fondo de nuestros corazones,
E igualmente los miles de pueblos de nuestros hermanos de sangre.

QUECHUA

"pillpintucha"

kulur kulur pillpintucha,

dibuhasqa lapracha

mana llamina,
mana k´irina,

huq llamiyllapi dibuhachayki burrakun

ay kulur kulur pinpintucha

chay laprachaykita llamirusqaymantan

mana libruchayuq kapuni

mana liyiyta atirapunichu

runapas "asno uma" niykapuwan

ESPAÑOL

"Mariposita"

mariposa de colores y con alas dibujadasg

apenas te toque y te borraste,

ahora que voy a leer,

mi libro esta en blanco

cabeza de burro me diran.

Pacha paqariy uylla - Plegaria del amanecer

Ñ am pacha paqarimunña

k’anchariyninta illarichispa
Kamaqninta yupaychananpaq
Ñam kay pacha
uqi phuyuta qarquspa
yana yaqullanta kicharimunña
Kamaqninta yupaychananpaq
Ñam ch’askakunaq apun
rawraq Inti lluqsiyamunña
wach’inkunata, quri chukchanta
hinantinman ch’iqirichispa
Kamaqninta yupaychananpaq
Ñam intiq wikch’uyakamusqanwan
urqukuna k’anchayninwan p’istukuspa
asiyta qallarimunña
Kamaqninta yupaychananpaq
Ñam wayraq muyurisqanwan mallkikunapas
paykuna pura huñuykunakuspa
hanaq pacha ñiqman k’umuykunkuña
Kamaqninta yupaychananpaq
****
Ha amanecido el Universo
y sacudiendo su resplandor,
rinde homenaje a Dios.
Ya el mundo,
arrojando las nubes grises,
ha abierto su manto negro
para rendir homenaje a su Creador.
Ya el rey de las estrellas,
el ardiente Sol,
empieza a lanzar su luz;
y tendiendo su cabellera dorada en el Universo rinde homenaje a
su Hacedor.
Y habiendo aparecido el Sol,
las montañas se vistieron de luz;
empiezan a reír,
para adorar a su Dios.
Y con el soplo de los vientos, los árboles
Se juntan entre sí
y agitan sus ramas hacia el alto cielo,
rindiendo homenaje a su Dios.
Recopilada en quechua y traducida al castellano por José María Arguedas y el padre Jorge Lira.

Taripaypaqchus/¿Será alcanzable?

Vicente Javier Salto

Tarisaqchus aykapllapas
chaqa sonqoy suyasqanta?
Karupichus? Qayllapichus?
Manacha maypipas kanqa ...
Anchami sonqoyqa suyan
mana kananpaq inata:
mosqoypichus qaway kanman
chay inatami suyas kawsan.
Paka willaypichus ina
paka willaqnin willanman
chaqa imachus sonqo apaqnin
mayninllapipas kasqanta.
Kunan kusiy, qaya llakiy,
iman inasqachus kaspa,
kanmi yachachkas inachus
mana kananta, suyaylla ...
****
¿Encontraré alguna vez
aquello que el Yo anhela?
¿Será lejos? ¿Cerca acaso?
Mas puede ocurrir también
que en ninguna parte sea.
Porque es tal a lo que aspira,
que es como algo que no fuera:
como imagen que se ve
en sueños, mientras se duerme,
algo así sueña y espera.
Como si en secreto aviso
secreto hado mensajero
le habría traído la noticia
que en alguna parte existe
la realidad de sus sueños.
Ora alegre, ora triste,
cual si poseído se hallara,
pasa de un estado al otro
y es como si aunque sabiendo
que no ha de ser, esperara ...

Behring-chaka / Puente de Behring

Carlos Mávila
Kay achikiaq allpakunam katatachkanku,
supay puni rupaq qallunkuna qispinankupaq
chay kanchariq uku pachanmanta.

Tumpallatam muyukuchkanku:
huk watapi huk qimillata,
chayna kaptinmi imatapas uyarikunichu,
chayna kaptinmi imatapas hawanikuchu;
Chaymantaqa,
kay wira qucham usiayta qallarinqa,
ukupi kaq nina qallukunam
tuqiarispa lluksimunqaku,
lliw pachata kuyuchispa,
kirispa, tanispa, imatapas mikuspa,
kancharispa, imatapas kañaspa.

Chaymantaqa,
kay yakupa ukunpi kaq chakam
sayarispam lluksimunqa,
wayrakunawan chakirikuspa,
ritikunawan chiriyarispa.

Chaykunata qawaspanmi, ñuqaykuna,


kay hatu-hatun quchata saruspa,
ripukusaqku, manaña kutinaykupaq,
huknin patapi kaq pachakunaman.

Piraq suyawachkanku
chay musuq markakunapi.
Ima simitaraq paykuna rimanku,
hayka wataraq chaypi yachachkanku.

Ichapas mana pipas kanman,


ichapas ñuqallanchis purikusaqku
mana sarusqa ñankunata.
Chayna kaptinqa,
ima hatun kaq urqupa umankamam
sapallay lluqarusaq;
wak hananpi kachkaptiyñataq
chaypi kaq Aputam maskamusaq,
tariruspaymi, aqaywan kukayta
sunqunninpa ukumpi winasaq,
anchata mañakuspa,
aswanta waqakuspa,
mana pipas sarukuwankupaq,
mana waynaraq kaspa wañunaykupaq.
Takikuspa, kay araskaskata tusukuspa:
"Qakullana ripukusun,
waitallay, rusallay..."
****
Estas tierras amanecientes están temblando,
para que emerjan sus lenguas de ardor infernal
desde ese su coruscante mundo interior.

Apenas se están moviendo:


una sola cuarta en un año,
por eso no oímos nada,
por eso no vemos nada;
Después de eso,
este océano va a empezar a disminuir,
las lenguas de fuego que hay dentro
van a salir, reventando,
haciendo remecer toda la tierra,
hiriendo, curando, devorándolo todo,
resplandeciendo, quemándolo todo.

Después de eso,
el puente que está dentro de esta agua
levantándose va a salir,
secándose con los vientos,
enfriándose con los hielos.
Al ver esas cosas, nosotros,
pisando este océano inmenso
nos vamos a ir, para ya no volver,
a las tierras de la otra orilla.

¿Quiénes nos estarán esperando


en esas comarcas nuevas?
¿Qué idioma hablarán ellos?,
¿cuántos años estarán viviendo allí ya?
Pero quizá no haya nadie,
talvez caminaremos solos
por caminos nunca recorridos.
Si ello es así,
a la cumbre de algún cerro que sea grande
me subiré sin nadie;
y cuando ya esté allá en lo alto
buscaré al Apu que ahí se halla,
encontrándolo, mi chicha y mi coca
dentro de su corazón las pondré,
implorando mucho,
llorando aún más,
para que nadie nos avasalle,
para que no muramos siendo aún jóvenes.
Cantando, bailando este pasacalle:
Vayamos ya, marchémonos
mi flor, mi rosa..."

Amayá sapallayta saqiruwaychu /Te ruego no me dejes solo

Carlos Mávila

Manam pipas imatapas ninchu;


lliw wayqukunamantam lluqsichkanku,
mana aychayuq tulluntin,
chay llapa puriq ayakuna:
mana wañuyninta tukuspa,
qaparispa, waqaspa,
tayta mamankunata qayaspa.

Manachá riqsimuwankuchu. Manachá.


Yuraqtachá uyayta qawachkanku.
Utaq chay ñawin rurunkunapas,
kay mana tukuq yana tutamanta, wañurunku.
Chayna kaptinqa, sapallam purikusaq
kay sasa sasa purina ñanpi.
Haykaraq qatarinkichik, yawkuna;
imataraq suyarichkankichik.
Allintam rimakuwankichik:
mana imamantapas llakinaypaq,
mana pitapas tapunaypaq,
mana ñuqapas wañunaypaq.

Kayman, riki, qamuchkani.


Uyaykitam hawaita munani,
sunquykipa takiynintam
uyariyta munachkani.
Kunan tutam qayamusayki.
Amayá llanqata suyachiwaichu.
Amayá sapallayta saqiruwaychu.

Allqukunas qaparichkanku,
chay almakunata qawaspa.
Mayqinraq rimariykuwanqa
mayqinraq makinta huykuwanqa.
Icha awiluykunapas kanman,
icha mana yachaq panichaykunapas kakunman.
Piraq hamuchkan,
piraq allqukunata mancharichichkan.
Kayllapim suyasaq, mana kuyuspay,
kayllapim wañuyniyta sayarichisaq.
Sumaq uyaykitam umaypi qawachkani,
miski simiykitam sunquypi uyarichkani.
Kay tutam qayamusayki.
Amayá llanqata suyachiwaichu.
Amayá sapallayta saqiruwaychu.

****
Nadie ha dicho cosa alguna;
de todas las quebradas están saliendo,
con sus huesos sin carne,
todos esos muertos que caminan:
sin culminar su morir,
voceando, sollozando
llamando a sus ancestros.
Puede que no me reconozcan. Puede que no.
Blanca estarán viendo mi cara.
O talvez los globos de sus ojos,
en esta negra noche sin fin, han muerto
En ese caso, caminaré solo
en esta senda tan ardua de andar.
Cuándo será que se levantarán, ustedes;
qué será lo que están esperando.
Tendrán que hablarme con precisión:
para que no tenga pena de ninguna cosa,
para que no tenga que preguntarle a nadie,
para que yo no muera también.
Aquí, pues, estoy viniendo.
Es tu rostro lo que quiero ver,
es el canto de tu corazón
lo que estoy queriendo escuchar.
Esta noche voy a llamarte.
Te pido no me hagas esperarte en vano.
Te ruego no me dejes solo.
Dicen que los perros están ladrando,
mirando a esas almas.
Cuál será la que me saludará,
cuál será la que me dará su mano.
Talvez hasta sean mis abuelos,
o mis hermanitas que ya no viven.
Quién será quien viene,
quien estará asustando a los perros.
Aquí mismo esperaré, sin moverme,
aquí mismo detendré a mi muerte.
Estoy viendo tu bello rostro en mi mente,
es tu dulce hablar lo que oigo en mi corazón.
Esta noche te voy a llamar.
Te pido no me hagas esperarte en vano.
Te ruego no me dejes solo.

Viracocha (poema quechua)


Traducción Marina Menéndez

Oración primera al hacedor


Causa del ser, Viracocha,
Dios siempre presente,
Juez que en todo está,
Dios que gobierna y provee,
Que crea con sólo decir:
‘’ Sea hombre, sea mujer’’,
Que viva libre y en paz
El ser que pusiste
Y criaste.
¿Dónde estás? ¿Afuera,
O adentro, en la nube
O en la sombra?
Oyeme, contéstame
Haz que viva muchos días,
Hasta la edad en que deba
Encanecer.
Entonces, levántame
Tómame en tus brazos
Y si me canso, auxíliame
Doquiera estés, Padre Viracocha

Mamay (Mamá)

Juan Wallparrimachi
Traducción: Adolfo Cáceres Romero

¿Ima phuyu jaqay phuyu


yanayasqajj wasaykamun?
Mamaypajj waqayninchari
paraman tukuspa jamun.
Tukuytapis inti k'anchan,
ñuqayllatas manapuni.
Tukuypajpis kusi kawsan,
ñuqay waqaspallapuni.
Pujyumanta aswan askhata
ma rejsispa waqarqani,
mana pipas pichajj kajtin
ñuqallatajj millp'urqani.
Yakumanpis urmaykuni,
yaku, apallawayña nispa.
Yakupis aquykamuwan,
riyrajj, mask'amuyrajj nispa.
Paychus sunquyta rikunman,
yawar qhuchapi wayt'asqan,
khiskamanta jarap'asqa
pay jinallatajj waqasqan.
****
¿Qué nube será aquella nube
que oscurecida se aproxima?
Será el llanto de mi madre
que llega convertida en nube.
A todos ilumina el sol,
menos a mí.
A todos les llega la felicidad,
en cambio para mí sólo hay dolor.
Más que un manantial
al no conocerla me puse a llorar
y no habiendo quien me socorriera
mis propias lágrimas bebí.
También a las aguas me arrojé,
diciéndoles: - "Aguas, llévenme"
Pero las aguas me arrojaron a la orilla,
diciéndome: - "Anda a buscarla".
Si ella pudiera ver en mi corazón,
cómo está en un charco de sangre,
enredado entre espinas,
llorando al igual que ella.

Potrebbero piacerti anche