Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
dks.k (Angle):
dks.k fdlh fcUnq ls fdlh fdj.k ds ?kqe ko dh eki gSA okLrfod fdj.k izkjfEHkd Hkqtk vkSj fdj.k dh vafre fLFkfr ?kw.kZu
ds ckn dks.k ekiu dgrs gSA ?kqeko dk fcUnq “kh’kZ dgykrk gSA ;fn ?kqeko dh fn”kk okekorZ (anticlockwise) gS] rks dks.k
/kukRed gksrk gS rFkk ;fn ?kqe ko dh fn”kk nf{k.kkorZ (clockwise) gS rks _.kkRed gksrk gSA
∴ ,d ledks.k = 100g; g
1 = 100’; 1’=100’’
uksV % lsDlktsfley i)fr (Sexagensimal system) eas feuV ,oa lSd.M] lsUVslhey i)fr (Centesimal System) ls
fHkUu gSA nksuksa i)fr;ksa esa fpUn Hkh fHkUu gSA
1
Page 1
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
ftl izdkj bdkbZ f-T;k ds o`Rr dh ifjf/k 2π gksrh gS] blfy, izkjfEHkd Hkqtk dk ,d lEiw.kZ pDdj 2π jsfM;u dks.k
cukrk gSA
foLrkjiwod
Z r f=T;k ds ,d o`Rr esa r yEckbZ ds pkj }kjk cuk;k x;k dks.k ftldk eki 1 jsfM;u gSA ,d yEckbZ dk
pki
jsfM;u dk dks.k cuk,xkA bl izdkj r f=T;k ds ,d o`Rr esa yEckbZ dk pki θ jsfM;u dks.k dsUnz ij cukrk gSA
r
bl izdkj θ = ;k = rθ
r
uksV % ;fn dksbZ fpUg u fn;k gks tcfd dks.k eki gks] rks ;g ekuk tk ldrk gS fd ;g eki jsfM;u esa gS
e.g. θ = 15 ⇒ 15 jsfM;u
# o`Rrh; Hkkx dk {ks=Qy
1
{ks=Qy = r 2θ
2
ledks.k f=Hkqt MOP esa P fod.kZ gS] PM yEc rFkk OM vk/kkj gS]
vc dks.k AOP ds fy, f=dks.kfefr; vuqikr ;k Qyu bl izdkj fn;s tkrs gSA
MP yEc
,i.e. ] dks.k AOP dk sine gSA
OP d.kZ
OM vk/kkj
, i.e. ] dks.k AOP dk cosine gSA
OP d.kZ
2
Page 2
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
MP yEc
, i.e. ] dks.k AOP dk tangent gSA
OM vk/kkj
OM vk/kkj
, i.e. ] dks.k AOP dk cotangent gSA
MP yEc
OP d.kZ
, i.e. ] dks.k AOP dk secant gSA
OM vk/kkj
OP d.kZ
, i.e. dks.k AOP dk cosecant gSA
MP yEc
ftl ek=k }kjk cosine bdkbZ ls de gksrk tkrk gS]
vFkkZr~ 1 - cos AOP, AOP dk Versed Sine dgykrk gS vkSj ftl ek=k }kjk sine bdkbZ ls de gksrk gS] vFkkZr~ 1- sin
AOP, AOP dk Coversed sine dgykrk gSA
lHkh f=dks.kfefr; vuqikr okLrfod la[;k,sa gSA laf{kIr esa bu vuqikrksa dks Øe”k% bl izdkj ft[kk tk ldrk gS&
sin AOP, cos AOP, tan AOP, cot AOP, cosec AOP, sec AOP, vers AOP rFkk covers AOP
dks.k θ ∈ R ds fy,
fy, f=dks.kfefr; vuqikr %
vc ge f=dks.kferh; vuqikr dh ifjHkk’k dks ,d dks.k jsfM;u ds lanHkZ esa vkxs c<+krs gSa vkSj mUgsa f=dks.kfefr; Qyu ds
:i eas v/;;u djrs gSAa ¼o`Ùkh; Qyu½
ekyk ,d bdkbZ o`Rr ¼f=T;k 1 bdkbZ½ ftldk dsUnz funs”Z kkad v{kksa
dk ewyfcUnq gSA ekuk P(a, b) o`Rr ij bl izdkj gS fd dks.k AOP
= x jsfM;u vFkkZr~ bl izdkj pkj AP dh yEckbZ = x ge cos x =
a vkSj sin x = b ifjHkkf’kr djrs gSa pwfa d ∆ OMP ,d ledks.k
f=Hkqt gS vr% OM2 + MP2 = OP2 ;k a2 + b2 = 1 bl izdkj o`Rr
ij mifLFkr izR;sd fcUnq ds fy, a2 + b2 = 1 ;k cos2x + sin2x =
1
Cos 0 = 1 sin 0 = 0,
π π
cos =0 sin =1
2 2
cos π = −1 sin π = 0
3π 3p
cos = sin = −1
2 2
cos 2π = 1 sin 2π = 0
vc ;fn ge fLFkfr OP ls ,d lEiw.kZ pDdj ys]a rks ge iqu% izkjfEHkd fLFkfr OP ij okil vk tkr gS bl izdkj ge bl
fu’d’kZ ij igqp
a rs gSa fd ;fn x fdlh 2π ds iw.kkZd
a ls c<+rk gS ¼;k ?kVrk gS½ rks sin rFkk cosine Qyuksa dk eku
ifjofrZr ugha gksrk gS] bl izdkj
sin( 2nπ + x ) = sin x, n ∈ Z, cos( 2nπ + x = cos x, n ∈ Z
3
Page 3
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
vkSj sin x = 0, ;fn x= 0, ± π, ± 2π, ± 3π..........i.e., tc x, π dk iw.kkZd
a xq.kkad gS rFkk cos x = 0, ;fn
π 3π 5π π
x=± ,± ,± ,.....i.e., cos x dk eku “kwU; gks tkrk gS tc x, dk fo’ke xq.kkad gSA
2 2 2 2
sin x = 0 ⇒ x = nπ tgk¡ n dksbZ iw.kkZd
a gSA
π
cos x = 0 ⇒ x = (2n + 1) , tgk¡ n dksbZ iw.kkZd
a gSA
2
vc ge vU; f=dks.kfefr; vuqikrksa dks sin vkSj cosine Qyu ds :i esa O;Dr djrs gSA
1
cosec x = , x ≠ nπ tgk¡ n dksbZ iw.kkZda gSA
sin x
1 π
sec x = , x ≠ ( 2n + 1) , tgk¡ n dksbZ iw.kkZd
a gSA
cos x 2
sin x π
tan x = , x ≠ ( 2n + 1) , tgk¡ n dksbZ iw.kkZd
a gSA
cos x 2
cos x
cot x = , x ≠ nπ tgk¡ n dksbZ iw.kkZd
a gSA
sin x
ge iznf”kZr dj pqds gSa fd lHkh okLrfod x ds fy, sin2x + cos2x = 1
π
bl izdkj 1 + tan2x = sec2x (Think !) {x ≠ (2n + 1) ; n ∈ Z}
2
1 + cot2x = cosec2x (Think !) {x ≠ nπ ; n ∈ Z ;}
(i) ;fn θ Ι prqFkkZa”k esa gS rc P(a, b) Ι prqFkkZ”a k esa jgrk gSA vr% a > 0, b > 0 rFkk bl izdkj lHkh f=dks.kfefr;
Qyuksa dk eku /kukRed gSA
(ii) ;fn θ ΙΙ prqFkkZ”a k esa gS rc P(a, b) ΙΙ prqFkkZa”k easa jgrk gSA vr% a < 0, b > 0 rFkk bl izdkj sin, cosec ds
eku /kukRed vkSj “ks’k _.kkRed gSA
(iii) ;fn θ ΙΙΙ prqFkkZ”a k esa gS rc P(A , b) ΙΙΙ prqFkkZa”k esa jgrk gSA vr% a < 0, b < 0 rFkk bl izdkj tan, cot ds
eku /kukRed vkSj “ks’k _.kkRed gSA
(iv) ;fn θ IV prqFkkZ”a k esa gS rc P(a,b) IV prqFkkZa”k esa jgrk gSA vr% a > 0, b < 0 rFkk bl izdkj cos, sec ds eku
/kukRed vkSj “ks’k _.kkRed gSA
dqN egRoiw.kZ dks.kksa ds f=dks.kfefr; Qyuksa dk eku uhps nh xbZ lkj.kh esa fn;s x;s gs*
0 π π π π
6 4 3 2
sin 0 1 1 2 1 3 3 4
=0 = = = =1
4 4 2 4 2 4 2 4
cos 1 3 1 1 0
2 2 2
tan 0 1 1 3 N.D
3
N.D = ifjHkkf’kr
cosec x, sec x rFkk cot x ds eku Øe”k% sin x, cos x rFkk tan x ds izfrykse gSA
4
Page 4
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
lEc) dks.kksa ds f=dks.kfefr; vuqikr (Trigonometric Ratios of allied angles)
π 3π
;fn θ ,d dks.k gS] rc − θ, ± θ, π ± θ, ± θ, 2π ± θ bR;kfn lEc) dks.k dgykrs gSA
2 2
• −θ ds f=dks.kfefr; vuqikr %
;fn Ι prqFkkZ”a k esa ,d fuf”pr fLFkfr esa dks.k θ gSA ekuk bldh vafre Hkqtk] ,d o`Rr ftldk dsUnz O rFkk f=T;k r dks
P (x, y) ij dkVrh gSA
ekuk vafre Hkqtk dk o`Rr ds lkFk −θ dks.k ij dVk{k fcUnq P’x’, y’) gSA
x' x
cos( −θ) = = = cos θ.
r r
y' y
tn ( −θ _ = = − = − tan θ.
x' x
x' x
cot( −θ) = = = − cot θ.
y' − y
r r
sec( −θ) = = = sec θ.
x' x
r r
cos ec( −θ) = = = − cos ecθ.
y' − y
lkekU; θ vU; prqFkkZ”kksa ea gks rc Åij fn;s x, ifj.kke fl) fd, tk ldrs gSA
• π − θ ds f=dks.kfefr; vuqikr
ekuk Ι prqFkkZ”a k esa fuf”pr fLFkfr esa dksbZ dks.k θ gSA ekuk bldh vafre Hkqtk ,d o`Rr ftldk dsUnz O rFkk f=T;k r gS]
dks P (x ,y) ij dkVrk gSA
ekuk vafre Hkqtk dk o`Rr ds lkFk π − θ dks.k ij dVk{k fcUnq P’(x’, y’) gSA
ekuk M rFkk M’ Øe”k% P rFkk P’ ds x- v{k ij iz{ksi gSA
pwfa d ∆ OM’P’ ≡ OMP, x’ = - x, y’ = y
y' y
∴ sin( π − θ) = = = sin θ.
r r
x' x
cos( π − θ) = = − = − cos θ.
r r
y' y
tan( π − θ) = = = − tan θ.
x' − x
5
Page 5
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
x' x
cot( π − θ) = = − = − cot θ.
y' y
r r
sec( π − θ) = = = − sec θ.
x' − x
r r
cos ec( π − θ) = = = cos ecθ.
y' y
• π
2
− θ ds f=dks.kfefr; vuqikr %
lekur% uhps fn;s x, ifj.kke fl) fd, tk ldrs gSA
π π π
sin − θ = cos θ, tan − θ = cot θ, cos ec − θ = sec θ.
2 2 2
π π π
cos − θ = sin θ, cot − θ = tan θ, sec − θ = cos ecθ
2 2 2
• π
2
+θ ds f=dks.kfefr; vuqikr %
π π π
cos + θ = − sin θ, cot + θ = − tan θ, sec + θ = − cos ecθ
2 2 2
• π + θ ds f=dks.kfefr; vuqikr %
lekur% uhps fn;s x, ifj.kke fl) fd, tk ldrs gSA
sin( π + θ) = − sin θ tan( π + θ) = tan θ, cos ec ( π + θ) = − cos ecθ,
cos( π + θ) = − cos θ, cot( π + θ) = cot θ, sec( π + θ = − sec θ
• 3π
2
− θ ds f=dks.kfefr; vuqikr %
lekur% uhps fn;s x, ifj.kke fl) fd, tk ldrs gSA
3π 3π 3π
sin − θ = − cos θ, tan − θ = cot θ, cos ec − θ = − sec θ.
2 2 2
3π 3π 3π
cos − θ = − sin θ, cot − θ = tan θ, sec − θ = − cos ecθ
2 2 2
• 3π
2
+θ ds f=dks.kfefr; vuqikr%
lekur% uhps fn, x, ifj.kke fl) fd, tk ldrs gSA
3π 3π 3π
sin + θ = − cos θ, cos + θ = sin θ, tan + θ = − cot θ.
2 2 2
3π 3π 3π
cot + θ = − tan θ, sec + θ = cos ecθ, cos ec + θ = − sec θ
2 2 2
6
Page 6
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
0 π π π π 2π 5π π 7π 4π 3π 5π 11π 2π
6 4 3 2 3 6 6 3 2 3 6
sin 0 1 1 3 1
2 2 2
cos 1 3 1 1 0
2 2 2
tan 0 1 1 3 N.D.
3
7
Page 7
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
(iv) y = cot x izkUr% x ∈ R − {nπ}, n ∈ Ι
ifjlj % y ∈ R
8
Page 8
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
(v) y = cosec x izkUr% x ∈ R − {nπ}, n ∈ Ι
ifjlj% y ∈( −∞, − 1] ∪ [1, ∞ )
9
Page 9
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
C+D C−D
(iii) cos (A + B) + cos (A - B) = 2 cos A cos B (c) cosC + cosD = 2 cos cos
2 2
C+D D−C
(iv) cos(A - B) - cos (A + B) = 2 sinA sinB (d) cosC - cosD = 2sin sin
2 2
3 tan A − tan 3 A
(g) tan 3A =
1 − 3 tan 2 A
π 3 −1 5π
(b) sin 150 or sin = = cos 75 0 or cos ;
12 2 2 12
0 π 3 +1 5π
Cos 15 or cos = = sin 75 0 or sin ;
12 2 2 12
3 −1 3 +1
tan 15 0 = = 2 − 3 = cot 75 0 ; tan 75 0 = = 2 + 3 = cot 15 0
3 +1 3 −1
π 5 −1
(c) sin or sin 18 0 = = cos 72 0
10 4
π 5 +1
cos 36 0 or cos = = sin 54 0
5 4
10
Page 10
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
nβ
sin
(i) sin α + sin (α + β) + sin (α + 2β) + ..... + sin {α + (n − 1)β} = 2 sin α + n − 1 β
β 2
sin
2
nβ
sin
(ii) cos
a
+ cos (α + β) + cos (α + 2β) + ..... + cos {α + (n − 1)β} = 2 cos α + n − 1 β
β 2
sin
2
tgk¡ % β ≠ 2mπ, m ∈ Ι
n-1 sin 2 n θ
cos θ . cos 2θ . cos22 θ . cos23 θ ..........cos2 θ =
2 n sin θ
E = a sin θ + b cos θ
a b
⇒ E = a2 + b2 sin θ + cos θ
a 2 + b 2 a2 + b2
b a
Let = sin α & = cos α
2 2
a +b a + b2
2
b
⇒ E = a 2 + b 2 sin( θ + α ), tgk¡ tan α =
a
11
Page 11
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
vr% θ ds fdlh Hkh okLrfod eku ds fy, − a 2 − b 2 ≤ E ≤ a 2 + b 2
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
12
Page 12
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
EXERCISE - 1
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
1 - A ¼cgqfodYih; iz”u½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
dsoy ,d fodYi lgh
1- ;fn tan α + cot α = a gks] rks tan4 α + cot4 α dk eku gS &
(A) a4 + 4a2 + 2 (B) 44 - 4a2 + 2 (C) 4a4 + 4a2 - 2 (D) buesa ls dksbZ ugha
2- ;fn a cos θ + b sin θ = 3 vkSj a sin θ - b cos θ = 4 gks] rks a2 + b2 dk eku gS&
(A) 25 (B) 14 (C) 7 (D) bueas ls dksbZ ugha
π 3π 7π
tan x − . cos + x − sin 3 − x
4- O;atd 2 2 2 ds ljyhdj.k ds izkIr gksr k gS&
π 3π
cos x − . tan + x
2 2
(A) sin x cos x (B) - sin2x (C) - sin x cos x (D) sin2x
3π π
5- O;atd 3sin 4 − α + sin 4 (3π + α) − 2sin 6 + α + sin 6 (5π + α) dk eku gS&
2 2
(A) 0 (B) 1 (C) 3 (D) sin 4 α + sin 6
8- ;fn sin α sin β - cos α cos β + 1 = 0 gks] rks 1 + cot α tan β dk eku gS&
(A) 1 (B) -1 (C) 2 (D) buesa ls dksbZ ugha
11-
11- ;fn tan A vkSj tan B f}?kkr lehdj.k x2 - ax - b = 0 ds ewy gks] rks sin2 (A + B) dk eku gS&
a2 a2 a2 a2
(A) (B) (C) (D)
a 2 + (1 + b) 2 a2 + b2 (b + c ) 2 b 2 (1 − a) 2
12-
12- f=Hkqt ABC esa ;fn tan A < 0 gks] rks &
13
Page 13
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
(A) tan B, tan C > 1 (B) tan B. tan C < 1 (C) tan B. tan C = 1 (D) buesa ls dksbZ ugha
13-
13- ;fn tan A - tan B = x vkSj cot B - cot A = y gks] rks cot (A - B) dk eku gS &
1 1 1 1 1 1
(A) − (B) − (C) + (D) buesa ls dksbZ ugha
y x x y x y
16-
16- tan 3A - tan 2A - tan A dk eku fuEu esa ls fdl ds cjkcj gS&
(A) tan 3A tan 2A tan A
(B) - tan 3A tan 2A tan A
(C) tan A tan 2A - tan 2A tan 3A - tan 3A tan A
(D) buesa ls dksbZ ugha
17-
17- tan 2030 + tan 220 + tan 2030 tan 220 dk eku gSA
(A) -1 (B) 0 (C) 1 (D) 2
1 − tan 2 15 0
18-
18- dk eku gS&
1 + tan 2 15 0
3
(A) 1 (B) 3 (C) (D) 2
2
19-
19- ;fn A r`rh; prqFkkZ”a k esa gks vkSj 3 tan A - 4 = 0 gks] rks 5 sin 2A + 3sinA + 4 cos A =
24 24 48
(A) 0 (B) − (C) (D)
5 5 5
21-
21- ;fn cos A = 3/4 gks] rks 16cos2 (A/2) - 32 sin (A/2) sin (5A/2) dk eku gS&
(A) -4 (B) -3 (C) 3 (D) 4
O;atd 1 + cos 1 + cos 1 + cos 1 + cos dk eku gS&
π 3π 7π 9π
22-
22-
10 10 10 10
1 1 1
(A) (B) (C) (D) 0
8 16 4
;fn cos θ = a + gks] rks ’a’ ds inksa esa cos 3θ dk eku gS&
1 1
23-
23-
2 a
14
Page 14
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
1 3 1 1 1 1
(A) a + 3 (B) a 3 + 3 (C) 4 a 3 + 3 (D) buesa ls dksbZ ugha
4 a 2 a a
24-
24- sin 120 . sin 480. sin540 dk la[;kRed eku gS &
1 1 1 1
(A) (B) (C) (D)
2 4 16 8
25-
25- ;fn A = tan 60 tan 420 vkSj B = cot 660 cot 780 gks rks&
1
(A) A = 2B (B) A = B (C) A = B (D) 3A = 2B
3
26-
26- ;fn α + β + γ = 2π gks] rks
α β γ α β γ
(A) tan + tan + tan = tan tan tan
2 2 2 2 2 2
α β β γ γ α
(B) tan tan + tan tan + tan tan = 1
2 2 2 2 2 2
α β γ α β γ
(C) tan + tan + tan = − tan tan tan
2 2 2 2 2 2
α β β γ γ α
(D) tan tan + tan tan + tan tan = 0
2 2 2 2 2 2
π 2π 3π 4π 5π 6π
27-
27- cos 0 + cos + cos + cos + cos + cos + cos dk eku gS
7 7 7 7 7 7
(A) 1/2 (B) -1/2 (C) 0 (D) 1
28-
28- 3 sin x + 4 cos x dk vf/kdre eku gS&
(A) 3 (B) 4 (C) 5 (D) 7
_ _ _ _ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ _
sin x + cos x
29-
29- dk eku gS &
cos 3 x
(A) 1 + tan x + tan2x + tan3x (B) 1 + tan x + tan2x + tan3x
(C) 1 - tan x + tan2x + tan3x (D) (1 + tan x) sec2x
30-
30- ;fn (sec A + tan A) (sec B + tan B) (sec C + tan C ) = (sec A - tan A) (sec B - tan B) (sec C - tan C) gks] rks
nk;ka i{k o ck;ka i{kk nksuksa fuEu esa ls fdl ds cjkcj gS&
(A) 1 (B) -1 (C) 0 (D) buesa ls dksbZ ugha
31-
31- fuEu esa ls dkSu&dkSu lgh gS \
(A) sin 10 > sin 1 (B) sin 10 < sin 1 (C) cos 10 > cos 1 (D) cos 10 < cos 1
33-
33- ;fn tan2 θ = 2 tan2 φ + 1 gks] rks cos 2 θ + sin2 φ dk eku gS&
(A) 1 (B) 2 (C) -1 (D) φ ls Lora=
15
Page 15
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
1 t
34-
34- ;fn sin t + cos t = gks] rks tan dk eku gS&
5 2
1 1
(A) -1 (B) − (C) 2 (D) −
3 6
1 1
5- 0
+ dk eku gSA
cos 290 3 sin 250 0
2 3 4 3
(A) (B) (C) 3 (D) bueas ls dksbZ ugha
3 3
;fn x ∈ π,
3π
gks] rks 4 cos 2 − + 4 sin 4 x + sin 2 2x lnSo fuEu esa ls fdl ds cjkcj gS&
π x
8-
2 2 2
(A) 1 (B) 2 (C) -2 (D) bueas ls dksbZ ugha
10-
10- ;fn f=Hkqt ABC esa tks fd ledks.k f=Hkqt ugha gS Σ cosA. cosecB. cosecC dk eku gS&
(A) 1 (B) 2 (C) 3 (D) bueas ls dksbZ ugha
11-
11- ;fn 3 cos x + 2 cos 3 x = cos y ,oa 3 sin x + 2 sin 3x = sin y gks] rks cos 2x dk eku gS&
1 1 7
(A) -1 (B) (C) − (D)
8 8 7
2π 4π
12-
12- ;fn x = y cos = z cos gks] rks xy + yz + zx =
3 3
(A) -1 (B) 0 (C) 1 (D) 2
3
14-
14- ;fn cos (A - B) = vkSj tan A tan B = 2 gks] rks
5
1 2
(A) cos A cos B = - (B) sin A sin B = -
5 5
16
Page 16
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
1 4
(C) cos (A + B) = - (D) sin A cos B =
5 5
cos 3θ
15-
15- ;fn cos α + cos β = a, sin α + sin β = b vkSj α - β = 2 θ gks] rks =
cos θ
(A) a2 + b2 - 2 (B) a2 + b2 - 3 (C) 3 - a2 - b2 (D) (a2 + b2)/4
3π
16-
16- ;fn A +B + C = gks] rks cos 2A + cos2B + cos2C =
2
(A) 1 - 4cos A cos B cos C (B) 4 sin A sin B sin C
(C) 1 + 2 cos A cos B cos C (D) 1 - 4 sin A sin B sin C
17-
17- ;fn A + B + C = π vkSj cosA = cosB. cosC gks] rks tanB. tanC dk eku gS&
(A) 1 (B) 1/2 (C) 2 (D) 3
π π sin θ + sin 2θ
18-
18- vUrjky − <θ< ds fy,] O;atd fdl varjky esa jgsxk &
2 2 1 + cos θ + cos 2θ
(A) ( −∞, ∞ ) (B) (-2, 2) (C) (0, ∞ ) (D) (-1, 1)
_ _ _ _ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _
,d ls vf/kd
vf/kd fodYi lgh
19-
19- ;fn ledks.k f=Hkqt dh Hkqtk,sa {cos 2 α + cos 2 β + 2 cos(α + β)} vkSj {sin 2α + sin 2β + 2 sin(α + β} gks] rks f=Hkqt
ds d.kZ dh yEckbZ gS&
α −β α−β
(A) 2[1 + cos(α + β)] (B) 2[1 − cos(α + β)] (C) 4 cos 2 (D) 4 sin 2
2 2
20-
20- 0 < θ < π / 2 ds fy, tan θ + tan 2 θ + tan 3 θ = 0 gksxk ;fn
(A) tan θ = 0 (B) tan 2 θ = 0 (C) tan 3 θ = 0 (D) tan θ tan 2 θ = 2
21-
21- (a + 2) sin α + (2a - 1) cos α = (2a + 1) gksxkA ;fn tan α =
3 4 2a 2a
(A) (B) (C) 2 (D)
4 3 a +1 a2 − 1
2b
22-
22- ;fn tan x = , (a ≠ c ) ,oa
a−c
y = a cos2x + 2b sin x cos x + c sin2 x
z = a sin2x - 2b sin x cos x + c cos2x gks] rks
(A) y = z (B) y + z = a + c (C) y - z = a - c (D) y - z = (a - c)2 + 4b2
n
cos A + cos B sin A + sin B
23-
23- + dk eku gSA
sin A + sin B cos A − cos B
A −B A −B
(A) 2 tan n (B) 2 cot n : ;fn n le gS
2 2
(C) 0 : ;fn n fo’ke (D) buesa ls dksbZ ugha
24-
24- lehdj.k som 6x + cos6x = a2 ds okLrfod gy gksx
a s ;fn
1 1 1 1
(A) a ∈( −1,1) (B) a ∈ − 1,− (C) a ∈ − (D) a ∈ ,1
2 2 2 2
17
Page 17
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
25-
25- ekuk f(x) = cos [ π 2 ] x + cos [−π 2 ] x. tgk¡ [x] egRre iw.kkZd
a Qyu gS] rks
π π
(A) f = −1 (B) f ( π) = 1 (C) f ( −π) = 0 (D) f = 2
2 4
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
2-B ¼fo’k;kRed iz”u½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
1- fl) dhft, fd] sin 3 x. sin3 x + cos 3 x. cos3 x = cos3 2 x .
p
2- ;fn tan α = tgk¡ α = 6 β, α ,d U;wu dks.k gS rks fl) dhft, fd
q
1
(p cos ec 2β − q sec 2β) = p 2 + q 2
2
m+n
3- ;fn m tan ( θ - 300) = n tan ( θ + 1200) gks] rks iznf”kZr dhft, fd cos 2 θ =
2(m − n)
5- iznf”kZr dhft, fd %
10 10
(i) cot 7
2
;k tan 82
2
= ( 3 + 2 )( 2 + 1) ;k 2+ 3+ 4+ 6
10
(ii) tan 142 = 2 + 2 − 3 − 6.
2
6- ;fn sin x + sin y = a ,oa cos x + cos y = b gks] rks iznf”kZr dhft, fd
2ab x−y 4 − a2 − b2
sin (x + y) = vkSj tan =± .
a2 + b2 2 a2 + b2
7- f=dks.kferh; lkj.kh dk mi;ksx u djrs gq, fuEu dk eku Kkr dhft, &
(i) tan 90 - tan 270 - tan 630 + tan 810
(ii) coses 100 - 3 sec 100
sec 5 0 cos 40 0
(iii) 2 2 sin100 + 0
− 2 sin 35 0
2 sin 5
0 0
(iv) cot 70 + 4 cos 70
(v) tan 100 - tan 500 + tan 700
−3
9- ;fn cos (β − γ ) + cos ( γ − α) + cos (α − β) =gks] rks fl) dhft, fd
2
Cos α + cos β + cos γ = 0, sin α + sin β + sin γ = 0.
1 1 1
10-
10- ekuk n Hkqtkvksa okys lecgqHkqt ds “kh’kZ A1, A2......, An bl izdkj gS fd = + . rks n dk eku Kkr
A1A 2 A1A 3 A1A 4
dhft,A
18
Page 18
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
ax by ax sin θ by cos θ
11-
11- ;fn + = a 2 − b 2 ,oa − =0 gks] rks iznf”kZr dhft, fd
cos θ sin θ cos 2 θ sin 2 θ
2/3 2/3 2 2 2/3
(ax) + (by) = (a – b )
12-
12- ;fn Pn = cos n θ + sin n θ vkSj Q n = cos n θ − sin n θ gks] rks iznf”kZr dhft, fd
2 2
Pn − Pn− 2 = − sin θ cos θ Pn − 4
Q n − Q n02 = − sin 2 θ cos 2 θQ n− 4
blds mi;ksx ls iznf”kZr dhft, fd P4 = 1 - 2 sin2 θ cos2 θ , Q4 = cos2 θ - sin2 θ
13-
13- ;fn sin (θ + α) = a vkSj sin (θ + β) = b (0 < α, β, θ < π / 2 ) gks] rks cos2 (α − β) - 4 ab cos ( α − β) dk eku Kkr
dhft,&
14-
14- ;fn A + B + C = π gks] rks fl) dhft,
tan B tan C + tan C tan A + tan A tan B = 1 + sec A. sec B. sec C.
15-
15- ;fn tan2 α + 2tan α . tan2 β = tan2 β + 2tan β . tan2 α gks] rks fl) dhft, fd izR;sd i{k 1 ds cjkcj gS ;k tan α
= ± tan β .
EXERCISE - 3
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3 - A ¼LrEHk feyku½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
1- LrEHk - I LrEHk -II
(A) sin 4200 cos 3900 + cos (-6600) sin (-3300) = (p) 0
π 1
(D) 4 + 3 sin
2
x dk eku gS& (s) 5
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3-B ¼dFku@dkj.k½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3- dFku&1 : λ ds iw.kkZd
a eku] ftlds fy, lehdj.k 4cos x + 3 sin x = 2 λ + 1 ,d gy j[krk gS] dh la[;k 6 gSA
dFku&2 % cos θ + b sin θ = c, tgk¡ a,b,c, ∈ R, de ls de ,d gy j[krk gS ;fn c > a 2 + b 2
19
Page 19
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
(A) dFku&1 lR; gS] dFku&2 lR; gS ; dFku&2] dFku&1 dk lgh Li’Vhdj.k gSA
(B) dFku&1 lR; gS] dFku&2 lR; gS ; dFku&2] dFku&1 dk lgh Li’Vhdj.k ugha gSA
(C) dFku&1 lR; gS] dFku&2 vlR; gSA
(D) dFku&1 vlR; gS] dFku&2 lR; gSA
4- dFku&1 sin 2 > sin 3
π
dFku&2 ;fn x, y ∈ , π x<y gks] rks sin x > sin y
2
(A) dFku&1 lR; gS] dFku&2 lR; gS ; dFku&2] dFku&1 dk lgh Li’Vhdj.k gSA
(B) dFku&1 lR; gS] dFku&2 lR; gS ; dFku&2] dFku&1 dk lgh Li’Vhdj.k ugha gSA
(C) dFku&1 lR; gS] dFku&2 vlR; gSA
(D) dFku&1 vlR; gS] dFku&2 lR; gSA
tan θ
6- dFku&1 % θ dk ,slk dksbZ eku ugha gS ftlds ft, =2 gSA
tan 3θ
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3-C ¼vuqPNsn ½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
7- vuqPNsn
;fn cos α + cos β = a rFkk sin α + sin β = b ,oa θ, α rFkk β ds e/; lekUrj ek/; gS] rks sin 2 θ + cos 2 θ = 1
nb(a − b)
+
a2 + b2
tgk¡ n dksbZ iw.kkZd
a gS] rks fuEu iz”uksa ds mRrj nhft,A
7-2 ;fn Åij fn;s x;s iz”u esa fudkys x, n ds eku ds fy, sinn A = x gks] rks sin A sin 2A sin 3A sin 4A, x eas ,d cgqin
gS ftldh ?kkr gS&
(A) 5 (B) 6 (C) 7 (D) 8
20
Page 20
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
7-3 ;fn igys okys iz”u esa fudkyh xbZ cgqin dh ?kkr p gS rFkk (p - 5) + sin θ , cos θ , tan θ xq.kksRrj Js<+h esa gS] rks cos9x
+ cos6x + 3 cos5 x - 1 =
(A) -1 (B) 0 (C) 1 (D) bueas ls dksbZ ugha
8- vuqPNsn
ekukfd ,d f=Hkqt ABC ds dks.kksa dh T;kvksa (sines) dk xq.kuQy p gS vkSj dks.kksa dh dksT;kvksa (cosines) dk xq.kuQy
p gSA
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3-D ¼lR;@vlR; dFku½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
9- log2 [cos2 (α + β) + cos2 (α − β) - cos α . cos β ] dk eku α ,oa β nksuksa ij fuHkZj gSA
1
10-
10- ;fn cos θ = k , 0 < k < 1 ,oa θ izFke prqFkkZ”a k esa ugha gks] rks cosec θ dk eku gSA
1+ k2
140
11-
11- ;fn 2700 < A < 3600, 900 < B < 1800, cos A = 5/13, tan B = - 15/8 gks] rks cos (A + B) dk eku gSA
221
12-
12- lehdj.k 16x2 - 12x + 1 = 0 ds ewy sin2 180, cos2 360 gSA
12
13-
13- ;fn sec θ + tan θ = 1/5 gks] rks sin θ dk eku gSA
13
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3-E ¼fjDr LFkku dh iwfrZ½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
2π
14-
14- f=Hkqt ABC esa ;fn ∠C = gks] rks cos2A + cos2B -cosA. cos B dk eku_______gSA
3
15-
15- cos2730 + cos2470 + (cos730. cos470) dk ;Fks’B eku (exact value_____gSA
16-
16- cos 200 + 2 sin2 550 - 2 sin 650 dk ;Fks’B eku (Exact value)_____gSA
17-
17- ;fn y = cos2 (450 + x) + (sin x - cos x)2 gks] rks y dk vf/kdre o U;wure eku_____,oa____gSA
21
Page 21
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
;fn N = sin2 α + cos − α . cos + α gks] rks log2 N dk eku_____gSA
π π
18-
18-
3 3
EXERCISE - 4
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
4-A ¼iwoZorhZ JEE ijh{kk iz”u½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
IIT - JEE - 2006
;fn θ ∈ 0, vkSj t 1 = (tan θ) tan θ , t 2 = (tan θ) cot θ , t 3 = (cot θ) tan θ vkSj t 4 = (cot θ) cot θ gks] rks
π
1-
4
(A) t1 > t2 > t1 > t4 (B) t2 < t1 < t3 < t4 (C) t3 > t1, t2 > t4 (D) t2 > t3 > t1 > t4
3- bdkbZ f=T;k ds rhu flDds leckgq f=Hkqt esa bl izdkj j[ks gS fd os vkil esa rFkk f=Hkqt dh Hkqtkvksa dks Li”kZ djrs gS]
rks f=Hkqt dk {ks=y gS&
7 3 7 3
(A) 4 + 2 3 (B) 6 + 4 3 (C) 12+ (D) 3+
4 4
π
5- ;fn α + β = vkSj β + γ = α gks] rks tan α =
2
(A) 2 (tan β + tan γ ) (B) tan β + tan γ (C) tan β + 2 tan γ (D) 2 tan β + tan γ 0
7- ,d /kukRed iw.kkZd
a n ds fy,] ;fn
θ
f n (θ) = tan (1 + sec θ)(1 + sec 2θ)(1 + sec 4θ).....(1 + sec 2 n θ) gks] rks&
2
π π π π
(A) f 2 = 1 (B) f 3 = 1 (C) f 4 = 1 (D) f 5 =1
16 32 64 128
22
Page 22
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
(A) b0 = 1, b1 = 3 (B) b0 = 0 , b1 = n
(C) b0 = - 1, b1 = n (D) b0 = 0, b1 = n2 - 3n + 3
9- ;fn bdkbZ f=T;k ds o`Rr ds vUnj A1A1A2A3A4A5 ,d le’kV~Hkqt fufeZr gS] rks js[kk[k.M A0A1,A0A2 vkSj A0A4 dk
xq.kuQy gS %
3 3 3
(A) (B) 3 3 (C) 3 (D)
4 2
10-
10- fuEu vadksa esa ls dkSu ifjes; gS \
(A) sin 150 (B) cos 150 (C) sin 150 cos 150 (D) sin 150 cos 750
IIT-JEE-1995
13-
13- 3 (sin x - cosx)4 + 6 (sin x + cos x)2 + 4 (sin6 + cos6 x) =
(A) 11 (B) 12 (C) 13 (D) 14
IIT-JEE-1994
π
14-
14- ekuk 0 < x < , rc (sec 2x -- tan 2x)=
4
π π π π
(A) tan x − (B) tan − x (C) tan x + (D) tan 2 x +
4 4 4 4
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
4-B ¼iwoZorhZ AIEEE/DCE ijh{kk iz”u½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
1
15-
15- ;fn 0 < x < π rFkk cos x + sin x = rc tan x gS%
2
(4 − 7 ) (4 + 7 ) (1 + 7 ) (1 − 7 )
(A) (B) − (C) (D)
3 3 4 4
21 27 α−β
16-
16- ;fn α, β bl izdkj gS fd π < α − β < 3π. ;fn sin α + sin β = − rFkk cos α + cos β = − rc cos
65 65 2
dk eku gS&
3 3 6 6
(A) − (B) (C) (D) −
130 130 65 65
17-
17- ;fn a 2 cos 2 θ + b 2 sin 2 θ + a 2 sin 2 θ + b 2 cos 2 θ rc u2 ds vf/kdre o U;wure eku ds chp vUrj gS&
23
Page 23
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
(A) 2(a2 + b2) (B) 2 a 2 + b 2 (C) (a + b)2 (D) (a - b)2
18-
18- tan 10 tan 20 tan 30 .... tan 890 dk eku cjkcj gS&
π
(A) 1 (B) (C) 2 (D) -1
2
19-
19- sin250 + sin2100 + sin2150 + ..... + sin2900 dk eku gS &
(A) 10 (B) 9 (C) 9.5 (D) 8
20-
20- O;atd cos 10 cos 20 ..... cos 1790 dk eku cjkcj gS&
1
(A) 0 (B) 1 (C) (D) -1
2
π
21-
21- ;fn α + β = , β + γ = α rc tan α =
2
(A) tan β + tan λ (B) 2(tan β + tan γ ) (C) tan β + 2 tan γ (D) 2 tan β + tan γ
22-
22- dkSulk lgh gS \
π
(A) sin 10 < sin 1 (B) sin 10 = sin 1 (C) sin 10 > sin 1 (D) sin 10 = sin
180
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
24
Page 24
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
ANSWERS
21. BD 22. BC 23. BC 24. BD 25. AC
EXERCISE # 1 – A
EXERCISE # 2 – B
1. B 2. A 3. A 4. D 5. B 6. A 7. A
8. D 9. A 10. D 11. A 12. B 13. C 14. A 7. (i) 4 (ii) 4 (iii) 4 (iv) 3 (v) 3
15. B 16. A 17. C 18. C 19. A 20. B 21. C
10. n=7 13. 1 – 2a2 – 2b2
22. B 23. B 24. D 25. C 26. A 27. D 28. C
2
3. a 2b + 4a 2 = 9b 2 2. (A) → (q,s), (B) → (q), (C) → (q), (D) → (q)
π 4π 53π
4. (i) (ii) (iii) 3. C 4. A 5. B 6. A 7.1 C 7.2 A 7.3 B
12 3 18
0 0 0 0
5. (i) 135 (ii) -720 (iii) 300 (iv)210
8.1 C 8.2 B 8.3 D 9. True
− 3 1 1
8. (i) (ii) − (iii) −
2 2 3
1
(iv) 1 10. Flase − 1 11. True
1− k2
3 −1
27. (i) 1 (ii) − 5 / 4 29. 12 3
2 2 12. True 13. False − 14.
13 4
1 1
39. − , 40. (i) 2, -1 (ii) 3, 0
4 4 15. 3/4 16. 1 17. 3 & 0 18. -2
13
41. (i) ymax = 11; ymin = 1 (ii) ymax = ; y min = −1
3 EXERCISE # 4
(iii) ymax = 10; ymin = -4
π π 3π π
EXERCISE # 2- A 1. B 2. − ,− ∪ , 3. B 4. A
2 10 10 2
1. C 2. D 3. B 4. A 5. B 6. A 7. D
5. C 6. A 7. ABCD 8. B 9. C 10. C
8. B 9. A 10. B 11. A 12. B 13. B 14. C
12. B 13. C 14. B 15. B 16. A 17. D 18. D
15. B 16. D 17. C 18. A 19. AC 20. CD
19.C 20.A 21.C 22.A
25
Page 25
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
MQB
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
EXERCISE # 1 ¼cgqfodYih; iz”u½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
π π
2- tan + 2 tan + 4 dk eku cjkcj gS&
16 8
π π π
(A) cot (B) cot (C) cot −4 (D) buesa ls dksbZ ugah
8 16 16
π 3π 5π 17π
3- cos + cos + cos + ..... + cos dk eku cjkcj gS&
19 19 19 19
(A) 1/2 (B) 0 (C) 1 (D) bueas ls dksbZ ugha
3 + cot 76 0 cot 16 0
4+- dk eku gS&
cot 76 0 + cot 16 0
(A) cot 440 (B) tan 440 (C) tan 20 (D) cot 460
3π 1
6- ;fn < α < π gks] rks 2 cot α + dk eku cjkdj gS&
4 sin 2 α
(A) 1 + cot α (B) - 1 - cot α (C) 1 - cot α (D) - 1 + cot α
8- ;fn 2 cos x + sin x = 1 gks] rks 7 cos x + 6 sin x dk eku cjkcj gS&
(A) 2 ;k 6 (B) 1 ;k 3 (C) 2 ;k 3 (D) bueas ls dksbZ ugha
11
9- ;fn cosec A + cot A = gks] rks tan A dk eku gS&
2
21 15 44 117
(A) (B) (C) (D)
22 16 117 43
26
Page 26
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
3
10-
10- ;fn 00 < x < 900 vkSj cosx = gks] rks log10 sin x + log10 cos x + log10 tan x is dk eku gS &
10
(A) 0 (B) 1 (C) -1 (D) buesa ls dksbZ ugha
11-
11- ;fn f (θ) = (sin θ + cosec θ )2 + (cos θ + sec θ )2 gks] rks f (θ) dk U;wure eku gS&
(A) 7 (B) 8 (C) 9 (D) buesa ls dksbZ ugha
1
12-
12- ;fn cot α + tan α = m vkSj - cos α = n gks] rks
cos α
1/3 1/3 1/3 1/3
(A) m (mn2) - n(nm2) = 1 (B) m(m 2n) - n(nm2) =1
1/3 1/3
(C) n(mn2) - m(nm2) = 1 (D) buesa ls dksbZ ugha
13-
13- ;fn 2 sec2 α - sec4 α - cosec2 α + cosec4 α = 15/4 gks] rks tan α dk eku cjkcj gS&
(A) 1/ 2 (B) 1/2 (C) 1/ 2 2 (D) 1/4
sin A 3 cos A 5
14-
14- ;fn = vkSj = ,0 < A, B < π / 2 gks] rks tam A + tan B dk eku cjkcj gS&
sin B 2 cos B 2
(A) 3/ 5 (B) 5/ 3 (C) 1 (D) ( 5 + 3 / 5 )
15-
15- ;fn 3 sinx + 4 cosx = 5 gks rks 4 sinx - 3 cos x dk eku cjkcj gS&
(A) 0 (B) 1 (C) 5 (D) buesa ls dksbZ ugha
tan 3 θ cot 3 θ
16-
16- ;fn sin 2 θ = k gks] rks + dk eku cjkcj gS&
1 + tan 2 θ 1 + cot 2 θ
1− k2 2 − k2 2
(A) (B) (C) k 2 + 1 (D) 2 - k
k k
;fn f (θ) = sin 2 θ + sin 2 θ + gks] rks r
2π 4π
17-
17- + sin 2 θ + dk eku cjkcj gS&
2 3
2 3 1 1
(A) (B) (C) (D)
3 2 3 2
_ _ _ _ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _ __ _
18-
18- ;fn 3 sin β = sin (2 α + β ) gks] rks tan (α + β) - 1 tan α gS&
27
Page 27
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
EXERCISE # 2 ¼fo’k;kRed iz”u½
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
3- fl) dhft, fd % cosec θ + cosec 2 θ + cosec22 θ + .... + cosec2n-1 = cot( θ /2) - cot 2n-1 θ rFkk blds vk/kkj ij
4π 8π 16π 32π
fl) dhft, cos ec + cos ec + cos ec + cos ec =0
15 15 15 15
4 5 π
4- ;fn cos(α + β) = ; sin(α − β) = vkSj 0 < α, β < gks] rks tan 2 α dk eku Kkr dhft,A
5 13 4
π
5- 0, 2 esa θ ds lHkh ekuska ds fy, iznf”kZr dhft, cos(sin θ ) > sin (cos θ ).
A B C
(i) tan 2 + tan 2 + tan 2 ≥1
2 2 2
A B C 1
(ii) sin . sin . sin ≤ .
2 2 2 8
3
(iii) cos A + cos B + cos C ≤
2
7- 10 cm f=T;k okys o`Rr ds pki dh yEckbZ Kkr dhft, tks dsUnz ij 450 dk dks.k vkifrr djrk gSA
8- ;fn nks o`Rr ftuds pki dh yEckbZ leku gS] dsUnz ij 750 vkSj 1200 dk dks.k cukrs gS] rks mudh f=T;kvksa dk vuqikr
Kkr dhft,A
3 3π x x
9- ;fn tan x = , π < x < gks] rks sin vkSj cos dk eku Kkr dhft,A
4 2 2 2
x y z 4 xyz
10-
10- ;fn xy + yz + xy = 1 gks] rks fl) dhft, fd 2
+ 2
+ 2
=
1− x 1− y 1− z (1 − x )(1 − y 2 )(1 − z 2 )
2
28
Page 28
Download FREE Study Package from www.TekoClasses.com & Learn on Video
www.MathsBySuhag.com Phone : 0 903 903 7779, 98930 58881
11-
11- fl) dhft, fd %
A B C π − A π −B π −C
12-
12- f=Hkqt ABC es]a fl) dhft, fd sin + sin + sin = 1 + 4 sin sin sin
2 2 2 4 4 4
Answers
EXERCISE # 1 EXERCISE # 2
56 5π
1. A 2. B 3. A 4. A 5. B 6. B 7. C 4. 7. cm
33 2
29
Page 29