Sei sulla pagina 1di 4

89

Verbos del Presente


Qué es verbo.
Definición.– Es la parte de la oración que indica presencia, estado,
acción del sujeto y obvio que indica tiempo.

El verbo en la lengua Aymara


Los verbos son parecidos con algunas diferencias. Solo hay un solo verbo
irregular, todo son regulares, no hay verbos copulativos, hay dos verbos
defectivos o interrogativos.

Verbos según su estructura


Primitivos Derivados Simples
Compuestos parasintéticos

Verbos según su significado


Verbos copulativos
= ser y estar / no existen como léxico o palabra sino como sufijos…
Verbos predicativos
transitivos = churaña – dar
intransitivos = utjaña – habitar
reflexivos = jarisiña – lavarse
pronominales =¿?
recíprocos = munasiña – amarse
y unipersonales = jalluña – llover

Divisiones del verbo


Clasificaciones de los verbos
Auxiliares ¿?
Regulares: Todos los verbos aymaras son regulares, con excepción de
uno. 90
Irregulares: Solo hay un solo verbo: saña = decir
Defectivos ¿?
Verbos interrogativos
Kamsaña = qué decir
Kamachaña = qué hacer

El verbo
Saraña ir = saraña, aquí vemos la raíz y el infinitivo. En castellano
el verbo siempre termina en –ar, –ir y –er, en cambio en Aymara
siempre termina en –ña, veamos:

saraña ir, viajar, caminar suyaña aguardar


parlaña hablar alaña comprar
jachaña llorar anataña jugar
qillqaña escribir ikiña dormir
Manq’aña comer thithiña enfadar
aruntaña saludar p’akiña romper
munaña querer, amar liyiña leer
yanapaña respetar puriña llegar
utjaña residir, jamp’atiña besar
habitar, existir mistuña salir
umaña beber thuqhuña bailar
irnaqaña trabajar qunuña sentar
qhumaña abrazar tukuña terminar
thaqhaña buscar t’ijuña correr
uñaña mirar, escudriñar, uskuña poner
waxt’aña regalar qaquña frotar
waraña echar
laruña reír
yatiña saber ñuñuña lactar
uchaña aportar
mantaña entrar
KUNA LURIRIS UK YATIÑATAKI

Aymar markanx akham sawiw utji: Inäkasax chi’wit qalax lupir


ituqaskañawa, jan ukax lupit ch’iwir itkataskañawa.

Jupax yatichiriwa Jupax yatiqiriwa Jupax qulliriwa

A Jumax kuna luriritasa B Nayax qulliritwa, qullañ

utan Irnaqta: jumasti


A Nayax yatichiritwa, yatiñ utan
irnaqta Jupasti C Jupax yatiqiriwa, yatiñ utanrak yatiqi
ARUNAKA
Nayax anatiritwa ‘Yo soy jugador’
Jumax arxatiritawa ‘Eres abogado’
Jupax q’iwiriwa ‘Él es chofer’

Jiwasax qilqiritanwa ‘Nosotros somos escritores’

En el idioma aymara, el sufijo -iri sirve para nominalizar los


verbos.
ARUNAK TAMACHAÑATAKI

TIEMPO PASADO PRESENTE SINGULAR


PRONOMBRES FORMA FORMA FORMA FORMA NEGATIVA
PERSONALES AFIRMATIVA INTERROGATIVA NEGATIVA INTERROGATIVA

Nayax -twa -tti janiw -ktti janit -kta


Jumax -tawa -tati janiw -ktati janit -kta
Jupax -i-uywa -iti -uti janiw -kiti janit -ki
Jiwasax -tanwa -tanti janiw -ktanti janit -ktan

TIEMPO PASADO PRESENTE PLURAL


PRONOMBRES FORRMA FORMA INTER- FORMA FORMA NEGATIVA
PERSONALES AFIRMATIVA ROGATIVA INTERROGATIVA INTERROGATIVA

Nänakax -pxta -pxtti janiw -pktti janit -pkta


Jumanakax -pxta -pxtati janiw -pktati janit -pkta
Jupanakax -pxi -pxiti janiw -pkiti janit -pki
Jiwasanakax -pxtan -pxtanti janiw -pktanti janit -pktan

Potrebbero piacerti anche