Module 1A

21st Century Literature from the Philippines and the World
Subject: 21st Century Literature Module: 1 Weeks: 1-2 Quarter: 1

Lessons: Pre-colonial Literature of Bicol (Folklore) to Contemporary;
Authors of Bicol and works of Philippine National Artists in Literature
Content Standard: The learner will be able to understand and appreciate the elements and
contexts of 21st century Philippine literature from the regions.
Performance Standard: The learner will be able to demonstrate understanding and

appreciation of 21st Century Philippine literature from the regions through:
1. a written close analysis and critical interpretation of a literary text in terms of form
and theme, with a description of its context derived from research; and
2. an adaptation of a text into other creative forms using multimedia.
Objectives: At the end of the discussion, students are expected to:
1. identify the geographic, linguistic, and ethnic dimensions of Philippine literary
history from pre- colonial to the contemporary; EN12Lit-Ia-21
2. identify representative texts and authors from each region (e.g. engage in oral history
research with focus on key personalities from the students’ region/province/ town)
EN12Lit-Ib-22
3. value the contributions of local writers to the development of regional literary
traditions EN12Lit-Ic-23
4. appreciate the contributions of the canonical Filipino writers to the development of
national literature EN12Lit-Ic-24
Note: The teacher may include specific objectives in every text presented below considering the
objectives given above.
The Tales of Maria Labo

Duration: 3 Days
Suggested Tasks Activities Other Suggested Activities
1. The teacher will introduce the 1. The teacher must be in
game ‘aswang aswangan’. costume before
2. Whoever becomes the aswang introducing the topic on
folklore.
would be the ‘it’. The ‘it’ should
2. Teacher will enter the
stand outside the circle. In the class and will ask the
Pre-reading circle are the other players. students about his/her
appearance.
The ‘it’ will tag the other 3. Teacher will generate
players, the other players must responses/input from the
avoid being tagged. They need to students and ask two (2)
move only inside the circle. If volunteers to share an
player/s from the circle is/are aswang story shared by
tagged by the ‘it’ or the player/s their grandparents.
goes/go out of the circle, they 4. The teacher will play a
need to exchange places. The ‘it’
Ernesto D. Doloso, Jr., Arman V. Ludana, Regina Floresa V. Bas-Condes, Marlo V. Mercado
is the aswang. horrific sound effect while

3. The students will discuss their the student shares the
experience about the game. story.
4. The teacher will introduce the OR
topic on Folklore/Folktale.
1. Teacher may also discuss
5. The students will be divided into folktales and give the
three groups and each team will stories of Juan Osong,
receive a cartolina and a Juan Pusong and Juan
pentelpen. Each member will Tamad.
share a story about aswang and 2. Discuss the similarities
put their descriptions of it on the and differences of the
three Juan stories.
cartolina.
6. Students will also draw the
image of aswang based on how
they imagine it.
7. Each group will be given 10
minutes preparation and five
minutes presentation.
1. The teacher will discuss the topic

on Philippine Folklore and will
focus on a legendary character-
the aswang.
2. The teacher will distribute a
copy of Folktales of Aswang:
The Stories of Maria Labo.
3. The students will be given 15
minutes to read and will be
guided by the following
questions:
Reading and 3.1 Who is Maria Labo?
Discussion 3.2 What are the similarities and
differences of the three (3)
Maria Labo of the stories?
3.3 Why do you think is the
reason why aswang is
associated with the female
gender?
3.4 What do you think is the
effect of eating flesh or
drinking the blood of human
beings to Ma. Labo?

3.5 If you were Ma. Labo, how
are you going to explain to
your children your situation?
Why do you need to kill
them?
3.6 If you were Maria Labo, are
you going to accept the ‘siwu
siwo’? Why or why not?
3.7 Do you think Maria Labo’s
really existed at one point?
3.8 If you were the husband of
Maria Labo, what would you
feel if the love of your life
asks you to become like her?
3.9 If you were an aswang, what
would you do to change the
perception of people towards
you?
3.10 Do you believe in
aswang? Why or why not?
4. The teacher will ask students

randomly on their answers to the
questions.
5. Each student who gets the
correct/accepted answer will
receive additional point in
recitation. (Formative)
1. The teacher will play a video 1) The class will be grouped

presentation entitled, ‘Project into three.
Aswang’. 2) From the copies provided
2. After the presentation, the that they think offered a
Post Reading students will be divided into realistic story, each group
three groups and each group will will select the best story
make a comparison on the of Maria Labo.
research conducted by the 3) The group will consider
filmmaker and stories they read the geographic, linguistic
on Maria Labo. and ethnic dimension of

3. Each group will also answer the the story of Maria Labo.
following questions: 4) Each group will make a
3.1 Why is this thing about short dramatic
aswang not alien to the performance of Maria
Filipino thought? Labo.
3.2 Why do you think the 5) Students are given 5-8
filmmaker/researcher/writer minutes presentation time
decided to go back to and they will be graded
supernatural being such as according to the following
asang for story source
material especially in this Rubrics: (Summative)
digital generation? Dramatic Technique and
4. The answers of each group will Delivery – 30%
be written at the back of the Expressive Aspects and
cartolina provided during the Characterization – 30%
second activity. (Formative) Delivery (appropriate
voice or action) – 20%
Use of Space (gesture,
movement, props) – 20%
Total – 100%
Folktales on ASWANG creatures

(Compiled by: Edgardo Lucido Besmonte)
The Tales of Maria Labo

1.1 Ma. Labo (A Tale from Dimasalang, Masbate)
According to the residents of Masbate, an “aswang” is not a product of the imagination but it is
really true. The story of Ma Labo is known by most of the residents in Masbate.
According to Erlinda of Dimasalang, Masbate, Ma Labo had her own family in Dimasalang; she
reached college and took up Nursing.
The story of Ma Labo started when someone saw her with a scar on her face. It was said that her
husband struck her with bolo when she was caught killing her own children. And soon after, she
killed her husband, too. The suspicion that she (Ma Labo) was an “aswang” had spread all over
Dimasalang, Masbate when her sons and husband disappeared mysteriously. According to the
residents, Ma. Labo was seen running with blood on her body and face.
It was fearsome to look at Ma Labo because she was looking at people sharply as if she would
devour all of them. Because of great fear, people ran away from her.
The people knew that Ma Labo ate her husband and her own children. She left Dimasalang and
wandered from one place to another. The story about Ma Labo spread all over Masbate that caused
the residents of Masbate to avoid any woman who had a scar on face.
This story reached even Masbate proper. All students know the story of Ma Labo.
1.2 Ma. Labo (A Tale from Masbate, Masbate)

Ma Labo was a degree holder. She finished Nursing. She already had her own family. And she was
also pretty that is why many envied her. Ma Labo worked abroad. She acquired her “aswang” nature
when she was working abroad because she willingly accepted it (aswang nature) from her employer
in exchange of wealth. Her employer could not die since no one accepted her legacy of being an
“aswang”.
When her employer died, Ma Labo came home to her family in Dimasalang.
The story of Ma Labo started to spread when the residents saw the beautiful Ma Labo with a scar on
her face. The scar on her face was said to be the result when her husband struck her face with a bolo
when she was caught killing her own children.
When the people of Dimasalang learned her story, Ma Labo left the place and was able to reach
Masbate proper. She was seen in Milagros, Masbate. The policemen caught and put her to jail but
she was able to escape because she transformed into cat.
We do not have news anymore about Ma Labo. It is said that she went to different places such as
Donsol.
1.3 Ma. Labo (A Tale from Donsol, Sorsogon)
The story of Ma Labo spread in the year 2003, but none of the residents of Donsol
believed in the story because they believed that there is no truth about Ma. Labo but the story about
her (Ma Labo) reached our place.
A fisherman told this story. According to him, he was about to go to his boat to catch fish when he
saw a lady sitting on the waiting shed. The fisherman asked the lady why she was there since it was
only two o’clock in the morning. The lady did not reply, so the fisherman left.
After a few days, news spread over Donsol. The news said that the lady who was seen by the
fisherman that early in the morning was no other than Ma Labo.
Ma Labo’s mother was believed to be an “aswang”. She (Ma Labo) was a nurse, who worked in
another country. When she came home, her mother bequeathed to her the stone that made her an
“aswang”. Both Ma Labo and her husband didn’t know what the stone was for.
One day, when Ma Labo had no viand, she cooked her children and her husband, too. One day, a
visitor came to Ma Labo’s house then saw the decapitated part of her (Ma labo) children in the
refrigerator. That incident triggered Ma. Labo to wander from place to place until she reached
Donsol. The story about Ma Labo that reached our neighboring barangay coincided with the news
about two lifeless pigs that were found without internal organs.
Because of what happened, the residents of Donsol were afraid to go out at night because they were
frightened of Ma Labo. But after a few weeks, the Ma Labo scare died a natural death and the thing
were back to normal.
1.4 Ma. Labo (A Version from Castilla, Sorsogon)

There was a woman from Sorsogon whose name was Maria Labo. This woman left her spouse and
two children in Bicol when she worked in other country. She worked abroad since she belonged to a
very poor family.
Maria was employed as a caregiver abroad. She was taking care of a sick, old man. When this old
man was dying, he gave his strange power to Ma. Labo in exchange of all his wealth. Maria Labo
was not aware that there was a curse in the wealth, which she inherited from her master employer.
Maria came home. One day, when she was so thirsty for blood, she ate her two children. However,
she was not able to devour all the body parts, so she placed the hands, feet, head in the refrigerator.
In the evening, her husband came home and he looked for his two children. He took water from the
refrigerator; there, he saw decapitated human body. He knew that these were body parts of his
children.
Shocked and angered at what he had discovered, he confronted his wife. In his anger, he struck
Maria’s face. Maria was so strong that she could choke and throw her husband using her bare hands.
Maria Labo was able to escape from the wrath of his husband. She wandered to different places. She
also bit and killed whoever she met along the way.
From then on, Maria was called “Maria Labo” because her face was unrecognizable due to the large
scar.
Since Maria is still alive; it is believed that she continues to roam around and victimize children
1.5 Ma. Labo (A Version from San Jacinto, Masbate)

There was a woman who was famous in our place. Her name was Maria Labo.
One evening, while it was raining, somebody knocked at a couple’s house, and begged if she could
stay for a while since it was raining so hard. The following morning, Maria Labo applied as ahelper
in their house. The couple pitied her. Since they didn’t have a helper and they were both working
and had also a three year old child, so they thought to accept her. On the fifth day of Maria Labo’s
stay in their house, they were able to develop their trust in her.
One evening, when the couple came home from work, they immediately looked for their son
because the son usually waited for them in order to meet them. Maria said, “The child is inside”.
Maria set the table because they would eat dinner. The couple sat in the sala (living room). They
asked Maria to call the child so that the child could join them eating dinner. Maria said “yes”.
Maria Labo called the couple because the food was ready. The couple went to the dining room.
“Sus!” they were shocked when they saw the head of their son served as a dish on the table. The
father raged in angrer. He got his bolo and struck Maria. But it was so hard to kill someone was not
human. Maria Labo was able to escape but she was hit on her face. From then on, children in our
place were afraid to go out in the evening because it was believed that Maria Labo was lurking
around.
LANGAW ni Kristian Cordero

Duration: 2 Days
1. The teacher will ask the 1. The teacher will show
students about the usual a photo of flies
practices being observed by (langaw) and will ask
Bicolanos on: the students where
 Wedding they usually see
 Christening them?
 Death 2. The teacher will also
 Others ask connotations
2. The teacher will also ask the about flies.
students if they are aware of
Pre-reading some cultural practices and/or The teacher will
superstitious beliefs being introduce the short
practiced by Filipinos as a story ‘Langaw’ by
whole. Kristian Cordero who
3. The teacher will provide won 2nd Prize for the
additional input about the topic Short Story in
by introducing the short story Filipino during the
‘Langaw’ by Kristian Cordero Palanca Awards in
who won 2nd Prize for the 2006.
Short Story in Filipino during
the Palanca Awards in 2006.
Reading and 1. The teacher will ask the

Discussion students to answer the
following questions:
1.1. Who do you think is the
persona in the poem?
1.2. What are the superstitious
beliefs obviously presented
in the story? (List at least
five in your notebooks)
1.3. What do you think is the
ultimate reason why
‘amay’ died?
1.4. What is your reaction
about the herbalist’s job as
the ‘doctor’ of the
farflung/rural areas?
(Formative)
2. The teacher will ask the
students to reflect on the tragic
event that happened to the
main character.
1. The teacher will ask the 1. The teacher will

students to write an ending of divide the class into
the story langaw. three (3) groups and
2. The students’ output will be will ask the students
graded according to the to create a radio
following rubrics: drama format of the
Organization of Thought – short story. ‘Langaw’
30% (take note that
Dramatic Impact – 30% teacher must at least
Relevance to the story – 20% teach the students on
Language Mechanics – 20% basic radio drama
Total – 100% elements and the like)
2. The script must be
OR submitted together
Post Reading with the softcopy of
1. The teacher will ask the the radio drama
students to create a graphical format.
sketch of the suspects who 3. The teacher will grade
raped the main character of the the students’ output
story. Also, the student1s will based on the
do an investigation and file a following rubrics:
police/criminal report about the Creativity – 30%
incident. Mastery – 30%
2. The students who are good in Sound and dramatic
public speaking will do a radio Effects – 20%
report about the incident. Clarity/Quality – 20%
(Summative) Total – 100%
(Summative)
Note: The teacher may also use an alternative text such as Aurea by Marissa Reorizo-Redburn.
Make a comparison about the life of the main character in Langaw and the life of Aurea.
LANGAW ni Kristian Cordero
1 21st Century Literature (Bicol Literature) Module_ Ernesto D. Doloso Jr. (San Antonio NHS – Milaor)
Noon kapag ganitong mga umaga, ako lang ang parating naiiwan sa bahay. Habang si amay ay
nakikiani ng palay, si apay naman ay nasa kabilang baryo. Tumutulong siya sa pagtayo ng tulay.
Doon ako sa malapit na pinto umuupo. Hawak-hawak ang walis tingting na matiyagang ginawa
ni amay. Pagkatapos kong hugasan ang aming pinagkainan, huhulihin ko ang mga langaw na
padapu-dapo sa sahig naming lupa. ‘Yon kasi ang bilin ni amay sa akin. Pag napatay ko na ang
mga langaw, tinitipon ko ito sa isang plastik. Kailangang maipakita ko ang mga napatay kong
insekto pagdating ni amay. Pinipisa at ipinapahid niya ang mga patay na langaw sa ulo ko.
Gamot daw ‘yon para tubuan ako ng buhok. Marami kasi akong panot sa ulo n’on. Noong una
diring-diri ako sa ginagawa ni amay. Mabaho ang amoy. At saka hindi ako naniniwala na
tutubuan pa ako ng buhok. Kahit na madalas akong kantyawan ng mga kababata ko dahil sa
itsura ko kaya hindi rin ako madalas pinapasali sa mga laro nila. Gustong-gusto ko pa naman ang
Chinese garter. Kung sakali man na pagbigyan nila ko, sa bahay-bahayan lang daw ako pwedeng
sumali. Ako raw ang tatayong tatay dahil walang lalaki sa grupo nila at maiksi raw ang buhok
ko. Kaya kahit na babae ako, parating tatay na kalbo ang labas ko. Kung minsan naiinggit ako sa
mga kalaro ko, ang hahaba ng buhok nila. Ngunit tama ang amay. Isang buwan simula nang
gamutin niya ang mga panot ko, unti-unti itong nahilom at nagsimulang tubuan ako ng buhok.
Kaya lang, hindi ito ganap na nakita ni amay, namatay siya pagkalipas ng isang buwan. Malapit
na noon ang ikasampu kong kaarawan.
Isang gabing ayaw tumigil ng ulan, sumuka siya nang sumuka. Nakita ko ‘yong suka ni amay:
nilagang saging at may kasamang dugo. Sumakit nang sumakit ang tiyan at lalamunan niya.
Hirap na hirap siya sa paglunok ng pagkain. Dalawang linggo lang ang itinagal ni amay.
Dinala rin siya ni apay kay Tyang Idad, ‘yong albularyo sa amin na palaging may nganga.
Pagdating namin sa bahay ng matanda, hinipan niya ang amay sa puyo. Pagkatapos, pinahiran
niya ang tiyan ni amay nang pula niyang laway. Noon ko unang nakita ang tiyan ni amay. Parang
taba ng baboy. Bago kami umuwi, sinabihan ni Tyang Idad si apay na magpa-apag para sa mga
tawong lipod. ‘Yon raw ‘yong mga taong hindi nakikita. Pero hindi sila basta-basta tao, may
kapangyarihan sila. Parang multo, parang maligno. At kaya raw nagkasakit ang amay ay dahil
merong tawong lipod na galit sa kanya. Nakapatay daw kasi ako ng anak ng malignong langaw.
At dahil si amay ang nag-utos sa akin upang manghuli ng langaw, siya ang pinagbuntunan ng
nanay nitong langaw. Makapangyarihan ang nanay na langaw, sabi ni Tyang Idad. May
katungkulan sa daigdig ng mga tawong lipod. Kaya kinakailangang mas maraming handa ang
dapat na ihain. Naglabas din si Tyang Idad ng gamot ni amay. Kailangang inumin ang gamot
tatlong beses isang araw. Tinitigan ko ang laman ng bote, merong mga ugat, mga lantang dahon
na hinimay at pulang tubig. Benditado raw ang tubig dahil galing pa raw ‘yon sa balon sa
kabilang bayan kung saan nagpakitang naliligo ang Mahal na Birhen ng Peñafrancia.
Pagkatapos kunin ni apay ang gamot, binayaran niya ang matanda. Binigyan niya ng sampung
piso at ilang dahon ng buyo. Tuwang-tuwa si Tyang Idad. Tumawa ito at nakita ko pati ang
pinakadulo ng ngipin niya. Pati ang kaniyang bagtingan, parang hinog na aratiles.
***
Biyernes ginawa ang pag-apag ni Tyang Idad sa bahay. Nangutang si apay ng tatlong kilong
malagkit upang may sumanin. Humingi rin siya sa kapit-bahay namin ng kalamansi upang
gawing lemonada. Kulang nga lang sa asukal kaya medyo matabang ang suman pati na ang
panulak. Kumbidado ang ilan naming kapit-bahay sa pag-apag para kay amay. Nagdala ang isa
naming kapit-bahay ng linubak na balingoy na meron pang kasamang mga baktin-baktin, maliliit
na insektong parang pinaghalong surot at baboy ang hitsura. Marahil hindi inayos ang
pagkakalinis ng lubang at hálo.
Bumili rin si apay ng isang boteng anisado at nagpakatay ng inahing puti. Nang una kong tikman
ang manok, wala itong masyadong lasa. Hindi raw kasi dapat linalagyan ng asin ang pagkain ng
mga tawong lipod.
Si May Celia, ang panganay at tanging kapatid ni apay ay tumulong din sa paghahanda ng mga
lutuin. May dala rin siyang tinanok na buto ng langka at ilang supot ng bukayo. Sabi niya, para
raw ‘yon sa akin, pero siya rin lang naman ang nakaubos.
Inipon ang mga handa sa mesa. Ilinabas ang mga plato’t kutsara’t tinidor na pinakatago-tago ni
amay. Regalo raw ang mga ‘yon nang kasalin sila ni apay, ngunit ni minsan hindi ko matandaang
ginamit namin ang mga iyon. Una itong gagamitin ng mga tawong lipod para sa pag-aapag.
Mag-aalasais na nang nagsimula ang pag-aapag. Pinahinto ako sa paglalaro ni May Celia at baka
raw mabungguan ko ang mga tawong lipod na papasok sa bahay. Ayaw ko pa sanang tumigil.
Libang na libang pa naman ako sa paglalaro ng atsoy. Kaya lang palihim na niya akong kinurot
sa tagiliran. Pinung-pino. Ang talim ng kuko ng tiya.
Kumuha si apay ng baô na may nagbabagang uling at ibinigay kay Tyang Idad. Ibinuhos naman
ng matanda ang dala nitong kamangyan sa baga. Parang mga matang nandilat ang mga baga,
hanggang sa lumabas ang mabango at puting usok mula sa mga maiitim na uling. Pinausukan ni
Tyang Idad si amay sa kanyang higaan. Magdadalawang linggo nang nakaratay ang amay sa
kanyang higaan. Payat na payat na si amay. May sugat na ring lumalaki sa kanyang likuran.
Kung puwede lang sanang manghuli uli ako ng mga langaw para gamutin ‘yon, tulad ng ginawa
niya sa mga panot ko, gagawin ko. Pero pinagbawalan na kasi ako ng apay na manghuli ng
langaw. Wala na ring bisa ang mga gamot ni Tyang Idad. Kaya huli na talaga naming pag-asa
ang ginawang pag-apag na ’yon para makipagkasundo sa mga tawong lipod.
Tiningnan ko si amay habang pinauusukan ang kaniyang higaan. Kahit ang daming usok, hindi
na siya kumukurap. Diretso lang ang tingin niya sa itaas, sa butas-butas naming bubong. Mugto
ang mga mata.
Pagkatapos pausukan ni Tyang Idad si amay, nilibot naman niya ang buong bahay. Nagdasal ng
mga orasyon at parang nagsimulang makipag-usap sa mga tawong lipod. Inimbitahan niyang
kumain na raw ang mga ito. Namangha ako kung paano nakakausap ng matanda ang mga tawong
lipod. Kung nakikita sila ni Tyang Idad, ’di hindi na sila tawong lipod. Gusto kong matawa dahil
parang mga matagal na silang kaibigan ni Tyang Idad. At para isang malaking laro ang ginagawa
namin.
Sabi ng isang kaibigan ni apay, anak daw ng aswang si Tyang Idad. Kaya hindi siya
nagpapagamot dito. Walang asawa o anak ang matanda. Minsan, ilap ito sa mga tao. Basta na
lang siyang dumating sa baryo namin. Sabi naman ng iba, hindi raw totoong anak ng aswang ang
matanda, dahil nangungumonyon daw ito at mahilig pa nga sa bawang. Sabi naman ni Tyang
Paring, ‘yong matandang may-ari ng tindahan sa kanto: may asoge raw sa katawan si Tyang
Idad. Nang tinanong ko ang apay, sinabi niya na kaya magaling ang matandang manggagamot
dahil nakapulot ito ng pangil ng kidlat. At sabi pa niya, mas mainam raw magpagamot sa
matanda dahil mas mura. Kung sa doktor lang naman na hindi mo na nga maintindihan ang sulat-
kamay, paiinumin ka pa ng mga mamahaling tabletas. Minsan pa nga raw, nag-iimbento ang mga
doktor ng anu-anong sakit para pagkakitaan ang pasyente.
Inikot ni Tyang Idad ang loob at labas ng bahay. Nang maubos na ang kamangyan at unti-unti
nang humalo ang usok sa kawalan, huminto na rin ang matanda. Sinabihan kaming manahimik
na at nandoon na raw kasi ang mga bisitang maligno. Tiningnan ko ang mesa, wala akong
makitang anino ng kahit isang taong kumakain, maliban sa ilang mga langaw na palipad-lipad,
palukso-lukso na parang mga batang naglalaro doon sa ibabaw ng suman. Gusto ko sana itong
hulihin at pagpapatayin. Kaya lang alam kong mapapagalitan ako, lalo na’t tinabihan na ako May
Celia.
Magsasampung minuto rin siguro ‘yong paghihintay namin bago matapos ang mga tawong lipod.
N’ong magpasalamat na si Tyang Idad sa mga bisitang hindi nakikita at hindi rin namin alam
kung nabusog o hindi, sinabihan kami ng albularyo na maaari na raw kaming kumain. Parang
mga sisiw na ilang araw hindi nakatikim ng palay ang mga kapit-bahay namin. Pinalibutan nila
ang mesa at pagkatapos kanya-kanya na sila ng kuha. Kumain na rin ako sa sobrang kagutuman.
Kahit na hindi pa rin maalis sa isip ko ang mga langaw na nakita ko kanina na parang dumikit sa
suman at linubak. Kukuha na lang sana ako ng lemonada nang may biglang nahulog na langaw
sa inumin. Isang malaking langaw, hindi ito pangkaraniwang langaw. Parang yung salugabang
na pinaglalaruan namin, mas malaki ang pakpak at mata. Ipinagpaliban ko na lang ang pag-inom.
Pero panay pa rin ang lagok ng mga bisitang kapit-bahay namin. Napansin rin ng isang bata ang
langaw na nahulog sa bandihadong puno ng lemonada. Pero hindi siya pinansin ng amay niya na
abalang nakikipagkwetuhan kay May Celia. Sa sobrang kakulitan ng bata sa pagturo sa nahulog
na langaw, inakala ng amay niya na humihingi pa siya ng inumin. Ikinuha siya ng amay niya ng
isang basong lemonada. Tumutol ang bata at pilit niya pa ring tinuturo ang langaw na paanod-
anod sa lemonada na ngayon ay nasa loob ng baso niya. Ngunit mas abala pa rin ang amay niya
sa pakikipag-usap sa tiya ko. Hanggang sa nagalit ang amay niya at sinigawan ang bata. Umiyak
ang bata habang itinuturo ang malaking langaw sa loob ng baso niya. Tiningnan ng amay niya
ang loob ng baso at sabay siyang kinurot. Pinatigil siya sa pag-iyak at minura. Hayop na aking
ini! Ignoranteng marhay! Sinabihang inumin na niya ang lemonada. Pasas lang daw yung itim na
‘yon, yun daw ang pampadagdag tamis at dekorasyon sa lemonada.
Kumuha na rin si Tyang Idad ng kanyang pagkain. Kakaunti ang kinain ni Tyang Idad. Tinikman
lang niya ang linubak at saka inutusan ang apay na maglagay ng pagkain sa altar. Para raw ang
pagkain na ‘yon sa mga kaluluwang animasola at tawong lipod na mahuhuling dumalo sa apag.
Pagkatapos ng pag-apag, nagsipag-alisan na ang mga tao. Kung gaano sila kabilis nagtipon sa
bahay, ganun din kabilis ang kanilang pag-alis. Mas naunang nagpaalam si Tyang Idad na ang
sabi’y may aapagan pa raw sa kabilang baryo. Inabutan ni apay ang matanda ng beinte at
dalawang piraso ng tabako. Tumatanggi sana ang matanda ngunit nagpumilit pa rin si apay at
ipinasok ito sa bulsa ng kanyang damit. Matamlay na umalis si Tyang Idad nang gabing ‘yon.
Dahan-dahan namatay ang kandila sa altar. Malalim na rin ang gabi. Kung wala sana akong iba
pang gagawin maliban sa pagliligpit at paghugas na ginamit sa pag-apag, makakapanood pa ako
ng telebisyon sa bahay ni Manay Vacion. Pumunta ako sa banghiran at sinimulang hugasan ang
mga ginamit sa pag-apag. Kailangan ko pa ring pakainin ang aso na si Kagata, na nung gabing
‘yon ay hindi tumigil sa pag-atungol. Natapos na rin ang pag-uusap ni apay at May Celia. Mag-
isa kong natanaw ang apay na nakaupo sa may lilim ng puno ng langka na may nakadapong
kuwago na madalas kung makita sa puno simula nang magkasakit si amay. Nilagok ni apay ang
binili niyang anisado at mukhang napakalalim ng iniisip.
Mag-aalas-otso na nang mahugasan ko ang lahat. Hinintay ako nang tatay na matapos. Nung una,
parang naaasiwa pa siyang sabihin. Pero nagkuwento rin siya tungkol sa napag-usapan nila ni
May Celia. Plano raw ng tiya na papag-aralin ako sa bayan dahil wala naman daw itong anak.
Alam kong mabigat ang loob ng apay. Naramdaman ko ring awang-awa na siya sa amin ni amay.
Pinaramdam ko kay apay ang pagtutol ko sa kahilingan ng kanyang kapatid. Ayokong sumama
kay May Celia. Pumanhik ako sa silid ni amay at tiningnan siya. Tuluyan nang namatay ang
kandila. Ang liwanag na lang sa kabilang kalye ang pilit na tumatagos sa dingding namin na
parang natipon sa mukha ni amay. Tahimik ang buong paligid at himbing na himbing naman ang
amay sa pagtulog na halos hindi mo na nito marinig ang kanyang paghinga. Naputol ang
katahimikan ng gabing ‘yon nang sabay-sabay na umungol ang aso at ang kuwago sa puno ng
langka na sinundan nang hagulgol namin ni apay.
***
Mabilis na kumalat ang balita na patay na si amay. Maaga pa lamang ay nag-umpisa nang gawin
ni apay ang kabaong ni amay. Isang lumang lawanit at kawayan ang ginawang kabaong ni amay.
Sinabihan ako ni apay na bantayan ko raw si amay at baka dapuan ng langaw. Pinunasan ko ang
mukha ni amay ng basang bimpo. Di ko rin maiwasang paminsan-minsang umiyak.
Pananghalian na nang matapos ang kabaong ni amay. Hindi na siya inembalsamo. Dumating na
rin si Tyang Idad na siyang nagbihis sa bangkay ni amay. Pinasuot ni apay ang isang lumang
bestida. Yun din raw ang sinuot ni amay ng kasal nila ni apay. Pagkatapos inanyayahan kami ng
matandang albularyo na magdasal ng desinaryo. O Hesus ko kaheraki an kalag ni Rosita. Paulit-
ulit naming binigkas ang katagang ito hanggang sa maubos namin ang lahat ng butil ng rosaryo.
Pagkatapos manalangin nagsimulang makipag-usap si Tyang Idad sa ilang kababaryo namin.
Kaya raw namatay ang amay ay dahil may demonyong kumuha ng pagkain sa altar at naglagay
ng asin sa manok. Hindi raw nasiyahan ang mga tawong-lipod. Maghihiganti raw ang mga apong
langaw. Natakot ako sa narinig. Pero mas malalim pa rin ang lungkot na nararamdaman ko at
kung sakali ngang pumayag sa desisyon ni May Celia ang apay, ngayon pa namang wala na si
amay. Walang pumansin sa mga sinabi ni Tyang Idad.
Isang gabi lang naming pinaglamayan si amay. Merong mga nag-abot rin ng tulong sa amin.
May nagbigay ng isang gantang bigas, mga gulayin at isda. Pinapitas na rin ng tatay ang mga
bunga ng langka upang gataan. Hindi nakarating si May Celia dahil umalis raw patungong
Maynila. Puyat na puyat na ako at pagod sa paghuhugas ng mga pinggan nang makita ako ni
apay. Hinawakan niya ako sa balikat at sinabihang magbihis ako dahil baka matuyuan ako ng
pawis. Tipid ang mga salita ni apay. Tipid rin ang mga buntong-hiningang pinapakawalan ko ng
mga sandaling iyon.
Halos wala akong tulog nang gabing ‘yon. Hapon na nang ilibing namin si amay. Dumaan muna
kami sa simbahan upang orasyonan ang bangkay ni amay. Isang daan ang pagpapamisa kaya
nagdesisyon ang apay na orasyon na lang. Mas mura, sampung piso lang. Hindi na kami
pumasok sa simbahan. Marami-rami na rin ang taong nag-abang na lamang sa simbahan. Mainit
na mainit ang panahon. Matagal bago lumabas ang pari. Nagpapahinga yata ang pari nang
dumating kami. Nagsisimula na ring mag-ingay ang ilang tao. Nang dumating na ang pari,
sinigawan nito ang mga tao. Parang minadali lamang ng pari ang dasal kay amay at pagkatapos
binasbasan niya ang bangkay ni amay ng tubig. Kinakalawang na ang lalagyan ng tubig na
hawak ng isang sakristan na kasing edad ko. Tinangka kong silipin ang loob ng lalagyan ng tubig
na parang maliit na balde. Tatlong langaw ang nakita kung paanod-anod sa loob.
Sa isang hukay linibing ang nanay. Hindi katulad ng iba na may nitso. Medyo hinawi pa nga
namin ang mga talahib sa aming daanan. Gusto ko sanang pumitas ng mga cadena de amor na
nakabitin sa dinadaanan namin, pero sinaway ako ng isa naming kapit-bahay. Baka raw magalit
ang mga kaluluwa sa sementeryo. Tahimik na umiyak ang tatay. May ilan ring umiyak. Marahil
nakakalungkot nga ang kamatayan. Lalo na kung ganitong nakita mong tinatabunan ng lupa ang
isa mong mahal sa buhay. Nang mga sandaling ‘yon muli kong naalala si amay na matiyagang
ginugusgos ang mga patay na langaw sa aking ulo na noon ay abot balikat na ang haba at tuluyan
nang nawala ang mga panot.
***
Halos magdadalawang linggo matapos ilibing ang amay nang muling bumalik si May Celia. May
dala itong Pansit Bato, dinuguan at sinapot. Hindi na sana ako magpapakita nang tawagin ako ng
apay upang magmano.
Nakatatandang kapatid ni apay si May Celia. Sa bayan na siya nakatira simula nang
mapangasawa. May kalayuan ang bayan, aabutin ng isa’t kalahating oras ang biyahe. May
negosyo sila ng kanyang asawang si Pay Ramon. Nagtitinda si Pay Ramon ng karneng baboy,
kambing at baka samantalang may karinderya si May Celia. Maliban sa pagkain, nagtitinda rin si
May Celia ng mga pampaganda, sabon at damit.
Pagkamano ko, iniabot niya sa akin ang dala niyang kakanin. Lumabas sila ni apay at nag-usap
sa may puno ng langka. Pasilip-silip ako hanggang sa nakita kong mukhang nag-aaway ang
magkapatid. Walang imik ang apay. Mukhang tungkol uli sa pagkuha sa akin ang kanilang
pinag-uusapan. Maging ako’y nababahala sa kung anong magiging desisyon ni apay. Marahil sa
sobra kong pagkabahala n’on, nabitiwan ko ang pinggan na pinaglagyan ko ng dinuguan.
Tumapon ito sa lupa. Pinunpon ko para kahit paano mapakinabangan ni Kagata, mabilis itong
pinagpiyestahan ng mga langaw ngunit may dati na akong nakitang ilang mga patay na langaw
na nakahalo sa dinuguan na dala ni May Celia. Mga langaw na kakaiba, dahil yun yung mga
madalas kong makitang kumukumpol sa tae.
Pagsilip ko ulit, si apay na lang ang nasa labas, wala na si May Celia. Hindi ito nagtagal.
Malagkit ang pakiramdam ko sa hangin. Habang sinisimot ng aso ang dinuguan, naglilinis
naman ng balahibo ang layas na pusang si Kamranga na noon ay umuwi uli sa bahay. Maingay
ang mga ibong kirit-kirit. Nang bumuhos na ang ulan pumasok si apay at pinagsaluhan namin
ang malamig na pansit Bato at ang sinapot. Habang kumakain kami, nagsimulang magsalita si
apay. Mabagal ang pagbitiw ng mga salita. Pumayag siya sa kahilingan ni May Celia. Lumakas
nang lumakas ang buhos ng ulan sa labas at loob ng aming bahay.
Balisa akong natulog nang gabing ‘yon. Dati rati masarap ang matulog tuwing umuulan. Mas
malamig at parang umaawit ang langit. Magdamag na bumuhos ang ulan. Magdamag rin akong
nanatiling gising. Maging si apay, alam kong hindi rin dinalaw ng antok. Maaga pa nga itong
umalis. Hindi ko alam kung saan siya pumunta. At nang mga sandaling iyon, parang hindi ko
namalayan ang oras. Ang daling natapos ng gabi. At kung bakit dumating pa ang isang umaga
katulad noon na naging simula ng katapusan.
Kinabukasan, sabay sa sikat ng araw na nakita ko ang anino ni May Celia. Gaya ng dati may dala
uli siyang pagkain. Pulang pansit na may tamis-anghang ang lasa. Nadatnan niya ako sa may
pintuan, hawak ang walis tingting at isa-isang pinagpapatay ang mga langaw. Inalok niya ako ng
pagkain. Tinangka niya akong kausapin. Naramdaman ko ang pagtatangka niyang suyuin ako
kahit alam kong nagagaspangan siya sa akin. Ayaw ko sanang kunin ang dala niyang pulang
pansit dahil naalaala ko ang dinuguan. Ngunit mukhang masarap ang dala niyang ‘yon. Saka
n’on pa lamang ako nakakita ng pansit na pula tulad ng mga kuko niya. Binitiwan ko muna ang
walis tingting at tinikman ang pansit. Sunod-sunod ang subo ko dahil kakaiba ang lasa nito.
Nahalata ito ni May Celia at sinabihan niya akong mas marami pa raw ang ganyang kasarap na
pagkain sa karinderya niya. Iba’t-ibang uri ng pansit at luto. Mas masarap at mas mahaba pa raw
kaysa kinakain ko. Nakakalahati ko na ang pansit na pula nang dumating si apay. Uminom ng
tubig at umupo sa tabi ko. Ni hindi niya pinansin si May Celia. Basta hinawakan niya lang ako at
ang aking buhok na mas lalong bumibilis ang paghaba. Hindi na siya nagsalita at hindi na rin ako
umimik. Muli kong nakita ang sang katerbang langaw na padapu-dapo sa sahig namin, gusto
kung kunin ang walis tingting kaya lang sinabihan na ako ni apay na mag-ayos na at kunin ang
isang bayong na hinanda niya. Pumanhik ako at nakita kong nasa bayong na ang mga damit ko at
isang pares ng bagong tsinelas. Inabutan ako ni apay ng pera at nangako siyang dadalawin ako
nang madalas sa bayan. Nang araw na ‘yon sumama ako kay May Celia.
***
Malayo-layo rin ang bayan. ‘Yon ang una kong pagluwas mula sa amin. Nakita ko ang tulay na
ginagawa nina apay. Medyo may kalakihan ang tulay na ginagawa sa pagitan ng isang ilog.
Bagong daan daw ‘yon upang mas mapabilis ang pagpunta patungong bayan. Parang sungkaan
ang daan papuntang bayan. Siksikan ang mga tao sa loob ng dyip at maging sa taas nito ay may
pasahero. Tahimik ang mga nakasakay maliban kay May Celia na panay ang mura. Panay ang
panambitan ni May Celia nang bigla itong mapasukan ng langaw. Napahinto ito bigla sa
pagsasalita. Tiningnan niya ako. Nagpanggap akong walang nakita. At pinilit kong pigilan ang
pagtawa. Ngunit hindi lang pala ako ang nakakita. Pati ang binatang bubugahan na sana ng usok
ang kanyang hawak na tandang nang makita nito ang pangyayari. Muntik na itong mapaubo at
tumawa nang pagkalakas-lakas. Hindi nito napigilan na ipaalam sa lahat ang pangyayari.
Tumawa ang lahat, pati ako. Napahiya si May Celia at palihim niya uli akong kinurot.
Pagdating namin sa kanilang bahay, ipinakilala ako kay Pay Ramon, ang asawa ni May Celia.
Nadatnan namin itong kinakausap ang isa pang batang babae na sa kalauna’y nakilala kong si
Lourdes. Nahinto ang kanilang usapan nang dumating ako. Binaling ni Pay Ramon ang atensyon
sa akin at pinamano ako. Nahalata kong tahimik na lumabas si Lourdes sa sala. Malaking tao si
Pay Ramon. Malaki ang tiyan na parang kinulam. Sinabi niyang kamukha ko raw ang amay.
Hindi niya raw akalain na ganun na ako kalaki. Ang akala niya kasi pitong taon pa lang ako. Una
niyang napansin ang buhok ko. Hinawakan niya ito. Mabigat at magaspang ang mga kamay niya.
Pinipilit niya akong tingnan sa mata pero ibinabaling ko sa iba ang aking pagtingin. Maganda
ang bahay ni May Celia. Iba sa bahay namin. May isang napakalaking radyo at telebisyon. May
dalawa pang kasambahay sina May Celia, si Manay Norma at si Lourdes na matanda lang ng
tatlong taon sa akin. May tatlong kuwarto sa bahay. Isa sa mag-asawa, si Lourdes at May Norma
ay magkasama sa isang kuwarto at isang maliit na kuwarto sa may malapit sa kusina. ‘Yon raw
ang magiging kuwarto ko. Mas maliwanag ang ilaw sa bago kong tirahan. Mahaba at puting ilaw
ang parehong nasa sala at sa kusina. Ang sahig, hindi lupa tulad sa amin, doon pulang sahig at
paisa-isa lang ang langaw. Puti ang sahig sa banyo at iikutin mo lang ang isang bakal na elesi,
lalabas na ang tubig. Hindi ko kailangang mag-igib.
Matapos ang hapunan, sinabihan ako ni May Celia ng mga tungkulin ko. Maglinis ng bahay at
tumulong sa karinderya. Sunod na taon na lang daw ako mag-aaral at alanganin ang oras.
Tinanong niya ako kung anong baitang na ang inabot ko. Sabi ko Grade 1 lang, di ko pa po
natapos. Hindi na siya nagtanong pa ng iba. Pinakilala ako ni Pay Ramon kay Manay Norma at
Lourdes. Si Manay Norma ang naglalaba at nagluluto sa karinderya at si Lourdes naman ang
sumasama kay Pay Ramon sa katayan ng baboy. Walang imik si Lourdes. Parati siyang tulala.
Noon ko rin nalaman na hindi naman nagtitinda ng karne ang tiyo. Taga-katay ito.
Maaga akong humiga dahil sa pagod sa biyahe. Pero kahit anong gawin ko hindi ko pa rin
magawang matulog. Parang gusto kong umiyak, pero tiniis ko na lang. Saka ko naalaala ang
isang damit na kinuha ko kay apay. Yinakap ko ito at itinabi, inisip ko na nandoon lang si apay
sa tabi ko. Hanggang sa patayin na ang mga ilaw at huli kong narinig ang magkakasunod na hilik
sa kabilang silid.
***
Maaga pa’y gising na ang mga bagong kong kasambahay. Si Pay Ramon, mas maagang umaalis.
Alas tres ng madaling araw ay dapat gising na siya nang makarami ng kostumer. Kasama niya
nang pumupunta sa katayan si Lourdes na mamimili na rin ng mga kailangan sa karinderya. Mas
mainam ang maagang mamili, mas mura at sariwa ang mga gulay at isda. Mag-aalas nuwebe na
kung bumalik si Lourdes sa bahay pagkatapos ihatid ang mga lulutuin kay Manay Norma.
Pagdating niya, siya na ang maglilinis sa bahay at saka naman darating si Pay Ramon mula sa
katayan na kung minsan, kapag walang masyadong nagpapakatay, umuuwi itong lasing. Pero
mas madalas siyang pumupunta sa may riles at doon nakikipag-inuman sa mga tambay at kapwa
niya taga-katay. Madalang siyang pumunta sa karinderya.
Si Manay Norma ang nagluluto ng almusal. Daing at nilagang itlog ang madalas na agahan.
Pagkatapos niyang kumain, babanlawan na ang mga linabahan niyang damit. Si Lourdes na ang
magsasampay nito kung gahulin sa oras ang matanda. Bago maligo ang tiya ko, sinabihan niya
akong mauna nang kumain at pagkatapos maghanda na rin.
Kailangangang bukas ang karinderya bago mag-alasiyete. May mga papasok kasi sa opisina na
dito na nag-aalmusal. Nung una kong mga araw, nabighani ako sa dami ng ulam at pansit. Iba-
iba ang hugis, haba, lasa at kulay. Paborito ko kasi ang pansit, sabi ni amay, pampahaba raw ito
ng buhay. Kaya tuwing sasapit ang kaarawan ko, tinitiyak kong kumain ng pansit. Kahit na
malungkot ako dahil tatlong taon mula nang umalis ako sa amin, ni hindi ako binisita ni apay.
Tatlong taong mag-isa kong ipinagdiwang ang kaarawan ko.
Hindi lang pansit ang niluluto ni Manay Norma. Nagluluto rin siya ng ulam. May maanghang na
laing, gulay na puso ng saging, inihaw na tilapia, bulalo, sinigang na baboy na linagyan ng
bungkukan, puwag na may bibi, igado, pritong manok at marami pang iba. Parang palaging
piyesta sa karinderya.
Sa halos magtatatlong taon kong pamamalagi, wala akong matandaang araw na naging matumal
ang kita ng karinderya. Marami talagang suki. Kaya kahit na napagkasunduaan na papag-aralin
ako, ni minsan hindi ako nakatungtong sa iskwelahan. Kahit na madalas akong makakita ng mga
batang katulad ko na nakasuot ng uniporme. Mas kailangan raw ako sa karinderya at tama na raw
yung matuto ako kung paano isulat ang pangalan ko.
Nung una bantay lang ako, taga-tawag ng kakain at taga-taboy ng mga langaw. May inupahan
din si May Celia na tumulong sa paghuhugas pero hindi siya nagtagal. Parating nakakabasag
kaya pinaalis niya rin ito. Sinolo ko lahat ang trabaho. Tanging ang pagbugaw ko ng mga langaw
ang siyang naging pahinga ko. May pagbabago rin dahil hindi na tingting ang gamit ko, hinimay
na dahon ng saging na kailangan kung palitan araw-araw. Kung minsan kapag naiinis ako,
pinapatay ko pa rin ang langaw. Ngunit hindi ko na ito iniipon. Hindi ko na kailang gusgusin ng
langaw ang aking ulo dahil tumubo na ang buhok ko. Mahabang-mahaba hanggang baywang.
Madalas itong makaagaw pansin sa mga kumakain. Lalong-lalo na si Pay Ramon na walang
araw na pinalampas na hindi nito hinahawakan ang buhok ko. At nahalata ko ring pabigat nang
pabigat ang kamay ng tiyo. Magaspang at may mga maliliit na bulutong tubig sa pagitan ng
daliri.
***
Nung maglalabing dalawang taong gulang na ko, saka biglang nawala si Lourdes. Ni minsan sa
loob ng maraming araw ni hindi ko siya nakausap o nakalaro man. May sarili siyang mundo.
Matapos ihatid niya ang mga lulutuin, hindi na siya bumalik sa bahay. Sumama raw si Lourdes
sa kasintahan nitong marinero. Dinala niya ang lahat ng gamit at sabi ni May Celia, ninakaw pa
ni Lourdes ang ilan niyang alahas at damit. Walang nakakaalam kung saan siya nagpunta.
Konting pagbabago lang ang naganap nang umalis si Lourdes. Maliban sa naging mas madalas
na paglalasing ni Pay Ramon, tuloy ang buhay naming lahat. Napagkasunduaan na ‘yong ibang
ginagawa ni Lourdes ay ipapasa na sa akin. Ako na ang sasama kay Pay Ramon sa katayan.
Kailangan kong gumising araw-araw nang maaga. Ayaw ni Pay Ramon na nahuhuli sa trabaho.
Ako na rin ang naglilinis ng bahay. Pumupunta na lamang ako sa kainan kung malapit nang
mananghalian. Mabenta ang Pansit Bato na hinahaluan nila ng dinuguan. Hindi ako kumakain
nito dahil naaalala ko pa rin ang mga langaw. Kaya tinakot ako ni May Norma na madali raw
akong mamatay dahil maselan daw ako sa pagkain. Masustansya ang dinuguan at pampadagdag
ng dugo na parang talbos ng kamote.
***
Maaga akong bumangon sa higaan. Pagkaayos ko ng kumot at unan, naghilamos na ako’t
nagsepilyo. Para akong mabubuwal at naduduwal. Paglabas ko ng silid, gising na si Pay Ramon
at naghahasa na ng kanyang itak na gawa raw ng mga agta sa Bundok Asog. Uminom ako ng
maligamgam na tubig at yinaya na n’ya ako palabas papuntang katayan. Medyo madilim pa kung
umalis kami ng bahay at wala pang traysikel kaya naglakad na lang kami. Nang umagang ‘yon,
parang mabibiyak ang ulo ko sa sakit. Marami na ang tao pagdating namin sa katayan. Nandoon
din ang iba pang taga-katay. Malalaki ang katawan at ang tatalim ng dala-dalang itak. Lahat
sila’y walang suot na pang-itaas, pantalon lang na maong na punit-punit. May ilang nakikipag-
usap na sa mga bibili. Ang iba’y nag-uumpisa nang uminom ng tuba at gin. Maingay sa katayan.
Pinaghalong ingay ng tao at hayop. ‘Yon ang una kong pasok sa katayan. Ayaw ko sana pero
pinilit ako ni Pay Ramon. Maliban sa mga langaw na nakita ko na tahimik na pinagpipiyestahan
ang mga tumilamsik na laman ng baboy sa sahig, nakita ko rin kung paano katayin ni Pay Ramon
ang isang baboy. Pinukpok niya ito ng malaking tubo. Ni hindi ito nakasigaw. Tumae lang.
Maraming tae. Pagkatapos, linabas ni Pay Ramon ang isang maliit na kutsilyo at tinusok ang leeg
ng baboy. Bumuhos ang dugo. Mapupula at namimilog-milog. Kumuha ng isang itim na balde at
doon inipon ang dugo ng baboy na nagsimula nang dapuan ng mga langaw. Ito ang ginagawang
dinuguan. Pinilit kong hindi maduwal kahit na kinilabotan na ako sa ginagawa ng tiyo. Nakita
kong binuhusan ni Pay Ramon ng mainit na tubig ang baboy. Pagkatapos, inahit niya ang mga
banat na balahibo ng baboy. Napahawak ako sa buhok ko.
Mabilis ang pag-ahit ni Pay Ramon. Sanay na sanay siya. Pagkatapos, linabas niya ang matalim
na itak at pinagpira-piraso ang baboy. Nakita ko kung paano niya ito hinati-hati at pinaghiwa-
hiwalay ang mga lamang-loob. Ang puso, atay, bituka, ang ulo—lahat. Saka may inalis si Pay
Ramon sa bahaging likuran ng aboy. Makakabuti raw sa mga batang bilot ang kumain noon.
Ihawin ko raw. N’on ko nalaman na babae pala ang kinatay na baboy.
Pagkatapos makuha ang dugo na gagawing dinuguan, kalahating kilo ng atay at sampung kilong
karneng kakailanganin sa sinigang, lumabas ako ng katayan at namili ng ilan pang gagamitin sa
pagluto. Nakamura ako sa agtang binilhan ko ng dalawang lata ng tabagwang. Bumili rin ako ng
mga gulayin—langka, puso ng saging at hilaw na papaya. Lalong sumakit ang tiyan ko.
Hindi ko masyadong maintindihan ang naramdaman ko nung araw na ‘yon. Nang magsasara na
kami saka naman may nahalata si Manay Norma sa palda ko. Dugo! sabi ng matanda. Kinabahan
ako dahil baka tumae ako ng dugo. O baka tilamsik lang sa may katayan. Hindi ako
nakapagsalita. Tiningnan ako ni May Celia at isinama sa loob ng banyo. Nakita kong dumudugo
ang akin. N’on ako bigla napahagulhol. Pinilit akong sawayin ni May Celia at ipinaliwanag n’ya
sa akin na normal sa isang dalaga ang ganun. Nagmamara’ut na kunu ’ko. Pinaalis n’ya ang panti
ko at ipinapunas sa mukha ko. Nandiri ako. Pero sabi niya, kung hindi ko raw gagawin ‘yon mas
nakakarimarim ang tubuan ng tagyawat. Kaya sumunod na lamang ako. Hindi niya na rin ako
pinahugas ng maiitim na kawali at malalaking kaldero. Baka raw kasi umitim ang dugo ko.
Nauna na kaming umuwi ng tiya at pagdating namin nandoon na si Pay Ramon, nanonood ng
telebisyon. Kinuwento ni May Celia ang nangyari sa akin. Biniro ako ni Pay Ramon na kaya raw
ako dinudugo dahil kumain ako ng puki ng baboy. Napatawa si May Celia. Hindi ako tumawa.
Dahil sa totoo lang hindi ko naman talaga kinain ’yong binigay niya. Tinapon ko ito sa labas ng
katayan.
Pagkabihis ni May Celia, pinalukso niya ako sa hagdanan. Mula sa ikatlong baitang, tumalon ako
na parang palaka. Tinuruan niya rin akong lagyan ng lumang labakara ang panti ko. Marami
pang bilin sa akin si May Celia. Labis kong ikinabahala ang sabi niya na buwan-buwan na raw
akong dadatnan ng pagdudugo. Inisip kong isa ‘yong sumpa. Marahil paghihiganti pa ito ng mga
tawong lipod o kaya’y ng mga malignong langaw.
Binigyan ako ng bagong dalawang panti ni May Celia na halatang galing pa sa aparador. Amoy-
alkampor. Medyo may kaluwagan at makati-kati ng isuot ko. Limang araw akong ganun. Limang
araw ng hindi maintindihang sakit ng ulo at ng pakiramdam. Limang araw ng pagluluksa. Kung
nandoon lang sana si amay at apay.
Natakot ako sa kalagayan kong ‘yon kaya kahit na mahirap para sa akin, pinilit kong kumain ng
dinuguan para huwag akong maubusan ng dugo. Kahit na parati kong naaalala ang mga langaw.
Naging bugnutin rin ako ng mga araw na ‘yon. Lalo na kung hindi ko maiintidihan ang gustong
kainin ng mga kostumer. Minsan nama’y kakain na lang, hahawakan pa ang buhok ko.
Nayayamot ako dahil dumarami na rin ang langaw na kahit anong lupit ng pangbubugaw ang
gawin ko at ilang kandila ang itirik, hindi na ito natatakot.
***
Sunod na Linggo, habang kumakain kami ng pritong turay saka gulay na ug-ug, nagpaalam si
May Celia na aalis siya papuntang Maynila sa darating na Miyerkules. Kukunin niya raw ang
mga bagong damit at sapatos. Kaya binilin niya ang karenderya sa amin ni Manay Norma.
Magtatatlong araw daw siyang mawawala. Nagsasalita pa siya nang bigla akong natinik.
Sinabihan ako ni Manay Norma na bilog-bilogin ko raw ang kanin bago isubo para makasama
ang tinik na malalim yatang kumapit sa lalamunan ko. Hindi tumalab ang payo ng matanda.
Kaya binigay ni Pay Ramon sa akin ang basong iniinuman niya. Pinainom niya ako doon para
maalis ang tinik. Pinanganak raw kasi siyang suwi. Naaalis daw nito ang tinik. Ngunit hindi
tumalab ang sabi ni Pay Ramon. Kaya pinalapit niya na lang ako sa kanya. Lumapit ako at
hinawakan niya ang leeg ko. Maaalis niya raw ang tinik dahil pinaglihi siya sa pusa. Hinimas-
himas ang bahagi ng leeg ko, malapit sa ’king dibdib. Mariin at dahan-dahan. Nang tinanong
niya ako kung wala na raw ang tinik, nagpanggap ako na wala na ito. Habang sinasansan ni Pay
Ramon ang leeg ko, naalala ko ang baoy na kinatay. May limang malalaking kulugo rin ang
kamay ng tiyo. Natuwa naman si May Celia sa nakitang inaakalang kakayahan ng asawa. Sa
totoo lang, nawalan ako ng ganang kumain. Tiniis ko na lang ang tinik.
***
Alas-otso na nang makaalis si May Celia. Pag-uwi namin ng bahay, natulog agad si Manay
Norma. Binilin niya na ako na lang ang magbukas sa tiyo. Hintayin ko raw. Maghahating-gabi na
nang dumating si Pay Ramon—lasing na lasing. Halos masira ang pinto sa lakas ng katok niya.
Magmamano sana ako nang bigla niya akong siniil sa mukha. Sinabihan niya akong magbihis at
may pupuntahan kami. Ayoko sanang gumayak. At gusto kung umiyak. Pero wala akong
nagawa. Ipapakilala niya raw ako sa mga kaibigan niya. Natakot ako dahil madilim na sa daan at
amoy tuba pa siya. Singbilis ng pintig ng puso ko ang sunod-sunod na hilik ni Manay Norma.
Nagbihis ako suot ang bestida na naiwan ni Lourdes. Sa pagmamadali ko, baliktad kong naisuot
ang tsinelas ko. Umaapaw ang pagkabagabag ko nang sandaling ’yon.
Habang naglalakad kami, parang sasabog ang puso ko. Hawak-hawak ako ni Pay Ramon sa siko.
Mahigpit na mahigpit. Mabilis ang bawat hakbang namin at halos kinakaladkad ako. Hanggang
sa marating namin ang istasyon ng tren. May limang lalaki kaming nadatnan na nag-iinuman.
Pang-anim ang tiyo. May kadiliman ang lugar dahil isang bombilya lang ang ilaw. Tatlo sa mga
lalaking ‘yon ang namukhaan ko. Yung isa, madalas ring kumakain sa karenderya, tsip yata ang
tawag sa kanya. May dala itong baril parati. Doon ako sa tabi niya pinaupo ni Pay Ramon. Inisip
kong tumakbo, tumakas sa madilim na lugar na ‘yon, pero inisip ko kung saan ako pupunta.
Wala akong makitang sagot sa aking utak.
Lumakas lalo ang tawa ng mga kaibigan ni Pay Ramon. Panay duwal ng takal ang pulis sa tabi
ko. Umaalingasaw ang panghi at baho ng sahig. Parang init ng lupa. Maliban kay Pay Ramon,
lahat ng limang lalaki ay bumubuga ng usok—mabaho. Nagsimulang magtanong ang isa sa
kanila. Ang daming tanong. Taga saan ka ba? Ano ka ni Ramon? Umiinon ka ba? Pinaamoy sa
akin ang baso. May regla ka na ba? Lahat sila nagtatanong. Pero kahit isa, wala akong sinagot sa
kanila. Tiningnan ko sila, tinangka kong iguhit ang mukha nila sa isip ko. Pare-pareho ang
naging tingin ko sa kanila. Lahat sila mukhang langaw. Malalaking langaw. Nanlilisik ang mata
na hindi kumukurap. Ito ang huling bagay na nakita ko nang gabing ‘yon. Wala na akong ibang
maalala. Maliban na lamang sa biglang nagdilim ang pagtingin ko. Para akong pinalo sa batok.
Parang ‘yong baboy sa katayan. Walang lumabas sa lalamunan ko. Hindi ako nakaiyak o
sumigaw man lamang. Napahandusay ako sa sementong sahig. Maraming maliliit na bato at
buhangin na parang natatakot at nagtatangkang magtatago sa katawan ko. Hanggang sa
naramdaman kong may mamasa-masang mga dila ang parang tumutusok sa leeg ko. Parang
matatalim na kutsilyo ang mga dila. Lalong lumalalim ang tinik sa lalamunan ko. Lalo itong
sumasakit. Naramdaman ko rin ang magagaspang na kamay na humihimas sa katawan ko. May
humihila sa buhok ko. May umaamoy nito na parang nagliliyab ang paputol-putol na hiningang
lumalabas sa ilong. Parang amoy ng sunog na buhok ang lumalabas sa bibig nila. Hanggang sa
pinunit nila ang damit ko. May pilit na pumiris sa suso ko. Naramdaman ko na ring may
humubad ng panti ko. Isa-isa silang umibabaw sa akin. Mabilis. Marahan. Mabilis. Hanggang sa
maramdaman ko ang dahan-dahang pag-uga ng lupa. Parating na ang tren—malaki at mahabang
sasakyan. Sabay bumuhos ang dugo—bilog-bilog, mainit at walang patid. Hindi natigil ang
pagbuhos ng dugo. Mabilis, rumaragasa ang pagbuhos. Gusto kong tumayo para kunin ang
pinira-pirasong damit ko. Kaya lang, ang bigat-bigat na nang katawan ko—parang nakapasok sa
tiyan ko ang mahaba’t malaking sasakyan na panadalian lamang na dumaan. Parang pinasok ang
loob ko ng tren.
***
Pagkatapos ng pinakahuling lalaking dumapa sa akin, naramdaman ko ang nahihirapan na akong
huminga. Pikit ang mga mata kong pinipilit kong buksan. Pero ayaw. Ayaw na yata nitong
makakita ng mga langaw. Gusto kong sumigaw pero ngatal na aking lalamunan, walang
lumalabas.
Unti-unting nagdilim ang aking paningin. Wala na akong makita maliban sa kadiliman. Pero
nararamdaman ko pa rin sila—ang mga langaw. Dahan-dahan nang nagsipag-alisan ang ilan
nilang kasamahan. Natira na lang ang pulis at ang tiyo. Narinig kong sinabi ng pulis kay Pay
Ramon na bayad na raw ang utang ng tiyo ko sa kanya. Tabla. Mag-uumaga na nang makaalis
silang lahat ngunit hindi ang mga langaw na noon ay nagsisimula nang dumapo sa akin.
Tinatangka ko itong bugawin—ginagalaw ko ang aking mga kamay—matigas na matigas ito.
May mga langaw na rin na palipad-lipad at padapu-padapo sa labi ko—kaya pilit ko itong
hinihipan palayo sa aking mukha. Walang lumalabas na hangin. Naaalala ko ang mga umagang
katulad nito. Umuupo ako sa may pintuan, manghuhuli’t papatayin ko ang mga langaw para
pagdating ni amay igugusgos niya ito sa ulo ko—para raw tubuan ako ng buhok. Ngunit ngayong
umaga kahit anong pilit na taboy ko sa mga langaw—damang dama ko ang maliliit na paa nitong
parang tinutusok ang laman ko kahit na tinakpan na ang ilang bahagi ng katawan ng dyaryo ng
dalawang lalaking iniwanan na akong nakahandusay sa sahig na pareho ko nang malamig na
malamig.
This story won Second Prize for the Short Story in Filipino in the 2006 Palanca Awards
PINAGROK ni Estelito Jacob

Duration: 2 Days

1) Show the picture of puyo to 1. The teacher will show
students and ask them what a video clip from
puyo and pinagrok are. YouTube on women
2) Ask the students if they are being battered by their
familiar of the preparation husbands.
and cooking of pinagrok or 2. The teacher will
inun-on. generate impressions
Pre-reading 3) Tell the students that they and reactions from the
will study the poem about students.
the Bikol dish called 3. The teacher will
‘pinagrok’ and ask them to discuss RA 9262 of
look for the meaning of 2004.
patriarchy and to give 4. The teacher will
examples of this. introduce the poem
‘Pinagrok’ by Estelito
Jacob, a Bicolano poet
who hails from
Camaligan, Camarines
Sur.
1) The teacher will read the 1. The teacher may also use
poem expressively or assign the English translation of the
a good reader to read the poem Pinagrok.
poem while other students
read silently.
2) Ask the students what
images stand out in the
poem. Elicit that the puyo
fish that is first thrashed
with a broom is a metaphor
for a wife who is battered by
her husband. Process with
Reading and Discussion the students how they feel
about men beating up their
wives or other members of
the family.
3) Discuss Questions:
 Who is the persona in the
poem and what images
he/she see in the pinagrok
dish? Explain your answer.
 Note that this image is the
central metaphor of the
poem. List three images of
what is done to the fish in
comparison with what
happens to a battered wife.

 Choose two or three words
in the poem which have
similar meanings or which
appeal to one of the five
senses. What mood or tone
do these words create? For
example, pinugok and
dinukdok or ‘thrashed and
pounded’ are similar in
meaning. These both create
a tone or mood of anger and
violence in the poem.
 Explain the last two lines of
the poem.
 What does the poem say
about patriarchy?
(Formative)
1) The teacher will ask the 1) The teacher will

students to create a divide the class
slogan/painting/poster into two groups.
promoting awareness on 2) Each group will
violence against women and perform a dramatic
children. choral recitation.
2) The output will be posted in 3) The performance
the campus and on their will be graded
Facebook accounts for according to the
Post Reading information dissemination. following rubrics:
3) The output will be graded (Summative)
according to the following
rubrics. (Summative) Creativity – 30%
Originality – 30%
Creativity – 25% Mastery and
Originality – 25% choreography – 30%
Craftsmanship – 25% Overall Performance –
Overall (Grammar for 10%
slogan) – 25% Total – 100%
Total – 100%
PINAGROK ni Estelito Jacob
Exodo 20:12: Galangan mo an saimong ama asin ina, tanganing maglawig an saimong aldaw sa
daga na itinao nin KAGURANGNAN saimong Dios.
Patawaron ako nin Dios, 'Nay!

Hilinga:
Kun ika hapulason ni Tatay,
garo ka puyo sa kaldero
na pinugok asin dinukdok nin sigid.
Haros malapnos an saimong kublit

siring sa kiskis kan puyo
na nilamasa kan pahingurag na gihoy.
Dangan minarokrok ka sa malipot na lanob

asin minaagrangay sa lanit
kan pinahid na algudon
na basa-basa sa maisog na alkohol.
Siring sa puyong nakarokrok sa malipot na tingga
nagpipilik-pilik sa lanit kan binubong suka,
sinabwag na sibulyas, bawang, laya
asin tinultog na paminta.
Dangan masisiripan ko an saimong mata

mantang hinahapiyap an lanog na lawas
nagbubutas nin dakol na luha
siring sa ganot kan nakasunad na kaldero,
nakikidumamay sa agrangay kan puyong pinagrok.
Dangan aroatyan, mahihiling ko

mapahadok ka ki Tatay!
'Si niya!
Kun ika, 'Nay, sarong pinagrok,
panamita si tatay kan saimong siram
alagad dai nungka magtugot
na ika maubos
na dai madugi an saiyang halanuhan.
POACHED FISH by Estelito Jacob
Exodus 20:12: Honor your father and your mother, that you may have a long life in the land
which the Lord, your God, is giving you.
May God have mercy on me, 'Nay!

See here:
The way Tatay handles you,
you could well be the puyo fish in a pot
first thrashed and pounded with a broom.
Your skin is almost flayed

like the scales of a fish
skinned vigorously with a broom.
Then you cower against the cold wall

and whimper from the sting
of the cotton swab
drenched in strong alcohol
like the fish in the cold iron pot
that squirms, blanched in drizzled vinegar,
sprinkled onions, garlic, ginger
and crushed pepper.
Then I will glimpse your eyes

as you soothe your bruised body
spilling copious tears
like the sweat of the steaming pot,
sharing in the misery of the poached fish.
Then later, I will catch the sight

of you letting Tatay kiss you!
'Bullshit!
If you, 'Nay, are fish,

give Tatay a taste of your flavor
but never ever allow
yourself to be swallowed down whole
without first getting a bone stuck in his throat.
-Translated by PVMSantos
HOMECOMING by Luis Cabalquinto

Duration: 2 Days

1. Ask the students to listen to 1. The teacher will ask
a music entitled Home by the students if they
Aiza Seguerra. have been away from
2. Ask the students about their home and how did they
feelings or understanding of feel about being away
the song. from home.
Pre-reading 3. Tell the students they will 2. The teacher will ask
read a poem about the challenges they
homecoming or about being have experienced when
in a place where their hearts they were not at home.
truly belong. 3. Teacher will write the
answers of the students
on the board for
processing after
reading the text.
OR
1. The teacher will show

a short documentary
film of overseas
Filipino workers
working in different
countries and their
experiences abroad.
2. The student will
describe the life of
OFWs using
adjectival phrases or
adjectives.
3. The teacher will
refresh the student
about adjective.
1. Distribute the copies of the

poem. Students will read the
poem silently.
2. Teacher assigns to read the
poem with emotions.
3. Discussion:
a) What are the indications
that the persona in the
Reading and Discussion
poem is in his/her home?
b) How can you relate the
song Home of Aiza
Seguerra with the poem
you have read?
c) What do you think is the
emotion of the persona
in the poem? Prove it by
providing lines from the

poem.
d) In line number one, what
do you think is the
emotion portrayed by the
persona?
e) How do you interpret
stanza number four? Do
you think he/she wants
to stay or leave the
place?
f) What do you think is the
setting of the poem? Is it
a city or a province?
Prove your answer by
mentioning some lines in
the poem.
g) Relating to the previous
question, differentiate
life in the city from the
province. Give at least
five differences. Where
do you want to stay?
Why? Students will have
to post this in their
Facebook account using
a hash tag (#) sign so the
teacher can easily track
the progress of their
posts. This can also be
shared in the group’s
Facebook page.
h) The students will also
share their personal
experience about
missing home plus they
have to share the best
comment they received
from their Facebook
friends. (Formative)
Post Reading 1. Teacher asks the 1. The teacher will ask

students to create a talk the students to create a
show and will interview contemporary dance
an overseas Filipino portraying a message
worker and will ask the of homecoming or
OFW to share his/her missing home.

experience about
coming/missing home OR
and also ask him/her
about the differences 1. Create a shadow play
about being home and portraying a message
being away from home. of homecoming or
2. The students should missing home.
record the interview (Summative)
process like a magazine
talk show. This can also
be uploaded on Youtube
and share to the
Facebook group of the
class. (Summative)
Note: The teacher can also use ‘Pagsakay sa Tren’ by Victor Dennis Nierva to contrast the idea
of homecoming from the poem ‘Hometown’
Worksheet 2
Language Activity - Underline the adjectives used in the poem and circle the word it modifies.
Example is provided.
HOMETOWN (from the book Moon Over Magarao)

Luis Cabalquinto
After a supper of mountain rice

And wood-roasted river crab
I sit on a long bench outside
The old house, looking at a river.
Alone, myself, again away

From that other self in the city
On this piece of ancestor land,
My pulses slowed, I am at peace.
I have no wish but this place –

To remain here in a stopped time
With stars moving on that water
And in the sky of a brightness
Answering: I want nothing else

But this stillness feeling me
From a pure darkness over the land
That smells ever freshly of trees.
The night and I are quiet now

But for small laughter from a neighbor,
The quick sweep of a winged creature
And a warm dog, snuggled by my feet.
THE WAY OF THE REJECTED by Jaime Jesus Borlagdan

Duration: 2 Days
1. The teacher will place a 1. The teacher could also use
framed photo of a depressed the Bicol translation of the
man on the table and will given poem.
ask the students to give the
emotion being portrayed by
the man on the photo.
2. Teacher will ask the students
if they have experienced
Pre-reading rejection of any form.
He/She will let them share
experiences on rejection.
The teacher will ask the

students about their feelings
when they have experienced
rejection and how did they
cope with that experience.
3. The teacher will introduce
the poem entitled ‘The Way
of the Rejected’ by Jaime
Jesus Borlagdan of Tabaco
City, Albay.
1. The teacher or a student will
read dramatically the poem
using a dramatic sound
effect.
2. The teacher will ask the
students to list those words
that are unfamiliar to them.
3. The teacher will ask
Reading and Discussion volunteers to unlock
difficulties.
Discussion:
1. Who is the persona in
the poem?
2. Why did the rejected

person decide to leave
the place where the
rejection happened?
3. If you were the person
who rejected another
person, how are you
going to react to the
behavior of the rejected?
4. Interpret: His every step
is grounded by the blade
of broken pebbles; he
traces in the concrete
cracks the shards within
him.
1. The teacher will ask the 1. The teacher will ask
students to create a poem the students to create a
about his personal reverse poetry about
experience on rejection. their personal
2. The student will perform the experience on
written poem in a form of rejection.
spoken poetry. (The teacher Note: Show sample
will show a sample of a models
spoken poetry) 2. The student must put
3. The teacher will grade the their written output in
Post Reading students according to the powerpoint with an
following rubrics: audio of their voice
Creativity – 30% reading the text.
Dramatic Effect – 30% 3. The teacher will show
Mastery – 30% a sample of reverse
Audience Impact – 10% poetry.
Total – 100% 4. The teacher will grade
the students according
to the following
rubrics:
Creativity – 30%
Dramatic Effect – 30%
Use of Technology –
20%
Overall Impact – 20%
Total – 100%
THE WAY OF THE REJECTED
By Jaime Jesus Borlagdan
Let us approximate the thoughts of the rejected, as he carries himself home.
Quickly, he will leave the place where it happened, the place where the one who left is in; he
wants to arrive at a shelter immediately.
Because inside is a tangle he cannot undo, he likes to quickly reach something easy to know.
Let us approximate the thoughts of the rejected, while in the dark path he feels for the way. In his
every step stones and grass combine, but all he can taste is sharpness, all he remembers are
thorns.
Under the canopy of night lights, he veils the brilliance of the gem that is forming in his eyes.
His every step is grounded by the blade of broken pebbles; he traces in the concrete cracks the
shards within him.
No matter how he hastens, the night is long like meeting one who will not arrive. What is
brought to a stop hurriedly will not end, the sting of injuries will ache more while suffered.
The clarity of what is to be forgotten intensifies in the closing of eyes, perplexity increases in the
darkness, one circles around the beginning even more.
AN DALAN KAN SINAYUMAHAN
Ni Jaime Jesus Borlagdan
An Dalan kan Sinayumahan
Hunaon ta an hurop-hurop kan sinayumahan, mantang pigdadara kaini an sadiri sa ulian.
Hihidalion niya an paghali sa pinangyarihan, kun hain an saiya nagpahali; muya niyang
masampot tulos an sarong sirungan.
Mala sa gubot na dai niya masabutan sa laog, muya niyang masampot tulos an madali masabot.
An hurop-hurop kan sinayumahan, hunaon ta, mantang sa madiklom na agihan pigmamati niya
an dalan. Sa saiyang timak saralak an gapo buda awot, pero anas panas an saiyang namit, an
saiyang tanda, puros tunok.
Sa pandong kan mga patente kan banggi an brilyanteng nabibilog sa saiyang mata pigrarayo niya
an silyab.
Pigtatais an saiyang lambang lakad kan tarom kan tipak na mga batiris. Pigsususog niya sa batak
sa paril an pasa sa saiyang laog.
Dawa anong dali-dali, halaba ining banggi arog kan pagtagbo kan dai na makakaagi. Dai tulos
matatapos an muya nang matapos, dulo na maduso an haldat na pigtitios.
An muyang lingawan lalo an linaw sa piyong, sa diklom dulo an libong, dulo an pagtalibong sa
puon.
AROG KAINI PALAN ni Abdon Balde Jr.

Duration: 2 Days
Suggested Activities Other Suggested Activities
Tasks
Pre- 1. The teacher will play a video entitled ’Sa
Reading Aking Pagtanda’ (the video will come from
https://www.youtube.com/watch?v=RNHui
99xeIs)
2. The students will watch the video.
3. The teacher will ask questions related to the
video watched.
4. The teacher will ask the students to reply to
the letter made by their aging father/mother

(assuming).
5. The teacher will play instrumental music
while the students are writing an informal
letter.
6. The activity will only last for 10 minutes.
7. The teacher will ask three volunteers to read
their letters.
8. The teacher will tell the students about the
text to be read and will collect the students’
output.
Reading 1. The students will listen to the recorded copy

and of the poem.
Discussio 2. The teacher will play the audio twice.
n 3. The students will answer the questions
prepared by the teacher.
a. Who is the persona in the poem?
b. What do you think is the gender of the
persona? Prove it.
c. What are the exaggerated statements
about aging in the poem?
d. What are the problems encountered by
the old people? State some lines from
the poem.
e. What images are associated with aging?
(Formative)
4. Teacher will discuss ageism and its

disadvantages.
5. Students will fill out a table to differentiate
old people from young people and old
people from the province and old people
from the urban. (Refer to worksheet 1 & 2)
6. The teacher will process the answers of the
students.
Post
Reading 1) The teacher will ask the students if they 1. The teacher will ask
have Facebook or Instagram account. If yes, the students to write a
students will post a status message on their letter to their
Facebook accounts telling their future plans grandparents/parents
once their parents reach the old age. in response to the

Students must use the following hashtags so letter read by the old
teacher can check the progress of their man on the video clip.
posts. #ReachingOldAge #ArogKaniPalan. The student will
If the students do not have Facebook assume that the
account, the teacher and those who already person who read the
have will assist them in creating one. letter was their
father/mother/grandpa
2) Students must promote their Facebook post rents.
to solicit as much higher as /likes/hearts Note: Informal
from their friends. Students who will get Letter - a letter you
higher number of likes/hearts will receive would write to a
extra points. friend, a family
member or an
acquaintance.
2. The teacher will
secretly send the
letters to their parents
or grandparents.
Worksheet 1
Differences Between Young and Old in terms of Physical, Emotional, Psychological, Social Changes
Young People Old People

Physical Physical
1) 1)
2) 2)
3) 3)
Emotional Emotional
1) 1)
2) 2)
3) 3)
Psychological Psychological
1) 1)
2) 2)
3) 3)
Social Social
1) 1)
2) 2)
3) 3)
Worksheet 2
Differences Between Old People form Urban and Old People from Rural
Urban Oldies Rural Oldies

1) 1)
2) 2)
3) 3)
AROG KAINI PALAN ni Abdon Balde Jr.
Arog kaini palan

Pagka naggugurang:
Pagmuklat pagkaaga
Ugma man ta buhay pa,
Alagad sa enot na gios 5 gios – kilos, galaw
garing nakagapos;
pag biglang minabuhat
mga tulang minaragaak!
Maihi man sana
Minatukaw pa sa kubeta, 10
ta pag tindog na nagtiris nagtiris - tumulo
narurupit an bitis. narurupit - nababasa
nababasa
An linanot na pamahawan linanot - lugaw
sakob na an pangudtuhan.
Maski bunay pag linaga, 15
masakit na an pagsapa.
Sa sira mang malasugi
o sardinas nadudugi.
An kinaon na kalunggay
Minaluwas luhay-luhay, 20
kalunggay man giraray.
Nakakainom pa man
linaga na lakad-bulan.
Takot na sa santol
ta masakit ma-tubol. 25
Likay sa tagiti,
sa tunog kan banggi,
ta pag sinipon
dai na makakabangon
Pag biglang napalapiga 30
dagos napapatihaya.
Pababa man sa hagyanan
halhal sa kapagalan.
Pag nagbalyo sa tinampo
gabos na awto minapundo.

Nangingiturog sa sinehan
dawa an pasali bakbakan.
Pag nakahiling ki burak
ataol an pighahanap.
Pag-abot kan kumpleanyo 40
dai nang kakuntemporanyo;
kaya gabos na nagbibisita
saro-sarong nagbibisa. 45
Pag-abot kan sinaron
nagdidiklom an paglaom
na makatukdo ki bitoon
sa mga panganoron.
Kun malipot an banggi 50
ranga pa man salampati
mientras kugos an sadiri.
MEET AND GREET

Duration: 1 Day
Suggested Activities Other Suggested Activities
Tasks
Initial Task 1. The teacher will ask the students if they 1. Teacher will flash on
know popular writers in the Philippines PowerPoint some
or in other countries? pictures of popular
2. Teacher will also ask students if they authors in the
know authors/poets/playwrights in Bicol. Philippines and in
If none, teacher will introduce some of other countries and
the popular Bicolano writers and their their contributions.
contributions in the world of literature 2. The students will
particulary in Bicol and Philippine guess the names of
literature. the
authors/poets/playwri
ghts from the options
provided.
3. The teacher will give
the biographical
information of the
said Bicolano
authors.
1. The teacher will ask the students to attend 1. The teacher will
Final Task to a talkshow format meeting and show a video about
greeting the local authors of Bicol region. the interview

2. Students will have a chance to ask conducted by other
questions to the invited local students to the local
authors/poets. authors.
3. Students will also have the chance to 2. Students will also
purchase books from the local authors. have a chance to
know more about the
authors apart from
the information
written online and in
their published
books.
3. The teacher will
conduct a quiz bee
about the information
of the local authors.
Groups who will earn
highest score will be
declared winners.
(Teachers’ discretion
on the categories as
to easy, average and
difficult rounds)
MGA ORAGON nin LITERATURANG BIKOL

Frank Peñones – Siya na an pinakapursigido asin produktibo sa pagsurat asin pagpublikar sa
tataramon na Bikol dawa dai pa ini gayong uso. Halangkaw an posisyon niya sa kanon kan
literature sa lengwaheng Bikol.
Esting Jacob – nagsurat man asin nagpublikar, sadiring gastos pa ngani, nin mga rawitdawit asin
osipong pan-aki niya. Dakulang onra man para sa Bikol na napili an saiyang Nirukitdukit sa
serye nin Ubod kan NCCA. Siya an solamenteng parasurat sa tataramon na Bikol sa seryeng ini.
Kristian Cordero – dawa hoben pang marhay, ma beinte uno pa sana, dakul naman an pigsurat,
asin nalagda na an mga rawitdawit niya sa Filipino, Naga asin Rinconada Bikol sa Mga Tulang
Tulala.
Rudy Alano - para sa inspirasyon asin pagtukdo niya sa mga indibidwal na nagsusurat na
ngonian sa Bikol. Teacher pa ngani siya ninda Frank, Tito, Pempe Valiente, Esting, asin iba pang
mga parasurat sa Bikol ngonian.
Levy Aureus – dakul an nagdadangog asin nagbabasa sa saiyang mga makangisi asin mala-
rawitdawit na kolum sa radyo, dawa sa mga publikasyon kan mga Bikolnon sa ibang rona.
Fr. Wilmer Tria – para sa pag-intellectualize kan tataramon na Bikol, sa pagsurat niya nin
philosophical essay sa lengwahe asin sa libro niyang An Satuyang Tataramon.Gode Calleja.
Luis Cabalquinto - para sa Burak, an solamenteng regular na publikasyon nin rawitdawit sa
tataramon na Bikol, asin para sa globalisasyon kan tataramon na ini.
Madali nang makaiba sinda Raffi Banzuela asin Jun Belgica, pagkapalagda ninda kan librong
Albay Viejo.
Dakul pa dapat an kaiba digdi, arog kan ibang miyembro nin Kabulig, sa mga host ta digdi arog
ki Jaz, kaya lang, kaipuhan pang madugangan an mga nalagda ninda sa lengwaheng Bikol. Igwa
mang matitibay asin oragon na parasurat na Bikolano, por ehemplo, sinda Marne Kilates, Mark
Lopez, Alvin Yapan, Danton Remoto, asin iba pa, yaon ngani an iba sainda digdi, pero mas sa
Ingles asin Filipino sinda nagsusurat, kaya sa mga Palanca, SEAwrite, asin iba pang
pambanwang honor roll sinda kabale.
References:
Santos, Paz Verdades and Borja-Prado, Maria Obras Maestras: A Manual for Teaching
Bikol Literature, Ateneo de Naga University Press, 2014, pp. 27-31
“Pinagrok” ni Estelito Jacob’s Mga Nirukitdukit 2005 and in Santo, Maharang

Mahanis na Literatura sa Mga Tataramon na Bikol, 2009.
Cabalquinto Luis, Moon Over Magarao: New and Selected Poems, The University of the
Philippines Press
Collie Joanne, Slater Stephen, Cambridge University Press, Cambridge, 1987
https://www.youtube.com/watch?v=RNHui99xeIs)
https://psychcentral.com/encyclopedia/ageism/

Module 1A

Caricato da

Informazioni sul documento

Descrizione originale:

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

Module 1A

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

21st Century Literature from the Philippines and the World

Subject: 21st Century Literature Module: 1 Weeks: 1-2 Quarter: 1

Performance Standard: The learner will be able to demonstrate understanding and

The Tales of Maria Labo

is the aswang. horrific sound effect while

1. The teacher will discuss the topic

beings to Ma. Labo?

4. The teacher will ask students

1. The teacher will play a video 1) The class will be grouped

on Maria Labo. and ethnic dimension of

Folktales on ASWANG creatures

The Tales of Maria Labo

1.2 Ma. Labo (A Tale from Masbate, Masbate)

1.4 Ma. Labo (A Version from Castilla, Sorsogon)

1.5 Ma. Labo (A Version from San Jacinto, Masbate)

LANGAW ni Kristian Cordero

Reading and 1. The teacher will ask the

1. The teacher will ask the 1. The teacher will

LANGAW ni Kristian Cordero

na noon ang ikasampu kong kaarawan.

pagkakalinis ng lubang at hálo.

mga tawong lipod.

sa tagiliran. Pinung-pino. Ang talim ng kuko ng tiya.

ang ginawang pag-apag na ’yon para makipagkasundo sa mga tawong lipod.

ang mga mata.

doktor ng anu-anong sakit para pagkakitaan ang pasyente.

‘yon, yun daw ang pampadagdag tamis at dekorasyon sa lemonada.

pang gagawin maliban sa pagliligpit at paghugas na ginamit sa pag-apag, makakapanood pa ako

binili niyang anisado at mukhang napakalalim ng iniisip.

langka na sinundan nang hagulgol namin ni apay.

mukha ni amay ng basang bimpo. Di ko rin maiwasang paminsan-minsang umiyak.

matandang albularyo na magdasal ng desinaryo. O Hesus ko kaheraki an kalag ni Rosita. Paulit-

Pagkatapos manalangin nagsimulang makipag-usap si Tyang Idad sa ilang kababaryo namin.

amay. Walang pumansin sa mga sinabi ni Tyang Idad.

mga sandaling iyon.

nang nawala ang mga panot.

apay upang magmano.

May Celia ng mga pampaganda, sabon at damit.

sobra kong pagkabahala n’on, nabitiwan ko ang pinggan na pinaglagyan ko ng dinuguan.

madalas kong makitang kumukumpol sa tae.

nang lumakas ang buhos ng ulan sa labas at loob ng aming bahay.

katulad noon na naging simula ng katapusan.

lalabas na ang tubig. Hindi ko kailangang mag-igib.

niya taga-katay. Madalang siyang pumunta sa karinderya.

akong mauna nang kumain at pagkatapos maghanda na rin.

Tatlong taong mag-isa kong ipinagdiwang ang kaarawan ko.

yung matuto ako kung paano isulat ang pangalan ko.

ng dugo na parang talbos ng kamote.

Maaga akong bumangon sa higaan. Pagkaayos ko ng kumot at unan, naghilamos na ako’t

banat na balahibo ng baboy. Napahawak ako sa buhok ko.

Ihawin ko raw. N’on ko nalaman na babae pala ang kinatay na baboy.

tawong lipod o kaya’y ng mga malignong langaw.

nandoon lang sana si amay at apay.

gawin ko at ilang kandila ang itirik, hindi na ito natatakot.

ang tsinelas ko. Umaapaw ang pagkabagabag ko nang sandaling ’yon.

Wala akong makitang sagot sa aking utak.

lahat ng limang lalaki ay bumubuga ng usok—mabaho. Nagsimulang magtanong ang isa sa

buhangin na parang natatakot at nagtatangkang magtatago sa katawan ko. Hanggang sa

maramdaman ko ang dahan-dahang pag-uga ng lupa. Parating na ang tren—malaki at mahabang

Pagkatapos ng pinakahuling lalaking dumapa sa akin, naramdaman ko ang nahihirapan na akong

Tinatangka ko itong bugawin—ginagalaw ko ang aking mga kamay—matigas na matigas ito.

dalawang lalaking iniwanan na akong nakahandusay sa sahig na pareho ko nang malamig na

PINAGROK ni Estelito Jacob