Sei sulla pagina 1di 20

DIOS HA PRODUCIDO LAS COSAS POR CREACIÓN

1. LA CREACIÓN DESDE LA NADA (I q. 45, 1).

El Catecismo de la Iglesia Católica nos enseña que Dios ha creado todas las cosas
desde (ex) la nada.

Dios crea “de la nada”

296 Creemos que Dios no necesita nada preexistente ni ninguna ayuda para crear (cf. Cc.
Vaticano I: DS 3022). La creación tampoco es una emanación necesaria de la substancia divina
(cf. Cc. Vaticano I: DS 3023-3024). Dios crea libremente “de la nada” (DS 800; 3025):
¿Qué tendría de extraordinario si Dios hubiera sacado el mundo de una materia
preexistente? Un artífice humano, cuando se le da un material, hace de él todo lo que quiere.
Mientras que el poder de Dios se muestra precisamente cuando parte de la nada para hacer todo
lo que quiere (S. Teófilo de Antioquia, Autol. 2,4).

297 La fe en la creación “de la nada” está atestiguada en la Escritura como una verdad
llena de promesa y de esperanza. Así la madre de los siete hijos macabeos los alienta al
martirio:
Yo no sé cómo aparecisteis en mis entrañas, ni fui yo quien os regaló el espíritu y la
vida, ni tampoco organicé yo los elementos de cada uno. Pues así el Creador del mundo, el que
modeló al hombre en su nacimiento y proyectó el origen de todas las cosas, os devolverá el
espíritu y la vida con misericordia, porque ahora no miráis por vosotros mismos a causa de sus
leyes...Te ruego, hijo, que mires al cielo y a la tierra y, al ver todo lo que hay en ellos, sepas que
a partir de la nada lo hizo Dios y que también el género humano ha llegado así a la existencia (2
M 7,22-23.28).

298 Puesto que Dios puede crear de la nada, puede por el Espíritu Santo dar la vida del
alma a los pecadores creando en ellos un corazón puro (cf. Sal 51,12), y la vida del cuerpo a los
difuntos mediante la Resurrección. El “da la vida a los muertos y llama a las cosas que no son
para que sean” (Rom 4,17). Y puesto que, por su Palabra, pudo hacer resplandecer la luz en las
tinieblas (cf. Gn 1,3), puede también dar la luz de la fe a los que lo ignoran (cf. 2 Co 4,6).

Santo Tomás se pregunta en este Art. 1 si crear es hacer algo de la nada (quod creare
non sit ex nihilo aliquid facere).

La definición corriente de creación es: Productio rei ex nihilo sui et subiecti. Esto
significa que en toda producción se produce un nuevo ente que no existía antes como tal, y
puesto que es tal por la forma que le da formalmente el ser, se hace de nada de sí mismo en
cuanto a la forma: ex nihilo sui; si la producción se hace por generación, es decir, por
trasformación de una materia ya existente, se hace algo de sí mismo en cuanto a la materia: ex
nihilo sui, mas no ex nihilo subiecti; pero si la producción se hace por creación, en este caso
se hace de nada de sí mismo en cuanto a la forma y en cuanto a la materia: ex nihilo sui
(forma) et subiecti (materia) totalmente del no ente absoluto.

Por eso Santo Tomás dice que toda producción se hace del no ente; la producción del
hombre por generación se hace del no ente que es no hombre, y la producción por creación se
hace del no ente absoluto.

Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum Como se dijo anteriormente (q.44 a.2), no sólo
est, non solum oportet considerare hay que analizar el origen de un ser particular
emanationem alicuius entis particularis ab de otro particular, sino también el origen de
aliquo particulari agente, sed etiam todo ser de la causa universal, que es Dios.
emanationem totius entis a causa universali, Este origen lo llamamos creación. Lo que se
quae est Deus, et hanc quidem emanationem origina por emanación particular no se
designamus nomine creationis. Quod autem presupone en tal emanación; como al
procedit secundum emanationem engendrarse un hombre, antes no era tal
particularem, non praesupponitur emanationi, hombre, sino que de no hombre se hace
sicut, si generatur homo, non fuit prius homo, hombre, y blanco de no blanco. Por eso, si se
sed homo fit ex non homine, et album ex non considera la emanación de todo el ser
albo. Unde, si consideretur emanatio totius universal en relación con su primer principio,
entis universalis a primo principio, es imposible presuponer algún ser en tal
impossibile est quod aliquod ens emanación. Pero la nada es igual a la negación
praesupponatur huic emanationi. Idem autem de todo ser. Por lo tanto, como la generación
est nihil quod nullum ens. Sicut igitur del hombre se hace a partir del no ser que es
generatio hominis est ex non ente quod est no hombre, así también la creación, que es
non homo, ita creatio, quae est emanatio totius emanación de todo el ser, se hace a partir del
esse, est ex non ente quod est nihil. no ser que es la nada.

Es decir, que en la creación hay dos términos: el término a quo de partida, que es la
nada y el término ad quem de llegada, que es el ente total subsistente, como fin de la acción
creativa. Éste término es el que le da el carácter de “acción nobilísima y primera entre todas
las acciones”, ya que caracteriza esencialmente a la creación no es el término a quo, sino el
término ad quem, que es el ente totalmente producido.

Praeterea, nobilitas actionis et motus ex 2. Más aún. La categoría de la acción y del


terminis consideratur. Nobilior igitur est actio movimiento se analiza a partir de los términos.
quae ex bono in bonum est, et ex ente in ens, Es de más categoría la acción que procede del
quam quae est ex nihilo in aliquid. Sed creatio bien para el bien y del ser para el ser que lo
videtur esse nobilissima actio, et prima inter que procede de la nada para algo. Pero parece
omnes actiones. Ergo non est ex nihilo in que la creación es la acción de más categoría y
aliquid, sed magis ex ente in ens. la primera entre todas las acciones. Por lo
tanto, no es proceder de la nada a algo, sino
del ser al ser.

Ad secundum dicendum quod mutationes 2. A la segunda hay que decir: Los cambios se
accipiunt speciem et dignitatem non a termino especifican y dignifican no por su punto de
a quo, sed a termino ad quem. Tanto ergo partida, sino por el de llegada. Por lo tanto,
perfectior et prior est aliqua mutatio, quanto tanto más perfecta y principal será la mutación
terminus ad quem illius mutationis est nobilior cuanto más lo sea su punto de llegada, aunque
et prior; licet terminus a quo, qui opponitur el punto de partida sea más imperfecto. Así
termino ad quem, sit imperfectior. Sicut como la generación en sentido absoluto es de
generatio simpliciter est nobilior et prior quam más categoría y principal que la alteración,
alteratio, propter hoc quod forma substantialis puesto que la forma sustancial es de más
est nobilior quam forma accidentalis, tamen categoría que la forma accidental, sin
privatio substantialis formae, quae est embargo, la privación de la forma sustancial,
terminus a quo in generatione, est imperfectior que es el punto de partida en la generación, es
quam contrarium, quod est terminus a quo in más imperfecta que su contrario, que es el
alteratione. Et similiter creatio est perfectior et punto de partida de la alteración. De forma
prior quam generatio et alteratio, quia parecida, la creación es más perfecta y
terminus ad quem est tota substantia rei. Id principal que la generación y la alteración,
autem quod intelligitur ut terminus a quo, est porque el punto de llegada es toda su
simpliciter non ens. sustancia. Lo que se entiende como punto de
partida es, sin más, el no ser.

En la objeción tercera Santo Tomás se pregunta sobre el sentido de la afirmación «ex


nihilo aliquid facere», entendiendo que la proposición «ex» tiene razón de causa material.

Praeterea, haec praepositio ex importat 3. Todavía más. La preposición a partir de


habitudinem alicuius causae, et maxime implica una relación causal sobre todo en lo
materialis; sicut cum dicimus quod statua fit referido a lo material, como cuando decimos
ex aere. Sed nihil non potest esse materia que la estatua está hecha de bronce. Pero nada
entis, nec aliquo modo causa eius. Ergo creare no puede ser materia del ser ni de ningún
non est ex nihilo aliquid facere. modo su causa. Por lo tanto, crear no es hacer
algo a partir de la nada.

En la respuesta a la objeción tercera, Santo Tomás en una primera aproximación indica


que la preposición «ex» hay que interpretarla en sentido de “orden” (ejemplo de «ex» la
mañana se hace el mediodía) y no de causa material.

Ad tertium dicendum quod, cum dicitur 3. A la tercera hay que decir: Cuando se dice
aliquid ex nihilo fieri, haec praepositio ex non que algo es hecho a partir de la nada, la
designat causam materialem, sed ordinem preposición a partir de no indica causa
tantum; sicut cum dicitur, ex mane fit material, sino tan sólo orden; como cuando
meridies, idest, post mane fit meridies. Sed decimos que el mediodía se hace de la mañana
intelligendum est quod haec praepositio ex que no indica más que después de la mañana
potest includere negationem importatam in viene el mediodía. Pero hay que tener presente
hoc quod dico nihil, vel includi ab ea. Si que la preposición a partir de puede incluir
primo modo, tunc ordo remanet affirmatus, et negación cuando digo nada, o también puede
ostenditur ordo eius, quod est ad non esse estar incluida en ella. Si se toma incluyendo la
praecedens. Si vero negatio includat negación, entonces permanece el orden, y se
praepositionem, tunc ordo negatur, et est indicará el orden de sucesión entre lo que es y
sensus, fit ex nihilo, idest non fit ex aliquo; el no ser. En cambio, si la negación incluye la
sicut si dicatur, iste loquitur de nihilo, quia preposición, entonces se niega el orden, y su
non loquitur de aliquo. Et utroque modo sentido sería: Se hace de la nada, esto es, no
verificatur, cum dicitur ex nihilo aliquid fieri. está hecho de algo; es como cuando se dice
Sed primo modo, haec praepositio ex importat que uno habla de nada porque no habla de
ordinem, ut dictum est, secundo modo, algo. Ambos sentidos son aplicables cuando se
importat habitudinem causae materialis, quae dice que algo se hace a partir de la nada. En el
negatur. primer sentido, la preposición a partir de
indica orden; en el segundo, implica relación
de causa material, la cual es negada.

Pero a continuación precisa que esta preposición «ex» puede ser entendida de dos
modos, que podemos sintetizar en el siguiente esquema:

ejemplo

incluir negación ex [negación] en esto que digo nada implica orden indica orden

puede
estar incluida en la negación [ex] que uno habla de nada niega orden negación de causa material
negación

También esta expresión «ex nihilo aliquid facere» la interpreta de modo mucho más
amplio en la Cuestión Disputada De Potentia (q. 3, a. 1 ad 7).

En primer lugar se objeta:

Praeterea, si ex nihilo aliquid fiat, haec Además, si desde la nada algo se hace, esta
praepositio ex aut notat causam, aut ordinem. preposición « ex » denota causa u orden. Pero
Causam autem non videtur notare nisi causa no parece denotar sino eficiente o
efficientem, vel materialem. Nihil autem material. Pero la nada no puede ser ni causa
neque efficiens causa entis esse potest, neque eficiente del ente, ni la materia; y así esta
materia; et sic in proposito non denotat proposición no denota causa.
causam;
similiter nec ordinem, quia, ut dicit Boetius, De modo similar ni orden, como dice Boecio,
entis ad non ens non est aliquis ordo. Ergo del ente al no ente no hay ningún orden. Por
nullo modo ex nihilo potest aliquid fieri. consiguiente de ningún modo desde la nada
algo puede hacerse.

Advirtamos que la objeción señala que la preposición «ex» denota:

eficiente
causa
material

orden

Negando ambas. Por eso luego responde:

Ad septimum dicendum, quod cum dicitur A la septima debemos decir, que cuando algo
aliquid fieri ex nihilo, duplex est sensus, ut se dice hacer desde la nada, un doble sentido
patet per Anselmum in suo Monologio. Nam tiene, como afirma san Anselmo en su
negatio importata in nihilo potest negare Monologio. Pues la negación implicada en
praepositionem ex, vel potest includi sub «nihilo» puede negar la preposición «ex», o
praepositione. Si autem neget praepositionem, puede incluirla bajo la preposición. Pues,
adhuc potest esse duplex sensus: unus, ut niega la preposición, esto puede tener un
negatio feratur ad totum, et negetur non solum doble sentido: uno, como negación referida a
praepositio, sed etiam verbum, ut si dicatur todo, y no niega sólo la preposición sino
aliquid ex nihilo fieri quia non fit, sicut de también el verbo, cuando se dice que algo se
tacente possumus dicere quod de nihilo hace desde la nada porque no hace, como el
loquitur: et sic de Deo possumus dicere quod que calla podemos decir que de nada habla: y
de nihilo fit, quia omnino non fit; quamvis iste así de Dios podemos decir que de la nada
modus loquendi non sit consuetus. Alius hace, porque totalmente no hace; aunque este
sensus est, ut verbum remaneat affirmatum, modo de hablar no se habitual. Otro sentido es
sed negatio feratur solum ad praepositionem; que el verbo permanece afirmativo, pero la
et ideo dicatur aliquid ex nihilo fieri, quia fit negación se refiere sólo a la proposición; y por
quidem, sed non praeexistit aliquid ex quo eso decimos algo desde la nada se hace,
fiat; sicut dicimus aliquem tristari ex nihilo, porque se hace algo, pero no preexiste algo
quia non habet tristitiae suae causam: et hoc desde lo cual se hace; como decimos alguien
modo per creationem dicitur aliquid ex nihilo esta triste de nada, porque la tristeza no tiene
fieri. Si vero praepositio includit negationem, causa: y de este modo por creación se dice que
tunc est duplex sensus: unus verus, et alius algo desde la nada se hace. Si en verdad la
falsus. Falsus quidem, si positio importet proposición incluye negación entonces tiene
habitudinem causae (non ens enim esse nullo un doble sentido: uno verdadero y otro falso.
modo potest causa entis); verus autem, si Falso si la preposición importa relación de
importet ordinem tantum, ut dicatur aliquid causa (pues el no ente de ningún modo puede
fieri ex nihilo quia fit post nihilum, quod ser causa del ente); verdadero, pues, si
etiam verum est in creatione. Quod autem solamente importa orden, como cuando se
Boetius dicit, quod non entis ad ens non est dice que algo se hace desde la nada porque se
ordo, intelligendum est de ordine determinatae hace después de la nada, que es verdad en la
proportionis, vel de ordine qui sit realis creación. Que Boecio dice, que del no ente al
relatio, quae inter ens et non ens esse non ente no hay orden, se debe entender del orden
potest, ut Avicenna dicit. de determinada proporción, o del orden que
sea real relación, que entre el ente y el no ente
no puede ser, como dice Avicena.

La respuesta se inicia con una cita de San Anselmo es el Monologium, capítulo octavo.

Yo creo que hay tres maneras de obtener la solución de esta dificultad, que consiste en que una
cosa sea hecha de la nada.

La primera se presenta cuando; al decir que una cosa está hecha de la nada, se quiere decir que
no está creada. Cuando; por ejemplo, al designar a un hombre que se calla, se pregunta: “¿Qué
dice él?”, y se responde: “No dice nada”, es decir, no habla. Según esta manera de comprender,
si se trata de la esencia suprema y de lo que no ha existido o no existe, y si se pregunta de qué
ha sido hecho esto, se responderá con razón: “De nada”, es decir, no ha sido hecho. En este
sentido la expresión no es aplicable a ninguna de las cosas oreadas.

La segunda puede emplearse como forma de lenguaje, pero no tendría sentido verdadero. De
ella se hace uso cuando se dice que una cosa está hecha de la nada, entendiendo con eso que
está hecha de lo que no es verdaderamente y absolutamente nada, como si se supusiese en cierto
modo que esta nada es verdaderamente algo, de lo cual otro puede recibir el ser. En este sentido,
esta manera de expresarse es falsa e implica siempre lo imposible y la contradicción.

Finalmente, empleamos la tercera cuando decimos que algo ha sido hecho de la nada,
entendiendo que ha sido verdaderamente hecho, pero que no hay nada de lo cual ha sido hecho.
Así se dice de el hombre oprimido por la tristeza sin causa, que está triste por nada. Si se
entiende en este sentido lo que hemos dicho anteriormente, a saber, que, excepto la esencia
suprema, todo lo que viene de ella ha sido hecho de la nada, es decir, no ha sido hecho de algo,
nuestra conclusión estará de acuerdo con lo que precede, y en todo lo que siga no se encontrará
ninguna contradicción.

No hay de hecho ni desacuerdo ni contradicción en decir que las cosas producidas por la
substancia creadora están hechas de la nada, en el sentido en el que se dice que un hombre, de
pobre que era, ha llegado a ser rico, o que después de una enfermedad ha recobrado la salud,
queriendo expresar con ello que aquel que era pobre es ahora rico, lo que no era antes; que el
que estaba enfermo ha recobrado la salud, que no tenía. De esta manera es fácil comprender que
la esencia creadora ha hecho todo de la nada o que todo ha sido hecho por ella de la nada, es
decir, que lo que antes no existía ha recibido el ser. Porque cuando se dice que esta esencia ha
hecho estas cosas o que estas cosas han sido he hechas, se comprende necesariamente que,
efectivamente, ha hecho alguna cosa, y que cuando éstas han sido hechas, realmente han sido
hechas algo. Así cuando vemos una persona elevada por otra, de una posición muy baja, hasta
los honores y riquezas, decimos: éste la ha hecho de la nada lo que es, o aquélla ha sido hecha
lo que es, de la nada, por ésta; es decir, este hombre, que antes era mirado como nada, ha
llegado a ser algo por el beneficio de este otro.1

Notemos que este texto de San Anselmo nos aclara la respuesta que Santo Tomás
desarrolla, ya que aquí San Anselmo expone cuatro sentidos:
1
Tribus itaque, ut puto, modis, quod ad praesentis impedimenti sufficit expedimentum, exponi potest, si qua
substantia dicitur esse facta ex nihilo. Unus quidem modus est, quo volumus intelligi penitus non esse factum
quod dicitur ex nihilo esse: cui simile est, cum quaerenti de tacente, unde loquatur, respondetur de nihilo, id est,
non loquitur. Secundum quem modum de ipsa summa essentia, et de eo quod penitus nec fuit, nec est, quaerenti
unde factum sit, recte responderi potest, de nihilo, id est, nequaquam factum est: qui sensus de nullo eorum, quae
facta sunt, intelligi potest. Alia significatio est, quae dici quidem potest, vera tamen esse non potest: ut, si dicatur
aliquid sic esse factum ex nihilo, ut ex ipso nihilo, id est, ex eo quod penitus non est, factum sit: quasi ipsum
nihil sit aliquid existens, ex quo possit aliquid fieri: quod quoniam semper falsum est; quoties esse ponitur,
impossibilis inconvenientia consequitur. Tertia interpretatio, qua dicitur aliquid esse factum de nihilo, est cum
intelligimus esse quidem factum, sed non esse aliquid, un de sit factum. Per similem significationem dici videtur,
cum homo contristatus sine causa, dicitur contristatus de nihilo. Secundum igitur hunc sensum si intelligatur,
quod supra conclusum est, quia praeter summam essentiam cuncta, quae sunt ab eadem, ex nihilo facta sunt, id
est, non ex aliquo: sicut ipsa conclusio praecedentia convenienter consequetur, ita ex eadem conclusione nihil
inconvenieus subsequetur; quamvis non inconvenienter et sine omni repugnantia, ea quae facta sunt a creatrice
substantia dici possint esse ex nihilo facta; eo modo quo dici solet dives factus ex paupere, et recepisse quis
sanitatem ex aegritudine: id est, qui prius pauper erat, nunc est dives, quod antea non erat; et qui prius habebat
aegritudinem, nunc habet sanitatem quam antea non habebat. Hoc igitur modo non inconvenienter intelligi
potest, si dicatur creatrix essentia universa fecisse de nihilo, sive quod universa per illam facta sint de nihilo: id
est, quae prius nihil erant nunc sunt aliquid. Hac ipsa quippe voce qua dicitur, quia illa fecit, sive, quia ista facta
sunt; intelligitur quia cum illa fecit, aliquid fecit; et cum ista facta sunt, non nisi aliquid facta sunt. Sic enim
aspicientes aliquem de valde humili fortuna, multis opibus, honoribusve ab aliquo exaltatum, dicimus: Ecce ille
fecit istum de nihilo, aut factus est ille ab isto de nihilo: id est, ipse qui prius quasi nihilum reputabatur, nunc illo
faciente vere aliquid aestimatur.
El primero (1), respecto a las cosas no creadas; segundo (2), entendiendo nada como
algún tipo de materia, lo cual es falso; tercero (3), entendiendo que no hay nada de lo cual ha
sido hecho; cuarto (4), implicando algún orden: de pobre a rico, de enfermo a sano, de
plebeyo a noble. Santo Tomás toma estos sentidos y le da otra sistematización que podemos
esquematizar del siguiente modo:

cuando se dice que algo se de Dios podemos decir que de


hace desde la nada porque la nada hace, porque
niega la proposición
(1) no hace, como el que calla totalmente no hace
y el verbo hacer
podemos decir que de nada
habla
negar la proposición negación [ex]
decimos alguien esta triste por creación se dice que algo
niega sólo la
(3) de nada, porque la tristeza desde la nada se hace
proposición
no tiene causa

si la preposición importa el no ente de ningún modo


(2) falso
relación de causa puede ser causa del ente
negación incluida en ex [negación]
la proposición

si solamente importa orden que algo se hace desde la nada


porque se hace después de la
(4) verdadero
nada, que es verdad en la
creación

2. LA CREACIÓN POR PARTE DE DIOS (I q. 45, 2).

Después de haber considerado la creación en sí misma, en el Art. 2 la considera por


parte de Dios. En este sentido, más que señalar su posibilidad prueba el hecho de la necesidad
de la misma, supuesta la existencia de las criaturas.

Respondeo dicendum quod non solum non est Hay que decir: No sólo no es imposible que
impossibile a Deo aliquid creari, sed necesse algo sea creado por Dios, sino que es
est ponere a Deo omnia creata esse, ut ex necesario decir que todo lo creado ha sido
praemissis habetur. Quicumque enim facit hecho por Dios, como se deduce de lo
aliquid ex aliquo, illud ex quo facit establecido (q.44 a.1). Pues todo el que hace
praesupponitur actioni eius, et non producitur algo de algo, aquello de que lo hace se
per ipsam actionem, sicut artifex operatur ex presupone a su acción y no es producido por
rebus naturalibus, ut ex ligno et aere, quae per la misma acción. Así es como actúa el artista
artis actionem non causantur, sed causantur con las cosas naturales, la madera y el bronce
per actionem naturae. Sed et ipsa natura causat que no son producidas por la acción artística,
res naturales quantum ad formam, sed sino por la naturaleza. Incluso la misma
praesupponit materiam. Si ergo Deus non naturaleza produce las cosas naturales en lo
ageret nisi ex aliquo praesupposito, sequeretur que se refiere a la forma, pero presupone la
quod illud praesuppositum non esset causatum materia. Por lo tanto, si Dios no obrase más
ab ipso. Ostensum est autem supra quod nihil que presuponiendo alguna materia, dicha
potest esse in entibus quod non sit a Deo, qui materia no sería producida por El. Quedó
est causa universalis totius esse. Unde necesse demostrado anteriormente (q.44 a. 1.2), que
est dicere quod Deus ex nihilo res in esse nada puede haber en los seres que no proceda
producit. de Dios, que es la causa universal de todo ser.
Por lo tanto, es necesario afirmar que Dios
produce las cosas en su ser a partir de la nada.
En este sentido la creación implica (I q. 25, a. 3) la omnipotencia divina que puede
absolutamente todo lo posible.

Relinquitur igitur quod Deus dicatur Por lo tanto, hay que decir que Dios es
omnipotens, quia potest omnia possibilia llamado omnipotente porque puede
absolute, quod est alter modus dicendi absolutamente todo lo posible, que es 2) la
possibile. Dicitur autem aliquid possibile vel otra manera de entender lo posible. Se dice
impossibile absolute, ex habitudine que algo es absolutamente posible o imposible
terminorum, possibile quidem, quia por la relación de términos. Algo es posible
praedicatum non repugnat subiecto, ut porque el predicado no contradice al sujeto.
socratem sedere; impossibile vero absolute, Ejemplo: Sócrates está sentado. Algo es
quia praedicatum repugnat subiecto, ut imposible absolutamente porque el predicado
hominem esse asinum. (I q. 25, a. 3) contradice al sujeto. Ejemplo: El hombre es
asno.

Es decir, lo que no es contradictorio (esto es, lo que en su noción no implique ser y no


ser).

Est autem considerandum quod, cum Hay que tener presente que como todo agente
unumquodque agens agat sibi simile, produce algo semejante a él, a cada potencia
unicuique potentiae activae correspondet activa le corresponde como objeto propio lo
possibile ut obiectum proprium, secundum posible según la razón de acto en que se
rationem illius actus in quo fundatur potentia fundamenta cada potencia activa. Ejemplo: La
activa, sicut potentia calefactiva refertur, ut ad potencia de calentar va referida a lo que puede
proprium obiectum, ad esse calefactibile. Esse ser calentado, y esto es su objeto propio. El
autem divinum, super quod ratio divinae ser divino, sobre el que se fundamenta la
potentiae fundatur, est esse infinitum, non razón del poder divino, es el ser infinito no
limitatum ad aliquod genus entis, sed limitado por ningún género de ser, sino que
praehabens in se totius esse perfectionem. contiene de antemano la perfección de todo
Unde quidquid potest habere rationem entis, ser. Por eso, todo lo que puede tener razón de
continetur sub possibilibus absolutis, respectu ser cabe entre los posibles absolutos, con
quorum Deus dicitur omnipotens. Nihil autem respecto a los que decimos que Dios es
opponitur rationi entis, nisi non ens. Hoc omnipotente. Y nada se opone a la razón de
igitur repugnat rationi possibilis absoluti, quod ser más que el no-ser. Por lo tanto, lo único
subditur divinae omnipotentiae, quod implicat que contradice a la razón de absolutamente
in se esse et non esse simul. (I q. 25, a. 3) posible, sometido a la potencia divina, es
aquello que en sí mismo y simultáneamente
contiene el ser y el no-ser.

Por cual significa que Dios no es deficiente en su poder.

Hoc enim omnipotentiae non subditur, non Así, pues, esto es lo que no está sometido a la
propter defectum divinae potentiae; sed quia omnipotencia, y no por defecto del poder
non potest habere rationem factibilis neque divino, sino porque no tiene razón ni de
possibilis. Quaecumque igitur contradictionem factible ni de posible. Por lo tanto, todo lo que
non implicant, sub illis possibilibus no implica contradicción cabe dentro de los
continentur, respectu quorum dicitur Deus posibles respecto a los que Dios es llamado
omnipotens. (I q. 25, a. 3) omnipotente.

A la luz de esto podemos entender la primera objeción

Quia secundum Philosophum, I Physic., 1. Según el Filósofo en I Physic., los antiguos


antiqui philosophi acceperunt ut communem filósofos admitieron como una verdad de
conceptionem animi, ex nihilo nihil fieri. Sed sentido común que de nada nada se hace. Pero
potentia Dei non se extendit ad contraria el poder de Dios no llega hasta lo que es
primorum principiorum; utpote quod Deus contrario a los primeros principios; por
faciat quod totum non sit maius sua parte, vel ejemplo a hacer que el todo no sea mayor que
quod affirmatio et negatio sint simul vera. la parte o que la afirmación y la negación sean
Ergo Deus non potest aliquid ex nihilo facere, las dos verdaderas a la vez. Por lo tanto, Dios
vel creare. no puede hacer algo a partir de la nada, esto
es, no puede crear.

Que resuelve porque Dios es causa universal de todo el ente, lo cual no es


contradictorio.

Ad primum ergo dicendum quod antiqui 1. A la primera hay que decir: Como hemos
philosophi, sicut supra dictum est, non dicho anteriormente (q.44 a.2), los antiguos
consideraverunt nisi emanationem effectuum filósofos sólo se fijaron en la producción de
particularium a causis particularibus, quas efectos particulares por causas particulares, las
necesse est praesupponere aliquid in sua cuales necesariamente presuponen algo
actione, et secundum hoc erat eorum anterior a su acción. En este sentido, era
communis opinio, ex nihilo nihil fieri. Sed opinión común entre ellos que nada se hace a
tamen hoc locum non habet in prima partir de la nada. Sin embargo, esto no se da
emanatione ab universali rerum principio. en el origen de las cosas procedentes del
principio universal.

La segunda objeción Santo Tomás la soluciona indicando que en la creación no hay


propiamente cambio o mutación, ni movimiento o devenir.

Praeterea, si creare est aliquid ex nihilo facere, 2. Más aún. Si crear es hacer algo a partir de
ergo creari est aliquid fieri. Sed omne fieri est la nada, ser creado es ser hecho algo. Pero
mutari. Ergo creatio est mutatio. Sed omnis todo ser hecho es ser cambiado. Por lo tanto,
mutatio est ex subiecto aliquo, ut patet per la creación es un cambio. Pero todo cambio
definitionem motus, nam motus est actus exige un sujeto como se deduce de la
existentis in potentia. Ergo est impossibile definición de movimiento, ya que el
aliquid a Deo ex nihilo fieri. movimiento es el acto de lo que existe en
potencia. Por lo tanto, es imposible que algo
sea hecho por Dios a partir de la nada.

Ad secundum dicendum quod creatio non est 2. A la segunda hay que decir: La creación no
mutatio nisi secundum modum intelligendi es un cambio más que en nuestro modo de
tantum. Nam de ratione mutationis est, quod entender. Pues propio del cambio es que un
aliquid idem se habeat aliter nunc et prius, mismo sujeto tenga un modo distinto de ser
nam quandoque est idem ens actu, aliter se antes y después del cambio. A veces dicho
habens nunc et prius, sicut in motibus sujeto es un mismo ser en acto que cambia
secundum quantitatem et qualitatem et ubi; accidentalmente, esto es lo que ocurre en los
quandoque vero est idem ens in potentia cambios cuantitativos cuyo objeto es la
tantum, sicut in mutatione secundum materia. Pero en la creación, por la cual todo
substantiam, cuius subiectum est materia. Sed el ser de la cosa creada toma realidad, no se
in creatione, per quam producitur tota puede suponer algo permanente en distintos
substantia rerum, non potest accipi aliquid estados antes y después a no ser sólo según
idem aliter se habens nunc et prius, nisi nuestro modo de entender, es decir, en cuanto
secundum intellectum tantum; sicut si que nos representamos primero la cosa creada
intelligatur aliqua res prius non fuisse totaliter, como no existiendo y después como ya
et postea esse. Sed cum actio et passio existente. Pero, como a la acción y a la pasión
conveniant in substantia motus, et differant le es común el mismo ser del movimiento y se
solum secundum habitudines diversas, ut diferencian sólo en cuanto a las distintas
dicitur in III Physic., oportet quod, subtracto relaciones, tal como se dice en III Physic., es
motu, non remaneant nisi diversae habitudines necesario que, si anulamos el movimiento, no
in creante et creato. Sed quia modus queden más que esas diversas relaciones entre
significandi sequitur modum intelligendi, ut el creador y lo creado. No obstante, puesto
dictum est, creatio significatur per modum que el modo que tenemos de expresarnos
mutationis, et propter hoc dicitur quod creare sigue al modo de entender, expresamos la
est ex nihilo aliquid facere. Quamvis facere et creación refiriéndonos al cambio, y por eso
fieri magis in hoc conveniant quam mutare et decimos que crear es hacer algo a partir de la
mutari, quia facere et fieri important nada; si bien las palabras hacer y ser hecho
habitudinem causae ad effectum et effectus ad son más adecuadas que cambiar y ser
causam, sed mutationem ex consequenti. cambiado, porque hacer y ser hecho indican la
relación causa-efecto y efecto-causa
implicando el cambio sólo como una
consecuencia.

En la tercera objeción señala que la creación al no ser una mutación, no se da prioridad


temporal entre el mismo fieri respecto al factum esse. Como por ejemplo, no se da prioridad
entre pensar la idea y la idea pensada, entre resucitar y ser resucitado, entre crear y ser creado.

Praeterea, quod factum est, necesse est 3. Todavía más. Lo que es hecho es necesario
aliquando fieri. Sed non potest dici quod illud que en algún tiempo fuera hecho. Pero no
quod creatur, simul fiat et factum sit, quia in puede decirse que lo que es creado se esté
permanentibus, quod fit, non est, quod autem haciendo y sea hecho al mismo tiempo,
factum est, iam est; simul ergo aliquid esset et porque en los seres permanentes lo que se
non esset. Ergo, si aliquid fit, fieri eius hace no está hecho y lo que está hecho ya
praecedit factum esse. Sed hoc non potest existe. Por lo tanto, a un mismo tiempo sería y
esse, nisi praeexistat subiectum in quo no sería. Luego, si se hace algo, el hacerlo
sustentetur ipsum fieri. Ergo impossibile est debe preceder al estar hecho. Pero esto no es
aliquid fieri ex nihilo. posible a no ser que preexista el sujeto en el
cual se dé el mismo hacer. Por lo tanto, es
imposible hacer algo a partir de la nada.

Ad tertium dicendum quod in his quae fiunt 3. A la tercera hay que decir: En aquellas
sine motu, simul est fieri et factum esse, sive cosas que son hechas sin movimiento, estar
talis factio sit terminus motus, sicut haciendo y ser hecho es algo simultáneo, ya
illuminatio (nam simul aliquid illuminatur et sea la acción final de un movimiento como en
illuminatum est); sive non sit terminus motus, la iluminación (pues a un tiempo algo está
sicut simul formatur verbum in corde et iluminándose y es iluminado), o bien no sea la
formatum est. Et in his, quod fit, est, sed cum acción final de ningún movimiento, como lo
dicitur fieri, significatur ab alio esse, et prius es el pensamiento, que a la vez se está
non fuisse. Unde, cum creatio sit sine motu, formando y está formado. En tales casos, lo
simul aliquid creatur et creatum est. que se está haciendo ya es. Pero al decir que
está hecho, se indica que lo es por otro y que
antes no era. Por lo tanto, como la creación se
da sin movimiento, a un tiempo se está
creando y está ya creado.

En la respuesta a la cuarta objeción Santo Tomás rechaza una concepción imaginativa


de la creación.

Praeterea, infinitam distantiam non est 4. Por último. No se puede rebasar una
pertransire. Sed infinita distantia est inter ens distancia infinita. Pero entre el ser y la nada
et nihil. Ergo non contingit ex nihilo aliquid hay una distancia infinita. Por lo tanto, no es
fieri. posible hacer algo a partir de la nada.

Ad quartum dicendum quod obiectio illa 4. A la cuarta hay que decir: Aquella objeción
procedit ex falsa imaginatione, ac si sit se debe a que equivocadamente se imagina
aliquod infinitum medium inter nihilum et que entre la nada y el ser hay algún medio
ens, quod patet esse falsum. Procedit autem infinito. Esto es evidentemente falso. El
falsa haec imaginatio ex eo quod creatio origen de esta falsa afirmación consiste en
significatur ut quaedam mutatio inter duos concebir la creación como un cierto cambio
terminos existens. entre dos extremos existentes.
3. LA CREACIÓN POR PARTE DE LA CRIATURAS (I q. 45, 3).

La acción creativa no pertenece al predicamento de acción y pasión, sino al de


relación, como se puede colegir de la respuesta a la segunda objeción del Art. anterior.

Advirtamos, como nos dice Mons. Ferrara: que a diferencia de las otras categorías
“accidentales” (cualidad, cantidad, etc.) que expresan una determinación interna o absoluta
del ser y para las cuales una atribución “mental” sería una falsedad, se pueden considerar
relaciones de razón, porque además de las correlaciones que existen en la naturaleza, la razón
puede establecer correlaciones mentales.

En este sentido en la I, q. 13, a. 7: Santo Tomás nos señala tres modos como se puede
pensar la relación:

Veruntamen sciendum est quod, cum relatio Sin embargo, hay que tener presente que,
requirat duo extrema, tripliciter se habere como quiera que la relación requiere dos
potest ad hoc quod sit res naturae et rationis. extremos, cabe una triple consideración sobre
su realidad natural y conceptual.

Primero: de razón en uno y otro sentido

Quandoque enim ex utraque parte est res Puede suceder que cada uno de los extremos
rationis tantum, quando scilicet ordo vel sea sólo conceptual; esto es así cuando el
habitudo non potest esse inter aliqua, nisi orden o relación entre algunos no se da más
secundum apprehensionem rationis tantum, que por aprehensión conceptual. Ejemplo: Lo
utpote cum dicimus idem eidem idem. Nam mismo es igual a lo mismo. Pues el
secundum quod ratio apprehendit bis aliquod entendimiento, al aprehender algo dos veces,
unum, statuit illud ut duo; et sic apprehendit establece aquel algo como dos; y de este modo
quandam habitudinem ipsius ad seipsum. Et concibe la relación de lo mismo consigo
similiter est de omnibus relationibus quae sunt mismo. Algo parecido sucede en todas las
inter ens et non ens; quas format ratio, relaciones que se dan entre el ser y el no ser;
inquantum apprehendit non ens ut quoddam pues el entendimiento hace las relaciones
extremum. Et idem est de omnibus cuando aprehende el no ser como uno de los
relationibus quae consequuntur actum rationis, extremos. Lo mismo sucede con todas las
ut genus et species, et huiusmodi. relaciones derivadas del acto del
entendimiento, como género, especie y
similares.

Segundo: real en uno y otro sentido

Quaedam vero relationes sunt, quantum ad En cambio, otras relaciones, atendiendo a los
utrumque extremum, res naturae, quando extremos, son realidad natural; a saber,
scilicet est habitudo inter aliqua duo cuando dos cosas se relacionan entre sí por
secundum aliquid realiter conveniens utrique. algo que realmente se encuentra en una y otra.
Sicut patet de omnibus relationibus quae Ejemplo: Todas las relaciones derivadas de la
consequuntur quantitatem, ut magnum et cantidad, como grande y pequeño, doble y
parvum, duplum et dimidium, et huiusmodi, mitad y similares; pues la cantidad está en
nam quantitas est in utroque extremorum. Et cada uno de los extremos. Algo parecido
simile est de relationibus quae consequuntur puede decirse de las relaciones derivadas de la
actionem et passionem, ut motivum et mobile, acción y de la pasión, como motivo y móvil,
pater et filius, et similia. padre e hijo, y similares.

Tercero: real en un sentido y de razón en el otro sentido.

Quandoque vero relatio in uno extremorum est Otras veces sucede que la relación en uno de
res naturae, et in altero est res rationis tantum. los extremos es una realidad natural, y en el
Et hoc contingit quandocumque duo extrema otro sólo conceptual. Esto se da cuando los
non sunt unius ordinis. Sicut sensus et scientia dos extremos no son de un solo orden.
referuntur ad sensibile et scibile, quae quidem, Ejemplo: El sentido y el entendimiento están
inquantum sunt res quaedam in esse naturali referidos a lo sensible y a lo cognoscible, los
existentes, sunt extra ordinem esse sensibilis cuales, por ser realidades que se dan en el ser
et intelligibilis, et ideo in scientia quidem et natural, están fuera del orden del ser sensible
sensu est relatio realis, secundum quod y de lo inteligible. De este modo, entre el
ordinantur ad sciendum vel sentiendum res; entendimiento y el sentido hay una relación
sed res ipsae in se consideratae, sunt extra real en cuanto que están ordenados a conocer
ordinem huiusmodi. Unde in eis non est aliqua y sentir las cosas. Pero tales cosas,
relatio realiter ad scientiam et sensum; sed consideradas en sí mismas, están fuera de
secundum rationem tantum, inquantum dicho orden. Por lo tanto, en las cosas no
intellectus apprehendit ea ut terminos existe ninguna relación natural con el
relationum scientiae et sensus. Unde entendimiento y el sentido; sino sólo relación
Philosophus dicit, in V Metaphys., quod non conceptual, en cuanto que el entendimiento las
dicuntur relative eo quod ipsa referantur ad aprehende como términos de la relación del
alia, sed quia alia referuntur ad ipsa. Et entendimiento y del sentido. Por eso, el
similiter dextrum non dicitur de columna, nisi Filósofo en V Methaphys. dice que no son
inquantum ponitur animali ad dextram, unde llamadas relativas porque vayan referidas a
huiusmodi relatio non est realiter in columna, otras, sino porque otras van referidas a ellas
sed in animali. mismas. Así, derecho no se dice de una
columna, sino en cuanto que se coloca a la
derecha del animal; de ahí que la relación no
se dé realmente en la columna, sino en el
animal.

De lo cual concluye:

Cum igitur Deus sit extra totum ordinem Así, pues, como quiera que Dios está fuera de
creaturae, et omnes creaturae ordinentur ad todo orden de las criaturas, y todas las
ipsum, et non e converso, manifestum est criaturas están ordenadas a El mismo, y no lo
quod creaturae realiter referuntur ad ipsum contrario, es evidente que las criaturas están
Deum; sed in Deo non est aliqua realis relatio referidas realmente al mismo Dios; pero en
eius ad creaturas, sed secundum rationem Dios no hay ninguna relación natural de El
tantum, inquantum creaturae referuntur ad con las criaturas, sino sólo conceptual, en
ipsum. Et sic nihil prohibet huiusmodi nomina cuanto que las criaturas están orientadas a El
importantia relationem ad creaturam, mismo. Y así, nada impide que los nombres
praedicari de Deo ex tempore, non propter que implican relación a las criaturas sean
aliquam mutationem ipsius, sed propter atribuidos a Dios partiendo del tiempo; y no
creaturae mutationem; sicut columna fit porque en El haya algún cambio, sino por lo
dextera animali, nulla mutatione circa ipsam variable de la criatura; como la columna hace
existente, sed animali translato. la derecha del animal, no porque en ella haya
habido un cambio, sino porque allí se ha
colocado el animal.

Como nos dice Mons. Ferrara: Dios por el hecho que crea no está coordinado
realmente con los entes que crea, porque en Dios no hay una relación natural a estos entes
como si por ellos se actuase su perfección, sino que por una decisión gratuita no distinta de su
amor necesario y substancial extiende en ellos el valor activo de su ser (comunicándoles una
participación de su ser). Pues los entes creados tienen en sí una relación real de dependencia
con Dios, la cual sabemos que es “mental” y no real, porque Dios no depende naturalmente de
nosotros, como tampoco el objeto visto no depende naturalmente de nuestra vista.

Ad tertium dicendum quod, cum creatura Como la criatura procede de Dios con diversa
procedat a Deo in diversitate naturae, deus est naturaleza, Dios está fuera del orden de todo
extra ordinem totius creaturae, nec ex eius lo creado; tampoco por su naturaleza tiene
natura est eius habitudo ad creaturas. Non relación con las criaturas. Pues no produce las
enim producit creaturas ex necessitate suae criaturas por necesidad natural, sino por
naturae, sed per intellectum et per voluntatem, entendimiento y voluntad, como ya se dijo
ut supra dictum est. (I, q. 28, a. 1 ad 3) Et ideo (q.14 a.8; q.19 a.4). De este modo, no hay
in Deo non est realis relatio ad creaturas. Sed relación real entre Dios y las criaturas. Pero sí
in creaturis est realis relatio ad Deum, quia es real la relación entre las criaturas y Dios,
creaturae continentur sub ordine divino, et in porque las criaturas están contenidas dentro
earum natura est quod dependeant a Deo. del orden divino, y por naturaleza dependen
de El.

A la luz de esto podemos entender la repuesta del Art. 3, la creación es relación de


dependencia al agente divino.

Respondeo dicendum quod creatio ponit La creación es algo en lo creado sólo en


aliquid in creato secundum relationem tantum. cuanto a la relación. Porque lo que es creado
Quia quod creatur, non fit per motum vel per no es hecho por movimiento o por cambio.
mutationem. Quod enim fit per motum vel Pues lo que es hecho por movimiento o por
mutationem, fit ex aliquo praeexistenti, quod cambio se hace a partir de algo preexistente;
quidem contingit in productionibus lo cual se da en las producciones particulares
particularibus aliquorum entium; non autem de algunos seres, pero esto no se da en la
potest hoc contingere in productione totius producción de todo ser por la causa universal
esse a causa universali omnium entium, quae de todos los seres, que es Dios. Por lo tanto,
est Deus. Unde Deus, creando, producit res Dios produce las cosas sin movimiento
sine motu. Subtracto autem motu ab actione et cuando las crea. Ahora bien, anulado el
passione, nihil remanet nisi relatio, ut dictum movimiento en la acción y en la pasión en
est. Unde relinquitur quod creatio in creatura ellas, no queda más que la relación, tal como
non sit nisi relatio quaedam ad creatorem, ut acabamos de decir (a.2 ad 2). Por lo tanto, la
ad principium sui esse; sicut in passione quae creación en la criatura no es más que una
est cum motu, importatur relatio ad relación real con el creador como principio de
principium motus. su ser; del mismo modo que en la pasión que
se da con movimiento está incluida la relación
con el principio de dicho movimiento.

La creación entendida activamente por parte del creador es acción formalmente


inmanente en Dios y virtualmente transeúnte, es decir, sin que medie nada distinto entre el
creador y la criatura. La acción tiene un efecto real distinto que es el nuevo ente producido.

Sicut enim creatio passive accepta attribuitur 1. Así como la creación pasiva se atribuye a la
creaturae, ita creatio active accepta attribuitur criatura, así también la creación activa se
creatori. Sed creatio active accepta non est atribuye al creador. Pero la creación activa no
aliquid in creatore, quia sic sequeretur quod in es algo en el creador porque, de ser así, se
Deo esset aliquid temporale. Ergo creatio seguiría que en Dios habría algo temporal. Por
passive accepta non est aliquid in creatura. lo tanto, la creación pasiva no es algo en la
criatura.

Ad primum ergo dicendum quod creatio active 1. A la primera hay que decir: La creación
significata significat actionem divinam, quae activa indica la acción divina, que es la misma
est eius essentia cum relatione ad creaturam. esencia de Dios relacionada con la criatura.
Sed relatio in Deo ad creaturam non est realis, Pero esta relación de Dios con la criatura no
sed secundum rationem tantum. Relatio vero es real, sino sólo de razón. En cambio, la
creaturae ad Deum est relatio realis, ut supra relación de la criatura con Dios es real, tal
dictum est, cum de divinis nominibus ageretur. como dijimos anteriormente al tratar sobre los
nombres divinos (q.13 a.7).

Es decir, no hay ningún intermedio como lo exige una acción formalmente transeúnte,
ya que éste tendría que ser increado o creado. No puede ser increado como algo distinto del
creador(LA CREACIÓN SE IDENTIFICA CON SU ESSE), ni tampoco creado, ya que al ser
una criatura implicaría otro intermedio creado, iniciando un proceso al infinito.
Praeterea, nihil est medium inter creatorem et 2. Más aún. Nada es medio entre el creador y
creaturam. Sed creatio significatur ut medium la criatura. Pero la creación es designada
inter utrumque, non enim est creator, cum non como un medio entre ambos, pues no es el
sit aeterna; neque creatura, quia oporteret creador, ya que no es eterna y tampoco es la
eadem ratione aliam ponere creationem qua criatura, porque exigiría otra creación por la
ipsa crearetur, et sic in infinitum. Creatio ergo que tal criatura fuera creada; y así
non est aliquid. indefinidamente. Por lo tanto, la creación no
es algo en la criatura.

Ad secundum dicendum quod, quia creatio 2. A la segunda hay que decir: Al expresar la
significatur ut mutatio, sicut dictum est; creación como cambio, tal como se dijo (a.2
mutatio autem media quodammodo est inter ad 2), por mediar de algún modo el cambio
movens et motum, ideo etiam creatio entre el que mueve y lo movido, concebimos
significatur ut media inter creatorem et la creación como algo intermedio entre el
creaturam. Tamen creatio passive accepta est creador y la criatura. Sin embargo, la creación
in creatura, et est creatura. Neque tamen pasiva está en la criatura y es criatura. Luego
oportet quod alia creatione creetur, quia no es necesario que sea creada por otra
relationes, cum hoc ipsum quod sunt, ad creación distinta, porque las relaciones, al
aliquid dicantur, non referuntur per aliquas incluir en su misma esencia orden con otro, no
alias relationes, sed per seipsas; sicut etiam van referidas a él más que por sí mismas, tal
supra dictum est, cum de aequalitate como dijimos anteriormente al tratar sobre la
personarum ageretur. igualdad de Personas (q.42 a.2 ad 4).

Por tanto, la creación entendida pasivamente, según la escuela tomista, es una relación
predicamental, un accidente inseparable (como la facultad intelectiva en el alma racional)
cuyo fundamento es la existencia de la criatura como participada. No una relación
trascendental como enseña Scoto.

Praeterea, si creatio est aliquid praeter 3. Todavía más. Si la creación es algo distinto
substantiam creatam, oportet quod sit accidens de la sustancia creada, es necesario que sea un
eius. Omne autem accidens est in subiecto. accidente suyo. Todo accidente está en el
Ergo res creata esset subiectum creationis. Et sujeto. Por lo tanto, lo creado serían el sujeto
sic idem esset subiectum creationis et de la creación. De este modo, el sujeto y el
terminus. Quod est impossibile, quia término de la creación serían lo mismo. Lo
subiectum prius est accidente, et conservat cual es imposible, porque el sujeto es anterior
accidens; terminus autem posterius est actione al accidente y conserva el accidente. El
et passione cuius est terminus, et eo existente término es posterior a la acción y a la pasión
cessat actio et passio. Igitur ipsa creatio non de la que es término. Además, una vez que
est aliqua res. existe el término, desaparecen la acción y la
pasión. Así, pues, la misma creación no es
algo.

Ad tertium dicendum quod creationis, 3. A la tercera hay que decir: La creación


secundum quod significatur ut mutatio, indicada como cambio, por término tiene a la
creatura est terminus, sed secundum quod vere criatura; entendida como relación, tal como es
est relatio, creatura est eius subiectum, et prius en realidad, tiene por sujeto a la criatura, que
ea in esse, sicut subiectum accidente. Sed es anterior a ella, como el sujeto es anterior al
habet quandam rationem prioritatis ex parte accidente. Sin embargo, la relación tiene cierta
obiecti ad quod dicitur, quod est principium razón de prioridad respecto de lo creado en lo
creaturae. Neque tamen oportet quod, quandiu que se refiere al objeto que es el principio de
creatura sit, dicatur creari, quia creatio la criatura. Sin embargo, no es necesario que,
importat habitudinem creaturae ad creatorem aun cuando la criatura exista, se diga que ha
cum quadam novitate seu incoeptione. sido creada, porque la creación implica
relación de la criatura con el creador con
novedad o comienzo en su existir.

4. LAS COSAS PROPIAMENTE CREADAS (I q. 45, 4).


Lo que propiamente se crea no es la esencia ni el ser (esse), sino el ente (ens), es decir,
la esencia actualizada por el ser (esse). Es decir, los entes subsistentes. Los accidentes, la
materia prima y las formas sensibles son con-creados.

Respondeo dicendum quod creari est Como se ha dicho (a.2 ad 2), ser creado es un
quoddam fieri, ut dictum est. Fieri autem modo de ser hecho. Pero el hacerse está
ordinatur ad esse rei. Unde illis proprie ordenado al ser de la cosa. Por lo tanto, ser
convenit fieri et creari, quibus convenit esse. hechos y ser creados les corresponde
Quod quidem convenit proprie subsistentibus, propiamente a aquellos seres a los que les
sive sint simplicia, sicut substantiae separatae; corresponde el ser. Estos son propiamente los
sive sint composita, sicut substantiae seres subsistentes, bien sean simples, como las
materiales. Illi enim proprie convenit esse, sustancias separadas, bien sean compuestos,
quod habet esse; et hoc est subsistens in suo como las sustancias materiales. Pues el ser le
esse. Formae autem et accidentia, et alia corresponde propiamente al que tiene ser
huiusmodi, non dicuntur entia quasi ipsa sint, propio y que subsiste en él. Pero las formas y
sed quia eis aliquid est; ut albedo ea ratione los accidentes y cosas parecidas no se dice que
dicitur ens, quia ea subiectum est album. sean seres en sí mismos, sino en cuanto que
Unde, secundum philosophum, accidens otra cosa es tal cosa por ellos, como se dice
magis proprie dicitur entis quam ens. Sicut que la blancura existe en cuanto que algún
igitur accidentia et formae, et huiusmodi, quae sujeto es blanco por ella. Por eso, según el
non subsistunt, magis sunt coexistentia quam Filósofo, el accidente más que ser en sí mismo
entia; ita magis debent dici concreata quam es llamado ser de otro ser. Por lo tanto, así
creata. Proprie vero creata sunt subsistentia. como los accidentes y las formas que no
subsisten son más bien coexistentes que seres,
así, propiamente deben ser llamados
concreados que creados. Así, pues,
propiamente, creados lo son los seres
subsistentes.

Praeterea, quod creatur est ex nihilo. 2. Más aún. Lo creado lo es a partir de la nada.
Composita autem non sunt ex nihilo, sed ex Pero los seres compuestos no provienen de la
suis componentibus. Ergo compositis non nada, sino de sus componentes. Por lo tanto, a
convenit creari. los seres compuestos no les corresponde el ser
creados.

Ad secundum dicendum quod creatio non dicit 2. A la segunda hay que decir: La creación del
constitutionem rei compositae ex principiis ser compuesto no consiste en formarlo a partir
praeexistentibus, sed compositum sic dicitur de sus principios preexistentes, sino en crear a
creari, quod simul cum omnibus suis un tiempo el compuesto y sus componentes
principiis in esse producitur. sacándolos de la nada.

Praeterea, illud proprie producitur per primam 3. Todavía más. Por la primera emanación se
emanationem, quod supponitur in secunda, produce lo que se supone en la segunda, como
sicut res naturalis per generationem naturalem, por la generación natural se produce el ser
quae supponitur in operatione artis. Sed illud natural que se supone en la obra artística. Pero
quod supponitur in generatione naturali, est lo que se supone en la generación natural es la
materia. Ergo materia est quae proprie creatur, materia. Por lo tanto, la materia es
et non compositum. propiamente lo que se crea, no el compuesto.

Ad tertium dicendum quod ratio illa non 3. A la tercera hay que decir: Aquel argumento
probat quod sola materia creetur; sed quod no prueba que la materia haya sido creada
materia non sit nisi ex creatione. Nam creatio aisladamente, sino que la materia no existe sin
est productio totius esse, et non solum ser creada. Pues la creación es la producción
materiae. de todo el ser y no sólo de la materia.
5. LA CREACIÓN OBRA EXCLUSIVA DE DIOS (I q. 45, 5).

Sólo Dios crea y ninguna criatura puede crear ni en virtud propia ni de modo
instrumental. Ya que el ser (esse) en cuanto ser (esse) o el ente (ens) en cuanto ente (ens) es
efecto propio de Dios, como la iluminación pasiva es efecto propio de la luz, o la calefacción
pasiva efecto propio del fuego.

Respondeo dicendum quod satis apparet in Partiendo de lo dicho (a.1; q.44 a.1), a primera
primo aspectu, secundum praemissa, quod vista parece bastante evidente que crear no es
creare non potest esse propria actio nisi solius más que una acción que sólo le corresponde a
Dei. Oportet enim universaliores effectus in Dios. Pues es necesario que los efectos más
universaliores et priores causas reducere. Inter universales sean reducidos a causas más
omnes autem effectus, universalissimum est universales y principales. Entre todos los
ipsum esse. Unde oportet quod sit proprius efectos, el más universal es que sea efecto
effectus primae et universalissimae causae, propio de la causa primera y universal, que es
quae est Deus. Unde etiam dicitur libro De Dios. Por eso también se dice en el libro De
Causis, quod neque intelligentia vel anima Causis que ni la inteligencia o el alma dan el
nobilis dat esse, nisi inquantum operatur ser a no ser en cuanto que actúan por acción
operatione divina. Producere autem esse divina. Ahora bien, producir el ser
absolute, non inquantum est hoc vel tale, absolutamente, no en cuanto éste o tal ser, es
pertinet ad rationem creationis. Unde lo que constituye la creación en cuanto tal. Por
manifestum est quod creatio est propria actio lo tanto es evidente que la creación es acción
ipsius Dei. propia del mismo Dios.

Advirtamos que siempre en el instrumento la moción instrumental es como accidental


y la acción instrumental es formalmente transitiva que procede del instrumento como un
agente subordinado y debe ser terminativa en el paciente preexistente. En cambio, en la
creación no hay un sujeto dispuesto preexistente. La creación procede sólo de Dios cuya
acción ad extra no es un accidente, sino que es formalmente inmanente y virtualmente
transitiva para producir un efecto ad extra.

Contingit autem quod aliquid participet Sin embargo, se da el caso de que un ser
actionem propriam alicuius alterius, non pueda participar de la acción exclusiva de
virtute propria, sed instrumentaliter, otro, no por su propio poder, sino como
inquantum agit in virtute alterius; sicut aer per instrumento, en cuanto que obra por poder
virtutem ignis habet calefacere et ignire. Et ajeno, como el aire puede calentar y encender
secundum hoc, aliqui opinati sunt quod, licet por el poder del fuego. Así algunos opinaron
creatio sit propria actio universalis causae, que, aun cuando la creación sea acción propia
tamen aliqua inferiorum causarum inquantum de la causa universal, sin embargo, alguna de
agit in virtute primae causae, potest creare. Et las causas inferiores puede crear en cuanto
sic posuit Avicenna quod prima substantia que obra por poder de la causa primera. Así,
separata, creata a Deo, creat aliam post se, et Avicena sostuvo que la primera sustancia
substantiam orbis, et animam eius; et quod separada, creada por Dios, crea después otra y
substantia orbis creat materiam inferiorum la sustancia del orbe y su alma, y que la
corporum. Et secundum hunc etiam modum sustancia del orbe crea la materia de los
magister dicit, in V dist. IV Sent., quod Deus cuerpos inferiores. Asimismo, el Maestro en 5
potest creaturae communicare potentiam d. IV Sent. dice que Dios puede comunicar a
creandi, ut creet per ministerium, non propria alguna criatura poder creador, de forma que
auctoritate. Sed hoc esse non potest. Quia pueda crear por función, no por propio poder.
causa secunda instrumentalis non participat Pero esto es imposible. Porque la causa
actionem causae superioris, nisi inquantum segunda instrumental no participa en la acción
per aliquid sibi proprium dispositive operatur de la causa superior a no ser en cuanto que
ad effectum principalis agentis. Si igitur nihil aquella, por alguna virtud suya, lo dispone.
ibi ageret secundum illud quod est sibi Pues si no contribuyese nada con su propio
proprium, frustra adhiberetur ad agendum, nec poder, la causa principal haría un uso inútil de
oporteret esse determinata instrumenta ella y no sería necesario elegir determinados
determinatarum actionum. Sic enim videmus instrumentos para determinadas acciones.
quod securis, scindendo lignum, quod habet Podemos observar que la sierra, al cortar la
ex proprietate suae formae, producit scamni madera, cosa que hace por su forma dentada,
formam, quae est effectus proprius principalis produce la forma del banco, que es el efecto
agentis. Illud autem quod est proprius effectus propio del carpintero como causa principal.
Dei creantis, est illud quod praesupponitur Ahora bien, al crear, el efecto propio dé Dios
omnibus aliis, scilicet esse absolute. Unde non es algo que se supone anterior a toda otra
potest aliquid operari dispositive et acción, es decir, al ser en absoluto. Por lo
instrumentaliter ad hunc effectum, cum creatio tanto, ninguna causa puede obrar dispositiva e
non sit ex aliquo praesupposito, quod possit instrumentalmente en la producción de este
disponi per actionem instrumentalis agentis. efecto, ya que en la creación no se presupone
Sic igitur impossibile est quod alicui creaturae ninguna materia que pueda disponerse por el
conveniat creare, neque virtute propria, neque agente instrumental. Así, pues, es imposible
instrumentaliter sive per ministerium. Et hoc que el crear corresponda a alguna criatura ni
praecipue inconveniens est dici de aliquo por virtud propia ni instrumentalmente o por
corpore, quod creet, cum nullum corpus agat función. De modo especial, es incongruente
nisi tangendo vel movendo; et sic requirit in afirmar que un cuerpo pueda crear, puesto que
sua actione aliquid praeexistens, quod possit si un cuerpo no obra más que por contacto y
tangi et moveri; quod est contra rationem movimiento, todo cuerpo exige para su acción
creationis. algo preexistente que se pueda tocar y mover,
lo cual va contra el concepto mismo de
creación.

En este sentido, por ejemplo, este buey es causa propia de este buey, pero no es causa
propia del buey en cuanto buey, es decir de la esencia del buey, ni tampoco es causa del ente
buey en cuanto ente (ens) ya que esto implicaría que el buey que genera sería causa de sí
mismo.

Manifestum est autem quod, si aliqua duo sunt Es evidente que, si dos seres pertenecen a una
eiusdem speciei, unum non potest esse per se misma especie, ninguno puede ser causa
causa formae alterius, inquantum est talis directamente de la forma del otro en cuanto tal
forma, quia sic esset causa formae propriae, forma, porque, al serlo, sería causa de su
cum sit eadem ratio utriusque. Sed potest esse propia forma, ya que esta forma es la misma
causa huiusmodi formae secundum quod est in para ambos seres. No obstante, uno puede ser
materia, idest quod haec materia acquirat hanc causa de la forma del otro en cuanto esta
formam. Et hoc est esse causa secundum fieri; forma está en tal materia, es decir, ser causa
sicut cum homo generat hominem, et ignis de que esta materia adquiera tal forma. Esto es
ignem. Et ideo quandocumque naturalis ser causa del hacerse, que es lo que sucede al
effectus est natus impressionem agentis engendrar el hombre al hombre y el fuego al
recipere secundum eandem rationem fuego. Por eso, siempre que un efecto natural
secundum quam est in agente, tunc fieri puede recibir naturalmente la forma del agente
effectus dependet ab agente, non autem esse del mismo modo que está en éste, el efecto
ipsius. (I, q. 104, a. 1 c.) dependerá del agente en cuanto a ser hecho,
pero no en cuanto a su ser.

De aquí podemos entender la respuesta de Santo Tomás a la primera objeción

Quia secundum Philosophum, perfectum est 1. Según el Filósofo, perfecto es aquello capaz
quod potest sibi simile facere. Sed creaturae de producir algo semejante a sí mismo. Pero
immateriales sunt perfectiores creaturis las criaturas inmateriales son más perfectas
materialibus, quae faciunt sibi simile, ignis que las materiales, y éstas producen
enim generat ignem, et homo generat semejantes suyos, como el fuego produce
hominem. Ergo substantia immaterialis potest fuego y el hombre engendra al hombre. Por lo
facere substantiam sibi similem. Sed tanto, la sustancia inmaterial puede producir
substantia immaterialis non potest fieri nisi otra sustancia semejante a sí misma. Ahora
per creationem, cum non habeat materiam ex bien, la sustancia inmaterial no puede ser
qua fiat. Ergo aliqua creatura potest creare. producida más que por creación, porque no
tiene materia a partir de la cual sea hecha. Por
lo tanto, alguna criatura puede crear.
Ad primum ergo dicendum quod aliquod 1. A la primera hay que decir: Algunos seres
perfectum participans aliquam naturam, facit perfectos que participan de una naturaleza,
sibi simile, non quidem producendo absolute producen otros seres semejantes a sí mismos.
illam naturam, sed applicando eam ad aliquid. Pero al hacer esto no producen de forma
Non enim hic homo potest esse causa naturae absoluta y total dicha naturaleza, sino que la
humanae absolute, quia sic esset causa sui comunican a otro ser. Ejemplo: No es posible
ipsius, sed est causa quod natura humana sit in que un hombre en concreto produzca
hoc homine generato. Et sic praesupponit in absolutamente la naturaleza humana, porque,
sua actione determinatam materiam per quam de hacerlo, sería causa de sí mismo. Sólo hace
est hic homo. Sed sicut hic homo participat que la naturaleza humana se reproduzca en
humanam naturam, ita quodcumque ens otro hombre concreto engendrado, y para esto
creatum participat, ut ita dixerim, naturam supone con anterioridad a lo que hace una
essendi, quia solus Deus est suum esse, ut materia determinada a partir de la cual se hace
supra dictum est. Nullum igitur ens creatum un hombre concreto. Ahora bien, así como el
potest producere aliquod ens absolute, nisi hombre participa de la naturaleza humana, así
inquantum esse causat in hoc, et sic oportet también todo ser creado participa de la
quod praeintelligatur id per quod aliquid est naturaleza del ser, porque sólo Dios es su ser,
hoc, actioni qua facit sibi simile. In substantia como dijimos anteriormente (q.7 a.1 at.3). Por
autem immateriali non potest praeintelligi lo tanto, ningún ser creado puede producir
aliquid per quod sit haec, quia est haec per absolutamente otro ser, sino sólo en cuanto
suam formam, per quam habet esse, cum sint que causa el ser en tal sujeto. Para esto es
formae subsistentes. Igitur substantia necesario que lo que hace que tal sujeto sea
immaterialis non potest producere aliam este ser concreto, sea anterior a la acción con
substantiam immaterialem sibi similem, la cual el agente hace algo semejante a sí
quantum ad esse eius; sed quantum ad mismo. Ahora bien, en las sustancias
perfectionem aliquam superadditam; sicut si inmateriales, no es posible presuponer algo
dicamus quod superior Angelus illuminat por lo que sean tales individualmente, porque,
inferiorem, ut Dionysius dicit. Secundum al ser formas subsistentes, se individualizan
quem modum etiam in caelestibus est por la misma forma que les da el ser. Por lo
paternitas, ut ex verbis apostoli patet, Ephes. tanto, la sustancia inmaterial no puede
III, ex quo omnis paternitas in caelo et in terra producir otra sustancia inmaterial idéntica en
nominatur. Et ex hoc etiam evidenter apparet cuanto al ser sustancial, si bien puede hacer un
quod nullum ens creatum potest causare semejante suyo en cuanto a alguna perfección
aliquid, nisi praesupposito aliquo. Quod accidental. Los ángeles superiores iluminan a
repugnat rationi creationis. los inferiores, como dice Dionisio.
Igualmente, a los seres celestes se les atribuye
cierta paternidad por lo que se deduce de las
palabras del Apóstol en Ef 3,15: Dios Padre,
de quien recibe su nombre toda paternidad en
el cielo y en la tierra. De todo esto resulta
evidente también que ningún ser creado puede
producir otro sin presuponer algo. Esto va
contra el concepto mismo de creación.

En este sentido se hace más evidente la infinita potencia divina, ya que implica más
poder producir algo desde la nada que producirlo desde algo preexistente, aunque sea su
contrario.

Praeterea, quanto maior est resistentia ex parte 2. Más aún. Cuanta más resistencia hay por
facti, tanto maior virtus requiritur in faciente. parte de lo hecho, tanto mayor poder se
Sed plus resistit contrarium quam nihil. Ergo necesita en el agente. Pero más resiste el
maioris virtutis est aliquid facere ex contrario, contrario que la nada. Por lo tanto, se requiere
quod tamen creatura facit; quam aliquid facere mayor poder para hacer algo a partir de su
ex nihilo. Multo magis igitur creatura hoc contrario, lo cual lo hacen las criaturas, que
facere potest. para hacer algo a partir de la nada. Luego con
mayor razón pueden hacer esto las criaturas;
Ad secundum dicendum quod ex contrario fit 2. A la segunda hay que decir: Como se dice
aliquid per accidens, ut dicitur in I Physic., per en I Physic., de lo contrario se hace algo por
se autem fit aliquid ex subiecto, quod est in accidente. Directamente algo se hace de otra
potentia. Contrarium igitur resistit agenti, cosa que ya es tal en potencia. El contrario
inquantum impedit potentiam ab actu in quem resiste efectivamente al agente en cuanto que
intendit reducere agens, sicut ignis intendit impide que lo que está en potencia pase a acto,
reducere materiam aquae in actum sibi que es lo que intenta el agente. Ejemplo: El
similem, sed impeditur per formam et fuego intenta hacer el agua a como es él,
dispositiones contrarias, quibus quasi ligatur caliente, pero encuentra resistencia en la
potentia ne reducatur in actum. Et quanto forma y disposiciones contrarias del agua. Por
magis fuerit potentia ligata, tanto requiritur dicha forma y disposiciones, la potencia del
maior virtus in agente ad reducendam agua para ser caliente en acto está
materiam in actum. Unde multo maior obstaculizada. Cuanto más atada esté dicha
potentia requiritur in agente, si nulla potentia potencia, tanto mayor deberá ser el poder del
praeexistat. Sic ergo patet quod multo maioris agente para pasarla a acto. De ahí que se
virtutis est facere aliquid ex nihilo, quam ex necesite mayor poder por parte del agente
contrario. cuando no hay potencia alguna. Por lo tanto,
se requiere mayor poder para hacer una cosa a
partir de la nada que para hacerla a partir de su
contraria.

Lo cual se puede ilustrar del siguiente modo: el agricultor debe trabajar más para
obtener fruto si la tierra es árida que si fuese fértil; un educador debe ser más hábil para
enseñar al discípulo menos inteligente que al discípulo más inteligente. Es decir, en cuanto
mayor es la indisposición o, en otras palabras, menor la proporción de los términos, mayor
potencia se requiere. Cuando no existe proporción alguna la potencia es infinita.

Praeterea, virtus facientis consideratur 3. Todavía más. El poder de un agente se


secundum mensuram eius quod fit. Sed ens puede valorar por la medida de lo que hace.
creatum est finitum, ut supra probatum est, Pero el ser creado es finito, como se dijo
cum de Dei infinitate ageretur. Ergo ad anteriormente al tratar sobre la infinitud de
producendum per creationem aliquid creatum, Dios (q.5). Por lo tanto, para producir algo por
non requiritur nisi virtus finita. Sed habere creación no se requiere más que un poder
virtutem finitam non est contra rationem finito. Pero tener poder finito no va contra la
creaturae. Ergo non est impossibile creaturam naturaleza de la criatura. Luego no es
creare. imposible que la criatura cree.

Ad tertium dicendum quod virtus facientis non 3. A la tercera hay que decir: El poder del
solum consideratur ex substantia facti, sed agente no se ha de medir sólo a partir de la
etiam ex modo faciendi, maior enim calor non sustancia de lo que se hace, sino también del
solum magis, sed etiam citius calefacit. modo como se hace. Ejemplo: Un calor muy
Quamvis igitur creare aliquem effectum intenso, no sólo calienta más, sino también
finitum non demonstret potentiam infinitam, más pronto. De ahí que, aun cuando producir
tamen creare ipsum ex nihilo demonstrat un efecto finito no indique poder infinito, sin
potentiam infinitam. Quod ex praedictis patet. embargo producirlo a partir de la nada
Si enim tanto maior virtus requiritur in agente, demuestra un poder infinito. Esto resulta
quanto potentia est magis remota ab actu, evidente por todo lo dicho (ad 2). Pues si se
oportet quod virtus agentis ex nulla requiere tanto mayor poder en el agente
praesupposita potentia, quale agens est creans, cuanto más lejos está del acto la potencia
sit infinita, quia nulla proportio est nullius pasiva, es necesario que el poder del agente
potentiae ad aliquam potentiam, quam creador, que no supone ninguna potencia
praesupponit virtus agentis naturalis, sicut et positiva, sea infinito. Porque así como no hay
non entis ad ens. Et quia nulla creatura habet ninguna, proporción entre el no ser y el ser, así
simpliciter potentiam infinitam, sicut neque tampoco la hay entre la negación de toda
esse infinitum, ut supra probatum est, potencia y la potencia. Así, pues, como quiera
relinquitur quod nulla creatura possit creare. que ninguna criatura tiene una potencia
infinita, como se demostró anteriormente (q.7
a.2), es evidente que ninguna criatura puede
crear.
6. LA CREACIÓN OBRA DE LA TRINIDAD (I q. 45, 6).

El Catecismo de la Iglesia Católica nos enseña que Dios: Padre, Hijo y Espíritu Santo
ha creado todo el universo.

II LA CREACION: OBRA DE LA SANTISIMA TRINIDAD

290 “En el principio, Dios creó el cielo y la tierra”: tres cosas se afirman en estas primeras
palabras de la Escritura: el Dios eterno ha dado principio a todo lo que existe fuera de él. El
solo es creador (el verbo “crear” – en hebreo “bara” – tiene siempre por sujeto a Dios). La
totalidad de lo que existe (expresada por la fórmula “el cielo y la tierra”) depende de aquel que
le da el ser.

291 “En el principio existía el Verbo... y el Verbo era Dios...Todo fue hecho por él y sin él
nada ha sido hecho” (Jn 1,1-3). El Nuevo Testamento revela que Dios creó todo por el Verbo
Eterno, su Hijo amado. “En el fueron creadas todas las cosas, en los cielos y en la tierra...todo
fue creado por él y para él, él existe con anterioridad a todo y todo tiene en él su consistencia”
(Col 1, 16-17). La fe de la Iglesia afirma también la acción creadora del Espíritu Santo: él es el
“dador de vida” (Símbolo de Nicea-Constantinopla), “el Espíritu Creador” (“Veni, Creator
Spiritus”), la “Fuente de todo bien” (Liturgia bizantina, tropario de vísperas de Pentecostés).

292 La acción creadora del Hijo y del Espíritu, insinuada en el Antiguo Testamento (cf. Sal
33,6;104,30; Gn 1,2-3), revelada en la Nueva Alianza, inseparablemente una con la del Padre,
es claramente afirmada por la regla de fe de la Iglesia: “Sólo existe un Dios...: es el Padre, es
Dios, es el Creador, es el Autor, es el Ordenador. Ha hecho todas las cosas por sí mismo, es
decir, por su Verbo y por su Sabiduría” (S. Ireneo, haer. 2,30,9), “por el Hijo y el Espíritu”, que
son como “sus manos” (ibid., 4,20,1). La creación es la obra común de la Santísima Trinidad.

Y la razón de esto es que todas las obras ad extra de Dios pertenecen al Ser (Esse) de
Dios que es su Esencia, común a las tres divinas Personas. Aunque a cada una de las Personas
divinas por apropiación podemos atribuir una especial causalidad respecto a lo creado.

Respondeo dicendum quod creare est proprie Crear es propiamente causar o producir el ser
causare sive producere esse rerum. Cum de las cosas. Como todo agente hace algo
autem omne agens agat sibi simile, principium semejante a sí mismo, el principio de la acción
actionis considerari potest ex actionis effectu, puede ser observado a partir del efecto de la
ignis enim est qui generat ignem. Et ideo acción. Ejemplo: El fuego produce fuego. De
creare convenit deo secundum suum esse, este modo crear le corresponde a Dios por su
quod est eius essentia, quae est communis mismo ser, que es su esencia, y que es común
tribus personis. Unde creare non est proprium a las tres Personas. Por lo tanto, crear no es
alicui personae, sed commune toti Trinitati. propio de alguna persona, sino común a toda
Sed tamen divinae personae secundum la Trinidad. Sin embargo, las personas divinas
rationem suae processionis habent en cuanto a la creación de las cosas tienen una
causalitatem respectu creationis rerum. Ut causalidad según el modo de su procedencia.
enim supra ostensum est, cum de Dei scientia Pues, como se ha demostrado anteriormente,
et voluntate ageretur, Deus est causa rerum al tratar sobre la ciencia y la voluntad de Dios,
per suum intellectum et voluntatem, sicut Dios es causa de las cosas por su
artifex rerum artificiatarum. Artifex autem per entendimiento y voluntad, como el artista lo es
verbum in intellectu conceptum, et per de sus obras. El artista obra según lo
amorem suae voluntatis ad aliquid relatum, concebido en su entendimiento y por el amor
operatur. Unde et Deus Pater operatus est de su voluntad hacia algo con lo que se
creaturam per suum Verbum, quod est Filius; relacione. Asimismo el Padre Dios ha
et per suum Amorem, qui est Spiritus Sanctus. producido las criaturas por su Palabra, que es
Et secundum hoc processiones Personarum el Hijo, y por su Amor, que es el Espíritu
sunt rationes productionis creaturarum, Santo. De este modo, las procesiones de las
inquantum includunt essentialia attributa, quae Personas son las razones de la producción de
sunt scientia et voluntas. las criaturas, en cuanto que incluyen los
atributos esenciales, que son la ciencia y la
voluntad.
7. EL VESTIGIO DE LA TRINIDAD EN LA CREACIÓN (I q. 45, 7).

De lo anterior se sigue que podemos, desde la Revelación, descubrir huellas de la


Santísima Trinidad en todas las cosas creadas.

Sed in creaturis omnibus invenitur Pero en todas las criaturas se encuentra la


repraesentatio Trinitatis per modum vestigii, representación de la Trinidad a modo de
inquantum in qualibet creatura inveniuntur vestigio, en cuanto que en cada una de ellas
aliqua quae necesse est reducere in divinas hay algo que es necesario reducir a las
personas sicut in causam. Quaelibet enim personas divinas como a su causa. Pues cada
creatura subsistit in suo esse, et habet formam criatura subsiste en su ser y tiene la forma con
per quam determinatur ad speciem, et habet la que está determinada en una especie y tiene
ordinem ad aliquid aliud. Secundum igitur alguna relación con algo. Así, pues, cada una
quod est quaedam substantia creata, de ellas es una sustancia creada que representa
repraesentat causam et principium, et sic a su causa y su principio y, de este modo,
demonstrat personam Patris, qui est evoca la persona del Padre, que es principio
principium non de principio. Secundum autem sin principio. En cuanto que tiene una forma y
quod habet quandam formam et speciem, pertenece a una especie determinada,
repraesentat Verbum; secundum quod forma representa a la Palabra, tal como la forma de
artificiati est ex conceptione artificis. la obra artística procede de la concepción del
Secundum autem quod habet ordinem, artista. Y en cuanto que está ordenada,
repraesentat Spiritum Sanctum, inquantum est representa al Espíritu Santo, en cuanto que es
Amor, quia ordo effectus ad aliquid alterum Amor; porque la ordenación del efecto a algo
est ex voluntate creantis. procede de la voluntad del creador.

Potrebbero piacerti anche