Sei sulla pagina 1di 169

T. museliani, m.

qobalia

eleqtromowyobilobaTa
teqnikuri diagnostika

(I nawili)

`teqnikuri universiteti”@
saqarTvelos teqnikuri universiteti

T. museliani, m. qobalia

eleqtromowyobilobaTa
teqnikuri diagnostika

eleqtromowyobilobaTa elementebisa da
aRricxvis kvanZebis diagnostika

(I nawili)

damtkicebulia stu-s
saredaqcio-sagamomcemlo
sabWos mier

Tbilisi
2009
saxelmZRvanelos pirvel nawilSi warmodgenilia eleqtruli
wredebis ZiriTadi cnebebi da ganmartebebi; diagnostikis ZiriTadi
principebi, meTodebi da saWiro teqnikuri saSualebebi; eleqtru-
li da eleqtronuli wredebisa da maTi elementebis, eleqtruli
aparatebis, aRricxvis kvanZebis montaJisa da diagnostikis sakiT-
xebi. minimumamdea dayvanili Teoriuli msjelobebi da ZiriTadi
yuradReba gadatanilia eleqtroteqnikisa da eleqtromowyobi-
lobaTa diagnostikis problemebis gadawyvetis Cvevebis gamomu-
Savebaze.
naSromi warmoadgens praqtikul saxelmZRvanelos da gankuT-
vnilia, rogorc ZiriTadi saxelmZRvanelo, “eleqtromowyobilo-
baTa diagnostikis” specialobis umaRlesi profesiuli ganaTle-
bisa da bakalavriatis studentebisa da magistrantebisaTvis. igi
did daxmarebas gauwevs agreTve eleqtrosadgurebis, eleqtroqse-
lebisa da samrewvelo dawesebulebebis inJiner-teqnikur perso-
nals eleqtrodanadgarebis eqspluataciis, remontisa da diagnos-
tikis sakiTxebis gadawyvetis dros.

recenzenti prof. d. laoSvili

saxelmZRvanelo gamoica Sps `kavkasus eleqtromarketis~ finan-


suri mxardaWeriT.

© sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti’’, 2009


ISBN 978-9941-14-572-8 (yvela nawili)
ISBN 978-9941-14-573-5 (pirveli nawili)
http://www.gtu.ge/publishinghouse/

yvela ufleba daculia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto,
ilustracia Tu sxva) aranairi formiT da saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu
meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis werilobiTi nebarTvis
gareSe.
saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.
uak Si naarsi
winasityvaoba ...................................................................................................................... 6
saxelmZRvanelos pirvel nawilSi warmodgenilia
Sesavali ................................................................................................................................... 7
eleqtruli wredebis ZiriTadi cnebebi da ganmartebebi;
Tavi I. eleqtruli wredebi da
diagnostikis ZiriTadi princi pebi, meTodebi da saWiro
eleqtroteqnikuri mowyobilobebi ................................................. 15
teqnikuri saSualebebi; eleqtruli da eleqtronuli wre-
1.1. eleqtroteqnikis ZiriTadi cnebebi
debisa da maTi elementebis, eleqtruli aparatebis, aR-
da ganmartebebi ..................................................................................................... 15
ricxvis kvanZebis montaJisa da diagnostikis sakiTxebi.
1.2. mowyobilobebisa da danadgarebis gamosaxvis
minimumamdea dayvanili Teoriuli msjelobebi da ZiriTa-
ZiriTadi saSualebani. eleqtruli sqema. eleqtruli
di yuradReba gadatanilia eleqtroteqnikisa da eleqtro-
sqemis ti pebi da saxeebi ............................................................................ 27
mowyobilobaTa diagnostikis problemebis gadawyvetis Cveve-
1.3. eleqtrul sqemebSi gamoyenebuli pirobiTi
bis gamomuSavebaze.
grafikuli aRniSvnebi ................................................................................... 29
naSromi warmoadgens praqtikul saxelmZRvanelos da
1.4. Zalovani da marTvis wredebi ............................................................... 30
gankuTvnilia, rogorc ZiriTadi saxelmZRvanelo, “eleq-
1.5. princi puli eleqtruli sqema .............................................................. 31
troteqnikisa da eleqtromowyobilobaTa diagnostikis”
1.6. eleqtruli sqemebis wakiTxva ............................................................... 33
specialobis umaRlesi profesiuli ganaTlebisa da baka-
1.7. sadenebisa da klemebis numeracia .................................................... 37
lavriatis studentebisa da magistrantebisaTvis. igi did
1.8. raze unda gavamaxviloT yuradReba
daxmarebas gauwevs agreTve eleqtrosadgurebis, eleqtro-
sqemebis wakiTxvisas ........................................................................................ 40
qselebisa da samrewvelo dawesebulebebis inJiner-teqni-
1.9. sqemebis wakiTxvis magaliTebi ............................................................. 42
kur personals eleqtrodanadgarebis eqspluataciis, re-
Tavi II. diagnostikis ZiriTadi princi pebi
montisa da diagnostikis sakiTxebis gadawyvetis dros.
da meTodebi ............................................................................................................. 49
2.1 diagnostikis safuZvlebi ............................................................................ 49
2.2. teqnikuri diagnostikis zogierTi
sawyisi cneba .......................................................................................................... 57
2.3. elmowyobilobis diagnostikis zogadi
recenzentebi
princi pebi ................................................................................................................. 61
2.4. diagnostikis meTodika da meTodebi ............................................. 65
2.5. diagnostikis magaliTi ............................................................................... 72
2.6. dazianebis analizi ......................................................................................... 75
2.7. dazianebis niSani da mizezi ................................................................. 80
2.8. diagnostikaSi farTod gamoyenebuli
xelsawyoebi ............................................................................................................. 82
2.9. eleqtroteqnikuri gazomvebi
diagnostikis dros ........................................................................................ 104
Tavi 3. eleqtruli wredebisa da
eleqtronikis elementebis diagnostika .................................. 129
3.1. eleqtrul wredebSi yvelaze xSirad
Semxvedri dazianebebi ................................................................................. 129
ISSN “teqnikuri universiteti”

3
3.2. eleqtronikis elementebis dazianebis ZiriTadi samfaza mricxvelis montaJi da Semowmeba ............................ 254
saxeebi, maTi aRmoCenis xerxebi da diagnostika ............... 133 5.10. maRali Zabvis aRricxvis kvanZis Semowmeba ........................ 258
3.3. eleqtruli wredebis Semowmeba gamorTuli 5.11. specialuri daniSnulebis mricxvelebi ................................ 264
Zabvis dros ............................................................................................................ 153 5.12. aRricxvis kvanZebis elementebis uwesivrobani .............. 269
3.4. eleqtruli wredebis Semowmeba 5.13. mricxvelebis diagnostika gamorTuli Zabvis
Zabvis qveS ............................................................................................................... 156 SemTxvevaSi ............................................................................................................. 275
3.5. Secdomebi eleqtruli wredis Semowmebisas ....................... 159 5.14. mricxvelis CarTvis sisworis Semowmeba
3.6. meoradi komutaciis sqemebis Semowmeba moqmed mierTebebze ...................................................................................... 283
Zabvis qveS ............................................................................................................ 163 5.15. eleqtroenergiis gazomvis cdomileba da
Tavi IV. Eeleqtruli aparatebi da maTi moTxovnebi sazomi transformatorebisadmi .................... 288
diagnostika ......................................................................................................... 167 5.16. eleqtronuli mricxvelebis Tanamedrove
4.1. eleqtruli aparatebis klasifikacia .......................................... 167 mdgomareoba ....................................................................................................... 290
4.2. xeliT marTvis aparatebi ........................................................................ 170 5.17. eleqtronuli mricxvelis Semowmeba ........................................ 293
4.3. distanciuri marTvis Zalovani aparatebi ............................. 180 5.18. mricxvelis Cvenebis sisworis Semowmeba
4.4.Ddacvis Zalovani aparatebi .................................................................... 185 sayofacxovrebo pirobebSi .................................................................. 294
4.5. releebi ...................................................................................................................... 193 5.19. ra SeiZleba ganisazRvros mricxveliT garda
4.6. eleqtruli aparatebis koWebi da maTi eleqtroenergiis xarjisa .................................................................. 298
diagnostika ......................................................................................................... 206 literatura .................................................................................................................... 301
4.7. rogor movaxdinoT eleqtruli aparatebis koWebis danarTi 1. pirobiTi grafikuli aRniSvnebi ................................. 304
gadaxveva erTi saxeobidan meoreze ............................................. 209 danarTi 2. trigonometriuli funqciebis
4.8. eleqtruli aparatebis kontaqtebi ................................................ 210 mniSvnelobebi ................................................................................ 326
Tavi V. aRricxvis kvanZebis montaJi da danarTi 3. sadenebisa da kabelebis standartuli
diagnostika ......................................................................................................... 218 kveTebi da xangrZlivad dasaSvebi
5.1. eleqtruli mricxvelebi, maTi moqmedebis datvirTvebi .................................................................................. 327
princi pi da diagnostika ...................................................................... 218
5.2. mricxvelebis dayeneba da CarTva .................................................... 225
5.3. aqtiuri energiis erTfaza mricxvelis Semowmeba ......... 228
5.4. dabali Zabvis pirdapiri CarTvis aqtiuri
energiis samfaza mricxveli ................................................................. 230
5.5. gazomvis zRvaris gafarToeba ............................................................. 233
5.6. denis sazomi transformatori .......................................................... 234
5.6. Zabvis sazomi transformatori ......................................................... 239
5.7. dabali Zabvis arapirdapiri mierTebis aqtiuri
energiis samfaza mricxvelis montaJi
da Semowmeba .......................................................................................................... 244
5.8. dabali Zabvis reaqtiuli energiis samfaza
mricxvelis montaJi da Semowmeba .................................................. 249
2495.9. maRali Zabvis aqtiuri da reaqtiuli energiis

4 5
winasityvaoba codna aucilebelia eleqtromowyobilobis diagnos-
eleqtromowyobilobis teqnikuri mdgomareobis tikis dros.
swor diagnostikaze damyarebulia xarisxiani remon- saxelmZRvanelos momzadebis saqmeSi mniSvnelo-
ti da eqspluataciis Tanamedrove meTodebis gamoy- vani daxmarebis gawevisaTvis uRrmes madlobas vuxdiT
eneba, rac uzrunvelyofs saxalxo meurneobis yvela inJinrebs: mixeil qadagiSvils, Temur gvencaZes
dargis uwyvet muSaobas, eleqtromowyobilobis eqs- (saqarTvelos teqnikuri universiteti), gia muselian-
pluataciisa da remontis xarjebis Semcirebas, muSao- sa da vaJa nozaZes (s/s “Telasi”).
bis xangrZlivobis gazrdas. aRniSnuli saxelmZRvanelo pirvel sawyisia
ukanasknel xanebSi moxda eleqtromowyobilobis eleqtromowyobilobis diagnostikis sferoSi da
diagnostikis, kontrolisa da gamocdisaTvis gankuTv- dazRveuli ara varT mcire Secdomebisagan. avtorebi
nili aparaturis arsebiTi cvlilebani. didi madlierebiT miiReben mkiTxvelTa yovel SeniS-
winamdebare saxelmZRvanelos mizania diagnos- vnas, rac gaTvaliswinebuli iqneba Semdgom gamoce-
tikis progresuli meTodebis, Tanamedrove eleqtro- mebSi.
mowyobilobebisa da marTvis wredebis uwesivrobis
moZebnis ZiriTadi problemebis Rrmad Seswavla.
naSromi warmoadgens profesiuli donis praq-
tikul masalas damwyebi eleqtroteqnikosebisa da im
specialistebisaTvis, romlebsac esaWiroebaT arse-
buli specializaciis mixedviT axali sferoebis
aTviseba an Tavisi codnis gaRrmaveba da ganmtkiceba,
rac saSualebas miscemT swrafad gamoasworon
eleqtromowyobilobis momsaxureobisa da eqspluat-
aciis dros warmoSobili problemebi.
masalis ukeT aTvisebis mizniT sasargebloa mini-
maluri codnis dagroveba eleqtruli wredebis Teo-
riaSi, risTvisac saxelmZRvanelo pirvel TavSi moy-
vanilia Teoriuli sakiTxebi, xolo danarTSi war-
modgenilia ZiriTadi pirobiTi aRniSvnebi, romelTa

6 7
Sesavali teqnikuri diagnostikis specifika mdgomareobs
eleqtromowyobilobis teqnikuri diagnostika Se- imaSi, rom is ganixilavs teqnikur sistemas moqmedeba-
darebiT axali mecnierebaa, romelic aRmocenda gasu- Si, romlis amocanaa dazianebuli elementis Zieba,
li saukunis meore naxevarSi teqnikis moTxovnebTan sadac mniSvnelovania dazianebuli elementis Ziebi-
dakavSirebiT. sa da gamovlenis meTodebi. eleqtromowyobilobis
teqnikuri diagnostika – es aris mecniereba eleqt- dazianebis mizezi SeiZleba iyos erTi an ramdenime
romowyobilobis mdgomareobis garCevis Sesaxeb, elementis dazianeba an elementebs Soris kavSiris
romelic moicavs problemebis farTo wres dakav- darRveva, xolo TviT elementis dazianeba SeiZleba
Sirebuls diagnostikuri informaciis miRebasa da gamowveuli iyos elementis TviTdazianebiT, gareSe
SefasebasTan. zemoqmedebiT, araswori eqspluataciiTa da sxva.
nebismieri samecniero disci plinis warmoCena mi- eleqtromowyobilobis elementebis mdgomareobis
Rebulia dawyebul iqnas am disci plinis zogadi daxa- gansazRvris dros Semowmebis Tanamimdevroba swar-
siaTebiT anu kvlevis sagnisa da ZiriTadi amocanebis moebs winaswar Sedgenili diagnostikuri programis
dasmiT. teqnikur diagnostikaSi aseTi winaswari aR- mixedviT.
wera garTulebulia rigi garemoebebis gamo, radgan Semowmebebis erToblioba, romelic sakmarisia
saubaria codnis axal sferoze, romelic imyofeba mowyobilobis mdgomareobis SefasebisaTvis warmoad-
Tavisi formirebis stadiaSi. erTis mxriv aq SeiZle- gens diagnostikuri testirebas, romelic defeqtebis
ba movniSnoT da gamovyoT amocanebis sakmaod farTo gamovlenis ZiriTadi saxea. diagnostikuri testireb-
wre, romlebic eqvemdebarebian gamokvlevebs; meores is meTodebs miekuTvneba: izolaciis winaRobis, ga-
mxriv maTi umniSvnelo nawili moicavs sakvlev sam- Jonvis denebis, Sinagani winaRobis, gragnilebis di-
uSaoebs da warmodgenilia konkretuli SedegebiT. eleqtrikuli danakargebis kuTxis tangensis gazomva
Aamitom teqnikuri diagnostikis zogad winaswar aR- da sxva.
weras aqvs dadgenilebiTi xasiaTi. eleqtromowyobilobebisa da konstruqciebis diag-
elmowyobilobis teqnikuri diagnostikis kvle- nostikis mizania maTi narCeni saeqspluatacio maxasia-
vis obieqti SeiZleba iyos nebismieri Zalovani da Teblebis mixedviT dalageba.AmaxasiaTeblebis mixed-
marTvis sistema. sistemis qveS igulisxmeba nebismieri viT elmowyobilobebi iyofa sam jgufad: pirvel
teqnikuri mowyobiloba, romelic asrulebs garkveul jgufSi Sedian resursebis gagrZelebis mowyobilobe-
funqcias. TiToeuli sistema SeiZleba daxasiaTdes bi, anu romelTac miuxedavad maTi muSaobis vadis
rigi parametrebiT, romelTagan erT-erTi ZiriTadia, gasvlisa kidev gaaCniaT sakmarisi saeqspluatacio
xolo danarCenebi – meorexarisxovani. maxasiaTeblebis resursi.

8 9
meore jgufSi Sedian is elmowyobilobebi, romel- ToT kapitaluri remontis saWiroeba, moculoba da
Ta narCeni saeqspluatacio maxasiaTeblebi SeiZleba vadebi.
aRdgenil iqnan mimdinare an kapitaluri remontiT. ukanasknel xanebSi farTo gavrceleba hpova el-
mesame jgufSi Sedian is elmowyobilobebi, romel- eqtroapartebis, rogorc eleqtromowyobilobis Zvi-
Ta narCeni saeqspluatacio maxasiaTeblebi remontis radRirebuli da sapasuxismgeblo elementebis diag-
Sedegad aRar eqvemdebarebian aRdgenas. nostikis sxvadasxva meTodebma.
teqnikurad dasabuTebuli diagnozis dasma Sesa- msoflio masStabiT ganuwyvetliv muSavdeba da
Zlebelia mxolod srulyofili informaciis pirobe- praqtikaSi inergeba qvesadgurebis, transformatore-
bis statistikuri monacemebis Sekrebis, gare daTva- bis, eleqtro generatorebisa da Zravebis, maRali Zab-
lierebisa da specialuri xelsawyoebis saSualebiT vis amomrTvelebis, sahaero xazebis, Camiwebis winaRo-
Catarebuli eqsperimentuli gamokvlevebis Sedegad. bis, kabelebis, kontaqturi SeerTebebis, izolaciis,
Tanamedrove pirobebSi saqarTveloSi elmomar- sareleo dacvis, marTvis wredebisa da sxvaTa diag-
agebis sistemis erT-erTi umniSvnelovanesi mowyobi- nostikuri meTodebi.
lobebis - Zalovani transformatorebis mniSvnelo- damuSavebulia Tanamedrove vibrodiagnostikis,
vanma nawilma amowura Tavisi muSaobis resursi. qvey- Tbovizoruli kontrolis, qromatografiuli anali-
nis ekonomiuri situacia, agreTve transformatoreb- zis da sxva meTodebi, romlebic saSualebas gvaZlev-
is saerTo raodenobis didi ricxvi ar iZleva uax- en qselidan gamorTvis gareSe davinaxoT Zalovan
les xanSi maTi Secvlis saSualebas. amitom trans- transformatorSi lokaluri gacxelebebi da SeerTe-
formatorebis eqspluataciis saimedobis SesanarCune- bis gardamavali winaRobebi.
blad mniSvnelovani roli eniWeba maT diagnostikur ukanasknel xanebSi energetikaSi gamoyeneba hpova
kontrols. infrawiTeli teqnikis xelsawyoebma, gansakuTrebiT
dReisaTvis Zalovani transformatorebis, av- eleqtromowyobilobisa da misi dengamtari nawileb-
totransformatorebis, maSuntirebuli reaqtorebisa is Tburi mdgomareobis Sefasebisas. infrawiTeli me-
da sxva eleqtromowyobilobebis saeqspluatacio ma- Todi diagnostikis, rogorc aramrRvevi da maRalefeq-
xasiaTeblebis gansazRvrisa da sistemebis defeqtebis turi saSualeba, aris eleqtromowyobilobis teqni-
ganviTarebis donis mdgomareobis SefasebisaTvis, sul kuri eqspluataciis kontrolis saerTo sistemis Ziri-
ufro farTod mimarTaven kompleqsur diagnostikur Tadi Semadgeneli nawili. infrawiTeli diagnostikis
gamokvlevas. aseTi gamokvlevebi saSualebas gvaZlev- Sedegi, romelic axasiaTebs sakontrolo obieqtis
en ara marto gamovavlinoT ganviTarebadi defeqtebi, Tbur mdgomareobas, bevrad aris damokidebuli mis
SevafasoT maTi saSiSroebis done, aramed davasabu- konstruqciaze, Tbogamomyofi wyaros ganlagebis ker-

10 11
aze, mis intensivobasa da gare zemoqmedebaze. miRebu- materialur zaralamde, rac dakavSirebulia te-
li Sedegebi unda Sedardes sxva fazebSi an identur qnologiuri danadgaris mocdenasa an produqciis
mowyobilobaSi miRebul SedegebTan. wunTan. zarals damatebiT emateba eleqtro da saxan-
miRebulia, rom zeTiT Sevsebuli elmowyobilo- Zro usafrTxoebis moTxovnebis daweva, romelic dakav-
bis kompleqsuri diagnostika yovelTvis dawyebuli Sirebulia eleqtroZravas statoris an rotoris
unda iqnas zeTis qromatografiuli analiziT, rad- gragnilSi momxdar mokled SerTvasTan.
ganac zeTis gamocda tardeba yvelaze ufro regu- sayovelTaod miRebuli dacvis saSualebebi yovel-
larulad da saSualebas gvaZlevs Tvalyuri vadevnoT Tvis ver uzrunvelyofen Zravas dacvas. saWiroeba
aseT mowyobilobebSi mimdinare procesebs. moiTxovs eleqtroZravas diagnostikas misi muSaobis
nebismieri obieqtis mdgomareobis Sefaseba eyrd- procesSi. muSa ZravaSi adreul stadiaze defeqtis
noba Sesabamis klasifikaciis da maT Soris gamonak- ganviTarebis aRmoCena ara marto amcirebs remontis
lisi arc Zalovani transformatoria, romlisTvisac xarjebs, aramed axangrZlivebs misi muSaobis vadasac.
SemoTavazebulia amgvari klasifikaciis sxvadasxva Tanamedrove pirobebSi eleqtroZravebis diagnostiki-
midgomebi. magaliTad TДM (transformatoris diag- saTvis gamoiyeneba vibroakustikuri; moTxovnili
nostikis monitoringi) sistemis daniSnulebaa maRa- denis speqtraluri analizisa da “xelovnuri neironu-
li Zabvis Zalovani transformatorebis uwyveti kon- li qselebis~ safuZvelze agebuli kompleqsuri di-
troli da teqnikuri mdgomareobis analizi. igi gam- agnostikis meTodebi. es ukanaskneli warmoadgens
oiyeneba uwyveti monitoringisa da kontrolis re- programul-aparaturul kompleqss, romelic Sesdge-
JimSi informaciis registraciisa da SedarebisaTvis. ba kompiuterisagan da cifruli mowyobilobisagan.
igi saSualebas gvaZlevs gavaanalizoT transforma- cifruli mowyobiloba awarmoebs saWiro gazomvebs
toris ZiriTadi qvesistemebis parametrebis mdgomar- da gadascems maT kompiuters Semdgomi damu-
eoba da CamovayaliboT transformatoris mdgomare- SavebisaTvis.
obis Sesaxeb kompleqsuri daskvna. elmomaragebis sistemaSi mniSvnelovani adgili
cvladi denis eleqtruli Zravebi eleqtruli uWiravT agreTve maRali Zabvis amomrTvelebs, romel-
energiis udidesi momxmareblebi arian. ukanaskneli Ta mtyunebaTa 80% modis meqanikur defeqtebze, ro-
gamokvlevebiT dadgenilia, rom evropis masStabiT ga- melnic saWiroeben agreTve droul aRmoCenasa da
momuSavebuli energiis 80%-ze meti moixmareba swored aRmofxvras. sistemis normaluri muSaobis warmarTvi-
am ti pis eleqtruli Zravebis mier. amasTanave sxva- saTvis.
dasxva mizeziT gamowveuli avariuloba Seadgens 25%- mxedvelobaSi viRebT ra zemoTTqmuls SeiZleba
ze mets. Zravas mwyobridan gamosvlas mivyavarT did davaskvnaT, rom teqnikuri diagnostika es aris samecnie-

12 13
ro disci plina, romelic ikvlevs elmowyobilobis Tavi I. eleqtruli wredebi da
dazianebis gamovlenis formebs, amuSavebs maTi aR- eleqtroteqnikuri mowyobilobebi
moCenis meTodebs da diagnostikuri sistemebis konst- 1.1. eleqtroteqnikis ZiriTadi cnebebi da
ruirebis princi pebs. ganmartebebi
eleqtromowyobilobis efeqturi diagnostiki-
saTvis aucilebelia gvqondes sakmarisi codna eleq-
troteqnikaSi.
aqedan gamomdinare, pirvel rigSi, Cven ganvixilavT
eleqtroteqnikis ZiriTad cnebebsa da ganmartebebs,
eleqtrul sqemebSi gamoyenebul ZiriTad aRniSvnebs.
TiToeuli Tavis dasawyisSi moviyvanT sadiagnosti-
ko elmowyobilobis aRweras, moqmedebis princi ps,
eqspluataciisa da momsaxureobis wesebsa da diag-
nostikis Catarebis Tanmimdevrobas.
nebismier samrewvelo mowyobilobaSi sxvadasxva
kvanZebisa da meqanizmebis gadaadgileba xdeba eleqt-
roZravas muSaobis Sedegad. eleqtroZravebi kvebas
iReben eleqtromomaragebis qselidan an warmoebis
sakuTari eleqtrogeneratoridan. moTxovnili Zab-
vis donis misaRebad gamoiyeneba transformatorebi.
eleqtroteqnikur danadgarTa erTobliobas, ro-
melTa daniSnulebaa Seqmnas Sekruli gza eleqtru-
li denisaTvis, eleqtruli wredi ewodeba.
eleqtruli energiis saxeobidan damoukideblad
eleqtruli wredi flobs sam ZiriTad mdgenels: Zab-
va, deni da winaRoba.
Zabva ewodeba or wertils Soris potencialTa
sxvaobas. igi aRiniSneboda U da u asoebiT, amJamad
aRiniSneba V da v asoebiT. Zabva izomeba voltebSi

14 15
(v). gamoiyeneba jeradi erTeulebic: kilovolti (kv) sadac i da v denisa da Zabvis myisi mniSvnelobebia
= 103 volts; milivolti (mv) = 10-3 volts; mikro- anu maTi mniSvnelobebi drois nebismier momentSi;
volti (mkv) = 10-6 volts. I m da Vm denisa da Zabvis maqsimaluri anu ampli-
deni ewodeba damuxtuli nawilakebis mimarTul tuduri mniSvnelobebia;
mowesrigebul moZraobas. denis raodenobrivi maxas-
 t   i  da t  v  maTi fazebia;
iaTebelia denis Zala. denis Zala es aris gamtaris
ganivkveTSi drois erTeulSi gamavali muxtebis raode-  i da  v sawyisi fazebia. isini izomebian gra-
noba. igi aRiniSneba I an i asoTi da gamoisaxeba dusebSi an radianebSi da gviCveneben myisi sididis
formuliT: mniSvnelobas dakvirvebis dawyebis (t=0) momentSi;
q q  rad 
I
an i  , (1.1)   2 f - aris kuTxuri sixSire  wm  ;
t t  
sadac q muxtebis raodenobaa da izomeba kulonebSi f aris sixSire anu erT wamSi Sesrulebuli rx-
(kl), xolo t aris dro da izomeba wamebSi (wm). evaTa ricxvi; misi erTeulia herci (hc).
denis Zalis erTeulia amperi (a). praqtikaSi gam- samrewvelo sixSire Cvens qveyanaSi miRebulia 50
oiyeneba denis Zalis jeradi erTeulebic: kiloam- hc, xolo amerikasa da iaponiaSi - 60hc. sixSiris Se-
peri (ka) = 103 a; miliamperi (ma) = 10-3 a; mikroamperi
1
(mka) = 10-6 a. brunebul sidides periodi ewodeba T  f . misi er-
nebismieri eleqtroteqnikuri mowyobiloba mu-
Saobs cvlad an mudmiv densa da Zabvaze. cvladi deni Teulia wami [wm]. periodi is umciresi drois Suale-
(inglisuri aRniSvniT AC ) da Zabva (inglisuri aRniS- dia, roca myisi sidideebi iwyeben TavianTi mniSvnelo-
vniT AV ) droSi icvlebian, rogorc sididiT, aseve bis ganmeorebas.
mimarTulebiT, xolo mudmivi deni (inglisuri aRniS- garda myisa da amplituduri mniSvnelobisa cv-
vniT DC ) da Zabva (inglisuri aRniSvniT DV ) droSi ladi denis wredebSi gvaqvs agreTve moqmedi anu efeq-
ucvleli sidideebia. turi mniSvneloba, romelic amplitudur mniSvnelo-
praqtikaSi umetesad gamoyenebulia is cvladi baze naklebia 2 -jer da denisa da ZabvisaTvis gva-
denebi da Zabvebi, romlebic icvlebian sinusis kano- qvs:
niT: Im Vm
I ;V .
i  I m sin t   i  da v  Vm sin  t  vu  , (1.2) 2 2
sazomi xelsawyoebi zomaven moqmed mniSvnelobebs.

16 17
mowyobilobas, romelic saSualebas gvaZlevs, mivi- omi m  . misi mniSvnelobebi gamtaris masalis mixed-
RoT gamtaris boloebze potencialTa sxvaoba el-
viT mocemulia specialur cxrilebSi.
eqtruli energiis wyaro ewodeba. aseT wyaroebad
gamtaris winaRoba damokidebulia temper-
gvevlineba galvanuri elementebi, akumulatorebi da
aturaze. temperaturis 1 -iT gazrdisas metaluri
generatorebi. aseTi wyaroebi xasiaTdebian eleqtro-
gamtaris winaRoba saSualod 0,4%-iT izrdeba, xolo
mamoZravebeli ZaliT (emZ).
Semcirebisas igive sididiT mcirdeba.
emZ ewodeba im muSaobas, romelsac asrulebs
Zabva, deni da winaRoba eleqtrul wredSi erT-
eleqtruli energiis wyaro wredSi erTeulovani da-
maneTTan dakavSirebulia omis kanoniT:
debiTi muxtis gadasatanad. igi aRiniSneba E an e aso-
Ti da izomeba Zabvis erTeulebSi anu voltebSi. V
I
, (1.3)
winaRoba aris gamtaris Tviseba xeli SeuSalos R
masSi gamavali Tavisufali eleqtronebis gadaadgi- sadac V - Zabvaa; I - denis Zala; R - winaRoba.
lebas. igi aRiniSneba R an r asoebiT. winaRobis winaRobaSi denis gavlis dros joul-lencis kano-
erTeulia omi (om). praqtikaSi gamoiyeneba jeradi nis Tanaxmad  Q  I Rt 
2
eleqtruli energia gardai-
erTeulebic: kiloomi (kom)=103 omi; megaomi (mom)=106 qmneba siTbur energiad. aseT elementebs rezis-
omi. toruli elementebi ewodebaT, isini grafikulad
winaRobis Sebrunebul sidides ewodeba gamtar- aRiniSnebian R(r) an R(r)
oba. gamtaroba aris nivTierebis Tviseba gaataros
masSi eleqtruli deni. gamtaroba aRiniSneba G an g garda winaRobisa eleqtrul wredSi gvxvdeba
 1  induqciuri elementi – induqciurobis koWa da teva-
asoTi  G  g   R r  gamtarobis erTeulia simensi [sim]. duri elementi – kondensatori.
  
induqciurobis koWa aris wredis elementi,
winaRobas cvladi denis wredSi aqtiuri wina-
romelic agrovebs magnituri velis energias. eleqt-
Roba ewodeba. gamtaris winaRoba damokidebulia im
rul sqemaze igi aRiniSneba L asoTi, xolo grafiku-
masalaze, romlisganac is aris damzadebuli. amitom
lad niSniT. L
gamtaris winaRobas axasiaTeben kuTri winaRobiT.
kuTri winaRoba aRiniSneba  asoTi da igi warmoad-
misi erTeulia henri [hn]. praqtikaSi gamoiyeneba
gens 1m sigrZisa da 1mm2 ganivkveTis gamtaris winaR-
misi jeradi erTeulebi: milihenri (mhn)=10-3 hn; mikro-
omi  mm 2  henri (mkhn)=10-6 hn.
obas. kuTri winaRobis erTeulia   an
 m 
18 19
induqciurobis koWi xasiaTdeba sixSiris pirda-
V I
pirproporciuli sididiT – induqciurobis reaqtiu- I V
I V
ri winaRobiT, romelic gamoisaxeba formuliT:
a) b) g)
X L   L  2 fL [omi]. (1.4) nax. 1.2. Zvris kuTxeebi denebsa da Zabvebs SorisM
garda am winaRobisa induqciurobis koWas gaaCnia
obebi maSin iangariSeba wredis sruli winaRoba for-
xviebis aqtiuri winaRobac Rk .
muliT:
kondensatori aris wredis elementi, romelic
2
agrovebs eleqtruli velis energias. eleqtrul sqema- Z  R2   X L  X C  , (1.6)
ze igi aRiniSneba C asoTi, xolo grafikulad niS- a) aqtiur winaRobaSi deni da Zabva faziT erTmaneTs
niT. c emTxveva (nax. 1.2. a)
b) induqciurobaSi Zabva uswrebs dens 90 -iT (nax. 1.2. b)
misi erTeulia farada (f). farada Zalian didi g) tevadobaSi deni uswrebs Zabvas 90 -iT (nax. 1.2. g)
erTeulia da amitom praqtikaSi gamoiyeneba misi jera- eleqtro da radioteqnikaSi garda gamtari masa-
di mcire erTeulebi: mikrofarada (mkf)= 10-6 f; nano- lebisa gamoyenebulia dieleqtrikebi anu izola-
farada (nf)=10-9 f; pikofarada (pf)=10-12 f. torebi, es is masalebia (mina, rezina, faifuri, qarsi
kondensatori xasiaTdeba sixSiris ukupropor- da sxva), romelTac ar gaaCniaT Tavisufali eleqtrone-
ciuli sididiT – tevadobis reaqtiuli winaRobiT, bi. magram Tu maTze movdebT maRal Zabvas, maSin Sei-
romelic gamoisaxeba formuliT: Zleba moxdes dieleqtrikis garRveva da igi gar-
1 1 daiqmneba gamtarad. praqtikaSi amis gamo adgili aqvs
XC   . (1.5)
 c 2 fc kondensatorisa da transformatoris gragnilebs
Tu wredSi (nax. 1.1) mimdevrobiT CarTulia aqti- Soris moTavsebuli izolaciis garRvevas.
eleqtruli denis mier muSaobis Sesrulebis un-
uri ( R ), induqciuri ( X L ) da tevaduri ( X C ) winaR-
ars energia ewodeba. igi ricxobrivad tolia Zabvis,
denisa da denis dinebis drois namravlisa da gamoi-
saxeba formuliT:
R XL XC
W  VIt. (1.7)
energiis erTeulia [vt.wm.] anu jouli [j]. energi-
is es erTeuli Zalian mcirea da amitom praqtikaSi
nax. 1.1. MmimdevroboT SeerTebuli R, X L , X C wredi gamoiyeneba didi erTeuli kilovat.saaTi [kvt.sT].

20 21
1 kvt.sT =1000 vt  3600 wm = 3,6  106 vt  wm = arastabiluroba =
Zabva datvirTvis gareSe - Zabva sruli datvirTvisas
Zabva sruli datvirTvisas
= 3,6  106 jouli.
d a x a r j u l i e l e n e r g i i s r ao d e n o b a g an i -
drois erTeulSi moxmarebul energias simZlavre
sazRvreba 1 saaTis ganmavlobaSi moxmarebuli simZ-
ewodeba da mudmivi denis SemTxvevaSi gamoisaxeba
lavriT. am raodenobas gansazRvraven kilovatsaaTiT
formuliT:
[kvt.sT.].
W VIt arsebobs eleqtruli wredebis SeerTebis sami saxe:
P   VI . (1.8)
t t mimdevrobiTi, paraleluri da Sereuli.
am simZlavris erTeulia vati [vt]. vati mcire er- mimdevrobiTi SeerTebis dros (nax. 1.3) erTi
Teulia da amitom praqtikaSi gamoiyeneba didi er- elementis bolo uerTdeba meoris sawyiss, meoris
Teulebi: bolo mesamis sawyiss da a.S. aseTi SeerTebisas yvela
kilovati [kvt] = 103 vt ; megavati [mvt] = 106 vt. elementSi gadis erTi da igive deni, xolo Zabvebi
formula (1.8) samarTliania agreTve cvladi de- damokidebulia am elementebis winaRobebze.
nis im wredebisaTvis, romlebic Seicaven mxolod rez-
V  V1  V2  V3    Vn  I  R1  R2  R3    Rn   I  R , (1.10)
istorul elementebs.
zogad SemTxvevaSi simZlavre ar warmoadgens I
R1 R2 R3 Rn
ubralod Zabvisa da denis namravls. cvladi denis
wredSi gvaqvs Semdegi saxis simZlavreebi: V V1 V2 V3 Vn
sruli simZlavre - S  VI [voltamperi (va)];
aqtiuri simZlavre - P  VI cos  [vati (vt)]; nax.1.3. mimdevrobiT SeerTebuli wredi
reaqtiuli simZlavre - Q  VI sin  [voltamperreaq-
tiuli (var)]. sadac R  R1  R2  R3    Rn . (1.11)
simZlavris koeficienti warmoadgens aqtiuri paraleluri SeerTebis dros (nax. 1.4) element-
simZlavris fardobas srul simZlavresTan ebis sawyisebi erT kvanZad aris Sekruli, xolo bo-
P P loebi – meore kvanZad. am dros yvela elementze
K p  cos  
 . (1.9) moqmedebs erTi da igive Zabva, xolo denebi damokide-
S VI
misi maqsimaluri mniSvneloba 1-is tolia. bulia am elementTa winaRobebze.
gamosavali Zabvis arastabiluroba datvirTvis V V V V V
I  I1  I 2  I 3    I n      , (1.12)
denis mixedviT R1 R2 R3 Rn R

22 23
I samfaza sistemaSi fazebis sawyisebi aRiniSneba A,
I1 I2 I3 In B, C asoebiT, xolo boloebi Sesabamisad _ X, Y, Z –iT.
Rn gam anawilebel mowyobilobebSi A fazis
V R1 R2 R3
salte SeRebilia yviTeli, B fazis _ mwvane, C
fazis _ wiTeli feriT.
eleqtromamoZravebeli Zalebisa da Zabvebis siste-
nax. 1.4. paralelurad SeerTebuli wredi
ma Caiwereba Semdegi saxiT:

1 1 1 1 1 eA  Em sin  t v A  Vm sin t


sadac R  R  R  R    R (1.13)  
1 2 3 n eB  Em sin  t  120  an vB  Vm sin  t  120  (1.17)
 
anu G  G1  G2  G3 . (1.14) eC  Em sin t  120  vC  Vm sin  t  120 
Sereuli SeerTebis dros (nax. 1.5) gvaqvs rogorc
samfaza wredebis SemTxvevaSi arsebobs SeerTebis
mimdevrobiTi, aseve paraleluri SeerTeba.
ori saxe: varskvlavad da samkuTxedad.
Sereuli SeerTebis dros wredis saerTo winaRoba
varskvlava SeerTeba naCvenebia nax. 1.6-ze.
R2  R3 varskvlavad SeerTebis dros xazuri da fazuri
R  R1  R23  R1  , (1.15)
R2  R3 denebi tolia Ix  If . xolo xazuri Zabva 3 -jer me-
V V V tia fazur Zabvaze.
I1  ; V1  I1  R1 ; V23  I1  R23 ; I 2  23 ; I 3  23 . (1.16)
R R2 R3
A IA A
iseT eleqtrul wreds, romelSic moqmedebs erTi da
igive amplitudisa da sixSiris da erTmaneTisagan sivrce- VA
RA
Si 120 -iT daZruli emZ-ebi, samfaza wredi ewodeba. EA VAB
I0 VCA
0 0
R1 EC
I1 EB
I2 I3 VC RB

V R2 R3
B RC VB
generatori VBC B
C C
IC IB mimRebi
nax. 1.5. Sereulad SeerTebuli wredi nax. 1.6. varsklavad SeerTebuli samfaza wredi

24 25
Vx  3Vf fazuri Zabvebia VA ,VB ,VC , xolo xazuri P  3Vf If cosf  3Vx Ix cosx ,
Zabvebia VAB ,VBC ,VCA . Q  3Vf If sin f  3Vx Ix cos x ,
samkuTxedad SeerTeba naCvenebia nax. 1.7-ze.
S  P2  Q 2 .
samkuTxedad SeerTebis dros xazuri da fazuri
Zabvebi erTmaneTis tolia: Vx  Vf ; xolo xazuri deni nax. 1.6-ze mocemuli SeerTebas pirobiTad aRniS-
naven - iT, xolo nax. 1.7-ze mocemuls .
3 -jer metia fazur denze. Ix  3If xazuri denebia
garda amisa arsebobs Semdegi saxis SeerTebebi: var-
I A , I B , I C ; fazuri denebia: I AB , I BC , I CA . skvlavi – samkuTxedze ( ), samkuTxedi – varskv-
samfaza wredSi aqtiuri, reaqtiuli da sruli
simZlavreebi tolia: lavze ( ) .

P  VA I A cos A  VB I B cos  B  VC I C cos C ,


Q  VA I A sin  A  VB I B sin  B  VC I C sin C , 1.2. mowyobilobebisa da danadgarebis
gamosaxvis ZiriTadi saSualebani. eleqtruli
S  P2  Q 2 . sqema. eleqtruli sqemis ti pebi da saxeebi
Tu datvirTva simetriulia anu yvela fazis mowyobilobebisa da danadgarebis sxvadasxva wre-
datvirTva erTnairia, maSin: debis gamosaxvis saSualebad, agreTve maTi montaJisa
da eqspluataciis gasacnobad gamoiyeneba special-
uri naxazebi – sqemebi. mowyobilobaSi Semavali el-
A IA A ementebis saxeebis mixedviT arsebobs kinematikuri,
hidravlikuri, pnevmaturi, eleqtruli da sxva saxis
ECA EAB VAB
VCA sqemebi. arsebobs agreTve kombinirebuli sqemebi, rom-
RCA RAB lebic Sedgebian sxvadasxva saxis elementebisagan.
C RBC IAB magaliTad eleqtrohidravlikuri sqemebi Seicaven
ICA
B B
C IBC rogorc eleqtrul, aseve hidravlikur elementebs.
EBC eleqtruli sqema ewodeba eleqtruli wredis
VBC
IB pirobiT grafikul gamosaxulebas. Tavisi daniSnuleb-
IC mimRebi
generatori is mixedviT eleqtruli sqemebi iyofa Semdeg saxee-

nax. 1.7. samkuTxedad SeerTebuli samfaza wredi

26 27
bad: struqturuli, funqcionaluri, princi puli, saerTo sqemebi gviCveneben kompleqsebis Semad-
SeerTebebis, CarTvebis, saerTo da ganlagebis. genel nawilebs da eqspluataciis adgilze maT Soris
struqturuli sqema gviCvenebs mowyobilobis SeerTebebs.
ZiriTad funqcionalur nawilebs, maT daniSnulebas ganlagebis sqemebi gviCveneben mowyobilobaTa
da maT Soris urTierTkavSirs. aseTi sqemebi Ziri- Semadgeneli nawilebis ganlagebas.
Tadad sruldeba sxva ti pis sqemebis winaswari da- sqemebi SeiZleba iyos SeTavsebuli. magaliTad,
muSavebis stadiaze da gamoiyeneba mowyobilobis gasac- SeerTebis sqemaze SeiZleba naCvenebi iyos mowyobi-
nobad. lobis gare CarTva; struqturuli sqema SeiZleba
funqcionaluri sqemebi gviCveneben mowyobilo- SeTavsebuli iyos funqcionalur sqemasTan da a.S.
bis an danadgaris wredebSi mimdinare calkeul pro- rogorc cnobilia, eleqtroenergiis miRebis,
cesebs da gamoiyeneba maTi moqmedebis zogadi prin- gardaqmnis, gadacemis, ganawilebisa da moxmarebis pro-
ci pis Sesaswavlad. cesebi xdeba eleqtromowyobilobisa da eleqtrodan-
princi puli sqemebi warmoadgenen sakonstruq- adgarebis eleqtrul wredebSi. amitom eleqtromow-
toro dokumentaciis damuSavebis safuZvels. aseT yobilobisa da danadgarebis gamosaxvis ZiriTad sa-
sqemebSi mocemulia yvela elementi da maT Soris Sualebad gamoiyeneba iseTi sqemebi, romlebic saSu-
kavSiri. isini iZlevian mowyobilobis moqmedebis alebas gvaZlevs gavigoT eleqtrodanadgaris yvela
princi pze detalur warmodgenas. elementebs Soris urTierTqmedeba. aseT sqemebs war-
SeerTebis sqemebi gviCveneben mowyobilobis moadgenen princi puli eleqtruli sqemebi.
elementebs Soris kavSirs. am kavSiris ganxorcielebis
saSualebebs (sadenebi, CaliCebi, (“?aoo ”) milsadenebi 1.3. eleqtrul sqemebSi gamoyenebuli
da sxva), agreTve SeerTebebisa da Semyvanebis adgilebs. pirobiTi grafikuli aRniSvnebi
es sqemebi gamoiyeneba sakonstruqtoro dokumentaci- nebismieri eleqtruli sqema warmoadgens eleqtru-
is damuSavebis dros, gansakuTrebiT sakonstruqtoro li sistemis an wredis models, romelic saSualebas
naxazebis damuSavebisas, romlebic gansazRvraven aZlevs adamians swrafad gaerkves sqemis struqtura-
sadenebis, CaliCebis, kabelebis, milsadenebis, aparate- Si, rac metad mniSvnelovania diagnostikis Catarebis
bisa da sxvaTa ganlagebisa da damagrebis sakiTxebs. dros.
CarTvis sqemebi gviCveneben mowyobilobis gare aTasobiT adamiani adgens eleqtrodanadgaris
CarTvis adgilebs. sqemebs, xolo milionobiT adamiani muSaobs am sqemebze.
amitom sqemebi Sedgenili unda iqnas kargad cnobili
pirobiTi aRniSvnebiT; sxvagvarad adamianebi erTma-

28 29
neTs ver gaugeben, ver waikiTxaven sqemebs an waikiTx- romlebic asaxaven sxvadasxva mdgomareobas. am mdgo-
aven SecdomiT, rac migviyvans araswor moqmedebamde. mareobidan gamomdinare gamosaval gragnilebze
amitom pirobiTi aRniSvnebi da eleqtruli sqeme- miewodeba an ar miewodeba kveba.
bis Sesrulebis wesebi ganisazRvreba saxelmwifo Sesavali kontaqtebi asaxaven or mdgomareobas
standartebiT. “CarTulia~ an “gamorTulia~. amis gamo arsebobs ori
eleqtrul sqemaze yvelaze metad gavrcelebuli ti pis kontaqtebi: normalurad Caketili (n.C) da nor-
zogierTi aRniSvnebi mocemulia danarTSi 1. maluri Ria (n.R) kontaqtebi.
Sesavali kontaqtebia: releebis, kontaqtorebis,
1.4. Zalovani da marTvis wredebi taimerebis, mricxvelebis, magnituri da Rilakiani
eleqtruli wredebi Cveulebriv iyofian Zalo- gadamrTvelebis, saboloo amomrTvelebis da sxvaTa
van da marTvis wredebad. Zalovani wredi Seicavs kontaqtebi.
mTavar Zalovan mowyobilobebs (transformatorebi, gamosavali gragnilebi SeiZleba imyofebodnen or
eleqtruli Zravebi, generatorebi da sxva) mZlavri mdgomareobaSi – CarTul an gamorTulSi. gamosaval
gamtarebiT, kontaqtorebiTa da mcvelebiT. gragnilebi SeiZleba mivakuTvnoT mTavar an damate-
Zalovani wredebi gadascemen did simZlavreebs biT kontaqtors.
mZlavr eleqtromowyobilobebs. isini izolatoreb-
is, amomrTvelebisa da denmkveTebis daxmarebiT gan- 1.5. princi puli eleqtruli sqema
amxoloeben; kontaqtorebis, gadamrTvelebis da sxva- princi puli eleqtruli sqema es aris gaSlili
Ta daxmarebiT marTaven, xolo gadatvirTvis Tburi saxiT Sesrulebuli eleqtruli SeerTebebis sqema.
releebis, eleqtromagnituri releebis, avtomaturi igi warmoadgens sawarmoo meqanizmebis eleqtromow-
amomrTvelebis, gadasaxsnelebis mcvelebisa da sxva- yobilobis proeqtis ZiriTad sqemas da gvaZlevs zogad
Ta daxmarebiT gadatvirTvisa da mokled SerTvisagan warmodgenas mocemuli meqanizmis eleqtromowyobi-
icaven eleqtrul wredebs. lobis Sesaxeb; asaxavs meqanizmis avtomaturi mar-
marTvis wredebi emsaxurebian mowyobilobisa Tvis sistemis muSaobas da gamoiyeneba SeerTebebisa
da damcavi blokirebis marTvas; adgenen mowyobilo- da CarTvis sqemebis Sedgenis, konstruqciuli kvanZe-
bisa an manqanis operaciis Sesrulebis Tanmimdevrobas. bis daproeqtebisa da elementebis CamonaTvalis ga-
marTvis wredebi Sesdgebian gadamrTvelebis, mom- formebis wyarod.
Werebis sxvadasxva daniSnulebis releebis, maTi kon- Tavisi daniSnulebis mixedviT princi puli sqeme-
taqtebis, koWebis, mricxvelebisa da SemaerTebeli bi iyofa: marTvis, teqnologiuri kontrolisa da
sadenebisagan. isini warmoadgenen Sesaval kontaqtebs,

30 31
signalizaciis, avtomaturi regulirebisa da kvebis 5) mocemul sqemaSi gamoyenebuli xelsawyoebisa
sqemebad. da aparaturis CamonaTvals.
princi puli sqemis ZiriTadi daniSnulebaa sakma- 6) im CamonaTvals, romelic ekuTvnis mocemul
risi sizustiTa da TvalsaCinoebiT asaxos urTierT- sqemas, Tavisi ganmartebebiTa da SeniSvnebiT.
kavSiri avtomatizaciis sistemebis funqcionalur
kvanZebSi Semaval xelsawyoebs, avtomatizaciis saSua- 1.6. eleqtruli sqemebis wakiTxva
lebebsa da damxmare aparaturas Soris maTi muSao- eleqtruli sqemis wakiTxva niSnavs, rom misgan mivi-
bisa da moqmedebis princi pis Tanmimdevrobis mxed- RoT is maqsimaluri informacia, romelic saWiroa
velobaSi miRebiT. gansazRvruli samuSaos Sesasruleblad. saangariSo
princi puli sqemis mixedviT xorcieldeba eleqt- sqemebis wakiTxvisas miviRoT monacemebi Canacvlebis
romowyobilobis montaJisa da gawyobis dros eleqt- sqemis SedgenisaTvis. Canacvlebis sqemis wakiTxviT
ruli SeerTebis sisworis Semowmeba. am sqemebis da- ganisazRvreba is sidideebi, romlebic unda Caisvas
muSavebis xarisxzea damokidebuli sawarmoo meqanizme- gaangariSebis saboloo Sedegis misaReb formulebSi.
bis muSaobis mkafiooba, misi mwarmoebloba da eqs- princi puli sqemebis dazepirebis mcdeloba usar-
pluataciaSi saimedooba. geblo mecadineobaa da imisaTvis, rom wavikiTxoT
princi puli sqemebi warmoadgenen proeqtis da- sqema saWiroa raRac sakiTxebis damaxsovreba, iseve
muSavebis sxva dokumentebis, samontaJo sqemebisa da rogorc unda gvaxsovdes gamravlebis tabula an Semok-
pultebisa da farebis cxrilebis, gareSe sadenebis lebuli gamravlebis formulebi.
SeerTebis sqemebis da sxvaTa safuZvels. 1. unda gvaxsovdes yvelaze ufro gavrcelebuli
zogadad princi puli sqema Seicavs: pirobiTi aRniSvnebi; magaliTad, gragnilebis, kontaqte-
1) avtomatizaciis sistemis ama Tu im funqciona- bis, transformatorebis, Zravebis, gammarTvelebis, na-
luri kvanZis moqmedebis princi pis pirobiT gamosax- Turebis da a.S.
vas; 2. unda gvaxsovdes profesiidan gamomdinare xSi-
2) ganmartebiT warwerebs; rad gamoyenebuli pirobiTi aRniSvnebi.
3) mocemuli sqemis calkeuli elementebis (xel- 3. yvelaze ufro gavrcelebuli eleqtrodanad-
sawyoebis, eleqtruli aparatebis) nawilebs, romlebic garebis kvanZebis, Zravas, gammarTvelis, ganaTebis qse-
gamoyenebulia sxva sqemaSi, agreTve sxva sqemebis mow- lis da sxvaTa sqemebi.
yobilobebis elementebs. 4. unda vicodeT mimdevrobiT da paralelurad
4) mravalpoziciani mowyobilobebis kontaqtebis CarTuli kontaqtebis, gragnilebis, winaRobebis, in-
gadarTvis diagramas. duqciurobebisa da tevadobebis Tvisebebi.

32 33
5. yoveli konkretuli SemTxvevisaTvis unda ar aris saidan daviwyoT sqemis wakiTxva. es gan-
vflobdeT elteqnikis Sesabamis codnas da agreTve isazRvreba dasmuli amocanis mixedviT. Tu sqemis
unda vicodeT sqemis wakiTxvis Tanmimdevroba. mixedviT unda ganisazRvros elmimRebis muSaobis
6. sqemis wakiTxvis procesSi unda SevamowmoT ga- pirobebi, maSin wakiTxvas iwyeben ZiriTadi eleqtro-
keTebuli varaudis siswore. mimRebidan da Semdegi eleqtromimRebi TviTon gamoCn-
eleqtruli sqemebis wakiTxvis Tanmimdevroba ase- deba.
Tia: magaliTad, eleqtroZravas gaSvebisaTvis unda Cavr-
1. eleqtruli sqemebis wakiTxvisas yovelTvis ToT magnituri amamuSavebeli. saTanadod Zravas Sem-
iwyeben misi da CamonaTvali elementebis zogadi gac- degi elmimRebi unda iyos magnituri amamuSavebelis
nobiT. pouloben sqemaze TiToeul elements, ecnobi- gragnili. Tu wredi Seicavs saSualedo reles kon-
an yvela SeniSvnasa da ganmartebas; taqts, maSin unda ganvixiloT misi gragnilis wredi
2. gansazRvraven eleqtruli Zravebis, magnituri da a.S. magram SeiZleba iyos meore amocana: wredis
gamSvebis gragnilebis, releebis, eleqtromagnitebis, raRac elementi magaliTad, sasignalo naTura ar ain-
xelsawyoTa kompleqtebis, regulatorebisa da sxvaTa To, maSin pirveli elmimRebi iqneba swored igi.
kvebis sistemebs. amisaTvis sqemaze pouloben yvela unda aRiniSnos, rom Tu sqemis wakiTxvisas ar
kvebis wyaros, gamoavlenen TiToeuli maTganisaTvis gagvaCnia gansazRvruli mizanmimarTuleba, maSin Sei-
denis saxeobas, nominalur Zabvas, fazirebas cvladi Zleba ise davxarjoT bevri dro, rom veraferic ver
denis wredebSi da polarobas mudmivi denis wredeb- gadavwyvitoT.
Si da miRebul Sedegebs Seapirebireben gamoyenebu- amgvarad, vswavlobT ra arCeul elmimRebs, unda
li aparaturis nominalur monacemebTan. mivyveT mis yvela wreds polusidan polusamde
sqemis mixedviT gamoavlenen saerTo sakomunika- (fazidan fazamde an fazidan nulamde kvebis sistemi-
cio aparatebs, agreTve dacvis aparatebs: avtomatur dan gamomdinare). am dros pirvel rigSi unda gam-
amomrTvelebs, mcvelebs, maqsimaluri denisa da mini- ovavlinoT wredSi Semavali yvela kontaqti, diodi,
maluri Zabvis releebs da sxva. warwerebis, cxrileb- rezistori da sxva elementebi.
is an SeniSvnebis mixedviT gansazRvraven aparatebis unda aRiniSnos, rom ar SeiZleba erTdroulad
dayenebas da afaseben TiToeuli maTganis dacvis zonas. ganxilul iqnes ramdenime wredi. saWiroa pirvelad
3. swavloben TiToeuli eleqtromimRebis: eleqt- SeviswavloT magaliTad, “win~ magnituri amamuSavebe-
roZravas, magnituri amamuSavebels. gragnilis, reles, lis gragnilis CarTvis wredi adgilobrivi marTvis
xelsawyos da sxva yvela SesaZlo wreds. sqemaSi dros. davadginoT am SemTxvevaSi ra mdgomareobaSi
eleqtromimRebebis didi raodenobaa da sul erTi unda iyos am wredSi Semavali elementebi (reJimebis

34 35
gadamrTveli unda iyos mdgomareobaSi ~adgilobrivi darRvevis dros, rac gviCvenebs proeqtirebis dabal
marTva”, xolo magnituriA amamuSavebeli ~ukan”_ gam- xarisxs;
orTuli). imisaTvis, rom CavrToT magnituriamamuSave- 7. SevafasoT sqemis TiToeul wertilSi izolaci-
beli (davaWiroT TiTi Rilaks ~win”) da a.S. amis is darRvevis gamo mosalodneli Sedegi;
Semdeg azrobrivad gamovrToT magnituri amamuSave- 8. davadginoT sqemis moqmedeba kvebis nawilo-
beli ~win” da isev azrobrivad gadaviyvanoT reJime- brivi gamorTvis dros.
bis gadamrTveli mdgomareobaSi ~avtomaturi marTva” sqemis analizis dros did daxmarebas gviweven
da SeviswavloT Semdegi wredi. urTierTmoqmedebis droiTi diagramebi, romlebic
eleqtruli sqemis TiToeuli wredis gacnobas asaxaven sqemis muSaobis dinamikas.
aqvs mizani:
1. ganvsazRvroT moqmedebis piroba, romelsac 1.7. sadenebisa da klemebis numeracia
akmayofilebs sqema; nebismieri marTvis eleqtrul sistemaSi aris sa-
2. gamovavlinoT Secdomebi: magaliTad, wredSi denebi, romliTac erTmaneTTan SeerTebulia sxvadasxva
mimdevrobiT SeiZleba SeerTebuli iqnes kontaqtebi, elementebi. saWiroa. rom es elementebi erTmaneTTan
romlebic erTdroulad arasdros ar iqneba CarTuli; SeerTebuli iqnas Sesabamisi sadenebiTa da swori
3. ganvsazRvroT mtyunebis yvela mizezi; polarobiT. darwmunebuli rom viyoT sadenebis CarT-
4. davadginoT wredis elementebi, romlebSic vis sisworeSi, elementebsa da maT klemebs eniWebaT
SeiZleba darRveuli iqnas droiTi damokidebuleba e.w. unikaluri nomrebi. aseTi praqtika gamoyenebulia
araswori regulirebis an damproeqteblis mier eqs- damuSavebis, montaJisa da momsaxureobis dros. es nu-
pluataciis pirobebis araswori SefasebiT. risi ti- meracia gvexmareba agreTve dignostikis procesSi
piuri magaliTia Zalian mcire an Zalian didi xangr- elementebis, sadenebisa da klemebis identifikciaSi.
Zlivobis impulsebi; klemebi emsaxureba sadenebis SeerTebas eleqtrul
5. gamovavlinoT aparatebi, romelTac SeiZleba panelSi. isini Cveulebriv gaerTianebulia jgufSi,
mieces araswori dayeneba; amis ti piuri magaliTia e.w. “klemis kalapotSi~. isini jgufdebian an funq-
denuri reles araswori dayeneba marTvis wredSi; cionaluri daniSnulebis an mowyobilobis raime kuT-
6. gamovavlinoT yovelgvari cru wredi, rogorc vnilebis mixedviT. TiToeuli klemis kalapots mini-
normalur aseve gardamaval reJimebSi. magaliTad, Webuli aqvs Tavisi unikaluri nomeri. Cveulebriv
kondesatorebis gadamuxtva. cru wredebi SeiZleba klemis erTi mxare emsaxureba Siga elementebis CarT-
Camoyalibdes mkvebavi Zabvis miwodebis rigiTobis vas, xolo meore mxare – gare elementebis CarTvas.

36 37
eleqtrul panelebSi gamoiyeneba sadenebi da JB1-1-0001-LS1

1 0000-TB1-1 1 TB1-1-JB1-1-0000 1 LS1


mravalZarRva kabelis ZarRvebi. sadenebi da ZarRvebi
0000-TB1-2 TB1-1-JB1-1-0001
CarTulia mowyobilobis klemebTan da klemis kal- 2 2 2
JB1-2-0001-LS2
apotebTan. yvela isini danomrilia. amisaTvis sadenebi 3 3
.
.
.

markirebulia asoebiTa da cifrebiT. 4 4 +24 B DC


+
sadenebis numeracia unda Seicavdes:
- kabelis nomers;
5 24 B DC
{ _

6 JB1
- sadenis an mravalZarRva kabelis ZarRvis nomers;
7
- klemis kalapotis nomers;
8
- klemis nomers, romelzec unda CairTos sadeni.
TB-1
radganac sadeni irTveba ori mxariT, amitom Zalian
nax. 1.10. sadenebis numeracia programul-logikuri
moxerxebulia gamoviyenoT sadenebis numeraciis jvare-
kontroleris (plk) panelze damatebiTi elemente-
dini meTodi. sadenis an kabelis ZarRvis jvaredini biT plk misamarTebis saxiT

sadeni 1 mm
2
2
nomeri Seicavs informacias imaze, Tu sad aris CarTuli
3CX1,5 mm
meore bolo. agreTve SeiZleba Seicavdes iseT in-
0000-TB1-1 TB1-C12-1-JB2-1 1
0000 1 1 1 formacias, rogoricaa “panelis nomeri~, “klemis kal-
2
2 apotis nomeri~ da “klemis nomeri~.
0001 2 2 2
nax. 1.9-ze naCvenebia sadenebisa da klemebis ti pi-
3 3
0002 3 3 3 uri jvaredini numeracia. SeiZleba praqtikaSi gamoy-
TB1-C12-3-JB2-3 JB2-C12-3-TB1-3
0003-TB1-4 enebuli iqnas mravalricxovani wesebi da meTodebi.
0003 4 4 4
jvaredini numeracia warmoadgens kabelebis Cade-
5 bisa da CarTvis, “garekvisa~ da diagnostikis dros
gamoyenebul erT-erT meTods.
6
rogorc nax. 1.9-zea naCvenebi C12 kabelis ZarRv-
7 isTvis TB1 da JB 2 klemebis kalapotebs Soris gamoy-
8
enebulia jvaredini markireba. TB1 klemebis kal-
apotze markireba. gviCvenebs, Tu sad aris CarTuli
TB-1
kabelis ZarRvis meore bolo.
nax.1.9. sadenebis jvaredini numeracia da klemebis
numeracia

38 39
magaliTad, nax. 1.10-ze naCveneb sqemaze plk-s pan- ereba asoebi da cifrebi. magaliTad: K1, K2 an C1, C2.
elze sadenebis jvaredin markirebas emateba kidev kontaqtoris kontaqtebi aRiniSneba igive asoebiT,
erTi samisamarTo informacia. misamarTi sadenis rogorc TviT kontaqtoris gragnili.
markirebaSi kabelis, ZarRvisa da klemis nomerTan 4. erTi da igive reles sxvadasxva kontaqtebi
erTad Zalian sasargebloa diagnostikis dros. SeiZleba gamoyenebuli iqnes sxvadasxva wredebSi.
nax. 1.10-ze naCvenebi jvaredini markireba gamoyene- gaugebrobis Tavidan acilebis mizniT TiToeul kon-
bulia savele xelsawyoebisa da klemebis kalapoteb- taqts aqvs jvaredini nomeri, romelic gviCvenebs
is SesaerTeblad; agreTve klemaTa Soris SeerTebi- furclisa da mis matricul nomers.
saTvis. miuxedavad imisa, rom markirebis aseT saxes 5. msxvili xazebi gviCvenebs mZlavri denebis
mivyavarT grZel nomrebTan, mainc praqtikaSi aseTi sadenebs (kvebis xazebi, eleqtroZravas gamomyvanebi
markireba Zalian gamarTlebulia. da sxva), xolo wvrili xazebi gamosaxaven susti denebis
sadenebs (marTvis wredebi).
1.8. raze unda gavamaxviloT yuradReba 6. marTvis wredebSi kvebis xazebi aRiniSneba L1
sqemebis wakiTxvisas da L2 asoebiT; datvirTva (reles gragnili) mimdevro-
1. elementebis aRniSvna sqemaze gviCvenebs mis ga- biT CairTveba gadamrTvelTan, mcvelebTan da a.S.
morTul mdgomareobas, anu roca eleqtruli kveba ar 7. erTmaneTis gadamkveT sadenebs ara aqvs erTma-
miewodeba. es SeiZleba iyos taimeris an reles nor- neTs Soris eleqtruli kontaqti Tu gadakveTis adg-
malurad Ria (nR) an normalurad Caketili (nC) kon- ilas ar aris wertili da piriqiT, Tu arsebobs
taqtebi. garda amisa amomrTvelebi da kontaqtorebi wertili, maSin gvaqvs gadamkveT gamtarebs Soris
momaragebulia damatebiTi nR da nC kontaqtebiT, raTa eleqtruli kontaqti.
asaxos mowyobilobis mdgomareoba sasignalo da mab- 8. eleqtrul sqemaze wyvetili xazi gviCvenebs
lokirebel wredebSi. meqanikur SeerTebas. umTavresad es miekuTvneba Rilake-
2. eleqtrul sqemas gaaCnia furclis nomeri, xolo bs an gadamrTvelebs. zogjer aseTi xazebi gviCveneben
TiToeuli furceli iyofa 1, 2, 3, 4.... da a.S. striqone- or an met elements Soris meqanikur urTierTkav-
bad da A, B, C, D ... da a.S. svetebad. aseTi matriculi Sirs; magaliTad, kontaqtorebsa da amomrTvelebs
saxe gvexmareba swrafad movZebnoT furcelze gan- Soris.
sazRvruli elementi an kontaqti. amgvari wesi gam- 9. punqtiri xaziT aRiniSneba agreTve xelsawyo-
oiyeneba kontaqtebis jvaredini aRniSvnisaTvis. Ta gare korpusebi.
3. gragnilisa da misi kontaqtis erTmaneTisagan
gansxvavebis mizniT pirobiTi aRniSvnis gverdiT iw-

40 41
10. SeerTebis eleqtruli sqema gviCvenebs sxvadasxva L1
L2

elementebis fizikur ganlagebasa da maT Soris L3

mcveli
eleqtrul kavSirs. 9F9

11. sadenebi eleqtrul sqemaze markirebulia iri- C1 C1


9F2
bi xazebiT da gverdiT naCvenebia maTi zomebi. L 9F1 9F3

4-5,4 A
qvemoT yvelaferi es ganmartebulia ramdenime marTvis salte
0/L
9F4

eleqtruli sqemis magaliTiT. gadatvirTvis


U V W rele
9F5

1.9. sqemebis wakiTxvis magaliTebi


elZrava
magaliTi 1. nax. 1.11-ze naCvenebia eleqtroZravas M avtomat.
9F6
9F7
xeliT

Zalovani wredi. naxazidan Cans, rom samfaza wredi X3.1

(L1, L2, L3) eleqtroZravasTan CarTulia kontaqtoris X3.2

gavliT. eleqtroZravas kveba miewodeba mxolod kon- 835


9F16

taqtoris kontaqtebis (1-2, 3-4, 5-6) Caketvis dros. elZra- sdeq

vas muSaobis dros avariuli situaciebis Tavidan 836


9F8

acilebis mizniT elZra- L1 C1

vas mimdevrobiT Car- L2 gaSveba


L3 1 3 5 gaCere-
kontaqtori
Tulia dacvis mowyobi- 9F9
bulia
2 4 6
lobebi, rogorebicaa N/L
C1

CarTulia
n1 n2
mcveli
mcvelebi da gadatvir- 5
0
9F0 9F2

1 3 marTvis
gadatvirTvis
Tvis rele. reles
salte
X3:3 9F12 9F13
X3:4

magaliTi 2. nax. 1.12- 2 4 kontaqti


9F14 9F15
X3:5 X3:6
ze warmodgenilia sam- gadatvirTvis
rele
faza eleqtroZravas mag- 80
9F10 9F11
191
6
nituri gamSvebiT pirda- T1 T2 T3
9F8 9F9
X2:3 X3:4
piri gaSvebis Zalovani
(nax.1.12-a) da marTvis eleqtroZrava
(nax.1.12-b) wredebis ti p-
M a) b)
nax. 1.12. samfaza eleqtruli Zravas magnituri
iuri eleqtruli sqema. nax.1.11. eleqtroZravas gamSvebiT pirdapiri gaSvebis Zalovani da marTvis
Zalovani wredis sqema wredebis ti piuri eleqtruli sqema

42 43
Zalovani wredi iwyeba samfaza kvebis (L1,L2,L3) oloo amomrTvelebi). eleqtroZravas gaCereba swar-
qselidan mcvelebis nakrebTan erTad. Semdeg CarTu- moebs “sdeq~ Rilakze xelis daWeriT. am Rilakis nC
lia Zalovani kontaqtoris kontaqtebi. kontaqtoris kontaqtebi gaiTiSeba da eleqtrokveba Seuwydeba kon-
gamosaval klemebTan CarTulia gadatvirTvis rele taqtoris — gragnils, rac Tavis mxriv gaTiSavs Tavis
da bolos reles gamosasvlelze CarTulia eleqt- Zalovan kontaqtebs da elenergiis miwodebas Seuwyvi-
roZravas gamomyvanebi. tavs eleqtroZravas da Zrava gaCerdeba.
eleqtroZravas marTvis wredi muSaobs 110v sidi- marTvis wredis saerTo wertili CarTulia nei-
dis erTfaza cvladi deniT. kvebis wyaros faza CarTu- traluri (nulovani) xazis N/L klemasTan. eleqt-
lia gadatvirTvis reles nC kontaqtebTan. ( 0 L ) am roZravas CarTvis indikaciisaTvis kontaqtors parale-
reledan sadeni midis “avtomaturi/xeliT~ reJimebis lurad CarTulia sasignalo naTura n1, romelic ain-
gadamrTvelTan. Teba kontaqtoris CarTvis dros.
avtomatur reJimSi eleqtroZrava iRebs “gaSveba/ eleqtroZravas gaCerebis indikacias ukeTebs n2
gaCerebis~ brZanebas reles e.w. “mSrali~ (anu galva- naTura, romelic CarTulia gadatvirTvis reles nor-
nurad ganmxoloebuli) kontaqtebis gavliT (835-836 malurad Ria kontaqtebTan. es kontaqtebi Caiketeba
klemebi).
rele imarTeba programul-logikuri kontrol-
eris (plk) gamosasvleliT (romelic naxazze naCvene-
bi ar aris), xeliT marTvis reJimSi eleqtroZravas
gaSveba xdeba “gaSveba~ Rilakis daxmarebiT. am Rilakze
xelis daWeriT marTvis wredi CairTveba da amuSavde-
ba C1 kontaqtoris gragnili. ris Sedegad Caiketeba
am kontaqtoris ‘mSrali~ C1 nR kontaqtebi da Rilakze
xelis aSvebis Semdeg kveba miewodeba C1 gragnils.
CarTuli kontaqtoris dros eleqtroZravas kvebis
wredi CarTulia da is imuSavebs manam, sanam C1 kon-
taqtori ar gamoirTveba da ar gaTiSavs wreds.
xeliT marTvis reJimSi muSaobis dros X3.1 da X3.2
klemebs Soris SeiZleba CarTuli iqnes eleqtroZravas
blokirebis sxvadasxva mowyobilobebi (magaliTad, sab-
nax. 1.13. elmomaragebis radialuri sqema

44 45
Zravas gadatvirTvis dros da naTura anTia manam san- CairTveba X2:3 da X2:4 klemebTan gamSvi Rilakis nR
am gadatvirTvis rele ar Camoiyreba. kontaqtebis paralelurad. es kargad Cans 9F8 da 9F9
X3:3 - X3:4; X3:5 - X3:6; 80-191 da X2:3 - X2:4 klemebis aRniSvnebiT, romlebic gviCveneben kontaqtebis mdgo-
wyvilebTan CarTulia C1 kontaqtoris ori wyvili nC mareobas sqemaze.
da ori wyvili nR ~mSrali” kontaqtebi. magaliTi 3. nax. 1.13-ze moyvanilia eleqtromoma-
nR kontaqtebi gamoyenebulia CarTul mdgomare- ragebis radialuri sqema.
obaSi kontaqtoris fiqsaciisaTvis. es kontaqtebi am sqemidan Cans, rom mTavar damwev qvesadgurSi
(mdq) transformatoris saSualebiT xdeba 110kv Zabvis
daweva 10kv Zabvamde. mdq-Si dgas ori Zalovani trans-
formatori Tavisi seqciebiT (I seqcia, II seqcia). se-
qciebs Soris gaTvaliswinebulia rezervis avtomaturi
CarTva (raC), rogorc 10kv, ise 0,4kv Zabvis mxares.
ortransformatorian qvesadgurebSi (sq1 . . . sq2)
TiToeuli transformatori kvebas iRebs sxvadasxva
seqciidan damoukidebeli xaziT. aq gamoyenebulia
rogorc erTi, ise orsafexuriani sqema saSualedo
(sr) releTi.
nax. 1.14. eleqtruli sistemis saangariSo sqema sq 4 da sq 5 qvesadgurebSi dgas TiTo transforma-
tori, magram maT SeuZliaT erTmaneTTan damakavSire-
beli dabali (0,4kv) Zabvis kabeliT saWiroebis SemTx-
vevaSi Tavis Tavze aiRos meore transformatoris
datvirTva. sq 6-Si dgas erTi transformatori, magram
gaaCnia ori mkvebavi kabeli.
magaliTi 4. nax.1.14-ze K wertilSi mokledSerTvis
denebis saangariSod mocemulia eleqtruli siste-
mis sqema, romelSic gvaqvs oTxi Zabva. generatoris
nax. 1.15. eleqtruli sistemis Canacvlebis sqema nominaluri Zabva 10 kv-ia, t1, t2 da t3 transforma-
fardobiT erTeulebSi Catarebuli gamoTvlebiT torebis Zabva 220kv-ia. t-4 transformatoris t-3 trans-
miiReba, rom: formatorTan SemaerTebeli xazis Zabva 110 kv, xolo
X1=0,33; X2=0,158; X3=0,09; X4=0,055; X5=0,15; X6=0,012;
X7=0,143; X8=0,072; X9=0,24; X10=0,3; X11=0,73 datvirTvisa da misi mkvebavi xazis Zabva-35 kv.

46 47
vkiTxulobT sqemas. pirvel rigSi vsazRvravT Tu Tavi II. diagnostikis ZiriTadi princi pebi
ra saxis winaRobebiT (aqtiuri, induqciuri, tevaduri) da meTodebi
unda SevcvaloT saangariSo sqemis elementebi. 2.1 diagnostikis safuZvlebi
mocemul SemTxvevaSi yvela elementi unda Seicva- nebismieri eleqtruli wredi, romelic Seicavs
los misi Sesabamisi induqciuri winaRobiT. meore kvebis wyarosa da datvirTvas gamarTul mdgomare-
rigSi vsazRvravT rogor unda SeerTdes es winaR- obaSi unda iyos Caketili ise,rogorc naCvenebia nax.
obebi erTmaneTTan. amis Semdeg monacemebis mixedviT 2.1-ze.
vangariSobT Canacvlebis sqemis winaRobebs da bo- deni gadis Caketil wredSi sxvadasxva potencia-
los vxazavT Canacvlebis sqemas, romelsac aqvs nax. lis mqone or wertils Soris A da B aris wertilebi
1.15-ze naCvenebi saxe da vatarebT saboloo gaangariSe- romelTa Soris izomeba Zabva. sadeni qmnis garkveul
bas. winaRobas eleqtruli denis anu muxtebis moZraobis
mimarT, romlis sidide damokidebulia sadenis
masalaze.
eleqtruli uwesivrobani SeiZleba davyoT or
jgufad:
1. ar aris SeerTeba iq, sadac unda iyos. am uwe-
sivrobas ewodeba wredis gawyveta da igi SeiZleba
aRmoCenil iqnas testeriT. es uwesivroba naCvenebia
nax. 2.2-ze.
2. arsebobs SeerTeba iq, sadac is ar unda iyos. am
uwesivrobas ewodeba mokled SerTva. man SeiZleba
migviyvanos denis gazrdamde da amasTanave wredis

datvirTva
amomrTveli

A Kkvebis wyaro
B
deni

+ -
nax. 2.1 Caketili eleqtruli wredi

48 49
sadenis gaxurebamde. amgvari uwesivroba SeiZleba
A
gamowveuli iyos izolaciis darRveviT, romelic gan- d at vi r T va mc ve l i
isazRvreba izolaciis winaRobis sazomiT.
uwesivrobis gansazRvris process da wredis dab-
B
runebas normalur muSa mdgomareobaSi teqnikuri
diagnostika ewodeba. t est e r i

ganvixiloT wredis gawyveta:


deni gaedineba sxvadasxva potencialis mqone or
wertils Soris Tu es wertilebi erTmaneTTan SeerTe- L1 L2
K kve bis w yar o
bulia sadeniT.
wredis diagnostikis dros unda Semowmdes:
nax.2.3.Semowmeba “gawyvetaze” testeris daxmarebiT
_ sadenis mTlianoba (izomeba winaRoba);
_ wredis ubnis or wertils Soris eleqtruli ba gamoviyenoT testeri xmovani signalizaciiT. tes-
potenciali (izomeba Zabva); teris daxmarebiT Semowmebis magaliTi moyvanilia
_wredis ubanze eleqtronebis nakadis arseboba nax. 2.3-ze.
(izomeba eleqtruli deni). am testeriT mowmdeba eleqtruli wredis mTliano-
eleqtruli wredi Sedgeba sxvadasxva Zabvis mqone ba, anu mtkicdeba, rom wredis es ubani Caketilia.
ubnebisagan. amgvarad Cven SegviZlia ganvsazRvroT Tu wredi Caketilia, maSin ismis xmovani signali,
wredis ubnis mTlianoba da Tu wredis ubani gaw- rac amtkicebs wredis mTlianobas. zogierT xelsaw-
yvetilia, SegviZlia ganvsazRvroT gawyvetis mizezi. yoSi xmovani signalis magier gamoyenebulia Suqdio-
Semowmeba “gawyvetaze” swarmoebs udeno wredze di an sxva vizualuri indikacia.
misi mTlianobis aRdgenis mizniT. amisaTvis SeiZle- wredis “gawyvetaze” Sesamowmeblad SeiZleba aseve
gamoyenebuli iqnes ommetri an multimetri. ommetri
gawyveta (multimetri) Seicavs kvebis wyaros batareas da win-
datvirTva
amomrTveli
aRobis sazoms. ommetriT wredis Semowmebis sqema
mocemulia nax. 2.4-ze.
A Kkvebis wyaro
B ommetris winaRobebis skala dagraduirebulia
deni
nulidan winaRobis did (praqtikulad usasrulo)
+ - mniSvnelobamde. Tu sazomis Cveneba nulis tolia, es
nax. 2.2 ti piuri uwesivroba: wredis gawyveta niSnavs, rom wredis ubanze gawyveta ara gvaqvs. gawyve-

50 51
ta rom yofiliyo, maSin winaRobis sazomis Cveneba Zalovan wredebs SeuZliaT SemogvTavazon siur-
iqneboda usasrulod didi. prizebi. xSirad wredebis Semowmebis dros, romel-
“gawyvetaze” SemowmebiT dgindeba: Sic aris gawyveta, mcire simZlavris testeri an om-
_ kabelebis, eleqtruli wredebisa da damiwebis metri gviCvenebs wredis mTlianobas. magram muSa Zab-
sistemebis mTlianoba; vis miwodebis dros deni ar gadis. amis mizezi aris
_ Zalovani da marTvis wredebis Sesabamis kle- wredis nawilobrivi gamtaroba, romelic fiqsirdeba
mebTan CarTvis siswore; sazomi xelsawyoTi. amasTanave didi eleqtruli Zab-
_ mowyobilobasTan CarTvis win aqtiuri da nei- vis dros, Tavs iCens misi maRali winaRoba. amis ma-
traluri sadenebis ganmxoloeba. galiTad SeiZleba ganvixiloT gamwvari kabeli, rom-
_ Zalovani da marTvis wredebs Soris SecdomiT lis ZarRvebs gaaCniaT unari Seqmnan maRalomiani
SeerTebis SesaZlebloba da mokled SerTuli ubneb- kontaqti.
is arseboba. uwesivrobis aseTi saxe ganisazRvreba datvirTvis
_ gadamrTvelebis, mcvelebisa da sxva elementebis qveS testirebiT, Zabvis gazomviT.
wesivruloba. izolaciis Semowmeba ZiriTadad gamoiyeneba ma-
yuradsaRebia, rom paraleluri wredebis arsebo- Ralvoltiani Zalovani kabelebis miwaSi Cadebisa da
bis dros “gawyvetaze” Semowmebam SeiZleba mogvces CarTvis dros. aseTi Semowmebis mizania dadgindes
cru Sedegebi, amitom koreqtuli Sedegebis misaRebad Zalovani wredisa da kabelis izolaciis mTlianoba.
umjobesia gamovrToT Sesabamisi klemebi. nax. 2.5-ze naCvenebia eleqtroZravas amomrTvelTan,
mcvelebTan da gadatvirTvis relesTan CarTvis sqema.
A wredis izolaciis Sesamowmeblad (garda eleqtro-
datvirTva mcveli Zravasi) amomrTvelis daxmarebiT amovrToT wredi
kvebis wyarodan. Semdeg T1, T2 da T3 klemebidan gamovr-
B ToT TviT eleqtroZrava. dasawyisSi SevamowmoT izo-
laciis winaRoba miwasa da T1, Semdeg miwasa da T2 da
ommetri bolos miwasa da T3 klemebs Soris.
Tu romelime fazis izolaciis winaRoba nulis
tolia an gaaCnia Zalian mcire mniSvneloba, maSin
L1 L2 adgili aqvs izolaciis darRvevas.
Kkvebis wyaro

nax.2.4.wredis “gawyvetaze” Semowmeba ommetriT

52 53
es testi gamoiyeneba agreTve damiwebuli eleqtro- eleqtruli wredebis Semowmebis dros gamoiy-
Zravebis an kabelebis Sesamowmeblad da sadenebis eneben sxvadasxva sididis Zabvebs. magaliTad, maRali
izolaciis darRvevis gamosavlenad. Zabvis kabelebis izolaciis winaRobis gasazomad
samfaza eleqtroZravas TiToeuli fazis izola- iyeneben aranakleb 1000 v Zabvas, maSin roca martivi
cia SeiZleba Semowmebuli iqnes mxolod im SemTx- wredebis SemowmebisaTvis sakmarisia 500 v Zabva.
vevaSi, Tu gamoyvanilia gragnilebis eqvsive gamomy- Zabvis qveS testireba moiTxovs gansakuTrebul
vani. satestirebeli gragnili unda mierTdes test- sifrTxiles da aseTi testireba unda Catardes mx-
eris gamosasvlelTan, xolo danarCeni ori gragnili olod dabali Zabvis qselebSi.
SevaerToT erTad da davamiwoT Zravas korpusTan. iq dengamtar nawilebTan SemTxveviTi Sexebis Tavidan
sadac gamoyvanilia mxolod sami gamomyvani, gragnileb- acilebis mizniT saWiroa davicvaT sifrTxilis zomebi.
is izolacia SeiZleba Semowmebuli iqnas mxolod xelsawyoebsa da instrumentebs unda hqondeT
eleqtroZravas damiwebul korpusTan mimarTebaSi. SiSveli gamtari nawilebis minimumi, rac amcirebs
izolaciis winaRobebis sazomebs megaommetrebs sxvadasxva potencialis mqone wertilebis SemTxvevi-
uwodeben. isini Seicaven kvebis wyaros (mudmivi de- Ti CarTvis albaTobas.
nis generators an batareas), romelic gazomvisaTvis wredis mTlianobis Semowmeba Zabvis qveS. Se-
gvaZlevs 500 v da met mudmiv Zabvas. saZleblobis mixedviT diagnostika unda vawarmooT
gamorTuli kvebis wyaros dros, magram zogierT SemTx-
L1
vevaSi dazianebis moZebna SesaZlebelia mxolod Zab-
L2
L3 megaommetri vis qveS myof wredebSi. am dros Sesamowmebeli wre-
amomrTveli di rCeba CarTuli kvebis wyaroze, romelic unda gam-
mcveli oviyenoT testirebis procesSi. testirebis es saxe
gadat. reles
unda CavataroT gansakuTrebuli yuradRebiT, usafrTx-
kontaqtebi oebis zomebis dacviT.
gadatvirTvis
rele nax. 2.6.-ze naCvenebia rogor unda Semowmdes kveb-
is wyaros an wredis ubnis wesivroba sakontrolo
T1 T2 T3 naTurebis gamoyenebiT. es naTurebi irTveba fazebs
Soris. wredis gawyvetis martivi testirebisaTvis
SeiZleba gamoviyenoT vizualuri indikatori
M
eleqtruli naTurebiT. sadenebis mTlianobis Sesa-
nax. 2.5. izolaciis Semowmeba megaommetriT

54 55
mowmeblad da Zabvebis gasazomad SeiZleba gamoviy- wredisa da sadenebis ganawilebis safuZvliani cod-
enoT voltmetrebi an multimetrebi. na, raTa zustad ganvsazRvroT uwesivroba.
samfaza sistemaSi Zabvebis Sesamowmeblad gamoiy- rekomendirebulia, rom yovelTvis Semowmdes Zab-
eneba ara erTi, aramed mimdevrobiT SeerTebuli ori vebi fazebs Soris da ara fazasa da miwas Soris,
naTura. amJamad mravali mwarmoebeli iZleva Zabvebis radgan aseTma Semowmebam SeiZleba SecdomaSi Segviy-
mniSvnelobas sakontrolo wertilebSi, rac gvexmareba vanos.
SevamowmoT wredis gansazRvruli ubnis wesivroba. testirebis dros mkacrad unda iqnes daculi
aseTi praqtika ZiriTadad gamoyenebulia iseT mowyo- usafrTxoebis zomebi.
bilobebSi, romlebic Seicaven platebs.
sakontrolo wertilebSi Zabvebis Semowmebisas 2.2. teqnikuri diagnostikis zogierTi
sazomma instrumentebma unda uzrunvelyon sakmarisi sawyisi cneba
sizuste, maSin am Zabvebis SedarebiT SeiZleba gavake- eleqtromowyobilobis muSa unaris aRdgena
ToT Sesabamisi daskvnebi. mtyunebis cnobili mizezebis dros. aseTi mize-
vizualuri indikatorebiT SesaZlebelia samfaza zebis klasifikacia SeiZleba movaxdinoT sxvadasxva
eleqtroZravebis diagnostireba. amisaTvis saWiroa niSnebis mixedviT. SeiZleba ganvasxvavoT gare da Siga,
uSualo da iribi zemoqmedebis mqone.
L1 Tu eleqtromowyobilobam muSaoba Sewyvita im
L2
L3
sasignalo garemos parametris mwyobridan gamosvlis gamo, romel-
amomrTveli naTurebi Sic igi funqcionirebs, maSin saqme gvaqvs mtyunebis
mcveli gareSe mizezebTan. Tu mowyobilobis mwyobridan ga-
gadat. reles mosvla ganpirobebulia elementis mtyunebiT, maSin
kontaqtebi saqme gvaqvs Siga mizezTan.
gadatvirTvis cxadia, rom mizezTa aseTi dayofa pirobiTia da
rele
damokidebulia imaze, Tu rogor aris gansazRvruli
eleqtromowyobiloba.
T1 T2 T3
eleqtromowyobilobis mwyobridan gamosvlis
mizezi SeiZleba iyos erTi an ramdenime elementis
M mtyuneba an kavSiris darRveva elementebs Soris. Ti-
Toeuli elementis mtyuneba SeiZleba gamowveuli iyos
nax. 2.6. gawyvetaze Semowmeba Zabvis qveS

56 57
bunebrivi daZvelebiT, garemos zemoqmedebiT, mowyo- laciis winaRobas sadensa da miwas Soris, damokide-
bilobis araswori eqspluataciiTa da sxva. bulia konkretul elmowyobilobaze.
teqnikuri diagnostikis TvalsazrisiT ara aqvs 2. Camiwebis mTlianobis testi. mowmdeba kon-
mniSvneloba riT moxda eleqtromowyobilobis mwyob- taqti elmowyobilobis gaSiSvlebul nawilebsa da
ridan gamosvla, elementis mtyunebiT Tu elementebs miwas Soris. am SemTxvevaSi winaRoba unda iyos mcire.
Soris kavSiris darRveviT, radganac kavSiri ganix- Tu winaRoba didia, maSin gvaqvs cudi Camiweba.
ileba rogorc elementi. 3. eleqtruli simtkicis testi. rom Sevamow-
SesaZlebelia agreTve elmowyobilobis element- moT kabelebis izolaciis simtkice, saWiroa maTze
ebad danawilebis princi pi. teqnikuri diagnostiki- movdoT maRali Zabva, iseve rogorc izolaciis win-
saTvis elementi warmoadgens ori mdgomareobis mata- aRobis Semowmebis dros. amiT ganisazRvreba kabelis
rebels: muSa unarianobisa da mtyunebis, amitom eleqt- izolaciis simtkice garRvevaze.
romowyobilobis elementebad danawileba faqtiurad 4. eleqtronuli Camiwebis testi. mikroproce-
emTxveva mravali SesaZlo mtyunebis gamoyofas. sorebisaTvis an mgrZnobiare eleqtronuli mowyobi-
elmowyobilobis elementebis mdgomareoba gan- lobebisaTvis Cveulebriv keTdeba calke Camiweba. am
isazRvreba diagnostikis programaSi Semavali Semow- Camiwebas ewodeba eleqtronuli. eleqtronul da
mebebis garkveuli mimdevrobiT Sesrulebis gziT. Zalovan Camiwebas Soris Zabva ar unda aRematebodes
Semowmeba warmoadgens diagnostikis obieqtze war- 2 volts.
moebuli operaciebis erTobliobas raime Sedegis miRe- nax. 2.7-ze moyvanilia elmowyobilobis magaliTi,
bis mizniT, romlis mixedviTac SeiZleba vimsjeloT romelic gamoyenebulia diagnostikis obieqtad.
ukidures SemTxvevaSi elmowyobilobis erTi elemen- sqema Sedgeba oTxi elementisagan, romlebic gan-
tis Sesaxeb mainc. sazRvruli saxiT reagireben S1 da S2 pirvelad zemo-
Semowmebebis erTobliobas, romelic sakmarisia qmedebebze. elementebi aRniSnulia patara asoebiT,
sistemis mdgomareobis Sesafaseblad, diagnostikuri xolo bolo maTi reaqciebi didi asoebiT. obieqti
testi ewodeba. muSaunariania, Tu S1 da S2 Sesaval zemoqmedebaze mas
qvemoT moyvanilia testebi, romelsac atareben
gamosasvlelze gaaCnia B da D signalebi, winaaRm-
eleqtromowyobilobis eqspluataciaSi Seyvanis an
deg SemTxvevaSi elmowyobiloba uwesivro mdgomar-
diagnostikis dros.
obaSia.
1. izolaciis testi. es aris erT-erTi yvelaze
analogiurad TiToeuli elementi iTvleba muSau-
ufro mniSvnelobani testi nebismieri eleqtromowy-
narianad Tu igi reagirebs mocemul zemoqmedebaze.
obilobisaTvis. Zabva romlis drosac zomaven izo-

58 59
elmowyobilobis mtyuneba mTlianad SeiZleba bis miwodebiT da B reaqciis dafiqsirebiT SeiZleba
ganpirobebuli iyos misi erTi an ramdenime elemen- SevamowmoT a, b da c elementebis muSaunarianoba.
tis mtyunebiT. SeiZleba gamovyoT Semowmebis ramden- diagnostikis obieqtis reaqciis gansazRvra swar-
ime saxe. moebs gamosavali parametris mimdinare mniSvnelo-
elementobrivi Semowmeba. am dros mowmdeba Ti- bis mocemul mniSvnelobasTan Sedarebis gziT. am
Toeuli elementi cal-calke. mag. 2.7-ze b elementze mizniT gamoiyeneba sazomi an kontrolis mowyobi-
A da C zemoqmedebis miwodebiT misi reaqciis mixed- lobebi.
viT dgindeba am elementis mdgomareoba. Secvlis an remontis meTodi. am meTodis arsi
Semowmeba modulebis mixedviT. am dros mowm- mdgomareobs dazianebuli elementis an blokis mu-
deba elmowyobilobis calkeuli blokebi, romelTa- Saunariani elementiT an blokiT Secvlis SesaZle-
gan TiToeuli Sedgeba mTeli rigi elementebisagan. blobaSi da mxolod am operaciis Sesrulebis Sem-
magaliTad Tu nax. 2.7-ze davuSvebT, rom patara asoe- deg miewodeba elmowyobilobas zemoqmedebani da
biT aRniSnulia ara elementebi, aramed blokebi, ma- mowmdeba Sesabamisi reaqciebi. Semowmebis aseT saxes
Sin elementobrivi Semowmeba gardaiqmneba Semowme- gaaCnia gansazRvruli upiratesoba.
bad modulebis mixedviT. dazianebuli blokis gam-
ovlena am SemTxvevaSi jer kidev ar niSnavs Semowme- 2.3. elmowyobilobis diagnostikis zogadi
bis proceduris damTavrebas. pr in c i pe bi
Semowmeba elementebis jgufebis mixedviT. am eleqtromowyobiloba Tavisi nomenklaturiT Za-
SemTxvevaSi dgindeba elementTa im garkveuli jgufis lian mravalferovania, magram mas aqvs Tavisi daniSnu-
muSaunarianoba romlebic ar qmnian elmowyobilobis lebis mixedviT saerTo kvanZebi: korpusi, magnitogam-
SemadgenlobaSi funqcionalur erTeulebs, anu ar qm- tari, izolacia, statori, rotori, koleqtori, sakisrebi,
nian bloks. magaliTad, nax. 2.7-ze S1 da S2 zemoqmede- sakontaqto SeerTebebi, aparatebisa da amZravebis
moZravi sistemis kinematika da sxva, agreTve daniSnu-
lebis mixedviT identuri marTvisa da signalizaci-
S1 A B
b is, kontrolisa da dacvis mowyobilobebi.
a
saerTo konstruqciuli kvanZebi gansazRvraven
mowyobilobebis saerTo defeqtebs, romlebic ga-
S2 C D momJRavndebian umetes SemTxvevaSi diagnostikis pro-
c d cesSi. magaliTis saxiT SeiZleba moviyvanoT diag-
nax.2.7.diagnostikis obieqtis magaliTi.

60 61
nostikis dros yvelaze xSirad aRmoCenili eleqtro- faifuris izolaciasTan _ gare zedapiris dazia-
mowyobilobebis defeqtebi: neba, Sinagani defeqtebi. salteebis sakontaqto
korpusebTan _ dazianebebi elmowyobilobis trans- SeerTebasTan _ dawnexvis mirCilvis da WanWikebiT
portirebisa da montaJis dros, SeduRebiTa da Wan- SeerTebis aradamakmayofilebeli xarisxi.
WikebiT SeerTebis defeqtebi, arasimWidrove Sepira- Zalovan kabelebTan _ daboloebebis an SemaerTebe-
pirebaSi, SemWidrovebebis defeqti da sxva. li boloebis defeqtebi, ZarRvebis gawyveta, garsac-
gragnilebTan _ izolaciis danestianeba, romleb- mis dazianeba.
sac yvelaze xSirad adgili aqvs eleqtromowyobilo- damiwebis mowyobilobebTan _ elmowyobilobis
bebis xangrZlivi da araswori Senaxvis dros, meqani- korpusTan calkeul damamiwebel mowyobilobebs So-
kuri dazianeba, xviaTaSorisi izolaciis darRveva, ris damiwebis gamtaris SeerTebis defeqti damiwebis
SeerTebebi gragnilebSi, denmimyvanebsa da gamomyva- konturis dasaSvebi winaRobis Seusabamoba usafrTx-
nebSi, Seusabamoba gamomyvanebis markirebaSi standar- oebis teqnikis moTxovnebTan.
tiT moTxovnilsa da saqarxno sqemebis pasportebsa eleqtromowyobilobis saimedo muSaobis uzrun-
da Tanmxleb dokumentacias Soris. velyofisaTvis misi yvela defeqti da agreTve monta-
Zalovani transformatoris gragnilebis gadamrTvel Jis defeqtebi droulad unda iqnes aRmofxvrili.
mowyobilobebTan meqanikuri dazianeba, araswori mir- am defeqtebis aRmoCena warmoadgens diagnostikis
CilviT SeerTeba an gadamrTvelis araswori muSaoba. ZiriTad amocanas. meore amocanas warmoadgens eleqt-
magnitogamtarebTan _ foladis calkeuli furc- romowyobilobis Seusabamoba teqnikis moTxovnebTan
lebis erTmaneTTan SeerTeba, momWeri WanWikebis izo- da proeqtTan, elmowyobilobis muSaobaSi CarTvis
laciis darRveva, foladis furclebis korozia, saven- SesaZleblobis Sefaseba, misi marTvis mowyobilobis,
tilacio arxebis gaWuWyianeba, WanWikebis susti moWera. sareleo dacvisa da avtomatikis gawyoba.
mudmivi denis manqanebis koleqtorebTan _ “bibi- mowyobilobis saerTo defeqtebi da maT mier way-
loebiT” mirCilvis defeqtebi, firfitebs Soris Su- enebuli moTxovnebi gansazRvraven maTi gamovlenis,
aledebis danagvianeba. Semowmebis, gazomvis da gamocdis zogad meTodebs,
sinqronuli generatoris sakisrebTan _ maTi fun- romlebic SeiZleba gaerTianebuli iyvnen Semdeg
damentis filasTan izolaciis darRveva. jgufebad:
sakomutacio aparatebTan – sawevaris, amZravisa da 1) meTodebi, romlebic gansazRvraven eleqtro-
sakontaqto sistemis aradamakmayofilebeli regulire- mowyobilobis meqanikuri nawilis mdgomareobas;
ba, hermetulobis darRveva, sakontaqto zedapirebis 2) eleqtromowyobilobis magnituri sistemis mdgo-
aradamakmayofilebeli mdgomareoba. mareobis gazomva da gamocda;

62 63
3) eleqtromowyobilobis dengamtari nawilebisa gadaRebas, Zalovani da mzomi transformatorebis
da sakontaqto SeerTebebis mdgomareobis gazomva da transformaciis koeficientis gansazRvras, Zalovani,
gamocda; marTvis, sareleo dacvisa da avtomatikis sxvadasxva
4) eleqtromowyobilobis dengamtari nawilebis mowyobilobebis eleqtruli sqemebis Semowmebas da
izolaciis mdgomareobis gazomva da gamocda; gawyobas.
5) eleqtruli SeerTebis sqemebis Semowmebis me- eleqtromowyobilobebis gazomvasa da gamocdas
Todebi; miekuTvneba agreTve eleqtruli manqanebis maxasiaTe-
6) sareleo dacvis, avtomatikis, marTvis signal- blebis gadaReba da ZiriTadi teqnikuri parametreb-
izaciis da sxva meoreuli mowyobilobebis gawyo- is gazomva.
bisa da gamocdis Semowmebis meTodebi:
7) eleqtromowyobilobis eqspluataciisaTvis var- 2.4. diagnostikis meTodika da meTodebi
gisianobis saboloo Sefasebis meTodebi (eleqtro- winaswari rekomendaciebi. marTvis wredebis
mowyobilobis gasinjva). diagnostikis meTodika Seicavs mTel rig debulebebs:
yvela zemoTCamoTvlil jgufebSi gamoiyeneba sx- 1. diagnostikis dros xelT unda gvqondes mar-
vadasxva saxis mowyobilobebisaTvis saerTo meTode- Tvis wredebis sqema, elementebis aRwera da maT Soris
bi da gazomvis saSualebebi. energetikuli obieqteb- urTierTkavSiri. eleqtromowyobilobaSi uwesivro-
is saswrafod mowesrigebis amocanebi, samontaJo sam- bis Ziebis dros ukeTesi iqneba vasargebloT “eqs-
uSaoebis teqnologiuri Tanmimdevroba da defeqteb- pluataciis saxelmZRvanelo~-Ti agreTve “uwesivro-
is droulad gamosworeba mowyobilobis montaJis bis gamosworebis instruqciiT~.
procesSi mis srul damTavrebamde moiTxoven maqsi- 2. diagnostikis procesSi unda visargebloT
maluri raodenobis Semowmebasa da gamocdis Catare- blokebisa da mowyobilobisa an manqanis marTvis mim-
bas, rac gaTvaliswinebuli unda iqnes diagnostikuri devrobis sqemiT.
samuSaoebis organizaciisas. aseT samuSaoebs miekuTv- 3. uwesivrobis ZiriTadi princi pis gansazRvri-
neba: eleqtromowyobilobis revizia, sxvadasxva gazom- saTvis saWiroa gvqondes mowyobilobis an manqanis
vebi, romlebic gansazRvraven gragnilebsa da elman- Zalovani wredis, marTvis mowyobilobebis, kontaqtore-
qanebisa da aparatebis sxva dengamtari nawilebis bis, drois reles, mricxvelebis, dacvis mowyobilobe-
izolaciis mdgomareobas, aweuli ZabviT izolaciis bis da sxvaTa aRwera da sqemebi.
gamocdas, Zalovani transformatorebis uqmi svlis 4. mowyobilobis Zalovani da marTvis sqemebis
danakargebis gazomvas mudmivi deniT; gragnilebis SemowmebisaTvis saxeze unda gvqondes Sesabamisi sa-
polarobis gansazRvras, damagnitebis maxasiaTeblis zomi instrumentebi.

64 65
5. marTvis wredebis diagnostikis procesSi mowy- kvebis Semowmeba. muSaobis dakargvis unari xSir-
obilobis uecari gaSvebis gamo avariis an ubeduri ad xdeba ubralod mcvelis gadawva an damjdari ba-
SemTxvevis Tavidan acilebis mizniT kvebis wyaros tarea. amitom pirvelad unda davrwmundeT rom kveb-
ZiriTadi amomrTveli unda iyos mdgomareobaSi ‘gam- is zonari CarTulia da mcvelebi mwyobrSia. Tu sqema
orTulia~. ikvebeba batareidan, maSin unda SevamowmoT, rom bata-
6. radganac marTvis wredebi erTmaneTisagan gan- reis Zabvis sidide misaRebia. Tu kvebis wyaros war-
sxvavdebian mowyobilobidan mowyobilobamde, man- moadgens gammarTveli, maSin unda Semowmdes Zabvis
qanidan manqanamde, amitom SeuZlebelia Camoyalibdes sidide gammarTvels gamosasvlelze da misi CarTvis
maTi diagnostikis erTiani saerTo meTodika. amasTanave polaroba.
diagnostikis dros unda mivyveT standartul teqni- vizualuri daTvaliereba. es meTodi miekuTvneba
kas da sawarmoo instruqciebs. e.w. sensonuri Semowmebis meTods. SesaZlo uwesivro-
diagnostikisaTvis saWiro ZiriTadi doku- bis gansazRvrisaTvis sensonuri Semowmeba dafuZneb-
mentebis sia unda Sedgebodes: ulia adamianis grZnobis organoebze.
- marTvis wredebis sqemebisagan; dengamtari bilikebiT nabeWdi firfitis vi-
- uwesivrobis aRmofxvris instruqciisa da eqs- zualuri daTvaliereba diagnostikis yvelaze mar-
pluataciis saxelmZRvanelosagan; tivi (amavdroulad umravles SemTxvevaSi Zalian efeq-
- blokebis SeerTebisa da manqanis an mowyobilo- turi) meTodia. aseT firfitebze unda davaTvalieroT
bis marTvis Tanmimdevrobis sqemebisagan; gadamwvari komponentebi. zogjer gadamwvari kompo-
- manqanis an mowyobilobis Zalovani wredis aR- nentebi firfitaze toveben yavisfer kvals. am kompo-
werisa da sqemebisagan; nentebs SeuZliaT diagnostikis procesSi gamgzavni
- marTvis elementebis, kontaqtorebis, drois re- punqtis roli. saWiroa mxolod ganvsazRvroT maTi
les, mricxvelebis, dacvis elementebis mowyobilobis gadaxurebis mizezi. ar aris rekomendebuli am gada-
aRwerisagan. mwvari komponentebis ubralod Secvla. manam, sanam
diagnostikis meTodebi. rogorc ki gamovleni- ar davadgenT maTi gadaxurebis mizezs. umravles SemTx-
li iqneba dazianebis niSani, Semdeg unda ganisazRvros vevaSi komponentis mwyobridan gamosvlis mizezi
misi gamomwvevi mizezi. gamosayenebeli meTodis arCe- imaleba mis gverdiT mdebare dazianebul komponen-
va damokidebulia sqemis sirTuleze, gamovlenil niSan- tSi. amitom isic aucileblad unda Seicvalos.
ze da specialistis personalur alRoze. Sexeba. warmoadgens kidev erT sensorul Semow-
qvemoT moyvanilia diagnostikis ZiriTadi zogad- mebas. gadaxurebuli komponenti SeiZleba ganvsazRv-
samomxmareblo meTodebi: roT ubralo SexebiT. amavdroulad am dros saWiroa

66 67
davicvaT didi sifrTxile. sqema saWiroa gamovrToT specialistebisaTvis. magaliTad, teleteqnikis mom-
da didi tevadobis kondensatorebs mivceT dro gan- saxure specialists gamocdilebis safuZvelze Seu-
muxtvisaTvis. komponents yovelTvis unda SevexoT Zlia televizoris gaxsnis gareSe uSecdomod gan-
mxolod marjvena xeliT. es saWiroa imisaTvis, rom sazRvris dazianebuli komponenti. komponentis Secv-
naklebi iyos denis guliT gavliT SesaZleblobis lis meTodi kargia gamocdili specialistebisTvis,
albaToba. SesaZleblobis mixedviT unda gvecvas izo- radgan zogavs drosa da fuls. nebismier SemTxvevaSi
lirebuli fexsacmeli. Sexebis meTodi Zalian efeq- es meTodi iZleva warmatebuli remontis garantias,
turia iseTi sqemebis diagnostikis dros, romlebic radganac sakmarisi raodenobis komponentebis Secv-
garkveuli drois ganmavlobaSi muSaobdnen normalu- lisas saboloo angariSSi icvleba uwesivro kompo-
rad, xolo Semdeg Sewyvites funqcionireba gan- nentic. amasTanave rekomendirebulia, rom araspecial-
sazRvruli komponentis gadaxurebis gamo. istma dasawyisSi logikurad moifiqros diagnostikis
am komponentis povna gvexmareba ganvsazRvroT procesi.
uwesivrobis SesaZlo mizezi. arsebobs specialuri signalis gavlis Semowmeba. diagnostikis es
gamacivebeli aerozolebi, romlebic saSualebas gva- meTodi naklebad gavrcelebulia, magram Semoqmedebi-
Zleven gavacioT konkretuli komponenti. Tu amis Tad Zalian sasargebloa, radgan specialistisagan
Semdeg sqema daiwyebs normalurad muSaobas, maSin es moiTxovs gamWriaxobasa da logikur azrovnebas. me-
komponenti aris uwesivrobis mizezi. komponentis Todi dafuZnebulia sqemis sxvadasxva sakontrolo
Secvlis win saWiroa CavataroT Semdgomi gamokvleva, wertilSi signalis gazomvaze. sakontrolo wertili
raTa ganvsazRvroT gadaxurebis pirveli mizezi. sqemaze aris adgili, sadac operatorisTvis cnobil-
SegrZneba. Tu gansazRvruli komponenti gamovi- ia Zabvis forma da sidide (Tu gamoyenebulia oscil-
da mwyobridan gadaxurebis gamo. maSin umravles SemTx- ografi). Semdeg eZeben wertils, romelSic signali
vevaSi SeiZleba SevigrZnoT kvamlis suni, magram es gansxvavdeba mosalodnelisagan. amgvarad, operatori
moxdeba maSin, Tu specialisti imyofeba iqve axlos. gansazRvravs sqemis uwesivro ubans. sxva sityvebiT
winaaRmdeg SemTxvevaSi uwesivro komponenti SeiZle- rom vTqvaT, operatori mudmivad amcirebs Zebnis ares,
ba vi povoT vizualurad. sanam ar moZebnis uwesivrobis mizezs.
komponentis Secvla. diagnostikis es meTodi arsebobs gavlis Semowmebis ori midgoma. pirvel
dafuZnebulia ZiriTadad operatoris Cvevebsa da SemTxvevaSi Semowmeba iwyeba Sesavalidan da mimdevro-
gamocdilebaze. gansazRvruli niSnebi cxadad biT mowmdeba yvela wertili manam, sanam ar i povian
uCveneben konkretuli komponentebis uwesivrobas. es wertils arakoreqtuli signaliT. meore midgomis
mtkiceba samarTliania eleqtronikaSi gamocdili dros sakontrolo wertilebis Semowmeba iwyeba ga-

68 69
mosavlelidan da gagrZeldeba manam, sanam ar gamoCn- arsebobs, maSin dazianeba gvaqvs darCenil naxevarSi.
deba wertili koreqtuli signaliT. DdarCenil naxevars kidev vyofT Suaze da Aa.S. vi po-
Sua wertilis meTodi. Aam meTodis gamoyenebis viT dazianebul naTuras.
dros sakvlevi obieqti an misi nawili gaiyofa orad. Kkombinaciuri meTodi. Ddefeqtebis kombinaci-
erT nawilSi defeqti arsebobs xolo meoreSi – ara. uri meTodis arsi mdgomareobs imaSi rom defeqtebis
Tu Semowmebis Semdeg SeuZlebelia konkretulad faqtis dadgenis Semdeg keTdeba teqnologiuri gada-
vuCvenoT dazianebuli elementi, maSin Zieba grZeldeba. svlebi, romlis mizania danadgaris an misi romelime
Aam dros yovelTvis ganixileba obieqtis is nawili, elementis maxasiaTeblis gansazRvra. Aam dros wina
romelSic arsebobs defeqti. imis gamo rom obieqti teqnologiuri gadasvlis Sedegi gavlenas ar axdens
an misi nawili iyofa or jgufad, romlebic daax- Semdegze.
loebiT Seicaven elementebis Tanabar raodenobas, am Ggadasvlis Sesrulebis Sedegebis analizisaTvis
meTods sxvanairad naxevrad danawilebis meTodi saWiroa gvqondes winaswari informacia obieqtis
ewodeba. gamarTuli an dazianebuli mdgomareobis Sesaxeb. Aamis
Aam meTodis sailustraciod ganvixiloT nax. 2.8- Semdeg vaanalizebT Sesrulebuli gadasvlebis
ze moyvanili naTurebis girliandebis sqema. winaswar Sedegebs, vadarebT mas yvela gadasvlis Sem-
rogorc naxazidan Cans girlianda Sedgeba 20 na- deg miRebul informaciasTan da vsazRvravT dazianeb-
Turisagan. muSaobis garkveuli drois Semdeg davuS- is mizezs.
vaT rom girilanda mwyobridan gamovida anu Caqra, Bblokur-mimdevrobiTi meTodi. Bbloki war-
mwyobridan gamosvlis ufro savaraudo mizezia erT- moadgens Cvens mier arCeuli raime mowyobilobis an
erTi naTuris gadawva. imisaTvis rom gavigoT rome- sqemis ubans, TiToeul bloks gaaCnia e.w. “Sesasvle-
li naTura gadaiwva saWiroa SevamowmoT TiToeuli li” da “gamosasvleli” signalebis gadasacemad da
naTura da naTurebs Soris kavSiri. Aam xerxiT mizezis Sesasvleli “kveba”. blokebis saxiT SeiZleba war-
Zieba Sromatevadia, amitom Ziebis procesisi gamar- modgenili iqnes nebismieri mowyobiloba. Aam meTo-
tivebis mizniT virCevT magaliTad n9 naTuras da va- dis gamoyenebis dros vaanalizebT TiToeuli te-
mowmebT gamomaval signals. Tu gamomavali signali qnologiuri gadasvlis Sedegs da vTvliT rom de-
feqti an napovnia an viRebT gadawyvetilebas Semdgo-
n1 n2 n3 n4 n9 n10 n19 n20 mi teqnologiuri gadasvlis Sesasruleblad. te-
qnologiuri gadasvlis rigiToba windawin unda iyos
1 dadgenili.
Nnax. 2.8. naTurebis girliandebis sqema

70 71
2.5. diagnostikis magaliTi (nC) da S1 gamSvi Rilakis normalurad Ria (nR) kon-
imisaTvis, rom CavataroT mowyobilobis diagnos- taqtebisagan, romlebic mimdevrobiT arian CarTuli
tika saWiroa pirvel rigSi vicodeT am mowyobilo- K1 mTavar kontaqtoris koWasTan. wredis kveba xor-
bis muSaobis principi. magaliTad nax. 2.9-ze mocemulia cieldeba F3 mcvelis gavliT. mTavari K1 kontaqtoris
samfaza eleqtroZravas magnituri gamSvebiT pirdapi- koWa L1 fazaze CairTveba mxolod im SemTxvevaSi, roca
ri gaSvebis sqema. Zalovani (nax. 2.9, a) sqema Seicavs marTvis wredis yvela kontaqti Caketilia. Mmocemul
samfaza kvebis wyaros (L1; L2; L3), mTavar mcvelebs (F1), SemTxvevaSi, roca TiTs davaWerT S1 Rilaks, marTvis
mTavar kontaqtorsa (K1) da gadatvirTvisagan dacvis wredi Caiketeba da mTavar kontaqtors miewodeba kve-
reles (F2). ba. am kontaqtoris nR kontaqtebi paralelurad SeerTe-
marTvis sqema (nax. 2.9, b) Sedgeba F2 gadatvirTvis bulia S1 RilakTan. rogorc ki kontaqtori CairTveba,
reles, SO gaCerebis Rilakis normalurad Caketili maSinve misi K1 kontaqtebi Caiketeba da dablokavs S1
Rilaks, ris gamoc am Rilakze TiTis moSorebis Sem-
deg kontaqtori darCeba CarTuli da elZrava gaagr-
Zelebs muSaobas manam, sanam TiTs ar davaWerT SO
gaCerebis Rilaks an gadatvirTvis rele ar gamor-
Tavs F2 kontaqts.
SesaZlo dazianebebi,romlebic aRiZvreba eleqtro-
Zravas gaSvebis an muSaobis procesSi:
I SemTxveva. S1 gaSvebis Rilakze daWeris dros
eleqtroZrava gaiSvebs, magram am Rilakze TiTis aSve-
bisas eleqtroZrava Cerdeba.
movaxdinoT situaciis analizi (CavTvaloT rom
wredis F1 mcvelebi ar aris dazianebuli). radganac
S1 gaSvebis Rilakze TiTis daWeriT eleqtroZrava
iwyebs muSaobas, e.i. eleqtrokveba am RilakiT Sekru-
li wrediT miewodeba K1 mTavari kontaqtoris koWas.
rogorc ki CairTveba mTavari kontaqtori maSinve unda
CairTos misi nR K1 kontaqtebi, dablokos S1 Rilaki
da marTvis wredi, daiWiros CarTul mdgomareobaSi
nax. 2.9. asinqronuli Zravis Zalovani (a)
da marTvis sqema (b)

72 73
manam, sanam TiTs ar davaWerT SO gaCerebis Rilaks an maSin es kontaqtebi sinamdvileSi dazianebulia da
gadatvirTvis reles nC kontaqtebi ar gaixsneba. SevcvaloT mTavari kontaqtebis sakontaqto jgufi.
imisaTvis rom vi povoT dazianeba saWiroa Cava- II SemTxveva. eleqtroZrava iwyebs muSaobas ma-
taroT Semowmeba Semdegi TanmimdevrobiT: gram gaSvebidan ori wuTis Semdeg Zrava Cerdeba. Aam
1. SevamowmoT marTvis wredis kveba, gavzomoT Zab- SemTxvevaSi diagnostikisaTvis unda SevasruloT wina
va L1 sadensa da N sadens Soris, Tu kontaqtoris koWa SemTxvevis pirveli sami punqti da Tu yvelaferi
gaTvlilia 220 v Zabvaze, da L1 da L2 sadenebs Soris, wesrigSia, amis Semdeg vamowmebT gadatvirTvis reles.
Tu kontaqtoris koWa gaTvlilia 380 v Zabvaze. Tu rele amuSavda, maSin unda veZioT mizezi, ris gamoc
2. multimetris saSualebiT SevamowmoT marTvis SeiZleba eleqtroZrava gadaitvirTos.
wredis F3 mcveli, Tu igi gadamwvaria maSin Sevcval-
oT igi da gavuSvaT eleqtroZrava. Tu problema mx- 2.6. dazianebis analizi
olod amaSia, maSin eleqtro Zrava normalurad dai- Ddazianebis analizi moiTxovs karg Teoriul
wyebs muSaobas. codnas da analizur azrovnebas. igi ar SeiZleba
3. Tu marTvis wredis mcveli wesrigSia, maSin viswavloT wignebidan. igi unda aviTvisoT diagnos-
SevamowmoT xom ar muSaobs gadatvirTvis rele. es tikis mudmivi mecadineobiTa da eqsperimentebis gziT.
SeiZleba Semowmdes multimetriT. SevamowmoT Zabva Aaseve arsebobs gansazRvruli wesebi, romelsac unda
neitralsa da gadatvirTis reles gamosaval kontaqts daveqvemdebaroT diagnostikis procesSi. magaliTis
Soris, romelic CarTulia gaCerebis RilakTan. Tu saxiT moviyvanoT dazianebuli bogiruli gammarTve-
gadatvirTvis rele ar muSaobs da multimetri li, romlis blok-sqema mocemulia nax. 2.10-ze. igi
gviCvenebs normalur Zabvas am or wertils Soris, Sedgeba transformatoris, gammarTvelisa da filtris
maSin gadavdivarT Semowmebis Semdeg punqtze blokebisagan. TiToeul sakontrolo wertilSi
4. SevamowmoT Zabva gaCerebis Rilakis boloebze. naCvenebia oscilografiT gadaRebuli signalebi.
Tu Zabva arsebobs gadavideT Semdeg punqtze.
5. Tu eleqtroZrava muSaobs mxolod S1 Rilakze
TiTis daWeriT, maSin SevamowmoT am Rilakis parale-
lurad CarTuli K1 kontaqtoris K1 nR kontaqtebi.
SesaZloa es kontaqtebi dazianebulia. amis Ddasamt-
kiceblad aviRoT izolirebuli sadenis naWeri da
CavketoT K1 kontaqtebi. Tu ekleqtroZrava gaiSvebs,
nax. 2.10. gammarTvelis blok-sqema

74 75
kondesatori gawyvetilia, maSin igi ar filtravs gam-
marTvelis gamosasvlel Zabvas da gamosasvlelze
signalis forma rCeba igive rac gammarTvelis gamo-
sasvlelze, anu signalis forma C da D wertilebSi
erTnairia (nax. 2.12, b). erTaderTi gansxvaveba aris is
rom D wertilSi Zabvis amplituda naklebia Rpuls
winaRobaze Zabvis vardnis gamo da bolos Tu konde-
sators aqvs gaJonva, maSin gamosasvlel Zabvas aqvs
pulsaciebi (nax. 2.12, g). gaJonva SeiZleba warmovidgi-
noT rezistoris saxiT, romelic paralelurad CarTu-
nax. 2.11. bogiruli gammarTvelis princi puli sqema lia kondesatorTan. Ees rezistori amcirebs ganmux-
tvis dros, amitom gamosasvlelze pulsacia izrdeba.
amave gammarTvelebis princi puli sqema mocemulia
Ddazianebulia rezistori Rpuls. aq SeiZleba
nax. 2.11-ze. signalebis Semowmeba iwyeba gamosasvlel-
idan da swarmoebs mimdevrobiT Sesasvlelis mxarisak- dazianebis mxolod erTi saxe. Aam rezistoris gada-
en. qvemoT moyvanilia am sqemis yvela SesaZlo uwe- wva (gawyveta). Ees SesaZlebelia im SemTxvevaSi, roca
sivrobis analizi. am rezistorSi gaivlis dasaSvebze didi deni. aseTi
Ddazianebuli kondesatori C. aq SesaZlebe- deni SeiZleba aRiZvras im SemTxvevaSi Tu mokled
lia dazianebis sami saxe. Kkondesatori SeiZleba iyos SeirTveba gamosasvleli boloebi (Rd=0) an gairRve-
garRveuli, hqondes gawyveta an gaJonva. va kondesatori. Oorive SemTxvevaSi gadamwvari Rpuls
garRveuli kondesatori amoklebs datvirTvis
winaRobis gamomyvanebs da amitom gamosasvlelze Zabva
nulis tolia, rac ilustrirebulia nax. 2.12, a-ze. Tu

nax. 2.12. kondesatoris dazianebs niSnebi nax. 2.13. diodis garRvevis niSnebi

76 77
rezistori gawyvets wreds da gamosasvlelze Zabva
nulis toli gaxdeba. am winaRobis Secvlis win unda
davrwmundeT, rom kondesatori an gamosasvleli ar
aris mokled SerTuli.
garRveulia diodi. garRveuli diodi SeiZle-
ba warmovidginoT rogorc zRudari, romelic dens
atarebs orive mimarTulebiT. Nnax. 2.13-ze naCvenebia
denis gza D4 diodis garRvevis SemTxvevaSi deni dadeb-
iTi naxevarperiodis ganmavlobaSi Cveulebriv gaedine- nax. 2.14. diodis gawyvetis niSnebi
ba D3 da D4 diodebis gavliT, garRveul diodebs gaaC-
nia nulovani winaRoba orive mimarTulebiT, amitom Ddiodis gawyveta. davuSvaT nax. 2.13-ze mocemul
dadebiTi naxevarperiodi C wertilSi normaluria. wredSi gawyda igive D4 diodi, maSin am diodis gav-
uaryofiTi naxevarperiodis ganmavlobaSi suraTi liT deni arc erT mxares ar gaivlis. uaryofiTi
icvleba: denis gza Seikvreba D1 da D4 diodebis gav- naxevarperiodis ganmavlobaSi es diodi ar axdens
liT, radganac es diodebi SeerTebulia mimdevrobiT gavlenas gamosasvlel Zabvaze, xolo dadebiTi naxe-
da uzrunvelyofen mcire winaRobian gzas. trans- varperiodis ganmavlobaSi denis gza gadaketilia da
formatoris meoreuli gragnili mokled SeirTveba gamosasvlelze Zabva ar arsebobs. sxva sityvebiT rom
da masSi gaivlis didi deni. amitom D1 diodi gadax- vTqvaT sqema muSaobs rogorc naxevarperiodiani gam-
urebis gamo swrafad gamovides mwyobridan. trans- marTveli. Ees SeiZleba ganvsazRvroT gamosasvleli
formatoris meoreul gragnilSi denis gazrda iwvevs Zabvis didi pulsaciebiT, amasTanave pulsaciis six-
denis gazrdas pirvelad gragnilSi. Tu pirveladi Sire 100 hc-is nacvlad Seadgens 50 hc-s. es SemTxveva
gragnilis wredSi dayenebulia Sesabamisi nominalis gamosaxulia nax. 2.14-ze
mcveli, maSin es mcveli unda gadaiwvas da daicvas transformatoris dazianeba. aseTi ti pis da-
transformatori da D1 diodi dazianebisagan. Tu zianeba Zalian xSirad ar gvxvdeba, magram Tu danar-
mcveli ar gadaiwva maSin D1 diodi gadaxurdeba (an Ceni sqema gamoiyureba wesivrulad, maSin unda Semow-
gadaiwveba) da Zabva C wertilSi miiRebs nax. 2.13 naCveneb mdes transformatori. transformatoris SesaZlo
formas. dazianebis saxeebia: pirveladi an meoreuli grag-
Aanalogiuri analizi SeiZleba CavataroT sxva nilebi SeiZleba iyos gawyvetili an nawilobriv
diodebis garRvevis SemTxvevaSi. mokled SerTuli. Tu gawyvetilia romelime gragni-
li, maSin mTel sqemaze Zabva ar arsebobs da amas

78 79
mivyavarT gamosasvlelze nulovan Zabvamde. Tu nawi- blis gamosasvlelze signali ar gvaqvs. Aam SemTx-
lobriv damoklebulia pirveladi gragnili, maSin vevaSi dazianebis niSnad iTvleba gamaZliereblis
izrdeba transformaciis koeficienti. Aam dros izrde- gamosasvlelze Zabvis ar arseboba.
ba Zabva meoreul gragnilze da Sesabamisad sqemis es konkretuli niSani iZleva sakmaris informa-
gamosasvlelzec. Nnawilobriv damoklebuli meoreu- cias dazianebis SesaZlo mizezebze. Ddazianeba erTsa
li gragnili amcirebs transformaciiis koeficients da igive niSanTan (gamosasvlelze nulovani Zabva)
da Zabva gammarTvelze mcirdeba da Sesabamisad mcir- SeiZleba migviyvanos sqemis sxvadasxva komponentebis
deba gamosasvleli Zabvac. dazianebam. sxva SemTxvevaSi niSanma SeiZleba pirda-
Mmcvelis gadawva. rogorc adre avRniSneT, mcve- pir migviTiTos gansazRvrul areze, sadac dazianebis
lis gadawva xdeba diodis garRvevis SemTxvevaSi. ami- gamovlenis albaToba ufro metia. magaliTad, gamo-
tom sanam mcvels SevcvlideT saWiroa winaswar Seva- sasvlelze mudmivi Zabva, romelic tolia kvebis Zab-
mowmoT diodebic. transformatoris pirveladi da visa gviCvenebs, rom tranzistori imyofeba wakveTis
meoreuli gragnilebis nawilobrivi mokled SerT- reJimSi (nax. 2.15, b). Semowmebas viwyebT gamosasvlelTan
vas mivyavarT denis gazrdasTan, rac agreTve SeiZle- mdebare uaxloesi kaskadiT da vmoZraobT ukumima-
ba iyos mcvelis gadawvis mizezi.amitom mcvelis Secv- rTulebiT. unda SevamowmoT yvela tranzistori ga-
lis win unda SevamowmoT transformatori.

2.7. dazianebis niSani da mizezi


Eeleqtruli sqemis diagnostika sruldeba sam
etapad. Ppirvel etapze ganisazRvreba sqemis daziane-
ba. Mmeore etapze xdeba dazianebis analizi da am
dazianebis SesaZlo mizezebis gansazRvra. Mmesame
etapze xdeba dazianebis aRmofxvra.
Ppirvel rigSi saWiroa ganisazRvros dazianeba.
amisaTvis saWiroa gavarCioT misi niSnebi. Ddaziane-
bad iTvleba iseTi sqema, romlis gamosasvleli parame-
trebi arakoreqtulia, miuxedavad imisa, rom Sesavali
parametrebi wesrigSia.
magaliTad, nax. 2.15-ze gamosaxuli gamaZliereb-
lis Sesavali signali koreqtulia, magram gamaZliere- nax. 2.15. sqemis dazianebis niSnebis gansazRvra

80 81
dasasvlelis gawyvetaze, agreTve saWiroa SevamowmoT konstruqcias, maSin Seikvreba eleqtruli wredi
mirCilvis adgilebi da emiteruli rezistorebis maCveneblis, adamianis winaRobas, maCvenebelSi Camon-
winaRobebi. taJebuli kondensatorisa da miwis gavliT. Sesamow-
Tu gamaZlierebeli gamarTulad muSaobs, maSin mebel polusze Zabvis arsebobis SemTxvevaSi ainTeba
gamosasvlelze unda gamoCndes gaZlierebuli signa- maCvenebelSi CamontaJebuli neonis naTura.
li. gamosasvleli signalis amplituda daaxloebiT mudmivi Zabvis Semowmebis dros inTeba neonis na-
tolia kvebis wyaros gamorTuli Zabvis mniSvnelo- Turis an erTi an meore mxare da am dros cvlilebis
bisa. Ggamosasvleli signalis forma zustad unda xasiaTi gviCvenebs Sesamowmebeli Zabvis niSans.
iyos Sesavali signalis formis yovelgvari damaxin- maRali Zabvis Sesamowmeblad gamoiyeneba sxvadasxva
jebis gareSe (nax 2.15.g.). ti pis maCveneblebi. nax. 2.16, b-ze mocemulia УВН 80 -
3М ti pis maCveneblebi, romlis Semowmebis diapazonia
2.8. diagnostikaSi farTod gamoyenebuli
2, 2  10 kv, anTebis zRurbli 550 v. mas aqvs mkveTrad
xelsawyoebi
mocimcime sinaTlis indikacia, romelic naTebas iw-
a) xelsawyo indikatorebi (Zabvis maCveneblebi).
yebs Zabvis arsebobis dros.
Zabvis maCveneblebi gamoiyeneba Zabvis arsebobis
SemowmebisaTvis marTvis, dacvis, avtomatikis, dabali a) g) d)
da maRali Zabvis mowyobilobebis sxvadasxva wertil-
Si. mrewvelobis mier Zabvis maCveneblebi mzaddeba
sxvadasxva saxiT, rogorc dabali, ise maRali Zab-
visTvis. nax. 2.8-ze mocemulia sxvadasxva saxis daba-
li da maRali Zabvis maCveneblebi. b)
orpolusiani (nax. 2.8, a) Zabvis maCveneblebiT
erTdroulad exebian dengamtari nawilis orive SiS-
vel poluss, riTac ikvreba uSualod indikatoris
eleqtruli wredi da Zabvis arsebobis SemTxvevaSi
ainTeba indikatorSi CamontaJebuli neonis naTura.
saxraxnisi-maCveneblis gamoyenebis SemTxvevaSi nax. 2.16. Zabvis maCveneblebi:
Sesamowmebel dengamtar nawilTan maCveneblis sace- a) orpolusiani УНМ-1 ti pis;
cis Sexebis dros, Tu erTi xeliT SevexebiT maCveneb- b) saxraxnisi – maCvenebeli УН-453 ti pis;
g) maRali Zabvis maCvenebeli УВН80 -3М ti pis;
lis metalis daboloebas, xolo meoreTi – Camiwebis
d) Zabvis maCvenebeli fazirebisTvis УВНсТФ- 6  10 ti pis

82 83
xSirad saWiro xdeba 6  10 kv da 35kv kabelebis, 12 an 36 v Zabvaze SemowmebisTvis SeiZleba gamovi-
sahaero xazebisa da transformatorebis fazireba, yoT erT naTuriani indikatori.
risTvisac gamoiyeneba nax. 2.16, d-ze naCvenebi orpo- naTuriani indikatori SeiZleba gamoyenebuli iq-
lusiani maCveneblebi. Zabvis arseboba mowmdeba mo- nas:
matebuli sikaSkaSis Suqdiodebis daxmarebiT. -Zabvis arsebobis gansazRvrisaTvis;
b) naTuriani indikatori inJiner-eleqtriko- -kvebis wyaros polarobis gansazRvrisTvis anu
sis erT-erTi mTavari instrumentia diagnostikisaTvis aqtiuri da neitraluri wertilebis, kvebisa da Cami-
da cnobilia, rogorc Zabvis indikatori. igi Sesdge- wmebis klemebis gansazRvrisaTvis;
ba mimdevrobiT SeerTebuli ori naTurisagan TiToeu- -ori daparalelebuli wyaros “fazirebisas~ fa-
li nominaluri ZabviT 240v. am indikatoris (nax. 2.9) zebis Sesabamisobis Sesamowmeblad;
muSa wreds Seadgens ori mimdevrobiT SeerTebuli -eleqtroZravas Camiwebis Sesamowmeblad. indika-
naTura, mcveli da sacecebi. TiToeuli naTuris sim- toris erTi gamomyvani uerTdeba erTfaza kvebis wyaros
Zlavre unda iyos toli da ara umetes 25 vatisa. ori ‘fazis~ klemas, xolo meore – gragnilis klemas. Tu
naTuris aReba saWiroa imisaTvis, rom xandaxan es naTura ainTo, maSin gragnili Camiwebulia, winaaRm-
indikatori SeiZleba CairTos 380 volti da meti deg SemTxvevaSi – ara;
Zabvis qselSi, ris gamoc erTi naTura SeiZleba gada- -samfaza wyaros Sesamowmeblad. indikatoris ga-
iwvas da SecdomiT gviCvenos wredis gawyveta. meti momyvanebs CarTaven or fazas Soris. am dros Sesa-
saimedoobisTvis aseTi indikatorebi gamoyenebis win Zlebelia samidan erTi SemTxveva:
da Semdeg unda Semowmdes wesier mdgomareobaSi myof -Tu kveba gamorTulia, maSin naTurebi ar ainTeba.
wyaroze. -Tu erT-erTi faza gaTiSulia, maSin naTurebi
ainTeba naxevari varvarebiT.
-Tu orive faza wesrigSia, maSin naTurebi ainTeba
mTeli varvarebiT.
g) maRalimpendansiani
testeri. Zabvis indikatoris
erT-erTi saxeobaa. (nax. 2.18)
Zabvis arsebobis dros xel-
sawyo gamoscems vizualur-
xmovan signals nax. 2.18. maRalimpen-
nax. 2.17. or naTuriani indikatoris sqema dansiani testeri

84 85
a) g) Tu moiTxoveba gazomvebi maRali Zabvis wredebSi,
maSin voltmetris gazomvis zRvari unda gavafarTo-
voT., wredSi damwevi Zabvis transformatoris CarTviT
(CarTvis sqema ganxiluli iqneba SemdegSi). am SemTx-
vevaSi voltmetris skalaze naCvenebi Zabvis mniSvnelo-
ba unda gavamravloT Sesabamis koeficientze. nax.2.19.-
ze mocemulia faris, isriani cifruli da labora-
b) d) toriuli voltmetrebi.
voltmetrebi gamoiyeneba eleqtrul wredSi en-
ergiis gadacemis; erTfaza da samfaza kvebis; elemen-
tebis (mag. rele, taimetri da a.S.) vargisianobis; Cam-
iwebis mTlianobis SemowmebisaTvis da a.S.

a) b)

nax. 2.19. voltmetrebi:


a) faris; b) isriani;
g) cifruli; d) laboratoriuli

d) voltmetrebi. (nax. 2.19) or wertils Soris


Zabvis (potencialTa sxvaobis) gasazomad gamoiyeneben
xelsawyos, romelsac voltmetri ewodeba. igi gamoiy- g)
eneba iseTi wredebis testirebis dros, romlebic
CarTulni arian kvebis wyarosTan. voltmetri gam-
oiyeneba rogorc mudmivi, aseve cvladi Zabvis gasa-
zomad did sazRvrebSi. voltmetri yovelTvis CairTve-
ba sakontrolo wertilebs Soris paralelurad.
gazomvis dawyebis win darwmunebuli unda viyoT
Seesabameba Tu ara xelsawyoze arCeuli diapazoni
gasazom Zabvas, radganac xelsawyo gaTvlilia Zabvis
nax. 2.20. ampermetrebis saerTo xedi:
gansazRvruli mniSvnelobis gasazomad. a) isriani; b) cifruli; g) laboratoriuli

86 87
e) ampermetrebiT sargebloben dabali Zabvis nax. 2.21-ze naCvenebia diagnostikisaTvis eleqtrul
Caketil eleqtrul wredSi gamavali donis gasazo- wredSi ampermetrisa da voltmetris CarTvis sqema.
mad. igi gamoiyeneba Zabvis qveS myofi eleqtruli rogorc am sqemidan Cans, ampermetri wredSi CarTu-
wredebis dros da yovelTvis wredSi irTveba mim- lia mimdevrobiT wredis ubanze, xolo voltmetri –
devrobiT. mimdevrobiT CarTuli ampermetri gviCvenebs paralelurad sakontrolo wertilebs Soris.
datvirTvis mier moxmarebul dens. ampermetriT uSu- v) vatmetrebi da varmetrebi. cvladi denis
alod izomeba rogorc mudmivi, aseve cvladi deni samfaza wredebSi aqtiuri simZlavreebis gasazomad
farTo sazRvrebSi dabali Zabvis dros. ampermetrebi gamoiyeneben vatmetrebs, xolo reaqtiuli simZlavris
arsebobs sxvadasxva modifikaciis. nax. 2.20-ze moce- gasazomad – varmetrebs.
mulia faris, cifruli da laboratoriuli amperme- nax. 2.22, a-ze naCvenebia D5061 ti pis vatmetri, romel-
trebi. ic gamoyenebulia aqtiuri simZlavris gasazomad erT-
ampermetrebis gazomvis diapazonis zRvris gasa- faza cvladi da mudmivi denis wredebSi; nax. 2.22, b-ze
dideblad, mas rTaven denis transformatoris gav-
liT (romlis CarTvis sqema naCvenebi iqneba Semdeg- a) b)
Si). am dros ampermetris Cveneba mravldeba denis
transformaciis koeficientze.

g) d)

nax. 2.22. vatmetrebi da varmetrebi:


a) - D5061 ti pis vatmetri; b) - D5070 ti pis vatvarmetri;E
nax. 2.21. martiv wredSi ampermetrisa da voltme- g) - O301/1 ti pis vatmetr-varmetri; d) - OA02 Bti pis
tris CarTvis sqema vatmetr-varmetriE

88 89
moyvanilia D5070 ti pis vatvarmetri, romelic gam- nax. 2.23, a-ze moyvanilia N302I1 tipis fazometri, romelic
oiyeneba aqtiuri simZlavris gasazomad. samfaza sam- gamoiyeneba erTfaza cvladi denis wredSi 0 _ 10000
sadenian cvladi denis wredebSi fazebis rogorc herci sixSiris diapazonSi; nax. 2.23, b-ze moyvanilia
simetriuli, aseve arasimetriuli datvirTvis dros faris N42305 tipis fazometri, romelic gamoiyeneba
da reaqtiuli simZlavris gasazomad samfaza samsad- samfaza cvladi denis 50 herci sixSiris wredSi; xolo
enian cvladi denis wredSi simetriuli Zabvebis dros, nax. 2.23, g-ze naCvenebia D5782 ti pis laboratoriuli
roca fazebis datvirTvis arasimetriuloba ar fazometri.
aRemateba 5%-s; xolo nax. 2.22, g-ze mocemulia faris T) voltamperfazometri (vafi). diagnostikis
O301/1 ti pis vatmetr-varmetri, romelic dagraduire- sferoSi didi gamoyeneba aqvs universalur xelsawy-
bulia kilovatebSi (kilovarebSi). nax.2.22, d-ze os – voltamperfazometrs, romelic arsebobs sxva-
naCvenebia OA02 ti pis cifruli vatmetr-varmetri. dasxva modifikaciisa da Sesabamisad sxvadasxva ti pis.
z) fazometrebi. rogorc erTfaza, ise samfaza cv-
a) b)
ladi denis wredebSi simZlavris koeficientis  cos  
gasazomad gamoiyeneba sxvadasxva ti pis fazometrebi.

a) b)

g) d)

g)

nax. 2.23. fazometrebi: a) – erTfaza wredisTvis nax. 2.24. voltamperfazometrebi (vafi):


C302М1 ti pis; b) – samfaza wredisTvis C43205 ti pis; a) – IA?IA AAO-A-2 ti pis; b) – AAO-I1 ti pis; g)
g) – laboratoriuli D5782 ti pis – I4185RS ti pis; d) – retometri

90 91
nax. 2.24, a-ze moyvanilia IA?IA AAO-O-2 ti pis denisa da Zabvis sazomi transformatorebis dat-
voltamperfazometri (ori marwuxiT), mTlianad av- virTvis kontroli.
tomatizirebuli universaluri xelsawyo, romlis mocemuli, gazomili da gamoTvlili mniSvnelobe-
daniSnulebaa warmoebis mTavari energetikosis, av- bi indicirdeba grafikuli displeis ekranze. indi-
tomatikisa da sareleo dacvis samsaxuris, ener- cirebuli mniSvnelobebi Seinaxeba gare an Siga mex-
gozedamxedvelobisa da energogasaRebis muSaobis sierebaSi. am xelsawyos SeuZlia imuSaos personalur
uzrunvelyofa. mas SeuZlia mudmivi Zabvis; samrewve- kompiuterTan erTad da uzrunvelyos drois mixed-
lo sixSiris cvladi denisa da Zabvis; Zabvasa da viT perioduli gazomvebi da miRebuli Sedegebis
Zabvas; densa da dens; densa da Zabvas Soris Zvris mixedviT Seadginos cxrilebi da grafikebi, agreTve
kuTxisa da erTdroulad wredis sruli simZlavris; gamosaxos ekranze drois realur masStabSi qselis
sixSiris gazomva; samfaza sistemaSi fazaTa Tanmim- muSaobis veqtoruli diagrama. saWiroebis SemTxveva-
devrobis gansazRvra. Si igi SeiZleba gamoyenebuli iqnes informaciuli
generatorebis, transformatorebis, denisa da Zab- marTvis sistemebis SemadgenlobaSi.
vis transformatorebis wredebSi dacvebis kompleq- misi kvebis ZiriTad wyaros warmoadgens akumula-
suri gamocdebisaTvis gamoiyeneba nax. 2.24, b-ze mocemu- toris batarea. garda amisa SesaZlebelia misi kveba
li AAO-I1 ti pis xelsawyo. mas SeuZlia agreTve 220v Zabvisa da avtomobilis qselidan.
releuri dacvis fazomgrZnobiare sqemebis Semowmeba did interess iwvevs nax. 2.24, d-ze warmodgenili
da gawyoba. igi gamoiyeneba agreTve samfaza eleqtru- xelsawyo retometri. igi axali Taobis mravalfun-
li mricxvelebis CarTvis sisworis Sesamowmeblad. qciuri da mTlianad avtomatizirebuli sertificir-
nax. 2.24, g-ze mocemulia uaxlesi I4185RS ti pis ebulia xelsawyoa, romelic Tavisi sizustiTa da
xelsawyo, romlis daniSnulebaa orfaza da samfaza woniTi gabarituli maCveneblebiT bevrad uswrebs
eleqtruli denis wredebis parametrebis gazomva. mas amJamad gamoSvebul vaf-ebs. xelsawyos Zalian mox-
gaaCnia gazomvis farTo diapazoni. kerZod, mas aqvs erxebulia da martivia eqspluataciaSi. mas SeuZlia
muSaobis Semdegi reJimebi: Zabvis; denis; sixSiris; xangrZlivi drois ganmavlobaSi imuSaos avtonomi-
Zabva-Zabva, deni-deni, Zabva-deni Soris Zvris kuTxis ur reJimSi CaSenebuli akumulatorebidan. igi saSu-
gazomva; aqtiuri, reaqtiuli da sruli simZlavreebis alebas gvaZlevs CavataroT gazomvebi laboratori-
gamoTvla; drois arCeul periodSi yvela parametris ul da savele pirobebSi temperaturis cvlilebis
minimaluri, maqsimaluri da saSualo mniSvnelobis farTo diapazonSi da susti ganaTebis SemTxvevaSi.
gaangariSeba; drois mocemul periodSi moxmarebuli igi Tavisuflad Tavsdeba jibeSi.
energiisa da simZlavris koeficientis gamoTvla;

92 93
a) b) i) sixSiris mzomi. sixSire eleqtruli wredis
erT-erTi umniSvnelovanesi parametria amitom mis
gakontrolebas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWe-
ba. eleqtrul wredebSi sixSiris gasazomad gamoy-
enebulia vibraciuli da cifruli xelsawyoebi. nax.
2.25,oa-ze mocemulia vibraviuli sistemis xelsawyo,
romelic gamoiyeneba sixSiris gasazomad cvladi denis
nax. 2.25. sixSiris mzomebi: wredebSi moZrav da stacionalur obieqtebze, xolo
a) – vibraciuli sistemis; b) - cifruli nax. 2.25, b-ze naCvenebia mravali ti pis cifruli six-
misi gansakuTrebuli ganmasxvavebeli SesaZle- Sirmzomidan erT-erTi, kerZod, Tanamedrove uaxlesi
blobebia: gazomvis mTliani avtomatizacia; indika- CN-90XL60ГГЦ tipis,
toris mkveTrad ganaTebuli msxvili simboloebi romlis sixSiris gazomvis diapazonia 0,001hc –
saSualebas iZleva muSaoba vawarmooT bnel Senobeb- 60ghc.
Si; SeuZlia gazomos wredis eleqtruli winaRoba da k) densazomi marwuxi. (nax. 2.26) es xelsawyo
aqvs “garekvis~ (“I?icaiiea ~) reJimi; CaliTaSi Cakerebu- saSualebas gvaZlevs maRali sizustiTa da ukotaq-
li magnitebis daxmarebiT xdeba xelsawyos damagreba toT gavzomoT wredSi gamavali denis Zala, ise rom
nebismier metalis zedapirze. ar SevwyvitoT wredSi elenergiis miwodeba momx-
marebelze. denis Zalis gazomvis dros marwuxis sace-
a) b) cebi, romelSic CamontaJebulia feritis gularebi,
Semoexveva dengamtar sadens. sadenSi gamavali deni
aRZravs magnitur induqcias, romlis mniSvneloba
pirdapirproporciulia sadenSi gamavali denisa.
induqciis es mniSvneloba marwuxis denis gadam-
wodebiT registrirdeba denis mniSvnelobad, romel-
ic gamonaTdeba marwuxis displeize. densazom mar-
wuxs aqvs unari, daimaxsovros an Seinaxos gazomili
sididis mniSvneloba. es xelsawyo SeiZleba gamoy-
enebuli iqnes voltmetrad, risTvisac mas gaaCnia spe-
cialuri sacecebi da maTi SeerTebis adgili. amitom
nax. 2.26. cifruli densazomi marwuxebi:
a – dabali Zabvis; b – maRali Zabvis igi iTvleba universalur sazom xelsawyod. es xel-

94 95
sawyo gamoiyeneba iseT adg- m) multimetrebi. multimetrebs didi gamoyeneba
ilebSi, sadac gvaqvs fazebis aqvT mudmivi da cvladi denebisa da Zabvebis, winaRobe-
gancalkevebis SesaZlebloba bis, sixSiris, wredis mTlianobis, elementebis wesivru-
da ar SeiZleba gamoyenebuli lobis Sesamowmeblad. damamzadeblebis mier gamoSve-
iqnes mravalZarRva Zalovan bulia aseTi xelsawyoebi sxvadasxvagvari funqviebiT.
kabelebSi, sadac erT kabelSi multimetrebi arsebobs analogiuri (nax. 2.20, a) da
moTavsebulia yvela samive cifruli (nax. 2.20, b).
nax. 2.27. 4380O ti pis fazis sadeni. am xelsawyos Cveulebriv multimetrebi Seicavs ampermetrs,
testeri gamoyenebis dros saWiroa yura- voltmetrs da ommetrs. Sesabamisi funqciebis gadam-
dReba mivaqcioT imas, rom marwuxis sacecebi erTma- rTveliT. ommetri arsebiTad warmoadgens denis sa-
neTTan mWidrod unda iqnes moWerili RreCos gareSe. zom xelsawyos, romlis skala dagraduirebulia omeb-
winaaRmdeg SemTxvevaSi gazomvis mniSvneloba iqneba Si. aseTi ampermetr-voltmetr-ommetri ZiriTadi di-
mcdari. densazomi marwuxebi muSaoben rogorc mudmiv, agnostikuri xelsawyoa. am xelsawyos sworad gamoy-
ise cvlad denze gasazomi sididis did diapazonSi. eneba amaRlebs ara marto gazomvis sizustes, aramed
l) testeri. farTod gamoiyeneba diagnostikis axangrZlivebs misi momsaxureobis vadasac.
procesSi kombinirebuli eleqtrosazomi xelsawyo – multimetris gamoyenebis procesSi unda davic-
testeri, romelic arsebobs sxvadasxva modifikaciiT. vaT sifrTxilis qvemoT moyvanili zomebi:
erT-erTi modifikaciis testeri mocemulia nax.2.27-ze. -xelsawyos dazianebis Tavidan asacileblad
saWiroa Semowmeba daviwyoT gazomvis yvelaze maRa-
a) b)
li zRvaridan da TandaTanobiT SevamciroT.
-ufro zusti Sedegis masaRebad gazomvis diapa-
zoni unda SevarCioT ise, rom xelsawyos Cveneba iyos
xelsawyos skalis zeda naxevarSi.
-gazomvis win (gansakuTrebiT mudmivi denisa da
Zabvis SemTxvevaSi) ganvsazRvroT wredis polaroba.
-winaRobis gazomvis win es winaRoba unda gam-
ovrToT kvebis wyarodan, winaaRmdeg SemTxvevaSi sa-
zomi xelsawyo gamova mwyobridan.
nax. 2.28. multimetrebi:
a) – O4342-I1 ti pis analogiuri multimetri; b) –
cifruli multimetri

96 97
-winaRobis gazomvis sizustis uzrunvelyofis a) b)
mizniT multimetrSi periodulad unda Seicvalos
kvebis batarea.
-xelsawyo unda davicvaT mtvris, nestis, kvamlisa
da maRali temperaturisagan.
analogiur multimetrTansDSedarebiT cifruli
multimetri flobs mTel rig dadebiT Tvisebebs, rac
mas xdis mosaxerxebel da efeqtur xelsawyod. mas
gaaCnia funqcionaluri simartive, mravalfunqciona-
loba (Zabvis, denis, winaRobis gazomvis reJimebi) ga- nax. 2.29. megaommetrebi:
zomvis diapazonis avtomaturi arCevis Tviseba, ga- a) – eleqtromeqanikuri generatoriT ( YN 0202/1A);
b) – cifruli ( AM2002 )
zomvis Sedegis Senaxvis, diodebis, tranzistorebis,
zogierT laboratoriul sazom xelsawyos gaaC-
kondensatorebisa da sxva parametrebis Semowmebis
nia CaSenebuli maRali Zabvis wyaro, romelic saSu-
SesaZlebloba.
alebas gvaZlevs didi sizustiT gaizomos didi win-
n) megometri. Cveulebrivi multimetrebi ver
aRobebi. amasTanave aseTi xelsawyoebi ar aris mobi-
uzrunvelyofen gazomvis sizustis 10 megaomze meti
luri.
winaRobis gazomvis dros, radgan maTSi gamoyenebu-
megaommetri aris portatuli ommetri maRalvol-
lia dabali Zabvis kvebis wyaro. amitom 0 _ 1000 mega-
tiani kvebis wyaroTi. es kvebis wyaro SeiZleba iyos
om diapazonSi winaRobis gazomvisas gamoiyeneben mega-
eleqtromagnituri mudmivi denis generatori an ba-
ommetrebs (SemoklebiT megeri) anu izolaciis win-
tarea. megaommetrSi, romelsac gaaCnia generatori
aRobis sazomebs. Tavisi moqmedebis princi piT isini
gamoyenebulia saxeluri generatoris Ruzis dasa-
warmoadgenen ommetrebs, romlebSic kvebisaTvis gamoy-
bruneblad. generatori Tavisi modelidan gamomdinare
enebulia maRali Zabvis wyaro. es xelsawyoebi Ziri-
gamoimuSavebs 500, 1000 da 2500 volt Zabvas. warmoebis
Tadad gamoiyeneba kabelis izolaciis, eleqtroZra-
mier gamoSvebulia sxvadasxva ti pis megaometrebis
vas an transformatoris xviebs Soris winaRobis gasa-
didi raodenoba. magaliTisaTvis Cven ganvixilavT
zomad da a.S.
mxolod or maTgans.
megaommetridan Sesamowmebel wredze moedeba ma-
nax. 2.29, a-ze naCvenebia YN 0202/1A ti pis megaom-
Rali Zabva da Tu wredSi arsebobs mcire eleqtru-
metri, romelic cvlis dRemde arsebul M4100/1;
li gaJonvac ki, es Zabva iwvevs SesamCnev dens, rac am
M4100/2; M4100/3 da M4101 ti pis megamommetrebs. igi
xelsawyos xdis izolaciis winaRobis gamzomad.

98 99
a) b)

nax. 2.30. izolaciis winaRobis sazomebi: nax. 2.31. 1151 IN – ti- nax. 2.32. CA 6115-N ti pis
a) – analogiuri ( MA-2060); b) – cifruli ( 4102MF) pis mravalfunqciuri kompleqsuri Semowmebis
cifruli avtotesteri xelsawyo
ikvebeba masSi CamontaJebeli eleqtromeqanikuri gen-
eratoriT, rac gamoricxavs misi wredSi CarTvis SesaZlebelia sacdeli Zabvis SenarCuneba garkveuli
saWiroebas. misi gazomvis diapazoni 0 - 1000 momi-a. drois ganmavlobaSi. xelsawyo uzrunvelyofilia
gamosacdeli Zabvebia 500, 1000 da 2500 volti. testirebis damTavrebis Semdeg avtomaturi ganmux-
nax 2.29, b-ze naCvenebia AM2002 ti pis cifruli tvis mowyobilobiT.
megometri, romelic uzrunvelyofs gazomvis maRal nax. 2.30, b-ze naCvenebia 4102MF ti pis cifruli
sisuztes (1-2%) 0,1-1000 m omi winaRobis diapazonSi. izolaciis winaRobis sazomi, romelsac SeuZlia
gamoimuSavebs 100, 250, 500 da 1000 v sacdel Zabvebvs. izolaciis winaRobis, wredis winaRobis, mudmivi da
ikvebeba 9 v ZabviT. amitom es ukanaskneli didi popu- cvladi Zabvis gazomva da mowyobilobaTa testireba.
larobiT sargeblobs inJiner-eleqtrikosebs Soris, winaRobis gasazomad am xelsawyos testirebisaTvis
radgan msubuqi da kompaqturia. gamoiyeneba mudmivi Zabvis sami mniSvneloba: 250, 500
o) izolaciis winaRobis sazomi. Zalian didi da 1000 v. xelsawyos gazomvis zRvaria 2 komidan - 8
winaRobebis gasazomad gamoiyeneba izolaciis win- gomamde. ikvebeba 12 v mudmivi ZabviT.
aRobis sazomebi. nax. 2.30, a-ze naCvenebia MA-2060 ti- p) mravalfunqciuri testerebi . ukanasknel
pis xelsawyo, romlis gazomvis zRvaria 500 komidan - xanebSi did gamoyenebas poulobs agreTve mraval-
500 gomamde. es xelsawyo gamomuSavebs 500, 1000, 2000 da funqciuri 1151 IN ti pis cifruli avtotestirebi
5000 v Zabvebs. am xelsawyoTi SeiZleba CavataroT (nax. 2.31) da eleqtrodanadgarebis kompleqsuri Semow-
danadgaris gamocda eleqtrul simtkiceze, radganac mebis xelsawyo, romelic mocemulia nax. 2.32-ze. es

100 101
lsawyo-eleqtroenergiis
xarisxis analizatori (nax.
2.34), romlis daxmarebiaTac
SegviZlia gazomvebi Cava-
taroT rogorc erTfaza, ise
samfaza denis qselebSi. misi
saSualebiT ganisazRvreba
denis, Zabvis, aqtiuri, reaq-
nax. 2.33. MI 2150 ti pis nax. 2.34. IEE-57 ti pis tiuli da sruli sim-
nax. 2.35. oscilografi
eleqtrosadenis mravalfunqciuri xel-
testirebis xelsawyo sawyo Zlavris, simZlavris koeficientis, aqtiuri da reaq-
xelsawyo efeqturad gamoiyeneba sayofacxovrebo, ko- tiuli energiis, damcavi mowyobilobis, wredis sru-
merciul da samrewvelo seqtorSi. eleqtroteqniko- li winaRobis, izolaciisa da Camiwebis winaRobis,
sebi mas iyeneben axali mowyobilobis miRebis dros gruntis gamtarobis mniSvnelobebi, fazaTa Tanmim-
an mowyobilobis rekonstruqciis Semdeg Semowmebi- devroba, sixSiris gadaxra, Zabvisa da denis arasinu-
saTvis. xelsawyos daxmarebiT advilad da riskis soiduroba 49-e harmonikamde da sxva.
gareSe sruldeba eleqtrodanadgarebis standartiT misi Sinagani mexsiereba Seadgens 2 megabaits.
rekomendirebuli gazomvebi. xelsawyo Seesabameba J) oscilografebi. oscilografi farTod gamoy-
saerTaSoriso standartebs. kompiuteruli programa enebuli xelsawyoa. sakvlevi signali gamoisaxeba mis
CA 6115-N -NsaSualebas iZleva xelsawyos mexsiere- ekranze, romlis mixedviTac vmsjelobT mis sixSireze,
bidan miviRoT gazomvis Sedegebi cxrilis saxiT. ko- formaze da impulsebis xangrZlivobaze. igi SeiZle-
mpiuteruli programa saSualebas iZleva agreTve yvela ba gamoyenebuli iqnes rogorc mudmivi, aseve cvladi
Sedegi amoibeWdos printerze A6 formatiT. Zabvis gasazomad.
eleqtrosadenebis mTlianobis, izolaciis winaR- ekranze gamosaxuli signalis mixedviT SeiZleba
obis, Sexebis Zabvis, damiwebis sadenze Zabvis arsebo- ganisazRvros misi amplituda da periodi. nax. 2.35-ze
bis Semowmebisa da sadenis vargisianobis daskvni- mocemulia GOS-7630 ti pis orsxiviani oscilografi.
saTvis gamoiyeneba nax. 2.33-ze mocemuli MI 2150 ti pis orsxiviani oscilografi saSualebas iZleva dav-
portatuli xelsawyo. inaxoT da erTmaneTs SevadaroT or sxvadasxva arxSi
eleqtroenergiis xarisxis SemowmebisaTvis gamoy- gamavali signali. gadamrTvelebis ori jgufi iZle-
enebulia IEE-57 ti pis kompleqsuri kontrolis xe- va SesaZleblobas SevadaroT maTi periodebi, ampli-

102 103
tudebi, formebi. damamaxsovrebeli oscilografiT cxrili 2.1
SeiZleba SevinaxoT signalis forma misi Semdgomi
si didis erTelis
analizis Catarebis mizniT. sidide sazomi erTeuli
aRniSvna aRni Svna
yvela zemoTmoyvanili xelsawyos gamoyenebis dros
Ddenis Zala I Aamperi Aa
unda visargebloT xelsawyoze TandarTuli instru-
qciiT. Zabva V volti v
Mmuxti,eleqtro
Q Kkuloni Kkl
2.9. eleqtroteqnikuri gazomvebi diagnostikis bis raodenoba
dros Eenergia W jouli.vati.sT j.vt.sT
a) erTeulTa sistemebi. Nnebismieri mecnierebis simZlavre
P vati vt
dargs gaaCnia Tavisi sakuTari unikaluri ena da am aqtiuri
simZlavre
mxriv eleqtroteqnika gamonakliss ar warmoadgens. Q voltamperreaqtiuli var
reaqtiuli
izomeba yvelaferi, yvelgan da yovelTvis; gazom- simZlavre
S voltamperi va
sruli
vis aucileblobas moiTxovs nebismieri teqnologiuri
winaRoba R omi omi
procesis mimdinareobis gakontroleba, manqana-dan-
adgarebis muSaobis reJimebis Seswavla, gamomuSave- kuTri winaRoba  Oomi.metri Oomi.m
bul da daxarjul energiebs Soris fardobis dadge- reaqtiuli
X Oomi Oomi
na, usafrTxoebis pirobebis dacva, marTvis avtoma- winaRoba
sruli
turi reJimebis SesaZlebloba da mravali sxva. Z omi Oomi
winaRoba
meti sicxadisa da moxerxebulobisaTvis saerTa- Ggamtaroba
G simensi sim
aqtiuri
Soriso SeTanxmebiT miRebulia, rom erTi fizikuri
Ggamtaroba
B simensi sim
sididis aRniSvna yvelgan iyos erTnairi, yvelgan reaqtiuli
izomebodes erTnair erTeulebSi da daculi iyos am Ggamtaroba
Y simensi sim
sruli
erTeulis standarti. am mizniT SemoRebulia erTeul-
induqciuroba L Hhenri hn
Ta sistemebi, romelTagan yvelaze gavrcelebulia e.w.
SI (System International) sistema, SedarebiT naklebad _ tevadoba C Ffaradi Ff
CGSE sistema. sixSire Hherci hc
f
cxrili 2.1-Si naCvenebia zogierTi fizikuri sidi-
kuTxuri
dis saerTaSoriso aRniSvna da erTeuli am sistemaSi. ?? radiani/wami rad/wm
sixSire
dro t wami wm

104 105
b) eleqtromzomi xelsawyoebis klasifikacia oiyeneba rogorc sxva mzomi xelsawyoebis makontrole-
sxvadasxva saxis gazomvebi warmoadgenen diagnos- beli xelsawyoebi da laboratoriuli kvlevebis
tikuri samuSaoebis arsebiT nawils. gamzomi xelsaw- dros. gazomvis zRvris gazrdis mizniT standartis
yoebisa da gazomvis meTodis swor arCevazea damok- mixedviT gamoiyeneba 0,02; 0,05; 0,1 0,2 0,5 da 1,0 klasis
idebuli eleqtromowyobilobis mdgomareobis Sefase- Suntebi da damatebiTi winaRobebi.
bis xarisxi. praqtikaSi diagnostikuri samuSaoebis Sesrulebis
sazomi teqnikis sxva saxeebTan SedarebiT eleqtru- dros yvelaze xSirad gamoiyeneba gazomvis uSualo
li gazomvebi gamoirCeva didi sizustiT, simartiviT Sefasebis meTodi winaswar dagraduirebuli xelsaw-
da saimedoobiT. amis gamo eleqtromzomi xelsawyoe- yos saSualebiT (denis gazomva ampermetriT, Zabvis _
bis meqanizmebi ixmareba ara marto uSualod eleqtru- voltmetriT, simZlavris _ voltmetriT da a.S.). ma-
li sidideebis gasazomad, aramed sxva, bevri gram sakmaod xSirad gamoiyeneba agreTve Sedarebis
araeleqtruli sididis gasazomadac. gasazomi sid- meTodebi (winaRobis gazomva bogiriT, Zabvis _ poten-
ideebis nairgvarobis gamo gamzomi meqanizmebic nair-
gvaria da maTi klasifikacia xdeba mTeli rigi faq- cxrili 2.2
torebiT. ase magaliTad: gasazomi sididis mixedviT
arsebobs denis, Zabvis, simZlavris daxarjuli energiis, qarTuli saerTaSoriso
mamravli dasaxeleba
sixSiris, Zvris kuTxis da simZlavris koeficientis aRniSvna aRniSvna
1018 eqsa e E
sazomi xelsawyoebi; gasazomi denis saxis mixedviT
1015 peta p П
eleqtromzomi xelsawyoebia: mudmivi denis, erTfaza 1012 tera t T
cvladi denis da samfaza denis; gasazomi sizustis 109 giga g G
mixedviT isriani mzomi xelsawyoebi dayofilia rva 106 mega mg M
klasad: 0,05; 0,1; 0,2; 1,0; 1,5; 2,5 da 4,0 klasis nomeri da 103 kilo k K
102 heqto h h
dsaSvebi cdomilebis mniSvneloba amotanilia xel-
101 deka dk da
sawyos skalis panelze. 1,5 klasis xelsawyoebis cdom- 10-1 deci dc d
ilebis dasaSvebi mniSvnelobaa 1,5% da a.S. xelsawy- 10-2 santi s c
oebi ,romelTa cdomileba 4%-s aRemateba klasebiT 10-3 mili m m
klasifikacias ar eqvemdebareba, esenia, umetesad faris 10-6 mikro mk mk(µ)
10-9 nano n n
xelsawyoebi, romelTa mTavar daniSnulebad gasazomi 10-12 piko p p
sididis indikacia iTvleba. 0,05 _ 0,5 fasis xelsawy- 10-15 fento f f
oebis daniSnulebaa gazomvis didi sizuste da gam- 10-18 ato a a

106 107
ciometriT). orive meTodi miekuTvneba pirdapiri ga- cxrili #2.4
zomvis meTods. xelsawyos sistema aRniSvna
garda amisa, gamoiyeneba agreTve gazomvis iribi magnitoeleqtruli
meTodebi, romlis drosac CvenTvis saintereso sid- eleqtromagnituri
ide ganisazRvreba angariSis gziT (simZlavris ga- logometri
zomva ampermetrisa da voltmetris CvenebiT). ufro eleqtrodinamiuri, induqciuri
zust meTodad miCneulia pirdapiri gazomvis meTodi
da pirvel rigSi Sedarebis meTodi. cxrili #2.5
g) jeradi erTeulebi _ gazomvis Sedegebis Caw-
aRniSvna denis saxeebi
eris gamartivebisa da moxerxebulobis mizniT SemoRe-
mudmivi deni
bulia fizikur sidideTa jeradi erTeulebi. xSir mudmivi da cvladi
SemTxvevaSi es jeradoba gamoisaxeba 10-is xarisxebiT
erTfaza cvladi
cxrili #2.3

gasazomi sidide xelsawyos dasaxel. pirobiTi samfaza cvladi


aRniSvna
deni ampermetri A sizustis klasi
miliampermetri
mikroampermetri
mA
A izolaciis xarisxi
Zabva voltmetri V 7kv -ze
milivoltmetri
mV
kilovoltmetri
Semdegi dasaxelebebiT: milionjer meti _ mega, aTasjer
kV
simZalvre vatmetri W
meti _ kilo, aTasjer naklebi _ mili, milionjer
kilovatmetri naklebi _ mikro da a.S. cxril #2.2-Si mocemulia
kW
energia mricxveli kWh mamravlebi, maTi dasaxelebebi da saerTaSoriso aRniS-
Zvris kuTxe da fazometri  vnebi.
simZ. koef. cos  d) skalaze datanili aRniSvnebi _ eleqtrom-
sixSire sixSirmzomi
Hz zomi xelsawyoebis skalis upirvelesi daniSnulebaa
winaRoba ommetri  ciferblatze isris mdgomareobiT wavikiTxoT gasa-
megaommetri zomi sididis raodenobrivi mniSvneloba. xSirad
M

108 109
isris qveS datanilia sarke, romlis daniSnulebaa ganvixiloT magaliTi: vTqvaT voltmetris pan-
gazardos aTvlis sizuste. amisaTvis skalas davxe- elze amotanilia klaviSebi gazomvis zeda zRvrebis
davT zemodan im kuTxiT, rom isris mdgomareoba CvenebiT, 150v, 300v, 600v.
daemTxves mis sarkul anarekls. dakvirvebis am kuTx- skala dagraduirebulia (0 _ 150) diapazonSi.
iT waikiTxeba isris zusti Cveneba. voltmetris gazomvis wredSi CarTvis Semdeg Tu
garda amisa eleqtromzomi xelsawyoebis arCevis 150
mizniT mis skalaze gamotanilia mTeli rigi aRniS- avirCevT klaviSs 150v, danayofis fasi iqneba  1.
150
vnebi, romelic miuTiTebs gasazom sidides, mis zeda e.i. isris gadaxra pirdapir uCvenebs gasazomi Zabvis
zRvars da xasiaTs, xelsawyos sistemas, klass da a.S. sidides. Tu avirCevT klaviSs 300v, maSin danayofis
es aRniSvnebi moyvanilia #2.4 da #2.5 cxrilebis
300
saxiT. fasi iqneba  2 , anu isris Cveneba unda gavamrav-
150
e) danayofis fasis dadgena isrian xelsawy-
loT 2-ze da a.S. gazomvis sizustis gazrdis mizniT
oebze
sasurvelia gazomvis zeda zRvari xelsawyoze avir-
xSir SemTxvevaSi eleqtromzomi xelsawyoebi gamo-
CioT iseTi, rom meti iyos gasazomi sididis mniS-
dis gasazomi sididis sxvadasxva mniSvnelobis zeda
vnelobaze, magram rac SeiZleba masTan miaxloebuli.
zRvariT. zRvaris arCeva xdeba damatebiTi momWeriT,
magaliTad, Tu zemoT moyvanil magaliTSi gasazomia
klaviSiT, Stefseluri ti pis RrmuliT da sxva.
daaxloebiT 100v rigis Zabva, umjobesia avirCioT zeda
skala dagraduirebulia garkveul diapazonSi,
zRvari 150v da ara 300 da miTumetes 600.
magaliTad 0 _ 150; 0 _ 100 da sxva diapazonebSi.
v) cneba gazomvis cdomilebis Sesaxeb.
gasazomi sididis zeda zRvaris arCevis Semdeg
arcerTi gazomvis Sedegi ar aris idealurad
danayofis fasi SeiZleba ganisazRvros proporci-
zusti. gazomvis Sedegebi yovelTvis met-naklebi si-
idan, aRvniSnoT: isris maqsimaluri gadaxra (a) _ ga-
zustiT uaxlovdeba gasazomi sididis namdvil mniS-
zomvis zeda zRvari (b); isris gadaxra gazomvis pro-
vnelobas da im mizniT, rom ganvsazRvroT ramdenia
cesSi (c) anu gazomili danayofebis ricxvi _ gasa-
maT Soris sxvaoba, Semogvaqvs cneba gazomvis cdom-
zomi sidide (x). a-s Seesabameba b; c-s x.
ilebis Sesaxeb.
a _____ b cb b
saidanac x danayofis fasia . gazomili  A  da gasazomi sididis namdvil mniS-
c _____ x a a
vnelobas  A0  Soris sxvaobas absoluturi cdom-
ileba ewodeba.

110 111
A  A  A0 .
V
absoluturi cdomilebiT ver vimsjelebT gazom-
vis cdomilebaze, ramdenadac igi gasazomi sididis
I A
diapazonzea damokidebuli. ase magaliTad, Tu izomeba
deni, romlis sidide 1 amperis rigisaa da absolu- V R
turi cdomileba 0,3 amperia, im denebis gazomvisa, rom-
lis rigi 1000 amperia da absoluturi cdomileba 5 nax. 2.36 denisa da Zabvis gazomvis sqema
amperia, gazomvebi ufro zustia, vidre wina SeTxvevaSi. nasknelT didi gamoyeneba aqvT maRalsixSirul ga-
amitom gazomvis cdomileba fasdeba fardobiTi zomvebSi.
erTeulebiT da gamoisaxeba procentebiT. xelsawyos arCevis dros ama Tu im gazomvis Casa-
A tareblad mxedvelobaSi unda miviRoT Semdegi: ga-
gazomvis fardobiTi cdomileba   A  100% . zomvebisaTvis, romlebic ar moiTxoven did sizustes
0
SeiZleba gamoyenebuli iqnes 1-1,5 sizustis klasis
$2.8-Si moyvanilia diagnostikis dros gamoyenebu-
xelsawyoebi, xolo didi sizustis SemTxvevaSi 0,2-0,5
li farTod gavrcelebeli xelsawyoebi, maTi maxasi-
klasis xelsawyoebi. sareleo dacvis gawyobisaTvis
aTeblebi. qvemoT dawvrilebiT SevexebiT eleqtru-
gamoiyeneba 0,5 klasis xelsawyoebi da a.S.
li sidideebis gazomvis sqemebs, processa da gazom-
denisa da Zabvis erTdrouli gazomvis dros xel-
vis Taviseburebebs.
sawyoTa stacionalurad damagrebis SemTxvevaSi ar-
z) denisa da Zabvis gazomva. denisa da Zabvis
Ceuli unda iyos xelsawyoTa ganlagebis adgili sqe-
gasazomad mudmivi denis wredebSi ZiriTadad gamoiy-
maSi. Tu voltmetris Sinagani winaRoba Tanazomadia
eneba magnitoeleqtruli sistemis ampermetrebi da
ampermetris Sinagani winaRobisa, maSin ar SeiZleba
voltmetrebi, romlebic xasiaTdebian maRali si-
ampermetri dadges voltmetramde, radgan voltmetr-
zustiT, mgrZnobiarobiTa da gadatvirTvis unariano-
Si gamavali deni ar Sevides gazomvaSi da xelsawyoe-
biT. Tanamedrove pirobebSi didi gamoyeneba aqvT
bi unda CairTos Semdegi sqemiT (nax. 2.36). amave dros
agreTve wina paragrafSi dasaxelebul cifrul sa-
ampermetris Sinagani winaRoba unda iyos rac Sei-
zom xelsawyoebs. calkeul SemTxvevebSi gamoiyeneba
Zleba dabali, radgan masSi Zabvis vardnam gavlena ar
agreTve eleqtromagnituri sistemis xelsawyoebi.
iqonios gazomvis Sedegze.
cvladi denis wredebSi denebisa da Zabvebis gasa-
Tu denisa da Zabvis gasazomi mniSvneloba aRemateba
zomad gamoiyeneba eleqtromagnituri, eleqtrodina-
xelsawyos gazomvis zRvars, maSin pirvel SemTxvevaSi
miuri da cifruli sistemis xelsawyoebi. am uka-
gamoiyeneba denis mzomi transformatorebi (cvladi

112 113
denisaTvis) da gareSe Suntebi (mudmivi denisaTvis), a)
*
xolo meore SemTxvevaSi Zabvis mzomi transforma-
I Idat
torebi (cvladi denisaTvis) da damatebiTi winaR- *
obebi (mudmivi da cvladi denis SemTxvevaSi). denis W
an Zabvis transformatorebis gamoyenebis SemTxveva-
Si denisa da Zabvis gazomili mniSvnelobebi gan- V Rvat Rdat
isazRvrebian formulebiT:
I gaz  Ixels .  K I ;
Vdat
Vgaz  Vxels .  KV ,
b) *
sadac – K I da KV — Sesabamisad denisa da Zabvis trans-
Idat
formatorebis transformaciis koeficientebia. *
Suntebis gamoyenebis dros denis gazomili mniS- Id+Idat W
vneloba ganisazRvreba milivoltmetris CvenebiT
Vxels . V Rvat Rdat
I gaz   IS.n. ,
VS.n. Vdat
Ivat
sadac Vxels . — milivoltmetris Cvenebaa, VS.n. — Zabvis
vardna Suntze IS.n. denis dros. nax. 2.37 simZlavris gazomva vatmetriT mudmivi
denis wredebSi
damatebiTi winaRobis gamoyenebis dros Zabvis
gazomili mniSvneloba ganisazRvreba formuliT: tis klasiT da induqciuri sistemis xelsawyoebi,
moZravi diskoTi sizustis klasiT 1,5-2,5.
RS  Rdm
Vgaz  Vxels . , am xelsawyoebis sqemebis CarTva xorcieldeba
RS
gragnilebis polarobis dacviT. eleqtrodinamiuri
sadac, RS da Rdm - Sesabamisad xelsawyos (voltme- vatmetriT sargeblobis dros mxedvelobaSi unda
tris) Sinagani da damatebiTi winaRobebia. miviRoT am xelsawyos Cvenebis Zlieri damokidebuleba
T) simZlavris gazomva. cvladi denis wredebSi datvirTvis simZlavris koeficientze cos  . xelsawy-
simZlavris gasazomad gamoiyeneba eleqtrodinamiuri os Cveneba SeiZleba iyos zusti im SemTxvevaSi, Tu
da ferodinamiuri sistemis xelsawyoebi 0,2-0,5 sizus- datvirTvis cos  axloa xelsawyos cos  -sTan. daba-
li cos  -s SemTxvevaSi sargebloben specialuri

114 115
vatmetrebiT, romlebic iZlevian swor Sedegebs sadac, Vd.g. — aris Zabvis vardna vatmetris denis grag-
cos   0,1  0,3 farglebSi. mudmivi denis wredebSi sim-
nilebSi; Vdat. — Zabvaa datvirTvaze; I dat. — datvirTva-
Zlavres gansazRvraven magnitoeleqtruli sistemis
ampermetrisa da voltmetris Cvenebis safuZvelze, for- Si gamavali deni; Pdat. — datvirTvis simZlavre.
muliT: nax. 2.37, b-ze moyvanili sqema gamoiyeneba im SemTx-
P  V  I. vevaSi, roca saWiroa simZlavris zusti gazomva, rad-
umetes SemTxvevaSi mudmivi denis wredebSi sim- ganac vatmetris gragnilSi danakargebis Sesworeba
Zlavris gasazomad gamoiyeneben eleqtrodinamiuri am SemTxvevaSi ufro martivad xdeba, amis garda es
an magnitoeleqtruli sistemis vatmetrebs. am SemTx- Sesworeba ucvleli rCeba denis nebismieri mniSvnelo-
vevaSi isini wredSi CairTvebian qvemoT moyvanili bis dros. simZlavris gasazomi mniSvneloba gan-
sqemebis mixedviT. isazRvreba formuliT:
nax. 2.37 a-ze moyvanili sqema gamoiyeneba im SemTx-
V2
vevaSi, roca SeiZleba ugulvebelvyoT danakargebi  
Pgas  V I dat  I vat  Pdat 
Pvat
,
vatmetris gragnilebSi. am SemTxvevaSi simZlavris
gasazomi mniSvneloba tolia: sadac, I dat — vatmetris Zabvis gragnilSi gamavali
denia; Pvat — vatmetris Zabvis wredis winaRobaa.
 
Pgas  V  I  Rdat Vd.g.  Vdat.  I dat.  Vd.g.  Pdat. , samfaza wredebSi aqtiuri simZlavris gasazomad
diagnostikuri samuSaoebis praqtikaSi gamoiyeneba

* *
W W1
A * A *
* * *
A A B
* * B
W
*
W
Z1 B Z3 Z1 W
C W2
B Z2
C *
C
Z3 Z2 *
C R3 R1 R2
a) b)
nax. 2.39. vatmetrebis samfaza wredSi
nax. 2.38. erTfaza vatmetris CarTvis sqemebi CarTvis sqemebi

116 117
Л1 Л2 P  3Pf  3Vf If cos .
A
К 1
Л1 nax. 2.39-ze naCvenebia vatmetris CarTvis ufro gavr-
И1 И2 Л2
B
И1 И2 К1 Л1 Л2 celebuli sqemebi:
C
К1 samfaza wredis jamuri simZlavre ganisazRvreba
И1 И2
N orive vatmetris Cvenebis jamiT
P  PW 1  PW 2 .
nax. 2.40-ze naCvenebia sami erTfaza vatmetris oTx-
W1 W2 W3
gamtarian sistemaSi CarTvis sqema, sadac gazomvis
zRvaris gasadideblad gamoyenebulia denis trans-
nax. 2.40. samfaza oTxsadenian sistemaSi denis
transformatorebiT simZlavris gazomvis sqema formatorebi. am sqemis mixedviT samfaza wredis ja-
muri simZlavre tolia
erTfaza vatmetrebi, romlebic wredebis konfiguraci-
is mixedviT SeiZleba CairTos sxvadasxva sqemiT. nax. P   PW 1  PW 2  PW 2   K I ,
2.38-ze naCvenebia vatmetris CarTvis sqema samsadenian sadac, K I — denis transformatoris koeficientia.
simetriuli datvirTvis wredSi reaqtiuli simZlavre samfaza sistemaSi SeiZleba
orive SemTxvevaSi vatmetri zomavs erTi fazis gaizomos, nax. 2.41, a-ze moyvanili sqemebiT.
simZlavres, magram radganac datvirTva simetriulia nax. 2.41, a-ze moyvanili sqemiT reaqtiuli sim-
(Tanabaria), amitom jamuri simZlavre gamoiTvleba Zlavre ganisazRvreba formuliT:
formuliT:
Q  3P,
* W1
A * A A A
* A B C
W
B *
B K

C W2
*
C B
*
C C B

a) b)
nax. 2.42. U 517 ti pis nax. 2.43. fazTa Tanmimdevro-
nax. 2.41. reaqtiuli simZlavris gazomvis sqemebi
fazamaCvneblis xedi bis ganmsazRvruli wredi da
samfaza sistemis simetriuli (a) da arasimetriuli
misi vektoruli diagrama
(b) datvirTvis SemTxvevaSi

118 119
xolo nax. 2.41 b-ze moyvanili sqemisaTvis, formuliT:
Q  3  PW 1  PW 2  .
ukanasknel SemTxvevaSi wredSi CarTuli winaRo-
ba toli unda iyos vatmetris Zabvis gragnilis wina-
Robisa.
i ) fazaTa Tanmimdevrobis gansazRvra. eleqt-
romowyobilobis swori CarTvis, eqsploataciis, sare-
leo dacvisa da avtomatikis muSaobis uzrunvely- nax. 2.44. RLC -s sazomi xelsawyo
ofis mizniT, dadgenilia dengamtari nawilebis SeRe- wredis veqtoruli analiziT (nax. 2.43, b) SeiZleba
bva gamanawilebel mowyobilobebSi,sadac mxedvelo- davadginoT, rom nax. 2.43, a-ze naCvenebi CarTvis dros
baSi miiReba fazaTa Tanmimdevroba. wesis mixedviT A B fazaSi CarTuli naTura metad kaSkaSebs, vidre C
faza SeRebilia yviTlad, B -mwvaned da C -wiTlad. fazaSi CarTuli. naTurebi da kondensatori gaTv-
fazaTa aseTi, anu pirdapiri Tanmimdevroba gan- lili unda iyos samfaza wredis fazur Zabvebze.
isazRvreba zemoT moyvanili ВАФ ti pis xelsawyoe- v) tevadobisa da induqciurobis gazomva. man-
biT. am xelsawyoebis arqonis SemTxvevaSi fazaTa qanebisa da transformatorebis gragnilebis teva-
Tanmimdevroba martivad mowmdeba U 517 ti pis faza- dobis gasazomad gamoiyeneba sxvadasxva tipis xelsaw-
maCvenebliT (nax. 2.42). Sesamowmebeli sistemis Zabvebi yoebi. Cvens SemTxvevaSi warmodgenilia АКИП  6101
mierTdeba fazamaCveneblis Sesabamisi markirebis mo- — ti pis (nax. 2.44) xelsawyo, romlis ZiriTadi maxas-
mWerebTan. pirdapiri Tanmimdevrobis  A B C dros iaTeblebia:
K Rilakze TiTis daWeriT disko iwyebs brunvas is- _ sruli da aqtiuri winaRoba gazomva _ 1 gomamde;
riT naCvenebi mimarTulebiT, xolo ukuTanmimdevro- _ tevadobis gazomva _ 10 mf-mde;
bis SemTxvevaSi _ sawinaaRmdego mxares. Rilakis daW- _ induqciebis gazomva _ 10 khn-mde;
C
eris xangrZlivoba ar unda aRematebodes 3 wm-s.
kidev ufro martivad fazaTa Tanmimdevroba Sei- *
Zleba ganisazRvros nax. 2.43. a-ze mocemuli arasim- A *
etriuli datvirTvis varskvlavad SeerTebuli wrediT, W L
V
sadac naTurebis simZlavre erTnairia da kondensa- V
toris winaRoba 1 C  naTuris winaRobis tolia.
nax. 2.45. tevadobisa da induqciurobis sazomi sqema

120 121
_ vargisobis gazomva _ 0,0001 _ 9999; sadac f sixSirea.
_ danakargebis kuTxis tangensi _ 0,0001 _ 9999; z) izolaciis m dgomareobis Se mowm e ba .
_ bazuri cdomileba _ 0,3%; eleqtrul manqanebsa da aparatebSi gamoyenebuli
_ gazomvis siCqare 3 gazomva/wm. nebismieri izolacia (dieleqtriki) arsebiTad war-
moadgens kondensators, romlis Semanafenebis erT
tevadobisa da induqciurobis gazomva SeiZleba
mxares warmoadgens aparatis konstruqciis element-
ampermetr-voltmetris meTodiT cvlad denze. kon-
ebi (korpusi, gulara) , xolo meore mxares dengamtari
densatoris tevadoba am SemTxvevaSi ganisazRvreba
nawilebi (kabelis ZarRvebi, sadenebi, salteebi). maT
formuliT:
Soris moTavsebulia saizolacio masalebi, romelTa
I struqtura ganisazRvreba ara marto gamoyenebuli
Cx  .
V 2 f masalebiT (qarsi, qaRaldi, satransformatoro zeTi,
amave meTodiT SeiZleba ganisazRvros induqci- boWko), aramed misi mdgomarebiTac _ defeqtebis, sax-
uroba: eldobr, danestianebis arsebobiT. izolaciaSi mim-
dinare fizikuri procesebi masze modebuli Zabvis
V
Lx  . dros analogiuria kondesatorSi mimdinare fizikuri
2 fI
procesebisa. izolaciis mdgomareobis SemowmebaSi
tevadobisa da induqciurobis ufro zusti ga-
mTavari adgili uWiravs izolaciis winaRobisa da
zomvisaTvis SeiZleba gamoyenebuli iqnes Semdegi sqema
absorbciis koeficientis gazomvas.
(nax. 2.45).
T) izolaciis winaRoba (R iz) Eeleqtromowyo-
am SemTxvevaSi pirvel rigSi ganisazRvreba wre-
bilobis izolaciis mdgomareobis ZiriTadi maxasi-
dis sruli winaRoba:
aTebelia, radganac elmowyobilobis garegani da Si-
V P V2 nagani defeqtebi (dazianeba, danestianeba, zedapiris
Z  da aqtiuri winaRoba R  2  ;
I I P gaWuWyianeba) amcirebs winaRobas. Aamitom izolaciis
amis Semdeg ganisazRvreba reaqtiuli winaRoba Semowmebis yvela etapze xdeba izolaciis winaRobis
gazomva. izolaciis winaRoba rogorc wina paragrafSi
X  Z 2  R2.
avRniSneT izomeba megaommetriT.
reaqtiuli winaRobis gansazRvris Semdeg gan-
megaommetris ti pis arCeva xdeba obieqtis nomi-
isazRvreba tevadoba da induqciuroba, Sesabamisad:
naluri winaRobis (Zalovani kabelebi 1-1000; sakomu-
1 X tacio aparatebi 1000-5000; Zalovani transformator-
Cx  ; Lx  ,
2 f X 2 f ebi 10-20000; elmanqanebi 0.2-1000; faifuris izolatorebi

122 123
100-10000 momi), misi parametrebisa da Zabvis mixedviT. 7. Ddidi tevadobis mqone obieqtebis izolaciis
rogorc wesi mowyobilobis izolaciis winaRobis winaRobis gazomvis dros xelsawyos Cveneba aviRoT
gasazomad 1000v Zabvamde (meoradi komutaciis wrede- isris mTliani dawynarebis Semdeg.
bi, eleqtroZravebi da sxva) gamoiyeneba megaommetrebi 8. Ggazomvis damTavrebis Semdeg, gansakuTrebiT
100, 250,500 da 1000 v nominaluri ZabviT, xolo 1000 v-ze didi tevadobis mqone mowyobilobebSi (mag. didi
meti Zabvis danadgarebSi -1000 da 2500 v ZabviT megaom- sigrZis kabelebSi, sanam gamovrTavT xelsawyos bo-
metriT winaRobis gazomvisaTvis rekomendirebulia loebs, saWiroa movxsnaT dagrovili muxti Camiwebis
operaciebis Semdegi Tanmimdevroba: dadebis gziT.
1. gavzomoT megaommetriT gamosacdel aparatTan izolaciis winaRobis gazomvis Sedegi SesaZlebe-
misaerTebeli sadenebis izolaciis winaRoba, rom- lia damaxinjebuli iyos zedapiruli gaJonvis denebiT
lis mniSvneloba ar unda iyos megaommetris gazom- (mag. danadgaris izolirebuli nawilis danestianeb-
vis zeda zRvarze naklebi. is Sedegad.), maSin obieqtis izolaciaze adeben de-
2. Mmegaommetris gamoyenebis win unda CavataroT namrTmev eleqtrods, romelic SeerTebuli unda iyos
misi sakontrolo Semowmeba, rac gamoixateba skalis megao mmet r i s u“Э” (экран) momWerTan.
CvenebiT gaxsnili da mokled SerTuli sadenebis Mmiwisgan izolirebuli kabelis izolaciis win-
dros. pirvel SemTxvevaSi isari unda iyos skalis aRobis Semowmebisas u momWeri unda mierTdes kabe-
niSanTan “  ”, xolo meore SemTxvevaSi - “0”. lis metalur garsacmTan. Eeleqtruli manqanebis grag-
3. davrwmundeT rom Sesamowmebeli obieqti ar nilebs Soris izolaciis gazomvisas u momWeri mi-
aris Zabvis qveS. erTebuli unda iyos gamomyvani izolaciis kalTasTan.
4. gamovrToT da davamokloT yvela detali, Zalovani da ganaTebis sadenebis izolaciis win-
romelsac gaaCnia dabali izolacia an dabali gamo- aRobis gazomva, unda vawarmooT CarTuli amomrTveleb-
sacdeli Zabva (kondesatorebi, naxevargamtaruli xe- is, moxsnili mcvelebis, gamorTuli eleqtromimRebe-
lsawyoebi da sxva) bis, aparatebis, moxsnili naTurebis dros.
5. xelsawyos CarTvis dros davamiwoT Sesamowme- Kkategoriulad akrZalulia gaizomos izolaci-
beli wredi. is winaRoba xazze, Tu misi mcire ubanic ki gadis
6. xelsawyoze davaWiroT xeli Rilaks “maRali Zabvis qveS myofi xazis siaxloves da sahaero xazebze
Zabva” Tu xelsawyo ikvebeba qselidan, an vabrunoT Weqa-quxilis dros.
megaommetris induqciuri generatoris saxeluri daax- i)Aabsorbciis koeficienti aris Zabvis mode-
loebiT 120 br/wT siCqariT da 60 wm-is Semdeg davafiq- bidan 60 wm-is gavlis Semdeg izolaciis winaRobis
siroT xelsawyos skalaze winaRobis mniSvneloba.

124 125
fardoba (R60) 15 wamis gavlis Semdeg arsebuli gazomvis Sedegi.Aam gazomvis dros mkacrad unda dav-
R60 icvaT sifrTxile da usafrTxoebis wesebi, radgan
izolaciis winaRobasTan (R15) anu Kabs  R . megaommetris Zabva saSiSia adamianis sicocxlisaTvis.
15
Ggazomvis Semdeg saWiroa ganvmuxtoT gazomvis obieqti.
Tu izolacia mSralia, maSin absorbciis koefici-
k) dieleqtrikuli danakargis kuTxis tange-
enti mniSvnelovnad aRemateba erTeuls, xolo nes-
si da misi gazomva
tiani izolaciis SemTxvevaSi axloa erTTan. Ees
eleqtromowyobilobis izolaciis mdgomareobis
gamowveulia imiT, rom mSrali izolaciis SemTxveva-
gansazRvris gavrcelebul meTods warmoadgens di-
Si dro didia, damuxtvis deni icvleba nela da 15 da
60 wamis Semdeg gazomili winaRobebi erTmanTisgan eleqtrikuli danakargebis kuTxis tangensi  tg  igi
Zlier gansxvavdebian. Nnestiani izolaciis SemTx- warmoadgens izolaciaSi gamavali denis aqtiuri
vevaSi damuxtvis deni swrafad icvleba da 15 wamis mdgenelis  Ia  fardobis reaqtiul mdgenelTan  Ic 
gavlis Semdeg aRwevs damyarebul mdgomareobas, ami-
masze modebuli cvladi Zabvis dros. F tg  Ia I c Aaq-
tom 25 da 60 wm-is gavlis Semdeg gazomili winaRobe-
tiuri mdgeneli ganpirobebulia gaxurebiT da ion-
bi erTmaneTisgan TiTqos ar gansxvavdebian.
izaciaze danakargebiT, xolo reaqtiuli- Zabvis cv-
Aabsorbciis koeficienti aris manqanebisa da trans-
lilebis TiToeul periodSi kondesatoris damuxt-
formatorebis izolaciis mdgomareobis meore Zir-
va-ganmuxtviT.
iTadi maCvenebeli. Riz da Rabs Zalian aris damokide-
tg damokidebulia tenianobaze, mowyobilobis
buli temperaturaze. am sidideebis gazomva xdeba
zomaze, temperaturaze, Zabvaze. tenianobis gazrda
 10C -ze meti temperaturis dros, radganac nakleb
temperaturaze nestis arsebobis dros gazomvis Sede- zrdis denis aqtiur mdgenels; temperaturis gazrda
gebi arastabiluria. amcirebs izolaciis winaRobas da zrdis denis aqti-
izolaciis absorbciis koeficientis gasazomad ur mdgenels da Sesabamisad danakargebs; Zabvis gazr-
gamoiyeneba megaommetri. zusti gazomvis Casatareblad da zrdis ionizaciis xarisxs.
saWiroa winaswar uzrunvelyoT megaommetrze nor- amis gamo tg -s gazomva farTod gamoiyeneba trans-
maluri Zabva da mere swrafad davadoT “sacecebi” formatorebisa da maRali Zabvis Semyvanebis izolaciis
gasazomi obieqtis winaswar gasufTavebul dengamtar mdgomareobis Sesafaseblad. Ggazomva unda vawarmooT
nawils da daviwyoT drois aTvla. xelsawyos pirve- 10  40C temperaturis diapazonSi.
li Cveneba davafiqsiroT 15 wm-is gavlis Semdeg, xolo dieleqtrikuli danakargebis kuTxis gasazomad
meore 60 wm –is gavlis Semdeg. maTi fardoba iqneba gamoiyeneba Tanamedrove cvladi denis bogirebi

126 127
rogorc Cveulebrivi P5026M, Вектор-2.0М, Вектор-С, Tavi 3 eleqtruli wredebisa da
aseve programuli uzrunvelyofiT Тангенс-2000, МЕП- eleqtronikis elementebis diagnostika
4СА maRali Zabvis bogirebi. 3.1. eleqtrul wredebSi yvelaze xSirad
Semxvedri dazianebebi
Eeleqtrul wredebSi yvelaze xSirad gvxvdeba
Semdegi saxis dazianebebi:
1. wredis gawyveta, rodesac eleqtruli wredis
winaRoba usasrulod didia:
2. winaRobis mniSvnelovani gazrda;
3. winaRobis mniSvnelovani Semcireba;
4. mokled SerTva, rodesac eleqtruli wredis
winaRoba nulis tolia an nulTan axlosaa.
wredis gawyveta xdeba wredis elementebis daZ-
velebiT, didi denebis gavliT, dartymebiT, vibracii-
Ta da koroziiT.
winaRobis mniSvnelovani gazrda nominalur
mniSvnelobasTan SedarebiT gamowveulia elementeb-
is daZvelebiT kontaqtebisa da sakontaqto SeerTe-
bebis gauaresebiT, calkeuli elementebis parametre-
bis gadaxriT.
winaRobis mniSvnelovani Semcireba nominalur
mniSvnelobasTan SedarebiT gamowveulia elementeb-
is daZvelebiTa da zedapiruli gaJonvebis gazrdiT.
mokled SerTva gamowveulia izolaciis gar-
RveviT, araizolirebuli gamtarebisa da elementebis
SexebiT korpusTan da erTmaneTTan (sxvadasxva po-
larobisa da fazebis dros).
Ddazianebis moZebnis dros unda vicodeT da unda
SegveZlos gamoviyenoT ama Tu im eleqtromowyobi-

128 129
lobis gamarTuli muSaobis niSnebi. Ees niSnebi iyo- dazianebis moZebnis kerZo xerxebs miekuTvne-
fa or jgufad: aqtiuri da pasiuri anu meoreuli. ba Sualeduri gazomvebis Catareba, romelic iZleva
aqtiuri niSnebia xmovani signalebisa da sig- SesaZleblobas Tanmimdevrulad gavyveT signalis gav-
nalizatorebis, sasignalo naTurebis Cvenebebi; dacvis las sistemis sxvadasxva arxebSi; gamoricxvebi, romel-
mowyobilobis amuSaveba; agreTve xelsawyoebiT ga- ic saSualebas iZleva gazomvis Sedegad gamovricxoT
zomvis dros gamomJRavnebuli niSnebi. Sesamowmebeli sqemebis dauzanebeli nawili da gam-
pasiuri niSnebi mJRavndeba eleqtromowyobilo- ovyoT dazianebuli elementi; im blokebis (detaleb-
bis gare daTvalierebis dros. is) Secvla, romelSic aRmoCenilia dazianeba, imave
xmovani signalebi, signalizatorebi, sasignalo ti pis vargisi blokiT. dazianebuli sqemis gamocdis
naTurebi saSualebas gvaZleven Tvalyuri vadevnoT Sedegebis Sedareba imave ti pis vargisi sqemebis gamoc-
eleqtromowyobilobis mdgomareobas. dis monacemebTan.
Ddacvis saSualebebi (mcvelebi, maqsimaluri an eleqtruli elementebis dazianebis ZiriTa-
minimaluri releebi, avtomaturi amomrTvelebi da di mizezebia: deniT gadatvirTva; gadaZabva; garemo
sxva) eleqtrul wreds amorTaven kvebis wyarodan temperaturis aweva; dauSvebeli vibracia da dartyme-
gaJonvis, gadatvirTvis denebisa da mokled SerTvis bi.
arsebobis dros. obieqtis (sistemis, mowyobilobis, blokis, modu-
wredis gawyvetis SemTxvevaSi dacva Cveulebriv lis eleqtronuli firfita) dazianebis dros da-
ar amuSavdeba, magram misi normaluri mdgomareoba zianebuli eleqtronikis elementis Zieba rekomen-
eleqtrul wredSi dazianebis arsebobis dros irib- direbulia daviwyoT elementebis: sasignalo naTure-
ad imis maniSnebelia, rom dazianebas aqvs gawyvetis bis, mcvelebis, amomrTvelebisa da komutaciis sxva
xasiaTi. saSualebebis; dacvis mowyobilobebis vargisianobis
Ddazianebis Zieba swarmoebs eleqtruli wredis winaswari Semowmebis Semdeg.
elementebis parametrebis gazomviT gadasatani xel- kvebis blokebisa da kvanZebis Sesasvlelsa da
sawyoebisa da sazomi kompleqtebis gamoyenebiT. gamosasvlelze unda Semowmdes Zabvebi, Semowmebuli
Eeleqtrul sqemebSi (mag. logikur, Zravas da a.S.) unda iqnas gare mowyobilobebi: gadamwodebi, signali-
calkeuli elementebis parametrebis (winaRoba, Zabva, zatorebi, saboloo amomrTvelebi, monitorebi, kinesko-
deni) gazomvis dros saWiroa visargebloT am elmow- pebi da a.S.
yobilobis calkeuli elementebisa da blokebis ga- amis Semdeg unda Semowmdes Zabvisa da impulsebis
mosasvlelze instruqciaSi moyvanili winaRobis, Zab- parametrebis mniSvnelobebi instruqciaSi mocemul
vis, denis rukebiT. sakontrolo wertilebSi.

130 131
dazianebuli elementis Semdgomi Zieba rekomen- ubnebze gamarTul da dazianebul elementebze Zabve-
direbulia Sesruldes Semdegi miTiTebebis gaTval- bis Sedarebis gziT.
iswinebiT: unda Seswavlili iqnes dazianebuli obieq- dazianebuli elementis aRmoCenis Semdeg mis Secv-
tis moqmedebis princi pi. Tavdapirvelad moiZebneba lamde analizi unda gaukeTdes dazianebis mizezebs
ufro rTuli dazianebuli obieqti, xolo Semdgom - da misi dadgenis Semdeg unda Seicvalos elementi.
ufro martivi (princi piT sistema-bloki-kvanZi-ele-
menti) 3.2. eleqtronikis elementebis dazianebis
analizi gaukeTdeba dazianebis niSnebs, gamoiTqmeba ZiriTadi saxeebi, maTi aRmoCenis xerxebi da
diagnostika
dazianebis savaraudo mizezebi da airCeva Semowmebis
meTodi. Aamis Semdeg swarmoebs im ubnebisa da ele- a) rezistorebis diagnostika. rezistoris mu-
mentebis arCeviTi Semowmeba, romelTa dazianebis Saunarianobis dakargva SeiZleba gamowveuli iyos
albaToba ufro didia, xolo maTi Semowmeba ikavebs Semdegi mizezebiT: 1. gamomyvanebis gawyvetiT an gada-
mcire dros. wviT; 2. cvladi winaRobis rezistoris dengamtar
Tu arCeviTi SemowmebiT dazianebuli elementi fenasa da moZrav kvanZs Soris kontaqtis darRveviT;
ver aRmoaCines, maSin gadadian gamoricxvis meTodze 3. dasaSvebze metad winaRobis cvlilebiT; 4. Ffo-
obieqtis Sesasvlelidan gamosasvlelisaken moZrao- torezistorebisaTvis mgrZnobiarobis SemcirebiT an
biT an Semdgomi Semowmebis win obieqts hyofen Sro- dakargviT.
matevadobis mixedviT or tol nawilad. Tu daziane- mudmivi da cvladi denis mavTuliani da umavTu-
ba obieqtisaTvis damaxasiaTebeli ar aris, maSin pirda- lo rezistorebis Sesamowmeblad saWiroa gakeTdes
pir gadadian gamoricxvis meTodze. Semdegi: Catardes garegani daTvaliereba; Semowmdes
obieqtis garegani daTvalierebis dros sqe- cvladi rezistoris moZravi meqanizmis muSaoba da
mis gamorTvisTanave yuradReba unda mieqces: izolaci- misi nawilebis mdgomareoba; markirebiTa da zomebis
is mdgomareobas: mis fers; simuqes; napralebis arse- mixedviT ganvsazRvroT winaRobis nominaluri mniS-
bobas; damagrebebis, sakontaqto zedapirebis, SeerTe- vneloba, gabnevis dasaSvebi simZlavre da sizustis
bebis, mirCilvis adgilebis wesivrobas; korpusebis, klasi; ommetriT gavzomoT winaRobis namdvili mniS-
tranzistorebis, rezistorebis, diodebis, mikrosqeme- vneloba da ganvsazRvroT misi gadaxra nominalur
bis eleqtrolituri kondesatorebis temperaturas. mniSvnelobidan. cvlad rezistorebSi damatebiT gav-
pirvel rigSi Semowmebas eqvemdebareba is elemen- zomoT cocias moZraobis dros winaRobis cvlileb-
tebi, romelTac gaaCniaT nakli. saWiro monacemebis is simdovre. rezistori wesrigSia, Tu mas ar gaaCnia
arsebobis dros Zieba SeiZleba gagrZeldes garkveul meqanikuri dazianebebi, misi winaRobis sidide imyo-

132 133
feba mocemul sizustis klasis dasaSveb sazRvrebSi, va; dieleqtrikis daZvelebis gamo dasaSvebze metad
xolo cocias kontaqti dengamtar fenasTan mudmivi nominaluri tevadobis cvlileba; masSi sinestis mox-
da saimedoa. vedra; gadaxureba; deformacia; izolaciis gauarese-
b) induqciuri koWebis diagnostika. induqci- bis gamo gaJonvis denebis gazrda; eleqtrolitis
uri koWis dazianebebi SeiZleba gamowveuli iyos: gaSrobis Sedegad eleqtrolituri kondensatorebis
xviis gawyvetiT; izolaciis daZvelebiT; xviebis damok- tevadobis nawilobrivi an mTliani dakargva.
lebiT; gamomyvanebis CawyvetiT. kondensatorebis vargisianobis Semowmebis umar-
induqciuri koWebis Semowmeba iwyeba misi gar- tives xerxs warmoadgens gare daTvaliereba, romlis
egani daTvalierebiT, romlis drosac vrwmundebiT drosac SeiZleba aRmovaCinoT meqanikuri dazianebe-
karkasis, ekranis, gamomyvanebis wesrigSi yofniT; koW- bi. Tu meqanikuri dazianebebi ar aRmoCnda, maSin iwye-
is yvela detalis erTmaneTs Soris SeerTebis sis- ben eleqtrul Semowmebas, romelic moicavs Semowme-
woreSi da saimedoobaSi; sadenebis xiluli gawyve- bas: mokled SerTvaze, garRvevaze, gamomyvanebis
tis, mokled SerTvis, izolaciis dazianebis ar arse- mTlianobaze, gaJonvis denze (izolaciis winaRobaze)
bobaSi. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces im da tevadobis gazomvas.
adgilebs, sadac izolacia da karkasi danaxSirebuli, Semowmebis meTodika SemdgomSi mdgomareobs:
gaSavebuli an gamdnaria. 1. kondensatoris erTi gamomyvani unda gan-
gawyvetaze Semowmeba xorcieldeba indikatoriT. calkevdes danarCeni sqemebisagan;
winaRobis gazrda miuTiTebs erTi an ramdenime 2. sazomi xelsawyo aiwyoba aTeul da aseuli
ZarRvis gawyvetaze an cud kontaqtze, xolo winaRo- kiloomis an megaomis diapazonSi;
bis Semcireba uCvenebs xviaTa Soris mokled SerTvas. 3. kondensatoris gamomyvanebze miuerTdeba xel-
Ggamomyvanebis mokled SerTvis dros winaRoba nu- sawyos sacecebi: am dros didi tevadobis kondensa-
lis tolia. torebisaTvis (ramdenime aTeulidan ramdenime aseul
koWis vargisianobaze ufro zusti warmodgeni- mikrofaradis farglebSi) damaxasiaTebelia pirvel
saTvis saWiroa gaizomos koWis induqciuroba. reko- sawyis momentSi sazomi xelsawyos (ommetris) isris
mendirebulia agreTve koWis muSaunarianobis Semow- gadaxra nulisaken (damuxtvis maqsimaluri denis gav-
meba iseTive aparatze, romlisTvisac is aris gaTval- lis momentSi), xolo Semdgom isari TandaTanobiT
iswinebuli. gadaixreba “ ” niSnulze
g) kondensatorebis diagnostika. Kkondensa- 4. kondensatoris dieleqtrikis damakmayofilebel
torebis eleqtrul dazianebas miekuTvneba: konden- mdgomareobad iTvleba, Tu ommetris Cveneba aris
satorebis garRveva; SigniT firfitebis mokled SerT- aranakleb 100 komi

134 135
5. Tu didi tevadobis kondensatorSi (10-100mkf) pirvel CarTvaze xelsawyos isari gadaixreba da-
adgili aqvs gawyvetas, maSin xelsawyos isari myisve muxtvis denis gamo, xolo Semdeg brundeba sawyis
dadgeba niSnulze “  ”. mdgomareobaSi. Tu Semdgomi CarTvebisas, romelic
6. saSualo tevadobis kondensatorebs (500hf-1 mkf) meordeba ramdenime wamis intervaliT, isris gadaxra
amowmeben kondensatorebis gamomyvanebTan mimdevro- meordeba, es niSnavs, rom kondensators aqvs gaJonvis
biT SeerTebuli denis wyarosa da telefonis dax- momatebuli deni.
marebiT. vargisi kondensatoris SemTxvevaSi wredis d) diodi. Ddiodi warmoadgens naxevargamtar
CarTvis momentSi telefonSi gaismis wkapuni. elements, romelic dens atarebs mxolod erTi mima-
7. mcire tevadobis (500hf-mde) kondensatorebs rTulebiT. sxva sityvebiT rom vTqvaT, diods gaaCnia
amowmeben maRali sixSiris wredSi. Kkondensators Zalian mcire winaRoba erTi mimarTulebis denisaTvis
rTaven antenasa da mimRebs Soris, Tu miRebis xmamaR- da Zalian didi winaRoba meore mimarTulebis deni-
loba ar Semcirda maSin gamomyvanebis gawyveta ar saTvis. winaRobis gazomvisas gasazom elementTan Car-
gvaqvs. Taven ommetrs, romelsac gaaCnia sakuTari kvebis wya-
8. mcire tevadobis kondensatorebisaTvis om- ro (batarea). Oommetris klemebze Zabva Seadgens 1,5 an
metriT gawyvetis gansazRvra SeuZlebelia, radgan 3 volts. Ppirdapiri wanacvlebisaTvis diodi moiTx-
xelsawyo gviCvenebs an mokled SerTvas, Tu moxda ovs 0,7v Zabvas. amitom Tu ommetrs dadebiT sacecs
izolaciis garRveva, an usasrulod did winaRobas, mivuerTebT diodis anods (A), xolo uaryofiTs –
Tu kondensatori vargisia an aris gamomyvanis gawyve- kaTods (K), maSin adgilebis Secvlis Semdeg wesivrul
ta. kondensatoris SigniT gawyveta ganisazRvreba uSu- mdgomareobaSi myofi diodis winaRoba unda iyos
alod sqemis gazomviT, romelic Sesdgeba mimdevro- Zalian didi. Aamgvarad diodis SemowmebisaTvis Sei-
biT SeerTebuli kondensatoris, cvladi denis amper- Zleba visargebloT Cveulebrivi ommetriT.
metrisa da denis SemzRudavi rezistorisagan. mraval cifrul multimetrs gaaCnia diodis Semow-
sqema CairTveba cvladi denis wyaroSi, romelzec mebis funqcia. xelsawyos zRvrebis gadamrTvelze es
modebuli Zabva ar unda aRematebodes kondensatoris funqcia aRniSnulia diodis simboluri gamosax-
nominaluri Zabvis 20 %-s. wredSi ampermetris nulo- ulebiT ( ) multimetrs gaaCnia Zabvis saku-
vani Cveneba uCvenebs kondesatoris gawyvetas. Tari wyaro, romelic sakmarisia diodis orive mx-
gaJonvis denis gazrda (izolaciis Semcireba) gan- aris Sesamowmeblad. Nnax. 3.1-ze ilustrirebulia
isazRvreba kondensatoris gamomyvanebTan ommetris diodis Semowmebis procesi. Mmultimetris dadebiTi
ganmeorebiTi CarTviT. saceci (wiTeli feris) CarTulia diodis anodTan.

136 137
Oxolo uaryofiTi (Savi feris) –kaTodTan. Tu diodi
vargisia, maSin multimetrma unda gviCvenos Zabvis
mniSvneloba 0.5 dan 0.9 voltis farglebSi ( Cveu-
lebriv 0.7v). Semdeg sacecebs ucvlian adgilebs da am
SemTxvevaSi diodi multimetrisaTvis warmoadgens gaw-
yvetil wreds da mis displeize aisaxeba praqtiku-
lad sakuTari Zabva, romelic Cveulebriv imyofeba 2,5
-3,5 voltis farglebSi.
uvargisi diodi warmoadgens gawyvetil an orive
mxridan Caketil wreds. Yyvelaze xSirad gvxvdeba
pirveli SemTxveva, rac gamowveulia p-n gadasasvlel- nax. 3.2. uvargisi diodi
is gadaxurebiT. Aam dros diods gaaCnia Zalian maRa- tri gviCvenebs 1.5 volts). Ees SemTxvevebi mocemulia
li winaRoba, rogorc pirdapiri ise ukumimarTulebiT. nax. 3.2-ze
Mmeore SemTxvevaSi, roca diodi garRveulia multi- Tu multimetrs ar gaaCnia diodis Semowmebis
metri gviCvenebs orive mimarTulebiT Zabvis nulo- funqcia, maSin diodi SeiZleba SevamowmoT misi orive
van mniSvnelobas. zogierT SemTxvevaSi garRveulma mxridan winaRobis gazomviT. xelsawyos gadamrTve-
diodma SeiZleba arc gviCvenos mTliani Caketili li davayenoT “OM”(“  ”) mdgomareobaSi.Ddiodis
wredi, magram gaaCndes orive mimarTulebiT winaRo- “pirdapiri wanacvlebis” dros xelsawyo gviCvenebs
bis erTi da igive mniSvneloba. (magaliTad multime- ramdeni aseuli omidan ramdenime aTaseul omamde.
Ddiodis realuri winaRoba Cveulebriv ar aRwevs 100
omamdec ki, magram umetesi mzomi xelsawyoebis Sina-
gani Zabva ar aris sakmarisi p-n gadasasvlelis mTliani
wanacvlebisaTvis. Aam mizeziT naCvenebi mniSvneloba
momatebulia. Ddiodis “ukuwanacvlebis” dros mul-
timeri gviCvenebs diapazonis sazRvrebidan gamosv-
las, radganac winaRoba am dros Zalian maRalia ga-
zomvisaTvis.
Ggasazomi winaRobis mniSvnelobebi arsebiTi ar
aris. MmTavaria davrwmundeT imaSi, rom diodis pirda-
nax.3.1. vargisi diodi piri da ukumimarTulebiT winaRobebs Soris gansx-

138 139
vaveba Zalian didia. Ffaqtiurad es sakmarisia imis- zRudaris gamorTvis Semdeg tiristori SeiZleba
aTvis rom diodi CavTvaloT vargisad. darCes gaxsnil mdgomareobaSi an daubrundes Caketil
e) tiristori. tiristori warmoadgens diods mdgomareobas. Ees damokidebulia tiristorisa da
damatebiTi marTvis eleqtrodiT (G). tiristori de- sazomi xelsawyos Tvisebebze. Tu tiristors gaaCnia
nis gatarebas iwyebs maSin, roca „wanacvlebulia pirda- daWeris mcire deni, maSin ommetrs SeuZlia daiWiros
piri mimarTulebiT”. Aam dros marTvis eleqtrodze igi gaxsnil mdgomareobaSi. Tu tiristoris daWeris
miewodeba gamRebi impulsi. Aamitom tiristori Sei- deni didia, maSin zRudis gamorTvisas tiristori
Zleba SevamowmoT iseTnairad, rogorc mowmdeba Cveu- Caiketeba.
lebrivi diodi. sazomi xelsawyos dadebiTi (wiTe- zogierT mZlavr tiristors SeiZleba hqondes Si-
li) saceci CairTveba tiristoris anodTan (nax.3.3.), nagani rezistori, romelic CarTulia kaTodsa da
xolo uaryofiTi (Savi) –kaTodTan. vargisi tiris- marTvis eleqtrods Soris. Ees rezistori gaaRebs
toris SemTxvevaSi xelsawyom unda uCvenos usasru- tiristors mcire dabrkolebiT. inJinerma Tu ar icis
lod didi winaRoba. am rezistoris arsebobis Sesaxeb, SeiZleba SecdomiT
tiristoris gaxsnisaTvis gamoiyeneben zRudars, miiRos igi kaTodsa da marTvis eleqtrods Soris
(“ПЕРЕМЫЧКА”), romliTac tiristoris marTvis el- gaJonvad. Aam winaRobis gazomva SeiZleba ommetriT.
eqtrods SearTeben dadebiT sacecTan; am dros ar v) semistorebi. semistori konstruqciulad Ses-
unda gamoirTos sazomi xelsawyo. sazom xelsawyoze dgeba ori tiristorisagan, romlebic erTmaneTTan
tiristoris winaRobis Cveneba mkveTrad unda daeces. CarTulia paralerurad da sapirispiro mimarTu-
lebiT. Aamitom semistorebis Semowmebis procesi
Zalian waagavs tiristorebis Semowmebis process.
sazomi xelsawyos dadebiTi saceci CairTveba MT2
gamomyvanTan, xolo uaryofiTi – MT1 gamomyvanTan.
gamorTuli marTvis eleqtrodis SemTxvevaSi om-
metrma unda uCvenos usasrulod didi winaRoba, Sem-
deg iseve rogorc tiristorebis Semowmebisas mar-
Tvis eleqtrods zRudariT SeaerTeben MT2 gamomy-
vanTan ( miewodeba dadebiTi gamRebi impulsi). xel-
sawyoze naCvenebi semistoris winaRobis mniSvneloba
mkveTrad unda daeces. Ees niSnavs rom tiristorebis
nax.3.3. tiristoris Semowmeba am wyvilidan erTi tiristori vargisia.

140 141
Tan SeerTebulia ori di-
odis anodebi. Ddiodebis
darCenili ori gamomyvani
warmoadgenen emitersa (Э)
da koleqtors (K). tran-
zistoris p-n orive gadas-
vlas amowmeben cal-cal-
nax. 3.5. ori diodiT war- ke, rogorc ori damou-
modgenili tranzistori kidebeli diodi. Tu orive

diodi vargisia, maSin tranzistoric vargisia.


nax. 3.4. semistorebis Semowmeba diodebis SemowmebisaTvis gankuTvnili multimet-
ris funqcia SeiZleba gamoviyenoT tranzistoris
Semdeg ommetris sacecebs Seucvlian adgilebs.
isev, Tu marTvis eleqtrodi gamorTulia, ommetrma SemowmebisaTvis. aviRoT SemowmebisaTvis p-n-p ti pis
unda gviCvenos usasrulod didi winaRoba. Aamis Sem- tranzistori. Mmultimetris “uaryofiTi saceci” (Savi)
deg marTvis eleqtrods zRudariT SeaerTeben MT2 davadoT jer emiters, xolo Semdeg koleqtors. Mmul-
gamomyvanTan, (miewodeba uaryofiTi gamxsneli impul- timetrma orive SemTxvevaSi unda gviCvenos mcire
si). semistoris winaRoba mcirdeba, es niSnavs meore winaRoba. Semdeg “Savi sacecis” adgilze SevaerToT
tiristoris vargisianobas. Ees procesi naCvenebia nax. bazasTan “wiTeli saceci” da gavimeoroT procedura.
3.4-ze. Aam SemTxvevaSi multimetrma unda gviCvenos orive
z) bi polaruli tranzistorebi. Bbi polaru- SemTxvevaSi didi winaRoba.
li tranzistorebi Sedgebian naxevargamtaruli masa- G p-n-p ti pis tranzistorebis Semowmebis proce-
lis sami fenisagan da SeiZleba iyos p-n-p an n-p-n dura igivea. Ggansxvaveba mxolod imaSia, rom roca
ti pis. TiToeuli tranzistori SeiZleba warmovadg- bazasTan mierTebulia “Savi saceci”, maSin multime-
inoT ori diodis saxiT, romlebic erTmaneTTan CarTu- tri gviCvenebs didi winaRobas, xolo roca “wiTeli”
lia Semxvedrad, romelTa SeerTebis wertilidan gamoy- – mcire winaRobas.
vanilia gamomyvani, rac naCvenebia nax. 3.5-ze. p-n-p ti- Tu multimetrs ar gaaCnia diodebis Semowmebis
pis tranzistoris bazis eqvivalentiT (Б) erTmaneT- reJimi, maSin tranzistori mowmdeba winaRobis gazom-
Tan SeerTebulia ori diodis kaTodebi, xolo n-p-n vis “ом”(“  ”) reJimSi iseve rogorc diodi. isev avRni-
ti pis tranzistoris bazis eqvivalentiT erTmaneT- SnavT, rom xelsawyos Cveneba ramdenime aseuli omi-

142 143
dan ramdenime aTaseul omamde pirdapiri mima- davuSvaT am tranzistoris hFE  100 . wanacvlebis
rTulebiT ar niSnavs tranzistoris aucilebel uvar- Zabvas bazaze da koleqtorze virCevT Sesabamisad
gisobas. es SeiZleba niSnavdes mxolod imas, rom sa-
VBB  3 v da VCC  9 v. SevasruloT gaangariSeba da gan-
zomi xelsawyoebis Sinagani kvebis wyaro ar yofnis
vsazRvroT:
p-n gadasvlis mTliani wanacvlebisaTvis. ukumima-
rTulebiT winaRobis usasrulo mniSvneloba imave VBB  VBE 3  0,7
IB    41,4 mka,
tranzistorisaTvis cxadad gviCvenebs tranzistoris RB 56
vargisobas. aq mxedvelobaSi unda miviRoT mxolod I C  hFF  I B  100  41,4  4,1ma,
ori Cvenebis sxvaoba da ara maTi moqmedi mniSvnelo- VC  VCC  I C  RC  9  4,1  4,9 v.
bani.
nax. 3.6-ze naCvenebia Zabvebi da komponentebis parame-
tranzistori uvargisia, Tu orive p-n gadasasvlels
trebi. Yyvela gazomili Zabva warmodgenilia miwis
gaaCniaT orive mimarTulebiT erTnairi winaRobebi.
mimarT. Tu sqema sworad muSaobs, maSin unda gvqondes
T) bi polarul tranzistorze momuSave sqe-
Semdegi Zabvebi: A wertilSi - 0,7 v; B-Si - 4,9 v da C-
mebis Semowmeba.
Si - 0 v. dasawyisSi unda Semowmdes tranzistori. Tu
zogjer tranzistori vargisia, magram gareSe wred-
is vargisia, maSin unda davaTvalieroT nabeWdi fir-
Si arsebuli dazianebebis gamo SeiZleba imuSaos
fita, xom ar aris masze meqanikuri dazianebebi, gada-
arasworad. MmagaliTad, civi rCilvis Sedegad tran-
mwvari komponentebi an cudi mirCilvis adgilebi.
zistoris baza danarCen sqemebTan ar aris SeerTebu-
Bbolos izomeba Zabva tranzistoris gamomyvanebze..
li. maSin wanacvlebis Zabva tranzistorze nulis
gare wredis dazianebis gamo SeiZleba aRiZvras
tolia, rasac mivyavarT mis CaketvasTan. aseTi tran-
araswori muSaobis sami reJimi. Ees reJimebi naCvenebia
zistoris Semowmebis dros nabeWd firfitaze igi
gviCvenebs rom vargisia, xolo gamosasvlelze signa- nax. 3.7-ze. gavzomavT ra
li ar gvaqvs. Zabvas tranzistoris ga-
imisaTvis rom ukeTesad gavigoT rogor Cavatar- momyvanebze SeiZleba uf-
oT diagnostireba bi polarul tranzistorze, ma- ro efeqturad ganvsazRv-
galiTisaTvis ganvixiloT nax. 3.6-ze warmodgenili roT es uwesivrobebi.
gamaZlierebeli kaskadi. kaskadi akrefilia 2N3946 Tu Zabva A wertilSi
ti pis tranzistorze, sacnobaro monacemebidan cno- normaluri 0,7. v-is magi-
bilia, rom am tranzistoris hFE aris 50-150 diapazonSi er Seadgens ramdenime mik-
nax. 3.6. gamaZliereblis rovolts, es niSnavs, rom
erTi kaskadis diagnostika

144 145
toris mirCilva agreTve gaizomos RC rezistoris win-
aRoba. Ggarda amisa saWiroa Semowmdes koleqtoris
wredSi rezistorTan CarTuli yvela komponenti.
miwasTan SeerTebis gawyvetis niSnebi Semdegia:
+3 v bazis gamomyvanze da +9 v koleqtoris gamomyvan-
ze, radgan ar aris koleqtorisa da emiteris deni
(nax.3.7, g). Zabva emiterze Seadgens +2,5 v-da zeviT. is
gamowveulia deniT, romelic gadis Semdegi gziT: VBB-
RB-baza-emiteris gadasasvleli- sazomi xelsawyos
sakuTari winaRoba-miwa.
Aamitom voltmetri aregistrirebs Zabvis vardnas
p-n gadasasvlelze. Uunda Semowmdes emiteris mirCilva
da masTan CarTuli yvela wredi.
Nnax.3.7 bi polarul tranzistorze momuSave sqemis k) savele tranzistorebi. savele tranzistore-
araswori muSaobis reJimebi: a) bazis gawyveta; b) bis Semowmeba ufro rTulia vidre bi polarulis. am
koleqtoris gawyveta; g) emiteris gawyveta ti pis tranzistorebis Semowmebis win unda dadg-
indes es tranzistori aris gadasasvleliT p-n, Tu
gawyvetilia bazis wredi (nax. 3.7, a). unda Semowmdes
aris МОП (МОП - металл - оксид - полупроводник) tran-
tranzistoris bazisa da RB winaRobis mirCilva. Sei-
zistori, romlis ZiriTadi maxasiaTeblebi sxva tran-
Zleba agreTve gaizomos RB rezistoris winaRoba.
zistorebTan SedarebiT aris maRali Sesavali win-
saWiroa agreTve Semowmdes tranzistoris bazasTan
aRoba. amis Semdeg unda dadgindes tranzistori p-
mimavali yvela wredi, savaraudod sadRac aris cudi
arxiania Tu n-arxiani.
mirCilva an araSesabamisi maxasiaTeblis mqone ko-
savele tranzistori p-n gadasasvleliT SeiZleba
mponentebi.
Semowdes Cveulebrivi ommetriT.
Tu multimetri gviCvenebs koleqtorze ramdenime
savele tranzistoris eqvivalenturi Canacvleb-
milvolt Zabvas (nax. 3.7, b), es niSnavs, rom koleqtori
is sqema mocemulia nax. 3.8-ze.
CarTuli ar aris wredis danarCen nawilTan. Zabva
is warmoadgens Casadinarsa da saTaves Soris mim-
bazaze amave dros unda iyos 0,7 v radgan gadasvla
devrobiT SeerTebul or diods. Ddiodebis polaro-
Zabva-emiteri wanacvlebulia pirdapiri mimarTulebiT.
ba urTierTsawinaaRmdegoa. maTi Sua wertilidan gamoy-
Aam dros unda Semowmdes koleqtorisa da RC rezis-
vanilia saketi. n arxiani tranzistorebisaTvis sake-

146 147
ti CarTulia diodebis an- ad, rom misi yvela gadamyvanebi eleqtrulad aris
odebTan, xolo p arxiani- SeerTebuli. rac Tavidan acilebs eleqtrodebs Soris
saTvis- kaTodebTan. sili- statikur daZabulobas.
ciumis oqsidis maizolire- МОП?- tranzistorebi unda Semowmdes dabalvol-
beli fena warmoadgens ma- tiani ommetriT gansakuTrebuli sifrTxiliT. Dday-
Ralomian rezistors, ro- enebuli unda iqnes gazomvis udides zRvarze. vargi-
melic CarTulia Casadinar- si МОП?- tranzistors CaSenebuli arxiT gaaCnia saT-
isa da saTaves Soris diode- avesa Casadinars Soris raRac gamtaroba. amasTanave
bis paralelurad. saketsa da saTaves, saketsa da Casadinars Soris win-
amgvarad tranzistori nax.3.8. savele tranzis- aRoba maRalia. vargis МОП - tranzistorSi induqci-
SeiZleba SevamowmoT omme- tori p-n gadasasvlelis uri arxiT gamomyvanebs Soris elgamtaroba praqtiku-
marTviT
tris daxmarebiT. gavzomoT p-n gadasasvlelis winaR- lad ar arsebobs.
oba saketsa da Casadinars da saketsa da saTaves Soris. l) mmarTveli p-n gadasasvleliT savele tran-
Tu tranzistori vargisia, maSin orive gadasasvlel- zistorebiani sqemebis diagnostika. sqemebSi, sa-
is parametrebi unda iyos diodis parametrebis ana- dac gamoyenebulia savele tranzistorebi, maTi gamor-
logiuri: erTi mimarTulebiT unda hqondes didi Cilva sqemidan rekomendirebulin ar aris. vizualuri
winaRoba, xolo meore mimarTulebiT- mcire. Semdeg daTvalierebis Semdeg, romelsac vatarebT dazianeb-
zomaven winaRobas Casadinarsa da saTaves Soris. Oom- uli komponentebis an cudi mirCilvis gamosayene-
metrma unda gviCvenos tranzistoris parametrze damok- blad, vzomavT Zabvas Casadinarze da saTaveze miwis
idebuli raRac winaRoba. mimarT.
МОП tranzistoris Semowmeba ommetriT Zalzed dazianebis ti piuri niSania, Tu Zabva saTaveze daax-
rTuli amocanaa. Ees dakavSirebulia imasTan, rom loebiT tolia kvebis wyaros Zabvisa. es xdeba maSin,
saketi izolirebulia arxidan siliciumis oqsidis roca saTaveSi gamavali deni nulis tolia da amitom
Zalzed Txeli feniT. amiT ganpirobebulia МОП tran- ar arsebobs Zabva RD winaRobaze (nax.3.9, a). amis mizezi
zistoris Zalzed maRali Sesavali winaRoba, rac mas aris erT-erTi qvemoT CamoTvlili uwesivroba.
xdis advilad dazianebads mcire statikuri daZabu- - ar aris mirCiluli RS winaRoba ( RS wredis
lobis drosac ki. gawyveta);
faqtiurad МОП tranzistorebi advilad SeiZle- uvargisia RS rezistori an misi winaRoba gamo-
ba gamoviyvanoT mwyobridan msubuqi SexebiTac. Aam dis dasaSvebi zRvridan;
mizeziT МОП?- tranzistorebi SefuTulia iseTnair-

148 149
- ar aris mirCiluli RD winaRoba ( RD wredis - ar aris mirCiluli saketis gamomyvani;
gawyveta); - SigniT tranzistorSi Cawyvetilia saketis ga-
- uvargisia RD rezistori an misi winaRoba gamo- momyvani.
zogierTi dazianeba Znelia gamovavlinoT. magal-
dis dasaSveb zRvridan;
iTad SeiZleba moviyvanoT МОП - tranzistori nu-
- ar aris mirCiluli saTavis gamomyvani;
lovani wanacvlebiT. Mmis SigniT saketis gawyvetis
- ar aris mirCiluli Casadinaris gamomyvani;
dros Zabva saket-Casadinoze rCeba igive (0 v). amis
- tranzistorebs SigniT Casadinarsa da saTaves
gamo saTavis deni ar icvleba da wanacvleba nor-
Soris aris wyveta.
malurad gamoiyureba.
Ddazianebis ti piuri meore niSania saTaveze Zab-
zemoTqmulidan gamomdinare savele tranzistoreb-
vis normalur mniSvnelobaze mcire mniSvneloba.
is diagnostika Zneli amocanaa da moiTxovs ufro met
(nax.3.9, b) es xdeba maSin, roca saTavis deni aRemateba
gamocdilebas vidre bipolaruli tranzistorebi.
normalur mniSvnelobas.Aam dros RD winaRobaze ad-
m) operaciuli gamaZliereblebis diagnos-
gili aqvs Zabvis did vardnas. Ees SeiZleba gamowveu- tika. Ooperaciuli gamaZliereblebi warmoadgenen
li iqnes Semdegi uwesivrobebiT: rTul mowyobilobas, romelsac eqspluataciis pro-
- ar aris mirCiluli R G winaRoba (gawyvetilia cesSi uCndebaT Sinagani dazianebebi. amasTanave, rogorc
RG wredi); aseTi, operaciuli gamaZliereblebi ar eqvemdebare-
- uvargisia RG winaRoba an misi mniSvneloba bian Semowmebas. Aamitom Tu operaciuli gamaZliere-
gamodis dasaSvebi zRvridan; beli gamovida mwyobridan igi aucileblad unda Se-
icvalos.
Ooperaciul gamaZliereblian sqemaSi Cveulebriv
monawileobs ramdenime gareSe komponenti. ti piuri
sqema Seicavs Sesaval winaRobas, ukukavSiris rezis-
tors da potenciometrs wanacvlebis Zabvis kompensaci-
isaTvis. Tu sqema gaiTiSa, maSin pirvel rigSi unda
Semowmdes gareSe komponentebi. SeiZleba iyos miur-
Cilavi adgilebi, gadamwvari komponentebi an kompo-
nentebi, romelTa parametrebi gamosulia dasaSvebi
nax. 3.9. p-n gadasasvlelis marTviT savele tranzis- zRvridan. Tu yvelaferi wesrigSia, maSin unda Semow-
torebze momuSave sqemebis ti piuri araswori muSao-
bis reJimi mdes TviT operaciuli gamaZliereblis kontaqtebi.

150 151
Bbolos Tu yvela gasinjuli elemeti muSaunari- 3.3. eleqtruli wredebis Semowmeba
ania da sqema ar muSaobs, maSin uvargisia TviT oper- gamorTuli Zabvis dros
aciuli gamaZlierebeli da igi unda Seicvalos. elsamontaJo samuSaoebis damTavrebis Semdeg Ses-
qvemoT moyvanilia operaciuli gamaZliereblis amowmebel eleqtrul wredebSi xSirad Tavs iCens
mqone sqemebSi ramdenime ti piuri uwesivroba: iseTi defeqtebi, rogoricaa SecdomiTi (araswori)
1 ) kvebis wyaros Zabva. Ees aris pirveli, saidan- SeerTebebi,romlebmac SeiZleba gamoiwvios elmowy-
ac unda daiwyos Semowmeba. Uunda uzrunvelyofili obilobis mwyobridan gamosvla an momsaxure per-
iyos kvebis wyaros Sesabamisi ZabviTa da CamiwebiT. sonalis dazianeba eleqtruli deniT, agreTve arasa-
Uunda gvaxsovdes, rom mravali integraluri sqemebi- surveli movlenebi. amitom axali damontaJebuli an
saTvis kvebis Zabvis sidide kritikulia garemontebuli eleqtro danadgari gansakuTrebuli
2 ) ukukavSiris wredis gawyveta. Aam dazianebas yuradRebiT unda iqnes Semowmebuli da araviTar
mivyavarT gamosavali signalis amplitudis SezRud- SemTxvevaSi ar unda moxdes Seumowmebel eleqtrodan-
vamde, radganac operatiuli gamaZlierebeli muSaobs adgarze Zabvis miwodeba.
Zabvis gaZlierebis maqsimaluri koeficientiT (anu Eeleqtrowredebi SeiZleba Semowmdes teqno-
sqema warmoadgens gamaZlierebels ukukavSiris gareSe) logiuri aRWurvilobisa da maT gareSe. Semowmeba
3 ) Caketili ukukavSiri. Aam SemTxvevaSi signa- teqnologiuri aRWurvilobis gareSe xorcieldeba
li gamosasvlelze imeorebs signals Sesasvlelze. vizualuri daTvalierebiT. Aamowmeben eleqtromon-
4 ) S es av al i re z is to ri s wr ed i s gawy ve ta . taJis Sesrulebis Sesabamisobas dokumentaciasTan;
Mmainventirebel gamaZlierebelSi gamosasvlelze kontaqturi SeerTebis gare mdgomareobas; koroziisa
signali ar gveqneba, radgan signali ar gvaqvs Sesas- da Tburi zemoqmedebis kvals; salteebis CarTvis sis-
vlelze. Aanu gamaZlierebeli gamodis Zabvis gamame- wores eleqtrogamanawilebel farebSi; kabelebisa da
oreblis rolSi. gamaZlierebelSi gamaZliereblis sadenebis Calagebas. Mmagram eleqtruli wredebis
koeficienti 1-is tolia da signali gamosasvlelze uxilavi ubnebis Semowmeba vizualuri daTvaliereb-
imeorebs signals Sesasvlelze. is gziT SeuZlebelia.
5 ) potenciometriT arasworad aris daregu- Eeleqtruli wredebis Semowmeba teqnologiuri
lirebuli. Aamas mivyavarT signalis SezRudvamde saSualebebis gamoyenebiT SeiZleba ganxorcieldes
an mxolod zevidan, an mxolod qvevidan. uSualo da Camiwebis xerxebiT.
uSualo Semowmebas gamoiyeneben im SemTxvevaSi,
roca eleqtruli wredebis sawyisebi da boloebi

152 153
mdebareoben erTmaneTTan ise axlos, rom erTdrou- dros Sesamowmebel wredebTan erTad sargebloben
lad SeiZleba miuerTdes sasinjis sacecebi. damxmare wredebiT: Camamiwebel sadenebs, nebismieri
ganvixiliT magaliTi. davuSvaT saWiroa Semowm- kabelis ZarRvebs, specialurad Cadebul sadenebsa da
des eleqtruli wredis mTlianoba kabelSi an CaliCSi Camiwebis salteebs.
(“жгут”), romlis boloebi ganmxoloebulia X1 da X2 magaliTi: saWiroa Semowmdes kabelis ZarRvebze
SemaerTeblebze (nax. 3.10) datanili aRniSvnebis siswore (nax. 3.11). am SemTxveva-
am dros SeerTebis siswore mowmdeba SemaerTeb- Si Semowmebas axorcielebs ori adamiani, romelTa
lis kontaqtebTan datanili aRniSvnebiT. sasinjis П Soris winaswar damyarebulia satelefono kavSiri.
erTi saceci CairTveba kabelis (CaliCis) X2 Semae- salaparako mowyobiloba B1 da B2 CarTuli an Sesa-
rTeblis 1 kontaqtTan, xolo sasinjis meore salte- mowmebeli E1 kabelis ZarRvebiT an calke Cadebuli
Ti kabelis (CaliCis) meore mxares X1 SemaerTebelze sadenebiT.
eZeben Sesabamis I kontaqts. Secdomis Tavidan ac- Semowmeba iwyeba droebiTi zRudaris E2 dayenebiT
ilebis mizniT saWiroa sasinjis meore saceci ri- kabelis erT-erTi mxaris nebismier erT ZarRvTan.
grigobiT mivuerToT X1 SemaerTeblis yvela kon- sasinjis (П) erTi sa-
taqts, SemaerTeblis korpussa da E1 kabelis (Cali- ceciT exebian kabe-
Cis) ekrans. lis C am i w e b u l
aRniSnuli Semowmeba
ZarRvs. amowmeben
keTdeba im SemTxvevaSic ki,
damxmare wredis: mi-
Tu saZebni eleqtruli
wa-Rilaki S-ZarRvi
wredi moZebnili iqna pirv-
1 mTlianobas. Aamas-
el cdidanve. Aamgvaradve
Tanave unda Semowm-
eZeben meore, mesame da a.S
des E2 zRudaris
wredebs.
dayenebis siswore
Camiwebis xerxi gam-
amisaTvis S2 Rilak-
oiyeneba im eleqtruli
iT unda gavwyvitoT
wredebis Sesamowmeblad,
misi wredi da Tva-
romelTa sawyisebi da bo-
lyuri vadevnoT sas-
loebi mdebareoben erT-
injis Cvenebas.
nax. 3.10 eleqtruli maneTisagan sakmaod Sors nax. 3.11. eleqtruli wredis
wredebis uSualod zRudaris E2 da- Semowmeba Camiwebis
an sxvadasxva SenobebSi. Aam
Semowmebis xerxi yenebis Semdeg kabe- xerxiT

154 155
lis meore mxareze iwyeben Camiwebuli ZarRvis Ziebas miwodebis win saWiroa erTi polusis mimdevrobiT
sasinjis saceciT. Camiwebuli ZarRvis povnis Semdeg CavrToT Zabvis maCvenebeli (“n”), xolo Zabvis maCveneb-
an CavrToT da gamovrToT S Rilaki an gamovxsnaT da lis meore bolo SevaerToT qselTan.
ise mivaerToT E2 zRudari raTa davrwmundeT sasin- Tu aRniSnuli xerxiT sqemis Semowmebisas kvebis
jis Cvenebis sisworeSi da damatebiTi E2 zRudareb- wyaros wredSi ar aris mokled SerTva, maSin obieqtze
is ar arsebobaSi. winaaRmdeg SemTxvevaSi SeiZleba Zabvis miwodebisas masTan mimdevrobiT SeerTebuli
aRmoCndes, rom sasinjis Cveneba gamowveulia kabelis “n” naTura ainTeba arasruli varvarebiT da am SemTx-
romelime ZarRvis CamiwebiT E2 zRudarisagan vevaSi sqemas uSualod SeiZleba mivawodoT Zabva. Mmok-
damoukideblad. led SerTvis arsebobis SemTx-
Ppirveli wredis Semowmebis Semdeg E2 zRudars vevaSi naTura ainTeba sruli
daayeneben meore wredze da gaimeoreben aRweril sikaSkaSiT da am SemTxvevaSi ar
moqmedebas. SeiZleba sqemaze Zabvis miwode-
ba da unda veZeboT mokled
3.4. eleqtruli wredebis Semowmeba
SerTvis mizezi. Tu eleqtru-
Zabvis qveS
li wredebis Semowmebis win
Eeleqtruli wredi SeiZleba Semowmdes masze muSa sqema muSaobda datvirTvisa da
an sakontrolo Zabvis miwodebiT. Nnebismier SemTx- mokled SerTvis gareSe, maSin
vevaSi gamoyenebul unda iqnes teqnikuri aRWurvi- SeiZleba Zabva mivawodoT wre-
lobis saSualebebi: Zabvis maCveneblebi, multimetre- dis naTuris CaurTvelad. Kkve-
bi, marwuxebi da sxva. Zabvis maCveneblad SeiZleba bis wredSi naTuris mimdevro-
gamoyenebuli iqnes varvarebis naTura, romlis var- biT CarTvas aqvs Tavisi dadeb-
gisoba winaswar Semowmebuli unda iqnes Zabvis qveS iTi Tviseba, kerZod wredSi gam-
myof dengamtar nawilebze. naTura moTavsebuli unda avali deni SezRudulia naTur-
iqnes armaturaSi, radgan Semowmebis dros SeiZleba is winaRobiT. Uunda aRiniSnos,
gaskdes da momsaxure personalma miiRos travma. rom Zabvis qveS wredebis Semow-
ganvixiloT magaliTi. saWiroa Semowmdes wre- mebis dros gamoyenebuli unda
di nax. 3.12-ze mocemul sqemaSi, romelzec montaJis iqnes mxolod varvara naTura,
dasrulebis Semdeg ar miewodeba Zabva. am SemTxvevaSi radganac luminescenciuri
dasawyisSi unda Semowmdes sqemebis kvebis wredi maT- nax. 3.12. eleqtru-
li wredebis Semow- naTuris naTebis intensivoba
Si mokled SerTvis ar arsebobaze. amisaTvis kvebis mokled SerTvis dros da mis
meba Zabvis qveS

156 157
gareSe vizualurad erTmaneTisgan ar gansxvavdeba. TiTs davaWerT da Sesamowmebel wredSi yvela ele-
SevamowmoT wredis darCenili. nawili Zabvis qveS menti wesrigSia, wertilSi 3 wertili 0-is mimarT
wredebis Semowmebis dros gamoiyeneba wredis ele- unda iyos Zabva da unda CairTos K1 kontaqti, rom-
mentis iseTi Tviseba, rogoricaa elementze Zabvis lis CarTva gamoiwvevs K1:1 blok kontaqtis CarTvas
vardnis damokidebuleba mis winaRobaze. kontaqte- da S2 Rilakze TiTis aRebis Semdeg K1 kontaqti dar-
bze, mcvelebze da maTgvar elementebze Zabvis vardna Ceba CarTuli. Aamgvarad or sxvadasxva wertils Soris
praqtikulad nulis tolia. Yyovel SemTxvevaSi ori, CarTuli naTuriani Zabvis indikatoris saSualebiT
sami rigiT naklebia Zabvis vardnaze iseT elemente- Semowmebuli iqna mTeli wredis wesivruloba.
bze rogoricaa: relesa da kontaqtoris koWebi, rez-
istorebi, naTurebi da datvirTvis sxva elementebi. 3.5. Secdomebi eleqtruli wredis
aqedan gamomdinare SevamowmoT nax. 3.12-ze moyva- Semowmebisas
nili wredis elementebi. Ppirvel rigSi vamowmebT Eeleqtrodanadgarebis eleqtruli sqemebis Semow-
wredis mTlianobas: 0 wertili-mcveli F1-kontaqti meba zogjer garTulebulia imiT, rom ama Tu im eleqt-
KK2:1-kontaqti KK3:1 wertili2. amisaTvis indikatoris ruli wredis Sesaxeb informacia SeiZleba damaxin-
erT sacecs mivuerTebY wertils 4, xolo meore sacecs jdes. zogjer Tvlian, rom damaxinjeba gamowveulia
wertilTan1. (pozicia II). vargisi F1 mcvelis SemTx- eleqtruli sqemebis Semowmebis xerxebis SecdomiT
vevaSi naTura ainTeba mTliani varvarebiT. naTuris arCeviT (uSualo CamiwebiT). magaliTad Tvlian, rom
varvareba mowmobs 1 da 4 sakontrolo wertilebs momijnave qvesadgurebSi Camiwebis magistralebis po-
Soris Zabvis arsebobas. Aamis Semdeg indikatoris tencialebis gansxvavebulobis gamo Camiwebis xerxe-
saceci 1 mdgomareobidan gadmovitanoT 1a mdgomare- bis gamoyeneba dauSvebelia. aseTi azri mcdaria, rad-
obaSi, xolo Semdeg 2 mdgomareobaSi. (pozicia III). gan Tu Sesamowmebeli wredi ar imyofeba Zabvis qveS,
amiT vamowmebT KK2:1 da KK3:1 kontaqtebis wesivrobas. maSin masSi ar gadis sxva deni garda sasinjis wyaros
Mmcvels SevamowmebT analogiurad. DdavrwmundiT ra mier Seqmnili denisa da Sesamowmebeli wredis bo-
Semowmebuli wredis vargisobaSi gadavdivarT Sem- loebze ar aRiZvreba potencialTa sxvaoba. aseT
deg wredze: wertili 4-mcveli F4-kontaqti K1:1- mas- pirobebSi TviT gasinjvis xerxebs ar SeuZliaT daamax-
Tan paralelurad CarTuli Rilaki S2-Rilaki S1- injos eleqtruli wredebis mdgomareobis Sesaxeb
wertili 3. am SemTxvevaSi indikatoris erTi saceci informacia. Aamitom Secdomis mizezi SeiZleba iyos
unda CavrToT 0 wertilTan. Tu meore saceciT Sevex- an Sesamowmebeli wredis Suntireba sxva wredebis
ebiT wertils 5, maSin 0-5 wertilebs Soris Zabvis mier an damatebiTi eleqtruli wredebis warmoqmna.
arsebobiT vamowmebT F4 vargisobas. Tu S2 Rilakze

158 159
magaliTi1. damatebiTi rom wredSi CarTuli diodi, romlis gamtaroba damok-
wredis warmoqmna diodis idebulia masze modebuli Zabvis polarobaze. gada-
winaRobis gavliT Ppirda- vaadgiloT sasinjis sacecebi ise, rom gamomyvanebTan
piri mimarTulebiT. 1 CarTuli iyos (-) saceci. Aam SemTxvevaSi sasinjis
davuSvaT saWiroa iseTi Cveneba nulis tolia, rac Seesabameba gaTiSul wreds.
eleqtrodanadgaris gamomy- Aamitom gamomyvanebi 1-3 SeiZleba ganvasxvavoT erT-
vanebis numeraciis gan- maneTisgan. wredis 1-3 gamomyvanebze naTqvami SeiZle-
nax. 3.13 wredis warmo- sazRvra, romelic Seicavs ba mivakuTvnoT wredis 1-4 gamomyvanebs.
qmna diodebis gavliT naxevargamtarul diodebs. zemoTqmulidan gamomdinareobs, rom naxevargam-
sqemis fragmenti moyvanilia nax. 3.13-ze taruli diodebiani wredebis Semowmebis dros yura-
CavrToT sasinji П, ise rogorc naCvenebia nax. dReba unda mivaqcioT sasinjis sacecebis polarobas.
3.13-ze SevaxebT ra sasinjis sacecs 2 sxva danarCen magaliTi 2. wredis warmoqmna gamomrTveli kon-
gamomyvanebs, davinaxavT rom yvela samive SemTxvevaSi taqtis gavliT.
sasinjis Cveneba erTnairia. Ees miuTiTebs imaze, rom davuSvaT, relur-kontaqturi sqemis CarTvis win
an arsebobs defeqti TviTon sqemaSi, an Cveni aras- saWiroa SevmowmoT 1-2 wertilebs Soris CarTuli
wori moqmedebiT SevitaneT Secdoma. (vTvliT, rom paraleluri wredi (nax. 3.14), romelTa Soris aris
sasinjis vargisoba winaswar iqna Semowmebuli). ori gamomrTveli kontaqtis Semcveli wredi. saxel-
ra unda gavakeToT imisaTvis rom ganvsazRvroT dobr wredi 5-6; gamomyvani1-kontaqti K1:1-gamomyvani-
sasinjis erTnairi Cvenebis mizezi. 2 wredi 1-2 gamomyvani 1- kontaqti K2:1-kontaqti K3:1-
CavTvaloT rom sqema vargisia, maSin defeqti gamomyvani 2.
gamowveulia Cveni araswori moqmedebiT, amitom mis movxsnaT Zabva sqemidan
mosaZebnad ganvixiloT wredi, romelic warmoiqmna da sasinji CavrToT 1-2
sasinjis CarTvis dros. gamomyvanebTan. sasinji
sasinjis CarTvisas 1-3 gamomyvanebs Soris ikvreba gviCvenebs rom am gamomyv-
wredi: sasinjis (-) saceci- wertili1-kontaqti K- anebs Soris wredi Ca-
wertili2-diodi1-wertili3-saceci (+). ketilia da gamarTul
sasinji gviCvenebs, rom wredi 1-3 Caketilia da mdgomareobaSia. CavrTavT
Sesabamisad gamomyvanebi 1 da 3 ar SeiZleba erTmane- danadgaris muSaobaSi. Aam
Tisagan gansxvavdebodnen. yuradReba mivaqcioT imas, dros gamomJRavndeba de- nax. 3.14. wredis Suntire-
feqti, romelic mdgomare- ba gamomrTveli kontaqtiT

160 161
obs imaSi, rom erT-erT reJimSi 1 da 2 wertilebs Catarebuli Semowmeba ar gvaZlevs saSualebas gavake-
Soris wredi ar irTveba, miuxedavad imisa, rom swori ToT daskvna yvela paraleluri wredis wesivrobis
muSaobisaTvis igi Caketili unda iyos. Tu davukvird- Sesaxeb da saWiroa SevamowmoT es wredebi cal-calke.
ebiT sqemebs SeiZleba davinaxoT, rom wredis Caketva Aamitom saWiroa 1-2 wertilebs Soris wredi Sevamow-
xdeba kontaqtebiT K2 da K3. Aamitom vamowmebT maT moT orjer. Ppirvelad gavTiSoT K1 kontaqti, maSin
wesivrobas. Mmoxsnili Zabvis dros CavrTavT sasinjs sasinji gvaZlevs saSualebas SevamowmoT mxolod is
uSualod K2:1 kontaqtis 1-3 gamomyvanebTan da K3:1 wredi, romelSic Sedian K2 da K3 kontaqtebi. Mmeore
kontaqtis 4-2 gamomyvanebTan. sasinjis Cveneba gveub- SemTxvevaSi gavTiSoT K2 kontaqti (an K3) am SemTx-
neba, rom kontaqtebi wesrigSia, magram wredi 1 da 2 vevaSi mowmdeba wredi 1 wertilidan 2 wertilamde
gamomyvanebs Soris ar ikvreba. raSia mizezi? K1 kontaqtis gavliT.
radganac wredis K2 da K3 kontaqtebi wesrigSia, aRniSnuli xerxiT warmoebuli Semowmeba gviC-
amitom vamowmebT 1 da 2 wertilebs Soris arsebobs venebs, rom wreds, romelSic Sedian K2 da K3 kon-
Tu ara danadgaris muSaobis dros wredi, risTvisac 3 taqtebi gawyvetilia.
da 4 wertilebs Soris vrTavT sasinjs, romelic gvaty- aqedan gamomdinareobs, rom zogierT SemTxvevaSi
obinebs wredis gawyvetis Sesaxeb. AamasTanave Tu Se- eleqtruli wredebis Semowmebisas saWiroa Sesamow-
vamowmebT wreds 3 da4 wertilebs Soris gamorTuli mebeli wredis maSuntirebeli kontaqtebis iZulebi-
Zabvis dros, maSin sasinji gviCvenebs Caketil wreds. Ti gamorTva an gaTiSva.
aseTi movlenis asaxsnelad mivmarToT nax. 3.14-s
1 da 2 gamomyvanebTan mierTebulia sami parale- 3.6. meoradi komutaciis sqemebis Semowmeba
luri wredi, romelTagan ori warmoqmnilia gamTiS- Zabvis qveS
veli kontaqtebiT da romlebic reles udeno mdgo- ganvixiloT operatiuli wredebis (marTvis, dacvis,
mareobaSi yofnis dros Caketilia. radganac 1-2 da 5- avtomatikis, signalizaciis, blokirebis) Semowmebis
6 wredebi CarTulia paralelurad, amitom sakmarisia sakiTxebi Zabvis qveS.
Caketili iyos erTi maTgani, rom 1-2 gamomyvanebTan Zabvis qveS sqemebis Semowmeba swarmoebs gamorTu-
mierTebisas sasinjma gviCvenos, rom maT Soris wredi li Zalovani wredis dros eleqtruli wredebis mon-
Caketilia. sasinjis 3-4 gamomyvanebTan mierTeba ar taJis sisworis Semowmebis, aparaturis gawyobisa da
iZleva saSualebas vi povoT wredis gawyveta. radgan izolaciis gamocdis Semdeg. winaswar Semowmebuli
am dros iqmneba Caketili wredi: sasinjis sace- unda iyos yvela sakontaqto SeerTebebi klemebsa da
ci_gamomyvani3-kontaqti K2-kontaqti K1-gamomyvani2- aparatebze. agreTve mowodebuli Zabvis polaroba.
kontaqti3-sasinjis saceci. Aamgvarad, aRmoCnda, rom

162 163
operatiuli Zabvis pirveli mowodebis dros unda vari gareSe gamovlinebani. Mmxolod sqemis dawv-
davrwmundeT, rom sqemaSi ar aris mokled SerTva. rilebiTi analizi, Semowmebis mofiqrebuli gegma
amisaTvis yendeba mxolod erTi mcveli, xolo meores iZleva saSualebas swrafad da efeqturad gamovav-
adgilze CairTveba sakontrolo naTura. Tu wredSi linoT da aRmovfxvraT dazianebebi. radganac sqema-
mokled SerTva ar aris naTura ar ainTeba an ainTeba Si TiToeuli dazianeba moiTxovs specialur ana-
arasruli varvarebiT. naTuras unda gaaCndes mcire lizs, dazianebuli elementis gansazRvris meTodika
Sinagani winaRoba (simZlavre unda iyos 150-200vt) ar SeiZleba warmovidginoT saerTo saxelmZRvanelos
mcire winaRobis reles koWaze didi winaRobis saxiT, romelic gamosayenebeli iqneboda yvela SesaZ-
naTuris gavliT Zabvis miwodebis dros naTuris var- lo SemTxvevebisaTvis.
vareba sruli varvarebisgan mcired gansxvavdeba. Oop- Nnax. 3.15-ze moyvanilia zambariani amZravis mqone
eratiuli Zabvis miwodebis Semdeg mowmdeba amuSave- zeTiani amomrTvelis marTvis princi puli sqema.
bis mkafioba relesa da sqemis sxva elementebis magaliTis saxiT ganvixiloT umartivesi dazianeb-
calkeuli kontaqtebis muSaobis mimdevroba wredis is SemTxveva: darRveulia Q amomrTvelis blok-kon-
muSaobis yvela reJimSi. taqtis wredi. Ddazianebis gareSe niSania-ar inTeba
dacvis, signalizaciis, avtomatikis sqemebis muSaoba HLG naTura. Ddazianebis gamosavlenad saWiroa:
mowmdeba mowyobilobis avariuli da aranormaluri 1. SevamowmoT mcvelis vargisianoba;
reJimebis imitaciiT dacvis releebis, teqnologiuri 2. SevamowmoT Zabva HLG naTuraze 3 ( Tu naTuraze
gadamwodebisa da sxvaTa kontaqtebis xeliT Caketvis da damatebiT winaRobaze ar aris, maSin savaraudod
gziT. gawyvetilia amomrTvelis wredi);
Zabvis qveS sqemis Semowmebis dros SesaZlebelia 3. SevamowmoT sasignalo naTuris Zafi;
sqemis calkeuli elementebisa da kvanZis muSaobaSi 4. SevamowmoT wredis mTlianoba Q da SQM kon-
mtyunebis SemTxvevebi, Mmiuxedavad imisa rom dazianebe- taqtebze maTze paralelurad voltmetris rig-rigo-
bi da darRvevebi sqemaSi mravalgvaria. isini SeiZle- biT CarTviT. Tu V2 voltmetris Cveneba nulis to-
ba mivakuTvnoT dazianebis Sedeg saxeebs: a) wredis lia, maSin SQM kontaqtebi Caketilia.
gawyveta: b)mokled SerTva; g) miwasTan SeerTeba; d) SQM da Q kontaqtebTan paralelurad CarTuli V1
SemovliTi wredis arseboba; e) sqemaSi Semavali voltmetris Cveneba mowmobs wredis gawyvetas am kon-
calkeuli parametrebis uwesivroba an parametrebis taqtebze operatiuli wredebis Semowmebis dros unda
Seusabamoba sqemis moTxovnebTan. visargebloT maRalomiani voltmetriT, radganac
yvela es defeqti maSinve ar SeimCneva da SeiZleba dabalomianma voltmetrma SeiZleba migviyvanos sqe-
hqondes sqemis Tvisebebidan gamomdinare sxvadasxvag- mis aparatis mcdar amuSavebasTan.

164 165
Tavi IV. Eeleqtruli aparatebi da maTi
diagnostika
Eeleqtruli aparati warmoadgens mowyobilobas,
romelic gamoiyeneba eleqtro momxmareblebis, kvebis
wyaroebisa da araeleqtruli procesebis eleqtro
energiiT marTvisaTvis.
zogadi sawarmoo daniSnulebis eleqtruli apa-
ratebi, eleqtro-sayofacxovrebo aparatebi da mowyo-
bilobebi gamoSvebulia 1 kv. Zabvamde, xolo maRali
nax. 3.15. zambariani zeTiani amomrTvelis Zabvisa-1kv. zemoT. 1kv-mde Zabvis aparatebi iyofian: xe-
marTvis princi puli sqema
lis, distanciur, dacvis aparatebad da gadamwodebad.
ganxilul sqemaSi (CarTvis wredis wesivrobis
dros) voltmetris magier sakontrolo naTuris dam- 4.1. eleqtruli aparatebis klasifikacia
atebiT winaRobiani sasignalo HLG naTurasTan parale- eleqtruli aparatebis klasifikacia xdeba sxva-
lurad CarTvam SeiZleba gamoiwvios YAS CamrTveli dasxva niSnis mixedviT: 1. daniSnulebis(aparatis Zir-
koWis amuSaveba da amomrTvelis TviTneburad CarTva. iTadi Sesasrulebeli funqcia): 2. moqmedebis prin-
varvaris naTurebi SeiZleba gamoviyenoT mxolod im ci pis; 3. samuSao xasiaTis; 4. Ddenis saxeobis (mudmivi
SemTxvevaSi, rodesac mowmdeba mcvelebis mTlianoba da cvladi); 5. denis sididis; 6. Zabvis sididis (1 kv-
da wredis mokled SerTva. mde da 1 kv zeviT); 7. Sesrulebis; 8.Ddacvis xarisxis;
9. konstruqciis.
Tavis mxriv ZiriTadi Sesasrulebeli funqciis
mixedviT eleqtruli aparatebi iyofa: marTvis, dacvisa
da makontrolebel aparatebad.
1. marTvis aparatebis daniSnulebaa eleqtru-
li manqanebis, Carxebis, meqanizmebis gaSveba, rever-
sireba, damuxruWeba, siCqaris, denisa da Zabvis regu-
lireba, eleqtromomaragebis sistemebSi eleqtroen-
ergiis momxmareblis gaSveba da parametrebis regu-
lireba. am aparatebis ZiriTad funqcias miekuTvneba

166 167
agreTve eleqtroamZravebisa da eleqtroenergiis sxva a ) sakomutacio eleqtruli aparatebi. Ggamoiy-
momxmareblebis marTva, gansakuTrebiT xSiri CarTva- eneba kontaqtebis saSualebiT eleqtruli wredebis
gamorTvis dros. marTvis aparatebs miekuTvneba xe- CarTva-gamorTvis, erTi kontaqtidan meore kontaqtze
liT marTvis aparatebi - Camrazebi, universaluri denis gadasvlisa da eleqtruli wredebis gawyveti-
gadamrTvelebi,kontrolerebi, komandokontrolerebi, saTvis (denmkveTebi, gadamrTvelebi );
paketuri amomrTvelebi da gadamrTvelebi, reostate- b ) eleqtromagnituri eleqtrul aparatebi .
bi da sxva. distanciuri marTvis aparatebi - maTi moqmedebis princi pi dafuZnebulia aparatis
eleqtromagnituri releebi, magnituri gamSvebebi kon- muSaobis dros aRZrul eleqtromagnitur Zalaze (kon-
taqtorebi da sxva. taqtorebi, releebi );
2. dacvis aparatebi gamoiyeneba eleqtruli g ) induqciuri eleqtruli aparatebi, romel-
wredebis komutaciis, eleqtrowredebisa da eleqtro- Ta moqmedebis princi pi dafuZnebulia denis da mag-
mowyobilobebis gadatvirTvis,pikuri da mokled nituri velis urTierTqmedebaze (induqciuri rele);
SerTvis denebisagan dasacavad. d ) induqciurobis koWebi (reaqtorebi, gajere-
Ddacvis aparatebs miekuTvneba dnobadi mcvelebi, bis droselebi);
Tburi da denis releebi, avtomaturi amomrTvelebi muSaobis xasiaTis mixedviT eleqtroaparatebs
da sxva. ganasxvaveben im wredis reJimidan gamomdinare romel-
3. makontrolebeli aparatebis daniSnulebaa Sic igi aris dayenebuli: 1.xangrZlivad momuSave
mocemuli eleqtruli an araeleqtruli aparatebis aparatebi; 2. muSaobis xanmokle reJimSi momuSave; 3.
kontroli. aparatebis am jgufs miekuTvneba gadam- datvirTvis xanmokle ganmeorebiT reJimSi momuSave.
wodebi. gadamwodebi eleqtrul an araeleqtrul saerTo moTxovnebi romelsac unda akmayofilebdes
sidides gardaqmnian da gamoscemen informacias eleqtroaparatebi aris: maTi mowyobilobisa da mom-
eleqtruli signalis saxiT. Aam saxis aparatebs saxureobis simartive, ekonomiuroba (mcire gabarite-
miekuTvneba: denis, wnevis, temperaturis, mdgomareobis, bi da wona), ZviradRirebuli masalebis Semcvelobis
donis da foto gadamwodebi; agreTve denis, Zabvis, minimaluri raodenoba. Tanamedrove eleqtroteqni-
drois, siCqaris releebi. kuri mowyobilobebis sqemebSi eleqtro aparatebs
4. moqmedebis princi pis mixedviT eleqtru- unda gaaCndeT maRali mgrZnobiaroba, swrafqmedeba
li aparatebi iyofa maTze moqmedi impulsebis xasia- da universaloba, maRali meqanikuri da eleqtruli
Tis mixedviT, gamomdinare im fizikuri movlenebidan cveTamedegoba, dengamtari elementebis temperaturam
romelzec dafuZnebulia maTi moqmedebis princi pi. ar unda gadaaWarbos dasaSveb zRvars, izolacia gaan-
yvelaze ufro gavrcelebulia Semdegi kategoriebi: gariSebuli unda iqnes SesaZlo gadaZabvebze.

168 169
Eeleqtroteqnikuri mowyobilobebis muSao-
bis reJimebi iyofa: nominalur, normalur da avar-
iul reJimebad.
Nnominaluri reJimis dros eleqtruli wre-
dis elementi muSaobs teqnikur pasportSi denis, Zab-
visa da simZlavris naCvenebi mniSvnelobis dros,
rac ekonomiurobisa da saimedoobis TvalsazrisiT
Seesabameba muSaobis ufro momgebian pirobebs. nax. 4.1. Camrazebi
Nnormaluri reJimis dros aparatis eqspluata- gasaTiSad,xolo gverdiT saxeluriani Camrazebi -
cia xdeba nominalurTan SedarebiT mcired gansx-
datvirTvis qveS myofi wredebis gasaTiSad.
vavebul parametrebiT zogierTi saxis Camrazi naCvenebia nax. 4.1-ze.
Aavariuli reJimi iseTi reJimia, roca denis, Zab-
centralur saxeluriani Camrazebi gamoSvebu-
vis, simZlavris mniSvnelobebi nominalurs aRemateba
lia rkalmqrobi mowyobilobis gareSe, bolo gver-
orjer da metjer. Aam SemTxvevaSi obieqti unda iyos
diT saxeluriani-rkalmqrobi mowyobilobiT.
gaTiSuli. Aavariul reJims miekuTvneba mokled gamorTvis dros danebis gadnobis Tavidan ac-
SerTvisa da gadatvirTvis denebis gavla wredSi, ilebis mizniT Camrazebi mzaddeba naperwkal da rkalm-
agreTve qselSi Zabvis daweva
qrobi kontaqtebiT. naperwkalmqrobi kontaqtebi, rom-
imedianoba - es aris eqspluataciis mTeli drois liTac aRWurvilia danebi gamorTvis dros tuCebidan
ganmavlobaSi aparatis Seuferxebeli muSaoba. gamodian zambarebis moqmedebiT
nax. 4.2-ze naCvenebia amomrTvel-ganmamxoloeblebi.
4.2. xeliT marTvis aparatebi
a ) Camrazebi warmoadgenen xeliT marTvis umar-
tives aparatebs, romlebic gamoiyeneba cvladi denis
660 v da mudmivi denis 440 v Zabvamde eleqtrodanad-
garebis CarTva-gamorTvisaTvis.
Ppolusebis mixedviT Camrazebi iyofa erT,or da
sam polusianad,marTvis mixedviT: centraluri da
gverdiTi saxeluriT,xolo SeerTebis mixedviT: pan-
elze wina da ukana SeerTebiT. centralur saxeluri-
ani Camrazebi gamoiyeneba udeno eleqtrul wredebis nax. 4.2. amomrTvel-ganmamxoloeblebi

170 171
zogierT SemTxvevaSi Camrazebi SeTavsebulia Ppaketur gadamrTvelSi mxolod erTi mdebare-
mcvelebTan da es mcvelebi gamoyenebulia danebad. oba Seesabameba eleqtro danadgaris gamorTul mdgo-
aseTi konstruqcia saSualebas iZleva Camrazma Seas- mareobas, xolo danarCeni sami -sxvadasxva wesiT
rulos dacvisa da komutaciis funqcia. CarTuls. Nnax. 4.4-ze naCvenebia sam siCqariani Zravas
b)Ppaketuri amomrTvelebi da gadamrTvele- paketuri gadamrTveliT CarTvis sqema. oTx pozician
bi. Ppaketuri amomrTvelebi gamoiyeneba cvladi 380 v paketur gadamrTvels aqvs eqvsi uZravi kontaqti. erTi
Zabvamde da 60 a denamde da mudmivi 220v Zabvamde da pozicia (0) Seesabameba Zravis gamorTul mdgomare-
100 a denamde. Ppaketuri amomrTvelebi da gadamrTvele- obas. Zravis statorSi Calagebulia ori gragnili.
bi CamrazebTan SedarebiT ufro kompaqturia isini erTi gragnili SeerTebulia varskvlavad, xolo me-
montaJdeba iseTnairad rom panelze gamodis mxolod ore SeuZlia gadairTos samkuTxedidan ormag varskv-
saxeluri, rac uzrunvelyofs momsaxure personalis lavze.
usafrTxoebas. Ppaketuri gadamrTveli naCvenebia nax. sqemis mixedviT saxeluris 1 mdgomareobaSi Zrava
4.3-ze. SeerTebulia qselis klemebTan 3C1, 3C2 da 3C3 –
Ppaketuri gadamrTvelis saxeluris 900 - iT Semo-
brunebisas SegviZlia CavrToT an gamovrToT
el.danadgari. saxeluris 4 mdgomareobidan ori 0 1 2 3
Seesabameba CarTul da ori gamorTul mdgomareobas.

A
3C3 2C1

B 1C2
1C1
3C2 3C1
1C3
2C2 2C3
C
M

nax. 4.4. sam siCqariani eleqtro Zravas paketuri


nax. 4.3. paketuri amomrTveli gadamrTveliT CarTvis sqema

172 173
Tan.Zravas statorSi iqmneba mbrunavi magnituri veli ena uZravi kontaqtebiT. aseTi gadamrTvelebi gamoiy-
sami wyvili polusiT ( 2P =3). am dros Zravis sin- eneba samfaza Zravas CarTvisa da brunvis mimarTulebis
qronuli brunvis siCqare SecvlisaTvis ( reversirebisaTvis).
60 f 60  50 g) Rilakebi. Rilakebis daniSnulebaa 660 v Zab-
n   1000 br / wT, vamde da 50 hc cvladi denis eleqtrul wredebSi
2p 3
sadac f = 50 hc qselis sixSirea
gadamrTvelis marjvena klemebis marcxenasTan
SeerTebas uCveneben wertilebi xazebiT, romelTa ver-
tikalze naCvenebia gadamrTvelis saxeluris mdgo-
mareobis Sesabamisi cifrebi.
gadamrTvelis saxeluris 1 mdgomareobaSi marcx-
ena zeda klema SeerTebulia Zravas 3C1 klemasTan, marcx-
ena Sua klema – 3C2- Tan, xolo marcxena qveda klema nax. 4.5. Rilakebi
-3C3 klemasTan saxeluris 3 mdgomareobaSi gadamrTve- magnituri gamSvebebis, kontaqtorebisa da avtomatikis
lis marcxena klemebis Zravas 1C1, 1C2 da 1C3 klemas- releebis operatiuli marTva.
Tan SeerTebiT xdeba 2C1, 2C2 da 2C3 klemebis erT- nax. 4.5-ze mocemulia sxvadasxva saxis Rilakebi.
maneTTan SeerTeba. amiT ganpirobebulia Zravas grag- mocemuli Rilakebi gamoiyeneba amwe-meqanizmebis
nilebis SeerTeba ormag varskvlavad da warmoiqmne- marTvis wredebSi. Rilakebis ZiriTad dazianebad
ba polusebis erTi (2p=1) wyvili, ris gamoc Zravas iTvleba meqanikuri dazianeba, gacveTili kontaqtebi
siCqare n=3000br/wT. da cudi kontaqti sadenebis mierTebis adgilebSi.
saxeluris 2 mdgomareobaSi marcxena zeda klema d) sagzao da saboloo amomrTvelebi gamoiye-
uerTdeba Zravas 2C1 klemas, Sua marcxena klema- 2C2-s, neba meqanizmebis zusti gaCerebis uzrunvelyofis
xolo qveda marcxena- klema= 2C3-s. am dros Zrava mizniT, radganac zusti gaCereba miiRweva eleqtroZra-
CairTveba samkuTxedad da iqneba polusebi ori wyvili vas dabali brunvis siCqareze gadayvaniT, amitom sab-
(2p=2) da Zravas siCqare n=1500 br/wT. oloo amomrTvelis arCevis dros upiratesoba eniWe-
samfaza paketuri gadamrTvelebi Camrazebisa- ba kontaqtebis momentaluri gaTiSvis unaris mqone
gan gansxvavdebian imiT, rom moZrav kontaqtebs (danebs) amomrTvelebs. Nnax. 4.6-ze WrilSi moyvanilia sab-
aqvT ara erTi aramed ori Caketili mdgomareoba. oloo amomrTvelebi kontaqtebis momentaluri gaTiS-
Ddanebi SeiZleba CairTos sami marjvena da sami marcx- viT (BK-200Г da BK-300Г)

174 175
a) b) g)
nax. 4.7. sagzao amomrTvelebi: a) ВПК-15К21;
b) ВПК-2110 ; 2111; 2112; g) ВП-19М21

zemoT aRniSnulma sagzao amomrTvelebma farTo


gamoyeneba hpoves. isini xasiaTdebian simartiviTa da
siiafiT. zogierTi maTgani xasiaTdeba sakmao sizustiT,
nax. 4.6. BK-200Г da BK-300Г ti pis saboloo magram am aparatebs gaaCniaT rigi uaryofiTi Tvisebe-
amomrTvelis Wrili
bi. maTTvis damaxasiaTebelia meqanizmis moqmedebis
korpusze damagrebulia uZravi kontaqtebi 2, xolo
sakmaod dabali siCqare; kontaqtebis eroziis gamo
moZravi kontaqtebi damagrebulia berketze 4. Kkon-
muSaobis SezRuduli vada, SezRuduli swrafqmedeba,
taqtebis gadarTva xorcieldeba amZravi berketis 5
moiTxoven periodul regulirebas. Aamitom ukanasknel
mobrunebiT, romelic zambaris 6 saSualebiT SeerTe-
xanebSi am, meqanizmebis marTvis sqemebSi iyeneben
bulia samarTTan 7. amZravi berketebis mobrunebis
meqanizmis mdgomareobis ukontaqto gadamwodebs.
dros zambaras 8 moqmedebis Zala gadaecema burTu-
e) meqanizmis mdgomareobis ukontaqto gada-
las 12 da Tamasas9, romelic xistad dakavSirebulia
mwodebi uzrunvelyofen meqanizmis maRal swrafqmede-
berketTan 4 myisierad mobrundeba da gaanTavisuflebs
bas da CarTvaTa did sixSires. maT uaryofiT Tvise-
saketela 10. Aam dros gamomrTvelis kontaqtebi gada-
bad iTvleba maTi sizustis damokidebuleba kvebis
irTveba. Ggarda zemoT moyvanili amomrTvelebisa nax
Zabvisa da temperaturis cvlilebaze. moTxovnile-
4.7-ze mocemulia sxva saxis amomrTvelebi.
bidan gamomdinare am mowyobilebis gamosaval aparatad
ВПК-2110 tipis amomrTveli xasiaTdeba sawyis mdgo-
SeiZleba gamoyenebuli iyos an ukontaqto logikuri
mareobaSi TviTdabrunebiT.
elementi an eleqtruli rele.

176 177
eleqtroamZravebis zusti gaCerebis sqemebSi ukon- romlebic gamoiyeneba 440v Zabvamde mudmivi denisa da
taqto gadamwodebi SeiZleba gamoyenebuli iqnes 500 v Zabvamde cvladi denis Zravebis Zalovani wre-
rogorc dabal siCqareze gadasvlisas, aseve gaCereb- debis komutaciisaTvis. Kkonstruqciis mixedviT isi-
is brZanebis gasacemad. ni iyofian: muSta,dolur, brtyel da magnitur kon-
yvelaze ufro gavrcelebulia Semdegi ti pis ukon- trolerebad.
taqto gadamwodebi: induqciuri, generatoruli, mag- cvladi denis Zabvebis marTvisaTvis gamoiyeneba
nitogerkonuli da fotoeleqtronuli. Aam gadam- ККТ-61; ККТ-61А; ККТ-62; ККТ-101; ККТ-102 ti pis kon-
wodebs ar aqvT meqanikuri kontaqti sakontroleben trolerebi, romelTac gaaCniaT meqanizmis moZraobis
moZrav obieqtTan. orive mxares simetriuli kontaqtebi 380 v nominalur
induqciuri gadamwodebis muSaobis princi pi Zabvaze.
dafuZnebulia feromagniturgulariani koWis indu- mudmivi denis Zravebis marTvisaTvis gamoiyeneba
qciur winaRobis cvlilebaze magnitur wredSi sa- ККП-101 da ККП-102 ti pis kontrolerebi 440 v Zabvam-
haero RreCos cvlilebis dros. Mmeqanizmis mdgomar- de. maT gaaCniaT 12 Zalovan kontaqtebamde da saxe-
eobis kontrolisaTvis gamoiyeneba ИКВ-22 ti pis in- a) b)
duqciuri gadamwodi, metalurgiul saamqroebSi ИД-5,
liTonsaWrel qarxnebSi gamoiyeneba mcire gabari-
tiani БСП ti pis sagzao gadamrTveli logikuri el-
ementiT an БРП ti pis eleqtruli releTi.
liTonsaWreli Carxebis avtomatizaciisaTvis gam-
oiyeneba maRali sizustis?ВКБati pis gadamwodebi.
generatoruli gadamwodebis gamoyenebis SemTx-
vevaSi sakontrolo sididis cvlileba gardaiqmneba d)
g)
gamosasvlelze e.m.Z-is cvlilebad. aseT gadamwodeb-
Si gamosasvleli sididis cvlilebisTvis ar moiTx-
oveba calke kvebis wyaro. Ggeneratoruli gadamwodebi
xasiaTdebian maRali sizustiTa da kompaqturobiT.
gansakuTrebiT kargad muSaoben КВД-6М; КВД-25; КВП-8
da КВП-16 seriis gadamwodebi.
v) kontrolerebi kontrolerebi warmoadgenen
mravalwredian eleqtrul aparatebs xelis amZraviT, nax. 4.8. magnituri amamuSaveblebi

178 179
luris nulovani mdebareobidan TiToeul mxares 6
poziciamde. TiToeul pozicias gaaCnia fiqsacia.
ufro metad gamoiyeneba magnituri kontrolere-
bi, romlebic Sedgebian komandokontrolerebisa-
gan da kontaqtorebisagan. Kkomandokontroleri
kontaqtebis daxmarebiT CarTavs an gamorTavs Zabvas
kontaqtoris koWaze, romelic Tavisi Zalovani kon-
taqtiT CarTavs an gamorTavs eleqtroZravas. Ees N a) b)
nax. 4.9. kontaqtorebi
saSualebas iZleva avamaRloT avtomatizaciis xarisxi
nax. 4.8 a,b –ze warmodgenilia KNL seriis magni-
eleqtroamZravis moZravi meqanizmebis marTvis siste-
turi amamuSaveblebi. maT gaaCniaT marTvis sxvadasxva
mebSi.
varianti, rogorc distanciuri, aseve adgilobrivi.
4.3. distanciuri marTvis Zalovani aparatebi Nnax. 4.8. g-ze warmodgenilia ПМА-300 seriis, xolo
nax.4.8.d-ze ?ПМЕ-200 seriis magnituri amamuSaveble-
a ) magnituri amamuSaveblebi mokledSerTul-
bi. Ees magnituri amamuSaveblebi gamoiyenebian sta-
rotoriani asinqronuli eleqtroZravebis amuSaveb-
cionalur danadgarebSi samfaza asinqronuli Zrave-
is, gaCerebis, reversirebisa da dacvisaTvis distanci-
bis distanciuri amuSavebisaTvis uSualod qselTan
uri marTvis ZiriTadi eleqtruli aparatebia. isini
CarTvis, gaCerebisa da reversirebisaTvis.
Seicaven kontaqtorebs, romlebic axorcieleben Zalo-
b ) eleqtromagnituri kontaqtorebi warmoad-
vani eleqtrul wredebis komutacias nominaluri da
genen distanciuri moqmedeebis aparatebs, romelTa
gadatvirTvis denebis dros; marTvis Rilakebs; Tbur
daniSnulebaa Zalovani eleqtruli wredebis komuta-
releebs, romlebic icaven Zravebs gadatvirTvisagan
cia. Kkontaqtorebis CarTva-gamorTva xdeba eleqtro-
umetesad gavrcelebulia amamuSaveblebi, romel-
magnituri amZravis daxmarebiT. igi Sedgeba ZiriTadi
Ta Zalovani wredis komutacia xdeba eleqtromagni-
kvanZebisagan: mTavari kontaqtebi, rkalmqrobi sisteme-
turi amZraviT.
bi, eleqtromagnituri sistemebi, damxmare kontaqtebi.
dRevandel pirobebSi bazarze warmodgenilia
mTavari kontaqtebi axorcieleben Zalovani
rogorc rusuli, aseve evropuli firmebis mier war-
wredis CarTva- gamorTvas, isini gaTvlili unda iyos
moebuli magnituri amamuSaveblebi 690v muSa Zabvamde
nominaluri denis xangrZliv gatarebaze da CarTva-
da 250 a denis Zalamde.
gamorTvis did ricxvze.
Nnax. 4.8-ze warmodgenilia sxvadasxva seriis mag-
rkalmqrobi sistemebi uzrunvelyofen mTavari
nituri amamuSaveblebi.
kontaqtebis gaTiSvis dros wrmodgenili eleqtru-

180 181
li rkalis Caqrobas. rkalmqrobi sistemebis konstru- magnituri da kontaqturi sistemis regulireba, den-
qcia ganisazRvreba mTavari wredis denis saxeobiTa gamtari nawilebis izolaciis winaRobis Semowmeba.
da kontaqtoris muSaobis reJimiT. MmTavari kontaqtebis mdgomareoba. kontaqturi
K k o n t aq t o r i s e l e q t r o m ag n i t u r i s i s t e m a sistema warmoadgens magnituri amamuSaveblebisa da
uzrunvelyofs kontaqtoris distanciur marTvas. kontaqtorebis ZiriTad nawils, amitom maTi mdgomar-
Eeleqtromagnituri sistema Sedgeba gularas, Ruzis, eobis Semowmebisas unda gamoCenil iqnes gansakuTre-
koWisa da samagri detalebisagan. buli yuradReba. Semowmebis dros mowmdeba yvela
Ddamxmare kontaqtebi awarmoeben gadarTvebs detalis: aramagnituri safenis, mokled SerTuli xviis,
kontaqtoris marTvis blokirebasa da signalizaciis rkalmqrobi kameris, damWeri WanWikebisa da qanCebis,
wredebSi. isini gaTvlilia ara umetes 20a denis xan- sayelurebis arseboba
grZliv gatarebaze da araumetes 5a denis gamorTvaze. kontaqtebi unda irTvebodes erTdroulad. ara-
Kkontaqtebi sruldeba rogorc nC, ise nR saxiT. erTdrouloba SeiZleba aRmoifxvras mTavari kon-
kontaqtorebi daniSnulebis mixedviT gvxvdeba taqtebis Rilakze caluRis (“OIIOO” ) gadaWeriT.
mudmivi da cvladi denis, ukanasknel xanebSi didi CarTul mdgomareobaSi kontaqtebi erTmaneTs unda
gamoyeneba aqvT vakuumur kontaqtorebs. exebodnen qveda nawilebiT . kontaqtebis mTel si-
nax. 4.9-ze warmodgenilia ori ti pis kontaqtori. grZeze ar unda gadiodes sinaTlis sxivi. Kkontaqte-
nax. 4.9, a-ze warmodgenilia КТ-7100 У seriis kon- bis zrdapirze metalis wveTebis arseboba zrdis
taqtori, romlis nominaluri denia 125 a, nominaluri kontaqtis winaRobas 10 da metjer, amitom aseTi wveT-
Zabva 630 v, xolo koWa SeiZleba gaTvlili iyos 36, 127, ebis SemCnevis SemTxvevaSi isini unda movaciloT
220, 380, 440, 500 da 600 v cvlad Zabvaze. qlibiT. Kkontaqtebis zedapiris zumfaris qaRaldiT
Nnax. 4.9, b-ze Zabvaze warmodgenilia КВ 1 seriis gawmenda da gapoxva akrZalulia. CarTuli kontaqte-
vakuumuri kontaqtori, romelic warmoebis mier ga- bis Semowmeba unda moxdes mikroommetriT.
moSvebulia 160, 250,400a denze da1140 v Zabvamde. Mmagnituri sistemebis mdgomareobis Semow-
KkoWa gaTvlili SeiZleba iyos 24, 36, 75, 110, 220v mebisas pirvel rigSi xelis dawoliT mowmdeba
mudmiv da 127, 220, 380v cvlad Zabvaze. kontaqtoris svlis simsubuqe. Mmagnituri sistemis
g) magnituri amamuSaveblebisa da kontaqtore- svla unda iyos mdore biZgebisa da CaWeqvis gareSe.
bis diagnostika. cvladi denis kontaqtoris koWaSi denis gavlis dros
magnitur amamuSaveblebs da kontaqtorebs amowme- unda ismodes susti xmauri. Zlieri guguni miuTiTebs
ben Semdegi programis mixedviT: gare daTvaliereba, Ruzis an gularis araswor damagrebaze, mokledSerTu-
li xviis dazianebaze an eleqtromagnitur gularasTan

182 183
aramWidro mibjenaze. Ggugunis SemcirebisaTvis qis aramagnituri safenis gamoyeneba an sahaero RreCos
saWiroa: 1. Ruzisa da gularas damWeri xraxnis daW- arseboba.
era; 2. Aan dazianebuli mokledSerTuli xviis gamocv- CarTvis dros ar xdeba amamuSaveblis TviT-
la; amamuSaveblis eleqtromagnituri sistemis orive blokireba. Aam dros saWiroa Semowmdes amamuSaveb-
naxevris Sexebis zedapirebis gasufTaveba da morgeb- lis mablokirebeli kontaqtebis mdgomareoba. Kkon-
is sizustis Semowmeba. taqtebi CarTul mdgomareobaSi mWidrod unda iyos
Ruzasa da gularas Soris Sexebis sizustis Semow- mibjenili erTmaneTs da unda irTvebodnen mTavar
mebisaTvis maT Soris unda davdoT qaRaldis TeTri kontaqtebTan erTad. Bblok-kontaqtebis RreCoebi ar
furceli da xeliT davawveT kontaqtors, an ama- unda aRematebodes dasaSveb mniSvnelobebs. saWiroa
muSavebels . Sexebis zedapiri unda iyos magnitogam- CavataroT amamuSaveblis blok-kontaqtebis regulire-
taris ganivkveTis aranakleb 70%. ba. Tu blok-kontaqtebis Cavardna 2mm-ze naklebia, ma-
mcire Sexebis zedapiris dros es defeqti SeiZle- Sin blok-kontaqtebi unda Seicvalos.
ba gamoswordes gularisa da Ruzis swori dayenebiT. Kkontaqtorebis da magnituri amamuSaveblebis
Tu RreCo didia, maSin saWiroa magnituri sistemis dengamtari nawilebis izolaciis winaRoba mowmdeba
furclovani foladis gaswvriv zedapiris gaxexva. megaommetriT 500 an 1000 v Zabvaze. koWis izolaciis
Ggarda amisa gansakuTrebiT sapasuxismgeblo kon- winaRoba ar unda iyos 0.5 momze naklebi.
taqtorebsa da magnitur amamuSaveblebSi gansazRvraven
mTavari kontaqtebis sawyis da saboloo dawolis 4.4.Ddacvis Zalovani aparatebi
Zalas. sawyisi dawolis Zala iqmneba kontaqtebis Ddacvis aparatebis daniSnulebaa avtomaturad am-
Sexebis momentSi sakontrolo zambaris mier. igi ax- orTos dasacavi eleqtruli wredi muSaobis aranor-
asiaTebs zambaris drekadobas. Ddawolis saboloo maluri reJimis dros.
Zala axasiaTebs mTlianad CarTul kontaqtoris dros Ddacvis aparatebs miekuTvneba: dnobadi mcveli,
kontaqtebis dawolas. Ddawolis sawyisi da saboloo avtomaturi amomrTveli, denisa da Tburi releebi.
Zalebi ganisazRvreba dinamometris daxmarebiT a)Ddnobadi mcveli es aris eleqtruli aparati,
Ruzis miwebeba gularasTan. Ruzis miwebeba romelic icavs eleqtrodanadgars gadatvirTvisa da
gularasTan xdeba aramagnituri safenis ar arsebo- mokled SerTvis denebisagan denis gansazRvruli
bisa an misi arasakmarisi sisqis gamo, amamuSavebeli mniSvnelobis gadaWarbebis SemTxvevaSi specialurad
SeiZleba ar gamoirTos koWidan Zabvis mTliani mox- amisaTvis gaTvaliswinebuli dengamtari nawilis gaw-
snis SemTxvevaSic ki. Aam dros saWiroa sakmarisi sis- yvetis gziT.

184 185
xangrZlivi eqspluataciis pirobebSi mcvelebi 0.4.kv sahaero xazebis datvirTvis dnobadi mceveleb-
icvlian Tavis maxasiaTeblebs – “Zveldebian”. Aamit- is gamoyenebisas, eleqtrodanadgaris mowyobis weseb-
om saWiroa isini periodulad SevcvaloT axliT. is Tanaxmad, isini arCeul unda iqnas mokled SerTvis
Mmcvelebis momsaxureoba daiyvaneba kontaqturi denebis mniSvnelobaze 3-jer naklebi sididis.
SeerTebebis mdgomareobis Semowmebamde da gadamw- Bb) avtomaturi amomrTvelebi. avtomaturi amom-
vari mcvelebis saTadarigo qarxnuli wesiT damzade- rTvelebis daniSnulebaa daicvas eleqtruli wrede-
buli mcvelebiT Secvlamde. bi gadatvirTvisa da mokled SerTvis denebisagan.
praqtikaSi xSirad dnobad mcvelebs cvlian Aaseve SeiZleba gamoyenebul iqnes ubnebis operatiu-
spilenZis sadeniT, romelsac amagreben masris gare li marTvis gansaxorcieleblad. gadatvirTvisagan
zedapirze, rac yovlad dauSvebelia. sadenis gada- dacva xorcieldeba Tburi an eleqtronuli mowyo-
wvis SemTxvevaSi SeiZleba gaCndes xanZari an daTva- bilobiT, xolo mokled SerTvis denebisagan dacva
lierebis dros SeiZleba miviRoT Tvalis travma an xorcieldeba eleqtromagnituri an eleqtronuli
xelis damwvroba. gamTiSebiT.
Mmcvelebis Secvlis dros unda davicvaT usafrTx- avtomaturi amomrTvelebis Tanamedrove Taobas
oebis wesebi. Mmcveli unda Seicvalos moxsnili Zab- miekuTvneba nax. 4.11-ze mocemuli ВА-47-29 seriis amom-
vis dros. Tu Zabvis moxsna SeuZlebelia, maSin mcveleb- rTvelebi.
is Secvla unda moxdes dieleqtruli xelTaTmanebis Eeleqtrul wredebSi gadatvirTvisa da mokled
an marwuxebis saSualebiT. SerTvis denebisagan dasacavad, mokledSerTul ro-
ПН2 ti pis (nax. 4.10) dnobad mcvels usafrTxo toriani asinqronuli Zravebis, gaSvebis, gaCerebisa
momsaxurebisaTvis gaaCnia Т-sebri gamonaSveri, rom- da datvirTvis, agreTve 380 volt Zabvamde eleqtrul
liTac specialuri saxeluris wredebSi normalur reJimSi komutaciisaTvis zemoTx-
gamoyenebiT advilad gamov- senebulis garda farTod gamoiyeneba sxvadasxva seriis
iRebT kontaqtebidan.
dnobadi mcvelis gamoy-
enebas gaaCnia mniSvnelovani
dadebiTi Tviseba, kerZod, rome-
lime ubnis dazianebis SemTx-
vevaSi gamrTavs mxolod am
nax.4.10. ПН2 ti pis ubans da danarCeni darCeba
dnobadi mcveli muSaobaSi. nax. 4.11.? ВА-47-29 seriis avtomaturi amorTveli

186 187
a) b)
nax. 4.12. a) АЕ-2040iseriis samfaza avtomaturi
amomrTveli; b)a А63 seriis erTfaza avtomaturi Nnax.4.13. amomrvelis saxeluris mdgomareoba
amomrTveli
avtomaturi amomrTvelebi. MmagaliTisaTvis nax. 4.12- avtomaturi amomrTveli CarTulia (nax. 4.12, a), Tu im-
ze moyvanilia ori maTgani. yofeba qveda (“OFF”) mdgomareobaSi- gamorTulia (nax.
miuxedavad avtomaturi amomrTvelebis ti pebis 4.2, b), xolo Tu imyofeba Sua mdgomareobaSi (nax. 4.12,
mravalricxovnebisa, yvela isini Sesdgebian xuTi Zir- b),maSin es niSnavs,rom imoqmeda dacvam. xelaxali
iTadi nawilisagan, esenia: korpusi, muSa meqanizmi, CarTvisaTvis saWiroa jer saxelurs davawveT Zirs
kontaqtebi da rkalmqrobebi, dacvis elementebi da mdgomareoba “OFF”, xolo Semdeg gadaviyvanoT saxe-
SemaerTebeli klemebi. luri “ON” mdgomareobaSi.
Kkorpusi Camosxmulia polimerul an minaboWko- Kk ontaqtebi d a rk alm qrobebi. moZravi da
vani masalisagan, romelSic Serwymulia cveTamdego- uZravi kontaqtebi qmnian wyvils. amomrTvelis CarT-
ba da maRali eleqtruli simtkice. korpusSi gan- va-gamorTvis dros maTze modis didi datvirTva, ami-
lagebulia amomrTvelis detalebi da rac yvelaze tom kontaqtebis masalebi airCeva Semdegi sami krite-
mTavaria korpusi uzrunvelyofs Zabvis qveS myofi riumidan: minimaluri winaRoba, maqsimaluri cveTam-
detalebs Soris izolacias. degoba da miwebebisadmi maqsimaluri medegoba. Aamit-
muSa meqanizmi uzrunvelyofs CarTvasa da gam- om kontaqtebis meqanizmi damuSavebulia CarTvisa da
orTvas saxeluris saSualebiT. “ON” mdgomareobidan gamorTvis adgilebis dayofiT. CarTvis adgili Sei-
“OFF” mdgomareobaSi an (nax. 4.13, a) piriqiT. cavs didi raodenobiT vercxls, xolo gamorTvis
muSa meqanizmi dacvis meqanizmisagan damoukidebe- (rkalis warmoqmnis) adgili-volframs. (nax. 4.14).
lia anu saxeluris “ON” mdgomareobaSi daWera xels Mmokled SerTvis denebis gaTiSvis dros war-
ver SeuSlis dacvis amoqmedebas. Tu amomrTvelis moiqmneba saWiroeba gavfantoT rkalisa da gamoyo-
saxeluri imyofeba zeda (“ON”) mdgomareobaSi, maSin fili siTbos saxiT aRZruli energiis didi raodeno-

188 189
gadatvirTvis SemTxvevaSi arsebobs gaTiSvis ori
meTodi: bimetaluri da hidravlikuri. Bbimetaluri
meTodis gamoyenebis dros wreds TiSavs ori sxvada-
sxva gvaris metalisagan Sedgenili bimetaluri ele-
menti. Ddidi denebis gavlis dros bimetaluri elemen-
Nnax. 4.14. ormagi moqmedeba kontaqtebi: ti moiRuneba imdenad, rom imoqmedebs gamTiSav fir-
a) CarTva; b) gamorTva fitaze. Ees elementi aiwyoba mxolod saqarxno pi-
robebSi da ar SeiZleba davarRvioT maTi mTlianoba.
ba. amisaTvis gamoiyeneba rkalmqrobi meseri (nax 4.15),
hidravlikuri meTodi dafuZnebulia solenoid-
romelic Sedgeba specialuri formis, erTmaneTisagan
Si gamavali denis mier gamowveul Zalaze. Nnormalur
izolirebuli foladis firfitisagan. roca kontaqtebi
pirobebSi eleqtromagnitis Zala (nax. 4.16) gawonas-
gaiTiSeba, maSin warmoiqmneba eleqtruli rkali, fir-
worebulia zambaris wnevis ZaliT. gadatvirTvis dros
fitaSi aRiZvreba magnituri veli, romelic rkals
eleqtromagnitis Zala izrdeba, ris gamoc izrdeba
waanacvlebs meserisaken. Eeleqtruli rkali grZeldeba
dawola zambaraze da moZravi rkinis gulari gaTi-
da iSleba mraval mcire rkalad, romelTa temperatu-
Savs muSa meqanizms.
ra ecema meseris firfitebis maRali Tbogamtarobis
mokled SerTvis SemTxvevaSi saWiroa ufro swraf-
gamo da aRar iwvevs haeris ionizacias.
moqmedi dacvis mowyobiloba. Aam mizeziT Termoele-
Ddacvis elementebi. Aam elementebis funqciaa
mentTan erTad gamoiyeneba magnituri gaTiSvis prin-
gadatvirTvis an mokled SerTvis SemTxvevaSi gaTi-
ci pi.
Sos muSa meqanizmi.
mokled SerTvis SemTxvevaSi mokled SerTvis deni
aiZulebs eleqtromagnits miizidos Ruza, romelic

nax. 4.16. hidravlikuri gaTiSvis meTodi:


a) normaluri moqmedebis; b) Senelebuli moqmedebis;
Nnax. 4.15. rkalmqrobi g) myisieri moqmedebis

190 191
xsnis gamTiSvel meqanizms. Ees procesi xdeba Zalian bulia gamovcadoT igi ormagi-sammagi nominaluri
swrafad da Seadgens daaxloebiT 20 mwm denis sididiT yvela polusis erTdrouli datvirTvis
SemaerTebeli klemebis saSualebiT amomrTveli dros. Tu Tburi elementi ar arsebobs , maSin avtoma-
uerTdeba kvebis wyarosa da datvirTvas. Aarsebobs turi amomrTveli uvargisia da Semdgom gamocdas aRar
SeerTebis ramdenime meTodi. MmagaliTad salteebiT, eqvemdebareba. Aavtomaturi amomrTvelebis gamocdis-
WanWikebiT, gasarTebiTa da sxva. aTvis gamouyenebelia sxadasxva ti pis aparatebi. nax.
avtomaturi amomrTvelebis gamocdis dros gasa- 4.17-ze moyvanilia PT-2048-01 ti pis gamosacdeli ko-
zom sidides warmoadgens denis mocemuli sididisas mpleqti, romlis regulirebis diapazonia 10-1000
(romelic aRemateba avtomaturi amomrTvelis nomi- amperi.N
nalur dens) gamorTvis dro.
gamocdis dros avtomaturi amomrTveli unda iyos 4.5. releebi
dayenebuli vertikalurad da gamorTuli qselidan. rele ewodeba mowyobilobas, romelSic gansaz-
Aavtomaturi amomrTvelis TiToeul polusSi Camon- Rvrul sazRvrebSi uwyvetad cvalebadi marTvis (Sesav-
taJebulia Tavisi Tburi elementi, romelic moqmedebs ali) signalis zemoqmedebiT xorcieldeba gamosava-
saerTo momxsnelze. li signalis cvlileba (gadarTva).
rom davrwmundeT yvela Tburi elementis moqmede- releebma farTo gamoyeneba hpoves avtomatikis
bis sisworeSi saWiroa ToToeuli maTgani Sevamow- sistemebSi, radganac maTi daxmarebiT mcire simZlavris
moT calke, radganac TiToeuli amomrTvelis Semow- Sesavali signaliT SeiZleba didi simZlavreebis mar-
mebaze ixarjeba ramdenime saaTi, amitom rekomendire- Tva; logikuri operaciebis Sesruleba, mravalfun-
qciuri sareleo mowyobilobebis Seqmna; eleqtruli
wredis komutacia; sakontrolo parametrebis mocemu-
li donidan gadaxris dafiqsireba; damamaxsovrebe-
li elementebis funqciis Sesruleba da sxva. Uupirve-
lesi gamoyeneba releebma hpoves sareleo dacvisa
avtomatikis mowyobilobebSi.
releebis klasifikacia xdeba sxvadasxva niS-
nebis mixedviT: Sesavali fizikuri sididis, romelzec
isini reagireben; marTvis sistemebSi Sesrulebuli
funqciis, romelsac isini asruleben; konstruqciisa
nax. 4.17. PT-2048-01 ti pis gamosacdeli kompleqti da a.S. fizikuri sididis mixedviT ganasxvaveben

192 193
eleqtrul, meqanikur, Tbur magnitur da a.S. releebs. reles ZiriTadi maxasiaTeblebi ganisazRvreba
amave dros unda aRiniSnos, rom relem SeiZleba rea- Sesavali da gamosavali parametrebs Soris damok-
gireba moaxdinos ara marto konkretuli sididis idebulebiT.
mniSvnelobaze aramed mniSvnelobaTa sxvaobaze ganasxvaveben reles Semdeg ZiriTad maxasiaTeblebs:
(diferencialuri rele); sididis niSanis cvlileba- 1 . reles amuSavebis sidide Xam -warmoadgens
ze (polarizebuli rele) an Sesavali sididis cv- Sesavali sididis parametris mniSvnelobas, romlis
lilebis siCqareze. drosac rele CairTveba, amuSavebis sidides, romelzec
reles mowyobiloba. Cveulebriv rele Sedgeba daregulirebulia rele, ewodeba dayeneba (“ONOAAEA”)
sami ZiriTadi funqcionaluri elementisagan: mimRe- 2 . reles amuSavebis simZlavre Pam-minimaluri
bi, Sualeduri da Semsrulebeli. mimRebi (pirvela- simZlavre, romelic saWiroa miviyvanoT mimReb orga-
di) elementi miiRebs sakontrolo sidides da gardaqm- nosTan mSvidi mdgomareobidan muSa mdgomareobaSi
nis mas sxva fizikur sidided. Sualeduri elementi gadasayvanad.
Seadarebs am sididis mniSvnelobas mocemul mniS- 3 . reles mmarTveli simZlavre P mmarT- romel-
vnelobas da misi gadaWarbebis SemTxvevaSi gadascems ic marTavs reles makomutirebel organoebs gadarT-
zemoqmedebisaTvis Semsrulebel elements. Semsrule- vis procesSi. marTvis simZlavris mixedviT ganasx-
beli elementi axorcielebs zemoqmedebas reles an vaveben mcire (25vt-mde), saSualo (100vt-mde), da didi
Zravas wredSi. simZlavris (100vt zemoT) releebs es ukanaskneli
Semsrulebeli elementis mixedviT releebi iyo- miekuTvneba Zalovan releebs (kontaqtorebs).
fa kontaqtur da ukontaqto releebad. 4 . reles amuSavebis dro tam-es aris drois Su-
Kkontaqturi rele zemoqmedebs Zravas wredze aledi reles Sesavalze Xam signalis miwodebidan
eleqtruli kontaqtebis daxmarebiT. Kkontaqtebis marTvis wredze zemoqmedebamde. amuSavebis drois
Caketili an gaxsnili sistema saSualebas iZleva mixedviT ganasxvaveben normalur, swrafmoqmed, Senele-
uzrunvelyoT gamosasvleli wredis Caketva an mTliani bul da drois releebs.
meqanikuri gaxsna. CarTvis xerxis mixedviT releebi iyofian: pirve-
Uukontaqto rele zemoqmedebs marTvis wredze lad da meoreul releebad. P
eleqtruli wredis gamosasvleli parametrebis (win- pirveladi rele uSualod aris CarTuli dasa-
aRoba, induqciuroba, tevadoba) mkveTri (naxtomise- cav elementTan. Aam releebis mTavari Rirsebaa is
buri) an Zabvis (denis) sididis cvlilebis gziT. rom maTi CarTvisTvis ar moiTxoveba sazomi trans-
formatorebi, operatiuli denis wyaro da sakontro-
lo kabelebi.

194 195
Mmeoreuli rele CairTveba denis an Zabvis sa- vis sqemebSi. Eeleqtromagnituri releebi iyofa mud-
zom transformatoris gavliT. Uupiratesi gamoyeneba mivi da cvladi denis releebad, mudmivi denis releebi
hpova meoreulma releebma sareleo dacvis teqnikaSi. Tavis mxriv iyofa neitralur da polarizebul relee-
Aam releebis Rirsebad miiCneva is rom: izolirebu- bad. Nneitraluri rele erTnairad reagirebs mudmiv
lia maRali Zabvisagan, ganlagebulia momsaxureobi- denze orive mimarTulebiT, xolo polarizebuli rele
saTvis mosaxerxebel adgilas; sruldeba standart- reagirebs marTveli signalis polarobaze.
ul 5 (1)a densa da 100v Zabvaze,miuxedavad dasacavi Eeleqtromagnituri reles moqmedebis princi pi
wredis Zabvisa da denis sididisa. dafuZnebulia eleqtromagnituri Zalebis gamoyeneba-
S e s r u l e b i s m i x e d v i T r e l e e bi i y o f a : ze, romlebic aRiZvrebian metalur gularaSi masze
eleqtromeqanikuri an induqciuri_moZravi ele- Camocmul koWaSi gamavali denis dros.
ment ebiT d a s t at i k u r i - uZravi e leme ntebiT reles detalebi damontaJebulia fuZeze da dax-
(eleqtronuli, mikroprocesoruli). urulia saxuraviT, eleqtromagnitis gularis Tavze
D d a n i S n u l e b i s m i x e d v i T r e l e e bi i y o fa: dayenebulia Ruza (firfita) erTi an ramdenime kon-
eleqtromagnituri, sazomi. Ddenis, Zabvis, drois, siC- taqtiT. am kontaqtebis mopirdapire mxares moTavse-
qaris, foto, winaRobebis gerkonuli da sxva. bulia uZravi kontaqtebis Sesabamisi wyvili. sawyis
a ) eleqtromagnituri rele (nax. 4.18) warmoad- mdgomareobaSi Ruza daWerilia zambariT.
gens distanciuri marTvis eleqtrul aparats, rom- gavecnoT nax. 4.19-ze moyvanili mudmivi denis re-
lis daniSnulebaa eleqtruli zemoqmedebis mocemu- les muSaobas. K CamrTvelis CarTvis Semdeg eleqtro-
li mniSvnelobis dros
ganaxorcielos marTvis
wredebSi naxtomiseburi
cvlileba. Tavis moqmede-
bis princi pis simartiv-
isa da maRali saimedoo-
bis gamo eleqtromagni-
turma releebma farTo
gamoyeneba hpoves avtoma-
tikis sistemebsa da el-
nax. 4.18. eleqtromagnituri eqtrodanadgarebis dac-
reles saerTo xedi nax. 4.19. eleqtromagnituri reles sqema

196 197
kveba miewodeba koWas 1 da masSi gaivlis deni, ris
Sedegadac metalur gularaSi 2 aRiZvrebian eleqtro-
magnituri Zalebi da miizidaven Ruzas 3, romelic
daZlevs zambaris 4 drekadobis Zalas da CarTavs
moZrav 5 da uZrav 6 kontaqtebs ris Sedegadac winaR-
obaSi 7 gaivlis cvladi (~  ”) deni.
CamrTvelis gaTiSvis Semdeg zambara daabrunebs
Ruzas sawyiss mdgomareobaSi da 5 da 6 kontaqtebi a) b)
gaiTiSeba, ris gamoc kveba Seuwydeba winaRobas 7. nax. 4.20. denis releebi
naperwklianobis Tavidan acilebis mizniT kon- Ddenis releebi SeiZleba iyos: pirveladi, romel-
taqtorebTan paralelurad rTaven kondensators. sa- ic CamontaJebulia amomrTvelis amZravSi; meoreuli,
marTavi wredi eleqtrulad aranairad ar aris dakav- romelic CarTulia denis transformatorebis gav-
Sirebuli marTvel wredTan. Uufro metic samarTav liT; eleqtromagnituri; induqciuri; Tburi; difer-
wredSi gamavali deni SeiZleba bevrad aRematebodes encialuri; integralur mikrosqemebze; denis uku-
marTvel wredSi gamavals. Ee.i. am SemTxvevaSi rele Tanmimdevrobis rele-filtri.
arsebiTad asrulebs eleqtrul wredSi denis, Zabvis nax. 4.20, a-ze naCvenebia PЭB-830 ti pis kontrolis
da simZlavris gamaZliereblis funqcias. rele. romelic gamoiyeneba minimaluri denis reled,
cvladi denis releebi muSaobs koWaze gansazRvru- mudmivi denis wredSi. igi mzaddeba nominalur den-
li sixSiris Zabvis miwodebis dros, aseTi releebis ze 1.6-630 amperis farglebSi, xolo nax. 4.20, b-ze
konstruqcia msgavsia mudmivi denis releebis kon- naCvenebia PT-81...PT-86 ti pis maqsimaluri denis rele,
struqciebis. Aam SemTxvevaSi gulara da Ruza mzad- romelic gamoiyeneba eleqtruli
deba eleqtroteqnikuri foladis furclebisagan, manqanebis, transformatorebis, gad-
raTa Semcirdes danakargebi histerezisze da griga- amcemi xazebis datvirTvis, gada-
lur denebze. tvirTvisa da mokled SerTvis
b) denis rele. Ddenis rele iseTi relea, rom- dros. PT-81 da PT-82 ti pis relee-
lis mimRebi organo reagirebs denis cvlilebaze. bi moqmedeben myisierad mokled
mimRebi organo aris aparatis nawili, romelic uSu- SerTvis dros da drois day-
alod iRebs relesTan moyvanili eleqtruli sidi- ovnebiT gadatvirTvis dros; PT-85
dis cvlilebas da awarmoebs Sesabamis cvlilebas da PT-86 muSaoben cvlad operati-
nax. 4.21. Zabvis
reles danarCen organoebSi. rele

198 199
ul de nze da gaaCniaT movaxdinoT sakontrolo kvan-
agreTve Camketi sasignalo Zis daTvaliereba da Secvla
kontaqti. adgilze, reles gaxsnis gareSe.
g) Zabvis releebi. re- dayenebis regulirebis
agireben Zabvis cvlileba- xraxni gamoyvanilia reles
ze da denis releebis ms- korpusis saxuravze, ris gamoc
gavsad isini aris pirvela- dayeneba SeiZleba varegu-
di, meoreuli, eleqtromag- liroT reles gaxsnis gareSe.
nituri, mikrosqemebze da nax. 4.23 drois rele am reles zomebi saSuale-
Zabvis rele-filtri. Nnax. ВЛ-4U bas iZleva yovelgvari gada-
4.21. naCvenebia PH-55 ti pis
nax. 4.22. РГТ-50 ti pis keTebis gareSe SevcvaloT eqspluataciaSi myofi sxva
transformatoris bazuri Z abv is r e le , r om e li c
dacvis rele muSaobs Zabvebs Soris ti pis releebi.
e) drois releebi emsaxurebian dacvis moqmede-
Zvris kuTxeze 200-400 Soris.
bis Senelebas. Nnax. 4.23-ze warmodgenilia ВЛ-4U ti-
aRniSnuli rele gamoiyeneba avtomaturi ganmeorebi-
pis rele, romlis daniSnulebaa winaswar gansazRvru-
Ti CarTvis sqemebSi ormxrivi kvebis xazebSi. rele
li drois dayovnebiT eleqtruli wredebis komuta-
akontrolebs xazebze Zabvis arsebobas da Zvris kuTxes
cia. igi gamoiyeneba avtomatikis sqemebSi. Nnax. 4.24-ze
xazebisa da qvesadguris salteebis Zabvebis veqtorebs
warmodgenilia УT1-Pic ti pis orarxiani realuri
Soris.
drois universaluri taim-
d) maCvenebeli releebi. Aam releebs sxvagvar-
eri. Mmisi daniSnulebaa
ad sasignalo releebs uwodeben. isini emsaxurebian
drois mocemul momentSi
rogorc TviT reles, aseve sxva meoreuli aparatebis
Sesrulebuli meqanizmebis
moqmedebis registracias. Nnax. 4.22-ze warmodgenilia
avtomaturi CarTva-gamorT-
РГТ-50 ti pis transformatoris gazuri dacvis rele.
va da gamoiyeneba ganaTebis
romelsac gaaCnia martivi da saimedo konstruqcia
marTvisaTvis quCaSi. saTbu-
da moxerxebulia eqspluataciaSi. am reles sasigna-
rebsa da inkubatorebSi,
lo kontaqtebi Caiketeba zeTis donis dawevis dros.
agreTve teqnologiur pro-
masSi gamoyenebulia maRali eleqtruli simtkicis
cesebSi, sadac danadgaris
gerkonebi. reles konstruqcia iZleva saSualebas Nnax. 4.24. УT1-PiCti pis
CarTva-gamorTva dakavSire-
universaluri taimeri

200 201
bulia kalendarul TariR- a) b) g)
Tan an dRe-Ramur drosTan.
v) Sualeduri relee-
bi emsaxurebian releuri
dacvis elementebs Soris
urTierTkavSiris ganxor- nax. 4.25. Sualeduri
cielebas. Mmisi daniSnule- releebi
nax. 4.26. fotoreleebi: a) Z7-LMS; b) ФР-1М1 da
baa sxva reledan miRebuli signalebis gamravleba, am g) ФР-7М ti pis
signalebis gaZliereba da brZanebis gadacema sxva
aparatebze. Nnax. 4.25-ze warmodgenilia РП21М-В ti- v) simZlavris rele reagirebs mokled SerTvis
pis Sualeduri rele, romelic gamoiyeneba mudmivi simZlavris gadinebis mimarTulebaze
denis 220v Zabvamde da 50 hc sixSiris cvladi denis l) sixSiris rele reagirebs eleqtrul ele-
380 v Zabvamde wredebSi. mentebze Zabvis sixSiris cvlilebaze.
z ) T bur i r e le e bis daniSnulebaa mokled m) cifruli rele warmoadgens mravalfunqci-
SerTul rotoriani samfaza asinqronuli Zravebis ur cifrul mowyobilobas, romelic erTdroulad
dacva xangrZlivi gadatvirTvisagan agreTve erTi fazis asrulebs denis, Zabvis, simZlavris da sxva releebis
gawyvetis dros warmoqmnili gadatvirTvisagan. funqciebs
T) sazomi releebi. Aam ti pis releebisaTvis n) foto reles daniSnulebaa ganaTebis CarTva-
damaxasiaTebelia sayrdeni elementis arseboba zam- gamorTva dRis cvlilebis intesivnobis cvlilebiT.
baris, stabiluri Zabvis, denis wyarosa da sxvaTa sax- mgrZnobiarobis farTo diapazonSi cvlileba iZleva
iT. sayrdeni elementebi Sedian reles kompleqtacia- saSualebas gamoyenebul iqnes quCebSi, vitrinebis,
Si da awarmoeben raime fizikuri sididis winaswar Suqreklamebis ganaTebisaTvis. Nnax.4.26-ze warmodge-
dadgenili mniSvnelobas (e.w. dayenebas), romelTanac nilia sxvadasxva ti pis fotoreleebi.
Sedardeba sakontrolo sidide. sazomi rele xasiaT- ФР-7М ti pis fotorele garda zemoTaRniSnulisa
deba maRali mgrZnobiarobiTa da gaaCnia maRali koe- damatebiT gamoiyeneba samrewvelo avtomatikis mowy-
ficienti. obilobebSi, misi gadamwodis gatana SeiZleba 50m man-
i) winaRobis rele reagirebas axdens Zabvisa da Zilze.
denis fardobaze o) gerkonebi da gerkonuli releebi. Eeleqtro-
magnituri reles naklebad saimedo kvanZad iTvleba
kontaqturi sistema, arsebiT naklad iTvleba agreTve

202 203
moxaxune detalebis arseboba, romelTa cveTas mivya- mcire gardamavali winaRobis Sesaqmnelad kon-
varT reles muSaunarianobis daqveiTebamde. CamoTv- taqtebis zedapirebi dafarulia Zvirfasi liTonebiT:
lilma uaryofiTma mxareebma saWiro gaxada germetu- oqroTi, radiumiT, paladiumiT an vercxliT.
li, magniturad marTvadi kontaqtebis Seqmna, romel- gerkonul releebSi gragnilSi denis gaTiSvis
sac gerkonebi ewodeba Semdeg eleqtromagnitis Zala qreba da drekadobis
gerkonebis moqmedebis princi pi dafuZnebulia Zalis moqmedebiT kontaqtebi gaiTiSeba.
magnitur velSi feromagnitur releebs Soris aRZrul umartivesi gerkonuli rele Camketi kontaqtebiT
urTierTqmedebis Zalis gamoyenebaze. es Zalebi iwveven Sedgeba maRali magnituri SeRwevadobis (permaloi)
deformacias da feromagnituri dengamtarebis ele- ori sakontaqto gularisgan, romelebic moTavsebu-
mentebis gadaadgilebas. lia hermetul minis balonSi. Bbaloni avsebulia
magniturad marTuli kontaqti( gerkoni) warmoad- inertuli airiT, rac xels uSlis sakontaqto gu-
gens eleqtrul aparats, romelic magnituri velis larebis daJangvas. minis baloni Cayenebulia mar-
gavleniT Caketavs an gaxsnis eleqtruli wredis kon- Tvis gragnilis SigniT, romelic ikvebeba mudmivi
taqtebs. deniT. gragnilSi denis gatarebisas aRiZvreba magni-
Tanamedrove pirobebSi gerkonebis bazaze Seqm- turi veli, romelic qmnis wredis eleqtromagnitur
nilia gerkonuli releebis, Rilakebis, tumblerebis, Zalas, es Zala gadasZlevs sakontaqto gularebis
gadamrTvelebis,signalebis gamanawileblebis, gadam- drekadobis Zalas da kontaqtebs erTmaneTTan Se-
wodebisa da regulatorebis didi raodenoba. aerTebs. nax. 4.27-ze warmodgenilia gerkonuli rele
da misi Wrili
gerkonebi idealuria miniaturuli eleqtromow-
yobilobebisaTvis. sakomutacio denisa da simZlavris
gazrdisaTvis gerkonul releebs gaaCniaT damatebi-
Ti rkalmqrobi kontaqtebi. aseT releebs gersikone-
bi ewodebaT. warmoebis mier gamoSvebulia 6.3-dan 18
amperamde denis Zalis gersikonebi. Ggersikonebis
daxmarebiT SeiZleba ganxorcieldes 3 kvt-mde sim-
Zlavris asinqronuli Zravebis gaSveba.

nax. 4.27. gerkonuli rele

204 205
4.6. eleqtruli aparatebis koWebi da maTi koWebis gadaxureba iwvevs sadenis aqtiuri winaR-
diagnostika obis gazrdas, gamavali denis Semcirebas da Sesabam-
koWa ewodeba izolirebuli sadenisagan karkasze isad mcirdeba eleqtromagnitis gularis mizidvis
an ukarkasod daxveul gragnils, romelsac gaaCnia Zala, ramac SeiZleba gamoiwvios reles mcdari mocveTa,
gamomyvanebi SesaerTeblad. Kkarkasi mzaddeba muyaos sahaero RreCos gazrda Ruzisa da gularas Soris da
qaRaldisa an plastmasisagan. koWebi, umetesi eleqtru- koWas kidev ufro gadaxureba da gragnilis izolaciis
li aparatebis ZiriTadi Semadgeneli elementia da dawva. Aamitom yuradReba unda mivaqcioT, rom koWebi
emsaxurebian magnituri nakadis Seqmnas, romlebic qmnian ar gadaxurdes gareSe siTbos wyarodan, magaliTad
eleqtromagnitur Zalebs aparatebis asamuSaveblad dayenebuli rezistorebidan
an induqciuri winaRobis Sesaqmnelad, Tu koWa war- koWis maRali temperatura SeiZleba ganpirobebu-
moadgens drosels li iyos SenobaSi arsebuli maRali temperaturiT;
a ) koWebis klasifikacia. koWebi iyofa or jg- marTvis karadebSi aparatebis mier gamoyofili maRa-
ufad: 1) denuri, romelic Seicavs didi kveTisa da li temperaturiT; agreTve aparatis xSiri CarTva-gam-
mcire raodenobis xviebs; 2) Zabvis, romelic Seicavs orTviT. maRali temperatura aCqarebs koWas izolaci-
mcire kveTisa da didi raodenobis xviebs. is daZvelebis process. Nnestianobam SeiZleba SeaR-
koWebi gamoiyeneba eleqtromagnitur kontaqtoreb- wios fenebs Soris izolaciaSi, rac iwvevs mokled
Si, magnitur amamuSaveblebSi, releebSi, avtomatur amom- SerTvas da Sesabamisad SeiZleba moxdes gragnilis
rTvelebSi, eleqtrul muxruWebSi, eleqtrosazom xviis gawyveta an koWas garkveuli nawilis daSunteba.
xelsawyoebSi.droselebis saxiT luminescenciuri na- dabali temperaturis dros nesti SeiZleba gaiyi-
Turebis gamSveb-maregulirebel aparatebSi da avtoma- nos koWaSi da koWa gamovides mwyobridan. koWaze
tikisa da radioteqnikis aparatebis kvebis blokebSi. gavlenas axdens agreTve meqanikuri zemoqmedebebi,
erTi da igive zomis koWebi SeiZleba damzadebu- vibraciisa da ryevis saxiT.
li iqnes sxvadasxva Zabvebze, cvlad – 36; 110; 220; 380 zemoTganxilul zemoqmedebebis gamo koWaSi Sei-
da 669 v Zabvaze. mudmiv – 6; 12; 24; 36; 48; 60; 110; 220; 440 Zleba dairRves denis wredi xviis gawyvetis, gamomyvani
v Zabvaze. amitom axali aparatebis koWebi unda Semow- momWerebis daJangvis, gamomyvanebis gawyvetis, xviaTa naw-
mdes Sesabamis Zabvaze, razec isini aris damzadebu- ilis an mTlianad xviis izolaciis dawvis gamo, uka-
li. Tu koWas ar gaaCnia etiketi, maSin unda gavzomoT nasknel SemTxvevaSi amboben rom koWa gadaiwva.
misi winaRoba da SevadaroT igive ti pis aparatis b) koWebis diagnostika koWebis diagnostika
koWas. pirvel rigSi iwyeba maTi daTvalierebiT, radgan
umetes SemTxvevaSi iwvis koWis garegani izolacia.

206 207
Tu garegani izolacia damwvari ar aris da koWa ar amcirebs gragnilis induqciur winaRobas, am SemTx-
muSaobs, maSin unda movaxdinoT koWis xviebis Semow- vevaSi izrdeba deni, ris gamoc SeiZleba koWa gadax-
meba gawyvetaze Zabvis indikatorisa da ommetris sa- urdes da gamovides mwyobridan.
SualebiT.
Zabvis indikatoris gamoyenebis dros vargi- 4.7. rogor movaxdinoT eleqtruli aparatebis
si gragnilis SemTxvevaSi Zabva unda arsebobdes, koWebis gadaxveva erTi saxeobidan meoreze
rogorc gragnilis erT, ise meore boloze. Ees uka- eleqtroaparatebis (rele, amamuSavebeli, kontaq-
naskneli Secdomis Tavidan acilebis mizniT unda tori da sxva) remontis dros zogjer saWiro xdeba
iyos gaTiSuli wredidan. mudmivi denis koWidan cvladi denis koWaze gadasv-
ommetris gamoyenebis dros misi orive bolo la an piriqiT. Aam dros mosaxerxebelia visarge-
unda miuerToT wredidan gamorTuli koWas boloe- bloT martivi formulebiT da ar vawarmooT magni-
bze da vargisianobis SemTxvevaSi ommetri gviCvenebs turi wredis gaangariSeba.
misi pasportiT naCveneb winaRobas; xolo xviebis dauSvaT moiTxoveba mudmivi denis koWidan gada-
damoklebis SemTxvevaSi - nakleb winaRobas. Tu xvie- videT cvladi denis koWaze. Aam SemTxvevaSi unda
bis mokled SerTva xdeba mxolod Zabvis moqmedebis movaxdinoT koWas gadaxveva. Ggadaxvevamde saWiroa:
qveS, maSin ommetrma SeiZleba ar gviCvenos winaRobis 1. gavzomoT koWas omuri winaRoba ( R1 an R2 )
cvlileba. 2. gavzomoT gragnilis sruli winaRoba( Z1 an Z 2 )
g) koWebis Secvla. xviis gawyvetis, mokled ampermetrisa da voltmetris meTodiT cvlad denze,
SerTvis an sxva dazianebis SemTxvevaSi unda moxdes formuliT:
koWebis Secvla.
V
koWebi unda SeirCes arsebuli koWas, Zabvisa da Z omi.
I
gabarituli zomebis mixedviT. KkoWas damagrebis win
unda Semowmdes xom ar exeba eleqtromagnituri 3. daviTvaloT ( W1 an W2 ) xviaTa ricxvebi
moZravi detalebi koWis izolacias; Tu exeba, maSin 4. ganvsazRvroT sadenis diametrebi d1 da d2 , mm.
koWa unda davayenoT ise, rom ar iyos Sexeba an dava- R1 , Z1 , W1 , d1 mniSvnelobebi miekuTvneba mudmivi denis
reguliroT moZravi nawilebis svla da mxolod amis
koWas anu gadaxvevamde, xolo R2 , Z 2 , W2 , d2 miekuTvneba
Semdeg davamagroT koWa.
cvladi denis koWas anu gadaxvevis Semdeg.
yuradReba unda mivaqcioT, rom eleqtromagnitis
gragnilebis gadaxvevis dros saWiroa amper-xvie-
Ruzisa da gularas Sexebis dros maT Soris ar darC-
bis toloba e.i.
es sahaero RreCo, radganac sahaero RreCos arseboba

208 209
Vmudm Vcvladi kontaqtebSi garda “eleqtruli” defeqtebisa (gaw-
I1W1  I 2W2 anu W1  W2 . yveta) arsebobs specifikuri defeqtebic, romlebic
R1 Z2
damokidebulia maT mier Sesrulebul funqciaze. Ppirv-
radganac cvladi denis dros induqciuri winaR-
el rigSi yuradReba unda mieqces im defeqtebs, rom-
oba didia, amitom saWiroa koWis xviaTa ricxvi Sevam-
lebic iwveven kontaqtebis muSa mdgomareobis maxasi-
W1 aTebeli parametrebidan gadaxras da maTi tempera-
ciroT n-jer anu W2  .
n turebis awevas.
amperxviebis SenarCunebisaTvis deni unda gaizar- sakontaqto kvanZebisaTvis damaxasiaTebelia de-
dos n-jer, amitom sadenis diametric unda gaizardos feqtebi, romlebic xels uSlian maTi pirdapiri daniS-
d 2  d1  n . nulebiT gamoyenebas, anu wredis CarTva-gamorTvas.
sruli winaRoba axali koWas xviebis ricxvis Sem- b ) Eeleqtruli aparatebis sakontaqto kvan-
cirebis Semdeg toli iqneba: Zebis Semowmeba. sakontaqto kvanZebis muSaobis
xarisxi pirvel rigSi fasdeba iseTi parametrebiT,
Z1
Z2  rogoricaa RreCo, ganacveTi da kontaqtebis dawola.
n2 .
RreCo ewodeba gaTiSul mdgomareobaSi moZrav da
Tu CavsvamT W2,Z2 mniSvnelobebs gamosaxulebebSi
uZrav kontaqtebs Soris minimalur daSorebas, xolo
miviRebT:
ganacveTi-daSorebas romelzec gadaadgildeba erTi
Vmudm Z1 kontaqti, Tu movaSorebT meores, romelic xels uSlis
Gn Vcvladi

Z2
,
pirvelis gadaadgilebas maTi Sexebis Semdeg. Kkontaqte-
bis ganacveTi SeiZleba gansazRvruli iqnes rogorc
sadac Z1 - gragnilis sruli winaRobaa gadaxvevamde,
kontaqtsaWerebis svlasa da kontaqtis RreCos Soris
sxvaoba. Kkontaqtis konstruqciisa da ti pis mixedviT
4.8. eleqtruli aparatebis kontaqtebi
RreCosa da ganacveTis gansazRvrisaTvis zomaven sxva-
a ) kontaqtebis klasifikacia da maTi defeqte-
dasxva daSorebebs, xolo maTi regulirebisaTvis iy-
bis daxasiaTeba. kontaqtebi warmoadgenen eleqtruli
eneben sxvadasxva saregulirebel elementebs.
wredis elementebs, romlebic realizebulia sakontro-
kontaqtis RreCos dasaSvebi mniSvneloba gan-
lo kvanZebisa da sakontaqto SeerTebebis saxiT.
sazRvrulia konkretul eleqtrul aparatis konstru-
sakontaqto kvanZi sakomutacio aparatebis Ziri-
qciul dokumentaciaSi rkalis saimedo Caqrobis prin-
Tadi nawilia, xolo sakontaqto SeerTeba axorcielebs
ci pidan gamomdinare.
eleqtruli wredis araganrTvad kontaqts.

210 211
taqtebis wamyvani saxeluris maregulirebel xraxns
Soris warmoqmnil RreCos.
MmTavari kontaqtebis ganacveTs akontroleben
kontaqtoris magnituri sistemis Caketili mdgomare-
obis dros. Kkontaqtebis zedapiris cveTis Sedegad
ganacveTi mcirdeba, rac amcirebs kontaqtebis dawo-
las, ris gamoc izrdeba kontaqtebs Soris gardamava-
li winaRoba da kontaqtebi gadaxurdeba.
RreCo da makontrolebeli ganacveTi izomeba
firfitovani salteebiT. RreCos mniSvneloba tolia
kontaqtebs Soris Semavali firfitebis jamuri sis-
qis. Sedegis Sesamowmeblad jer firfitebis nakrebs
nax. 4.28. KT-6000 ti pis kontaqtoris elementebi:
1-sawyisi dawolis Sesamowmeblad qaRaldis zolis Seamcireben erT-erTi yvelaze Txeli sisqis firfitiT.
dayenebis adgili; 2-kontaqtorsa da maregulirebel Tu gazomva sworad aris Sesrulebuli, maSin darCe-
xraxns Soris arsebuli RreCo; 3-kontaqtebis Sexeb- nili firfitebis nakrebi Tavisuflad unda Sevides
is xazi; 4-saboloo dawolis Sesamowmeblad qaRal-
RreCoSi.. amis Semdeg pirvel sawyiss nakrebs dau-
dis zolis dayenebis adgili; 5-kontaqtebs Soris
RreCo gaTiSul mdgomareobaSi; 6-saboloo dawolis mateben erT yvelaze Txeli sisqis firfitas. Aam SemTx-
gansazRvris dros modebuli Zalvis mimarTuleba; vevaSi firfitebis nakrebi ar unda Sevides RreCoSi.
7-modebuli Zalvis mimarTuleba sawyisi dawolis
dros; 8-maregulirebeli elementi (xraxni-qanCis
wyvili), romelic cvlis zambaris SekumSvas; 9-mar-
egulirebeli elementi(xraxni), romelic cvlis kon-
taqtebis ganakveTs; 10-mabruni lartya.

ganacveTs irCeven imgvarad, rom zesadebis maqsi-


malurad dasaSvebi cveTis SemTxvevaSi kontaqtebiT
uzrunvelyofili iqnes wredis saimedo CarTva, rad-
ganac praqtikulad ganacveTis mniSvnelobis gan-
sazRvra SeuZlebelia, amitom amowmeben RreCos, makon-
trolebel ganacveTs da mTavari kontaqtebis mTli-
nax. 4.29. RreCosa (a) da ganacveTis (b) gazomva
anad CarTvis dros kontaqtsaWerisa da moZravi kon- sarqveluri sistemis kontaqtorebSi

212 213
nax. 4.31. sakontaqto SeerTebis winaRobis gazomva
Nnax. 4.30. kontaqtebis dawolis gazomva a) qanCiT SeerTeba; b) SeduRebiT SeerTeba

nax. 4.28-ze naCvenebia KT-6000 ti pis kontaqtoris saboloo Ddawola izomeba im momentSi, roca Caqre-
elementebi. Nnaxazze qanCi 9 warmoadgens maregu- ba neonis naTura n1, romelic mimdevrobiT aris CarTu-
lirebel elements, romelsac SeuZlia Secvalos ga- li kontaqtis wredSi. (nax.4.30, b)
nacveTi mocemuli konstruqciis kontaqtebSi. kon- g) sakontaqto SeerTebebis Semowmeba. WanWike-
taqtebis RreCo regulirdeba Ruzis Tavis RerZis biT sakontaqto SeerTebebis Semowmeba SeiZleba Cava-
garSemo sabjenamde mobrunebiT, rac gvaZlevs saSu- taroT vizualuri dakvirvebiT, romlis drosac yura-
alebas vawarmooT am parametris safexurebrivi reg- dReba unda mieqces WanWikebis raodenobas, zomas, saCe-
ulireba. ri elementebis arsebobas, SemaerTebeli metalebis
sarqveluri sistemis kontaqtorebSi (nax. 4.29) kon- mdgomareobas. gamorTuli Zabvis dros salteebis
taqtebis RreCos maregulirebel elements warmoad- sakontaqto zedapirebis momWeris xarisxi mowmdeba
gens xraxni_qanCis wyvili romelic sqemaze aRniS- maT Soris RreCos gazomviT. sisqiT 0,02-0,03 mm da
nulia 1-iT, Tu SevcvliT qanCis mdgomareobas xraxn- siganiT 10mm ar unda Sevides salteebs Soris RreCo-
ze, maSin Seicvleba daSoreba A, anu RreCo kontaqtebs Si sayeluris parametrebiT SezRuduli zonis iqiT.
Soris. sakontaqto SeerTebis ufro zusti Sefardeba xor-
kontaqtebis ganacveTi B regulirdeba RreCos sv- cieldeba winaRobis koeficientiT (nax. 4.31)
liT da Sesabamisad traversiT 2, romelzec damagre-
RK
bulia moZravi kontaqti. KR   1, 2,

kontaqtebis dawola izomeba dinamometriT.
amasTanave Zalva unda moedos im mimarTulebiT rac sadac RK – aris l sigrZis ubnis winaRoba, romelic
naCvenebia sakomutacio aparatis konkretul doku- Seicavs kontaqtur SeerTebas; RП ? -aris l sigrZis ubnis
mentebSi. (nax.4.30, a) winaRoba, romelic ar Seicavs kontaqtur SeerTebas.

214 215
kontaqtebis gacxelebas gansazRvraven maqsimaluri
datvirTvis periodSi, magram kontaqtebis metalebs,
rogorc cnobilia aqvT mniSvnelovani Tbotevadoba
da Tbogamtaroba. Aamitom kontaqtis defeqtis gan-
sazRvra Znelia.
eqspluataciis procesSi kontaqtebis mdgomareo-
bis ufro zusti Sefaseba SesaZlebelia ara gaxureb-
is aramed: 1) SeerTebis ubanze Zabvis vardnis sidid- Nnax.4.33. sakontaqto SeerTebis winaRobis gan-
sazRvra milivoltmetrisa da ampermetris meTodiT
iT, kontaqtSi denis gavlis dros; 2) gardamavali
winaRobis sididis gazomviT milivolmetris an am- gazomvis meTodi dafuZnebulia Zabvis vardnebis
permetris (an mikroometris) daxmarebiT. Sedarebaze. Ppirvel rigSi zomaven Zabvis vardnas
pirvel SemTxvevaSi gazomvas awarmoeben muSa Zab- ubanze, romelic Seicavs sakontaqto SeerTebas, Sem-
vis qveS sazom Stangaze damagrebuli milivoltme- deg im ubanze, romelic ar Seicavs sakontaqto SeerTe-
tris saSualebiT ise, rogorc naCvenebia nax.4.32-ze, bas. Oorive SemTxvevaSi datvirTvis deni unda iyos
ucvleli.
meore SemTxvevaSi wredis gamorTul da damiwe-
bul ubanze CarTaven xelsawyoebs nax.4.33-ze mocemu-
li sqemiT. xelsawyos kveba xorcieldeba mudmivi denis
wyaroTi.
xelsawyoebis Cvenebebis mixedviT ganisazRvreba
gardamavali winaRoba formuliT:
V
R .
I
eleqtruli kontaqturi SeerTebis winaRobis ga-
zomva xdeba 200 temperaturis dros, Tu gazomva xdeba
gansxvavebul temperaturaze, maSin winaRobis miRebu-
Nnax. 4.32. Zabvis gazomvis dros Stangis Tavis li mniSvneloba daiyvaneba saangariSo (200) temper-
mdgomareoba: Aa) sakontaqto SeerTebaze; b) sadenis
aturaze.
ubanze; 1-sazomi Stangis izolirebuli nawili; 2-
milivoltmetri;3-sazomi Stangis Tavi; 4- sacecebi,
romliTac CarTulia milivoltmetri

216 217
Tavi V. aRricxvis kvanZebis montaJi da
diagnostika
5.1. eleqtruli mricxvelebi, maTi moqmedebis
princi pi da diagnostika
samrewvelo sixSiris cvladi denis wredebSi
daxarjul an gamomuSavebul eleqtro energias aR-
ricxaven eleqtruli energiis mricxvelebiT. dRei-
saTvis gamoyenebulia induqciuri da eleqtronuli
sistemebis mricxvelebis farTo speqtri. Ppirvel rig-
Si ganvixilavT induqciuri sistemis mricxvelebs,
romlebic jer kidev farTod aris gamoyenebuli aR-
ricxvis sistemebSi.
induqciuri sistemebis xelsawyoebi warmoadgenen nax. 5.1. aqtiuri energiis erTfaza induqciuri
sazomi vatmetrebis sistemas da miekuTvnebian ara mricxvelis mowyobilobis sqematuri gamosaxuleba
maCvenebel, aramed maintegrirebeli (majamebeli) siste-
eleqtromagnituri koWa1, romelzec Camocmulia ram-
mis xelsawyoebs. maTi moZravi nawilis mobrunebis
denime aTasi spilenZis izolirebuli wvrili
kuTxe ar aris SezRuduli da is brunavs simZlavris
sadenebisagan daxveuli Zabvis gragnili WV, misi win-
mniSvnelobis proporciuli sididiT. am SemTxvevaSi
aRoba Seadgens aseul oms; eleqtromagnituri koWa 2,
moZravi nawilis brunvaTa ricxvis raodenobis mixed-
romelzec Camocmulia ramdenime xviasagan Semdgari
viT izomeba eleqtroenergia, romelic ganisazRvreba
spilenZis msxvili sadenisagan daxveuli denis grag-
simZlavris droze namravliT ( )
nili WI, misi winaRoba TiTqmis nulis tolia; MmaT
elmomaragebis sqemis mixedviT ganasxvaveben erT-
Soris moTavsebulia aluminis Senadnobisagan damza-
faza da samfaza mricxvelebs. erTfaza mricxvelebi
debuli disko 3, romelic Tavisuflad brunavs saqu-
gamoiyeneba iseTi momxmareblebis mier daxarjuli
sle 4 da sakisar 5 Soris damagrebuli RerZi 6-is
eleqtroenergiis aRricxvisaTvis, romlebic ikvebe-
garSemo. RerZze 6 Camocmulia kbilana 7, romelic
bian erTfaza deniT.
Tavis mxriv dakavSirebulia mTvlel meqanizmTan 8.
nax. 5.1-ze moyvanilia aqtiuri energiis erTfaza
ukumoqmedi anu damamuxruWebeli momentis SeqmnisaTvis
induqciuri mricxvelis mowyobilobis sqematuri
gamoyenebulia mudmivi magniti 9, romlis polusebs
gamosaxuleba. mis ZiriTad kvanZebs warmoadgenen:
Soris moZraobs aluminis disko; da ukupolusi 10.

218 219
nax. 5.2-ze mocemulia aqtiuri energiis erTfaza nakadi. Seikvreba eleqtromagniti 1 gverdiTi Reroe-
induqciuri mricxvelis moqmedebis princi pis asaxs- bis gavliT ise, rom ar gadahkveTs aluminis diskos 3.
neli sqema.  S fantvis nakadia igi Seikvreba Zabvis gragni-
rogorc nax. 5.1-dan Cans Zabvis gragnili WV
lis xviebTan da ar gadahkveTs aluminis diskos.
qselTan mierTebulia paralelurad da igi mudmivad
Zabvis qveS imyofeba. am gragnilSi gamavali deni
V cvladi nakadi magnitur polusebs Soris dis-
IV daZrulia V Zabvisagan faziT daaxloebiT 900 ( rad- koSi aRZravs e.m.Z-s. radgan disko warmoadgens Ca-
ganac am gragnils gaaCnia didi induqciuri winaRo- ketil konturs, amitom e.m.Z diskoze magnitur po-
ba). IV deni eleqtromagniti 1 Sua gularaSi qmnis mag- lusebs Soris warmoqmnis eleqtromagnitur nakadebs.
Eeleqtromagnitur nakadebsa da eleqtromagnitur
nituri nakads, romelic iyofa V ,  L da  S nakade-
polusebs Soris warmoiSveba mizidulobis F1 da F2
bad. nakadi V Seikvreba ukupolusi 10 gavliT da Zala. radgan F1= F2, amitom disko gawonasworebulia
gadahkveTs aluminis diskos 3 erT adgilze, xolo  L da igi ar gadaadgildeba.
Ddiskos qvemoTa mxridan moTavsebulia eleqtro-
magniti 2, romelzec Camocmulia WI denuri gragnili,
romelSic gadis datvirTvis deni I, es deni qmnis  I
nakads, da radgan magnitogamtars aqvs U-sebri forma,
amitom es nakadi orjer gadahkveTs aluminis diskos
3. Ddiskoze moxdeba magnituri Zalxazebis veqtoru-
li Sekreba.
erT mxares magnituri nakadi Semcirdeba da gveqneba
 
V   I , xolo meore mxares magnituri nakadi gaizrdeba
 
da gveqneba V   I ,
   
e.i. V   I  V   I ,
aqedan F1  F2 .
diskoze moqmedi Zalebis wonasworoba dairRveva
Nnax. 5.2. aqtiuri energiis erTfaza induqciuri da disko iwyebs brunvas. rac ufro meti deni gaiv-
mricxvelis moqmedebis princi pis
asaxsneli sqema

220 221
lis denur koWaSi, miT ufro gaizrdeba sxvaoba F1 eleqtromomaragebis sqemis mixedviT – samsade-
niani mricxvelebi, romlebic muSaoben qselSi nei-
daF F2 Soris da disko ufro swrafad iwyebs brunvas.
traluri sadenis gareSe da oTxsadeniani, romlebic
Cven Tu Zabvis an denur koWas SevucvliT polarobas, muSaoben neitralur sadenian qselebSi.
davinaxavT rom disko brunvas daiwyebs sawinaaRm- CarTvis wesis mixedviT samfaza mricxvelebi iyo-
dego mimarTulebiT. fian sam jgufad: UsaSualo anu pirdapiri CarTvis,
diskoze warmoqmnili mabruni momenti momxmare- romlebic qselSi irTvebian sazomi transformator-
blis P aqtiuri simZlavris proporciulia ebis gareSe. aseTi mricxvelebi gamoSvebulia 0.4/0.23
M  CVI cos   C  P, (5.1) kv Zabvaze da 100 amperamde denze; naxevrad iribi
sadac C – proporciulobis koeficientia; CarTviT, aseTi mricxvelebi denuri gragnilebiT CarTu-
cos  - simZlavris koeficienti, misi mniSvnelobe- lia sazomi transformatorebis gavliT, xolo Zabvis
bi mocemulia danarTSi 2. gragnilebi CarTulia uSualod qselSi. aseTi mricx-
rac ufro metia momxmareblis P aqtiuri sim- velebi gamoiyeneba 1kv Zabvamde; iribi CarTvis mricx-
Zlavre miT ufro metia aluminis diskos brunvis velebi wredSi CairTvebian denisa da Zabvis sazomi
siCqare da garkveuli drois ganmavlobaSi daxarju- transformatorebis gavliT, aseTi mricxvelebi gam-
li W eleqtroenergia gamoiTvleba formuliT: oiyeneba 0.4 kv zeviT;
W  VIt cos , (5.2) transformatoruli mricxvelebi- romlebic
irTvebian qselSi sazomi transformatorebis gavliT
sadac V – fazuri Zabvaa (kv);
I – fazuri deni (a); da gaaCniaT gadasaangariSebeli koeficienti 10  n  ;
t – dro (sT). t ran s fo r mat o ru l i u n iv e rs al ur i m r i cx -
mricxvelis konstruqciaSi teqnologiurad ganx- velebi, romlebic irTvebian qselSi sazomi trans-
orcielebulia (5.2) gamosaxulebaSi Semavali yvela formatorebis gavliT da gaaCniaT transformaciis
parametris funqcia. nebismieri koeficienti. aseTi mrcxvelebisaTvis ga-
samfaza denis wredebSi eleqtroenergiis aRricx- dasaangariSebeli koeficienti ganisazRvreba dadgmu-
visaTvis gamoyenebulia samfaza mricxvelebi, romel- li sazomi transformatorebis koeficientis mixed-
Ta klasifikacia xdeba Semdegi saxiT: viT. daniSnulebidan gamomdinare mricxvels eniWeba
gasazomi energiis saxeobis mixedviT- aqtiuri pirobiTi aRniSvna. aRniSvnebSi cifrebi da asoebi
da reaqtiuli energiis; aRniSnaven: C - mricxveli; 0O- erTfaza; A A- aqtiuri

222 223
energiis; P P- reaqtiu- ulia erTfaza mricxvelebSi. Ddiskoebi (ori an sami)
li energiis; Y Y- uni- damagrebulia saerTo RerZze. Ddiskoebze moqmedi
versalebi 3 an 4-samsad- mbrunavi momentebi ijameba da diskoebis brunvis
eniani an oTxsadeniani siCqare damokidebulia jamur moxmarebul sim-
wredisaTvis. Zlavreze.
aqtiuri da reaqti- sizustis klasis mixedviT aqtiuri energiis mricx-
uli energiis mricx- veli mzaddeba: 0.5; 1,0; 2.0; 2.5; xolo reaqtiuli en-
velebi, romlebic aR- ergiis mricxvelebi mzaddeba: 1.5; 2.0 da 3.0 klasis
Wurvilia damatebiTi
mowyobilobebiT 5.2. mricxvelebis dayeneba da CarTva
miekuTvnebian specia- moTxovnebi mricxvelis dasadgmeli saTav-
l u r i d an S n u l e bi s soebisadmi. Mmricxvelis Cvenebis sizusteze gavle-
mricxvelebs, aseTebia: nas axdens gareSe faqtorebi: temperatura, tenianoba,
ortarifiani haeris qimiuri Semadgenloba, vibracia da sxva. amit-
m ri cx ve le bi , rom- om mricxvelis dasadgelma adgilma unda daakmay-
lebic gamoiyenebian ofilos rigi moTxovnebi:
nax. 5.3. orelementiani
samfaza induqciuri
iseTi eleqtroenergi- saTavso, sadac idgmeba mricxveli unda iyos mSra-
mricxvelis sqematuri ga- is aRricxvisaTvis, rom- li, unda Tbebodes da masSi temperatura ar unda
mosaxuleba lis tarifi icvleba aRematebodes +40 -s. Hhaeri ar unda Seicavdes agre-
siul minarevebs.
dRe-Ramisa da datvirTvis maqsimumis mixedviT.
m o T x o v n e bi e l e q t r o m r i c x v e l i s m o n t aJ i -
telesazomi mricxvelebi, romlebic aRWurvilia
saTvis gankuTvnili konstruqciebisadmi. Mmricx-
impulsebis gadamwodebiT da mTvleli meqanizmis Cve-
velebi idgmeba karadebSi, panelebze, kompleqturi
nebas gadascemen distanciurad mudmivi denis impulse-
gamanawilebeli mowyobilobebis kamerebSi, kedlebze,
bis saxiT.
niSebSi. Kkonstruqcia, romelzec idgmeba mricxveli
· sanimuSo mricxvelebi, gamoiyenebian saerTo
unda iyos sakmaod mtkice, anu ar unda eqvemdebare-
daniSnulebis mricxvelebis Sesamowmeblad.
bodes vibracias, deformacias da wanacvlebas.
nax. 5.3-ze moyvanilia orelementiani samfaza mricx-
dasaSvebia mricxvelebis damagreba xis, plastma-
veli. aseT mricxvelebSi gamoyenebulia iseTve kon-
sisa da metalis farebze. Ddadgmis simaRle unda
struqciuli elementebi (ori an sami), rac gamoyeneb-
iyos 0.8 1.7 m. dasaSvebia mricxvelis dadgma ufro

224 225
dabal simaRleze, magram ara umcires 0,4 m-ze. Mmricx- mricxveli damagrebuli unda iqnes sami xraxniT
veli dadgmuli unda iyos mkacrad vertikalur si- aucileblad vertikalur mdgomareobaSi.
brtyeSi. sadenebis mricxvelTan SeerTebis dros mizanSe-
dauSvebelia mricxvelebis dadgma KCO-266 da KCO- wonilia maragis saxiT 6-7 santimetri sigrZis sade-
272 da sxva amgvari ujredebis karebebze, radganac nis datoveba. Ees SesaZleblobas iZleva moxdes ga-
gamokvlevam aCvena, rom am SemTxvevaSi amomrTvelebis zomvis Catareba eleqtrosazomi marwuxebiT; agreTve
muSaobis dros ryevis gamo mricxvelebi ziandeba. Tu sqema akrefilia arasworad, advilad moxdes sad-
mricxvelis damagreba unda moxdes iseTnairad, rom enis gadaadgileba. bolos sadenebs unda Camoecvas
SesaZlebeli iyos misi moxsna da dadgma sibrtyis niSnsadebi saWde.
waRma mxridan. TiToeuli sadeni moWerili unda iqnes ori xrax-
mricxvelebis dadgmis Tanmimdevroba. Mmricx- niT. jer msubuqad moeWireba zeda xraxni, xolo Sem-
velebis dadgmis win saWiroa Sedges samontaJo sqema deg - qveda. Tu montaJi sruldeba mraval ZarRviani
an Setanil iqnes saWiro cvlilebebi mocemuli SeerTe- sadeniT, maSin misi boloebi winaswar unda iqnes da-
bis meorad wredebSi. dadgmisaTvis momzadebul mricx- faruli kaliT.
vels unda Cautardes gare daTvaliereba. igi gaw- uSualo CarTvis mricxvelebis montaJis dros, Tu
mendili unda iqnes mtverisa da WuWyisagan; mowmdeba mricxvelis nominaluri deni 20 amperi da metia, ma-
vargisianoba, misi tipisa da teqnikuri maxasiaTeblebis Sin saimedo kontaqtebis uzrunvelyofis mizniT
mixedviT da saxelmwifo Semowmebis plombebis arse- sadenebis SemaerTebel kontaqtebs ukeTdeba daboloe-
boba garsacmis damamagrebel xraxnebze. bebi. Ddaboloeba sadenTan mirCiluli unda iqnes
plombebze aRniSnuli unda iyos saxelmwifo mZlavri sarCilaviT. mricxvelebTan axlos sadenis
Semowmebis weli da kvartali, agreTve unda gaaCndes sigrZe datovebuli unda iqnes ara nakleb 12 sm –isa.
saxelmwifo Semowmebis damRa. Mmowmdeba garsacmisa nulovani sadenis garsacms unda hqondes ganmasx-
da sarkmlis minis mTlianoba, yvela xraxnisa da sax- vavebeli feri. montaJis damTavrebis Semdeg mricxve-
uravis Siga mxareze sqemis arseboba. li, momWerebis krebuli, gadamyvani kolofebi unda
mricxveli daculi unda iqnas dartymisagan da iqnes daluquli.
ryevisagan, radgan maT SeuZliaT gamoiwvion sayrdeneb- mricxvelis meqanizmi mTlianad moTavsebulia
is dazianeba da RerZebis gaRunva, rac TavisTavad plastmasis daxurul yuTSi, mxolod garedan fan-
gamoiwvevs cdomilebebs. Aamitom mricxvelebis trans- jaraSi ikiTxeba mricxvelis sapasporto monacemebi
portireba unda moxdes specialuri SefuTviT. da Cvenebebi, rogoricaa: mricxvelis ti pi, saqarxno
nomeri, nominaluri Zabva da deni, gadacemaTa ricxvi,

226 227
aRricxuli energiis raodenoba, diskos moZraobis velis gamomaval qselze SeerTebuli amomrTveli. am
mimarTuleba, sizustis klasi da sxva. mricxveli ga- dros disko anelebs moZraobas da Cerdeba. Tu disko
dis laboratoriul Semowmebas da korpusi iluqeba, ar gaCerda da gaagrZela brunva momdevno wreze, ma-
magram eqspluataciis periodSi saWiroeba moiTxovs Sin aseT mricxvels gaaCnia TviTsvla da igi uvargi-
mis periodul Semowmebas adgilze, mricxvelis moux- sia.
snelad muSa mdgomareobaSi. Semdgom mricxveli unda SevamowmoT datvirTvis
qveS. amisaTvis saWiroa CavrToT ammorTveli da wamm-
5.3. aqtiuri energiis erTfaza mricxvelis zomis saSualebiT gavigoT diskos brunvis siCqare
Semowmeba
da gamovTvaloT mricxvelSi gamavali aqtiuri sim-
Nnax. 5.4-ze moyvanilia aqtiuri energiis erTfaza Zlavre mocemul momentSi formuliT:
mricxvelis eleqtruli sqema.
3600  n
Semowmebas viwyebT mricxvelis vizualuri daTva- Pmr  kvt (5.3)
N t
lierebiT. mricxvels garedan ar unda emCneodes raime
sadac n aris Semowmebis procesSi aTvlili diskos
fizikuri Zalis zemoqmedebis niSani, amis Semdeg viw-
mier Sesrulebuli sruli brunvaTa ricxvi;
yebT mricxvelis muSaobis Semowmebas.
Tavdapirvelad mricxvelis Semowmeba warmoebs t - diskos brunvaTa ricxvis Sesabamisi dro (wm);
mricxvelis diskos TviTsvlaze. EamisaTvis saWiroa N - mricxvelis gadacemaTa ricxvi (br/kvt.sT).
mricxvels movxsnaT datvirTva anu amovrToT mricx- amis Semdeg gavzomoT qselSi gamavali simZlavre
simZlavris sazomi raime xelsawyoTi. Tu aseTi xel-
sawyo ar gagvaCnia, maSin mricxveli datvirToT iseTi
WV
WI
tvirTiT, romelTa cos   1 . aseTebia, gamaxurebeli
xelsawyoebi: uTo, eleqtroqura, wylis gamacxelebe-
li, varvara naTurebi; xolo danarCeni xelsawoebi
gamovrToT qselidan da mricxvelis Semowmeba Cava-
taroT wammzomisa da denis marwuxis (nax. 2.26) saSu-
alebiT. Ddenis marwuxis saSualebiT gavzomoT qse-
R
1 2 3 4 lis Zabva da datvirTvis deni. Semdeg gamovTvaloT
?

qselSi gamavali simZlavre mocemul momentSi for-


0
muliT:
Nnax. 5.4. aqtiuri energiis erTfaza mricxvelis Pqs  V  I  cos  kvt. (5.4)
eleqtruli SeerTebis sqema

228 229
bolos (5.3) da (5/4) formulebiT miRebuli Semow- rogorc zemoT avRniSneT, samfaza mricxvelSi kon-
mebis Sedegebi SevadaroT erTmaneTs: struqciulad moTavsebulia sami erTfaza mricxve-
Pqs  Pmr (5.5) li, sami elementisagan Semdgari, im gansxvavebiT, rom
mricxvelis samive elementi zemoqmedebas axdens mricx-
gansxvaveba am or sidides Soris ar unda aRemate-
velis erT diskoze da Sesabamisad mricxvelis mTv-
bodes 2%-s
leli axorcielebs elenergiis jamur aTvlas.
 p   Pmr  Pqs  100 Pqs  2%. nax. 5.6-ze mocemulia pirdapiri CarTvis samfaza
aqtiuri energiis mricxvelis eleqtruli SeerTebis
5.4. dabali Zabvis pirdapiri CarTvis aqtiuri sqema. samfaza sistemis cnebidan gamomdinare, aqtiuri
energiis samfaza mricxveli energiis mricxvelis veqtorul diagramas eqneba nax.
samrewvelo da samoqalaqo eleqtromomarageba, 5.7-ze mocemuli saxe, sadac  A ,  B da  C warmoadgenen
dabali Zabvis mxares yvelaze xSirad ganxorciele- Zvris kuTxeebs denebsa da Sesabamis fazur Zabvebs
bulia nax. 5.5-ze mocemuli samfaza, oTxsadeniani sqe- Soris.
miT, romelSic xazuri Zabva VAB ,VBC , VCA  380 v-ia, xolo veqtoruli diagramidan gamomdinare, jamuri sim-
Zlavre tolia
fazuri VA ,VB , VC  220 v. aseTi SeerTebis dros qselis
P  PA  PB  PC  VA  I A  cos  A  VB  I B  cos  B  VB  I B  cos  B .
jamuri simZlavre tolia TiTeuli fazis aqtiur
simZlavreTa jamisa: Tu miviRebT, rom samive fazaSi datvirTvebi to-
lia, maSin
F P  PA  PB  PC kvt.
F P  3VA  I A  cos  A , kvt.
A IA

VA VAB
ZA
B IB

VCA
VB
VBC

C IC ZC ZB

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
A RA
VC
B RB
0
C RC

nax. 5.6. pirdapiri CarTvis samfaza aqtiuri


nax. 5.5. elmomaragebis samfaza oTxsadeniani sqema energiis mricxvelis samontaJo sqema

230 231
- sawinaaRmdego mimarTulebiT. uku Tanmimdevrobis
SemTxvevaSi mricxvelis romelime or fazas unda
SeucvaloT adgilebi. pirvel rigSi mricxvels va-
mowmebT TviTsvlaze. Semdeg simZlavris sazomi raime
xelsawyos arsebobis SemTxvevaSi gavzomoT qselis
TiToeul fazaSi gamavali simZlavreebi cal-calke
da miRebuli Sedegebi SevajamoT. jamuri simZlavre
toli iqneba:
P  PA  PB  PC kvt.
Tu simZlavris sazomi xelsawyo ar gagvaCnia,maSin
nax. 5.7. aqtiuri mricxvelis veqtoruli diagrama wammzomiTa da denis marwuxiT CavataroT gazomvebi
igive meTodiT ,rogorc erTfaza mricxvelis SemTx-
magram praqtikaSi denebi samive fazaSi umetesad gan- vevaSi da (5.6) an (5.7) formulebiT ganvsazRvroT qse-
sxvavebulia, amitom P P –is gamosaxulebaSi unda Sevi- lis aqtiuri simZlavre.
tanoT samive fazis denebis saSualo sidide da P miRebuli sidide SevadaroT (5.3) formuliT miRe-
miiRebs Semdeg saxes: bul Pmr sidides.Tu
I A  I B  IC P  Pmr .
P  3  Vs cos . (5.6)
3 maSin mricxveli sworad muSaobs.
gamartivebis Sedegad miiReba pirdapiri CarTvis aqtiuri energiis mricxvelebi
P  Vf  I A  I B  I C  cos  . (5.7) saSualebas iZleva gamoviyenoT iseT qselSi, sadac
datvirTva ar aRemateba 120 ampers. Uufro mZlavr
mricxvelis Semowmebas vawarmoebT igive meTodiT,
qselSi simZlavris aRsaricxavad gamoiyeneba iribi-
rogorc erTfaza mricxvelis dros romelic aRwer-
SeerTebis mricxvelebi, romlebic qselTan mierTebu-
ilia $5.3-Si. im gansxvavebiT, rom mricxvelis Semaval
li arian denis transformatoris saSualebiT.
momWerebze unda davicvaT samfaza denis fazebis
swo ri T anmi mdev roba. Se mowm ebas vaw armo ebT
5.5. gazomvis zRvaris gafarToeba
fazamaCvenebliT. fazebis pirdapiri Tanmimdevrobis
zemoT ganxiluli mricxvelebi qselSi uSualod
dros aRniSnuli xelsawyos disko brunavs saaTis
aris CarTuli, amitom aseT mricxvelebs pirdapiri
isris mimarTulebiT, xolo ukuTanmimdevrobis dros
CarTvis mricxvelebs uwodeben. Ppirdapiri CarTvis

232 233
mricxvelebiT SeiZleba aRiricxos qselSi gamavali pirveladi gragnili warmoadgens spilenZis an
energia, romlis deni ar aRemateba 120 ampers, xolo aluminis saltes, romelic gatarebulia gularas Sua-
Zabva 400 volts. magram praqtikaSi gvxvdeba SemTx- Si da gankuTvnilia uSualod Zalovan qselSi
vevebi, rodesac saWiroa mricxvelebSi 120 amperze meti CasarTvelad, xolo meoreuli gragnili, romelic
denis gatareba an qselSi aris 400 v Zabvaze meti. aseT ramdenime aTeuli xviisagan Sedgeba, daxveulia aRniS-
SemTxvevaSi sazomi xelsawyoebis gazomvis zRvris nul gularaze da gankuTvnilia el.aparaturaze mis-
gafarToebis mizniT gamoiyeneben denisa da Zabvis aerTeblad. Ffaqtobrivad denis sazomi transforma-
sazom transformatorebs, romlebic saSualebas gva- tori warmoadgens Zabvis amamaRlebel transforma-
Zleven qselSi gamavali didi sididis deni an qse- tors, magram radgan meoreuli gragnili mierTebu-
lis maRali Zabva davadabloT mricxvelis nominalur lia iseT xelsawyoebTan rogoricaa: mricxvelebis
denamde da Zabvamde. denis gragnili, ampermetri da sxva romelTac winaR-
oba TiTqmis ar gaaCnia, meoreul gragnils mokled
5.6. denis sazomi transformatori SerTvis reJimSi uwevs muSaoba da amitom mas denis
denis sazomi transformatori (SemoklebiT de- transformators uwodeben. aqedan gamomdinare usa-
nis transformatori) gamoiyeneba iseTi sazomi xel- frTxoebis mizniT, qselSi CarTuli denis transfor-
sawyoebis zRvris gafarToebisaTvis romelTac gaaC- matoris meoreuli gragnili, Tu is gamoyenebuli ar
niaT denuri gragnili (ampermetrebi, mricxvelebi, aris an Semowmebis dros moiTxovs wredis gaxsnas,
fazometrebi, vatmetrebi da sxva). Ddenis transforma- yovelTvis unda iyos damoklebuli. winaaRmdeg SemTx-
tori Sedgeba magnitogamtarisagan, erTi pirveladi vevaSi meoreul wredSi aRiZvreba didi e.m.Z (1000-
da erTi an ramdenime meoreuli gragnilisagan. 1500v), romelic saSiSia adamianis sicocxlisa da meo-
dabali Zabvis iribi SeerTebis mricxvelis nomi- reuli gragnilis izolaciisaTvis.
nalur deni standartiT miRebulia 5 a. Aamitom denis denis transformatoris pirveli gragnilis sawy-
sazomi transformatorebis meoreuli gragnilis nom- isi da bolo aRiniSneba 1 da  2 , xolo meoreuli
inaluri deni Cveulebriv 5 amperzea gaTvaliswinebu- И1 da И 2 . 1 da И1 momWerebi erTsax-
gragnilisa -
li. iSviaTad gvxvdeba denis transformatorebi 1a da
ela momWerebia. es niSnavs rom Tu pirvelad wredSi
10 a meoreuli deniT. Ppirveladi deni SeiZleba icv-
lebodes 5-15000 amperis farglebSi sazomi trans- deni mimarTulia 1 -dan  2 -saken, maSin meoreul wred-
formatoris ti pis mixedviT. Si И1 iqneba Semavali, xolo И 2 gamomavali. gam-
denis transformatoris eleqtruli sqema mo- anawlebel mowyobilobebSi denis transformatore-
cemulia nax. 5.8-ze.

234 235
bi unda gayendes ise rom 1 momWeri mimarTuli iyos Rveulia. rac ufro mcired da rac ufro zedmetad
Semkrebi salteebis mxares. aris datvirTuli denis transformatori, miT ufro
denis transformatorSi pirveladi denis Sefarde- izrdeba cdomileba. Aaqedan gamomdinare denis trans-
bas Sesabamis meoreul denTan denis transformatoris formatoris SerCevisas saWiroa gaviTvaliswinoT
transformaciis koeficienti ewodeba da ganisazRvre- zemoT aRniSnuli pirobebi.
ba formuliT: denis transformatorze damagrebulia misi sapa-
sporto monacemebi: ti pi, saqarxno nomeri, dasaSvebi
I
F Ki  , (5.8) Zabva, nominaluri simZlavre, sizustis klasi.
i
udidesi datvirTva, romlis drosac denis trans-
sadac I - pirveladi denis sidide;
formatoris cdomileba ar gamodis sizustis klasis
i - meoreuli denis sidide.
sazRvrebidan naCvenebia sapasporto cxrilSi. Mmag., 0.5
transformaciis koeficienti transformatoris
klasis ТПЛ ti pis denis transformatoris gragni-
pasportSi naCvenebia wiladis saxiT. mricxvelSi naC-
lis datvirTva ar unda aRematebodes 0,4 oms.
venebia nominaluri pirveladi deni, xolo mniSvnel-
denis transformatoris damontaJebisas denis
Si _ meoreuli deni. Mmag. 100/5 a, anu K i =20.
transformatorebis meoreuli gragnilis erTi bolo
aRniSnuli wredebSi gamoyenebuli denis transfor- da garsacmi unda iqnes Camiwebuli da unda gaaCndes
matorebis sizustis klasi ar unda aRematebodes 0,5. Semowmebis oqmi, sadac dafiqsirebuli iqneba misi
sapasporto monacemebi da gazomvis Sedegebi, rogori-
nax. 5.9-ze naCvenebia denis caa:
transformatoris sizustis
klasis datvirTvaze damoy-
idebulebis grafiki.
rogorc grafikuli gamo-
saxule bidan Cans, denis
transformatoris sizustis
k las i 20% -dan 120% -is
datvirTvis farglebSi akmay-
ofilebs sizustis klasis
nax. 5.8. denis sazomi pirobas. danarCen SemTxveva-
transformatoris nax. 5.9. sizustis klasis datvirTvaze damokide-
Si sizustis klasi dar-
eleqtruli sqema bulebebis grafiki

236 237
1. izolacia; denis transformatorebis arCeva unda moxdes
2. voltamperuli maxasiaTeblebi; Semdegi monacemebis mixedviT: a)nominaluri denis: b)
3. transformaciis koeficienti; transformatoris koeficientis; g) sizustis klasis,
4. polaroba. romelic gansazRvravs fardobiTi cdomilebis sid-
rac Seexeba maRali Zabvis (6/10)kv. Ddenis trans- ides nominaluri datvirTvis dros; d) pirveladi
formatorebs, maT gaaCniaT ori meoreuli gragnili wredis nominaluri Zabvis mixedviT.
(nax 5.8, b) aRricxvisa da sazomi xelsawyoebisaTvis 0.5 denis transformatorebi mzaddeba 0.66; 6; 10; 15; 20;
klasiT da sareleo dacvisaTvis gankuTvnili grag- 24; 27; 35; 110; 150; 220; 330; 500; 750 kv nominalur Zabvaze
nili, romlis klasi aris 10. da 1-40000a nominalur denze.
maRali Zabvis denis transformatorebis izola- denis transformatorebs Semoklebuli aRniS-
cia damatebiT unda iqnas Semowmebuli maRal Zabvaze. vnebi: T -denis transformatori;  -gamavali; O -erTx-
nax. 5.10-ze naCvenebia sxvadasxva ti pis denis trans- viani; W -sasalte; K -koWiani;  -faifuris izolaci-
formatorebi. iT;  –izolacia sinTetikuri fisisagan; У -gaZliere-
buli; В -amomrTvelSi CaSenebuli; Б -swrafgaJRenT-
vadi; D,3 -diferencialuri da mokled SerTvis dacvis;
A -aluminis pirveladi gragniliT; P - sareleo
dacvis; H - gare dayenebis; M i- zeTiani; Ч ?- amaR-
lebuli sixSiris.

5.6. Zabvis sazomi transformatori


a) b) g)
Zabvis sazomi transformatori (SemoklebiT Zab-
vis transformatori) gamoiyeneba avtomatikis, sare-
leo dacvis, signalizaciis kvebisa da aseTi xelsaw-
yoebis gazomvis zRvaris gafarToebisaTvis, romelT-
ac gaaCniaT Zabvis gragnilebi ( voltmetrebi, mricx-
velebi, vatmetrebi, fazometrebi, sixSirmzomebi da sxva).
maRali Zabvis qvesadgurebSi Zabvis makontrole-
d) v) z)
beli xelsawyoebi rogoricaa: kilovoltmetri, releu-
nax. 5.10. denis transformatorebi:
a) T-0,66; b) TПОЛ-10-1; g) УТТ -5М;
ri dacvis Zabvis gragnilebi, mricxvelis Zabvis grag-
e) ТШЛ; v) ТЗРЛ; z) ТЗЛМi ti pis nilebi da sxva standartis mixedviT damzadebulia

238 239
100v sidids Zabvaze, amitom Cveulebriv Zabvis trans-
formatoris meoreuli Zabva 100 voltia. Zabvis trans-
formatori maRal Zabvas (6-10kv) daadablebs 100 vol-
tis sididemde, magram faqtiuri Zabvis mniSvnelobis
misaRebad saWiroa miRebuli Zabva gavamravloT Zab-
vis transformatoris koeficientze. Zabvis trans-
formatoris koeficienti tolia
Vmal
KV  . (5.9)
Vdan
Tu Cven SemTxvevaSi maRali Zabva 6kv-ia, maSin
6000
F KV   60,
100
xolo Tu maRali Zabva 10 kv-ia, maSin nax. 5.11. Zabvis transformatoris eleqtruli sqema

10000
F KV   100. sadgurebSi Camiwebis dacvis kontrolisaTvis. Mmisi
100
gamomyvanebi aRniSnulia ag da xg -Ti. Zabvis trans-
Zabvis transformatori SeiZleba iyos rogorc
erTfaza, ise samfaza. erTfaza Zabvis transformatoris formatorebis nominaluri simZlavre 200-2000 vol-
pirveladi gragnilis (BH) gamomyvanebi aRiniSnebian tamperia. gazomvebis dros Secdomis Tavidan acileb-
A-X-iT. es gragnili qselis ZabvasTan paralelurad is mizniT Zabvis transformatoris meoreul grag-
aris mierTebuli; meoreuli gragnilis (HH) gamomyv- nilTan unda CairTos xelsawyoTa iseTi raodenoba,
anebi aRiniSneba a-x-iT. Ees gragnili mierTebulia romelTa saerTo momxmareblis simZlavrem ar gada-
voltmetrTan an ufro rTuli xelsawyos Zabvis grag- aWarbos am transformatoris nominalur simZlavres.
nilTan. Nnax. 5.11-ze moyvanilia erTfaza da samfaza Zabvis
samfaza Zabvis transformatoris pirveladi grag- transformatoris eleqtruli sqema
nilis gamomyvanebi aRiniSneba A, B, C asoebiT, xolo Zabvis transformatoris saSiS reJimad iTvleba
meoreuli wredis momWerebis mokled SerTva, radgan
meoreuli gragnilis gamomyvanebi- a, b, c-Ti. samfaza
am SemTxvevaSi aRiZvrebian didi zedenebi. zedenebi-
Zabvis transformators damatebiT gaaCnia kidev erTi
sagan dacvis mizniT Zabvis transformatorebi maRa-
gragnili. Ria samkuTxedi, romelic gamoiyeneba qve-
li Zabvis qselTan dakavSirebulia mdnobadi mcveleb-

240 241
transformatori CarTuli aris Ria samkuTxedze (nax.
5.12) am SemTxvevaSi b faza aucileblad unda davami-
woT
NeqspluataciaSi Sesvlis win, saWiroa adgilze
maRali Zabvis megommetris saSualebiT gaizomos Zab-
vis transformatoris gragnilebs da korpuss Soris
izolacia. Aaseve Semowmdes gragnilebis mTlianoba.
nax. 5.13-ze warmodgenilia sxvadasxva ti pis Zabvis
transformatorebi
Zabvis transformatorebs irCeven Semdegi monace-
nax. 5.12. Ria samkuTxedze CarTuli Zabvis mebis mixedviT:
transformatori a) pirveladi qselis nominaluri Zabvis mixedviT,
is saSualebiT, xolo dabali Zabvis mxare daculia romelic SeiZleba iyos; 0.5; 3.0; 6.0; 10; 35 kv da a.S.
avtomaturi amomrTvelis saSualebiT. maRali Zabvis b)·transformatoris nominaluri koeficientis
mdnobadi mcveli ПКТ-10 specialurad Zabvis trans- mixedviT. Ees koeficienti Cveulebriv naCvenebia trans-
formatorisaTvis aris damzadebuli. Mmas gaaCnia 50 formatoris pasportze wiladis saxiT. mricxvelSi
omi Siga winaRoba. Zabvis transformatoris korpusi naCvenebia pirveladi gragnilis Zabva, mniSvnelSi-
da meoreuli gragnili aucileblad unda iyos dami- meoreuli gragnilis. Mmag 6000/100, anu KT=60.
webuli. CvenTvis umjobesia davamiwoT meoreuli g)·nominaluri meoreuli Zabvis;
gragnilis gamomavali b faza. Tu samfaza Zabvis d) sizustis klasis, romelic ganisazRvreba nomi-
naluri datvirTvis dros arsebuli fardobiTi cdom-
ilebiT. Zabvis transformatorebi iyofa sizustis
oTx klasad: 0.2; 0.5; 1.0; 3.0;
3 kv Zabvamde Zabvis transformatorebi mzaddeba
haeris (mSrali) gacivebis, xolo 6kv Zabvis zeviT-
zeTis gacivebiT

a) b) g) d)
nax. 5.13. Zabvis transformatorebi: a) erTfaza ze-
Tiani; b) samfaza zeTiani НДМИ-10-95; g)erTfaza
mSrali- ОСМ1; d) samfaza mSrali - ТСЗИ

242 243
5.7. dabali Zabvis arapirdapiri mierTebis
aqtiuri energiis samfaza mricxvelis montaJi
da Semowmeba
naxevrad iribi CarTvis SemTxvevaSi mricxvelis
qselTan mierTeba ganxorcielebulia denis trans-
formatoris saSualebiT. denis transformatoris
SerCeva xdeba $ 5.5-Si moyvanili monacemebis mixed- 1 2 3 4

viT. nax. 5.14-ze mocemulia erTfaza aqtiuri energiis Л1


И1 И2

? ?? ? ? ? ? ? ?
mricxvelis naxevrad iribi CarTvis sqema. am SemTx- Л2

vevaSi mricxvelis Semowmeba mimdinareobs igive me-


nax. 5.14. erTfaza aqtiuri energiis mricxvelis
TodiT, rogorc pirdapiri CarTvis SemTxvevaSi, im gan-
naxevrad iribi CarTvis sqema
sxvavebiT, rom aq (5.3) gamosaxulebaSi damatebiT Se-
dis denis transformatoris transformaciis koefi- xolo samontaJo sqema gansxvavebulia imiT, rom aq
cientis K-s mniSvneloba da gamosaTvlel formulas Zabvis gragnilebi 2-5-8 gamoyvanilia calke momWere-
aqvs Semdegi saxe; bze (nax. 5.15) da zRedarebi gaTiSulia.
praqtikaSi gamoyenebulia samfaza iribi mricxve-
3600  n
Pmr  K kvt. (5.10) lis denis transformatorebTan SeerTebis sami sqema,
N t
naxevrad iribi CarTvis samfaza aqtiuri energiis
mricxveli warmoadgens samelementian mricxvels,
romelic gankuTvnilia oTxsadenian sistemaSi muSao-
bisTvis yoveli elementis denis gragnilebi gaTv-
lilia IH=5 a-ze, xolo Zabvis gragnilebi gaTvlilia
VH=220 v fazur Zabvebze . Zabvis gragnilebi erTma-
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
neTTan SeerTebulia varskvlavad, amitom mricxvelis
Zabvis 2-5-8 momWerebze, erTTmaneTs Soris gvaqvs xa-
Л1 И1 И2 Л2
zuri Zabvebi 380 v, xolo igive momWerebsa da nuls A
Л1 И1 И2 Л2
B
Soris - fazuri Zabvebi 220 v. aseTi oTxsadeniani C
Л1 И1 И2 Л2

sistemis mricxvelebze Zabva aRiniSneba 220/380 v-iT. 0

Mmricxvelis eleqtruli sqema igivea, rac pirdapiri


nax. 5.15. samfaza aqtiuri energiis mricxvelis nax-
CarTvis samfaza mricxvelis N(nax. 5.6) SemTxvevaSi, evrad iribi CarTvis sqemis pirveli varianti

244 245
romlebic variantebis saxiT mocemulia nax. 5.15; nax.
5.16; nax. 5.17-ze.
sadeni, romlis saSualebiTac aRricxvis kvanZis
meoreul komutacias vawarmoebT, unda iyos aucile-
blad spilenZis da misi kveTi 2.5 mm2 unda Seadgendes.
Ees im SemTxvevaSi, Tu sadenis sigrZe denis trans-
formatorebidan mricxvelamde ar aRemateba 10 metrs 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

sadenis sigrZis zrdasTan erTad unda gavzardoT


A
misi ganivkveTis farTobi. B

mricxvelebis CarTva denis transformatorebTan C

moiTxovs mocemuli sqemis zust Sesrulebas. winaaRm- 0

deg SemTxvevaSi aRricxvis kvanZi imuSavebs cdomi- nax.5.17. samfaza aqtiuri energiis mricxvelis
naxevrad iribi CarTvis sqemis mesame varianti
lebiT. yuradReba unda mivaqcioT imas, rom mricxv-
els ar gaaCndes TviTsvla. amisaTvis saWiroa pirv- moT mricxvelis Zabvis momWerebze fazebis swori
el rigSi $ 5.4-Si moyvanili pirdapiri CarTvis sam- Tanmimdevroba.
faza mricxvelis Semowmebis analogiurad Sevamow- amis Semdeg SevamowmoT mricxvelis yoveli ele-
menti calcalke mricxvelis diskos brunvis mima-
rTulebaze . amisaTvis saWiroa viqonioT damatebiTi
aqtiuri winaRoba simZlavriT 2-dan 5 kvt-mde. aRniS-
nuli winaRobiT unda davtvirToT qseli saTiTaod
fazebis mixedviT da erTdrouladv unda davakvird-
eT mricxvelis diskos. disko yovelTvis unda muSaob-
des “ win” mimarTulebiT. Tu romelime fazaze disko
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
brunavs “ukan” mimarTulebiT, maSin am elementze Se-
Л1 И1 И2 Л2 mavali denis sadenis wverebi unda gadavaadgiloT
A

B
Л1 И1 И2 Л2
erTmaneTSi. Tu amanac ar uSvela, maSin unda vivarau-
Л1 И1 И2 Л2
C
doT rom Zabvis sadenebis wverebi sworad ar aris
0
SerCeuli Tavis fazaze. Ddisko, romelime elementis
nax. 5.16. samfaza arapirdapiri CarTvis aqtiuri Semowmebis dros, SeiZleba saerTod ar daiZras, maSin
energiis mricxvelis denis transformatorebTan
mierTebis sqemis meore varianti

246 247
unda movZebnoT denis wredSi dazianeba (an sadenia 5.8. dabali Zabvis reaqtiuli energiis samfaza
gawyvetili, an denis transformatoris meoreuli grag- mricxvelis montaJi da Semowmeba
nilia dazianebuli) an SeiZleba am elements Zabva ar Tu aqtiuri energiis samelementian mricxvelSi
miewodeba. sabolood unda mivaRwioT imas, rom yove- CarTvis sqemas SevcvliT iseTnairad, rom TiToeuli
li elementis Semowmebis dros, mricxveli unda mid- elementis densa da Zabvas Soris iqneba damatebiTi
iodes “win” mimarTulebiT. 90 -iani Zvris kuTxe, maSin aqtiuri energiis mricxve-
magram aris iseTi SemTxveva, rodesac mricxvelis li gardaiqmneba reaqtiuli energiis mricxvelad,
disko TiTeuli elementis Semowmebis dros midis radgan sin   90   , xolo samfaza wredis reaqtiuli
“win”mimarTulebiT, magram qselSi gamavali simZlavre energia gamoiTvleba formuliT:
dasaSvebze metad gansxvavdeba mricxvelis mier naCvene- Q  3Vx  Ix  sin  , kvar, (5.11)
bi simZlavrisagan:
sadac sin  -s mniSvneloba aiReba danarTi 2-Si mocemu-
Pqs  Pmr li cxrilidan.
es im dros xdeba, rodesac mricxvelis samive 90 -iani Zvris kuTxis miRebis princi pi aixsneba
elementze denebi miewodeba SebrunebiT da Zabvebi ki nax. 5.18-ze warmodgenili veqtoruli diagramiTa da
Sesabamisad denebs ar eTanadeba, anu Zabvebi daZrulia nax. 5.19-ze mocemuli samfaza reaqtiuli energiis 90 -
denebis mimarT.am SemTxvevaSi, Tu qselSi gvaqvs suf- iani Zvris kuTxis mqone
Ta aqtiuri datvirTva, mricxveli aRricxavs naxevar mricxvelis sqemiT, sadac
B
simZlavres, xolo Tu qselSi gvaqvs reaqtiuli sim- Zabvis gragnilebi Seer-
Zlavre, maSin Zabvebis DdaZvriT mricxvelma SeiZleba Tebulia samkuTxedad da
VB IB
aRricxos faqtiur simZlavresTan SedarebiT an Zalian denur gragnilebTan Se-
darebiT gadaadgilebu-
mcire (SeiZleba mricxvelis diskom sawinaaRmdego
1200
900
lia. am naxazebidan Cans,
mimarTulebiTac imoZraos) anZalian didi energia.
IA VC rom pirvel elementSi I A
qselSi arsebuli simZlavris koeficientis dasa- 0
VA 120 IC deni SeuRlebulia ara
dgenad, Tu saWiro xelsawyoebi ar gagvaCnia dagvex- A C
mareba aRricxvis wredSi aqtiur mricxvelTan erTad VAB ZabvasTan, rogorc es
CarTuli reaqtiuli mricxveli. xdeba aqtiuri energiis
BC SemTxvevaSi, aramed V
nax. 5.18. samfaza reaqtiu-
ZabvasTan. sufTa aqtiuri
li energiis 90 -iani Zvris
kuTxis mqone mricxvelis datvi rTvi s d ros I A
veqtoruli diagrama

248 249
deni umTxveva VA Zabvas da daZrulia VBC Zabvisagan reaqtiuli energiis gazomvisaTvis samelementian
mricxvelebTan erTad sam- da oTxsadenian sistemeb-
90 -iT. Tu I A da VA -s Soris Zvris kuTxe aris  , maSin
Si nulovani sadenis gareSe farTod gamoiyeneba
I A deni VBC Zabvis mimarT daZruli iqneba  90    agreTve martivi orelementiani samfaza mricxveli
kuTxiT. analogiurad 90 -iani Zvra miiReba or sxva 60 -iani Zvris kuTxiT.aseTi Zvra miiRweva Zabvis wre-
danarCen elementebze da samfaza jamuri reaqtiuli debSi damatebiTi rezistorebis CarTviT. 60 -iani
energia gamoiTvleba formuliT:
Zvris KkuTxe iZleva SesaZleblobas miviRoT sin  -s
VBC proporciuli mbrunavi momenti martivi konstruqci-
Q  QA  QB  QC  I A  sin  A 
3 iT. 60--iani Zvris kuTxis mqone mricxveli (nax. 5.20)
VCA VAB (5.12) ufro moxerxebulia,radgan misi CarTvis sqema ise-
 I B  sin  B  I C  sin c .
3 3 Tivea rogorc orelementiani aqtiuri energiis
mricxvelisa.reaqtiuli energiis mricxvelis. Ddenis
Tu miviRebT, rom
gragnilebi gaTvlilia 5 a denze, xolo Zabvis gragni-
VBC  VCA  VAB ; I A  I B  I C ;  A   B  C ,
lebi -400 v Zabvaze.
maSin Q  3Vx  If  sin  . (5.13) reaqtiuli mricxvelis mier aRricxuli elener-
gia ganisazRvreba $5.3-Si moyvanili aqtiuri energi-
is mricxvelis Semowmebis analogiurad, formuliT:

1 2 3 4 5 6 7 8
1 2 3 4 5 6 7 8 9

IA IB IC
A A
B
B
C
C
0

nax. 5.19. samfaza reaqtiuli energiis 90 -iani Zvris nax. 5.20. 60 -iani Zvris kuTxis mqone samfaza
kuTxis mqone mricxvelis sqemea reaqtiuli energiis mricxvelis sqema

250 251
Wh Varh

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 2 4 5 6 7 8 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Л1 И1 И2 Л2
A
Л1 И1 И2 Л
B 2

Л1 И1 И2 Л2
C

И1 0

Л1 И1
nax. 5.22. aqtiuri da reaqtiuli energiis
Л1 И1
samelementiani mricxvelebis oTxsadenian qselSi
Л1
naxevrad iribi CarTvis sqema Zabvisa da denis
nax. 5.21. samfaza reaqtiuli energiis mricxvelis SeTavsebuli wredebiT
CarTvis sqemis erT-erTi varianti
xolo sin   1  cos 2  . (5.17)
3600  n  K
Qmr  kvar. (5.14) nax. 5.22-ze mocemulia aqtiuri da reaqtiuli ener-
N t
giis samelementiani mricxvelebis oTxsadenian qselSi
ZiriTadad reaqtiuli mricxvelebi CarTulia
naxevrad iribi CarTvis sqema Zabvisa da denis SeT-
aRricxvis wredSi aqtiur mricxvelebTan erTad. Ees
saSualebas iZleva advilad gamoiTvalos reaqtiu-
li simZlavris koeficienti mocemul momentSi, for-
muliT:
Qmr Pmr  tg . (5.15)
Semdeg danarTi 2-Si mocemuli cxrilis saSua-
lebiT vpoulobT cos  sididis mniSvnelobas. Tu
cxrili ar gagvaCnia, maSin tg -s mixedviT vsazRvravT
qselis simZlavris koeficients formuliT:
1 nax. 5.23. aqtiuri da reaqtiuli energiis samelemen-
cos   . (5.16) tiani mricxvelebis oTxsadenian qselSi naxevrad
1  tg 2 iribi CarTvis sqema gancalkevebuli wredebiT

252 253
avsebuli wredebiT,xolo nax. 5.23-ze -gancalkevebu-
li wredebiT.
aqtiuri da reaqtiuli mricxvelebis mier aR-
ricxuli elenergiis dRe-Ramuri an Tviuri xarjeb-
is mixedviT (5.15)da (5.16) gamosaxulebebiT SeiZleba 1 2 3 5 7 8 9

gaangariSebuli iqnes dRe-Ramuri an Tviuri saSua-


lo Sewonili aqtiuri da reaqtiuli simZlavris
koeficientebi.

5.9. maRali Zabvis aqtiuri da reaqtiuli


energiis samfaza mricxvelis montaJi da
Semowmeba A
Л1 И1 И2 Л2

maRali Zabvis (6/10kv) qseli warmoadgens samsade- B

C
Л1 И1 И2 Л2

nian sistemas (sami faza nulovani sadenis gareSe).


aseTi sistemis aqtiuri energiis aRricxvisaTvis gam- nax.5.25.orelementiani aqtiuri energiis mricxvelis
samfaza Zabvis transformatoriT CarTvis sqema

oiyeneba orelementiani mricxvelebi,romelTa denis


gragnilebi Sesrulebulia 5 a denze, xolo Zabvis
gragnili Sesrulebulia 100 v Zabvaze. Zabvis grag-
nilebi mricxvelSi CarTulia xazur Zabvaze Ria
1 2 3 5 7 8 9
samkuTxedis sqemiT. es sqema uzrunvelyofs simetri-
a x a x
* * ul samfaza xazur Zabvebs da amitom gamoiyeneba fa-
A * X *A X
zebs Soris CarTuli xelsawyoebisa da releebis
A
Л1 И1 И2 Л2 kvebisaTvis.Nnax. 5.24-ze mocemulia aqtiuri energiis
B mricxvelis ori erTfaza Zabvis transformatoris
Л1 И1 И2 Л2
C
saSualebiT maRali Zabvis qselSi CarTvis sqema,xolo
nax.5.25-ze -orelementiani aqtiuri energiis mricxve-
nax. 5.24 aqtiuri energiis mricxvelis ori erTfaza
lis samfaza Zabvis transformatoriT CarTvis sqema.
Zabvis transformatoris saSualebiT maRali Zabvis
qselSi CarTvis sqema

254 255
nax. 5.27.aqtiuri da reaqtiuli energiis
nax. 5.26.orelementiani mricxvelis veqtoruli
mricxvelebis samontaJo sqema
diagramebi
maSia gaerTianebuli. Nnax. 5.27-ze mocemulia aqtiuri
nax. 5.26.a-ze mocemulia orelementiani mricxve- da reaqtiuli energiis mricxvelebis qselTan mi-
lis veqtoruli diagrama. am veqtorul diagramas erTebis eleqtruli sqema.
mivceT nax. 5.26.b-ze warmodgenili saxe:
am veqtoruli diagramebidan gamomdinareobs, rom 5.10. maRali Zabvis aRricxvis kvanZis
P  Pa  Pc  Vab  I a  cos  30  a   Vbc  I c  cos  30  c  . Semowmeba

Tu miviRebT, rom Vbc  Vab ; I a  I c ; a  c , maRali Zabvis aRricxvis kvanZis SesamowmebladD
gamoiyeneba xelsawyo AAO-i. Tavdapirvelad iwyeba
maSin P  3Vb  If  cos . Zabvebis Semowmeba mricxvelis me-2, me-5 dame-8 momWere-
aqedan gamomdinareobs rom samsadenian sistemaSi, bze erTmaneTisa da korpusis mimarT. im SemTxvevaSi,
orelementiani mricxveliT, samfaza aqtiuri energi- Tu b faza aris Camiwebuli,maSin me-2 da me-8 momWereb-
is aRricxva SesaZlebelia. sa da korpuss Soris Zabva toli unda iyos Zabvis
rac Seexeba maRali Zabvis samfaza reaqtiuli en- transformatoris meoreuli xazuri Zabvisa (100v
ergiis mricxvels, igi warmoadgens samelementian farglebSi),xolo me-5 momWersa da korpuss Soris -
mricxvels, analogiurs im mricxvelisa, romelic adre nulis toli.e.i.
gvqonda ganxiluli, mxolod im gansxvavebiT, rom aq Vab  Vbc  Vac  Vao  Vco  100 v , xolo
Zabvis gragnilebi 100 v-zea Sesrulebuli. Vbo  0.
maRali Zabvis samfaza aqtiuri da reaqtiuli en- Tu Camiwebulia Zabvis transformatoris dabali
ergiis mricxvelebi aRricxvis kvanZSi erT siste- mxaris neitrali, maSin xazuri Zabvebi tolia:

256 257
F Vab  Vbc  Vac  100 v , I a  Ib  I c .
xolo fazuri Zabvebi toli iqneba: amis Semdeg ganvsazRvroT aqtiuri da reaqtiuli
Vao  Vco  Vbo  57v . energiis mricxvelebis mier dafiqsirebuli aqtiuri
am SemTxvevaSi aucileblad unda davrwmundeT,rom da reaqtiuli simZlavreebi.
b fazis gragnilis gamomyvani namdvilad mierTebu- aqtiuri energiis mricxvelis mier dafiqsirebu-
lia me-5 momWerTan.. amisaTvis saWiroa Zabvis trans- li simZlavre Pmr ganisazRvreba (5.7) formuliT,oRond
formatoris maRal Zabvaze droebiT gavTiSoT a da c am SemTxvevaSi transformaciis koeficienti tolia:
fazis mcveli. Aam dros Zabvebi Vao  Vco  57 v , xolo K  K v  Ki . (5.20)
Vbo nulis toli gaxdeba, an sul ramdenime voltis sadac K i aris denis transformatoris transfor-
farglebSi iqneba. amis Semdeg unda aRvadginoT mcve- maciis koeficienti (5.8);
li da AAO-is saSualebiT SevamowmoT fazebis mim- K v - Zabvis transformatoris transformaciis
devroba mricxvelze. AAO-is limfi unda brunavdes koeficienti (5.9).
saaTis isris moZraobis mimarTulebiT. Tu limfi imave (5.7) formuliT ganisazRvreba reaqtiuli
datrialda sawinaaRmdego mimarTulebiT, maSin mricx- energiis mricxvelis mier dafiqsirebuli reaqtiu-
velze unda gadavaadgiloT a da c fazebis grag- li simZlavre Qmr .
nilebis momWerebi erTmaneTis mimarT. sazomi xelsawyoebis gamoyenebiT gavzomoT meo-
amis Semdeg viwyebT meoreuli denebis Semowmebas, reul wredSi gamavali denebi da modebuli Zabvebi
rogorc nax. 5.27-dan Cans denis transformatorebi da ganvsazRvroT qselSi gamavali aqtiuri da reaq-
qselSi mxolod or fazaSi aris CarTuli arasruli tiuli simZlavreebi,formulebiT:
varskvlavis meTodiT, es niSnavs, rom qselSi simetri-
 I a  Ib  I c 
uli datvirTvis dros I a  I c .Aam dros denis trans- F Pqs  3Vx  K  cos  . (5.21)
3
formatorebis meoreuli gragnilebis neitralSic
igive sididis deni gadis, romelic sididiT I b -s war-  I a  Ib  Ic 
Qmr  3Vx  K  sin  . (5.22)
moadgens. e.i.: 3
I a  Ib  Ic . aq Vx aris Zabvis transformatoris meoreuli
magram Tu gazomviT miviReT,rom I b deni 1.73-jer xazuri Zabva, kv.
metia vidre I a an I c deni,maSin adgili aqvs erT-erTi I a , I b , I c - denis transformatoris meoreuli dene-
denis transformatoris araswor CarTvas da amitomUun- bi, a.K
da vecadoT, rom yovelTvis daculi iyos piroba:

258 259
tg ,cos daA sin  gansazRvrisaTvis gamoviyenoT xelsawyos A, B, C momWerebi uSualod SeerTebulia
(5.15), (5.!6) da (5.17) gamosaxulebebi.GAN mricxvelis Zabvis gragnilis momWerebTan Tanmim-
Tu mosaxerxebelia da amis saSualebas maRali devrobiT marcxnidan marjvniv. muxruWis aSvebis
Zabvis ujredi iZleva, umjobesia maRali Zabvis mar- Semdeg limfis brunvis mimarTulebis mixedviT gan-
wuxis saSualebiT gavzomoT maRali Zabvis pirvela- isazRvreba fazaTa Tanmimdevroba. limfis brunva
di denebi, maSin: saaTis isris moZraobis mimarTulebiT Seesabameba
fazaTa pirdapir Tanmimdevrobas Semdeg limfi unda
 I A  I B  IC 
Pqs  3Vx  K v  cos  , (5.23) damuxruWdes. xelsawyoebis gamomyvanebTan (*) da (I)
3
SemaerTebeli SlangiT CairTveba eleqtrosazomi mar-
 I A  I B  IC  wuxi. SemaerTebeli Canglebis manWvalebi unda Sev-
Qqs  3Vx  K v  sin  , (5.24)
3 ides marwuxebisa da xelsawyos erTsaxela aRniSvneb-
aq Vb aris qselis meoreuli Zabva, kv. is budeebSi.
gadamrTveli B1 unda davayenoT mdgomareobaSi
I a , I b , I c aris qsel-
“ U , I ”, gadamrTveli B2-mdgomareobaSi “Величина”, gad-
Si pirveladi denebi, a.
amrTveli B3-mdgomareobaSi “5a an 1A” denis mosalod-
s abolood unda
neli mniSvnelobidan gamomdinare. marwuxebiT pirv-
movaxdinoT Pqs da Pmr ,
el rigSi moicaven mricxvelis denis gragnils A
Qqs da Qmr simZlavree-
fazis Semaval sadens. Mmarwuxis niSnuli (*) mima-
bis Sedareba rTuli unda iyos denis transformatoris mxares.
Pqs  Pmr . izomeba denis mniSvnelo-
Qqs  Qmr . ba A fazaSi. Semdeg B2
aRricxvis kvanZis gadamrTveli unda davay-
nominaluri muSaobis enoT mdgomareobaSi
suraTis misaRebad ga- “Фаза”. limfis brunviT
mogvadgeba AAO-is sa- xelsawyos isari unda
SualebiT veqtoruli d av ay en o T n u lz e . am
diagramis ageba. dros isris mobrunebis
veqtoruli diagra- mimarTuleba unda iyos
nax. 5.28. veqtoruli mis gadaReba xdeba Sem-
diagramis gadaReba ВАФ-85 nax. 5.29. AAO -iT gadaRebu- limfis brunvis mima-
xelsawyoTi
degnairad (nax. 5.28): li veqtoruli diagrama rTulebis Tanxvedrili.

260 261
mizanSewonilia vabrunoT limfi saaTis isris moZrao- elementi yovelTvis erTi da igive ZaliT ar axdens
bis mimarTulebis sawinaaRmdegod. vafiqsirebT am zemoqmedebas mricxvelis diskoze. Tu mricxvelis
dros isris nulTan misvlas skalis marjvena mxri- simZlavris gamosaxulebaSi
dan. skalis nulTan dayenebis Semdeg limfis danay- P  Vab  I a  cos  30  a   Vbc  I c  cos 30  a .
ofebis mixedviT aiTvleba kuTxe, romelic SeTavsebu- SevitanT kuTxe  -is sxvadasxva mniSvnelobebs
lia nakawrTan. analogiurad aiTvleba sxva fazebisa miviRebT, rom rodesac kuTxe  a   c  0, maSin orive
da nulovani sadenebis kuTxeebi. elementis mricxvelis diskoze Tanabari ZaliT axdens
veqtoruli diagramis gadaRebis Semdeg viwyebT zemoqmedebas.
mis agebasa da analizs. dasawyisSi vagebT Va , Vb da Vc naTqvamis demonstrireba SeiZleba movaxdinoT
fazuri Zabvebis veqtorebs, romlebic erTmaneTis mi- Semdegnairad: jer mricxvelis pirveli elementis
marT sivrceSi daZrulni arian 1200-iT. Aamis Semdeg denis gragnilis 1-3 momWers davamoklebT,xolo Sem-
vagebT Vab Zabvis veqtors, romelic Va Zabvis veq- deg meore elementis gragnilis 7-9 momWers da orive
torisagan gaswrebulia 300-iT. Vab veqtoris mimarT SemTxvevaSi davafiqsiroT mricxvelis diskos brun-
unda gadavzomoT gazomili kuTxeebi denis veqtore- vis siCqare. davinaxavT, rom orive SemTxvevaSi diskos
bis asagebad. kuTxe “L” niSniT unda gadavdoT Vab brunvis siCqare erTi da igive iqneba.
veqtoridan saaTis isris moZraobis mimarTulebiT, kuTxeebis  a da c -s zrdasTan erTad igive
xolo kuTxe “C” niSniT- saaTis isris moZraobis saw- cdis dros, pirveli elementi naklebad zemoqmedebs
inaaRmdego mimarTulebiT. Bbolos ganvsazRvravT diskoze, vidre meore elementi da Sesabamisad diskos
kuTxeebs densa da fazuri Zabvis erTsaxela veqtorebs brunvis siCqare erTmaneTis mimarT gansxvavebuli
Soris da vakeTebT daskvnas mricxvelis CarTvis sis- iqneba. rodesac kuTxeebi  a da c gautoldeba
woris Sesaxeb. MmagaliTad davuSvaT  A  50 L da 600-s, maSin pirveli elementi saerTod ar zemoqmedebs
C  70C (nax. 5.29), maSin agebuli diagramidan Cans, diskoze da ZiriTadi zemoqmedebis Zala diskoze modis
rom A fazaSi Va Zabvasa da I a dens Soris kuTxe meore elementis saSualebiT, xolo rodesac kuTxee-
 a  50  30  20 ; aseve Vc Zabvasa da I c dens Soris bi  a da c metia 600-ze, maSin pirveli elementi
kuTxe  c  120   70  30   20 danarTi 2-is daxmarebiT diskos abrunebs „ukan” mimarTulebiT, xolo meore
vadgenT, rom am SemTxvevaSi simZlavris koeficienti elementi - „win” mimarTulebiT.
cos   cos 20  0,94.
orelementiani samfaza mricxvelis Semowmebis 5.11. specialuri daniSnulebis mricxvelebi
dros yuradReba unda mivaqcioT im garemoebas rom samrewvelo momxmareblebis mier eleqt-roenergi-
qselSi Tanabari datvirTvis dros mricxvelis orive is racionaluri moxmarebisa da sxvadasxva miznebi-

262 263
saTvis gamoyenebian specialuri daniS-nulebis mricx- maqsimumis maCvenebliTa da kontaqtebiani saaTiT. saaTi
velebi. aRWurvilia ZraviT D da ori wyvili kontaqtiT K M da
datvirTvis maqsimumis maCvenebeli mricxveli .Tan-
K  aseTi mricxvelis CarTvis sqema mocemulia nax. 5.
amedrove pirobebSi samrewvelo momxmareblebisaTvis
30-ze.
gamoiyeneba eleqtroenergiaze organakveTiani ta-
pirveli K  kontaqtebis wyvili imarTeba mbrunavi
rifi,romelic Sesdgeba TiToeu-li moxmarebuli
kvtsT eleqtroenergiis ganakveTisa da energosiste- diskoTi. am diskos gaaCnia skala, romelic Seesabame-
mis maqsimaluri datvirTvis reJimSi muSaobis peri- ba 24 sT-s da akeTebs dRe-RameSi 1 bruns. am kontaqte-
odSi moxmarebuli TiToeuli kvtsT eleqtroenergi- bis CarTva-gamorTvis dro dayenebulia energosiste-
is ganakveTebisagan. mebis dilisa da saRamos maqsimumebis dasawyisis da
gadaxdis aseTi sistema stimuls aZlevs eleqt- dasasrulis Sesabamisad.
roenergiis momxmareblebs,raTa imuSaon raciona-lur kontaqtebis meore, K M wyvili CairTveba drois
reJimSi da amiT Seamciron energosistemis pikuri mocemul (15 an 30 wT) SualedSi. Semdeg xdeba maTi
datvirTvebi. gaTiSva da drois am Sualedis gasvlis Semdeg myisi-
aseTi tarifiT gaangariSeba xorcieldeba special- erad CairTveba. es cikli meordeba uwyvetad.
uri mricxvelebiT, romlebic aRWurvilia datvirTvis mricxvelis datvirTvis maqsimumis maCveneblis
wamyvani isari, romlis gadaxra proprociulia drois
mocemul intervalSi (mag.30wT) simZlavris saSualo
Sewonili mniSvnelobisa, dakavSirebulia gadamcemi
sistemis brunvis RerZTan. am gadacemis gadaxrasa da
gadabmas awarmoebs P eleqtromagnituri rele, romel-
ic CarTulia Zabvis orive wyvili kontaqtebis gav-
liT. 30 wuTis ganmavlobaSi es rele CarTulia da
isari moZraobs da gadaadgildeba. am drois ganmav-
lobaSi gadaixreba saSualo simZlavris proprorci-
uli kuTxiT. reles gaTiSvisa an ganmeorebiTi CarTvis
dros aRniSnuli isari zambaris moqmedebiT brunde-
ba nulovan mdgomareobaSi da Tavidan iwyebs gada-
adgilebas. es cikli meordeba maqsimumis drois gas-
nax.5.30. kontaqtebian saaTiani maqsimaluri
datvirTvis maCvenebeli mricxvelis CarTvis sqema
vlamde.

264 265
wamyvan isarTan dakavSirebulia sabuqsire isari, pulsebis eleqtromagnituri mricxveli an gamomTv-
romelic afiqsirebs wamyvani isris Cvenebas ganvlili leli manqanis Semavali mowyobiloba.
30 wuTis ganmavlobaSi. Tu drois Semdeg intervalSi Tanamedrove pirobebSi Seiqmna saWiroeba avtomat-
datvirTva ar gaizarda, maSin sabuqsire isris mdgo- urad SevajamoT calkeuli msxvili momxmareblis mier
mareoba ar Seicvleba, xolo datvirTvis gazrdis moxmarebuli aqtiuri da reaqtiuli energiebi.es iZl-
SemTxvevaSi wamyvani isari gadaadgilebs sabuqsire eva saSualebas vawarmooT angariSebi organakveTiani
isars ufro didi kuTxiT. amgvarad, sabuqsire isris tarifiT da miviRoT agreTve sruli informacia mox-
mdgomareoba Seesabameba energosistemis maqsimalur marebuli eleqtroenergiis reJimebis Sesaxeb.am mizniT
reJimSi muSaobis dros momxmareblis maqsimaluri gamoSvebulia eleqtroenergiis aRricxvisa da kon-
simZlavris saSualo Sewonil mniSvnelobas naxevari trolis avtomatizirebuli sainformacio-sazomi
saaTis intervalSi. naxevarsaaTiani intervali saWiroa sistema ИИСЭ  1  48 , romelTanac kavSirgabmulobis
imisaTvis rom maqsimumis maCvenebelSi ar aRniSnos arxebis saSualebiT SeiZleba mierTebuli iqnas 48-
datvirTvis xanmokle biZgebi. sabuqsire isari Sei- mde telesazomi mricxveli.
Zleba dabrunebuli iqnes sawyis mdgomareobaSi telesazomi mricxvelis impulsebis gadamwodi
Rilakis saSualebiT. warmoadgens МП 41 ti pis tranzistorze akrefil uku-
telesazomi mricxvelebi. aseT mricxvelebs gaaC- kavSiriT marTul generators.
niaT impulsebis gadamwodi romlebic mTvleli sqemis yvela elementi garda ukukavSiris TP trans-
meqanizmis Cvenebas gardaqmnian mudmivi denis impulse- formatorisa ganlagebulia mTvleli meqanizmis ax-
bad da gadascemen Sors manZilze. aseTi mricxvelis los. mas aqvs feritis gulara ori( W1 da W2 ) grag-
ti pis aRniSvnaSi figurirebs aso D , magaliTad
niliT romlis ganaWerSi brunavs disko ori diame-
САЗ  И 670 D impulsebis mimRebi SeiZleba iyos im-
tralurad sawinaaRmdego amonaWeriT. brunva gada-
ecema mTvleli meqanizmis diskos. zogierT modifika-
ciaSi diskos magier brunavs TiTbris alami, romel-
ic damagrebulia moZravi sistemis RerZze. roca al-
ami mdebareobs transformatoris RreCos gareT, ma-
Sin generatori agznebul mdgomareobaSia da kavSiris
xazebSi gadis deni, romlis mudmiv mdgenels aqvs 10
ma rigis mniSvneloba. almis RreCoSi Sesvlis dros
induqciuri cvlilebis gamo xdeba generaciis Sew-
nax. 5.31. impulsebis gadamwodebis sqema

266 267
5.12. aRricxvis kvanZebis elementebis
uw esiv robani
a) mricxvelis uwesivroba. SeiZleba aRiZvras
uecrad gareSe zemoqmedebis gavleniT. Aam zemoqmede-
bas miekuTvneba dartymebi, ryevebi, xangrZlivi gada-
1 2 3 4 5 6 7 8
tvirTvebi, mokled SerTva mierTebebze, Weqa-quxilisa
da komutaciis gadaZabvebi. Mmricxveli agreTve Sei-
Л1 И1 И2 Л2
A

B
Zleba gadavides uwesivro mdgomareobaSi saremonto
Л1 И1 И2 Л2
C
vadis gasvlamde. vadaze adre gacveTis Sedegad, romel-
nax.5.32. specdaniSnulebis dabali Zabvis ic gamowveulia eqspluataciisaTvis miuRebeli pirobe-
mricxvelis naxevrad iribi CarTvis sqema biT. Cndeba sxvadasxva defeqti: mudmivi magnitis,
yveta da deni mcirdeba 0.8 ma-mde. amgvarad genera- eleqtromagnitebis gularebisa da sxva metaluri
tori muSaobs rogorc gasaRebi, romelic uzrunve- nawilebis korozia, sayrdenebis cveTa, im RreCoebis
danagvianeba, sadac brunavs disko; sapoxis gasqeleba;
lyofs 12v mudmivi denis kvebis wyaros wredis komu-
tacias: amasTanave impulsebis ricxvi proporciulia magnitisa da sxva damagrebebis moSveba; mricxvelis
yvela am uwesivrobas mivyavarT Semdeg Sedegamde:
diskos brunTa ricxvisa. impulsebis gadamwodis mo-
moZravi nawilis gaCereba, momatebuli cdomileba,
mWerebTan CarTulia 3km-mde sigrZis kavSiris orsad-
eniani xazi (II) araumetes 190 omi/km winaRobiTa da 0.1 mTvleli meqanizmis araswori muSaoba, TviTsvla.
uZravi diskos dros unda Semowmdes mricxvelis
mkf/km tevadobiT. kvebis wyaro mimdevrobiT CairTve-
ba kavSiris imave xazze mimRebis (III) mxridan. momWerebze yvela fazis arseboba da denis mniSvneloba
mimdevrobiT CarTul gragnilebSi. Semdeg gadaRebu-
miwisqveSa an specdaniSnulebis eleqtro danad-
garebisaTvis usafrTxoebis teqnikis wesebidan gamom- li unda iqnas veqtoruli diagrama. Tu yvela am
dinare gamoiyeneba samsadeniani sistema 3X380 v an gazomviT ar gamomJRavnda mizezi, maSin es mizezi imale-
ba mricxvelis SigniT.
3X220 v nulovani aseT qvesadgurebSi aRricxvis kvan-
Tu eWvi aris mricxvelis mniSvnelobis gazr-
Zi Sesrulebulia orelementiani mricxveliT(nax. 5.32).
daze,MmaSin unda Catardes mricxvelis sakontrolo
aseTi mricxvelis Semowmeba swarmoebs maRali
Semowmeba dadgmis adgilze, magram Tu amis pirobebi
Zabvis kvanZis mricxvelis analogiurad. AAO-iT age-
buli veqtoruli diagramis gamoyenebiT. ar aris, maSin mricxveli unda moixsnas da unda Semow-
mdes laboratoriul pirobebSi.

268 269
b) sazomi transformatorebis uwesivroba. Ddenis transformatorebis meoreuli gragnilis
Ddenis transformatoris dazianebis damaxasiaTeebe- datvirTvis Semcireba SeiZleba denur wredebSi ka-
li niSania meoreuli denis Seusabamoba pirvelad- belebis ZarRvebis kveTis gazrdiTa da am wredebidan
damatebiTi aparatis gamorTviT.
 I1 
Tan  I 2  K  . AamasTanave meoreuli denis mniSvnelo- Zabvis transformatoris datvirTvisa da cdom-
 I 
ilebis SemcirebisaTvis datvirTva SesaZleblobis
vani Semcireba SeiZleba moxdes sqemis uwesivrobiT farglebSi unda gavanawiloT ise, rom yvela fazaSi
daSvebuli Secdomis gamo. Aamitom Semowmebas eqvem- iyos erTnairi.
debareba rogorc transformatori, aseve wredi. Tu Zabvis transfomatoris meoreuli gragnili
Ddenis transformatoris dazianebis gamovlena SeerTebulia Ria samkuTxedad, maSin mizanSewonilia
SesaZlebelia Semdegi damaxasiaTebeli niSnebis mixed-
datvirTva gavanawiloT iseTnairad, rom Vca Zabvaze
viT: meoreuli deni meoreuli wredebis winaRobebis
datvirTva ar CairTos da SesaZleblobis farglebSi
dros nulis tolia an nulTan axlosaa ( am dros
Tanabrad gavanawiloT Vab da Vac Zabvebs Soris.
gragnili damoklebulia momWerebze); deni mniS-
vnelovnad metia, vidre unda iyos faqtiuri winaR- saWiroa Semowmdes datvirTvis Semcirebis Sesa-
obebis dros. Zlebloba Zabvis wredebidan damatebiTi aparaturis
Zabvis transformatoris dazianeba iwvevs maRali gamorTvis Sedegad, agreTve unda Semowmdes Zabvis
Zabvis mxares erTi an ramdenime mcvelis gadawvas, ris transformatorisa da mricxvelis SemaerTebel
Sedegadac meoreuli Zabva gamorTul fazaze gaqreba sadenebze Zabvis vardna.
an mniSvnelovnad Semcirdeba.
g) s azomi trans formatorebis gazrdil
datvirTvas, romelic aRemateba mocemuli sizustis
klasis dasaSveb datvirTvas, Seaqvs damatebiTi uary-
ofiTi cdomileba. meoreuli gragnilis datvirTva
SeiZleba ganisazRvros angariSis gziT an eqsperimen-
talurad. eqsperimentiT datvirTvis gansazRvris dros
meoreul wredebSi erTdroulad zomaven denebsa da
Zabvebs. Ggazomvebi SeiZleba Catardes, rogorc muSa
denisa da Zabvis qveS, aseve mierTebebis gamorTvis nax. 5.33. sakontrolo kabelSi Zabvis vardnis ga-
Semdeg gareSe kvebis wyarodan Zabvis miwodebiT. zomva: 1-Zabvis transformatoris momWerebi; 2- aR-
ricxvis wredebis momWerebi; 3- sarezervo ZarRvi

270 271
sadenebSi Zabvis vardnis gazrdas, romlebic gebs iZleva mricxvelis Zabvis gragnilis induqtivo-
aerTeben Zabvis transformators mricxvelTan mivya- bis tevadobiT kompensacia.
varT uaryofiTi cdomilebis gazrdamde. Ppraqtiku- tevadobiTi kompensacia gamoiyeneba mricxvelis
lad es SeiZleba moxdes, Tu sadenis sigrZe aRemateba Zabvis gragnilebis mier moxmarebuli energiis Sem-
15 metrs. cirebisaTvis maTi simZlavris koeficientis gazrdis
Zabvis vardna sadenebSi SeiZleba ganisazRvros gziT. Ees miiRweva imiT, rom Zabvis TiToeuli gragni-
cdiT. am mizniT gamoiyeneba cvladi denis voltmetri, lis paralelurad CairTveba 1-1.5 mkv tevadobis konde-
romlis Sinagani winaRoba 1-10 komia. voltmetri satori (nax. 5.34.). amgvarad gragnilis induqciuri
CairTveba kabelis ZarRvis boloebTan (nax. 5.33). winaRoba kompensirdeba kondensatoris tevaduri win-
Zabvis vardnis gazomvam, rogorc kabelis boloSi aRobiT. Sedegad Zabvis transformatoris cos  izrde-
xazuri Zabvebis gazomvam ar SeiZleba mogvces uary- ba 0,8-0,9-mde, xolo misi datvirTvis sruli simZlavre
ofiTi Sedegi. Ddidi Secdoma SeiZleba Seitanos volt- mcirdeba 2.5-3-jer. Ggazomvis sizuste izrdeba Zabvis
metrebis cdomilebam, aTvlis araerTdroulobam da transformatoris gragnilisa da SemaerTebel
sxva mizezebma. sadenebSi Zabvis vardnis Semcirebis xarjze. Ggarda
Zabvis vardnis Semcirebis mizniT saWiroa kabe- amisa mcirdeba Zabvis transformatoris kuTxuri
lis ZarRvebis kveTis gazrda. calkeul SemTxvevaSi cdomileba, radganac Cos uaxlovdeba nominalur mniS-
saWiro xdeba mricxvelebi vkveboT ara ZabviT saerTo vnelobas (0,8-0,9).
salteebidan, aramed gaviyvanoT calke kabeli. Zabvis Tu mricxvelebi erTmaneTisagan daSorebulia, ma-
transformatorsa da mricxvelis SemaerTebel Sin mizanSewonilia kondensatorebi dayendes TiToeu-
sadenebSi Zabvis vardnis SemcirebisaTvis karg Sede- li mricxvelisaTvis. mricxvelebis centralizebu-
li ganlagebis dros sakmarisia dayendes kondensa-
torebis batarea.
d) mricxvelis CarTvis araswor sqemas Sei-
Zleba adgili hqondes or SemTxvevaSi
1. Tu pirveladi Semowmebis dros daSvebuli iqna
Secdoma.
2. Tu eqspluataciis procesSi sqemaSi Setanili
iqna cvlileba. Aamitom yvela SemTxvevaSi aRricxvis

Nnax.5.34. Zabvis transformatoris wredSi makompen-


sirebeli kondensatoris CarTvis sqema

272 273
sistemebis darRvevis dros saWiroa Semowmebis xe- 5.13. mricxvelebis diagnostika gamorTuli
laxla Catareba. Zabvis SemTxvevaSi
e) meoreuli wredebis elementebis uwe- diagnostikuri samuSaoebi gamorTuli Zabvis
sivrobas miekuTvneba Zabvis wredis gawyveta, mimdevro- SemTxvevaSi sruldeba mimdinare eqspluataciis sa-
biTi wredis gawyveta da romelime fazaze mcvelis zomi transformatorebis kapitaluri remontebis
gadawva. Uumetes SemTxvevaSi uwesivrobas mivyavarT dros da aRricxvis sisworis darRvevis SemTxvevaSi
erTi mabruni elementis uwesivrobasTan. Uuwesivro- meoreuli wredebis gadakeTebis Semdeg.
ba am dros advilad vlindeba mricxvelis momWere- diagnostikur samuSaoebs miekuTvneba: gare daTva-
bze Zabvisa da gazomvis gziT. liereba, sadenebis garekva, izolaciis Semowmeba, sazomi
transformatorebis erTsaxela momWerebis Semowmeba.
a).Ggare daTvaliereba. Ggare daTvalierebas
eqvemdebareba yvela meoreuli wredi sazomi trans-
formatorebidan mricxvelebamde. Mmowmdeba meoreu-
li wredebis elementebis kompleqtacia da meqani-
kuri dazianebebis ar arseboba (momWerebis nakrebi,
gadamyvani kolofebi, sacdeli blokebi da sxva); sa-
kontrolo kabelebis dacalkevebis xarisxi; mricx-
velebis damagrebis saimedooba da siswore. sakontaq-
to SeerTebebSi Jangis ar arseboba da gamaTbobeli
mowyobilobis mdgomareoba.
saWiroa mTlianad Semowmdes sadenebisa da sakon-
trolo kabelebis markireba. Mmricxvelebis central-
izebulad ganlagebis dros mowmdeba warwerebis ar-
seboba mierTebebis dasaxelebiT. Yyvela SemCneuli
darRveva dauyovnebliv unda gamoswordes.
b) sadenebis garekva. sadenebis garekvis mizania
dadgindes mTliani Sesabamisoba princi puli sqemis
montaJsa da samontaJo sqemas Soris markirebis Sesa-
bamisobis CaTvliT.

274 275
garekvisaTvis SeiZleba gamoyenebuli iqnes om- formatoris Camiweba. keTdeba sami gazomva: mimdevro-
metri an megaommetri. Ggamoiyeneba agreTve sakontro- biT (denur) wredebsa da “miwas” Soris; paralelur
lo naTura, eleqtrozari an voltmetri. Kkvebis wyarod (Zabvis) wredebsa da miwas Soris; mimdevrobiT da
SeiZleba gamoyenebuli iqnes batarea 4-6-v ZabviT an paralelur wredebs Soris. Yyvela SemTxvevaSi
damwevi transformatori 220/12 v. izolaciis winaRoba ar unda iyos 1 mom-ze naklebi.
Ggarekvis dawyebis win saWiroa Semowmdes ZarRvis igive TanmimdevrobiT xdeba izolaciis gamocdac.
arseboba yvela momWerze voltmetris an Zabvis maCveneb- Ggamocdis Semdeg sqema unda iqnes aRdgenili.
lis gamoyenebiT. d) sazomi transformatorebis erTsaxela mo-
Uukuinformaciis Tavidan acilebis mizniT Zabvis mWerebis gansazRvra. sazomi transformatorebis
transformatori gamorTuli unda iyos orive mxri- erTsaxela momWerebis gansazRvra aucilebelia im
dan. Ggasareki sadeni erTi mxridan mainc unda iyos SemTxvevaSi: Tu dazianebulia saqarxno aRniSvnebi,
gamorTuli, rac gamoricxavs SesaZlo SemovliTi ar gagvaCnia saqarxno sapasporto monacemebi, remon-
wredis arsebobas. tebis Semdeg; fazomgrZnobiare elementebiani avtoma-
Ggarekvis Sedegad dgindeba Semdegi: tikisa da sareleo dacvis mowyobilobebis gamoy-
sadens ar aqvs wyveta; mokled ar aris CarTuli enebisas.
sxva sadenebTan; sadenebis boloebi sworad aris
markirebuli; sadenebis boloebi CarTulia sqemis
Sesabamisad.
g) izolaciis Semowmeba moicavs, izolaciis
gamocdas 1 wuTis ganmavlobaSi 1000 v cvladi ZabviTa
da izolaciis winaRobis gazomvas megaommetriT. saeqs-

pluatacio Semowmebis
dros dasaSvebia gamo-
sacdeli 1000v cvladi Zab-
vis Secvla 2500v mudmivi
ZabviT Sesabamisi voltme- nax. 5.36. samfaza Zabvis transformatoris erTsaxe-
la momWerebis gansazRvris sqemebi a) samfaza
nax.5.35. erTfaza Zabvis tris gamoyenebis dros.
H
H

transformatoris erTsaxe- Semowmebis win saWiroa SeerTebiT; b) samfaza H D SeerTebiT; g) samfaza


la momWerebis gan- gamovrToT denis trans-
sazRvris sqema H
SeerTebiT

276 277
Zabvis transformatoris erTsaxela momWere- CairTveba A, B, C momWerebTan,
bia A  a  ag da X  x  xg erTfaza Zabvis transforma- xolo (_) momWeri mudmivad
meoreuli gragnilis nul-
toris polarobis Semowmebas axdenen mudmivi denis
Tan.
impulsebiT nax. 5.35-ze mocemuli sqemiT.
b at ar e a m i m d e v r o bi T
batareisa da xelsawyos (galvanometris) (+) momW-
CairTveba AB, BC da CA momW-
eri SeerTebulia Sesabamisad Zabvis transformatoris
erebze, batareis (+) momWeri
A da a momWerebTan. Tu es momWerebi erTsaxelaa,
am SemTxvevaSi mierTebulia
maSin wredis CarTvis SemTxvevaSi xelsawyos isari nax. 5.37. denis trans-
Sesabamisad A, B, C momWerebT-
gadaixreba marjvniv, xolo gamorTvisas-marcxniv. formatoris polarobis
Semowmebis sqema an. wredis CarTvis dros, Tu
zogierTi gansakuTrebuli TvisebiT xasiaTdeba
gragnilis polaroba sworia
samfaza Zabvis transformatoris momWerebis polar-
da xelsawyos (+) momWeri mierTebulia a momWerTan,
obis gansazRvra. Tu Zabvis transformatorebis grag-
maSin misi isari gadaixreba marjvniv; C momWerTan
nilebi SeerTebulia sqemiT H (varskvlavi-varskv-
H
mierTebisas_ marcxniv: B momWerTan mierTebisas um-
lavze neitraluri sadenebiT), romelic naCvenebia
niSvnelod gadaixreba nebismier mxareze an gadaxra
nax 5.36, a-ze, maSin wredis CarTvis dros xelsawyos
iqneba nulis toil.
isari gadaixreba marjvniv. xelsawyos (+) momWeris
meoreuli gragnilebis sxva momWerebTan mierTebis denis transforma-
dros wredis CarTvisas xelsawyos isari gadaixreba torebis erTsaxela mo-
marcxniv. mWerebia 1 da И1 (  2 da
nax. 5.36, b-ze naCvenebia SeerTebis D (varskv-
H
И 2 )Aam momWerebis gan-
lavi-gaxsnil samkuTxedze) dros batareis (+) momW- sazRvrisaTvis 4-6-v mud-
eri rig-rigobiT mierTdeba A, B, C momWerebs, xolo mivi Zabvis kvebis wyaro
xelsawyos (+) momWeri mudmivad mierTebulia ag - sTan. miuerTdeba denis trans-
Tu momWerebi erTsaxelaa, maSin wredis CarTvisas xe- formatoris pirvelad
lsawyos isari yovelTvis gadaixreba marjvniv. gragnils, xolo sazomi
Zabvis transformatoris SeerTebis dros
H
xelsawyo ( g al v a -
rekomendirebulia Semowmeba vawarmooT nax. 5.36, g-ze nometri) miuerTdeba me-
naCvenebi sqemiT. rigrigobiT xelsawyos (+) momWeri oreul gragnils. Kkveb- nax. 5.38. CaSenebuli denis
is wyarosa da xelsawy- transformatoris polaro-
bis gansazRvris sqema

278 279
os (+) momWerebi am dros unda mierTebuli iqnas im paralelurad izrde-
momWerebTan, romlebic miCneulia erTsaxelad ( 1 da ba xelsawyos isris
gadaxra.
И1 ). wredis CarTvisas xelsawyos isris marjvniv gada-
amomrTvelebis mon-
xra amtkicebs aRniSvnis siswores (nax. 5.37)
taJis damTavrebis Sem-
Camiwebuli denis transformatoris polarobis nax. 5.40. denis transforma- deg zeTis Casxmamde
gansazRvris sqema mocemulia (nax.5.38) toris volamperuli maxasi- saWiroa gakon-
CaSenebuli denis transformatoris 1 (“zeviT”) aTeblis (damagnitebis) gada-
Rebis sqema troldes denis trans-
da  2 (“qveviT”) gamomyvanebis gansazRvrisaTvis saWiroa formatoris dayenebisa da meoreuli wredebis mon-
CamrTvelebis dayenebis win denis transformatoris taJis siswore.amisaTvis batareis (+) momWeri rig-
fanjrebSi gavataroT sadeni, romelic asrulebs pirve- rigobiT CairTveba amomrTvelis gare Semyvanebis mo-
ladi gragnilis rols. gamtarTan CamrTvelis gav- mWerebze, xolo (_) momWeri amomrTvelis uZrav kon-
liT kvebis wyaros (+) momWeri CairTveba denis trans- taqtze avzis SigniT, ise rogorc naCvenebia nax. 5.39-
formatoris “zeviT” mxridan. Ggalvanometris (+) mo-
mWeri И1 momWerTan, xolo (_) momWeriT muSa gan- ze. xelsawyo CairTve-
ba karadaSi ganlage-
StoebasTan. Tu “zeviT” da И1 erTsaxelaa, maSin wre-
bul meoreuli wredis
d i s C ar T v i s as x e l s aw y o s i s ar i g ad ai x r e ba
momWerebze.
marjvniv.roca arsebobs eWvi CaSenebuli denis trans-
amiT mowmdeba ara
formatoris polarobis marto denis transfor-
gansazRvris sisworeSi, ma- matoris dayenebis ad-
Sin mowmdeba meoreuli gili da s is wore,
gragnilis polaroba. ri- aramed gamomyvanebis
grigobiT CairTveba xel- aRniSvnis sisworec.
sawyo yvela ganStoebasTan personal is usa-
И1  И 2 ; И1  И 3 da a.S. xel- frTxoebis moTxovne-
sawyos sworad arCeuli b i d an g a m o m d i n a r e
nax. 5.39. amomrTvelze nax. 5.41. denis transforma-
mdgomareobis dros did dauSvebelia Semowmeb-
denis transformatoris toris damagnitebis maxasi-
dayenebis sisworis ganStoebebze gadasvlisas is Catareba CarTuli aTlebebi: I - wesivrulis; II
Semowmebis sqema - mokle SeerTuli xviebiT

280 281
amomrTvelis dros, misi TviTneburad gamorTvis gegmiuri Semowmebis dros viRebT 3-4 wertils da
Tavidan acilebis mizniT. vamowmebT mis damTxvevas adre gadaRebul maxasiaTe-
Tu amomrTveli avsebulia zeTiT, maSin denis wya- belTan.
ro unda CairTos mxolod gare momWerebze. mokled SerTuli xviebis arsebobis dros maxasi-
e) v olt met ru li max as iaT ebl is gadaR eba . aTebeli mkveTrad ecema, rac naCvenebia nax. 5.41-ze.
voltmetruli maxasiaTebeli warmoadgens meoreuli maxasiaTeblis dacema SeiZleba SemCneuli iqnes misi
gragnilis momWereze arsebuli Zabvis damokidebule- adre gadaRebuli maxasiaTeblidan, an imave ti pis de-
bas masSi gamaval damamagnitebel denze. igi warmoad- nis transformatoris maxasiaTebelTan SedarebiT.
gens ZiriTadi maxasiaTebels, romelic gansazRvravs
denis transformatoris wesivrulobas. 5.14. mricxvelis CarTvis sisworis Semowmeba
voltamperuli maxasiaTeblis gadasaRebi sqema moqmed mierTebebze
naCvenebia nax. 5.40-ze. a). mricxvelebis CarTvis sisworis Semowme-
am maxasiaTeblis SemcirebiT da misi daxrilobis ba 1000v zeviT danadgarebSi. Mmricxvelis CarTvis
mixedviT vlindeba denis transformatoris yvelaze sisworis Semowmebis Sesaxeb SeiZleba gavakeToT daskv-
ufro gavrcelebuli da saSiSi uwesivroba- meoreul na, Tu mis momWerebze gadaRebuli veqtoruli diagra-
gragnilSi xviaTaSorisi mokledSerTva. rig SemTx- ma emTxveva nax. 5.29-ze mocemul normalur diagramas.
vevaSi maxasiaTebeli SeiZleba gamoyenebuli iqnas amisaTvis saWiro da sakmaris pirobad iTvleba: 1)
transformatoris cdomilebis Sesafaseblad. Zabvis transformatoris meoreuli wredebis monta-
voltamperuli maxasiaTeblis gadaRebisas ganrTu- Jisa da maTTan mricxvelis Zabvis gragnilebis mi-
li pirveladi gragnilis dros meoreul gragnilSi erTebis siswore; 2) denis transformatoris meoreu-
laboratoriuli avtotransforma- toris (latri) li wredebis montaJisa da maTTan mricxvelis denis
saSualebiT safexurebrivad vzrdiT Zabvis mniSvnelo- gragnilebis mierTebis siswore.
bas, romlis gasazomad gamoyenebulia 0.5 sizustis kla- amgvarad, mricxvelis CarTvis sisworis Semowmeba
sis eleqtromagnituri sistemis voltmetri da Zabvis Sedgeba ori etapisagan: Zabvisa da denis wredebis
TiToeuli mniSvnelobisaTvis igive sistemisa da igive Semowmebisagan (veqtoruli diagramis gadaReba).
klasis ampermetriT vzomavT denis mniSvnelobas. Aamg- Zabvis transformatoris meoreuli wredeb-
varad axali CarTvis dros viRebT 10-12 wertils da is Semowmeba. Ees Semowmeba mdgomareobs fazebis
vagebT voltamperul maxasiaTebels (nax. 5.41) markirebis sisworesa da Zabvis wredebis wesivrobis
SemowmebaSi. Semowmeba sruldeba sxvadasxva Zabvis
qveS. izomeba yvela xazuri da TiToeuli fazis Zabva

282 283
“miwis” mimarT (fazuri Zabva), wesivrul wredebSi yve- Semdeg xelmeored gamovrTavT Zabvis transfor-
la xazuri Zabva erTmaneTis tolia da Seadgens 100- mators, miviRebT usafrTxoebis zomebs, mcveli Cayen-
110 volts, xolo Zabvebis mniSvneloba fazasa da “mi- deba Tavis adgilze da Zabvis transformators Cavr-
was” Soris damokidebulia Zabvis transformatoris TavT muSaobaSi. DdanarCeni fazebi yvela SemTxvevaSi
CarTvis sqemaze da meoreuli wredebis Sesrulebaze. ganisazRvreba fazomaCveneblis daxmarebiT, romlis
Tu Zabvis ori erTfaza transformatori SeerTebu- daniSnulebaa samfaza wredSi fazebis Tanmimdevro-
lia Ria samkuTxediT an gamoyenebulia Zabvis samfa- bis dadgena.
za transformatori Camiwebuli faziT, maSin am fazis SemowmebisaTvis fazomaCveneblis markirebeli
Zabva “miwis” mimarT nulis tolia, xolo danarCeni gamomyvanebi imave TanmimdevrobiT mivuerToT mricx-
fazebis Zabva tolia xazuri Zabvisa. velis Zabvis gragnilis gamomyvanebs da davaWiroT
Tu Zabvis samfaza transformatorSi meoreuli Rilaks TiTi, davakvirdeT fazomaCveneblis diskos
gragnilis neitrali Camiwebulia, maSin yvela fazis brunvis mimarTulebas. diskos brunva isris naCvene-
 100  bi mimarTulebiT gviCvenebs markirebis siswores da
Zabva miwis mimarT Sedgens daaxloebiT 58v  . amasTanave gviCvenebs Zabvis gragnilis CarTvis sis-
 3
wores. winaaRmdeg SemTxvevaSi saWiroa gamovavlinoT
fazebis dasaxelebis sisworis Semowmebas viwyebT
fazaTa ukuTanmimdevrobis mizezebi: pirveladi wre-
b faziT, romelic mierTebuli unda iqnas mricxve-
debis araswori markireba (fazebis Seferiloba) an
lis Sua momWerTan. Ppirvel SemTxvevaSi igi advilad
Zabvis transformatoris meoreuli wredebis monta-
SeiZleba moiZebnos “miwis” mimarT Zabvebis gazomvis
Jisas daSvebuli Secdomebi;
SedegebiT. Mmeore SemTxvevaSi ASeiZleba moviqceT Sem-
fazebis ukuTanmimdevrobiss mizezebis gamovle-
degnairad: Zabvis transformatori gamovrToT orive
nis mizniT vamowmebT fazebis Tanmimdevrobas uax-
mxridan. Zabvis ar arsebobisa da usafrTxoebis zome-
loesi Zabvis transformatris momWerebze da vimeo-
bis miRebis Semdeg amoviRoT maRali Zabvis Sua fazis
rebT Zabvis wredebis Semowmebas. Secdomis gamoswore-
mcveli. CavrToT Zabvis transformatori muSaobaSi.
bis Semdeg fazebis Tanmimdevrobis Semowmebas vimeo-
GgavzomoT meoreuli xazuri Zabvebi. gamorTul fa-
rebT.
zaze xazuri Zabva iqneba Semcirebuli (daaxloebiT
markirebis sisworis gansazRvra mniSvnelovnad
orjer), xolo gamourTvel fazebze xazuri Zabvebi
martivdeba, Tu am Zabvis transformatoriT ikvebeba
ucvlelia. Nnapovni faza unda mivuerToT mricxve-
sxva mricxveli an releuri dacvis mowyobilobebi,
lis Sua momWeris Zabvis wreds, xolo danarCeni ori
romlebic winaswar arian Semowmebuli. Aam SemTx-
mivuerToT Sesabamisi markirebis kidura momWerebs.

284 285
vevaSi sakmarisia movaxdinoT maTTan Sesamowmebeli sa da drois igive SualedSi aiTvlian brunTa ricx-
mricxvelis fazireba. vs. Tu mricxveli CarTulia sworad, maSin brunTa
ganvixiloT ramdenime Secdoma da uwesivroba ricxvi unda Semcirdes orjer.
romelic vlindeba Zabvis wredebis Semowmebis dros, b) mricxvelebis CarTvis sisworis Semowmeba 1000v
esenia: 1) meoreul wredebSi Zabvis wredebis denis qveviT danadgarebSi
gragnilebTan SecdomiT CarTvis Sedegad gamowveu- Tu mricxveli CarTulia sworad, maSin nebismier
li mokled CarTviT mcvelis gadawva an avtomaturi SemTxvevaSi uzrunvelyofilia denisa da Zabvis erT-
amomrTvelis gaTiSva; 2) xazuri Zabvis Semcireba an saxela fazebis SeuRleba TiToeul mabrun elemen-
ararseboba, romlebic SeiZleba gamowveuli iyos sx- tSi.
vadasxva mizezebiT: sadenis gawyvetiT an mcvelis gada- mricxvelis CarTvis sisworis Semowmebis dros
wviT, Zabvis transformatoris uwesivrobiT, or momW- izomeba fazuri da xazuri Zabvebi, agreTve ganisazRvre-
erze erTi da igive fazis mierTebiT, konkretuli ba fazaTa Tanmimdevroba. Tu aris ukuTanmimdevroba,
mizezi gamovlindeba Zabvis transformatoris qsel- maSin saWiroa adgilebi SevucvaloT or nebismier
idan gamorTvis Semdeg Catarebuli Semowmebis Sede- mabrun elements da maT mkvebav denis transforma-
gad. torebs. Semdeg rigrigobiT vamowmebT diskos brun-
Tu xazuri Zabvis gazomvis dros erTi maTgani vis mimarTulebis siswores TiToeuli mabruni ele-
iqneba daaxloebiT 173v, maSin es niSnavs, rom erTi mentis moZrav sistemebze calcalke zemoqmedebis dros.
Zabvis transformatoris meoreuli gragnili gadab- Semowmeba swarmoebs momWerebis kolofSi zRudareb-
runebulia meoreuli transformatoris meoreuli is rigrigobiT moxsnis gziT, am dros muSaobaSi rCe-
gragnilis mimarT. Secdomis gasworebis Semdeg ga- ba erTi mabruni elementi, xolo danarCeni ori gamoy-
zomvebi unda ganmeordes. vanilia muSa mdgomareobidan. zRudarebis CarTva-
denis transformatoris meoreuli wredeb- gamorTva xdeba mxolod Zabvis moxsnis Semdeg.
is Semowmeba. Tu momWerebis kolofze adgilebs Mmeore xerxis dros mierTebebi gamorTulia Ti-
SevucvliT Zabvis wredis or kidura sadens, maSin Toeul fazasTan xanmokled rigrigobiT CairTveba
simetriuli datvirTvis dros mricxvelis disko xelovnuri erTfaza datvirTva. datvirTvad SeiZle-
sworad CarTvis SemTxvevaSi unda gaCerdes (SesaZloa ba gamoyenebuli iqnes 40-50 omi winaRoba simZlavriT
mcire svla nebismier mxares). Mmeore xerxiT Semowme- 200vt, Tu mricxveli sworad aris CarTuli, maSin Ti-
bis dros 1-3 wm dros SualedSi iTvleba aqtiuri
energiis mricxvelis diskos brunTa ricxvi, Semdeg
gamorTaven mricxvelis Zabvis wredis Sua fazis saden-

286 287
cxrili 5.1 didi simZlavris gazomvis dros rekomendirebu-
SemaerTebeli sadenebis dasaSvebi kveTebi lia gamoyenebuli iqnes aqtiuri energiis saangariSo
mricxvelebi aranakleb 1,0 sizustis klasisa, xolo
gamtaris sigrZe, m 10-mde 10-15 15-25 25-35 35-40
reaqtiuli energiis -aranakleb 1,5-s. saangariSo mricx-
spilenZis sadenis
2.5 4 6 8 10 velebis dros denisa da Zabvis transformatorebs
umciresi kveTi, mm 2
unda hqondes aranakleb 0,5 sizustis klasi ( dasaSve-
Toeuli elementi daabrunebs diskos marjvniv. Ddis- bia gamoyenebuli iqnes 1,0 sizustis klasis denis
kos brunva sawinaaRmdego mimarTulebiT gviCvenebs, transformatori. im SemTxvevaSi Tu 0,4 omi winaRo-
rom mricxvelis denis gragnilSi deni gaedineba uku- biT datvirTvis SemTxvevaSi misi namdvili cdomile-
mimarTulebiT da am Secdomis gamosasworeblad ba ar aRemateba 0,5 klasis denis transformatoris
saWiroa SevucvaloT adgilebi am elementTan mierTe- dasaSveb cdomilebas); teqnikuri aRricxvis mricx-
bul sadenebs. velebisaTvis saWiroa visargebloT aranakleb 1,0
klasis transformatorebiT. sazomi transformator-
E5.15. eleqtroenergiis gazomvis cdomileba da ebis meoreuli wredebis datvirTva ar unda aRemate-
moTxovnebi sazomi transformatorebisadmi
bodes sizustis mocemuli klasisaTvis dasaSveb nom-
mricxvelebis sizustis klasis arCeva damokide- inalur datvirTvas. Aaqedan gamomdinare saorienta-
bulia mis daniSnulebaze, CarTvis wessa da gasazomi ciod miRebulia transformatoris meoreul wredze
energiis saxeobaze (aqtiuri Tu reaqtiuli). DdaniS- mierTebuli SemaerTebeli sadenebis winaRoba arau-
nulebis mixedviT mricxvelebi iyofa saangariSo da metes 0.2 omisa, Aamitom qvemoT cxrilSi 5.1 moyvanil-
teqnikuri aRricxvis kategoriebad, xolo CarTvis wesis ia SemaerTebeli sadenebis dasaSvebi kveTebi.
mixedviT, rogorc zemoT avRniSneT uSualo an pirda- pirdapiri CarTvis mricxvelebi Cvenebas iZlevian
piri CarTvisa da iribi anu Zabvisa da denis trans- uSualod kilovatsaaTebSi an kilovoltampersaaTe-
formatorebis saSualebiT. breaqtiulSi.
pirdapiri CarTvis aqtiuri energiis mricxvelis sazomi transformatorebis saSualebiT CarTuli
sizustis klasi unda iyos 2,5-s, xolo reaqtiuli mricxvelebis Cveneba mravldeba koeficientze
energiisa – 3,0. sazomi transformatorebis saSualebiT
K  K i  K v , sadac K i da K v Sesabamisad denisa da Zab-
CarTuli aqtiuri da reaqtiuli energiis saangariSo
vis transformatorebis transformaciis koeficien-
mricxvelebis sizustis klasi unda iyos 2,0, xolo
tebia.
teqnikuri aRricxvis mricxvelebisaTvis- aranakleb
2,0 da 2,5-s.

288 289
mricxvelebis transformatorebis saSualebiT tarifianobis SemoRebam da winaswarma gadaxdebma wina
CarTvis dros kategoriulad akrZalulia mcvelebis planze wamoswia ufro maRali sizustis mqone axali
dayeneba sazomi transformatorebis meoreul wre- xelsawyos- eleqtronuli mricxvelis Seqmnis amocana.
debSi. rekomendirebulia denisa da Zabvis transfor- eleqtronuli mricxvelebis moqmedebis princi pi
matorebis meoreuli wredebis erTsaxela momWere- damyarebulia aqtiuri simZlavris impulsebis six-
biT Camiweba. SireSi gardaqmnaze,romelTa aTvla mTvleli
meqanizmiT iZleva moxmarebuli eleqtroenergiis
5.16. eleqtronuli mricxvelebis Tanamedrove sidides.impulsebis sixSire gamosasvleli simZlavris
mdgomareoba proporciulia.
aqtiuri energiis induqciuri tipis eleqtromeqan- mowinave sazRvargareTuli firmebis („SIMENS”,
ikuri mricxveli dRevandlamde iWers wamyvan adgils „АББ” da sxva) gamocdilebis Seswavlam gviCvena rom
moxmarebuli energiis aRricxvis sistemaSi ara marto eleqtronulma mricxvelebma myarad daikaves adgili
saqarTveloSi, aramed dsT-s qveynebsa da msoflioSi. sabazro seqtorSi, xolo maTi teqnikuri donisa da
saukuneze meti xnis ganmavlobaSi aseTi mricx- xarisxis asamaRleblad samuSaoebi mimdinareobs sak-
velebis uzarmazari masStabebiT warmoebis Sedegad maod intensiurad.
maTi konstruqcia da warmoebis teqnologia damuSave- Nnax. 5.42-ze warmodgenilia koncern ”ЭНЕРГОМЕРА”-s
bulia uwvrilmanes detalebamde.amJamad am ti pis eleqtronuli mricxvelebi. Uunda aRiniSnos, rom
mricxvelebi sruliad daxvewilia, gaaCnia eqspluat- eleqtroenergiis eleqtronuli mricxvelis damuSave-
aciis xangrZlivi vada da SedarebiT dabali Rire- ba warmoadgens sakmaod rTul samecniero-teqnikur
buleba. amasTanave induqciur mricxvelebs gaaCniaT amocanas, radganac man unda uzrunvelyos denis, Zab-
rig SemTxvevaSi arasakmarisi sizuste da SezRuduli visa da simZlavris koeficientis farTo dinamiuri
funqcionaluri SesaZleblobani, rac mJRavndeba umar- diapazoni. damatebiTi SezRudvebia Zabvis wredebisa
tivesi ortarifiani sistemis Seqmnisa da mricxvelebis da eleqtromagnituri Tavsebadobis moTxovnebis mi-
Cvenebebis distanciuri Sekrebis organizaciis dros. marT. Mmkacri moTxovnebia momsaxureobis xangrZlivi
moxmarebuli eleqt- vada da Semowmebebs Soris didi inetrvali.
roenergiis aRricxvis samfaza eleqtronuli mricxvelebi gamoSvebulia
avtomatizirebuli aqtiuri da reaqtiuli energiisa da orive mima-
sistemis intensiurma rTulebiT energiis nakadis gasazomad.
ganviTarebam, mraval-
Nnax. 5.42. eleqtronuli
mricxvelebis saxe

290 291
dReisaTvis SegviZlia gamovyoT eleqtronuli 5.17. eleqtronuli mricxvelis Semowmeba
mrocxvelebis ganviTarebis Semdegi tendenciebi: eleqtronuli mricxvelis Semowmeba induqciuri
1. specializirebuli sazomi saSualebebisa da mik- mricxvelis msgavsad iwyeba vizualuri daTvalierebiT.
roprocesorebis gamoyeneba saSualebas iZleva erT mricxvels garedan ar unda emCneodes raime fiz-
mxriv avamaRloT sizustis klasi da saimedooba, xolo ikuri Zalis zemoqmedebis niSani. amis Semdeg viwyebT
meore mxriv aparaturis danaxarjebis gazrdis gareSe mricxvelis Semowmebas TviTsvlaze.e datvirTvis wre-
arsebiTad gavzardoT mricxvelis funqcionaluri dis gaTiSvis dros, roca Zabva tolia 1,15Vn , maSin
SesaZleblobani. MagaliTad, davafiqsiroT moxmare- mricxvelis gamosavali mowyobiloba t droSi ar
buli simZlavris maqsimumi, SevqmnaT „eleqtronuli qmnis erT impulsze mets, sadac t gamoiTvleba for-
arqivi”, vuzrunvelyoT winaswar gadaxdis algoriT- muliT:
mi da sxva;
R  106
2. induqciuri mricxvelebis TandaTanobiTi Secv- t 
N  m Vn  Imaqs ,
la eleqtronuli saangariSo mowyobilobebiT;
3. denis transformatoris gularebad, eleqtro- sadac N aris mudmiva (1 kvt.sT elenergiis Sesabami-
magnituri foladis nacvlad alternatiuli amor- si impulsebis raodenoba),imp/kvt.sT;
fuli rkinis gamoyeneba; m -sazomi elementebis ricxvi;erTfaza mricxvelis
4. holis efeqtis safuZvelze simZlavris gardam- SemTxvevaSi m =1,xolo samfaza mricxvelis SemTxvevaSi
qmnelebiani erTfaza mricxvelis damzadebis Sesa- m =3.
Zlebloba; Vn -nominaluri Zabva;
5. kvebis moduluri blokebis Seqmna, romelnic Imaqs -mricxvelis maqsimaluri deni;
uzrunvelyofen majamebeli mowyobilobis informaci- R -koeficienti, romelic 1.0 sizustis klasis mricx-
is Senaxvas udeno mdgomareobaSi da qselis gardamaval velebisaTvis 600 tolia,xolo 2.0 sizustis klasi-
procesebSi; saTvis-480.
6. kavSirgabmulobis moduluri blokebis Seqmna, amis Semdeg mricxveli unda SevamowmoT dat-
romelic uzrunvelyofs informaciis gadacemas Zalo- virTvis qveS $5.3-is mixedviT.mricxvelSi gamavali
vani kabeliT. es saSualebas gvaZlevs moxdes mricx- aqtiuri simZlavre pirdapiri CarTvis SemTxvevaSi
velis Cvenebebis distanciurad Sekreba; gamoiTvleba formuliT;
7. teqnikuri saSualebebis Seqmna, romelic saSu- 3600  n
alebas mogvcems Seiqmnas ufro efeqturi gaangariSe- Pmr  kvt
N t
bis sistema winaswari gadaxdisa da SeRavaTebisaTvis.

292 293
xolo denis transformatoriT CarTvis SemTxvevaSi: marebeli xelsawyo da davrwmundeT imaSi,rom mricx-
3600  n velis dasaTvalierebel fanjaraSi disko ar brunavs.
Pmr  K , kvt, Tu disko ganagrZobs brunvas es niSnavs, rom sadRac
N t
sadac n - aris impulsebis raodenoba; darCa CarTuli xelsawyo da sanam disko ar gaCerde-
ba manam mricxvels ver SevamowmebT. Tu yvela xel-
N - mudmiva,imp/kvt.sT;
t - dro,romelic Seesabameba n impulsebis sawyo gamorTulia da disko mainc ganagrZobs brun-
raodenobas; vas, maSin mricxvels aqvs TviTsvla da igi aucile-
blad eqvemdebareba laboratoriul Semowmebas.
K - denis transformatoris transformaci-
is koeficienti. TiToeuli mricxvelis farze naCvenebia diskos
erTi impulsis xangrZlivobis Sesabamisi dro ramdeni bruni Seesabameba. 1kvt.sT eleqtroenergias,
aiTvleba impulsis or gamonaTebas Soris. magali- magaliTad, farze naCvenebia 400br/kvtsT. es niSnavs,
Tad, Tu n =5, maSin dro unda aviTvaloT 6 gamonaTebas rom 1 kvtsT eleqtroenergias Seesabameba diskos 400
Soris, xolo Tu n =6, maSin 7 gamonaTebas Soris da bruni. Mmricxvelis SemowmebisaTvis saWiroa agreTve
a.S. vicodeT energiis ra raodenoba Seesabameba diskos
denis marwuxis gamoyenebisas qselSi gamavali erT bruns. Ees sidide aRiniSneba C asoTi da cxadia.
simZlavre erTfaza denis SemTxvevaSi gamoiTvleba rom Tu 1 kvtsT-s Seesabameba 400 bruni, maSin erT
(5.4) formuliT, xolo samfaza denis SemTxvevaSi -(5.6) bruns Seesabameba
an (5.7) formulebiT. 1
C .
Tu gazomvis SedegebiT dakmayofilda piroba 400
Pqs  Pmr ,maSin mricxveli sworad muSaobs. SemowmebisaTvis yvelaze kargia visargebloT el-
eqtruli varvara naTurebiT. saWiroa CavrToT qsel-
5.18. mricxvelis Cvenebis sisworis Semowmeba Si 1 naTura 100vt simZlavris da magaliTad, 5 wuTis
sayofacxovrebo pirobebSi
 5 
eleqtromricxvelis Cvenebis mixedviT gamoiTv-   sT ganmavlobaSi daviTvaloT diskos brunTa
 60 
leba daxarjuli eleqtroenergiis safasuri.Tu gaCnda
ricxvi.
eWvi mricxvelis Cvenebis sisworis Sesaxeb,maSin is
naTurebis mier daxarjuli elenergia gamoiTv-
advilad SegviZlia SevamowmoT.
leba formuliT:
amisaTvis saWiroa pirvel rigSi gamovrToT qsel-
idan binaSi arsebuli yvela eleqtroenergiis momx- 5
W1   P (kvt.sT),
60

294 295
sadac P CarTuli naTuris simZlavrea kvtsT-ebSi. anu W1  W2 .
Cveulebriv naTuris simZlavre naCvenebia naTuraze e.i. mricxveli sworad muSaobs.
vatebSi. Aamitom is unda gadaviyvanoT kilovatebSi. e l e n e r g i i s m r i c x v e l i s c d o m i l e bi s g an -
100vt=0.1kvt. sazRvra. Eeleqtroenergiis mricxvelis sizuste gan-
Mmricxvelis mier aRricxuli daxarjuli eleqt- isazRvreba sizustis klasiT. sayofacxovrebo mricx-
roenergia gamoiTvleba formuliT: velebisaTvis dasaSvebia cdomileba, romelic ar
W2  C  n (kvt.sT), aRemateba 4%-s. es niSnavs, rom sruliad wesrigSi
myof mricxvels SeuZlia aRricxos nominaluri sim-
 5 
sadac N N- diskos brunTa ricxvia 5 wuTis   sT Zlavris 4%-iT meti an naklebi eleqtroenergia.
 60 
Tu W1 da W2 mniSvnelobebs Soris gansxvaveba
ganmavlobaSi.
4%_ze metia, maSin mricxvelis Cveneba unda CavTval-
Tu W1  W2 , maSin mricxveli sworad muSaobs.
oT arasworad.
magaliTi. qselSi CarTulia ori naTura saerTo
magaliTad, idealur mricxvels, romelic gankuTv-
simZlavriT 150 vt. Mmricxvelis diskom sakontrolo
nilia 220v Zabvaze da 10 a denze muSaobisaTvis erT
Semowmebis dros 5 wuTSi gaakeTa N  5 bruni. mricxve-
saaTSi SeuZlia aRricxos 220*10=2200vt.sT=2.2 kvtsT.
1 eleqtroenergia. magram mxedvelobaSi viRebT ra mricx-
lis farze naCvenebia, 400 br/kvt.sT. Aanu C  kvt.sT.
400 velis sizustis klass, wesivrul mdgomareobaSi Sei-
ganvsazRvroT naTurebis mier moxmarebuli ener- Zleba CaiTvalos is mricxveli, romelic imave pirobeb-
giis faqtiuri xarji. naTurebis simZlavreP P =150 vt
 4 
= 0,15 kvt. 5 wuTis ganmavlobaSi naTurebis mier mox- Si aRricxavs 2,2   2,2    2, 2  0,088  2, 288 kvt. sT..
 160 
marebuli energiis raodenoba toli iqneba
5  4 
W1   1,15  0,0125 sT. an 2,2   2, 2    2,2  0,088  2,112 kvt. sT. eleqtroen-
60  160 
imave drois ganmavlobaSi mricxvelis mier aR- ergias.
ricxuli eleqtroenergia toli iqneba wesivrul mdgomareobaSi myofma mricxvelma si-
1 zustis klasis sazRvrebSi unda imuSavos dasaSvebi
W2   5  0,0125 sT. gadatvirTvebis drosac. Mmcire datvirTvebis dros
400
Cvenebis sizuste mcirdeba, xolo Zalian mcire
datvirTvebis dros diskom SeiZleba arc ibrunos.

296 297
5.19. ra SeiZleba ganisazRvros mricxveliT garda 4. viciT ra mricxvelidan gamomavali sadenebis
eleqtroenergiis xarjisa
kveTi da maTSi gamavali denis xangrZlivad dasaSve-
1. pirvel rigSi SeiZleba ganisazRvros mocemul
bi mniSvneloba (danarTi3) SeiZleba gavigoT gada-
momentSi binaSi CarTulia Tu ara naTurebi da sxva
tvirTulia Tu ara qseli. MmagaliTad,sadenis dasaS-
eleqtroxelsawyoebi. Tu mricxvelis disko brunavs,
vebi denia 20 a. maSin 220 v Zabvis dros mas Seesabameba
maSin CarTulia,xolo Tu uZravia maSin yvela gamor-
simZlavre 20a  220v  4400vt . mivceT dros raRac mniS-
Tulia.
2. ra jamuri simZlavris datvirTva aris CarTu- vneloba. magaliTad, 30 wm da gavamravloT miRebul
li mricxvelze. visargebloT saaTis wammzomiT da simZlavreze 440030=132000. davuSvaT mricxvelis dafaze
ganvsazRvroT ra droSi gaakeTebs magaliTad 20 bruns aweria 400 br/kvtsT anu 1 kvtsT=3600000 vt.wm energias
mricxvelis disko. es advilad gasakeTebelia radgan Seesabameba 400 bruni, xolo 132000 vt.wm Seesabameba
diskoze aris raime feris zoli, romelic mkafiod 132000  40
formula  15 bruni.
Cans mricxvelis fanjaraSi. davuSvaT 20 bruni mricx- 3600000
velma gaakeTa 50 wm-Si. Semdeg mricxvelze vkiTxu- anu Tu sadenebi gadatvirTuli ar aris, maSin
lobT magaliTad 400 br/kvtsT. vadgenT proporcias: mricxvelis disko naxevari wuTis ganmavlobaSi akeTebs
Tu 1kvt.sT=1000vt.3600 wm=3600000 vt.wm Sesabamisad ara umetes 15 brunisa.
sruldeba 400 bruni, maSin X vt.wm-is Sesabamisad Ses- 5. gadatvirTulia Tu ara TviTon mricxveli.
ruldeba - 20 bruni. aqedan davuSvaT mricxvelze dawerilia 5-15 a 220 v; 1kvtsT=1250
3600  40 bruni. Mmaqsimalur dens Seesabameba simZlavre
X  360000 vt.wm. 15X220=3300vt eleqtroenergiis xarji 30wm-is ganmav-
400
FviciT ra, rom 3600000 vt.wm eleqtroenergia daxar- 1250
lobaSi tolia 3300X30=9900vtwm da 99000   34
julia 50 wm-Si advilad SegviZlia ganvsazRvroT 3600000
mricxvelze CarTuli xelsawyoebis jamuri simZlave bruni, e.i. Tu 30 wm is ganmavlobaSi disko akeTebs ara
360000 umetes 34 brunsa , maSin mricxveli gadatvirTuli ar
 7200vt  7,2kvt aris.
50
3. mricxvelSi gamavali denis sidide. miRebuli 6. SeiZleba gaviangariSoT ra raodenobis eleqt-
simZlavres (7200vt) gavyofT qselis nominalur Zab- roenergia daixarja komunaluri binis saerTo far-
vaze (mag 220v) da miviRebT Tobze. davuSvaT komunalur binaSi aris ori saan-
gariSo mricxveli, romelTa datvirTva daaxloebiT
7200 : 220  32,73a
Tanabrad aris ganawilebuli. Ggarda amisa 5 ojaxs

298 299
gaaCnia sakontrolo mricxvelebi. erTi Tvis ganmav- literatura
lobaSi erTma saerTo mricxvelma aRricxa 300 kvtsT, 1. T.museliani, g. dolaberiZe. Sesavali eleqtroeqni-
xolo meorem 200kvtsT, anu mTlianad daixarja kaSi. gamomcemloba “teqnikuri universiteti”. Tbi-
300+200=500 kvtsT. sakontrolo mricxvelma ki aRricxa lisi, 2008 w. gv. 484.
60+70+40+30+35=235 kvtsT. aqedan ganisazRvreba, rom 2. p.merabiSvili, g. xosroSvili. eleqtroteqnikis
saerTo farTobze daxarjulia 500-235=265 kvtsT. Teoriuli safuZvlebi. gamomcemloba “ganaTleba”,
Tbilisi, 1988. –gv. 312.
3. S. nemsaZe, S. naWyebia. eleqtruli wredebis Teoria.
sagamomcemlo saxli “teqnikuri universiteti”,
Tbilisi, 2008 w. gv. 296.
4. m.ruxvaZe. eleqtrul sistemebSi mokled SerTvis
denebis gaangariSebis meTodebi. gamomcemloba “te-
qnikuri universiteti”, Tbilisi, 2005 w. gv. 77.
5.Акимова Н.А., Котеленец Н.Ф., Сентюрхин Н.И. Монтаж,
техническая эксплуатация и ремонт электрического и электро-
механического оборудования. Учеб. пособие для сред. проф.
образования. –М.: издательский центр «Академия», 2005. -296
стр.
6.Атабеков Г.И. Теоретические основы электротехники. Линейные
электрические цепи. Т. I. -М.: Энергия, 1979.
7.Биргер И.А. Техническая диагностика. М.: «Машиностроение».
1978. -240 стр.
8.Бессонов Л.А. Теоретические основы электротехники.
Электрические цепи. Ч. I. –М.: Высшая школа, 1984 г.
9. Браун М., Раутани Дж., Пэтил Д. Диагностика и поиск неис-
правностей электрооборудование и цепей управления. –М.:
Издательский дом «Додэка XXI», 2007. -328 стр.
10. Вавин В.Н. Трансформаторы напряжения и их вторичные цепи.
–М.: Энергия, 1977. -104 стр.
11. Верзаков Г.Ф. и др. Введение в техническую диагностику. Под
ред. К.Б.Карандеева. М.: Энергия, 1968, -224 стр.

300 301
12. Гуртовцев А. Погрешность электронных счетчиков. Иссле- 25. Шилоносов М.А. Электролаборатория промышленного
дование и оценка // Новости электротехники. -2007. -№2(44). предприятия и ремонт приборов. М,: Машиностроение. 1972. -
13. Гуртовцев А. Измерительные трансформаторы тока. 455 стр.
Проблемы нижней границы вторичной нагрузки // Новости 26. www.forca.ru/
электротехники. -2008 г, -№2(50). 27. www.elec.ru/
14. Даниелян Н. Точность учета электроэнергии зависит от 28. www.kipia.ru/
правильного выбора и подключения измерительных транс- 29. www.electronpribor.ru/
форматоров. // Новости электротехники. -2003. -№3(21).
30. www.electrik.info
15. Захаров О.Г. Дефекты в электрооборудовании. Поиск и
управление. –Л.: Лениздат, 1989, -208 стр. 31. www.electrolibrary.info/
16. Каминский Е.А. Техника чтения схем электроустановок. –М.: 32. www.electricalschool.info
«Энергия», 1972. -120 стр.
17. Камнев В.Н. Чтение схем и чертежей электроустановок. Практ.
пособие для ПТУ. –М.: Высшая школа, 1990. -144 стр.
18. Конюхова Е.А. Электроснабжение объектов: Учебн. пособие
для сред. проф. образования. –М.: Издательский центр
«Академия», 2006. -320 стр.
19. Корякин-Черняк С.Л., Партала О.Н. Справочник электрика для
проф. и не только ... –Спб.: Наука и техника, 2008. -592 стр.
20. Минин Г.П. Измерение электроэнергии. –М.:энергия, 1974. -
104 стр.
21. Мусаэлян Э.С. Наладка и испытание электрооборудование
электростанций и подстанций. Учебник для техникумов. –М.:
Энергоатомиздат, 1986. -504 с.
22. Нестеренко В.М., Мысьянов А.М. Технология электро-
монтажных работ. Уч. пособие для нач. проф. образования. –
М.: Издательский центр академия, 2007. –592 сьр.
23. Панфилов А.И., Энговамов В.И. Настольная книга энергетики.
–М.: ЗАО «Энергосерис», 2007. -650 стр.
24. Панфилов В.А. Электрические измерения. Учебник для сред.
проф. оборудования. –М.Издательский центр «Академия», 2006.
-288 стр.

302 303
danarTi 1. cxrili 2
eleqtrosazomi xelsawyoebis pirobiTi aRniSvnebi
pirobiTi grafikuli aRniSvnebi
parametri grafikuli simbolo
cxrili 1
eleqtruli wredis elementebis pirobiTi ampermetri A
grafikuli aRniSvnebi

parametri grafikuli simbolo voltmetri V

mudmivi
eleqtruli winaRoba-R sixSiremzomi f
gamtaroba-G
cvladiY

vatmetri W
mudmivi
induqciuroba-L
urTierTinduqciuroba -M simZlavris koeficientis mzomi da 
cvladi fazometri

aqtiuri energiis mricxveli Wh


mudmivi
tevadoba -C
cvladi Vh
reaqtiuri energiis mricxveli

sazomi Sunti

srul i winaRoba-Z
srul i gamtaroba-Y

mudmivi Zabvis (emZ) wyaro

mudmivi da cvladi Zabvis (emZ) wyaro

mudmivi da cvladi denis wyaro

sinusoiduri emZ wyaro

g eneratori

ZabviT marTvadi Zabvis wyaro

304 305
AINO (ruseTi) da DIN (germania) standartebiT cxrili 4
miRebuli pirobiTi grafikuli aRniSvnebi sakomutacio mowyobilobebis kontaqtebis pirobiTi
grafikuli aRniSvnebi
c xr i l i 3
sako mut ac i o mo wyo bi l o bebi s f unqc i ebi s pi r o bi T i
gr af i kul i aRni Svnebi kontaqtis maxasiaTebeli ГОСТ D IN

normalurad Ria (nR)


kontaqti
kontaqtis maxasiaTebeli ГОСТ DIN
normalurad Cak etili ( nC)
kontaqti
kontaqtori

gadamr Tveli kontaqte bi

amomrTveli
gadamrTveli kontaqtebi
neitraluri mdgomareobiT

gamTiSi
gadamrTveli kontaqtebi
gaTiSvis gareSe

amomrTvel-gamTiSi
normalurad Ria ormagi
kontaqtebi

avtomaturi amuSavebis normalurad Caketili ormagi


monacemi ar aris
kontaqtebi

saboloo amomrTveli normalurad Ria kontaqte bi


amuSavebis myisieri CaketviT

normalurad Ria kontaqtebi


myisieri Cake tviT ukuqcevis monacemi ar aris
TviTdabrunebiT dros

normalurad Ria kontaqtebi


myisieri Caket viT amuSavebisa monacemi ar aris
TviTdabrunebis gareSe da ukuqcevis dros

normalurad Cake tili


kontaqt ebi myisie ri monacemi ar aris
gaT iSviT amuSavebis dros
rkalmqrobi
normalurad Cake tili
kontaqt ebi myisie ri monacemi ar aris
gaTiSviT ukuqcev is dros
normalurad Cake tili
kontaqt ebi myisie ri
gaTiSviT amuSavebisa da monacemi ar aris
ukuqcevis dros
normalurad Ria kontaqtebi
yve laze adre amuSav ebiT

306 307
cxrilis gagrZeleba cxrilis gagrZeleba

kontaqtis maxasiaTebeli ГОСТ DIN


normalurad Caketili
kontaqtebi yvelaze adre
monacemi ar aris
amuSavebiT

kontaqtis maxasiaTebeli ГОСТ DIN


normalurad Ria kontaqtebi
yvelaze gvian amuSavebiT
gamTiSis n ormalurad Ria
normalurad Caketili kontaqtebi
kontaqtebi yvelaze gvian
amuSavebiT
amomrT vel-gamT iSis
normalur ad Ria kontaqtebi
normalurad Ria kontaqtebi
ukuqcevis gareSe
saboloo amomr Tvelis
normalur ad Ria kontaqtebi
normalurad Caketili
kontaqtebi ukuqcevis gareSe monacemi ar aris saboloo amomr Tvelis
normalurad Caketili monacemi ar aris
kontaqtebi
normalurad Caketili
kontaqtebi TviTdabrunebiT orjgufad blokire buli
saboloo amomrTveli
normalurad Ria kontaqtebi
TviTdabrunebiT ganmrTvelis normalurad Ria
monacemi ar aris
moZrav i kontaqtebi
gadamrTveli kontaqtebi
neitraluri mdgomareobiT normalurad Ria Camamiwebeli
TviTdabrunebiT marcxena monacemi ar aris
monacemi ar aris kontaqtebi
mdgomareobidan da
TviTdabrunebis gareSe-
marjvenadan temperaturisadmi
mgrZnobiare normalurad Ria
kontaqtebi
kontaqtoris(reles)
normalurad Ria kontaqtebi
temperaturisadmi
mgrZnobiare normalurad monacemi ar aris
kontaqtoris(reles) Caketili kontaqtebi
normalurad Caketili
kontaqtebi normalur ad Ria kontaqtebi
SenelebiT gaTiSvisas
kontaqtoris(reles)
normalurad Ria kontaqtebi monacemi ar aris
rkalCamqrobiT normalur ad Ria kontaqtebi
monacemi ar aris
SenelebiT CarTvisas
kontaqtoris(reles)
normalurad Caketili monacemi ar aris normalur ad Ria kontaqtebi
kontaqtebi rkalCamqrobiT monacemi ar aris
Sene lebiT CarTva-gaTiSvisas

kontaqtoris(reles)
normalurad Ria kontaqtebi normalurad Caketili
kontaqtebi Sene lebiT monacemi ar aris
avtomaturi amuSavebiT CarTvisas

normalurad Caketili
amomrTvelis normalurad Ria kontaqtebi Sene lebiT
kontaqtebi gaTiSvisas

308 309
cxrilis gagrZeleba cxrilis gagrZeleba

kontaqtis maxasiaTebeli ГОСТ DIN

kontaqtis maxasiaTebeli ГОСТ DIN


gamTiSis kontaqtebi xelis
monacemi ar aris
blokirebiT vercxliswyliani
gadamrTvelis kontaqtebi
neitraluri mdgomareobiT
erTpolusa amomrTvelis monacemi ar aris
normalurad Ria kontaqtebi orpolusiani gadamrTvelis
kontaqtebi neitraluri monacemi ar aris
mdgomareobiT
sampolusa amomrTvelis
monacemi ar aris
normalurad Ria kontaqtebi orpolusiani gadamrTvelis
kontaqtebi neitralur monacemi ar aris
sampolusa amomrTvelis mdgomareobaSi dabrunebiT
normalurad Ria kontaqtebi
monacemi ar aris
maqsimaluri denis xeliT marTviT amomrTvelis
avtomaturi amuSavebiT monacemi ar aris
kontaqtebi

sampolusa gamTiSis
normalurad Ria kontaqtebi monacemi ar aris
Sexebaze mgrZnobiare monacemi ar aris
amomrTvelis kontaqtebi
sampolusa amomrTvel-
gamTiSis normalurad Ria monacemi ar aris
kontaqtebi miaxloebaze mgrZnobiare monacemi ar aris
amomrTvelis kontaqtebi
Termuli TviTregulirebadi
amomrTvelis normalurad magnitis miaxloebaze
Caketili kontaqtebi mgrZnobiare amomrTvelis monacemi ar aris
kontaqtebi
Termoreles normalurad monacemi ar aris
Caketili kontaqtebi sampolusa avtomatis
kontaqtebi Termomagnituri monacemi ar aris
amomrTveliT dacviT
normalurad Ria kontaqtebi
monacemi ar aris
gaziT avsebul balonSi
damcavi gamorTvis sampolusa
dasaWeri Rilakiani monacemi ar aris
mowyobilobis kontaqtebi
amomrTvelis normalurad Ria
kontaqtebi avtomaturi
dabrunebiT
dasaWeri Rilakiani avtomaturi amomrTvelis monacemi ar aris
amomrTvelis normalurad Ria kontaqtebi
monacemi ar aris
kontaqtebi avtomaturi
dabrunebiT meore daWerisas
dasaWeri Rilakiani amomrTvelis kontaqtebi,
amomrTvelis normalurad Ria romelic imyofeba monacemi ar aris
monacemi ar aris vertikalur mdgomareobaSi
kontaqtebi avtomaturi
dabrunebiT gamowevisas
dasaWeri Rilakiani mravalpoziciuri
amomrTvelis normalurad Ria gadamrTvelis kontaqtebi
kontaqtebi avtomaturi monacemi ar aris
dabrunebiT Camoyris Rilakis
daxmarebiT

inerciuli amomrTvelis
normalurad Ria kontaqtebi

310 311
cxrili 5 cxrili 6
SeerTebebisa da maTi elementebis pirobiTi mcvelebisa da ganmuxtvelebis pirobiTi grafikuli
grafikuli aRniSvnebi aRniSvnebi
d asa xele ba ГО СТ DIN

sa de nebi s arag anrTv ad i dasaxeleba ГОСТ DIN


S eerT eb a

kle meb is See rTe bi s mcveli, ZiriTadi aRniSvna


we rtili (g a nr Tv ad i See rTe ba )

Se ma erT ebe li ka lapo ti mcveli, gaferadebuli


nawili niSnavs qselTan
Se ma erT ebe li ka lapo ti mierTebis mxares
g an rTv ad i da ar ag anr Tvad i
ko nta qte biT
mcveli meqanikuri
sade neb is g anSto eb i s amuSavebiT(dartymiT)
ma gal iT ebi

o ri sad enis g an Sto eb is mcveli damxmare sasignalo


ma g al iT i
kontaqtiT
sade nebis g anrTv ad i See rTe ba

Se ma erT ebe li ka lapo ti gamomrTveli mcveli


g anrT vadi ko ntaqte bi T

erT pol usi ani ro ze ti (b ud e) sampolusa meqanikuri


erT po l usi ani
blokirebuli mcveli
Can gal i(m anW vali ) ganrTvadi kontaqtebiT
mcvelis amoqmedebis dros
roz etisa da Can gl is
S eerT eb a
mcvel-gamTiSi
m rav al pol usi ani See rTe ba
( ori ve va riant i
to l m niSv nel o vani a)
amomrTvel-gamTiSi
Ste keri(u Zrav i naw i li) m ona c em i a r ari s mTavari mcveliT

Ste ker i(m o Zr av i naw i li ) m ona c em i a r ari s


DDII,10a tipis Casaxraxni
S tek ereb iT S eerT eb a
mcveli
m ona c em i a r ari s

gaxsni l i zRu d ari m ona c em i a r ari s 00, 25a tipis mcveli


danisebri kontaqtebiT
S emaerT eb eli zR u da ri

or po lu sa S ee rTe ba: m an Wva li


mcveli signalizaciis
d a bud e m ona c em i a r ari s monacemi ar aris
damoukidebeli sqemiT
St iri sa d a o ri bu de s
S eerT eb a

See rTe ba ad apteris mcveli inerciuli dnobiT monacemi ar aris


d axm ar e bi T

See rTe ba manSto eb li s


d axm ar e bi T

312 313
cxrilis gagrZeleba cxrili 7
sidideebis simboloebis da Camiwebis maxasiaTeblis
pirobiTi grafikuli aRniSvnebi
Zneldnobadi mcveli monacemi ar aris

simboloebis daxasiaTeba ГОСТ DIN

mcveli swrafmoqmedi monacemi ar aris


mudmivi Zabvis simboloebi

cvladi erTfaza 50Гц 50Гц


mcveli-ganmuxtveli Zabvis
monacemi ar aris simboloebi samfaza 3N50Гц 220/380E 3N50Гц 220/380E

dabali sixSiris Zabva


oreleqtrodiani
naperwklis Sualedi saSualo sixSiris Zabva

maRali sixSiris Zabva


oreleqtrodiani
simetriuli naperwklis
monacemi ar aris mudmivi Zabvis simbolo
Sualedi
cvladi mdgeneliT
sameleqtrodiani
naperwklis Sualedi monacemi ar aris
Camiweba

ganmuxtveli
uxmauro Camiweba

gaziT gavsebuli damcavi Camiweba


ganmuxtveli

masa (korpusi)
vakuumuri ganmuxtveli monacemi ar aris

milisebri ganmuxtveli
monacemi ar aris

314 315
cxrili 8 cxrili 9
sadenebis pirobiTi aRniSvna gadamrTvelebisa da amomrTvelebis pirobiTi
grafikuli aRniSvnebi
dasaxeleba ГОСТ DIN

sadeni, sahaero xazi dasaxeleba ГОСТ DIN

sami sadeni mravalpoziciiani


monacemi ar aris
gadamrTveli

Zabvisa da sadenis kveTis amomrTveli fiqsaciis monacemi ar aris


aRniSvna gareSe(Rilaki)

amomrTveli fiqsaciiT monacemi ar aris


dasagegmi sadeni

daumagrebeli sadeni sampoziciiani amomrTveli


monacemi ar aris
fiqsaciiT
ekranirebuli sadeni

or jgufze monacemi ar aris


sadenTa xveuli wyvili

gadamrTveli or monacemi ar aris


fiqsaciiT mdgomareobaze
sami sadeni erT kabelSi
or jgufze da
or monacemi ar aris
isrebi uCveneben sadenebs, mdgomareobaze
gaerTianebuls erT kabelSi

koaqsialuri (ekranirebuli)
sadeni

koaqsialuri sadeni CarTuli


ekraniT

SeuerTebeli sadeni

SeuerTebeli izolirebuli
sadeni

sakabelo xazi

datvirTva

316 317
cxrili 10 cxrilis gagrZeleba
sinaTlis wyaroebis pirobiTi grafikuli
aRniSvnebi
ganaTebisa da sasignalo airganmuxtvis monacemi ar
naTurebi oTxi gamomyvaniT aris
Ddasaxeleba ГОСТ DIN
monacemi ar
Ddabali monacemi ar
aris ueleqtrodo
aris
monacemi ar
sinaTlis maRali
aris
wneva mudmivi denis martivi monacemi ar
monacemi ar eleqtrodebiT aris
zemaRali
aris
cvladi denis martivi monacemi ar
monacemi ar eleqtrodebiT aris
impulsuri gamosxiveba
aris

Nneoni Ne Ne kombinirebuli monacemi ar


baloni Qqsenoni Xe Xe eleqtrodebiT aris
gavsebulia Nnatriumi Na Na
gaziT vercxliswyali Hg Hg kombinirebuli
monacemi ar
iodi I J eleqtrodebiTa da
winaswari gaxurebiT aris
monacemi ar
Siga mudmivi da cvladi denis
baloni aris monacemi ar
dabali wnevis kombinirebuli
amrekli aris
airganmuxtvis eleqtrodebiT
feniT monacemi ar
Ggare naTurebi
aris martivi eleqtrodebiT
monacemi ar
TviTvarvarebadi
aris
kaTodiT
monacemi ar
rkaluri eleqtrodi aris kombinirebuli
eleqtrodebiT, monacemi ar
winaswari gaxurebiTa da
ganaTebisa da signalizaciis varvara aris
ultraiisferi
naTura gamosxivebiT
kombinirebuli
monacemi ar
sinaTlis signalizaciis impulsuri eleqtrodebiTa da Siga aris
naTura amrekli feniT

wiTeli C2 RD Txevadi kaTodiTa da monacemi ar


yviTeli C4 YE gare mokidebiT aris
naTebis feri Mwvane C5 GN
Lurji C6 BU martivi eleqtrodebiTa
TeTri C9 WH monacemi ar
da gare mokidebiT aris
impulsuri
sami gamomyvaniT monacemi ar
aris kombinirebuli
orZafa
varvarebis eleqtrodebiT,
monacemi ar
naTura maRali winaswari gaxurebiTa da aris
monacemi ar wnevis TviTvarvarebadi
oTxi gamomyvaniT
aris airganmuxtvis kaTodiT
naTurebi kombinirebuli
monacemi ar
ganaTebisa da sasignalo airganmuxtvis monacemi ar eleqtrodebiTa da Siga
aris
mokidebiT
naTurebi ori gamomyvaniT aris

318 319
cxrilis gagrZeleba cxrili 11
eleqtrogayvanilobis sqemebSi gamoyenebuli
monacemi ar pirobiT grafikuli aRniSvnebi
martivi eleqtrodebiT
aris

kombinirebuli Ddasaxeleba ГОСТ DIN


monacemi ar
eleqtrodebiTa da
aris monacemi ar
winaswari gaxurebiT Camosakidi
aris
monacemi ar sanaTi varvaris monacemi ar
martivi eleqtrodebiT kedlis
zemaRali aris naTuriT aris
wnevis
airganmuxtvis monacemi ar
kombinirebuli Sekiduli Weris
naTurebi monacemi ar aris
eleqtrodebiTa da Siga
aris
mokidebiT
monacemi ar
sanaTi DPA naTuriT
aris
monacemi ar
eleqtroluminescenciuri EL
aris
sanaTi luminescenciuri naTuriT, monacemi ar
monacemi ar Camosakidi aris
fluorescenciuri FL
aris
varvara naTurebi monacemi ar
monacemi ar luminescenciuri naTuris ganlagebis xazi
infrawiTeli aris
aris
airganmuxtvis gamosxivebiT
naTurebis varvara naTurebi iodis monacemi ar
aRmdgeneli cikliT aris monacemi ar
tipebi Stefseli, rozeti
varvara naTura Siga monacemi ar aris
amrekli feniT aris
monacemi ar ormimarTulebiani erTpolusa gadamrTveli monacemi ar
rkaluri naTura aris
aris

rkaluri naTura kuTxiT monacemi ar


monacemi ar erTpolusa
ganlagebuli aris
aris amomrTveli
eleqtrodebiT monacemi ar
orpolusa
aris
luminsecensiuri monacemi ar
arakomutirebadi aris monacemi ar
ganStoebis kolofi
komutirebadi calmxrivi monacemi ar aris
indikaciis marTviT aris
xelsawyoebi
komutirebadi ormxrivi monacemi ar monacemi ar
marTviT aris gamanawilebeli fari aris
airganmuxtvis naTurebis monacemi ar
gamSvi aris monacemi ar
muSa ganaTebis jgufuri fari
aris

monacemi ar
avariuli ganaTebis jgufuri fari
aris

320 321
cxrilis gagrZeleba cxrili 12
transformatorebisa da avtotransformatorebis
elgayvanilobis xazi monacemi ar pirobiTi grafikuli aRniSvnebi.
aris
monacemi ar aRniSvna
metalis milebSi T
aris dasaxeleba
plastmasis monacemi ar gamartivebuli gaSlili
milebSi П aris
metalis garsacmSi monacemi ar
Мр aris feromagnituri
eleqtrogayvanilobis
aRniSvna, gayvaniT monacemi ar gulariT
izolatorebze И aris erTfaza
transformatori feromagnituri
monacemi ar gulariT da
gvarlze Тс
aris gragnilebis Soris
monacemi ar ekraniT
daxuruli gayvaniT С
aris
diferencialuri transformatori

erTfaza samgragnila transformatori


feromagnituri gulariT
gragnilebis
SeerTeba
“varskvlavi”-
“varskvlavi”
gamoyvanili
neitraluri
wertiliT
SeerTeba
“samkuTxedi”-
“varskvlavi”
gamoyvanili
samfaza neitraliT
transformatori SeerTeba
feromagnituri gulariT “varskvlavi”-
“zigzagi”
gamoyvanili
neitraliT
SeerTeba
“varskvlavi” erTi
gragniliT da ori
“ukuvarskvlavi”
neitraluri
wertiliT da
gamaTanabrebeli
reaqtoriT
samfaza samgragniliani transformatori
feromagnituri gulariT, “varskvlavi”
SeerTebiT, datvirTvis qveS regulirebiT.
“samkuTxedi” da “varskvlavi” gamoyvanili
neitraliT
avtotransformatori
feromagnituri erTfaza
gulariT

322 323
cxrilis gagrZeleba cxrili 13
eleqtruli manqanebis pirobiTi grafikuli
aRniSvnebi
samfaza, gragnilebis
‘varskvlava” SeerTebiT aRniSv na
das axele ba
gamartive buli gaSlili
samfaza, cxra
gamomyvaniT cvladi denis samfaza generatori

cvladi denis samfaza Zrav a, r omlis gr agnilebi


erTfaza mesameuli varskvlav ad arian SeerT ebuli
gragniliT
samfaza asinqronuli Zrava fazuri rotoriT,
romlis gragnili SeerT ebulia varskvlavad,
samfaza, gragnilebis rotoris gragnilic Se erTebulia varskvlavad
SeerTeba “varskvlavi” gamoyvanili neitraliT.
gamoyvanili
neitraliTa da
samfaza eleqtruli manqanebis gragnile bis
“samkuTxedad” urTierTganlage ba fazaTa Zvris gaTvaliswine biT
SeerTebuli meoreuli
gragniliT

erTi meoreuli samfaza eleqtruli manqanebis gragnile bis


ganlageba fazaTa Zvris gaTvaliswine bis gareSe
gragniliT

erTi gulariTa da ori mudmivi de nis mimdevrobiT agz nebiani manqana


meoreuli gragniliT
denis
transformatori
ori gulariTa da ori paralelur agzne biani mudmivi denis man qana
meoreuli gragniliT

sasalte, nulovani
Tanmimdevrobis Sere ul agznebiani mudmivi denis manqana
damagnitebis koWiT

sinqr onuli samfaza elmanq ana agzne bis gr agniliT,


cxadpolusiani rotoriT a da varskvlavad
Seer Tebuli stat oriT

asinqronuli samf aza manqana mokled SerTuli


rot oriT da samkuTxedad Se erTebuli statoriT

sinqr onuli samfaza manqana mudmivi magnitebis


agz nebiT da varskvlavad Se erTebuli statoris
gragniliT

samf aza mabruni av totransformatori, potencial -


regulatori. wr eebis See rTe ba niSnavs statorisa
da rotoris eleqtrul SeerTebas

samf aza fazamabrun i transfor matori,


fazoregulatori

324 325
danarTi 2. danarTi 3.
trigonometriuli funqciebis sadenebisa da kabelebis
mniSvnelobebi standartuli kveTebi da
xangrZlivad dasaSvebi datvirTvebi
cxrili 1
Φ cosφ sinφ tgφ φ cosφ sinφ tgφ φ Cos0φ sinφ tgφ
grad grad grad
cxrili 1
0 1,000 0,0000 0,0000 31 0,8572 0,5150 0,6009 62 0,4695 0,8829 1,88 ras aRniSnavs avtomaturi amomrTvelis ti pi
1 0,9998 0,0175 0,0175 32 0,8480 0,5299 0,6249 63 0,4540 0,8910 1,96
tipi daniSnuleba
2 0,9994 0,0349 0,0349 33 0,8387 0,5446 0,6494 64 0,4384 0,8988 2,05
3 0,9986 0,0523 0,0524 34 0,8290 0,5592 0,6745 65 0,4226 0,9063 2,14 didi sigrZis eleqtrogayvanilobis wredebiT gaTiSvisa
4 0,9976 0,0698 0,0699 35 0,8192 0,5736 0,7002 66 0,4067 0,9135 2,25 AA
da naxevradgamtaruli mowyobilobebis dacvisaTvis.
5 0,9962 0,0872 0,0875 36 0,8090 0,5878 0,7265 67 0,3907 0,9205 2,36
6 0,9945 0,1045 0,1051 37 0,7986 0,6018 0,7536 68 0,3746 0,9272 2,47 B saerTo daniSnulebis ganaTebis qselisaTvis.
7 0,9925 0,1219 0,1228 38 0,7880 0,6157 0,7813 69 0,3584 0,9336 2,60
ganaTebis wredebisa da zomieri gamSvi denebis mqone
8 0,9903 0,1392 0,1405 39 0,7771 0,6293 0,8098 70 0,3420 0,9397 2,75
9 0,9877 0,1564 0,1584 40 0,7660 0,6428 0,8391 71 0,3256 0,9455 2,90 C (Zravebi da transformatorebi) eleqtrodanadgarebis
10 0,9848 0,1736 0,1763 41 0,7547 0,6561 0,8693 72 0,3090 0,9511 3,08
11 0,9816 0,1908 0,1944 42 0,7431 0,6691 0,9004 73 0,2924 0,9563 3,27
gaSvebisaTvis.
12 0,9781 0,2079 0,2126 43 0,7314 0,6820 0,9325 74 0,2756 0,9613 3,49 aqtiuri induqciuri dacvisaTvis, wredebisaTvis, agreTve
13 0,9744 0,2250 0,2309 44 0,7193 0,6947 0,9657 75 0,2588 0,9659 3,73 D
14 0,9403 0,2419 0,2493 45 0,7071 0,7071 1,0000 76 0,2419 0,9703 4,01
didi gamSvi denebis mqone Zravebis datvirTvisaTvis.
15 0,9659 0,2588 0,2670 46 0,6947 0,7193 1,0355 77 0,2250 0,9744 4,33 K induqciuri datvirTvebisaTvis.
16 0,9613 0,2756 0,2867 47 0,6820 0,7314 1,0724 78 0,2079 0,9781 4,70
Z eleqtronuli mowyobilobebisaTvis.
17 0,9563 0,2924 0,3057 48 0,6691 0,7431 1,1106 79 0,1908 0,9816 5,14
18 0,9511 0,3090 0,3249 49 0,6561 0,7547 1,1504 80 0,1736 0,9848 5,67
19 0,9455 0,3256 0,3443 50 0,6428 0,7660 1,1918 81 0,1564 0,9877 6,31
20 0,9397 0,3420 0,3640 51 0,6293 0,7771 1,2349 82 0,1392 0,9903 7,11
21 0,9336 0,3584 0,3839 52 0,6157 0,7880 1,2799 83 0,1219 0,9925 8,14
22 0,9272 0,3746 0,4040 53 0,6018 0,7986 1,3270 84 0,1045 0,9945 9,51
23 0,9205 0,3907 0,4245 54 0,5878 0,8090 1,3764 85 0,0872 0,9962 11,4
24 0,9135 0,4067 0,4452 55 0,5736 0,8192 1,4281 86 0,0698 0,9976 14,3
25 0,9063 0,4226 0,4663 56 0,5592 0,8290 1,4826 87 0,0523 0,9986 19,1
26 0,8988 0,4384 0,4877 57 0,5446 0,8387 1,5399 88 0,0349 0,9994 28,6
27 0,8910 0,4540 0,5095 58 0,5299 0,8480 1,6003 89 0,0175 0,9998 57,3
28 0,8829 0,4695 0,5317 59 0,5150 0,8572 1,6643 90 0,0000 1,0000 -----
29 0,8746 0,4848 0,5543 60 0,5000 0,8660 1,7320
30 0,8660 0,5000 0,5774 61 0,4848 0,8746 1,8040

326 327
cxrili 4
cxrili 2
kabelebisa da sadenebis kveTis mixedviT
mixedviT denisa da simZlavris xangrZlivad
dasaSvebi sidideebi

rezinisa da polivinilqloridis izolaciis mqone sadenebis


erTfaza, V=220 v samfaza, V=380 v
kveTi,
spilenZis sadeni aluminis sadeni spilenZis sadeni aluminis sadeni
kv.mm
simZlavre, simZlavre, simZlavre, simZlavre,
deni, a deni, a deni, a deni, a
kvt kvt kvt kvt
1,5 19 4,1 _ _ 16 10,5 _ _

2,5 27 5,9 20 4,4 25 16,5 19 12,5

4 38 8,3 28 6,1 30 19,8 23 15,1

6 46 10,1 36 7,9 40 26,4 30 19,8


10 70 15,4 50 11 50 33 39 25,7

16 85 18,7 60 13,2 75 49,5 55 36,3

25 115 25,3 85 18,7 90 59,4 70 46,2

35 135 29,7 100 22 115 75,9 85 56,1

50 175 38,5 135 29,7 145 95,7 110 72,6

70 215 47,3 165 36,3 180 118,8 140 92,4


95 260 57,2 200 44 220 145,2 170 112,2

120 300 66 230 50,6 260 171,6 200 132

cxrili 3
yofa-cxovrebaSi yvelaze xSirad gamoyenebuli
kabel-sadenisa da avtomaturi amomrTvelis
dasaSvebi datvirTvebi
spilenZis
xangrZlivad dacvis dacvis maqsimaluri
ZarRviani
dasaSvebi avtomaturi avtomatis simZlavre
kabelis an daniSnuleba
dacvis deni, nominaluri maqsimaluri V= 220Bv
sadenis kveTi,
a deni, a deni, a dros, kvt
kv.mm
ganaTeba da
1,5 19 10 16 4,1
signalzacia
Stefselebi da
2,5 27 16 20 5,9 eleqtruli gaTbobis
iataki
wyalgamacxeleblebi
4 38 25 32 8,3
da kondicionerebi

eleqtruli Rumelebi
6 46 32 40 10,1 da furnakebi
Д̀уховки~
Semyvani mkvebavi
10 70 50 63 15,4
xazebi

328 329
cxrili 5 cxrili 6
metalis damcav garsacmSi moTavsebuli rezinis araizolirebuli sadenebis xangrZlivad dasaSvebi
izolaciis mqone sadenebisa da tyviis denuri
,polivinilqloridis,rezinis garsacmis mqone
javSniani da arajavSniani kabelebis xangrZlivad xangr Zl i vad dasaSvebi deni , a
dasaSvebi deni. Senobi s gar eT Senobis Si gniT

xangr Zl i vad dasaSvebi deni ,a sadeni s masal a


sadeni s
dengamt ar i sadeni s

kveTi Senobi s Senobis


er TZar Rva or Zar Rva samZar Rva mm2 sadeni s mar ka gar eT Si gni T spi l enZi al umini spil enZi al umini
10 AC-10/ 1,8 84 53 95 60
kveTi mm2

haer Si HhaerSi miwaSi haer Si m


i waSi 16 AC-16/ 2,7 111 79 133 105 102 75
25 AC-25/ 4,2 142 109 183 136 137 106
spi l enZi al umini spi l enZi al umini spi l enZi al um
i ni spi l enZi al umini spi l enZi al umini 35 AC-35/ 6,2 175 135 223 170 173 130
1,5 23 19 33 19 27 50 AC-50/ 8 210 165 275 215 219 165
2,5 30 23 27 21 44 34 25 19 38 29 70 AC-70/ 11 265 210 337 265 268 210
4 41 31 38 29 55 42 35 27 49 38 95 AC-95/ 16 330 260 422 320 341 255
6 50 38 50 38 70 55 42 32 60 46 1209 AC-120/ 19 390 313 485 375 395 300
10 80 60 70 55 105 80 55 42 90 70 120 AC-120/ 27 375 485 375 395 300
16 100 75 90 70 135 105 75 60 115 90 150 AC-150/ 19 450 365 570 440 465 355
25 140 105 115 90 175 135 95 75 150 115 150 AC-150/ 24 450 365 570 440 465 355
35 170 130 140 105 210 160 120 90 180 140 150 AC-150/ 34 450 570 440 465 355
50 215 165 175 135 265 205 145 110 225 175 185 AC-185/ 24 520 430 650 500 540 410
70 270 210 215 165 320 245 180 140 275 210 185 AC-185/ 29 510 425 650 500 540 410
95 325 250 260 200 385 295 220 170 330 255 185 AC-185/ 43 515 650 500 540 410
120 385 295 300 230 445 340 260 200 385 295
240 AC-240/ 32 605 505 760 590 685 490
150 440 340 350 270 505 390 305 235 435 335
240 AC-240/ 39 610 505 760 590 685 490
185 510 390 405 310 570 440 350 270 500 385
240 AC-240/ 56 610 760 590 685 490
240 605 465
300 AC-300/ 39 710 600 880 680 740 570
300 AC-300/ 48 690 585 880 680 740 570
300 AC-300/ 66 680 880 680 740 570
330 AC-330/ 27 730
400 AC-400/ 22 830 713 1050 815 895 690
400 AC-400/ 51 825 705 1050 815 895 690
400 AC-400/ 64 860 1050 815 895 690
500 AC-500/ 27 960 830 980 820
600 AC-600/ 72 1050 920 1100 955
700 AC-700/ 86 1180 1140

330 331
ibeWdeba avtorTa mier warmodgenili saxiT

gadaeca warmoebas 28.05.2009. xelmowerilia dasabeWdad


08.06.2009. qaRaldis zoma 60X84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 20,5.
tiraJi 300 egz.

sagamomcemlo saxli `teqnikuri universiteti~, Tbilisi,


kostavas 77

Potrebbero piacerti anche