Sei sulla pagina 1di 37

COLEGIO NACIONAL DE BUENOS AIRES

LATÍN
2º 15

Cuadernillo de
morfología nominal y verbal

2018

PROFESOR: ENZO DIOLAITI


MORFOLOGÍA NOMINAL

El estudio de la morfología nominal abarca tres clases de palabras: sustantivos,


adjetivos y pronombres. Los sustantivos se agrupan en declinaciones (cinco); los
adjetivos, en clases (primera y segunda); los pronombres siguen un paradigma de
flexión propio según la subclase semántica a la que pertenecen (personales, posesivos,
demostrativos, relativos, indefinidos, enfáticos).

Algunas definiciones básicas

Caso: categoría morfológica que vincula la terminación de una palabra (desinencia) con
una determinada función sintáctica. Así, la desinencia del nominativo, por ejemplo, se
vincula con el siguiente espectro de funciones sintácticas: núcleo del sujeto, modificador
directo del núcleo del sujeto, aposición del núcleo del sujeto, predicativo subjetivo.

Declinación: conjunto de sustantivos que se agrupan en virtud de las características


morfológicas que comparten, esto es, seguir el mismo paradigma de declinación.
Ejemplo: todos los sustantivos de segunda declinación hacen ablativo singular en –o.

Clases de adjetivos: los adjetivos se agrupan en dos clases, de acuerdo con el


paradigma de declinación que siguen. Los de primera clase (bonus, bona, bonum)
flexionan según las desinencias de segunda declinación para el masculino (bonus), de
primera para el femenino (bona), de segunda para el neutro (bonum).

Enunciado: se llama enunciado al modo como se presentan las palabras en el


diccionario latino. Este difiere del diccionario español, puesto que está pensando en
función de las características de la gramática latina.

Los sustantivos se enuncian por el nominativo singular seguido del genitivo singular.
Este último permite identificar a qué declinación pertenece el sustantivo, pues
constituye el rasgo distintivo de cada declinación (nunca se repite). Los genitivos
singulares son: 1°: -ae; 2°: -i; 3°: -is; 4°: -us; 5°: -ei. Ejemplos: rosa, rosae (primera
declinación); lupus, lupi (segunda declinación); princeps, principis (tercera declinación);
senatus, senatus (cuarta declinación); res, rei (quinta declinación).

Los adjetivos se enuncian por el nominativo singular y en variación genérica, esto es,
figuran los nominativos singulares masculino, femenino y neutro.

2
PRIMERA DECLINACIÓN

Enunciado: nupta, -ae (f)

SINGULAR PLURAL

Nominativo nuptă nuptae

Vocativo nuptă nuptae

Acusativo nuptăm nuptās

Genitivo nuptae nuptārum

Dativo nuptae nuptīs

Ablativo nuptā nuptīs

OBSERVACIONES

Género: en su mayor parte son sustantivos femeninos, excepto cometa, planeta y los
nombres y oficios de varón: nauta, agricola, incola, poeta, etc.

Número: algunos sustantivos - llamados pluraliatantum- tienen sólo formas plurales:


divitiae, nuptiae, tenebrae, Athenae, Kalendae, etc. En estos casos su enunciado va en
plural.

Locativo: algunos nombres de ciudad conservan el antiguo caso locativo con


desinencia -AE (si se enuncian en singular) o -IS (si se enuncian en plural): Romae,
Athenis.

SEGUNDA DECLINACIÓN

A. Masculinos y femeninos de nominativo singular en –US

Enunciado: ingenuus, -i

SINGULAR PLURAL

Nominativo ingenuŭs ingenuī

Vocativo ingenuĕ ingenuī

Acusativo ingenuŭm ingenuōs

Genitivo ingenuī ingenuōrum

Dativo ingenuō ingenuīs

Ablativo ingenuō ingenuīs

3
OBSERVACIONES

Género: en su mayor parte son sustantivos masculinos, excepto los nombres de


ciudades (Corinthus), islas (Delus) y árboles (fagus), que son femeninos; y los
sustantivos vulgus, virus, pelagus, que son neutros .

Número: algunos sustantivos -llamados pluralia tantum- tienen sólo formas plurales:
liberi, Fasti, etc. En estos casos su enunciado va en plural. Carecen de plural los
sustantivos humus, virus, pelagus y vulgus.

B. Masculinos de nominativo singular en -ER / IR

Enunciado: puer, pueri Enunciado: culter, tri

SINGULAR plural singular PLURAL

Nominativo puer puerī culter cultrī

Vocativo puer puerī culter cultrī

Acusativo puerŭm puerōs cultrŭm cultrōs

Genitivo puerī puerōrum cultrī cultrōrum

Dativo puerō puerīs cultrō cultrīs

Ablativo puerō puerīs cultrō cultrīs

Enunciado: vir, viri

SINGULAR PLURAL

Nominativo vir virī

Vocativo vir virī

Acusativo virŭm virōs

Genitivo virī virōrum / virum

Dativo virō virīs

Ablativo virō virīs

4
C. Neutros de nominativo singular en -UM

Enunciado: templum , -i

SINGULAR PLURAL

Nominativo templŭm templă

Vocativo templŭm templă

Acusativo templŭm templă

Genitivo templī templōrum

Dativo templō templīs

Ablativo templō templīs

OBSERVACIONES

Nùmero: algunos sustantivos -llamados pluraliatantum- tienen solo formas plurales:


arma, castra, rostra, spolia, etc. En estos casos su enunciado va en plural.

Declinación del sustantivo deus, -i

Enunciado: deus, -i

SINGULAR PLURAL

Nominativo deus deī / diī / dī

Vocativo deus/dive deī / diī / dī

Acusativo deŭm deōs / divōs

Genitivo deī / dīvī deōrum / deum

Dativo deō / dīvō deīs / diīs / dīs

Ablativo deō /dīvō deīs / diīs / dīs

5
ADJETIVOS DE PRIMERA CLASE

 Se caracterizan por declinar el género femenino por la primera declinación y


los géneros masculino y neutro, por la segunda.

A. Nominativo masculino singular en -US

enunciado: iustus, -a, -um

SINGULAR PLURAL

Masculino Femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo iustus iusta iustum iusti iustae iusta

Vocativo iuste iusta iustum iusti iustae iusta

Acusativo iustum iustam iustum iustos iustas iusta

Genitivo iusti iustae iusti iustorum iustarum iustorum

Dativo iusto iustae iusto iustis iustis iustis

Ablativo iusto iusta iusto iustis iustis iustis

B. Nominativo masculino singular en -ER

enunciado: tener, -era, -erum

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo tener tenera tenerum teneri tenerae tenera

Vocativo tener tenera tenerum teneri tenerae tenera

Acusativo tenerum teneram tenerum teneros teneras tenera

Genitivo teneri tenerae teneri tenerorum tenerarum tenerorum

Dativo tenero tenerae tenero teneris teneris teneris

Ablativo tenero tenera tenero teneris teneris teneris

6
Enunciado: pulcher, -chra, -chrum

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo pulcher pulchra pulchrum pulchri pulchrae pulchra

Vocativo pulcher pulchra pulchrum pulchri pulchrae pulchra

Acusativo pulchrum pulchram pulchrum pulchros pulchras pulchra

Genitivo pulchri pulchrae pulchri pulchroru pulchraru pulchroru


m m m

Dativo pulchro pulchrae pulchro pulchris pulchris pulchris

Ablativo pulchro pulchra pulchro pulchris pulchris pulchris

TERCERA DECLINACIÓN

A. TEMAS CONSONÁNTICOS

1. TEMAS EN LÍQUIDA (L / R): nominativo sin desinencia (grado cero). Los


sustantivos pater, mater, frater sufren la caída de la E en los casos con
desinencia.

ENUNCIADO: consul, -ulis (m) ENUNCIADO: imperator,-ōris (m)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo consul consulēs imperator imperatorēs

Vocativo consul consulēs imperator imperatorēs

Acusativo consulĕm consulēs imperatorĕm imperatorēs

Genitivo consulĭs consulŭm imperatorĭs imperatorŭm

Dativo consulī consulĭbŭs imperatorī imperatorĭbŭs

Ablativo consulĕ consulĭbŭs imperatorĕ imperatorĭbŭs

7
ENUNCIADO: marmor, -oris (n) ENUNCIADO: pater, -tris (m)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo marmor marmoră pater patrēs

Vocativo marmor marmoră pater patrēs

Acusativo marmor marmoră patrĕm patrēs

Genitivo marmorĭs marmorŭm patrĭs patrŭm

Dativo marmorī marmorĭbŭs patrī patrĭbŭs

Ablativo marmorĕ marmorĭbŭs patrĕ patrĭbŭs

2. TEMAS EN GUTURAL (C / G): nominativo sigmático (g / c + S = X)

ENUNCIADO: dux, ducis (m) ENUNCIADO: lex, legis (f)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo dux ducēs lex legēs

Vocativo dux ducēs lex legēs

Acusativo ducĕm ducēs legĕm legēs

Genitivo ducĭs ducŭm legĭs legŭm

Dativo ducī ducĭbŭs legī legĭbŭs

Ablativo ducĕ ducĭbŭs legĕ legĭbŭs

8
3. TEMAS EN LABIAL (P / B): nominativo sigmático (p / b + S = PS / BS, con o
sin apofonía vocálica)

ENUNCIADO: manceps, -ipis (m)

SINGULAR PLURAL

Nominativo manceps mancipēs

Vocativo manceps mancipēs

Acusativo mancipĕm mancipēs

Genitivo mancipĭs mancipŭm

Dativo mancipī mancipĭbŭs

Ablativo mancipĕ mancipĭbŭs

4. TEMAS EN DENTAL (T / D): femeninos y masculinos: nominativo


sigmático (t / d + S = SS (asimilación) > S, con o sin apofonía vocálica)
neutros: nominativo sin desinencia (grado cero), con o sin caída de la
dental en el nom./ voc. / ac. singular; con o sin apofonía vocálica

ENUNCIADO: virtus, -utis (f) ENUNCIADO: miles, -itis (m)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo virtus virtutēs miles militēs

Vocativo virtus virtutēs miles militēs

Acusativo virtutĕm virtutēs militĕm militēs

Genitivo virtutĭs virtutŭm militĭs militŭm

Dativo virtutī virtutĭbŭs militī militĭbŭs

Ablativo virtutĕ virtutĭbŭs militĕ militĭbŭs

9
ENUNCIADO: pes, pedis (m) ENUNCIADO: caput, -itis (n)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo pes pedēs caput capită

Vocativo pes pedēs caput capită

Acusativo pedĕm pedēs caput capită

Genitivo pedĭs pedŭm capitĭs capitŭm

Dativo pedī pedĭbŭs capitī capitĭbŭs

Ablativo pedĕ pedĭbŭs capitĕ capitĭbŭs

5. TEMAS EN SIBILANTE (S) : nominativo sin desinencia (grado cero) - con o


sin apofonía vocálica - Rotacismo (s > r) cuando la S es intervocálica.

ENUNCIADO: honos, -oris (m) ENUNCIADO: cinis, -eris (m/f)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo honos honorēs cinis cinerēs

Vocativo honos honorēs cinis cinerēs

Acusativo honorĕm honorēs cinerĕm cinerēs

Genitivo honorĭs honorŭm cinerĭs cinerŭm

Dativo honorī honorĭbŭs cinerī cinerĭbŭs

Ablativo honorĕ honorĭbŭs cinerĕ cinerĭbŭs

10
ENUNCIADO: scelus, -eris (n) ENUNCIADO: genus, -eris (n)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo scelus sceleră genus generă

Vocativo scelus sceleră genus generă

Acusativo scelus sceleră genus generă

Genitivo scelerĭs scelerŭm generĭs generŭm

Dativo scelerī scelerĭbŭs generī generĭbŭs

Ablativo scelerĕ scelerĭbŭs generĕ generĭbŭs

6. TEMAS EN NASAL: nominativo sin desinencia (grado cero). En los


sustantivos masculinos y femeninos, la nasal cae en el nominativo y
vocativo. Con ō sin apofonía vocálica.

ENUNCIADO: virgo, -inis (f) ENUNCIADO: leo, -onis (m)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo virgō virginēs leō leonēs

Vocativo virgō virginēs leō leonēs

Acusativo virginĕm virginēs leonĕm leonēs

Genitivo virginĭs virginŭm leonĭs leonŭm

Dativo virginī virginĭbŭs leonī leonĭbŭs

Ablativo virginĕ virginĭbŭs leonĕ leonĭbŭs

11
ENUNCIADO: agmen, -inis (n)

SINGULAR PLURAL

Nominativo agmen agmină

Vocativo agmen agmină

Acusativo agmen agmină

Genitivo agminĭs agminŭm

Dativo agminī agminĭbŭs

Ablativo agminĕ agminĭbŭs

B. TEMAS EN -I

1. SUSTANTIVOS MASCULINOS Y FEMENINOS

ENUNCIADO: civis, -is (m/f) ENUNCIADO: nubes, -is (f)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo civĭs civēs nubĕs nubēs

Vocativo civĭs civēs nubĕs nubēs

Acusativo civĕm civēs nubĕm nubēs

Genitivo civĭs civiŭm nubĭs nubiŭm

Dativo civī civĭbŭs nubī nubĭbŭs

Ablativo civĕ civĭbŭs nubĕ nubĭbŭs

12
ENUNCIADO: imber, -bris ENUNCIADO: puppis, -is

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo imber imbrēs puppĭs puppēs

Vocativo imber imbrēs puppĭs puppēs

Acusativo imbrĕm imbrēs puppĭm / ĕm puppĭs / ĕs

Genitivo imbrĭs imbriŭm puppĭs puppiŭm

Dativo imbrī imbrĭbŭs puppī puppĭbŭs

Ablativo imbrĕ imbrĭbŭs puppī / ĕ puppĭbŭs

2. SUSTANTIVOS NEUTROS

ENUNCIADO: mare, -is (n) ENUNCIADO: tribunal, -alis

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo marĕ mariă tribunal tribunaliă

Vocativo marĕ mariă tribunal tribunaliă

Acusativo marĕ mariă tribunal tribunaliă

Genitivo marĭs mariŭm tribunalĭs tribunaliŭm

Dativo marī marĭbŭs tribunalī tribunalĭbŭs

Ablativo marī marĭbŭs tribunalī tribunalĭbŭs

OBSERVACIONES: los sustantivos canis, iuvenis, vates, mensis forman el genitivo


plural en -UM.

13
C. TEMAS MIXTOS

 Los sustantivos que pertenecen a tema mixto declinan el singular como los
temas consonánticos y el plural como los temas en -I

 Pertenecen a este grupo:


a) los sustantivos de nominativo monosilábico terminado en -NS, -RS, BS, PS, LX,
RX (mons, montis; ars, artis; urbs, urbis; stirps, stirpis; falx, falcis; arx, arcis);
b) los sustantivos de nominativo monosilábico con vocal larga o diptongo (dos,
dotis; faux, faucis);
c) Por analogía los sustantivos: fraus, fraudis; nox, noctis; mus, muris; nix, nivis; mas,
maris siguen la misma regla.

ENUNCIADO: urbs-urbis (f)

SINGULAR PLURAL

Nominativo urbs urbēs

Vocativo urbs urbēs

Acusativo urbĕm urbēs

Genitivo urbĭs urbiŭm

Dativo urbī urbĭbŭs

Ablativo urbĕ urbĭbŭs

OBSERVACIONES: los sustantivos penates, parentes, quirites y civitas pueden presentar


un genitivo plural en -IUM o en -UM.

14
D. TEMAS AISLADOS

ENUNCIADO: vis, viris (f) ENUNCIADO: bos, bovis (m/f)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo vīs virēs bōs bovēs

Vocativo vīs virēs bōs bovēs

Acusativo vim virēs / virīs bovĕm bovēs

Genitivo (vis) viriŭm bovĭs boŭm

Dativo (vī) virĭbŭs bovī bōbŭs / būbŭs

Ablativo vī virĭbŭs bovĕ bōbŭs / būbŭs

ENUNCIADO: Iuppiter, Iovis

SINGULAR

Nominativo Iuppiter

Vocativo Iuppiter

Acusativo Iovem

Genitivo Iovis

Dativo Iovī

Ablativo Iove

15
ADJETIVOS DE SEGUNDA CLASE
 Se caracterizan por declinar el ablativo singular en -I, genitivo plural en -IUM,
nomin./vocat./acusat. neutro plural en -IA.

A. Tres terminaciones genéricas (masculino, femenino, neutro) en el nominativo


singular
ENUNCIADO: acer, -cris, -cre

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo acer acris acre acres acria

Vocativo acer acris acre acres acria

Acusativo acrem acre acres acria

Genitivo acris acrium

Dativo acri acribus

Ablativo acri acribus

B. Dos terminaciones genéricas (masculino/femenino y neutro) en el


nominativo singular

ENUNCIADO: omnis, -e

SINGULAR PLURAL

masculino / neutro masculino / neutro


femenino femenino

Nominativo omnis omne omnes omnia

Vocativo omnis omne omnes omnia

Acusativo omnem omne omnes omnia

Genitivo omnis omnium

Dativo omni omnibus

Ablativo omni omnibus

16
C. Una terminación genérica en el nominativo singular

ENUNCIADO: ingens, -ntis

SINGULAR PLURAL

masculino / neutro masculino / neutro


femenino femenino

Nominativo ingens ingentes ingentia

Vocativo ingens ingentes ingentia

Acusativo ingentem ingens ingentes ingentia

Genitivo ingentis ingentium

Dativo ingente ingentibus

Ablativo ingenti Ingentibus

ENUNCIADO: audax, -acis

SINGULAR PLURAL

masculino / Neutro masculino / Neutro


femenino femenino

Nominativo audax audaces audacia

Vocativo audax audaces audacia

Acusativo audacem audax audaces audacia

Genitivo audacis audacium

Dativo audaci audacibus

Ablativo audaci audacibus

17
D. Adjetivos que se declinan como un sustantivo de tema en consonante

Los adjetivos vetus, -eris; pauper, -eris; particeps, -ipis; sospes, -itis; dives, -itis;superstes,
-itis siguen la declinación de temas en consonante.

Tienen por lo tanto ablativo sing. en -E; genitivo plural en -UM; nomin. / vocat. y
acusat. neutro plural en -A.

ENUNCIADO: superstes, -titis

SINGULAR PLURAL

masculino / neutro masculino / neutro


femenino femenino

Nominativo superstes superstites superstita

Vocativo superstes superstites superstita

Acusativo superstitem superstes superstites superstita

Genitivo superstitis superstitum

Dativo superstiti superstitibus

Ablativo superstite superstitibus

OBSERVACIONES

Genitivo plural: los adjetivos celer, -eris, -ere; inops, -opis; memor, -oris; supplex, -icis
forman el genitivo plural en -UM.

Participios presentes: se declinan como los adjetivos de una terminación genérica en el


nominativo singular. Cuando se emplean como sustantivos o tienen valor verbal,
forman el ablativo singular en -E.

18
CUARTA DECLINACIÓN

ENUNCIADO: senatus, -us (m) ENUNCIADO: cornu, -us (n)

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

Nominativo senatŭs senatūs cornu cornuă

Vocativo senatŭs senatūs cornu cornuă

Acusativo senatŭm senatūs cornu cornuă

Genitivo senatūs senatuŭm cornūs cornuŭm

Dativo senatuī senatĭbŭs cornuī cornĭbŭs

Ablativo senatū senatĭbŭs cornū cornĭbŭs

OBSERVACIONES

Desinencias particulares: los sustantivos arcus, artus, partus, tribus, quercus, acus y pecu
forman el dativo y ablativo plural con la desinencia -UBUS.

Domus: tiene una declinación particular porque combina formas de la segunda y de la


cuarta. Tiene además un locativo domi.

ENUNCIADO: domus, -us / i

SINGULAR PLURAL

Nominativo domŭs domūs

Vocativo domŭs domūs

Acusativo domŭm domūs / domōs

Genitivo domūs / domī domuŭm / domōrum

Dativo domuī / domō domĭbus

Ablativo domū / domō domĭbus

19
QUINTA DECLINACIÓN
ENUNCIADO: res, rei (f)

SINGULAR PLURAL

Nominativo rēs rēs

Vocativo rēs rēs

Acusativo rĕm rēs

Genitivo rei rērum

Dativo rei rēbus

Ablativo rē rēbus

OBSERVACIONES

Número: con excepción de res y dies el resto de los sustantivos de esta declinación rara
vez se emplean en plural.

GRADOS DEL ADJETIVO

A. COMPARATIVO

 El grado comparativo de los adjetivos se forma agregando al tema del adjetivo


(tomado del genitivo singular) los sufijos -IOR (masculino y femenino), -IUS (para
el neutro). Siguen la tercera declinación de tema consonante.

Ejemplo:

iustus, a, um: gen. iusti, -ae, -i > iust- > iustiōr (m/f), iustius (n)

pulcher, chra, chrum: gen. pulchri, -ae, -i> pulchr- > pulchriōr (m/f)
pulchrius (n)

acer, cris, cre: gen. acris > acr- > acriōr (m/f) acrius (n)

20
ENUNCIADO: iustior, iustius

SINGULAR PLURAL

masculino / neutro masculino / neutro


femenino femenino

Nominativo iustior iustius iustiores iustiora

Vocativo iustior iustius iustiores iustiora

Acusativo iustiorem iustius iustiores iustiora

Genitivo iustioris iustiorum

Dativo iustiori iustioribus

Ablativo iustiore iustioribus

B. SUPERLATIVO

 El grado superlativo de los adjetivos se forma agregando al tema del adjetivo


(tomado del genitivo singular) los sufijos -ISSIMUS (masculino) -ISSIMA
(femenino), -ISSIMUM (neutro). Se declinan como un adjetivo de primera clase.

Ejemplo:

iustus, a, um: gen. iusti, -ae, -i > iust- > iustissimus, a, um

C. FORMAS ESPECIALES DE COMPARATIVO Y SUPERLATIVO

 Los adjetivos que tienen nominativo singular en -LIS, forman el superlativo


agregando -LIMUS, -LIMA, -LIMUM al tema del adjetivo (tomado del genitivo
singular). Se declinan como un adjetivo de primera clase.

Ejemplo:

similis, -e > simillimus, -a, -um

facilis, -e > facillimus, -a, -um

21
 Los adjetivos que tienen nominativo masculino singular en -ER, forman el
superlativo agregando -RIMUS, -RIMA, -RIMUM al nominativo singular. Se
declinan como un adjetivo de primera clase.

Ejemplo:

pulcher, chra, chrum > pulcherrimus, a, um

acer, -cris, -cre > acerrimus, -a, -um

 Los adjetivos compuestos terminados en -DICUS, -FICUS, -VOLUS, forman el


comparativo agregando -ENTIOR, -IUS al tema del adjetivo (tomado del genitivo
singular); y el superlativo, agregando -ENTISSIMUS, -A, -UM.

Ejemplo:

maledicus, -a, -um:

gen. maledici, -ae, -i > maledic- > maledicentior, -ius

gen. maledici, -ae, -i > maledic- > maledicentissimus, -a, -um

 Los adjetivos cuyo nominativo masculino singular termina en -EUS, -IUS, -UUS,
tienen un comparativo y superaltivo perifrástico, es decir, forman el grado
comparativo agregando el adverbio MAGIS, y el grado superlativo agregando el
adverbio MAXIME

Ejemplo:

idoneus, -a, -um MAGIS idoneus, MAXIME idoneus

arduus, a-, -um MAGIS arduus MAXIME arduus

22
D. COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS IRREGULARES

POSITIVO COMPARATIVO SUPERLATIVO

bonus, a-, -um melior, - ius optimus, -a, -um

malus, -a, -um peior, -ius pessimus, -a, -um

magnus, -a, -um maior, -ius maximus, -a, -um

parvus, -a, -um minor, minus minimus, -a, -um

multi, -ae, -a plures, -es, -a plurimi, -ae, -a

PRONOMBRES PERSONALES

SINGULAR PLURAL

1era. 2da. 3era. 1era. 2da. 3era.

Nominativo ego tū ---- nōs vōs ---

Vocativo ---- tū ---- --- vōs ---

Acusativo mē tē sē nōs vōs sē

Genitivo meī tuī suī nostrī/-trum vestrī/- suī


trum

Dativo mĭhĭ tĭbĭ sĭbĭ nōbis vōbis sĭbĭ

Ablativo mē tē sē nōbis vōbis sē

OBSERVACIONES

Refuerzos:los pronombres pueden aparecer reforzados con sufijos como -MET (egomet,
nosmet), -PSE (sepse); -TE (tute). El pronombre de tercera persona puede duplicarse en
acusativo o ablativo: sese.

Circ. de compañía: los ablativos + la preposición CUM enclítica forman circ. de


compañía (mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum)

23
PRONOMBRES POSESIVOS

Estos pronombres siguen la declinación de un adjetivo de primera clase.

SINGULAR PLURAL

primera persona meus, -a, -um noster, -tra, -trum

segunda persona tuus, -a, -um vester, -tra. -trum

tercera persona suus, -a, -um suus, -a, -um

PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS

ENUNCIADO: hic, haec, hoc

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo hīc haec hōc hī hae haec

Vocativo --- --- --- --- --- ---

Acusativo hunc hanc hōc hōs hās haec

Genitivo huius hōrum hārum hōrum

Dativo huic hīs

Ablativo hōc hāc hōc hīs

24
ENUNCIADO: iste, ista, istud

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo istĕ istă istud istī istae istă

Vocativo --- --- --- --- --- ---

Acusativo istum istam istud istōs istās istă

Genitivo istīus istōrum istārum istōrum

Dativo istī istīs

Ablativo istō istā istō istīs

ENUNCIADO: ille, illa, illud

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo illĕ illă illud illī illae illă

Vocativo -- --- --- --- --- ---

Acusativo illum illam illud illōs illās illā

Genitivo illīus illōrum illārum illōrum

Dativo illī illīs

Ablativo illō illā illō illīs

25
ENUNCIADO: is, ea, id

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo ĭs eă id eī /iī/ ī eae eă

Vocativo --- --- --- --- --- ---

Acusativo eum eam id eōs eās eă

Genitivo ēius eōrum eārum eōrum

Dativo eī eīs /iīs/ īs

Ablativo eō eā eō eīs / iīs/ īs

ENUNCIADO: ipse, ipsa, ipsum

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo ipsĕ ipsă ipsum ipsī ipsae ipsă

Vocativo --- --- --- --- --- ---

Acusativo ipsum ipsăm ipsum ipsōs ipsās ipsă

Genitivo ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dativo ipsī ipsīs

Ablativo ipsō ipsā ipsō ipsīs

26
ENUNCIADO: idem, eade, idem

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo īdem eădem īdem eīdem /iīdem/ eaedem eadem


īdem

Vocativo --- --- --- --- --- ---

Acusativo eundem eandem īdem eōsdem eāsdem eădem

Genitivo eiusdem eōrundem eārunde eōrundem


m

Dativo eīdem eīsdem /iīsdem / īsdem

Ablativo eōdem eādem eōdem eīsdem / iīsdem / īsdem

PRONOMBRE RELATIVO

ENUNCIADO: qui, quae, quod

SINGULAR PLURAL

masculino femenino neutro masculino femenino neutro

Nominativo quī quae quŏd quī quae quae

Vocativo --- --- --- --- --- ---

Acusativo quĕm quăm quŏd quōs quās quae

Genitivo cūius quōrum quārum quōrum

Dativo cui quibus

Ablativo quō quā quō quibus

27
OBSERVACIONES

Concordancia: el pronombre relativo concuerda en género y número con el


antecedente. El caso depende de la función que desempeña en la proposición.

Sintaxis: el relativo encabeza una proposición relativa atributiva que modifica a un


sustantivo antecedente. El modo verbal de la relativa es el indicativo. Si el verbo
aparece en subjuntivo, la relativa adquiere un matiz adverbial. Si el relativo carece de
antecedente, la proposición relativa se sustantiva.

Relativo aparente: después de puntuación fuerte el relativo se traduce por un


pronombre demostrativo.

Circ. de compañía: quocum, quacum, quibuscum indican circ. de compañía y se


construyen con el pronombre en ablativo y la preposición CUM enclítica.

28
MORFOLOGÍA VERBAL

La morfología verbal comprehende el estudio tanto de las formas verbales conjugadas


(esto es, aquellas que flexionan en persona y número en concordancia con un sujeto
gramatical) cuanto de las formas verbales no conjugadas (llamadas también verboides
o formas verbales no finitas), es decir, infinitivo, participio, gerundio, gerundivo y
supino –estas dos últimas, propias del latín.

Descripción morfológica de un verbo latino

RAÍZ + Vocal Temática (VT) + Morfema de tiempo-modo (TM) + Desinencia


personal (DP)

Raíz: contiene el significado léxico del verbo. En el caso de amare, la raíz *am- es la que
alberga el significado ‘experimentar amor, desear’.

Vocal temática: es la que indica a qué clase de conjugación pertenece el verbo. Esta
vocal es siempre larga. Si un verbo tiene vocal temática, eso significa que pertenece a
una conjugación temática. Son tres las conjugaciones temáticas: la primera con VT ā
(amāre); la segunda con VT ē (monēre); la cuarta con VT ī (audīre). Cuando un verbo
carece de VT, emplea en su lugar una vocal de unión para facilitar la articulación de las
consonantes.

Morfema de tiempo y modo: las categorías inherentes al verbo, el tiempo y el modo,


aparecen amalgamadas en este morfema. El presente de indicativo se considera un
tiempo cero, referencia del sistema verbal, de modo que es el único que carece del
morfema TM entre la VT y la DP.

Desinencia personal: contiene las siguiente categorías: persona, número y voz. A


diferencia del castellano, el latín puede expresar la voz (activa/pasiva) en la DP.

Desinencias personal activas

Desinencias

singular plural

1era. Persona -ō / -m -mŭs

2da. persona -s -tĭs

3era. Persona -t -nt

29
Enunciado verbal

El enunciado de un verbo está constituido por cinco:

 1º sg. Presente de indicativo activo: amo


 2º sg. Presente de indicativo activo: amas
 Infinitivo presente activo: amāre
 1º sg. Pretérito perfecto de indicativo activo: amavi
 Supino en caso acusativo: amatum

Del enunciado verbal puede deducirse cuáles son los tres temas verbales sobre la base
de los cuales se construye el paradigma de un verbo:

amo, amas, amare, amavi, amatum

Tema de Infectum Tema de Perfectum Tema de Supino

AMA- AMAV- AMAT-

 El tema de infectum sirve para formar los tiempos del infectum (tanto en indicativo
cuanto en subjuntivo): presente, pretérito imperfecto, futuro imperfecto.

 El tema de perfectum se utiliza para construir los tiempos del perfectum (tanto en
indicativo cuanto en subjuntivo): pretérito perfecto, pretérito pluscuamperfecto,
futuro perfecto.

 El tema de supino es la base para formar algunas formas no conjugadas del


verbo.

30
Modo indicativo - Infectum

Paradigmas de conjugación

Presente

Raíz + VT/V. de unión + DP

1era. 2da. 3era. 4ta. (i larga) 5ta. (4 i breve)

(imperāre) (iubēre) (absolvĕre) (audīre) (capĕre)

imperō iubeō absolvō audiō capiō

imperās iubēs absolvĭs audīs capĭs

imperăt iubĕt absolvĭt audĭt capĭt

imperāmŭs iubēmŭs absolvĭmŭs audīmŭs capĭmŭs

imperātĭs iubētĭs absolvĭtĭs audītĭs capĭtĭs

imperānt iubēnt absolvunt audiunt capiunt

 Nótese la apofonía vocálica en la 3º pl. de la tercera conjugación: absolvunt. La


vocal de unión -i- se convirtió en -u- (i>u).

Pretérito imperfecto

Raíz + VT/V. de unión + -BA- + DP

1° (impero) 2° (iubeo) 3° (absolvo) 4° (audio) 5° (capio)

imperābăm iubēbăm absolvēbăm audiēbăm capiēbăm

imperābās iubēbās absolvēbās audiēbās capiēbās

imperābăt iubēbăt absolvēbăt audiēbăt capiēbăt

imperābāmŭs iubēbāmŭs absolvēbāmŭs audiēbāmŭs capiēbāmŭs

imperābātĭs iubēbātĭs absolvēbātĭs audiēbātĭs capiēbātĭs

imperābānt iubēbānt absolvēbānt audiēbānt capiēbānt

N.B.: en las conjugaciones 4° y 5°, la VT o la vocal de unión i aparece seguida de una e,


por razones de morfología histórica..

31
Futuro imperfecto

 La conjugación cambia de acuerdo con la clase de conjugación del verbo.


 Si el verbo pertenece a la primera (amare) o a la segunda conjugación (monere), el
morfema de tiempo y modo (TM) será -BI-.
 Si el verbo pertenece a la tercera (legere) a la cuarta (audire) o a la quinta
conjugación (capere), el morfema de tiempo y modo (TM) será -E.

Raíz + VT/V. de unión + -BI-*+ DP

*1º sg: cae la -i- delante de la DP –o.

3º pl.: el morfema de TM -bi- sufre una apofonía vocálica (es decir, cambia el timbre de
la vocal): -bu-.

1° conjugación (impero) 2º conjugación (iubeo)

imperābō iubēbo

imperābĭs iubēbĭs

imperābĭt iubēbĭt

imperābĭmŭs iubēbĭmŭs

imperābĭtĭs iubēbĭtĭs

imperābunt iubēbunt

Raíz + VT/V. de unión + -E-*+ DP

*1º sg: en lugar de -e-, el morfema de tiempo y modo es -a-.

3º conjugación (absolvo) 4º conjugación (audio) 5º conjugación (capio)

absolvăm audiăm capiăm

absolvēs audiēs capiēs

absolvĕt audiĕt capiĕt

abolvēmŭs audiēmŭs capiēmŭs

absolvētĭs audiētĭs capiētĭs

absolvēnt audiēnt capiēnt

N.B.: en las conjugaciones 4° y 5°, se sostiene la VT o la vocal de unión i entre la raíz y


el morfema TM.

32
Modo indicativo - Perfectum

Paradigmas de conjugación

Formantes
-V (semivocálica) imperav- (impero) / delev- (deleo)
audiv- (audio)
V (semivocálica) con pérdida del infijo - cognov- (cognosco)
SC- del tema de presente
U (vocálica) habu- (habeo)

Sigmático dix- (dico) / iuss- (iubeo)

duplicación (repetición silábica de la ded- (do) / cucurr- (curro)


consonante inicial)
alargamiento (con o sin apofonía vocálica) leg- (lego) / cep- (capio)

Pérdida del infijo nasal del tema de fud- (fundo) / Tetis- (tango)
presente (con o sin duplicación)

Pretérito perfecto

Tema de Perfectum + DP específicas de perfecto*

* En latín, el perfecto utiliza desinencias personales que le son propias: -i, -isti, -it, -
imus, -istis, -erunt/-ere

imperavī
imperavīstī
imperavĭt
imperavĭmŭs
imperavīstĭs
imperavērūnt /-ērĕ

33
Pretérito pluscuamperfecto

Tema de Perfectum + -ERA- + DP

imperavĕrăm

imperavĕrās

imperavĕrăt

imperavĕrāmus

imperavĕrātis

imperavĕrānt

Futuro Perfecto

Tema de Perfectum + -ERO- + DP

imperavĕrō

imperavĕrĭs

imperavĕrĭt

imperavĕrĭmus

imperavĕrĭtis

imperavĕrĭnt

34
VERBO SUM

ENUNCIADO: sum, es, esse, fui

PRETERITO FUTURO PRETÉRITO PRETÉRITO FUTURO


PRESENTE
IMPERFECTO IMPERFECTO PERFECTO PLUSCUAMP PERFECTO
INDICATIVO

sum eram ero fui fuĕram fuĕro


es eras eris fuisti fuĕras fuĕris
est erat erit fuit fuĕrat fuĕrit
sumus erāmus erĭmus fuimus fuĕrāmus fuerĭmus
estis erātis erĭtis fuistis fuĕrātis fuerĭtis
sunt erant erunt fuērunt/fuēre fuĕrant fuĕrint

COMPUESTOS DE SUM

absum, abes, abesse, afui possum, potes, posse, potui


adsum, ades, adesse, adfui praesum, praees, praesse, praefui
desum, dees, deesse, defui prosum, prodes, prodesse, profui
insum, ines, inesse, infui subsum. subes, subesse
intersum, interes. interesse, interfui supersum, superes, superesse, superfui
obsum, obes, obesse, obfui

 Infectivo de possum, potes, posse, potui ‘poder’

Indicativo
Presente Pretérito Imperfecto Futuro Imperfecto Infinitivo
possum potĕram potĕro
potes potĕras potĕris
potest potĕrat potĕrit posse
possŭmus poterāmus poterīmus
potestis poterātis poterĭtis
possunt potĕrant potĕrunt

 Infectivo de prosum, prodes, prodesse, profui ‘ser útil, aprovechar’

Indicativo
Presente Pretérito Imperfecto Futuro Imperfecto Infinitivo
prosum prodĕram prodĕro
prodes prodĕras prodĕris
prodest prodĕrat prodĕrit prodesse
prosŭmus proderāmus proderīmus
prodestis proderātis proderītis
prosunt prodĕrant prodĕrunt

35
VOZ PASIVA

INFECTUM

1era. 2da. 3era. 4ta (i larga) 5ta (4ta i


breve)

imperŏr iubeŏr absolvŏr audiŏr capiŏr

imperārĭs iubērĭs abolvĕrĭs audīrĭs capĕrĭs


PRESENTE

imperātŭr iubētŭr absolvĭtŭr audītŭr capĭtŭr

imperāmŭr iubēmŭr absolvĭmŭr audīmŭr capĭmŭr

imperāmĭnī iubēmĭnī absolvĭmĭnī audīmĭnī capĭmĭnī

imperāntŭr iubēntŭr absolvūntŭr audiūntŭr capiūntŭr

imperābar iubēbăr absolvēbăr audiēbăr capiēbăr

imperābārĭs /rĕ iubēbārĭs/rĕ absolvēbārĭs/rĕ audiēbārĭs/rĕ capiēbārĭs/rĕ

imperābātŭr iubēbātŭr absolvēbātŭr audiēbātŭr capiēbātŭr


IMPERFECTO
PRETÉRITO

imperābāmŭr iubēbāmŭr absolvēbāmŭr audiēbāmŭr capiēbāmŭr

imperābāmĭnī iubēbāmĭnī absolvēbāmĭnī audiēbāmĭnī capiēbāmĭnī

imperābāntŭr iubēbāntŭr absolvēbāntŭr audiēbāntŭr capiēbāntŭr

imperābŏr iubēbŏr absolvar audiar capiar

imperābĕrĭs/rĕ iubēbĕrĭs/rĕ absolvērĭs/rĕ audiērĭs/rĕ capiērĭs/rĕ

imperābĭtŭr iubēbĭtŭr absolvētŭr audiētŭr capiētŭr


IMPERFECTO
FUTURO

imperābĭmŭr iubēbĭmŭr absolvēmŭr audiēmŭr capiēmŭr

imperābĭmĭnī iubēbĭmĭnī absolvēmĭnī audiēmĭnī capiēmĭnī

imperābūntŭr iubēbūntŭr absolvēntŭr audiēntŭr capiēntŭr

36
PERFECTUM

 Se caracteriza por ser perifrástica y se construye con el participio perfecto


pasivo + los tiempos y modos del verbo SUM

MODO INDICATIVO

imperātŭs, -ă, -ŭm sŭm

PRETÉRITO imperātŭs, -ă, -ŭm ĕs

imperātŭs, -ă, -ŭm est

PERFECTO imperātī, -ae, ă sŭmŭs

imperātī, -ae, ă estĭs

imperātī, -ae, ă sunt

imperātŭs, -ă, -ŭm ĕrăm

PRETÉRITO imperātŭs, -ă, -ŭm ĕrās


PLUSCUAMPERFECTO
imperātŭs, -ă, -ŭm ĕrăt

imperātī, -ae, ă ĕrāmŭs

imperātī, -ae, ă ĕrātĭs

imperātī, -ae, ă ĕrānt

imperātŭs, -ă, -ŭm ĕrō

imperātŭs, -ă, -ŭm ĕrĭs

FUTURO imperātŭs, -ă, -ŭm ĕrĭt

imperātī, -ae, ă ĕrĭmŭs

PERFECTO imperātī, -ae, ă ĕrĭtĭs

imperātī, -ae, ă ĕrunt

37

Potrebbero piacerti anche