GQ\DGDPLPDUOÈNP]HOHUL

M‹MARLAR ODASI / KASIM-ARALIK 2018 / 404

CHAMBER OF ARCHITECTS OF TURKEY / NOVEMBER-DECEMBER 2018 / 404 Wrightwood 659

+D\DWODUÈPÈ]È QH \D]ÈN NL oRéXQOXNOD ROXPVX] HWNLOH\HQ PHJD SURMHOH

ULQ ìLPGLOLN HQ §PHJD¨VÈ êVWDQEXOªXQ  KDYDOLPDQÈ SURMHVLQLQ DoÈOÈìÈ 
(NLPªGH \DSÈOGÈ 1H KDYDOLPDQÈQÈQ QH GH \DSÈQÈQ PLPDUODUÈQÈQ LVPLQLQ
SURMHQLQ|QQHoÈNPDVÈQÈLVWH\HQYHWPNUHGL\LNHQGLQGHWRSODPD\ÈWHU
FLK HGHQ KNPHW DoÈOÈìWD \LQH ìLPGLOLN LVPL êVWDQEXO +DYDOLPDQÈ ROD
UDN GX\XUGX DPD KkOk PHOOLIOHULQ DGÈ \RN 3HNL |UQHéLQ EXJQOHUGH
NRQX PLPDUOÈN ROXQFD DGÈ GLOOHUGHQ GìPH\HQ 0LPDU 6LQDQªÈQ R G|QHP
GHDGÈDQÈOPDVD\GÈ\DSÈODUÈ.DQXQLªQLQLP]DVÈQÈPÈWDìÈUGÈ"<DGDKDYD
OLPDQÈQ PHOOLIOHULQLQ DGODUÈ DQÈOVD\GÈ \DSÈ §KNPHWLQ¨ ]DIHU DQÈWÈ ROPD
\DFDN PÈ\GÈ" 'LéHU ELU \DQGDQ EDNÈOGÈéÈQGD LVH §]DIHU¨ RODUDN J|UOHQ
SURMHQLQ \DSÈOGÈéÈ  PHWUHNDUHQLQ ªLQLQ RUPDQ ROGX
éXd('UDSRUX\ODWDULKHQRWGìOPìW<DSÈQÈQGRéD\DYHUGLéLWDKULED
WÈQPHJDROGXéXQXDQODPDNLoLQGDKDEDìNDUDNDPDLKWL\DoGX\XOPX\RU
SHNLEXELU]DIHUPLGLU"&LKDQ8]XQoDUìÈOÈ%D\VDOEXVD\ÈGDNDOHPHDOGÈ
éÈGHéHUOHQGLUPHVLQGH\HQLKDYDOLPDQÈLOH\HQL7UNL\HDUDVÈQGDNLEDéÈYH
KNPHWLQ   YH  JLEL EHOLUOHGLéL UDNDPODUÈQ VHPERO ROGX
éX WDULKOHULQ DQODPODUÈQÈ LUGHOL\RU gUQHéLQ &XPKXUL\HWLQ  \ÈOÈQGD DoÈ
ODQSURMHQLQªWH\DQL&XPKXUL\HWLQ\ÈOÈQGDWDPDPODQPDVÈEHNOH
QL\RU7DPDPODQGÈéÈQGDLVH\ÈOOÈNPLO\RQ\ROFX\DKL]PHWYHUHFHéLV|\
OHQL\RU <LQH UDNDPODU YH E\NONOHU ]HULQGHQ GHPHoOHU YHULOL\RU \LQH
QLFHOLNQLWHOLND\UÈPÈQGD\DQOÈì\HUGHGXUXOXSNRQXODUVHUYLVHGLOL\RU%X
VD\ÈQÈQ0ê0$5/,.*QGHPªLQGHGH+D\GDU.DUDEH\NRQXQXQEX\|QQH
GLNNDW oHNL\RU .HQW JQGHPLPL]LQ  KD\DWODUÈPÈ]ÈQ UDNDPODUD LQGLUJHQGL
éLYXUJXOX\RUYHLoLQGHROGXéXPX]NUL]LQUDNDPODU]HULQGHQNHQGLQLKLV
VHWWLUGLéLìXJQOHUGHNDIDPÈ]ÈNDOGÈUÈSLìLQDVOÈQÈJ|UHELOPHPL]LoLQVRUXODU
VRUX\RU%XNUL]RUWDPÈQGDONHHNRQRPLVLQLQWHPHOGD\DQDéÈLQìDDWVHN
W|UQQ\DìDGÈéÈoÈNPD]ODUYHEXQODUÈQEL]PLPDUODUÈQ\DìDPÈQDGRNXQGX
éXIDUNOÈDODQODUGDNL\DQVÈPDODUÈQD|QP]GHNLVD\ÈGDQLWLEDUHQRGDNODQÈ
\RURODFDéÈ]

hONHQLQVL\DVLYHNHQWVHOJQGHPOHULQLELUVUHOLéLQHNHQDUDEÈUDNÈSGQ
\DGDQHOHUROX\RUPXìGL\HEDNWÈéÈPÈ]GDEXVD\ÈQÈQLoHULéLQGHGHROGXNoD
JHQLì ELU ìHNLOGH \HU YHUGLéLPL] YH NDSDéD WDìÈGÈéÈPÈ] 9HQHGLN 0LPDUOÈN
%LHQDOL NDUìÈPÈ]D oÈNDQODUGDQ 6RQODQPDN ]HUH RODQ ELHQDOH LOLìNLQ NDS
VDPOÈ o \D]È §VHUEHVW PHNkQ¨ VRUJXODPDVÈQÈQ \DSÈOGÈéÈ ELHQDOLQ ROGXN
oDPSKHPRODQWHPDVÈQÈYHELHQDOGHNLHVQHNV|\OHPOHULIDUNOÈoHUoHYH
OHUGHQ ELU EDéODPD RWXUWPD\D oDOÈìÈ\RU %X VD\ÈGD NHQGLQH \HU EXODQ ELU
GLéHUELHQDOLVHêVWDQEXO7DVDUÈP%LHQDOL%LHQDOLQEX\ÈONLHGLV\RQX§RNXOODU
RNXOX¨WHPDVÈ\ODWDVDUÈPHéLWLPLQLQ\HQLGHQWDVDUODQPDJHUHNOLOLéLQLQROXS
ROPDGÈéÈVRUXVXQXQ]HULQHNDID\RUX\RU%XVD\ÈGDELHQDOLGHéHUOHQGLUHQ
1L]DP26|QPH]LVHJHOGLéLPL]QRNWDGDELHQDOHLKWL\DFÈPÈ]ROXSROPDGÈ
éÈQÈVRUJXOD\DUDNNRQX\DoRNGDKDIDUNOÈELUEDNÈìDoÈVÈJHWLUL\RU
(QSUHVWLMOLPLPDUOÈN|GOSURJUDPODUÈQGDQELULRODQ%LUOHìLN.UDOOÈNªWDNLQLWH
OLNOLWDVDUÈPODUÈQ|GOOHQGLULOGLéL6WLUOLQJgGOªQQEX\ÈONLVDKLEL%ORRPEHUJ
$YUXSD <|QHWLP %LQDVÈ LOH )RVWHU  3DUWQHUV ROGX %XOXQGXéX WDULKVHO
GRNX\OD LOLìNL NXUDQ \DSÈ ]HPLQ NDWWD ROXìWXUGXéX PH\GDQODUOD NDPX
VDODODQÈSDUVHOLQLQLoLQHoHNHQELUWDVDUÈPDVDKLS6UGUOHELOLUOLNYHLQR
YDV\RQ DODQODUÈQGD JHWLUGLéL o|]POHUOH ROGXNoD LOJL J|UHQ \DSÈ DVOÈQGD
ROGXNoD\NVHNPDOL\HWL\OHGHQJHVL]ELUUHNDEHWVRQXFXQGDJDOLSJHOPHVL
QHGHQL\OHWDUWÈìPD\DUDWWÈ0LPDUOÈNDODQÈQGDNLWDUWÈìPDODUÈQONHPL]GHGH
QLWHOLNOL PLPDUOÈN SUDWLNOHULQLQ YH VRQXo UQOHULQLQ ]HULQGHQ \DSÈOGÈéÈ ELU
JQGHPHVDKLSRODFDéÈPÈ]JQOHUHGL\HOLP
0LPDUL\HWDVDUÈPDYHVDQDWDRGDNODQPÈì
VHUJLOHUHHYVDKLSOLéL\DSDFDNDOWHUQDWLIELU
PHNkQROPD|]HOOLéLWDìÈ\DQ:ULJKWZRRG
\ÈOÈQÈQ(NLPD\ÈQGD]L\DUHWHDoÈOGÈ0HNkQ
PHG\DJLULìLPFLVL)UHG(\FKDQHUYHELUPLPDUOÈN
WDULKoLVLRODQ'DQ:KLWWDNHUWDUDIÈQGDQNXUXOGX
ªOL\ÈOODUGDQNDOPD\DSÈ\ÈG|QìWUHQ3ULW]NHU
gGOOPLPDU7DGDR$QGRGRODìÈPNRYDVÈQÈ
ELQDQÈQDQDJLULìFHSKHVLQGHQJHUL\HoHNHUHN
ROXìWXUGXéXJDOHULERìOXéX\ODKHPWPNDWODUÈ
ELUELULQHEDéOD\DUDNGRéDOÈìÈéÈLoHULDOÈ\RUKHP
GHFHSKH\LVHUJLOHQHQELUHOHPDQDG|QìWUHUHN
L]OHQHELOLUNÈOÈ\RU$oÈOÈìVHUJLVL§$QGRYH/H
&RUEXVLHU0DVWHUVRI$UFKLWHFWXUH¨
êVYLoUHOL)UDQVÈ]PRGHUQLVWPLPDUÈQ-DSRQ
oDéGDìÈQDRODQHWNLVLQLDUDìWÈUÈ\RU6HUJLZHE
VLWHVL]HULQGHQUH]HUYDV\RQLOH$UDOÈNªH
GHNJ|UOHELOLU
ZHEVLWHVLZULJKWZRRGRUJ
DGUHV::ULJKWZRRG$YHëLNDJR,/$%'
7

$VOÂ7XQFHU0DGJH
 0LPDUOÈNGHUJLVLZHEVLWHVL 0LPDUOÈNGHUJLVL)DFHERRNVD\IDVÈ
ZZZPLPDUOLNGHUJLVLFRP ZZZIDFHERRNFRPPLPDUOLNGHUJLVL

K A S I M - A R A L I K 2 0 1 8 / 4 0 4

.$6,0$5$/,.,661<,/6$<,
.DSDN6DQ*LRUJLR0DJJLRUH$GDVȪQGD\HUDODQ9DWLNDQëDSHOOHULgQGH-DYLHU&RUYDODQWDUDIÈQGDQ
WDVDUODQDQìDSHO)RWRéUDI)HGHULFR&DLUROL

0ê0$5/$52'$6,7$5$),1'$1ê.ê$<'$%ê5<$<,0/$1,5
8OXVDO6UHOL<D\ÈQ

<$<,1/$<$10LPDUODU2GDVÂDGÂQD<D\ÂQ.RPLWHVL

<$<,1.20ê7(6ê7(OYDQ$OWDQ$\æHQ&LUDYRãOX%RãDoKDQ'QGDUDOS=H\QHS
(UHV+0XUDW*QD\GÂQåHEQHPgQDO+RæNDUD$VOÂ7XQFHU0DGJH(\S
0XKFX*YHQ$ULI6DUJÂQ

0ê0$5/$52'$6,$',1$6$+ê%ê9(62580/8<$=,êë/(5L0h'h5h(\S0XKFX

<$<,16(.5(7(5ê$VOÂ7XQFHU0DGJH
<$<,17(.1ê.6(.5(7(5ê+1LOJQ.DUD%DEDFDQ
.216(377$6$5,05DXO0DQVXU.$3$.7$6$5,0+1LOJQ.DUD%DEDFDQ

<$<,1<(5ä
$GUHV0LPDUODU2GDVÈ*HQHO0HUNH]L.RQXU6RNDN<HQLìHKLU$1.$5$
7HO)DNV(SRVWD\D\LQ#PRRUJWU
ZZZPLPDUOLNGHUJLVLFRP

'(5*ää17(51(76$<)$6,
7DVDUÈP+1LOJQ.DUD%DEDFDQ3URJUDPODPD%HKL\H(UPHWH

$%21(9(5(./$0ä/(7äåä0
%LQDWêOHWLìLP 'DQÈìPDQOÈN
$GUHV%DUEDURV%XOYDUÈ'|UW\]OdHìPH6RN1R
*QHì$SW.'%HìLNWDìêVWDQEXO
7HO)D[
(SRVWDLQIR#ELQDWGDQLVPDQOLNFRP
5HNODP<|QHWLFLVL 7HRPDQ&RæNXQ

%$6.,
%LOQHW0DWEDDFÈOÈNYH<D\ÈQFÈOÈN$ë
'XGXOOX2UJDQL]H6DQD\L%|OJHVL&DGGH1RhPUDQL\HêVWDQEXO
7HO6HUWLILND1R

%$6.,7$5ä+ä.DVÈP

0ä0$5/$52'$6,h<(/(5ä1(h&5(76ä=*g1'(5ä/ä5
)L\DWÂ7/$ERQHOLN7/gãUHQFL$ERQHOLãL7/<XUWGÂæÂ80$

7$5$1',â,9(5ä7$%$1/$5,
$YHU\,QGH[
GQ\DGDPLPDUOÈNP]HOHUL
0LPDUOÈNGHUJLVLQLQ\ÈOÈQÈNXWODGÈéÈPÈ]ªQLON
VD\ÈVÈ\ODELUOLNWHGHUJLQLQ§D\UDo¨E|OPQGH\HQLELU
$UWKLVWRULFXPQHW9LUWXHOOH)DFKELEOLRWKHN.XQVWJHVFKLFKWH
'$$,'HVLJQDQG$SSOLHG$UWV,QGH[
(%6&2+RVW
8OULFKV3HULRGLFDO'LUHFWRU\
0ä0$5/,.<$<,1ä/.(/(5ä
0ê0$5/,.GHUJLVL<D\ÈQ.RPLWHVLROXìWXUGXéX\D\ÈQLONHOHULoHUoHYHVLQGHGHUJL\HJ|QGHULOHFHN\D]È
ODUNRQXVXQGDDìDéÈGDNLJHQHOVHoLP|OoWOHULQLEHOLUOHPLìWLU
‡ (OH DOÈQDQ NRQXODUGD JHWLULOHQ EDNÈì DoÈVÈQGD GHéHUOHQGLUPHOHUGH NXOODQÈODQ GLOGH J|UVHO YH \D]ÈOÈ
EHOJHOHUGH|]JQONEXOXQPDVÈ
‡$NWDUÈODQNRQXODUGDYHJ|UìOHUGHoHìLWOLOLNROPDVÈYHDUDQPDVÈ
<D]ÈODUÈQLoHULNDoÈVÈQGDQHQWHOHNWHONDWNÈGDEXOXQPDVÈ
‡ )DUNOÈ EDNÈì DoÈODUÈ\OD YH GLéHU GLVLSOLQOHUGHQ DOÈQDFDN NDWNÈODUOD GHUJL LoHULéLQGH ]HQJLQOLéLQ YH oRN
\|QOOéQQVDéODQPDVÈ
‡<XUWLoLYH\XUWGÈìÈQGDPHVOHNDODQÈQGDNLJQFHONRQXODUÈQYHJQGHPLQL]OHQPHVL
'HUJLGH JHQHO GHéHUOHQGLUPH |OoWOHUL E|\OHFH LIDGHVLQL EXODQ PDNDOH YH LQFHOHPHDUDìWÈUPD \D]È
ODUÈQÈQ \DQÈVÈUD \DSÈ YH SURMH GHéHUOHQGLUPHOHUL LOH PLPDUOÈN HOHìWLULVL \D]ÈODUÈ YH &XPKXUL\HW G|QHPL
PLPDUOÈéÈQD ©WRSOXP YH PLPDUOÈNª LOLìNLVLQL RUWD\D NR\DQ NRQXODUD ©oHYUH GX\DUOÈOÈéÈ YH PLPDUOÈN LOLìNL
VLYHWDUWÈìPDODUÈQDª\|QHOLN\D]ÈODUDVUHNOLOLNOHYHDéÈUOÈNOD\HUYHULOPHVLJ|Uì<D\ÈQ.RPLWHVLWDUDIÈQ
GDQEHQLPVHQPLìWLU'HUJLPLPDU|éUHQFLDNDGHPLV\HQJLELPLPDUOÈéÈQPHVOHNLX\JXODPDHéLWLPYH
DNDGHPLNDUDìWÈUPDDODQODUÈQGDQJHQLìYH]HQJLQELURNX\XFXSURILOLQHVDKLSWLU+HGHIRNX\XFXNLWOHVL
QLQEXKRPRMHQROPD\DQ\DSÈVÈNRQXVHoLPLQGHQ\D]ÈPGLOLQHNDGDU\D\ÈQODUÈQGHéHUOHQGLULOPHVLQGH
GLNNDWHDOÈQDQ|QHPOL|OoWOHUGHQELULGLU
0ä0$5/,.'HUJLVL<D\ÂQ.RæXOODUÂ
0LPDUOÈNGHUJLVLQGH\D\ÈPODQPDN]HUH\D]ÈJ|QGHUHQOHULQDìDéÈGDNLNRQXODUDGLNNDWHWPHOHULQLULFD
HGHUL]
‡<D]ÈODU:RUGEHOJHVLRODUDNGLMLWDOIRUPDWWDNDEXOHGLOLU&''9'LoHULVLQGH\DGDHSRVWDDGUHVL\ROX\OD
\D\LQ#PRRUJWU‡<D]ÈODUHQID]ODNHOLPHEDìOÈN\D]DULVPL|]HWQRWODUND\QDNODUUHVLPDOWÈ\D]ÈODUÈ
NROHNVL\RQROXìWXUPD\DEDìODGÈN$\UDoODUÈELULNWLUHUHN KDULoROPDOÈGÈU<D]ÈODUÈQLoHULNOHULQHLOLìNLQNHOLPHOLN|]HW\D]È\ODELUOLNWHJ|QGHULOPHOLGLU‡*|UVHOOHU
WHUFLKHQGLMLWDORODUDNYHìXIRUPDWWD\D]È\ODELUOLNWHLOHWLOPHOLGLUWLIIMSHJHSVIRUPDWODUÈQGDQELULQGHX]XQ
GQ\DGDEXOXQDQPLPDUOÈNP]HOHULQLQELOJLVLQLWRSOD\DELOLU NHQDUÈFPPLQGSLo|]QUONWH‡*|UVHOOHULoLQWHOLIKDNNÈNRQXVX\D]DUWDUDIÈQGDQKDOOHGLOPLì
YH]L\DUHWHGLOHFHN\HUOHUOLVWHQL]HHNOH\HELOLUVLQL] ROPDOÈGÈU*|UVHOLQDOÈQGÈéÈND\QDNIRWRéUDIoÈDGÈDUìLYELOJLVLNLWDSNQ\HVLYEEHOLUWLOPHOLGLU‡.D\QDN
J|VWHULPLQGHìX\|QWHPNXOODQÈOÈU7HNHOLêOKDQ§6H\IL$UNDQªÈQ<DìDPÈYH0LPDUOÈéÈQÈQ7RSOXPVDO
0LPDUOÈNP]HOHUL§D\UDo¨NROHNVL\RQXQD
NDWNÈYHUPHNLVWHUVHQL]EL]H
\D\LQ#PRRUJWU
DGUHVLQGHQXODìDELOLUVLQL]
%DéODPȨ0RGHUQLVW$oÂOÂPGD%LUgQF6H\IL$UNDQHG$OL&HQJL]NDQ$'HULQêQDQ10JH&HQ
JL]NDQ0LPDUODU2GDVÈ<D\ÈQODUÈ$QNDUDVV‡0HWLQLoLUHIHUDQVJ|VWHULPLQGHRWRPDWLNGLSQRW
VRQQRWNXOODQÈOÈU%LUND\QDNLNLQFLNH]NXOODQÈOGÈéÈQGDìXIRUPDWX\JXODQÈU7HNHOLVV‡<D\ÈQ
NDUDUÈQÈ<D\ÈQ.RPLWHVLDOÈU6RQXo\D]DUDHQJHoD\LoHULVLQGHLOHWLOLU‡<D\ÈQ.RPLWHVL\D]ÈKDNNÈQGDNL
J|UìOHULQL\D]DUDLOHWLQFH\HNDGDU\D]DUD\QÈ\D]È\ÈEDìNDELU\D\ÈQJUXEXQDJ|QGHUPHPH\LNDEXOHGHU
‡<D]ÈJ|QGHUHQNLìLOHU\D]ÈODUÈQÈQD\QÈ]DPDQGDGHUJLQLQZHEVLWHVLQGHJ|UVHOOHUL\OHELUOLNWH\D\ÈPODQ
PDVÈQÈNDEXOHWPLìVD\ÈOÈU‡<D]ÈGDNLJ|UìOHU\D]DUDDLWWLU<D\ÈQ.RPLWHVLªQLEDéODPD]
 ‹Ç‹NDEK‹LERL

2 İNGİLİZCE ÖZET / ENGLISH SUMMARY

4 MİMARLIK DÜNYASINDAN

MİMARLIK GÜNDEM
8 Sayılara İndirgenmiş Yaşamlar:
Bir Dakika! Sayılardan Değil,
İnsanlardan Söz Ediyoruz / Haydar Karabey

ANMA
10 Mimarlığı Meslek Değil, Hayat Olarak
Gören Atilla Yücel / Yıldız Sey

GÜNCEL
11  Yeni Havalimanından Yeni Türkiye’ye
Bakmak: İstanbul Havalimanı ve
Hedef 2023 / Cihan Uzunçarşılı Baysal
 Tarihî Betonarme Köprüler Tehlikeli Mi?
Morandi Köprüsü / Hilal Tuğba Örmecioğlu
BİENAL: 16. Venedik Mimarlık Bienali
ETKİNLİK
22  Kente 95 Santimden Bakmak /
BİENAL
Selva Gürdoğan, Yiğit Aksakoğlu, Ardan Kockelkoren,
Ege Sevinçli
40 4. İstanbul Tasarım Bienali
Müdürler Müdürü: Neden Artık Tasarım
 EAAE 2018 Konferansı: Mimarlık Eğitimini
Eğitimine ve Bienaline İhtiyacımız Yok /
Tasarım Stüdyosu Üzerinden Düşünmek /
Nizam O. Sönmez
Yağmur Yıldırım, Aybike Batuk, Zuhal Ulusoy

BİENAL
28 16. Venedik Mimarlık Bienali
 Bienalde Özgür Mekânlar / Jale Nejdet Erzen
 Bienali “Vardiya”larla Ulaşılabilir Kılmak /
Sait Ali Köknar
 Her Şey Yolunda! / Hakan Tüzün Şengün
YARIŞMA DEĞERLENDİRME
45 Dokumaya Dokunamamak, Dokunmanın
Altlığını Hazırlayamamak: Dokuma Alanı
Fikir Proje Yarışması / Mehmet Saner
SÖYLEŞİ
50 Şevki Vanlı (1926-2008): Söylemsel ve
Düşünsel bir Mimarlığın Peşindeki Mimar
/ İnci Basa

MİMARİ TASARIM
55 Eğitim Mimarisinde Okul ve Toplum
İlişkisini Okumak / B. Ece Şahin, Z. Sevgen Perker

KONUT
60 Ankara’da Konut Üretimi Sürekli Artarken
Rakamlar Ne Diyor? / Leyla Alkan Gökler

KENTSEL DÖNÜŞÜM
64 TOKİ’nin Hedeflediği Kentsel
Dönüşümlerin Kullanıcı Yaşantısına
Yansımaları / Miray Gür

HERKES İÇİN TASARIM

70 Zorunluluktan Öte: Üniversite
Yerleşkesinin Erişilebilirliği /
İlkay Dinç Uyaroğlu

75 YAYINLAR

TEMA[S]
78 Isoropia: Çekilen, Gerilen ve Uzlaşan
Mimarlık / Günsu Merin Abbas
GÜNCEL: Tarihî Betonarme Köprüler Tehlikeli Mi? Morandi Köprüsü
 ENG­LISH SUM­MARY
MİMARLIK AGENDA
8 Lives Reduced to Numbers: Wait a
minute! We’re Talking About People,
not Numbers / Haydar Karabey
Nowadays, as we have started to see or
even feel the signs of economic crisis in
the country, the author makes an assess-
ment on the figures. He explains the irony
about the high figures as “What is the length
of the bridge or the length of the tunnel?
How much is the area covered by the air-
port? What is the number of beds in the city
hospital or the number of study chairs in
the university? If you are really interested in
numbers, look at our place in the construc-
tion industry rankings or in educational ran-
kings related with establishing new univer-
sities; and be proud.”
COMMEMORATION
10 Atilla Yücel Regarded Architecture
as Life, Not as a Profession / Yıldız Sey
The spouse of Ayşın Yücel, father of Meh-
met Cem Yücel, the member of the Board
of Directors of the 16th Term (1971-72) of
the Chamber of Architects’ Istanbul Metro-
politan Branch with an id no 2442, the cha-
irman of the selective committee of the
11th National Architecture Exhibition and
Awards, and one of the distinguished pro-
fessors of the Istanbul Technical University
Faculty of Architecture, Atilla Yücel passed
away on September 21, 2018. Yıldız Sey
has written his obituary.
AGENDA
11 Looking at the New Turkey from the
New Airport: Istanbul Airport and the
Target 2023 / Cihan Uzunçarşılı Baysal
The first phase of the new airport, named as
İstanbul after long debates, was opened on
October 29th, during the reception for the
Republic Day. The author, who considered
the third airport as a “aerotropolis” rather
than a transportation project in her artic-
le published in Mimarlık no: 394, focuses
2 Mİ­MAR­LIK 404
this time on the relationship between the
new airport and the new Turkey. I strongly
recommend to take a look at the previous
article in the 394th issue.
15 Are Historical Reinforced Concrete
Bridges Dangerous? Morandi Bridge /
Hilal Tuğba Örmecioğlu
Polcevera Bridge, which was built in 1963
and which is one of the most innovative
engineering examples of its period, ente-
red our agenda with the collapse of a part
of 200 meters during a storm in August. The
event resulted in serious loss of life and rai-
sed questions about modern and earlier
bridges both in Italy and other countries.
The author considers the subject in terms
of engineering heritage and draws attenti-
on to the need to create a consciousness
for the protection and documentation of
these structures.
EVENT
22 Observing the City from 95
Centimeters / Selva Gürdoğan, Yiğit
Aksakoğlu, Ardan Kockelkoren, Ege Sevinçli
The Istanbul95 City Game Conference, held
on 21-22 September 2018 in Istanbul, is
only one phase of a project that has emer-
ged with a broad cooperation. The artic-
le, written by the stakeholders of the highly
comprehensive Istanbul95 project, enables
us to take a quick look at both the project’s
purpose and the results; and the discussi-
ons at the conference.
25 EAAE 2018 Conference:
Thinking Architectural Education
through Design Studio / Yağmur
Yıldırım, Aybike Batuk, Zuhal Ulusoy
The annual EAAE meeting was held in Porto
this year. The program focused on the
design studio and consisted of a general
assembly meeting following the conferen-
ce. The design studio, which is considered
as the foundation of the architectural edu-
cation, the essence of architectural deba-
tes and the motive of architectural develop-
ments, was chosen as the main theme and
various talks, events, and “studios” were
organized within the scope of this theme.
The authors, all involved in the event, high-
light both the spoken topics and the unspo-
ken themes. They draw attention to issues
that are in the architectural agenda in Tur-
key but not prioritized in the international
environment.
BIENNIAL
28 16th Venice Architecture Biennale
Freespaces in the Biennale /
Jale Nejdet Erzen
Make the Biennale Accessible through
“Shifts” / Sait Ali Köknar
Everything is OK! / Hakan Tüzün Şengün
The 16th Venice Architecture Biennale, held
in the curatorship of Yvonne Farrell and
Shelley McNamara between 6 May and 25
November 2018, is about to close its doors.
This year, under the theme of freespace,
the biennial has been hosting architectural
works from different countries and has defi-
ned a quite free space to the pavilions. In
the pavilions, there were also national exhi-
bitions that evaluated the theme in a more
flexible context as well as exhibitions rela-
ted to the theme of the biennial. In the con-
text of the biennial, there are three articles.
Jale Nejdet Erzen interprets the theme of
the biennial as a “free space” by referring
to the concept of freedom and focuses on
her observations of the biennial in gene-
ral. She evaluates the exhibited works by
asking how “free” spaces can be created
against the stereotyped architecture that
dominates the cities. Erzen also expressed
her critical opinions regarding the Turkish
Pavilion. Focusing particularly on the lat-
ter, Sait Ali Köknar highlights the free con-
figuration of the exhibition layout that hos-
ted a new shift in each week. Köknar emp-
hasizes the value of the exhibition which

was able to realize the participatory orga-
nization and process-oriented design, yet
describes the unfinished status of the exhi-
bition as an obstacle. Lastly, Hakan Tüzün
Şengün evaluates the theme of the bienni-
al through connotations and contextualizes
the ambiguity of the theme.
40 4th Istanbul Design Biennial
A Manager of Managers: Why We Don’t
Need Design Education and Biennial
Anymore / Nizam Onur Sönmez
The 4th Istanbul Design Biennial, held in six
different venues between 22 September
and 4 November 2018, focused on educati-
on this year and the theme was announced
as a “School of Schools.” The author pre-
sents a detailed reading on the problems in
the process and comments upon the resul-
ting exhibition, and opens up the future pre-
sence of design and its education.
COMPETITION REVIEW
45 No touching to Weaving, Not even
Preparing the Touching Ground Itself:
Weaving Area Architectural Ideas
Competition / Mehmet Saner
Following the privatization decision of the
Antalya Weaving Facilities in 2004, the resi-
dents demanded to stop the decision. As
a result of these reactions and as a tool
to develop projects with common sense,
Kepez Municipality in Antalya announced a
Weaving Area Architectural Ideas Competi-
tion, which was finalized in March 2018. The
author claims that some opportunities have
been abducted during the competition pro-
cess and expresses his critical opinions by
referring to the administration, competition
specifications, jury and awarded projects.
INTERVIEW
50 Şevki Vanlı (1926-2008): An Architect
in the Pursuit of a Discursive and
Conceptual Architecture / İnci Basa
It has been ten years since we lost Şevki
Vanlı, who won the Mimar Sinan Grand
Prize in National Architecture Awards in
1992. Sharing a previously unreleased
interview with Vanli, Basa conveys her tho-
ughts emphasizing the importance that
Vanlı gives to the architectural design – the
discourse relationship.
ARCHITECTURAL DESIGN
55 The Relation Between School and
Public: Design Approaches, Practices
and Turkey / B. Ece Şahin, Z. Sevgen Perker
It is now a design entry that schools are
used not only by students, but also as by
the community to contribute to the lifelong
learning opportunities. The authors argue
that in order to achieve a good school-
community interaction, certain design cri-
teria for the buildings need to be determi-
ned since schools are places for everyo-
ne to use.
HOUSING
60 What About Numbers, while the
House Construction Continues? /
Leyla Alkan Gökler
In the construction sector, that is the loco-
motive sector of the national economy, pro-
duction continues rapidly despite the eco-
nomic difficulties. Focusing on housing pro-
duction and examining a number of diffe-
rent data, the author points out that sales
are realized among high-income groups
and that if the current economic conditions
continue, other households cannot be able
to own a home, and that the available hou-
sing stock cannot be sold.
URBAN TRANSFORMATION
64 Reflections of TOKİ’s Urban
Transformations on User Life /
Miray Gür
Urban transformation practices, one of the
main determinants of new planning pro-
jects in cities, continue to reflect the corpo-
rate priorities of TOKİ by putting the user
‹N­G‹­L‹Z­CE ÖZET
experience in second place. Although there
have been some changes in the institutio-
nal approach since the first day of urban
transformation issue, the problems in the
first set of projects are obvious. The aut-
hor re-examines two of these early examp-
les, one from Bursa and another from Istan-
bul, through studies using similar metho-
dologies.
UNIVERSAL DESIGN
70 Beyond Necessity: The Accessibility
of University Campus / İlkay Dinç
Uyaroğlu
One of the priorities regarding the right
to education for all is the accessibility of
the built environment. The author exami-
nes the need to consider the concepts of
“equal opportunity” and “full participation”,
as important design inputs while discus-
sing the issue under the headings of app-
roaches to disability, legal rules and design
standards.
CONTACT
78 Isoropia: Set back, Stretched and
Reconciled Architecture / Günsu Merin
Abbas
Isoropia is the 79 m2 Danish Pavilion desig-
ned by Mette Ramsgaard Thomsen, Martin
Tamke, Yuliya Sinke Baranovskaya, Vasi-
liki Fragkia, Rune Noël Meedom Meldga-
ard Bjørnson-Langen, and Sebastian Gatz
for the 16th Venice Architecture Biennale.
It is an experimental architectural pro-
ject addressing digital design and pro-
duction tools in the terms of materials.
Mİ­MAR­LIK.404.November-December 2018
Eng­lish Sum­mary by Pelin Yoncacı Arslan
Mİ­MAR­LIK 404 3
 M‹­MAR­LIK DÜN­YA­SIN­DAN
ET­KİN­LİK­LER - AJAN­DA
www.mo.org.tr/et­kin­lik­ler
SERGİ
İyi Tasarım İzmir 3: Bir Arada
19 Ekim-30 Kasım 2018, İzmir
SERGİ
Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri
22 Ekim-2 Kasım 2018, Adana
5-17 Kasım 2018, Samsun
19 Kasım-3 Aralık 2018, Hatay
10-24 Aralık 2018, Antalya
26 Aralık 2018-6 Ocak 2019, Kocaeli
14 Ocak-1 Şubat 2019, Gaziantep
11-28 Şubat 2019, Eskişehir
SEMPOZYUM
15. Uluslararası Taş Heykel Sempozyumu
1-30 Kasım 2018, Antalya
SEMPOZYUM
Kriz Koşullarında Yerel Yönetimler Kentleşme
ve Demokrasi Sempozyumu
3 Kasım 2018, İstanbul
SEMPOZYUM
Yarıştay: Ulusal Mimarlık Yarışmaları
Sempozyumu IV
10-11 Kasım 2018, İzmir
SEMPOZYUM
6. Uluslararası İç Mimarlık Sempozyumu
14-16 Kasım 2018, İstanbul
KONGRE
Uluslararası Çocuk ve Mimarlık Kongresi:
Deneyimler ve Paylaşımlar
17 Kasım 2018, Kapadokya, Nevşehir
FUAR
ARCHITECT@WORK İstanbul 2018
23-24 Kasım 2018, İstanbul
KONFERANS
Caumme - Paumme 2018: Borders in
Architecture
23-24 Kasım 2018, İstanbul
ÇALIŞTAY
Kentsel Arkeoloji Çalıştayı
30 Kasım- 2 Aralık, İTÜ Taşkışla, İstanbul
ÇALIŞTAY
Atölye + Sergi: Bilinmeyen Ulus
1-2 ve 8-9 Aralık, Ankara
KONGRE
CRAFTARCH’18 Uluslararası Sanat Zanaat
Mekân Kongresi
5-7 Aralık 2018, Konya
KONGRE
4. Ulusal Yapı Kongresi
6-8 Aralık 2018, Antalya
SEMPOZYUM
Uluslararası “Jansen ve Ankara” Sempozyumu
13-14 Aralık 2018, Ankara
YARIŞMALAR /
ÖDÜLLER - AJANDA
www.mo.org.tr/et­kin­lik­ler
www.yarismo.org
Menekşe Kibrit Fabrikası ve Yakın Çevresi
Yeniden Canlandırma Ulusal Öğrenci Mimari
Fikir Projesi Yarışması
Son Başvuru Tarihi: 3 Aralık 2018
IAPS-CS Culture & Space Network: Kültür ve
Mekan Buluşmaları 4 - Ulusal Öğrenci Fikir
Yarışması
Son Başvuru Tarihi: 7 Aralık 2018
Son Teslim Tarihi: 28 Aralık 2018
4 MİMAR­LIK 404
KRİZ KOŞULLARINDA YEREL YÖNETİMLER KENTLEŞME
VE DEMOKRASİ SEMPOZYUMU YAPILDI
Yerel yönetimler alanında ciddi değişimlerin gün-
demde olduğu dikkate alınarak, yerel yönetimler so-
rununa dikkat çekmek üzere düzenlenen “Kriz Ko-
şullarında Yerel Yönetimler Kentleşme ve Demokra-
si Sempozyumu” 3 Kasım 2018 Cumartesi günü Ka-
dıköy Belediyesi Kozyatağı Kültür Merkezi’nde ger-
çekleştirildi. Merkezileşme politikalarına bağlı olarak
yerel yönetim alanında da yapısal değişiklikler yap-
mayı planlayan hükümet, henüz tarihi netleştirmemiş
olsa da 2019 yılında yapılacak yerel yönetim seçim-
lerine hazırlanmakta. Seçimlerinin öncesinde, yerel
yönetimler alanındaki güncel gelişmeler, sorun alan-
ları, kriz ve değişim dinamikleri ve çözüm önerileri
ele alındı. Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şube-
si Yönetim Kurulu Başkanı Esin Köymen, Mimarlar
Odası Genel Başkanı Eyüp Muhcu, TMMOB Yöne-
tim Kurulu Başkanı Emin Koramaz ve Kadıköy Bele-
diye Başkanı Aykurt Nuhoğlu’nun açılış konuşmala-
rı ile başlayan sempozyum, Prof. Dr. Tarık Şengül’ün
“Olağanüstü Koşullarda Kent Yönetimi ve Demokrasi Sorunu” adlı tematik sunuşuyla de-
vam etti. Ardından, Prof. Dr. Ruşen Keleş’in yönetimindeki “Kentleşme, Yerel Yönetim Po-
litikaları ve Demokrasi” oturumundaki konuşmacılar Prof. Dr. Korkut Kanadoğlu, Prof. Dr.
İclal Dinçer ve Dr. Serkan Öngel sunuşlarını paylaştı. Doğan Hasol tarafından yönetilen
“Kentsel Dönüşüm, Afetler, Yatırım Projeleri ve Planlama Politikaları” temalı 2. oturumda
Prof. Dr. Alper Ünlü, Prof. Dr. Şükrü Ersoy ve Prof. Dr. Asuman Türkün sunumlarını yap-
tı. Üçüncü oturum, “Doğal Çevre, Kültürel Miras ve Kentsel Kimlik” temasıyla, Prof. Dr. Gü-
ven Arif Sargın başkanlığında; Doç. Dr. Zeynep Eres, Ayşe Ünal ve Semra Aydın sunum-
larını gerçekleştirdi. Son olarak, Mehmet Asım Güzel moderatörlüğünde düzenlenen fo-
rumda, katılımcılar sempozyum ve yerel yönetimlerle ilgili görüşlerini paylaştı. Kentsel yer-
leşimlerden kırsal yerleşimlere kadar yerel idarelerde yaşanan değişim ve gelişmelerin;
toplumsal, ekonomik ve sosyal yaşama, kent ve mimarlık mesleğine etkilerinin değerlen-
dirildiği program, nitelikli mesleki hizmetlere erişimin kamusal politikaların her düzeyinde
yer alması yönünde önemli kazanımlar sağladı. Etkinliğin oldukça önemli noktalara dikkat
çeken Sonuç Bildirgesi Mimarlar Odası’nın web sitesinde yerini aldı. Metne ulaşmak için
web sitesi incelenebilir: www.mo.org.tr
YARIŞTAY: ULUSAL MİMARLIK YARIŞMALARI
SEMPOZYUMU IV
Mimarlar Odası 46. Dönem Çalışma Programı kap-
samında; yarışmaların mimarlık gündemi ve önce-
likleri arasında yer alması ve belirlenen başlıklarda
mimarlık yarışmalar ortamında değerlendirmeleri-
nin yapılabilmesi için bir “Yarışmalar Sempozyumu”
düzenlenmesi hedeflenmişti. Bu çerçevede, 10-11
Kasım 2018 tarihlerinde İzmir’de “Yarıştay: Ulusal
Mimarlık Yarışmaları Sempozyumu IV” gerçekleşti-
rilecek. Sempozyumun amacı; yarışmalara dair de-
neyimlerin ve güncel sorunların ilgili tüm taraflarca
(yarışmacılar, jüri üyeleri, düzenleyici İdareler ve Mi-
marlar Odası Birimleri) değerlendirilmesini ve tartı-
şılmasını sağlayacak ortamın yaratılarak, yarışmala-
rın daha nitelikli, adil ve verimli geçmesinin, yarış-
ma yönteminin öncelikle kamu yatırımlarında ardın-
dan tüm alanlarda yaygınlaştırılması olarak belirlen-
di. Mimarlık hizmetlerinin temininde yarışmalar yön-
temini tercih eden idareler, bu yarışmalarda seçi-
ci kurulda görev almış olan jüriler, yarışmalar orta-
mına projeleriyle katkı koyan yarışmacılar ve yarış-
malar ortamının adil, verimli, kaliteli geçmesini sağlamayı görev edinen Mimarlar Odası
şubelerinin yarışma deneyimlerini aktaracakları ve mimarlık meslek ortamının yanı sıra
tüm ilgilenenlerin katılımına açık olarak gerçekleştirilecek.
Sempozyum programı için: www.mo.org.tr/yarismadocs/yaristayprogrambrosuru.pdf
ULUSLARARASI ÇOCUK VE MİMARLIK KONGRESİ:
DENEYİMLER VE PAYLAŞIMLAR 17 KASIM’DA
UÇHİSAR’DA DÜZENLENECEK
Uluslararası Mimarlar Birliği Çocuk ve Mimarlık Çalış-
ma Grubu’nun katılımıyla, 17 Kasım 2018 tarihinde
Kapadokya’da düzenlenecek “Uluslararası Çocuk ve Mi-
marlık Kongresi”, mimarlık kültürünün yaygınlaştırılması
ve yapılı çevre eğitimi farkındalığının artırılmasını hedef-
liyor. 14.00-18.00 saatleri arasında Uçhisar’daki Argos in
Cappadocia’da düzenlenecek. Farklı ülkelerin çocuk ve
mimarlık çalışma deneyimlerinin paylaşılacağı kongreye
katılım ve detaylı bilgi için Mimarlar Odası’nın web sitesi
incelenebilir: www.mo.org.tr
MENEKŞE KİBRİT FABRİKASI VE YAKIN ÇEVRESİ YENİDEN
CANLANDIRMA ULUSAL ÖĞRENCİ MİMARİ FİKİR
PROJESİ YARIŞMASI
TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi
Trakya Büyükkent Bölge Temsilciliği tarafından düzen-
lenen “Menekşe Kibrit Fabrikası ve Yakın Çevresi Ye-
niden Canlandırma Ulusal Öğrenci Mimari Fikir Proje-
si Yarışması”; mimarlık öğrencilerinin özgün işlevini bü-
yük ölçüde yitirmiş ve kullanılamaz durumda olan tarihi
bir sanayi yapısı ile yakın çevresinin yeniden kent yaşa-
mına ve mekânına katılmasına yönelik fikirlerin üretilme-
sini amaçlıyor. 19. yüzyılın başlarında Osmanlı Kibritleri
Anonim Şirketi (Sociètè Anonym des Allumettes Ottoma-
nes) tarafından kurulmuş olup günümüzde işlevini yitir-
miş olan yapı, üretim kültürünün ve kimliğinin izlerini ta-
şıyan, ancak bunu günümüz kentsel yaşamına katama-
yan, kullanımsız bir artık alan konumunda. Alanı yeniden
canlandırmaya yönelik projelerin katılımının önemsendi-
ği yarışmaya son teslim tarihi 3 Aralık 2018. Yarışmanın
sonlanmasının ardından katılan tüm projeler, 21-30 Ara-
lık 2018 tarihleri arasında TMMOB Mimarlar Odası İstan-
bul Büyükkent Şubesi Karaköy binasında sergilenecek.
MİMARCA MEKAN ANLATIMI KOMPOZİSYON YARIŞMASI
KTMMOB Mimarlar Odası Yayın Kurulu tarafından, yıl
içindeki önemli mimari günleri yarışma ilanları ile vurgu-
lamayı amaçlayan yarışma dizisinin ilki, 8 Kasım Dünya
Şehircilik Günü’ne denk getirilerek açıklandı. Yarışmaya
dair detaylı açıklama şu şekilde: “Zamana yenik düşen ve
yok olan birçok mimari yapıt hakkında bilgi alabilmek için
başvurabileceğimiz en önemli yer, yazılı kaynaklardır. Bu
düşünceyle ortaya çıkan kompozisyon yarışması ile mi-
marlık ve edebiyat alanlarına katkı koymak amaçlanmak-
tadır. Yarışma, mimar veya KTMMOB ve TMMOB içinde-
ki meslek örgütlerinden herhangi birine üye olanlara yö-
nelik düzenlenmektedir. Katılımcılardan, bir mekân ele
alarak, mekânın tüm değerlerinin ve taşıdığı potansiye-
lin anlatıldığı bir kompozisyon yazılması beklenmektedir.
Bu mekân, farklı ölçeklerde, dünyanın herhangi bir yerin-
de var olabileceği gibi, bir hayal ürünü de olabilir. Edebi-
yatın ‘yapısal’ kurgusu ve mimarlığın ‘anlatı’ gücünü bir-
leştirip yaratıcı yazma egzersizi üzerinden, yazmaya hevesli olanları, mimarlık/edebiyat
ara kesitine, yazacakları metinlerle katkı konulması bekleniyor.”
Son başvuru tarihi 20 Ocak 2019.
ODAKULE PASAJI ULUSAL
TASARIM YARIŞMASI
İstiklal Caddesi’nin önemli sembolle-
rinden biri olan Odakule binasını 2017
yılında yenileyen İstanbul Sanayi Odası,
günde binlerce kişinin İstiklal Caddesi ile
Meşrutiyet Caddesi arasındaki bağlan-
tısını sağlayarak önemli bir işlevi yerine
getiren Odakule Pasaj Geçidi’ni yenile-
mek üzere bir tasarım yarışması düzen-
liyor. Yarışma, alanının kamusallığı-
nı yeniden yorumlayarak çağdaş, işlev-
sel ve yenilikçi çevre yaratılması anlayı-
şı çerçevesinde çözümlenmesi amacıy-
la düzenleniyor. Odakule Pasajı’nın tasa-
rımında, sanayi olgusuna uygun, 20. yüz-
yıl modern mimarlık mirasımızın önem-
li bir parçası olan Mimar Kaya Tecimen
tarafından tasarlanan Odakule binası ve
çevresiyle ilişkili yaratıcı fikirler üretilme-
si hedefleniyor. Aynı zamanda da, kentin
yaya trafiğinin en önemli omurgası olan
İstiklal Caddesi üzerinde yer alan pasaj-
ların tarihsel süreçte bölgenin kimliği üze-
rindeki katkılarının göz önünde bulundu-
rulması bekleniyor. Son başvuru tarihi 12
Şubat 2019 olan yarışmanın sonuçları,
www.iso.org.tr/odakule-pasaj-yarismasi
adresi üzerinden yayınlanacak.
LÜLEBURGAZ BELEDİYESİ
KORE SAVAŞI ANMA ALANI
VE ZİYARETÇİ MERKEZİ
MİMARİ PROJE YARIŞMASI
Lüleburgaz Belediye Başkanlığı tara-
fından yarışmaya çıkarılan Kore Savaşı
Anma Alanı ve Ziyaretçi Merkezi projesi;
mevcut imar planlarına uygun olarak, kent
merkezi ile ilişkileri kurulmuş, kentin kim-
liğine katkı sağlayacak tasarımları yansı-
tan, kentsel yaşam kalitesine katkı sağ-
layan, çevre tasarımları ile desteklenmiş
açık ve yeşil alanları insan-doğa ilişkilerini
ön plana çıkaran, mimarlık, peyzaj mimar-
lığı ile tüm mühendislik alanlarında çağ-
daş ve ekonomik çözümler öneren, güzel
sanatları teşvik eden ve özgün öneriler
geliştiren fikirlerin elde edilmesini amaç-
lıyor. Tek aşamalı olarak belirlenen, ulusal
proje yarışmasına başvuru için son tarih
18 Ocak 2019.
Mİ­MAR­LIK 404 5
XVI. ULUSAL MİMARLIK SERGİSİ’NİN ROTASI GENİŞLİYOR DESIGN WEEK
TURKEY 2018 HALİÇ
Ulusal Mimarlık Ödülleri ve KONGRE MERKEZİ’NDE
Sergisi’nin 2016-2018 yılla- GERÇEKLEŞECEK
rını kapsayan XVI. dönemin-
de ödül alan projeler ve sergi
programı www.mo.org.tr/ulu-
salsergi adresi üzerinden ta-
kip edilebiliyor. Sergi progra-
mı, Ankara’dan başlayarak bir
sonraki ödül dönemine kadar
birçok kente yayılan bir rotaya
sahip. Rota oluşturulurken ser-
gi mekânlarının çeşitlenmesi,
Türkiye’nin her bölgesinde ye-
tişen mimar adaylarının sergiye
erişebilmesi ve sergiyi sahiple-
nebilmesi amacıyla sergi Mi-
marlar Odası birimlerinin yanı
sıra mimarlık fakültelerine de yayılıyor. Belirlenen program çerçevesinde sergi, Türki-
ye ve yurtdışına açılmaya devam edecek. Şimdiye kadar belirlenmiş olan kentler ve ta- TC Ticaret Bakanlığı koordinasyonu ile
rihler şu şekilde: Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tara-
• 5-17 Kasım 2018 / Mimarlar Odası Samsun Şubesi fından tasarım kültürü oluşturmak ve
• 19 Kasım-3 Aralık 2018 / Mimarlar Odası Hatay Şubesi Türkiye’deki tasarımcıları dünyaya tanıt-
• 10-24 Aralık 2018 / Mimarlar Odası Antalya Şubesi mak amacıyla bu yıl üçüncüsü düzenle-
• 26 Aralık 2018-6 Ocak 2019 / Mimarlar Odası Kocaeli Şubesi nen Design Week Turkey 2018 (Türkiye
• 14 Ocak-1 Şubat 2019 / Mimarlar Odası Gaziantep Tasarım Haftası), 16-18 Kasım’da
• 11-28 Şubat 2019 / Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik ve Haliç Kongre Merkezi’nde gerçekleşe-
Mimarlık Fakültesi cek. Türkiye’yi tasarımla buluşturacak
• 4-15 Mart 2019 / Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Fakültesi etkinliğin ana teması bu yıl; “Tasarım
• 20 Mart-5 Nisan 2019 / Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Ekosistemi” olacak. Bu yılın temasında;
• 8-19 Nisan 2019 / Mimarlar Odası Konya Şubesi Türk tasarımı, tasarım-ekonomi ilişkisi,
• 24 Nisan-10 Mayıs 2019 / Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi küçük ve büyük endüstrilerde tasarım ve
• 14-24 Mayıs 2019 / Uludağ Üniversitesi Mimarlık Fakültesi üretim, girişimcilik, zanaatkârlık, endüst-
• 23 Eylül-2 Ekim 2019 / Mardin Artuklu Üniversitesi Mimarlık Fakültesi riyel tasarım, lüks tasarım, görsel iletişim
• 7 - 16 Ekim 2019 / Atatürk Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi tasarımı ve moda tasarımı gibi tasarım
• 21 Ekim-1 Kasım 2019 / Cumhuriyet Üniversitesi Mimarlık Fakültesi ekosistemini oluşturulan konular ayrıntı-
• 11 – 21 Kasım 2019 / Karadeniz Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi lı olarak işlenecek. Ulusal ve uluslarara-
• 9-19 Aralık 2019 / Balıkesir Üniversitesi sı onlarca tasarımcı, marka ve ödüllü ürü-
• 25 Aralık 2019 - 3 Ocak 2020 / Kırklareli Üniversitesi nün izleyiciyle buluşacağı Design Week
Turkey’de panel ve konferansların yanı
sıra sergi ve atölye çalışmaları da yer ala-
“RUS AVANGARDI” SAKIP SABANCI MÜZESİ’NDE cak. Katılımın ücretsiz olduğu etkinliğe
dair detaylı bilgi için: www.designweek-
Sabancı Üniversitesi Sakıp Saban- turkey.com.tr
cı Müzesi (SSM), “Rus Avangardı: Sa-
nat ve Tasarımla Geleceği Düşlemek” ATÖLYE+SERGİ:
sergisini sanatseverlerle buluşturdu.
Rus Avangardı’nın sanat ve tasarımını
BİLİNMEYEN ULUS
500’den fazla eserle temsil eden kap-
TMMOB Şehir Plancıları Odası Ankara
samlı sergi, Picasso’dan Monet’ye,
Şubesi’nin her yıl geleneksel olarak
Rembrandt’tan Miro’ya, birçok ismin
düzenlediği sergilerin altıncısı Odamızın
müze çatısı altında sanatseverlerle bu-
kuruluşunun 50. yılında, “Bilinmeyen Ulus”
luştu. Rus Avangardı’nın izlediği yolu
temasıyla gerçekleştirilecektir. Önceki yıl-
1900’lerden 1930’ların sonuna kadar
lardan farklı olarak bu sene, sergilene-
takip eden sergide Kazimir Maleviç, Vladimir Tatlin, Vasili Kandinski, Olga Rosanova, Li- cek olan eserlerin bir dizi atölye sonucun-
ubov Popova gibi dönemin belirleyici isimlerinin eserleri bir araya geliyor. Sergide, dö- da elde edilmesi hedeflenmiştir. Bu kap-
nem boyunca faaliyet gösteren ve sanatı hayatın her alanına yaymayı hedefleyen sanat- samda 1-2 ve 8-9 Aralık 2018 tarihlerinde
çı ve okullar, resim, tasarım, edebiyat, film ve tiyatro alanlarındaki zengin üretkenlikleriy- düzenlenecek 11 farklı atölye ile son gün-
le temsil ediliyor. Sergi programında ayrıca, Rus Avangardı’nın farklı disiplinlerdeki üreti- lerde büyük bir yıkım ve yeni yapılaşma
minin derinlemesine ele alınacağı film gösterimleri, edebiyat etkinlikleri, çocuklar ve ye- tehdidi altına giren “Tarihi Kent Merkezi
tişkinlere yönelik atölye çalışmaları da yer alıyor. 1 Nisan 2019’a kadar izlenebilecek Ulus”un görülmeyenine, konuşulmaya-
olan sergiye dair detaylı bilgi için: nına ve duyulmayanına odaklanılacak-
www.sakipsabancimuzesi.org/tr/sayfa/sergiler/rus-avangardi-sanat-ve-tasarimla- tır. Sergi tarihi ve yeri atölyelerin sonuçla-
gelecegi-duslemek/ rı doğrultusunda ileri bir tarihte açıklana-
caktır. Atölyelere katılım kontenjanla sınır-
lı olup, her disiplinden katılımcıya açıktır.
Detaylı bilgi ve başvuru için:
spoankara.org/bilinmeyen-ulus/

6 MİMAR­LIK 404
YUSUF FRANKO’NUN İNSANLARI: BİR OSMANLI
BÜROKRATININ KARİKATÜRLERİ SERGİSİ ANKARA’DA
İlk kez 2017 yılında İstanbul’da ziyarete açılan “Yusuf
Franko’nun İnsanları: Bir Osmanlı Bürokratının
Karikatürleri” sergisi 23 Kasım 2018’de Ankara’da,
Çankaya Belediyesi Zülfü Livaneli Kültür Merkezi’ne
konuk oluyor. 19. yüzyıl sonu Osmanlı bürokra-
tı, Hariciye Nazırı, Mutasarrıf, cemiyet adamı ve
aynı zamanda oyunbaz bir karikatürist olan Yusuf
Franko Kusa Bey’e ait karikatür albümü ANAMED
sergisiyle günyüzüne çıkarak; dönemin yüksek
cemiyet mensupları, Osmanlı paşaları, Levantenler,
sanatçılar ve diplomatların hiciv yüklü portreleri ilk
kez Ankaralı ziyaretçiler ile buluşuyor. İstanbul’da
yoğun ilgi gören sergi, 19. yüzyıl sonunda Yusuf
Franko’nun da parçası olduğu renkli sosyal çev-
reyi ve İstanbul’un küresel mekânlarını gözlem-
lemeleri için bu kez Ankaralılara imkân sunacak.
“Yusuf Franko’nun İnsanları”, Çankaya Belediyesi
ve Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu desteğiy-
le düzenleniyor ve sergi 25 Ocak 2019’a kadar
Ankara’da ziyaret edilebilir.
THE CIRCLE’DAN SU SORUNU KONUSUNDA
FARKINDALIK YARATACAK SERGİ
Avcı Architects ve işbirlikçilerinin öncülü-
ğünde mimarlık, tasarım ve sanat odaklı
bir platform olarak kurulan The Circle, 1
Kasım-2 Aralık 2018 tarihleri arasında,
“Havza: Bir Su Hikayesi” sergisinin açılı-
şına ev sahipliği yapacak. Sergi, Profe-
sör David Turnbull’un kurucusu olduğu,
son on yıldır Doğu ve Batı Afrika’da et-
kin ve sürdürülebilir su toplama sistem-
leri inşa eden PITCHAfrica projesi kap-
samında gerçekleştirilen çalışmalardan
oluşuyor. Sergi ayrıca su sorunu konu-
sunda farkındalık yaratmaya ve ekolojik
çözümler sunmaya yönelik olarak 2 Kasım 2018 saat 16.30’da İTÜ’nün akademik ortak-
lığı çerçevesinde, İTÜ Taşkışla Kampüsü’nde düzenlenecek olan sempozyumla destek-
lenecek. “Watershed / Havza” aynı zamanda Tasarım Bienali paralel etkinliklerine da-
hil olarak ziyaretçilere açık olacak. Doğru ve sürdürülebilir çözümlerle her yerin bir “su
havzası”na dönüştürülebileceğini gösteren bu sergi, su sorunu ve su hakkı üzerine dü-
şünen mimar, tasarımcı ve akademisyenleri bir araya getirerek konuyu tartışmaya aç-
mayı ve Türkiye’deki benzer çözümlere önayak olmayı amaçlıyor. Sergi, Kumbaracı Yo-
kuşu, Tercüman Çıkmazı’nda yer alan ve Avcı Architects öncülüğünde Selçuk Avcı, San-
ja Jurca Avcı, Markus Lehto, Eda Çarmıklı, Yüksel Demir, Kemal Seyhan, Nurgül Türker,
Dilara Tekin Gezginti ve Yunus Tonkuş tarafından kurulan The Circle’da 2 Aralık 2018 ta-
rihine kadar ziyarete açık kalacak.
KENTSEL ARKEOLOJİ ÇALIŞTAYI
TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyük-kent Şubesi,
Arkeologlar Derneği İstanbul Şubesi ve Şehir Plancıları Odası
İstanbul Şubesi ile birlikte düzenlenen Kentsel Arkeoloji
Çalıştayı 30 Kasım-2 Aralık 2018 tarihleri arasında gerçek-
leştirilecek. Kentsel arkeolojinin kent içinde yapılan denetim-
li kazıların ötesinde, kentin tarihsel gelişimini anlamaya çalı-
şan, arkeolojik varlığın nasıl korunacağına, nasıl sergileneceği-
ne, kent mekânına ve planlamasına nasıl katılacağına odakla-
nan bir alan olarak gelişimini amaçlayan çalıştayda, üç disipli-
nin de katılımı ile kentin arkeolojisinin nasıl ele alınacağı üzerin-
de ortaklaşan bir dil oluşturulması hedefleniyor. Çalıştay prog-
ramına, 1 Aralık’ta gerçekleştirilecek olan saha çalışmalarının
katılımı için ön kayıt formuna ve diğer detaylara
www.kentselarkeoloji.org adresinden erişilebilir.
İÇİNDEN IŞIK GEÇEN
FİLMLER 1: “PERFECT
LIGHT”
PLD Türkiye tarafından düzenlenen “İçin-
den Işık Geçen Filmler” gösterimleri, “Per-
fect Light” belgeseli ile SALT Galata’da
başlıyor. Aydınlatma tasarımının bir değer
olduğu inancıyla 2005’ten bu yana yayın
yapan ve 2018 itibariyle yayın hayatına di-
jital olarak devam eden PLD Türkiye der-
gisi, ışığın mimarlığa, insan hayatına ve ya-
şam kalitemize etkilerine inanan paydaş-
lar yaratmak amacıyla düzenlediği etkin-
liklere “İçinden Işık Geçen Filmler” tema-
lı film gösterimleri ile devam ediyor. PLD
Türkiye, farklı mekânlarda göstereceği ve
aydınlatma kavramının çeşitli boyutlarına
odaklanan film serisi “İçinden Işık Geçen
Filmler” ile aydınlatma tasarımı kavramını
gündeme taşıyarak bir iletişim ortamı ya-
ratmayı hedefliyor. 14 Kasım 2018 tari-
hinde saat 19.00’da SALT Galata’da gös-
terilecek “İçinden Işık Geçen Filmler” seri-
sinin ilk filmi “Perfect Light” (Kusursuz Işık)
belgeseline dair detaylı bilgi için: pldturki-
ye.com/film-gosterimleri/
SİNEMA ÜZERİNDEN KENT
HAKKINDA TARTIŞMALAR
“Kadıköy Her Şey” ve “Başka Bir Atölye”,
18 Ekim-8 Kasım tarihleri arasında orga-
nize etmiş olduğu bir dizi film gösterimi ile
kentsel dönüşümün mekâna, toplumsal
olana ve bireye etkileri üzerine bir tartışma
geliştirmeyi planlıyor. “Sinema Üzerinden
Kent Hakkında Tartışmalar” isimli film seri-
si “Sinemada Kent ve İktidar”, “Sinemada
Kent ve Ekoloji”, “Sinemada Kent ve
Toplumsal Hareketler” ve “Sinemada
Kent ve Toplumsal Cinsiyet” gibi dört
tema ve filmden oluşuyor. Filmler, bu
alanlarda çalışan mimarlık kökenli akade-
misyen, araştırmacı kişilerin katılımı ile bir-
likte izlenecek ve filmin ardından film üze-
rine sohbet edilecek.
Mİ­MAR­LIK 404 7
 M‹MARLIK GÜNDEM
Haydar Karabey, Mimar

Sayılara İndirgenmiş Yaşamlar:

Bir Dakika! Sayılardan Değil, İnsanlardan Söz Ediyoruz

❝ Boşverin bunları, sayılara bakalım. Köprünün uzunluğu ya da tünelin boyu kaç metre,
havalimanının alanı kaç metrekare, peki şehir hastanesinin yatak ya da üniversitenin
sandalye sayısı? İlla sayılarla ilgilenecekseniz dünyada inşaat sektöründe veya üniversite
açma hızında kaçıncıyız, ona bakın, gurur duyun.”

“Birçok farklı sanayiyi de tetikleyen inşaat sektörünün yüksek ve ne yazık ki vasıfsız işgücü
istihdam yeteneği, sektörün hızlı bir kalkınmayı ve ekonomik büyümeyi getirdiği
düşünülmesi nedeniyle başat faaliyet alanı seçilmesinin ardından, ülkedeki üretim
odaklı politikaların terk edilmesinin etkisini gösterdiği ve TL’nin ciddi değer kaybına
uğradığı bu noktada -nihayet- büyümesi durdu ve gerilemeye başladı. Talep tarafında
kredi alanların bir aşamada acı gerçekle yüz yüze gelmesi kaçınılmazdı ve
ne yazık ki balon patladı, iflaslar başladı.
❞
Çizim: Ercan Akyol, Milliyet

8 M‹MARLIK 404
Aylardır, 5.53-6.09, 6.72-7.12’ler gibi sayıların ara-
sında çırpınıyor ekonomimiz. Kimisi inerse sevini-
yor, kimisi çıkarsa. Duymayanımız, düşünmeyeni-
miz, etkilenmeyenimiz yok gibi. Döviziniz yoksa belki
bir damla paranız vardır bankada. O zaman da tek
meseleniz: Faiz bugün yüzde kaç, kim ne veriyor?
Ülkede ekonomi bunca “monetarist” olunca, kos-
koca holdingler bile parayla para kazanmaya odak-
lanınca yalnızca sayılar düşünülüyor elbette. Başka
konular yerine de kurlara kilitleniyor insanımız, döviz-
le ölçülüyor neredeyse insanlığımız! Çarşı pazardaki
sıkıntılardan değil, “piyasadaki” vahvahlanmalardan
söz ediyorum.
Üretimin sürdürülebilirliği, üretim süreçlerinin ve
koşullarının çağdaşlığı, üretimin niteliği, ürünün ve
gelirin dağıtımı, paylaşımı, insan yaşamının onuru,
yaşam kalitesi… Boşverin bunları, sayılara bakalım.
Köprünün uzunluğu ya da tünelin boyu kaç metre,
havalimanının alanı kaç metrekare, peki şehir has-
tanesinin yatak ya da üniversitenin sandalye sayısı?
İlla sayılarla ilgilenecekseniz dünyada inşaat sektö-
ründe veya üniversite açma hızında kaçıncıyız, ona
bakın, gurur duyun.
Herkesi etkileyen bu “kriz” ortamı, ekonominin önem-
li bir parçası olan inşaat sektörünü ve elbette biz
mimarları da ilgilendiriyor. Haydi, bir cesaret aynada,
kendimize bir bakalım mı?
KRİZDE MİMARLIK EĞİTİMİ (ENFLASYON?)
Sektörün daralmaya gittiği ortamda sayıları gün geç-
tikçe artan mimarlık bölümleri ve öğrenci kontenjan
sayıları… Ofislerin kapandığı, meslektaşların işsiz kal-
dığı ortamda, memuriyete kapağı atmak yerine, mes-
lek aşkına serbest mimarlığı hayal eden mezunları-
mızın sayısı… Ayrıca aşırı pompalanmış kontenjan-
ları sözde eğiten ama aslında yaptıkları seri üreti-
min bağlamını, sonuçlarını hiç de düşünmeyen “ser-
best” hocalarımızın sayısı… Yine sayılara bakalım,
peki vakıf üniversiteleri kaç lira veriyor hocamızın
saatine?
Bu çılgın “diploma üretimi” sonucunda, bugün Mimar-
lar Odası’nın aktif üye sayısı 58.000 kadar (Ekim
2018). 2018-2019 dönemi için 108 üniversitede, 127
bölümde ise mimarlık öğrenci kontenjanı tam 8.796.
Artık her kente değil, her semte bir üniversite açıyo-
ruz. İnanmıyorsanız yeni üniversitelerimizin isimleri-
ne bir bakın yeter.
Halen “üniversitelerimizdeki” toplam mimarlık öğren-
cisi sayısı ise 38.220. Bu arada vakıf üniversitesi (eski
dilde “özel”) ile devlet üniversitesi kontenjan toplam-
ları birbirine eşitlenmiş bile olabilir. Bu durumda yıllık
mimar “üretimimiz” (veya terbiyeli bir dil ile “diploma
sayımız”) ise en az 5.000 kadar olsa gerek.1
KRİZDE İNŞAAT (ENFLASYON?)
Çoğu ithal olan, yerlisi de çok ciddi olarak ithal ener-
ji bağımlı (çimento, çelik, alüminyum ve benzeri) yapı
malzemelerinin fiyatlarının, dolayısıyla da yapı mali-
yetlerinin sürekli arttığı, ama diğer yandan doğa ve
insan kaynaklarının da insafsızca harcandığı bir süreç olarak biricik
kalkınma aracımız inşaat sektörü… Durmadan çalışan beton pompaları
ve onları hayranlıkla öven politikalar… Uzatmaya gerek yok, biz bizeyiz
burada. Hep söylediğimiz gibi: Birçok farklı sanayiyi de tetikleyen inşa-
at sektörünün yüksek ve ne yazık ki vasıfsız işgücü istihdam yetene-
ği, sektörün hızlı bir kalkınmayı ve ekonomik büyümeyi getirdiği düşü-
nülmesi nedeniyle başat faaliyet alanı seçilmesinin ardından, ülkedeki
üretim odaklı politikaların terk edilmesinin etkisini gösterdiği ve TL’nin
ciddi değer kaybına uğradığı bu noktada -nihayet- büyümesi durdu ve
gerilemeye başladı. Talep tarafında kredi alanların bir aşamada acı ger-
çekle yüz yüze gelmesi kaçınılmazdı ve ne yazık ki balon patladı, iflas-
lar başladı.
Yalnızca İstanbul’da 300.000’e yakın konut arz fazlası, on binlerce met-
rekare boş ofis alanı, ülke düzleminde kısa sürede yapmayı becerdiği-
miz üç yüzden fazla AVM’de yüzlerce boş dükkân var. Neye yaradığı
belirsiz ve amaçsız çılgın-mega projelerimiz ise durmak bilmiyor.
Öylesine şişkin ve gereksiz bir yapı stokumuz var ki, yalnızca
İstanbul’dan Tekirdağ’a kadar uzanan kıyılardaki sitelerdeki veya
Bodrum yarımadasındaki boş (satılık-kiralık) evleri tahsis etsek, tüm
Suriyeli göçmenlerimizi iskân ederiz.
VE KRİZDE İNSANLAR
Biz inşaat yaparız, hızlı hızlı. “Pat pat” çalışan betonyerlerimize aşığız.
Ama bu arada…
Yollar delinir, arabalar düşer; kentsel dönüşüm diye binalar denetim-
siz yıkılır, havayı asbest basar; inşaat asansörleri düşer ve sonuçta
insanlar ölür… Beton pompası karşı apartmana devrilir, yapı iskelele-
ri rüzgârdan uçar, tadilat sırasında çatılar yanar, kamyonlardan malze-
meler düşer, betonyerler ezer, kalıplar çöker, önlemsiz yapı iskeleleri
kurulur, hafriyatlar kayar, binalar kayar, istinat duvarları çöker, maden-
ler göçer, temel çukurlarında sular birikir, demiryollarının altı delinir,
gereksiz kanallar açılır ve yine insanlar ölür.
İşte bu inşaat sektörünün acıklı bir yan ürünü de işçi ölümleri, biliyo-
ruz. 2018’de iş kazalarında ölen işçi sayısı 2.000 kadar olacak, bunla-
rın da en az yarısını inşaat sektöründe kaybedeceğiz (İSİG raporların-
dan). Ortalıkta koşturan inşaat makinalarının gazabına uğrayan vatan-
daşlar hariç, 1.000 işçi!
Şimdi lütfen okumayı bırakıp, gözünüzü kapatıp 1.000’e kadar sayar
mısınız? Ama her saniyenin de kaybettiğimiz bir insan olduğunu düşü-
nerek… Olmuyor değil mi?
Ama bu arada, dışarıda: greyderler, kamyonlar, betonyerler, pompalar
koşturmakta… Kuleler, TOKİ’ler, AVM’ler, oteller yapılmakta… Paralar
hızla el değiştirmekte… Biz kalkınmaktayız!
Bunca “irrasyonel”, mantıksız bir oyunun aktörleri olarak şaşkın bir
kafayla şimdi bir kez daha kendimizi sorgulayalım: “Krizde ne yapma-
lı?”
Aferin bize! v
* Mimarlık dergisi önümüzdeki 405. (Ocak-Şubat 2018) sayısında “kriz”
konusunu; eğitim, serbest mimarlık mesleği, şantiyeler ve yerel yönetimler
gibi başlıklar altında tartışacak. Umarım bu konularda benimkinden daha
bilimsel, daha iyimser metinleriniz ile karşılaşırız.
NOT
1. Sayılar için bu konunun yılmaz araştırmacısı değerli meslektaş Bülend Tuna’ya teşekkürler.
M‹MARLIK 404 9
 ANMA

Mimarlığı Meslek Değil, Hayat Olarak Gören

Atilla Yücel

Yıldız Sey

Benden Atilla Yücel üzerine bir yazı yazmam isten-

diğinde nereden başlayacağıma karar vermek için
uzun uzun düşündüm, sonra onunla geçen, paylaş-
tığımız günler belleğimden hızla akmaya başladı.
Sonunda sevgili arkadaşımı iki başlık altında anma-
nın doğru olacağına karar verdim; Atilla Yücel’in üni-
versitedeki zamanı ve Atilla Yücel’in emeklilik ve ser-
best çalışma hayatı.

Atilla ile Taşkışla’da karşılaşmamız üzerinden 56

yıl geçmiş. 1959’da Atilla öğrenci olarak Mimarlık
Fakültesi’ne katılırken, ben de 3 yıl sonra (1962’de)
İstanbul Opera Binası’ndaki iş yerimden ayrılıp İTÜ
Mimarlık Fakültesi’nde asistan olarak göreve başla-
mıştım. Atilla ile ilk karşılaşmamız ben Prof. Dr. Lütfi
Zeren’in yapı projesi dersinde asistanken gerçek-
leşti. Ders sırasındaki tartışmalarda Atilla’nın öne çık-
ması, kendini ve yeteneğini göstermesi daha sonra-
ki çalışmalarda yer almaya başlayacağının gösterge-
siydi. 1962 yılında Bina Bilgisi-1 dersinde asistan ola-
rak görevlendirildi. Böylece aynı statüde iki arkadaş
olarak fakültedeki yerimizi aldık. Daha sonra fakülte-
ye başka asistanlar da katıldı ve çoklukla Taşkışla’nın
koridorlarında veya bilim dallarına ait bölümlerde
biraraya gelerek çeşitli konularda sohbetler yapıldı.
Söylemeliyim ki 1960’lı tarihlerde Taşkışla konuşma-
lar, tartışmalar ve küçük grupların katılımıyla büyüyen,
bazen yeni fikirlerin oluşturulmasına yol açan, ancak
en önemlisi de fakültemizdeki birlikteliğin sürdürüle-
bildiği bir mekândı. Atilla bu güzel ortama dahil olduk-
tan kısa bir zaman sonra öğrencileriyle iyi anlaşan,
onlara mimarlık alanında gelişebilmeleri için çok iyi
yol gösteren bir araştırmacı olduğunu herkese gös-
terdi. 43 senelik üniversite yaşamında Atilla Yücel
sayılamayacak kadar fazla öğrenciye danışmanlık
yaptı, sayısız araştırmaya dahil oldu, kitaplar yazdı ve
bunların dışında birçok mimarın çalışmalarına da çok
büyük yardımları dokundu.
Emekli olmadan 2 sene önce Atilla, oğlu Cem Yücel
ile beraber çalışmaya başladığı MArS-Mimarlar şir-
ketine dahil oldu. Emekliliğinden sonra da mimar-
Yıldız Sey lık çalışmalarına danışman olarak devam etti. Birçok
Prof. Dr., İTÜ
Mimarlık Bölümü projeye imza attı. Yurtiçinde ve yurtdışında Türkiye
Emekli Öğr. Üyesi kökenli şirketlerin projelerini yapmayı sürdürdü. Atil-
la mimarlığa pratik bir şekilde projelerle devam eder-
ken aynı zamanda mimarlıkla ilgili konuşmalarına da
devam etti. Çeşitli konferans ve seminerlere konuş-
macı olarak katıldı, televizyon programlarında bilirki-
şi olarak çağırıldı. Konuşmalarından birinde mimar-
lık için “Mimarlık meslek değildir, mimarlık hayattır.”
diyerek Atilla neredeyse bütün yaşamını bunu yapa-
rak geçirdiği hayat tarzını ve ona bakışını bence çok
anlamlı bir şekilde açıklıyor. Atilla Yücel’in mimarlık-
ta bu kadar başarılı olmasının nedeninin yeteneği ve
öngörüsünün yanında mimarlığa bu şekilde kalpten
bağlı olmasından dolayı olduğuna gönülden inanıyo-
rum.
En başta da dediğim gibi 56 senelik bir arkadaşımın
anma yazısı olarak bunu yazmaya başladım. Yaza-
bilmek için aklımdan geçirdiğim anılarımız sayesinde
sanki o yılları tekrar yaşamış gibi oldum. Tekrar yaşar-
ken de fark ettim ki Atilla Yücel bıraktığı eserler, arka-
daşlarıyla girdiği tartışmalar ve ilginç fikirleriyle her
zaman anımsanacak. Son olarak, mimarlık dünyası ve
ondan bir şeyler öğrenmiş herkes adına Atilla Yücel’e
teşekkür etmek isterim. v

10 M‹MARLIK 404
 GÜNCEL

Yeni Havalimanından Yeni Türkiye’ye Bakmak:

İstanbul Havalimanı ve Hedef 2023

Cihan Uzunçarşılı Baysal*

“Bir olayın ya da kişinin anısına dikilen kamusal
anıtlar, kentsel peyzajın salt dekoratif unsurları
değildir; onlar aslında kente anlam bahşeden
önemli sembolik imleyenler olup tarafsız mekânları
ideolojiyle yüklenmiş yerlere dönüştürürler.”
Yvonne Whelan (2002)
“Bugün aslında biz sadece bir havalimanı değil, bir
zafer anıtı inşa ediyoruz.”
Recep Tayyip Erdoğan (2018)
İstanbul’un üçüncü havalimanı, İstanbul Havalimanı
adıyla, Cumhuriyetin kuruluşunun 95. yılı olan 29 Ekim
2018’de kısmi olarak açıldı. Devasa yatırım bütçesin-
den şaibeli ÇED ve ihale süreçlerine, ekoloji ve çevre
üzerindeki yıkıcı etkilerinden, uçuş güvenliği risk-
lerine, ekonomik ve toplumsal maliyetlerinden son
zamanlarda ayyuka çıkan emekçi cinayetlerine ve
şantiyesindeki gayri insani yaşam ve çalışma koşul-
larına kadar neredeyse her açıdan ve her yönüy-
le tartışmalı bu mega proje, Türkiye Cumhuriyeti’nin
yeni “zafer anıtı” olarak en yetkili ağızdan tanım-
landı ve tescil edildi. Nitekim açılışın reklam afiş-
lerinde de havalimanının lale formundaki kontrol
kulesi görselinin hemen yanında, Cumhurbaşkanı
Erdoğan’ın açılış konuşmasındaki sözleri, “Bu sade-
ce bir havalimanı değil, bir zafer anıtıdır” diye geçiyor.
Cumhurbaşkanlığı forsu önünde Erdoğan’ın fotoğra-
fını içeren afişler ise “Yeni Türkiye’yi İnşa Ediyoruz”
cümlesiyle İstanbul Havalimanı’nın dört bir yanında
konukları / yolcuları karşılıyor.
Uzun süren isim tartışmalarının ardından adı
İstanbul olarak duyurulan havalimanının ilk etabı,
29 Ekim’de Cumhuriyet resepsiyonu sırasında
açıldı. Derginin 394. sayısında üçüncü
havalimanını ulaşım projesinden ziyade bir
“aerotropolis” olarak yorumlayan yazar, bu
yazısında da yeni havalimanının yeni Türkiye ile
olan bağına vurgu yapıyor. Bu yazının yanı sıra
eskiye dönüp 394. sayıdaki yazıya da bir göz
atmanızı şiddetle öneririm.
yapı yatırımları olarak gördüğümüz ise bir gerçek.
Yeni Türkiye’nin bu gibi mega projelerle kalkınacağı-
na duyulan inanca ve bu çerçeveden dünyayı kıskan-
dıran(!) havalimanının zafer abidesi gibi görülmesi-
ne şaşırmamak gerek. Öte yandan tabloyu bu kadar
direkt ve basit okumak kolaycılık olabilir mi?
AKP’nin 2023 vizyonunda 2053 ve 2071 tarihleri, 2023
ertesi kilometre taşları olarak adlandırılmakta. Bu
tarihler hiç kuşkusuz rastgele seçilmiş değiller. 2053
İstanbul’un fethinin 600. yılı iken, 2071 de Malazgirt
Savaşı ve dolayısıyla Anadolu’nun Selçuklularca fet-
Cihan Uzunçarşılı
hinin 1000. yıldönümü. Böyle bir silsileden bakıldı-
Baysal
ğında, tarihsellikleri, kuruluş felsefeleri ve idealleri ne Bağımsız
kadar farklı olursa olsun, Selçuklu’dan Osmanlı’ya ve Araştırmacı, Kuzey
Ormanları Savunması
Türkiye Cumhuriyeti’ne ve oradan 2023 AKP’nin inşa
ve İstanbul Kent
etmeye durduğu Yeni Türkiye’ye ve 2053 ve 2071 ile Savunması üyesi

Erdoğan’ın çılgın projelerinin ilk telaffuz ediliş tarih-

leri 2011 seçimlerinin hemen öncesi ve üçüncü
havalimanı da bunlardan biri. Erdoğan ve AKP,
Cumhuriyetin 100. yılı olan 2023’e yönelik “Türkiye
hazır. Hedef 2023” sloganıyla dünyanın ilk on eko-
nomisi arasına girecek bir Türkiye yaratma iddia-
sındalar ve burada mega projelere biçilen rol epey
önemli. Büyük Türkiye belirli mega projeler üzerin-
den yükselecek. Nitekim, Cumhurbaşkanlığı Yatırım
Ofisi sayfasında “Turkey Vision 2023” logosu yanın-
da yer alan 18.08.2015 tarihli habere göre, araların-
da üçüncü havalimanının da bulunduğu bir dizi mega
projenin ülkeyi 2023 hedeflerine ulaştırması bekleni-
yor. İnşaat hiç kuşkusuz AKP’yi tanımlayan bir sek-
tör (“İnşaat Ya Resulullah” ekonomisi üzerine sayı-
sız çalışma var) dolayısıyla, Türkiye’yi dünyanın ilk
10 ekonomisine taşıyacak bu mega ulaşım projesi-
nin afişlerinde “inşa etme” fiilinin geçmesi son dere-
ce normal. Cumhuriyetin “Durmayalım düşeriz” şia-
rından AKP’nin “Durmak yok yola devam” sloga-
nına, kalkınma ve büyümeyi demir/yollar, köprü-
ler, barajlar, havalimanları ve benzer ulaşım ve alt-
1. Bu yıl 29 Ekim Cumhuriyet resepsiyonu, aynı gün açılışı yapılacak İstanbul’daki üçüncü
havalimanında gerçekleştirildi.

MİMARLIK 404 11
 daha da ilerilere uzanan tek bir devlet görmekteyiz.
Bu bağlamda Cumhurbaşkanının bayram mesajı da
Cumhuriyet’i Selçuklu’dan başlayan tarihsel yolculu-
ğun bir durağına indirgerken devletin sürekliliğini vur-
gulamakta: “Selçuklu’dan Osmanlı’ya ve oradan genç
Türkiye Cumhuriyeti’ne devreden tarihi süreklilik için-
de süren büyük yolculuğumuzu, inşallah, 2023 hedef-
lerimizle taçlandıracak, 2053 ve 2071 vizyonlarımız-
la da bir üst seviyeye çıkartacağız.”1 Devlet böyle bir
süreklilik içinden tek olarak tanımlandığında, “Hedef
2023” bağlamında inşa edilmekte olan yeni siyasi sis-
tem ve toplumsal yapı da, her ne olursa olsun, meş-
rulaştırılmakta. Çünkü sonuçta, farklı yapılardan değil,
tek bir devletten ve bu devletin değişik evrelerinden
bahsedilmektedir. Oysa laik eğitim sisteminde yapı-

Kaynak: Google Earth

lan değişiklikler, kadın hakları ve çocuk haklarından
geriye gidişler, hukuk devletinin ipinin çekilişi, kuvvet-
ler ayrılığının yok edilişi, zaten sorunlu olan demok-
rasi ve özgürlüklerin ciddi yaralar almaları ve benzer
2. Aralık 2013’e ait hava fotoğrafı: Çalışmalar başlamadan önce adımlar ile ve elbette yeni Anayasa ve başkanlık sis-
temi vasıtasıyla antidemokratik, otoriteryan ve İslamcı
bir sistem taşlarını döşeye döşeye ilerlemekte.

Devlet yeniden yapılandırılırken AKP’nin muhafaza-

kar vizyonu ve İslami ideolojisi ile uyumlu yeni bir ulus
inşa edilmekte ve bu bağlamda kentsel mekânlar
da İslamileştirilmektedir. 37.500 kişilik kapasitesi, 72
metre yüksekliği ve 35 metre kubbe çapıyla Çamlıca
Tepesi’nden kentin hemen her yerine hakim bir mega
cami; İstanbul’un en önemli kentsel kamusal alanı,
agorası olan Taksim Meydanı’na, politik mekânı dini
bir mekâna dönüştürerek mekânın kimliğini muha-
fazakarlaştıracak ve kolektif hafızasını sıfırlayacak
Taksim Cami’nin konuşlandırılması, Rumelihisarı sah-
nesine “itinayla” yerleştirilen ve sanatın mekânını dini
Kaynak: Google Earth

bir mekâna dönüştüren ihya mescit; 2014 düzenle-

mesiyle her projeye şart koşulan dini tesisler; pıtrak
gibi cami ihya projeleri; okulların spor alanlarından
parklara, kentsel mekânların cami ve mescit projele-
3. Aralık 2015’e ait hava fotoğrafı: Hem havalimanı hem de üçüncü köprü bağlantı riyle donatılmaları… İslami vakıf ve derneklerin kendi-
yolları çalışmaları başlamış; alüvyonların denizi doldurduğu görülüyor. lerine tanınan kira yardımı, yer tesisi gibi ayrıcalıklar-
la kentleri sararak toplumun yeniden inşasında yer
alışları, ana okullarından kent meydanlarına sosyal-
leşme mekânlarının milliyetçi, dinci etkinliklerle ele
geçirilmeleri. En son örnek, gençlerin sosyalleştik-
leri sivil toplum örgütleri ve halk meclisleri yok edi-
len Diyarbakır’daki gençlik festivalinde Türklük vur-
gusu yapan İslami içerikli vakıf ve derneklerin ağırlı-
ğı.2 Kısaca, ulus inşa etme ve toplumsallaşma süre-
cinin bir parçası olarak İslami bir dokunun kentsel
mekânları boydan boya sarmaladığını, ele geçirdiği-
ni deneyimlemekteyiz. Yukarıda sorduğumuz soru-
ya geri dönüp, üçüncü havalimanına atfedilen “zafer
anıtı” işlevini ve “Yeni Türkiye’yi inşa ediyoruz” ifa-
desini bu çerçeveden değerlendirdiğimizde inşay-
la kastedilenin aslında havalimanı projesinin İslami
mimari tasarımında simgeleşen yeni bir Türkiye ve
Kaynak: Google Earth

yeni bir toplumsallık olduğu anlaşılacaktır. Her yeni

siyasi sistem bir yandan kendinden öncekinin gele-
neklerini parçalar, dağıtır ya da kendine adapte eder-
ken (nitekim Cumhuriyet Bayramı resepsiyonu, tari-
4. Eylül 2018’e ait hava fotoğrafı: İlk etabın açılması için çalışmalar tamamlanmak üzere iken
hinde ilk kez, başkent Ankara’dan İstanbul’a taşınmış,
95 yıllık gelenek üçüncü havalimanında kırılmıştır)
bir yandan da kendine özgü sembollere, mitlere ve
elbette anıtlara ihtiyaç duyar. Bir kentin anıtları, gün-

12 MİMARLIK 404
delik çevrenin, daha geniş bağlamdan, oradaki kül-
türel dokunun parçasıdır. Politikacılar ve yöneticiler,
anıtlarla sadece neyin anılacağına ya da kutlanacağı-
na karar vermekle kalmaz, aynı zamanda anıtın alaca-
ğı biçimi de tayin ederek anıtları ideolojileri ve dünya
görüşleri yönünde elverişli birer araç olarak kullana-
bilirler; dolayısıyla, anıtlar “tarafsız mekânları ideolo-
ji yüklenmiş yerlere dönüştürürler”3. Yeni zafer anıtı-
mız üçüncü havalimanı, biçimi ve tasarımıyla tam da
bu işlevi yerine getirmekte, AKP’nin “Hedef 2023 Yeni

Fotoğraf: Timur Kara, Magma Dergisi

Türkiye” vizyonunu ve ideolojisini ete kemiğe bürün-
dürmektedir.

Şöyle ki, üçüncü havalimanı projesinin mimarlık büro-

larından Haptic’in CEO’su, ana binanın tonozlu tavanı-
nın ve kubbelerinin yapımında geleneksel mimariden
ve Süleymaniye Camisi’den esinlendiklerini belirtmiş-
5. Çalışmalar başladıktan kısa süre sonra: Yapılan tahribat ve öncesindeki doğal çevre
tir. IGA’nın sayfasında da Türk-İslam sanat ve mima- yakından görülebiliyor.
risinde kullanılan motiflerin, projeye güzellik, doku ve
derinlik sağladığı ifade edilmektedir.4 Havalimanı açı-
lışına katılan Alman gazeteciler, tasarımı “oryanta-
list” olarak nitelendirmişlerdir: “Kubbeli çatısı ve diğer
mimari özellikleriyle, girişteki camisiyle bir oryantal
atmosferin kendisini hissettirdiği, lale görünümün-
deki kontrol kulesiyle de Osmanlı İmparatorluğu’nun
yükselme dönemlerinin hatırlatıldığı”5. Projenin logo-
su gibi işlev gören kontrol kulesinin lale şeklinde
olması tesadüf değildir. Lale, Türk-İslam sanatında
Allah’ı temsil etmektedir: “Hava trafik kontrol kulesi,
yüzyıllardır İstanbul’un simgesi haline gelen ve Türk -
İslam tarihinde kültürel öneme sahip lale figüründen

Fotoğraf: Murat Germen

esinlenerek tasarlandı”6. Asıl amacın bir ulaşım proje-
sinden ziyade havalimanını cazibe merkezi yapmak
ve böylece inşaat ve emlak projelerini tetikleyerek
ekonomiye taze kan vermek olduğunu, İstanbul’un
akciğerleri Kuzey Ormanları’nı yok edene dek kat- 6. Çalışmalar devam ederken: Yaşanan tahribat ve alüvyonlarla kapanan göller ve dolan
deniz, Ekim 2016

Fotoğraf: Murat Germen

7. Terminal yapısı tamamlanmaya yakınken, Kasım 2017

MİMARLIK 404 13

Fotoğraf: Merve Yıldırım
8. “Bu sadece bir havalimanı değil, bir zafer anıtıdır.” Recep Tayyip
Erdoğan
ledecek bir havalimanı kenti yani “aerotropolis” ile
karşı karşıya olduğumuzu bir önceki yazımızda ele
almıştık.7 Bu yazıda üzerinde duracağımız konu ise
aerotropolisin etrafındaki kentlerin mimari tasarımla-
rı. Bu tasarım şu şekilde tanımlanıyor: “Önemli binala-
rın girişleri Mekke’ye yani, Kıble’ye bakıyor. Öte yan-
dan, bölgenin ortasında üç hilal modeli yer alıyor.
Şehrin yoğunluğu da bu model doğrultusunda plan-
lanmış durumda”8. Alıntı, üçüncü havalimanı yakın-
larındaki “Yeni İstanbul” projesinin çok konuşuldu-
ğu 2011’de proje mimarının basına verdiği bir müla-
kattan. Şu anda rafa kalkmış gibi gözüken (ama illa-
ki raftan indirilecek olan) bu projeden bahsetmemi-
zin sebebi, mekânın tanziminde önemsenen kriter-
lerin İslam dinini referans almalarıdır. Cumhuriyetin
95. yılında açılan zafer anıtı işte böyle bir kentleşme-
yi de tetikleyecektir. Toplum yeniden ve muhafazakar
İslami bir kimlikle inşa edilirken, kentsel mekânlar da
paralel bir dönüşüme sokulmaktadır. Hedef 2023 çer-
çevesinde inşa edilmekte olan Yeni Türkiye üçüncü
havalimanı projesinden görünür olmaktadır.
10,5 milyon metrekarelik bir alanda kurulacak olan
“Airport City” ile havalimanının çevresini sömürge-
leştirmesi başlayacaktır. Bu devasa alan, Erdoğan’ın
yakın çevresini oluşturan üçüncü havalimanı konsor-
siyumuna verilmekte, daha doğru bir deyimle, hepi-
mizin hakkı olan yeşil alanlar yandaş müteahhitlere
peşkeş çekilmektedir. Havalimanının tek akaryakıt
istasyonu, bir başka yandaş, Demirören’i ihya ede-
cektir.9 Aslında, ahbap-çavuş kapitalizmi projenin en
başından itibaren kendini açık etmiştir. Yer teslimi-
nin iki sene geciktirilerek konsorsiyuma kazandırı-
14 MİMARLIK 404
lan kira bedelinden, ihale şartnamesinin hukuksuz bir
şekilde ihale ertesinde değiştirilerek kotun 30 metre
aşağıya indirilmesiyle sağlanan kazanca; havalimanı-
nın otopark ve ticari işletmelerinin gelirlerinin konsor-
siyum üyelerine altın tepside sunulmasından, küre-
sel kriz döneminde 200 milyon yolcuya kadar verilen
garantilere, Airport City gibi havalimanının çevresinde
kurulacak diğer kentlerin ileride konsorsiyuma ihale-
sine; üçüncü havalimanı, aslında daha önce nicele-
rinde şahit olduğumuz ayrıcalıklı imar planları, emsal
artışları, adrese teslim ihaleler ve bil cümle usulsüz-
lük vasıtasıyla yandaş şirketlerin abad edilmelerini10
doruğa taşımaktadır. Böylece klientelizm üzerinden
inşa edilmekte olan yeni Türkiye, üçüncü havalima-
nında ete kemiğe bürünmektedir. Millete küfreden
konsorsiyum üyesinin açılış günü kürsüye çağrılarak
taltif edilmesi de Uluslararası Ceza Mahkemesi tara-
fından insanlığa karşı işlediği suçlar nedeniyle soruş-
turması devam eden ve demokrasiyle yönetilen hiç-
bir ülkeye giremeyen Sudan Devlet Başkanı’nın açılı-
şa davet edilerek şereflendirilmesi de bize yeni reji-
min demokratik değerler karşısındaki ipuçlarını ver-
mektedir. Çalışma şartlarının ağırlığına ve gayri insa-
ni, gayri sıhhi yaşam ve iş koşullarına isyan eden
emekçilere yapılan baskı, gözaltı ve tutuklamaları da
göz önüne aldığımızda yeni Türkiye’nin başta yaşam
hakkı olmak üzere insan hak ve özgürlükleri karşısın-
daki duruşu ve kodları ortaya çıkmaktadır.
“Hedef 2023 Yeni Türkiye” ile 1923’te kurulan laik
Cumhuriyetin rövanşı alınmak istenmektedir.
Bu rövanşizm, paradoksal olarak, yıkmak istediği
Cumhuriyet Türkiyesinin ilerleme ve kalkınma kodla-
rı (yaşama dair ne varsa yok etmesine rağmen üçün-
cü havalimanının adının Atatürk olmasına yönelik
çağrı ve imza kampanyalarına bu çerçeveden baka-
biliriz) üzerinden yükselmekte ve kendisini tahkim
etmektedir. Yeni bir ulus ve toplum inşasına doğru
“Hedef 2023 Yeni Türkiye’nin en önemli dayanakların-
dan olan üçüncü havalimanına gelince, kentsel rant
üzerinde müttefikleşmiş, klientelist, İslamcı, otoriter-
yan bir rejimi cismanileştiren bir anıttır ancak nasıl bir
zaferin anıtı olduğu nereden baktığınıza bağlıdır. v
NOTLAR
1. URL1. “Erdoğan’dan 29 Ekim mesajı” www.cumhuriyet.com.tr/haber/turki-
ye/1124661/Erdogan_dan_29_Ekim_mesaji.html [Erişim: 01.11.2018]
2. Figen Güneş’in “Diyarbakır’da genç olmak” başlıklı 5 Kasım 2018 tarihinde taz
gazete’de yayımlanan haberi.
3. Whelan, Yvonne, 2002, “The construction and destruction of a colonial land-
scape: monuments to British monarchs in Dublin before and after independen-
ce”, Journal of Historical Geography, cilt:28, sayı:4, ss.508-533, URL2. www.
ggy.bris.ac.uk/personal/YvonneWhelan/HistoricalGeographyArtice.pdf [Erişim:
01.11.2018]
4. URL3. “Mimari Tasarım Hava Trafik Kontrol Kulesi”, www.igairport.com/
tr/istanbul-yeni-havalimani/havalimani-hakkinda/mimari-tasarim [Erişim:
01.09.2018]
5. Gürsel Köksal’ın “Almanya Medyası İstanbul Havalimanı’nı Konuşuyor” başlık-
lı 30 Ekim 2018 tarihinde Bianet’te yayımlanan haberi, URL4. bianet.org/bianet/
medya/202152-almanya-medyasi-istanbul-havalimani-ni-konusuyor
6. URL3.
7. Uzunçarşılı Baysal, Cihan, 2017, “Kuzey Ormanlarına Aerotropolis Kondu”,
Mimarlık, sayı: 394.
8. Tebernüş Kireççi’nin “ABD Üniversite’sinde planlanan ‘Yeni İstanbul’ çılgın
proje mi?” başlıklı 11 Ocak 2011 tarihinde milliyet.com.tr’da yayımlanan habe-
ri, URL5. www.milliyet.com.tr/abd-universitesinde-planlanan-yeni-istanbul-cilgin-
proje-mi--ekonomi-1337606/ [Erişim: 01.09.2018]
9. URL6. “3. havalimanının tek akaryakıt istasyonu Demirören Holding bünyesin-
deki şirketin olacak”, t24.com.tr/haber/3-havalimaninin-tek-akaryakit-istasyonu-
demiroren-holding-bunyesindeki-sirketin-olacak,733385 [Erişim: 01.11.2018]
10. Hazal Ocak’ın “Ülke tarihin en büyük rant oyunu: Doymamışlar” baş-
lıklı 26 Ekim 2018 tarihinde Cumhuriyet’te yayımlanan haberi, URL7. www.
cumhuriyet.com.tr/haber/cevre/1123028/Ulke_tarihinin_en_buyuk_rant_oyunu__
Doymamislar.html
 GÜNCEL

Tarihî Betonarme Köprüler Tehlikeli Mi?

Morandi Köprüsü

Hilal Tuğba Örmecioğlu*

14 Ağustos 2018 günü İtalya’nın Genova kentini 1963 yılında inşasına başlanan ve döneminin
Fransa’ya bağlayan ana otobanlardan biri olan A10
Autostrade’nin Polcevera kısmı üzerindeki viyadük,
oldukça yenilikçi mühendislik örneklerinden olan
fırtınalı havanın da etkisiyle beklenmedik şekilde Polcevera Köprüsü, geçtiğimiz Ağustos ayında
yıkıldı. (Resim 1, 2) 45 metre yükseklikteki betonar-
yaşanan bir fırtına sırasında yaklaşık 200 metrelik
me tabliye büyük bir şiddetle yıkılırken üzerindeki 43
kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. Olayın şid- bir kısmının yıkılmasıyla gündemimize girdi. Ciddi
deti o kadar fazlaydı ki şok dalgaları köprünün altın- can kaybının yaşandığı olay, hem İtalya hem de
daki görgü tanıklarını bile 10 metre geriye savurmuş-
tu. Fırtınadan sonra daha netleşen görüntülere bakıl- diğer ülkelerde olduğu kadar ülkemizde de
dığında köprü ayaklarından birinin tamamen çöktü- modern ve öncesine ait köprülere ilişkin soru
ğü, ayağın yapısal bütünlüğünü zemine yakın nokta-
ya kadar kaybettiği görülüyordu.
işaretleri uyandırdı. Konuya mühendislik mirası
açısından bakan yazar, bu yapıların korunması
Bu olay erken modern ve modern karayolu köprü- ve belgelenmesi için bir bilincin oluşması
lerinin durumları hakkında birçok soru işareti yarat-
tı. Son yıllarda İtalya’da karayolu köprülerinde bazı gerekliliğine dikkat çekiyor.
ölümlü yıkılma olayları olduğu için konuyla ilgili gün-
demde zaten bir hassasiyet oluşmuştu.1 Bu neden- ülke sınırları içerisinde hammaddesi olmayan ürünle- 
Ülkemizdeki köprü inşaatları
incelendiğinde geç Osmanlı
le belli bir yaşın üstündeki betonarme köprülerden re kısıtlamalara dönüştü. Ülkede hammaddesi olma-
döneminde özellikle demiryolu
bazıları tamir edilmiş, bazıları ise tamir edilmekteydi. yan malzemelerden biri de çelikti. hatları üzerinde sınırlı sayıda
çelik köprü olmakla birlikte,
Yıkılan Morandi Köprüsü de 2016 yılından beri tamir- köprü inşaatında betonarmenin
deydi, ancak anlaşılan o ki yoğun kullanılan bu köp- Çelik ithalatının askeri amaçlar dışında kısıtlanma- ilk kullanımının Cumhuriyet
rünün, tamir süresince trafiğe kapatılması göze alına- sından ilk etkilenen inşaat sektörü oldu. Çünkü bu dönemi ile başladığı görülür.
1925 yılında ilk betonarme
mamıştı. Olay, İtalya’daki otobanların neredeyse yarı- dönemde betonarme İtalya’da hem küçük hem de köprünün inşasından 1938 yılına
sının işletme hakkını elinde bulunduran, Atlantia şir- büyük ölçekli inşaatlarda en yaygın kullanılan yapım kadar 43 kadar betonarme köprü
sistemiydi. İnşaat sektöründeki bu gerçeğe rağmen inşa edilmiş; savaş dönemindeki
ketinin ve bu şirketin % 50’den fazla hissesine sahip çelik sıkıntısı nedeniyle köprü
olan Benetton firmasının borsadaki değerlerini düşü- çelik, hükümet politikalarıyla bir anda “gayri-milli” bir inşası yavaşladığından bu sayı
recek kadar büyük sarsıntı yaşattı.2 Ancak Renzo malzeme haline geldi ve 1939 yılında ithalatı tama- 1945 yılına kadar ancak 65’e
kadar yükselmiştir. Bu dönem
Piano’nun kelimeleri ile kendilerini “iyi inşaatçılar, men yasaklandı. Betonarme üzerine uzmanlaşan içinde yapılan betonarme
harika tasarımcılar ve bilim insanlarının ülkesi”3 ola- tasarımcı ve mühendisler bu dönemde alternatif köprüler beton standardının
düşüklüğü, nervürsüz demir
rak tanımlayan İtalyanlar için bu olayın yarattığı sar- kullanımı, elle döküm vb.
sıntı çok daha büyüktü. Ne de olsa hem çok büyük özellikler gösterirken; açıklık
bir can kaybı oluşmuş hem de Riccardo Morandi gibi geçmek için teknolojik olarak
daha çok kemer, bowstring vb.
önemli bir mühendisin milli değer kabul edilen çok tekniklerde yapılırmış. Savaş
önemli bir eseri kaybedilmişti. sonrasında ise daha üst sınıf
beton ve çelik kullanılarak
daha geniş açıklıkları kolayca
20. YÜZYIL İTALYAN MÜHENDİSLİĞİ geçen gerber tipi karayolu
Her ne kadar bilim ve teknoloji tarihinde endüst- köprüleri yapılmaya başlanmıştır.
Bu yazıda savaştan önceki
ri devriminin başladığı yer olarak İngiltere, geliştiği dönemde üretilen erken
yerler olarak Batı Avrupa ve Amerika öne çıksalar modern (proto-modern)
köprüler ile savaş sonrasından
da 19. yüzyılın sonlarından itibaren İtalyan mühen- 1970’lere kadar inşa edilen
disliği İngiliz, Alman ve Fransız ekolleri ile başat rol modern dönem köprülerinin
tamamı, endüstrileşmiş beton
oynamaya başlamıştı. Başta otoban olmak üzere
üretim teknikleri, gelişmiş
özellikle karayolu ulaşımındaki yeniliklerin birçoğu- sınıf malzemeler ve modern
nun geliştiricisi olan İtalyan mühendisleri4, mekanik- hesaplama biçimleri ile
yapılmadıkları için, “tarihî
te olduğu gibi inşaat mühendisliği alanında da önemli betonarme köprüler” olarak
eserler vermişlerdi. Ancak 1920’lerden itibaren dün- anılacaktır.
yada başlayan ekonomik daralmayla ve Mussolini
dönemi ile birlikte ülkenin yeni politik ikliminin yarat-
tığı yepyeni mücadelelerle boğuşmak zorunda kal- Hilal Tuğba
dılar. Mussolini’nin politikalarının temelinde yatan Örmecioğlu
Doç. Dr., Akdeniz
diğer Avrupa ülkelerinden ekonomik olarak bağım- Üniversitesi Mimarlık
sız kendi kendine yeten İtalya ideali, kısa süre içinde Bölümü
1. Domenica del Corriere, 1 Mart 1964 Kapağı

MİMARLIK 404 15
 çözümlere yönelmek zorunda kaldılar. Bu çerçeve-
de çalışmaların bir kısmı betonun güçlendirilmesi için
İtalya’da yerel olarak bulunan alüminyum, ahşap ve
benzeri malzemelerin nasıl kullanılabileceğine odak-
lanırken; diğerleri betonarmenin daha az donatı kulla-
narak daha yüksek dayanım üretecek şekilde gelişti-
rilmesi araştırmalarına yoğunlaştı.5

Çelik miktarını azaltmak için çalışanlardan ilki Pier

Luigi Nervi idi. Nervi, ferro-cemento adını verdiği
hasır tel donatı üzerine ince katmanlar halinde beton
dökülmesiyle elde edilen bir yöntem keşfetti. Bununla
yüksek dayanımlı betonarme ince kabuk strüktürler
yapabiliyor ve geniş açıklıkları çok daha az çimen-
to ve çelik kullanarak geçebiliyordu.6 Çelik kullanı-
mını en aza indirmeye yönelik girişimlerde Nervi’yi
Morandi’nin öngerme, Sergio Musmeci’nin kabuk
ile ilgili çalışmaları izledi. Savaş dönemini malzeme
ve teknik konusunda çalışmalarla geçiren İtalyan
mühendisleri savaş sonrası yeniden yapılanma döne-
minde betonarme konusundaki patentli buluşları ve
bu malzemeyle yaptıkları döneminin hesaplama bil-
gisinin sınırlarını zorlayan ikonik eserleri ile dünya
çapında tanınır hale geleceklerdi. Bu kuşağın mimar-
lık tarihinde en bilinen temsilcisi ince betonarme
kabukları ile Nervi ise de, İtalyan mühendisliğinin milli
gururu kabul edilen Riccardo Morandi, Silvano Zorzi,
Giorgio Gianelli, Sergio Musmeci gibi isimler geniş
açıklıklı ikonik köprüleri ve deneysel betonarme tek-
nikleri ile birçok meslek dergisine kapak olacaklar ve
savaş sonrası “İtalyan mühendisliğinin temsilcileri”
olarak kabul edileceklerdi.7 (Resim 3-5)

ÖNGERMELİ GERGİN ASKILI KÖPRÜ

TEKNİĞİ: MORANDİ VE POLCEVERA
VİYADÜĞÜ
1930’larda İtalyan inşaat sektörü, Mussolini politikala-
rı etkisinde kriz yaşamaya başladığında, daha az çelik
harcanan yüksek dayanımlı betonarme Avrupa’da
bir süredir geliştirilme aşamasındaydı;8 çünkü yakla-
şan savaşın etkisinde silahlanma yatırımları ile çeli-
ğin piyasada azalması tüm Avrupa’da hissedilir hale
gelmişti. 1930’ların başında özellikle Almanya ve
Fransa’da öngerme ile ilgili bazı patentler alınmış,
çeşitli uygulamalar yapılmıştı. İlk sonuçlar gösteriyor-
du ki öngerme ile bir yapı elemanı yapıldığında kon-
Kaynak: www.sbs.com.au/news/genoa-bridge-collapse-caught-on-camera [Erişim: 01.09.2018]

vansiyonel yöntem ile yapılana göre yaklaşık % 30

daha az çelikle ve % 40 daha hafif yapılıyor ve test-
lerde de daha iyi dayanım gösteriyordu.9 Bu cazip
sonuçlar, çelik sıkıntısı çeken İtalyan mühendisle-
ri için de öngermeyi araştırma konusu haline getir-
di. Bunlardan biri de Morandi’ydi. Morandi 1930’lar-
dan itibaren konvansiyonel betonarmenin zorlandı-
ğı sıra dışı taşıyıcılar tasarlarken yeni yöntemler üret-
meye başlamıştı. İlk işlerinde kemer sistemini tercih
eden Morandi, kullandığı betonarme tekniğini geliş-
tirdikçe kendine has tektonik bir dilde eserler verme-
ye başladı. Savaş dönemi boyunca öngerme üzeri-
ne araştırmalar yapacak ve 1944 yılında germe kab-
lolarına düşük voltajlı elektrik verdiği kendi yöntemi-
ne “Morandi M5” adı ile patent alacaktı. Bu teknoloji-
yi başta 1953’te inşa ettiği Verona Arena’nın bir kana-
dı da dahil olmak üzere, birçok projede kullanacak-
tı.10 Morandi gergin eğik askılı tasarımlarını önger-
2. 14 Ağustos 2018 günü olay sonrası görüntüler

16 MİMARLIK 404
 3. Potenza Köprüsü, Sergio Musmeci, 1976

6. Maracaibo Köprüsü için Morandi’nin hazırladığı inşa yöntemi ve iskele

eskizleri

7. Wadi el Kuf Viyadüğü ilk eskizi, Libya, 1971

4. Gorsexio Viyadüğü, Silvano Zorzi, 1969

me betonarme ile inşa ederek büyük açıklıkları geçe-

bilmeye başladığında kariyerinin zirvesine ulaşacak
ve bu sistemle tasarladığı ilk uluslararası işi olan
Venezualla’daki Maracaibo Köprüsü projesiyle dün-
yada tanınır bir mühendis haline gelecekti. (Resim 3,
4) Morandi tarafından bulunan bu sistem kısa zaman
yayılmış ve 1970’lerde Danimarka’dan, Arjantin’e bir-
çok ülkede kullanılmıştı.11

Aslında ilk gergin eğik askılı köprüler “eye-bar” adı

verilen çelik çubuklar ya da zincirlerle tabliyenin taşı-
yıcı kuleye bağlanması şeklinde 19. yüzyılın başla-
rında yapılmıştı.12 Fakat bu yöntemde tabliyenin sta-
bilizasyonu için çok sayıda kablonun taşıyıcı ayakla-
ra bağlanması gerekiyordu. Morandi’nin A şeklindeki
ayakların her birine 4 kablo askısı ile bağlanan tabli-
yeden oluşan sisteminin özgünlüğü, kablo askılı köp-
rülerin hepsinden daha az sayıda askı kullanmasıydı.
Onun keşfettiği yöntemle tabliye, taşıyıcı köprü ayak-
larına içinde kabloların dışında öngermeli betonarme 5. Autostrada del Sole üzerinde, Floransa ve Roma arasındaki Borro Caprenne Viyadüğü, Giorgio
bir kabuğun olduğu gergin eğik askılarla asılıyordu. Giannelli,1963

Bu sistemde kablonun etrafındaki beton kabuk sade-

MİMARLIK 404 17

8. Polcevera Köprüsü yıkılmadan önce. Polcevera köprüsü, demir yolu hattının yanı sıra oldukça yoğun bir endüstriyel ve konut alanının tam da üzerinden
geçmekteydi.
Kaynak: Sixxi
9. Polcevera Köprüsü’nün iskele kullanmadan yapılışı, Polcevera
Köprüsü’nün laboratuar ortamında yapılan yükleme testleri
ce çeliği korumuyor aynı zamanda kabloların rijitleş-
mesini sağlıyordu. Böylece kabuk kompresyon etki-
si altında sıkışarak hareketli yüklerin geçişi nedeniy-
le oluşan kablo sarkmalarını ve salınımları azaltıyor,
kablonun dayanımına katkı veriyordu.13
Örneğin Morandi, Maracaibo’da bu sistemi kulla-
narak 235 metrelik bir açıklığı geçmeyi başarmıştı.
(Resim 6) Daha sonra 280 metre geçtiği Libya’daki
18 MİMARLIK 404
Kaynak: retrofutur.org
Wadi el Kuf Viyadüğü (Resim 7) ve 60 metre konsol
taşıttığı Roma’daki Alitalia uçak hangarları üst örtü-
sü gibi birçok başka yapıda da bu tekniği kullanacak;
ancak Polcevera Viyadüğü sadece taşıyıcı sistemiy-
le değil, aynı zamanda yapım koşulları ve benzeri bir-
çok açıdan bu sistemle inşa ettiği en bilinen yapı hali-
ne gelecekti. Hatta köprü Morandi Köprüsü olarak
anılmaya başlanacaktı.
Polcevera Viyadüğü için en önemli mühendislik soru-
nu, zaten var olan yoğun bir kentsel alanın üzerinden
geçecek olmasıydı. (Resim 8) Viyadük, Polcevera
Nehri, bir dizi önemli demiryolu hattı, ayrıca sivil ve
endüstriyel binalar ile yoğun şekilde yapılaşmış bir
vadi üzerinde yapılacaktı. Bu nedenle hem mevcut
binalardan yüksek olmak hem de alttaki kent doku-
sunun işleyişini bozmayacak şekilde yere mümkün
olan en az sayıda basmak zorundaydı. Üstelik yoğun
konut bölgesi üzerinde inşa edilecek köprünün yere
iskele kurmadan inşa edilebilecek şekilde tasarlan-
ması gerekiyordu. (Resim 9)
Morandi, 90 metre yüksekliğinde A şeklinde üç büyük
ayak ve iki büyük açıklık ile sık kentsel dokuya en az
müdahale edilen bir çözüm önermişti. Üstelik bu
köprü ayakları çatkı (trestle)14 şeklinde olduğu için
bastığı yerdeki sokak dokusunu zedelemeyecek ve
köprünün altında yaşayanların hayatlarını engelle-
meyecekti. Dengeli konsol şeklindeki bu taşıyıcı aynı
zamanda iskelesiz inşa sorunu için de bir çözüm-
dü. Ayakların inşasından sonra boşlukta iki yana
eklenerek inşa edilen tabliyeler, prefabrik parçalar-
la orta noktadan birbirine bağlanıyordu. İnşaat sıra-
sında öngerme prosedürü belirleyiciydi. Germe işle-
mi uygulanana kadar yapılan kısımlar yapıyı denge-
de tutmak için güçlü bir geçici kablo paketi ile ayağa
bağlanıyordu. Tüm parçalar tamamlandıktan sonra
son olarak gerilmeler ayarlanıyor ve inşaat tamam-
lanıyordu.15 Dört yıl süren çalışmanın ardından Eylül
1967’de trafiğe açılan Polcevera Viyadüğü İtalyan
otoyollarının tarihinde hem teknik çözümün karma-
şıklığı hem de yüksek estetik sonucu ile bir kilometre
taşı kabul ediliyordu.

10. Çelik kullanılarak güçlendirilmiş öngermeli betonarme askılar
Ancak 1960’ların sonlarında halen elle hesaplama
yapılıyor ve taşıyıcılıktan emin olabilmek için labo-
ratuvar ortamında çeşitli ölçeklerde maketler yapı-
larak yükleme testlerine tabi tutuluyordu. Üstelik
Morandi’nin önerdiği çözüm ne kadar modern olursa
olsun dönemin beton kalitesi yeterince üst sınıf değil-
di. Beton üretim yöntemleri ile kayar kalıp sistemle-
ri ise halen tam olarak endüstrileşmemişti. Köprünün
kendisi kadar inşasıyla ilgili birçok yöntem ve araç
gereci de tasarlamak zorunda kalan Morandi, döne-
min koşulları içinde sadece mühendislik alanında
değil inşaat teknikleri açısından da dikkat çekici bir
başarı göstermişti. Öngerme konusundaki yenilik-
çi tavrı sayesinde 207.884 metrelik açıklığı sade-
ce dört öngermeli betonarme askıyla geçmişti. İnşa
yöntemi olarak da iskelesiz, yeni bir sistem yapma-
ya imkan veren bu fikri ve kusursuz bir dengeyle
devasa açıklığı cesurca geçen yaklaşımı ile İtalyanlar
için Polcevera Köprüsü, “bilimsel ilerlemeyi” tem-
sil eden bir anıt niteliğindeydi. Poretti’nin16 deyimiyle
Morandi’nin öngermeli betonarme kablo askılı köp-
rüsü “boşluğa yerleştirilmiş kusursuz bir denge figü-
rü” gibi, sadece iki çift betonarme askı ile bağlana-
rak yerçekimine karşı bir zafer anıtı gibi kurgulan-
mıştı. Ancak, kablolardaki stresi azaltırken, rijit yapısı
ile kablolara bükülmezlik kazandıran bu betonarme
askılar, aynı zamanda Morandi tasarımının en zayıf
noktasını oluşturuyordu.
Açılışından yaklaşık on yıl sonra Morandi, köprüyü
incelemiş ve yapısal durumu hakkındaki kaygılarını
dile getiren bir yazı yayımlamıştı. Köprünün yapıldı-
ğı bölge, atmosferik olarak agresif koşullara sahip-
ti. Burası denizden yaklaşık bir km içeride bir vadi
olduğu için tuzlu nem taşıyan şiddetli rüzgârlarla bir-
likte, bir de endüstriyel tesislerin asidik dumanla-
rının yoğun etkisi altındaydı. Üstelik köprünün açıl-
dığı dönemden beri trafik yükü katlanarak artmış-
Kaynak: BBC, AFP, Superior Council of Scientific Investigations, Straits Times Graphics
11. Köprünün yaklaşık 200 metrelik kısmı 14 Ağustos 2018 tarihinde
yerel saatle 11.30’da çöktü.
tı. Gözlemleri sonucu öngermeli yapısal elemanlar-
da yüzeysel çatlaklar tespit eden Morandi, bunun o
dönem için sorun teşkil etmemekle birlikte köprünün
üzerindeki artan trafik ve agresif hava koşulları etkile-
riyle birlikte ileride daha ciddi sonuçlar yaratabilece-
ğini söylüyordu. Morandi’ye göre artan trafik yüküyle
gerçekleşen bu çatlaklardan giren tuzlu ve kimyasal
içerikli hava, metal aksamda yıpranmaya yol açabilir-
di. Bu nedenle kısa vadede çatlakların reçine esaslı
epoksi ile doldurulmasını ve düzenli bakım yapılma-
sını öneriyor ve “Er ya da geç […] her şeyin kimya-
sal dayanımı olan elastomerlerle kaplanması gere-
kecektir.” diyordu.17
1980’lerden beri köprü düzenli olarak gözlem altın-
da tutulmasına rağmen Morandi’nin önerdiği işlem
hiçbir zaman yapılmadı. Onun yerine konutların üze-
rindeki diğer ayakta 1993 yılında çelikle güçlendir-
me çalışması yapıldı; çünkü askı kirişlerin tabliye-
ye birleştiği bağlantı noktalarında çatlaklar gözlem-
lenmişti. (Resim 10) Yıkılan ayak için de bir süredir
devam eden bir onarım çalışması bulunmaktaydı.18
(Resim 11)
SONUÇ
İtalya’da, bu dikkat çekici mühendislik yapıları her
zaman milli bir gurur olarak kabul edilmiş olsa da;
tıpkı modern mimari miras gibi korunmaları ve bel-
gelenmeleri konusunda son yıllara gelinene kadar
bir koruma belgeleme bilinci oluşmamıştı. Ancak son
dönemde, özellikle betonarme ile yapılan bu yapıla-
rın korunması ve güçlendirilmesi konularında bazı
İtalyan üniversitelerinde kapsamlı çalışmalar gerçek-
leştirilmeye, doktora tezleri üretilmeye başlandı.19
Aynı şekilde, erken modern ve modern köprülerin
korunmaya değer kültür varlığı olduğu konusunda
mühendisliğiyle öne çıkan toplumlarda da bir artan
bir bilinç var. Örneğin, demiryolu ve endüstrileşme
MİMARLIK 404 19

Kaynak: Aslı Er Akan Arşivi
12. 1972 tarihli Nervi Köprüsü’nün gövde ve ana ayaklarındaki çiçeklenme ve bozulmalar.
Betonarme ayaklardaki bozulmaların donatılara kadar indiği görülüyor, Eylül 2018
tarihi ile özdeşleştiren İngiltere ve Amerika’da tarihî
köprülerin korunması konusunda bazı enstitüler ve
çalışmalar bulunuyor.20
20. yüzyıl mimarlık mirasının korunması konusun-
da dahi büyük bir bilinç eksikliği olan ülkemizde ise
20. yüzyıl mühendislik mirasının korunması konu-
su hayli yeni bir konu sayılmakta. Bugün kullanımda
olan köprüler genel denetim süreçleri içinde bir şekil-
de gözlem altında bulunurken, çeşitli nedenlerle tra-
fik hatlarından çıkarılan tarihî köprüler envanteri için-
de yıkılmadan önce onları belgeleyecek ve belki res-
tore edecek birini bekliyor. Bugün trafik hattı dışına
20 MİMARLIK 404
çıkartılan tarihî betonarme köprülerin büyük çoğun-
luğu Karayolları Genel Müdürlüğü Tarihi Köprüler
Şubesi’nin denetimi altında bulunuyor ve ne yazık ki
geniş coğrafyamızdaki tüm zamanlara ait tarihî köp-
rülerle birlikte ele alınıyorlar. Oysaki 20. yüzyıla ait bu
yapılar malzeme, taşıyıcı sistem ve yapım teknikleri
açısından kendilerinden öncekilerden tamamen fark-
lı ve özgün bir değer taşıyorlar. Korunma ve güçlen-
dirme çalışmalarında da bu nedenle uzmanlık bilgisi-
ne ihtiyaç duyuyorlar.
Bunların yanı sıra 2017 yılı verilerine göre, Türkiye’de
karayolu hatları üzerinde halen kullanılmakta olan
köprülerin % 20’si 1970 ve öncesinde yapılmış erken-
modern ve modern köprüler grubuna giriyor.21 Halen
kullandığımız bu tarihî betonarme köprülerinin en
önemli özelliği ise elle hesaplanmış ve büyük ölçü-
de endüstrileşmemiş ya da yarı-endüstrileşmiş yön-
temlerle inşa edilmiş olmaları. 1950 öncesi betonar-
me ya da çelikle yapılmış olanların neredeyse tama-
mında malzeme sınıfı bugünkü kriterlere göre çok
düşük sayılıyor, üstelik bu köprüler yapıldığı zaman
için hesaplanan trafik yükünün çok üzerinde bir tra-
fik yükü taşımak zorunda kalıyorlar. Demiryolu hatla-
rı üzerindeki proto-modern ve modern dönem köprü-
lerle tehlikenin kapsamı daha da genişliyor.
Günümüz de bile betonarme en yeni ve hakkında
en az bilgi sahibi olduğumuz yapı malzemelerinden
biri olarak, bir yandan büyük potansiyel vadederken,
diğer yandan da uzun dönem davranışı hakkında
yeterince bilgi sahibi olmadığımız bir materyal olarak
karşımıza çıkıyor. Henüz ilk betonarme yapıların 100
yaşını yeni geçtiği günümüzde betonarmenin zama-
na karşı dayanımı hepimiz için bir muamma. Bazı teo-
riler beton kürünün kimyasal olarak sonsuza dek sür-
düğünü ve mermerleşme sürecine dönüşeceğini
öne sürerken, bazıları da tozlaşmanın olacağını söy-
lüyor.22 Bunca karmaşaya rağmen dikkat çekici plas-
tik özellikleri, monolitik bir yapı oluşturması ve açıklık
geçme konusundaki kapasitesi özellikle Morandi gibi
tasarımcı mühendisler için betonarmeyi vazgeçilmez
derecede cazip hale getiriyor. Her ne kadar betonar-
me ile deneysel çalışmalar yapan bu mühendisler,
malzemeyle deneysel çalışmalar yaparak tasarım-
larının dayanımı konusunda güvenlik koşullarını test
ediyorlarsa da, bu yapıların uzun dönem davranışları
konusunda halen kimse bilgi sahibi değil.
19. yüzyıl sonu betonarmede kullanılan çeliğin en
yüksek st32 standardında olması, nervürlü yapıl-
maması, betonun elle üretilmesi ve inşaat sırasın-
da soğuk derzlerin oluşması, dönemin betonarme
hesaplama tekniklerinin ve yapım teknolojilerinin
zayıflığı ve benzeri nedenler bu köprüleri bugün ile
kıyasladığımızda zaten riskli hale getirirken; bunun
üzerine artan trafik yükü ve zamana bağlı yıpranma
da eklenince “Erken modern ve modern köprüler
tehlikeli mi?” sorusu daha kritikleşiyor. Ama bu köp-
rülere riskli diyerek bunları terk etmek de aynı şekil-
de hem ekonomik değil hem de tarihî değerlerini gör-
mezden gelmek anlamına geliyor.
Bugün, 1925 yılında trafiğe açılan ilk betonarme
köprü olan Irva Köprüsü’nün İstanbul’da halen kul-
lanılmakta olduğu düşünülürse gözlem, onarım ve
belgelemenin ülkemiz için önemi daha çok ortaya
çıkıyor. Ankara’da kent içi trafiğin en yoğun olduğu
Opera’daki Nervi Köprüsü23 ise yıllardır tamir gör-
mediğinden oldukça kötü durumda. (Resim 12) Her
yıl Karadeniz bölgesinde yaşanan sellerde bir erken
dönem köprüsünün yıkıldığını duyuyoruz…
Bu durumda yapılacak en önemli şey bu yapıların
gözlemlerini sıklaştırmak ve bakımlarını artırmak.
Unutmayalım ki bugün Cumhuriyet döneminde inşa
edilen ilk betonarme köprüyü halen kullanıyoruz. v
NOTLAR
1. Ekim 2016 yılında İtalya’nın kuzeyindeki Brianza bölgesinde çöken kara-
yolu köprüsü 1 kişinin ölümü 3 kişinin de yaralanmasına neden olmuştu.
9 Mart 2017’deki olayda ise ülkenin doğusundaki Ancona kenti yakınla-
rından geçen A14 karayolunun Camerano mevkisinde 167 numaralı beto-
narme köprü aniden çöktü. İtalyan haber ajansı ANSA’nın haberine göre,
olay anında köprü altında otoyoldan geçmekte olan bir araç, enkaz altın-
da kaldı. Araçta sıkışan iki kişi yaşamını yitirdi. (Kaynak: “İtalya’da köprü
çöktü: 2 ölü”, www.aksam.com.tr/dunya/italyada-kopru-coktu-2-olu/haber-
603755, “Italy: Two die as motorway bridge collapses near Ancona” www.
bbc.com/news/world-europe-39218467, “One dead, five injured after brid-
ge collapses over busy road in Italy” metro.co.uk/2016/10/29/one-dead-
five-injured-after-bridge-collapses-over-busy-road-in-italy-6222543 [Eri-
şim: 01.09.2018])
2. “Italians Are Outraged at Benetton Family After Genoa Bridge Disas-
ter” www.bloomberg.com/news/articles/2018-08-20/benettons-go-from-
preachers-to-pariahs-after-genoa-disaster [Erişim: 01.09.2018]
3. “Renzo Piano alla Repubblica: ‘I ponti non crollano per fatalità. Nes-
suno dunque venga a dirci questo’” www.huffingtonpost.it/2018/08/15/
renzo-piano-alla-repubblica-i-ponti-non-crollano-per-fatalita-nessuno-
dunque-venga-a-dirci-questo_a_23502489 ve “Morandi Köprüsü İçin
Renzo Piano’dan Yardım Eli” www.arkitera.com/haber/30595/morandi-
koprusu-icin-renzo-piano-dan-yardim-eli- [Erişim: 01.09.2018]
4. Motorlu araçların kullanılmaya başlamasından kısa süre sonra, ilk yüksek
standartlı ve kesişim noktaları köprü olarak yapılan ve böylelikle araçların
durmadan hızla ilerleyebileceği karayolu fikri Kuzey İtalya’da hayata geçi-
rildi. Autostrada adı verilen bu ilk otoban Milano-Como-Varese arasında
1924 yılında kullanıma açılmıştı. (Kaynak: Örmecioğlu, Hilal Tuğba, 2010,
Technology, Engineering and Modernity: The Case of Road Bridges Bet-
ween 1850 and 1960, ODTÜ FBE, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara.)
5. Iori, Tullia, 2005, “Prestressed concrete: First developments in Italy”,
Proceedings of the First International Congress on Construction History,
(ed.) S. Huerta, 20-24 Ocak 2003, I. Juan de Herrera, Madrid, ss.1167-
1176. Iori, Tullia; Poretti, Sergio, 2005, “Pier Luigi Nervi’s Works for the
1960 Rome Olympics”, Actas del Cuarto Congreso Nacional de Historia
de la Construcción, (ed.) S. Huerta, 27-29 Ocak 2005, I. Juan de Herrera,
Madrid, ss.605-613.
6. Nervi, P. L., 1956, Structures, McGraw-Hill Book Company, New York,
ss.50-63.
7. Savaş sırasında özellikle ulaşım hatları zarar görmüştü. Bu neden-
le savaşın ardından İtalya’yı kuzeyden güneye kateden Autostrada del
Sole’nin yapımına başlandı. Avrupa’nın en eski otobanlarından biri kabul
edilen bu karayolunun üzerinde ünlü İtalyan mühendislerinin çok sayı-
da çarpıcı köprü ve viyadük eserleri bulunacaktı. “L’Autostrada del Sole:
il cemento e la Scuola italiana di ingegneria” www.stradeeautostrade.it/
strade-e-autostrade/l-autostrada-del-sole-il-cemento-e-la-scuola-italiana-di-
ingegneria [Erişim: 01.09.2018]
8. Eugène Freyssinet, Wayss & Freytag ve Dywidag’ın öngerilmeli beton
çalışmaları için bkz. Grote, Jupp; Marrey, Bernard, 2000, Freyssinet: La
Precontrainte et L’Europe, Editions du Linteau, Paris ve Karaesmen, Erhan,
2002, Ardgermeli Beton ve Yeni Çözümler, Freysaş Freyssinet, İstanbul.
9. Grote; Marrey, 2000, s.16.
10. Iori, 2005.
11. Bu köprülerden bazıları: Mainbrücke (Frankfurt), Tiel Köprüsü (Hollan-
da), Chaco / Corrientes Köprüsü (Arjantin), Great Belt Köprüsü (Danimarka),
Foyle Nehri Köprüsü (İrlanda), Baranquilla Köprüsü (Kolombiya), Kwang Fu
Köprüsü (Tayvan), Tuna Köprüsü (Avusturya), Pasco Kennewick Köprüsü
(Amerika). Podolny, Walter, 1978, “Concrete Cable-Stayed Bridges”, Trans-
portation Research Record, sayı: 665, ss.121-130.
12. 18. yüzyılın ilk yarısından beri kullanılan bir sistem olan ve Türkçe-
ye “gergin eğik askılı köprü” diye çevrilen “cable-stayed” sistemi ile yapıl-
mış en bilinen örnek John A. Roebling’in Brooklyn Köprüsü (1859) olsa da,
ilk modern örnekleri 1926 yılında Eduardo Torroja tarafından tasarlanan
Tempul Su Kemeri ve 1955 yılında Franz Dischinger tarafından tasarlanan
İsviçre’deki Strömsund Köprüsü’dür. (Daha fazla bilgi için bknz. Podolny,
Walter; Scalzi, John B., 1976, Construction and Design of Cable-Stayed
Bridges, Willey Publishing, New York.)
13. Morandi, Riccardo, 1979, “The Long Term Behaviour of Viaducts Sub-
jected to Heavy Traffic and Situated in an Aggressive Environment: The
Viaduct on the Polcevera in Genoa”, IABSE Sempozyumu, Zürih, cilt:32,
ss.170-180 (https://doi.org/10.5169/seals-25613)
14. “Trestlepylon” tipi köprü ayakları genellikle ahşap ya da çelik köprüler-
de kullanılan çatkı şeklinde yapılan boşluklu taşıyıcı ayaklara verilen isim-
dir ve “ahşap çatkı” ya da “çelik çatkı ayak” olarak çevrilmektedir. Bu ayak
tipi monolitik dökümlerin yapılabildiği betonarme ile çok sık kullanılmadı-
ğından metinde orijinal hali de verilmiştir.
15. Iori, Tullia; Poretti, Sergio, 2011, “Il Linguaggio delle Strutture”,
SIXXI Storia dell’ingegneria Strutturale in Italia, (ed.) T. Iori, S. Porretti, cilt:
2, Gangemi Editore, ss.7-24.
16. Iori; Poretti, 2011, s.23.
17. Morandi, 1979.
18. Aynı sistemle yapılan diğer iki köprüden Maracaibo Köprüsü
Venezualla’nın ekonomik sıkıntıları yüzünden yıllardır ihmal edilmekte.
Ondan daha şanslı olan diğeri, Vadi el Kuf Viyadüğü ise en son 18 yıl önce
kapsamlı bir tamirat ve onarım gördü.
19. Bu konuda en kapsamlı çalışma 2011 yılında European Reseach Coun-
cil tarafından desteklenen SIXXI projesidir. SIXXI projesi ile belgelenen
ve yayınlanan birçok eserin, aynı zamanda korunması ve güçlendirilme-
si konusunda da çalışmalar yapılmaktaydı. www.tulliaiori.com/SIXXI [Eri-
şim: 01.09.2018]
20. 1969’da kurulan The Historic American Engineering Record programı,
tarihî mekanik ve mühendislik eserlerini belgeliyor. Historic Bridge Foun-
dation 1982 yılında Texas’ta sivil bir girişimle kuruldu. Historic Bridges for
National Heritage List for England araştırması ise 2011 yılından beri belge-
leme çalışmaları yapıyor.
21. Karayolları Genel Müdürlüğü, Sanat Yapıları Daire Başkanlığı Çalışma-
ları Sunumu, 2017 www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocu-
ments/MerkezBirimler/SanatYapilariDairesiBaskanligi/Calismalar/SanatYa-
pilariDairesi.pdf [Erişim: 01.09.2018]
22. Daha detaylı bilgi için bkz. Er Akan, Aslı; Örmecioğlu, Hilal Tuğba,
2012, “Brüt Beton Yapıların Kullanım Ömrü ve Onarım Teknikleri”, Mimar-
lık, sayı:366, ss.62-67. ve Woodson, R. Dodge, 2009, Concrete Structures:
Protection, Repair And Rehabilitation, Butterworth Heinemann, Oxford.
23. Opera Köprüsü ile ilgili detaylı bilgi için bkz. Örmecioğlu, Hilal Tuğba;
Er Akan, Aslı, 2012, “An Unknown Work Of Pier Luigi Nervi: The Opera
Road Bridge in Ankara”, Cantiere Nervi-La Costruzione di Un’Identità:
Storie, Geografie, Paralleli, (ed.) G. Bianchino, D. Costi, Skira, Milano,
ss.256-259.
MİMARLIK 404 21
 ETKİNLİK

Kente 95 Santimden Bakmak

Selva Gürdoğan, Yiğit Aksakoğlu, Ardan Kockelkoren, Ege Sevinçli*

21-22 Eylül 2018 tarihinde İstanbul’da düzenlenen

İstanbul95 Şehirde Oyun Konferansı, geniş bir
işbirliğiyle ortaya çıkmış bir projenin sadece bir
ayağı. Oldukça kapsamlı İstanbul95 projesinin
paydaşları tarafından kaleme alınan yazı, hem
projenin amacı ve sonuç ürünlerine hem de
düzenlenen konferansta yapılan tartışmalara hızlı
bir bakış atmamızı sağlıyor.

1. URL1. ve İstanbul’da her yıl yaklaşık 231 bin bebek dünyaya

URL2.
geliyor ve büyüyor, bu, günde 630’dan çok doğum
oluyor demek. Türkiye çapında yeni doğan bebek
sayısı yılda 1.3 milyona ulaşıyor. 0-4 yaş grubu
çocukların nüfusu İstanbul’da 1.2 milyon iken, bu sayı
Türkiye’de 6.6 milyon.

Türkiye’de kent nüfusunun giderek arttığı ve çoğun-

lukla büyükşehirlere doğru bir yoğunlaşma olduğu
bilinirken kentler en küçükler ve onlara bakım veren-
ler düşünülerek tasarlanmıyor. Bu sorun yalnızca
Türkiye’deki büyük kentlerin değil, dünyada birçok
başka ülkenin ve kentin temel sorunlarından biri ola-
rak karşımıza çıkıyor. Kentler orta yaş ve üzeri, erkek
ve engelsiz bireyler tarafından yine benzer bir kulla-
nıcı grubu için tasarlanıyor.
1. İstanbul95 Şehirde Oyun Konferansı afişi
Son yıllarda yapılan araştırmalar beynimizin % 85’inin
doğumdan sonraki ilk 1000 gün içerisinde oluştu- lerle işbirliği yapılarak yürütülüyor. İstanbul’da geliş-
ğunu gösteriyor. Hatta bu kritik dönem içerisinde tirilen İstanbul95 programı ise 2016 yılında başlatıldı.
ihmal edilmiş, kendisiyle yeterince konuşulmamış, 15’den fazla ortak ve Beyoğlu, Maltepe, Sarıyer ve
oyun oynanmamış bebeklerin beyninin gelişmediği Sultanbeyli Belediyeleriyle birlikte üç ana başlık altın-
ve fiziksel olarak büyümediği gözlenmiş. Bu veriler- da yürütülüyor.
le baktığımız zaman toplumun çocuğa karşı sorum-
luluğunun okul çağından çok önce başladığını göre- VERİYE DAYALI KARAR VERME ARAÇLARI
biliyoruz. Araştırmalar gösteriyor ki ilk 3 yıl edinilen Kent planlaması ve tasarımda akıllı şehir meselesi
deneyimler ileride karşılaşacağımız sağlık sorunla- çok sık tartışılıyor, veriye dayalı karar verme süreç-
rından, ortalama gelire kadar birçok konuda belirle- leri ulaşımın optimizasyonu veya altyapı yatırımları
yici oluyor. Peki bu kritik dönemde bir bebeğin kent gibi konularda önem kazanıyor. İstanbul95 programı
Selva Gürdoğan deneyimi nasıl olmalı? Kente 95 santimden, yani üç içerisinde yapılan ilk çalışma kentte özellikle küçük
Studio-X Istanbul
Direktörü yaşında sağlıklı bir çocuğun boyundan baksak nele- çocukların nerede olduğunun haritalanması oldu. Bu
ri değiştirirdik? haritalar mahallelere göre çocuk sayılarını ve emlak
Yiğit Aksakoğlu
rayiç bedelleri üzerinden gelir durumlarını belirle-
Bernard van Leer
Vakfı Türkiye Bernard van Leer Vakfı’nın Kent95 programı bu soru- meyi hedefledi. TESEV ve Kadir Has Üniversitesi
Temsilcisi - İstanbul Çalışmaları Merkezi, İstanbul ilçelerindeki
yu soruyor ve kente 3 yaşında sağlıklı bir çocuğun
Ardan Kockelkoren boyu olan 95 santimden bakmanın, kentin planlan- emlak rayiç bedelleri ve TÜİK verilerine dayanarak
Bernard van Leer ması, kamu hizmetleri ve altyapı açısından yarata- çocuğa ve aileye yönelik hizmetlerin incelendiği ilçe
Vakfı Araştırma
Analisti cağı farkları, kentle ilgili karar vericilerle tartışma- haritalarını geliştirdi ve internet üzerinden erişilebi-
yı ve bu yönde yatırımlar yapmayı teşvik etmeyi lir hale getirdi.1 Haritalar, farklı düzeydeki verileri bir
Ege Sevinçli
Studio-X Istanbul
amaçlıyor. Program Sao Paolo, Lima, Rotterdam ve arada göstererek, İstanbul genelindeki tüm mahalle-
Program Sorumlusu İstanbul gibi farklı şehirlerde, özellikle yerel yönetim- lerin kendi arasında karşılaştırılmasına fırsat veriyor.

22 M‹MARLIK 404
Haritada en dezavantajlı ve aynı zamanda en çok
0-4 yaş çocuk nüfusunun olduğu mahalleleri göre-
biliyoruz. Aynı zamanda haritaların üzerine işlenen
ilçe belediyelerine ait park, kreş ve sağlık hizmetle-
ri gibi yerler sayesinde haritalar, ihtiyaç ile hizmetin
ne kadar örtüştüğünü gösteriyor ve yeni yatırımlar
için bir kılavuz oluşturuyor. İstanbul95 projesinin pilot
çalışma alanları da bu haritalar üzerinden belirlendi.
EBEVEYN REHBERLİĞİ
Bebeklerin ve küçük çocukların fiziksel, bilişsel ve
sosyo-duygusal becerilerinin gelişiminin en hızlı
olduğu dönem olan 0-3 yaş döneminin en önem-
li aktörlerinin bakım verenler olduğunu hatırlamak
gerekiyor. Dolayısıyla bu dönemde özellikle deza-
vantajlı ailelere bakım, beslenme, beyin gelişimi ve
stresle baş etme gibi konularda destek olunması
uzun dönemde çocukların tam potansiyellerine ulaş-
malarında büyük önem taşıyor. İstanbul95 Programı
kapsamında Boğaziçi Üniversitesi’nin içeriğini geliş-
tirdiği “Ev Ziyareti Temelli Ebeveyn Rehberliği” proje-
si, dezavantajlı mahallelerden seçilen aileleri gebelik-
ten başlayarak ebeveynlere evlerinde bir destek hiz-
meti sunmayı amaçlıyor.
Ev Ziyareti Temelli Ebeveyn Rehberliği projesi, her
bir katılımcı ilçede dezavantajlı mahallelerden seçi-
len 120, toplamda 480 aile ile pilot olarak yürütülür-
ken paralel bir etki değerlendirme süreci yine, üni-
versitenin ilgili uzmanlarının desteğiyle sürdürülüyor.
Uygulamadan ve sonuçlarından öğrenilenler bu hiz-
mete kaynak ayırarak başlamak isteyen tüm bele-
diyeler ile daha çok kadına ve bebeğe ulaşmak için
paylaşılacak.
YEŞİL ALANLAR VE PARKLAR
Her bir ilçe belediyesinde çok sayıda ve farklı büyük-
lüklerde bulunan yeşil alan ve oyun parkları, ‘şehirde
çocuk’ dendiğinde kreş ve anaokulları ile birlikte ilk
akla gelen mekânlar. Ancak parklar çoğunlukla kaba
motor gelişimini tamamlamış 4-5 yaş ve üstü çocuk-
lar için tasarlanıyor. Oysa bebeklik ve erken çocuk-
luk döneminde yeşil alan ve parklar hem bebekle-
rin fiziksel ve bilişsel gelişimi hem de özellikle anne-
lerin doğum sonrası depresyonla baş edebilmele-
ri için önemli. Bu yüzden İstanbul95 programı kap-
samında parklara bebekler ve onlara bakım veren
yetişkinlerin gözünden bakan bir fikir rehberi hazır-
landı. Superpool tarafından hazırlanan 0-3 Yaş Oyun
Parkı Fikir Rehberi bebeğin yapmayı öğrendiği her
şeyden oyun çıkarılabileceği düşüncesi ile hare-
ket ediyor ve ilk 3 yılda öğrenilen emekleme, ayakta
durma, yürüme gibi becerilerin küçük çocuklar için
oyun parklarına yapılacak tasarımlara ilham verme-
si için öneriler paylaşıyor. Fiziksel beceriler kazan-
mak, neden sonuç ilişkilerini deneyimlemek, gözlem-
leyerek öğrenmek ve ilk arkadaşlıkları başlatmak için
nelere ihtiyaç olabilir?
Fikir rehberinde ele alınan oyun kadar önemli bir
başka bir konu ise parklarda ebeveynler, büyükan-
ne, büyükbabalar ve bakım veren diğer yetişkinlerin
ihtiyaçları. Çünkü bebekler ve küçük çocukların park-
ta vakit geçirme süreleri onları parka götüren yetiş-
kinlerin tercihleri sonucunda belirleniyor. Parka ula-
2. Konferanstan bir kare
3. Erken çocukluk gelişiminde en iyi 4. Bernard van Leer Vakfı’nın küresel bir programı
uygulamalar hakkında bilgi edinmeye ve olan Kent95, Türkiye’de İstanbul95 başlığı altında
paylaşmaya kendini adamış özel bir vakıf olan 15’ten fazla farklı kurum ve kuruluşla işbirliği
Bernard van Leer Vakfı’na ilişkin detaylı bilgi halinde yürütülüyor. Programa ilişkin detaylı bilgi
için web siteleri ziyaret edilebilir: için web siteleri ziyaret edilebilir:
bernardvanleer.org istanbul95.org/bernard-van-leer-vakfi
şım rahat olmadığı için veya parkta geçirdiği süre
içerisinde farklı ihtiyaçları sebebiyle rahat edemeyen
yetişkinler çocukları parka götürmemeyi veya gittik-
lerinde daha kısa süre geçirmeyi tercih edebilirler.
Parklarda uzun süre vakit geçirme parkların ulaşı-
mının kolay olması, temel ihtiyaçların giderilmesine
imkan sağlanması ve çocukların olduğu kadar yetiş-
kinlerin de rahat etmesiyle mümkün olur. Bu yüz-
den oyun alanlarında yetişkinler için gerekli otur-
ma yerleri düşünülmeli ve mevsimine göre güneş
alacak veya gölgede kalacak şekilde tasarlanma-
lıdır. Banklar veya oturmak için tasarlanmış diğer
kent mobilyaları veya eşikler, oyun alanlarına yakın,
yetişkinlerin çocukla kuracakları göz temaslarına
imkan verecek mesafede olmalıdır. Oyun mekânının
tamamlayıcı bir parçası olarak da hayal edilebilirler.
Bebek arabasının kolay girebileceği, hem kadın hem
de erkeklerin erişebileceği bebek bakım odaları olan
tuvaletler, çeşmeler ve çöp kutuları belki de bir par-
kın en önemli öğeleridirler.
Kadir Has Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi,
Superpool, Studio-X İstanbul ve partner belediyeler
ile birlikte yürütülen çalışmalar ile hem tasarım hem
uygulama hem de kullanımla ilgili deneyim edinerek
daha çok yeşil alan ve parka benzer uygulamalar
geliştirilmesi ve yaygınlaşması amaçlanıyor.
YA ŞİMDİ?
Türkiye’de son yıllarda sağlık alanında yapılan yatı-
rımlarla doğumda ölümün ve ilk 5 yılda ölümün azal-
ması ve aşılama gibi birçok alanda olumlu sonuç-
lar alındı. Hamilelikten okula başlayana kadar tüm
çocuklar ve ebeveynlerine yönelik sosyal hizmetleri
M‹MARLIK 404 23
 ğini tartışıldığı ve tüm bu disiplinleri belli bir bakış
açısı etrafında değerlendirildiği bir zemin hazırla-
dı. Zorlu Center’ın içinde yer alan çocuk oyun ala-
nının tasarımcısı ve Carve Landscape Architects’in
kurucusu Elger Blitz’in de aralarında olduğu konfe-
rans konuşmacılarının arasında, Bernard Van Leer
Vakfı’nın program direktörü Cecilia Vaca Jones,
Mimar Simon Battisti, ekonomik yönetişim uzmanı
Elvanda Myshteka ve Rethinking Childhood’un sahi-
bi ve Play England’ın eski direktörü Tim Gill gibi isim-
ler de vardı.

Tim Gill, çocukları, günlük deneyimlerinde risklerle

5. Bernard van Leer Vakfı tarafından da desteklenen bir başka proje olan
Mekanda Adalet Derneği’nin “95cm: Mega Kentin Mini Yurttaşları” isimli
belgesel çalışması önümüzdeki aylarda tamamlanacak. Konuyla ilgili
detaylı bilgi için şu web sitesi takip edilebilir: beyond.istanbul/95cm/home
karşılaşmaları konusunda aşırı koruyucu olan anne-
baba ve bakım verenlerin zararlı etkilerine karşı
gözümüzü açtı. 17 yaşına gelmiş ancak riskleri ken-
disi değerlendirme ve nasıl tepki vereceğini belirle-
me fırsatını erken yaşta bulamamış olması bu gencin
davranışı nasıl etkiler?2 Cecilia Vaca Jones, yaşamın
ilk aşamalarından başlayarak bir çocuğun büyüdü-
ğü çevrenin gelecekteki tüm davranışların ve öğreni-
min temelini etkileyecek beyin mimarilerinin gelişimi-
ni nasıl değiştirebildiğinden bahsetti.

2. Tim Gill tarafından artırmamızın önünde önemli bir engel yok. Hizmetler Elvanda Myshketa ve Simon Battisti Tiran şehrinde-
hazırlanmış, bu konu ve altyapıyla ilgili dönüşümü sokak, mahalle, ilçe ve
hakkındaki rapora ki çocukların ihtiyaçlarını içeren çalışma deneyimle-
ulaşmak için: URL3.
il düzeylerinde öncelikle belediyelerle birlikte çalışa- rini, yol gösterici bilgi ve uygulamaları paylaştılar. En
3. URL4. rak hemen başlatabiliriz. Bebekler, küçük çocuklar başından beri onların çalışmaları tüm şehir genelin-
ve bakım verenlerine yönelik çok hızlı, düşük mali- de ölçeklenebilir ve tekrarlanabilir kavramlara ihtiyaç
yetli ve etkili işler yapabiliriz. Bu tür bir dönüşüm için duyulduğunu gösteriyor.
gerekli insan kaynağımız da yeterli bütçemiz de mev-
cut. İhtiyacımız olan tek şey siyasi kararlılık ve teknik Carve Architects’in kurucusu Elger Blitz her yaş-
kapasiteyi oluşturmak. İstanbul95 programının tüm tan çocuklar ve hatta yetişkinler için meydan okuma
ortakları bu kapasiteye katkıda bulunmak için önem- ve başarı için isteklerine hitap eden heyecan veri-
li bir mali kaynağı ve insan kaynağını harekete geçir- ci parklar ve plazalar tasarlama üzerine çalışmala-
di. İstanbul’u sadece bebekler, küçük çocuklar ve rını ele aldı. Çocuk canlısı bir kamusal alan bakıcı-
bakım verenleri için değil, herkes için daha yaşana- lar, yaşlılar ve diğer grupların ihtiyaçlarını barındırma
bilir hale getirmek için bir an evvel çalışmaya başla- yoluyla onları toplumun merkezi bir parçası yapar.
mamız gerekiyor. Başta da belirttiğimiz gibi bebekler UNICEF’den Jens Aerts kentsel tasarım ve çocuklar
ilk yıllarında çok önemli bir dönüşüm geçiriyorlar ve üzerine yaklaşımını ve raporunu sundu.3
maalesef beyinleri bizim harekete geçmemizi bekle-
meden hızla gelişiyor. Konferans Gill Penalosa’ın, şehirlerin nasıl 8 aylık
bebekten, 8 yaşındaki çocuğa oradan 80 yaşında
İSTANBUL95 ŞEHİRDE OYUN KONFERANSI olan yetişkine kadar herkes için büyümek ve yaşa-
21-22 Eylül 2018’de Studio-X Istanbul tarafından mak için daha iyi yerler olabileceği konusunda ilham
Kadir Has Üniversitesi’nde düzenlenen İstanbul95 veren bir konuşmasıyla sona erdi. Şehirlerin “yaşa-
Şehirde Oyun Konferansı sanatçıları, politikacıla- nabilirliğini” gençlerden en büyüğüne kadar bütün
rı, mimarları ve akademisyenleri bir araya getire- vatandaşların bakış açısıyla değerlendirebilmemiz
rek şehirde çocuklara nasıl oyun alanı açılabilece- gerektiğini vurgulayan Penalosa, oyun alanlarına ve
KAYNAKLAR çocuklara özen göstermeye başlayan dünyadaki bir-
• Brooker, Liz; Woodhead, Martin (ed.), 2013, “The Right to Play”, Early Childhood In Focus 9, The Open Uni- çok şehirden hikayeler paylaştı. Konuşmasının ana
versity, Milton Keynes. http://oro.open.ac.uk/38679/1/ECIF9The%20Right%20to%20Play.pdf
• Çoknaz, Hakkı, 2016, “Motor Gelişim Boyutuyla Çocuk ve Spor”, Marmara Üniversitesi Spor Bilimler Der-
mesajı “keyifli bir şehir tasarlamanın çokta zor olma-
gisi, cilt:1, sayı:2, ss. 83-91. ması” idi, bütün şehirlerin bunu yapabileceğinin ve
• “Enhancing and Practicing Executive Function Skills with Children from Infancy to Adolescence”, Center kendilerini dönüştürebileceğinin altını çizdi.
on the Developing Child, Harvard University https://children.wi.gov/Documents/Harvard%20Parenting%20
Resource.pdf
• Oates, John; Karmiloff-Smith, Annette; Johnson, Mark H., (ed.), 2013, “Developing Brains”, Early Childhood İstanbul95 programının bir sonraki adımı ise jüri üye-
In Focus 7, The Open University, Milton Keynes. www.ucl.ac.uk/cdcn/files/developing_brains
• Meltzoff, Andrew N., 1999, “Born to Learn: What Infants Learn from Watching Us”, The Role of Early Expe-
leri arasında Elger Blitz gibi isimlerin de yer alacağı
rience in Infant Development, (ed.) Nathan A. Fox, Lewis A. Leavitt, John G. Warhol, Pediatric Institute Pub- bir tasarım yarışması düzenlemek. Şu anki pilot bele-
lications, New Jersey. diye projelerinin tasarım ve üretimini İstanbul mer-
• URL1. “İstanbul95: Belediyeler”, https://belediye.istanbul95.org/
• URL2. “İstatistiklerle Çocuk, 2016”, www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24645 kezli Superpool Mimarlık hayata geçiriyor. Tasarım
• URL3. “Tehlikelerden nasıl kaçınmalı? – Risk, yükümlülük ve kamusal alanda çocukların oyun oynayabil- yarışmasında kazanan çalışma da yeni bir pilot proje
meleri hakkında küresel bir beyaz kitap”, https://bernardvanleer.org/tr/publications-reports/playing-it-safe-a-
global-white-paper-on-risk-liability-and-childrens-play-in-public-space/
olarak uygulanıyor olacak. Konferans esnasında,
• URL4. “Shaping urbanization for children: A handbook on child-responsive urban planning”, www.unicef. yine İstanbul95 çalışmaları kapsamında Superpool
org/publications/index_103349.html tarafından tasarlanan “0-3 yaş Oyun Parkı Fikir
• URL5. “Urban95 Başlangıç Kiti Artık Hazır”, https://bernardvanleer.org/tr/news/available-now-the-urban95-
starter-kit/ Rehberi” de katılımcılarla paylaşılacak. v

24 M‹MARLIK 404
 ETKİNLİK

EAAE 2018 Konferansı:

Mimarlık Eğitimini Tasarım Stüdyosu
Üzerinden Düşünmek

Yağmur Yıldırım, Aybike Batuk, Zuhal Ulusoy*

Avrupa Mimarlık Eğitimi Derneği’nin (European Asso- EAAE’nin her yıl düzenlediği buluşma bu yıl
ciation for Architectural Education - EAAE) yıllık Kon-
feransı ve Genel Kurulu 29 Ağustos-1 Eylül 2018 tarih-
Porto’da gerçekleşti. Konferansı takip eden bir
leri arasında Portekiz’de, Porto Üniversitesi’nde ger- genel kuruldan oluşan programın teması tasarım
çekleşti. Bu yılki teması “Mimarlık Eğitimi ve Toplum
stüdyosuna odaklanıyordu. Tasarım stüdyosunun,
Arasında Etkileşim için Bir Laboratuvar Olarak Tasa-
rım Stüdyosu” olarak belirlenen konferans, kendisi- mimarlık eğitiminin temeli, mimarlık tartışmalarının
ni de bir tasarım stüdyosu olarak kurgulamıştı. Açı- özü ve mimari gelişmelerin itici gücü olduğu
lış dersi Álvaro Siza tarafından verilen ve üç gün bo-
yunca Avrupa’nın çeşitli üniversitelerinden katılımcı- inancıyla belirlenen tema kapsamında çeşitli
ların farklı bağlamlarda tasarım stüdyosunu tartıştığı konuşmalar, etkinlikler ve de en önemlisi çeşitli
toplantı, bu anlayışla ilk kez olarak konferans önce-
sinde düzenlenen atölye çalışmalarına da evsahipli-
“stüdyo çalışmaları” düzenlendi. Tüm sürece
ği yaptı. Yine stüdyo kurgusuna uygun olarak, toplantı dahil olan yazarlar, etkinlikte konuşulanlar kadar
bünyesinde çeşitli mimari geziler düzenlendi: UNES- konuşulmayanları da vurgulayarak, Türkiye’deki
CO Dünya Mirası Listesi’ndeki Porto tarihî merkezi,
Álvaro Siza’nın Matosinhos’daki hayatı ve işleri, SAAL mimarlık gündeminde olup uluslararası
(Serviço Ambulatório de Apoio Local – Yerel Gezici ortamlarda önceliklenmeyen konulara da dikkat
Destek Servisi) girişiminin devrim ertesindeki sosyal
konut projeleri gibi farklı temalarda, evsahibi olan Por- çekiyor.
to Üniversitesi Mimarlık Fakültesi (FAUP) rehberliğin-
de incelemeler gerçekleşti.

Avrupa üniversitelerinden çeşitli seviyelerden öğren-

cilerin katılımına açık atölyelerin ortak teması, “Tasa-
rım Stüdyosunu Tasarlamak” idi; başlığa uygun ola-
rak üçer günlük atölyelerin hepsi, kendilerini çeşitli ta-
sarım stüdyosu deneyleri olarak kurgulamış oldu. Bu-
radan çıkan bilgiler ve deneyimler konferansın ayrı
bir oturumunda ele alınarak tartışıldı. Oldukça yük-
sek bir enerji ve motivasyon ile gerçekleşen atölye-
lerin ve sonrasındaki tartışmaların öne çıkan ortak
yönleri şöyle özetlenebilir: tasarım stüdyosunun stüd-
yo mekânından çıkarak kentle ilişkilenmesi, böylece
aracısız ve dolayımsız üretim; ayrıca tasarlama, üre-
tim gibi farklı süreçlerin iç içe geçtiği, eleştiriye, etki-
leşime ve değişime açık, esnek bir stüdyo yapısının
mümkünlüğü.

“Pratik”, “Eğitim” ve “Araştırma” olarak üç bölüme ay- Mimarlığın, mimarın ve tasarım stüdyosunun rolü gibi,
rılan konferansın “Eğitim” oturumu, “Artan Karmaşıklı- Türkiye mimarlık eğitimi ortamında da sık rastlanan
ğa Yanıt Vermek”, “Tasarım Stüdyosu: Yeni Farkında- ontolojik tartışmaların yanı sıra, güncel kimi tartışmalar
Yağmur Yıldırım
lık”, “Tasarım Yoluyla Konumlanmak”, “Değişen Rol- da, EAAE toplantısına katılan kurumların ortak mesele- Kadir Has
ler” olarak dört başlık halinde düzenlenmişti. Konfe- leri arasında sıkça dile getirildi. “Araştırma” oturumun- Üniversitesi Mimarlık
rans teması olan, mimarlık eğitimi ve toplum arasın- ve Kent Çalışmaları
daki “Tasarım Stüdyosu: Yeni Ortaya Çıkan Kavrayış-
Programı Yüksek
daki etkileşimi ve bunun ortamı olarak tasarım stüd- lar” başlığı altında ele alınan, Avrupa’nın güncel siya- Lisans Öğrencisi
yosunu, içinde bulunduğumuz dünyanın güncel bağ- si ortamında yükselen zenofobide hak ve temsil ara-
Aybike Batuk
lamlarında tartışan bu dört başlığın, böylece birbirini yışları çerçevesindeki tartışmalar, araştırmanın stüd- Arş. Gör., Kadir
içeren ve doğrulayan bir kabul oluşturduğu iddia edi- yodaki yansımaları ve stüdyonun bu noktadaki rolünü Has Üniversitesi İç
Mimarlık ve Çevre
lebilir. Atölyelerin birbirleri ile etkileşimlerine ve esnek çokça örnekledi ve defalarca gündeme getirdi. Bu si-
Tasarımı
yapılarına karşın, bir dizi oturum halinde gerçekleşen yasi ortamda mimarlığın akademik temellerinin ne ol-
konferansın bu ortak kabulü, oturumlarda sunulan ör- duğunu soran yuvarlak masa tartışmaları, meseleye Zuhal Ulusoy
Prof. Dr., Bilgi
neklerde de izlenebilmekte ve bazı meselelerin otu- çözüm önerisi getirmektense, süregelen bu tartışma- Üniversitesi Mimarlık
rumlarda sıkça tekrarlandığı gözlemlenmekteydi. yı gündemde tutması açısından anlamlıydı. Fakültesi Dekanı

MİMARLIK 404 25

Fotoğraflar: Diogo Ferreira / FAUP
Ortaklaşan tartışmalar özellikle, stüdyoda odaklanı-
lan konuların nasıl tariflendiği, tasarım stüdyosunda
araştırma ile ilişkilenen meseleler ve tasarım stüdyo-
sunda içinde bulunduğumuz yüzyılın endişelerini işa-
ret etme ya da etmeme tercihi üzerinde durmaktay-
dı. Bunun da ötesinde, tasarım stüdyosunun farklı bil-
gi biçimlerini ilişkilendirmede üstleneceği rolün nasıl
tarif edilebileceği geniş bir düzlemde tartışıldı. Tasar-
26 MİMARLIK 404
lama yoluyla araştırma ve bilgi üretimi, tasarımla ilişkili
böyle bir araştırma yaklaşımının tasarım üzerinden na-
sıl kurgulanacağı, tasarım stüdyosunda yer alan fark-
lı düşünme biçimlerinin farkındalığının nasıl oluşturula-
bileceği gibi sorular, bu tartışmalardan temel çıkarım-
larımız oldu.
Konferans şemsiyesi altındaki atölyeler, bildiriler, yu-
varlak masa tartışmaları, anahtar konuşmalar, Pecha-
Kucha sunumları gibi farklı formatlar, zengin bir pay-
laşma, bir araya gelme, öğrenme, tartışma ve üretme
ortamı sağlamaktaydı. Bu ortamın, EAAE’nin kurum-
sal yapısı içinde de yenilikçi bir yaklaşım yarattığı söy-
lenebilir. Sunumların “mimar olarak etkileşim kurmak
- laboratuvar olarak stüdyo”, “dışarı çıkarak etkileşim
kurmak - öteki ile bağlantıya geçmek”, “etkileşimler-
le deney yapmak ve yansımaları” gibi başlıkları, tasar-
lama yolu ile bilgi üretiminin stratejileri olarak görüle-
bilir. Sunumların ortaklaştığı güncel arayışlar, karşı-
laşma ve katılımcılık, kolektif mutabakat, hiyerarşik ol-
mama, mobilite, sosyal endişeleri aktarım, dekolonize
edici yaklaşımlar olarak özetlenebilir.
Konferansın “Pratik” başlıklı oturumunun “Tasarım
Stüdyosu: Şizofreni mi?” temasının da açık ettiği üze-
re, tasarım eğitimi ve pratiği arasında bir “karşılaşma”
mekânı olarak tasarım stüdyosu üzerine tartışmalar,
bu bölümde kendisine geniş yer buldu. Bu anlamda
bir karşılaşma mekânı olarak tasarım stüdyosunun ka-
tılımcılığı ve bağımsızlığı üzerine sorgulamaların yanı
sıra, stüdyo yürütücüsünün “mimar eğitimci” ya da
“öğretici mimar” olarak konumlanışı üzerine farklı fikir-
ler de bu oturumda dile getirildi.
Çıktı ve ürün odaklı sunumların görsel zenginliğine kar-
şın, oldukça güncel bir konu olan temsil üzerine tartış-
malar konferansta kendine yer bulamadı. Türkiye’de
oldukça hararetli tartışmalara yol açan, müfredatlarda
stüdyo ile diğer derslerin ilişkisi gündeme pek gelme-
di ve tasarım eğitiminin bütüncüllüğüne neredeyse hiç
değinilmedi. Bu tutumdan, tasarım stüdyosunun ken-
di başına var olan, müfredattaki diğer derslerle etkile-
şime kapalı bir yapı olarak ele alındığı çıkarımı yapıla-
bilir. Oysaki konferans teması ve alt başlıkları, stüdyo-
nun etkileşime ve yeni yorumlara açıklığını sürekli vur-
gulamaktaydı. Türkiye’de önemini hiç kaybetmeyen
bir diğer tartışma konusu olan, mimarlık eğitimi poli-
tikasına ise, ülke temsillerinden ziyade üniversitelerin
yer aldığı örgütün yapısı ile uyumlu olarak, konferans-
ta değinilmedi.
Çevre, sınırlı kaynaklar, iklim değişikliği, kirlilik, afet-
ler gibi gezegenin güncel aciliyetlerinin yanı sıra göç
ve insan hareketi olgularının da tasarım stüdyosun-
daki yansımaları, “Artan Karmaşıklığa Yanıt Vermek”
konusunda çoğunlukla temas edilen meselelerden
oldu. “Eğitim” oturumunda, artan karmaşıklığın tartışıl-
dığı diğer güncel koşullar şunlar olarak özetlenebilir:
kurumsallaşma, yapılı çevrenin üretiminde aktörlerin
artışı, yatırım ve finans sektörlerinin devreye girmesi.
Konferans başlıklarının “artan karmaşıklık”, “yeni far-
kındalık” gibi vurguları, dünyanın, mimarlık mesleğinin
ve dolayısıyla tasarım eğitiminin 20. yüzyıl paradigma-
sından farklı bir paradigma içinde olduğunu imlemek-
te. Buna karşılık kurumsal yapılanmanın bu yeni para-
digmaya yanıt verecek esnekliğe sahip olup olmadığı
üzerine tartışmalar, hem EAAE toplantısında hem de
Türkiye mimarlık ve tasarım ortamında son zamanlar-
da kendisine geniş yer buldu. “Okullar Okulu” başlığı
ile 4 Kasım’a kadar İstanbul’da devam eden 4. İstan-
bul Tasarım Bienali’nin de iddiası, Bauhaus’un kurul-
masından bu yana geçen doksan dokuz yılda dünya-
daki büyük farklılaşmaya rağmen, tasarım eğitiminin
bu değişime yeterince yanıt vermemiş olması idi. Ta-
sarım eğitiminin son yüzyılında yaratılan istisna alanla-
rına odaklanma ve bu alanların sınırlarını esnetme ara-
yışındaki 4. İstanbul Tasarım Bienali’nin tetiklediği fikir
alışverişi, konuk üniversiteler ve etkin kamusal prog-
ramı düşünülecek olursa, “artan karmaşıklığa yanıt

Fotoğraf: Yağmur Yıldırım

vermek” ve “tasarım stüdyosu: yeni farkındalık” konu-
larının son haftalarda İstanbul mimarlık ve tasarım eği-
timinde geniş kapsamda tartışılan meselelerden oldu-
ğu çıkarılabilir.

“Tasarım Yoluyla Konumlanmak” ve “Değişen Roller”

üzerine, bu yazının yazıldığı sırada devam etmekte siteler, uzaklaştırılan öğretim üyeleri, giderek derinle-
olan 47. MOBBİG (Mimarlık Okulları Bölüm Başkanla- şen özgürlüklerin kısıtlanması ve bunun üniversitelere
rı İletişim Grubu) buluşmasını ve bu yılki teması “Kriz”i yansıması gibi siyasi kökenli sorunlar.
de anmakta fayda var. Dünyadaki politik, ekonomik ve
Türkiye’deki mimarlık eğitimi ortamında kurumlaş-
ekolojik krizlerin mimarlık eğitimine yansımalarını ve
ma çalışmaları yine bizde öne çıkan konular arasında.
kriz ortamında üretimi tartışmayı hedefleyen buluşma,
Son kurultayın toplantı gündeminde tartışılmak üzere
aynı zamanda eğitim pedagojilerinin öğrencilerin ya-
sıralanan temsili kurumların eksikliği, var olanların ye-
şadığı krizleri aşmada ne kadar yararlı olabileceğini
terliliği, staj ve meslek pratiği eşgüdümü, “Türkiye Mi-
de araştırma amacını güdüyor.
marlık Eğitimi Kurulu”nun oluşturulması gerekliliği gibi
başlıklar bu durumun göstergeleri olarak düşünüle-
Türkiye’de mimarlık eğitimi gündemini oluşturan ko-
bilir. Bunların yanı sıra mimarlık eğitiminin içeriğine,
nuların bir kısmı EAAE konferansında ele alınan ko-
stüdyoda geliştirilen eğitim yöntemine, mezunların ta-
nularla örtüşmekle birlikte, ülkemizdeki mimarlık eği-
sarım alanlarındaki değişime ayak uyduracak şekilde
timi ortamının kendine özgü sorunları olduğundan da
geleceğe hazırlanmasına dair olarak gerek EAAE top-
söz edilebilir. İki yılda bir Mimarlar Odası’nca düzen-
lantısında gerekse ülkemizde sıkça dile getirilen disip-
lenen Mimarlık Eğitimi Kurultayları benzer nitelikte bir
linler arası ilişkiler, diğer tasarım meslekleriyle işbirliği
organizasyon olduğu için bazı ipuçları verebilir. Ör-
içinde eğitim yaklaşımı, bu arayışının meslek ortamı-
neğin 2017’de yapılan son kurultayın çağrı metninde
na yansımaları gibi ortak konuları paylaştığımız söyle-
ana başlıklar şöyle tanımlanıyordu: Ülkemiz ve dünya-
nebilir. Yine bizde daha fazla vurgulanan mesleki ye-
daki eğitim ortamını etkileyen gelişmeler, Türkiye’ye
terlilik, mesleğe kabul aşamasında kurumlaşmanın
özgü durumlar, disiplinlerarası ilişkiler, mesleki yeter-
önemi, farklı sürelerle yapılan eğitimin yarattığı sorun-
lilik. Ülkemizde son 8-10 yıldır tüm akademik camia-
lar ise, ya bunları sorun etmediklerinden ya da taraf-
nın en hararetli tartışmalarına konu olan Bologna sü-
ların hepsini tatmin edecek bir çözüm üretilemeyece-
recine EAAE konferansı boyunca hemen hiç değinil-
ğini düşündüklerinden, EAAE toplantısında değinilme-
memesi, akreditasyon konusunun özellikle vurgula-
yenler arasında. Dolayısıyla ülkemizde mesleki örgüt-
nan bir hedef olarak ortaya konmaması gündemleri-
lenme, hukuki durum, bürokrasi gibi meseleler öne çı-
mizdeki farklılığı işaret etmesi açısından ilginçti. Görü-
karken, EAAE konferansının gündeminde daha ziya-
nen o ki yüksek öğretim stratejisi, uluslararası denklik-
de eğitimin içeriği, stüdyoda geliştirilen eğitim yönte-
ler ve akreditasyon gibi daha genel çerçevede tartış-
mi ve benzeri gibi mimarlık eğiminin gündelik pratiği-
malar Avrupa’daki mimarlık eğitimi camiasından daha
ni doğrudan ilgilendiren ve hızla öneriler geliştirip aşı-
fazla bizleri meşgul ediyor. Türkiye mimarlık eğitimi-
labilecek konuların bulunduğu söylenebilir. Bunun bir
nin en can alıcı konuları ise sürekli yenileri açılan mi- nedeninin elbette konferans temasının mimarlık eğiti-
marlık bölümleri, buralardaki akademik kadronun ni- mi ve toplum arasında etkileşimi olarak tanımlanması,
celik ve nitelik olarak yetersizlikleri, öğrenci sayılarının onun da temelinde stüdyo ortamının tasarım eğitimin-
her yıl katlanarak artması gibi yapısal sorunlar ile 15 deki ana eksen olduğu kabulünün bulunduğunu ifade
Temmuz sonrasındaki OHAL ortamı, kapatılan üniver- etmek yerinde olacaktır. v

MİMARLIK 404 27
 BİENAL

16. Venedik Mimarlık Bienali

Fotoğraf: Christian Beutler / KEYSTONE

Fotoğraf: Cultureshock Media

Ulusal katılım alanında Altın Aslan Ödülü: İsviçre Ulusal katılım alanında Mansiyon Ödülü: Birleşik Krallık “Island”
Pavyonu “Svizzera 240-House Tour”

“Freespace” temasında Gelecek Vadeden Genç Mimar Gümüş

Aslan Ödülü: Jan de Vylder, Inge Vinck, Jo Taillieu (Gent,
Belçika) architecten de vylder vinck taillieu
Fotoğraf: Francesco Galli

“Freespace” temasında En İyi Katılımcı Altın Aslan

Ödülü: Eduardo Souto de Moura (Porto, Portekiz)
Souto Moura – Arquitectos
Fotoğraf: Laurian Ghinitoiu

Jüri Özel Ödülü: Rahul Mehrotra (Mumbai, Hindistan;

Boston, Amerika) RMA Architects

Jüri Özel Ödülü: Andra Matin (Cakarta, Endonezya)

andramatin

2. 16. Venedik Mimarlık Bienali kapsamında verilen Altın Aslan ödülleri bu yıl Sofía von Ellrichshausen (Arjantin)
başkanlığında toplanan Frank Barkow (Amerika), Kate Goodwin (Avustralya), Patricia Patkau (Kanada) ve Pier Paolo
1. 16. Venedik Mimarlık Bienali afişi Tamburelli’den (İtalya) oluşan jüri tarafından belirlendi.

28 M‹MARLIK 404
Bienalde Özgür Mekânlar
Jale Nejdet Erzen
Prof. Dr., ODTÜ Mimarlık Bölümü
Sanırım, hatta umarım ki yeni bir tanım, yeni bir yaşam
şekli getirmeye yeltenen bütün mimari sunumlar bir
derece ütopiktir; yani olamayacak kadar iyi ve yeni
bir dünya yaratmak, yerleşmiş düzenleri eleştirmek,
bir direnç oluşturmak isterler. Yıllardır dünya mimari-
sinin yeniliklerini, emellerini, sorunlarını en kapsamlı
şekilde uluslararası ortamda sunan en önemli mimar-
lık etkinliği de kuşkusuz Venedik Bienali. Şimdiye
kadar gördüğüm Venedik mimarlık bienalleri genel-
likle mimarlığın temel sorunlarına, temel anlamları-
na, mimarlığa önemli katkıda bulunmuş sanatçılara
adanmıştı. Her zaman bütün sunumlar başarılı olma-
sa da her bienal ziyareti yeni sorgulamalarla, yeni bil-
gilendirmelerle, yeni umut ve eleştirilerle sonuçlan-
mıştı. Bu yıl 16.sı yapılan bienal de farklı değil. Önemli
ve yeni mimarlık söylemlerini tanıtmayı amaç edin-
miş bienal, mayıs ve kasım ayları arasında her iki
yılda bir mimarları, sanatçıları, eleştirmen ve öğren-
cileri, meraklıları ağırlıyor. Venedik sanat bienallerini
de ziyaret etmiş biri olarak mimarlık bienalinin genel-
likle sanat bienalinden daha anlaşılır olduğunu, daha
anlamlı konuları gündeme getirdiğini ve etkileyici pro-
jeler sunduğunu düşünüyorum. Sanat bazen dünyayı
ve insanları değiştirmeyi amaçlasa da böyle bir mis-
yon daha dolaysız şekilde mimarlığa ait. Bunun başa-
rılıp başarılmadığını söylemek zorsa da tüm insan ilgi-
leri içinde, hiç değilse çevremizi ve ortamımızı şekil-
lendirerek bu misyona en yakın gelen kuşkusuz
“mimarlık”. Bu yılki bienal de “özgürlük” ve “mekân”
kavramlarını birleştirerek böyle bir misyona nasıl
yanıt verilebileceğini sorguluyor. (Resim 1, 2)
“Özgür mekân” (freespace) teriminden ne anlaşılabi-
lir? Örneğin, “Bugünün neo-kapitalist ortamında özgür
kalan mekân var mı?” diye sorabiliriz. Bu mekânları
ararsak, özlersek, istersek ve ne olduklarını, nasıl ola-
bileceklerini düşünürsek ancak belki o zaman özgür
bir başlangıç oluşturabilir ve bu soruya yanıt bulabi-
liriz. Venedik’in yeşil dalgaları ve adalarındaki park-
lar, hele Burano Adası’nda Giancarlo de Carlo’nun az
gelirliler için tasarladığı rengarenk yerleşim “özgür
mekân”ın her zaman ütopya olmadığını gösteriyor.
(Resim 3) Venedik Bienali’nin birçok sunumu özgür
mekân kavramına farklı açıklamalar getirdi. Ancak
hepsinin ortak yanı, kavramı öncelikle mimari olarak
gerçekleştirmiş olmaktı. İlginç ve heyecan verici olan
da buydu. Bazıları özgürlüğe karşı olan mimari ve
kentsel durumları eleştiren projeleri, bazıları ise daha
önce yapılmış ve kamu ortaklığına özgürlük getiren
uygulamaları tekrar değerlendirerek, belgelendire-
rek ve açıklayarak sundular. Örneğin, Arsenal’de yer
alan İtalya Pavyonu, yıllar boyu kıyı yerleşmelerinin
zenginliğine karşı İtalya’nın Apenin dağlarının tepe-
lerinde kendi kaderine terk edilmiş köy ve kasaba-
ları tekrar canlandırmak için yapılmış olan projele-
ri çizimler, maketler, videolar, kaydedilmiş konferans
ve halkla yapılan söyleşilerle projelendirmişti. (Resim
4, 5) Her bir köy ve kasaba için yapılan sunum, hem
uzun bir koridorun iki tarafında fotoğraflar ve yazılar-
la coğrafyayı tanıtan dikey bir sunum olarak açıklanı-
Yvonne Farrell ve Shelley McNamara
küratörlüğünde 6 Mayıs - 25 Kasım 2018
tarihleri arasında ilgililerle buluşan 16. Venedik
Mimarlık Bienali kapılarını kapatmak üzere. Bu
yıl freespace / serbest mekân teması altında
farklı ülkelerdeki mimarlık işlerine evsahipliği
yapan bienal, temasıyla pavyonlara oldukça
serbest bir alan tanımlamış oldu. Pavyonlarda
bienal temasıyla ilişkili sergiler kadar, temayı
daha esnek bir bağlamda değerlendiren ulusal
sergiler de yer almakta idi. Bienale ilişkin farklı
bağlamlarda üç yazıya yer veriyoruz. Bienal
temasını “özgürlük” kavramı üzerinden ele
alarak “özgür mekân” olarak yorumlayan
Jale Nejdet Erzen’in değerlendirmesi bienalin
geneline dair gözlemlere odaklanıyor. Kentlere
hakim olan kalıplaşmış mimarlığa karşı ne
kadar “özgür” mekânlar yaratılabileceği sorusu
üzerinden sergilenen işleri inceleyen Erzen,
Türkiye Pavyonu’na ilişkin de eleştirel görüşlerini
dile getiriyor. Doğrudan Türkiye Pavyonu’na
odaklanan yazıyı ise Sait Ali Köknar kaleme aldı.
Serbest kurgusuyla, her hafta farklı bir “vardiya”yı
konuk eden sergi düzenine yakından bakmamızı
sağlayan Köknar, katılımcılığı hayata geçirebilmiş
ve süreç odaklı olan serginin kıymetine vurgu
yaparken, sergideki bitmemişlik durumunu bir
engel olarak nitelendiriyor. Bienal temasını,
yaptığı çağrışımlar üzerinden değerlendiren
Hakan Tüzün Şengün, temanın muğlaklığını
anlamlandırmaya çalışıyor.
yor hem de büyük bir mekânda dağların konturları-
nı anımsatan şekilli masalar üzerinde maket ve plan-
larla, yatay sunumlar olarak tanıtılıyorlardı. Bu denli
zengin bir anlatımdan sonra diğer pavyonları kolay
kolay beğenmek imkansızdı. Özgür mekân kavramı-
nı tümüyle farklı bir açıdan ele alan bir sunum Hong
Kong’un yoğunluğuna getirilen dikey mimarlık zorun-
luluğunun içinde ‘özgür’ ve sosyal mekân imkanla-
rı arayan ve 94 farklı mimarın işini maketlerle açık ve
kapalı iki bölümde sergileyen “Dikey Doku” sergisi
idi. Bugünün kalabalıklaşan kentlerinde özgür mekân
imkanı arayan dikey yapılar biçimlerinde abartıya
kaçmadan (Ankara’nın Çukurambarında olduğu gibi)
özellikle iç mekânlarında olabildiğince farklı yorum-
lar getirmişti.
Bu tür çok aktörlü sergilerde tek bir yorum aramak
bizi yıllar ya da asırlar önceki normatif değer yargıları-
M‹MARLIK 404 29
 na götürür. Önemli olan tek bir kavramın ne kadar çok
yorumunun olabileceği: Dünyanın bütün kentlerinin
kent olmasına rağmen hepsinin birbirinden sonsuz
şekilde farklılaşması gibi. Bundan önceki bienaller-
de de heyecan verici olan bu oldu hep. Örneğin, Rem
Koolhaas’ın küratörlüğünü yaptığı bienalde mimarlı-
ğın temel unsurlarını her mimar ya da pavyon farklı
yorumlamıştı; geçen bienalin “cephe” teması ise yine
kentsel sınır düşüncesinden savaş yıkımına kadar bir-
birinden tümüyle farklı yorumlar getirmişti. Bu çeşitli-
lik mimarlığın bugün ne denli geniş bir yelpaze için-
de yaratıcı olabileceği hakkında umut veriyor. İnsanın
zihinsel zenginliği de aslında böyle farklı düşünebil-
me yeteneğine bağlı. Oysa bugün paranın egemen
olduğu dünyada bu yorum çeşitliliği kentlerde ‘diki-
len’ mimarlığa maalesef yansımıyor. Bu nedenle, bie-
Fotoğraf, Jale N. Erzen

nalde fikir birliği ve yorum açıklığı arayanlar, anlaşılan

kafa karışıklığı içinden çıkamıyorlar.

Venedik kenti ise çeşitlenebilen ve yenilenebilen bir

3. Giancarlo de Carlo, Venedik Burano Adası’nda toplu yerleşim projesi
mimariye sahip olmakta zorlanıyor. Pescara ken-
tinden olan mimar Lucio Rosato bunu “kentin inka-
rı” olarak yorumluyor; zira Venedik’te mimarlığı yeni
ufuklara açmak ve yeni yorumlar getirerek kentin
fizikselliğini zenginleştirmek imkansız gibi. Bugün
Venedik için kentin yaşamını güvene alabilmek, sula-
ra gömülmesini engelleyebilmenin ötesinde “özgür
mekân”lar yaratabilmek olanaklı mı? Zira sokaklarda
gezerken, hele San Marco Meydanı’nda kendinize
yol açarken bienal temasının da bu imkansızlığa karşı
getirilmiş olabileceğini bile düşünüyorsunuz.

Bienal konusuna Venedik açısından girmek ve gele-

ceğe uzanmayı amaçlamış bazı geçmiş projeler-
le başlamak uygun düşebilir. Giardini’de bienalin
merkezî pavyonunda yer alan sunumlardan biri,
zamanında Venedik için tasarlanıp da gerçekleşme-
yen projelerdi. Frank Lloyd Wright, Louis Kahn, Le
Fotoğraf: Aydan Balamir

Corbusier ve Noguchi’nin projeleri çizim ve planla-

rıyla zihinlerde ve anılarda farklı şekillerde yaşayan
yapılar olarak kalacaklar; soluk çizimlerin tutsak kılan
derinliği, hiç değilse mimarlığı düşünerek yaşayan-
4. İtalya Pavyonu’nda yer alan projelere ait şema lar için gerçekleşen birçok projeden daha canlı olu-
yorlar. Bu çizimleri ve planları izlerken, bu yapıların
Venedik’e heyecan verici ne farklılıklar getirmiş ola-
cağını düşünmemek elde değil. Corbusier’nin hasta-
nesi, Kahn’ın kongre binası bugün Venedik’te yaşa-
maya ekonomik imkanı olmayan Venedikliler için
zamanında daha gerçek bir Venedik yaratacaktı kuş-
kusuz. Venedik’te Giardini’nin merkezî pavyon giri-
şinin solundaki Carlo Scarpa’nın eski küçük bah-
çesi belki özgür mekân temasına en çok uyan kalı-
cı tasarım. Bahçeye giren herkes farklı biçimli küçük
iki havuzun kenarlarına oturarak su sesini dinliyor,
ışık oyunlarını izliyor ve huzur buluyorlar. (Resim 6)
Zira bienal küratörlerinin özgür mekân manifesto-
Fotoğraf: Aydan Balamir

su mimarlığın temel programının her zaman cömert

5. İtalya Pavyonu’nda bir kasaba projesi
bir tinsellik ve insanlık duygusu olduğunu vurgulaya-
rak başlıyor. Scarpa’nın iki küçük Venedik bahçesini
(diğeri Fondazione Querini Stampalia) ve Vatikan’ın
on iki mimara ısmarladığı projeleri görmeye gider-
ken (Resim 7), Santa Maria Maggiore adasında
gördüğümüz Scarpa’nın gençlik yıllarında Murano
Cappellin cam fabrikası için tasarladığı vazolar nefes
alan canlı cömert tinsellikler içeriyorlar. Scarpa’nın

30 M‹MARLIK 404
 Fotoğraf: Aydan Balamir
Fotoğraf: Jale Erzen
6. Scarpa’nın Giardini ana pavyonu yanındaki bahçesi
Fotoğraf: Aydan Balamir
Fotoğraf: Aydan Balamir
8. Vatikan’ın on iki şapelinden Norman Foster Projesi
merkezî pavyondaki bahçesi ve Fondazione Querini
Stampalia’daki sade bahçesi ile cam vazolarını göre-
rek bienali gezmek insana nitelik ölçüsü kazandırıyor.
Bunları yaşadıktan sonra bienal sunumlarına daha
eleştirel bakıyorsunuz. Aydan Balamir ile birlikte gez-
diğimiz Palladio’nun Santa Giorgio Maggiore barok
7. Vatikan’ın on iki şapelinden Xavier Corvalan Projesi
9. İsviçre’nin Tschlin kentinde bulunan Zumthor tasarımı Dağ Hotel’i
projesinin maketi
kilisesinin bahçesinde Vatikan için on iki mimarın ger-
çekleştirdiği açık şapel projelerinin en etkileyicisi kuş-
kusuz Norman Foster’ın sunak kısmının denize yön-
lendiği, ince ahşap direklerin metal strüktürle taşındı-
ğı, zamanla sarmaşıkların sarıp kaplayacağı şapeli idi.
(Resim 8) San Giorgio Maggiore adasında ağaçlar
altında serpiştirilmiş şapeller grubu bienal ülke proje-
lerinin içinde en zevkle izlenenlerinden biri idi.
Gerek sanat gerek mimarlık bienallerinde ille de tema-
ya uyması beklenmeyen bir sanatçıyı sunmak gele-
neksel bir adet. Sanırım bu yıl böyle seçilen mimar
Zumthor idi ve ona ayrılmış, yükseltilmiş mekânda
M‹MARLIK 404 31

Fotoğraf: Ermano Flacco
10. Odile Decq Stüdyosu Enstalasyonu
Fotoğraf: Jale Erzen
11. Kuzey Ülkeleri Pavyonu
Zumthor’un birçok projesinin maketini zevkle izledik.
(Resim 9) Bunlara bakarken ister istemez, bütün iyi
mimarlık işlerinin, bienal manifestosunun vurguladığı
nitelikleri içeren “özgür mekân”lar içerdiklerini düşü-
nüyorsunuz. Zumthor’un bütün maketleri ilk anda
akla “mekân” kavramını getirmese de Bruder Klaus
Field Chapel projesi ya da çöl oteli bambaşka mekân
anlayışları, çevre ve yapı ilişkileri ile kuşkusuz özgür
bir yaratıcılık sunuyorlar. Girişte oldukça farklı bir ens-
talasyonla dikkat çeken, son yılların ilginç mimarı, aynı
zamanda Lyon’da bir mimarlık okulu kurucusu Odile
Decq Stüdyosu, Paris’teki Garnier Operası’na getir-
diği güncel enstalasyonu sergiliyordu. (Resim 10)
Burada ele alınan kavram, tarihî binalara zarar verme-
den yeni ve (tarihin baskısından) özgür mekânların
/ eklerin nasıl oluşturulabileceği idi. Giardini’de pav-
yondan pavyona gezerken ışıklılığı ve sadeliği ile
insanı kendine çeken en etkileyici yapı, şüphesiz
Sverre Fehn’in Kuzey Ülkeleri Pavyonu. (Resim 11)
Kuzey ülkelerinin insan ve doğa arasındaki cömert
32 M‹MARLIK 404
alışverişini simgeleyen organik ışıklı balonlar olma-
sa da, Fehn’in yapısı başlı başına bir “özgür mekân”
oluşturuyor. İngiltere Pavyonu özgür mekân tema-
sını, yapıyı tamamen boş ve “özgür” bırakarak tem-
sil etmiş ve bienal kapsamında verilen ödüllerde
jüri özel ödülünü bu yaklaşımı sayesinde kazanmış.
Aslında Fehn’ın binası gibi sade olmasa da İngiltere
Pavyonu da, hiç değilse iç mekân olarak, yukarıdan
aldığı loş ışıkla insanı etkiliyor. Tepe ışığı L şeklinde
dönen ve birbirine akan mekânları okşuyor ve açıla-
rı siliyor, sınırsız ve hafif bir atmosfer içine sokuyor.
İngiltere Pavyonu’nun “island” (ada) teması olarak
sunduğu mimari yapı ise binanın üstüne metal strük-
türle yerleştirilmiş teras. Çevreye tümüyle açık olan
bu teras Giardini bahçeleri içinde bir ada hissi veri-
yor. Her yıl ilginç yorumlar sunan Japon Pavyonu,
Japonya’nın geleneksel titizliğine ve çalışkanlığına
kendini kaptırmış, okuması neredeyse imkansız son-
suz tipoloji örnekleri ile bezenmiş, grafiğin zarafeti-
ne rağmen saatlerce incelenmedikçe anlaşılamaya-
cak bir sunum idi.
Arsenal’de çeşitli mekânların içine serpiştirilmiş pav-
yonlardan en iyi hazırlanmış, eleştirel olduğu kadar
yapıcı olan Meksika Pavyonu sunumunun sonsuz
titizliği hem betondan kalıba döktüğü sit ve yerle-
şim şemalarının estetiği ve anlamlılığı hem de örnek
olarak seçtiği Meksika’nın mimari eserlerinin görsel
ve sözel sunumu ile hem insanı buralara gidip gör-
mek için heveslendiriyor hem de düşündürüyordu.
(Resim 12) Çeşitli sunumlarla ortaya çıkan bir ülke
de Çin oldu. Tutucu politikasına rağmen Çin hükü-
meti kendine karşı eleştirel olmadıkça bilim ve sanatı
dünyada en çok destekleyen ülke. Pekin’deki Sosyal
Bilimler Binası Ankara’da Kızılay Meydanı’nın tümü-
nü kaplayacak kadar büyük. Orada çalışanlar araş-
tırmaları için sonsuz imkanlara ve özgürlüğe sahip.
Çin sanatçıları bütün dünyada sanatlarıyla alıcı bulu-
yorlar. Ama aynı zamanda Çin, modern ve güncel
olduğu kadar köklü bir geçmişe de sahip, geçmişi-
ni sanatını ve felsefesini sürekli araştırıyor, yeniliyor.
Köyler ve kasabalarda yapılanlar kentlerdeki üretim-
ler kadar ilgi görüyor. Çin gençliği dinamik, enerjik
ve maddi imkanlara sahip. Bienaldeki çeşitli sunum-
lar da bunun kanıtı. Çin’in çeşitli yörelerinden tema-
ya uygun mimari örnekler seçilmiş, maharetle inşa
edilen maketlerle ve videolarla sunulmuş. Beni en
çok heyecanlandıran, eskiden sepet örerek hayatı-
nı kazanan bir köylünün sonradan bambu işleyerek
geliştirdiği özgün biçimler oldu. Hem videosu göste-
rilen hem de ufak bir maket olarak sunulan “Bambu
Tiyatrosu”, insanların bir arada oynadığı ve dans ettiği
gerçek bir özgür mekânı temsil ediyordu.
Bu yıl üçüncü kez bienalde yer alan Türkiye sunu-
munun bilgilendirme dosyasında “25 hafta boyun-
ca 13 çalıştay, 50 dijital tartışma ve 6 konferans
düzenleneceği” bildiriliyordu. Orada bulunduğumuz
20 Eylül Perşembe günü bunlardan hiçbirine ve izle-
rine rastlamadık. Pavyonun uzun mekânına girin-
ce insanda, hele Türkiye’yi bilenlerde uyanan ilk inti-
ba “işte Türkiye’de gördüğümüz düzensizlik ve lau-
balilik” idi. Farklı ekiplerin çalıştığı alanlar her bir ala-
nın üstüne iki tarafından gelişigüzel asılmış bezler-
le belirtilmişti. Bunun altında bazen siyah sehpalar
 üzerine gelişigüzel atılmış yazılı ya da resimli kağıt-
lar, bazen bir hamak ve bir yerde de “Venedik’i tek-
rar çizmek” olarak sunulan, Venedik fotoğraflarının
arka arkaya sunulduğu bir video bulunsa da, -en çar-
pıcı olan nokta- sunumun asıl amacı olan diyalog ve
tartışmalardan ne bir anı ne bir kısa video ne de bir
film bulunmaması idi. (Resim 13) Hiç değilse orada
bulunduğumuz bir saat içinde böyle bir ize rastlama-
dık. “Vardiya” adlı sunumun bir süreç ve sorgulama
olması kabul edilse de, bu sürecin sonunda tartışma-
lardan üretilen ve elde kalan bir “şey”in bienal boyun-
ca izlenebilmesi / algılanabilmesi gerekirdi. Burada
çalışan 122 öğrenciden ya da küratörlük yapan kişi-
den, düşünce ve vurgulamak istenilen değerlerden
geriye bu dağınıklıktan başka bir şey kalamaz mıydı?
122 öğrenci ve tartışmacı bienale farklı zamanlar-

Fotoğraf: Aydan Balamir

da getirilse de bir süreklilik sağlanamaz mıydı? Belki
herhangi bir izleyici burada 3-4 saat kalsaydı, bir
“şey”ler anlama imkanı olurdu. Ancak en fazla iki
ya da üç gün gezilen bir bienalde ilk bakışta insa-
nı çeken, merak ettiren bir iş beklenir. Sorgulama, 12. Meksika Pavyonu. Altta arazi maketi, üstte farklı proje maket ve videoları
diyalog ve eleştiri bütün disiplinlerin olmazsa olmaz
temelidir; ancak bu sorgulamaların ne olduğu, neyi nın yanı sıra tarih ve belge araştırmalarının kısırlığı ile
nasıl sorguladığı, diyalogların diyalektiği, eğer sor- de ilgili. Yaratıcılık, biçim ve kavram üretme zenginli-
gulama önemli ise bildirilmelidir. “Sorguladık, tartış- ği “haydi yapayım” deyince olmuyor, uzun hazırlıklar
tık, çok iyi ettik” derseniz kimseyi ilgilendiremezsi- ve birikim istiyor. Bunu anlamak ve kabul etmek de
niz. Öğrencilerin sonradan anlattıklarına göre karşı- bir alışkanlık ve disiplin meselesi. Ne yazık ki, bienal-
laşmalar ve tartışmalar onlara çok büyük katkı sağ- deki bütün sunumların içinde görsel / fiziksel tutarlığı
ve düzeni olmayan tek sunum bu idi. Bu ülkeden ve
lamış. Ancak anlaşılan, kendi içine kapalı olan bu
mimarlık camiasından bir kişi olarak keşke hiç olma-
süreç seyircilere hitap etmek için gayret sarf etme-
saydı diye düşündüm. Küratörler kusura bakmasın-
miş. Mimarlık sorgulama üzerine getirilen bir inşadır.
lar. Umarım bundan sonraki bienal için daha esas-
Türkiye Pavyonu bana ülkemizdeki genel mimarlık
lı bir hazırlık yapılır ve yalnızca çalışanlara yani “içeri-
ortamının ve mimarlık eğitiminin ne kadar eksik ve ne
dekilere” karşı değil, seyircilere yani “dışarıdakilere”
denli kendi kendine yettiği düşüncesi üzerine kuru-
karşı da bir sorumluluk ortaya konur. Ne de olsa unut-
lu olduğunu anımsattı. Bu sonuç aynı zamanda sanat
mamamız ve de esinlenmemiz gereken dünyanın en
ve söyleme dair hem birikimin hem de ilginin azlığı-
zengin ve nitelikli mimarlık geçmişine sahibiz. v
Fotoğraf: Aydan Balamir

Fotoğraf: Aydan Balamir

14. Türkiye Pavyonu’nda görev alan “vardiya”lardan birinin sonuç ürünü 13. Türkiye Pavyonu’ndan görünüş, önde hamak arkada farklı gruplara ayrılmış mekânlar

M‹MARLIK 404 33
 Bienali “Vardiya”larla Ulaşılabilir
Kılmak
Sait Ali Köknar
Doç. Dr., Kadir Has Üniversitesi Sanat Tasarım Fakültesi
Bu sene onaltıncısı gerçekleşen, küratörlüğünü
Grafton Mimarlık kurucuları Yvonne Farrell ve Shelley
McNamara’nın üstlendiği 16. Venedik Mimarlık
Bienali’nde tema “Freespace”. Türkiye Pavyonu
“Vardiya” isimli sürece evsahipliği yapıyor.1 Sergi
mekânı bienalin Arsenale kompleksi içinde yer alan
Salle d’Armi binasında 2014 yılında 20 yıllığına kira-
lanmış bir oda. Vardiya aynı mekânda sergilenen
“Hafıza Mekanları” ve “Darzana”dan sonra üçüncü
Türkiye katılımı. İKSV tarafından açık çağrılı bir süreç
sonucunda seçilen Vardiya’nın küratörlüğünü Kerem
Piker ve yardımcı küratörlüğünü2 Cansu Cürgen,
Yelta Köm, Nizam Onur Sönmez, Yağız Söylev ve
Erdem Tüzün üstleniyor. Küratör grubu kendi arala-
rındaki çeşitlilikten de güç alarak uluslararası bağlan-
tılar açısından yeterince zengin ve yoğun bir prog-
ram tasarlamışlar. Vardiya bir mimarlık seçkisi ya
da özel üretilmiş bir işi sergilemek yerine, kaba bir
özetle uluslararası çağrı ile belirlenmiş 122 öğrenci-
nin 13 atölye altında gruplar halinde Venedik’e geti-
rilip sergi salonunda bizzat çalışarak mekânı dönüş-
türmesi, uluslararası çevrimiçi oturumlara katılması,
ürettiklerini sergilemesi ve bizzat birer sergilenene
dönüşmesi sürecini mekâna yerleştirmeyi hedefliyor.
“Freespace” başlığı altında ürün değil, süreç odak-
lı bir yaklaşımın çok kıymetli bir yeri var. Süreç ser-
gilemenin ürün sergilemeye göre daha karmaşık bir
hazırlık ve koordinasyon gerektirdiğini, süreci sergi
mekânında görünür kılmanın zorluklarını da düşünür-
sek oldukça cesur bir girişim. Vardiya atölyelerinden
üçüncüsünde yardımcı yürütücülük yapmış “içeri-
den” biri olarak halen sürmekte3 olan projenin seçim
süreci, sergilenişi ve işleyişi üzerine görüşlerimi bura-
da derlemeye çalışacağım.
Fotoğraf: Emre Dorter
1. Vardiyalar başlamadan önceki mekân
34 M‹MARLIK 404
İKSV aracılığıyla Türkiye adına sergilenecek proje
ve küratörünün 2016’dan beri açık çağrı ile belirle-
niyor oluşunun mimarlık kültürümüze çok önemli bir
kazanç olduğunu büyük harflerle vurgulayarak başla-
yalım. Açık çağrı sürecinin hazırlık takviminde ayrıca
bir sıkışıklık yaratması, iletişim kazalarına açık olma-
sı, seçilecek projenin vasat olma ihtimalini artırabile-
cek olmasına rağmen uluslararası bir sergide mimar-
lığımızın nasıl temsil edilmesi gerektiğine ilişkin soru-
yu tabana yayması, küratoryal düşünceyi yaygınlaş-
tırması ve yeni küratörler yetiştirmeye vesile olması
açısından önemi büyük. Açık çağrı muhtemelen kıy-
meti yıllar sonra anlaşılacak bir altyapı projesi ola-
rak düşünülmeli ve getirdiklerinin ağırlığı gözetile-
rek eleştirilmeli.4 Açık çağrının seçici kurulun kararı-
nın tartışılmasını kolaylaştırmak gibi önemli bir “yan”
etkisi de var. Venedik Mimarlık Bienali Türkiye katılı-
mını yakından takip eden biri olarak bir önceki bie-
nalde seçilen Darzana projesi sırasında yaşanan tar-
tışmaların bu bienalde Vardiya projesi gibi aksaklık-
lara açık ve görünürlüğü riskli bir projenin seçilebil-
mesinde bir kaldıraç etkisi yarattığını rahatlıkla söy-
leyebilirim. Tartışmaların her ne kadar bütün tarafla-
rı memnun edememek gibi tatsız bir tarafı olsa da
kabul etmek gerekir ki mimarlık kültürümüzün eleşti-
ri ayağını pekleştirip zenginleşmesine katkısı büyük.5
Açıkçası seçici kurulun süreç odaklı bir proje lehine
kararını duyduğumda çok şaşırdığımı ve sevindiğimi
itiraf etmeliyim.6
Seçici Kurul’un kararını ilan etmesinin öncesine,
Grafton Mimarlık’ın temayı açıklamasından sonra
İKSV’nin gecikmeli açık çağrısı ardından yaşanan
sürece geri dönelim. Yakın çevremin takımlar kura-
rak heyecanla proje önerileri geliştirdiği, telefonla-
rın, e-postaların birbirine girdiği, o son derece önem-
li, öğretici, süreci tabana yayan dönemden söz ediyo-
rum. “Freespace” teması altında Türkiye’den nasıl bir
sergi önerilebilirdi? Evet, bildiğim kadarıyla ülke ser-
gilerinin ana temayla doğrudan ilişki kurması gerek-
tiğini söyleyen yazılı bir kural yok. Ama mimarlık gün-
deminin bir süreliğine bir kavram etrafında kilitlen-
mesi ve ülkelerin kendi birikimlerini bir tema altında
yeniden değerlendirmesi müthiş bir imkan. Ancak
Freespace gibi “dolu” bir kavram üzerine düşün-
mek oldukça zor. Freespace kavramını nasıl Türkçe
düşünmeliyiz bir tarafa7, İngilizcesinden aynı şeyi anlı-
yor muyuz bile ayrı bir tartışma konusu. Ana sergile-
ri gezdiğimizde bu konuda küratörlerin kafasının da
son derece karışık olduğu anlaşılıyor. Ben temayı
otobiyografik güdülerle en çok eksikliğini duyduğum
samimi toplumsal ilişkilerden doğmuş ve / veya böy-
lesi ilişkiler üreten, bireylerin mekâna etkisinin göre-
ce daha fazla görünür veya mümkün olduğu ser-
best mekân olarak çerçeveliyorum. Böyle baktığım-
da bienale Türkiye’de üretilmiş, mimarlar tarafından
tasarlanmış ve bir sözü olan örneklerin derlenerek
sunulduğu bir sergileme önerisi kurgulamakta zorla-
nıyorum. Örnekler az veya orada ama göremiyoruz.
Küratör gerek. İkinci seçenek örnek havuzunu geniş-
letmek adına bu sefer mimarların tasarlamadığı top-
lumsal alışkanlıklarımızın, rutinlerimizin gerçekleştiği
mekânlara ve olaylara doğru açılmak. Üçüncü seçe-
nek ise bizzat bir serbest mekân tasarımını sergile-
mek. Vardiya üçüncü seçenek hattında kendi serbest
mekânını kurma iddiasıyla yola çıkmış8 ve hedefine
-özellikle katılımcıları düşündüğümüzde- büyük ölçü-
de ulaşmış bir proje.

Vardiya’yı, Tanyeli’nin pek tavsiye etmediği bir yön-

temle güncel Türkiye gündemiyle birlikte düşündü-
ğümüzde, güncelde karşılık bulan bir pozisyon alma-
yı başardığını görüyorum. Proje Venedik Bienali gibi
pek çok kişinin duyduğu ama pek az kişinin bir par-
çası olabildiği seçkinci bir süreci “Bienal kimin için
var?” sorusuyla aşındırmayı deniyor. İşinde ‘yetkin’
mimarları değil, ‘yeni yetme’ öğrencileri sergilemeyi
tercih ediyor. Proje açıklandığında “yüz küsur öğren-
cinin Venedik’e götürülüp oradaki ortamlara salınma-
sı dışında ne söylüyor bu proje, içeriği ne, belirgin bir
sözü yok” istikametinde görüş sahibi olanların bile bir
yere kadar hakkını teslim ettiği bir pozisyon bu. Zayıf
ama aynı yere damlayan, kıymeti ilk anda açığa çık-
mayan, zamanla kavranabilecek türden bir sözü var.
Fotoğraf: Emre Dorter
Görgün Taner’in ifadesiyle bir “altyapı projesi”.9 Etkisi
hemen görülemeyecek bir hareket. Tam da bu nok-
tada “Peki yaptığını iyi ifade edebiliyor mu?” sorusu
gelmeli. Cevabı için Vardiya’nın bienaldeki diğer işle-
2. Vardiyalar başlamadan önceki mekân, grupların çalışma alanı
re göre nasıl konumlandığına, nasıl algılandığına bak-
mak gerek.
Vardiya betimlemeye çalıştığım sergileme peyzajın-
da nasıl konumlanıyor? Anlatı yoğun mu yoksa bir
Venedik Mimarlık Bienali’nin tekrar eden formatına
gösteriden ibaret mi? İlk bakışta anlaşılmayan, enig-
göre Giardini ve Arsenale mekânlarına yayılan ülke
matik bir iş. Evet, süreci ustalıkla açıklayan bir video
sergileri ve bu iki ana alandaki iki özel mekânda küra-
dönüyor.14 Mekâna asılı membranlarla tanımlanmış
törler tarafından düzenlenen iki ana sergi yer alıyor.
küratörlerimizin yumuşak hücre adını verdiği birim-
Ana sergilerdeki işlerin seçimi, sergilenişi ve işlenişi-
lerin üzerinde yüzlerce yüz bir şeyler mırıldanıyor.
ne bakınca korkarım gezende herhangi bir anlatı olu-
İçlerinde atölyeleri tanıtan kısa filmler dönüyor.15
şamıyor. Başına serbest mekân tamlaması takılmış
Yorulanlar araya serpiştirilmiş hamaklardan faydala-
serbest çağrışımlardan oluşan sunumlar bunlar. Ben
nıyor. Mekânın bir ucunda ise atölyelerin gerçekleşti-
ana sergileri temayı irdeleyen bir düşünme sıkışması
ği bir çalışma masası ve çevrimiçi buluşmaların ger-
olarak değil de Grafton Mimarlık’ın bilinçaltını oluştu-
çekleştiği ekranlar yer alıyor. Ayrıca alana saçılmış,
ran kıymetli mimarlık ürünlerine bir saygı duruşu ola-
mekânın farklı konfigürasyonlarda oturma düzenle-
rak yorumladım. İşin içine ülke pavyonlarının temayı
rine uyarlayabilmek ve çalışma ortamının gerektire-
oldukça serbest yorumlayarak geliştirdikleri sunum-
ları da katınca, ortaya karışık, odaklanmanın bir hayli bileceği beklenmedik ihtiyaçları karşılamak için üzer-
zorlaştığı, bazen sadece tek ama güçlü bir deneyimle lerine oturulabilir büyüklükte küpler yer alıyor. Eğer
yıkandığınız, sıçramalı bir sergi deneyimi çıkıyor. XXI meraklıysanız atölyede çalışanlarla sohbet ederek
dergisinin bienale ayrılan bölümünde Aslı Çiçek son neler olduğunu detayıyla öğrenebilirsiniz. Atölyelerin
derece işlevsel bir denklem kurmuş:10 Anlatı eksildik- çıktıları yumuşak hücrelerle tarif edilmiş alan içinde
çe geriye gösteri kalıyor.11 Sergilemeleri ortaya koy- yavaş yavaş birikerek sergileniyor. Ama maalesef
dukları tavır istikametinde bir ekseninde anlatı-gösteri membranlar üzerinde yüzler konuşmaya devam edi-
kutupları diğer ekseninde temayla ilişkili-ilişkisiz yor. Hani yüzler eksilip atölyeye ilişkin görseller hüc-
kutupları olan bipolar bir grafiğe tek tek yerleştirmek relere yansıtılabilse ve mekân yavaş yavaş bir hal-
isterdim. Aynı dergide Hülya Ertaş benim sıçramalı den diğerine geçebilse, gezenin bir süreç sergileme-
olarak tarif ettiğim gezme deneyimini, popüler çevri- si ile karşı karşıya olduğuna dair kavrayışı güçlendiri-
miçi bir mimarlık portalını sayfasını aşağıya kaydırma- lebilirdi. Yine de bienalin hakkını vererek gezen biri-
ya benzetmiş ve serginin bu halinin adını da koymuş: sinin Vardiya’nın ana temayla kurduğu eleştirel ilişki-
Kavramsal Muğlaklık.12 Serginin küratöryel tutumu- nin kuvvetini hemen olmasa bile zamanla anlayabile-
nu en iyi ifade eden örneği de görsel olarak seçmiş. ceğini, böyle bir ilişkiyi kurmak konusunda inat eden
Küratörler Paulo Mendes da Rocha’nın son derece az sayıdaki işten biri olarak hafızasına yerleşeceği-
etkileyici ve sade eskizini sunarken “Çizim de serbest ni düşünüyorum. Gösteri mekânına azalmadan, ser-
bir mekân değil mi?” açıklamasıyla paylaşmışlar... best mekâna, bienalin serbest mekânla olan ilişki-
Hal böyleyken bile, temayı bir kenara bırakabilirse- sine dair söylenebilecekleri fısıldayarak bir anlatıya
niz sunulanlar arasında bilmediğiniz bir kıymeti keş- dönüştürüyor.
fetmek, harika bir gösteri mekânı deneyimi yaşamak
veya titizlikle çalışılmış bir seçkinin metinlerine dalıp Son olarak Vardiya içinden nasıl görünüyor, iç işleyi-
kaybolmak mümkün. Her sergi, gezeninden farklı şi nasıl kurgulanmış, detaylara inelim. Atölye katılımcı-
seviyede bir ilgi bekliyor ve korkarım işlerin tamamı- ları serginin kapalı olduğu Pazartesi günü şehre varıp
nı hakkıyla kavrayabilmek için gereken toplam süre yerleşiyorlar. Yürütücüler özel bir talepleri ve imkan-
insanların ayırabildiğinden çok çok fazla.13 ları yoksa Cuma günü mekâna varıyorlar. Orada ola-

M‹MARLIK 404 35
 madıkları günlerde çevrimiçi bağlanarak süreci yöne- nı yönetiyor, katılıyor ve ardından oturumlar hakkında
tiyorlar. Salı günü öğrenciler Arsenale ve çarşam- izlenimlerini küratörlerle paylaşıyorlar. Ayrıca günlük
ba günü Giardini geziyorlar, bir yandan atölyedeki izlenimlerini raporluyorlar. Yedi oturum yönetip, ser-
sorumluluklarını yerine getiriyorlar. Perşembe, Cuma, gileri gezdikten ve günlük raporları tamamladıktan
Cumartesi, Pazar günleri çalışıp çıktılarını sergiye sonra arta kalan zaman atölye zamanı... Süreç tasarı-
ekleyerek Pazartesi şehirden ayrılıyorlar. Katılımcılar mında bir önem kayması söz konusu. Sosyal çevrimi-
vardiyaları sırasında atölye içeriğinden bağımsız çi mecralarda görünür olmanın, atölye üretimlerinin
planlanmış yaklaşık dört adet çevrimiçi konuşmacı ve önüne geçtiği, oluşamayan içeriği görünür kılmak gibi
üç adet atölye yürütücüleri tarafından çağrılmış çev- bir tehdit ortaya çıkıyor. Kendi vardiyam ve diğer var-
rimiçi eleştirmen oturumunun teknik olarak hazırlığı- diyalardan edindiğim izlenim, öğrenci ve yürütücüle-
rin çok çalışarak görünürlük ve kıymetli içerik denge-
NOTLAR sini yeniden kurmayı başardıkları yönünde. Yine de
1. Proje hakkında detaylı bilgi için resmî siteler http://vardiya.iksv.org ve http://vardiyaxpress.com
2. İngilizce metinlerde “co-curator” olarak geçen tanımın Türkçe metinlerde “yardımcı” olarak ifade edilme-
buraya not düşelim. Özellikle eğitim ortamlarında ihti-
sinde sanki bir eksiklik var. rasla sunulan çok içerik öğrenenin gözünde kolay-
3. Yazı hazırlandığı sırada Venedik’te altıncı vardiya çalışma halindeydi. lıkla hiç içeriğe doğru devrilebiliyor. Süreci yaşar-
4. İKSV’nin tüm başvuruları gerekirse isimleri gizleyerek çevrimiçi bir rapor haline getirip ortamla paylaşma-
sı, süreçten öğreneceklerimizi çoğaltmak ve küratoryal düşüncenin gelişimi açısından çok önemli. Umarım
ken sonra sergi salonunda bir düzine insanın iki haf-
önümüzdeki açık çağrı süreçlerinde bu eksik tamamlanır. tada bir çalışmasındansa aynı anda iki-üç vardiyanın
5. Bir önceki bienaldeki tartışmaların yankılarının sürdüğünü, Arredamento’da 16. Bienal izlenimlerinin çalıştığı, daha kalabalık ve etkileşimli bir ortam olabilir
yayımladığı bölümün sunuş yazısında da görüyoruz. (Arredamento Mimarlık, 2018, sayı: 322, ss. 58-89)
Şahsen Darzana projesinin seçim sürecinde yaşanan tartışmalara işaret ederek karşı görüştekileri “bağcıyı
miydi diye aramızda tartıştık. Böylelikle atölye çıktıla-
dövenler” benzetmesiyle işaretlemesini kafa karıştırıcı buluyorum. Konunun güncel Türkiye bağlamına yer- rı daha çabuk hazır olur ve sergilemenin “tamamlan-
leştirilerek heba edildiğini de düşünmüyorum. Aksine Türkiye’yi temsil edecek bir serginin güncel bağlam- mış” halini daha çok kişi gezebilirdi... Detaylarda da
dan bağımsız düşünülmesi mümkün değil. Tartışma internet ortamında cereyan ettiğinden çoğu şu an erişi-
kaybolmamak lazım. Neticede “bitmemiş”, ne şekil-
lemez olsa da gündemi sergileme bağlamında düşünmek beklenmedik ve öğretici tartışmalara sebep olmuş-
tu görüşündeyim. de tamamlanacağı bilinmeyen bir süreç sergilemeyi
6. Açık çağrı sonucunda Türkiye Pavyonu’nda yer almak üzere Vardiya başlıklı projeyi belirleyen Seçici Kurul ve bu süreci sergi boyunca yönetiyor olmayı seçmiş
üyeleri arasında Prof. Dr. Sibel Bozdoğan, Levent Çalıkoğlu, Prof. Dr. Arzu Erdem, Prof. Dr. Murat Güvenç,
olmak başlı başına bir kıymet.
Yeşim Hatırlı, Prof. Dr. Suha Özkan ve Prof. Dr. Uğur Tanyeli yer alıyor. Darzana seçiminde de aynı kurul
görev almıştı.
7. Avşar Gürpınar, Arredamento’daki görüş yazısında serbest kavramını atlayarak, boş, açık, özgür kavramla- Vardiya bienalin dokunulmaz mekânlarında beklen-
rına işaret ediyor. (Arredamento Mimarlık, 2018, sayı: 322, ss. 65-66.) medik bir platform sunuyor. Tıpkı sergilemeleri hak-
8. Basın bülteninden alıntılarsak: “Serbestmekân / Freespace kavramını, bir sergi teması olarak ele almak
yerine, bu başlığı mekânın kendisine uyarlayan Vardiya, genç mimar adaylarını, yalnızca bienal izleyicileri kıyla anlayıp anlamamanın biraz da gezene kalma-
olmaktan çıkarıp bienalin etkin birer üreticisi haline getirecek.” sı gibi, platformu hakkıyla kullanıp kullanamamak
9. Görgün Taner, 2018, Arredamento Mimarlık, Temmuz- Ağustos, 2018, no:322, ss. 58-89. da çevrimiçi oturumlara katılanların dinleyicilerine
10. Çiçek, Aslı, 2018, “Sergileri Gözetmek: 16. Venedik Mimarlık Bienali Üzerine Notlar”, XXI, sayı: 171,
ss. 27-28. verdikleri öneme, atölye yürütücülerinin, katılımcıla-
11. Douglas Spencer Neoliberalizmin Mimarlığı kitabında benzer bir denklem kuruyor: “Bilgiden feragat edil- rın işlerine ayırdıkları zamana ve çalışma arzularına
diğinde, algı genişlemesi bir telafi işlevi edinir: Bireysel failliğin eksikliği, sözde-dinsel bir deneyim gibi gös- bağlı. Venedik Mimarlık Bienali’ne katılım ve sergile-
terişli bir kisveye büründürülerek kapatılır”. (İletişim Yayınları, 2018, ss.65.)
12. Ertaş, Hülya, 2018, “Sıkıntı Yok”, XXI, sayı: 171 ss. 31-32.
me süresince yayımlanan yorumların görece dingin
13. Bienal hakkındaki yorum ve izlenimleri okuduğumda kırsal alandaki mimarlıklara önem veren yorum- olduğu söylenen eleştiri ortamımızın hareketlenmesi-
cular Çin sergisini öne çıkarıyorlar. Ama Çin Pavyonu’na giderken içinden geçmek zorunda kaldıkları İtalya ne katkısı büyük. Daha şimdiden iki yıl sonrasının tar-
sergisinin kırsalla kurduğu anıtsal ilişkiyi atlıyorlar. Bu tuhaf durum ancak koşturmacalı bir gezme deneyi-
mi ile açıklanabilir.
tışmalarını iple çektiğimi söylemeliyim. Ama dikkati-
14. ONAGÖRE ekibi olarak Okay Karadayılar ve Ali Taptık, serginin kimlik tasarımında ustalıklı bir sade- miz öncelikle Vardiya kepenkleri kapatana kadar bu
lik yakalamayı başarmış. seneki bienalde. v
15. Can Tanyeli’nin insanüstü bir çaba gerektiren bir süreç sonunda, atölyelere yakışacak şekilde her seferin-
de kendini yeniden konumlandırarak hazırladığı yorumlu tanıtım amaçlı kısa filmleri atölye içerikleri ile bir-
likte okunduğunda ayrı bir iş kıvamındalar.
Fotoğraf: Tuna Öğüt

Fotoğraf: Tuna Öğüt

3. Vardiyalar başladıktan sonraki mekân, sonuç ürünlerin sergilenmesi

36 M‹MARLIK 404
Her Şey Yolunda!
Hakan Tüzün Şengün
Arş. Gör. Dr., İTÜ Mimarlık Bölümü
“Güneş yerinde
Her şey yolunda”
Büyük Ev Ablukada
1.
Son günlerde elimden düşmeyen bir kitap var. Ja-
mes Lord’un Bir Giacometti Portresi. Giacometti’nin
çok yakın bir arkadaşı olmanın ötesinde aynı zaman-
da onun için modellik yapan Lord, kitap için bu süre-
ci bir günce olarak ele almış, kişisel notları ve çekti-
ği fotoğraflarla hem Giacometti’yi hem de stüdyo-
sunu belgelemiş. Kitap aralıklarla on sekiz gün sü-
ren bir yağlıboya resmin üretimine ilişkin yakın bir ta-
nıklığı anlatıyor. Aldığı notlar ve fotoğraflarla kurdu-
ğu kitapta Lord, Giacometti’nin üretim sürecine, stüd-
yo yaşantısına ve gündelik hayatının detaylarına eği-
liyor. Giacometti’nin tuval başında olduğu zamanlar-
da yaratım sürecinde kendiyle ve modeliyle yaptı-
ğı içten konuşmaları, suskunlaştıkları veya çalışma-
nın hararetlendiği aralıklarda yazarın aktardığı hay-
ranlıkla bezeli içten gözlemleri içeriyor büyük ölçüde
kitap. Dostane sataşmalar, Giacometti’nin katatonik
gündelik rutinine dair gözlemler ve tanıklıklar kitabın
genel akışını oluşturuyor. Anlatının bütünlüğü içinde
beni en çok etkileyen, henüz ölmeden yirminci yüz-
yılın en önemli sanatçılarından biri olarak kabul gör-
müş, pek çok çağdaş müze tarafından satın alınmış
bir sanatçı olan Giacometti’nin, endişeli halleri, evha-
mı ve çok derinden gelen iç karışıklıklarını anlatan bö-
lümler oldu. Giacometti’nin hem heykellerinde hem
de desenlerinde tarumar olmaya ramak kalmış biri-
nin boğuk sesi duyulur. Bu ses çalışırken de onu ra-
hat bırakmıyor. Lord’un anlatısında ve zihninin derin-
liklerinden gelen bu iç sesle Giacometti yüksek sesle
avaz avaz bağırıyor veya homurdanarak mırıldanıyor.
İşini nasıl yapacağına dair ağır bir inanç ve güç kaybı
yaşıyor, tekrar eden ataklarla cesareti kırılıyor, dese-
ni, kompozisyonu nasıl kuracağına dair sonu gelmez
sıfır noktaları kurgulayıp duruyor. Haliyle resim de sü-
rekli başa dönüyor, siliniyor, tekrar tekrar çiziliyor.
Turgut Uyar’ın “korkulu ustalığı” ile büyük benzerlik
taşıyor. Orhan Koçak, Bahisleri Yükseltmek kitabının
önsözünde Turgut Uyar’ın bu evham ve endişe yüklü
yaratım sürecini şöyle ifade ediyor: “Uyar, korkulu us-
talık derken şairi kolaycılığa, hamlesizliğe götürebile-
cek bir mekanik mehareti eleştiriyor.” Koçak, Turgut
Uyar’ın maharetli ustalıktan bucak bucak kaçışında şi-
irin tazeliğine ve yeniliğe dair bir aşkı, yeniyi arama bi-
çimlerine dair bir iç tutarlık görüyor.
2.
Giacometti’den Turgut Uyar’a uzanan bu çağrışımsal
düşünceler sanat işleriyle, projelerle, bienaller ile kar-
şılaşmalarda dalga dalga aklıma üşüşüyor. 16. Vene-
dik Mimarlık Bienali süresince de bu düşüncelerden
pek sıyrılabildiğim söylenemez. Giderek profesyonel-
leşmiş cömert bir organizasyon, şık bir yönetim, su-
num ve sergi düzeni görüyorsunuz Venedik’te. Bun-
ca yıl onlarca küratör ve mimar ile çalışılmış, mimarlık
gündeminde ses getiren sergileri üretmiş Venedik Bi-
enali. Peggy Guggenheim’dan Carlo Scarpa’ya, Aldo
Rossi’den James Stirling’e mimarlık işinin kilometre
taşlarını ağırlamış bir kadim organizasyon. 1980’de
sahneye çıkan Strada Novissima sergisinden bu
yana hep göz önünde olan bir mimarlık teorileri are-
nası burası.
Venedik Mimarlık Bienali’nin belki de en güçlü ve ca-
zibeli taraflarından biri, mimarlık düşüncesi açısından
inşa edilmiş olmakla ilgili rüşdünü ispatlamışlık paye-
sini çok da fazla ciddiye almayışında gizli olabilir. Mi-
marlık alanında henüz emekleyen pek çok yetenek-
li mimarın, küçük ofislerin, radikal manifestoları, gün
yüzü görmemiş fikirlerin, çizimleri ve maketleriyle
dolu bu mabedi dolaşırken bunu çok daha iyi anlaya-
biliyorsunuz.
Ancak yine de bir eksiklik var. Bir tuhaflık belki. Bu id-
dialı sunumlar, becerikli maketler, enfes çizimler ve

Büyük bir sanatçının üretimi ve kendiyle işi arası-

na koyduğu mesafe, özellikle “ustalık” iddiasına kar-
şı bu denli istekle uzak duruşu beni kaçınılmaz bir bi-
çimde -doğruca- Turgut Uyar’ın “Efendimiz Acemilik”
denemesine götürdü. Turgut Uyar Sonsuz ve Öbü-
rü kitabında 1985’te yayımladığı denemede şöyle di-
yor: “Halbuki acemilik. Efendimiz acemilik. Bir taş ala-
caksınız. Yontmaya başlayacaksınız. Şekillenmeye
yüz tutmuşken atacaksınız elinizden. Bir başka taş,
bir başka daha. Sonunda bir yığın yarım yamalak bi-
çimler bırakacaksınız. Belki başkaları sever tamam-
lar. Ama her taşa sarılırken gücünüz, aşkınız, korku-
nuz yenidir, tazedir. Başaramamak endişesinin zev-
kiyle çalışacaksınız.”

Giacometti’nin de çok benzer biçimde heykel ve de-

senlerine hakim olan; işine, resme ve heykellerini
üretme süreçlerine, kullandığı araçlardan tekniğine
ve becerisine dair endişelerine kadar pek çok şey
1. Venedik’te bir ara sokak

M‹MARLIK 404 37

2. İskandinavya Pavyonu / “Another Generosity”, Lundén Architecture
Company
3. Liquid Light / Flores & Prats
perspektifler arasında mimarlığa dair güçlü haykırışı
duyamıyorsunuz. Temelde bir sessizlik veya mono-
ton bir asansör müziği var fonda. Bu sadece mimar-
lık işinin içine hapsolduğu kapitalist düzenin en sev-
diği oyuncağı olmasından kaynaklanan ironik bir sus-
kunluk değil.
Mimarlık uzun süredir suskun, ancak tok sesli biri ko-
nuşuyor fonda. Profesyonel hayatın refleksleri, serti-
fikalar, yazılımlar, komisyonlar havada uçuşuyor. Ve-
nedik gibi ihtişamlı bir müze kent ona eşlik ediyor di-
ğer yandan, yine de geçmişte hissedilen yoğun inanç-
lı ama ürkek, hafif “acemi” sesi duymak pek mümkün
değil artık. Giacometti’nin tedirgin, kırık dökük cesa-
reti gözümün önüne geliyor. Turgut Uyar şöyle ses-
38 M‹MARLIK 404
leniyor, “Efendimiz Acemilik” metninin satır araların-
dan: “Hiçbir dükkanda, hiçbir otelde birşeyinizi unut-
mayınız. Koduklarınız koduğunuz yerde kalsın hiç de-
ğilse. Bağlarınızı koparın. Derli toplu, hemen gitmeye
hazır, köksüz.”
Sahnenin önü kalabalık olsa da, arka sıralarda kıy-
metli şeyler bulmayı becerebildiğiniz yerler bienaller;
küçük nişlerde oyunu tersinden oynayan veya tama-
men dışında kalmışların da seslerini duyabileceğiniz
mekânlar. “Network” simsarlarının kendilerini daha
büyük pazarlarda temsil edeceği günleri düşleyen
veya kendi özgün içerikleriyle buluşacakları yeni ha-
milerinin beklentisiyle durgunlar. Eksikliği hissedileni
adlandırmak zor. Dünyanın dört bir yanından kıtalara-
rası bir iletişimin içinden süzülüp gelmiş bir emek, fi-
kir ve alınteri bezeli yüzlerce işe rağmen bu büyük re-
simde mimarlık insanoğluna dönüp özel bir şey söy-
lemiyor.
Büyük anlatının parçası olmak artık mümkün değil
belki de. Sırf bu yüzden kısık sesli sözlerle dolu sergi-
ler. Mimarlık edimi üzerinde çalıştığı zemini kendi eliy-
le işlevsizleştirdi belki de. İpler haddinden fazla baş-
kalarının ellerinde veya zamanı değil eksikliğin, za-
man tam olma zamanı.
3.
16. Venedik Mimarlık Bienali’nde hissedilen eksik-
lik ne küratöryel çabada ne de pek çoğu olağanüs-
tü nitelikli olan işlerde. Küratörler Yvonne Farrell ve
Shelley McNamara’nın “serbest mekân” gibi dizginle-
ri tutulması zor temasında bile değil sanki. Belki daha
çok Giacometti’nin gösterişsiz ve soğuk stüdyosun-
da içeriye sinmiş toz ve küf kokusunda, kanamalı bir
ruhsal araştırmanın hemen kendini gösteren doğru-
danlığı ve içtenliği eksik. Her gün yeni bir buluş yap-
mak yerine bir iç kazısı ile uğraşmayı tercih eden ta-
sarımcıların yokluğunda. Mimarlık bienallerinin doğa-
sından kaynaklanan profesyonel bir hizmete dair ni-
telikli üretimin keskin ve parlak ifadesinde bir türlü
göremediğiniz o cesur ama eğri oturup doğru konu-
şan işler eksik bienalde. Turgut Uyar’ın korkulu usta-
lığında gizli yeniye dair tutkulu arayış, endişe eksik.
Giacometti’nin duruşuna benzer varoluş biçimleri hiç
profesyonel olmayan bu ağır yaralı varoluşsal tedir-
ginliğe dair iç ürperten ruh bu tür bienallerde yer bu-
lamıyor pek, özellikle mimarlık ve tasarım alanında.
Dünyanın ortak bahçesine dair düşler ve sözler, kuy-
ruğunu dik tutmaya çalışan profesyonellerin sektörel
fuarına bırakıyor yerini daha çok.
Çok önemli isimleri temadan ve tüm çağrışımların-
dan azade misafir eden bienal, örneğin, Peter Zumt-
hor maketlerinden oluşan müthiş bir sergiyi de baş
köşesinde ağırlıyor. Temanın rahat ve serbest çerçe-
vesi, ayrıca herkese kapılarını açışıyla bienal, giderek
sis içinde seçilemeyen duruşu ve bakışı ayrıştırılama-
yan bir bulamaça dönüşüyor. Temel eksiklik / dağı-
nıklık belki de fazlalıklara dair dizginsiz bir iştah içinde
olunması. Akvaryumun suyu bulanık sadece, balıklar
bildiğimiz balıklar yine.
Bir diğer yanda, tüm bu eleştirel bakışın dışına çıka-
bilen 16. Venedik Mimarlık Bienali’de diğerleri gibi bu
profesyonel endamının ardında büyük sözlerini de-
ğil ama taze seslerini duyuran Ricardo Flores ve Eva
Prats var. Hem Vatikan Pavyonu için tasarladıkları şa-
pel hem de ana sergide sundukları emek ve içtenlik
dolu işlerinin yoğunluğu onları apayrı bir yere koyma-
nıza neden oluyor. Tazeliğin, yeniliğin peşinde koş-
maktan belki de mimarlar artık yorgun; en içten ça-
baların bile giderek nasıl kirleneceğine dair özel soh-
betleri dinlemekten sıkılmış bir topluluk onlar. Ricardo
Flores ve Eva Prats grubunun işleri de bu yığına dahil
edilebilir belki ilerleyen yıllarda. Çağın sentetik ifade-
sine göğsünü siper eden bu üretimle, belki pek çok-
larından fazla şansı ve imkanları olacak.

Álvaro Siza’nın izinde yürüyen ve giderek yıldızı par-

layan Eduardo Souto de Moura, ofisini ayakta tutmak-
ta zorlandığı yıllardan bugünlere gelerek büyük ödü-
lün sahibi oluyor. İki sarih hava fotoğrafıyla anlatılan,
zarif bir biçimde otele dönüştürülmüş bir manastır ye-
nilemesine dair sunumu olan Gündüz Uçuşu (Vol de
Jour) ile. Proje büyük ölçüde Frampton’ın bir dönem 4. Vatikan Pavyonu / “Vatican Chapels”, Eduardo Souto de Moura
altını özenle çizdiği “eleştirel bölgeselcilik” (critical re-
gionalism) ile tarif ettiği eleştirel alanın çok iyi bir ör-
neği olarak görülebilir. Kenneth Frampton 2018 Altın
Aslan Yaşam Boyu Başarı Ödülü’nü alıyor ve “serbest
mekân” teması herkesi kucaklıyor.

En etkili olduğunu düşündüğüm işlerden biri ise Sver-

re Fehn tarafından 1962’de Giardini’de tasarlanmış
Norveç Pavyonu’na yerleşmiş olan Lundén Architec-
ture Company grubuna ait “Another Generosity” yer-
leştirmesiydi. Doğa ve yapılı çevre arasındaki temel
ilişkiyi ele alan bu iş Fehn’in yapısını kullanmaktaki be-
cerisi ile mi önplana çıkıyordu, yoksa sadece ele aldı-
ğı konuya dair materyal ve yerleştirme stratejileri mi
güçlüydü bilmiyorum ama seçimler alabildiğine doğ-
ruydu. Bunun yanında, Fehn’in olağanüstü yapısının
onların tarafında olduğu ve bu cazibede büyük pay
sahibi olduğu da açıktı.

Venedik Bienali’nde kendi temasını kendi üreten Va-

tikan, Francesco Dal Co’nun küratörlüğünü yaptığı
bir özel sergi ile San Giorgio Maggiore Adası’nda mi-
marlık bienaline rakip başka bir kulvar açıyor ve sa-
hanın yıldızı olmayı başarıyor. Seçilen mimarlara sipa-
riş edilmiş şapeller, mimarlık bienalinin hakkını veren
bir özen ve çeşitliliği sergiliyorlar. Özellikle Şilili mimar
Smiljan Radic’in ve Eduardo Souta de Moura, Sean
Godsell ve Flores & Prats grubunun yapıları dikkat çe-
kiyor.
4.
Venedik Mimarlık Bienali’nin serbest mekân teması,
esnekliği ve çeşitliliklere son derece açık yapısıyla içi-
ne girdikçe giderek muğlaklaşıyor. Serbest mekân te-
zahürü anlamının sınırlarını zorlayarak yok olup ufuk-
ta kayboluyor.
Düşünceler, insanlar, projeler ve fikirler bu büyük po-
tada erirlerken farkında olmadan değersizleşiyorlar.
Gösteri, yıldızları ağırlayarak ışıltısını ve şıklığını sür-
dürüyor ama bütüncül bir anlatıyı kurmak hevesi gi-
derek yok oluyor. En geniş parantezi açan kazanıyor.
5. Vatikan Pavyonu / “Vatican Chapels”, Sean Godsell
Pek çok yönüyle son derece şık ve zarif bir biçimde
ele alındığı her halinden belli olan Venedik Mimarlık
Bienali her haliyle hem mimarlık alanına hem mimar-
lara yenilip yutulması son derece zor, uçsuz bucaksız
bir vaha sunuyor. Bu profesyonelliğin biraz dışında bir
bienal nasıl kotarılabilir, daha keskin bir anlatı, daha
inandırıcı bir hikaye nasıl anlatılabilir hiç bilmiyorum.
Bir şeyler eksik, tam kestiremiyorum. Büyük Ev Ab-
lukada dinliyorum. Güneş Yerinde. Her şey yolunda.
Giacometti’nin hayaleti, Turgut Uyar ile kol kola zih-
nimde dolaşıyor.
Her şey yolunda. Bir şey eksik. v
KAYNAKLAR
• Koçak, Orhan, 2011, Bahisleri Yükseltmek: Turgut Uyar Şiirinde Kendini
Yaratma Deneyimi, Metis Yayınları, İstanbul.
• Uyar, Turgut, 1985, “Efendimiz Acemilik”, Sonsuz ve Öbürü, Broy Yayı-
nevi, İstanbul.

M‹MARLIK 404 39
 BİENAL

4. İstanbul Tasarım Bienali

22 Eylül-4 Kasım 2018 tarihleri arasında altı farklı

mekânda ilgililerle buluşan 4. İstanbul Tasarım
Bienali, bu yıl eğitime odaklanmış ve tema olarak
“Okullar Okulu” başlığı duyurulmuştu. Süreçte
yaşanan sıkıntılar ve sonuçta açığa çıkan sergi
üzerine detaylı bir okuma gerçekleştiren yazar,
tasarım ve eğitiminin gelecekteki mevcudiyetini
tartışmaya açıyor.

Müdürler Müdürü:
Neden Artık Tasarım Eğitimine ve
Bienaline İhtiyacımız Yok
Nizam O. Sönmez
Dr. Öğr. Üyesi, İTÜ Mimarlık Bölümü

Geçtiğimiz yıl duyurulan bir açık çağrı, tasarım ve

eğitim çevrelerinde hatırı sayılır bir heyecan ve
hareketlilik yaratmıştı. İKSV tarafından düzenlenen
4. İstanbul Tasarım Bienali’nin, daha doğrusu, Jan
Boelen ve yardımcı küratörler Nadine Botha ve
Vera Sacchetti’nin verdiği isimle, “Okullar Okulu”nun
teması “öğrenmekten öğrenmek” idi!1
Esasında bu açık çağrı üç farklı kesimi hedefleyen iç
içe geçmiş üç çağrıdan oluşuyordu. İlk olarak, “aday
okullar” gezegenin her köşesinden, her türden bakış
açısından ve tecrübeden öğrenmek üzere eski veya
yeni eğitim modelleri önermeye davet ediliyorlardı.
Çağrı metninde yaratıcı üretimi, sürdürülebilir işbir-
liklerini ve toplumsal bağlantıların kurulmasını teş-
vik eden, standartlaşmış modellerin dışına çıkabile-
cek dinamik öğrenme biçimleri yoluyla, hem tasa-
rımın hem de tasarım eğitiminin sorgulanması söz
konusu edilmişti. Bu bir pedagojik sorgulama çağ-
rıştırıyordu ve “eğitimi dert edinenleri” heyecanlan-
dırmıştı. İkinci olarak, Okullar Okulu, sürece odaklan-
sa da araştırmalarını bir sergiyle sonuçlandırabile-
ceğini de net bir şekilde gösteren “araştırmacı tasa-
rım pratiklerine” öncelik tanıyacaktı. Son olarak, ilgi-
lenilen alanı daraltan sekiz tematik paketin içerikleri
“sanat - tasarım arakesitindeki üretimleri” hedefliyor
gibi görünüyordu.
BİENALİN ALTI OKULU
Bir yıl kadar sonra, altı ayrı mekânı, altı ayrı okul ola-
rak kurgulama iddiasıyla açılan bienal sergisinde
ve bienal boyunca gelişen yan etkinlik programın-
da derinden derine pek çok konuyla bağlantılı ve
1. 4. İstanbul Tasarım Bienali afişi
düşündürücü projeleri, aynı güçte olmayan girişim-
ler ile yan yana gördük. Başka bir bakışla, her okul,
merkezine aldığı bir veya iki güçlü ve detaylı iş2 ile
tek cümlelik ama geniş kesimlerce daha hızlı algıla-
nabilecek yan işler3 arasında dengelenmiş, böylece
sergi mekânlarındaki iş ve düşünce miktarı tüketile-
bilir boyutta tutulmuştu.
Her okulda sadece bir adet “işleyen” atölye / ser-
giye izin verilmiş, bunun yanında üç binaya çeşit-
li atölyelerin gerçekleşebileceği sınıfçıklar açılmıştı.
Bozum Okulu’nun yer aldığı Akbank Sanat’ın zemin
katında FABB mensupları4 (ve robotları), dünyanın
her yanına yayılmış ortaklarının robotik üretim yön-
temlerini bilfiil tekrarlayarak öğrenip öğrettikleri bir
öğrenme deneyi için mekânda harıl harıl çalışıyor-
lardı. Yapı Kredi binasına yerleşen Akışlar Okulu’nda
ONAGÖRE’nin YAY-POP dergisi izleyicileri bir dergi-
nin yapım sürecine dahil olmaya davet ediyor, Sindi-
rim Okulu’nu barındıran Studio-X’te bienal boyunca
yetişecek mantarların bir yemek atölyesinde pişirile-
ceği ve birlikte yeneceği söyleniyor5, Salt Galata’daki
Zaman Okulu’nda ise bir seri otomatik yazıcı düzene-
ğiyle ortaklık kuracak katılımcıların kendilerine bas-
makalıp defterler ürettirebilecekleri belirtiliyordu6.
Akışlar Okulu balıkların7, gemilerin8, göçmenlerin,
üretimin9, elektrik akımlarının ve enformasyonun akı-

40 M‹MARLIK 404
şını bize fark ettiren işleri içeriyordu. Zanaat ve tek-
noloji ilişkilerini ters yüz etmekte olan Ebru Kurbak’ın
örgü ve dikiş teknikleriyle çeşitli elektronik dev-
reler, cihazlar ve hesaplama aygıtlarının üretilme-
sine odaklanan araştırmalarından geniş bir seçki
mekânın çoğunu kaplıyordu. Kurbak’ın göçmenlerin
beraberlerinde taşıdıkları bilme türlerini10 ya da gel-
dikleri ülkelerdeki yıkımı11 soruşturan diğer projele-
ri de ilgiye değerdi. Gelgelelim, Kurbak’ın örgü ve
dikişle bilgisayar devresi ürettiği atölyesini İstanbul’a
getirmiş olması ne kadar iyi idiyse de, bu her şeyiyle
deneyim ve öğrenme için hazır ve nazır olan atölye-
nin öylece süsüne bakılmaya terk edilmiş olması bir
o kadar sıkıcıydı.

Bozum Okulu’nun merkezini oluşturan Su Okulu12

işi, hayali bir ilkokulu gündelik pratikleri ve mekânsal
kurgusu ile geliştiriyor, ayrıca bir seri mevcut sanat
işini alıntılayarak sergi içinde sergiye dönüşüyor- 2. Robot kol tarafından oyulmuş bir panel, “Docendo Discimus Instrumentae”, Burcu Biçer Saner,
du. Kurgusal karakterlerin deneyimlerine odaklanan Efe Gözen (FABB)
öyküler ve grafiklerle anlıyorduk ki, masalarda ser-
gilenen her bir sanat projesiyle gündelik hayat için-
de karşılaşmak suyun çok çeşitli etkileşimleri üzeri-
ne beklenmedik şeyler öğrenmemizi sağlıyor. Böy-
lece, “Belki tasarım bir sanat projesi yoğunluğun-
da ele alınsa, kullanılma iddiasında olan nesneler,
söz gelimi pislikten pastel, kahveden fincan, yağmu-
run boyadığı tabak, başka deyişle üretim, tasarım
ve sanatın arasını dokuyan bir ‘maker sanatı’ öğren-
meye aracılık etse nasıl olanaklar açığa çıkar?” diye
soruyorduk.

Bozum Okulu’ndaki bir seri diğer iş, sözgelimi, insanın

gündelik tasarımcılığını13 ya da üretimin ve tüketimin
birimi olarak aileyi14 belgeleyen, gündelik işleri robot-
ların üstlenmesinden sonra açığa çıkacağı umulan
boş zamanı kurgulamanın15 ya da kendini dijital bir
kopyadan öğrenmenin parodisini sunan16, sanal ger-
çeklik içinde ağaç diyagramlarını mekânlaştıran17,
3. “Nakış İşlemeli Bilgisayar”, Ebru Kurbak, Irene Posch
yapay zeka yoluyla kentin güzergah ve mevkilerini
ziyaretçilerden öğrenmeyi hedefleyen18 ya da nokta
bulutu modelleri ile kent mekânında aylaklık etmeyi
bağlantılandırmak isteyen19 araştırmalar üzerinden
“Maker kültürünün daha başka nasıl öğrenme hatları
olabilir?” sorusunun belli başlı cevaplarını katalogla-
mak üzere mekâna doldurulmuş gibiydi. İşler, eğlen-
celi olmakla beraber, üstlendikleri soruların karma-
şıklığını açığa çıkarmaktan da olası yanıtlar uzayı-
nı aramaktan da geri kaldığı için, bu baştan bilinen
cevaplara ihtiyacınız olduğundan emin olamıyordu-
nuz.

Ölçekler Okulu’nda duyguların yapay zeka ile20,

Angela Merkel’in ceket renkleriyle21, sesli otobi-
yografilerin yalan makinesiyle22, estetik normların
dikişle23, etkileşimlerin renkli kumlarla24 ölçülebilirli-
ği ya da sınıflandırılabilirliği sorgulanıyordu. Anılma-
ya değer işlerden “Muğlak Standartlar Enstitüsü”25 4. Ebru Kurbak’ın temsili atölyesi
tasarıma standart olmayanların standartlaştırılması-
na dönük çabaların bir parodisi üzerinden yaklaşan Okulu’nda bu olanak “Akışkan Ölçüler Okulu” işine
bir kültürel incelemeydi. Ancak, öğrenmenin araştırıl- tanınmış ve bana kalırsa birkaç kare güzel fotoğraf
masından çok sergileme motivasyonu ön plana alın- için hor kullanılmıştı.
dığı için, esasında sergilemeye değer olduğunu bildi-
ğimiz öğrenme kurgusunu ya da öğrenmenin koşul- Arter’deki Dünya Okulu’nda yer bulan SO?’nun “Suda
larının nasıl oluşturulduğunu görmüyorduk. Ölçekler Umut” yerleştirmesi deprem gibi bir acil durum

M‹MARLIK 404 41

5. “Su Okulu”, Studio Makking & Bey + katkıda bulunanlar
6. Yumurtaların muğlak standartları, “Muğlak Standartlar Enstitüsü”, Cansu
Cürgen ve Avşar Gürpınar
senaryosunda su üzerine nasıl yerleşilebileceği-
ni masaya yatıran bir stüdyo araştırmasını sunuyor,
araştırmaya odaklanan tasarım eğitiminin potansi-
yellerini açığa çıkarmayı başarıyordu. Benzer biçim-
de, bir seri atölye çalışması kurgulayan Atelier Luma,
deniz yosunu kaynaklı biyopolimerlerin 3 boyutlu
yazıcıda basılmasıyla üretilen sofra takımlarını ser-
giliyordu.26 SulSolSal topluluğu ise kriz ve felaket-
ler karşısında açığa çıkan hayatta kalma kültür ve
ekonomisine odaklanan kapsamlı bir sergi derleye-
rek27, olası felaketlere hazırlanmaya, felaket esnasın-
da hayatta kalmaya ve felaket sonrasında bizi bekle-
yen dünyaya dair senaryoları mizahi bir tavırla çeşit-
lendiriyor ve aynı Ebru Kurbak, Mark Henning ve Su
Okulu’nun yaptığı gibi, sergi içinde sergi açarak bie-
nalin kendi derlediği serginin görece zayıflığını telafi
etmeye çalışıyordu.
Salt Galata’da, dağıtık bir ağda organize edilen zana-
atkarların dijital dolaşıma sürülen imgeleri dokuma
işçiliğiyle yeniden ürettiği “Zamanı Google’da Dur-
duran Dokumacılık”28 projesi mekânı tarifliyordu.
Studio-X’te ise gıda katkıları üzerine farkındalık kova-
layan “Halk Eczanesi”29 ve Ege’deki bazı kasaba
42 M‹MARLIK 404
pazarlarının etkileşim ağlarını ve mekânsal oluşumla-
rını inceleyen “Pazaryerinden”30 gibi birkaç ilgi çekici
sergi görebiliyordunuz.
SERGİ SÜRECE KARŞI
Açık çağrının son başvuru tarihi olan 15 Aralık 2017
günü geldiğinde Okullar Okulu’nun açık çağrısına bin-
lerce ilgilinin 753 projeyle başvurduğu açığa çıkıyor,
bu yüksek rakamın tasarım eğitimine dair bir takım
aciliyetlerin dışavurumu olduğunu Boelen de şaşı-
rarak idrak ediyordu.31 Esasında sorsa herkes ona
sadece Türkiye’de 130’dan fazla mimarlık, 40 civarın-
da moda tasarımı, 35’in üstünde iç mimarlık, 27 pey-
zaj tasarımı, 25 endüstri ürünleri tasarımı, 10 iletişim
tasarımı ve 7 grafik tasarım okulu olduğunu32 söyler-
di. Dahası, son dönemde genç, yaşlı, öğrenci, pra-
tisyen herkesin nasıl bir biçimde eğitime bulaştığını,
eğitimle dertlenmeye başladığını, okul - okul dışı ayrı-
mının nasıl yitmekte olduğunu, birinde açığa çıkanın
nasıl derhal diğerine aktarıldığını da anlatırdı. Özetle,
bu başvuru sayısı bizleri pek de şaşırtmamıştı.
Boelen planlarını sarsan “olay” mahiyetindeki bu
bolluğa bir karşılık üretileceğini müjdeliyordu. Aslın-
da kaynaklarının küçük bir kısmını başvuran proje-
leri biraraya getirecek bir ortak platform oluşturma-
ya ayırabilirdi. Kullandığı binalardan bir ya da ikisi-
ni kentin her yanına dağılmayı öneren atölye, olay
ve etkinliklerin üssü, buluşma noktası ve değişken
sergisi haline getirebilir, vadettiği gibi sürece odak-
lanan bir kurgu oluşturabilirdi. Mekânı biraz sıkıştı-
racak daha verimli bir mekân tasarımına yönelmek
ana serginin de aynıyla gerçekleştirilmesini sağlardı.
Böylece bienal ayrıştıran değil dahil eden bir süre-
ce dönüşebilirdi. Ancak Boelen’in süreci yeniden
kurgulayıp olanakları yeniden dağıtacak esneklik-
te bir düşünce yapısına sahip olmadığı, karşısında-
ki olanaklar arasından belirlediği vizyonu ifade ede-
cek bir seçki yapma sorumluluğu üstlenen gelenek-
sel bir küratoryal pratiğe takılıp kaldığı nihayetinde
açığa çıkacaktı.33
Boelen, tuhaf biçimde, açık çağrı sürecinde 120
proje seçildiğini iddia etse de34 gerçekte sergide
ve yan etkinliklerde çoğu açık çağrı süreci dışın-
dan gelen 60-70 kadar proje yer alıyordu. 753 baş-
vuru arasından sadece bir avuç projenin bienalde
yer alabilmiş olmasının, bu yazıyı hazırlarken yaptı-
ğım görüşmelerde sahiplerinden dinlediğim pek çok
ilgi çekici projenin görmezden gelinmiş ya da önce
“üzerinde çalıştırılıp” sonra unutulmuş ya da daha
kötüsü hiçbir cevap alamamış olmasının izahı zordu.
Belki de Boelen açık çağrıların şeffaflık ve güven
üzerinden yürümesi gerektiğini sanan tasarım cami-
asına önemli bir ders veriyor, açık çağrının ortamın
genel havasını masaya yatırmak için, çeşitli şekiller-
de yeniden tedavüle sokulacak fikirlerin bir havuzu-
nu oluşturmak için ve bir PR stratejisi olarak kullanıl-
dığını gösteriyor. En önemlisi de, açık çağrılara daha
ziyade “saf şahısları tespit edip ayıklamak için” çıkıl-
dığını öğretiyordu: “Kuzum, hiç açık çağrı üzerinden
başvuru yapılır mı?”
Yan etkinlik programı da şaşırtıcıydı. Bienale katkı
veren projelerin atölyeleri, geç duyurulmakla bera-
ber, ilgi çekiciydi. Ancak bunların yanında tasarı-
mın potansiyelleri, meseleleri ya da geleceğiyle ilgi-
si zayıf etkinlikler başlıklarına “şundan ne öğreniriz?”
“bundan ne öğreniriz?” ibareleri konarak programa
eklenmişti. Boğazda 67 ila 100 liraya bisiklet turla-
rı, Mavi sponsorluğunda günübirlik kent rotaları ya
da okuma atölyelerine dair hayal kırıklığının sebebi
bu pratiklerin tasarım dışı çevrelere erişme potansi-
yelinin önemsiz olması değil, benzer pratiklerin açık
çağrı sürecinde tasarım ve eğitimle bağ kuracak içe-
riklerle önerilmiş ama reddedilmiş olmasıydı.

ARAŞTIRMA ORGANİZASYONA KARŞI

2015 Kiev Bienali’nden ithal edilmiş olan35 “okul” fikri,
mevcut ve olası kurumsallıkları ve işleyişleri, bunlara
katkı verenleri, rol dağılımlarını, hiyerarşileri, katılım
yollarını ve eşitsiz pay alma hallerini açığa çıkarma 7. Suda yüzen katlanır deprem barınağı, “Suda Umut”, SO?
potansiyeline sahipti. Ancak, bu yöndeki sorgulama-
lar işlerin bazılarında kalıntı halinde sezilse de Boe-
len süreçte okul fikrini bırakıp “öğrenilenlere” odak-
lanmaya karar vermiş gibi görünüyordu.

Kurumların, sürecin ve kişilerin silinmesi eğitim kur-

gusunun okunmasını ve sorguya açılmasını imkan-
sızlaştırıyor, projelerin hazırlık sürecinde yer alan
şahıslar sergi odaklı küratoryal pratik üzerinden
görünmez kılınıyordu. Araştırma süreçlerine katıla-
rak “öğrenen” kişiler etkinlikleri, rolleri ve tecrübe-
leriyle değil, sadece müellifler haline geldikleri ölçü-
de, plakalardaki isimleriyle sergide yer bulabilmiş-
lerdi. Geriye sadece sergi (öğrenilenler) ve müellif-
ler kalmıştı.

Sergideki organizasyon izleri özenle silinirken,

mimarlık okullarını yürütücüler, öğrenciler ve işler-
den arınmış boş okul binalarında çekilen fotoğraflar
üzerinden soruşturma iddiasındaki bir fotoğraf ser- 8. “Alg Patlaması”, Atelier Luma Deniz Yosunları Laboratuarı
gisi de Taksim Meydanı’nın ortasına yerleşiyor, işle-
yişler ve failler yitiyor, geriye kurumların boş kabu-
ğu kalıyordu.

Bir taraftan kurumsuz da olmamış, akademi günle-

ri serisinde geleneksel kurumlar dahilinde gerçekle-
şen deneyimlerin kendi kendilerine sunum yapmala-
rı sağlanmış, bunun da ötesinde diğer bazı kurumlar
sponsorluklar ve ortaklıklar üzerinden tüm ağırlıkla-
rıyla merkeze kurulmayı başarmıştı. Tema sponsoru
olan üniversiteler kurumsallığın altını oyan bir bienal-
de kurumsal kimlikleriyle arz-ı endam ediyor, atölye
serileri düzenliyordu. Kişilerinden çok okullarıyla anı-
lan etkinlikler görüyorduk. Böylece içeriğin sponsor-
lar tarafından tayin edilebildiğini de öğrenmiş olduk:
“Sponsorun kadar konuş!”

ÖĞRENİLENLER EĞİTİME KARŞI
Eğitim ve öğrenme konusunu sorguya açtığı için,
tasarımı bir araştırma ya da hatta bir öğrenme kurgu-
su olarak anlamanın toplumsal önemini ortaya koy-
duğu için Boelen’e müteşekkiriz. Ancak Boelen eği-
timi ve araştırmayı “öğrenme” kavramı üzerinden o
kadar geniş bir tarife oturtuyor ki, ortada eğitim diye
ayrı bir tartışma kalmıyor.36 Eğitimin olanaklarının
nasıl teknikler ve kurgularla sorgulandığını göreme-
9. “Zamanı Google’da Durduran Dokumacılık”, Emelie Röndahl + katkıda bulunanlar
yişimiz yanında, tasarımdan başka her şeyin öğrenil-
diği bir alanda tasarımın nasıl öğrenildiğini göreme-
mek de bir sorundu. Türkiye’de eğitimle yoğun iliş-
kisi olan binlerce kişi bu konuyla ilişkili söyleyecek,
yapacak şeyleri olduğunu düşünmüşler, dertlenmiş-
ler, katılmak istemişlerdi. Boelen iddiamızın zeminsiz
olduğunu bize öğretti.

M‹MARLIK 404 43
 Boelen’in hakkını da yemeyelim, belki de imkansız bir Boelen’in kurguladığı 2014 Ljubljana Tasarım
görevle karşı karşıyaydı: “Bir kere, Eindhoven Tasa- Bienali’nin (BIO50) çok ilginç bir girişim olduğunu
rım Enstitüsü ‘network’ünü olduğu gibi getir.37 Kolektif biliyoruz.39 Sürece odaklanan bu bienal kurgusun-
ve kapsayıcı ol ama her işi sıkı sıkıya kontrol et. Süreç da, katılımcı tasarımcılar farklı mentörler eşliğinde bir
odaklı bir bienal hedefle38 ama tertemiz de bir sergi tür eğitim programına alınıyorlar. İstanbul Tasarım
yap. Mülteciler, sınırlar, felaketler gibi konulara değin Bienali’nde de öğrendik ki, küratör her projeyi eği-
ama bulutlar ve rüzgarlar seviyesinde, akan hiçbir timden geçirmeli, tüm içeriği ve süreci kontrol etme-
suyu bulandırmadan değin, hele Türkiye’de bizi sıkış- li, sergileri bizzat yoğurmalı, serginin müdürü olmalı.
tırıp boğan gerçek konulara aman dokunma. Ayrışma Boelen kitlesel başvurunun olanaklarını belki de eği-
düzeneklerinin eğitimde fırsat eşitliğiyle, eşitsiz zihin timciliğini bir kenara koyamadığı için gözden kaçır-
ve bedenlere sıkıntılı sürtünmelerini de elbet sorgu- mıştı.
suz bırak, zira bunlar bir bienalin varlık sebebi zaten.”
Sonuçta, Okullar Okulu süreç odaklı çıkış noktasını
NOTLAR geride bırakıp öğreten sergi, öğrenen izleyici mode-
1. URL1. “İstanbul Tasarım Bienali’nden Açık Çağrı”, xxi.com.tr/i/4-istanbul-tasarim-bienalinin-temasi- lini bir kez daha kurmuş, bunca olası paydaş izle-
aciklandi [Erişim: 10.10.2018]
2. Jan Boelen’in 30 Haziran 2018 tarihinde yayımlanan röportajından: URL2. “What to expect at the 2018
yen ve öğrenen konumuna itilmiş, açığa çıkan müt-
Istanbul Design Biennial”, archpaper.com/2018/07/what-to-expect-2018-istanbul-design-biennial/ hiş enerji, yaratım ve öğrenme potansiyeli harcan-
3. URL2. mıştı. Artık bize düşen koltuklarımıza oturup öğren-
4. “Docendo Discimus Instrumentae”, Burcu Biçer Saner, Efe Gözen (FABB).
5. “Palaver + Palaver”, Mae-Ling Lokko, Nana Ofori-Atta Ayim, Selassie Ataditka, Gustavo Crembil. meye başlamaktı.
6. “Basma Kalıp Bir Defter”, Commonplace Studio, Jesse Howard ve Tim Knapen.
7. “Fugu Okulu”, Abake.
8. “Denizin Fiziki Coğrafyası”, Studio Folder.
SANAT TASARIMA KARŞI
9. “Açıl Susam Açıl”, CMP Office. Bienal sergisi sanat ve tasarım araştırmaları yoluy-
10. “Sıkça Sorulmayan Sorular”, Ebru Kurbak. la neler öğrenebileceğimize dair pek çok tecrübe,
11. “Yalnız Gezegen”, Ebru Kurbak.
12. “Su Okulu”, Studio Makking & Bey + katkıda bulunanlar.
fikir ve olasılıkla zihnimizi dolduruyordu ve bu olduk-
13. “Halletmek”, Nur Horsanalı. ça değerliydi. Diğer taraftan, Boelen’in de söyleşi ve
14. “E-Units”, Martina Muzi. beyanlarında ortaya koyduğu gibi, mevcut tasarım
15. “The Post-Labouratory”, Ottonie Von Roeder.
16. “An I: Dijital Benliğimle Konuşmak”, Camilo Oliveira. eğitiminin bu çerçevede nasıl yenileneceği ve tasa-
17. “Tasarım Örüntüleri”, Annika Frye. rımı sanattan ayıran özgül yönlerin nasıl denklem-
18. “[Aİ]stanbul: Makineye Öğretmek”, E. Altın, B. Özlüdil, A. Wendell, A. K. Hoover. de tutulacağının da sorgulanması gereği açığa çıkı-
19. “Flaneur Tarayıcısı”, James Melsom, Landskip Lab.
20. “Derin Dijital İkiz”, Legrand Jager. yordu. Burada önemli olan Boelen’in niyet ettiklerini
21. “Trajedi gösterisi”, Noortje van Eekelen. yapamayışı değil, Okullar Okulu’nun bir yıllık gelişim
22. “Yalan makinesi”, Jamie Allen.
sürecinin bizim de dikkatle takip etmekte olduğumuz
23. “Estetik cerrahi krallığı: yüzler”, Bora Hong.
24. “Akışkan Ölçüler Okulu”, Judith Seng. bu iki olanağı kuşku altında bırakmasıydı.
25. “Muğlak Standartlar Enstitüsü”, Cansu Cürgen, Avşar Gürpınar.
26. “Alg Patlaması”, Atelier Luma Deniz Yosunları Laboratuvarı.
27. “Yaşamaya Devam”, SULSOLSAL + katkıda bulunanlar.
Okullar Okulu, tasarımın bir bakışla çok geniş, başka
28. “Zamanı Google’da Durduran Dokumacılık”, Emelie Röndahl + katkıda bulunanlar. bakışla tek yönlü bir sunumuydu. Çok çeşitli kısıt-
29. “Halk Eczanesi”, Eat Art Kolektifi. lar ve paydaşlar arasında imkansız süreçler müza-
30. “Pazaryerinden”, Gamze Gündüz, Güher Tan, Güngör Tan.
31. 12.03.018 tarihinde başvuruları ilk aşamada kabul edilmeyen proje sahiplerine gönderilen mektupta şöyle kere etmek olarak anlaşılan alışıldık bir tasarım ve
deniyordu: “Başvuruların hacmine bakıldığında tasarım eğitiminin, insanların hakkında düşünmekten, konuş- araştırma pratiğinden ibaret bir bienal, kendini ürün
maktan ve bağlantı kurmaktan heyecan duyduğu, aciliyet gerektiren bir konu olduğunu görebiliyoruz. Kendi- odaklılığa kısıtlama tehlikesi barındırıyorduysa, bunun
mizi bu enerjinin bienalin ötesine de ulaşması için nasıl yönlendirilebileceği sorusuna adamış durumdayız.”
32. Bu sayılara YÖK’ün web sitesinde (https://yokatlas.yok.gov.tr) 2018 yılında ilan ettiği ve lisans derecesi tümüyle yittiği bir bienal de tasarımın mesleki mese-
veren okullar dahil edildi. Her üniversite her alanda sadece bir kere sayıldı. lelerini ıskalama riskini üstleniyor, tam da Boelen’in
33. Jan Boelen’in 11 Eylül 2018 tarihinde yayımlanan röportajından: URL3. “Istanbul Design Biennial Curator
karşı çıktığı türden geleneksel bir sanat bienaline
Jan Boelen Is Positioning the Turkish City as an Innovating Creative Hub”, www.architecturaldigest.com/story/
istanbul-design-biennial-curator-jan-boelen-turkey-design [Erişim: 10.10.2018] dönüşüyordu.40
34. 3 Ekim 2018 tarihinde yayımlanan haberden: URL4. “‘A School of Schools’: Interview with Jan Boelen,
Curator of the 4th Istanbul Design Biennial”, www.archdaily.com/903078/a-school-of-schools-interview-with-
jan-boelen-curator-of-the-4th-istanbul-design-biennial [Erişim: 10.10.2018]
Ya da belki, tasarımcılar olarak sanattan ders alma-
35. URL5. “Silvia Franceschini’yle Bienal ve Eğitim Üzerine”, aschoolofschools.iksv.org/tr/#section-journal mız gerekiyordu. Uğraştığımız konular ne kadar çok
link,news,40800,tr,YAKLA%C5%9EIMLAR [Erişim: 10.10.2018] URL6. “Kicking Off in Ukraine in Septem- şeye değebilir, ne denli derinlikli olabilir, ne kadar
ber 2015, ‘The School of Kyiv’ Proposes a New Format of an Art Biennial Related to the Current Situation in
Ukraine, Integrating Art and Arenas for Public Debates”, www.biennialfoundation.org/2015/04/kicking-off-in- zenginleşebilir, tasarım problemi ne denli kurulma-
ukraine-in-september-2015-the-school-of-kyiv-will-take-place-in-a-variety-of-settings-in-the-city-of-kyiv/ ya muhtaç, tasarım araştırmasının ufku nereye serilir,
36. Boelen, 20 Eylül 2018 tarihinde yayımlanan röportajında şu cümleyi kuruyor: “Everything and everywhe- onu öğreniyorduk.
re is a school, and every single interaction we have with design is pedagogical” URL7. “‘The Biennial is a
Questioning of Learning Mechanics’ Says Jan Boelen”, worldarchitecture.org/article-links/ephfp/_the_bienni-
al_is_a_questioning_of_learning_mechanics_says_jan_boelen.html Tasarım alanları problem arama ve araştırma süreci
37. Yaklaşık 30 ismin enstitünün mezunları olduğunu görüyoruz. URL8. “Design is Learning, Learning is
Design”, www.designacademy.nl/news/articletype/articleview/articleid/3010/design-is-learning-learning-is-
vurgusunun güçlenmesiyle sanat alanlarından anla-
design [Erişim: 10.10.2018] yışlar devralmanın ötesinde sanatın ta kendisine
38. “The team is determined that the Biennial should not read as a two-year scheduled event, but should ‘rein- dönüşüyor, nesneler geride kalıyor; tüm sorun, sıkın-
vent itself and become a productive, process-orientated platform for education and design to research, experi-
ment, and learn in.’ The team is undoubtedly well equipped for the challenge.” URL9. “Jan Boelen and Deniz
tı ve zenginlikleriyle yaşantının çalışılması ön plana
Ova, Curators of the 2018 Istanbul Design Biennial, Discuss the Future of Design Education”, www.archda- geliyordu. Demek ki artık ortada ne tasarım vardı, ne
ily.com/894670/jan-boelen-and-deniz-ova-curators-of-the-2018-istanbul-design-biennial-discuss-the-future- de eğitimi. Tasarım sanata, eğitim de tasarım araştır-
of-design-education [Erişim: 10.10.2018]
39. URL10. “Collective workshop”, www.domusweb.it/en/interviews/2014/04/18/the_biennial_turnedcol- masına çözülüyor, belki de o yüzden artık İstanbul’un
lectiveworkshop.html [Erişim: 10.10.2018] URL11. “Istanbul Design Biennial Curator Jan Boelen Wants to bir tasarım bienaline ihtiyacı kalmıyordu. Belki Boelen
Shake Up Design Education” www.metropolismag.com/design/jan-boelen-istanbul-design-biennial [Erişim:
hem bize hem kendine, tasarım yaklaşım ve yöntem-
10.10.2018]
40. “My comment and critique of the design biennial is that it is too often a cut and paste of the art bienni- lerinin artık geçersiz olduğunu, tasarımın sanat tara-
al model. In a way, this is good, because it approaches design from a cultural lens, but it also disregards that fından yutulması gerektiğini öğretiyordu. v
design and contemporary art are fundamentally different things with different codes and processes.” URL2.

44 M‹MARLIK 404
 YARIŞMA DEĞERLENDİRME

Dokumaya Dokunamamak,
Dokunmanın Altlığını Hazırlayamamak:
Dokuma Alanı Fikir Proje Yarışması

Mehmet Saner*

Antalya Kepez Belediyesi tarafından Aralık 2017’de 2004 yılında Antalya Dokuma Fabrikası’nın
ilan edilen “Dokuma Alanı Fikir Projesi Yarışması”
2018’in Mart ayında sonuçlandı. Sonuçların ilanından
özelleştirme kararının alınmasından sonra,
sonra ödül grubu ve bazı diğer katılımcıların projele- kentlilerin tepkileri sonucunda kararın
ri mimarlık medyasında paylaşıldıkça bir eleştiri yazı-
durdurulmasının ve ortak akılla projelerin
sı yazmak kaçınılmaz oldu. Çünkü sonuçlar iki açıdan
hayal kırıklığı yaratacak nitelikteydi. Birincisi, endüst- geliştirilmesi taleplerinin ardından Antalya Kepez
ri mirasını koruma ve yeniden kullanma alanında Belediyesi tarafından açılan Dokuma Alanı
Türkiye’de son dönemlerde sayıları gitgide artan
başarılı uygulamalara rağmen Dokuma alanında bir Fikir Proje Yarışması Mart 2018’de sonuçlandı.
fırsat kaçırılmıştı. İkincisi ise, kentsel anlamda potan- Yarışmada fırsatların kaçırıldığını iddia eden
siyeli olan bir alan, “minimum yapılaşma” kaygısıyla
aslında daha büyük bir tehditle karşı karşıya bırakıl-
yazar, yarışma sürecine dair eleştirilerini, idare,
mıştı. Bu yazıda, birbirinden ayrı gibi görünse de bir şartname, jüri ve ödül grubunda yer alan projeler
noktada kesişen bu iki eksende ilerleyerek yarışma- üzerinden dile getiriyor.
nın kurgusuna ve değerlendirme sonuçlarına ilişkin
bir eleştiri kurmaya çalışacağım.1

YARIŞMA ALANI VE KONUSU

Yarışma alanı, Antalya’nın merkezinden kolayca ula-
şılabilen, ana ulaşım akslarına ve düğüm noktalarına
yakın, ayrıca kentin gelişim güzergahı üzerinde kri-
tik konumdaki bir alandı. (Resim 1, 2) Eski Dokuma
Fabrikası’na ve eski Pil Fabrikası’na komşu, yakla-
şık 275 hektarlık alan yarışma alanı olarak belirlen-
mekle birlikte, bütünlük içinde ele alınması beklenen
Dokuma Fabrikası alanı ve diğer uçtaki Belediye hiz-
met alanı da buna eklenince, hakkında fikirler üretile-
bilecek alan toplam alan yaklaşık 500 hektara ulaşı-
yordu. (Resim 2)

Büyüklüğü anlayabilmek için Antalya ölçeğinde bir

1. Antalya geneli ve Dokuma alanı
karşılaştırma yapmak gerekirse, birlikte bir yeşil
kuşak oluşturabileceği Akdeniz Üniversitesi kampü-
sünün 8’de 1’i, zeytinlik alanının ise 5’te 1’i kadar bir
alandan söz ediyoruz. Ya da diğer ülkelerden açık
yeşil alanlarla karşılaştırılırsa, Central Park’ın yaklaşık
7’de 1’i, Chicago’daki Millennium Park’ın da bir bölü-
münü oluşturduğu Grant Park’ın veya Londra’daki
Hyde Park’ın (Kensington Gardens dahil) 5’te 1’i
kadar bir alan söz konusu. Antalya ölçeğinde hatı-
rı sayılır, ama uluslararası ölçekte hâlâ orta halli bir
büyüklük. Kuşkusuz Türkiye ve park denilince bu
büyüklüğün gündeme gelmesi dahi değerli. Bu yüz-
den alanı kamu kullanımına açmaya yönelik ısrarlı
yaklaşımı ve alana ilişkin fikirleri bir yarışmayla elde
etmeyi amaçlayan inisiyatifi takdir ve tebrik etmek
gerekir.
2. Yarışma alanı ve yakın çevresi
Ancak tüm iyi niyetlere rağmen, Dokuma Fabrikası’na
ilişkin koruma yaklaşımının katılığı, fabrikayla yarış- lan yarışma, özellikle değerlendirme aşamasındaki
ma alanı arasında ilişkilerin nasıl kurulabileceği konu- kaygılarla birleşince, aslında ne dokumaya dokunabi- Mehmet Saner
Dr. Öğr. Üyesi,
sundaki muğlaklık, yarışma alanında yer alacak yeni len, ne de dokunmanın altlığını hazırlayabilen fikir pro- Özyeğin Üniversitesi
işlevler konusundaki belirsizlik gibi handikaplarla açı- jeleriyle sonuçlanmış oldu.2 Mimarlık Bölümü

MİMARLIK 404 45

Kaynak: URL5.
3. A32 rumuzlu projede yarışma alanı, Dokuma Fabrikası ve Pil Fabrikası
alanlarının bir arada ele alınışı
Kaynak: URL1.
4. A06 rumuzlu projede Dokuma Fabrika yarışma alanıyla Dokuma
fabrikası alanının birlikte ele alınışı, Pil Fabrikası alanının dışarıda
tutulması
Kaynak: URL4.
5. A28 rumuzlu projede yarışma alanı ile Dokuma Fabrikası alanının
birlikteliği
KORUMA YAKLAŞIMININ KATILIĞI
Endüstri mirasını koruma ve yeniden kullanma, gerek
uluslararası platformda, gerekse ülkemizde tepe-
den inme koruma kararlarının değil, tabanda oluşan
sahiplenme inisiyatifinin belirleyici olduğu bir alan-
dır.3 Nitekim Dokuma Fabrikası örneğinde de benzer
bir inisiyatifin etken olduğu düşünülebilir. 2003 yılın-
da üretime son verilen fabrikanın 2004 yılında özel-
leştirme kapsamına alınmasının ardından başlayan
süreçte bazı meslek odaları, sivil toplum örgütleri ve
kentlilerce Dokuma Çalışma Grubu’nun oluşturulma-
sı, koruma inisiyatifinin sivil ve çoğulcu bir zeminde
oluştuğunu doğrular niteliktedir.4 Ancak bu zemin,
anlaşılan o ki, ulusal ve / veya uluslararası yeni fikir-
lere açık değildir. Kullanarak korumanın belki de en
iyi örneklerinin farklı coğrafyalarda olanca çeşitlili-
ği ile sergilendiği endüstri mirasını yeniden işlevlen-
dirme uygulamaları, Dokuma alanında sınırlı bir çer-
çevede tutulmuş ve yarışmacılara fikir geliştirme fır-
satı tanınmamıştır. Koruma kararı alındıktan sonra,5
Dokuma Fabrikalarına ilişkin tutum klasik katı koru-
46 MİMARLIK 404
ma yaklaşımına benzer bir hal almış, açılan yarış-
mada fabrika ve ilişkili yapılara ve çalışma grubunca
önerilen işlevlere dokunulmaması gereği raporda ve
soru-cevaplarda özellikle ve defalarca dile getirilmiş,
bir yandan sürekli Dokuma alanıyla bütünleşmeden
söz edilirken, diğer yandan Dokuma alanındaki işlev-
lere ilişkin yeni önerilere kapılar kapatılmıştır.6
En basitinden “katı koruma” ya da “ürkek yeniden kul-
lanma” olarak tanımlanabilecek, yarışmacılara koru-
ma kararını ve önerilen işlevleri tartışma fırsatı ver-
meyen bu yaklaşım, sivil tabanda doğan sahiplenme
inisiyatifinin nitelik değiştirdiğini göstermekte, yarış-
ma ekinde sunulan raporu üreten çalışma grubunun
giderek bir uzman komite gibi davranmaya başladığı-
nı düşündürmektedir.
Kuşkusuz şartnamede ya da soru-cevaplarda
Dokuma alanına “dokunmayı” önermenin ve yarış-
macıları bu anlamda cesaretlendirmenin önünde bazı
engeller bulunmuş olabilir. Sonuçta şartname bağ-
layıcı bir metindir ve ileride başka yasal / yönetsel
sorunlarla karşılaşmamak adına “dokunmama” özel-
likle vurgulanmış olabilir. Ama belki gerçekten, şart-
name ve eklerindeki bu keskin ifadelere rağmen, eski
endüstri yapılarını yeni önerilerle yeniden kullanma-
yı öneren cesur tavırlar da en nihayetinde bu bir “fikir
proje yarışması” olduğu için desteklenerek ödüle
layık görülebilirdi. Peki, katı koruma yaklaşımı, örne-
ğin dokuma fabrikasına camdan bir fil giydirmeye izin
verecek ölçüde esnetilebilir miydi? Ya da camdan fili
fabrikaya giydiren bir öneri “raporda dokunulmama-
sı gerektiği belirtilmişti” diyerek ilk turdan elenmez
miydi? Gerçekten dokunan yanar mıydı?
Bu noktada bir günah keçisi arayanlar eleştirile-
ri öncelikle jüriye yöneltebilir ama jüri aslında hangi
yapının ne derecede korunacağı veya korunan yapı-
ya ne kadar müdahale edilebileceği konusunda pek
söz sahibi değildir. Yarışmayı düzenleyen kurum
Dokuma Fabrikası’nı yarışma dışında tutmuştur ve
gerçekten de jürinin asli görevi idarenin koruma yak-
laşımını sorgulamak ve / veya değiştirmeye çalışmak
değildir. Öyleyse idare mi sorumludur bu katı koru-
ma yaklaşımından? Ya da uzman komite gibi dav-
ranmaya başlayan çalışma grubu mu idarenin tutu-
munu belirlemiştir? Pek de önemli olmasa gerek,
çünkü bahsi geçen aktörler, ister yarışmayı düzen-
leyen idare, ister çalışma grubu, ister jüri, isterse de
yarışmacılar olsun, ancak bu katı koruma yaklaşımı-
nın yeniden üretilmesinde pay sahibi oldukları ölçü-
de sorumlu olabilirler. Asıl yapılması gereken -ve bu
yazıda da amaçlanan- bir günah keçisi bulmak değil,
yerleşik koruma yaklaşımımızı sorgulamak olmalıdır.
Yazının sonuç kısmında bu tartışmaya geri dönme-
yi planlıyorum.
Ödül grubunda yer alan projeler bu bağlamda değer-
lendirildiğinde, hiçbir projede Dokuma Fabrika ala-
nındaki yapılara ilişkin bir öneri getirilmediği, sade-
ce bir tanesinde (A32) Pil Fabrikası alanı da çalışma
alanına dahil edilerek genel bir çerçeve çizildiği anla-
şılmaktadır. Yani, “dokunmayın” uyarısının karşılığını
bulduğu ya da en azından jürinin “dokunanları” zaten
ödül grubuna dahil etmediği düşünülebilir. Ama öne-
rilerini mimarlık medyasında paylaşan katılımcıla-
rın projeleri de incelendiğinde, Dokuma Fabrikası’na
dokunmamak tüm katılımcıların belki de tek ortak
paydasıdır. Diğer bir deyişle, yarışmacılar da sanki
katı koruma yaklaşımını kabullenmiş, kendi kurgula-
rıyla ilişkili olarak Dokuma Fabrikası yapıları için her-
hangi yeni bir öneride bulunmamışlardır.

İLİŞKİLENME BİÇİMİNİN MUĞLAKLIĞI

Kaynak: URL2.
Yarışmanın adı Dokuma Fabrikası’nı, ya da en azın-
dan bulunduğu alanı da içeren bir fikir yarışması
izlenimi uyandırırken, yarışma şartnamesi ve ekle- 6. A23 rumuzlu projenin vaziyet planı
ri incelendiğinde, hakkında fikir üretilmesi gereken
alanın eski fabrika yapılarının da içinde bulunduğu
alan değil, “Dokuma ticaret kısmı” olarak adlandırı-
lan (Resim 2’de yarışma alanı olarak gösterilen) alan
olduğu anlaşılmakta. Muğlaklık, öncelikle bu adlandır-
madan başlıyor.

Ama muğlaklık adlandırmayla sınırlı değil. Gerek

şartname metninde, gerekse çalışma grubu rapo-
ru ve soru-cevaplarda Dokuma Fabrikası’yla ilişki-
Kaynak: URL3.

nin ne ölçüde kurulacağı konusunda ciddi bir muğ-

laklık söz konusu. Evet, bu bir fikir projesi yarışması-
dır ve evet fikir proje yarışmaları belki bu muğlaklığı
ortadan kaldırmak amacını da güder. Ama yukarıda
değinildiği gibi, fabrika yapılarına dokunmamak özel-
likle ve defalarca ifade edilip yarışmacılardan sadece
“Dokuma ticari alanı ve yakın çevresinde bulunan Pil
Fabrikası gibi alanlar için öneriler” geliştirmeleri bek-
lenirken, yarışmanın amaçlarından birinin bu muğlak-
lığı ortadan kaldırmak olup olmadığı oldukça şüphe-
lidir.7
Ödül grubunda yer alan projeleri Dokuma Fabrikası
ile kurdukları mekânsal ilişki üzerinden değerlendir-
mek gerekirse, muğlaklığın jüri seçimlerine ve yarış-
macıların önerilerine de sirayet ettiği sonucu çıkarı-
labilir. Yarışmacıların verilen proje alanını nasıl kul-
landıklarını, sınırları Dokuma ve Pil Fabrikalarını da
kapsayacak şekilde yorumlayıp yorumlamadıklarını,
eski fabrika yapıları ile proje alanı arasında mekânsal
bir ilişki önermeyi bir tasarım problemi olarak ele
alıp almadıklarını sorguladığımızda, eşdeğer ödüle
layık görülen beş projeden sadece birinin (A32) hem
Dokuma Fabrikası hem de Pil Fabrikası alanını proje
alanına dahil ederek, öneriyi bu üç alanın birlikte
çalışması üzerine kurduğu anlaşılmaktadır. (Resim
3) Diğer projelerden ikisi (A06 ve A28) Dokuma
Fabrikası alanını proje alanıyla birlikte ele almış ama
Pil Fabrikası alanını da projeye dahil etmek ya da bu
yapılara erişim sağlamak adına herhangi bir öneri-
de bulunmamıştır. (Resim 4, 5) Kalan iki projeden
biri (A23) Dokuma ve Pil Fabrikasıyla 1/5000 ölçek-
te bir birliktelik öngörürken, 1/500 ölçekte bu birlik-
teliğin nasıl kurulacağına dair detaylandırılmış öneri-
ler getirmemiş (Resim 6); diğeri (A27) ise belirlenen
proje alanına sadık kalıp Dokuma Fabrikası’yla arada-
ki sınırı bir araç yolu şeklinde değerlendirirken sade-
ce projenin kurgusundaki ana elemanların izlerini
Dokuma Fabrikası’na doğru devam ettirmekle yetin-
miştir. (Resim 7) Dolayısıyla, eşdeğer ödüle layık
görülen projeler arasında Dokuma ve Pil Fabrikaları
ile ilişkilenme açısından ortak bir payda bulunmadı-
ğı, bu konunun jüri değerlendirmesinde dikkate alı-
7. A27 rumuzlu projede jürinin takdirini kazanan alanın büyük bir bölümü yeşile bırakma ve
yapısal müdahalenin sınırlı tutulmuş olması kararı
nan bir kriter olarak belirlenmediği rahatlıkla iddia
edilebilir.
“Benzer bir ilişki kuramsal anlamda ya da en azından
imge düzeyinde kurulmuş mudur?” ya da “Dokuma
Fabrikası’ndaki işlevlere eklemlenebilme temel bir
problem olarak ele alınmış mıdır?” diye sorduğumuz-
da da durum farklı değildir. Nitekim, söz konusu pro-
jelerden yalnızca biri (A32) fabrika yapılarının fiziksel-
liğine olduğu kadar Antalya’nın ve özellikle Kepez’in
gelişimindeki etkilerine, fabrika kampüslerinin özel
oluşumlarına kapsamlı göndermelerde bulunmakta
ve kurulan ilişkileri mekânsal olduğu kadar kuramsal
anlamda da desteklemekte iken; geriye kalan proje-
lerde alanın Dokuma Fabrikası ile tanımlanmış olma-
sı önemli bir girdi olarak kabul görmemiştir. Örneğin,
A06 rumuzlu proje ilişkiyi endüstri imgesi üzerinden
bir görselliğe indirgerken, A28 rumuzlu proje sade-
ce kendi kurgusunun Dokuma Fabrikası’nın program
ve peyzaj kararlarını destekleyecek şekilde uyum ve
bütünlüğe sahip olduğunu iddia etmekle yetinmiş-
tir. A23 rumuzlu proje ilişkilenme biçimini, Dokuma
Fabrikası’nın varlığına ve gelecekte ne olacağına
değil, geçmişte başaramadıklarına dayandırmayı ter-
cih ederek, Dokuma Fabrikası’nın ıskaladığı yenilikçi-
liği alanda tarımsal inovasyona hizmet eden bir kam-
püs kurarak yakalamayı hedeflemiştir. A27 rumuz-
lu proje ise -kuramsal anlamda ya da imge düzeyin-
de- fabrikalara, Dokuma Fabrikası ile ilişkili geçmiş ya
da gelecek işlevlere herhangi bir göndermede bulun-
mamayı tercih etmiştir.
YENİ İŞLEVLERİN BELİRSİZLİĞİ
Dokuma Fabrikası ve ilgili yapıların yer aldığı alan
yoğun bir ihtiyaç programı ile donatılmışken (bkz.
6. not), burayla ilişkili olarak fikir geliştirilmesi gere-
ken yarışma alanında hangi işlevli yapılar yapılaca-
ğı tamamen yarışmacılara bırakılmıştır. Şartnamede

MİMARLIK 404 47
 tasarımcılardan beklenenler kısmında yer alan şu
ifade, yarışma alanında tasarlanması beklenenin
ne olduğuna ilişkin belirsizliği ortaya koymaktadır:
“Yarışmacılar, Dokuma Alanı olarak adlandırılan ala-
nın 27718/1 parselde, kentsel ve bölgesel iş merke-
zi kararı bulunan arka bölümünde, Dokuma alanının
ülkemiz, kentimiz, ve Kepez açısından değerlendirile-
rek gerek kültür sanat, gerek turizm, gerekse kentli-
lerin yeşil ve rekreasyon gereksinmelerini göz önüne
alarak, yeni bir plan kararı ve kentsel / mimari çözüm-
ler getireceklerdir.”8
Yarışmacıların ısrarla sorduğu ihtiyaç programı
soruları da aynı belirsizlik içerisinde cevaplanmış-
tır. Cevapları tek tek irdelemek de bir yöntem olabilir
ama sadece anahtar kelimeleri vererek de bu belir-
sizlik tartışılabilir: Kültür, sanat, turizm, yeşil, rekreas-
yon ve muhtemelen Dokuma Park ile ilişkilendirildiği
iddia edildiği sürece genel kabul göreceği var sayılan
tüm kavramlar… Ama mesela ticaret değil ya da eser
miktarda! Çünkü yeni işlevler konusundaki bu belir-
sizlik içinde net olan bir koşul vardır: Önerilerde tica-
retin baskın işlev olması istenmemekte, sadece öne-
rilen kurgunun kendi kaynaklarını üretme ve sürdüre-
bilme kapasitesi olması beklenmektedir.9
Bu ifadeler yeni işlevler konusunda belirsizliği orta-
dan kaldıracak yeterlikte değildir, çünkü sonuçta
yapılan herhangi bir tasarımın “kültür, sanat, turizm,
yeşil, rekreasyon” gibi kavramlardan en az biriyle iliş-
kilendirilmeme ihtimali yok gibidir. Sanki yarışmacılar-
dan istenen, Dokuma Fabrikası için önerilen kristalize
olmuş işlevlere eklemlenecek kullanımlar önermeleri
değil, Dokuma Park’a genel geçer tasarım kararlarıy-
la yaklaşmaları; ayrıca alanı Antalya’nın ilk sanayi yatı-
rımı olan Dokuma Fabrikası’yla ilişkili olarak değil, her
yere uyarlanabilecek ya da en iyi ihtimalle coğrafi ve
iklimsel koşulları göz önünde bulundurmaları sebe-
biyle Antalya’da herhangi bir yere uyarlanabilecek
güncel kavramlarla tasarlamalarıdır.
Buraya kadar değinilen sorunların tümü, yani hem
koruma yaklaşımının katılığı hem fabrika yapılarıy-
la ilişkilenme biçiminin muğlaklığı hem de yarış-
ma alanında yer alacak yeni işlevlerin belirsizliği;
aslında temelde yarışmanın kurgusundan kaynak-
lanan handikaplardır. Peki, yarışma bu handikapla-
ra rağmen, muğlaklığı kendi lehine çeviren, Dokuma
Fabrikası’na dokunmasa da doğru ilişki biçimlerini
kurabilen, alana ve Dokuma Fabrikası’na sahici refe-
ranslarla özgün işlevler önerebilen projeler, yaratıcı
çözümler ve orijinal fikirlerle mi sonuçlanmıştır? Ne
yazık ki hayır.
MİNİMUM YAPILAŞMA KAYGISI
Yarışma şartnamesinde “yeni bir plan kararı ve kent-
sel / mimari çözümler” beklendiği ifade edilmiş-
ken ve aslında yapılaşma konusunda ticaretin bas-
kın işlev olmaması dışında bir vurgu yapılmamışken,
ödüle layık görülen projelerin yapılaşmayı minimum-
da tutan ve kentsel / mimari çözümlerden çok peyzaj
tasarımına ağırlık veren projeler olduğu görülmekte-
dir. Projelerin alanı nasıl değerlendirdiği, hangi yapı-
lara nasıl bir yoğunlukta yer verdiği incelendiğinde,
yarışmacıların çoğunun “minimum yapılaşma kaygı-
48 MİMARLIK 404
sı” olarak adlandırılabilecek tavrı benimsediği ya da
jürinin seçimlerinde özellikle bu tavrı gösteren proje-
leri öne çıkardığı anlaşılmaktadır. Nitekim jüri rapor-
larında da, ödül kazanan projelerin yapısal müdaha-
lelerin sınırlı tutulmuş olmasına, alanın büyük ölçü-
de yeşile bırakılmış olmasına ve yapılaşmanın belirli
noktalarda yoğunlaşmış olmasına yapılan vurgu dik-
kat çekmektedir.10
Doğrudan yarışmanın kurgusundan kaynaklanma-
yan ve daha çok jürinin tercihi gibi görünen bu yakla-
şım ilk bakışta olumlu gibi düşünülebilir. Çünkü olmaz
olası(!) yapılaşmaya ve ticarete karşı herkesin arzu-
ladığı yeşil alanlar savunulmakta ve alanın yeniden
ticaret ağırlıklı bir kullanımla ve olası bir rant baskı-
sıyla karşılaşmasının önü minimum yapılaşmaya alın-
mak istenmektedir. Ama gözardı edilen şudur: Kent
için kritik bir noktada, gelişme aksı üzerinde, kentsel
ve toplumsal açıdan pek çok ihtiyaca cevap verebile-
cek böylesi bir alanda yine “ürkek” bir yaklaşım ser-
gilenmesi, aslında alanı gelecekte ya daha büyük teh-
ditlerle karşı karşıya bırakacak ya da en azından ata-
lete mahkum edecektir.11
Olasılıkla yarışmayı düzenleyen kurumların ve jürinin
taşıdığı minimum yapılaşma kaygısını yarışmacıların
da benimsemiş olmaları ise daha ilginç bir durumdur.
Çünkü bu bir fikir proje yarışmasıdır, ancak bahsedi-
len kaygılar özgün ve özgür olması beklenen fikirleri
bütünüyle kuşatmıştır.
Ne tür kaygılardan bahsediyorum? En basit haliy-
le anlatmak gerekirse, tüm kentleşme süreçlerimize
egemen olan rant baskısının elimizde avucumuzda
kalan kentsel anlamda kritik alanları da ele geçirece-
ği kaygısı diyebiliriz buna. Bu kaygı aslında bir yandan
haklı ve gerçek, ama diğer yandan da fikir proje yarış-
malarında dahi elimizi kolumuzu bağlayan, korkudan
bizi felç eden bir hayalet. Bu kaygı yarışma özelin-
de kendisini nasıl göstermiş? Örneğin kent için böy-
lesi kritik bir alanı kente eklemleyebilecek faaliyetler
yerine portakal bahçeleri önermek (A23), alanda hiç
var olmamış bir ekosistem hayal ederek bir eko-doku
yaratmaya çalışmak (A28) ya da yine var olmayan
doğal kurguya eklemlenmek (A27) bence temelde
bu kaygının yansımaları. Tabii ki kentlinin suyla, yeşil-
le, toprakla buluşup temas edeceği alanlar yaratılma-
lı; bu konuda en ufak bir şüphe yok. Ama bunu sağla-
manın yolu yapılaşmayı minimuma indirmek ve aslın-
da alanı atalet riskine terk etmek mi olmalı? Kendisi
de bu yarışmaya katılmış olan Çalışkan’ın bu sorula-
ra cevabı kesin ve keskin: “Ülke planlama pratiği ne
yazık ki yoğunluk temelli imar ‘hakkı’ ve ticareti AVM
ile özdeşleştiren bir alan kullanım modeline indirgen-
diği zaman karşısındaki tavır da ne yazık ki bu sorun-
lu eğilime göre biçimleniyor. Bu tavır, yeni geliştirilen
alanlarda kentselliğin temeli olan yoğunluğa ve top-
lumsallaşma pratiği açısından tarihsel olarak önce-
likli işlev olan ticarete (bkz. Yunan agorası, Osmanlı
çarşısı) yönelik naif ve temelsiz bir önyargı üzerinden
şekillenmekte. Söz konusu tavır ne yazık ki ‘tasarım’
fikrinin önplanda olması gereken fikir projesi yarış-
malarında bile yeniden üretilmekte. Oysa kentsel
tasarımın her şeyden önce nitelikli şehirciliğin temel
unsurlarından biri olan yapı ve yapılaşma yoğunluğu-
nun verili bağlam içerisinde mekânsal olarak en iyi
nasıl örgütleneceğine dair yaratıcı yanıtlar vermesi
beklenir. Onu kategorik olarak reddeden bir anlayış-
la gelişemez.”12
SONUÇ
Tüm bu eleştirileri iki eksende yeniden ele almak
mümkün. Birincisi, katı koruma yaklaşımı ve Dokuma
Fabrikası’yla ilişkinin nasıl kurulacağının muğlak bıra-
kılması nedenleriyle endüstri mirasına dokunama-
ma, dokunma fırsatını kaçırma. Öyle ki bu eleştiriyi
yarışmacılara ya da jüriye yöneltmeden önce aslında
yarışmayı düzenleyen, yarışma koşullarını belirleyen
kurum ve diğer oluşumlara yöneltmek gerek. Hatta
onlardan da önce ülkedeki koruma anlayışını yeni-
den gözden geçirmek ve kaçınılamayan katı koru-
ma yaklaşımlarının aslında ortamı nasıl kısırlaştırdığı-
nı bir kez daha düşünmek gerek. İkinci eleştiri ekse-
nini ise, yarışma alanında yer alacak yeni işlevlerin
belirsizliği ve minimum yapılaşma kaygılarıyla alana
dokunamama ya da ürkek dokunma şeklinde tanım-
lamak mümkün. Bu noktada artık yarışma sürecin-
de yer alan her aktör bu eleştirinin muhatabı. Çünkü
aslında her biri yukarıda açıklanan “minimum yapı-
laşma” kaygısını sadece taşıyan değil, bu ve benze-
ri durumlarda yeniden üretenler tam da bu aktörler.
Bu iki eleştiriyi bir arada düşünmemizi sağlayan, hatta
bir arada düşünmeyi kaçınılmaz kılan ise “Türkiye
gibi imar baskısının yoğun olarak yaşandığı ülke-
lerde en doğru koruma stratejisinin, uygun yapılaş-
ma yoğunluğu düzeyinde yeni işlev ihtiyacına gerek
bıraktırmayacak nitelikte aktif bir kamusal alan üret-
mek” olduğu ve “minimum müdahale diye ifade edi-
len denetimsizlik durumunun yakın gelecekte öngör-
mediğiniz çok daha büyük ve niteliksiz bir dönüşüm
sürecine altlık hazırlayan iyi niyetli ama işlevsiz bir
planlama yaklaşımı anlamına geldiği” gerçeği.13
İşte tam da bu noktada, yani kullanarak korumanın
sadece mümkün değil, aynı zamanda şart olduğu
endüstri mirasını koruma ve yeniden kullanma nok-
tasında konu gelip Dokuma alanı örneğinde düğüm-
leniyor. Hem Dokuma Fabrikası’nı yeniden işlevlen-
direrek korumak ve yeniden işlevlendirme hakkında
fikirleri geniş katılımlı bir yarışmayla almak hem de
eski fabrikanın yanı başındaki alanı bu yeniden işlev-
lendirmenin güvencesi olarak tasarlayabilmek müm-
künken; dahası, alana dair fikirleri minimum yapılaş-
ma gibi kaygılarla sınırlamadan elde etmek için elve-
rişli bir zemin de bulunmuşken, elimizdeki bu fır-
satları her ikisi de “iyi niyetli ama işlevsiz” olmaktan
öteye geçemeyen koruma ve planlama yaklaşımları-
na feda ediyoruz. Ne diyelim? İyi tasarım yine başka
bahara kaldı... v
NOTLAR
1. Endüstri mirasını koruma ve yeniden kullanma konularında akademik
çalışmalar yürüten biri olarak bu yarışmaya girmek benim için önemliydi
ve tüm handikaplarına rağmen bir ekip kurarak bir öneri geliştirebilmek için
hatırı sayılır bir mesai harcadık. Sonuçta önerimizi yetiştiremedik belki ama
pek çok anlamda öğretici bir süreç yaşadık. Bu katılım niyetinin bu yazı-
nın nesnelliği hakkında şüpheler uyandırabileceğinin farkındayım. Ancak,
sonuçların ilanından bu yana geçen sürenin süreçteki doğrularımızı ve yan-
lışlarımızı kendimize saklayarak nesnel bir değerlendirme yapabilmeyi artık
mümkün kıldığına inanıyorum. Diğer yandan, yarışmaya hazırlanırken yap-
tığımız analizlerin, alanı ve konuyu her yönüyle düşünmenin de yarışmanın
kurgusunu, projeleri ve jüri kararlarını değerlendirirken önemli bir perspek-
tif sağladığını düşünüyorum.
2. Yazının ilerleyen bölümlerinde zaman zaman yer verilecek değerlendir-
meler yarışmaya katılan kişilerden / ekiplerden bağımsız yapıldığı için bura-
da yarışmacıların adlarını ve ekiplerin kompozisyonunu zikretmek yerine,
jürinin raporlarında kullandığı rumuzları kullanmayı tercih edeceğim. Pro-
jeleri görmek isteyenler, Mimarlık dergisindeki tanıtım yazısına başvurabi-
lir (Bkz. “Kepez Belediyesi Dokuma Alanı Fikir Proje Yarışması”, Mimar-
lık, sayı:402, Temmuz-Ağustos 2018, ss. 26-31) ya da daha detaylı incele-
mek ve paylaşılan proje raporlarına ulaşmak isteyenler Arkitera web site-
sini kullanabilirler:
• A06 rumuzlu proje için: URL1. www.arkitera.com/proje/9015/
antalya-kepez-dokuma-alani-fikir-projesi-yarismasi-esdeger-
odul-71358 [Erişim: 01.08.2018]
• A23 rumuzlu proje için: URL2. www.arkitera.com/proje/9027/
esdeger-odul-antalya-kepez-dokuma-alani-fikir-projesi-yarismasi3
[Erişim: 01.08.2018]
• A27 rumuzlu proje için: URL3. www.arkitera.com/proje/9042/
esdeger-odul-antalya-kepez-dokuma-alani-fikir-projesi-yarismasi4
[Erişim: 01.08.2018]
• A28 rumuzlu proje için: URL4. www.arkitera.com/proje/9018/
esdeger-odul-antalya-kepez-dokuma-alani-fikir-projesi-yarismasi [Eri-
şim: 01.08.2018]
• A32 rumuzlu proje için: URL5. www.arkitera.com/proje/9026/
esdeger-odul-antalya-kepez-dokuma-alani-fikir-projesi-yarismasi2
[Erişim: 01.08.2018]
3. Bu konuda bir inceleme için bkz. Saner, Mehmet, 2012, “Endüstri Mira-
sı: Kavramlar, Kurumlar ve Türkiye’deki Yaklaşımlar”, Planlama, sayı:52
(2012/1-2), ss.53-66.
4. Dokuma Fabrikası Çalışma Grubu Özet Raporu, Antalya Kepez Belediye-
si Dokuma Alanı Fikir Projesi Yarışması Şartnamesi Ek-1, s.2.
5. Koruma için yapılan başvuru sonucunda, “Dokuma Alanı gibi alanlar
için Endüstriyel Mimari Miras olarak tek yapı bazında tescil yapılması ve
bulunduğu parsel için koruma alanı kararı getirilmesinin mümkün olduğu,
kentsel sit alanı kararı verilmesinin ise mümkün olmadığı görüşü” ile“alan
kentsel sit özelliği göstermediği için tek yapı ölçeğinde tescil edilerek koru-
ma alanı olarak belirlenmiştir”. Dokuma Fabrikası Çalışma Grubu Özet
Raporu, s.2.
6. Dokuma Fabrikası Çalışma Grubu Özet Raporu, s.5 ve yarışmanın
“soru-cevaplar”ında cevap 6, 11 ve 15’te görülebilir. Ayrıca raporda, alan-
da önerilen ve “dokunulmaması” gereken işlevler arasında şunlar yer alıyor:
• Dokuma Müzesi ile Bilim-Eğitim-Öğretim ve Deneyimleme Merkezi ola-
rak yeniden işlevlendirilmesi önerilen Dokuma Fabrikası ana yapısı,
• Kent ve Dokuma Belleği (arşiv ve bilgilendirme) Merkezi olarak düşünü-
len Fabrika İdare Binası,
• Sanat atölyelerine dönüştürülecek depo yapıları,
• Şehir kütüphanesi olarak önerilen trafo yapısı,
• Kır kahvesi olarak hizmete açılması düşünülen müdür lojmanı.
Bu yeniden işlevlendirmelere ek olarak bazı yapıların da eski işlevleriy-
le ilişkilendirilerek yeniden kullanılması önerilmektedir. Örneğin, eski kreş
yapısının Çocuk Oyun ve Eğitim Merkezi, eski işçi yemekhanesinin Antal-
ya ve Akdeniz’e has yemeklerin yapıldığı ve öğretildiği bir restoran, eski
memur yemekhanesinin Dokuma Lokali, eski misafirhanenin araştırmacı ve
öğrencilerin konaklama birimi, park ve spor alanlarının sağlıklaştırılıp geliş-
tirilmiş rekreasyon alanları ve eğitim salonunun da Güzel Sanatlar Galerisi
olması bu öneriler arasındadır.
7. Dokuma Fabrikası Çalışma Grubu Özet Raporu, s.5.
8. Antalya Kepez Belediyesi Dokuma Alanı Fikir Projesi Yarışması Şart-
namesi, s. 10.
9. Antalya Kepez Belediyesi Dokuma Alanı Fikir Projesi Yarışması Şart-
namesi, s. 10.
10. “Kepez Belediyesi Dokuma Alanı Fikir Proje Yarışması”, Mimarlık,
sayı:402, Temmuz-Ağustos 2018, s. 26-31.
11. Bu konuda ders alınabilecek bir örnek, Ankara’da yaklaşık 40 yıl önce
Atatürk Kültür Merkezi alanı olarak tanımlanan, Kepez’deki Dokuma alanı-
nın yaklaşık 1,5 katı büyüklüğündeki eski hipodrom ve tören alanıdır. Alan
için önerilen kültür ağırlıklı işlevlerden şimdiye kadar biri gerçekleştirilmiş,
peyzaj projeleri bu alanı tanımlı kılmaya yetememiş ve alan Ankara’nın
makroformunda büyük bir boşluk olarak kalmıştır. Bkz. Saner, Mehmet,
2014, A Philosophy of Void: Ankara Hippodrome and After, ODTÜ FBE,
yayımlanmamış doktora tezi, Ankara.
12. Olgu Çalışkan, 23 Mart 2018 tarihli Facebook paylaşımı.
13. Çalışkan, 2018.
MİMARLIK 404 49
 SÖYLEŞİ

Şevki Vanlı (1926-2008):

Söylemsel ve Düşünsel Bir Mimarlığın Peşindeki Mimar

İnci Basa*

1992 yılı Ulusal Mimarlık Ödülleri Mimar Sinan

Büyük Ödülü sahibi Şevki Vanlı’yı kaybedişimizin
üzerinden on yıl geçti. Vanlı ile yaptığı daha önce
yayımlanmamış söyleşiyi bizlerle paylaşan yazar,
Vanlı’nın mimari tasarım-söylem ilişkisine verdiği
önemi vurgulayan düşüncelerini aktarıyor.

DÜŞÜNÜR VE MİMAR OLARAK ŞEVKİ VANLI

Şevki Vanlı Türkiye’de mimarlık mesleğine çok yönlü
katkı sağlayan önemli bir düşünür ve mimar. Floransa
Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi’ni 1954 yılında dok-
tora derecesi ile bitiren Vanlı (1926, Konya-2008,
Ankara), çağdaş Türk mimarlık kültürünün baş aktör-
lerinden biri olarak betimlenebilir.1

Tasarladığı yüzü aşkın bina ve kazandığı yarışma

dereceleri kadar, onun “kaleme aldığı” ve onu “kale-
me alan” metinler bu önemli rolün kendisine teslimi-
ni haklı çıkarır.2 Otobiyografik eseri Mimarlık Sevgilim
(Resim 1), başlığının da güçlü vurgusuyla, mimarın
özel yaşamının mesleğiyle nasıl iç içe geçtiğini gös-
termesi bakımından önemli bir kaynaktır. 2001 yılın-
da basılan Düşünceler ve Tasarımlar (Resim 2) ise
Şevki Vanlı’nın uzun yıllara yayılan mimari uygulama-
larını aktarırken, kitabı derleyen Güven A. Sargın’ın
da ima ettiği üzere, bu uygulamaları onları bes-
leyen yapıcı söylemsel çerçeveden koparmayan,
öz-eleştirel ve tartışmacı bir aktarım hedeflenmiş-
tir.3 (Resim 3) En yakın tarihli kitabı olan Mimariden
Konuşmak: Bilinmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk
İnci Basa
Doç. Dr., ODTÜ Mimarlığı, Eleştirel Bakış, Türk mimarlığının geçmiş
Mimarlık Bölümü yüzyıllardan taşıdığı geleneğin hangi nedenlerle yok
1. Şevki Vanlı
sayıldığının sorgulanıp analitik bir eleştirinin geliştiril-
diği 3 ciltlik bir eserdir.4
Türkiye’de mimarlığın kuramsal ve kültürel yapısını
geliştirmeyi hedefleyen Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı’nın
(Resim 4) kurucusu ve 1992 Ulusal Mimarlık Sergisi
Büyük Sinan Ödülü sahibi Vanlı ile yaptığım ve
aramızdan ayrılışının onuncu yılında okurları ortak
etmek istediğim söyleşi, 20 Haziran 2002 yılında ger-
çekleşti. O dönemde yaptığım ve Türkiye’de modern
mimarlığın gelişimini irdeleyen post-doktora çalış-
ması kapsamında gerçekleştirdiğim bu söyleşiye,
Vanlı’nın kurucusu olduğu, Türkiye’nin ilk uydu-kent
denemesi Ankara OR-AN’da,5 kendi tasarımı Orman
Apartmanı’ndaki ofisi evsahipliği yaptı. (Resim 5)

TÜRK MİMARLIĞI ÜZERİNE BİR SÖYLEŞİ

2. Vanlı’nın 2000 tarihli otobiyografik eseri
Mimarlık Sevgilim
Söyleşi -içeriği itibariyle- Şevki Vanlı’nın mimari tasa-
rım anlayışını kendine özgü eleştirel üslubuyla aktar-
dığı bir ortam sundu. Vanlı çağdaş ve nitelikli mimar-
lık yapıtlarının, ancak özgün ve söylemsel bir düşün-
selliğin ürünü olabileceğinin altını çizdi. Hiç şüphesiz,
nitelikli mekânsal üretim mimarlıkta eğitimin, kura-
mın, araştırmanın, eleştirinin ve pratiğin önemli odak
noktasıdır. Mimarlık disiplinini oluşturan bu bileşen-
ler irdelendiğinde gözlemlenebilmektedir ki, bireyin
gündelik yaşamına anlam katmayan “ikonik” proje-
ler üretmenin ötesinde bir mimarlık anlayışını geliş-
3. Vanlı’nın tasarımlarını içeren 2001 tarihli Şevki
Vanlı: Düşünceler ve Tasarımlar

50 M‹MARLIK 404
tirmek için önemli bir çaba mevcuttur. Ancak, eko-
nomik ve sosyal bağlamların, dolayısıyla politika-
nın kaçınılmaz olarak önemli belirleyicilerden oldu-
ğu mekânsal üretim, çoğu kez örnek bir mimar-
lık ortamının ürünü olarak ortaya çıkamamaktadır.
Böylesi bir ideal ortamın olamayacağı öngörüsüyle,

Kaynak: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı

“Mimarlıkta hangi değerler aracılığıyla nitelik arana-
cak?” sorusu sadece bu söyleşinin yapıldığı yılların
veya öncesinin değil, günümüzün de cevap aranma-
sı gereken sorularından birisidir. Ülkemizde zaman
zaman abartı ve rüküşlük, zaman zaman tarihten
medet ummacılık ve taklitçilik; çoğu kez de sıradan-
lık, mimarlık ortamını hep bu değerlerin ne olabilece- 4. Vanlı’nın üç ciltlik eseri Bilinmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı
ği konusunda uyanık kalmaya davet etmektedir. İşte
bu çerçevede, Şevki Vanlı meslek yaşamı boyunca,
yukarıda değinilen bileşenlerin, özellikle de pratiğin
ve eleştirinin etkili bir öznesi olarak öne çıkmaktadır.
Türkiye’de mimarlık kültürünü doğru zeminde tutabil-
mek ve sürdürülebilirliğini sağlamak için emek veren
bir mimar ve düşünür olan Vanlı, bu söyleşi aracılığıy-
la mimari tasarımda hangi tutumların bu zemini tesis
edip sağlamlaştıracağına dair güçlü ipuçları sun-
maktadır. Bunu yaparken, nelerin bertaraf edilme-
si gerektiği yönünde de eleştirel bir pozisyon geliş-
tirmektedir. Vanlı söyleşisinin Türkiye’nin mimarlık
kültürüne önemli bir katkısı, bu konuşmada mima-
ri tasarımın söylemsel ve düşünsel boyutlarının nite-
likli mekânsal üretimin olmazsa olmazı olarak sap- 5. Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları’nın, sırasıyla, Suna Güven, Ali Cengizkan ve
Serpil Özaloğlu tarafından Türkçeye kazandırılan üç önemli eseri
tanmasıdır. Vanlı’nın bu saptaması, söyleşinin eşza-
manlı olarak hem Türkiye’nin tarihyazım çalışmala-
ma mı var tasarım mı var”, sorusuyla bu eleştiriler-
rıyla diri tutulan mimarlık belleğine hem de bugünü-
den fazlasıyla nasibini aldı. Vanlı altını çizerek vurgu-
ne dair mimari tartışmalarına ve pratiğine argüman-
ladı: “Mimari tasarım söylemsel olmalıdır; tasarımın
lar sunmaktadır. Başka bir deyişle Vanlı’nın dile getir-
diği düşünceleri mimarlıkta güncel uzanımları barın- bir düşünsel temeli olmalıdır.”7 Bu söyleşi gerçek-
dıran bir tarihsel kavrayış olarak görülebilir. Şevki leştiğinde 76 yaşındaydı ve düşünceyle, kavramlarla
Vanlı cevaplarında kültür, teknoloji, mimari biçim, beslenen nitelikli bir mimarlığa duyduğu tükenmeyen
bağlam, söylem ve mimarın rolü gibi olgulara ağırlık- heyecanı her cümlesine yansıyordu.
lı olarak yer vermekte ve mimarlık üzerine düşünen
herkesi bu olguları yeni açılımlarla tekrar araştırma- Söyleşi yukarıda belirtildiği gibi tarihsel bir pers-
ya kışkırtmaktadır. pektifle, Türkiye’deki mimarlık pratiğine yön veren
yabancı mimarlara odaklanmayı hedeflemekteydi.
Erken Cumhuriyet döneminde, Türkiye’deki mimar- Türkiye’de hem mimarlık kültürünün oluşumunu hem
lık pratiğine yön veren yabancı mimarlar üzerine de mekânsal biçimlenmeyi etkileyen, ayrıca ana
odaklanılmasının planlandığı söyleşi, mimarın heye- akım mimarlık tarihi yazımında Türkiye’yi modern
canlı, sıra dışı ve akıcı üslubunun götürdüğü nokta- mimarlıkla tanıştırdığı kabul edilen bu mimarlar üze-
lara doğru uzandı. Vanlı ile 2006 yılında bir söyle- rine, moderniteye sadık duruşuyla bilinen Şevki
şi yapan Gökçeçiçek Savaşır’ın da işaret ettiği gibi,6 Vanlı’nın yorumlarını almak yeni tartışma ortamla-
hakkında bir “sevgiliden” konuşur gibi konuştuğu ve rı yaratmak anlamına gelecekti. Nitekim aşağıda
hararetle savunduğu ilerici mimarlık anlayışını çekin- soru-cevap şeklinde dökümü verilen söyleşi, mimar-
cesizce aktardığı bu söyleşi, hem söyleşiyi gerçek- lık tarihini mimarlık pratiği ile ilişkilendiren, eleştirinin
leştirenin sahip olduğu bir ayrıcalığa hem de usta de içine girmesiyle daha da dinamikleşen bir içeri-
mimarın düşünsel yoğunluğunu yeni kuşağa aktar- ği inşa etti.
ma sorumluluğuna dönüştü. Neredeyse mimarlığa
olduğu kadar Ankara’ya tutkusuyla da bilinen Şevki Basa: Erken Cumhuriyet döneminde Türk mimar-
Vanlı’nın, Cumhuriyetin kuruluşunu izleyen yıllarda lık eğitimi ve pratiğine güçlü etkiler yapan yaban-
Ankara’nın yabancı mimarlar eliyle oluşturulan mima- cı mimarlar üzerine görüşleriniz nelerdir? [Vanlı, bu
ri dokusu üzerinde yoğunlaşan eleştirileri adeta sivri soruya önemli Türk mimarları Sedad Hakkı Eldem ve
birer ok niteliğindeydi. Başta, kasvetli yapılarıyla Türk Emin Onat üzerine görüşlerini katarak yanıt veriyor.]
mimarlığına kötülük yaptığını savunduğu Clemenz Vanlı: Türkiye’de mimarlık eğitimine dört mimar ege-
Holzmeister ve Ankara’yı eksik bir kentsel öngörüy- men olmuştur: Paul Bonatz, Clemenz Holzmeister,
le tasarladığını söylediği Hermann Jansen olmak Sedad Hakkı Eldem ve Emin Onat. Sedad Hakkı
üzere, yabancı mimarların / şehircilerin arkaların- aslında Alman asıllı mimarlarla mimarlık anlayışı anla-
da olumsuz etkiler bıraktıklarını iddia etti. O döne- mında anlaşmış değildi ama ortaklıklar bakımından
min Türk mimarlık kültürünün etkili ismi Sedad Hakkı onlarla anlaşmıştı. Onat’ın insanlarla ilişkisi iyiydi ve
Eldem de yapılarına yönelik olarak, “bunlarda taşı- bu ilişkiyi kuran Onat’tı. Ben dışarıdan konuşuyorum,

M‹MARLIK 404 51
 güzel örneklerinden biri Ankara’daki Fen Fakültesi;
sorunlu binalar bana kalırsa. Klasisizmin bütün kural-
ları var, yinelemeler var, köşeyi dönüyor, yine aynı
yinelemeler var, bir daha dönüyor, yine aynıları var…
60’larda yaptığı Akbank binasında da o var. Modern
yapıyorum diyerek bunları yapıyor. Modern mimari-
nin içinde elbette klasisizm belli bir şekilde devam
ediyor ama Sedad Bey onun dışına çıkmıyor hiç.
Yalılarda da aynı şey; 70’lere kadar, yani Uşaklıgil’e
kadar, bu böyle. “Tasarım” var mı bunlarda yoksa
“taşıma” mı var? Uşaklıgil için daha modern diyor-
lar; aslında, modernist filan değil. Mesela, Türk çatı
formu kurmaya çalışmış, ama bu çatı formu birin-
ci kata, yani oturduğu kata, uymuyor; onun altında-
ki kata, zemine uygun bir çatı. Ben çok yadırgıyorum
bunları. Bir binanın mimarisi plandan görünür, plan-
ları hep klasik...8 [Ve söz, Vanlı’ya göre “Türk mimar-
lığına büyük kötülük yapmış” Holzmeister’e ve onun
“yorgun mimarisine” geliyor.] Örneğin, Holzmeister
Türk mimarlığına büyük kötülük yapmış bir mimardır.
Avrupa’daki yapıları fena değildir ama Türkiye’deki
yapıları -Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Köşk gibi
bir iki binası biraz hariç sayılabilir- yorgun mimaridir.
Otoriter rejimlerin ve yönetimlerin, halkı etkilemek
Kaynak: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı

için yaptığı abartmaları onun binalarında görebiliriz.

[“Mimar ilerici olacak, tutuk olmayacak, geleceğe

yönelik olacak” diyor ve başkentte 30’larda yaban-
cı mimarlarca yapılan idari binalar için “karanlık, asık
suratlı, kasvetli” benzetmesi yapıyor.]
Basa: Yabancı mimarlar Türkiye’deki siyasal ortamı
6. 1992 tarihli Orman Apartmanı projesi, OR-AN Ankara
böyle yorumlamış olabilirler mi?
Vanlı: Evet var öyle bir şey, ama eğer öyle yorumla-
mışlarsa o da bir suç; çünkü Türkiye’yi hiç anlama-
mışlar demektir. 30’larda çağdaş ve modern olmak
isteyen Türkiye Cumhuriyeti’ne, bir millete, yapılan
ayıptır. Çağdaş, modern bir ev isteyen bir müşteri-
ye, “yok sen çağdaş olamazsın ben sana bu kada-
rını yaparım yeter, bu daha tutarlıdır” demek olmaz.
Kaynak: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı

Mimar ilerici olacak, tutuk olmayacak, geleceğe

yönelik olacak. Yazık olmuş. Dünyada yeni bir yöne-
tim merkezi, bir başkent kurmak isteyen, Atatürk
ve arkadaşlarına layık değilmiş bu mimarlar. Bu
parasız pulsuz millet neler çekmiş bu binaları yap-
mak için. Binalar karanlık, asık suratlı, kasvetli; plan-
7. 1988 tarihli Gölbaşı İhracatçılar Birliği Sosyal Tesisleri projesi, Ankara larından da belli, hep şema binalar. Yeni bir çalış-
ma düzeni, yeni bir espri aranmamış; Milli Savunma
Bakanlığı’nın şeması da aynı, Askeri Okul’un şema-
aralarında olmadım ama ürettikleri yapılardan onla-
sı da aynı; hepsinde ortada avlu. Hatta öylesine fena
rı takip ediyordum. [Söze yabancı mimarlardan önce
ki, Milli Savunma Bakanlığı binasının cephesindeki
Sedad Hakkı Eldem eleştirisi ile başlamayı yeğleye-
inişler çıkışlar, Sağlık Bakanlığı ve Ordu Evi binaların-
rek] Sedad Bey bir numara olmak istiyordu. Onun, da da var. Olur mu? Biri bakanlık, biri otel! Yani ola-
“Türk mimarisi”, “milli mimari”, “Türkiye” demesi son- cak şey değil.
radandır. O başka meslekte olsaydı, orada da bir şey
yapardı; temelde “ihtilalciydi”. Mesela ilk Türk dergi- [“Adam gibi adam” tanımlamasıyla Ernst Egli ve
si Arkitekt çıktığında, o dönemin mimarlarıyla muta- Bruno Taut’u ayrı bir yere koyuyor.]
bık olmadığı halde ilk başyazıyı o yazıyor. O döne- Basa: Dönemin Türkiyesinde “onlarsız” bir seçenek
min Türk modernistleri de Avrupalı modernistleri olabilir miydi?
de, 20’ler için konuşuyorum, hepsi klasik eğitim gör- Vanlı: Elbette. Bruno Taut bunu yapmazdı mese-
müşlerdir. Le Corbusier de klasik eğitim görmüş- la; Ernst Egli de yapmadı. Egli gerek hoca, gerek
tür, bunun etkileri onda da sürüyor aslında. Dönemin profesyonel olarak canla başla çalışmış. Akademiyi
yeniliklerinin içinde klasisizme ait şeyler var. Sedad modernleştirmeye çabalamış ama 1936’da akade-
Bey de bunu atamamıştır, niye atamamıştır acaba? miden atmışlar. Paul Bonatz da Türk mimarlığına
Kendisi iyi yetişmiş, çok çalışıyor, becerikli de; ama kötülük etmiştir; Saraçoğlu Evleri çok sorunludur. En
40’larda yaptığı hataları neden yapıyor? Bunun en sıradan ev mimarisi kitaplarına bakın, apartman planı

52 M‹MARLIK 404
diye o tip planları görürsünüz zaten, daha kötüsünü
değil. Orada ne bir toplu düzen, ne de bir yerleşim
tasarımı var, sıra sıra dizilmiş evler…
Basa: O zamanın parasıyla çok büyük bir kaynak
aktarılmış.
Vanlı: Tabii. Zaten Ankara planını yapan Hermann
Jansen de bir sorun. Çok aleyhinde olduğumu söy-
leyebilirim. Neymiş, Jansen nüfus ne kadar olur diye
sormuş da; 300.000 denmiş, yanılmışız, bütün kaba-
hat bizdeymiş! Böyle iş olmaz. Türkiye’nin bütün ille-
rinin İller Bankası’ndan şehircilik projesini alıp, evve-
la nüfusu tahmin etmesi gerekirdi. Siz, sahip oldu-
ğunuz şehircilik bilgisiyle, o ülkedeki nüfus artışını,
o bölgedeki nüfus kaymalarını, istihdam gelişmele-
rini inceleyeceksiniz. Jansen öyle yaptı da bizimki-
ler hayır dediyse onu bilemem, ama hiç sanmam.
Kaynak: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı
Jansen şimdiki Tandoğan Meydanı’na havaalanı koy-
muş. İstanbul o zamanlar Avrupa’nın dördüncü şeh-
riymiş: Londra, Paris, Viyana, İstanbul. Ne Roma
ne Madrid... Yani koca bir imparatorluktan küçülü-
yoruz. Elbette göçler olacak, farklı gelişmeler ola-
cak. Herkesin methettiği, üzerine tezler hazırladı-
ğı Başbakanlığın önündeki o iki karış yol örneğin…
Neymiş efendim, Güvenpark’tan başlıyormuş da bil-
mem nereye kadar gidiyormuş da, gidiyor da duva-
ra saplanıyor! Böyle ticari olacağı belli bir yolun yanı-
na kamu binalarını, bakanlıkları koyarsan, bir de ara-
sından yollar geçirirsen ne olur? Böyle bir yol düze-
niyle kurulmuş şehir olur mu? Ne sanayi yeri belli,
ne ticaret yeri, ne hükümet merkezi belli. Bunlarla
da bitmiyor. Evvela Ankara için yer seçimi yanlış!
Ankara’nın düzlükleri varken tepelere yaslanmanın
gereği var mı? [Almanların tasarım konusunda yete-
neklerini sorgularken bir parantez açıyor ve Martin
Elsaesser’e değiniyor.] Ulus’taki Sümerbank’ın
mimarı Martin Elsaesser’i niye kaçırmışlar diye çok
üzülürüm hep; çünkü mükemmel bir mimar. Egli
dayanmış biraz; helal olsun, iyi ki de dayanmış! Bu
arada Almanların tasarım konusunda ne kadar yete-
neksiz olduklarını da söyleyeyim. Ankara’da Devlet
Demiryolları binası, buna istasyonu da katabiliriz; bu
yapılar Alman tesirinde ama bize gelen Almanların
yaptıklarından çok daha iyi. Ne kadar yanlış yolda
da olsa, insan yetenekliyse yapıyor bir şeyler tabii.
Bir de 30’ların modernistleri var Türkiye’de; yedi kişi
kadarlar, Seyfi Arkan ve Şevki Balmumcu var arala-
rında. Balmumcu’nun Sergievini tiyatro yapmak faci-
ası inanılacak şey değil. Yahu duvarlarından mı fay-
dalanacaksın? Daha da pahalıya mal olur. Niye bozu-
yorsun onu; çünkü düşman moderne! Eskiden, abar-
tıyorlar bu binayı diye düşünürken, şimdi mükemmel
bir bina olduğunu kabul ediyorum. Çünkü yarışmaya
katılan diğer projeleri araştırdım, hepsinden daha iyi.
Diyorlar ki Türk mimarisi neo-klasikti, sonra modern
oldu, sonra tekrar milli oldu vs. Hayır, yanlış; modern
30’larda başladı ve bugüne kadar devam ediyor.
Basa: Yani yapılan dönemsel sınıflandırmaya katılmı-
yorsunuz, I. Ulusal, II. Ulusal…
Vanlı: Birinciye katılıyorum, çünkü alternatif yok.
Getirmişler o yabancıları da; Mongeri mesela, Art
Nouveau’yu filan cambazlıkla yorumluyor, ama bun-
lar çok yanlış; devşirip bizdekilerle harman yapıyor-
lar. Bizde de üç beş kimlik- arayıcılar vardı; Vedat
8. 1966 tarihli Tandoğan Öğrenci Yurdu projesi, Ankara.
Tek, Kemalettin bey gibi ama hiçbir yere varamazlar-
dı, varamadılar da.
Basa: Türkiye’de 50’lerdeki mimarlık ortamını nasıl
yorumlarsınız?
Vanlı: Türkiye’de 50’lerden sonra yapılan cam kutu-
lara, Emek İşhanı gibi, ben çok kızardım. Ben ras-
yonel mimariye öğrenciyken de inanmazdım. Ona
karşı tavır alanlardandım. Hep de öyle oldum, hâlâ
da öyleyim; ama şimdi bakıyorum ki rasyonel mima-
ri bir çözüm. Yani Türkiye’deki mimarlık ortamın-
da, rasyonel yani akılcı mimariden başkası yapıla-
maz; o bir kurtuluş. Öbürü hem yetenek ister hem
daha fazla bilgi ister; düşünsel hazırlık ister. Ben sını-
ra kadar deniyorum ama doğrusu epeyce bir hazır-
lığım var. Bir dönem Enver Tokay, yanında Behruz
Çinici, Hayati Tabanlıoğlu, İlhan Tayman vs var; bütün
bu grup Türkiye’ye hizmet vermiştir. Biz rasyonel
mimari disiplininin dışında da mimarız diyebilmek
için başka işler de yapmışlardır ama bunlar iyi rasyo-
nalistlerdi. Ben Tokay’ı bu işin baş aktörü ilan ediyo-
rum. Hani Arkan da otuzların tartışmasız baş aktörü
idi. Bence onlar Türkiye için iyi bir ekipti ve mühendis
de yetiştiren Teknik Üniversite dayanışması içindey-
di.9 İtiraf etmek lazım ki, adil değillerdi fakat mimariyi
seviyorlardı ve doğru yoldaydılar. Mesela Tokay’ın bir
duyarlılığı vardı; rasyonalist olmak kesinlikle duyarsız
olmak anlamına gelmiyordu.
Basa: Biraz daha günümüze yaklaşırsak, mimarlığı
nasıl değerlendiriyorsunuz?
Vanlı: Evvela bir tasarımın bir söyleme ait olma-
sı lazım, ben buna inanıyorum. Eskrim de yapsanız
onun bile bir stili var. Yok, Alman şöyle yapar, Fransız
böyle yapar… Her şeyin bir düşünsel temeli olma-
sı lazım. Türk insanının düşünsel temeli eksik, her
şeyde, sanatta da eksik. Bu düşünsel temel olma-
dan, anlayarak yapmak mümkün olmaz, ancak ben-
zeterek yapılabilir. Bizim ilerici olmak isteyen mimar-
lar nasıl ileri mimariye ulaşacaklarını bilmedikleri için
M‹MARLIK 404 53
 dünyadaki ilericilerin ne yaptıklarıyla ilgileniyorlar.
Normal bir şey bu. Yalnız, koca bir tarihi bırakıp da
onun bir parçasıyla ilgilenirseniz, onu kopya edersi-
niz, olur mu? Tarih o kadar güzel, o kadar zengin bir
şey ki, bugüne kadar devam etmiş; hatta gelecek de
tarih sayılabilir. Bu büyük havuz içinde çok zengin-
likler bulursunuz. Gerici olacağınız varsa da ondan
öteye bir şeyler yaparsınız. Ama siz yabancılardan
öğreneyim derseniz, taklit olur; çünkü onun niye öyle
yaptığını bilmiyorsunuz, anlamakla uğraşmak istemi-
yorsunuz. “Aaa boruları ne güzel bükmüş, kontrast
yaratmış vs, ben de yapayım” diyor ve yapıyorlar da.
Bugün hoş şeyler de yapılıyor ama benim şüphem
var, anlayarak mı yapıyorlar, benzeterek mi, yoksa
tamamen bir taklit mi…
[Mimari tasarımda teknolojiye ve kültüre dayalı iki
temel yaklaşımın varlığının altını çizerken, kültürel
olandan yana tarafını belirliyor]
Basa: Mimari tasarımda düşünsel temel konusunu
açabilir miyiz?
Vanlı: Diyorum ki, dünyada bir teknoloji destekli tasa-
rımlar var, İkiz Kuleler’den tutun da Gehry tasarımla-
rına kadar. Bir de Latin grubu var, yani kültüre daya-
nanlar. Örneğin, Rossi eski güzelliklerin birikimleri
bu çağa taşımaya çalışmış. Deneysel bir çaba yani,
o yakamaz da ateşi, başkası yakar; ben şimdi o kül-
türün lezzetini tatmak istemeyene, buna hazır olma-
yana anlatamıyorum elbette. Belki düşünerek, keli-
meleri seçerek yazarsam anlatabilirim diye düşünü-
yorum. O Latin çizgisi bana çok ilginç geliyor, biraz
Meksika, biraz İspanya, biraz İtalya var içinde. Ben
orada okuduğum için değil, ama belki de onun için-
dir bilemiyorum! Ben onların taraflısı değilim ama bir
yerlere gitmek istersem oralara gidiyorum doğrusu.
Fransızlar biraz ortada kalmış durumda ama daha
çok teknolojiye kaymışlardır. Mesela Pompidou tek-
nolojiden çıkmadır. İstanbul’da Ankara’da da onla-
ra özenenlerin hepsi teknoloji mimarlığına kaçıyor-
lar. [Teknoloji mimarlığını kastederek] Benim bir kuş-
kum var orada. Kültüre dayanan mimarlığı ise altyapı
olmadan anlamak, yapmak ve yararlanmak mümkün
değil. Teknolojide kültüre ihtiyaç yok; pratik o. Geçen
gün, futbol maçı seyrediyordum, bayılırım ben fut-
bola. O stadyumlarda, özellikle uzak doğu stadyum-
larındaki numaralar bana biraz garip geliyor. Gerçi
ben de formdan çok hoşlanan bir insanım ama form-
da bir tek inşaatın teknik üstünlüğü yaygarası kopar-
NOTLAR
1. Ali Cengizkan 2008 yılında Mimarlık dergisinde (sayı: 343) Vanlı için “Mimarlar Odası Büyük Ödülü sahibi Şevki Vanlı
için….” başlıklı bir anma yazısı kaleme almıştır.
2. Yapı, Arredamento Mimarlık ve Mimarlık dergilerinde yayımlanan elliyi aşkın makalesi ve Mimarlık Sevgilim (2000),
Şevki Vanlı: Düşünceler ve Tasarımlar (2001) ve Mimariden Konuşmak (2006) başlıklı kitapları onu mimarlık ortamını bes-
leyen bir düşünür olarak öne çıkarmaktadır.
3. Sargın, Güven A. (der.), 2001, Şevki Vanlı: Düşünceler ve Tasarımlar, Mimarlar Derneği 1927 Yayınları, Ankara, s. 5.
4. Mimariden Konuşmak eseri üzerine Aydan Balamir ve Serpil Özaloğlu’nun gerçekleştirdikleri 2007 tarihli söyleşide
Vanlı, “Kültürel ortam oluşturmaya çalışalım istedim [...] kendimizi ve geleneğimizi yanlış yerde arıyoruz.” demektedir.
“Şevki Vanlı ile Söyleşi ‘Karşımdaki konuşmadığı için yazmak zorundaydım’”, www.boyutpedia.com/1981/67170/sevki-v-
anli-ile-soylesi-karsimdaki-konusmadigi-icin-yazmak-zorundaydim [Erişim: 16.10.2018]
5. Tekeli, İlhan, 2008, “Tanıdığım Yönleriyle Şevki Vanlı”, Mimarlık, sayı:344.
6. Savaşır, Gökçeçiçek, 2008, “Şevki Vanlı’nın Ardından Düşün(ün)/ce”, Mimarlık, sayı:344.
7. 20 Haziran 2002 yılında gerçekleşen, makalenin konusu olan söyleşiden.
8. Vanlı bu söyleşi sırasında, “Bir de Taşlık Kahvesi meselesi var” diyor ve ekliyor “Türk mimarları buradaki oltayı yutmuş-
lardır; yok Türk mimarlığının simgesi, yok 20. yüzyılın simgesi… Aldılar yalıyı tepeye oturttular, bu bir; olur mu böyle şey?
İkincisi, birkaç kat büyüttüler. Dev gibi bir kabuk, içinde bir şey yok. Tüm sandalyeler küçücük kalmış; çünkü bütün pen-
cere oranları sedir için yapılmış. Bu kabul edilemez! Ahşap binayı betonarmeyle ahşaba benzeterek yapmak da kabul edi-
lemez! O kadar nakletmiş ki, bir de yetinmeyip saçak takmış; o saçağın altı da dolu, kapalı yani; mimariye saldırmak gibi
bir şey. Baştan aşağı, milli mimarinin nasıl kof bir şey olduğunun ve nasıl tutarsız olduğunun günah çıkarmasıdır bu bina.”
9. Vanlı yine bu söyleşi sırasında, “50’lerde tüm devlet dairelerinde baskındılar; proje bürosu işleri onlara verir, bizim
yüzümüze bakmazdı!” diyerek o yıllara dönük samimi bir yakınmasını dile getiriyor.
54 M‹MARLIK 404
mak fazla gibi geliyor bana. Kültürel altyapı filan dedi-
ğimizde de İngiliz, Amerikan, Anglosakson yayınlar
var ya, onlar okunuyor. Halbuki bir Mısır mimarisi-
nin bile hâlâ söylediği şeyler var. İşte, mimarlık tarihi-
nin, mezar dahi olsa, en güzel formlarından biri pira-
mittir gibi geliyor bana. Form dediğin öyle olur. Hiçbir
yan eklemeye ihtiyacı olmadan pırıl pırıldır, kendine
yeterlidir. Prizmaların gücü orada, kendine yeter bir
form; yani illa ki çok değişik bir şey olamadığı halde,
Mies’in dediği gibi, “bu yeter”. Ama bizde, mesela,
prizma kullanıyor ama gidip üzerine bir şeyler yapış-
tırılıyor. Bu ne demek; mimar hiçbir şey anlamamış
demek. Ben bunları dayanamayıp yazdım; bu kadar
acemice iş olmaz, Türkiye’de çok acemice iş yapı-
lıyor. Yarım daire yapıyorlar örneğin; insanın buldu-
ğu en güzel formlardan; sonra, o güzelliğe bir şeyler
yapıştırıp mahvediyorlar.
[Sohbeti bititirirken tasarımda söylemselliğin altını
yine çiziyor.]
Basa: Son olarak vurgulamak istediğiniz birşey var
mı?
Vanlı: Gerçekten bütün dürtüler, bütün söylemler, her
şey bir hamurun parçası olmalı. Söylem elbette müs-
takil bir şey olamaz ama özünü kaybetmeyecek. Hem
özünü kaybetmemesi hem de genel bir hamurun par-
çası olması lazım. Tarih de öyle, gelecek için düşün-
celer de öyle. Bunlardan birini seçip tasarımda onu
anlatmak da enteresan, ama zor bir şey.
BİTİRİRKEN
Mimarlığın sürekli bir değişim içinde olduğu varsa-
yımıyla, Vanlı’nın yorumlarını erken 2000’ler, yani bu
söyleşinin gerçekleştiği dönemin bağlamsallığında
değerlendirmek doğru olacaktır. Ancak, çevresel /
sosyal / kültürel sürdürülebilirlik, mültecilerin barın-
ması, iktidar-mimarlık ilişkileri, çarpık bir tarihsel-
ci temsil, sosyal adaletsiz kentleşme gibi bugünün
mimarlık tartışmalarını etrafında toplayan farklı olgular
ve sorunsallar düşünüldüğünde, Vanlı’nın, mimarlığı
sosyo-kültürel bir üretim olarak gören ve mimarı ileri-
ci ve geleceğe yönelik olarak tasavvur eden anlayışı-
nın bu gündeme de katkı sağlayacağı kanaatindeyim.
Yukarıda aktarılan söyleşinin, Şevki Vanlı’nın aramız-
dan ayrılışının onuncu yılında okurla paylaşımında-
ki amaç, mimarın çağdaş mimarlık kültürüne ve eyle-
mine ilişkin düşüncelerini yarım aşırı aşkın süreyle
cömertçe aktardığı ortama alçak gönüllü bir katkı sağ-
lamaktır. Aktif ve üretken kimliği göz önünde bulundu-
rulduğunda, Vanlı’nın bu satırlarda dile gelen fikirleri
belki de ilk kez burada gün ışığına çıkmıyor saptama-
sını yapmak olasıdır. Ancak, burada, mimarın heye-
canla ve samimiyetle yansıttığı eğilimleri ve tepkile-
ri, tasarımın düşünsel boyutu üzerine vurgusu ve her
tasarımın sahip olması gerektiğini savunduğu söy-
lemsel güç, onun tasarımcı / kuramcı duruşunu akıcı
bir konuşmanın doğallığı içinde temsil etmektedir. İlgi
çekici bir nokta, moderniteye sıkı sıkı bağlı olmasıyla
bilinen bu ustanın, kültür ve teknolojiyi mimari tasarı-
mın iki önemli bileşeni olarak işaret ederken, ağırlığı-
nı kültürden yana koymasıdır. Sözünü ve düşüncesini
esirgemeyen Vanlı, söylemsel ve düşünsel bir mimar-
lığın peşinde bir mimar olarak, Türk mimarlık kültürü-
nün seçkin inşacılarındandır. v

OKUL VE TOPLUM
Modern eğitim sürecinde öğrencilerin, yetenekle-
rini geliştirmesi; analiz, sentez, yaratıcılık, problem
çözme, yapıcı eleştiri geliştirebilme gibi düşünsel
beceriler; kendine güven duyma, motive edebilme
gibi kişisel beceriler ve olumlu iletişim kurabilme,
işbirliğine yatkın olma gibi sosyal beceriler kazanabil-
mesi amaçlanmaktadır.1 Okullardan da, deneyim ve
etkileşim alanlarını genişleterek, öğrenen okul olma-
sı yani öğrencilerin aktif olduğu, öğretmeye değil
öğrenmeye önem verilen, işbirliği ve takım halin-
de öğrenmenin teşvik edildiği etkileşimli bir ortam
sunması beklenmektedir.2 Okulların serbest zaman
geçirilen bir ortam haline gelebilmesi için mekânlar
arasındaki ilişkilerin de bu gereksinime katkı sağ-
layabilmesi gerektiğine dikkat çekilmektedir.3 Bu
gereksinim, okul tasarımında toplumsal kullanımı bir
parametre olarak düşünmeyi zorunlu kılmaktadır.
Öğrenme mekânının, farklı zamanlarda ve farklı kul-
lanımlara olanak verecek şekilde esnek; çalışmaya,
öğrenmeye ve kullanıcılara ilham veren; deneyimler-
de ve aktivitelerde çeşitliliği destekleyici; toplumla ve
diğer öğrenme alanlarıyla bağlantılı olması gerektiği
vurgulanmaktadır. Öğrenme sürecinde hem etkileşi-
mi ve öğrenme olanaklarını genişletmek, hem de top-
lumsal gelişimi desteklemek açısından, okulun top-
lum için bir sosyal merkez haline getirilmesi anlayı-
şı devlet politikalarında da yer bulmaktadır.4 Okulların
toplumla ilişki kurması, tüm kullanıcılar için öğrenme
süreçlerinin gelişimi açısından önemli bir potansiyel
oluşturmaktadır.
Okul ve toplum ilişkisiyle kullanım süreçlerinde, iki
yönlü kazanım sağlanmaktadır. Toplumla kurulan iliş-
kiler, hem öğrencilerin öğrenme olanaklarının des-
teklenmesine hem de okulun kamusal yaşam için bir
merkez haline gelmesine olanak yaratmaktadır. Bu
kapsamda, okulda öğrencilerin akademik çalışma-
larının geliştirilmesi, bireysel gelişimlerinin destek-
lenmesi, ebeveynler ve öğretmenler arasındaki iliş-
kilerin daha güçlü hale gelmesi ve daha pozitif bir
okul çevresinin oluşması sağlanırken; toplumsal ola-
rak ise güvenliğin ve saygının artması, iş olanakları-
nın desteklenmesi gibi sosyal ve ekonomik katkıla-
ra ulaşılmaktadır.5 Okul- toplum ilişkinin üç yaklaşım-
la sağlanabileceği belirtilmektedir. Bunlardan birinci-
si, okulu bulunduğu toplumun kalbi olarak nitelendi-
rilecek bir yerde konumlandırmaktır. Bu yaklaşımın
avantajı, eğitim sürecini destekleyen servisler için
okulda mekân oluşturma zorunluluğunun ortadan
kaldırılmasıdır. İkinci yaklaşım, okulun iş dünyasıy-
la, organizasyonlarla, kurumlarla ilişki kurarak kendi
sınırları dışında öğrenme potansiyelini artırmasıdır.
Üçüncü ve son yöntem ise, okulların topluma hizmet
MİMARİ TASARIM
Eğitim Mimarsinde Okul ve Toplum
İlişkisini Okumak
B. Ece Şahin, Z. Sevgen Perker*
Okulların sadece öğrenciler değil, toplum
tarafından da kullanılarak yaşam boyu öğrenmeye
katkı sağlayacak şekilde işlevlendirilebilmesi bir
tasarım girdisi olarak önümüzde duruyor.
Okul-toplum etkileşiminin sağlanabilmesi için
yapıların tasarım kriterlerinin belirlenmesi
gerektiğini belirten yazarlar, okulların herkesin
kullanmak isteyeceği mekânlar haline
getirilmesinin önemini vurguluyor.
edecek bir yaklaşımla tasarlanmasıdır. Bu yöntemle, 1. Aydın, 2001.
Çağlar, 2001.
toplumun ve öğrencilerin gereksinim duyduğu servis-
2. Özden, 2002.
lerden yoksun bir bölgedeki okul, öğrenciler ve top-
Töremen, 2003.
lum için önemli bir merkez haline getirilebilmektedir.6 3. Walden, 2009.
Belirtilen bu son yöntemde, okul ve toplum ilişkisinin 4. URL1.
başarılı bir şekilde sağlanabilmesi, toplumsal kullanım 5. Nair, 2014. Kemp,
2015b.
mekânlarının tasarımı konusu üzerinde dikkatle düşü- 6. Nair; Fielding,
nülmesini gerektirmektedir. 2005.
7. Kemp, 2015b.
OKUL TASARIMINDA TOPLUMSAL KULLANIM 8. Nair, 2014.
Okulların toplumsal kullanıma uygun tasarlanma-
sı için, ortak kullanımın güvenlik sorunlarına neden
olmaması ve okulun toplum tarafından tercih edilir
bir ortam haline getirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Güvenlik açısından, öğrenciler ve toplum arasında-
ki etkileşimler engellenmeden, ortak mekânların eği-
tim mekânlarından ayrı kullanımının planlanması öne-
rilmektedir.7 Toplumsal kullanım mekânları ile oku-
lun diğer mekânları arasındaki ayrımın, güvenlik dışın-
da bina yönetimindeki verimlilik ve enerji tüketimi-
nin düşürülmesi açısından da yarar sağlandığı ifade
edilmektedir. Okul girişlerinde sağlanması gereken
güvenlik için önerilen bir yaklaşım, şeffaf yüzeylerle
görsel ilişkinin güçlendirilmesidir. Okullarda toplum-
sal kullanımın oluşabilmesi için davet edici, toplumda
aidiyet duygusu uyandıran aynı zamanda da güven-
li bir giriş sağlanması gerekmektedir. Bu açıdan, okul
girişlerindeki güvenliğin sağlanmasında, okula karşı
olumsuz bir etki oluşturan izleme sistemleri, kart-
lı geçiş, görevliler gibi çözümler yerine görsel ilişki
kuran bir tasarım önerilmektedir. Pasif denetim ola-
rak tanımlanan bu yaklaşımla, görüşün engellenme-
mesine dikkat edilmeli; ortak alanlar açık ve şeffaf ola- B. Ece Şahin
Dr. Öğr. Üyesi,
rak tasarlanmalı; alçak duvarlar kullanılarak görsel iliş- Bursa Uludağ
ki engellenmemeli ve okul girişleri yeterince aydınlatıl- Üniversitesi
Mimarlık Bölümü
malıdır.8 Güvenlik, okul toplum ilişkisinin kurulması için
sağlanması zorunlu olan bir koşul olarak görülmelidir. Z. Sevgen Perker
Doç. Dr.,
Bursa Uludağ
Toplumsal kullanımın desteklenmesi için okulun işlev- Üniversitesi
lerini açık, ulaşılabilir hissettirmek ve toplumun daha Mimarlık Bölümü
MİMARLIK 404 55

Kaynak: www.mfa.fi/files/mfa/tiedotemateriaalit/vb10_joensuu2.jpg
1. Finlandiya’da bir ilkokul -Joensuu Primary School- giriş mekânı:
mobilyalar, aydınlatmalar ve renklerde çeşitlilik
Kaynak: www.t-d.se/sv/TD2/Bilder/?image-id=252284&maxwidth=800
2. Okul girişi ve meydan ilişkisi
Kaynak: www.t-d.se/en/TD-2/Images/?image-id=252206&maxwidth=800
3. MimersHus, kütüphane
9. Kemp, 2015b. fazla üyesini okul binalarını kullandırmak üzere cesa-
10. Nair, 2014.
retlendirmek gerekmektedir.9 Okulları herkesin kul-
11. Kemp, 2015b.
lanmak isteyeceği mekânlar haline getirmek açısın-
dan, okul mekânlarının niteliği önem taşımaktadır.
Bu bağlamda, özellikle okul girişlerinde, toplum ve
56 MİMARLIK 404
öğrencilerin ilk karşılaştıkları mekân olması sebebiy-
le, olumlu bir etki yaratmanın hedeflenmesi gerektiği-
ne dikkat çekilmektedir. Okul girişlerinde karşılayıcılık
ve fonksiyonel kullanımın sağlanması için düşünülme-
si gereken temel konular; doğal ışık alımı, farklı türde
aydınlatmaların kullanılması, renk seçimlerinde kültür-
le ilişki kurulması, gürültünün sosyal etkileşime engel
oluşturmaması için tavan ve döşeme yüksekliklerinde
değişimlerden ve akustik panellerden yararlanılması,
oturma birimlerinde çeşitlilik sağlanarak sabit ya da
hareketli mobilyalarla mekânın çok yönlü hale getiril-
mesi, yön bulmaya yardımcı olan işaretlerle hem top-
lumun hem yeni öğrencilerin hem de tüm kullanıcıla-
rın okul içerisinde bağımsız hareket etmelerinin des-
teklenmesi, okul kimliğini ve eğitim yaklaşımını tanıtan
sergileme olanaklarının çeşitlendirilmesi ve kablosuz
internet erişimi sağlanması olarak tanımlanmaktadır.
(Resim 1) Ayrıca okullardaki kafeteryaların toplumsal
etkinlikler için önemli bir potansiyel oluşturduğu ve bu
alanların dış mekân teraslarıyla bahçe ve doğayla iliş-
ki kurulmasına olanak veren ortamlar olarak tasarlan-
ması gerektiği belirtilmektedir.10 Okulun toplum için
bir merkez haline gelebilmesi, ancak tasarım aşama-
sında bu amaç için belirtilen gereklilikler kapsamında
çözüm oluşturulmasıyla sağlanabilmektedir.
TOPLUMSAL KULLANIM İÇİN TASARLANMIŞ
OKULLAR
Toplumsal kullanım için okul tasarımı açısından model
olarak kabul edilen bir örnek İsveç, Kungälv’daki
Mimers Hus binasıdır. Üç bloktan oluşan binada, ana
girişin olduğu blokta, toplum ve okul tarafından kulla-
nılabilir işlevler olarak kütüphane, oditoryum, resto-
ran ve kafeterya yer almaktadır. Okulun diğer temel
bölümleri belirtilen kamusal kullanım mekânlarını içe-
ren bloğun arkasında bulunmaktadır. Ancak, bu ayrı-
mın kullanım sürecinde etkileşime engel oluşturma-
dığı; gün boyunca toplum ve öğrenci etkileşiminin
okul tarafından etkinliklerle desteklendiği belirtilmek-
tedir. Okulda farklı kullanıcıların ilgisini çekecek çeşit-
lilikte, dans, müzik dersleri, bilgisayar kullanımı, kon-
ser, tiyatro gibi farklı günlük aktiviteler düzenlenmek-
tedir. Ana girişin, standart bir okul girişi etkisinden
uzak olarak tasarlanmasıyla davet edici bir etki oluş-
turmak amaçlanmıştır. Meydandan doğrudan ulaşı-
labilen okulun girişindeki üç katlı kütüphanenin şef-
faf cephesi sayesinde dışarıdan algılanabilmesi, bir
sınır ya da güvenlik kulübesinden geçilmeden güven-
lik kontrolü elde edilmesi için bir çözüm olarak kulla-
nılmıştır. (Resim 2, 3) İç mekânda da, güvenlik duy-
gusunun desteklenmesi için, karanlık koridorlar ya
da köşeler oluşturulmadan, açık merdivenlere ve
galerilere yer verilmiştir. Toplumsal kullanımın des-
teklenmesi açısından, toplum için informal görüşme
mekânlarının artırılması amacıyla okuldaki sirkülasyon
alanları çalışma alanlarının iki katı olarak planlanmış-
tır.11 Toplumsal kullanımın tasarım aşamasında değer-
lendirilmesiyle, Mimers Hus örneğinde öğrenciler ve
toplum arasında farklı etkileşimlerin kurulmasına ola-
nak yaratılmıştır. Toplumun desteklenmesi, Amerika
Oregon’daki Jack-son ve Roosevelt okullarının tasarı-
mında da önemli bir gereksinim olarak kabul edilmiş-
tir. Okulların toplantı salonları, okul saatlerinde ve son-
rasında toplum kullanımına olanak vermesi amacıyla,
bir buluşma mekânı niteliğinde tasarlanmıştır. Ortak

Kaynak: www.fieldingnair.com/wp-content/uploads/2014/05/Jackson_021.jpg
buluşma mekânı olan atriyumun, ana girişten direkt
ulaşılabilir olması sağlanmıştır. Bu alan, okul saatle-
rinde çeşitli çalışmalar için, sonrasında ise ebeveyn-
ler ve toplumsal buluşmalar için kullanılmaktadır. Atri-
yum ve toplantı odalarında, okul saatlerinde, göçmen-
lerin yaşadığı bölgedeki çocukların dil problemlerinin
giderilmesi için gönüllülerin katılımıyla dersler gerçek-
leştirilmekte; akşam saatlerinde ise eğitim, müzikal
performanslar gibi farklı etkinlikler düzenlenmektedir.
(Resim 4) Güvenlik açısından ise, pasif denetim için
görüşün kısıtlanmamasına önem verilmiş, bu açıdan
okulun idari kısmının şeffaf bir yüzeyle giriş holünden
ayrılarak ziyaretçilerle görsel ilişki kurması ve ortak
alandan okulun genelinin görülmesi sağlanmıştır.12
4. Jackson Elementary School, Medford, Oregon
Farklı kullanımlara hizmet eden ortak mekânların top-

Kaynak: www.e-architect.co.uk/images/jpgs/england/christs_college_dsdha230609_
lumla paylaşıldığı bir başka örnek eğitim binası da
İngiltere’deki Christ’s College’tır. Okulun kalbi olarak
tasarlanan merkezî atrium mekânı günün farklı saat-
lerinde değişen etkinliklere uyum sağlayabilmekte-
hb2.jpg, www.dsdha.co.uk/gridfs/57a498ba0f1f9b0003000101

dir. (Resim 5) Okulun girişinden direkt ulaşılan bu

mekânda, öğrencilere ekranlar aracılığıyla okuldaki
duyurular iletilmektedir. Öğle yemeği saatinde, mutfak
ve depo bölümü ile bağlantılı bu mekâna beyaz mobil
kantin masalarının taşınmasıyla başlayan kullanım,
öğrencilerin yeme içme eylemlerini gerçekleştirebile-
cekleri bir şekilde gün boyu devam etmektedir. Okul
saatleri sonrasında ise, bu mekân konferanslar, yerel
spor etkinlikleri ve kamusal etkinlikler için kiralanabil-
mektedir.13 İncelenen üç örnek, güvenlik açısından
pasif denetimden yararlanılması; ortak mekânların
okul girişinden direkt erişilebilir bir konumda tutulma-
sı ve kullanım sürecinde okul ve çevre toplumunun 5. Christ’s College: toplumsal kullanıma açık merkezî atrium
bütünleşmesi için etkinliklerin çeşitlendirilmesi yönle-
riyle benzerlik göstermektedir. içerisinde yaşayanların nefes alabileceği için yeşil 12. Nair, 2014. URL2.
alanlar olarak toplum kullanımına açılmıştır. (Resim 9, 13. Kemp, 2015a.
Toplumsal gelişimi desteklemek için mimari yaklaşı- 14. Kemp, 2015b.
10) Binanın, kentsel yenilenme için bir sembol oluş- 15. Evans, 2015.
mıyla farklılaşan bir örnek, Amerika, Baltimore’daki turması ve sosyal değişim için destekleyici olma-
Johns Hopkins Partnership School’dur. (Resim 6-8) sı amaçlanmıştır. Bu çerçevede, projeye yön veren
Mahalle dokusunun devamı olarak tasarlanan okulun, yaklaşım sınırların iyileştirilmesi olarak kabul edilmiş;
öğrencileri, öğretmenleri ve toplumu bir araya getire- anaokulu bulunduğu toplumla ilişki kurabilmeyi ola-
bilmesi ve çevresinde güçlü ilişkilere sahip mahallele- naklı kılan, daire formlu, beyaz kolon sırası ve sar-
rin gelişmesini sağlayabilmesi hedeflenmiştir. Okulun mal bir yüzeyden oluşan korunmuş bir sınırla çevre-
planlanmasında, öğrencilerin yaşlarına göre gruplan- lenmiştir. Geçirgen sınır tasarımıyla, güvenlik sağla-
dığı ve her yaş grubu için “ev” olarak tanımlanan bir mak için genel olarak kullanılan sınır düzenlemeleriy-
mekânsal şemanın geliştirildiği bir çözüm üretilmiştir. le oluşabilen negatif çağrışımlarından uzaklaşılmış,
Yaş gruplarına göre ev olarak görülen birimlerin mor- toplum ve okul arasındaki ilişki tamamen koparılma-
folojisi değişmiş, yaş büyüdükçe dışarıyla kurulan iliş- mıştır. Görsel ilişki kurulmasına ek olarak, sınır elema-
ki artmıştır. Her “ev” için düzenlenen ortak alan, hem nıyla birlikte düzenlenen oturma alanıyla, dış mekânın
öğlen yemeğinin yeneceği yer hem de esnek öğren- toplumun bir parçası haline gelerek kullanılması des-
me mekânı olarak tasarlanmış; büyük yaş grupları teklenmiştir. Anaokulunun salonu toplum tarafından
için bu alanların toplum tarafından kullanımı amaçlan- da kullanılabilir olarak planlanmıştır. Bu açıdan daire-
mıştır. Bu olanak dışında, okulda, kentsel yenilemeyi sel sınır bölünerek, salondan okula güvenli bir giriş ve
desteklemek amacıyla, toplum kullanımına açık ola- bağlantı sağlanmış; toplumun okulun temel bölümleri-
rak, aile sağlık merkezi, kütüphane, spor salonu, odi- ne girmeden, salonu kullanabilmesi için olanak yara-
toryum gibi ortak kullanım mekânları tasarlanmıştır.14 tılmıştır.15 Okulun toplum tarafından kullanılması, eği-
tim mekânlarının toplumsal gelişime destek olması-
Okulun kaynaklarının toplumla paylaşımı, farklı eğitim nı sağlamaktadır. Bu kapsamda, okulöncesi eğitim
kademelerine ilişkin mekânların tasarımında benim- mekânlarının da belirtilen yönde katkıda bulunma-
senebilecek bir yaklaşımdır. Bu bağlamda Kolombiya, sı, toplum tarafından kullanılabilir mekânlar ve toplu-
Bogotá’daki Jardin El Porvenir Kindergarten örnek ma yönelik destekleyici etkinlikler sunabilmesi gerek-
gösterilebilir. Kentin gecekondu bölgesi olarak tanım- li görülmektedir.
lanan bir banliyösünde tasarlanan anaokulunun inşa
edileceği alanın büyük bölümü, yoğun kentsel yapı

MİMARLIK 404 57

Kaynak: www.archdaily.com/488203/henderson-hopkins-school-
rogers-partners/532a2a37c07a8006ff0000f2-henderson-hopkins-
school-rogers-partners-ground-floor-plan
6. Zemin kat plan şeması
Kaynak: www.rogersarchitects.com/henderson-hopkins-school-an-urban-regenerator
7. Genel görünüm, mahalle dokusunun sürekliliği
Kaynak: www.rogersarchitects.com/henderson-hopkins-school-a-learning-laboratoryprogres-
sive-education
8. “Ev” olarak tanımlanan her bölümde yer alan topluma açık ortak mekân
16. URL3. TÜRKİYE’DE OKUL-TOPLUM İLİŞKİSİ
17. URL4.
Türkiye’de okulların toplum tarafından kullanımı ko-
18. URL5.
19. Chiles, 2015. nusuna verilen önem sorgulandığında 2011 yılında
Okullar Hayat Olsun Projesi’nin hayata geçirildiği gö-
rülmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı, Orman ve Su İşleri
Bakanlığı, Türkiye Belediyeler Birliği, katılımcı beledi-
yeler ve sivil toplum kuruluşları işbirliğiyle hazırlanmış
olan bu projede, okulların okul saatleri dışında, hafta
sonu ve yaz döneminde toplum tarafından kullanılan,
hayat boyu öğrenmeyi destekleyen, yaşayan ve gü-
venli alanlar haline getirilebilmesi hedeflenmektedir.
58 MİMARLIK 404
Bu kapsamda, okul binalarından ve eklerinden, okul
bahçelerinden yeterince yararlanılması; okula duyu-
lan aidiyetin güçlendirilmesi; toplumun mesleki, sosyal
ve kültürel taleplerine cevap verilmesi; ülke kaynakla-
rının etkin kullanılması; toplumun öğrenme olanakları-
nın genişletilmesi ve hayat boyu öğrenmenin yaygın-
laştırılması gibi amaçların karşılanması öngörülmüş-
tür. Proje kapsamında, okullardaki ortak mekânlar ve
sınıflar için kullanım olanakları tariflenmiştir. Konferans
salonu, çok amaçlı salon ve dersliklerin kurslar, kültü-
rel etkinlikler, toplantılar-seminerler gibi çeşitli etkinlik-
ler; bilgi teknolojisi sınıflarının ve kütüphanenin interne-
te erişim ve ödev çalışmaları; spor salonlarının okullar-
da olmayan, gençler için çekici spor kurslarının düzen-
lenmesi için kullanımı önerilmiştir. Ayrıca, okul bahçe-
lerinin ağaçlandırılarak ve yeniden düzenlenerek, eğ-
lence, oyun ve spor etkinlikleri için kullanılabileceği be-
lirtilmiştir.16 Proje kapsamında ilk uygulama Konya’da
gerçekleştirilmiş, okul saati sonrasında mekânların
“kültür, eğitim, sanat ve spor” alanlarında ücretsiz
kurslar için kullanımı sağlanmıştır.17 Okullar Hayat Ol-
sun Projesi kapsamında okullarda gerçekleştirilen uy-
gulamalar genel olarak değerlendirildiğinde ise, eko-
nomik nedenlerle proje çalışmalarının okul bahçelerin-
deki peyzaj çalışmalarıyla sınırlı kaldığı görülmektedir.
Okulların toplum kullanımı için tasarlanması gerek-
liliği 2013 yılında hazırlanmış olan Eğitim Yapıları As-
gari Tasarım Standartları Kılavuzu içerisinde de ge-
nel tasarım kriterleri arasında “Bilinçli Toplum / Top-
lum için bir Okul” olarak ifade edilmektedir. Bu tanım-
da, bilgi toplumu olmanın bir gerekliliği olarak, toplu-
mun diğer yaş gruplarının da öğrenim sürecine dahil
edilmesi ve eğitimde hedef kitlenin tüm toplumu kap-
saması gerektiği belirtilmektedir. Okul tasarımlarına
ışık tutabilmek için, okulun spor salonu, etkinlik salo-
nu ve benzeri mekânlarının hem öğrencilere hem de
okul saatleri dışında halkın kullanımına açık olması ge-
rektiği belirtilmektedir.18 Bu açıklamanın tasarım stan-
dartları içerisinde yer alması olumlu bulunmakla birlik-
te, toplum kullanımı için okul tasarımında dikkate alın-
ması gereken temel konulara ilişkin tanımların yeter-
siz kaldığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, okul ve
toplum etkileşiminin sağlanması açısından, yurtdışı ve
ülkemiz örnekleri karşılaştırıldığında, ortak kullanımın
tanımlanmasında temel bir fark olduğu görülmektedir.
Yurtdışındaki örneklerde toplumsal kullanımın, okul ve
toplumun etkileşimini sağlayacak şekilde öğrenim sa-
atlerinde ve dışında devam eden bir kullanım biçimi
olarak nitelendirildiği görülmektedir. Ülkemizdeki bu
çalışmalarda ise, toplumsal kullanımın yalnızca okul
saatleri dışında devam etmesine yönelik öneriler tarif-
lenmektedir. Oysa okul ve toplumun eğitim mekânını
paylaşabilmesi, toplumsal kullanımın yaşam boyu öğ-
renmeyi destekleyecek kazanımlarına ulaşabilmek
için önemli olup, bu etkileşimin kurulması ve sürekliliği
için olanaklar sağlanabilmelidir.
DEĞERLENDİRME
Okulların toplum tarafından kullanılmasının, eği-
tim ve toplumsal gelişim açısından önemi eğitim
mekânlarının tasarımında toplumsal kullanımı bir
parametre olarak kabul etmeyi gerekli kılmaktadır.
İncelenen örneklerde okullar, toplumun gelişimine
katkı sağlayan birer merkez olarak değerlendirilmek-
tedir. Eğitim binalarında güvenliğin sağlanması ve kul-
lanımın desteklenmesi amaçları doğrultusunda, top-

Kaynak: http://images.adsttc.com/media/images/5012/fc4c/28ba/0d06/5800/0a08/large_jpg/stringio.
lumu ve öğrencileri davet eden, şeffaf yüzeylerle çev-
reden algılanan ortak kullanım mekânları düzenlen-
mekte ve bu bölümler kullanım, işletim kolaylığı konu-
ları düşünülerek okulun diğer mekânlarından ayrılabi-
lir olarak planlanmaktadır.

Eğitim mekânlarının tasarımında başarı sağlanabil-

mesi için başvurulması gereken yöntemin “katılım”
olduğu bugün farklı ülkelerde geliştirilen çalışmalar-
da tanımlanmaktadır. Örneğin, son dönemde eğitim
mimarisinin geliştirilmesi için İngiltere’de 2004 yılın-
da başlamış ve 2023 yılında tamamlanması öngö-
rülen “Building Schools for the Future (BSF)” pro-
jesi kapsamında da katılım temel parametrelerden

jpg?14142825452017
biri olarak kabul edilmiştir. Programda yerel yöne-
timler, özel şirketler (Partnerships for Schools) ve
ilgili komisyon (CABE: Commission for Architecture
and the Built Environment) arasında işbirliği sağlan-
mış; öğrenme ve öğretim yöntemlerindeki yenilik- 9. Toplumla ilişki - geçirgen sınır tasarımı
lerin değerlendirilmesiyle, okul tasarımlarının katı-
lımcı çalışmalarla, yerel fikirler üretilmesini sağlaya-
Kaynak: http://images.adsttc.com/media/images/5012/fc59/28ba/0d06/5800/0a0b/large_jpg/

rak geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bu çerçevede, viz-

yon geliştirme için geniş bir yelpazede, paydaşlar-
la ilişkiye büyük bir önem verilmiştir. Benzer olarak,
Danimarka’da Gentofte Belediyesi tarafından ülkeye
ve dünyaya örnek olan eğitim ortamlarını geliştirme
hedefiyle tanımlanmış olan proje (SKUB: The School
of the Future) projesi kapsamında da, proje süreci-
ni tanımlayan üç temel yaklaşımdan biri “takım çalış-
ması ve katılım” olarak belirlenmiştir. Bölgede gelişti-
rilen ve başarısı örnek alınan tüm okul projeleri, okul
idarecileri, öğretmenler, eğitimciler, öğrenciler, ebe-
veynler, mimarlar ve toplumdaki yöneticilerle işbirliği
sağlanarak geliştirilmiştir.19 Bu bağlamda, çalışmada
stringio.jpg?1414282555

incelenen okullarda toplumsal kullanımın başarıyla

sağlandığına ilişkin örneklerin, katılımcı bir yaklaşım-
la geliştirildikleri; tasarım süreçlerinin okulun ait oldu-
ğu toplumun farklı üyeleriyle kurulan ilişkilere dayan-
makta olduğu görülmektedir. 10. Bina çeperlerinde okul ve toplum ilişkisini destekleyici oturma
yüzeyleri
Okulların toplum tarafından kullanılabilmesi öncelik-
KAYNAKLAR
le eğitim binalarının bu amaç doğrultusunda tasar- • Aydın, Betül, 2001, “Bireysel Özgürlük ve Erdem”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi, (ed.) Orhan Oğuz,
lanmasını gerektirmektedir. Bu yaklaşımla tasarla- Ayla Oktay, Halis Ayhan, Sedar Yayıncılık, İstanbul, ss.95-110.
• Chiles, Prue, 2015, “Introduction: Perspectives on New School Building”, Building Schools: Key Issues for
nacak okullar, yalnızca okul saatleri sonrasında top- Contemporary Design, (ed.) Prue Chiles, Birkhauser, Basel, ss.8-23.
lumsal kullanıma açık mekânlar olarak görülmeme- • Çağlar, Adil, 2001, “21. Yüzyılda Okulun Değişen Rolü ve Yeni Eğilimlere İlişkin İyimser Bazı Öngörüler”, 21.
Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi, (ed.) Orhan Oğuz, Ayla Oktay, Halis Ayhan, Sedar Yayıncılık, İstanbul,
li; eğitim binaları günün farklı zamanlarında öğrenci- ss.81-94.
ler ve toplumun etkileşim içinde bulunmasını sağlaya- • Evans, Howard, 2015, “Learning in the Landscape”, Building Schools: Key Issues for Contemporary Design, (ed.)
Prue Chiles, Birkhauser, Basel, ss.156-171.
cak bir anlayışla tasarlanmalıdır. Bu bağlamda, mev- • Kemp, Claire, 2015a, “Flexible Space for Learning”, Building Schools: Key Issues for Contemporary Design, (ed.)
cut okullardaki ek ya da yeni bina tasarımı süreçle- Prue Chiles, Birkhauser, Basel, ss.70-89.
• Kemp, Claire, 2015b, “Schools and the Community”, Building Schools: Key Issues for Contemporary Design, (ed.)
rinde ve eğitim binalarındaki ortak kullanım alanları- Prue Chiles, Birkhauser, Basel, ss.90-108.
nın, toplumsal kullanıma olanak verecek şekilde yeni- • Nair, Prakash, 2014, Blueprint for Tomorrow: Redesigning Schools for Student-Centered Learning, Harvard
Education Press, Cambridge, s.206.
den düzenlenmesinde, çalışmada yer verilen tasa- • Nair, Prakash; Fielding, Randall, 2005, The Language of School Design: Design Patterns for 21st Century Schools,
rım ilkelerinin dikkate alınmasına ve konuya katılım- Designshare, Minneapolis, s.122.
• Özden, Yüksel, 2002, Eğitimde Yeni Değerler - Eğitimde Dönüşüm, Pegem Yayıncılık, Ankara.
cı bir bakış açısıyla yaklaşılmasına önem verilmeli- • Töremen, Fatih, 2001, Öğrenen Okul, Nobel Yayıncılık, Ankara, s.213.
dir. Mimarlık eğitimi sürecinde de, mimar adayları- • Walden, Rotraut, 2009,  “The School of the Future: Conditions and Processes-Contributions of Architectural
Psychology”, Schools for the Future: Design Proposals from Architectural Psychology, (ed.) Rotraut Walden, Hogrefe,
nın eğitim mimarisinde toplumsal kullanımı bir para- Cambridge, ss.75-113.
metre olarak tanıması sağlanmalı; eğitim planların- • URL1. “21st Century Schools: Learning Environments of the Future”, http://webarchive.nationalarchives.gov.
uk/20110118095356/http:/www.cabe.org.uk/files/21st-century-schools.pdf [Erişim: 18.01.2017]
da konuya ilişkin derslere yer verilmesi düşünülmeli- • URL2. “Case Study | Design For Innovative Learning”, www.opsisarch.com/wp-content/uploads/Case-Study_
dir. Mimari tasarım stüdyoları süreçlerinde de eğitim Roosevelt-Jackson_sm.pdf [Erişim: 18.01.2017]
• URL3. “Okullar Hayat Olsun Projesi Uygulama Protokolü”, http://hbogm.meb.gov.tr/OkullarHayatOlsun/
mekânları tasarımına yer verilmesi ve üretilen mimari OkullarHayatOlsunProjesiUygulamaProtokolu.Pdf [Erişim: 18.01.2017]
çözümlerin toplumsal kullanım açısından irdelenme- • URL4. “Konya Karatay Kocatepe İlköğretim Uygulama Okulu Tanıtım Filmi”, www.meb.gov.tr/haberler/2012/okul-
larhayatolsun/video/konya/video1.html?KeepThis=true&TB_iframe=true&height=500&width=750 [Erişim: 18.01.2017]
si, geleceğin eğitim mekânlarının başarısı için önem- • URL5. “Eğitim Yapıları Asgari Tasarım Standartları Kılavuzu”, http://iedb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2015_08/170
li görülmelidir. v 32245_2015asgaritasarmklavuzu.pdf [Erişim: 18.01.2017]

MİMARLIK 404 59
 KONUT

Ankara’da Konut Üretimi Sürekli Artarken

Rakamlar Ne Diyor?

Leyla Alkan Gökler*

Ülke ekonomisinin lokomotif sektörü olan inşaatta,
ekonomik sıkıntılara rağmen üretim hızla devam
ediyor. Konut üretimine odaklanan ve farklı verileri
inceleyen yazar, satışların yüksek gelir gruplarının
arasında gerçekleştiğine ve mevcut ekonomik
koşulların devamı durumunda diğer kesimlerin
konut sahibi olamamasıyla eldeki konut stokunun
satışının mümkün olamayacağına dikkat çekiyor.
1. Rohe; Basolo,
TÜRKİYE KONUT SEKTÖRÜ
1997.
2. Rossi; Weber, Birçok akademik çalışmanın sonucunda konut sahi-
1996. Elsinga; bi olmanın ekonomik etkileri yanında, sosyal ve
Hoekstra, 2005.
psikolojik çıktılarının da olduğu ortaya konmuştur.
Rohe; Basolo, 1997.
Örneğin, ev sahiplerinin kendilerini kiracılara oranla
3. Elsinga,1998.
4. Türel, 1996. daha güvende hissettiği1, hayattan daha fazla zevk
5. Öztürk; Fitöz, aldığı2, komşuluk ilişkilerinden daha mutlu olduğu3
2009.
gibi sonuçlar literatürde yer almaktadır. Bu neden-
6. Türel, 1996.
lerden dolayıdır ki, konut mülkiyetinin yaygınlaşması
7. Di Salvo;
Ermisch,1997. Robst; hemen her ülkede görülen bir olgudur. Önceleri yal-
Deitz; McGoldrick, nızca üst gelir grupları için olanaklı iken, konut finans
1999.; Barakova;
kurumlarının etkinliğinin artması ile birlikte daha alt
Bostic; Calem;
gelir grupları arasında da konut sahibi olanların oranı
Wachter, 2003.;
Elder; Zumpano, yükselmektedir.4
1991.
8. Alkan, 2015.
Türkiye’de konut sektörünün büyük ölçüde yerli ser-
9. Öztürk; Fitöz,
mayeye dayanması, yüksek katma değer yaratma-
2009.
sı, istihdam potansiyelinin büyük olması, başta ima-
lat olmak üzere diğer sektörlerle sıkı bir girdi-çıktı
ilişkisi içerisinde olması nedeniyle öncü ve lokomo-
tif bir sektördür.5 Bu nedenle, Türkiye’de konut sek-
törü özellikle kriz dönemlerinde canlandırılması için
Leyla Alkan Gökler fazladan çaba harcanan bir sektör olarak karşımıza
Doç. Dr., Gazi
çıkmaktadır. Hemen her dönemde, konut yapımı ve
Üniversitesi Şehir
ve Bölge Planlama konut sahipliliğini artırmak için sürekli teşvikler söz
Bölümü konusu olmuştur.
1. Bağlıca Mahallesi korunaklı konut sitelerine bir örnek
Konut kredisi sisteminin çok geliştiği ülkelerde, aile-
lerin sürekli gelirlerinin konut talebinin esas belirleyi-
cisi olduğu ortaya konmuştur.6 Bu bağlamda yapılan
birçok çalışmada, konut sahibi olabilme ve gelir ara-
sında doğrusal ilişki bulunmuştur.7 Fakat bu durum
Türkiye’nin çalkantılı ekonomik yapısı içinde, doğru-
sal ilişkilerle cevaplanması zor bir durum olarak kar-
şımıza çıkmakta, doğrusal ilişkilerle konut sahipliliği-
ni anlamak mümkün olmamaktadır. Türkiye’de 5582
sayılı mortgage yasasına hazırlıklar 2004 yılında baş-
lamış, 2007 yılında ise Türkiye Büyük Millet Meclisi
tarafından yasallaştırılmıştır. Alkan’ın yaptığı çalışma-
da8, mortgage yasasından sonra birçok hanehalkı
için konut sahibi olmada kredi kısıtının halen önemli
bir yer tuttuğu ve Ankara konut piyasasının gelişmiş
konut piyasasına sahip ülkelerden çok daha fark-
lı dinamikleri olduğu vurgulanmıştır. Bu çerçeve içe-
risinde, hanehalkı geliri ile konut sahibi olma olasılı-
ğı arasında sistematik bir ilişkiye de rastlanmamıştır.
Öztürk ve Fitöz’ün yaptığı bir diğer çalışmaya9 göre
ise, literatürde vurgulandığı gibi konut talebi ile fiyat-
lar arasında iktisadi olarak ters yönlü bir ilişki bekle-
nirken, çalışmanın sonuçları iki değişken arasında
doğru orantı tespit etmiştir. Yani yaptıkları çalışma-
ya göre, konut fiyat artışları ile konut talebindeki artış
birlikte hareket etmektedir. Sonuç olarak, Türkiye
konut piyasası, kendi içinde farklı dinamikleri olan ve
bazı durumlarda teoriyle zıt düşen sonuçlar ortaya
koymaktadır. Bu nedenle de, konut politikaları üreti-
lirken konut piyasasının bu farklı yönlerinin iyi araştı-
rılması gereği ortaya çıkmaktadır.
ANKARA’DA KONUT SAHİPLİLİĞİ
Yukarıda tartışılan konulara referansla, konut piya-
sasının lokomotif bir sektör olmasından dolayı,
Türkiye’de 2016 yılında yaşanan ekonomik durgun-
luk sonucunda, ekonominin ivme kazanması adına
inşaat sektörü canlandırılmak istenmiş ve konut kre-
disi faiz oranları son 1 yılda % 1,07’lerden % 1’in altı-
na kadar düşürülmüştür. Yani bu dönemin ikinci yarı-
sında, önce kamu bankaları faiz oranlarını % 1’in altı-
na çekmiş, sonrasında ise özel bankalar da kamu
bankaları takip ederek konut kredisi faiz oranların-
da indirim yapmıştır. 2017’nin başlarında kamu ban-
kaları arasında konut kredileri faiz oranlarını % 0,88’e
kadar çeken bankalar yer almaktadır. Fakat 2018
yılında, ekonomide yaşanan olumsuzluklar konut
kredisi faiz oranlarını tekrar % 2 civarına taşımıştır. Bu
faiz oranları yardımıyla konut kredisi almak neredey-
se imkansız duruma gelmekte, konut sektörü durgun
bir sürece girmektedir. Bu nedenle bu yazıda, hesap-
lamalar konut faiz oranlarının çok daha düşük olduğu
2017 yılı faiz oranlarına göre hesaplanarak en iyim-
ser tablo çizilmeye çalışılacaktır.

60 M‹MARLIK 404
Diğer taraftan yine aynı amaçla daha önce kredi-
de peşinat oranı % 25 olarak uygulanmaktayken,
2016 yılının ikinci yarısında Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumu’nun Resmî Gazete’de yayımla-
nan yönetmelik değişikliğiyle beraber konut kredi-
Tablo 1. Ankara ili 2014-2015 yılları yüzde 20’lik gelir dilimleri aylık hanehalkı kullanılabilir gelirin
lerinde peşinat tutarı % 20’ye indirilmiştir. Yani tüke- dağılımı Kaynak: TÜİK, Hanehalkı kullanılabilir gelire göre sıralı yüzde 20’lik gruplar itibarıyla
tici, konutun değerinin % 80’ini kredi olarak çekebi- yıllık hanehalkı kullanılabilir gelirin dağılımı, 2014-2015.
lecektir.

Tüm bu bilgiler ışığında, Ankara’da hangi gelir gru-

bunun hangi ilçelerde konut sahibi olabileceği hesa-
bı en iyi senaryoya göre yapılacaktır. Yani konut kre-
disi faiz oranını 2017 yılının iyimser değerleri olan %
88 ve peşinat tutarı % 20 baz alınarak hesaplamalar
yapılmış, konut sahibi olabilme olasılıkları en yüksek
oranda hesaplanmaya çalışılmıştır.
Tablo 2. 2015 yılı Türkiye yüzde 20’lik gelir dilimleri aylık hanehalkı tüketim harcamaları
dağılımı (Konuta yapılan tüketim harcamaları dahil edilmemiştir.) Kaynak: TÜİK, Gelire göre sıralı
%20’lik gruplara göre tüketim harcamalarının dağılımı, Tüketim Harcamaları İstatistikleri ve de
Gelire göre sıralı %20’lik gruplar itibariyle tüketim harcamalarının dağılımı verileri birleştirilerek
oluşturulmuştur.

Bu amaçla, öncelikle TÜİK’ten elde edilen Ankara

iline ait 2014-2015 yılları % 20’lik gelir dilimleri hane-
halkı kullanılabilir gelirin dağılımı elde edilmiştir. %
20’lik gelir dilimleri hanehalkı kullanılabilir gelirin Tablo 3. Ankara ili yüzde 20’lik gelir dilimleri aylık tasarruf değerleri, 2015.
küçükten büyüğe doğru sıralanmasıyla elde edil-
mektedir. Bu verilerin 12’ye bölünmesiyle de aylık
gelir dağılımı Tablo 1’de oluşturulmuştur.

Tablo 1’de, Ankara geneli için hanehalkı aylık orta-

lama kullanılabilir gelirin 3.491 TL olduğu görülmek-
tedir. İlk % 20’lik dilim için bu ortalamanın 1.176 TL,
son % 20’lik dilim ise 7.911 TL olduğu tablodan anla-
şılmaktadır. Bir sonraki basamak olarak, hanehalkla-
rının konut sahibi olabilme olasılıklarını anlayabilmek
için ne kadar tasarruf yapabildiklerine ilişkin bilgiye,
bunun için de hanehalkı aylık harcama miktarlarına
ihtiyaç duyulmaktadır.
Maalesef Ankara iline ait 2014 veya 2015 yılı, % 20’lik
gelir dilimleri için hanehalkı tüketim harcamaları
değerlerine ulaşmak mümkün değildir. Bu nedenle
Türkiye geneline ait veriler kullanılarak bir hesapla-
ma yapılmaya çalışılmıştır. TÜİK’ten alınan veriler içe-
risinde doğrudan % 20’lik gelir dilimleri aylık hanehal-
kı tüketim harcamaları verisi bulunmamaktadır. Bu
nedenle aynı kurumdan alınan farklı veriler doğrultu-
sunda hesaplamalar yapılmış ve Tablo 2’de yer alan
son durum oluşturulmuştur.
Tablo 4. 2015 yılı Ankara ilçeleri konut istatistikleri Kaynak: 2015 yılının Eylül-Ekim-Kasım-Aralık
aylarında www.hurriyetemlak.com sitesinde satışta olan konutların satış fiyatları ve özellikleri
toplanarak elde edilmiş, daha sonra konut fiyatları m2 büyüklüğüne bölünerek ilçe bazında m2
konut fiyatları elde edilmiştir.
ri çıkarılarak, % 20’lik gelir dilimlerine göre ortalama
hanehalkı aylık tasarruf değerlerinin tahmini ne kadar
olabileceği Tablo 3’te sunulmuştur.
Ankara iline ait % 20’lik gelir grupları aylık tasar-
ruf değerleri hesaplandıktan sonra ise, takip eden
aşama olarak Ankara’nın farklı ilçelerinde konut
sahibi olabilmek için hanehalklarının ne kadar kredi
çekebileceklerinin hesabı yapılmıştır.

Hanehalklarının konut sahibi olma kararı verip konut
kredisine başvurduğunda, artık kira ödemeyece-
ği varsayılarak yine en iyi senaryo dahilinde konu-
ta yaptığı harcamalar aylık tüketim değerlerine dahil
edilmemiştir. Bu durum sonucunda farklı gelir dilim-
leri için önce aylık tüketim harcamaları hesabı, konut
harcamaları dahil edilmeden yapılmıştır. (Tablo 2)
Daha sonra, bu değerlerden aylık harcama değerle-
Bunun için öncelikle Ankara ilinin sekiz merkez
ilçesinde (Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı,
Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle) konut fiyat-
ları incelenmiştir. (Tablo 4) Ankara’da ilçelere göre
konut fiyatları 2015 yılı verileri için incelendiğinde, en
yüksek m2 konut fiyatının Çankaya ilçesinde olduğu,
onu hemen Gölbaşı ilçesinin takip ettiği görülmek-
tedir. Daha sonra sırasıyla Yenimahalle, Etimesgut,

2. İncek Mahallesi kapalı konut sitelerine bir örnek

M‹MARLIK 404 61

Tablo 5. İlçelere göre konut kredi aylık Tablo 6. İlçelere göre konut satış sayıları ve satış durumu, 2015
taksit tutarı
Keçiören, Altındağ, Mamak ve son olarak da Sincan
ilçesinin geldiği tabloda izlenmektedir. Son dönem-
de, özellikle kent merkezine daha uzak mahalleler-
de ortaya çıkan gerek müstakil gerekse de yüksek
katlı korunaklı konut sitelerin yeni yerleşim alanla-
rında yer seçme eğilimleri, özellikle Etimesgut ve
Gölbaşı ilçelerinde yeni konut alanlarının açılmasına
ve konut fiyatlarının bu alanlarda artmasına neden
olmaktadır. Bu nedenle, daha önceki yıllara oranla,
özellikle Gölbaşı ve Etimesgut ilçelerinin bazı mahal-
lelerinde, konut fiyatlarında önemli artışlar söz konu-
su olmuştur. Resim 1, özellikle son dönemin gözde
yeni yerleşim alanlarından biri olan Etimesgut ilçesi-
nin Bağlıca Mahallesi’nde, bahsedilen konut siteleri-
ne örnek bir alanı göstermektedir. Son yıllar içerisin-
de bu alan çok hızlı bir gelişim göstermiş, gerek müs-
takil gerekse yüksek katlı konut siteleri inşa edilmiş,
fiyatlar da çok hızlı bir şekilde yükselmiştir. Resim 2
ise Gölbaşı ilçesine ait İncek Mahallesi’ndeki yüksek
katlı kapalı konut sitelerinden örnekler göstermekte-
dir. Bu siteler etrafından daha izole, kendi içine kapa-
lı gettolar oluşturmaktadır.
Tablo 4’teki ortalama m2 fiyatları ve ortalama daire
büyüklüğü çarpılarak, ilçeye ait standart bir konut
değeri elde edilebilir. Bu değer yardımıyla, o ilçede
konut sahibi olabilmek için ortalama aylık ne kadar
ödenebileceği hesabı yapılabilmektedir. Örneğin,
konut fiyatının en düşük olduğu ilçe olarak Sincan
ele alındığında, ortalama bir konutun fiyatı 138.586
TL (1.152,77*120,22) olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu konutu almak isteyen hanehalkının konut kredisi
yardımıyla konutu alacağı olasılığı göz önüne alındı-
ğında, bu değerin % 20’sini elde bulundurduğu var-
sayımıyla en fazla 110.869 TL krediye başvurabilece-
ği görülmektedir. Bu krediyi alabilmek için, 10 yıllık
kredi başvurusu yaptığı ve dönemin en iyi koşulları
içerisinde konut kredisi faiz oranının yüzde 0,88 oldu-
ğu varsayımıyla hesap yapıldığında, hanehalkının
aylık ortalama 1.500 TL geri ödemesi gerektiği orta-
3. Ankara’daki sürekli konut üretimine bir örnek
62 M‹MARLIK 404
Kaynak: TÜİK, İlçelere göre konut satış sayıları, 2015.
ya çıkmaktadır. Benzer hesaplar sırasıyla tüm ilçeler
için gerçekleştirildiğinde Tablo 5 oluşmaktadır.
Yapılan hesaplamalar sonucunda farklı gelir grupla-
rının konut sahibi olabilme olasılıkları, daha önce de
bahsedildiği gibi 2017 yılında aşağıya çekilen düşük
faiz oranları düşünülerek en iyi senaryo içerisin-
de hesaplanmıştır. Ayrıca hanehalkının konut kredi-
si için ödemesi gereken % 20’lik peşinatın halihazır-
da ellerinde bulundurdukları varsayımı da en iyi ihti-
male dahil edilmiştir. Tablo 5, Tablo 3 ile karşılaştı-
rıldığında, Ankara’da yaşayan hanehalklarından ilk,
ikinci, üçüncü ve de dördüncü % 20’lik gelir grup-
larının, Ankara’nın bahsedilen sekiz merkez ilçele-
rinin hiçbirinde, sadece gelirleri yardımıyla konut
sahibi olma ihtimalinin olmadığı görülmektedir. En
yüksek gelir grubu ise, Gölbaşı ve Çankaya ilçele-
ri haricinde diğer ilçelerde konut sahibi olabilmek-
tedirler. Sonuç olarak, tüm bu iyi senaryoya rağmen
Ankara’da konut sahibi olabilme olasılığının, hane-
halklarının sürekli geliri yardımıyla oldukça düşük
olduğu hesaplamalar içerisinde göz önüne sunul-
muştur. Bir taraftan ise Resim 3’te degörüldüğü gibi
Ankara’da sürekli konut üretimi söz konusudur. Peki
bu durumda tüm bu kısıtlılıklar içerisinde, Ankara’da
yapılan sürekli konut üretimi kime yapılmaktadır ve
bu konutları satın alanlar hangi gelir gruplarıdır soru-
su öne çıkmaktadır. Örneğin Tablo 6’da Ankara’nın
7 merkez ilçelerine (bu tarihler için Gölbaşı ilçesinde
veriye ulaşılamamıştır) ait konut satış sayılarına 2015
yılı için yer verilmiştir.
2015 yılı içinde Ankara’nın yedi merkez ilçesinde
toplam konut satış sayısı 125.383 birimdir. Bunların
ortalama % 42’si ilk satışken, ortalama % 58’i ikin-
ci satış olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine tablo-
ya bakıldığında satışların % 41’i konut kredisi yardı-
mıyla yapılmışken, % 59 gibi oldukça büyük bir oran
konut kredisi kullanmadan alış işlemini gerçekleş-
tirmiştir. Üstelik konut kredisi kullanılmadan alınan
konutların en büyük yüzdesi konut fiyatlarının olduk-
ça yüksek olduğu ve de en yüksek gelir dilimlerinin
bile konut almada zorlandığı Çankaya ilçesine aittir.
Bu durum oldukça şaşırtıcı bir senaryoyu ortaya koy-
maktadır. Yapılan analizlerde, Ankara’da ilgili ilçeler-
de hanehalklarının gelirleri yardımıyla konut sahibi
olma olasılığı oldukça düşük çıkmaktadır. Fakat bu
kadar düşük ihtimal içerisinde, Tablo 6’da 2015 yılı
içerisinde 125.383 konutun satışından bahsedilmek-
tedir. Bu durumda, Ankara’da konut satışının büyük
bir çoğunluğu hanehalkının sürekli gelirinden bağım-
sız farklı yollarla elde edildiği olasılığını akla getir-
mektedir. Yani hanehalklarının konut elde edebilmek
için sürekli gelirleri haricinde, daha önceden araba,
arsa, konut, vs. benzeri yüksek değerli başka bir var-
lığı bulundurması zorunluluğu söz konusudur. Ancak
bu varlıkların satışı veya takası ile konut sahibi olma
ihtimali ortaya çıkmaktadır. Aksi durumda hanehalk-
larının konut sahibi olması sadece tesadüfi durumlar-
la mümkün olabilecektir.
DEĞERLENDİRME
Türkiye’nin lokomotif sektörü olarak adlandırılan
inşaat sektörü sürekli ve çeşit çeşit yeni konut pro-
jeleri üretmektedir. Resim 4 Çankaya İlçesi Beytepe
Mahallesi civarında yüksek ve düşük katlı konut
projelerinin bir arada bulunduğu konut alanları-
na ait örnekleri gösterirken, Resim 5 Çukurambar
Mahallesi civarında konut ve ofis kullanımlarını bir
arada barındıran yüksek binaların, aralarına her
geçen gün yenilerinin eklendiğini göstermektedir.
Fakat sürekli yapılan bu konutların kimler için üre-
tildiği ve gerçekte kaç konuta ihtiyaç duyulduğu
önemli bir sorudur. Bu kadar konut üretimine ihti-
yaç var mıdır? Mevcut konut stoku ne kadardır ve
bu konutların ne kadarı boştur? Gerçekte Türkiye’de
konut açığı var mıdır, varsa ne kadardır? Bu soruların
cevapları mevcut değilken, ekonominin canlandırıl-
ması adına sürekli konut üretimi desteklenmektedir.
Fakat yukarıda değerlendirilen durum aslında konut
sektörünün çok daha detaylı bir araştırmaya ihtiyaç
duyduğunu göstermektedir.
Maalesef sürekli üretilen bu konutların satışı ger-
çekte konut açığını kapatacak yönde gerçekleşe-
memektedir. Çünkü bu çalışma kapsamında Ankara
özelinde yapılan hesaplamalar ışığında, gerçekte
konuta ihtiyaç duyan ve başka bir taşınmaza sahip
olmadan konutu alacak olan bireyler için halen konu-
ta ulaşmak önemli bir problem olarak karşımıza çık-
maktadır. Bu durumda, konut sektörünün sürek-
li olarak belirli bir gelir grubunun içerisinde meyda-
5. Ankara’daki ofis ve konut kullanımlarına içeren projelere örnekler
4. Ankara’daki farklı konut projelerine örnekler
na gelen satışlar doğrultusunda ayakta durduğu ve
aynı zamanda bu havuza daha alt gelir gruplarının
dahil olmasını zorlaştırdığı sonucuna ulaşmak müm-
kündür. Dolayısıyla, bu denli yüksek konut fiyatları ve
de sadece belirli kesime hitap edecek konut üreti-
mi, mevcut ekonomik koşulların devamı durumunda,
konut satış oranlarını düşürebileceği gibi konut sek-
törünü de dönülmesi zor bir krize sokabilecektir. v
KAYNAKLAR
• Alkan, Leyla, 2015, “Effects of Socio-Economic Factors on Home Purchases: The Cases of
Yenimahalle and Çankaya in Ankara”, International Development Planning Review, cilt: 37, sayı:3,
ss.289-309.
• Barakova, Irina; Bostic, Raphael; Calem, Paul; Wachter, Susan, 2003, “Does Credit Quality Matter
for Homeownership”, Journal of Housing Economics, cilt:12, sayı:4, ss.318-336.
• Di Salvo, Pamela; Ermisch, John, 1997, “Analysis of the Dynamics of Housing Tenure Choice in
Britain”, Journal of Urban Economics, cilt:42, sayı: 1, ss.1-17.
• Elder, Harold W.; Zumpano, Leonard V., 1991, “Tenure Choice, Housing Demand, and Residential
Location”, The Journal of Real Estate Research, cilt:6, sayı:3, ss.341-356.
• Elsinga, Marja, 1998, “The Meaning of Tenure under Different Conditions; Empirical Evidence
from the Netherlands”, Netherland Journal of Housing and the Built Environment, cilt:13, sayı:2,
ss.137-155.
• Elsinga, Marja; Hoekstra, Joris, 2005, “Homeownership and Housing Satisfaction”, Journal of
Housing and the Built Environment, cilt:20, sayı:4, ss.401-424.
• Öztürk, Nurettin; Fitöz, Esra, 2009, “Türkiye’de Konut Piyasasının Belirleyicileri: Ampirik Bir
Uygulama”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, cilt:5, sayı:10, ss.21-46.
• Robst, John; Deitz, Richard; McGoldrick, KimMarie, 1999, “Income Variability, Uncertainty and
Housing Tenure Choice”, Regional Science and Urban Economics, cilt:29, sayı: 2; ss.219-229.
• Rohe, William M.; Basolo, Victoria, 1997, “Long-Term Effects of Homeownership on the Self-
Perceptions and Social Interaction of Low-Income Persons”, Environment and Behavior, cilt:29,
sayı:6, ss.793-819.
• Rossi, Peter H.; Weber, Eleanor, 1996, “The Social Benefits of Homeownership: Empirical Evidence
From National Surveys”, Housing Policy Debate, cilt:7, sayı:1, ss.1-35.
• Türel, Ali, 1996, Konut Üreticileri Mülk Konut Kiralık Konut, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi
Başkanlığı Konut Araştırma Dizisi: 14, ODTÜ Basım İşbirliği, Ankara.
• URL1. Gelire Göre Sıralı % 20’lik Gruplara Göre Tüketim Harcamalarının Dağılımı, 2010-2015,
www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1012 [Erişim: 01.10.2018]
• URL2. Gelire Göre Sıralı %20’lik Gruplar İtibariyle Tüketim Harcamalarının Dağılımı, Türkiye
(Yatay %), TÜİK, www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21580 [Erişim: 01.10.2018]
• URL3. Hanehalkı Kullanılabilir Gelire Göre Sıralı Yüzde 20’lik Gruplar İtibarıyla Yıllık Hanehalkı
Kullanılabilir Gelirin Dağılımı, TÜİK, 2014-2015, www.tuik.gov.tr [Erişim: 01.10.2018]
• URL4. Konut Satış İstatistikleri, 2015, TÜİK, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=73&locale=tr
[Erişim: 01.10.2018]
• URL5. Tüketim Harcamaları İstatistikleri, 2015, TÜİK, https://biruni.tuik.gov.tr/
medas/?kn=132&locale=tr [Erişim: 01.10.2018]
M‹MARLIK 404 63
 KENTSEL DÖNÜŞÜM
TOKİ’nin Hedeflediği Kentsel Dönüşümlerin
Kullanıcı Yaşantısına Yansımaları
Miray Gür*
Kentlerdeki yeni planlama projelerinin esas
belirleyicilerinden olan kentsel dönüşüm
uygulamaları, kullanıcı yaşantısını ikinci plana
atarak TOKİ’nin kurumsal önceliklerini yansıtmaya
devam ediyor. Kentsel dönüşüm kavramının ilk
ortaya atıldığı günden beri kurumun yaklaşımında
bazı değişimler olmuş olsa da ilk yapılan
projelerdeki sorunlar ortada. Yazar, Bursa ve
İstanbul’daki ilk uygulamalardan olan iki farklı
alana benzer metodoloji ile yapılan çalışmalar
ışığında yeniden bakıyor.
1. Ataöv; Osmay,
2007.
KULLANICIYA YANSIYAN SÜRECİN
MERKEZİNDEKİ TOKİ
2. Dinçer, 2011.
3. Bayraktar, 2006. Türkiye’de siyasi felsefenin uzantısı olarak planlama
4. Arslan, 2014.
politikaları, son on yıldır kentsel alanları yeniden yapı-
5. www.toki.gov.tr/
kentsel-yenileme landırmaktadır. Makalede kentsel dönüşüm aracılı-
[Erişim: 01 10 2018] ğıyla TOKİ tarafından üretilen yerleşimlerde yenileme
6. Türkün; Aslan hedeflerinin hangilerinin gerçekleşebildiği, dönüşüm
2014, Eranıl
süreci ve dönüşen çevrenin kullanıcı yaşantısı üzerin-
Demirli; Tuna Ultav;
Demirtaş-Milz, deki etkileri ve yerleşimlerin algılanan kalitesi değer-
2015. İçli, 2011. lendirilmektedir. Bu çerçevede hedeflerin yüksek
Eren, 2012. olduğu Bursa ve İstanbul’daki ilk uygulamalar(dan)
TOKİ Doğanbey ve TOKİ Bezirganbahçe incelenmek-
te, yerinde dönüşen Doğanbey ile Bezirganbahçe’ye
taşınan Ayazma-Tepeüstü örnekleri aracılığıyla
farklı yaklaşımlar karşılaştırılmaktadır. Dönüşümler
2000’lerden itibaren merkezî aktörlerin yönlendirdiği
yaklaşıma paralel, öncü uygulamalardır.
2000’LER: KENTLER TOKİ İLE DEĞİŞİYOR,
DÖNÜŞÜYOR!
2000’li yıllarla, kentsel dönüşüm yasallaşmış ve ilk
defa strateji aracı olmuştur.1 Kentlerde yapılaşma
baskısının artmasıyla, insanın kendi kurduğu çev-
resinin inisiyatifi dışında değiştirilmesi 2007’den iti-
baren kritik hale gelmiştir.2 Gecekondu yerleşimle-
ri dışında, tarihî alanları da kapsayan dönüşümlerde
hukuki çerçeve değiştirilmeden önce 2003’ten itiba-
ren yasal düzenlemelerle TOKİ görev ve yetki alanı-
nı gittikçe genişletmiş, konut politikalarında en yet-
kili kurum olmuştur. Kurumun amaçları arasındaki
“toplumsal koşullar ve politik güçlerin ürünü olarak
kentsel politikanın şekillendirilme ihtiyacını karşıla-
Miray Gür mak”3 maddesi dikkat çekmekte, politik gücün bas-
Dr. Öğr. Üyesi, kın ve tekelci yaklaşımla kentleri biçimlendireceği-
Bursa Uludağ
Üniversitesi nin sinyali verilmektedir. 2012 yılında çıkarılan 6306
Mimarlık Bölümü sayılı Kanun, durumun uzantısı olarak TOKİ’ye dönü-
64 M‹MARLIK 404
şüm politikalarını merkezî düzeyde yönetme yetkisi-
ni vermiştir. Dönemin anlayışı çerçevesinde kentlerin
yeniden organizasyonuyla toplumsal sınıflar kentsel
alana yeniden yerleştirilmekte, devlet TOKİ aracılığıy-
la süreci kontrol etmektedir.4
Kurumun kentsel dönüşümde hedefleri; yaşam kali-
tesinin artırılması, ekonomik dengesizliklerin ve
küresel baskıların dengelenmesi, sosyal eşitsizli-
ğin ve konut sıkıntısının ortadan kaldırılması olarak
açıklanırken, “değerlere öncelik tanıyan mahalleler
kurmak”tan bahsedilmektedir.5 Bu hedeflere yöne-
lik yaklaşımın gözlenememesiyle birlikte; literatür-
de hedeflere zıt durumlara örnekler verilmekte, TOKİ
işbirliğiyle uygulanan dönüşümlerin sosyal ilişkileri
sınırladığı, kişileri yalnızlaştırdığı, ekonomik ve sos-
yal dalgalanmalara neden olduğu söylenmektedir.6
Kurumun söylemlerinde yükseltilmesi hedeflenen
yaşam kalitesi çok boyutlu bir kavram olup, yaşam
çevresinin yanı sıra bireyin yaşamının farklı bölümle-
rini kapsamaktadır. Makalede yaşamın farklı alanları
dışarıda bırakılarak, dönüşen çevrelerin yaşantı üze-
rindeki etkisine odaklanılmaktadır.
TOKİ’NİN ÖNCÜ DÖNÜŞÜM ÜRÜNLERİ
TOKİ’nin hedeflerinin ne düzeyde gerçekleştirilebil-
diğinin analizi, üretilen çevrelerin asıl sahibi olan alan
kullanıcılarının yaşantısı üzerindeki etkiler perspek-
tifinden değerlendirilmektedir. Yerleşimlerin kullanı-
cı memnuniyeti ve yaşam kalitesi üzerindeki etkisi-
nin irdelenmesinde, “kullanıcı yaşantısını etkileyen
boyutlar” ifadesi kullanılmaktadır ve aynı örgütlenme,
ancak farklı dinamiklerle gerçekleşen alanlarda evri-
len yaşantı değerlendirilmektedir.
“Ev”den ve Mahalleden “Konut” Kulelerine:
Bursa Doğanbey
Bursa’nın en eski yerleşimlerinden olan alanda TOKİ,
Bursa Büyükşehir ve Osmangazi Belediyeleri ara-
sında 2016’da imzalanan protokol ve 2008’de alınan
Başbakanlık Olur’u ile başlayan Doğanbey kentsel
dönüşümünde ulaşılmak istenen hedefler, konutların
ve altyapının yenilenmesi, güvenliğin ve yaşam kali-
tesinin artırılmasıdır. 3784 hissedarın olduğu 200.000
m2’lik alanda, Osmangazi Belediyesi’nin tüm hak
sahiplerine konut dağıtma hedefi doğrultusunda
mülk sahiplerine arsa hisselerinin 1,5 katı oranında
daire verilmesi kitlesel yoğunluğu oldukça artırmış-
tır. Yerinde dönüşüm modeliyle yapılan uygulamada,
75-100 kişi / hektar olan yoğunluk, 500 kişi / hekta-
ra yükselmiştir. Projenin tasarım sürecinde mimarın
önerisi, daha fazla konutun yer alacağı şekilde TOKİ
tarafından revize edilmiştir. Uygulamanın % 40’ı 3-4

Kaynak: Yandex
1. Bursa Doğanbey dönüşüm alanının, kent merkezi ve Hanlar Bölgesi ile ilişkisi
Kaynak: Yandex
3. İstanbul Bezirganbahçe
katlı yapılardan oluşurken, batıya doğru kat yüksek-
liği artmakta, en batıda 23 katlı bloklar yer almakta-
dır. (Resim 1, 2) Dönüşümde üç farklı büyüklükte ve
tipolojide (75, 112.5, 150 m2, 2+1, 3+1, 4+1) 2729 adet
konut uygulanmıştır. Konutların 391’i TOKİ’ye aittir.
2010’da gerçekleşen kura çekilişiyle daireler, konu-
muna, büyüklüğüne, sürdürülmek istenen komşulu-
ğa ilişkin kullanıcı talepleri dikkate alınmadan dağı-
tılmıştır. 3 yıllık gecikmeyle 2012’de konutların teslim
edildiği bölgede medyaya yansıyan sorunlar devam
etmektedir.
“Ayazma”dan “Hak Sahibi”ne: İstanbul
Bezirganbahçe
Tepeüstü-Ayazma dönüşümü, Doğanbey’e ben-
zer biçimde Başbakanlık Olur’u ve TOKİ, İstanbul
Büyükşehir ve Küçükçekmece Belediyeleri ara-
sında 2004’te imzalanan protokolle başlamıştır.
Dönüşüm sonucunda ulaşılmak istenen hedefler,
deprem riski karşısında güvenli yaşam alanları oluş-
turulması, yasadışı yapılaşmanın olduğu bölgele-
rin ıslah edilmesi, Olimpiyat Köyü projesi kurgusu-
nun hazırlanması ve sosyal kalkınmadır. Ayazma ve
Tepeüstü’nde yapılan yıkımlar sonucunda 10.675
Kaynak: Osmangazi Belediyesi’nden bir yetkili ile yapılan görüşmede alınmıştır.
2. Doğanbey’den görünüş, 2017
Kaynak: 2015, “Ayazma’dan Bezirganbahçe’ye Bir Kentsel Dönüşüm Portresi, Nam-ı Diğer
Olimpiyatköy”, 140journos.
4. Bezirganbahçe’den görünüş
kişi tahliye edilmiş, Halkalı Bezirganbahçe’deki TOKİ 7. Türkün; Aslan
2014, s.361.
Konutlarına 2006’daki kura çekimiyle 1760 hane yer-
8. Bonaiuto;
leştirilmiştir. İdari, hukuki ve finansman bakımından Fornara; Bonnes,
Doğanbey’e benzer dinamiklere sahip dönüşüm, kul- 2003. Sirgy; Cornwell
lanıcıların başka alana aktarılması yönünden farklıdır. 2002. Oktay; Rüs-
temli; Marans, 2009.
12 katlı, 48 daireli 55 bloktan oluşan alandaki 90,5
m2’lik konutlar 2+1’dir.7 (Resim 3, 4) Süreçte kiracı-
lar için çözüm geliştirilememesi sosyal ve ekonomik
sorunlar doğurmuş, kira yardımının sonlanmasıyla
kente geri dönenler olmuştur.
KULLANICI PERSPEKTİFİNDEN DÖNÜŞEN
ÇEVRE, DEĞİŞEN YAŞANTILAR
Dönüşüm süreci ve sonucunda algılanan yerleşim
kalitesini etkileyen boyutların değerlendirilmesinde,
bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmalar8 ve alanlara
özgü dönüşüm dinamikleri bağlamında, farklı para-
metreler incelenmiştir. Bu doğrultuda Doğanbey’de
yazar tarafından yapılan alan çalışmasında elde edi-
len veriler, Ayazma ve Bezirganbahçe’de Turgut ve
Ceylan (2010), Türkün ve Aslan (2014) tarafından
benzer yöntemlerle elde edilen verilerle karşılaştı-
rılmıştır.
M‹MARLIK 404 65

Tablo 1. Algılanan yerleşim kalitesini etkileyen boyutların
değerlendirilmesi
5. Doğanbey’deki A Bloklar
9. Türkün; Aslan, Doğanbey’de anket ve derinlemesine görüşme yön-
2014, ss.369-370.
temleri kullanılarak, anket verileri nedensel ilişkiler-
10. Turgut; Ceylan,
2010, ss. 148. le açıklanmıştır. Araştırmanın yapıldığı Mart 2013’te
11. Turgut; Ceylan, farklı konut tiplerindeki 1.700 kişilik hane halkının
2010. gruplanmasıyla gerekli örneklem hacminin üzerin-
12. Turgut; Ceylan,
deki 325 katılımcıyla anketler gerçekleştirilmiş, bul-
2010, ss.148.
gular SPSS’te istatistiksel yöntemlerle değerlendiril-
miştir. Doğanbey’le karşılaştırılan Bezirganbahçe’de
Turgut ve Ceylan (2010) tarafından Ağustos-Kasım
2008’de yapılan çalışmada, 600 kişilik hane halkının
tamamına anketler uygulanmıştır. Türkün ve Aslan
(2014) Temmuz 2009’da toplumsal, ekonomik koşul-
lar ve dönüşüm sonrasındaki yaşamların araştırıldı-
ğı alan çalışması sırasında 900 hanenin alanda kaldı-
ğını belirtmiş, anketleri 350 kişiyle gerçekleştirmiştir.
Doğanbey ve Küçükçekmece dönüşümlerine ait bul-
guların kullanıcıların yaşantısı ve algıladığı yerleşim
kalitesi bağlamında değerlendirilmesi çerçevesin-
de Tablo 1’de dönüşümün farklı boyutlarının yaşan-
tıya etkisi ve yerleşim kalitesi algısı, dönüşüm modeli
eksenindeki farklarla birlikte özetlenmektedir.
Algılanan konut alanı kalitesine ilişkin konut kullanı-
mında Doğanbey’de oda sayısı, büyüklükleri, iklim-
66 M‹MARLIK 404
sel konfor ve plan kullanımından memnuniyet ora-
nının memnuniyetsizlerden fazla olmasına rağmen,
kullanıcıların % 60’ı dönüşüm sonrasındaki konutu-
nun yaşam biçimine uygun olmadığını belirtmiştir.
75, 112,5 ve 150 m2’lik daireler arasında kullanıcıla-
rın en memnun olduğu tip olan 112,5 m2’lik konut-
ların yaşam biçimine uygun olduğu, 75 m2’liklerin
uygun olmadığı görülmektedir. Buna rağmen, 75
m2’lik dairelerden oluşan 3-4 katlı bloklarda mem-
nuniyet düzeyi iyidir ve bu, yatay organizasyonun
sosyal ilişkilere / yapıya olanak vermesiyle ilişkilidir.
(Resim 5) Kullanıcıların yarısının planı kullanışlı bul-
duğu Doğanbey’de, yine kullanıcıların yarısı yapıların
daha kullanışlı olması yönünde tasarım sürecine kat-
kıda bulunabilmiş olabilmeyi dilemiştir.
Bezirganbahçe’de, hanelerin % 54,4’ünde 5-6 kişi-
nin, % 31,6’sında 7 ve üzeri kişinin 74 m2’lik konutlar-
da yaşadığı görülmektedir. Geniş aile profilinin ege-
men olduğu alanda, dönüşüm öncesinde tek katlı
konutlarda yaşayan, bahçe ve sokağı önemli bir
ortak yaşam alanı olarak gören kullanıcıların yüksek
bloklarda küçük dairelere geçmesi, kişilerde “hap-
sedilme” duygusunu doğurmuştur.9 Yaklaşık % 40
oranında kullanıcı dönüşüm öncesindeki müstakil
ve bahçeli konutundan memnundur.10 Araştırmalar
iki dönüşümde de 2+1, 75 m2’lik konutların sos-
yal yapıya ve yaşam biçimine uymadığını göster-
mektedir. Bezirganbahçe’de kullanıcıların yakla-
şık % 40’ı odaların küçük olmasından rahatsızdır.
Ayazma-Tepeüstü’ne göre % 10 oranında artan
konut memnuniyeti, konut konforu memnuniyetin-
den kaynaklanmaktadır. Dönüşüm öncesinde ala-
nın / binaların altyapıdan yoksun olması kullanıcı-
ların yarısının memnuniyetini olumsuz etkilemek-
tedir.11 Doğanbey’de de konforun artması algıla-
nan yerleşim kalitesini olumlu etkilemiştir. Buna rağ-
men “iki alanda da konutların kullanıcı yaşam biçi-
mine uygun olmadığı” görülmüştür. Doğanbey farklı
plan tipleri yönünden avantajlıdır, ancak “konut dağı-
tımında seçim hakkı olmaması” algıyı olumsuz etki-
lemiştir. Araştırmada konut memnuniyetinin kuradan
memnuniyetle ilişkili olduğu görülmüştür. Alanda
konut bloklarına göre, konut büyüklüğünden ve plan
kullanımından memnuniyet değişmektedir. Dairenin
büyüklüğünden memnun olanların çoğu daha büyük
konutlardan oluşan B Bloklarda, olmayanların çoğu
küçük konutların da olduğu C Bloklarda yaşamak-
tadır. Doğanbey’de etapların farklı firmalar tarafın-
dan uygulanması, konutların değişen büyüklükle-
ri, bununla bağlantılı olarak farklılaşan sosyal yapı
konut memnuniyetinde etkilidir. Bezirganbahçe’de
konut planlarının aynı olması kullanıcılar arasında
dengeli bir dağılım sağlamıştır, ancak kullanıcıların
% 40’ı küçük olması nedeniyle konuttan memnun
değildir.12
Kullanıcıların % 70’inin düşük yapım kalitesinden
şikayetçi olduğu Doğanbey’de, çalışmanın gerçek-
leştirildiği dönemde onlarca kişi onarım yaptırmış-
tır. Katılımcıların neredeyse tamamı konut kalitesi
beklentilerinin karşılanmadığını belirtmiştir En düşük
memnuniyetin yine C Bloklarda olması inşaat kali-
tesi ve konut memnuniyetinin ilişkisini kanıtlamıştır.
Alanda lodosun estiği günlerde bloklardaki sıvalar
Kaynak: Osmangazi Belediyesi’nden bir yetkili ile yapılan görüşmede alınmıştır.

6. Dönüşüm öncesinde ve sonrasında Doğanbey

dökülürken, yağışlı günlerde bodrum katları ve kapa- http://dergi.aljazeera.com.tr/wp-content/uploads/2014/04/MG_0302.jpg

lı otoparkları su basmakta, çocukların can güvenli-
ği tehlikeye girmektedir. Bezirganbahçe’de de konut
memnuniyetini en olumsuz etkileyen durum % 45 ile
düşük inşaat kalitesidir. Araştırma verileri, “TOKİ’nin
yönettiği süreçlerde maliyeti azaltarak ihaleleri alan
firmaların uygulamalarındaki düşük yapım kalitesi-
nin algılanan yerleşim kalitesini ve kullanımı olumsuz
etkilediğini” göstermektedir.

Alanlarda çevre memnuniyeti dönüşüm öncesine

göre düşüktür. Doğanbey’de bölgenin bakımsız-
lığı çevre memnuniyetini % 15 oranında azaltmış,
yeşil alan memnuniyeti % 70’ten % 5’e düşmüş-
tür. Belediyenin rant amacıyla alanı kent otoparkı- 7. Doğanbey’in kent siluetindeki etkisi
na dönüştürmesi memnuniyetsizliği tetiklemektedir.
Bezirganbahçe’de çevre memnuniyetini olumsuz de dönüştürülmesinin donatılara ulaşımda olumlu 13. Turgut; Ceylan,
/ olumsuz yönleri olmuştur. Konutlarının konumu 2010.
etkileyen diğer bir faktör de, % 34’le kalabalıklıktır.13 14. Turgut; Ceylan,
Doğanbey’i de kalabalık bulanların oranı % 24’ten % değişen kullanıcılar mesafeleri dönüşüm öncesine 2010, ss.148, 152.
63’e yükselmiştir. Alanlarda, insan ölçeğindeki doku- göre değerlendirmektedir. Katılımcıların çoğu sağ- 15. Turgut; Ceylan,
lık ocağını yetersiz ve uzak bulmakta, bölgedeki 2010, s.154.
dan yüksek blokların olduğu yoğun dokuya yerleşil-
mesi bu algıyı doğurmuştur. diğer sağlık kuruluşları özel hastaneler olduğundan
maddi elverişsizlik nedeniyle kullanamamaktadırlar.
Doğanbey’in % 60’ının 22-23 katlı sıkışık bloklara Kullanıcıların % 80’i okul olmamasından ve eylemleri-
dönüştürülmesi, fiziksel görüntüyü ve yerleşim kali- ne rağmen gelişme yaşanmamasından memnuniyet-
tesi algısını olumsuz etkilemiştir. Fiziksel görüntüden sizdir. Yerinde dönüştürülen Doğanbey, donatılarla
rahatsız % 70’in üzerinde kullanıcının çoğu, blokların desteklenen Bezirganbahçe’ye göre dezavantajlıdır.
yükseklik ve yakınlığından; kullanıcıların % 80’i kent
siluetindeki olumsuz etkiden rahatsızdır. (Resim 6-8) Doğanbey’de yokolan mahalle kurgusunun kom-
Fiziksel görüntüden memnuniyetsizlik, blokların yük- şuluk ilişkileri, fiziksel aidiyet, sosyal bağlılık ve
sekliği, yakınlığı ve estetik bulunmamasından kay- güvenlik üzerinde olumsuz etkileri olmuştur. TOKİ
naklanmaktadır. UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Bezirganbahçe’de de kullanıcıların yaşantısında bel-
Hanlar Bölgesi’ne yakın Doğanbey alan / kent kul- kemiği olan komşuluğu destekleyen ortak bahçe-
lanıcıları ve kent açısından oldukça olumsuzdur. lerin ve mahalle kurgusunun olmaması aidiyeti ve
Bezirganbahçe de kullanıcı yaşam biçimine uygun sosyal ilişkileri olumsuz etkilemiştir. Doğanbey’de,
değildir (Resim 9, 10), ancak kentin dışında oldu- her gün / günaşırı görüşme oranı % 82’den % 5’e
ğundan fiziksel çevre üzerindeki etkisi, kent merke- düşmüş, neredeyse hiç görüşmeyenlerin oranı %
zinde radikal kararlarla dönüşen Doğanbey kadar 1’den % 61’e yükselmiştir. Mahalle kültürü ve kom-
keskin değildir. şuluk ilişkileri Doğanbey kullanıcısının yaşam biçi-
midir. Bu yaşam biçiminde her gün / günaşırı yar-
Bezirganbahçe’de sağlık ocağı, okul ve ticari dımlaşanlar dönüşüm öncesinde % 78, sonrasın-
mekânların yakınlığı, katılımcıların % 55’inin çevre da % 2,5 oranındadır. Ayazma-Tepeüstü’nde dönü-
algısını olumlu etkilemiştir.14 Ancak tüm donatıla- şüm öncesinde her gün görüşenlerin oranı % 90’dan
rın alanda konumlanması bölgenin kentten besle- % 43’e inmiş, nadiren görüşme oranı % 3’ten %
nememesine yol açmakta, kişileri komşularından 31’e yükselmiştir.15 Alanda “komşuluğun kötü olma-
sonra kentten de koparmaktadır. Doğanbey’in yerin- sı” memnuniyeti olumsuz etkilerken, kullanıcıların %

M‹MARLIK 404 67
 Kaynak: 2015, “Ayazma’dan Bezirganbahçe’ye Bir Kentsel Dönüşüm Portresi,
Nam-ı Diğer Olimpiyatköy”, 140journos.

TOKİ, 2011.
8. Dönüşüm öncesinde ve sonrasında Küçükçekmece

16. Turgut; Ceylan, 73’ünün Ayazma-Tepeüstü’nü özlem nedeni kom- statüsü yüksek kullanıcı ise alanı tercih etmemekte-
2010, s.154. Türkün; şuluktur.16 Dönüşümlerde mahalle kültürünün geti- dir. Bezirganbahçe’de Ayazma-Tepeüstü’ne duyu-
Aslan, 2014, s. 373.
17. Eren, 2012.
risi olan komşuluk ilişkileri apartman kültürüne taşı- lan özlemin diğer nedeni, oradaki yaşam sırasında şu
18. Tiftik; Turan, namamış, bahçelerde yaşanan dayanışma ağı kay- an çekilen maddi sıkıntının olmamasıdır. Ev borcu ve
2015. bedilmiştir. Mahalle, toplumsal bellek, paylaşım, aidi- yüksek aylık ödemeler kullanıcılar tarafından olum-
19. Türkün; Aslan, yet, komşuluk gibi unsurları canlı tutan olgu fiziksel suz olarak değerlendirilmektedir.19 Ev borcu ve aidat-
2014, s.373.
mekândır17 ve “dönüşümle birlikte yok olan mahalle ların yanı sıra kullanıcılar kalitesizlikten doğan onarım
20. Turgut; Ceylan,
2010. kurgusu, komşuluk ilişkilerini beraberinde götürmüş- masraflarına katlanmaktadır.
21. Türkün; Aslan, tür”. Doğanbey’de sosyal bağlılık % 98’den % 21’e,
2014. Görüşmelere göre alanlarda memnuniyetsizlik yay-
aidiyet % 91’de % 43’e düşmüştür. Az katlı, organik
örüntüden yüksek bloklara aktarılan, insan ölçeği ve gındır ve kişileri memnun eden tek yön Doğanbey’de
mahalle ortamından uzak alanlarda görünmeyen / % 60’la konutların yenilenmesi, Bezirganbahçe’de %
hissedilen sınırlarla kentten kopan katılımcılar kendi- 72 ile donatıların yakınlığıdır.20 Doğanbey’in olumsuz-
lerini “hapsolmuş” hissetmektedir. Bezirganbahçe’ye ları arasında kötü inşaat kalitesi (% 60), binaların yük-
taşınmanın komşuluk ilişkilerinin sürdürülebilirliği- seklik ve görünümü (% 60), yokolan komşuluk (% 55),
ni baltalamasına rağmen, Doğanbey’in aidiyet hisse- güvensizlik ve sosyal donatı eksikliği (% 40) öndedir.
dilen doku hiç olmamışçasına dönüştürülmesi yeni Bezirganbahçe’de en olumsuz yönler kötü komşu-
alana taşınma psikolojisi yaratmış, iki alan kullanıcısı luk ilişkileri (% 25) ve yüksek ödemelerdir (% 22).21
da atlatılamayan bir sosyal çevre adaptasyonu süre- Yokolan mahalle kurgusu ve komşuluk ilişkileri alan-
cine girmiştir. ların algılanan kalitesini azaltmıştır. Tercihlerinin dışın-
da gelişen, aşılması zor ekonomik sorunlar ise, kulla-
Alanlarda güvenlik hissi de azalmış, Doğanbey’de nıcı değiş-tokuşunun hedeflenmiş olabileceğine dair
dönüşümden önce bölgenin güvenli olduğunu belir- soru işaretlerini çağrıştırmaktadır.
ten % 78 katılımcı oranı % 18’e düşmüştür. Güvenliği
tehdit eden gençlerin ve tinercilerin önemli bir sorun SONUÇ OLARAK: KULLANICIDAN
olduğunu belirten kullanıcılar % 33’ten % 67’ye yük- BAĞIMSIZ HEDEFLER GERÇEKLEŞTİ Mİ?
selmiştir. Azalan komşuluk ilişkileri, dönüşümle bir- YAŞANTILARINDAN BAĞIMSIZ “YAŞAM
likte tanınmayan kullanıcıların taşınması ve mahalle ALANLARI”NDA KULLANICI MUTLU MU?
ortamındaki tanışıklığın yokolması güvensizliği tetik- Kentsel yenileme sonucunda çevreye ilişkin kalite
lemiştir. Geceleri tinercilerin ve hayat kadınlarının algısını olumlu etkileyen parametreler Doğanbey’de
kaldığı Doğanbey’de aydınlatma yetersiz bulunur- yenilenen konutlar, Bezirganbahçe’de yakın dona-
ken, Bezirganbahçe’de de kullanıcılar suç korkusuy- tılardır. Doğanbey’de düşük yapım kalitesi, yüksek
la yaşamaktadır.18 Dönüşümlerde “güvenlik ve sosyal blokların kente / yaşantıya etkisi, aidiyetin, komşulu-
dışlanmışlık”tan arınma hedeflenirken, güvensizlik ve ğun ve sosyal bağlılığın azalması; Bezirganbahçe’de
sosyal ayrışmalar tetiklenmiştir. Ülkücü-Kürt çatışma- azalan komşuluk ve sosyal bağlılık, yüksek ödemeler
larıyla siyasi kutuplaşmalar, sosyal ilişkileri destekle- ve kalitesiz çevre en olumsuz niteliklerdir. Yaşantıdan
meyen fiziksel çevrenin tetiklediği asimilasyonla art- memnuniyet dönüşüm öncesinde önemli oranda
mıştır. Ayrıca artan hırsızlık nedeniyle bloklara polis daha yüksektir. Mahalle kurgusundaki çözülme sos-
aileleri yerleştirilmiş, alanlarda yaşam biçimine uygun yal kalkınmayı engellemiş, memnuniyet konfor için
olmayan fiziksel değişim komşuluğu, aidiyet, bağlılık gerekli niteliklerle sınırlı kalmıştır.
ve güvenliği azaltmıştır. Özellikle Bezirganbahçe kül-
türel ve siyasi kutuplaşmalara sahne olmuştur. Kurumun genel hedeflerine bakıldığında konut sıkıntı-
sı ortadan kaldırılsa da, ekonomik sorunların konutla-
Diğer yandan, kullanıcılar ödemeleri yapmakta zorlan- rı kaybetme veya elden çıkarmayla sonuçlanabildiği,
mıştır. Kullanıcıların % 75’i önceden ekonomik uygun- sosyal eşitsizlik ile ekonomik dengesizliklerin gideril-
luk nedeniyle Doğanbey’de yaşarken, % 60’ı artık böl- mek yerine arttığı, yaşam kalitesinin yaşam memnuni-
gede yaşamayı pahalı bulmaktadır. Sosyoekonomik yetine paralel olarak azaldığı söylenebilir. Kullanıcının

68 M‹MARLIK 404
yaşam alanının kendi inisiyatifinin dışında dönüştürül-
mesi aidiyeti, sosyal ilişkileri ve yaşam kalitesini sars-
maktadır. Kurumun konut üretimi anlayışı gibi, dönü-
şümlerde maliyetin sınırlandırılması nitelik hedef-
lerinin gerçekleşmesinde başarıya götürmemekte,
“yeni” ancak “kalitesiz” çevreler kullanıcı odaklı üre-
tilmediğinden “yaşam alanı” olamamaktadır.
Konut üretiminden farklı olarak, bir kullanıcı profili-
nin, gereksinim ve beklentilerin olduğu dönüşümler-
de dikkate alınması gereken konu, bu müdahalenin
yaşam kalitesinin iyileştirilmesinde paha biçilmez bir
fırsat olması ve hataya izin verilmemesi gerekliliği-
dir. Rant kaygısının gözardı edilmesiyle, yetkili aktör-
lerin kararlarıyla sınırlı kalmayan, kullanıcı tercihleri-
ne olanak tanıyan, yaşam biçimini destekleyen, fizik-
sel / sosyal / ekonomik sürdürülebilir çevrelerin ve
süreçlerin kurgusuyla hedeflerin gerçekleşmesi sağ-
lanabilir. v
KAYNAKLAR
• Arslan, Hakan, 2014, “Kentsel Dönüşüm Süreçlerinin Kentsel Haklar
Temelinde Değerlendirilmesi Gerekliliği”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik
Araştırmalar Dergisi, sayı:16, ss.33-41.
• Ataöv, Anlı; Osmay, Sevin, 2007, “Türkiye’de Kentsel Dönüşüme
Yöntemsel Bir Yaklaşım”, METU JFA, cilt:24, sayı:2, ss.57-82.
Bayraktar, Erdoğan, 2006, Gecekondu ve Kentsel Yenileme, Ekonomik
Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara.
• Bonaiuto, Marino; Fornara, Ferdinando; Bonnes, Mirilia, 2003, “Indexes
of Perceived Residential Environment Quality and Neighbourhood
Attachment in Urban Environments: A Confirmation Study on the City of
Rome.” Landscape and Urban Planning, cilt:65, sayı:1-2, ss.41-52.
1. ödül: Mehmet Dağ
2. ödül: Gürsel Egemen Ergin
9. 2011 yılında Mimarlar Odası Bursa Şubesi tarafından düzenlenen “TOKİ’nin Bursa Kentine Tokadı” konulu fotoğraf yarışmasında ödül alan fotoğraflar
• Dinçer, İclal, 2011, “Impact of Neoliberal Policies on Historic Urban
Space: Areas of Urban Renewal in İstanbul”, International Planning
Studies, cilt:16, sayı:1, ss.43-60.
• Eranıl Demirli, Meltem; Tuna Ultav, Zeynep; Demirtaş-Milz, Neslihan,
2015, “A Socio-spatial Analysis of Urban Transformation at a Neighborhood
scale: The Case of The Relocation of Kadifekale inhabitants to TOKİ
Uzundere in İzmir”, Cities, sayı:48, ss.140-159.
• Eren, İmre Özbek, 2012, “Türkiye’de Dönüşen Kentlerin Son Kalesi:
Kent Kurucu Öğe olarak Osmanlı’dan Günümüze ‘Mahalle’”, International
Journal of Human Sciences, cilt:9, sayı:2, ss.1547-1568.
• İçli, Gönül, 2011, “Kentsel Dönüşüme İlişkin Sosyolojik Bir
Değerlendirme”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, cilt:3, sayı:1, ss.43-57.
• Oktay, Derya; Rüstemli, Ahmet; Marans, Robert W., 2009, “Neighborhood
Satisfaction, Sense of Community, and Attachment: Initial Findings From
Famagusta Quality of Urban Life Study”, A | Z ITU Journal of the Faculty
of Architecture, cilt:6, sayı:1, ss.6-20.
• Sirgy, M. Joseph; Cornwell, Terri, 2002, “How Neighborhood Features
Affect Quality of Life”, Social Indicators Research, cilt:59, sayı:1, ss.79-
114.
• Tiftik, Cemile, Turan, İlker, 2015, “Women, Social Housing and Urban
Spaces: Places to Dwell and Places Where Women Are Being Attacked
on Their Way Home”, A | Z ITU Journal of the Faculty of Architecture,
cilt:12, sayı:1, ss.243-255.
• TOKİ, 2011, Geleceğin Türkiyesini İnşa Ediyoruz TOKİ Kurum Profili
2010-2011, TC Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı.
• Turgut, Sırma; Ceylan, Eda Ç., 2010, Bir Yerel Yönetim Deneyiminin
Ardından: Küçükçekmece Ayazma-Tepeüstü Kentsel Dönüşüm Projesi,
Alfa Yayınları, İstanbul.
• Türkün, Asuman; Aslan, Şükrü, 2014, “Ayazma ve Tepeüstü’nden
Bezirganbahçe’nin ‘Konut Depolarına’: Mekânı Değişen Yoksulluk”, Mülk,
Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm, (der.) Asuman Türkün,
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss.355-389.
• Uzunçarşılı Baysal, Cihan, 2010, İstanbul’u Küresel Kent Yapma Aracı
Olarak Kentsel Dönüşüm ve Ardındaki Konut Hakkı İhlalleri: Ayazma(n)’dan
Bezirganbahçe’ye Tutunamayanlar, İstanbul Bilgi Üniversitesi SBE, yayım-
lanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
3. ödül: Erdal Yavuzak
M‹MARLIK 404 69
 HERKES İÇİN TASARIM
Zorunluluktan Öte:
Üniversite Yerleşkesinin Erişilebilirliği
İlkay Dinç Uyaroğlu*
Herkes için eğitim hakkının sağlanması
konusunda yapılı çevrenin erişilebilir olması
öncelikli konulardan biri. Tasarımlarda önemli bir
girdi olması gereken konunun “fırsat eşitliği” ve
“tam katılım” kavramlarıyla ele alınması gerektiğini
belirten yazar, engelliliğe bakış açısı, yasal
kurallar ve tasarım standartları başlıkları altında
konuyu inceliyor.
Engellilerin sosyal, kültürel, mesleki, eğitim gibi top-
lumsal yaşam alanlarına eşit katılımının, ayrıca bilgi ve
iletişim araçlarına eşit erişiminin sağlanmasının yasal
bir zorunluluk olduğu ulusal ve uluslararası literatür-
de önemle vurgulanmaktadır.1 Bu alanlarda erişilebi-
lirliğin sağlanması, herkes gibi engellilerin de sunulan
kamusal fırsatlardan yaralanması ve kamusal hayata
tam ve eşit katılımlarının güvence altına alınması için
ön koşullardan birisidir.2 Engelliler için erişilebilirlik,
toplumsal yaşamın her alanında sahip oldukları hak-
ları kullanabilmenin bir aracı olmanın yanında, bağım-
sız yaşamanın ve toplumsal yaşama tam olarak katı-
labilmenin de koşuludur.
Akademik, mesleki, sosyal ve bireysel gelişime büyük
ölçüde katkı sağlayan üniversite eğitiminin, bire-
yin kamusal yaşama kolay ve eşit ölçüde katılımını
destekleyeceği aşikardır. Üniversite yerleşkesindeki
binalar, sosyal mekânlar, kaldırımlar dahil tüm ortak
kullanıma açık mekânsal düzenlemelerdeki eksik-
likler nedeniyle engelli öğrencilerin yükseköğrenim
haklarından tümüyle yararlanamadıkları bir gerçek-
tir.3 Engelli öğrencilerin eğitim hakkını eşit yolla kul-
lanabilmesi için, kampüs mekânlarının fiziksel altya-
pısının fiziksel ve sosyal aidiyeti artırmak için ihtiyaç-
lar doğrultusunda uyarlanması ve eğitim süresince
özelleşmiş destek servislerinin sunulması gereklidir.4
Kampüs hayatı içinde, öğrenciler ve diğer kampüs
kullanıcılarının çok çeşitli planlı veya anlık aktiviteler-
le etkileşimi ne kadar güçlü olursa, gerçek bir eğitim
ortamının varlığından bahsedilebilir.5 Bunu gerçekleş-
tirmek kampüs iç ve dış mekânlarının çeşitli ve kesin-
tisiz kullanım alternatifleri sunmasına bağlıdır. Bu
nedenle, kampüste yere özgü kullanım hareketinin
çeşitliliğini içeren aktivite dokusu engelli öğrenciler
dahil tüm öğrencilerin mekânsal ihtiyaçlarına cevap
vermelidir. Bu bir yönüyle kampüste kamusal kulla-
nımın derecesi ve yoğunluğu konusunda fikir verir.
İlkay Dinç Uyaroğlu
Üniversiteler, bulundukları toplumun sosyal, kültü-
Dr., Mimar rel, ekonomik, politik ve teknolojik olarak gelişmesi-
70 MİMARLIK 404
ni sağlayan kurumlar oldukları için, herkesin sosyal
yaşama eşit katılımının sağlanması noktasında top-
lumsal paydaşlar arasında öncü konumda bulunma-
lıdırlar. Kurumda eğitim gören tüm öğrencilerin başta
akademik hizmetler olmak üzere sosyal, kültürel ve
benzeri olası tüm hizmetlere demokratik yolla erişim-
leri sağlanmalıdır. Üniversitelerin bu misyonu gerçek-
leştirmeleri için, bireysel odaklı uyumdan ziyade, kam-
püs yapılı çevresinin tümüyle ele alınıp farklı mekânsal
ihtiyaçlara cevap verir nitelikte (yeniden) düzenlen-
mesi gerekir.
Kapsayıcı kampüs yerleşkesinin başarısı üç konuy-
la direkt ilişkilidir: engelliliğe bakış açısı, yasal kural-
lar ve tasarım standartları, erişilebilirlik planlaması ve
uygulaması. Bu çalışmanın amacı, üniversitelerin eşit
katılımı sağlayan yerleşkeler oluşturması için birbiriy-
le ilişkili bu üç konu çerçevesinde nasıl bir erişilebilirlik
planlaması geliştirmesi gerektiği üzerinden bir değer-
lendirme yapmaktır. Konuyla ilgili literatür çalışmala-
rı yardımıyla, erişilebilirlik planlama ve uygulaması-
na yönelik öneriler sunulmuştur. Bu tartışmalar ışığın-
da, Türkiye’deki üniversite yerleşkelerinin erişilebilirli-
ği konusundaki planlama ve uygulama yaklaşımlarının
eleştirel değerlendirilmesi yapılmıştır.
HAK TEMELLİ ENGELLİLİK YAKLAŞIMI
Engelli bireylerin topluma eşit katılımı alanında yürü-
tülen çevresel çalışmalarda, tasarım yaklaşımı ve
uygulamaları konusundaki fikirlerin medikal odak-
lı yaklaşımdan sosyal temelli yaklaşıma dönüşümü-
nün gerekliliği önemle vurgulanmaktadır.6 “Medikal
Model” olarak adlandırılan yaklaşıma göre, engel-
li bireylerin fiziksel çevreye uyumuyla ilgili problem-
lerin kaynağı bireyin sahip olduğu yeti yitimine bağ-
lanmaktadır; bu yüzden onların yapılı çevreye ve sos-
yal yaşama uyum sürecinde birey odaklı servis hiz-
metleri esastır.7 Toplumsal yaşamda fırsat eşitliğini
temel hak olarak gören günümüz engellilik yaklaşımı
“Sosyal Model”e göre, problemin kaynağı bireyin yeti
yitiminden ziyade kurumsal, çevresel ve davranışsal
engellerdir.8 Bu perspektiften bakıldığında, üniversi-
te mekânlarının engelli öğrencilerin gereksinimlerini
dikkate alarak tasarlanması onların haklarına erişebil-
mesi için gerekliliktir. Engelliliğe bakış açısının sosyal
yaklaşım temelinde gelişimi, kapsayıcı tasarım uygu-
lamalarını teşvik etmektedir.
Üniversitelerdeki engelli öğrenci birimleri, tavır ve
eylemlerdeki dönüşümün gerçekleşmesinde ve
bununla parallel olarak bireysel uyumdan ziyade her-
kes için kapsayıcı kampüs yaşamının oluşmasında
önemli role sahiptirler. Fakat üniversitelerin ilgili tüm
birimleriyle koordineli olarak, engelli öğrecilere nasıl
fırsat eşitliği sağlayacağı konusu üzerinde derinleme- masıyla, salt tasarım standartlarına bağlı kes-yapıştır
sine düşünmeleri ve kampüs mekânlarının çok çeşitli şeklinde yapılan uygulamaların, üniversite yerleşkesi-
boyutlarıyla anlaşılması önemlidir. Bu çalışma kapsa- nin erişilebilirliğini sağlayamayacağıdır. Tasarım stan-
mında, kampüs mekânlarının tasarımıyla ilgili boyut- dartları, kampüs mekânları tasarımında tutarlılığı koru-
lar, kampüs yapılı çevresi ve onun temel kullanıcıla- mak ve erişilebilirlik hakkını koruyacak seviyede tasa-
rından olan engelli öğrenciler arasındaki etkileşim ile rım uygulamalarının yürütülmesi için kullanılan yönlen-
onların akademik ve sosyal entegrasyonu arasındaki dirici araçlar olarak ele alınmalıdır. Bu yaklaşım ancak,
ilişki temelinde değerlendirilmektedir. Bu yüzden, kul- problemin içselleştirilmesi ve çözüme kavuşturulma-
lanıcı ve mekân arasındaki ilişkide sorumlu olan tüm sı amacıyla yürütülen kapsamlı erişilebilirlik planlama-
aktörlerin, başta fiziksel çevre tasarımından sorum- sı yoluyla başarıya ulaşabilir.
lu uzmanlar olarak mimarlar, şehir plancıları olmak
üzere, engelli öğrenciler, engelli öğrenci birimi, eğitim ERİŞİLEBİLİRLİK PLANLAMASI
konusundaki uzmanlar ve kurumun diğer ilgili birimle- Bireysel uyum modeline göre, engelli öğrenci birimle-
riyle birlikte koordineli bir yolla bütünsel erişilebilirlik rindeki uzmanlar her engelli öğrencinin mekânsal ihti-
planlama ve uygulamalarını yürütmeleri esastır. yaçları özelinde öğrencinin kampüse uyum ihtiyaçları-
nı karşılamayı hedefler.11 Bu yaklaşıma göre, öncelik-
ULUSLARARASI YASALARDA ERİŞİLEBİLİRLİK le öğrencilerin ilgili birime başvurup kendilerini tanıt-
Engellilik yaklaşımındaki hak temelli dönüşüm, ulus-
maları ve gerekli ihtiyaçlarını belirtmeleri beklenir. Bu
lararası yasal dokümanların gelişimini de etkilemiştir.
durum öğrencinin zaman kaybına neden olarak ve
Örneğin, engellilerin toplumsal yaşama dahil olmala-
daha da önemlisi çalışma motivasyonunu düşüre-
rı konusu, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun
rek akademik başarısını olumsuz yönde etkileyebilir.
1982 yılında kabul ettiği “Engelliler İçin Dünya
Diğer öğrencilerden farklı olarak engelli öğrencilerin
Eylem Programı”nda (World Programme of Action
bu tür mekânsal problemlerle başa çıkmaya çalışma-
Concerning Disabled Persons) “topluma adaptasyon”
yaklaşımıyla vurgulanırken, aynı kurulun 1993 yılında ları ayrımcı bir durum olarak nitelendirilebilir. Bireysel
kabul ettiği “Engelliler için Fırsat Eşitliği Konusunda uyum modeline göre şekillenen düzenlemeler ve ser-
Standart Kurallar”ında (The Standard Rules on visler, engelli öğrencilerin eğitim ortamında sürdürü-
the Equalization of Opportunities for Persons with
Disabilities) “topluma eşit katılım” kavramıyla açıklan-
maktadır. Bu yaklaşımla, eğitim gibi fiziksel çevrenin
de erişilebilirliği eşit katılım için öncelikli alanlardan
birisi olarak tanımlanmaktadır.9 BM’nin diğer önem-
li ve güncel dokümanı olan 2006 yılında imzalanan
“Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme” (Convention
on the Rights of Persons with Disabilities) engellilerin
toplumsal yaşama tam ve eşit katılım haklarına vurgu
yaparak, “makul düzenleme” ve “evrensel tasarım”
kavramlarının içeriği ile eğitimin her seviyesinde
kapsayıcı eğitim yapısının oluşturulmasının önemi-
ne değinmektedir. Sözleşmedeki “makul düzenle-
me”, engelli bireylerin insan hakları ve temel özgür-
Kaynak: İlkay Dinç Uyaroğlu, 2017

lüklerden herkes gibi eşit ölçüde yararlanabilmesi

için ihtiyaç duyulan aşırılıktan uzak, gerekli ve uygun
düzenleme olarak ifade edilmektedir. “Evrensel tasa-
rım”, herhangi bir adaptasyon ve özelleşmiş tasarı-
ma gereksinim duymadan olabildiğince herkes tara-
fından kullanılabilen ürünlerin, fiziksel çevrenin, prog-
ram ve servislerin tasarımı anlamına gelmektedir.10
1. Yer düzleminin kapsayıcı açık mekan kullanımına imkan veren yaklaşımla tasarımı, Pisa
Üniversitesi, Italya.
Kanunlar, yönetmelikler ve standartlar çeşitli fiziksel
ihtiyaçlara cevap veren minimum tasarım gereksi-
nimlerini zorladıkları için kapsayıcı kampüs yerleşke-
si tasarımı için gerekli araçlardır. Düşüncede başla-
yan değişimin yasal belgelerde yer almasının, tasa-
rım yaklaşımı ve uygulamaların hak temelli bir sevi-
yeye ulaşmasına katkı koyduğu açıktır. Gelişmiş ve
gelişmekte olan bazı ülkelerde, kanunlarla zorunlu
kılınmasına rağmen, erişilebilirlik tasarım standartla-
Kaynak: İlkay Dinç Uyaroğlu, 2014

rın uygulanmasındaki eksiklikler nedeniyle bu konu-

da tam bir başarıya ulaşılamamıştır. Üniversite eği-
tim ortamları da benzer şekilde, mekânsal problem-
lerden dolayı engelli öğrencilerin mevcut eğitim ve
sosyal olanaklara tam ve eşit erişimini engelleyebil-
mektedir. Ülkemizde de durum farksızdır. Bu nokta-
da önemli olan hususlardan birisi, yasaların dayat-
2. Farklı kullanıcı gereksinimlerine eşit ölçüde cevap veren kamusal mekân, Londra.

MİMARLIK 404 71

Kaynak: http://oregonstate.edu/accessibility/recent [Erişim: 21.02.2015]
3. Genel dolaşım güzergahına eklemlenen kapsayıcı bina giriş rampası ve
park alanı, OSU, Corvallis.
Kaynak: http://oregonstate.edu/accessibility/recent [Erişim: 21.02.2015]
4. Bağımsız ve güvenli geçişi sağlayan yaya geçidi, OSU, Corvallis.
len planlı veya anlık programlar ve aktivitelere tam
olarak katılabilmeleri için gerekli mekânsal düzenle-
melerin eksik kalmasına ve bunun sonucunda kam-
püs yaşamına ait olma hissinin azalmasına neden ola-
bilir.
Eşit katılıma açık kampüs tasarlamak, parçacı anlayış-
tan öteye giderek bütünsel ve kapsayıcı bir yaklaşımın
benimsenmesiyle mümkün olabilir. (Resim 1) Huger,
yükseköğrenimde hak temelli bu yaklaşımı “kapsayı-
cı model” olarak tanımlamaktadır. Ona göre kapsa-
yıcı model, tüm öğrencilerin kesintisiz ve eşzaman-
lı olarak kampüs yaşamıyla etkileşimine eşit derece-
de izin veren yerleşkeyi işaret etmektedir.12 Bu açı-
dan, kampüs mekânlarında erişilebilirlik uygulama-
larının hak temelli bir çerçevede gerçekleştirilmesi-
ni savunan “evrensel tasarım” felsefesinin “kapsayıcı
model” yaklaşımına ışık tuttuğu açıktır. Üniversite, çok
geniş, değişken ve geçici kullanıcı nüfusuna sahiptir.
Bu nüfus içindeki çeşitliliğe saygılı bir yaklaşım sür-
dürmek kapsayıcı üniversite ortamı oluşturmaya katkı
sağlayacaktır. (Resim 2)
Üniversitelerin kapsayıcı kampüs mekânları oluştur-
ması için öncelikli olarak, tüm planlama ve uygu-
72 MİMARLIK 404
lama çalışmaları için gerekli direktifleri içeren kap-
samlı ve bütünsel bir çerçeve çizmeleri önemlidir.
Erişilebilirlik planlama ve uygulama konusundaki tüm
teknik çalışmalar bu direktiflere cevap verir nitelikte
olmalıdır. ABD’de 1868 yılında kurulan Oregon Devlet
Üniversitesi’nde (Oregon State University-OSU) ilgi-
li uzmanların koordineli yaklaşımla yürüttüğü erişile-
bilirlik planlama ve uygulama çalışmaları bu konuda
iyi bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. (Resim 3,
4) OSU’nun ilgili birimlerinin, 2011 yılında hazırladığı 5
yıllık erişilebilirlik gelişme planının amaçları şöyledir:13
Amaç 1: Kampüs yerleşkesinin erişilebilirlik dolaşım
haritasını oluşturmak
Amaç 2: Kampüs mekânlarındaki engelleri değerlen-
dirmek
Amaç 3: Öncelikli erişilebilirlik problemlerini ortadan
kaldırmak
Amaç 4: Kampüs yerleşkesinde araçla ulaşımın (özel
ulaşım aracı dâhil) kullanım potansiyeli ve fizibilitesini
değerlendirmek
Amaç 5: Erişilebilir sınıfların mekânsal kapasitelerine
göre, sınıflarda yeterli donanım ve çeşitliliği sağlamak.
Erişilebilirlik planında yer alan hedeflere ulaşmak
için üniversitenin ilgili tüm akademik ve idari birimle-
rini, uzmanlarını, öğrenci topluluklarını, öğrencilerini
kapsayan uygun bir organizasyon şeması oluşturul-
malıdır. Bu çerçevede, mekânsal ihtiyaçların kullanı-
cı tecrübelerine başvurarak değerlendirilmesi, koor-
dineli ve etkin planlamanın sürekliliği için önemlidir.
Erişilebilirlik konusunda dünyada öncü kentlerden
olan Londra’da bulunan Imperial Kolej yerleşkesinde
de bu yönetim ve planlama mekanizmasının yansıma-
larını görmek mümkündür. (Resim 5, 6)
TÜRKİYE’DE MEVCUT DURUM
Yasal Düzenlemeler
Türkiye’de son on yılda, engelli bireylerin toplumsal
yaşama tam ve eşit katılımını garanti altına almak için
yapılı çevrenin erişilebilirliğinin sağlanması konusun-
da yapılan yasal düzenlemelerde önemli gelişmeler
olmuştur. 2005 yılında Engelliler Hakkında Kanun’un
(EHK) yürürlüğe girmesi bu sürece ivme katan en
önemli gelişmedir. EHK, uluslararası yasalar ışığında,
“makul düzenleme” ve “evrensel tasarım” kavramları-
nı vurgulayarak tüm yapılı çevrenin herkes için “fırsat
eşitliği” sağlayabilecek duruma getirilmesi gerektiğini
hükme bağlamıştır.14 EHK’nın yürürlüğe girdiği tarih-
ten itibaren yedi yıl içinde engellilerin kamusal yaşa-
ma tam katılımı için fiziksel çevrenin gerekli tüm bile-
şenlerinin Türk Standartları Enstitüsü’nün (TSE) ilgi-
li tasarım standartları yoluyla tasarlanması gerekti.
Fakat yerel yönetimlerin ve üniversiteleri de kapsayan
kamu kurum ve kuruluşları başta olmak üzere, sorum-
lu tüm aktörlerin erişilebilirlik uygulamalarındaki eksik-
likleri nedeniyle, herkes için erişilebilir çevre yaratma
hedef yılı 2012 yılından 2013 yılına uzatılmıştır. 2013
yılında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından
Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği’nin
onaylanmasıyla birlikte, yapılı çevrenin erişilebilirliği-
nin denetlenmesi yasal bir zemine oturtulmuştur.15 Bu
yönetmelik çerçevesinde, TSE’nin erişilebilirlik stan-
dartları baz alınarak Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme
Formları 2014 yılında hazırlanmış ve 2016 yılında revi-
 ze edilmiştir. Bu formlar, erişilebilirlik denetimlerinin
işleyişini ve üniversite yerleşkelerini de içeren tüm
kamusal iç ve dış mekânlar için zaruri erişilebilirlik
tasarım ölçütlerini içermektedir. Formları standartlar-
dan farklı kılan husus, gerekli teknik ölçütün uygula-
nıp uygulanmadığını sorgulaması ve uygulanmaması
durumunda cezai yaptırım durumunu belgelemesidir.
Fakat aradan geçen dört yıla rağmen, yapılı çevreye
baktığımızda, bu mekanizmanın işlediğini hâlâ göre-
miyoruz. Bir grup kullanıcı grubu odağında, salt nicel

Kaynak: Ilkay Dinç Uyaroğlu, 2014

ölçütlere indirgenmiş mekânsal düzenlemeler ışığın-
da yürütülen veya yürütülmesi beklenen denetleme
mekanizması, kapsayıcı çevre oluşumu sürecinde
önemli bir problem alanı olarak karşımızda duruyor.

EHK, üniversite öğrencilerinin eğitim ortamından eşit

ölçüde faydalanması gerektiğini ve hiçbir neden- 5. Bağımsız ve güvenli kullanıma imkan veren bina girişi, Imperial Kolej, Londra.
le eğitim hakkının engellenemeyeceğini hükme bağ-
lamıştır. Bu Kanun kapsamında, Yüksek Öğrenim
Kurumu (YÖK) tarafından 2006 yılında Yükseköğretim
Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon
Yönetmeliği hazırlanmış ve 2010 yılında aynı isimle
kapsamı genişletilerek yeniden düzenlenmiş ve onay-
lanmıştır. Bu yönetmelik, yükseköğrenim mekânlarının
erişilebilirliğinin sağlanması konusunda kurumların
görev ve sorumluluklarını tanımlamaktadır. Bu yönet-
melikle birlikte, YÖK bünyesinde Yükseköğretim
Kaynak: Ilkay Dinç Uyaroğlu, 2014

Kurulu Engelli Öğrenciler Komisyonu kurulmuş ve her

üniversite bünyesinde Engelli Öğrenci Birimi kurul-
ması zorunlu hale getirilmiştir. Yönetmelikte, Engelli
Öğrenci Birimleri, üniversitede eğitim gören engel-
li öğrencilerin sosyal ve fiziksel ihtiyaçlarını tespit
etmek ve bu ihtiyaçların karşılanabilmesi için alınma-
sı gereken önlemleri belirlemek ve ortadan kaldırmak 6. Güvenli yaya geçişini sağlayan, kampüs içi erişimi yönlendirici panolar, Imperial Kolej, Londra.
üzere çözüm önerileri sunmak, gerekli düzenlemele-
ri üniversitede bulunan diğer sorumlu birimlerle birlik- şilebilirlik planlama ve uygulama çalışmalarının eşgü-
te ortaklaşa çalışarak yapmakla görevli birim olarak düm içerisinde yapılması önemlidir.
tanımlanmaktadır.16 Engelli Öğrenci Birimleri, engel-
li öğrencilerle kurdukları diyalog yoluyla onların birey- Planlama ve Uygulamalar
sel tecrübeleri ve ihtiyaçları konusunda bilginin elde Türkiye’de, erişilebilirlikle ilgili yasal düzenlemele-
edilmesi ve birimler arasındaki koordinasyonu sağ- rin gelişmesi ve konuyla ilgili farkındalık ve duyar-
lama noktasında önemli ve merkezî bir role sahiptir. lılıkların artmasıyla birlikte üniversite yerleşkelerin-
Fakat herkes için erişilebilir eğitim ortamları oluştur- deki mekânsal erişimin bu yönde iyileştirilmesine
mak için bireysel odaklı ihtiyaçların tespit edilmesinin yönelik uygulamalar yürütülmektedir. (Resim 7, 8)
yanında, şimdi ve gelecekteki öğrenci nüfusunun eği- Bir mekâna erişimin mümkün olması, o mekâna eri-
tim ortamından eşit ölçüde yararlanabilmesi için eri- şim için kullanılacak güzergâhın kesintisiz olmasıyla
Kaynak: İlkay Dinç Uyaroğlu, 2015

Kaynak: İlkay Dinç Uyaroğlu, 2015

7. Yerleşkenin ana dolaşım omurgası olan alleye eklemlenen kapsayıcı rampa çözümü, Orta Doğu 8. Bina girişi için kapsayıcı yer düzlemi formu, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
Teknik Üniversitesi, Ankara.

MİMARLIK 404 73
 anlam kazanacaktır. Fakat genel olarak, yapılan uygu- tim bilimlerinden) olmaktadır. Nadiren (örneğin,
lamalar, belli bir yeti yitimine sahip bireyin eğitim aldı- Anadolu Üniversitesi, Eskişehir’de) mimarlık ve plan-
ğı bölüme erişebilmesi için gerekli mekânsal ihtiyaç- lama alanında uzman kişiler de birimlerde görev
ları temelinde değerlendirilerek, sınırlı bir dolaşım ağı almaktadır. Üniversitelerin Yapı İşleri Teknik Daire
içinde kalmaktadır. Teknik ölçütlere uygun olmayan Başkanlık’larında görevli mimar ve / veya şehir plan-
birey odaklı parçacı çözümler, mekânlara kolay ve cıları erişilebilirlik planlama ve uygulamaları konusun-
güvenli erişimi tehdit edebilmektedir. Bazı durumlar- da ek olarak görev alabilmektedirler. Kampüs yerleş-
da, mekânsal çözümler teknik standartların gereklilik- kesi içinde ortak kullanıma açık mekânların tümüyle
lerini karşılamasına rağmen tasarımın formu nedeniy- erişilebilirliğini sağlamak, uzun dönemde gerçekleş-
le hedeflenen kullanıcı dahil birçok birey için erişimi tirilmesi mümkün olan üniversitenin ilgili ve sorum-
sıkıntılı hale getirmekle birlikte, ciddi bir tehlike unsu- lu tüm birimleri, ayrıca kullanıcılarıyla başarılabilecek
runa dönüşebilmektedir. Örneğin, yalnızca teker- geniş kapsamlı bir konudur. Türkiye’de eşgüdümlü
lekli sandalye kullanıcılarının ihtiyaçlarını karşılamak planlama ve uygulama konusundaki eksiklik, genel
için düşünülmüş yere özgü olmayan rampa, yürü- olarak uygulamaların, geleneksel uyum modeline
me güzergahı üzerinde diğer yayalar için -özellikle göre bireysel taleplere bağlı olarak parçacı ve sınırlı
görme engelliler için- güvenli kullanımı engelleyebil- bir yaklaşımla gerçekleştirilmesine neden olmaktadır.
mektedir. Diğer taraftan, özellikle kampüs ortak kul-
lanım mekânlarında erişilebilirlik çözümlerinin görme SONUÇ
engelliler için hissedilebilir yüzey uygulamalarına Yüksek öğrenim kurumları, kurumda eğitim gören
indirgenmiş olması ve uygulamaların uygun tasarım veya görecek olan engelli öğrenciler de dahil tüm
ve malzeme kullanılarak yapılmaması, görme engel- öğrencilerin herkes kadar eşit ve bağımsız bir şekil-
liler dahil herkes için tehlikeli durumlar oluşturabil- de mekânsal erişimlerini sağlamak için bütünsel bir
mektedir. yaklaşımla erişilebilirlik planlamasını yürütmelidirler.
Bu yolla sürdürülen erişilebilirlik yönetimi, zaman ve
Türkiye’de, üniversitelerin erişilebilirlik uygulamala- maliyet kaybına neden olan parçacı ve geçici prob-
rı çoğunlukla Engelli Öğrenci Birimleri aracılığıyla lem çözme mekanizmasından öteye giderek, olası
yürütülmeye çalışılmaktadır.17 Bu birimlerde görev- tüm kampüs olanaklarına kesintisiz erişimi garanti
li uzmanlar genelde mimarlık ve planlama alanı altına alabilir. Üniversiteler, bünyesinde bulunan ser-
dışından (örneğin, tıp bilimleri, sosyal bilimler, eği- visler ve programların ve yerleşkeye özel mekânsal
durumun çeşitliliği nedeniyle farklı olanaklara sahip
NOTLAR olabilirler. Özellikle büyük kampüs alanları için daha
1. “Convention on the Rights of Persons with Disabilities” (Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme), karmaşık bir problem alanına dönüşen erişilebilir-
www.un.org/disabilities/documents/convention/convoptprot-e.pdf [Erişim: 12.12.2016] Çağlar, Selda, lik planlama stratejisi, ancak üniversite bünyesinden
2012, “Engellilerin Erişebilirlik Hakkı ve Türkiye’de Erişebilirlikleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk
Fakültesi Dergisi, cilt: 61, sayı: 2, s.542.
veya gerek duyulduğunda dışarıdan katılan uzman
2. Barnes, C.; Mercer, G., 2010, Exploring Disability: A Sociological Introduction, Polity, Cambridge, mimar ve plancıların, ayrıca kullanıcı gruplarının ortak-
s.117. laşa çalışmasıyla mümkün olabilir. Tasarım ve uygu-
3. Block, L. S.; Loewen, G.; Kroeger, S., 2006, “Acknowledging and Transforming Disabling lama sürecinde evrensel tasarım prensiplerinin yan-
Environments in Higher Education: AHEAD’s Role”, Journal of Postsecondary Education and
Disability, cilt: 19, sayı: 2, s.117. AHEAD (Association on Higher Education and Disability) www.
sımasını görmenin, sosyal model ve kapsayıcı model
ahead.org/about [Erişim: 11.11.2016] yaklaşımlarının düşüncede oluşmasıyla mümkün ola-
4. Lissner, L. S., 2007, “Universal Design in the Institutional Setting: Weaving a Philosophy into cağı açıktır. Yerleşkenin mekânsal durumu değer-
Campus Planning”, Universal Design and Visitability: From Accessibility to Zoning, (ed.) Jack L. lendirilirken, sürecin başından sonuna kadar her kul-
Nasar, Jennifer Evans-Cowley, The John Glenn School of Public Affairs, Ohio, ss.159-169.
5. Marcus, C. C.; Wischemann, T., 1997, “Literature on Campus Outdoor Spaces”, People Places:
lanıcı grubuyla etkileşim içinde mekânsal durumun
Design Guidelines for Urban Open Space, (ed.) C. C. Marcus, C. Francis, Van Nostrand Reinhold, eş zamanlı değerlendirilmesi, en kapsamlı çözüm
New York, s.175. yoluna götürecektir. Minimum gereksinimlerin kar-
6. Barnes, Colin, 2011, “Understanding Disability and the Importance of Design for All”, Journal of şılanması noktasında teknik tasarım standartlarının
Accessibility and Design for All, cilt: 1, sayı: 1, s. 55.
7. Oliver, M., 1996, Understanding Disability from Theory to Practice, Macmillan Press, London,
kes-yapıştır şeklinde zorunlu olarak kullanılmasından
s.30. ziyade, mekâna özel esnek tasarım sürecini yönlen-
8. Oliver, 1996, s.32. dirici araç olarak kullanılması kapsayıcı mekân oluşu-
9. “Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities” (Engelliler için muna katkıda bulunacaktır. Erişilebilirlik konusunda
Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar), www.un.org/development/desa/disabilities/standard-rules-
yapılması gereken çok çalışmanın olduğu ülkemizde,
on-the-equalization-of-opportunities-for-persons-with-disabilities.html [Erişim: 22.11.2016]
10. Ostroff, E., 2011, “Universal Design: An Evolving Paradigm”, Universal Design Handbook (2nd amaçların ve buna bağlı olarak uygulamaların önce-
edition), (ed.) W. F. E Preiser, K. H. Smith, McGrawHill, New York, ss.1-3. likli alanlar üzerinden kapsamlı olarak belirlenmesi ve
11. Huger, M. S., 2011, “Fostering a Disability-Friendly Institutional Climate”, New Directions For planlanması önemli olmaktadır. Tüm öğrenciler için
Student Services, sayı:134, s.5.
eşit mekânsal fırsatlar sunabilen üniversitelerin var-
12. Huger, 2011, ss. 5-7.
13. “Comprehensive Accessibility Plan for the Built Environment (Draft)”, s. 5, http://accessibility.ore- lığı, demokratik bir eğitim ortamı oluşturmanın yanın-
gonstate.edu/sites/accessibility.oregonstate.edu/files/documents/comprehensive_accessibility_plan_ da, bulunduğu kentin tasarım uygulamalarının geliş-
draft.pdf [Erişim: 01.05.2018] mesine de katkı sağlayacaktır. v
14. 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun, Resmî Gazete, Tarih: 1/7/2005, sayı: 25868. (25/4/2013 tarihli ve 6462 sayılı kanu- 
Bu çalışma yazarın Prof. Dr. Ali Cengizkan ve Prof. Dr. Selahattin Önür’ün
nun 1. maddesiyle bu kanunun adı “Engelliler Hakkında Kanun” olarak değiştirilmiştir.)
danışmanlığında yürüttüğü doktora çalışmaları kapsamında hazırlanmış-
15. Erişilebilirlik İzleme ve Denetleme Yönetmeliği, Resmî Gazete, Tarih: 20/7/2013, sayı: 28713.
tır. Bkz. Dinç Uyaroğlu, İlkay, 2015, Performance Evaluation and Design
16. Yükseköğretim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği, Resmî Gazete,
Guidelines for Equitable Access of Students With Disabilities in University
Tarih: 14/8/2010, Sayı: 27672. (14/2/2014 tarihli ve 28913 sayılı yönetmelik ile bu yönetmeliğin adı
Campus Outdoor Environments, yayımlanmamış doktora tezi, ODTÜ,
“Yükseköğretim Kurumları Engelliler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği” olarak değiştirilmiştir.)
Ankara.
17. Bu konu, yazarın katılımcı olduğu 4-5 Nisan 2013 tarihinde Süleyman Demirel Üniversitesi’nde
ve 15-17 Mayıs 2014 tarihinde Atatürk Üniversitesi’nde gerçekleştirilen Engelsiz Üniversiteler
Çalıştayları’nda tartışılmıştır.

74 MİMARLIK 404

Yaşar Adnan Adanalı, Ekim 2018, Patricia Blessing, 2018, (çev.) Merve
GSAAP Books, İstanbul, Türkçe, 80 Özkılıç, Koç Üniversitesi Yayınları,
sayfa. İstanbul, Türkçe, 296 sayfa.
GECEKONDU SOHBETLERİ: ARŞİV, BELLEK, İMGE,
MEKAN, MİMARİ
1932-2017 yılları arası kentleşme tarihinden izler barındıran
Gecekondu Sohbetleri kitabı, Yaşar Adnan Adanalı editörlüğünde
GSAAP Books’tan çıktı. Gecekondu Arşivi kitabının devamı niteliğin-
de çıkan yayında; arşiv, bellek, imge, mimari ve mekân tartışılırken,
kent araştırmacıları Jean François Perouse ve Tahire Erman, fotoğraf
sanatçısı Serkan Taycan, mimar Ayşegül Cankat ve mahalle mücade-
lesinin içinden gelen Velaaddin Kılıç ile yapılmış söyleşiler yer alıyor.
Kitabın tanıtım metni ise şu şekilde: “Gecekondu Sohbetleri, ilk haber-
leştirilmeye başlanmasından bugüne yetmiş yıldan uzun bir geçmişi
olan gecekondu meselesi üzerine, sosyal coğrafya, kent etnografisi,
mimari, fotoğrafçılık ve hak savunucusu gibi farklı alanlarda üretimle-
rine devam eden kişilerle yapılan söyleşileri içeriyor. Bu sohbetler ile
Türkiye kentleşmesinin tarihsel ve belki fazlasıyla kalıplaşmış bir olgu-
sunu, güncel ve taze bir diyalog ile yeniden ele almayı, hak ettiği özen
ve çok boyutluluk ile yeniden tartışmaya açmayı hedefliyoruz.” v
MOĞOL FETHİNDEN SONRA ANADOLU’NUN
YENİDEN İNŞASI: RUM DİYARINDA İSLAMİ MİMARİ,
1240-1330
Sanat tarihi alanında yaptığı çalışmalar ile bilinen Patricia Blessing
tarafından kaleme alınan kitap, Merve Özkılıç tarafından Türkçeye
kazandırılarak Koç Üniversitesi Yayınları’ndan çıktı. Kitabın tanıtım
metni ise şu şekilde: “1243’teki Moğol Fethi’nin ardından Anadolu’da
İslami mimari alanında yaşanan gelişmeleri ele alan kitap, bu dönem-
de gerçekleşen karmaşık yönetim değişimlerinin, nüfus hareketleri-
nin ve kültürel dönüşümlerin mimariyi ne yönde etkilediğini okuyu-
cuyla paylaşıyor. Anadolu’nun Yeniden İnşası, Moğol istilasının ardın-
dan inşa edilen camilerin ibadet ve toplanma yeri, medreselerin İslam
hukuku ve ilahiyat eğitimi merkezleri, kervansarayların ise tüccarlar ile
seyyahlar açısından ticaret yollarını güvenli hale getirdiğini anlatıyor.
Kitap, Patricia Blessing’in mimariyi çok katmanlı bir şekilde ele alarak
yaptığı gözlemleri etkileyici bir biçimde sunuyor. Anıtlarda bulunan
Arapça, Farsça ve Türkçe yazılı kaynaklardan ve tarihsel fotoğraflar-
dan faydalanan Blessing, Ortaçağ Anadolu’su İslam mimarisinin kar-
maşıklığına ışık tutuyor.” v
YAYINLAR
Kolektif, Ekim 2018, Kadıköy Uğur Tanyeli, 2018, Işık Üniversitesi
Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, Yayınları, İstanbul, Türkçe, 244 sayfa.
Türkçe, 192 sayfa.
YERELİ YÖNETMEK: KADIKÖYLÜLER ANLATIYOR
Kadıköy Belediyesi Kültür Yayınları’ndan çıkan Yereli Yönetmek:
Kadıköylüler Anlatıyor kitabı, dört yılın proje ve görüşlerini “dinlemek,
desteklemek, buluşmak, savunmak” temaları altında bir araya getiri-
yor. Kitabın tanıtım metni ise şu şekilde: “Bu kitap neden yazıldı? Her
kitabın bir yazılma hikâyesi vardır. Bu kitabın yazılma hikâyesi bu kitap-
ta konuşanlar… Şehrin ortasında bahçe düşleyen, yetmişinden sonra
resme başlayan, sadece insanların değil binaların, kentlerin ruhu oldu-
ğunu bilen, dokuz yaşında olmasına rağmen ‘insan çocuk olmak isti-
yor’ diyen, konuşan, dayanışan, tartışan, destekleyen, üreten… Sanata,
doğaya, kente ve hayata dair sözü olan, sadece kendisi için değil her-
kes için iyi ve güzel bir gelecek isteyen Kadıköylüler bu kitabın ilham
kaynağı ve yazarı oldu… Özüm Ersoy, Yasemin Berkay, Mert Fırat,
Sevgi Bursalı, Oğuzhan Gürel, Mehmet Çubuk, Defne Aksel, İbrahim
Can… Yerel yönetimin onların hayatlarına nasıl dokunduğunu, ne iste-
diklerini anlattı. Ve bu kitap ortaya çıktı.” v
MÜTEREDDİT MODERNLER: DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE
MİMAR İDEOLOGLAR
Uğur Tanyeli tarafından kaleme alınan Mütereddit Modernler: Dünyada
ve Türkiye’de Mimar İdeologlar, Cemal Emden’in çektiği fotoğrafla-
rı içeriyor. Işık Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan kitabın tanıtım metni
ise şu şekilde: “Mütereddit Modernler kitabı, bu cephenin mimarlıkta
nasıl kurulduğunu bir grup önemli mimarın inşai, tasarımsal ve düşün-
sel eserlerini tartışarak anlatmayı öngörüyor. Ele alınan mimarlar
müteredditlerin dünya genelindeki çeşitliliğine işaret etmek amacıyla,
Almanya (Schmitthenner), Yunanistan (Pikionis), Mısır (Fathy), Türkiye
(Eldem) ve Hindistan’dan (Correa) seçildi. […] Kitabın içerdiği fotoğraf-
ların tümü Cemal Emden tarafından özel olarak Hindistan’dan Mısır
ve Almanya’ya uzanan bir coğrafyada çekildi. Dolayısıyla, Mütereddit
Modernler eksen aldığı kuramsal ve ideolojik tartışmaları, tereddüt
beyan eden o mimarlık ürünlerinin tasarımsal kalitesini ikinci plana
atmaksızın gündeme taşımayı deniyor. Dünyada ve Türkiye’de yüzyı-
lı aşkın süredir yapılan tartışmalara yeni bir gözle bakmayı amaçlayan
bu çalışma, odaklandığı bir grup mimardan çok daha fazlasını ilgilen-
diren küresel bir sorunsalı irdeliyor.” v
MİMARLIK 404 75
 YAYINLAR
Cevat Erder, Ekim 2018, (ed.) Yasemin Ahmet Gülgönen, 2018, (çev.)
Didem Aktaş, Filiz Diri Akyıldız, YEM Alp Tümertekin, Janus Yayınları,
Yayın, İstanbul, Türkçe, 328 sayfa. İstanbul, Türkçe, 128 sayfa.
TARİHİ ÇEVRE ALGISI
Prof. Dr. Cevat Erder tarafından kaleme alınan Tarihi Çevre Algısı,
UNESCO tarafından tek bir kitap halinde yayımlanmış Our Architectural
Heritage: From Consciousness to Conservation adlı son kitabının
yeniden ele alınarak güncellenmiş ilk Türkçe baskısı olma niteliğini
taşıyor. Kitabın tanıtım metni ise şu şekilde: “Erder, toplumların kültürel
değerlerinin çeşitlilik gösterdiği yerlerde, kültürel varlıkların korunma-
sıyla ilgili kararlarında ve uygulamalarında farklılıklar olmasının doğal
karşılanması; farklı toplumlardaki örnekler ve benzetmeler üzerinden
yapılan tartışmalarda zamanın ve mekânın mutlaka dikkate alınması
gerektiğini ileri sürüyor: ‘Son yıllarda koruma bilimi olarak da adlandı-
rılan bu alanda, farklı kültürel ortamlarda izlenebilen, değişik gibi görü-
lebilen kimi uygulamaları, geçerlilikleri genelde kabul edilmiş uluslara-
rası ilkelere sadık kalmadıkları, uyum sağlamadıkları gibi nedenlerle
eleştirmeden önce, o ülkenin kültür bütünü içindeki bu uygulamalara
etken olan nedenlerin, uygulama yapılan zaman ve ortamın araştırıl-
ması gerekir.’ […] Bugünlerde bir onarım şantiyesi görüntüsünde olan
ülkemizde, elliye yakın yıldır uzmanlar yetiştiren üniversitelerimizin
sağladığı birikim ve ürünlerden, uygulama yapan kuruluşların dene-
yimlerinden, diğer birçok ülkede yapılanlar gibi bir değerlendirme
yapılması zamanı geldiği açıktır. Bu değerlendirmeye yurttaşlarımızın
kültürel varlıklara olan yaklaşım ve anlayışlarını saptayan bilimsel bir
araştırmanın sonuçlarını da katan verilerle ülkemiz kültürüne uygun
onarım ilkeler dizininin hazırlanması hiç de olanaksız görünmüyor.” v
LOUIS I. KAHN’DA BEAUX-ARTS ETKİSİ
Ahmet Gülgönen, Louis I. Kahn’da Beaux-Arts Etkisi adlı yeni çıkan
kitabında, bir süre birlikte çalıştığı Louis Kahn ile olan çalışmalarına yer
veriyor. Alp Tümertekin tarafından Türkçeye kazandırılan kitabın tanı-
tım metni ise şu şekilde: “Mekanların eksenel bir kompozisyon dahi-
linde birbirine peş peşe bağlandığı Beaux-Arts idealiyle karşılaştırıldı-
ğında, Kahn’da mekânların, tam tersine, özgül düzenlerini koruduğu-
nu görürüz (…)” “Kahn Beaux-Arts’daki eğitiminden söz ederken, bu
öğrenim sisteminde eskiz’in, kendi kişiliği açısından ne kadar önem-
li olduğunu belirtiyordu.” “Yaptığı bütün projeler kendine karşı verdiği
birer mücadele gibiydi; Kahn’da kompozisyonun uzun sürmesi bun-
dandır.” v
76 M‹MARLIK 404
Umut Şumnu, Kasım 2018, Kitap Yayınevi, Tahsin Korkut, Ekim 2018, Hiperlink
İstanbul, Türkçe, 155 sayfa. Yayınları, İstanbul, Türkçe, 712
sayfa.
MİMARLAR VE APARTMANLARI: ANKARA’DA KONUT
VE BARINMA KÜLTÜRÜNDEN ÖRNEKLER
Umut Şumnu’nun kaleminden çıkarak okuyucu ile buluşan Mimarlar
ve Apartmanları: Ankara’da Konut ve Barınma Kültüründen Örnekler
adlı kitap, Kitap Yayınevi’nden çıktı. Kitabın tanıtım metni ise şu şekil-
de: “Ece Ayhan Çok Eski Adıyladır adlı kitabındaki Sivil adlı şiirinde
‘denize sivil girmekten’ bahseder ve sivil kelimesini çıplakla eşleştirir.
Benzer bir durum Ayhan’ın Şiirin Bir Altın Çağı adlı kitabında da karşı-
mıza çıkar: ‘Aklınca bizi yıldırarak denize sivil girmekten vazgeçirecek
bir polis memuru bir gün bizim giysilerimizi kapmış ve Dolmabahçe
Saat Kulesi’ne dek götürmüştü.’ Ayhan metninde bu kez ‘çıplaklığa’
ek olarak sivil kelimesinin korumasızlığına da vurgu yapar. Bu kitap
Ankara’da 1930-1980 yılları arasında inşa edilen ve ana akım mimar-
lık tarih yazımı içerisinde kendine yer bulamayan ‘sivil’ konut yapıları-
nı görünür kılmaya çalışır. Şu an çoğu yıkılmaya tehlikesiyle karşı kar-
şıya olan bu yapıların detaylı mimari analizlerinin yanında dönemin
konut politikaları, yapıları tasarlayan mimarlar, yapıların kullanıcı profil-
leri, yapıların sunduğu barınma / yaşam kültürleri de çalışmanın oda-
ğındadır.” v
ARTVİN VE ERZURUM’DAKİ GÜRCÜ DİNİ
MİMARİSİNDE SÜSLEME
Sanat tarihi alanında çalışmalar yapan Dr. Öğr. Üyesi Tahsin Korkut
tarafından kaleme alınan kitap Hiperlink Yayınları’ndan çıktı. Kitabın
tanıtım metni ise şu şekilde: “Anadolu’nun diğer bölgelerinde oldu-
ğu gibi Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde de, Ortaçağda Hristiyanlık
ve akabinde İslamiyet’i kabul eden çeşitli medeniyetlerin hüküm sür-
düğü görülmektedir. [...] Hristiyanlığın bölgeye yayılmasından sonra
kültürel doku belirginleşmiş ve Bagratlılar döneminde Tao-Klarceti’de
inşa edilen anıtsal yapılar, günümüze önemli bir kültürel miras olarak
kalmıştır. Bagratlı dönemine tarihlenen birçok manastır ve kilise yapı-
sının mevcut olduğu çeşitli araştırma ve yayınlarla bilinse de; bu yapı-
larda dikkat çeken ve özgün bir üslupla tasvir edilmiş plastik bezeme-
lerin, günümüze kadar doktora tez seviyesinde, detaylı olarak incelen-
medikleri görülmektedir. Bu çalışmamızda, Tao-Klarceti’de bulunup
Bagratlı dönemine tarihlenen ve günümüze kadar sağlam gelebilmiş
dini mimari yapılar analiz edilmiş ve bu yapılar üzerinde yer alan plas-
tik tezyinat tespit edilerek değerlendirilmiştir.” v

Görgün Özcan, Eylül 2018, (ed.) C. M. Kösemen, Temmuz 2018, Libra Kitap,
Nihal Metin, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, İngilizce, 615+497 sayfa (iki cilt).
İstanbul, Türkçe, 160 sayfa.
DOĞU VE BATI ARASINDA ŞEHİR
İslam şehri tartışmaları ve Türklerin şehirleşme tarihi gibi konuları ele
alan Görgün Özcan’ın yeni kitabı, Yeditepe Yayınevi’nden çıktı. Kitabın
tanıtım metni ise şu şekilde: “İnsanlar inançları ve sahip oldukları kül-
türel kodları çerçevesinde şehirlerini kurarken, kurulmakta olan bu
şehirler yeni bir hayatın yapıtaşlarını oluşturur. Birlikte yerleşme ve
yaşama biçimleri olarak bir sosyal hayat tarzını ancak şehirde gör-
mek mümkündür. […] Doğu / İslam şehri, genel geçer ve birbirini tek-
rar eden basit ve eksik bir sistem olarak değerlendirme konusu yapı-
lırken, Batı şehri için ileri sürülen modeller evrensel kabul edilerek
bunun dışında kalan yerleşmelerin şehir olmadığı yargısına ulaşıldığı
görülür. Temel tartışmalar ekseninde yapılan bu araştırmanın ilk bölü-
mü şehir hakkında kavramsal analizleri içermektedir. Toplumbilim ile
tarih arasındaki bağlantı çerçevesinde şehirlerin ortaya çıkışı üzerine
ileri sürülen görüşler ele alınmış, İslam şehri üzerine yapılan güncel
tartışmalara değinilmiştir. Daha sonraki bölümlerde ise İslam şehrinin
ortaya çıkışı, İslamiyet’ten önceki ve sonraki dönemlerde Türk şehri,
Selçuklu şehri ve Osmanlı şehrinin genel görünümü genel hatlarıyla
ele alınmaya çalışılmıştır.” v
THE DISAPPEARING CITY: HAND-PAINTED
APARTMENT SIGNS AND ARCHITECTURAL DETAILS
FROM 20TH-CENTURY ISTANBUL
Sanatçı ve araştırmacı C. Mehmet Kösemen, Libra Yayınları’ndan
çıkan yeni kitabı The Disappearing City (Kaybolan Şehir) adlı kita-
bında, İstanbul’u semt semt gezerek eski apartmanların el yapımı
tabelalarını ve gözden uzak mimari detaylarının arşivini paylaşıyor.
5.000’den fazla fotoğraf barındıran kitapta, 1900’lerden 1970’lere uza-
nan döneme ait yüzlerce aksesuara, el yapımı işaretlerin geniş kolek-
siyonun yanı sıra tarihî yapılara, yerel mimariye ve ilgili kent detay-
larına ait bilgiler de bulunuyor. M. Haytayan, A. Levi ve G. Vrioni gibi
20. yüzyılın başlarındaki bazı ressamların çalışmalarını belgeleyen bu
çalışma, bir zamanlar İstanbul’da yaşayan Ermeni, Yahudi ve Yunan
zanaatkârlarının hikayelerini de belgeliyor. İki ciltte yayımlanan çalış-
ma, gelecek nesiller için mimarlar, tasarımcılar, sanatçılar, fotoğraf-
çılar, tarihçiler, kentsel çalışmalar öğrencileri ve daha fazlası için bir
referans kaynağı olması bekleniyor. v
YAYINLAR
Nevnihal Erdoğan, Hikmet Temel Kolektif, 2018, (ed.) Çiğdem Eren, Gece
Akarsu, Eylül 2018, Verita Yayıncılık, Kitaplığı, İstanbul, Türkçe, 358 sayfa.
İstanbul, Türkçe, 200 sayfa.
GELENEKTEN CITTASLOW’A TARAKLI
Nevnihal Erdoğan ve Hikmet Temel Akarsu’nun kaleme aldığı
Gelenekten Cittaslow’a Taraklı adlı kitap, Verita Yayıncılık’tan çıktı.
Kitabın tanıtım metni ise şu şekilde: “Günümüz insanı arayış içinde.
Yitirmiş olduğu mutluluğu nerede bulabileceğini arıyor. Hızlı kent-
leşme ile kırsal bölgelerden kente göçen insanlar orada aradıkları-
nı bulamadıkları gibi döndüklerinde de geride bıraktıkları değerle-
ri yerinde bulamıyorlar. Toplumlar büyük bir alt-üst oluş ve devinim
hâlinde. İnsanlarımızın olağanüstü yetileri, kuvvetli çalışma azimleri
ve görkemli özlemleri var. Fakat bu tutkuların peşinde koşuşturulan
hayatlar hızla tükenip hitama eriyor. Bu mudur insanın hayatta aradı-
ğı? Kuşkusuz değildir. İşte size anlatacağımız öykü bu arayışın küçük,
sade; bir oranda amacına ulaşmış, daha gideceği yolu olduğunu bil-
diği için de çalışmaya devam eden, kendi geleneksel değerlerinden
yola çıkarak bir gelecek vizyonu yaratmayı düşleyen; bunu düşle-
mekle kalmayıp kendi düşünü gerçekleştirmek için harekete geçen
bir masalsı kasabanın öyküsü; Taraklı’nın mimari sergüzeştinin dökü-
mü...” v
MİMARLIK PLANLAMA VE TASARI’MDA AKADEMİK
ARAŞTIRMALAR
Editörlüğünü Çiğdem Eren’in yaptığı kitap Gece Kitaplığı tarafından
yayımlandı. Kitabın tanıtım metni ise şu şekilde: “Elektronik çağla bir-
likte dünya gittikçe daha karmaşık bir hâl aldı. Bilgi teknolojileri insan
tahayyülünün çok ötesinde gelişmelere sahne oldu. İnsan aklı bugün-
kü gelişmeleri dahi anlamakta zorlanırken, fütüristler gerçekleşenler
için insanlığın emekleme çağı olduğunu söylüyorlar. Yeni dünyanın
en önemli itici gücü ise bilginin paylaşılması oldu. Araştırmacılar elde
ettikleri bilgileri diğer insanlar ile paylaştıkları sürece yaptıkları anlam
kazandı. Günümüzde bilginin doğası değişti. Artık kimse kendisini bir
Aristo ve İbn-i Sina olarak görmüyor. Bazen bir araştırma için yüzler-
ce kişi aynı projede çalışmak zorunda kalıyor. Kimse her şeyi bildiği-
ni iddia etmediği gibi kimi zaman mikro düzeyde bir çalışmayı yapa-
cak gücü dahi kendinde bulamıyor. […] Başlıca hedefimiz, çeşitli konu-
larda çalışan akademisyenlerin elde ettikleri bulguları Türk ve dünya
bilim camiası ile paylaşmasıdır. Böylece birçok bilim insanı yapılan
çalışmalardan haberdar olacak ve gelecekteki araştırmalar için yeni
fikirler edinecektir.” v
MİMARLIK 404 77
 TEMA[S]r

Isoropia: Çekilen, Gerilen ve Uzlaşan Mimarlık

Günsu Merin Abbas

Öğr. Gör., TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Mimarlık Bölümü
Fotoğraf: Anders Ingvartsen

Isoropia, 16. Venedik Bienali kapsamında 79 m2’lik alanıyla Danimarka Pavyonu olarak Mette Ramsgaard
Thomsen, Martin Tamke, Yuliya Sinke Baranovskaya, Vasiliki Fragkia, Rune Noël Meedom Meldgaard Bjørnson-
Langen, Sebastian Gatz tarafından tasarlanan deneysel bir yapı. Aynı zamanda, hesaplamalı tasarım araçlarını ve
dijital üretim yöntemlerini malzeme ölçeğinde irdeleyen disiplinlerarası / üstü mimari bir araştırma niteliğinde. Bu
yolla farklı alanlardan araştırmacıları bünyesinde buluşturan Isoropia’nın tasarım ve uygulama süreçlerinde, başta
Danimarka Kraliyet Güzel Sanatlar Akademisi (KADK) Bilişim ve Mimarlık Merkezi (CITA) olmak üzere, Danimarka
Teknik Üniversitesi, Foster+Partners, Robert McNeel & Associates gibi, alanlarına yenilikçi yaklaşımlarıyla öncülük
eden kurumların ve ofislerin etkin olarak rol aldığı görülüyor. Araştıma, sonucunda yapısal bir ürün ortaya koysa da,
temelinde yapmak / üretmek eylemlerini tüketmek / yok etmek eylemleriyle koşut olarak değerlendiriyor. Ayrıca
yapma eyleminin sonuçlarını ekoloji ve malzeme bağlamında sorun olarak görüyor. Bu anlayışla Isoropia, yapmak
/ üretmek eylemlerini akıllı malzeme sistemleri, süreçleri ve teknolojileriyle birleştirmenin yanı sıra tanımladığı soru-
na günümüz yapma / üretme teknolojilerinin ötesinde yenilikçi bir yaklaşım niteliği taşıyor. Tasarımcılarının belirt-
tiği üzere Isoropia, sözcük kökeninde denge, dengede olma durumu ve sabitlik kavramlarına işaret edip; çalışma
kapsamında ise germe ve sıkıştırma kuvvetlerinin dengeli birlikteliğine referans veriyor. Merkezine strüktür, mal-
zeme ve bağlamdan gelen kuvvetlerin uzlaşısını ve çoklu-performans temelli birlikteliğini alan Isoropia’da, malze-
me olarak germe kuvvetlerinin aktif olarak bükümünü sağladığı cam elyafı ve tekstil kullanılmış. Tekstilin yüzeyinde
örgüyle oluşturulan doku malzeme kullanımını azaltırken, yüzeye de cam elyaf çubuklar aracılığıyla biçimini veri-
yor. Tekstil yüzey, hesaplamalı tasarım araçları kullanılarak tasarlanırken, örme işlemi de dijital üretim yöntemleriy-
le kontrollü olarak gerçekleştiriliyor. Bahsedilen araç ve yöntemlerin yanı sıra bu süreçte simülasyon teknolojile-
ri de etkin olarak kullanılıyor. Geleneksel tasarım araç ve yöntemlerinin zaman kaybettiren ve görece hata olasılığı
yüksek süreçlerinin aksine, Isoropia’da kullanılan simülasyon teknolojileri, tasarımcıların malzeme davranışını göz-
lemlemesine ve uygun yapısal sistemi tasarlamasında katkıda bulunuyor. Böylelikle tasarım ve üretim süreci atık-
sız, en uygun hale getirilmiş ve ekoloji, strüktür, malzeme, bağlam gibi çoklu tasarım kriterlerini bünyesinde uzlaş-
tıran bir son ürünle noktalanıyor. Gerek malzemesi, gerek üretim yöntemi ve tasarlama araçları ile yapısal ölçek-
te ilk defa yürütülmüş olan bu çok parametreli süreç, ziyaretçilerine farklı mekânsal deneyimler sunmayı da ihmal
etmiyor. Isoropia, gelişen teknolojilerle birlikte değişen mimari tektoniğin odağını yapı-anlam ikiliği üzerine kurgu-
lanmış kaygılarından öteye taşıyan bir örnek niteliğinde. Bizlere de gelecekteki tasarım ve uygulama pratiklerimiz-
le ilgili ipuçlarını beraberinde getiriyor. v

78 M‹MARLIK 404
 YAYINDA!
Türkiye’de açılan tüm ulusal ve uluslararası mimarlık yarışmalarının takip edilmesini
mümkün kılan YarışMO yayın hayatına başladı.

Cumhuriyet tarihi ile başlayarak Türkiye’de açılan yarışmaların elden geldiğince kapsamlı ve
mümkün olduğunca eksiksiz bir dökümünü ortaya koyan TMMOB Mimarlar Odası
Ankara Şubesi Yarışmalar Dizini’nden bayrağı alarak günümüze taşıyan YarışMO,
yarışmalara ait tüm bilgilerin bulunduğu, yarışma gündemini yakından takip etmeye
olanak sağlayan bir platform olma özelliği taşıyor. Yarışmalara ait kolokyumlara ve
haberlerine yer veren, yarışmayla seçilen projelerin uygulamasıyla ilgili bilgileri barındıran,
yarışma duyurularının bulunduğu, mimarların, mimarlık öğrencilerinin ve
mimarlıkla ilgilenen herkesin erişimine açık olan YarışMO, TMMOB Mimarlar Odası
İstanbul Büyükkent Şubesi’nin bir çalışması.

Site içerik açısından zenginleşmeye devam edecek. Öneri ve görüşlerinizi, yayımlanmasını

istediğiniz yarışma projelerinizi iletisim@yarismo.org adresinden YarışMO platformuyla
paylaşabilirsiniz.

TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yarışmalar Dizini’ni incelemek için:

www.mimarlarodasiankara.org/yarismalardizini
0850 441 0 736
 ÖRNEK DAİRE

© Inter IKEA Systems B.V. 2018

IKEA KURUMSAL ile başarının mimarı olun.
Siz projenizi hayalinizdeki gibi gerçekleştirmeye odaklanın, biz işlerinizi organize edelim.
Farklı çözüm ve hizmetleriyle; bulduğunuz her fikirde, hayata geçireceğiniz her projede akıllı
çözüm ortağınız IKEA KURUMSAL.

OFİS MAĞAZA

OTEL RESTORAN

www.IKEAKURUMSAL.com
444 4 532

IKEA KURUMSAL 23,5x31,5cm-1.indd 1 18.10.2018 16:39