Sei sulla pagina 1di 351

Tllulo original:

Aristotelc Mctafkica - Saggio introduttivo, tcsto greco con traduzionc


front c c comment ario a cum di Giovanni Realc (cdizionc maggiore
rinnovata)
© Traduzione, proprietcl Rusconi Libri
£> Saggio introdutth'o e commcntario, Giovanni Reaie
0 da presente vdi$ao, Vita e Pensiero, Milano
/SB.\ da obra:
r
-054 1-8

Edi^oo Brasileira

Direcoo
Fidel Garcia Rodriguez N*-C VV \ %S
Edi^ao de texlo
Marcos Marconi lo

Revisao Poi ch'mnalzai un poco piii le ciglia,

Ma rcelo Perine Vidi 7 maestro di color che sanno


• ...
.

Seder fret filosofica famiglia.


Pro jet© grafico a
'I'utti lo miran, tutti onor li fanno (...).
Maurelio Barbosa
Dan re, inferno, IV 130- 133.
- - -

Edicdes Loyola
Rua 1822 n° 347 - Ipiranga
04216-000 Sao Paulo, SP
Caixa Postal 42.335 - 04218-970 - Sao Paulo, SP
(...) er Aristotcles]
|
ist cins dcr reichstcn
£: (0**11) 6914-1922
und umfassendsten (tiefsten) wissenschaftli-
gj: (0**11) 6163-4275
chen Genie's gewesen, die jc erschicnen sind,
Home page e vendas: www.loyoia.com.br
ein Mann, dem kcine Zcit ein gleiches an
Editorial: loyola@loyolaxom.br
die Scite /.u stcllen hat.
Vendas: vendas@loyolaxom.br

Todos os direiios reservados. Nenhunta pane desta obra


(...) ele [Aristotcles] e urn dos ma is ri-

podc \er reproduzida ou transmirida par qualifier forma cos c uni versa is (profundos) genios cientifi-
e/ou quaisquer meios (elctronico on mecanlco, incluindo cos que jamais honiem ao qua]
exist! ram, urn
jolocopxa e gravacao) ou arquivada em qualquer shrcma nenhuma dpoca podc por ao la do um igual.
ou banco de dados sem permisttao escrila da Editora.
G. K Ilcgcl, W
ISBN: 85-15-02427-6 Vorlesungen iiber die Geschichte der
Philosophic, in Samtlichc Werke,
© EDIQOES LOYOLA, Sao Paulo, Brasil, 2002
Bd. IS. Ed. Clockner, 298.
p.
Sumario

Advertencia IX

Livro A (primeiro) 1

Livro a eXottov (segundo) 69


Livro B (terceiro} 83

livro T (quarto) 1 29
livro A (quinto) 1 87
livro E (sexto) 267
livro Z (setimo) 285
livro H (oitavo) 367
livro 0 (nono) 393

livro I (decimo} 433


livro K (decimo primeiro) 479
livro A (decimo-segundo) 541

livro M (decimo- terceiro) 587


livro N (decimo-quarto) 657
Advertencia

Ao iniciar a leitura deste volume, que contem o textogrego e a traduqao


da Metah'sica de Aristoteles, o leitor deverd ter presentes as explicagoes do
Prefacio geral, contido no primeiro volume, e de modo particular as observagoes
relativas aos criterios seguidos na traduqao e no enfoque especifico deste segun-
do volume (cf pp. 13-17).
Considero, em todo caso, muito oportuno evocar aqui alguns pontos e
acrescentar algumas explicagoes ulteriores.
O texto grego de base que segui e sobretudo o que foi estabelecido por
Ross, embora tenha tido sempre presente tambem o de Jaeger. Entretanto,

introduzo no texto de Ross algumas variantes, e ndo so as que foram extrai-


das da ediqdo de jaeger, oferecendo nas notas, na maioria dos casos, a relativa
justificaqao.
Para tornar bem inteligivel o texto grego, Ross introduz numerosos paren-
teses. Eu reproduzo esses parenteses no textogrego, mas em grande medida os
elimino na traduqao. De fato, na traduqao mudo radicalmente o enfoque lin-

guistico, valendo-me do complexo jogo de pontuagdo e de cadenciamento dos


periodos, de modo a alcangar clareza que, mantendo aqueles parenteses (estrita-

mente ligados ao texto grego), ndo se poderia alcanqar.


Uso os parenteses quando ajudam o leitor a bem seguir o raciocinio de
Aristoteles, com base no tipo de traduqao que faqo, e com base na interpretaqdo
que oferego. Uso, depois, colchetes so para evidenciar eventuais acrescimos, e

ndo, em geral, todas as explicitaqoes do texto grego que apresento, por que tais
parenteses perturbam bastante o leitor e ndo servem a compreensdo do texto.
Ao contrdrio, uso parenteses normais para apresentar todos os expedientes
que utilizei para evidenciar a articulaqdo e o cadenciamento dos raciocinios, que,
em muitos livros, sdo verdadeiramente uteis e ate mesmo necessdrios. O texto
de Aristoteles extremamente denso, que, como jd disse e como em seguida
voltaremos a afirmar, na medida em que e um material de escola, as vezes ate
A0VERTENC1A ADVERTtNCIA

mesmo uma verdadeira sequencia de apontamentos, necessity de uma serie preender e, portanto, fazer compreender um dos maiores e ma is dificeis textos

de explicates para ser usado e hem recebido (enquardo carece dos suportes especulativos ate hoje escritos. (De resto, nas modernas teorias relativas as
sistemdticos oferecidos pelas ligoes dent.ro do Peripa to). As vezes indico com tecnicas de tradugdo, mesmo de linguas modernas para Ungua s modernas, estd

numeros romanos os cadenciamentos, as vezes com numeros ardbicos, de acordo bastante estabelecida a ideia de que o tradutor nao e nunca verdadeiramente
com os blocos de argumentos, c os subdivide depois com let r as, ora maiuscu- confidvel, por elevado que seja sen conhecimento da lingua em questdo, quando
las, ora minusculas, e ate mesmo (quando necessdrio) com ulteriores divisoes nao conhega em justa proporgao o ohjeto de que trata o livro a ser traduzido),

feitas com fetras gregas, para indicar as articulates posteriores. Como se verified isso, e justamente no mais alto grau, no caso da Mc-
O lei tor tenha presente que toda essa trama de relacoes e cadenciamentos tafisica?
dos raciocinios evidenciada mediant e numeros e letras 6 retomada ou comple- A meu ver, isso se verifica pelo fa to de a Mctafisiea tratar de um tipo

tada nos sumdrios e nas notas de comentdrio, com todas as explicagoes do de prohlemdtica totalmente particular, cuja penetragao exige uma espicie

caso. Mas o lei lor, caso inicie a leitura do texto com outro interesse e outra de "iniciaqao", para usar uma metdfora cldssiea.
6 tica, pode tambem nao levar em conta essa complexa divisdo e deixd-la, So uma adesdo simpatttica a prohlemdtica tratada, uma notdvel familia-
jus lament e, entre parenteses. ridade com ela,ou, para dizer com uma imagem particularmente significativa,
O lei tor notard, particularmente, uma ntlida difererica entre a extensdo uma espeeie de "simbiose" com esse tipo de invest igagdo, permitem compreen-
do texto grego e a tradugdo. hto se explica, nao so pelo fatodea lingua grega der adequadamente, numa lingua tdo diferente da origindria (com estruturas
ser muito tnais sinte'tica do que as linguas modernas (como expliquei no Prcfa- grama tica is c sintdticas dificilmente passiveis de super posicao), uma obra

ckx pp. J 3-17), mas tambem pela titulaqao dos pardgrafos (que visa dar ao desse calibre,
lei tor o nucleo da prohlemdtica nele Iratada, e que eu mesmo preparei, como, Naturalmente, consider o que esse criteria seja insuhstituivel, malgrado
de res to, jd outran estudiosos julgaram oportuno fazer), por toda uma serie de todos os inconvenientes estruturalmente implicit o$.
caput adequadamente pensada, por urn cadenciamento dos periodos que busca J Id a Igum tempo eu teria resistido a apresentar diante de um texto origind-

evidenciar do melhor rnodo a articulacao dos raciocinios (seguindo, obv lament e, rio uma tradugdo autonoma e nao lingiiisticamente literal, lluje, ao contrdrio,
a logica da lingua), pela explicitacdo dos sujeitos e dos ohjetos amiude implici- sou muito favordvela esse tipo de operagdo, na medida em que consider o po-

tos no texto grego 7 pelo desenvolvimento qve os ncutros implicam para se der apresentar as duas faces da coisa na just a medida.
tomarem compreensiveis, e enfim, pelo
}
adequado esclarecimento e interpreta- No passado, os editores de textos gregos julgavam que nao era tarefa sua
gdo das braquilogias. traduziros textos que puhlicavam. Certos tradutores por sua vez julgavam nao y

Recordo que minha tradugdo est a hem longe de ser um simples decal- ser tarefa sua interpretar o texto que apresentavam, raciocinando aproximada-
que do texto grego, mas pretende seruma traducao-interpretacdo e, particu- mente do seguinte rnodo: a tradugdo que se extrai do texto e essa; nao c minha
larmente, uma nova proposiqao das men sage ns conceit ua is comunicadas tarefa, mas do interprete, en tender a tradugdo em seus eonteudos e explicd-la.

por Aristoteles em lingua grega, muito amiude t&cnica e esolerica. Hoje, ao inves, felizmente as tendencias se inverteram: muitas vezes os editores
Port ant o, como jd disseno Prefacio, os con t roles e confrontos com o texto dos textos gregos enfrentam tarnbem a tarefa de traduzi-los e de comentd-los
origindrio apresentado (nas pdginas pares) ao I ado da tradugdo (nas pdginas adequadamente. De resto, justamente isso cornegaram a fazer, jd no passado,
impares) devem sempre ser feitos levando em conta o comentdrio e apoiando- atguns autores que se acuparam da Metafisiea de Aristoteles: basta pensar em
se na logica do pensamento filosofico de Arist6teles, e nao so na logica da gra- estudiosos do calibre de Schwegler, de Bonitz e de Ross, que foram seja editores,
ma tica e da sintaxe grega. seja tradutores, seja inlerpretes e coment adores, com precisas competincias
Uma traducdo literal de Aristoteles nao sennria a ninguem. E, com efeito, inclusive doutrinais. E comegou-se a fazer isso justamente com Metaffsiea,
os file logos puros, em todas as linguas modernas, nao for am capazes de tradu- porque e o proprio texto que impoe essa regra de maneira irreversivel.
zir a Metrifi'siea, justamente porque so o conhecimento da lingua (do lexico, da Enfim o lei tor tenha. presente um fato que emergiu claramente no secu-
}

gramdtica e da sintaxe do grego) estd longe de ser suficienle para poder com- lo XX, mas que muitos continuam a esquecer ou a excluir. A Mctafisica nao
ADVE RTENCIA
ADVE^fENClA

Todavia, o fato de que de Aristoteles nos tenham chegado s6 as obras de


e um livro, mas uma coletdnea de vdrios escritos no dmbito de uma mesma
escola e de grande vantagem, porque justamente a elas ele can fiava seus con-
temdtica. Consequentemente, nao tern absolutamente as caracteristicas que
ceitos definitivos, que certamente nao estavam em antitese com os conceitos
se espera de um livro; antes, tern ate mesmo muitas caracteristicas opostas,
sustentados nas obras esotericas, mas eram conceitos axiologieos complemen-
como explico no Prefacio.
tares e conceitos teordticos de aprofundamento (eram conceitos que, em lin-
Recorde-se que Aristoteles era wn grande escritor. Sens livros publica-
eomo nos guagem platonica, prestavam "definitivos socorros").
tion, re fere Cicero, eram um verdadeiro no de eloqiiencia; ao contra-
ry sens escritos de escola sdo rios de conceitos,
Ea Metafisica contem justamente os supremos conceitos defini tiros da
mas nao de eloqiiencia. Quase
escola de Platdo (e que so no dmbito dela teriam podido nascer) e depois desen-
nao existem na Metafisica pdginas marcantes do panto de vista estilhtico e
vohidos no dmbito de sua propria escola, on com cuja conquis-
seja, os conceitos
formal: const itui uma excecao, verdadeiramente extraordtndria, so o capitulo
ta se alcanca o fim da viagem (para usar ainda a lingua gem platonica).
setimo do livro doze, ou seja, a pdgina na qua! Aristdteles descreve Deus e sua
natureza; uma pdgina na qual o proprio Dante se apoiou nalgumas passa- A ilustraqdo de Luca Delia Robbia (que aparccc no front ispi'cio dc
cada volume desta Metafisica), apresenta justamente Aristoteles que discute
gens traduzindo em versos as palavras do Estagirita (cf vol. ill p. 577), De
y

com Platdo, e represent a, com arte refinada e de modo verdadeiramente em-


modo mu\ to notdvel, oh escritos de escola de Aristoteles pressupoeni o sis temd-
blemdtico, o nexo estrutural que subsiste entre esses dais maiores pensadores
tica contraponto das licdes no Peripato, a em de algumas referencias tambem
I

helenicos.
as obras publicadas.
Infelizmente, nenhuma das obras publkadas de Aristoteles nos chegou A Metafisica hoje deve ser relida justamente nessa otica, que reconquista
inteiramente os nexos entre Platdo e Aristoteles, se queremos entende-la na
(exceto o De mundo, se o acei tamos como autentico, a que estd longe de ser
admitido par todos). Delas conhecemos apenas alguns fragment os. justa dimensdo historica e fdosdfica, como demonstrei no Ensaio introdutorio,

Com Aristoteles ocorreu justamente o contrdrio da


e como poderei reafirmar tambem no Comentario, pelo menos por evocacoes.
que ocorreu com
Platdo. De fa to, de Platdo nos chegaram todas as obras publicadas e so escas-
sas relacoes dos disctpulos sobre as doutrinas nao-escritas, desenvolvidas par
ele nos suas licdes dentro da Academia, e que continham as coisas que, para
ela,eram "de maior valor". De Aristoteles, ao contrdrio, chegaram-nos somente
as obras que continham as licdes dadas par ele no interior do Peripata e, por-
tanto, justamente seus conceit as definitivos, e nao as doutrinas por ele desti-
nadas ao um publico ma is amplo, alem de seus alunos.
Os conteudos das obras de Aristoteles correspandetn em larga medida,
pelo menos da ponto de vista analagica e metodologico, aos que Platdo can-
fiava unicamente ou priori tar iamente a oralidade dialetica e a seus cursos
e aulas, e que Aristoteles nao confiau apenas d oralidade, par que, contra as
conviccdes do mestre, alinhou-se nitidamente em favor da nova cultura da
escrita e, porta n to, escreveu todos os conteudos das suas licdes (e tambem
em sintese os das licdes do mestre).
Certamente, se recuperdssemos muito ma is do que ate agora se recuperou
das obras publicadas de Aristoteles, provavelmente ganhariamas muito tam-
bem na leitura da Metafisica. Seriam ganhos iguais e contrdrios, por assim
dizer relativamente aos que se adquirem na re leitura dos escritos platdnicos
7

a luz de suas doutrinas nao-escritas.


APIITOTEAOY2
TA META TA QYIIKA

ARISTOTELES
METAFISICA

Texto grego com tradugao ao lado

ei yE aiSiov [ir\Q£v ioTiv. ouSe yEVEaiv eTvou


Suvcctov.
Se nao cxistisse mida dc ctcrno, tambem nao
podcria exist ir o devir,
tVetofisica, B A 999 b
t
5-6.

ei T£ \it\ eqtoci napa Ta aiaBnra aAAa,


ouk Ecrrai apx*! Kai Td£i$ kou ydvEOi^ kcl\ to
oupdvia. 6AAcp aEi th^ apXHS apX T'l—
Sc alcm das coisas sensiveis nao cxisHsse nada,
nem sequer haveria um principle*, nem ordem, nem
geTacao, nem movimentos das ecus, mas d even a
haver um prineipfo do principio...

MetaHsica, A 10, 1075 b 2-4-26.


LI VRO
A
(ppjMeif^o)

.
1
Q j^515l5ia51^^lS1515l515l5l51H51S1515l5l515t5151
1. [A sapiencia e conhecimento de cawas] 1

980* ndtvxe; fiv0p<o7EOL too e!8£vat 6peyovrat <puaei. arjuetov 8' Toclos os horn ens, por natureza, tend cm ao saber-. Sinai disso 980
tj xcov alaO^aKov iyi^g^* xat yap x*°P^ ™K XP e ' a S c oamor pel as sensagoes, Dc fato, clcs a mam as sensacoes por si
iyajutovrai 8l* oared;, xai (liXtcrca xcov fiXXtov 1?) 8ia xcov mcsmas, ndepen den tern cute da su^ utitidade c amain, acima dc
i

6(Ji(JiiT(ov. ou yap (juSvov tva 7updrc<o[iev <4XXa xai \vrfilv todas, a sensacao da visao. Com cfcito, nao so cm vista da a^ao,
25 fidXXovre; Tipixxeiv to 6pav aipo6(jie9a dvxi rcdvrcov co; elTuetv mas mcsmo scm ter nenhuma intcn^ao dc agir, nos prefcrimos o
Ttov aXXtov. airtov 8' 8rt (idXiara TtoteT yvtop^eiv ^(la; ver, em ccrto scntido, a todas as outras sensacocs'- E o motivo

auTTi tcov ataBriaecov xai toXXqc; 8t]Xoi Bta^opd;. <puaet no fa to de que a visao nos proporciona niais conhccimcntos
est a

do que todas as outras sensa^ocs c nos torn a rnanifestas numero- 25


(jiv ouv ata97]atv?x ovTO yLyvexai ra £toa, £x 8e touttti;
4
8' sas dircrcnc.as entrc as coisas -

toT? (lev aurdiv oux £yy(yvexat jxvtijxti, toi; ^yyiyvexat.


Os animais sao na tu raiment c dotados dc sen saga o; mas em
980 b
xai 8ia touto xauxa <ppovL(KOTepa xai (j,a9T]TLx<0Tepa xtov
alguns da scnsac;ao nao nasce a mcmoria, ao passo que cm outros
(jt^l 8uva(Jtev<ov (j,vri[jLov£ueiv {art, <pp<5vi(jLa [iev fiveu xou
nasce. Por isso cstcs uitimos sao mais intcligcntcs c mais aptos
[xavBivetv 8aa BtSvaxat xcov 4>6<pcov dbcouetv (olov fie-
a aprender do que os que nao tern capacidade dc rccordar. Sao 9 SO
1

Xirca xScv ei ti toioutov SXXo yevo; £a>cov eaxi), (JiocvBivei


inteligentcs, mas incapa/.cs dc aprender, toclos os animais incapa-
25 8' oaa 7cp6g Tfj jxvtjjxtq xat xaurriv ex eL TH V at<^1^tv. xa
eitados dc ouvir os sons (por cxcmplo a abclha c qualqucr outro
(Jiev ouv aXXa TaT; (pavraatai; frj xai xai; jxvtjjjlocl^,
genero dc animais dessc tipo); an contrario, aprendem todos os
7ieip£ot^ 8i [xexdx 61 H-^P^* T ^ 8i xtov dvOptoTwov y£vo; xat que, alcm da memoria, possucm tambcm a scntido da audi gaol 25
ilyyQ xat Xoytanot^. yfyveTat 8* ix rfj; [xvTjtJLT]^ ^Tuetpta Ora, enquanto os outros animais viveni com imagens scnsi-
xot<; dcvBptoTOL;* at yip rcoXXat jxvtjjjlocl tou aCxou Ttpdyna- vcis c com record acoes, c pouco participam da cxpcricncia, o
981* to; [iiae; lyazziploa; 8tJva[xtv iTOTeXouatv. xai 8oxeT ax^Sov genero humano vivc taml)cm da arte c dc raciocinios. Nos ho-
eTut(TTT)|X7] xat t£xv T] fiH- otov e^votl ^ft&tpta, ijuopatvet 8' rn ens, a experiencia dcriva da memoria. Dc fato, muitas rccorda-

imiydnLr\ xat xexv7) 8ta -rift ^[XTieipfa; xoT; dvOptoJuot;- i\ coes do mcsmo objeto chegam a const ituir uma cxpcricncia uni-
(jiev yap ^Ttetpta Texv7)v iTzoirptv, a); <p7]al lltoXo;, ifj
ca, A cxpcricncia parece urn pouco semelhante a ciencia c a arte. 9Si H

5 8' ircetpta tux*]v. ytyvexat 8i ilyy^ ^xav £x tuoXXcov Com efeito, os horn ens adquirem ciencia c arte por nicio da expe-
riencia, A experiencia, como d\z Polo, produz a arte, enquanto a
T?js i(jL7ieipta; ^wo7i[jiiT(ov (xia xa96Xou y£vTjrai rcepl
incxperiencia produz 0 puro acaso. A arte se produz quando, de 5
xcov 6(jiot(ov u7u6X7i4)t<;. to (Uv yap ex&iv utuoXt]c|>lv ou
muitas obscrvagoes da experiencia, forma-se um juizo gcrai c
todos os casos scmclhantes \
f

unico passivel dc scr referido a


TON MET A TA OYIIKA A METAFISICA, A 1 (
981 o8 - b5

KaXXta x4[jlvovti ttivSi ttjv voaov xoSt auvfyvfxt xai Por exemplo, o ato de j que detcrminado rcmedio
ulgar
EcoxpdTet xat xa0* exaarov outco tcoXXou;, i\nzupl<x<; iattv fezhem a Calias, que sofria de certa enfermidade, e que tam-
10 16 8' oTt rcaat tou; TOtota8e xaT* eI8o$ Ev d^optafletat, bem fez bem a Soerates e a muitos outros individuos, e proprio
xdfivouat ttivSI r^v v6aov, auWjveYxev, olov toT$ 9XeY[Aor«o- da experiencia; ao contrario, o ato de julgar que a todos esses 10

8eatv f] xoXcoSeat [i}] TOpircouat xauaco, — 7upd$ individuos, reduzidos a unidade segundo a especie que padc- 7
t£xv7|<;. (jl^v

ouv zb ciam de eerta enfermidadc, determinado rcmedio fez bem (por


Tcpdcrcetv £fjtratp£a t£jo*K oOSev 8oxet Sia^epetv, dXXd
exemplo aos fleumaticos, aos biliosos e aos febris) e proprio
xat [JtaXXov imTuyxdvouatv 01 efjtratpot tcov aveu -rift
?

da arte 7 .

15 rcetptas Xoyov ^vtcov (airtov 8' OTt ^ [xiv £fjtrceipta tcov


Ora, em vista da atividadc pratiea, a experiencia em nada
xa0' exaarov £ari yv&au; fj hi iix^r\ tcov xa06Xou, at hi
pareee diferir da arte; antes, os empirieos tern mais sucesso do
Ttpdfcts *oci at yeveaeu; Ttaaat 7uepi t& xa0' exaar6v eJatv*
que os que possuem a teoria sem a pr^tica. E a razao disso e a 15
ou yap avflpcorcov uytd£ei 6 taTpeucov dXX' 9\ xaxd au[xpe-
seguinte: a experiencia c conhccimcn to dos partieulares, enquan-
(3*1x6$, dXXd KaXXtav 9\ Ecoxpd-nriv ?i
tcov aXXcov Ttvd to a arte c eonhecimento dos uni versa is; ora, tod as as aeoes c as
20 tcov outco Xeyofjt£vcov cp auixpipTptev dvOpcorcco eXvar £dv prod u goes refcrem-se ao particular. De fa to, 0 medico nao cur a o
ouv aveu ttj^ i[X7uetpto^ ext) tl^ tov X6yov, xai to xa66Xou homcm a nao scr acidentalmentc mas cura Calias ou Socrates ou
7

T^coptCa to 8* £v toutco xa8' Sxaarov d^vo*], rcoXXd-


fjtev qualquer outro individuo que leva urn nomc eomo eles, ao qual 20
xt$ 8ta[xapTTiaeTaL Trfc 0epa7ue(a<;* OeparaeuTov yap xb xa8' ocorra scr homem 8
. alguem possui a teoria sem a
Portanto, se
Kxaarov)- 4XX' i>fjtco$ to ye e£8£vat xat xd InaUiv experiencia c eonhece o universal mas nao conhece o particular
25 t£xvt) iffc £fjwtetp(as u?tdpx*iv otofieGa [JtaXXov, xat ao- que nele csta contido, muitas vezes errara o tratamcnto, porquc
q>coTepou<; tou$ TexvtTai; tcov ifjtratpcov ujw>Xa|Jtpdvofjtev, co$ o tratamcnto se dirigc 7
jus tarn entc, ao individuo particular.
xatd t6 eE8£vat [JtaXXov dxoXouflouaav t?iv aoq>£av 7uaat-
Ibdavia, consideramos que o saber c o entender scjam mais

touto 8' ore ot \iiv rfrv aWav taaatv ot 8' ou. 01 yap prop ri os da arte do que da experiencia, c julgamos os que pos- 2s
fjtev

e[X7uetpoi to fat fx^v Taaat, 8t6xi 8' oux taaatv* 01 hi to 8t6*ci


suem ^ arte mais sabios do que os que so possuem a experien-

30 xai t?iv aMav yvcop££ouatv. 8t6 xat tou$ dpxtT£xTova$ rcept


cia, na mcdida cm
que cs tamos conveneidos dc que a sapiencia,

Sxaarov Ti[ucoT£pou$ xai [jtaXXov el8£vai


cm cada urn dos homens, corresponda a sua capacidadc dc co-
vofjt££ofjtev tcov xei-
h
nhece E is so porquc os primciros conhceem a causa, enquanto
r.
981 pOTexvcov xat aoq>coT£pou<;, Sri aWa<; tcov rcotoufiivcov
os outros nao a conhceem, Os empirieos conhceem o puro dado
taaatv (tou$ 8% cSarcep xai tcov d(J>uxtov 2via 7uotet fjtiv, oux
de fa to, mas nao scu porquc; ao contra rio, os outros conhceem
e£86ra hi Tcotet a jiotet, olov xafct t6 Triip-Ta [jtev ouv
o porquc e a causal 30
fi(J>uxa q>uaet Tivi 7uoteTv toOtcov exaarov to0<; hi xt ^P°'z ^xy <x ^ Por isso consideramos os que tcm a dircgao nas difcrentcs
9
5 ht e0o<;), co^ ou xaTa to ?ipaxTtxou<; clvat aoqjcotipoui; 8vra$ artes mais dignos dc honra e possuidores de maior eonhecimen-
to e mais sabios do que os trabalhadorcs manuais, na mcdida 98 h

cm que aqueles conhceem as causas das coisas que sao feitas; ao


contrario, os trabalhadorcsmanuais a gem, mas sem saber 0 que
fa/cm, assim eomo agem alguns dos seres nan im ados, por exem- i

plo, eomo o fogo qucima: cada um desscs seres iuanimados age

por certo impulso natural, enquanto os trabalhadorcs manuais


ngem por habito. Por isso consideramos os primciros mais sabios, 5
TftN MET A TA <PY2IKA A MCWi^CA, A 1 , 93 1 b 6 982 a 3

&XX& xaxa x& XAyov £x eiv otCxou; xat xa$ atx£a$ Yvcop&iv. nao porquc capa^cs dc mas porquc possuidores de
fci/cr, um
SX<i>£ xe arjiieLov xou eJSoxo; xat fif) et86xo$ xA Suvaaflat SlSoc- saber conceptual e por conhccerem causae
axetv i<mv, xat 8ta xouxo xty xexvr]v xrjs £[xrceip£a£ TrryoujieOa Km gcraL o que distingue quern sabe de quern nao sabe e
a capacidade dc ensinar: por isso considcramos que a arte seja
jiaXXov ^tarriiJiTiv elvat- Suvavxat yip, ot 8e ou Buvavxat SiSd-
sobrctudo a ciencia e nao a cxpcricncia; de fato os que possucm
10 axeiv. ext Si xcov aEaflrjaecov ouSe|i£av Trpfou|ie6a elvat ao<p£av ?

1 a arte sao capazes de ensinar, enquanto os que possuem a cxpc-


xatxot xupttoxaxa£ etaiv auxat xcov xa8' exaora Yvtoaet^- 4XX
ricncia nao o sao 10 .

ou XeyooaL xA 8ta x£ rcept ouSevAs, otov 8ta x£ 6ep[xAv xA rcup,


Ademais, considcramos que nenhuma das sensa^ocs scja 10
&XX6t [lAvov oxl 9ep(i,6v. xA jxev oCv rcpcoxov etxA$ xAv
sapiencia. Dc fato sc as sensagocs sao, por excelencia, os instru-
?

Atcolovouv eopAvxa x^xvr v *apa xa$ xotva; aJafl^aets 6au-


l
ment dc con hecimcnto dos particulars, entretanto nao nos
15 [xA^eaOat 6716 xcov 4v8pco7ccov utAvov Sta to xpfatjiov
jjl*?)
dizem o porque dc nada: nao dizem, por exemplo, por que o
etvat xt xcov eupe6£vxtov 4XX' <!><; ro^Av xat 8ta<p£povxa xaiv fogo e quente, apenas assinalam o fa to dc clc scr qucntc 11 .

SXXtov rcXeiAvcov 8' euptaxopivtov xexvcov xat xcov [iiv que quern por primciro descobiiu alguma
Portanto, e logico
Kp6<; x&vayxata xcov 8i Ttpo? Staytoy^v ouacov, 4et ao<pcox£- arte, supcrando os conhccimcntos sensiveis comuns, ten ha sido

poo; xou$ xotouxou; £xe£vtov 67toXan(34vea8aL Sta to |if) rcpA^ objeto de admiragao dos homens, justamentc enquanto s^bio c 15

20 XP^ atv e^votl iTtwcrijia^ afixtov, 88ev ^Stj rcivxcov xcov superior aos outros, e nao so pcla utilidade dc alguma dc suas
TOtouTtov xaxeaxeuaqjtivcov at izpix; ir|8oW)v [nqSe rcpA^ descobertas. E taml>em c logico que, ten do sido descobcrtas numc-

x&vayxaTa xcov £7uaTT)|itov e6p£6ri<jav, xat Tcpaixov £v xouxo t£ rosas artes, umas vol tad as para as nceessi dados da vida c outras

xolij xAttok; o3 rcpcoxov ijx^ aaav '


^ ue P^ AtTfiwcxov at [laOr)- para o bem-estar, sempre tenham sido julgados ma is s^bios os
deseobridores destas do que os daquclas, porque scus conhc-
(xaTLXat rcptoxov zlyyotx auvearrjaav, £xeT yap dtpeEOrj axo-
ouv Iv
cimcntos nao cram di rigid os ao util. Dai rcsulta que, quaudo ja se 20
25 Xd^eiv xA Ttov tepkov ?8vo;, etprjxat [xev xotij VjOtxots

xat xcov aXXcov xtov A[xo-


tmham eonstituido to das as artes desse tipo, passou-se a descobcr-
xt$ Statpopa xexyrj^ xai ^Tctarrjirris

8'
ta das eieneias que visam ncm ao prazer nem as ncccssidadcs da
yevtov ou evexa vuv rcotoujieOa xAv XAyov tout* icrctv, fixt
vida, e isso ocorrcu primciramente nos lugaies cm que primciro
xV)v Avona£o|i£v7]v aotptav rcept xa [rcpcoxa] atxia xat xa^ 4p-
os homens sc libertaram de ocupagoes praticas. Por isso as artes
X<x£ u7coXa[Ji(34vouaL udvxe^- oiaxe, xa84uep eiprjTai upoxepov,
ma tenia ticas sc const it uiram pcla primeira vcz no Kgito. De fa to,
30 A |iiv l\i%tipot; xoiv oTcotavouv ix^ ^^
1 alaOiqcTtv elvat Soxet
la era eoncedida essa libcrdade & casta dos saccrdotcs'
:
. 25
aotptoxepo^, 6 8e xexvtTTfc xcov 4|i7retptov, xei P ox ^Xvou 5e 4p- Diz-se m Etkd qua! e a difcrenca cntre a arte e a ciencia e as
2*
x tT ^ XXC0V a > ^ 8etopTjxtxat xcov uotTjxtxcov jiaXXov. oxt [xiv
outras disciplinas do mcsrno genero \ E a finalidade do raciocmio
1

oCv i\ aotpta rapf xtva$ ipx^ xai aJxia^ icrctv imari\\ir[ 9 que ora fazemos e demons trar que pelo nome de sapiencia todos
BfjXov, entendem a pesquisa das causas primeira 14
c dos principios. E e
por isso que, como disscmos acima, quern tern cxpcricncia c con si-
de ra do niais sabio do que quern possui apenas algum conhecimcn-
to scnsn cl: qucm tern a arte mztft -do que quern tern cxpcricncia, 982-

qucm dirige mais do c|ue o trabalhador manual c as ciencias tcorc-

ticas mais do que as praticas.


E evidente, portanto, que a sapiencia c uma ciencia acerca
h
dc ccrtos principios e certas causas .
TQN MET A TA ©YUKA A

2 2. [Quais sao as causas buscadas pela sapiencia e as

caracteristicas gerah da sapiencia] 1

'Eiuei hi xauxiqv t^v imorf\[Lr^ JftToujiev, tout* ocv tir\

5 oxe7rc£ov, i\ TOpi 7to£a$ aWa$ xai ropi


ipx^S fow-
tcowc$ Ora, dado que buscamos justamente essa ciencia, dcvcremos
trcV]|iYi <j09(a £cr£v. ct 8^ X4(Joi xl$ xac AicoXtj^K &X°- examinar clc que causas c de que principios e ciencia a sapicn- 5

juv Tiept xou aoqjoo, xix' Sv ix xooxou 9avtpdv ycvoixo jiaX- cia. E talvez isso sc tonic claro sc consiclcrarmos as conccp0cs
Xov. uTuoXajjLpdcvoixev Stj rcptoxov |i£v imcraaflat 7c4vra t6v que temos do^abio^. (1) ConsideramoS, em primeiro lugar que
0090V co$ £vSex&xai, fi^i xa0' Sxaaxov ?xovxa JmtmjfjLTiv 0 sabio conhe^a tod as as coisas, eriquanto isso e possivc], mas
xo auxcbv* elxa xdv xi x*^* 7^ tvcovat Suvijievov xai fi^ nao que elc tenha ciencia de cada coisa individuaimcntc con si
(JiSia 4v8pco7ucp YfYvcoaxeiv, xouxov aoq)6v (x6 yap alaflive- derada. (2) AdcniaLs, rcputamos sabio qucm e capaz de conlicccr 10

aflai rcdvxcov xotv6v, 8l6 (J£8lov xai o68£v aoq)6v)- Ixl t6v as coisas difiecis ou nao faeilmentc comprccnsiveis para 0 bo-
&xpi(J£axepov xai xdv 8t8aaxaXixa>xepov xcbv aJxicbv ao^coxe- mem (de fato, o eonheeimento scnsivcl e comuiri a todos e, por

pov clvai Tcept Tuaaav imaxrjjjLTiv* xai xcbv iTctcrrruxoiv 8£ t^v $ct facil, nao 6 sapiencja}. (3) Mais ainda, rcputamos que, em
15 a6x% Evextv xai xou el8£vat X^ptv ociptTf|v ouoav jiaXXov cada ciencia, seja mais sabio quern possui maior eonheeimento
aoquav t^v xcov &Tco(3aiv6vxcov Evexev, xai t^v 4p- das causas (4) e quern e mais capa/ clc cnsinci-las aos outros. (5)
elvat f|

Xtxcoxipav xfj$ u7n)ptxouaT|$ jiaXXov aoq)tav ou yap 8etv Consideramos ainda. en tie as ciencias, que seja cm maior grau 15

imxaxxeaflai x6v <joq)6v 4XV imxixxetv, xai ou xouxov sapiencia a que c eseolhida por si e unieamcnte em vista do

£x£pcp 7ueI8eaflai, 4XXa xouxcp x6v fjnov aoq)6v. — xa$ |icv o5v saber, em contrastc com a que e eseolhida cm vista do que dcla

20 iTuoX^^S xoiauxa^ xai xoaauxa^ ^x0 ^^ m pi xffc ao9£a$ deriva- (6) E consideramos que seja em maior grau sapiencia a

ciencia que e hierarquicamcnte superior com relagao a que e


xai xcov aoqjcov xouxcov 8e x6 jiiv 7c4vra iTcEcraaflai xcb [x4-
Xiata exovxi t^v xa66Xou im<rrr\\LTiv ivayxaiov 6tc4px&iv
subordinacla. Oe fa to, o sabio nao devc ser eon land ado mas
(ouxos yip oIS£ rao$ Tudevra xa urcoxefjieva) ax&86v 8e xai
com and a r, ncm deve obedecer a outros, mas a elc devc obede-
,

xa ecr quern c mcnos sabio.


XaXeTicoxaxa xauxa Yvcop(£etv xou; &v0pto7toi$, fiiXtaxa r
l'antas e tais sao, portanto, as eonccpc;6cs geralmcnte par- 20
25 xa86Xou (rcoppcoxixco yap xcov aiaflrjawov £axtv), dcxpLpfoxa-
tilhada^ sobrc a sapiencia e sobrc os sabios. Ora, (1) a primci-
xai Si xcov £m<rcT)[jL6>v aT jiiXwrxa xcbv rcpcbxcov eJatv (aJ yap 45
4Xaxx6vcov AxpLpiaxepai xcbv Ix 7tpoa0£atco$ Xeyonivcov,
ra dessas earaetenstieas — a de conheeer tod as as coisas — devc
nccessariamcnte pertcnccT sobrctudo a qucm possui a ciencia
olov &piQ[LT[zixt\ yud[Lizpl<x$) &XXa jjl^v xai SiSaaxaXixTj ye
do universal De fato, sob certo aspecto, este sabe todas as coisas
< part icula res, enquanto estao> sujeitas <ao universal >\ (2)
E as coisas mais universais sao, para os h omens, cxatamentc as
mais difiecis de eonhecer por screm as mais distantes das aprc- 25

ensoes sensi'vcis^ ( 3) E as mais exatas cut re as eicneias sao sobrc-

tudo as que t rat am dos primeiros principios. De fa to, as ciencias

que prcssupocm um me nor numero dc principios sao mais cxa-


tas do que as que prcssupoem o acrescimo de <ultcriorcs prin-

cipios > como f


por cxcmplo, a aritmetiea em coniparagao com
a gcometria\ (4) Mas a ciencia que mais indaga as causas e
10 METAHS'CA, A 2, 982 o 29 b 22 -

i\ tcov aUtcov 8ecopT)Ttx^| (jtaXXov (outoi yap 8t8aaxouatv, ot T<i$ tambem mais capaz dc ensinar, pois os que etizem quais sao
a
6
>o atTta$ X6yovTe$ Tuepi fcxdtarou) , t6 8' eE8£vat xai to £jt£<yraa6ai as causas dc cada coisa sao os que ensinam (5) Adcmais, o .
30

auTcov Evexa [idtXtaO' umipx&L Tfj too [idtXtora ^iottitou saber c o conhecer cujo firn c o proprio saber e o proprio conhe-
orrifjL'Q (6 yap t6 JTuaraaflat 8t* oiSto atpou[ievo£ r?|v (jtAXiara cer encontrani'Se sobretudo na cicucia do que e maximamente
982 * iizi<ya\[i7\v [i4Xt<rca atpT)a&Tat, TOtaurri 8* £<rctv i\ tou (jLttXtara cognoscfvel. Dc fato, quern deseja a ciencia por si mesma descja

£7utaTT|To5) ,
[idtXiara 8' £7ut<miTa tA rcpcoTa xal toc atria (8ta acima dc tudo a que c ciencia cm max mo grau
i f
e est a e a eicneia 9%2 b

yap TauTa xai £x toutcov TaXXa yvcoptl^Tai iXX* oti TauTa do que e maximamcntc cognoscivel. Ora, inaximamentc cognos-
8ta tcov 67uoxei[i£vcov), ipxixcoTdtXTj 8i tcov £7ut<mi[jLcov, xai civeis sao os primeiros principios c as causas; de fato, por eles e

5 [xaXXov dtpx^ Tfj^ UTUTipeTOuaii^, T) yvcoptfpoaa t£vo$ evextv a partir deles se conhcccm todas as outras coisas enquanto, ao 7

£art 7tpaxx£ov exaarov touto 8' £ari TiiyaGdv exdtarou, 3Xco$ eontrario, elcs nao se conhcccm por mcio das coisas que lhes
8£ to aptarov iv Tfj qmaet Tcdtcrg. arcdcvrcov odv tcov &Ep7^- cstao sujeitas
7
. (6) K a niais elevada das ciencias, a que mais
[Jtivcov Iki t^)v ocut^v £7uarVj[JLT)v tutet£l t6 ^Toujxevov ovofjLa* autoridade tern sobrc as dcpcndcntcs c a que conhccc o fim para
8et yap Taurr|v tcov rcpcoTcov ip^cov xat aiTtcov elvat 8ecopT)Ti- o qual c feita cad a coisa; e o fim em todas as coisas e o bem e, 5

10 xf\v xat yap T&ya06v xai to ou evexa ev tcov atTicov £otlv. de modo geral, cm tod a a natureza o fim c o sumo bcm\
"Oti 8* ou rtourjTtxT), 8fjXov xai ix tcov npcoTcov qnXoaoq^- Do que foi dito result a que o name do objeto de nossa inves-
adtvTcov 8ta yap to 0au[xdt^eLv ot av0pco7uoL xai vuv xal tigagao refcrc-se a uma unica ciencia; esta deve espccular sobrc
to 7upcoTov Tjpfjavro 9LXoaoq)eIv, apx?K H^ v
i% rcp^x&tpa ™ os principios primeiros c a,s causas, pois o bem c o fim das coisas 10

tcov Atotccov 9au[idtaavTe^, etTa xara [iixpov outco 7upotovr£$ <juma causa.
15 xat Ttepi tcov [xetftvcov 8tartopT)aavre$, otov rapi Te tcov tt|£ Que, dcpois, cla nao tenda a rcalizar coisa alguma, fica cla-

aeXTjvrjs TraOTifjidtTcov xai tcov rcepi t6v fjXiov xai aarpa ro a partir das afirmacocs dos que por primciro cultivaram a

xat TOpi xfjs too tcovtAs yeveaeco^- 6 8' ircopcov xai Oaujxdt- filosofia
1

'. Dc fato, os liomcns comcgaram a filosofar, agora como


£cov olVaxt iyvoetv (8tA xat 6 9iX6[iu8o$ 91X6(7096$ tcco$ na origeni, por causa da admiraeao, na rnedida cm quc uncial-
3

£<tuv 6 yip [jlG8o$ atfyxeiTat £x 0au[iaa(cov) ciar' etrcp 8ia mcntc, ficavam perplcxos diante das dificuldadcs mais simples;
20 to 9&6yetv t^v Syvotav eq)LXoa69T)aav, q>avepdv ori 8ta to em scguida, progrcdindo pouco a pouco, chegararn a enfrcntar

e!8£vat t6 £7uaTaa6at £8i'coxov xat ou ypr\otdx; tlvo$ evexev, problem as s cm pre niaiorcs, por excmplo, os problem as rclativos 15

[xapTupet 84 auTO to au[43epT)x6;* axeSov yap rcavrcov aos tcnomenos da lua c aos do sol c dos astros, ou os problemas
rclativos a gcra^ao dc todo o univcrso. Ora, quern cxpcrimenta
uma sensagao de duvida c dc admiragao rceonhccc que nao sabc;
e e por isso que tambem aquclc que a ma o mi to c, de certo mo-
do, filosofo: o mi to, com cfcito, c const it in do ]X)r urn con junto

dc coisas admiraveis
MJ
. De modo que, sc os homens filosofaram

para libcrtar-sc da ignorancia, e cvidentc que buscavam o conhe- 20

cimento unicamente cm vista do saber c nao por alguma utili-

dadc prdtica. E o modo como as coisas se dose n vol ve ram o dc-

monstra: quando ja se possm'a pratica mentc tudo o dc que sc

necessitava para a vida c tambem para o con fort o c para o bem-


,2 TUN META T AO YE IK A A

ujtapxdvTcov tcov ivaYxafov xai np6q fccrccowjv xat Surfco- estar, entao sc comc^ou a buscar cssa forma de conhecimento.
yfjv ^ TOtauTT] 9p6vria^ rjpfaTo t>iTeTa9ai, SfjXov ouv co$ Si' E evidente, portanto, que nao a buscamos por nenhuma vanta-
25 ouSefxtav au-ri)v 5fixo5(xev xP^lov £t£pav, 4XX* aitxir&p av8pco- ge™ que lhe seja cstranha; e, mais ainda, e evidente que, como 25
tuo$, 9a[x£v, &eu6epo$ 6 ataou evexa xai aXXou aiv, outco chamamos livre o homem que c fini para si mcsmo c nao esta
xat au-ri)v cos (jl6wiv ofoav £Xeu8£pav tcov £juarri(icov- (i6v7j submctido a outros, assim $6 esta ciencia, dent re todas as outras,
^ap ocutt] auTffc £vex£v icmv. Sid xai Sixaico? av oux 4v8pco- e chaniada livre, pois so ela e fun para s\ mcsina 11 .

rchnr) vo[jl(Colto auTffc i\ xxfia^* noXkxxfl T*P ^ 9uai<; SouXti tcov Por isso tambeni.
7
com razao poder-sc-ia pensar que a posse
30 4v8p&7ttov iatfv, ware xata Ei[jlcov(Stiv
il
Qt6q av [x6vo^ tout' dela nao seja propria do homem; dc fa to, por muitos aspect os
gXot 1f£p a s'\ av8pa S' oux fifiov oi ^TeTv -rijv xa8' aOTov a natureza dos homens e cscrava, c por isso Simonidcs dizque
lni<ru\\ir\v. d 8tj Xe^ouaf ti oi jcowjTal xai ic£?uxe 96ovetv "So Dcus podc tcr esse privilegio"
12
, e que c eon venie rite que o 30

983* to Oeiov, Ini toutou aufjLpfjvaL [xiXLora eixd$ xal Suarux^ homem busquc Lima ciencia a si adequada. E .sc os poctas dis-

etvai jt<£vra$ tou^ JtepiTTou$. outs t6 Oeiov 98ovep6v iv- sesseni a vcrdadc, c se a divindade fosse vcrdadciramcntc inve-

8£x&Tat elvat, dXXa xaTa jloXXA que ven'amos os cfcitos disso sobrctudo ncssc
josa, e logico 9S3
ttiv Tuapoifxiav fymtovzai
aoiSoi, oi>Te TOtauT7]^ caso, dc modo que seriam desgra<;ados todos os que se distin-
xffc aXXriv xP^ vo(ju£eiv ti(U60-
5 T£pOV, yOLp SeLOTOCTTl Xai Zi
guem no saber. Na rcalidade nao c possivcl que a divindade
^ TI[JLICOt4t7]- TOtaUT7] Sixco?
T

av eirj (jlovt)' 7]v Te ^ap av 6 6ed$ &x°i> 8e£a tcov


seja invejosa T mas como afirma o
7
proverbio, os poctas dizem
fJtiXicrc*
muitas mcntiras n ncm sc devc pensar que cxista outra ciencia
iTutoTTKJLcov £<ra, xav et ti$ tcov 8eicov sItj. (i6v7j 8* oot7] tou-
;

niais digna de honra. Esta, dc fa to, cntre todas, e a mais divina c 5


tcov d[X90T£pcov T£TuxTixev 6 Te t«P Geo$ SoxeT tcov aiTicov
a mais digna dc honra. Mas uina cicneia so podc ser divina nos
jtaatv etvat xai ipxr) tl?, xai T7]v Toiauxriv ^ [jlovo^ 7^ (ia-
dois scntidos seguintcs: (a) ou porque ela c ciencia que Dcus
10 Xiar' av exot 6 6e6$* ivayxatoTepat jxiv ouv jiaaai TauTT^,
— Set possui cm grau supremo, (b) ou porque cla teni por objeto as
ifxetvcov 8* ouSe[x£a. [jl£vtoi Jtcos xaTaarfjvat *ri|v XTfjatv
coisas divinas. Ora, so a sapiencia possui ess as duas caractcris-
auTfj^ tlq TouvavTLOv tcov
rj^xtv
<£pX*K frxTiaetov. apxovrai ticas. Dc fa to, c convicgao comum a todos que Dcus seja uma
[jl£v ^ip, aiarcep e&io[xev, 4jl6 tou 6au[*4£eiv n&vztt; el outcoc
causa e um principio, e, tambem, que Dcus, cxclusivamcnte
ex&i, xaOinep {rcepi) tcov 8au[*4Tcov TaOTo^aTa [tol^ (it^co
ou em sumo grau, tenha esse tipo dc ciencia 14
. Todas as outras JO
15 Te8ecoprix6at t^v ahtav] fj jiepi Ta^ tou ^X(ou TpoTuo^ f\ t^v xfj^
ciencias serao mais ncccssarias do que esta, mas nenhuma lhe
8ta[x£Tpou 4au[jL[jLeTpLav (8au(jLaar6v ^ap elvai 8oxeT rcaai (toii;
sera superior
1
'.

Te6ecoprix6at -rfiv afrtav) ei Tt tc5 IXaxtarcp \uiptX- Por outro lado, a posse dessa ciencia deve nos lcvar ao esta-
Tat) 8eT S£ el^ Touvavrfov xai t6 fifxetvov xaTa t^v jiapoi(i(av djio- do oposto aquele em que nos encontravamos no infcio das pes-
quisas. Como dissemos, todos comc^am por admirar-se de que
as coisas sejam tais como sao, como, por cxemplo, diante das
marionetes que se movem por si nas reprcsentac^ocs, ou diante
das revolu^oes do sol e da incomensurabilidade da diagonal com 15

o lado de um quadrado. Com efeito, a todos os que ainda nao


conheceram a razao disso, causa admira^ao que entre uma e
outro nao exista uma unidade minima de medida comum. Toda-
via 6 preciso chegar ao estado oposto e tambcm melhor, confor-
u TIlM META Trt OYIIKA A ^ETAFiSICA, A 2/3, 9B3 o 19 b 13

16
TtXeutfjaat, xaOdtTiep xai iv xofaou; 8xav [idc8coaiv ou8£v yip inc afirma o proverb io E assim acontece, efetivamentc, para
.

20 Sv ourtoi; 8auji4aeiev dcv^ip YecojitTpixds eJ y^voito ^ Sidcjxexpoi; ficiir nos exemplos claclos, uma vez que se tenha conhccido a

(leTpTirVj. ti$ [lev ouv ^ gjuais -cfj^ £7ucmfi[jL7)$ tfjs C7)tou[jl£vtk,


causa: nada provocaria ma is admira^ao num gcomctra do que 20

sc a diagonal fosse com en su ravel com o lado


17

sip7]rci, xai t£$ 6 axorcds ou 8ei Tuyx^w ^v &Tnr]aiv xat


Fica estabeleeido, portanto, qual c a natureza da ciencia
.

t^v 6Xr)v [i£8o8ov>


buscada, e qual o fin l que a nossa pesquisa e toda nossa inves-
tiga^ao devem alcan£ar'\
3

'Ertei 8£ g>avtpAv OTt tg>v V; &px*\$ oclx£cov 8eT XafleTv

25 £7U<TTriji,7]v (x6xt yap et8£vai <p<x[lIv txaarov, oxav Tty Tupco- 3. [As causas primdras sao quatro e andlise das doutrinas
dos predecessores coma prova da
1

-nr)v aWav oJ6jit6a -yvupCCetv), xa 8' alrta X£yeTai T£Tpa- tese]

X&s, &v ^av otixEocv ^a^iiv elvai -rf)v ouatav xai t6 t( Porta n to, e preciso adquirir a ciencia das causas primeiras.
?jv eTvat (ivdtYeTai yap t6 8ia t£ el{ t6v X6yov Eoxoctov, Com cfeito T
dizemos conhecer algo quando pensamos conhecer 25
atTLOv Si, xat ipx^l ^ 8ta ti rcptoTOv), Izipav Zi rty 0Xr)v a causa primeira. Ora, as causa s sao en ten did as em quatro elite-

30 xai x6
TeT4p-CT)v Zi
UTuoxttjievov, TpfTT]v

t^v 4vxtxet[i£vTiv
84
aMav
89ev i\

toIStti,
ipxh ^ xivriaews,
to ou Svexa xai
rentes sentidos
e a vsubstancia e a essencia.
z
.
(1) Num primeiro scntido, dizemos que causa
De fato, oporque das coisas sc re-
TdtYa86v (t£Xo$ yip YevCaews xai xivriaeos TudcarK tout* £ot£v) ,
el cm
Liz, ultima andlise, a forma c o prime iro porque e, justamen-
Tt9ea>p7)TaL jiiv ouv Jxavtos rcepl auTaiv ^jjliv £v toi$ Tuepl <pti- tc, uma causa e um principio 3 ; (2) num segundo scntido, dizc-
983 b
ae6)^ fijico$ 8i TCapaX<4(Jco|i£v xat tou$ 7up6Tepov ^jicov eE^ mos que causa e a materia c o substrato"
1

; (3) num tcrceiro sen- 30

£7i£axe4*v ^ v fivrcov £X96vra$ xai <pi\oQo<pr\acLVzoi$ Tuepl


tido,dizemos que eausa e o prineipio do movimento"; (4) num
quarto scntido, dizemos que causa e o oposto do ultimo scnti-
tfj$ £X7)9e£a$. 8fjXov yip oti xixetvoi X^ouaiv Apx^s ™va{
do, ou seja, c o fini e o bem: dc fa to, estc e o fim da gcra^ao c
xat aWou;- £rctX8ouaiv ouv Earat ti Trpoupyou tt) [ie868a> tt) vuv
de todo movimcnto 6 Estudamos adequadamcnte essas causas
aWa^
.

5 ^ yap £cep6v Tt y£vo$ eiprjaojiev f\ Tali; vuv Xeyo-


na Ftsica 7 toda via, devemos cxaminar tarn bem os que antes dc 983
jiivai$ jiaXXov Trtartuaojiev. — tcov 8^| TupcoTcov gnXoaognrjadcv-
;

nos enfrentaram ocstudo dos seres c filosofaram sob re a rcalida-


T(ov oi TiXetaroL Ta$ iv uXrj^ etSet ji6va$ ci>7]97]aav ipx^S de. E claro que tarn bem elcs falam de eertos principios e de
elvai tc4vt<ov 1% ou yap 2gtiv JtTuocvra toe ovra xai 1% o3
eertas causas. Para a prcsente investiga^ao ccrtamente sera vanta-
YfyvtTai 7ipa>TOU xai tt$ B g>8eLp£Tai TeXeuTalbv, Tfj$ [i£v
joso referir-se a eles. Com efcito, ou encontraremos outro gene- 5
10 otia£a$ uto|1£vo6oti^ toT$ Zi 7udc8eat jieTajJaXXotiaris, touto arot- ro dc eausa ou gan ha renins eonvic^ao niais ^olida nas causas das
X^Tov xai Taunr)v ipx^v qjaatv elvai t<5v ovtqv, xai 8ta qua is agora falamos*.
touto oCtc YfyvedJai otiG^v otbvrai ouTe <3t7i6XXua8aL 1
rfji; Os que por primeiro filosofaram, cm sua maioria :
pensa-
TOiaiTTji; qjuatcoi; iet a<oCo[i£v7)$, fioTctp ou8^ t6v 2coxpdcTT)v rani que os principios de todas as coisas fosscm exclusivamentc
materials. Dc fa to, elcs afirmarn que aquilo de que todos os se-
res sao const ituidos e aquilo de que originariamentc derivam c
aquilo em que por ultimo se dissolvcm 6 elcmento e prineipio
dos seres, na inedida em que e uma real id a dc que pcrmanece 10

identica mesmo na mudan^a de suas afecc^oes. Por csta razao


METflfiij^A, A3. 933 b 14 93^1 a 6
TQN MET A TA OYXIKA A

o£>xe yCyveoOai anX&t; 8tov ylyvr\xcLi xaXA; f\ [iouat- ek\s crccni que nada sc gcrc c irtidn sc destrua, que tal real i-
<fa\iiv

drcAXXuaGat xauxa^ toe{ £?et$, diidc semprc sc conscrva, Assini coino nao di'/cnios que Soe ra-
15 xA; ouxe Sxocv <Joto(1<4XXt]

Sia tA iko|jL£veiv tA $7toxe£nevov tAv EcoxpATrjv outAv, out<o$ les c gcrado enj scntido absoluto quando se torn a belo ou musi-

ou&£ x(bv fiXX(ov o6S£v del yap ^vat xtva <p6atv utav ?j
eo ?
c nao di/cmos que perece quando pcrde esse-s niodos de ser T
15

rcXefouc |ita? <ov ^Y^ " 0 TiXXa acoto[i£vT)$ 6ce£v?|$. tA fx>rquc o substrato — ou scja, o proprio Socrates — eontinua a

[idvrot TcXfiGo; xat tA eI8o; -rife TOiatfo)c 4px*K ofi tA auxA existii; assim tanibeui devenios di/cr que nao sc eorronipe, cm
20 n&vzv; Xiyouatv, 4Ua. ©aXifc (xiv 6 xfj$ TOtaiS-nr); Apx^lT^ sent id o absoluto, ncnluin^a das outras coisas. De fa to. de\e haver

(ptXoaotpta^ uScop <pTiaiv elvat (8lA xat *ri)v £<p' uSaxo? alguina rcalidade natural (uma so ou msis de uma) da qual deri-

dTcetprivaTO elvat) Xapcbv Tacoi; -rijv vk6\t\$iv tout)T)v £x xou tc<£v- vani todas as outras coisas, enquanto ela eontinua a existir seni
,

Apiv Tpo<pfy CyP^v oSaav xat aixA tA Gep[iAv ix toutou


inudan^r.
t(ov *ri|v

Yt7v6|ievov xai toutco c/Sv (tA 8* if


- Su4
oil YtTv£TOtt toCt »
v *
^ Tod a via, esses filosofos

ro c a especic dessc prineij^io.


nao sao unaniines quanto ao nume-
r

ales, inieiador de-sse tipo de filo- 20


touto u7c6XTi<l>tv Xapciv Taunr)v
I

25 dpx^I tc<Scvtov) xe &?i *ri)v

xal 81a 16 tc<4vt(ov toe arc^pfxaxa -rfjv <puatv uypav exetv, sofia, di/. que o principio e a agua (por isso at inn a tamliem que
8' £ ' aL a terra flulya $tAmc a agua), ccrtamentc tirando csta eonvie^ao
tA uScop dpx^v rfj; <puae<o$ elvat tots OtP°K'
xives ot xat xou$ 7:a|X7uaXatou^ xat tuoXu rcpA xffe vuv y £v ^" da constatacao de que o al inicnto de todas as coisas 6 uniido, c da

ae<o; xal Tcpavrous GeoXoTfif)aavTas outcos otovrat rcept xfj; <pu- eonstata^ao de que ate o ealor sc gera do umido c vive no umido.

30 aeox; urcoXapetv ybp xat TtiGuv £TO£r)aav xfjs


'£}xeav6v xe C.)ra, aquilo de que todas as cousas .se geravn e o principio de tudo.

Yevdaeco; 7cax£pa;, xat tAv Spxov tcov GwSv 58<op, *ri|v xaXou-
Klc tirou, pois, csta convicgao desse fa to c taml^em do fa to de 25

[idvrjv 67c* auxtov Stuya [t<5v tcolt)t(5v]' Tt|it<OTaTOv [i£v yap


que as semen tes de todas as coisas tern uma nature/a umida,
111

tA TupeapuTaxov, 8pxo; 8e tA Tt|it(iTaT6v Jartv. el yiv ouv sendo a agua o principio da nature/.a das coisas umiclas -

9S4* dtpxafa ti$ ao-nr) xai rcaXatA Texux^ ev oi3aa rcepi -rife <pu- Ha tambem quein aercdite que os ma is antigos, que por
a«*>; 86£a, &v £St)Xov 0aXrj; [i£vrot Xeyetcn prime iro diseorrcrain sob re os deuses, inuito antes da present e
^ t<4x* eftj,

outgo; 47«><pr)vaa0ai rcepl xfj; rapci-nr); ataa; ("IrcTccova y^P geraeao, tambem tivcram essa mesma eoneepcao da rcalidade

oOx av ti; dfuiaeie Getvat [lexa toutcov 8ta -rfjv eOx£Xetav natural De fa to, afirmarain Oeeano c etis eomo a I li tores da ge- 30

ra^:ao das coisas, e disseram que aquilo sobrc o que juram os deu-
5 auxou t% 8tavo£a;)- 'Avot|t|i£\nr|5 8^ d£pa xat Aioyivri<; %p6-
scs e a agua, ehamada par eles de Kstigc\ Corn cfeito, o que e
xepov uSaxo^ xai [jlAXujt* ipx^v TiG£aat tov arcXcov a(0[i<4-
ma is antigo c tambeni niais digno de respeito, c aquilo sobrc
c|ue se jura c o que ha de mais rcspcitavcl". Mas naoe absoluta-
mente claro que tal eoneepcao da rcalidade tenha sido tao origi- 9S4

naria e tao antiga; ao eontrario, afirma-sc que "laics foi o primeiro


a professar essa doutrina da causa primcira (de fato, ninguem
pensaria em por Hipon junto com esses, dacla a inconsistencia
L
de sou pensamcnto) . 5

Anaximcnes 1

e Diogenes 1

ao eontrario, mais do que a agua 7

eonsidcraram corno originario o ar e, entre os eorpos simples, o con-


siderararn como principio por excclcneia. enquanto llipaso de
TttN MET A TA QYJilKA > MtTAfiSCA A3. 955 o 7 b 1 19
I

tcov, "Imcaaos 8e rcup 6 Mttanwni\>o<; xat


T
Hp4xX&tTos 6 Mctciponto 1
'
c I Icraclito dc Efcso |r consiclcramm comu
'
princi-

'E<p£aio^, 'EjiTueSoxXTj^ 8e tot xexxapa, Jipds toTi; etpTjfiivots pio o fogo.

Y7jv jipoartGetc T^rapTov (touto yap del Stafiivetv xat oil


Por .sua vcv. Kmpcclocles afirmou como princi'pio quatro

10 Tt-yveaGai dXX' JiXTjGet xat 6Xty6Tr)Tt, auYxpiv6(ieva xat


rorpos simples, acrcscciUando urn quarto aos rrcs acima mcn-
^
8taxptv6jjteva e£c ev te xat I? &v6(j) 'Ava&x^pas 8£ 6 KXa-
c ionaclos, a saber a terra. Com
permanecein senipre cfeito, estes

sci n muclan^a e so cstao sujeitos ao clcvir pelo a u men to ou di- 10


Cofjivtos tt) (iiv ^Xtxta 7up6Tepo^ wv toutou toi$ 8' epyots
lMniui^ao de quantidadc, quaudo se juntam nurua uindade ou
Carepos d7u&tpou£ etva£ (prjat Ta$ dpxd<r <JX&Sov ydp owcavra
se dissociam dela 1
'.

to 6[xoto[jL£pfj xaGdrcep GScop f[ Tuup outco Y(yvea6at xat


Anax^goras de Cla/.onienas, anterior a Krnpcdoelcs pela ida-
is d7c6XXua0af <pTjat, auY*ptrai x0" Staxptaet |i6vov, fiXXcos 8*
de, mas a ele posterior pelax obras, afirma que os prineipios sao
oCte T^Tv£a ^ aL a7u6XXua9at dXXd Bia^vsiv dtSta. - ix
infinitos. Dc que todas as honicovnerias se geram e
faro, ele diz
fiiv ouv tout to v [x6vt)v xt£ afrtav vofitaetev av r^v iv BXtjs sc cor mm pern so na nicdicla cm que se reuncm e sc dissociam
eiSet X£YO|i£vriV' 7upotovrtov 8* outco$, aut6 to Tupa^a w8o- lal como oconc com a agua e com o fogo, c que de outro modo 15
ls
7UOLT)aev auTOts xat auvTjvdYxaae £r|Tetv" el yap OTt ^aXicrca nao se geram neni sc eorrompem, mas pcnrianecein eternas .

20 7uaaa yivtait; xat 960 pd ex Ttvoi; evd; ^ xat tuXei6vcov £cmv, Com base ncsscs raeiocunos, podcr-sc-ia erer que exista Lima
8td Tt touto aujipafvEt xat Tt to atrtov; ou yap 8tj to y£ causa unica; a chamada causa material. Mas, cnquanLo esses pen-
ujioxetjievov at/co KoieT pteTapaXXetv iauTo- Xeyco 8* otov sadores procediam desse modo, a propria real dad e litis abiiu o i 1

oCte: t6 £uXov ofrce 6 xa^ K °S atrtos tou (istapaXXeiv £x4te- caminho e os obrigou a prosseguir na investigacao. Dc hi to, nies-
nio tendo admitido que todo proccsso de gera^ao e de corrup^ao
pov autcov, ou8£ 7uotet t6 |jiv S#Xov xXforjv 6 8e xa^K^C
Bptdvra, dXX* Etepov to 8e touto derive de um unieo elcmento material, ou dc muitos elcinentos 20
25 ti rrjs fietapoXfj^ air to v.
matcriais, por que ele ocorrc e qua] e sua causa? Certanicnte nao
C*nT£tV EGTl TO T^V ^T^paV dpX?)V £f)TeiV, CO£ OV ^£t£ (patTj-
e o substrate) que provoca a mudan^a em si mesmo. Vejamos um
fiev, 8G&V ^ ipx^i TrjS xtvrjawos, ot jxiv ouv jidjiTrav l\ dp-
c^xeinplo: ncm a madeira ncm obion/.c, tornados individualmen-
Xns ac^iptevot rrjs jjle,068ou tt)£ Totaling xal ev <pdaxovTE£
le, sao causa da propria nuidan^a; a madeira nao eama ncm
fa/ a
eTvat to utuoxe,£|jle,vov ouGev &8uax£pavav £outoTc, dXX' evto£
causa de sua mudanca
''.
(j bronze fa/ a e\statua, mas c outra a
1

>0 yt TCOV Ev XeyOVTCOV, (2>OT£p ^TTT]0evn:£S U7UO TOUTT)£ TT)£


( )ia, invest igar isso significa buscai cj outrfj princi'pio, is to e, como 25
TTjaeco^, to Ev dxtv^Tov <paatv etvat xat t^v tpuatv 8Xtjv ou
dinamos nos, o princi'pio do movimento.
|jl6vov xaTa yeveatv xat tpGopAv (toOto [iiv yap <£px<xt6v te
Os que desde o inieio emprcenderam esse tipo de pesquisa
xat 7u4vrec to[ioX6Y7)aav) dXXa xat xaTa t^v aXXrjv fiera- e sustentaram so um sulxstrato nao se dcram conta dessa dificul-
984 b
poX^jv 7uaaav* xai touto auTtov I8t6v ^artv. twv jiev oi3v ev ckidc. Antes, alguns dos epic afirmam cssa unidade do substrato,

como que sucumbindo a difieuldade dessa pescjuisa do prinei- 30

pio do movimento, afirmam que o substrato uno e novel c que ii

Inda a natureza tambcm e imovel, nao so no scnticlo de que nao


sr gcra ncm se eorrornpe (csta e, com efeito, lima corivic^;ao an-
li^a c compartilliada por todos), mas tambcm no scnticlo de
que e imovel relativamentc a qualquer outro tipo de mudanca
Port an to, n en bum dos
11 h
(e csla e a caraetcristicj peculiar deles)' . 9S4

tjiK' afirmaram que o todo e uma unidade eonscguiu descobrir


TUN MET A TA ©Y2 KA A MEIAFlSlCA, A 9S^b 1 -25

<paox6vxcov eTvat x6 ttocv ouSevt aov£pT) rfjv xotaox7iv auvtSeiv Lima causa dessc tipo, exec to, talvcz, Parnicnidcs mcnos
pclo
r

aJxEav tuX^v el fipa F[ap|jLevfST], xai xotfxco xaxA xoaooxov na mcclida cm


que afinnou nao so cxistencia ci do uno uias T

8<rov ou [i6vov Sv AXXa xat Soo tucos x£97iaiv aExia^ eTvat* tambcm a cxistencia dc duas outras causas 21 .

5 toTij Be 8^1 TiXeico Tuoiooat jiaXXov £vB£x eT0Cl X£y £LV > oTov xot<; C)s que adn litem varies prineipios rc solve rn niclhor a qucs-

Sepfxov xai <J>uxpdv ^ 7a>p xat Yfjv -xpcctvzai yctp xtvrj- tao, como, pox excmplo, os que admiteui como prineipios a

xtxfy exovxt xai TTupi rfjv ^aiv, GSaxt Zi xai y?j xat xoT<; quentc c o frio ou o fogo e a terra, Fstes, com cfcito, servem-se
xotouxot^ xoivavxfov. — |iexa Se xooxou^ xat xa$ xoiauxa^ ApxA$, do fogo como sc fosse dotado dc naturcza motora c, por outro
lado, scrveni-se da agua c da terra c dos outros clcnicntos dessc
d)C oux ixavcov ouaaiv Yewfjaai rfjv xcov ovxcov qwatv, TuaXiv
10 utt' auxffc rrjc AXT)9eEa£, aSarcep etiuojiev, Ava^xa^jievoi xtjv tipo como sc f ossein dot a dos da naturcza contraria^ 2 .

T0^ Y<*P e^ xat xaXdii; xA Depois desscs pen sa do res c depois da descobcrta desscs prin-
ixopiv7iv i^Tirrjaav Apxfy. [jtev

£x eiv ™ 8^ -yfyveaQat xcov ovxcov tircoi; oCxe 7u5p oCxe Yn v out'


eipios, i us ufieientes para produzir a naturcza e os scres os
sofos, forbad os novamcntc pel a propria vcrdade, como
T
filo-

disse-
ja
SXXo xcov xotouxcov ouQev oux* eixo^ atxtov eTvat out' £xetvoo$
r
mos, puserain-se cm l^usea dc outro prineipio \ Com efcito, o
oiT)9rjvat* ouS' au xco auxofxAxcp xai xuxfl xoaouxov £rctxp£-
fato dc algumas coisas scrcm bclas ou l>oas c outras sc tornarcm
15 4> at ^paTl^a xaXcoc eTxev. vouv Srj xi£ etacov ivetvat, xa-
taisnao podc scr causa do nem pclo fogo, nem pel a terra ncm
SArcep £v xol? £coot$, xat h xfj (puaei x6v atxtov xou x6a[j.ou
por outro clcmcnto dessc geucro, c nao c vcrossirnil que acjiielcs
xai xfjc xAfeax; tuAotj^ otov v7)9cov £<pAwi :uap* eixfj X^ov- filosofos ten ham pensado is.so. Por outro la do, nao era con\cni-
xa£ xou$ 7ip6xepov. 9avepco<; \il\> o5v 'Avafa^pav tajjtev
entc rcmctcr tudo ao aeaso c a sorte.
a<J)A[ievov xouxcov xcov X6ycov, afxtav 8' tLyii rcpoxepov *Ep- Por isso, quando alguern disseque na nature/a, como nos
20 fi6xt[jLOC A KXat/)[iivto£ eijuetv. o{ [lev o5v ooxcos D7uoXa[j.(3A- aniniais, cxistc uma Intcligcncia que e causa da ordem c da distri-
vovxe$ afxa xou xaXcos xtjv afxtav Apx^v eTvat xcov Svxcov buicao harmoniosa dc todas as coisas, pare ecu scr o unico filosofo
eSeaav, xai xfjv xotocuxriv 89 ev xtvr)at£ ojuApx&L xot? oo<uv. sensato, enquanto os predeeessorcs pa receram gente que fa la
por falar. Ora, sabemos com certcza que Anaxagoras racioeinou
:_t "
dessc [iiodo mas afirma-se que llennotinio dc Cla/.omcnas 2
;

4
foi o prime iro a falar disso. Km todo caso, os que raciocinaram

UTuorcxeuaete 8' av xt$ 'HatoSov Tupcoxov £rjxfj<rai x6 xotoo- dessc modo pu scram a causa do beni e do belo como priucipio
xov, xav ei xt? SXXoc epcoxa ?| ijutSufxtav iv xotij oijatv e6r]^ dos seres c conoid era ram esse tipo dc causa como priucipio do
25 xev d)£ ApX H v1 » °^ov riapfxevtSTi^' xat ^ap ouxoi; xaxa- qual sc origin a o movimcnto dos seres.

4. jConiinuagcio do exa me das dou trlnas dos predeeessores


com particular atengao a EwpedoeIe$ Auaxdgoras 7 e

DemocritoJ 1

Todavia, poder-sc-ia pensar que foi I Icsiodo o primeiro a


buscar uma causa dessc tipo 2
, ou qualqucr outro que pos como
priucipio dos seres o amor c o desejo, comio o fez, por cxemplo,
Parmcnides. Estc T
com efcito, ao rceonstruir a origem do uni verso
22 TnNhteTAT.AOY>:iKA A

u
oxeo6£cov t?|v too Ttavz6$ yiveaw "TrpcoTicrcov [iiv" qprjaiv cli/.: Priniciro cntrc todos os dcuscs <a Dcusa> produziu o

"eptoTa Oetov [rriTfcaTO luavTcov", 'HatoSo^ hi "iu4vtcdv jxe;v


Anior"'; cnquanto JIcsi'oclo diz: "Antes dc tuclo exist iu o Caos,

TTpcoxtaxa x4o^ y6v6t\ auxap erceiTa yaT* eOpiSarepvos ... ^8' depois foi a terra do amplo ventre e o Amor que resplandcee en-
| |

epos, 8s K&vzzaai \iez<xnpinti ASaviTOiaiv", to^ Seov h tou;


ire todos os mortals", i como se a mhos rcconheecssem que deve

30 ouaiv uTC&pxeiv tiv' aWav xtvriaei xai auvaJJei toc 7tpa-


cxistir nos seres urn a eausa que move e re Line as eoisasL Seja-nos
t^tls
concedido julgar adiante a qual desses ]X'nsaclorcs compete a
Yjiaxa. to6tous [iiv ouv ttco^ XP^I SiaveTjiai Tcepi tou tl$ TipcS-
|Drioridade\
tos, ^earto xpEveiv uaxepov £:rci hi xai TivavTia tol£ aya-
Mas como T
era evident c na natureza a cxistencia de eoisas
OoTs ivAvra iqpaiveTO £v tq qpuaei, xai oi [jlovov xoc^lij xai
eon ira iias as boas, ass in 1 eomo a cxistencia nao so da ordem e
985 - to xaXdv aXXa xat Axoc^ta xai tA afaxpov, xat TiXetto toc
bclcza. mas tambem da desordem e feiura, e a cxistencia de ma-
xaxa tcSv iyaStbv xai toc 9auXa tu>v xaXtov, outcdi; aXXos
les mais numerosos do que os l^ens, c eoisas fcias em maior numcro
tl$ qptXiav etariveYxe xai vetxos, SxdcTepov Jxaxeptov alxtov
do que belas, houve outro perisador que introdu/iu a Ami*adc c
toutcov. si y&p ti$ axoXooSoiT] xai Xa[i[iavoL 7tp£>£ T7jv 8i4-
a Discordia como eausas, respectivamcnte, desscs contrarios, Se
5 voiav xai [if] rcpAs & (JieXXt^ai X^ytov 'E[jL7tE;8oxXijs, e\>pr\-
scguimos Kmpcdocles, entendendo-o scgundo a logiea dc seu
oeL t?|v [xiv 9LXtav aWav ofiaav xtov ayaOtov tA 8e vetxoc
modo confuso expn-
[K'nsaniento mais do que segundo sen de sc
xcov xaxfiiv* wot' ei tl$ tpair\ TpArcov Tivd xai Xeyeiv xai
mir, vemos que a Amizade e causa do* bens, cnquanto a Discor-
7cpo>Tov Xdyeiv to xaxov xai tA iyaSAv &px<*s 'EfiTceSoxXea, que Kmpcelo-
dia e causa dos males. Assirn sen do, sc dissesscmos
Tax' Xeyot xaXtos, eXnep to tcdv Aya6 tov arcavrcov atriov
clcs afirmou — antes, que foi o primeiro a afirmar — que o bem
10 aoTO T&yaOAv iozi [xai tgjv xaxtov tA xaxov], — outoi [lev ouv,
e o mal sao prineipios, pro\'avelmcntc estariamos ecrtos, pejis a
&GKzp Xdyojiev, xai [X^XP 1 toutou Soolv atTLaiv cov 7^6 lc Sitopt-
causa dc toelos os hens c o [jroprio bent e a causa de todos os
aa[i.ev £v tols rapi <puaeto<; ^[ifiivoL 9a£vovrai., xfjij ts uXtqs xai males c o proprio mal
h
.

too S8ev ^ XLvrjat^ djiuSptos [xevTot xai ou8ev aaqpcSs aXX* otov Pareee que esses, eomo dissemos, alcanna ram so duas das
iv Tats H<*X ai S ol a-yujivaarot rcoiouaiv* xai yap ixeXvoi 7C£pi- "quatro" ea Lisas distinguidas nos livros de lu'sica, a saber: a causa
15 9ep6jievoi t6^toool 7CoXX4xls xaXa^ 7z\r\y6i^ AXX' ooTe material c a causa do movimcnto, rnas de modo eonfuscj e obscu-
ixetvot 4tco &tciott](jlt]^ outs outoi ioixaatv eES^vai o ti re), tal como sc comportam nos coinbatcs os que nao sc cxercita-

Xeyoooiv' ax&86v yap oo8ev xpti^^OL ^atvovTai tootols AXX' ram: como estes agitando-su ern tod as as direcoes,
f
lanyavti be-

•fj xaTa jiLXpov. 'Avaijayopai; ts yap jirixav^ XP^ TOtl T £ losgolpcs scm serein guiados pclo conhecimento, tambcrn aquc-
vto Tipos T7jv xoo[i,07COLiav, xat OTav 47copTiaT| 8ia tiv' autav les pen sad ores nao pareeeni tcr vcrdadciramente conlieeinicnto
20 AvifXTqs wti, t6t£ TiapeXxet auTov, iv Be toi$ aXXot^ do que afirmam. Oe fa to, eles quase nunca sc scrvem de seus
TcavTa [xaXXov aiTiotTat tc5v yiYVOfJLevtov fj vouv, xai 'Ejx- prinefpios .

TceSoxXfjs iTci tuX^ov [lev tootou XP'H™ 1 aixEoi^, oo [if)v O proprio Anaxagoras, na constiKucao do uni verso, servc-
se da <Intcligcncia> como de urn deus ex macltina, e so quan-
do sc encontra cm diticuldade para dar a ra/.ao de alguma eoisa
cvoea a Intcligcncia; no mais, atribui a causa das coisas a tudo,
s
me nos a lnteligeneia .

Empedoelcs utiliza muito mais suas ca Lisas do que Anaxa-


goras, mas nao sc serve del as adequadamcnte e dc mane ira co-
24 THN META TA A JAEIAfiSKX A 4. 985 o 22 - b 19
j

o50' ixavco$, oik' 4v toutol$ eupfaxei tA inoXoyouuxvov. toX- c rente. AmiLklc. pclo mcnos no contcxto dc scu djscurso, a Ami-
Xaxou youv aijT<o i\ [jl4v quXta Staxpfvet to 84 vetxo$ auy- znde sepnra c a DLscordia Line. Ouando o todo se dissolve nos ele- 25

25 xp£vei. oxav uiv yap ei$ xa oTotxeta 5i£<m)T<xi tA ttov 6ttA mentos por obra da Discordia, o fogo sc rcunc formando uma
tou ve£xou<;, x6xe to TcOp £^ Ev auYXptveTai xai t<ov SXXcov Linidadc, assim como cada urn dos outros clcmcntos. Qua n do,
aroixefov exaoTOv- orav 84 rcdXtv utto Tfj$ 9tX£a<; auvfcootv lH) contrario, por obra da Ami/.adc cjs clcmcntos se recompoem
ei$ to ev, ivayxalbv 1% 4x<4arou toc [i6pta 8iaxptveo8at 11,3 unidadc <da Esfcra>, as partes deles neecssariamente se se-

tc&Xiv. — 'E[i.TC8oxXfj$ [iiv ouv raxpa tou$ 7tp<k£pov irpco- param cntre si''.

30 to$ tA tV|v ah tav SieXetv £{a7iv£YX£v, oij [iiav 7uoi^oa<; Empedoeles, em todo caso, difcrcntemente dos p red cccs so-
ttjv tt)$ xLvrjaea)^ apx^v 4XX* Izipcu; T£ xat 4vavrfa$, £'ti res, foi o prime iro a introduzir a distin^ao dessa causa, ten do afir- 30

84 Ta 4v uXr)$ £l8sl Xeyouxva orotx&ia T$TTapa np&wq ma do nao uni unico princi'pio do mcnimcnto, inas dois principios
eurev (oC jx^v "Xpffcal ye Tiraxpatv 4XX' Suaiv ouat (xo- dife rentes e ate mcsino contra rios. Adcmais, ele foi o primciro a

985 b
VOL$, TtUpt (JL£V Xa8' ttUTO TOL<; 8' &VTLXet[l£vOL$ d)$ |XL^C di/cr que os clcmcntos dc naturc/.a material sao quatro em nume-
9uoei, yti TS xo" fiSaxr X<4(3ot 8* 5v tl$ auTA ro. (Dc res to, ele nao sc serve deles como sc fosse m cjuatro, mas
Gecoptov 4x tcov Jttcov) * — outo$ jxev ouv, &a7uep Xiyouxv, outo> t£ como sc fosse m a pen as dois: dc urn I ado o fogo por conta propria
xat ToaauTa$ efpTjxe ipx^S* Aeuxt7C7co$ 84 xai 6 haipo^
T<i$ c% dc o Litro, os outros trcs — terra, ar c agua — contrapostos como 985^

5 auTou At)[jl6xpito^ cxoiyy^ H^v tA irXfjpes xai to xevAv rfvai Lima unica nature/a: pode-se extra ir isso da considerable dc scu

9aai, Xeyovr^ tA jjlev Bv tA 84 [jrij 6v, toutcov hi tA uiv pocma). Estes e ncssc nujiiero, portanto, sao os principios segundo
7tXfjpe$ xat arepeAv tA 6v, to 84 xevAv to (jl^ Sv (SlA Empedocles, como dissemos 1

". 5

k afirmam como
c scu scguidor Dcm6crito
11
xai oij04v (xaXXov tA Bv tou [r?i ovto$ rfvat 9aaiv, oti I.eueipo clc-

ou84 tou xevou to aa>[ia), atrta 84 tcov ovtcov TauTa a>s


mcntos o cheio e o vazio, c cliamam urn dc scr e o outro dc
10 SXtjv. xat xaGdtTuep oi Ev tolouvt£$ tV|v uTtoxetuivrrv ouotav nao-scr; mais prccisamcntc c ham am o cheio c a solido dc scr
T

TiXXa toT^ 7iti8£atv airrifc Y£wa>oi, tA [xavov xai tA ttu- c o vazio dc nao-scr; c por isso s us ten tarn que o scr nao tern

XVOV mais rcalidade do que a nao-scr, pois o cheio nao tern mais
£pX<*$ TL0£[JL£VOt TCOV 7Ta8Tl[JL(4TCOV, TOV aikAv TpOTOV
xai outoi T<i$ Bta^opa^ ahfa? tcov aXX(ov eTvai 9aatv. Tau^ rcalidade que o vazio. K afirmam esses clcmcntos como causa s io

Ta$ (jl£vtoi Tpet^ eTvat Xiyouat, <rxTAL & T£ xai xdc^tv xai materia is dos seres. E como os pensadores que consider am
15 8£olv 8ia9£peiv ydtp 9aat to Bv ^uo|xto xai 8ia8ty^ xat como unica a substantia que f unci on a como substrato c expli-

Tpojqj [jl6vov* tout(ov 84 6 [jl4v ^uajxA^ ax^^ ^ tv *h ^4 cam a derivacao dc tod as as


introduzindo o rarefcito e o den.so
outras coisas pel a modificacao
como principios dessas
8ia8tY*) T(45^ Vi 84 Tp07T?j 8£ai^- 8ta9£p£t yap tA [jl4v A del a,

tou N ax^aTt tA 84 AN tou NA T<4£et to 84 Z tou H modificacocs, do mcsmo mode, F^cmocrito c Eeucipo di /cm
que as difcrencas <dexs clcmcntos > sao as causae dc tod as as
outras. Al cm disso, eles dizem que sao trcs as difcrencas: a fi-

gura, a ordem e a posicao. Com cfeito, ex pi i cam clcs, o scr so


d if ere pcla proporgao, pclo conta to c pel a diregao. A proporcao
e a forma, o contato e a ordem e a dirc^ao e a posigao, Assim,
A difcre dc N pelj ^jnna, AN dc NA pcla ordem, enquanto Z
d if ere de H pcla posicao, Mas cles tambem, como os outros,
26 TilJM META T A O Y I K A A
J
fi^WiSCA. A 4/5. 985 b 1 9 936 a 1 0 : 2/

6ea£L TC£pi Si xivrfaecos, oGev i\ twos U7udp£et toT^ ouat, xai ncgligcnciaram t
l qucstao do saber clc ondc clcriva c como cxistc
20 oCtol TrotparcXTpicos tois aXXoi^ ^<y9u(xto^ i^elaav. rcepi |iiv nos seres o movimento 1

\ 20

ouv xaiv 860 aiTLtov, aSarcep JiYOfiev, £rci toooutov £oixev A respcito das cluas cnusas cm qucstao, como disscrnos, ate
xfjaGai mxpa xtov :up6Tepov. esse pon to chegou a pesquisa dos pen sad ores prcecdcutes.

*Ev 8e toutois xai %p6 toutcov ol xaXoujievoi nuOayipeLOL 5 . [Continuaquo do exa me da s doutrina s do s predeces so res
xtov |ia6Ti|xiTtov acl?4|i£voi Tup&xoi tout4 ts 7tpOTryaYov, xai com particular atengao aos pitagoriens c aos eleatasj
1

25 £vTpa9£vre^ £v atJToTs xa$ toutcov Apx*S t&v ovtcdv ipx^S


Os assim chainados pitagoricos 2 sao con tempo rancos e ate
4>ri0Tiaav elvai 7i£vxiov. iTcet 81 toutcov ot Apt0|iot 9uaet
mesmo antcriores a esses filoiofos. l\Ies por prjjuejro se a pl ica-
TuparcoL, £v 8e toutols £86xouv Oetopstv 6|iot<o[iaTa rcoXXa
ram as matcmaticas. fazeado-as progredir e, luitridos por clas,
xois ouai xai yiyvoyiiwv;, fiaXXov iv rcupi xai xai
9[ Yfi acred itara m epic os prindpios del as cram os principios dc todos 2S
u8aTt, 3tl to (jl£v TotovSi x&v ApiSjicov 7td0o$ SixatoaiivTi
os seres. dado que nas matcmaticas os ni'nneros sao, por sua
30 to 81 xoiovBi <|*uxri xe, xai vou<; exepov 8e xatpo$ xai xaiv aX-
nature /.a, os primciros principios, e dado que justanienre nos
Xtov tos sEtteIv exaarov ojioEtos, exi hi t&v apjiovitov £v 4pi0- nu m cms, in a is do que no fogo c na terra e na agua, elcs acha-
|xot^ opuvxe; xa tuAOtj xai xous X6yo\>q, - Inti 8?) toc [xev aXXa va m que viani nuiitas scmclliancas com as eoisas que .sao c c|ue
tol$ 4pi6(xoT(; ^patvovro xtjv q>uatv iqjtojiottoaSat 7taaav, oi se gerani —
- por exemplo, considcravam epic dcten»ii>ada pic>-
986' 8' 4pL0|xoi Tuiar)^ xrjs 9006*05 Tup&TOi, xa tcov 4pL6|itov axoi- pricdadc dos numcro,s' era a justica, outva a alrna c o in el ec to,
I 30

X&ta t6jv ovrcov arotxela tuAvtcdv m£Xa(3ov eTvai, xai xiv ontra ainda o .momento c o ponto cjportuno, c, cm poncas pala-
oXov oupavdv ap|iovtav elvat xai 4pL6|i6v xai oaa etx ov vras, dc niodo scmelhante para rodas as outras eoisas" — ; c a] em
6|ioXoTOU[jL£va ev xc tols ApL0|xoL<; xai Tali; ap[xov£at; 7up6g disso, ]x>r vcrcm epic as not as c os aeordes musicais col^isliam
5 xa too oupavoo 7c<i0Ti xai \dpr\ xai 7cpd$ xfjv oXtjv 8tax6- cm nunicros"; c\ final men tc\ porque todas as outras eoisas em
afiTjaiv, TauTa ouv4yovt^ ^rjpfjLOTTOv, xav ef -rf tcou toda a real i da dc Ihes pared am fc.it as a iniagem dos numeros e
SieXenue, TTpoaeyXixovro xoO ai>vetpo|ilvT]v rcaaav auT0i$ eTvai porque numeros tinliam a prima/.ia na total dad e da realidadc,
cjs i 986

8' pen sa ram que os elenientos dos numeros cram clemcntos dc


xfjv 7ipaY|xaTe£av* X£yto olov, lntihf\ xlXuov i[ Sexa;
todas as eoisas, e que a total idade do ecu era liarmonia e nu-
elvat Soxel xai rcaaav TCpietXr^vai xfjv xtov AptOjxcov 9uatv,
mero Mes reeolliiam e sistemati/avani todas as eoncordancias
r>
.

10 xai xa 9ep6|ieva xaxa x6v o0pav6v 8£xa |iev elvat 9aaiv,


que conscguiam mostrar entrc os numeros e os aeordes musi-
cais, os fenomcnos, as paries do ecu c todo o ordeiiamento do 5

mii verso. K. se faltava alguma eoisa, elcs se camera vam cm intro-


duzi-la, de modo a tornar cocrcnte sua invest igac,ao, Por exem-
plo: como o nuniero dcz pareec ser pcrfeito c pareee eoniprecuder
cm si toda a realidadc dos numeros, elcs afirmavam que os cor-
pos que se m o vein no ecu tarnbem deviam ser dcz ; mas, como 10

apenas nove podem ser \ istos, elcs introdnziam um decimo: a

Antiterra\
28 TUN MET A TA OY2JKA A METAFISICA, A 5, 986 a 1 1 -b 2 29

ovrtov 84 ivvea [i6vov t<ov ^avepaiv Sta touto Sex4T7iv t9|v


Tr a tamos esses ass unto s ma is acuradamentc em outras obras 9 .

Bwoptaxai todtcov iv 4x£pot^


Aqui vol tamos a eles para ver, tambcm com esses filosofos, qua is
&vr£x9ova rcotooatv. Si rcept
sao os principios que eles afirmam e de que mo do eles cntram no
^[ilv &xpt(3£crrepov. &XX' o5 S^j x^P tv £nepx6(ie9a, tout6 Jauv
Ti9£aat
ambito das causas das qua is falamos. Tambem cstcs pareecm 15
Suax; X4(3to(JL£v xat rcapa toutcdv t£vo$ etvat z6l<;
considcrar que o numcro c principio nao so enquanto constitutive
15 ipx&S *ai ™o<; els toc; eipTj^va; J[jtft(7rcouaiv cdxlaQ, ycul-
material dos seres, mas tambem coma constitutive das proprie-
vovTat S^i xai outoi t6v &pt9(JLdv vofxtCovre; ipxty d»<u
dades e dos estados dos me si no s in Km scguida eles afirmam como
.

<o$ BXtjv toi$ ofiai xat rc<497] xe xat S^ei^ too 8£ &pi9(JLou
elcmentos constitutjvos do numcro o par c o impar; dos quais o
axotxeta t6 tc aprtov xai t6 rceptrc6v, toiStcdv Si to (iiv to-
primciro c ilimitado e o segundo limitado, C) Urn deriva dosses
7tepaa[i£vov to 8e arceipov, t6 8* ev iHupotiptov etvat tou- dois elcmentos, porquc c par c impar ao mesmo tempo. Do Um 20
20 tcov (xat yap apTioy etvat xai 7U£ptrc6v), t6v 8' &pi9(JLdv £x procedc, depois, o numcro; c os numcros, como disscmos, cons-
tou £v6<;, 4pt9(JLou<; S£, xa9<47iep £ip7]Tat, t£>v 8Xov oupav6v. - Htuiriam a totalidadc do universe 11
.

eTepot hi tcov aoT<ov todt(dv ta^ &px«S 8exa X^ouatv eTvat Outros pitagoricos afirmaram que os principios sao dc/,
-cas xat& aucnotxf av Xe^o^a;, rc£pa<; [xat] arcetpov, rceptT- distintos cm sene <dc contrarios>:
tov [xat] fipttov, ev [xai] nXffio^ 8e£t6v [xai] 4ptaxep6v, appev (1) limitc-ilimitc,
25 [xat] GfjXu, Tip£[iouv [xai] xtvou[ievov, euGu [xat] xa^TruXov, <?£><;
(2) impar-par,
[xat] <jx6tos, &Ya9dv [xat] xaxov, TeTpdqftovov [xat] £Tep6(jL7]xes'
(3) um-multiplo,
Svrcep Tp6rcov eotxe xat 'AXx(ia£(ov 6 KpoTtovt4T7is u^oXa-
(4) dircito-esqucrdo,
(3eTv, xai t]tol oCtos nap' £xe£v<ov r\ ixetvot rcapa todtou napl-

Xapov t6v X6yov todtov xai yap [lylvtxo t9|v VjXtxCav] 'AXx- (5) macho- femea,
>o (Jtattov [Jrci yepovTi IIu9aY6p(}c,] iTue^rjvaTO [8i] 7uapa7uX7)atto^ (6) rcpouso-movimcnto,
Toutot^* 97jat Y&p eTvat 8uo to rcoXXa tcov &v9p(07utv(ov, X£- (7) rcto-curvo,
ycov T&; £vavrt6TTiTas oi>x <&arcep ouTot Bttoptaneva^ 4XXa luz-trevas,
(8)
t&c Tuxouaa^, olov XeuxAv [i£Xav, yXuxu ;utxp6v, &Ya96v
(9) bom-ma u
xax6v, [Lzycn [Atxp6v, oCto<; (jl£v ouv 48toptaTco^ &TuepptcJ>e Ttepi
(10) quadrado-rctangulo L
986 b
T(5v Xowrtov, oi 8i IIu9aY6p£toi xat 7u6aai xai T(ve^ at ivav-
Ttcoaeic i^ce^TivavTo. TtapA (iiv o5v toutcov 4(jl9oTv ToaouTov Parccc que tambem Alemcon dc Crotona pensava desse mo-
do, quer cle tenha tornado essa doutrina dos pitagoricos, qucr
cstcs a tenha m tornado dele; po is Alemcon sc destacou quando
Pitagoras ja era vclho e profess ou uma doutrina muito scmclhantc 30

i\ dos pitagoricos. Com cfeito, cle dizia que as multiplas coisas

humanas, em formam
sua maioria, pares de contrarios, que cle
agrupou nao do modo precise como o faziam os pitagoricos, mas
ao acaso como, por exemplo: branco-preto, doce-amargo, bom-
niau, grande-pequeno. Klc fez afirmagocs desordenadas a rcspeito
dos pares de contrarios, enquanto os pitagoricos afirmaram clara- 9S6 b
mcnte quais c quantos sap b .
Tf.lN META TA 0>YIIKA A -METAFISICA, A 5, 986 b3 -29
|

eoTi Xocpetv, otl xdvavTia &px*i tcov ovtcov to 8' oaai Destc c daqueles pode-se extmir a pen as o scguinte: os con-
rcapa tcov ixlpoov, xoci x£vec ocutqcl eEaiv. Tttot; jJtevTOi rcpoi; Irarios sao os princfpios dos seres; mas quantos e qua is sao elcs
5 t&£ e{pri|jL£va^ aJxta^ £vSex^ at auvdtTfeiv, aacpcof; |iiv 06 so sc extra! dos piiagorico.s. Mas nem mcsnio pclos pitagoricos

SnfjpOpcoTOtL Tcap* ixttvcov, Iolxocgl 8' ci>$ £v uXris et8et toc esses eontrarios foram anal is ados dc maneira suficicntcmcntc
axoLXtta -carrel v £x toutcov y<*P evurcocpx^VTcov auveaTci- clara a ponto dc se estabelccer dc que modo e possivcl reduzi-

voct xoa 7ce7cXdta0at cpaai t^v ouglqcv. — t£ov [xev ouv raxXaicov los as ca usas das c|uais f alamos; parecc, cntrctanto, que clcs atri- $

xat rcXefco Xe^wccov toc aTotx&La Trjs <puaeco$ £x toutcov lxoc- buem a seus clcmentos a fungao de materia. Dc fa to, elcs dizem
10 vov eori GecoprjaocL xfjv Sidtvoiav eEat 81 TLve$ oil rcepi tou cjue a substancia c eomposta e eonshtuida por esses clemcntos
n
tcocvtoc co$ |JLLd^ ouotk cpuaecoc aTceq^vavTO, xpoTcov 8e ou tov
eomo partes imancntes a ela .

qcutov rcdtVTec outs tou xaXco^ oifre tou xqctoc ttjv cpuaiv. eEi;
O que foi compreender o pensa-
dito c suficicnte para se

[lev ouv t^v vuv axec|nv tcov atTtcov ou8oc|jlco$ (TuvapjiOTTei rcepl
mento dos anhgos que admitiam uma plural idadc de clcmen-
tos consHtuhvos da nature/a. JO
qcutcov 6 Xo^oc (ou yap Sxmtp eviot tcov cpuatoXoTfcov Ev urco-
uma
15 9£[JLeVOL TO OV SjJLCOC Y tVV ^ atV ^ ^ Tl^ ^V ^» <*XX' ETE-
clc
Outros
uniea,
filosofew

mas nan
sustentaram cpie o uni verso e
falarani todos do mesmo modo, seja
rcalida-
quanto
pov Tporcov outol Xe^ouatv £xeivot [xev yap rcpoariGtaai x£v7]atv,
a exatidao da investigacao, seja aecrca da detcrmiuagao dessa
Y&vvcovtec Ye T° ™cv, g^ol Se 4xlvt|tov eivqcl 9<xaiv)* ou [jltjv
real idadc, Uma diseussao sob re esses filosofos foge ao cxamc
dtX'Xa togoutov yz oixelov ecm Trj vuv axec|>ei. Hap\Levihr\<;
das eausas que agora es tamos dcscnvolvcndo. Com efeito, cles
[lev Y<ip £oix£ tou xara tov Xo^ov evo$ SrcTtaOaL, MlXiaaoi;
8'
nao proccdem como alguns filosofos natural i.stas, que, mesmo
20 8e tou xqct<x -rijv uXrjv (StA xotL 6 [Jitv TCETCpaa|iivov 6
afi.rma.ndo a un idadc do ser f
fa/em dcrivar as coisas do urn eomo
araipov cpTjaiv eTvai qcuto)- Sevo^vrji; 8t TcpcoTo^ toutcov ev£-
da materia, mas o fazem de modo totalmente dife rente. Os na- 15

aac (6 ytitp Ylap\LEv'\Zr\<; toutou Xiyetai yzviaQai [Laffr[vr\<;) ouGev


turalistas, ao expliear a geragao do univcrso, atribucm ao (Jin o
Sieaa^viaev, ouSe zf\<; cpuaecoc toutcov ou8eTtpa$ eolxe Giy&iv,
movimento; cstcs filosofos, por sua vez, afirmam que o Uni c imo-
4XX' eE$ tAv oXov oupavAv &TOpXtcJ)Qc$ to ev elvqci cprjat tov
vclNao obstante is so, o que diremos em seguida esta relaeionado
25 0e6v. outol |iiv ouv, XQcOdtrop eitcolxev, &9eTeoi rcpos ttjv
com a pesquisa c|ue es tamos dcscnvolvcndo 1
',

vuv CfjT7]aiv, ol [Jtev Suo xocl rc<i|JLTOXv <i>$ Svtei; [Jtixpov


Parmcnidcs parecc tcr en ten dido o Um scgundo a forma
]f
\
dt^pOLXOTtpoi, Sevo9ocvri^ xoct MeXtaao^ napjievLSri^ 8e Mel is so scgundo a materia (c por is so o primciro s us ten tou que 20
[jtaXXov pXerccov toLxe ttou napa yap to ov to |jlt|
o Um e limit ado, o outro que c ilimitado) \ Xcnofanes afirmou
]

ov ouOev dt^taiv elvat, e5 &^&yxr\t; ev oleTai. elvat, to ov, xai antes deles a com cfcito, que Parmcni-
un idadc do todo (diz-sc,

dcs foi scu diseipulo), mas nao ofcrece nenhum csclarecimento


c nao parecc ter com preen dido a naturcza nem dc uma nem de

outra dessas eausas, mas, estendendo sua consideragao a todo o


uni verso, afirma que o Um e Deus ls ,

Para a pesquisa que es tamos dcscnvolvcndo, eomo disse- 25

mos, podemos deixar de lado dois desses filosofos, Xcnofanes c


!t>

Mclisso, por serem suas eoncepcoes um tan to gross ciras ; Par-

mcnidcs, ao contrario, parecc raeiocinar com mais perspicaeia,


Por considerar que alem do scr nao cxiste o nao-scr, ncccssaria-
TQN' META TA 0YXIKA A j
METAFISiCA, A 5, 966 b 30 937 a 26
- 33

30 aXXo ou8ev (rcepi oO aa<p£orepov Iv toTij rcepi <puaeco$ eJp^jxa- mente cleve crcr que o scr c um c nada ma is (discorrcmos sobre
2
(iev), dva-Yxa^6[i.evo^ 8' axoXouSetv toT$ 9atvo[ievot£, xai to isso modo m^is pro fun do na Fisted) Ent retail to, forgado a
de ".

ev [iev xoctoc tov Xoyov rcXeCco 8e xara t?jv alaOrjatv uto- levar em conta o$ fenomcnos, c supondo que o um e segundo a
razao, enquanto o multiplo c segundo os sen tides, tambem ele 987 :

Xajipdvcov etvat, 8uo t&s ak£a$ xai Stio T<x<g <£px<*C tuocXlv

TL07)ai, 0ep[idv xai c[>uxp6v, olov 7uup xai t^v Xeycov tou- afirma duas causas c dois princi'pios: o quente c o frio, qucr di-

y tcov 8e xara [iev to ov to 8ep[idv Tarcet GdTepov 8e xara y.qx, o fogo e a terra; atribuindo ao quente o cstatuto do scr e ao
21
to ov* — be [lev ouv tcov etp7)[ievcov xai 7capa tcov aovri- frio o do nao-ser ,

[iri
Concluindo, das afirmagocs c das doutrinas dos sabios eon-
8peux6Tcov TjSrj tco X6yco aotpcov TauTa 7uapetX7icpa[iev, 7capa
[lev tcov TupcoTcov acojiaTtxifiv Te rfjv (uScop yap xat sidcradas na prcscnte discu.ssao extra nnos o seguinte. Os primei-
22 '
ros filosofos afirmaram o principio material (de fa to, agua fogo 2
5 7riip xai Ta TotauTa aco[iaT& iartv), xai tcov [i£v [i£av tcov ,

c semelhantes 2H sao corpos); alguns o afirmaram como unjco 2


\ 5
8e 7iXeLOU^ tqc£ <£px<*$ ™£ aco[iaTtx&£, &fi<poTepcov jievTot
outros como uma pluralidade dc princi'pios materia is
2
'';
uns c
TauTa^ cos iv SXtj^ etSet Ttflevrcov, 7tapa 8e tlvcov Tau-nrrv Te
cjutros, contudo, os considcraram de naturc/a material. 1 la ainda
t?)v aktav Ttflevrcov xai rcpos TauTTj r?)v 80ev i\ xlvqai^ xai
que afirmam, alem dessa causa 27 tambcm a causa do movi-
tis ,

TaOTrjv Tuapd tcov [iev [itav rcapa tcov 8e 8uo. jJ.&XP L H^v
mcnto c csta, segundo alguns dcstes 2s e uma so, segundo outros
7
10 ouv tcov 'UaXtxcov xat x°*pU ixefvcov [iopuxd>Tepov eEpTjxaatv 29
sao duas .

oi aXXot Tuepi atkeov, tuX^v (oairep etrcojiev SuoTv Te atTtatv 10


Ate os (com execgao deles), todos os filo-
filosofos italicos^'
TUYX^vouai xexpri[ievoi t xai toOtcov T7)v eTepav oi [iev [itav
sofos discorreram de modo inadequado sobre as causas. Kates
oi 8e 8uo Tuotouai, tttv o0ev ^ xtv7]at£" oi 8e IIuGa^petot 8uo
- como disscmos —
dc algum modo rceorrcram a duas eau.sa.s,
[iev Ta$ dpx^^ xara tov at/c&v eiprjxaat Tp6rcov, toqoutov 31
e algum afirmaram que a scgunda dc\ssas causas a eausa do —
15 8e 7upoae7ie0eaav 5 xai t8t6v iaxtv auTcov, otl t6 Tue-rcepa-
movimcnto — - c uma
enquanto outros afirmaram
so, serein
a[i£vov xai to owretpov [xai to ev] oux eTepa$ Tiva$ cpTjSriaav pitagorieos afirmaram do mcsmo modo dois
2
duas' . CXs prinei-
elvai <puaet£, olov rcup r\ yrjv fj ti toioutov eTepov, dXX' aiko ^
pios, mas acrcsccntaram a seguinte peculiaridade: eonsideraram
to otTuetpov xai atki t6 ev oOa£av elvat toutcov cov xavr\yo- c|uc o limitado. o ilimitado e o um nao cram atributos de outras
pouvrat, 8 to xat ipiGjiov elvat t^v otlatav 7t4vtcov. rcept Te realidadcs (por cxcmplo, fogo ou terra ou alguma outra eoisa),
20 toutcov ouv toutov dcTue^vavTO tov TpoTuov, xat rcepi tou t£ iaxtv mas que o proprio ilimitado e o um cram a substaneia das eoisas
rjp^avTO [iev Xeyetv xai 6pt£ea6at, X£av 8' octuXco^ iitpa-Yjia- clas quais sc predicam, c que por isso o numcro era a substaneia

TeuSriaav. cbp£Covro Te yap imTuoXataxj, xai co irpcoTco UTudp- r


dc tod as as coisas \
^etev 6 Xex^ei^ opo^, tout' elvai t?)v oOatocv tou TupdYjiaTo^ £v6- A respeito das causas, portanto, os pitagorieos sc cxprcssa- 20

[iiCov, (oairep et tl$ ototTo TauTov elvat 8t7iX4atov xai ttiv ram do seguinte modo. Kles comegaram a falar da esscneia c a dar
25 8u48a 8t6Tt irpcoTOv undtpxet toTi; 8uat to SircXdatov. dXX' definigoes, mas o fizeram dc mancira muito simplista^. Com
otl ratjTOv laco; iaTt to elvat 8i7uXaa£co xai 8u48t* si 8e [irj, cfcito, definiram dc modo superficial, pois considcravam que
aquilo a que pnmeiramcntc se atribuia dcterminada definigao
era a substaneia das coisas:como sc algucm acreditasse que o
duplo e o numero dois sao a mcsma coisa, porquc o numcro dois
e aquilo do qual cm primciro lugar sc prcdica o duplo. Mas nao 25

sao certa mente a mcsma coisa a csscneia do duplo e a essencia do


34 TUN MET A TA OYIIKA A METAFISICA, A 5/6, 987 a 27 b 15 -

rcoXXa tA ev eoxat, o x&x£(vot<; ouvlpaivev, rcapa |iiv oCv dois; se fossem o urn7
seria ao mcsmo tempo muitas coisas, e esta

xtov 7ip6x£pov xai T(Sv aXX<ov Toaocuxa ecm XapeTv. e a conseqiiencia em que incorrem^.
Isso portanto, e o
7
que se pode aprender clos primciros filo-

sofos e dc scus sucessores.


6

Mexa 8£ to<; eEpT)|ieva<; 9tXoao9ia<; tj IIXdTtovos £rce-

30 Yev£To TCporfljLorceLa, to (xev rcoXXa toutok; &xoXoo6ooaa, to 6. [Continuagdo do exame das doutrinas dos predeceswres
ti xai tSia Tuapa rfjv t<ov *ItoXixcov £xouaa 9tXoaoipCocv.
com particular atengdo a Platdoj
1

£x veou T£ yap auWj0T)s ytv6\Ltvo<; Tuptoxov KpaxtiXa) xai tocls


f Depois das filosofias mencionadas, surgiu a doutrina de Pla-
HpaxXeiTe£oi<; So&xls, dc7uivT(ov t<ov aEa8T)T(Sv aei pe6v-
tooto
lao, que, cm muitos pontos, segue a dos pitagoricos, mas a pre- 30
T(ov xai imorrni^ Tuept auxdiv oOx oucrrjc, |iiv xai uare-
senta tambcm earacteristieas proprias, cstranhas a Hlosofia dos
987 b
pov ouTtos uTulXapev* StoxpdtTou<; 8e nzpi |iev to Tj8ixa
ihilicos.
7upaY(xaT£uo|idvou 7U£pt 84 t% 8Xtk 9ua£<o<; o68dv, 4v (idvcot
Platao, com efeito, tendo sido desde jovem amigo dc Cratilo
toutok; to xaOoXou £t]touvtos xai TOpt 6pia(juov dmaTrjaavTos
e scguidor das doutrinas hcraclitianas, segundo as qua is todas as
Tuptoxou xty Siivotav, £x£tvov dbio8e£a|jLevo<; Sloc tA toloutov
eoisas sensfveis cstao cm continue fluxo e das quais nao sc pode
5 UTudXapev toe Tuepi £-c£p<ov tooto yiyvoixevov xai ou t£5v aiaBr\-
fa/cr ciencia, m ant eve poster iormentc cssas eonviecoer. Por sua
Ttov* iSovaTov yap eTvai tov xoivov Spov t<ov aEa8T]T£>v
vez Socrates ocupava-se dc questocs eticas c nao da nature/a
T
cm 987'
tlv6s, &d (leTapaXXovroov. outo<; oCv to |jl£v touxoto t£>v
sua total idade, mas buscava o universal no ambito da quel as ques-
ovtgov EBda^ Tupoarv^peoae, t& 8' ata0T]TO rcapa tooto xai
tocs, tendo sido o primciro a fixar a atencao nas dcfinicoes \ Ora,
xara xauTO Xd^aBai rcivra' xara |id8eijiv yap eivat to
Platao accitou essa doutrina socratica, mas acrcditou, por causa
io rcoXXa 6(juovo|ia toTc elfoaiv. rfrv 8i (idO^iv Toovofia
da conviccao acolhida dos hcraclitianos que as definigocs se ?
refc-
(x6vov (xeT£paX£v ol |jl£v yap IIu8aY6p£ioi |xi|XT)aet Tti ovto De
rissem a outras rcalidadcs e nao as rcalidadcs sensivcis. fa to, 5

9aaiv eTvai tcov &pL8|i<ov, IlXdraov S£ |i£8dijei, Toovofia (i£Ta- que


cle considerava impossivcl a definicao universal sc refer is se a
paXtOV. xty [I£VTOL *f£ (JL^Os^V T| TTJV (XljlTjaiV T|Tl<; OCV £LT)
algum dos ob(ctos sensfveis, por estarcm sujeitos a continua mu-
t<ov £J8(ov &9eTaav £v xotvto £t]T£Tv, £tl 8e nap a to aia8T]Ta ehamou H
afirmando
danga. Entao, cle cssas outras rcalidadcs Idcias ,

15 xai xd £iSt) to (xaBriixaTixa t<ov TupayiiiTGov rfvat 91)01 que os sensiveis ex is tern ao lado" delas c dclas reccbem scus nomes.
Com efeito, a pluralidadc das eoisas sensiveis que tern o mcsmo
nomc das Formas existc por "participa^ao" nas Formas. No que 10

se re fere a "participa^ao'\ a unica inovagao dc Platao foi o nomc.


I )c fa to, os pitagoricos dizem que os seres subsist cm por "imitacao"

clos numcros; Platao, ao inves, diz "por participator mudando


ape nas o nomc. Dc todo modo, tan to uns como o outio deseuida-
ram igualmcnte dc indiear o que significa "participagao" c "imita-
6
c/ao" das Formas .

Ademais, ele afirma quc 7


a lem dos sensiveis e das Formas,
existem os Entes matem^ticos "intermcdianos" entre uns e as \5
TiJN META TAtDY^IKA A
|
METAFISICA, A 6, 987 b 16 - 988 o 7 I 37

[jteTafJtS, 8ta<p£povxa xtov [xev ata0TjT<ov tco itSta xat axt- outras, que diferem dos sensiveis, por scrcm move is c cternos,
i

vr|Ta elvai, t<dv 8' elStov t£> toc [xev rcoXX' otTTa 8[jiOLa etvat c clas Formas, por existircm muitos semelhantes, enquanto cada
to Be elSoc atrcA Ev £xaarov [jtAvov, itcei 8* auta toc eiSrj I'brma e unica c individual .

toT^ fiXXot$, Tfixetvtov aTOtx&ta rcAvrtov T ^* v oVkov elvat Por tan to, posto que as For mas sao eausas das outras eoisas,
20 o-cotxtla. tot; [iev ouv uXrjv tA fjt^a xal to fitxpov etvai Platao cons idc rou os clcntcntos constitutivos clas Form as eomo
<£pX^, a>s $' ouatav xA ev ixetvtov yap xaxa (Jtd0e?tv tou clementos do todos os seres. Como el erne n to material das 20
£vA$ toc etSr] elvat (xal) touc &pt9fjtouc. tA fievTOt ye ev ouatav For mas cle punha o grand c c o pequeno, e eomo eaiusa formal
elvai, xal exepAv tl ov XeYeaflat £v, TCaparcXrjatcos toTc IIu- o Urn; de fato considcrava que as Forma s <e> os numeros de-
;

OaYopetott; eXeye, xat to touc &pt9fjtoAs ahtouc eTvat toic aXXoi$ rive sscm por partieipa^ao do grandc e do pequeno no Urn
8
.

25 Tfjs ouatas tbaauTtoc £xe£voi$- xA 8e 4vti tou ircetpou evA$ Ouanto a afinna^ao de que o urn e substancia c nao algo
8u<£8a rcoifjaat, tA 8' arcetpov £x fjteYAXou xat fitxpou, tout' difcrente daquilo a que sc prcdica, Platao sc aproxima mui-
8'
tStov xal 6tl 6 [iev tou$ 4pt0fjtou<; rcapa xoc ataOrjTA, ol (o dos pitagorieos; e, eomo os pitagoricos, eonsidera os nume-
AptOfjLout; elva£ <paatv aura toc rcp£Y[jtaTa, xat toc \LG$r\\La- ros como causa da substantia das outras coisas, Riitrctanto, e 25

Tixa fjteTafJo toutojv ou Tt06aatv, to fiiv ouv tA ev xat tou$ peculiar a Platao o fa to dc tcr posto no lugar do ilimitado civ
jo dcpi9[jtou<; Tcapa toc rcpdcYfjtaxa TOtfjaat, xat [if| (Saitep ot tendido como unidade, uma diadc, e o fa to dc tcr conccbido
IIu9aY6petot, xat i\ t<dv eJStov eJaaytoY^ 8ta -rfjv £v toT^ X6- o ilimitado como dcrivado do grandc e do pequeno. Platao,
yoi<; iyeveTO axe(|nv (oi yap rcpAxepot StaXexTtxfjs ou [JL£Tet- aleni disso situa osNumeros fora dos scnsivcis, enquanto os
7

Xov), tA hi 8ud8a rcotfjaai xfy eT^pav <puatv 8ta to tou$ pitagoricos sustctam que os Numeros sao as proprias coisas c
4pt0fjtou<; e£<o xoiv TcptoTtov eutputot; atJTfjs YevvaaOai <Sa- nao afirmam os Fntes ma tenia ticos como intermedia rios outre
988 1 nep ex Ttvoc ixfiayetou. xa£xot aujjtpatvet ivavtEtoc* ou aquclcs e cstas'\
yap etfXoTfov ouxto$. ot [xev yap £x xfjs uXt^ tcoXXoc rcotouaiv, O fa to dc tor posto o Urn c os Numeros fora das coisas, a 30

tA 8* etSoc ana!; yevv^ [jlAvov, <pa£veTat 8* £x [xia^ uXrjt; diferenca dos pitagoricos, c tambcm o tcr introduzido as For-
fjtia TpArofr, 6 8e xA et8o$ £m<pep<ov elc a>v rcoXX&c rcoteu ln as fora ni as conscqucncias da investigagao fun da da nas p il-
5 Afxoitot; 8* ex et xotL T^ appev TipAt; xA OfjXu- tA yap ia s nocoes 1

", que e propria dc Platao, pois os prcdcccs sores nao


uto [Jtta^ JiXripouTat Ax^tac, tA 8' fippev toXXoc 7cXripor conheciam a dialctica
11
. Mas, o tcr posto uma diadc como na-
xahot xauxa [xitxr][xaTa xtov &px&v ixetvtov ioxtv. IIX4- turcza oposta ao Urn tinha cm vista dcrivar facilmcntc dcla, 9S8

como dc uma matrix, todos os numeros, exec to os primciros 12 .

Fntrctanto, ocorrcu cxatamcntc o contrario, pois cssa doutri-


na nao c razoavcl. Com cfcito, clcs dcrivam muitas coisas da
materia, enquanto da Forma devcria dcrivar uma linica coisa.

Mas c claro que dc uma unica materia se extra i


7
por exemplo,
uma unica mesa, enquanto o artesao que a plica a forma, mcs-
mo sendo um so, produz muitas mesas. Teni-se a qui a mesma
rclagao que sc tern cntrc macho c femea: csta e fecundada por 5

uma unica cc3pula, enquanto o macho pode fecundar muitas


Estas sao imagens ilustrativas daqucles principios.
1
Icnicas ',
TQN MET A TA OY^IKA A METAFISICA, A 6/7, 988 a 8 33 39

tcov jiiv ouv Tuepi tcov CYixou^ivcov outco Stcoptaev 9avep6v 8' Phitatx porta n to, rcsolvcu clcssc niodo a qucstao que cs tamos

£x xcbv eEpTjjiivcov 8rt SuoTv ahtatv ^6vov xsxp 7]™^ ^ Te


investigando.
Do que dissc]iios f tea claro que clc rccorrcu a apenas duas
10 toG t£ £<ro xat rrj xaxa rfiv uXiqv (to yap etSr] toG t£ iaxiv ?

ca Lisas: a formal c a material. Dc fato, as Ideias sao eausas for- 10


atTta xoTc aXXotc, Tot£ 8' etSeai to £v), xat tE$ i[ uXt] tj
mais das outras coisa.s c o Urn c causa formal das Idcias. K a
to 8'
? ?

67cox£tfievT| xa6 f\<; to elSt) jiiv ItuI tcov ataOTVtcov


l^crgunta sobrc qual c a materia que teni a fun^ao de substrate
ev £v tolc etSeat XsyeTOt, OTt ocutt] Su&s £au, to ^eya xai
do qual sc prcdicam as Ideias — no ambito dos sens Ke is c do — 5

to juxpov, &Tt 8e t?]v toG eu xai tou xaxcbc aktav toic arot-
qual sc prcdica o Um — no ambito das Ideias — , ele res pond e que
15 x £ t° l C &TC&StoX£v exaTepoi^ sxaTepav, oSarap 9a^&v xat twv pcqucno H
e a diade 7 isto c, o grandc c o .

TcpoTepwv £m£r)TTjaat Ttvac 91X0069^, otov 'E^TueSoxXsa


Platao, ademais, atribuiu a causa do bem ao primeiro de
xal 'Avafrc^pav. seus elcmentos c a causa do ma! ao outro, como ja tinbam ten- 15

tado fazer — como dissemos — alguns filosofos antcriorcs, por

7
cxcmplo Empedoclcs e Anaxagoras'\

SuvTOficoc jiiv ouv xat xe9aXatw8wc iTueXriXGOa^ev tCv&£


t£ xat 7u63c Tu^xtivouatv etprptoTss Tuept t£ tcov &px&v
7. jRecdpitulagdo dos result a dos do exame das doutrinas
20 xal Tijs iX7i9e£ac* 8|xcoc 8e togout6v exojiev i£ atrccov, 1

dos predecessores j

5tl tcov X&y6vtcov rapt Apx^C xat ataa^ oGGeic E£co tcov £v

TOt£ rcept 96aecoc i?i(jlTv 8tcopta[x£vcov eipTpcev, &XXa jtAvt^ De modo eoneiso e sumario cxaminamos os filosofos que

(fyiuSpcoc [xev ixeEvcov 86 tucoc 9atvovTat GtYytivovTec. 01 (x^v


discorrcram sob re os prinefpios e a verdadc, e o modo como o
fi/cram. Desse cxamc extra imos as scguintcs conclusoes: nc- 20
yap cos GXtiv t?|v ipxty Xeyouatv, av t£ [x£av fiv t& rcXetouc
touto TiOcoatv (olov
nbum dos que t rata ram do principio e da causa falou dc outras
25 6rco9coat, xai £av t& acofia itiv t£ iacofiatov
2
ca usas a lem das que distinguimos nos livros da Fisica mas to- ,

IIXAtcov [xev to [xeya xat to jitxpdv Xiycov, ot 8' 'IraXtxoi


dos, de ccrto modo, parcccm tcr acenado just anient e a el as, ainda
to aratpov, 'E^TueSoxXfi^ Se rcup xat ffjv xai uScop xat
que de mancira confusa.
iepa, 'Avaijayopac 84 r?|v tcov otioto^pcov &7uetptav* outoE
(1) Alguns, com cfcito, como materia, qucr
falam do principio
Te 8f) Tiavrec ttjc T0ia6TT]£ aMa<; Tj[X[xevot slat, xat £ti Kaoi
o entendam como Linico qucr como multiplo, quer o
>o dcepa f\ rcup fi uScop f\ rcupoc fiev rcuxv6T£pov aipoc 8e X&tct6- a firmem como corporeo qucr como incorporco. Plata por 25
?

Tepov* xat yap TotoGT6v Ttvec eipirpcaatv etvai to rcpcbtov


cxcmplo, poe como principio material 0 gran clc c 0 pcque-
aroix^ov)- — ouTot \iiv ouv toutt]c Tij^ aitta^ T^avro [x6vov, no, enquanto os italicos poem o ilimitado\ e Empedoclcs
eTepoi 8e Ttvec 89 ev i?i dcpX ?!1 xtvrjaewc (otov oaot ytXtav a firm a o fogo a terra, a agua e o ar e Anaxagoras a infini-
7 ?

dadc das bomeomerias. Todos esses pensadores cntrevi-


ram esse tipo dc causa. F tarn bem os que afirmaram como
4
principio o ar ou a ^gua^ ou o fogo ou
r>
um elemento mais 30

denso do que 0 fogo c mais sutil do que oar: com efctto,

ha qucm afirmc que assim 6 o elemento primitivo 7 .

(2) EnqLianto esses filosofos cntrcviram so cssa causa, outros


entreviram a causa motora; assim, por exemplo, os que
TQN MET A TA 0YXIKA A METAFISICA, A 7/8, 983 a 3il - b 23
j

xai vetxos fj vouv fj £pa>Ta Tuotooaiv &pxfy)* to $e T ^ *i


v £^votl afirmam conio principio a Amizadc c a Discord ia\ ou a

Intcligcncia ou ate mesmo o Amor


1 lfl

aa^&s [Jtev ooOsts dt7uo8£8oiX£, (juiXiaxa 8' ol


',
xai t^v oua£av
.

>5 toc

988 b etSri tl0£vt££ X^ooatv (ofrce yap uXr|v toli; oeEo0t]tols toc (3) Ncnhum dclcs 7
cntrctanto, explicou claramcntc a csscncm
e a substancia". Contudo.os que afirmaram a ex is ten ci a dc
etSri xai to £v toT$ ei?£aiv o6'8* <i>£ £vt£u8£v t^v ipxty ^rfc
cx plica ram ma is do que Lodos os outros. Dc fa to,
12

— ixtvr|o(a^ Formas
xivrio£(o^ Yrfvo|i£VT)v OTUoXajipivoootv yap ama
clcs nao consider am as form as como materia das eoisas
[jtaXXov xai too £v Tjpejjua £tvai ^aaLv^&XXa to t£ rjv £ivai
sensivcis ncm o Um como m^tdria das Formas; tampoueo
5 £x<4oTtp T(5v aXXwv toc elSt) 7uap£xovTai, 8' £l8£OL TO
con side ram as Formas como principio dc movimcnto (elas
£v)" tA 8' o5 £vexa at np&^tit; xai ai (jLexapoXal xai ai
causa dc imobilidadc c dc rcpouso) \
1

sao, scgundo cles,


xtvrja£t£ Tpouov |i£v Ttva Xiyooaiv atrtov, oot<d Zi oi> X£yoo- Fles aprcscntam as Formas como cssencia dc cacla uma
atv o68' 0V7T£p 7U£9ux£v. ot piv yap vouv Xeyovr^ f\ qnXiav das eoisas scnsivcis, c o Um como cssencia das Pbrmas
14
.

iyaBov [Jtiv TaoTa? toc^ atTtas TiOiaaiv, oo |i^v (4) On an to ao fim pclo qual as acocs as
7
mu dan gas c os movi-
10 Svexa tout<dv t] ov rj YLyv6[JL£v6v tl t<5v ovt<dv 4XX' cos mcntos ocorrem, de ecrto modo clcs o afirmam como cau-
4tuA to6t(ov t&£ xtvr|a£LS oiiaas XiyouaLV a>^ 8' oeot<ds xai sa, mas nao dizem como c ncm cxplicam sua naturcza. Os

01 TA £V 7^ TO OV 90tOXOVT£^ £lvai T^V T0iaUT7]V qJUQLV T"f)£


que afirmam a Intcligencia ou a Amizadc admit em essas
|i£v oootas airi6v ^aotv elvai, oti [jl^v tootoo y£ ev£xa rj £ivai r\
causa s como bem, mas nao falam del as como sc fosse m o
fim pclo qual alguns dos seres sao ou sc produzem, mas co-
y^fveaOai, ware X^eiv Te xai X£^£iv au|i(iatv£L ao-
mo sc del as dcrivassem os movimcntos !

\ Do mcsmomodo,
15 Totig T&yaOov amov* ou yap arcXtos aXXa xaTa au|i(i£(ir|XO?

— 8tl tanibcm os c|ue afirmam que o Um e o Scr sao bem por sua
Xeyouaiv. |i£v ouv 6p8a>£ Swoptarai ropi t<5v atTiaiv xai
naturcza, dizem que sao causa da substancia, mas nao di-
uoaa xai uoTa, (Jtapxupeiv eotxaoiv Vj[xTv xai oCtol 7cavr£s,
zem que sao o fim pclo qual algo c ou sc gcra. De modo que,
ou 8ovi|i£voL 8iy£Tv aXXrj^ atrEas, 7cpO£ 8£ toutol^ otl £t)T7]-
em ecrto scntido, clcs dizem c nao dizem que a bem e
T£ai ai dpxoti f\ oot<ds otTuaoat f\ Ttva Tpfircov toioutov, SfjXov* causa. Eles, dc fa to. nao afirmam de modo definifitivo que
twv ipx^v, K
20 uto^ 8£ tout(ov exaaros ei'prixe xai tu(5? ex&i to pi o bem c causa absoluta, mas o afirmam acidcntalmcntc \
Ta? £v8£xo|i£vas a7uop£a^ |i£Ta tooto 8l&X6o>(jl&v ?cepi auTtov, Porta nto, parccc que todos esses filosofos atcstam que nos
definimos com exatidao a numcro c a naturcza das causas, na
medida cm
que clcs nao souberam cxprimir outras. Ademais, e
8
evidente que sc devcm estudar todos os principles ncsscs <qua-
tro> modes ou cm algum desscs <quatro> modes
1
'.
"Oaot |i^v ouv £v T£ to Tuav xai piav Ttva qjuatv tb^

xai TauT7]v xai jieyeOo^ Feito isso, devemos passar a cxaminar as dificuldadcs que
uXtjv Ti8£aat, aoifjiaTix^v Sx ooootv '

pod em se ap re sen tar sobrc o modo pclo qual cada um desscs


filosofos se cxprcssou e sobrc a posicao ass urn id a por elcs rela-
tivamente aos principles.

[Critica dos filosofos naturalistas, monistas e pluralistas]


1

8.

(I) F evidente que crram cm muitos sentidos os que afirmam


o todo como uma unidade e postulam como materia uma reali-
2
dade unica, corporca c dotada dc grandcza .
TUN MET.A TA OYXIKA A METAHSICA, A 6, 969 b 26 989 a 1 4 ^3

BfjXov otl 7coXXax<o£ afjtapTavouatv. tg>v yap acojiaxtov xa (1) Dc hto, clcs post ul am a pen as os clcmcntos das rcalida-

25 crcoiX£ia TtOeaat jiovov, tg>v 8' datojidtTcov ou, Svtcov xai 4ao>- des corporeas c nao das incorporcas, que, cntrctanto, 25

fjLaTtov. xat Tiept yeveaetos xal 90opa$ £7ctx&tpouvre$ Ta$ tambcm cxistcm'.

aWas X^yetv, xat mpt tiAvtcov 9uatoXoYouvT£$, to xfj^ xivr\- (2) Adcmais, cmbora tcntando mdicar as causas da gcra-

aetos aixiov dvaipooatv. exi 8e x<p ttjv ooatav fjLT)0evdi; aExEav gao c da corrupcao, e mcsmo cxplicando todas as coisas

tl0£Vocl fjLT]8e t6 tl £<rct, xai Tcpo^ toutoli; t£ pa8tox; TtOV do pon to dc vista da naturcza, elcs suprimcm a causa
do niovimcntot
30 (XTcXoiv atofjLaTtov 4pX^l v otioov ttX^v yfj^, oux invixz-
iXXrjXtov Xeyto 8e (3) Alcm disso, errani porquc nao poem a subs tan cia c a
cjKXfjtevoi Tfy £5 yeveatv ttw^ TCOLoCvraL,
cssencia como causa dc alguma coisa'.
mp xat uStop xat yfjv xat aepa. to |iiv yap auyxptaea
(4) Fina]mcntc\ errani tambcm porquc postulam como prin-
to 8e Staxpiaei. 1% aXXrjXtov ytyveTOt, touto Be Tcpoi; to rcpo-
cfpio, dc nianciia simplista, alguni dos corpos simples,
Tepov etvat xat uVtepov 8ia9ep£L TcXeTarov. xfj |iiv yap av
exec to a terra
7
, sem rcflctir sobrc o niodo como cstcs — 30
35 865ete aTOtx&twBeaTaTov £tvat tcovtcov °5 Tftyvovrai auyxpf-
ou scja o fogo a agua, a terra e
; T
o ar — sc gcrani uns dos
989» oei 7ip<i)Too, toloutov 8e to |i.LXpo|iepe<rtaTOv xai Xstctototov av
outros. Dc fa to, esses clcmcntos sc gcrani uns dos outros
e&i tcov a<i>|iaT<ov (Sioiuep oaoi mp
apxty TL0eaat, jiAXiara as vezes por uniao, outras por scparagao, o que c dc enor-
oiioXoyou^vto^ av T<o Xoyo) TOOTto XeyoLev toloutov 8i xai mc importancia para estabclcccr a anterioridadc ou a
t£>v aXXtov exaaros ofjLoXoyeT to aTotx&tov elvat to tcov ao>- postcrioridade dc cada clcmcnto. Com cfeito, (a) dc dc-
5 [jlAtcov ouOeis youv ^Ccoae t6v ev Xeyovrtov yfjv etvat tcrminado ponto dc vista, parece scr clcmcnto mais ori-

aroixefov, 8t)Xov6tl 8 La tt)v fjL£TfaXo|iipetav, tgW 8e Tpttov ginario do que todos os outros o prime! ro a partir do qua! 35

exaarov aroLXfctav &tXr](pe Ttva xptTTjv, ol |iiv yap mp ot 8* sc gcrani todos os outros., por uni process o dc uniao; mas
uStop ot 8' 4£pa toot' elvat 9aatv xatTOt 8 La Tt tcot' ou xai esse clcmcnto devcria scr o corpo composto dc particu- 989-

tt|v Tffjv Xrfouatv, aSarcep ol tcoXXoi t<ov 4v0pto7r<ov; rcavTa las menorcs c mais sutis. (Por isso, todos os que poem o

10 yap etvat 9aat yfjv, <pT]ai 8e xat


f
Hafo8o^ ttjv y7jv 7cpa>- fogocomo prineipio talari am dc niodo mais con forme
nfjv yeviaflat t<ov atojidtTtov ootcoc dpxatav xai 8t)[jloti-
com esse modo dc racioeinar. Mas tambcm todos os ou-
— xara tros filosofos reconhcccm que o elemcnto originario dos
xrjv ai>|ip£pr)xev etvaL t^v 6ti6X7)<|>lv) *
fjtiv ouv tou-
corpos deve scr desse tipo. Dc fato ncnlium dos que ad- 7
TOV TOV X6yOV o{>V £L TL£ TOUTtOV TL XefEL TcX^V TCOpO^,
mi ti rain uni unico elemcnto considcrou que clc fosse a 5
out' el' Tt^ aepos |iev mxvoTepov toOto TL07]atv u8aT0$ 8e
terra*,evidentcmcnte pcla grandc/a dc suas partes. Ao
contrario, cad a uni dos outros trcs clcmcntos encontrou
alguni defensor. Pois alguns dizem que esse elemcnto c
o fogo, outros a agua c outros ainda o ar. F. por que razao,
scnao por csta nenhuni cseolbeu 7
a terra como clcnien-
to 7
como faz a maioria dos homens? Dc fa to, estes dizem io

que tudo e terra, c tambcm Hcsiodo" diz que, dos quatro


corpos, a terra foi gerada prime iro tao antiga e popular
?

sc revel a essa convicgao!). Portanto, com base nessc racio-


cinionao accrtaria quern disscssc que e originario outro
T

elemcnto a em do fogo, ncm quern puscsse como origi-


I
METAFISlCA, A 969 a 15 -b L 45
T£1N METft Ta QYIIKA A 8,

15 Xercroxepov, oux 6p0<o$ av \iyov zl 8' eari to Tfl Yevfiasi nario urn clem en to ma is den so do que o ar porcm
7
ma is
uaxepov ttj 9uaei rcpoxepov, to 8e rcercefipivov xai guyxs- sutil do que a agua 1
". Ao inves, (b) se o que e posterior 15

xpipivov uaxepov ifj yeveaet, xouvavxtov av etrj xotSxwv, 58cop por gcrayao i anterior por narureza, c o que c misrurado

— rcepi e composro e posterior por gcragao, cntao seria verdade


piv <&£po$ Tupixepov yfj 8e u'8axo$. jxev ouv x&v piav
justamentc o contrario do que se disse: a agua seria an-
tl0£|i£v(ov atxiav oi'av eurojxev, eax<o xaux' eEpryxeva' to 8'
11
terior ao ar e a terra a agua .

20 auxo xav et xt$ xauxa rcXeuo xEGrjaiv, oTov 'E|j.7ie8oxX% xex-


Sobre os filosofos que postulam uma causa uniea baste o
xapdc 9Tiaw elvai a^axa xt)v uXrjv. xai y<*P xouxc«j xa jxev
que dissemos 12 .

xauxa xa 8' iSta au|i[Jatvetv avdrfXT], Yi^vdjievdc xe yap 1%


As mesmas observances valem para queni ad mite um
(II)
£XXtjX<ov 6p<S|iev co$ oux <3cei 8i.a|jLevovxo$ rcupo$ xai yffe xou
numcro maior de clementos. (A) Valem, por cxcmplo, para Em- 20
auxou aa>iJ,axo$ (eLprjxai Zi fa xot^ ^epi 9tSa£<*>$ rcepl auxwv), Com
pcdoclcs, que afirma os quatro clcmcntos como materia.
25 xai luept T7)£ x&v xivoupivwv aJx£a$, rcoxepov ev fj 8uo Oexeov, efeito, tambcm clc incorrc neccssariamente cm dificuldadcs, ab
oux' 6p0<5$ ouxe euXo^co^ oJrjxeov eLpfjaGai rcavxeX<5$. oXco$ xe gumas das qua is sao as mesmas cm que ineorreram os outros
iXXotcoatv 4vaLpeta6aL &v&yxr[ xot$ ouxco XeYOuaiv ou yap Ix pen sa do res' \ outras ao contrario, sao proprias dele.
T

Gepjiou c[)uxp6v ou8e ix cjwxpou 9epjx6v eaxai. xt yap auxa av (1) Com efcito vemos que os "quatro clementos" geram-

^0^
?

irdaxoL xdvavxfa, xai 11$ etrj av jxta 9uaL^ r| y 1 1


! se uns dos outros, o que s igni.fi ca que o rncsmo eorpo
14
30 7uup xat uBcop, 0 ixetvo^ ou qnrjaiv. 'Ava^ipav 8' et xl$ nao permaneee sempre fogo e terra (e disso f alamos
uiroXdc[JoL 8uo X£y^v axoLX^wt, (ideXiax* av urcoX&Poi xaxa nos outros livros sobre a natureza)'\

Xoyov, ov £xetvo$ aux6$ jxev ou 8irjp0p<oaev, irjxoXou 8rjae pivx' (2) E tambcm e preeiso di/er que ele nao rcsolveu correta- 25

5cv £f* ivdrptTK ^4y ouctlv <*u t 6v. ixorcou yap ovxo$ xai nicnte ncni de modo plausivcl a questao de se devernos

aXXws xou qxiaxeLV rc&vxa, xai 8ta postular uma so ou duas causas dos movimcntos 16 .

(jte|itx8at xty ipxfy


989 b xo au(jt[iaLveLv ajxixxa 8etv irpouirdpxetv xai Sta xo (3) Km gcral ?
quern fala desse modo climina neccssaria-
mente todo proeesso de altcracao. De fa to, nao poclera
TO9uxevat xco xux6vxi (jtiYvuaGat xo -cuxov, npbq hi xouxoic
haver passagem do qucnte ao umido, ncm do umiclo ao
8xt xa irdcGrj xai xa au(jt[ie[irix6xa xw P^0lT '
5tv x£>v ouauov
quente: ncsse easo devcria haver alguma coisa que rcee-
(xc5v yap auxcov ixTtft £otl xai x^p^H^)* oV 0^ & &x °-
uma
besse esses contra rios, e devcria haver naturcza uni-
ea que se tornasse fogo e agua, mas Empcdoclcs nao
lv
admitc isso .
30

(B) Quanto a Anaxagoras, pode-se admitir que clc afirma


dois elcmcntos
1
*, sobrctudo baseanclo-nos numa considcragao
que elc mesmo nao fez., mas que forgosamente faria se a isso

fosse levado. Com efeito, c absurdo a firmar que todas as coisas

estavarn misturadas na origem, alem de outras razoes, tambcm


porquc clas devcriam preexistir nao misturadas v\ c porque neni 9S9
:i

todas as coisas podem, por sua natureza, misturar-se com todas


as outras
Z[l
. Alem disso, tambem porque as a recedes e os aeiden-

Ics podcriam ser separados das substaneias (de fato, aquilo que
21
sc mistura podc tambcm se separar) . Pois hem, nao obstante
TflN META TA «Y2 iKA A METAFISICA, A 8, 989 b 4 - 30

5 Xoo07)a£Le (juv8iap9p(5v a (JouXexai Xiyeiv, ia<o$ av 9aveiTj lsso ?


se algucm scguisse seu pensamcnto cxplicitando o que 7
ele 5

xouvoTCpeTC£crc£pco$ X^tov. oxe yap oO0£v fjv iiroxexpijievov, pretend ia dizer, talvez mostraria alguma novidade. De fa to, quan-
SfjXov ou9ev rjv iXTj0£$ etrcetv xaxa xfj$ ouata$ Ixeivrj^, (lo nada ainda cstava scparado, evidentemente nada dc verdadei-
X^yo) 8' olov 8xt oSxe Xeuxdv oSxe |i£Xav f\ 9aidv ^ aXXo 10 cm possivcl afirmar dessa substancia. Por exemplo, nao era pos-

XP^jia, AXX' axptov fjv dtvdcYxr)^* etxe yap av xi xou- sivcl dizer que fosse branca, ou preta, ou einza, ou de outra cor;

xtov xtbv JU ^ XC0V " 8e xai ocxu|jlov xtp aux<5 cla devia necessariamente ser incolor, easo eontrario devcria tcr
10 XP C0 1
6[jlo£ol>^

X6y<o xouxtp, o68e aXXo xtov 6|xo£<ov o69ev ouxe yap ttolov xl alguma dessa s mesma razao, ela nao
cores. Anal ogam cute, e pel a JO

yap devcria ter nenhum sabor, e nao devcria tcr nenhuma dctcrmina-
oT6v xe auxd eivai ouxe rcoaov ouxe xt. xtov fa |i£pei xt
xouxo 8e dcSuvaxov eao desse tipo pois nao e possivcl que cla fosse uma dctcrminada
XeYO|i£v(ov eE8<5v D7rrjpxtv av auxto, |ie- ?

ye rccivxtov* yap av &rcex£xpixo, <pr\al 8' t]iialidade, ou dctcrminada quant idadc ou dctcrminada essencia.
jjUYjievcov f[hr\

15 elvat |xe|xiY[JLeva rccivxa TiXrjv xoo vou, xouxov 8e dtixtyfj |jl6vov


Ncsse caso, ncla devcria exist ir uma forma particular, o que c inv

xa$
[)ossivc] ? ja que tudo estava misturado. Oc fa to, cssa forma fa de-
xai xa0apov. Ix St?) xodxcov <ju|i(3a£vet X£yeLV auxa>
vcria estar scparada, sen do que Anaxagoras afirma que tudo esta-
ApXa^ xo xe ev (xouxo yap arcXouv xat ipiyit) xai Gdcxepov,
va misturado, exec to a lntcligcneia, c que so csta e pura c encon- J 5
olov xi0e|xev x6 46pLaxov rcpiv 6pia9fjvat xai jiexaax^tv elSou$
ha-sc fora da mistura 21
. Dc tudo isso rcsulta que Anaxagoras aea-
xiv6$, aiaxe Xiyzi \ifa otSx* 6pQ&<; ofixe aa9co$, (JouXexai |i£vxot
ba por afirmar como prineipios o Dm (cstc, dc fa to, e puro c sem
20 xt TtapaTiXrjaLov xot$ xe oaxepov XeyouaL xai xot$ vuv 9aLvo|i£-
mistura) c o Divcrso, que concspondc ao elemento que postula-
voi? |xaXXov. — aXXa yap ouxoi |x^v xoi$ itepi yeveaiv Xoyoit;
mos como indctcrminado, antes dc ser dctcrminado c de partici-
xat 90opav xai x£vT)aiv otxeToi xuyx^ vouat M-6 V0V (<rx&8dv
[)ar dc alguma Forma. Dc modo que Anaxagoras nao fala nem
yap ntpi xotaoxTK ouata$ xai xa$ &PX&S xo"
xffc a!x£a$
com exatidao nem com el are/a, mas o que pre ten dc dizer e scmc-
&r)xoD<n |x6v7)i;) oqol hi ntpi |xev arccivxcov xtov 3vxcov irotouvxaL
*

Ibante ao que dizem os filosofos postcriores e cor re s pond e nie-


Gecopiocv, xcov 8' ovxtov xa [ifa ata0Tjxa xa 8' oux aJaSrjxa
25 xfy Ibor as coisas como se nos apresentanr 2 . 20
xL0£aai, SijXov <i>$ 7xept A|jL90xeptov x<ov yevaiv iroiouvxaL xfy Na real idadc, esses filosofos, com scus discursos, refcrcm-
£rc£axe<JjLv 816 jiaXXov av Tig £v8taxp£<J>eie itepi auxtov, x£
se unicamcntc a gcraeao, a corrupcao c ao mo vim cn to, pois
xocX&c f\ (jlt?) xaXtog X£you<nv eig xfy xtov vuv ^|xtv itpoxei-
pesquisam quasc cxclusivamentc os principios c as causas desse
H£v<ov ax£(Jitv. oi jxev ouv xaXoojievoL IluSaYopetot xat^ |xev
tipo de substaneia \ 2

30 dcpxatS xal ^OL^ axoixe£oi^ IxxOTUoripoig yp<bwa\, xaiv 9uato- (III) Ao eontrario, os que cs tend cm sua cspcculagao a todos
os seres c ad mi tern tan to a cxistencia dc seres scnsivcis como a

dc seres nao-scnsiveis, evidentemente aplicam sua pesquisa aos 25


2
dois gencros dc scrcs ^. Por isso devemos nos vol tar prioriraria-
mcnte para em vista de cstabclcccr o que csta corrcto c o
eles,

que nao csta, com relaeao a pesquisa que agora cm prccn demos.
(1) Os filosofos eh am ados pitagoricos
2 '
valem-se dc princi-
pios e de elementos mais rcmotos do que os principios
fisicos dos natural is tas, e a razao disso csta cm que clcs 30

nao os extrai'ram das coisas scnsivcis; dc fato, os cntcs

ma tenia ticos T
exec to os relativos a astronomia, sao sem
-as TUN MET A TA OYZIKA A METAFISiCA, A 8, 989 b 3 \ 990 a 25

Xoytov (to S' atrtov Sxt rcapeXapov auTa<; oux 11; aJa8r|T(ov movimento. Nao ol^stante, eles discutem c tratam dc ques-

to yip [xa8ri[xaTixd t<dv ovtcov aveu xivrjaeax; £otlv £?to toes reiativas exclusivamcnte a natureza. De fato, descre-

t<dv rcepi r?|v iaxpoXoT^av) SiaXiyovTai [jl£vtoi xai TCpayfjia- vcni a gcncsc do ceu c observani o que decor re para as
,

yevvaiaf t& yap t6v oupav6v, suas partes, para suas caractcristieas c para scus niovimen- 990'
teuovtoi rcepi 96066*; rcivTO'
tos c csgotam suas causas e seus principios na cxpliccigao
9W 1
xai rcepi to toutou [xiprj xai to tc<48ti xai to Cpya Siarri- ?

dessas coisas, como sc estivesseni dc acordo com os outros


pouoi to aujxpaivov, xai to; &px<*<; xai to atria et<; touto
filosofos naturalistas, em que o ser sc rcduz ao sen si vc c I

xaTOvaXicrxouaiv, <£><; 6[xoXoyouvT£<; toi<; fiXXoi; 9uaioX6yoLC


ao que esta contido no que eles ehamam ecu. Mas como
7

Sti t6 ye ov tout' £ariv Saov ala8riT6v £art xai rcepiefXr^ev 6


dissemos, eles postulam causas c principios capazes de 5
5 xaXou[xevo<; oupav6$. to; 8' aET^a; xai to; Apx^» oSarcep
rcmontar tambcm aos seres supeiiorcs, c que, antes, se
ei7U0[xev, Exava; Xiyouatv ircavapfjvaL xai £rci to ivcoT^pco zr>
adaptam mell ior a cstcs do que as doutrinas fisieas .

tcov ovtcov, xai [xaXXov f\ toi; :cepi 9uae<o<; X6yoi<; Ap[X0T-


Por outro lado, eles nao explieam como sc podc produzir
(2)
To6aa;. £x t(vo; [xivroi Tp6rcou xtvr\at$ ?arai 7t£paT0; xai o movimento, na nicdida cm que
postulam como subs-
&ra£pou [x6vtov u:cox£L[x£vtov xai TCpircou xai &pT£ou, ouGev trato so o limitado e o ilimitado, o mipar e o par; c tanv
10 Xiyouaiv, f\ 7u<o; SuvaTdv fiveu xivrjaeco; xai [xeTapoXffc y£- poueo explieam como e possivel que, sem movimcnU) 10

veaiv elvai xai 90opav f\ to t<dv 9£pO[x£v<ov 2pya xaTa tov c mudanga, cxistam a geragao c a corrupgao e as rcvolu-

o6pav6v. Etl 8e efte Bodrj ti; auTOi; Ix to6t<dv elvai [x£Ye0O£ ^ocs dos corpos que se movcm no ccu 2v .

eire SeixGefr] touto, S[xto<; Ttva Tp6:cov ?arai to [xev xou9a (3) Adcmais, mcsmo co need en do a clcs que a grandeza dcri-

t& B£ pipo; e'xovra t<dv atofjuScTtov; 4? &v yap u7U0T£9evrai va desses principios, e se pudesscmos demonstrar is so, con-

15 xai Xiyouatv, ouGev [xaXXov Tcept t<dv [i,a0ri[i.aTLX(ov Xiyouai tin uari a ainda scm cxplicagao o fa to dc alguns corpos se-

q(0[jl4t(ov f\ Ttov aio8riT(ov- Bid rcepi y*K ii tcov


juupd; f[
re m I eves e outros pesados. Dc fa to, os principios que pos-

ouS' Atlouv eiprjxaatv, are ouGev


tulam e fazem valcr rcfercm-se tan to aos corpos ma tenia- 15
aXXtov Taiv toioutcov aco[x<5cT(ov
ticos quanto aos corpos sensiveis. Por isso, sc nao disscram
7uepi twv aJaGrjTGiv oI[xat X£yovre<; iSlov. Etl hi 7u<d<; Set
absolutamcntc nada sobrc o fogo nem sobrc a terra ncm
XapeTv ai/ua [xev elvai to tou Apt0[xou tc<48ti xai t6v ipi0[x6v
sobre outros corpos como estcs c porquc — a mcu ver —
20 tcov xaTa t6v oupavdv Svtcov xai ytyvotievcov xai 1% &px?fc
clcs nao tern nada de peculiar a dizer sobrc os scnsiveis^.
xai vuv, Api8[x6v B' aXXov [xrj0£va eTvat rcapa tAv &pi8[x6v
(4) Finalmentc,como sc deve cntender que as propriedades
toutov ou auv£<mr|xev 6 x6a[xo;; Stov yap 4v TtoSi [xev tw do mimero c o numero sao causas das coisas cxistcntes
[xipet S6?a xai xatpo; auTOi; g, [xixpiv S£ fivtoGev ii xd- que nclc produzem desde
no universo e das coisas sc a 20
T(o8ev AStxfa xai xp£ot<; r\ [xi^k;, &7c6Bei£tv Si Xiywaiv 8tl origem ate agora, e, dc outro lado como cntender que
?

25 tout<dv [xiv exaaTOv dpL0[x6<; iaTt, au[x(3a£vei Se xaTa tov nao ex is tc outro numero alem do numero do qual e cons-
tit uido o mundo? De fa to, quando clcs dizem que em

determinado lugar do universo encontram-se a opiniao c


o momcnto oportuno e que um pouco acima e urn pou-
eo abaixo encontram-sc a injustiga e a scparagao ou a

mistura, c para provar afirmam que cada uina dessas


coisas 6 um numero (mas depois ocorrc que ncssc mes- 25

mo lugar do ceu ja sc encontre Lima multidao de grande-


50 TON META TA OYIIKA A METAF'ISICA, A 8/9, 990 a 26 b 13

T07iov toutov r$r\ n\r\Qo<; elvai x<ov auvtaxa|Jtiva>v [j,£Y£0tov 8ta Zeis do numero que
reunidas, porque essas propriedades

to xa 7u40T) xauxa <£xoXou0£tv xot<; tottol^ £xdaxot<; t 7i6x£pov as cons tit u cm correspond cm a rcgiocs particulars do uni-
verso): pois bem, devc-sc por acaso en tender que esse
o5xo<; 6 a&x6<; £<r:tv dcpt9fx6^, 6 £v xto oiipavtS, ov Set XafkTv

oxt xouxtov gxaaxov itrnv, f\ rcapa toGxov aXXo$; 6 |iev yap numero que csta no uni verso coincide com cada Lima
ofcxat
daquclas eoisas ou e outro numero difc rente dele 7 Platao
30 nXAxtov Sxepov elvat qnqatv* xa£xoi x<£x£tvo£ ipifljioui;
2v
afirma que c urn numero diferentc . En t retail to, tarn- 30
xat xauxa £tvat xat xa; xouxcov aEx£a$, <£XXa xou; [jlev vot)-
b6 n ele considcra que cssas eoisas e suas causas sejam
xou$ atx£ou^ xotJxous 8e aEa0T]xou<;.
numcros, mas sustenta que as causa s sejam numcros in-
teligivcis c que os outros sejam numcros scnsi'vcis.

Ilepl |i£v ouv xtov riuOaYOpeitov atp£ta0(o xa vuv (txa- 9. I Cr tt tea cle Platao e clos platdnicos]
1

vdv 7<ip atixtov 4cc|>aa0ai xoaouxov)* ot Se xa$ Ihiat; aix£a<;


Agora dcixemos de lado os pitagorieos, porque e suficicntc
990 b
xtO&^evot TCptoxov [lev £rixouvx££ xtovSi xa>v ovxtov XafkTv xa<;
o que dissemos sob re clcs, c passemos aos filosofos que postu-
aJx£a<; £X£pa xouxots i'aa xov iptOjiov £x6|iiaav, (Sarcp £t xt£
lam eomo prineipios as Fornias e as Ideias.
iptOpiiaat pouX6[ji£vo^ £Xaxx6vtov ovxtov otoixo Suvtj-
jxev (jl*?!
( 1
) Em primeiro lugar, eles ten tan do apreender as causas dos
T
990 h
<j£a0at, 7uX£ito 8£ TCOtTjaai; iptOjiotTi (ax&86v yap laa —^ oux seres sensivcis, n trod u/i ram entidades supra-sensivcis
i cm
^ iXAxxto — iaxt xa eiStj touto^ ntpi &v 5rjTo5vxec tots a£xta<; ix numero igual aos sensiveis: conio se algucm, qucrcnclo
xouxtov £7u' ixetva TipofjXOov xaO' kcaaxov yap 6|itovu|jL6v xt con hi r os objetos, considcrasse nao podcr fazc-lo porserem
£axt xai rcapa xa$ ouaia<;, xtov x£ aXXtov &v I'axtv Ev im 7uoX- os objetos mu i to pouco numcrosos, e, ao nves, con s id era s-
i

Xtov, xai £7ui xotaSe xai liA xoi£ aiStot^) •


ext Se xaO' 0B5 xpo- se podcr conta-los depois dc ter a u men ado t seu numero.

7uou^ 8£txvu|i£v oxi £tTO xa eiSr], xax' ou0£va <pa£v£xat xouxa>v* As Forma s, cle fa to, sao cm numero pratieamentc igual —
10 yap oux av&yxTi YtyveaOat auXXoYta[i6v,
ivttov (x&v ivttov ou pclo menos nao inferior — aos objetos dos qua is esses 5

5e xat oux &v oton£0a xoux<ov d^Tj 7(^6x011. xaxd x£ yap filosofos, com a intencao de buscar suas causas, parti ram

xou$ X6you<; xou<; £x xtov £7itcmi|jLtov £i8t) eaxat tcAvxcov oatov para chegar a clas. Com efcito, para cada coisa individual

£7cwcfi[iai ££a£, xat xaxd xo ev lid tioXX&v xat xaiv c5t7uocpc4-


existe uma cntidadc com o mesmo nomc: c isso vale tan to
para as substaneias eomo para tod as as oulras eoisas cuja

multiplicidade c rcdutivel a unidade: tantono ambito das


2
eoisas terrenas, quanto no ambito das eoisas ctcrnas .

(2) Adcmais, a ex is ten ci a das Ideias nao se prova por nen bu-
rn a das argumcntagocs que aduzimos eomo prova. Dcal-
gumas argumentacocs, com efeito, a existeiicia das Ideias i

nao proeede eomo conclusao ncccssaria; dc outras scguc-


,se a existencia de Fornias tarn bem das eoisas das qua is
nao admitimos a existencia dc Formas. Dc fato ?
(a) das
provas extra id as das ciencias decor re a existe n e a d e Ideias i

de tod as as eoisas que sao objeto dc ciencia; (b) da prova

dcrivada da unidade do milltiplo, decor rem a existencia


52 TON MET A TA OYHKA A METAFIS1CA, A 9, 990 b U - 1 991 a 2

aewv, xaxa Zi xd voeTv xt y§aplvzo$ x£ov ^Oapxwv 9<4v- de Forma s tambem do argumento
das negacoes; (c) e

XAywv extra ido do fato dc podcrmos pensar algo niesmo depois


15 xaa[ia ydcp xt xouxwv eaxtv. ext Be oi dxptj}£axepot x<5v
ou elvai xa8'
que sc tenha corrompido decorrc a cxistencia de Ideias
ol [i£v xwv 7ip6^ tl rcoiouatv t8£a$, <Sv (pajiev
das coisas que ja sc eorrompcrarn (dc fato desta,s perma-
auxd yevoc, o[ B£ xdv xp£xov av8p<o7uov Xiyouatv. oXw; xe 7

nccc cm nos uma iinagem) 15


ivaipouatv ot rapi x<3v etB<5v X6yoi a [jtaXXov etvat j}ouX6[ie0a
(3) Alcm disso, algumas das argumcntagocs mais rigorosas
[ol Xdyovxe; etSrJ xou xa; tSea^ etvat au[xjJa(vei yap [x*#i
levam a admitir a cxistencia dc Iddias tambem das rc-
20 etvat -ri)v 8u<4Ba upwrriv 4XXa xov &pi0[i6v, xai to np6<; xi
la^6cs sendo que nao admitimos que exista urn gencro
?

xou xa8' aux<5, xai 7u<4v0' 8aa xtv£; dcxoXouSriaavxe; xat; Tuept em si das rclagoes; outras dessas argumentagoes levam
x<Sv tBe<ov 86?at^ Tjvavxia)0Tiaav xal^&px<*^- — ext xaxa a afirmagao do "tereeiro homem
4 7'
.

|i£v xfy u7c6Xt)c1>iv xa8' etvat ?a|xev xa$ {S£a; ou [i6vov (4) him gcral, os argumcntos que den ions tram a cxistencia das
xwv oiiatfiiv eaxat 4XXa toXXwv xai exSpwv (xat yap to
etS?) For mas chegam a el miliar justamente os principios cuja
i

v6?)|xa ev 06 |x6vov 7uepl xa; ouatac iXXa xai xaxa x&v aX- cxistencia nos im porta mais do que a propria cxistencia
25

Xwv £ax£, xai £7utar?i[xat ou [i6vov xfj; oua£a<; etatv iXXa xai
das Ideias. De fato, daqueles argumcntos procede que nao a 20

xaxa Be diade mas o numero e anterior e tambem, que o relative e


exepuv, xat aXXa 8e (xupta au|i(Sa£vet xotauxa)- 7

anterior aoque e por si; e seguem-sc tambem todas as con-


to dvayxalov xai xa; 86fa; xa; rcept auxuv, el Sort [ie-
sequeneias as qua is clicgaram alguns seguidores da doutri-
8exxa xa elS?), x<Sv ouatwv ivayxatov t8£a; etvat [i<5vov. ou
na das Form as 7
em nit ido contraste com seus principios".
30 yap xaxa au[i|ie($Tixdc [xexexovxat &XXa Set xauxg £x<4-
Ademais, com base nos pressupostos a partir dos qua is
(5)
axou (xexe/eiv $ [x^ xa8* u7coxet|x£vou XSyexat (kly<o B'
afirmamos a cxistencia das Idcias decorrera a cxistencia 7

otov, et xt atixo8i7uXaaiou (lex^x^* xouxo xai &lS£ou [iex£x&t> de Form as nao so das substancias, mas tambem de muitas
&XXa xaxa au|x(ieji7)x6^' au[i(}£(}7]xe yap xco SncXaafo outras coisas. (Com efeito, c possivcl reduzir a multipli-

dctStw etvat), &ax' eaxat ouatwv xa etSrr xauxa B£ £vxau8a cidade a uma unidade de conccito nao so quando se trata 25

991' ouatav <n)[ia£vei xixet* ?\ x£ eaxat xo etvat 9<4vat xt rcapa de substancias, mas tambem de outras coisas; e podem-
xauxa, xd Ev lid rcoXXaiv; xat eJ (lev xauxd etSo; x<bv JBeoSv sc cxtrair ainda muitas outras eonseqi'icneias desse tipo).

Ao contrario, eomo decorrc das prcmissas e da pr6pria dou-


trina das Ideias, sc as Forma s sao aquilo dc que as coisas
participant so devem cxistir Ideias das substancias. Efcti-

vamentc, nao participam das Ideias poracidcii-


as coisas
tc mas devcm partieipar dc cada Idcia como de algo que
?
30

nao c atribuido a u.m sujeito ulterior (dou um cxemplo:


sc alguma coisa partieipa do duplo em si participa tam- 7

bem do ctcrno, mas por acidente: de fato ser cterna e


propriedadc acidcntal da essencia do duplo) portanto ,

<so> devcrao existir Forma s das substancias. Mas o que


substaneia significa nesse mundo tambem significa subs-
tancia no mundo das Formas; se nao fosse assim, o que 991-

podcria signifiear a afirmaeao de que a unidade do multi-


plo e algo existente alem das coisas sensivcis? E se a for-
TON MET A TA <1>Y2IKA A METAFiSICA, A 9, 991 a 3 - 28 55

xocl xtbv (i£Tex6vTO)v, frixat xt xotvov (xt yap [JtaXXov lid ma das Ideias e a mesma das coisas scmivcis que del as

xd)v 98apxoiv SuiStov, xat x<5v tuoXXSv [jtev ai'Bfav Se, xo participam, cntao devera existir algo com urn cntrc umas
e outras (por que deve haver Lima unica c identica diadc
5 8ua<; ev xat xauxov, fj lizi x* auxrjs xat xrjs xtv6$)' eE Se
co mum as dfades corruptive! s e as diades matcmaticas
(i^ xo auxd etSo<;, 6(io!)vu|JLa av
xaXot av9pa)7uov x6v xe KaXXtav xat x6 £uXov,
etr), xat S(jlolov &a7uep
— que tambcm sao multiplas ;
porem etcmas — , c nao
av et xt$
coniuni a diade em si c a uma diadc particular scnsfvcl?)* 5
|jLT]&e(JL£av xotvtovtav lizifikitycu; aikaiv. — tu4vxg)v Be |j,4Xt<rca
c sc a forma nao c mcsma, cut re as Ideias c as coisas so
a
Stajuop^aetev av xt$ x£ juoxe ai>(JL(}4XXexat xdc siSt] xotc o nome sera comum: e como sc algucm ch a masse " ho-
?:

10 4t8£ot<; xaiv aEa8T)x<3v r\ xoiq yijvQ\ihoi<; xat yBetpoiievots' rn em tan to C alias como urn pedago dc madeira, scm
otfxe yap xiv^aeax; ouxe (iexa(loXTj<; ou8£(Jua£ iaxtv atxta auxot^. eonstatar nada de comum cntrc os dois \ r

4XXa |jtf)v ouxe 7up6<; xf|v £TuLcrrri[JLTjv ouBiv poT]9et xtjv xcov fiX- (6) Mas a dificuldade ma is grave que sc podcria lc van tar e a

Xwv (ouSi yip ouata IxeTva xodxgov* £v xo6xoi£ yap av fy) ouxe ,
scguintc: que van t age m tra/.cm as Form as aos seres sen-

eE$ xo elvat, £vuic4pxovx4 yt xotig (lexfyouatv ouxco (lev siveis, scja aos sensivcis cternos, seja aos que estao sujei- io

15 yap av taax; atxta S6£etev etvat &<; xo Xeuxdv (jLejJLi^vov tos a geragao c a conn pea o? Dc fa to, com rclagao a esses
seres asFormas nao sao causa ncm dc movimcnto nem
xti Xeuxai, 4XX' ouxo<; (lev 6 X6yo<; Xiav euxtvrnros, ov 'Ava-
8'
dc qualqucr mudan^a. Adcmais, as Ideias nao scrvcm ao
§aT6pa<; (lev izp<bxo<; EoBofo uaxepov xat aXXoi xtve^
conliceimcnto das coisas sensivcis (dc falo nao const i- 7

eXeyov (f&aStov yap ouvayaYetv juoXXa xat aSuvaxa icpo^


tucm a sulxstancia das coisas sensivcis, caso contrario se-
4XXa (ify ou8' Ix xa>v elSdiv laxl xSXXa
xf|v TOta6xTjv 86i;av)*
riam imanentcs a clas), ncm ao scr das coisas sensi'veis,
20 xax' ou9£va xp6rav xSv eEo)96xa)v X^eaOat. xo hi Xlyeiv enquanto nao sao imanentcs as coisas sensivcis que dc-
TuapaSefyiiaxa auxa elvat xat [jtexexetv auxdiv xSXXa xevo- las participant Sc f ossein imanentcs, podcria parcccr que 15

Xoyetv iaxi xat (lexayopas X£yetv 7uoltvxix4s. x£ yap iaxt sao causa das coisas sensivcis, assim como o bnmeo e
x6 £pya^6(ievov jupo^ xa$ E8ea$ ijuopXejuov; ivB^x^ 0" Te causa da brancura dc um objeto quando se mistura com
xat elvat xat yEyveaBat 8(iotov oxtouv xat [if] eixa£6(ievov elc. Mas esse raciocinio, .sustcntado primciro por Anaxa-

25 7cp6<; ixetvo, oiaxe xat ovxo^ Scoxpdxou^ xat yd\ ovxo$ yevoix' goras, depois por fLudoxo e a in da hoje por outros, e in-

av oto<; Sa)xp4xTj<;* 6(jlo£gx; Se BfjXov oxt xav eE t]v 6 sustentavcl: dc fa to, c muito facil levari tar muitas e insu-
7
pcravcis dificuldadcs contra cssa opiniao
eaxat xe TuXeta) juapaBefyiaxa xou auxou,
.

2a)xp4xTj<; 4t&to£.
E, certamente, as coisas sensivcis nao pod em dcrivar das
oiaxe xat siSt], otov xou 4v8pa)7uou xo ^ov xat xo Sticouv, (7)
For mas cm nenhum daqucles modos que de costume sao
indicados. Oi^cr que as Formas sao "modclos" e que as 20

coisas sensivcis "participam" del as significa falar scm di/cr

nada c rccorrer a mcras imagens poeticas. (a) De fato o ?

que c que age com os olhos postos nas Ideias? (b) K possi-
vcl, com cfcito, que cxista ou que se gere alguma coisa se-

melhantc a outra, mcsmo scm ter sido modclada a ma- i

ge m da quel a; dc modo que podcria muito bem nascer um


simile dc Sc3cratcs qucr Sc5cratcs cxista ou nao, Fe evidente
?
25

que isso ocorreria mesmo que existisse um "Socrates eter-


no" P (c) Alem disso, para a mcsma coisa devcrao existir
THN MET A TA OYIIKA A METAFiSlCA, A 9, 99 1 o 29 B 2

fi[ia 8e xai zb auxoav8pcD7COS. ext oi \iovov xtov aiaflT|Ttov numerosos model os c, como consequencia, tambcm nu-

>o TcapaSet-y^aTa to etSr) AXXa xat auxcov, otov to y£vo^, merosas Formas: por cxcmplo, do horn em existirao as For-

ware to aux6 £arat TtapABetytia xai mas de ''animal", de "bipcdc", alem da de "homem em s\\
a)S y£vo$, eiSfiiv
(d) Finalmcnte, as Formas nao scrao model os so dis coisas
i b eJxcov. en 86!;etev &v a86va-rov elvat xtopi$ t^v ooafav xai oo
scnsivcis,mas tambem dc si pr6prias. Por cxcmplo, o genc-
i\ ouata- ware 7C<5$ ocv at E8£at ouafat tcdv Tupa^a-wav ouaat
ro, enquanto genero, sera modelo das Formas nclc contidas.
X<opt$ eTev; £v hi tc£ Oa(8tovt ooxto Xeyexai, to$ xai tou s

4
Conscquentcmcnte, a mcsma eoisa sera modelo c copia .

elvat xat tou YfyveaOat atria to etStj £artv xatxot Ttov eE8d>v
(8) F ma is, parcce impossivcl que a substantia exista separa-
ov-ctov ou YtyvexaL to (jl£t£xovto av [i^ fj t6 xtvfjaov,
5 8[jlcds damente daquilo de que e substancia; eonscquentemen-
xat rcoXXa yCYvexat eiepa, otov otxEa xat 8axxoXto$, cov ou te, se sao substancias das eoisas como podem as Ideias
T

^afiev etSTj elvat* ware SfjXov 8xt £v8£xexat xai -rftXXa xai scparadamcntc dclas
existir
7
Mas no Fedon e afirmado
eTvat xai YtyveaSat 8ta xotatka$ aixta$ o?a$ xai to prj- justamente is so: que as Formas sao causa do scr c do devir
GevTO vuv. -ett encep eEatv dpt0[ioi xa etStj, atrtoi eaov- das coisas- Contudo, mcsmo concedendo que as Formas
10 tat; 7c6tepov ott etepot 4pt0[io£ elat to ovxa, otov 68i \iiv (6) cxistam, as coisas que delas participam nao se produzi-

Api0[jL6$ ocvOptoTuo^ 68t 8e Ea)xp<£T7£ 68i 8e KaXXta^; t£ riam se nao exist isse a causa motora. Ha tambem muitas
ouv ixetvot toutok afuiot elatv; ou8i yap d ot \ih AtStot ot outras coisas produzidas — por excmplo uma casa ou
8c \L7\, o68ev 8to£aet. il 8' otl Xd^oi 4pt0[ia)v xAvxaoOa, otov Tj
urn and — das quais nao admit imos que cxistam Ideias.

Porta n to, c claro que todas as outras coisas tambem po-


au^covta, 8fjXov Sti £ariv £v y£ it &v eJai X6yot. el Stj
dem scr c gcrar-sc por obra de causas scmelhantes as que
15 tt tgotg, SXr|, ^avepiv oxt xai atkoi ot AptSfiot Xoyot xive$
T)
produzem os objetos acima mencionados y .

eaovcai etepou npoq exepov, Xeyto 8* otov, il eartv 6 KaXXt'a^


Mais ainda, sc as Formas sao numcros dc que modo podc-
(9) 7

Xo^fo^ Iv AptOfioT^ TOtpo^ xai yife xat S8aT0$ xai Aepo$, tambem
rao scr causas? Sera porquc os seres scnsivcis sao
xat aXXcov ttvtov o7coxei[JL£vtov earot xai i\ t8£a 4pt0[i6^- xat numcros? Por excmplo, esse dctcrminado numcro c o ho-
auto<iv0pco7co^, efu' AptO^ ti$ cov efts \ir\ 9 q\l<x><; earot X6yo$ mem, esse outro e Socrates, aquclc outro c Calias? E por
20 h api8[iot^ Ttvtov xai oux dcpt6(j.6^, o08' earoi ti? Sia touto que aquclcs numcros sao causas destes? Que uns scjam
dcpi6[ji6^. ext Jx TcoXXtov 4pi8[jL(ov eT^ AptOfio^ TtYvexat, ctcrnos c os outros nao o scjam nao tern a minima impor-
tancia. Sc a razao eonsiste em que as coisas scnsivcis sao
const it u tdas dc relagocs numericas (como, ]X)r cxemplo, a
harmonia), entao e claro que existc algo do qual os numc-
ros sao relagao- E sc isso existc a materia —
c cviden- — ,

te que os proprios numcros ideais serao constituidos dc


detcrminadas rclagoes entre alguma eoisa c algo ma is. Por
excmplo, sc Calias e uma re la gao numerica dc fogo, terra,
agua e ar, tambem a Ideia d ever a scr uma relacao nume-
rica de certos elementos outros que tern a funcao dc
substrato. E o homcm cm si —
seja ele um dctcrminado

nuniero ou nao —
tambem sera uma relacao numerica
de certos elementos, e nao simplesmentc numero; e por
estas razoes nao podera ser um numcro ll)
.
TliN MET. A TA OYSIKA A METAPlSlCA, A 9, 991 b 21 -992 a 13

eJ8tov hi ev etBo$ to&s; el hi atkoiv &XX' £x tg>v £v (10) Poroutro hdo, produz urn unico na-
dc muitos numeios sc

tc5 4pL0[A<S, olov £v rfj [xopiiBt, tccos ?x ooaiv a ^ (JtoviSes; eire me ro; m^is como podc produzir-se de muitas Form as unia
yap 6[AoetBeTc, rcoXXa aufiprjaeTat ocTorca, site (jltj ojioet- unica Forma? V. sc os numcros naosao form ados pclos prcV
25 Bets, \Lr\zz atkat dcXXrjXats [i^Te at aXXat rcaaotL tc<S-
pnos numcros, mas pclas unidades contidas no numcro
aotti;* tivi yap 8tofaouaLv ircaSeTs ouaat; outs yctp eoXoya
— por excmplo no dcz mil cntao como scrao cssas uni-— ,

dades? Dc fa to, sc sao da mesma cspccic, scguir-sc-ao


touto oike 6[AoXoYOU[ieva ttj vorjaeL. eTt 8* avayxatov eTepov
absurd as conscqucncias. E sc, comparadas umas as ourras,
Y^vo^ 4pL0[xoG xaraaxeuaCetv 7uepi 8 i\ apt6(X7iTixri, xai
nao sao da mesma cspccic ncm as unidades pcrrenccnr.es
rcdtvra to [Aerafu Xeyoixeva U7u6 tivcov, & ^ £x t(vcov
aomcsmo numcro ncm as unidades pcrtencentes a numc-
yo Soriv ipx^v; ^ 8ta Tt [AeTaEJu tcov Seopo t* earat xai
ros difc rentes, igualmcntc scguir-sc-ao consequencias absur-
atjTwv; £ti at pov&heq ai £v Tfl 8ua8i sxaT^pa ex tivo$ das- Com efcito, dc que modo podcrao distinguir-sc uma
2* rcpOTepa; hv&Zoq- xafrot iBuvaTOv. exi 8ta ev 6 api8[x6^
ti da outra, dado que nao possueni detcrminagocs qualitati-
auXXa[Ji(iav6[ji£vo(;; £tl 8e rcpos toTs eipri[xevot^, etrcep eiatv vas? la is afirmagocs nao sao ncm razoavcis ncm cocrcntes",
at (lOvdcSec 8ta<popot, lyjpfp outco Xeyeiv a>a7cep xai oaoi to (11) Tambcm segundo gencro de nu-
c ncecssario admitir uni

arotxeta TeTTapa ^ 8uo Xiyovow xat -yap toutcov exaaros 06 mcro: o que e objeto da aritmefiea, c todos os objetos que
5 to xotvov Xe^et OTOtx^ov, otov tA aco[ia, aXXa TuOp xai Y^jv, alguns cbamam ''intermediarios". Mas de que modo elcs

elV eaxt ti xotvov, to aci^a, iht \lt\. vuv 8e Xiyerat ax; ovto$
ex is tern e dc que prineipios derivam? Por que devem e\is-

tir entes " inter mediarios" entrc as coisas daqui de baixo


too hbq oia7U£p nvpoq f\ S8aTO^ 6[xoLO[xepoo^ 4
eE 8' outcos, otix
c as rcaiidades cm si?
1
'.

eaovrat ouatat ot 4pi8[xo£, 4XXa SfjXov otl, sweep £art Tt ev


(! 2) Ale.ni disso, as unidades que estao contidas na diadc devc-
auTO xai toot6 iartv 4px^» rcXeovaxcos XeyeTat to ev* aX-
riam dcrivar de uma diadc anterior. Mas isso e impossivel'\
10 Xg>s yap 48t3vaTov. — (1ouX6[asvol hi t6c$ ouaEas ivrfcyetv elg t&s
K tambcm, em virtudc dc que o numcro, sendo compos-
(1 3)
apX<i; [Jtrixri [xev TtSe^ev £x ppaxeos xai [xaxpou, £x Ttvo$ to, c algo unitdrio?
14

[AtxpoG xai [asyocXou, xai £7it7ue8ov ix icXaTSOg xai arevou, (14) Ao que foi dito devc-se acrescentar o scguinlc: se as unida-
<j<x>[ia 8' Ix (3a6eo^ xat Ta7uetvoo. xatTot tuo)^ e^et to im- mcsmo que diz.iam
des sao difercni.es, del as e prcciso dizer o
os filosofos que ad mi tern quatro ou dois clcmentos. De fa to,
cad a um desscs filosofos nao entende por elcmcnto o que e

com um, em gcral, mas en ten de in por


por excmplo, o-corpo
clcmentos o fogo c a terra, qucr exista algo de comum entrc
cles —o eorpo, justamentc — qucr nao Or a, os pla-
exista.

ten icos fa lam como se a unidade fosse bomogenea, como o


fogo ou a terra. Se assim c\ os numcros nao serao substan-
cias; mas e cvidentc que, se existe uma Unidade em si, c

sc esta e principio, entao a unidade e cntendida em muitos


signifieados dife rentes. De outro modo seria impossivel 1
'.

(15) Querendo rcduziras substancias a nossos prineipios, dcri-


vamos os comprimcntos do ^curto e longo" (isto e, dc uma
especie de pequcno c grande), a superfieie do "largo e
cstrcito" e o eorpo do "alto c baixo". Mas como a superfieie
60 THN META TA OYHKa A 61

rceSov Ypa[X[x#|v f( to axepeiv -yp<wfy x*t imface8av; SXXo podcra contcr 3 1inha e T
como 0 soli do podem conter a linha

15 Yap yivot; xd rcXaxu xai axeviv xai (3a8u xai xarceivdv- e a superffcie? De fato, "largo c cstrcito" constitucm um
fiajiep o5v 068 ' dpiOjjtis 6tc4px&i £v auxot$, 8x1 to rcoXu xai gcncro difc rente de "alto c baixo". Portanto, assim como 15

0numero nao esta contido nas grandezas geometrical, cn-


iXfyov Exepov xouxtov, SfjXov 8x1 068' aXXo o08£v x&v avw
quanto o "muito c pouco e um gcncro difcrcnte dclas,
7
'

67cdcp|ei xot<; xdtxto. dXXa (if|V ou8i ^£vo< to rcXaxu xou [3a-
tambem e evidente que nenhum dos outros gencros su pe-
8£o$* fjv yctp av £rc£7ce86v ti t6 aaijia. £xl at <rxtY[JLai Ix
ri ores podcra cstar contido nos inferiorcs. K tarn pouco sc
20 x£vo$ £vwr4p£ouaiv; xotSxto \&v ouv x<d fivei xai 8ie[x4xeTO podc dizcr que o "largo" seja genero do "prof undo", porquc
IIXdtTwv <o$ 8vxi Tea>(ieTpix& SdyjiaTt, 4XX' ixdcXet ipxty assim 0 so lido sc rcdu/iria a uma superffcie
16
.

Ypa(i(ifi< — touto hi TuoXXdtxL^ £x£8et — X0C{ 4x6[JLOUC YpajjLjJLAc. (16) Mais aincla: de que principio dcrivarao os pontos contidos
xa£xoi dcvdrfxrj xouxtov elva£ ti nipat;* <5><xt* ou \6you Tpa^^ na linha? Flatao contcstava a cxistencia desse gcncro de 20

Strut, xai auTf[if| &XTLV. -8X<o$ 8i Ct)xouot)$ xrft ao<p£a$ itepl cntes pensando que sc tratassc dc
?
uma pura no^ao gco-
mctrica: cle c.hamava os pontos clc "principios da linha'',
25 x£v ^avepaiv 16 aixiov, xouxo \&v eidtxajxev (o08£v -yip X£yo[JL£V
8'
e usava amiudc a cxprcssao "linha s indivisivcLs". Por outro
7cept xffc alx£a$ 88ev if)
Apx^l Tfj? [UxapoXfte) xfy otfatav
,
la do, c ncccssario que exista um limite das 1 in has; conse-
oi6(ievoi X£yeiv auxaiv £x£pa$ [jl£v oua£a$ &Tva£ ?a[jLev, 8to)$
quents men tc, 0 argumcnto que demons tra a cxistencia
8' kcetvat xotSxtov ouatai, 8ta xevffc x8 yap [xex£x etv » da linha demons tra tambem a cxistencia do ponto
17
.

Sarcep xai rcp6xepov etiro(iev, ot58£v £<rctv* oi&l 8f| 8rop xat; (17) E, em gerah dado que a sapiCncia tern por objeto dc pes-
>o ^7rt<m][jLa^ 6pd>[Jtev ov atxiov, 8l' 0 xai fia<; vou$ xai rcaaa quisa a causa dos fenomcnos, rcnunciamos justamcnte a 25

<puat$ TroteT, oi38i xauxrjs xrfc a£x£a$, tjv <pa[iev elvat jjl(ov isso (dc fato, nao dizemos nada a rcspeito da causa que

xfi»v 4px<5v, ou8£v omxexat xa etSrj, 4XXa Y^ove xa (jLaSirj- da or i gem ao movimento) c, acred tan do expiimir a subs^
i

tancia deles, afirmamos a cxistencia de outras substaneias.


(xaxa xot$ vuv if) ^tXoao^ia, 9aax6vxwv aXXtov x^P lv
oOa£av
Mas quando sc trata dc cxplicar o modo pclo qual essas
992 b auxa Setv 7rpa-Y(iax£uea8au ext 8i xfy U7coxet[x£vriv
ultimas sao substancias dos fenomcnos, f alamos scm dizer
uXrjv [xa8ri[jLaxiX(0x£pav fiv xi$ uTcoXdtpot, xai [xaXXov ? '

nada. De fato, a cxprcssao "participar ;


como ja dissemos
xaxr]Y0p£Ta8at xat 8ia<popav elvat xrfc ouatac xai Tfj<; SXtjc
acima, nao significa nada
JH
.

f\ uXrjv, olov xo (JL^ya xai x6 [Xixp6v, aioTcep xai 01 <puato- (18) 1? tampouco Fbmias tern qualquer rclagao com a que vc-
as 30

5 X6^ot ?aai x6 [xaviv xat x6 mixv6v, 7cp<oxa$ xou iJTcoxet^vou mos scr a causa (que afirmamos scr um dos <quatro> prin-
9dtaxovx£< elvat Sta^opa^ xauxa^- xauxa ^4p ^<niv intpoxr\ cipios) nas ciencias e em vista da qual opera toda intcligcncia
xi^ xai 2XXei<l>K. ntpl xe XLVT)a£<^, el [xiv ?<nat xauxa x(vrjai$, e toda natureza. Ao inves, para os filosofos dc hoje, as mate-
maticas sc tomaram h1osofia mcsnio quceles proclamem que
7

e prcciso ocupar-sc dclas so em fungao de outras coisas


1tJ
. 992'

(19) Mem disso, poder-sc-ia muito bem dizcr que a substancia


que serve dc subs tra to material ou seja, ogrande e o pe- —
qucno —
e demasiado matematica e que c\ antes, um
uma diferenciagao da subs tancia c da materia,
a t rib u to c
ma is do que uma materia, semelhante ao "tenue''' e ao "den-
so" de que falam os filosofos naturalistas, que os considc- 5

ram como as primeiras difcrenciagoes do substrato. (Com


211
efeito, eles sao uma especic dc excesso e de falta) .
62
METAFfSJCA, A 9, 992 b 8 - 30

xiWiaexai toc effirr ei Be [XT), 7i66ev f)X9ev; SXt] (20) No que sc rcfcrc ao inovimcnto, sc cssas difcreneia^ocs
SfjXov oti
sao inovimcnto, c evidcnte que as Form as sc movem. E

10
yap fi Tuept cpuaeax;

uvai, to SeTfrL oti ev arcavra, ou


avTjpT]Tai axic^.
yiV>™'
o xe
T T1
BoxeT

Y«P ^
£48tov

*<W
aet sc nao
men tc
sao, dc on do vcio o
suprimida a
mo vim onto? As si in,
inveshigacao sob re a naturcza 21
fica total-

Ytyvexat TiAvxa £v dcXX' auxo tl gv, av


8i8to tis
oil
8' (21) Dcpois, a demonstracao de que todas as eotsas cons tit uem
xat ouBe tguto, ££ Y£vo^ 8a>a£i to xa86Xou elvai- touxo
n*j uma unidadc —
demonstracao que parccc facil -nao al- — '0

outeva 8' Xoyov oi>U to |i£TO touc 22


lv toou; dSuvotTov. £X*i canga c seu fim: dc fa to, dc sua prova por "ck thesis" nao
dpte^ou^ t£ xat imrceBa xai crapea, ouxe <mtoc eaxiv ?i
|iT)XT] decorre que todas as coisas scjam uma unidadc, mas ape-
effir) oT6v t£ £ivai nas que cxistc ccrto Um-cm-si, sc eoneedcrmos que todos
15 Eotol gut£ T£va &x £t Bfivajuv TauTa yap guts
gut£ [i£Ta?u ([laerifiotTtxa T&P os scus prcssupostos sejam verdadciros; antes, naodeeorre
(06 Y<5cp eJatv dcpiO^O toc

£XXa tiAXlv T£TapTGv aXXo cpat- nem mcsmo is to sc nao sc concede que o universal scja
ixeiva) out£ to cpGapTA,
urn gencro. Dc fato, cm alguns casos is so c impossivel \
2
CyvteTv aroLxtfa
v£TOt tout6 tl Y£vo^ oXto<; t£ to xcov ovtcov
(22) E clcs tambcm nao sabcm dar a razao dos cntcs postcrio-
aSuvaTGv eupetv, aXXtoc
^r) 8teX6vTa^ iroXXax^^ XeYGjievtov,
ottov iau aTOtxeicov.
rcs aos nu micros — a saber os comprimentos, as superfi-
20 Te xai toutov tov Tpdrov Cnxouvras
oux £art 8faou
cies e os solidos — , nem cx pi team por que exist em ou 15

ix tlvcov yap xd 7iot£Tv ^ tz6l<txjiw f\ to etJOu, existiram c a funcaci que torn. Dc fato, nao e possivel que
Xafktv, aXX* etrcep, xcov ouataiv ^6vov ivSex*™"*
t6 tcov &m elcs scjam Form as (por que nao sao numeros); nem e pos-

ovrtov arcavrtov toc aro^eTa fi Cr)T£lv fi ofcaOaL


oux AXr)- sivel que sejam cntcs intermediaries (estes, com efcito,

rcavTtov otolx™*; sao objetos ma tenia ticos); nem e possivel que sejam eor-
6ec. ™s 8' 5v ti^ xai fidOoi toc tcov
ruptivcis: parccc, por tan to, que sq trata de um novo genc-
25 8fjXov yap a>s ou0£v otov Te Tipouracpx^v yvtopiCovTO rcp6T£-
aXXa iv- ro de re alidade, is to e\ dc um quarto gencro^.
pov. &mzp Y<*P T <£> Y£w^P^v [juxvOAvovtl |i£v
Km geral, investigar os elcmcntos dos seres seni ter dis-
&v jieXXei (23)
B^at rcpoeiSdvat, 6v 8i ^ iTOrcVl xat irepi
tinguido os miiltiplos sentidos 110s qua is sc entende o scr
xai tcov aXXtov,
[laveaveiv ou0£v irpoYrfva)ax£t, oGxco 8r) foci
significa eompromctera possibilidade de eneontra-los, cs-
Ttov TiAvxtov £cmv £7uott||jlt], otav 8Vi xive? cpacuv,
war' et ti? pceialmente sc o cjuc sc investiga sao os elcmcntos eonsti- 20
ou0£v av 7ipoim<ipxot yvcoptCcov gutgs, xahot rcaaa
|i(£0T]aL<; Bloc
30 tutivos dos seres. Ccrtamentc nao e possivel bus ear os elc-
mcntos eonstitutivos do fazcr ou do pacleeer ou do re to,
pois sc isso c possivel, so o pode scr pelas substancias. In-
vestigar os elcmcntos de todos os seres ou ercr le-los cn-
eontrado daquclc mode c um crro \
2

(24) F como pod en am os a p render elcmcntos de todas as os


coisas? E evidcnte que nao devenamos possuir ncnluim 25

conhecimcnto prcvio. Assim como quern aprendc gcomc-


triapodc possuir outros conhecimentos, mas nao das coi-
sas tratadas pcla ciencia que pretende a p render c da qual
nao possui eonliccimcntos prcvios, o mcsmo ocorre para
todas as outras ciencias. Consequentcmcnte, sc cxistissc
uma ciencia de todas as coisas, tal como alguns afirmam,
quern aprendc deveria, previamente, nao saber nada,
a
Entrctanto, todo tipo dc aprendi'/ado ocorre mcdiantc 30
toETAFlSICA, A 9/ 10, 992 b 31 -993 a 21 65
TQN MET A TA OYSlKA A

rcivrcov Ttvcov £ar£, xai i\ St' cfooSetijecoi; conhecimentos total ou parcialmcntc previos; e isso se
TCpOYiYvtoaxo[i£v(Dv f\ f\

yap tov 6 opta^ rcpoetSivai xai da quer se proceda por via demonstrativa, quer se proceda
(xai) f) 8l' 6pta[xtov (Set
pela via de dcfmicao (com efeito, 6 preciso que os clcmen-
elvat YvtopifJia)' 6[iotco$ Se xat ^ St' foa^Y^ cxXXa
8au[xaardv XavGAvo- tos constitutivos da definicao sejam prcviamcnte conhe-
993* eJ xai tuyx^ 01 <*V<puTO$ ouaa, tucoi;
cidos e claros); quer ainda para o conhecimento por via
fxev exovTe$ xpaTLGTT)v tcov £m<rnr)(i(ov. eTt tuco; Tt$ yvco_
de indugao. Portanto, se esse conhecimento fosse inato T
993- 1

ptet ix t£vcov £ot£, xai n&<; laxai SfjXov; xat yap tout'
seria muito surpreendente, porque possuin'amos seni o
iuoptav dcfJKpiapTiTTiaete yap av Tt$ tocncep xai rcepi £v£a$ 26
saber a mais elevada das ciencias .

5 auXXapi^' ol \ilv yip to £a £x tou a xai 8 xai a 9aaiv


(25) Alem disso 7
como sera possivel conhecer os clementos
etvat, ot 8£ Ttve$ frepov 980YYOV tpaaiv elvat xai ou8£va
constitutivos das coisas e como isso podcra se tornar evi-
Se tov ioriv ata8Tiat(;, TauTa n&q av tic
tcov yvcoptficov, £Tt
dente? Tain be m isso e urn problcma. Scmpre se podera
tx^l e'xtov r?|v ata8T)atv tvoltj;
xafcot eSet, etye tcAvtcov TaOra como se discutc sobrc
discutir sobrc esse ponto, assim
orotxetA iortv 1% tov, tocmep at auvGeTOt <pcova£ elatv ix tcov ccrtas silabas: de fa to, alguns dizem que a silaba ZA e
10 olxetcov orotxettov. com post a de D, A; outros, ao contrario, sustentam 5

"Oti [iiv ouv tos eEpTj[Ji£va^ iv toT$ (puatxow aWa^ 10


que se trata dc um soni difercnte e que nao e rcdutlvcl

Ctitslv £o(xaat rcivTes, xai toutcov £xt6$ ou8e[x£aV e'xotjxev &v a nenhum dos sons conbecidos
Z/
.

etaetv, SfjXov xat Ix tcov rcp6Tepov eipTj[ji£v(ov cxXX' cfyuSpcoc (26) Finalmcntc, como poderemos conhecer os objetos dados

toc6tos, xat Tp6rcov fx£v Ttva rcaaat rcp6Tepov eiprjvTat Tp6- pela sensagao sem possuir a propria sensa^ao? No cn-

15 uov Se Ttva ouSafjtco^. <J>eXXt£o[i£vTi yap eotxev i\ TupcoTT) tanto, devcria scr assim sc os elementos constitutivos dc
via Te xai xaT* ipX&S 0^ aa t X(* L
<ptXoao<p(a rcepi tcAvtcov, 6tTe todas as coisas sao os mesmos, assim como todos os sons

t6 rcptoTOv], lizd xai 'E^TueSoxXfji; <Jgtouv tco X6yco (pTjatv compostos rcsultam dc sons clcmcntarcs 2S - 10

elvat, touto 8* iort tA t£ f\v etvat xat i\ ouata tou TupiYnaTOC.

cxXXa [xty 6[xo£tos Avayxatov xai crApxai; xai tcov aXXcov

20 exaarov elvat tAv X6yov, ?\ ^Se £v* Sta touto yap xat aap? 10. [Conclusoesp
xai Aotouv eorat xai tcov aXXcov Sxaorov xat ou 8ii vt\v
do que foi dito acima, fica evidente que todos os
2
Portanto ,

filosofos parcccm tcr buscado as causas por nos cstabelecidas na


Fisica, e que nao se podc falar de nenhuma outra causa a lcm
daquclas. Mas cles falaram delas dc maneira confusa. Em certo
scntido, todas foram mencionadas por cles, noutro scntido nao
foram absolutamcntc mencionadas. A filosofia primitiva\ com J 5

cfcito, parece balbuciar sobrc todas as coisas, por ser ainda jovem
e estar cm seus primciros passos.
Assim, Empedocles afirma que o osso cxiste em virtude dc
uma relagao < formal >. Ora, esta nao e senao a substancia da
coisa. Mas cntao e necessario, igualmcntc 7
ou que tambem a car-

ne e cada uma das outras coisas scja em virtude dc uma relacao, 20

ou que nenhuma scja. Entao carne, osso


?
e cada uma das outras
TON MET A TA QYSIKA A METAFiSICA, A 10, 993 a 22 27
66

uXtjv, Ixiivot; rcup xoct yr\v xai uBcop xoct i&poc, 4XX& roisas serao em virtude dessa rela^ao, e nao em virtudc da materia

toutoc itXXou X^ovtos ouveqnrpsv av AvAyxTK, aa- aclmitida por Empcdocles, ou seja ?
fogo, terra, agua e ar. Mas
BeBTjXcoTai xai
1
'imped odes certamentc aceitaria isso se outros Ihc tivcs.scm dito;
<pcos 8£ oix eLpTjxev. irepl [i£v ouv toutcov
auxtov xouxtov ircopTjaEiev av
clc, porem, nao o dissc daramcnte. Sobrc cssas questocs ja demos
25 Tupoxepov oaa 8e rcspl tcov ti<;,
4
csclarecimentos acima
£rcav£X8<o[JLev rcAXiv z&x* T*p * v ^ auxtov &urcopT)aai[i£v
.

Mas devemos voltar ainda sobrc alguns problemas que se


ti Jipoi; xa<; uarspov 4uopta<;.
poderia 1e van tar sobre essas doutrinas das causas: qucm sabe po-
dcrcmos extrair da solu^ao desscs problcmas alguma ajuda para
;i solucao de ulteriores problemas, que serao postos adiantc'.
LIVRO
a eAottov
(SeqUNOO)
1 I . I A filosofia e conhecimento da verdade e 0 conheeimento
da verdade e conhecimento das causa sj ]

x°^ £™1 T T) 8*
30
C
H nept -rife aXr)6E(a<; Oetopta tt] (iev 1

SuvaaOai

993 >
paSia.
aO-rifc

Ttept
cniiietov

[i^xe
rrj<;
Ttdvrax;

<puawo<;,
Be to

xai xa8' eva


htjt*

a7to-nrrx 4veiv >


(ilv ^
^
(iTjBiva

[XTiGiv
Sxaarov Xi^etv
^
8tifEiv

|iixp&v faufiaX-
ti Sob certo a spec to,

e facil. Prova disso c


a

que
pcsquisa da verdade
c impossivcl a urn
c dificil,

homcm
sob outro
aprcender
30

Xetv auxfi, U Tiivxtov Be auva6potCo(Jievtov 7iyvea8a£ ti [xe^e- adequadamcnte a verdade c igualmcnte impossivcl nao aprecn-
)}
8o<;* wot' eiTiep eoixev ex&iv xa8a*ep -a>Tx4vo(iev TtapoLjiia- de-la dc modo nenhunr: dc fa to, sc cad a 11111 podc dizcr algo a

av 8upa<; ajxapTOL; TauTT] (lev av eit| potBtoc, icspcito da realidadc\ c se, tomada individual men te, essa contri-
5 ftnevoi, t(<;

to B' SXov exeiv xai ^ BuvaaSai BrjXoT to x a^ £ ' buigao pouco ou nada acrcscenta ao conhecimento da verdade,

7t6v aurfi;.
ti

tatoc 8£ xai
|i£po<;

rrj<; xa ^ 6T7 TO<;


l
oSoT K
amoy
860 lodavia, da uniao dc todas as contributes individuals deeorre
Tp67iou<;, oOx iv toi<; Ttpdrfliaaiv &XX* £v ^|itv t6 um resultado con side ravel. Assim, sc a rcspeito da verdade ocorre

t& Ttov vuxTEp(8tov onnaTa 7tp6<; to o que e a firm ado no proverbio "Oucm podcria errar uma porta?"'
1

aOrrj^ cSaruep r&p ,

10 <p£rfo^ &X £ t to (JteO' ftfiipav, outw xai -rife ftfieTipa; 4>ux^? cntao, sob esse aspecto ela sera facil; ao contrario, podcr alcancar 5

6 voos rcp£>c Ta Trj <puaEt <pavEptoTaTa tcqcvtcov. ou |i6vov Be a verdade em gcral e nao nos particulars mostra a dificuldade
xaEs 86- K dado que
Xdpiv £Xetv Btxatov toutok; tov av tl<; xoivtoaaiTO da questao\ ex is tc 111 dois tipos dc dificuldades, e

£ai<;, 4XXa xai toT<; fauTtoXauSrepov arcocpTjvanevou;- xai possivcl que a causa da dificuldade da pcsquisa da verdade nao

T ap ootoi auvefidXovTO tl* xf)v -yap e!=Lv *poif)axT|aav ^[itov- csicja nas coisas, mas cm nos 6 . Com cfcito ?
assimcomo os olhos
15 i\ [lIv yap TLii66eoc MveTO, ^oXXfy Stv (uXoTtouav oux clos morcegos rcagem diante da lu/ do clia, assim tambem a in-
Si <I>puvi<;, Ti|i68eo<; oux Stv i^ivETO. tov Icligencia que esta cm nossa alma se com porta diantc das coisas 10
etXOiiev et

auTOv Be TpoTiov xai fart twv tie pi rrj<; &XT|8eCas &7to<pT|va|i£vtov que, por sua naturc/.a, sao a,s ma is evidentes'.
Ora 7
c jus to ser gratos nao so aqueles com os qua is dividi-

jjios as mas tambem aqueles que expressaram opinioes


opinioes,
a(c mesmo super ficiais; tambem eles com efcito deram algu- 7 ?

ma contribuigao a verdade, enquanto ajudaram a for mar nosso


9
habito especulativo Se Timotco nao tivesse cxisticlo, nao tcria-
,s
.
15

icxs grande numero dc mclodias; mas sc Frini' nao tivesse cxisti- 11


11

do> tampouco tcria existido Timotco. O mesmo vale para os que


TQN META TA 0>YIIKA A EAATTON METAFISICA a
r
1 /2 993 bf 1 8 - 994 a 9 73

TOpi [iev yap iv£(*)v naptiXr\ya\Liv riva^ 86!;ac, oi hi tou falaram da vercUicle: de alguns recebemos ccrtas doutrinas, mas
TeveoOat toutou$ atTioi Te^Avaaiv. 6p0<o$ 8' &x ei xat T ^ xa " outros foram a causa de seu surgimento 11 .

20 XeTaOai t^v 9tXoaocp£av £iu<mj(jLTiv Tfj$ £XT]0eiac. OetopTjTixfjc E tambem 6 justo chamar a filosofia de cicncia da verdadc 1

",

8* porque o fim da cicncia teoretica e a vcrdade, enquanto o fim 20


fi,fev yip t£Xo$ &Xr|0eia itpaxxixijs zpyov xai Tap av
tA 7tto$ axorcaiaiv, ou to ATSlov &XX* 8 7tp6c ™ *<*i v& v da pratica e a agao. (Com rnesmo cfcito, os que visam a agao,
e'xEL
(juc observcm como cstao as coisas, nao tcndem ao conhccimen-
Oetopouaiv ot itpaxTixoL oux ta(JLev 8e t6 £Xt]0£c aveu xfjc
io do que c ctcrno, mas so do que e relativo a detcrminada cir-
aMa^- Sxaarov 8e (jtiXtara aito t<ov aXXtov xa8' o xai
eunstancia e mini detcrminado memento) Ora, nao conbccc- 1

'.

25 toTc aXXot$ U7c4pxet t6 auvcovujxov (otov t6 mp Gsp^TaTov


mos a vcrdadc scm conhecer a causa 14 Mas qualqucr coisa que ,

xai ^ap toi$ aXXoi$ t6 atriov touto xfjc ^tp\i6xr\zoc,) *


waie
possua cm grau emincntc a natureza que Ihc c propria const it ui
xai iXT]0£(TxaTOv to toT$ uarepois afuiov tou iXriGeaiv etvat. b
a causa pela qual aquela natureza sera atribui'da a outras coisas : 25
8t6 t&£ tcov iei ovrtov ipx^S ivaYxatov del etvai AXTjOe- por exemplo o fogo c o qucnte em grau maximo, porque ele e
?

<tz&xol<; (ou Tfip iroxe iXriOet^, oOS' £xe£vaic afutov t£ £au tou
causa do calor nas outras coisas. Por tan to o que c causa do ser
30 etvai, AXX' ixetvai toT$ aXXoi^), &afl' Sxaarov dbc &X et T0 ^ verdadeiro das coisas que dele dcrivam deve ser vcrdadeiro ma is
elvat, oBxto xai xfj^ iXtiGeia^ t[uc todos os outros. Assim e nccessario que as causae dos seres
cternos
16
sejam ma is vcrdadeiras do que todas as outras: com
efcito, elas nao sao vcrdadeiras a pen as algumas vezes, c nao cxistc
2
uma causa ulterior do seu scr mas elas sao as causas do ser das ?

994* 'AXXa pLTjv oti y' eauv ipx^i ti$ xai oGx aireipa xa 2 outras coisas, Por conscguintc, cada coisa possui tan to de vcrda- 30
17
aPua t<5v ovxtov out' d<; eu0ua>p£av ouTe xax' eTSoc, SfjXov, de quanto possui de ser .

outs yap d)c; V; T 68' £x touSs SuvaTdv livai tlq aireipov


(oTov oipxa (uv £x ^rfc, yf\v 8* £!; <&poc, &£pa 8* Ix rcupic,
5 xai touto laraaflat) , ouxe oOev i\ Apx^l xfjc xiWjaecoc (olov 2. [As causas sao necessariamente Hmitadas tanto cm
t6v avGptoirov utc6 tou &epo$ XLVTiOfjvai, toutov 8' urco tou
[iiv esp^cie como ewt numeroj 1

^Xtou, tov 81 ^Xlov utco tou ve,£xou$, xai toutou (jlt]81v elvaL
Ademais, e evidence que cxistc um prineipio primciro c que 994 !

7cepa$)* ofiofco^ Se ou8e t6 ou evexa ei$ airetpov oWv ts Uvat,


as causas dos seres nao sao (A) ncin uma serie infinita <no am-
PiBiatv fjtiv uyteCa^ evexa, TauTTjV 8' eu8at(jtov£ac, t^v 8' e68at[xo-
bito dc uma mcsnia cspecie> z
?
(B) ncm um numcro infinito de
cspecies\
(A) Com quanto a causa material, nao e possivel
efcito, (1)

dcrivar uma eoisa de outra procedendo ao infinito: por cxcmplo,


a carne da terra, a terra do ar, o ar do fogo, scm parar. (2) E isso 5

tambem nao quanto a causa motora: por cxcmplo,


c possjVcl
que o homem seja movido pelo ar este pclo sol o sol pela dis- ? 7

eordja sem que haja um termo desse proccsso. (3) E, dc modo


4
?

semelhante nao e possivel proceder ao infinito quanto a causa


7

final: nao e possivel dizcr, por exemplo, que a caminhada e feita

em vista da saude, esta em vista da felicidade c a fclicidadc em


THN METATA0>Y2IE<A A EAATTON METAF!S:CA, a 2, 9<M a 10-31

io vfotv SXXou, xai outcos iei aXXo aXXou Kvexev &Tvai- xai lizl vista de outm coisa 7
c assim, que algo e scmpre cm vista de outro.

tou tl fjv eTvai 8' Jxjauxax;. tcdv yip pteotov, tov £at£ (4)E o nicsmo vale para a causa formal*.
xi eax<*xov xai 7up6-cepov, ivayxalov etvat to 7up6-c£pov atTtov De fa to, quando se trata dc termos mtermedidrios e que se
tcdv [xe-c* afao. el yap etiueiv ^[ia<; 8£ot t£ tcdv tpitov alrtov, encontram cntre urn ultimo c urn primeiro, e ncecssario que o
tcrmo que c primeiro seja a causa dos que sc Ihc scguem. Se
to Tuptoxov ipouptsv* ou yap 8^ to Y &JX<*™ v » ouSsvii; yap tA
15 TeXeoTatov dcXXa [if)v ou8i to [xeaov, £v6^ ydcp (oOOev 8& devessemos rcspondcr a pcrgunta sobrc qua! e a causa de tres
Staq^pet Ev 71 TuXeEco eTvai, ouS' aiuetpa 7ue7uepa<j(jt£va) . tcov (crmos em seric, rcspondenamos que c o primeiro, porquc a cau-
9\

sa certamentc nao 6 o ultimo tcrmo, yi que o ultimo nao e causa


8* aiuetpcDv tootov t6v Tp6iuov xai 8Xcd$ tou ircefpou Jtdcvxa toe

v^v ^ aT '
^
£ t£ P £ari dc nada; c tampouco o e o tcrmo intcrinediario, porquc clc e
[i,6pia [i.eaa 6[i.ofcD<; [iixp* '
M-TiSsv
— aXXa causa so dc urn dos tres termos: c c indifcrente que o tcrmo in-
TuptoTOv, oXcds aiTiov ou8£v iariv. pity ouS' iiui tA x<4tco
T (crmediario seja uni so ou ao contrario scjam rnuitos, cm numc-
20 oI6v Te etc Sraipov Jevat, tou avco e^ovToi; <£px*) v > waT £x rcu-
? ?

dessc modo \
r

ro infinite ou finite. Dos termos que sao infinitos


pi$ [iiv uScop, Ix hi toutoo yf[v y xat gotcdc <£ei aXXo ti Yiyve-
e do infinito cm gcral, todos os termos sao igualmcntc intcrmc-
a8at yevo^ Slx^C yap ytyveTai T6Se £x tou8& — [jl^ a>£ t6S&
cli^irios ate o tcrmo presentc. Portanto, se nada c primeiro, nao
X£yeTai [ieTa To8e, olov *IaO[jL(cov 'OXu^Jtta, 4XX' 7
cxiste causa .

co<; £x 7uai86^ av^p [i.eTa[i(4XXovTO<; ?i


axj £| u8aT0<; 4^p,
Mas sc cxiste urn principio no topo da serie das causas ?

25 <J>5 |iiv ouv £x TuatBoi; avSpa YtyveaOaL 9aptev, clx; £x tou


tambem nao c possivel procedcr ao infinito descendo na serie
^i^vo^vou xb ytyovbq fj £x too iiuiTeXou^evoo t6 TeTeXea^vov
das causas, como sc a agua devesse derivar do fogo c a terra da
(aei y<4p itrci (jt£Ta£u, ftarcep too eTvai xat [jl^ elvat ^veati;,
agua c dessc modo scmpre algum clemento dc genc.ro diferente
?

oStcd xai to Ytyvo^evov tou gvtgs xai ovtgs* sort yap 6


devesse derivar dc urn gencro precedentc. Diz-sc que uma coisa
[xtj

|xav8(4vcov Yiyv6\Ltvo$ iTuicrnf^cov, xat tout' iariv 6 Xlytmi,


clcriva de outra em dois scntidos (execto no caso cm que "isso
jo 8ti ytyveTat £x (jtavSdcvovros £jti<rnr|[KDv) • to 8' iepos vcm depois disso", como, par exem-
deriva disso" signifiquc "isso
u8top, 90eipo[iivou 8aT£pou. StA ixeiva [iiv oox <£vax<4[i.7CT£i
plo, quando que dos jogos istmicos sc passa aos jogos
sc diz

olimpicos)*: (a) ou no sentido de que <> homcm deriva da mu-


9
danga da crianga, (h) ou no scnticlo dc que o ar deriva da agua .

(a) Dizcmos que o homcm provem da crianga como algo que ja

adveio provem dc algo que csta em devir, ou como algo que ja cs-

ta provem de algo que csta cm vias dc rcalizagao. (De


realizado
fato, ncsse caso ha sempre um tcrmo intermediary: cntre o scr

e o nao-ser cxiste scmpre no mcio o processo do devir, assim


cntre o que ceo que nao c ha scmpre no mcio o que advem.
Torna-sc sabio quern aprende, e e justamcntc isso que queremos
dizer quando afirmamos que do aprendiz deriva o sabio). (b) O
outro sentido em que sc entende que uma coisa provem de outra,
como a agua do ar, implica o desaparecimcnto dc um dos dois
termos. (a) No primeiro sentido, os termos do processo nao sao
reversiveis: de fato, do homcm nao podc derivar uma crianca.
76 TQN META TA OYIIKA A EAATTON WETAFISICA, a 2, 99*. a 32 - b 23

nl<; SXXr\Xa, o08£ ylyvtxai dvBpis ica% (oO yap ylyvtxai (Com efeito o?
que dcriva do processo do devir nao e o que csta

994 > £x xffc yevdaeco^ to Yrfv6[ievov 4XV (o) feu [iex& -rijv yfeveaiv cm devir 7
mas e <o quc> existe depois do processo do devir)

ouxto yip xat ^[idpa ix xou Ttptot, 8xt (xexoc xouxo* 8l6 ou8e xd Assim o dia dcriva da aurora, porque vein depois dela e, por isso ;

Tcptot ££ faipOLi;)- 8<4xepa 8£ 4vax<4[i7cxei. 4[i<pox£p<o$ 8e ;i aurora nao podc provir do dia. (b) No segundo sentido, ao

48uvaxov el$ arcetpov tdvar xfiiv (x6,v yap Svxtov [xera£u contrdrio, os termos sao reversiveis. Ora em ambos
?
os casos c

xa 8' SXXr\Xa 4vax<4[i7cxet* yap impossivcl urn processo ao infinito. (a) No primeiro caso devc T
5 4v<4yxtj x&o<; eTvat, efc f\

8ax£pou <p8opa Oaxepou iaxi yivtaiq. -Scjia xat 486vaxov x6 necessariamcnte haver um fim dos termos intermcdiarios. (b)
No segundo caso, os elementos se trans form am reciprocamente
7Cp6)TOv 4t8tov 5v cpBapfjvai* imi yap oOx a7cetpo^ ^ ydveais
ou <p8ap£vxo$ rcpcoxou xt iyivexo
um no outro: a corrupgao de um e geragao dc outro. Adcmais,
irct xd av<o, dcvd-yxTi V; fif)
se o primeiro tcrmo da serie fosse etcrno seria impossivcl que
dtStov eTvai. ext hi xo ou Svexa x&os, xotouxov Be 8 aXXou
pcrcccsse. E porque o processo de geragao nao e infinito na serie
10 Evexa 4XXa xSXXa ixeCvou, 6>crc' el [i&v fexat xotoux6v xt
das causas, ncccssariamente nao c etcrno o primeiro termo de
foX aT0V > ^CTTOtl STOtpov, et hi jjlti6£v xotouxov, oux ferai x6 11
cuja corrupcao gcrou-se o outro .

ou gvexa, ot x6 fircetpov rcoiouvxe^ XavGdvouatv ££aipouvxe^


um em
xty xou drfaOou <puaiv (xatxoi oOGei? Scv i^x^P^^ 01^ v
vista
Adcmais, o objetivo e
de outra coisa, mas aquilo
fim, e o fim e o
em vista
que nao existe

dc que tod as as outras


jrpdxxetv |xf) |A&X<ov fact 7t£pas T)£etv)- ouB' Scv etV) vou$ £v
coisas existcm; dc modo que, se existe um tcrmo ultimo dessc
15 xou; ouaiv gvexa y&p xtvos dei Ttpdxxet o yi vouv £x wv >
(ipo, nao podc cxistir um processo ao infinito. Sc, ao contrario,
xouxo 8d iaxi n£poc<* xd yap x&o$ nipa<; iaxtv, 4XXa [if)v nao existe um tcrmo ultimo desse tipo nao podc cxistir a causa
7

ou8£ xA xt ?jv eTvat £v8£x^™t ivd-yeaOat el? fiXXov dptajidv final Mas os que defendem o processo ao infinito nao sc dao
7tXeov<4t/>vxa xcp X6ygt 4e£ xe yap ecrctv 6 £[i7cpoaflev \loX- conta de suprimira rcalidadc dobem. Entretanto, ninguem coinc-
Xov, 6 8' ucrcepo$ oux ecrctv, ou Se x6 Ttpfiixov ecrctv, ou8£
[if)
caria nada se nao um tcrmo. E tampouco havc-
fosse para chegar a
20 x6 Ix6\lwov Sxi xo £7c£axao8ai dvatpouoiv oi ouxtos Xdyovxe^ ria inteligcncia nas agoes que nao tcm um fim: quern e inteligente

ou ybp oT6v xe eEBdvat Ttptv el$ xa axofia iXOetv* xai xA opera efetivamcntc cm fungao de um fim; e cstc e um termo,
Yi^vcicjxetv oux £cmv, xa yap oux<o^ ajreipa hhix^ai porque o fim e, justamentc, um tcrmo 12 .

voetv; ou yip Syotov StcI xfjc ypa|JL[jLfj?, 9\ xaxa xa^ 8iatpd-


Mas tampouco a clefinigao da essencia podc ser reduzida

<ao infinito> a outra definicao scmprc mais ampla cm scu cnun-


ciado. De fa to, a definigao proxima c scmprc ma is definicao do
que a ultima. E quando, nunia serie dc definicocs, a primeira
nao define a essencia, tampouco o fara a posterior''. Alem disso,

os que falam desse modo destroem o saber: com efeito, nao sc

podc possuir o saber antes dc tcr alcancado o que nao e ma is


divisive]. E tambem nao sera possivcl o conhecer: de fato, como
'

c possivel pensar coisas que sao infinitas desse modo? 1 1

Aqui
nao ocorre o mesmo que no caso da linha: e verdade que o pro-
cesso de divisao da linha nao se dctcm, mas o pensamcnto nao
podc pensar a linha sc nao chegar ao fim no processo dc divisao.
Mortanto, quern vai ao infinito no processo de divisao jamais
TUN MET A TA OYIIKA A EAATTON WUTAFISICA, a 2/3, 99^1 b 2^1 - 995 13 ]
79

aet$ oux foxaxai, vofjaat S* oux eaxt (if) cmiaavxa (Storcep pod era con tar os segmentos da linha. Ea linha cm scu con junto

25 oux ipiG^aet xa$ xo(ia$ 6 xfy #TOtpov Biefttov), aXXa xal deve ser pensada por algo cm nos que nao se mova dc uma parte

xfy oXtjv 06 xivou(jl£vo) voetv ivd^*7)* xo" ircetpa) ouSevi eaxtv


a outra 15 .
— E tambem nao pode existir algo que scja csscncial-

elvar el hi [jufj, oux aTOtp6v £<jtl t£ &7cetptp eTvat. -&XXa mcnte infinito; e mesmo que cxistissc, a essencia do infinito
16
oux nao scria infhiita!
[jtf)v xal el arceipi -y'
^ aav ^X^Gei xa et$Ti xtov aJxttov,
(B) Por outro lado, se fosseni infinitas cm numero as especics
av ouB* ouxto to yi-xv&axzw xoxe y<*P &i8£vat ot6(ieGa
dc causas, tanibcm nessc caso o conhccimcnto scria impossivcl.
30 Sxav xa atria yvcoptatonev to S* aratpov xaxa xfy ?up6aGe-
De fato so julgamos conhcccr quando conhecemos as causas.
aiv oux &mv £v TOTOpaa(Ji£va) 8te!|eX0eTv.
Mas nao
?

e possivcl num tempo finito, ir ao infinito por succssi-


?

vos acrescimos
1
'.

At B' £xpodaet$ xaxa xa e0T) aofjtpatvouaiv -y^P


995 eicoGa^ev oux<o$ &!|iou(uv X^yeaGai, xal xa rcapa xauxa oux
>. [Algumas observagoes metodologicas: e necessdrio adapter
8(iota <pa£vexat iXXa 8ii xt|v iaovriGeiav iyvtoaxAxepa xat
o metodo ao objeto que e propria da cienciaj 1

Ijevixcixepa- x& y<*P awrjGes yvtoptfiov. ^)X£xt)v 8£


exet x& auvTjGe^ ot v6[xot BrjXouatv, £v ot$ xa (jluGcoBti xat A eficacia das ligocs
depende dos habitos dos ouvmtes. Nos
2

5 TuatSaptcoSTj (lel^ov laxuei tou Yi^axeiv ^epl auxtov 8ta xo cxigimos, com cfcito, que se fale do modo como estamos fami- 995'

?9o$, ol \iiv ouv lav [if) (laGrpaxtxcos Xeyrj xt$ oux &nohi- liarizados; as coisas que nao nos sao ditas desse modo nao nos

Xovtat xcov Xrf6vt<ov, ot 8' av (r?i rcapaSetY^axtxcos, oi paicccm as mcsmas, mas, por falta dc habito, parccem-nos mais
xat ot (lev rcivxa dificeis de compreender e mais cstranhas. O que c habitual c
hi (Jidpxupa iftouaiv far<rfeaGai TOtT)X7jv.
mais facilmentc cognoseivcl.
4xpt|S<5$, xou$ 8e XurceT xo ixptp^ f| 8ta x6 (r?i SuvaaGat
auvetpetv Sta xf)v [itxpoXoYfav exet TL ^ ixptpe^
A forga do habito c demons trad a pel as lcis ?
nas quais ate o
10 ?j Y^P
que e mitico c pucrib cm virtudc do habito, tcm mais forga do
xotouxov, &axe, xaGdrcep £tu xcov au(i(}oXa£<ov, xat foil x<5v
que o proprio conhccimcnto. 5
X6*f<ov iveXeuGepov eTva£ xtat Soxet. Sto Set rcercat8euaGat
Ora> a guns nao cstao dispostos a ouvir se nao se fa hi com
1

nGx; exaaxa ircoBexx^ov, a>$ axorcov a[Jta C^xetv lni<3vri[LT\v


ri^or matematico; outros so ouvcm quern recorrc a cxcmplos, cn-

quanto outros ainda exigem que sc acrcscentc o teste munho dc


poetas. Alguns exigem que sc diga tudo com rigor; para outros,
ao contra rio o rigor ineomoda, scja por sua incapacidadc dc
?

compreender os nexos do racioeinio, scja pel a aversao as sutilc-


/as. Dc fato, algo do rigor pode pareccr sutilcza; e por isso alguns 10

o eonsideram um tanto mesquinho, tanto nos discursos como


nos negocios.
Por isso, e necessario ter sido instruido sobrc o metodo que
c proprio de cada cicneia, pois e absurdo buscar ao mesmo tem-
pouma ciencia e scu metodo. Com efeito ?
nao c facil conseguir
ncnhuma dessas duas coisas.
TON MET A TA OYIlKA A EAATTON METAFISICA, a 3, 995 a 14- 20

xoci Tp6*ov ImarfiiLTft* sari 8* ou8£ 8<4xspov £<£8iov Xa[3etv. t^v Nao se deve exigir em todos os casos o rigor matcrmUico, 15

3
15 8' AxptpoXoTftav t^v jioc6TinaTixf)v oux iv foraaiv ircatTri- iritis so nas coisas desprovidas de materia . Por isso o mitodo da
t£ov, &XV iv toi; [if] ?xouatv SXtjv. Sufoep oo qjuaixA; 6 niatcmatica nao se adapta a fisica. E indubitavel que toda a

Tp67to;* arcaaa ^ap face; i\ ?6at; exei oXtiv. 816 axercT^ov natureza possui materia. Por isso c prcciso, em primeiro lugar,

* a i n&pl cxaminar o que e a natureza; e desse modo ficara claro qual 6 o


TCpcoxov t( iortv ^ 9601;* outco y<*P t£vcov ^ ^uaix^ 4
SfjXov Saxou xoci st [xta; £marT)HTK rcXetdvcov toc avua xoci objeto da fisica . E tambem ficara" claro se o examc das causas c

dos principios pertencc a uma so ou a muitas ciencias\ 20


20 xa< &px^< Becopfjaat iortv.
LI VRO
B
jConceito, finalidade elenco das aporias]
1

1 1. e

Com rclagao a ciencia que cstamos procurando, c ncccssa-

8*
1 io cxaminar os problemas, dos quais, em primeiro lugar, deve-
25 ;rp<5xov rapi (ov iTuopfjaat Set 7up<5xov xauxa iaxlv oaa
se pcreeber a difieuldadc. Trata-sc dos problemas cm torno dos 25
xe rapt auxtov aXXo<; UTuetXfaaaf xtve$, x&v ei xi x<°P^ cjuais alguns filosofos ofcrcccram solugocs contrastantcs c 7
alcm
xoiixcov TuyxiVEl 7raps<opa[jLdvov. Sort 8£ xou; efiiuopfiaat (3ou-
dcstes ?
de outros problemas que are agora foram descuidados.
Xo[x£vot<; TupofipYou to Sta;ropTjaat xaXto?* ^ yap Saxepov ( )ra, para quern pretendc rcsolvcrl^cm um problcma ;
c uril pcr-
eu7uop(a Xuaic x&v ;rp6xepov &7ropou(i£v<ov £axf, Xuetv 8* oijx eeber adequadamcnte a difieuldadc que clc com porta: a boa so-
30 &ruiv iSrfvoouvTa$ xAv Sea[x6v, 4XX* i\ xifc 8tavo£a<; &7uop£a lu^ao final consiste na resolu^ao das dificuidades previamente
8tiXoT xouxo TOpi too 7up4Y[xaTo^ f) yip &7uopeL, xooxt] iua- estabclecidas. Quern ignora um no nao pod era dcsara-lo; c a di-
paTrXrjaiov ninovfe xoT$ SeSe(idvoi^ &8uvaxov yap i^oxd- fieuldade encontrada pelo pensamento manifesta a difieuldadc 30
po><; TupoeXOeTv el<; xA 7rp6aGev. 8td Set xi<; 8uax&p&£a<; te- existente nas coisas. Dc fato, enquanto duvidamos, cstamos
6e<opTixevat 7r4aa$ 7tp6xepov, xouxtov xe x<fcp tv xa Bid
^ T ° T0 ^ ininia condigao semclbantc a quern csta amarrado; cm am bos
35 frixouvxa^ aveu xou BtaTropfjaaL TrpaSxov 6(iotou$ elvat xot<; tuoT o.s casos> e impossfvel ir adiante. Por isso e prcciso que, primeiro,

Set (3a8t£etv iyvoouat, xat ;rp6<; xo6xot$ 068* et nozz xA &ixou- sejam exam in a das todas as dificuidades tan to por ess as razocs 7

995 b (levov eupTpcev ^ YtyvcDaxeiv xA yap xdXo$ xouxto fxev 06 eomo porque que pesquisam scm primeiro tcr cxaminado as
os 35

BfjXov xto Be 7upo7)7ropTix6xi BfjXov. ext 8e (JeXxtov ivdyxT) dificuidades assemelham-se aos que nao sabem aonde devem ir,

7TpA$ xA xptvat xAv cSarcep ivttStxwv xat xaiv A^l- Ademais estcs nao sao eapazes dc saber se encontraram ou nao
£X&tv ?

8* &7uop(a 7uptoxrj o que buscam; pois nao lhcs c claro o fim que devem alcan^ar, en- 995b
apTjxouvxtov X6ytov ixTjxooxa Travxtov. -eaxt
cjuanto isso e claro para quern antes compreendeu as dificuida-
5 [xev Trepi aiv £v xot$ ;re9pot[jLiaa|x£vo^ BtTiTOpTjaaiiev, iu6xe-
des. Ademais quern ouviu as razocs opostas eomo 11 um process
ttoXXgSv Iki<svt[[l&v Getopfjaat xa$ alx(a<r xat tu6-
7 7 7
pov fjua$ 7]
csta necessariamente em melbor condie-ao de julgar.
xepov xa<; xrj<; oua£a$ ipx&S to? TTptoxa? £<m xfjs lni<rrrf[\L7\<;
(1 ) A primcira difieuldadc refcrc-se a Lima questao ja tratada
JSetv (i6vov ti xat Trept x<5v 4px<Sv &v Seixvuouat Tudvxei;,
introdugao: se a investigagao sobre as causas e tarefa 5
olov ;u6xepov JvSdx^at xauxA xat Ev a(ia 9<&vat xat 4tuo-
dcuma unica ciencia ou dc mais dc uma 5
.

(2) Tambem comporta difieuldadc saber se e tarefa de nossa


ciencia considcrar s6 os principios priniciros da substancia
ou tambem os principios sobre os quais se fundam todas
as demonstragocs: por cxemplo, se e possivel ou nao afir-
TON META TA <DYXIKA 8 ]
METAF|S!CA 81, 995 b 10 33
r
- 37
I I

10 <p£vat f\ oS, xai rcepl xcov aXXcov xcov xotouxcov el' x' Imi mar e ncgar ao mesnio tempo a mcsma coisa, c os outros
4
Ttepi xfjv ouatav, Ti6xepov jifot xepi Tt&aac f) TiXeiovec elat,
prineipios dcssc tipo . 10

x&v ei TiXefovec Ti6xepov &iaaat auYyeveis rj xac jiev ao- (3) E, na hipotcse dc que essa ciencia trate unicamcntc da subs-
<pta$ xa$ 8e aXXo Xexx£ov auxcov. xai xouxo 8' tancia, surge a diKculdadc dc saber sc cxistc Lima unica cien-
xt aoxo xcov
ivayxai'cov cia para todas as substantias ou se cxistc mais de unia; c, caso
ecrxi fy)vr\a<xi, ?c6xepov xac aia0T)xac o6a£a$ etvat
haja mais dc uma, ^c sao todas a fins ou sc so algumas dc-
15 jiovov 9axeov ^ xai Tiapa xaoxa^ aXXac, xai roSxepov jio-
vem ser chaniadas "sapiencia" c as outras de outro modo*.
vaxto^ rj TcXeiova yivr\ xcov ouatcov, olov o£ ratoGvxec xi xe
(4) E a scguintc qucstao tambcm deve scr submctida a cxamc:
£l8t] xai xa |jLa0T)|jLaxtxa jiexa^u xo6xcov xe xai xcov ataOrj-
,sedevemos dizcr que so ex is tern substancias sensivcis ou
xcov. Txept xe xouxcov oov, xaOairep 9a(i£v, SmaxeTcxeov, xai
sc a lem destas exist cm tambcm outras; c, adcmais sc cs- ?

Tioxepov Txepl xa^ ouata$ i\ OecopEa ji6vov iaxiv xai Tiepi


?i
sas outras substancias sao dc um unico gencro ou se delas 15
20 xa cTU[ipepTix6xa xa6' auxot xat£ ouafaic, rcpoc 8e xouxotc cxistem di versos generos conio, |X)r exemplo, sus ten tarn
Txept xaoxoo xai exepou xai 6|xolou xai dtvojiotou xai ivavxto- os que postulam as Form as c os objetos ma tern a ti cos *'in-
xt|xo^, xai Txepl rcpoxepou xai ucruepou xai xcov aXXcov tcrmcdiarios" cntrc as Kormas e as substancias .sensivcis^.
airavxcov xcov xotooxcov rcepi Sacov ol 8taXexxtxot Tcetpcovxat (5) Porta n to, coino sc dissc. c prcciso investigar cssas qucstocs
axorcetv lx xcov £v86!;cov ji6vcov Trotou(ievoL xtjv axec|>tv, xlvoc e tambcm a scguintc: senossa investigacao trata unicamcn-
25 £axi Oecopfjaat Tcepi Tiavxcov* ext 8e xooxol^ auxoic Saa xa0' te das substancias ou tambcm das propnedades das subs-
auxa <ju|xpepr]x£v, xai tancias. E a lem disso, sera prcciso investigar que ciencia 20
fir) |xovov xt £axt xouxcov exaarov
aXXa xai Spa ev £vi evavxtov xai Tioxepov at &px<xt X(*i torn a tare fa dc indagar sob re o "mcsmo" e sobre o "outro",
xa axotx^ta xa yivr\ £axiv f\ d<; a 8taLpELxat £vu7c<ipxovxa o ''semclbantc" e o "dcssemclhantc'\ a "contra riedadc'\ o
? £;

exaaxov* xai el xa yevr], Tioxepov oaa Ini xoi£ dtxijiotc Xe- "antcs \ o dcpois" c todas as outras nogocs dcssc gencro,
?

yexat xeXeuxaTa xa Tipcoxa, olov Ti6xepov £cpov que os dialeticos sc csforgam por exam in ar, porcm basean-
30 rj f\ avOpcoxo^
do sua investigate) unicamcnte sobre as opinioes comuns.
apxT] xe xai jxaXXov ecrxt rcapa xo xa6' Exaaxov. jiaXiaxa
8e £t)T71x£ov xai Tipayjiaxeuxeov Tioxepov iaxi xt Tiapa xtjv
E a i n d a ser a p rcci s o ex a m i n a r a s ca ra c I cr i s t i ea s es sen e a i i s 25

dc cad a uma d cssas coisas e nao so o que e eada uma


0'Xt)v atxtov xaG' aoxo r\ ou, xai xoOxo x^ptaxov f\ ou, xai tc<5-
dclas, mas tambcm sc cada uma tcm um unico contra rio'.

(6) E tambcm is so e uma dificuldacle: sc os principios e os


elcmentos sao os generos ou os constitution materials
nos qua is se deeompoc cada coisa\
(7) E, na hipotcse de que os principios scjam os generos,
poc-sc o problem a de se os generos sao os "ultimos" c[uc
se prcdiccim dos individuos ou sc sao os "primeiros": por 30

exemplo, sc "homem" ou se "animal" c prineipio c tcm


maior grau dc rcalidade alem do individuo particular^.

(8) Mas, dc mock) particular, deve ser exam in a da e trata da a


questao dc se alem da materia existc uma causa subsis rente
|>or siou nao, e sc essa causa c scparada ou nao; e, tambcm,
se e so uma ou se sao mais de uma; e ainda se existe al- ? 7
TON MET A TA OYZIKA B METAFISICA, B 1/2, 995 b 33 996 a 19

xiv 4pt8jx6v, xai 7i6xepov fori xi TiapA xA guma alem do sinolo <concrcto> (temos uni sinolo
coisa
xepov Ev TiXefo)
quando uma forma se prcdica da materia), ou se alem do
35 auvoXov (X^o) 8£ xA auvoXov, 8xav xaxT)ifopT)8q xt xfj; uXr);)
sinolo nada existc; ou ainda, se para alguns seres existe
il ofl06v, f\ xtov [xiv xoiv 8* oC, xai Tiola xotauxa xoiv Svxtov.
algo separado enquanto para outros nao, e quais sao os
996' Sxl at dcpxai mSxepov 4pi0|itp elSet d>ptajx£vai, xai at h 1<J
seres dessc tipo .

xol; X6*f<>L; xai at 4v xto fiTioxeijxivtp; xai 7i6xepov xoiv


(9) Ademais, os principios, seja formais seja materials, sao
<p0apxtov xai &<p6<4px<ov al auxai Sxepat, xai 7i6xepov
numcro ou quanto
1

limitados quanto ao a especie?'


Sq>8apxot Ttaaat f] xtov q>0apxo)v q>8apxa(; Sxt 84 xA roiv-
(10) E os principios das coisas corruptivcis e os das incorrupti-
3 xo>v x<*^<*> TaT0V xo" rcXetaxriv dtTioptav exov ^6xepov xA
>
veis sao identicos ou sao diversos? Sao todos ineorrup-
sv xai xi 8v, xa0dc7iep ol IIu0aif6peioi xai IlXdcxtov tktytv, 12
tiveis ou os das coisa s corruptiveis sao corruptiveis?
ob% £xep6v x£ iaxiv &XX' otiafa xtov Svxtov; y] ofi, &XX' £xep6v xl
ma is exigente c a scguin-
(11) Alem disso a dificuldadc maior c
7

xA U7ioxe£|itvov, aiarop 'EjXTOSoxXfj; cpTjai qnXtav #XXo$ o Scr e o Um como diziam os pitagoricos e Platao,
te: se ;

86 xi$ Ttup 6 hi SStop ii 4£pa* xat rc6xepov at 4px«t sao ou nao a substaneia das coisas, ou se ao contra rio, 7

10 xa06Xou elaiv ii to; xa xa8' Sxaaxa xoiv TipaTixAxtov, xai supocm alguma outra realidadc que Hies sirva de substrate
Suvdcjxet foepyilq,- ext roSxepov aXXto; ii xaxd x(vr|atv* como, por cxcmplo, scgundo Empedoclcs, a amizadc ou,
xai yap xauxa dcrcopfav av Ttapdcaxot tioXXt)v. 7ipA$ 8£ scgundo outros o fogo ou segundo outros ainda, a agua
? 7

xai xa jx^jxaxa n
xouxoi; 7i6xepov oi 4pi8[ioi xai xa ou o ar .

xat at axtYl^at obalai xlv£; etatv oC, xav et o6a£at 7i6xepov (12) Outro problcma e o scguintc; se os principios sao univer-
H
15 xextopta|i6vat xtov ataOtixaiv f\ ivuTtdcpxouaat 4v xouxot;; rapi sais ou se sao particulars, como as coisas individuais .

y&p xouxtov arcdcvxtov oti jxovov x^^Av T ^ £U7iopf)aai rrfc (13) E tambem isso e problcma: se os principios sao em poten-
4Xir)0e£a$ 4XX' ou8£ xA BiarcopfjaaL xtp X6yo> ££8tov xaXto;. eia ou cm a to; e se sao cm potcneia ou cm ato num scn-

tido difcrcntc daquclc que se refcrc ao movinicnto. Estcs


ls
sao problcmas que aprcscntam notavel dificuldade .

2 Alem disso, ha tambem a scguintc qucstao: se os nume-


(14)
ros as linbas, as figuras e os pontes sao substancias ou
Ilptoxov [Uv ouv Ttepl a>v Tipaixov ewiojxtv, 7i6xEpov jxia; 7

t^v nao c, caso scjam substancias, sc sae separadas das coisas


f\ 7iXei6vo>v iaxiv iTuaxruitov 0e<opfjaaL Ttdcvxa xi 16
sensfveis ou imanentcs a elas .

17
Para todos esses problcmas nao so c dificil encontrar a verda-

dc mas
?
nem sequcr c facil com preen der bem c adequadamcntc
as dificuldadcs que eles com por tarn.

2. [Discussao das cinco primeiras aporias]


1

[Frimeira aporia]
Exam memos, pois, em primeiro lugar, a primeira qucstao

que enunciamos: sc o estudo de todos os gencros de causas c

tarefa de uma unica cieneia ou de mais eiencias.


TON META TA 0>Y2IKA E METAFISiCA, B 2, 996 a - b 1

20 aJxtcov. \Lia<; fiiv yap lmarf\\Li\<; ntit; av etTj |if) £vavx£a$ Mils como o conhccimcnto de todos os principios podena
ouaa$ xa$ &px<*<; Tvcop££etv; exi hi noWoXt; xcov ovxcov oux scr tarcfa de uma unica ciencia clcs nao sao contrarios?"
U7U(4pxouai 7uaaar xi'va yap xpircov olov xe xivrjaeax; Apx^v Adcmais, em
muitos seres nao estao prcscntes todos os princi-
sIvocl xot<; axLvrjxou; ?j xtjv xaya0ou iptSaiv, sweep arcav 8 av pios. Com efeito, como e possivcl que para os seres imoveis

^ ayaGov xaG' auxo xai 8ta xfjv auxou ^uaiv x£Xo$ £axiv cxista urn principio de movimento ou ainda uma causa do bcm\

25 xai ouxco$ oclxlov 8xi ixetvou evexa xat yrfvexai xat eaxt uma vez que tudo o que por si e bom e por sua natureza urn

xaXXa, xo 8e xeXo$ xat xo ou evexa fim c e causa, dado que produzem


em virtudc dele as coisas sc
jrp<4£eco£ xlvos £<txl x£Xo^
ai hi 7up<4£ei£ Jiaaat fiexi xiv^aeco^; e sao, e dado que o fim e o objetivo e o fim dc alguma a^ao, c
wax* £v xoT$ ixLvrjxois
oux av £v8exotxo xauxrjv elvat as agoes implicam movimento? Consequentcmcnte, nos seres
xfjv Apxfy ouS' elva£ xl auxo-
ayaDiv. Sto xai £v imoveis nao podera haver esse principio do movimento nem
xoli; fiaGifijjLaaLV ouGev 8etxvuxat 8ia
uma causa do l>cm. Por essa razao, nos matcmaticas nao se de~
x> xauxTjs rr\<; aWa^, ou8' eoxtv AnoSeifo otJSefifa Sioxt peXxwv
monstra nada pela causa final c nao cxistc nenbuma demons-
?1 x e^P 0V AXX' ou8e
» xo 7uap«47uav fiefivirixai ouGei$ ouGevA^ xcov
Lragao que argumente com base no melbor c no pior, c os ma-
xolouxcov, aSaxe 8ta xauxa xcov acKpiaxcov xive$ olov 'Aptaxwuro^
I cm a ti cos nem sequer m en c ion am coisas como estas. (K por
Jipoe7rr]X(4xtCev aux<4$- ev fiev yap xaT$ aXkau; ttyy<u<;> 4
cstas razoes que alguns sofistas, como Aristipo ,
desprczavam
xai xaug [Bavauaoi^ otov £v xexxovLxrj xai axuxLxrj, 8l6xl
as mateniclticas: enquanto nas outras artcs e ate nas
de fa to,
35 [BiXxLov ?j x eTP 0V X^eaGai ndcvxa, xa$ 8e fiaGTifiaxtxa^
artes manuais, como as do mareenciro ou do sapateiro, tudo e
>6 b ouGeva 7U0LeLaGat Xoyov rapt <3rfaGcov xai xaxcov. -aXXa (jltjv
motivado pelas razoes do melbor e do pior, as matematicas
et yz irXetoo^ Ima-tr^ai xcov aJxuov e£ai xai exepa £xepa$
nao descnvolvcm nenbuma consideragao accrca das coisas boas
&PX*K> ttva xouxcov <pax£ov etvat xtjv frrrxoufAtvTrv, f\ xtva fidc-
e mas)'.
Xiaxa xou Tupayjiaxos xou frjxoufiivou £iucmj|jLova xcov ix&^^v uma
Por outro la do, sc as eieneias das eausas sao mais de c
5 a6xa^; £v8£x&™" y&p xco auxco 7uavxa$ xou$ xp6n:ou<; xou$ xcov
scexistem diversas eieneias dos diferentes principios. qua! delas
atxtcov U7U(4pxetv, otov otx£a$ oGev fiiv xtvrjais xexw] poderemos dizer que e a ciencia por nos buseada ou, dent re os
f\ r\

xai 6 ofxo86fiO£, ou 8' evexa xo epyov, uXtj Se yf\ xai Xt'Goi,


que possuem aquelas eieneias, quern poderemos dizer que conbe-
xA 8' ei8o$ 6 Ix ouv xcov 7u<4XaL 8tcopLajievcov
X6Tfo$. fiev
eemelbor o objeto de nossa pesquisa? Podc oeorrer que no mes-
xiva xpiQ xaXeTv xcov SjucmijJLcov ao^tav
?x et ^6yov exaaxTjv mo objeto estejam prcscntes todos os tipos de eausas; como, por
10 7upoaaTfopeuetv ^ fiev yap ApxtxcoxaxT) xai ^efiovLxcoxdcxT) exemplo, numa easa: sua causa motora sao a arte c o eonstrutor,
xat ?j &aTzep 8ouXa<; ou8' ivxetiretv xa$ £XXa^ ^jrtoxrijJLa^ causa final 6 a obra, a causa material sao a terra e as peclras, e a
a
8£xatov, xou x£Xou$ xai xayaGou xoiauxr) (xouxou yap evexa causa formal c a esscneia. Ora, segundo as caraeteristieas que
i\

cstabcleccmos aeima para detcrminar qua! das eieneias deve


r
'

denominada "sapieneia \ a ciencia de cada uma das eausas


?

scr

tern alguma razao para rcivindiear essa denominagao \ (a) Dc


fa to, na medida em que e ciencia soberana e mais digna cut
re

todas para dirigir, na medida em que a ela todas as outras eieneias,


como scrvas, justamentc nao podem replica a ciencia do fim c r,

do bem parcce exigir a denominagao de sapiencia (todas as coi-


sas, com efeito, existem cm fungao do fim). (b) Por sua vcz,
TON META TA ©Y2IKA B METAFISICA, B 2, 996 b 1 2 - 35

xiXXa), 84 tcov TCpcoxcov afrfov xat tou [xdcXiaxa t^rrjxou tcndo sido a sapiencia definida^ como ciencia das causas pri-
BicopCaOri eTvai, ^ xfjg ouafacs av eiT) Toiaunr 7CoXXax<5s -yap mciras c do que e maximamente cognoscivel, csta parcce ser a
15 47u<rca[i£vtov t6 auto [xaXXov [xiv e£8£vat ?a[i4v t6v t& ciencia do substancia que conhcccm a
t;

. Com efeito, entrc os

eTvat ^^P^ovxa x£ t6 npay\i<x ^ xco fi^i elvat, ocut&v 84 mcsma coisa segundo difcrcntes modos, afinnamos que conhe- 15

tou-kov £cepov 4x£pou fiaXXov, xai fidcXia-ca xov t£ 4cmv 4XX' cc mais 0 que c a coisa qucm a conhecc cm scu ser e nao quern
ou t6v roSaov fj tcoTov fi t£ Tcotetv r\ TcAax^tv 7c£q>uxev. ext 84 a em scu nao-ser c tambem entre os que a conhcccm
conhece
ln
;

xai £v toi^ fiXXot$ t6 ei8£vai £xaaxov xai cov 47co8et£eis no primeiro modo ha qucm a connect mais do que outro c a
?
7

20 eJaf, t6t' o£6|xe0a 6rc4pxeiv Srav eiB&fiev x£ 4cmv (olov t£ conhece mais do que todos qucm conhece sua cssencia e nao a
4<m t6 TeTpa^tov^etv, fitt [iicr\<; eupeats* A[io£cos 84 xai lid qualidade oua quantidadeou o fazcrou 0 padecer
11
. E tambem,
xaiv fiXXtov), rcept 84 t&s ^evdaet^ xai 7Cpdc£ei$ *ai nepi nos outros casos pensamos que sc tern 0 conhccimcnto de todas
?

12
as coisas, inclusive das que sao passivcis de demonstragao quan-
Tcaaav [xeraPoX^v oxav eJScofiev r?jv ipxty Trft xtv7ioeco$- 7

touto B' Sxepov xai ivxLxe£|xevov tc£ T&ei, oSax' aXXtj; av do se conhece a cssencia. (Por cxcmplo, conheccmos a essencia 20

25 B6?etev £^tarri|XTi^ eTvat to Oewpfjoat xSv atacov toutcov Exa- da operagao da quadratura quando sal^emos que cla consiste em
c dc modo analogo cm outros
12
<ra>v. — iXXi [ity xai rapi t£v dacoBetxTixcov ipxcov, 7i6xepov encontrar a media proporcional ;

casos). (c) Ao contrario, consideramos tcr conhccimcnto das ge-


[ita$ iariv ini<rrf\[Lri<; 7^ 7cXet6vtov, &fi?iaPTiTTriaifJL6v 4axtv (Xiyo>
ragoes, das agocs e de toda especie de mudanga quando conhe-
84 dwcoBetxttxas xcu; xoiva$ 86£a$ 4£ oov arcavces 8eixvuou-
ccmos o principio motor, c esse principio e difcrente c oposto a
atv) oTov 8ti ;tav iva^xatov ^ ^pdcvat f] irco^pdcvat, xai
causa final
14
Concluindo, parece que o cstudo de cada uma des-
3o iSuvaxov Sfia eTvat xai eTvat, xai fiaat aXXat xotau- .

2^
sas causas e ol^jeto de uma ciencia difercntc \
!

xat 7Cpox4aei£, 7i6xepov [ita toutwv 4jti<mfifJLTi xai rrft ouo£a$ fj

4t£pa, xScv ei [i£a, Tcotipav xp^l TCpooa^opeueiv r?)v ftrj-

tou|x£v71v vuv. [ita$ [i4v ouv oux eCXo^fov eTvat* t£ -yap |xdX-
Xov Y^|x^p£ot^ f| 6rcotaaouv rcepi toutwv 4axtv IStov to Ircatetv; jSegunda aporia]^
35 etkep ouv 6[io£coc [i4v Ajiotaaouv 4<rc£v, arcaaGv 84 4v8£x e- scguintc aporia: sc compete a uma unica
Hi tambdm a

ciencia
17
ou a mais de uma o cstudo dos principios da demons-
iragao. (Chamo principios da demonstragao as convicgoes co-
das quais todos partem para demonstrar: por excmplo,
ls
in uns
que todas as coisas devem ser ou afirmadas ou ncgadas c que c

impossLvel ser e nao ser ao mesmo tempo, e as outras premissas 30

dessc tipo)
ig
. O problcma, portanto, consiste em saber se e uma
so a ciencia que trata desses principios e da substancia, ou sc
sao duas diferentes; c sc nao e uma so, com qua! delas devemos
identificar a que estamos buscando.
Ora nao parece razoavel que seja uma
T
so. De fa to, por que

havcria dc ser tarefa propria, digamos, cla geometria mais do


(pic de qualquer outra ciencia, tracar desscs principios? Se, por-
35
lanto, pertence igualmentc a qualquer ciencia e se, por outro
TON MET A TA OYXIKA B METAFISICA, B 2, 997 a 1 -
23

997* Tat, <Sa7cep ovhi Taiv aXXoov outo^ ouSe tt)$ Yva)pttouairi$ to$ lado, nao c possfvcl que pertenga a todos o conhecimento dos
ouafa<j tStov £<m tA yiYv<ooxetv rcept auxdiv. ajxa Be xai Tiva principios, dado nao scr tarefa especifica dc ncnliuma das outras
xpoTuov &jtoi auT<ov JmaTTurrj; t£ fiiv yap £xa<rrov toOtgov cicncias 7
tambcm nao c tarefa especifica da cicncia que conhece
Tuyx^vet Sv xai vuv Yv<op(CojJtev (xpwvrat youv yiyvco- as substancias. Por outro lado T
como podcra scr a cicncia desses

5 axofievois auToT^ xai aXXat t£xwxi)* tl Se iTcoSstxTtx^ rcepi principios? O que c cada urn deles sabemos imcdiatainentc. E
atkaiv £ax£, B&T)aet ti yevo^ etvat uTcoxetjievov xai to jxev
as outras aites scrvcui-sc deles como de algo que e conhecido,

7i(i0Tl to 8' i^KOfiar' auTdiv (rcspi TcdcvToov yap iSuvaiov Sc deles houvesse uma cicncia demonstrativa, cntao devcria ha-
<£7t68ei£iv elvat), avdyxri yap ex tlv<ov elvat xat 7uep£ ti xai
ver um gencro com fungao dc sujeito e destc alguns principios
Ttvoiv t?)v <£7t6B&t£tv oSare aufipatvei Tcavroov etvai yiwt; ev clevcriam ser propricdacles e outros axiomas (porquc e impossi-
vcl que haja demonstragao dc tudo); dc fato, a demons tragao
10 tl t<ov SeLXvujjtevwv, Ttaaat yap ai icTuoBstxTixai xP^ VTOt
toT$ <££t<ojiaatv. - <£XXa deve nccessariamente partir de algo, vcrsar sobre algo e ser de-
jjl^v e{ e-cipa ^ rrjs oua£a$ xai t) rcepi
nionstragao de algo. ConscqLicntcmentc, scguir-sc-ia que todas
toutgjv, rcoTepa xupiorcepa xai 7upox£pa tus^uxsv auxaiv; xa-
as coisas passivcis de demonstragao pertenccriam ao mesmo
06Xou yap yL&XioxoL xat 7udvr<ov apxai to qJ;\,<j>[lqlz6l £qtlv,
gencro, enquanto todas as eiencias demonstrativas valem-sc dos
et t* £art jit) tou ^iXoao^ou, t£vo$ eaxat Tiepi auTdiv SXXou to
axiomas 20 .

15 Oe<opfjaat to aXTj9e$ xai cJ>£u8o$; -oX<o$ Te tcov ouatdiv tc6-


Ao contrario, sc a cicncia da substancia e diferente da dos
Tepov jxta Jiaa<ov £ariv nXdout; imaxr\[KxX et jxiv ouv jjlt)
?i
axiomas, qual das duas sera superior e anterior? Com efcito,
jjtta, 7to(a$ ouata$ 0&t£ov tt)v d7ct<rnfijxTiv toutt)v; to 8e jxtav
os axiomas sao o que dc ma is universal existe; c se nao e tarefa do
TuaatSv oux euXoyov xai yap &v dtTuoBetXTtx^ fita Tuepi Tcdcv-
filosofo, de quern niais podcra ser tarefa indagar a vcrdade e a
t<ov etTj t<ov au|iPepTix6T<ov, eliiep Tcaaa dtTuoSetxTix^ rapt 2J
lalsidade deles?
20 ti U7coxe£jjtevov Oe<opet to xa0' auTa aujipepTjxdTa £x t<Sv
xotv<ov 8o£<ov. Tuepi ouv to auTA yivo$ to dujjtpepTixoTO xa0'
auTO rrj$ aurrjs £ori 9e<opfjaat £x t6v auTdiv Bo£<Sv. Tuept
22
j'ierceira aporiaj
Te yap o fiia$ xai <5v fita^, eiTe rrfc auTffc etre aX-
E, em gcral, existe uma unica cicncia de todas as substan-
cias
2 '
ou ma dc uma? is

Ora, se nao existe uma so, de que tipo dc substancias dire-


Zi
mos que e eieneia csta nossa?
Por outro lado, nao parece razoavel que scja uma so a cicncia

dc todas as substancias, porquc, se assim fosse, scria tambcm


unica a cicncia demonstrative dc todos os atributos, dado que
locla eieneia demonstrativa de detcrminaclo objeto cstuda scus
r
partir de axiomas \ Por tan to, tratando-sc
atributos csseneiais a

dc um mesmo gencro 2r
\ cabera a uma mesma cicncia estudar scus
atributos a partir dos axiomas. E, com efcito, scgundo csta hip6-
lesc, o objeto sobre o qual versa a demonstragao pertencera a

unia unica cicncia, c os principios dos quais parte a demonstragao


96 T-QN META TA ©YIIKA B METAFISJCA, B 2 597 o 2^
r
b 10

Xr)<, dScre xal xa <ju[x(3e(3r)x6Ta, el8* aSrai Gecopouaiv eft' tambem pertenccrao a uma unica ciencia (querela coincida, quer

25 ix toutcov [*£a. — En hi roS-cepov Tuept toc; o6a£a{ [jl6vov


nao, com a primeira)
27
e 3
conscqucntcrncnte 7
tambem os atribu-

ios perrcncerao a mcsnia ciencia (isto e: a essas duas cicncias ou


1?I
Gecopta icriv fj xai Tuepl t& <ju[x(3e(3r)x6Ta xauxat;;
8* h ciencia unica que re line essas duas) 2 -.

olov, el tA crepeAv oiafa t£< i<m xal Ypa[X[xai xai ircl-

rceSa, roS-cepov Tift atiTffc rauia Yvcopffriv iartv lnurrr\\Lr\$ xal


T(3t <JU[xpepT)x6Ta rcept Exaarov ^vo< rcepi <&v at [xaGrifia- IQuarta aponaj
19

30 Ttxal SeixvtJouaiv, fj fiXXr);* el [xiv yap -rift aO-rift, 4:co-


Ademais, nossa investigacao versa somen tc sob re as substan-
SeiXTix^j Tt< Sv eft] xai V| Tift otia£a{, oi SoxeT 8i tou t£
cias, ou tambem sobre scus atributos? (Po.r excmplo: sc o solido e
icriv 47i68et£t< elvai* el 8' ixlpa^ t£; ?<rcat Gecopouoa mpl
1?|
unia substancia c assim tambem as linhas e as superficies, sera ta-
xty oOa£av tA <ju(jL(3epT]x6Ta tooto yap ArcoSouvai rca^x^- re fa da mesma ciencia conbeccr esses cntes e tambem os atributos
Xercov. — txi 8i Tukepov toc; ala8r)TA< oOa£a; [Jt6va; elvai de cada genero desscs entes que constituem o objeto das demons-
35 yaxiov fj xai rcapi tatSrac fiXXac, xai icArepov [xovaxco; fj tragoes matematicas, ou .sera tare fa dc uma ciencia difcrentc?}.
997 b 7iXe£co Tfivri TETUxrixev Svra tcov otiaicov, olov oi XiyovTe; x6l mesma ciencia, cntao havcria uma ciencia
Se fosse tarefa da
etSri xai xa (Jtexa^u, rcepl 5 [xaGrmaTixa; elva£ 9a- demonstrative tambem da substancia, enquanto na vcrdade nao
atv £7rt<rWi[jta<; ci; [Uv o5v X^ofxev xa etSrj afrtd xai parccc haver uma demons tragao da essencia*".
o&rfa; elvai xaG' £auT&; eipTjTai £v toT< TtpcoToi; Xdyot; mpl Por outro lado, sc e tarefa dc uma ciencia difcrentc, que
5 auTtov noXXaxt hi Ix^vtqv 8uaxoX£av, ouGevA; fj-rcov Sto- ciencia cstudara os atributos da substancia? K dificilimo respon-

dcr a esta pcrgunta'


1

ttov tA ^Avat jjl&v elvaf Tiva; ^liaei; :capi iv tc£


.

oiipavco, -caika; hi x*$ afai; ^Avat toi< alaGr)ToT; ttX^v 8ti


t& [Jtiv 4t8ta xa hi $<xpx&. aix6 yip SvGpcomSv ^aatv jOu 'mta aporiap 2
elvat xai frtrcov xal Oytetav, fiXXo 8' otiSiv, 7capa;tXr)<nov
Por outro lado deve-sc dizer que so cxistem substancias sen-
?

10 TToiouvre^ tou; GeoO; |xiv elvat ^daxouatv ivGpcoTtoetSeT; hi *

sK eis ou tambem outras alem del as? E deve-sc dizcr que so cxrste
um genero ou que cxistem di versos gencros dessas substancias,
como pretendem os" que afirmam a existencia dc Form as c dc
Entcs intermediaries (que, segundo clcs, scriam o objeto dos
conhecimentos matcmaticos)?
H cm que scntido dizemos
Ora, ja cxplicamos anter.iormcntc
que as Formas sao causas c substancias por si. Entrc os muitos
absurdos dessa doutrina, o maior consiste em afirmar, por um
que existem outras realidadcs alem das cxistentcs ncstc
lado,
mundo e afirmar, por outro lado, que sao igua is as sensivcis, com
a unica difcrenca de que umas sao ctcrnas c as outras corrupti-
veis. Eles afirmam, dc fato, que existe um "horn cm cm si'\ um
J

''cavalo cm si", uma "saiide cm


scm acrcsccntar nada alem,
si ',

comportando-sc, aproximadamcntc, como os que afirmam a exis-


tencia de deuses, mas que eles tern forma humana. Com efeito,
TUN MET A TAOY2IKAB METAF151CA, B 2, 997 b 1 1 998 a 2 99

outs yap IxeTvot ouSev SXXo iirofouv que aclmitem nao sao que homens eternos,
^ 4v6pcoTOu$ Ai8£ou$, ouO' us clcuscs eles niais
ouxot xa £tSrj *1 a{a9r)xa 4iSta. ext Se et xtc racpd xd ^ric]uanto as Fornicis que eles postulain nao sao mais que sensi-
etSr) xat to: aJa07]xd xd [iexa£u efaexat, rcoXXds 4itop£a$ veis eternos
3
'. Adcmais, sc alem das Formas c dos sensiveis pos-
e?ei- SfjXov yap co$ 6}jtotco$ Ypa(i(xai xe rapd x' auxds xai I tambem cntes intermediaries^, surgiiao numcrosas di-
ularmos
xd$ aEoflrjTOc^ eaovxat xat Sxacrcov xcov aXXcov yevcov coax' liculdadcs. De fa to, e evidente que existirao outras linhas alcm
£iretrcep i\ daxpoXoyi'a [i£a xouxcov £ax£v, eaxat xt$ xat oupavo^ das linhas-em-si c das linhas scnsivcis, e do mesmo modo para
rcapd xdv a£a97]xdv oupavov xat *jXt6$ xe xat aeXrjvT) xat c ada uni dos outros generos. Assiin sendo, dado que a astrono- 15

xiXXa 6[iotco$ xaxd xdv oupav6v. xatxot n5><; Set maxeu- I uia e uma dessas cieneias niatcmaticas, devera cxistir, consc-
7
aat xouxotc; offil yap dx£v7)xov euXoyov elvat, xtvou[jtevov Se qiieutcmente, tambem outro eeu alem do ecu sensivel' , assim
xat rcavxeXco^ dSuvaxov* 6(io£co$ 8£ xat rapi cov
eon 10 outro sol e outra lua, e o mesmo para todos os outros
^ <$;rax^
rcpay^axeuexat xal 7) £v xotij (ia0r)[iaaiv ap(jLovtxr)- xat
rorpos celestes. Mas eomo sc podc crer nisso? Dc fa to, nao c ra-

ydp xauxa dSuvaxov etvat rcapa xd


/.oavel admitirque esse ecu <intcimediario> scja imovel c, por
aioOrjxa Sid xd$ auxa$
ahlar d yap &mv outro lado c absolutamcntc impossivel que scja movcl^. C) 20
a{a07]xd (Jtexaft xat a?a0T)aetc, SfjXov
?

Sxt xat £cpa Saovxat (lexalpj auxcov xe


mesmo se deve dizer das coisas que sao objeto da pesquisa otica
xat xcov <p8apxcov.
drcopTjaete 8' av r dos objetos da pesquisa da harmonica ma tenia tica v \ Com
xi$ xat rcept rcoTa xcov ovxcov Set frxetv
xa6xa$ xd$ t;[eito ? e impossivel que clas cxistam alem dos scnsivcis, pclas
lmavf\[LOL<;. eJ yap xouxco Stotaei xfj$ yeco&aiata$
inesmas razocs 4 ".Dc fa to, se ex stem seres scnsivcis intermedia- i
-f\ ye<o[i,exp£a (i,6vov, oxt [iev xouxcov iartv cbv aia8av6ne8a
^
ries, existirao tambem sensaeoes intcrmedianas, c c evidente que
^8' oux a£a0T]xcov, SfjXov oxt xat Trap* Eaxptxfy eaxat xt£ £m-
existirao tambem an ma is intermediaries entrc os a ni ma is cm
i

avf\[Lr\xat rap' exdaxrjv xcov fiXXcov (lexalpj auxfjs xe taxpi-


si e os animais corruptive is" K tambem e dificil cstabelcccr 11
.
2s
xfj$ xat xfjaSe xife Jaxptxfjs* xatxot ttcos xouxo Suvax6v;
xai
para que generos dc realidadcs devem-se busear essas eiencias
yap av uyte£v' axxa etV] rapd xd a^xd xai auxd xo II iter media rias. Dc fa to, sc a gcemetria so d if ere da geodesia
42

uytetv6v. fi(ia Se ou8£ xouxo bXrfilt;, co$ i\ yeco8ata£a xcov


percjuc csta ultima versa sobre as coisas scnsivcis, enquanto a
a£a0rjx<Sv laxt [xeyeOcov xai <p6apxcov* £<p9e£pexo yap av primcira versa sobre as eoisas nao scnsivcis, e evidente que de-
<p0eipo(jivcov* -dXXd ^v ou&e xcov ala&7]xcov av err) fieyeOcov vera ocorrer o mesmo com a inedieina e com eada uma das cien-
ouSe 7xept xdv oupavov i\ iaxpoXoy£a x6v8e. ouxe yap at a£a0Tj- rias c devera haver uma medieina intcrmcdiaria entrc a mcclieina
T

xat yptxinuxi xotauxaf efatv otac Xiyet 6 yeco(ji£xpri^ (o69^v em si e a medieina serisiveh Mas eomo is so e possivel? De fate, 30
yap eu0u xcov aJaBrjxcov ouxco^ ou8e arpoyyvkov* aTrxexat yap nesse caso deveriam ex i stir, alem das coisas sadias scnsivcis c
alem do sadio cm si, outras eoisas sadias"
1
'. Kntrctanto, ncm sc-

qucr e verdade que a gcodesia tratc de grand czas scnsivcis c


eonuptivcis; pois eorrompendo-se essas grandezas, tambem ela

dcA'eria corromper-se 44 .

Por outro lado, a astronomia nao poderia tcr eomo objeto


de cstudo as ncm esse
grandezas sensiveis, ecu scnsivel. De fate, 35

1iem as linhas scnsivcis sao do modo eomo as entende o geometra


(eem efcito, nenhuma das eoisas scnsivcis e rcta ou curva eomo 99S :

pretendc o geometra, o circulo scnsivel nao encontra a tangentc


TQK META TA ©Y21KAB METAFI5ICA, B 2/3, 998 a 3 - 27

too xocv6vo; ou xocto oxtYji^v 6 xuxXo; AXX* &mtp Ilpa/cac- iiinn ponto mas
?
a encontra do modo como di/ia Pitagoras cm
4
y6p<x<; EXeyev IXlyx^ Ye<oji£xpa;) , oC0' a{ xiv^aei; xal Sua^ rcfuta^oes dos gcomctras '), nem os movimcntos c as rcvo-

5 IXixe; too oupavou Sjiotat rcepl £>v ifj iarpoXoYfa Tcoieirai to6; lufocs icais do ecu sao identicos aquelcs dos qua is fala a astro-
46
X6you;, ouxe to airijieTa toi; Saxpoi; -rf)v aW)v ?x ei 9uaiv. nomia, nem tem a mcsma naturcza dos astros.
os pontos 5

eloi 8£ xtve; oX yaaiv eTvai piv t& fiexafu xauxa Xe^^eva Alguns depois, afirmam a cxistencia desscs cntcs in term c-
?

xaiv elSaiv xai Ttov ala0T]Ttov, 06 (ity diiirios cntrc as Form as c os scnsivcis, nao fora dos scnsivcis mas
-ce
x^p'c T e <*Ja0T)-
10
t<5v iXX' iv to6toi;' oT; t& aufijJafvovxa A8uvaTa rcivra imanentcs a clcs 4 Para cxaminar todas as dificuldadcs que daf
'.

10 fUv rcXefovo; X6you 8LeX8etv, Jxavdv 8£ xal t4 xotauxa Geto-


sc segue m seria ncccssaria uma discus sao ma is amp] a; has rem,

pfjaai. oCxe yap dirt to6t<ov eCXoyov ?x eiv °Stco fi6vov, AXXi por agora, as seguintcs consideragoes H:\ Nao c razoavel que so os
8fjXov Sxi xal to el&T) £v8£xo^' av £v toi; ataOT)TOi; elvat
rules intermedial! os sejam imancntes as eoisas sensiveis, mas e

(too yap afaou X6you ip^Tepa tout<4 icmv), fret hi 8uo ore-
rvidente que tambcm as Fbrrnas deveriam scr imancntes aos scn-
sivcis: de fa to, a mcsma razao vale para os dois easos 4 ^ Ademais,
pea iv t<o atixto ivayxaiov eTvai t6tuo>, xal fi^ eTvai Ax£-
ncccssariamente viriam no mcsmo lugar
a ex i stir dois solidos
sij
,
15 vtjto iv xivoupivoi; ye &'vto tol; aEa0T)ToTc. SXto; 8£ xtvoc
c o.s in termed iarios nao seria m imoveis, ja que se encontrariam
£vex' av tlc 8e£ri elvai [ilv auT<4, eTvai 8' iv xou; aJaSTjTdti;;
nos scnsivcis, que cstao em movimcnto, K cm gcra.I por que pos- ?
15
to6t& yap aufipTjoexai fixoira tol; TupoeipTifiivoic earai yap
1 ilar a cxistcneia dessas entidades para, depois, a firm a r que sao
1

oupav6$ xi$ Tuapd t6v oupav6v, rcXrjv 06 X*0 ?^ ^XX* iv xco


imanentcs aos scnsivcis? Com cfcito, rcaprcsentam-se os mcsmos
aux<o totuot Srcep £cmv i8uvaxa>T£pov.
ahsurdos dos quais ja faiam os' 1

: ha vera urn ecu alem do ecu scn-


sivcl, so que nao sera scparado, mas cstara no mcsmo lugar'
2
,

3 fsso tambcm e absurdo.

20 IlepE xe toutov ouv ArcopLa tuoXX^i tc(o$ 8et Bejievov tu-


X&Tv -rife &XT)8&tac, xat Tuept t<ov ipx&v tu6t&pov 8&t to y^vt]
^. | Discuss do das aporias sextet e set una J
oroLx&Ta xat Apx&C ^TuoXafijJAvBLV ?i
jiaXXov V; aiv £vu-
Tuocpx^vxcov laxiv Sxaorov 7cp(OT<ov, otov 9(0 vfj$ otolx&wc >cat jSexta aporiaj
1

ipxat 8oxouolv eTvai tout* <ov auyxeivxaL ai qxoval


Por tan to, sob re essas eoisas c muito difieil julgar com vcrda- 20
25 7Up(OTG)V, &XX' OIJ TO XOIVOV ifj 9<OVTl* XOCL T<OV 8taYpafJLfJL(4T(OV
de. Assim como sobre o seguinte problenia relativo aos principios:
TOUTa aroixela X^ojiev aiv at i7uoS&(5eLc ivujrApxouoiv
se devcm ser considerados como elemcntos e principios os gene-
iv toT; t<ov aXX<ov i7co8e£5^iv f\ tuAvtcov ^ tqv jiXBtaxtov,
ins oil ao contrario, os eonstitutivos primeiros dos quais eada
eoisa e intriseeamente eonstituida 2 ,

Por cxemplo: elementos c principios da palavra' parceem


ser os eonstitutivos primeiros dos quais as palavras sao intriseea-
mente eompostas H e nao 0 universal <isto c, 0 genero> palavra.
,
25

K assim chain amos "elemcntos" das proposicocs gcomctricas as


pioj)osi^6cs eujas demonstraeocs cstao con t id as cm todas ou na
maioria das demonstraeocs das outras proposicocs'. Adcmais,
I auto os que sustentam a existencia de numerosos elementos 6
102 TCiN MET A TA ©YXIKA B j
MEWklCA, B 3, 998 a 28 - b 21 j
1 03
j

Etl Be tcov cjcoiju&tcov xai 01 7uXs£co Xiyovrec &Tvai aroixeia coma que sustcntam a cxistencia dc um unico eleniento ori-
os
7
xai oi ev, 1% cov auTxet-cat xai tov auveaTTjxsv &PX&C ^iinirio con cord am cm dizcr que principios das rcalidadcs natu-
s
iais ^ao os constitutive^ "materials'" primciros que as conipoem.
30 youatv slvai, olov 'EfjLTueBoxXfjs Ttup xai SScop xai to (jl8TO
(Por cxcmplo, Krnpcdoclcs di/ que os principios dos corpos sao
toutcov otolx^ ^t)glv elvai £^ tov iarl to ovra £vurcapx6v-
o fogo, a agua c os outros clcmcntos que sc segucm a estcs, 30
tcov, oux cos yew] Xlyti touto tcov ovtcov. 7rp6^ 8e
rnquanto constitutivos <niateriais> dos quais os seres sao intrin-
998 b toutolc xat tcov aXXcov ei tl$ £9£Xet tt)v qjuaiv iGpstv, olov
seeamente compostos, c Jiao enquanto gencros dos seres) 9 A] cm .

xX£w]v cov [i,op£cov aov£aTT]xe xai tccoc ai>YxeL[iivcov, t6t8


di.sso, se queremos conhecer tambem a natureza dos outros obje-
Yvcop(£ei -rf]v q>uaLV auTfj$. — £x |jl£v ouv toutcov tcov Xoycov oux h
tos
!n
por cxemplo a natureza de uma eama, esta sera eonhccida
?
99S
av £LT)aav at dcpxai to y^oti tcov ovtcov* e? 8* exaarov jiev
juslamente quando se soul)cr dc que partes el a e const ituida c
5 Yvcop£^o(iev 8t& tcov 6pta(JLcov, apxai 8i t& y£vt] tcov 6pia|A6)v
nmio clas sao compostas. Port an to, a partir desses argumcntos,
etaiv, ocvAyxtj xat tcov 6piarcov &px&C eivai ra y£vT]. xav
iiea elaro que os gencros nao poderao ser os principios dos seres.
ei eon, -rf]v tcov ovtcov XapeTv £7uiarTj|JLr)v to tcov e£8cov XapeTv
Por outro lado, dado que conlicccmos eada eoisa niediantc
xa9' & XeyovTOt to ovTa, tcov ye eEBcov ipxoti toc yivr\ eMv. as definigocs, c porquc os gencros sao principios das definiedes, 5
9<x(vovtoi Be Ttvec xai tcov Xey6vTcov arotx^a tcov ovtcov to e iieeessarioque os gencros tambem sejam principios das coisas
io ev f[ to ov *?\ to [jL^ya xai [juxpov cos yeveaiv auTOLc XP^ _
ttefinidas E se adquirir a eieneia dos seres consiste cm adquirir
11
.

a0ai. — iXXa [ir)v ouSe dc^oT^pcoc ye ol6v Te Xeyetv tos a eieneia das csp^cies segundo as quais os seres sao denomina-

ipX^C- 6 |jl£v y^P ^6yoc ttjc oiSaiac el^* £Tepo$ 8' earat 6 dos, cntao os principios das cspccics sao os gencros
1
-. F, parccc
8i4 tcov yevtov opLajjio^ xai 6 Xeycov £! & v &^ LV ivurcapx^v- c|ue ate mcsmo alguns dos que di/em que os clemcntos dos seres
tcov. — TTpo^ 8e toutolc eE xai otl (jLttXiara ipxai to yiw) eiat, sao o Um e 0 Sci; ou 0 grandc c o pequeno, os eons id cram eomo 10

15 7u6T£pOV 8et V0[JLL^etV TO 7UpCOTO tcov ^evcov ^PX^C ^1 ™ gencros 1


'-

eaxotTO xaTT)YOpou|jLeva irci tcov &t6[JLcov; xat yap touto e'xei Mas, na vcrdade nao e possfvel 7
falar desscs dois modos dos
i^tapTiTTiatv. ei (lev yap aei toc xa96Xou jjlocXXov &pxa£> principios, Dc fato, a definicao da substaneia e uma so. Ao eon-
9avep6v otl toc ocvcotAtco tcov yevtov* touto yip X£yeTaL Lrario, uma c a definicao fonnulada com base nos gencros c outra
e a definicao que ofercee os eonstitutivos materia is dos quais sao
xaTO tc<£vtcov. Toaaurai ouv eaovrat ipxai tcov ovtcov Saa-
14
[citas as coisas .

20 Tuep .TO TrpcoTO yivf\ y <Scjt* ecruat to Te ov xai to ev apxott xai


ouatat/ touto yap xaTa 7u4vrcov (jtAXiara X^erat tcov ovtcov.

jSetima af?oriaj r
"

A\6ni disso admitindo que os gencros sejam principios por


7

exeelencia, surgira o seguinte problcma; devem ser considerados 15

principios os generos primciros ou os gencros ultimos que sao


prcdieados dos indivfduos?
De fato, sc os univcrsais sao principios por execlcncia, c evi-
dente que principios scrao os generos mais clcvados: cstes, de
fato, sao prcdieados dc todas as coisas. Portanto, tantos scrao os 20
principios dos seres quantos serao os gencros primciros; conse-
105
TUN META TA OYIIKA B METAFlSICA, B 3, 998 b 2 1
- 999 a 1 6

oux ol6v te hi ttov Svtcov Ev elvai -y^vo ^ f& Ev ofae t6 3v ducntemcnte, oSerco Um serao principios e substancias das

Ooisas, porque elcs, mais do que outros, sc predicarn de todas as


ivctyxTj fjtiv -ydtp Sia90pa; bettorou ^vou; e^vott

[xCav elvai Jxitrnqv, ASuvaxov 84 xarrnfopeiaSaL to effirj tou Cuisas. Mas nao e possivcl que o Um c o Ser scjam gcncros. (Com 25

efcito, existem neccssariamente as difcrengas dc cada gcnero, c


25 Tf£ vou C ^t oJxe£<ov 8ioc90p<ov 9\ t6 y^ v0 ^ * veu ocuxou
cada uma del as e unica. Por outro lado e impossivcl que as espe-
elSfiiv, &<tt' etrap t6 Ev -^vo; ^ t6 3v, ouSejita 8ia9opa ofae ?

eics de um genero sc prcdiquem das propria s difercngas ou que


Bv ofae Ev Sarai. AXXa ji^v el (if) "Y^vrj, °^8* <£px<*l 2aovrat,
t? genero scparado de suas especies sc prcdiquc de suas difercngas.
eircep dpxott to Tfivrj, *n xai to jiexa^ auXXa|i(lav6-
De ondc se segue que, se o Ser e o Um sao gencros, nenhuma
[jteva [jtetA tSv 8ia90p<ov Sarai ^vr) K^XP Axijitov
1

"difcrenca" pod era ser ncm podera ser uma)


ir
\ K sc o Ser c o Um
30 (vuv 84 ta [jl4v Soxei to 8' oil SoxeT)' rcpd; 84 toutol; £tl jiaX-
nao sao generos, tampoueo serao principios se os principios sao
Xov at 8ia90pai &px°& *A T^T e^ 8i xai afaai &px*(»
generos. Ora, alguns parecem ser e outros nao '. Mem disso, as
1 30

Sraipot <o; etTcetv Apxoct Tftyvovtai, SXXto; xe xSv tl$ t6


difercngas serao mais principios do que os generos; mas, se tarn-
999- Jiparcov ^vo; ^PX^ V AXXa ji^v xat el |xaXX6v -ye
por assim
hem elas sao principios, os principios se tornairu di/.cr,

ApXoet84; t6 £v £<tuv, Ev 84 t6 iStatpeTOv, ASiafpeTov hi


como prineipio o genero pri- 999 1

mfinitos, sobrctudo se postulamos


Stwcv ^ xocto t6 rcoadv ^ xax' el8o{, rcpixepov hi x6 xax*
mciro \ Por outro lado,
l
mais caratcr de prineipio,
se o Um tern
el8o$, to hi yivr\ SiaipeTO el$ eiSrj, jiaXXov av ev t6
c sc um e o indivisi'vel, e sc tudo o que c indivisi'vcl o c ou pcla
eaxorcov etTj xaTrnfopounevov ou y&p 4art yivoi; £v9ptora$
quantidade ou pcla especic, c sc o mdivisivc] scgundo a especic
5

to ^p6xepov xat u<rrep6v


c anterior, e se os generos sao divisive is nas especies, cntao com
xtov Tivtov AvGptiTutov. 4tl £v ol$

4<ruv, oux Te t6 £:ui toutcov elva£ ti rapa xauxa (oTov


maior razao viria a ser um a especic infima que sc prcdica dos
el TcptotT] -ctov dtpi6[xcov ^ Suci;, oux earaL tl$ ApiGfjio^ rcapa indivi'duos: dc fa to, "hoi ncm" nao e genero dos horn ens indivi- 5

to et8rj tgSv iptGjidiv* 6|iouo$ 84 ou8e <JX^K a ^apa £ l8tj duais


1
". Ademais, nas coisas cm que existem termos anteriores
10 Ttov axTj^ciTtov el 84 fjtfi toutcov, ffXoXfj T£ otXXtov v. postenorcs, nao c possivcl que o genero que ineliii todos os
Satat to yivt] Ttapa to toutcov -y^P 8oxeT jiAXtata elvai
effiTj* termos scja algo subsistcnte ao la do dos proprios termos. Por
yivr\) -
fa hi xoX<; &x6[ioi<; oix eari to \iiv :up6Tepov to 8' uare- cxcmplo, se o primciro dos niuneros e a diadc, nao podera haver
pov. 2tl onou to ^iv (J^Xtiov t6 hi x e^P° v » T^ (S£Xtlov um genero numero subsistcnte alem das especies individuals dc
7Cp6tepov* wtTT* ou84 toutoov av etrj yivo<;. — £x [xev oijv toutoov numeros. E, analogamcntc, tampoueo ha vera um genero figura
is [JiaXXov 9aCveTOi to Ixi Ttov At6[jl<ov xa-n)Tfopou[jLeva 4pxai subsistcnte ao lado das especies dc figuras individuals. E sc os

Y ev ^ v gcncros nao existem fora das especies para essas coisas, tan to 10
elvai Ttov *
fttiXiv 84 jt<o^ ai3 8eT touto<; &.px*$ ^no-
inenos para as outras; dc fa to, considcra-sc que ex is tarn generos
sobrctudo dos numeros c das figuras. Entre os individuos, ao
nao ha uma seric dc termos anteriores c postcriores Mem
20
in\'es ? .

dis.so, ondc quer que baja o mclhor e o pior o mclhor c


scmprc ?

anterior, de modo que nem sequer dessas coisas podera haver


21
um genero existentc por si .

A partir dc tudo isso resulta que as especies predicadas dos 15

indivi'duos sao mais principios do que os gcncros. Por outro lado,


nao c facil dizcr como devcm ser conccbidos esses principios. Dc
iL6 T.QN MET A TA OYIIKA B METAFISICA, B 3/4, 999 a 1 7 - b 6 |
U
I

XajBetv 06 paStov elntXv. rr\\> [xev yap dpxfy Set xai xfy que o principio e a causa subsistam fora das
faro, c ncccssiirio
at-ciav elvat rcapa to rcpdc-fliaxa &v Apx^, xai 8uvaa0at coisas das cjuais sao principio, c que possani existir scparados delas.
Etvat xu>piKo\Lhr\v au-ccov tolootov 8e Tt napa to xa0' outra razao se pocleria admirir algo cxistcntc fora
exacrcov Mas por que
20 £tvat 8ia Tt av zi<; uraXapot, rcXfjv Stl xa06Xou xavr\yo- dos individuos senao por scr universal e ser prcdieado dc todas as 20
peiTOt xaixatd racv-ccov; iXXa fif)v et 8t& touto, to [xaX- coisas?
22
Mas sc e por esta razao, com maior razao sera prcciso
Xov xa06Xou [xaXXov Oeteov Apx^C &aae ipxat to TcpcoT* postular eouio pi incipio o que c mais universal c conseqiientc- f

av eiTjaocv yevt). mcnte, scrao principios os generos primciros.

4
4. [Discmsao da oitava, nona, decima e decima primeim
"Ecru 8' ix0 ^^ arapta xai 7uaatov xa^ e "
^£ TOUTiov
aporiasj
25 7ucoT4rr] xai ivaYxatoTtinri 0E<opfjaat, rapi rjc 6 Xoyoc £?e-
aT7]X£ vuv, £lt£ yap ^ Sort ^ *ocpa to xaO' Exatna, to [Oitava a por id}
1

8e xa6' exaara otTOtpa, t&v 8' iratpcov tccoc ivSdx^at Xa-


I la, depois, uma qucsrao afim a esta, que e a mais difi'cil dc
|3eTv £7utaxTi[XTiv; fj yap £v xt xai toijtov, xai rj xa06Xou tl
todas e cujo cxamc c o mais necessario. Dcla devemos agora 25
U7u4pxei, toott] 7u4vra yvcoptCofiev. -iXXa jx^jv ei touto
falar. Sc com efcito, nao cxiste nada alem das eoisas individuals,
30 dvaTrxaT6v £cm xai 8et tl elvat rcapa to xa0' Exaarca, ivayxaTov
T

e sc as coisas individuals sao infinites, eomo c possivel adquirir


av eIt) to TflvT) elvat uapa to xaO' Exaora,
zux<xx<x § t]toi to
ciencia dessa mulhplieidade infinita? Dc fa to, nos so eonhecc-
TO TCpCOTO* TOOTO 8* OTl i8lJVaT0V OtpTt 8tT]7COpT]aa[X£V, £TL eI —
mos todas as eoisas na medida em que cxiste algo uno, identico
8-ct [xdXtcrra eoti ti uapa to auvoXov Stov xaT7]Yop7)0fj ti TTjc
e universal'.
oXtic, 7u6T£pov, e{ Earn, uapa 7u4vxa 8et Etva£ it, f\ uapa [iev £vta
Mas sc isso e necessario, e se deve haver algo alem das coisas 30
999 b Etvat uapa 8' evta jx^j Elvat, f\ rap' ofi8lv; ei fiiv ouv icrct
individuals, cntao sera necessario que existam os generos ao lado
rcapa to xaO' Exaora, ouOiv av eIt] vornrov 4XXa tucScvto aia07)TO
das coisas individuals (sejam os generos ultimos, scjam os gene-
xai i7utanfi[XTi ou8ev6$, el [IT) -etc etvat X^ei x^jv ata0T]aiv Itciot^-
ros supremos). Mas foi demonstrado ha poueo que isso e impos-
[xt]v. ext 8' 068 itSiov ou6iv 008* £x£vt]tov (to yap a£a07)TO
veil Adcmais, admit ido que vcrdadeiramcnle cxista algo alem
'

s 1

5 7udvta 90e£p£TOt xai iv xtWjaet £a-tfv)* iXXa Et ye itStov


do sinolo (c tem-se o si nolo quando a materia e dctcrniinada
[xt]0£v iurtv, ofi8£ TfevEaiv etvat Suvaxov. &v&yxr\ yap £tva£ ti
por uma forma), cntao, se algo verdadciramcntc cxiste, deve
cxistir para todas as coisas? Ou so para algumas c nao para outras? 999"

Ou para nenhuma" ? 1

Ora ;
nada alem das coisas individuals, nao
se nao existisse

havcria nada dc inteligfvcl, mas tudo scria scnsivcl, e nao have-


ria cicneia dc nada, a mcnos que sc sustcntassc que a sensa^ao

c ciencia\ Alem disso, nao havcria nada dc ctcrno e dc imovcl


(dado que todas as coisas scnsiveis sc corrompem c estao cm 5

movimento): mas se nao existisse nada de eterno, tambcm nao


poderia existir 0 deviA Dc fa to, e necessario que o que advem
METAFiSICA, B 999 b 7-28 109
TiiN META TA ©YXIKA 8 4,

$eja algo, c e necessario do qua] clc


que tambem seja algo aquilo
tA yiyv6y&vw xo" ^5 °^ TftYwrau xai toutcov tA SJaxaTov 4^vti-
tov, etruep VaraTa£ xe xai £x 3vto$ Y ev ^ a ® at &8tfvaTOV Etl 8£ deriva, e que o ultimo desses termos nao seja gerado, dado nao

xat xtv7)aeco; ivti^xn xat :u£pa; eTvat (ofae SCr possfvel urn processo ao infimto e dado scr impossivel que
Tfev£ae<o; ouoirj;
&m algo se gere do nao-ser'.
10 y«P fircetpA; iartv otiSejita xfvrjat; iXXa tuAotj; t£Xo;,

1ffYV£<j6a( Te ofix oTAv Te tA &86vaTov Tf


ev ^ ai '
^A hi yt-
t|ue
Ademais, porque existc geraeao
tambem exista urn limitc: de fa to, nenhum movimento c infi-
e movimento, e necessario

^ovA; &v<£yx7) eTvat Sxt rcpcSTOV iffrrovev) efaep ^ SX7)


ll ito, mas todos os movimentos tern um tcrmo; tambem c impos-
£artv &T8to; Sia tA &y£vtito£ eTvat, tuoXO Etl jxaXXov eCXo^ov eTvat
sivel que advenha o que nao podc tcr advindo porque o que advcio 10

^
?

xty oOafav, 8 Tuoxe Jxetvrj ylywzai* et y<*P JL e touto Eaxat l


do momciito cm que advek>\ Alcm
existc ncecssariamentc a partir
15 ixeCvrj, ou8£v Earat tA rcapArcav, e{ 8£ touto iSOvaxov,
disso, sc a materia 6 eternal por ser ingenita, com major razao e
&v<£if*n xt eTvat Tuapa tA ouvoXov, x^v |xop9^v xat tA elSo;. -
Ingico admitir que o seja a forma, que c o tcrmo ao qual tende a
8' au touto 8^aet, ircopfa liA t£vcov Te touto
el tl; Oirjaei
materia cm scu devir. Sc\ com cfeito, nao cxistissc ncm csta ncm
xai Irii t(v<ov ou. 8ti [ih yap Im rc<£vrcov oux oT6v Te,
at|uda nada?
existiria; c se isso c impossivel, entao c ncccsscirio '5

10
9avep6v* oO yap Sv 0e£Tj|xev eTvaf Tiva obc£av rcapa t&c ti- c|ue cxista algoalcm do smolo justamcnte a forma c a csseneia
7
.

20 va$ otxfa;. TupA; Si to6toi; rcATepov ^ ofia£a (xta rcdcvrcov ftxrai, Mas, novamente, sc admitirmos a cxistencia dessa rcalidadc,
oTov t<5v ivOpcoTucov; &XX' 4ctotw>v ev yap :u<£vTa cSv ^ surgira o problema dc saber para que coisas devcremos admiti-la c
ouata fx£a* iXXa rcoXXa xat StA^opa; iXXa xat touto para que coisas nao. Evidcntcmcntc, nao c possfvel admiti-la para

ieXo^ov* fijjta hi xat ttco^ ylywzai ^ CX7] toijtcov £xa<xxov lodas. Dc fato, nao podemos admitir que cxista algo alcm dessas
xai Sort tA ativoXov fijx^co TauTa; -Eti hi mpl tcov &px<5v coisas particulars' K alcm disso, eouio c possivcl que a substancia 20

25 xat T68e i^op^aetev fiv Tt;« e£ |i£v otiO£v <ou ,scja, a forma > seja uma so para todas as coisas? Por exem-
y«P
Sarat iptOjico £v, o6S* afaA tA ev xat tA 3v xai tA facfcrca- |)lo, como c possivcl que a forma dc todos os homens seja uma so?

a8at rcco$ Sarat, e{ |X7) ti Earat Ev hzl rc<£vrcov; — iXXa Isso e absurdo. Todas as coisas das quais a forma c unica constitucm

xai aiarap uma unidadc. As form as scrao, entao, muitas c difcrcntcs? Tambem
ei 4pt9|X(o ev |i£a £x<£(mi tcov ipx^v, xat
isso c absurdo
12
Adcmais, dc que modo a materia sc torna cada
.

uma dessas coisas particulars, c dc que modo o smolo c as duas ao


11
mcsmo tempo, is to c, materia c forma?

*
I
Nona aporiaj
1

Alcm disso, podcr-sc-ia levantar tambem o seguinte proble-


ma sobre os principios: se eles <so> tern unidadc cspceifica, na-
da podera scr numericamcntc um, nem mcsmo o Um c o Sen h
entao, como sera possivcl o conbcccr, sc nao existc algo que, sen-
h
do um, englobe todas as coisas particularcs?

Por outro lado, sc os principios tern unidade numerica c se


cada principio e um so e nao difcrente nas difcrcntcs coisas, co-
mo ocorrc nas coisas sensiveis (por cxcmplo, dessa silaba parti-
T£2N MET A TAOYZIKA B MElAFlSICA, B 4, 999 b 29 1 0C0 a 22

ini xtov ocEa8T|Tc5v SXXat SXXwv (oTov rrjaSe rrjs auXXapfj<; uulcii; que e idcntica a outra pela espccic, os principios sao iclcii-

30 tw etBet xfjs aiixfji; ouar)$ xai at &px<*i £ fSet at aiixat- xat iicos cspccificamcntc, mas difcrcntes numcricamcntc); sc por- 7 30

yap auxat UTtipxouatv ipi8[i.<o I'xepai) ,


— et Se [jlV) outgos 4XX* tanto nao e assim, c sc ao contra rio os principios tern unidadc
? ; ?

at ovxwv &PX0" 4pi8[i(p &v etaiv, oflx eaxai Tiapoc xa nnmcrica, nao podcra haver nada alcm dos proprios clcmcntos.
xcov
(I)c fato nao cxisLc difcrcn^a cntrc dizcr ^numcricamcntc urn"
cruoLX^a ou8iv exepov to yap 4pt8[jL<p Sv fj xd xaO' 2xa<xtov 7

c di/cr "singular". Di7.cmos singular o que e urn S(3, enquanto di-


X67EIV 8ta9£pet ou0£v ouxa> ^ap X£yo[jLtv xo xa8* exaaxov,
^ 00
'

/.cmos universal o que envoi vc todas as coisas singula res). Vcrifi- 1

1000* xd 4pt8[jL(£ ev, xa8<5Xou 8e to ini xotixwv. oSarcep ouv et toe


rar-se-ia a mcsma coisa sc os clcmcntos da voz toss em numenca-
Tfjs qpajvfj^ 4pt8|icp oroLx&ta (optajidva, ivaYxatov fjv 5v xo-
nientc limitados; havcria ncccssariamcnte tantas letras quantos
aauxa eTvat xa Ttivxa ypk\L\i(xz(x Saarcep xa arotxeia, [i^i
I ossein os clcmcntos, dado que nao podem cxistir dois on mais
ovtcov yi 8uo tcov auTcov \ir\Zi 7iXei<5va)V. lfl
clcmcntos idcnticos .

5 OOOevdi; 8' £X4tt<dv dtTiopta 7iapaX£Xei7i;xai xat xot^

vuv xai Tot? rcpoxepov, rcixepov at auxal twv ^OapTwv xai


Ttov 4984pT<ov <£px°u daiv ^ extpat. et jxiv y^P *J auxat, ]i
jDecima aporia]
tiwi; toc [lev 98apTa toc 8i S^OapTa, xat 8ia xlv* aJxtav;

ol [lev ouv Ttept *Hato8ov xai n&vxti; oaoi DeoXoyoL Uma dificuldadc nao inferior as anteriorcs, deseuidada pe- 5

10 [jlovov 49p6vriaav tou TuDavou xou 7ip6i; auxous, ^[jlcdv 8' <*)Xi- los filosofos contemporancos e pelos Hlosofos preeedentes e a

G£ ^v * seguinte: os principios das coisas eorruptivcis e os principios das


Y^pTjaav (8eous y<*P rcotauvxes x&s <£px<*<; Y£
yovevat, toc [jlV) yzua&iLwa tou vexxapos xat xffc 4[i[Jpo- incorruptiveis sao os mesmos ou sao difcrcntes?
Se sao os mesmos, conio se explica que umas sejam corrup-
aias 8vt)xoc Y £V£a^ at 9aa(v, 8fjXov <S>c xauxa toc 6v<5|iaxa

rapt npoayo* h'veis c outras incorruptiveis? Os seguidores de I icsiodo c todos


YvwpL[j.a X£y ovt£i; auxois" xatxot <x&vf\<; xfjs
os teologos so sc prcocuparam cm dizer o que Ihcs paieeia eonvin- 10
u pa? tcov atxtcov xouxtov U7iip ^(jloci; dpTjxaaiv d yap ls
rente e se csqucccram dc nos (De . fato,, enquanto, por urn lado,
X<ipi.v ^8ovfji; atixdiv 8tYY<£vouatv, outtev atxta tou eTvai to
consideravam os dcuses eomo principios c dos deuses derivavain
vexxap xai i\ 4|i[Jpoaia, it 8e tou eTvat, av eTev 4t-
ido. por outro lado tambcm diziam que os seres que nao expe-
8toi 8£0[jl£vol xpo9f^(;) — &XXa rcept |i£v x£5v (jluOlxw^ ao9t-
1 1

i imcntaram nectar c ambrosia cram mortals- K evidentc que o


Cojievtov oux 5§tov [lexoc oTrouBfji; axo7ietv Ttapa 8i xaiv St*
significado desses termos devia scr bein conhecido para clcs;
20 &notti^u^i; Xe^vxwv 8eT TcuvSiveaSat Stepwxaivxai; xt Zr\
urns o que disseram sobre a aplicagao dessas cans as csta acima
tiox' Jx xtov auxtov ovxa xa [lev itSta xfy 9uatv J<rti
Se, com cfcito, os dcuses
da nossa capacidade de compreender 15
1
''.

xa 8i 90etp£TaL xaiv ovxwv. ^7iet 8e ouxe aExCav XiyouaLv experimcntam cssas bebidas por pra/cr cntao o nectar e a ambro- T

sia nao sao a causa clc scu scr; sc, ao contrario, sao causa de seii

scr, como que os deuses scjam ctcrnos se tern ncccssi-


c possivel
dade de alimento ?). Mas nao vale a pena considcrar scriamente
211

Ao inves, e preeiso tcntar aprcn- 20


cssas elucLibraeocs mitologicas.
dcr dos que demonstram o que afirmam, perguntando-lhcs as
ra/.oes pclas quais alguns seres que dcrivam dos mesmos princi-

pios sao, por nature/a, ctcrnos, enquanto outros cstao sujeitos a


corrupgao. Mas, porque eles nao forncccm a razao disso, c por-
112 TttN METATAOY^KAB MbTAFlSlCA, B A, 1000 a 23 - b 1

ouxe £uXoyov outcoc exetv, SrjXov cbc oOx at aOxat 4px«i <[ue ( por outro lado, nao e razoavel que assim seja e evidcnte que r

o08£ aWat auraiv av &Tev. xai -y^P Svrcep oEri9e£T) X£y £ iv os piinci'pios e as causas de uns e de outros nao podcm ser as

25 av tic (idcXiara 6(10X0^00 (jl£vo>c afaS, 'E|jur£8oxXrjc, xai mnesina.s. De fato ate
7
Empcdocles, que podemos considcrar como 25

outoc tout6v Tu^TCovGev TtGrjai (jiv yap ipX^ v Ttva ocMocv ni|ue niais coerentementesc pronunciou a respeito, caiu no mes-
rijc q)8opac t6 veixoc, 86££L£ 8' av ou8iv fjrcov xat touto fno crro
21
. Com efeito, elc postula a disco rdia como princlpio e
yevvav g^a) tou £v6c* &7uavra yap Ix toutou t5XX4 £otl vim\o causa da corrupgao; todavia, ela parece ser mais a causa da
22
rcXty 6 8e6c. Xfe-y" Y°5v civ tc£v0' 8aa t' fjv oaa t* gcracao das coisas, exceto do Urn pois todas as coisas, exceto ,

>o &o9' oaa t' 2arat d7u£a<JG), 8£v8pedc t* £(SX4arriae xat 4v£- Dens, dcrivam da discordia. Diz Empedoclcs: "Dcsscs derivam
|

pec rjSfe Tfuvatxec, 8fjp£c t' o£covo£ Te xai 68aTo8p£|i|jLovec todas as coisas que foram que sao e que serao, 7
/gcrminando ar-
|

xa£ Te 8eot SoXtxafovec". xai toutwv vdics, h omens e mulhcrcs, / animais, passaros c pcixes que se nu- 30
Ix^Oc, I x^P^ Sfj-
2
1000 b Xov* d yap iv toTc Tupdc^aatv, ev Stv rjv
trcm dc agua / e deuses longevos" '.

SrcavTa, <I>c 9T]a£v* otov yap auv£X0T|, t6t£ 8' "SaxaTOv Mas, mesmo prcscindindo desscs versos, c evidcnte o que
10(
dissemos; sc de fato nao existisse a discordia nas coisas, todas es-
VaraTO veixoc". 816 xai au|i(3a(v£i auT& tov £u8ai|iov6- 7 T

l.iiiam rcunidas no Urn, como ele diz: quando as coisas se reu-


araTOv 8e6v fjrcov q)p6vi(xov elvat t&v aXXwv ou yap YVG)- 4< 24
nmiin, cntao surgiu por fim a discordia" . Por isso tambem a
5 p££et ScTuavra- to yap v£txoc oOx ex £L >
i\ 8e -yvfiiaic
?

parti dc suas afirmagoes segue-se que Dcus, que 6 s Lima men te


tou 6|xo(ou tco 6|io£a>. "y^U ^v Y^Pj" V 7)^* "Y°ua v
fcliz, c
1

nicnos inteligente do que os outros seres. De fato, ele nao


67uco7ra(xev, SSaTt 8' BScop, al8£pt 8' a?8£pa Btov, imp
|

< <>nhcce todas as coisas, porquc nao tern cm si a discordia, c so 5


Trupt 7t5p AtS7)Xov, aropY^v 81 aropyg, veixoc 8£ T£ vefxei
ibecimento do semelhantc pclo semclhante. Diz Enipedo-
I

\\a (.01
XuTpcp.'* &XX' 88ev hi\ 6 X6yoc, tout6 yt tpocv£p6v, oti
rlcs: "Cvom a terra conhecemos a terra, com com
a agua, a agua, /
10 au|x[Ja(veL auTcp to vslxoc [irfiiv (xaXXov <p8opac 5j tou
0 r| n o ctcr divino, e com 0 fogo o fogo destruidor, / o amor com o
eTvatairiov 6[Xo£g)c 8* ouS* ^ 9lX6t7JC tou slvai, auvdqfouaa
.11 nor c a discordia com a tristc discordia" 2 '.

yap etc w
<p9s£pet to fiXXa. xai ajjta hi auTfjc Tfjc [*e-
Mas, para vol tar ao ponto dc ondc se iniciou o discurso, fica
TapoXfjc atTtov ouOfev X£^l 4XX' f| Sti out^c 7r£<puxev*
• •lam o scguinte; que, para elc, a discordia nao e mais causa da
"AXX* ot£ 8f| |x£tt<x veixoc £vt (xeX^eaaiv £8p£(p8T), etc xt|x4c
|
roimpcaodo que do ser das coisas. Analogamcnte, a amizadc nao 10
15 t' 4v6pouae TeX£to(jt£voio xp^voto j
oc «J?«tv d(xoipatoc r a iinica causa do ser das coisas; de fato quando reunc tudo no r

t^oc Tcap' £XT|XaTai 8pxou-" a>c Avayxatov (xfev ov |xeTa(J4X- 1 '111. faz todas as outras coisas ccssarcm de ser 26 E, ao . mcsmo
Xeiv ahfav hi ttjc ivdcyxTjc ou8£(x£av 8riXoT. ciXX* ojx^c Icinpo, elc nao indica nenhuma causa que motive a passagem
ToaouT6v yt |x6voc X^yet A[xoXo-you(x£vcoc* ou y&p za dc lima a outra, e diz simplcsmcntc que assim oeorrc por natu-
q)8apTa to hi aq)8apTa 7Cot£t xaiv Svtwv 4XXa TrdcvTa ir/,i: "Mas quando a grande discordia crcsceu mcmbros, em seus
/ r rk'vou-sc ao poder, tendo-sc cumprido o tempo /que a ambas 15
2
.illcinadamcnte e concedido por solcnc juramento..." '.

Elc entende como necessaria a altcrnancia, mas nao indica


iinilmma causa dessa necessidadc 2s . Entrctanto, Empedoclcs
r < 1 nnico a falar coerentemente: de fato, elc nao postulou alguns
m'u-.h como corruptiveis e outros como incorruptivcis, mas pos-
E 1 1 1 r > 1 1 iodos como corruptiveis, exceto os clcmcntos. Mas 0
T£1N META TA ©YIIKA B 115

Xeyo^vr) que algumas coisas 20


20 q>0apT<x TtXty tcov otolx&£cov. Vj 84 vuv dwtopLa problems que agora nos ocupa c saber por

iaxt Sta tl xa |jl4v to 8' ou, strop £x tcov aOxcov 4ar£v. -Stl flo corruptiveis e outras nao, cmbora derivando dos mesmos
29
[iev ouv oux &v eTrjaav ai auxai dpx^t, xoaauta elp7]a8co" Di incipios .

el 84 SxepotL dpx^t, |i£a [Jtev dmopfa it6repov aq>8apT0t xai Tudo o que se disse mostra que os prinefpios nao podem
afaai Eaovroi <p0apTOi- el [jtev yap <p0apra£, 8fjXov co<; tor os mcsmos. Mas se os principios sao divcrsos, surge o proble-

25 dcvayxatov xai toutoc Sx tivcov eTvat (tc&vto yap q>8e£- ms dc saber se os principios das coisas corruptiveis sao incor-

petai el$ tout* cov &ttlv), <oare aufjLpafveL tcov dpxcov tupliveis ou corruptiveis. Caso fossem corruptiveis, c cvidente
8' d8uvatov, qiit- devcriam, tambem eles derivar necessariamente dc ultcrio- 25
£x£pa^ 4pX*J ^v* 1 ^porepou;, touto xai el 7

taxaTOt xai el pa8££ei el$ ajietpov* Zti 84 tccoc Sarai to ics principios: de fato, tudo o que se corrornpe corrompe-sc

84 ag>8apTot, 8ia dissolvcndo-se naquilo de que e derivado. Por conseguinte, ba-


<p6apx4, el ai dpxai dvaLpe0T)aovTOi; el

30 t£ Ix |xev toutcov d^Odpxcov ouawv ^Oapxa eaxai, £x 84 tcov vciia outros principios anteriores aos principios; mas isso e im-
n

&8uva- u >s.sivel 7 quer se chegue a urn tcrmo, quer se proceda ao infinito' .

£x£pcov 3q>8apTa; touto yip oOx euXoyov, dXX' f\ I

tov f{ tcoXXou X6you 8etTat. Etl 84 ou8' 4yxexe£prjxev ou8ei$


/Mr in disso 7
como podcrao existir as coisas corruptiveis se os prin-

^XXi npLos tiverem sido destruidos?^ Se ao contrario, os prinefpios 1

iooi« £t£p<x$, dXXa t&$ auTa^ &px&$- arcdvrcov X4youaiv 7

das coisas corruptiveis sao jncorruptiveis, por que desses princi-


to rcpcoTov &jtopTj04v dbtoTpcoyouaLv &<mzp TOUTO [JLtXpOV Tl
ples, epic sao incorruptiveis, denvariam coisas corruptiveis, en- 30
XajjLpivovre*;.
™ (|ii;)[ito dc outros principios, tambem incorruptiveis, dcrivariam
ndvrcov 84 xai Oecopfjaai xa^ e7i; coTOTov xai *P°C
rmsas incorruptiveis? Isto nao e vcrossimil. De fato, ou e impos-
5 yvcovai TdX^Oe^ ivayxauSraTov rc6Tep6v wee t6 Bv xai t6
mvcI on carece de uma longa explica^ao. Adcmais, nenhum fil6-
Ev oua£ai tcov ffvrcov ela£, xai kaicTepov afacov oux "*p6v tl
'.oln jamais sustentou que os principios sao divcrsos, mas todos 1001
ov to jjl4v ev t6 84 6v 4ariv, f\ 8et %qtzTv t£ hot' 4ari t6
ili/cin c|uc os principios de todas as coisas sao os mcsmos. Mas,
ov xai t6 ev co$ uTOxet|A£VT)i; aXXrj^ 9uaeco£. oi fjtev yap
mi icalidadc, cles apenas acenam ao problema que puscmos,
4xe£vcoc ot 8' outco$ otovrat tV|v ^uatv exeiv. IlXdtTcov
miisiderando-o dc pouca rclcvancia.
10 jjl4v ydtp xai ot IIu8ay6peiOL oux frcpAv tl to ov o084 t6
Sv dXXa touto auTtov tV|v ^tiaiv elvat, co$ oSot)£ xfj^ oOa£a$

jlh'ciina primeira aporiap 2

Mas o problema ma is dificil dc cxaminar c cuja solucao e a

ii 1. 1 is neccssaria para conhecer a verdadc e o scguintc: se o Sere


n I mi sao as suhstancias das coisas c se cada urn deles nao e, 5

i <
i

\
I
k cI i

i vamentc nada ?
ma is que Ser devemos con-
e Urn, ou se

M.lnur a cssencia do Ser c do Urn em outra rcalidade que Ihes


mi va de substrato.
Alguns entendern a natureza do Ser c do Urn do primciro
I<>, outros do segundo. Platao e os pitagoricos a firm am que
u
K
',r\ v o Urn sao apenas Ser c Urn c que justamente nisso con- 10

ms I c mi;i natureza sustentando que


?
a substancia deles e a pro-
11 6 TQN META TA OYZIKAB ML TANS1CA, B 4, 1 C01 a 1 2 - b 5 M7

auxou too ivt elvai xai ffvxt* ot Si rcepi ffaeut, oTov *E[jl- prid csscncia do Urn e do Ser. Ja os naturaiistas pensam de modo
rceSoxXffc e£$ ^fv(opL|KOTepov &w4y<dv \tyti 8 xt xA £v difcrentc: Empcdoclcs, por cxemplo, cxplica o Um reduzindo-o
Icmv* S6£eie yap Sv Xiyetv xouxo xfjv ?iX£av elvat (aJx£a .i filgo ma is conhecido; de fato, parece que ele afirma que o Um
13 yoSv laxiv afinri xou Ev elvat rcaaiv), Sxepot Si rcup, ot S* c ;i ami/adc, por ser a amizadc a causa dc unidadc de todas as
&£pa ?aalv elvat xA ev xouxo xat xA ov, i? o5 xa 5vxa i Oisas. Outros dizem que o Sere o Um sao o fogo, enquanto ou- 15

elvat xe xai Yeyovivou. ax; 8* auxax; xal ot rcXetco xa I u is ainda dizem que e o ar, c sustcntam que as coisas sao consri-
jxoixeTa xi8£|xevot* to6rpcr[ yap xai xolfcou; xoaauxa Xiyetv tufdas e foram produzidas desses elcmentos. Os pcnsadorcs que
xo ev xat xA ov 8aa$ rcep ipX^C etvaf ^aatv. au|iPa£vet l>nsl ulani varios elementos tambem sustcntam cssa doutrina: tam-

20 8£, el |x£v xt$ O^aexat elvat xtva ouaCav xo ev xat xo I tt-in eles dcvem necessariamente afirmar que todos esses clcmen-

5v, [ir\hi xoiv SXX<ov elvat xoiv xa86Xou (xauxa yip t0% eluimados principios sao Ser c Um",
iaxt xa86Xou (lAXuxa Jt<fcvx<ov, d Si |if| eoxt xi Sv orixA Ora, sc nao se quiser admitir que 0 Ser e 0 Um sao deter- ^
|XTlS* auxA 6v, <JX°^fl Tfiiv Y £ «XXo>v xt Sv eti] rcapa xd niiuada SLibstancia, seguir-se-a que nenhum dos univcrsais sera

XeyAfxeva xa8' Ixaaxa), £xt Si [xf| 5vxo<; xou ivA$ ouafacs, .ul>staneia. (0 Ser c o Um sao o que ha de mais universal; c se
23 SfjXov 8xl otiS' av dpt9|xA^ etTj <!><; xexo>pia|x£vri xi? <puats u Ser e 0 Um nao sao Lima rcalidade, tampouco se vc como algo
4
xoiv ffvxcov (6 [Jtiv ydp <&pi8[jLo$ [xov£Se$, ^ Si |iova$ &tep l>ode ser fora das coisas ditas partieulares)' Alem disso se 0 .
T

Ev x£ laxiv)* et S* eaxt xt atkA Sv xat 5v, dvaTpcaTov ouatav I m nao e uma substaneia, c eviclente que 0 numcro tambem
J
25

auxaiv elvat xo Sv xal xA ov* oi> yap Sxep6v xt xa8' ou nao pod era ser uma substancia separada. (O niimero, com cfcito,

xarriTOpetxat dXXi xauxa auxA. -&XXA tX Eoxat < runstitufdo dc unidades, c a unidadc coincide csscncialmente

xt aOxA Bv xai auxA lv, rcoXXi| dwcopta n&<; Eoxat xt rcapa nan o Um) 35 Mas . se existem o Um cm si c 0 Ser em si, e ncccs-

xauxa Sxepov, Xiyo) Si n€>$ Carat rcXe£<o £vA$ xa ovxa. xA


i
.ai 10 que sua substancia scja 0 um c 0 ser; com efcito, aquilo de

yap Ixepov xou 5vxo$ otix ecmv, dioxe xaxa xAv Ilap|JLev(8ou <|iie se prcdicam nao e difcrentc deles, mas o proprio um c o
r

au|i[Ja£vetv &v6rfxr[ X6yov Sv arcavxa elvat xa 5vxa xat pmprio ser' \

iwi b xouxo elvat xA ov. i\i<foxlpo><; Si SuaxoXov av xe ydtp Por outro lado sc cxiste algo que c Scr-cm-si c Um-em-si,
7
^
xo atSxd dStivaxov xov dpi8|xAv \c\{[ muito dificil compreender como podcra exist ir algo a lem
$ xA ev oua(a fiv xe £v,
Iclrs, isto e como os seres podcrao ser multiplos. Dc fato 0 que
ouatav elvat. iav o5v J, efpTixai 7cp6xepov St' o- iav
1
7
[jtiv 7

Si dtTOpfa xai Tcept xot3 5vxo^. ix xtvo; yap nao e ser nao e; conscquentemcnte eairiamos na doutrina dc
5, ^ atix^i

3 icapa xA ev &rxaL aOxo aXXo Iv; ivdyxT] yap Sv el- Pa 1 1 uen ides para quern todos os
7
seres eonstituem uma unidadc
7 100
c rsla e o ser'* . Mas ambas as posi^oes aprcscntam dificuldadc.
Oner o Um nao scja substancia, quer o Um seja substancia em
Mr por si, e impossivel que 0 numcro seja substancia. Ja apresen-

lanio.s as razoes pelas quais e impossivel a hip6tese dc que 0 Um


nao seja substancia; se 7
ao contra rio 7
e substancia, surgira a mcs-
nia dificuldade que ja encontramos a proposito do Ser. Como
!
|x xleia cxistir, alem do Um em si, outra coisa que seja Um? De 5

L 1 1 ( ^ essa outra coisa deveria ser nao-um; mas todos os seres ou


sao um ou sao muitos, sendo cada um deles um 3K . Ademais ?
se

!
TAN META TA GYZIKA B METAFISICA, BA/5, 1001 b 6 - 31

vat* fiiuavxa 8e xa ovxa f\ ev fj raXXa £>v ev £xa<rcov. 0 Dm em si e indivisivel de acordo7


com a doutrina dc Zenao nao 7

ext ei &8ia£pexov aOxo to Ev, xaxa [i£v xA Zrjvcovos 4££to|ia r rtada, (De fato ele diz
r
que aquilo que acrescentado ou tirado

ouOev av eirj (o -yap [irjxe 7ipoaxt0£|xevov [i^xe 4<paipo6|ievov iiao torna uma coisa, respectivamente, maior ou menor nao e

rcotei |xet^ov [xrjSi EXaxxov, ou ^rjaiv elvai xouxo xaiv ovxtov, svr, convicto de que o ser e uma grandeza. E se e uma grandeza, 10

10 8tjXovoxl 3vto£ |xeTf£0ou^ xou ovxo$- xai el n^eSo^, e eorporeo, pois o corporeo existe em todas as dimcnsoes. Os
aa>[xaxix6v* xouxo ^ap juAvtq ov* xa 8e aXXa iz&<; [xev niitTos objetos matematicos, ao contrario se acrescentados dc ?

7cpo<m0e|ieva juoiriaet |iet£ov, ju<5>^ 8' oO0£v, otov Jt^toBov rerto modo as coisas as tornam maiores, se de outro modo, nao:

xai ypa\i\vf\, otly(x^1 8^ xai |iova$ ou8a(x<o^)* dcXX* iTtetS^i


do primeiro modo a supcrficie e a linha; do outro modo, o ponto
^vat &8ta£pex6v v a unidade nao a u men tarn em nada a coisa a qual se acrescen-
o5xo? OetopeT ^opxixw^, xai iv86x^ ai xl

15 oSaxe [xai ouxtod xai iupA$ £xeTv6v xtv' dwuoXoYtav ?x etv (l^'
lam) v Posto que esse modo de raciocinar e grossciro c que c
'.

£ov [xev yap ou no^aei TcXeTov 8e jupoaxL0£|ievov xo xolooxov) * — |K)s,sivel existir algo indivisivel, poder-se-ia objetar que o inclivi- 15

si'vci acresccntado a alguma coisa nao aumenta seu tamanho,


&XXa jko$ 8t?i xoiooxou f\ JuXei6v<ov xoiooxtov eaxai
Sjioiov -yap xai x^v lx axtTixtov elvat
mas scu numero. Mas cntao, como c que de urn Urn desse tipo,
HeTfeSos; -ypannfrv
&axt ou dc numerosos Urn desse tipo pod era dcrivar a grandeza? Dc
^daxeiv. aXXa |xt?iv xai eT xi$ ouxco^ tirtoXaupdvei
(ato, essa afirma^ao e equivalente a que diz que a linha deriva
20 -yeveaflai, xaOdrcep X^ouat xive$, £x xou £v6$ aOxou xai
aXXou [xfj h6$ xlvo$ xov 4pi8[x6v, ouGev fjxrov ftr]x7jx6ov Sloc
tic pontos i:i
. Por outro lado 7
mesmo sustentando, como alguns o 20
la/cm, que o numero do Um-em-si e de outro principio
deriva
x£ xai oxe [iev 4pi8(x6i; 6x£ 8£ yiiyzQo$ eaxai xA -ye-
1
1 11c nao c urn, devcr-sc-a investigar por que c como o que dele
v6|xevov, eircep xo |X7) ev i\ 4via6x7j^ xai i\ <x&vf\ ^oais
deriva e as vezes urn numero c as vczes uma grandeza, dado que
7jv, ouxe Tfdcp Srcco^ V; £vd{ xai xa6x7j^ ouxe 8jko{ &P l_
i) nao-um 6 a desigualdade e, portanto, o mesmo principio num
25 0|xou xlvos xai xaox7j^ ^evotx' av xa \jLeylQr\ y SfjXov*
1 aso como no outro, De fato, nao e claro como do Urn e dessa
desigualdade, ou dc ccrto numero c dessa desigualdade as gran-
5 de/as podem ser gcradas
41
.

To6x<ov 8' lxo[Ltv7\ iiuopfa mSxepov ot 4pi8[xoi xai


xa ato[xaxa xai xa Inlnzha xai ai axi^ixai ouatat xiv£$

eJaiv T[ ou. el [xev -yap [i^ etaiv, hiaywyzi xt xo 5v xai xtves


at otafai xaiv ovxtov xa [i£v -yip jud07) xai ai xiv7]aeis
S. (Discussdo sobre 0 estatuto ontologico dos numerosj

30 xai xa np6<; xi xai a[ 8ia06aeL£ xai ol \6yoi oC0ev6^ 8o-


jDecima segunda aporiaj 1

xouatv ouafav air)(xatvetv (X^ovxat ^ap judvxa xa0* utcoxcl-

Dm problema rclacionado a esses c o scgumte: se os nume-


1 (
T
os solidos, as superficies c as linhas sao substancias ou nao.
Se nao sao substancias, nao sabemos dizer o que c o ser c

quai.s sao as substancias dos seres, pois parecc que as afec^oes,


us movimentos as rela^oes, as disposigoes e as proporgocs nao
?
30

cxprimem a substancia dc nada. Com cfeito, todos elcs sao prc-


dicados de algum substrato e nenhum deles c algo dcterminado
2
.
TON META TA 0YZIKA B -V.ETAFiS^CA. 8 5. 1 001 b 32 -
1 002 a 26
! 20

[jtdvou Ttv6s, xat ou9ev t68& Tt)- a Se \i6Xim


y
&v 86§el£ Quanta as coisas que melhor parecem exprimir a substancni —
ar)|JLa£veiv oOa£av, fiScop xat 771 xai rcup xai &Tjp, &v a agua, a terra, o fogo e o ar isto e, os clcmentos dos quais os
7

1002 1
to auvOeta aa>[jLaxa auvdarrixe, toutcov 9ep|x6nf)Te^ (xiv xai corpos sao compos tos — , deve-se observar que o qucnte c o frio J002-
1

oux to Si aai|xa c as outras afecgoes desse tipo proprias daqueles clcmentos,


4>uxp6nfjTe(; xat to TOtauTO tc&9ti, oti<j£ai, 7

to touto mizovQdq [jl6vov uTuofidvet ax; 3v tl xai ouata Tt£ nao sao substancias, c que so o corpo que serve de substrato a
oua£a iTu^aveCa^, cssas afecgoes subsistc como subsraocia c como scrl Mas o corpo
oCaa. AXXa |x^v t6 ye aai|jLa fjxrov rrj^

xat aim) xai au-aj t*k [jlov&Soc xai t?k c menos substancia do que a supcrficic, c csta e menos do que
5 -rift Ypa^nfjc,
xai to aveu linha e a linha menos do que a unidadc c o ponto: dc fato, o corpo 5
<mY|iTj<;- TOtkotc yap aiptarot t6 acojia, (xiv

aveu toutwv e detenninado por cstcs c parccc que clcs podem cxistir scm
aa>naTO£ JvS^x^at Soxet elvat to hi aa)(jia
4
rcoXXoi xai 01 7cp6tepov rfjv 0 corpo, enquanto e impossivcl que o corpo cxista scm clcs Por -

ASuvaxov, SuSrcep ol |xiv

oua£av xat 16 ov <£ovto to aa)[ia eTvat to Si aXXa isso- —


enquanto a maioria dos homens c dos filosofos preccden-
aco|x4tcov tes sustentavam que o corpo era substancia e ser e que as outras
10 toutou tu<£9t), aiare xai tos 4pX<*C to^ tcov
8' uarepot xat ao^coTepot tou- coisas eram propricdades deles c, consequcntcrnentc, os princi- U)
t&v Svxcov eTvat Apx<^* ot
t<ov etvat S6£avre<; &pt9[jLOU<;, xa9&7uep oSv e?7CO(jLev, e£ [JL-fj
pios dos corpos cram principles de todos os seres os filosofos —
ou9dv ou mais recentes e tidos como mais sabios sustcntaram que os prin-
?artv ouata touto, 8Xco<; otiSev £ariv oua£a ouSi ov
Bvto xaXelv. cipios dos seres cram os numerosl Portanto, como disscmos, se
yap 8^1 t4 yt aujipepTixoTO toutou a!;tov
essas coisas nao sao substancias, nao cxistc absolutamentc 11c-
15 -AXXa [ity e£ touto [iiv AfioXoYevrat, 8ti (xaXXov oOata t&
xai at art^aC, touto 8i 6pai|xev nhuma substancia e nenhum ser: pois certamcnte scus aeidentes
jx-^XTi T(5v acofiiTwv (x^i

iSuvaTOv nao mereeem ehamados seres 6scr .

rco£a>v fiv efev aa>[i<£Ta>v (£v yap toi<; aJa9riTOt<j

(paEveTOi touto Por outro lado, se admitimos que as linha s e os p on tos sao J 5
etvat), oux av zit\ ouata ouSe^ta. btl 8i
tou t6 tuX&to^ mais substaneias do que os corpos, nao se vc cm que corpos clcs
tu&vto Statp£aetc Svra awjjtaTOi;, (xiv els

t6 8' p49o«; to 8' \if\xo^ npix; U toutou 6fio£co^


se encontrcm —
com cfcito, e impossivcl que se encontrem nos
20

fveartv
tl$

£v xw arepeco
etc

Arcotovouv <JXTj[Kr &ar* et jxtiS*


corpos scnsivcis — c T
cntao nao existira ncnliuma substancia
7
7
,

Ademais, parccc que a linha, a supcrficic c o ponto sao divisoes


£v T(p X£9a> 'Epfxfiq, ouSfc t6 ^[itau tou xupou £v tc£ xupcp
do corpo: a linha segundo a largura, a supcrficic scgundo a prof u 11-
outgx; &9a>pta[x£vov oux apa oOS' Sm^&veta (et yap
8' didade, 0 ponto scgundo o comprimcnto\ Alem disso no solido
7 20
Arcotaouv, xav aunrj av i\ &<pop££ouaa t6 ii|XLau), 6
ou estao presentes todas as especics dc figura ou, cntao, nenhu-
25 atiTdi; X6yo^ xai Ini ypa\i\if\<; xai OTtYfifj^ xai (jlov48o^,

(xaXXov ma. Assim se na pedra nao esta prcscntc u.m Hermes, tampouco
00 or' et [xA^iara |xiv ouata t6 aco[xa, toutou 8i 7

a metade de um cubo cstara presente no cubo como algo deter-


minado. Portanto, tambcm nao cstara presente a supcrficic: sc,
com efeito, estivesse presente uma superffcie qualquer, tambem
estaria aqucla que delhnita a metade de um cubo. O mcsmo ra-
9
ciochiio vale para a linha, para o ponto c para a unidade . Portan- 25

to 7 se o corpo por 7
um lado e substancia por exceleneia e
7
se, por
outro essas coisas sao mais substancia do que o corpo, e se depois
7

sc ve que elas nao sao substancias entao nao sabemos o que 7


e
TflN META TA OY2IKA B METAFiSICA, B 5/6, !C02a27-bl8 123

xauxa, £otl 84 xauxa [xtjS^ otiaiai xlv£i;, SiatpeuTfei x£ o scr c o que 6 a substancia dos seres. A esses absurdos acrcsccn-
tam-se outros aos quais se chega ao considerarmos a geragao e
to ov xai -rf{ f) oua£a xtov ovxtov. 7ip6$ fAp xoli; tipr\[dvoi<;
a corrup^ao. De fato, e claro que a substancia passa do nao-ser 30
xai to Tcept xfy Tf£veatv xai xfy 99opAv aufxpaCveL fiXo^a.
30 SoxeT |i4v yap ^ oua£a, 4Av [x^ ouaa rcp6xepov vuv ?\ 7cp6- ao ser e do ser ao nao-ser eomo consequencia dos proecssos de
fj

xepov ouaa uaxepov [iexA xou TfCyveaGat xai <p8e(pea9ai gera^ao e corrup^ao. Ao contrario, as linhas, os pontos e as super-
fi,

xauxa rcAaxeiv xA$ 84 miy\ia<; xai xA$ fpafifxAs xai Tag ficies nem gerar-se nem corromper-se, em bora scjam
nao podem

47Ci<pocvefa$ oOx 4vS£xeTat o^xe TffyveaOat ouxe 90e£pea9at t cm certo momento c em outro momento nao sejam. De fato,
quando os corpos sao postos em contato ou sao divididos, no mo-
6x4 |i4v o5aa$ 6x4 84 oux ouaa$. 8xav -yip SwmixaL i] 8t-

1002 aipfjxat xA atojxaxa, 6x4 |i4v [x(a a7CTO[x£vtov 6x4 84 mento em que se tocam forma-se uma unica supcrficic e no
fifia

86o 8iatpou[x£v(ov ^yvovxar wax' oCxe auYxei|x£v<ov &oxlv AXX


1
momento em que se dividem formam-sc duas. Por conseguintc,
oCaat (oO yotp
quando os corpos sao reunidos, as duas superficies deixam de
I^Gapxat, 8l^)pti[x£v(ov xt elaiv at 7cp6xepov oflx
9 existir e sao aniquiladas; quando os corpos sao separados, existem
8^1 ^ y ASta£pexo$ axi^f) StTjpiS-n tl$ S6o), ef xe TftYvovxai xai
8' as duas superficies que antes nao cxistiam. (Ccrtamcnte nao se
% 99e£povxat, ix x£vo$ ^tyvovxat; 7rapa7iX7]a£cog exet xai
pode dividir cm dois o ponto, que c in divisive!) Mas se clas sc 5
TOpi x6 vuv xo iv xtp xp^vcp- T&P ^°5to 4v8£xeTat
gerassem c corrompessem, dc que substrato derivariam? O
se
TtYveaOat xai 99e£peaOai, AXX' Sjxox; Exepov Aet 8oxei eT-
mesmo oeorre com instante e com o tempo. Tambem ele nao
vat, oux otia£a i\q ouaa. 6[xo£(og 84 8fjXov oxl ex et xo" ^epi
pode gerar-se e corrompcr-sc e contudo, parccc scr scmpre difc-
?

xA$ axqfuAg xai xA$ ypa\i\ia<; xai xA 47c£7ce8a- 6 Tfap


rente porque nao e
7
uma substancia. E, cvidcntcmcntc o 7
mesmo
10 atix6$ X6*ro$' cwcavxa yap 6[xotcog 7i£paxa r\ StaLp£aeL£
vale para as linhas, os pontos c as superficies. E a razao c a mcs-
eJatv.
ma. Com cfeito, todas essas eoisas sao, do mesmo mo do, I i mites io
11
ou divisocs .

"OX<o$ 8' a7iop7iaetev av xl$ SiA xi xat Set Ctixeiv

aXX' Sxxa rcapA xe xA aia9t]xA xai xA [xexa^u, olov a


6. [Discussdo das tres ultimas aporiasj
x£8e[xev elSt). e{ ^Ap SlA xouxo, 8xt xA [xev [xa97j[xaxixA

15 xcov Seupo AXXto [x£v xiv i Sia9£pei, xco 84 tc6XX* axxa


[Decima terceira aporiaj
1

6[xoet8fi elvai ou94v Sia9epeL, wax' oux eaovxai auxtov at

Apxat ApL8[xco A9copta[x£vat (aianep ouSe xcov IvxauGa Podcr-sc-ia, cm gcral, levantar o problcma da razao pela
Tfpa[X[xAx(ov AptGjxtp [x4v Tiavxcov oux eiaiv at Apxai copt- qual se devam buscar outras rcalidades alem das sen si vc is e das
intermediarias eomo, por cxcmplo, as Ideias cuja cxistencia
admitimos.
Sc c porque os objetos matcmaticos, cm certo sentido, di fe-
re m dos scnsiveis, mas nao enquanto existem muitos da mesma
cspecie e ?
portanto, seus principios sao limitados em numero 2

(por exemplo assim eomo 7


os principios dc todas as nossas pala-
vras nao sao limitados em numero mas s6 ?
pela especie\ a mcnos
124 Ti'iN META TA © Y X IK A B METAFISICA, B 6, 1002 b 19- 1003 o7 125

a[x£vat, etSei B£, iAv [jtf) Xa[Ap<Stvfl xt$ xrja&i xfj; auXXa- que tomemos os elementos de deterrninada silaba e de deterrni-
xrjaBt xfjc foivrfc- xouxtov 8* friovxat xat iptOnoi nada palavra: os elementos destas, evidentemente, serao limita- 20
20 pfft ^
o>pta|x£vat - 6|Aofcoc 8i xal £rci xoiv |xexa?ij* arcetpa dos tambem numericamente 4 e o mcsmo ocorre para os entes ;
-y^P
xat intermediarios, pois cxistem muitos entes intermediarios da mes-
xAxeT xa <J[AoetBfi), <u<xt' el [jtf) e<m rcapi xa alaflrixA

to [La&r\[L<xx\xaL Sxep' axxa ola X£^ ouaL ™ &ISt] xtv£c,


ina especie), de modo que se alem dos scnsivcis e dos objetos
7

matematicos nao cxistissem outras realidades como as que alguns


oux £<rcat (xta 4pt0[xoi iXX* etSei ouata, o6S* at ipxat
chamam de Formas, nao poderia haver urna substancia numeri-
25 ovxojv ipt0|i<0 Kaovxat rcoaal xtvec AXXa etS&t* —el ouv xouxo
camente una rnas so especificamentc una, nem os principios dos
ivotYxaTov, xat x& etSr] iva-ptatov 5i4 xouxo elvat xt0£vat.
seres poderiam ser numericamente determinados, mas so cspc-
xal yap el |xf| xaXoic BtapOpouatv o£ Xiyovxec, AXX* &m cificamente determinados'. Pois bcm, se isso e neccssario, pela 25

yt xouO* o pouXovxat, xal iv&yxr\ xauxa X£^etv auxotc,


niesma razao sera necessario tambem adrnitir a cxistcncia dc
Sxl xoiv elBoiv ofota xlc exa<rc6v £art xat ouOiv xaxi ou|x-
Ideias De fato, mcsmo que os dcfcnsorcs das Ideias nao se ex-
6
.

30 pepTjx6^ — iXXA [xf)v ei yt &fao[xev x<4 xe etBrj elvat xat


pliquem ban, no fundo e isso que eles querem dixcr; c clcs dcvcm
Ev 4pt0[A$ 4px&c 4Ua |x*i etSet, elprjxanev 5 au|x-
xa< necessariamente afirmar a cxistcncia das Ideias, cnquanto cada
pa£vetv ivaYxatov 4&uvaxa. -auveYyuc Si xouxojv £<xxi x6 Ideia e substancia c nao existe acidentalmente*\
BtaTOpfjaat roixepov SuvAjxet l<m xi <rcotx&Ta fj xtv' £xepov Por outro lado, se afirmamos que cxistem Ideias e que os 30

xp67cov. el |xiv yap aXXo)c too;, icp6xep6v xt &rcai xoiv 4p- principios tern unidadc numerica e nao especffica, ja indicamos
ioov x&v (*p6xepov yap Suva[xic £**£v*K xrft atxCac, acima os absurdos que dai decorrcm necessariamente 8 .

x6 Bi Suvaxov oux iva^xalov ixelvox; icav exetv)* el 5' &m


5uv4|xet xi (TcoixeTa, £v8£xexat (XTjOiv elvat xoiv ovxtov
jDecima qucirtci aporiap
BuvaxAv yap elvat xai x6 [ir\no> 5v* ylyvtxat (xevy*P ^
Outro problcma cstrcitamente ligado a esses consistc cm
5 (x^i 5v, oGOiv Si y^" " 0 xoiv elvat A5uv4xo>v. -xauxac xe
saber se os elementos existem em potencia ou dc outro modo.
ouv xa; ircopta; (Jcvayxatov ircopfjaai rcepl xoiv ipx^v,
Se cxistissem de outro modo, deveria haver algo de anterior
7c6xepov xa06Xou elalv f) o>; X£^o|xev xa xaO' £xa<rca. el
aos principios. De fato, a potencia seria anterior aquclc tipo dc
causa: mas nao e necessario que o que e em potencia chegue a

ser em ato
l(l
.

Ao cm potencia, cntao
contrario, se os elementos fossem
seria possivcl que atualmcntc nao cxifitisse nenhum dos seres.

Dc fato, mesmo o que ainda nao c e cm potencia para ser. O que


nao e podc vir a ser, mas nada do que nao tern potencia para ser 5
11
pode vir a ser .

jDecima quinta aporiap 1


Estes sao, portanto, os problcrnas rclativos aos principios,
c[ue prccisarnos discutir, c tambem esse outro: se os principios sao
universais ou se existem ao modo dos individuos.
V.ETAFlSICA, B 6, 1003 a 8 17 127
26 TilN MET A TA QYIIKA B

[xev Tfotp xoc86Xou, otJx Eaovxat ouatat (ou8ev ^ap xtov xoivtov Se sao universais, nao podem ser substantias. De fato, ne-

x68e dXXa 8' o6a(a x68e 8' nhum dos atributos universais exprime a!go dctcrminado, mas
xt 07i[jLatveL xoi6v8e, ^ it- el
r
apena-s de que especic e um a coisa \ enquanto a substantia e algo
io ecrcat i68e it xat ev 8ea8ai to xoivfj xocxrnfOpoufjLevov, tuoXXoc
clcterminado 14 Se admitissemos que o predicado universal
. c al- 10
ecrcat #oa 6 EojxpdTTK, aux6$ xe xoci 6 Sv8p<o7iO£ xat xd
go deterniinado e se o postulasscmos como existente separado,
#oov, etrcep arijjLatvei gxacrcov x68e xl xat ?v)* -et [xiv ouv
Socrates viria a ser muitos seres vivos: seria ele mesmo, scria o ho-
xa86Xou at 4px°^> xauxa aunpatvei/ el Si xa86Xou
7
mem e seria o animal, dado que cada um desses predicados expri-
iXX xa xa8* £xacrca, o6x eaovxat iizi<rn\xal (xa86Xou 15
me algo determinado .

15 Tfap i\ war' eaovxat Apx<*t exepat rcp6-


imavf[\Lr\ tu£vt<ov),
Portanto, se os principios sao universais, estas sao as conse-
xepat xoiv dpx<ov al xa86Xou xaxrnfOpou[J.evat, avruep [x£XXrj
quencias.
Eaea8at atktov iTuar^frri. Se, ao contrario, os principios nao sao universais, mas existem
ao niodo dos mdivlduos, nao serao objeto de conheeimento. De
fato, a ciencia e sempre do universal 16 Consequcntcmente, para
. 15

/
que seja possivel uma ciencia dos principios, deveria haver outros
principios, anteriorcs aos principios, ou seja, os principios que se
17
predicam universalmcntc dos principios particulares .
LI VRO
r
(QUXWO)

nJ5im5151515I5l51515151515lS1515lS15151E^^
1 1 . [Definigao da metafisica coma ciencia do ser enquanto serf

20 "Ectuv int<rrip,r\ 11$ GecopeT tA ov ov xat xd to6tg> Existe uma que considcra o scr enquanto ser e as
ciencia 20

uTcdpxovra xa8' auT6, auTT) 8' £auv ouSejxtqt t<ov £v (x£pei 1


ro pried ad es que Ihe competem enquanto tal. El a nao se iden-
)

Xeyojjivcov i\ ocGtt)' o08e|*(a yap tg>v SXXcov ^laxoTcei (ifiea com nenhuma das ciencias particulates: dc fa to, ncn hu-

xoc96Xou Trepi tou ovto^ ov, dXXd [x£po^ afixofl ti 4tcot£- llla das outras ciencias considcra universal men te o ser enquan-

25 |x6[jLevat/^ept toutou Gecopouat to aujjLpeprixfis, olov ai \ic&r\- to scr, mas, delimitando uma parte dele, cada uma estuda
(xaTtxal tcov JtuottiijUov, Sitel hi xd^ dpX<*S T<*S dxpo- as caracteristicas dessa parte. Assim o fazem, por cxemplo, as 25
2
TdtTas aWocs ^tjtoO|X£v, BfjXov d)^ q>u<je<os tlvo^ auTas matcmaticas .

dvayxatov eTvat xaG* auTT)v. el oCv xal ot xa <rcotx&ta tcov Ora, dado que buscamos as causas e os principios supremos,

ovrcov ^TjToOvre^ TauTas xd^ dpx<*S ICfaouv, ivdyxri xal t& 0 evidente que cstcs devcm scr causas e principios de uma rcali-
30 arotxeia tou 8vto$ efvat (if) xaxd auixpepTjxAs 4XV dadc que e por si. Se tambcm os que buscavam os elementos dos
3v 8tA xai ^fxTv tou ovto^ ov Tas ^poora^ ocMas seres, buscavam esses principios < supremos >> nccessariamentc
Xtjtct£ov. aquclcs elementos nao cram elemcntos do scr acidcntal, mas do
scr enquanto scr. Por tan to, tanibem nos devemos buscar as causas 30

do scr enquanto scr\


2

To 8£ ov Xiyvctxi [liv izoXXax^ dXXd rcpos ev xal


|x£av Tivd q>u<jtv xal oOx d|x<ovu|X6)£ dXX' oScnuep xoti tA
2. j()s signified dos do ser, as relagdes entre o uno e o ser e as
>5 flyteivAv a:iav npo$ uy£etav, to |i£v tco qpuXdrcetv tA 8£
nogoes que entrant no ambito da ciencia do
]

v arias serj
xw Tcoietv to hi tco aT)|ieTov elvott xfj{ 6yte£a^ to 8' otl

1003 h 8exTtxAv aOTfjs, xat to totTptxov izp6$ taTptxirjv (tA \iiv O ser se diz cm multiples significados, mas sempre em rc-

yap tco ?xeLV taxputty XiyeTotL JaTptxAv tA 8£ tco eSqpu&c I ciencia a uma unidadc c a uma rcalidade determinada. O scr,

eTvat rcpAs afcfjv to hi tco £pyov eTvat Tfjc iaTpLxfjs), poll an to, nao mcra homonfmia, mas do mesmo modo
se diz por

romo cbamamos "salutar" tudoo que sc referc a saude: seja enquan-


lo a conserva, seja enquanto a produz, seja enquanto e sintoma 35

dcla, seja enquanto e capaz de reccbc-la; ou tambcm do modo


t;
como dizemos medico" tudo o que sc referc a medicina: seja 1 003

ciupianto a possui, seja enquanto e inclinado a ela por natureza,


2 TUN MET A TA OYIIKA f
METAFIS:CA f r 2, 1 003 b 4 - 27 133

6|ioiOTp6j«o$ Zi xal fiXXa Xrjc|>6[xe6a XeY<5|ieva toutol$, — Sij a enquanto e obra da medicina; e poderemos aduzir ainda
5 oux<o Si xal t6 Sv Xly*™ :uoXXax<5$ |xiv 4XX' airav OUtros exemplos de coisas que sc dizcm dc mo do scinclhantc a
7tpA$ |x(av ipXTiv t<3c |i£v y*P fai oiafai, 8vro Xiy*™ 1 * CStas. Assim tambem o ser se diz em muitos sentidos, mas todos 5

to 8* Sxt jtAGtj ouafa$, xi 8' Sxi 68A$ el$ ouatav ^ cm refcrencia a urn unico principio: alguinas coisas sao ditas ser
90opai ?i <rrepViaei{ TuoidTTiTe^ 9\ TtotTjTixa 9\ yzvvrycixa porque sao substancia, outras porque afeccoes da substancia,
oOata^ T| xaiv 7tpA$ t?iv ofiatav Xrfoiiivoov, ^ xolkcov tivo$ outras porque sao vias que levam a substancia, ou porque sao
io drcoq^aeis oua£a$- 8tA xat xi> ov elvai 8v q)a[xev. coirupgoes, ou privagoes, ou qualidades, ou causas produtoras
xaOdtTiep oOv xal x<ov uYieivcov iirAvrcov |x(a £7tt<mrj|ji7] eariv, ou gcradoras tan to da substancia como do que se rcfere ^ substan-
d[io£oo$ touto xal iiui toov SXXcov. ou y^P H<5vov xfiiv xa8* cia, ou porque ncgagoes de algumas destas ou, ate mesmo, da
ev XeYO|x£v<ov £jaaT^|iT|$ l<m OwopfjaaL |iia$ 4XXa xat tcov propria substancia. (Por isso ate mesmo o nao-scr clizemos que } 0
2
7tpA$ |x(av XeYO|x£vcov qwatv xal yap touto Tp6rcov xtva "<T nao-ser .)

15 Xlyovzai xa8' Ev. 8fjXov oCv oti xai to 8vto |xta^ GeoopfiaaL Ora, como existc uma unica ciencia dc todas as coisas que

ovra. JuavTaxou 8e xup£co$ too rcpco-uou xal £5 sua ditas "salutares", assim tambem nos outros casos. Dc fatof
fj ^ ln\,<Jvr\[L7\,

ou to fiXXa ^pTTjTat, xal 8t* B Xlyovzai. et oCv tout* lavv i\


tiao so compete a uma linica ciencia 0 estudo das coisas que se

ouafa, t<ov ouauSv av 8£oi toc$ 4px*S xat to$ alx£a$ &xetv dizcm num unico sentido, mas tambem 0 estudo das coisas que
— airavro^ sc dizcm em di versos sentidos, por em cm referencia a uma unica
t6v 9iX6ao90v. Zi ylvoxx; xal ata87]at£ |xfa lvb<;
nahircza: de fato tambem estas, de certo modo se dizem num -

20 xat ijut<rcri[X7], olov ypa|X(xaxix9i |xta ouaa 7t4aa$ Gecopet ? 7

to^ Sid xal too ovros ov #aa eiSTj Oecopfjaat |xia$


I'mico scntido. E evidente, portanto, que os seres serao objeto de ;
[5
fcovdc^*
uma unica ciencia, justamentc enquanto seres. Todavia, a ciencia
iarlv Y^vet » T^ Te e ®rj toov et8cov. el 8^ t6
i7it(jxVi|XT|^ t<£
It 111 como objeto, esscncialmente, 0 que € primeiro, ou seja,
ov xal xb Uv toOtAv xal |x£a qjuat^ t$ AxoXouGetv dcXXTj-
aquilo de que depende e pelo que c denominado todo 0 rcsto..
Xoi$ oSarcp 4pxf| xal afuov, 4XX' oux cb^ £vl X6y^ 87jXou-
l^orlanto, se o primeiro e a substancia, o filosofo devcra conhecer-
25 |xeva (Stacpipei 8£ o08&v ou8' Sv 6[xo(co^ U7coX£(3eo[iev, dtXXa
as causas c os principios da subsrancia 3 .

xat npi> Ipyov (jiaXXov)* xaixb yap el$ fiv0pco7to$ xai av8poo7io$, 4
V)c cada gencro dc coisas cxiste uma sensa^ao unica e tam-
xal &v avOpcoTcoc; xal 4v 6 cotton xal oOx Exep6v ti StiXoT xaxa
bem uma ciencia unica: por cxemplo, a grama tica, que e uma 20
ciencia unica, estuda todos os sons
s
. Por isso e tare fa dc uma cien-
cl;l unica quanto ao genero estudar tambem todas as cspecies
(l< 1 ser enquanto ser, e e tarefa das varias especics dessa ciencia cs-
r
ludar as varias especies de ser enquanto scr \
Ora, o ser e o urn sao a mesma coisa c uma rcalidade unica,
cut 1
nan to se implicam reciprocamcntc um ao outro (assim como
w implicam reciprocamcntc principio c causa), ainda que nao
M-fam passiveis dc cxprcssao com uma unica noeao. (Mas nao 25

1 inula 1 ia nada se os considerasscmos identicos tambem 11a nocao,


o que scria ate uma vantagem). Dc fato, as cxprcssoes 'liomcm"
< "um bomcm" significam a mesma coisa, do mcsmo modo que
(<
"lumicnr e e bomcm''; c nao sc diz nada de diferente quando
TQN META TA 0YIIKA |~ ME TAFlSICA, T2 1003b 28- 1004a 19 135
\3A r

t^v X££lv ircavaStTrXoujievov to els SvSptorcoc xai etc tov sc tlnplica a expressao "um homern" c sc diz
t;
e um homenV'
av8p6)7co<; (SfjXov 8* oti ou x<*>P^™t out* 4tu -yev^awoc out' (com cfcito, e evidente que o ser do homcm nao sc scpara da uni-
30 inl <p8opa$), 6[xo£to£ 84 xat lid too 4v6c, &are <pavep6v fret dadc do homem nem na geragao nem na corrupgao; c o mesmo 30

liimbcm vale para o um). Por conseguinte, e evidente que o


^ 7ip6a8eat^ 4v toutok; xafixo SrjXot, xai o084v exepov tA Sv
tn 8* £v 4ariv ou xaxa aun(k- .lerc-scimo, nesses casos, apenas repete a mesma coisa c que o um
Tiapa to 3v, ^ 4x4arou o6a£a
-<Sa8' 8aa too 4vd$ u.io c algo dife rente a ldm do ser'\ ^
pTjx6^, 6[xoid>^ 84 xat 8rcep Sv ti- rcep

&v tA 4au Alem disso, a substancia de cada coisa c Lima unidade, e nao
ei8rj, ToaauTa xai too Svtos* rcept t£ Tfjs

Xe^to 8* otov Ttepi


(\v mancira acidental; do mesmo modo 7
ela tambem e csscncial-
3^ OLi>Tf\<; lKi<rcr\iL7\$ t<5 yivti Sewprjaat,
nicnte um ser^
TauToG xai 6[xo£ou xat t<5v fiXXwv t<5v toioutcov. a^eSAv 84
Segue-se, portanto, que (rantas sao as especies dc scr quaii^
1004* TO&vra 4v<jrfeTai T4vavr£a eJ<; t^v 4pxf)v xauT7iv* xeSeto-
las do um. Conbeccr o que sao cssas cspecics pertence
san as :

prja8a> 8' ^[uv -cauxa 4v JxXo^ t<ov ivavrfav. xai


a uma ciencia que c a mesma quanto ao gencro; por exemplo, ;
35
ToaauTa [xipTj ^iXoao^tai; laxtv 8aai rcep at otSatat' ware
pnlcnec a mesma ciencia o cstudo do identico, do semelban-
ivayxaiov etvat Ttva 7cptoT7iv xat ix0 ^^ auT<5v. bn&p-
\v c das outras especics desse tipo, assim como dos scus con-
%u yap etJ8u£ y£vt| exov tA 8v [xai to tv\- 8 to xai at
:>
I liirios'^. E quasc todos os contrarios se rcduzem a esse princi- 1 004 1

iTiiarfijxai ixoXouOrjaouot xouxot^, Sort -yap 6 91X600905


pio: discorrcmos sobrc isso no escrito intitulado A divisdo dos
&o7cep 6 [xa8Ti[xaTtxA<; Xqr6[jtevo<;' xat -yap ao-nri ex&t w
n>nirdrios .

[x^prj, xai 7cp<i>rri ti$ xai Seuxipa Sauv iTUon?^ xai aXXat Existem tantas partes da filosofia quanta s sao as substaneias;
4<pe5fj$ 4v toT$ (JLa8iq[jLaaiv. — iitet 84 [ita<; T4vrtxE£[JLeva
(oiisequcntcmente e ncccssario que cntre ?
as partes da filosofia
io 8eo>pfjaat, t<£ 84 4vi 4vr£xetTat 7cXfj8o<; - 47i6<paatv 84 xai t xisla uma que seja primcira c uma que scja segunda. Dc fato 7

aT^pTjatv [iia<; 4axi 8eo>pfjaai 8ia to &\i(fozip<j>^ 8e<>)peta8ai ni iginariamente o scr e dividido cm gencros c por esta razao as 5

to ev o5 i\ 47c6<paat$ f\ i\ areprjau; {r[ {yap) arcXfiis X^o[iev i"it"ucias se distinguem scgundo a distingao desscs gencros. () filo-
+
oti o6x urcipxet ixetvo, ¥\ Ttvt yiviv ev8a [i4v ouv tco 4vi snln c como o matematico: dc fato, tambcni a ma tenia tica tern
i\ Sta^opd 7cp6aeau rcapa to 4v t^ 47i09<&aet t
, 47ioua(a ^ap paries, c destas uma e primcira c a outra c segunda, c as rcstantes
u i\ 47c6<paat£ 4xe£vou 4ar£v, 4v 84 Tfj areprjaet xat Orcoxei- i icm cm serie uma depois da outra 11
.

[ilvr\ Tt<; <puat^ ^YveTat xa8' ^ X^eTat i\ aripria^) [tco dado que a mesma ciencia compete o cstudo dos con-
\ \
12

8' evi 7cXfj8o<; 4vr£xetTat] - oiare xai T4vTtxe£[ieva toT^ elpTj- !i;iiios 7 e porque ao um se opoc o multiplo e ?
ainda, porquc a l 0

[iivots, t6 Te ?Tepov xai 4v6[xotov xai aviaov xat oaa iMc sma compete o cstudo da ncgagao e da privacao, dado
ciencia

SXXa X^eTat f\ xaxa TauTa 9[ xara 7rXfj8o^ xai to ev, que, cm am bos os casos sc estuda o um do qual sc da ncgacao
t-pi ivacao (dc fa to, dizemos ou em sentido absoluto que clc nao

Miksiste, ou que nao existe em detcrminado gencro dc coisas;


poi i,sso nesse segundo caso ao um sc acrcsccnta a diferenc;a,

que nao existe na negagao, pois a ncgagao e a ausencia do um,


ci u| i tan to na privagao subsistc uma rcalidade que serve dc sujci- 15

l<> do qual se afirma a privagao), scguc-sc que tambem os con-


I km ios das nogocs supra mcncionadas
n — como: o divcrso, o
dcsscinclhante e o desigual, c todos os outros que deles deri-
TAN META TA QYIIKA V METAFISICA, f 2, C04 a 20 b 9- 137
1 36 1

20 xfj? tlpr\\Livr\<; yvcopCCetv Imarfiyw c&v £<rct xat ^ £vavu6- vam H ou do multiplo
?
e do um 15
— entrain no campo de inves- 20

Sta^opa yip n$ igagao da ciencia da qual faiamos. Dent re cstas deve ser inclui-
rri5* #) ivavrLArrn;, ^ 84 Sta^opa 4xep6- I

£ttet8#) no\\ax&$ 16 ev Xiyerai, xai tocutoc rcoX- da tambem a contrariedade, porque esta e uma diferen^a e a

S^avrA difercnga e uma diversidade K\


Xaxaic [Uv Xexfl^aexai, 3[ag>c 8£ [ita<; iati yvcop£-

2jetv ou y&p ei itoWax&S* frrfpac, el xot ^* *v


E dado que
7
o um se diz em multiplos significados, tam-
ufa*
25 7Cp6^ ev ot X6yot iva^ipovrat. iTtet 84 rc&vra 7tp6g xA rcpai-
1 )cm esses termos, por sua vez, se dirao em multiplos significados;
iodavia, todos serao objeto dc conhecimcnto dc uma mesma
xov iva^pexai, olov oaa ev Xiyexat rcpA<; tA 7cpahov 2v,
ciencia. De fato, os termos nao en tram no ambito dc ciencias di-
coaotUTojs q>ax£ov xai 7cepi xaOxou xat £x£pou xai xcov ivavrfav
Icrcntes por terem multiplos significados, mas porque suas defi-
exetv ware 8teX6[JLevov 7coaaxw<; Xfryetai Sxaatov, ouxco^ dcrco-
uigoes nao sao univocas ou por nao pod e rem ser refcridas a algo
Soxiov 7cpA^ x6 7cpaiTov iv £xAarg xarriYop£$ 7cco^ 7cpAc ixetvo
uno 1
'.

30 XiyexaL* [iiv yip ?x £lv ^ x£ tvo xot 84 t<5 rcoietv xa


Ora, porque todos os significados dos termos sobrc os quais 25
— q>avepov
8i
oflv
xax'
[&cep
SXXous XexGifaeTat toioutou<; xpdrouc.
fa laic; inoplau; fat |itac rcepl xou-
i aciocinamos sc remctem a um primeiro — por cxcmplo, todos
O^ijfirHi
<js significados dc "um" se re me tern a um origin^rio signifieado
tcov xai
'

xfj?

xcov iv xoi^ 47copifi[iaaiv)


otiafas iart
,
X6yov exetv
xat i<m too 91X036900
(xouxo 8* ?jv

rcepl rciv-
Ev
dc um — deve-se dizer que isso tambcrn ocorre com o mcsmo,
com o divcrso e com os contraries em gcral. Assim, depois dc ter
1004 h T(ov SuvaaOat Oetopetv* el yap xou 91X036900, Eatat
um
clistinguido em quantos modos sc entende cada desscs, e
6 i7ctaxe4>6[i evo ^ ^ tailtA EwxpArrn; xat EajxpirrK xaOri-
[)icciso referir-se ao que c primeiro no ambito dc cada um des-
[ievo<;, r\ et ev £vi ivavrfov, ^ x£ iatt to ivavxtov f\ rcoaa-
scs grupos de significados c mostrar dc que modo o signifieado
X<5$ Xiyexat; 6[io£cos 8i xat rcept rav SXXgjv tgSv xotouxwv, do tcrmo considerado sc re fere ao primeiro. Alguns significados
5 ircel ouv too £vA$ ?j ev xat too ovtoc ?j Bv rauxa xafl' atai
se refcrem ao primeiro enquanto o contcm, outros porque o pro- 30
iatt ttAOt), 4XV oOx ^ 4pi6[ioi r\ ypa[i[iai ^ 7uup, 8f}Xov dnzem, outros por outras rclagocs dessc tipo
ls
.

a>S £xe£vr)s vr& lizi<Tvr\\LT{<; xat Tt loxi yv(op£aat xat xi au[x- E evidente, portanto, como diss em os no livro sobre as aporias,
(JepTixAx' auxot^. xat oO xaorg a|xapx4vouatv ol 7cept auxcov c|uc c tarefa dc uma mesma ciencia ocupar-se dessas no^ocs c da
axo7cou[ievot a>s oO ^tXoao^ouvre^, AXX' Sri ttpA-cepov i\ otiata, substancia (estc era um dos problemas discutidos), c que c tarefa
19 1004h
do filosofo saber indagar sobrc todas essas coisas . Sc isso nao
fosse tarefa do filosofo, quern mais podcria investigar sc "Soeratcs"
c o mcsmo que ''Socrates sentado"
21
', sc so cxistc um contrario
para cada coisa ou o que c o contrario c 7
cm quantos significados
eic pode ser entendido? 21
E o mesmo se diga de todos os outros problemas desse tipo.

Porque essas coisas 22 sao propricdades essenciais do um en- 5

quanto um e do ser enquanto ser, enao enquanto numeros, li-


nhas ou fogo 7
6 evidente que clcs competem a uma ciencia que
conhega sua essencia c suas caractcristicas.
2?
E os que investigam essas propricdades nao erram por nao
lazcrcm investigagao filosofiea ?
mas porque a substancia tern
13& TilN META TA QY2IKA f METAFISICA, f 2, 1 004 b 9 - 1 005 o 5 1 39

10 Tcepi fj$ o08£v £7uoctouatv, Imi oSaTcep eaxt xai api8(iou


$ <Spt- prioridade sobrc clas e porque eles nao dizem nada sob re a subs-
8[i6$ tSta n&Br\, otov 7uepixx<5xri<j ipxtoxrjij, <ju[A[iexp£a Ia6- I fmcia 24 . De fato ?
do mesmo modo que existeni propricdades pe- J

xrjt;, UTcepox^ 2XXeL<J)t$, xat xauxa xat xa8* auxouc xai (Miliares ao numcro enquanto numero, por exemplo, paridadc,
TTpoc dXXriXoui; U7udpxet xot<; <4pt8(iot<; (6(iotto<; Be xat iniparidade, comensurabilidadc, igualdade, exeesso e falta c clas ?

axepecp xai dxtvrjxa) xai xivoujjiva) dtpapet xe xat pdtpo^ pcrtcncem aos numeros quer os considercmos separadamente, 7

15 exovxt eaxtv exepa ESia), ouxco xat xtp ovxt cjucr cm sua relagao reciprocal c do mesmo modo que cxistem
rj ov cart xtva
xai xaux' outras propriedadcs peculjares ao solido, ao imovel, ao movel,
tSta, iori jrept tov too 91X0^900 £7utaxe<J)aa8at
to 4Xrj8£«;. ar][xetov 8£* yap StaXexxtxoi
ao que nao tern peso e ao que tern peso, assim tambcm cxistem 15
oi xat ao<ptaxai
propricdades peculiares ao ser enquanto scr c c sob re estas que
x6 a0x6 (lev urcoBuovxai ax^^ T9 q>tXoa<5q>ar i\ ybp ao-
o filosofo deve buscar a verdadc.
(ptaxtx^ q>aivo|ievT] [iovov aoqna £<rct, xat ot 8taXexxtxoi
Fas uma prova do que dissemos: os dialcticos e os sofistas
20 8taXeyovTat 7uepi arcAvxtov, xotvov 8e Tuaat x6 3v laxtv,
cxtcriormente tern o mesmo aspecto do filosofo (a sofistica e
BtaXeyovxat 8£ rapt xouxtov 8fjXov oxt 8ta xo xfft iptXoao-
uma sapiencia apenas aparcntc c os dialeticos discutem sobrc T

q>(a$ xauxa elvat oixeta. rcepi \lIv yap to auxd yiw<; axpe- iudo, c o ser e comum a tudo), e discutem cssas nogoes, eviden- 20
<pexat aocptcrctx^ xai SiaXexxtxVj qnXoao^wc, dcXXa
f| f| xfj lemcnte, porque clas sao o objeto proprio da filosofia. A diale-
8taq>epet xffc (iev xcp xpojrcp xrj$ Buv<jt(ieco$, 8e too ptou
xfj«j Lica c a sofistica se dirigem ao mesmo genero de objetos aos
25 xfj Tupoatpiaer eaxt Be BtaXexxud) jretpaaxtx^ 7uepi <£v qua is se dirigc a filosofia; mas a filosofia di fere da primcira pelo
f|

<ptXoao<pta yvcoptcmxTi, f| 8e aoquaxixfj q>aivo[A£vT], oCaa 8' oO. modo dc cspecular c da scgunda pela final idadc da especula-
"Ext xcov ivavxtcov i\ exepa tjuorotxfoc <rcepT)aic, xai jr&vxa cao. A dialetica move-se as cegas nas coisas que a filosofia co- 2$

ivdyeTai eJ$ to ov xat x6 ^ ov, xai ef<; ev xai ttXtjOoi;, otov liliccc vcrdadeiranicnte; a sofistica e conhccimcnto aparente,
2>
CTT<4ai£ too ev6<; xtvr)at£ Se too 7uXti8ou<;- xa 8* ovxa xat xVjv mas nao real .

30 ouatav 6(ioXoTfouaiv 4? ivavxfov ax&86v ScTravxec oupceibOai' Adcmais, uma das duas series de contrarios c priva^ao, c
:uavxe<; youv xa$ dpxd^ Ivavxia? Xiyouaiv loclos os contrarios pod cm scr reduzidos ao sere aonao-scr c ao
ot |i£v yap tc- ?

ptxxdv xai apxtov,


inn c ao miiltiplo: por excmplo o repouso ao um e o movimcnto
ot 8£ 8ep[i6v xai <J>uxp<5v, ot 8e jrepac
xai arcetpov, ot U q>iXtav xai vetxo$. rc&vxa 8e xat xSXXa
an multiplo, Ora quasc todos os filosofos cstao dc acordo
7
em
Mislentar que os seres e a substaneia sao eonstituidos por contra- 30
dvayoiJieva ipatvexat zl<; x6 ev xai ttXtjBog (eiXriq>8co yap
ims: dc fato todos poem como prineipios os contrarios. Alguns
1005* f| dvaycoTrt V rv )* aE 8* dpxai xat :uav^eXw«; at :uapd xoov
pi jsdilam o impar c o par como princjpios 26 , outros o qucnlc c
aXXcov co^ dt; yevrj xau-ca 7ut7UTOuaLv. ^avepov ofiv xat £x 2,
n \\ur\ outros ainda o limitc e a ilimitc \ outros, enfim, a ami-
toutcov 8ti (Jitai; £7cttmi(jnri^ t6 ov ^ ov Oecopfjaau 7ud\rca yap
/:\{\c c a discordia ^.
7
E tambcm todos os outros contrarios se
ivavxta 1% ivavxfcov, dpxai 8£ xcov ivavxtcov to
Ti f\ ev icduzem elaramente ao um c ao multiplo (pressupomos essa
5 xai 7uXf)8o(j, xauxa 8e [uac xa8'
£7ttaxri[xrj«;, etxe gv icdn^fio ja realizada por nos cm outro lugar)' 11

;
portanto, tambcm J 005

< >s prineipios dos outros filosofos se reduzem inteiramcntc a esses


dnis ^eneros. Tambcm por isso e evidente que c tarefa dc uma
mrsiiia cieneia o estudo do scr enquanto sen De fato, totlas as
rnisM.s ou sao contr^rias ou dcrivadas de contrarios, e o um e o
mull iplo sao prineipios dos contrarios. ()ra o 7
um e o multiplo per- 5

h-neem a uma mcsma cieneia, quer sejam prcdicados cm senti-


METAFISICA, T 2/3, 005 a 6 28
TON META J A OYZIKA f
1

Tat etxe aSarcp ia<o; Exei xa * AM* S|xco; eJ


do univoco, quer nao (como de fato ocorre); todavia f ? 7
mesmo
xai 7coXXaxc5; ^erai x6 £v, 7cp6; t6 tcpgStov xiXXa t[uc 0 urn se diga cm muitos sentidos, todos os diferentes sen-

XexGrjaeTaL *<*i to ivavrta 6|xouo;, [xai 8i& touto] xai eE


lidos sao ditos em refcrcncia ao scntido originario (e de 7
modo
Ira xi> ov to Ev xa06Xou xai TauTO inl jcAvtcov f|
scmclhante, tambem os outros eontrarios); e mcsmo que o ser,
ussim eomo 0 um, nao seja algo universal e identico em todas as
10 x^pt^v, &<rxtp iaco$ oux eariv AXXa t£ |xev jupo; £v t&
roisas, ou algo separado (eomo, efetivamente, nao e) todavia, 10
84 tco fopefnc. xai 8ia touto ou tou yuo\iixporj Oecopfjaai xl ?

al^umas coisas sao ditas '"seres" ou "um" por referencia a urn


t6 ivavrfov f( T&eiov Ev ov f| Tafadv f| frcepov, AXX*
i7Co8£ae<o;. 8ti |i4v oSv |xta; t6 ov g ov
uiiieo tcrmo, outras por sercm eonsecutivas uma ^1 outra >]
. Por
9\ inurcf\\Lri$
isso nao e tarefa do geometra cstudar o que e o contrario 0
8e<opfjoai xai Ta tadcpxovra atJT<o $ 6v, BfjXov, xai 8ti
?

15 06 |x6vov tcov ofiaiSv AXXi xai tcov 67capx6vr<ov atSt^


perfeito, 0 sen o um ?
o identico ou o diverso, ou so c sua tarefa
fi
.1 t itulo de hipotcsc.
8«opT]TtxTi, tcov Tt eEpTi|i£vcov xai 7cepi rcpoTipou xai tiaripou,
l
r
, evidence, portanto, que a uma mcsma ciencia pertence 0
xat Tf£vou^ xat elSou;, xai 8Xou xai |x£pou; xai tcov fiXXcov
estudo do ser enquanto scr c das propriedades que a elc se refc-
TtOV TOLOUTtOV.
icin, e que a mesma ciencia deve estudar nao so as sulxstancias,

mas tambem suas propriedades, os eontrarios dc que se falou c ;


15

3 lainbem 0 anterior e 0 posterior, o genero e a especie, o todo e


.i parte c as outras no^oes desse tipo.
AexT^ov 84 jc6Tepov |xta; f| £t£po$ £mtfnr)|iTK rcept Te
T<ov £v tol; fjLQC0ri[iaot xaXou[j^v<ov 4§i<o|x6tcov xat rcepi

20 Tffc oOaCa;. qpavepiv hi\ 8ti |xlo$ t& xai xfj; tou qpiXoadqpou
xai fi 7cepi toijt<ov dari ox£(|h;* Srcaai -yap uiudcpxei toi;
4XV oC tgSv aXX<ov. xai
^. A ciencia do ser compete tambem a estudo dos axiomas e
oSaiv XP^ V "
I
Tf£vei tivl x<°PK
Tat jiiv 7c£vre{, Sti tou 8vto; iariv 6v, Exaarov 84 t6 y£vo; em primeiro lugar do principio de ndo-contradiqaoY

25 6v ifti TOOOUTOV 84 XP^^^ 800V QCUTOt; £xflCv6v, TOUTO Agora devemos dizcr se e tarefa de uma mcsma ciencia ou dc
8* u
&ttiv 8oov £7c£xet T ^ Tf^vo; Tcepl ou qp^pouat toc; 4rco8e£- nnicias diferentes estudar os chamados a\iomas" na matema- 20
Set;* cocrc' ircei 8fjXov 8tl Bvra fcdcpxet 7caat (touto -yap I ica, e estudar tambem a substancia> Ora ?
e cvidentc que a inves-

auTOt; t6 xoiv6v), tou Tuept t6 ov ov Yvtopftovro; xai jcepi li;;ac,'ao desses "axiomas" pertence ao ambito da mesma ciencia,
islo e, da ciencia do filosofo. De fato, elcs valcm para todos os
sews c nao sao propriedades peculiares de algum gencro particu-
lai dc scr com exclusao de outros. E todos servem-se desses axio-
iikus, porque eles sao proprios do ser enquanto ser, e todo genero
(It- icalidade e sen Entrctanto, cada um se serve deles na medida 2$

cm c|ue Ihe convem, ou seja, na medida do genero sobre o qua]


vmum suas demons tra^oes'. Consequentemente, por ser eviden-
\v que os axiomas pertencem a todas as coisas enquanto todas
sao seres (de fato, o scr e oque e comum a tudo), cabera a quern
csluda o ser enquanto ser estudar tambem esses axiomas'.
U2 TfiN METATA OYXIKA f MEiTAFiSiCA, r 3, 1 005 a 29 b
- 1

toutcov Icrriv ^ 0e<op£a. St67iep ou0et<; tgov xaxot |i£po<; imoxo- Por isso ?
nenhum dos que se limitam k investiga^ao dc

>o TiouvTcov 4YX et P e^ ^Y eiv Tt ^ e pi ocutgov, et AXriGfj i\ ntj,


pnui parte do ser se preocupa em dizcr algo sobrc os axiomas, 30

outs YEOi^iTpTic oCt* ipi9|iriTtx6?, &XX& tgov <puatx£v 2vtot, Sc sao verdadeiros ou nao; nem 0 geometra, ncm 0 matcmati-
efoc6TO>£ touto 8pcovT£<;- |i6voi yap coovro 7uep£ xe xfj^ SXt^ ra. V, ccrto que alguns filosofos falaram deles, c por boas ra-

9uaeo><; axorcetv xat Tuept tou 6vto<;. Itol 8' Eartv ext too /(jcs ? pois se consideravam os unicos a investigar toda a reali-
4
daclc c 0 ser
^uaixou ti? ivaycdpco (ev -yip f^o? ^ou 5vxo<; i\ ^uau;), tou
^t
.

Por outro lado dado que existe algo que esta acima do fisico
>5 {%ip\ 16} xa06Xou xat [tou] mpi t^v rcpamrv ouatav 0e<opTfTt- ?

1005 b
xou xat 7U£pi toutcov fiv tXr\ ax£c|)t£- ecra hi aoyia tk; xal 90-
(dc fato, a natureza e apenas um genero de ser)> ao que estuda
i\
^
iXX* ou
n universal e a substancia primeira cabera tambem o estudo dos 35
atxVi, 7ipa>T7], Saa S' iYX^P 0 **11 XeY6vr<ov tlv^
ov Tp6rcov 81*
axionias. A fisica e 7 sem duvida uma 7
sapiencia, mas nao e a pri- ioo5'
7uepi Tfj<; iXrjOetas Set &7uo8£x*s0O"> Atwci-
incMia sapiencia',
Seuatav t<5v ivaXuTixoiv touto Spoiatv* Set yap 7uepi toutcov
Quanto as tentativas feitas por alguns dos que tratam da
5 fycetv 7ipoe7uiara|i£vou? iXXdt yrfi &xouovra$ Cryuetv. — 8ti [iiv
vcrdadc de determinar as condi^oes sob as quais se deve acolhcr
oCv tou ^tXoao^ou, xal tou 7t£pl 7ud<ni<; TTft oua£a$ 0e<opouvTO$
.\\j!o couio verdade, que elas nasccm da ignorancia
e preciso dizcr
$ Tti^uxev, xat rapt tcov auXXoYtcmxcov dcpx<ov iariv £m-
dos Analfticos; por isso impoc-sc que mcus ouvintes tenham um
ax£c|)aa0at, SfjXov 7upo<jTjx£t 8e tov [liXtaTa Yv<op££ovra
tonhecimento preliminar do conteudo dos Analfticos, c que nao
7U£pt £xaarov *fivo<; exetv X^etv toe? pepaioT<4Ta$ ipx^c 6
o busqucm simultaneamcnte a cstas ligoes .

10 tou Tzp&YpaLiQSi ware xal tov 7uept t<ov 5vt<ov 7j Svra toc?
Porta nto 7
e evidente que a tarefa do filosofo c dc quern 5
Ttdvrcov pepatOTdtTa*;. £cm 8' o5to<; 6 <ptX6ao<po£. pepato- (specula sobrc a totalidadc da substancia c sobrc sua nature-
tAtt] 8* ipX^I rcaaoiv rcepl 8tac|)£ua07jvat ASuvaTov za', consiste em investigar tambem os principios dos silogismos.
YvcopL|io>TiT7]v Te y^P iva-pcatov elvat t^v towcuttjv (rapt ]'"m cjiialquer genero de coisas, quern possui 0 conhccimcnto
Yap a [i^i Yv<op£Couatv &7uaT<ovrai tw4vt£<;) xat &vu7u60eTov. niais clcvado deve ser capaz de dizcr quais sao os principios niais
15 rjv
y^P iva-pcatov ?x £tv ™v 6Ttouv £uvt£vra tcov ovtcov, touto sc^uros do objeto sobre o qual investiga; por conscqucncia, qucm 10

oux U7u66eat<;- 3 8i Yv<op££etv iva^xatov t<£ 6tiouv Yvtop£- possui o conhecimento dos seres enquanto seres deve podcr dizcr
CovTt, xat fyc£tv ?x oVTOt iva-pcalov. Sti [Uv oOv pepaioTiTT] quais sao os principios mais scguros dc todos os seres. Este c
i\ TOtaunr) Tiaacov ipx^, 8fjXov- t£^ 8' eotiv auTT], [xeTOt o lilusofo\ E 0 principio mais scguro dc todos e aquclc sobre o
TauTa X£Y<o^ev. to y^P °wt6 ajia UTiipxew T£ xat ji^j qnal e impossivel errar: esse principio deve scr 0 mais conheci-
cl< 1 (dc fato, todos erram sobre as coisas que nao sao conhecidas)
r ilcvc scr um principio nao bipotetico. Com cfcito, o principio
que deve ncecssariamente scr possuido por qucm qucr conhc- 15

en (jualqucr coisa nao podc scr uma pura hip6tcse e 0 que de-
7

vc conbeccr ncecssariamente qucm qucira conbcccr qualquer


misa ja deve ser possuido antes que se aprenda qualquer coi-
s.i. E cvidcute, portanto, que esse principio e 0 mais seguro
J
dc L

(odos .

Dcpois do que foi dito> devemos definir esse principio. E !

impossivel que a mesma coisa, ao mesmo tempo, perten^a e nao


\ A4. TftN META TA OYZIKA V Ml-TAFISICA, r 3, 1005b 20- 1006a U 145
|

2q uTcApX^tv &86vaxov xcp ocikco xal xocxi t6 aux6 (xotl 8aa pt'i uma niesma coisa segundo o mcsnio aspecto (e acres-
tcn^i a 7
H1

£XXa rcpoa8iopiaa£|it6' 3tv, Ka-cco rcpoa&icopia|idva rcpdc t4? ccntcm-sc tambcm todas as outras determinac;6es que se possam 20
11
Xo-yixic 8uaxepe£a$)' ocutt| 8f| rcocacov i<rzl pepatoxATT) xoiiv acicsccntar para evitar dificuldades de indole dialctica) . Este e
ipXcov ?x et Y*P ^fpri|x^vov 8topta[i6v> i&uvaxov -yap u 111a is seguro dc todos os principios; de fa to, elc possui as camc-
ivrivouv xaikdv tircoXoc[ip<4vetv eTvoct xal etvat, xa6(&TOp Irn'sticas acima indicadas. Efetjvanicnte, e impossivcl a queni quer
25 Tivic ofovuai Xiyetv *Hp<4xXetTov, oCx frm yip dvoqpcatbv, que seja acreditar que uma niesnia coisa seja e nao seja ?
como,
& tic Xlytiy xauxa xal 6juoXa|Ap<4vetv* et Si fifj £v&£x$- segundo alguns, tcria dito Hcraclito
12
. Com cfeito, nao c prcciso
xat S^ia Ciuipxeiv t§ a&T$ xdcvavrfa (rcpoa&icopfoOco 8* admitireomo verdadc tudo 0 que ele diV \ Esenao e possivel que 25

flixtv xal xauTTj xfl TupoxAaet xa elto86ra), £vavr£a 8* iarl on eontrarios subsistani juntos no incsmosujeito (e acrcscente-se

86?a &vri9<4aecoc, q>avep6v fat iSuvaxov Sjia .i esNii premissa as costumeiras explicates) 14 e se , uma opiniao
S65tl fl "rffc

30 6rcoXoc|ip<4vetv x6v aixiv etvat xal [if) eTvat t6 aux6* a[ia qur csla cm contradigao com outra c o contrario dela, e eviden-

yip av ?x ot ivavrCac 86?ac 6 8te<J>eua[idvo; Tuepi xou- IciiK-nic im possivel que ao mcsnio tempo,T a mcsma pessoa admita

too. 8iA TcAvxec ol ijuoSeixvuvrec tocuttjv ivi-youatv \ t'i(l:uleiraniente que a mesma coisa exista c nao cxista. Quern se 30

£ax6x7|v S6£av 9uaet yap xal xcov itXXcov &(;i(o-


rn^.iiKissc sobrc esse ponto teria ao mcsmo tempo opiniocs con-.
ipx^i
[i<4xcov auTTj tcAvtcov.
ludilorias 1
'. Porta n to, todos osque dcrnonstram alguma coisa rc-
iiiclcm-se a cssa nogao ultima porquc por sua nature/a, constitui
T

n |)iincipio dc todos os outros axiomas.


4

35 Elal 8£ TLve<; ot, xa0<4rcep et:ruo[iev, afao£ xe iv&fcx*-

ioo6 m o8a£ 90tot x6 afai eTvoct xal |if) eTvott, xal urcoXa|ip<4- /. // hmomtragao do principle de ndo-contradigao par via
xal tow
1

vetv ouxco^. -xp&vzaa 8i xcp X6ycp xouxcp rcoXXol tic refutagdoj


«pl 9uoe<o;. f||xtC; 8i vuv elXifaa|iev <5){ 48uv4tou Bvtoc
hi alguns 2 como dissemos\ que afirmam que a mcsma coisa
1 , 35
S|xa eTvat xal |if) eTvat, xal 8t& toutou i8eI$ot|xev 6xi pe-
pndr ,scr c nao ser e7
que sc podc pensar dessc modo" 1

. Muitos 1 006-
5 patotdcTT| oeut7| xcov &px<ov rcocacov. &£touat 8f) xal touto
lilosolos naturalistas tambcm raciocinam desse modo'. Nos, ao
irco&etxviSvai xivi; 8t' &rcoct8tua£av K<rct yip &rcat8eua£a
conl rario, cstabelecemos que c impossivcl que uma coisa, ao
x6 |if) yL-fvcoaxeiv x£vcov Set fywTv dm68et£tv xal xfvcov ou m no tempo, seja c nao
1
1 k seja; c, baseados ncssa impossibilidadc,
8tr 8Xco{ |xiv yip ajudcvrcov 48uvaTov 4rc68et{;iv etvat (elc
moshamos que esse e o mais seguro dc todos os principios' 1

. 5
$7uttpov yStp &v pa&ftoi, ware (X7jS* otfxcoc etvat 4rc68et{;tv),
alguns consideram, por ignorancia, que tambcm
( )ra, esse
10 el H xtvcov |if) Set frrjTetv imSSetftv, t£v« i^touoiv etvat
I
m n u ipio deva ser demonstrado 7
. Constitui ignorancia 0 fato dc
jjtSXXov TOtoc6rr)v ?xottv l<m 8* 4jio-
ipxty oflx Scv etrceTv, 1110 saber de que coisas se devc buscar uma demonstragao e

< lc que coisa s, ao contrario, nao sc devc. E impossivcl que exista dc-
inonsl ragao de tudo: nesse caso ir-sc-ia ao infinito e, consequen-
K
l< iiicnle, nao haveria nenhuma dcmonstra^ao . Se portanto, dc
7

:ilj'uuias coisas nao se deve buscar uma demonstragao, aqueles io

u'llaiucntc nao poderiam indicar outro principio que, mais do


t|ii(" t-.slc, nao tenha necessidade de demonstragao.
TUN META TA QY1IKA T M L
TAHSiCA, T4, 1C06 o 12 - b 1

Se^at SXeyxTixcos xat uepi todtod oti <48ova-cov, av fi6vov Tod a via, tambem para esse prineipicx podc-sc dcmonstrar,

tl Xexfl 6 AjJLtpiopYiTCDv av 84 jiTjGev, yeXotov t£ frrjTetv \n)\ via dc refuta^ao, a impossibilidadc cm palavra^dcsclc que o
X6yov t6v tiTi0£vd$ ?xov
7up6$ ^yov, t ™
*X £t S^oto^ ^ * fidvei\sario diga algo. Sc o adversario nao diz nada cntao ?
c ridi-

15 yap cpUT<5 6 toiodtos fj TotouTO^ ^St]. t6 8* £X&yxtix6>$ Culo bu scar uma argumcnta^ao para opor a qnem nao dv/, nada,

8stJ;aL X^(o 8taq>£petv xat to <47uo8sTJ;aL, 8ti <4to8&l- justamcntc enquanto nao diz. nada: clc, rigorosamcntc falando,

xv6(ov fiev av 86^&t£v atteiaOat t6 &v apx^, aXXou 8e too sei ia scmclhantc a uma planta. K a difcrcn^a cntrc a demons tra- 15

'
jfio i*>r refutat^ao c a demonstragao propriamcntc dita consistc
Totoutoo afrtou ovros SX&yx°$ ^v e l*l xo" 4tu6S&i^lc- otpX^l

etvat ti Xeyeiv Cm que sc algucm quiscssc demons tra r cairia claramente numa
hi np6<; arcavra xa TOtau-ca ou to
T
<4E;louv i]

pCti^io dc principio; ao contrario, sc a eausa da demonstracao


20 ^ ji^i sfvai (todto [xev yap t^x' av ti$ wcoXdpot t6 ^
insw una afirmac.ao dc outro, entao tcnamos refutacao c nao de-
i

&pX*te otlTCiv), <4XXa cnfitxaiveiv y£ Tt xat aDT<p xat aXXtp-


todto yap AvdyxT), etTtep Xeyot tl. el yap [irj, oux av
inonsl la^ao"
1

. O pouto dc partida, cm todos esses casos, nao


i oiim'sIc cm exigir que o adversario diga que algo e ou que nao e
£tT) T(5 toioutco X6yos, out* ati-cco npd<; autov otke npOQ
(rlt\ dc fato poderia logo objetar que isso ja e admitir o que sc 20
aXXov. av 8s tic touto 8l8co, earat 4tu68&i^^ f]8T| ydp ti
?

quri provar) 11
, mas que diga algo e que tenha um significado pa-
25 frrcat coptojievov.aXX' auto? oi>x & aroBstxvuc <4XX* 6 orco-
li t'le c para os outros; e isso e necessario se cle pre ten dc di?er
[xev<ov* ivatpcov yap Xoyov DTco^vst X6yov. stl hi 6 touto
a l<'o. Sc nao fizesse isso, ele nao poderia dc algum modo discor-
auYX°>P*l aot S auTxextop^xl tt aXriO^ etvat x^P^ <4rco8e£-
M'i, uc in consigo mesmo nem com os outros; mas sc o adversa-
£e<os [wars oux av rcav o£k(o^ xat oux oS™>s sx°J- — Tuporrov
iio concede isso, entao sera possivcl uma demonstracao' 2 . l^e
[xev ouv 8f]Xov d>s touto y' atj-co AXt^, Sti <jT|tia£veL -cc
lain, nessc caso ja bavcra algo detevminado, K nao rcspondera 25
30 6'vo^a to stvat ^ ^ eTvat to8i, war' oux av uav odtcoc xat pel a pclie.ao dc principio qucm demons tra, mas quern provoca
oux oSt<os e'xot* hi d t6 av0p<oro£ atijiatvet sv, Sarto touto
a demonstracao: com cfcito, clc sc vale cle um raciocinio justa-
TO £(OOV 8C7UOUV. X£y<0 TO tV <JT|tiatV£tV TOUTO' &E TOUT*
8fc
incnlc para destruir o raciocinio. Ademais, qucm conccdeu isso,
Ecjtiv <£v8p<o7uos, av tj Tt avOpcorcos, tout* sarat to <4v8pcorca> MHK-cdcu que cxiste algo verdadeiro independentcmente da
eTvat (Sta<p£p£t 8' o68ev ou8* &{ 7cXei<o tl$ cpocfri <jrj[jLatv£tv
dt i iiniisiiae^o
H
,

1006 b jjl6vov 84 copto^va, T&0&LT1 yap av Jcp* ex<4arco X6yto (


1
) Km primciro lugar h ,
(a) c cvidcntcmcnte vcrdade que
pelo mcnos os termos
(<

scr" c ''nao-ser" tern um signifi- 30

cado determinado; conscqucntcmcntc, ncm tudo podc


scr desse modo e T
ao mesmo tempo, nao scr desse modo.
(b) Ademais, suponbamos que "homcm" so tenha um signi-
?>

Ik-.ido, c cstabelec;amos que seja ''animal bipede , E afirmando


i|iu'M) I cm um significado pre tendo dizcr o seguintc: sc o tenno
I cnT significa isso que sc dissc, toda vcz que haja algo que
I I . i buincm, esse algo d ever a ser o que se afirmou como a esscn-
i ia dn homcm 16 .

( K sc o adversario objeta que uma palavra tern muitos signi-


I h adns, isso nao teni importancia, desdc cjue os signifieados se-

I
mi Imiilados; dc fa to, bastard designar cada um desses diferen- I006
!l
TQN META TA 0YE1KA |~ METAFISICA, I" 4, 1 C06 b 2 24 -

&repov 6vo[Jur X£yco 8* olov, el (if) <pa£ri t6 avBpcmot; ev l<\s significados com Lima palavra difcrcnte. Dou urn exemplo:

07i(xa(veiv, raXXa 8£, cov £vd; |i£v el$ X6yo; tA ftpov 8(- luponhamos que o adversario nao admitisse que "homem" te-
copta|x£voi t6v ipL0[i6v \\\\u so urn significado, e sustentassc que tern muitos, e que a
rauv, elev 8fc xal TtXetou;, 8fc

yap 5cv tStov ovo|xa xa6' exaarov tAv X6yov el 8£ definigao ''animal bipede" reprcsenta apenas urn desses signifi-
5 TeOefTi

(jtfj freGeCTj], dtXX' £ratpa arjixaCvetv <pafri, <pavepdv 8*^ oux &v Cados. Pois bem concedamos que cxistem muitas outras defini-
7

,?
dc homem mcsmo que limitadas em numero, pois a eada
' <

(;ocs 5
efirj t6 yap ev armaCvetv ou8iv a7j[jLaivetv £<rc£v, ,

iii dessas definigoes podcr-sc-a dar urn nome proprio. Mas sc


hi Taiv 6vo[k4tcov dcv^pTixat t6 SLaXdyeaBaL
1 1 1 1

<ni[JLaiv6vT(ov
it adversario nao admitisse isso e dissesse que as palavras tcni
7Cp6; 4XXif)Xou$, xati 8i xty dcXrjfletav xai/'rcp&c afixfiv
que nao mais scria possfvel nc-
10 otJBiv yap £v8£x^Tat vo ^v ^ voouvxa Ev, ef 8* £v8£x" at »
[nfinitos significados, c evidente

mi diseurso. Com efcito, nao tcr um significado dctermina-


TeOehri 5cv ovojia to6tg> tco -jzp&y^azi £v). — icrcco 8Vj, aJcrtep
i ill i

dn ecjiiivale a nao tcr nenhum significado; e se as palavras nao


iXdxQ^l xax' dcpx<4$, a7j[jLaTv6v ti ovo|xa xai arjuatvov
cm nenhum significado, tornam-sc impossiveis o diseurso e a
ou 8f| dv8£x^ aL ^ dcvOpcoTicp elvat aruxafoetv Srcep dcvflptorcto
I

i onuiniea^ao reciproca c na verdade, ate mcsmo um diseurso


7

|xfj elvat, et t6 £v0p(ora$ <ni[ia£vet (i6vov xa6* £vd<;


COiisigo mcsmo. De fato, naose pode pensar nada se nao se pensa
15 dcXXa xal £v (ou yap touto 4?ioG|xev tA ev a7j[jLa(vetv,
algo dcterminado; mas se e impossivcl pensar algo entao pode- 7 jo
t6 xa6' £v6c, irat outco ye xSv tA (xouatxiv xat tA XeuxAv
m' hi in hem dar um nome preciso a esse dcterminado objeto que
xai tA fivGpcorco; ev £aVj[iaLvev, coerce ev &7tavxa foror l7
r prusado) .

auva>vu|xa Y<4p). xat oux &rcat elvat xat elvat tA atko


l'u\uc 7 portanto, estabelecido, eomo disscmos no inicio, que
dcXX* ^ xaG' 6|xcovu|x£av, ucxnep 5cv el ov ^[xeii; fivflpcorcov
0 nt >i ne ex prime um e so um significado dcterminado.
xaXoujiev, fiXXot fivflpcorcov xaXotev tA 8' dwiopoufievov
20
(c ) Posto is50 nao e possfvel que a csscneia de
?
homem signi-
ou tout6 dariv, eJ £v8dxeTOL tA auxA &|xa elvat xai elvat
1 ii 1 1 u a incsma coisa que o que nao e csscneia dehomcm admi- 7

fivBpcoTCov t6 6vo|xa, dcXXi tA 7tpaY[ia. ei 8fc a7j[jLa(-


IkIo, rvidentemente, que "homem" siguifiquc nao so o atrihuto
vet Exepov tA fivBpcoTio; xat tA (ifj avSpomos, BfjXov 8xt xat dc dclcrminada coisa, mas detcrminada eoisa. Com cfcito, nos
tA 1

(X ?! elvat dcv8pa>7ca> tou etvai dcvOptorcco, alert' &rcat tA dev-


ii.it > considcramos que "significar detcrminada coisa" seja o mes- 15

i mm que "significar o atributo de detcrminada coisa", pois dessc


uiodo "niusico" mesma ?
"branco" e "homem" significariam a
i<ms;i eonscqucntcmente, todas as eoisas 5e rcduziriam a uma
(.-.

])oic|ue tcriam todas o mesmo significado


.(>, E tambcm nao ls
.

.ci.i pus.sivcl que a mesma coisa seja c nao seja homem, a nao ser

put piuo cqiuvoco: eomo se, digamos, aquilo que designamos


i

In u "\ outros o denominassem "nao-homeni". Mas o proble-


>i i ii 20

1 |ue nos oeupa nao e se e possivcl que a mesma coisa seja ou


1 1, i <

ii.Ki seja homem quanto ao nome, mas quanto a coisa mesma.


u
< h.\, \c nao significassem eoisas difcrcntcs o "homem" eo nao-
li riu", e evidente que tambem a "essencia de homem" nao
m i ia (lih-rentc da "essencia de nao-homem" e, consequentc-
7

1 in i lie. a ^es.seneia de homem' seria a "esseneia de nao-homcm",


TON MET A TA OYIIKA f Ml fAliSiCA, T4 1006b?5-lC07 a
r
19 151

25
25 OptoTuto elvat [ifi &v8pt£mti) etvat •
ev yap eaxat. xouxo yap porquc scria uma coisa so (ser uma coisa so significa, por exem-
cnjuouvei xo etvat ev, xd a>$ Xtomov xai tudcxtov, ei 6 X6yos plo, como "tunica" c "vcstc'\ isto c, tcr uma unica
o scguintc: scr

eTt;' eE hi eaxat ev, ev arinaveT xd iv0pa>7uco elvai xat fr?) dcfinicao); e se fosscm uma coisa s6 a "csscncia dc homem" e f

ivOptoTuto. &XX' £8e8etxxo oxt exepov arinatvet. ivdcyxT) xoE- .1"csscncia de nao-homcm significariam uma coisa so. Mas '

VOV, £L x£ £<JXtV 4X^96^ ehueiV OXl SvGptOTlO^, £tj)OV ^votL 8t- dcmonstramos que significam coisas difcrcntcs. Portanto, sc cxis-

30 tuouv (xouxo yip Tjv o icT^jiatve x6 avGpcoTio?) •


eE 5* aviyxT) te algo do qual so podc dizcr vcrdadciramcntc que c "horn cm",

xouxo, oux iv8dx&xai jji) etvat (x6xe) xo auxd ftoov 8£tuouv c urccssario que esse algo scja ''animal blpcdc" (dc fato estabc- T
30

(xouxo yap cnr]fjta£vet x6 &v&yxr\ elvat, xo &8uvaxov elvai (jf?) elvat tdCcmos que esse era o significado dc homcm); c sc isso c ncccs-

[avGpcoTuov])- oox apa £v8e)(£xai Sfjta &Xir]8es etvat etTuetv xo idrio, nao e possivel que esse algo nao scja animal bipede (com
auxo SvOpcoTiov elvat xai jr?) elvai avGpcoTuov. 6 8' auxo^ i 1 1- i I ncccssario signifies nao podcr nao ser). Portanto, nao c

1007* X6yo<; xat bxi xou \ir\ elvat avOptorcov x6 yap &v8pa)7utp I
x jssfvcl que seja verdade, mcsmo
ao tempo, di/er de algo que
etvat xat xo |if) iv8pa>7U(p etvat exepov oTijjiatvet, etTuep xai
"(
homcm" e que "nao c
;
homcm" |y
.

(d) O mesmo raciocmio vale tambem pata o nao-scr-hc-


4

x6 Xeuxdv etvat xai xo avGptoTtov elvat exepov tuoXu yap i 007

avxtxetxat ixelvo (JtaXXov, aiaxe cnr]fjtaivetv exepov. eE 8e xai incm"'-". A csscncia dc homcm c a dc nao-homem sign cam if i

5 xo Xeuxov <pT]aet xo auxo xai ev cn]jJta£veiv, TuAXtv xo auxo ioisas difcrentcs, assim como scr braneo c scr homcm signifi-

ipoojiev OTi ep xat 7ip6xepov £Xex0T], 8xt ev rcdcvxa eaxat xai ou (am duas coisas difercntcs; com cfcito, os dois prime iros tcrmos
(jiovov xa avxtxetjieva. eE 8e jr?) dvSe^exai xooxo, aufjtpat- sao muito ma is opostos cntrc si do que os outros dois, c com

vet xo Xe^Ofiv, av &7toxpiv7]xai xo dptoxtojievov. £av 8e niuiio ma razao significam coisas difercntcs. V. sc o adversario
is

TupoaxtOfj iptoxtovxo^ arcXtoc xai xat; dtTioqxiaett;, oOx iiuoxpi- (ibjclasse que o branco e o homcm significam uma so c mcsma 5

10 vexat x6 iptoxtojjievov. ouGev yap xtoXuet etvat xo auxd xai eoisa, voltariamos a di/.cr o que disscmos acima, ou scja, que
avGpcoTuov xat Xeuxov xat aXXa (jiupta xo TiXfjGo^* aXX' h idas as coisas c nao so as opostas se redu/.iriam a uma so. Mas
ojjlco? ipo^evou et aXr]8ec eETtelv avGptoTuov xouxo elvat tj ou, sc isso e impossiveh scguc-sc o que disscmos, desdc que o adver-
djioxptxeov xo ev cnqjiaivov xai oO 7tpoa8ex£ov oxt xai Xeu- s;iiio Mas se a uma pcrgunta
responds ao que sc Ihc pcrgunta.

xov xai \Uya. xai yap &8uvaxov aTueipA y' ovxa xa Mm pics ele respondc aercscentando tambem as negagocs, cntao
15 aujipepryxixa 8teX8etv* fj ouv owuavxa 8teX8dxto tj (j,T)0ev. nan respondc dc moclo pcrtincntc ao que sc Ihc pcrgunta- Nada 10

ojioEtot; xotvuv ef xai (JtupiAxt? iaxi xo auxd avGpcoTuo^ xai impede que a mcsma coisa scja homcm c braneo c mil outras
oux avGptoTiot;, ou Tupoaarcoxpixeov xto £po|i£vti) eE 2axiv avGpco- misas. Todavia, sc Ihc pcrgun tamos sc c vcrdadc dizcr que cssa

tio^, oxt iaxiv ajia xat oox avSptorcoc, eE (if) xai xSXXa idisa c homcm ou nao, deve dar uma resposta que signifiquc
oaa ax>(jijiejiYixe TupoaaTioxptxdov, oaa dcrxiv tj \lt\ ecrxtv £av i una unica coisa, c nao deve acrcsecntar, por cxcmplo, que o
homcm c tambem branco e grande. Dc fato, c im possivel enumc-
[5
iar todos os acidentes, porquc clcs sao infinitos. Kntao, ou sc
ciiiimerain todos ou nenhum. De modo seme.1 haute, portanto,
\v a mcsma coisa c homcm c mil outras coisas difercntcs dc ho-
i ncm, aqucle a quern se pcrgunta sc algo dctcrminado c homcm,
nao deve respondcr que c homcm c tambem nao-homem; a

incnos quc respondendo dessc modo, aercscentc todos os outros


7
] 52 TON MET A TA <DY>:iKA f WETAFisiCA, r A, 1 007 o7Q - b 1 1 1 53

20 Si touto Jiotf), 06 §i<x\iyvtai. — SXco; 8' dcvatpouaiv o{ touto \i- acidentes: todos os que possui e todos os que nao possui. Mas sc 20

yovxi$ ouafotv xat to rcAvra fa/ isso. nao podc mais discutir 1

y«P iviyxri au[i-


.
t( f)v eTvat.
pep7)x£vai ^Aaxetv atiToi;, xai to Snip dcvOpcbrccp eTvat ^
(2) Em gcral, os que racioeinam desse niodo suprimem a subs-
22
tancia c a esseneia das coisas Oe fa to, eles devem neccs-
yap
.

Ccpcp eTvat (if) elvat. et lo-zai ti &uep devOpcorcco eTvat,


sariamente afirmar que tudo c acidente que nao cxistc
c
touto oux earai (if) dcvflpcorcco etvat ?J jjl^ eTvat AvOpcorcc*)
do horn em ou a
a essencia esseneia do animal Se exist issc
25 (xahoi afiTat dcjio^Aaet; to<5tou)* ev -fdp fjv 8 iar^aive,
uma essencia do ho mem, esta nao poderia ser ncm a esscn-
xai tout6 two; oflata, tA 8* oOofav a7]|ia£veiv £<ruv
de nao-homem nem a nao-cssencia de homem (embora
eia
Sti o6x aXXo ti tA eTvat aflTco. et 8' earai auT$ tA essas sejam as ncgagoes da essencia de homem) dc fato, 2
'; 25
imep dcvOpcoTCcj) eTvat Srcep (x^ dcvOpcirccp eTvat f\ Sjiep tinhamos estabeleeido que urn so devia ser o significado c
|if) eTvat dvOpcorcco, SXXo &jrai, oogt' dva^xatov aOxoT; que este deveria exprimir a substancia da coisa
24
. Ea subs-
30 X£yetv Sti ouflevo; &rcat tolouto; X6YO;, dtXXa rcAvra tancia de uma eoisa .signifiea que a essencia dcla nao pode ;

xaxd aujjtpeprjxic* tout^ Stcoptarat oOata xai tA ou[jl- ser diferente. Sc, ao eontrario, a essencia do homem pudes-
(JepT)x6<;* tA y&p XeuxAv t<5 dcvGpamcp au[jLp£pr)xev ort tambem a essencia dc nao-homem ou a nao-cssencia
sc ser

eari |jtiv XeuxA; AXX' oi>x 8rcep XeuxAv. et 8i rcAvra xaT&


dc homem, entao scria tambem diferente daquilo que se
estabeleceu c, conscqucntemente, os que sustcntam isso
au(ipep7)xA<; X^Tai, o60£v Sarat rcpcoTOv tA xaO' oO, et iei
,

deveriam sustentar, neccssahamente, que nao e possivel . 30


35 tA au[xpepr)xA<; xaG* u7coxei(x£vou tivA; 07]|ia£vet t^|v xaTrj-
b
definir a essencia dc qualqucr eoisa e que tudo cxistc como
1007 yoplav. 6Lv&yxr\ fipa et; Srcetpov t£vat. dtXX* &8uvaTov* ou8£
acidente. De fa to, nisso sc distinguem a substancia e o aci- .

yap jiXefco au[X7cXdxeTat SuoTv* tA y&p au(ipep7ixA<; ou 7?

dente: o "branco e acidente do "homcrn", enquanto o ho- |

au|xpeprix6Tt Sti a|*pco mem e branco, mas nao o e por sua naturcza
'

aufjLpep7)x6<;, et |if) aufjLpiprjxe 3


\ Mas se todas
TaOTco, \iyu> 8' olov tA XeuxAv [xouatxAv xai touto XeuxAv as coisas sao ditas como
nao podc r a haver nada
acidentes,
5 Sti fiix^to tco dcvOpwccp au(xp£pr)xev, &XX' oux * EcoxpA- que sirva desujeitodos acidentes, enquanto o acidente ex-
ttk (xouatxA; outco;, Stl Sjx^to au[jLp£p7)xev kipco tlv(. Inv. prime s cm pre urn predicado de algum sujeito. Entao, ne- 35

to(vuv to (xiv outco; toc 8* ixetvto; XdyeTat oujjtpepr^Ta, cessariamcntc, vai-sc ao infinite Mas isso e impossfvel, 100T 1

Saa oBtco; X^^at tA XeuxAv tco EcoxpdtTei, oOx £v8£x&-


to; porquc nao se do que dois acidentes um
pode p red i ear mais

Tat fijietpa eTvai Inl tA avco, olov tco EcoxpiTet tco Xeuwy do outro. Dc fato, (a) o acidente nao podc ser acidente de
10 ?Tep6v ti au[xpepTix6(;* 06 yap ylyvvzal ti ev V; ajtAvrcov.
um acidente, a menos que um c outro sejam acidentes
da mcsma eoisa: por exemplo, o braneo e musico e o musico
ou8i 8*i tco Xeuxfii £cep6v tl Sarai au[Jtp£prix6; > olov tA [jlou-
e braneo, enquanto um e outro sao acidentes do homem.
(b) Ao contrarioj nao c desse modo que musico 6 acidente 5

de Socrates: nao e no scntido de qnc um e outro sejam


acidentes de outra eoisa. Ora, porque alguns acidentes sao
ditos no primeiro scntido e outros no segundo, os que sao di-
tos (b) no sentido de que braneo se diz de Socrates nao

podem constituir uma seric infinita dc predicados: por


exemplo, a Socratcs-branco nao se podc acrcsccntar outro
acidente, porque nao scgera algo uno do conjunto de todos
26
os predicados E tampouco, (a) no primeiro scntido, ao 10
1 5d
|
TliN META TA ©Y2IKA T Ml IAFISICA. f 4, I CO/ b ) 2 - 1 COS a 1
155

atx6v ouGev Te y<*P [*aXXov touto £xe£v<o ^ £xetvo toutcp branco sc podcrd acrescentar outro acidcntc, conio, por
au(JLp£PT)xev, xai ot[ia StcjpLaxai 8tl to [iev outco gu(jl[3£- exemplo, musico: musico nao e acidentc dc branco,
clc fato,

PTjxe to 8' co£ to (Jtouaixiv Scoxpdtet' oaa 8' outcos, ou tanto quanta branco nao o e de musico
27
K ao mcsmo .
?

15 au[iPePTix6Ti au^Prjxe AXX' oaa tempo, cxplicamos que alguns acidentes (a) sao acidcntcs
aunPePTix6$, £xelvco<;,
nessc scntido, cnquanto outros (b) o sao no scntido de que
<Sar' ou 7t<4vra xocto au^PePTpcis XexS^aexai. earat
musico c acidentc dc Socrates: ncssc ultimo scntido, o 15
apa ti xai co$ ouafav <n)(jLatvov. el 8e touto, 8£8etxrat OTt
acidentc nao 6 nunca acidentc dc urn acidentc. So os aci-
aStjvaTov fi[ia xarrnfopetaOat toc$ AvTt^daeu;. -eTt el 4Xt)-
dcntcs tornados no primeiro scntido podem scr acidentes
GeT<; at dvTL^daen; S(ia xaTd tou aikou rcaaat, SfjXov cos de urn acidentc. Por tan to nao sera possivcl di/cr que tudo
20 Swtovto earai ev, Carat yap to atko xai TpL^pTK xai Tot- exist c a guisa dc acidentc. I ,ogo devcra haver a] gum a coisa
7

XO<; xat av9pco7To$, el xara 7ravr6<; tl f\ xaTa^fjaat f} que cxprima a substancia. se c assini, fica provado ser
irco^fjaai £v8£x£tat, xaBdrcep avdyxTi tol<; tov IIpcoTO- impossivcl que os contraditorios sc prcdiqucm juntos^.
Y<4pou X^ouat X6yov. el -yip t<o 8oxet [if) elvai TpL^pT)(; 6 Adcmais ;y sc relativamente a urn mcsmo sujeito sao vcrda-
?

avGpcoTOS, 8fjXov o) (j ofix eart TptirjpT]£* oSare xai Cartv, efruep dciras, ao niesnio tempo, todas as a firm a goes con trad i to-

25 i?| ivTt^aats aXT^. xai YtyveTat 8^ t6 tou 'Avafja^pou, rias, c evidente que todas as coisas sc rcduzirao a uma so. 20

6[xou juAvto ^TjSev AXtiSco^ urcdpxetv. to


Oc fa to, serao a mcsma coisa um "trirremc" c uma ^parede"
XP^H"*™'
Aopiarov ouv £o(xaat X£-yen\ xai ol6jJLevot to ov X£yetv mpt
c um "horn em", sc dctcrminado prcdicado podc scr tan to
afirmado como ncgado clc todas as coisas, como sao obriga-
tou [if) ovro<; X£youaiv* to yap 8uv<4[iet ov xat (jl^ £vreXe-
dos a admitir os defensorcs da doutrina de Protagoras^. Dc
X&l? to 46ptar6v £artv. AXXd (jl^v XexTeov auTOii; xara algucm parccc que um "honicm" nao c um "trir-
fato, se a
30 JwtVTOC (jtovt6$) rf)v xaTd^aatv ttjv djuocpaaiv Stojuov yap
f]
rcme" e evidente que nao c um trirrcmc; mas tanil>cin sera
ixdarcp ataou ami^aats 8' k£pou
et if) jjl£v urcapfjet, i\ 8 um trirrcmc a partir do momcnto em que o contraditorio
ujuApx^t auTcp ofix oroip£et' Xeyco 8* otov el &Xrfii<; elrceiv tov c verdadciro. Kntao todas as coisas cstarao misturadas co- T
25

avBpcorcov OTt oux avGpcjjuo^, 8fjXov 8tl xai r\ TptT)pT)(j r\ ou mo diz Anaxagoras^ 1
c 7 |X)r conscqucncia, nao pod era vcrda-
TptT)pT)^. el [iev ouv if) xaT^aat^, dcvAyxTi xat rf)v droS^aatv* deiramentc cxistiralguma rcalidadc <dctcrminada>. Por-
35 el 8e (jl^ ujuApxet i?) xaT^aai*;, ye Aj^aats ujropf;et tanto, parccc do indeterminado; c
que esses filosofos falam ?

iocs' [jtaXXov tj t?i afaou. el ouv xAxeEvrj wcdpxet, uroipf;ei xai f\


acreditando falar do scr, ua rcalidadc falam do nao-scr,
porque o indctcrminado e scr cm potencia c nao cm ato
,z
.

V, na \'erdade elcs sao obrigados a adinitir que dc toda coisa 3d

c possivcl afirmar ou negar quaiqucr coisa. Seriaabsurdo


que de quaiqucr coisa se pudesse predicar sua ncgagao e
nao a ncga^ao de outra coisa que nao Ibc compete. Dou
um cxemplo; sc e vcrdadc dizcr que o bom cm e nao-
liomcm, que devcra tambcm scr vcrdade dizer
c e\ idcnte
f

tan to que c trirrcmc como que e nao-trirrcmc. De fato, se


algo podeser afirmado dc alguma coisa. ncccssariamcntc
tambcm podcra ser negado; sc, ao contrario, algo nao podc 35

scr afirmado de alguma coisa, podera pclo menos scr ne-

gado dela, mais do que a ncga^ao da propria coisa. Mas, 1008 1


56 METAFISICA, T A, 1008a 2- 26

xfj; xpnfjpou;* el 8' auT7], xal ^ xax^aau;. - xauxd xe o5v dado que ao homem con vein esta ultima negagao, tambem
<ru|xpafvet xoi<; X^oujt xdv X6yov xouxov, xal Sxi otix iviyxTi convira a negagao de trirremc; c se line con vein a ncga^ao
de trirremc, convir-lhe-a tambem a afirmagao de trirremc'
^ ^Avat iTuo^Avai. el f^P AXri9i<; 5xi fivSptorcoc xai
*f\

5 oux av0pa>7co;, 8fjXov 8xl xal o(Jx* icvSptorco*; out' oux fiv- (4) Os que sus ten tarn cssas doutrinas incorrem nessas conse-
qiiencias c tambem na segnintc; que nao c neccssario ahr-
8pa)7Co; Sarat* xotv yap SuoTv 8uo inzoyfaus, e£ 8£ ^(a
— £xi mar ou ricgar. Se, de fa to, e vcrdade que o homem c homem
4|X9otv £xe£vr], xai aux7] [i£a Sv eft) &vxixei[jivT].
c e tambem nao-homem, c evidente que ele sera, tambem, 5
ffroi Srcavxa ouxa>; ?x et xa ^ ^(JTl xo" Xeuxdv xai oti
rcepl »
nem homem nem nao-homcm. As duas primciras afirma-
Xeuxdv xal Bv xai oOx ov, xal Tuepl xa<; SXXa^ 9&jeic xai
goes corrcsix^ndem as duas ultimas negagoes; cse eonsidc-
10 iTuo^Aaet; 6[ioioxp67«o<;, ^ oB &XXa fcepl |x£v xivac, rcep£
rarmos as duas primciras conio uma uiiica afirma^ao, as
xiva; 8' ou. xai ei |iiv ^ rcepl 7c£aa<;, aGxai Sv eTev duas ultimas tambem poclcrao scr consider a das
4
eomo uma
6|xoXoTou|xevai- el 8£ Tcepl 7c£aa;, tcAXiv fftoi xa8' Satov to uniea ncgagao oposta a prime ira' .

^fjaai xal ifco^fjaat xal xa0* Satov Arco^fiaaL xai ^fjaai, (5) Adcmais^, ou e assim para tod as as eoisas
(a) e entao o —
^ xaxa gov 9?jaai xai dcTuo^jai, xaG' fiacov 8£ irco- bran co c tambem nao-braneo c o scr e tambem nao-scr, c 10

15 ^fjaai oti tcAvtcov ^fjaai. xal eE |xiv ouxax;, elrj Sv xi rca- o mesmo vale para todas as afirmagoes ou negagoes — -,

f£co; oOx Sv, xai afix7] pepa£a 86£a, xat ei x6 [x^j eTvai (b) ou nao c assim para todas as eoisas, mas so para algumas
e nao para outras. (b) Se nao e assim para todas as eoisas,
(36pai6v xi xal -p^P 1
!
10 ^ Yvtopi|xo)xipa Sv eirj ^ 96-
as que Beam de fora sao reconhecidas eomo nao-eontradi to-
015 ^ &vxixei[jiviy el 8£ 6|io(a><; xal 8aa &7K>9rj<jaL 96-
das. (a) Se, aocontrario, a tese vale para todas as eoisas, en-
vai, iv^Yxri ^xoi dXrfii$ Siaipouvxa X£yeiv, oTov 8xl
tao, de novo (a) ou tudo o que se podc afirmar pode-.se
20 Xeuxdv xal tcAXiv 8x1 otS Xeux6v, J\ ou. xal el \ih
tambem ncgar e, vice-versa, tudo o que se podc negar podc-
[x^j 4Xr)8i; 8iaipouvxa X^eiv, oO Xfyei xe xauxa xal
sc tambem afirmar; ((3) ou tudo o que se afirma podc-sc 15

oux Ktjxiv ofl86v (xi hi (x^j ovxa mS<; Sv 98^^1x0 V\


tambdm negar, mas nem tudo o que se ncga pode-se tam-
(3a8£aeiev;), xal Tcdcvxa 8' Sv etrj Sv, aiarcep xal rcp6xepov bem afirmar, (p) Se ocorre cstc easo, entao cxiste algo que
efprjxai, xai xa6x6v Eaxai xal Sv8po)TO<; xai 8e6^ xat xpi^j- scguramcntc nao e c csta ?
sera uma convicgao segura; e se
25 pT); xai al ivxi94aei<; auxtov (el yap 6|xo£a>5 xa8* £x£<txou» a afirma^ao do nao-scr c algo seguro e cognoscivel, com
ou8iv 8to£aei Jxepov £x£pou* el fip Stotaei, xoux' Saxai iXr)8^ muito mais razao sera cognoseivel a afirma^ao oposta. (a)
Se, ao eontrario, tudo o que se podc ncgar pode-se igual-

mente afirmar, entao, nccessan'amcnte, (a


1

) ou se dira a

vcrdade distinguindo afirmagao c negagao (por exemplo,


dizendo que uma coisa que c nao-
e branea c, logo depois, 20

branca),ou ([3') nao as distinguindo, (p ) Ora, se nao se diz


1

a vcrdade distinguindo af irmagao e negagao, nao se diz. na-

da e nao pode haver nada. Mas entao, eomo podeni falar


ou caminhar o que nao c? E todas as eoisas se rcduzem a
uma so, eomo se disse acima v de modo que "homem
',

"Deus", "trirreme" e suas negacoes serao a mesma coisa. ^


De fato, se de cada coisa pode-sc igualmente prediear afir-

magao e nega^ao, nada podera distinguir-se de outra, por-


MtTAFISlCA, T A, COS a 26 b 15 159
TilN META TA OYIIKA T 1

xai iSiov)* 6|iot(i)^ hi xai d SiatpouvTa ivSexetai AXtiGefietv, que, caso se distinguissc cssa dlfcicnga constituiria algo
?

touto> av aXr]- verdadeiro c algo peculiar aqucla coisa. (a


1

) E se dizemos
au|i(3atv£L to Xex0£v, 7upd$ Se oti rcdcvre^
a verdade distingumdo afirmagao e ncgagao, tercmos igual-
Oeuotev xai rc<ivTe$ av c|>euSoLVTO, xai atkds atadv ofjto-
mcnte as conscqiicncias acima anunciadas e, alcm dclas,
30 Xo^eT (J>euSea0ai. ajxa Se (pavepov oti rcepl ou8ev6$ £<jtl
tambem a scguintc: que todos dirao a verdade e todos di-
Tupoc toutov i\ ax£c|>i$" oiiOev y^P X£^ei. ouxe ^ap outo>$ out'
rao o falso, c ate nicsnio queni admitir isso, echini dizendo
oux ouTd)c Xrfei, iXX* out<i>$ Te xai oux outo)^ xai rcaXiv 0 false
17
. Ao nicsmo tempo, e evident e que a diseussao com 30

-ye TaUTa auotprjatv a|i<po>, otl ou8' outco$ ofrce oux ofou$* ^ esse ad versa rio nao pode versa r sobrc nada, porque cle nao
Yap fjun,, rjSrj fiv Tt z?r\ a>pia|i£vov. — Sti el Sxav ^ 9dta^ diz nada. Dc fa to, ele nao diz nem que a eoisa e assim, ncm
35 aX7i8ric Tl» ^ &rco<paat$ c|>euSrK, xav afcr\ iXr\Qr\t; r\ que nao e cissim, mas diz que e assim e nao-assim, c depois,
xatdttpaaic c|>euSrjc, oux av el'rj to auTO a|ia <pavai xai dc novo, nega uma e outra afirmacao, e diz que a eoisa
loos b arcotpavai iXrj8coc» 4XX' iato$ 9atev av tout' elvai to 1% nem e assim ncm nao-assim. Sc nao fi/.esse isso ja haveria
x&L[jLevov. -eTi 4pa 6 |i£v e'x&tv rcto$ urcoXa|ipdc- algo detcrminado.
apxrfc
6 Se a|i<po> <£XT]8eueL; el ^ap (6) Alcm dksso^, se quando a afirmagao e verdadcira, a nega-
vo)v ^ |iri e'xeiv Si£c|>eu<rcaL,
ca o e f al s a e s e , q ua ndo a negagao e vc rd a d eira a a f rm a gao f i
35
aXrjSetiei, tl av eirjto XeYOfjtevov oti Toiaum, t<ov 8vto>v ^
e falsa, nao sc podcra com verdade afirmar c nega r a mesma
5 (puatc; el Se \xr\ aXTjSeuei, iXXa |iaXXov aXTjSeuei r\ 6 exet-
eoisa. Mas o adversario podcria, talvez, objetar que com isso 1008*
va>$ ujioXajjLpdtvcov, rjSrj 7ua>$ exot av toc ovra, xat tout'
se pressupoe (ustamcnte a que sc devia demonstrar.
iXrfiit; av etrj, xai oux xo" ^ 81 6|iol<i>$ v '

Ademais estara crrado qucm eonsiderar que a eoisa ou


(7) ?

avuavTe^ xai c|>euSovtai xai &\r\Bf[ Xe-youatv, outs yQiylcc-


e ou nao e dc ccrto modo. e estara na verdade qucm disscr
a8ai out' eiTueTv to> to lout to earai* afjta ^ap tauTdt Te xai que a eoisa, ao mcsmo tempo, c c nao e dc ccrto modo? 5

10 ou TauTa Xlyti. el hi (jtrjOev UTUoXajjtpdtvei <£XX' 6fjLofo$ (a) Se este ultimo csta na verdade, que scntido tera falar

oieTaL xai o6x oteTat, ti* av Sia<pepovro)£ exoi t<ov yi <f\j- da natureza das eoisas?^ (b) K se nao csta na verdade,

t<ov; 80ev xai [/AXiara (pavepov iaTiv 8tl ouSel$ outo> Sia- porem do que c[ucm pensa do outro modo, cntao
esta mais

xeiTat oure tcov aXXtov ouTe tcov Xe^ovrtov tov X6^ov toutov. as eoisas terao am detcrminado modo dc ser c esse modo

sera verdadeiro c nao, ao mesmo tempo, tambem nao-


Sia ti ^ap (3a8(^et Me^apdcSe iXX' oux ^X^?ei '
o16(jls-
verdadciro 41 (c) E ease se sustente que todos, do nicsmo
.

15 voc paS^eiv 8eTv; ou8' e60ea)^ ea>0ev uopeueTai elt; (pp£ap e£$
modo, a o mesmo tempo, se cngancm e digam a verdade,

cntao qucm sustcntar ess a tcsc nao podcra abrir a boca


]0
i nem fakir; de fa to, ao mesmo tempo, diz tlctcrminadas
eoisas c as desdiz. E se alguem nao pensa nada c, mdifc-
rcntcmcnte, crc e nao como sera difcrcntc das plan-
ere,

tas ? (d) Dai deriva. com a maxima evidencia, que nin-


4Z

gucm csta nessa condigao: ncm os que sustentam essa


cloutrina nem os outros. Dc fato, por que motivo qucm
raeiocina desse modo vai vcrdadeiramcntc a Megara c nao
1ica em easa tranquilo, contentando-se simplcsmentc com

pensar em lr? E por que, logo dc manha, nao sc deixa cair 15


1

mini poeo ou num prccipicio, quando os depara, mas evita


160 TON ME T A TA O Y 1 K A 1 T METAF1S1CA, V 1008 b 15 lC09a3 - 161

(pdpayYa, £av tuxt), &XXa (patveTat euXa(3ou|ievo<;, to<j ofy isso cuidadosamente, coino se estivesse convencido dc que
6[xol(o«j o{6[ievoc [jl^i dc-yaOAv eTvat t6 £|i7ceaetv xat &Ya06v; nao e absolutamentc coisa nao-boa e boa? E claro,
cair all

SfjXov apa 8ti xo [i£v pdX-utov uiuoXanp&vet to 8* ou (3eX- portanto. que elc considera a pnmcira coisa melhor e a ou-

tlov, eJ 8e touto, xat to [xev avOptoiuov t6 8' oux avOptorcov tra pior E sc csta convencido disso, dcvc tanibeni admitir,

20 xat to (xiv yXuxu t& 8' ou Av&pai U7uoXa|Ap<4vetv.


necessarianicntc, que algo detcrminado c urn honiem e

aou acjravra CutbT xat fircoXaiipdvet,


que outra coisa nao c lioniem, e que isso c doce e que 20
ou y^P ^ orav olrj-
aquilo nao e doce. Com cfcito, e claro que ele nao admite
8et$ (JdXxiov elvat to metv uStop xat i8elv avOptoiuov eha
que rodas as coisas sejam iguais c e claro que nao sc com-
CrjT^ auTd' xafcot eSet -ye, el Tathov fjv 6|xo£axj xai av-
porta segundo esse pressuposto quando, por cxcmplo, ao
OptoTO^ xat otSx &v8pto7uo<;. 4XX* 8rcep iX^x^!, ou0ei<; 06
considerar que seja mclhor para elc beber agua ou vcr um
8<;

25 <pa£veTat toe [lev et5Xapo6[ievoc toc 8' ou* ware, to; eotxe, honiem, vai logo cm busca dessas coisas. No cntanto aquc- ?

rcdvTes urcoXa[jtp<ivouatv exetv a^Xtos, et (x^i mpt arcavra, la deveria ser sua convicgao c aquele seu comportamcnto

dcXXa Tuept 16 &[ietvov xat x £ tp° v - ^ ^ V^l teiardjxevoi sc homem nao-homcm fosscm, igualmcntc, a mcsma
e
4XXa 8o£<i£/)VTe<;, tuoXO [xaXXov £7U|AeXir|T£ov av eirj -rij^ coisa. Mas, como sc disse, nao ba ninguem que nao esteja
4X7]8e£a$, cSaTuep xat voaa>8ei SvTt fi UYt£tvtp T?fc uYtefot^ claramcnte preocupado cm cvitar certas coisas c nao oufras. 25

>o xat y«P 0 Sofrjcfrov Tupdc tov £m<rr<£|jtevov otix UYi£tvto<; 8i4- Portanto, como c evidente, todos estao convencidos dc que

xetTat npbq vty 4Xirj0etav. -eTi et oTt (xiXtcrra irAvTa oGtoxj as coisas scjam dc um nao cstao so e mcsmo modo- E sc

convencidos com rclagao a todas as coisas, cstao quanto


e'xet xai oux outcoi;, 4XXa t6 y g (JtocXXov xal Jjttov £ve<rctv
ao melhor e ao pior. E sc tern essas convicgocs nao com
£v tq qpuaet t£5v ovrtov* ou Y<*p &v 6(xo£to<; 9Tjaat(xev eTvat
base na ciencia, mas na pura opiniao, cntao devcriam
toc 860 fipTta xat Ta Tp£a, ou8* ofiottos 8tdc|>eu<jTai 6 toc
com maior razao sc prcocupar com possuir a vcrdadc, as-
35 T^rrapa rcdvre oi6[ievo<; xai 6 X& l0t - £t °5v 6|xo£to<;,
(x^i
sim como, com maior razao, devc preocupar-sc com a
8fjXov OTt onxpos Jjttov, aScm (xaXXov deXrjOeuet. e{ ouv to saude quern nao quern c saudilvcl; dc fato
cst^i enfermo c ?

1009* [xaXXov iyYUTepov, etrj ye av ti &\rfil<; ou £*pfUTepov t^ quern possui apenas opiniao, com para do a quern possui 30
[xaXXov dcXrjO^* xav el [jut] Eotlv, 4XX' ^8*1 Tt eart pe- ciencia ccrtamcntc nao csta cm condicocs dc saude rcla-
?

pat6Tepov xai 4Xir|0tva>Tepov, xat too X6you dt7ur)XXaY(x^ tivamcnte a vcrdadc"


1
'.

(8) Alem disso^, supondo que todas as coisas scjam c nao sc-

jam dc detcrminado modo devcr-sc-a tambcm admitir que 7

na naturcza das coisas existe o mais c o mcnos. Dc fa to, cer-


tamentc nao podcrcmos dizer que sao pares o dois c o tres,
nem podcrcmos dizer que erra do mesmo modo quern con-
fun dc o quatro com o mil. Se, portanto, clcs nao erram do 35

mesmo modo, c cvidente que um dos dois erra menos e


que esta mais na vcrdade. Ora, sc cstar mais na verdade
quer dizer proximo da verdade, d ever a tambcm haver uma
verdade <absoluta> accrca da qua] o que csta mais proxi-
7
1009
=

mo c tambem mais vcrdadciro, E mesmo que nao ex is ta


cssa verdade <absoluta>, existe pelo menos algo mais se-
45
guro e mais vendico e, portanto, seremos libertados dessa
TUN META TA ©Y^IKA T MLTAHSiCA, 10j9a4-27 163

voi av efiqiiev too ixpdTOU xat xcoXuovt6<; ti tq 8tavoi'(j intransigente doutrina, que veta a mente detcrminar 5

5 optaau qualqucr coisa.

5
v
5. jRefutagdo do relativismo protagoriano enquanto
Eau 8' dc7uo Tfft aurrft 86&K xat 6 ITp<DTaY6pou X6yo<;, iiegador do principle de nao-contradiqao]
1

xai dtvcx-yxTi 6|JLOt<o<; atJTOu<; ajjupto rj etvat ^ etvat* epre


yap t<x Soxouvra
Da mesma convicgao doutrim de Protagoras c, por
deriva a
7u<4vca £ariv &XTj8fi xal toc 9atv6|Jteva,
is.se as duas doutrinas, nccessarianientc, ou sc sustcntam on caem
ivdyxTi etvat 7uavra &|ia &XT]8fj xai 4*euSf] (7toXXoi yap
< l< ) 1 1 lcsi no modo. De fato sc tod as as opiniocs e todas as aparencias
10 T&vavr£a u7uoXa|x(3<4vouatv iXXifjXoti;, xal tou<; TauTa
?

icrisoriais sao verdadciras, todas el as devcrao, ncccssariamcnte,


8o£<i£ovTa<; £auTot$ 8tecf>eua8at vo|jtC£ou<Nv <55<jt' 4v<4yxtj to
M'i vcrdadeiras e falsas ao mcsmo tempo. (De fa to, muitos h omens 10
auTo eTvat Te xai etvat), xat eE tout' £auv, ivorfxTj to
I cm eonvicc-oes opostas e todos consideram que cstcjam no erro
SoxoDvxa elvai rcdvr' AXt^ (toc dcvrtxe£|Jteva yap 8o£a£ouaLv os que nao compart ilham as proprias opiniocs. E dai sc segue
AXXtjXois oi 8tec{>eua|idvot xai &Xiri8etSovTe<;- et ouv £x et ™ cm no consequiencia ncecssaria que a mesma coisa seja c tambem
15 8vra outco<;, &XT)6euaouat roivTe<;). 8tl |i£v ouv ircd rfj<; auTffc ii, io seja.) E se c assim segue-sc tambem, neccssariamentc, que
?

eiai 8iavo£a<; A^oTepot ot X6yot, 8fjXov eart 8' oux 6 hnlas as opiniocs sao vcrdadeiras. (De fato, os que cstao na vcr-
auTos tp6no<; 7upd$ fi7uavrac; Tffc £vreu£e<o<;* oi |xiv yap rcei- d.ulc e os que cstao na falsidade tern opiniocs opostas entre si;

8ou$ Seovrat ot 8£ p£a$. 8<jol (lev yap £x too arcopfjaai 1 lis .se as modo, todos cstarao na verda-
proprias eoisas sao dessc ]

uudXapov outcoi;, toutcov eiftaTOi; ifj ayvota (ou yap 7ip6<; tqv dr.) ]'',
evidentc, portanto, que ambas as doutrinas deriva m do
20 X6yov dXXa 7up6$ ttjv Stivoiav ifj &7tavr7)aL<; aiktov)* Saot incsnio raeioeinio 2 .

8i X6"you x^P tv XdYOUdi, toutcov 8* %\e,yx°$ faais tou £v Tfj lodavia, nao se deve discutir com todos do mesmo modo;
9<dvt] X6you xai tou h
toT<; 6v6|xaatv. £Xr|Xu8e 8i toT<; 8ta- alt'uns preeisam ser persuadidos, outros devem ser fore, ados. De
7uopouatv auTT] tj 86£a Ix t&v ataDTjTaiv, [xiv tou ajjta
lain, os que acolhcram esse modo dc ver por causa das dificulda-
Ta$ 4vrt9<4aei(; xat T&vavTta urcipxeiv 6ptoatv ix Taikou
des encontradas 3
tern Lima ignorancia faeilmcntc sanavcl. Com
Yiyvojjieva TdevavrtV ouv
i lciio, na discussao com cstes nao nos defrontamos com discursos
25 e£ jx^ ivS^x^at yEyveaDat t6 [xtj

ov,
\a/io.s, mas com verdadciros racioclnios. Ao contrario, os que dis-
7tpou7riipxev 6|xoLto<; t6 7upaY|ia aj-upco ov, oiaTuep xai
( t n u*ii i exclusivamente por amor ao discurso so pod cm ser corri-
'Avagaylpar; ne|jlx8ai 7uav £v rcavr£ <pr)ai xat Ari|jt6xpt-
r.ido.s com a refutacao do scu discurso, tomando-o tal eomo e 20

i unsliluido so de nomcs c de palavras 4 .

( 1
) Os que acolheram essa eonviecao por causa de certas di-

fieuldadcs, fizeram isso com base na obscrvacao das eoi-


sas sensivcis. E fixaram a conviceao dc que os con t radios
e os contraditorios^ podem exist ir juntos ao verem que
os contra ri os derivam da mesma coisa. De fa to, se e im-
possivel que se gcrc o que nao c os dois contrarios ja 2^
7

devcrao preexistir juntos na coisa r\ Isso diz, justamente,


Anaxagoras, segundo o qua! tudo esta misturado em
164 TQN MET A TA OYZIKA T 165

to<t xat Yap o0to$ to xevdv xat t6 rcXfjpes dfJto£to$ xaO* tudo 7 o ; mesmo o diz Dcmocrito, scgundo o qual o vazio
oxtouv ujriipxetv [idpo^, xafcot tA [i£v ov xotktov elvat t6 84 c o pleno estao, do mesmo modo, cm tod a parte; com
>o [i^ 3v. np6<; [xiv ouv tou$ ix xotkcov uTOXafiP^vovras ipoufiev a diferengade que, para cstc ultimo, o pleno c ser e o
Stl tp6tov |x£v xtva <Jp0a>s X^ouat xp6?cov 8£ xtva 4^°°^°^* vazio e nao-scr*.
t6 -yap ov X^exat SlxSs, <5><ru' eariv 8v xp67cov £v8£xeTat ()ra aos
7
que extra tram suas convicc;6cs dcssas eonsidcragoes, 30

TffyveaOaf ti Ix too fxrj ovro$, San S* 8v ou, xat afia t6 dimuos que, em certo scntido, raciocinam corretamente 7
mas
auxo elvat xat Bv xat ov, AXX* oi xaxa xaixi [ov]- Su- mam noutro scntido.
>5 v4|xet [i£v Yap £vS£xexat S|xa xaixo elvat xa ivavrfa, (a) Com efcito, o ser sc diz cm dois sentidos; portanto, num
ivreXex&t? 8' ou. exi 8' dcfrcoaofiev aOxou^ ujuoXafiPAvetv ICfil ido, e possivel que algo derive do nao-ser, enquanto noutro
xat SXXtjv xtva otiatav elvat tc5v 3vt<ov f\ o5te xfvrjat^ ujuAp- culido nao tambem e possivel que a mesma coisa
e possivcl; e

Xet o5xe 90opa ofae ifeveais to rcapiijuav. — SfJtotax; Se xat K'ja e nao scja, mas nao na mcsma acepgao. Dc fato e possivcl ?

<|iic\ Ao mesmo tempo, a mesma coisa seja os dois conlrarios em 35


1009 b i\ rcept xa 9atv6|xeva dtX^Oeia £v£ot$ ix toov aEa07]Tcov i\r{-
9
XuOev. to [iiv ^ap &Xrfih; ou nkrfiu xp£veaOat ofovxat pnlencia, mas nao cm a to .

7Cpoa7iXEiv oC8i 6\iy 6vr\n, t6 8* aGxd tots (h) Adcmais, eonscguircmos que elcs se convengam de que,
fiiv -yXuxu -yeuo-
Soxetv elvat
no ambito dos tambem outra substancia que nao
seres, existe
|x£vot<; toTi; 8e mxp6v, wax' ei juAvres ?xafivov
7

rsla sujeita de modo ncnlium nem ao movimcn to, nem a gera-


5 7i jt(4vte<; 7cape9p6vouv, 8tio 8' f] Tpet$ 671'aivov f] vouv eftov,
(,io, nem a corrupgao ln .

Soxetv av toutou$ xi4|xvetv xai juapa9poveiv tou$ S' #XXou$ ou*


Sti 81 xat rcoXXots tcov aXXcov £awov xdtvavxta
(2) Do mesmo modo ?
scmprc com base na obscrvagao das I009 b
[rcept tcov atkaiv]
coisas sensiveis, alguns filosofos foram induzidos a afir-
9atveaflat xat ^[xtv, xai auxco 8i £x(4arcj) rcpos atixov ou
mar que tudo o que parcee e vcrdadeiro
J

xaCxi xaxa t^v alaflTjatv dtet Soxetv. juota oCv toutcov dcXriOfj
(a) Kles consideram que a verdade nao devc ser julgada nem
10 i\ (JjEuSfi, a8rjXov ou6ev ifap (xaXXov ti48e f] xASe dcXrjOfi,
a pariir da maioria nem a partir da minoria dos parcccrcs, por-
4XX* 6|xo£a><;. 8to Ar\[i6xpiz6<; yi <pr\aiv t^tol oG0£v elvat
ut: a mesma coisa experimcntada por alguns, parece doce
U
I
* , ?

aXrjO^ fi t^[xlv y' aSrjXov. 5X<o<; Sta tA uiuoXa[iP(4vetv


< \ peri men tada por outros parece amarga; de modo quc se to- ?

9p6vTjotv [ilv t^v ataOTjatv, xauxTiv S* elvat AXXotcoaiv, ^6 dos fieassem enfermos ou dclirassem e se apenas dois ou trcs
lu miens permanecesscm sadios e com a mentc sa ;
considcrar- 5

\r (ustamentc cstes c nao os outros cstariam enfermos


\;\ epic c

drlirantes u -

(b) Ademais, cles dizem que muitos dos outros seres vivos
Inn imprcssocs sensoriais das mesmas coisas contrarias as nossas
c que ate mesmo eada individuo, eonsidcrado cm si mesmo, nem
sen pre tern as i
mesmas imprcssocs sensoriais da mesma coisa,

Toilauto, nao
qua is dclas sao vcrdadeiras e quais falsas.
e claro
Na lealidade, umas nao sao mais vcrdadeiras do que outras, mas iq

.I >ris sao cquivalentcs'\ Por isso Demc3crito afirma que ou nao


1 1 1

(Msle nada de verdadeiro ou, pelo menos, que a verdade pcrma-


ni-ee eseondida para nos
H .
i TPJM MET A TA OYIIKA T V.ETAFISICA, r 5, 1 0C9 b 41 - 1 0 0a6
1
1 67

9aiv6fxevov xaxi xfy ataOriatv 11 iv&yxr\<; 4Xr]6e^ eTvai (c) Em gcral ?


esses filosofos afirmam que tudo o que apareec
15 9aaiv* Ix touxtov yap xai 'Efi7ue8oxXfte xat AT)fx6xpixo; aos nussos scntidos c nccessariamcnte verdadeiro, porque eles

xai x<ov itXXtov a>£ £rco$ eJuetv £xa<rco$ xotatixaic B6£ai$ umsideram que a intcligcncia c sensagao c que esta c uma altcra-

YeY^vrjVTat Ivoxot. xat yap 'E|X7ueSoxXfjc fiexapAXXovxac cao 1


'. Por estas ra/ocs taml^em Empedocles c Democrito c, podc- 15

x^v s£iv fxetapAXXetv 9rjai xty tppovriaiv* 'Supdc rcapeov $e dizen todos os outros accitaram cssa convicgao. E 7
dc fa to,

yap fxfjTL^ £vau£exat dcvOpcioTuotatv/' xai h izipou; hi Xiyzi


Kinpccloclcs afirma que, mudando o cstado fisico muda-sc tani- T

[)cm o pensamcnto: ''Diantc das coisas preserves aos scntidos,


20 6xi "oaaov {8') aXXoTot (xexetpuv, x6aov ap a9taiv aiei |
xai
crcscc nos h omens o pcnsamento' M \ c cm outro lugar clc diz que
xo 9poveTv dtXXota rcaptaxaxo". xat IIap|i£v£8ri£ hi 47C09«tv£-
M
xat tov auxdv xporcov "(0$ yap ixdaxox' xpaatv
na mcdida cm que os homens muclam, scmprc difcrcntcs a cles 20
£x et fxe-
sc ajircscntam os pensamentos" 17 . Tambcm Parmcnidcs di/- a mes-
X£<ov ^oXuxci|X7rctov, x<l>s v6o$ Avflpwrcoiat rcaptaxaxat* xd
yap auxo
|

eaxtv orcep 9pov£et, jxeX^tov <p6au; 4v0pamotatv


ma coisa: Xomo ocorre sempre a mistura nos memliros dos mul-
|

t>}
|

liplos homens se dispoc a mcntc. Dc


niovimentos, / assim nos
25 xai uaatv xai 7uavx£* to yap rcXeov l<m v6r\\L<x 'Ava-
laio c sempre o mesmo/o que nos homens pensa a naturcza dos
£ay6pou Be xat otT^OeYfxa |xvri|xove6exat 7tp6^ xtov exat-
incmhros /em todos em eada um. O plcno, com cfcito, eo pensa-
T
25
pwv xtv4$, 8xt xotaOx' auxot^ eaxat tot ovxa ota av utcoXA-
inento" 1

^. E de Anaxagoras refcre-se uma afirma^ao fcita a alguns


pwatv. 9aai hi xat x6v "Ofxripov xauxrjv exovxa 9a£ve-
dc seus discipulos, segundo a qua] os seres seriam para eles rais
a0ai x^v B6£av, fixt lnolr\<sz xov "Exxopa, to^ £££axr| utco
ronio eles os considerassem scr
ltJ
. E di/.em tamhem que Homero
>o xfjs TuXriYfjc, xetaOat 4XXo9poveovxa, <I>c 9povouvxac fxev
U've essa mesma opiniao, pois reprcscntou Heitor, delirante por
xai xous ^apa9povouvxa^ ou xatSxci. BfjXov o5v oxt, tC
el
rausa do ferimcnto, que com pensamentos mudados cm
jazia 30
4fX96xepat 9povrjaets, xai xa 8vxa ajxa oSxto x£ xai oux Mia incnte'
?zo
como sc os que dcliiam conheccsscm, mas nao as
7

oSxcos exeu t xai xa ^ £Jl<*ltaT0V To aufipatv6v iaxtv* e{


niesmas coisas dc quando cstao em plcno jiuzo, E evidente, por-
Yap ot (iciXtaxa xo ivSex^fxevov 4Xri8£c e<opax6x££ — ouxot (anto que sc ?
amhos sao eonhecimcntos verdadeiros, tamhem os
35 8' elaiv ot (iciXurca frjxouvxe^ atixd xai 9tXouvx££ — ouxot xot- M'irs sao, ao mcsmo tempo, assim c nao assim. Mas notc-se a eon-
4
auxas ^x ouat 86£a$ xat xauxa 4rco9atvovxai 7U£pi M'(|i"iencia mais desconcertante: se os que ma is investigavam a
xfjs &Xri6e£a$, n<bq oux a£tov 40u|ifiaai xou$ tptXoaofpetv vcrdadc que podemos alean^ar (c estcs sao os que mais a huseam
lyX tl P°uvtoi$; td yap x<3t 7tex6fieva 8tcoxetv x6 Ct)X£lv &v r a amam} ?
se justamentc cles tern opiniocs desse tipo e profes- 35

etrj x^v dXf)0£iav. — atxtov hi xfjc S6§tj<j xouxotc oxt 7U£pi xtov 'vim tais doutrinas sohre a verdade, como nao poderao desanimar,
ovxwv [xiv xt?]v 4Xrj0etav iax6^ouv T xd 8' ovxa urc£Xapov r com razao os que 7
eome^am a filosofar? Busear a vcrdadc scria
10
£lvai xa aJaGrixa |i6vov* hi xouxot^ noXX^\ ^ xou 4optaxou ron io eorrer arras de um passaro voandcr
1

9uat^ ivu^Apxei xai ^ xou ovxo^ ouxco^ <Sa7U£p ef7uofxev* ( )ra ; a razao pcla qual esses filosofos formaram essa opiniao
5 8t6 eixoxto^ |iiv X^youatv, oix dtXriOfJ X^ouaiv (ouxto ydp rshi cm que buscavam a vcrdadc sob re os seres, mas acred itavam
dp|i6xxet fxaXXov £{7U£tv f\ oSaTtep 'E7u(xapfxo; £J; Hevo9dc- que so as coisas scnsivcis Ora nas coisas sensiveis cram seres. 7

c\ isle em grande mcdida o indcterminado, ou seja, o tipo dc ser


2/
du c 1
1 1 1falavamos acima Por is so, cles dizem coisas que pare- - 5

* < in vcrdadeiras.mas na rcalidadc nao dizem a vcrdade. (Ee as.sim


que convcm argumentar, e nao como Epiearmo argumenta con-
1 1 a Xenofanes) 25 -
1 6B TUN META ta oyiika r METAFISICA, V 5, 1 0 0a 7
1 - 32 169

vt]v). ext hi rcaaav opaivx^ TauT7]v xtvoufievTiv t^v 9uatv, Ademais, vendo que toda a realidade sensivel esta em mo-
xaxi Se too [X£Tap4XXovro<; ou8£v dtX7)8ew5[jLevov, 7tep£ ye vinicnto e que do que mud a nao sc podc dizer nada de verdadciro,
to k&vtq n&vtu>q [xetapdtXXov oux ivS^x^Oai dcXTjOeoetv. clcs concluiram que nao c possivcl dizer a verdade sobre o que
10 £x yap xauTrii; T *K uTtoXi^cos i&f)v07)aev ^ dcxpotdt-nr) S6?a mud a, pelo menos que nao e possivel dizer a verdade sobre o
xcbv ^ tcov 9aax6vtcov fyaxX^Ttfctv xai otav
£ipy)[jL£v(ov, que muda em todos os sentidos e de todas as maneiras. Dcssa
mais radical das doutrinas mencionadas, 10
KpaTuXos etx£v, o<; t6 teXeutaTov ou8£v &zzo Seiv X£yeiv Conviccao derivou a

dtXXa t6v S&xtuXov £x£vet [ji6vov, xai ^HpaxXettcp InztlyLa piofcssada pelos que sc dizem scguidores de Heraclito c aceita

dndvzi 6xi §iq tco auTto TuoTajxcp oux eartv £[x(3fjvaf aoToi;
lambem por Cratilo. Kstc acabou por se convencer de que nao
yap gSeto ou8* elevcria nem scqucr falar, c limitava-se a simplesmcnte mover o
i5 aTuaf. ^[X£ts 8i xai rcpdi; toutov t6v X6yov
£poD[iev 6ti to [xiv [X£Ta(34XXov 6t£ [jieTapdtXXeL ™* dedo, reprovando ate mcsmo Heraclito por ter dito que nao c
2L
aoTou; X6yov ^ oteaOat etvat, xahot fori ye dt[A<pia-
possivel banhar-sc duas vczes
nao nem mcsmo uma
no mesmo
vez \
z
rio Cratilo pensava
15
(3riTT]oi[jiov* t6 ts yap dcTuopdtXXov ?x £L Tl ™c <foo(3aX-
ser possivel

(a) Contra esse racioemio diremos que o que muda, quando


Xojjiivou, xat too ^i^vo^vou t^Stj dcvdcyxT) ti elvat, SXtos
muda, ofcrecc a eles alguni motivo para crcr que nao scja, mas
20 ts zl 98e£p£Tat, U7t4p£et ti 5v, xat el yrfveTat, oC
is so e contestavcl. De fa to, o que pcrdc algo eonscrva scmpre
yfyveTat xat u<p* ou yevvaTat dcvayxatov etvat, xai tqdto
c-lementos do que vai perdendo e simultaneamente, 7
ja deve scr
l*jt\ l£vat eic Srcetpov. dtXXa TauTa icap£vte{ IxeTva \lyu>-
algo daquilo em que esta se transformando. R, em geral se algo
?

[xev, OTt ou TauT6 £<m t6 [xeTap&XXeiv xaTa t6 rcoadv 20


esta em vias de corrupgao, devera uma certa realidade; e se
ter
xat xaT& to 7ioi6v* xaTa [x&v ouv to rcoadv earco [jl^j [x£vov,
advem, que exista
e necessario tambcm aquilo do qual advem e
25 iXXa xaTa t6 £t8o<; fircavra YtYva>axo[X£v. eTt 8' a£tov
acjiulo por obra do qual advem. ft e necessario, tambcm, que esse
£7uiTt[jifjaai tois outcos uiroXa[ji(34vouatv, 8Tt xat auT&v t<Sv 2
pioeesso nao va ao infinite *.
aJa07)Tcov lizi t<5v IXarcfivtov tov dtpt8[x6v J86vt£i; outcos
(P) Mas, passando a outras consideracocs, digamos o scguin-
^Xovra 7i£pt SXou too oupavou 6[xo£co<; dw^Vjvavro- 6 yap le: a mudanga segundo a quantidadc c a mudanga segundo a
Tuept i\y&<; too ai<J0T)Tou t6tlo<; £v 98099^ xat Y£v£a£t 8taT£-
qualiclade
27
nao sao a mesma conccdamos que segun-
coisa; ora, 7

30 XeT (Ji6vo^ aSv, dtXX* outos ou8ev cog £fru£tv [i6piov too icavrfc do a quantidadc as coisas nao pcrmanccam, mas nos eonheeemos
Iotlv, <SaT£ 8txai6Tepov av St' £x£tva toutcov dtTuecJjT^Caavro 28
Indus as coisas a parti r da forma .

f[ 8ta TauTa ixdvcov xaTecJjT^taavro. fct 8i SfjXov Sti Ademais, aos que pensarn assim podc-se por boas razoes 25
(y)
K-piovar que tendo obscrvado que os seres sensivcis, na verdade
?

i tin numero exi'guo deles, sc com por tarn desse modo 7


est end cram

si ins observagocs indiscriminadamente a todo o universo, De fato ?

rssa rcgiao do mundo sensivel que nos circunda e a unica que sc


encontra continuamcntc sujeita a geragao c a corrupgao; todavia
ela e\ por assim dizer, parte insignificante do todo; portanto scria 30
?

imiito mais justo, cm atengao as outras, absolvcr as coisas daqui


29
dr baixo cm vez de condenar aquelas por causa destas .

(8) Alem disso, e evidente que tambcm contra eles podemos


fazer valcr as mesnias coisas acima ditas: devemos mostrar-lhes
3tl
170 TQN META TA OYIIKA T 171

xat npoq toutou^ Taika tol<j udtXat Xex^^Lv ipoufjtev Sti que existe uma rcalidadc imovel e devemos convence-los disso
- l

yap eaxiv ixivrproc xn; <puat$ Setxxdov auTot^ xai uetareov Alcm disso, os que sustentam que 0 ser c o nao-ser existem jun- 35

>5 auTOu^. xafroi ye cru|ipa£vet xotij ajjia <pdtaxouatv elvat tos T


deveriam afirmar que tudo csta cm repouso e nao que tudo
xai [xVi elvat fipe|ieTv jxaXXov <pdtvat Tudtvra ?i
xtvetaOar e.sta em movimcnto: de fa to, scgundo cssa doutrina, nao podc
ou yap eaxtv et^ 8 Tt jxexapaXeT* auavxa yap uudtpxet cxistir nada em que algo possa mudar-sc, porque tudo ja existe

1010 b
Tuaaiv. -rcept Be Tift aXr)0efac, a>c ou uav to <patv6(jtevov em tudo' 2
.

(3) No que sc referc ao prolyl em a da vcrdade, devemos di/.cv


:i

$Xr$l<;, Tupwxov ioio


|iev 8tl ou8' (et) ^ afa0T]at$ (fxT)) <^eu8^
tou ye J8t'ou iaTtv, &XX' f\ <pavraa£a ou xauxov tq aEaflifjaeu eV que iicm tudo o que aparcec e vcrdadeiro".
aSJtov 0au[A(iaaL ef tout* ircopouat, u6Tepov TTjXtxauTti iazi (a) Km primciro lugar, devemos dizcr que, mesmo que a

5 toc ixeyeGT) xai toc TotauTa ola toi^ percep^ao scnsivel nao seja falsa rclativamente a seu objeto pro-
-xjp&ilolzol 3c7u<o0ev <pat-
4
veTat r) ota toTs iyYuOev, xai rcoTepov ota tolc uytatvouatv prio, todavia cla nao coineide com a imaginaeao' .

f\ ota TOtc xdjxvouatv, xat [JaptJTepa 7u6repov a toT$ 4a0e- (1)) Alcm disso, e verdadeiramcnte admiravel que alguns 1c-

vouatv & Tots iaxuouatv, xat vantcm dificuldades como as seguintcs: sc as grande^as e as cores 5
7] aXr)0fj :u6Tepov 5 tolc xa-
s;io como aparecem aos que cstao louge ou como aparecem aos
0eu8ouatv f\ S tou; iypriYopoatv. otl [x^v yap oux otovrat
t]uc cstao proximos; e se sao como aparecem aos sadios ou como
10 ye, tpavepov* ou0et$ youv, £av UTuoXdtpT] vuxT<op 'A07iV7iatv
aparecem aos enfermos; e se sao ma is pesadas as eoisas que as-
elvat a>v h At(Jur] t uopeueTat efe to a>8etov. eTt Se rapt
sim aparecem aos f races ou as que aparecem assim aos fortes; e
tou |i£XXovros, aSauep xai IIXAtcov Xeyet, ou S^tuou 6|jto£<oc
que aparecem aos que dormcm ou as
se vcrdadeiras sao as eoisas
xupfa ^ tou faTpou S6?a xai r\ tou &yvoouvtos, otov uepi tou
que aparecem aos despertos. ft claro que cles nao tern duvida
[a£XXovtos eaeaflai uytous f\ |xt| |xeXXovro^. eTt H in
9
au-
sobrc isso. E em todo caso, nao ha ningucm que, sc cm sonho
7
15 t<ov t<ov ataOrjaetov oux Quotas xupta f\ tou AXXoTptou xat
acrcdita cstar cm Atcna,s cstando na Libia, ponha-sc a
?
caminho 10
EStou f\ tou jrXrjatov xai tou auTTfc, &XXa rapt |iev xpa>- para o Odeon'\
|iaT0^ ckj)t^, ou yeuat^, uepi 8e
Y x°K 0 ^ e uai$, oOx o<J>t$-
(c) Ad c ma is, quando sc trata de fazcr provisoes, como
<ov exdcarrj £v t<o auTw XP^ VCP rapt to auTo ou8e7uoTe 9T)- v,
mcsma
(ambem diz PIatao 7
nao tern absolutamcnte a auto-
atv ajjta outco xai oux °ut<o$ ex eLV 4XX' ou8e £v £t£p<o
-
1 iclade a opiniao de um medico e ado ignorance, por cxcmplo 7

20 xpovco Tuept ye t6 udt0o^ T||x<pta(iT)TTiaev T AXXa jrepi to alguem sc curara ou se nao sc


<p quando sc trata de prevcr sc
5
rurara '.

(d) Alcm disso, testcmunho nao


quanto as sensagocs, seu 15

(cm o mesmo valor scgundo clas se rcfiram a um objeto que


nao Ihes e proprio, ou a um objeto que Hies e proprio, ou sc-
gundo se rcfiram ao objeto de um scntido proximo ou ao objeto
que Ihes c peculiar^. Sobre a cor julga a vista e nao o paladar, c
sobrc o sabor julga o paladar e nao a vista. Ora, nenhum desses
sentidos diz, ao mesmo tempo, sobre a mcsma coisa, que cla 6
assim c, simultaneamentc, nao assim. E nem cm momcntos di-
Icrentcs, pelo menos no que sc refcre a qualidade ?
um sentido 20
9
podc cstar em contradigao consigo mesmo' ; cle so podera
TQN MET. A TA ©YXIKA f 173

aufjLpepTjxe t6 tu<£9o$. X£yw 8' olov 6 [lev aOTO<; otvo$ 86- cnganar-se relativanientc a coisa a qual pcrtence a qualidade.
£etev av [UTapaXcbv r\ too aa>[jLaTo$ [jLeTOpaX6vT0$ 6t£ Por exemplo, o mcsmo vinho pode parecer as vezcs docc c as
[iev elvai y^xu$ 6t£ 8e 06 Y* u xu<r AXX* ou t6 y £ Y^xu, mcsmo mudou ou porque nosso
vczes nao doce (ou porque elc
ot6v £artv Srav fl, ou8e7ua>*OTe [xe^paXev, 4XV Aei &\r\~ corpo mudou); mas ccrtamente nao mudou 0 doce e a qualida-
25 8euei 7u£pi ataou, xat eartv 4v<£yx7K t6 la6y.ewv y\\>xx> de que o doce possui quando existc: e 0 scntido diz s em pre a
toiootov. xatTot tooto dcvatpouaiv outoi verdaclc sobre isso, e o que e doce devera necessariamente pos- 25
ot \6yoi Sjcocvtej,
(Scrap xai ouatav ^ elvat \Lrfivs6<; y oBtco (jltjS' dtv<$YX7K suir cssa qualidade m . Mas e justamentc cssa ncccssidadc que to-

Htj6£v* t6 y*P ivaYxaiov o6x IvUxekxi aXXux; xat aXXto«; das cssas doutrinas pressupoem: como elas negam que cxista a
exeiv, <5S<rr' ei ti eariv fa&yxrfc, oux e?et outw t£ xai substancia de qualqucr coisa ?
negam que alguma coisa cxisha 1

30 oux oBto)?. - oku><; t' ewcep eort to alafl^v [jl6vov, ou8ev av necessariamente. Dc fato 0 ?
que e necessario nao pode scr de urn
efrj [A^i ovxtov tcov ^c|>uxwv* aiaOTjaLi; yap oux av enfj. to modo e tambem de outro; assim que, se algo existc necessaria-
[a£v ouv [xriTre to aJaSTjTa elvai \lt\ib ra alo^aTa 100)5 mente, nao podcra scr, ao mcsmo tempo, de um modo c tam-
dtXrjO^ (too y«P ata6avo[JL£vou tu<£6oc tout6 £cm), t6 84 toe bem de outro.
u7uoxe([jLeva ^ elvai, & TuoteT -ri)v ataflrjatv,
1
xat aveu aE- (e) E em geral, se so existc 0 que e perceptive! pelos senti- 30
35 a6ria£<os, AStSvaTOv. ou y*P 8^ r\
y aia67iai<; aO-ri) iauTfft dos caso nao existissem seres an im ados nada poderia
?
existir; dc
£<mv, Bra Tt xai eT£pov Tuapa -rijv ataSTjatv, 0 &v<£yx71 l,i(o, ncssc caso nao poderia haver sensacoes. Nesse caso seria
T

iup6Tepov elvat vr\<; alaBrpeo^q* to yap xtvouv tou xivou|jl£vou verdadc dizer que nao existiriam nem scnsiveis ncni sensacoes
ion- <p6<rei 7up6Tep6v £ra, xav d Xiyvzai np6$ ak\r\ka TauTa, (;is sensacoes, com cfcito, sao afecgocs do sensicnte); mas c ni-
i

Ou6£v TJTTOV. pt js si vel que os objetos que produzem as sensacoes nao exist am
I iinibcm indepcndcntcmcntc da sensagao. De fato, a sensagao 35

n;io e sensa^ao dc si mesma, mas existc algo difcrcntc da sensa-


6
r;io c fora da sensa^ao necessariamente antes da propria sensacao.
Etai 8e Ttve^ ot dcrcopouat xat t&v TauTa 7ue:u£ta[jL£vG>v V iato o que move por naturcza, anterior ao que e movido:
!
7 6,
xai t£5v too? \6yo\>$ toiStooc jjl6vov Xtydvrw J^TOuat yap c isso nao e menos verdadc, mcsmo que se afirme que a sensacao 101
J

5 tl? 6 xptvtov t6v uYtafvovra xai o\u>$ tov rapt Exaara xpt- r n sensTvel sao correlativos^ 1

vouvra <Sp0(os. tA hi TOtauTO dtTuop^jiaTa Sjioui Ivzi Ttp


ircopetv TOTepov xa6eu8o[jLev vuv r\ lypr\y6pa\Lw, Suvavrai
8* at dtTiopfat at TotauTat to auT6*
rcaaai tuAvtcov yap

(>. \Coutimiagao da refutagao das doutrinas protagorianasp

1 la alguns — tanto entre os que cstao verdadciramcntc con-


u'licidoh dessas coisas, quanto cntrc os que so sustcntam cssas

d< ml linns da boca para fora — que le van tarn a scguintc dificulda-
dc: qnem c eapaz dc julgar sobre a saude dc outro c, em geral, 5

q 1 it in ecapaz de julgar retamentc sobre qualquer coisa? Lc van tar


(.sis tlil ieuldades e como se pcrguntar se es tamos dormindo ou
T-QN META TA T METAFISICA, T 6, 1 0 1 1 a 9 - 34

X6yov 4£touatv elvat oOtol* ipxty T^P frrouat, xat Taurriv dcspcrtos. Todas as aporias desse genero abrigam mesma prc-
a

10 Sl' dt7uoSe^£<oc Xajxpivetv, i^el fret y£ raTOta[i£vot oux etat, Icnsao: 05 que as levantam pretendem que haja uma razao para
<pavepo£ elaiv £v TaT$ 7up££eaiv. 4XX' &uep etrcofiev, touto I udo 2 De
. fato, eles buscam um principio, c pretendem que
aOT<5v t£» TuiOoc iariv Xoyov y^P C*]TOuatv <ov oux &rct X6- lambein deste principio haja demonstracao. Entretanto, suas
YO$" dwuoBetSecoc y<*P <*PX^) &c68ei5fe iartv. outoi [iiv a goes provam clavamentc que eics mcsmos nao estao eonven-
ouv |SgtS(<o£ Scv touto TcetaOeTev (Sort yap ou xa ^ e7T dv Xapetv)- eidos de que haja demonstragao dc rudo. Como ja dissemos,
15 ol S' iv to> X6y<*> t^]v p£av |i6vov £r)Touvrec dcBuvaTOv seu crro consiste no seguinte: eles buscam uma razao das coisas
Touatv ivavrfoc yap eJTCtv &?touatv, eOGuc ivavrfoc Xiyovzti. para as quais nao existe ra/ao. Com efeiro, o principio dc uma
el hi [i^i eari TuivTa 7up6$ tl, 4XX' evtdt iart xat afaa demonstrate nao podc scr objeto de demonstrate) 5
.

xaO* auT<&, oux av eft) rav to 9atv6|ievov &Xt)0£$- to y^P Os que sao de boa fe podem faeilinente scr pcrsuadidos,
<patv6[ievov tlvC iari 9atv6|ievov ware 6 Xlyw arcavTa toc porque isso nao e dificil de comprccndcr; mas os que cxigem ^er
20 9aiv6|ieva elvoci dtXT]9fj obuavTa Tuotet toc ovtoc np6$ tl. eonvencidos pelo rigor da demonstragao buscam algo impossiveh
Btd xat 9uXaxTeov Tote t^v [3£av iv t<5 X6y<*> £r)Touatv, c cjuando sao forgados a dizer eoisas eontraditorias, pretendem
4
S[ia Be xat urcexeiv X6yov a£touatv, oti oO t6 <patv6|ievov Ut razao ao dize-las .

eariv 4XXa to (patvojievov & 9afveTat xat Sts 9a£veTat (a) Ora, se nem todas as eoisas sao relativas, mas ha algumas
xat rj xat 6>c- av 8* u7u£x<*>aL [uv X6yov, ^ outoj S' que existem em si c por si, nem tudo o que aparcce podera scr
25 wuex^Gi, aufipifjaeTat auTOt^ TdtvavTta Taxu Xiytw. £v- verdadeiro. Oe fato o 7
que aparcce so apareee para alguem. Por-

Sex^at y^P ™ xorci [iiv t^v o<Jjtv plXi <pa£vea9at lanto, quern afirma que tudo o que apareee e verdadeiro redu/.

tq Si Y £ ^ a£t xot i ™ v ^GaXfiSv SuoTv Svrotv [i^ lodos os seres a relatives'.


TauTa ixaTepqc tq 6<Jjei, av oiatv 4v6|xoiat- £toI rcp6$ Ye (b) Por isso, os que buscam o rigor do raciocinio e, ao mes-
tou$ Sta Tac TuiXat eipTpevas aMa$ to <patv6[ievov <p&- ino tempo, aceitam submctcr-se aos raciocinios, devem prestar

30 axovTa^ &Xr\Ql<; etvat, xat Bloc touto 7udtv0' 6|xof<o$ etvat -ilengao ao seguinte: o que apareee nao cxistc cm geral, mas
<JjeuSfj xat &Xr\Bf\- otrce yap owuaat TauT& 9a£vea9at oute para aquele a quern aparcce,quando apareee, enquanto apareee
TauTtp del 4XX& toXXAxlc T&vavT£a xaTa t6v au-
TauT<£, v do modo como apareee. Esc aceitam raciocinar, mas nao aeci-
tov XP*V0V i'h V>h yoLp atp^i Suo Xi*ft\ iv -t^ InaXkAfa liim cssas restricoes logo cairao 7
cm contradigao. De fa to, e pos-

t<5v SaxTuXwv i\ S* oc[)tc ev)- -4XX' ou Tt t^ auT^ yt xal sKel que a mesma pessoa algo parega mel a vista c nao ao gosto;
c tanibem € possivcl, dado que os olhos sao dois, que as eoisas

nao paregam identieas a ambos, no caso dc tercm difcrcntc capa-


c idadc visual. Todavia, aos que afirma m, pclas razocs acima ex-
pos tas, que o que apareee e verdadeiro c> portanto, todas as coi-
sas sao igualmente verdadeiras c falsas, porque as nicsmas coisas
nao parcccm identieas a todos, nem parecem scmprc identieas
aomesmo individuo, mas freqiientemcnte parcccm contrarias ao
mesmo tempo (por cxcmplo, cruzando os dcdos o tato a test a ?

dois objetos, enquanto a vista atesta um so); pois be.m as estcsr

rcspondcrcmos que suas argumentagoes nao valcm sc nos rcfe-


METAFIS1CA, X 1011 a 35 b 22 177
1 76 THM META TA 0Y2IKA T 6, -

35 xaxa to otuxd alaOifjaet xai waauxto? xat £v xto aOxto rimos ao mesmo sentido, sob o mcsmo aspecto, do mesmo modo 35

r b
ion b XP^vto, T0 ^ T ' &v £ "1 4Xr)6£^. 4XV tocos 8ta tout' c ao mesmo tempo, c que portanto, isso deverd ser verdadeiro \
?
10J J

dcvdyxri X£yttv Tots 8t* ircoptav iXka \6yov x^P tv (c) E por esta razao, e preciso dizcr aos que discutem nao

X£youatv, oti oux eauv &\r$i<; touto 4XXa touto) &Xr\Hq. por estar convcncidos da dificuldade, amor a discus- mas so por

xat a3<nrep 8f| 7up6Ttpov etpTjTat, iviyxTi Jtp6$ Tt rcotetv Sao, que nao c verdadeiro o que aparcce cm geral, mas o que

5 aTcavra xat 7upo^ 86l[av xat ata9riatv, war' oCts yiyovev out' aparecea dcterminado individuo. E como disscmos anteriormen- 7

tc eles devem ncccssariamente tornar relativas todas as coisas;


ecrcat oOOev |ir)9ev6c 7upo8oljaaavTOC. tJ Se y£yovev earat, 7

rclativas a opiniao c a scnsagao de modo que nada podc tcr sido 5


SfiXov 8Tt oux av eiT) a7uavTa np6q 86l[av, Eti ti ev, rcpoc ?

ev 7upd$ d)pta|i£vov xat ei t6 at/co xat f]|itau xai taov, e nada podcra scrna auscncia dc um sujeitoquc opine a rcspeito.
aXV ou itpoc to 8t7uX<4at6v ye t6 taov. 7cp6^ 8?) to 8o!;<4-
Mas se algo foi ou sera < mcsmo sem ser opinado>, cntao e cvi-

Taurd avGptoitoc xat to 8ol[aC6[itvov, oux &rcai av-


dente que nem tudo sera relativo a opiniao'.
io Cov ej
(d) Ademais, um, clc deve se-Io rclativamente a
sc algo e
9pto7uo$ to SolftCov iXXd t6 8ol[aC<V tvov - eJ 8* SxaaTov
algo que seja um ou que seja numcricamente determinado; c se
Sarat izpbq to So!;d5ov, itpbq arcetpa tarai Ttp etSet x6 8o!;<4£ov. iJ T

a mesma coisa c simultaneamcntc, ''metadc" c iguar 7


certamcn-
"Oti [iiv ouv pepatoT^TT] 86lja rcaauv to eTvat 4Xr)9ei^
?

tc cla nao c igual rclativamente ao dobro. E se, com relagao ao


a|ia to$ &vTtxei(i£vac qxiaetc, xat t£ ao|xpai'vtt TOt$ outco 7

sujeito que opina, "homem" c "objeto de opiniao' sao a mesma 10


15 Xeyouat, xat Sia Tt outco X£youat, ToaauTa eJpV)a9ar iiztl
coisa, cntao homem nao pod era ser 0 sujeito que opina, mas so o
8' iSuvaTov ttiv &vrt9aatv a|ia 4Xr)9tuea9at xara tou
objeto opinado. E se todas as coisas so cxistcm cm relagao ao su-
auTou, 9avtp6v oti o08t T&vavrta &|ia urcipxetv £v8&x" aL
jeito opinantc, por sua vcz 0 sujeito opinantc devcra scr relativo
Ttp atkto* Ttov |iev yap £vavr£tov GdtTepov arepT)a£c £artv oux
a uma infinidade de especies dc eoisas^.
Jjrcov, oua£a$ 8e (rcepT)atc ^ 8i arepT)atc aiz6<p aa£$ £artv 4^6
Fiea, portanto, suficientcmente csclarecido que a nogao mais
20 Ttvoc toptajievou yevou^* tt ouv iSuvaTov ajia xaTaqxivat xat
solida e a de que as afirmagoes contraditc3rias nao pod cm ser
&7U09<£vat &Xr)0tos, iSuvaTov xat Tavavrta urcipx&tv ajjta,
verdadeiras simultaneamcntc, assim como fieam claras as con-
fj Tug ot|i9to fj GcStTtpov |iev 7urj 0&Tepov 8e &nk€>q. bem como
sequencias a que ehegam os que afirmam 0 eontrario, 15

as razoes pelas quais sustcntam isto. E como e impossivel que os


mesma coisa, sejam verdadciros jun-
contraditorios, referidos a
tos, c cvidente que tambem os contrdrios nao pod em subsistir

juntos no mesmo objeto. De fa to, um dos dois alem dc eontra-


rio e tambdm privagao. Ora, a privagao e negagao de dctermina-

por tan to, e impos- 20


do gencro dc propricdade da substaneia, vSc,

sivel, ao mesmo tempo, afirmar c negar com verdade, tambem


e hnpossivcl que os contra rios subsistam juntos, a nao ser que
existam de certo modo, ou que um subsista so dc certo modo e
9
o outro em scntido proprio .
178 TiJIM META TA 0YXIKA T Ml fAFlSlCA, T7 f
1011 b 23 -101 2a

7 7 .
| f hmonst rag do do principio do terceiro exclwdo por via
1

'AXXa ouS£ de refutagaoj


[jl^]V (jLexa^i) &vTt9<4ae<oc dvS^x^at etvat
oO0£v, 4XX' 4vdtYX7i i] 9<xvai *i &7ro9<4vat Ev xa8' evoc 6tlouv. K Uimbem nao termo medio cntre
c possivel que exists urn
25 SfjXov Si Trp&TOv [jl^v optaa^vot^ t( t6 aXr)0&c xai (JieuSoc. Dl c<Hilraclitorios mas c necessario ou afirmar ou negar, do
7

to [jl^v yap Xeyeiv to ov etvat ^ to (jl^j ov etvat cjieu- mrsmo objeto um so dos contraditorios, qualqucr que scja clc.
Soc, t6 Si to ov elvat xai to ^ ov (jlt?j etvat <£Xr)0ec, &aTe Isso e evidence pela propria defini^ao do vcrdadciro c do
( 1
)
25

xat 6 X£y<Dv etvat i]


^ aXTjSeuaet r\ cJjeuaeTar dXX' fal so: falso e dizer que o ser nao e ou que o nao-ser e; vcr-
oike to ov XiyeTai ^ elvat ^ etvat ofae t£> ov. eTt dadciro c dizcr que o scr c e que o nao-ser nao e, Consc-

30 ^toi jieTa^u earat t% &VTt9aaecoc aSoTiep to 9atov qucntemcntc, quern diz dc uma coisa que e ou que nao
jieXavoc xat Xeuxou, f\ a)c t6 jjLTjS^Tepov 4v0pa>7uou xai unrou. e, ou dira o verdadeiro ou dira o falso. Mas <se exist issc

ei |iev ouv outco$, oux av jieTapaXXot (Ix &yaBo\> yap um medio cntre os dois contraditorios> nem do
terrno

d<; i^aGoy |ieTap<4XXei V\ dx toutou eic iyaSiv), vuv


ser nem do nao-ser poder-se-ia dizer que ou c ou nao c 2 .

K^]
(2) Adcmais, o termo intermediario entrc os dois contradito- 30
8' (oO yap eaTt jjteTapoXf) 4XX* ^ efc toc 4vrt-
aet ?atveTat
rios sera (a) como o einza cntre o branco e o prcto, ou
35 xe£|jteva xat jJLeTafr)- et 8' eort fjteTaiju, xai outo>c etr) av
(1)) como o que nao e nem horn cm nem eavalo cntre ho-
1012- xi<; d<; Xeuxdv oux ix Xeuxou Tf£veats, vuv S' oux ipotTai.
Eu
mcm e cavalo. (bj Sc cxistissc um termo medio desse
7uav to Siavo7jTov xai vo7jtov i\ 8i4vota f\ xaT^atv f\
tipo,nao podcria haver mudanga (de fa to, a mudanya
&n6<fr\aw - touto 8' 6pia[jLou SfjXov-OTav 4Xr)8eufl ^ (JieuSr)-
vai do que nao c bom para o que e bom, ou do que e
Tar OTav jiev d>Si auvSfj 9aaa f\ &TO9aaa, &Xr)8eiiet,
bom para o que nao e bom); mas a mudanca e eon tin ua-
5 fiTav 5e coSt, (JieuSeTat. eTi Trapa naaat; Set etvaL t&c mentc eonstatada (c so cxistc mudanca cntre os eontra-
4vTL9<fca&LS, ei ^ X6you Evexa XeyeTat- a>are xat ofae 4Xtj-
rios ou cntre scus graus intermediarios), (a) Sc, ao eon- 35
Geuaet tlc out' oux iXiriSeuaet, xat 7uapa to ov xai to ov trario, existisse um termo medio como a einza cntre o 1012
Earat, &aTe xai Trapa yfveatv xai 98opav (JteTapoXr) tic branco e o preto, cntao deveria haver uni proecsso dc
earat. eTt £v oaot$ yeveatv i\ &n6<pa<3\,<; to dvavTtov inupi- gera^ao do branco que nao proeede do nao-braneo. Mas
isso nao e eonstatavel\
(
V) y\lcm disso, tudo o que e objeto dc racioefnio e de intuicao
quando sc diz o verdadeiro e o falso, ou e afirmado ou c

negado pcio pensamento como ?


fica claro pela propria
definigao dc verdadeiro c falso, Quando o pensamento
unc de certo modo, seja afirmando, scja ncgando diz o ?

4
verdadeiro, c quando clc outro modo, diz o falso .

(4) K tambcm deveria existir o termo medio para todos os


?
5

eontraditorios, a nao scr que se falc so por falar. Conse-


quent cm en te algo podcria ?
ser nem verdadeiro nem falso;

e havcria algo intermediario cntre scr e nao-ser c, portan-


to havcria
?
tambem um tipo dc mudanca intermcdiaria
cntre a gcracao c a corrupgao'.
180 Ml: TAFlSiC A, T 7/8 , 1 0 2 a 1 0 32

io pei, xai iv toutols eaxat, oiov £v ApiG|iOLS ofae izspivtdt; ouTe (5) Ademais, tambem naqueles generos dc coisas nos quais
ou TueptrrA^ 4pi8|x6^* 4XX* 48uvaxov* £x tou optafjiou Zi Sfj- a negagao comporta imediatamente o contrario, deveria

Xov. 2xi eE$ owueipov (iaSieiTai, xoci ou |x6vov V)[xt6XtQc t& haver um intermediario: por exemplo, entre os nilmeros to

ovra earai &XXa TtXefto. rciXiv yap earai 4?uo(pTjaaL touto pares e fmpares deveria haver um numero nem par nem
Tupo^ t^]v fiaiv xai t^]v 4?u6<paaiv, xai tout' earai ti- i\
impar, o que e imposslvcl, como fica claro pcla propria

is yap ouata iart ti$ auToG aXXr). fu Stav £po|ievou ei Xeuxov definigao de par e impar*.

iartv etTTQ oti ou, ouGiv aXXo 47uo7u£<pr)xev fj to elvai' 4tc6- (6) Alcm disso, teriamos de ir ao infinito, e os seres nao so sc-

Se to 8' riam acrcscidos da mctadc, mas dc muito mais. De fa to,


<paai£ (x^i elvai. £Xr)XuGe ivtow aS-nr] i\ S6£a
scmprc sena possive! negar esse intermediario quanto a
(Sarcep xai aXXai Ttov 7tapaS6£<ov* OTav yap Xueiv [lt\
sua afirmagao e quanto a sua ncgagao, e este novo termo
8tJv<ovrai X6you$ ipiarixous, iv86vTe^ t<o X6y<p au|x<paatv AXr)-
sera difcrente, porque sua essencia ^ algo difcrente 7 .
15
20 Ql$ elvai tA auXXoytaG£v. ot (lev ouv 8ia TOtat5Tr|v aMav
(7) E por fim, se perguntarmos a alguem se algo e branco
X£youatv, ot 8e 8ia tA tuAvt<ov frrjTeTv X6yov, Apx^l 8£ Tcpo^
que nao, nao tera negado nada alem do
e cle responder
owuavras toOtou^ 6pta|xoG. opiate 8e yfyveTai ix toG or\- s
scr <branco>: de fato, a negagao significa nao-ser .

[xatveiv ti 4vayxaiov elvai auTous* 6 yap X6yo$ ou to Alguns filosofos aceitaram esta convicgao do inesmo modo
5vo|xa 07i(xeTov 6pia|x6i; earai. eoixe 8' 6 |iiv 'HpaxXeiTOU que aceitaram outros absurdos: nao sabendo rcsolvcr certas argu-
25 Xoyoi;, X£y<ov ™4vTa elvai xai |r?i elvai, StTcavra 4Xr)Gfi tmcnla^des cristicas, acabam ccdcndo as proprias argumenta^ocs
rcoietv, 6 8' 'Ava£ay6pou, elva£ ti |ieTa£u rrjc 4vrt<paae<os, 0 roucedem que seja verdadeiro o que se concluiu\ Alguns for- 20
Tcavra <|>&u8fj- OTav yap (xtxG^, oike AyaGov ofae oux AyaGov main essas opinioes por este niotivo, outros por buscarem uma
to |xTy|xa, war' ou8ev efaeiv 4Xr)Ge^. u/ao para tudo
10
. A todos eles se responde a partir da definigao.
\\ r.xislc nccessariamente definigao, porque todos eles dcvcm
1 la i um significado ao que dizem. Dc fato, a defini^ao sera exata-
8
mriMc no^ao da qual o nome e o sinal
a
11
.

Auopia|iivtov 8e tout<ov favepdv otl xai [t4] jxovax&S Parece que a doutrina de Ileraclito, afirmando que todas as 25
>o Xey6|xeva xai xaTa ttAvtwv A8uvaTov uroipxeiv oSajrep < 1 n\as sao e nao sao, torn a verdadeiras todas as coisas; enquanto

Tivis X£youatv, oi ouG£v <p£axovres tic Anaxagoras, afirmando que existe um termo medio entre os
(xiv AXr)G£<; elvai (ouGev ,1

yap xtoXueiv <paalv o8tg>s owuavra elvai <£<jjtep tA t^v < 1 > 1ad tori os, torna falsa todas as coisas. De fato, quando tudo
1 ( 1 i

<
-.Li inisturado, a mistura nao e nem boa nem nao-boa e T
conse-
«
|itrnl("mentc dela 7
nao se pode dizer nada de verdadeiro 12 .

«>
I
Rcfutdgao da opiniao dos que s us ten tarn que tudo e
1
verdadeiro ou que tudo e falso]

(
I )
Dcpois dessas explica^oes, fica claro que nao se susten-
tam, seja individualmente, seja em 2
seu conjunto certas 7 30
afinnagocs de alguns de que nada e verdadeiro (de fato,
nada impede — eles dizem — que todas as afirmagoes
192 TQNMETA TA OY>:iKA r Ml lAl iSlCA, T 3 1 01 2 a 33 b 22 183
r

Si4[xexpov au^ccpov elvat), ot 8e Ttavr' &Xrfif[. axeSdv scjam falsas do mesmo modo que a afirmagao da comen-
TfAp outoi ot Xoyoi ot auxoi t<£ 'HpaxXefxou- 6 yap Xiytov sumbilidade da diagonal)*, e as de outros de que tudo
35 otl tc4vt' AXriOfj 7c4vra cjieuSfi, xat x^PW c verdadeiro.
xocl £l ^Y
1012 «• X6ycov cxdxepov toutcov, coot* etrcp dSuvaxa kceiva, xai (a) Oc fato 7
no fundo esses raciocinios cquivalem aos de Hera-
tocutoc dSuva-cov elvat. ext 8£ <pavepto$ 4vr«p4aets etatv
< lito, porque quern afirma que tudo c verdadeiro e tudo e falso 4
as oux oWv re Sfia iXrfitiq elvat -ouSe 8f] c|>euSeti; 7t4aa<r
.if n in;] tambem separadamentc uma cada dessas doutrinas; de 35

xatxot 86![ei£ Y ^ [JtaXXov £vS£x*J0at £x xtov eIp7)|jt£v(ov.


Riodoque, se sao absurdasas doutrinas <de Heraclito>, tambem H>i2 b

5 4XXa TCpo^ ^4vTa^ tou$ toioutous \6youi; aixetaBai ICJrSo alisurdas estas outras\
Set, xa-
94rcep £X£x9*l xat Iv tol$ teivto Xoyots, ouxt elvat ti (b) Ademais, existcm proposigoes manifestamcntc eontradi-
*j |jtf]

elvat 4XXa arjuafcetv tl, <Sare C6rias e que nao podem scr verdadeiras juntas; c por outro lado 7
6pt<jfjtou StaXexxeov Xa-
?

Povras ti cnjuatvet to exist cm podem scr todas falsas, mesmo que isso
outras que nao
c|>eu8oc ?i t6 4Xt)9^. et 8£ \irfiiv
aXXo t6 p.iuvessc mais possivel com base no que foi dito \ Mas para re- r

dtXrjO^ <p4vat f[ <B) 4rco<p4vat 4>eu86; £ariv, 486-


lular todas cssas doutrinas e preciso, como disscmos nos racioci- 5
io vatov Ttivra c|>euSfj elvat* 4v4yxti yap tfj? 4vTt<p4aeto<;
1 11 <>s piecedcntes', nao pretender que o ad versa rio diga que algo
04xepov elvat n6ptov 4X7)9£$, ?xt e{ tuocv tj <pdvat &no-
c mas que simplesmentc de significado a suas palavras,
ou nao e 7
<p4vat AvayxaTov, dSuva-rov 4|jt<p6Tepa c|>eu8fj elvat- 94-
dc modo que se possa diseutir partindo de uma definigao come-
-ccpov yap [x6ptov trfe 4vct<p4ae*)s c|>eu86t; iartv. au[jt(3atvet
7

1 ando por estabeleeer 0 que signifiea verdadeiro e falso. Ora 7


se
8*i xat t6 OpuXoujjtevov rcaat toi? xotouxot^ Xoyots, auxoui;
a verdadc afirmada nao e mais que a falsidade negada, c imposs]-
15 iau-cous 4vatpetv. 6 fjtev y4p *4vra 4X7)97) X^tov xat tov vcl t|uc todas as eoisas sejam falsas. De fato, e ne cess a rio que um 10
ivavrtov auTOu Xoyov dcXTjOfi noitT, (Sore t6v Socutou oux aXrjOfi
dir; dois membros da contradic.ao seja verdadeiro. Alem disso,
(6 yap dvavrto^ ou <p7)atv atkdv 4XTj97j), 6 8e 7t4vxa (J>euSfj '.r c iiceessario ou afirmar ou negar, e impossivcl c|uc tan to a
xat aurd$ aux6v. £av 8* if-atptovrat 6 [jt£v t6v £vocvt£ov d>^ inagao como a negacao sejam falsas: so uma das proposieocs
oux 4Xtj0^ h6vo$ daxfv, 6 8£ tov
ou c|>£u8ti(;, auxou to; s
< raclitorias e falsa .

20 ouS£v fjrcov 4to£pou? au[x(3atvei auxoti; afretaOat \6you<; 4Xtj- f

(c) iodas essas doutrinas caem no ineonvenientc de se cles-


Oets xat 4>euSeTs- 6 yap X£ cov tov 4Xirj9fj X6yov 4XTj97j
T (nuivm a si mesmas. De fato quern
;
cliz que tudo c verdadeiro 15

4XTj9fo touto 8' ti$ oketpov paSteiTOt. -<pavep6v 8' oti ou8' ,il a tambem como verdadcira a tesc oposta a sua; do que se
'.cj-ut' que a sua nao e verdadcira (dado que 0 adversario diz que
,i lese dele nao e verdadeira). K quern diz que tudo e falso diz
que fambem e falsa a tese que cle mesmo afirma'-'. E mesmo que
qunum admitir exec coos, um dizendo que tudo e verdadeiro
1 \n-\o a tesc contraria a sua, o outro que tudo e falso execto a
pmpria tcsc serao obrigados 7
a admitir infinitas proposieocs vcr- 20
1 1. 1 1 Icn as e falsas. Com cfcito 7
quern diz que uma proposigao
\i uladeira e verdadcira, afirma outra proposigao verdadcira, e
1!!
.issiiii ao infinito .

(2) Oepois e evidente 7


(a) que nao dizem a vcrdade nem os
c|uc afirma m que tudo esta cm rcpouso, nem os que
TfiN META TA 0Y2IKAT METAFiSICA, f 8 r
1012 b 22 31

01 *dvra Tjpefxetv XlYovxe; 6Xrfif[ Jiyoociv 0O8' ol n&vza dizcm que tudo esta em movimento Com efcito, se 11
.

xtveta6au el [iev yap ^pejjteT ttdvroc, dei xauToe iXrfii] xau tudo esta em rcpouso, as mesmas coisas serao sempre
25 <I»euSf) raxat, 9«£vexat 84 touto [xexapdXXov (6 yap Xeytov verdadeiras e sempre falsas; no entanto, e evidcnte que
tcotJ oc6t<^ oux ?jv xocl rcdXtv oCx ecrcai)- tl hi n&vza xiveT- as coisas mudam: a mcsma pessoa que sustenta esta tese 25
tqcl, ou9£v rcrrat 4Xt)9^- rcdvra fipa (J>eu8T)* dXXd 8£- nao existia cm certo tempo cem seguida nao cxistira 12
.

8etxxat 5xt d8uvaxov. £u AvAyxTi to ov nexocpdXXeiv* ex Se ao contrario, tudo esta


7
em movimento, nada sera
tcvo; yap eu; xt f| [I£toc[}oXt)> dXXd [ify ou8£ ttdvrat f)pe- verdadeiro e, portanto, tudo sera falso; mas foi demons-
>o (jtet f{ xivetxat n<ni 9
<4et 8' oO0£v &ra ydcp ti o dei xiveT xd trado que isso e impossivel. Ademais, ncccssariamente ?

xtvou(Jteva, xat to np&zov xivouv dxivrixov auxi. 0que mu da e um ser e a mudanga ocorre a partir de
alguma coisa c cm dire^ao a alguma coisa '\
(b) E tambdm nao c vcrdadc que tudo csteja as vezes em

icpouso e as vezes em movimento, e que nao cxista nada de


clcrno. Dc fato existc algo que sempre move o que esta cm mo-
7
30

vmicnto, e 0 primeiro movent e e, por si, imovcl 1


"*.
LI VRO
A
(QUINTO)
1 J . [Os significados de principio] 1

'Apx^i XiyeTOt i[ |iiv 88ev av iv; tou np&y\i<xzot; 1 ( 1 ) Principle* signifies, num scntido, a parte de alguma coisa
35 xivr)8ef7) Tcpa/cov, otov tou [i7)xouc xai 68ou ivxeuOev |iiv auT7) de onde se pode comegar a movcr-sc; por exemplo, uma 3^

1013* 4px*)> ^5 ivavrfocc 8£ £x£pa- ^ B£ 88ev av xAXXtcxa Kxaarov reta ou urn caminho tern um principio de urn lado e do T

2 10
y£volto, olov xai [xaGriaeoi^ oux 4tcA tou Tcparcou xat Tfjc tou lado oposto tern outro .

7cpdY[xaTO<; ipXTK £v£oxe £pxT£ov £XX' 88ev £aar' av (2) Noutro scntido, principio signifies o melhor ponto de par-

8or ^ hi 88ev TcpoiTov YtYVtTai ivuTcdpxovroc, olov d>c tuXo£ou tida para cad a coisa; por exemplo, no aprendizado de

5 Tp6mc xai obcfou; 8e|iiXtoc, xat t<dv Cciwv ol |i£v xapBtav uma ciencia, as vezes nao sc deve come far do que e obje-
tivamente primeiro c fundamento da coisa, mas do ponto
oi hi lyxlyoikov ot 8' 8 ti av Tuxo)ai toioOtov UTcoXa|xpi-
a partir do qual podc-sc aprender mais faci]mcntc\
vouatv* ^ 8£ 88ev yiyvtzai tcp&tov SvuTcApxovxoc xai
(3) Principio signifies ainda a parte originaria c inerente a
88ev TtpoiTov ^ xCvrjai^ tc^uxsv apx*a3ai xat ^ |xcTa(3oX^,
coisa a partir da qual ela deriva"*: por exemplo, a quilha de
otov t6 t£xvov ix tou TcaTpAs xai Tijc (jLT)xpA< xat ^ \i&xr\
uma nave, os fundamentos de uma casa c, nos animais, 5
^ Ix Tfj< XoiBopCa^ f\ hi ou xaxa rcpoafpeatv xivetiat to s f
o cerebro segundo outros \
o coragao segundo a1gu.ns ,

xtvoujxeva xat [iCTapdXXet to (jteTOpdXXovTO, <5><jrcp at


ou ainda alguma outra parte segundo outros.
Te xaxa 4px*i xai at Suvaaxetat xai at paatXetat
7i6Xet^
Em outro scntido, principio signifies a causa primeira c
(4)
xai xupawC&tc 4pXat ^£yovtoi xai at T£xvat, xat toutgjv nao imanente da geragao, ou seja, a causa primeira do
at dcpxiraxTOvtxai [xAXiaxa. ?Tt 86 ev ^fvcoaxAv tA npay \iol movimento c da mudanga; por exemplo, o filho deriva
15 Tcpaitov, xai auT7) dpx^l X£yerat tou TcpdypLaTOC, otov do pai e da mae, e a rixa deriva da ofensa 7 .

tg>v dt7uo8et£e<ov at U7uo6£aet^. laax&C hi xat to atna (5) Noutro sentido, principio significa aquilo por cuja vontade io

X^YtTat* Tcdvxa yap to atTta ipxaC. Tcaaaiv |i£v ouv xoi- se movem as coisas que se movcm e mudam as coisas que
mudam; como sao, por exemplo, as magistraturas das cida-
des, as oligarquias, as monarquias e as tiranias, c do mesmo
modo as artes c, entre estas, sobretudo as arquitetonicas*.
(6) Ademais, o ponto de partida para o conhecimcnto de uma
coisa tambem e dito principio da coisa; as premissas, 15
4
por exemplo, sao prineipios das demonstragoes .

Em igual numero de sentidos se entendem tambem as causas,


1

pois todas as causas sao prineipios" .


190 i Ti2N META TA 0YIIKA A METAFiSlCA, A 1/2, 1013a 1 3 - b 7

vov xtov 4pxtov to TCptoxov tXvai o8ev fj ecmv f)


YH^™ 1 ^1 Portanto, e comum a todos os sigmficados dc principio o

YLyvaxjxexar xouxtov 54 aE [xev £vuro4pxouaa£ eJatv at hi fa to dc scr o prime iro termo a partir do qual algo c ou c gerado
20 £xt6s. 8l6 r\ t£ tpuaic ipX^H xat ™ axotx^ov xai ^ BuStvota ou 6 conhecido 11 .

xai xo ou evexa- 7coXXtov yap Dcsscs principios, alguns sao incrcntcs a coisa, outros sao cx-
xai r\ TTpoatpeatc xai otiafa
ternos'
2
Por isso sao principio a natureza, o demon to, o pensamen- 20
xai xou yvtovat xai xfjs xivrjaetoc apX^l ^Tfa86v xai to .

to o qucrcr a substancia e o fim (dc fato principio 7


do conheci-
xaXov. ? ?

r> H
mcnto e do movimento dc muitas coisas sao 0 bem c 0 bc1o )
.

£va xporav yfyvexai [Os significados de causa]


1

Aitlov Xe^exat fiiv £S- xt £vu- 2.

25 7C(ipxovxoc, oTov 6 Xfck^C ™S avBptavxoc xai 6 apropos


Causa, num sentido, significa a materia dc que sao fci-
(1.)
xfjc cptciXric xat xa xouxtov T^vrj* aXXov hi xo et8oc xai 25
tas as coisas: por cxcmplo, o bronze da cstatua ?
a prat a
xo 7iap<£SeiY|JLa, xouxo 8* iaxtv 6 X6^oc xou xC fjv elvat xai
da taga c scus respect ivos gencros
2
.

xa xouxou yivr\ (olov xou 8ia jraatov xo 8uo npb<; Ev xai Em outro sentido, causa significa a forma e o modelo\
(2)
oXtos 6 ApiOfioc) xai xa fiepi) xi £v xto Xo^tp. e^t o8ev i\
ou scja a nocao da essentia c scus gencros; por exem-
30 dcpx^l T?jc [JLexapoXfjc ^ uptonr] f) rrjc ^jp£|iTia£(0£, olov 6 plo, na oitava a causa formal e a rela^ao de dois para um
pouXe6aac atxto^, xat 6 jrarfjp xou xexvou xai oXtoc to jrotouv c, cm gcral o numero 4
. l
r
. < causa ncste sentido > sao
xou 7coiou|ievou xat xo fjL£xapXT|XLxdv xou fi,£xapdcXXovxo£. £xt tambcm as partes que en tram na no^ao da esseneia\
a>5 t6 teXoc touxo 8' iaxi xo ou Svexa, olov xou 7C£pL7caxetv (3) Adcmais, causa significa 0 principio primciro da mudan- 30

i\ taffeta. 8ia x£ yap 7cept7caxet; tpafiiv. iva vyialvQ. xai ga ou do rcpouso; por cxcmplo, qucm tomou unia deci-
35 £bi6vT££ out(0£ oE6fjL£8a &7io8e8(ox£vat to alxtov. xai oaa sao c causa, o pai c causa do filho c, em gcral, qucm fa/ e

8tj xtvrjaavxoc aXXou fjL£xa£u 7Lyv£xat xou x£Xouc, otov T?fc a causa do que c feito c o que e capaz dc produ/ir mu-
6
1013 b
fryiefas i\ l^T/yaoia i\ x<48apatc f{ xa tpdcpfiaxa 9\ xa danga c causa do que sofre mudanga .

?\

(4) Alem disso, a causa significa 0 fim, quer di/cr a propo-


Sp^ava* iz&vza yap xauxa xou x£Xou$ ev£xdc £axt, 8tatp£p£t 7

siti) da coisa: por cxcmplo, o proposito dc caminhar e a


8e &XXt)Xcov (be ovra xa fiiv opyava xa 8' £p^a. xa fie*.
1

sarldc. Dc fa to, por que mol ivo


eaminha? Rcspon de- sc
oCv atxta (jx&86v xoaauxax&C Xlytxai, aufJLpaiv£L hi ivoX-
mos: para scr saudavcL V, dixendo isso eons idc ram os ter 35
5 Xaxa>C Xrfofiivtov xtov aix£tov xai rcoXXa xou auxou atxta
dado a causa do caminhar. F- o mcsmo vale para todas
elvat ou xaxa aufJLp£pT)x6c (otov xou &v8pL<£vTOC xai i\ <£v-
as coisasque sao movidas por outro c sao intcrmcdiarias
8ptavroTOiT]Ttx^ xat 6 xa ^xo£ ou xa8' £T£p6v Tt AXX* r\ <£v-
cntrc 0 motor e o fim; por cxcmplo, o emagrecimcnto,
a purgagao, os rcmcdios os instrumentos medicos sao ? ion b
todos eausas da sauclc. Com cfcito, todos cstao em fun-
gao do fim c difcrem cntrc si enquanto alguns sao instru-

mcntos e outros a goes',


Provavclmentc cstcs sao todos os significados dc causa. E
justamcntc porque a causa sc entende cm muitos significados,
segue-se que cxistcm muitas causas do mcsmo objeto, c nao 5
TftN MET A TA OYZIKA A MHTAF1SICA, A2 1013b8-35T

Sptdc<;- dXX* oO xdv aOxov xp6rcov dXXd xd ji£v to$ uXtj to idclcnhilmente. Por exemplo, tanto a arte de csculpir como o
8' tb<; 89ev i\ xi'vr|ai<;), xat dXXrjXtov atxta (oTov xA tcoveIv luon/.c sao causas da estatua, c nao da estatua considerada sob
10 xfj$ £ue££a£ xai auxr| xou rcovetv dXX* ou xov aOxov xp6rcov mas justamente enquanto cstatua; todavia
difcrcntcs aspectos,

dXXd xo fiev to$ x£Xo<; xd 8* to$ dpx^j xivr|aeto$), ext 8e nao sao do mesmo modo causa mas uma e causa como mate- 7

xauxo xtov evavxttov eax£v o ^apdv atxtov xouSt, ria c a outra como principio do movimento^. Scguc-se tambem
tout' drcov aixttojieOa evtoxe xou ivavxtou, otov xty drcouatav <|uc existem causas reciprocas: o cxercicio fisico, por exemplo, e

xou xufJepvrjxou xfjs dvaxpoTrifc, ou ?jv i\ rcapoua£a alx£a xrjc


cimsa de vigor c cste e causa daquele 7
mas nao do mesmo modo:
atria u vigor e causa enquanto fim, o outro enquanto principio de jo
is atoxT|pta<r dn<pto 8£, xal Vj rcapouata xat axeprjais,
9
to<; xtvouvxa. — Sbravxa 8e xd vuv elprjfiiva atxia etc xexxa- nioviniento . Ademais, a niesnia coisa podc scr causa dc contra-

pa$ xporcou$ mrcxei xou<; q)aveptoxdxou<;. xa [iiv ^dp OTroixeia


rios, De fa to, aquilo que com sua presence e causa dc alguma
coisa, as vezes e causa do contra rio com sua ausencia. Por exem-
xtov auXXapwv xat uXtj xtov axeuaaxtov xai to rcup
[)lo, a ausencia do piloto e causa do naufragio; a sua prcscnga, ao
xat i\ yf[ xai xa xotauxa rcdvxa xtov atojidxtov xal xa
contrario, c causa dc salvagao 10 7 an to a prcscnga como
. a ausencia
20 fidpT] xou SXou xai at vnoQiazu; xou au^TCpd<i[iaxo$ to£ xo 15
sao causas motoras.
oO atxid iaxtv* xouxtov 8e xa \ilv to^ xd ircoxE-Cjievov, olov
As causas dc que falamos recluzcm-sc a quatro tipos, Dc
xd [lipTJ, xa 8e tl>s xd xt etvat, x6 xe SXov xat i\ auv-
(alo, as Ictras das s!labas a materia dos artefatos, o fogo, a terra
?

8eat$ xat xd eiSo$. xo 8e 07cep[ia xai 6 Eaxp6<; xai 6 (iou-


v lodos os outros corpos como cstcs,
p rem is- as partes do todo e as
Xeuaac xat oXto^ xo rcoiouv, rcdvxa S8ev ^ dpx^l 'rrjs [iexa-
sas das conclusoes sao causas no scntido dc que sao aquilo de que
25 poXffc axdaeto*;. xd 8* to$ xd x£Xo$ xai xi^aSov
7]
;is coisas derivam. E, em gcral destas ;
11
(1 ) a1 gum as sao causas cn- 20
xtov aXXtov xo y^P °2 evexa (3£Xxtaxov xai xdXo$ xtov 12
quanto substrato (por cxcmplo, as partes) , (2) outras enquanto
aXXtov £9£Xet etvar 8ta9ep£xto 8e jXTjSev aOxd elrcetv dya-
c-ssencia (o todo'\ a composi^ao^ 1

c a forma). (3) O scmen 7


o
86v f| 9atv6jxevov d^otOov. — xa [iiv ouv atxta xauxa xai medico, quern opera uma cscolha c cm gerai o agente sao prinei-
7 7

xoaauxd icrct xtp etSet, xp6rcoi 8e xtov atxitov dpi9[ito [iiv


pio,s dc mudanga ou dc quictude'\ (4) Outras sao causas enquan-
>o elat rcoXXo£, xe^aXaioujievot 8£ xat ouxoi £Xdxxou£. Xeyovxai to sao o fim e o bem dc outras coisas: o cscopo e o bem supremo 2$

^ap atxta TcoXXaxw^, xai auxtov xtov 6fioei8tov irpoxeptoc v o fim das outras coisas (e aqui nao importa que se tratc do bem
xai 6ax£pto$ aXXo aXXou, otov vyiziau; 6 Eaxp6<; xai 6 xexv£- <rea]> ou do bem aparcntc) 16
.

xt)<;, xai xou 8 id iraatov xo SiJiXdaiov xai dpi8jx6<;, xal del Portanto, cstas sao as causas c cstc e o numero de suas cs-
xd rcepi£x 0VTa A^iouv xtov xa8' ixaata. exi 8' tos xo au[i- pecics. O modo dc scr das causas sao numerosos, mas tambem
35 PepTjxo^ xai xd xouxtov yivr\, olov dv8ptdvxo$ aXXto^ IIoXu- elcs sao redutivcis a poucos''.

(A) Tambem mcsma cspecie se cntendem cm


as causas da 30

inuitos significados; entrc cstcs uma € causa em scntido anterior 7

v a outra, em scntido posterior: por cxcmplo, tanto o medico como

(j pratico sao causas da saudc, c sao causa da oitava tanto o dobro


como o numero, e as causas gerais que envolvcm as causas parti-

rulares sao causa de cada um dos efeitos particuiarcs


1s
.

(B) Existem, ademais 7


as causas acidentais e scus generos:

limn sentido a causa da estatua e o escultor e noutro 6 Policleto, 35


]9A TQN META TA <DYIIKA A METAFIS1CA, A 2, 1 0 13 b 36- 101 75 195

xXetxos xai 4EXXto$ &v8piavxo7iOL6$, 8xi aunpipTjxe xto &v- porque acontccc scr cle o cscuHor. E sao causes tambcm os gc- 101

ioi4 J 8pLavT07iottii rioXuxXetxtp elvai* xal xa ntpiixovtoi Si x6 neros das causas acidcntais que mcluem as causas acidcntais
au[JLpe(l7)x6^ otov fivOptorcos atxtos &v8pi<4vxo$, ^ xat 8Xto^ particularcs; por cxemplo, a causa da cstatua e o homcni ou, cm
£toov, Sxl 6 IIoXuxXetxo$ av8ptoTO$ 6 Si av8pto7io$ ftpov. geral, o animal, porque Policleto e homcni c homcni c animal.
eaxt 8e xat xtov au^xpep7)x6Ttov aXXa aXXtov rcopptoxepov xai Tambcm cntre as causas acidcntais, algumas sao ma is longmquas,
5 i-yruxepov, oTov tl 6 Xeuxd$ xai 6 ^jtooaixds atxtos Xdyotxo outras mais proximas; como, por ex cm pi o, sc algucm dissessc

xou &vSpt<4vxo$, AXXa [jl6vov IloXoxXeixos f\ av8pto7io$« que a causa da cstatua e o branco c o musico, c nao so Policlero 5
11

rcapa Tidvxa 84 xai xa oixe£to$ Xeyd^xeva xai xa xaxa c o homcni '.

au^x(le(l7)x6^, xa to$ 8uvA^xeva Xiyexat xa 8* tos £vep-


(C) Todas as causas — qucr scjam cntcndidas cm sen H do
pr6prio quer em sentido acidcntal — sao assim chamadas, (a)
Yoovxa, oTov xou olxo8o[jL£ia8at o!xo86^xo^ fi oJxo8o[itov ofxo- ?

8i xat £9' atxia xa atxta


algumas cnquanto sao cm porcncia, (b) outras cnquanro sao
10 86[jlo^. 6 [lo [to s XexSrjaexai tov
cm a to: da construcao dc Lima casa, por cxcmplo, a causa e um
xot$ eEp7)^£voi^, olov xooSe xou &v8pu4vro$ 75 &v8pt<4vros ^ 8Xto^
arquiteto que podc construir, ou um arquiteto que esta atual-
eix6vo$, xai x a^x°5 ^ou8e fi x a^ x °S f[ 8Xto$ SXtj^ xai ini 2n
mesmo
mente construindo . (C) vale para os efeitos produzidos
xtov aufXpepTixoxtov toaaoxto^ £xi 84 au^7iXex6[JLeva xai
excmplo podcr-sc-a dizer que algo e causa dessa 10
pelas causas; por ?

xauxa xdcxetva Xex0T)C£xai, otov ou rioXoxXeixos ouSi &v-


estatua particular, ou da estatua ou, em geraK da imagem 21 ; c
15 8ptavto7iot6^ &XXa IIoX6xXeixo$ &v8ptavxo7ioi6^ &XX'
poder-se-a tambcm di>icr que e causa desse bronze particular,
6\iu><; OTavtA ye xaux' iaxi x6 tiXtjSos Xeydneva
ou do bronze ou, em gcral, da materia 22 . E o mesmo vale para os
Si 8tx&r ¥\ yap x6 xa8' exaaxov fi x6 y6vo$, fi 2 '.
efeitos acidcntais)
ti>S xo au(jLpep7)x6^ fi d)$ xo yivoi; xou aunfleflT)x6xos, fi
combinar cntcn-
(D) Ademais, podcr-sc-a falar c as causas
to$ au[JL7iXex6[JL£va xauxa f| to$ arcXtos Xeydneva, 7i<4vxa Si f] to^
didas cm sentido proprio e as causas cntcndidas cm sentido aci-
20 ivepyouvta f| xaxa 8uva[itv* Sia9£pei 8e xoaouxov, 8x1 xa dental; por cxcmplo, quando nao se diz simplcsmcnte " Policleto"
ivepyouvxa xat xdc xa8' exaaxov &\iac eaxt xat oux eaxt ou "cscultor", mas "Policleto escultor
; '
24
.

xat tov atxta, olov 88e 6 Eaxpeutov xto8e xto uYiafrndvtp Todas essas causas se reduzeni a scis, c cada uma dclas,
xat 88e 6 oExo8<Vo$ xto8e xtp olxo8o[jLOU^evtp, xa Si xaxa ulterionnente, e cntendida num duplo sentido 2
-. Elas sao causas
8uva^xtv oux 98e£pexaL yap oux *[ia ^ otxta xat 6 ou como particular ou (2) como gen cro, ou (3) eomoacidente ou
(1)
25 OtXoS6[JLO^ (4) como gencro do acidente, ou (5) como eombinadas umas c
outras ou (6) como tomadas cada uma por si; c todas elas sao
entendidas (a) ou como causas cm ato ou (b) como cm potcn-
cia \
2f
Porem, estas difcrcm no scguintc: as causas em ato c as 20

causas particularcs ex stem ou nao existem conteniporancamentc


i

as coisas das quais sao causas; por exemplo, este medico particular
que esta curando c cstc paciente particular que e curado, ou es-

te arquiteto particular que esta construindo e esta easa que es-


ta cm construcao. Ao contrario, para as causas cm potencia nao
c scmpre assim: de fato, a casa e o arquiteto nao pcrecem ao
mesmo tempo 27 .
25
196 TQN METATAOYIIKA A METAFIS1CA, A3 JOI^a 26-b 15 197

3 3. /O-s significados de elementoj*

Stoix £ lov X£*fexat £t* ou ouyxetxat rcptoxou ivxm&p- Eiemento <tem os seguintcs signific^idos>.
XOvxo$ <&Statp£xou x<5 etSet els exepov el8o<;, olov 9tovfj<; (1) 0 primciro componcntc imancntc clo qua! e constitui-

arotxeTa £? aiv au^xetxat 9tov*j xocl el$ & StatpeTxat da uma coisa e que e indivisivel cm outras cspccics 2 .

ecjxara, £xetva 8e jx7jxdx' el$ ficXXa^ 9tova«; ex£pa<; xai (a) Por cxcmplo, os elementos da voz sac as partes das qua is a

30 ei5et afrrtov, &XXa xav Statpfjxat, xa [x6pta 6(JLoetS7j, olov voz e composta c nas qua is sc dissolve; cstas T
com cfeito, nao po-

uSaxos xA |x6ptov uStop, <&XX' rfc auXXapffc. 6\loIo><; Se


otj
dem ma is dissolvcr-se cm sons ultcriorcs, diferentes entrc si pel a
especic. E mesmo que fosse m ulteriormente di \ ididas, suas partes
xai to xtov ato[JLaia)v crtoixeta X^ouatv ot X^ovxei; d$ a
aXXa scriam sempre da mcsma cspccic eoino, por cxcmplo, a agua e parte 30
Btatpetxat to aa>[JLaxa ecjxaxa, £xelva Se (JLT]x£x' zl$
da agua, enquanto a silaba nao c parte da silaba. E dc modo scmc-
elSsl Sia^povxa* xat etxe ev etxe iuXet<o xa xoiauxa, T

Ihantc, tambem os que falam dos elementos dos corpos entendem


35 xauxa axoix^ta X^ouaLv. 7uapocirXiriat<os 8i xat xa xtov
por elementos as partes ultimas nas quais os eorpos sc dividem;
8iaTpa|i[JL(4Ttov axotxeta X£v£Tat, xat SXtos xa xtov irco-
partes que, ulteriormente, nao sao ma is divisive is can outras cspccics
Set?e<ov at yap Tuptoxai &7roSe£t*et<; xat £v rcXetoatv &iro-
diferentes. E quer cxista destas partes urn unico tipo, quer cxistam
1014 b Se£?eatv £vu7tapxouaai, auxat axotxeta x<5v &7roSe£?e(ov X£-
ma is de urn, esses filosofos os denominam elementos'.
Yovxat* elal Be xotouxoi auXX<>Yta[JLot ot np€>ioi Ix xtov
(b) De modo semelhante se fala de elementos das demonstra- 35
xpttov St* fa6q |i£aou. xat [JLexa9epovxe<; Si axotxetov xaXou-
^oes gcometrieas e, em geral, de elementos chs demonstrLicocs.
atv £vreu8ev 8 av Ev 8v xat [JtixpAv inl rcoXXa rj
XP^ at " Dc demonstrates que sao primciras c que cstao implici-
fato, as
|xov T 8tA xat xo [iixpAv xat owcXouv xat &Bta£pexov axot-
5
tas em muitas outras demons tra^ocs sao chamadas elementos das
1,

10 14

Xetov X^exat. o8ev £XV)Xu8e x& (JtdcXicrta xa86Xou axotx^a demons tracocs: dessa nafure/ci sao os silogismos prime iros eons-
elvat, oxt Sxaaxov atixtov ev 8v xat aiuXouv fa ttoXXoTi; uTtrftp-
tituidos dc tres tcrnios, dos quais um tern a fungao dc mcdio
H
.

Xet Ttaatv Sxt 7uXe£axot<;, xal xA ev xal xfy crttT^v (2) Alguns, por transfcrencia, (a) eh am am eiemento 0 que,

ipX^S xiat Soxetv elvat. £iuet oflv to xaXou(Jteva yevT] sen do um e pcqueno, pode scrvir a muitas coisas". Por
10 xa86Xou xal <&8ta£pexa (ou yip £axt XAyos auxtov), axotxeta isso 0 pequeno, o simples e o indivisivel sao chamados 5

xa «f£vr) X£*fou<rf xives, xat fiaXXov $ xfy Sia<pop&»> oxt elementos 6 .

xa86Xou [xaXXov xA y£vo^ & \ifa yap ^ 8ta<popa uirrftp- (b) Daqui cleriva a eonviccao dc que as eoisas que sao ma is
Xet, xat xA yfaoq <&xoXou8et, ou Ttavxl ^
to 8i xA yfao<;, uni versa is sao ma is elementos, enquanto eada uma del as, sen clo

Sta9oprft» a7u4vx<ov 8e xotvAv xA elvai axoixetov Jxrftcrtou xA uma e simples, esta presente cm muitas eoisas 7
; em todas ou na

15 TCpaixov £vu7u4pxov JxAcrcto.


maioria delas
s
. K daqui clcriva tambem a conviegao dc que 0 um
e o ponto — segundo alguns — sao elementos^. Ora, dado que os
|[f
generos sao umversais e indivisiveis (dc fato, deles nao existe de- 10
11
fini^ao), alguns filosofos sustcntam que eles sao elementos , c
com maior razao do que as difcrengas, porque 0 gencro e ma is
universal. De fato, onde ha difcrenga ha tambem sempre o genero,
enquanto que onde ha o gencro nem sempre ha difcrcnga 12
.

Comum a todos esses significados e 0 seguinte: eiemento


de eada coisa e 0 constitutive primciro a el a imancnte r\ 15
TflN METATA <DYIlKA .fi METAFISJCA, A ^IJOl A b 6- 0 5 a 2
1 1 199
19 B !

4 4, (OS signi.fi cados cle naturezaj


1

Ouais X£yexat eva |i£v xp67cov J) xcov 90oii£vcov Naturcza sigiiifica, (1) num sentido, a gcragao das coisas que cres-

veats, olov et xt^ ircexxetvas \tyoi xd u, Eva 8£ 1% ou tpue- cem (assim sc cntendcrmos como longa a lc(:ra 'V da 2
palavra q^uai^ ).

Ext 80ev x£vr]<ns (2) Noutro sen tide, naturcza signifies o principle originario
xat Ttpcoxou xA «pu6|ievov £vu7r<4pxovxos* ^
c imancntc, do qual sc dcscnvolvc o proccsso dc crcsci-
J) rtpcoxrj £v £x<4ara> xcov (puaei ovxcov £v atlxai J aoxo
mcnto da coisa que crcscc\
20 uTtdpxet* <puea9at 8£ Xl^exat oaa afifriatv exet ^P ou (3) Adcmais, natureza significa o principio do primciro mo-
xco a7uxea9at xal aufJLuetpuxivat f] 7ipo<J7i&9Ux£vat oSauep
vim en to que sc en contra em cada urn dos seres naturais
to qjtppua- Statpipei 8£ au[JL(pua^ atpfft, £v9a [jl^v yap
c que existe em cada um dclcs justamcntc enquanto e 7

ou8£v Tiapa -rfjv atp^v Exspov ivdyxTi eJvou, £v 8£ xoi£ au[x-


ser natural^ E di/.-sc que crcsccm as eoisas que reeebem 20
TO(pux6aiv Sort ti Ev x6 aux6 £v 4|i(poTv 5 notst ivxi too
incrcmento por ol^ra dc a I go exterior, por contato com
2$ &7uxea9at au[JL7ce9ux£vat xai etvat ev xax& x6 auvsxk xat ele c constitueni uma unidade ou Lima organ iea con tin ui-
7toa6v, dtXXa [i^i xaxa x6 toi6v. ext 8£ <ptSai$ Jiyexai dadc, como no caso dos embriocs. (A uniao 6 difc rente
ou rcpcoxou ^ Screw fj ytyvexaf xcov (puaei ovxcov, ippu- do contato: ncste ultimo nao se exigenada a lem do pro-
0|i£otou 3vxo$ xai dt[j,exa(ftT)xou Ix xffc 8uv<4[JLtco5 xf}$ aixou, prio contato; na uniao existe algo que e uno e identico

olov dtvBpt&vxos xat xcov axeocov xcov xa^x ^ v A x°^ x ^ ^ nas duas partes, fazendo com que, em vez dc simples con-

30 (puat^ X£yexai, xcov 8£ £uX£vcov £t5Xov 6[Jlo£co$ 8£ xal £ict tato, exista uma verdadeira unidade, c fazendo com que
sxaaxov 8taaco£o[jiv7K as partes scjam uma coisa so com rcla^ao a continuidadc 25
xcov aXXcov ix xouxcov TfAp iaxtv -rifc
c a quant idaclc, mas nao scgundo a qualidadc) 5
oXt^- xguxov yap x6v xp67cov xai xcov (puaei ovxcov
.

Tipcorrj^
(4) Adcmais, naturcza signifies o principio material originario
xd axoixeiA <paaiv elvat (puaiv, oi [jl^v TriJp ot hi yrjv oi
8' do qual c feito ou do qual deriva algum objeto natural, c que
S* dt£pa oi S' SScop oi S' aXXo xi xotouxov Xiyovzt^ ot
e privado de forma c incapaz cle mudar emvirtude unica-
35 evta xouxcov ot B£ rcdvxa xaOxa. Ext S' aXXov xp67iov \l-
mcnte da potencia que Hie c propria^
1

. Por excmplo, diz-se


yexai ^ (puat^ ^ xcov <puaet 8vxcov oua£a, olov ot X£yovxe$
que a naturcza dc uma estatua ou de um objeto dc bronze e
t?)v (puatv slvai t?)v rcpcoxrjv auvOeatv, ?} wauep 'EfJirceBoxXffc o bronze, enquanto dos objetos dc madeira e a madeira; e o
1015* Xiyzi 8xl "96015 ou8evo$ Eaxtv ^6vxcov, |
&XXa [jl6vov |it5ft xe mcsmo vale para todos os casos. De fa to, cada um d esses 30
8' inl xot$
8t4XXa?K xe [it^vxcov |
gcrci, 90015 6vo(JL(4Cexai objetos e constituido desscs cicmentos sem que se mude a
7
materia prima <da qual ec{)nstituidcj> . Ncsse scntido, al-
s
guns cbamani naturcza os cicmentos dos seres naturais . E
9
a 1 guns dizem que elcmcnto c o fogo ?
outros que e a terra
11

\
12
outros que e o ar", outros que e a agua e outros que e algo
scmclbantc outros dizem que os cicmentos sao mais de
1
';

um H c outros, enfim, que cicmentos sao todos r\ 35

(5) Alem disso, noutro scntido, naturcza significa a substan-


16
cia dos seres naturais. Assim a entendem, por excmplo,
osque dizem que a naturcza c a origin aria composicao ou,
como Kmpedoelcs, que "dc n en hum a das coisas que sao iolv
existe uma naturcza / mas ape nas mistura c separagao
200 METAFISICA, A 4/5. 1 01 5 a 3 26

1
dcvOpamoiffiv' . 8td xai 8aa <pwzi eartv fj ytTvexaL, fj8Tj das coisas que sao misturadas / e natureza c so urn nome
U7udpxovTO£ ou TO^uxe ytYveaOat r\ eTvai, oStuoj ^ajilv dado pdos homens". Por isso dc todas as coisas que
a estas

5 rf)v 9uatv ex tLV iotv IxQ ™ ^v [Lopyf\v. sao ou que sc gcram naturalmcnte, mesmo que ja esteja

90 (jet (jiiv o5v t6 l\ dc^oTepoiv toutcov £<jt£v, otov toc £fia presentc aquilo de que dcriva, por natureza, seu ser ou sua

xai toc (Jt6pta aikoiv ^oats 8& xe 7rpa>TTi uXtj (xai aurri gera^ao, enquanto ainda nao tenham sua forma c sua figu-
7]
ra 7 dizemos que ainda nao rem sua natureza. Portanto, obje-
8lxoS$, rj fj 7up6«g afao Tuptorn *1 ^ oX<og rcpa>TT|, otov tcov
to natural c o que 6 eomposto dc materia e de forma; por
x a ^x^
XaXxoiv tpTfojv npo^ afaa jjtev rcptoTOs 6 oXco£ 8'
4
exemplo, os animais e suas partes
1
'
. E natureza nao e so
10 laoxj u8<op, el Tudvxa Ta TTjxTa 88top) xai t6 eI8o$ xai ^
8' 8'
a materia primcira (e csta e "primcira" em dois sentidos:
ouata* tgdto iori to t£Xo$ Tffc ytv^atto^. (jtexa^opgc
ou e primeira cm rclagao ao proprio objeto, ou e primcira
^Stj xai SXtos Tuaaa ouata 9uat$ XiytzoLi 8ta TauTTjv, oti
cm gcral; por cxemplo, no caso dos objetos dc bronze,
xai i\ otJafa ^uais ii% iortv. Ix 8f) tgSv elpTjpiivcov ^ np6>vr\ o bronze e materia primcira desscs objetos, enquanto mate-
9uai^ xai xupLG)S Xtyofjievir) ioriv oOata to>v £x^vt<ov
f| fi ria primcira em gcral c, talvcz, a agua, sc admitirmos que
15 ApX"?|v xtv^aeoos £v autou; atad* tj ydp uXrj tg> TauTr^ tudo que se dissolve c agua
ls
mas tambcm a forma e a
),
8exTtxf) £^vat ^iyzzoti 9uai^, xai at Y£v£<jets xai to 9ue- suKstancia: c csta e o fim da gcragao
19
.

a8at t<5 &7t6 TauTTft eTvai xivriaet^. xat f\ tt£ xtvrj- Por extensao c em gcral to da substancia e dita natureza
<£px"?| (6) ?

ae<o$ t&v 9uaet ovxcov aurri iari'v, £vu7u<4pxooff<4 tcco$ -f) 8u- em virtude da forma por que ?
tambem a forma e uma
vdfjtet f\ ivreXexeta. natureza 211
.

Do que se disse fica claro que a natureza, cm seu sentido


21
originario c fundamental, e a substancia das coisas que possucm
5
o principio do niovimcnto cm si mesmas c por sua cssencia zz :

20 'AvayxaTov X£yeTat o3 aveu oux £v8exeTat £fjv com cfeito, a materia so e dita natureza porquc c capaz dc reecber
auvatrfou (otov to dvaTcvetv xai fj Tpo9?| t<£ £<£><*> Avay- esse prineipio, e a gcragao c o ercscimento so porquc sao movi-
xaiov, dSuvaTov Y<*p aveu toutojv eTvat), xai <ov aveu to mentos que dcrivam dessc mesmo principkr\
dcyaOov ivSexeTat rj eTvat 7^ yev£a8at, ^ to xaxdv irco- K esse prineJpio do niovimcnto dos seres naturais, que de
paXetv ^ orepTjOfjvat (olov to rct&Tv to 9<4p|iaxov ivayxalov algum modo e imancnte a cles, ou c cm potencia ou c cm a to 2 '.

25 tva x<£[jlvti, xat t6 rcXeuaat eJ$ Atytvav tva iTuoXifo


^a xp^a^a )- 2ti t6 [itatov xai ^ p£a* touto 8' iarl to
5. jOs significados de necessdrioj ]

(1) Neeessario significa (a) aquilo scm cujo coneurso nao e


possivcl viver: a rcspiragao e o alimcnto, por cxemplo, sao
ncccssarios ao animal porquc cstc nao podc existir scm
elcs. (b) E significa tambem aquilo scm o que o bem nao
pode existir nem ou aquilo scm o que o mal
se produzir,

nao podc ser eliminado ou evitado: tomar urn remedio,


por cxemplo, e neeessario para nao Hear doentc, c navegar
para Egina 6 neeessario para ganhar dinhciro 2 .
707
\
TnN METATA OY^IKA A MEWiSICA, A -5, 1015 a 27. b 15 203
]

nap* t^v op^v xat ttjv rcpoafpeatv lnraSiftv xat xoAoTtxov, Alem disso, nccess^rio significa o que obriga e a ohriga-
(2)
to yap (3£atov avayxarov Xeyexat, Sto xat Xum)p6v (tSavuep ^cio\ E isso e o que se opoe como obstaculo e como
xat ECt]v6^ <pT]ai "rcav y<*P avayxatov 7tparf|l iviapov
,
impedimcnto ao impulse natural c a delibcrayao racio-
30 8pu"), xat ii (Bta dtvayxT] ti« (wavuep xat 2o<poxXfjc Xeyet nal, Dc fato, o que c obrigacao sc diz ncccssario e por
*
aXX' if] (Bta (jte tocut' ivayxAfa rcotetv"), xai Soxet isso tcimbcm doloroso, como cliz Kvcuo: "Tudo o que e
^
£v£*pcT] d^etdtTretarov ti etvai, 6p6&<;* ivavTtov yap tt]
ncccssario c natureza obriga toria"'
1
. E a obrigacao c Lima 30

xaxa tt^v rcpoafpeatv xtvrjaet xat xa-ca tov Xoytajiov. e-rt


necessidadc, como tambcm So foci cs afirma: "Mas a

to fji) iv8ex6jievov aXXws &X etv ivayxaTov <pajjtev outcoc


obrigagao me con strange a fazcr cstas coisas"\ K a neces-

35 ?x^v* xara touto t6 dtvayxatov xai TaXXa XeyeTaf


xai sidadc parecc scr algo inflexivcl, e com razao, porque sc

ttcoc a^avra dvayxata- t6 Te yap (Btatov ava^xaTov Xe- opoe ao movimcnto deeorrcntc da dclibera^ao c do
raciocinio.
1015 b
Y£Tai
x^v
*1 TOtetv ?i jui^xetv t6ts, otav ^ £v8£xT)Tai xaxa
(3) Adcmais, dizemos que c ncccssario que scja assim o
opfifjv 8ta to pta?6fjtevov, cos Taurrjv dtvorfXT)v ouaav
que nao pode scr difercnte do que c \ K desse signifieado r

St' ?}v
^ ivS^xeTat twv auvaiTfwv tou
aXXcoc, xat lui
dc ncccssario derivam, dc ccrto modo, todo,s os outros
35

.
£ijv xat tou dtyaeou coaauTco^ orav yap IvSex^at ev6a [jltj
significados. De
dizxmos que o que c obrigado c
fato ?
1015^
5 fxfcv to iyaeAv ev9a 8e to £fjv xat to etvai ocveu Ttvcov,
constrangido a fazer ou a sofrer quando, por for^a da
Tau-ca ivaYxaia xat i\ atTta dtvdpcr) lartv auTTj.
xfe eri obrigagao, nao podc scguir sua tendencia, o que signifi-
T] ircoSetfo tcov avayxaCcov, OTt oux IvS^x^at SXXcqc ca que a necessidadc e aquilo por forga do qual uma
e'xetv, el arcoS£SetxTai a^Xo^" toutou 8' atTta toc itpcoTa, coisa nao podc scr difcrcntc do que e, K o mcsino vale
el iSuvaxov aXXcos ex^tv i£ cov 6 auXXoYtaji6^ tcov fiev para as coisas que sao causa da vida c do bem: quando
10 §f] exepov atrtov tou dvayxaia elvat,
twv Si oOSev, iXXa e impossivel que o bem c a vida ex is tarn scm que ex is tarn 5

8ta -cauTa gxepa Igtiv l£ iv^YXTjc;. ware to rcpcoTov dctcrminadas coisas, cstas sao ncccssarias c est a causa
xat
xupicos avayxatov to ArcXouv £ot£v* touto yap oux IvSexeTai e uma necessidadc.
rcXeovaxtis e'x&tv, war' o08e aXXws xat aXXw<r t^Stj yap (4) Alem disso, no ambito das coisas ncccssarias entra tam-
itXeovaxoi^ 5v ?x°t- e{ apa eaTiv avza at8ta xat 4xt- bcm a demons tracao, porque cm sc tratando dc uma —
15 VT)Ta, ouSfcv ixeiwiq l<rd p(atov ou8e rcapa <puatv.
verdadcira demonstragao — nao c possivel que as con-
el usoes scjam diicrentcs do que sao. K a causa dessa
necessidadc sao as premissas, sc e verdade que as propo-
sigocs das quais o silogismo deriva nao pod em scr dife-
do que sao 7
rcntes .

Algumas das coisas que sao ncccssarias tern fora de si a causa io

do seu scr ncccssarias; outras nao a tcm fora de si c sao elas mcs-
mas as causas pel as quais outras sao ncccssarias. Portanto o sen-
tido primario c fundamental dc ncccssario c o simples, pois cste
nao pode scr de muitos modos c consequcntcmcntc, nao pode
?

scr ora de urn modo, ora de outro, pois ncssc caso seria dc muitos
9
modos\ Sc r
portanto, cxistcm seres erernos c imovcis , neles nao
pode haver nada que scja forgado ncm contra sua natureza 1
", 15
20A THN MET A T.A OY2IKA A WETAFJSICA, A 6, 1015 b 16 - 1016 a 7 205

6 6. [Os significados do umj i

n
Ev Xeyexat xA [lev xaxa <R>npepTixAs xA 8£ xa0* Urn 6 dito, (1) num scntido, por acidente, (2) noutro sen-
aux6, xaxa au[jLpepT)xAs [xiv oTov Kop£axo<; xat xA [xouat- tido por
?
si.

x6v, xat Koptaxos [louaixAs (xauxA yap etaetv KopLoxo^ xai (1) Urn por acidente sao, por cxemplo, Corisco e o musico e
xo [xouatx6v, xat Kopiaxos (JtouaixAs), xai xA [xouatxov xat xo Corisco musico. Dc fato, e a mesma coisa dizcr Corisco
20 8£xatov, xat (Jtouatxos (Koptaxo^) xai Stxato<; Koptaxo^* rcav-
e o musico e Corisco musico. E assim sao urn por acidente
o musico e o justo c Corisco musico c Corisco jusio. Tudo 20
xa yap xauxa Ev Xdyexai xaxi aunpepTixos, xA [xiv 8(xatov xai xo
isso c dito um por acidente, enquanto justo c musico sao
(jtouatxov oxt [xta ouata ai>np£pTixev, xo hi jxouatxAv xai Ko-
acidentes dc uma unica substancia, na mcdida cm que
ptaxo<; oxt OAxepov 8ax£pa> aufApepTjxev 6[xo£<os 8e xpArcov
musico c Corisco sao acidente um do outro. E, analoga-
xtva xat 6 fxouffixos Koptaxos xtp Kop£ax<i> ev Sxt Gaxepov
mcntc dc ccrto modo, tambcm Corisco musico c uma
7

xtov [lopttov Gaxdptp aDfJLpdpTixe xaiv £v xtp Xoyto, oTov xo


coisa so com Corisco, porquc um dos dois tcrmos c aci-
2%

[xouatxov xa> Koptaxto* xai 6 [xouatxos Koptaxos 8txa£to Ko- dente do outro: o musico c acidente de Corisco. E Corisco 25

ptax*p oxt ixaxdpou [iipos xai auxa> evi au[xp£pTixev ev. musico e um com Corisco justo, porquc um dos termos
<i>aaiSx<0£ 8e xav inl y£vou<; xav fot xtov xa86Xou xivA$ Avo- dc cada uma dessas expresses c acidente do mcsmo c
[xAxtov XdyTjxat xA aufipepTixAs, oTov oxt av0p<o7to<; xo auxA unico sujeito. isso tambcm vale quando o acidente c afir-
jo xai [louatxAs av0p<orco<;' yap oxt xto AvOptoiwo [xia oucrg ma do closgeneros ou dos tcrmos tornados univcrsalmcn-
ouaujt 0D[jLp£pTixe xA [xouatxAv, fj 8xt ajjupto xtov xa0' exa- te. Por cxemplo, que o ho mem c o mcsmo
quando sc diz

axov xtvt au[xp£pTixev, otov Kop£axa>. rcXVjv ou xAv auxAv que o homem musico; c c assim ou porquc o musico e 30

acidente dc homem, que c uma substancia unica, ou por-


xpArcov fifx<pto urctipxei, dXXa xo [iiv tatos d>s y£vo<; xai
— oaa quc homem e musico sao atributos dc algum indivicluo
£v xt) ouafa xA 8e a><; efo fj rc<40o<; xffc ouaia^. [xev
como, por excmplo, Corisco. Mom cm c musico, por cm,
j5 ouv xaxa oDfipepTixA^ Xeyexai ev, xouxov xov xporcov Xeye-
nao incrcm a Corisco do mcsmo modo, mas um sc rcfere
xar xaiv Zi xa8' eauxa ev Xeyo[x£v(ov xa [xev Xeyexat xto
a Corisco indubitavclmcnte como gencro, c c na substan-
1016* auvexn etvat, otov <p(ixeXos 8eo[ito xat £uXa xoXXtq*
cia,enquanto o outro como propriecladc ou como afccgao
xai Ypa(jL[nfj, xav xexantiivrj fj, auvex^ 8e, [xta Xeyexat,
da substancia. Tudo o que sc diz um por acidente sc en- 35
(So7iep xai xaiv [lepaiv Sxaaxov, otov ax£Xo$ xai ppaxtav. tende ncssc sentido
2
.

auxaiv 8e xouxtov [xaXXov ev xa (puaet auvex?) f| T^x^tl- (2) Do que dizemos "um por si"\ (a) algumas coisas o sao
^ aDvexe? Zi Xeyexat ou XLVTrjat^ [xta xa8' auxA xat [x-f] otov por scrcm continuas; por cxcmplo, fc^c c dito um
um
xe fiXXcos' fita 8' ov AStatpexos, a8ta£pexo? 8e xaxa XP^ V0V * por aquilo que o liga, c peda^os de madeira sao unidos 10 16 1

xa8' auxa 8^ auvex^ oaa atp^ ev ei yap 8e£iris anz6- pcla cola. E uma uma, mcsmo qucbrada^,
linha 6 dita
desde que scja contmua, assini como dizemos scr una
cada parte do corpo, como a perna e o braco. Dc todas
que sao continuas por natureza sao uni-
cssas coisas as T

dade em maior grau do que as que sao tais pcla arte. E


"continue" se diz aquilo cujo movimcnto c essencial- 5

mcnte um c nao pode scr diferentc do que e. E o movi-


mcnto e um quando e indivisivel scgundo o tempo'.
TilN META TA OY2 !KA A fV-ETAFlSlCA, A6 1016a3-32
r
207

[leva AXXTjXtov fuXa, ou <pr\azi<; tocutoc sTvai Ev out& fuXov Contmuas por si sao as coisas que rmo formam Lima uni-

ouxe acojxa out* fiXXo auvex^ ou8£v. t<4 8^ SXoos auvex^


tc dade por puro contato: sc ?
do fato juntarmos pedagos dc
?

10 Ev XiyeTat xav IxQ xd^iv, xai Eti jxaXXov xd jjrf) &xovra madeira, nao podcremos dizer que constituem uma uni-
otov jxTjp6^ axiXooi;, cm ca pega de madeira, nem urn unico corpo ncm a gum I

x4jx(J>lv, xvt)jxtj'ti £v8£x&tol jx^i ji£av ?

outro tipo dc continue, Sao ditas unidadc as coisas quc 10


etvat Tifjv xfvTjaiv too axiXooc. xai ^ euSeta -rffc x£xajxjx£vrj^ ?

ev
cm gcral, sao contmuas, mcsmo que sc possam dobrar; c
jiaXXov Tifjv 8i xexajijiivTjv xai E^ouaav Y^vfav xa &

ma is ainda as que nao sc pod em dobrar: por excmplo, a


xs
|i(av

x£v7jatv
xai ou
aurfj;
[itav

etvat
Xeyojiev,
xai ajia'
otl £v8£x £Tat
8' suSsta^ &st
F^l ^a
ajxa,
^
xai
tibia ou a coxa sao ma is unidadc do que a pern a, porquc
Tffc
o movimcnto da pcrna podc nao scr uno \ E a linha rcta
r

ooBev |i6piov E'xov (JLiyeSo^ to jxiv ^pejiet t6 8i xtvetTat,


e mais una do que a qucbrada. Dizcmos que a linha que
&a7cep -rift X£xa|ijx£v7]^. sti fiXXov Tp6:uov Ev XiysTat tco
tern uma qucbra e urn angulo 6, ao mcsmo tcmpo una ?

t6 ujiox££jx£vov tco &18&L eTvat &8t4<popov 48t4<popov 8' &v c nao-una porquc scu movimcnto podc scr c nao scr 15
7

dSiatpexov t6 etSo? xara ttjv ataforpLv* to 8* uTuoxetjievov simultanco 7 e , nenhuma dc suas partes extensas podc
20 f| to TupcoTOv f| to TsXeoTatov Tupo? to t£Xos* xai yap otvos cstar para da quando as outras cstao cm movimento s co-
?

etc XeyeTai xai u8top Ev, § ASiaEpeTOv xaTa to eTSoc, xat mo e o easo da linha qucbra da',
'
ot x0 10 ^dvTe^ X£yovrat
!
1 Ev (olov EXatov otvo$) xai toc nrptT<4, (b) Alcm disso noutro scntido, diz-se
7
que uma coisa c una
otl rcivrcov t6 eaxaTOv u:uoxe£jxevov t6 auTo- 38cop yap f\ porquc seu subs t rat o nao e clifcrcnte pel a cspccie
l()
. Nao c difercn-
&7]p rcdcvra TauTa, XiysTat 8' Ev xat &v to yivoq Ev tc pcla cspceic o substrato das coisas euja cspccic c indivisivcl
8ta9£pov 8ta90pat? — xat TauTa segundo pcrccpgao com rclacao ao cstado final, o substrato
1 [

25 xat^ Avrtxetjievat^ XiyeTat a -


1\

Tuivra ev oti t6 ylvoq Ev to u:uoxe£jxevov Talc 8ta90pat$ ou c o primciio ou e ultimo Dc fato diz-sc que o vinho e urn 12
.
7
20

(otov LTCTioi; avSptorco? xuoov ev tl Sti Tuivra £coa), xat Tpo- c que a agua c una enquanto sao indivisivcis pcla cspceic; c di/.-

tuov 8^1 jiapaJiX^atov <5Sa7cep i\ SXtj jita. TauTa 8s 6ts sc que todos os Iiquidos constituem uma unidadc como o —
jiiv outco? ev X^yeTat, 6t£ 8s to fivco yivoq TauT^v \iyz- olco, o vinho c os eorpos que pod cm scr fundidos porquc scu —
r
— av — to substrato ultimo c identico: todos clcs ou sao agua ou sao ar \
30 Tat 5 TfcXeoTata tou y£vou^ etSrj AvcoT^pco toijtcov, otov
t6 Jao<jxsXec xai t6 la6rcX&upov tout 6 xai ev
(e) Tarn be m sc clizem unas por si as coisas cujo gencro c
ax*ina
8*
urn, cmbora dividido cm difercngas cspceifieas opostas. E dizc- 25
ajjupco Tptycova* Tpfycova oi> Tairci. eTt 8i Ev X£^£Tat
mos que cssas coisas constituem uma unidadc enquanto o gencro
que serve de substrato das difercn^as e uno; por cxcmplo "cava- ?

£<

lo", "homem" e eao'' sao uma unidadc enquanto todos sao "ani-

mais'\ aproximadamcntc como nas coisas das quais a materia c


uma $6 l] As vezes diz-sc que cssas coisas sao unidadc desse modo,
.

outras vczes que sao unidadc enquanto o gencro superior e iden-


tico, easo scjam as cspecics ultimas dc scu genero: o triangulo 30
isosceles e o triangulo equilatcro, por cxcmplo, sao a mcsma fi-

gura porquc ambos sao triangulos, mas nao sao urn unico e identi-
co triangulo 1
'-

(d) Ademais, duas coisas constituem uma unidadc se a no-


cao
16
que ex prime a essencia de uma coisa e inscpa ravel da nogao
208 TQN META TA OYXJKA A METAFISICA, A 6, 1016 o 32 -b 21

oatov 6 \6yo<; 6 to xt rjv etvat Xeycov &8ia£pexoc rcpAc aXXov que cxprime a csscncia clc outra coisa (cmbora toda nogao scja ?

17
xov 8rjXouvxa [x£ tjv etvat] xo Tupa^a (auxA$ yap xa8' auxAv por si, divisivel) .
Assim, o que crescc e o que diminui constitui 35

35 rcfic X6yo^ 8iaipex6$). o3x<o yap xai xA rjufriu^vov xai q>0t- uma unidade porquc uma e a nogao do mesmo modo que nas f

vov ev £axtv, Sxi 6 X6yo<; et$, aiarop £rci x<Sv £jrtrc£8(ov 6 too superficies uma e a 1105a 0 de sua especic Em poucas palavras, ls
.
101
b

1016 b etSou$. SXtoc 8£ &v ^ v6rjaic &8ia£pexo$ i\ voouaa xA xt tjv sao unidade por excclcncia toda 5 as coisas cuja esscucia e capta-
com
etvat, xat SiSvaxat x^pk* 1
XP^ V<P
l^fa* Te -t&Kp ^ da
tempo,
urn ato do intclccto indivisivel c nao scparavcl
ncm no lugar, ncm na nogao, c dcntre estas,
ncm no
espccialmen-
y.r\xt XAya), [xAXicrca xauxa Ev, xai xouxgjv oaa oua£ai* xa- 7

19
te as substancias .

96Xou yap Saa y,V| £xeL Siatpeatv, rj ex et » xauxrj ev X£-


Em gcral, diz-se que c unidade tudo 0 que e
5 yexat, oTov eJ f\ fiv9p(ora$ ^ exet 8tatpeatv, etc av8p(OJK>c,
tamcntc enquanto indivisivel: por excmplo, sc algumas coisas
indivisivel, jus-

eJ 8' ?j &oov, ev ftpov, el 8e r\ [X^e8o^, ev [X^e8oc- xa [iev


sao indivisivcis enquanto honiem, el as cons tit uirao a unidade 5
ouv TiXetaxa ev X£yexat x<5 exepov xl f] rcotetv ^ Ex eLV *1
homcm; sc sao indivisivcis enquanto animal, constituirao a uni-
7c4crxeiv $1 ^poc Xl e^vat X(* 8e rcpajxtoc XeyAfAeva ev tov i\
dade animal, e sc sao indivisivcis enquanto grandezas, constitui-
ouata [Jt£a, [Xta 8i f] auvexeta f] eiSet f\ \6y<x>* xat yap zt)
rao a unidade grandcza .

10 4pt9[jLOU[jLev irXefto ^ xa [jlt] auvex*) ?] &v [*V| ev xo elSoc


Ism sua maioria, as coisas sao ditas unidade ou porquc pro-
f{ <ov 6 X6yo^ et$. ext 8' £axt [iev g>$ oxtouv ev q>a(Jtev duzem, ou porquc tcm ou porquc so from, ou porquc sao cm rc-
?

etvat av 5 rcoaov xai ai>vex^, eaxt 8* a>c ou, av [jlt) xt oXov lagao a algo que c urn 21 mas cm scntido original, constitucm uma
;

?j, xouxo 8£ av [XT] xA elSoc ?xil *v *


°t° v &v 90tT(iev unidade as coisas cuja substancia c una, c una scja por continui-
6[jlowo^ ev t86vxe$ ojcgmouv xa [X^prj auyxetixeva xou uto8t)- dadc, scja pel a c specie, scja pel a nogao 22 .

15 [Jtaxoc, £av [jl^i 8t& xty auv£xeiav » £<*v ouxaic <£axe utc6- Com cfcito, sao consideradas muitas as coisas que nao sao 10

contmuas, ou cuja c specie nao c una ou, ainda, cuja nogao nao c
8ri[jLa etvat xai etSAc xt £x £iv ^rj ev 8iA xai ^ xou xuxXou
[jtaXtaxa [Xta xoiv ypa[L[}Abv, oxt SXrj xai x£Xei6$ £axiv. — xA una 2 \ Adcmais, sob ccrto aspceto, dizemos scr uni tudo o que
e uma quantidadc e um contmuo, sob outro aspceto, nao dizemos
8e evi &PXT1 ^ivt ^axtv 4pt8[xou etvat* xo yap upwxov
etvat
xouxo jrpoixov [Jte- ^* ser um sc nao e um toclo, is to c\ sc nao possui uma forma unica;
[X^xpov &PXT)» T^P ^P<*> x ^ TV^P^0
por cxcmplo, vendo as partes dc ii.ni sapato justapostas ao acaso,
xpov exdaxou yiwuq- ipx^l ouv xou yvcoaxou uept exaaxov xo
20

ou xauxo 8e ^v Tcaat xolc y^veat xo ev8a yap


nao dizemos que constitucm uma unidade —- a nao scr por pura
ev. Sv. [iiv
continuidade —
mas dizemos que constitucm uma unidade so
,
15

se cstao unidas dc modo a constiluircm uni sapato c sc ja possucm


2 "1
uma forma dctcrminada c unica Por isso cntrc as linhas .
f ;
a circu-
lar e a ma is una de todas, porquc intcira a pcrfcita.

(1) A essencia do um 25 consistc em ser um prinefpio numc-


rico: dc fato a mcdida primcira e
T
um principio. Com
cfcito, o que c principio de nosso eonbecimento para
cada genero de coisas mcdida primcira desse gencro c a

dc coisa. Porta n to, o um c o principio do cognoscivel 20

para cada gencro de coisas. Porem, o um nao c 0 mesmo


em todos os gencros. Em alguns casos e o semi torn, nou-
tros e a vogal ou a consoante; uma eoisa e o um no anv
210 TUN MET A TA GY2IKA A MEXAFISICA, A6,10l6b21-1017a5

hlzau; evGa 8e to 9tovfjev f\ o^tovov j3apoo$ hi exepov xai bito clos pesos, outra coisa no ambito dos movimentos 26 .

xivT)ae<o$ fiXXo. TCavraxoo hi to Ev ?i


tco roato f\ Ttp el* Kntrctanto, cm todos esses casus, o um e indivisivcl,, scja

8ei 48iafpeTOv. t6 jjtiv ouv xara t6 tuooov &8ta£peTOv, pela quantidade seja pel a e specie. Or a, cbama-sc unidadc
25 to jiev TudcvTT] xat aGeTOv Xi^eTai jiov<4$, to 8e tu<4vtt) o que c indivisivcl scgundo a quantidade c enquanto 25

xai 0£aiv ?x ov a^TI^* ^ Jiovaxg Ypajijirj, to 8e Btxfi quantidade, o que e in divisive] cm todas as dimensoes c

hzlmhov, to 8£ 7T(4vtti xai Tpixtj 8iatpeTOv xaTa t6 tuocjov


nao tern posicjio; ao contr^rio, o que 6 indivisivcl cm rod as

xai
as dimensoes, mas tcm uina posigao chama-se ponto; o
afi>nor &VTiaTp£(|>avri 8^ to |xev Six*] 8iatp£Tov Inim-
que c divisive] scgundo uma unica dimensao chaina-sc
8ov, to hi iiovaxt TfpajxjxT], to hi jiT)8a|XTj 8iaipeTov xaTa
linha, enquanro o que e divisive! segundo duas dimensoes
30 to rcoadv crctTrjx^ xai |xova$, tj [xev aG&To$ |xova<; f| 8e 6eT6<;
cbama-sc super Heic e, enfim, o que e divisivel scgundo a
oTiYixT]. etl 8e Ta |xev xaT' apt8|x6v Soriv ev, toc 8£ xaT'
quantidade em rod as as dimensoes ehama-sc corpo. Pro-
etSo<;, Ta 8s xaTa yivo^ to: hi xaT* ivaXo^iav, api6|xtp
cedendo em sentido in verso, o que e divisivel segundo
jiev d>v f| SXt] [x£a, etSet 8' tov 6 \6yot; ei$, -y£veL 8' tov to
duas dimensoes 6 uma supcrfi'cic ?
o que c divisivel segun-
auTO axTj^a vr\q x<xvr\yopt<X(;, xaT* ivaXo^Eav hi oaa e'xet tot;
do uma unica dimensao c uma linha, enquanto a que
35 aXXo 7up6$ SXXo. dc£L hi Ta uarspa tol<; ejjuupoaGev ixoXouGeT, nao c quant itativamcntc divisivel segundo nenhuma
olov oaa ipiGjito xai etSei sv, 8aa 8* etSei ou 7u<4vTa ipiGjjujr dimensao e um ponto ou uma unidadc: sc nao tern posi- 30
ion' 4XXa Tf£vei TudvTa ev ooauep xai &tS&L, oaa 84 ^evei ou 7u4v- gao e uma unidadc, se tcm posigao c um ponto
2 '.

Ta stS&i 4XX' ivaXoTfia- oaa hi ivoXoyia ou rcavra yi- Alem disso 2S algumas coisa s sao unidadc quanto ao numcro,
,

v£L. 9av£p6v hi xat Stl Ta raXXa ivTixeijjtivtos XexGrjaeTai outras quanto a cspecic, outras quanto ao genero, outras por ana-
t<£ £v£- to jxev Tfap tco auvexfj etvat, toc hi tco 8tatpe- log! a.Sao unidadc quanto ao numcro as coisa s cuja materia c
5 t?)v e'xeLv tt)v SXtjv xaTa to el8o$, 7i
t?)v 7upt£>TT)v ^ t?)v TeXeu- uma s6 14 sao unidadc quanto a cspecic as coisas cuja defini^ao
;

0
e una' sao unidadc quanto ao genero as coisas cuja figura eatc-
;

gorial e identica'
1
sao unidadc por analogiV 7 as coisas que cstao
;
-

r
entrc si numa rclaeao scmclbantc a da tcrccira para a quarta \ 35

()s mod os poster i ores da unidadc implieam scmpre os antcriorcs:


por exemplo, as coisas que sao uma unidadc pelo numcro devem
se-lo tambcm pela cspecic, enquanto nem todas as' coisas que
sao unidadc pela cspecic o sao tambem pelo numcro; todas as
coisas que sao unidadc pela cspecic o sao tambem pelo gcncro T
joi

enquanto nem todas as que sao por gencro o sao tambem pela
cspecic, mas o sao por analogia; enfim, nem todas as coisas que
sao unidadc por analogia o sao tambem pelo genero'
4
.

Tambem c evidente que as coisas scrao ditas muitas cm to-


dos os sentidos opostos aos significados do um 15
. Algumas scrao
uma multiplicidade (a) porque nao sao contmuas' 6 (b) outras

,

porque sua materia


7
— a primeira ou a ultima e divisivel em di-
8
ferentes especies- ,
(c) outras ainda' porque sao multiplas as de- 5
39
finigoes que exprimem a sua essencia .
2 TiiN METATA0Y21KA A METAHSICA, A 6/7, 1 0 7
1 6 32

ratav, to Zi tco tou$ \6you<; TtXetouc tou$ t£ rjv eivai \iyovz<x<;. 7. (Os significados do serp

O scr sc diz (1) cm scntido acidcntal c (2) por si.

7 (1) Em sentido acidcntal dizemos por cxemplo: que "o


(a)

que ''o horn em e


7

justo c musico" ou (b) musieo ou (e) '

T6 5v X£ystol to jxev xara aujjLpeprjxoc to 8£ xa6'


que "o musico e hoincni", do mesmo modo como dize-
ocut6, xaxa aunpepTjxds (iiv, olov t6v 8£xaiov (louatx&v
mos que "o musieo eonstroi umn ensa", porquc podc 10

elva£ cpa^ev xat tov avOptoTcov (louaixov xat t6v (louatxiv


ocorrcr que o "musieo" scja "eonstrutor' ou que o "cons-
J

10 dcvOptorcov, 7rapa7uXT]a£coc XeyovTe^ obaTiepei tov nouatxiv o!xo- trutor" scja 'musico".
'
Oc fato, "isto e aquilo" significa
8o(Jietv 8xi <ju(i[J£[Jt)x£ w oJxo86(ko (Jtooaixtp elvat ?i
tco que is to e acidente daquilo. Isso vale tarn hem para os
(jLooaixco oixo86(ko (t6 yap t68s elvat x68e ar)na£vet to ou[jl~ exemplos acima eitados: qucindo dizemos o bom em e
4i

pepTjxevai T<o8e t68s), — outgo 8£ xat l%\ tcov e{pT)n£v(ov xiv musieo" ou "o musico c Iiomcm", "o branco e musico"
-yap avGptoTcov 8tov [xooaixov Xdytonev xai t6v (louatxov av~ ou "o musico c branco", a fazemos porquc, no ultimo 15

15 OpwTcov, f\ t6v Xeuxdv (louatxdv i] toutov Xeux6v, to (iiv oti caso os dois atributos sao aeidentes da mesnia eoisa,
?

&n9<o too auT& aunpeprjxaat, t6 8' 8tl t<£ ovti au[i,pepT)xe, enquanto no primeiro easo o atributo e aeidente do que
to 8£ (Jiouaixov avGpcoTrov 8ti toutco to [xouatxdv aufipe- vcrdadciramcnte existc. E diz-se "o musieo e horn cm"
pTjxev (outgo 8e XeyeTOt xai t6 \ir\ Xeuxdv eivai, oti to porquc ''musico" e acidente de horn em; do mesmo mo-
<Jun(3£pT)xev, £xetvo ecmv)* -to (i£v ouv xocto aunpepT)x£)C do diz-sc tambcm "o nao-braneo c\ porcjue e aquilo de
20 etvat \ty6\Ltv<x outco XeyeTai 8i6ti tco atJTco ovrt a^co que clc c acidentc. Porta n to, as eousas que sao ditas cm
sentido acidental, o sao: (a) ou por serem dois atributos 20
UTrdtpx^L, f\ fhi Svti ixetvtp umipx&i, f\ otl atkd £artv to
pcrtcncentcs a uma mesma eoisa que c y
(b) ou por sc
wcdtpxfct ou auTO xaTT) yo peTrat *
xa0' ocuto Zi elvat XeYerat
tratar dc urn atributo que per ten ce a eoisa que c, (e) ou,
oaarap airinaivsL to ax^aTa Tfjs xaT7|Y0p£ac* oaax^^
ainda, porquc sc prcdiea o que propriamcnte e daquilo
y&p X^rat, ToaaoTOX^^ to etvat <nina£vei. Inei ouv Ttov 2
que e seu acidentc .

25 xaTTrffopou (iivcov to (iiv t£ iart aifijjiaEveL, to 8£ ttol6v, t& 8e


(2) Scr por si sao dihis tod as as accpgocs do scr scgundo as
Tcoafiv, to Si %p6q ti, to 8£ rcoteTv Tcdtax^tv, to 8e ttou,
figuras das categories: tantas sao as figuras das eotegorias
to hi tcot£, £x<4<ttg) TOUTtov to elvat tout6 oT)[xa(v£i' ouOev
quantos sao os significados do ser. Porquc algumas das 25
yap 8tacp4pet to avOptoTcos ^ to avOptorcoc
uYta£vcov iarlv
categories significam a esscneia, outras a qualidade, outras
uYiafvet, ou8£ t6 avOpcorcos pa8tfrov iariv ^ t£(jlvwv too av- quantidadc, outras o agir ou o padccer
a a relagao, outras 7

30 6p<o7C0£ paSi'C^t 5] xijJLvet, 6(iofto^ 8e xat iui tGv aXXwv. outras o onde c outras o quando. Scguc-se que o scr tern
eTt to elvat aT)(jia£vei xai t6 foriv 8ti iXiqOe^, t6 8e elvat significados correspondentes a cada uma destas. De fato,
8tl oux (iXiqGes iXXa (^eo8o^, A(Jio£co^ iut xaTO^aeco^ xat nao existc difcren^a cntre as proposic;oes "o liomem e

bomem bomcm
7

vivente' e ^o vivc c cntrc o e eami-


nhantc ou cortantc" c "o homcm caminlia ou corta"; c o 30
mesmo vale para os outros casosl

(3) Adcmais, o scr c o c significant ainda, que uma eoisa e


vcrdadcira, enquanto 0 nao-ser e o nao-e significam que
nao e verdadcira, mas falsa; c isso vale tan to para a a fir ma-
TUN MET A TA OYIIKA A METAFISICA, A 7/8, 1 01 7 a 35 - b 20
I

dbrocpaaecos, olov 8ti ecrt EcoxpaTjrjc (JL0uaix6c, oti <£Xti9&; gao como para a ncgacio. Por cxcmplo, dizemos "Socrates

touto, 8ti £<jtl ScoxpArrjc ou Xeuxoc, 8ti 4X7]9dc* t£> 8' oux e musico" cnquanto isto e vcrdadeiro, ou "Socrates c nao-
fi

35 &JTLV TT| 8l4|JL£TpO£ <JU(4i,£TpO£, 8TL cJ)£u8o£. £TL TO fclVGCl (TTj-


branco", na medida cm que isso c vcrdadciro; c dizemos
8' que "a diagonal nao e come nsu ravel", na medida cm que 35
7 b
jJtaivei xai t£> ov to |jlIv 8uva|i£L ^7]tov t6 ivrsXex^? 4
isso nao c vcrcladciro, mas falso .

tcov eEpT)(jtevcov toutcov 6pcov T£ yap elvott <pa(iev xai to 8u-


(4) Alcm disso, o ser ou o cntc significa, por urn lado 0 ser ?
em 10
vd(ji£t opcov xat to £vreX&x£t?i xai [t6] JuCaTaaflai
potencia c, em a to, e isso no ambito dc ai-
por outro, 0 ser
coaauTcos xal t6 8ov&(i£vov -/jprpftca ^ £7ciott](iti xai to
da urn dos significados acima men ci 011 ados. Dc fato, dizc-
5 xp^^ov* xai ^p£|JLOuv xai co ¥\hr\ iitapx^ r\pz\iia xai
mos cjue ve tan to quern pcjde cr como quern ve cm a to; \

to 8uv4(jtevov ^p£(jtetv. 6(io£coc 8£ xai l-Tut Ttov ouatcov* xai e clc maneira scmelhante dizemos que sabc tanto c|ucm ?

yap 'Epiifjv £v xco Xi'Acp <pa(i£v £lvai, xai to r[\iiai) tr^ podc fazcr uso do saber con 10 qucm faz liscj dele em a to; 5
Ypa(ji|jLfic, xai alrov tAv \ir\nco a8p6v. nfrzz Zi 8uvaTAv xai c dizemos que csta cm rcpouso tanto qucm ja est a em
tt6t£ outcco, iv ocXXolc 8u)pLcreov. rcpouso como qucm podc cstar cm rcpouso. Isso vale tam-
bem para as substancias: dc fata, dizemos que um I lermes
cshi na peclra c cjuc a scmi-reta csta na reta, c dizemos que
8
tambeni 0 que a in da nao csta maduro\
e trigo

10 Ouai'a Xdy£Tat toe t& arcXa aco(JUXTa, oiov yrj xat irup A qucstao da dctcrminacao dc quando um .scr c cm poten-
xai S8cop xai oaa TOtauTa, xai SXcoc acojJtaTa xai Ta cia c cjuando a in da nao c sera tratada cm outro lugar h .

ix toutcov auvecrcoTa t/od t£ xal 8ai(i6via xai Ta (Jtopia

toijtcov obravxa 8e xauTa XdyeTai oua£a otl ou xafl' UTUoxei-


8. [Os significados de suhsldnciaj 1

(levou Xly^ai 4XXa xaTa toutcov Ta aXXa. aXXov 8s

15 TpoTuov o av *g airiov tou £lvai, £vu7c4px<>v £v tolc toloutolc


( 1 ) Substancia, cm ccrto scutido, se cliz dos corpos simples: por 10

oaa XdyeTai xafl' uTcoxsiiiivou, olov tco


cxcmplo, 0 fogo a 7
terra, a agua c todos os corpos como cstes;
(jltj i\ c|)ux^| C4>cp.
c, cm gcral, todos cjs coq^os e as coisas compostas a partir de-
Iti fiaa (Ji6pia £vu7cdpxovr<i £<jtlv £v toTc toloutoi^ 6p££ovT£
les, como os animais 2
c os seres divinos c suas partes'. Ibdas
xe xai x68e ti <TT|(j,a£vovTa, cov ivaipoujjivcov AvaipeTrai to
cssas coisas sao ditas substaneias porque nao sao prcdica-
SXov, olov im-Klhou a<S(JUx, <paa£ tivss, xai £uwr&8ov
das dc um mas tudo o ma is c prcdicado dclas H
substrates .

20 YpajjLjjtfic" xai 8Xcoc 6 <£pi9(idc SoxsT siva£ Ttai tolouto^


(2) Noutro scntido, substantia e o que c imancntc as coisas 15

que nao sc prcdicam dc um substrate) c que e causa dc


r
seu ser": por cxcmplo, a alma nos animais '.

(3) Ademais, substaneias sao ditas lambcm as partes inia-


ncntes a cssas coisas, que dclimitam cssas mcsmas coisas
e exprimcni algo detcrminado, cuja eliminagao compor-
tafia a eliminagao do todo. Por cxemplo, sc fosse elimina-
da a super ficic — scgundo alguns filosofos — seria elimi-

nado 0 corpo, e sc fosse cli.mi.nada a linha, seria elimina-


da a supcrficic. Km geral esse filosofos consider am que
o numero c Lima realidade desse tipo e que c detcrmi- 20
TQNMETA TA OYSIKA A METAFISICA, A 7/8. 1017a 35 b 20
216 |

(dtvatpou^tvou Te yap ou8£v slvai, xai 6pt£eiv Tu&vra) - ext t6 il nante de tudo, porquc sc fosse elhninado o niimero,
7

xat touto oua£a Xiy&zixi ix&oxou. nao rcstaria mais nada .

-fjv elvat, ou 6 \6yo$ 6piati6<;,


ouatav X£Y&a9at, t6 0' (4) Alcm disso, chama-sc substancia dc cada coisa taml^cm
aufxpatvei 8^) xara 8uo Tp6:uou<; -rfjv
s
a essencia, cujanogao define a coisa .

67uoxet|ji£vov eaxorcov, o ^Tpce-ci xaT' aXXou XeyeTai, xat o


Seguc-sc dai que a substaneia sc eniende segundo dois signi-
25 av T68e ti ov xai x^ptarov toioutov 8£ £x<4axou ^ H-op^
ficadoii: (a) o que e substrato ultimo, o qual nao e prcdieado dc ou-
xat to eISo<;.
tra coisa \ e (b) acjuilo que, sendo algo dctcrminado, podc tambem
111
scr separavel, como a cstrutura e a forma dc cada coisa .

Tauxa XeyeTat ra [xev xara autipsprpaSc, olov t6 9. [Os signiftcados de identico, diver so, diferente,

Xtuxdv xal to jiouaixov t6 aikd ort tu> auTto my$i$r\xz, dessemelhantej


1

semelhante e

xal xal [xouaixov Sti 9(&T£pov OaTipcp auH-P^P 1!*^


«5tv0pco7uoc (1) Idcntico, em primciro lugar signifies o que e id^-ntico por
;

a
30 t6 8£ [jtouaixov SvOpcouo; oti tco 4v0pa>7ucp au|Jip£pTiX£V £xa- acidente; por exemplo, o branco" c o "musico" sao o mes-
'

Tepco 8£ touto xai touto) £x<jtT£pov SxsCvtov, xat yap tco 4v- mo enquanto sao acidentcs da mesma coisa; e "horn cm
e ^musieo" sao o mcsnio enquanto o segundo e acidente do
epcouto tco jiouatxcp xai 6 av8pco7uo<; xai to [jiouatxov touto ;

xai Tu&vra ra0ra xa8<5Xou primciro, e tambem "musico" c 1iomcin' porquc o pri- f
Xiyerai, xai toutok; £xttvo (816
touto mciro e acidente do segundo. E o eon junto dos dois tcrmos
ou Xiyerat- ou yap &\rfil<; eUetv otl ua; av6pco7uo<;
e o mesmo com relagao a eada urn dos dois termos indivi-
« xat to tiouatx6v to yap xa66Xou xaO' aura U7u<4px&i, to
dual c vice- vers a, mesmo em rclacao
cada urn destes e o
1018- 8e autipepTjxfiTO 06 xa6' auT<4' &XX' £tul tcov xa6' sxaara
aquclc, porquc "homcm" e "musieo" sao o mesmo com
ajuXto; tout6 yap SoxsT ScoxpAtrn; xai ScoxpAtrjc
XrfeTOi* relagao a ''homcm-musico", c estc e o mesmo com rclagao
slvat fJLownx6c' to 8s ScoxpAtrjC oux inl tcoXXcov, 8td ou uac aqucles2 (K porquc esses termos sao identieos por acidente,
.

EcoxpAtTK Xiyerai dicnrep uac avOpcoTuoc) - xai ra (jl&v outcdc '


nao sao afinnados univcrsalmente: dc fato nao sc diz vcrda- 7

5 XiytTai tout<4, to 8e xa6' aura iaaxtoo^ep xat to £v* xai deiramcntc que todo homcm c o mesmo que o miisico,
yap cov f| uXtj \lIol ?i etSet ?i ipiOficp raGra XiysTOt xat porquc os atributos uni versa is pertenccm as coisa s por si,
cov ^ ouafot [jLia, ware q>avepov 8ti ^ rauT<5TT|<; £v6tt|C t£<; Iotlv enquanto os atributos acidentais nao pertenccm as coisas
otov yjprpai a>c rcXetoatv, olov otov por si, mas so nos inclividuos sao prcdicadas sem rcstrigao.
r\ 7uXei6vcov too eTvat ?i
Dc fato, "Socrates" e "Soeratcs-musico" sao manifeshimcn-
tc a mcsma coisa; ma^s como "Socrates" nao c predicavel

de muitos individuos, nao sc diz "todo Socrates" da mcsma


maneira que sc diz "todo homem"^
(2) Portanto, cm ecrto sentidtxas coisas saoditas idenh'cas desse

modo; enquanto noutro scntido sao ditas identicas por si,


assim como cm todos os modos segundo os quais sc diz o
um por si. Dc fato, dizem-sc identicas por si (a) as coisas cu-

ja materia e unica pcla espceie\ (b) ou as coisas cuja materia


e unica pclo numero', (c) assim como a quel as cuja substan-
r
cia e unica \ Portanto, c claro c|uc a identidade c Lima unida-
TUN MET A TA CDYJIKA A ^ETAFISICA, A 9/10, 1019 a 9 - 28

Xiyxi <*uid otuxtp xaux6v to$ Suat yap XP*ft aL auxtp. -exepa dc do scr ou de Lima muitiplicidade de coisas, on dc uma
10 S£ Xiyexat tov 7] xa eiSrj TuXefo i] uXtj f] 6 \6fo<; xfj$ so,mas considcrada conio muitiplicidade: por cxemplo,
ouata$- xai 8Xtos &vxLxet|i£vto$ xtp xauxto X^rat xi exepov. como quando sc diz que uma coisa e identica a si mcsma.
Ai^popoc &e X^toti 8a' exepi ioxt xi a0x6 xt ovxa, jifj sendo, ncssc caso, considcrada como duas'.

Divcrsas sc dizem as coisa s cuja cspecic ou cuja materia 10


[i6vov &pt0|itp &XX* f] etSet f]
^ vet ivaXoytfjc- ext tov
ou (c) cuja nocao da substancia nao sao linicas.
(a)

Ii,
(1?)

cm gcral, a di-
exepov xo yiw<; y
xai xa ivavxfa, xal oaa ex£l ^v T T) °ua£<jc

£xepox7)xa. xd xe
versidadc sc diz cm todos os scntidos opostos aos da identidade\
15 xfjv ojxota Xiye-zai tuivxr] xaOxd totuov-
Difcrcntcsse dizcni (1) as coisas que, mesmo sendo divcrsas, sao
06xa, xai xa TuXefto xauxdc TO7uov06xa f] £xepa, xal tbv ^
por algum aspecto identicas: nao, porcm, identicas por numcro, mas
tuoi6tt]$ |i£a* xai xa8' oaa iXXoiouaOai £vS£x^<*l *<5v ivav-
(a) ou por cspccic, (b) ou por gcncro ?
(c) ou por analogic. (2) Adc-
xftov, xouxtov xA TuXefo exov xupttoxepa ojjloiov xouxtp. ivxt-
mais, difcrcntcs sc dizcni (a) as coisas cujo gencro c divcrso, (1)) os
xa|i£vto£ S£ xoT$ ojiofot^ xa 4v6|ioia. 10
contrarios c (c) todas as coisas que tern divcrsidadc na substancia -

Scmclhantcs sc dizem (a) as coisas que tern afcccocs identi- 15

eas cm todos os scntidos


1

(b) e as coisas que tcm um nuinero dc


10
12
afecgoes identicas niaior do que o nuinero das afcccocs divcrsas }

20 'Avxtxe£|ieva X^tott &vx£9aat$ xat x&vavxta xai xa (c) e tambcm aquclas cuja qualidadc c idcntica
n (d) enfim, uma
;

jup6$ xt xai ax£pT]at<; xat efe xai tov xai d<; a £axaxa coisa c scmclhantc a outra quando tcm cm comum com cla ou
at Y ev ^ CT£t ^ xo" <p9opat- xai 8aa [if] ivSexexat a|ia 0 maior numcro dc con mi ios segundo t os qua is as coisas podem
'

Tuapavat xtp &|i<potv Sexxtxtp, xauxa ivxtxetaOat Xlyexai sc alterar, ou os principais desscs contrarios
1 1

fj auxa fj t&v £ax£v. 9a tov y^p Xeuxdv ajia xtp Dcsscmclhantcs se dizem as coisas nos scntidos opostos aos
25 auxtp oux U7udpx&i" Slo &v iaxiv ivxtxetxai. ivavxia Xe- de scmclhantc.
Tfexat xd xe Suvaxa figia xtp auxtp rcapeTvat xtov Sia-
9ep6vxtov xaxa yivo<;, xai xa rcXetaxov 8ia9epovxa xtov £v
10. [Os significados de opo$to contrdrio, diverso 7
e iclentico
xtp auxtp yivzx, xai xi TuXetaxov Sia9epovxa xtov £v xauxto
pela espeeie}
]

Opostos sc dizem (1 ) os contraditorios., (2) os contrarios, (3) os 20

relatives, (4) a privac^o e a posse, (5) os extrcmos dos quais se ge-

ram c nos quais se dissolvent as coisas. (6) Opostos sc dizcni tam-


bcm os atributosque nao podem se eneontrar juntos no mesmo
Niijcito, que, eontudo, pode acolhc-los separadamente: c sao opos-

los ou eles mcsmos ou aquilo dc que elcs derivam. O cinza c o

branco, com cfcito, nao se encontram juntos no mesmo objeto, 25

])or isso os element(js dc que derivam sao opostos 2 .

Contrarios se dizem (1) os atributos dife rentes por gencro,


que nao podem cstar presentes juntos no mesmo objeto\ (2) as
coisas que mais difercm no ambito do mesmo gcncro\ (3) os atri-
butos que mais diferem no ambito do mesmo sujeito que os aco-
1be.*, (4) as coisas que mais difercm no ambito da mcsma faculdade
220 TilNMETATA OYIIKA A 221

Bexxixw, xai to rcXeurtov 8La<p£povro tg>v utuo rfjv aurfjv eognoscitiva\ (5) c as coisas cuja difcrcnga c maxima (a) ou absolu-
v
30 8uva[Aiv, xai £>v i\ 8ia<popa ^ xara
jj aTuX&c tamentc 7 ,
(b) ou scgundo o gcncro\ (c) ou scgundo a cspccic . As 30

yivoi; i] xax' e(8o$. to 8' aXXa Ivavcia X^fe-cai to piv outms dizem contrarias sao assim nos scguintcs
coisas que se

T(0 TO TOLGCUTO ?X eiv i


T(* S£ SeXXLXtt elvttL T6)V T0tOUT(OV, sentidos: algumas porquc possucm cssas cspccics clc contraricda-

to hi xtd rcoirjiixa TuaGrixtxa elvat xoiv toioutwv, tuoiouv- de l!1

7
outras porquc sao cajxizcs de reecber cssas cspccics dc contra-
?j fl
12

to riedadc
11
outras porc|uc tern possibilidadc dc produzir ou clc
f[ Tuioxovta, ^ i:uopoXai 9\ \f\tyzi<;, f]
$ arep^- ,

suportar
1
'
cssas cspccics dc contraricdadc, ou porquc atualmcntc
35 aei$ eivat tg>v toioutcov. iTuei 8e to ev xai x6 ov TuoXXax&S
as produzem ou as
H
suportam ou porquc sao pcrdas c aquisigocs'\
Xeyexat, AxoXouGetv &v&yxr\ xa t ^SXXa 8aa xara raota ?

posses ou privates
|r
'
dessas cspccics clc contraricdade. 35
XtyeTOL, &cra xai x6 toutov xai to exepov xai x6 £vavx£ov,
— £cepa hi E corno o um e o scr rem multiplos significados, ncccssaria-
(Sctt* etvat e-cepov xaG' £xaaxt)v xaxT)YOpfav, elSeL
mentc cm igual numcro dc significados so dirao tambcm as no-
1018 b
Xlyvzai oaa xe ratkou yevou^ ovra jx^ uTuaXXriXa Icm, xai
coes que deles clcrivam, clc niodo que o idenrico c o di verso c o
oaa £v T(p auxw yivei ovra Bia<popav ?x £t > * a t Saa ^v T T)
em cada uma das difercn-
contrario tcrao significados difcrcntes
ouglqc Ivavrtcoaiv &x et xo^ *
^
Ivavrfa exepa t& elSei iXXr)-
les categonas'
7
-

Xcov f] ti4vto f\ to Xey6[ieva 7ip(ox(oi;, xai Saoov Iv tco Divcrsas scgundo a c specie se dizem (1 ) as coisas que, embora iois
11

5 xeXeuraiG) xou y£vou$ elSet ot X6yot £xepot (oTov avGpoorcoi; pertencendo ao mcsnio genero, nao sao subordinates umas as
xai imuos aTO[xa tg> y£vet ot Be X6yoi e-cepoi au-wov), xai outras 1

^, (2) as que, embora pertencendo ao mesmo gencro, tcm


|L
oaa Iv -qj aux*Q ouafa 5vra e'x et 8taq>op<4v. raura Se tco nma difcrcn5a \ (3) as que tern uma contraricdadc em sua subs-
r
20
etSet to 4vTLxeL(i£v(o^ Xe^jieva toutok;. tancia . (4) lambcm os coiirrarios sao diversos cntrc si pcla cspc-
cic: ou todos clcs ou os que sao assim em sentido primario
21
, (5)

c divcrsas cntrc si pcla especie sao tambcm toclas as coisas cujas


11 22
nocoes sao divcrsas na especie ultima do gencro: por cxcmplo,
np6xepa xai Saxepa Xiyzxai evta (iiv, d)£ 3vto$ tlvAc homcm c cavalo sao inclivisivcis quanto ao gencro, mas suas no-
io rcpGOTOU xai ipx^S Iv exicrap yivet, ^pfikepov (etvaL) ^ocs sao divcrsas; (6) e sao clivcrsos pcla especie os atributos que,
embora sendo da mcsma substancia, teni alguma diferenca 21 ,

4pX*te xtvA^ d>pia(i£vrii; ^ a:uX(oc xai xfj <p6aei 7up6s xi r\ rcou


Idcntieas scgundo a especie sao as coisas que se dizem nos
¥[ utu6 tlv(ov, oTov to [xiv xara x6rcov etvat lYfUTepov f}
scntidos opostos a cstcs.

II. [Os significados de anterior e posterior}

(1) Algumas coisas sao ditas anteriorcs e postcriores, suponclo

que haja um primciro c um principio em cada gencro, por io

scrcm mais pro.ximas daquelc principio, scja absolutamen-


tc, scja por natureza, scja rcl at iva mentc, qucr pelo lugar
qucr, ainda, por obra de alguenr. (a) Por cxcmplo, algu-
mas coisas sc dizem anteriorcs pclo lugar, porquc sao mais
proximas clc dctcrminado lugar por naturcza — por cxem-
plo, do centro on da cxtrcmidade — ou de algum ponto;
222 TQN META TA OYSIKA A METAFiSICA, A 1 1, ] 018b 12-37 223

cpuaei tlvo^ totuou (bptafiivoo (6Tov tou fxeaou 7] too ioxixou) no contra no, aquilo que e mais distantc e dito posterior',

?| Tupoc to xux^v, to Se Tuopptotepov Struepov t& Se xaxa (b) Outras eoisas se di/cui anted ores pclo tempo: a] gum as
por est a rem ma is distances do momento present c eomo,
15 xP^ V0V ( T<* T^P T 9 7coppa>Tepov too vuv, otov lid T(Sv ? 15

fevofiivoov, 7ip6xepov yap xa Tpauxa tcov M?]Slxg>v oti rcop- por exemplo, os aconteeimentns do passado; assim as guer-

parcepov Arcex 61 v^v * T<* ^ T$ iyyuTepov too vuv, otov ras dclroia se diz.em anteriores as guerras persas enqminto
estao mais dishintcsdo momento prcscntc; outras por sc-
lid twv fxeXX6vrcov, 7up6xepov yap Nefxea IIuOEcov otl iy~
rem mais prdximas do momento prcscntc, como por exem-
ipXTl xa t TCp(OT(o xp^otfxevtov)* to
?
yuTepov tou vuv T(p vuv <o£
plo os aeonteeimentos futuros: assim os jogos ncmeieos
7
20 8e xa-roc xtvrjaiv (to yap iyyuxepov tou rcpanou xivr]aavTO$
sc dizem anteriores aos jogcxs pitieos, poique estao mais
rcpA-cepov, otov rcaT^ 4vSp6$- ipx^l S£ xat auTt] tl<; arcX<5<;)'
proximos do momento presente, que e tornado como pon-
to Se xaxa Suvajjuv (to yap uTuepexov Trj Sovifxet rcp6x£pov,
to de partida origin ario'*. (c) Outras eoisas se dizem anterio-
xat to Suva-abtepov toloutov 8' laxlv ou xaxa tt)v rcpoai'peatv
res pclo movimento: de fa to, o que e mais proximo do Pri-
avtSyxr] 4xoXou0etv Oixepov xat t6 ucrcepov, oSa*ue [XT) xivodvc6$
me iro Movente e anterior eomo, por cxcniplo, a erianca 2C)

25 xe ixetvou (1^] xtvetaOat xat xtvouvtos xtvetaGar i\ Se rcpoat- e anterior ao horn em, e aquele e urn prineipio cm sentido
peatc ocpx^)' ™ Se xata t££iv (touto 8' icrctv oaa np6$ proprio \ (d) Outras eoi.sas sc dizem anteriores pcla poten-
ii ev (bpiafiivov Stecmpte xati Ttva Xoyov, otov n<xpQLQi&Tr\<; cia: com cfcito, e anterior o que c superior pela potcneia
TptToariTou Tupotepov xat 7uapavT)TTi vr\rri<;' £v0a fxev yap 6 c o que e mais potente; e assim e aquilo de euja vontadc 25

xoputpaTo^ evGa Se ^ &px^)* — touto fxev ouv TCpoxepa


jieaT] depende ncccssariamentc outra eoisa, que c posterior dc
30 toutov Xiytiai tov Tp67uov, aXXov Se xporcov to tt) yvcbaet tal modo que, sc aquele nao move, cste nao se podc mover,
7up6tepov (be xai aTuXcoc rcpoxepov, toutcov hi aXXcoe to xaxa e se aquele move, tambem este se deve mo\'cr: aqui a vonta-

tov Xoyov xat to xaxa tt|v ataOrjatv. xaxa fxev yap tov dc serve dc prineipio 6 .
(e) Outras eoisas se dizem anteriores
Xoyov to xaGoXou 7up6xepa xaxa Se x^v ataGrjatv to xaO
J
pcla ordem: tais sao todas as eoisas dispostas segundo eerta

exaara- xai xara tov X6yov Se to aufxpeprjxds xou oXou relagao com refereneia a eerta unidade: porcxemplo, entrc
os eorcutas o segundo e anterior ao tereciro, e na lira a pe-
35 rcpoxepov, oTov to jiouaixov toO [xouatxou dvOpamoir ou yap
nult ima cord a e anterior a ultima; no prime iro easo, 0 cori-
eaxat 6 X6yoe $ko<; aveu tou [xepou$* xatxoi oux £v8ex£TOt
feu sen c v
cle prineipio, no segundo e a corcla do mcio que
[xouatxov etvat (jl*^ ovtos [xouatxou xtv6<;. sti Tipo^epa X£ye-
serve de prineipio
1

.
Portanto, cstas eoisas se dizem ante-
riores ncsta aeepgao- 30

(2) Noutro sentido, anterior sc diz aquilo que e assim pclo eo-
nhecimento: este e eousidcrado anterior em sentido absolu-
to. As eoisas que sao anteriores (a) segundo a 110910 sao diver-

sas das que sao anteriores (b) segundo a sensac;ao. (a) Segun-
do a 110910 sao anteriores os universais T
(b) segundo a sen-

sa^ao ao contrario, sao anteriores os particulares\


T
Li segundo
a 110910 o acidente c anterior ao todo que o inclui: 0 musieo,
por exemplo, e anterior ao bom em musieo, porque a 110910 35
do todo nao podc ex i stir seni a 110910 da parte, ainda que o
musieo nao possa ex j stir seni que alguem seja niusieo'
J

.
224 TUN MET A TA ©YZIKA A MEWISICA, ill/12, 101 8 b38 1019o 1
225

tocl xa xcov Ttpoxepwv TtdcGri, oiov euOurrj; Xeiorrjxo;" xo |iev (3) Alem disso, antcriorcs sc dizcm as propricclades das coi-

ioi? M yap Ypa|i,|i,7)s xa8' auxty tiASo; to Se £m9ave£a£. xa sas que sao antcriorcs; o rcto, por exemplo, c anterior
jjl£v ouxw X^fexat 7tp6xepa xai uaxepa, xa Si xaxa 9uqlv
Sf)
ao piano: dc fato, o primeiro c propricdaclc da linha, en-
111

xai otJatav, oaa JvS^x^* 1 elvai aveu SXXtov, ixelva 8e aveu


quanto o scgundo c propricdade da supcrricic . 1 0 L
1

Se xA elvai (4) Adcmais, algumas coisas sc dizcm antcriorcs c postcriorcs


exe£v<ov jjlt)- ^ 8iaipeaei ixpfa*™ IIXAxwv.
no scntido visto, enquanto outras sc dizeni antcriorcs c pos-
5 tcoXXocx&s, Ttpcoxov |iiv xo u7toxe£|jLevov 7tp6xepov, 8to r\
tcriorcs scgundo a naturcza c scgundo a substantia: sao
oua£a 7ip6xepov, ercetxa aXXox; xa xaxa 86va(jLiv xai xax*
assim todas as coisas quepodem cxistir indcpcnclcntcmcn-
iviikixiw xa |i£v yap xaxa 8uva|itv rcp6xepa iaxi xa
tc dc outras, enquanto cssas outras nao podem cxistir scm
Se xaxa £vxeXex&iocv, oTov xaxa 8uva(jLtv \ih i\ ^|i£aeia
aquclas"; dessa distin^ao sc valia Platao (E como a scr 12
,

-nfe oXri; xai xA (iApiov xou SXou xai ^ SXrj rrft oua£a;, xax* tcm multiplos significados (a) T
cm primeiro lugar, anterior 5
10 JvxeXexeiav 8' uaxepov SiaXuSevxoq yap xax' ivxeXexetav c o substrate) c portanto, anterior e a .sulxstaneia
h (b) Vm
.
T

eaxau) xp67tov Sr) xtva TiAvxa xa rcpoxepov xai uaxepov Xey6~ scgundo lugar, como uma eoisa e scr em poteneia, outra e
[levaxaxa xauxa X^fexai* xa [dv yap xaxa yeveatv £v8£x^<* 1
scr cm a to, algumas coisas sao antcriorcs scgundo a potcn-
aveu x<5v £x£ptov elvai, olov xo SXov xoiv [jLop£<ov, xa 8e xaxa cia, outras o ,sao scgundo o a to: por cxcmplo, a sen li-reta e

98opav, otov xo [ioptov xou SXou, 6|io£(o$ 8£ xai xSXXa. anterior a rcta pel a potencia, assim como a parte com rcla-

gao ao todo e a materia com rclacao a substantia; scgundo


o a to, ao contrario, todas sao postcriorcs, porquc so pod cm 10
12 "

cxistir cm quando o todo


ato sc dissolve
1 1

).

15 Auva(jLL(^ X^exat i\ (Jiev Apx^l xLvrjaeco; f\ [xexapoXffc Dc certo niodo, todas as coisas que se dizem antcriorcs e postc-

^ £v £x£pa> f\ f\ exepov, olov ^ olxoSofjuxJ) Suva^ £<mv ^ oux riorcs o sao por referenda a cstc ultimo significado
1
'. Oc fato, algu-

irtApXtL £v x<5 oJxo8o|jLou|jLdv(i), AXX' i\ Eaxptx^i SuvajjLu; ouaa mas coisas podem cxistir scm as outras quanto gcra^ao: por cxcm- ii

utcApxoi av Iv xco laxpeuojidvtp, AXX' oux Jaxpeuojievo^ plo, o todo scm as partes; outras, ao contra rio podem cxistir scm ?

ouv SXto; H-eTOpoXfj; XLvrjaeto; XeyexaL 8uva- outras quanto a corrupgao: por cxcmplo, as partes scm o todo. ()
fl [jl^v ipxh Kl
mesmo vale para todos os outros scntidos dc anterior .

12. [Os significados de potencia e impotencia, possiveleimpossivelj

(1) Potcneia, em primeiro lugar, signifiea o principiodc movi- 15

men to ou dc mudan^a que sc encontra cm outra cotsa oil

na propria eoisa enquanto outra. A arte dc construir, por


cxcmplo, c uma potcneia que nao se encontra na eoisa
construida; mas a arte dc que tambcm c uma potcn-
curar,

eia, pode encontra r-se tambcm no que e cur ado, mas nao
enquanto e curado 2 .

(2) Potcneia, portanto, signifiea, cm primeiro lugar, esse prin-


cipio dc mudanc.a ou dc movimento que sc encontra em
226 TQNMETA TA OY2IKA A METAFISICA. A 1 2, 1 01 9 o 20 b6 227

20 [lit; iv hipto ^ frepov, i\ 8' 69' £x£pou £cepov (xa6* outra coisa ou m propria coisa cnquanto outra ? e, cm 20

yap t6 7c£axov rcdtaxei tl, 6t£ [iiv lav 6tiouv, Suvaxiv auTO scgundo lugar, significa uma coisa o principio pclo qua!
9a[iev eTvai TcaOeTv, 6t£ 8* oti xara rcav 7u£6os £XX' &v ini c mudada ou movida por outra ou por si mesma enquan-

t6 (3£Xtiov)* ^ tou xaXw^ tout' £7ciTeXeTv


ext xara rcpoa£- to outra. Dc fato, cm virtudc dcssc principio pclo qual o

pacientc sofrc a] gum a modificac.ao dizcmos que o pro-


peatv* £v£ots yap tou; [x6vov av 7COpeu86vras ElmSvras, ^ prio pacicntc tcm potencia dc sofrcr modifica^ocs'. (K
25 xaXto; 8e 7i fif) 00; 7upoefXovTO, ou 9a[iev SuvaaOai X$yeiv a

J] paStCetv* 6[iofo$ 8£ xat ^tui tou rc&jxeiv. Ext 8aat as vezes tcm potencia dc sofrcr qual-
dizcmos isso se clc
£-els
xaO' as &7ua8rj 6Xw; &[i£T&pX7iTa qucr tipo dc modifica^ao; as vczes so se clc tcm potencia
f\ [i^ fo8fo$ £7ui to H
XeTpov eu[AeTax£vrjTa, 8uv4[ie^ XiyovTaL- xXaxai [iiv y*P dc sofrcr afecc/ics que o fazem mudar para mc]hor) .

xai auvrpCpexat (3) y\dcmais chama-sc potencia ci capaeidade dc rcali/.ar algo


xai xdt[i7CT£Tai xai oXw^ 98e£peTai ou t£> 7

30 SuvaaOai iXXi t5 8uvaa8ai xat ^XXeCtceiv tlv6$-


bem ou adequadamcntc. Dc fato, as vczes dizcmos dos que
caminliam ou falam, mas naoo fazem hem ou como desc- 25
ircaSfj 8i toov toioutwv & (jl6Xi; xai ^jp£[xa tc&jxel 8lA 8u-
(ariam que nao tcm potencia para falar ou para caminhar\
va[iLv xat SuvaaOai xal Ttp exeLV 7ua)$. XeYouivrjs hi
;

Tfj<; 8uv4(JLeoo^ ToaauTax<Ss, xal t£ SuvaTdv gva [iiv Tp67cov


(4) O mesmo vale para a potencia passiva
6
.

(5) Alcm disso eliamam-se T


potencias todos os cshidos cm vir-
XexOrprcai t6 £x<> v xivfaeu; ipxfy [leTapoXfj^ (xat yap
tudc dos qua is as 'coisa s sao absoiutamente impassivcis ou
35 t6 axaxtxiv 8uvaT6v Tt) h izipu* ^ STSpov, Eva 8' £<kv ExTl
mu hive Dc
imutavcis ou nao facilmcnte is para pi or. fato?
1019 b
ti auTOu aXXo 8uva[nv Totally, gva 8' extj [iSTapdtX-
as eoisas quebram-se dcgcncram-sc\ dobram-sc
?
c T
cm gcral,
Xetv £9' 6tlouv SuvajJLtv, sit' inl to x&tpov eft* £711 t6 (36X-
destroem-sc nao porc|uc tern potencia, mas porquc nao 30
tlov (xal y<*P ™ 90etp6[jLevov Soxei 8uvaxov eTvai 98efpe-
tern potencia c
7

porquc carcccm dc alguma coisa; ao eontra-


a8ai, ^ oux &v 98apfjvai48uvaTOv* vuv 8£ Ex et
e{ ?jv ™* rio T sao impassive is relativamcnte a todos cstcs tipos dc a f ec-
5 8i£8eaiv xai afoEav xai ipxfy ^ou toioutou 7u£8ou$* 6t£ [iiv
hoes as coisas que dificilnicntc ou poucosao af eta das por
Tto Ixeiv tl Soxet, 6t£ Zi t<5 £<rcepfja8at toioutov eTvai- d clas por causa dc sua potencia e de seu podcr, c por deter mi-
ll a das con di goes cm que se encontrem'.

Dado que potencia sc diz em todos estes sentidos, tanv


bem potente sc dira cm sentidos equivalentes. (1) Num prime iro
sentido, dir-se-a potentc o que possui urn principio dc movimcn-
to ou de mudanca (dc fato, tanibem o que poclc produzir rcpouso 35

c algo potentc) cm outro ou em si mesmo cnquanto outro\ (2)

Num scgundo sentido, dir-sc-a potentc algo sobrc o qual alguma


9
coisa podc exereitar uma potencia dcssc tipo . (3) Noutro scnti-

do potentc
7
dir-se-a o que tern potencia para mudar cm qualqucr
scntido, seja para pior seja para mclhor. (Com cfeito ?
tambcm o
que sc corrompc parece ser potentc para corrompcr-se T
pois nao
sc tcria destruido se fosse impotentc para sc destruir: portanto, elc
possui eerta disposi^ao, uma causa c urn principio dc tal afeecao.

Assim, algo parece ser potentc, as vczes porque possui alguma


228 TON META TA OY IIKA A METAFlSJCA. A 12, 1019 b 7-30 229

8' i\ <r:£p7)atc £<rciv Sfo ttcoc, TuAvta tto exetv 5tv e&i tt, coisa, outras vc/cs porquc c privado clc alguma coisa; c se a priva-

[el 8i ware tco Te ex eiv ££iv ttva xai ipxfy £ari gao de ccrto modo, uma posse 1
' 1

, todas as eoisas scrao potcntcs

Suvatov [ofitovufitod xai toutou a-rfpiqaiv, £v- porquc possuem algo. Port an to, as eoisas scrao potentcs ou por
&X £lv el
possuircm algo e dc term in ado principio ou por possuirem a priva-
10 8£x^ a &X £tv t oxepTjoiv (el Se firi, Ojitovufitts))" Eva Se tco fif)
gao dele, sc e possivc! possuir uma privae.ao; se isso nao e possfvel,
exeiv auTOu StivafiLv f\ ipxfy aXXo rj § aXXo 90apTLX7)v. exi Si
as coisas sc dirao potentcs i\ pen as ]^or homonimia 11
). (4) Noutro 10
TauTa iz6lvxol f\ fi6vov av aufipfivai Yev£a0ai f] fif) yeve-
scntido ainda, algo sc diz potcntc porquc ncm outra eoisa nem
a0ai, f[ tco xaXto^, xat yap fa toic Atjjuxot? ^veariv ^ TotauTT]
clc mcsmo enquanto outro tern a potencia ou o principio dc sua
Suvafiis, oTov £v toT^ 6pY<jcvoLC" t*?|v fiiv yap SuvaaOaC ^aat 12
destruigao . (5) Enfim, toclas cssas coisas sao ditas potentcs ou
15 90£YYea6aL Xupav, xfy S' ouSev, fiv fj eu^tovo^, iSuva-
fi^i
porquc pod en simplcsnicntc i rcalizar-sc ou nao, ou porquc pod cm
fita Se l<rzl arepr)at^ Suv4fie<o^ xai Tift toiocuttjs &PX% rcalizar-se bem, Nas coisas inanimadas esta prcsente uma poten-
ota eipTrrai, ?i oXtoc
&x eLV ^ xot ^
i] tco rceqJuxoTt > cia desse tipo, por cxcmplo, nos instrumentos: diz-se que uma lira
Tre^uxev 7jSr) £x wv Y*P op-ofa? av q>aiev ASuvatov eTvaL
*
tcm potencia para soar e que outra nao tern quando nao possui 15

yevvav rcaiSa xai avSpa xai euvouxov, &ti Zi xaG* ixaxepav uin bclo som 13
.

20 Stivafuv eariv dtSuvafita &VTtxeL|i£v7], Tfj te fi6vov XLvrjTLXfj A im potencia e privacao de potencia — ou seja, privagao

xai Tfj xaX&£ xlvtjtixt). xai ASuvaxa 8^ toc fiev xata r?iv do principio acima ilustrado (a) ou cm gera!, (1^) ou em algo —
dcSuvafifav TatiTTjv XeyeTat,, toc Se aXXov Tporcov, oTov Su- que por natureza devcria possuf-la, (c) ou ainda, num tempo
vax6v Te xal dcSuvaTOv, ASuvaxov fiiv ou t6 ivavrfov if;
em que ja deveria possui-la por naturcza. De fa to, nao podemos
t6 eTvat dizcr no mcsmo sentido que uma erianea, um horn cm c urn cu-
dtvAyxri? 4Xti0^ (oTov Tfy SujcfieTpov aufifieTpov
25 dtSuvaTOV OTl (J)£uSo£ TO TOIOUTOV ou to ivavTiov oij fi6vov AXti-
uueo sao im potentcs para gerar' \ Adcmais, a eada tipo dc poten-
cia se contrapoc um tipo de im potencia, tan to a que simplesmen- 20
0&S dcXXa xal dtvAyxr) [AaufifieTpov eTvat]' to apa aufijie-
te produz. movimenhx como a que o produz da mclhor maneira
Tpov ou fi6vov c|>euSo^ AXXa xai 1% avAyxrn; (JjeuSo^)* t6 S*
possfvel 1
",

ivavrtov toutco, to SuvaT6v, 8Tav fi^ AvayxaTov fj t6 £vav-


Algumas dizem impotentes (1 ncste sentido de
coisas sc )

t(ov (JjeuSo^ etvai, oTov to xaOfjaOat SvGptorcov SuvaT6v* oti


impotencia; outras, ao contr^rio, sc dizem impotentes (2) cm
30 yap l\ dtvAyxri? t6 xaOfJaGai c|>euSo^, t6 fiev ouv Suva- 16
outro sentido, qucr dizci; no sentido dc possivcl c impossivel .

I
m possivc] e acjuilo eujo contrario c ncccssariamente verda-
dciro: por cxemplo, e impossivcl que a diagonal do quadra do
25
scja comens ii ravel com o la do, porquc isso c falso c seu contrario
nao so c vcrdadciro, mas e ncccssariamente vcrdadeiro: a diago-
nal do quadrado rclativamente ao lado c ncccssariamente ineo-
mcnsuravcl- Porta n to, a afirmaeao da comens Lira bilidade nao
so e falsa, mas c Tcm-se o contrario do
ncccssariamente falsa
1
'.

impossivcl, isto c, o possivcl quando nao c nccessario que o con-


lrario scja falso: por cxcmplo, c possivcl que urn horn em esteja

sentado, porquc nao e ncccssariamente falso que cle nao este-


ja sentado'\ Portanto, o possivcl, como disscmos, signifiea (a) 30

num scntido o que nao e ncccssariamente


7
falso, (b) noutro sen-
TUN META TA OYIIKA A !
|,MPTAPS,'CA Al2/l3, r
1019b31 -I020ol9 !
231
I

I
tov 2va [iiv Tp67rov, aSarcep eipTjTOL, t& i£ ivdyxris (J>eu-
tido, 0 que e verdadciro 17 ;
(c) num tcrcciro sen tide, o qucpodc
8os crr|(jia(v£i, £va Si tA 4Xt)6£c [elvai], £va Si t& ivSex^- scr vcrdndeiro 20 .

[ievov 4Xti6^ elvat. xara [lexa^opav Si -sfj iv Y£<o(j,£Tp£a Por transfcrencia, fala-se de potencia tambcm cm gcomctria 21 .

Xi^erai Suva^. raura jx£v ouv to Suvara 06 xaTa Suva- Estcs significados do possivcl nao sc refcrem as nogocs dc po-
22
35 (iiv toc Si XeTf6[jLeva xara Suva(iiv 7udvra X^exaL 7up&s
tencia Ao contra rio, todos os significados que sc re re rem a poten-
-

t^v 8' cia imp] cam uma relagao com o primeiro significado de potencia,
1020 B TCpcoTTjv itmv ipx^] (leTapoXfte iv fiXXco
[(ifav]- ocuTij
i

isto e potencia como principio dc mudanga cm outra coisa ou na 1020'


f\ 5 fiXXo. toc yap fiXXa X^eTaL Suvara t<£ to ^iv ?x£tv T

auxtov aXXo tl TOia6TT]v Suva[jLtv to Si


propria coisa enquanto outra. As outras coisas sao ditas potentcs
e^etv to Se
tI)Si ?^£lv. 6[jlo(co^ Si xal to iSuvara. aiare 6 xupto^ 8pos
ou porque algo difercnte tern sob re el as uma potencia, ou porquc

5 rrfc Ttpwrri^ Suvd[j,ea>s av eft] [jl &ra (JXtjt lx^ iv aXX<o


nao tern, ou ainda porque 0 tern de detenu in ado modo 2
\ O mcsmo
4px^]
vale para as coisas que sao ditas impotentcs,
f\ ?j aXXo.
Concluindo, a detinigao principal do significado de potencia
sera: potencia e principio de mudanga cm outra coisa ou na pro-
13 pria coisa enquanto outra 21 .

Floadv Xi^eTOL tA Siatpexiv ivu7udpxovTa <5>v ixa-


Tepov ti frcaarov ev tl xal x6Se ti Tciqwxev elvat. TcXfjOo^
[iiv oCv rcoa6v tl idtv 4pt8[XTiT6v [jLi^eOos Si av [jL£TpT)TAv 13. [Os significados de quantidcide) ]

io XiTfexat Si 7uXfj6oi; [iiv tA Siatpexiv SuvA(ji£L [rfj auv-


fj.
Quantidade se diz do que c divisivel em partes imanentcs c
&X*1> [a^Go^ to efc suvex*!" |jl£T^9ou^ Si tA (iiv iq>' ev
clas qua is eada uma e, por sua nature/a algo uno e detenninaclo 2 .
f

auvex^ (Jtfjxoc tA 8' irci Suo tcXAtoi; to 8' foul Tpia (3A6oi;.
Uma quantidade c uma plural idadc quando e numeravel;
(1)
toutcov Si rcXrjOos [iiv tA rcercepaqjivov &pi8(iAs [Jifjxos Si
(2) uma grandc/a quando e mensuravcl. (1) Chama-se plurali- 10
Ypot[jL(j,f) 7uXAtoi; Se imquiveia [JAOoi; Si a<o[jLa. 2ti to dade o que sc podc dividir em partes nao eontmuas'; eha-
(2)
15 [iiv XiTfeTai xa6' aura rcoa<4, to Si xara au[jLp£pTix6s, ma-se grandc/a o que e divisivel em partes eontinuas Kntrc as 4
.

olov -sfj [iiv ^pa^f) rcoa6v tl xa8' iamo, to Si (Jtouat- ^randezas, a que e continua num a di men sao e com prim en to; a
xAv xara au(i(3e[3Tix6i;. t<ov Si xa6' aura toc (iiv xaT* que e continua cm duas dimensoes c largura c a que e continua
ou<r£av i<xr£v, otov -sfj ^pa^T) 7uoa6v tl (iv -yap t<£ Xd^co Ttp can Ires dimensoes c pro fund idadc, Uma m ul ti pi ic idadc delimi-
t£ iart Xi^ovTi tA 7uoa6v ti foudpxeOi to Si 7U(x6t) xal Sjgl$ lada c um niimero', urn comprimento delimitado e uma linba,

i una largura dclimitada c uma superficie c uma pro fundi dade


delimitada e um corpo.
Ademais, (A) algumas coisas sao ditas quantidade por si 15

mcsmas \ f
(B) outras por acid cute: a linn a, por cxemplo, c uma
quantidade por si, 0 musico c uma quantidade por acidentc\
(A) Entre as quantidades por si T (a) algumas sao assim por sua
rssencia: a linha, por cxemplo, 6 uma quantidade por si, porque
a quantidade csta incluida na nocao que cxprimc a propria essencia

da linha 8 ;
(b) outras, ao contrario, sao afecgocs c cstados desse
232 T£1N META TA ©YIIKA A METAFiSICA, A 13/K 1020a20 b7 | 233

Ul 20
20 rr\q Toiauriris £auv ouaiac, oTov t6 tcoXu xal t6 iXfyov, xat tipo dc cntcs; par excmplo, o muito c o pouco' o longo J
, e o curto ;

o largo e o estrcito o alto o baixo \ o pcsaclo o lcvc n c as ou-


1 ;

[jtaxpov xai ppaxu, xai 7uXatu xai crcev6v, xai (3a8u xal e c

xa7ueiv6v, xal papu xal xoucpov, xai to aXXa to tolocuto. tras af echoes desse tipo. O grandc c o pequeno, o niais c o mcnos
eari 8e xal to xai t6 |JLLxp6v xai [xetCov xai — considerados cm si on cm suas rclacocs rcciprocas — sao afec-
14
SXaxTOv, xai xa8' auTa xat np6q aXX^Xa Xe^jxeva, too cocs por si da quantidadc ;
todavia, por transfcrencia, esses tcrnios
,s

25 7uoaoo n6fir\ xa0' auTti- jieTacp £ p o vto i |jl£vtoi xat &c' aXXa se estendem tambem a outras coisas . 25

(B) As coisas que sc dizeni quantidade por aeidente sao assini


touto to 6v6 [xaTO. tcov 8e xaTO aujxpep'nxo^ X$YO|jivcov
eliamadas (a) algumas, no sentido scgundo o c|ual disscmos que a
noa&v to [xev outcoc X^eTOti woTrep £Xex0r) S^t t6 [xouaixov
mu.sico c o bianco sao quantidades, ou scja, pclo fa to dc scr quanti-
Tuoaov xai to Xeuxov to> etvat ttocj6v ti to uTrdpxouat, to 8e
dade aquilo a cjuc pcrtcnccm Ul ;
(b) outras no sentido dc que o movi-
co$ xwrpit; xat XP^VQC* xo" T*P touto itotr' atta Xiyvzai
mento c o tempo sao quantidades. Dc fato tambcni o tempo e o T

30 xai auvex^ ixetva StatpeTa etvat <J>v £ari tooto tc<46t).


movimcnto sao ditos quantidade, e quantidades contfnuas, porquc
Xeifco Si ou to xtvoujxevov 4XX* 8 Ixivffiif]* t&> yap noabv etvat
c divisfvcl aquilo dc que sao afecgoes. Prceisamente, nao o que se 30
exetvo xai T)x£vT]aLs Troari, 6 8£ XP° V0 C T V tout7]v. move e divisive], mas o cspaco pcrcorrido pclo mo\'imento do que
[To] 7uol6v Xeyexai eva |j£v Tp6rcov rj 8ta<popa ri\q o6ata$, 14
se move E dado que o e spa go c Lima quantidade, tambem o c o
1

olov tol6v ti avOptoTCos ££>o v otl Surouv, tmuos 8e TeTpArcoov, movimento; c dado que o movimcnto e uma quantidade, tambem
35 xai xoxXoc tuol6v tl ax^M-ot oti dtTfwviov, 8ia<popac o c o tcmpo ls .

1020 b Trfc xaTO t^v ouatav tcoi6t7]to$ ouarjs* — eva jxev 8*fj Tp6uov
toutov Xiyvzai rj tcolottis 8ta<popa oua£a$, eva Zi d>s to &x£-
v7]to xai to |xa0T]|JLaTtxd, aSa7tep ot &pt8|JLOt tcolo{ Ttve$,
14. [Os signification de qua h cla.de
]

y
olov ot auvOeTOt xat |jl6vov l<p ev ovres &XX* cbv [jl£[xti[jloc

5 to i^[7ue8ov xai to creep e6v (outol 8' eJalv ot uoatixic; iroaot


(1) Oualidade signitica, mim sentido, a difercnga da substan-
9[

uoatixtc; 7roadxi$ uoaot), xai oXcos 8 rcapa tA tcocj6v urcip-


eia; o horn em e um animal t[ue tern eerta qu alidade, preci so-
men tc a qualidade de ser bfpede, e o cavalo a de scr quadru-
Xei £v rrj oua(<j •
ouata yap dxdaroo 8 aita?, oTov tcov e£ oi>x
pccle, o eireulo tern cci ta qualidade, precisamcnte a de ser

scm angulos: esses exemplos demonstram que a diferen^a 35


scgundo a substancia c uma qualidade. Portanto, cstc e 0 pri-
mciro significado da qualidade: a diferenca da substaneia z . J
020'^

(2) Um scgundo significado da qualidade rcferc-sc aos objetos


i move is da matcmatica. Assim se di/. que os numcros tern
dcterminadas qualidades: por cxcmplo, os numeros eom-
postos, que nao corre.spondem a uma so dimensao e que
sao reprcscntados pcla superficic c pclo solido: tai.s sao os 5

numeros produ/.iclos pcla multiplieagao de dois fatores e


pela multiplicagao cle tres fatores'. E em gerai, e qualida-
?

de o que pertence a essencia do numero alem da quanti-


dade; dc fa to. a cssencia de cad a niimcro e aquilo que cle
e multiplicado por um: a cssencia do scis, por cxcmplo,
234 TUN MET A TA 0YIIKA A MEFAFISjCA, A 14/15, 1020 b 8 - 30

o Stc ^ T P k eiatv 4XX' o oka^- e£ T«P *™£ Eg. fei oaa nao e scis vezcs dois ou vezcs tres, mas o que ele e uma
7t<£0T) xcov xtvoujxevcov ooatcov, olov 0ep|XOT7K xai <J>uxp6T7^, vcz: de fa to, scis e igual a scis vczes um\
io xai Xeox6T7K xai jxeXavta, xai papo-nr^ xai XOU96T7K, xat (3) Adcmais, chamam-sc qualidadcs as afecgoes das subs-
tancias cm movimcnto: por exemplo o qucntc c o frio,
oaa TOiauxa, xaG* a Xeyovrat xai iXXotooaOat toc acofiaxa
jxexapaXXovrcov. £ti xaT' 4perf]v xai xaxtav xai oXcos to o branco c o pre to, o pesado c leve' c, cm geral todas as
> io

outras afecgocs desse tipo scgtindo as quais diz-sc que


xaxov xat iyaGdv, axeS6v S#| xaTa Boo Tpo7uoo<; XeyoLT' av T

os corpos alteram quando mudam fl


.

to tuoi6v, xat toutcov eva t6v xopuoTaTOv sparer] |iev yap


(4) Al cm disso, qualidade se entende tainl)cm no scntido
t5 tuoi6t7]c Tfjc oucriac 8ta<pop<& (Tat/rr]c 8£ ti xai £v tols
dc virtudc e dc vicio c T
cm geral, dc bem c de mnT.
4pL0(ioTc noiorr\<; [xepoc* 8ta<popa yip tic ouatcov, 4XX' fj ou
Porta nto, pode-sc fa.lar dc qualidade cm dois sen tides, urn
xivoujx£vcov f\ oux ^ xivoiijxeva) , Ta 8e n6tBr\ tcov xivoujievcov § O significado primeiro dc quali-
dos quais e fundamental. (A)
xtvoujxeva, xai at tcov xivrjaecov 8ta<popa£. iperf) Se xat s
dade c a difcrenga da substancia ; no ambito desse significado 15

xaxia tcov 7ua0T)|jL<£Tcov fiipoc Tt* 8t,a<popa£ yap SriXouat rt\<;


cntra tambem a qualidade dos numeros; dc fa to, tambem csta
20 xivrjaecoi; xai T7fc evepyetac, xa0* &c Tuotouaiv 7} 7a£cyxooai xa- e uma difcrcnga de substancias, mas dc substancias que nao sao
Xa>c ^ 9auXco^ Ta £v xivrjaet ovra* to |j£v yap a>Sl 8ovd- mcjvcis ou que nao sao considcradas enquanto .movcis'
J
. (B) ()

jxevov xtvetaflat f\ IvepytXv iyaOov to 8' coSi xat ivavrtwi; outro significado refcrc-se as afeecoes das substantias move is
[xox^Tlpov. jxAXtara Se to iyaOov xai to xaxov arijiatvet to considcradas, justamcnte, enquanto movcis e as difcrencas dos
7uot6v ini Ttov ^[xc^ux^v, xai TOtJTcov jxdXtara em tols ex 0U<Tl movimentos 10 . A virtudc c o vicio" fa/.em parte dessas afcegdes,

25 Tupoatpeatv* porque indieam as difercngas do movimento e da atividadc, 20

scgundo as quais os seres em movimento a gem ou padeecm o


bem c o ma I. De fa to, o que tern potencia para scr moviclo ou para
15 agir de detcrminadomodo e bom; e o que tern potencia para scr
IIp6c tl Xeyerat Ta jxev co$ 8i7tXaatov 7up6<; ^fJLiai> xai movido ou para agir de modo contrario ao primeiro e inau. Parti-
cularmentc, o bem e o mal indieam a c|u alidade propria dos se-
TpwuXdatov Tupoc Tptrrijx6ptov, xat oXcoc TuoXXaTuXAaiov 7tp6<;

8' res vivos c\ no ambito destes, sobrctudo a qualidade propria dos


TuoXXoarrijxopiov xat 07uep£xov rcpos U7uepex<Sjievov Ta a>^
12
seres que sao dotados da faeuldadc de escolher . 25
to GepfiavTtxov npdq to Gepjxavrov xai t6 tjititlxov 7up6<; to
to 7ua0riTLx6v to 8'
30 t[xt]t6v, xai oXcoi; t6 TOLTjTtxov 7up6<;

jOs signified dos de


1

15, rclativo e rclctgcloj

( 1 ) Relativas se dizem, em ccrto senticlo, as coisas cuja relagao


e coma a do dobro para a meladc, do triplo [>ara a tore,

parte c T
em geral, do multiple) para o submultiplo e do que
cxeedc para o que e exec dido
2
.
(2) Em outro scntido, di-
zem-sc relativas as coisas cuja rclacao e eomo a do que
podc aquceer para o c|uc c aquecido, do que podc eortar
para o que e cortado c, em geral, do agent c para com o pa-
ciente\ (3) Noutro sentido ainda, relativas se dizem as 30

coisas cuja relagao e eomo a do que e mensu ravel para com


236 TftN MET A TA OYItKA A METAFISICA, A15J020b31 1 02 1 a 2 237

6c to [itTp7iT6v 7cp6c t6 [leTpov xai £m<miTdv Tipdc £manfj[i7iv a modi da, ou como a do cognoscivcl para a com a cicncia
4
xai aiaftrjTAv 7ip6<; aiaOiriatv. Xiyetai Si toc [iiv Trpana xax' c do scnsivcl para com a scnsa^ao .

ApiOfiov ij arcXcoc ^ copiajievcoc, 7tp6$ atkouc ii rcpdc zv (olov (1) As relates, no primciro scntido, saonumcricas c sao ou in-
t6 [iiv StTiXdaiov npb<; Hv <£pt8[idc copLajxevo^ tA 8i rcoXXa- dctcrminadas ou dcterminadas quanto aos proprios numc-
5
rcis ou quanto a unidadc Por cxcmplo, o dobro tern unia
rcXdaiov xax' <£pL8[i6v upo^ £v, coptajxevov 8e, otov t6vSs
.

35 oux
rcla^ao num erica dctcrminada com a unidadc cn quanto
r,

T
35
1021* ?i
t6vS&* to Si V)hl6Xiov 7up6<^ t6 u971[jll6Xlov xax' apLOjxov
o multiplo tambcm teni uma rclacao numcrica com uni-
Ttpoi; <£pi8[i6v 6pta[i£vov to 8' ^TUjiopLov izpo<; to uramiiopiov
dadc, mas nao dctcrminada, qucr dizcr, nao tern csta ou
xara <£6picrcov, &<7Rtp to TcoXXaTrXaatov 7EpO£ TO IV TO 8*
aqucla rclacao K uma quantidadc que contcm uma vcz c
7 j
.
102 i

uTOp^xov 7cpo<s to U7Eepex<V evov oXcoc <£6piarov xaT* <£pi9 [i6v*


mcia a outra, rclativamcntc a quantidadc que esta contida,
5 6 yap ApiOjioc au[i[ieTpoc, xaT<i au[X[ieTpou 8i <£pi8[i6c ou torn uma rclacao numcrica dctcrminada c[uanto a
com ela
Xe^^ai, 'co 8i xmeplxov rcpoc to uTOpexojievov Toaot>T6v detcrminado numcrc^, cn quanto uma quantidadc c|uc coiv
t£ £cra xai eTL, touto 8' Aoptarov ouoTepov yap £xux&v £gtlv, torn a outra c ma is urn rclativamcntc a esta quantidadc, cs-
T

j} taov rj oux laov) -


tauT<4 Te ouv t4 7cp6c ti rcdvra xaV ta cm rclacao numcrica indctcrminada, assim como o mul-
Apt8(i6v X^Y^ai xai Api8[iou 71(4871, xat Su to taov xai tiple) csta cm rclagao indctcrminada rclativamcntc a unida-

10 ojiotov xai TauTo xaT' aXXov Tp67cov (xara yap t6 ev Xe- dc


;

. E o que excede cm rclacao ao que e excedido csta cm


relac.ao numcrica total men tc indctcrminada: dc fa to, o n Li-
yeTai Tcdvra, TatjToc [iiv y<*P ^v I
1 ' 01 ^ ovala, ojioia S*

&v t6 8' tou


me ro c comensuravel c nao podc sc refcrir ao que e inco- 5
cov V) 7toiOTT)C [iCa, lira 8i rcoadv ev* to tv
men su ravel; mas o que excede rclativamcntc ao que c ex-
ApLGfiou Apx^l xai [iiTpov, (Sore TauTa Tidvra 7ip6c tl
T
cedido c a mesma quantidadc destc e algo niajs, e cste algo
X^yeTaL xaT AptSfiov [lev, ou tov auTov 8i Tp6rav)* Ta 8i
ma is e indetermjnado, porque scgundoos casos, podc ser T

15 7coir)TLxa xai TcaGrjTLxa xara 8uva[itv 7col7jtix7iv xai na$r\~ igual ou desigual ao excedido
111
. lvstas relaeocs sao numcri-
Ttx^v xai ^vepY&£ac Tac tcov 8uv<4[xecov, olov to 8ep[iavTix6v cas c sao afeceocs do nuniero. Mas o igual o
, scmclhante e
Ttpoc to 8ep[iavTov oti 8uvaTai, xai %6Xiv to 8ep|xaTvov o identico sao tanibem rclac,6es num ericas, so que cm outro 1

Tcpoi; to 8ep[iaLv6[ievov xai to Ttjivov Ttpd^ to xejivojievov scntido. Com efcito, todos clcs sc refcrem a unidadc: identi-
d>C ^vepYoCvra. tcov Si xat' dcpL8[idv oux eiaiv ivepyeiai <£XX* cas sao as coisas cuja substancia c uma so; scmclh antes sao

20 ^ ov TpoTtov £v £,Ttpoi£ eipr)Tai* ai Si xaTa xtvriatv Ivipytiai as coisas que tern a mesma qualidade, c iguais sao as coisas
cuja quantidadc c igual: ora o urn c o principio c a mcdida
oux UTidpxoumv, xcbv Se xara 8uva[iLV xai xara xp^vou^ ^8tj 7

do nunicroc, [X)rtanto, todas essas rclagocs podem scr cha-


in ad as dc rclagocs num ericas, mas nao no mesmo scntido
1

(2) O ativo c o passivo 12 cshio cntrc si cm rclagao scgundo a 15

potencia ativa c a potencia passiva e sua atualidadc: |^or

excmplo, o que podc aqucccr esta em rclacao ao que podc


ser aquccido scgundo a potencia, enquanto o que aquece
csta cm rclacao ao que c aquecido e o que corta csta cm
rclacao ao que c cortado scgundo o a to. Das relaeocs numc-
rica s nao existc a to ou so existc do modo como sc disse cm
n
outro lugar del as nao existc o ato no scntido do movimen-
: 20

to. Das relagoes scgundo a potencia, algumas implicam uma


238 TL2N META TA OYIIKA A METAF15ICA, A 15/ 6 J 021
1 22 -b 1 1 239

X^OVTai 7Cp6$ XL 0T0V TO 7C£7COtTlxA$ Kp6<; TO TO7COt7][JL£vOV referenda ao tempo: por exemplo, a relagao cut re o que fez
xai xA fuotfjaov npix; xA 7COtYia6|xevov. ouxo yap xat 7caxfjp eo que toi feito, e entrc o que fara e o que sera fcito. Nessc
6tou X^exat TtaxTfjp- xA |xiv yap TO7coi7]xAs xo Si 7ce7cov06$ sen tido o pai e dito pai do filho: de fato, no passado uni agiu
H
25 x£ iaxtv. ext £vta xaxd axtprjatv 8uv£|xe6)$, aSaTc&p xA dSuva-
e o outro foi objeto dessa agao . Aden la is, e* stem i rcla^oes 25
h
xov xai oaa ouxco X^exai, olov xo dApaxov. xd
segundo a privagao da poteneia, eomo o impotcntc c as
[iiv ouv xax'
outras eoisas desse tipo: por exemplo, o invisfvcl ^
1

dpt6|xAv xai S6va|xtv Xeydfieva rcpAs xi ™ivxa iaxi izpoq xt


(3) Tbdas as rela^oes entendiclas segundo o numero ou segun-
xco 8rap iaxiv fiXXou Xiyioftai auxA o iaxtv, dXXd (jl^i xai
do a potCneia sao ehamadas rcla^oes justamenic porque
fiXXo 7CpA$ ixtXw xA 8i |jt£xp7]xAv xat xA imaxrixAv xai xA sua propria essencia eonsiste numa refcreneia a algo dis-
30 SiavorixAv xtp &Xko npix; atkA XiyzaQai np6<; xi X^ovxat. Hnto, e nao simplesmente pelo fato de algo distinto estar
x6 xe yap Stavo7]xAv arjiiaCvet oxt £axtv auxou Stdvota, oux em relagao eom el as; por sua ve% 0 m en su ravel, o eognos-
?ari S' ^ Stdvota 7cpA$ xouxo o5 iaxi 8tdvoia (St$ yip xatixAv eivel e 0 pensavel se dizem relativos enquanto algo dislin- 30

etpT][jL£vov av etri), A(xo[(o^ Si xat xtv6$ iaxtv i\ S<J>kj 3<Jns, oux to esta em rela<;ao eom eles, O pensavel, eom efeito ?
signi-

1021 b
ou iaxiv 8<J>t£ (xaCxot 6tXrfil<; xouxo eJjuetv) dXXd 7Cpo$ fies que dele existe um
pen sa men to, mas o pens a men to
Xptojia rcpA^ SXXo xt xotouxov, ixefveos 8e xo auxA nao e relativo aquilo de que e pensamento; se o fosse repc-
^ Sic
Xex^cxat, 8xl iaxiv ou iaxtv i\ xd [lev ouv xa0'
tir-^e-ia duas vev.es a mesma eoisa. De moclo scmclhante,
8<Jn$>
a visao e visao de algunui eoisa, e nao daquilo de que e
£aoxd Xe^jxeva 7Cp6$ xi ouxco X^exat, xa Se av xa
xt (jtiv
visao — a in da que, em eerto sen tido, isso poderia ser ver- 102 L'

s yivr\ atixtov xotauxa, olov i\ laxptxfj xaiv np6<; xt oxi xA


dadeiro — e ela e relative a eor 011 a outra eoisa desse tipo;
yivot; atixTft
^ im<yvf\[i7\ SoxeT eTvat 7Cp6$ xt* ext xa8*
do contrario, re[^etir-se-ia duas ve/es a mesma eoisa: que a
Saa xd ?x ovxa Xiyvzai np6<; xt, olov Ja6xTK oxt xA taov
visao e visao daquilo do cjue e visao 17
,

xai A[jLOt6x7)c Sxt xA S|xolov xa Si xaxd aufipeprixA^ olov Das eoisa s


(A) que se di/em relativas por si mesmas algumas
se T

av0ptofuo$ 7Cp6$ xt Sxt au[i.fl6[}7]xev aOxeo StJuXaata> efvat, dizem no sen tido vis to aeima, outras porque seus generos sao relati-
10 xouxo 8* iaxi xaiv np6<; xt* ^ xA Xeux6v, eJ xai atixfiS ou[jl(3£- vos: a mcdieina, por exemplo, c um relativcj porque ogenero no tjual

p7]xe St7uXaa(a> xat Xeuxqi eTvat. c compreendida c a ciencia, que claramente e eonsiclerada entre as
relagocs. Relativas ]^or si se di/em, adcmais ?
as propriedades pel as 5

qua is que as possucm sao ditas relaeocs: a igualdade, por


as eoisas
16 exemplo, porque e relativa ao igual, e a scmelban^a porque e rclati-
T£Xetov X^exat ev |xiv ou ?«iv xt Xapelv va ao scmclhante.
SJco [i7]Si
(B) Outras eoisas sao ditas relativas por acidente: o horn em,
por exemplo, e relativo por aeidente, porque podc oeorrer que
ele seja 0 dobro de alguma eoisa, c dobro e, uma rcla-
justamcntc,
gao; ou porque 0 braneo e relativo por acidente, porque a mesma 10

eoisa pode ser branca e o dobro de outra 1


*.

16, [Os significados de perfeito] ]

(1) num sentido, aquilo fora do qual nao se


Ferfeito se diz,
pode encontrar nem scquer uma dc suas partes. Por ex em-
240 TftN MET A TA OYIIKA A METAHSICA, A 16, 1021 b 12 - 1022 o3 2-il

ev [i6ptov (olov xp6vo^ TiXeios JxAorou outo$ ou £cmv Sjto plo o?


tempo perfcito de cada coisa c aquclc fom do qual
2

XapeTv xpovov Tiva 8$ toutou [Lipo<; £ari tou xp6vou), xai to nao se podc encontrar nenhum tempo que scja parte dele .

(2) Perfcito sc chama tambcm aquilo quc relativamentc a 15


15 xax' ape-rf)v ?xov u^eppoXfiv rcpos t6 Y& V0 S>
xai to eC [if] ?

olov xeXetos latpd$ xai T&eiog auX^^s Sxav xaxa t6 eISo$


virtude ou habilidade ou ao hem que Ihe sao proprios,

otxtLa^ ipeTTjs ^XXefraaaiv (ouxto 84 ix£Taq>£povre$


nao e supcrado cm sou genero. For excmplo, fala-sc dc
Tfjs
medico perfcito c dc flautista perfcito quando, relativa-
xat £m twv xaxtbv X£yo|xcv auxo^ivrriv xeXetov xat xX£-
mentc a cspccic dc virtude ou de habilidade que lhcs c
20 Turriv TeXeiov, £rcet8^| xal &Ya0ou$ Xeyoixev auTOu$, olov xXe-
propria, nao careccm dc nada\ assini, por tramferencia,
uttiv dyaOAv xal xai ^
auxotpivrriv &Ya06v* dpe-rf) TeXeito-
aplicanios cssa qualifica^ao tambcm as coisa s mas c f ala-

afc xi^' Exaarov yap t6t& TeXeiov xal ouota uaoa t6t& t£-
mos dc difainador perfcito c dc ladrao perfcito; e ate os
Xe£a, oxav xara to etSo^ TTjs o!xe£a$ ipeTTjs [irjSev iXXefrnj u J> a
chamamos bons por excmplo, clizemos urn bom la-
:

jxopLOv tou xaia (puaiv [ieY£0ous) *


Sri oT$ urcdpx&L to t£Xos,
drao" c um "bom difamador" A virtude que c propria dc
4
.
20
airou8aTov (ov), TauTa XeyeTai TiXeia- xara yap to ex^tv to cad a coisa c uma perfcigao: dc fa to, cad a coisa c perfcita
25 TeXos TeXeta, g3gt' ^Tuei to t£Xo$ tcov ^oxAtcov t£ xai c toda subs tan eia c perfeita quando, relativamentc a dctcr-
£tuI to (pauXa ixeTa<p£povr££ XeYOixev TeXeEto^ <JuuoX(oX£vai minada cspccic dc virtude que lhc e propria, nao carccc
xai TeXeico^ £<p0&p0at, OTav |xrj8ev iXXeiTUT] t?k q>0opas xat dc nenhuma parte dc sua grand cza natural \
tou xaxou 4XX' lid Ttp leytatj* XT 8id xai ^ TeXeu-rf) xara (3) Ademais, pcrfcitas sao ditas todas as coisas que alcanna-
jxeTatpopav Xiytxai t£Xo^, #tl ajx^to eaxaTa- t£Xo$ 8e ram o fim que lhcs convem. Dc fa to, uma coisa c perfcita
>o xal t6 ou evexa eaxaTOv. toc [ilv ouv xa0* aura Xe^ixeva quando possui 0 proprio fim 6 K como o fim c um tcrmo
. 25

T^Xeta Toaautax&s XeYtTai, Ta \iiv t<o xara t6 eu [jl7)8£v extrenio, por trans fere ncia aplicanios a qualificacjao dc

^XXsltolv [17)8 ' ex£LV wueppoXr)v \ir\Zi e£to ti Xapeiv, toc 8' perfcito tambcm as coisas mas c di/.enios que algo csta

perfcitamentc arruinado e pcrfcitamcntc destruido, quan-


oX«s xaTa t6 ?x £lv urceppoXty £v JxAotco yevei fXT)S'

1022" £?ar ta 8£ aXXa xara TauTa tco Tuotelv ti


do nao falta nada a sua destruicao c a scu mal c quando ?
elva£ ti r]8ri
tenha chegado ao extremo desse proccsso. Por isso tam-
toloutov ?\ ex eLV 'I £pn6Txeiv toutg> ^ 4(1.6$ tccos X£y£-
bcm a mortc sc diz por transfcrencia, fim, enquanto am-
?

o0at 7up6<; Ta upwTco^ Xey6|xeva T^Xeia.


bos sao tcrmos extremos. Fim c tambcm o proposito ulti-
mo das coisas*.
(A) Por tan to, as coisas sc dizeni pcrfcitas por si cm todos esses 30

scntidos: algunias porquc, relativamentc a scu ban, nao careccm


dc nada ou nao sao supcrados por outras c nao tern nenhuma dc
suas partes fora dc si; outras, cm gcral, porquc nao sao supcradas
por outra e nao tern nenhuma parte fora de si no ambito do scu
gencro.
(B)As outras coisas sc dizem perfeitas cm fungao destes signi- io22
;;

9 111
ficados isto e, porquc produzem ou possuem algo dc perfcito
<s
, ,

ou porquc sao conformcs com clc ou porquc dc um modo ou dc 1

outro tern rclacao coin as coisas que se dizem pcrfcitas no scntido


principal.
742 TONMETA TA0YZ1KA i METAHSICA, A 17/18, 1022o U- 22 243

17 17. [Os sigmficados de limitej ]

rUpac Xiftxai to xe eaxaxov ixaarou xai ou 8=co fjt^Sev chamado o termo extremo clc cad a
(!) Li mite c coisa, ou seja,
5 eau Xapetv 7upa>Tou xai ou ?aco Tuivra Tcpcotou, xai o av ?j o termo primeiro a em do qual nao sc pode mais encontrar 5
I

elSoc tie^eouc ^ ?x ov™C H^Y^C, xai td t£Xo$ £x<*cttou nada da coisa aquem do qual sc encontra
c toda a coisa 2 .

(toioutov S' £9' 8 r\ x^vTja^ xai tPj rcpafo, xai oux ^9* ou-6t£ (2) Limite c chamada a forma, qualquer que seja, dc uma
hi a^co, xai 4?' ou xai £9' 0 xai to ou evexa), xai i\ oua£a grandeza c do que tern grandeza\
i\ beAarou xai to t( rjv elvat Ixiow rrj^ yva>ae<oc yap touto (3) Limite c chamado o fim dc cada coisa (e tal e o ponto
10 7c£pa^ el 8e vr\<; yv<oaeco$, xai tou 7upiY[AaT0$. Sxrzz 9ave- dc chegada do movinicnto e das agocs e nao o ponto dc
pdv oTt oaax^c t& tPj
4px*l X£yeTai, ToaauTax<o$ xai to partida; as vezes, contuclo, chamam-sc limite os dois:
4
7u£pa^, xai exi JcXeovaxco<r V) (xev yap ipx^i ro£pa£ u, to tan to o ponto dc partida como o de chegada ou a mcta) .

8e rcepas ou rcav ipx^- (4) Limite e chamada tambem a substantia c a essencia dc


cada coisa: csta c, com cfcito, limite do eonhecimento;
c sc c limite do eonhecimento o tambcm da coisa".
c 10
18 Hica, portanto, eviclcntc que limite c dito cm toclos os scnti-

To xa0* 8 X£yeTai 7uoXXax<io$, eva [xev xp67uov to eI8o$


dos em que sc diz principio c, antes, em sentidos aincla mais nu-

15 xai oua£a ixaaxou TCpi^a-co^ mcrosos: dc fato todo principio c urn limite, mas ncm todo limite
tPj
oiov xa8' 0 iya06«j,
?

ri

au-cd 4ya06v, e urn princfpio .


eva 8e ev a> rcparai) Tu&puxe yEyveaOaL, oiov
x6 XP^H- a ^v ^
^upavei'qc, to [xb ouv rcparccoc XeYOjievov
xa0' 8 to eI86«j Jotl, Beutipco^ 8e V) uXt] fexdorou xai to li
18. /O^ sigmficados das expressocs a qui la par que' e "par si"
1

U7uox£t[i£vov £xAotg) rcporcov. oXco$ 8e to xa8' 0 iaaxa>$ xai 7'

20 t6 aitiov uTuipfrr xara tl yap eXrjXuOev


A cxprcssao ^aquilo por que 2
tcm multiplos significados.
f| ou gvexa £Xrj-
Xu0e X£f£TaL, xai xara (1) Num primeiro scntido, significa a forma c a essencia dc
tl 7uapaXeX6Yiarai f\ vuWikdyi-
cada coisa: por excmplo, aquilo por que c bom qucm e 15
arai, $ ti to amov tou auXXoyianou 71 TuapaXoTLajjtou. £ti hi
bom c o hem cm si

(2) Noutro scntido, significa o substrato primeiro no qual


atguma coisa se gcra por sua propria nature/a, por excm-
plo, a cor na supcrficic 1

"Aquilo por que" cntendido no primeiro siguificado e a for-

ma, enquanto no segundo significado c a materia e o substrato


proximo dc todas as coisas.
Km geral, o termo "aquilo por que" clcvc ter todos os signih-
eados do termo causa.
(3) Dc perguntamos indifcrcntemcnte: "Que e acjuilo
fa to, 20
u ?>

por que vcio?" c: QuaI c o proposito por que vcio? \


(4) Ou: "Que e atjuilo por que algucm caiu num paralogis-
mo ou fc/ um silogismo?" c: "Qua! c causa do silogismo
ou do paralogismo 7>Y) .
1
TUN MET A TAOYilKA A WETAFISJCA, A 8/19/20, 1022a
1 23 -b5 7A5

t6 xa9' 5 to xara 9£aiv Uyvmi, xa8' 6 earTptev ?i xa8' o (3a- (5) Adcmais, nossa exprcssao c entendida tambem em refe-

renda a posigao: por exempIo fala-se daquilo por que se


S(£ei* Jtdvra Y&P rauTa t6tuov a7i|iatv&i xai 8£aiv. <Sare xai 7

25 to xa8' auTi 7coXXax<S<; ivd-ptr] Xi-feotiat- ev [lev


csta parado ou aquilo por que se eaminha. Estes excm-
y*P
xa8' auTo to t£ elvai ixdara), olov 6 KotXXtai; xa9' auTov plos refcrcm-se, justamcnte, a posicao e ao lugar'.

KotXXtas xai t6 tl
Conscqucntcmente, tambem o termo "por si" tera multiples 25
flv elvat KaXXta- Sv S£ 8aa tv tco ti
significados.
eariv 67u<4pxet, olov C&ov 6 KaXXfas xa8' ocut6v £v «f&p
t£> tA £<ogv £&ov ^P ^ ^ KotXXtai;.
(1) Num primciro sentido, por si significa a essencia propria
X6fo) £vu7u<4pxei stl
dc cada coisa; por excm plo, Calias 6 por si Calias c a cs-
30 Se &£ £v auT(o 8£8exTat 7upa>T(*> fj t£v auTOu Ttvf, olov f\ ixir s
stneia dc Calias .

tpdveta Xeuxf) xa8' iau-nqv, xai 6 av8pto7coi; xa8' auT6v*


(2) Noutro scntidcx por si .significa tudo o que sc encontra na
i\ yap cJajx^I tou &v8pa>7cou, Iv q TupcoTTj t6 £fjv. stl
V^ipot; tl
essencia: por cxemplo Calias, c por si animal, porquc na
ou ?otlv aXXo atTLOv tou yap 4v8pa>7cou 7coXXa atTLa, TO
[jlt?i
definigao dc Calias esta inclufdo o animal. Com cfcito,
C&ov, to Situouv, AXX' 5\Ltot xot8' outgv av8pa)7coi; 6 av8pa>- Calias c animal de detcrm.inada cspecic
IJ

35 tu6$ £artv* ?ti Saa |i6va> U7tdpxei xoti ?j [jlovgv Bia to xe- (3) Por si sc dizem tambcm as propricdadcs que pertcneem 30
Xpa>a|i£vov xa8' auT6. originariamcntc a Lima coisa ou a alguma dc suas partes:
por cxemplo, branco e propricdade por si da supcrficie e vi\'o

e propricdade por si do homem; dc fato, a alma na qual


7
19
reside originariamcnle a vida, e Lima parte homem ". do 1

2 b
AidSeats X^tol tou 2x ovto C t^P 1! *1 xa^i t67cov (4) Por si,adcmais, 0 o que nao tern outra causa a! cm de mcs- si

?1 xaT& Suvajiiv rj xaT* elSo£- 8£aiv yap SeT tlvoc elvai, 1110: do bomem, por cxemplo, existem muitas causas, como
&<snzp xai ToSvojia StjXoT t?j StdSeat^. o animal e o bipcdc, todavia o homem c liomein por si".

(5) Por si, enfim, se dizem todos os atributos que pertcneem 35

a um unico tipo dc sujeito c na medida cm que e unico:


20
por isso 0 que e eolorido e atributo por si da superftcic 12 .

"Efo hi Xiytxfxi eva Tp6:uov olov ivip^eid tic toG


5 Zx 0vl0 S £x°^vou &arap» TupaSft tic i] xCvrjais (oTav y<*P
19. [O significado de disposigdoj
1

Disposigao significa o ordenamento das partes de uma coisa: 1022


11

ordenamcnto (a) segundo 0 lugar, (b) ou scgundo a potcncia\


(e) ou scgundo a formal Impoe-sc, com efeito, que exista uma

certa posi^ao, como sugerc a propria palavra disposicao\

20. [Os significados de hdbito ou posse estadoj


1

011

(1) O termo habito <ou posse ou estado> 2 significa, num


scntido, ecrta atividadc propria do que possui e do que e
possufdo, como uma agao ou um movimento. De fato, 5
TUN META TA OYSIKA A METANSICA, A 20/2 1/22, 1 022 b 6 - 24 247

tA (iiv Tcoifj 16 Zi TcotTjxat, ?<rci Tuotriai^ (UTaS-U" outco xai quando algo procluz e outro e produzido, cntre urn e outro
xou exovro^ iaOfjxa xai T7ft fy 0 ^^ £a8f|TOc ?ati (lexaft} existea acjio de produzir; assim, cntre quem possui uma
efo)- -TauT7)v |i£v ouv <pavspdv otl oux hU%t^ ?X Etv ^5 lv roupa e a roupa possuida por elc cxiste a acao de possuir.
(sic fiTOtpov yap paSielxat, tou Ixo[lIvq\> ftrrai &x etv ^v Om, e evidente que da posse entendida nesse sentido
£fiv), £XXov 8e Tp6m>v efo X£yexai 8i<48sau; xa6* fjv f| eu nao pode haver ulteriormente posse, porquc, caso fosse

possivei ter posse da posse, iriamos ao infinitol


^ xaxcoc StdtxetTai t6 8iaxef|ievov, xai f\ xa8* auxd rapd;
SXXo, olov ^ uyteta &fo ti^ StdBeau; yip £cm Toiau-nr). (2) I labito <posse ou estado>, noutro sentido, signifies a dis- iq

Eu e|t^ X^eTai &v ?j (idptov 8ia8£aecoc Toiau-nrK* 816 xai posicao em virtude da qual a eoisa disposta
4
e disposta

bem ou mal, seja por si, seja em relacao a outra: porexcm-


^ tgSv (ispcov ipe-rf) £?t^ xiq £cmv.
plo a saude e
7
um habito ou estado ou posse nesse sen-
tido: dc fato, ela 6 um tipo de disposi^ao'.
21 (3) Enfim, habito <ou posse ou estado > sc diz tambem do
que c parte de uma disposi^ao tal como disscnios acima.
n<48o; Xd^eTai £va |i£v Tp6*ov toi6t7k xa8' &X-
Por is so, tambem a virtude propria das partes e um habito
6

XoLOua8at iv8£x^oti, olov x6 Xsuxov xai x6 (i£Xav, xai 7


ou posse ou estado de toda a eoisa .

TfXuxu xai Tcixpdv, xai [JapuT7]c xai xou<p6T7]c, xal oaa


aXXa Toiauxa* £va 8s aE toutcov hlpyzioa xai iXXotcoast^
*SStj, exi toutcov (iaXXov ai (JXapepai AXXoicoaeu; xai xiW)- 21, [Os significados de afecqdoY
aei$, xai (JufcXiara ai XuTrcjpai pX£[Jai. En tA [Ae^^Ti tcov
auixqjopcov xai Xujcrjpcov n6iBr\ Xlytxdi.
(1) Afeecao signifiea, num primeiro scntido uma qualidade 7
is

segundo a qual algo pode se alterar: porexemplo, obran-


co e o preto o docc e o amargo, o peso c
7
a levcza c todas
22 as outras qualidadcs deste tipo
2
.

STipTiau; X£yeTai ?va |i£v Tp6m>v Stv (jrfj txa Tt ™ v


(2) Noutro sentido, afeecao signifiea a atuac.ao dessas altera-

TC<pux6rcov sx ea® at » M*^ a ^ 3 TO<puxd$ exetv, olov


(3)
^6cs isto c as altcra^ocs que estao
7

Adcmais, dizem-se
7

afccc,dcs
em
espccialmcntc as altcra^ocs
ato\

9Ut6v 6(I(ju4tcov JcrcspfjoOat X^fcTai* £va 8£ Stv rcqpuxdc


e asmudangas danosas c sobrctudo, os danos que pro- 7 20
duzem dor^.
(4) Enfim, chamam-se afec^oes as grandes calamidades c
as grandes dores^

22. [Os significados de privagao j


1

(1) Tem-se privac.ao 7


num sentido, quando alguma eoisa nao
possui algum dos atributos que naturalmente podcria
ter mesmo que a propria eoisa nao possa possuir aque-
7

le atributo por natureza: por exemplo, dizemos que uma


2
planta e privada de olhos .
TiiNMETA TAQY2IKA A METAFISSCA, A 22/23, 1022 b 25 1023 a 8 249

(2) Noutio sen tide, tem-se privagao quando uma coisa nao pos- 25

tu9X6$ ctyeto^ iarepYiTOL xai iaiuiXal;, to fiev xaxa t6 sui algum atributo que cla mesma ou seu gencro devcriam

Y&vo$ t6 8e xa8* aux6. 6u av 7tS9uxo$ xai ot& 7t£<puxev possuir per nature za: per exempt o, o homcm cego ca tou-

^9X6*^ <rr£pr)aL$ tl$, Tu<pXd$ 8' 06 peira sao privados de visao, mas dc mancira r
di\ crsa, pois
e'xeiv &XTT ^ Y<*P
(xy)

a toupeira c privada da \'isao rclativamcntc ao gencro ani-


xocto Tiaaav 7)Xix£av, <£XX* £v tJ ti^uxsv exeiv, av \lt\ iXTl-
mal en quail to o horn cm cego sc diz privado dc visao por si\
30 ofiotto^ Zi xai £v w
av § {71690x6^) xai xa8' 0 xai nptx; 0 xat
3) Alcni dissa tcm-sc privagao quando uma coisa nao possui
[tc&9ux6$]. &tl i\ |3ia(a ix&arou ^aipeat^ <rr£pT)ai$
(

a>$, av fif) ex?l


algo que devcria possuir por sua naturc.za, num dctcrmi-
XiyvtCLu xat 6aax*k 8& at &n6 tou a &7i09(iasi$ XSyov-
nado tempo no qual, por sua naturcv.n, devcria possui-lo:
Tai, xoaauxaxto^ xai aE <TT£p7)a£t$ X£yovTar ocvlgov [xev
de fa to, a uma privacao, mas nao sc pode cha-
ccgucira c
yap Tto &x etv Io6T7iTa 71690x6^ Xeyexai, iopaxov 8e
fir)
mar cego a algucm cm qualqucr idadc, mas so sc nao pos-
35 xai t<S oXco£ fi^ &x eiv XP^!ia X Q 9auXco$, xai octiouv
na idadc na qua devcria possui -I a por nature /a;
sui a visao I

xai Tto |xf] ?x £tv 8Xco^ 7i68a$ xai tco <pauXou^ &tl xai xw e, modo semelhante, sc nao possui a visao no ambien-
dc 30
102 v fitxpov &x £tv > °^ov T ^ ^cup^vov* touto 8' iari to <pauXco$ 7tco$ te, com rcspcito ao orgao, com rciagao as coisas c da ma-
4
&X^v. stl Tto fi^i £a8ito$ f] tco \lt\ xaXco$, olov to aT|ir)Tov ncira eomo devcria possui-la por naturc/a .

ou fiovov Tto [x-^i xifiveaOaL iXXa xai Tto [I-?] pqcStco^ f] |ir)
(4) Adcmais, privagao cliama-se a violent a sul^tragao dc al-

xaXto^* &u Tto Tt&vTTj fii) &x&iv* TU<pXd$ yap ou XiysTai 6 guina coisa
5 £T£po98aX[xo^ <£XX' 6 iv &1190LV fir) sxtov ocjuv* 8l6 ou ( 5 ) As privates sao cntendidas
r
'
em todos os niodos nos cjuais

7ta$ &yc&6<; ?\ xax6$, f| 8lx«lo? f) a8ixos, <£XXa xai to sc entendem as ncgacoes forma das com o "a If a privativo'":
s
diz-sc, com efeito, que algo e dc\sigual porquc nao possui
a igua Idadc que devcria possuir por sua nature/a; uma coisa
e dita invisivcP porquc nao tern nenhuma cor ou por te-
23 la muito fraea; apodo sc diz de alguma coisa ou porquc ^5
[n
nao tern pes ou porquc os tcm dc mancira inadequada.
T6 ?x eLV XdyeTai 7toXXaxto$, eva fiev Tpdrcov to ayeiv
(6) Ademais, dizemos que existc privayao dc algo tambcni \02y
porquc dele existc poueo: di/cmos, por cxemplo, que
urn fruto e privado dc sementc", para dizer que a que tcm
c muito pequena 12 .

(7) l\ podemos falar dc privagao dc algo tarn hem porquc

nao c faci] fazc-lo ou faze-lo hem: in divisive], por cxc.ni-


plo, sc di^ uma coisa nao so porquc nao pode scr divi-

dida, mas tambcni porquc nao pode scr faeilmcntc di-


r
vidida ou porquc nao pode se-lo bem \

(8) Privagao, a in da, entendc-sc a falta absoluta de algo: de fa to,

nao sc diz cego quern ve com um so olbo, mas so qucm nao


H Por nem homcm e bom
ve com os dois oihos . isso, todo 5

ou mau, justo ou injusto, mas scniprc existc um cstado


intcrmcdiario \ [
TAN META TA OYUKA A METAFlSlCA, A 23/2 A, 1023 a 6-31

auTou xaTa [Os significados de


]

xotxd t9jv tpuatv f\ t9jv auTou 6py.r\v y StA 23. terj

10 Xiytxai TOpexAi; xe Ex£tv tAv avOptorcov xai ot -ctipavvoi to^ O tcrmo tcr <ou possuir ou haver 2
teni niultiplos signification
jtAXets xat -rfjv £a6fjTa ot d[AJtex^ evot 8' £v to fiv
(1) Em primeiro lugar, significa dominar^ alguma coisa
*
se-
ti urcipXT) SexTtxai, otov A x°Ax&C exet tA &T8og too gundo a prdpria natureza ou segundo o proprio impul-
dvSpidvTO^ xal t9jv vAaov tA ato^a* £va 84 cot tA rceptexov so- Por isso se diz que a febre tern ou possui o homcm c 10

to JceptexA^eva- £v to yip £art Jtsptexovrt, exeaflat urco que os tiranos tern ou possuem a eidade, e que os que estao
15 toutou XiytxcLi, oTov tA drpfetbv ex&iv tA OypAv ^afjtev vestidos tem ou possuem as roupas 4 .

xai -rfjv tcAXiv dvOpamous xat -rfjv vauv vauxa?, outcd 84 xat (2) Em segundo lugar, o reccpMculo no qual algo se encontra

tA {JXov ?x etv [xeprj. en tA xtoXuov xaxd -rfjv auxou diz-se que tem <em si> esse algo: o bronze, por cxcmplo,

xtvetaGat tem a forma da cstatua e o corpo tem a enfermidaclc'.


ApfXTjv rt ^ Jipdrcetv exetv XiyeTat touto afixA,
otov xai ot xCove^ rd ^txe£^eva (SipTj, xat d>^ ot jtoiTjTai
(3) Em tercciro lugar tcr sc diz 7
do eontinente relativamen-
te ao conteiido: dc fato, o que con tem uma eoisa diz-se
20 tov "AxXavra rcotouat tAv oupavAv ex&tv a>£ au[Araa6vr' dv
que tern uma coisa. Por exemplo, o vaso tem o Kquido, 15
inl t9jv yrjv, aScmep xal xa>v 9uatoX6Y<»>v Ttv£$ 90101V tou-
a ciclciclc tem os horn ens e o navio os marinheiros, c
tov 84 tAv Tptaov xat tA auvexov X£yeTat a auv6x*t *X £lv >
assim dizemos tambem que o todo tem as partes'*.
d)^ 8tax<opt(j9£vTa dv xaxd t9jv auxou Apfxfrv fe'xaaxov. xai
(4) Ademais, o que impede alguma coisa de mover-se ou
tA ev xivt 84 etvat AfxoTpAmo? Xeyexat xai £jco|xev<o^ t<d de agir segundo a inclina^ao que Ihc c propria diz-se
25 exetv. que tem ou sustem essa coisa: dizemos, por excmplo, que
as eolunas tcni ou susteni os pesos a elas sobrepostos e

24
que —
para falar eomo os poctas Atlas tcni ou sus-
7
— 20

tem o ceu que de outra forma eairia sobrc a terra, eomo


7

TA Ex tivog etvat Xlyzzca £va [x4v TpArcov ou iaxtv dizeni tambem alguns pensadores naturalistas Ncssc
ft
.

d>G 3Xt)s, xat touto 8tx<0£, ^ xaT& tA jcptoTov y£vo? fj xaTd sentido, diz-se tambem que o que une tem ou susteni
tA SaxaTOv elBoc, otov eart [x4v <o£ fiwravra Ta TTjxTd i% as coisas que unc, enquanto cada uma delas tenderia a
v
SSaTo?, &rxt 8* a>c £x x*^*ou A ivSpid^ Eva 8' a>g ix separar-se segundo a propria inclinagao .

Trfc
30 jcpcorrj^ xtvr)<jd<TTK (otov lx Ttvo? l* A expressao cstar em algo tem significados scmelhantes c 25
dpx*K f\ [i&xr\; Xot-
lu
correspondents ao tcr .

8opta$, #ti auxrj dpx^l Trfc (jufcxTj?)' £va 8' ix tou ouv9£tou

24. [Os significados da expressao "derivar de algo"]


]

(1) A expressao "derivar de algo" signifiea, num sentido, deri-


var daquilo de que as coisas sao materialmente eonstitui-
das; e isso em ou segundo o genero pri-
dois sentidos: (a)
meiro ou (b) segundo a espeeie ultima eomo, por cxemplo,
(a) todas as coisas que se podem liquefazer provcm da
2
agua, ou (b) eomo a estatua provem do bronze .

(2) Num segundo sentido, significa derivar do prinefpio pri- 30

meiro do movimento. Por exernplo, quando se pergunta:


252 TUN META TA ®Y1\KA A METaFISICA, A 1 023 a 32 b 1 9 | 253

ix Ttfe uXt]<; xai [lop^f^, wOTep £x tou oXou to \iipr\ dc que provcni a contenda?, rcspondc-sc: dc urn insulto,

xai £x Tffc 'IXid8o$ to i%o<; xai ix o£xia$ ot X£8or cnquanto foi cstc o principle doqual a contenda dcrivoul
ydp to ex ov (3) Noutro scntido cntcndc-sc dcrivar do composto dc mate-
t&oc [lev iartv ^ ^xopcpTj, x£Xetov 8e
ria c forma, assim coino as partes dcrivam do todo, tal
35 to 8£ a>s £x tou |i£pous t6 £lSo$, oTov Scv8pco7to$ ix tou 8t-
coiik) o verso da lit add c as pedras da casa (dc fa to, a forma
tuo8o$ xai f| auXXajW) £x tou aroLxetou- aXXco$ yap touto H
constitui o fim c o que alcancou o fim c pcrfcito) .

1023 b xai 6 ivSptai; xa ^*°5* 6x TfjS ala&riTTK yap SXtk i\


£x
(4) yVlcniais, cntenclc-sc no scntido dc que a forma prove m 35
auvOeTifi ouaCa, &XX& xai t6 elSo$ £x ttjc tou £t8ou$ 3Xt)$. de suas partes: por cxcmplo, o homem dol^ijjcdc c a sflaba
to |iev ouv outco X^rat, t& 8' £av xocto \ilpo<; tl toutcov tl^
das letras. Mas cstc c urn modo difcrcnte dc dcrivagao rc-

UTCdcpXTl ^P^TCCOV, OLOV kt TUaTpOS Xat |lT)TpO$ t6 t£xvov lativamcntc ao modo pclo qual a cstatua provcm do bronze. 1023-

5 xai ix ^ 9i>Td, oti ex tivos jiepous atatov. eva 8& Dc fa to, a compos hi prove m da materia sensfvel,
substancia

fieO' 8 Tto XP^vto, °t° v ^5 ^P a $ ™5 euBia$ X 61 ^ 7* enquanto a forma provem da materia da formal
Dealgumas coisas diz-se que derivam de algo nos sentidos
OTI TOUTO [16TO TOUTO* TOUTCOV Be TO £X £lV H^TOpoXfy
|iiv TCO (5)

di; aXXTjXa outco X^Tai, &omp xai t& vuv eEpTjjilva, to acima indieados enquanto de outras diz-se que dcrivam
7

cmbora o significado de derivar se apliquc apenas a uma


Zi Tto xaxa t6v XP^ V0V ^9 £ 5*K |i6vov, otov icr7][xepta^
l^artc da eoisa: por excmplo, diz-se que o filho dcriva do pai
10 iy£veTo 6 tcXou^ Stl |1£t' Ecrrnieptav J^veTO, xat ix Atovu-
e da mac e as plantas da terra, porquc dcrivam dc alguma
aitov ©apY^Xta oti [X&toc to Aiovuaia. fl
parte dclcs -

(6) Enfim, derivar de algo entende-se no sen tide da suees sao 5

25 temporal: por cxemplo, a noite dcriva do dia e a tem|x:stadc

da bonanza, enquanto uma vem depois da oulra. Algumas


M£po$ X£yeTOi £va |iiv Tp6?uov o 8iaipe0£iT) av to coisas sc dizem assim, (a) porque se trans form am umas 11a s
tuocjAv OTtcoaouv (&£L yap to <£<paipoii|ievov tou tucktou ?j Tuoadv outras 7
como nos easos acima citados, (b) outras por simples
;

|i£po^ Xlytzai £xe£vou, oTov tcov TpLcov to Buo |i£po$ X£y£Tai SLicessao eronologica : por excmplo, diz-se que a j^artir do
15 Tctos), fiXXov 8e Tp6?uov to xarajieTpouvra TtOV TOLOUTtOV cquinocioeomcgou a navegacao, porque ela tcve inieio de-
|l6vOV* 8t6 TO 8U0 TCOV TpltOV &JTI |i£v CO^ X£y£TOL |iipO$, pois do equinocio. l\ diz-sc tambem cjuc as festas targclias
[provem da.s dionisiacas, porquc vem depois das dionisiacas"
s ^
eon 8' to elSos 8iaipe8£iT] av aveu tou Ttoaou,
.

t*>$ ou. £tl eE$ 5c

xat touto |i6pia X^yeTat toutou- Bio ra etSr] tou y£vou^ <pa-
25. (Os significados de parte]
1

alv £lvat [i6pta. gu zl$ a Btatpeirat f\ i% tov auYX£tTOt


(1) Parte, (a) num sentido, significa aquilo cm que a quanti-
dade pode de qualquer mancira: aquilo que
ser dividida
e subtrafdo de uma quantidadc enquanto quantidade e
scmprc parte del a: por exemplo, 0 dots e dito parte do tres.
(b) Noutro scntido, partes se dizem somen te as que sao 15

medida do todo. Por isso 0 dois podc ser dito parte do


trcs num scntido e nao no outro
2
.

(2) Adcmais, dizem-sc partes tambem aquclas nas quais a


forma pode ser dividida, prescindindo da quantidadc.
Por isso diz-se que as cspceies sao partes do gcnero\
254 i METAFlSiCA, A 25/26, 1023b20- 024a 3
1 255

20 t6 SXov, f\ t6 elSo<; f\ to exov to elSo<;, otov TTjs oq>a£pa$ (3) Ainda, partes sao tambem aquelas nas quais o todo se
divide ou aquelas das quais secompoc, cntendido o todo 20
tt)£ xa ^x *K 1 TO ^ x^pou tou x a ^x °u 6 x a ^xo? H-^pos
ou conio forma ou como aquilo que tern forma; por excm-
(touto 8' iaxiv t) uXt) £v fi
t£ slSos) xai ^| yo>vl<x |iepo<;* exi
plo, da csfera dc bronze ou do cubo dc bronze o bronze
toc £v tco Xo^u t& 8t)Xouvti Kxaarov, xai xauxa |i6pia tou
e uma parte (de fa to, elc e a materia na qual a forma est a
SXou* 8l6 to y^O'J £l8ou<; xai pipo<; Xi-fexai, aXXtos 8£ t6
como tambem o angulo c Lima parte do eubo 4
contida), .

25 slSo<; tou yivoxx; fiipO£.


(4) Enfim, tambem os clementos contidos na no^ao que
ex prime cada coisa sao partes do todo. Por isso em eerto
7

26 sentido, o genero sc diz parte da cspeeie, enc|uanto em


outro sentido a espeeie se diz parte do genero', 25
"OXov XfysTaL ou T£ firiOiv gctootl fiipos 1% <ov X£^™^
8Xov q>ua£t, xai to 7uepi£x<>v xd ireptex^^eva (oars sv tl
1

26. [Os significados de inteiro ou todoj


etvai ixstva" touto 8£ Slxcos* f] y&p to$ £xaarov Ev ?) <o<;

£x toutcov to £v. to yap xa86Xou, xai to oXto$


fiiv (1) Inteiro ou todo cbama-sc aquilo a que nao falta nenh li-
30 vov cos oXov tl 5v, ouTto^ iari xa86Xou <b$ TuoXXa Tueptexov t<o ma das partes das quais e naturalmentc constituido 2 ,

xaTTiTfopeTaOat xa8' ixAarou xai ev airavTa etvai &<; ?xaarov, (2) Inteiro ou todo chama-se, tambem, aquilo eujos com pon eli-

otov avOptoTuov Xtwiov 8e6v, 8l6tl airavra £toa* to 8e auvs-


uma unidadc cm dois sentidos; (a) ou a uni-
tes constituent

dadc como cada uma das partes, (b) ou a unidadc rcsuitante


xai iT£7C£paa|i£vov, STav ev tl £x irXstovtov fj,
fcvurcap-
do conjunto delas. (a) No prime iro sentido, o universal, que
Xovtcov fiAXtara fiiv SuvAfiet, et 8e fit], £v£pY£L<f. toutcov
sc prcdiea univcrsalmcntc como urn inteiro ou urn todo, e 30
35 8' auTtov fiaXXov toc q>ua&L i] T&xvTl TOLauTa, #a7tep xai
universal na mcdiclacm que abra^a muitas coisa s, enquanto
inl tou ivos £X£yo^v, to$ ouaris ttJs 6X6tt]tos £v6tt]t6s tivo$,
sc prcdiea de cada uma c enquanto tod as clas com tit item
1024* 2tl tou iroaou £xovto<J *PX"H V xat i piaov xai loxaxov, oatov uma unidadc, assim como cada uma c unidadc: bomem,
\ilv fir) iroteT i\ 8£au; 8Laq>opav, Tuav X^exaL, oatov 8e TOiet, cavalo, dcus, por excmplo, constitucm uni inteiro ou inn
oXov, oaa Zi aficpto £v8£x£TOl » xaL x °u 7uavra p
&m todo enquanto sao seres vivos, (b) Inteiro ou todo nosegun-
do sentido e o con tin uo c r> limitado, c elc cxiste quando
uma unidadc c constituida dc uma multiplieidadc de par-
tes', c\ partieuiarmcnte, sc cstas partes cstao presenter so
em potencia, e tambem se cstao presenter cm ato"
h
. Kntrc
cssas coisas, as coisas naturais const itucm um inteiro ou 35

um todo com mais nr/^o do que as coisas prod uzi das pel a
arte, como disscmos a respeito da unidade\ na mcdida cm
que o inteiro ou o todo e urn ccrto tipo dc unidadc.
(3) Ademais, dado que a quanticladc tern principio, mcio c ]024'

fim, entao (a) as quantidades nas quais a posigao das par-


tes nao faz difcren^a sao ebamadas um todo 1

', enquanto
(b) aquelas nas quais a posigao das partes faz difcrcnga
sao ebamadas um inteiro ou um tudo ;
(c) aquelas, cnfini,
nas quais podem ocorrcr cssas duas caractcristicas sao
TUN MET A Ta OYI1KA A WETAFISJCA, A 26/27 , 1024 a 4 - 23 257

hi TOtuTot oacov i\ [xev <puai$ i\ atrrii [Jievei xfj [Ltxc&lazi, i\ chamadas scja urn todo scja um intciro ou urn tudo. Dcsse
5 Se jxopcp^i ou, olov xr\poq xai ih&tlov xai y&p oXov xai ultimo tipo sao as coisas cuja natureza permanecc idcntica
rcav Xiytxai' e'xet ^ap an<po>. uScop hi xai oaa u^pa mesmo que sc deslociuem suas partes c sua figura nao per-

xai apiS^c 7cav [jl£v X^e-caL, 8X05 8' 4pt8[iA(j xai oXov mancga idcntica, como, por cxcmplo, a cera e a veste: cstas 5

uScop ou Xiyttai,, av jx-Jj [Aexatpopqc. iz&vxa Se X^exat £<p* coisas saoditas tanto um todo como um tudo ou um intci-
ro, porquc tern as duas caractcnsticas. A agua c os liquidos,
oiC xb 7cav <oc i<p* ev£, Ini xo6xoiq to 7cavra cos hd SiTjpTjfievois-
assim como o numero, sao ditos um todo: dc fa to, ncm o
10 odtoc 6 api8[Ji6^, 7caaai aurai at [AovdcSe^.
numcro ncm a agua sc di/.cm um tudo ou um intciro, mas
toda agua c todo numcro so sao ditos cm sent id o trans] a to.
27 l
r
,as coisas das qua is sc diz que sao urn todo quando consi-
dcradas como unidadc scrao ditas um todo mcsnio quando
KoXopAv 8e X&Yexai to>v rcoaoiv ou to tux<Sv, 4XX&
considcradas como divididas: por cxcmplo, o todo deste l°
[A£pi(Tx6v xe 8eT aikA etvai xai oXov. %&. xt ^ap 8uo ou xoXo-
numcro c o todo destas unidades \
:

(3a 8a-u£pou 4<paipou[i£vou £v6$ (ou ^ap ioov xo xaX6p6>[Aa


xai xb Xoircov ou8e7cot' ior£v) ou8* oXoxj &p^\i6q ou8e£<j- xai
15 Tap t^v ouaiav Sei neveiv ei xuXl? xoXo(36c, £ci elvat xu-
27. [O significado de mutiladoj
1

Xixa- 6 8e &piQ[Loq ouxext 6 aux6^ 7cpG$ 8e xo6xoi<; xav avo-


\ioio\itpr\ ?), oflSk xauxa 7c£vTa (6 y<*P iptO^o^ &ruiv o>s xat Mutilado diz-sc dc coisas que sao quanticlacle, (A) nao porem
iv6(Jtoia exeL V-tp^i °^ov SuiSa -cpiiSa), 4XX' 8Xo>c <ov uma quantidaclc qualquer, mas so uma quantidadc que, alem dc ser
jjl^I 7coieT ^ Biaiq 8ta9op&v ouSev xoXo(36v, olov 38o>p 7iup, divisivcl, eonstitua um intciro
2
. C) numcro dois, com efeito, nao sera

20 4XXa 8eT Toiauxa elvai a xaxa t^v ouaiav Haw exet. ^ mutilado se tirarmos uma unidadc, porquc (a) a parte que e tirada

auvex^j* ap^ovia ivo^ofov fxev xai 8eaiv com a mutilagao nao e nunca igual a parte rcstante, Mm gcral,
^1 Y^p
exei, xoXopoc Se ou YiYvexai. 7cpAc Se tgutgkj guB' oaa oXa, nenhum numcro e mutilado, pois para que algo scja mutilado e
ncccssario (b) que sua csscneia nao mudc: se uma taga e mutilada 15
ou8e xqluxql 6tououv [Jioptou arepTjaei xoXopA. ou Tap 8eT oute
c ncccssario que continue sen do uma taea, enquanto um numcro

nao permanecc o mas mo. Ademais, (e) ncm todas as coisas const i-
tuidas dc paries desiguais sc dizem mutiladas: de fa to, o numcro
tambcm pode ter partes desiguais, como o dois c o trcs\ K, cm gc-
ral ,
(d) nenluima das coisas nas qua is a [)osicao das paries nao faz
difcrcnga — como a agua e o logo — pode scr mutilada: para screm
mutiladas as coisas eleven ser de i modo que as partes ten ham deter- 20

minada dispejsicao em virtude da sua propria csscneia '.

(B) y\dcmais, devem scr eontinuas\ a harmonia, que e eons-


titufda de tons dessemelhantcs segundo sua posigao mjo pode ?

scr mutilada.
(C) Alem disso, ncm todas as coisas que sao inteiras torn a m-
sc mutiladas pela privacao dc alguma dc suas partes: e ncccssario
que clas (a) nao sejam as partes principals da substancia (b) ncm
56 TQNMETATAOY2IKA A MEFAFISICA, A 27/28, 1024 a 24 -b 10 259

toc xupia tt\<; ouaias ofke xa otououv fivra" olov av TpumiGfj i\ partes que se encontrem em qualquer ponto da coisa. Por cxtnn-

25 xuXtf, xoXoP6c t aXX' av to ouc ^ ixpcoTTiptov ti, xal 6


otj plo se
7
uma taga e furada, neiii por isso sc diz que c mulilada. So
avOpoorco; oux lav a<4pxa ^ tov (jrcXfjva, iXX' iav ixpcoTTj- sc foi tin)da a asa ou a borda. E urn homem nao se diz mutilado
pL6v ti, xat touto ou rcav 4XX' o exet yeveatv &9aLpe0£v sc nao pedago de carnc ou o bago; so
tern urn sc nao tern uma 25

8Xov. Sta touto oi faXaxpoi oti xoXopot. cxtreinidadc: c nao qualquer cxtrcmidade, mas (c) so uma cxtrc-
6
midade que, retirada do todo nao podc mais
?
sc reproduzir , Por
isso os calvos nao sao mu til ados
7
.

28

T£vo<; XeyeTat to |xev iav rj i\ yevean; auvex^C T°


28. [Os significados de genera] 1

30 elSoc lx6vzo*v T^ auTO, olov X^yeTat £<o$ av ivOptorccov


vo<; ?j, Sti £to<;av § ^ yeveaic (jovex^K ocutcov to Se 0C9' ( 1 )
Gcncro significa ?
num scntido, a geragao continua dc seres 30

TupcoTOu xLVT)aavro<; ef<; t6 etvat* outco yap XeyovTat


da rncsma especie: dizemos, por cxemplo, "enquanto cxistir
o5 ocv coat
( o genero humano", qucrendo dizcr "enquanto eonlinuar
'EXXr)ve<; to y£vo<; 01 hi "Ioove^, tco of |xev 6l%6 "EXXryvos 01
w a gcragao dc horn ens" 2 .

8i 4tc6 I<ovo<; elvat TCparcou YevvrjaavTOS* xal fiaXXov oi fat6


(2) Genero significa tambem todos os homens dcrivados de
35 tou Yewr)aavTO<; ?i
vr^ vkr\t; (X£yovTat yap xal tou 0t)-
uma cstirpe originaria: por cxcmplo. alguns sao chama-
Xeo<; to y£vo«j t otov ot 4tu6 Iluppac). sti 8s <os to ircfaeSov
dos hclenos pelo genero, outros jonios, porquc uns deri-
4 b tcov ax^^Tcov y£vo<; tcov £tcitc£8<ov xat t6 arepeiv tcov are-
vam dc Hclcno como cstirpe originaria, enquanto outros
petov 'exaaTOv yap Ttov ox^^tcov to fxev £tui7CsSov tolovSl
dcrivam de lon \ O nome do gcncro ou da cstirpe dos des-
7
t6 hi arepe6v lari toiovS£" touto 8 lazi 16 u7uoxe£|ievov Tau;
cen denies vcm mais de scu gcrador do t|uc da materia" 1

8ta90pat^. eTt <o<; £v T0T5 X6yott; x6 7tpcoTOv ivuTcApxov, 0 mas podc vir tambem da femea, como o genero dos que 35

5 Xiyziati £v tco Tt £art, touto y£vo<j, ou Sia90pal X£yovrat at sao descendentes dc Pirra.
TOt6TTiTe<;. t6 uiv ouv yho<; ToaauTaxcoc XeyeTai, to fxev (3) Ademais, gcncro sc entende no scntido clc que a supcrficic I024
h

xaTa yiveaiv auvsx*) ™S atkou etSouc, 16 hi xaTa t6 7tpcoTOv 6 gcncro das figuras planas c o soli do e gcncro das figuras
xtvfjaav 6[XO£l8£<;, to 8* co<; uXtj- ou yap f| Sta90pa xai fj solidas. De fato, a figura e uma supcrficic dctcrminada de
noi6vri<; iart, tout' sari t6 urcoxe£|ievov, 0 Xeyofuv uXryv. eTepa certo modo c o soli do c um corpo deter m in a do dc ccrto
10 Zi tco y£vei XiyeTat <ov ^Tepov to TupcoTOv uTcoxetfievov xai modo. Supcrficic c solido sao o substrate) das difcrcncas\
(4) Alem disso, genero significa o constitutive primciro das
definigocs, contido na essencia: esse e o gcncro do qual 5

as qualidades sao difcrencas^\


Genero, portanto, diz-se cm todos esses sentidos: significa a
7
^cracao contmua dc seres da mcsma especie ,
significa a seric dos
seres da mesma especie dcrivados dc uma cstirpe originaria*; gc-
ncro significa ainda a materia: de fato, aquilo dc que cxistc difc-
rcn^a c qualidadc e, justanicntc, 0 substrato que nos denomina-
9
1110s materia .

Diversas pelo gcncro sc dizem (a) as coisas das quais o subs- 10

liafo proximo e di verso e que nao sc podem rcduzir uma a outra


METAFjSJCA, A 2S/29 1024 b (
1 I 36
260

nem ambas a uma terccira que Ihcs scja com urn (a forma e a ma-
(if) ivaXifcxat GAxepov zl$ Gdxepov (it]8' fifj^p to xaik6v, ln
teria, por cxcmplo, sao divcrsas pelo genero) ;
(b) todas as coisas
olov tA elSo$ xai ^ u'Xt] exepov xto yivet, xai oaoc xaG' £ce-
que pertcneem a divcrsas figuras dc catcgorias do scr 11 (algumas
pov (TX^M-a xocTr)Yop£as tou ovtos XfyeTat (toc |xiv yap x£
significam a essencia dos seres, outras a qualidadc c outras as dc-
£<rct 07i(Jia(v£i Ttov ovtcov toc Si uot6v ti xa 8' Si^pTiTai
<I>s
mais categorias anrcrionncntc distinguidas 12 ); tambcm essas nao
T
t5 7cp6Tepov)* oO&i yap xauxa ivaXuexat oCx eE$ fiXX^Xa out* sc reduzem umas as outras nem todas a aigo unico.
eiS £v xt.

29. (O signified do de fa ho J
1

29
(1) Falso se di*/ ? em primeiro lugar, de uma coisa falsa, (a) K
T6 (JjeuSos Xiyzxcu aXXov jxiv Tp6juov ti>s Tupayna uma coisa c falsa ou porque nao e Lin i da ou por que nao e
(JjeuSo^, xat toutou to |xiv tco (i^ auyxetoGaL f\ ASuvaxov possivel uni-la: por exemplo, quando sc diz que a diagonal
elvai auvreGTjvat (Sarop Xiyzxai z6 r?iv Stdnexpov elvai c comensu ravel com o la do ou que cstas sent a do, a prima" ra
20 aii(ji(jieTpov tA ai xaGfjaGar xouxtov yap (Jjeu8o$ xA (jiv c scmprc falsa c a segunda so algumas vczes, mas, ditas d es-
<4ei to &£ tuot£* outco yap oux ovra Tauxa), t& 8e 8aa eari se modo, cssas coisas nao cxistem. (b) Ou, as coisas sao

(iiv ovxa, uicpuxe (Jtivxot <paCvea8at i] old £otlv ^ S porque cxistcm rcalmcntc, mas por sua naturcza nao
falsas

TauTa yap eart parccem ser o que sao: por excmplo, uma pintura cm ix.ts-
eartv (otov ^ axtaypacpCa xai toc ivurcvta*

|jiv ti, 4XX' oux cov £(ji7coiei r?iv (pavcaaCav)- ~ updynaxa pectiva c os sonhos; cstas coisas sao na rcalidadc, mas nao
sao a imagem que el as nos dao. Porta n to, as coisas se dizem
25 |jiv ouv (JjeuSfj ouxto Xiyexat, ^ xto jjl^j elvai auxa ^ xto
falsa s neste scntido: ou porque nao ex stem, ou porque a i

t?iv 4tu* auxtov (pavraafav (if) 3vto$ elvai* X6yos 8i tjjeu-


imagem que delas deriva e de algo que nao existed
&fl$ 6 xtov Svrtov, tj cJjsuSti^, SiA ua<; X6yo<; cJjeuS^j^ £x£-
(2) Ao eontrario, uma nocao' falsa e aqucla que, justamentc
pou fj ou £<rciv &Xt)Gtis, olov 6 tou xuxXou (JjeuS^ Tptytovou.
enquanto falsa, e nocao de coisas que nao sao: por is so toda
tx&ro>\> Si \frfo<; \iiv i to\S -d tXvai, V d>t,
nocao e falsa quando refer id a a coisa di versa da quel a aeer-
30 7coXXot, ircei xaux6 twos auxo xat auxA 7ue7uov86c, olov Sto-
ea da qua! e verdadeira: a nocao do cireulo, por cxeinplo,
xpATrji; xai SwxpATT)^ (jiouaix6<; (6 Si (|j£u8f]c X6yo<; ou8ev6<; e falsa se referida ao triangulo^. Km certo scntido, de eada
iartv ajuXto^ X6yo<;) *
Sto 'AvrtaGivrjc <3exo turfi&$ [xTiGev ifjitov coisa existc uma uniea nocao, que e a de sua cssencia; nou-
Xi-yeaGai uXfjv xtp oJxeftp X6ytp, ev i(p
T
iv6^* ^v auv£- tro scntido, cxistcm muitas, porque eada coisa c a coisa com
(iatve elvat AvrtXiYetv, cixeSov 8e (JtriSe (JjeuSeaGat. Sari cert a afccgao sao, dc certo modo, identieas: assim, por exem-
4 ;?

35 8' £xa<rcov Xiyetv ou (Ji6vov xto aiixou X6yco 4XXa xai xtp plo, 'S6cratcs e "Socrates musico"; mas a noc/ao falsa e,

ixipou, (JjeuSto^ |xiv xai 7cavreX(5s, ^trct 8* d)^ xai &XrfiG>$, absolutamcnte falando, no^aode nada". Por isso Antistencs
considerava, de mancira simplista, que de eada coisa so sc
podia afirmar sua propria nocao, uma nocjio unica dc uma
A
coisa uniea ;do que deduziu que nao e possivel a contra-
dicao' c ate t
mcsmo, que e pratieamcntc imjxxssfvel dizer o
s
falso . Mas e possivel cxprimir eada coisa nao so com sua
propria nocjo, mas tambeni com a nogao dc outra coisa: a
nogao, nesse caso, podc scr absolutamcnte falsa, mas pode
262 263

1025 '
102V fionep 6xto StrcXdata to tfj? Bu48o$ X6y<o. xdt |xiv ouv
t<x
ser verdadeira; assim, por exemplo, pode-se dizer que oito

outo X^eTat c|>tu&fi, av9po>7CO<; Si cj>eu8^ 6 e^xep^ xat


c um numero duplo servindo-se da no^ao dc diade 1J
.

tl iXXa Portanto, essas coisas se dizem falsas ncstc sentido.


TipoatpeTtxd; tov toioutov X6yo)v, jifi St* £cep6v
toioutov X6y<ov, (3) Mas um horn em que pre fere e faz discursos fal-
diz-se falso
St* out6, xai 6 aXXou; ly.noi7\z\x6<; tov
7

sos dcliberadamente, so para dizer o falso" ou um homem


1

5 (oarop xai toc TcpATjwtTdt <pajiev cJ>euSfi elvcti 8aa i|X7coteT ;

t que provoca nos outros nogoes falsas, assim eomo dizemos 5


<pavraa£av t|>eu8fj, Bt6 6 £v to Itctc^ Xoyo; rcapaxpoutTat

a>C 6 ocut6<; cJjeuS^ xat dtXTj9Tic- ^ Buvdcjievov yap c|>eu-


que sao falsas as coisas que produzem uma imagem falsa
Por isso e falaz a argumenta^ao do Hipia$ l2
7
segundo a
11

qual
.

(outoc 8* 6 etS<b<; xat 6 <pp6vt-


aao9at Xaji(J4vet ieuSfj o mesmo homem 6 simulhmeamente, vcn'dico e falso: ela
jio;)* £u t6v £x6vra (pauXov (JeXtEo). toutoU (|>eu8o; cntcnde como falso
?

aquele que e capaz dc dizer o falso, e


10 Xajipdvet Sta Tfj; ^0)^-6 yap £xd>v x^ta" ™u cstc se aprcscnta como sabio e prudentc'l Alem disso,
x* |xt^etaflat Xeywv, £tci aqucla argumcntacao afimia como melhor quern e volunta-
fixovro; xpetrr(ov-T6 x<^ afvetv
ye ^ )w*>v » Xe£ f*° v ^00) ^» #anep iid tou fj9ou<;, xat riamcntc falso; mas uma falsa
essa conclusao procedc dc
et x<°^
indugao: quern coxeia voluntariamente e melhor do qucm 10
OUTO£.
coxcia involuntariamente, se no prime! ro caso cntcnder-
mos a imita^ao de quern coxeia; quern fosse coxo volunta-
30 riamcntc ccrtamcntc scria pior; e o mesmo vale para o corn-

EuixPepTix^ Xlytxat 8 U7i4px« ^ xtvt xai iX^is


to tcoXu, olov
portamento moral 14
.

15 etmiv, ou ji6vrot out' l\ ivdcyxTK ofrce (<I>;)

6pu-crov <puT<o p60pov eupe 0Tiaaup6v. touto TOtvuv au|x- 30. [Os significados de acidente] ]

et tu;
ofrce
$$r\xo<; t<5 6p6TTOvxi t6v (l69pov, t6 eupeTv 0Tiaaup6v- (1) Acidentc significa o que pcrtcncc a uma coisa c pode ser
yap ivdrfXTft touto toutou jieTa touto, ou8' ax; lid t6 a fi mi ado com verdade da mas nao sempre nem *5
?i coisa, habi-
y

tcoXij fiv ti; (puTeuT) 0Tioaup6v euptaxeu xat |iouaix6; y tualmente: por excJiiplo, se alguem cava um buraco para
20 fiv Tt; etr) Xeux6;* iXX* Imi ouTt g iv4yx^ 059* <o; iici t6 plantar uma arvorc c cneontra um tesouro. Esse achado do
7toXu touto YC^veTat, aujipepTixA; aik6 X^O|xev. <Sar* friei tesouro e, portanto, um acidente para qucm cava um bura-

eartv UTcApxov ti xat Ttvt, xat £vta toutov xai tou xai tcot£, co: dc uma coisa nao deriva da outra nem sc segue nc-
fa to,

S -n av xm&pxd
TauGa, aujipe(iTix6(;
^ Sarat.
*XX4 ^
oiSe
St6Tt
8f)
to8i
airtov
*1

a>pta[jivov
vuv ?i

ouSiv
£v- ccssariamcntc a outra; e nem habitualmcntc sc cneontra
um tesouro quando se planta uma arvorc. E um musico po-
8* 46ptarov. auvfepT] de tambem ser branco mas, como isso nao ocorrc sempre 20
tou aujipepTix6TO(; iXXa to tux6v touto
7

25
nem habitualmente, dizemos que c um acidente Portanto, 2
,

como ex is tern a tributes que pertcneem a um sujeito e co-


mo alguns desses atributos so pcrtcnc^ein ao sujeito em ccr-
tos lugares e em detcmiinadas oca sides, entao serao aciden-
te s todos os atributos que pertencem a um sujcito 7
nao
enquanto clc c cstc sujeito, nao enquanto a ocasiao c csta
detcrminada c o lugar este determmado lugar\ Portanto,
do acidentc nao existira nem mesmo uma causa detcrmi-
nada, mas so uma causa fortuita, que e indctcnninada\ 25
TON META TA 0YIIKA A METAFISICA, A 30, 1 02.5 a 26 -3
264

tcp zl$ Afyivav £X8eTv, eJ Sia touto dt^txeto 8irto$ £xei E por acidente que alguem chega a Egina, sc nao partiu com
fx^j

£X0t],

yiyovt
4XX' uirA ^
x et vo ^ ^Etooflfii? f] Xtjotcov \r\<f§tl<;.
ecm tA aufx(ie(i7]x6^, 4XX' oOx t a ^ T ^
a

pcla
intense dc chegar aquclc
tempestadc ou capturado por
lugar, mas ali chegou impulsionado
piratas. Portanto, o acidente e
fxiv
produzido c cxiste nao por si mcsmo mas por outro: a tempestadc
4XX* ^ Stepov* 6 Tfdp x et H-^ v aiTto^ tou Stou eirXet £X-
foi a causa de que sc ehegasse aondc nao sc queria, isto c, a Egina\
30 0etv, touto S* f)v Aryiva, Xlymxi hi xou 5XXco$ aufxpepT]-
(2) Acidente sc diz tambcm cm outro scntido. Sao aeidentes
x6$, oTov 8aa urc£px&i £x£ar<p xa0' auto fz^j Iv -nj oO-
todos os a tributes que pcrtcnccm a cada coisa por si mcs-
a£qc ovtoc, olov ttp Tpi^tovcp to Suo 6p0a$ ex etv * Ta Cta
md, mas que nao entrain na substancia da coisa. Por exem-
fx4v ivS^x^at dttSta elvat, £xe£vtov Be ouB£v. X6-fo$ hi tou-
plo, acidente nestc scntido c a propriedade de urn triangulo
tou £v £t£polc;.
soma dos angulos iguais a dois retos
r
\ Os aeidentes
tcr a
7
desse tipo podem ser cternos enquanto os aeidentes do
,
ou-
tro tipo nao podem.
Esclareccmos em outro lugar as razocs disso*.
LI VRO
E
(sexio)

515fl5l5l5im5lSl5l5lS15l515l5l5l5l5lSl5l£
1
1. [Divisao das ciencias e absoluta primazia da metaftsica m25 h
b
1025 dpxal xai xa atxta frxetxai xcov ovxcov, SfjXov hi entendida como tcologia] 1

8xi 7] 6'vxa. ecm ?<4p xt aixtov uyiefa^ xai eue!;ia$, xai xtov
[ia6Ti[iaxix<ov Os principles c as causas dos seres, cntendidos enquanto seres,
5 elaiv Apxai xai cranxeta xai atxta, xai oXtos
2
Si 7caaa ImavrHiri Siav07ixiXT) constitucm o objeto dc nossa pesquisa .

f[ fjtexexouadt xi Stavo£a$ rcepi


aixea? xai Apx^ £<mv ^ dtxpt(3ecrx£pac
Dc fa to, cxistc Lima causa da saudcdo bem-estar; cxistem
e
^ dticXouortpac- 4XXa
uaaai auxat causas, prineipios e clementos tambem dos objetos matcmati-
rcepi ov xi xai yevos xt 7ueprfpac|>dtfjLevat Ttepi
xotkou Tupa^axetfovraL, dXX' ou i mpl ovxoc a7uXa>$ ou8i cos e, em gcral, toda eieneia que sc funda sobre o raciocmio e 5
X fj
rccorrc de algum modo ao raeiocinio trata de causa s c prineipios
10 ov, o6Se xou x£ fenw oOteva X6yov Tuotouvrat, dXX*
£x xouxou, f

mais ou mcnos exatos. Indavia ?


ess as ciencias sao I i mi tad as a
at [lev aJaOrjoEL auxA SfjXov ai 8' uroSOeaiv Xa-
TrotVjaaaai
dctcrminado sctor ou genero do sere dcsenvolvcm sua pesquisa
pouaat xA xf £axtv, ouxco xd xaO* auxa U7c<4pxovra xcp y£vet
rcepi
em torno dele, mas nao cm torno do ser considerado em scntido
8 eiatv A7toSeixvuouatv i\ dcvayxaiixepov
(JtaXaxcoxepov fj
absolute) e enquanto ser.
8i6top 9avep6v oxi o6x ?cmv AmSSetfo oua£a$ ouSe xou x(
£axtv ocupam da essencia, mas partem del a 10
Adcmais, el as nao se
15 £x ttk xoiauxT^ ^aya^,
AXXdc xtc SXXo$ xp67co$ tffe
— algumas cxtraindo-a da outras assumindo-a como
experiencia.
ST]Xa>aeco«j. 6fxoi'<o<; U
rcmv ^ o08' ei ^ ecm xA y£vo«; Ttepi 8 — demonstram com maior ou menor
hipotese"
1

c rigor as proprie-
TupayLiaxeuovrat ouSev X^ouat, Sta xA xfj^ autfjs etvat 8ta-
dades que pcrtenecm par si ao genero de que sc ocupam. I
1

] eviden-
vofas x6 xe xt £axt SfjXov rcotetv xai el ecmv. Se xat 7] tc que desse procedimcuto indutivo nao pocle derivar uni conheci-
<puatx*| d7ui<m)[i7i xuyx<4vet ouaa rcepi y£vo«; xt xou ovto$ (rcepi nicnto demonstration da substancia nem da essencia, mas <e cvi-
20 yap xfy xotaux7]v krxiv o6a(av £v Apxri tfj$ xivriae<o$ xat l-s
-q ifj
dentc que destas devera Iiaver> outro ti]x> de eonheeimento'.
crcdaetoc £v aurg), SfjXov Sxt ouxe rcpaxxixf] fexiv ouxe
rcot7ixix7i Do mesmo modo, essas ciencias nao dizem se rcalniente

ou nao o genero de ser do qual tratam, porque o procc-


cxistc
dimento racional que leva ao conhecimcnto do ser de algo c o
mesmo que leva tambem ao conhecimcnto da cxistcneia de algo \ f

Ora \ tambem a eieneia Hsica trata de um genero particular


de ser, isto c, do genero de substancia que eontem em si mesma
o principio do movinicnto c do repouso. Pois bem, c evidente 20

que a fisica nao e eieneia pratica nem produtiva: de fato, o prin-


cipio das produ^oes esta naquelc que produz, seja no intcleeto,
270 METAF1SICA, E 1, 1025 b22 1026a-
U 271

(tcov |iiv y&p 7uoirjTa)v £v tco tcoiouvti ^ Apx^* v oui; i] t£- na arte ou noutra faculdade; e o principio das a^oes praticas esta
Xvtj 86va[x(^ ti$, tcdv Si 7upaxT(Sv £v xtp Tipdcrcovri, no agente, isto t 7 na voli^ao, enquanto coincidem o objeto da
^
7upoafpeoii;- t6 a6x6 ^ap t6 rcpaxTov xai 7upoaipeT6v), agao pratica e da voligao. Portanto, sc todo conhecimento racio- 25

25 (Sore ei 7caaa Sujcvoia ?j 7upaxTixf| 9[ 7uoir)Tixf| i] 6ecop7iTix7i, nal e ou p rati co ou produtivo, ou teoreticOj a fisica devera ser
?

^ <puaixf| 8ecop7)TixT| tkj av etrj, dcXXa 0ec*)pT|Tuc?) rapi tolou- conhecimento teoretico s mas conhecimento teoretico daquc-
,

tov ov 8 £ari 8uvax6v xiveiaGai, xai 1c genero de ser que tern potencia para mover-se e da substan-
Tuepi oua£av t?)v xaxa
cia entendida segundo a mas prioritariamentc conside-
forma,
tov \6yov (05 i7ut to tioXu a>5 oti x w P t<rc"nv fwSvov. Set Si to t£
?jv xai tov X6yov 7kd$ iari [x^ XavGdtveiv, cos aveu yt
elvat
rada como inscparavel da materia^. Alem disso, e prcciso cscla-

30 toutou t6 ^rjTeiv \ir\tiv £<rci 7uoieiv« £otl Si tcdv 6pi£ofjLivtov rccer tambcm o modo dc scr da essencia e da forma, caso con- 30

xai twv iari 8'


Irario a pesquisa sera absolutamente va. Ora, das coisas que sao
t£ toc |iiv ax; t6 atfzdv toc Co? tA xoT-
Xov. Ziaylpti hi Taina 8n to
objeto dc definiyao, ou scja, das cssencias, algumas sao como
[liv ot[xov auvetXTi[X[x£vov iari
o achatado, outras como o concavo. Estcs difercm entrc si pclo
[xstoc -rift uXtk (eart yap t6 aifx6v xoCXrj ^ Si xoiX6-
fato dc que o aeliatado esta scmpre unido a materia (de fato,
ttk fiveu 3Xtk aia8r]T7ft. et 8fj 7u<4vTa t<x qmaixa 6fxo£coi; tg>
o achatado e um nariz concavo), enquanto a eoneavidadc e
1026* otfxcS X^ovrai, otov £i$ 6<p8aXfjL0i; 7up6atD7iov aap£ 6<rcouv,
privada dc materia sensivel. Portanto, sc todos os objetos da
oXco^ £coov, qwXXov p££a q>Xoi6$, SXco$ <puT6v (ouGevdi;
fisica sao entendidos de modo semelhante ao aeliatado, como 1 026 1

Yap aveu xLvrjaeaj^ 6 \6yo<; auTcov, iXX' dei ?x £l 3Jb|v)» por cxcmplo nariz, olho, face, carnc, orelha, animal em gcral,
SfjXov 7ito$ 8ei £v toli; qjuatxoTi; to t£ iart £t|T£lv xai 6p££e-
folha, raiz, casca, plantn cm gcra! (dc fato, nao c possivcl definir
5 o8at, xai 8l6ti xai 7uepi <l>uxffc iv£a$ Getopfjaat tou <pu<nxou,
nenhum dessas coisas scm o movinicnto e todas possucm ma-
oari fiveu -rift uXrj^ iar£v. oti |xiv ouv ^ <puaix^ OetopT]-
teria), entao fica claro como se deve pesquisar c definir a essen-
tixt) icrt, tpavepov ix toutcdv 4XX' &jti xai ^ fiaS^a- cia no ambito da pesquisa fisica c tambcm fica clara a razao 11
',

Ttxf) OetoprjTixrj- &XX' ef ixLvrjTcov xai yttpm&v iar£, vuv pcla qual a tarcfa do ffsico consistc cm cspecular sobrc uma
aSrjXov, oti jxivroi evta |ia8r)|iaTa fj AxtvrjTa xai (jl^j
xw P l_ parte da alma, prccisamcntc aqucla que nao cxiste scm a ma-
10 era SecopeT, SfjXov. ei hi ti iartv 4T8tov xai <3cx£vtitov xai 11
Dc tudo uma
teria . isso fica c\ idcntc, portanto,
,
que a Hsica e
X(opiar6v T 9avepov 8ti GecopTyuxfji; t6 yvcovai, ou |i£vtoi <fv- ciencia tcoretica.
otXTj^ yt (mpl xivtjtcov y&p tivcov ^ 9uatxTj) ouSe |ia07ifjLa- Por outro la do, tambcm a ma tenia tica e ciencia tcoretica.
Tixfji;, iXXa 7upoTdpai; i^otv. ^ |xiv ^ap tpuaix^ TOpi Mas por enquanto nao esta claro sc cla e uma ciencia dc seres
X<opiara |iev 4XX* oux AxfvrjTa, -rife Si fjLa07ifjLaTtxfji; evia imoveis e scparados. Entretanto e evidente que alguns ramos
da matematica considcram os scus objetos como imoveis e nao
scparados 12 10
.

Mas sc existe algo etcrno, miovcl c separado, e evidente que


o conhecimento dele cabera a uma ciencia tcoretica, nao porem
a fisica, porque a fisica sc ocupa dc cm movimento, nem a
seres
matematica, mas a uma ciencia anterior a uma e a outra. Dc
fato, a fisica refere-se as rcalidadcs scparadas n mas nao imoveis;
algumas das ciencias matcniiiticas refcrem-se a realidades imo-
veis, porem nao scparadas, mas imanentes a materia; ao control rio
272 TON METATAQY2IKA E WETAFISICA, E ]/2, ] 026 a 1 5 b 2 273

x^P 1 ^^ primcirn rcfcrc-se as rcalidadcs scparadas c imciveis


a filosofia 15
ou Si tato^ &XX'
1
'*.
15 7cepi ixivrjxa co^ iv SXtj* ^
Se 7upa>xr] xai 7uept x w P t<rc <* xai &x£v7|xa. Av^y**) Si Jt<4vxa Om, c ncccssario que todas as causas scjain ctcmas 7
mas estas

(iiv to atxta AtSta elvat, (lAXiaxa Si xauxa* xauxa yap [>articularmcntc: dc fato cstas sao as causas dos seres divinos
? que
atxta xoti; q>avepoi£ xtov 8e£tov. (Scree xpet? av elev ftXoao- nos sao manifestos \ [

fiat Setoprjxixat, [i.a8r][i.axix7i, q>uaix7], SeoXoYixr) (oO Consequentemenlc, sao tres os ramos da filosofia teoreriea:
y<*P
20 aS7]Xov oxt et 7uou x6 8etov U7u4px&t, iv rrj xoiaurg ftfaet
a matematiea, a ffsica c a rcologia. Com efeito, se existe o divino 7

07U(4pX£L), xai xfy xt(JU(ox<4rr)v Set rcept xo xt[i.ia>xaxov ylvo<;


nao ha duvida dc que cle existe numa realidade daquele tipo. K 20

elvau a£ (iiv o5v Setoprjxtxat xtov fiXXtov i7utaxri[jL(ov atpexto-


tambem nao ha duvida de que a eiencia ma is elevada deve tor
per objeto o gencro mais elevado de realidade. Knquanto as
xaxat, ocutt) 8i xtov 8e(op7]xtx<ov. &7uoprjaeie y<*P <*v xt{ tc6-
eiencias teore; tieas sao prefenveis as outras cicneias, esta, por
xepov 7Co8' qnXoaoqna xa86Xou iaxiv ^ 7uep£ xt y^"
i\ TcptoxT)
^
sua vcz e preferivel as outras cluas eiencias teoretieas 1

vos xat ?uatv xtva [uav (ou y<*P 4 auxo^ xp67uos oOS' iv
?
25
Poder-se-ia agora perguntar sc a filosofia primeira e universal
xat£ na07](j,axtxats, &XX' i\ [xiv Y^H^pk AcrcpoXoYta
7uep£ xtva q>uatv eEatv, i[ 8i xa86Xou 7uaatov xotWj)- el [ilv
ou sc rcfere-se a urn gencro dctermmado e a uma realidade par-
ticular
1
'. De fato, a rcspeito disvso, no ambito das matcmatieas 25
oOv (jl?) eaxi xt£ ixepa oua£a 7uapa xa$ fuaet auveaxTjxuCas, ^
existe diversidade: a geometria e a astronomia referem-se a dctcr-
q>uatx^) av etr) 7Cptoxr) iTctaxrijxTi* et 8' ecm xt^ ouata Ax(v7)xos,
minada realidade, enquanto a matcmatica geral e com um a to-
30 ocuxt) rcpoxipa xat qnXoaoqna 7uptoxr), xai xa86Xou ouxto^
das. Ora, sc nao cxistisse outra substaneia alcm das que consti-
8xl 7uptoxT)* xai rcepi xou ovxo^ ?j ov xaurr)£ av etr) Setopfjaat,
tuem a nature.za, a fi'siea seria a eiencia primeira; se T ao eontrario T

xat x£ iaxt xai xa urcApxovxa r\ ov,


existe uma substaneia i move I, a eiencia desta sera anterior <as
outras eiencias > e sera filosofia primeira, c desse modo, ou scja,
2 enquanto primeira, cla sera universal e a ela cabcra a tarefa de 30

estudar o scr enquanto ser, vale di/cr, o que e o ser e os a tributes


*AXX' i7cet x6 ov xo auXto^ XeY^evov Xiytvxi tcoX-
ls
que lhe pcrtcneem enquanto ser .

Xax&£, cov ev [xiv fjv xo xaxa au[Apep7]x6s, exepov Si xo


4X7)6^, xai x6 ov x6 7uapa xauxa 8'
35 (*>s (jl^i (JjeuSos,

iaxi xa ax^iJiaxa xffc xaxr)YOp£a^ (otov xo [xev x£, x6 Si


7uol6v, xo Si 7uoa6v, x6 Si tcou, x6 8i 7uox£, xai et xt fiXXo
2. jOs quat.ro xignificados do xer e exame do ser acidental]
]

1026 b ari[i.a£vei x6v xp6rcov xoOxov), ixi 7uapa xauxa Ttdvxa x6 8u-
v«4(jiet xat ivepYet<jc* — inii 8^) uoXXaxto^ Xiytxai xo 5v, () scr, entendido em geraF, tern multiples significados: (1)
um destes — disscmos anteriormcnte" — e o ser acidental; (2)
outro e o ser eomo vcrdadeiro e o nao-ser como falso; (3) ademais, 35

cxistem as figuras das eategorias (por cxcmplo a essencia, a quali-

dade T
a quantidadc, o onde o quando T
c todas as outras); c ainda, ? 1026
11

4
alem destes, (4) existe o ser eomo potencia c ato .

Dado que o ser tern multiples significados, devemos tratar


em primeiro lugar do ser como acidente c demonstrar que dele
nao existe nenhuma eieneia.
TON META TA 0Y21KA E METAFISICA, E 2, 1026 b 3 30 275

TuptoTOv Tit pi too xolich ou[ipepr)xdc XexT^ov, otl ouSt(x£a iaii Tcmos uma prova disso no fato dc que nenhuma ciencia sc
Tiepl oaitd 0ecop£a. <j7](xeiov 8£* o68e[iiqt yap JjiLar^fl ocupa dele: ncm a ciencia pratica, ncm a ciencia poietica, neni 5

5 [ieX£$ Ttepi aoTOo oute Ttpaxttxr] oute TtoirjTixf] oute OecoprjTtxr]. a ciencia tcorica. Dc fato, qucm faz uma casa nao faz tambcm

oike yap 6 tuoicov olx£av Tiotet oaa au[i[3a£vet S[ia tq olx£a tudo 0 que, acidcntalmcnte, a casa vira a rer. Com efcito, os aci-

ytYvo(x£vT) (firatpa yip £ariv toT$ [jl£v yap VjSeiav tol$ S£ dentes sao infinitos; nada impede que a casa, uma vcz construi-
pXapepav tol; 8' axp£Xt[jLov ou0£v elvai xcoX6ei t?jv jroLrjOeT- da, a uns parcca agradavcl, a outros incomoda, a outios util, e

aav, xai et£pav etrceiv rojcvtcov tcov ovtcov* cov o68evoc que scja difcrcnte dc todas as outras coisas. Ora, a arte dc cons-
10 £artv Vj oExo8o(Xtx^i TtoirjTLxrj), t6v aikdv Se tp67uov otiS' 6 yeco- iiuir casas nao produz nenhnm desscs acidentcs\ Do mcsmo
[i£TpT]$ OetopeT to outco au(xpeprjx6Ta toi$ ax^aaiv, ou8' tl
mode, tambcm o gcomctra nao sc ocupa dos acidentcs das figu- 10

exepov laxi Tpfytovov xai tpfycovov 8uo 6p8a$ ?x ov * xo" T0 ^T


'
ras: nao se ocupa por cxemplo, da questao de
7
se sao difcrentcs

etJXdyto^ avpnlimi' (JSarcp yip ovo[i<i ti (xovov to au[ipepT]- o triangulo e o triangulo cujos angulos sao iguais a dois angu-
6
x6<; £ariv, 816 nXixtov Tp6jrov TtVOC 01) XOtX{0£ T^]V QOtpLOTL-
los retos . E e natural que assim scja porquc o acidente quasc

t6 ov eta^ev. yap ao^arcov Xoyoi


sc reduz a puro nomc. Por is so Platao, cm certo sentido com
15 xfy Jiepl fifj eiai o[ tcov

t6
razao, considcrou a sofistica como ciencia do nao-scr H
: dc fato,
Tiepi au(Xpeprjx6<; co$ eErcetv (x&Xiara Ttivrcov, miTepov
os discursos dos sofistas giram, por assim dizcr, sobrctudo sobrc J

exepov ti Taikov [louaixdv xai T(pa[i[iaTLx6v, xai (xooaixdc tl

o acidente. (Elcs pcrguntam, por exempkx sc "musico" c gra-


Koptaxo; xai Kopiaxo;, xat eJ Ttav B av rj, [i^ iei S£,
matico" sao difcrentcs on identicos^ c sc "Corisco musico" c
yovev, <Sar' el (xooaixo^ &v ypa(X(xaTLx6c Yeyove, xai Ypa[i- 7
ln
''Corisco '
sao idcnticos on a hid a: se tudo o que e
; ?
mas nao c
20 (xaxixos tov (xouatx6^, xai oaot 8^j aXXot toiootoi tcov X6ycov
etcrno, foi gerado c, port an to, sc uni musico, que e grama tico,
etatv* (patveTai yap to au[iPePrjxd$ iyy^^ ™ tou (jl^) ovroc.
tornou-se pela gcragao e do mcsmo modo uni gramatico que
tal ? ?

SfjXov 8e xai £x tcov toioutcov Xdycov* tcov (liv yap fiXXov 11 20


scja musico c todos os outros problcmas desse tipo).
tp^Tuov ovrcov eari y£veaL£ xai 960 pa, tcov 8e xaTa au[iPe-
O acidente, dc fato, revel a-se como algo proximo ao n clo-
Prjxo$ oux eoTtv. &XX' 8[ico$ X$xt£ov ?ti mpi too au^PePrj-
ser
12
. Isso c evidentc tambcm com base na scguinte argumenta-
25 x6to; ly* oaov £v8£x eTOl T k ^ 9u<NC atkoo xai 8ia t£v*
>
^ao: cxistc gcragao c corrupcao dos seres que nao sao ao modo
ahtav eanv* 3t(xa yap SfjXov laco^ ?arat xai Side t£ l%i<jvf\\iy] do acidente, ao contrario, nao ex isle geracao ncm corrupcao dos
oux ecmv autou, — l%zi ouv iariv ev toTc ouat tA [iev iei coaau- seres acidentais
1
'.

Tto; ?x ovTOt xo" ^


iviyxri^, 06 xata to p£aiov Xeyo-
Tfj^
Todavia, do acidente devemos dizci; na mcdida do possivel,
[levri; &XX' lqv X£yo[iev tco (x^i JvS^x^at aXXcoc, to 8' a naturcza c as causas pel as qua is existc. Ficara, ao mcsmo tern- 25
30 V; &v&yxr\(; oux eartv ou8' ie£, a>c 8* tei to %o\6> auT7i po, clara a razao pel a qual dele nao Ira ciencia.
Dado que ha seres que existcm scmprc c nccessariamentc do
mcsmo modo (a neccssidadc entendida nao no sentido da violcn-
cia, mas —
como ja cstabelccemos no sentido de nao podc- 1 f

rem ser difcrentcs do que sao), enquanto outros nao sao ncm nc-
cessariamentc ncm scmprc, mas so na maioria das vezes. scgue-
sc que cstc c 0 prineipio e esta e a causa do ser do acidente: de
fato, chamamos acidente 0 que nao cxiste ncm scmprc ncm na 30

maioria das yczcs'\ Por cxemplo, dizemos scr acidcntal que no


TQN MET A TA <DY2IKA E METAFISiCA, E 2 I0?6 b 3 30
|
277

ipX^l xat afrnj atxt'a iarl xou etvat xA au(ip£pTpt6s- o yap tempo canfcula faga mas nao o dizcmos
frio,
se faz um calor
av 5 (JiTix' &et (JtrjO' d>s £tcI xA toXu, xoux6 9a(iev au(ipe- sufocante, porque isso ocorre na maioria
das vczcs, enquanto
pr^xAc elvat. otov lid av x et JLC*)V T^toi xo" <|wx°S*
xuvl (
aquilo nao. E tambcm que o homem
scja branco c acidcnte; dc 35
xouxo au(Jipfiva£ 9a(i£v, &XX' oux av Tuvfyo^ xal &X£a, 8xt fato, o homcm nao c scmprc nem 11a maioria das vczcs branco;
8' xat xov avGpcoiuov
35 xA \&v &et ?i d>s foci xA rcoXu to ou. ao contrario, o homcm nao
animal por acidcnte. E tambcm
c
Xeuxov elvat aunpepTjxev (oux& yap &d ou8* lid xA tcoXu), acidcnral que o eonstrutor dc casas
cure algucm, quanta por
£a>ov 8' ou xaxa cru(Jipep7ix6c- xat xA uyid^eiv 8e xAv oJxo- naturcza cssa funcao nao pcrrcncc ao
eonstrutor, mas ao me- 1027-
1027* 86[xov autipeprjxis, fat ou 7u£?uxe xouxo tuoieTv olxo86- dico. Entao, que o eonstrutor
scja medico ocorre acidentalmente.
(jloi^ 4XXa laxpAc, 4XXa auv£pT] JarpAv etvat xAv otxoS6(iov, E o eozinheiro, porquanto vise a proporcionar
prazcr, podcra
xat 6c|)otoioc ^8ov7fc <rcoxa£6|i£vo£ rcotriaeiev av xt uytetvov, curar algucm, mas nao pcla arte culinaria;
por isso dizcmos que
<£XX' ou xaxa xf|v 6c|>otcoltitixtiv' 8tA auveprj, <pa(iev, xal isso c acidcnte, c o cozinhciro
faz isso em certo scntido, mas
5 eaxtv d>s 7coteT, aTcXto^ 8* off. x<ov (i£v yap fiXXtov [dvioxe] Su- nao cm scntido absoluto ,fi
. E enquanto de todas as outras coisas 5
v4(JLei^ eiolv at TuoLrjxtxaC, xtov 8* ouSe^ta x£xVT 8ijva(JLi<; existcm potencias produtivas, dos acidentcs
)
nao cxistc nenhuma
wpia^vTi* x<ov yap xaxa aunpeprjxAi; ovxtov $ ytYvotievov arte, ncm uma poteneia produtiva
dctcrminada. Dc fato, das
xai xo atxiAv £art xaxa aunpe($r]x6£. war* licet ou Tu&vxa coisas que sao ou que sc produzem por acidcnte tambcm a causa
iarlv iviyxris xat &et fj ovxa yj TiyvA^eva, 4XXa tot e aeidcntal 1
'.

10 7cXeTaxa to<; £tcI xA tcoXu, ivdcyxr] elvat xA xaxa au^pe^- Conscqucntcmcntc, dado que ncm tudo sc gcra
ncccssaria-
xoc ov oTov out* iei ou6' d>s lid to toXu 6 Xeuxdg nouatx6$ mcntc c scmprc, mas a maior parte c ou advem
na maioria das
£axtv, Ircei 8£ YCyvexaC tots, xaxa au(j,(kpTpedc 2arat (eJ hi vczcs, c neccssario que cxista o scr por acidentc ls Por .
cxcmplo 10
(xt^ 7udcvr* earat i£ fa6rpafc)
m
cSare ^ uXrj earat afxta i\ Iv- ncm scmprc ncm na maioria das vczcs o branco
c musico; mas!
Sexojxevri 7capa to dx; Itul xo tuoXu aXXcos xou au(ipeprix6- posto que as vczcs ocorre, cntao sera por
acidcnte. Se nao fosse
15 xo$. ipx^v Se ttjvSi Xrpcxfov, rcAxepov ouSdv iaxiv out* atet assim, tudo seria ncccssanamcntc, Por
conscqiicncia, a materia
ou6' a>s £m xo jt;oXu. fj xouxo iSuvaxov; eartv apa xt Tuapoc devcra scr a causa do acidcnte, porque
cla pode scr dc niodo di-
xauxa xo 07c6xep' exuxe xat xaxa au(JLpeprix6<;. iXXa jt6- fcrcntc do que c na maioria das vczcs 1 ''.

xepov xA d)^ xo tuoXu, xA 8' iet ouGevi urcdpxei, ^


ixut Estc c o ponto dc partida que devemos
assumir 2fl pcrguntar :
15
axxa 4t8ta; 7cept |xev ouv xouxa>v uarepov axeiux^ov, 8xt 8' sc nao cxista nada que nao scja ncm scmprc ncm na maioria das
20 £7ci<m)(jLTi oux taxi xou ou(jLpepT]x6x05 <pavep6v im<yrf\yLT\ \lIv vczcs. Ora isso c impossivcl. Portanto, alcm do que e scmprc ou
yap 7caaa f\ xou iei rj xou Ini xo 7uoXii — 7uai<; yap i] na maioria das vczcs, ha o que ocorre
por acaso c por acidcnte 21 .

jiaOriaexat 8t8d?ei aXXov; 8el yap d>p£a0ai xto 4ei r\ Sc, depois, so cxistc o que c na maioria
tj ?| das vczcs c sc a etcmidadc
nao pcrtcncc a nenhum scr, ou sc existcm
tambcm seres etcrnos,
e qucstao que tratarcmos cm 22
scguida .

Eica esclarccido, por ora, que nao cxistc ciencia do acidcnte. 20


'loda ciencia rcferc.se ao que e scmprc ou na maioria das vczcs:
se nao fosse assim, como scria possivcl aprendcr ou ensinar a
outros? Dc fato, 0 que c ob|eto dc ciencia devc cxistir scmprc
ou
na maioria das vczcs; por cxcmplo,
que o hidromel c na maioria
TQN META TA OYSIKA E WETAFiSJCA, E2/3, 1027a 23 1027b - 1 1 279

T<Z> (0$ ltd TO TTOXU, OTOV 8xt (ixp&LfAOV TO fieXtXpaxOV TO) das vezcs benefice) a qucm tern febre; e nao sera possivel enu-

jcupiTrovri a>$ iitl xA ttoXu — to Se Trapa touto oi% S£ £L


merar os casos em que isso nao ocorre dizendo, por cxcmplo,

yap tA ttoX6 xat na lua nova, porque isso tambcm ocorre sempre ou na maioria 25
25 yeiv, n6xt ofi, otov voufiTrv£a* iet ^ ircl
das vezcs, enquanto o acidente csta fora do scmprc e da maio-
to trj voufiTivt^- to hi au[xpe(}rix6$ l<m Trapa TauTa, t{ fiev
ria das vczcs r\
ouv £ari t6 cutipeprixos xai Sia TiV aMav xai Stl £7u<mj[iri
Fica ?
portanto, dito o que e o acidente e a causa pcla qual
OUX &JTIV aUTOU, SLpTlTai.
cxiste T c que dele nao cxiste nenhuma ciencia^
4
.

"Otl 8' etalv £px°" <*iTta T ev7 T *l


xo" <pGocpTa

<pavepov. yap 3. jNatureza e causa do acidente e do ser acidentalj 1

30 aveu too yfyveaOat xai <p0e£pea0ai, el [x^

tout', <£v<4yxti<; ndcvx' ecrcaL, el tou Ytyvofx^vou xat q)0eipo- E evidente que cxistcm principios e causas gerais e corrup-
fx£vou [x^ xaTa au[xpe(}rix6$ avu6v tl ivdcyxri eTvai. mSTepov ti'veis, sem que exista processo de gcragao e do corrupgao dos
•yap earat toSl fj ou; £<4v ye toSi Tfev7]Tar el Si [xiri, ou\ mcsnios, Dc fato se7
nao fosse assim, tudo existiria necessaria- 30

touto Se £av fiXXo. xai oCkto SfjXov oti iei -xpovou i^aipou^- niente, pois do que se gera e se corrompe devc haver uma causa
1027 b vou 4tt6 TOiT6paafx£vou ypowM rfeti feiri to vuv, ware 6Si 4to- nao acidenta] 2 .

0aveirai [v6a(4> tU pi*, £<4v ye £?£X0t]* touto Si iav SnJ#TicrQ-


Por cxcmplo: csta coisa detenninada sera ou nao? So sc pro-

touto Se £av aXXo- xai oStcos rfeti efc o vuv U7t<4px£i, fl


duzir tal coisa, sim, caso eontrario, nao. E csta outra produzir-

Ttov y£YOv6to>v tl. olov £av St^rjcrQ* touto Se d £a0£ei Spt-


sc-a sc uma tcrecira sc produzir. Assim c evidente que subtraindo
continuamente uma porgao dc tempo de urn tempo limitado,
5 [xea* touto S' *(tol U7t<4px£t n ou* war' £5 4v<4yxti<; ircoOa-
ebegar-sc-a ao momcnto atual. Do mcsmo modo cstc horn cm
vetraL oux &7to0aveLTai, OfjLotco; Se xav imep7rriSif|crr] ti$ et<;
?

morrera dc enfermidade ou de mortc violcnta se sair ou nao dc


t<3c yevofieva, 6 aiko^ Xdyof rjSri yap U7t<4px*i touto ev
casa; e saira dc casa sc tiver sede; e tcra sede sc ocorrcr l027h
alguma
tivl, X£to> Se to Yeyovos* <£v<4yxtk apa Trdtvxa earai toe
outra coisa; dc niodo que sc cbegara a urn fato prcsentc ou a urn
iaofxeva, oTov to iTroGavelv t6v £<5vTa* ^Sr] ydtp ti yiyovev,
fato ja ocorrido. Por cxcmplo: aquclc homeni saira dc easa se
10 olov toe £vavx£a h t& aircto. &XV tl v6aa> ?} [J^,
tiver sede; c tcra sede sc tiver comido tilgo muito salgado. Estc 5

oCtko, 4XV £av ToSt y£v7]TaL. SfjXov apa Stl [x£xP l TIV 0S
ou ocorre ou nao ocorre: por conseqiiencia, ncccssa-
fato, enfini 7

riamente aqucle homcm morrera ou nao morrera.


De niodo sem elh ante o mcsmo raciocinio vale para os acon-
tecimentos passados. Com efcito, o fato ocorrido cxiste em algu-
ma coisa; portanto, necessariamente ocorrerao todas as coisas fu-
turas que dele dependem: o animal, por cxcmplo, morrera neces-
sariamente porque ja existe nele o que produzira isso, a saber, a 10

prescn^a dos contrarios. Mas sc devcra morrer de enfermidade


ou de morte viol en ta, ainda nao esta detcrminado, mas depende
dc que, eventualmentc, sc vcrifique ou nao detenninada condi-
cao. E claro, portanto, que sc chega a certo principio c que cste,
METAFI51CA, E 3/4, 1027 b 12 - 1028 a 1
281
280

earai ouv tou por sua vcz rmo c redutivcl a outro. F,stc sera, entao, o prindpio
pocSt&i 4pX*Ki otUTtj S' oux£tl el? fiXXo. f|
?

xal airiov Yeveaetos ocottk aXXo do que ocorrc por acaso c nao ha vera nenhuma outra causa do
OTrAtep' £tux*v au-aj, xfft

xal airiov ttolov ^ Ava^to^ ^ seu produzir-sc'.


o69iv. <£XX' el? <ipX^ v rcoi'av

mSTepov t6 ou evexa Masque causa e a que prindpio este c redutivcl? De-


a
15 xotauTTj, d)$ els SXrjv ^ <o$ el$ fj a>s sit;

veinos cxaminar a fundo se a causa material, a final ou a


to xivfjaav, [xaXiara axeTrciov.
4
efieicntc .

Ilept (xiv ouv tou xaxd ou|xpeprix6? ovto$ 4<peta6to

(Sicoptarai yap Exavto^)- to Si d>$ £XT]9es 3v } xal ^ ov to^ 4. [Exame do ser no signified do de verdadeiro c conclusoes
]

c|>euSo$, iTieiB^ rapa auv9ea£v ion xal Siatpeaiv, to 8e auv- sobre o$ doh primeiros significados do ser analisadosj

20 oXov Tiepi [xepLG[JL6v £vTt<p<fcaeco$ (t6 (xiv yap AXrjOi^ x^jv


Deixcmos por agora o tratamcnto do ser como aeidente,
xaT<fc<paaLv £m t<o auYxei|x£vco exeL x^jv 8* £7r6<paaLv Im pois ja falamos suficicntcmcnte dele. Quanto ao ser como verda-
xtp 8LT)pri|xev(o T to Si <|>euSo$ toijtou tou [xepLa[JLOU t^jv Avrupa- deiro c ao nao-ser como falso, devemos di/.er que se re fere in a
aiv twos Si to fi|xa f\ t6 X^PK voelv au|xpa£vei, SXXoc eonjungao e a divisao de nogocs e ambos en vol vein as duas partes
20
X6yo^ Xe^fto 8i to a|xa xal t6 X<°pk &<ra to £<pe^rj^
da contradigao. () verdadeiro e a afinnagao do que e realm en te
25 <£XX' £v tl ylyvtoticLi)' oi> y&p iari to <|>eo8o$ xal to dXrjOei; unido e a negagao do que c rcalmcntc separado; o falso e a eontra-
Iv toT^ 7ip<jcY[jLaaiv, olov t6 (xiv AyaGAv 4Xri9i^ t6 Si xa- cligao dessa afinnagao e dessa negagacr. O modo pelo qua! pen-
xdv e69u$ 4>eu8o$, 4XX' ev Siavof<jc, rapt Se toc arcXa xal siimos eoisas unidas ou scparadas, c unidas de modo a formar
Ta tE £otlv 068' iv Stavotqc — oaa (iiv ouv Set Getopfjaai rcepl nao uma simples sequcneia, mas algo vcrdadciramcnte unitario,
to o8tco$ ov xal ov, iJarepov iTuaxeTrciov- ircel 8e i\ ou\l- c uma questao decor rente da que cs tamos tratando'. Dc fa to, o ?5
30 ttXoxti iartv xal i\ Siafpeaic ev Siavota 4XX' oOx iv tol^ verdadeiro e o falso nao sc cn con tram nas eoisas (como se o
TipA^aai, t6 8* oox<o£ 5v eTepov ov t<ov xupfto$ yap to hem fosse o verdadeiro c o mal fosse o falso), mas so no pensa-
ti eartv f| otl Jtoiov ^ 8ti tcogov Jj tl aXXo auvAircei fj mento 4 ;
antes, referidos aos seres simples c as essencias, cles nao
£<paipet ^ SiAvoloc), t6 (xiv au|ApepT]xd$ xal to <I>c AXt)- se encontram nem no pensamcnto".
9e^ ov dtcpCT^ov — to yap afrtov tou [Jtiv 46ptarov tou 8i ttj^ Todas as considcragocs que e preeiso fa/.cr sobre o ser e o
6
1028 1 StavoLoc$ ti jt49oc, xai 4|x<p6Tepa Ttept to Xoittov yivo^ xou nao-ser entendidos desse modo deverao ser fcita's adiante . Posto

c|iic a uniao e a separagao estao na mente c nao nas eoisas, o ser 30

cntendido nesse sentido c um ser diferentc daquele dos signi-

ficados eminentes do ser, a saber, a esseneia, a qualidade, a quanti-

dadc ou as outras categorias que o pensamento scpara ou reune;


e assim como 0 ser por aeidente, tambem o ser como verdadeiro
deve ser deixado dc lado: a causa do primeiro e indeterminada,
7
enquanto o scgundo consiste numa afccgao da mente e ambos ,
1028*

se apoiam no rcstantc gencro do ser e nao indieam uma rcalidade


s

l>

ubjctlva subsistentc fora da mcnte .


262 TUN META TAOY2IKA E METAFiSICA, E 4. 1028 a 2 -6

ovxo;, xoct ofoc e?co StjXoucjiv oCadv xtva ^uatv too 5vto;-Si6 Portanto, clcvcmos deixar dc lado esses niodos dc ser c devemos
tauta \iiv (itpdaOto, mtn-zlov Se too 5vto<; afixou ta afrta indagar as causas e os principios do ser cnquanto ser
111
. E tambem
xai tat; ipxi; 5 6v. [<pavepov 8' iv ot$ SitopiadfieOa Tcepi c claro — como ja cmergiu do livro dedicado aos divcrsos signifi-

5 too Tcoaaxais X£y&tol focaarov, Stl 3toXXax<Sc Xlyztcu cados dos varios termos — que o ser rem muiios significados
11
.

z6 5v.]
LI VRO
z
1 1, \Q ser nos significados das categorias e a ahsoluta
prioridade da categoric! da suhstdnciap
1028' T6 &v TcoXXax^S, xaGarap Si£iX6|jL£0a Tupo-

T£pov ev tol^ Tcspt tou rcoaax&S* cn](jLatv£t -yap t6 [jtev tl O set tern imuitos significados, como cstabcleccmos ante- lo:

£<rci xai ToSe tl, to Zi rcoi6v t\ rcoadv fj t<5v aXXcov £xaarov riormentc, no livro dedicado aos di versos significados dos tcr-

tcdv outco xarriYopou|jL£V(Dv. ToaauTax&k Se Xe^oiJLevou tou mos 2 Dc. fa to, o scr significa, de urn lado, essentia c algo dctcrmi-
3vTO£ 9aV£pOV OTl TOUTCDV TCpGJTOV OV T& TL £OTlV, 87C£p OT]|JLat- nado, dc outro, quaiidadc ou quantidade e cada Lima das outras
15 vei t^]v ouaiav (oxav [jtev -yap £trcco|jL£v tcolov tl -coSe, ti (Srya- categories \

86v \iyo\izv ¥[ xax6v, &XX' ou Tptmrixu f) avGpcoTcov* oxav Se Mesnio sendo dito cm tantos significados, e evidente que o
t£ iariv, ou Xeuxdv ouSe 0£p[x6v ouSe TpL7rr)xu, &XXa avGpcoTcov primciro dos significados do scr c a cssencia, que indiea a subs- ;

15
aXXa ovra tcd tou outcd^ ovtos tancia (De fa to, quando perguntanios a quaiidadc dc algiima,
^ Geov), toc S' toc
eoisa, di/emos que e boa ou ma\ mas nao que tcm trcs covados
[

[jl£v jLoaorriTe^ elvaL, toc Si TcoioTTjTes, toc Se TcdcGrj, toc Si


20 aXXo tl. Sio xav &7coprjaeLe rcoTepov to (BaSf^tv xai ou que e homem'; ao eonlrario, quando pcigun tamos qual c sua
tls
esscncia nao dizemos que c branea ou qucntc ou que tcm trcs
to u^taEvetv xai to xaDfjaDat exaarov ocutcov ov cn]|jLa£vei, ?

cw'ados, mas c|ue c urn honicin ou que c um deus). Tod as as


6[jlo£co^ Se xai Ini tcov aXXcov otououv tg>v toloutcov* ouS£v
outras coisas sao ditas ser, enquanto algumas sao quantidade do
-yap auTcov iariv out£ xgcG' auTO rcecpuxo^ out£ x to P^Cea ^ otl '

scr no primciro signifieado, outras sao qualidadcs dele, outras


Suvgctov tt^ ouatas, aXXa [xaXXov, eircep, to (BaSiCov
sao afecgoes dele, outras, enfim alguma outra determinagao
25 tcov ovrcov xai to xa0rj[xevov xai to u^fiaTvov, TauTa Se fl
?

20
desse tipo .

[xaXXov (pafveTat ovxa, Siotl Eqtl tl to urcoxetjjLevov auTOis


Por isso poderia tambern surgir a duvida sc o earn in har, o
cbpLa[xevov (touto S* £aTiv f\ ouata xai to xaO' SxaaTov), orap
scr sadio e o estar sentado sao, eada um deles um ser ou um
h
,

£[X9a(v£TaL ttj xaTr^fOpia Tfj TOLaurri* to i-yaGov -yap f|


nao-scr c, dc moclo semelhantc, poder-sc-ia levantar a duvida
to xaGrj[X£vov oux aveu toutou Xd^eTai. SfjXov ouv 8ti Sloc
para qualquer outro caso deste tipo; dc fa to. nc.nbu.rn deles existe
30 tgcuttjv xixefvtov I'xaaTOv eaTiv, gSot£ to TipcoTco^ ov xai ou tI
por si ncm podc scr sc para do da substaneia; antes — no ma-
xirno — e scr queni caminha, quern csta sentado e quern e sa- 25

dio. II cstcs, com maior ra/ao? sao seres porquc scu sujeito e
algo detcrminado (c justamcnte isso e a substaneia c o indivi-
duo), o qual esta sempre contido nas prcdicagoes do tipo aeima
referido: dc fato, o bom ou o sentado nao se dizem scm ele. Por-
T12N MET A T.A OYI1KA Z METAFiSiCA, 2 l
/2, 1 026 o 30 b- ] 3 289

ov £XX' ov aTuXtoi; ouat'a av th\. TcoXXax&C [i£v ouv X^£- tanto c evidcnte que cad a urn daquclcs prcdicados c scr
?
cm 30

virtudc da catcgoria da substancia. Assini, o scr primeiro, on scja,


xat to icpattov* Sjkoi; S£ niveau ^ ouata irptoxov, xai X6yco
xai kv6oei xat XP° vtP* xtov [i£v yap aXXtov xccvr\yop7\[L6L-
nao urn scr particular, may o scr por cxcclcncia c a substantia .

xtov ouGev x^P ta^6 v » a frrri SI pi6vT|- xat xtp \6y<$ 81 touto
Ora, o ten no "primeiro" entendc-sc cm multiplos signifi-
eados, mas a substancia e prime ira em todos os significados do
3^ Tuptoxov (ivifxTj yap £v xcp £x<4axou Xoya) tov xfjc ouatai; £vu-
termo: (a) pela nocao, (b) pclo conliceimcnto e (c) pclo tempo.
7u<4px&Lv)* xai &l8£vat 81 t6t' o{6[ie9a ^xaatov [laXtara, oxav
(c) Dc fa to, nenhuma das outras catcgoria s pode scr scpa-
tl £otlv 6 avBptoTuoi; yv^H-^ ^1 T° ™P> H-°^ ov *i T ° rcotdv f] t6
rada, mas so a substantial
1028 b Tcoaov ^ x6 tuou, ircei xai auxwv toutcov tots Exaarov ta[i&v,
(a) Ademais, cla c primcira pcla nocao, porquc na nocao dc
oxav xt £otl to rcoadv f\ to tuoiov yv^H- £V - x<xl ^ xo" ™ cad a catcgoria est a necessarian icntc incluida a nocao da substantial
TuiXat te xai vuv xai iet L^jTOufievov xat <£&i ircopoufievov,
(b) Enh'm, considcramos eonhecer algo sobrctudo quando
'
x£ x6 ov, xoux6 £<m t£s i[ ouata (touto y^P o* & v £^vat conhcccmos, por excmplo, a essentia do ho mem ou a essentia do
$ 9aatv ot hi TuXctto r\ &v, xat ot [iiv 7T£jrepaa[iiva ot 8& fogo, mais do que quando conhcccmos a qualidadc ou a quanti-
arcetpa), 8td xat fytv xat [liXtara xat rtp&TOv xai [i6vov dadc ou o lugar; dc fa to, conhcccmos cssas mcsmas catcgorias 1 02^ L

d)^ e.i7U£tV TUepL TOU OUTCOi; OVTOS 9£0)pTlT^0V Tl £(JTtV. quando conhcccmos a essentia da quant idadc ou da qualidadc 10 .

K na vcrdadc, o que desdc os tempos antigos, assim como ago- ~

ra c scmprc, constil ui o ctcrno objeto dc pesquisa c o cterno proble-


2 ? M
ma; "que c o scr \ cc|uivalc a estc; quc c a substancia" (c a [guns
AoxeT 8' ^ ouata U7u<4px&tv 9avep<0Tata [iiv tois ato- dizem que a substancia c uniea 11
, outros, ao contrario, que sat)

[iaatv (8l6 t<x xe £<ba T^


9 UT ^ xaL [i6pta auTtov ™ muitas c, dentre estcs, alguns suslcntam que sao cm numcro fini- S

io ouatas slvai 9a[ie.v, xai td 9uatxa atojiaxa, otov Tcup xai to


1
", outros cm numcro infinite)
1

'); por isso tambcm nos eleven ios


BStop xat -yfjv xai xtov toioutcov Exaarov, xai oaa ?\ [i6pta cxa minar principalniente, fundamcnta]jnentc por assim dizcr, c,

TOUTCOV £x TOUTCOV 7U<4vTG)V, 0T0V 8 T£ oupa- cxclusivamcntc, o que e o scr entendido ncste significado H .

f\ ^ [JLOpLtOV ^
£(JTtV,

vds xat toc [i6pta auTOu, aarpa xai a&XTjvri xai ijXioi;)* tco-

2. /As opinions sohre o numero e a natureza dan substancia


exist en tea e o prohlema dc [undo da existencia de inn a
suhstanci a s up ra-sen stvelj
1

(1 ) K opiniao eomum que a prcrrogativa dc scr substancia pcr-

tence do modo mais evidcnte aos corpos, Por isso di/.cmos


que sao substancias os animais, as plantas c suas partes, c

que tambcm sao substancias os clcmcntos fisicos, como o 10

fogo, a agua, a terra c todos os outros, l?cm como todas as


coisas que sao partes desscs clcmcntos ou que saocompos-
tas por alguns desscs clcmcntos, ou por todos, como o uni-
vcrso e suas partes, os astros, a lua e o sob Agora c prcciso
exam in a r se sao substancias so ess as coisas ou tambcm
290 METAFI5ICA, Z 2/3, 1028 b 13 - 37 291

2
xepov hi autoti [x6vai ouatotL eJatv f\ xai aXXai, f\ toutcdv tiv^ outras ou s6 algumas destas ou tambem outras, ou ninda
>

15 xai aXXai, t\ xouttov [jl^v oO0£v Stepat 8£ tive$, axtTuxiov. se nenhuina destas e substancia, mas so algumas outras'. 15

SoxeT S£ xiai xd tou atofxaxos Tcipaxa, olov iTcicpdvaa xai YpafAfj^ (2) Alguns filosofos consideram que sao substancias os limitcs
xai <mY[xf) xai [xov&j, elvai ouatat, xai fxaXXov f\ to aa>[jia xai dos corpos: por cxemplo, supcrficic, linha, ponto c unidade;
t6 ccepe6v. ext rcapd xd alaOrjTd 01 [ji£v oux oiovxat elvai oOS£v c que sao mais substancias do que o coq^o c o solido 4 .

Totoutov, ol hi TuXetco xai [xaXXov ovxa dtSia, aSarcep IlXdt- (3) Ademais, alguns filosofos crcem que nao ex is tern substan-
cias fora das coisas sensjveis'; outros ao contrario, crcem
20 tcov x& te etSr] xai ta [xa97)[jiaTixd 8uo oOa(a$, TptTrjv hi T

que existcm substantias ctcrnas mais numcrosas do que


t?)v tg>v aia9T]Tcov aa)[x<StTO)v oGaEav, Siueuawcrcos S£ xai
as sensivcis c com maior grau de se^ Assim Platao considc-
3
.

JtXe£ou$ ouaias AtcA tou £vo^ dtpgdcfxevo^, xai 4pX<*C kcdarTK


ra que as Forma s e os Entes matcmaticos sao duas classes
oOa£a$, SXXrjv [ji£v AptOfjuftv aXX^v 8£ [xeYeOdiv, erceiTa (J>u-
dc sul^stancias c que 11 ma terceira c a substancia dos corpos 20
X^S* xai toutov 8^| tov Tp6itov ijcexteCvei xd$ ouaEa^ evtoi hi
sensivcis'. Espcusipo poc um nilmcro dc substancias ain-
25 xd [x£v eiSrj xai tou? dcpi0[xou^ t?)v aur^v exeiv 9 aa *
da maior: clc parte do Um, mas admit e princi]5ios difc rentes
xd 8£ aXXa £x^ £va > TP*^^ x0" irciTceSa, (x^XP 1 ^pAs para cada tipo dc substancia: um c 0 principio dos numcros,
t?)v tou oupavou ouafocv xai xd aiaSrjTdt. juepi 8^ xotixtov ti outro o das grandczas, c outro ainda 0 da alma, c desse mo-
Xiytxai xaXai? fx^ xaXto^ xai ttves elaiv ouafoci, xai iu6te- do el e amplia 0 nilmcro das substantias^. Alguns filosofos,
pov eta£ tLve? itapd ataOirjTds i} oux gW, xai auxai tug>$ enfim, sus ten tarn que as Forma s c os Numcros tcm a 25
30 elaf, xai iu6Tepov ecm tl$ x^P 10 ^ oua£a, xai Sid t£ xai mesma naturcza c que todas as coisas rcstantcs — linhas 7

?\ ouSefxta, juapd toc^ ala07]T<St$, axe-rcxfov, uiuoTUTutoaafjivois superficies c assim por diantc ate a substancia 7
do ecu ou
t?)v oflafav Tcptotov t( icrctv. das coisas sensivcis — derivam deles
9
,

Por tan to, c prcciso cxaminar o que 6 ccrto c 0 que nao e cm


todas essas afirmagocs, c sc existcm ou nao algumas substancias ao
3
la do das sensivcis e qua e scu
I modo de cxistencia, c sc cx is tc algu-
A£^£Tai 8* oOafa, el 7uXeovax<o$, AXX* £v t£t- ma substancia separada das sensivcis, por que cxistc c dc que modo
xapat ye fjufcXicrra* xai yap tA t( tjv elvai xai to xa06Xou cxiste, ou sc, a lem das sensivcis, nao cxistc nenhuma substancia"
1

35 xai tA y£vo$ oOa£a SoxeT elvai £xdcrrou, xai t£tapT0v toutwv Mas proccdcrcmos a esse cxamc depois clc tcr dito, cm resu- 30

tA 67coxef[jievov. to 8* U7coxe£[xev6v £cm xaO* ou xd aXXa X£- mo 11


,
que c a substancia cm gcral'v

Yexat, ixeivo hi afaA [X71x£ti xat' fiXXou* SiA itpaiTov itepi tou-

3. [Initio do tratado da substdncia em geral e exame da


substancia no signifieado de substratoj 1

A substancia e cntendida, se nao cm mais, pclo mcnos em


quatro significados principais: considera-se que substancia dc
alguma eoisa seja a essencia, 0 universal, o gencro c, cm quarto 35

lugar, o substrato 2 .

O substrato e aquilo de que sao predicadas todas as outras


coisas, enquanto clc nao e prcdicado de nenhuma outra. Por isso
I

292 I
TUN MET A TA 0Y21KA Z,
METAFISICA, Z 3, 1 029 a I - 26 293

1029* tou SiopLoxeov* ^dtXioTa -yap Soxei eivai ouaia to utoxeCjjlevov clcvcmos tratar dele cm primeiro lugdr, pois sobrciudo o substrato 10291

7uptoxov. toloutov 8e Tporcov fiev Tiva V) SXt| XE^ETat, aXXov primeiro parccc scr substancia. E chama-sc substrate primeiro,
8e Tp6rcov Tj fioptpTi, Tp£xov 8e to ix toutcov (Xe^co 8i T^V cm ccrto scntido, a materia, noutro scntido a forma c nu.m tcrcci-
jjlev uXtjv olov tov xa ^*Q v » ^v ^£ H°P?ty to ax^a Tffe ro scntido o que rcsulta do con junto dc materia e forma'.
5 ESea$, t6 8* toutcov tov 4v8pi(4vra t6 auvoXov), gSote et t6 Cbamo materia, por cxcniplo, 0 bronze; forma a cstrutura c
etSo; rrfc GX^^ rcp6TEpov xai jxaXXov 5v, xai tou £!; i^tpotv a configuragao formal; si nolo o que rcsulta deles, is to e, a cstatua.

n;p6Tepov Earat Sia tov auTov X6yov* vuv jjlev ouv tu7uco Etp7j- Dc modo C[uc% sc a forma e anterior c mais scr do que a materia, 5

pela mcsma razao cla tambem sera anterior ao compos to


4
Tai tl tot' iaTtv i\ otiata, otl to jjlt) xa(T utoxeijjl£vou &XXa ,

xa8' ou toc SXXa- Set Se ^ fi6vov oGtco$- ou yap txavov Disscmos cm sintcsc o que e a substancia: cla e 0 que nao
10 otUTO yap touto aS7]Xov, xat etl ^ SXtj ouata yiyvziai. e£ sc predica dc alguni sulxstrato, mas aquilo dc que todo 0 res to sc

yap jjl^ aurri ouata, t£; iartv aXXr] 8ta(peuTEL* TCEptatpou^E- predica. Tbdavia, nao sc deve earaeteri/.ar a substancia so destc

vtovTap Ttov aXXcov ou (patvETat ouSev uro^ivov Ta [ilv modo, porquc isso nao basta\ Oc fa to, esta earactcrizacao nao 10

yap SXXa Ttov aco^idcTcov rcdt&T) xai norfjixotTa xai 8uvdcjJLEt<;, c elara, Adcmais, cm scus tcrmos a materia seria substancia. Com
to 8e \ir[XO<; xcd nX&zoq xai (3dt8os noaivrpit; tlve^ aXX' etcito, se a materia nao e substancia, c.scapa-nos o que mais po-
dcria scr substancia, porquc, urn a vcz cxcluidas tod as as outras
15 oix otiatat (t6 yap TOaov oux ouata), aXXa jiaXXov co urcap-

IxeTvo iartv ouata. aXXa jjl^v


determinacoes, parccc que nao rest a nada a]em dela: as outras de-
Xet TauTa rcpcoTcp, 4<pat-
terminates, com cfcito, sao afecgocs, acdes e poteneias dos
poujJtEvou pjjxous xat nX&zoxx; xai (3dc8ou£ ou8ev opcojuv utoXei-
eorpos. K eomprimento, largura c profundidadc sao quantidade, 1?
7u6jJL$VOV, 7uXfy El t( £oTl TO 6ptC6jJLEVOV UTO TOUTCOV, COOTE TTjV
nao substaneias: a quantidadc nao e substancia, mas e stilus taneia
uXtiv avdrfXTj cpatvEaSat ^ovtjv ouatav outco oxo7uoujjlevok;.
o s ubstrato primeiro ao qua! inerem todas cssas dcterminacoes.
20 Xiytx> 8' \>Xt\v r\ xa8' auT^v jjltite tl jjlt)te rcoaov jjlt)te aXXo
Mas sc cxcluimos eomprimento, largura c profundidadc, vemos
^jl7]8ev XE^ETat 0I5 oiptarat to ov. eart y&p tl xa8' ou x<xvr\yo-
t| ue nao rcsta nada, a nao scr aquele algo que e tie term in ado por
pEtraL toutcov Exaarov, co to Elvat &TEpov xai tcov xarriTOpLcov
eles. Conscq iicn tern cnte, para quern consider a o problem a desse
dxaarri (toc jjlev yap aXXa frj$ ouata; xaTrpfopEirai, auTTj
ponto dc vista, neccssariamcntc a materia aparecc como a unica
hi vf\<; 3X71;), (JSote t6 laxaTOv xaO' auT^ oute ti oSte Tioaov
substancia.
25 oute SXXo o6S£v ^artv* ou8e 8^ <xl 47U0(p(4aEL(;, xai Tfap auTaL
Cbamo materia aquilo que, por si, nao e nem algo dctcrmi- 20
UTiapSouat xaTa aujJLpEpTix6^. ix \ilv ouv toutcov 8ecopo0aL
nado, ncm uma quantidadc nem qualquer outra das dctermina-
coes do scr-'. Kxiste, dc fa to, alguma coisa da qua! eada uma des-
7
sas determinancies c prcdicada: alguma coisa cujo scr e difcrente
do ser dc cada uma das catcgorias. 'Ibdas as outras categorias,
com cfcito, sao predica das da substancia e csta\ por sua vcz, c
prcdicada da materia. Assim, estc tcrmo, por si, nao e nern algo
dctcrmi nado, nem quantidadc ncm qualquer outra eategoria: c 25
nao c nern sequcr as negates destas, porquc as ncgacoes so
cx is tern dc modo a ci den tab.

Por tan to, para q 11 em considera o problem a desse ponto dc


vista, scgLie-se que substancia 6 a materia. Mas isso d impossi-
T£1N META TA OYIIKA Z METAFiSlCA, Z 3/4, 1 029 a 27 b - ] A \
295

uXt]v ASuvaxov 8£* xat yap to vel; pois as caractensticas da substancia sao, sobretudo, o fato
ou|xpa(vet oualav eTvat rr)v
de scr scparavcl e de ser algo determinado: por isso a forma c o
Xcopia-uAv xat xo x68e xt urcApxeiv 8oxet jiAXtaxa X7j oua($,
composto dc materia e forma parcccm ser mais substancia do
8tA xo el8o$ xat xA A|*poTv oua£a 86!;et6v Sv eTvai (xocX-
que a materia" 1

. 30
30 Xov xfj£ BXtk. xfy |iev xotvuv A|*potv oua£av, Xtyco 8£
Ora, convcm dcixar dc la do a substancia entendida como
xtjv ex xe xffc u'Xtk xat rfc [JLop<pf]<;, A<pex£ov, uaxepa yap
compos to de materia e forma, porquc csta c posterior e seu sig-
xai 8tjXti' <pavepa 8£ 7uto$ xat i[ uXt]* rapt 8e rrj$ TpfrrK n
nificado e claro E tambem e claro, de ccrto modo, o significa-
.

axercxfov, auxr] yap ArcopcoxAxr]. onoXoyouvxat 8* ouafou


do dc materia. Ao contrario, devemos conccntrar nossa investi-
eTvai xaiv ataSTjxcov xiv£$, coaxe £v xauxat$ frrnxeov rcpcoxov. ga^ao sob re o tcrcciro signifieado de substancia, porquc cstc aprc-
1029 b 3 icpA Ipyou yAp xA (xexapaCvetv el{ xo yvcoptixtoxepov. i[ yap senta as maiores dificuldades.
(xAOriaL^ ouxco Yfyvexai 7uaai 8tA xaiv fjxxov yvcopCixtov q>uaet Todos admitcm que algumas das coisas scnsivcis sao sul^s- J 029^
5 eE$ xa Yvcopi|xa |iaXXov xat xouxo epyov £ax£v, aSarcep £v taneias; porta n to devejemos dcscnvolvcr nossa pesquisa parti ndo
xat^ 7upA!;eai xo 7U0Lfjaat £x xwv £xAaxco AyaScov xA SXto$ delas
12
Dc fato \ c muito util proccder por graus na dircgao do
.
l

AyaGA exAaxco AyaOA, ouxto$ £x xaiv auxco yvcoptucox^pcov xa que e mais cognoseivcl. Coin efeito todos adquircm o saber ?

xfj q>uaei yvcoptixa auxto yvtopLixa. xA 8' £xAaxoi$ Yvtopqxa dessc modo: procedendo por meio dc coisas natural men te mc-
xat rcptoxa 7uoXXaxt$ T?)p£|ia £<m yvtoptixa, xat [itxpAv f\ nos cognosciveis na diregao das que sao por nature/a mais eognos-
10 ou8£v ex&t xou ovxo$- AXX' S|ico$ lx xcov q>auXco£ |iev yvw- civeis. E como nas a goes devemos parti r daquclas que sao bens 5

para o indivfduoe fa^cr com que o bem universal se tornc bem para
axaiv auxco Se yvcoaxtov xA SXco$ yvcoaxA yvcovai rceipax£ov,
o individuo, assim tambem no saber devemos partir das coisas
|iexa(ia(vovxa$, aSarcep eipT]xat, SiA xouxtov auxaiv.
que sao mais cognosciveis para o individuo c fazcr com que
o que e cognoseivcl por naturcza torne-se cognoseivcl tambem
4 para o individuo. As coisas que sao cognosciveis c primciras para
o individuo sao amiudc\ pouco cognosciveis por natureza c cap- io
i 'Ercet 8' £v Apx^ 8tetX6|ie9a :t6aoi$ 6p££o|iev xfy ouatav, 7

tarn pouco ou nada do ser. Ibdavia, e prcciso partir dessas coi-


xal xouxcov ev xt £86xet eTvai xA xt Tjv eTvai, 8eo>pT]x£ov rcepi
sas que sao por naturcza pouco cognosciveis ao individuo, pa-
13 atkou. xai rcpcoxov etrcconev evia rcepi afixou Xoyixois, oxt l<rd
ra ehegar a conheccr as coisas que sao cognosciveis cm senti-
x6 x£ tjv eTvai IxAaxou o X£yexai xa8* aix6. ou y&p £<m xo aol
do absoluto procedendo, como disscmos, justamcntc por mcio
?

das primciras 14 .

4. (A substancia no signifieado de essencia e consideragoes


sobre a essentia} 1

Dado que no inicio


2
distinguimos os divcrsos significados i

da substancia c destes, f
um nos pareccu ser a essencia, devemos
agora tratar del a.
E, para comegar, f alamos algumas consideragoes dc ca rater 13

puramente racionaP a respeito dcla. A essencia dc cad a coisa e


METAFiSICA, 1029b 15- 1030a 3 297
TiiN META TA ®Y2IKA 7

15
etvai to (xouaixw elvar 06 yap xaxa aauTdv el jiouaixo^. 6 apa o que ela c pur si mesma. Tua esscncia, dc fa to, nan c a essentia
15 f

xaxa aaux6v. ouS£ 8tj touto jrfiv ou yap t6 oBtcos xa0* auTO do nuusico, porquc nao cs miisieo por ti mcsma Iua es^encia,
fociqxxvefqc Xeux6v, Sti gux eari to ku^aveia eTvai to portantcK c so aquilo que es por ti me$ni<A
cl)£

^aveia Mas ucm tudo o que uma eoisa e por si mesma e esseneia:
Xeuxcp elvaL. dXXa (if)v ou8e to % d^otv, t6
7up6ae<rcLv auT6. h a> apa dvearai X6yg> por excniplo, nao e esseneia aquilo cjue algo e por si do modo
Xeuxfj, OTt yrf\

eivat exdaro), eomo uma superfieie e por si branca: de faro, a esseneia da super-
20 auT6, Xeyovrt auT6, outoc 6 Xoyo^ tou t£ tjv
fieie nao e a esseneia do braneo\ Adcniais, a esseneia da superfi-
&ar' el to £7ui9ave£a Xeuxfj elvat £otl t6 Imyavtlq. eTvai

teel 8' eietambeni nao eonsiste na uniao dos doLs termos, isro e no fato ;

Xe£qc, to Xeuxco xat Xe£a> etvai to auTO xai ev.


de ser superfieie-branca. Por que? Porque nestc easo a esseneia
£gtl xai xaT& toci; aXXac xaTrffoplai; auvSeTa (eart -yip
da superfieie e pressuposta. A definieao da esseneia de uma eoisa
tl uTOxetjievov ixicrao, olov to> ttoig) xai t<£ roaa> xai tw
c so a que exprime a eoisa sem iuclui-la na propria definigao. 20
25 TCOTe xat tco tou xai vf\ xivrjaet)* ox$7ut£ov Sp' &m Xoyo^ tou
Por tan to, se alguem dissesse que a esseneia da superfieie branca
tl f\v elvai ixdara) auT&v, xai urcdpxei xai toutolc to t£ tjv
e a esseneia da superfieie lisa estaria dizendo que a esseneia do
elvai, olov Xeuxa> <3cv8pa>7ua> [tl fjv Xeuxai dv8pa>7r<p]. earco Stj
bran co e a esseneia do liso sao uma so c mesma eoisa
f>
.

ovoLia auTco iljl4tlov. t£ l<m to tfiaTEa) elvat; dXXa |jlt]v


Mas, eomo tambeni lia compostos scgundo todas as outras
ouSe tcov xa6' auTO Xeyofievcov ou8e touto. fj t6 ou xa0' auTO
eategorias" (de fato, ha urn substrain para cad a uma delas: para a
30 Xiytmi hix&$> xai toutou lav. to (icv £x TtpoaOeaea^ to Se qualidade, eomo para a quantidade para o quando, para o onde
?

ou. to yap tw
(lev auTO aXXco rcpoaxstaSai X£yeTai 0 6p£-
e para o movimento
s
e preeiso examinar se himbcm existe uma 25
) 7

CeTat, olov d to Xeuxw elvat opiCofievoi; \lyoi Xeuxou iv-


definigao da esseneia de eada um deles e se existe uma esseneia
Optorou X6yov* to hi tco aXXo auT<£, olov d 07][xa£v0L to
deles: por cxcmplo, se existe eomposto homcni-uma esseneia do
Xeuxov avSpcojrov, 6 hi 6p£CoiTO lljlAtiov Xeuxov. to
tlidtTtov braneo. Digamos que o termo "veste" designe o eomposto ho-
1030- Xeuxov av6pa)7uoi; ecrci \iiv Xeux6v, ou ljl£vtol (t6) t£ elvaL
8^1 mcm-branccx Qual e a esseneia de veste? Mas, na verdade, isso
Xeux£> etvau -dXXa to EixaTtcp elvai apd l<m t£ Tjv elvaC tl
tambem nao pertenee as coisas c[iie sedi/em por si Podc-sc,
1

'.

Pfl SXcoc; ?l
ou; oTuep y&p t£ km to t£ tjv elvar oTav contudo, objetar que o que nao e por si entende-se de dois modos:
(a) um deles eonsiste nuin aereseimo, (b) o outro na omissao. (a) 30

No prime iro easo, a eoisa que se quer definir e aereseentada a


outra eomo predieado: isso oeorreria quando, por exemplo, al-

guem querendo definir a esseneia do branco, desse a definigao

de homem branco. (b) No segundo easo, ao contra rio, omite-se

algo que pertenee a propria eoisa que se quer definir: isso oeor-
reria quando, por exemplo, se o signifieado dc veste fosse ho-

mem branco, alguem definisse veste eoino o que e braneo: de


fato, e verdade que homem-braneo e tambem dc cor branca, 1030

mas sua esseneia nao e certain en to a esseneia do branco


1

". Mas
a esseneia de "Veste" e uma esseneia cm scntido c proprio? Ou
devemos dizcr que nao e? Na reahdadc, so o que c determinado
e esseneia; mas quando algo e predieado de outro nao se tern
3 TON META TA OYIIKA Z METAFiSICA, 7 4, 1030 a 5 27 \
299

8' aXXo xax' icXXou Xiyr\xai^ oix £<rciv Srcep x68e ti, otov 6 algo determinado, dado que a caracteristica de ser a!go dctcrnii- 5

? Xeuxd$ av8p<o7uo$ oux ?<mv Srcep x68e tl, efrcep t6 t68c nado so pertence as substancias Portanio so existe essencia 11
.

12
tal? oua£at$ uTuApxei [jl6vov* aSare t6 ti tJv elva£ £otlv Sacov 6 das coisas cuja nogao e uma definigao E simplcsnicnte nao .

X6yo<; £<rciv 6piqi6$. 6pta[xd$ 8* itrciv oox av ovo[xa \6y<$ cxiste definigao quando ha uin nomc unico para designar a mcs-
Taotd arrjiiaCvr] (raStvres yap av etev ot X6yoi Spot* eorat ma coisa dcsignada por uma <qualqucr> no^ao (do contrario
yap 6vo[xa otc^ouv X6yco, ware xal i\ 'IXia$ 6piqid$ eWt), todas as nogocs scriam dcfinj^ocs; dc fato, podcr-sc-ia scmprc
10 4XX* iav Tuparcou tivo$ fl- ToiauTa 8' iartv oaa X£yeTai por um nomc unico para indicar qualqucr notjao, dc modo que
[ifl t<£ aXXo xoct' aXXou Xeyeaflat. oOx earat apa ou8evi at(§ o nome Utada scria uma definigao), mas so existc defini-
10
tcov [jl^i yevou^ e?8<ov OTcipxov t6 t£ tjv etvai, AXXa Totkot$ gao quando uma nogao cxprimc algo que c primciro; e so c pri-
[jl6vov (xauta yap 8oxeT ou xata (Jtetoxty XiytoBai xal meiro aquilo que nao implica a prcdicagao dc alguma coisa a

7c48o<; 008' co$ cnj(ipepTpc6$) 4XXa X6yo$ [xev Sotol Sxiatoo outra coisa. Portanto, nao podera haver essencia dc nenhuma
i? xal tcov aXX<ov tl aprj[xa(vei T iav fj
ovo(ia, 8tl t68c T<o8e das coisas que nao sejam cspccics ultimas dc um gencro, mas so

uTcApXet, f\ avTi X6you owcXoo 4xpip£arepoe 6pta[xo^ 8' oOx daquclas: com cfcito, e claro que so cstas nao sc p red cam dei

earai ou8£ t6 tl ?jv elvat. ?] xai 6 6pia[x6<; cocncep xai t6 ti outras por partieipagao, nem por afccgao nem como acidente 1
".

1cm 7cXeovax<o$ Xeyetat; xai yap to tl iartv eva [xev tp6- Kntrctanto, para todas as outras coisas, desde que tenham um
... 15
tuov aprj(jia(vei xty ouafav xai td t68e tl, aXXov 8£ exaarov nome, ha vera uma nogao que cxprinia o seu significado; uma
20 Taiv xaT7iYopou[x£v(ov, iroadv rcoidv xai oaa aXXa ToiaoTa. nogao que indique como algo detcrminado rcfcrc-sc a algo dc-
aSoTiep yap xat t6 eartv ujuipxet Tuaatv, &XX' oux 6(jlo(<o$ terminado; ou, cm vez de uma nogao generica, havcra uma mais
4XXa t(p (iev 7cpcoT<o$ tol<; 8' j7uo[xevco^, out<o xat to t( £<mv prccisa. Dcstas coisas, porem, nao havcra nem definigao nem
&tuXco$ [jl^v tq ouata twos hi tou; aXXot$* xat yap t6 essencia
H
tuolov .

£po£(ie8' Sv tf iartv, ware xal t6 tuoi6v Taiv ti jartv, Ou, antes, devcrcmos dizcr que tanto a definigao como o
25 oux i^Xai^, 4XX' cocncep £tul tou (jlt?j ovto^ Xoyixco^ 9aa( que e das coisas podem scr ditos scgundo multiplos significa-

dos 1
'. Dc fato o
;
"que c" significa, num scntido, a substancia c

algo detcrminado, noutro scntido significa cad a uma das outras 2o

catcgorias: quantidadc, qualidadc e todas as rcstantcs. K assim


como o "cT se prccljca de todas as catcgorias, nao, porcm, do
mcsmo modo, mas da substancia dc modo primario e das outras
catcgorias dc modo derivado, assim tarn be m o que c sc diz cm
scntido absoluto da substancia, c dc certo modo tanibcm das
outras catcgorias. Com cfcito, podemos perguntar que e a qua-
lidadc c, por conseguinte considcrar 7
tambem como a qualidade
algo que c, nao cm scntido absoluto, mas do mcsmo modo que
tambem do nao-ser alguns afirmam, dialcticamente, que e nao- 25

ser: evidentcmente, nao em scntido absoluto, mas enquanto e

mesmo vale para a qualidade K na verdade deve-se


nao-ser; o
16
.

examinar o modo de falar da essencia em cada caso porem nao 7


METAFISICA, Z A, 1030 a 77 -b 12 301
3 CO Tim META TA OYXIKA 1
'

tive£ elvai to ov, oux ocrcXtos &XXa [jltj ov, outco xai to ma is do que sc deve cxaminar a realidadc efetiva das coisas 1
';

7UOIOV* — SeT (1EV OUV CJX07U£tV XQCt TO tt(b$ SeT Xe^ELV TUEpt £Xa- por isso dado que a primcira qucstao csta csclarccida, dircmos
?

gtov, ou (i^v (xaXXov ye ij to rcto$ ?x £L


* 8t6 xat vuv irai t6 agora que, do mcsmo modo, a essencia dc\'c pcrtcnccr, cm pri- 3°

Xey6|ievov 9ocv£pov, xai t6 tl rjv elvai 6|iotto$ uTudpfct np to - meiro lugar c absolulamenrc, a subsrancia c sccundariamcntc,
;

30 tcd$ (i£V xai ocuXoi^ oua(<y, £ltoc xal toT$ aXXot$, &<nzzp tanibcm as outras catcgorias, assim como o que c: nao como
xat to tl iartv, oux arcXto$ t£ fjv Elvat <£XXa Tuotto fj Tuoato essencia cm scntido absoluto mas como essencia da qualida-
t£ £tvau 8 el yap ^ 6(1(ovu(jlg>£ Taina 9&vat tlvai ovTa, dc ou da quantidadc l,s
- Dc fa to, c precise diz.cr on que as catc-

cocnrEp xat t6 Inumyziw gorias so sao seres por honionimia ou que so sao seres sc acrcs-
^ 7upoaTt9£vra$ xai &9atpouvra$, u
£iitaTTiT6v T iTcet to ^e <Jp06v £<ru |jlt)t£ 6(i(ovu|i(o$ 9&vat centarmos ou tirarmos dc scr" unia dctcrminada qualifica^ao,
35 (iT)T£ coaauTco^ 4XX' oSarap to JaTptxov tco npo<; to auT6 como, por excmplo, quando sc dix que tambcm o nao-cogoos-
1030 b (i£v xat ?v, ou t6 afirA Se xai Sv, ou jiEvrot ou&£ 6(i(ovu|i(o$' civcl c cognosci'\'cl.

ouSe yap laTptxdv atojia xai epyov xal oxeuo$ Xiyvzai out£ Com cfcito, o corrcto c afirmar que scr c dito das catcgorias
35
6(icovu|ito^ ouxe xa9' 2v 4XXa 7upd$ ev. 4XXa Taina |i£v nao cm scntido cquivoco neni cm scntido univoco, mas do mcs-
67uoT6pto$ Tig £0eX£t Xrf£tv 8ta9£p£t ouS&v IxeTvo Se 9av£p6v mo modo que sc nsa o tcrmo "medico", nao obstante todos os
5 otl 6 TCptoTcog xat arcXaig opLajiog xat to ti f\\f £tvat tcov seus difcrcntcs significados rcfiram-sc a mcsma coisa, mas scm
significar a mcsma coisa, clcs nao sao puros bomonimos: medi-
ouaitov Iotlv* ou |jlt)v 4XXa xat tcdv aXXcov Ojioftog £<ruf, tuX^v
oi ou yap ivdrfxr), av xouto tl0cd(jl£v, toutou opiajiov co, dc fa to, designa urn corpo, uma opera ^ao ou uni hist rumen -
rcptoTcog. :

4XXa to nao por homommia nctn por sinonhnja, mas pcla rcfcrcncia
£lvat 0 av X6yco t6 auxd <yr\{i(xlvr\ f tlvI X6ytp' touto 7

{t>

a uma nnica coisa


hi lav ivog fj, \±i\ xa> auv£X£L aiarcEp 'IXtag ?\ oaa auv- .

10 S£a(itp, 4XX* £av 6aax<£g XeyexaL to £v t6 8' ev Xiyvzai V. pouco im porta sc algucm qucr c\primu-sc difcrcntcmcnte

(OCTTEEp TO OV* t6 84 OV TO |1£V t68£ TL t6 84 7UO(j6v TO &£ sob re cstc ponto. Dc qua qucr modo I c cvidentc o scguintc: (a)

7uot6v Tt aT)(iaLV£L* 8l6 xat Xeuxou ivflpamou forai X6yog xai quc\ cm primciro lugar c absolutamente, a definigao c a essencia
pertcneem as substancias. (b) 'lbdavia, cxistc tambcm definigao
c essencia das ontms catcgorias, mas nao cm scntido primario.
(c) l
J
or outro lado, mcsmo accitando isso, dai nao dcriva que
cxista definigao qua n do "uma Linica pahnaa" cx prime a mcsma
coisa cxprcssa por "qualqucr" no^ao, mas so c]uando cx prime a
mcsma coisa cxprcssa por certa nogao; tal so c a nocao que sc

referc a algo uno, nao por pura contiguidadc como a Jliach,

nem por mora coliga^ao, mas por scr uno cm todos os sen fid os
segundo os quais se diz propriamcntc a unidadc. () uin sc diz
nos mcsmos sentidos segundo os quais se diz o scr; c o scr significa,
num scntido, algo dcterminado, noutro, uma quantidadc, non-
tro ainda, Lima qualidadc. Por isso inclusive bavera nogao c dc-

finigao dc bomcm-branco, mas dc modo difercnte do branco c


11
da substancia' .
302 TON META TA OYIIKA 2 METAHSICA, ZA/S, 1030b 13- 1031 c 1 303

dpi(j(j,6$, fiXXov hi Tp6nov xai too Xeuxoo xai ooa(a^. 5. [Continuagao do t rat ado da essencia] ]

Se nao se admitc que a nogao resultante de acrescimo seja

5 uma dcfini^ao, cntao surge o seguintc problem a: dentrc as coi-

v sas que nao sao simples, mas compostas pcla uniao dc dois tcr- 15
Ex&t 8* <&7cop£av, £<4v Tt£ <pfj
6pia[xov elvai tov £x
mos, de quais ha vera defini^ao? De fa to, e neccssario cxprimir
15 7cpoa6doea>{ Xoyov, tlvo$ ecrcai opia^o^ tcov oox dmXcov &XXa
essas coisas com uma no^ao resultante dc adjungao
2
. Dou um
auv8e8uaa(jt£v(ov £x 7upoa06aecos yct,p fairfxi) 8tjXouv. Xlyo*
excmplo: ha jiariz e ha concavidade, c ha tambem nariz achata-
Zi olov sou £1$ xai xotX6r7K, xai ai\L6vr\<; to £x tcov 8ootv
do, que result a da uniao dc concavidade c nariz, enquanto uma
\iy6\Lzvov tco t68s £v TcoSe, xai 06 xaTa au(i(3epTix6s yi
sc en contra no outro\ C) coneavo c o achatado nao sac proprie-
ou0* ^ xoiX6t7i^ oC9' i\ ai\L6rr\(; tuA0os -rife £tv6s, AXXoc xa8'
dades do nariz achatado por acidente, mas por si: nao como o
20 aoTT)v* 068 * d)$ t6 Xeuxdv KaXXta, fj &v0pco7ucp, otl KaXXta^
T
branco e propriedadc dc Calias ou do homem (por scr branco
Xeuxd$ c& au(j,p£pTixe.v 4v0pa)7cco £tvat, 4XX co$ to app£v tco
Calias, que tambcm c homem) mas como ?
o macho e proprie- 20
£a>co xat t6 taov tco Tcoacp xat TcAvra Saa X6feTaL xa8'
dadc do animal, como o igual c propriedadc da quantidadc, c
aura U7c<5tpx&iv. raoTa 8* iaxiv £v oaoi$ 6tu4px&i f] 6 X6yo^ f[
como tod as as outras propricdades que sc di/cm por si dc um
Touvofia oC £axt touto to tuA0o^, xai iv8£x^«i 8riXcoaat
sujeito. E tais sao todas as propricdades cm cuja nogao cstd
25 x^pta toorcep t6 Xsuxdv avsu too ivSpamoo iv8^x £ ^t 4XX*
prcsente a nogao ou o nomc da coisa da qual sao propricdades,
ou t6 ftfjXu aveu too £c£ou* <£ot£ toutcov to t£ ?jv elvat xai
c que, portanto, nao sc podem cxplicar independentcmcntc da
dpta^ds fi oux eoTLv ouSevi^ ?j, &{ Kcmv, aXXcos, xa84uep elprjxa-
propria coisa: ass in, por excmplo, c possfvcl cxplicar o branco
i

(iev. &m 8£ iTcopta xai l-clpoi rapt afacov. zl (i£v yap t6 auT6 independentcmcntc do homem, mas nao a femea independen- 25
£au ai(r?| £1$ xai xoCXtj t6 atkd Saxat to at(iov xat t6
tementc do animal. Porta n to, ou nao cxistc essencia c definigao
30 xotXov el 8s 8ia to dtSuvaTOv elvat tlniw t6 at(idv
cm
dc n en hum a dessas coisas ou sc cxistc cxistc
(jltj, 4
, scntido difc-

7

fiveu too 7up<5tYHOtTos o5 iari tuA0os xa0' auT6 (Sari yap ai-
rcnte, como ja disscmos acima".
(i6v xoiX6t7i^ £v £tvt'), to (ftva ai(jtf|v eEmtv oux Srav f\ 8i$
A rcspcito dessas mcsmas coisas ha ainda um segundo pro-
to afiTo eaxat eJprj(Jtevov, £15 pig xoCXtj (^i yap $4 i\ ai\ii\ £15 blema. Dc fato sc sao amcsma coisa nariz achatado c nariz
?

£1$ xoCXtj eaxat), 816 Stotcov to uTcApxeiv tois tolootoi^ to t£ concavo scrao a mcsma coisa tambcm 0 achatado c o coneavo;
7

35 elvat- il 8e (Ji^, eig aTOtpov elaiv ^ivt yap ^ivt atjx^ £u c se nao e assini, por nao scr possivcl falar do achatado scm o 30
1031* aXXo iv£axai. SfjXov toCvuv oti \l6vt\<; ttjc ooata^ iariv 6 objeto do qual ele constitui uma propriedadc por si 7
posto que
o achatado c a concavidade que se encontra num nariz, entao

ou nao c possivcl dizcr "nariz achatado", ou se repctira duas


vczes a mcsma coisa, como sc disscsscmos "nariz nariz conea-
vo", porque nariz achatado qucr dizcr nariz que c nariz coneavo.
Por isso e absurdo que dessas coisas exista uma essencia; do con-
trario ir-se-ia ao infinite: de fato, num nariz que e achatado se 35
ft
incluiria outro nariz .

Portanto, c evident c que s6 da substancia cxistc definigao. ]031


:|

7
E se existe definigao tambc3m das catcgorias , scr3 nccessariamcn-
304 TUN META TA ©YlfKA Z METAF1SJCA, Z 5/6, 1 03 1 a 2 - 26

s
6pioii6<;. tl yap xai xtov aXXtov xaxrjyopitov, Avc^x?! Ix rcpoa- tc por via dc adjuneao como, por exemplo, no caso da qualidadc
6£a£to$ elvat, otov xou trcotout xai iteptxxou* ou yap aveu <ipi8- c do impar: dc fato, licio cxistc o lnipar scm o numcro, como nao
1

|jlo5, otfSe xo OfiXu aveu £<i>ou (x6 8£ Ix itpoa0£aeco$ Xeyco iv oT$ cxistc a feme a son o animal E chamo defini^ao por via de adjun-
'.

5 aujjLpGCLvet Si<; x6 auto \iytw oicnrep iv xouxots). e{ hi xouxo cao aqucla pel a qua sc diz duas vczes I mcsma eoisa, como nos
a

AXriOe*;, ouSe auvSuafrpivtov eaxat, oTov &pL0[iou rceptxxou* cxcmplos acini a eitados. Sc isso e verdade, tambcm nao havera 5

iXXa XavOcivet 8xt oux &xptpto$ X£yovxat ol \6yoi. el 8' defini^ao das coisas que implicam urn a uniao dc dois tennos,

eEai xat xouxtov Spot, t^xol aXXov xpoTuov eEalv 7^ xaOdrap como por cxcmplo "numcro impar"- Mas isso nos cscapa, porque
ul
iX£x^Ti ko\\qlx&$ Xexx£ov elvai xov 6pia[i6v xai xo x£ fjv nao formulamos nossas no^iocs rigorosamenre Sc\ depois, . exis-

io eXvocL, (Saxe to8t |iev otiBevos laxai opioids ooS£ x6 xl tjv eTvai rem defini^oes tambcm das coisas eompostas pcla uniao dc dois
ouSevt uTuAp^eL tuX^v xat$ ouatais, to Si 8' eaxat. oxt piv ouv lermos, ou clas sao de outro tipo ou, como sc cxplieou aeima,

iaxiv 6 6pia[i6$ 6 xou xt fjv elvai X6yo$, xai x6 xE rjv eTvat rj


devc-sc dizcr que essencia c definigao tern multiplos significa-

[lovtov xtov oiSataiv iaxiv (xdtXtcrua xai itptoxtos xai dciuXeo^, dos 11
; dc modo quc\ num
sentido 12 so havera defini^ao c essencia ,

^
SfjXov.
da substantia, cuquanto noutro sentido h havera csscneia e clef i-
ni^:ao tambcm dc outras coisas.
K claro, porta nto, que a definigao e a nocao da essencia e
6 que so cxistc essencia das subsrancias, ou que das substancias
15 II6x£pov hi xauxov iaxtv r\ exepov xo x£ fjv etvai xai existe em sen tide fundamental, primciro c absoluto.

exacxov, <jx£tux£ov, sotl yap xt rcpo epyou 7xpo<j x^v rapi xrfc

ouaEa$ ax£t[>tv exaarov xe yap oux aXXo 8oxet etvat xfj$

lauxou ooaias, xat xo xl rjv elvai Xeyexai elvat f| Jxdaxou ouata. 6. [O prohlcma da identidade da essencia com a coha
£tui [lev 8^i xtov Xeyojievcov xaxa aujipeprixds 86£etev av individual da qual e essentia l

20 £xepov etvai, olov Xeuxd$ av0peoito$ Exepov xai xo Xeuxtp <iv-


Tambcm e preciso cxaminar sc a eoisa individual e sua es-
OpcoTuto eTvat (eE yap x6 atixo, xat x6 ivOpamtp elvat xat xo
sencia coincidem ou sc sao duas rcaliclades diferentcs, De fa to,
Xeuxtp Av0ptoittp x6 aux6* xo auxo yap avGptorcos xat Xeu- Com
isso im porta a nossa investigagao sob re a substancia. efci-
xbq Sv0p(O7uo$, <paatv, (Sore xai xo Xeuxto 4v6pt07uco xai
to a eoisa individual
?
nao parccc scr difcrente da propria subs-
x6 &v6peoitar 7i
oOx <kv&yxr\ oaa xaxa au[i,p£pTix6$ eTvai
tcincia, c dizemos que a essencia e, justamentc, a substancia da
2
eoisa individual .

(A) No caso das coisas que sc cli/cm por acidente, essencia


e eoisa individual parcccm scr diferentcs: por cxcmplo, homem
branco parcce scr difcrente da essencia dc bom cm branco. (Se
fosscm a mcsma eoisa, cntao tambein a essencia dc homem c a

essencia de homcm-branco deveriam scr a mcsma eoisa; dc fato 7

como di/em alguns\ homem c homeni-branco sao a mcsma eoisa


c por conseguinte,
7
tambcm a essencia dc homem c a essencia

de homem branco"
1
. Mas nao decorre nccessariamentc que as
coisas ditas por acidente se identifiqucm com sua essencia, por-
TON META TA ©YUKA Z METAF1SICA, Z 6, 1 03 1 a 25 b 1 5 307

25 xauxdc, ou yap waauTtos toc axpa y£yv£Tai xauidt" dtXX' que, nas premisses, os predicados nao sc idcntificcim com o su- 25
-7

taws ye £x£tvo 86££i£v av aujipafvetv, toc axpa y£yvea8ai jcito da mesnici maneira . Todavia podcr-sc-ia pcnsar que pclo
TauTa toc xaxa <JU[L$z$r\x6<; y otov to Xeux<5 elvai xai t6 |xou- nienos os prcdicados sejam identicos cntrc quando uni c outro si,

aix<p* Soxei 8e oG)' irci hi twv xa8' auxa Xeyo|i£v<ov sao, nas prcmissas, acidentes do sujeito: por cxcniplo que a cs- 7

5p' dtvdtyxri xauxi £ivat, oiov ei Tive^ elaiv ouaiai cSv £xepat sencia do branco seja identica a essencia do musico; mas c eviden-
6
tc qne nao c assim ),
30 [i^i etaiv oua£at \ir\hi <puaeis Sxepai rcpoTepai, ota$ <paai toc$
(B) Entao sera prcciso di^cr que nas coisas que sao por si
JS£as elvai Tive^; el yap earai £x£pov auxA x6 dcyaSdv xai T

ocorre neccssariamcntc identidade cntrc o que e c a sua essencia?


xo dcya9a> elvai, xai £<pov xai xA Caxp, xat x6 6vxt xai to
(1 ) Por exempkx devercmos di/er que a identidade cntrc o que
i b ov, ^oovxaL aXXai t£ oua£ai xai <puaet$ xal iS£ai 7uapa to$
e e sua essencia c ncccssaria no caso dc exist ircm ecrtas subs-
Xeyojiivas, xai 7tpOT£pat ouaiai ixeivai, eJ xo x{ fjv etvai
tantias relativamcntc as quais nao cxistcm outras substan-
ouaEa £<rt£v. xai £i \ih dt7uoX£Xu[i£vai &XX7)Xcov, xc5v |jiv
ciavS ncm outras realidades an tenures: substancias tais como 7,0

otix t'arai £7ut<mi[iTi toc 8' oux £cxxai Svxa (X£y<o hi xo dtTuo- alguns filosofos^ dizeni ser as Idcias? Com cfcito, sc fosse
5 XeXuaOai eE \ir\xe xco iyaGco auxto u7ujcpx&L xA etvai dtyaOw difcrcntcs obem c a essencia do bem ?
o animal c a essencia
[iTjxe xouxa) to elvai iyaGov)" £7UL<mj[iTi Te yap exdcarou frmv do animal, o scr c a essencia do scr, cntao devcriam exist ir

oTav to t£ 7)v £x££vco elvai yvc5|X£v, xai £ui iyaOou xai t<ov outras substancias, outras realidades e outras Idcias alem _

aXXcov 6[io£o)^ e'xet, ware tl \ir\hi to aya8<p elvai aya86v, ot58e das que sao admitidas; e estas, a clem a is, scriam substancias

to ovri ov ou8£ t6 evi ev* 6[io£<o$ 8e 7u4vra £cmv i] ou8ev toc


mais origin arias, sc c verdadc que a essencia e substancia^

io xi fjv elvai, wax


T
eE [XT]8e to ovtl ov, ouSi twv aXX<ov ouS£v. (2) Se depois, as substancias
7
c suas essencias sao scparadas

umas das outras, (a) das primciras nao ha vera mais ciencia
£Ti to [x-^j u7cdtpxeL ayaOco £tvat, oux dya96v. dtvdtyxT] apa
e (b) as segundas nao terao mais ncnbuni scr (por "scr sc-
ev elvai t6 iyaGov xal dtyaOw etvai xai xaXAv xat xaXa>
parado" entendo, por excmplo, o caso cm que ao beni nao
elvai, (xal) ooa xaT' aXXo XeyeTai, iXXoc xa8' auTa xai
pcrtcnga bem, ncm a
a essencia do essencia do bem o scr 5
7Cp(OTa" xai yap touto ixavAv av U7u4pxt), xav |xtj fj ei8T],
bcm). (a) Dc fatcx tcmos ciencia da coisa individual quando
15 [xaXXov 8' fa<o$ xav rj elSyj (&[ia 81 8fjXov xai oti etTuep conheccmos sua essencia- (b) Par outro lado, o que vale
para o bcm vale, analogamcntc, para rodos os casos: assim ?

sc a essencia do bcm nan e bcm, tampouco a essencia do


scr sera sen ncm a essencia do urn sera um. Ademais, ou

tod as as essencias cxistcm da mesma mancira, ou nenbuma


cxistc; dc modo que, sc ncm scqucr a essencia do ser cxis-

tc, tambcm nao nenhunia das outras essencias


cxistira
111
.
10

(3) Am da mais, aquilo a que nao pertence a essencia do


bcm nao c bcm. Portanto, e nccessario que sejam Lima
unica coisa o bcm c a essencia do bem o belo c a essen- ?

cia do bclo c, assim, todas as coisas que nao se predicam


?

dc outro, mas subsistem por si e sao realidades primci-


ras. E cste argumcnto scria valido mcsmo que nao cxis-
tisscm Idcias, c, talvcz, ainda mais valido se existisscm
Idcias. (Ao mcsmo tempo, e cvidentc que, sc cxistis- 15
308 T£iN META T.A OYMIKA Z ,V.ETAFiS!CA, Z 6, ] 03 1 b 1 5 1 032 a 7 \
309

eJaiv at i8£at ola^ tiv£$ ^aatv, oux ecrcat to U7cox£((jl£vov scm as Idcias, conio alguns afirmam, o substrato nao scria

ouata- xautac yap ouafas \lIv ivayxatov elvat, (jltj xa0' substancia; as Iclcias, dc fa to, sao ncccssariaincntc subs-

uTuoxeijjivou 8£* eaovtat yap xaxa [ii0e?; iv ) * 8^ toutcov tan cias c nao sc p red j cam de urn substrato: n esse caso
existiriam por partieipagao".)
tcov X6ytov Ev xai xauxd ou xaxa au(jL(k(iTptds auxi Exaarov
20 xai to t£ rjv elvat, xat otl ye to £7ciaraa0at bcaarov tout6 (4) C) res id taclo dessas arg u men ta goes (3 que sao uma uniea c

ntcsma coisa, c nao por acidente, a eoisa individual e sua


£otl, to t£ Tjv elvai £7u£<TraaGat, ware xai xaxa xf)v exSeatv
essencia, e is so sc vc tambeni porquc conbecer a eoisa indi-
avdcyxTi ev ti elvat a\up to (to 8e. xoctoc auLjLfkpTptdG Xeyo-
vidual significa prccisanicntc eonlieccr a essencia, de 111 ado
(jl£vov, oiov t6 (jLOuaixiv fj Xeux6v, Sloc to 8lttov a7](jLaCv£iv
que, n ics mo parti ndo do ponto de vista da separacao plato-
otix 4Xtj0^ cJ7ce.Lv Tatko to ti rjv etvat xai atrco* xai
nica entre as Idcias e os sensivcis, e neee\s\sario que a essencia
25 y^P $ au[ip£pT|X£ Xeuxov xai to au[ip£pTix6^, gSot' &m e a eoisn individual constituam Lima unidadc
12
. (Ao eontra-
[jl£v coc tatJtiv, sort 8£ a>£ ou Tatko to t( fjv elvat xat aux6*
rio, das eoisa s que sc dizem por acidente, como niusico e
Ttp (iiv yap av0pto7ctp xat Ttp Xeuxto 4v0pcJ)7ctp ou taux6, xw bran eo por causa do duplo significa do de acid cute, nao c
7

7C(40£t 8e. TauT<5). octotcov 8' av 9av£tTj xav i( Tt£ bcaartp verdadeira a afirmacao de que a essencia e a eoisa indi\'i-
3vo[xa 0£lxo tcov t£ fjv elvar ^orat yap xai 7cap* ixetvo dual coincident branco, por cxcmplo, 6 aquilo a que oeor-
30 aXXo, olov tco xt rjv elvat ixiuo) t£ rjv elvat Riwko] etepov, re ser branco c, tambcm, o proprio acidente 1
'; de modo
xa£xot t£ x<oX6£L xai vuv etvat £vta £U0U£ t£ fjv £lvat, sweep que, nesscs casos, num scntido cxiste identidade entre
otiaCa to t£ rjv elvat; 4XXi [i.Tjv ou (jlovov £v, 4XXa xat 6 essencia e eoisa, enquanto noutro scntido nao existe: a es-

1032' X6yo<; 6 aux6^ auxaiv, 8fjXov xat ix tcov £lpTj[iivtov* ou sencia do branco nao c identica ao bomcm ou ao bon ieiu
"

yap xaxa au(jL(k(iT|x6s Sv to evi £tvai xai £v. £tl d #XXo branco, mas c identica a propriedade do branco .) 1 1

&jTat, Ht; a7C£tpov £tatv* to [iiv yap Sarat t£ tjv etvat tou ivos (5) A separacao entre a essencia c a eoisa individual tambeni

to 8c. to cfv, ware xai Jtu' £x££vtov 6 auTO£ Earai Xoyoc. otl
scria absurd a sc dcsseiuos um nome a cada essencia. Dc
fa to, viria a exLstir outra essencia alcm daqucla; por cxcm-
5 jxev ouv ^7ci to)v 7cpa>Ta)v xai xa0* ataa Xeyofiivtov t6 exdecrrto
plo, para a essencia de eavalo haveria unia essencia ulterior.
eTvat xat Exaarov xi> auTO xat ev JaTi, SfjXov* ol Si ao9tc3Ti-
Mas, entao, o c|uc impede c|uc algumas eoisas eoincidam
xoi £X£YX01 ^P^C t^v Odatv TauTTjv 9av£p6v 8ti ttj aurg
iinediatamenre com sua essencia. desde que ,se admita
que a essencia c substancia? Antes, nao so a essencia c a

eoisa coincide m, mas tambeni suas nogocs coincidem,


como fica evidente a partir do que dissemos: nao c por
acidentc que a essencia do um e o um coincidem 1
'.

(6) Adcmais, sc a essencia fosse difcrcntc da eoisa, ir-se-ia


ao infinite; de um lado, haveria a essencia do um, de oli-

tro, haveria o um, de modo que, ultcriormcntc, dever-


sc-ia repctir o mesnio raeiocinio para a essencia do um ?

lf
e assim por diante \
E claro, portanto, que tratando-se dc reahdades primciras c
que se dizem por si, a essencia da eoisa individual e a eoisa indi-

vidual sao uma unica e mcsma realidade.


TUN META TA ©YUKA Z METAF1SICA, Z 6/7, ] 032 a 8 -30

XtSovroci Xuaet xai d xatSxi ZcoxpAxric xat EcoxpAxet elvat



As objccocs sofisticas contra csta tese se resolvem com a mcs-
ouSev yap Staqpepet ouxe 1% &v ipaycVjaeiev fiv xt$ ouxe &v ma solu^ao c assim tambeni o problcma dc sc Socrates c a essencia
10 Xticov ircixuxot. rcais (iiv ouv x6 xt rjv elvat xauxiv xat 7iai<; de Socrates sao a mcsma coisa
17
. Dc fato, nao fazem diferen^a
ou xatjxdv £xAaxw, etpTjxat. nem os cxcmplos a partir dos quais pode-se levantar os proljlcmas,
nem aquclcs a partir dos quais sc podc rcsolvc-los [K
.

Fica, portanto, ciaro dc que modo a essencia c a coisa indivi-


7 dual coincidem e dc que modo nao coineidcni.

Taiv hi YLYV0(iiva>v xa (iiv qmaet ytyvexai xa 84


xexvq xa Se xauxo(ji4xou, rcivxa 84 xa Y tYv °lJLeva utc6
7. [Andlise do devir e de %eu% modosp
x£ xtvo$ ytyvexat xai ex xtvo$ xat x£* xo Se xi X£y<*> xa8*
Tudo o que se gera
:
gera-se ou (1) por naturcza ou (2) por
15 4x4ctttiv xaxtiyop£av 9\ yap x68e fi 7uoa6v r\ tolov 9\ ttou. at
arrc ou (3) por acaso, E tudo o que c gcrado por algo" deriva de
8e Y£v£a£i£ ai (jlev qpuatxat auxat elatv &v f| yevean; £x 4
algo c rorna-sc algo': c entendo algo segundo cacla Lima das ca-
^uaecoc iaxtv, xo 8' £5 °u yfyvexat, r\v uXtjv, xo 84 ri
regorias :
substancia ou quantidade, ou qualidadc, ou lugar.
?

69' o5 xa>v qpuaet xt ovxwv, x6 8e xi avSpcorcoc t] qmxov


(1 ) As geragocs naturais sao as das coisas cuja geragao proveni
?1 (JtXXo xi x&v xotouxeov, a 8*fi |i4Xtaxa X^ojxev ouata$ elvat
de que tudo
da uaturc/a. Acjiiilo sc gcra e o que cliamanios
20 — arcavxa Si xa ytTv6|ieva 9\ qjuaet fi xexvrj ex*i uXtvv Su- materia; aquilo por obra dc que se gcra c gum dos seres
a]

vaxdv yap xat elvat xat elvat exaaxov auxebv, xouxo 8'
[if) naturais; oquc c gcrado, enh'm 7
e urn homcm ou urn a plan-
iaxtv f\ £v £x4axco uXtj — xa86Xou S£ xat ou qmat$ xat xa8* ta ou alguma outra coisa eomo cstas que dizemos scr subs- 7
3

0 qmaic (xo yap Ttyv6(Jievov &x £l ?uatv, oTov q>uxov fj taiov) rancias. Todas as coisas gcradas, scja por obra da nature/a,
xai 09' ou i\ xaxi x6 el8o$ \tyo[Lhr\ qmatc ^ 6[ioeiSTK scja por obra da arte, teni material cada Lima delas dc ?
fa to,

25 (auxt] 8Hv aXXco) (5tv8pco7uo^ yap avSpamov yevva* — ouxeo (iiv rem potcncialidadc de ser e de nao scr c cssa potenci alidade,

ouv T^yvexat xa TtyvoiJieva Sta xty qmatv, at 8* aXXat ye- cm cada uma dclas c a materia. Km gcral, aquilo dc que tudo
veaet^ Xeyovxat jiotTjaet^. Tiaaat Si eEatv aJ jiotiqaet^ r\ Atto sc gcra e naturcva^ c tarn hem aquilo segundo o que tu-
111

Atco Suv<4(ug>c Atto Stavo£a$. xouxwv S£ xive$ do sc gcra e naturcza (dc fa to, o que sc gcra tern uma nature-
x^xvrfc t]

za: por cxemplo, a nature /a dc planta ou dc animal); c ain-


yfyvovxat xat Atuo xauxojiAxou xai 6ltz6 xuxtic rcapaTtXTj- ;

da, aquilo por obra do que tudo sc gcra c naturcza: natu-


30 ata>c &<ntep iv xot^ Atto qpijaeGx; Ttyvo^vo^' evta yap
rcza entendida no sentido de forma, da mcsma cspecic do
gcrado (cmbora prcscntc nuni indivkiuodifcrentc); dc fato,

c scmpre urn homcm que gcra outro hoinem 11


.

(2) Dcssc modo, por tan to, ocorre o proccsso dc gera^ao das coi-

sas gcradas segundo a naturcza; os outros processos dc gc-


chamam-sc produces 12 E todas as
ragao, ao contrario, .

producocs ocorre m ou por obra de uma arte ou por obra dc


uma faculdade ou por obra do p ens a men to r\ (Algumas
destas, porem, se produzem tambeni espontancamcntc c
14
por obra do acaso como tambcm ocorre as vezes nas
, gera-
cocs naturais. De fato, tambem na naturcza ccrtos seres
31
3 7 TiiN MET A TA OYXIKA Z METAFisiCA, Z 7, 1032 a 30 - b 21 j

b mas
x&xeT xauxa xai ix <mlp[i<xzo<; yiyvezai xai Sveu anip- sao gcrados tanto pclo semen como scm clc ;
clcsscs
16
jjLaxo^. oCv toutcov fiarepov ^TttaxeTcriov, Atuo t^x^IS
Tuepi [xiv casos tratarcmos cm scguida ). Por obra da arte sao pro-

1032 b
8t yfyveTai Sacov t6 elSot; £v xfj 4* u Xtl 8e X£yco to cluzidas todas as coisas cuja forma csta picscnte no pen-
Por forma entendo a cssencia dc J032
'
1

".
tE ?jv eTvat ixdtarou xat rfjv Tcpco-nyv ouatav) *
xai yap tcov £vav- samcnto do artifice
1
-

ls
cadn coisa e sua substancia primcira E, de ccrto modi),
tlcov xpoxov Ttva to at/co etSo^- ttjc yap aTepTjae<os ouata T)
.

ate dos contrarios a forma c a mcsma: dc hito a substan-


oua£a ^ &vrtxet|jL£V7i, olov uyEeia v6aou, £xe£v7K yap &7toua£a
T

,w
tia da privagao c a substantia oposta . A substantia da
s Tl voao^, T) 8e irfteta 6 £v rg c^uxTj \6yo$ xat £tui- if)

enfermidade, porexcmplo, c a saudc, porquc a enfermida-


aTTrjiXTj. ylyviiai hi to uyte^ voTjaavro<; outcos* iTueiSTj toSi
dc sc deve a ausencia dc saudc; ao contrario, a saudc c a 5
uykia, AvdtTXT) eJ u^ies earai toSl uTudtp^at, olov 6|xa-
forma prcscntc na alma <do medico > e <portanto c>
XoTTjTa, et 8e touto, GepixoTTiTa* xat outcos &ei voet, £co$ Sv
a cicneia
2' 1

. ()ra o sadio se
T
produz de acordo com o scguin-
&Y<£tq £ K touto o auT^t; SuvaTat eaxaTov Tcotetv. efra f[Zr\
tc raciocuiio: posto que a saudc consiste em algo dctcr-
10 ^ &7to toutou x£v7]at^ TtotTjat^ xaXeirat, ^ £ttl to uyLaivetv.
m in ado, para se obtcr a eura e nccessario que sc realize
ware aujipatvei Tporav Ttva rfjv uyEetav l\ Gytetat; TfEyveaOat
algo de term in ado, porexcmplo, ccrto equilfbrio <das fun-
xat tt)v oixtav l\ oixtas, T?fe ocveu uXt^ -rf)v exouaav &'Xt)v*
goes do corpo> c, ultcriornientc, para reali/.ar esse equi-
^ yap EaTptxT) xat ^ oExoSojilx^ to elSos
£art u^ieta^
lfbrio e preeiso eerto ealor; c o medico continua a raeioci-
xai otxta^, Xeyco Si ouatav aveu SXtjs t6 t£ rjv eTvat.
Ttjs
nar desse modo ate ebegar, finalmentc, ao que csta cm
Tcov 8^] yeveaecov xai xivrjaecov i\ |jiv voTjais xaXelTai •}) Zi
scu podcr produ/.ir. () movimcnto real /.a do pclo medico,
^
i

X0" 0U C VOTjai^ 8"


15 7tOL7]OL£, (JL£V &7CO TTJ^ ^PX^fc T)
cbama-se produ- 10
^)
is to e\ o movimcnto que tendc a eurar
&7td too TeXeuTatou Tfjs vo^aecos TuotTjatt;, AfxoLcoc 8& xai tcov
gao. Segue-sc da; que, em ccrto sentido, a saudc gcra-sc
aXXcov tcov [jLeTa^u ?xa<rcov y'lyviiau. Xrfco 8* otov eJ octa- da saudc c a easa gcra-sc da casa; entenda-sc: a material da
ve!, 8£ot av 6jjLaXuv9fjvat. Tt ouv £ari to A(xaXuv8fjvat; to8£, imaterial. Oc fa to, a arte meclica e a arte de eonstruir sao,
20 toGto 8' eaTat et 9ep|jLav0r)a£Tai. touto 8e t£ £<rct; to8£. uTudtp- K por subs-
rcspectivamentc, a forma da saudc c da casa.
Xet 8e ToSi 8uva|JL£f touto 8e i\hr\ atrcc£. to 8t) tuolouv tantia imaterial entendo a essentia
21
.

Nas gcrae/jcs c nos movimcntos ex is tern do is momentos: o 15

primeiro dado pclo pensamcnto, o segundo pela produeao;


c

o pensamento parte do pi incipio da forma, enquanto a produgao


V, o mcsmo
2
parte do ultimo termo ao qual chega o pensamento -.

e o processo de gerac.ao dc cad a um dos termos intcrmcdios. Vcja-


mos um cxcmplo. Para curar-se alguem deve rcadquirir o equilf-

brio das funcocs do corpo. Que e, entao, esse cquilibrio 7 K algo


dcterminado. K esse algo dctcrminado rcalizar-se-a sc for produ-
zido ealor. V que qucr dizcr produ/.ir calor? Alguma outra coisa 20

determinada. Mas cssa ultima coisa csta potencialmentc prcscnte

c, como tal, depende imediatamentc do medico.


(3) Portanto, quando a eura ocorre por obra da arte, a causa
eficientc c o prinefpio do qual parte o processo e a forma
4 315
TI1NMETA TA 0>YJIKA Z METAFiSICA, Z 7, 1 032 b 22- 033 a 1
1 1

xai S0ev apxerat f) xLV7)ai£ tou iJYiatvBtv, av \iiv &nb que esta prescntc na alma <do medico>; quando, ao
ityyn^ ™ etS6c £cm t6 £v -nj 4>uxfj, low 8' 4*6 touto- contrario, a cura ocorre espontaneamcntc, o prlncipio
|i<4tou, 4tu6 toutou 8 TtOTe tou Tcotetv apx £l tuolouvti 4ro do qual corneal o processo c o mesmo a partir do qual
qucm artc \ No caso da cura o
2
cornea age peia 25
25 t£xvt)C aiarop xai £v tco Jaxpeuetv laco^ 4*6 tou Oepfjiatveiv a agir

^) &PXn (™vxo hi TtoitX tt] Tpt+ei)' i\ 0ep|i6T7)£ tolvuv i\ Iv principio consis(-c na produgao dc calor; c o medico o
tco acojia-ct f\ jiepoc xfj; u^ieia^ ?i £7c&ra£ xt aux^ toloutov produz com uma fric^ao. Portanto, o calor que esta no
o iaxi |i£poi; Tift uytetac, 8l& rcXeiivcov touto B'
corpo ou c parte constitutiva da saudc ou a clc se segue
£ax<x-
t6v £cm, to tuolouv to |i£po£
?i

xr\$ uyiefac, — xal xfjc oIxEac


— imcdiatainentc ou por meio de outros termos — algo
>o (olov ot X(0oi) xal t£v aXXcov aicrte, xa0<4rcep XS^TaL, 48u- cla mesma uatureza como parte constitutiva da saukle.

vaTov Y^£aGat K esse ternio ultimo e o que produz uma parte da sau-
eE [iriSev 7upowr<4pxoL. otl |i£v ouv tl [iipo$
dc c, ncssc scntido, cie e parte da saudc, como por exem-
11 to&yxris UTuAp^t <pavep6v f) yap uXr] uipoc (ivuttdp-
plo as pedras sao parte da easa c o mcsmo sc diga para
T«P xat yi'yvbtocl auT7)), 4XX' Spa xai tcov
?
13* x^i £v tco
as outras coisas
Z4
Assim como disscmos, seria impossi- ™
X6y^; 4|i<poTepco£ 8^ X^ojiev tou$ xa ^xo xuxXouc ^ tl eiai,
.
?

vel que algo sc gcrasse se nada prccxistissc 2 '.


xal t^v SXriv Xlyovzu; oti Xa ^ x<k, xal to elSo^ otl ax^a
TotovSe, xal tout6 £qti to yivo<; efc 5 rcpooTOv T£0eTai. 6
E cvidcute, portanto, que uma parte do que e produ/ido
8^]
deve ncccssariamcntc precxistir; dc fato ?
a materia c uma parte,
5 x^xoGc xuxXoc &x^ tco X6yco t^v uXt]v. ou hi coc
porquc fnsita na propria eoisa que devem e tambem cla devem. [
1033 1

GXric YtyveTat £via X^eTai, otov Y^vriTat, oux ixetvo 4XX*


Mas, cntao, a materia tambem sera uma das partes da nogao?
ixetvivov, otov 6 4v8piot£ ou Xf0o$ 4XXa X£0lvo$, 6 84 Sv0pco-
Na vcrdadc, dizemos o que sao os circulos dc bronze de dois
toi; 6 iytatvcov ou XS^at ixelvo ou- aiTiov hi oti Ttyve^
dizendo sua materia, o bronze, di/endo
modos; (a) isto e% (b) a
Tat be Tfjc aTeprjaeco^ xai tou U7uoxet|i£vou, 8 X^ojiev t^v
sua forma, isto c, que e uma figura dc dcterminada naturcza (e
io uXrjv (olov xai 6 <5cv0pco7uoi; xai 6 x<4|ivcov YtyveTai u^fa),
a figura e o gencro proximo no qual cntra o cireulo). Portanto, 5

liaXXov |i£vtol X£yeTat y^^o" Ix t% crtepriae<oc, otov £x


o cireulo dc bronze con tern na sua nogao a materia^
1

xdjivovroi; uyL^i; f\ 4v0pa>7uou, 8l6 x<4|ivcov |iiv 6 uyt^c ou


Algumas coisas depois dc
7
screm geradas, ^ao denominadas
por aquilo dc que sc gcram, isto c por sua materia, nao ;
com o
mesmo nomc da materia, mas com o adjetivo cxtratdo dcle i7 : a
2H
estatua, por cxcmplo nao 7
e dita marmorc, mas marmorca; e o
homem que rcadquirc a saudc nao c designado pclo nomc da
enfermidadc da qual se curou. lsso ocorre porque algo provem
seja da privagao scja do substrate) que chamamos materia (assim,
por cxcmplo, torna-se sadio o homem e torna-se sadio tambem
o enfermo); todavia, na maioria dos casos diz-se que o proccsso 10

dc gcracao parte da privacao (por exemplo, diz-se que algucm


passa de enfermo a sadio c nao, ao contrario, que de homem pas-
sa a sadio). Por isso, dc qucm e curado nao se diz que e enfermo,

mas que e homem c homem sadio. E quando a privacao nao e


evidente e nao tern urn nome — por exemplo, a privacao de
^ 16 TiiNMETA TA ®Y2IKA Z METAF1S1CA, Z 7/8, 1 033 a 1 3 - b 7 317

XeyeTai, ovOpcorcos 8£, xai 6 av0p<o7uos cov 8' axeprja^ priva^ao da forma no
vyir\<;' i\ atguma figura no bronze ou a clc casa niar-
SZr[Xo<; xai Avcovufxo^, olov £v x a^ x <£ ax7)[iaToc oroiououv fj morc c na madeira — , parcce que o proccsso dc gcragao parte
15 £v tcX£v6oi$ xai ?uXoi$ o£x£a$, £x toutcov SoxeT ylyvzaQai dessas materias, a.ssim como, no excmplo dado aeima, o sadio 15

ixet ix x4[ivovcoc Sl6 axncep ou8* ixei i% ou touto, Jxetvo ou


gcra-se do enfermo. Por iSvSO, como naquele easo o objeto nao e
Xeyerai, ou8' ivrauOa 6 av8pta$ frXov, AXXa TuapdtyeTaL denominado por aqnilo de que prove m, lanibem ncsse easo a
£uXivo$, [ou ftXov,] xai x«Xxouc 4XX' ou x«Xx6^, xat X£6ivo$ estatua nao c chamada madeira, mas designada com o adjetivo
<JXX' ou Xf9oc, xai V) oixt'a tuXiv8£vt] <JXX' ou tuX£v8ol, irei ou8e derivado: is to e% Icnhosa e nao ienbo on, ainda, bron/.ea e nao
20 d>£ £x ftXou YfyveTaL AvSpLa^ ix tcX£v0<ov ofxEa, £4v tl;
fj
bronze, marmorca e nao marmore, e a casa sera dita marmorca,
i^tpXeToj a968pa, oux av arcXo^ eiiueiev, 8ta t6 8&lv [i&Ta- nao marmore. De fa to, consider and o tndo isso ma is pro fund a-
piXXovxo^ TLTvea0ai ou, 4XX' oux u7uofi£vovros. 8ia fiev mcntc, nao se pode dizer cm sen H do absoluto ncm que a estatua
ouv touto outgo $ Xeyexat.
derive da madeira, ncm que a casa derive do marmore, porqnc 20

a materia da qua] algo deriva deve trans for mar-se c nao perma-

8 ncccr como era. Por isso nos exprinumos desse modo :g .

'E7uet 8e vx6 tivo$ t& yfyvexat t6 yi^nevov (touto 8e


25 X£yco 80ev 7) ipxn vr\$ yeviaea)^ £ari) xai ex tivo$ (earco 8£
^ V) ar£p7)aic touto <JXX' t?i \j\r\' t^St] yap Sicopiaxai Sv xpo-
8. [Cardter ingenito da materia e da forma como condiqow
7uov touto Xeyofxev) xai tI yfyveTai (touto 8* iariv fj a9aTpa
xuxXo$ 8 xi eTbxe t<ov aXX<ov), tfarop ou8e to uroxe£-
estruturah do devirj ]

?i ?)

fxevov TuoteT, tov x<*Xx6v, outco$ ou8e tV)v c^palpav, zl fit] O que sc gcra gcra-se por obra de algo (e com isso en ten do
30 xaxa au[i(3epTix6^ oti t?i X^Xxfj cHpatpa cHpaipdt iauv o principio agente da geragao), e prove m de algo (que nao e a
£xetvT]v 8£ 7uoieu z6 yap t68s ti 7uoieTv ix tou SX<o$ u7uoxei- privacao, mas a materia; de fa to, ja cxplicamos aeinia de que 25
fxevou x68e tl roieTv iaxtv (X£y<o 8' oti t6v x«Xx6v arpOYYu- modo z
deve-se entender isso) e torna-sc algo (ou uma esfcra 011 ?

Xov 7uoieTv iaxiv ou to arpoyfuXov f] tV|v cHpaipav tcoisiv 4XX' um cireulo ou qualqucr outra coisa). Ora, como nao sc produz
£Tep6v ti, olov to eI8o$ touto iv aXXcp- d yap TOteT, ex 0 substrato por excmplo, o bronze,
7
tarn hem nao se produz a
b
1033 tlvo$ av tolo£t] aXXou, touto yap urcexeiTO- otov 7uoieT xaX- csfera\ a nao ser acidcntalmcnte: porquanto sc produz a esfcra
xfjv a<paTpav, touto 8^ oGt<o$ 5ti ix tou8£, o £<tti x^Xxo^, dc bronze e a esfcra cle bronze c uma esfcra. Produzir algo deter- 30

minaclo significa extra ir algo determinado do c|ue e substrato no


scntido cxato do tcrmo
1

. Por excmplo, tornar 0 bronze rcdondo


nao significa produzir o rcdondo ncm a esfcra, mas significa algo
diverso: ou scja, rcalizar csta forma cm outro"; cle fato, se tambeni
a forma se produzissc, produz.ir-se-ia a partir dc alguma outra
r
coisa (como, cfetivamcntc, cstabclceemos acima) '. Vejamos, por
excmplo, 0 easo da produgao de uma esfcra dc bronze; pois bcm 7

isso ocorrc do seguinte modo: dc algo que e brouzc produz-se ] 033^

outra coisa que c uma esfcra. E sc tambem se produzisse a pro-


"
"
B TUN MET A TA OYXIKA Z |
METAFfSICA, 2 8, 1 033 b 3 26 *

I I

to8i rcoiet, o £gtl c^atpa)- tl ouv xal touto uotet aOT6, BrjXov pria forma', c cvidcntc que sc deveria produzir da mcsma manei-
s
oti d)aauT<oc TOiVjaei, xat paSiouvxat ai ytvlaen; etc arcei-
ra 7
c os proccssos dc gcragao iriam ao infinite Portanto, c claro
5 pov, 9avep6v Spa cm [ouS£] to eI8o$, 6Tt8V]rcoTe xp^l xaXeiv que a forma — ou denominagao dada a
qua que r que
1 seja a

t^v £v tg> ala87]T<o [xop<p7]v, oO YtyvcTaL, ouS' eartv atkou Y&ve- [or ma imanenre ao scnsivcl nao advem e que dela nao existc — ?

gcra^ao, c o mesnio se diga da esseneia dc fato esta c o que sc


1J

ai«;, ouS£ tA t£ fjv elvai (touto yip krriv 8 £v SXX<o Y^e-cai ; 7

realiza em outro ou por ol^ra da arte on por obra da nature za ou


i] wA t£xvtK 1 w^o 9tiae<i>^ ij Suvafieox;) . to Si x a ^ x^ v
a9atpav elvai TOtet* TOieT y<*P ^x X0 ^ 0^ xqci a9a£pa<r
por obra dc alguma faculdade. () que sc pode produzir e a esfe-
ra-de-bronzc: c cla c produzida a partir do bronze e da forma de
10 e£$ to8i y^P t& zT&ot; rcoieT, xat eari touto a9aipa yakyj{.
too 8£
csfera; ma is precisamcntc: a forma rcaliza-se ncssc bronze c o
a9a£p(jc elvai oXcot; et eotai yivtaii;, &c tlvo<; ti ecrtai.
c|ue dai rcsulta e a csfcra-dc-bronze. Se ao eontrario, houvesbc
?
SeVjaei y&P SiaipeTov elvai &el tA yiyvopMov, xat elvai to
^eragao tambem da essencia da csfera em geral, cla deveria deri-
t68e tA Si T6Se, Xlyoy 8' Sti to [lev uXtjv tA 8e eTSo^.
var dc alguma outra coisa; dc fa to, o que se gera cleve semprc ser
e? Srj ^aTt ^9«tpa tA £x too fiiaou ax^a laov, toutou tA jiev
divisive!: devc ser cm parte is so c cm parte aquilo, ou seja: cm
15 iv to earat o Troiei, to 8' £v dxeivco, to Se arav to y&Y ov<^»
parte materia c em parte forma. E sc a csfera c a figura que tern
olov i?i xa ^ x T] <J<P<xtpa. 9avepov 8t] £x tcov e{p7]fi£vtov otl
todos os pontos ccjuicl istantcs do ccntro entao c preeiso distin-
T

tA |i£v cot; elSos fj ouaia XeY<Vevov ou y£tv6toci, i[ hi aiivoXo^


guir ncla ? por urn lado aquilo cm que sc en contra o que se pro-
V| x«a TauTrjv XeYOfievr] y^ 6 ™"* 8ti £v ravrl tco
duz, por outro la do,
;

aquilo que nele sc produz, e o todo sera


Yewcofievco \iXr\ eveari, xal fori to fiiv ToSe to 8e t68s. -™ke- aquilo que sc produziu, eomo no easo da csfera dc bronze 111
.

20 pov ouv ecru tl£ a9atpa rcapa T&aSe otx£a Tiapa rcXiv-
J\ toc<;
Portanto o que sc chama forma ou substancia nao se gera"; o
6ou$; ij oOS' fiv rcoTe ^T^" 0 ^ * outojc fy, T6Se ti, aXka tA que se gera e o smolo, denominaclo a partir cla forma; e tambem
TOiAvSe arj|ia£vei, t68e Se xai copiajievov oux Scttlv, Ttotet fica claro que em tudo a que c gerado csta prcscnte a materia,
xat Y^vva ix touSg Tot6v8e, xat ^Tav y evw1^» eari t68s sendo que, por um aspeeto, o que c gerado c materia, por outro,
TOi6v8e; to 8i Stov t68&, KaXXta^ Scoxpirrit;, iariv (5a7uep c forma.
25 V| a9aTpa V|
xa ^ x^ 6 S' av6p<onoc xal tA ^coov wa7uep Mas, entao, deve-se talvcz admit ir que existc uma Ksfera
a9aipa xotXxfj SXco^, 9avepov fipa 8tl Vj t<ov eiStov akta, al cm da^ sensfveis, ou uma Casa alcm das de tijolos? lz Nao, (a)
porquc 7
se fosse assim, essas Formas nunea se tcriam tornado
algo dctcrminado
1
'.
(b) Klas inclieam, sobrctudo, a especic dc algo
e nao sao algo particular e detcrminado 14 mas quern procluz ; ex-
tra! de algo particular uma outra eoisa dc dcterminada especic,
e r
uma vcz prod u /id a, c algo particular de dcterminada cspe-
eie, modo epic todo scr particular, por exempjo Cdlias ou
de
S6cratcs, c eomo csta csfera de bronze particular (na medida
em que 'liomcm" ou "animal" c eomo "csfera de bronze" torna-
do universal men te). Kntao c cvidcntc que a causal idadc que al-
gun^ filosofos cos tu mam atribuir a essas Formas, se tais rcali-
dades subsist cm fora dos indivfduos, nao tcra nenhuma u til ida-
dc para explicar os processos de gcragao e para expliear as subs-
TON METATA GY2IKA Z MEIAFisICA, Z 8/9, 1 037 b2~ 1038 ] 6 321

o>C eEcoDocai tlv£$ X$Y&tv toc £l8t), d eartv aTTa uapa toc xa8' hmcias; c tambem e evidentc que, por cssas razocs, clas tam-
'
exaaxa, 7up6$ Tf £ T<*$ Y ev * aet S xa 1 ™$ otJal*a$ ouDev yjpr\ai\Lr\- bcm nao podcrao ser substancias por si subsistences (c) Adc- 1
',

ou8' av elev 8ia yi TauTa ouatai xa9' aik<£$. ItuI |i£v 8t) niais, em alguns casos tambcm e evidente cjuc o gcrador teni 30

30 tlv<ov xai (pavepov otl to toloutov \iiv olov t6 y £ vvco- a mcsma forma do gcrado, porcm ncm c identico c ncm o mcs-

JJL£VOV, OU uivtOL TO aUTO yt, OuBi £V T(0 &pt9|JL<p OcXXa TW mo numcricanicnlrc, nias so cspccificanicntc; assim ocorre, por

eiSei, olov £v tol$ (puaixoT^ — otv9p(07uo^ yap av9pto7uov y^vqc — cxemplo, nas rcalidadcs naturais: c semprc urn horn cm que gcra
av jjlt) tl uapa (puatv yivrpai, olov uncos it||jllovov (xai urn horn cm. (Constitui uma cxcccao a gcragao contra a natu-

TauTa Zi 6 y^P &v xotvov


6[jloCol>(J" elV) £9' ltctcou xai ovou rcza: por cxcmplo, o caso do cavalo cjuc gcra o mulo. Mas tam-
io>4* oux (ovAjxaarai, to iyTfUTaTa yivoi;, sXr\ 8' av ocjitpto iacos, bcm aqui o proccsso c semclhantc: a gcracao podcria ocorrcr

olov ifjiXLovo^) ware (pavepiv OTi ou9tv Set cos uapaSeLYjia 6i8os por obra dc algo comum entre o cavalo c o asno, ou seja, um
gencro proximo a am bos que nao tern nomc, intermedia rio 1034'
xaTaaxeuafetv (fidXiaTa y*P &v ^v ircefftcouVco' T

ouaiat [idcXurca auTai) iXXa txavov to tcoitj-


cntre os dois e, talvcz, semclhantc ao mulo.) Por conscqucncia,
y^P ori

5 aat xai too eiSous atriov elvai £v tt| uXt). t6 8' aicav 7^87)
c evidentc que nao sc deve por as forma s como ]>aradigma (dc
fato, sobretudo nos seres naiurais seriam cxigidas, porcjuc os
t6 TOi6v8e etSo^ £v TaTa8e TaTs aap£i xai 6aTots, KaXXtas
(eT^pa y&p),
.seres naturais sao substancia por cxcelcncia), mas e suficicntc
xai Scoxp&TT]^ xai eTepov [lev 8ia tyjv CXtjv
que o ser gcrador aja c cjuc seja causa da rcalizacao da forma
TauTo hi Tto eESet (octoliov yap t6 eSos).
na materia
16
() que rcsulta, en firm e
. uma forma dc dcterminada 5

especie realizada n cssas ear lies e ossos: por cxcmplo Calias c


9 Socrates; c ele\s sao dife rentes pela materia (ela e diversa nos
divcrsos indivfduos) r mas sao identicos pela forma (a forma,
'A7uopTja£L£ 8' fiv tls Sl<x Tt tA |i£v ylyvtmi xai t^xv T1 ,

ls
tie fato, e indivisivcl)
toc 8'
.

10 xai &7u6 -cauTOjiaTou, olov uyfcia, ou, olov oixfoc* airiov

hi otl T(ov |iev i\ uXt) ifj apxooaa Y £V * aeto $ ^ v T ^


ttis tcolelv

xai -yfrfveaBaC tl tcov &tco t^x^S* £v § uTcapx^i tl [i£pos

too TupdcYjiaTO^, — t?i |iiv TOLauxYj iariv ota xtvetaSaL 69' aurffc
9. [Conclusao da dualise da devir e das relayoes entre a
essentia e o devir
]

Poder-sc-ia perguntar por que algumas eoisas sc geram seja

por arte seja espontaneamente, como por cxcmplo a saudc, cn-


quanto outras so pela arte, como a easa. Isso ocorre porque, no 10

primciro caso, a materia que csta na base para a gcracao e para


a produgao do que sc gcra pela arte e que ja constitui uma parte
da coisa produ/:ida pode movcr-se por
T
si inesma 2 enquanto no
7

scgundo caso nao. E a in da, no primciro caso, existe materia que


pode mover-sc a si mesma de dcterminado modo, c existe outra
incapaz disso: muitas eoisas sao capazes dc mover-se por si, mas 15

nao dc dcterminado modo: por cxcmplo, nao sao capazes dc


322 TOM MET A TAOYZIKA Z METAFiSlCA, Z 9, 103ia li-b2 323

^ 8' ou, xat toutt^ i] piv d>8t ota xe ^ 8£ &8i5vqctg£" noXXa dan^ar. Portanto, todas as coisas que tern unid materia desse tipo,
15 yap 8uvaxa piv 69' auxaiv xtveTaOat &XX' oOx ^8£, otov como as pedras ?
nao pod cm mover-se de determinado modo; e

(SpXfaaaOai. Sacov ouv xotaitri ^ uXt], olov ot X£0gi, &8uva- assim tambcm o fogo\ Por essa razao algumas coisas nao podc-
?

xov 681 xiv7)8f)votL e? [if) utt' fiXXou, a>8i (jl£vtoi vat — xai t6 rao existir sem a intcrvcn^aio do artishi
4
,
enquanto oulras po-
Tuip. 8 tot touto toe [jiv oux Sarat aveu tou ex 0VT0 C T^l v ^^XV7 V 1
derao existir inclusive scm essa interv^cn^ao\ Estas ultimas poclc-
xa 8e earar utc6 yap toutcov xivrjGiriaeTOi tcdv oux ix^vrov rao ser movidas por agcntcs que nao possucm mas podem arte, 20

20 t^v xexv7)v, xtvetaSat 8i 8uva(jiv<ov auxaiv uji* aXXtov cles mesmos scr movidos por outros agentcs que nao possucm

oux ix^vrcov ^ v x^Xvr l


v 1 ^x M^P 0U C- SfjXov 8' lx TCOV a arte, ou por urn movimento causado por uma parte ja existcnte
e£pTj[JLevoL>v xat otl xp67rov xtva Trtjtvxa YfyveTat l\ 6(jlo>vu(xou, na coisa produzida^.
(SaTcep T<3t <puaet, $\ £x (lipou^ 6|xa»vu^ou (olov i\ oJxta A parti r do que disscmos fiea claro que, cm certo sentido 7

oEx£a$, ^ U7c6 vou- ^ yap t^xvt) t6 elSoc) [fj £x n£pou$] f\ tudo o que e produzido pela arte e produzido por outra coisa
25 £XOVT o< Tt — £av (rf) xaxa au(jLpepT]x6^ yfrpTiTar to que tern omcsmo nome, assim como sao produzidas as coisas que
yap atrtov tou TtoieTv Ttpanov xa8* aux6 [iipo^. 8ep[jL6Tr]£ yap se gcram por natureza: ou por uma parte dessa coisa que tern o

^ £v rg xivrjaei 0ep(x6rriTa £v x<p adi^axt £ttg £r)aev aurri mesmo nome (por excmplo, a casa provcm da casa que csta na
8e iaxtv uy£eia f| [jipos, f| 4xoXou0eT aurg tl xfj^ mcntc do artifice: dc fato, a arte dc construir c a forma), ou dc
uyte£as ii auxfj ^ uyteta- 816 xai X£yexai rcoieiv, oxi ixetvo alguma coisa que con t cm uma parte del a' (a nao scr que sc tratc 25

30 TcoteT [t^v uy£etav] & dcxoXouSet xal au[jLp£pr)xe [Sep^-nr^], ware, dc gcracao por acidc nte)'s . Dc fato, a causa da producao c: parte
coarc&p £v xoTc auXXoyia(xoT^, 7t(£vT<ov ipx^l f\ oua£a #
£x yap primeira e cssenciaP. Com cfcito, o calor existcnte no movimento
tou t£ iartv ot auXXoYta(xo£ elatv, £vrou8a 8i at yev^ae^. prodaz calor no corpo; e o calor existcnte no corpo ou e saude
6(xo(co^ 8e xat xa ?uaei auviar(jt(xeva toutolc £x ei - T^ ou parte dcla ou do ealor decor re media tamcntc uma parte da
7
i

Y<ip arcana TcoieT &anzp xa 4tto t£xvtk (&X ei Y^P Suvtit- .saude ou a propria saude. Tambcm por isso diz-sc que a ealor
io>4 b
(xei t6 elSoc, xat dc<p' ou x6 a7c£p(xa, £ar£ ttco^ 6(jlo>vu(xov — ou produz a saude, enquanto o que produz a saude traz eonsigo ou
Y<3tp Tctjtvxa out(o 8et frqxetv d)^ ^5 4v8pa>7rou av8pco7io^* xal se segue ao ealor. Assim como nos silogismos, o principio de
todos os proccssos dc gcracao substancia" dc fato, os silogis-
1

e a ; 30

mos derivam da essentia e dessa dcrivam tambcm as gcra^ocs 11


.

E as coisas constituidas pela natureza eomportam-se de mo-


do semelhante as A scmentc opera dc modo
produzidas pela arte.

semelhantc ao artifice: dc fato, clc possui a forma em potencia,


e aquilo de que provcm a semente possui, de a] gum modo, o

mcsmo nomc do gerado; com cfcito, nao c prcciso para todas as I034 h

coisas buscar uma pcrfcita identidade de nomc, como no caso


do homem que sc gcra clc homcm dcriva
outro horn cm; pois do
lambdm a mulher. Constitui uma exeecao o caso em que 0 gera-
do seja um scr dc forma incomplcta c, por isso, 0 mulo nao
dcriva do mulo. As coisas naturais produzidas espontaneamente,
de modo semelhantc &s coisas produzidas pela arte, sao aquelas
32A T12N META TA OYIJKA Z METAFiSICA, A 9/10, 103-1 b 5 -76 325

Tfdp V; 4v8p6$-£av fif) m^pcojia fj- 8ii tujl£ovo$ o6x cu(a materia poclc sc dar tambcm por si mesma o movimcnto 5

12
£5 Vujll6vou)* oaa 8e &nt> TauTOjxiTou oSaTuep ixei TfC-yve- clcsencaclcado pcla scnicntc Os seres desprovidos dc Lima
.

5 xai, Sacov Vj uXt] Buvaxai xai 09* auTfjs XLvefaOaL TauTTjv materia eapaz disso, nao podem scr gcrados de outro niodo a
rfjv xlv7]glv Tjv to OT^pjioc xivet* 8atov 8£ (jltj, xauxa 486- nao ser pel as suas causa s naturais'\

vaxa Tft-yveaGat aXXcoi; 7«o$ ti £5; ocutcSv, — oij |i6vov 8e rapi Mas nao so a proposito da substancia o raeiocmio mostra

vf\<; ouata$ 6 X6yoi; 8t]Xoi t6 [if) Yt-yveaGat t6 etSo*;, AXXa c|ue a forma nao sc gera, mas o mcsmo raciocinio vale tambcm
para as eoisas que sao primciras, ou scja, para a quantidadc a
7tepi 7u4vtg>v 6jxo((o$ t<ov 7upa>TO)v xoivo$ 6 X6yo^, oTov 7toaou 7

qualidadc c todas as outras earcgorias


14
. Oc como sc gcra a
fa to, 10
10 7uoiou xai tcov fiXXcov xaTrrfopiaiv, -yfYveTai yap <3a7cep Vj
esfcra de bronze, c nao a esfcra c ncm o bronze (c o mcsmo vale
XoeXxf] a9<xipa 4XX' ou <J9aTpa ou8e x<xkx6^ xai Inl
do bronze, easo clc scja gcrado; a materia c a forma devcm scmpre
XOcXxoG, el yL-yvexaL (dtet yap Set 7tpoG7c£px&tv rfjv uXtjv
prcexistir), o mcsmo sc deve dizer da essencia, da qualidadc, da
xai to eI8o$) ,
outg>$ xai ^tui tou t£ £cm xai ^7ui toG toloG xai
quantidade e dc todas as outras catcgorias de mancira semclban-
TOaou xai tg>v fiXXcov OjioEtoi; xaTTiyoptaiv* ou yap yf-yveTai
te. Com cfeito, nao sc gera a qualidadc, mas a madeira provida dc
15 t6 tol6v dXXa t6 to>i.6v £6Xov, ouSt to rcoaov dXXa to 7to- ^
dcterminada qualidadc, ncm segcra a quantidade, mas a madeira
aov £uXov r\ £<oov, aXX' iStov xfj$ ouaia$ £x toutcov XafJeTv ou um animal que tern certa quantidade. K a partir dessas consi-
eoriv OTt Avayxalov 7upou7uapx&iv £x£pav ouatav £vreXex£i<? derac.oes podc-se eomprcender uma pceuliaridadc da substaneia:
ouaav TtoieT, otov £<oov eE yE-yveTai £<5ov tcolov 8' r\ 7uoaiv na gcra^ao da substaneia c necessario (]ue precxista scmpre outra
o6x dvAyxT] 4XX' ^ 8uv4|jLet jjl6vov* substaneia ja em a to; por cxcinplo, quando sc gera um animal e
nccessario que cxista outro animal cm a to, enquanto para a qua-
lidadc e para a quantidade isso nao e nccessario; basta que elas
10
precxistam so cm potcncla'
1
.

20 'Ercei 8e 6 6pia|i6^ X6yo*; £ar£, Tta^ 8e X6yo<; jx£pT] ex et >


to*; 8e 6 Xoyoi; Tupo^ t6 7uporf|jLa, xai to [iipo$ toG X6you npb<;
to jiepoi; tou TupAyjiaTOi; 6|io£<o$ ex ei > (iTuopeiTai t^St] 7c6Tepov 10. [A clefinigdo e as partes da defimgao e suas relagoes com
8ei tAv tg>v [iep<5v X6yov £vu7u£px&tv h t<3 toG 8Xou X6yto a forma e as partes da forma]
1

7\ ofi« £iu' £vitov |iiv yap 9atvovrat £vovt££ £vftov 8* ou. toG |iev
(]) Dado que a definigao e uma no^ao
que toda noeao 2
c 20
25 yap xuxXou 6 X6yo^ oux ex £t ^iJLT][x4Ttov, 6 8e Tfj^
tcm partes e, por outro lado, dado que a nogao, rela-
tivamentc a coisa, tcm as mesmas rcla^ocs que suas
partes tcm com relagao as partes da coisa, poc-sc o pro-
blema dc saber sc e nccessario que a no^ao das partes
cstcja prcscntc na nogao do todo ou nao. Km alguns
easos parecc que as no^ocs das partes estao presentes,
cm outros easos nao: dc fato a nogao do eireulo nao f

contem a dos segmcntos, enquanto a da silaba con- 25

tern a dos clementos; por outro lado, o eireulo sc di-


vide nos segmcntos, assim como a silaba se divide nos
clementos'.
326 TON META TAOYIIKA Z METAFIS1CA, Z 1 0, 1 034 b 26 - 1 035 a 8 1 327

auXXapffc %Xtl to>v crtotxetcov xaftot 8tatpeirat xai 6 (2) Ademais, se as partes sao anteriores no todo, dado que
xuxXo$ tl<; ta tfiTjixaxa &arcp xat ^ auXXapV) el$ xa arot- o angulo agudo e Lima parte do angulo re to e o dedo e

Xeta, Sri 84 el rcpfrcepa to [x£pTj tou SXou, tfjc 8e 6p0fjij Lima parte do animal, o angulo agudo deveria ser anterior
^
6?eta [i£po$ xat 6 BAxtuXo^ tou Ccpou, 7tp6x£pov av etV) jj 6?eta
ao reto c o dedo anterior ao ho mem. Ao contrario, parecc 30

30 Tfj^ ipOrft xai 6 8axtuXo$ tou ivOpcorcou. 8ox&t 8' £xetva eTvat que o angulo re to c o homem sao anteriores rclativamentc
a suas partes: anteriores pcla nogao, porquc cstas sao defi-
7tp6xepa* t<£ X6ycp yap X£yovrat £xei'vcov, xat t<£ etvat
— nidas cm fungao daquelcs, c anteriores tambem pclo fa to
8£ Sveu 4XXt)Xcov Tcpixepa. f\ raXXaxco^ Xiyetai t6 pipo^, 4
de subsistirem n depend en tern en te de suas partes
i .

cov el$ \iiv xp67toc t6 [xexpouv xaxa to 7roa6v - &XXa touto


(3) Mas o termo parte tern di versos significados e urn deles
[lev &<peia86r U; cov Sfc ^ ofiafa to$ [xepcov, tou to axeJtT£ov. s
incliea a unidade cle medida segundo a quant idadc : esse
1035* tl ouv £cru to [iiv uXtj to hi elSoc t6 8' Ix toutcov, xat signifieado, porem dove ser deixado de lade/', c elevemos
?

ouafa r\ Te uXt) xat to elSo^ xat t6 ix toutcov, ecru [iiv cos t ra ta r das partes eonsti t u t va s da substaneia. Kntao, se ex is-
i 103 5
1
xat ^ uXt) [lepo^ uvdc X^eTOt, £cru 8 co$ ou, 4XX' cbv ^ te a materia, a forma e o eonjunto de materia e forma, e se

6 tou etSou^ X6yo^ otov rfc [x£v xotX6TT)TO^ oux ecru [xepo$
# substaneia e a materia e a forma c o eonjunto de materia e

5 ^ a<4p? (auTT) yap ^ SXtj £<p' fjc iffYveTOi), rfc 8£ at[x6- forma, deve haver easas em que tambem a materia deve ser
ttitos [i£poc* xat tou [iiv <juv6Xou &v8ptdvTo$ [dpo<; 6 x^X- consider ad a parte das eoisas e outros casos em que nao pode

x6$ tou 8* ser eonsiclerada desse modo, nos quais so os elementos eons-
to^ &t8ou$ Xeyo[iivou ivSpiivroc o£> (Xext£ov yap 7
titutivos da no^ao da forma sao partes. Por exemplo, a ear-
t6 elSo$ xat rj elSo$ t%vi Sxaarov, to 8* uXtxdv ou8£rcoTe
ne nao e parte do conca\'0, porquc ela c a materia na qual
xa0* aired XexT£ov)- 8to 6 [iiv tou xuxXou X6yoc oux e/et
a eoneaviclade se produ/., mas e parte do narix aehatado. 5
10 tdv tcov T[xTj[xdtTtov, 6 hi tt\<; auXXaprft e/et t6v tcov crtotxefcov*
Assim a materia e parte tambem da cstatua, eonsiclerada
Ta \iiv yap crtotx^ta tou X6you [x£pr) tou &E8ou$ xai ou/ GXt], como composto concrcto dc bronze; mas nao e parte da
t& 84 t[X7)[xata outcoc [x£p7) to$ uXtj £<p' Iniyiyvtzai- cstatua eonsiclerada como pura forma. Dc fa to, deve-sc
lyywzipto [x£vrot tou et8ou$ ^ 6 xa ^C ^ Tav ^v Xa ^ x<£ ^ design a r a forma c eacla coisa nacjuilo c|uc tern de forma e
crtpOTYuX6TT)^ Jy^vriTOt. &m 8* to$ ou8£ to crtotxeta jcdtvra nao se deve nunca exprimir o aspecto material da eoisa cm
s
15 xr[<; auXXapfj^ lv tcp X6ytp Jv£crtat, oTov ta8t ta xr)ptva si c por si . E
que a nocao do circulo nao con tern a
]^or isso

f[ to £v Ttp dcept- t^Stj yap xat Tauta [x£po^ rrj^ auXXa- nogao das partes, enquanto a nogao da silaba con tern a das 10

letras: dc fa to, cstas sao partes eonstitutivas da nogao da

forma e nao sao materia, enquanto os segmcntos dc re a I

sao partes materia is nos quais se realiza a fonna; c isso e


verdade mesmo que estes sejam ma is pro.ximos da forma
do que o bronze, quando, por exemplo, 0 circulo se realiza
4
no bronze . E cm ccrto sentido ncm mesmo as letras da
silaba estao presentes na nogao: por exemplo, estas letras 15

particulares cscritas na cera ou estes sons emitidos no ar:

tambem estes, na verdade, sao partes da silaba, mas como


materia sensiveP. E de fa to, se a reta, dividida, se reduz a
scmi-rcta, ou se o homem, dividido, se reduz a ossos e ncr-
vos e came, clai nao se segue que estes sejam partes cla subs-
328 TQN M|£TA TA 0Y2IKA Z METAFISJCA, Z 1 0, ] 035 q 20 b - 1 A 329

20
-prfe SXt) aJa8T)TT). xai yap ^ Ypafijif) oux d 8iatpou- tancia
11
, mas so partes materials; cles sao partes do sinolo
12
,

ji£v7i d<; toc ifijifaT) <p0e£p£Tai, ?i 6 av8pco7uo<; elg xd 6ara mas nao da forma e daquilo a que sc referc a nocao; por isso,

xai veupa xai adpxa$, Sloc touto xai eEaiv £x toutcov outcos cliis nao en tram na nogao. Em alguns casos, por tan to, a

20 ovrcov ouaia$ fiepcov, dXX' ™u f^v nogao dessas partes estara pre sen te na no^ao do todo, nou-
S^HS*
auvoXou jidprj, tou etSou^ hi xai ou 6 X6yo$ oux£tl* 8io7U£p ou8*
<5>g

tros easos — q nan do nao se Irate do compos to — nao de-

Iv -zoiq X6yoi$. tco [Jtiv ouv ivearat 6 tcov toioutcov jiepcov \'era estar presente. F, e por essa razao que a1 gum as coisas 25

tern eomo prineipios esses clemcntos nos qua is se redu-


Xoyos, tco 8* ou Set Ivetvou, av fif) ?j tou auv£i.XT)[jL|j,evou*
zcm outras.ao contraries nao. Preeisamente, todas as coisas
8 id yap touto evLa fiiv £x toutcov cb$ dpxcov £ariv eig &
;

c[ue sao eompostas dc materia c dc forma, eomo o nariz


25 98etpovTat, evta 8e oux eartv. 8aa jiev ouv aoveiXruxfiiva t6
achatado e o eirculo dc bronze, sc reduzem a esses compo-
eT8o<; xai f\ uXrj £ar£v, olov to atjiov 6 x<xXxoug xuxXo^,
?i
n cntes c a materia e uma parte deles. Ao contrario, todas as
TauTa jiev 90e[peTat ziq TauTa xai |i£po<; atkcov i\ uXt)*
coisas que nao sao eompostas de materia, mas sao privadas
oaa 8£ [jl^ auveEXrpruai ttj uXtj dXXd aveu uXr^ cov oi
de materia, e euja no^ao e so nogao da forma, nao sc redu-
X6yoL tou eiSou$ jx6vov T TauTa 8' ou (pOeipeTai, 8Xco£ ^
?} zem a elas, ou [?elo mcnos nao eomo aquelas, Oe modo que
30 outol outco ye- war* ixeivcov jiev dpxai xai jx^pT] TauTa estcs so sao prineipios c partes dos eompostos dc materia c 30
tou hi &l8ou$ outs jiepTj outs dpxaL * a i 8 id touto forma; da form a ao > i rives, nao ex is tern nem partes nem
90e£peTai 6 7ut]Xlvo<; dv8pLa$ eE$ 7utjX6v xai f\ atpaTpa prineipios, K c por isso que a estatua dc argil a sc reduz a
eE$ xa ^ x ^v xa * ^ KaXXia? eE$ adpxa xai 6ara, eTi 8e argil a e a esfera de bronze ao bronze e Calias a carnc c ossos,
6 xuxXos et? Ta T|iT]|xaTa* eart ydp tic 8$ auveEXTi7UTai ttj c o eirculo aos segmentos, portjue cxistc um eirculo que e
X035 b
uXt]- 6jicovu[jLto^ yap X^eTat xuxXo^ 8 t& a7uXco$ Xrf6- compos to dc materia; de Fa to, a termo eirculo c cquh-oco: 1 03^
;

[xevo^ xai 6 xa8' exaara 8td to fif) eTvat iSlov ovojia toT$ si^nifiea tan to o eirculocm sent ido absoluto eomo os eircu-
xa8' exaarov, — sipTjTaL fiiv o5v xai vuv t6 4Xtj0£^, §|ico£ 8* £tl l(js particularcs, porquc nao cxistc um no me [?roprio para

aa^arepov e&rcojiev £7uavaXa(36vT££. 8aa yap tou X6you


jjl£v
eada um dos eireulos particularcs 1
'.

5 [iipr\ xai eE$ & 8iatpetTaL 6 Xoyos, TauTa 7up6Tepa r\ (4) Com verdadc; todavia, qucremos vol tar a
isso ja se disse a

questao para eselareee-la de vcz H As partes que const it ucm .

7udvTa f[ evia- 6 8^ ti^ 6p9fj^ X6yo<; oti 8taLpelTat zi<;


a nocao c as quais se reduz a propria nogacx ou sao todas 5
6%zla<; X6yov, dXX' (6) t% 6^e£a^ eE^ 6p8ifiv* xP^TOtL Y^P ^
an ten ores ou a pen as algumas; a nt^ao do angulo rcto nao
opiCofievo^ t^v ^eTav t^ <Jp0Tj* "iXdTrcov" ydp '*6p6?ig" &%zZa. if)
se reduz a 110910 do angulo agudo, ao contrario, a do angu-
6jio£co^ 8e xai 6 xuxXo^ xai t6 ^jilxuxXiov ex ouatv * ™ lo agudo se reduz a do re to. De fa to, quern define o angulo
10 yap ^[jlixuxXiov tco xuxXcp 6p£^oct xat 6 8dxTuXo<; tco
agudo deve reeorrcr a no^ao do angulo rcto: agudo c 7 jus ta-
1
SXo)* "to" yap "tol6v8& fiipo^ dvOpcoTrou" 8dxTuXo<;, oiaG oaa me tc, o angulo men or do que 0 rcto. Identica e a rclagao
11

[x£v [xepri a)^ GXtj xai iiq a 8taipeiTaL a)^ CJXtjv, uarepa- em que cstao o cireulo c 0 scmicirculo: o s c eirculo sc 111 i

define cm fungao do eirculo; c assim 0 dedo se define em 10

fungao do todo: o dedo e detcrminada parte do horn cm.


Conseq iicn tcmcn te, as que sao partes materia is, e nas quais
a eoisa se divide materialmen te, sao posted ores; ao contra-
rio, as que sao partes da forma e da subs tan cia consider a da
eomo forma sao antcriorcs ou todas ou algumas
1
". E dado
330 TON META TAQYZfKA Z METAFiSICA, Z 10, 1 035 b 5 1 1 036 a 5 331

Saa hi <o$ too X6you xat xfj? ouata$ rfj$ xaxa tov X6yov, que a alma do animal (que e a substantia do scr vivo) c [5

Tupfoepa 7] Trdcvra fj evia. £rcei Si ^ ttov C&tov cj^uxia substantia formal, is to t% forma e essentia de determinado
15 (touto yap ouaux too djicjmxou) ^ xaxdc xov X6yov ouaia xai corpo lfl
(de fato se quisermos
?
bem definir cada mcmbro
zb elSo$ xai to xt ?jv elvai xtp xottoSe aa>(xaxt (Exaarov do animal, nao poderemos defini-lo sem sua fungao, e essa
youv to (i£po^ £av 6p^7)tat xaX<o<;, oux aveu xou epyou 6pieT- fungao nao ocorrc sem a sensagao) conscqiicntcmcntc, 1
'',

xat, B oux tircApEfii aveu aJa8ifiae<o$) , ware toc Taurrj^ (JL£pTj


ou todas ou algumas das partes dcla serao anteriores relali-
rcpoxepa evia too auvoXou vamente ao sniolo animal, e o mcsmo vale para cada animal
^ rcavroc ^ frpou, xai xa8* £xa-
20 arov St?| 6|io£<o$, t6 8e atojia xai xa toutou (i6pia uaxepa
cm particular. Ao contrario, o corpo e suas partes sao postc- 20

xai
riorcs com rclacao a substaneia formal, c ncssas partes ma-
TauT7)<; xfjc ouatas, BtatpeLxai e£$ tauxa el? uXr)v
— xou terials se divide nao a substaneia formal, mas o sinolo. Por-
oux ^ oiafa AXXa z6 auvoXov, (liv o5v auvoXou rcp6xepa
tanto, cm ccrto sentido, as partes do eorpo sao anteriores
xaux' eartv &m 8' ou (ouSe y<5cp elvai Buvaxat x^P 1
'

ao composto^, enquanto noutro sentido, nao o sao, porque


£6|ieva- ou yap 6 to4vt<o$ ?x wv 8<4x*cuXo$ frpou, £XX'
nao podeni existir separadas do corpo: por cxcmplo, o dedo
25 6[jL(ovu|io$ 6 xe0vea>$)* evia Be fi(ia, Saa xupta xat £v & do animal nao e tal cm qualqucr cstado c|ue se eneontrc,
Tuparao 6 X6yo$ xai i\ ouata, olov et touto xap8la f\ lyxi- mas se esta morto so e tal por homonimia ^. Algumas partes 1
25
<paXo$- 8ia<pepei yap ouflev rcotepov toioutov. 6 S* fiv8p(oro$ do corpo, ao contra rio, sao simultaneas ao eom[xxsto: tais
xai 6 unro$ xai t& outco<; £rci xtov xa8* £xaara, xa86Xou Se, sao as partes principals e asque constitucm o suporte fun-
oux eoriv ouata iXXa auvoX6v tl Ix tou8i xou X6you xat vr\ahi damental da forma e da substaneia, como, talvcz, o coragao
30 Tffc CXt^ <o<; xa86Xou- xa6' exaarov 8' Ix x?fe £ax<4TrK ^Xt^ 4 c o cercbro: c pouco import a qua! das duas seja efetivamen-
2<oxp(4nri^ ^Stj iaxt'v, xai £tu x<ov aXXtov 6\ioi<o<;. - [*£po$ (xev oOv tc tal
2n
. () horn cm c o cavalo considcrados cm gcral, e ou-
£ari xai xou eiSou$ (elSoc Se \ly& tA xt ?jv eTvat) xai xou auv6Xou tras nonces como cstas predicadas u ni vcrsalmente das coi-
tou ix xou eESou$ xai rf& uXtj^ (xai xfj? uXtj^} auxfj^ iXXa sas indi vidua is, nao sao substantias, mas compostos de
tou X6you (xipTj xa tou ei8ou$ jx6vov £ar£v, 6 hi X6yo^ dari xou dctcrminada forma c dc detenninada materia consid cra-
1036- xa86Xou* to yap xuxXw elvai xai xuxXo^ xat cks universal men tc; ao contrario o homcm, eonsidcrado 30
c|*uxB etvai
xai cjiux^l xaux6. xou hi auv6Xou tjSti, olov xuxXou xou8i
como individuo particular, por exemplo, Socrates, ja deve

xai x(3v xa8* ^xaardc xtvo$ r\ aEaOTitou ^ vo7)tou - X£y<o 8i vo7)xou^ incluir cm si a materia proxima: 0 mcsmo vale para todos
21
os outros individuos .

olov xou$ (JLa&7i(xattxou^, aEa07jTOu^ hi oTov xou^


jxev
x ot ^xo ^^ Kxistcni, port an to, partes da forma (c por forma en tend o
(5)
5 xai xou$ EuX£vou^-tout(ov 8e oux eartv 6pia|i6$, iXXa (xexa
a essencia), cxistcm partes do smolo de materia c forma c
ex is tern tarn bem partes da propria materia. Todavia, so as
partes da forma sao partes da nocao, e a nocTio e do u 11 i ver-

sa): de fa to a essencia do circulo e o circulo, a essencia da 1 036 i

alma e a alma sao a mcsma coisa. Mas nao existe definigao


do compos to como por exemplo, destc f
circulo ou dc urn
circulo particular, seja ele sensivcl ou intcligfvel (por circulo

intcligiVcl cntendo, por exemplo, os tirculos matcmaticos 32 ,

c por circulo sensivcl cntendo, por exemplo, os circulos de 5

bronze ou de madeira). Estes so sao conhecidos median te


332 T£2N META TA OYIIKA Z METAFISICA, Z 10/1 1, 1036 a6- 27 333

vor)aeto<; aiaGrjaeax; yvaipCfovxat, &7ueX06vxe<; 8£ £x xfjc intuieao ou pcrcepcao; c quando nao cstao ma is a til aim eli-
^
?|

ivxetax 1 ou SfjXov rcoxepov eJaiv r\ oox eJa£v dXX' te presentes a nossa intui^ao ou perccpc;ao, nao podcmos

&et Xeyovxat xai yvtoptfrvxai xto xaGoXou \6y<$. i\ 8' u'Xt) saber sc cxistcm oli nao; tod a via clcs scmprc podem scr
ayvwaxo^ xa8' aoxrjv. uXyj 8£ ^ |iev aJa0Tjxf| iaxiv ^ 8s comtituidos c definidos cm 2
sua nocao universal '. A mate-
10 voTjTTj, aJaGryr?) |iev otov x<x\x6$ xai £3Xov xai Sot] xivtit?)
ria por si c incognoscivcl. K cxistc unia materia sens vol c i

'
2

h Lima por cxemplo, o bronze ou


1

intcligi'vcl a scnsi'vcl £\ a 10
uXtj, vorjx^ 8s ^ zoTq ataOrjxoLs urcdcpxouaa f)
aJaOrjxd, ;

otov xa niaclcira ou tudo o que e suscctivcl de movimento; a intcli-


jjLaOrijjLaTLxdc, o5v &x ei ^ e P^ SXou xat
|iev |x£-

pou$ xai
givcl c ao contra rio, a que est a prcscnte nos seres sen si vc is
7uepi xou ?tpox£poo xai uaxepou, etpTjxat' np6t; hi t?)v
y

dpwxrjatv ivdcyxT] &7cavxav,


mas naoenquanto sensiveis, como os cntcs ma tenia ticos 2
'.

oxav xt£ epTjxat 7u6xepov i\ 6p0T)


(6) Dissemos, portanto, o cstado da qu cstao a rcspcito do todo
15 xat xoxXoc xai xA frpov 7cp6xepov f\ zls & 8tatpouvxai
6
e a rcspcito das partes e accica dc sua antcrioridadc e poste-
xai l\ tov sEaf, x& jiepTj, oxt oux a7uXto£. e{ y&p lari rioridadc
zr
\ Sc agora alguem pcrguntar se e anterior o am
xai ^ cJiDXT) t/pov *] 6|jl^X0V » Sxaaxov *) exdcarou, xai
gulo rcto, o circulo ou o animal, ou as partes as qua is clcs
xuxXo^ xo xuxXtp sTvat, xai 6p0fj xo 6p0fj etvat xai ^
sc rcduzem c das quais sao constitufdos, devemos rcspon- 15
otiata i\ xfjc 6p0rjc, xt |i£v xai xtvo^ 9ax£ov uarspov, olov 2
dcr que a que^tao nao tern uma solugao simples '. Se, dc
20 x<£v iv xtp Xoya) xai xtvos 6p0fte (xai yap tj |i£xa xfjc fa to, a alma c o animal ou o scr vivente, e sc a alma de todo
*h Xa ^ x ^i ^P0T), xai ^ £v xat£ YP<W°"S xat£ xa0* individuo c o prop rio individuo e ainda, sc a essencia do 7

exaaxa), rj 8' aveu uXrjs xaiv jiev iv xto Xoyto uaxepa xwv circulo e o proprio circulo, c a essencia c a substancia do 3 ri-
8' £v xtp xa8' exaaxa jioptwv 7cpox£pa, aTzk&t; 8' ou <pax£ov gid o re to c o angulo rcto entao, 7
em ccrto sentido e sob certo
d S' £x£pa xai (jltj £otlv ^ cjiuxfl Ctpov, xat ouxto xa |i£v aspecto, o con junto deve scr dito posterior as partes. Por
25 <paxeov xa 8' ou 9ax£ov, Gjarop etpTjxai, cxemplo, <o angulo re to particular e posterior > as partes 20
da nocao e as paries do angulo re to particular: de fa to, urn
particular angulo rcto dc bron/.e c posterior as suas partes
11
materials e assim tambem um particular angulo rcto into-
'A7copetxat hi eixoxto^ xai 7uoTa xou eiSou^ jiepTj xai ligivel, que c fonnado de linlias particu lares. () angulo rcto
7uoTa ou, aXXa xoo auvetXTjjjLjj^vou. xatxoi xouxou (jl^j 8tjXou imatciial, ao contra rio, e posterior as partes da nogao, mas
anterior as partes pcrtenccntcs a um angulo rcto particular;
a qucstao nao pocle, |>ortanto, rcsolvcr-sc clc modo simples.
Sc, depois, a aim a c dife rente do animal e nao e o animal,
tambem ncssc caso sera prcciso di/.cr que, em ccrto senti-
do, as partes sao antcriorcs e que, noutro sentido, nao o 25
s
sao, como ja dissemos' .

1 1 .
[
Quais sao as partes da forma e quais sao as partes do composto] 1

Poder-sc-ia leva n tar, c com fundamcnto, tambem a scguinte


dificuldade; quais sao as partes da forma e que partes nao pcrtcn-
334 TUN META TA OY21KA Z 335

Svroc oOx &ttlv 6p(aaa0at £xa<rcov tou yap xa06Xou xat tou cem a forma, mas ao composto. E cnquanto isso nao estiver claro,

eiSouc 6 6ptqjt6$' rcota ouv £<rci t<ov [xeptov <b$ uXr] xat TuoTa nao com efeito, a defini-
sera posst'vel definir as coisas individuals:

30 off, £av [jl^i fj 9avep4, o08£ 6 \6yo<; &rcat ipavepoc 6 tou gao e do universal e da forma; se, portanto, nao ficar bcm cl^ro
9 quais sao as partes materials e quais nao, tambcm nao ficara claro 30
rcp4Yn<XTO$. Saa [Uv ouv 9a£vexat lmyiyv6\Liva iy lii-
2
qual e a nogao da coisa .

p(ov tco etSet, olov xiixXo$ £v x a ^ x <£ X(*t X(9(p xai £uX<p,
xauTa uiv SfjXa
No caso das coisas que vemos realizarem-se cm divcrsos
elvat Soxet fat ou8£v -rift tou xuxXou o&jfa<;
tipos de materia conio, por cvcmplo, no caso do eireulo que sc
6 Xa ^C <>u8' 6 X£0o$ 8ta t6 x^P^C^at aOxcov- Saa 8£
rcaliza tantono bronze como na pedra ou na madeira, fica claro
35 [i^i 6paTat x^P^fAeva, o08£v [iev xoAuet 6u,o£to<; ?x etv que neni o bronze ncm a pcclra fazem parte da substancia do
b
1036 toutok;, ajarcep xav il ot xuxXot *4vre$ iwptovro x a ^ xo^' circulo, porquc o circulo podc subsistir indcpcndcntementc
ou8£v yap av fjrrov ?jv & X^oq o08£v tou et8ou$- x<*^dv deles. Mas nada impede que tambcm as coisas que nao se veem 35
8£ &9eXetv toutov tt] 8iavota. olov to tou 4v8pa>7uou el8o$ subsistir independentemente <da materia > se comporteni dc
&et £v aap£i 9a£veTat xai 6<rcoT$ xai toT$ toloijtol$ nepeatv modo semelhante as precedentes; assim, digamos, mcsmo que l?
io36
5 Sp' ouv xai £<rci TauTa fx£pr) tou et8ou$ xai tou Xoyou; $ otf, todos os circulos vistos fossem de bronze, o bronze nao scria abso-
9
iXX uXr], 4XXa Sta t6 u,^ xai in' aXXcov ijutytYveaOat lutamentc uma parte da forma; scria, porcm, difieil para nosso
48uvaTou|xev x<«>p£aat; ircei Si touto 8oxet [iev £v8exea0at pensamento prcscindir dele. Assim, por cxcmplo, a forma do
fi8r]Xov 8e tots, &rcopoua£ Ttve$ ^8ti xat lid tou xtSxXou xai liomcm aparcee scmpre em came e ossos e em partes materials
tou Tptytovou &<; ou rcpoarjxov Ypau^aic 6p££ea0aL xai Ttp desse tipo: entao, cssas partes tambcm sao partes da forma c da 5

io auvexeT, iXXa TuAvra xai TauTa 6\iol<o<; JiyeaOat toaavel nogao? Ou


nao o sao c sim ao contrario, materia, c como a
7 7

forma do horn em nao sc rcaliza em outros tipos de materia, nao


a4pxe$ xai <5ara tou ivGpamou xai x°^ x *&>i X£9o$ tou 4v- ^
8pt4vro$* xai iviyouat iz&vca efc tou<; dpt0nou$, xat Tpa|x- M)inos capazes dc eonsidcrar a propria forma indcpcndcntementc

t6v X6yov da materia"?


[ifjC tov Ttov Suo elva£ ipaatv. xat Ttov to$
£8£a$ Xey6vrcov
Or a, dado que a separagao da materia parecc possivel, mas
auToypanufy t^v 8u48a, ot hi to
ot [xiv
nao e claro quando e possivel, alguns filosofos 4 leva nta ram o
15 el8o$ rr[<; Ypa|X[ifi^, evta uiv yap elvat t6 atad to el8o$
problem a tambcm a proposito do circulo c do triangulo, cons de- i
xai ou t6 etSo$ (olov 8u48a xai t6 elSoc 8ua8o$), hA
ran do errado definir cssas figuras por mcio dc linhas do conti-
e
ypa\i\ifi<; 8e oux^Tt. au[i(Ba£vet 8^1 ?v Te TioXXdiv e!8o$
nuo, e sustentando que tambcm clas devem scr eonsideradas do 10
elvat (ov to elSot; 9a£veTat eTepov (fcep xai toTi; IIuGa- mesmo modo que a carnc c os ossos do homem 7
o bronze c a

pedra da cstatua. Por isso clcs reduzem tudo aos numeros 7


e
dizem que a nogao dc linlia sc reduz a da diadc". Alguns dos
6
filosofos defensorcs das Ideias afirmam que a diade c a linha
em si: outros, ao contrario, afirmam que a diade e a Forma da
linba, porquc cm alguns easos existe identidade entre Forma e 15

aquilo de que a Forma c forma como, por cxcmplo, no caso da


diade c da Forma de diade, enquanto, no caso da linba nao existe 7 .

Mas, entao, scguc-sc dai que a Forma de muitas coisas, que pare-
cem claramente ter form as diversas, e linica (nessa conseqiiencia

ja tinham incorrido os pitagoricos). E scguc-sc tambem que se


336 TQN META Ta OYXIKA Z METAFISICA, Z 1 1 J 036 b 19- 1037a 8 337

TfopeCotc auv£(3aiv£v), xai ivhlxtxai ev tui4vtcov TuoieTv a6xo pode afirmar uma unica Vbrma como a Forma de todas as formas,
20 £t8o<;, toc 8' aXXa (if) etSr)- xocCtol outcoc Ev rcdvra earai. c ncgar que as outras scjam Formas; mas, dessc modo, todas as 20

"Oti [xfev ouv ?x £L ™* &rcop£av toc rcepi touc opiafioui;, xai eoisas se reduziriam a unidadc s .

8 La xtv* aWav, eXpr\zai


m
8i£» xai to Ttdcvxa avdcyeiv outco xat Or a, ja disscmos que os problemas relativos as defini^ocs a pre-
v
itpaipetv T^v uXrjv rcepfepTfov* evta yap Laco<; t68' £v tco8' sent am ecrta difieuldade e ja apontamos as razocs . Portanto, rcdu-

£ariv ^ co8i xa8t ?x 0VTa - xo" ^ rcapapoX^ ^ £rci tou £cpou, zir desse modo tudo a forma e prcseindir da materia e esforco inutil;

25 Tiv eicoOei Xeyetv ScoxpdcxTjc 6 vecoTepoc, ou xaXcos e'xei' algumas eoisas, cle fato ? sao simi^leymcnte uma deter m in ada forma
&K&yzi yap octuo tou &X7)6ouc, xai TuoieT iTuoXafxpAvetv cb<; numa detenninada materia, ou sao uma determinada materia de
"
£v8£x6fi£vov eTvai tov avOpcoTuov fiveu tcov fiepcov, cocnrep um dctcrminado modo. K a eomparaeao que Soerates o Jovem 1

2-5
aveo tou xa^ xo ^ xuxXov. to 8* oux o|io lov aiaOrjTOv cost uma aj^resentar, refcrindo-sc ao animal, nao e eorreta: de fa to,

Tfdcp tl to £<5ov, xai aveu xiWjaecoi; oux eartv 6ptaaa8at, 8l6 ela afasta da verdade enquanto induz a supor ,ser possivel que o
>o ou8* aveu tcov [xepcov £x° VTa)V ^toi;. ou yap tu<4vtcoi; tou Av- horn em exist a scm suas partes matcriais, assim como o eireulo se.m
OpcoTcou |i£po<; ifj
x £ 'p» ^XX* ?i
8uva[iiv7) to epyov A7U0TeXeTv t o l^ronzc. Mas nao e a mcsrna eoisa: o animal e um ser scnsivcl c

coerce £|i(J)uxoc ouaa- jxtj £|kJ>uxoc 8e ou (iipoi;. ntpi hi Ta nao e possivel defini-lo seni o movirnento, portanto tanibem nao ?

jia6ri[jLaTLxa 8loc tl oux efal \ilpr\ oi \6yoi tcov Xoycov, c possivel defini-lo scm partes organizaclas cle dctcrminado modo 11
.

oTov tou xuxXou Ta ^jiixuxXia; ou y&p iartv a£a8r)Ta TauTa. A mao nao c uma parte do honicm ijidcpcndcntc do cstado em
35 ^ ou8£v 8ta<p£p£i; earai yap 3X7) £v£cov xai aia0r)Tcov que sc encontre, mas so se for capaz dc descmpenhar sua agao,

1037' xai Tcavro*; yap uXr) tl<; £otlv o eari ti 7)v £ivai xai portanto, quando e animada; sc, ao contrario, nao e animada, nao
£i8o<; auTo xa0* auTo <£XXa t68s ti. xuxXou fiiv ouv otlx c ma is parte do honicm 1
-.

£arai tou xa06Xou, tcov hi xa0' exaara £arai \ilpr\ TauTa, (F quanto aos Kntcs matenratieos, por que as nogdes das
coarop £?p7)Tai 7up6T£pov* £oti yap oXrj ^ (lev aJa8r]T^ ^ partes nao sao partes da noeao do todo? Por que, por cxcmplo,
5 8£ VOT)TT|. 8fjX0V 8£ Xat 8Tt 1?j [JL£V (J>UX^ OU(j£a ^ TUpCOTT], as nocoes dos semicirculos nao sao partes da nogao de eireulo?
to hi acojia \>\r\> ° av0pco7coc ^ tcj ^coov to i$ iji90tv Os semicirculos, dc fa to, nao sao partes materials. Ou isso nao
^
coc xa86Xou* ScoxpdcTTic 8e xai Koptcncoc, |i£v xai ^ (|>ux^ tern importancia? Com etcito, pode haver materia tambem dc
ScoxpaTTji;, 8itt6v (oi (liv yap coi; (J>uxV oi 8' co<; to cnivoXov), algumas eoisas que nao sao scnsivcis: cxiste materia dc tudo o ]0 ^ 7 ,
que nao c cssencia c forma considcrada em si e por si, mas c algo

dctcrminado. Portanto, esses semicirculos nao scrao partes do


eireulo eons dorado umvcrsalmcntc,
i mas scrao partes dos circulos
particularcs, como disscmos acini a cxiste, dc fa to, uma mate- 1

';

14
ria scnsivcl e uma materia intcligivcl .)
Adcmais, tambem c evidente que a alma e a substancia 5

primcira, o corpo e materia, c o homcm c o animal sao o con junto


de ambos tornados univcrsalnicnte. Ao contrario, os nomcs So-
crates c Corisco, dado que Socrates e tambem a alma de Socrates,
tern dois significados; inclicam scja a alma seja o con junto de
alma e corpo; c se com aqueles nomes entende-sc simplcsmcnte
338 TUN META TA QY21KA 2
METAFJ5;CA,Z 1 lJ037a9-b^l 339

8* arcXcoc xai (tA) aa>[ia x68e, 6a7uep to


el i\ cjmxf) *nSe csta alma que possui cstc corpo valcr^ tambem para o particu- ?

xa86Xou xai to xaG' 10


io [xe] Sxaaxov. rc6Ttpov 8s &jti rcapa lar aquilo que se dissc do universal 1
'-

t^v SXrjv tcov toloutcov ouatcov tic #XXt), xai 8eT ^Telv Se depois, alem da materia das substancias desse tipo cxis-
ouaiav kdpav Tiva otov dpt6|xouc 75 ti toioutov, axercT^ov te tambem alguma outra 16 e sc alem dessas substancias devc-$c
,

uaxepov. toutou yap x^P lv xa ^ TO P L ™ v a£aGr)Tcov ouatcov buscar alguma outra substancia como, por excmplo, os numcros
7ceipco|ie6a 8topt^&tv, Inii Tp6rcov Tiva rfjc 9UOtxfjc xai ou algo do gencro, cxaminaremos adiante [

\ Com cfcito, e cm
15 Seuxepac 9tXoa09£ac epyov V| rapt t&c aiaGrjTac oua£a$ vista disso que tcntamos clctcrminar as caractcrfsticas das subs-

Gecopta* ou yap [jl6vov irept rrjc u'Xtjc 8eT -yvcopECeiv tov 9U- tancias scnsivcis: dc fa to, cm ccrto scntido, a pesquisa sobre as
atxAv £XXa xai tfjc xaxa tAv X6yov, xai [xaXXov. £m substancias scnsivcis pcrtence a fisiea c a filosofia segunda; o
Se tcov 6pia[xcov ttcoc [xdpTi Toe fa tco X6ycp, xai Sia tl els fisico nao deve I i mi tar sua invest iga^ao ao aspecto material da 15

X6^oc 6 opiajxoc (SfjXov yap 8tl to npayiia ev, to 84 substancia, mas deve estcnde-la tambem a forma: antes, deve
ls
20 Trpa^jxa Ttvt gv, |idpr) ye &X OV 0> crxeirTeov uarepov, investigar sobrctudo csta .

T£ |iev ouv iari to t£ *?jv etvat xai ttcog aikA xa6' Examinaremos adiantc o.seguinte problcma, que conccmc
ocut6, xa06Xou tovtAc xai Sia a definieao: eomo as partes cntram na nocao c por que a defini-
Ttepi etp7)Tat, ti tcov \ifa 6
\6yo<; 6 tou ti rjv elvat e^et ™ M-^pia tou Apitjojxevou tcov
cao c nma nocao que coiLstitui urn a unidadc \ (LO evidente que
|l

8' ou, xai otl fa o objeto c uma unidadc; mas por que o ol^jcto c um, mcsmo
[xev tco ttk ouotac X6ycp to outco [x6pia
ten do partes?).
25 coc BXr) oux ivdarat — ouBe yap Sartv £xeCw£ [x6pta rrjc ouatac
dXXa rrjc auv6Xou, TauTTjc Be 7* ecm ttcoc \6yo<; xai oux
Disscmos 2f)
o que c a essentia c em que sentido cla c por si,

ecmv*
em gcral, para todas as coisas 21 e disscmos\ tainbcni, por que
; em
[xeTa [xev yap rrjc BXrjc oux eartv (£6picrrov Y<4p),
alguns casos a no?ao da essentia contcm as partes do definido,
xaTa tt|v 7rpcirr)v 8' otiatav eariv, olov dcvGpcoitou 6 rrjc 4* U X^^ enquanto noutros casos nao contcm; e, ainda, por que na no^ao
X6-yoc* f| ^ap ouata £<ra to elBo^ to £v6v, e£ ou xai -rift
da substancia nao cntram as partes materials. Da substancia
30 uXrjc V| auvoXoc X£yeTat oua£a, olov i\ xoiX6rr)c (Ix yap
cntendida eomo forma nao existcm partes materials; mas cxistem 25
Ta6T7)c xai Tfjs £ivA$ at|ifi £1$ xai ^ at|x6rr)c ear( [8ic yap
no sfnolo; deste, cm ccrto sentido, c.xistc nogao e noutro, nao
£v toutolc ujcAp^ei ^ ^c] ) — fa Be tt) auv6Xcp otjafoc, otov ptvi
?

existc. Nao existe enquanto ele c unido a materia, porque a ma-


at[x^ ^ KaXXta, falaxcti xai i\ BXtj* xai oti tA t£ rjv
teria c indeterminavcl; ao inves cxiste no?ao sc o considcrarmosT
b
1037 elvat xai I'xaarov iiri tivcov \ifa Taux6, oia7uep Jttl tcov rcpco-
segundo a substancia primeira: por cxcmplo, a nocao do bomem
tcov ouotcov, [otov xa|i7cuX6Tr)c xai xa|x-iruX6T7)Tt elvat, d c a dc sua alma. A substancia c a forma imancnlc, cuja uniao
TTpcorr) iartv] (Xe^co 8e TrpcoTTjv r\ jx^ X£-y&Tat tco aXXo fa com a materia constitui a substancia-smolo (pensemos, por excm- 30
aXXcp etvat xai uTroxetjxdvcp cb$ uXt]), oaa 8J co? uXt) ti plo, na concavidade: da uniao desta com o nariz deriva o nariz
achatado e o achatado); na substancia cntendida no sentido do
smolo (eomo, por excmplo, no nariz achatado e em Calias) csta
presentc tambem a materia 2 '.
Mostramos tambem que a essencia

c a coisa individual, nalguns casos, coincidem, eomo nas substan- 1037 1


2
cias primciras ' (cbamo substancia primeira que nao c cons-
a
tituida pel a referencia dc uma coisa a outra que scja scu subs-
trato material), Todas as coisas considcradas corno materia ou
METAFiSlCA, 2 1 1/12, 1037 b 5 -27 341
3A0 Tiihi META TA OY2IKA Z

5 <o£ ai>veiXTi[jL[iiva ttj uXrj, ou tguto, ou8' (eE) xgtoe ax>[xpepTi-


cm uniao com a materia nao coincidem com a essencia, c tam-

xd<; ev, oTov E<oxp<rt7i<; xai to [jloucuxov* tgut* yap tocutoe


bem nao coincidem as coisas que constitucm uma unida-
dc acidcntal, como Socrates c musico. Essas coisas coincidem so
xara au[xpepTix6<;. "
2
acidcntalmentc 1

12

Nuv hi XeY(o[i.ev rcpcoTov £9' oaov £v to\q AvaXuTi- 12

xot$ nepl 6pio[i.ou [rf) eipriTar if) yap £v ixetvoic &7cop£a 12. [A razao da unidade do objeto da definigao] ]

10 Xex^^aa 7cp6 epyou toT^ Tcept t% otiaiac £<ni \6yoit;. X£yco


Que rem os falar, antes de tudo, da def initio c do que nao
8t TauTTfjv -nf|v Arcoptav, 8 id t( rcoTe ev £<jtiv ou t6v X6yov 2 ''

foi dito del a nos Analiticos . Urn problema posto naqucb obra
6pLO[i6v elvai 9a[i.ev, oiov tou AvGpoEmou to £coov B£7uouv
podc servir para nosso trato da substancia. Rcfiro-me ao seguintc
eorto yap o5to<; auTou Xoyoq. 81a ti Zi\ touto Sv £<juv AXX' problema: por que razao e uma unidade aquilo cuja nogao dizc- 10
ou 7coXXdt, £<oov xai 8£tcouv; lid [iiv yap tou <5cvGpco7uos
mos scr uma dcfinigiio, por cxemplo, no caso do liomem, animal
15 xai Xeuxdv rcoXXd [iiv eoriv OTav u^dtpxTl GaT^pco bipedc (digamos que seja est a a defini^ao de home in). Por que
9dtT£pov, ev Be oxav taapx'Q xai 7cdt6r) ti to u7uoxe[[i.evov,
razao, portanto, isso — animal bfpedc — constitui uma unidade
6 av0p(O7coc (x6xe yap ev yiyvziai xai eoriv 6 Xeuxdc av- c nao uma multip!icidadc ? H

6pto7uo<;)* £vrau0a S' ou [i.exex£t GaTepou GdtTepov to yap No caso de homcm c branco tcm-se uma multiplicidadc quaiv
Y^vos 06 8oxet (jLeT^x^tv tcov 8ta<pop(ov (a[ia yap av t<ov doum nao pcrtencc ao outro, enquanto tcm-sc unidade quando
20 ivavTicov to aux6 [xeTetxev ai yap 8ia90pai ivavrfoci aXt; um 6 atributo do outro, isto c\ quando o sujeito — o homcm — 15

8ia<pepet to ylvo$). el hi xai [xeTexe-i, 6 auTos X6yos, et- tern aqucla afccgao: dc fa to, ncssc caso forma-sc uma unidade
7cep eioiv at 8ta<popai 7cXe£ou^, oTov rce^dv Bfaouv 5c7UTepov, que c homcm-braneo'. No nosso caso ao contrario,
7
um tern 10
8ta ti yap TauG' ev dXX' ou rcoXXd; oij yap otl £vu7cdp- nao participa do outro: c claro que o gencro nao participa das
yiv oCtco [iiv yap l\ a7cdvr<ov eorat ev. Set Be ye ev difcrcngas, porque ?
nao fosse assim, a mcsma eoisa participaria,
25 eTvai 00a £v tco 6pLO[i&* 6 yap 6pia[i.dc Xoyo^ t£s £<juv ao mcsmo tempo, dos contrarios: de fa to, as diferengas espceifi-
e% xai ouoioc^, wore £v6<; tivoc 8ei auTov eTvai Xoyov* xai cas nas quais os gencros sc dividem Sao eontrarias^'. K mcsmo 2®

yap i\ ouoia ev tl xai To8e ti ar|[JLa(veL, cos 9a[i£v. — Sei que 0 genero pa rtici passe das diferenc;.as, oeorrcria o mcsmo racio-
cmio, pois as dife renews que clef mem o homcm sao multiplas
como, prccisamente: munido de pes, bipedc, scm asas; pois bem,
por que essas difcrengas constitucmuma unidade e nao uma inul-
tiplicidade? Certamentc nao por estarem prcscntcs no mcsmo
genero; desse modo todas as difcrengas constituiriam uma unida-
de 7 Entretanto, tudo 0 que csta contido na definigao deve cons-
. 25

tituir uma unidade. De fa to, a definigao 6 uma nogao que tern


ca rater dc unidade c que sc rcfere a substaneia; porta 11 to, cla de-
vc scr cnunciagao de algo uno: a substaneia, efctivanientc, signi-
fies algo uno c algo detcrminado\
TUN MET A TA OYSlKA Z METAF1SICA, Z 1 7/\ 3 J 038 a 2 I b9

xauxi X£yetv £v -cots Spots* TuepEepyov y&p. a^jjijiafvet 8£ seguintc: "animal que tern pes, que tern dois pes", c caso se

ye touto *
frcav yap eL7rg fcoov umSrcouv 8£touv, ou8£v aXXo divida tambem cstc com a divisao que Ihc c propria, voltarcmos

eipzjxev C&ov m58a$ exov, 8uo mSSag exov xav xouxo 3 dizcr outra vcz a mcsma coisa: tantas vezes quantas forcm as

tq oixeCa Statpiaet, ipet xai tois diferencas 11 .

Statpfi 7iXeov<4xis ta<4xts

Bta^opals. £av 8r] Sia^opai; Sta^opa ylyvr^aiy


Porta n to, sc cxiste uma difcreuca da diferenca, so a di fere il-
25 (jtiv jju'a
ea ultima sera a forma c a substaneia. (Sc, ao contrario prosse- ?

e<rcat ^ TeXeuxata -cd ^ ouator lav 8e xaxa aujjt-


eTSo$ xai
gue-se na divisao scgundo as qu alidades acidentais, por excmplo
pep7]x6(;, otov eJ 8iaipoT xou mdnoZoi; [lev Xeuxov to 8e
se algucm divide os animais dotados dc pes em brancos c prctos,
[xeXocv, xoaauxat Saat &v at xo^xai &aiv. (Scree ^avepov oxt
havera tantas diferencas quantas divisocs). Kntao, fica claro que
6 optaji&s X6yo^ £<rciv 6 £x xtov Sta^opwv, xai xouxtov -rife xe-
a definieao e a no can constitiuda pelas diferencas, e ?
precisa-
30 Xemaia^ xax& yt to 6p8ov. S^Xov 8' av eft), "el us [xexaxd-
mentc, quando se divide eorrctamcntc, pcla diferenca ultima. E
£ete xous xolouxou^ 6pta|jLou£, oTov tov xou ivSptorcou, Xiytov froov
isso fiearia claro se se transpusesse a sucessao dexs tcrmos da dc-
Sittouv otuotuouv" Tueptepyov yap x6 utc6tcouv e£pT)|jLevou xou 8£-
fmigao de hoincm, dizendo que o homem c um animal bipede
tuo8q£< xafe 8* oux e<mv ouaia- Tito? yap 8eT vofjaat to
l\> tfj que tern pes: uma vcz que sc disse bipede, toma-sc super fluo
[iiv u<rcepov to 8e 7rp6xepov; Tuept [lev ouv xtov xaxa xa? Statpd- acrcsecntar que tern pes. (Na vcrdadc, na substaneia nao cxiste
35 aei£ ipiqjttov -coaauxa eip7ja8to *ri)v rcptoTTjv, rcotot xtves etatv.
uma ordem dos tcrmos: como se podcria pensar que na substan-
eia ha um clemento anterior c um posterior?
12
).

Sobrc as definieoes por divisao e suas earacteristicas, baste


13
o que acabamos dc di/.er.

1038 b
'EtoI Zi Tiept Trjs ouaia? if) ox£c|hs £ar£, rc<4Xiv ircav-

eXStojjtev. Xeye-caL 8* oxntep to uTioxefjjLevov oua£a elvat xat


xl 7jv elvat xai to £x xouxtov, xat to xa86Xou. rcepi [lev

ouv xoTv SuoTv VLpryiai (xai yap rcepi xou x£ ?jv elvat xai xou
13, [O universal nao pode ser substdncia}
1

5 u7uoxei[xevou, oxt Stx&s uTuoxetxat, x68e it ov, iScntep to


Como nossa pesquisa versa sobre a substaneia, devemos no-
ftpov xol? TudOeatv, i) (i^ uXt) -rfj IvxeXexe^), 8oxet 8e
vam ente vol tar sobre ela. Diz-sc que substaneia tern signifieado
xai xa86Xou alxi6v xtatv etvat [xdXtaxa, xai elvat ipx^l
(1) de substrato, (2) decsseneia, (3) do con junto dc ambos e (4)
xo xafioXou' 8 to JueXOtojxev xat uepi xouxou. 2otxe yap i8u- 2
dc universal .

Sobre dois desscs significados ja falamo>s. h alamos tan to sobrc


4
a essencia' como sobre o substrato ; c disscmos que o substrato en-
ten de-sc em dois significados: ou como a I go dctcrminado como,
por excmplo, o animal relativamentc as suas afcccocs, ou como a

materia relativamentc ao ato\


6
Ora, alguns consideram que tambem o universal c, cm ma-
ximo grau, causa c prineipio dc algumas coisas. Por isso devemos
diseutir tambem este ponto.
(a) Na realidadc, parece impossivel que algumas das coisas
predicadas no universal sejam substancias. Com efcito, a subs-
16 ZIG,10GBblO-31 3d7
TliN NiETA TA OYIIKA Z METAFIS1CA,

vocxov elvat ouafav etvat AtloGv x<5v xa06Xou tancia primeira' de cada individuo c propria dc cada urn c nao 10
XeyofjL^vcov. np&vri
10 \ih yap oua£a £x4arou £x4ar<o,
ofy vn&px™ o&Xto,
i\ iSioi; pertcncc a outros; o universal, ao eontrario, c comum: dc fa to,
to 84 xa86Xou xotv6v touto yap X£yetai xa06Xou o TuXetoatv diz-sc universal aquilo que, por naturcza, pertcncc a uma multi-
UTuApxeiv ?u£<puxev. t£vo$ ouv oGafa tout* ferai; ^ yap Tudtv- plicidade de eoisas. De que, portanto, o universal sera substan-
tcov ^ o08ev6s, toScvtcov 8' oux oT6v te- £vA$ 8* el earat, xai cia? C)u de tod as ou de nenhuma. Mas nao e possi'vel que scja dc
-ricXXa tout' forar <ov yap [iCa
^ oOaia xai to t( rjv eTvai todas. K se for suhstancia dc uma unica eoisa, tambeni as outras
15 ev, xai auT<i £v. gu oOata X£yetai tA ^ xa0' ujroxeifjL^vou,
rcduzir-se-ao a csta: de fato, as coisas cuja suhstancia c
e a csseneia e unica sao uma eoisa s6'\
uma so
15
x6 Se xa96Xou xa0' uTuoxeLfxevou tivA$ XeyeTat Ae£. 4XX'
4pa oifao oux JvSfyeTat <o$ to t( (b) Adcmais, ehama-sc substancia o que nao c refcrido a
fjv elvat, £v toutg> hi
£vu7u4pxetv, olov to C<pov £v tw ivGptOTutp xai tTiTucp; ouxouv
uni substrato; o universal, ao contrario, scmpre sc prcdica dc um
y
SfjXov Sti &m tl$ auTOu X6yo^. Sta^pei 8' ouGev oOS' d
substrato .

20 7c4vt<ov X6yo^ lart Ttov £v tt) ouaLar ouSev yap tittov ouata
(c) Mas o universal, mcsmo nao podendo scr substancia

tout' sarai tlv6$,


no sen tide dc csseneia, nao podcria cneontrar-sc na essencia
<o$ 6 fivGpconoi; too ivGpcorcou £v to
unapxet, ware xA auxo aunprjaeTai 7c4Xlv earai yap ktet'vou
como, por exemp!o o animal encontra-se no homem e no eava-
T

ouafa, otov tA t&ov, £v &


lo? Mas entao e evidentc que dele ha vera uma definigao. K a
tStov ikdtpxeu Eti Se xai
situagao nao muda sc nao existc uma definic.ao dc todas as par- 20
48uvaTov xai octotuov to t68& xai ouafav, e{ Eartv Kx tlvcov,
tes contidas na substancia: o universal sera, nao obstante isso,
25 1% ouaitiv elvat ^8' £x tou t6S& ti 4XX' ix tuoiou-
substancia de alguma eoisa, assim conio homem e substancia
np6T£pov yap earat ouafa xe xai t6 tcoiAv ouat'as Te xai
do homem no qua! se encoutra, c assim a mesma
particular
tou x68e. Srcep iStfvaxov ouxe X6y<o yap outs ypov<i> ofce
eonseqiiencia anteriormcntc apontada sc reapresentara: o uni-
Tfsv£aet oT6v ts toc n6Qr[ xtfc oOafa$ elvat 7up6T$pa- Sarai versal, por cxcniplo, 0 animal <no universai> sera substancia
?

yap xai x<*>pi<"*. Etl tw Ecoxpfoet JvundtpgeL oOafa ouafqt,


daquilo cm que sc encontra de modo proprio eomo nunia dc
30 ware Suoiv Earat ouata. SX<o$ 8£ aunpafvet, tl eartv ouata 1

suas cspecics
' 1

6 avGpcoTioi; xai Saa outco X^eTai, prfiiv t<ov h t<o Xoytp


(d) V, depois, e impossivcl e tambem absurdo que um scr

determinado ou uma suhstancia, caso derive dc alguma eoisa, 25

nao derive de outra substancia c dc outros seres dctcrniina-


dos mas de
?
uma qualidade. Sc fosse assim, o que nao c subs-
tancia mas pura qualidade scria anterior a substancia c aquclc
ser de term in ado. Mas isso e impossivcl: as afcecoes nao podem
ser anteriores a substancia ncm pcla nogao, nem pclo tempo,
ncm pela geragao: se o fosscm, clas devcriam tambem scr scpa-
1!
raveis dela .

(e) Alem disso, em Socrates, que e uma substancia, deveria


haver outra substancia, de modo que tenamos uma substancia
30
constituida de duas substancias 12 .

(f) E, em geral, se 0 homem e substancia e se sao substan-


cias todas as coisas que sc entendem ncssc scntido 1

', scguc-sc
3/18
TUN META TAOY2JKA Z
METAF1SICA.Z 1 3 J03S b 32- 1 039 a 22 349

elvai (iT]8ev6c oua£av txrjSe xwpk tkdpxetv aOxcov (jltjS* 4v


que nenhuma das partes compreendidas na no^ao dclas pode ser
aXXcp, Xeya) 8' otov oux elvaf ti frpov ™xpa to tlv£, ouS' substancia dc algnma coisa, ncm podc cxishr scparada dclas, em
3XXo tcov £v toiij \6yoi<; ou8dv. ex Te 8^ toutwv Gecopouai outra coisa; qucro dizcr o scguintc: nao podc haver urn <genero>
>5 <pavepov Stl ou8ev tcov xa86Xou U7capx6vra)v oOa£a £ar(, xai animal alcm das cspccics animals particulares, c o mcsmo vale
1039" otl ou8£v tg>v xoivg xarriTOpou^vcov x68e AXXa para todas as partes contidas nas dcfinigocs H
(T7](jia£veL ti,
.

Toi6v8e. ei 8£ . ilt\, aXXa Te itoXXa aufipahei xat 6 Tp£- Dessas reflexoes fica evidente que nada do que e univer- 35
(g)
to$ fiv6p(orac. £ti 8e xai <b8e 8fjXov. iSuvaTov yap ouatav sal c substancia c nada do que se predica em com urn cxprime
4? ouataiv elvai ivuTrapxouaaiv £vreXexe£qr to yap 8uo
a>c algo detcrminado, mas so cxprime dc que especic c a eoisa. Se 1039
5 outcoc £vreXexe£a ou8ctot£ Ev SvTeXexeta, AXX' dotv Buvdfiet nao fosse assim, alcm de muitas outras dificuldades, surgiria Um-
8uo fi, carat ev (oTov i\ 8i7iXaai'a £x 8uo ^aewv 8uv(4[ieL bem a do "tcrceiro horn em"
1
'.

yap £vreX£x£toc x^pt&O* wax' ^ ouafa ev, oux


eJ (h) lsso fiea elaro tambcm do scguintc modo, E inipossivel
earat 1% oGataiv ^vwcapxouaaiv xai xaxa toutov tov Tp6rov, que uma substancia scja composta dc substaneias presentcs nela
ov Xeyei A7]n6xpiTO£ 6p6a>^ &8uvaTov yap eTva£ (prjatv £x em De ta to, duas coisas que sao em a to nao pod em consti-
a to. 5

10 Suo ev 7\ £vo$ 8uo Tfevdaflar to yap txeydOri xa fiTOfxa tuir uma unidadc em ato; so poderao consti tuir uma unidade
toc oua£ac Ttoiet. 6(JLo£a)^ to(vuv 8fjXov Stl xai 4pt6(jio0 em ato se forcm duas cm potencia: por exemplo, a reta dupla c
e?ei, eutep iariv 6 apiGfioc auvGeaic (lovdScov, aScnuep Xeye- constitiu'da por duas ,scmi-retas, mas cssas so sao duas em poten-
toi utto Ttvcov o^x T<*P ^ ^ 8ua$ ^ oux eari (Jiovac £v cia, pois o ato separa. Por tan to, se a substancia e uma unidade,
atjTfj £vreXexe£<jL -exet U to au^paTvov ircopiav. eJ yap nao podera ser consti tui'da por substaneias present cs nela, c

15 [XTjTe £x tcov xa66Xou oiov t' elvat [xri8e(ji£av ouatav 8ia to presentes desse modo 1
''.
K com ra/ao Democrito di/. ser impos-
TOi6v8e aXXa [ir[ To8e tl cjT^aLveiv, oCaiaiv £v8e-
sivcl que dc duas coisas se forme uma so, ou que de uma se in
h7)t'
X&Tai £vreXexe£a etvat (ir^enfav ouatav ouvGctov, 4auv6e-
formem duas: ele afinna eomo substaneias as grandcv.as indivi-
tov av etri otJai'a itaaa, aSar' ou8e \6yot; av etrj o08e(juac
SJvcis \
l
Mntao, e tambcm o numcro, sc
evidente que sera assim
otiata^ iXXa 8oxeT ye o numero e uma eomposicao de unidades, eomo sc di/. de alguns:
rcaat xai Hix^n ™4Xat f\

20 [jl6vov ouat'ac etvai opov 8' de fa to, ou a diade nao e uma unidade, ou a unidadc nao se
f[ \i6\iaxa- vuv ou8£ Taurrjc.
o68ev6^ ap' eaTat 6pta[x6^ -fj tp6tov jx£v Ttva earat tp6tcov
encontra em ato na diade \
1

Mas essa eon el u sao eon tern uma diticuldade. Com ctcito,
se e impossivcl que alguma substancia scja consti tu (da por uni-
vcrsais (porque o universal iudica so de que especic e uma 15

eoisa e nao indiea algo de term in a do) c sc nao e possfvel que al-

guma substancia scja um eomposto de substaneias em ato, tod a

substancia devera ser in composta; consequcntementc, tambcm


v>
nao podera haver clcfini^ao da substancia . Mas c evidente, c
2n
ja falamos acima ?
que so da substancia ou principalmentc 20

dela existe definigao. Entao nao havera detinigao dc nada. Ou,


antes, em certo sentido ha e em outro nao. Mas o que aeabamos
de dizcr ficara mais elaro a partir das proposigoes que farc-
mos cm scguida zl .
350 TQN META TA (DYIIKA Z MErAFISLCA,Z13/U, 1039a 23-b 12 351
I I

Se tlvoc ou. SfjXov 8' etrcat t6 Xey6[jL£vov ix tg>v Baxepov 14. I


As /c/tMs dos platdnicos nao sclo substantias] 1

p.aXXov.
Desses mcsmos argumentos dccorem com 2
eviclcncia as con-
sequcncias contrci as qua is sc cliocam os que sus ten tarn que as
14 Idcias sao substancias, c sao scparadas, ao mcsmo tempo que 25
fazem a Forma den'var do genero c das diferengas\ Sc as Forma
<t>av£pov 8' ^ otoxcov toutg>v t6 au^patvov xai tolc 14
xac X£youatv
existcm, e sc o Animal encoutra-se no bomcm c no cavalo, entao
25 E8£ac ouatac xe x^P *™^1 tlvai xai a(jia
clc (a) sera urn so c o mcsmo q nan to
to eI8oc ao numcro, ou (b) sera di-
tou y£vouc rcotouat xat t&v Statpop&v. ei yap
Bra xa etSt), xai to &oov £v to av0p<i:uG> xai Xnn<$, t^ol
fe rente num c noutro'; dc fa to, quanto a definigao, fica clam
que c uma coisa so porquc qucm define cla a mcsma definigao
ev xai tocutov tco dptO^cp iaxiv 7] £cepov* x& ^iv yap
T

X6ycp SfjXov otl


dc animal num easo e no outro\ (Sc, portanto, cxi^te urn homcm 30
t6v yap atadv Stefctai X6yov 6 Xeya>v
em e por e 6 algo detcrminado e scparado, c ncccssario que
30 h ixa^pa). &E ofiv £<rc£ tic avOp^oc atkoc xa0' auxov -coSe
si si

tambcm aquilo dc que e eomposto, isto c, o animal c o bipedc,


xi xai xex<*)pta^£vov, dcvdyx?) xai aiv, oTov to £g>ov xai
exprimam algo detcrminado, scjam realicladcs scparadas c scjam
t6 x68e
St'rcouv, xi ar^atveiv xai slvat x^P^a xat ouatac*
substaneias; dc modo que o animal sera algo detcrminado, uma
coaxe xat xo £a>ov. si ^£v ofiv xo atad xai Ev to £v tg>
rcalidade separada e uma substancia 6
),
lit TiG) xai to) dvOptoitcp, coaTuep au aatrao, rc&c ev
Suponbamos, portanto, que o animal seja urn so e ideiv
(a)
1039 ^ £v toTc oCat x^pk ev eorai, xai 8ta xt ou xai aoxou
x<*>pi<;
tico tanto no eavalo eomo no bomem como tu es identico eonti- 7
&rcat to C&ov touto; eratra e{ ^ev ^&6^&l too 8£rco8oc xai
go. Pois bem, eomo clc pod era permaneeer urn cm cntcs scpara-
tou tuoXutoSoc, 48uvax6v ti au^patvet, xavavua yap a^a dos e por que esse animal nao sera tambcm separado de si 1039
1

U7uap£et auw £vi xai x<p5^ tivl 6W &E 8e t£c 6 -cpo- mcsmo
?

? Adcmais, se 0 animal deve partieipar tanto do bipcde


5 toc orav eiTUT] tic ™ feov £lvai Si'tuouv *1 :ue£6v; 4XX' taa>c eomo do poli])cdc, seguc-sc uma eonsequeneia absurda: a um
afiyxetrai xai airceTat ^txrat- 4XXa Tudvra axona.
ii
mcsmo cntc, c|ue e uno c detcrminado, eonvirao ati ibutos contra-
aXX' frepov Iv ixdarar ouxouv ofruetpa d>c &uoc efrreiv etrcat rios. Is se exeluirmos que o animal participc do bipcde e do po-
tov V) ouata frpov ou yap xaxa Q\>n$t$r\xd<; ix C&ou av-
lipcdc, de que modo dever-sc-a entender a afirmacao clc que o
Gptorcoc- ext TuoXXa eaxat auxo to ftpov ouata xe yap to animal e bipcde ou dotado de pes? Sera o animal bipcde ou 5
io £v ixdtrca) t/pov (ou yap xax' fiXXo Xeyexar d hi p4 £i= polipedc por justaposigao, ou por contaro ou por mistura? r

J uclo
K
is so e absurd o !

(b) Suponbamos, ao eontrario, que o animal seja difcrente


em eada easo. Nesse easo havera por assim T
dizcr, iimmeravcis
entcs euja substaneia e o animal: dc fa to, nao e aeidentalmente
que o homcm e constituido do animals Alem disso o proprio
7

Animal sera uma multiplieidadc, porquc o animal que se en-


con tra em cada cspeeie de animal c substaneia clcssa cspccic: de 10
fa to, cada csj^eeie e denominada dc acordo com elc c nao com
outro (se fosse denominada de acordo com outro, cntao 0 ho-
mcm dcrivaria dessc outro, c esse outro scria o gencro do
TUN MET A TA <DYZIKA 2 METAF1SICA, Z 14/1 5, 1039 b I 1 35 j
353
|

ixetvou eoTou 6 avSptoTuos xai yiw<; atkou ixetvo), xai Sti homcm) 1
". Ademais, todos os clcmcntos dc que c constituido

tSioci arcavra if; <ov 6 avSpwrcoi;' ouxoov oux aXXou [iiv iBea o homcm sen am Ideiiis, Mas c impossivel que o que c Ideia dc
ecraL fiXXou 8* ouafa (ASuvaxov yap)* auTo apa £toov ev umci coisa seja substancia de outra. Eutao o animal que esta
7

Exaarov ecrcai t<Sv iv tol$ £4>ol£. eri ix t(vo$ touto, xat presentc cm cada especie dc animais sera o animal em si
11
. E
15 7U(0£ aUTOU C^ 01^ ^
£^ Te e^VOtt T ° &P 0V i <?> OUa£(X mats, dc que dcrivara esse animal prcscnte nas divcrsas espc-

touto aut6, uap' auto to Ctpov; eti S' ircl t&v afa8ir]T<ov cics e eomo dcrivara do animal cm si? Ou, como c possivcl que 15

TauT<£ tc aupLpaivet xai toutwv aToittOTepa. ef St?] aBuva- esse animal, cuja cssencia c a propria animal idacle cxista alcm 7

tov outg>£ e'x&tv, BfjXov otl oux eotiv etSiri auT<ov outgx; do animal cm si
lz
?

Ttve$ <paaiv. Knfim, tambcm quanto a rcla^ao das Idcias com as coisas

sensivcis teremos cstas c outran conscqucncias ainda mais absur-


das. Se, portanto e impossivel 7
que as eoisas scjam assim ?
fiea
15
claro que nao existcm Idcias das coisas sensivcis no scntido sus-

20 'Etuel S' ouata etepa, to te auvoXov xat 6 X6yo^ tcntado por alguns'\
(Xeyto S' otl i\ |xev out<o£ £<rciv ouata, auv uX-g auveiXir][i.-

[aevos 6 \6yo$, ir) B' 6 Xoyos oXcoq) , oaat [iiv guv outg> Xe-
Tfovtat, Touttov [aev E<m <j>8op<£ (xai yap yeveati;), tou 8e
X6you o6x ecttiv o3t(o$ &<tte <p6e£peo8at (ouB& yap Teveoti;, ou 15. jNdo e passive! urna def'miqao do individuo e nao e

25 yap Yfyvetai to oEx£a etvai 4XXa to xfjSe vq oExta), aXX' possivel nern uma definiedo da Ideia dox plat(mico$}
]

fiveu yeveaeox; xat 98opa<; eiat xai oux elatv* StSeiXTat yap
O sinolo c a forma sao dois clifcrcntcs significados da subs- 20
otl ouBeis Tairca yevva ouBe Jioiet. Bta touto Be xai tg>v
tancia: o sinolo 0 a substancia constituida da uniao da forma 2
ouattov tgjv aia8T)Taiv tcov xa8* e'xaora ouTt 6pia[AO<; oute irco-
com a materia, a outra c a subs tancia no scntido dc forma cn-
Bei£ls eotiv, otl exouatv uXtjv rjs i\ <puat£ Totau-aj axrr' £V
quanto tal. Tod as as substancias entendidas no primciro sign if i-
30 8ex*a8aL xai elvat xai jjli^- Bio 9&apTa k&yzol t<x xa6*
cado sao sujeitas a corrupgaOj bem como a gcra^ao, Mas a forma
Sxaara auTtov, ei o5v r\ t* dtTtoSet^K; t<ov dtvayxafcov xai 6
nao esta sujeita a corrupgao ncm a geragao; nao se gcra a cssencia 25
opiajxos ejiLOT7i(jLovLx6v, xai oux ivBixETai, &onzp ouB* imarrj- de casa, mas so o scr desta casa concrcta; as form as ex stem ou
i

|XYlv 6te |xsv £7ULaTTi[XT)v 6te 8* fi^voLav elvat, AXXa 8o£a to nao cxi stem scm que del as cxista proccsso de geracao e corrup^:ao:
ningucm as gcra ou a,s produx\
Por esta ra/ao, das substancias sensivcis particulars nao
existc ncm definicjio ncm demonstragao, enquanto tern materia,

cuja naturcza implica possibilidade dc scr c dc nao-ser: por isso 30

todas cssas substancias sen si ve is individuais sao corrupt iveis'


[

Ora, sc so existc demonstrac^ao do que e nceessario c se a defini-

gao c urn proeedimento eientifico, e sc por outro lado, nao sendo r

possivcl que a eieneia seja cm ccrto momento ciencia c noutro


ignorancia (porque cssa e a nature/a da opiniao), assim como
tambcm nao e possivcl que haja demonstragao ncm definigao 35
354
355

xolouxAv £<txlv, ouxto$ ou8' i7u68ei|tv o£8' Apio[x6v, AXXa 86?a do que pode ser diferente do que d (porque desse tipo de coisas
1040* ioxi too iv8&x<>|xivou ex £lv >aXXto$ SfjXov Sxi otix av efr] so cxistc opiniao): pois bem, entao e evidente que dessas subs- 1040*

atixtov ouxe 6pta(x6c ouxe imiSeifo. fiST)X4 xe yap xa ?0ei- tancias nao liavera nem definigao ncm demonstrate As substan-
pAuxva xot<; exouai x?|v £7ulot^[jlt)v, oxav £x xfj$ aiaflTiaewi; cias corrupt fvcis, quando do alcance das sensa^oes, sao incog-
fora
&rc£X0g 5 xai atoCofiivtov xtov XAytov h tq <Jiuxtj xdiv nosciveis mcsmo para quern possui a ciencia; e mesmo que del as
5 auxtov otix etrxat ofixe ApLO|xA$ Ext ofixe &7u68eii;u;. SiA 8eT, sc conserve na alma as nogoes, delas nao podera haver ncm de-
xtov 7up6$ ffpov Sxav ti$ Ap£t>)xa( xi xtov xa6' Sxoctrxov, u^i finicao nem demonstra^ao. Por isso, no que sc referc a definigao, 5

&Tfvoetv 5xi iei AvaipeTv e<mv* oO yap 4v8£x&tol Apfoaaflat. c necessario que, quando se define algo das substancias indivi-
Qtihl 8f) ESiocv ofl8eu,£av eaxtv ApfoaaQaL. xtov yip xa0' &ta- duals, nao se ignore que elc semprc pode f altar, pois nao e pos-
(Txov ^ J8£a, to$ ^aat, xai xw P taT1T dwcrfxaiav 8i IJ; Avo- si'vel dcfini-lo".
10 [iAxtov elvai xAv XAyov, ffvo^a 8' ofl 7uoi^aei A AptCAuxvos tambdm nao c possivcl definir qualquer Ideia, porque
iVlas

(ofyvtoaxov yap eaxai), xi 84 xefuxva xoiva 7uaotv &v<Srfx7i a Ideia, como sustentam alguns, e uma realidade individual e

apa U7uApxeiv xai fiXXtp xauxa* olov ei xkj ai ApCootLxo, separada. De fato c necessario que a definicao constc dc nomes,
f

Ctoov ipeT {axvAv XeuxAv 9\ ExepAv xt 8 xai fiXXto ifruip- c quern define nao podera cunhar novos nomes, porque, ncssc jo

|et. eJ hi xic 9oc(t] u,t)8£v xtoXuetv x<*>pk ™4vxa tcoX- caso, a definicao ficaria incompreensivcl; mas os termos corretos

15 Xoi$ fiu,a 84 [xAvtp xouxto U7u4pxeiv, Xexx£ov rcptoxov uiv sao comuns a todas as coisas e portanto, d necessario que esses
7

8xi xai &H901V, olov xA C<£ov Shuouv xto *oti xco 8£-
sc apliquem tambcm a outro <alem da coisa definida>. Sc, por
C4><s>
rcoSi (xai xouxo Inl uiv xtov AtSCtov xai AvAparj efvat,
excmplo, alguem quisesse definir-te, deveria dizer que cs um
7up6xepA
7
5vxa animal magro ou branco ou alguma outra coisa, que semprc
y xai uipT) xou auv0£xoir AXXa [xf)v xai
xA Sv6pto7uoc x<°P l <™5v
podera convir tambem a outro fl
. E se alguem objetasse que nada
X<opi<rx4, ei7uep yap oO0iv fiu^to-
20 el uiv ouv [iT)0£v, o&c Etrxat xA Tf£voi; 7uapa xa etSr), el 8'
impede que, tornados separadamente, todos os nomes da defi-
nicao sc apliquem a muitas coisas, mas que, ao contrario, torna-
eaxai, xai i\ Sia^opA)- el6* Sxi rcpAxepa xto eTvai" xauxa
dos cm scu con junto, so sc apliquem a esta coisa, dever-se-ia 15
hi oix AvxavaipeTxau erceixa et tSetov ai I8£ai
rcsponder o seguintc. (a) Em primciro lugar, eles se referem a
(AauvOextoxepa yap xa V; tov), Exi Im rcoXXtov Serjoei
pclo menos duas coisas: por cxcmplo, animal bipede refere-sc ao
animal e ao bipedc. (E c necessario que isso valha principal-

men te para os entes etcrnos, porque estcs sao anteriorcs e sao


partes do composto; e tambcm sao cntcs scparados, se a Ideia
de homcm 6 ente separado; dc fato, ou nao sao separados nem
horn em nem bipede, ou am bos o sao; se ncm um nem outro sao 20

separados, o genero nao podera existir scparado da Ideia, e se o


sao, existing a parte tambem a djferenca). E isso c assim mcsmo
que animal e bipede scjam, por sua essencia, antcriores ao com-
posto e nao se destruam quando o composto se destroi. (b) Em
segundo lugar, se as Ideias sao formadas de Ideias (c c assim
porque os elementos sao mais simples do que os compostos),
tambem essas ldeias-elementos das quais sao formadas as Ideias
WErAFJSICA, Z 15/16, 1040 a 24- b 12 357
356 "TON META TA OYSIKA Z

x&xeiva xarrnfopeiaOai clcverao ser prcdicadas dc muitos; assim, por cxcmplo, o animal
^ JBea, olov t6 ftoov xai t6
cov

25 Bteouv. e{ 8t [jlti, tucos YvtopiaOijaerai; Earai yap a ^ c o bipcde. Sc

fia, dc fa to,
nao fosse assim como ,

urn a Idcia que nao podcria ser predicada de mais de


sc podcria conhcccr? lave- I 25

iSuvaxov irci 7uXet6vcov xarrnfopfjaai f\ £v6^ ou BoxeT


£XXa rcaaa urn individuo, o que nao parccc possivel, porquc todas as Ideias
8d, E8da elvai (leGex-nr), Sarcep ouv eip7]Tat,
sao participavcis
1

XavOdvei oti 48uvoctov 6ptaaa6ai £v toi$ iiStoi^, [idtXtaxa


8£ 8aa [jLovaxi, olov rjXto^ aeXTjvr). ou [jl6vov yap Btot-
Como dissemos\ porta n to, nao nos damos eon ta dc que c
71
in) possivel definir os cntcs etcrnos, cspccialmcntc os que sao
30 (jLap-cdcvouat tcJ) :upo<TTi0£vaL Toiau-ca tov 49atpou[jLevcov stl
unicos, como o sol Dc fato, nao so sc crra (a) a crcsccn tan-
e a lua.
eaxai i^Xios, &Gntp t6 Tcepi yrp Edv fi vux-nxpu(p£$ (Sv yip
do a definigao a quel as caraetcristicas em cuja ausencia o sol con- 30
axfj ^ 9<xvfj, oux£ti earat t^Xios* 4XX' octotuov el yj\' 6 yap
9 linuaria sendo tal, como, por cxcmplo, o fato dc girar em torno
^Xio$ ouafav -uva o7i[jLa(veO exi Saa liz fiXXou £v8exe-cai,
da terra, ou o fato dc csconder-se dc noitc (como sc clc, sc ficassc
otov £av vzspoq -yevrjTai toiouto^, BrjXov Stl ^Xto^ &rrar xoi-
[>arado ou sc brilhassc continnamcntc, dcixassc dc ser sol; mas,
1040 b vd$ apa 6 X6^o^* 4XX' Jjv tcov xa0' £xaara 6 ^Xlos, oSarcep
cvidentemcntc, scria absurdo que nao continuasse a sc-lo ? porquc
KXkov fj ScoxpdtTTTi^* £rcei Bia t£ ou8ei$ opov £x<pdpei ocutcov
o sol signifiea dcterminada substancia). Tambcm sc erra (b) quan-
E8£a$; ydvoiTO yap av BfjXov rceipcopivcov otl iX^Ge^ t6
do se introduz na definigao aquelcs atributos que podem scr
vuv eEprjpivov,
prcdicados tambem de outro: sc, por cxcmplo, surgis.se outra
coisa com aquelcs atributos, cvidentemcntc scria sol, e entao a j < >40^

16 definigao scria com u m a ambos; mas dissemos que o sol e uma


t?

substancia individual, como Cleontc ou St)cratcs .

5 <Davepdv Be otl xai tcov Boxouacov eivai ouatcov al ;uXeT-


E depois, por que nenhum desscs filosofos forncce uma dc-
arai BuvAfie^ eiat, xe [i6pia tcov frpcov (ou0£v yap xe-
fini^ao de Idcia? Sc tcntassem fa/e-lo fiearia entao manifesta a
Xcopiapivov auTciiv £ar£v* otov Be x^P^TU ^Te ovua
verdade do que disscmos 11 '.

uXtj uivxa) xai Y?j xai *fip xai drip* ouBev yap auucov
£v iaxiv, £XX* otov acopos, rcpiv fj TuecpGfj xai yivrfzoit tl
io au-ccov ev. [lAXtaxa B' 5v Tt£ toc tcov £[jlc|>uxcov u;uo-
16. [As- partes de que sao constitnidas as coisas sens he is nao
XApOL [jLopia xai ra Tfjs t|>ux*K izfrpeyyut; 6c(jl9co yrrve-
sao suhstcincias e tambem nao sao kiuhstdncias o Una e o
a0ai, ovra xai £vxeXex&£a xai BuvAfiet, tco ipx^ e'xeiv
Ser dos Plafdnieos^

E evidente que, mcsmo a maioria das coisas que comumentc 5

2
sao consider ad as substantias, na rcalidadc sao so potencias . la is

sao as partes dos an mais: dc fato, i nenhum a uma rcalida-


del as e
dc separada, c\ quando sc scparam, so cxisteni como marcria\ E
assim tambem sao a rcrra, o fogo c o ar: dc fato cstcs nao sao
?

uma unidadc, mas sao como uma massa, antes que scjam infor-
4
mados c que algo sc gcrc deles . Particulanncnte, podcriamos io

ser indu/idos a crer que as partes dos seres animados e as partes


da alma subsistam cm ambos os n todos, tan to cm ato como cm
58 TUN META TA OYIIKA Z METAFiSiCA^Z 16, 1040 b 13-1041 a 2 359

xivrjdetoi; iiz6 tivo$ iv Tats xa|i7cati;* 8t6 Evta £a>a 8tat- potencia, pelo fato dc possuircm o princi'pio do movimcnto num
poo^eva £fj. ^XX* 8(««)s Bovi^ei tu4vt' earat, 8rav fj Ev xai ccrto ponto das articula^oes (por isso alguns animals vivcm mes-
15 auvexk <pu<jei, 4XXa (5(<y ?] au[i<puaeL- t6 yap ino depois dc tcrcm sido cortados) 5 Todavia todas cssas partes. 7

toiootov TCTjpoxjt?, iiuei hi t6 ev XeyeTat oicncep xai to ov, so exist irao cm potcncia, c so quando forcm uma unidade c

xai i\ ouafa f[ too £vd<; [i£a, xai <ov [i£a 4pi0[i(p ev 4pi0[jLa), uma continuidadc natural c nao uma unidade obtida pcla fore a 15

9avep6v oti oike to ev ooxe t6 ov £v8£x^&l oua£av elvat tgjv ou pela conjuncao natural (um fenomeno desse tipo sc rcvcla
6
7upay[jLi4T(ov, <5Sa7uep ou8£ to arotx^to) elvat ipXTT &XXa
uma anomalia) .

20 tjr\xo\>\Ltv o5v ^ 4px*i> v<* ei;


t£;
"
Yvtopi^wTSpov ivaYiyaj- Dado que o um tern os mesmos significados do scr c que ;

[iev. [xaXXov [lev ouv toutgjv otiata to 5v xai ev f\ $ Te


a sustancia do um c unica, e dado que as coisas cuja substancia
c numericamentc uma constituent uma unidade numerica, fica
4px^ xai t6 aroixeTov xai t6 atrtov, outug) 84 ou8£ TauTa, s 2()
claro que o Ser c o Urn nao podem scr substancia das coisas' K
eiTuep [17)8' aXXo xotvdv [rr]8ev oudta* ou8evi yap uTuipx^t ^
.

nao podem scr substancia das coisas, assim como a essencia dc


ou<j£a 4XX' ¥] auT7j xe xat to> £x0VTt auxrjv, ou lariv ouata.
elcmento c a essencia dc principio nao podc scr substancia'^
25 en t6 Ev TuoXXax^ oux 5v eiT] &[ia, to 84 xotvov a\ia
nias nos cs tamos justamcnte buscando qua! e o principio, para
7uoXXax5 uTuipx^t* aiaxe 8fjXov oti ouSev tcov xa06Xou
rcduzi-lo a algo ma is conhecido. Ora o Scr c o Urn devcriam ser
xw P ^ 4XX' f
uTuipx^i Tuapa toc xa0' Exaaxa 1 ot t& et8T]
substancia com ma is razao do que o principio, o elcmento c a
XeyovTei; t^ [iev ApOtoi; X£you<jt xupitpvre; auTa, sweep
causa; mas, na rcalidadc, tambcm cstes nao sao substancias, dado
oua£at eJa(, Tfj 8' o6x 6p0ai<; T otl to ev im tuoXXgjv elBoi;

8*
c|ue nada do que c comum c substancia. Com cfcito, a substan-
30 Xeyou<jLv. atrtov oti oux exouatv ircoBouvai xtve? at
cia nao pertence a nada mais alcm dc si mesma ou ao sujeito
TOtaoTat o&rfai at a<p0apToi rcapa toc^ xa0' Exacrca xai ltJ
(.[ue a possui c do qual c substancia . Ademais, o que e no nao 25
a£a0T]T(4<;' 7UOtou<jtv o5v t&s auT&s tgj eiSet tou£ <p8apToTi;
podc estar ao mcsnio tempo numa mulliplicidadc dc lugares;
(TaoTa*; yap fo^ev), auTO<4v0pco7cov xai atJTdtftTuov, Tupoart-
enquanto o que c comum encontra-sc ao mcsnio tempo cm
0£vTe; T0T5 alaOriTois t6 ^fj[ia t6 "auT6'\ xatTOi x5cv ei
muitos lugares". Port an to, e evidente que nenhum dos universal s
1
-
i<op(4xei[iev t& fiarpa, ot58iv Sv fjrcov, ol[iat, ^aav ouatat
cxiste ao la do das coisas sensivcis c scparadamcntc dclas. Mas
4t8iot nap' &<; i\\itt<; ^8ei[iev* ware xat vuv et ?xo M- ev os que a firm am a cxistencia das Forma s, sob ccrto aspect o, tern
razao de aprcscnta-las como separadas, sc as formas sao subs-
tancias; mas, sob outro aspccto nao tern razao, porquc eh a
7
1 nam
I'brma a unidade que sc re fere a uma multiplicidadc. E a raiz do
erro deles esta na iucapacidade de explicar o que scjam cssas 30

substancias incorruptiveis cxistcntcs a parte das coisas indivi-


duais e sensivcis. Eles afirmam as Ideias como cspecificamcntc
iguais as coisas corruptiveis (dc fato, nao eonheccmos cssas subs-
tancias corruptiveis): e falajn dc homem-em-si c de cavalo-cm-
si, simplcsmcntc acrescentando as coisas sensivcis a exprcssao

cm si .

Mesmo que nunca tivessemos visto os astros, nao obstante i04i ;i

isso, penso. eles scriam substancias eternas, alcm das sensivcis


TON META TA OYDKA Z METAFlSlCA,Z 16/17, 1041 a 3 - 26 \

T£vec eiafv, &XX


1
eTvou yi tlvoc$ tacoi; ivocYxoctov, oti jxiv que conhecemos. no momcnto nao sabemos que
Dc motlo que, sc

ouv out£ tcov xa06Xou XeYo[xevtov ouSev ouota out' £ariv oua£a substancias nao-scnslvcis existcm, todavia c ncccssario que pclo

5 ouSe^ta ouqlwv, SfjXov* mcnos algunias cxistam' 1


.

Portanto, c claro que nada do que ,sc diz no universal e substan-


"
1
cia e que ncnliuma substancia c eomposta de outnks substancias
1

. 5

17

T£ 8£
^^T eivXP^I 6tuol6v tl t#|v ouafav, tcocXlv
SXXt)v olov ipx^v TOiT)adt[jLevoi X^ojxev* too>^ yap £x tou- 17. jConclusdes sabre a questao da substancia: a substancia
twv fcrocL SfjXov xai rcepi lxtlvr\q vq<; ouofa^ t|tic £arl xex<o- e principalmente a forma ]

ptO[xevr) t<ov ata0T)Ttov ouatoiv. ^Tuei o5v i\ ouaCa dtpx^l xal


E agora digamos, ma is uma vc/, o que se devc chamar dc
10 ocJtioc tl<; &rc£v, £vreO0ev neTtT^ov. £t)T£itocl 8£ to Sta tl
substancia c qual e sua naturcza, partindo, contudo, dc outro pon-
iei oStco^, Sta tl fiXXo fiXXtp tlvl UTudpxet- to yip ftrj-
to
2
- Talvez. cssas novas consider ago es tragam csclarccimentos tam-
T£iv Sta t£ 6 [xouoixoi; av0p<o7uo$ (jtouaLxdc <5tv0pco7u6c iartv, bem sob re a substancia se para da das scusivcis'.
ffroi £ari t6 elprj^vov Cr)T£tv, 8ia t£ 6 £v0p<orcos [xouaixo^ Dado que a substancia c um prinefpio c uma causa, daqiu
£cmv, fj fiXXo. to \ilv oSv Sta t£ ocut6 £<rciv ocut6, ouS£v iart devemos parti
4
. 10

15 CrjTeTv (Set yap t6 8tl xal to £tvai urcdpx^Lv S7)Xa ovra Ouando sc bnsea o porque das eoisas, busca-sc scmprc a
— \ly<£ 8' otov oti i\ oeXrjw) £xX££tu£l— , ocut6 hi Stl ocut6, razao pela qual alguma coisa pertence a outra. De fa to, buscar
eT$ X6yoc xai [i£a <xWa iiui rcdcvrcov, Side Tt 6 fiv0p<ojro^ por que o borne m musico e homcm musico, ou signifiea buscar o
av0pto7coc ¥\ 6 \iouoixb<; ^ouatx6c, rcXfjv £L Tt; Xiyoi otl &8ia(- que agora sc dissc, ou scja, por que o homcm c musico, ou signi-

peTov npb<; atad exaarov, touto S


1
rjv to £vl £Tvar 4XXa touto fiea outra coisa. ()ra invest igar a razao pela qual
?
uma coisa c ela

20 xolv6v yt xoctoc tu<£vt<ov xai o6vto[jlov)* £7)TT]a£L£ 8' fiv tl$


mcsma nao e investigar nada; com efcito, e ncccssario que a
8 id dado e a cxistencia da coisa scjam previamcntc eonhecidos: por 15
Tt av0ptorc6<; iart J/oov toiovSu touto (jiv to£vuv
cxemplo, o fa to de a lua tcr eclipses. Por isso, o fa to de toda coisa
SfjXov, otl oil Cy)T£T 8ia t£ 8<; iartv av0p<o7co$ av6p<07u6c £<rctv
scr si nicsma c a unico argumcnto c a unica ra/.ao a aduzir em
ti apa xotA tlvoc C^tei 8ta t£ 6ro4px£i (oti 8' U7u4px£i,
rcsposta a todas as qucstocs como cstas: por que o homcm c bo-
Set 8fjXov etvat* el yap outco^ oOSev Ctjt£i), oiov 8loc t£
mem ou por que o musico c musico. A sc prefira rcs- mcnos que
25 (Jpovra; 8ia t£ c[>6(po^ Y^eTat £v tol; v£<j>£aiv; SXXo yap
pondcr: porque cad a coisa nao podc ser dividida de si mcsma. c
outco xaT' aXXou iari t6 ^r)Tou(jtevov. xaE Sta tl Ta8£, olov
isso signifiea, exatamcntc dizcr que a coisa c una; mas c.ssa rcs-
7

posta serve para qualqucr caso c e generica. Podc-sc, ao contra- 20

rio, investigar por que o homcm c um animal dessa dctcrmina-


da naturcza. Nessc caso c cvidente que nao se investiga por que
aquelc que e homcm c homcm; antes, investiga-se por que al-

guma eoisa convem a outra (o fato de uma coisa eonvir a outra


ja deve scr conhecido, ja que sc nao for nao se investiga nada).

Por cxcmplo, im'cstigar por que troveja equivale a investigar por


que se produz um ruido entrc as nuvens. Desse modo, o que sc 25

investiga c justamcntc o seguinte; por que alguma coisa pertence


^ 62 TON META TA OYIIKA 2 METAFJ5ICA.2 17, 10ai o27-b 18 363

7uX£v0ot xai XlGoi, oixfa loxtv; 9avepAv toivuv 8tl J>jtel to ^ outra? E ?
assim se perguntamos: por que esse materia], por
7

aiTtov [touto 8' laxE tA t£ rjv eTvai, co? eijuetv Xo^Lxcod, o exemplo, tijolos e pedra const itui
?
uma casa\
£tu' £vkov uiv £otl tlvo<; Svexa, olov ia<o£ Itu' oExiac f} xXt- Portanto, e evidente que se busca a causa*; e csta e, em
30 V7)£, ku' £v£<OV 8i TL lx^T[Ct TUpCOTOV aLTLOV yap XOti TOUTO alguns casos causa final (assim, por exemplo, no caso da easa ou
r
30

AXXa tA jxev toigutov amov inl tou yrfveaSat ^tjteTtoci xai do Icito); noutros casos, ao contrario, e a causa motora proxinui.
99e£p£o6aL, SdtTepov 8e xai Ini tou etvau XavOdtveL 8£ jxd-
Tanibcm csta com efeito, € uma causa. Busca-se a causa motora
7

Xtaxa tA f>iTGujievov Iv toT^ ^ xoct' AXXrjXwv Xiyoplwii;, quando sc trata de cxplicar a geragao e a corrupgao das coisas
enquanto a outra eausa sc busca quando se trata de cxplicar o
7

1041 «>
oTov fiv9p<o7uo^ tl £cm &it*ltol 8loc to arcXtoc X£T£a9ai
AXXa ^ 8top^etv Stl T48e t68s. AXXa 8eT 8iap0pco-
ser das coisas
7
.

aavra^ J>]T£lv d 8e jxiq, xoivov tou (XTjOev fftTeiv xai tou


O objeto da pesquisa nao c claro sobrctudo nos casos em
frlTeTv ti TfTveTat. ind 8i que nao ha referenda de urn tcrmo a outro: por cxemplo, quan-
8eT fyeLV t£ xai uTudpxeLv to
£ivai, 8fjXov Sti
do pergun tamos que e o ho mem o objeto da pesquisa nao e ,
l04Jh
5 8^i -rf)v uXtjv &]TeT 8ia ti <tl) £<jtlv* olov
obtta Ta8l 8ia tl; Stl
claro, porquc usamos uma exprcssao simpies c nao cspceifiea-
U7u4px&t 8 t^v olxiqt elvaL. xat av-
9pco7co<; to acojxa touto to8i fyov. ware to amov
to8l, f\
mos a pergunta do scguinte modo; por que isso e isso c aquilo?

Portanto, c preeiso desenvolver a pesquisa depois dc ter articulado


^TetTai trfc uXtji; (touto 8' laxi to eI8o^) cp ti lariv* touto
8' i\ ouata. 9avepAv tolvuv Stl Itul
bem a pergunta, easo eontrario sera o mesmo investigar alguma
t<ov AtuXoov q&x. £<ttl ftfTT]- s
eoisa e nao investigar nada . E dado que a coisa deve ser dada c 5
io <jl£ ou8£ 8£8afo, AXX* l-ztpoq tp6tcg£ trfc J>]T7]aeco<; tcov tolou-
existir previamentc, c evidente que se investiga por que a mate-
tcov. — l7cet 8£ to £x tlvg<; <rt5v8eTov gutcos ware Ev &TvaL to tu5v,
ria e uma coisa dcterminada. Por cxemplo, este material e uma
[av] [irj <oc acopAc AXX' <bc if) au\\<x$r\ - \ U auXXa(H easa: por que? Porquc csta prcscnte nele a essencia da casa, V, sc
oux &m to axoixeTa, ou8i tco (5oT TataA tA (3 xai a, ou8* pesquisara do scguinte modo: por que csta coisa dcterminada e
ti aapS; Trip xai yfj (8LaXu9£vrcov yap to [xev ouxetl £<ttlv, horn em? Ou: por que este corpo tern cstas caractcristicas? Porta in-
15 olov t) aap£ xai if) auXXaP^ to Zi ffroixeTa eart, xai to to, na pesquisa do porquc busca-sc a causa da materia, isto e ? a
Tuup xai i\ yfj)* eaxtv fipa tl auXXaprj, ou jxovov ra arot-
tPj
forma pel a qual a materia e algo detcrminado: c csta e, j
u.s ta-
XeTa tA 9<ovijev xai fi9<ovov AXXa xai frepAv xai v
tl, i\ rn en te, a substancia .

aip? ou [xovov juup xai yfj to


r\ 9ep[xAv xai <(>uxpov E evidente, cntao, que das coisas simples nao e posslvc! in- 10

vestigacao ncm ensinamcnto e quc 7


destas, devcra haver outro
111
tipo de pesquisa -

O composto de alguma coisa, de modo que a todo


que e
eonstitua uma unidade, nao c semelhante a urn amontoado, mas
a uma silaba. E a silaba nao e so as letras das quais e form a da,

nem BA e identico a B e A, ncm a carnc e simplesmentc fogo


mais terra: de fa to, uma vcz que os compos tos isto c, carnc e ?

silaba, se tenham dissolvido, nao existcm mais, enquanto as 15

letras, o fogo e a terra eontinuam existindo. Portanto, a silaba e

algo irredutivel so as letras, ou scja, as vogais c as consoantes,


mas e algo difc rente dclas. E assim a carnc nao e so fogo e terra,
36 T£2N META TA ©YIIKA Z METAFjSICA, Z 17, 10*11 b 19 33 365

iXXct. xai exepov xi — zi tolvuv iv&yxr[ x&xeTvo 7^ aTotxeiov ou qucnte c frio, mas tambcm algo difcrcntc deles
11
. Ora, se tam-
20 9i lx axoLxefcov eTvai, ei [jlbv orotxetov, idcXtv 6 aoToc eaxaL bcm esse algo devesse ser (a) uni elcmcnto ou (b) uni composto 20
X6toc (£x toutou yap xai 7uup6«j xai yf^ &rxai V] aap£ xai dc clcmentos, tcr-sc-ia. o seguintc: (a) sc fosse uni elcmcnto, Va-
£tl aXXoo, &ax' ajtsipov PocSi£Ttqcl)* d 8e £x aroixeiou, leria para ele o que disscmos antes (a earne scria constituida
BfjXov 8ti oux £voc aXXa rcXeiivtov, 7^ ixetvo auTo &nat, desse elcmcnto com fogo c terra c de algo di verso, dc modo que
<£are TcaXtv £m toutou t6v auTov ipoO[i.ev X6yov xai Ijil Tfjc iriamos ao infinite); (b) sc fosse, ao inves, uni composto dc clc-
25 aapx6c 7i auXXaPfic. 8o£eie 8' av eTvat ti touto xai ou mentos, scria, evidentcmcntc, composto nao so de urn unico
axoLxeTov, xai airi6v yc tgu sTvat To8i jxfev aipxa to8i 8b elcmcnto, mas de mais elementos (do contnirio, estariamos ainda
auXXaP^v q\loI<a$ Se xai £ju t&v aXXtov, ouata 8& ex<4arou no primeiro caso), dc modo que devenamos repctir tambcm a

[lev touto (touto yap afuov rcpanov tou fclvai) - ijiei 8' tvia respeito disso o que disscmos a respcito da carnc c da silaba. Por
oux isso, podc-sc considcrar que esse algo nan e um elcmcnto, mas 25
otia£ai tcov 7Cpay[jL<4Tcuv, &Xk' Saat otiafat, xara cpuaiv
a causa pel a qual dctcrminada eoisa e came, esta outra c silaba,
w> xai <puaet auveaT7)xaai, 9avefr] av [xai] auT7) 7j cpoau; ouata,
iaxtv ou axOLxetov &\\* &pxr[—' aTotx^ov S ? c assim para todo o res to. E isso e a substancia de cada coisa: de
r\ iaxiv d$ 0
fa to, ela e a causa primeira do ser
12
E dado que , a] gum as coisa s
SiatpetTai evurcipxov ax; uX7iv, otov ttjc auXXaPfi*; to a
nao sao substantias, e todas que sao substantias sao constitui-
as
xat to [3.
das scgundo a natureza e pela natureza, parcce que a substancia
e a propria nature/a, a qual nao e elcmcnto material mas prinei- 30

pio; elcmcnto e\ ao contrario, aquilo cm que uni a coisa se divide


e que esta presente na coisa eomo materia, como por cxemplo,
na silaba BA as Ictras B e A \
[
LI VRO
H
(OITXVO)

»gi5isi51515l515I51515l5TSl51^
1 L [Recapitulaqao do livro V// e constderagao da substantia
das coisas sensiveis coma materia e potential* 1042
1042 1 *Ex 8^] tcov eEp7][ievcov GuXkoyio<xQ§<xi Sel xai ouva-
yayovzoLQ to xetpaXaiov t&Xo$ dTctfletvat. £Lp7)Tai Stj otl Con vein agora tirar as conclusoes do que dissemos, rcsumir
5 tcov ouatcov £t]t£itoi to atria xai ai &PX°& xot & T* <tcol- os principals rcsultados e tcrminar a discus sao.
X&ux, ouaiai 8e ai [lev 6|xoXoYo6|JLeva£ eiaiv uto rcdcvrtov, Disscmos que objeto dc nossa investigagao sao as causas,
rapi 8e dvfcov E8£a tlv&s aTOtp^vavro* 6|ioXoYoo|jL£vaL [xev os prinefpios c os clcmcntos da substantia. Ora, algumas subs tan- 5

at tpuaixai, otov Tuup yf\ uStop <M)p xai xSXXoc toc dcrcXa cias sao concordcmcntc admitidas por todos; sobrc outras subs-
aco^aTa, eTcetTO to (pUTa xai toc [xopia auTcov, xat toc tancias, por cm, alguns filosofos express a ram opin iocs total men tc

10 ^ot xai to [i6pia tcov Ccocov, xai t£Xos 6 oupavos xai toe particulares. Substaneias admjtidas por todos sao as fisicas como:
2
|i6pLoc tou otipavoo- £SEa 8e tlve^ oua(a$ Xeyooaiv eTvai t6 t' fogo, terra, agua, ar c os outros corpos simples ; a denials; as plan-

£l§7) xai toc [ia0T]^aTLxa, aXXas 8e 8^] aujipatvei Ix Ttbv tas e suas partes, os animais c as suas partes, e, enfim, o ecu e as
X6ycov oua£a^ elvoci, to t£ &u
rjv eTvai xai to wtoxefjjLevov* partes do ecu. Alguns filosofos, ao contrario, cm fungao de suas io

fiXXcos t6 ylvoQ jiaXXov Ttov eEStov xai t6 xa86Xou t&v opin iocs particularcs, afirmaram que substaneias sao as Forma s
15 xa8' exaara* tco 8e xa86Xou xai i& yhzi xai ai ES£at c os Entcs matcmaticosl
auvdcTCTOuatv (xara tov auTOV yap Xoyov ouafat SoxoGqlv elvat). Por outro la do, dos racioemios fcitos, fiea claro que sao subs-
dicei hi to t£ rjv eTvai otja£a, toutou hi \6fO$ 6 opioids, Sioc taneias a essencia c o substrato.

touto Ttepi opta^ou xai rcepi too xafl* auTo Stcoptarar Imi 8e Adcmais, por outro lado, o genero e considcrado substancia

6 6p (,a[ids X6fo^, 6 S£ X6yo£ [jip7] ivayxatov xai com maior razao do que a cspceie, e o universal ma is do que os
&x et »

20 Ttepi [Llpovq fjv ESeTv, Ttota rrjs oua£a^ |iip7) xai TtoTa ou, xai
individuos particulares. K ao universal e ao genero sao redutiveis 15

ei Taura xai too opta^oo. sti to£vuv o£>t£ to xa06Xou oijata


as Ideias, porque clas sao considcradas substaneias em fun^:ao

outs to ylvoQ' TOpi hi Ttov ESetov xai t£>v |xa0T]|jLaTLxtov


desse mesmo raeiocmio'
1

. V, porque a essencia c substancia, e


sua nogao e a defini^ao, por esta razao tratamos da definigao c
do que c dito por si\ E porque a def initio c uma nocao, e a no-
cao tcm partes, foi nccessario considcrar tambcm as partes e ver

quais sao as partes da substancia e quais nao e se cstas ?


tambem 20
r
sao partes da dcfinigao \
Alcm disso, demonstrou-sc que ncm o universal ncm o ge-
7
nero sao substaneias . Ao contrario, accrca das Idcias c dos Entcs
370 371

uoxepov axMrc£ov -icapa yap zaq alatiryzaq ouatac xatixa^ matcmatjcos devercmos discutir em seguida: alguns filosofos
Xdyouat xivss slvat. — vuv 8£ rcspi xtov 6[ioXoYoufjiv<ov ouattov dizem que cles existcm scparados das substantias scnsivcis\
25 £7t£X8<o[isv. auxai 8' sJaiv at cdvQryzal- at 8' aJaGrjxat E agora devemos reexaminar as substancias que sao admitidas
ouatat rcaaat 3Xr)v ?xouaiv *
8' oOata xA 67coxe£[ievov, por todos. E cssas sao as substancias scnsivcis. Tod as as substancias 25

fiXXcog [xev i\ CXt) (uXriv 8£ X£y(o § [ifi x68e xi oCaa scnsiVeis tem materia 9
. E substancia c o substrato o qual, 7
em
ivepyeiqt 8uv<4[xet iati x68s xt), fiXXto^ 8' A Xdyoc xai i\
ccrto sentido, significa a materia (cbamo materia o que nao e algo

(iop9^, o x68e xl ov xto Xdyto iaxtv xp£xov 8e xo


dctcrminado cm a to, mas algo dctcrminado so cm potencia)
1
",
x<^P^6v
num segundo sentido significa a essencia c a forma (a qual, sen do
30 Ix xouxcov, ou ydvean; (i6vou xai <pGop£ £axi, xai xw P l<"^ v algo dctcrminado, podc scr scparada pclo pensamcnto) c, num
11

a7tX(o<;- xcov yip xaxa xAv X6yov oGattov <x£ (lev at 8* oO.
,

Icrceiro sentido, significa o composto dc materia e dc forma (c so


fixt 8' iaxiv otia£a xai i\ uX7), SfjXov* £v %&oa\q yap xai$
estc esta submetido a gcragao c a corrupgao 12 c e scparado cm 30
4vxixet[xdvai<; [xexapoXati^ £art xt xo U7coxs([isvov xal$ [xexa-
sentido proprio'\ enquanto das substancias entendidas scgundo
poXat^, olov xaxa xdrcov xo vuv ivxauGa rcdXtv 8'
a forma algumas sao scparada s, outras nao sao 1
^).
>5 fiXXoGt, xai xax' auTpqatv o vuv [xiv xr)Xtx6v8e tcAXlv 8*
E evidente que tambem a materia e substancia. De fato ?

eXaxxov f\ [iet£ov, xat xax' <£XXo£<oatv 8 vuv [i£v uyiec cm todas as mudangas que ocorrcm entre os opostos ha algo
b
1042 7c4Xlv 8s xd[xvov 6[xofco^ 8£ xai xax' otiafav o vuv [i£v £v c|ue serve dc substrato as mudancas Por cxcmplo, nas mudangas
1
^.

Tfsv£asi 7c4Xtv 8' £v cpOopqt, xat vuv [xev U7coxe£[xevov de lugar ha algo que agora esta aqui c depois alhurcs; nas mudan-
x68e xl rcdXiv 8' wroxeffievov a>s xaxa (TxdpTjatv. xat axo- gas por crescimcnto ha algo que agora tcm dcterminada grande/a
XouGouai 8fj xauxTj at fiXXai jiexapoXat, xtov 8' aXXcov 9\ e depois sc to ma me nor ou maior; nas mudangas por altcragao 35
5 (iiqt f] SuoTv auxr) otix ixoXouGer oO yap iviYXTj, et xl lia algo que agora c sadio c em seguida enfermo. E de moclo

uXtjv ex £L xouxo xai YevvTjxfiv xai ^Gapxfjv &x eLV


Torcuriiv, - semelhante nas mudangas da substancia, ha algo que ora sc en- L042'
1

x($ [xev ouv 8tacpopa xou a%\6><; Y^fveaGat xai (if) a7cX<5$, contra no mo men to da gcracao e em seguida no da corrupgao,
Iv xoT<; <puaixoi$ eLp7)xai, c ora e substrato no sentido dc algo dctcrminado c que depois
e substrato no sentido dc sir :;ito da privagao. A mudanga subs-
la ncial im plica todas as outrrs mudangas, enquanto, vice- versa,
2
as outras mudangas, ncm tomaclas individual mente nem aos 5

'Ercei 8' rj [xev u7coxet[xdvri xai cos uXt) ofiata 6[io- pares, implicam a mudanga substaneial. Dc fato, se alguma subs-
10 XoYetxat, aux7) 8' iaxtv i\ 8uv<4[xet, Xoltov xfjv cd$ £v£pYetav tancia tcm alguma materia suscetfvel de mudanga local, nao c
ncccssario que ten ha tambem unia suscetfvel dc gcragao e de
corrupgao"
1

A difercnga cntrc a gcragao absoluta c a nao-absoluta foi


{1
exphcada ikxs livros dc l
?
fsica .

2. LA substantia das coisoe cr stveis como forma e ato j


1

Cen to a substancia no signil icado dc substrato c dc materia


e admitida por todos, c essa c a substancia que cxistc em poten- 10
372 TON MET A J A QYMIKA H METAFI5ICA, H 1/2, 10*12 b 11 - 35 373

ouatav t£5v aJaSTjTcov ebcetv t£$ £otlv. Atj^oxpltos ^fcv ouv cia, resta determina r o que c a substantia day coisas scnsivcis co-
TpeT$ 8taq>op&s 2oixev oJo(x£vq> eivat (t6 (xiv yap u;coxe£- mo ato z
.

fievov aco^oc, *rijv CXtjv, ev xai toujt6v, 8iaq)£peiv Si 7]


Parccc que Democrito so admitia a existencia dc trcs dife-
ren^as: elc considcrava que o corpo que serve dc substrato — a

l? £art T(Jc5t^)' cpatvovxaL hi rcoXXai 8iaq>opai ouaat, olov to materia — era uno e identico, c que difcria ou por proporeao —
(Jtiv auv8£aei X£yexai tt}s uXtjs, oSarop Saa xp<4aei xa8<4- ou seja, a figura' — ou pcla dirccao — ou seja, a posicao' — ou 1

Tiep (xeXtxpaxov, to 8e 8ea(xco oTov q>4xeXo$, toc 8£ x6XXr] pclo contato — ou scja, a ordcm\ Na vcrdade as difcrcngas pare- 13
6
olov pipXfov, t& Si Y6(iq>a> otov xtpcoTtov, toc hi rcXefoai
cem scr multiplas :
algumas coisas, por excmplo, sao ditas difcrcn-

toutcov, toc 8e 8£aet olov ou8d$ xat urcipSupov (xaOxa yap tcs pcla compos igao da materia — como as que sc obtcm por mis-
xcp xetaflat xa hi XP*W
tu.ra
7
, como — por exemplo um
o hidromel — outras por liga
s

Btaq^epet), xai
— outras por colagcnr' — por exemplo, um — outras
7
20 tccos °t° v Ssittvov
fcixe , livro e
aptarov, to 8e t6tcco olov t& 7uveu(xaxa- 8e toT^ tcov
,

por jungao — por exemplo urn


toc

aEaflTjTcov TuASeatv olov oxXt^ttiti xai xat


111
— outras por ma a ccsta ; coisas is

posicao — por exemplo


fjLaXax6TTiTt,
dc uma dessas outras difcrencjas
11
, pcla a
tcuxv6ttiti xai dtpaioTTiTt, xai frip^TL xai frfp&zTpi, xat
soleira co bateutc uma da outra pclo
(dc fa to, c difc rente so
to (xev £vfoi$

UTOpox?i xa 8e
toutcov toc hi :caat toutol$, xai SXcos to
niodo como sao — outras pclo tempo — por exem-
situadas) 12
,

ccia difcrcntc do almogo — outras pclo


25 jiev £XXefc|>eL. coots SfjXov oti xat t6 eari
plo a como, por , lugar, 20
xoaauTaxois XiyeTat- ou8d$ yap &mv cm outco$ xefrai, xai
exemplo, os veutos
'
1 1

. Outras coisas ainda difcrem pel as afeccocs


t6 eTvai t6 outcos auTo xeTaflat arj^aCvei, xai to xpuaraX-
scnsivcis: por exemplo, pela durc/a c pcla macic/., pcla dcusidade
Xov eTvai t6 outco TcsTuoxvcoaSat, £v(cov hi to eTvai xai
e pel a rarcfagao, pcla sccura c pcla umidadc; c ccrtas coisas difcrem
Tuaat toutois 6pia07iaeTai, tco toc (iiv (jtE|ux8ai, toc 8e xe-
por algumas dessas afecgocs, outras por todas clas, c 7
cm gcral, ou
X) xpaaflai, toc hi 8eS£a0ai, toc hi TreTuoxvcoaSat, to 8e Tats porquc tcm cssas afecgoes cm excesso ou cm falta. 25

SXXais 8iaq>opaT$ xexpfjaSat, oScntep x e *P ^ou^. Xtj-


*l
'
Dai seguc-sc\ cvidentcmentc, que tambcm o ser
1
'
assume
TiT^a ouv toc *fivr\ tcov 8taq>opcov (afrcat yap 4px a L eaov- igual numcro dc significados: dctcrminada coisa c uma soleira
toi tou eTvat), olov to tco (xaXXov xai fj-crov r\ ttuxvco xai por cstar situada dc dctcrminado modo, c essencia dessa so-
a
[xavcp xai tol$ fiXXot$ toT^ TotouTot^' rofcvro yap TauTa leira significa prccisamcntc cstar situada dessc modo dctcrmi-
35 uTiepoxifl xai eXXet^f^ £<mv. el 8e ti axT^aTi f\ Xei6T7iTt nado, c a essencia dc gelo significa cstar condensado dessc modo
determinado; o scr dc algumas coisas tambcm pod era scr dctcr-
minado por todas cssas difcrcngas juntas: enquanto algumas par- 30
tes dessas podem scr misturadas, outras fundidas, outran liga-

das, outras condensadas, ou enquanto outras partes ainda podem


implicar tambcm outras difcrcngas: assim, por exemplo, a mao
lr
ou 0 pc \

Dcvcr-se-a encontrar, por tan to, quais sao os generos das


difcrcngas, porquc justamcnte estes scrao os prinefpios do sen
por exemplo, todas as difcrcngas dadas pclo ma is c pclo menos
ou pclo denso c pclo raio on por outras caracteristieas desse tipo
en tram no gencro do excesso e da falta; ao contra rio, as difercn- 35
TQN META TA ©YXIKA H METAFI5ICA, H 2, I CM b 36- 043 a 32
1
f
375

xal xpaxoxrjxt, rcdcvxa eu8et xal xa[«ruXtp, xotc 8e xd c^ras dadas pela figura, pcla lisuia ou pel a rugosidade cntram no
17
1043 - eTvat xd [xefxixOat eaxat, Avxtxeiuivto^ Zi xd [x^ etvat. gcnero do reto c do curvo . daquclas coisas cujo scr c dado 1 043
J

^avepov S^i ix xotixtov Sxl tuiep i\ otiafa atxta xou eTvat pcla mistura, o oposto sera o nao-scr 14 .

exatrxov, [Sxt] £v xouxoi$ 2T,t|xtix£ov ™ atxiov xou eTvat xouxtov De tudo isso fica claro que se a substantia e causa do scr

Exatrxov. ouafa [lev o5v ouSiv xouxtov ouBl auv8oa£6[ievov, o[ito£ de tudo, nessas difcrcngas sera prceiso buscai qual e a causa do
5 Be xd dvaXoyov £v ixdctrxtp- xat to$ £v xat$ o6a£at£ xo xrfc
scr de cada uma das coisas. Na vcrdadc, subslancia nao c nc-

8Xt|$ xaxriyopoufievov aW) ^ £v£pyeta, xat £v xolc fiXXotc nhuma dessas difcrencas ^ ncm quando considcradas cm uniao
1

6pta[iot$ fxAXttrxa. olov el ou86v B£ot 6p£aaa6ai, !*6Xov f[


com a materia; todavia el as sao cm cada uma dessas coisas o ? 7

Xt8ov (b8t xetfievov £poufx&v, xat obttav 7rXtv8ou$ xat !*6Xa d>8i correlativo analogico da substancia E como nas definicocs 211
.
5

8i xpotrxaX- da substancia o que sc prcdica da materia e o proprio ato 2l do


xe£[ieva (?] ext xat xd ou Svexa £tu' £v(tov etrxiv) , ei ?

10 Xov, u8top m7vr\yt><; f\ Treuuxvcofiivov to8t' au^tovCa 8£ 6£eoc mesmo modo, nas outras definicocs^ as difcrencas sao o que
mais correspondc ao ato r> Por cxcmplo, se devemos definir a so-
xal (Japeo^ [itfo xotaBt" xov aOxov Be xpouov xat xtov .

iizi
Icira. diremos que e madeira ou pedra colocada dc determinado
aXXtov. 9avep6v 8f) ix xouxtov oxt i\ £vepyeta aXXii aXXi^
modo, c diremos que a casa e pedras e madeira dispostas dc
SXt|$ xat 6 Xoyoc* xtov [iev yap ^ auvOeatc xtov 8* [life
xtov 8e aXXo xt xtov elpTjfiivtov. Btd xtov 6pt£o[iivtov ot [lev
um modo determinado (mas cm alguns casos devercmos acres-
ecntar tambcm devemos definir o gclo, diremos que
o finr '); se
15 Xiyovxei; xt £<rxtv oJx£a, Sxt XtGot 7rXtv8ot ifoXa, xf)v 8uvA[iet
e agua solidificada e condensada de determinado modo; dire- 10
otx£av X£yooatv, yap xauxa- ot 8e Ayyetov axeuaaxtxov
uXtj
mos que a mclodia e uma dctcrmiuada combinagao dc sons
Xprifidtxtov xal atojidcxtov ij xt aXXo xotouxov 7rpoxt8£vxec, xf)v
agudos c graves; c proccdercmos dc modo scmclbante nos ou-
lv£pyeiav Xiyooatv ol 8' aji^to xauxa auvxt8£vxe^ xf)v xpi-
tros casos.
xTjv xat xf)v ix xouxtov o6a£av (eotxe yap 6 plv 8ta xtov 8ta-
Dessas eon sidera goes fica evidente que o a to c a forma sao
20 ^optbv X6yo$ xou etSooc xat xrj$ £vepye£a$ eTvat, 6 8* £x xtov 2
diferentcs para as difcrcntes matcrias '; dc fa to, o ato c a forma
£vu7uapx<4vxtov x% SXtjc fiaXXov)* 6[io£to$ 81 xal otouc *Apxo-
de algumas coisas e a composicao z \ dc outras
alguma das outras e
xac dtTueSix 6 ^ 0 5poo$- xou auvdt^to y&p eEatv. oTov xt itrxt vt)-
diferengas de que falamos 27
Por isso, (a) os que definem a casa
.

dizendo que cla e pedra, tijolos c madeira, dizem o que e a casa cm 15

potencia, porquc todas cssas coisas sao materia; (b) ao contrario,


os que a definem dizendo que c um rcfugio para protege r coisas
c corpos ou alguma outra coisa desse tipo dizem o que e a casa
cm ato; (e) enfim, os que unem ambas as definigocs cxprimcm
a substancia no tercciro significado, como eomposto dc materia
2
e forma \ K claro que a definigao dada pel as diferengas re fc ro-

se a forma e ao ato, enquanto a definigao dada a parti r dos ele- 20

mentos rcferc-sc priori tariamente a materia. Semclhantes a es-

tas era m as definigocs que Arquita aprovava: clas refcriam-sc ao


conj unto dc materia c forma. Eis alguns exem pi os: que c o tem-
po bom? O rcpouso dc uma massa de ar; de fato, oarc materia,
enquanto o rcpouso e substancia e ato. Que c a bonanga? E a
76 TUN MET A TA OYIIKA H METAF1SICA, H 2/3, 043 1 a 25 - b 1 377

tranquilidadc do mar; o mar c substraro c materia c a tranqui- 25


ve|x£a; i\pt\ita iv 7uXr]Gei iepoc 5Xt) |x£v yap 6 &T)p, £v£pyeta
'

lidadc e a to e rorma 2
J

hi xat oua£a yjpe[i£a. £att yaXr)VT}; 6^X6x7]$ GaX<£-mK" .

25 to |xev uuoxe(|xevov d>$ uXrj GdcXa-cra, ^ Si £v£pyeia xai Do que foi dito fica claro o que e a substancia sensivel c

[xopcp^ 6\i<x\6vr\<;. (pavepov 8^ £x -ccov eJpT][ievtov t£c qua] e scu modo de scr: cla c\ por um lado materia, ?
por outro,

aJaGTjTfi oua£a itrti xai 7uco$* f| [lev yip d>$ 3X7], 8* forma c a to, c, iium tercciro scntido, o con junto de materia c

<I>$ |xop9^i xat £v£pyeta, hi xplvri i\ ix toutcov. de forma.

Aet 8e [jl^i Ayvoetv ott £v£oxe XavGivet 7c6tepov ar)- 3, [Ulteriores explicaqdes sohre a substancia das coisas
30 [latvet tA Svofjta tJjv auvGetov ouatav f] tJtv £v£pyetav xai sensiveis como forma e atoj
]

tJjv [jLop^v, oiov T) olxfa 7u6xepov aT)[ietov tou xoivou otl


Nao sc pode ignorar que as vczes nao c elaro seo nomc in-
axiuaajia £x uXivGcov xat XtGtov ^ Trjc £vep- to8i xetjxivcov,
diea a sulistancia como compos to ou o a to c a forma 2 Por exem-
. 30
yeta$ xai tou etSou$ oti ax£7uaa[ia, xai ypann^ 7c6tepov
plo, nao c claro sc casa indica o composto de materia c forma ou
8ua$ h (jLTjxei rj [o-ct] 8u<£$, xai. &5ov Tcotepov c|>ux^l £v
,

,scja ? um abrigo feito dc tijolos c dc pedras dispostos de dctermi-


35 acojxaTt f] cJ)Uxt)" auTT] yap ouafa xai £v£pyeia (j6>\iai6q
nado modo ou 7
se sign fica i o a to e a forma, ou scja, um abrigo; c,
uvo^ etVj 8' av xai i%* iixcpoxepots to &J>ov, o6x
do mcsmo modo. sc linha cx prime a diade no comprimento ou so
Xoyco Xey6[ievov AXX' &<; %po<; £v. 4XXa rauta 7upd$ jxiv
a diade
1

; c, a in da, sc animal significa uma alma nuni corpo ou


ti aXXo 8iacpepei, %pb<; hi tJjv ^ttiqiv tt£ oOa£a^ xfj^
so uma alma: a alma, com cfcito, c substancia c a to dc urn corpo.
3 b
ata8TjTTj$ o08£v* to yap tl tjv etvai tco etSei xai tfj ivtp-
cm
Ora, o tcrmo animal pode refcrir-sc a ambos, nao scntido 35
yetqc U7u<£pxet, |xiv yap xai c|h>xT) elvai taut6v,
c|>uxti
univoco,mas enquanto nos dois casos ha uma refcrencia a mcs-
4vGpa>7u<^ 8e xai avGp(07uo$ oti tout6v, eJ xai ^ c|>ux^l
ma rcalidadc Mas isso, que tcm cnorme rclevancia por outras
H
.

xivi 8' ou. — ou 9af-


1,

avGp<07uo$ XexBTjaexai* outco 8e xivi [ilv L043


razocs, relativamcntc a pesquisa sob re a substancia sensivel nao
5 vexai 8^1 trjTOuatv ouXXap^i £x xcov atoixeEtov ouaa xai tern nenhuma: dc fa to, a c^sencia pcrtcncc a forma c ao ato\
auvGeaeco^, oii8' otx£a 7uX£vGot te xai auvGeat^ xat touto Com e feito, alma c essencia da alma sao a mcsma eoisa^ ao contra-
6pG<o$- ou y<£p l<mv i\ mivGeat^ ou8' i\ [xT^K ^x toOtcov tov rio, cssencia dc homcm e homcm nao sao mcsma eoisa, a nao
a
£ari auvGeat^ [it^K- 6|xo£to^ 8e ou8e xcov aXXcov ouGiv, ser que a propria alma scja cbamada dc homcm: assim cssencia
otov el 6 ou8A^ G£aet t oux ix tou ouSou Geai$ 4XXa [liXXov de homcm c homcm, em certo scntido, coincident, noutro scntido
io oijto^ i% ixdvr\<;, oihi 8^ 6 av8pco7u6$ iaxi xo ^coov xai 8£- nao coincidem'.
5

Um cxamc cuidadoso re vela que a si 1 aba nao results so das


Ictras c da composigao, ncrn a casa c so tijolos c a compos icao ,s
.

E dizemos isso eorrctamente: dc fa to, ncrn a composigao ncm a

mist lira <eomo tais> sao eonstituidas pclos clcmcntos que


constituem a composigao c a mist Lira. O mcsmo vale para to-
das as outras coisas. Por cxcmplo, sc a solcira e o que e pel a
posi^ao, a posigao nao decorre cla soicira, antes, csta decorre
TI2N MET A TA OY2IKA H METAF1SICA, H 3, 10-13 b 1 1 - 3-1 |
379

tuouv, tl Set eTvat o juapi xaux<4 iaxtv, el xaG0* CXtj,


daquela'^. E tampouco o homem e simplesmcntc o animal e o

ouxe 84 axoixetov out* Ix axotxefou, AXX' ^ ouata- 5 d£atpouvxec bipede, mas dado que estes sao materia
7
1

", devc haver algo a I em


xfy CXtjv X^ouatv. tl ouv tout' atxtov tou eTvat, xai ouafa
deles, algo que nao e elemento ncm deriva de elemento, na
touto, aijxfy av xfy ofiafav ausencia do qual elcs sc rcduzem a materia 11 . Se, portanto,
otl X^fotev. (&&yxr\ 8fj xauxriv 5]

4t8tov eTvat
esse algo c causa do scr, e se a causa do scr c a substancia 7
na
15 fj q>8apxfy fiveu tou 90e£pe<j0ai xai YeyovevotL
ausencia dele aqucles elcmcntos nao indicam proprtamcnte a
aveu tou Ytyveaflai. S£8etxxat Se xai SeSTjXcoxat £v aXXoi?
substancia,
otl xi eTSoc ou8ei$ rotet ouSe Y evv ¥> AXXa juoteixai x68e,
(K nceessario que cssa substancia scja ctcrna, ou que scja 15
TfCyveTat 84 xd ix xouxtov. et 8' eiat xcov qjOapxcov at otiatat
corruptivcl,mas iscnta dc procc^sso dc corrupgao, c que possa
X<opLoxat, ou8£v tuco BfjXov juXfjv Sxt y' ivfwv oux £vS£xeTat
scrgcrada scm proccsso dc gcragao \ Dcmonstramos c csclare- 1

20 SfjXov, oaa jxtj oT6v Te rcapa xa xtva eTvat, oTov otx£av f{


ccmos em outro livro que ninguem produz ou gcra a forma; o
axeuo$. taco$ |iev ouv otiS' oOa£at eJatv out* auxa xauxa outs
que c produzido e o indiv iduo c o que c gcrado e o con junto de
ti xtov aXXcov 8aa |xfj qjuaet auv£<m)xev x^v yap qjuatv
materia e forma H Sc as substancias das coisas corruptiveis sao
.

|x6vtiv av tlc Oefy xfy Iv xoT<; <p8apxotc ouafav.) coaxe ^ ou nao separavcis, e uma qucstao ainda nao esclarecida, exceto
ijuopta iqv ol 'Avxta0£vetoi xai ot ouxwc ircaCSeuxot rjju6pouv
para alguns casos nos quais e evidentc que isso nao e possivcl:
25 exet Ttva xatp6v, oxi oux eaxt to t£ eaxtv 6pfaaa0at (xAv assim sao todas as substancias que nao poclcm subsistir separa- 20
yap 8pov X6yov eTvat ptaxp6v), AXXa juoiov iaxtv
fjtev x£ das dos individuos particuiarcs, como uma casa ou urn move! 1
".

iv8£x"ott xai St8<4£ai, wcnuep fipyupov, xt jxdv iaxtv ou, Mas talvcz cstas ncm scjani substancias c, como clas, tambern
oxt 8* oTov xaxxfxepoc* <5W ouata? eaxt fjtiv ivS^Tai algumas das outras coisas que nao sao |)roduzic!as pel a naturc-
eTvat Spov xat X6yov, oTov -rife cruv8£xou, l&v xe aEo^r?) za
lr
',
Dc fa to, podcr-sc-ia considcrar so a nature/a como subs-
30 £<iv xe votjx^i Ig cov 8' auxr) rcpancov, oux£xt, etrap tancia nas coisas corruptiveis
1
'.
xt
xaxa xtvo$ arjixaCvet 6 X6yo$ 6 6ptaxtxoc xai 8eT xA fjtev Assim a dificuldadc levantada pclos scguidorcs clc An I is tones

aSarcep ls
uXtjv eTvat xo 8e <I)$ ixop^v. -qjavepov hi xat c outros pensadorcs desse gencro tern ccrta pcitincncia . Elcs
8i6xt, efruep dol tucoc ipi8|xoi at ofiafai, ouxcoc eiai xat ofy sustcntam que nao c possivcl definir a essencia, por scr a defini- 25

&<; xtve$ X^youat |xov<48cov o xe Y<ip Apiafiic ipt0fJt6c xtc gao constituida por uma longa seric dc i^alavras, mas so c possivcl
ensinar a qualidadc da coisa; assim, por exemplo, nao e possi-
vcl definir o que c a piata, mas podc-sc dizcr que e scmclhantc
ao chumbo. De modo que existc uma substancia da qual c pos-
sivcl uma definicao c uma nocao, c cssa substancia c compos ta
(seja el a sensivel ou intcligivcl); mas, dos elcmcntos primciros 30

dos quais e eomposta nao c possivcl uma definicao, dado que


a 1105a o definidora im plica scm pre a referenda a outra coisa
(da qual o primciro tcrnio deve servir dc materia c o segundo
19
dc forma) .

K tambern fica claro que sc as substancias sao cm ccrto scntido


numeros, 0 sao no scntido acima afirmacio, c nao do modo como
alguns sustentam 2
", isto c, um conjunto dc unidades Dc fato21
.
7
380 TUN MFTA TA OYSIKA H METAf ISICA, H 3/4, 10-13 b351044 a ?8

35 8iaipeT<5$ xe yap xat 4Sta£peTa (06 yap amipot ot tambem a dcfinigao e um ccrto ni'imcro, ja que c divisi'vel em 35

X6tol), xat 6 4pi8(x6<j 8£ toioutov. xat aScnuep ouS* dew* partes nao ulteriormcnte divisiveis (as definigocs nao sao eonsti-
4pt0fxou 49atpe8£vro$ tivo$ f] 7upo<rce0£vros ^ &v 6 tufdas por infinitas partes), c tainbem o modo2z numero c desse
4pt8fx6$ .

£<mv, oux£ti 6 aik6$ 4pt0|A6$ £<mv 4XX* exepos, x&v touX4- Ademais, assim coino, se tirarmos ou acresccntarmos uma das
1044- x^ov 4q>atpeei] nporn^ outwc ouSi 6 Apiafio^ ouSe t6 t£
l^artes das quais o numero e constituido, o numero nao sera ma is

?jv elvat oixizi fcrat 49atpe0evros tiv6$ o mesmo mas sera difcrcnte, mcsmo que tircmos ou a c re seen te-
?\ 7rpoaTe0£vTO$. xal
tov 4pi0f*6v 8eT eivai rn os a menor parte possivcl, assim tambem a definigao e a csscn- io^4-'
ti to ei^ 8 vuv oux exouat X£yetv xtvt
cia nao sera ma is a mcsma se tirarmos ou aereseentarmos alguma
els, £t?uep £<mv ei$ (?i T ap oux e<mv 4XX' oTov a<opo$, r>
5 efaep £<ru, Xexxeov t£ to tuoiouv
?i
eoisa E tambem para o numero e neeessario que ha a algo pelo
.
j
ev Ix tuoXXcov)' xai 6 <Jpt-
qual ele e uma unidadc; mas aqucles pensadorcs nao sao eapaz.es
qxAs el$ £<rc£v, <$fjtof<o$ 8 1 ouSe toutov exotxn X£yeiv. xal touto
dc indiear aquilo pelo que o numero e uma unidadc; dc fa to, ou
eixfows aufxpafver tou auxou yap X6you, xat
^ oua£a ev outw^, o numero nao e uma unidadc, mas e como um amontoado, ou, sc
4XX' oCx X^ouaf xtves olov fjtov4$ ziq ouaa fj art^r],
c uma unidadc, c prcciso cxpliear o que fa/, dc uma mulh'pliei-
4XX' JvxeX^xeta xai <puat$ ti$ ixdtaxT]. xat aScnrep ouSi 6 dade uma unidadc. Tambem a defintgao c uma unidadc mas, dc 5
10 4pt6^ exet t6 fxaXXov xai fjrrov, oGS' ^ t6 el8o$
xaT<3t modo semclhante, eles nao sabcm cxpliear isso. K c logico que
ouata, 4XX* strap, i\ fxexa Trj<g uXt]£. TC pi ouv rev£oe«>c
tx£v isso acontega, pois a ra/ao c a mcsma cm am bos os casos c a
xat 90opa^ xtov XeYOfjt£vG)v ouatwv, tuw^ t' SvS^xexat xai sLibstaneia e uma unidadc do modo como vimos acima, e nao
rais 48uvaTov, xai Tuept Tfj<g e£$ -riv 4pt0(jt6v como dizem alguns, como sc cla fosse uma cspccic dc monada ou
4vaTwrn^,
e<ruo [X^XP 1 toutwv 8ta)ptqx£vov. um ponto; na vcrdadc, cada substaneia c uma unidadc enquanto
e em a to c uma nature/a detcrminada 24 E como o numero nao .

tern o niais c o mcnos tambem a substaneia cntendida como for-


?
10
4
ma; no maximo tern o ma is c o menos a substaneia cntendida
15 Ilept Se t*k uXixrjs otxrfas SeT fxfj Xav04vetv Sxt e£ cm uniao com a materia 3 .

xat ex tou auxou Tuivta Tuptoxou t<Sv atawv Quanto a gcragao c a corrupcao das coisas que sao ditas subs-
f] a>$ Tupwxwv
xai V) au-ril uXt] g>$ 4p f) toT$
X Yrfvofji£vois, &m ti$
tancias 7
cm que sentido gcracao e corrupgao sao po,ssivcis e em
otxeta dxAtrrou, olov 9X^010$ [fai que sentido impossfveis, c accrea da rcdugao das substantias ao
Tzpd>vr\ uXtJ tqc yXux£a
numero, c sufieicnte o que foi cxplicado ate aqui.

4. I
Alguma s explicagoes sabre a materia e sobre a
sttbstdncia material das coisas j 1

Accrca da substaneia material, ainda que todas as coisas 15

deriveni do mesmo clcmento originario ou dos incsmos clemcn-


2
tos originarios e ainda que a mcsma materia sirva dc ponto dc
,

partida para sua gcragao, nao se podc ignorar que cxistc uma
materia propria' de cada coisa. Por cxcmplo: proprio da fleuma
382 TQN MET A TA OYIIKA H METAFISICA, H A. ]Q44 a 1 9 b 7
^
383

$1 Xmapdc, x°^K Si xa mxpa ^ SXX' area- iacoc 84 sao os clemcntos doces e graxos, enquiinto materia proxima da

20 xauxa £x too ohjtou. Y^TV0VTaL S£ rcXefous uXat xou auxou


bilis sao element os amargos ou outros a fins. E cstes, ccrtamente,
oxav 9ax£poo tj £x£pa J, oTov 9X^Y(ia ix Xutapou xai yXu- derivam de urn mcsmo clemento. Portanto, do mesmo objeto 20
x£o$ eE x6 XwtapAv £x tou ykuxioq, ix Se x 0 ^*K T$ ^vot " existem varias materias, quando uma materia e, ao mesmo tem-
XueaGat yap x6B* po, materia de outro; por excmplo, a fleuma deriva do graxo c do
xfy jrpa>Trjv uXtjv xfy x°^Qv * Sixco?
dx xouSe, Sxi jip6 68ou eaxat ^ oxi SvaXu9£vxos doee, se deste provcm aquclc; mas tambem podc-se dizcr que
i] ei$ xfy
25 depx^v. £v8£x&xai 8£ ttj^ CXtj^ oCcjt)c £xepa YfyveaSat deriva da bilis, enquanto esta podc ser considerada como dissol-

8ia xfy xivooaav atx£av, oTov ix SJuXoo xcd xt[l<ox6c xai


vida na materia prima. Com efcito, uma coisa deriva de outra cm
xXEvrj. Jvtcov 8' ixdpa if) CXtj ky&yxr\% £xepcov ovxcov,
clois ou enquanto uma deriva imcdiatamentc da outra,
sentidos:
ou enquanto deriva dos elementos nos quais sc dissolvcu a outra" 1

otov Ttptwv oux av -yivotxo ix SJuXoo, ouS* lid xrj xtvouo7j aJxtqt
.

xouxo" ou yap notriaeL irptova 4J; £p£ou SJuXou, ei 8' Spa


Por outro lado e possivel que da T mesma materia derivcm 25

to auxo £vS£x&xat 8fjXov


eoisas diversas 7
por obra de uma causa motora difcrente: por
30 aXXrjs uXtjs Tcoirjaai, oxi lfj

xtvouaa yap xai


exemplo, da madeira podc derivar um armario c um lcito 5
. Nou-
t^xvtj xai •?) dcpx^l ^1 lfj auTTj* et lfj uXri
tros casos, ao contrario, coisas diversns exigem neccssariamcntc
£x£pa xai x6 xtvouv, xai x6 Yeyov6^. — 8xav 8rj xi£ ^Trj
materia diversa; por exemplo, nao pode haver uma scrra dc ma-
xo atxtov, Inti jiXeovaxw? xa alxta X^fexat, n&aoLt; Set
deira, e isso nao depenele da causa motora, porquc csta jamais
X^&tv xa$ ivSexojxeva? atx£a$. oTov SvGpcorcoo xfe atxta cos
podera fazcr uma scrra de la ou de madeira. Ao contra rio, quando 30
35 5Xri; Spa xa xaxajirivia; x£ S' co$ xtvouv; Spa xo onip\i<x;
8'
e possivel fazcr a mesma coisa com materia difcrente c evidente
xt a>£ x6 elSos; x6 x£ rjv eTvat, x£ 8' cos ou evexa; xo
que a arte c 0 prineipio motor devem ser os mcsmos: de fa to, sc
1044 b
xeXos. foo)? Se xauxa ajx^co x6 auxo. Set 84 xa lyyb-
fosse m difc rentes a materia e a causa motora tambem o produto
xaxa atxta XeY&iv. x£$ ^ 3Xt); Tuup fj yrjv SXXa f

seria difcrcntc '.

xfy tStov. irepi fi£v ouv xa? cpoaixa$ o6a£a? xai yevrixot?
Quando sc busca a causa, dado que as causas sao entendidas
SviyxT) ouxco (xext^vat et xt£ ^ixetatv <Jp8cos, eViuep apa em 7
di versos sentidos , devem-se indicar todas as causas possivcis.
5 atxtS xe TaDxa xai xoaauxa xai Set xa atxta ^cop^i-v Por exemplo: qua] c a causa material do homcui? Nao c o mens-
Inl Zi xaiv ^uatxoiv jxev StStcov 8e ouatcov aXXo? X6yo?» truo ? s
K qual c a causa motora? Nao c o cspcrma? K qual e a causa 35
taw? y^P ^VLa ^X £t CXt)v» ?1 ou xotaurrjv SXXa (i6vov formal ? 9
A csseneia do homem. E qua] c a causa final? C) fim do
bomcni. Essas duas ultimas talvcz coincidam" Dcpois, e j^rcciso 1

indicar as causas que sao proximas. Por cxcmi^lo, quando sc per- I044 h

gunta qual c a materia desta coisa dctermmada, nao sc devc respon-


der que c o fogo ou a terra, mas deve-sc indicar a materia propria
daqucla coisa".
Ouanto as substancias fisicas e sujeitas a geragao, sera prc-
ciso seguir esse proccdimento sc quiscrmos accrtar, dado que
tantas c tais sao as causas e dado que dcveinos conhccc-las. O
proccdimento e difcrente quando sc trata de substancias fisicas, 5

porcm eternas 12 Provavelmentc, algumas nao


. tern matdria ou,
poio menos, nao tern uma materia como a das outras substan-
TUN META TA QY2IKA H METAFISICA, H 4/5, 1044 b 7- 30 365

xocra totcov xlvtittiv. ouS' Saa Sfj ftiaei fx£v, fjtf) ouaCat S£, cias senslvcis,mas tern uma materia suscetivcl apenas de mo-
oux &m TouTotc uXt], &XXa tA urcoxeffAevov ^ oua£a. oTov t£ vimento local E tambem as coisas que sao naturais, mas nao
1
'.

10 atriov £xXetc|>eco$, xlq uXt); ou yap eartv, &XX' i\ aeXrjvr) to sao substancias, possuem materia: o que nelas serve de substrato
e a substancia
H Por exemplo: qua] e a causa dos eclipses e qual e
7u4axov. Tt 8' atTtov <J>c xivf)aav xocl ^OeTpav tA q?coc;
.

a materia deles? Na realidade, nao cxiste materia mas existe a iq


yfj» to 8' ou evexa Taco$ otJx eartv, tA 8' <i>$ elSo^ 6 X6yoc,
lua, que sofrc uma modifica^ao. Qua! c a causa motora que faz
iXXa ocSt)Xo$ £av jiera -rift <xhia<; ?j 6 X6yo$. otov t(
desaparecer a luz? A terra. A causa final provavelmente nao existe.
exXeuJu$; ar£p7)(K5 9cot6$. £av Se 7upoare87j to utuo yfft £v
8'
A causa forma! e a nao fica clara sc
no^ao de eclipse; mas essa
15 fxeatp ytyvoiiivrK, A auv t<o aWto X6yoc outo$. U7rwou
nao e acompanhada da causa cficicntc. Por exempio: o que c o
aSrjXov t( tA rcpdnov 7u4axov, iXX' 0Tt tA Ctoov; vat,
eclipse? E priva^ao dc luz. Ora, se sc acrcscenta que a priva^ao
iXXa touto xaxi Tt, xat t£ rcptoTOv; xapSta t\ aXXo Tt,
c produzida pcla intcrposigao da tcrra obtcm-sc cntao a nogao 7
J 5
elra u7uA t£vo$; elra Tt to 7u<£8o$, to ixetvou xat fx#| tou do eclipse acompanhada da causa eficiente. Ainda: nao e claro
oXou; ort &xtv7)a£a TotaBi; va(, iXX' auTT] tl 7u<£axetv qual scja o sujeito proximo do sono. Sera o animal? Ccrtamcnte,
20 TO 7Cp(OTOV; mas em que parte? Que orgao e o sujeito imediato do sono? O
cora^ao ou algum outro orgao, E ademais, qual e sua causa? E r

5
em que consistc a afec^ao, is to e a afec^ao do orgao em ques- 7

tao, c nao a do organ ism o intciro? Dir-sc-a que e eerta imobili-


'Ercet 8' ?vta aveu yev£aeto$ xai q?8opac eart xat oux dade. Certamcnte, mas que tipo de afec^ao daquelc orgao pro-
20
eartv, otov at arLyjiat, etrcep etaf, xat oXtoc t& et8r) duz essa imobilidadc? 1
'

(oO yip tA XeuxAv yfyveTat 4XXA tA £6Xov Xeux6v, eJ

ex tivos xat ti 7uav to YLyv6fxevov YtyveTat), ou %&\rza


25 av TivavTta ylyvoizo i| iXXrjXtov, &XX' Mpcoc Xeuxo<;
av8p(07co^ £x y£Xavo$ iv8pa>7uou xat Xeuxov Ix fx£Xavo^- 5. [A materia considerada relativamente aos contrdrios e ao
o05£ 7cavroi; uXr) eartv 4XX* oatov y£veat$ fart xat fxeTapoXf) devir das coisasj
]

eE$ aXXr)Xa* Saa 8' aveu tou fUTapiXXetv ?<mv t\ fxi), oux
Dado que algumas coisas cxistem ou nao cxistcm sem que
eart toutoov uXt). — e'xet 8' dwuoptav n€><; 7upo$ T&vavrta i\
del as haja proccsso dc gera^ao c corrupgao, como por exemplo
os pontos (sc e que sc podc dizcr que clcs cxistcm 2
) c 7
cm gcral,

as formas^ (dc fato 7 nao sc gera o branco mas a madeira branca,


se tudo o que se gera deriva de algo c torna-sc algo) 7
ncm todos
os eontrarios geram-sc uns dos outros mas e dc urn 7
modo dife-
rentc que o homem branco deriva do horn cm negro, c o branco 25
4
do prcto . E nao existe uma materia para todas as coisas, mas so
para aquelas das quais existe gcra^ao cmuta^ao dc umas nas
outras, enquanto das coisas que cxistcm ou deixam de existir
scm proccsso dc transmutagao nao existe materia'.
Poe-se entao o problema de como a materia de cada coisa
sc comporta relativamente aos eontrarios. Por exemplo, se o corpo 30
386
METAFISICA, H5/6, 1044 b3M 045a 16 387

30 uXri ixAoxou fy"- otov tl tA aoi(ia Suvdtjxet frfieivdv, c sadio em potcncia, esca enfermidade e contraria a saudc 7
o
£vavc£ov 8i v<5ao; iyiet^ 5pa fi|X9<o xai corpo em potcncia saudc e enfermidade? E agua e em
8uvdfjLei; tA seria a
38<op 8uv6(xet olvo; xai5fo; ?J too |xiv xa8' Sfrv xai potencia vinho c vinagre? Dcvc-sc, talvez, dizer que a materia
xa-cd tA elSo; uXr), too Si xaxd <rc£p7i<jtv xai 90opdv t^v c potencia do lado positivo dos dois contrarios cnquanto e urn
*apd 96atv; 4™>p£a 8i ti$ Zotl xai Sid t£ 6 olvo; estado c uma forma, e que e potencia do seu contrario cnquan-
ofy
35 uXrj too fifou; otSSi 8uv6|xsl 5fo; (xafroi ^Tve-cai if atnou to e privagao c corrup^ao da natureza 6 ?
3fo) xai 6 &5v 8uvd|iei vexp<5;. f[ ou, 4XX4 xa-ci aufi- Surge ainda estc outro problem a: por que o vinho nao e 35
1045- [3e[3rixA; at fGopaf, t?| Si too Jftoo SXri aO-rt) xaxd fOopdv materia do vinagre ncm e vinagre cm mesmo que dele
potencia..
vexpou 8uvafJLi; xai uXri, xai tA 38wp ylyvtwi Y*P
o?ou;- derive o vinagre? E por que o animal nao c cadaver cm potencia? 7

ix toutgjv worcp if i?||i£pa; v6?> xai Saa 8V) outw fjtexa- Dcve-sc rcspondcr que nao e assim porquc sc trata do corruptees
(JdXXei el*; SXXriXa, el; <ri)v uXrjv SeT iTuaveXOeiv, olov cE acidentais: c a materia do animal que, em fungao de sua corrup- 1045 J

3 ix vexpou &£ov, el; *ri)v fiXr)v rcponov, ell)' outo ftpov xai cao, e potencia c materia do cadaver, assim como a agua relati-

tA 8fo; si; u8<op, eI8' outco; olvo;. vaniente ao vinagre. O cadaver c o vinagre dcrivam do animal e
do vinho do mesmo modo que do dia dcriva a noitc. K todas as
coisas que se transformam umas nas outras desse modo devem
6
antes retornar a materia origin aria; por excmplo, para que do
Ilept 8i xfj{ 4rcop£a; -rife e£p7]|i£v7]c 7uepf it toO; Api- cadaver derive o animal e ncccssario que cle sc trans forme antes
aixou; xai jtepi too; 4pt8(xou«;, -rf afriov too Ev elvai; Tudvcwv cm materia, e assim podera postcrionnentc tornar-sc animal. E 5

Tfap Saa 7tXe£o) (xipri 1%^ xai &rav olov awpA; tA ttocv tanibem a vinagre devc primciro transformar-sc cm agua para
io 4XX' frra tl -cA ffXov rcapd xa |i<5pia, eari ti araov, intl depois tornar-sc vmho\
xai iv tol; awjxaat toi; jxiv dq>Vi aWa too Ev elvaL tol;
Si Y^aXP^C ^ to48o<; frepov toloutov. & 8* AptajxA;
X^o; iariv el; oO auv8i<j|ici> xccBdrcep i\ 'IXid; dXXd
ivA; elvau t£ o5v iarlv o 7uoieT £v tAv £v8pa>7uov, xai 8id t£ 6.[Qual e a causa da unidade da definiqao e da substantia}
1

15 ev 4XX' oO tuoXXA, olov x6 xe &oov xai tA 8£tuodv,


aXXw; Voltemos ao problcma formulado acima% rclativo as defini-
8t?1 xai el eariv, &(J7uep ^aaf xive;, auT<5 tl froov xai
^oes e aos numeros: qua] c a Dc todas as
causa dc sua unidade?
coisas compostas dc partes, cujo eon junto nao c como um
montao, mas algo alem das partes, cxistc uma causa <da unida-
de >; dc fato, tarn hem nos corpos a causa da unidade c, as vczcs ? 10

o contato, outras uma viscosidade ou alguma afccgao desse tipo.


Ora a definigao 6 um discurso que constitui uma unidade, nao
pcla cxtnnscca ligagao das varias partes como a Iliada, mas porquc
se referc a um objeto csscncialmente uno. Que e, entao, que
torna o homcm uma unidade, e qual e a razao pela qual ele e
uma unidade c nao uma multiplicidade, por exemplo, animal 15

bipede, sobretudo sc ex is tern, como afirmam alguns um Ani-


4
,
THN MET A Ta OYSIKA H METAFISICA, H6 1046al6-b6
J 389

aflTO 8£rcouv; Stot t£ yap oux £xetva a&za 6 av6p<o7u6$ £art, mal-em-si e urn Bipede-ern-si? Por que, portanto, o ho mem nao
xai fcovrat xaTa [x£()e£iv oi SvOpcorcot oux ivOpamou ou8' c essas duas coisas? E por que os homens devem existir pela
lv6$ 4XXa 8uotv, Ccoo^ xai S£to8os, xat gX<o$ 8V) oOx av participa^ao nao na Ideia de horn em ncm numa Id£ia unica 7

20 eiT) 6 Sv6p(07uo$ ev 4XXa rcXefo, Jftov xat 8£tcouv; <pave- mas em duas Ideias, ou seja 7
na de Animal c na de Bfpede? E,
pov 8f) 8Tt outco [iiv [lextouaLv ela>0aaiv ApL&dJai xai em geral, nao devenamos dizer que o honiem sera, desse rnodo,
X^etv, oux £v8£x^«l 4rco8ouvat xai Xuaat r?)v ircoplav nao uma unidade mas uma multiplicidade, ou scja, animal e 20
et 8' £ar£v, <Sa7tep Xeyo^ev, t6 bfpede? 5
[x£v 3X7) t6 8£ fxop?^, xai
to (xfev 8uvd[xei to hi ivtpyel^ oOx£ti inopla S6?etev av E evidente que, procedendo nas defini^oes e nos racioct-
25 etvat to Cr^oufxevov. fc^ T i p ag-^ ^ ^opta ^ x &v nios do modo como proccdcm esses filosofos, nao c possivel

el 6 Spos eiri EfxaTfou <npoyy6\o<; x0^*^' £ fy Y<*P <*v explicar nem resolver o problcma. Sc ao contrario,
?
como sustcn-
J7)[xeTov ToCvo[ia touto tou X6you, #<ne t6 J>]TOU[Aev6v iari tamos, a coisa e, de um lado materia
? c, de outro, forma, c uma
t£ atrtov tou Ev eTvat t6 (npoyy^Xov e potencia enquanto a outra e ato, cntao a questao nao aprcscn-
xat t6v xa **<4v.
oOx£ti ircopCa 9a£veTat, <m to ta mais nenhuma dificuldadc ri
E cssa mcsma dificuldade sc aprc- 25
89) [xev uXtj t6 hi [xop<p7].
.

t£ ouv toutou tou scntaria se a dcfinigao de "vcstc" fosse, digamos, "esfera de


30 aiTiov, to Suvdfxet 5v ivepyefa eTvat, 7

7uapa t6 rcotfjaav, £v 8aot$ e<m Y^V£ai ?5 oO0£v y^P £<^tv


bronze' . Dc fato, esse nonie seria o sinal indicador da no^ao, de

atrtov exepov tou tVjv 8uv4[iei a?aLpav Ivtpyelq, elvat atpat- modo que faltaria buscar qual c a causa pcla qual a esfera e o

pav, 4XXa tout' tjv t6 t£


bronze constituem uma unidade. Mas e claro que nao resta mais
tjv eTvat ixaT^pcp. Sort S£ rfc
8*
nenhuma dificuldade sc dizemos que um e a materia c o outro
uXtk ^ fx£v votit^i f[ ala97]TTi, xai 4ei tou X6you t6 fx£v 7
a forma .

35 SXti to hi ivlpytid £<mv, olov A xuxXo^ vxt^lx £rc£7ue8ov.


E entao, qual podcria scr causa disso isto e dc scr em
oaa U exet uX^v [lt\zz votit^v al<&7\vf\v, eu6u$
a f ;
ato 30

b
o que e em potencia, no ambito das coisas sujeitas a gcra^ao, a
5 Sjrep ev t£ [eTvaQ £ariv Sxaarov, <Sorcp xat Srcep Sv ti, to
nao ser a causa cficicntc? Na vcrdade nao cxiste nenhuma outra
T68e, t6 7uqi6v, t6 rcoa6v — 8to xai oflx SveaTtv £v tois 6pt-
causa que fa^a com que a esfera em potencia scja esfera em
Iv -
ato,
afjLOil; out£ t6 ov oirce t6 , xat to t£ tjv eTvat eu6u? Ev t£
a nao ser a essencia propria de cada uma delas*. E existcm dois
£artv 6a7C£p xat 8v Tt — 8t6 xai oux eartv eTep6v Tt atTtov tou
tipos de materia: uma inteligivel c a outra scnsivcl, c uma parte
5 Iv elvat ouOevi toutcov ou8^ tou ov Tt eTvat- eu6u? yap ?xaar6v da definigao e scmprc materia c a outra ato: por cxcmplo, o cfr- 35
£artv 6v Tt xai ev Tt, oux W & Y&ti gvrt xai t$ culo c definido como figura plana y .

As coisas que nao tern materia ncm inteligivel nem sen-


sivel sao imediatamcntc uma unidade, assim como sao imc-
diatamcnte dctcrminada categoria de ser: substancia, quanti-
dade ou qualidade (e c por isso que em suas definigoes nao
entram nem o scr ncm o um); e a essencia dc cada uma delas
e imediatamcntc uma unidade, assim como c imediatamcn-
tc determinada categoria do scr. Por isso nao cxiste dessas coi-

sas outra causa pela qual eada uma um ser dctermina-


e una e
clo: de fa to, cada uma delas c imcdiatamentc um scr dctcrmi- 5

nado c uma deterniinada unidade, e nao enquanto participa


390 T£1N META TA OYIIKA H VETAFIS1CA. H 6, 1 0^6 b 7 23 391

ouS' co; xa) P tcrc ^ v 8v™ v rcapa t& xa0' Exaara. Sia Taunrjv tlos gencros do Scr c do Um t
nem enquanto estes podem subsis-

Si t^v Araptav o£ fxiv n£0e£tv X^ouot, xai afxtov zl xfjc tir separadamente de cada uma das catcgorias 1
".

HeGifwo; xai t( tA (JLex£x etv AnopoOoiv ot 8i auvouatav Para rcsolvcr essa difjculdade alguns falam de participayao,

10 [t|*uxTjd» <&<nuep Auxd^pcov 9T]alv elvai t^v ^TULcrr/ifJLTiv tou mas ficam depois cm dificuldade quando se (rata de apresentar a
11
causa da participagao e de explicar o que signifiea participar
xai
.

iTrtcrcaaGaL t|*ux^lC* oE Si ativGeaiv atJv8ea(iov c|>uxTjC


Outros, ao contrario, falam de comunhao: por cxcmplo, Licof route 10
acip-aTt tA Cf]v. xafroi 6 afixA; \6yo<; iizl tcAvtcov xat
afirma que a ciencia e comunhao do saber e da alma
12
. Outros
yap tA 6Tfioctvetv ifcrcai auvoua(a 9[ atSvSeajJLo; f[ auvGeat;
ainda falam que a vida c compos icao c eonexao da alma com o
^X^C xat i$Tfie£ac, xai tA tAv x ak^v e*vat xpCycovov corpo'\ E, entao, o mcsmo raciocinio deve estender-se a rodas as
15 auv8eat; x a ^ou xai TptTfcivou, xat tA XeuxAv elvat auvOs-
coisas: o bem-estar sera comunhao ou concxao oli composie.ao da
at; ijri^ocvefa; xai XeuxdTrjTo;. atriov S* 8xt Suvdjieco;
alma e da saude; c o triangulo de bronze sera composigao de bronze
xai ivreXexefas Cr]ToGat X6yov ivorcotAv xai Sta^opdv. Sort
c de triangulo, c o scr branco sera uma compos iyao dc supcrficie 15
S\ oSarcep eipr]Tat, ^ idxArrj uXtj xai i\ [Lop<p}\ xauxA xai c dc braneo H .

Kv, Suvdjiei, tA Si ivepTftf?, Sore Sjioiov tA trixetv tou A raiz desses crros esta cm que cles buseam a razao unifica-
20 ivA; t£ afuov xai tou Iv elvar Ev y^p xt Exaarov, xai tA dora da potcncia c do ato c a difcrenga que existe entre uma e 0
Suvdfjtet xai tA hzpyzltf Sv too; icmv, ciare atrtov ou0iv outro. Ao como disscmos, a materia proxima c a forma
contrario,
fiXXo TrXfjv et xi a); xivfjaav Ix Suvdjieco; eJ; iv£pTfetav. Sao a mcsnia rcaliclade; uma c a coisa cm potcncia e outra c a
Saa Si ?x ei £>Xt)v, TrAvxa arcXd); Srcep Ev tu eoisa cm ato. Portanto, buscar a causa de sua unidadc c 0 mcsmo
que buscar a causa pel a qual o que c urn c urn: dc fa to, eada scr 20

e unidadc, c o que c em potcncia e o que c cm ato, sob certo


aspceto, 6 uma unidadc. Portanto, nao cxistc outra causa que fay a
passar a coisa da potcncia ao ato a nao scr a causa cficiente, Ao
eontrario, as coisas que nao tern materia sao absoluta c essencial-
mcnte unidadc 1
'.
(NONO)
1 1. [A potencia como principle* de movimentoj 1
27

27 IlepL [lev ouv tou TtpcoTcoc ovro<; xai 7ip6c 8 7uaaai at Tra tamos do scr que e primeiro c ao qual sc refcrem todas
aXXat xaxriYoptai tou ovtoc dtva<p£povrat etpTjTOL, 7uept t% as outras c<itegorias dc scr, ou seja, a sul^stancia
2
. Km rclagao com
ooafac (xara y*P tov rrjc ouatac X6yov XiY^at T<5XXa a substancia sao chamados scr tambcm a quantidadc, a qualidade
30 ovto, t6 xe Tcoaov xat t6 tuolov xai TiXXa xa outco X&- e as outras catcgorias; todas clas, com cfeito deveni tcr uma re- r

Y<V&va- TuAvra yap gfct tov -rife ouafa<; warcp la^ao com a substancia, como disscmos nos raciocmios prcccdcn- 30
e&tO[iev £v tolc 7upcoTOt<; \6yoi<;)* Inti U Xiyezai to 8v t6 tes'. K dado que o scr c entendido no significado dc csscncia ou 7

[lev to ti ¥\ ttoi6v 7^ 7uoa6v, t6 U xara 8uva|itv xal £v- dc qualidade, ou de quantidadc c ;


noutro scntido, o scr c enten-
TeX£x^tav xat xara t6 Zpyov, 8toptaco[iev xal uept 8uv<4- dido segundo a potencia c o a to c scgundo a atividadc, tambcm
35 [iwoc xat ivreXexetac, xat rcpcoTov wept 8uv(4|ieco<; ^ X£- devemos tratar da potencia c do a to. K cm primeiro
?
lugar devc- T

Y&rat [lev [x^Xtara xup£o>c, ou fify xp^4^g>t<4tti y£ £(m 7up6<; mos tratar da potencia em sen signi ficado ma is proprio, cmbora 35
1046- o pouX6fie6a tiUov y*P £<mv ^ Suvajjuc xat ^
vuv* irci nao seja o que ma is serve ao fim que pretendemos alcancar agora;
ivepyeta tcov [i6vov Xeyo^vcov xara xivrjaiv. AXX' ei7u6v- dc fate, as noeoes dc potencia e dc a to ultra pa ssam os significados J 046 L

Tec TC&pl xauTTic, £v toic uepi -rift evepyefac 8topia|iotc St)- rclativos unicanicntc ao movimentoj Mas depois dc ?
tcr cxposto
Xcoao[iev xat 7U£pt tg>v aXXcov. oti [iiv ouv XdyeTrai cstcs significados, csclarcccrcmos tambcm os outros, quando tra-

5 7uoXXaxco<; if) Suvafitc xai to 8uvaa8at, 8tcoptaTat ^)(jllv £v tarmos do ato\


aXXotc to6tcov 8' Saat |i£v 6|icovu[io>c UyovTai 8uv(4|ietc \\\ plica m os cm outro livro que a potencia c o podcr sao
AtpetaGcoaav (£vtat y*P 6[ioi6tt]tl tivl XeyovTat, xaSArcep palavras que ex prim cm muitos significados' Dcsses nniltiplos 1

. 5

£v Yeotf[!£Tp((jc xai Suvara xai ASuvaTa Xiy 0 1 ^ tco eTvai


significados podemos deixar dc ado os que se cxprimcm por mo-
I

7ucoc [if] alvat), oaat 8e 7up6$ to outo eTSoc, ra h onion mi ia: algumas eoisas so sao chamadas potencia por
7^ 7uaaat &p-
io x«i tlv£c eiat, xai Ttpoc 7upcoTT]v [itav XrfovTat, 7] iartv
forca dc certa similitude, assim como em gcomctria dizemos
ApXT) [xeTafJoXfjc £v o&Xcp 7^ ?j 0&X0. if) |iev yap tou TcaGetv
que sao cm potencia algumas coisas ou nao sao cm potencia
dart 8uva[itc, £v au™ outras, caso scjam ou nao dc dcterminado modo\ Ao contrario,
i\ tg> Tiaaxovrt Apx*l |ieTapoX%
TuaOTiTiXTic utu' i&Xoo f| ?j 0&X0* ^ 8' ggtc Aita^ac ^Tut
todas as potencias con formes a mesma esp^cic sao em ccrto sen- 10
-rife
tide principios, c sao ditas potencia cin rclagao aqucla que c
potencia cm sentido primario e que e principio dc mudanca cm
outra coisa ou na mesma coisa enquanto outra. Dc fa to, (1 ) cxistc
oma potencia de padecer a agao que T e\ no proprio pactcnte, o
396 TUNMETATAOYIIKA© METAFISJCA, 0 1, 1046 a 14-35 397

x6 xetpov xat <p8opa< -rife wu* aUou fj aXXo urc' 4px*K


principio de mudanca passiva por obra dc outro ou de si mesmo
15 [iexapXTiTixTK. £v yap toutoic eveart Tuaat Tot; Spot; A -rift cnquanto outro; e (2) existe uma potcncia que e capacidade dc
7UptoTt]$ Suvifietoi; X6yoc. tc(&iv 8* auxai Soviet; X£yov- nao sofrer mu dan gas para pior, nem destruicao pcla acao de outro

Tat fi tou |jl6vov rcotfjaat ^ [tou] TuaOeiv too xaXo&c, wore ou dc si cnquanto outro por obra de urn principio de mudanga.
xat £v toIS; toutcov X6yo^ Iwn&pxoval tucoc ot tcov rcpOT^- Em todas essas dcfinicocs csta contida a nogao dc potencia em 15

p<ov 8uv£[ie<ov \6yoi. ~9avep6v oov 8xt 6cm |iev a>c [i(a 86- sentido originario. Ulteriormentc, clas sao ditas potencias (a) ou
20 va|jtt£ tou Tuotetv xat TuAoxetv (Suvaxiv y&p l<m xai t<5 porque sao potencias dc agir ou padecer siniplcsmcntc, ou [h) de
lX*w *uto Suva[itv too TuaOetv xat xtp fiXXo im' auToG), agir e padecer de determinado modo: portanto, mesmo nas dc-
fort S£ a>c SXXt\. i\ [iev yap £v xtp tu4oxovti (Sta yap finigoes destas esta prcsentc o conceito da potencia no scntido
t6 ?x eiv ™&
ipx^v, xai elvat xai vty uXtjv ipx^v Ttva, origindrio
,s
.

Tuioxei t6 tuAoxov, xai £XXo Ctu* t6 Xwuapiv fifcv aXW Portanto e evidcntc que7 7
cm certo scntido, a potencia de
20
25 yap xauariv t6 8' wuetxov tiSi 0Xaar6v, 6[io(to^ S£ xai fazer e padecer e uniea: uma coisa tern potencia seja porque cla
lid xtov aXXtov), 8' h tco tcoiouvti, otov to 0ep[i6v xai mesma possui a capacidade de padecer por obra de outra, seja
Vl o{xoSo|xixr) T f\ £v xtp 9ep[iavctx<o i\ 8* £v T<p olxo- porque outra eois^i pode padecer por obra dcla'\ Mas cm outro
Sojjttxfir 8t6 ?j au[i7u£<puxev, ou0£v Tudtoxei aired u<p' eauTOu* sentido, as potencias dc fa/.cr e de padecer sao dife rentes. De
Ev yap xat oix aUo. xat i\ i8uva[ifa xat to iSOvaxov fato T uma sc encontra no pacicnte (c cm virtudc da posse de certo
30 i\ -qj xowcu-qj 8uv4[iet Jvavxfa argprjcrfi; £<mv, wore tou principio e e porque a propria materia e esse principio, que o
auTOU xat xaTa x6 aix6 Tcaaa Suvofiii; i8uva[n'qt. ^ S£ paciente sofrc" 1

,
nos divcrsos casos, por obra dc agentes diver- _
2
ar£p7iat$ WyeTat 7uoXXaxto$- xat yap t6 ex™ xa t ^ sos: a.ssim, o oleoso pode ser qucimaclo e o que cede a pressao de
7ue<pox6; av ^ ext), *i SXto; t] Stb Tt&puxev, xat f[ <o8£,
determinado modo pode ser comprimido desse modo, c analoga-
olov TOcvreXtoc, xav oraoaoov. £v£tov 8e, Sv w<j>ux6Ta mentc nos outros casos); a outra, ao eontrario, encontra-sc no
35 ex eLV K^l Pt?» J<rrep7io6at TauTa X^o[iev. agentc eomo, por cxcmplo, o qucntc c a arte dc construir: o pri-
meiro encontra-sc no que e capaz dc aqucccr e a segunda cm
quern e capaz dc construir. Por isso, na mcdida cm que algo e
uma uniclade natural, nao pode padecer nacla por obra dc si

mesmo, por ser urn c nao difcrentc de si".


30
Im potencia ou impotentc e privacao contraria a essa poten-
cia^. Porta nto, para a mesma coisa c segundo a mesma rclacao
toda potencia sc contrapoe a uma impotcneia.
E a privacao tern multiples significados: indica (1 ) o que nao
possui algo, (2) o que por sua natureza devcria possuir algo c
nao possui, (a) em que por
absolutamente ou (b) no momento
sua natureza ja devcria possui-la, ou (a) em determinado modo
(por exemplo, complctamente), ou ((3) so cm ccrta medida. (3)
Enfim, dizemos que padecem privacao as coisas que nao possucm 35
por violcncia o que por sua natureza devcriam possuir 1
*.
398 TfiN META TAOYIIKA 0 METAFI5ICA, 0 2, 1046 a 36 -b 23 399

2 2. I
Po tend as racionais e potencies irracionais] ]

'End 8* oci (lev £v tot^ &c|hjxois dvuroipxouaiv ipxoct Como esses principles
2
encontram-se, (1) alguns nos seres
TOiauToct, at S* £v toT$ £fjtt|)UX0L $ xat dv <|>uxfi xat ttj? inanimados ? (2) outros nos seres animados, (a) alma e (b) na I046 h

1046 b c|)uxfj? £v t<p XAyov exoviL, SfjXov Stt xat t<5v 8uv<4|jte<ov parte raeional da alma, e evidente que tambem algumas poten-
at |iiv eaovrat aXoyot ai Se (Jtexi X6you* Sid rcaaat at cias serao irracionais c outras racionais; por isso todas as artcs e

x£xvai **i °" 7ioiTiTtxat £7U<mjfJtat Suvdjieti; eta£v* &px<xt as cieneias produtivas sao potdneias: e fato, sao principios de
Y&p fJt£tapXriTtxa£ elatv £v fiXXto aXXo. xat at [Jt£v mudan?a em outro ou na propria coisa enquanto outra 3
.

5 jxexa X6yoo raaat t<3v Jvavrfov at aitat, at Zi aXo- E enquanto as poteneias racionais sao as mesmas para am- 5

yot |i£a £v6c, olov tA OepfJtAv too 0epfta£vetv (i6vov* ^ 8£ bos os contraries, cada uma das irracionais e potencia dc urn
Jatptx^i v6aou xat uyieta^ amov Zi fat XAyos £<mv ^ £tu- unico contrario: o qucntc, por exemplo, so c potencia de aque-
wt\iir\, 6 S£ X6yo^ 6 auto$ 8r)XoT to TcpaYfjta xat t^v crc£- cer, enquanto a arte mediea e potencia da enfermidade c da
4
pTjatv, rcXfy oux (oaatiT(oc, xai &mv ijxcpoTv ecm 8' saiidc. Isso c assim porque a cicncia funda-se sobre no^oes e

10 too urc4pxovTO$ [jtaXXov, were* &v<4yxt] xat t&$ Totatixas a mesma no^ao manifesta tan to a essencia da coisa como a sua

£7u<mftia$ elvat (lev t&v Jvavutov, elvat Se too y.lv xaO* privagao, embora nao do mesmo modo: de fato a cicncia c ?

aoxas tou 8£ yap 6 X6yo<; tou [Jt£v


(jtfi xa0* aut<4$* xal ciencia de ambos os contrarios mas prioritariamentc do posi-
T

xa6* auxA tou 8£ xpAirov ttva xata au|ifleflT]x6$" iiro^A- tivo. Portanto, c neccssario que tambem cssas poteneias racio- 10

aet yip xat drco^opgc BtjXoT tA dvavrfov* i\ yap crcepriati; nais scjam dc ambos os contrarios, c que dc urn dos contrarios

15 V| rcp(OTT) to Jvavrfov, auirj 8£ iuo^opa 0ax£pou. duet 8£ o scjam por sua propria naturcza, enquanto do outro nao o

ta £vavr£a oOx bfflyvwxi £v t£> aut£>, tj S' dmanrjiJLT] 86- scjam por sua propria naturcza. Dc fato 7
tambem a nogao se

vafus XAyov #x £LV > »*i i\ c|>t>x^l xtvr)ae<o<; exet dpXTjv,


refere a um dos contrarios por sua propria naturcza, enquanto

to jjl^v uyietvov i^Uim [jl6vov uotet xat to Oepfjtavrtxov


ao outro so se refere por acidente. Com efcito, a nogao mani-

0£p(jt6TTiTa xat tA c|>uxTtxov c|>uxpATT)Ta, 6 S' d7ct<mi[jttov


festa o contrario negative com a negagao c com a privagao do
XAyo^ xat
positivo, porque a privagao em sentido primario constitui 0 15
20 fiii^eo, Y<4p dcrciv Afjt^otv fjt£v, oux AfM>£a)$ S£,
£v
contrario, c cla e, justamcntc, a privagao do tcrmo positive. E
t|)UXB f| ^x£t xtvrja£<o<; &px*W' <&cra fifjttpto &tcA Tfj<;
dado que os contrarios nao se encontram juntos na mesma
auTffc&px*K xtvV)aet npo<; tautA ouv4c|)aaa' Sto t& xata
coisa, enquanto a ciencia e potencia dos contrarios porque
XAyov 8uvaxa toi? fiveu XAyou SuvaTot^ Tcotet xivavrCa*
possui a nogao deles, e a alma possui o principio dc movimcn-
to dai dcriva
7
quc enquanto o que
?
e saudc so produz saiidc, 0
que tern capacidade de aqucecr so produz ealor c o que tern
capacidade de es friar so produz frio, quern possui a cicncia

produz ambos os contrarios. Dc fato, a nogao referc-sc a ambos


os contrarios,embora nao do mesmo modo, c encontra-se na 20
alma, que possui o princjpio do movimcnto: portanto, a alma
com o mesmo principio pode mover a ambos os contrarios, ja
que os unificou na mesma nogao. Por isso as poteneias racio-
nais agem de maneira contraria as poteneias irracionais, por-
TON META TA OYIIKA © METAFIS1CA, ©2/3,1 0*6 b24 1047 a 7 401

\Lia yap dcpxfi ntpdxvtoii, X6yo>. ^avepiv 8£ xai fkt que com um unico principio, isto e, com a razao, cnvolvcm
tq [iiv tou e0 Buvci^ei dcxoXouOei ^ too j*6vov Tuoifjaai f\ ambos os contrarios\
TuaOeTv 8uva(JLtc, Taurfl 8* ixeivrj oux dte£* 4v<4yxri yap t6v E tambdm e evidentc que a potcncia de agir c dc padeccr
eu Tuotouvxa xai Tuoietv, t6v 8£ [*6vov noiouvxa oflx £v<4yxr) de modo adequado implica scmprc a potcncia dc agir c dc pade-
xat e3 Tuotetv. ccr simplcsmente, enquanto esta nao implica semprc aquela. 25

De fato ;
o que age dc modo adequado deve ncccssariamcn-
enquanto o que age simplesmente nao age nccessaria-
te agir?
3 mente de modo adequado 6 .

EJat 8£ Ttves of ^aatv, oTov oi Meyaptxo£, 8xav ivepyfj


30 [jl6vov BuvaaOat, orav 84 ivepyfj ou 8tivaa0ai, olov xiv
otxo8o(jLouvxa ou 8uvaa6at o{xo8o[xeiv, dXXa tov oJxo8o-
[xouvxa Srav o£xo8o[jifj- 6[xotac 84 xai £tul twv aXXwv. oT<; 3. [Necessidade da distingao cntre pot Sue id c ata
toe aujxpatvovra axona oti
xa ^ e7C ^ v ISblv. 8fjXov yap 8tl demonstradd pela discimdo com d d out rind apostd dos
oCt* otxo86[*o£ earai iav oixo8o[jiTj (t6 yap oZxo86[jia> megdricos e d refutdqcio destdj ]

35 elvai to 8uva-ttp eTva£ £cmv otxo8o[XELv), 6(jlolw^ 8£ xai fact


Algum pensadores conio f
j^or cxcmplo, o,s mcgaricos 2 sustcn-
,

tc5v aXXtov Texvwv. e{ ouv &8uvaiov t&c TOiatkac ?x eiv tam que so existc potcncia quando cxistc a to, e que quando nao 30
T^xvai; [jl^i [xaOdvxa noil xai Xa(J6vxa, xai jx^i ?x£tv existe o a to tambem nao cxistc a potcncia. Por cxcmplo, quern
? (jl^i dc7uoJJaX6vxa tuot£ (t\ yap XtjGti t\ tivl
^ XP* VC P*
7u<40ei nao esta construindo —
segundo clcs nao tcm potcncia dc —
ou yap 8^1 tou ye 7up<4y[xaTOi; ^Gapdvros, &d yap &mv), construir, mas so queni eonstroi e no momcnto cm que eonstroi;
fkav TuauaTjTai, oux ^£L ^v ^X^* ^dXiv 8' ti%<; otxo- e o mcsmo vale para todos os casos. Os absurdos que clerivam
8o[xfaei 7U(o<; Xaptov; xat t<x a^uxa &?| 6[xota<;* ouxe yap dessas afirma^oes sao faeilmente eompreensivcis,
5 (JjuxpAv oute 8ep[*6v ouxe yXuxu ofixe #kto<; ala07]T6v ouQiv (a) Dc que algucm nao poderia scr construtor
fa to, c claro

Sarai jx^i ataGavojjtivcov- aScrce t6v npanaydpou X6yov au[x- senao no a to de construir, na mcdida cm que, na realidade, o ser
pTjaeTat Xdyeiv aikou;. dXXa [xfy ou8' ataflhriaiv gfrt ou8£v construtor consiste cm ter a capacidade de construir. () mcsmo 35

vale para as outras artcs. Ora, se c impossi'vel possuir essa.s artes


sem tc-las dominado cm dado momcnto, c se c im-
aprendido c

possivel nao possuMas mais scm tc-las perdido (ou por te-las
csquceido ou por causa de unia enfermidade, ou pelo tempo
f
104?'

trnnscorrido; mas nao pelo fate de tcr-se destrufdo o objeto da


arte, porque estc existe pcrencmcntc), cntao < con forme dizem
os megaricos> quando algucm tiver tenninado de construir nao
possuira mais a arte c, entrctanto, dcpois podcra imcdiatamentc
recomcgar a construir: mas como pode readquirir a arte?'
mcsmo vale para as coisas inanimadas: ncm o frio,
(b) ()

nem o calor, ncm o docc, ncm, em geral, qualquer sensivel podcra 5

cxistir se nao for pcrecbido atualmcntc. Assim sendo, os mcgari-


cos deverao sustentar a mesnia doutrina de Protagoras
1

.
A02
TUN META TA <PYIIKA © METAfiSlCA, G QA7 a 8 34 d03
3, 1 -

av
ocjuv,
|x*i aEa0Av7]TOt
to?ux6^ 8i
[17)8'

xat
ivepyfj, el ouv tutpXov t6 ^ e*ov (c) Antes, nmgucm podcni tcr a faculclaclc de sentir se mo
foe rcdtpuxe xai ext ov, ot auxot estiver sentindo c exercitando em ato essa faculdade. Entao, sc c
10 TUfXoi eaovTOL jroXXAxt* ttk i^pa^, xai xwtpot, Iti e! cego quem nao tern a visao —
cnquanto por sua natureza deveria
ASuvaxov £crcep7][ievov SuvA|ieto$, t6 ^ ytyv6[ievov ASu- tc-la, no m omen to em que por natureza deveria tc-la c do niodo
vaxov earat yevda8at* to 8' ASuvaxov yevdaflat 6 Xeytov
^ como por natureza deveria tc-la scgue-se que os mcsmos ani- — , JO
elvat ^ eaeaOat cj>euaeTat yap ASuvaxov touto £cri)[iai- ma is serao ccgos muitas vezes ao dia, c assim tambcm surdos\
vev), ware outoi ol X6yot igaipouai xai x£v7]atv xai ydveatv. (d) Ad c ma is, sc impotcntc c o que c privado de potencia,
is Aei yap t6 xe lavr\x6<; iavffctxai xat t6 xa0Tj[ievov xa8e- o que nao se produziu sera impotcntc para sc produzir; c mcntc
Setrcr ou yap <W<m)aeTOt av xaUtypar AStWov yAp (jucm a firm a que o impotcntc para se produzir e ou sera: dc
&rcat Avacmjvat S ye ^ Suvarai Avaarfjvau eE ouv jx*i £v-
fa to, como dissemos, este c
cssas doutrinas megarieas
o significado dc impotcntc. Por tan to,
suprimcm o movimento c o devir:
SfyeraL rauxa Xdyetv, cpavepiv oti 8uva[it$ xai ivepyeta
exep6v iartv (ixetvoi 8' ol X6yoi Suva^tv xai ivepyetav 1 1 u em esta de pe devcri ficar scmprc dc pc c qucm csta sentado
touto
20 Jtotouatv, St6 xai ou [itxp6v rt Cnxouatv avatpeiv),
dcverii ficar scmprc sentado; c, se esta sentado, nao podera mais 15
ware £vS£-
levantar-se, pois qucm nao possui a potencia para sc le van tar
Xexat Suvax6v |iev ti elvat ^ elvat U, xat 8uvax6v jx*i
nao podcra lcvantar-sc r
\
elvat elvat Se, 6[iota$ Se xat Inl Ttov fiXXtov xaTrvyoptcov
Se, porta n to, cssas afirmac.oes sao ab^urdas, c evidente que
Suvaxiv
vax6v ov
paSt^etv 5v jxtj (3a8££iv, xai ^ (JaSt&tv Su- a potencia c o ato sao difcrcntes um do outro; ao contra rio, esses
pa8£?etv. eaxt S£ 8uvaxiv touto to £av foApft raciocmios reduzem a potencia e o ato a mcsma coisa e, por isso,
25 f\ ivdpyeta oC Xeyexat e*etv tfy Suvajuv, outev ?arat
A8u- ten tarn eliminar urn a difcrcn^a que nao c dc pouca im porta n-
vaxov. Xeyto U
olov, tl 8uvaxiv xa&7ja0at xai IvStyeTOt
eia. Portanto, podc ocorrcr que uma substancia scja cm potcn- 20
xaefjaOat, toutu iav ijuApft to xaefjaflai, ouS£v
earat ASu- cia para scr c que, todavia, nao cxista, e tambcm, que uma subs- ?

vaxov xat e£ xtV7]6fjvat ^ xtvfjaat arfjvat tancia scja cm potencia para nao scr que, todavia, cxista. ()
r\
^ aifjaat c
elvat 9i y£yvea6at ii ^ elvat ?i ^ ytyveaOat, o^ofo*. mcsmo vale para as outras categorias: podc ocorrcr que qucm
30 £XriXu0e 8' i\ £vdpyeta Touvo[ia, tern a capacidade dc camming nao cammhe, que eaj^az de
i\ np6<; tfy ^vreX^eiav c ^scja

ayvrtOe^VT], xai Ixi xa aXXa ix Ttov xtvrjaetov nAXtara* eaminbar qucm nao caminhando. Algo e em potencia sc
csta
8oxeI yap f\ ivdpyeta [lAXtaxa ^ x(v7]<n$ elvat, 8t6 xai
o traduzir-sc cm ato daquilo dc que sc diz scr clc em potencia
xoi$ ^ ouatv oux AiroStBoaat x6 xivetaOat, aXXa$ hi Ttva^ nao impliea nenbuma impossibilidade. Don um cxcmplo: sc al- 25

xa-nriyopta^, olov StavoriTa xat litiQuyLrpa elvat to |x9j ovra,


guem tern potencia para scntar-sc e podc scntar-sc, nao tcra
nenbuma impossibilidade dc fazc-lo quando tivcr dc sc sen tar.
K dc modo scmclbantc quando sc tratar da potencia de scr mo-
vido ou de mover, de cstar parado ou dc parar, dc scr ou dc vir
a scr, dc nao scr ou dc nao ad vir.

O tcr mo ato, que sc liga estrcitamcntc ao tcrmo entelequia*, 30

mcsmo que sc estenda a outros casos, dcriva sobrctudo dos mo-


\amcntos: parece que o ato c principalmcnte, o movimento. Porf

cssa razao nao se atribui o movimento as coisas que nao existem,


mas se Ihcs atribui os outros prod ica dos: por cxcmplo, pode-sc
dizer que as coisas que nao existem sao pensavcis c descjavcis,
*04 TiiN MET A TA (DYXlKA G Mi OUtgCA, O 3/4, 1 0^7 a 35 -b 26
I I

35 xtvoujxeva 8£ ou, xouto Zi 8xi oux ovxa Ivipyzlq. Saovxat £vep-


mns em movimcnto. E isso porque, mcsmo nao
il;io que sao
1047 h
y$i<f. tcov yap ovxtov evta 8uv4[iet £ax(v* oux eaxt 8e,
K n lo en nto devcriam ,scr cm a to. Dc fa to, cntre as eoisas que
i i
1047*
T

8tl oOx ivxeXex^f? £<rctv. n, s;kj iilgumas sao em potencia, mas nao cxistcm de fato
ti >
t 7

(uitamentc porque nao sao cm a to.

EE 86 £<m xd &Jp7)[ievov x6 8uvax6v ?j 4xoXou8et, ^avep6v 1

f, (0 possivel e o impossivel}
Sxt oux iv8£x^«t 4X7)0^ elvat x6 sItoiv Sxt 8uvaxdv [iev

5 xo8£, otix eaxat 8£, aSaxe xa 48uvaxa elvat xauxrj 8ioc9eu-


Sc, co mo dissenios, iilgo e cm potenciu enquanto so lhe se-

Yetv X£y^ 8£ oTov xt$ 8uvax6v BiA^expov juc (J alo% e evidente que nao pode ser verdadc quando sc diz
ei 9a£ri xfy
|ieTp7]&fjvai oO |i£vxot [iexpri&if)aea0aL - 6 (if) Xoyi#H &vo S xo 0U6 delcrmiucida eoisa pode ser mas nao cxistira nunca, porque 7
5

ncssc easo nao se poderia falar dc coisas que nao podem scr\ Por
iBtivaxov elvat — oxt oO0£v xtoXuet 8uvax6v xt ov elvat f[ yz-
i cnipl(^ T
nao diria a verdadc quern, nao levando cm conta a cxis-
veaOat |if| elvat |xrj8* eaeaOat. AXX* ixetvo dviyxri £x
t< ncin do impossivel, djssessc que e possivel comensurar a diago-
10 xtov xetjx£vcov, xai U7co0of[ie9a elvat ^ yzyovivcLi o oOx
et
nal com o lado T
mas que el a jamais sera comensurada, porque
eaxi jx£v 8uvax6v 8£, oxi ou0£v Saxat ASuvaxov aufiPriaexat
1 1. ii I. l impede que algo que pode ser ou devir nao cxista ncm agora
8e Ye » T^ Y^P K eT P^°® aL iSuvaxav. ou y*P 8t] iaxi ^
urn i no futuro. Mas do cstabclcctdo scgue~sc necessariamcnte
xatixo x6 <J>eu8o$ xai xo 48uvaxov x6 y^P £<rc<4vat vuv
que, easo exista ou tenha existido algo que nao cxiste em ato
<|>eu8o$ |i£v, oOx 48uvaxov 8£. fijia 8fe StjXov xat Sxt, eE
8 que, (odavia, pode cxistir, isso nao devc implicar nenhuma ini-
15 xou A 3vxo$ AviyxT] x6 B elvat, xat 8uvaxou ovxo$ elvat xou po.ssihil icUide; do contrario, ocorrcria justamcnte isso, pois e im-
A xai to B iy&yxri elvat 8uvax6v et y*P K^l iviYxrj [kism'w'I afirmar a comcnsurabilidadc. Portanto, falso c impossi-
Suvaxov elvat, ou0£v x<oXuet elvat 8uvax6v elvat. Saxto vel nao sao a mcsma eoisa: que tu agora cstejas de pe e falso,

89) x6 A 8uvax6v, otixouv Sxe xo A Suvaxdv etrj elvat, eE 1 lis nao impossivel" 1

xe0e£7) to A, ouOfev ASuvaxov elvat auv£(3aivev x6 8£ B I


1

!, ao mcsmo tempo, c claro tarn hem que sc a cxistencia dc


20 iviYxri elvat. <£XX* Jjv 48uvaxov. eaxto 8^| ASuvaxov, eE 89) A ii n plica necessariamcnte a cxistencia de B entao, sen do
T
possfvel 15

<£8uvaxov [4v4yxti] elvat x6 B, &.v&rfxr\ xai xo A elvat. AXX' \, c nccessario que scja posstvel tarn hem B: de fa to, sc nao fosse
f\v Spa x6 TcpcoTOv 48uvaxov xat x6 Seuxepov apa. av apa rj iK( cssariamente possivel, nada iinpcdiria que tanibcm fosse pos-
to A 8uvax6v, xat xo B &rcat 8uvax6v, etrcp ouxtos efyov itive I sua nao-cxistcneia, Pois hem, suponhamos que A e possjvel.

aiaxe xou A Svxo$ 6cv&yxr\ elvat x6 B. £dv 89; ouxto^ lyfiv- ScikIo possi'vel a cxistencia de A, nao havcria nenhuma impossi-
A B Mlidacle de afirmarmos a cxistencia dc A; entao tambem B devc-
25 xtov tcov ?j 8uvax6v x6 B oux<o$, ou8£ xi A B £;et
1

A riii Mas tambcm tinhamos suposto que


necessariamentc existir.
d)^ ix£0ri' xat eE tou Suvaxou 3vxo«; dviYxrj xo B Suva-
R (osse impossivel Suponhamos entao que scja impossivel. Mas 20
\r b e impossivel, c nccessario que tambcm A seja impossivel.

Mas, afirmamos que o primeiro era possivcl, portanto, devc se-lo


l.iinbcm o scgundo. Pot tan to, quando A e possivel 7
tambcm B
1 I que cxista cntre A c B uma rclagao tal que
vv ser possivcl, desdc
a cxistencia dc A comporte neccssariamente a cxistencia de B. 25

Knlictanto, estando A c B ncssa rela^ao, se B nao fosse possivcl,


406 T<>N MET.A TA ©Y2IKA © ME FAF1S ICA, © 4/5, QA7 b27
1 - 1 Od 3 1

tov elvai, eJ tart tA A &v&yxr\ elvai xai to B. tA -yap tambem a rclagao cut re A c B seria tal como a afirmamos. E se,

SuvaTov elvai &.v6.yxr\q tA B elvai, e{ tA A 8uvaT<5v, sendo possivel A, e necessariamcntc possivel B, quando A existe,

touto arifjiafvet, Jav 5 xo A xai foe xai toe fy> SuvaTov necessariamcntc cxistc B. De fa to, que B seja necessariamcntc
30 elvoci, xdtxeTvo t6t£ xai outgjc fctvai AvaYxaiov. possivel se Ae A e possivcl
possivel significa o scguintc: posto que
cm determinado tempo c de determinado modo, tambdm B c
possivel necessariamcntc no mcsmo tempo c do mcsmo modo'.
5

'ATuaacov 8e tcov 8uv4[jl£<ov otiatov tcov (xev auyyevcov


olov t&v aJa0r)ae<ov, twv hi £0ei olov Tfjc too auXeiv, t£5v 5. [O modo de atuar-se das potencias j
1

8i (jLa07]aei olov rt\q t<ov t&x v &v, toc^ [iiv &v&yxr\ Tupoevep-
Dc todas as potencias cxistentes, algumas sao eongenitas
Tprjaavrocs exeiv, fiaai xai Xi^o), toc Si (jt-f) TOtao- — por exemplo, sentidos — outras sao adquiridas pclo
os ?
excr-
35 Ta$ xai -zaq Inl tou Tudtaxeiv oux &vayxr\. hi to 8u- — por cxcmplo, de
eicio — outras ainda sao adqui-
a tocar flauta ,

1048* va-c6v ti 8uvax6v xat %ozi xai rcooc xai oaa aXXa &v&yxr\ — por exemplo
ridas pel a instruc/ao Para possuir po- as artes. as
TupoaeTvat £v t<o 8iopiap.<o, xai t& piv xaxa Xi^ov 86va- tencias que se ad qui rem pclo exerefcio e pela instrucao c ncccssa-
Tai xiveiv xai at 8uv4|jL£is atkoiv (jL£Ta X6yoo, t& 8e. aXo^a ria uma atividade prcccdcntc; ao eontrario, para as outras, e tarn- 35
xai at 8uvdt[JL£is aXoYOi, xdtxefvac (xev ivdrfxr) Iv £[JL<|>6xto hem para as passivas, is so nao e necessario 2
.

5 £Lvat Tauxa^ hi iv dc^olv, Ta$ (jtev TOiauTas 8uv4tA£ii; Ora dado que o que c cm poteneia e, potcncialmentc, algo
?
1048 1

&»&yxr\, 5xav to^ 8uvavrai tA tuoltjtlxAv xat to 7ca0r)TixAv determinado, num tempo determinado e dc modo determinado
7uX7]at(4Ct*)a(., to [iiv tcoieTv to 8i Tudtaxeiv, Jxetvac 8' oux (c com todas as outras eircunstancias que cut ram necessariamcntc

&»&yxr\* auTai [jlev -yap Tuaaat [ita evA$ 7coir)Tix7j, £x£ivai na sua dcfinicao)\ c dado que alguns seres sao eapazes dc movcr-
8i T<ov ivavTttov, ware a(xa Tuotrjaei toc ivavrfor touto 8£ sc scgundo a raz.ao c suas potencias sao raeionats, enquanto ou-
10 dtSuvaTOV. &.v&yxr\ apa frepAv tl elvai tA xupiov \iyu> tros seres sao privados de razao e suas potencias sao irracionais (as

hi touto Spe^Lv fj TupoaipeaLV. 6tuot£pou yap av Ap^TjTai primeiras devem necessariamcntc encontrar-sc cm seres anima-
dos as segundas podem encontrar-sc seja nos seres animados scja
xuptcoCt touto 7uoiT)aet OTav to^ 8uvaTat uTcdcpxfl xai tuXtj-
? ?

nos inanimados} pois bcm no caso dessas ultimas potencias, 5


atdcCa tto 7ua9T)TLx<o- <Sar£ tA SuvaTAv xara Xi^ov arcav ? ?

quando agente c paeicnte se encontrem cm con form idadc com


scu podcr, necessariamcntc urn age e o ourro sofrc; ao contrario,
as primeiras nao comportam Dc fato, todas as
ess a neeessidade
H
.

potencias irracionais toinadas individualmcntc podem produzir


s6 um dos eontrarios, enquanto as outras podem produzir ambos
os contrarios; portanto, sc elas implieassem a neccssidade dc que
falamos acima, produziriam ao mcsmo tempo os dois contrarios,
o que c absurdo\ Ncsse caso e neccssario que haja algo que deci- 10

da: o que decide e 0 descjo, ou a escolha racional 6 . Dc fato dos dois


7

contrarios, 0 agente racional rcalizara aquilo que desejar prefc-


rentcmcntc, quando, con forme sua potencia astivcr diantc c ?
cm
contato com o pacientc. Portanto, todo ser dotado de poteneia
408 M£TAFiS1CA,e5/6, I0d8a U-36 ^09

4v4yxt), 8xav ^p^Tai ou ex ei ttjv Suva^tv xat co; ?x ei » racional ncccssariamcntc agira quando dcscjar aquilo dc que
15 touto tcolelv* ?x et 84 Jiap6vro<; too 7ta8riTixoO xat a>8i exov " tern potencia e do modo como tern potencia. Porcm, cle tern 15

to; [toieiv]- el hi \ir\ y 7CoteTv ou 8uv7]aeTaL (to yap \Ly\§tv6q essa potencia quando o paciente esta prcsentc e quando cle sc

tcov ££co xo>Xuovro; Jtpoa8top(£ea8at ou8£v exi 8eT p


tfy yap encontre cm dctcrniinadas condigocs, Sc nao sc dao cssas con-
8uva[uv exei cos &m Suva^ti; too rcotetv, &m 8' ou tuAvtco; di^ocs cle nao podcra agir. E c dcsncccssario acrcsccntar: desde
4XX' £x6vrcov n &$> ^ ol; A^opiaS^aeTaL xat toe e?co xco- que nada o impega cxteriormcntc. Dc fato, cle tcm a potencia

20 XuovTa* i^aipsirat y^P raina tcov £v tco 8topia|ico 7upoa6v- na mcdida cm que csta c potencia dc fazcr; c csta nao c poten-
Tcov evLa)* 8t6 ou8* £av fifjta PouXrrrat f\ lni%[ir\ rcotetv cia em scntido absolute, mas so em dctcrniinadas condigocs, c
dent re est as csta a cvclusao dc imped imcntos cxtcrnos; dc fato,
8uo i] toe £vavrfa, ou noir[W oi yap outcos ex&t auT<5v tfy
8uva[nv ouS* fori tou a[ia
a cxclusao dc tais obstaculos csta implicita cm algumas das dc- 20
Jioietv ^ 8uva[U£, ^Tuet aiv £cmv
tcrmina^ocs contidas na defini^ao. Por isso, se algueni quisesse
outcoc Jiot^aei,
ou desejassc fazcr, ao mcsmo tempo, dua.s coisas difcrcntcs, ou
duas coisas contrarias, nao podcria fa/.c-las; dc fato, nao c desse
6 modo que cle possui a potencia para fazcr aquclas coisas, e nao
existe potencia dc fazcr coisas opostas ao mcsmo tempo: por
'Ercei hi Tuept xaTa x£v7]atv XeYO|i£v7]s 8uv4|ieco;
isso cle fara as coisas das qua is tcm potencia do modo como
efpriTaL, nept Ivepyetai; 8iop£aco[iev t£ t£ £cmv ^ hipytia
tcm a potencia .

xai jlol6v ti. xai yap t6 8uvaTov a(jia 8fjXov eaTai 8tat-
pouatv, 8ti ou |x6vov touto \lyo\itv 8uvaT&v 5 7u£q>uxe xtveTv
fiXXo f\ xtveTaOat ujl' aXXou f\ arcXcoi; ^ Tp6rcov tiv4, 4XX&
xat
6. [O ato e a potencia comiderados em seu significado
30 eTepcoi;, 8t6 friTouvrei; xai rcepi toOtcov 8trjX0o(xev. fori
pTopr'uimente metafisicoj 1

8^| Ivipytia t6 U7c4pxetv t6 Tupayi^ ^ outco; Sarcep


X£Y°K ev 8uv4[jiet* X£y°[a^ v hi 8uv4|iei olov h tco fuXco Ocpois cle tcr t rata do da potencia coin rclagao ao movi- 25
T
Ep[ifjv xai iv rrj SXtj t^v ^faeiav, 5ti d^atpeOefri fiv, men to, devemos agora definir o ato c dcterminar sua cssencia c
xai lni<rvr\iLov<x xai tov Swopouvra, av 8uvaTo; 8eco- suas propricdades. l^roccdcndo ncssas analiscs, ficara ma i s cla-

35 pfjaat- to 84 Ivtpytly. SfjXov 8' irci tcov xa8' fxaara tq ro mcsmo tempo, tambcm o scr cm potencia, enquanto di-
f
ao
ircaYtoYT) S pouX6[ie8a Xiyw, xai ou 8eT TuavT^ 8pov £r]-
zemos que c cm potencia nao so o que por naturcza podc mover
outro ou que podc scr movido por outro (scja simplcsnicntc,
scja dc clctcrminado modo), mas dizemos que uma coisa c cm
potencia tambcm cm outro significado: e e justamcntc para 30
2
buscar esse significado que tratamos tambcm dos outros ,

C) ato e o cxistir dc algo, nao porcm no scntido em que


dizemos scr em potencia: c dizemos cm potencia, por cxcmplo,
um I Icrmcs na madeira, a semi-reta na rcta, porquc eles podc-
riam ser extraidos, c dizemos pensador tambcm aquclc que nao
csta cspcculando sc 7
tcm capacidade dc especular; mas dizemos
em ato o outro modo dc ser da coisa. O
que qucrcmos dizcr fi- 35

ca claro por indu^ao a partir dos casos particulars, pois nao c


TUN M£TA TA OYIIKA G MErAFlSlCA (
0 6, 10a8a37-b25 ai i

xeTv iXXct, xai to AvAXoyov avvopav, ncccssario l^uscar defini^ao de tudo\ mas c prcciso contcntar-se
otl co$ to oJxoSo-
b
1048 fiouv 7tp6^ tA o{xo8o[ilx6v, xat t6 com cornprcender intuitivamentc certas coisas mcdiante a ana-
£yp*1Y<>pAc 7up6^ t6 xa-
OeuSov, 4
xai t6 6p<ov np6<; to [iuov |itv 5<j>tv hi e'xov, xai logia , E o a to esta para a potencia corno, por cxcmplo, quern
t6 Araxexpt^vov ix CXt^ constroi csta para quem pode construir, qucm csta dcspcrto para i048 b
-rife Tipd? t^v uXt)v, xat t6
ATOipYaapivov Tupo<; t6 &v£pYa<rrov. Taurus 8t -rift 8ta<po- quem esta dormindo, quem vc para quern csta dc olhos fecha-
5 pa$ 6aT£pa) ^opfa> garco iv£pYeta dos mas tern a visao, c o que e cxtraido da materia para a mate-
if) (fcpcopta^vr] Oa^pco
8e tA 8uvaT6v. X^tTat St lvtpyd<f oO 7u£\n;a 6[iofcoc <&V ria e o que e elaborado para o que nao c claborado. Ao primeiro

9i tg> 4vdXoYOV, (b^ touto iv toutco 7upA$ touto, t68* Iv


membro dessas diferentes rcla^ocs atribui-sc a qualificagao dc
?i
T(^8e fi Tcpoc T68e- t& [i£v ato e ao segundo a de potencia. 5
y<*P xCvrjatc 7up6^ Suvafitv
ta^ 8' a>£ ouafa Tup6<; Ttva uXt)v. aXXcoc St xai t6
Ncm todas as coisas se dizem cm ato do mesmo niodo, mas
fircetpov
10 xat t6 xev6v, xai oaa TOiauTa, Xlytnxi
so por analogia: como isso esta para isso ou rclativamcnte a isso ?
Suvdcfiei xai ivep-
Ytty 7coXXot<; t<ov ovt<ov, olov tg> assim coino aquilo esta para aquilo ou relativamentc aquilo. AI-
6p<ovu xai paSt'Covu xai
TauTa gumas coisas, dc fa to, sao ditas cm a to como movimcnto rclati-
6pco[ievco. [iev Y *P IvUxwi xat AtuXcoc 4X7]6eue-
aOa£ TtoTe (t6
vamcntc a potcneia, outras como substancia relativamcntc a al-
y <*P 6pa>jievov Stl 6paTat, t6 5£ 8tl
ApaaGat 8uvaT6v)- 8' araipov
guma materia".
<c6 oux outg> SuvAjxet eartv co$
() infinito, o va/.io e as outras coisas desse genero sao ditas 10
15 ivepYefa
uTcoXetTOtv
ia6[ievov
t^v 8ta£peatv
x*>pun6v, <*Ua Y™>aet. to y*P ^ em potcneia e en;i a to de motlo difercntc relativamcntc a maioria
47uo8t8<oat t6 elvai Suvdqiei Tau-
das outras coisas; por excmplo, o que vc, o que caminlia e o que
Tiriv t^v £v£pYeiav, to hi x<optf>ff0ai off.
e visivel. l^ssas coisas podem scr ditas as vczes cm potcneia ou
'Ercei 8e t<ov 7up£i=e<ov J>v £<m 7u£pa$ ouSe^fa t&o$ em ato cm scntido proprio: Lima coisa sc diz visivel ou porquc
4XXa t(3v Tcept t6 t£Xo$, oTov t6 Eaxvatvetv f] iaxvaafa efctivamcnte e vista ou porquc podc scr vista- ao coutrario o 7

20 [auT6], auTa 8e frav JaxvaivT] outg>c iariv iv xtvrjaei,


infinito uao e em potencia no seutido que possa tornar-se uma
UTtdpxovra Svexa ^ xfvn^at^, oux fort
cov TauTa rcpafo f]
realidade por si mas c cm potcneia
subsistcntc cm ato, so cm
ou TeXe(a ye (ou Y ap t£Xo<)- 4XV ixe£vri
(5) ivuTudpxet t6 ordem ao conhccimcnto, pois o fato dc que o proecsso dc divisao 15

t£Xoc xat [Vj] Tupagt^. oTov 6p? a^a {xat ecopaxe,) xat 9poveT nao tenha nuuca urn tcrmo garantc que essa atividade cxista
{xai TC9p6vrrixe,) xat voei xai vev6Tixev, &\\ ou
y
jiavOdvei xai como potcneia, mas nao que cxista como realidade scparada 6 .

25 [ie^07]xev ouS* uYi*&Tai xai UYtaarat* eC


Cg xai eO e^Tixev fifia, Dado que das agoes 7 que tern urn tcrmo n cub uma 6 urn
fim por si mas tod as tend em a alcanna r o fim como, por excmplo,
?

o cmagrecimcnto tern por fim a magreza; e, dado que os corpos,


quando emagreccm estao em movimento em direcao ao fim, ou
?
20

scja, nao sao aquilo em vista do que ocorre o movimcnto, segue-

sc que estas nao sao agoes, pelo mcnos nao sao a goes pcrfcitas,

justamcntc porque nao sao fins. Ao contrario, o movimcnto no


qual ja cshi contido o fim c uma agao. Por excmplo, ao mesmo
tempo alguem ve e viu, eonhece e conbeccu, pensa c pen sou, en-
quanto nao pode estar aprendendo e tcr aprendido, nem estar
se eurando e ter-se curado. Alguem vivc bem quando ja tenha 25
412 METAFiSiCA, G 6/7, 04 8 b2 6 049 413
TflN META TA OYZIKA G i -
1 1

xal euSaijxovei xal euSaifxdv7]xev. el U (jltj, £Set fiv *oxe natie- vivido bem r
e fcliz quando ja tcnha sido feliz. Se nao fosse assim,
a6at dSarcp Sxav laxva£\ng, vuv S' off, 4XXa tjg xal efrxev. seria preciso existir urn tcrmo final, como ocorrc quando algucm
xouxwv Sfj (SeT) xa$ fx£v XLvriaei^ Xdyew, xa$ S' £vepye£a$.
cmagrccc: nos casos eitados, ao contrario, nao existc tenno final:

Tcaaa yap xtvr]ai$ AteXfo Jaxvaafa {xdcOTjat^ p4Siai$ o£xo86-


ao mesmo tempo sc vivc c sc viveu. Dcntrc esses processos, os
30 [xtiok- auxat Sfj xivr]aei$, xal primciros serao chamados movimcntos enquanto os scgundos
4xeXet$ ye. ou yap afxa
7

paSCtJeixal (fcpASixev, 06S' olxoSofxei xal 4>xoSdfXT)xev, ou8* serao chamados atividades. De fato, todo movimento 6 impcrfci-
yfyvexat xal y£yovev to; por cxcmplo, o proccsso dc cmagrcccr, do aprender, de cami- 30
xweixai xal xex£vr]xaL, 4XX* Exe-
pov, nhar, dc construir. Esses proccssos sao niovimcntos c sao clara-
xal xivet xai xex£vr]xev eu>paxe Se xal op? afxa xd
aOxd, xal voet xal vevd^xev. xfy [x£v o5v xoiaurrjv £v£pyetav mcnte impcrfcitos: nao c possivcl que algucm caminhc c ja tcnha
X£ya>, £xeCvr]v Si xtvr]atv. xd jxev 0 5v £vepye(gc
caminhado no mcsmo m omen to, ricni que, no mcsnio momcnto,
35
x£ x£ £otl
construa c ja tcnha const ruido advenha T c ja tcnha advinclo, rccc-
xal rcotbv, £x xouxoiv xal to>v xolouxo>v StjXov ^tv eax<o.
bamovimento c ja o tcnha recebido, pois cssas coisas sao difcrcntcs.
Ao contrario, algucm viu c ve ao mesmo tempo, c tambcm, pensa ?

7 e pensou, Chamamos, portanto, atividadc esse ultimo tipo dc pro-


ccsso e movimento o outro\
II6xe S£ SuvAfxet frrciv gxaaxov xal *6xe ou, Siopurcdov
Dcssas c dc scmclhantcs consideracoes deve Hear claro o 35
1049- ou yap 6;coxeouv. oTov f) yfj ip* £axi Suvifxei fiv0pamo$;
^ ou, que e o a to c qua is as suas propricdades.
4XX<i jxaXXov Sxav t^St] y£vr]xai a7u£p[xa, xal ou8£ xdxe
ia<o^; dSarcp ofiv o6S' ircd {axpixTjs $*av av uyiaa0e(7] oi8'
xux*K, <*XX' ?axi xt o Suvaxdv £axi, xal xoux' eaxiv
uyiaTvov
7. [Quando as coisas sao em potencia e quando em ato\
{

5 Suvfyei. 6'po$ S* xou fx£v 4*6 8iavo(a$ SvxeXe-


Xeta yiyvo[x£vou ix xou Suvfyei 6vxo$, oxav (3ouX7]0dvxo$ yi- Alcm disso, devemos definir quando algo c cm potencia c
yw]xaL (X7i6evo^ x<oXuovxo$ xaiv £xxd$, ixu x£ uywt- SWv quando nao; dc fa to, nao c cm qualqncr tempo que as coisas sao
tJo[x£vG>, 6'xav fXTjO^v xg>Xut) xaiv £v aux<£- 6[xo£<o$ 8e
em potencia. Por cxcmplo, a terra ja c em potencia o homcm?
8u-
v£[xei xal olxfa- e£ [Lrfih xa>Xuei xaiv xouxtp
Ou nao e, mas so quando ja tcnha sc transformado cm csperma 1049'
xal x-q
io uXri xou yfyveaOai otx£av, ouS' ?oxlv o SeT rcpo0yev£a6aL
c, talvc/. y mcsmo nesse easo? lemos aqui o
nern 2
mesmo caso da
^ cura: nem tudo podc scr em ado pela arte mediea ou pclo a ca-
so', mas so poclc scr cura do o que e capaz de scr enraclo, c, por
isso, tern a saudc cin potencia
(I) Ouanto as coisas que dependem da razao, a qucstao 5

podc ser definida assim: clas passam do scr em potencia


ao ser cm a to quando sao qucridas c quando nao intcr-
vcm obstaeulos exteriores; no caso dc quern deve scr
curado quando nao ex is tarn impedimentos internos. K
T

podemos que um a casa tambcm c cm potencia


dizer
do mcsmo modo: tcrcmos uma easa em potencia quan-
do nos elcmentos materia is nao houver nada que os im-
pc^a de se tornar casa, c quando nao houver mais nada 10
" TUN MET A TA OY2IKA 0 METAFISICA, 8 7, 1 049 a 1 1 - 33

inoytviaflou i\ [xexapaXeiv, touto 8uv£[m oJxfa* xai Ini que a elcs se deva acrcscentar ou tirar ou mudar. O mcs-
tcov aXXcov coaauTco^ oaoov e?<o8ev ifj Apx*) rfj^ ytviausx;. mo dircmos em todos os outros casos nos quais o prlnci-
xai Sacov 8f) £v auT<£ t<o ex0 ™* fo* R0evA$ toov K-^Oev pio da geragao provcin de fora\
l|X7ro8tCovxo(; e<rcai 8t' aircou* olov to oTu^pfxa outtoo (SeT yap (2) As coisa.s que tcm cm si o principio da geragao serao cm
15 £v SXXcp (Treaeiv) xai [xeTapciXXeiv) , otav 8' ^Stj 8ia rfjg
potencia por virtudc propria, quando nao houver impe-
auTou Apxffc ?j toloutov, ^Stj touto 8uv<i|xef ixeivo S£ eT£pa$ Ap- diments cxtcriorcs. O csperma, por cxcmplo, ainda nao
SetTOti, SoTuep yfj c o horn cm cm potencia, porque deve ser depositado cm
X*K i\ outtco Av8pia<; 8uv<£[ul ([UTa-
paXouaa outro scr c sofrcr Lima mudanga; ao contrario, quando 15
&rcai X^*6 $)- ^^xe 8£ 8 X^fofxev elvai ou
T68e AXX' IxsEvlvgv - olov to xl(J<otlov ou IjuXov AXXa £uXl- cm virtu dc dc scu proprio principio ja tivcr passado tal

20 vov, ouSe tA frXov y*) <&^A Y^'vov, ttAXiv ifj yrj e{ gut<o$
cstagio, cntao sera o homem em potencia: no prcscnte

aXXo AXXa - Aei estagio clc prccisa de outro principio. Assim, por cxcmplo,
£xetvtvov ixeivo SuvAfxei AttXco^ to u<rce-
p6v £otlv. olov to xLpwTtov ou ^ivov ou8£ yrj AXXa
a terra ainda nao e a cstatua cm potcncia mas deve, antes,
7
frXlVOV'
touto yap Suvifxei xtpamov xai uXr) xipcoTiou auTrj, anX&<; transformar-se cm bronzc \
r

Quando dizemos que urn scr nao c algo dctcrminado, mas


|xev tou a7tX<o$ tou8l tl to8i tA IjuXov, eJ tl £<rci 7ip<o- U que c feito
7
de algo (por excmplo, o armario nao c madeira, mas c
25 TOV 0 [XTJX^TL XttT* SXXo Xe^Otl £xe£vLVOV, TOUTO TTpOOTTl
fcito de madeira, ncm a madeira c terra, mas fcita dc terra c, por 20
uXtj- olov d i\ rn Aepfvr), 6 8' Arjp ^ Triip AXXa mjptvo^,
sua vcz, a terra, sc deriva de outro nao c esse outro mas fcita ?
tA juup uXtj upcoTri ou t68& ti ouaa, toutoj yoLp Sia-
dele), fica evidente que, propriamente falando, esse ultimo tcrmo
9epet tA xa8' ou xat to uTioxeifxevov, t<o etvai t6S& tl f\
semprc e em potencia aquilo que sc llic segue imcdiatavnentc.
[if) etvar oTov tou; TiAOeaL tA raoxe^evov av8p<o7io$ xai
Por cxcmplo, o armario nao c feito dc terra, ncm c terra, mas c
30 acofxa xai $\>xn, ir<4Go$ Se to fxouaLxov xai Xeux6v (Xe-
de madeira; a madeira c o armario cm potencia, c como tal c
yzzai U -rift ixouatxfj^ £YT evo tJL ^vrl * ^elvo ou fxouaLxf)
<
AXXa materia do armario, e a madeira cm gcral c materia do armario
fxouaLx6v, xat ou Xeux6T7j^ 6 avOpomos AXXa Xeux6v, ou8e em geral, enquanto destc dctcrminado armario a materia c csta
pA8ia^ f\ xfvr)aL$ AXXa (Ja8£Cov i] XLvoufievov, <o$ tA ixet- madeira dc term in ad a. K se existc algo originario que nao possa 25

mais refcrir-sc a outro como se fosse fcito dele, cntao esse algo
sera a materia prima. Por excmplo, sc a terra c fcita dc ar c sc o
ar nao c fogo, mas feito dc fogo, o fogo sera a materia prima, que
h
nao e alguma eoisa determinada .

O substrato v
ou sujeito do qual sc prcdica uma casa (a) cm
eerto sentido significa algo dctcrminado, (b) noutro scntido, ao
eontrario, nao significa. (a) Por cxempH o sujeito das afecgocs c
urn homem, ,sc|'a como corpo scja como alma; a afccgao, por sua 30

vc/, c o musico c o branco. (E o sujeito que aprende a miisica nao


c ebamado musica mas musico, c o homem nao c dito brancura
mas branco; c tambem nao se diz passeio ou caminbo mas que
csta passcando ou que e cam in ban te, como vinios acima para o

que t fcito de ccrta materia). Em todos os casos como cstcs o


TfJN META TA ©YIIKA G METAFiSICA, 0 7/8, 049 a 34- b
1 13

vtvov)- — Saa ouv ooTto, t6 saxaTov o6a£a- oaa 8e ^ substrata ou sujeito ultimo e a substantia, (b) Em todos aquclcs
35 ootcos 4XX' ei86$ ti xai t68s ti to xaTTiyopoutxevov, to casos nos quais o que e predicado e uma forma e algo determina-
?axotrov oXtj xai ouaEa oXixt]. xat &p8(o$ au[x[3aLvet t6 do, o substrato ultimo e a materia ou a substantia no sentido dc
1049 b £xe£vivov X£yeff8at xaTa xty uXtiv xai to n&Br\* a[x<p(o materia. E ocorrc justamente que um objeto seja denominado
yap &6pL<jTot, 7c6Tt [xev oOv Xcxt£ov Suvd^xet xai tots ou, em referencia a materia e em referencia as a f echoes, nao com o
eipTjTai, respective substantive, mas com o adjetivo derivado: de fa to, tan-
to a materia como as afeccocs sao igualmente indeterminadas 111
.

Explicitamos, porta n to, quando algo deve ser dito em po-


8 tencia e quando nao.

'Etcex 8£ t6 7up6Tepov 8ta>pL<rrat 7coaax<o$ XfiyeTai,


5 (pavepdv oti 7cp6Ttpov £v£pyeia 8uvdt(iea>^ £<mv. X£yto 8£
8uvci[xe(o^ ou [x6vov ttJ^ coptqilvris ^ XeytTai ipx^i [itia- 8. [A prioridade do ato sobre a potencia]^
PXtjtix^i ev aXXtp ^ SXXo, 4XX* 3Xco$ tuAotj^ ipxffc xivrj-
fj
Com base na distin^ao dos significados de '*antcrior'
7

fcita
TLx-rj^ <i
araTixfj^. xai yap i[ <pi5at$ £v toutw [ylyvtxar prccedentcnicnte 2
fica evidente que o ato e anterior a potencia.
7

£v TauTco yap] y£vet vq 8uvci[xei- ipx^i yap xivt|tlxt], 4XX' Rcfiro-me nao so a potencia no significado acima explicado dc
10 oux £v aXXco &XX' £v aiktp auT6. — n&ar\<; 8^j Tfjc TOtau- principio dc mudanga cm outro ou na mcsma coisa enquanto
xr\<; upOTepa ^cttlv V) ^vipysia xai X6ytp xat xfj oiSa£qr xP^vto outra, mas, em geral, dc todo principio dc movimento ou de
8' Scttl scm
fjtiv 84 a)<g ou. Ttp X6y(p [xev ouv ort TupOT^pa, inertia. De fato, a natureza pcrtence ao mcsmo gencro ao qual
SfjXov (tto yap ^v8£x^8at ^vep-yfjaat 8uvaT6v £<m to upto- pcrtence a potcncia porquc tanibem 7
cla e principio dc movi-
T(D$ 8uvaT6v, otov X£yto o£xo8o[alxov t6 8uvci[xevov oixoSo- mento, mas nao em outro, e sim na mesma coisa enquanto tall
15 [xetv, xai opaTtxov t6 opav, xai opaTov to 8uvaTov 6pa- Ora, a toda potencia entendida desse modo o ato e anterior
aOai- 6 8* aizbt; X6yo$ xai l%i t£5v aXXtov, &<rz y
ivciyxT] (1) scgundoa nogao' c (2) scgundo a substancia s (3) ao contra-
4

t6v X6yov 7upou7capxetv xai t^jv yvtoatv xf$ yvtoae<o^)" rio, segundo o tempo, o ato (a) cm ccrto sentido c anterior e (b)
Ttp
f

84 XP^ V(? rcp6T£pov (o8e- t6 tc£ etSet t6 aikd £v£pyouv Tupikspov, noutro sentido nao e anterior \
(1) E evidente que o ato e anterior segundo a nocao. Dc

fato, em potencia (no sentido primario do tcrmo) e aqui-


7

lo que tern eapacidadc dc passar ao ato: cbamo, por exem-


plo, construtor quern tern a capacidade de construir, vi-

dente quern tern a capacidade de ver, e visfvcl o que podc


scr visto. O mcsmo vale para tudo o mais. Dc modo que
a no^ao dc ato, necessariamente, precede o conceito de
potencia e o conhecimcnto do ato precede o conhecimen-
8
to da potencia .

(3) O ato depois, e anterior quanto ao tempo,


;
no seguinte
sentido: (a) sc o scr cm ato c considcrado esjx;cificamcntc
identico a outro ser em potencia da mesma especie, entao
e anterior a cstc, sc, ao contrario, o ser cm ato c o ser cm
418 TUN MET A TA OYIIKAO 419

AptGfjttp 8* oC. X£y<o hi touto 8n TOuBe [aiv tou ivGpamou tou potencia sao considerados no mesnio indivicluo, o ser cm
J
20 t^St] ovto$ xai £v£pyeiav xai tou ct£tou xai tou 6ptovro$ rcp6- a to nao c anterior, Oou algnns cxcmplos: deste Iiomcm par- 20
Tepov t<5 xp^vo) V| uXtj xal tA a7c£p|xa xoci tA 6paTtx6v, 5 ticular que ja existe em ato, e deste trigo e deste olho
8uv4|xet |x£v £<mv SvGptoTO^ xat atTo$ xal Aptov, ivepyeCqt particular que esta vendo, na ordem temporal e anterior a
8' ou^or iXXit toutojv jup6T£pa t<£ XP^v(p Exepa ovra £vep- materia, a semente c a possibilidadc de vcr que sao o ?

ye(qt tov TauTa £y£veTo* 4et yap Ix tou Suv4[iet ovtoc homem, o trigo c o videntc cm potencia c nao ainda em
25 y£yveTat tA Jvepyeiqt ov urc6 Jvepyetqt 5vto$, olov avGpawro$ a to. Mas anteriores a cstes 7
semprc na ordem temporal,
AvGptorcou, |xouaLxo^ inb jiouaixou, iei xtvouvr6$ tlvo^ TiptoTou- existcm outros seres ja cm ato, dos quais eles sao dcrivados:
to Si xtvouv £vepyef<ji t^Stj &mv. eipTjTat Zi Iv tou; ropi -rift
de fato, o ser em a to deriva do ser em potencia semprc por 25

oua£a$ X6yot$ oti rcav t6 ytyv6fievov ylyvtxcti ex tivo$ ti


obra de outro scr ja cm a to. Por cxemplo, o homem deriva
xat 6*6 Ttvo$, xat touto t<o elBet tA auT6. BiA xat Soxet
de um homem cm a to, c o musico de um musico em a to;
30 ASuvaTOv elvat olxoS6|xov elvat
cm suma, cxistc semprc um movente que precede, e o
oExoBofiTjaavra [ir\Biv Jj
movente ja devc ser em a to. De fa to, diss em os anteriormen-
xtGapttrrirv [XTjGiv xtGaptaavra- 6 yap |xavG4v<ov xtGap££etv
te ao tratar da substantia' que tudo o que
1

vcm a ser algo


xtGapCCcov [xavGivet xiGapCfrtv, A|jio(<o$ Si xat ot aXXoi.
deriva de algo, torna-sc algo por obra de algo, e que o agente
oGev A ao<picmxA$ tkvfXPS lylyvvzo 8u oux £x<ov Ttc tty e cspceificamente identieo ao que e produzido (b) Por
111
.

ijutar^ixTiv rcotVjaet ou V| lni<Trr\yLr\- A yap fiavG4v<ov oux exet.


isso tambem revel a-sc manifestamentc impossivcl que al- 30
>5 Sta tA tou ytyvo|i£vou yeyevfja8a{ Tt xat tou 5X<o<; guem scja eonstrutor sem que jamais tenha construido
xtvoufievou xexivrjaQaf ti (SfjXov 8' Iv Tot$ TOpi xiv^aew^ nada ou que scja eitarista sem jamais ter t oca do a citara;
1050* touto) xat tAv jxavGivovra AviyxT] ex&iv ti Tfj$ lm<rrr\\ir]i; de fato quern aprende a tocar a citara, aprende a tocar jus-
?

ta<o$. AXV ouv xai TauTT) ye SfjXov Stl V| ivepyeta xai tamcntc tocando-a e o T mesmo vale para os outros casos.
outoj TipOT^pa Tfjc Buv4fjte<0£ xaTa y£veaiv xai xp6vov, E daqui nasceu a argumcntacao sofistica, segundo a qua],
'AXXa |it?)v xai oua£a ye, rcpfiTov |xiv 8ti tog tt) yev£aet mesmo sem possuir a ciencia, seria possivcl fazer o que e
5 Sarepa tg> etSei xai Tij oua£qt rcp6Tepa (olov ivfjp rcatSAs objeto dc dctcrminada cicncia porque quern aprende ain- 7

xai <5cvGp(OTO^ 07i£p(jtaT0^* to jxiv yap t^Stj £x ei T ^


da nao possui a ciencia, Mas dado que — como demons- 35

to S
1
ofi), xai oTt cwrav iiz* ApxV (JaSf^et tA ytyv6[ievov tramos nos livros sobrc o movimento — do que adveni
algo ja em gcral, do que sc mo\'e algo ja sc moveu,
advcio, e,

c neeessario que tambem quern aprende uma ciencia, dc

algum modo ja a possua cm parte. Entao, com isso fiea


evidente que o a to, tambem nesse sent do,
i ou scja, segun- J050 1

do a geracao e o tempo e anterior a potencia".


(2) Mas o ato tambem c anterior pela substantia^, (A) (a)
Em primciro lugar, porque as coisas que na ordem da ge-
racao sao ultimas, na ordem da forma e da substantia sao
primciras: por exemplo, o adulto e antes da crianca c o 5

homem e antes do esperma: de fa to, um ja possui a forma


cm ato, enquanto o outro nao'l (b) Em segundo lugar, e
anterior porque tudo 0 que advem procede na direeao dc
420 TON MET A TA QY2IKA © METAFiS !CA, ©9 , 1 050 a 8 35

xat t£Xo$ (ipx^l yap ti ou Evexa, too ziXout; hi Evexa i\ um principio, ou seja, na dirc^ao de urn fim. Dc fa to, o
yiviQK;), ziXoq 8' i\ Ivipytia, xal toijtou x*P tv i\ 8uvant£ firn constitui um principio c o dcvir ocorre em fungao do
10 Xanpdvrcat. ou yap tva ocjuv ?x<° atv Ap<oat xa &pa 4XV fim, E o fim e o ato e gramas a ele se adquirc tambem a
fo<o$ ApSatv ocptv Exouaiv, 6(xoC<o^ 8e xai oJxo8ontxViv tva potencia, Com cfcito, os animais nao veem para possuir a 10

otxo8o|i£>ai xal tJ)v 0e<opT]TixViv tva Owopoiatv 4XV oO 8e<o- vista 7 mas possuem a vista para ver; c dc modo scmclhan-
pouatv Iva OecoprrttxViv £x<oaiv, el H^l ot (xeXexSvi^' outot U te possui-se a arte dc construir para construir c a faculda-

ouxt Owopouatv 4XV f\ a>8£, T


f| 8ti oG8£v 8£ovtat 8ecopetv t
.
dc especulativa para especular, c nao sc cspecula para
Sri possuir a faculdadc especulativa (a nao ser que eon side re-
15 i\ uXt] sort 8uv4(xei Sxt eXOot av et$ xi elSoc* frcav
U yt Ivtpytty 5, -cote £v t<o etSet iarCv.
mos que espeeulam por puro excrcicio; mas cstes nao
os
6(xof<o? 8£ xal faui
espcculam em sentido proprio, mas so para exercitar-se e
t<ov <KXX<ov, xat <ov xtvrjat^ xi> ii\o<;, 8ti &<smp ot 8186-
porquc nao tern necessidadc dc cspccular) H .
(c) Adcmais,
oxov-ce^ ivepTfouvta fau8e££avtec otovtat to t£Xoc &7uo8e8<o-
a materia e potencia porquc pode chegar a forma; c
x£vat, xat ^ <puai$ 6no£<o$. el -yap
f
^ ofixco ylyvvzai, 6
eiii

quanclo vicr a ser em ato cla sc encontrara 7


cm sua fomia ls
.
15

20 Ilauacovo^ &rrat Epnfj$- £8t]Xoc ^ap xat ^ lm<jvf\\ir\ d Isso vaie para todas as outras eoisas, mcsmo para as que
&ko ^ Sfro, cooTtep xdcxeivos, to ^dp Sp^fov zlXos, 8e
i\
tern como fim o movimento. Por isso, como os m est res
iv£pTfeta t6 Epyov, 8t6 xat touvona ivip^eta Xiytzau. xata considcram tcr alcangado scu fim quando most ram o alu-
t6 ep^ov xai auvtefvet rcpd<; tJ)v ^vteX£x^ocv, 8* fori
faret no em agao assim 7
tamlxm
com a naturc7.a Ul (Dc ocorre .

T<bv (iiv gaxaxov i\ xpTPK (oTov 6(|>eo><; Spaaic xal ouOev fato se nao fosse assim, ocorreria o mesmo caso do "Hermes
7

25 Tft^fveTat Ttapa zca>rr\v fxepov dtJti -rift &|>e<o$), irc' £v£cov


7
de Pauson scria dificil dizer se a ciencia do aluno, como
:
20
8e Yfyvracf tt (oTov dwii -rift otxo8o(jttxift otx£a a figura dc IIcrmcs csta dentro ou fora do aluno) 17
7 , A
otxo86(xr)atv) t 8(x<o^ oOOiv fjrcov £v8a (xiv -c&oc, ev8a 8£ opera gao e fim c o ato c operacao, por isso tambem o ato
[jtaXXov t£Xoc -rift 8uv4|jte<oc famv -yap otxo86(xr)oi^ £v e dito em relacao com a opera cao c tende ao mesmo signi-
T<p otxo8o(xou(x£v<«) t xai fi|jta -yfyvetat xai fort o£x£qc. ficado de cntclcquia
ls
. Em a 1 guns casos o fim ultimo c o
7

30 8a<ov (xiv o5v etepdv zl l<m 7uapd t^v xP^i otv T^ proprio excrcicio cla faculdadc (porcxcmplo, o fim da vista
TftTfv6(xe-
vov, to6t<ov [xiv i\ Ivipytia t<5 toiou(x£v<o £ax£v (oTov te
e a visao, c nao sc produz nenhuma obra difcrcntc da vis-
¥\

otxo86(XTjat^ £v T<p otxo8o(xou|jt£vcp xat 8<pavat£ h tco


ta); ao contra rio, cm outros casos se produz algo (por excm- 25

plo da arte de construir dcriva, alcm da agao dc construir,


6^^01x^(1), 6(xo£<o? U xai fact t<ov aXXcov, xat tfXcoc ^
7

a casa). Nao obstante no primciro caso o ato nao c


isso,
xCvrjatc t<o xtvou(x£v<p) Sacov 84 |jtVi eartv aXXo ti Ep-fov
fim da potencia cm grau mcnor c no scgundo caso, cm
7
35 jwcpa t^v iv£pT&tav, auTOic uirdtpxet ^v£p^eta (oTov i\
maior grau: dc fato, ncsse scgundo caso a acao de construir 7

rcaliza-se no qnc e eonstruido e se dcscnvolve c existc ao


mesmo tempo que a casa. Por tan to, nos casos em que sc 30
tern a p rod u cao dc algo diferente do proprio excrcicio da
faculdadc, o ato se desdobra no objeto que c produzido:
por cxcmplo o ato dc construir no que e eonstruido c a
agao de tccer no que c tecido, e 0 mesmo vale tambem
para todo o resto e em geral, o ato do movimento naquilo
r

que c movido. Ao contrario, nos casos em que nao ocorre 35


422 METAFISICA, 0 8, 1 050 a 36 - b 26 423

opocau; £v xcp 6p<ivTi xat i\ 0e<op£a £v tco Oetopouvrt xat i\ nada alcm da atividade, a atividade esta nos proprios agen-
1050 b £<o^ £v Tg c^uxB, StA xai i\ Bj8at[A0vfa* £to9i yap tes; ]?or exemplo, a visao esta cm qucm vc, o pen samen te-
-rfc £<mv). forre ?avepAv
^ oia£a xat to fret eI8o<; lvipyzi6t em queni pensa, a tambcm
vida na alma, e por isso na alma

iauv. xaTi t& 8^ toutov tAv X6yov 9acvepAv frut rcp6Tepov esta a felicidadc, que c urn ccrto modo de vivcr. E eviden- I050 b
lv
Tfj oia£qc £v£pY&ia 8uv6(jl£<o<;, xat &mep zXnoiLtv, tou xp^vou tc porta n to, que a substaneia c a forma sao ato
f
E com ,

5 dcei TCpoXajjLpivei £v£pY£ta Wpa npd lilpaq lax; Tift tou base nesse raciocinio, t cvtdcntc que o ato 6 anterior a po-

iei xtvouvro*; rcptoTtoc. -&XXa (jl^v xat xupttoT^ptoc toc (jl^v


tcncia pel a substancia. Tambcm pelo tempo, como disse-

mos, ha semprc urn ato anterior a outro, ate que se aleanee 5


Y<ip itSta 7tp6T£pa T?j oOa£<y twv 90apTtov, Sent 8' o604v
o Moventc primeiro etcrno,
Suvi[jL£t iiStov. Xoyo^ 8£ S8e- rcaaa 8uva|iic S(xa -rift
(B) Mas o ato c anterior a potencia segundo a substancia
ivTiqx&aeax; £<mv* tA \ilv yap [i^ 8uvaxAv urcipxetv oux
tambcm n outro scntido 211 . (a) De fato, os seres eternos sao antcrio-
10 3cv taipfctev ou0evt, tA 8uvaTOv 84 rcav Ivhlxizai £vep-
rcs aos corrupt iveis quanto a substancia, e nada do que e em po-
yeTv, tA apa 8uvaTAv elvat htlx^oa xat elvat xai fi^
tencia c eterno. A ra/ao disso c a scguintc. Toda potencia 6 ? ao
elvar tA ataA Spa 8uva^Av xai elvai xai elvau tA mcsmo tempo, potencia dc ambos os eontrarios. Dc fato, o que
8£ 8uva-cAv elvat iv8£x^ai &lvat* tA ti £v8ex<S[ie- nao tern potencia de scr nao poclc cxistirem parte alguma, enquan-
vov yii\ elvat 90apT6v, arcXtoc touto atko o X£yeTat 10
?i f\ to tudo o que tcm potencia podc tambcm nao existir em ato,
15 £vB£x&<J0ai (jl^ elvat, ii xara ^ xara to toqAv ^ tcoi6v
t6jiov Portanto o que tern potencia para ser podc ser e
?
tambcm podc
7
arcX<o<; 8£ to xaT oua£av. oO0ev fipa tcov 4906pT<ov arcXto^ nao ser; a mesma eoisa tern possibilidade de ser e de nao sen Mas
8uvi[jL£L Brav arcXtoc (xaTi ti 8e ou8ev xtoXuet, otov 7totov pode ocorrer que o que tcm a possibilidade de nao ser, nao seja.

f\ tou)" Ivepyeiq. apa rcivTa* oOSi tcov 1% 4v4yxTK ovtcov Ora, o que pode nao scr c corruptive!, ou absolutaincnte, ou rela-

(xafrot TauTa 7up<oTa- eE yap TauTa fi9| rjv, ou0£v av rjv)* tivamente ao aspeeto pelo qua se diz que pode nao I scr, ou seg un-
20 ou8e 8f| xCvriau;, ett^ loriv &t8to$* ou8' ei ti xtvo6[xevov 4i8iov, do o lu gar, ou scgundo a quantidade ou ainda segundo a qualidadc,

OUX &TTL XaTOt 8uva|JUV XlVOU|JLevOV <£XX' fj 7uo04v 7to£ (toutou Corruptivcl cm scntido absokito e o que e eorruptKel scgundo a 15

8' uXrjv o684v xoXiiei U7uipxetv), 8l6 iet Ivepyei ^Xto^ xat substancia. Por tan to, nenhuma das coisas absolutamente incor-

acrrpa xai 8Xo<; 6 oupavo?, xai ou 9o(3epov \lt\ tots orf], o


ruptivcis e cmcm scntido absoluto (nada impede, con tu-
potencia
do, que elas o sejam cm scntido relativo: por cxeniplo no que se
9opouvrat oi jrepi 9l3a£<o$. o08e xi[i.vet touto 8p(3vTa* ou
referc a qualidadc e ao lugar); portanto, todas sao em ato 21 (b) E
25 yap Jiept -rf)v 8uva(jttv xfj^ 4vTL9ia££0? auTot^, olov toT$
.

tam])ouco os entcs nceessarios podeni existir em potencia; os seres


90aproT^, ^ x£vr)aL<;, waTe ininovov elvat r?|v auv£x&(-av xfj?
nccessarios sao seres prime iros; dc fato, sc cles nao existissem, nada
2:
existiria . (c) E neni mcsmo
movimcnto eterno, sc existe movi- o 20

men to eterno, c cm potencia. E se existe algo etcrnamcnte mo-


vido, neni mcsmo este pode scr movido scgundo a potencia, mas
so de um E nada impede que exista Lima materia
lugar ao outro.
propria desse tipo de movimcnto. Por isso, o sol, os astros e todo
o ecu sao scmpre em ato: e nan sc deve tcmer que cles em ccrto
m omen to sc detenham, eonio temern os fisicos 25 Eles tambcm .

nao sc cansam de cumprir seu curso, poique seu movimcnto nao


e, como o das coisas corruptive is, ligado com a potencia dos con-
TftN META TA (DYEIKA© 425

xivr\aux>r i\ ydp ouata SXyj xat 8uva|it<; ouaa, oOx Iv^pyeia, trarios, o que tornaria fatigantc a continuidade do movimento.
aMd toutou. |it|ietxat 84 xA fi90apxa xat id £v [xexa- K a causa dessa fadiga esta no fato de que a substancia das coi-
poXfj Svra, olov yfj xat Trip, xat yap xauxa del Ivepyer sas corruph'veis 6 materia e potcncia e nao ato. Todavia, mesmo
30 xaO*
fiXXat
acuxd yip
8uv4|iet$,
xat
£?; &v
dv aikotc
Sttoptarat,
?x*'
rcaaat
^ x£vr)atv.

xrj^ dvTi9da£to^
at U as coisas que sao
a imitar os seres incorruptfveis:
em movimento, como
de
a terra c

tambem estes sao scm-


fato,
o fogo, tendem

eJaiv t6 yap 8uvd(xevov d>8t xtvelv 8uvaxat xai (if) a>8(,


pre em ato, porquc tern o movimento em si e por si. Mas as ou- 30

Saa ye xaxd XAyov* at 8' fiXoyot


tras potencias, com base no que foi dctcnninado acima, sao todas
Tto Trapetvai xat
potencias dc ambos que tern potcncia de mover
os contrarios: o
-rift dvTupdaecoc eaovxat at aGxaL ei fipa tiv4<; eJai <pu-
alguma outra coisa de determinado modo pode tambem mo-
35 aet$ xotauxat oucrfat ota$ X^fouaiv ol £v tou; \6you; ia<;
ver de outro modo: assim sao, pelo menos, todas as potencias
t86a<;, ttoXu (xaXXov Imorrjiiov av ti etrj f\ auxo £7U0Tr)[*T]
racionais; e as proprias potencias irracionais produzirao os dois
• xat xtvou[xevov f\ xCvrjat^ Tauxa yap dv£pyetat (xaXXov,
contrarios, respectivamcntc, com a sua presence ou com a sua
dxetvat 84 8uvd(xet^ toutcov. fat |*4v o5v TrpAxepov i\ Ivdpyeta 24
ausSncia .

xat Suvdjxeco^ xat ndcr^ dpx*K ixeTapXrjTtXTfc, 9avep6v.


E se existem algumas realidades ou substancias do tipo 35

das que os diaicticos chamam Idcias, cntao devcra haver algo que

9 e mais ciencia do que a propria ciencia-em-si, e havcra algo muito


mais inovel do que o movimento-em-si; dc fato, aquclas reali- 105 V
xat peXxftov xat Tt|iuoT£pa <nuou8afa£
Tfjs dades scriam muito mais ato enquanto as Ideias scriam as po-
7

5 8uvd[xe<o«; i\ Ivdpyeta, 4x Tt5v8e SfjXov. Saa yap xaxd to tencias delas


25
!

8uvaa6at JiyETat, xauxAv dart 8uvaxdv xdvavxCa, olov t6 Portanto, e cvidente que o ato c anterior a potcncia c a todo
8uvaa0at XeyAjxevov uyiafvetv xaik6v £<m xat t6 voaetv, principio dc mudan^a.
xat fijxa- ^ ati-ri| yap 8tSva|it$ tou uytatvetv xat xd[xvetv,
xat Vjpe|ieTv xat xtveta6at, xat oixo8o(xetv xat xaxapdX-
10 Xetv, xat olxo8o[xeta6at xai xaTaTrCTrxetv. t6 |*iv ouv 8u- em relagao ao ban ao
9. [A proposito do ato e da potencia e
vaaOat xdvavxta S(xa ikdpxei* xd 8* dvavrta #[xa d86- wal e as dernonstragoes geometrical]
1

vaxov, xai xd^ dvepyefac 84 a[xa d8uvaxov urcdpxetv (olov


Do que sc segue fica cvidente que o ato dc uma potcncia
boa c mcllior c mais valioso do que aqucla potencia. Tudo o que 5

e dito em potcncia e potcncialmente ambos os contrarios: por


cxcmplo, aquelc dc quern sc diz que podc scr sadio e o mesmo
sujeito que tambem podc scr enfernio, e ele tern potcncia dc scr
sadio c enfermo ao mesmo tempo. Dc fato, a potcncia de scr sa-
dio e de ser enfermo e a nicsma, e, do mesmo modo, a dc cstar
cm repouso ou em movimento, c a dc eoustruir e de destruir, a
de ser eonstrufdo c de scr dcstruido. A potencia dos contrarios, J0

portanto, existc ao mesmo tempo enquanto na mcsma coisa,

nao e possivcl que os proprios contrarios cxistam juntos. E tam-


bem e inipossivcl que atos opostos cxistam juntos: por exemplo ?
426
METAF1S1CA, G 9/1 05 a 3 b2

1 1 1 -
f

I
i

uTLOtfveiv xai xdfJtvetv), gS<tt' ivdtyxT) toutcov 9dtTspov elvai o ser sadio c o ser cnfermo. Porta nto c ncccssario que o bem ?

T<iYot86v, to U SuvaaSai 6pLotcoc dtfupoxepov f\ ouSexepov seja um dos dois contrarios, enquanto a potcncia c igualmente
15
^ apa ivepTEtot PeXxtcov, dvipa) Se xai Ini tcov xaxcov potencia de aminos os contraries, ou de nenhum dos dois. O ato 7

to teXoc xai t^v ivepyetav elvai


x^pov -rife SuvdtpLecoc tA portanto,, e mclhor. Em sc tratando dc males, c ncccssario que 15

T^p Suvfyevov touto ajjupco T<lva\ma. SfjXov apa oti oux o fim e o ato sejam piores que a potcncia, porquc a potencia e
eati to xaxov Tuapa to Tupa^Ta' ucxrepov a mesma cm ambos os eontrarios
2
E, portanto, evidente que o
yip trj <puaei .

to xaxov Tifc Suvdt^ecoc- oux apa ou8' £v


tou; i£ mal nao existc fora clas coisas, porque por sua natureza o mal c
dtp Xfjc
20 xai tou; Afttois oG9£v &ruv oCxe xaxAv ouxe posterior a potencia; portanto, nos seres primordiais e cternos
afidtpxrifia outs
8i£(peap^evov (xai yap SLa<p9opa tcov xaxcov
^ iartv). eupt-
nao podc haver mal, ncm fait a c ncm corrupgao: a corrupcao sc 20
1
axeTOi Se xai t* SiaYpipLpLaTa SvepYsC?- conta cntre os males .

BtatpouvTec Y*P
e6p£axouaiv, ei 8' tjv SigpT^va, <pavepa &v ?jv vuv 'lambcm os tcorcmas' dc gcomctria sc demonstrain por
8' £vu-
icdpxei 8uv4(xet. 8ta tC Suo 6p9at t6 mcio do ato, pois se demonstram opcrando divisocs nas figuras\
Tpfycovov; oti a£
25 Tuept (XLav crttY^v Ycovfai taat Suo 6p9aLc el ouv dcvrjxTo Sc cssas divisocs ja cstivessem fcitas, os tcorcmas scriam imc-

^ Tuapa t^v TuXeupdv, E86vtl av fjv e09uc SijXov Sia diatamcntc evidentes; ao contrario cstao contidas nas Hguras ?
t£.
iv ifaixuxXfcp 6pto] xaGoXou Sia apenas cm potcncia. Por que os angulo.s do triangulo somam
t(; iiv iaat TpeTs, jj ts
PiaLC Stfo xat £x pL^aou dois retos? Porquc os angulos cm torno dc um ponto sobrc urn a
i\ £ju<rra9eTaa 6p8ir), K6vri SfjXov
tco Uiho e$6tl coote
reta sao iguais a dois angulos retos. Dc fato, se ja estivesse tra- 25
<pavepAv fret to SuvdtpLei ovra
30 £v£p T eiav a^va eupCaxerai-
gad a a pa raid a a um dos lados do triangulo, a simples visao da
aiTiov Se Sti v6T)aic
^ figura a qucstao fiearia imediatamcntc evidente 5 Mais ainda: .

£vE PT eia- ffittr' if £vep T e(ac ^ Suvafiic, xai Sia touto tuolouv-
por que o anguto inscrito luim scmicireulo c scmprc re to? Por-
tec T^^^ouCTtv (uatepov yap yeveaet
<Jpi9pLOv)
^ ivepyeLa i\ xax'
quc sc tragarmos trcs linhas iguais — ou scja, duas que const i-
tucm a base c a perpendicular que parte do centre — a qucstao
fiea evidente pela simples visao da figura, para quern conheee a
7
10 proposigao acima enunciada . Portanto, c chiro que os tcorcmas
'Etusi 8e to ov Xiyzxai
gcomctricos, que sao cm potcncia, dcmtjiistram-sc levaudo-os 30
^
xai to
xaxa [if) ov t6 jxev s
35 to axVi[zaTO tcov xaxTiyoptcov, tA S£ xaTa Suvapuv ao ato. A ra/.ao disso est a no fato dc que o pensamcnto c ato' .

£vep-
1051 >
T eiav toutcov 7] xdvovTLa,
*i
to S£ [xupLcoxaxa ov] 4Xt)9^
E do ato dcriva a potcncia, c c por isso que os homens conhc-
ccm as coisas fazcndo-as (Na ordem da gcraeao, o ato particu-
tJ

c[>eu8oc, touto 8' £tul tcov TupaYfidtTcov


.

iart tco aDTxelaDai fj


posterior a potcncia
1

lar c ".)

10. (O ser como verdadeiro e 0 nao-ser como [also]


1

O ser e o nao-scr sc dizem, num sentido, scgundo as figuras 35

das categorias, noutro sentido, scgundo a potcncia c o ato dessas


L
105
2
eatcgorias ou scgundo seus eontrarios, c, noutro sentido ainda ,

scgundo o verdadeiro e o falso\


428
TnN META TA OYXJKA & MEFAFiSICA, 0 10, 1051 b2-29 429

StigpfjaAai, fiore 4Xir]0e6et (xev 6 to St-Qp^fxevov ot6[ievo^ Stg- O ser verdadeiro e falso das coisas consiste na sua uniao ou
pfjaOat xai to auyxe^evov cruYxetaflat, ^euarat Se 6 ivav- na sua separa^ao, de modo que estara na vcrdade quern considera
5 t£o* ij Ta 7rp4 T(jLaTa, tu6t' fouv {) oOx eart t6 4Xt]9ec scparadas as coisas que efetivamente, sao separadas c unidas as
T

Xeyd^evov ^ <J>euSos; touto yap axeirrfov t£ X£y°|A£V. oO que coisas que, efetivamente, sao unidas; ao contrario, estara no
Y«P Sta to fya$ oreaflat $\rflu><; ae Xeuxov elvat crro quern considera que as eoisas sao contrarias a eomo cfctiva- 5
el <ju
Xeuxoc, 4XXa Sta t6 ae elvat Xeuxdv ^neu; ot 94vTe$ touto mente sao. Entao quando temos e quando nao temos uma afir-
7

4Xif]eeuo(xev. el SV) toe jx^v 4ei auYxetTat xat


ma^ao verdadeira ou uma falsa? E preciso examinar o que cnten-
4SuvaTa St-
10 atpeOijvai, toe S' del
Sttp^Tai xat 4SuvaTa <ruvreefjvat, toc
demos por isso. Dc fato, nao es braneo por pensarmos que cs
8' hUx^iai T<ivavT(a, t6 braneo mas porque es braneo, nos que afirmamos isso, estamos
? r
elvaf dart to auYxeTaflat xai
ev etvat, t6 Si (jlV) eTvai to (jlV) na verdade\
auYxetaflat 4XXa 7rXe£a>
Ora se algumas coisas sao sempre unidas c c impossivel
elvar jrept o5v t4 ivSex6(xeva ?

autVi ^ Y^^at cf»&u&^^


separa-las', e outras sao scmprc separadas e € impossivel uni-
10
xat 4Xir]% S6fa xat 6 X6 o^ 6 auT6$, xai iv8£
Y X "at oTe las enquanto outras ainda podem se eneontrar nos dois niodos
r
',

15 piv 4Xif]8eueiv 6t£ Si <J>euSeaflar mpi Si t&


4SuvaTa aX- opostos e se o scr consiste em scr unido e em ser um enquanto
7
, 7

Xa>c oil Y^eTat 6t£ fiiv 4X^6^ 6tI Si


c|>euSos, 4XX' o nao-ser eonsiste em nao ser unido e em scr uma multiplicida-
4et Tatka 4X^6*] xat +euSfj. -Tuept Si t4 4<JuvOeTa
St) xL de cntao a respeito das coisas que podem scr dos dois modos
t6 eTvat f{
^ eTvat xai to 4X^0^ xat to <J>euSo$; ou y&p
?

opostos, a
7

mcsma opiniao e o mesmo racioeinio podem se tornar


lari <Juv6eTov, aiare eTvat (xiv oTav (JUYxfrjTat, fjtV| elvat Se verdadeiros e falsos, e podc ocorrcr que, as vczes se afirme o ver-
20 iav SirjpTjuivov fj, <Scr*ep to Xeuxov (t6) frXov ^ t6 4au[i[ie- dadeiro c as vezcs o falso. Ao contrario, a respeito das coisas 15
? ?

Tpov tt?iv StfyeTpov ouSi t6 4X^6^ xat to que nunca podem scr difcrentcs do que sao, a mcsma opiniao e
<J>euSos 6[io(co^ eTt
tiTripfeixat l%* ixefvtov. ^ aSarop ouSi to fact TOtktov t6 4X7^ o mesmo racioeinio nao podem se tornar ora vcrdadeiros, ora
afrrf, outco^ ouSi to elvat, 4XX' eart to (jlev
4X*]0^ ^ <J>euSos, falsos, mas sao scmprc verdadciros ou semprc falsos
s
. E no easo
em que
l

t6 (xiv 8iYetv xat <p4vat iX-qUi; (oil yap Taikd dos cntes incompostos \ consiste o ser c o nao-ser e o
xaTdcfaatc
25 xat^ <p4at$), t6 8' 4Yvoetv (jlV) 9tYY4vetv
(47raT7j0fjvat
verdadeiro c o falso? Dc fa to, nao se trata dc algo eomposto no 7

y4p
Tuepito t£ iartv ot5x &xrtv 4XX' r\ xaTa <jun(}epT]x<k- 6[io£co^ qual sc tcria o scr quando estc fosse composto e o nao-ser quan-
Si xai mpi t4^ auvOeTa^ oua£a$, ou yap eartv do fosse dividido, eomo quando sc diz que a madeira c branea
4;raT7|e7i-
vat- xat Tuaaat e a diagonal c incomcnsuravcl E assim, o verdadeiro e o falso 20
elatv ivepYefa, ou Suv4(xet, iY^ovTo yap
5v xai ^edpovro, vuv Se t6 ov auT6 06 TCyveTat nao podcrao ocorrcr do mesmo modo que ocorre para aquclcs
oOSi fOet-
seres. Na vcrdade, eomo o verdadeiro nao c o mesmo nos seres

ineompostos c nos seres compostos, tambcm o scr nao e o mesmo


nos dois casos. Verdadeiro e falso relativamente aos seres ineom-
postos sao o scguintc: o verdadeiro 6 o fa to de intuir e de enunciar
(cnuncia^ao e afirma^ao, de fa to, mcsma coisa), e o
nao sao a

fato de nao capta-los signifiea nao conhece-los. No que sc refere


a essencia, so e possfvcl crrar acidentalmcnte; assim eomo nao 25
1[l
c possivel crrar acerca das substaneias nao-compostas . E todas
sao em ato e nao cm poteneia; dc fato, se nao fosse assim, gcrar-
sc-iam c eorromper-se-iam. Ao contrario, o que c ser por si
11
nao
A3 ° 431
TftN META TA 0YEJKA © METAFISICA,© 10, 1051 b30- 1052 al 1

ex tlvo; Tfip &v lytyvtxo- 30


30 p&xocL, -gaa Stj Iotlv «7cep eTvaE ti sc gera c nao sc corrompc, porque, caso sc gcrasse, deveria gerar-
xai hipyiiw, ntpl raCxa otix fcmv 6.n<xvr\Qf^<xi AXX' sc de algo. Portanto, acerca de tudo o que c csscncia c ato nao c
^
voeTv ^ fX7)- AXXa to t£ £<m CyiteTxoei rapt auT<ov, et Toiau- possivel errar mas nao pensar: dessas coisas
so c possivel pensar e
t<4 icnrtv ij to U eTvoct &c t6 iX^c, xai t6 ^ sc pesquisa o que sao c se sao ou nao dc dctcrminada naturcza
12
.

elvai to <o; t6 <J*G8o;, ev fx^v £<mv, ei (jdyxewai, iX^c, t6


No que sc rcfcrc ao scr no sentido de verdadeiro e ao nao-scr
no sentido de falso e prcciso dizcr que, nuni caso tcni-sc o vcrda-
35 S' e{ (TUTfxetTat, cJ>eCSo;- t6 U £v, efaep Sv, out<o; iartv, ?

U deiro quando rcalmcntc cxiste uniao c tem-se o falso quando


1052- ei |x^i out<o;, ofix &ttiv* t6 U AXtjO^ t6 voeTv TauTa- t6
hi cJieuSoc o6x ?<mv, otSSi nao existe. No outro caso se o objeto cxiste, e de de tormina do
?
35
Atc<4tt], AXXa fiyvoLa, ofix ofa ^
tu^tt);- ^ modo que cxiste c sc modo nao existc dc modo
nao cxiste desse 1052 !

|x£v ^ap TU9X6TT); Iotlv <o; av tl t6 vo7]tixov


7

nenhum. E o verdadeiro cons sti ra simplcsmcntc cm pensar esses


i

6'X<o; ?avepdv Si xai Sti mpi t<ov AxiW)t<ov


?x°t
seres; enquanto, a rcspcito deles, nao cxiste falso e nem cngano ?

5 oijx Kcmv 4™4tt] xara t6 tcot£, el ti; uTOXa|i(3<4vei AxCvrpa.


mas apenas ignorancia: e ignorancia nao semelhantc a ecgucira,
oTov t6 Tp(Tf<ovov el ^ |ieTap<4XXetv oie-cai, oux oWjaeTai porquc a cegucira eorrespondcria ao nao ter absolutamentc a
tot* |Uv S6o ipOA; tcot* U oC (|i£Ta(3<4XXoL ^ap «v), faculdade de pensar 1
'.

iXXa tl [xiv ti S' off, oTov fipTtov ApL8|iiv rcpfijTov eTvat Tambem e cvidentc que, quanto aos seres imoveis, nao c
|XT)0£va, ij Ttva; \iiv tiv4< S* ou* AptO[ji<o hi ntpl £va o68i possivel errar com respci to a o tempo, sc admit imos que sao imo-
xo toCto- ot3 Tap Itl xivdk fiiv Ttvi Si oD otyarai, AXX' AXt)- vcis. Por cxcmplo, se alguem considers que o triangulo nao muda, 5

8e6aet ij cJietiaeTai <o; Aei oSt<o; ?x ov ™C- nao podcra pensar que ora seus angulos sao iguais a dois rctos ?

14
ora nao: ncssc caso o triangulo mudaria Podc ocorrcr, ao eontra- .

que alguem considcrc que, no ambito do mcsmo genero dc


rio ?

coisas, uma tenha ccrta propricdadc c outra nao: por cxcmplo, no

ambito dos numcros, que nenhum numcro par scja prjmo, ou


que alguns o scjam c outros nao. Mas, isso nao c possivel aecrca
de urn numcro considcrado individualmcntc; ncssc caso dc ?
fato, 10

nao se podcra considcra-lo cm certo sentido par c 7


noutro sentido,
nao: e o nosso juizo sera ou verdadeiro ou falso, ja que a coisa
cxiste semprc do mcsmo modo ls
.
LI VRO
I

(D^CIMO)

1515151515151 515151515
1
(O um
1

1, e seus multiples significados]

15 T6 ev oti \ilv X^erat noXXaxto$, iv toTi; mpl tou Ja dissemos acima 2 no , livro dcdicado a distingao dos difc-
noaax&<; 8iflp7)[x£voi$ e"pT]Tat rcpfaepov 7cXeovaxto$ Xe- que o urn tern multiplos signi-
rentes significados- dos termos,
Tfo[i£vou ot auTfxe^aXatoufxevot Tptaoi etai T^rcape^ tgov ficados. Embora numerosos, os significados que indicam as coi-
nptoTco^ xai xa0* aura XrfO[i£v(ov ev 4XXA ^ xara sas das quais afirmamos a unidade cm scntido primanV c por si,
au[iPepT)x<5$. t<$ xe Tfap auvexk ^ octcXg>$ [KjtXtardc ?e e nao por acidentc\ reduzem-se a quatro principals.
^
20 t6 <puaei xai fjtf) dttfj [XT)Se Seqji$ (xai tout<dv [xaXXov Ev (1) Uni e, em primciro lugar, o contmuo: seja o continue cm
xai rcpfoepov ou 48taipeTcoT£pa if) x£vrja^ xai [xaXXov arcX*))- gcmL scja, sob ret udo, o que c continuo por naturcza c nao
6
Eu toloutov xai [xaXXov 16 8Xov xat £x°v Tiva (xop^v xai E cntrc as coisas
pelo simples con hi to ou pcla vinculagao .

eTSo$, [x^Xtara 8' ei tl <puaei toioutov xai p£<jc, <5So7uep


que sao contmuas, aquilo cujo movimento e mais indivisj-
[i^i

8aa vcl c mais simples tern mais unidade c e anterior.


x<SXXfl f}
Y<V<P<t> ^ auvSda^, 4XXa l/t\ £v a6xcp to s
25 airuLov aura too auvexk &Tvau toioutov Se Ttp [*£av tJ|v x£-
(2) Uni c, alcm disso c cm maior grau, o que e intciro c o que
tcm ccrta figura e eerta forma sob re tu do se
, ele e assim
vrjaiv etvat xai 48ia£peTov
er ti
t<S7cg> xai xp^vto, (Sore 9avep<Sv,
por nature/a e nao dc maucira forbad a — eomo as coisas

cordas — quer
<puaet xivriaeco$ dpxfy exei ™K raptix^ xf)v ^pcoxriv,
que sao unidas com r:ola, j^regos e dizcr, se
otov \iyo> ^opa^ xuxXo^optav, 8ti touto Tupanov [ilytkoq Ev. lJ

tcm cm si a causa da iropria eontinuidadc b\ algo c assim


j
.

Ta [i£v 8^ outg>$ Ev auvex^ ^ SXov, toc 8* £v av A X<S-


enquanto scu movimento e uni e indivisivel no espac/) c
30 yo$ eT$ ?), TOtauTa 8£ J>v if) v<S7)ai$ [jua, ToiauTa S£ a>v
no tempo Conscqucntcmente, e elaro que se algo possui
111
.

&8ia£peTo$, 48ta£peTo^ 8£ too ASiatpkou etSet


^ 4pi6[Ko- dpi- por naturcza o prinefpio do movimento, c o prineipio pri-
6[xtp [*£v ouv t6 xa0* exaorov 48ia£peTov, ei8et t6 t<£ yvco- U me iro do primciro movimento — c cstc c, cntrc os mo\'i^
aT(p xai ttj imarfi[i7\ y &a8' Ev av eft) TCpahov t6 TaT$ oua£ai$
mcntos cspaciais, o circular — , deutrc as coisas extensas,
esse algo e um cm scntido primciro
11
.

Algmnas coisas, portanto, sao unidade ou enquanto conti-


nues ou enquanto sao um todo outras sao unidade se sua nogao
?

12
c uma unidade: e assim sao as coisas cuja intclecc;ao e unica, ou
scja, indivish'cl. E indivisivel 6 a intclcc^ao do que e indivisivel

(3) por numcro ou (4) por forma \ (3) Indivisivel por numero
1

H
e o individuo (4) indivisivel por forma c, ao contiario, o que c
.

indivisivel pelo conhecimentc pela ciencia^, dc modo que


436 TftN MET A TA QYXIKA I
METAFiSICA, I 1, 1052 a36-b21 437

outiov too fa6<;. X£yexat oCv t6 ev TooauTaxco$, t6 xe


[Jtev devera scr um cm scntido primario o que c causa da unidade
35 ouvexk <puaet xai t6 SXov, xai to xa8' gxaarov xai to das substancias
1
^.

xa86Xou, 7udvxa 8e TauTa ev tw iStaipETov etvai twv [jdv O um tcm todos esses sigmficados: o continue natural, o
1052 -rfjv xfvrjatv Tdiv 8e t^v vdtjatv
^ t6v XiSryov. -Set hi xaxa- intciro, o indivfduo c o universal
1
';
o continue c a intciro sao um 3^
voeTv 8-ct oux <oaauT<os Xt]7ut£ov X^eafiai rcotd Te ev X£ye- porque sou moviniento e indivisi'vel, o individuo c o universal
toi, xat t£ £<m t6 £vi etvai xat Tts aikou X6yo$, X£yeTat sao um porque sua intclccgao e sua nogao sao in divisive is
Ls
. I052
11

[*ev yap t6 ev ToaauTaxtis, xat exaarov &rcat ev [toutwv], & Depois e preeiso considerar o seguinte: a questao (a) "que
5 av uirdpxB xtc tout<ov taiv Tp6*cov to Si £vi etvat 6t£ fjtev
co is as sao unidade" nao podc se identifiear com esta (b) ^qual
7
toutwv ttvi 6ruai, 6t£ 8* fiXX^ 5 xat fjtaXXov i^pis tw e a essencia c qua! e a nogao do um' . l)c fa to. (a) o um se diz
6v6[xax( km, tfl Suvfyei 8' ixetva, coarop xai rcepi otol- cm tantos significados quantos foram estabeleeidos acima; por-
3
Xetou xai atxtou eJ 8eot Xeyeiv ini xe toIs JtpdYfxaat 8topf- tanto, qualqucr eoisa a qual convenha um desscs significados
Covxa xat tou 6v6fJtaTos Spov &*o8tS6vra. ecm fjtiv yap cb$
sera una. Ao contrario, (b) a essencia do um podcra refcrir-sc
10 OTOtxetov t6 top (fori 8' ta<os xa6' aux6 xoti to aratpov alguma vcz a quakjuer um desscs significados, outra ve/ a qual-
ti aXXo TOtouTOv), eari 8' oE>c off- ou yap t6 atai 7uupi xat
quer outra coisa cujo significado c ma is proximo da palavra "um",

axotxeto) etvai, &XX' a>£ (xfev rcpaYfjtd ti xat <puat£ to Tuup enquanto aquclcs significados so virtualmcnte sao a essencia do
OTOtxeTov, to 8e ovo[jta ar)(jtafvet to to8i aujjtpepTjx^vai
um 19
. Ocorre aqui o mcsmo que com o clem en to c a causa: de-

aikti, Sti fart ti Ix to6tou <b$ 7upcoTou Ivuttdpxovros. tcrminar que realidadcs sao ditas elcmcnto c causa e uma coisa,
outw
15 xat lid ataou xai tvo<; xai tcov towutcov arcdvrwv, 8t6 xai fornccer a definigao da palavra elcmcnto e da palavra causa c

t6 £vt etvat tA dc8tatp£T<p krriv


outra coisa. Dc fa to, cm certo scntido, o fogo e elcmcnto (c,
etvat, faep T68e Svrt xat
f8t> xwpuTT(p t6tuo) etSet
talvez, tambem o indefinido
211
ou algo do genero); mas nouiro 10
{J
ij fj Stavofqc, fj xai to SXcj) xat 48tai-
scntido nao o c, porque a essencia do fogo c a essencia do elc-
p£tco, ndXiara Zi t6 [a£tp<d etvat *p<oTco dxdcrcou y£vou^
xai xuptcoTata toG Tuoaou- mcnto nao sao a mesma coisa: o fogo e elcmcnto no scntido dc
£vreu8ev yap ini Ta aXXa £Xtj-
XuGev.
que e algo dctcrniinado c uma rcalidadc natural, ao eontrario
20 [x^Tpov yip £cmv <p t6 7uoa6v YtyvcooxeTai* yiyvv-
a palavra "elcmcnto" indica esta particular earaeteristica que
axeTat 8i £vt f\ dtptGfjtw t6 toq6v 7ioa6v, 6 8i 4pi8^6^
§ tambem o fogo tern, quer dizer, o fato dc scr um constitutive) in-
Irmscco das coisas. \L o que dissemos vale tambem para a cau- 15

sa, para o um e para todos os outros termos como cstcs. Por isso
a essencia do um consistc em scr indivisi'vel, a guisa dc algo dc-
tcrniinado c particular, scparavel ou pclo lugar ou pela forma
ou pclo pensamcnto; ou consistc cm ser um inteiro c indivi-
si'vel
21
. Mas consistc sobretudo cm ser medida, primciro cm ca-
da genero c, principalmcntc, no genero da quantidade: dc fa-

to, do genero da quantidade o um foi estendido a todos os outros


generos.
Depois, medida e aquilo mediante o qual se conhccc a quan- 20

tidadc. E a quantidade enquanto tal se conhece ou mediante o


um ou mediante o numero; mas todo numcro e conhecido me-
^ 38 TUN META TA OYZIKA I MFTAFISICA.I 1, 1053 b 22 ! 053 a 1 1
^9

anas 4v£, &are rav t6 tiooAv ytyvcooxeTat Tcoaov xcp 4v£ s diantc o urn, portanto, toda quantidade enquanto tal se conhccc
fj

xai TTpcotcp Tioaa ytyvcocxeTat, touto aOxi eV 816 t6 ev mediantc o urn, c o tcrmo primeiro mcdiantc o qual as quanti-

£pt6fxou t Apifyi6s. £vreu6ev 84 xat 4v tol$ aXXot^


ipx^l dades conheccm c,
sc portanto, o urn. Por isso o urn e principio
22
25 Xiyetai [i£xpov te cp gxaarov TipcoTcp ytyvcoaxeTat, xat t6 do numcro enquanto tal .

[x^pov Ixdarou gv, 4v jxfycet, 4v tcX4t£l, 4v p46et, 4v (Edpet, Daqui, por transposi^ao, tambcm nos outros gencros sc chama
£v x&x^ (™ T«P (&po$ xat t4x<>$ xotvov 4v medida o termo primeiro mediante o qual se conhccc cada genero, 25
toT«; ivavtfoi^
8ltt6v yap Ixdxepov afacov, olov p4po$ t6 xe 67uo<n]vouv c a medida dc cada gencro c uma: ou pclo comprimento ou pela
?x<> v
f>oni\v xai t6 ex<> v wrepoxfy £omfe, xat t4x<>S t6 xe 6tuo- largura ou pcla profundidadc ou pelo peso ou pela vclocidade. (Peso
c velocidade indicam ao mcsmo tempo os dois contrarios: dcfato
30 <J7]vouv xfwjatv exov xat t6 urapox^v xtv^aeco^- &ra yip ti 7

xat too Ppa8£o$ xat P4po£ tou xou^oxipou), 4v raai


tanto o peso como a velocidade tern dois signifieados. Por cxcmplo,
c peso tanto o que tern qualquer peso, como o que tern urn excesso
8^1 touto^ jx£xpov xai dtpx^l ev tl xai ASiatpexov, ind xai
de peso; e torn velocidade tanto o que tern algum movimcnto,
4v xat^ TPW«K XP&^xoli 4t6jxco T*j 7uo8ta£<jc. ravra- como o que tern execsso dc movimcnto: dc fato tambem o que T
30
Xou yap t6 [i£tpov £v ti friTouat xat 48ta£peTov touto 84 2
c lento tern uma velocidade c o que e mais leve tern uni peso) \
35 t6 (mtXouv ^ t<£ Tiotcp ^ rep 7uoa<£. 8tou o3v 8oxet
[i4v
Ora, cm todos esses casos e medida c principio algo que e
elvat 4<peXetv 7ipoa0etvaL, touto 4xptp4$ t6
7) jx^Tpov (8t6 um e indivisivcl, dado que ate na medida das linhas u.sa-sc a
105>- t6 tou 4pt6fxou ixptpSaxaTOv x^v yap jxov48a Tt6£aat tu4vtt] De cm
linha dc um pe considcrando-a
?
como indivisivcl. fato,
48ta£p&TOv) 4v 84 tou; itXXot$ [U[xouvTat t6 toioutov 4tc6

todos os casos busea-sc como medida algo uno e indivisivcl, c
yap ara8fou xai TaXdtvrou xat 4ei tou fie£tovo$ X46ol Sv isso e o que e simples ou segundo a qualidade ou scgundo a quan-
xat uporaOSv Tt xai 4<patpe04v fiaXXov 9\ &n6 4X4ttovo$* tidade. Portanto, amedida da qual e impossfvcl tirar ou acres- 35
2q
5 ware 4<p* oO 7up&T0u xara t?)v ata87i<nv [x^j 4v8£x"at, touto ccntar aigo c medida perfeita Por isso a medida mais pcrfcita
.

ti&vzk; TiotouvTat fx£Tpov xai tiyp£5v xai frpcov xai p4pou$ de todas e a medida do numcro: dc fato poc-sc a unidadc como ?
1053 6

xai fxey£0ou$- xat t6t' olovrat el8£vat t6 indivisivcl cm todos os scntidos; e tambcm cm todos os outros
7coa6v, «Tav ei-
Scoat 8td toutou tou fxkpou. xat casos tcnta-sc imitar cssa medida. Sc ao estadio e ao talcnto, e
JW] xai x£vrjatv xfi otTcXrj
igualmcnte mcdidas sempre maiorcs, fosse acresccntado ou
XLvrjaet xai tt) Tax^ (<JX£yLaxov yip auT7] ?x £ ' XP^vov)-
a

extraido alguma eoisa, isso passaria desperccbido muito mais


io Sl6 4v t^ 4axpoXoy£<}c t6 toloutov ev dcpx^l xai jx£Tpov (t?)v
facilmcntc do que sc algo fosse acresccntado ou extraido de
x£vrjatv yap 6jxaX^v 6TOT£0£VTai xai Taxfarnv t?iv tou oOpavou,
mcdidas mcnorcs : \ Conscquentcmcnte, todos assumcm como
unidadc dc medida a primeira medida da qual nao e possivel
tirar e a qual nao e possivel acrcsccntar nada sem que disso nos

demos conta: c isso vale tanto cm se tratando dc liquidos como 5


26
dc dc peso c de grandczas
sol id os , K afirmamo,s conhecer a .

quantidade dc algo quando a conheccmos por meio daqucla


medida. E assim tambem o movimcnto se mede mediante o
movimcnto simples e mais veloz, porque esse movimcnto empre-
ga um tempo minimo; por isso na astronomia o principio c a io

medida e uma unidadc desse tipo: dc fato eonsidera-sc que o


?
mo-
vimcnto do ceu e uni forme c rapidissimo, e a esse movimcnto
10
TilNMETA TA 0Y2IKA I
METAFISICA, 11,1 053 a 1 2 36 \
^1

npo<; fjv xpfvouat t&c aXXa$), xai £v fiooatxij Sfeatc, 8tl nos rcfcrinios para julgar movimentos 27 E nil
tambcm os outros .

iX&Xiarov, xai Iv 9covfj orotxeTov. xai tauta TiAvta ?v tt nmsica a unidaclc dc medida e a diese, porquc c o mcnor interva-
oCto>s, oox
xolvov ti to ev £XX' aiaTiep etprixau -otix 4ei
coc lo
zs
Na ])alavra a unidade dc medida c a letra 24 Cada unia dessas
.

15 8e to> 4pt9n<5 ev tA n^Tpov £XX' SvfoTe TcXet'co, oTov c uma unidade nao ja no scntido que o um scja algo comum'",
ai Si£-
aeiS 860, at ^ xara -rtjv ixo^v £XX' iv toic \6yoi<; y xai mas no scntido cxplieado acima 31 .

ai 9o>vai 7cXetoo$ ate neTpoofiev, xai Tj 8id(jLeTpo$ 8ual ne- A medida nao e scni]>rc uma em numcro mas as vczes, c T
15

Tpettai xai tPj rcXeupi, xai t& Jie^t) rc<4vra. outgo 8^ rcav- tambcm ma is dc uma %z
: por exempjo, as dieses sao duas, nao pclo
tcov fi£xpov to ev, oti Yv^pt^ev ^ gov £ariv
ou\ ido
r
mas pel a teoria"; numcrosos sao os sons com os quais mc-
^ ooaia 8iat-
20 pouvres *l xoct& to rcoaAv ^ xara to el8o$. xai 8ta tooto tA
dimos as palavras'" c
1

; com duas mcclidas medc-sc a diagonal, assim

ev iSiafpeTOv, OTt tA upcoTOv exdcrcwv como o la do c todas as grandczas'\


a8ta£p£Tov. ofy ofiotw^
8e rcav 48tatpeTov, otov xai
Portanto, o um c medida dc todas as eoisas, porquc conhe-
noix; fiovdc, 4XXa to fiiv
jcAvtti, tA 8'
ccmos os constitutivos dc uma coisa quando a dividimos ou
ei$ 48iaipeTa rcpoc t^v *Xa$r\ai\> Oe^ov, <Scnuep
forma' K o um c indivisf-
6
segundo a quantidade ou scgundo a .
20
etpiiTai fj8r)- Xa<*><; yap nav auvex^ StatpeTov. del 84 auy- vol por csta razao: porquc cm todo gencro dc coi'sas o que e
25 Y £v^ to tilxpov fxe Ye96>v fiev ydep f^reGos, xai xa9' £xa-
(TTOV
primciro c indivisivcl. Mas nem tudo o que c um c indivisivel do
fiT)XOU£ HT)X0£, TcXAtOO^ 7tXaT0$, 9COV% 9COVT), (3£poU$ mcsmo modo como, por cxcmplo, o pc c a unidade: csta c in-
(36po$, (xoviSojv ^ovic. oStgj yap 8et Xan(3dveiv, aXX* oux divisivel cm todos os sentidos, aquclc deve scr posto"
7
cntrc as
oti 4pi0fX6)v aptO^- xatTot rSei, d 6(jlo(o>^ 4XX' ou X eoisas que sao indivisfvcis, como ja disscmos so rclativamcntc
7

onotcoc 4£loT 4XX' aSaruep eE fxov48o>v ^oviSa^ delete a perccpgao scnsivcl: dc fa to, tudo o que c continue) c, ccrtamcn-
30 fi^pov 4XXa ^ noviBa- 6 8' dcpiO^c 7iXfj9o^ noviScov. te, divisive]
xai -rfjv lmovr\iLr\v 8£ jxeTpov t£v TtpayniTcov Adcmnis, a medida e scmprc do mcsmo gencro da coisa
\i*fo\iw xai 25
t^v atcj&TiaLV 8l<x tA auT6, oti yvcoptCo^v tl aikai^, medida: dc fato, a medida das grandczas c uma grandc/.a; dito
ktet
^Tpouvrat^aXXov ij ^eTpooatv. AXXa au^PaCvet ^Tv &a- ma is particularmente: a medida do comprimcnto c um compri-
juep av et aXXoo ^aq [UTpouvToc ^wptaaiuv tlt]X£xol £afUv mcnto, da largura (3 uma largura, dos sons c um som, dos pesos
35 to) tov Taixuv Irci tooootov ^cov ^jupiXXeiv. npcoTaydpas c um peso, das unidades uma
K devemos en tender isso unidaclc.
8' av9pa>7i6v 97)01 rcavrcov eTvat (xeTpov,
nao no scntido dc que a medida dos numeros scja um numcro,
aiajiep av el tov
0 que ocorreria sc o easo dos numeros fosse semelhante aos prccc-
dentes; mas clc nao c semelhante aos prcccdcntcs, pois sc fosse
seria como crcr que a medida das unidades c uma pluralidadc

dc unidades e nao uma unidade, ja que o numcro e\ justamcntc, 30

uma pluralidadc dc unidades^,


E dizemos tambcm que a ciencia c a sensagao sao medida
das eoisas pcla mesma razao, isto e\ porque com elas conhcccmos
as eoisas,embora na realidade, ciencia e sensac^ao, ma is do que
7

mcdida tenbam uma medida. Esse caso 6 semelhante ao que acon-


7

teceria se alguem nos mcdisse e se nos conhccesscmos nossa


altura pclo fato de o covado scr aplicado sobre nos certo numcro
dc vezes E Protagoras diz que o homem e medida de todas as
411
. 35
Ad2
TftN META TAOYZIKA 1 METAFlSiCA, 11/2. 1 053 b 1 -24 443

1053* iicurc^ova zln&v ^ tAv a£<j6av6|ievov* toOtouc 8' homcm lt)5?l


Sti exoucjlv coisas, e coin isso prctende indicar o homcni que sabe e o
A |i^v ataflTiaLv A S£ lju<rrij|iT)v, 5 <pa|iev medida de todas justamente porque
elvat pt^pa xoiv que sente; c cstcs sao as coisas
woxei^vcov. oOtev 8^ X^ovrec lapmdv ?a£vovra£ tl um tern a sensagao e o outro a cicncia, que dizcmos scrcni as
X£yetv.
8ti |i£v ouv tA £vi elvat |i4Xiar4 l<m medidas dos objctos. A doutrina protagoriana parccc dizcr algo
xaxdt tA ovofxa &<pop£-
5 Covtl (i^rpov ti, xai xupKoxaxa too rcoaou, inusitado no cntanto, so aparcntcmente
41
elta too rcotou, f
.

?avep6v Sarai 8£ toloutov to |i£v av Portanto, c cvidentc que a essencia do um, sc a dcfimmos
fi AStafpexov xatd tA
*oa6v, tA 8* 5v xaxa tA tcolAv* SuSrcep
dcSia£peTov tA ev f] segundo o scntido prcciso da palavra consiste cm ccrta medida: ?

?1 t Ev. cm primciro lugar na medida da quantidadc c, cm segundo lugar, 5

na medida da quaUdadc. E algo sera um quanclo for indivisfvel


segundo a quantidadc c segundo a qualidadc, Por isso o um c

indivisivcl seja absolutamcntc scja enquanto um.


K«i 84 -ri)v ouafav xai -ri)v <puaiv CtjttitSov nozip^
io xa947tep iv
fy"* tol^ Sia7topV]|iaaiv |jri]X8o|iev t£ tA gv
icru xai tucoc Set Ttepi ateou Xapetv,
Ji6xepov oiafa; tlvA$ 2. [O um ndo e substantia, mas predicadoj 1

ouctk aikou too £v6$, xaGiTuep ol' Te nueayApeLoC


9 aaL *p6- Dcvcmos agora rctomar um problem a ja discuh'do no liv ro
«pov xat nX4T(ov Soxepov, (jloXXov iroixeiTaf t^
9\
9 ua^ das aporias
z
isto c, dc que modo cxistc o um, considerado quanto 1^
xai Set Trvcopin<oT£p<o< XexGijvat xat
?

|iaXXov diraep ot
a substancia c quanto a rcalidadc'. Dcvemos investigar 0 que c
u ntpl ^aeo*- £xe£v<ov T ip A |i£v tl< <ptX£av elvaE
?7]at tA o eomo devemos cntcndc-lo, c prccksamentc: (a) o um c
um c
Sv A 8' iipa A hi tA &tmpov. zl 8^ (iTjSiv t<5v xaOAXou substancia por si eomo por primciro en tender am os pitagoricos
SuvaTAv oiafav elvai, xa64*ep Iv
wpi oOafac xat 7u*pi
tolc
e depois, tambcm PJatao, (b) ou existc alguma rcalidadc que
too Svroc etpriTai XAyoic, o6S' athA touto
tA tuoXXA SuvaTAv elvai (xoivAv yip) AXX'
oua£av £v tl *apa ^ ?

serve de substrato ao um e o um deve scr definido dc modo


xaT7i T6p7||jLa ma is eompreensivcl, eomo o fazem os filosofos naturalist as? Entrc
20 fzAvov, StiXov 6< oCS* tA Iv- tA yip ov xat tA Sv xaGAXou
estes, de fato, ha quern diga que o um e a amizadew outros que ?
15
xaTTiyopeiTai (idXiara rojtvrcov. &oxz oCtc tA y£ V T) 6
<puaeic e o ar
5
c, ainda, outros que e o in definido .

Ttvi^ xai oOatai xupurai t<5v iJXXtov eia£v, oCts tA Sv yi\> 0


<; Ora, sc nenhum dos universais pode scr substancia — eomo
dvSixerat eTvat Sti tA< aOT<i< ataa< Si'
oOS* -ri)v oOafav, ?Tt 8' A|io£g>< l%\ jtdvrtov
Scrap ouSi tA 5v dissemos ao tratar da substancia c do scr
7
— c sc o proprio scr
ivayxoctov ?xetv nao pode scr uma substancia no sent do dc algo uno c i detcrmina-
do, existindo scparado da multiplieidade das coisas, enquanto cic

e eomum a todas e c apenas um predicadoj cntao c evidente que


tampouco o um pode scr substancia, justamcnte porque o scr c

o um sao os prcdicados mais universais. Portanto, os generos nao 20

sao realidades e suKstancias separaveis das outras coisas; antes,


o um ncm sequer pode ser um genero, pelas mesmas razocs pelas
quais ncm 0 ser nem a substancia podem ser um gcncro
v
.

Adcmais, deve ser nccessariamentc assim para 0 um consi-


derado no ambito dc todas as categorias. O um tern os mcsmos
TQN META TAOY2IKA I METAFisiCA, 12, 1053b25-105iioU
J j

25 Xiytxai S' iaax<o$ to 8v xai tA fo- gxtt' inefaep £v toT$ significados que tern o ser; portanto, dado que 11a esfera das
noiot^ £ar( tl to ev mesmo modo no am-
xai' tl$ 9uat£, 6[iolco$ Si xai £v toic qualidades o urn c algo deterniinado, e do
S ^° V
T*?^ 8Tt Xai ^T7 T 1
^ 0V ^ tA waTuep xai bito da quantidade, e evidente que sc deve investigar o que e o
ti to^ov, a>$ oux ExavAv 3ti touto auxA i\ tpuats «Ctou, 4XXa urn na esfera de todas as categorias, assim como se investiga o
M-^lv ye xP^H<xa£v £<ru to Ev porque nao e suficientc dizcr que natureza do ser
XP&H*, olov tA Xeux6v, tXza que c o sen a
30 Ta aXXa U
toutou xai tou [i£Xavo$ tpatveTat yiyv6iitv<x, to e do urn consistc justanicnte em ser 0 ser c o urn
111
. E nas cores
Si ^£Xav aripr)a^ Xeuxou <S<J7tep xai (ponA^
<jx6toc [touto o um e dado por uma cor ?
isto c 7
pclo branco, c dele e do preto
S' £<jtI <rzipr\au; 9cot6$]- <Sote ei toc 5vra privagao do branco,
rjv xp^otTa, fjv av derivam as outras cores; sendo que o preto e
4pt6^ tl$ Ta ovra, 4XXa t£vcov; SfjXov S^ assim como Dc modo que sc os
as trcvas sao privagao da luz.
otl XP^4- 7

tgjv, xai tA Ev rjv av Tt Ev, olov to Xeux6v. ojxotco^ Se xat seres fossem cores, cntao clcs scriam um certo numcro. Mas um
35 e^ iLtXri toc ovra fjv, ip^q 4XX' Sv rjv, St£ae<ov [i£vrot, nunicro dc que? Evidentemente um numcro dc cores. E o um
otix 4pt8^
oua£a aiJToiv xai to Ev fjv av ti ou f) ouata ou
i\
seria uma detenu inada cor, por cxemplo, o branco Dc modo 11
.

1054* tA ev 4XXa Sfeat^ A^oi'tos Se


xat lui tcov yQ6yyw otol- scmeihantc, sc os seres fossem acordes musicals scriam certa-
Xeicov Sv fjv toc 5vra xai tA Ev crroixetov tpwvfjev. um numcro, mas um numcro de dieses, e sua substancia
dtpt8(jL0^, mente
xat eE ax^ata eMu^a^, ctxti[a4t(ov av rjv 4pt6^, ccrtamcntc nao seria o numcro; c o um scria algo dctcrminado,
xai tA Ev tA Tp^tovov. 6 S' afoot; \6yoq xai mas 12
E
Ini tcov aX- cuja substancia ccrtamcntc nao seria o um, a dicsc . o
Xcov yevcov, ffior' etmp xai £v toi$ 7u46eat xai
5
iv tois tuoiol^ mesmo devcriamos dizcr se os seres fossem sons articulados: os
xat iv TOtij Tuoaotij xai iv xtvfjaet apt8[jLtov m numcro dc letras e 0 um scria uma vo-
ovtgjv xai £vo$ seres scriam, cntao, 11

TIV05 iv fijuaatv 0 Te n um
dtpi6|jL6^ Ttvoiv xai to Ev ti ev, 4XX' gal E se os seres fossem figuras
. rctilmeas, cntao scriam
oCxi touto auTd f) otiafa, xai Ui tgjv ouaitov ivdcyxTi numcro dc figuras c 0 um seria o triangulo
14
E o mesmo ra-
toaauTG^ .

?X&tv A^ofto^ yap £jrl jtAvt<ov. -otl jxiv ouv tA Ev £v ciocinio poderia ser estendido a todos os outros generos dc coi~
10 ajrayri yivet £<tt£ tl$
960^, xat ouSevA$ toutA y' auTO f) tpuatc numcros o um ranto no
sas. Portanto, se existem e sc cxistc
tA ev, 9avep6v, 4XX' &mtp Iv xptojiaat ambito das afec^ocs como no das qualidadcs, da quantidadc c
xpd\ia Ev ty\vr\-
t£ov auTA tA £v, outw xai Iv ot5a£a ouafav dos movimcntos, c, cm todos os casos, o numcro e scmprc um
|x£av auTA to
fo- Sti Si TauTA ori^afvet tu^ tA Ev xai tA ov, SfjXov t^ numcro dc term in ado dc coisas c o um e algo dctcrminado, cuja
Te jrapaxoXou8etv Eaax^ TaT^ xaT7] T opfau; xai ^ etvat iv substancia nao consistc simplcsmcnte em scr um; pois bem, sc

assim c, cntao isso devc valcr tambcm para as substancias, por-


que vale para todos cm todos
os casos. Portanto, e evidente que
os generos o um e uma determinada rcalidadc cquc em nenhum ?

caso a naturcza do um c 0 propno um. E do mesmo modo que


r

no ambito das cores 0 um a scr buscado c uma cor, assim no


am biro da substancia, 0 um a ser buscado sera uma substan-
cia particular '.
1

Que o um tcnba 7
cm
mesmos signifieados
certo scntido, os
do scr, fica claro pelo fato de que, assim como o scr, 0 um 6 estrei-
tamente concxo com cada uma das categories c nao sc csgota
TftN META TA OYIIKA I
METaFISiCA, I 2/3, 1054 1 5 - b3 AA7

15 (oTov ofrc' iv xfl tC dortv oCt' £v tq tuoiov, cm ncnhuma del as (por cxcmplo, nao se esgota na csscncia, nem 15
dXX*
6[xolco^

frepdv ti tA
rX ei aSarcep tA ov) xai tco
tou avGpcoTuoc
^ TupoaxaTTrropetaeat n a qualidade, mas comporta do mesmo modo que o scr). E
se
etc fivOpcoTuoc (oicrrcep otJSi tA elvat tambem fica evidente pe!o fa to de que quando se di/. "urn ho-
Tuapd tA t( jrotov mcm"
?J 7u6aov) xat <t£ elvat) tA £vl elvai
to nao se diz nada mais do que quando se diz simplcsmente
ixdarcp etvat. "homem", assim como o ser nao acrcsccnta nada a cssencia, ou
;j qualidade, ou a quantidade. E 7
cnfini, fica evidente porquc o
scr um equivalc a scr uma coisa particular
1
^.

3
20 'Avr£x£LTat Si tA ev xai Td TuoXXd xaT* 7uXet'ou C T P 6-
tuou<, &v
eva tA ev xat to tuXtiGoc
*c d8tatpeT0v xat Statpe-
t6v to piv yap BtrjpT^vov ^ StaipeTAv n\rfi6<; ti X£ e-
fO um muitos as nogdes a eles conexasj ]

T 3. 2 os e
Tat, tA 8£ dSiaCpeTOV
?J 8trj

6daetc TETpaxoic, xai toutcov


^
7)|xdvov £v, drat oCv P at dvrt-
O um c o niultiplo sao opostos cm muitos scntidos; num 20
xaTa cxrepTjatv X£T £Tat OdtTepov
25 UvavTfa av etrj xat] outs
clcles sao opostos como o indivisivcl c oposto ao divisivel: o que
dvrfcpaaic oifc d>c tA np6q tl
Xe^neva, <dvavr£a &v c dividido ou divisivel e dito multiplo, o que c indivisivel ou
etT)). X£T £TaL Si ix too Wrfou xat 8tj-
indiviso e dito uno. Ora, dado que existem quatro difcrentes
XouTat to ix tou 8tatpeT0G tA dStatpeTOv, 8ia
?v,
tA [xaXXov af-
aOriTAv tA nXffioq elvat xai to 8taipeTAv tipos dc oposicao 2 , e dado que <no tipo de oposi^ao um -muitos
^ tA dBtaCpeTOv, (Sore tco
X6t(o jrp6Tepov tA TrXfjOoc tou dStaip£TOu 8id rfjv
no sentido dc indivisive1-divisivcl> o ncm como um nao e dito
aLaflTjaiv. Sort 8i
tou nlv £v6c, <3arop xai £v t^ Statpeaet priva^ao do outro ncm como ncgagao do outro nein em rcla^ao
30
tcov ivavrftov Strfpd-
ao outro, so rcsta que scja oposi^ao pcla contrariedade\ E o um 25
Wev, tA TatiTA xai Sfioiov xat taov, tou 8e tuX^c tA
se diz e se esclarecc em funcao do seu eontrario c o indivisivcl
eTepov xat dvAfiotov xat dvtaov.
Xe T o(Jidvou 8£ tou Tail-
too TuoXXaxcoc, £va [lev t 6ttov
cm funcao dc divisivel, porquc o niultiplo e o divisivel sao mais
P xaT' dpiOnov Xiyo^
acessiveis a perecp^ao sensfvel do que o indivisivcl; porta n to,
ivfoTe aOT<S, tA 8' Ibv xai X6 T a> xai dptO^co Ev 3, olov por causa da pcrccpgao scnsivcl, na ordem da no^ao o multiple
35 a* aauTco xat tco etSet xai t^ SXtj gy £tl 8' ddv 6 X6 T o^ 4
e anterior ao indivisivcl .

1054* o Tfjc

auraC,
TrpcoTT]^ otSafac sic
fl,
xat Ta fra xat Jaoycovta T£T 4 cova,
otov ai Taat
T P<W«l ^eiat at Ao um pertcneem — como ex plica mo s na nossa Divisao

aXX' £v toutoic ^
P T xafroi TuXefor dos contrdrias\ — o identico, o scm cilia ntc c o igual; ao niultiplo 30
EqAttjc ^6tt) C o^ota 8e lav pjj .
pertenccm o di verso, o dcsscmelhantc c o desigual,
O identico tcm muitos significados. (.1 ) Num primeiro signi-
ficado dizemos as vc/.cs identico o que e um pclo liumcro: (2)
num segundo sentido dizemos identico o que e um tan to pcla
forma como pclo numcro: por cxcmplo, tu es identico a ti mesmo
tanto pela forma como pcla materia; (3) adcmais identicas sao 7
35
h
as coisas cuja no^ao da substancia primcira c unica: por cxcmplo, I054

as linhas retas iguais sao identicas, e assim os quadrilatcros que


tern lados e angulos iguais, mesmo que scjam numcrosos. Mas nes-
ses casos a igualdade e a unidadc\
4-18 TrtNMETA TA QYHKA J METAFiSICA, I 3, ] 054 b 4-26

Tott/ca ain\<x><; Svta, xata t?)v ouafav dtStd^opa t?iv Semelhantes sao as coisas (1) sc 7
mesmo nao scnclo iclrnl u

5 <Juyx£L[jivTiv, xata to elSoc xatJxi ?j, coarop tA [j,eiZ/>v xexpi- em scntido absolute c mesmo
nao sen do scm difcrcn^i tin mi.i
Y<ovov tco [uxpcp 6fj,otov, xai at avtaot euOeTai- afrcat yap substantia conereta, sao identicas pela forma: por cxcmpln nm
S[jtoiai [jl£v, at at/cai Si &n\&<; ou. xfic Si iav to ataA quadrado maior c scmelbante a um menor, e semcllianU s s.in .r,
elSoc exovra, £v ol; tA [xaXXov xai fjxTov Ifflyvezati, linhas rctas dc difcrcntcs comprimentos: elas sao sen id h:ii it r-.
[i^xe
mas nao identicas. (2) Outras coisas sao semelhantes sc\ (em In
[xaXXov ^ fjurjTe tjttov. toc Si lav fj
tA aiko roiGoc xat ev
uma <afecgao da> mesma cspecic, su.scetivcl dc difcreik.i dr
10 T(ji etSet, olov tA Xeux6v, a?68pa xat fjxrov, 8[jloi<£ ^aatv
grau nao aprcscntam cssa diferenga. (3) Outras coisas a inch m-
elvat ott ev tA elSoc auTaiv. toc Si £av rcXefco ?XT1 ™6t4 7

dizem semelhantes sc tcm uma afcegao que 6 identic;! pti.i c:-»

an\€>q t&
tftepa, 9[ f\ rcp6x£tpoc, olov xaxxtxepo*; Apyupcp
pecie —
por cxcmplo a cor branea
- mas a tcm cm gran maim — ,

$ Xeux6v, xp u °&C Si Tcupt § favOAv xai juuppov. coerce SfjXov ou menor: c tais coisas sao ditas semelhantes justamcntc poupu-
fiti xat to etepov xai tA 4v6[xotov no\\<x.x&$ Xiyexai. xai
e a mesma a c specie dc sua afecgao. (4) Outras coisas, enfini.
15 to fjiv aXXo dcvrixet[jiv<oc xai to toojt6, SlA owtav jipAc sao semelhantes se tcm mais caraeteristicas identical do i|iu
fotav TauTA aXXo- tA 8' £av xat i\ uXtj xai 6
?i ?i caractenstieas difcrcntcs, qucr sc tratc de caraeteristicas essui
Xdyo*; el<;, SiA au xat 6 7tXr]atov gxEpoc* tA Se Tphov co<; ciais, quer sc tratc dc caraeteristicas exteriores: por exciupln <»

toc iv toIi; [xa8Tj[jiaTtxot(;. tA [jiv ouv £cepov f\ TataA Sta touto estanho c seme! haute a prat a enquanto e branco c o (nun
?
r
tcocv 7cpo<; Jiav XSyeTat, #aa XiyeTat ev xat ov ou yap scmelbante ao fogo enquanto c amarclo e vermelho-.
20 dvrfyaats £cm tou Tauxou, 8iA ou X£yeTat inl tcov ^ ovrcov E evidente, portanto, que tambem o difcrcnte e o clcs.se

(tA Si \Li\ TauTo XiyeTat), lid 8i tcov ovtcov 7tdvrcov ^ mclhantc tcm multiplos signifieados s (1) Num prirneiio .si;nn .

yap ^ oux
ev rcetpux' 8aa 5v xat ev. tA [xiv ouv £cepov ficado, o difcrcnte c o oposlo do identico: por isso qualquer <n i

xai TauxAv outcoc &vr(xetTat, Sta^opi Si xai £xep6Tri<; aXXo. sa cm confronto com qualquer coisa, ou c identica on
7
dile c-

to [Jiiv yap £cepov xai o5 £cepov oux iv&yxr\ elvat Ttvi eTepov* rente. (2) Num scgundo signi.ficado, difcrcnte c o que nan cm I

25 7cav yap f\ &cepov TauTo fi ti 5v 7j Sv- tA Si St&tpopov uma unica materia c uma unica forma: por isso tu c\s ditci en li-
?i

tivoc Ttvi Stdtpopov, coaxe dcvdyxTj TatJT6


do tcu vizinho. (3) O tereeiro significado e o do difcicnlc tm
ti elvat cp Siatpi-
ambito das matcmaticas. Por conscguinte, diferente on idcul h o
se diz.cm dc todas as coisas cm rcla<;ao a todas as coisas, desde
que cada uma dclas exista c scja uma; de fato, o difcrculc nan
6 a negagao do identico e, por tan to, nao sc predica das c disc,
que nao sao (destas, ao contrario, se predica o nao-idcnl icn).
mas de todas as que sao, porquc tudo o que existe c epic c ui i

natural m cntc c um ou nao-um rclativamentc a algo dilcicnlc


Estcs sao portanto, as scntidos nos quais se
?
opocm o dilcicnlc r
o identico'.
A difcrcnga e a divcrsidade nao sao a mesma coisa. ( ) que
<^ diferente e aquilo de que
nao sao nccessai lamcnl c
e difcrcnte
difcrcntcs por algo determinado, porquc basta que cada cm.sa
exista para que ou difcrcnte. Ao contra rio, o difeu
scja identica 1

te e assim por algo determinado, dc modo que deve havci ,\\yn


TrtNMETA TA OY£IKA \ METAFISICA, 13/4, 1054 b27- 1055 a 16
j
451
|

pouatv. touto 84 to tautA yiw<; fj etSo?* rcav yap tA Sta^ipov identico pclo qua! difcrcm. E esse a] go identico e (a) ou o gene^
St«9£pet ^ y£vet ?i
etSei, y£vet jxiv <ov nfj £art xolW| ^ tiX^ ro ou a cspccic: de fatcx tudo o que difcrc, ou difcrc por

30
|i7]84

yopCa;,
Y^veai;
etSet 84
aXX^Xa, olov
<ov to «utA
tfatov

y£vo$
aXXo
(Xiyetat
ax^O*-*
8i
^ xavr\-

y£vo$ 8
genero ou por especic.
tern
(a) Diferem por gencro
em com urn a materia c que nao sc gcram umas das outras
as coisas que nao

an<pto tA autA Xdyovrat xara t^v ouotav tog Sii^opa). tot como por exemplo, as coisas que pertenccin a figuras catcgoriais
7

8' £vavt(a St^opa, xai i\ ivavrfooi; Sia90p4 ti$* oti S£ diferentcs; (b) diferem, ao contrario, pela cspccic, as coisas cujo

xaXto; touto u7U0Tt8£|jte8a, SfjXov Ix Tuivra


gencro c identico (dc fa to, o genero c aquilo pclo qual coisas 30
-rfj; ^ayco-fr^'
yap toc hiatplpovza yalvvzai xat Tatki, ou |Jt6vov £tepa
difcrcntcs sao ditas cssencialmcntc uma mcsma coisa) Os con- 10
. |

trarios sao difcrcntcs, c a contraricdadc c uma ccrta difcrenca.]


>5 ovra 4XXa toc [xev tA y£vo$ £cepa toc 8' £v tt] aurrj <ju-
Que nossa suposi^ao seja cxata, c evidente por indu^ao. Com
i5 axoix^a Tffc xarriYOpta^ (Sen* h Tatkco y£vei xat Tatka tg>
cfcito, todas as coisas difcrentes sao tainbcm identicas, pois nao
Y^vet. Sttoptarat S' iv aXXoi; TuoTa t<d yevet TauTa f\ exepa.
sao simplcsmente difcrcntcs, mas algumas sao difcrcntcs por ge- 35

ncro, outras diferem na mcsma scric de uma catcgoria e, portanto,


4 pcrtcnccni ao mcsmo genero e sao identicas pclo gencro
1 J
- Km i055 i

outro lugar distinguimos as coisas que sao identicas por genero


'E^et Se Sux<p£p£Lv £vS£x erai iXX^Xtov toc Sta^ipovra
c as que sao difcrcntcs por gencro 12
&m
.

TuXetov xat ?XaTTOv, ti; xat y.tyi<svr\ Si«90p4, xat tau-


5 tt)v X^to ivavrttoatv. 8tl S* [Ltyiavri £art SLa^opi, BijXov
£x Tfj; ^aYtoyri^ toc jxiv ydtp y£vet Sia9£povTa oux ex&t
(A contrariedade coma diferenga maxima}
1

4.
6SAv (SXX7]Xa, 4XX' inlx^i tuX£ov xai icujipXriTa*
toT? 8' etSet 8ta9£pouatv at yeveaeis Ix t<dv ivavrEcov elatv Como as coisas podem difcrir cm grau
que diferem cut re si

a>; iaxiitov, tA Si t<dv £ox<£tcov 8ii<mi|ia [xeYtarov, ware maior ou mcnor, deve haver uma difcrcn^a maxima a qual ehamo 5

10 xai tA t<dv ivavTfcov. 4XXa t6 ye [xeYtcnov £v fexiarco contrariedade. E que a contrariedade seja a diferenga maxima
yevet T&etov* \ilyiax6^ Tt yap ou ecrav 6rap(3oX^ T xat fiea evidente por indugao. De fa to, as coisas que sao difcrcntcs

T&etov ou [ir\ eaxtv efto XapeTv ti Suvax6v t£Xo? yap ex et por gencro nao a dm item entre si nenhuma passagem, mas sao
distantes cntre si e incomparavcis Mas as coisas que diferem
2
i\ teXe£a 8wt90p4 (oSarop xat tiXXa tco t£Xo$ &xetv
.

yexat TeXeia), tou 8e t£Xou; oufliv efto* eaxatov yap por cspeeie gcram-se dos contnirios tornados como extremo.s.
Tuavut
Ora, a distaneia cntrc os extrcmos c, por tan to, cntrc os contrario.s,
15 xat TOptex^t, 8t6 ou8ev efo> tou tsXou^, ou8e TupooBeTtat ou8evo?
e maxima'.
to TeXetov. oti [xev oijv i\ ivavrtOTri; iari 8La90pa TdXeto?, Ix
Mas o maximo em eada genero e tambcin pcrfcito: maximo, 10

com que nao podc scr superado, c pcrfcito e ac]iiilo


cfeito, e o

alem do qua] nao se podc encontrar outro. E a diferenga pcrfcita


c a que alcan^ou scu fim, assim como perfeitas, em gcral, sao as
coisas quando alean^am seu fim. E alem do fim nao cxistc nada,
porquc de todas as coisas o fim e o termo extrcmo que envoi vc
tudo: por isso nao ha nada fora do fim e o que e pcrfcito nao is

prccisa dc nada. Dc tudo isso fica claro, portanto, que a contrarie-


4
dade e uma diferenga pcrfcita Mas dado que os eontrarios sc
.
452 TQN META TA OYIIKA I

453

TouTtov SfjXov TroXXaxtoc Se XiyoiLivow Ttov £vavx£tov, 4xo-


dizcrncm rnuitos significados, a pcrfci^ao cabcra a cacla um deles
XouByjaet to TeXe£toc ouTtoc av xai t6 ivavrioic elvai do modo como ihes cabc a contra ricdadc\
u7r<4pxTl auToi^. TouTtov 8e ovrtov tpavepov otl oux £v8ex&TOi Scndo assim 6 evidente que dc uma ilnica coisa nao podc
7

20 evi rcXeEto £vavr£a etvai (ouie y<*P t°u £<JX<4tou iaxotTtoTepov haver mais de uin contrario, porquc nao pode haver um termo 20
etr] av ti, otfre too ivoc SLacrnfjixaToc rcXeEto SuoTv eaxotra), ma is extremo do que o termo extrcmo, e para uma mcsma
3Xto$ T£ d eartv Vj ivavrtoTTic 8ia90p(jt, V| 8e Siatpopa Suoiv, distancia nao pode haver mais de dois cxtremos; e isso e cm
aiore xai if| t£X&loc. 4v<4-pcT] 8e xai to£>c aXXou$ 8pou$ 4Xri8eTi; geial evidente sc a contra ricdade c uma difcrcnga, e se a dife-
elvat Ttov ivavTitov. xai y<*P rcXetarov 8ia<p£pet T&eios renga, portanto, tambcm a difcrcnga pcrfcita, ocorrc entrc dois
25 hiayopb (Ttov t& yap Y^vei 8La9ep6vrtov oux eartv £garc£pa> termos*-
XajBeTv xai Ttov elSer 8£8eLXTat y<*P otl Trpdc Ta #;to tou E € necessario que tambem as outras definigocs dos con-
Yevouc oux etrcL 8ta90p(jt, toutcov 8' auTT) |ieY£ffrn), xai t& £v tra rios sejam verdadciras. (a)Dc fa to, a difcrcnga perfcita e a
TOUTtp Y^ vei rcXetarov 8ta9£povra ivavTfa (iLtyiarri yap difercnga maior (porquc, como para as coisas que difercm por 25

hiayopk toutcov TeXeioc) xai t& £v Ttp auTtp SexTtxtp


ifj , rcXei- gencro nao e possivel pensar nada que estcja alem del as, assim
>o (ttov 8ta(p£povTa Jvavrta (if) yap uXrj au-ri) toic ivavrfot^) para as eoisas que difercm pel a espeeie nao se pode pensar nada
xai to utt6 t^v aO-ri)v Suvajxtv rcXelarov 8ta(p£povra (xai que estcja alem do proprio gencro: foi demons trado que cut re
Y<ip i\ lizurcr\\ir\ rcepi ev ylvo$ i[ |i£a)* Iv ol; i\ TeXe£a 8ta- as coisas que se en eon tram fora do gencro nao existe difcrcnga,

90pa fieffcm]. — TrptoTT) 8£ £vavr£toai£ efo xai areprjafe £<rriv*


c que a difcrcnga maxima c a que ocorrc cut re coisas do mcs-
ou Traaa 8£ (noXkax&S yap Xiyvzai i\ <rdpr\ai<;)
<rzipr\m<; mo gencro); (b) c tambcm as coisas que difercm cm max mo i

35 4XX' tjtic av TeXeCa ?). to 8' aXXa £vavr£a xaT& touto grau no ambito do mcsmo gencro sao contrarias (dc fato, a difc-

XexBriaeTat, t& |i£v Ttp fc'xeiv Ttp rcoteTv 7roir)Tixa™ rcnga perfcita c a difcrcnga maior cntrc as cspecics do mcsmo
elvai to 8e Ttp \r\fyti<; elvai xai 47ro[3oXai toutwv SXXtov
genero); (c) c, ainda, as coisas que difercm cm max mo
i grau 30

£vavr£tov. d 4vr£xeiTOL ivTftpaai^ xai


no mcsmo substrato que as acolhc sao contrarias (dc fato, a ma-
8f) |xev ar£pr)ai$ xat
teria dos contrarios c a mcsma); (d) enfim, cntrc as coisas que
1055 b
ivavri6T7ic xai to np6<; ti, TouTtov 8e TrptoTOv ivTttpaatc, ivri-
9aaeto$ 8e Jotl
sao objeto damcsma faculdade cog.noscitiva as que mais dife- 7
|ir)8£v jxeTO^u, Ttov 8e ivavT£tov ivSexe^aL,
rcm sao contrarias. (Com efeito, do mcsmo gencro de coisas
existe uma unica ciencia e ncssas coisas a difcrcnga perfcita
7
c a maior) .

A contraricdadc prime ira c da da pcla posse c pcla privagao,

mas nao por qualqucr privagao, visto que privagao sc cntcudc


cm diver sos sent dos, mas so pcla privagao perfcita.
i

Todos os outros contrarios se dirao cm fungao destes: al- ^5

guns porquc os possucm, outros porquc os produzem ou podem


produzMos, outros, enfim porque sao aqu is igocs ou perdas deles
?

ou de outros contrarios. Ora, se a con trad igao, a privagao. a con-


tra riedaJe c a relagao sao dos opostos, e sc a primeira entrc esta.s 1055"

c a contradigao, e se nao cxistem tcrmos intermediarios da con-


tradigao, scndo que podem cxistir tcrmos intermediarios cntrc
A54 T£1N META TA0Y2IKA I
METAFISICA, I 4, 1 055 b 3 - 26 455

8xt \il\> ou xauxdv &vx£9aat£ xal x&vavxia SfjXov ^ hi <rxd- contr^rios, cntao, e evidcnte que contradigao c contrariedadc

prjaic 4vr£9aat{ x($ iartv ^ yap xo ASuvaxov 8Xco$ £x etv »


nao sao a mcsma coisa. Ao ccntrariq, a privagao e uma contra-

5 i] o av 7U69ux6^ ?xetv ^ extl> iaxdprixat SXcos ^ tucos do que nao pode cm absoluto ter algo ou do que
digao: dc fa to,
nao tcm aquilo que devcria tcr por naturcza, respectivamente,
T
5

A^optaOdv (TuoXXaxcoc yap ^8ri xouxo Xsyofisv, oiarap 8tg-


prjxai £v fiXXou;), wax' £axtv ^ diz-sc que c absolutamentc privado ou que tcm uma privagao
^ifiTv ax£pr)at£ Avxfyaafc xt£ ^
48uva[JL£a 8iopia0eTaa
sob dcterminado aspecto. (Com cfcito, a privagao se entende
auvetXrififiivri xco Sexxtxco- St6 Avxi-
em muitos scntidos, ja distiuguidos por nos cm outro livro
s
). Por-
9<£aeto$ jjl^v ofix fori (JtexaSu, axepfaeco$ 8e xtvo$ eaxtv taov
yip oijx taov rcav, taov 8*
ta n to, a privagao c uma cspccic dc contradigao, prceisamentc:
10 [lev ij fivtaov oC Tuav, AXX' ewuep,
ou uma impoteneia dctcrminada ou coiusidcrada junto com o
[i6vov £v xcp Bexxtxco xou taou* d 8^] at yev£aei$ xg uXr) £x
substrate que a reeebc. Por isso nao pode haver tcrmos interme-
xcov £vavx£cov, yCyvovtoci 8£ fj £x xou etSous xat xfjs xou stSous
diation da contradigao, mas pode haver tcrmos intermedia rios
efeco$ rj £x axepVjaeco$ xtvo$ xou etSou$ xat xffc fiop^, SfjXov
dc certo tipo dc privagao: dc fa to, tudo c ou igual ou nao-igual, 10
8xt ^ (jl&v £vavxfcoai$ axeprjau; av eXr\ rcaaa, i\ hi <rclpr\ai<;
mas ncm tudo 6 igual ou desiguah ou so o c no sujeito que re-
15 Iaco$ ou Tuaaa £vavxt6xTK (atxtov 8* oxt noXXay&q Ivhiytiau H

eebc a igualdade \
iaxeprjaflaL xo £axepr|[iivov) 1% &v yap at [jtexapoXat i<T/<k-
Ora, se os processos dc gcragao, na materia, ocorrcm cntrc
xcov, £vavx£a xauxa. 9avep6v hi xat 8ta xfjs ^ayco^. os contra rios, e sc partem forma
seja da e da posse da forma,
Tuaaa yap £vavxtcoat$ e^ 61 <rcdpr|aiv OAxepov xcov £vavxtcov,
scja dc uma privagao da forma c da cstrutura formal, cntao c
&XX' oi>x 6fio£co£ Tudcvxa* dtvtaoxT)^ [iiv yap {a6xr)xos &vo-
evidcnte cjue toda contrariedadc sera uma privagao, mas ncm
20 (jlol6xtk 8e 6(jLot6xT]xo^ xaxfa 8e dtpexfj^, Sta^epei 8e oSarap
to da privagao sera uma contrariedadc, porquc algo que sofre uma
etprixat* xo [iiv ydp lav fi6vov £axspri[iivov, x6 8' £av ^
q privagao pode sofre-la dc divcrsos modos: por isso so os cxtre- 15

Tuoxe ev xtvt, olov fiv ev ^Xtxt<j: xtvt xco xup£co, tuAvxtj'


9[ fj fj
rnos en tie os qua is ocorrcm as mudangas sao contra rios ln .

8t6 xcov [iiv £axt xat eaxiv ouxe 4ya96^ avGptoTuo^ ouxe em
(Jtexafrj,
Isso c evidcnte tambcm por indugao. Dc fa to, toda
xax6$, xcov hi ofix &rxtv, 4XX' Avdyxri eTvat r\ rcsptxxdv ij
contrariedadc est a im plica do que um dos contra rios scja priva-
apxtov, oxt xa e/et xo UTUoxet^evov coptajievov, xd 8'
25 [lev gao, mas nao dc moclo scmelhantc cm todos os casos: a des igual
ofi. ware 9avep6v oxl 4et GAxepov xcov ^vavxtcov Xiytvxi dadc e privagao da igualdade, a desscmelhanga c privagao da
scmelhanga, o vfcio c privagao da virtude. !% como disscmos 11 20
,

existem difcrcnles tipos dc privagao; nalguns casos fala-se dc


privagao simplcsmentc quando ela ocorreu, noutros casos quando
ela ocorrcu cm certo tempo ou cm certa parte por exemplo, —
cm certa idade ou no orgao principal ou cntao inteiramentc. — f

Vssii diversidadc dc significados ex plica a ra/ao pel a qua], para


cert os tipos dc privagao, pode haver intermedia rios (pode haver,
por exemplo, um homem ncm bom ncm mau), c para outros
tipos nao (por exemplo, c ncccssario que todos os niimcros scjam
ou pares ou imparcs), enquanto 12 as primciras ten: um substrato 2^

dcterminado, e as outras nao. Porta n to, e evidentc que um dos


dois contra rios indica privagao. l\ e suficicnte que isso seja ver-
456 TI2N META TA OYSiKA I MEFAFISICA, I
V5 r
1055 b27- 056 al
1 1

xaxa crt£p7|atv' ircAxpT] Be xScv x& rcpoixa xat xa t^vtj xcov dade para os primciros contrarios, isto c 7
para o urn c para o

£vavx£o>v, oTov to Ev xal xa TtoXXd* xa f&P #XXa elg xauxa multiplo, porque todos os outros se rcduzem a estcs.

5 ]

5. [A oposiqao do igual ao grande e ao pequenoJ


30 'ETcet 8e ev £vt JvavxEov, &7copifaeiev av xt$ tko$
Como cada coisa tern urn ilnico contrario, podc-sc pergun-
ivxtxeixai xA 2v xat xa TtoXXd, xai to taov x6 [xeydXcp
xal [xtxpw. yap xo
tar cm que scntido o um se opdc ao multiplo c o igual sc opoe
el roSxepov 4et £v 4vxi8eaei X^o[xev,
ao grande e ao pequeno Semprc cjue fazemos uma interroga-
z
.

olov TtAxepov XeuxAv ^ [*£Xav, xai rcAxepov XeuxAv ^ ou Xeu-


^:ao disjuntiva indicamos a oposiqao dc dois termos, por cxcmplo,
x6v (mlxepov Zi avGptoTO^ Xeuxov ou X^o[xev, lav [x^
quando pergun tamos: branco ou pre to?", ou "e braneo ou
'
e
35 u7W>8£ae<o$ xal £r|xouvxe$ olov rcAxepov ?jX8e KX£cov Ecoxpd-
nao-branco?" (Nao pcrguntamos: c homcm ou branco?", a nao
Ci
5]

xt)$-4XX' oux &v6rfxr\ Iv ou8evi y^vei xouxo- 4XXa xat xouxo


ser que cstabeleca detcrminada oposigao c se perguntc, por
£xet$ev £XVjXu8ev xa ^ap 4vxtxe£[*eva [x6va oux £v8£xeTai
exemplo: "veio Clconte ou Socrates?"; mas cssa oposigao nao sc
a[xa UTcdpxeiv, to xal £vxau8a XP^xat ^ v *6xepo$ ^X- ^ apresenta como necessaria para nenhum genero dc coisas, e
1056 1
8ev eE yap a[xa lve8£xeto, T e ^ 0^ov ^ £pa>xr)[xa* el 8e, xai
aleni disso ela tambcm deriva da oposigao verdadeira; dc fato 7

ouxo>$ 6[*ofo$ ^[XTCtJrret eJ^ 4vx£0eaiv, el$ xA ev rcoXXd,


>i
so os opostos nao podem existir juntos, c reeorrcmos a cssa im-
olov TtAxepov i^Axepoi fjXGov f\ axepo$)- -e£ 89) fa xot$ 4vxt- qual dos dois vcio?":
possibilidade niesmo cjuando pcrguntamos: '

xet[x£vou; 4et xou 7«>x£pou i[ £fyirr\ai<;, Xeyexat 8e rcAxepov [xeT-


com efcito, sc ambos pudessem vir juntos a pergun ta seria ri-

5 £ov f[ &axxov ^ taov, x£$ £axtv ^ 4vx£0eat$ rcpA$ xauxa xou


dicula; mas mcsmo no caso cm que pudessem vir juntos, a
taou; ouxe yap 8ax£pcp [xdvt^ £vavx£ov oux' 4[*9oTv- x£ yap uma oposigao, isto
pergun ta tambcm podcria scr rcduzida a c%

[xaXXov tco [xef^ovt xai £Xdxxovi; xco ivtacp £vavx£ov


fj ext
a oposigao do um c dos muitos podendo scr formulada assim:
7

xA taov, oSaxe rcXetoatv Eaxai £v£. eJ 8i xA aviaov otj- um deles?"); sc portanto, a mtcrrogagao
"vieram os dois ou so r

[*a£vet xA auxA ajxa 4[*9otv, efri [xiv 5tv 4vxtxe£[*evov 4[x- altcrnativa csemprc usada no caso dos opostos c sc, por outro
T>
10 9otv (xat i[ ircopfa [3o7]8eT xot<; 9<4axouat xA avtaov 8ud8a lado, podc-sc pcrguntar: "qual e maior ou mcnor ou igual? ,

eTvat), 4XXa au[*(iatvei ev 8uoTv £vavx£ov Srcep 48i5vaxov. cntao, ncssc caso, cm que scntido o igual sc opoc aos outros
dois tcrmos'?
() igual nao pode scr contrario etc um so deles e ncm dc am-
bos: (a) por que deveria scr contrario nao do pcquc-
do grande c

no? (b) Adcmais, o igual c contrario do desigual c consequent 7

tcmentc, cic deveria scr contrario dc mais dc uma coisa. Mas se


o desigual significa o mcsmo que grande e pequeno tornados
juntos, entao elc deveria ser oposto a ambos (esta dificuldadc

favorcce os que sustcntam que o desigual e uma diadc): mas,

desse modo, uma unica coisa scria o contrario dc duas o que c f

impossivel (c) Adcmais, o igual e scguramentc um tcrmo inter-


59 TQN META TA OY2JKA 056 a 2 34 A59
I METAFI5ICA, I 5 , I 1 -

eti t6 [i£v taov [xeTa^u (pat'vtTat [xeydcXou xat jiixpou, £vav- mediario cntrc o grandc e o pequeno, enquanto nao se ve que
Tfroat$ Se [AeToc^u ou8e[ifoc outs 9atvtTat oike £x too 6pta[ioG alguma contraricdade seja um tcrmo intcrmcdiario: dc fa to, se

Suvat6v ou yap av etrj TeXefa neTaft tivo$ ouaa, 4XXa fiaXXov a contraricdade fosse um
termo intcrmcdiario, nao poderia ser
15 Ifoet Jau-crjc tl (jteTafu. XefroTat 8^ ?i i^aatv <4vtl- perfeita; antes, c cla que inclui scmprc algum termo interme-
xeta8ai f[ a>c arfprjatv. 8aT£pou 8^ oux £v8£x"at (t£ yap
[xev dia rio no scu anibito"
1

.
l5

HaXXov tou [xeyAXou f] juxpou;)' ifjitpotv apa i7u6<paan; are- Rcsta, entao que o igual se ?
oponha ao grandc c ao pequc-
prittxiq, 8l6 xat 7up6c Af^Ttpa to TOtepov X^yetat, 7up6$ no ou eomo negagao ou como privagao. Mas nao podc scr nega-
8£ 8<*Tepov (olov roiTtpov jieTfrv ^ Taov, fj miTepov taov r\
ofi gao ou privagao dc so um dos ternios; de fato, de qual dos dois
20 rXaxtov), &XX' Aei Tpta. oO ornate 8£ ivdcyxT]^- oO yap scria ncgagao? Do grandc ou do pequeno? Porta nto o igual c

rcav taov o [Jiettov fj ^


eXavcov, &XX' £v ot$ 7u£<puxev negagao privativa de ambos os tcrmos. Por cssa razao a interro-
kcetva. -Ivzt 8^ to taov to jirjTe \ilya \ir\it jitxpov, Tuetpu-
gagao disjuntiva rcferc-i>c a ambos os termos e nao a um so de-
xo$ 8e [ilya les. Por cxemplo, nao sc podera formular Lima pergunta do sc-
9\ f\ juxpov elvar xai AvTtxeiTat ifjupotv u$
Aracpaats guinte modo: ^e maior ou igual?", V,tampoueo deste: "6 igual
arepTiTtxri, 8t6 xai fjttTaft iartv. xai to [xt]T6
AyaSov ou mcuor?", Ao eontrario, os termos devem ser semprc trcs, 20
25 jnqTe xaxov Avr£xetTat AjKpotv, 4XX' avtovufiov
7uoXXax<o$ yip X£yeTat exdiTepov xat oux Alcm disso, nao se trata dc uma privagao neccssaria: dc fato,
&mv ev t6 8exu-
x<Sv, AXXa fiaXXov to Xeux6v
ncm Hi do o que nao e ncm maior nem men or e igual, mas so
jxr]Te [jifiXav. ev 8e
o08£ podem ser iguais as coisas que por sua naturcza podem tcr aquc-
touto XSyeTai, AXX' (opta^eva Tuto^ £<p' uv X£yeTat
lcs atributos-.
arepriTtxto; ^ A^aaic auTT)* fo6trfxr\ yap t) 9aiov fj
Ora, o igual c o que nao e nem grandc ncm pequeno, mas
50 a>xpov elvat fj toioutov tl aXXo. (Sore o6x <Jp8co$ SiUTt-
que, por sua naturcza, podc ser grandc c pequeno: clc sc opoe
(laiaiv vo^ovrti; 6\iol^ X£yea6at
oi Tudcvra, ware eaeaOat
ao grandc c ao pequeno como negagao privativa, c por isso c
U7uo8%aTo^ xai x* l P<>$ fAtTaft to \lt\iz U7u687|fjta fir^e
tambcm um termo intcrmcdiario cntrc clcs. Tambcm aquilo
que nao e ncm bom ncm mau ,se opoc do mesmo modo ao bom 25

c ao mau, mas scm tcr um nome, por que bom c mau tcm mul-

tiplos significados, c nao c linieo o sujeito que os rccebc. Mas

o que nao c ncm branco ncm preto podc tcr um nomc. Mas ncm
mesmo cstc tern um unico nomc; pois as cores rclativamcntc
as quais essa privagao e dita em scntido pri\-ativo sao de ccrto f

modo limitadas cm numcro: o que nao c ncm branco ncm


preto devera scr, ncccssariamcnte, ou cinza ou pardo ou algo
ft 30
semclhantc »

Portanto nao ?
e cxato objetar que o que vale n esses casos
vale para todos os casos, c que, portanto, devcria haver um tcr-

mo intcrmcdiario cntrc o sapato e a mao, que nao seriancm


sapato nem mao dado que o que nao c ncm bom ncm mau c
7

intcrmcdiario cntrc o bom c o mau, como sc devesse exist ir um


tcrmo intcrmcdiario em todas as coisas! Mas csta nao c uma
460 METAFISICA, 15/6, 1 056 a 35- b 20 [
461

^5
XeTpa, frceiTOp xat to fjt^xe dcyaOdv [lt\zz xaxov xou 4ya8ou conseqiiencia ncccssaria, porque a negagao con junta dos clois

xai xou xaxou, a>£ 7udvx<ov £aofJt£vou xivA; (jtexa?u. oux dvdy- opostos so e propria das coisas cntrc as quais cxistc urn tcrmo
35 XT] 8e XOUXO <JO[JtpaiVetV. V) fUv yap dtVTLX£t[JL£v<OV
auvamS- intcrnicdiario, eque por naturc/a tern dctcrminada distancia;
9aaf<; £<rctv <ov e<xu fjtexa?u xt xat 8td<roi[jLd xt tticpuxev ao contmrio, cntre as outras coisas nao cxistc difercn^a, porque
b
x<ov 8' as duas coisas que scriam objeto de ncgagao conjunta pcrten-
1,

1056 elvat- oOx e<xu 8ia9opd- £v dXXa> yap yivet <ov at 1056

(jovaiw^daetc, &<n* oux & v T^ urcoxe£fJtevov, cem a gencros difcrcntcs, de modo que falta a unidadc do
substrate)'.

*Ofiouo; 8i xai 7uepl tou evo<; xai xaiv 7uoXX<5v dt7uoprj-


aetev av xt$. et yap ™
noXXd xa> evt drcXco; dvuxetxat, 6. [A oposigao do am aos muitos}
]

5 <JU[ipa£vet evia 48uvaxa. xo yap ev AXtyov f[ AXCya e<naf


xa yap TuoXXa xai
O mesmo prol^lcma podc-se por tambcin para a oposigao
xot$ AXfyot^ dvxbcetxat, ext xd 8tio
do urn c dos muitos 2 . Dc fato sc os
?
muitos sc opocm ao urn cm
rcoXXd, eircepx6 8wcXdatov rcoXXa7uXdatov Xeyexat 8e xaxa
scntido al>soluto\ seguenvsc alguinas couscqiicncias absurchus.
xa 8uo- aitne xo ev AXtyov Tcpic x£ yap rcoXXd xd 8uo
(a) Oc fa to, o urn devcra scr pouco ou poucos, porque os muitos 5
eJ ^ jxpdc ev xe xat x6 AX{yov; o68ev ydp £<mv eXaxxov.
sc opocm taml^cm aos poucos. (b) Adcmais, o do is sera muitos,
10 ext el a>? £v fjt^xeixA [jtaxpAv xai ppaxu, ouxco? iv nXrfiei
dado que o dobro c urn multiplo c que o dobro sc diz com base
xo rcoXu xat AXEyov, xat 3 av § rcoXu xat rcoXXd, xat
no dois. Conscqucntcmcntc, o urn sera pouco: com efeito, rcla-
xa 7coXXd tcoXu (eE \ir\ xt apa 8tacp£pet Iv auvexel etSopt-
tivamentc a que a dois seria muito sc nao ao um c ao pouco? De
axa)), xo AX£yov n\ffio<; xl e<nat, <S<ne xo ev 7uXfj86<; xi,
fato, nao ha nada que scja pouco mais do que o um. (c) Alcm
eiTuep xat AXCyov xouxo 8' dvdyxrj, il xa 8uo TuoXXd. dXX'
disso, sc na multiplicidadc cxistc o muito c o pouco a.ssim como JO
15 to<o? xa TcoXXd Xeyexat fjtdv rcco$ xai [xo] tuoXu, dXX' co<;
no comprimcnto cxistc o longo c o curto, c sc o que c muito e
8ta9£pov, otov u8<op tcoXu, 7uoXXd 8' ou. dXX' oaa Statpexd,
tambcm muitos c, vice- versa, o que c muitos c muito (exec to
Iv xouxot^ Xiyexat, £va fjtev xpoicov lav rj 7uXfj8oc exov urcepo-
alguma difcrcnga facilmentc dcliniitavcl subsistcnte no conti-
XV ?\ a7tX<o$ ?i rcp6<; xt (xat x6 AXtyov coaauxcoc 7uXf)6o<;
nue), cntao o pouco devcra ser um multiplo. Portanto, o um
exov eXXeuJnv), xA 8£ ax; 5 xat dvxixetxat xcp £vt
dptGfjtoc,
devcra scr um multiplo, dado que c tambcm pouco, c ncccssa-
20 fi6vov, oux<o; yap Xiyofjtev ev r\ icoXXd, aScmep e" xt$ ewuot rianicntc, sc o clois c muitos"
1

Embora sc diga, cm ccrto sentido, que os muitos sao mui- \5

to, entretanto tGm Lima difcrcnga dc significado: por cxcmplo, a


agua se diz. muita, mas nao muitas'. iVluitas sc dizem, ao contra-
rio, as coisas que sao divisivcis cm dois scntidos difcrcntcs 6 (a) :

num sentido, se constituent uma multiplicidadc que excedc scja


absolutamente seja relativamcnte (c o pouco sera, por sua vcz,
uma multiplicidadc deficicntc); (b) noutro sentido, se consti-
tuent um numero e, so nesse sentido, muitos sc opoe a um: de
fato, diz-se um ou muitos como sc dissesscmos um ou uns, ou 20
462 Ti2N META TAOY2IKA I
METAFiSiCA. I
6, I056b21 -!057ol2 463

ev xai £va fj XeuxAv xai Xeuxdc, xai x& (ie(iexprifjL£va 7tp6<; bran co ou brancos, ou como se pusesscm cm rcla^ao as coisas
xd |i£xpov [xai x6 |isxpr)x6v]' ouxa>$ xat x& jioXXarcXdcata mcdidas com a medida. Neste segundo scntido sc cn tend cm
X^exat' rcoXXa yap £xaaxo$ d 4pt8|id$ 8xt £va xat 8xt jxe- tambcm os multiplos: cada numero e muitos porquc c constitui-
xpTjx6$ 4vi exaaxo$, xai cb$ x6 Avxtxet|jtevov x<5 4vf, ou xw do dc muitas unidades e c mensuravel ao um, e porquc c oposto
25 6\{y<$. ouxo |i4v oOv 4axi rcoXXa xai x& 8uo, <J>$ 84 n\rfio<; ao um c nao ao pouco. E nesse sentido, tambcm o dois c muitos,
T
25

?X<w UTOpox^lv *i np6q xt fj ajiX<5$ oux ftmv, AXXi Jipci- nao no scntido dc multiplicidadc que excede, scja rclativamcn-

xov. 6X£ya 8' &jiXc>$ x& 8uo- 7tXf}8o$ y&p 4axiv &Xetc|)tv tc, scja absolutamcntc alguma coisa, mas no sentido dc primcira
?XOv rcpc&xov (816 xai oOx 6pQ&<; Aji£<txt) 'AvaSa^pa; eJncov multiplicidadc. Ao contrario, cm scntido absolute o dois c pouco,

8xt 6(xou rcdcvxa xp7\[Laia Sneipa xai porquc 6 a primcira multiplicidadc, c multiplicidadc por clcfi-
fjv 7rXT)9et xai [xtxp6-
30 xrjxt, ?8et 8* etoetv Avxt xou "xai |xtxp6x7]xi" "xai 6Xrp5xr)xt"- ciencia (c por isso que Anaxagoras errou ao dizcr que todas as

oO -yip Sttetpa), iiret x6 (JXfyov ou Sia x6 £v, dSarop xivi;


coisas juntas cram in fin it as cm multiplicidadc c cm pequcnez;
cm vcz dc dizcr "c cm pequenez" devcria tcr dito "c cm cscasscz"; 30
9aaiv, 4XXa 8ia xa Suo. -4vx£xetxat St?| x6 Ev xat xa
rcoXXa xa 4v
dc fato as coisas nao podiam scr infinitascomo clc diz ): c dc
4pt8(xoT<; d>$ (xixpov (xexpTjx(p* xauxa 84
xa rcp6$ 8aa 8'
fa to o pouco nao c assim por ser um, como sustcntam alguns,
xt, xa8' aiixa x<5v irp6(j xi. St^pTjxat
mas por scr dois.
35 ^(itv 4v dcXXoi$ 8x1 Stxoic X^exat xa np6<; xt, xa [Jt4v o>c
ivavxfa, xa 8*
O um c os muitos, nos opocm como medida c
numcros 7
sc
47u<Txrj|i7] 7tpd$ 4jii<txt)x6v, xai X^ea6a£ xt
1057*
mensuraveb E cstcs sc opocm como relatives, mas nao como
fiXXo rcpds aux6. x6 84 ev &axxov elvat xtv6$, olov xotv 8
relatives por si. Ja distinguimos cm outre livro os doi^ significa-
8uotv, o084v xcoXtier ou y&p, eJ SXaxxov, xai 6X£yov. x6 84
des dc rclativo: (1) algumas coisas sao rclativas como contrarias, 35
7iXfj9o^ olov yivo<; 4axt xou 4pt8(iou- £axi yap Apt8[Jtd$ 71X7)80$
(2) outras sao rclativas como a ciencia cm rcla^ao a scu objeto,
4vl |i£xp7]x6v, xat 4vx£xetxaC to>$ x6 Ev xai oty
Apt8[Jt6$,
e, ncstc scntido, algo sc diz. relative enquanto ba algo que csta
5 4vavx£ov 4XX' dSarop etprjxat xcov iip6$ xi £via- $ yap v
cm rclagao com clc .

xpov x6 84 [xexpTjxiSv, xatixr) 4vx£xeixat, 816 ou nav 5 av


E nada impede que o um scja men or do que qualqucr coisa:
ev 4pt8[i6$ 4axtv, olov ef xt A8ta£pex6v £<xxiv. d[xo£co; 84 Xeyo-
por cxcmplo, me nor do que o dois; mas nao por scr mcnor dc-
[x£vt] V) imaxifjiiT] jipo$ x6 4jitaxT)x<iv oux A|xo£o)^ 47io8t8o>atv, vera tambcm ser pouco. () multiple e como o gencro do numero;
S65ete [Jt4v yap Sv (x^xpov £maxT)|rri elvat xd 84 4jrtax7)x6v dc fate, e numero e um multiple mensuravel com o um. E, cm
x6 [xexpou|xevov, ou|x(3a£vet 84 Imaxriirriv [Jt4v uaaav 47iiax7)x6v
10
ccrte scntido, um c numero sao opostes cntrc si, nao come con- 5
elvai x6 84 47tl(ixt)x6v |x^i uav 4jitaxrj|rriv, Sxi xpfeov xtva i\
trarios, mas como disscmos screm certes relatives: o um c o nu-
47ii(txt||xti (xexpetxat x(p 47iktx7)x(5. x6 84 71X^80; oCxe x(5 mero sc contrapocm, enquanto o um c medida c o numero men-
suravel Por isso ncm tudo o que c um c tambcm numero: por
cxemplo, nao e um numero algo inclivisivel
1
".

E ainda que a ciencia sc diga cm rclagao a scu objeto, a


relagao nao c a mcsma que cxiste cntrc o um c os muitos: podc-
ria pareccr que a ciencia scja medida c o scu objeto mensurado;
entretanto toda ciencia c cegnescivcl, enquanto ncm todo cog- 10

noscivel c ciencia, porquanto, cm certo scntido, a ciencia e men-


surada pclo cognoficivcl 11 .
464 //EfAFlSlCA, I 6/7, 1057 a 13- 37 465

6X£yo) ivovxfov — &Wa xouxo) [xiv xA tuoXu co$ iS7uep£xov wXij- O multiplo nao e contrario iio pouco (ao pouco c contrano
60$ u7uepexo[x£v<p TuX^Oei — oCxe xco £vi tc4vxco$- AXXot xA [xev o muito coma multiplo por excesso relativamentc ao multiplo
15 &07uep etp7)xat, on 8iaipexAv to 8' &8ia£pexov, xA 8' ci>$ por deficicncia), c tampoucoe contrario aoum em todos os sen-

7up6^ xl oioTuep i] iTUKrcrjjiT] iTuumjxco, iav ipiOjiAs xA 8* ev tidos. Mas, como dissemos 12
7
multiplo c urn, (a) num scntido, 15
fj

jitxpov. sao contrarios enquanto o primeiro e divisive! c o scgundo indi-


visivcl; (b) noutro scntido, sao contrarios como rclativos — assim
como a cicncia e relativa ao scu objcto — quando o multiplo for
7 urn numcro c o urn a mcdida.

'Etol 8i xcov ivavxfcov £v8£x^ou elva£ xi [xexafu xai


ivfcov &mv, ivdrfxri £x xcov ivavxtcov elvat xa [iexa!;u. ludcvroc

20 yap xa |iexa!*i £v xco aflxco yevei £<rci xai tov £axi [xexafu. 7. [Os termos intermedidriosj 1

fiexafu (xiv yap xauxa Xeyoixev 8aa jxexapdcXXeiv


efc
Como cut re os contrarios pode haver urn tcrmo in termed ia-
&v&yxt| 7up6xepov xA jiexapdcXXov (olov &7tA xrfc Otu&xtjs ini que
no, c, nalguns casos, cfetivamentc ha, c ncccssario esses
xfy vtjxtjv el (xexapaivoi x<ji 6X1^(0x0), rj^et 7up6xepov xous termos intermediarios scjam compostos dos contrarios.
|xexa£u 966^0^, xai Iv yjp&\iaaw tl [rftei] ix xou Xeuxou (a) De fa to. todos os termos intermediarios pcrtcnccm ao 20
25 xA (x£Xav, rcp6xepov rfeti zl<; xA qjoivixouv xai q>aiov tj etc mesmo gencro das coisas das quais sao intermediarios. Chamamos
xA [x£Xav 6|io£cos 8i xai £tu xcov aXXcov)- [iexap4XXeiv 8* intermediarios ju stamen tc os termos pclos quais deve antes passar
£XXou y£vou^ ei$ aXXo y£vo^ oux &mv iXX* 7| xaxd au[i- qualquer coisa que sc transformc em scu contrario: por cxcmplo,
(3epTix6^ t olov ix XP'V01 ™^ e ^ ^i**- <3&"*Yxti *P a T(* sc qucrcmos passar gradativamcntc da corda da lira que tcm o
ixexafu xai auxoT$ xai cov [xexafu etatv £v xco atlxto y£vei som mais haixo para a que tcm o som mais alto, devemos primeiro
30 etvai* &XXa (jl^v Tt&vxa ye xa [xexafu iaxiv Avxtxeijxivtov passar pclos sons intermediarios; sc qucrcmos passar nas cores do
xlvcov ix xouxcov yap [x6vtov xa6* aOxa fori [xexapdcXXeiv bran co ao prcto, devemos passar pelo marrom c pelo cinza antes 25

(8 to &8uvaxov elvai jxexa^u [x^i &vxlx£L(x£vcov eiV] yap av dc alcan^ar o prcto; c assim para todos os outros casos. Mas nao
jiexapoX ?) 1

xai <4vxlx£1|x£vcov) xcov 8' e possivcl que haja Lima passagem dc urn gencro a outro a nao ser
(x^i . ivxixeijjtivcov 7

AvxLqx&aecos oux £<m jxexafu (xouxo yap iaxiv por aciclcntc: por cxcmplo, da cor a figura. Portanto, c necessario
(jtiv <ivxC9aai$,
que tanto os intermediarios cut re si, como os contrarios dos quais
35 ivxtGeat^ Axcoouv 6<&xepov (x6ptov Tu&peaxiv, oux ^x0
f)s o66ev ^^
sao intermediarios, pcrtcngam ao mesmo gencro
2
.

(xexaSu), xcov 8i Xowucov xa [xiv ?up6^ xl xa 8i trc£p7iat^ xa


(b) Por outro lado, todos os intermediarios sao intermedia- 30
8i ivavx£a iaxfv. xcov 8i 7tp6^ xi Saa [i^ Jvavx(a, oux ex et
rios cntre clois dctcrminados opostos, porquc so a partir dos opos-
tos enquanto tais ocorrc mudanga que (c e justamcntc por isso

e impossivel que haja um intermcdiario cntre coisas que nao


sao opostas) Ora, cntre os dois opostos da contradigao nao existe
.

um tcrmo intermediario; dc fato a contradigao consiste numa 7

oposigao na qual um c outro dos dois membros deve ncccssaria- 35

mcntc cstar presente em qualquer coisa, scm que haja algum


termo intermediario. Os outros tipos de oposi^ao sao: a rclagao,
a privagao e a contrariedade. Ora dos termos rclativos, todos os
7
466 TON META TAOYZJKA I
METAFISICA, I 7, 1 057a 38 b 26 467

[xeToc£r ocFuov 8* fret oux h Ttp auTto yivtt £<rrtv. t£ yip que nao sao contr irios nao tcm urn ternio intermediiino; e a
c

1057 xai
* l7utaxifi(X7i^ Jtcictttitou [xeTafr; 4XX<3t [leyiXou xai [juxpou. razao disso esta cm que eles nao pertenccm ;io mesmo genero:
8* iariv Jv TaOxto
el
r£vei tA [jteTafr, toarcep SiSetxxat, xai de fato, que intermediario poderia haver entre a ciencia e seu
UtTacft Jvavxfcov, ivi^xT] aura auYxetaOat ix to^tcov t<5v objeto? Ao contrario, cxiste urn termo intermediario entre o I057 b

£vavr£<ov. i\ yip garat ti ydvo^ afatov ^ ouOdv. xai eE fiev


grandc c o pequeno\
5 yivoi; earat out<o$ <5S<tt' elvat 7up6xEp6v ti t<5v ivavrfov, at 8ia- (c) Se, depois, como explicamos, os termos intermediaries per-
<popai 7cp6Ttpai £vavr£at Zaovrat at 7uoi7)aouaat to dvavxEa tenccm ao mesmo genero dos contrarios e sao intermediaries
tthr\ co; yivou^- £x yap tou ylw\><; xai t<ov 8ta<pop<5v
entre os contrarios, e necessario que eles sejam compostos desses
to etSrj
(olov el tA Xeuxov xat jxeXav ivavrfa, eort hi to [lev contrarios
4
. De fato7 ou havera um genero para os contrarios ou
Siaxpi-
tixAv xp^fAoc to 8t ouTxptTtxAv xp<5|jta, afixai aJ 8ta<popa£, nao havera\ Se houver esse genero c sc for de modo a constituir 5

10 tA SiaxpiTtxAv xai auyxptTixdv, 7up6Tepar toare touto £vav- algo anterior aos contrarios, cntao as diferen^as que constitueni
as especics contrarias do genero tambem scrao contrarias antcriorcs as
T(a AXXtiXoi^ 7up6Tepa. 4XXa fx^v t& ye £vavr£<o$ 8ia<p£-
cspecies, porquc as espceies sao compostas pclo genero e pelas
povra naXXov SvavTfa)- xat to Xotrca xat to [leTaft ix diferen^as (por cxcmplo se o branco c o prcto sao contrarios, c sc
toS y£vou< earoi xat t<ov 8ta<popcov (olov 8aa xp^fJtaTa tou
o primeiro e uma cor dilatantc c o segundo unia cor constringente,
Xeuxou xat |i£Xav6$ ion (JteTafr, touto Set &c Te tou y£vou$ X£-
essas duas difcrcngas deverao ser anteriorcs), e portanto existirao 10
15 TreaGat-gcTTt 84 ylvoi; to xP s ^<*-xat £x 8ta<pop<5v Ttvtov
contrarios anteriores uns aos outros c, aleni disso, as difcrcngas con-
afiTai hi oCx eaovrat to 7up<Sto £vavr£a* ei hi [itj, earot tnirias serao ainda mais contrarias do que as cspecies contrarias 6 .

Sxaarov XtuxAv rj (x£Xav* frepat fipa' fxeTaft fipa tgSv E as outras especies, isto c\ as cspecies intermediarias, deverao ser
7cpa>T(ov £vavr£<ov aflTOt gaovrat, a£ jrptoTOt hi 8ta<popal tA compostas de seu genero e de suas difcrcngas. (Por excmplo, deve-
8iaxptTtxAv xat auyxpiTtx6v) *
aSare touto juptoTa !>]T7]t£ov Temos dizcr que todas as cores intcrmediarias entre o branco e o
20 8aa £vavr£a [xf) £v yivei, £x t£vo< to (jteTafu auT<5v (to&yxr\ preto sao compostas do genero — e o genero c a cor — c de certas
yap tA Iv t$ a^Tfi y£vet £x t<ov 4ouvWtcov t£ yivti ouYxeT- difcrcngas; todavia, essas difcrcngas nao poderao ser os primciros 15

afiat i) iauvGeTa elvat). to jxiv oOv ivocvrfa 4oiSv6eto i%


contrarios, pois sc fosscm tocla cor seria ou branco ou prcto; por-

4XXt]X<ov, tSare 4pxa£- to 8i tanto, deverao ser difercntcs dos primciros contrarios, c serao, prcci-
(leTagu ?J juivra f\ ou8£v. Ix
84 T(5v £vavr£tov Yf-rveTat Tt, fiar* earat (jteTapoXij et< touto
samcnte, intcrmcdiarias entre os primciros contrarios; c as primci-
25 Tuptv d$ auT&- ixaTipou yap xat ras difcrcngas da cor sao "dilatantc" c "constringentc") 7 Portanto, .

?\ fjrcov garat xat |iaXXov.


[zeTO^ fipa Srrat xat touto t£v Ivavrftov. xai TiXXa fipa sao exatamcnte esses primciros contrarios nao pcrtcncentcs a um 20

genero que se devc buscar quando se qucr saber dc que sao com-
postos scus intermediaries: de fato, c necessario que os contrarios
pcrtcncentcs ao mesmo genero scjam ou compostos dc termos
nao compostos com o genero ou eles mcsmos incompostos. Os
contrarios nao se com poem uns dos outros e, portanto, sao princi-
pios; mas os intermediaries ou sao todos compostos dc scus contra-
rios ou nao o c nenhum deles. compos-
Ora certainentc
r
cxiste algo
to de contrarios, e de tai modo que a mudanga de um no outro 25

devcra primeiro passar por ele; de fato, elc devcra ser mais do que
um dos contrarios c mcnos do que o outro; e sera, justamente,
-168
METAF1SICA, I 7/8, 1 057 b 77 1058 a 1 1
-*69

Trdvrot ouvSexa t& [Ltz<x%6* t6 yap too (iiv (xaXXov tou 8' intcrmcdiario cntrc os contrdrios. Entao, tambem todos os ou-
Jjttov ouv8ex6v ttco; ixetvtov <ov X£yeTOi etvat tou [i£v tros intermediaries scrao compostos de contrarios, porquc o que
[iaXXov tou 8' Jjrtov. ircei 8' oux e<mv erepa ?rp6Ttpa 6|iOYevfj e men os do que urn deles c nvais do que o outro e de algum T
mo-
30 tcov £vovt£<ov, aTcavr' av £x tGv ivavrttov etrj toc [leTa^u, do, compos to cle ambos os tennos em eonfronto com os qua is e
(Sure xai t& x4tco Trdvra, xai Tivavrfa xai to [leTa^u, dito ma is ou mcnos, E dado que nao cxistcm outras coisas do
£x Ttov TcptoTtov ivavrttov eaovrat. 8ti ouv t& (X£to5u ev mesmo genero que so jam anteriorcs aos contrarios, todos os in ter-
Te TauTtp y£vei Tcdvra xat (jteTa^u ivavrCcov xat ouyxetTat mediarios deverao scr compostos dc contrarios. F, assim tambem
£x Ttov £vavT(<ov Trdvra, SfjXov, todos os termos subordinados, scjam contrarios, scjam intcrme-
s
didrios, scrao compostos dos primciros contrarios .

8
Km conclusao, c evidente que os i n termed a riosi pcrtcnccm
ao mesmo gencro, que sao intermcdiarios entrc contnirios c que
35 To 8* eTepov t<5 elSeL tlv6$ ti £cep6v £<m, xai Set touto todos sao compostos de contrarios.
4(X9otv uTcdpxetv otov ej frpov £cepov t<5 eiSet, fifi^to
ivdtYxri apa £v y^vej. t<£ auTto elvaL to rapa t<o elSet' to
yap toiouto yevoc xaXto o S^to ev tout6 XeyeTat, [IT]
8. [A diferenga especifica e a premiposta identidade degeneroj
1

1058* xaTa aunpeprptdc Sx°v Siocqwpdv, etre &<; uXtj ov elte fiX-

X<o$, ou (jt6vov yap 8eT t6 xotvov (a) () que e dife rente por especic 6 difcrcntc por algo cm
uTcdpxetv, olov fi^to ftoa, 35

dtXXa xai £repov £xaT£pa> touto auTd tA ttoov, olov t6 alguma coisa, c is so deve ser coiriiini a ambos; por cxcmplo sc urn
[iiv
animal e ditercntc de outro pel a especic, ambos sao animais,
WT7COV TO B£ av8pC07COV, Bid TOUTO TO XOIVOV £repOV 4XXrjXcOV
portanto e neccssario que as coisas que sao difercntes pela espe-
5 £uti Tto elSeu &rcat 8^ xa8' ataa to [ilv toiov8l Ctoov t6 84
cic pcrtengam ao mesmo genero. Chamo genero aquilo por que
toiov8£, olov t6 (x£v itcttgs to S' fivSpowTo^. dcvdYxrj Spa T?)V
Lima c outra coisa sao considcradas a mcsma coisa, difcreneian-
Sta^opav touttjv £Tep6rr)Ta tou y£vou^ etvat, Xdyto yap y£voug
do-sc uma da outra nao dc modo acidcntal
2
(quer sc o consiclcrc
Bta^opav iTep6TT]Ta ^ £cepov noizi touto airc6. ivavrfoatc
como materia', quer dc outro modo). Dc fato 7
nao so deve haver
to£vuv &jrat
yap
afiTT) (8fjXov 84 xai Ix -rife irorftoTTK) Tcdvra
algo — por cxcmplo, que scjam ambas
comum entrc as cluas coisas
mesmo — o animal —
StaipetTat tol$ dtvrixeindvoi$, xat otl to ivavrta
animais — mas
10 £v toutco
, isso isto c, eleve ser difc-
^ yap
cm cad uma das duas — por cxcmplo, uma sen do eavalo
Y^vet, SdSeiXTar £vavrt6TTK rjv 8ia<popa TeXefa, ^ rcntc a

c aoutra homeni — portanto, termo comum


7
c, cm am- esse e,

bas, difcrcntc pela especic. E uma dclas sera, por si, detcrminada 5

especic dc animal c a outra sera outra especic de animal — por


exemplo, uma sera eavalo e a outra homcm. Portanto, c neccssa-
rio que essa diferenga seja uma clivcrsidade do genero. E chcimo
divcrsidade do genero aquela que modifica o proprio genero"*.
(b) Essa divcrsidade devcra ser uma contrariedadc. Isso sc
mostra evidente tambem pela via indutiva. Dc fato, todas as divi-
socs sao feitas por opostos, e demonstramos que os contrarios 10

pertcneem ao mesmo genero'; com efeito, vimos que a contra ric-


70 THN META TA QYEIKA I METAF1SJCA, I B/<?. 1058a 12-31 471

6
B& 8ia<popd f] eiS&t jraaa tivos t(, <3are touto t6 aur6 te dade e uma diferenga pcrfcita , c toda diferenga de especie e

xai y£vo$ in
7
A(x<poTv (816 xai £v tq au-rij auaroixC? Jrdtvxa diferenga de alguma coisa relativamentc a outra em alguma coisa 7

to £vocvt£oc -rijc xaT7]Top(a^ Saa elSei 8ui<popa xat y£vei, e isso e o que e identico cntrc as duas c 6, justamente, o genero

15 £cep(4 te iXX^Xcov jjutXiara - teXete yap - xat que cornprccndc a ambas. E e por isso que todos os contrarios
f] Sia<pop4
Sjia &XXir]Xoi$ ou yEyveTai). apa Stacpopi diferentes pela especie c mo pelo genero encontram-sc na mesma
touto Spa £art to Kepoi^ elvai
f]

tco etSet,
£vavr£eoa£c £<rctv,
t6 £v toutco y£veL
scrie catcgorial, sao dife rentes entre si em maximo grau — e nao 15

podem estar presentes juntos. Porta n to, a sua diferenga e uma


5vxa £vavrfcoatv ?x eiv STOjxa ovta (taura 8& tco etSet oaa ;

contrariedadc .

jjl^
?X et 4vavx(<oaiv atojxa ffvxa)- £v yap tq Btatp£aei xai
(c) Ser diferentes pela especie signifiea o scguinte: ser no
20 £v toT$ ixeTafu TfEyvovrat £vavTic£>aeic rcptv toc ato^a "
mesmo genero H possuir 7
uma contrariedadc^ e ser indivisivcis
1

£X8etv oSar& q?avepov oti rcpdc to xaXou(jtevov yevoc outc


(sao identicas pela especie as coisas que mo possucm contrarie-
tautAv outs exepov tco elSet ou8£v iaxi tcov co^ ysvouc eJBcov 11 <l

dadc c sao indivisivcis) E e prcciso cspccificar indivisiveis",


.

(jrpo<n)x6vTeo£- f] yap uXt] dtrcocpdcaei STjXoGxaL, to Be yivoq porquc no processo de divisao a contrariedadc sc en contra tcim- 20
uXtj oC XeyeTat y£vo$ - uij <o$ to Ttov 'HpaxXetStov &XX' eb$ to bem nos in termed iarios, antes dc sc chegar aos indivisivcis
12
.

25 £v Tfl q>uaet), oOBi rcpdc toc (jl^ £v TaikeS y£vet, AXXd BioCaei (d) Por tan to, e evidente que nenhuma das cspccics dc um
tcS yivti ixefvcov, elSei 8& tcov iv Tat/cep yhti. £vavT(coatv genero podc ser ncm identica iic.ni difc.rcntc cspccificamentc
yap AvdtTfxri elvaL t^v 8ta<popav ou 8ta<p£pei elSet- auT7) Si com que chamamos gencro (e com razao; de faro, a
rclacao ao
ujrdtpx&i touj £v TauTcp Y^vet oCai u.6vot$. materia se indica mediante a ncgaeao da forma, e o gencro c ma-
teria daquilo de que clc e dito genero, cvi den tern cntc nao o

gencro no scntido dc cstirpc conio, por cxcmplo, sc djz o gencro


9
ou a cstirpc dos Icraclidas \ mas no scntido cm que se fala dc
I
[

'Ajropiqaete 8' av tl$ 8id t£ yuv^| &v8p6$ oix eiSei Sia- gencro nas rcalidadcs naturais) c tampouco com rclagao a outras ;
25

30 <p£pet, £vavx£ou too $t\\io<; xat too appevos ovto$ Be Bta- coisas nao pcrtcnccntcs ao mesmo gencro: destas difcrirao pelo
T*fc
(popa^ £vavrieoaeeoc, ouBi £epov 07jXu xai appev foepov tco gencro c, ao contnirio, difcrirao pela especie daquclas que sc
encon train no mesmo gencro; dc fato a difcrcnga de uma coisa ?

relativamentc aquilo de que diferc pela especie deve, ncccssaria-


mcntc, scr uma contrariedadc c a eonlraricdadc so ocorrc cntrc
coisas que pertcneem ao mesmo gencro 14 .

9. [A diferenqa especifica e da da por uma contrariedadc na


]

essentia j

Podcr-sc-ia levantar tambem o seguinte problcma: qual a


razao pela qual a mulher nao c difcrcntc do homcm pela especie, 30

cnibora femca c macho sejam contrarios, c essa diferenga scja


uma contrariedadc; c qual a razao pela qual o animal femca c o
animal macho nao sao difcrenres pela especie, embora csta scja
472 METATAQY2IKA I METAFiSiCAJ 9, I058o32-b 19 ^3

stSer xafrot xa0' aux6 tou froou ocutti ^ 8wt9opa xai oux uma diferenga esscncial do animal (e nao como, por exemplo, a
XeuxiTTK ?i
(isXavfa 4XX' Jj £toov xai t6 0fjXu xai t6 Sp- cor branca c a cor prcta) e macho e feme a pcrtcngam ao animal
pev u™£px et - Sort 8* ^ 47cop(a auni <jx&86v ^ aur?i xai 8ia enquanto animal 2 Em certo scntido cste problema se rcduz ao
.

t( (xiv notet xcp £T£pa ivavrtcoats 8' ou, olov to seguinte: por que uma contrariedade hz umas coisas scrcm dife- 35
35 ^ eESei rj

ne£dv xai to 7rctpcoT6v, Xeux6T?is 8e xat [uXavta oC, f| OTt rentes pcla especic e outras nao? Por exemplo, por que o fato dc
ter pes e de ter as as torna as coisas difercntes pcla especic, en-
tA (xev olxeux 7cdt6ri tou yhou<; tA 8' JJttov; xai int\Zr\ £<m
1058 b to \6yo$ t6 8' uXr], oaai [ilv £v to> X6yo> £vav-
quanto a cor branca e a cor prcta nao'? A razao c ecrtamcntc a
elotv
seguinte: as primciras sao modificacocs do gencro c as scgundas
tl6ttjt££ eiSet tcoiougl 8ta9opdtv, Scat 8' £v tco auveiXrififi^vcp
nao. E, dado que as coisas sao cm parte forma c cm parte materia,
tq 3X-Q ou 7cotouaLv. Slo 4v0pci>7cou XeuxtSnrjs ou 7coiet ou8s 105Sn
forma produzem diferenca de cspc-
as contraricdaclcs relativas a
Xavta, ou8t tou Xsuxou 4v0pcl)7cou eari Sta^opa xaT* stSos 7cp6$
cie, enquanto as que existcm so no compos to material nao a
5 (x£Xava avOpcorcov, ou8* Sv ovojia ev TeOfj. uXr) yap 6
produzem 4 Por isso ncm a cor branca ncm a cor preta no homem
.

av0p<o7co$, ou 7cot£t hi Sia^opav i\ \jkr\- ou8' Av8pa>7cou yap homem


produzem uma clifcrcnga dc especic e entrc o branco e
eESrj eJaiv oi av8po>7cot 8ta touto, xafaot bespat at adtpxsc xat
o homem prcto nao existc difcrcnga dc cspecie; e nao havcria
tA 6ara 6>v 88s xat o8e* 4XXA t6 auvoXov £T£pov (i£v, stSst
diferenca dc especic ncm mesmo se desscmos urn iiomc diferente
8' oux *rcpov, 8ti h tco X6yco oux eortv Jvavrfcoat^. touto 8'
a cad a urn
5
. Dc fato, branco ou prcto so e o homem en ten dido 5

10 £ari t6 ?axaTov 5to(Xov* 6 8i KaXXia^ iariv 6 X6yo$ [astA como materia, c a materia nao produz diferenca: c por isso os
Tift fiXr^- xai 6 Xeux6$ 8^ fiv0pto7co$, Stl KaXX£a$ Xeux6$- homens individuals nao sao cspccics do homem, ainda que a
xaTa <ju(Xpepr)x6c ouv 6 fiv0pG>7co$« oihi x<x^xou$ 8f) xuxXos earnc e os ossos dos qua is c compos to cstc homem particular
xai 5uXtvo$* ou8& Tptycovov x*^* 0 ^ xai xuxXoc ^uXlvos, scjam difercntes daquclas das quais c compos to aquclc outro
ou 8iA t?iv uXrjv stSsi 8ia9£pouatv 4XX' otl £v tg> Xoycp homem particular: o composto concrcto c diferente, mas nao
15 eveortv ivavrtoats. 7c6Tepov 8' ^ uXr) ou rcotst £cepa to> etSei, pcla especic, porquc em sua forma nao existc contrariedade, c a

oua<£ n<o$ £Tipa, Eortv cos 7cotet; 8ia ti yap 681 6 Imco^ forma eonstitui o tcrmo ultimo indivisivcl Calias e forma unida 10
?i
a materia''; c tambcm o homem branco e forma e materia, en-
touSI {tou) 4v0pa>7cou ?T£po<; tc5 etSei; xahot ouv trj uXti
quanto c Calias, que e branco; por isso so aeidcntalmcnte o ho-
mem e branco. E tambcm o circulo dc bronze c o triangulo dc
madeira, ou o triangulo dc bronze c o circulo dc madeira nao
sao difercntes pcla especic em virtudc da materia, mas porquc
7
a contrariedade csta na forma .

E cntao — pcrguntar-sc-a — a materia nao podcra fazcr 15

com que as coisas scjam difercntes pcla cspecie quando cla c dc


algum modo divcrsa, ou em ccrto sentido podcra? Qual a razao
pcla qual cste cavalo e diferente pcla cspecie deste homem detcr-

minado, sen do que as suas forma s estao unida s as suas matcrias?

A rcsposta 6 a seguinte: porquc existc uma contrariedade em


sua forma. Dc fato 7
tambcm existe contrariedade entrc homem
branco c cavalo preto, mas csta e uma contrariedade de especic,
c nao uma contrariedade que ocorre enquanto uin e branco c o
474 TUN MET A TA OYIIKA I
475

ot X6yot aGx<5v. eveaxtv iv x<5 X6y<!> ivavxtcoat;; outro preto pois nicsmo que ambos fossem brancos, continua- 20
fj tfxt xai ?

yip xou Xeuxou AvGpawuou xai |x£Xocvo; ftnuou, xat eaxt ye nam sendo diferentcs pela cspccic^. Ao contrario, macho c femca
eiSet, dXV oux sao afec^oes propria^ do animal, e nao se refcrem a substantia
fl 6 |iiv Xeuxi; 6 Si |i£Xa;, i-ruet xai
20 eJ S|i9<o
E e por isso que do mesmo csperma,
r;

Xeuxd ^v, 8(i<o; Sv Tjv etSet Ifxepa. xd Si Sppev xat OfjXu mas so a materia e ao corpo ,

xou £4>oi> oJxeta jxiv rcd9T], dXV oO xaxd xf)v ouatav dXV £v de acordo com a modificacao que venha a softer, deriva o macho
tq uXt] xoti x<5 acojxaxt, Sid x6 auxd arcdpixa 8fjXu ou a femca.
^ Sppev
Portanto, csclarcccmos o que e scr diferente pela espCcic c
yfyvexat rca96v xi rcd9o$. xf |iiv ouv i<xxi xd x£ etSei Ifxepov
porquc algunias coisas difcrcm pelas cspccic c outras nao. 25
25 elvai, xai Sid x£ xd jxiv 8ia9£pei elSet xd 8' ou, etprjxai.

10
10. | A diferenga suhsixtente entre o corruptivel e o
*ErceL8^ hi xd ivavxfa Exepa xco etSei, x6 Si 99apx6v Incorruptiveiy
xai xd fySapxov ivavxta (<xx£pr)<H; ydp 48uva(xta 8t<opi- Dado que os contraries sao difcrentes pela espeeie e dado
ajxdvri), dvdyxr] gxepov elvat x£ y£vet xd 99apx6v xai xd que o eorruptivcl c o incorruptivel sao contrarios (de fa to, a priva-
S99apxov. vuv jxiv ouv ire' auxaiv etp^xa(xev xSv xa66Xou cao e determinada impotencia), o corruptivel e o incorruptivel
30 ivojxdxcov, aioxe 86£etev Sv oix dvayxaiov elvai dxiouv &<f$<xp- sao necessciriamcnte difcrentes pclo gencro
2
.

xov xai ?9apxdv Kxepa elvai x$ eiSet, aicrrcep ou8i Xeux&v Ora, fa 1 am os dos termos corruptive is c incorrupt iveis so cm
xai jx£Xav (xd ydp auxd £v8£x*xai elvai, xai S|ia, £dv geral, e poder-sc-ia pensar que nao e ncccssario cxistir uma di- 30

x<5v xa86Xou, GScrrop 6 Sv9pcojro; etrj av xai XeuxA; xai fcrcnga de cspccic entre qualquer scr corruptivel e qualquer outro
Xa;, xai xaiv xa6* Sxaaxov eft] yap av, jx^i ajxa, 6 aOxi; scr incorruptivel, assim como, por cxemplo, nao c nccessario
Xeuxd; xat |i£Xa;* xafxot ivavxfov xd Xeuxdv xu> [iiXavt)- que cxista diferenga de cspccic entre qualquer coisa branea e
dXXd xaiv ivavx£cov xd jxiv xaxd au|i[Se[$T]xdc urcdpxei
qualquer eoisa prcta. De fato a mesma eoisa, tomada universal-
?

ivioi;, olov xai xd vuv xat SXXa incntc, pode scr ao nicsmo tempo os dois contrarios: por cxcni-
eipr]|i£va rcoXXd, xd Si
1059* d8uvaxov, plo, cntendido univcrsalmente, bomem podc scr branco c pre-
<ov iaxi xat x6 98apx6v xai xd S99apxov ouSiv
to'; c mesmo tomada particularmente, a eoisa pode conter jun-
ydp iaxt 99apxov xaxd au|x(ie[ir]x6;- x6 jxiv yap aujxpejiri-
tos os dois contrarios: por cxcmplo, urn homcm pode scr banco
x6; iv8£x«at urcdpxeiv, x6 Si 99apx6v x<5v ££ dvdyxrj;
c pre to, mas ncsse easo nao ao nicsmo tempo. No entanto, bran-
urcapxivxwv iaxiv ol$ urcdpxei* f{ &xxai xi auxd xai Ev 96ap-
co c contrario dc preto. Mas, cmbora alguns dos contrarios per- 35
j x6v xai d96apxov t ei iv8£xexat jx^i liTcdpxetv aCxco x6
tcngam a algumas coisas por aciclentc como, por cxcmplo, os
mencionados acima e muitos outros; outros contrarios nao po-
dem pcrtenccr as coisas dessc modo, e entre estcs encoutram-
se justamente, o corruptivel e o incorruptivel, porquc nada e
?
l0 ^ 9

corruptivel por aciclentc. Dc fa to, o acidente pode nao cxistir,


enquanto o scr corruptivel e uma propriedadc que pcrtcncc ne-
cessariamentc as coisas; do contrario a mesma eoisa seria cor-
ruptivel e incorruptivel, se a propriedadc de scr eorruptivcl pu-
desse nao lhc pertencer. Portanto, o corruptivel nccessariamcn- 5
TUN MET A TAOY2IKA I
j
METAF1S!CA,M0, l059a6- U
|

90apr6v. fj xty ouatav apa ^ £v rg oua£$ dcvdcTXTj UTuipxeiv te ou c a substancia ou e na substancia dc cada uma das coisas

tA 99apTiv 4x<4ar<p tc5v 90apT<5v. 6 S* oh3tA<; X6^o<; xal corrupt iveis\

too d^QipTOU' t<3v y^P


Tcepi % &v&Xxr\<Z urcapx^vrcov S^to, O mcsmo raciodnio vale para as coisas incorruptiveis, por-
que tan to o corrupt ivel eomo o in corruptive! situam-se cntrc as
^ Spa xau xaG' o rcptoTOv x6 (xiv 90apTov to S' S90apTOV,
caractcristicas que pertcneem necessariamcntc as coisas. Entao,
10 ivx£9eaLv, &<rre &\>&yxT\ yivti Sxepct elvai* 9avepAv to£-
aquilo pelo que e cm virtudc do que uma coisa c corrupt! vcl c
vuv Sti oiix ivS£x^«i elvai elSt) TOLaGra ola X£^oua( Tive<;-
o principio pclo qual outra e incorruptivcl sao opostos e, portanto,
ferai y*P xai avOptorac 6 (jl£v 90apTA$ 6 S' S90apxo<;.
c ncccssario que as coisas corruptivcis e as coisas incorruptivcis
xoc£tol t<£ eTSet xauxa 7.lyna\. elvai to giSt) tol<; tlcjl xat
sejam cliferentes pclo gcnero\
oux 6(jwovu(jLa* to Si ^ v£l ^Te P a rcXeiav Sifcmpcev f\ tA etSei.
Portanto, e evidente que nao podem cxistir Formas tais como
alguns filosofos pretendem: ncssc caso devcria cxistir uin homcm
corruptivel c um incorruptivcl. No en tan to, clcs a firm am que as

Formas sao identical aos individuos pela especie c nao so pclo


nome. Mas .is coisas que sao difc rentes pclo genero d is tarn entrc
si muito ma is do que as coisas que sao dife rentes pela cspccic*.
LI VRO
K
(d£cimo ppjMeiKo)
1 1. [Recapitulaqao das aporiasj
1

"Oct |xev f\ otxptot Tuept 6px<*$ l™<rzr\[w\ t£{ £<m, SfjXov Que a sapiencia seja uma ciencia cujo objeto sao os princf-
£x tcov Tcporccov £v ot$ Bi7)7c6p7)T0ci upA^ toc utuo tcov ocXXcov pios fica evidente pclas consiclcragoes feitas inicialmcntc, nas
20 &Epr)(x£va rapt tcov 4px«ov- <3bcop7)aete S' av ti$ 7u6xepov |i£av quais for am examinadas as doutrinas sobrc os principios sustcn-
2
wcoXa[3eTv etvat Set tJjv ao<p£av £7ci<rn)H7)v 7^ toXXA^ el jjtev tadas pclos outros pensadores ,

Tfdtp (jttav, |x(a £<rciv 4el tcov £vocvt£cov, ou 8* ipxoct oux


£vavrtat* el 8e (xrj n£a, noi<x<; BeT Oeivoct tocutocc; ext t&c [Primeira aporia]
duoSetxTLxa^ &PX*C Oecopfjaoct {xia^ 9\ 7uXei6vcov; el |xev ^p Agora podcr-sc-ia perguntar sc deve scr considcrada sapi-
25 [itag, t£ (jtdXXov Ta6rri^ ^ 67uoiaoouv; el Be 7cXet6vcov, 7uo(oc$
encia uma unica ciencia ou muitas. Dc fato, sc c uma so, surge
Set TauTac TtOivat; £ti 7u6xepov raacov tcov oiaicov ou; el
a scguintc dificuldade: uma ciencia trata scmpre clos contrarios,
7^

[ih> yip (xtj Tuaacbv, nofcov xs^Av ircoSouvocf et Se tcoc-


mas os principios nao sao contra rios. K sc nao c uma so qual
T

acov (xta, aS7)Xov na>$ £v8£xeTOCt nXet6vcov tJjv ocutJjv £m- dclas deve scr considcrada sapiencia?'

\Segunda aporia]
Aclcmais, o estuclo closdemonstracao compe-
principios da
te a uma unica ciencia' ou a mais de uma? De fato, sc compete
1

a uma unica ciencia, por que cabcra a uma dclas mais do que a

qualquer outra? E se ao contrario, o cstudo clos


7
principios com-
pete a mais de uma ciencia, quais serao das'?

[Terceira aporia]

Alem disso, a sapiencia 6 ciencia de todas as substancias ou


nao? De fato, sc cla nao e ciencia dc todas as substancias, fica
clifici] dcterminar de que substancias ela e ciencia. Sc, ao con-
trario, ela e unica para todas as substancias, cntao a clificuldade

esta cm compreender eomo a mcsma ciencia pode tcr por obje-


6
to diversas substancias .
TQN META TA<DYIIKAK METAFIS'CA, K 1 , 1059 o29 b9 -183

avf\[ir\v eTvoci. ?ti 7u6xepov Tuept to$ oOa£a; [i6vov f\ xai to


30 au[x(3epTix6Ta [<47u6Set££c £<rov]; yap mpl yz to
et auixpepTj-
E mais: a sapicncia refere-se somente as substantias ou tam-
x6to <i7u68etfo £<rav, Tuepi Ta$ oua(a$ oGx foriv el 8' tzlpa,
l^cm aos acidentes? Dc fa to, cxistc dcmonstragao dos acidentcs 30
lit; ixazipa xat Tioxdpa ao<p(a; j |iev y*P 4*o8etXTtX7i, ao-
mas nao das subiitancias. E sc a ciencia das substancias c difercnte
<p£a f| Tuepl xa au|xp£pTix6TO' ?j 8£ Ttepi TtpcoTa, ^ tcov
da dos acidcntes, qual sera primcira c qual sera scgunda? E com
oiaicov. 4XX' ou8£ Tuepl t&c £v toTc (puatxoT; £tp7)|i£vac ah£a$
qual das duas devcra identificar-se a sapiencia? Enquanto ciencia
35 tV]v £7uiCtitou[i6v7]v l7utaTrj|i7)v 0ex£ov" ouTe yap 16
Tuept ofi Kvexev demonstrativa, a sapiencia devcria coincidir com a ciencia dos
(toloutov yap z6 4ya06v, touto 8* Iv tou; 7upaxTOi$ tkdpxet xat enquanto ciencia das rcalidadcs primei-
acidcntes; ao contrario,
tol^ oCatv £v xiv^aer xai touto rtpcoTov xtvei — toloutov yap tA
ras, cla devcria coincidir com a ciencia das substancias
1

t£Xo;- tA 8i TupcoTov xtvyjaav otix forty £v toi; 4xlv7)tolc) -


oXcoc
8* <i7uop(av exei 7u6T£p6v tuot* Tuept to<;
aJa07]TO$ ouata< foriv
1059 > f) Ct^oup^vt] V 0v &c«rofj[ii) fj ou, Tuepi U Tiva; Wpac. eJ yap [Apendice a primeira aporia\
Tuepi SXXa;, Tuept to etSri &v ^ Tuepi to |xa97]|iaTix<i. Mas nao sc devc crcr que csta ciencia, objeto dc nossa pes-
to [Llv ofiv eiSri oti oux fort, SfjXov (S|icoc Si 4*op£av exet, quisa, scocupe das causas das qua is f alamos nos livros da Fisica*.
xav eTva( ti; aura 0ij, 8ta t£ tuot' oux &<roep ini tcov |iaG7i~ Com cfcito cla nao sc ocupa da causa final, porque a causa final
?
35

5 ixaTtxtov, outco; fy^ xat kui tcov SXXcov tov foriv etSri* coincide com o bem, e o bem so sc encontra no anibito das ngocs
X£yco 8* 8ti to [xaGrifxaTLxa jxiv [xeTa?u Te tcov efficov tl- c das eoisas cm movimcnto; ademais, a causa final serve de pri-

0£aat xat tcov a{a07)Ttov oTov xpha Ttvd Ttapa to eiStj t£ me iro motor — dc natures do fim
fato, csta e a c o primciro —
xat to Seupo, TpiTO$ 8* av0pco7uo$ oux forty ou8' frmoc jtap' motor nao sc podc encontrar no ambito das coisas imoveis^.
aur6v Te xai touc xa0' Sxatrrov* tl 8' afi [X^ forty to*; X^fouat,

[Quinta aporici]

Em gcral ?
pcrgunta-sc tambcm sc a ciencia que c objeto dc

nossa investigacao versa sobrc as substantias scnsivcis ou sc cla


nj 10
nao versa sobrc essas mas sobrc outras substancias .

Sc,com cfcito, versa sobrc outras substaneias, cssas devcriam


scr ou as Form as ou os Entes ma re m at cos. Ora, e evidente que i

as Formas nao exist em. E mcsmo ad mi tin do que existam, rcstaria


ainda a scguintc dificukladc: por que razao o que vale para os
Entes matcrnaticos nao vale tambcm para todas as outras coisas
das quais cxistem Formas? Noutros termos; os platonicos afir- 5

mam os Entes matcrnaticos como intcrmediarios cntrc as for-


mas e as coisas sen si ve is c como Lima tcrecira ordem dc real id ti-
de a lem das Formas e das coisas deste mundo mas nao admitcm 7

a cxistencia de um terceiro homem l!


, ncm dc um terceiro cava-

lo alem do homcm-em-si c do cavalo-cm-si c do homem c do


cavalo individuals.
484 TQN META TA OYIIKA K METAFISICA, K 1 , 1059b 10-32

10 ntpi noi<x Qexiov rcpay(juxTeueo6at tAv [jLa0T](juxTix6v; ou yap Por outro lado, se nao e verdade o que eles dizem, que coisas 10

8f| ntpl toe 8eupo- toutcjv ydp obHv £<mv otov a£ (ia6r)(xaTi- deveremos por eomo objcto dc investigagao do matematico?
xat friTOUOL xtov £tuott][jUov) oihi [if|v rapt xa [jLa0ri[jLaTtxd
Certamente nao as eoisas sensiveis deste mundo: de fato, nenhu-

^| tjr\vo\)[Llvr\ vuv £<rclv £7uaT^[iT) (x<opi<rcAv yap ocflxtov ou8£v) * ma dessas eoisas possui os requisites cxigidos pclas ciencias ma-
4XV o08£ t(ov alaOrjTtov ouauov qpOapxai ydp, 8Xto; 8' &tco- tematieas. Mas a ciencia da qual nos ocupamos nao sc rcfere nem
a os Entes in a tenia H cos, porque nenhum deles e ente sc para do; e
15 pr)aet£ xi$ av rcofa^ £<rciv £m<m][rr]$ tA Swwtopfjaat rcepl r?j$
nem as substancias sensivcis 7
porque estas sao corruptiveis 12 .

tcov [ia0T)[iaTix<ov uXt]$. ouxe yap rrj; ^uotxfj;, Bui tA rcept


xd £x ovxa ^v ocutoi; ipxty xivrjaeco; xat <rcdae<o$ t^v too
qpuatxou rcaaav elvat ?tpay[iaTe£av, ou8£ [Jtf|v rrj; oxotiouoti; [Aporia ausente no terceiro livro\
rcepi dLnohti%t&<; xe xai £ju<rc^[rr]$« rapt yap aOxA touto tA
E, em geral, poder-se-ia ainda levantar o scguintc problems: 15
20 y£vo$ rriv ^xTjotv rcoteirat. Xeteexat to£vuv t^v 7upoxei[jL£vT)v
a que eieneia compete ocupar-sc da materia dos Entes matema-
qptXoao^t'av rapt auxaiv t^v oxicjnv 7uoteta6at. Starcop^aete
tieos? Certamente nao a fisiea, porque a pesquisa do fisico versa
8' fiv ti^ el 8et 8etvat t^v Ct]tou[i£vt)v lKiarr\\Lr\v rapt to$ inteiranientc sobrc as coisas que tern cm si mesmas o principio
ipX^S, xd xaXoufieva u*6 Tivtov aroixewr xauxa 8e ^dvxt; do movimcnto e do repouso e nem a eicneia que cstuda a dc- 1

';

ivurcdpxovxa xot<; auvWxot; TtOeaaiv. [jtaXXov 8' av 86§ete porque csta investiga justamente esse gc-
monstragao e a ciencia,
25 xtov xaOoXou SeTv elvai t^v £r]TOU[ievT)v lniarf\\Lr\v' rca; yap nero particular dc objctos M Resta, portanto, que daquela qucstao
.
20

\6yo<; xat rcaaa lmovr\iLr\ tcov xa06Xou xai oO xtbv Saxdxtov, deva se ocupar a filosofia que e objcto desse nosso raciocmio \
l

oiar' etrj av ouxto tcov rcpcoTtov yevtov. xauxa hi yCyvoix' av


t6 xe ov xai tA eV xauxa ydp jidXtar* av urcoXTflpOefT]
[Sexta aporia\
TCpt£x*iv to ovxa rcdvra xai [idXtara ipxoci; £otx£vai 8ta
>o tA elvat rcptoxa tg qpuaet* ^Oapevxtov yap aOxtov auvavat- Podcr-se-ia ainda por o devemos en tender a eicn-
problcma se

eia da qual nos ocupamos eomo ciencia dos principles que alguns
peTxat xai xa \oin6.' rcav yap ov xai ev« ?) Si xd; 8ia-
filosofos denominam clemcntos, ou seja, dos clcmcntos que
lri

q>opds auxcov ivdyxr) [lex^x^ tl O^aei ti; auxd ylvr\ y 17


todos consideram eomo imancntes aos compostos Entrctanto, -

parecc que a ciencia que buscamos deva scr ciencia dos uni versa is: 25

dc fato 7
a def initio e a ciencia rcfcrcm-sc s cm pre aos univcrsais c
nao aos particularcs 1

^: portanto, a ciencia que buscamos devcra


lu
scr ciencia dos generos suprcmos .

[Setima aporia]
Esses generos, entao, devcra o scr o Ser c o Um porque sobrc-
tudo o scr c o um parcccm incluir todas as rcalidadcs c parcccm
scr principios por excelencia, enquanto sao primciros por nature-
za. Dc fato sc o Scr e o
7
Um fosscni destruidos, ao mesmo tempo 30

scriam destruidas todas as outras rcalidadcs, porque tudo o que


e c scr e c
T
um. Mas, easo sc admitisse que eles sao gencros, scria
TflN META TA OY2IKA K METAFISICA, K 1 /?., 1059 b33 - 1 060a 487

Biocyopa 8' ou8&|i£a xou y^vou; fixx6x&t» Taorfl 8* oux ocv 86- necessario que as diferengas participassem deles, enquanto na

?ete 8eTv atixa xt6£vai ylvr\ oij8' 4px<fc{« B' eJ fiaXXov realidadc nenhuma difercnga participa do gencro: portanto, nao

35 4px?| t6 arcXootrxepov tou fjxxov xoioiixoo, xa


8' £axara TGJV parccc que o Scr c o Um devam ser considerados como generos
£x too yivou? otTuXoiiaxepa xcov yevcov (Sxofia y&p, xi y£vti nem como principios. Ademais, que e ma is simples c mais
sc o

8' Bta^povxa principio do que o que e mcnos simples, dado que as cspecics ul- 35
xai (xaXXov &v
eJ; eiSr)

86Seiev
irXetco

eTvat xa ei57] xoiv yevcSv.


BiaLpeixat),
hi auvavatpetxat
timas dc um gencro sao mais simples do que os generos
211 —
4pX^I fj
de fato, elas sao indivisiveis, enquanto os generos se dividem cm
y£veaL x& xa
1060"
xot; eiSt),

T ^ ouvavaipoov.
ylvr\

xa
xai? 4px&t? Eoixe
ouv xfy ircopfav exovxa
fiaXXov
especies multiplas e difcrentcs —
cntao, as cspecics parccem ,

4pX^I T^P fiiv


scr mais principio do que os generos. For outro lado, se con side r a r-
xauxa xai xotaux' £<mv Kxepa.
mos o fato de que a suprcssao dos generos comporta a sup res sao
das cspecics, entao os generos parccem tcr mais caratcr de princi-
2 pio. Dc fato, o principio e justamente aquilo cuja suprcssao
21 ,0 '

?
comporta a suprcs!>ao simultanca de todo o res to .

"Ext 7c6xepov Set xt8£vai xi rcapa xa xa8 exatrxa f\ o£J,


Kstcs c outros semclhantcs sao os problcmas que a pre sen tarn
AXXa xouxcov £r)xoo|juivTi JTULax^fiTi; xauxa itTueipa*
dificuldade.
5 xi yz (x^v Tcapi xa xaB' Sxatrxa y£vri 5] eiSr) £<rxfv, AXX'
ou8ex£poo xouxcov ^ frixoufjuivTi vuv £maxr]|iTi. St6xt yap 4Su-
vaxov xouxo, etprixat. xai yap oXco? ircopCav &x et ^6xepov
8et xlvoc uTuoXapeiv ouatocv eTvat ^
x w P ta v ^apa xa? aia8ir)xa? 2. [Corttuuiagdo da recapitulagdo das aporias j
]

ooata? xal xa? Seupo, 5] ou, 4XXa xaux' eTvat xa ovxa xai
10 Tuept xauxa xfy aoyiav iJ7c<5cpx£tv. £r)xeTv fiiv yap iotxafiev
[Oitava aporia]
aXXrjv xtvi, xai x6 7cpoxe£|ievov xoux* £<mv Vjijllv, Xiycij Be
Ademais, devcr-sc-a admit ir alguma eoisa a lem das realida-
x6 E8eTv ei xi x^P^^v xaB' atixd xat (XTiSevi xoiv aEa8r)xcSv
8* d Tcapa xi? des particulars ou nao, c a ciencia que buscamos tcicl por objeto
wapxov. ext aEa6r)xa? otiata? eaxt xi? £x£pa
as realidadcs partieularcs? Mas estas sao infinity s cm nuniero, Por
ouata, Tuapa Tuota? x&v alaBtixcov 8et xi8£vai xauxrjv eTvat;
outro lado, alcm das rcalidadcs particuiares cxistcm os generos c 5

as especies. Mas a ciencia que buscamos nao tern por objeto nem
uns nem outros: c ja clisscmos as ra/.ocs pel as qua is is so e impos-
sivcP. Km tcrnios gcra is , o problcma e o scguintc: devc-sc admit ir
a existeneia de uma substancia separada, alcm das substaneias
destc mundo, ou nao, e clevc-se admitir que estas sao a total idade
da realidadc c que cm tor.no delas versa a sapiencia? Dc fato, nos
buscamos manifestainente outra substancia, c o objetivo dc nossa H
pesquisa consistc cm vcr sc existc algo sepamdo por si c nao exis-
tence em nenbuma das eoisa s scnsiveis. Ademais, sc al6n das
substaneias scnsiveis existe outra substancia, surgira o scguintc
problcma: alcm dc qua is substaneias scnsiveis dever-sc-a admitir
a existeneia dessas substaneias? E por que admitir essas substan-
488 TUN META TA OYZ IKA K METAFISICA, K 2, 1060al5-bl 469

nao para os 15
15 ti yap [idXkov rcapa toG<; &v8pco7rou<; ?i tou<; Itctoui; ?j tcov cias separadas para os homens c para os cavalos, e

fiXXcov frjxov 8^aet tic aur^v i\ xai tcov dt^xuv 8Xco<;; t6 outros animais c, cm geral, para as coisas manimadas? Por outro
ye fif)v taa<; Talc ala8TjTaT<; xai <p8aprat<; oua£at<; il"S(ou<; lado introduzir substancias ctcrnas diferentes das scnsiveis c cor-
?

£Tdpa$ xaxaaxeudtfctv lxz6$ tcov euX6ycov S6£etev av icfarcetv.


ruptiveis,, mas cm numero igual a estas, parece supcrar os limitcs

do verossimil. Ao contra rio, se o principio que agora estamos


el 84 x^pt^ T&iv aco|idtTcov ^ 5tjtou|i£vti vuv ipx^h
buscando nao e separado dos corpos com que elc podcra identi- ?
20 Tfva icv Tt£ fiXXrjv Oefrj |iaXXov T?jc uXtjc; auTT) ye fxfy
ficar-se senao com a materia? Mas a materia nao existe em ato e 20
dvepyeCqt (xfev oux eort, Suv£|iei 8' Sortv. |iaXX6v t' &v &px^
sim em potencia. Portanto, a csp6cie e a forma parecem ser prin-
xupio/rfpa toutt)$ S6£etev elvat tA el8o<; xai i\ fxop<p^- touto 4
muito mais do que a materia. Mas a forma e corruptive!
84 <p8apT6v,
xa8* auTT)v.
<5Sa8*

iXX*
#Xco$ oOx eauv itSioc ouaEa
Stotcov £otxe yap xai frTeirat
x^P 1 ^ '
xa L
cipio,

de modo que, em gcral, nao cxiste Lima substancia scparada e por


,

<rx&8Av
25 utcA tcov xa P ie ^ TC«> v °5a£ Tt<; ipx^l xat oua£a TOtautrj*
si. Ora, isso c absurdo porque parcec claro que existe algum prin-

cipio
7

ou alguma substancia separada, c quasc todos os espfritos


tko$ Y&p eorat T<£fo (itj Ttvo<; 5vto<; itSfou xat x<«>pi<™> c xal mais intcligentes a buscam, convencidos da cxistcneia dc tal
5

|idvovro$; Eti 8* etrcep sort ti<; ouafa xal ipx^l TOiauTT) -rijv principio e tal sul^stancia. E, com cfcito, como poderia haver Lima 25
6
(puatv olav vuv fyrouiiev, xai auTT) fx(a tcAvtcov xai i\ afrrtj ordem se nao existissc um ser eterno, separado c imutdvel ?

tcov dctStcov xe xai <p8apTcov, facoptav ?x et ft tot* ttjc

30 auTfjs &px*K ouottjc xa |i£v iariv itSta tcov utcA -nrjv Apxty
8* [Decimci aporia]
xa oux itSta (touto yap Stotov)- el 8' SXXtj fidv iariv
ipx^ tgov <p8aprcov &Xkr\ Se tcov itSfcov, el fi£v itStoi; xai Alcm disso, se existe uma substancia c um principio que, por
^ tcov <p8apTcov, 6|iofco$ dtTcopTjaofxev (Sta t£ yap oOx itStou sua nature/a, e tal como o que agora buscamos, c se elc c o mcsmo
offoTK xai ™ itSta;)* (pBapTrft 8' para todas as coisas, ou seja, se e o mcsmo tanto para as coisas
ApXlC utcA *nrjv ipxV
aXXtj ti$ ipx^l Tt^veTat TauTTjc x&xe£vr)<; eternas como para as coisas corruptivcis, cntao surge o scguintc
35 ouo7)$ kipa, xai
tout' fiTOtpov 7cp6etatv. el 8*
problcma: por que razao, sendo o mcsmo principio, alguma s coisas
au Tt£ xa<; Soxotiaac fAdtXtar'
que dele dependem sao ctcrnas enquanto outras nao sao ctcrnas? 30
&PX*£ &xtW)TOu$ elvat, t6 Te ov xat xb ev, Orjaet, rcpcorov
um c o principio das
De fa to, isso e absurdo. Por outro lado, se
1060 b fxfev el (xt?i x68e ti xat ouafav ixdtTepov auTcov arifxaJvet, ticoi;
coisas corruptivcis c outro e o principio das coisas eternas, caso
fosse ctcrno tambcm o principio das coisas corruptivcis, voltaria
amesma dificuldadc: por que razao, sendo ctcrno o principio, nao
sao eternas tambcm as coisas que dele dependem? E se c corrup-
tive!o principio, dele devcra haver um principio ulterior, c deste
35
ultimo outro principio ainda e assim ao infiuito'. r

[Decima primeira aporia]


Sc ao contra no, pusermos
;
como principio o ser c o um, que
sao considcrados principios imoveis por execlcncia, cis as dificulda-
des contra as quais nos chocamos. Em primeiro lugar, sc nenhum
dos dois significa algo dctcrminado c uma substancia, como podc- i060
Ll
450 TiiN META TA OY2IKA K METAF1SICA, K 2, 1060L2 -25

laovzcci x°>>P l<j ™l xai xa9' autds; xotautas Se tr)Tou[iev xd$ rao cxistir scparadamente c por si? Mas os principios etcrnos e

diSEous te xat Tuparcas ipx^S*


exdxepov
^ Ye ^ v ^Se tt xat ouafav primeiros que buscamos, tern precisamcntc cssas caractensti-
cas. Ao
7

contrario, sc o ser c o um exprimem algo detcrminado e


aOtdiv StjXoi, tu4vt' £<rciv oOat'at td Svror xaxd
s
5 Tidvrcovyap to ov xarriYOpeTTai (xax' £v(g>v Se xat to £v)- uma substancia, cntao todos os seres devcrao scr substantias: o 5

ouatav 8' elvat Tidvra td Svxa (J>euSos. ser, com efeito, se prcdica de tudo (c dc algumas coisas tambcm
Sti S£ xot^ ff)v rcpto-
111

o um) Mas c falso que todos os seres scjam substancias


lJ

ttjv dpxfrv x6 ev Xiyouoi xai tout' oOatav, £x U tou £v6$ xat


.
.

t% uXtk t6v dpt0(jt6v Y evv ^ at rcpanov xai toutov otia£av


(pdaxouatv elvat, tig><; £vS£x^oct x6 XeY^evov 4X7)8e^ elvat; [Dec'nna segunda aporia\
10 ff)v Ydp SudSa xat xtov Xoitkov exa<rcov dpt8[iG>v ttov auv- E niais, como podc ser verdadcira a doutnn^ dos filosofos
0£ttov tig><; ev Set vofjaat; rcepi toutou y«P ofrce X£y°uoiv ouS£v que ahrmam que o principio primciro e o Um e que o Um c subs-
oute fWStov eiTietv. et ye jxfjv Ypa^d? xd xouttov £x<V&va
f\ tancia
11
, c fazem dcrivardo Um e da materia o numcro primeiro 12
,

(X£yw Se £7it(pave£a^ too; Tupcotas) 0Tjaet za; 4px*S> rauxd sustcntando que tambcm este e sul^staneia? K como e possivcl 1 ( >

Y* oux etolv ouafat x^ptarat, to(Jtai Se xat Statpeaet^ at fiev pensar a cliade como unidade e tambcm eada um dos outros nu-
mcros compostos 1

'? Sobrc esse problcma cles nao di/cm nada c


15 £7U(paveia)v at 8i ato^dxcov (at hi <rctY(iai Stl YpaW^L
Se 7c£paxa xtov auxcov xotfxcov* juivxa Se xauta nao e facil alguma coisa Sc\ depois, sc quiscr por como
di/cr (
iv SXXots
principios as linhas e o que das linhas dcriva isto c, as sui^crficics
U7cdpxet xai x<*>pt<"ov ouSiv £<rctv. en ouatav urcoXapetv 7

elvat Set xou £vos xai primciras M cntao c prcciso observar que estas nao sao substancias
<rctYHrj<;; ouatas [Lev Ydp tc&otk Y^eat^
7

s
scparadas, mas scenes c divisocs: as linhas das superficies, as super- J

&rct, otlyhtk 8' oux frrctv StaCpeat^ y*P ^ artY^r). 7tap£x&i


8' drcoptav xat to Tiaaav [Lev IniavfiyLrp ficies dos corpos, os pontos das linhas; alcm disso, cssas coisas sao
20 elvat xuv xa86Xou
limitcs dos corpos. Todos esses cntes so cxistan em ourro c ne-
xat xou xotouSt, rrjv 8' ouatav [l^ xtov xa06Xou etvat, [JtaXXov
nhum deles c scparado r> E rnais, como sc podc pensar que cxista
.

8e x68e Tt xat x^P^ov, aSar* et Tiepi t&s ipx^S krciv lm- uma substancia do um do ponto? Dc fato de toda substancia
c ?

(mjfiT), twos Set t^|v dpx^jv urcoXapetv ouafav elvat; ext no-
existc um proccsso dc geragao; mas do ponto nao existed porque
xepov eaxt Tt Tiapd x6 aiivoXov $ ou (X£yo> hi t^v uXtjv xat 17
clc 6 uma simples divisao .

25 to (xexa xaurrjc); et yap (jltj, td ye Iv uXtj (pSapxa


Tudvra- e£ 8' eott xt, x6 et8o$ av xat ^
tXr\ (lopcpV)* tout'
[Decima qirinta aporki\

\i tambcm csta c uma dificuldade: toda ciencia refcrc-se aos 20

univcrsais c as caractcnsticas gerais das coisas, enquanto a substan-

cia nao c um universal^, mas algo detcrminado e uma rcalidadc

separada 1

^. Portanto, sc a ciencia referc-sc aos principios


211
,
como
21
se pode pensar que o principio scja substancia ?

[Decima terceira aporia\

Ademais, nao cxistc algo alcm do sinolo? Entcndo


cxiste ou

por sinolo a materia e o que e unido a cla. Sc nao existe, cntao tudo o
que c na materia c corruptivcl. Se, ao contrario, cxiste, devcra scr
TfiN META TA OYIIKA K METAFiSlCA, AI , 98 1 aB bS 493

oCv fact xfo<ov tort xai fact x£v<ov off,


xa ^ e ™v &<popi'aar fac* a especie c a forma. Ora a forma separada existc para algu-
r

ivi(ov yap SijXov oux ov x^ptoriv xd sTSo$, otov olxtac. ?xi mas coisas e para outras nao existc, e e dificil estabelecer para que
7c6xepov ai ipxai etSei f] dcpi8(jL<p ai aGxai; el yap dcpi8[i£) coisas existe: dc fato, € evidentc que para algumas coisas nao po-
30 £v, to£vt' &rxai xaux<£. de existir uma forma separada: por exemplo, nao podc existir a
forma da casa separada da casa 22 .

3
[Nona aporia]
'Ercsi 8' iortv ^ too 91X0069011 fauaT^T) too ovxo$
$ 5v Alem disso, os prinefpios sao identicos cspccificamentc ou
xa86Xou xai ou xaxa fi£po$, to 8' ov 7uoXXax<o$ * a *
numcrieamcntc 2 '? Dc fa to, se os prinripios eonstitufsscm uma 30
xa8* Eva X£yexai xp6rav el jxcv ouv 6(jl(ovu(jlo)^ xaxa 8£ 2 ^.
unidadc numerica, todas as coisas sc identificariam
xoivAv (xti8ev, otix eoxiv utcA jxtav fauuruT)(jL7)v (ou yap ev y£voc
35 x(5v xoiouxojv) , eJ hi xaxi xl xolv6v, efr) av utuA (jtfav factors-
Hi^ gotxe xAv
sipr^vov Xeyeaflat xporcov xaGdtTcep x6
89) 3. [A metafisica coma ciencia do ser e os multiples

xe laxpixAv xai uytetviv xai yap xoux<ov fatixepov TcoXXa- significados do ser]
]

1061* x^C X^o^v, X£yexai 8e xouxov xdv xp6?cov gxaaxov x<p xA (


I
) Dado que a ciencia do f ilosofo tern por objeto o scr enquan-
^iv 7cp6$ xty taxpixty facicm^ dcvdrfeaQaf tc<o$ x6 8e icp6$ to scr considcrado universal men te e nao so em suas partes
2
,
7

uyfsiav xi 8* £XX<o$, rcpo$ xauxi 8' Sxaaxov. taxptxAc yap e dado que o scr se cntende em multiplos significados e
\6yo$ xai (xaxafptov X£y£xai x<p xA (Uv fob Tift iaxptxfft
nao nuni so\ cntao, sc esses difercntcs significados sao pu-
5 faucrcV^ elvai xA hi xatixT) ros liomonimos c sc nao ha entrc clcs nada dc comuni clcs
xpfa^ov, 6(jlo£<o$ 8£ xat
uyteLviv x6 \iiv yap 6n nao podem cntrar no ambito dc uma uniea ciencia, [?orquc
a7](jLavxtxAv u^ietou; xo 8' Sxi jcoit}-
xix6v. 6 8* aOxic nao cxistc um genero unico que inclua os liomonimos; sc,
xpojcoi; xat fact x<ov Xoijkov. xAv aOxdv
ao contra rio, os dife rentes significados do ser sc entendem 35
8^1 xp6rcov xai xo ov fircav X£yexai' x<p yap xoO 5vxo$ $ ov
cm virtudc dc algo comum, cntao entrain no ambito dc
uma unica ciencia. Mas e evidente que o scr sc diz da ma- 106 1
!

neira ja cx plica da, isto e, do mcsmo niodo em que sc diz


"medico" c "saudavcl"; de fato, dizemos cm multiplos signi-
ficados "medico" c "saudavcl". Ora, cada um desses termos
se diz desse modo, porquc no primciro caso rcferc-sc a

ciencia medica, no outro refcrc-sc a saude c nos outros ca-


7

sos rcferc-sc a outra coisa: pois beni, em todos esses casos


scmprc ha rcfercneia a algo identico. De fato, medico sc diz
scja dc uma nocao, scja dc um bisturi, en qu an to a primcira
dcriva da ci6neia medica c o segundo sen^e a mcsma. O 5

mcsmo sc diz dc salutar: dc fato algo e dito salutar porquc 7

e sintoma dc saudc, outra coisa, ao contrarkx c dita salutar


porquc prod uz sailde\E o mcsmo vale para todos os outros
easos. Dcssc mcsmo modo se diz ser todas as coisas: dc fato 7

tudo e ser, justamcntc porquc ou e uma afec^ao, ou uma


TQN MET* J A OY21KA K -MErAFlSICA K3, 1061 a9 bl ^95

n&Qoq f\ g£t$ ^ 8tdc8eai£ f\ x£vTjai£ f\ Ttov SXXtov ti tg>v toloo- propriediide, ou Lima disposigao, ou uni movimcnto ou al-
10
10 ttov elvai Xiyvzai £xa<rcov auxaiv ov. lizii hi 7uavtA$ tou guma o utra coisa do ser enquanto ser'.
ovro$ npo<; ev tl xai xolvAv i\ Ava^arf^ ytyveTai, xai tg>v (2) E dado que tudo o que e scr rcfcrc-sc a algo unoc com urn,
£vavr«oaecov £x4<rrr) irpA<; xa$ Ttparcas 8ia<popa<; xai ivavxito- tambcm cada uma das contraricdades podera reportar-se as
aeis 4vax8ria£TaL too 3vtos, eire 7uXfj8os xai ev eW AfioiA-
diferen^as primciras c as contmricdadcs primeiras do ser,

rr]$ xai 4vo|iOL6nr]$ at Trptoxat too 5vto<; etai Siaqjopat, eiV qucr ess^s difcrcn^as primciras sej^m oumco multiplo, ou
r

aXXat a scmelhanga c a desscmclhan^a, ou ainda outras \ Sob re


15 tiv£$- &rc<oaav yap auxat Te8ea>pr)(i£vai. Siaq)£pei
8' o68£v t?)v tou ovtos is to baste o que ja disscnios em outro lugar7 E nao importa
.
I ^
ivaywyty npbq to ov f) 7tpA<; tA ev y£-
sc a rcdu^ao das diferencas c contraricdades do ser e opera-
TfveaGai. xai yap eJ ^ TataAv SXXo S' £<rc£v, Avu<rcp£<pei
da com rclacao ao scr ou com relagao ao urn; de fa to, em-
yv t6 Te yap ev xai Sv rao$, t6 Te ov Ev. — £tusl 8' Ivzi tA
l^ora o um nao sejam identicos mas di versos, todavia
ser e o
4vavx£a irAvra -rife aurrfc xai fjua<; foiarrjurK 8e<opfjaat, XI-
sao convcrtiveis: tudo o que 6 um c, cm eerto sentido, tam-
20 yexat S' fc'xaarov auTtov xaxa — xafrot y* Evia Arco-
l^cm ser, c o que e scr c tambcm um\ O estudo dos eon-
<rc£priaiv

pr)aei£ tl$ av 7r<o$ Xlytiai xaxa <rc£priatv, tov &mv Ava trarios coni|x:tc scmprc a uma so c mesma ciencia, e cm
aov ti, xaSdtTOp A8txou xai 8ixa£ou - rcepi 8^ tA
TtAvra cada par dc contrarios cada um se diz por privacao do outro.
Toiauta t?)v ax^priaiv 8ei Ti8£vai |jlt?j too 8Xoo X6you, too Todavia, pode-sc perguntar eomo sc pode hilar de privacao 20
TeXeoTa£oo Si etSoos* oiov tl e<mv A 8£xaio<; xa8' e?iv Tiva nos casos de contrarios nos qua is existe um termo intcmic-
25 7uet8apxixAs toi$ v6fioi$, ou tcAvtgx; A aStxo<; &rcai too oXou diario, eomo entre o jus to c o injusto. Pois l^em, em todos
axepoufxevo^ XAyou, rcepi hi to 7ueE8ea8at tou; vAjjlou; £xXe£7utov esses casos e prcciso en tender a privacao mo eomo privacao
7rg, xai TauTfl i\ <rzlpr\ai<; U7uAp£ei aiiTar tAv auxAv hi Tp6- dc tudo o que esta contido na defiuigao, mas so da espeeic
7uov xai Ini tcov aXXtov. -xaSArcep 8' A fiaGrifiaTLxAs Tiepi ultima: poi cxcmplo, sc jus to c quern obcdccc as em vir- leis

tA A^aip^aeojs t?)v 8etop£av 7uoieTrai (irepieXcov ykp 7uAvra tude de um habito adquirido, o nao- jus to nao sera, cm todo
caso, quern e privado de tudo o que esta contido nessa defi- 25
30 to aJa8r)Ta 8e<opei, olov £4po<; xai xou<p6rr]Ta xai axXr)-
p6T7)Ta xai Touvavrfov, £n Se xai 8epjjL6rr]Ta xai c|>oxpAT7]Ta
ni^ao, mas pod era ser aquelc que, sob eerto aspecto, deso-
Ijcdccc as leis c so sob esse aspecto ha vera nclc a privacao da
xai tA$ aXXa<; a£aflriTa$ £vavrL(oaei$, [jlAvov hi xaxa-
Xe(7uei tA iroaAv xai auvex^, Taiv (iiv £9* ev xtov 8' im
justi^a. O mcsmo vale para todos os outros casos'l

(3) () matcmatico dcscnvolve sua investigagao aecrca das no-


8uo xtov 8* £7ui tp£a, xai xa 7u48ri tA toutcov ^ TioaA £<rci
goes obtidas por abstragao. Ele cstuda as eoisas prescind in- 30
35 xai auvexfj, xai ou xa8' SxepAv ti 8ea>pet, xai xtov (iiv xa^
do dc todas as caractcristicas sensivcis: por excm]Mo do peso 7

7upA? aXXrjXa 8£aei^ cixoTceT xai xa xatixai^ 67c4pxovxa,


e da leveza, da durcza e dc scu eontmrio c, ainda, do quente
b
1061 Tcov 8£ ti^ au(i(i&tp£a^ xai 4au(jL(jL&Tp£a<;, t<ov Se tou<; X6-
e do frio e de todos os outros pares de contrarios que expri-
mcm caractcristicas scnsivcLs. O matcmatico so consent
a quant idade e a continuidade, a uma 7
a duas ou a trcs di-

mensocs 111
, c estuda os atributos que Ibes compctem en-
quanto sao quantidadc c continuidadc, e nao os considera 35

so1> nenhum outro aspecto. Dc a [guns objetos o matcmati-


co estuda as posic^ocs reeiproeas e as caractcristicas que lhcs
h
eompetem; de outros as relacocs dc comensurabilidadc e I06)
496 TON META TA OY2IKAK WETAFISICA, K3/4 1061r
b 2 -75

AXV S[jl<o$ [i£av 7u4vx<ov xai xi\v aurfjv t£0£[jl£v £tu- clc inconiciisurabili'dadc, dc outros ainda as propor^ocs:
Tfous,

arri[XTiv t?iv Y^^e-cpixriv), xAv auxAv xp6nov ?x&i xal rapi


8^1
contudo, dc tudos cs^cs objctos cxistc unia unica cicncia,

xA 5v. xa ^ouxcp au^pepTixi-ca xaG' ifaov £<mv ov, xai a gcomctria. Pois bcm, u mcsmo vale para o cstudo do scr:
5 -ca$ dvavxuooen; auxou rj 5v, oux 5X\r\<; l7zi<rrf\\LT[<; f[ ^iXoao- tod as as propricdades que sc refcrem ao scr en qua n to scr

9£a$ c os eontraims do scr enquanto scr nao .sao objeto dc in-


0e<op7)aai. T*j 9uaixij [jl£v
y&P t Svxa, [jlSXXov
8' XLV7)ae<o^ 8e<op£av xt{ 47iove£[jL£i£v av vestigagao dc uenhuma outra ciencia aleni da hlosofia
11
.

5 [xe-c^x^ti 7j

SiaXex-cod) xai aoqjiorLx^ x<ov auiApepTpti-ccov [x£v


A compete a cstudo d<xs seres, nao enquanto seres,
fi'sica
ft ifj

8'
mas enquanto possucm movimento 12 A dialctiea e a so- ,

eiai tol£ ouoiv, oux 5 5vca o£8£ rapt xA ov auxA xa8' Saov
fistiea indagam os acidentes dos seres, mas nao enquanto
10 5v iariv <&are XefTC-cat xov ^tXoai^ov, xaG' 8aov ovx' £ar£v,
seres, c nao indagain o que e o ser em si e enquanto 1

scr \
elvat 7uepi *coc Xex^vxa 0e<op7)xix6v. ^Ttei Si x6 xe 8v a7uav
Consequenteiricnrc, so resta o h'losofo eomo aquele que
xa6* tv xt xai xoivov X£Y*cai 7uoXXax<o$ XeYV*vov >
tern a tarefa de estudar as eoisas das quais falamos, eonsi-
x4vavr£a xAv auxAv xp67uov (et$ 7up<o-ca$ y&P £vavutoa£i$
dcrando-as, justaniente, enquanto seres. C)ra dado que
xai Siaqwp&s xou ovxo$ 4v4y^&0> hi xotauxa SuvaxAv
;

tudo o que e ser, mesmo entendendo-se em divcrsos sig-


15 utcA [xtav £7uiaT^[XTiv elvai, SiaXuoix* xax' 4px&$ 4teo-
Stv ifj

rela^:ao com algo uno e coiiiuni c dado


1
nifieados, tern ",
8'
p£a Xex^eXaa,
xai 8iaq)6p<ov ovccov x<p Y^vei
£v g 8i7]7top£TTO 7u<o$ Karat toXXgov

[i£a ti<; £7:10x^1x7].


que o mesmo vale para os eontrarios — porquc eles se

re me tern a con liar iedade e as diferen^as primciras do


scr — , e dado que e possivel que esses objetos per ten cam
4 a iinia mcsma ciencia entao pode-sc resober o problem a
,

h
poslo no inieio a sabci; o problcma dc eomo e possivel
— £7uet 8i xai
,

que objetos multiplos e d if e rentes pelo gencro per ten cam


A [xaSTifJLaxtxA^ XP^ TOtL T0 W xoivot^ i8ko$, xai -ca$ xouxtov
a mcsma ciencia.
4px«$ av eiT) 8e*opTjaai Tfj$ 7tp<0TT)$ 91X0009(05. <m y^P
20 4tco t<ov totov Ta<ov i^atpeOivxcov Taa xdc Xewt6[xeva, xolvAv
[jl£v laxtv £tui 7u4vt<ov t<ov 7uoa<bv, ifj \l<xQt[\l<xzix}\ 8' ira-
Xapouaa 4. | A ciencia do ser cube tamhvm o cstudo dos cixiornasj
]

7usp( xi [i£po<; xfj$ ofoce£a<; uXtj^ Ttoteixat xty 0e*>p£av,


olov Tcepi ypay^Af y0 ^^ 4pi0[jLOu<; f[ xaiv Xot7u<ov xt Como tanibem o matcmatico se serve dos axiomas eomuns%
7uoa<ov, oux S* ovxa J auvex^ auxoiv Sxatnov £9* mas de maneiia particular, sera tarefa da filosofia primcira cs-
25 ev Suo xp£a- ifj Zi 9iXoao9£a TCpi x<ov £v [x£pei [jl£v, ^ tudar tambeni esses principios utili/ados pelo nialcmatico. Dc
o ax ion m
i(

fa to, se dc quautidades iguais subtraimos quant idades


iguais os restos serao iguais" c eouium a todas as quant idades,
mas a ma tenia tica o torn a e o a plica a uma parte do objeto de
investigate que Ibc c proprio: por cxemplo as T
linlias, aos angu-
los, aos numcros ou a qualquer outro tipo dc term in ado dc quan-
tidade, considcrando cstcs nao enquanto seres, mas enquanto
eontnmos a uma, a duas ou a trcs dimensoes^; ao eontrario, a fi-
losofia nao desenvolve sua invest igagao accrca dc objetos parti-
498 METAFISICA, 1 1061 b26- 1C62o14 499
| ;

xouxcov ixaaxcp xi aunpeprpcev, ou axoTuet, mpi to ov 8e, rj ov cu lares c enquanto dotados dc caracfcrislicas particukircs, mas
x6v xoioijx<dv £xaaxov, OecopeT. xov auxdv 8' ex £l ^p<57cov xai descn\"oK c sua pesquisa sobrc o scr c sobrc cacla coisa enquanto
7iepi xtjv tpuaixfiv £7rtaTri{jLTiv rg |jLa0ri|jLaxixfj- xa aunpepTj- c scr'.
x6xa yap irj <puaixf) xai xa$ &pxa£ 0e<DpeT xa$ xtiv ovxcov A rclac/ao da filosofia coin a fisica c identica a rcla^ao que

30 g xivoujxeva xai oux rj ovxa (xr]v 8e 7upa>x7]v eJpfytanev £tui-


teni com a matcmatica. Dc fa to, a fisica est u da as propricdades c

anfi|XTiv xouxcov eTvai xa0' oaov ovxa xa U7uoxe£|Jteva iaxiv,


os principios dos seres enquanto cstao cm movimento e nao en-
aXX' oux &T&p6v xi)' Bid xat xaux7]v xat xrjv |xa9ri|jtaxLXT)v
quanto seres, ao passo que — como disscmos — a filosofia primeira 30

£7ctanfi|jtTiv ixepyj X7j<; ao<p£a£ eTvai Oexeov,


ocupa-se desses ohjetos na mcdida cm que eles sao seres e nao
enquanto sao oulra coisa
fl
- Por isso, tanto a fisiea como a matc-
matica deveni ser consideradas so como partes da sapiencia .

"Eaxi 8e xi$ £v Toiij ouaiv dcpxfl Tcepi r\v oux eaxi Biec|>eu-
35 aflat, xouvavxtov Be dtvayxatov del 7roieiv, \iyu> 8e dXrjOeuetv, 5. (Denumstragao do prinupio ch nao-coiitntdigao par via dv

oTov oxi oux IvUxvzcli xo auxo xaO* eva xat xov auxov refutagaop
xp<5-
1062- vov eTvai xai fxrj eTvai, xai xSXXa xa xouxov auxot? ivxt-
Kxistc nos seres urn principio relativanicnte ao qual nfio c
xe£|xeva xov xpdrcov. xai rcepi xcov xoioux<ov arcXcos oux
[jtev possive! epic algueni se engane mas ao eontrario, 7
e.sta scmpre e
eaxiv <£7u68eifo, izpoq xov8e Be eaxiv ou yap eaxiv Ix. Tutaxoxepa^ neeessariamente na verdade: e o principio que afirma nao scr pos- 35

<*PX*K auxou xouxou 7coiriaaa0at auXXoyiandv, Set 8e sivel que a mesnia eoisa ao mesnio tempo scja c nao seja, e o mes-
5 zhzep eaxai xo &k\&<; &7uo8e8eix0ai* npot; 8i xov Xdyovra mo vale tambem para os outros atributos opostos entre si
2
.

xi$ dvxixei|jievac <p<4aei£ xcp Beixvuvxi 8i6xl cjjeuBos Xtjtcx£ov Dc i^rineipios desse tipo nao ha unia demonstracao propria-
xl xoiouxov o xauxo (xev eaxat xa> £v8ex&a0ai xauxo eTvai mcntc dita, mas somen tc uma dcnionslra^ao ad homlnem. Dc
xai |xfi eTvai xa9' eva xai xov auxdv xpovov, 86?ei 8' fa to, nao e possivel dedu/.ir esse principio dc urn principio ulte-
eivai xaux6v oGx<o -yap |x6v<d£ &v 47uo8eLx8efri rcpoc xov rior ma is segui o; isso scria nccessario se houvessc demonstragao

10 <p<4axovxa £v8dxea0at xa; dcvxixet^eva; propriamentc dita'. Ora, contra queni afirma proposi\:oes contra- 5
9<xaei£ 4Xr]9euea0ai
xaxa xou auxou. xou; 8rj (xeXXovra; 4XXrjXoi£ X6you xoivto- ditorias 7
quern quiscr demonstrar sua falsidade devera assumir
vifjaeiv 8eT xi auvievat auxtov* nfj -fiYvo|jLdvou como ponto dc particla Lima afirmagao identica ao principio se-
yap xouxou n&<;
eaxai xoivcovia xoiixot; npot; AXXriXou; Xoyou; 8et xofvuv xc5v gundo o qual nao e possivel que a mcsma eoisa seja c nao seja ao
6vo|X(4xa>v £xaoxov
mesnio tempo, mas devcra fa/e-lo de modo c|ue sua afirma^ao
eTvai Tva>pi[jL0v xai BrjXouv xi, xai
nao pareca identica ao principio' 15c fato, cssa c a unica demons-
1

tragao que se pode aprcsentar contra quern afirma a possibiiidadc


de c|uc scjam verdadeiras afirmacoes contraditorias referidas ao io

mesnio sujeito.

(1) Ora, os que pre tend cm diseutir devem enlendcr-sc sobrc


algum ponto; de fa to, sc isso nao ocorressc, como podcria
haver discussao entre eles 7 Por tan to, e preciso que cada urn
dos termos epic elcs usam scja-lbcs comprcensivel e signi-
fique algo c nao muitas eoisas T mas uma >sc3; e se o tcrmo
500 TUN META TA OY2IKA K METAFISICA. K5, 1062oI5-b^6 ]
501

15 tuoXXA, fi6vov hi £v av 8£ 7tXe£ova 07i|jLafv7i, 9«vep6v 7tot£iv signified muitns coisas, c prcciso cscUircccr bem a cjimis ]5

£9' 0 9^p£L xouvofia toutcov. 6 Xiyw £tvai touto xai fi^ deles se esta refcrindo. Ora qucm
?
diz: ^isto c c nao c \ nega
eTvou, touto S 9r]aLv ou 9T]atv, <oa8' 0 arifiatvet Touvofia tout' cxatamcntc o que a firm a e, eon,sec]uentementc, ncga que
ou 97]at ari^atveiv* touto S' aStSvaTov. (Sot* strop arifiatvei tl a palavra' signifiquc o que significa. Mas isso c imposslvcl.

De mo do que
7
to eTvat t68e, T-fjv dv^aatv A8uv«tov ilrfizfaw. In 8' 11 se a expressao "tal coisa c signifies alg(\ c

impossivcl que seja verdadeira a afirma^ao con trad


f)
20 ti arifiocLV£i Touvofia xai tout' 4Xr]8£U£Tai, 8et tout' tori a
Av^y*^ i .

8' Adeniais, se Lima palavrti signifiea algo e se o que sign if i- 20


sivat- to £i= 4v«txtic ov oux £vS£x"oc£ rcoTE elvat-
(2)
fi^i

T«c 4vTLX£Lfi£vac apoc oux £v8£x£Tat ca e vcrdadciro, deve scr neecssariamente assim; mas o
9<4a£Lc xat 6ltzo<?&vii<;
4Xr]0£U£tv x«toc tou auTou. Eti 8' que e neecssariamente nao pode deixar de scr. Portanto,
firje^v fiaXXov i\
nao e possivel que as assercoes eontraditorias, is to e, as
9(4qlc ^1 47u69«atc ilrfivtziai, 6 Xlyw tfvGptorcov
^
oux av0po>7cov ouGiv fiaXXov AXTie£ua£L- afirmac-ocs e as ncga^ocs, possam ser verdacleiras de um
25 86?ete 8e xav oux
mcsmo sujeito ao mesmo tempo'.
Iutuov stvai 9<4ax(ov tAv fivOptoTuov ^ fiaXXov i\ oux ^ov (3) Alem disso, sc a afirma^ao nao c mais verdadeira que a ne-
<XXT]8£U£IV i] OUX 3v6p(07UOV, &OT£ XOtl 17T7UOV 9<4ax(ov stvat
gacao, cjuem diz de alguma eoisa que c
1

um bom cm" nao


t6v auTOv 4XTie£ua£L (t«c
y*P Avrixsifi-ivac ofioftoc fjv dcXrj- cstara mais na vcrdadc do que qucm diz "c nao-bomem". 25
0£U£tv) aufipatvei toivuv tov auT6v avOptoirov slvat xat tmtov
Mas pode pareeer que cjuem diz "o bom cm e nao-ca\alo"
30 ^ twv aXXcov ti £a><ov. - dTuoSetfo fiev ouv ouSefifa toutcov iariv csteja mais na vcrdadc ou, cm todo ca.so, nao esteja mcnos
4tuX(OC, TUpOC |JL£VTOl TOV T0CUT0C T10£|JL£VOV a ?
dtTuiBetgt^. TOX^tO^ na vcrdadc do que qucm diz. o horn cm c nao-]"iomem '\

8' av tic xai atk6v tov ^Hp&xXstTOv toutov iptoTwv tov Conscqiientcmcnte, cs Irani na vcrdadc tram be m aquelc que
tp6tov r]v<4Yxaa£v 6fioXoy£Tv fir]8£7U0T£ tocc Avrixeifidvac diz "o liomcm e um cavalo" dado que sc tinlui afirmado
T

9<4a£L£8uvaT6v stvat xara twv aijT<ov AXTjGeueaOai* vuv 8* que os eontraditorios sao igualmcnlrc verdadciros. Rcsultaria,
35 ou auvLeic iauTou t£ tots Xiyu, Tau-crjv £Xa[k t^v cntao, que a mesma coisa seria bom em c cavalo e c|ualquci
86£av.
oXtoc 8' £{ to Xsyfysvov auTou iariv AXtjG^, ou8* av auTo
U7U* outro animal"'. 3(1

1062^ touto £lti 4Xr]0^, \iyo> hi to Iv&ixv&xi tA atk6 xa0' Eva (4) Portanto, desses principios nao ba demons traeao propria-
xai tov atJTAv xP<*vov £Tva£ t& xai fif| elvat- xaO^Ttep yap
mentc dita; aocontrario, ba uma demon.straeao que refuta
xat BtT)prifi£V(ov auTtov ot58iv fiaXXov xat^aatc qucm sustenta aquelas teorias. 10 c provavel que se o proprio
i\
¥\ ^ &n6-
9aaic <£XTi8£U£Tai, I Ieraclito fosse intcrrogado desse modo, cle seria (jbrigado
tov auTOv TpoTuov xat tou auva|i90T£pou
a admitir que nunca e possivel que as proposigoes eonlrradi-
5 xai tou aufi7U£7rX£Yti£vou xaQ&izip fita^ tiv6^ xaTa9(4a£coc
torias sejam verdadciras juntas quando referidas as mesmas
ouotic ouG^v fiaXXov (rft ^ &n6<p<xats [r\] t6 oXov toe iv x<xz<x<?&vti
eoisas. Isle abrasion essa doutrina sem dar-se conta do que

dizia
1(l
cm gcrab se fos se verd a de o q u e cl e d iz, c n t ao nao
. K, 35

podcria ser crdadeira nem aqucla sua afirma^ao, is to e, que


|h

\ 1 062

a mesma coisa ao mesmo tempo pode ser e nao ser. De fato,

assim como a afirniacao c a ncgacao, torn a das scparada-


ilien nao sao uma mais verdadeira que a outra, o mcsmo
Ire,

oeorrc sc tomadas juntas c sc consideradas como uma unica


afirniacao: a conjuncao dclas como afirmagao nao sera mais 5

verdadeira que a conjuncao delas como negacao 11


.
502 T£2N MET A TA QY^IKA K METAFISICA, K 5/6. 1C62 b7 - 3-1 502

TiOefievov <!XT)8euaeTOi. eTi 8' ei [AT)6ev eariv aXriGoo^ xata- (


5 )
Knfim, sc nao c possi\'cl afirmar nada tic vc rdadcircx cntno

(pfjaai, xav auto touto <J>eu8os eft] to 9<xvat [rr)8e[i£av tamhciii csta afirniagao sera falsa, is to c, sera falso di/.cr que
4Xr)6fj xaxA^aaiv uTcApj^Lv. ei 8* ecrti ti, Xuoit* av to nao existc nenhuma afirmagao \ crdadcira i: . Sc, ao contra-

ries cxistc Lima afirmacao \'crdadcira, cntao podcr-sc-a rcfu-


10 Xe^fievov utc6 tcov to TOiauTa iviaTapivtov xai 7iavTeX<oc
tar a doutrina dos que le van tarn objecoes dense tipo c des- 1

Avaipouvxwv to hiaXlyzoBoa.
trocm intciramcnte ci possibilidadc do raeioeinio
1
".

napaTcXrjaLOv 8e toT<; eEpT)[iivoL$ £oti xai to Xex^ev utco 6. jContinucigao da dejesa do ftrincipio de nao-contradiqao
tou ITptoTOY6pou' xai yap ixelvos £97) 7ii4vtg>v elvai XP 1!* par via de refuta^doj 1

[ai4t<ov piTpov avOpooTcov, ou8ev £T£pov Xeywv ?] to 8oxouv exaaTtp


Semclliantc a que ilustranins acini a e a doutrina sustentada
15 touto xai elvai Tcayitoi;' toutou 8e Yiyvofievou to auTO au[i-
por Protagtjras. Oe fa to, cle afirma que o honiem e a medida de
patvei xai elvai xai \lt\ elvai, xai xaxdv xai AyaGov eTvat, tod as as eoLsas, querendo dizcr com isso o scguinte; o que parcce a
xai TaXXa toc xaTa to<; ivTixeipivai; Xeyoixeva 94aet^ algueni cxistc scguranicntc. Mas se e assim, seguc-se que a incsnia 15

8ta to 7ioXXaxL<; toio8l piv ^aiveaGai To8e elvat xaXov coisa e e nao (3, que e boa e ma 7
c que e tambcm todos os outros
TotaSi 8e TouvavTtov, piTpov 8' elvai to 9aiv6[A£vov £xaoT<o. pares cle con t ratios: e isso porquc nuiito arniude a niesnia coisa
20 Xuolto 8* av auTT) i\ drapta GeoopTjaaai 7c66ev iXrjXuGev ^ Apx^H para alguns parece beta, enquanto para outros parccc cxatanientc
Tfjc 6^0X7$ eco<; TauT7i<;- eoixe yap £vloi<; piv £x Trj$ tcov 0 eoutrario, c a medida das coisa s e que parece a cada
acpijlcj urn.
r

9uoloX6y<ov 86?7i<; YeyevfiaGaL, tol<; 8* ix tou [r?j touto Tcepi Jal dificuldade podc ser rcsolvida cxaminando dc onde deriva essa 20

t<ov auTwv aTcavrai; Ytyvtoaxeiv <lXXa TOiaSe piv ^8u t68s conviecao. Parccc c|iie (a) cm alguns pensadorcs el a deri\ a da dou-
9aivea6at ToTa8e 8£ TouvavTtov. to yap [i7)8£v £x [iri ovtoc trina dos filosofos naturalistas; aocontrario (b) em outros pensado-

25 YfyveaGai, Tcav 8' ovto$, <jx&S6v dc7cdvT<ov £<m xolvov 86y- rcs parccc c[ue cla c derivada da constata^ao de epic nem todos

[ia Ttov Tcepi ^uaecoi;' drat ouv ou{8ev) Xeuxov yiyvvzcn (ix)
tern os mesmos eonhceimentos a respeito das mesmas eoisas, mas
que uma coisa parccc clocc a alguns e a outros o contraritr.
Xeuxou TeX£<o<; ovro$ xai ouSajiT) Xeuxou [vuv Zi ytytVf\\ilvov
( 1 ) K doutrina com u in a quasc todos os filosofos naturalistas 25
Xeuxov], yE^volt' av Ix [i^ ovto<; Xeuxou t6 YLyv6[ievov
7 que nada deriva do que nao c c epic tudo deriva do epic
Xeux6v waTe ix 6Vco<; yiyvon: av xaT* ixeivouc, ei
c. Ora, dado que nada sc to ma branco a partir do que e
30 uTcfjpxe Xeuxdv t£> atko xai [i^ Xeux6v. ou x^^bv 8e
])erfcitamentc branco e nao c cm algum ponto nao-bran-
8iaXueiv t?jv dTcopfav touttiv tXpryzoLi yap £v tol<; 9uatxot$
co, o ma branco devera deriva do que nao e
que sc to r

tkd<; £x tou ovtoi; yfyveTaL to Yiyv6[jieva xat tccos £5 branco, dc modo epic, scgundo at|uelcs pensadorcs, sc
ovro^. t6 yt [Jt^v 6[Jio£to<; Tcpoa^x^tv toT<; 86?ai^ xai toT^ o branco nao fosse o mcsmo que o nao- branco, o branco
9ocvraa(at<; twv npb<; auTou<; 8ta[i9ta[iTiTOuvTo>v eurjOe^' 8fj- deveria deriva r do epic nao c. Mas nao c difieil resoKcr 3l)

esta aporia. Oc fa to, ja disseinos, nos livr< js da t !sica\


em epic seutido as coisa s epic ad vein derivam do nao-ser
e cm que seutido derivam do ser"\

(2) Por outro I a do, scria ingenuo atribuir o mcsmo valor as


opiniocs c as imaginaeocs" das partes discord antes ncs-
505
50 A Tl 2N M E TA T A © Y S iK A K METAFISiCA K6, 1062b 35-1 C63
r
23

>5 Xov yap Stl tou$ Kipou^ auTCov dcvdyxr] 8iec|>eua8at. qjavepov sas disputas, pois e claro que uma dclas csta crrada. F. isso

Se. tout' £x tg>v Ytyvo|jL£vcov xaxa -ri]v ala07)aLV* ouSercoTe yap fica evidente pclos dados que podemos cxtrair das sensa-
1063'
1063' t6 aUTO goes: dc fato, o mcsmo objeto nao parccc nunca, para al-
90C{V£T0CI TOLi; [liv yXuxti TOLC 84 TOUVaVTtoV, (A*?)

guns, dote c\ para outros, o contrario, a mcnos que tc-


8i£90ap[A£vcov xai Xe.XcopT)[iivcov tcov lx£pa>v to aio0T)T7]piGV
xai xptTrjptov t<ov Xex^vrcov toutou 8* tolgutou
nham uma lesao ou urn defeito no orgao que scute e dis-
x^M^* ovroi;
tingue os saborcs em questao. K sc e iissim, uns devem scr
tou<£ ixipoxx; piv utoXtpct£ov [liTpov eXvat too<£ 8* aXXou<£ ou^
eonsidcrachxs medida de todas as eoi.sas c outros nao. E o
5 u7toXr]jrc6ov. 6|jlo£coc 8e. touto Xiyco xai inl dcyaOou xat xaxou,
mcsmo vale para o bem c para o mal, para o bclo c para o 5

xai xaXou xai alaxpou, xai tcov aXXcov t<ov toiguto>v. gu8£v
fcio c para todas as coisas desse genero. Crcr que .scjam
yap 8ia<p£pe.i tout' dc^iouv ?\ tA 9a(,v6[/,eva to is urcd t^v oc|>tv
que scjam ver-
vcrdadeiras as opinides opostas significa crcr
uTOp<4XXooai tov 8<4xtuXov xat TOtouatv ix tou dvoc 9atv£o8at que a pertain o
dadeiras as coisas como aparecem aos ollio
8uo, 8uo 8av elvat 8ia to 9atv£<j8aL ToaauTa, xai to4Xiv fa' que o objeto que se olha parcea duplo,
com o clcdo, fa/.endo
10 toTi; yap [atj xtvouat T7]v oc|hv £v 9atve/cai to ev, oXcos 8e Lsto c, significa crcr que os objetos scjam vcrdadciramcntc
octqtcgv ix tou 9a£v£a0at toc 8eupo [AeTapaXXovra xat [AT)8e- dois,porquc assim aparcccim e que, ao mcsmo tempo, o
TOTe 8ta[X£vovTa fa toic auTOtc, ix toutou nzpi T7fe &Xt)- objeto seja uni, porquc aos que nao a pertain o olho o que 10

8etac T7)v xptatv itoieTaSaL' Set yap ix tcov Aei xara TauTa e um a parccc como urn' 1
.

Ixovtcov xat |iT)8£[juav |X£TapoX^|v TCOtou[x£vcov T&XrjOet; 8t)- (3) Km gcral e absurdo querer
?
julgar a verdade partindo do
15 peueiv, TOtauTa 8' iari toc xara t6v xoafxov* TauTa yap fato dc que as coisas destc mundo sao sujeitas a mudanga
o&x OTe piv TotaSl to4Xlv 8' aXXota 9atveTat, TauTa 8' e nao permaneccm nunca mcsinas condicoes: de fato,
na.s

&d xat [A£TaPoXfic ou8e[xtac xotvwvouvTa. Itl 8' ei xEvrjotc e prceiso buscar a verdade partindo do,s seres que sc encon-

ecm, xai xtvoufxevov ti, xtvercat 8e. rcav ex tivoc xai etc train scmprc nas mesmas condicoes e que nao sao passivcis

de nuidanga, como, por excmplo os eorpos celestes.


tais
8et apa t6 xlvou[X£Vov elvat fa Ixeivco 1% ou xtvVioeTai xai oux
T

Kstes, com cfeito, nao parcecm i\s vcz.es com dcterminadas 15


20 etvat fa auTa>, xai d<; To8i xivelaOai xai ylyvtoQai fa toutco,
caractenstieas c outras vezes com outras, mas sao scmprc
to 8e xaTa -ri]v dcv^aaiv \ir\ auvaXr]0e.uea8at xaT* auTouc-
identicos c nao susectivcis dc algunia nuidanga
xai £t xaTa t6 rcoaov auvex^'S ™ 8e.upo (5e.T xai xtve-Trat,
(4) Aclemais, sc cxiste movimciito, lambcm existc algo que
-

xa£ tlc touto 8 ear] xafrtep oijx iXri8^ 8v, 8ta t£ xaxa t6 tcolov
e movido. Ora, tudo o que sc move parte de algo c tendc
para algo. lmpoe-sc\ por tan to, que o que c movido antes
se c neon t re naquilo a parti r do qual sera movido, c\ poste-

riormente, nao sc cneontre mais nelc c se mova na diregao 20

dc outro e venha a eneontrar-se ncstc. Portanto as afirma- ?

cocs eontraditorias sobrc a,s cm movimento nao


coisas

poderao scr vcrdadeiras ao mcsmo tempo, como prctcn-


dem aquclcs pcnsadorcs'\
E mcsmo que sc admitisse", cm bora nao scja verdade, que
(5)
as coisas destc mundo, rclativamcntc a quantidadc, mil-
dem e se movam eontinuamentc, por que razao nao podc-
10
runn permancecr identicas rclativamcntc a qualidadc?
S06 507
TQN MET A Ta OY2JKA K METAF!S!CA, K 6. IC63 o 2d - b 1 2
|

ou [i&vel; tpafvovrai yap oux ^xiara xaxa tAc afinnam que atribiitos
toc dcvTt
9 4- Do fato, pciiccc que esses pensaclores
25 a&L£ xauTou xa-aiYOp&Tv £x too tA tuoo6v ikeiXTUpdvat contraditorios sao verdacleiros dc urn mcsmo -sajcito, sohrQ- 25
fjrf) fjte-
v£lv foci tcov oco(jlAtcov, Sto xai ehai
TSTpdrcrixu t6 ocut6 tudo porquc e]es creem que new eoqxxs a quantidade nunca
xai oux elvai. ^ 8' otlofa xaxa t6 7toi6v, touto 8&
xfjc copt- perniane^a identica, c que, porta n to, se possa dizer que a
af^vTjc ytSaecoc, t6 8& TtoaAv xfjc tlopEarou. Iti 8ia t£ rcpoa- mesiua eoisa tern e uao tern quatro em ados. Mas a substau-

t<*ttovtos too EaTpou to8i tA aiTtov Tcpoo&v&Yxaafiat


jrpoa9£- eia correspoude a qualidadc, e esta e dc nature/a determino-
11

30 povrat; Tt r ap |iaXXov touto apTOc £ariv da,cnquantoa quantidade c de nature/a indetenuinada .

oux Icrciv; ?i oar'


quando omedieo prescrene toniardeterniinado
ouOiv av
Ttepi
8i^o^ 9arstv ^ ^ <?<xyzvr
atkd xai ovroc too 7upoarax0£VTOC atxCou toutou 7upoa-
vuv 8' toc iXrje&uovr&c (6) Alem disso,

alimento porc[iic?
tomam justamenteaquelealinicnto? Dc
9£povraL touto" xoc£toi y 9 oux &S&t (i^ 8ta[jL&vo6a7i^ fa to, por que e mais \ crdadeiro di/er isso e pao em vez de
rca^c ?
Consequenteniente\ nao havcria nenhuma 30
isso e ]iao-pao
(iTjBe^Lac 9uaeco^ h tol^ aEa6T]ToT$ dXV 4&i 7uaa<ov xivou-
comer e nao corner. No eutanto, clcs tomam
diferen^a entre
35 ix£vcov xai fcoua<5v. Itl 8' &£ fiiv iXXoiou^&Oa dei xai firjSe-
aqucle dcterminado alinicnto eomo se csti\ esscin scguros
7T0T& 8ia|x£vo|x&v ol atkof, t£ xai Oau^aarAv zi
dc estar na \ erdaclc com relaeao a ele e con 10 sc cle fassc
i\\uv Taura 9a£v£Tai xaGfousp toi^ xifivouoLV (xai yap tou-
vcrdadciramente o que Ihcs foi prcserito, \\ eon tudo, nao
1063^ tolc 8ta t6 6(io(co^ SiaxeTaOai
jxfi t^v 8;iv xai SO' uyfaLvov, devcriam proccder a^sim se nada pcrmancce verdadeira-
otix 6>ota fafvexai ra xara rac <xi<sQr\azi<;, aura jdv ou8e-
mcnte imutavel no ambitodas eoisas scnsivcis, mas tudo
|iia^ StA y& touto fiSTapoXfj^ xotvcovouvTa
toc abOr^a, scmprc se nun c e tJui'-.
ataGrjuaTa 8' &T£pa TtOLOuvra tolc xdjivouaL xai (i^ toc auTor K ma us, sc estamos sujeitos a eontmuas inutacoes e se nun-
(7)
s t6v auTOv 8^ t P 6ttov e'x&tv xai Tfjc ca permancccmos mesmos, o que lia de estranho sc as
zlpW&rK [X£Ta[JoXrk os
TLrvofi£vric
&X\' oi
i'oco^ dvayxartv £<mv);
auTOL 8iaT£Xouii£v ovre^,
el 8* ^ fisTaPAXXo^ev eoisas nunea nos parcqam identicas? (Ocorrc-nos o que
oeorrc aos enfernios: dc fato, aos enfermos os objetos sen-
K>63
H

sir] av tl jxevov. ~7up6^ |i£v


ouv tou^ £x X6you t<x^ eiprjixdva^ iTuopia^ fyovTac ou ££8iov 8ia- sivcisnao pareecm scmprc o,s mcsmos porque eles nao sc
XuaaL TtOevroiv ti xai toutou |jlt]X£tl \6yov 47uaLTo6vr(ov cneontiam nas mcsinas condigocs cle quando estao sadios;
10 outco yap na<; \6yo<; xai Tuaaa cJtTu6Set?ic YLfveTaL*
mas os objetos sensivcis nao mudam i^clo fato de nuidar
fiTjOev
Tap TL0£vre^ ivaLpouaL to BtaX^eaOat xat oXco^ X6yov, - oSare o enfermo, apenas linn'lam-sc a suscitar nos enfennos sen-
7Tp6^ fl^V TOU^ TOLOUTOU^ OUX £OTL ^6^0^, sacocs difercntcs c nao identicas. K o mesmo oeorrc neces-
7Up6^ 8& TOU£ 8ta7T0p0UV-
sariamenLc nas mudancas de t|uc falanios aeima
1

'). Se, ao 5

contrario, nao mudamos e continuamos a ser os mcsmos,


'

entao ba algo que pcrmancce


1 1

(S) Com relaeao aos que leva n tarn as difieuldades que es tamos
discui iudo com Irase no puro raeiocinio, nao e faeil forne-

ccr uma solucio, dado cjue cles nao admitcm algo do qua!
nao sc deva pedir ra/.ao ulterior. De fato, so desse modo
sao possiveis todos os raeitjeinios c todas asdemonstragocs: 10

nao admitindo nada disso, elcs destroem toda possibilidadc


n-
de raeiocinio e toda possibilidadc de demonstragao. Porta
to, cm confronto corn esses pensadorcs nao c possivel
urn
9
_ TUN META TA ©YIIKA K MEiTAFiSlCA K 6/7, \Q63 b 13-37 509

tot? ix xwv TuocpotSeSoiJ^vtov dTcopwSv p\48iov drocvxav raciocmio, cnquL.nl o cm con f ran to com os que leva n him
xai 8ia-
Xtieiv xd rcoiouvxa xf)v dnopi'av £v afoot?- 8fjXov 8' ix xtov diiviclas dcrivadas das dificuldadcs tradicionais c facil res-

15 eEpri[x£y<ov. <S<rxe 9avep6v ix xorfxaiv 8xi oux £v8£ X exai xd; ponder c revolver o cjue nclcs pro\'Oca a dii\'ida, como fica

ayTixe l(i£va? 94aei S Tuept xoO aiixou xa9' b


gva xp6vov dX^eikiv, claro pclos argumcntos acima cxposlos .

ofi8i xd ivavxi'a, 8id xA X^eoSoti Portanto, do que disscmos fica cvidente ser impossfvcl que 15
xaxd ax£pT]aiv rcaaav £vav-
xi6xT]xa- 8i)Xov 8e xoi5x' lie' as afirmae.Gcs eontraditorias relativas ao mesnio objeto e ao mcs-
dptfv toi? X6T ou s dvaXiiouai xoO e
x<ov ivavxt'tov. 6|xo£<o? 8' oiU xtSv dvd |x£aov o<58£v oI6v xe mo tempo sejam verdadciras; c tamjDouco podem ser verdadeiros

20 xaxrnropetaOai xa9' iv6<; xai xou aiW os contrarios, porque em todos os eont rarios urn ermo e L a priva-
Xeuxou yap 5vxo? xou
U7uoxei(i£voo X£rovxE ? aux6 eTvai ouxe ^ao do outro, o que fica claro quando remetemos as nogocs dos
|x£Xav oike Xeuxov c[>eu- lf
eontrarios a sen prhicipio \
a6(ie9a- cujxpotfvei
r dp eivai Xeuxov aiix6 xai
9dxepov -rap twv aunirejcXeYnivMV
etvar ^ \\ taml)cm nao c possivel predicar alguni dos termos inter-
dXitfetfrexai xax' auxou,
xouxo 8' mcdiarios < junto com urn dos eontrarios
1

dc urn mcsmo ol^jcto.


£<rxlv dvxf 9 acri ? xou Xeuxou. oCxe 8f| xa6' 'HpdxXeixov
ev8£ X Exai
Dc fa to, se o objeto c branco, dircnios o falso sc afirniarmos que 2l)
25 Xe-fovxa? dXrtfeu&iv, ouxe xax' 'Avafc-rdpav-
8e
ef nao nem braneo nem prcto: nes.se easo, o mcsmo objeto sen a ao
e
[xii, aujApTjaexaL xdvavxfa xou auxou xaxrjTopeiv oxav mcsmo tempo braneo e nao-branco, porque ncssc case scria vcrda-
T«P lv Tiavxi TuavxA? eTvat jxoTpav,
q>fl ouSev jxaXXov eTvat dc dele urn dos termos que indica o tcrmo medio <nem braneo 7

q«f]ai rXoxo f| mxpov ij x<ov XoitkSv 6iroiavouv ivotvrtcoaecov, ls


nem prcto>, o qual c, justamentc, a contraditorio do branco .

efcEp £v Sracvxi «av uTcdp X ei (x^ Suvtfftei jx6vov dXX' ivep- Port an to, nao podem estar na vcrdadcque eondividem nem os
30 ytia xai aTcoxexpi^vov. 6|*ofco« 8e
ouSe Tcdaa?
'

c|>eu8eT? ou8' a opiniao dc Ieraclito


I nem os que eondividem a opiniao dc Ana-
1
1

,
25
dXr)9ei5 xdc ? d<je l? Suvaxov Elvai, 8l' aXXa xe TioXXd x<ov xagoras, do contrario seriam afirmados os eontrarios do mcsmo su-
auv«X9£vxaiv av Stwxepcov Sid xaux7]v jcito. ]^>c fa to, quando Anaxagoras di/ que tudo esta em tudo, di/.
x^jv 9£aiv, xai 8i6xt
tytvh&v (xev ouaaiv Tuaauv ou8' auxo xoux6 que nada e doce ma is do que amargo, ou qualtjiier urn dos outros
xi? <pdax<ov dXrj-
9eucrei, dXt]9<ov 8e <J>eu8eTs dvm *daa S X£y<ov ou c[>eu-
pares dc eontrarios, sc c vcrdadc cjuc tudo esta cm tudo, nao so
35 aexat. cm polcncia, mas cm ato c dc modo diferenciado. Do mcsmo
modo, tambcm nao e possivel que as afirmaeoes sejam todas falsas 30

c todas vcrdadc iras: c nao e possivel, nao so por numerosas outras


7
difieuldadcs c|uc dai derivam, tambcm porcjue, ,se todas as afirma-

^
IlSaa 8'
frxeT xivd? dp Xd? xai aixia? uepi
gdes sao falsas, uem mcsmo quern afirma is so pod era di/er a vcrda-

exacrrov xtov 6q>" ecfidjv £tui<jxtixwv, otov Jaxpixr^ xai Tujxvaoxix^ dc, c sc, ao contrario, todas as afirmaeoes sao verdadciras, quern
di/ que todas as afirmaeoes sao falsas nao dira o falser'
1

7. jDistingdo da rnelafisica ou tvologia da mcttemdtica e da


1

fisicaj

Todas as ciencias buscam, rclativamentc a cad a urn dos obje-


tos que cntram cm sen ambito de conhecimcnto, dctcrmina-
das causas c detcrmiuados prineipios: assim a nicdicina, a ginas-
510
TUN MhTA TA 0>Y21KA K MEWiSlCA, K 7 1064a
#
1 -28 i
511

1064" Xai X<OV XoiTTCOV ix&GTTi ™5V uma


'

7lOtT)TLXCOV Xtti (XaOTllJtaXtXtOV, tiCci c cadn das outras ciencias pnwticas c matcmaticas. I064
£x4ot7] yap xouxtov TOptTfpatJjajievT] xi ^evo^ ocuxfj ropi xouxo Cacla uma dclas, com efcito, limita-sc a in d agar urn determina-
rcpa^axeuexat ri>c UTrdpxov xai 3v, oO x Se dXX' dxepa uma ocupa como de go
fj Sv,' do gene in de coisas T e T
dele, eada sc a I

tl^ auxr) jrapa xauxa^ xa$ kttaxrjuac £cmv JmoTrifjwi. ™>v 8£ real c existente, nia.s iuio o considcra enquanto ser: dc fa to, a
5 XexOeiawv ^juLaryiiJLoiv exdaxT] XapoGadt ttcoc to xt cieucia do ser enquanto ser c difcrentc dessas ciencias e delas
£axtv £v
exdaxtp ^evei ratpaxai 8sixvuvat xa Xouua sc dishnguc. Cada uma das ciencias acima mencionadas assu- 5
[jtaXaxcoxepov r\

dxpip£crapov, Xajipdtvooat Se x6 xt Joiiv mc de algum mocio a essencia que e propria do gencro de coisas
at jiev 8t'
ataerjaecoc ou 8' ujuoxttefjtevar 8l6 xai 8fjXov ix de que sc ocupa e tcnta demonstrar todo o rcsto com maior ou
-rife xotau-
ttk eTO^TrTic 8ti ttk ouatac xai xoG xt icmv oux fcxiv Atuo- menor rigor. E algumas dessas ciencias assu mem a essencia
io 8 £l fo. ^ei 8' eaxt xtc t?) nspl <puae<o$ £7ctaTrj|jLT), SfjXov Sri por mcio da sensa^ao, outras, at) contrario, por mcio da hipotc-
xai TrpaxTixfjc rapa xai toitjtixtk ferai. se, Por is so, tambem desse proccdimcnto indutivo a que rceor-
tcoltj-cixtk |iev ?dp
£v xtp toloGvxi xat ou xtp Tcotoujiewp tfjc xivrjaetoc rcm fiea evidente que da substancia c da essencia nao podc
^ ipx*), ?

xai tout' ecmv eixe x£ vt] xt$ six' ocXXt)


X xifi 8uvajiL^ 6jio£coc
ha\cr demon stra^ao 2
,

8i xai ttk rcpocxxtxfjc oux £v xa> Tupaxxai


fxaXXov 8' iv xoi£
Ora, dado que cxistc uma ciencia da nature/a, c evidente 1(J

15 Tcpdxxouatv tj xtvT)aic f\ hi xoG <puatxoG Tcepi xa que cla devc ser difcrentc tanio da ciencia pratica como da cien-
rxov ^' £v
eauxoic xtvrjaeajc ipxrjv £cmv. oxt jiev xotvuv
ouxe Tcpaxxixriv
cia poietica. Oc fa to, no caso da ciencia politico o principio do
ouxe tolt)xixt)v dXXa 0£<opT]Ttxf]v dvaYxaiov niovimento sc en eon era no artifice c nao na coisa produ/ida, e
elvat xfy <puat-
XT)V iTTlOTTijlTlV, 8fjXoV £x XOUXCOV
(tlq £V ^dtp TL XOUXCOV XtOV
esse principio consislc ou numa arte ou nalguma outra potencia.
yevwv dv^x^ ju&toiv)- £ml Se to
E, dc modo scinclliantc, tambcm no caso cla ciencia pratica, o
xt dvaT xatov
£axtv
20 sxaaxr) tcov movimcnto nao reside no que e ol^jeto dc ac;ao, mas nos ageutes.
£71:10x7] jiaiv eftevat xat xouxa> XP^^^ai
dpxTi,
Set (if) XavSdvetv Ao contrario, a ciencia do ffsico versa sobrc objetos que tern cm 15
71x5$ optaxeov x<p <puatx<o xai 6
71:6c
si mcsmos o principio do movimcuLo. Portanto, fica evidente, a
oua£ac Xo^oc XTjTrxeoc, rcoxepov co$ xo at[x6v
7^ jiaXXov toe xo
xotXov. xouxcov Tap 6 jiev xou at^xoG partir dessas cousidcracocs, que a fisica nao c nem ciencia pratica
Xotoc fxexd xfic SXtjc
X^at xou TrpdYiiaxoc, 6 8^ xou xoCXou
Trie
ncm ciencia poictica, mas e, nccessariaincnte, ciencia teoretica,
xtopic vt\q uXt)^
dado que cla devc nccessariajnente situar-sc mini desses tics
25 i\ yap atjioxTK £v ^tvt ^yveTai, 8 t 6 xa j ^ X6 o^
aux*K jiexa T gencros dc ciencias. como cada uma das ciencias devc neccs-
V.
Tauxric Oecopetxat- x6 atjiov
T dp ioxi xofX^. cpavepov o5v
sariamcntc conhcccr dc algum modo a essencia c devc servir-sc 20
oxi xat aapx6c xoci 6<p9aXjiou xai x6iv Xotjrcov jioptcov jiexa
desta como principio, nao sc podc ignorar clc que modo o h'sieo
Tfjc JSXtic 4ei tov Xotov 47co8oxeov. imi 8* fort tic liwrrfnui
devc definir scus objetos e dc que modo devc en tender a nogao
de substancia, sc ao modo do acliatado ou sc ao modo do conca-
ve). Dessas cluas nocpes, com efeito, a dc acliatado im plica ta tu-

be in a materia, enquanto a de concavo prescindc da materia:


efctivamente, acliatado encontra-sc somente num nariz e por isso

a 110910 de acliatado implica tambcm a nocao dc nariz: acliatado c 25

uin nariz concavo. K evidente, portanto, que tambcm as nococs de


came, de ollio e das outras partes do corpo deverao senipre ser
dadas inclumdo a material
512
TUN MET A TA ©YUKA K METAFISICA, K7/8, ]Q6da?.9-b 19 ! 513

toG ovto$ tj ov xai xu>piar6v, <jx£7ut£ov 7u6xep6v hots Tfj 9U- Oui, dado que existe lima ciencia do ser cnc|Lianro scr c en-
>o atxrj t^v auTfjv 0&t£ov elvat touttjv ^ [JtaXXov rapav. quant o scparaclo 4 c prcciso examiner sc cla deve cons id era da
^ , scr
(jiv ouv 9uatx^) to
7uepi xtvfareax; £x oVT '
*PX^ V ^v ocuxoi? conic identic a a Rsica, ou conio cli versa. Mas a fisica cstuda as coisas 30
iaxtv, ^ 8e [xa6ri[jLaTLx^ 6ecop7]Ttx^ [lev xat ropi [i£vovt<£ xi$ que rem cm si mcsnias o prinefpio do nroviincnlo; a matematica c
aurr), &XX' ou x^pL<na. 7cepi t6 x^ptardv apa ov xai dcx£- a ciencia tcorctica que cstuda os elites nao sujeitos ao dc\ ir? mas
vtitov foepa toutcov 4[jL90Tepcov xaiv ^7utaTri|itov & (to ti$, etrcep nao separados. lv\istc ? portanto, outra ciencia diferenteseja da fisica

da matematica, que cstuda o enquanto se para do c imcncl,


>5 U7u<ipx£t tlc oua£a TOiaoxT), Xiy<*> 8& x^P^ *<*t dx£v7)T0$, scja ser
35
orcep rcetpaa6[i&Ga Betxvtivau xat etrcep eart Tt$ TotauTTj 96- dado que verdadciramente cxista uma sul^staueia desse tipo f
ou
aic l\> toTc ouatv, £vraG6* av eirj rcou xat t6 GeTov, xat auTTj scja f
uma substancia scparada c iukSvcI, como tentarcmos dcnions-
1064 11
av etVi 7upa>Tr) xai xuptcoxaTT) dpxV). BfjXov to£vuv otl Tp£a
trar\ F. se cntrc os seres existc uma rcalidadc dessegencro, cla devc-

TfeVTl TCDV eetOpTJTLXtfv £0X1,


ra scr o diMiio e tamhem o Principio primeiro e supreme/
1

.
I064
1,

£7CtOT7]fJLtOV 9001X7), |ia07)|iaTlX7),


BeoXoyixr\. peXxKrcov
K claro, porta n to, que ex is tern trcs gencros dc ciencia s tcore-
[xev ouv t6 t<ov Oetop^Ttxtov Yevo$,
8'
ticas: fisica, matematica c teologia. Ora, cntrc todos os gencros
toutcov auxtov i\ xeXeuTaCa XexOetaa* 7uepi to xt[jLito-
dc ciencia s o genero das ciencias tcorctica s c o mais cxcclcnte, e
5 totov yap l<m tgov ovtcdv, (SeXxttov 8e xai x^P^v ix&avri
entrc as ciencias tcorcticas a ultima ilustrada c a mais excel cute,
Xlytxai xaxd to oJxelov £7ut(roiT6v. d7uopr]aete 8' av ti$ x6- porquc tern por objeto acjuclc que vale mais do que todos, c
scr
xepov 7uoxe tt|v toG ovtoc rj ov h;i<rrr\\Lr\\> xa96Xou 8et OeTvat f]
toda ciencia c qualifieada como superior ou inferior com base 5
ou. t<£v [i£v yap |ia07)|jLocTtxGiv lx6.avr\ rapi ev yevoc £9(0-
xt em sen objeto .

pta[x£vov £<mv, ^ 84 xa66Xou xotv^ jtept rcivrcov. ouv


eJ (lev Poder-se-ia levantaro scguintc problcma: se a ciencia do scr
10 at 9uatxai ouatat uptbTat tcov ovtcdv eta£, xav i\ 9uatx^ enquanto ser deve ser considcrada universal ou nao. Ora, cad a
JiptGrr) tcdv £7ULarri|i<ftv elrj- et 8' &mv £-c£pa yuan; xat otSata uma das ciencias matcmaticas [rata de um genero unico e deta-
Xajptanrl xai &xfv7)To;, kepav &u&<paj xai -rijv 4jilgttj|17jv in in ado, mas tain be m cxistc uma matematica gcral que c conium
autfjc eTvat xai TupoTepav Tffc 9uatxfjc xai xa06Xou tco a todos os gencros. Por tan to. sc as sulxstaireias fisicas fo.sscm as 10

Jipoxdpav, rcalidaclcs priniciras, a fisica seria, conscquentcmcnte, a primci-


ra das ciencias; se, ao contrario, cxistc outra rcalidadc, ou scja,

uma substancia scparada e imovel, deve bavcr ncccssariamcn-


8
tc uma ciencia dife rente da fisica c anterior a fisica, c deve ser

15 'Erai hi to <X7uXto<; ov xara izXeloxx; Xlytzai Tp6rcou$, tambem universal, por forca dessa antcrioridade\
tov £<; £<rov 6 xara au|ipep7ix6c etvat Xey6\itw<;, oxsjttsov npS>-
tov uepi tou out(o$ 6vtO(J. otl |iev ouv ou8e|x£a twv jiapa8&8o-
(xevcov J7utonr]|io5v 7upaT|iaTeueTat Tuepi to au[JLpeprix6c, 8fj- 8. jO ser como ac ideate e o ser como verdadeiroj 1

Xov (outs yap o£xo8o(itxri <JX07ueT to au[xp7ia6|ievov toii;


Porquc nos refcrinios dc muitos modos aocm geral, c um ser 15

desscs modos c o scr no scntido dc acidente, devemos, cm primeiro


lugar, exam in a r o scr en ten dido nesse scntido.
Ora c evidente que nenbunia das ciencias tradieionais se
T

oeupa do acidente. Dc fa to, a arte dc construir nao considcra o


que podcra ocorrcr aos que usarao a casa (sc por exemplo, serao ?
TUN MET A TA QYEIKA K METAFISICA, K 8, 1 06^1 b 20 -
1 C65 o 0
1 i
515

20 oJxfy xp^iao|i£vo^, oTov d Xumiptoc f| touvcxvtlov oixTjaouaiv, felizcs ou infclixcs os que nclti habitarao), c assim tanibciu a 20
ou8' 6<pavTurfl ouxe crxuTOTOfJUxiri oCxe ityoTrotixr), to
82 xaG' arte cle tcccr, a arte de fazcr sapatos e a arte de eo/inhar; cada
ao-rf)v i8lov ixdcror] toutwv axo7ieT tcov 2mcTT]fJi<ov jiovov, touto Lima dessas eiencias se oeupa somentc do objeto de investigate)
8* 2cm t6
otxeTov t2Xocj- [ou82 fAouaixiv xat yp<Woctlx6v,] ouS2 que be I e prdprio e que eonstitui seu tim espeeifieo. 1'] ncnliuma
tov ovra fiouatxov otl Tfev6fxevo<; de questdes
TpafjcfiaTtxic ajxa earat xdc das eieneias reeonheeidas por todos coino ta is I: rata
;i
25 dfx<p<kepa, 7rp6Tepov oux <ov, 5 82 jjrij del ov eaTiv, 2 T 2vsto eomo as scguintcs: se uni musieo pode ser tamlxan gramatieo";
touto, <3a0' oc{xot fiouaixAc 2yeveTo xai ypafJLfJLaTixoc, ou alguein que seja musieo, pelo de se to mar tambem
-touto 82 *\se fa to

ou8efi£a ifrcei tcov 6fjLoXoY<>ufji2v(oc oOaaiv l7utc3Tri[ia)v irXfjv grama tieo, deva pennaneeer musieo e grama tico, mesmo nao
^
ao^LcmxT)- Tiepl to aufApepTixdt; yap <xutt] ^6vtj tendo sido preeedentemente, dado que aquilo cpie e sem ter 25
7rpocY|ia-
TeueTai, Sto IIXdT<ov ou xaxcot; elprjxe <pT)aott; tov aoqnarfiv sido deve sem pre ter ad\indo ao sci; de mode que ele deveria
>o mpi to ^ 8v SiocTpfPeiv) * otl 8
s
ou8* 2v8ex6fJLev6v 2cmv etvoci tcr-se tornado musieo e grama tieo ao mesmo tempo". So a sofis-
tou cionpepTix6Toc i7i:taTr][iriv, 9<xvepov £<yrai TCipaGeiaLv ESelv tiea trata dessas quesldes, pois so el a se oeupa do aeidente. Por
tl ttot* 2cm t6 aunpepTix6<;. irav Stj cpotfjiev eTvat to |i2v
isso Phi hi o nao estava eirado quando afirmou que a sotistiea se

del xat 2i=civ^xTK (civ^xri^ 8' ot3 Trjc; xcxtoc t6 Piatov Xeyo- oeupa do nao-ser-.

K&tk dXX' fj xptotieOot 2v tou; xara tic d7i:oSe{£;eic),


K para os que buseam eom|>reender a esseneia do aeidente 30
5
>5 to 8 to; 2tti to rcoXu, to 8' ou0' coc; lirf t6 toXu out' dei xai fica elaroque nao e possivel existir uma eicneia do aeidente. De
2f; civayxric <&X* otcco; 2'tuxev olov todos os seres di/emos ou que existem sempre e neeessariamen-
2ttl xuvi y^votT* av c|»fl-

Xo;, dXXd tout' ou8' te (entendendo por neeessidade nao a que deeorre da \ ioleneia,
det X ai 4g AvfrpctK ouO' coc 2m to
mas a que eueontranios nos proeediinentos deinonstrativos), ou
1065* toXu TftTveTai, aorfotCv] 82 tot' av. IW 89] to cru^Pr]-
xoc o yfyvexai oux dei 8' ouS' que existem na maioria das ve/es, ou que nao existem neni na
fiev, 2? avdyxTjc; ou8' co? 2m tA
ttoXu. t£ fxev ouv earl to aunPeprpcic, eipnrai, maioria das vczes nem neeessariamente, mas easualmente. Por
8i6ti 8' oux eariv
faricrrijiw] tou toloutou, 8yjXov exemplo, no tempo da eanieula pode fa/.er frio, mas Lsso nao
iirtaxrifXTi (lev yap iraaa tou
del ovtoc oeorre nem sempre e neeessariamente, nem na maioria das vcv.es;
5 *1 «C 2*1 t6 rcoXti, to 82 aufxPePrixoc 2v ouSeTtpco
tod a via, algumas vcv.es pode ocorrcr. () aeidente, portanto, e o
toutcov 2<jTfv. oTt 8i tou xcrcd aufJLpeprjxoc ovtoc oux eEatv
que oeorre, mas nao sempre, nem neeessariamente, nem na main- 10655
abiat xal dpxai TotauTat olatirep tou xaO' auTo ovroc, 8fj-
ria das vczes. Agora que dissemos qua! e a esseneia do aeidente,
Xov gorot yap aTravT*

10
Tou8e ovroc T68e 82 tou8s, touto 8e
2? dvayxric.

dvd"fx7]c, 2? dvdyxTic eaTat xat oij tout' tJv aiTiov eco?


et

[ir\
ydp To8e
ottcoc Stux £V ^
(i2v ecm

tou t$-
2g
fica elara a

ser. Tdda
ra/ao pel a qua! nao existe
eicneia, de fa to, trahi
uma
cloc|ue existe
eicneia des.se tipo de
sempre ou na maioria
das ve/.e.s, enquanlo o aeidente nao se inelui neni na primeira 5

nem na segunda elassc de seres \


V, c\ idente, ademais, que do ser por aeidente nao existem
eausas e prineipios da mesma nature/a das ca Lisas c dos princi-
pios do ser em si: se exist isse, todos os seres exisliiiam nceessa-
riamcntc. De fa to, se dcterminado ser existe quando cxistc ou-
tro, e se esse outro existe quando existe aquele oulro, e se este
ultimo nao existe easualmente mas neeessariamcnte, entao dc-
vera existir neeessariamcnte tambem o ser do qual ele era causa, it)
516 TUN MET A T A © Y 2IK A K METAFiSICA,K 8, 1065a 11 -b2 517

Xeuxafoo Xtyoiiiwu aixtaxoo (xooxo 8' rjv xax& au[xpepT)x6^) c assim por diantc, ate aquele que e considcraclo o ultimo causa-
<3ax' iv^xris arcavx' Saxat, xai x& 67uox£pa>$ exox* xat
i| do, que, ao contrario. clc\ ia scr por acidentc. Conscqucntcmcn-
x6 ivS^x^Oat xai Tfev£a8at xai TCavx&Xw$ ix xwv yi- tc, tudo dc\'cra cxistir n cccss aria men tc\ c sera eliminado corn-
7vo[i£vtov dcvoctpeTxau xav [if] ov hi 4XXa Ytyv6|jLevov x6 plctamcnte do inundo cjualqucr fa to easual e a possibilidade do

15 atxtov 67:0x687], xaoxa aufxpTjoexai- rcav *yap Av&yxtk que algo advenha ou nao ad\enba. r te renins as me sin as conse- l ,

Tftvriaexat. ^ap aoptov av queneias easo snponhamos que a causa seja nao algo ja existentc, 15
f| exXetc|>t$ ^evriaexat x68e yl-
vrjxat, xooxo 8* £av £xep6v xt, xat xoox' av aXXo- xat xooxov 8fj
mas algo em vias de vir a scr; ncs.se caso, tudo vira a scr neecssa-

xov xp67cov 6lk6 TOTOpao[x£vou xp^voo xoo &n6 xoo vov |jixP L riamente. Oc fa to, o eel ipse dc amanlia ocorrera se ocorrer deter-

aopiov 4<patpoo[i£voo xp^vou ij£ei rcoxi


minado fa to, e cste, por sua vez, sc ocorrer outro, e cste posterior- ?
xo oTudpxov, wax'
men te, se outro ainda ocorrer: c\ dcs.se n iodo, subtraindo progres-
20 i7cei xoox' eaxtv, obcavx' if; 4v&yxt]$ xa [iexa xooxo ^evriaexat,
sivaniente tempo daquele pen'odo de lempo determinado que
&axe Tcdvxa if; ivdrpcTK ylyveaQai. xo 8' g>$ &h\Bi<; ov xai
vai de boje a amanba, chegar-se-a, em eerto mo men to. a urn
xaxa au[xpepT)x6^ xo [i£v ioxtv iv aonrcXoxfj 8tavota$
fa to existentc. Por consequcneia, dado que este fa to existe, loda
xai 7ca8oc £v xatfxfl (8t6 rapt [iev xo ouxax; ov 06 a s eric de fatos a ele poster ores ocorrera
i necessariamentc e, 20
xoovxat at 4pxa£, ^epi 8£ xo e£(o ov xat x<*>ptax6v) xo B' oox 4
por tan to, tudo ocorrera necessariamentc .

25 iva^fxatov 4XX' 46pt<rxov, \zyu> hi xo xaxa aonpepT)x6$- (.) no sent do clc vercladeiro c nao no scnti-
scr entendiclo i

xou xotooxoo 8' axaxxa xai aratpa xa atxta. — xi hi evexd xoo do de aeidentc cons is te numa eonexao do pensamento e e uina
iv xoTc <poaet Tfiyvo^^vo^ ^ &no 8tavotai; iaxtv, xox^l 8£ afeecao do pensamento: por isso nao sc bnsearn os prinejpios
iaxtv 8xav xt xooxtov yivT\-zai xaxa au[ipepT]x6s- warop ^ap do ser entendido ne.sse sent id o, mas so do scr que existe fora do
xat 3v iaxt xo [xev xa8' aoxd x6 8£ xaxa aonpepT]x6c, ooxto pensamento e se para do dele. Ao contrario, o ser entendido no
30 xat atxtov. ^ xoxrj 8' alxta xaxa aojipepTpcdc iv xoic xaxa outro sentido, ou seja, no de aeidentc, nao e neeessaiio, mas
7cpoa(peotv xtov £vex& xoo yiyvo[Livoi<;, Bti rapi xaoxa xoxt) indeterminado: desse tipo de ser as ea Lisas sao desordenadas 2^
1

xai StAvoia- 7cpoatpeat$ Tfap 06 X<°PK 8tavo£a$. xa 8' alxta c indefinidas .

ioptaxa A<p* tov av *y£voixo xa &n6 xoxtk, 816 a8r)Xo^ 4v- () fiin existe nas eoisas que se /am por nature/a ou por
real i

obra do pensamento. O x
aeaso oeorre cjuando alguma dessas
8pt07c£vtp \oyta\L<b xat atxtov xaxa aonpeprjxoi;, inXtit; 8*

o68ev6$. (l^aSf) 8£ xoxt) xat


coisas oeorre aeidentalmente. Oe fa to, como o ser e ou por aei-
35 xaxfj iixav (JrfaSov f] <paoXov
b
dentc ou ser por si, assim tambem a causa. () aeaso e Lima causa
1065 4to(J^- eoxoxiot 8e xai 8oaxox£a 7cepi [liytBoi; xooxtov.
acidental no fnnbito das eoisas que ocorrcm em vista de um fim
inii 8' o68^v xaxa ao[xpepr]x6^ 7cp6xepov xa8*
xaiv a6x6,
c deliberadaniente. For is.so o aeaso oeorre nas mesmas eoisas 30

que sao objetos do pensamento, pois a deliberae.ao nao oeorre


sem o pensamento. Mas as eansas das quais os aeonteeimentos
easuais podem deiivar sao indetcrminadas c, por isso, o aeaso
eseapa do raeioeinio humano e e causa acidental, ou seja, cm
sent id o absoluto, nao c causa de nada. () aeaso e\ ademais, pro- 35
pieioou ad verso, dc a cord o com os efcitos propjeios ou ad versos.
Sorte e desventura se dizem cm rclacao ao aeaso, quando o efeito
for em larga eseala. K dado que nada do que c acidental e anterior 1 o65
h

ao que e por si ?
assim nenhnma causa acidental e anterior a uma
TUN MET A TA OY2IKA K METANSICA, K8/9.1065b3 -28 519
j

ou8' ap' afrwr el Spa xo%r\ f[ tA auTA^aTov attLov too oupa- an Lisa por si. Sc porta nto, o acaso c
?
a csponlancidadc fosse m a cau-
vou, 7rp6xepov vou^ atTio$ xai q)uai$. sa do ecu, a Intcligcncia c a Naturcza devcriam scr causes antc-
riorcs a cles'.

5 "Eaxi hi tA (xiv ivepyeftjc [jlovov to 8e 8uv4[ul tA 8e 9. [Ser potential, ser atual e movimento]
]

Soviet xai ^vepyeta, tA [lev 5v tA 8e rcoaAv to 8e Ttov


() ser ou c socm alo, on c cm potencia, ou 6 ao nicsmo 7
5
Xoltccov. oux eaTt 8£ tl^ xfvTjaLS rcapa toc npay\iaia- [ieTa(JiX-
tempo, cm ato c cm potencia: c isso sc \crifica scja na substan-
Xet yap xara t&s tou Svto$ xaTTi-yopCas, xolvAv 8' Inl
cia ?
scja na c|uantidadc\ scja nas catcgorias rcstantes. Nao cxistc
toutgjv ou8£v £cttlv o ouS* £v [ju£ xaTTJYOpEp. frcaarov 8e Sixcos
nenhum movimcnto que cstcja fora das coisas: dc fa to. a nui-
10 67t4pxei Ttaaiv (otov tA t68$-tA p.iv ^ap [lopq?^ auTOU tA danca semprc ocorrc s eg undo as eategorias do .sei; c nao ha nada
hi <rr£pr)a^ — xai xara tA ttolAv to XeuxAv tA hi pi£Xav,
piev
que scja comum a todas e que nao se inclua nam a das categories.
xat xara to tcooAv to y.iv TeXeiov tA hi 4tsX£^ xai xaTa em dok mo-
Cad a Lima das eatcgorias, todas as eoisas, existe dc io
qjopdv tA [dv avto tA 8e x4tg>, 5] xouqjov xai (3apu)- ware dos di versos (a substaneia, por cxcmplo, as ve/.es e forma c as vc-
xiWjaeox; xai [leTapoXffc ToaauT* etSr] 8aa too ovto$. StTjpTi- ^cs c privagao; na cjualidade as vexes se tern o braneo e as vczes
15 n£vou Se xaG' exaarov *fivo<; to 0 [iev 8uv4h$l tou 8* £vxeXexe£a, sc tern o prcto; na quant idade as vezes se tern o com pic to e a,s

rnv too SuvAjxet fi toloutAv iariv ^v^p^etav X£^ xEvTjatv. Btl vezes o incomplete); no movimcnto dc transla^ao sc tern o alto c
8* 4Xr)9fj XeyofjLev, £vG£v8e SfjXov OTav yap tA oIxoSo^ltitov, o baixo, ou o leve e o pesado), de modo que devem cxistir tantas

fj toiodtov auTO X^o^ev elvai, htpyda fj, oIxoSopLeTrat, xai form as dc movimcnto e de mudanc.a quantas sao as eatcgorias

fori touto oixo86[jLr)a^' ApLOtco^ [lAGiriat^, EiTpeua^, p48tai^ do ser. Ora, dado que ser cm potencia e ser em ato sc distingucm
20 SXat^, Tfiripava^, aSpuvai^. aunpaivei 8i xiveTaSat 8t«v i\
scgundo cada genero de catcgoria, chamo mo\"imento o ato do 15

ivTeXexeia tj ocuttj, xai otfre uporepov ouG' uarepov. f\ 8fj


que e em potencia, enquanto e em potencia'.
tou Soviet ovtos, () scguinte racioeinio mostra que essa definigao do movi-
OTav ivreXexeCa ov £vepYfj, oflx <™tA
4XX' xtvrjTov, 8i tA
mcnto c vcrdacleira. Ouando o que e passivel de eonstrucao,
§ xfvTiat^ dartv. Xrfco ft
co8e. eart
yap considerado tomo tab cstiver em ato, entao sc constroi c i^so c
A xa ^*°£ Suvipiei dcvSpiA^" &XX' o^cos oGx ^1 to\>
a const rugae. () mesmo vale do aprender, do eurai; do niarchar,
25 xaXxou evreX£x&La, x 0^*^ xfvrpi's iariv.
?j ou yap toutAv
movimcn-
do eaminbar, do sal tar, do envelhecei; do ereseer. V, o
XaXxco eTvai xai Soviet tivl, Inii d Tat/cAv rjv cxirXcot;
to ocorre justamente quando ocorrc acjucla atividadc, ncm antes 20
x«toc tAv XAyov, rjv Scv ^ tou x^Xxod £vTeXex&wc xfvTjaLt; tl^.
ncm dc]X)is, Portanto, o movimcnto e a atualizac;ao do que c em
oOx eari hi TauTO (SfjXov 8' tcov dvavrtcov tA piev yip potencia, quando elc se atualiza e sc real /a, nao enquanto c cle i

mesmo mas enquanto niovel. K com a expressao "em ato" prc-


tendo dizer o scguinte: o bronze e em potencia a estatua; toda\ ia,

o movimcnto nao e o ato do bronze enquanto bronze. Dc fa to,


ser bronze e ser dctcrminada poteneial idade nao sao a mcsma 25

coisa: sc f ossein a mcsma coisa cm sentido absoluto e scgundo


a forma, entao o ato do bronze seria movimcnto. Mas nao sao a
mcsma coisa. K isso e evidente no caso dos contrarios: poder ser
521
520 TiJNMETA TA 0YIIKA K METAFISICA. K 9, 1 065 b 29 - 1 066 a 23 :

86vaa0at uytatvetv xai 8uvaa9at x4[jlv£lv 06 tout6v — xal yap sadio c peeler adocccr nao sao a nicsnia coisa, case conlrdrio
30
30 &v t6 uytafveLV xai t6 xA[xveiv took6v rjv
— to B* u7toxe£[xe- mcsma coisa tambcm scr sadio c adocccr; ao contmrio, a
scria a

vov xai uyLaTvov xai voaouv, et8' uYp6x7)s sT8' aqia, Tatkd mesma coisa c o substrato, que c o sadio ou o enfermo, qucr sc
Imi tratc dc luimorcs, qucr sc tratc do sanguc. K dado que nao sao
xai £v). hi ou tA atk6, oSarcep ou84 XP^H^ ^utov xai
6pax6v, ^ toG 8uvatou xai Suvaxov ivztkix^oL x£vri<n$ ioriv.
a mcsma coisa, assim coino a cor nao c o visivcl, cntao so o ato
fj

8tl |jiv ouv d<rctv auT7j, xat otl au[ipa£vet t6t$ xivetaGai oxav do potencial enquanto potencial c \no\ 'inicnto. K c evidente que
o movinicnto c esse ato, c que o movimento so ocorrc no mo-
35

1066*
35 i\ IvzzkixzioL
(dvSex^at yap gxaarov 6x4
fj
auT7), xai oute 7cp6xepov ou0' uarepov, SfjXov
mento cm que ocona esse ato, ncm antes ncm depois. Dc fa to, ^
[iev dvepyelv 6t4 hi \ir\, olov t6
c possivcl que algo scja as vc/cs cm ato c as vezes nao; por exem-
oExo8o[jlt)t6v oExo8o[jlt)t6v, xai ^ tou oExo8o[jlt)toG dv£pyeia
plo, o pa.ssivcl dc eonstrucao enquanto tal; c do que e pas-
o ato
otxoBojjLrjTov oixo86[AT)a£$ 4artv* yap toGt6 £<mv, ^ oExoB6[jlt)-
sive! dc eonstrucao enquanto tal e a eonstrucao ou a easa. K quan-
at$, ^ £v£pYeia, ij oExta* AXX' Sxav oEx£a oux£ti oExoBo[jlt)-
do existir a easa nao ha vera mais o passivel dc eonstrucao; ao
j t6v, oExo8ojxeTTOL 84 t6 oExo8o[jl7it6v Av&YX7i fipa o£xo86[i.riatv
5
contrario, o c|ue c eonstruido e o passivel de eonstrucao. Port an-
T7)v dvepyetav elvat, i\ 8' oExoB6[JL7iatc xtvrjaC^ ziq, 6 8' atrcoc
que o ato seja o proecsso dc eonstrucao e o pro-
to, e neeessarit)
X6yo$ xai Inl tcov otXXcov xLvrpecov)* 8tl 84 xaXco$ efpTixai,
ccsso dc eonstrucao c o mo\ imcnto. K o mesmo raciocinio \'alc
8f)Xov 1% <5v ol fiXXoL X^youaL irept auTfjs, xai dx tou [xf| 4
para todos os outros movimcntos .

£<£Blov etvat Btoptaai fiXXco$ auTTjv- ouxe yap dv SXXcp tambcm pclo
Que essa explicacao scja vcrdadeira sc mostra
10 tl£ Y^vet 8uvatT' Stv GeTvaL auT7)v* 8fjXov 8' 4£ <5v XeYouatv*
que os outros filosofos disscram a rcspcito do movimento e
ol yap eTep6xr)Ta xai to
porquc nao e faeil definir o movimento dc outro modo\ Com
[jl4v dvLTOTTjxa xai [if| ov, cov
ou84v Av&Yxrj xtveTa9aL, AXX' ou8' 4\ [xerafioX^ out' eJ^ xauxa movimento em outro genero de
efcito, nao c possivcl incluir o
OUT* IX TOUTCOV [JLGcXXoV f\ TCOV A VT LX & L [li V CO V, alxtOV 84 TOU eoisas. Isso e evidente inclusive pclo que dizem alguns daquclcs 10

xaura Ti0£vat oti a6ptar6v 8oxeT eTvai ^ x(w)aig, Tfjs


ti
filostjfos que o definem eomo altcridadc, dcsigualdadc e nao-
B' cjuotolxEoc^ at Apxai 8ta to cmpTj-uxai elvat Aopt-
15 4-c£pa«^
ser': ora, nao e neecssario que nenhuma dessas coisas sc mova,
cruor ouxe yap x6Se outs TOt6v8e ou8e[i.fa atJTcov ouxe tcov Xot- c tambcm movimento nao dcriva dessas eoisas e ncm dc scus
o
7icov xaxrjYoptcov* tou 8e 8oxetv a6ptarov eTvat irfjv xtvijatv eontrarios. Or a, a causa que indu/iu esses filosofos a rcdu/ir o
ocltlov 8tl out' tlq Suva[XLV tcov ovrcov out' ziq 4v£py£tav ?otl movimento a cssas coisas c a scguintc: o movimento parcecr scr
9eTvat oGt£ yap to 8uvaTov Ttoaov elvat xtvetTat 4?
auTTjv algo indeterminado, c os principios da serie ncgativa dos contra- 15

20 dvayxTi^, oCt$ t6 ^vepyeftjc itoaov, r\ t£ x£vT]a^ 4v£py£ta jxfev sao indetcrminados, porquc sao principios privativos: dc fato,
rios
eTvat 8oxet ti^, &zeki\s hi' atTtov 8' otl &xekiq to SuvaT6v nenhuma daquclas coisas c substantia, ncm qualidadc, ncm
qualqucr outra das catcgorias". Mas a razao pela qua I o movi-

mento pareee indeterminado eonsistc em que ele nao c reduti-

vcl ncm so a poteneia ncm so ao ato. He fato, nao sc nunc


necessariamcnte ncm a quantidade cm poteneia ncm a quanti-

dadc cm ato: o movimento c, cvidcntcmcntc, urn mas urn


ato,

ato incomplete; e justamcnte por isso c dificil compreender o 20

que scja o movimento. Nao c possivcl rcduzi-lo a privagao ou a

poteneia ou a ato puro, portanto, so rcsta a explicacao que de-


522 META TAOY2IKA K
T£2N METAFISICA, K 9/ 0 J 066 a 2 A b 68
1

ou laxiv Ivipyua. xat Stoc touto x«^6v auTty XapeTv t£ mos: o movimcnto c Lito c nao ato 7
c isso c diHcil clc coinprccn-
£oriv* r\ yap elg craprjatv iviyxT] Geivat f) e£c SuvajJtiv s{? dcr cmbora scja pcxssivcP.
^ ?

£vepy£tav ajrXfjv, toutcov 8' ou8&v focfveTQCL £v8£x6li£vov, E c cvidcntc c]uc o movimcnto csta na coisa movida pois
oiate
25 XefTuetoct t6 X£xGev eivat, xat hipyuav
xat [(jl^ £v£pyetav dc c ato dcla, sob a agao do movcntc. Mas o ato do movcntc nao
rf)v eEpruiivriv, tSelv (jl&v xa*«ri|v £v8£xoli£v7iv 8' £tvat. xat c difcrcntc do ato da coisa movida; com cfcito, o movimcnto
OTt £otiv rj xtvyjats £v tco xtvriTcp, 8fjXov* £vt£X£x*ioc yap dcvc dc ambos. Ouando considcrado cm potcncia, clc c
scr ato
£(m TOUTOU U7l6 TOU XtvrjTtXOU. Xal f| TOU XtV7JTtXOU ^V£pY£ia oux motor; quando considcrado cm ato, clc c movcntc, c sua ativi-
ocXXt] £auv. 8£i (jl£v yap tfvat £vteX£x^av ifi^oTv xtvryct- dadc atualiza a coisa que c movida, dc modo que o ato c o mcsmo
30 xov ji£v yip £cm tco SuvaaGat, xtvouv Zi tco ^epytfv, 4XX' em ambos, assim como c a mcsma a dustancia dc urn a dois c clc
£auv 4vepT7iTLx6v toG xtVTjtou, &a0' dois a urn ou a distancia dc subida c a dc descida, mcsmo nao
oiiolgx; Life ^ dt^oiv £v£p-
j£ta uarcep to «ut6 8tiaT7i|jta Sv Tupo; 8uo xat 8uo npb<; sen do a mcsma realidadc. Tal c, port an to, a rclagao cut re movcntc
tJ

l!v, xat t6 SvavT^ xat t6 xAtovtk, £XXa to £tvoct oux c movido .

Ojiotco^ 8£ xat ^7ut too xivouvto^ xat xtvoufjivou.

10
lO.fC) infinite nan existe em atoj
1

35 To 5' otTueipov f[ to 48iJvaTOv 8teX0£tv tu (jltj TT^UXS-


(!) C) infinite) c (a) o que nao c possivcl percorrcr, porquc
vat 8tt£vat, x<xQ&mp 9tovr) iopaTo;,
f|
^ to 8t&£o8ov fyov como voz c
por nature/a nao e pcrcorrivcl, "assim a in-
4t£X£uttitov, H 8 fioXis, t) 5 jre9uxo; £
X etV [if) £X £t 8t£?oSov visivcF, (b) ou c aquilo que se podc percorrcr, mas scm
b
1066 *1 7U£pa^* £TL 7UpOO0£O£t 49<XLp£a£t f\ a^CO. X^P^6V Ll£V <T<OV
termo\ (c) ou e aquilo que difieilmcnte se podc percor-
aEoGTiTcov) 8f) auT6 ti ov oux olov t' £tvat- £E yap lit)t£ la^Go;
rcr
1

,
(d) ou aquilo que, mcsmo sendo por nature/a um
[i-qzt tuXtjOoi;, oOofa 8* aikd to oc7U£ipov xat auLipefoxoi;, £8tat- tcm
pcrcurso, clc fa to nao c pcrcorrido ou nao limitc';
p£tov £arat (to yap 8iaip £ T6v ^ "i^Soc ^ jiX^), eE
(c) ademais, cxistc o infinite) por acrcseimo
6
,
(f) ou por
5 8i 48tafp£TOV, oux arcetpov, zl txrj xaGijrep ^ 9tovf] dtopocTO,;* ou ainda pclos dois juntos\
subtracao" (g)
aXV oux <>i«to X£youotv ou8' 4XX*
,

r)|jt£ic
T
fr]ToG|jt£v,
(2) E im possivcl que exist a o in fin to i em si, se para do das
48t£?o8ov. £Tt Tuai; 4v8£x^aL xa9 auto rfvoct l)
oc7T£tpov,
coisa s scns!veis .

eE jiri xat xat ^605, cSv 7ua0o; to ajr£ipov; eti (a) Dc fa to, se o infinite nao c ncm uma grandcza ncm
unia multiplicidade, mas c uma substancia c nao um aeiclcntc,

devera ser indivisivcl, porquc so as grandcv.as e as multiplicidadcs

sao divisivcis; mas sc c indivisivcl, so podc ser infinito no sen li-


docm que a voz c invisivcl. Entrctanto, nao falamos do infinito
ncm o investigamos ncssc scntido, mas no sentido do que nao
1

c percorrivcl ".

(b) Ademais, dc que modo podcria haver um infinito em si,

sc nao cxistcm numcros c grandczas cm si, dado que cle e, justa-


11
mcnte, um atributo dos nilmeros c das grandcv.as ?
TL2N META TA tfYHKA K MEfAFiSiCA, K 10, 1066 b9 33

eJ xaxoc auLxpepT]x6<;, oux av aroixeTov Sc o por acidentc, cntao nao pcxlc scr clcnicn-
eft] xtov ovtcov (c) in fin to existc
i

10 ?j firceipov, toarop ouSe x6 £6paTov xtk SlqcXexxou, xa£xot i\ to dos seres enquanto infinite, do mesmo modo cm que o invisnd
<ptov^ £6paxo<;. xoct on
?<mv £vepYe£$ elvai to fijretpov,
ollx nao c clcmcnto da linguagem, cmbora a voz seja invisivcl
12
-

SfjXov. earai
y«P fotouv aOxou <5f7ueipov jiepo^ xo XajjLpocv6|i£- (d) K e evidente que o in in to nao pode ex stir cm ato f i i
7

vov (t6 y«P i^etptp elvai xai auetpov to aux6, etuep <se existisse em ato> qualquer parte dele devcria ser
ouafec to p or] Lie ,

aTuetpov xai fii) xoc9' UTcoxeLfjLevou), ware ^ dtStaipeTov, i)


tanibem infinita. (l^e fato o infinite) c a essencia
T
do infinite se-
15 fijreipa BiaipeTov, et (jLepiar6v tuoXXgc 8' eLvoci to auTO 4Su- riam a niesnia coisa, na hi potcse que cle fosse substantia e nao
vaxov foueipa (toarap yap aepo$ acidentc). Portanto, o infinite) on devcria ser indivisivel ou sc
<j^p [jLepos, outco^ ajretpov 7

a7ue£pou, e£ e<mv odmoc xai apxr)) i^piarov


apa xai dcStatpe- divish'd, devcria scr divisfvel cm partes, clas mcsmas infinitas.
xov. aXXoc aSuvocxov to ivreXexeta 6v araLpov (rcoaAv yap Mas e impossivcl que a mcsma coisa seja muitos infinites; con-
elvai 4vd rxr])- xocxa m\i$z$rp&*q apa uTudpxeu aXX'
tudo, assim como uma i^arte do ar e ar 7
assim tanibem Lima parte
eE
do in fin to devcria scr infinite, sc o infinite fosse substantia e
20 outcos, etpTjrai Stl oux hUx^ai elvat dtpxrjv, aXX' ixeivo cp
i

aujiPfiPipce, tov ££poc to fipxiov. principle. Kntao o infinite sera sem partes c indivisivel. Mas e
*\ -auxT) [jlev ouv tj

xoc96Xou, otl 8' Iv tol$ dc^xou; oux impossivcl que e infinite cm a to seja assim. porquc cle deve scr
eariv, £v9ev8e SrjXov eJ
yap atojiaxoi; \6yo<; T6 stuitc^So^
ncccssariamente uma quantidade. Porta n to, o infinite existc co-
<opia[jLevov, oux tir\ av
aTuetpov aijjLOc out' aia97)T6v otfxe vot]t6v,
mo acidentc. Mas sc c assim, ja disscmos que cle nao pode scr
ouS' api9[jL6<; o>q
principle: sera, ao contra rio, prinefpie aquilo cle que e acidentc,
25 xextoptaji^vo^ xai a7ceipo<r ipie^xov yap 6 dtpi9[jL6c ^ to per cxemplo, o ar ou a par'\
exov 4pt9ji6v. <puaixto<; 8e he xtovSe SflW ouxe y«P <™v-
9exov ol6v (3) Mas a in vest igacao condu/ida ate aqui e dc ca rater gcral.
elvai off9' <X7uXouv. auv9exov |i£v yap oux earai
aaijia,
Do que sc segue fiea evidente que o infinite tanibem
eJ TueTuepavxai xtp ttX^el xa arotxeta (Set yap Ja<££eiv nao sc en contra nas coisas scnsivcis H
xa £vavr£a xai ^ elvai ev auxtov fiTueipov eE T ap oxtpouv (a) Sc o corpe por definigao c a que c dclimitado
.

])or super-
30 Xefruexai 9ax£pou ato jJLaxo<;
j\ 8uvoc|jli^, 99apr)aexacL utuo \ou ficies, nao pedcra haver urn eerpo infinite ncm sensivcl nem
iTueipou t6 TuejrepocaLievov exaaxov 8* fiTueipov
elvai dtSuvocxov, h
inteligivel .

atojioc y&p Imi xo Tudcvrrj exov StdtaraaLv, ScTuetpov 8e to (b) V. tambem nao podcra haver urn nrimero scparado c infi-
ijrepdvrtoi; 8teax7]x6<;, aiaT , ei xo aTuetpov
atofjLoc, tu^vxt] earoci ll i to: de fate, o iiijmcro c tudo que tern iiLimcro sao mcnsuravtis
,fl
.

(c) K sc con side ram os as coisas cm sua real i dude natural 1

fica evidente que nao pode haver uni corpe infinite a partir das
scguintcs cons id era goes, Klc nao podcra scr (a) nem urn corpe
composto, ((3) nem urn corpe simples, (a) () infinite nao podc-
ra ser uni corpe composto sc os clcmcntos dos quai.se composto
sao limitados cm nrimcro. — He fato, os contra rios devem sc

igualar, c nao pode scr infinite so uni deles,


: porquc sc a potencia

do outro clcmcnto for minimamcntc inferior, o finite sera clcs-

truido pelo infinite — . Por outro lado, c impossivcl que cada


uni dos clcmcntos seja infinite: dc fato, o corpo c extenso cm
todas as di men sees, o infinite c aquilo que c cxtcmse scm linii-
526 TilN META TA OYEIKA K METAFISICA, K 1 0, 1 066 b3 3 - 1 067 o2 1 ! 527

0C7ueLpov)- ou8£ ev 8e xai arcXouv ivZixt-zai to aTCLpov eTvai tes: portanto, um corpo in fin to dc\'cria scr infinite)
i cm to das as
>5 atoixa, otfG' a>c Xl^ouat Tive$, rcapi toc axoix^oc ou -yevvtoai dimensoes. ([3) C) infinite) tambcm nao pod era scr um corpo u ni-
tocutoc (oux ecrui ^ap tolouto aaijia rcapei xa aroix^oc- #7cav ce e simples, c ncm, como di /cm alguns, algo a cm dos clcnientos, I
35

ou £axt, xai StaXueTai clos cjuais clcs dcrivarinm. Dc fato, nao cxistc esse corpo nlem dos
Tfip, touto, ou (patvexai 84 touto
clcmentos, porque tod as as eoisas red u /em aquilo dc que dc-
1067' uapa xa anka aa>|xaTa), ou8£ Trup ou8' aXXo t<ov otolx&E(ov
ouOev* aueipov a8uvaTOv
rivam, c nao sc \'c que cxista um corpo desse tipo fora dos corpos
X^pk Y<*P etvai tl auTtov,
simples. Por outro ado, nao podc scr I in fin to
i ncm o fogo ncm 1
067 1

to auav, xav rj 7C6iu6paa|jivov } fj eTvat fj ^rfveaGaL &v tl


c qualqncr um dos clcmentos. Dc fa to, mcsmo prescind in do da
auTtov, &a7rep Hp<£xXeiToc cprpiv aTcavra TfLyveaGaE 710X6
8'
qucstao dc sc um desses podc scr infinite), c impossivcl que o
5 7rup. 6 gcut6$ Xoyot; xai till TOU 6VO^ 0 TOLOUJL rcapa
todo (mcsmo que sc o considcre como limitado) scja ou sc tonic
Ta aTOLx^La ol <puaixo£* tcgcv y<*P H^ocpciXXei £vovt£ou,
um desses clcmentos como di/. por excmplo, leraclito, scgundo I

otov ix 6ep|io0 eE$ c[>uxpov. — Sri to aia6r)Tdv atojia tou,


;

o cpiaL cm ccrto momcnto, tudo sc torna fogo. () mcsmo sc diga 5


xai 6 auTO^ t6toc SXou xai ixopiou, olov tt)$ &ar' el
yrjs, do um que os filosofos naturalistas situ a alcm dos clcmentos; 111

|xev ijioeiS^, Axlvtjtov £arat t] dei oEaOrjaeTai, touto 8e dc fa to, tudo sc trans forma passando dc um con ran o ao outro: I

10 dSuvaTov yap jiaXXov xAtoj 7] avto


(t£ otououv; olov por cxemplo, do qucntc ao frio'\
et [3toXo^ elV], tou aim] xivrjaeTai jxeveT; 6 ^^P to^o^ (d) Alcm disso, o corpo scusivcl csta scmprc nalgum lugar,
toG auYYevou^ aOrg atojiaToc ocTOtpo^* xaOe£eL ouv t6v e o lugar e identico para o todo c para a parte: por cxemplo, c
oXov t6tov; xai n&<;; tl^ ouv ttj (jlovt) xai r\ xtvr]ai^; identico o lugar da terra c dc uma parte dcla. Portanto; (a) sc o
il uavTaxou [xevei — ou xivriOifaeTaL apa, fj ravraxou xlv7]- todo c liomogenco T
cle sera ou imovel ou scmprc cm movimcnto.
15 OrjaeTat^oux apa cmiaeTaL)' et 8' dv6[xoiov to tcqcv, &v6|jlolol Mas is so c impossivcl. Dc fato, por que cle de\cra permaneccr 10

xat ol touol, xat 7upaiTov |xev oux 6V T° a£5|ia toO tovtoc dXX' imovel ou mover-sc para baixo ma is do epic para cinia ou em
f) Ttp a7UTea6a(., etTa fj 7ue7uepaa[xlva TauT* earai $i araipa qualqncr outra dirccao? Por cxemplo, sc fosse um pedaeo dc
et8eL. 7iE;7uepaaixeva |xev ouv oux xt (earai ^ap toc jjiv
terra, para ondc sc mo\cria ou rcpousaria? Dc fato, o lugar em
arcexpa toc 8' ou\ d to tov arceLpov, olov 7tup f\ u8top-
que sc encontra o corpo liomogcneo c infinite) com rclacao a

20 (pGopa 8e to toloutov toT^ ivavTtoi^) *


eE 8' a^eipa xai a;uXa,
cle. C) pedaco dc terra ocupara todo o lugar 7
Como K qnal7
sera

cntao sen rcpouso, c seu movimcnto? Pcrmancccra em tocla parte


xaE oi t6uol aueLpot xai earai &neipa aToix^a* eE 8e;
imovel? Mas cntao nao sc 1110 vera. Ou movcr-se-a por toda par-
te? Mas cntao nao ticara cm
Ao contrario, ([3) sc reponso. o todo 15

c fcito dc partes hctcrogcncas, tambcm os lugarcs das partes


devcrao scr heterogeneos. I J? em primciro lugai; o corpo do todo
so pod era scr um por contato c\ ademais, as partes devcrao scr
ou in fi 111 las ou finilas pel a c specie. Ora, nao pod em scr finitas.

Dc fato, sc o todo e infinite), algumas partes dele devcrao ser

infinitaxS, enquanto outras nao: devera scr infinite), por cxemplo,


o feigo 011 a agua; mas esse clemcnto infinite) cemiportaria a

destruieao de)S cleinentos cemtrarios. Sc, ao invcs, tod as as par- 20

tes sae) infinitas e simples, infinitos serao tambcm os lugarcs c


infinito sera o numcro dos clcmentos. Mas sc isso e impossivcl
T£1N MET A TA OYSJKA K METAF15ICA, K 10/1 I, 1067a22-b3 529

toot* dSuvocTOv xal oi tAtuol Tuercepaa^voL, xal TO TCOCV ivdcyxT] csco numcro clos lugares c finito, tambcm o tocio ncccssaria-
l;
rarapavOai. SXcos 5' dSovaxov aueipov eTvat aaifia xal mente c finito .

t6tov tol$ acojxaaiv, rcav alaOrvcov (e) K cm gcral, 6 impossfvcl que tanto o corpo como o lugar
el acofia fj (3<4pos £x £L T

dos corpos sejam infinites, sc c vcrdadc que todo coqx) sen si vol
25 ?j xoo^TTjra' 7] yap lici tA fiiaov avto oJaOrjaeTai, dStJ-
orcoTepovoGv
c dotado de peso ou dc leveza. De fato cle niover-se-a ou para o 25
voctov hi t6 arceipov fj rcav fj tA Tjfiiau ice-
?

ccntro ou para o alto; mas e impossivel que urn corpo in fin to, i

ravGivai* twos yap 5teXeT<g; ?i ikos too dbreEpoo eorat to


scja intciramcntc, scja pel a mctadc, sofra um ou outio desses nio-
fiev x4tco tA 8' avto, r\ eaxaTov xal fiiaov; eTt rcav acofia
vimcntos.E como cle podcria scr dividido 1 Ou como poderia haver
aEa07iTov iv t6tcco, t6too S£ clSt] ef*, <£S6vaT0v 5' Iv tco
1
embaixo ou cm cima, c uma extremidade c um ccntro do in fin to 7 I

jo arceEpcp acofiaTi TauT eTvat. oXcos 8' e£ aSovaTOv t<5tcov


Adcmais, todo corpo sensivel encontra-se num lugar, c existcm seis
otTuetpov eTvat, xal acojxa 48uvaTOv* t6 yap £v t6tuo too,
cspccics de lugar
0
; mas num corpo nao pode haver tais
infinite) cs-
tooto 8e a^fxatveL r\ avto ?i
x<4tco fj tcov Xoltccov tl, toutcov
pecics de lugar. E, em geral, se e impossKcl que exista um lugar in- 30
8' exaarov nip<x$ to 8' arceipov ou Tataov iv fieyeGei
tl. fmito T
tambcm e impossivel que exista um corpo infinite); de fa to,
xal xtWjaeL xai XP^ vtP ^5 H^a Tl S 9u<jls, 4XXa to uare- o que csta nalgum lugar tern o scu ondc f
e is^jo signifiea ou em
35 pov XeyeTai xaTa tA rcpOTepov, olov xlvthjls xaTa to fiiye- cima ou crnbaixo ou cm alguma outra posi^ao, e cada uma delas
Go? £<p' oo xivetTat ?i
dXXoiouTai fj aofjeTaL, XP^ V0 S constitui um limitc
21
-

Sta t^v x(vT)aLV. (4) Por ultimo, o infinito scgundo a grande/.a nao c o mesmo
c[ue o infinito scgundo o movimento e o infinito segundo
o tempo, como sc exKstissc uma rcalidade unica: o infinito
11
que c posterior se detcrmina cm funcao do que e anterior:
1067 b
MeTaprfcXXei Se to jxeTapdcXXov to fi£v xaTa aufi- por cxcmplo, o infinito scgundo o movimento se detcrmi- 35

peP^xo^, <b$ tA fxooatxAv (JaS££et, to Se tco tootoo tl fieTa- na cm fungao dagrandeva na cjiial ocorre o movimento ou
(iaXXeiv arcXcos X£yeTaL jxeTapaXXetv, olov oaa xaTa a altcra^ao ou o crescimcnto, enquanto o infinito scgun-
fxepT] (6yL4£eTat yap to acofia, Sti 6 i^OaX^s), Sort Se do o tempo se detcrmina cm fungao do movimento-.
1
5 ti 3 xafl atko upcoTov xiverrai, xai tout* Sotl t6 xa8' auTO
xlv7]tov. eari 8£ [ti] xai ini toG xlvoGvto^ coaaoTcos* xtveT yap
xaTa aofxpeprixo? to hi xaTa fiepo$ to hi xaG' auT6' Sgti 11. I A mudanca e 0 movimento^
hi tl to xivoov TuptoTOv eari hi ti tA XLVoofievov, eTt &
que muda muda (a) cm eerto sentido, por acidente: por
() U)67 Li

cxcmplo o musieo que eaminha^; (b) noutro sentido, muda por-


quc algo nelc muda, c c isso que se cons id era propiiamentc mu-
danca: por cxcmplo, todas as coisas cjuc sao sujeitas a mudanca
dc suas partes (diz-sc, por excmplo, que 0 corpo e curado |)orque
o olho e curado) \ (c) c cxistc, depois, algo que por si e direta- 5

mcnte movido, eco move! por si 4 .

A mesma distincao vale para o movente. O movente move (a)

nalguns casos por acidente


1

; (b) noutros segundo uma dc suas


partes/
1

;
(c) noutros casos por -si".
S3 0 TUjN met a ta ©yiika k METAFISICA.K 1 1, 1067 b 9- 2 A 531

Xpovto xai 4? ofl xat ei$ o. to S* etSri xai xa tuABt] xai Mm toclo niovimcnto ha o moventc proximo, o objcto niovi-
10 6 x6tcg$, a xtvouvxat xa xtvoujieva, ixfvTixdc iaxtv, otov do o tempo no qua] ocorrc o movimcnto
T
c, enfim, aquilo clc que
im<rcr{[xri xai 9ep|x6xr|e eaxt 8' oux i\ Gep|i6xrK x£v7)atc 4XX* parte e a epic ten clc o niovimcnto. Ora, as forma s, as afecgocs e
f) 0£p|iavat$. i\ Se ^ xaxa aujipepTpak (xexapoXf) oux £v o lugar que eonstitucni os tcrmos aos quais tend cm o.s movimen- 10

Gwraaiv tiiripxei AXX' £v xol$ £vavx£oi$ xai |iexa£u xat tos sao ini6\cis; por cxcmplo, a cicncia c o calor; dc fa to, o niovi-
£v &vxL9<iaeL* xoiixou Be 7u£axt$ £x xfjs £7uaYarffj$. ^exa- mcnto nao c o calor, mas o proccsso dc aquccimcn to s .

15 (34XXet Se x6 (xexapdcXXov fi U7uoxei|i£vou ett; U7roxe£- A mudan^a acidental nao ocorrc cm todas as coisas, mas so
jievov, i] oijx U7uoxeifjL£vou ei$ ot5x uTroxetjievov, f\ l\ uttg- en tie os contrarios, entrc scus intcrmcdiarios c en tic os con trad i-
tJ

xet^iivou et$ oux urcoxe^evov, f] oux u7roxei|x£vou uttq- torios. F. podemos provar isso por \ia dc indugao ,

xe£|xevov (X^to S£ 67uoxe£|ievov xo xaxa9<£aet St]Xou|I£vov) ,


() que mud a, muda ou passando (a) dc um sujcilo a outro 15

Sax' AvdyxYi xpei$ etvai jiexapoXdctr yap sujeito, ou (b) dc um nao-sujeito a um nao-sujeito, ou (c) clc
oux wroxet- i\ 1%
20 |i£vou e£$ uroxefytevov oux £axt jiexapoXTp ouxe yap dvav- um sujeito a um nao-sujeito, ou (d), enfini, dc um nao-sujeito

x£a ouxe &vx£9aa£$ daxtv, Sxt oux &vx£0eat$. a um sujeito, sen do que por sujeito on tend o o que e ex p res so
^ |i£v o5v oux
U7uoxetfjtivou ef$ UTuoxetjievov xax' &vx£9aatv y^vea^ iaxtv, em forma positiva. Por eonscquencia, as mudangas de\ eni scr r

^ |iev aTuXdit; aTuXfj, Se xlv6$ x£$* ^


dc trcs tipos: a mudan^a (1^) dc um nao-sujeito a um nao-sujeito
i\ S* 4? utugx£1|i£vgu dt;
^ uTioxeiVevov 90op<£, i\ [ilv auXca^ aTrXfj, ^ U xlv6$
nao c

contra ri os
na realidade uma mudanca, porquc
ncm con trad itorios, dado que nao
ncla nao ex is tern
cxistc oposicao; a
ncm 20

25 xi$. eE Sf) xo ov X£yexai TrXeovax^, xat |iT]xe x6


xaxa auvGeatv dvS^rat
niudan^a (d) dc um nao-sujeito a um sujeito que scja scu contra-
f\ Sta£peatv xtveiaGat ^xe xo
ditorio e a gcragao (c se e niudanca absoluta, cntao tcni-sc gcra-
xaxa Suvajiiv xo xca a7uX<5$ ovxl ivxtxefjievov (xo yap (jrfj
^ao absoluta e sc a niudanca c particular, a geracao c particular);
Xeuxov 4ya06v 8|ia>$ ivS^x^at xtveTa0ai xaxa <ju\jl-
?i [x^i
amudanga (c) dc um sujeito a um nao-sujeito c a corrupcao (sc c
pepYix6t;, elV] yap av fivGptoTuo^ x6 Xeux6v xo S' dtTiXto^
mudanga absoluta, a corrupcao c absoluta c se iclativa, a cor-
30 |if) x6Se otiSa|i<o$), ASuvaxov x6 [x^ ov xivetaGat (e£ Se
rupgao c rclativa). Ora, sc o nao-scr sc di/ cm muitos scntidos, 25
xouxo, xai r?)v ^veatv x(v7)aLv etvat* Yfyvexat yap xo
c se o nao-scr entendido como uniao e scparagao dc sujeito c
|IT) ov et yap xat oxt [xdtXiaxa xaxa au|i(kpTix6$ ytYve-
predicado nao podc movcr-se; c sc lanibcm nao podc movcr-sc
xat, 4XX' Sjxto^ AXyjG^ eluetv oxi uTudtpxet xo ov xaxa
o nao-scr cntencliclo como como oposto ao scr cm
potencia c
xou yiyvo|x£vou oLTzk&s)' ojxotto^ Se xai xo fipejxetv. xauxdc sentido proprio (dc fate, o nao-branco c o nao-bom podem nio-
\cr-se por acidente: por cxcmplo sc o nao-branco fosse um ho-
niem, mas o cjuc nao c uma coisa dc term in a da nao podc movcr-
secm nenhum sentido): cntao c impossivel epic o nao-scr cstcja 30

cm movimcnto. Sc e assim, a geracao nao podc scr movimcnto,


porquc na geracao geia-se o que nao K mcsnio epic a geracao c.

do que nao c ocorra dc modo acidental, pcrmanccc vcrdadcira


a afirmagao dc que na geracao absoluta gcra-sc o que nao e. Dc
modo scmclhantc, o nao-scr tambcni nao podc cstar cm rcpou-
so. A estas dificuldadcs somam-sc cstas oulras. Knquanto tudo

o que sc move esta nuni lugar, o nao-scr nao csta num lugar, do
532 533

35 xe 8V) au[ipatvet Suax^p^, xoci et rcav to xlvou[X£vov iv t67u<o, control rio clevcria cstar num lugar determine do. E tampouco a 35

to 8£ [T?) ov oux eauv £v xojrar etV) yip av 7uou. ou8£ SVj i\ corrupcao e movimcnto: dc fa to, o contra rio dc um movimcnto
q>0opa xtvnais* ivavTtov y^P xivrjaei xEvrjats ^ T]pep.£a, e outro movimcnto ou o repouso; m is c ci corrupgcio c contraria a
Ora, dado que todo movimcnto c unni mudanca, c dado
L

106S-
1068 - q>0opa 8e Y ev ^ a£L - ^el 8£ 7uaaa xtvrja^ neTapoXi?) ti£, gcrac;ao.

[xeTapoXal 8e TpeTs at eEpTjjjivat, toutcov 8* at xara yivt- que os tipo^ dc mudanca sao os frcs acima mencionados, c dois

atv xai 90opav ou xivrjaets, auTat 8' eEatv at xaV <£vr£9a-


deles — a gcragao c a corrupcao — nao sao movimcntos mas mu-
atv, ivdY^T] Tf]v i% ujrox£tjxevou u7uoxeE|ievov xEvrjatv etvai
dancas de um contraditorio a outro, cntao scguc-sc neeessaria-

ra 8* mcnte c|ue movimcnto e so a mudanca dc sujeito a sujeito. Ora,


5 [x6vr)v* ujroxet^eva ^ ivavxta ti jieTaJfu (xat y<*P ^
sujeitos sao ou os contrarios ou os intcrmcdiarios (c devc-se por
arepTjat^ xetaOto ivavxiov), xat 8T)XouTat xaTaqxiaet, otov to
tambcm a privagao cntrc os contrarios), c sao indicados dc for-
YUjxv6v xai vtoSdv xoci uiXav.
ma afirmativa, como, por excmplo, nu, desdentado, prcto hJ . 5

12

EE ouv at xarrjYopfai 8tT]pT)VTat ouaigc, jrot6rrjTt, t67uo>,


12. [Ainda a respeito da mudanga e do movimento e
definigdo dc algumas nogoesj
!

tcS TOtetv 7udtax£tv, np6<; tl, tco 7uoaa>, iviyxT) Tpeti;

10 elvat xtvrjaeu;, 7uotou jroaou t67uou- xaT' ouatav 8' ou, 8ta t6 Como as catcgorias sc distingucm cm substancia, qualida-
ouaEa ivavTEov, ou8e too 7up6$ tl (eau y&P OaTepou
|XT)0ev etvai dc\ lugar, a<;ao c paixao, rclagao, quantidadc, os movimcntos
[xeTapdtXXovTO^ uvn. <£XT)0euea6at 0dtTepov [ATjSev ^eTapdtXXov, d eve ni scr nccessariamcntc movimcntos scgundo quali-
tres: ci

(Sore xara au[ipepT)x6s ^ xtvTjau; auTtov), ou8e jrotouvros dade, scgundo a quantidadc c scgundo o lugar.
xai ^cdtaxovro^, ?} xtvouvroi; xai xtvoujievou, oti oux eau (1) Scgundo a substancia nao cxistc movimcnto, porquc 10

15 xtvrja£(0£ xtvrjat^ ou8£ Y ev * ae(0 S Y^veat ^» ot ^' SXto? [lvzol- nao h'd nada que scja contrario a substancia'.
poXfjs jxeTapoXr). 8txto£ y^P £v8ex*rat xtvVjaetos elvat xE- 2 Tampouco cxistc movimcnto scgundo a rclacao: dc fa to,
( )

to£ 67uoxetji£vou (olov 6 c possjvel quc mudando um dos tcrmos que cstao cm
VTjaiv, 9\ av0pto7uo<; xLvetrai OTt Ix 7

relagao, o outro nao se possa mais afirmar com vcrdadc,


Xeuxou eEs uiXav [xeTapdtXXet, ware outco xat i\ xtvrjais r\

OepfxaEveTat cj>uxexat f\ totcov aXXdcxret r\ au^Tar touto


mcsmo nao ten do mudado cm nada: portanto, o movi-
9\
mcnto dos rclativos so c acidcntal 4 .

20 Zi iSuvaTOv* ou y^P uTOxetjievtov ti i\ [xeTapoXirj), rj


(3) K nao cxistc movimcnto do agente c do pacicntc, e tam-

bcm nao cxistc movimcnto do movent c c do movido, en-


quanto nao cxistc movimcnto do movimcnto, ncm ge- J 5

ragao da gcracao, ncm, cm gcral, mudanga da mudanga \


(a) Oc fa to, so podc ha\ cr movimcnto do movimcnto cm
f

dois casos. Ou quando se trata do movimcnto dc um su-


jeito: por excmplo, o horn cm so move en quanto muda cle

branco a preto, dc sortc que, ncssc caso, o movimcnto


deveria tambcm aquccer-sc ou rcsfriar-se ou dcslocar-sc
ou au men tar; mas isso c impossivcl^ porquc o movimcnto
nao 6 um sujeito. Ou, enquanto c o sujeito que muda dc 20
536 TON META TAOY^fKA K fMETaFISICA, K 12, 1068b 9- 29 537

rat* ouxe yap eu8u$ Ytyv6[i.evov ou0' uarepov eTvat yap Bet sc corrompe: dc fato nao podc eorrompcr-se?
nem quan-
10 t6 <p8etp6(ievov. exi 8eT uXtjv 67cetvai t<3 Ytyvo^vto xai do come 5a a gerar-sc, nem quando tenha tcrminado dc
1

gcrar-sc, porque para corrompcr-sc precisa existir (d) 10


(jtexapdcXXovrt. tl$ ouv earat ftarcep t6 AXXoicoTdv a<5(i,a ^
.

c|>uxti — outco Tt to Yiyv6(jievov xtvriats fj y£veaL^; xai en t( Enfim, dcvc haver uma materia que sirva dc sujeito ao

e£$ o xtvouvrat; 8ei yap etvat tJ)v Tou8e £x TOuSe et$ t68& que sc gcra c ao que muda. K que pod era scr cssa mate-

xCvrjaiv 7] yeveatv. tcg>$ o5v; ou yap &rcat (i(40T]at$ rrjs


ria? E o que podcra scr aquilo que, a scmclhanga do cor-

po que serve dc sujeito day alteragocs ou a semelhanga


i5 (JLa97]aeco^, <5ar' ouSe ^veais yeveaeto^. trcei 8' out* oua£a$ otke
tou rcpos Tt ouxe tou Tcotetv xat Tc&rxeiv, XefrceTat xara to da alma, tornar-se-a movimcnto c gcragao? E qual sera

toi6v xai Tcoodv xat t6tcov xtvrptv eTvat (toutcov yap exa- o fim ao qual tendem? O movimcnto c a geragao dc-

ara> £vavTuoat£ eariv), Xeyto 8e to tcol6v ou to fa vq ouatqt


vcm mudanga dc algo a partir dc algo em diregao dc
scr

algo. E como sera possivcl isto? Dc fato, nao pode haver


(xat yap ^ 8taq>opa 7tot6v) aXXa t6 7ta0T]Tix6v, xa8' o
aprendizado do aprendizado c, porta n to, tampouco
20 X£yeTat 7u4<rxeiv t] <5rata0e$ eTvat. t6 Se ixtvriTov to Te
lJ

gcragao da gcragao .

oXto$ 48uvaTOv xivriOfjvat xat t6 \l6\k; fa XP^vtP rcoXXto 9\


Ern conclusao, dado que nao cxistc movimcnto nem da subs-
fJpa8eto$ 4px6(Jtevov, xai t6 7ce<puxd$ (Jtev xivetaOat xat
tan ci a nem da rela^ao, nem do fazcr nem do sofrcr, so ha movimcn-
8uvt4(jievov xtvou(jtevov) 8e ore rc^uxe xai ou xat 8
to segundo a qualidade, scgundo a quantidadc c scgundo o lugar,
xaXai i?ipe(Jietv Ttov dtxtvrjTcov [jl6vov ivavrtov yap f|pe(jua
porque em cada uma des^as eategorias cxiste a eontrariedade.
ware Sv tou SexTtxou.
25 xtvrjaet, ar£pT]aL$ enq
(Entcndo por qualidadc nao a que cxistc na substancia — dc fa to,
"A\jm xara t6tuov ooa fa fat t6tuco 7cpa>Ta>, xai x<°P^
8'
tambcm a diferenga c uma qualidade -
?
mas a que eonstitui
ooa fa aXXto* aTUTeoOat 8e <5v toc fixpa ajjia* [leTafti
uma afccgao das coi.sas e cm virtudc da qual sc diz dc algo que e 20
ei$ 8 7u£q>uxe 7up6Tepov 4<ptxveta8at t6 (JieTapdtXXov ^ d<; 11
afctado por outro) '.

o E<rxotTOv [JLeTapdtXXei xaT& q>uaiv to auvex<5$ (ieTa-


O imovel c (a) o que nao podc absolutamcnte movcr-sc :

(b) o que sc move com dificuldadc e num pcriodo dc tempo, (e)

e ainda o quc mesmo sendo por naturcza capaz dc movcr-sc e


T

mesmo podendo movcr-sc nao sc move quando ondc c como


7 T

deveria por sua naturcza. So estc ultimo significaclo de imovel


entcndo como cquivalcntc a rcpouso: de fa to, o rcpouso e o e On-
tario do movimcnto c, portanto, dcvc scr uma privacao dc urn 25
11
sujeito suscctivcl de movimcnto .

Juntas segundo o lugar sao todas as coisas c[uc cstao num


iZ
mesmo lugar originalmcnte .

Sc para das scgundo o lugar sao todas as coisas que cstao cm


lugarcs difcrentcs.
Em eontato sao as coisas cujas extrcmidades cstao juntas,
lntcrmcdiario c aquilo a que dcvc chegar a coisa que muda
antes dc alcanna r 0 fim da mudanga, quando sc trata dc mudanga
segundo a naturcza e continua.
538 TUN MET A T.A OY21KA K METAFISICA, K 1 2 J 068 b30- 1 C69 a ] A ^39

to [teXXov. ivavxiov xaxa totuov xd xax' suOeuxv Atu^ov tuXcl- Contrario scgundo o lugar c aquilo que se encontra na maior
axov igjfe 8e ou jisxa xfjv apx^v 6vxo^ Oeast f\ eESe: aX- ^
distancia cm linba rota.
Xto$ twos AtpopiaSevxo^, |X7]9ev fjLsxafr £<m xtiv £v xauxS Consccutivo r> c o que vein depois dc uni termo inicial ou
Y^vei xai ou £otlv, olov pcla posicao ou pcla forma ou dc alguui out.ro mode), sem que
fyefrfc YP<W°" TP<W*K ^ ^ova-
cntrc estc c o termo ao qual segue cxista outro teruio do mesmo
8ec hov<£8q$ *) ©Was otxta (fiXXo 8' gu9&v xooXuei jxexa^u
geuero: por isso a infra c consceutiva a Hnha, a unidade a unida-
35 sivai). xo yap e?fjc xlvoc £9$^ xal uaxepov xi- ou yap x6
1

1069- de, a casa a casa. Nada impede, porcm, que cntrc cles exist a a] go
Ev igjj 5 xcov 8uo ou8* vou^Tivta Ssuxspac.
^ -rijc £x<V^ov
8s 0 av
dc outro gencro. He fato, o que e eonsecuLivo scmprc sc segue 35
egrfe ov aTmjxai. £tol 8e Tuaaa (xexaPoXri ^ xolc
a alguma eoisa e e algo posterior: por excmplo, o urn nan e consc-
dvuLX£L|ievo^, xau-ua 8s xa ivavxia xal ivxfyaaic, dvxi-
8'
eutivo ao dois, ncm o primeiro quarto dc lua c consccuhvo ao H)69-'
<p<£aecoc oOSev 4va |i£aov, SfjXov a>c £v xolc evavxtotc xo
segundo cpiarto dc lua.
5 |iexa?u. xo
auvexk Stop £x<^v6v xi. Xlyco 8s auv&xk
hi
Coutiguo e aquilo cjue alem de ser eonsccuti\ c) c$t(\ em eon- ? J

oxav xatj-uo ^r\xai xai ev to £xax£pou rcepac otc axxovxai


tato. (Dado que toda inudajiea oeorre cntrc oposros c cstcs sao
xal auvexovxoa, ware SrjXov 6x1 xo
auv&xk £v xguxglc ou contrarios ou contraditorios, c dado que os con trndi tonus nao
£? cov xt xiyvxz Y(yvea8ai xaxa t^v auvacjnv. xai admitein tcrmo intermediario, e evidente cjue o intcrmcdiario so
otl xpcoxov xo icpegfjc, SfjXov (xo yap fyelfo ou X axxsxai, cxistc cntrc os eontranos).
10 toOxo 8' fyeljife- xai eE auvex&c, otTuxsxai, ei 8' axxexat, Continue) e cci to tipo dc contiguidadc. K fala-sc dc con tin uo
outuco auvexk' £v qT$ 8e jjlt] eaxtv ty^ oux sari equate quando os termos com os quais as coisas se tocam c sc mantem
£v xouxot^)' wax' otix saxi axiYfifj ljlgv<£8l xatixov xatc |i£v unidas tornam-sc um unieo termo: portanto, c c\idcntc que o
yap ujc6px&L xo Sjraaflai, xaT$ 8' off, dXXa xo &pegr| e -
xai eon tin uo oeorre nas eoi.sas que por via de contato podem produ/.ir

TCOV (JL£V (X£Ta?U XL XCOV 8' OU. uma unidade natural.


V. 6 evidente que a noc;ao de eonsecugao e a primeira dentre
cssas no^oes. De fato, a consecucao nao impliea contato; enquan-
to o que esta cm contato impliea a consecucao. Adcmais, sc cxis-
tc coutiuuidadc, cxistc contato; mas sc so cxistc contato, ainda 10

nao cxistc eontmuiclade. Nas eoisas cm que nao cxistc contato,


tajnpouco cxistc uniao natural. Por conscguinte, o ponlo c a uni-

dade nao sao a mcsma eoisa: de falcx enquanto os pontos sc to-

cam, as unidades nao se tocam, mas sao consccurivas; enfim, cntrc


os pontos cxistc um intcrmcdiario, cntrc as unidades nao cxistc
4
in termed iario' .
LI VRO
A
(DeciMosecuNDo)
1 1. /O ohjeto da metafhlca e as ires suhstdnciasi 1

FUpL tt)s ouatas i\ GfccoptV tcov yap ouauov at dpxai O objcto sobrc o qual versa nossa pesquisa c a substancia: dc
xai toc atria frrjTouvTat. xat yap d cos 6'Xov tl to ?uav, fato, os principios c as causa s que cs tamos pesquisando sao as das
20 ^] OUai'a TipCOTOV |X£pO£* Xai £t TCO ^fi^ffe, 0UTG>£ TUpCOTOV substantias'.

fj ouata, &Txa to tcolov, £tTa to 7coaov. S[ia 8e ouS* 3vTa 11, com cfcito, sc considcrarmos como um todo,
a real id a dc

c se a considcrarmos como a scrie


1

(hq dnzw octuXcos xauTa, aXXa tolottitec xai xtvr)aet£, f\


a subs tan ci a c a primeira parte ';
20

xai to ou XeuxAv xai to oux euOu* Xeyofiev yoOv eTvat xat das catcgorias, tambem assim a substancia e primeira, depois vcm

Taura, otov eariv ou Xeuxov. In o68ev tcov aXXtov x^P^t6v. a qualidadc, depois a quantidade 4 .

25 jxapTupouaL hi xai ol apxalbt ep^co* Tfjs yap ouata^ ££r)™uv


Antes, falando em sentido absolute, estas ultimas ncm scqucr
sao seres,mas qualidades e rnovimcntos da substancia, ou sao do
dpXOt^ xat arotxeta xai aiTta. ot [lI\> ouv vuv toc xa06Xou
mesmo modo que o nao-branco e o nao-rcto: dc fato, tambem
ouaias jxaXXov Tt9£aatv (toc yap ylvr\ xa96Xou, a 9aaiv
estes dizemos que sao, como, por cxcmplo, quando cli/.cmos "isto
dpxa^ xai oua£a$ eivat ptaXXov Sloe tA Xoylx&s frrretv)- ot
1
e nao-braneo'".
S£ 7u£Xat Ta xaQ exacrra, oTov 7tup xat yr) v , *XX* ou tA
Ademais, nenbuma das categories podc scparar-sc da substaneia fl
.

30 xotvov, acopta. ouaiat hi Tpas, |jua |i£v a£a0r)TT] - rjs ^ 'lambcm os pensadores antigos demons t mm isso: dc fato, 25
|xev dtSios i\ hi 90apTT) ) rjv TtavTes onoXoyouatv, oTov Ta clcs buscavam principios, clemcntos c causas da substancia. Os
9UTa xat toc £cpa [i\ 8' aL8tos]-fK dvayxTj toc arotxeta pensadores con tern poran cos afirmam sobretudo os uni versa is co-
Xapetv, £LTe ev £lt£ 7uoXX£- ocXXt) Se £xlvt|tos, xai Tau- mo substancias: com cfcito, sao univcrsais os gencros que clcs
afirmam como principios c substancias, com base em sua invest i-
gagao dc ca rater pnramcnte raeional. Ao contrario, os pensado-
res antigos afirmavam como substancias as realidadcs partieula-
res, como, por cxcmplo, o fogo e a terra, c nao o universal, is to
c, o corpo\
Kxistcm trcs substancias <de dife rentes gcneros> s . 30

Lima e a substancia sensivcl, que sc distingue em (a) el erna


e (b) corruptive! (c csta c a substancia que todos a dm item: por
lu
cxcmplo as plantas c os animais ; desta e nceessario eomprcendcr
qua is sao os clemcntos constitutivos, quer clcs sc rcdu/am a um
so, qucr sejam muitos). (c) A outra substancia e imovel; c alguns
TUN MET. A TA ©YIIKA A M'rTAFISICA, A 1/2, 1 069a 34 -b 20 545

vr\v ^ajt tiv£^ £tvat x^P 10 ^* °t £ ^ Suo Staipouvrei;, (ilu^ofos afirmnm que ch c separada 11 alguns
:
ci scparam ultcrior-

>5 01 Si &E<; [ifav ^oatv tl0£vt££ Ta £t$T] xat tot [AaGTinaTtxi, mcntc cm duis tipos
12
, outros rcduzcni as Formas c os Elites ma- 35

(cniaticos
n a uma unica naturcza, outros a in da so a dm item os
ot Bi ttx (jLa0T)[jLaTtxa [i6vov toutcov. ix£tvat (iiv &fj 90-
9 b
otxris (fjL&TOc xivt\gzu><; Y<4p), auxri Si £T£pa<;, eJ pr]8e[jia
]
' ,u t c s m a te m a t i cos 1

atkou; 4px?] xolvtj. As duas primciras cspccics de suhstancias constitucm o


ohjeto da ffsica, porquc sao sujeitas a mo\ imcnto b ; a Lerccira, 1069'

ao nves, c objeto dc outra ciencia, dado que nao cxiste


i nenhum
2 priucipio com urn a el a e as outras duas lf
\

'H S* aEo07ix^i ouata [AE/capXirnri. £t 8' V) [itTapoX^


ix Ttov ^ tcov (jlctoc^u, 4vTLX£i(i£vtov 8e
ivrtxeifiivcov
rc&VTtov (ou Xeuxov yap V) ^covt]) aXX' ix tou ivavrtou, 2. I
On principios do devir, particultirmente a material
1

4v(4yxti orcetvat ti to (jL£Ta[J<4XXov xrjv ivavutcoatv* ou


A sulxstancia mudan^a. Ora, sc a mudanca
sens vol c sujeita a
i

yap t& ivavxEa (JL£tap(4XX&t- £tl t6 [iiv orcofiivet, to &*


ucorrc cntrc os opostos, ou entrc os cstados in termed iarios a
ivavrtov oux urcojiiver effriv apa tl TptTov rcapa t<x ivav- estes : — nao cut re todos os opostos cm geral (pois tambem a vo/
Tta ? ^ GXt). St] at [A£Ta[JoXai T^rcapec, ^ xara t6 tl v urn nao-branco), masque sc3 cntre contran'os' — , c nceessario 5

10 ?j xaxa to rcdtov r\ tuooov tiou, xai yivtau; fiiv i?j aTrXfj exista um substrato que mudc dc urn contrario ao outro. porquc
au^aic Si xai ^GEau; ^ xara os eontrarios nao mudam
4
xai ^Oopa i\ xara (zb) t68s, .

to 7ioo6v, dXXottoati; Si r\ xara to rca0o<;, ^opa Si i\ Adcniais, no processo de mudanca ha algo que permaneee ?

xara totcov, £E$ ivavTLcoactc av £t£v ra<; xaG' exaarov at enquanto o contrario nao pcrmanccc; portanto, ha um tcreeiro
(jL£ra[JoXaL &»&yxr[ S^i [JL£ra(3<4XXetv rfjv BXtiv Suva[i£vT]v tenno a lem dos dois contrarios: a materia',
15 aji^co* i7C£t Si Sittov to ov, [map&XXei rcav ix tou So- Ora, sc as mudan^as sao dc quatro tipos: (a) scgundo a cssen-

viet ovroc £{<; to Ivtpydy 3v (olov ix Xeuxou Buv<4[iet d<; cia, (b) scgundo a qualidade, (e) scgundo a quantidade, (d) segun- 10

to iv£pY£ta X£ux6v, 6[io£co<; Si xai in' au£7]aeto<; xat 961- do o lugar —


gcragao, cm primciro lugar, e corrupt o sao mudan^as

ou xara ivBex&TOt YLyveaOat scgundo a substancia, aumcnto c diminujc.ao scgundo a quantida-


<jecoc),

ix \ir\
<33<tt£

ovro<;,
[jlovov

4XXa xai i£
au[jL(kEJT]xd<;

ovro$ YtyvsraL rc&vra, Bov<4-


de ?
alter a 910 scgundo a qualidade, trans la gao scgundo 0 lugar — 5

as mudancas devcrao ocorrcr cntre os contrariosno ambito dc cada


20 [iei [i£vrot ovro<;, ix 8vto<; Be £v&pY&t(jc- xat tout' eotl
uma dessas catcgorias^. Porta n to, c nceessario que mudc a materia,
t6 "Ava|aY6pou Ev (J^Xxtov yap ^ "o^jlou rc&vra" — xai 'E(i-
que c cm potencia nos dois contrarios'.
tcBoxXsouc t6 jxTyixa xai *Ava?ifjL<4vBpoo, xai C05 At][i6-
E dado que existcm dois modos de scr\ tudo o que muda, 15

mud a passando do scr em potencia ao scr cm a to: por exemplo 7

do bran co cm potencia ao branco em a to; e o mesmo vale para


0 acrescimo c a diminuigao. Porta to, nao so podemos dizer, em 11

ccrto scntido, que tudo deriva do nao-ser mas tambem que tudo ?

dcriva do scr: eviclcntementc, do scr cm potencia e do nao-scr


g
em ato , (E justamente isso signifies 0 "um" dc Anaxagoras; com 20

efeito, cm vcz dc di/.er



todas as eoisas juntas^ — c em lugar da
"mistura" dc Empedocles e de Anaximandro e, tambem, do que
546 TtlNMETA TAOYIIKA A MHAH5ICA, A2/3. 1069 b 7 I 1 070 o 6 !
hA7

xptxot; 9Tjatv
— '^v A[jlou n&vza 8uvd[i£i, htpyda 8' ou"' &ax& tli/ Dcmocrito —
mclhor dizcr: "ttxlas tis cosias cstavam
scria

uXtjc av sTev ^[xjiivoL* Ti&vxa S' SX^v e'x&t oaa [i&xa- juntas cm potcncia, mas nao cm a to". Dc modo que estes filoso-
xfjs
m Portanto,
twv oaa ^vTrpra (o^ clc algum modo cutrcviram a nogao de materia)
25 pdtXXet, &XX' frcepav xai itSfcov [if)
.

iXX' ou &XXa tioObv tou ciTCO- que mudam tern materia: poiem, dife rente segun-
Inch us as coisas
xivrjxa 8e <pop£, Y&vTjxf)v
do os easos c tanibcm txm materia as coisas etcrnas que nao
11 25
;
prjaeie B* fiv ti? £x tco£ou (jnfj ovxoc Vj ysveaic* xpixwc T«P
siio geradas, mas tern movimento dc transla^ao: nao, porem, uma
x6 ov. eI 8ti xi eaxt 8uv£[xei, 4XX* S[itoc ou too xux<5v-
materia passive! dc geracao, mas uma materia suseeti\'el unica-
xo$ 4XX' exepov £x£pou* ou8' ixavdv Sxt ojjloO n&vza 12
mciitc dc movimento local .

^TO * ^ L(* T^ ofoetpa


30 xpfa aTO * 8iocq>£peL y<*P X T]
Podcr-se-ia lc van tar o scguinte problema: dc que tipo de nao-
vexo 4XX' otjx 6 yap vous d$ y <5Sax' &t xai i\ i>\r\ [ita,
srr ocorrc a gei agao? De fato, fala-se de nao-ser cm tres sign if i-

ixetvo iyivexo £vepTx£<jt ou Vj SXt] Soviet, xpta 8f) xa


cados distintos, A res post a c: do nao-ser em poteneia 1
". Todavia,
atxLa xat xpeTc at ipxat, 8uo fUv V| ivavxttoats, fa x6
nao dc qualqucr pot cue ia ocorrc a geiagao de qualquer coisa, nias
|iiv Xfiyot; xat elSoc xo 8e mtprpiq, x6 Be xptxov i\ $kr\. H Nao
dc poteneias dife rentes geram-se coisas difcrentes e sufi- .

cicntc, portanto, dizcr que "todas as coisas cstavam juntas", en- 30

y quanto as coisas difcrem pela materia. Dc fa to, por que razao


cxistem infinitas coisas e nao, ao contrario, uma so? A intcligcn-
35 M&xa xauxa oxt ou Tftyvexat ouxe Vj tiX^ oCxb x6 elSoc, eia da qual fa la Anaxagoras c uniea; desse modo, se tambeni a
Xlyoo Si xa faxaxa. rcav y^P [i&xapAXXet xi xai utc6 materia fosse unica, so passaria ao a to o que a materia era em
1070* xivos xat eXq xr 69' ou [iev, xou rcp&xou xtvouvxo^ 0 84, Vi potencia'\
uXrj* 0 8e, x6 el8o^ zlq arcetpov ouv eTaiv, [if) (jl6vov I res sao, portanto, as eausas c os principios: duas eonstituem
6 xa^? T^ ™ 6 1 axpOTT& 0 S 4XXa xat x6 axpoYyuXov um par de contraries, dos quais um c a forma, o outro a pri\ acao !

^ 6 XaXx6$- ivdyxri 8fi axfjvau -[iexa xauxa oxt ix&axr) o tercciro e a materia.

5 Ix ouvcovu[jlou y'I^ 6 ™ 1 o^a£a (™ Y<*P 9^aeL ouatat xat

xa aXXa). $ yap xexv?l fj qrfaei Tfiyvexai xuxfl fj xtp

3. [() caret ter ingenllo da materia e da forma e o modo de


ser da formal 1

Depois disso, e preeiso obscrvar que a materia e a forma — 35

os principios ultimos — nao sc geram. Dc fato,, tudo o que nuida


e algo, muda por obra dc algo e muda em algo. Acpiilo pelo que :

ocorrc a mudanca c o motor proximo; o tjuc muda e a materia; J070-

aquilo a que tentlc a mudanga e a forma. De fa to, iiiamos ao


infinito se nao so a esfcra~de- bronze fosse gcrada, mas tarn be in

a esfera c o bronze. Po\ tanto, c nccessario que haja um tcrmo no


2
c|ual se deve parar .

Adcmais, de\ cmos dizcr que toda substaneia se gera dc outra

que tern o mesmo iiomc, K isso vale scja para as substaneias 5

naturais, scja para as outras\ As substaneias sc geram ou por


M8 TQN MET A TA OYIIKA A MFTAFiSICA, A 3, 1070 o 7-23 j
549

auTO^TCp. i\ [lev o5v Tex^ &9Xh ^v SXXco, ^ hi qp6cm;


arte ou por naturcza, ou casual men te ou espontaneamcntc. A ar-
ipX^I £v aoT<5 (itvOpcoTCOi; y^P SvOpcorcov yevvqc), at 8e te e principio dc gcragao cxtrmscco a coisa gerada; a nature /.a
Xotrcai a Wat rap^aei? toutcov. oOaCai 8e Tpets, [Jtiv GXt]
e principio dc gcragao intrinscco ii coisa gerada (dc fa to, o ho-
10 t68& ti oCaa tco qpafveaOat (oaa yap aqprj xai au[i-
rn cm gcra o bonicni)"*; as outras causae da gcragao i>ao privagocs
qp6ae.t, uXtj xai 07coxe([jLevov), i\ hi qpuats t68e tl xai
dessas duas'.
KStS Ti? elg 7]v* £Tt Tptrn if) £x toutcov Vj xa6* SxaaTa, "Ires sao as substaneias": (a) uma c a materia, que c algo dc- 10

oto v EcoxpATT^ f] KaXXia$. ^7ci piv ouv tlvcov t6 t68& Tt


term in a do ,so aparentcmente (dc fnto, tudo o que e por con tare
oux eort Tuapa r?]v auv8er?]v ouatav, olov oix(a$ t6 etSos, tl e nao por fntima uniao natural c materia c substrato) (b) outra
15 ^ t?i ziyyr\ (ou8* £art Y^ V£auS fOopa toutcov, 4XX' aX- e a naturc/a das coisa s, que e algo dc term in ado, c c inn estado
Xov Tp67cov elat xai oOx elaiv otata Te i[ fiveu uXtjs xai s
deter minado que eonstitui o fim da gerada ;
(e) a tcrecira c a
uyfeia xat 7cav to xaTa t^xvtjv), 4XX' efrtep, irct tcov qpo-
que dcriva da uniao dessas duas, ou sc(a T
o individuo, Socrates
aet* 8td 8 ?! ou
1

xaxcos FIXAtcov Sqprj otl etSiq eartv 6:u6aa on Calias' j

qpuaei, sweep eartv et8ri aXXa toutcov *oiov Tcup aap£ xeqpaX^- Em alguns casos. a forma nao existc separada da substancia
20 arcavra yap CXtj £ot£, xai rrfc [xAXtar* ofiatas ifj TeXeuTata*. composta, conio, porcxeniplo, a forma 1
"
dc uma casa relativanicntc
to [iiv oov xtvouvra afrta cix; izpoytytvr\^l^<x 8vto, toc 8'
a casa eoncreta 11 ; a mcnos que por forma se entenda a arte dc
cix; 6 X6yos afjta. ore yap u^tatvet 6 avOptoTuo^, t6t& xai construir a casa
12
. Adeniais dessas forma s nao existc geracao nem 15
;

ifj uyteta eartv, xat to axfjfia rrfc X°&x*K aq>a£pa$ a[xa xai corrupt e a forma da casa scm a materia, assim como a saude
T

ifj
xa ^ x ^ aqpatpa (el hi xai uarep6v tl uTuopivet, <jxs7ct£ov c tudo o que e relaiivo a arte sao ou nao sao dc outro modo, c nao
25 &c* £v£tov y^P o68£v xcoXoet, olov el c|>ux^| toloutov, [i^ if)
por geragao e eorrupgao 1
-.

Tuaaa 4XX* 6 vou^ rcaaav yap &8uvarov tacoi;), qpavepov K se a forma pode existir separada, is so so se verificara nas
hi\ oti oG8ev 8eT 8t(£ ye raur' etvat t&c E8£a£* fivOpcoTuoi;
substancias naturais. Por Lsso Platao, nao scm razao, a firm a va que
14
cxistein tantas fonnas quantas sao as substancias naturais , Admi-
tindo, evidentemente, que ex is tarn form as separadas dessas coi-

sa s, como: fogo carne, cabega. (Na rcalidadc tod as


r
el as sao ma-
teria, e a materia da substaneia propria men te dita c a materia 20

proxima) h .

As eaiksas motor as ex is tern anteriormcnte ao objeto; as causa s


formais so existem junto com o objeto. Dc fa to, quando o liomcm
e sadio. entao tambcm existc a saude, e tambem a figura esferica
dc bronze so existc unida a csfcra de bronze 16 .

Se depois, existc algo alem


T e problema que resta a cx a mi nan

Para alguns seres nada impede: por excniplo, para a alma: nao to- 25
da a alma, mas so a alma intelectiva: pois seria impossivel que
1:
fosse toda .

Km todo caso. c claro que para isso nao e preciso admitir a

cxistencia de Ideias: o homem gcra o bomem e 0 individuo outro


550 METAPISiCA, A 3/A, 1070a 29 b 15

yap fiv9po)7uov *f£vv£, 6 xoc8' Exaorov tov tlv<£- 6[Xo£co$ Zi incliviclno- O nicsnio vAc tambcm para a arte: a arte mcdiea sc
ls
yap 6 X6yo$ Tfjc u^ietac
identifier com forma da ScUide .

xai tg>v -cexvoSv* /) JaTpLxf) t^x^


30 iarEv.

4. [As can so $ e os principles das coisas sao mclividual.Trt.ente


4
diver sos 7
was anafogamente identicosj
1

Ta 8' ama xal ai <ipx a i SXXa SXXtov £auv iati 4


As causa s c os principios 2 (1) num scntido sao difcrcntes
,

8' a>c, Stv xa96Xou X£yri tl$ xal xax' ivaXoyiav, xautot
para as difcrcntes coisas; (2) noutro scntido, considcrados uni-
Tuivrtov. iTuoprjaeie yap fiv ti$ 7u6xepov etepat f\ ai atkai
versalmcnte e por analogic sao os f
mesmos para todas as coisas
ipXOtt xai otolxeIoc t<5v ouaioiv xai t6v np6q ti, xai xaG'
( 1 ) Podcr-se-ia jDcrgnntar se sao difcrcntes ou identicos os prin-
35 £x<£<mjv 8^ tcov xaTTjYopttov 6(xoCo>?. 4XX' octotuov zl xauta cipios e as ea usas das substancias c das relacpcs, c do mcsmo
7udtvT(ov Ix t<5v auTcov yap I'arai tSc 7up6$ tl xat ai ouatat. modo para cad a Lima das outras catcgorias.
1070 b t( ouv tout' &jtocl; Tuapa yap Tf)v oia£av xal tSXXoc toc xaTTj- Mas, c absurdo dizcr que sao os mesmexs para tndo: de fa to,

YOpou[JL£va ou8£v lazi xoiv6v, :up6T£pov hi t6 otoix^Tov ^ oiv dos mesmos clement os dcveriani dcrivar tan to as relagoes como
aroix&Tov* iXXa fify o08' /) oOa£a <rcoix£iov twv rcp6$ ti, a substantia. K qual poderia ser esse clem en to com urn? Alem
oG8£ TOIJTGJV o08ev TTfc OTJOta^. £TL TWOS 4v8£x^ at TtdtVTCOV da substancia e das outras catcgorias nao cxistc clcmento co-
5 elvai tocutoc arotx^ta; oiSSev yap oT6v t' elvai t<ov aroix&fov mum; o clcmento cxistc antcriormentc aquilo dc que c clcmen-

t<o ix arotx^£<*> v auYX£i[i.evo) t6 «0t6, olov t<o BA t6 B f\ A to. Na rcalidadc, ncm a substancia 6 clcmento das rclacoes, nem
(otJ8£ 8f) T<ov votjtcov <jtoix£l6v iauv, olov TO OV 9\ TO £V qualqucr unia das rclacoes e clcmento da substancia 4 .

yap TauTa Jxdttrc^ xai toJv ouv0£twv) o08iv ap' ?orai Ademais, como que os elcmentos scjam os mes-
c possivcl
UTuApx^L .

AXX' avaYxaiov. ofix £otlv apa mos para todas as coisas? Dc fa to, nenhum dos elcmentos podc
atJTcbv oCt' oua£a oBt£ rcp6$ ti-
scr identico aquilo que resulta dos proprios elcmentos: por exem-
10 tu&vtwv TauTa <rcoix£Ta. — 9\ tooTtep X^o[X£v, Sttl [xiv &rct
8* a)£ ou, olov tao>5 tg3v aia0TjTGjv
plo, B c A nao podem composto BA\
ser identicos ao
(jg)[i.<£tg)v <o$ [jiiv eJSoc to
"lambem nao podc scr clcmento algum dos inteligiveis, como,
0£p[jLdv xal aXXov Tp6:uov tA c|>uxpdv /) aTeprjaic, CXtj 8£ to
por cxcmplo, o Scr e o Urn: dc fato, cstes sao predieados que eompc-
8uv<i[i.£t TauTa TupoiTov xaO' auT6, oua£ai 8£ TauT<£ ts xai
tcm tambcm a cada um dos eonipostos. Nenbum desi.es, portanto,
toc 4x toutgjv, &v &px<*i TauTa, f| et ti ix 0£p[i.oG xai c|>uxpo^
seria scr c um: ncm a substancia ncm a rclae/io; mas e nceessario tpie
15 Y£yv£Tai ev, olov aap^ f\ 6arouv ?T£pov yap ivtiYXTi ixe£vwv
scja. Por tan to, os elcmentos de todas as coisas nao sao os mesmos
6
.

(2) On, como disscmos, os elcmentos sao os mesmos para


todas as coisas, em eerto scntido sim, c noutro scntido
nao Assini, por cxcmplo, para os corpos sensiveis serve
.

de forma o qucnte c, de outro modo, o frio e a privacao;


a materia c aquilo que, cm primciro lugar e por si, e
qucnte e frio em
K substancias sao tan to es-
potencia,
ses principios como as coisas que deles derivam e das
quais cstes sao principios: por cxcmplo na bipotese —
dc que do qucnte c do frio gcrc-sc alguma coisa a —
TQN META TA ©Y^IKA A METAFjSICA, A4/5, 1 070b 16 1071 ol '
553

elvat xd pifievov. xouxtov piv ouv xaOxa axoLX&ibt xal &px*£ curnc c os ossos, porque e ncccssarto que a coisa produ-

(aXXtov 8' fiXXa), to£vx<ov 8£ ouxto piv eEteeTv oux Saxtv, x<o dvdc- zida scja difc rente dos elcmcntos\

Xoyov 8£, oiarcep el xig ewcot 8xt dpx«t eEci xpEt$, xd eTSoc Por tan to, os clcmcntos c os principios das coisas scnsivcis sao os

xat ax£pt]at£ xat uXt]. &XX' Exaaxov xouxwv £xepov 7TEpi incsmos, mas difc rentes nas difcrcntes coisa.s. Porcm, nao se podc di-
i\ ^
y,c\ que elcs sejam os mcsmos para todas as coisas em sentido abso-
20 Exacrcov t^vo ^ £at£v, olov £v XP^H- 0^ 1 Xeuxov piXav £m-
luto, mas s(3 por analogia, conio, por cxemplo, tjuando se diz que os
(pAvEia, <p<o$ ax6xo$ drip, £x hi xouxtov i\[Lipa xai vuf;.
principios sao res: a forma, a privagao c a materia. Cada urn destes,
I:

£tc£l 8e ou jjl6vov x& dvu7udpxovxa atria, dXXa xat xcov


cntrctanto, e difcrente para eada genero de coisas. Assim, por exem-
ixxde; olov x6 xlvouv, 8f]Xov oxt ExEpov dpx^l xat cfxoix&lov,
plo, a cor dcriva de tres principios: o bra net), a prcto c a super ficie; 20
atxta 8' ajitpto, xat e^ xauxa 8tatpEtxat f\ 4px^» to 8'
dia c noitc dcrivam desscs outrtxs principios <luz, trcvas c ar> '.

25 to£ xtvouv ^ taxav dpx^ tig xal oOo£a, iiaxe oxolxswc


E dado que nao so os clcmcntos intnnsccos as coisas sao
xax' dvaXo-ftav xpta, aJx£at hi xat &px<*i x£xxape<r aXXo
causas, mas tambcm alguns fatorcs externos as coisas como, por
8' £v aXXto, xat xd 7cp<5xov atxtov dbg xlvouv aXXo fiXXc*).
cxcniplo, o movente, c claro que c prcciso distinguir princtpio c
uffeia, v6aog, atojia- xd xtvouv Jaxpixrj. eT8o<;, <£xa£(a
clcmcnto c ter presentc que anibos sao causas, c tambcm deve-
xota8t, tuXlvSol- xd xlvouv oIxo8o^lxiti [xai etg xauxa 8tat-
sc distinguir o principio cm intnnscco e cxtrmscco c que o que
30 petxat i\ dpx^]- ^el $i xo xtvouv £v xolg tpuaLxotg produz o niovimcnto ou a incrcia c um principio e urn a snbstan- 25

dv9p(o7uo> Sv9p<o7cog, iv hi xotg 6ltz6 Stavotag xo eTSog f\ xo cia. Por tan to, os clcmcntos analogicamcntc entendidtjs sao tres,

£vavxtov, xp67uov xiva xpEa afxta av elV], J)8i hi x£xxapa. enquanto as causas c os principios sao quatrt)
ji)
. 'Ibdavia, cstcs sao

uf£eta y^P ™>C ^ focxptxifi, xai otxtag eISg$ -f\ oJxoSojjllxti, concrctamcntc difcrcntes nas difcrcntes eoisas c tambcm a causa 7

xal <Kv0p<o7uog <3tv0p<o7Tov y evv £' ^otpi xauxa xd <I>g motora proxima c difcrente nas difcrcntes coisas. Por excmplo: no
35 7uptoxov TcAvxtov xtvouv rcdcvxa. que tangc a saude, enfermidade c corpo a causa motora c a arte 7

nicdica; no que conccrnc a forma da casa, a estc material desordc-


nado e a cstcs tijolos, a causa motora c a arte dc cdificar".
5
Dado que a causa motora para as substancias naturais como, 30

'Etcel 8* £axt xa yiv x^pi-ata xa 8* ou x^P 1 ^^* oOaiat por excmplo, o honicm, c o proprio homcm, cnquanlo para o
l* £xELva* xal 8ta xouxo Trdvxtov atxia xauxa, oxl xtov ouaicov que c produ/ido pela ra/.ao c a forma c scu contrario, sob ccrto
aspecto as causas sat) tres, sob outro aspecto sao quatro. A saudc,
em ccrto sentido, coincide coin a arte nicdica e a forma da casa
coincide com a arte dc construir a casa; ademais, e o homcm
que gera o homcm 12
.

Alcm dessas causas cxistc tambcm o que move tudo como ^


causa primcira dc tudo 1
".

[Cantimiagao da disc us sao sabre o modo deser dos principios j


1

5.

Ex stem
i seres scparavcis e outros nao; so os prinieiros sao
substancias. Por csta razao as causae de todas as coisas sao as 1 07
554 TQN MET A TA OYXIKA A MeTAFlSlCA, A 5. 1071 a 2 -25 S55

Sveu oux eari xa iz6&r\ xai at xLVT)aet£. erceiTa eatai TaOxa mc$'TVias ?
porquc scm as substancias nao podcm cxistir ncm as

cj*ux?l "ato^ xai aoofxa, ^ vou$ xai ope^t^ xai a6(ia, -exi a fee goes ncm os movinicntos
2
.

S' aXXov Tporcov xcp dvaXoYOv dcpxai ocE auTai, otov £v£p- Kssas ca usas scr^u, provavcl mente, a alma e o coipo, ou o
5 yeia xai Suvajxt^ AXXa xai xauxa SXXa Te aXXoi^ xai intclccto, o descjo c o corpo'.
aXXco^ ev hioiq (jtev yap to aiko 6xe (jl4v ivepyetqc eaxLv E ainda, noutro scnLido, os principios sao analogicamente
r

6t& Se Suvi|jL£t, otov otvos r\ aap£ tj av8pc*>7ro£ (TufTtrei Se os mcsmos: qucr dizcr, scgundo o ato c a potencia, Jbdavia ?

xai xauxa ei; toc tlpr\[kiva atria- ivepYeta uiv yap to cstcs nao so sao difcrcntcs nas diferentes coisas, mas tambem sc 5

aprcsentam dc niancira elite rente nas mesmas eoisas. Dc fa to,


elSoc, iav 5 x w P l<JT° v » xai to <£|JL9oTv ateprja^ Be, oTov
10 oxoto^ f\ x4(jlvov, Suv&fjLei Se ^ uXt]* touto yap £otl t6 em alguns easos o mesmo objeto c as vczes cm ato, as vcy.es em
r

Suvi(jt£vov YtyveaGaL &(jL9co)' aXXoo; S' ivepyeLa xai Su-


poteneia: por excmplo, o vinho, a earnc, o honiem Iambem po-
4
.

tencia e ato incluem-sc cut re as eausas de que falamos: cm ato


vafxei 8ia9epei tov eartv ^ aur?) u'Xtj, <ov (£vkov) oux e<m t6
atkd eTSo^ aXX* Srepov,
(jl^j

(Saruep dvGpcorcou aiTiov t<4 t& otol-


e a forma — enquanto e sepa ravel — e tambem o con junto de
materia e forma, enquanto a privacao c como as trevas c a enfer-
X£ta, TuOp xai yr\ &<; uXrj xai to ISlov etSo;, xai £u tl

aXXo otov 6 TOTT]p, xai rcapa Taura


midade; cm poteneia, e a materia: cla eonstitui, dc fato, o que 10
15 eft*) 6 ?]Xlo$ xai 6
pode vir a scr urn ou outro dos contrarios\
Xof;6£ xuxXos, outs GXrj Svra out' eiSos oure ar£pT]oi£ oute;
De modo ainda difcre o scr cm potencia c o scr em
outro
6|jLO£tS^ aXXa xtvouvTa, hi Se opav SeT otl toc uiv xa-
ato nos casos em que a materia nao c a mcsma, c nos casos em que
96Xou £otlv eirceiv, toc S' ou. 7c<4vtcov S^i TrpcSTat <4px*i ™ a forma nao e a mesma mas diferente; por excmplo, causa do
ivepYefa 7tpooTOv toSJ xai aXXo 0 8uv<4|jLeu ixeTva (lev
homcm sao (a) sens elcmentos (ou seja, fogo e terra como mate-
20 ouv toc xa06Xou oux eaTiv* apx^l Yap to xa9' exaarov t<£v
ria), (b) a forma que Ihc e propria, (e) c f ainda, outra causa que
xa0* ExaaTov* fivGpcoTO^ (jl^v ^ap av8pci>TOu xa96Xou, <4XX'
e exterior, como o pai; c alem dessas e preeiso acrcsccntar (d) o J5
oux £otlv AXXa nTjXeu^ 'AxiXXioo; aou Se 6 rcaTT]p,
ouSet's,
ncm
sol e (c) o circuit) obh'quo, os quais nao sao ncm materia
xai ToSt to B touSi tou BA, oXco; Se to B tou 6lk\S><;
forma, ncm privacao, ncm sao redutivcis a forma, mas sao eausas
BA. ejcsltcc, £l S^i toc twv ouaicSv, aXXa Se aXXcov 6
motoras .

25 atria xai aroixeioc, toaTuep iXexOrj, tcov iv TauTcp yi-


(jltj
Ademais, e preeiso observar que alguma.s causas podcm scr

ditas univer.vais, outras nao. Dc todas as eoisas os principios


proximos sao, em primeiro lugar, o que c atualmentc algo dcter-
minado, e% cm scgundo lugar, o que e em potencia. Por tan I o, os
7
principios universais nao existem. () principio dos iuclividuos e 20

um individuo. () honiem em gcral e principio do homcm cm


geral, mas ncnlium homcm exjste ncssc modo; principio dc Aqui-
Ics e Peleu, c dc ti e tcu pai; e cstc B concrcto e causa do ct)ncrc-
to BA, enquanto B no universal c causa dc BA so no universal*.
Alem disso, sc as causas e os principios das substancias sao

causas dc tudo, todavia sao difcrcntcs para as difcrcntcs eoisas,


como ja dissemos v das eoisas que nao pcrtcnccm ao
: mesmo gc- 25

ncru (cores, sons, substancias, qualidadcs) as eausas scrao difc-


METAFISICA, A 5/6, 1071 o76^7 557
556

^'ct0V ouatcov ^oaorrjTO^, ttp avi-


rentes, salvo por analogia; c tambcm das coisas que pcrtcnccm
vei, xP t0 JL
!
<l»o9tov rcXf|v

Xoyov xat toov £v xatrctp et8et exepa, oux stSet 4XX' fret
a mcsma cspccic as causas scrao dife rentes, nao cspecificamcn-

xtov xa9* £xa<rcov fiXXo,


tc difcrentcs, mas numcricamcnte difcrentcs nos difcrentcs in-
?i
erf) uXt] xai to etSos xal t6 xivfj-
dividuos: tua materia, tua forma e tua causa eficiente numcri-
aav xoci i\ ly.r\, tco xa06Xou 8e X6ytp rautdu to 8e ^xeTv
camente nao sao identical as minbas enquanto sao
?
universal-
30 Ttve? ipxoci i] axoix^a xtov ouatcov xal rcpos xt xai rcottbv,
men tc c cspeeifieamente identical
1

rcoxepov at aural fj rcoXXax^s Y e Xeyo-


etepat, SfjXov oxt
Se indagamos sobrc os principios c os clcmentos das subs tan- 30
[x£vtov eartv ixaarou, BtatpeOevctov 8e ou xaura 4XX' exepa,
cias, das relacoes c das quantidades, e se sao identicos ou difcren-
Tz\r\v o)8l xai rc&vuov, <i>8l |iev xatrca to iviXoyov, 8ti
tcs, c claro que, tendo clcs multiplos significados, nao sao iclcnti-
uXtj, eI8os, arepTiaLt;, to xtvouv, xai <I)8i xa tcov ouatcov
eos mas difcrentcs. A nao scr que se en ten da scrcm identicos
35 atria <b$ atrta rcivctov, Sti ivatpetrat &vatpou[jLev(ov ext
para todas as coisas nos scgnintes scntidos: num scnticlo, analo-
to Tcptotov dvreXex^fa" <o8i 84 eiepa rcpana oaa xa
gieamentc como; materia, forma privacao
T ,
e causas motoras; e
Jvavcta a [x^xe <bs yivr\ X^e-cai (j^-ce rcoXXax<os Xeye-
depois tambcm no sen tide dc que as causas das substancias sao
1071 b
Tar xai &u aE uXat. xtvet; [iev ouv at ipxoci xtov afaOriTcov
causas dc tudo, port|ue sc climinarnios a sulxstancia, climinanios 35
xai rcoaai, xai ntit; at aurai xat tuos exepat, tipcat.
tambcm todo o rcsto; c, finalmentc, tambcm no scntido dc c|Lic
M
o que e Primciro e plcnamcntc cm ato e Causa dc tudo ,

6 Ao contrario, ncsscs outros scntidos as causas primeiras sao T

difcrentcs: sao difcrentcs aquclas causas cons titu Idas dc contra-


'Ercei 8' rjaav xpets ouatat, 8uo |iev at tpuatxat [jita

8*
rios que nao sc prcdicam ncm como gencro ncm como tcrmos
i\ &x£vtitos, rcepi Taurrjs Xexxeov oxt avayxT] elvat 4t8t6v
que possucm multiplos significados; c difcrentcs sao tambcm as
11

1 071
5 xtva ouatav 4x£vtjtov. at yap otjatat Tipooxat toov ovuov,
matcrias nas difcrentcs coisas individuals 12 .

xai ei rcaaat 90apxat, Ttavra cpOapxi" &XX' &8uvaxov


Dissemos, [x>rtanto quais sao c quantos sao os
?
])rincipios
xfvrjatv yeveaflat ^ 90apf|vat (aei yap fjv), ou8e XP^ V0V -
?i
das coisas sensfveis, e dissemos cm que scntido clcs sao identicos

para todas as coisas c cm que scntido sao difcrentcs.

6. jDemonstragao da existencia de uma suhstancia Hupra-


sensivei i move I e e tenia, woven te do universoj
1

Dissemos acima 2 que as substancias sao tres, duas fisicas c

Lima imovcl. Pois bem, devemos falar agora desta c devemos


demonstrar que ncccssariamcntc cxistc uma substancia ctcrna
e imovcl. As substancias, de fa to, tern prior idadc rclativamcntc
a todos os outros modos cle ser\ e sc todas fcxsscm corruptivcis, 5

4
cntao tudo 0 que cxistc seria corruptive! . Mas c impossivcl que
0 movimento sc gcrc c sc corrompa, porquc clc semprc foi % c

tambcm nao c possivel que se gcrc c sc corrompa o tempo, porquc


558 T12N MET A TA OYI1KA A METAFISICA, A 6, 1071 f
559

ou yap otov xe to 7tp6-repov xat Scrapov £tvat Svto^ XP°' o podcria haver o antes c o dqDoks so nao cxi^Hssc o rempo r>
.

vou" xat T| xiv7]ai£ apa outg> auv£X^K oS<nt£p xat 6 xp^* Porrankx o movinicnto c con tin uo, assim como o tempo: dc fa to,

10 vo^* ^ yap tA atko ^ xtvriaecoi; Tt 7ui8oi;, x£v7]au; 8' oux


o tempo ou c a mesnia eoisa que o niovimcnto ou Lima caraere- K)

£oxl auv£x^K &XX* fj ^ xara t6tiov, xai tout7]i; ^ xuxXco, ristiea dele, K nao ha outro movinicnto contmao scnao o mo-
'AXXa vinicnto local, antes, propnamcntc contiiuio so e o movinicnto
(Jtfy £1 £<TU XtVY]Ttx6v 7UOITJTLX6V, [A?) £v£pTfOUV 84
1

circular" ,

tl, oux eaTOL £vS£x&rat Y&p T ° Suvajitv exov 1 ^


xfv7]at£- l

Sc cxistissc urn principio motor mas


1

c cficicntc , c|nc nao


ivepTf£Lv. otSOiv Spa o^sXoi; otiS * £av ouata$ rcoiT)aco|jLev &Y-
fosse em nao haveria niovimcnto; dc fato e possi'\ el que o
a to, 7
15 B£ou£, &cnc£p ot to elSr], £j [jlt] Buvajjiw] £v£gtoi ipx^l
que tern poteneia nao passe ao a to ". (Portanto, nao tcrcnios 1

|jLeTa(B(4XX£tv* ou tolvuv ouB* auT7j Exav^, ouS* aXXr) oua£a


nenhuma vantageni sc introdu/irmos suhslancias e tern as, coino
rcapa to £l8tj- £j yap [jlt] ivepYTrjaet, oux eorat xtv7]au;, eu n
fa /em os dc fen sores da teoria das l
:

brmas ?
se nao esta proscntc 15
ou8' zl iv£pfr)aeL, T| 8' ouafoc auTfjc Suvajiti;* ou yap £gtoi 12
nclas urn principio capa/ dc prodn//ir a mudangu ;
portanto,
xLVY]ai£ atSio^- iv8^x £TOt Y<*P T ° 8uvi|jL£t ov £lvat. Set
nao e suficicnte esse tipo dc substancia, nem a outra sulxstancia
20 apa £ivai ipx^v TotauT7jv ^ ouata £v£pyeia, en to£vuv que clcs introdu/cm alem das Ideias sc cssas substancias nao
1
"
1

touto^ §£T toc£ ouatac £tvat #v£u CXtji;- &iStou£ yap §£1, forem ativas, nao exist ira movinicnto), 'lambcni nao bast a epic
£&i£p Tf£ xat aXXo tl £E8iov, £v£py£ta apa. xaixot &7uo- cla seja cm a to, sc sua substaneia im plica poteneia; dc fa to, nessc
pta* SoxeT yap to [a£v £v£pyouv rcav SuvaaOat t6 Be Suvi- caso, podcria nao lia\cr o niovimcnto ctcrno, porquc c possivcl
jievov ou ttov £v£pTf£tv, &aTe rcpo-repov elvai vfjv Suva[xtv. que o que e em poteneia nao passe ao a to. Portanto, c necessario 20

25 4XXa jjtfjv ££ touto, ou0£v eorat tcov Svtcov £vS£X£tol yap que liaja urn Principio, cuja substaneia seja o proprio a to, /Vssnn,
SuvaaOat |i£v £lvat jjLTputo 8* £ivat. xafaot £t X^ouaiv tambem c necessario epic cssas substancias 14 scjam privadas dc
ot OeoXiyot ot ix vuxt6s Y£vvg>vt££, tl>£ ol ^uatxoi materia, porquc devem scr etc man, sc c que cxiste algo dc cterno.
?i

6|jtou TiivTO XP*!!10 ^ ?<xat, ^6 auTo iSuvaxov. rctos yap Portanto, devcm scr a to.

Por outro ado, surge Lima difieuldadc: pareec que tudo o que
xtv7]87]0£TOt, £E £axai dv&pyBLgt Tt atrtov; ou yap r\ yt
I

e ativo prcssupoe a poteneia e, ao contrario, nem tudo o que e cm


30 3Xt) xivrja£L aux^i eauT^jv, dXXa t£xtovlxtj, 068 i toc i7ui-
poteneia passa ao a to; pareec, desse niodo, que a poteneia c anterior
[jlt^vloc ou8* t] tt), 4XXa to cnc£p|iaTO xai i\ yovr\, 8 to
ao ato. Mas, se fosse assim, naocxistiria nenhuni dos seres; dc fato,
evioi rcoiouaiv a£t ivdpyeLav, olov Az6xvKno<; xat IIXaTcov* h I mcs-
e possivcl que o que e cm poteneia para scr ainda nao seja , 25
&£t yap etvat ^aai x(vif]atv. aXXa Sta ti xai xfva ou X4-
mo que ocorressc o que di/em os tco logos', para os qua is tudo de~
Tfouatv, ouS\ {££) a>8t (fi) d)8i, x^v aixtav. ou8£v yap gx;
riva da .noitc \ ou como di/em os Bsicos, que sustcntam que "to-
lf

das as coisas csta\am juntas" \ cheganamos a nicsma ini]X)ssibili- 1

dade. Com efeito, como podcria produzir-sc movinicnto sc nao c\is-


tisse Lima causa em ato? A materia eertamcutc uao podc mover <i

si mcsma, mas e movida pcla arte dc eonstrnir; e tampouco o mens- 30


truo ou a terra movem-sc a mcsmos mas o Hemic e o semen os
si %

movem ls
Por isso, alguns admitem uma atividadc etcma, como
Lcucipo l<J
e Plahur
11
, Dc fato, eles sustcntam que o niovimcnto c
1

ctemo. 1 od a via, clcs nao di /cm a ra/ao pcla qual o niovimcnto c c co-
mo c, nem di/cm a ra/ao pcla qual clc c destc ou daquele modo.
T£iN MET A TA 0Y2IKA A Ml: TAN SIC A, A 6/7, 071 b351
- 07?. a?0 561

Kntrctanto, nada sc move por acaso, mas scmpre deve haver 35


35 ?xux& xtvelxaL, 4XXa 8et tl &&i u:u<£px£iv, iSoTuep vuv (puaei [i£v

a>8£, p£a 8£ 9[ utu6 vou ?i


aXXou &ZL elxa :uota Ttpamr); Lima causa: por exemplo, is to sc move agora desse modo por
8La9£p£i yap a^Tjxavov Saov. AXXa [ify ou8& nXAxtovt narurc/a, aquilo da q Lie c I modo pcla forga, pel a inteligeneia ou

1072 1 ye oT6v xe X£yetv oiexat ivEoxe eTvai, to aux6 por outra razao. 1^ de que espeeie e o movimenro primeiro? Ksie
ipxty
iauxo yap xai a[xa t6 oupavtp pon to extremamente import ante.
e E Platao nao podcria propor
xlvouv* tfarepov ^ ^uxn,
i) que as vezes consider a causa do mcnimcnto, ou scja, o que sc
l072 '

coc 9T]afv. to [lev 8^ 8i5va[uv oteaflat evepyetai; 7ip6x£pov


da a si mesmo o mo vim cn to
21
Mas isso, que, scguudo elc, e a
oti 8'
.

Sort [lev d>s xaXtos eort 8' cos ou (eipTixat 8& tucos)'
alma, c posterior ao movimento e nasec junto com o mundo,
5 ivepyeta 7ip6x£pov, [lapxupeT 'Avafc^pas (6 yap vous ivep-
eomo ele rncsmo afirma"-
yeia) xat 'EfiTueBoxXTji; 9iX£av xai to velxos, xat ot &&t Xe-
Ora, considcrar que a poteneia sc[a anterior ao ato, em eerto
yovres xtvrjatv elvat, oSonep Aeuxitutcos' <£ot' oux fjv arcetpov
sentido e \
,

erdadeiro e uoutro scutido nao c, eomo ja dissemos"


1
.

Xpovov x&°$ ^ V1J?* iXXa tocutoc aei ti 7uepi6Stp ?] aX-


Que o a to scja anterior atesta-o Anaxagoius, porque a Inteligeneia
Xtos, eItu&p 7up6x£pov £v£pyEta 8uv&[ie(oi;. et 8^ t6 auxo Kmpcdocles com doutrina da Ami-
dc c|ue elc fa! a c ato; atesta-o a
10 &ei [7cept68tp] T 8eT ti &ei (Jteveiv toaauxtoi; ivepyouv, &E Si da Discord ia, e a testa in -no aqucles que, eomo Lcucipo,
/ade e sirs-

(i^XXet 98opa eXvat, #XXo Set eTvat 4et £v&p-


ydveais xat tentam que o movimento e eterno'
4
- Portanto, nao cxistiram por
3

youv aXX<os xat aXXto^ &v<£yxT} Spa cbSl [Uv xa8' aux6 um tempo infinite o Caosou
mas scmpre cxistiram as mes-
Noitc,
ivepyeiv <o8i 8e xax* aXXo- t^tol apa xa8' rapov ?i xaxa mas coisas, ou cielicamente ou dc algum outro modo, sc e vcrdade
t6 7cptoxov. 4vAyxT] 8^ xaxa touto- 7c<£Xtv yap ixetvo que o ato c: anterior a potencia^. C)ra, sc a realidadc c scmpre a
2(
15 auT<S T£ alxiov x&xe£v<p. ouxouv peXxtov to 7cptoTOv xai me sin a [cielicamente \
\ e neecssario que algo pcrmanec;a eon s tan -
yap alxLOv fjv ixeTvo tou &ei GNjairctos* tou 8' aXX(os Kxepov, tcmentc e atuc seni]xe do mesmo modo- 7 V] para que possam
, 10

tou 8* &&i aXX<os a^to 8t]Xov6ti. oijxouv outcos xat &x ouaLV ocorrcrgcra^ao c eorrupcao devc haver algum a outra coisa que scm-
2s
at XLvrjaet^. t£ ouv aXXas 8&T frTelv ipxfe pre atuc de maneira diferentc . K e preciso que est a eoisa, em
ecrto sentido, atuc em virtudc de si mcsma e, noutro sentido, em
virtude de outro, portanto, cm virtudc dc uina causa ulterior dife-
7 rente da phmcira, ou em virtude da primeira. Mas e neecssario que

8' xai ix vu-


scja cm virtudc da primeira, porque, por sua vez, a primeira sena
*Etol outco t* iv8£x^oti, eE [x^ ou'tcos,
causa de Lima c da outra. Portanto, e rnelhor a primeira. De fa to, 15

dissemos que e por cssa causa que as coisas sao scmpre do mesmo
modo; a outra, por sua vex, e a causa da diversidade das coisas, c
z
as duas juntas sao causa dc as coisas serein scmpre divcrsas '\
Assim sc eomportam, portanto, os movimentos. Que neccs-
sidade ha, cntao, dc busear outros prinefpios?-"

[Naturezct e perfeigao da substantia supra-semivel]


]

7.

Dado que e possivcl que as coisas scjam assim e sc assim —


nao fosse todas as coisas deveriam derivar da noite% da mistura'
e do nao-sef 1

— , cssas dificuldadcs podem ser rcsolvidas'. 20


542 TUN META TA QYSIKA A MF.TAFI5ICA, A 7, 1 072 a 2 I b 9 563

20 xto$ earaL xai 6|ioG ttAvtcov xai ix ovroc, Xuoit' av l


j
!xistc ^llgo que scmprc move continudmcntc, ceo movi-
sc

TauTa, xai £ari u id xtvoujievov x£v7)aiv airauarov, auxr) iiK'iiio circular (c isso e cvideutc nao so para o raciocmio, mas
8* Vj xuxXto (xai touto ou X6y<p (x6vov &XX* epya) SfiXov), liimbem eomo urn fate/
1

); tie moclo que o primciro ecu' devc scr

wax' &t§LO$ av tXr\ 6 rcptoTos oupav6s« eari tolvuv ti xai o fk'iuo. Portanto, ha tanibcm algo que move. E dado que o que c
xivex, Inii Zi to xtvo6(xevov xai xivouv [xai] (xeaov, t
to£vuv t mnvimento c move c um tcrmo intcrmediario, devc haver, consc-
25 eaTL ti o ou xivoufxevov xiveT, itSiov xai oua£a xai Jvepyeia qfien(cmcnte% algo que mova sem ser movido c que scja substan-
s
ouaa. xtvet 8e £>8e to 6pexTov xai to vot]t6v xtvet ou xlvou- eia elcrna c ato . E desse modo movcm o objeto do d esc jo c ocla 25

[xeva, toutcov toc 7cp£>Ta toc auTdt. lm$v\LT[x6v yap iulcligcncia: movcm scm ser movido^. Ora, o objeto primciro do
desejo c o objeto primciro da intchgeneia coincidem"
1

t6 <paiv6|ievov xaX6v, pouXrnrdv 8e irptoTov to ov xaX6v* : defato, o

ipeyojieOa 8e Sioti 8oxet (xaXXov f\ Soxel 8i6tl ipe^jieOa* nbjeto do desejo c o que sc nos mostra coiuo bclo c o objeto pri-

v6TjaL£. vou$ 8£ urcd tou votjtou xiveTrai, votit^ 8e me iro da vontadc rational c 0 que e objetivamcnte bclo: c nos dc-
?o ipx^l Y^p ^
ifj ixipa auaroLxta xa8* auxrjv* xai TauT7]£ ifj ouata irpcirnr),
scjamos algo porquc aercditamos scr bclo c nao ao contrario, ?
a cre-

dit amos scr bclo porc[iie o descjamos 11 de fa to, o pensamcnto e


8e to
;

xai TauT7]£ if| dtTrXfj xai xaT* ivepysLav (eari ev xai


0 [>rincipio da vontadc rational. I\o intclcctoe men ido pclo intcli- ^
to arcXouv ou to auT6* to |iev yap Ev (iSTpov o7||ia£v£i, to
givel, e a serie positiva dos opostos 12 c por si mcsma intclighcl; e
8e arcXouv 7r<bs exov aiJT6), iXXa xai to xaX6v xai
ucssa scrie a substantia teni o jDrimciro lugar, e, ulteriormcntc, no
35 to 8l' auTO aiptTOv h rg aurg auaTotx£?* apiarov
ambito da substantia, o prime in) lugar cabc a que c simples e cm
1072 b
iet f| ivdtXoyov to 7rp<oTov, oti 8' eari t6 ou evexa £v tols n
a(o (o um c o simples nao sao a mcsma coisa: a uuidadc significa
&xiAnfjToi$, i\ 8ia£peai£ 8tiXoT" Iotl yap tivl to ou I'vexa (xai)
1 una medida, enquanto a siniplicidadc significa o modo de ser da
TlVO$, d)V TO |1£V I'OTI TO 8* OUX 6CJTI. XtVEl 89] £pO>|l£VOV,
coisa
14
); ora, tambem o bclo e 0 que e por si dcscjavel estao na 35
xivoiijieva 8& TSXXa xLveu el |itv ouv tl xtveTTat, £v8sx&Tai xai
mcsma scric, c o c|ue e primciro na scric c senipre oti mo ou cqui-
5 aXXcos ?X £LV » ^ aT £
<
'
^
W
hipyti& £<mv, § xi-
<P°pi 7rpa>Tr] ifj
valcnlc ao 6ti.mo b .
10

veTtol TauTfl yt IvZixvzoii aXXtos £x £LV *aT& totov, xai >


Ouc dcpois o lim sc encontre entrc os seres imoveis, 0
7 7

el |X^] xaT* ouaiav* ind 8e eotl ti xlvouv aiJTO 4x£v7jtov ov,


demon stra a distincao Ul <dc scus significados>: fim significa:
(a) algo em vista do qua] e (b) o proprio proposilo de algo
1

110 ;

scgundo d esses signifieados o fim pode sc encontrar entrc os


seres imoveis, no primciro nao'\
hJ
<o jDrimciro movente> move como o c|iie c ama-
Porta nto T

do enquanto tod as as outras coisa s movcm .sen do movidas.


:(l
,

Ora, sc algo sc move, tambem pode scr difc rente do que c.


Portanto, o primciro nioviincnto de translacao, mcsmo sendo 5

em a to, pode scr difc rente do que ti pclo mcnos enquanto c mo-
vimcnto: e\
,

identeincntc difercnte segundo o lugar, nao, poreni,


J

scgundo a substancia. Mas, dado cxi stir algo que move sen do,
ele mcsmo, imovel c em a to, nao pode ser difercnte do que e cm
ncnlumi sent ido. () mov imcnto dc translacao, dc fato, c a pri-

meira forma de mudanca, c a primcira forma dc translacao e a


S6A TQN MET A TA A pMETAFIS'CA, A 7, 1 072 b 0-3 1 1 565

ivepyefa ov, touto oux ivSexeTai fiXXco^ exetv ouSajicos. 90 pa circular: c movimcnto que o prime! ro movente produz 21
assim c o .
10

yap i\ TTptoTTj xcov jiexapoXcov, xa6xr\q Si i?i xuxXto* xau- Portanto, elc e urn scr que cxistc neccssariamcntc; c enquanto

10 rr]v Se touto xiveT, 1% ivA-pct)? apa iaxiv ov* xai f\ &v&yxv), cxistc ncccssariamcntc, cxisle como Bcm, e dessc modo e Prinei-
(i ??
2
xaX&s, xai outco? T^ Avayxatov ToaauTax<o$, picr .
(Dc fato, o neecssario tern os scguinrcs significados: (a)
<£pX*i- Y<*p
t6 (x^v p(a Sti irapa ttjv opjiriv, to Se ou otix aveu to eu,
0 que sc faz sol? constrigao contra a inclina^ao, (b) aquilo scm o
- £x Totaling
que nao cxistc 0 bem, c, enfim, (c) o que nao podc absolutamcntc
to Se |ifi ivSexojievov aXXco$ <£XX* arcXtoc.
2
8' scr difcreutc do que c) \
fipa <£pX*K f[pvt]xai 6 oupav6$ xai ifj 9^01^* SLaytofT]
Dcsse Prinefpio, portanto, dependeni o ecu c a natnreza-
1

15 iariv ola tPj dcpCan] [itxpov xpovov if||iTv ourco yap dcei ixetvo*
I\ scu modo de vivcr 2 '
c o mais excel en tc: c o modo dc vivcr que
(if||iTv |iiv yap dcSuvaTov), hzv. xai i^Sov^i if) £v£pyeia toutou
so nos c con ec dido por breve tempo. E naquclc cstado Elc esta 15
(xai Sia touto lyprpfopau; a%aBr\oi<; vi^ais ^Slotov, iXmSes
scmpre if\ Is so c impossivcl paru nos, mas par.i Elc nao c impossi-
Se xai |iv7j|iaL Sia TauTa). i\ Se v6r\ai<; ifj xa8' aurrjv
vcl 7
pois o a to E Lambcm para nos a
de scu viver e pra.zer 7
.

tou xa0' auTO dcpEtrcou, xai [idXiara tou (JtaXiara. aikov


vigilia, a scnsa^:ao e o eonhecimcnto sao sum am en tc agradavcis,
if|

20 Se voeT 6 vou$ xara txex<4XTi4>iv tou vot)tou* votito^ yap us tarn en tc porquc sao a to, e, cm virLudc deles, tambem esperan-
1

yiyvvzai Ot^TfAvcov xai vocov, ware TauTdv vou^ xai vot]t6v. gas c record ac;ocs \
z

to yap SexTtxov tou votitou xai xf\q oua£a$ vou$, ivepyeT Se Ora o pensamcnto que e pen sa men to por si, tcm como
3

?X^v, war' ixeivou (xaXXov touto 0 Soxet 6 vou$ Oetov exeiv, objeto o que por si e mais cxcelcntc, e o |)cnsamcnto que c assim
xai i\ GecopLa to fjStaTov xai apiarov* el o5v outco$ eu exet, maximamente tern como objeto o que e cxcclentc cm max mo i

25 <i)$ i?i|ieL^ 7U0Te, 6 Be6q dcet, 8au|iaaT6v' el Se jiaXXov, In grau. A intcligencia pensa a si mcsma, captando-se como into 20

8au|iaaLcoTepov. exei Se a)Se. xai &r\ Se ye U7u<4pxei" f\ ligfvcl: de fa to, el a c intcligKcl ao intuir c ao pensar a si mcsma,
yap vou evepyeia £coti, ixelvo^ Si if) iv^pyeta* £v£pyeia Si if)
de modo a coincidirem intcligencia e inteligivcl. A intcligencia
xa0' aurfjv ixeEvou dcptaTT] xai dctSio^ qjajiiv Sfj tov c\ com efcito, o que e capaz dc cap tar o inteligivcl c a substancia,
£cofi
e c cm a to quando os possui- Portanto, mm to mais do que aqucla
8e6v eTvai £coov atStov apiarov, <Sare £<br] xai attov auvex^
eapaeidade, o que de divino ha na intcligencia e essa posse; e a
30 xai dctS 10$ 67u<4px&i Gear touto yap 6 8e6$. oaoi Si
atividadc contemplative c o que ha de mais prazcroso c mais
u7uoXa|ip<4vouaiv, waitep 01 nu8ay6petoL xai Unetiainnoi; '

excelcnte J
J

Se, portanto, ncssa fcliz condi^ao cm


que as vczes nos en-
contramos, Ocus sc en contra percncmcntc, isso nos cnclic dc 25

maravilha; c sc Isle sc en contra numa eondigao superior, c ain-


d a mais maravilhoso. E F
;
Je se cneontra efetivaincntc ncssa con-
di^ao. E Elc tambem e vida^
1

', porquc a atividadc da intcligen-


cia e vida, c Elc c, justamcnte, ess a atividadc E sua atividadc,
subsistcnte por si, c vida otima c eterna. Dizcmos, com efcito,
que Dcus c vivente, ctcrno c otimo; de modo que a Oeus pcr-
tence uma vida perenementc continua e eterna: isto, portanto, 30
e Oeus^ 1

E estao errados os que, como os pitagorieos' c Espcusipo r% 2


,

negam que a sum a belc/a c o sumo bem est e jam no Prineipio,


to x<4XXlolov X(ti fiptaxov \xi\ iv ipx^l c ' votl > ^ xo" pi hi in 1
ir. j
>i 1 1 hi pins 1 Lis pl.in j.r. c d( js ;iim!h;ii.s s;iu cau.siLS, ni,i\

tcov <pUTcov xai tcov f,"cocov toi<; ipx^C ottxia [xiv etvoti to ,1 I x'lrAi 1
' ,1 jH'i lt'i<.M( > si ) M- cik ( jm! liim no cjuc clcrixa dos prin-
Be xaXov xai xeXetov £v tol<; £x toutcov, oux 6pQcoc otovTat. clpios. I )c l;il<j, ii st'inc'iilc dcrivti dc outras seres prccedcntcs ^
35 to yap ardpfia ^pcov iari rcpOT^pcov xeXetcov, xai t£> r 1
>lrn;ii iiriilu dcscnvolviclo.s, c o que c primciro uao c a sc- 107.V

1073' TCpcoTOv oO arceptxa iariv iXXa to t£X£iov* oiov 7up6T£pov iiu nk', nia.s o epic c plena mcntc dcsenvolvido; assim, por cxcni-
av9pco7tov av cpafr] ti^ eTvai toO G7tepjjLaTO£, ou tAv ix toutou j>|f), que o homein c anterior ao semen: nao
ck'\vr-sc-ia afirmar

Y£v6fJtevov AXX' eTepov i£ ou to anlp\ia. otl fiiv ouv eariv ( lionicm derivado destc semen, mas aquele do t| ual 0 semen

ouota tic iiSioc xai 4x£v7]to^ xai x^x^piqiivr] tcov ab8r]- drnva "
f

5 tcov, 9avepov £x tcov eipTjfiivcov 8£8eixrai 8 i xai Sti [ii^ 6- Portanto, do que foi dito, e evidcute que existe unia subs-

0oc ou8£v ex^tv ^vBex^oci TauTTjv ttjv ouatav &XX* d^ep^s laueiii imovel, etcrna c separada das coisa.s senstveis. K tambem
xai A8LaLpeT6<; iartv (xtveT yap tov <5t7cetpov xp^vov, ouSiv 8*
lica elaro que cssa substancia nao pode ter nenliuma grande?a ? 5

8uvatxLv firceipov ;t£rapaa[iivov* liztl hi 7uav


mas e scm partes e indivisi'vcL (Ida, dc fato, move por urn tem-
£X&t fiiY£9o<;
touto oux
po infinite, c nacla do que c finite possui Lima potcneia infinita;
fj ibteipov ?} 7U£7uepaa|X£VOv, 7uerc£paa[iivov [iiv 8ia
e, dado que toda grandeza ou c infinita ou e finita, pclas razees
10 av E'xol [iiytQo<; 7 ierceipov 8* qti oXcoc oux eariv ooSev auetpov
(iiTxfloc)* dXXa (x^jv xai 8tl aTuaO^ xai ivaXXotcoTOv
ja apresentadas, cla nao pode ter uma grandeza finita, mas tam-
bem nao pode ter uma grandeza infinita, porquc nao existe uma
Kaaat yap ai icXXat xivrjaeic G'oTepai ttjc xaTa t6tcov.
grandeza infinita".) Mea, ademais, elaro que ela e impassi\-el e 10
TauTa fxev ouv BfjXa Sloti toutov ex £L T &v Tp67uov.
inalteravel: dc fa to, todos os outros movimentos sao posteriorcs
ao movimentn loeal^,
8 Por tan to, 6 cvidentc que e assim.

II6T£pov 8e fitav 9eTeov tyiv Toiaurrjv ouatav fj


izXtio^ 8

15 xai 7u6aa£, 8ei Xav9<4v£iv, aXXa (jLefAvfjaOai xal too;

tcov aXXcov iTOqpiaeic, oti rcepi tcXt|9ouc ou0£v eiprixaaiv


o Tt xai aaqp£<; eitteiv. i\ ^xev TC pi I8ea<£ uto- 8. jDemnnstraqcio da exixtencia ck uma multiplicidade de
y<*P
X^4>tC ou8£[*(av e'x£t ax£tjnv £8iav (&pi0fjLOu<£ yap XeyouaL tocc
suhatanciaH mpnt-semiveh inoventes das esferas celestes

Ihiaq ol X^yovTe? i8£a<£, rcept 8i tcov apiOfxcov ots fiiv co$


e a imicidade de Deux e do universal 1

20 Ttept &7T£tpcov Xdyoumv 6te Be cbc H-eXP 1 8£xA8oc cbpi- Nao dcvemoN deseuidar do problema se de\-cmos aclmitir
tjv 8' akiav ToaouTOv t6 tcX^Soc tcov apiOficov,
ofjt£vcov 8t' so Lima subslancia eon 10 csta, ou ma is dc uma e quant as'; antes 15

ou8£v XfyeTai jxera 071008% i7uo8£LXTLxfic) 8' Ix tcov


*
^jjiTv de\emos leeoiclar lambem as opinioes dos outros pensadoies c
notar que nao disseram nada com precisao .sol^re o numero dessas
substancias. A Leon a das Ideias nao contcm, a rcspeito, nenbuma
afirmacao e\spccifica: os defensores das Ideias dizem que as
Ideias sao numeros, depois falam dos numcros, as vezes como
sc fossem infinitos, outras, ao inves, como sc f ossein limitados 20

a dezena; mas, a rcspeito das razocs pelas quais a cjuantidade


dos numenxs de\'a scr tal, nao dizem nacla rigorosamentc de-
METAFISICA, A 0/3 a 24 569
TUN META TA OY21KA A 8, 1 -b 13 j

6roxet|i£v(ov xai 8tcopta|i£vcov Xexxeov. i] fi£v yap dcpx^l *<*t niou.strativo. Iinpoc-sc ?
portanto, que o cligamos nos T
com base

xd rcptoxov xtov ovxtov £xtv7n;ov xai xocO' auxo xat xaxa cm tudo o que foi cstabclccido c cxplicado acima.
() Principio c o primciro dos seres e imovel tanto al^soluta-
25 aujipepTixo^, xtvouv 8e xfy TcptoxT)v itSiov xai fwav xiwiatv
mentc como rclativamcntc\ c produz. omovimcuto primciro, ctcr- 25
iTcet hi xd xtvoufievov ivdrpcr) U7c6 xtvos xtvetaflai, xai to
in) c linico'
5
. E como c ncccssario que o que c movido scja movido
rcptoxov xlvouv &xlv7ixov elvat xa8' aux6, xat xfy itSiov x£-
[>or algo c ?
que o Moventc primciro seja csscncialmcnte imovel,
V7iatv U7c6 AiSiou xtveTaSai xai xfy ji£av ucp* evo^, opcofiev
e que o movimento ctcrno scja produz.ido por urn ser crcrno e
Si 7capa vt\v xou tocvxos xt)v an\f\\ cpopdv, r\v xtvetv cpa-
que o movimento unico scja produ/ido por um scr unieo; c dado
yo jiev t?jv 7cptoTT]v ouatav xat (ixtwixov, aXXa^ cpopa^ ouaa^
cjiic por outro laclo vemos que (unlo com 0 movimento simples
T 7

xa^ xtov 7cXavTjxtov ilStous (itStov yap xai aaxaxov xo xuxXco


do Todo — que dizemos produ/ido substancia primcira scr pela
imovel — ha tambem outros movimcntos eternos dc hanslagao,
acojia* 8£8eLxxat 8' £v xot^ cpuaixots Ttept xotkcov), iv^Y*^ 30
c
xat xouxtov ex£<m)v xoiv cpopcov wc' &xlvt)xou xe xtvela8ai xa6' ou seja o dos plaiictas (dc fa to, eterno e continuo c o movimento
T

auxfy xai &l8£ou oua£a^. ^ xe yap xcov fiaxpcov cpucns atStos do corpo que sc move eireularmcnrc; c isso foi clemonstrado nos
35 ouata xts ouaa, xat to xlvouv itStov xai 7cp6xepov xou xlvou- livros da \
7
hlca)'\ e nccessaiio que tambem eada um desses mo-
|ievou, xat xo 7tp6xepov ouatas ouatav ivaYxatov elvat. cpave- \ imcntos scja prodtr/ido por uma substancia imovel c ctcrna Dc fi
.

pAv xotvuv oxt xoaauxas xe ouata^ avayxalov eTvat xt]V xe fa to, a nature/a dos astros c uma substancia ctcrna, c o Moventc
cpuatv aiSfcus xat AxtWixou^ xa8* auxa^ xai aveu \ieyiQovq ctcrno 6 anterior rclativamcntc ao que c movido, c 0 cjuc c ante- 35

1073 b
8ta xt]V e{pTi|iev7iv aixtav Tupoxepov. — oxt |iev ouv eEaiv oua£at, rior rclativamcntc a uma substancia devc ncccssariamcntc scr, cle

xai xouxcov xts rcptoxr] xai 8eux£pa xaxa xt)v auxfy xa£tv mcsmo, substancia. I^ortanto, e evidente que deverao cxislir nc-

xaTs cpopais xcov aaxpcov, 9avep6v xo 8e TcXfjGo^ i\hr\ xcov ccssariamcnte outras substancias e que deverao ser ctcrnas por

90pcov ex xrjs oJxeioxdxT]^ 91X0009 £<y xcov jiaSrijiaxixcov .sua naturcza, csscncialmcnte imoveis c scm graiide/.a, pclas ra-

zocs ja aprcsentadas''.
5 ini<rn][i€>\f 8 el axorcetv, £x xfjs aaxpoXoYia^* auxr) yap Tuepi
Por tan to, c evidente que cxistem essas substancias, c que, 073 h
at 8'
1

ouata^ aia8r]xfjs fiiv at'Stou 8e 7coteTxat vt\\ 8ecop£av,


destas, uma vcm primciro c a outra depois na mesma ordem bic-
aXXat Tuepi ou8e|itas ouaEa^, olov fj xe 7cept xou^ aptSfious xat
rarquica dos movimentos dos astros^.
xty Yetojiexptav. 0x1 jiev ouv 7cXetous xcov cpepofiivcov at cpo-
O numero dos movimentos, depois, devc ser cstabclccido
pa£, 9ocvepAv xoT^ xai jiexpito^ ^fifiivois (TuXeiou^ yap exa-
com base cm pesquisas da ciencia maternal ica mais afim a filo-
10 axov 9^pexat jita^ xtov 7cXavco|i£vtov icaxptov)* 7u6aat 8* auxat lJ

sofia, ou scja, a astronomia : dc fato, csta dirigc sua invest igagao 5

Tuyx&vouGW ouaai, vuv jiev ^jiet^ a Xiyoixn xwv jia8T]jiaxL-


para uma substancia que c scnsfvcl, mas c tern a, enquanto as
xtov xive^ ivvotas x^P tv X^ojiev, o7cto^ ?j xt xfj 8tavo£<y outras, como a aritmetica c a gcomctria, nao tern nenhuma subs-
7cXfj8o^ a)ptaji£vov u7coXapeTv xo hi Xoi7c6v xa jiev fyizow- tancia como objeto dc in\ cstigacao
, 1(l
.

Ouc por outro laclo, os movimentos dc translacao scjam


?

em maior numero do que os corpos movidos, c evidente ate


para os que pouco sc ocupararn dessa questao: dc fa to, cada um
dos plane his tern mais dc um movimento dc translacao 11
, A in

respcito da questao sobrc quantos sao esses movimentos, dircmos


uma idcia geral a respcito o que a firm-am alguns
agora, para dar
1
',

matcmaticos, de modo a podcr, com base no racioeinio, eonjc-


572 TliNMETA TA OYSIKA A MF'J'AFiSICA, A 3, 1 0/A a 6 -34 573

at hi TOvxe xai etxoatv elatv, toutcov hi ^6va<; ou SeT &ve- .ish'os sao oito para os dois priinciros, c vintc c cinco para os

al; t6 xaTcoTdxw Texa^vov (pipeTOU, at fiev (jntros, c, clestas, sonao dcvcni girar ao contrario aquclas cm
XtxOfjvat £v
Ttpcixcov 8uo aveXtrcouaat Eoovrat, at hi xi? que so move o planctii que vein logo abaixo, seguc-se c]ue scrao
toc^ xcbv
scj.s as que deverao produzir o movimento eontran'o para os dois
10 tcov fitrcepov xercipcov £xxa£Sexa* 6 8^ arcaocSv ipiOjjLo^ t6v
piimeiros planctas, c, para os quatro planetas seguintes scrao 10
xe 9epouacbv xai t6v iveXtrcouocov TatJxas Tcevrrixovrd xe
dc/.esseis; o mimero complete) das csfcras, das que se movem
xal 7t£vre. el Se tq aeXr|V7) xe xai tco V)X£co ^ TCpoartOeu)
em sentido normal e das que giram ao eontran'o, sera de eiriqucn-
tt£ etTuo^ev xtvr)aet$, at Tuaoai acpatpat eoovrai ini&
ta e eineo 1
'. (Fr, se ao sol e a lua nao for preeiso acrcscentar os
xe xai xeaaapixovxa. — t6 [lev ouv TcXfjOo^ tg3v 09atp<ov eaxco
movimcntos dos qua is falamos, o numero completo das esferas
15 Toaouxov, cZxrce xai tat; oua£a$ xai ta£ apx&€ 4^ivt|tou(; K
sera dc qua rent a e scte) \
[xai toc$ aEoOiiTad xoaauxas euXo^ov uroXapetv (t6 ^ap
Portai to, dado que seja este o numero das esferas, sera ra-
l

ivayxalov &9e£a0co tou; J<Jxi>pOT£poi<; Xeyetv)- ei Se nT|Se-


/oavel, con seq uen tern en tc admit ir que scrao do nicsmo numero
7

(juav oT6v t' elvat 9<>pav |jlt) aovretvouaav rcpos aoxpou 90pav, as sul^staneias c os prinelpios imovcis: c que isso seja neccssario, 15

Ext hi Ttaoav 9uatv xai rcaaav ouatav arcaOfj xai xa8' deixamos a deeisao aos que sao mais especial /.ados na materia '. 1

^ ^
i

20 aurfjv too &p£arou xe^ox*!*0 £^vat vojitCeiv, ouSe- Se nao e possivcl que exist a nenhum movimento cie
jjlCoc av etV| rcocpa xauxas £t£pa <puai$, &XXa toutov 4v(4yxt] iranslagao que nao estcja ordenado a transla^ao de um astro, c
tov dptGnov elvat tqv ouottiv. etxe ^ap elaiv Krepai, xtvoTev se, ademais, toda real! dade c substancia por si impassivel e parti-

av d>$ teXo^ ouaat 90pa$* &XXa etvat -ye aXXa$ 90pa$ cipc do otimo deve ser eonsiderada eomo fim, entao nao existing
iSuvaxov Ttapa xa£ eipTi^eva^. touto 8e vokoyov Ix toiv al em destas, nenhuma out.ni realidadc: por isso, necessariamen- 2()

25 9epofievwv 6:uoXapetv, e£ -yap Ttav t6 9£pov tou 9epo^evou te sera estc o numero das substancias. Se, com efeito, exist issem

TO9uxe xai <popa Ttaaa 9epo^£vou Ttv6$ £axtv, ouSe^iCa outras, entao devcriam produ/irmovimento, enquanto eons tit ui-
X<ipLV
riam fins de outros movimcntos de translaeao: mas nao c possivcl
9opa aurrj^ av evexa etV| ou8* &XXr\t; 90pa$, iXXcc twv
que cxistam outros movimcntos de translaeao alcm dos mcn-
atrcpwv tvexa. et ^ap eaxat <popa 90pa$ evexa, xai £xetvr)v
eionados. .K e ra/oavel supor isso, com base nas eonsidcragocs
ixepou Se^aei x<4p LV etvat* &ar' £:uet8^ o^x °^v xe et$ obcet-
do proprio movimento dos astros. Sc, dc fa to, ludo o que move 25
30 pov, t£Xo$ earat k6lgt\$ <popa$ tcov 9epofi£vcov xt Oetcov oco-
csta cm fungao do que c movido, e se todo movimento e mo-
^axcov xaxa t6v oupav6v. oti 8e et$ oupav6(j, 9avep6v. ei
vimento de al go que c movido, nao podera haver nenhum movi-
Yap 7uXe£ou£ oupavot wanep av8pco:uot, eaxat eiSei jx£a ^ Tcepi
mento que tenha ])or fim a si mesmo ou outro movimento, mas
exatrcov &p$yi& 8£ ^e 7:oXXat. 6aa 4ptG|jLc^
4px^» devera tcr por fim os astros. Com efcito, sc existissc um movi-
mento que movimento, estc deveria tcr,
tivesse por fim outro
por sua vcz, algum outro fim; mas, dado que e im possivcl ir ao
infinito, o fim de todo movimento dcvcni scr algum dos eorpos 30

di vinos que se movem no ceu


[jS
.

K 6 evidente que o ecu e um so. Dc fato, sc cxistisscm muitos


ecus, eomo cxistem muitos homens, entao o Prineipio de eada
ceu deveria ser um so quanto a forma, mas multiple quanto ao
numero. Mas todas as coisas que sao multiplas quanto ao numero
tern materia: de fa to, a forma de Lima multiplicidadc e unica
METAF1SICA, A 8/9, 07 A a 35 b 22 575
TUN MET A TA OYX1KA A 1 -

roXX&v, conio, por excmplo, a forma do horn cm, cnquanto Socrates <e ^5
tcoXX<4, SXtjv ex et T^P ^Y 0<; xo" & atrcd$

35 olov dcv0pd>TOu, S<oxpiTTi<; 8e (xai KaXX£a$ o&y) et$)* to 8e


(
'alias > o sao quant o ao nmncro. ()ra T
a csscncia primcira nao

1cm materia, porquc c a to puro. Por tan to, o Mo\'cntc Primeiro


t£ fjv etvatoux £x et ^"n v T ° icpaixov £vTeX£xeia yap. ev apa
c um tan to pcla fonna como pclo nuincro c, por isso
movcl c
xai Xoyto xai ipt0(jL<o to nparcov xivouv &x£v7rrov ov xat to
i
?

iambeni e um aquilo quo por FJe c niovido scmprc c iiiintcrrupta-


xivoujievov apa &ei xai auvex^S* £^ #P a oupavd<; (jl6vo$. lua- 11
incntc. Concluindo, o ecu e uno e uinco ^
1074 b
pa8£8oTai 8e Ttapa tcov ipxauov xai TwcjjwtaXafcov iv |jlu8ou
lima tradi^;ao, cm forma dc mi to, foi transmitida aos pos- i074
;

aXT^aTt xaTaXeXet^eva xot<; fiaxepov otl Geot xe etatv ou~


icrtjs a partir dos antigos c antiqui.ssimos, vScgundo a qual cssas
TOL Xai 7T£pL£X^L t6 SsLOV XTJV oXtJV <pU(JLV. TOC 8£ XoiTCOt
rcalidadcs 2
'
1

sao dense s, c que o divino cnvolvc toda a natureza.


(jLu0ixto$ "hBti TcpoafjxTat 7rpo<; ttjv toi8<I> tcov TtoXX&v xai
As outras coisas foram, postcriormente, aerescentadas para per-
npo<; t?)v tou<; vojjloix; xai to aujjttpepov xP^ aiv &v9p<o-
s eE$ *
s nadir o povo c para faxc-Io submetcr-se as leis c ao bem eoinum,
7toei8et<; yap to6tou$ xai Toiv aXXtov £a>tov ojjloloo^
T£ Ttai l)e fato, di/.em c|ue os deuses tern a forma hmnana e c[lic sao 5

Xeyouat, xai toutoi^ foepa &x6Xou0a xat 7rapa7rXiriaLa tol$ seinelh antes a certos an i ma is, c acrcscentam a cstas oulras eoisas
dpr^iiw^ tov ei tls x w P^ aa ? g^to Xdpoi jjl6vov to 7rp<o- da mesma nature/a ou analogas. Se de todas 7
elas, prescind in do
tov, 0Tt Oeous <5ovto Ta$ 7rptoTa$ oua£a<; etvat, 0e£<o$ av elpfj- do res to, assumimos so o pen to fundamental, is to e, a afirmagao
10 a0at vojjttaeiev, xat xaTa to eExo<; toXX4xl<; eup7)[jLev7i£ tit; de que as substaneias primciras sao deuses, e preeiso reeonheecr
t6 8uvaxdv Ex4ax7i$ xat xexv^K xat <ptXoao<p£a<; xat 7ri4Xtv que cla foi fcita por divina inspiragao. K dado que, como c veros- 10

98eipO[jLev(ov xai Tauxas xa<; 86£a<; £xe£vtov olov Xett}>ava sfinil, toda cieneia e arte foi eneontrada e depois novamcntc
raptaea<oa0ai pixP 1 t °6 v^v * ^ l
1 ^ ^axpLos S6?a xai perdida, e preeiso considcrar que cstas opiniocs dos antigos foi am
21
i\ 7rapa t&v rcptoTtov Ini toooutov tj[jlTv tpavepa p,6vov. eonscrvadas ate agora como relfcpuas .

Porta n to, somen tc ate cste ponto nos sao eonlieeidas as


opiniocs dos nossos pais c de nossos antepassados™.
9

is Ta 8e Tcepi tov vouv e'x&i &TCOp£a<r Boxei |iev

yap elvai Ttov 9atvo|jtiv<ov 0et6TaTOv, 7roi<; 8'exwv ™houto$


t
). jProblemas re la tiros a inteligencici divina como
av etT], ex et ™k? 8uaxoX(a<;. efte yap [Lrfilv voet, Tt av pensamento de pensamentoj 1

tvr\ t6 ae|iv6v, iXX* £x £t &an&P &v £ o xa0eu8tov* eire t


Ouanto surgem algumas difieuldades 2 Ja
a intcligeneia, . I
15

voet, xouxou 8* aXXo xuptov, ou yip iart touto o iartv auTOu i\ parccc scr a mais divina das eoisas que sc man if cs tarn a nos';
20 ouota vorjan;, iXXa 8uva|iL£, oux av t| ipLcmj o6a£a tXr\* 8ta mas, ha eerta dificuldadc em comprcender como cla deve ser
yap tou voetv xo x£|itov auxw U7r4pxeL. £ti 8e £lt& voo^ i\
para ser assim H .

De nao pensasse nacla, nao poderia scr divina, mas


fato, se

e.staria na eondi^ao de quern dormc\ V, se ])cnsa, mas se seu pen-

sar depende de algo superior a si, sua substaucia nao sera o a to

dc pensar, mas a pa ten ci a, c nao poclera scr a substancia mais 20


6
do pensar, com cfeito, deriva seu valor
excel en tc: .

Contudo, tan to ua liipotese de que sua substancia scja a


capacidadc dc en tender, como na hipotcsc dc que sua subs tan-
TUN META TA OYZ1KA A METAFISICA, A 9, 07 A b?2 - 075 c6 577
576 1 1

ouaioc auToG etre vorjaic eaxi, ti voet; ?\ -yap auT6$ atkov ti


cia scja a a to dc cn tender, o que cla pensa? Ou pensa a si niesma
6Tep6v ti* xai eJ £T£p6v ti, f\ t6 auTo &et SXXo. tots- on pensa algo difcrcntc; e se pensa algo difcrente, ou pensa sem-

pov ouv 8ta<pepsi ti ^ ouSev to voelv to xaXov fj to tu^ov; pre a niesma eoisa ou pensa algo sempre diver so. Mas, e ou nao
25 xai octotuov to 8tavoela0at Tuepi evitov; 8fjXov toivuv otl e hem diferentc pensar o que c belo ou unva coisa qualquei 7 Ou 25
7i

tA 8et6TaTov xai Tt[ita>TaTOv voet, xai ou [xeTaPiXXer eft;


nao e absurdo que ela pense ecrtas eoisas? Portanto, e evidente

X&lpov yap r) [iSTapoXr), xai x£vr)a(<; tic rjSr] to toloutov, c|ue ela pensa o que e ma is divino e nun's digno de honra, e que o

iXXa Suvajii^ effXoyov objeto de seu pensar nao nuida: mudan^a, eoni efei("0, e sem-
a
uptoTOv |iev ou v el v6r)at<; £<rctv
pie para pior c essa mudanea eonstitui sempre unia forma de
£tultuovov sTvat to auvexk auTcp Tifc vo^aetos* £rceiTa SfjXov ;

aXXo av to Tt|iia)T£pov 6 voG$, to vooujievov.


movimento ,

30 oti Tt sir] ?j

xai yap to voetv xai ^ xai to


Em primeiro lugar, se nao e pensamento em ato mas em
v6r]au; uTuipJjet x^P t<TX0V
poleneia, logicamcntc a eontinuidade do pensar seria fatiganfe 30
vooGvrt, gSot' zl 9£uxt6v toGto (xai yap opav evta xpeTT-
para ela\ Ademais, c evidente que a] gum a outra coisa seria niais
tov 9[ opav), oux av elVj to aptarov i[ v6r\ai<;. auTov apa
digna de honra do epic a Intcligcncia, a salier, o Inleligivcl. Dc
voet, strcsp £ari t6 xpdcTtarov, xai ecmv r\ vorjatt; vorjaetos v6rj-
I ato, a eapaeidade de pensar e a ati\'idade de pensa men to tarn-
35 at$, <pa£vsTat 8* aet aXXou i\ iKiavr\\Lr\ xat i\ ata0T)ai$ xai
bem perteneem a quern pensa a coisa mais indigna: de modo que,
T] 862;a xai i\ 8t£vota, auTffc 8' £v rcap£pytp. STt et SXXo
se is so deve ser evitado (de fa to, e mcllior nao vcr cerlas eoisas
t6 voeTv xai to voetaOat, xara 7u6T£pov auTto to eu urcap- i;

y
do que ve-las ) ?
o que ba de mais cxcclente nao podc ser o pen sa-
j(£t; ouSe yap TaiJTO to eivat voTjaet xai vooujjiva), 7^ in m Sc porta n to,
il ion to .
?
a Inteligcneia divina e o que ba de mais
1075* £vtcov i\ im(jvf\\ir\ to Tupayjia, £tui |iev Ttov rcoi7)Ttxc5v fiveu
cxcclente, ela pensa a si mcsma e seu pensa men to e pens a men to
uXtjs T) ouata xat t6 tl rjv eTvat, ^7ci 8e tc5v QeojprjTtxwv 6
dc pensamcnto J
'.

X6yo$ to Tupayjxa xat i\ vorjats; oux eTepou ouv ovto$ tou voou- Todavia, pareee que a cieneia, a sen sac, a o, a opiniao e o
|jl£vou xai toG vou, oaa uXtjv £x eL > T^ ocuto eaxat, xai i\
racioeinio tern sempre por objeto algo diferente dc si e so
7

5 v6rjaic t& vooujjivq) |ita. £Tt 8^ XetrceTat iuopia, et aovOexov rcflcxamcnte tern a si mesmos por objeto. Alem disso, sc uma
to vooujievov |xeTa[3aXXot yap av £v toi^ [jipeai toG oXou. 9[ coisa e o pensar e outra o que e pen sad o de qual dos dois dcriva
?

para a Inteligcneia sua cxeclcucia? Oc fato a essencia


T
do pensar
c a essencia do pensamcnto nao coincidem. Na real i dad c, em 1 075

a I guns casos, a propria ciencia eonstitui o objeto: nas ciencias


produtivas, por cxemplo, o objeto c a substancia im ate rial e a
essencia, c nas cicucias tcoreticas o objeto c dado pel a nogao c

pclo proprio pensamcnto. Porta n to, nao sen do diferentcs o pen-


samcnto c o objeto de pensamcnto, nas coisas que nao tern
materia serao o mesmo, c a Inteligcneia divina coinciding com o
12
objeto dc sen pensamento .

Resta ainda urn problema: se o que e pensado pcla Inteligen- 3

eia divina e composto 1


'. Nessc caso a Inteligcneia divina muda-
iia, passando de uma a outra parte das que constitucm o eon-
junto de seu objeto de pensamcnto. Eis a rcsposta ao problema.
TUN MET A TA ®Y1\KA A Ml IAI SIC A. A 9/10, 1 075 a 7-28 579

48i,a£p£Tov jiav tA fif) ex ov uXtjv — oioTuep 6 4v9pa>iuvos vous lihlo o que nao tern materia nao tcm partes. E assim eomo
8 ye tgSv ouv0£t<ov &x^ & ™ v XP°vtP (°u T^P &X £l t ™ e5 1
11 urrcle a inteligcueia hiiniana — pclo mcnos a intcligeneia que
ev ttoSt fj £v to>8£, 4XX' £v 0X9 Ttvt to apuycov, ov aXXo ti) — 11. to pensa eompostos w —bem nesta
(cle fa to, ela nao tcm scu
10 outgx; 8' lx tl a ^ "h v6tioi<; tAv arcavra alftva; ou naquela parte, mas tern scu bem supremo no que e um todo
nulivisrvcl, que c algo diverso das partes): pois bem, desse mesmo
10

imulct oeedc tambcm a Intel igencia divina, pensando a si


[>i
10
uiesnia por toda a ctcrnidade
1
'.

'EjiicxeTcxfov 8e xat iroTepox; ex ei ^ ^Xoo <puau; to


iyaGAv xai to aptarov, ^6xepov xex^ptojJL^vov ti xoci atjto

xaO' ocot6, r\ rijv Tajfiv. fj 4|i<poTdp<o<; Saiuep arpaTE,u|ia;

xat yap £v ttj t<4J*&l to e5 xocl 6 atpa-nry^, xat fiaXXov 10, |C) modo de ser do bem e do otimo no univerw e a Igum as
15 ooto;* ou yap outo^ 81a t#|v TaJjtv 4XX' ixeivTj 81a toutov iartv, dificuldades em que caem as doutrinas metafkieas do*
jiAvxa 8e auvrdxaxtaL ir<o<;, 4XX* oux A^ota;, xat jrXtina jne-socrdticos e dos platonicosj
{

xat Tmjva xat cpUTa* xat oux out<o$ ex £l <S<ra ^ ^vai 6a-
Hevemos tambcm eonsidcrar de que modo a realidadc do
xdpto upo; GAxepov [iTiSdv, 4XX' eaTt ti. Jipo; [iiv yap Ev
univei'so possui o bem c o otimo: (a) sc como algo sejxirado
airavra ouvreTaxtaL, aXX* <&a7cep £v otxitjt tou; £X&u6£poi.s
r can si como a ordem, (c) ou ainda em ambos
c por si, (1^) flu
20 T]xt<rca efccmv 0 ti &tux& tcoieTv, 4XXa jidcvra ^ Ta irXelara
ns modos, como aeontece com um cxercito. De fa to, o bem do
T^TaxTat, tou; 8£ Av8pa7c68oL<; xat tou; 0Tjptoi<; [itxpov to tit;
cxereito esta na ordem, mas tambcm csta no general; antes, mais
to xotv6v, to 8e tcoXu 0 Tt eTux&v- TOiauTrj yap £,x<4otou
uesle do que naquela, porque o general nao cxiste em virtude
apx^l ocoTtov tj cpuau; £<rc£v. Xdyo) 8' olov tit; to Siaxpt-
da ordem, mas a ordem em virtude do general'. Ibdas as eoisas l ^
Gfjvat 4v<4yxtj focaaiv IXOetv, xai fiXXa outgx; &jtlv &v xot-
e.slao de certo modo ordcuadas em con junto, mas nem todas do
25 vtoveT auavTa tit; to SXov. — oaa 8e 48uvaTa ou(i[3a[v£L fj
i lies mo modo; peixes, ave\s e plantas; e o ordenamcnto nao ocor-
icTOjra toT<; aXXto; Xeyouot, xai uoTa ol x^P^^P^ X£yov-
le clemodo que uma eoisa nao ten ha relagao com a outra, mas
te;, xai lid jiolcov £X<4x LaTOL ircopEat, Set \ir\ XavGAvetv.
de modo a haver algo de eomum. De fa to, todas as coisas sao
to4vt&<; yap 1% dvavrEtov tcoioGcjl jirfcvra. out& 8e to TcAvra oote
c-oorclenadas a um linieo fim. Assim, numa easa, aos homens
1 1 vies nao cabe agir ao acaso, pelo contra rio, todas ou quase to- 20

das as suas acocs sao ordenadas, enquanto a agao dos escravos e


dos animais, que agem ao acaso, poueo eontribui para o bem
eomum, pois cste c o principio que constitui a nature/a de ca-
da mill Qucro di/cr que todas as coisas, necessariamcntc, tcn-
dem a distinguir-se; mas sob outros aspectos, todas tendem para
a todol 25

Tambcm nao se dove ignorar todos os absurdos e os eontra-


sensos em que caem os que pemam dife rente de nos, ncrn sc deve
ignorar o que dizcni os que tcm tcorias mais rcfinadas c em
tjuais dessas doutrinas as dificuldades sao menores'.
530 TilNMETATAOYSlKA A M JAFiSICA, A 10, 1075a29-b 13 591

to £vavx£eov (Jpftac, out* £v oooic xa £vavx£a utu4px£l, tucSs 'loclos os filosofos afirmam que ascoisas se geram dos contra-
30 £x T(5v ivavxfuv taxai, oO Xrfouatv iTcocQfj yap xa £vavx£a il* is. Mas ncm a afirniagao: 'Hod as as coisas" nem a outra: "dos con-
7

utc' 4XXr]Xeov. V)|iTv 8£ Xuexai xouxo &0X6yco$ xeo xp£xov xi li;nios" sao exatas
r
'; c cles tambem nao dizem como dcrivam dos 30
elvai. oi 8e xd exepov xeov evavx£eov uXy]v tuoiouolv, (Sarop ol ronl nuios as coisas que cfetivamcntc admitcm os contrarios: dc
xo fivLaov xeo tatp *i xeo £vi xa tcoXXA. XuexaL 8£ xai xouxo (alo, os contrarios nao sao afctados urn pclo outro. Para nos, a
xdv auxov xpo:cov* V] yap 3X7) V) |i£a ouSevi ivavuov. exi iliiioLildadc sc resolve facilnicntc, adinih'ndo a cxisreneia dc liih

35 arcavxa xou <pauXou |xe0e^L e^eo too £v6$- to yap xaxdv leixciro termor
auxo 94xepov xcov axoixetav. ol 8* fiXXot ou8' 4pxa$ to 4ya- Al guns a firm am que a materia e una dos contrarios, como,
86v xat to xax6v xai'xoi h
&caai (idXiaxa xd 4Ya86v 4pxrp
s
cxcmplo, os que opoem o desigual ao igual ou o multiplo ao
ot 8£ xouxo |iev t>p0eo£ oxi 4pxr)v 4XXa tuco$ to (JrfocBdv}apx^l unT. Tambem cssa dificuldadc sc resolve do lncsmo modo 1
",

1075 b
ou Xeyouatv, :c6xepov cos x£Xo$ ^ eo? xtvrjaav f| eo$ eISo$. 4x6- pnis a nosso vcr, a materia nao e eon tr aria a nada 11
. Alem disso, 3$

ko>$ 8e xai 'E|iue8oxXfi^* xty yap 9iX£av tuoleT xd 4Ya86v, lodas as coisas participariam do mal, execto o Urn: pois o proprio
aurr] 8* dpx^l xai co$ xivouaa (cuvi^st y4p) xai eo$ SXtj- mal constitui urn dos dois elementos 12 .

|iopLov yap xou [xCyjjwctoc. d 8^j xai xcp auxeo ou|a[}e[}t}xev Outros filosofos, ao contrario, afirmam que ncm o bem nem
5 xai cos uXq 4px*j eTvai xai eo$ xtvouvxi, 4XXa x6 y' eTvat ou f j mal sao prinetpios; mas em todas as coisas 0 bem e o prineipio
10
xa0x6. xaxa rc6xepov ouv 9iX£a; axorcov hi xai xd a<p8ap- ])or excclencia \ [

xov eTvat xo v&Txoc* xouxo 8* £<rxiv aOxcp V) xou xaxou 9Uot$. 'I cm ra/ao os que dizem que o bem c urn prineipio, mas
*Ava^aY6pac 8e eo$ xivouv xd 4ya86v 4pxr]v 6 yap vou$ xtveu rles naoexplicam como obem e prineipio: sc como causa final,

4XXa xLveT evex4 xtvo$, cotrxe ex&pov, rcXfy eo$ ^jjleS; Xdyo- ou como causa motora ou como causa formal H .

10 |iev V) yap JaxpLxrj £<m ^ u^ieia, axo:cov S& xai to


tcco^ Tambem a tcoria dc Kmpedocles c absurd a: elc identifier o
£vavx£ov |iT) Tuotfjaat xto 4Ya0tp xai xto vto. tu4vx&c 8' ol bem com a Amizade, c csta e prineipio seja como causa motora
x4vavx£a Xeyovxe^ ou xpuvxat xoTc £vavx£oi£, £av (Ju8|i£a7) (dc fato, ela rcunc), scja tambem como materia (dc fato, ela e
h Mas mesmo que algo pndesse ser prineipio
tic. xai 8ta x( xa |iev 99apxa xa 8* (fyGapra, oOSeic Xtytv parte da mistura) .

material e prineipio motor, sua cssencia nao scria identica. Scgun- 5

do qual dos dois sen ti dos a amizadc scria prineipio?


1
'
K tambem
e absurdo que a Diseordia seja incorrupt ivel, pois ela constitui
por si a naturcza do mal 1
'.

Anaxagoras poe 0 bem como prineipio motor: dc fa to, a

Inteligencia produz mo vim en to, Todavia, cla move cm vista dc


um fim; port an to, cstc c difcrentc del a; a mcnos que sc accitc o
que nos a firman 10s: a arte mcdica e 7
cm certo sen tick), a saL'tdc'\
K tambem e absurdo que elc nao ten ha 111 trod uzido algo contrario
ao bem e ao inteleeto
1

^
r

lbdos os que afirmam os contrarios como principios de-


pois nao sabem scrvir-sc deles, a nao ser que suas tcorias scjam
20
modificadas .
TUN MET A TACYIIKA A METAFISICA, A 10, 1075b U- 35

tocvtoc yap to 5vta notouaiv ix tcov auxcov dpx<5v. ett ot Alcm disso, ncnhum clclcs cxplica por que algumas coisas
15 (xiv £x tou (x^i ovro£ 7UOLo0ai to ovta* ol 8' tva fxf| touto sao corruptive is c outras incorruptivcis; de fa to, cles fazem to-

dvayxaaOaiatv, ev udvta uotouatv. — ett Sid t£ del Earot y£ve- cla.s as coisas deriva i cm dos mcsmos principios 21
. Adcmais, alguns J 5

aic xat ti afuov y£V£a£cos, ou8et$ Xeyet, xai toT$ 8uo dpxd; ta/cm os seres dcrivarcm do nao-ser 2
;
outros, para nao cair nc.ssc
Ttotouaiv £XXt|v dviyxTi dpxfy xupt<or£pav elvat, xai tois to nbsurdo, reduzem todos os seres a um so r\
etSr) ett dXXr| dpxn xupwot^pa' 8td tl yap \itziax^ K, ainda, ncnhum deles diz por que scmprc haver a gcragao,
20 [let^ei; ^ T0 K SXXol; dvdyxTi ttj aoqrtqt xat rrj ti- e qua] e a causa da gcra^ao
24
.

fxttoTdTT] £ut<m](XTi elvaf tl ivavrtov, fjntv 8* ou, ou y&p £<mv Mcsnio os que a dm item dois principios devem necessaria-
IvavtEov t<o uparcto ouS£v udvta yap to IvavcEa uXtjv Exet, mentc admitir a cxislcneia dc um tcreeiro prineipio superior
2 ':

xai 8uvdfx£t raura sauv fj 8e ivavrta ayvota to ivav- assim, os filosofos c|ue a firm am a cxistencia dc Form as clevcm
xEov, t<S 8i TtptoTco ivavttov ouS£v. £t te (x^i &jtoi uapd to admitir outro prineipio superior. Dc fa to, por que as eoisas sen-
2f>
25 aJa0T)Td aXXa,
oux earat dpx*| xat -cdfe xai Y£V£ai$ xai siveis participarao ou partieipam delas?
-cd oupdvta, dXX' a£t vf\q apX^C ^PX'H? &ra£p tots GeoXdyots Outros filosofos sao forgados a admitir a cxistencia de algo 20
xat toTc qjuatxoi^ naaiv* si 8' earat to £tSr) ¥\ (ol) dptGfjtot, #
contra rio a sabedoria e a eiencia ma is clevada, enquanto nos nao
2
.

ou8svd$ afuta- £l Se fjtrj, outi xtvrjaetoc yt* e-u toos saroi Oc fato ao7
que e primciro nao ha nada dc contra rio, jjorcjuc todos
dney&Gaiv (jiysGos xat auv£x&c; 6 yap dpt6(x6c ou uoirjaet os contrario.s possucm materia, e as coisas que possucm materia
50 cjuvex^C* oute cos xtvouv oCts (I>$ &i8o$. dXXd fjtfy ou8£v y* ex stem
i cm potencia; a ignorancia contraria a suprema eiencia
earat tcov £vavt£<ov fouep xai uoit|tixov xai xtvT|tix6v* £v8£- tern porobjeto o que c contrario ao objeto da suprcma eiencia, mas
XOito yap dv fx-f) £lvau dXXd (x^v uarepdv ye to 7Uoi£tv 8uvd- nada c contrario ao Scr primeiro 2s .

(X£coc* oux apa dtSta to ovto. dXX' &ruv* dvatpetdov dpa ncm sequcr
Se alcm das coisas sensive is nao exist isse nada,
TOUT(OV Tl. T0UT0 8* £tpT|TOt 7UO£. £Tl Tfol Ot dplG(JLOi G-V T| havcria um Prineipio, ncm ordem, ncm gcragao, ncm movhnen- 25

>5 (J>uxt| xai to aaifxa xai oX<o$ to £i8o$ xat t6 Tipayfjta, tos dos ecus, mas devcria haver um prineipio do prineipio, eomo

se vc nas doutrinas dos teo logos e dc todos os fisicos zv .

E mesmo que exist isscm as Idcias c os Nunieros, nao scr i am


causa dc nada; ou, pclo mciuxs, nao scriam causa do moviniento" !i
.

Adcmais, eomo as grande/as e o que e ex ten so clerivaria do


v|
que nao tern grandeza ? C) numcro certanientc nao produztra o
cxtenso ncm eomo causa cficicute ncm eomo causa formal' 2 .
30

Mas tampoueo a I gum do,s eontrarios pod era scr, eomo tat,

prineipio motor ou causa cficicntc, pois ele poderia nao existir.

Pclo men os sua aeao seria posterior a sua potencia^. I'-ntao, nao
poderia m existir seres eternos. Mas, ao contrario, cxistcm, portan-
to e ncccssario cxcluir
?
algumas coisas das precede ntes a firm a

goes. E ja disscmos dc que modo faze-kr 4


.

E ainda, ncnhum deles diz em virtude de que os numcros


formam uma unidade'\ ou eomo a alma c 0 eorpo forma um toclo 35
TtlNMETATAOYIIKA A METAFISICA A 10,1075 bl 4- 076 a
1 1 535

c\ cm como a forma c a coisa sao um, c ncm podcm dizc-


geral,

o>(j x6 xivouv tcoleL 01 84 X^YOvxe^ xbv dpiOjiov Ttponov x6v lo scm admitir, como nos, que e a causa motora que produz cssa
jia6T]jiaTLx6v xal oux<oc aei fiXXrjv ix 0 1
!
*^ ouaiav xai &px<*<; unidade' 6 .

1076* £x<4<n7]c SXXac, £raLao8uo8Ti tt^v tou tcoivtoc oua£av tcolougiv Os que sustcntam que o numcro ma tenia tico
principio c o

(ouSev yap fj £x£pa rrj £xep<jc au|ip<4XX6Tai o5aa f\ ouaa) c afirmam epic lia uma sucessao dc subshincias scm fini, c que
1076-*
para cada substancia existem clivcrsos principios, rcdu/cm a rca-
xat &PX*S rcoXXdcc" xa 8e 6Vca ou PouXetoil TcoXixeueaOat
xaxoic- "oux AyaOov 7coXuxoipav£7p &T<; xo£pavo$ earto." lidadc do univcrso a uma scrie
1

de cpisodios" (dc
'
fa to, a existencia

ou nao de uma mcnor importancia para a


substancia nao tern a
outra), c admitcm muitos principios; mas as coisas nao qucrcm
u
scr mal govern adas: o govern o dc muitos nao e bom, urn so scja
f

o govern an tc' '\


LI VRO
M
(DeciMo-ieKceiKo)
1 I. [As doutrinas das outran filosofos sobre a substantia
supra-sensivel c piano do livro sobre esse tenia]
1

IlepL [lev ouv -rife xtov alaGrjTtov oua£a$ etprjrat ti$ £artv,
iv [xev rrj [ieG68tp rrj tcdv <puatx<ov rcepl -crfa uXrj^, uaTEpov Ja dissemos qua I e a substantia daseoisas sensivcis: primcira-

10 8e Ttept Tfjc xat' £vepyetav* erai 8' f) axetj>t£ £art TioxEpov nicntc no tratado dc tunica 2 ao , falar da materia c, cm scguida, io

eari TLij rcapa rac ataSriTac ouata^ 4xlvtito£ xat itSto^ iq oux ao hilar da substantia entendida como ato\ Ora, como nossa
eari, xat el £aTt t{$ £otl, Tiptoxov xa rcapa tcdv aXXtov Xeyo- pesquisa indaga so a] cm das substancias sensivcis cxistc ou nao

jxeva
nma substantia i move I c c tern a, c\ se cxistc, qual e sua nature/a ?
8e<opiyceov, ojucdc evre xt [iVj xaXtoc Xeyouat, [ir\ tch$
devemos em primei.ro lugaf* exaniinar o que os outros filosofos
autoTij evo^ot d)[iev, xat et ti 86y[ia xoivov i\\uv x4xetvot$,
disseram a respeito\ E devemos faze-lo com os seguintes objeti-
15 tout' J8ta jjlVj xa8' ^<ov 8uaxepatv<o[iev dyamriTdv yap et
vos: para que, se eles criaram em a] go, nao re pi tamos os mcsmos
Tt^ xa [iev xaXXtov Xeyot xa 8e jjltj
x^P 0V - Suo 8' etat
crros T e T
de nossa parte, nao tenhamos de lamcntar se alguma
B6£at rcept xouxtov x<£ xe yap [laOr^jLaTtxA <paatv ouata^
afirmagao doutrinal se revel a r eomum
devemos a nos e a cics;
elva£ Ttve^, olov 4pi8^ouc xat ^pa^ac xat xa au^nfevfj xou- nos alegrar por raciocinar, sobre eertos pontos, melhor do que 15

xoic, xat TC<£Xtv xa$ I8ea$. trcet 8e ot [iev 8uo xauxa yevrj os predeecssorcs, enquanto, sobre outros pontes, devemos nos
20 rcotouat, Ta^ xe E8ea$ xai xou$ jjta8ri[jLaTtxou^ 4pi8[iouc, ot 8e alegrar por nao raciocinar pi or.
[itav <puatv 4(i<poxep6>v, ^cepot 8e xtvec rac [ia8ri[iaTLxa$ Ora, sao dims as opiniocs a respeito: (1 diz-sc, de urn lado,
)

jjl6vov ouatac elvat <paai, axeTtreov np&xov [iiv rcept xtov que os objeros ma tenia ticos sao substancias (por excmplo os
jjtaOrijjLaTiXGiv, [i7)8e[itav TrpoartGevxac <puatv aXXrjv auTOt$, numcros, as linbas c as outras coisas dessc genero), (2) e alem 7

otov %6xipov I8eai TUYx^ V0UaLV oCaai ^ ou, xat jrfxepov dp^at disso, diz-sc que tambem as Ideias sao substancias.
Mas, dado que (a) alguns filosofos eonsideram cstas realida-
des — is to c as Ideias e os cntcs matcmaticos
?
como dois gc- — 20
ncros difcrentcs dc realidadc^ enquanto (b) outros os red 11 /em
a uma unica realidadc c (c) outros, finalmcnte, clizem que so
,

s
os cntcs matematicos sao substancias, entao devemos proccder
do seguinte modo.
(1) Em primciro lugar, desenvolvcr a pesquisa a respeito dos
entes matcmaticos, nenhiuna outra nature /.a
scm a tribui rallies

alem da dc scr niimcros, is to c, perguntar se sao ou nao Ideias,


e se sao ou nao principios c substancias dos seres: devemos per-
TQN MET A TA OYSIKA M W! lAflSfCA, M 1/2, 1076 0 24 b 8

/Minlar unicamcnte sc\ considerados como objetos matcmati- 25


25 xai ouaiaL xwv ovxwv f[ ou, &XX' o>c rapi- (ia8T)[jLaxixcov |iovov
cos, cxistcm ou nao, e sc cxistcm, dc que modo existeni' 7
.

six' eEaiv era etaE, xat el eEai tuwc efatv- frueixa [lexa
(II) Km scguida, depois desse examc c alcm dele, trahir das
xauxa X01 ?^ TO P^ T< ^v fBeoiv auxwv aiuXcoc xat oaov v6(j,ou
jn)prias Idcias, considcrando-as por si, na imcdida cm que a inves-
X<4ptv* xeOpuXTjxoa yap xa rcoXXa xai 6*6 xcov i^xept- 1

l!1
l i^acao o cxigc : dc fa to, muitas das qucstocs rclativas ao tissunto
xcov X6ycov, ext hi npb<; 4xeLVT]v Bet xfy axec|>tv iiuavxav
ja lorani aniplamentc tratadas nas discussocs prcliminarcs 11 ,

30 xov TuXetco X6yov, oxav i7ULaxo7ufii[jLev el at ouatat xai at


(III) Kiifim, a niaior parte dc nossa discussao devcra centra r-
ipXOti xSv ovxcov dcpi6(JLOL xat E8£at etoEv [iexa y&P X(*C
sr no cxame do scguintc prol?lcma; numcros c as Idcias sao sc os 30
iSeac auTTj Xefiuexat xplvr\ ax£c[>tc- -avdcyxT) 8', etiuep eaxi
Mihstaucias c prinefpios dos seres. Depois do problcma das klcias,
xa na0T)(iaxtx<4, fj iv xotc aEoOrixois elvat auxa xaOdtiuep
vslc sera o tercciro problcma a ser cxaminado 12 .

X£youot xtvec, t] xexcopta^eva xtov aEoOtixtov (Xeyouat 8e xai (I) Sc os objetos matcmaticos existcm, clcs ncccssariamente,
35 ouxco xtve^)' ?} eE [iriSexepco^, f\ oux eJotv fj aXXov xp67cov elatv (J) ou deverao cxistir nas coisas sensivcis — como susLcntam
oiaG* Vj i^tapTiTriotc ^[i-Tv eoxat ou rcepi xou elvat 4XXa Tuepi alguns pen sad ores — , (2) ou deverao cxistir scparados das mes-
XOU Xp07COU. mas — tal como dizeni outros pensadores — ; e se nao cxistcm
en n en bum desses do is modes, ou nao cxistcm absolutamcnrc,
i

mi H) existem dc outro modo dire rente. Portanto, nossa discus- 35


2
sao versa ra nao sob re seu ser mas sobrc scu modo dc ser'\
"Oxi (Jiev xotvuv £v ye xot$ aEa8T)xoT$ iSuvaxov etvai

xat &(ia 7uXaa[iax(ac 6 X6yoc, etpTixaL \ih xat fa xoic

1076 b
StaiuopTiiJiaoiv oxi Buo a\i<x axepea elvat dtBuvaxov, ext 8£ 2. I A quest an relative! aa modo de ser don objetos
xai 8xt xou auxou X6you xai xa$ aXXac Buv<4(ieL£ xai <pfaei<; mcitemdticos] ]

ev xotc aEoOTjxots elvat xai jxr]Sejx£av xexcoptan^vrjv — xauxa


(1) Que os Kntcs matcmaticos nao podem ser imanentes
(jiev ofiv eLpT]xaL rcpoxepov, &XX& Tupdc xouxot^ 9avepAv 8xt
as eoisas sensivcis e que esta teoria c puramente artifi-
5 iBuvaxov StatpeGfjvai oxiouv gG>\lol- xax* ItultoSov yap 8tat-
cial" ja foi dito no livro das aporias': dissemos, com efeito ?
U)76 h
pe0T)aexai, xai xouxo xaxa ypa^fy xat auxr) xaxa axrfHT)v,
(a) que dois soli dos nao podem cxistir juntos no mcsmo
gS<tx* eE xrjv oxiy^v SieXetv 486vaxov, xat xfy ypa\iyJ\v, eE
lugaf 1

e, ademais, dissemos (b) que, por forea do mcs-


,

8e xafixryv, xai xaXXa. x£ ofiv 8ta9epet ?} xauxac etvai


mo raciocmio, tambem as outras realidades e as outras
nature/as' deveriam ser imanentes aos objetos sensivcis
c nenbuma poderia cxistir separada deles f
'.
Kstas sao as
argumentagoes anterlormcntc adu/idas. Ora, a cstas se
acrcsecnta outra. (e) \\ evidentemente impossivcb com
base na refer id a doutrina, que qualquer eorpo possa ser
dividido. Dc fa to, ele dc\'cria ser dividido cm superficies, 5

as superficies em linbas c as linlias em pontos; mas se


nao sc pode dividir o ponto, tambem nao sc podera
dividir a linba, e sc nao sc pudei dividir a I in ha, o mcsmo
ocorrera com as superficies e com os corpos. Entao, que
$97 THN MET A TA OYIIKA M -VETAFISICA, M 2. l076b9-33 593

xoiauxa^ cptiaei^, ^ auxa<j jit), elvai 8* £v auxaic xoiau- difcrcnca podc haver cntrc clizer que as coisas scnsivcis
10 xa<; tpuaei^; to aOxo yap aonpT)a£xar 8iaLpou|idvcov yap sao realidades in divisive is c clizcr que clas nao sao in-

xcov aJaOriTtov 8iaipe07]aovxai, o68£ at aJa9Tvxa£. 4XXa (jl9jv divisfveis, mas exist cm nclas realidades indivisheis?

oiZi x£X(opiqi£va<; £^vai qpweic xoiauxa;; 8uvax6v. e{ yap De fa to, as conscqucncias dcrivadas scrao identicas: se 10

eaxaL ax£p£a rcapa to aJaOrjTa xexcopiayiva xofixcov £X£pa xai as coisas sen si vc is sao clivisK eis devcrao ;
.scr divisive is ram-
rcpoxepa t<ov aJa&rixcov, 8t]Xov oxt xai Tuapoc to hzhzzha bem as outras realidades a elas imancntcs; caso contraries
nao scrao divisfveis ncm as coisas sens ivc is
£xepa xex^piai1 ^* xai .

15 dcvayxaiov elvotL ^TctTceSa (m-fiia^


(2) For outro la do, tambeni nao c possfvcl que cssas reali-
xai YponL\L&$ (xou yap aOxou X6yo\})' d hi xauxa, n&Xiv
dades existam sqxiraclas das coisas sensjvc is\
Tcapa xa xou ax£p£ou xou (ia9ir)(j,axi.xou InvKthct, xai Ypajijiac
(a) l^e fa to, sc a lem clos solidos scnsivcis cxistissem outros
xai axi-fliac £x£pa x£X(optaii£va (rcp6x£pa yap xcov auyxei-
solidos antcriores a clcs c nao scnsivcis, e evidente que (por forca 15
yivcov £axi xa &auv9&xa* xai elruep xcov aJa0T]xtov Tupoxepa
do mesmo argumento) devcriam ncccssariamcntc cxistir, alcm
20 acojiaxa \lt[ aia97]x<i, xto auxco X6yto xai xcov £m7ue8tov
das superficies sen.sivcis, tambem outras superficies scparaclas
x£ov iv xoi£ axt,VT]xoi.c axepeoTc xa auxa xa0* aux4, ware clelas, c assim tambem outras linhas e outros pontos. E se e
Sxepa xauxa Ininzhct, xai ypa\L\Lcd xcov ajxa xoic ax&peoic
assim cntao alcm dessas superficies, linhas c pontos
? clo soliclo
tolc x£XtopLa|i£vot<;- xa |iev yap fijia xot<; |ia0T](jiaxLxoT<;
matcmatico devcrcmos, ultcriormcntc, admitir outras superfi-
ax£peoT<; xa hi 7up6x£pa xcov (jia0Ti|iaxLxtov ax£p£<ov). n&Xw cies, linhas e pontos cxistcntcs scparaclamcntc clac[uelas. (() in-
25 xo£vuv xouxcov xcov d7U7cd8cov I'aovxai Ypa|i|iaL, cov 7up6x£pov compos to e anterior ao composto. \\ clacloque ex is tern solidos
Zzr\ou £x£pa<; Tpa^ac xai any^A^ rfvat 8ia xov auxov nao scnsivcis antcriorcs aos scnsivcis, por forga do mcsino racio- 20
X6yov' xai xouxcov (xcov) fx xaic 7cpox£paic ypapLjiaEis £x£pa<; cinio que leva a admitir a cxistencia deles, clcvcr-sc-ao admitir
7upoxdpa<; axrfliA*;, cov oOxdxi 7cp6x£pai exepai. axo7u6c xe 89} tambem superficies antcriorcs as que compoem os solidos imovcis

T£YV£xat T| acop£uai$ (au|i[5atv£t yap ax£p£a |iev jiovaxa e devcrao cxistir cm si c por eonscqucntcmcntc, essas super-
si;

30 Tcapa xa afa0T]x(i, iicfaceSa hi xpixxa rcapa xa aia0T]X(i — ficies c linhas devcrao scr clifcrentcs clas que constituent os soli-

x4 xe Tuapa xa aiaOTjxa xai xa iv xou; |ia9ir)[iaxLxbi<; ax£- dos matematicos scparaclos: dc fa to, clas so cx intern junto com
p£oi<; xai (xa) Tcapa xa £v xouxol^ — Ypajijiai 8e x£xpa£at, os solidos matematicos, enquanto aquclas sao antcriorcs aos so-
lidos matematicos). E entao, novamcntc, nessas superficies devc-
axLY(jtai 8£ 7C£vxa£a£' <Sax£ Tcepi Tcota ai ^7CLaxfj|iai saovxai cd \icSr\-
rao cxistir linhas, c scmprc por forca clo mesmo raciocmio, de-
?
25
verao cxistir ainda outras linhas c outros pontos antcriorcs a clas.

Enfim, relativamcnte a esses pontos imancntcs as linhas antc-


riorcs, cxistirao outros pontos antcriorcs, relativamcnte aos quais
nao cxistirao outros pontos antcriorcs. Gcra-sc, desse moclo, uni
acumulo absurdo dc realidades. Oe fa to, rcsultam cxistir: urn so-
hdo alcm clos alcm das
solidos scnsivcis, tics tipos de superficies
sensfveis (as que ex stem alcm das superficies scnsivcis, as que cxis-
i
30
teni nos soli clos matematicos e as que existem alcm clas que
estao presentes nos solidos matematicos), quatro tipos de linhas
c ?
enfim, einco tipos dc pontos. Porta n to quais dessas realidades
as ciencias matematicas devcrao ter como objeto? Certamente
5 94 TUN MET A TA OYSIKA M METAFISfCA. M 2, 1 076 b34 - 1 077 a 1 9 595

(xaTLxat toutgjv; oij yap 8fj rcept to h Tto crcepetp tcd axiv7)Ta> nao as superficies, as linhas c os pontes existcnlcs no soli do

35 ImTteSa xat tpoc(jl(jloc(; xat crcLY(X(i?- del yap rcepi toc np6- i mo vol; dc fa to, a ciencia s cm pre tcm como objeto as rcalidadcs 35

Tepa i7LtotTi|xr))- 6 8' auTot; \6fo$ xat rcepi tcdv 4pt0|juov- priniciras^.

Ttap* exdcrcat; yap to^ aTt^ou; eTepat Saovrai nov<£8es, xal (b) C) mcsmo raciocinio vale para os numcros. Oc fa to, dc\c-

Ttap' exacrca toc ovto, (to) aEa8T)T(£, etrot to vot)t4, <JScrc' Zarat lao exist ir oulms tipos dc unidades alcm dc enda uni dos cinco

yivr\ (otTtetpa) Ttov |xa8r)(xaTLxtov iptOjicov. tTt imep xat £v toTs (ipos de pontos, c do mesmo modo outios tipos dc unidades nlem
Xuetv; rapt & yap dc cada Lima das realidades individuals: alcm das rcalidadcs indivi-
1077* 47topT]|xaaiv hri\\Qoy,zv twos £v8£x*™ 1
dtcrcpoXcrftoc iaxtv, 6|xoitot; ecrcat rcapa to alaOrjTO xal duals scnsivcus c alcm das inteligivcis; de modo cjue existirao in-
^ 10
Ttepi St yetojieTpfa- elvat 8* oupavov xat toc |xopia aikou finitos tipos dc numcros matcmaticos 1

".

aXXo 6tiouv $xov xtvrjatv; 6|xo£to^ 8e xal toc


(c) Adcmais, como c possivel resolve r as difieuldadcs c|ue
tccdc 8uvoct6v, ti

eaTat yap Te xal cxpuscmos no livro das aporias? 1

Dc fato, os objetos trahulos pela


5 inrtxa xat toc apuovtxa- <ptov7) 6<|us
astronomia deverao existir sc para dos dos sensiveis, assim como
rcapa toc aJa8T)TO xal to xaO' exacrca, <£crce 8rjXov OTt xoti
existcm sc parados dos sensfveis os objetos tratados pela geometria.
at aXXai aEoOrjoe^ xal toc aXXa attorn;** ti yap (xaXXov
etrap xat
Mas como c possivel que <alem do ecu sensivel ede suas ])a.rtes>
T(£8e ^ T<£8e; el 8e Taura, xat t/oa eaovrai,
exista outro ecu c partes dele, ou outras coisas c[lic ten ham movi-
ata8rjaei$. ext Yp4<peTOL evta xa06Xou utco Ttov |xa8r)[jLaTt-

ouv xat aurrj ti$


mcnto? O mcsmo oeorre com os ol^jetos da otiea c da liarmoniea: 5
10 xaiv Ttapa TauTas tocs ouata^. ecrcat ocXXt)
devera existir Lima voz e uma vis hi alem das sen she is e pa rtieu la-
oijata |xexa?u xextoptajxevri tcdv t' ESetov xat Ttov |JteTa£u, ^
res. Port an to, o mesmo devcra valcr tambcm para as sensaeoes c
ouTe 4pt0|x6t; laTtv oCte <my\icd neyeOos out$ XP^ V0 S- ^ o£>Te
para os outros scnsK'cis: dc fa to, par que devcria valcr para aquelas
8e touto 48uvaTov, 8fjXov art xaxetva 48uvaTOv elvai xextopt-
c nao para cstcs? K sc c assim, dado que existcm sensaeoes alcm
a|x£va Ttov aJoSrjTtov. 8Xco£ 8£ Touvavuov aujiPatvet xal tou
das sensivcis, devcrao existir tambcm animais alem dos animais
15 4Xt)0ou^ xat tou eEcoOoTOs UTtoXajifJAveaOat, ei tis O^aet 12
scnsivcis!
ouTto$ elvat to |xa8r)|xaTtxa ci>s xextopiandvas ^ tv ^ 960615.
(d) Alcm di sso, os matematicos formulam alguns axiom as
ivdyxr) yap 8ta t6 |xev ouTtos elvat aikas rcpOTepas elvat
uni\ crsais indepcndenlcmcnlc dessas substaneias maternal icas.
Ttov a{tr6r)xcov (xeyeStov, xara to 4Xr)8e^ 8£ ucrcepat;- to
Kntao, para cstcs, devera existir uma substaneia ulterior, inter- 10

mcdiaria e scparada tan to clas Idcia.s como dos entes ma tenia ti-
cos intcrmcdiarios, a qual nao sera nem luiincro, ncm pouto,
ncm grandc/a, nem tempo. K sc isso e im possivel, c evidence
que tambcm os entes matematicos nao poderao existir separados
dos sensivcis \ l

(e) I
1"
em gcral, sc afinnarmos que os objetos matemati-
eos existcm clesse modo, ou seja, como realidades separadas,
decor rerao eonsecjiicneias contrarias a vcrdadc e ao epic e eoinu- 15

mente ad mi tidy. Com cfeito, as gran dc /as ma tenia tieas, em


virtude desse seu modo dc scr H devcrao ser anteriores as gran-
,

dezas scnsix'cis; cut retail to, 11 a vcrdadc sao posteriores. De fa to,

a grand c/.a imperfecta e anterior pela gcrac;ao, mas e posterior


METAF1S1CA, M 2, 1077a 18b 4 397
596 I

7rp6xep6v £gtl, -eg ouafqc 8' pel a substancia como, por cxcrnplo, o inanimado rclativamente
Y<xp ixEXes ytviati
^t' no animado 1
'.

20 uVcepov, olov a^uxov i\L$\>x0X) - %™ xotl ^aTOtl ^v

za yap ivxauBa <Ia>xt)


(f) Alcni disso 7
cm virtudc dc que c quando Jfi
as grandczas 2®
toc [xaBritxaTixa fieY^Tj; *j

8i ttoXX£, xai niatcmaticas scrao unidadc? C)m seres deste mundo sao unos cm
|i£pei cjjuxffc ^ ™£* &uX6yco$ (*t [xtj,
virtudc da alma ou dc uma parte da alma ou dc a [gum a outra
8taXutTat), £xe£vot<; 8e 8taipeTot$ xai Troaois ouai t£ ouuov
coisa que ^e possa razoavelmentc afirmar como tal. Sc nao fo^^c
tou ev etvai xai aufjL[x£veiv; £u at Y ev ^ a£L ^ 8T)Xouatv. Ttpcb-
assim, os corpos scriam uma multiplicidadc dissolvcriam
Y^ ™
e se
25 TOV |1£V Y^P fJLTjXO^ 6 1' ^TOt 7^X4x0^ TeX&U-
— que
cm suas partes. E quanto as grandczas matcmaticas sao
Tatov 8' eE<; (JiGo^, xai t£Xo$ ea/ev. el ouv t6 ttJ t^bi — qual
divisiveis c sao quantidadc sera a causa que as unifica c
uaxepov tq ouata 7rp6Tepov, t6 aufia rcpoTtpov av eft] £tcitc£8ou
as faz permanecer unidas? 1 '

otl
xai [jl^xou*;- xai TauTT) xai T&Xetov xai SXov [xaXXov,
(g) Ademais, tambem o proccsso dc gcragao dos cntcs nia-
e'fx^xov Yfyve-cai* YP°W^1 ^ e^uxo? fj £tutc&8ov m2>$
tematieos demons tra o absurdo da doutrina. Em primeiro lugar,
av ujcip ™« ataGfaeis toc$ i\\itiipQtq 5v etV] t6
30 eiTj; Y*P clcs sc gcrani cm compriniento, depois cm largura T
por ultimo 25
4?t<o|ia. hi to fiev aSfia ouata tic (^St) y*P ™>S cm profundidadc, e assim se compleiam, C)ra se e vcrdade que
r

to T&etov), at 8i YP<W°" ™$ ouatat; outs y*P e^°S


o que c posterior na ordem da gcragao e anterior na ordem da
xai |iop<pr) ti^ otov e£ apa i\ cjmx^l TOtouTOv, ofrce V)
substancia, o eorpo devcria scr anterior a superficic e ao compri-
olov t6 acofia- ouGev y*P Ypafificov ou8' £tcut£8<ov
SXtj, niento. E tambem devcria ser ma is complete) c urn todo organ ieo
oOSe faEveTat aoviaraaGat Buvafievov, el 8' fjv oflaia
35 aTrffJLcSv por est a outra razao: porquc o corpo podc sc torn a r animado.
Tt$ uXixtj, tout* av ^paCvtTO 8uv£fieva Tciaxeiv- t& [iev
Mas como uma linha ou uma superficic podcriam sc torn a r ani-

1077 b ouv X6yco earco 7cp6Ttpa, iXX' ou rcivTa oaa t& X6y<o 7rp6- madas? Uma suposigao desse tipo estaria acima das capacidades
Ttpa xai tq ouat? 7cp6T£pa. Tfj fiiv y*P np6Tepa oaa dc nossos scntidos! lh 30

X<opt£6|ieva tco etvat urceppaXXei, tco X6y<*> 8e oacov ot (h) E ma is, o corpo c uma substancia porquc ja c, dc algum
mo do, com pic to. Mas como as Lin has pod cm ser sulxstancias?
Certamcntc nao sao substancias no scntido dc forma c de cstru-
tura formal como, por cxcmplo, podcria scr a alma; e tambem
nao sao substancias no mcsmo scntido que a materia e substancia
como 7
por cxemplo, o corpo: de fa to, nao sc ve nenhum corpo
que possa scr constituido de linhas, superficies ou pontos, pois
se clcs fossem substancias materia is, scria claramcnte possivcl ^5

19
que algo fosse constituido por clcs .

(i) Mas ad mi tamos que as superficies, as linhas c os pontos 1077


11

ten ham uma antcrioridadc na ordem da noc;ao; todavia, ncm


tudo o que c anterior na ordem da no^ao tambem c anterior na
ordem da substancia. Dc fa to, sao anted ores na ordem da subs-
tancia todas as coisas que, scparadas das outras, tern mais ser do
que elas, en quanto sao anteriorcs na ordem da nogao as coisas

cu(as nogoes entram na composigao dc outras nogocs. Ora 7


esses
JL2K META TA GYEIKA M METAFISICA, M 2/3, ) 077 b 5 -26 599

Xoyot ix tcov Xoycov* Taura Be. oux Sc[JLa uir&pxei. ei yap clois tipos clc iintcrioridaclc nao sc iniplicam mutuanicntc. Dc 5

irapa rac oOa£ac, olov xtvou^evov tt Xeu- (a to, sc as a f echoes como, por cxcniplo, niuvcl c franco, nao cxistcm
5 eatL toc tt(48ti ^ 1

scparadas das substmicias, cntao o branccx rclativamcntc ao ho-


ivSpamou to Xeuxov irp6T£pov xaxa t6v Xoyov
xov, tou Xeuxou
nicni-branco c anterior na ordem da noyao, mas nao c anterior na
aXX* ou xara t^v ouafav ou yap Ivhixnou ^vat xextopt-
ordem da substancia: clc fato o Ixanco nao podc cxistir scparada-
T
ajiivov 4XX' iel 5c|ia tco auviXtp Jartv (auvoXov Be. Xeyto
incntc, mas cxistc scmprc unido ao si'nolo, c por sinolo entendo
t6v fivOpcoirov t6v Xeuxov), &<rc£ 9av£pdv 8tl outs t6 £S;
o homcm-branco, Por conscguintc, c evidente que, na ordem da
10 &9aLp£0£co£ irpoT£pov oSt£ to dx rcpoafleaecoc fiatepov* ix
substancia, ncm o rcsultado dc abstracao c anterior, ncm o rcsul- jo
^poaBiaecoc yap ttp Xeuxcp 6 Xeux6c avBpcoiroc Xiyexai.
iado dc adjnn^ao c posterior, pois c pcla adjungao dc homcni a
"Otl |i£v otfv oux£ oua£at p,aXXov tcov ato h<4t(ov eEotv oute
branco que falamos dc lionicni-branco 211
,

rcpfoepa xa> elvat Ttov aJaSTjTtov dXXa to> Xoyco jiovov, out£
l^cmonstron-sc, porta n to, sufieicntcmcntc, que on cntcs ma-
x£xtopia|jiva tcou eTvai. Suvaxov, &rp7y?ai bcavoic* iiret 8' ou8'
te mat icosnao sao ma is substancias do que os corpos, e que, rc-
15 iv xolc aia8r]TOLC £v£8£X&to aura eTvai, 9av£pdv otl ?i oXtos lativamente aos scnsivcis, nao sao antcriores na ordem da noc_ao
oux eaxiv fj Tpoirov Ttva £<ttl xai 8ta touto oux arcX<0£ sotlv* e, enfim, que nao podem dc algum modo cxistir scparadamentc.

rcoXXax<o<; y&p xd tfvat X£yo^£v* Por outro lado, eomo vimos que elcs tambeni nao podem exist ir 15

comn imancntcs aos sensfveis, c cvidcnte Jl ou que elcs nao exis-


tcm absolutamcntc, ou c|lic so ex is tern de ecrto modo 22 c que,
J
por tan to, nao ex is tern no sent id o absolute) do tenno. () sen de
(Sa7U£p yap xal to xa86- fa to, tern multiplos significados.

Xou dv toTc (ia8Ti(iaaiv ou irepl x£xtopia|i£vcov iaxi irapa


toc [iey£0T] xat touc &pt0|iouc aXXa rapt toutcov |i£v, oux Tl

20 8e xotauTa ola &x £lv \l&Y$o$ f\ £tvat 8taip£T(i, SfjXov otl 3. jSolugao da quanta a do modo de ser dos objvtox
ivhixtica xal 7C£pl tcov ataBTjTcov pxy£0<ov £tvai xat X6you$ matemdticosj 1

xal iTCoBeti^LC, § 8e ata8T]TO AXX' ?j xotaBC &arcp


(3) Ora, eomo as proposjeoes univcrsais das ma tenia tieas
yap xat rj xtvou|i£va jiovov iroXXoi Xoyot ei<n, X^P^ T0 ^ ^
nao sc refcrem a cntcs separados c cxisteutc.s a parte das
exaatov iatt tg>v to lout to v xat Ttov au|ip£(37]x6Tcov auToTs,
granclc/as e dos muncros, mas sc refcrem justamentc a
25 xai oux ivAyxT] 8ta xauxa 9[ x£xtoptapivov Tt rfvat xtvou-
estes, mas nao cons dorados eomo i tais, is to c\ eomo
|i£vov Ttov aJa0T]Tc5v r\ Iv Touxotc Ttva 9uglv eivai 0:9(0-
ten do giandc/a c eomo divisive is: cntao, c evidente que 20
poderao exist ir tai niacin raciochiios c demon stracocs rc-
fercntes as grandczas sensi'veis, nao consicleradas eomo
scnsivcis mas eomo dotadas de dcterminadas propric-
2^
clades, Dc fa to, dado existircm muitos raciochiios refe-
rid os a coisas sensiveis eons idem das apenas em nio\'i-
mento, prescindindo da essencia c dos acidentes de cacla

uma delas; e dado nao que exis-


ser ncccssario, por isso,
ta algo movel scparado das coisas sensiveis, ou que o mo-

vim en to seja, ncstas, uma rcalidade distinta do res to:


6C0 TSiN MET A TA OYIIKA M METAFISICA, M 3, 1 077 b?7 1 078 a 1 3

pio|i£vT)v, oSxto xai £?ut Ttoy xivou[x£vwv eaovcai Xoyoi xat cntao, mesmo modo podcrao existir raciocinios c cien-
do
cias rclativas a corpos em movimcnto, mas considcrados
£ju<mj|iaL, o6x t xtvouneva 8£ &XX' 7j atojiaxa (jl6vov, xai
rciXtv £rc£7ue8a fxovov xai [x^xt] p,6vov, xat J Biatpexa nao cm movimcnto, mas somen te como corpos, c depois
fj

30 xai iStatpexa exovxa 8e 0£atv xai fj &8ta£pexa |i6vov, tambcm so como superficies, c, cm scguida, so como
compiimcnto, so como divisivcis, so como indivisivcis c
oSot' iTuet arcXtoi; Xey&tv &lr$i<; (xfi (jl6vov xa x^pu*™ £Tvat
ten do uma posicao c cnfim so como indivisivcis. Port au-
&XXa xat ta fxfi x^P 1 ^^ (°t°v xivoufxeva elvat), xat to
f 7

to, dado que sc podc di/.cr, cm gcral c vcrdadciramcntc,


|ia0T]|iaTtxa oti eartv ocTuXoi^ &Xr]8e$ eEratv, xat TOtaGxd
que nao so as coisas scparadas cxistcm, mas que tambcm
ye ota X£youaiv. xai Scncep xai t&s fiXXac; £7uujTf)[jLa$ arcX<5$
as coisas nao scparadas exist cm (por cxcmplo. podc-sc dizcr
35 &XT]0ei; drcelv toutou elvat, o&yi toG au|ipepTix6TO(; (oTov 8xt
que os moveis cxistcm), assim tambcm podcr-sc-a di-
XeuxoG, il to uyietvov Xsux6v, f| 8* I'otlv uytetvou) &XX* £xe£vou
/.cr, cm gcral c vcrdadcimmcntc, que os objetos matemd-

1078 - ou iarlv £x<4arr), ei uyitLvov uyieivoG, et 8' fj <5cv8pto7uo$


(tj)
ticos cxistcm c, justamcntc, com aquclas caractcnsticas
4v8pa>7uou, ouxw xai t?jv yeo)|i£Tptav oux et au|i(}£pT]X£v ata&T]TO dc c]ue falam os matcmaticos
2
.

elvat tov £art, |it| tart 8i fj aia8r]TO, ou xcbv aEaOTjTcbv eoovroi aE E como sc podc dizcr, cm gcral c vcrdadciramcntc, que tam-
(jLa8T]|iaTLxat £7utarrj(jLat., ou [livzoi ou8e Tuapa toGto aXXtov bcm nao ao que c acidente dc sen
as outras ciencias rcfcrcm-sc
5 xex^pta(jL£v<ov. rcoXXa Be au(jL(J£pT]X£ xa8' auxa toi$ up4y- objeto (por cxcmplo, nao ao branco, sc o sadio c branco c sc a
(jLaoiv fj exaarov uit&px tl tojv toioutwv, ivuet xat fj 8f]Xu ciencia cm qucstao tern como objeto o sadio) mas ao objeto 7
pecu-

ftoov xat *q fippev, 18 ta tu<48t] eoxtv (xatxot otix £<m tl liar a cada uma dclas (por cxcmplo, o sadio, sc a ciencia cm qucstao

O^Xu ou8' appev xex^P^^vov xdiv £a)wv)- ware xai § [ifjxT] como objeto o sadio; c o bomem, sc a ciencia em qucstao tern
tern

|i6vov xai -f\ irctTueBa. xat Saw 8fi av rcepi Tupoxiptov como objeto o homcm), o mesmo podcr-sc-a di/.cr da gcomctria:
10 X6y<o xat a7uXouoT£pwv, Tooouxtp jiaXXov &x £t AxpLp£^ (toGto ™ mesmo que os objetos dc que trata lenham por acidente a earac-

tcrfstica de scr sensivcis, todavia cla nao os eonsidcra como scn-


hi to arcXoGv £<jt£v), oSaxe aveu Te [xey£8ou^ (xaXXov ^ fiexa
sivcis. Assim as ciencias ma tenia ticas nao scrao ciencias clc coisas
(jtey£8ou^, xai (jlAXloto aveu xtvfiaetoi;, £av 8£ xivrjatv, |idt-
sensiveis, mas tambcm nao scrao ciencias dc outros objetos sc pa-
rados dos sensivcis'.
Muitos ati ibutos pertenccm as coisas por si, enquanto cada um
4
desscs atributos sao inercnles a clas : cxistcm, por cxcmplo, caractc-
nsticas peculiares ao animal como femea, ou cohkj macbo, mesmo
que nao exist a uma feme a e um macho scparados do animal. Por-
tanto, existirao tambcm caractcr is ticas peculiares as coisas consi-
deradas so como comprimcnto c como supcrficic'.
Qua n to ma is os objetos do nosso conhccimcnto sao antcrio-
rcs na ordem da definigao e quanto mais simples, tanto ma is o co-

nbecimento e exato: de fa to, a exatidao nao e senao simplicidade.


Consequentcmentc, a ciencia cujo objeto prcscinde da grandc/a
espaeial e mais exata do que aqucla cujo objeto inclui tambcm a
grandeza espaeial; c maximamente exata c a ciencia que abstrai do
movimcnto. Ao contrario, cntre as ciencias que tern como objeto
602 T.QN META TA OYIIKA M WI.IAFISICA. M 3, 1078 o 13-36 1
603

Xiara ttjv 7cpa>T7)v aTcXouardTT) y&p, xai xauxTj^ V) 6[iaX7].


n niovinicnto, e ma is cxata a quel a que tcm conio objeto o movi-
iiRMilo priniciro; o niovinicnto priniciro, corn cfeito, c o mais smi-
6 8' auxA$ X6yo^ xai TOpi apfiovLxfjs xai 6tctlxtk* ou8ex£pa
|)k-s, c, no ambito dele, c priniciro per cxcclcncia a niovinicnto
15 yap ?) ocfuc 5] ?j 9toWj SetopeT, 4XX' ?j Ypa[i[iai xai 4pi0-
6
miiloi nic .

[jlo£ (oixeta [isvtoi TauTa ;t<£8t) ixeivtov), xai i\ [i7]xocvix^

8£ toaauxto^ (Sat' et tl^ 0£[ievo^ xextopiaH^tt ™ v <=^-»M-P


£_
1 1 n Ji
() nicsnio raciocniio fcilo

lien c para a otica. Dc fa to,


acima
neni Lima
valci a

ncm a
tanibcm para a
outra con side ram o
har-

(3t]x6tcov oxotoi tl rapt tout cov TOiauTa, ou0£v 8ia touto


?)
piupi io objeto conio vista ou conio soni 7
mas o considcram como ^
c|)eu8o£ ^eiSaeTai, oJarop 068' Sxav Iv Tf} yfj ypAgng xai
linlia.s como numcros: cstcs sao propricdaclcs peculiars daquc-
c
20 7co8tatav 93 ttjv ^ 7uo8tatav* ou yap £v rau; icpoxAaeai
las. K o mcsnio tambcm sc diga para a mccanica .

t6 <I>eu8os. apiata 8* av outcd 8etopT)0e£T| exaarov, et n<; 16


Fort an to, sc considcrarmos dctcrminada.s propricdades como
|IT| x£x&>pL<^vov 6eiT) x^P^0^ o^ e P 6 dpiOpixtxoi; roiet scparadas das outras as qua is acompanliani c sc instituirmos uma
xai 6 yto)[Llzpr\i;. ev [lIv yap xai 48tatpexov 6 fivGpcorcoi; pestjuisa a respcito del as con sidcran do-as scparadas, ncm por i.sso
rj avOptoTcoir 6 8' zQzzo ev a8i.a£peTOv, etc' £8et£>pT)aev ei ti incorrcrcmos cm crro assim como nao crra o gcomctra q nan do
?

25 xtp 4v0pto7ctp au^pepT]xev fj


48ia£peToc. 6 8e yeconeTpric (ra^a uma linba na terra c supoc que tcnlia nm pc dc coniprinicn-
£8ia£peT0£ aXX' arepe6v. a yap (o, mcsmo que nao o tenba: o crro nunca csla iras prcmissas. 20
oi58* § avOptoTOi; 0C8' fj
rj

xav eJ (jltj tuou fjv 48ta£pexoi; ujrfjpxev auTtp, 8fjXov oti xai 1)esse modo, pode-.se estudar tudo e dc modo cxcclentc — —
aveu toutcdv £v8£xerai auTtp UTcApx^v [to Suvoctov], ware 8lA supondo scparado at|uilo que nao o e, justamcntc como fazem o
touxo 6p0toi; oi yeojfi^Tpat Xdyouai, xai rapi Svrtov 8iaXeyov- ai itmctico c o gcomctra. C) homcm cncpianto honiem por exem- ?

30 Tat, xai ovTa iarfv* 8lttov yap to ov, ib \lIv ivreXexeta plo, c uno e indivisivcl; ora, o aritmctico o con si dera justamcntc 25

to 8' uXlxco^. ircei 8£ to iyaOov xai to xaXov eTepov (to


como uno c indivisivcl, c depots indaga sc cxistcm propricdades
que convcm ao homeni enquanto indivisivcl. Ao contnirio, o
|jtiv yip iet ev 7cp45;ei, to 8e xaXov xai ev tou; ixivrjTois),
gcomctra nao considcra o honiem ncm como homcm ncm conio
ot 94oxovts^ ou8iv Xeyew toe$ [ia0T)[iaTLxac ini<yvf\iL<x<; TOpi
indivisivcl, mas o considcra como solido geometrico. Dc fa to, as
xaXou f\ iyaOou (JjeuSovrai. Xeyouai yap xai 8etxvuouaL ^4-
propricdades c|ue sc poderiam atribuir ao homcm sc clc nao fosse
35 Xiara* 06 y<*P ^ 6vo[i4£ouai t& 8' ep^a xai tous X6yous
indivisivcl, cvideiitcmentc sc Ihc podem tambcm atribuir prcs-
8eLxvuouaiv, ou Xiyouai TOpi auTtov, tou hi xaXou pi^Lara etSr]
eindindo da indivisibilidade e da liumanidacle. Por isso os gco-
mctras raciocinam corrctamente: scus discursos rcfcrcm-sc a coi-

sas que sao e sao rcais. l)e fa to, o ser tern do is difc rentes signi-

fieados: cm prin iciro lugar o dc ser cm a to, cm segundo lugar o 30


dc ser em potencia\

Como o bem e o bclcj sao diferentes (o priniciro, dc fa to, en-


con tra-sc scmpre nas acocs, enqmmto o segundo encon tra-sc tam-
bcm nos cntes imoveis), crrani os epic afirmam que as ciencias ma-
Com
l)

tematieas nao di/em nada a rcspcito do bclo e do bcm .

crcito, as matcniaticas falam do bem c do bclo c os clao a conhecer


em suiikj grau: dc fa to, sc c vcrdadc que nao os nomciam explici-
tamente, todavia dao a conhecer scus cfcitos e suas ra/ocs c, por- 35

tanto, naosc podc di/cr que nao falam deles. As supremas formas
604 TUN META TA QYHKA M WETAFISICA.M 3/4, 1073 b 1 -25 605

1078 b Tife xat aojijieTpfot xai to copta^vov, St (idcXurca Bsl- tin hclo sao: a ordcm, a simctria e o clef in id o, e as ma tenia Hons os 1078

xv6ouatv at [i.a0T)(jtaTLxai SmaTfjfiai. xai hzii ye tuoXXgjv (I;kj a conhcccr ma is do que todas as outras cicncias. K como cssas
ai/aa 9a(vexaL xauxa (Xeyco S' otov i\ xd^tc xai t6 copi- loinias — ou seja 7
a ordcm c o dcfinido — sao manifcstamcntc
qxivov), SfjXov otl X£yoiev av xat t?)v TOLafirTjv aWav rf)v causas de muitas coisas, c cvidcnlc que as inatcmaticas tambem
5 d>c to xaXdv airiov Tp6?uov Ttvi, [iaXXov Be 7v<op(|uo€ ^v lalam de algum modo dcssc tipo dc eausa, justamente cnquanto

aXXoL^ Tuepi aoTcov Jpoujjtev. u belo c causa 111


. Mas sobrc isso falarcmos cm outre lugar d c modo 5

ma is claro
1
'.

Ilepi [i£v oov tcov [i.a87i(JtaTtxtov, otl Te ovra i<rd xat 4. I A questdo das Ideiasj 1

tug>s 6Vca, xai tucoc 7up6Tepa xai tug>$ ou 7up6Tepa, ToaauTa


No que se refcre aos obfeios matcmatieos. c suficicntc o que
dpr\G§w luept Se tcov JBecov TupcoTov aurfyv ttjv xaTa rf)v
dissemos para demonstrar que sao seres e em que scutido sao
io tSeav So^av imaxeTCrlov, |xr)9£v auvimovTa^ 7up6c t?]v tcov
seres
2
, c tambem em que sentido sao anteriores e em que sentido
dcpt0[JLO>v qjuaiv, <£XX' co< U7u£Xa(3ov ef;
<*PX*K °* ^pcoTot
nan sao anteriores'.
tocs ISea^ 97jaavT^ elvai. aovepT) 8* i\ rcepi tcov eJStov
(II) Chegamos agora a qucstao das Idcias 4 Antes dc tudo .

S6£a toTij efrtouat Sia to TueurOfjvaL rcepi rrjc <£XT)0£La$ toIc


devenios cxaminar a doutrina das Ideias cm si ?
scm relaeiona-Ia a 10
'HpaxXetTeiois Xoyolc co<; tcocvtcov tcov ata0T)Tcov dcei jbeov-
tpiestao da natureza dos numcros\ mas cons d era ndo-a da mancira i

15 tcov, war' eiTuep ^TUiaTTipiTi tlvoc ecrcai xai 9p6v7]at$, iT£pa$ pel a qual, no inicio, a concebcram aquclcs que por primein/' sus-
Setv Ttva$ q)uaei$ etvai uapd Tac aJa0T)Tac (levotfaac* ou lenraram a existencia dc Ideias.
yap eTvai tcov pe6vTcov iiuianr^Tjv. £coxpdcTou$ Se rcepi tocc A doutrina das Ideias, na mcntc dc sens primciros defenso-
TjGixas <£peTa$ 7upaY[i.aTeuo[iivou xai ropl toutcov 6pt£ea0ai ies T surgiu como eonscquencia dc sua aceita^ao das douhinas
xa86Xou £t)touvto$ TtpcoTou (tcov [iiv yap qwaixcov ini [nxpdv heraclirianas da realidade', scgundo as quais todas as coisas scn-

20 AT)[i.6xptT0^ 7^c[>aT0 [jl6vov xai copiaaT6 tucd$ to 0ep[i.6v xai sfveis estao sujeitas a um perene fluir. Portanto, se deve haver \s

t6 <|>uxp6v ol Se noOa^petot 7tp6Tepov rcepi tlvcov (iXEycov, caencia econhecimento dc alguma coisa, devcrao existir, alem
cov tou^ X6you^ ei^ tou£ dcpiO^ou^ dcvrjTrcov, otov tl £au xaipdc dos scnsivcis outras rcalidadcs que perm a nee, am imutavcis,
?

t6 £auv porque das coisas sujeitas ao perene fluxo nao existc eiencia s
yAjxoc" £xetvo<; S' $0X6^(0$
.

^ t6 S£xaiov t£
Socrates ocupou-se das virtuclcs cticas, c por primeiro teuton
auXXoY^eaGai yap ^Tprei, dcp^T) B£ tcov auXXoYiajJicov to
t clar definicoes universais delas. Entrc os filosofos natural is tas
tl £cmv StaXexTix^i yap l<r$$ outuco t6t <Sare SuvaaOai ?
25 fjv
so Dcmocrito tocou nestc ponto, e muito poueo, c, dc certo mo- 20

do dcu uma defini^Tio do quentc e do frio 9 Os pitagoricos em


;
.
T

[^ieccdcneia tent a ram dar definicoes dc algum as poucas coisas


?

reduzindo as no^oes destas a determinados numeros: por exem-


plo tcntando definir que c o convenientc, o jus to, a uniao
111
7
Scl- .

era tes ?
ao contrario, buseava a esseneia das coisas c com razao:
dc fato ?
ele tcntava seguir 0 procedimcnto silogistieo, e 0 princi-

pio dos silogismos c, justamcnte, a esseneia. A dialctiea, naquele


lempo, ainda nao era forte
11
para proceder ao cxame dos contra- 25
606 T£1N MET A TA a>YXlKA M METAFIS1CA, M 4, 1 073 b26 1 079 a 1 2 607

xai T °u ™ ^ aTl xAvavTta imaxoTueTv, xai tcov £vav- ins indcpcndciitcincntc da essencia, c cstabclcccr sc a mcsma
X^P^
]

ticov e£ otuTTj i%i<rc7\\ir[' 8uo y^P 2 ™C & v <3™>8oit) ciencia trata dos contra rioy. Com cfcito, duas sao as descobcrtas
^
Scoxpixet Stxatcoc, tous t* iuaxTixoiit; X^ou^ xat to iptfc- que sc podem atribuir com ra/ao a Socrates: os raciocmios indu-
tivos e a dcfinigao universal: cstas descobcrtas eonstituem a base
a0ai xa86Xou* tauta y&p £<mv aji/pco 7tept ipxfy litwtf\ m
12
da ciencia
30 jirn;)- — 6 fiev Xcoxp<£T7K tot xa86Xou ou x<x>p\<rca IkqUi
,

Socrates nao afirmou as definigoes e os uni versa is separados 30


8'
ouSe Tout; optajious" £x<*P taav > xo" X(* touxG-ua
ot tcov
das coisas; mas os outros pensadores o fizeram, c a es\sas rcalidadcs
ovrcov JSeac TupocrrvYOpeuaav, coerce auvepatvev auxoTc ax £ ~ dcran i o nomc de kleias. Consecjucntemente, com base mini raeio-
Sov tco auTtp Xo^cp tu4vtcov JS£ac &Tvat twv xa86Xou Xeyo-
cinio quasc tdentico, eles foram indu/.idos a admitir a existcneia
jjl£vcov, xat 7uapot7uXT)aiov &<snzp av ei tis ipiSnfjaat (3ou-
dc Idcias dc todas as coisas que existeni no universal 1

'.
(1) Klcs
35 Xtfjisvo^ &arc6vcov jiev ovrcov otoito ji^i SuvT)a&a8at, tuXsico
fi/crarn
1
"
1
aproximadamcntc, eomo aqucle quc querendo con tar
Se TuotTjaat; iptSjiofr)- iuXe£to y^P ™ v xa ^* Sxowra certos objetos, consideiassc
,

nao podcr faze-lo por


T

serem os objelos
1079- aiaOriTtov toe sE*eTv ta eiSt], rcepi cov Ctitouvt^ rac aE-uta^ nuiitopouco numcrosos c, ao inves, eonsiderasse poder eonta-los
£x toutcov £xeT 7tpofiX8ov xa8' exaarov y<*P 6^c£>vufx6v (it) depois dc ter aunientado o scu numcro: as l'brmas, dc fa to, sao 35

£ctcl xat Tuapa rac ouaCac, tcov te SXXcov ev i'crctv l%i %o\- cm certo sen tido mais numcrosas do que os individuos sensivcis,
Xcov, xai bid TdtaSs xat £tuI zoic, itSfotc. exi xa8* out; xp6- dos qua is esses filosofos. querendo buscar-lhcs as eausas parti rain ?

5 Tcout; Sstxvuxat oti eari toc eiSt], xax' ou8sva 9a£v£xai xou-ucov* para chegar aquelas. De fa to, para cad a eoisa individual existe urn
ivtcov yap oux iviyxT) YtyveoOai auXXoYtan6v, i% eorrclativo ser com o mcsmo nome: c e assim nao so para as subs-
fiev
tan ci as, mas tambem para as outras coisas euja multiplieidadc c
ivttov Se xai oux wv otovrat toutcov eiSt) ytyveTat. xaxdt xe
redutivel a unicbdc: tan to no ambito das coisas tcrrestrcs como
^ap touc Xoyouc Tofic £x tcov iTCtaT7i|icov Barat e-ISt] tu4vtcov
no ambito das coisas ctcrnas'\
oacov £7utorfi|iai eiahs xai xaxa to ev lid tuoXXcov xai tcov
(2) Mas a existcneia das Idcias nao proeede nenhuma das
cle 5
10 irocpaaecov, xa-ca Se tA voetv tt <p8apevToc tcov 98ap-ucov
argumcnta(,:ocs c[iie sao adu/idas eomo prova. De fa to,
(pavxaajxa y^P tl toutcov eartv. ett Se oi ixptpearaxot tcov
de algumas das argumcnta^ocs a existcneia das I
1

or mas
X6*fcov oi fiev tcov 7tp6^ ti Tcoiouaiv J8£a$, cov ou 9aatv
nao proeede eomo eonelusao neecssaria; dc outras, ao
contrario, proeede a existcneia de Form as tambem das
coisas das qua is os pi atom cos nao a dm item a existcneia

dc 'brims. DcI fa to, (a) com base nas prova s cxtraidas da


existcneia das eicneias, resultara a existcneia de Idcias
cle tn do o que e objeto cle ciencia; (b) da prova derivada da
Linidadc do multipio, resultara a existcneia de Form as
tambem das ncgaeoes; do argumento cxtraido do fa-
(e) c

to de podcr m os pensar algo depois que ten ha si do tics- in

truido, resultara a existcneia dc Form as das coisas que ja

se corroinpcrani: de fa to, des ta>s permancee em nos Lima


imagcm [f
'.

(3) Ademais algumas das argumenta^oes mais


T
rigorosas le-
vam a admitir a existcneia dc Idcias tambem das rclagocs.
TUN MET A TA OYIJKA M Ml lAf islCA. M 1/2, 1076 a 2^ -b 8 60?

elvai xa9* auto txvos, ot hi tiv tpttov av0po>7uov XtYouctv. cnquanto as platonicos nao admitcm que das relates
8X<o<; te ivaipouatv ot rcept t6v eJSoiv Xoyot a jiaXXov (3ou- cxista um genero por si; outras dessas argumcntagoes,
7

15 Xovtat etvat ot \iyovzz<; eiSrj tou to? tSeas elvar aujipat- por sua vcz, levam a afirmagao do "tcrcciro homcni'*' .

vet yap |iT] etvat Tuptitov x^v SudcSa iXXoc tdv <£pt0|i6v, (4) Km gcral, os argumcntos que demon strain a cxistencia clas

Form as eonscgucm o cfcito dc dim mar jus tarn cntc os prin-


xat tou tou to 7up6$ tt xat touto tou xa0* auto, xat 7uav0' [5

eipios euja exisreneia c cara aos de fen sores das Form as,
oaa Tives dxoXoufrrjaavte^ tat$ uepi t6v eJSoiv S6J;ats rjvav-
mais do que He fa to, daqucles argu-
a cxistencia das Idcias.
TiciOriaav tats <£pxat$. &u xata |iev xfy u7u6Xti<Juv xa0'
mentos rcsulta cjuc nao a ch'ade, mas 0 numero e anterior,
t^v 9«aiv elvat ta$ ihl<xq ou jx6vov tcbv ouaUov eaovtat exSt)
c que o relati\'o e anterior ao numero e tambcm que e ante-
20 <£XXa xat aXXtov tuoXXcov (ti -yap v6rnia ev oij |i6vov
rior ao scr por si; c resultam, igualmente, todas aquelas
Tuspt ta$ ouata<; dXXa xal xata [ir\ oOaiwv £at£, xal £m-
conscqueneias as qua is ehegaram alguns scguidores da tco-
atTjjxat ou jx6vov tfjc oua£a? ela£* aujipaivet Si xat
em
ria das l brmas nitido eontraste com seus princ ipios
Js
.

aXXa iiupLa totauta)- xata 8e to dvayxoctov xai tas (5) E mais: com base ria concept 0 pcla qual os platonieos
25 S6J;as ta$ 7uepi autwv, eE £att jxeOexta ta eiSrj, tcov ouauov afirmam a cxistencia das Ideias, serao l^ormas nao so as 20
dvorfxoctov tS£as elvat |i6vov* ou -yap xata au|ipepT]x6? substancias, mas muitas outras coisas. (Dc fa to, c possfvcl
jjtet£x ovrttu <£XXa Set tautr) ixAatou jxetex^tv rj xa0* rcduzir a uma unidadc de eoneeito nao
multiplicidadc a
u7uoxetixevou Xeyovtat (Xeyco 8* otov, ei tt autou SwuXaatou so tratando-sc de substancias, mas tambcm dc outras coi-

\Ltxixti, xou to xat atStou [letex 6** iXXa xata auixpepT]- sas, c as ciencias nao sao so das substancias mas tambcm

30 x6q* auixp^pTjxe yap t(5 St7rXaat<o <£V8£a> etvat), &at£ eorai dc outras coisas; c podem-sc tirarmuitfssimas outras eonse-
oOata ta eaSr)- tauta 8' ivtauGa ouatav ar]iia£vei xdxet- fj
quencias dessc tipo). Fntrctanto, de a cord o com as premis-

t£ eatat to etvat <pdcvat xl racpa tauta, to Ev Ini nok- sas e com a doutrina das Ideias, sc as Form as sao aquilo dc 25

XoJv; xat e{ |iev tauto etSos tc5v ISecov xat tfiiv jietexov-
que as coisas participant devem ex i stir Ideias so das subs-
tancias. Dc fa to, as coisas nao participant das Ideias por
tcov, £atat tt xotviv (t£ yap jiaXXov Inl ttiv <p0apt<ov
acidente, mas devem participar dc cada uma das Ideias
35 SuaScov, xat twv SuaScov tcov 7uoXXo3v [iiv dtStcov S£, to
conio dc algo que nao c atribuido a outra eoisa. (Dou um
Suae Ev xat taut6v, f\ hz* autrj^ xat trjs ttv6^;)* ei Si \ir\
cxcmplo; sc algo partieipa do dobro em si, partieipa tambcm
do cterno, mas por aciclcntc: de fa to, c uma propricdade
aci dental do dobro scr ctcmo). Por tan to, so das substancias 30
devem existir For mas. Mas o sentido da subs tan cia ncstc
mundo c o mcsmo no mundo das l
H
brmas; se nao fosse assim,
que pod c ria sign if car a afirmac/ao
i de que a unidadc do miil-
tiplo e algo cxistcntc alem das coisas sensivcis 7 E sc c a mcs-
ma a forma das Ideias c das coisas que dela participant cn-
tao devcra haver algo dc com urn entrc umas c outras
(por que devcria haver uma unica c identica diadc comum
as diades corruptiveis c as diades matematicas — que 35

tambcm sao multiplas, mas ctcrnas — c nao comum a


diadc cm si c a uma diade sensivel particular?); c se, ao
610 MHAFiSICA,M^/.5, 1079 b 1 - 20

1079 b TO OCUtA eTBo£, 6|JLGl>VD|JL0C &V ZVf\, XOCl OjJLOlOV <&OT$p 5v £t contrario, a forma nao c a mcsma, cntrc Idcias c coisas so
tls xaXoT fivGpcorcov t6v t£ KaXXfav xai to &JXov, \lt$i- sera igual o nomc: do mesmo modo que se alguem desse
[jllocv xotvcovtav ^TUt[3Xd4*a^ auTcov. et 8e toc |j£v aXXa o nomc dc "homcm" tan to Calias coino a madeira, sen i

to&s xoivouc X6you^ i^apjJLonretv OVjaoixev tol$ elSeaiv, olov tcr observado entrc as duas coisas nada dc comum ,lJ
,

,MS 2(I

5 £tu' auTov tAv xuxXov a^n^oc iufTueSov xai toc Xowta \iipr\
(S ) Sc depois, admitirmos, por outre angulo, que
T as definicocs

tou Xfiyoo, tA 8' o ecrct rcpocrceOifjaeTaL, axoTueTv 8eT xevov


gcrais <das coisas scnsiveis > convcm tambem as Idcias

tooto rcavTeXcoc. tivi Te yap 7tpo<rce0TiaeTaL; tco


[jl^

jjiaco
— por cxcmplo, que a figura plana c as outras partes da de-
?j

tco iiut7ue8co fj Tuaatv; rcAvra yap toc £v tq ouaujt


fj

ISdai,
finicao do circulo convcm lambcm ao ciiculo em si — e

que deva ser simplesmente aere.seentado que este c o vcrda-


otov to t/oov xaL tA Sltuoov. 2tl 8fjXov 8ti AvAyxyj atnA
deiro ser: entao, sera preeiso exam mar se esse acrcseimo
10 elvat ti, oiOT£p tA irciTceSov, (xai) 9uatv tivoc rj rcaaiv £vu-
nao resuita total men te insignificantc. Com cfeito, a que
TuiipSei toTs eiSeaw cos Yevo<;.
j^artc da definicao dcvcal ser fcito esse acrcseimo? Ao cen-
tre, a super He ic ou a iodas as partes da definicao? Na rca-
5 iicladc, tod as as partes que entrain na substantia sao Idcias:
por cxcmplo, <na substantia do homcm sao Idcias > seja
I1<4vtcdv 8e [xAXtcrcoc SiaTtopTjaeiev av tic ^ tcots ou|jl-
o animal seja o biped c. Adcmais, e evidentc que aquclc
paXXovTai toc elSrj fj toT^ 4i8£ol^ tgSv ataO^Tcov f\ toT^
incsmo <ca rater que se acresccnta como distintivo da
Ytyvoixdvot^ xai [tol$] 96eipo|jivoic- out£ yap xiwjaecoc eariv
!deia> devcra ncccssariamcntc sen por sua vc/, alguma
15 OUT£ (JLeTapoXifc Oo8e|JLLaC (XiXiOL aUTOL^. AXXa [ify 0UT£ eoisa (assim como a superficic) c devera ser uma dettrmi-
upA^ ttjv £7tL<mrijjLT)v ouOev poYjOeT t^]v tcov aXXcov (o68e yap nachi realidadeeontida cm todas as Idcias a guisa degencro.
oua£a JxeTva toutcov £v tootoic yap av fjv), oCt' el$ to elvat,
(jl
1

?) JvoTuApxovTOt ye toT? [xeT^xouaiv odtco |j£v yap laco?

aiTLa 8o£eiev av elvat cb$ tA Xeuxov |xe|JLtY|JLevov tco Xeuxco,


. ICoutinudgao do desenvolvimento da questao das idcias ]

20 AXX' ooto? |xev 6 Xoyo? Xtav euxtv7]T0?, ov *Ava5ay6pa?


(6) Mas a difieuldade ma is grave que se podcria levantar c a
seguintc: que vantagcin tra/.em as Form as aos seres sensi-
\cis seja aos scnsiveis cternos seja aos sujeitos a geracao e
T

acorrupcao? Oe Fa to, as bbmias, relativamente a esses seres,


na(j sao causa nem dt movin icnto nem dc alguma mu da il-

ea. Alcm disso, as Idcias nao favorceem nem ao conlieci-

mcnto das coisas scnsiveis (dc fa to, as Kormas nao eonsti-


tuem a substantia das coisas scnsiveis, do eontrario stria ni
imancntes a elas), nem ao ser das coisas scnsiveis, dado
que nao sao imancntes as coisas scnsiveis das qua is partici-
pant Sc f ossein imancntes, podcria parcccr que elas sao
causa das coisas scnsiveis, da nicsma maneira que o braneo
c causa da brancura dc uni objeto por mistura; mas esse
racioem io — antcriomicnte de Fen dido por Anaxagoras, dc-
THN META TA ©YUKA M Ml fAI iSICA, M 5, 1 079 b2 1 1080a M 613

|iiv Tupdxepo; Eu8o£oi; 8e ucrcepos SXeye SiaTuopcov xat exepot pois por Kudoxo e, tambem, por outros pcns^dorcs — c
Ttve; (|5£8iov yap rcoXXa auvayayelv xat &86vata 7up6g insustentavel: com efeito, contra cssa opiniao c muito facil
2
x^v TOtauTTqv 86§av)* 4XXa [x-^v o08£ Ix twv e£8(3v iaxt aduzir muitas e insupcravcis dificuldadcs .

TSXXa xaV ou9£va Tp67uov twv eEw86Twv XiyeaOai, to (7) nao podcm dcrivar das For-
K, certamentc, as coisas scnsivcis

<*ut6v t4 SXXa mas em nenhum daquclcs modos normal men tc indicados\


25 8£ Xiyetv rcapaSefyfjtaTa elvat xai |jl£t£x £iv
Dizer que as Form as sao modclos c que as eoisas sensiveis 25
xevoXo-fetv icrct xat [jteTa^pAs Xdyetv TuouiTtxi^ tE yip
partieipam del as c nao dizcr nada e reeorrer a meras ma- i

£<rci t£> £pyaC6[i,evov 7up£>$ Ta$ t8£a$ 4rcopXe7uov; iv8£xera £


gens poetieas- (a) Oc fa to, o que e que age eon tern pi a ndo
Te xat elvat xai ytyveaOat otiouv xat eExa£6[jtevov, waxe
[Jtf|
as Ideias? (b) Com efcito, e possivcl que sc gere alguma eoi-
xai ovto$ EwxpdtTOus xai Svto^ yivotx' av olo$ Etoxpi-
mesmo que nao tenba sido mode la-
sa .semelhante a outra,
30 TTfj;* 6|ioEcos 8e SfjXov oTt xav ei 6 Ewxpi-nris 4i8tO£, da a imagem dcla; de modo que poderia muito bem nasccr
e<rrat Te n\zlu> 7uapa8ety[jtaTa tou atkou, oiaxe xai etSri, uin bomeni semelbante a Socrates, quer Soerate.s exista,
oTov tou 4v8pa)7uou t£> £toov xoci x6 8£rcouv, ajjia hi xai quer Soerates nao exista. (.) mesmo ocorrei ia, evidentemen- 3()

auTo4v9pw7uo$, Eti ou [jt6vov tcov aJaGTjTwv TuapaSefyfiaxa tc, caso cxistissc uni Socrates clcrno. Adcmais, para a
(e)

ra eiSrj 4XXa xat ainwv, olov to yivoq twv yivous mcsma coisa devcrao ex i stir numcrosos modclos e conse- 7

86- qucntemcnte, tarn bem numcrosas Formas: do hoi n em,


35 efSfiiv ware t£> atrci ?arat 7uap48ety|ia xai eEx<ov. &ut
porexcmplo, exist irao as Formas dc Animal, de Bipede,
§etev av 48uvaTov XW P^ e*vat ^ v ofirfav xat ou ^ ouata-
al em da do loin em cm si. (d) Alcm disso as Formas scrao
1

o» &are iz&q av at JSeat oua£at twv TupayfjtdtTwv ofiaai x^P^ modclos nao so das eoisas scnsivcis, mas tarn bem das pro-
elev; Iv hi tco <I>a£8wvt toutov Xiyexat tov Tp6:uov, &q xat
prias Formas; por cxcmplo, o gencro, enquanto genero, sera
tou elvat xat tou y£yveo9ai atria t<x eiSt] iaxfv* xafrot tcov
modclo das tbrmas que nelc cstao contidas. Por conscguin- 35
eiSwv Svtwv Sjjlcos ou ytyvexai av rj t6 xtvf]aov, xat te a mcsma coisa sera modclo c copia!'
?

5 rcoXXa ytyverat exepa, oTov otx£a xai SaxTtSXtos, £>v ou (8) E mais, parcee impossivcl que a substantia exista separa-
9aatv elvat etSrp ware SfjXov 5ti ivSix^ai x4xetva, tov damcnte daquilo dc que c substantia; conseqiicntcmcn-
9aaiv i8£a$ elvat, xat elvat xat ytyveaGai 8ta Totaikas tc, como podcm as Ideias, sc sao substantias das eoisas, \mr
aWa; oia$ xat ta £rj8£vTa vuv, 4XX' ou 8ta xa elSt]. ex separadamente das eoisas? Mas no Fedon c af irma-
i stir

4XX4 Ttepi [xi,v twv JSecov xai toutov tov Tp6:uov xat 8ia do justamcntc isso: que as Formas sao causa do scr e do
10 Xoytx<oTipwv xai 4xpt(JeaT£pwv X6ywv eart TuoXXa auvaya- devirdas eoisas. Contudo, mesmo que as Formas cxistam,
yetv ojiota toi; Te9etopTi[iivou;.
as eoisas <que dclas participant nao sc gcrariam sc nao
cxistissc a causa motora. F tambem existcm muitas outras
eoisas que sc produzem — por exemplo uma casa ou uni 5

anel — das quais


, os platonieos nao ad m item a cxistencia
de que todas as outras eoi-
Ideias. Por conscguinte, c elaro

sas podem scr c gcrar-sc por obra de causas do mesmo tipo


daquelas que produzem os objetos acima mencionados,
e nao por obra das Formas 4 .

Mas, contra a cxistencia das Ideias e possiveb como vimos


c com argumcntos ainda mais sutis c rigorosos, levantar numero- JO

sas objegocs semelhantes as que considcramos.


TQN MET A TA OYIIKA M MFTAFiSICA, jV, 6, 1 080 a 1 2 36
-

6 (». I A teoria dos mimeros idea is em sens possiveis enfoques e


forimdagdexP
'Erai Se Bitopioroi jtept toutcov, xaX(5$ exet JtAXtv
(III) Dcpois dc tcr discLitido csstis q Lies toes con vcm retomar
8eo)pTjaai to rcepi tou$ iptGjiou^ aujipatvovra toi$ X£youaiv
u cxiinic dos nLiincros pam vcr as conscqucucias contra as quais
oua£a$ atJTou$ elvat x^purc&S xai xcov <5vtcov aWa<; 7ip(OTa$.
sv clioca m os que sustcntam 05 numcros eomo sulxstancias scpa-
15 dviyxT) 8', efaep iariv 6 4pi8|id$ <puat<; tls xai ocXXt]
ji^i 1 ;iclas c como causas primciras dos seres 2
.

t($ £<jtiv auToC ^ ouafa 4XXa tout* atk6, oSaTcep ?aa£ Ttve$, Ora, se 0 numcro' c Lima realidadc detcrminada, c se sua subs-
7]toi eTvai t6 |jiv rcptoT6v Tt atkou to 8' ix^H-fcvov, frepov laneia nao e senao o proprio numero — tal como alguns afirmam
ov t& etSet exaarov, — xai touto f| £m tcov jiovAStov eu8u$ , deeorrc necessariamcnte o seguintc.
67c<4pX&t xai eartv &a6\L$\rfiO<; 6jtoiaouv |iovd<; orcotaouv (1) Ou existc um numero que e primeiro, urn que e scgundoe
4
20 jiovABi, fj eti8u$ &pe£% rcaaai xai aujipXrirai Arcotatouv assim por diante , sendo cad a numero formalmente dife-

orcotaiaoov, olov X£youatv elvat t6v jiaOtijiaTLxov 4pt8(x6v rente do outro c isso ou 7
(a) vale imediatamcntc' para tcxlas

(£v yip tcS jiaGriixaTLxtp otJ8£v 8ta<pepet ouBejita jiovdi; £x£pa que qualqucr unidade nao e
as unidades, c daf segue-se

combinavcK com qualciucroutra; (b) ou todas as unidades


1

K£pa<;)* ^ t&s (xiv ou|i(JXtito<; tos 8e jiTj (olov ei e<m


sao imcdiatamcntc consecuhvas7 c qualqucr unidade e ,
jieTO to ev 7cptoTT) ^ 8u<i$, ?7ceiTO ^ Tpta$ xai outco Stj 6
combinavel com qualqucr ourra (ral como di/cm ser o
25 5XXo$ 4pi8|i6$, etai 8e aujipXTiTat at £v £x<4artp 4pt8(xcp
numero matematico: de fa to, no numero marematico ne-
jiovABe^ olov aJ £v tt) 8u<48i Tfj raptorr] auTat$, xai at £v tq nhuma unidade e difc rente relativamente a outra unidade);
Tpi<i8t Tfj Tup to XT] auTOi^, xai outco 8^i iici tcov fiXXtov ou, ainda.algumas unidades sao combinaveis,
(c) enquanto
&pt8|ia>v* at 8' £v tq 8u<48t aurrj npo<; t&$ iv t?) TpiiSt outras nao. (Assim — no caso em cjuc ao Um siga-sc pri-
auTQ daujipXTiTot, 6|io£to<; 8e xat lid tcov SXXtov tcov me iro o On is, de[X)is o Ires, e assim por diante para todos
30 £<pe£% 4pt8|ia>v* 816 xai 6 jiev |ia8Ti|iaTtxd<; iptSjieTrai os lulmeros — se as unidades no interior de cada numero
jieTa t6 ev 860, %poq tco ejjtfupoaOev £vt aXXo Ev, xai to: sao adieionaveis en I: re s'\ — por ax em pi o, as unidades que se

Tp£a npo<; toT$ 8uai toutok; aXXo £v, xai 6 Xot7id$ 8e encontram no primeiro Dois sao combinaveis entre si, as
tbaauTax;* o5to$ 8£ jieTa t6 ev 860 frepa aveu tou lv6$ tou unidades que se encontram no primeiro Ires sao combina-

7cptOTOu, xai i\ Tpta^ fiveu -rife 8u<iSo$, 6|io£(o<; 8£ xai 6


veis cntrc si, c assim por diante para todos os numeros —
cnquanloas unidades que se encontram no Oois-cm-si nao
35 aXXo$ 4pt8|i6<;)* fj tov (xev elvat tcov 4pi8[i6>v oto? 6 rcpco-
sao combinaveis com as que se encontram 10 'I res-cm-si e 1

to^ ^X£x8t] t t6v 8' olov ot (xa8Ti|iaTixoi Xeyouat, tp(tov hi f

assim por diante para todos os numeros. Por isso, enquanto


o numero matematico se eonta asMm: dcpois do um, o dois
— aercscentando uma unidade primcira unidade — a e
dcpois do o — aercsecntado uma unidade
dois, tres as
diias unidades — assim por diante para todos nume- e os
o numero
ros restantcs; ao conta assim: ideal, contrario, se
dcpois do Um vcm o Dois — que rente nao c difc c inelui
0 primeiro Um — dcpois o — que nao o Dois c 'I res inelui
— assim por diante para todos numeros).
e os
(2) Ou alguns niimcros devcrao ser como ja dissemos no ini-
cio^ c7
outros numeros deverao ser como afirmam os mate-
616 thnmlta taoyiika m METAFISICA, M 6, 1 080 37* b 24 617

9
outros, cnfim, dcvcrao scr do tipo daqueles dos
xAv |&7]0£vTa xeXeuxatov Ixi xouxou^ x<°P L0T0 ^ fctvoci xou$ maticos T

111

ou x^piorous &XX* £v xol$ aJaOr)- quais falamos por ultimo .

1080 b 4pL8(iou^ x<ov 7ipaY[jL(5tT<ov,


Adcmais, esses numcros 11
dcvcrao scr ou (a) sc parados das
toi£ (oux oux<o$ 8* x6 7ip<oxov iTieaxojioufiev, 4XX' ix
ou (b) nao scparados mas iniancntcs aos objetos sensivcis
roisas, ioso"
xoiv ipiOfitov ivu7iapx6vx(ov 5vxa xa cda§r\x&) $\ x6v (jiv
(naodo mode como acinia considcramos -, mas comosc os numc- 1

auxfiiv etvat xAv 8e (ji), f[ tz6lvzol<; eTvai. — oi (jiv ouv xp6rcot


ios constituisscni os clcmcntos intrinsccos c constitutivos dos obje-
5 xa8' ou$ Ivhlxtt&i auxous etvai ouxoE etaiv 1% iviyxTjc [x6vot, n c
ios sensivcis) ; sc imanenlcs, (a) ou alguns scrao c outros nao T

ax&SAv S£ xai X^yovxe^ to £v ipxfy fcfvoci xai otWav


o(
((3) ou todos scrao.
xai <rxotx&Tov ti&vxwv, xai £x xouxou xocl aXXou xlvA$ stvat
Kstcs sao, ncccssariamcntc, os unices modos possivcis sc- 5
xov 4pt8(i6v, Exa<rco£ xouxwv xtva x£>v xporctov etprjxe, rcXfy ^iiiido os qua is os numcros podem exist in
xou Tt&aas xa$ (lov&Sas etvai 4au(ipXri*cou^ xai xouxo ou[jl-
Ora, os fildsofos que afirmam o Urn como prineipio, clemcn-
xo p^prjxev cuX6y<os- ox> yap £vS£x£t0CL aXXov xporcov etvai lo c substancia dc todas as coisas c que da uniao dele com outro
Tiapa xou$ eEpT)(i£vou^. ot fiev ouv ifjupoxepous 9aalv etvai xou$ pi incipio fa /em dciivar tambcm o numcro, pcrcorrcram cpiasc
1

4pL8(iou^, xov [Jiiv lypvzoL xb 7ip6xe,pov xai Sat epov x&c {S£a$, lodas cssas vias: cada urn deles s lis ten tou que os numcros ex is cm I

xov S£ (iaSrjiiaxtxov rcapa xa$ I8£a$ xai xa a{a8rjt4, xai mini desses modos, com a unica cxcc^:ao da impossibilidadc de
X<optaxou^ 4[X90t£pou^ xwv aWlrjxijv ot Se xov [xa8ri(iattx6v eombinagao dc todas as unicladcs entre si. K isso c assim ncccssa-
15 fiovov 4pi8(i6v elvat, xov TtpoSxov xoiv ovxcov, xex^piafjiivov riamentc. Com nao c possivcl que baja outro moclo de
efeito ?
10

x<ov aEa8rjx<ov, xai ot IIu8aY6petot 8' eva, xAv [xaSTjjjLaxt- exist ir dos numcros a lem dos modus cxaminados.

x6v, tcX^v ou xex<opta(i£vov 4XX' ix xouxou xa$ ata8T)xa£ (A) Ora, alguns fildsofos sustcntam que cxistem us duis tipos

ouata^ auveax&vaL 9aa£v* xov yap SXov oupavAv xaxaaxeua- de numcros; os numcros nos qua is ba clistin^acj de anterior e pos-
Icrior, isto c, os numcros idea is, c os niimcros matematiccis, alem
Couaiv iptSfzoiv, TtXfy ou [xovaSixfiiv, iXXa xa$ [jlov&-
das Ideias c das coisas sensivcis; c esses doLs tipos clc numcros
20 8a$ ujioXa[jLp4vouaLV zyziv (i^cOo^* bnox; 8s to 7ipG>xov £v
cxistiriam separados dos sensivcis
1
".

auv£aT7] exov (jL^yeOoc, ircopeTv £o£xaaiv, aXXo$ S£ xiq xov


(B) OLitros fildsofos afirmam (a) que so exislc o numcro
Tiponov ipiOjxAv xAv x<ov el8<ov eva etvat, Svtot 84 xai x6v
matcmatico; clc constituiria a rcalidade primcira c scparada das 15
(iaOrifxatixov xov auxAv xouxov etvat. 6[jloE<os 8^ xai nepi r

coisas sensivcis
lf
\ (b) lambem para os pitagdrieos so existc o n ri-
xa \ir\xr\ xai TOpi xa ijiteeSa xai 7te.pt xa arepeti- oi [xev
mer 0 matcmatico; mas clcs sustcntam que cstc nao c separado
c que, antes, c 0 constitutive) im an en to das sulxstancias sensivcis.
l^lcs const itu cm toclo o uni verso com os numcros: c cstes nao
sao puras unidades, mas unicladcs dotadas dc grandcza. (Mas nao
parccc que clcs scjam capa/cs dc cxplicar como sc constituiu a 20

primcira unidade dotada dc grandcza)


1
'.

(C) (a) Outro fildsofo dissc que so existc o primciro tipo de


numcro, isto c\ 0 numcro idcal lh (b) mas ha ainda alguns fild- ,

sofos que dizem que o nilmcro matcmatico identifica-se com o


numcro ideal
1 ''.

A mcsma varicdade dc opinides tcm-sc tambcm a rcspcito

das linhas das superficies c dos


7
soli dos.
TUN MET A TA cdy^IKA M 619

25 yap "&pot xd [xaGriixaxixa xai xa [xexd xd$ iSea^ xcov (A) Al guns filosofos sus ten tarn que <as linhas, as superficies 25

Se <&X<os Xe^vrcov ol [xev xd ixaGrnxaxixd xai naG^a- v sol id os > matcmaticos sao difcrcntcs daslinhas, superficies c
xixaic Uyouaiv, Saot |xtj zaq ESeas ipiG^ou^ ht)8£
7uoiouai s(>ljdos ideais
2IJ
.

elva£ tpaaiv tSea^, oi Se xd [iaGT)[iaxLxd, ou [xaGTuxaxixtoc (B) Ao contrario, cntrc os que nao corn par til ham cssa tcsc ?

Se* ou yap x£|iveaOai ouxe ^eGos rcav dq [izyiBr\, ouG* ;il^uns admit cm linhas, superficies e solidos matcmaticos,

30 OTCOtaaouv [xovdSas SudSa elvai. [xovaSixouc Se xouc iptG^ouc iikis considcrados dc modo matcmatico. (Estes sao os pensadorcs
21
elvai TcAvxe^ xiGeaat, 7uXt)v xtiv nuGayopeftov,
que uao admitcm acxistencia dc numcros idcais iicm dc Idcia.s) .

otol to ev
(TtotxeTov xai 8' (C) Outros admitcm linhas, superficies e solidos matcmati-
dpxfy <paaiv elvai xcov Svxtov* ixetvoi
exovxas ix^eOo^, xaOdrcep eipryxat
cos, mas nao simplesmcntc dc modo matcmatico (para estcs, ncm
rcpoxepov. 6aax&s ptiv
ouv IvS^x^otL XexOrjvai
tjualqucr grandeza podc-sc dividir crn grandc/as, ncm duas uni-
Ttepi auxaiv, xai 8xi Tudvxes eEaiv 22 30
eJpTi|x£voi ol xp67U0L,
clades quaisquer podem constituir uma diadc) .

35 <pavepov £x xouxtov eaxi S£ rcdvra [ilv


'
I bd os que s Listen tarn o Dm como clem en to c
os filosofos
dSuvaxa, [xaXXov 8* iaa>s Odxepa xcov £x£pcov.
pi inefpio dos seres afirmam os numcros como constituidos dc

puras unidadcs execto os pitagoricos, que afirmava que os numc-


7

ros tcm grandc/a, como disscmos acima


2
7 ".

Do que disscmos fica chiro quantos sao os modos nos quais


npahov [xev ouv axe?cx£ov eE au|i(3XT|xai ai |iov48ec i)
os numcros podem scr entendidos, e fica elaro que a numcra^ao
u* dauiipXryxoi, xai eE daupLpXryxoi, 7uox£ptos aivrap SieftopLev. feita c com pi eta. lbdos esses modos sao, porcm, impossiveis: 35
eaxi [Uv ydp otcowcvouv elvai ottolocouv [lovdSi &aun(3Xr|xov, 21
mas alguns, tahez, sao a in da ma is que outros .

eaxi Se xd$ £v auxij xrj SudSi 7up6c xds £v auxfj xfj xpidSi,
xai ouxtos 8f) iauptpXrixou? elvai iaq £v ixdaxto xti Ttptixcp
5 &piG|xa> npoq &\\fi\a<;. ei jxev ouv Tuaaai au|i(ftT)xai xai 7, jCrltica da teoria dos numeros idea is de PlataoJ ]

dSufyopoi ai [iov<48es, 6 |ia0T)pLaxixds yf-yvexaL dptG^ xai


elc xai xd$ ESeas oux £vS£x^ou elvat xou$ dtpiG^ou^
[nSvo^, Dcvemos agora examinar, em primciro lugar, se as uniclaclcs
2
(nolo*; yap eaxai dpiO-ju^ auxo avGp<07U0^ f[ £toov (a) sao combinaveis (b) ou se nao sao eombinavcis\ (c) e, na hi- j 08 1

SXXo ,

6xiouv xaiv eESaiv; ES£a |iev yap


potese de scrcm combinavcis, cm qua is dos do is modos acima in-
\xia ixd<xxou, oTov auxou &v-
GpcoTuou xai
dicados o sao: de fa to, c possivci que qualqucr unidade nao scja
10 (x£a auxou £<oou fiXXr) |x£a- oi 8' o^oioi xai
eombinavel com qualqucr outra; c tambem c possi\ r
cl cjue as unida-

des com preen di das na cliade em si nao sejam combinaveis com as

eomprcendidas na tnades cm si, c que, desse modo, nao sejam com- 5

hi nave is tod as as unidades que sc cn eon tram cm cada urn dos nu-
4
mcros idcais com as que sc encontram em outro numcro ideal .

(a) Se portanto, todas


?
as unidades sao combinaveis c indi-

ferenciadas delas gera-se unicamcntc o nuniero matcmatico, e as


;

Ideias podem ser numcros. (Que numero podcria scr o homcim


em-si ou o aniinal-cm-si ou qualqucr outra Ideia? Dc fato, dc cada
coisa so existc uma Idcia —
por cxemplo, uma so e a Idcia do bo-
mem-crn-si e uma so e d if e rente da prime ira c a Idcia do animal- 10
620 TUN META TA OYIIKA M METAFISICA, M 7 J 08 1 q 1 ] -36 62 I

A8i(49opoL drcetpot, <5<n' ouOev jiaXXov 7^8e ^ Tptot? ataodv- an -si — cn quanta os nilmcros semcihantes c indifcrcnciaclos sao
9pto7uo? O7uoiaouv), eE 84 eiatv dcpi6(JLOL at JSeat, o68' infinitos e, portanto, ncnhuma triaclc particular, rclativamcnrc a

oXto$ otov ts aux&s etvat (£x xtvtov yap eaovrat dpx^v at c|ualqucr outra, tcria mais razao dc scr o homcm-cm-si) 1
. Mas sc

E8£at; 6 yap 4pt9[i6$ £<mv £x too 4vo$ xai tt)$ 8ud8o$ ttj? as Iclcias nao sao numcros, clas nao podcrao cm gcral ncni scqucr

15 dopurcou, xai ai dpxai xai xa aroixeta Xeyovxai tou &pl9[jloo exist ir. (Dc fa to, dt: que principios devcrao dcrivar as fdcias? ()

eTvai, Td£at outs 7upoxepas IvSex^t t<ov &pi9[x£>v auuas muncro dcriva do Um c da Diadc indefinida'', c cstcs sao ditos 15

o39' uorepa^)' eE 8* AotjjjlPXtitol at jiovdSss, xai outoos &ou[jl- principios c elcmcntos do numcro, c nao c possivel por as Iclcias

pXriTOt oiaxe ^ctaoov frcivtouv, oifte tAv [jLa9T)[iaTix6v £v8ex^at ncm como antcriorcs ncm conio postcriorcs aos numcros)'.
etvat toutov tov dcpt9[xov yap [iaSrijiaxtxo^ d8ta- (b) Sc, ao contrario. as unidades nao sao co.mbi.navcis\ c
(6 [jl4v £(j

20 96ptov, xai t& Setxvujjteva xa-c' auxou Itui toloutou dp- nao sao conibinavcis no sen { do dc que qualquer unidade nao i e

(iorcet) ofae tov t6v e£8tov. ou yap t ombinavel com qualquer outra, cntao cis as conscqucncias.
s<roxt ^ 8ud$ 7tp<0TT] ex
tou hoc; xai -rij$ doptarou 8ud8o$, eTuetxa ot 4£rj$ dpt9[iot,
(a) Ksse numcro nao pode scr o numcro nia tenia tico, por-
X^e-cat 8ud$, ^pta?, — ajia yap at £v
quc o numcro matematieo c compos to dc unidades indifcrcn-
-ce-cpd^ 8ud8t xfj
eiadas, e as operagocs c[uc sc pode fazcr com cle convcm, justa- 20
TcptoT^ [iovd8&$ Tfevvtovtat, evre &07tep 6 tup<oto$ eltkov 4?
25 dvtatov ({aaaGevttov yap lyivovxo) &it& aXXto? — mentc, a um numcro que lenha cssa naturcza. E tambem nao pode
, £tu&1 s£
scr o numcro ideal Dc fato ?
nao podera dcrivar do Urn c da
Sstoci ^ 4-cepa (jtova$ rrj$ £x£pa? 7tpOT$pa, xai -rife 8ud8o$
Diadc indefinida, primciramcntc, a Diadc ideal e a ela nao podc-
rr\<; £x toutcov earat Ttpoxipa' fixav yap fj Tt to [jiv 7up6x£-
rao seguir-sc os outros numcros segundo a ordem da succssao:
pov to 84 Oaxepov, xai tA £x toutcov tou [iiv iarai 7up6xepov
dois, tres, quatro, como sc afinna (dc fa to, as unidades comprecu-
too 8* uarepov. stl £7U6i8t) &m rcpanov [iev au-uo to Ev,
didas na prime ira Diadc sao produzidas simultancamcntc, cjucr
30 ercetTa t<ov aXXtov eaxi xt TupaiTov ev Beuxepov 84 [jlet'
sejam geradas, como disse o primciro defensor' da doutrina, por
4xeTvo, xai rcdXtv Tpkov to Beuxepov jxev [lexd to 8suT£pov
um proeesso dc equal izacjao da diadc, cjucr sejam gcradas de 25
TptTov 84 tA TuptoTOV 4'v, — wore 7up6T&pat av stev at
outro modo), dado que, se lJJ
unia das duas unidades fosse ante-
[iovd8e$ ?) ot ApiGjiot 4? &>v Xeyovrat, oTov 4v xfj 8ud8t rior a outra, scria anterior tambem a Diadc epic dela dcriva: com
TptTT) [Jtova^ &rrat 7rpLV xa xpta elvat, xai 4v xpta8t xe- efcito, sc dc duas coisas Lima e anterior c outra posterior, o que
35 T<4pTT) xai [if)] TuejiTCTT) Tupiv tou^ Apt9[iou^ toutou^, ou8et^ [i4v ouv dcriva da sua eomposicao devera scr anterior a uma e posterior
TOV Tp67UOV TOUTOV eLpTpCfcV aUTCOV Xd? [JLOV(48a^ AaU[ipXT]TOU^, outra 11
a .

((B) Adcmais, dado que o Um-em-si e primciro, e cut re as


outras unidades ex isle uma que e prime ira, mas e scgunda dc-
pois do Um -cm-si, e depois cxiste uma tcrceira, que c scgunda 30

depois da scgunda, mas e tcrceira depois do Um -cm-si, que c

primciro, cntao, tcr-se-a, por conscqucncia, que as unidades sao


anted ores rclativamcntc aos numcros dos quais dcrivam sua de~
nominagao: por cxcmplo, no dois ha vera uma tcrceira unidade
antes que exista o trcs, c no trcs ha vera uma quarta unidade, e
no quatro uma quinta, antes que cada uma del as exista. N a vcrda- 35

de, nenhum dos platonicos afinnou que as unidades sao ineom-


622 TUN MET A TA M i
METAFI5ICA, M 7, 1 OBI a 37- b 27

era Si xara (xev ixet'vcov &px<x$ euXoyov xat outcoc, hninvci.s dcssc modo; cut re tan to isso clcriva logicamente de seus
1081 fc
xaTOt ^£vtoi rf)v iXTjGetav dSuvaxov. t& y*P ^ov&Sas
|)i'incfpios ? cm bora scjci inipo^sivcl
12
scgunclo a vcrdadc: dc fa to,

7tpoT£pa$ xai oarfepas elvat euXoyov, etuep xai TiptoTT) xi<;


a cxistencia dc unidades antcriorcs c unid^des postcriorcs dcriva

&m (jiova^ xai Ev TiptoTov, Afioto^ Si xat SuASas, etrop logiairncnteda afirniacao da cxistencia dc Lima primcira unidadc,

xai Su&s TipcoTT) eartv* (xexi yap to rcptoTov euXoyov xai islo c, do primciro Urn; c o mcsmo vale para a Oiaclc, sc sc a firm a

a cxistencia de unia Diadc primcira: dc fato, depois dc urn primci-


5 &vaY*atov Se6xep6v tl elvat, xat el Seuxepov, Tphov, xai
outo) Sfj x3t aXXa l<pd&\<; (ajxa S* &|i96Tepa Xiy^tv, jjlo-
\o c lc3gico e
y
neccssario que vcnha urn scgundo tcrino 7
c\ sc um
vASa T£ (jtera tA ev rcptOTTjv elvat xai Seu-^pav, xai So&Sa
scgnndo, um tcrcciro. c assim por diante para toda a scric dos
mmicros. (Por outro lado, c impossivcl s us ten tar as duas coisas
TiptOTTjv, iStjvaTOv), oi Si Ttoiouai jiovASa |iiv xai Ev 7ip6>-
a<> mcsmo tempo: que depois do Um exista unva primcira unida-
tov, Seuxepov Si xai Tphov oiixfct, xat SuASa TtptOTTjv, Seu-
clc c uma scgunda unidade, c tambcm que exista antes Lima ? T

10 T^pav Si xai Tpforjv oux£tl 9avepAv Si xai otl oux ivS£x e ~


diadc). K cbscs filosofos ad mi tern a primcira Unidadc c o Um ori-
xai, il 4aij(jipXT]T0i rcowai at novASe$, SoASa elvat aurfjv
ginario, mas nao admitem uma scgunda c uma tcrccira unidadc;
xat TpiASa xat outco tou$ aXXou$ dcpi6(JLOu^. Sv t& y^P & otv v admitcm uma primcira Diadc, mas nao admitcm uma scgunda
48t490pot at [jiovASes fiv t& 8ta9^pouaai ix<4<m) ixA<rcT)£,
v uma tcrccira Diadc
1
'.

4v4y^ti ApLO^etaOai tAv 4pt0|iAv xara TCp6a0eatv, otov -ri|v


(y) Depois, c claro que sc todas as unidades nao sao combi-
15 Su&Sa npb<; Tto £vi fiXXou ivA$ 7tpo<ne0£vro$, xat xty Tpt&Sa
naveis, nao c possivel que exista a Diade-eni-si c a Tnade-cm-si e
SXXou iv6$ 7ip6^ toTi; Suat 7rpo<rce0£vTOS, xat t^v Texp&Sa
lamponco os outros luimcros. Dc fato, quer as unidades sejam
<oaauT<os' TouTtov Si ovtcov iSuvaxov t^v yIvsow elvat t<5v
indiferenciadas, quer scjam di fere neia das Limas das outras, e ncees-
4pt8(ji<ov d)$ Y evv ^ atv SuASo$ xai tou iv6$. [juSptov
sa"rio qLie o uLimero sc forme por ndigao: a diadc, por exemplo,
yap yiywzaii i\ Sua$ Tfj<g Tpt&Sos xat auTT) Tfj<g T&Tp<4So$,
Inrma-se somando ao um outro um; a triade somando as duas
20 tAv auTov Si Tp67tov au(jipatV£L xai Ini Ttov ix°H^v<0V '
primeiras unidades outra unidadc, c com o mcsmo proccdimcnto
4XX' ix -rift SuASo$ xfj(; TrptOTTj^ xat if\<; &op£oTOu SuASos a tetradc. Posto que isto c assim, c impossiS-el que a geucsc dos
4y(YV£to f\ T£Tp4^, Suo SuASe$ 7tap' aOx^v t^v SuASa* el Dm, scgundo o proccdimcn-
luimcros ocorra a partir da Diadc e do
Si (jlt|, |i6piov eaxai aur?i ^ SuA$, ixipa Si Ttpoaiarai (x£a to afirmado por cles: dc fato, a diadc torna-sc uma parte da triade,
SuA$, xai i?i Sua$ £arat ix tou JvA^ auxou xai fiXXou dv6c* c a triade uma parte da tctradc, e o mcsmo ocorrc com os numeros
25 et S^ touto > oux T '
£^vat T ^ S^epov oroix^Tov 8u&8a 46pt- sLiccssivos. Mas os platonieos s Listen tarn que a terra dc gcra-sc da
otov jiovASa y^P M-^v y^vv ? &XX' ou 8u4Sa topto^vTjv. primcira Diadc e da Diadc indefinida; mas ncsse caso cxistirao
?tl Tiap* aur^v rfiv TptASa xat aur^v t?)v Su4Sa tico^ eaov- outras duas d fades alcm da Diadc-cm-si. Sc nao sc accita esta
conclusao, a Diadc-cm-si de\cra tornar-sc parte da tc trade, que
sera eonstitufda somando-sc a cla outra diadc dive is a: e a propria
Diadc dcrivara da soma dc OLitro urn ao Urn-em-si. Mas sc c assim,
nao c possivel que um dos do is clcmcntos dos cpiais sc gera o
niimero seja a Diadc indctinida: csta T
com cfcito, gcra urna unidadc
c nao uma diadc determined a \
1

(8) Ademais, eomo podem cxistir,alcm da triade-cm-si c


da diadc-cm-si, outras tr fades e outras d fades? E dc que modo
624 TliN META TA ©YZIKA M METAFiSICA, M ? J 08 1 b?.B - T0S2 a 9 1 625

tocl SXXai xpt£8ec xai SudtSei;; xai xtva xporcov ix rcpo- clas scrao constituiclas por unidadc^ anted ores c posteriores^To-
xai uaxeptov cssas coisas sao absurclas e ficticias c c impossivcl que 30
xeptov fxovaSojv auYx^vxat,; 7c£vxa y^P tout' clas T
exist a

30 (axo;ca) iaxi xai ^XaojjLaxtoSri, xai 48uvaxov elvat Tcptoxrjv nnia cliadc antes, e depois Lima triade-cm-si. Mas csta scria a

8u£8a, auxfy xpi£8a. avdtY^ 8\ ineiKtp eaxai xo ev xai


etx' romeqiieneia neeessaria se o Urn c a Diade indefinida fossem
f\ aoptaxo<; Suae axotx^a. el 8' 48uvaxa xa aufxpatvovxa, os elemcntos dos numeros. Mas se as eonscqiiencias sao inipos-

xai xac ipx^C £ivat xauxac £8uvaxov. — el fxev ouv Sidttpo- siveis, e impossivcl tambcm que aqueles sejam os prineipios dos

pot at jjLov48ei; oTOtaiouv 6^oiataouv, xauxa xai xcuauO' !iuineros \ [

35 £xepa aujipaivex 1% AvAyxTK' el 8' ai [jiv £v aXXtp 8l£- (e) Porta nto, se cada unidade c difcrcnte de qualquer outra

(popen ai 8' £v x& auxtp dcptOfxtp 48t<4<popot iXXriXan; unidadc, derivam neeessariamciitc as consequeneias examinadas

fx6vat, xai ouxtoc ou8ev £Xaxxa> aufxpaLvet xa 8u<jx*P^'


e outras semelhantcs. Se\ depois, as unidades con tidy.s em niimo 35

1082" olov yap £v X7j 8exa8t auxfj ^veim 8exa fxovcScSet;, ou^cei-
ros difercntcs sao difercntcs cut re si, enquanto so as eon ti das no
i nes mo numero nao sao difercntcs cntrc si, entao, mcsmo assim
xai 8£ xai ix xouxtov xai ix 8ijo tcevx<48(ov rj 8exa<;. £:cel

8'
iuio serao mcnores as dificuldades que dai dcri\'arao
ir
\
oijx o xux<iv api0(JLO<; aux^j f\ 8exa£ ou8£ au^^LxaL ix
(a) Por cxemplo: na Dczcna-cm-si cstao eontidy.s de/ unida-
xa>v xuxouatov 7tevxa8tov, <£orap ou8e [JLOvdt8a)v, 4v&y xt 1 8ia-
des; a devena, eontudo, e forma da por essays dcz unidades e tam-
5 <pspetv x&c |iov48ac xac £v xfj 8exa8i xauxrj, av yap 0!
hem por duas
i

pentadcs. Ora, eomo a dczena-cm-si nao c urn nu-


8ia<pep(oaiv, ou8' cd ;cevx£8ec 8to£oouotv i% tov iaxiv r\ 8exa<r
mero qualquer c nao e eomposta por duas pentadcs quaisquci;
inii hi 8i.a<pepouai, xai ai [xov£8ei; 8to£aouotv. el hi 8ux<pe-
assim eomo nao e eomposta por dez unidades quaisquci; entao
pouai, ;c6xepov oux ivsaovxai ;cevx£8ec aXXai 4XXa fx6vov
e ncee.ssario que as unidades que se e neon tram nessa de/.cna 5
auxai ai 8uo, f\ eaovxai; eVxe 8e evsoovxai, axorcov*
diliram cntre si: dc fa to, sc nao difcrisseim tambem nao difeririam
10 elV ivsaovxat, tcglqc eaxat 8exa<; i% ixetvtov; ou -y^p & 0Ttv
as pentadcs que com poem a dezenas; e eomo diferem, devem di-
exepa 8exa<; iv T?j 8ex<x8l 7cap' auxfjv, 4XXa [xtjv xai
tambem
Irrir as unidades. Mas se as pentadcs diferem, dcvei-
4vaTfX7i y£ 1 *! x <*> v ^X oua<^ v 8u«48tov X7jv xexpd8a
I
se-a dizcrque na de/.ena nao existem outras pentadcs alcm da-
auTfxetaOai- f\ yap dcopiaxoc 8u£c, <2>c ?aat, Xapouoa xt)v
quelas duas ou sera preeiso dizcr que existem? Dizcr que nao
a)pta|jL£VTiv 8ua8a 8uo 8u<48ac inoir\ow xou yap X7i<p0evTOc existem outras c absurdo. K se existem outras, que dozen a rcsul- 10

15 fjv 8uotoi6<;. — ex i xo elvai 7uapa xa; 8uo fxov48ai; x^v 8ua8a (ara delas? Dc fa to, na dczena nao ex is tc outra dezena alcm da
9uatv xivd, xai x^v xp(,a8a Tcapa xa; xpeT<; fxov48ac, utoc propria dezena. E, do mcsmo rnodo, c neecssario que tambem
^v8ex&xai; f]
y^P M-eBe^et Oaxepou Oaxepou, aiaruep XeuxA<; a tetrade seja eomposta nao dc duas d fades quaisquer: dc fa to,
av0pa>TOi; ^apa Xeuxov xai avOpto^ov (fxexex^i Tf^P ^ouxojv), os platonicos sus ten tain que a diadc indefinida, reeebendo a dia-
f] oxav ^ Oaxepou OAxepov 8t,a<pop<4 xt<; T aitntep 6 av0pa)uo<; de definida, produz duas diades, enquanto a diade indefinida
dnpliea o que recebe 17 .

(p) Ademais, eomo e possivcl que a diade seja uma realida- 15

dc distinta dc suas duas unidades, e que a triade seja nma rea-


lida dc distin ta de suas t res unidades? De fa to, ou a diade parti-
eipara das unidades e sera distinta delas, eomo horn em bra nco
v home in
d is t into dc braneo c dc (clc, dc fa to, partieipa deles);
ou das duas unidades uma sera a difcrenea espceifica da outra,
626 TilNMETA TAOYHKA M METAFISICA, M 7, 1032 a 20 b 10 627

20 Twtpa £pov xat Sitcouv. ext to |iev a<pfj £artv Ev to hi r a clfaclc serd distinUi clclas as.sim como o homem c cli^tinto dc 20
\l8*zi to 8£ Seaet* a>v ooSiv £v8£x^oct urcapxetv TOt? |io- "aninuil" c clc "bipcdc'' 1
'.

vtSatv £{; oov 7) 8ua? xat tj xpufc- £XX' woTrep ot 8uo av- (y) Adcmais, algumas coitus formam Lima unidadc por con-
8pto7coi oux ev xt Tcap' 4|i9<Kepouc, outoo? ivdyxT) xat toc l;i(o, outras por mistura, outras por posigao. Ora, nao c possi\ cl
|iov<48a?. xat oux oxt &8tatpexot, 8totaooat 8ta xouxo* xat irlcrtr algum desscs modes as unidades das quais dcrivam a di'adc
25 yap at cravat a8tatpexot, £XX' o|i<o? rcapa xa? 86o ou8ev v a I r fade- Mas, como do is h omens nao constitnem Lima unida-
exepov 7| Suae auxuv, -&XXa ou8£ xooxo Set Xav8<4vetv, <lc distinta dos dois indivkluos singula rcs assim 7
otonc nccc.s.sa-
oxi au|i[Ba£v£L rcpoxepa? xat oaxepa? eTvat 8u48a?, 6|iot(o? liamcntc tambeni com as unidades. K com as unidades nao,sera
8e xai xou? aXXou? &pt8|iou?. at |iiv yap £v -qj xexp<48t difcrcnte pclo fa to dc scrcm indivisivcis: dc fa to, tarn be m 25
8u48e? eartoaav £XX7|Xat? a|ia* aXX* aoxat xoov £v xrj
pontos sao indivisivcis, mas ncm por isso Lima djadc dc pontos
30 <Jxx48t 7ip6xepat eiat, xai ^wTjaav, warop V) Suae tau- ,sera algo diverse) c distinto dos dois pontos 1
^.

xa?, auxat xa? xexp<48a? to? £v xfj 6xxa8t auxfj, ware eE


(5) Mas nao devemos nos csqucccr desta outra conscqiicn-
xat i\ TcptoxT] Sua? E8ea, xat aoxat E8£at xtve? eaovxat.
cia: que devcrao cxistir diades anleriores e dmdes postcriores, e
6
8' auxd? Xoyo? xai ^tcE xoov |iov48tov at yap £v xrj 8u<48t
c|iic o mesmo ocorrcra com os outros numcros. Dc fa to, mcsmo
xfj TcpcoTg |xov48e? Yevvuat to? x£xxapa? admitindo que as diades eoniprcendidas na tc trade scjam sirnul-
xdc? £v xrj xexp48t,
30
>5 ware Tcocaat at |iova8e? E8£at yfyvovxat xat
tfmcas, nao obstante isso el as devem ser antcriores as diades con-
auYxetaexat
tSea 1% t8e£>v* ware 8fjXov oxt x&xetva
1 idas no oito, e como a di'adc primcira gcrou essas diades, assim
<5>v E8eat auxat
TUYxavouatv ouaat auYxet|ieva eaxat, otov eE to e/pa 9a£T) clas geraram as tetrades contidas no oito-ciTKsi, dc modo quc ?

b sc a primcira diadc c unui Idcia, tamlicm as outran devcrao ser


1082 xt? auYxeTaSat £x &£>tov, et xouxoov iS£at eEatv. -oXto?
8e to
TOtetv to? |iov48a? 8ta96poo? OTOoaouv axorcov xat rcXa-
Ulcias- O mesmo vale tambcm para as unidades; as unidades

a|iaxa>8e?
t|uc sc encontram na primcira diadc produzcni as quatro que sc
(X^yto 8£ 7cXaa|iaTto8e? to rcpo? UTCoSeatv pe-
encontrani na tctrade, dc modo que todas as unidades scrao
ptaa|ievov)' ouxe yap xaxa to Tcoaov ouxe xaxa xA TtotAv
Ideias, c as ldcias scrao compostas dc Iclcias. Portanto, c cn'iden- 35
5 6pa>|iev 8ta9epouaav |iov48a |xov48o?, <kv&yxr\ xe ^ taov f]
te que tambcm as coisas scnsivcis das quais cstas sao ldcias scrao
avtaov etvat iptS^v, TcAvxa |iev aXXa ixtSXtora tov |iova^
compostas da mesma maneira: scria como di/.cr, por cxcmplo,
Stxov, (Sot* eE y^ze TcXettov (1^* ^XAttoov, tao?* to 8i t|Licse cx is tern ldcias dc animal's, os animais devcrao scr compos- iox2"
*taa xat oXoo? iSt^popa touto U7coXa|ipcxvo|i£v toT? 2 ".
I os dc animais
4pt8|iot?. d hi |iri, ou8' a[ ev afrcg xfl 8ex48t 8u48e? Em gcral,
(e) qucafirma uma diferenca qual-
depois, a tesc
t|uci entrc as unidades c absurda c puramcntc fictfeia. (Fintcn-

clo por ficticio o que e aduzido dc modo forcado para sustcntar

uma hipotese). i)c fa to, nos vemos que Lima unidadc nao difcrc
dc outra ncm pcla quantidade, ncm pcla qualidade; c c neccssa- 5

rio que eada nuincro seja igual ou dcsigual, c isso vale para todos
os ni'imeros, mas, especial men tc, para o numero compos to de
puras unidades: dc modo que, sc um nuincro nao c ncm maior
ncm mcnor, c igual c os numcros iguais, que nao tcm difcrencas,
nos os considcramos idcuticos, Sc nao fosse assim, tampouco as 10
628 TQN i^iETA TA 0>YI1KA M -VII fANSlCA. M 7 1082 b
L 1 1 *36 629

10 aSt&popot saovrat toat ouaat* Ttva yap afrtav eget Xdyetv dfades contidas na dczena, que sao iguais poderiam scr ?
scm di-

6 9aaxcov 48ia9opou^ etvat; lx\ zi arcaaa [jlovoc^ xat |jlo-


fcrcn^as: dc fato, os que afirmam nao serein difc rentes, que ra/oes
2
jiotletiam aduzir para is^o '?
vac ocXXt] Suo, ^ ix Tffc 8u£8oc auTfjc jiovac xat i\ Ix
ttJ^ TptdSo$ auTfft Suae earat £x 8ta9£poua<ov t&, xai (Q Ademais, sc loda unidade somada a outra unidadc faz
di )is. a unidade que eonsHtui a diade-em-si c a unidadc que eons-
rciTepov 7cpOT£pa Tffc Tpt£8o£ 5] uorepa; jiaXXov yap sotxe
I ttui a hiade-em-si farao uina diadc eonstituida dc duas unidades
15 TTpoxepav ivayxatov etvat* i\ \ih yap a^jta ttj xpL«48t iq
difcrciites. Ora, essa diadc sera anterior ou posterior relativamen-
8' ajia TT| 8ud8t toov |iovci8tov. xat tjjjleT^ |jl£v wcoXafJt-
\r a tnade-em-si? Parcec que dove scr necessariamente anterior: 15
[3(ivo|jL£v oXto$ Ev xotl ev, xat £av taa aviaa, 8uo
7]
dc htu uma das unidades e simultanea a triadc\ enquantoa outra
slvai, oiov to ayaOov xai to xaxov, xai avOptorcov xat Xn-
r sijnultanea a diadc. E enquanto nos sustentanuxs que, cm gcral ?

7cov* o{ 8* oGtcoc X£yovc£C oi&i za<; [jLoviSa^. efre 8e [ir\


i u u mais una sao dois, quer sc trate de coisas iguais, qucr sc tratc
20 sort rcXettov dptOjio? 6 Tptci8oc auTfjc 6
-rift ?] xfj; 8ud8o<;, ile eoisas dcsiguais (por cxcmplo, hem c maL homcm e cavalo),
OaujjLaonSv site £<m rcXettov, SfjXov OTt xai too; eveati vr\ (is que su.stentam aquelas doutrinas defendeni que duas
lilosofos
8uciSt, wore oCto? iSt&popot; auxfj ttj 8u£8t. 4XX' oux Iv- unidades nao fazem do is 22 .

hlXttOLi, it np&z6<; Tt£ £otlv iptGjjtdc xat 8&ijT£po<;. oijSe (n,) Seria surpreendente que a tnadc-cni-si nao fosse maior 20

eaovxat at IS£at api0|jLoL tguto [jl4v yap atad 6p0<o<; X£you- que a diadc; mas sc e maior, e evidente que na triade esLi conti-
25 atv oi 8ia96pou<; Ta$ |iovd8ac dfrouvTec sTvat, efrcsp JSdat do tambem urn numero igual a diadc, dc modo que csta nao
eaovTat, aSa7U£p etpTjTat TupoTepov Sv yap to eiSoc, at 8e pod era scr difc rente da d fade-em -si. Mas isso nao c possiveK sc
|iov<i8^ £E dBt&popot, xat at 8udt8&c xat at TptiSe; £aov- exist e um numero anterior e um numero posterior'.

-cat 48ta9opot. 8td xat to aptOjifctaflai outgx;, ev 8uo, (jltj


(0) K tambem nao sera po.ssivel que as Idcias sejam numc-
TrpoaXajjLpavojjLdvou npix; tco u7c£pxovTt dvayxatov auToT;
ins. A respeito disso os platonieos tern razao dc pretender que as

Xdyetv (out£ yap


unidades scjani difcrenciadas, sc elas devem scr ldeias, conio 25
30 i] y£v£ot^ Sorat £x T7fc dopfarou 8ud8o$, out*
dissemos anteriormcnte: dc fato, a Idcia e uma so. Sc as unidades
J8£av £v8£xerat e,tvat" ivvn&p&i yap hlptx J8£a £v £T£pa,
xat rcdvra toc sISt] £vi>£ [X£pTj) 8t6
I ossein indiferenciadas, taml^cm as d fades e as tr fades seria m in-
*
7cp6; [iiv ttjv utuoOeoiv
diferenciadas. Por isso eontar ?
do seguinte modo: um, dois etc.,
6p6coc X£youatv, oXco? 8* otix opGaic* rcoXXa yitp dvatpouatv,
y
segundo esses filosofos, nao signifiea necessariamcntc adicionar
ircei tout6 y auTo ex etv Ttv * 9T]aouotv 47Cop(av, tu6t&pov ?
uma unidade ao numero prcecdcntc (do contrario a geraeao do 30
35 oTav api8[jLoi[jL&v xai etTccojiev Ev 8uo TpEa, TupoaXajipavovTe; numero nao seria da diadc indcterminada c 0 numero nao pode- ?

4pt6|jLou|jLev r\ xara |i£p(8ac. ^otoujiev hi 4(JL90T£pco<;- 8t6 ria scr uma Idcia: dc fato, uma Idcia cstaria contida cm outra
ldcia e todas as Iddias scriam partes
7
de uma uniea Idcia). Por isso
eles raciocinam hem, com base cm sua bipotese; mas seu racio-
efnio nao e cor re to em con junto. Eles d est roc m muitas verdades
matematicas; dc fato, para eles, ate mcsmoo seguinte problema
c uma quando contamos e dizemos: um dois,
dificuldadc: sc, 7

(res, vamos somando ou assumindo mimcros scmprc distintos.

Na rcalidadc, proccdemos de um modo e do outro. Por isso e ri- 35

dfeulo elevar uma difcrenca dc tao pouea monta a uma diferenca


substancial e de tanta consistencia 2H .
63 o TQN META TA CDYJIKA M
:
Ml TAFISICA, M 8, 1083 a I 25 631

ysXoTov xaunriv e£c vr\kix<x\>vr\\> rr\<; ooata$ ivdyetv 8ia<popdv. — S. l(j)iitinuagao da critica da teoria dos numeros deals i

dc Plat do e critica da doutrina dos n inner m dc outros


8 fwnxadoresY

1083* juavxtov 8e rcptoTOv xaXa>$ exet 8top£aaa6ai tis 4pL6[ioG (i) Antes dc tudo c precise dcterminar qua] c difcrenca do L0S3-
1

Siatpopi, xat fiovaBos, eE eWv. ivdtyxT] 8* fi xara to no- m micro c qual a difcrenga da unidadc, dado que exista unia

aov T] xaxoc to rcotdv Sia<p£pEiv tootcov 8' oGSeTEpov 9oclvetou dilcrcnga da unidadc. K a difcrenga devcria scr ou (a) dc quanti-

ivBEX^Oai 6™£pxEiv. &XX' 3 4pt6[JL6c, xaxa t6 7coa6v, eE dadc on (b) dc qualidadc; mas, cvidcntcmcntc, nenhuma das

5 8£ 8^i xai at |iov(i8ec ™ xoa& 8iE9£pov, xav £pt6[ii>c (I nas podc ocorrcr no caso das unidades. (a) () numcro en qua n to
7

dpiOjioG 8iecpepev 6 tao$ xto jlXt]6ei tg>v fiovdStov* $Tt no- t - 1


1 ,
so difcrc pela quantidadc; mas, sc hnnbcm as unidades difc- 5

xepov at Tcptoxai fiEi^ou^ f\ £X4ttoo$, xai at Garepov Im- 1 1 ssl' in pel a quantidadc, seguir-se-ia que urn numcro devcria scr

8t86aatv ?j Toovavriov; jidvxa yap tocGtoc SXoya. aXXa rli verso dc outro numcro, mcsmo tendo o niesmo numcro de
jif|v 068I xaxa to jloiov BtacpEpEtv £v8£x"<xi- oo6ev yap unidades. Ademais as primeiras unidades sao maiorcs ou
T
mc-
10 ocutocT^ oT6v te tircapXEiv tc<&6o$' Sarepov yap xai toic norcs? Y\ as ultimas unidades, crcsccm ou diminuem? ludo isso 7

dpiGtxoL^ 9aatv GrcapxEtv to juolov toG tcoooG. eti out' av na vcrdadc, c absurd o. (b) Mas tambciu nao c possncl que difi-

&nb too £vos tout' auTat^ yevotTO out' av and rrjs SudSo^* rain por qualidadcs porquc nclcs nao podc haver nenhuma a fee- in

to [iev yip ou rcotdv 8e Tcoaorcotdv* too yap rcoXXa can, Dc faro, di/.-sc que tanibcm no numcro a qualidadc c pos-
Ta ovxa Etvai atTta auvr\ t\ cpuat^. eE 8* apa exet nco$ U rior a quantidadc. Ademais, cssa difcrcnga qualitativa nao po-

15 aXXto$, XexTeov ipXXi pLOcXiara toGto xai 8iopiaT£Ov juept


l\> dc ria fazcr as unidades dcrivarcm nciu do Um nem da Oiade:

[iov<&8o$ 8ta<popa$, fidXtara fiiv xai 8l6ti ivdyxr] 6juap- com cfcito, o priiuciro nao c qualidadc, enquanto a scgunda c
Xetv d hi [lt\i Tiva Xeyouatv; -Stl jjlev ouv, etTcep slaiv causa da quantidadc, ja que sua naturc/.a cousistc cm scr a causa
dpiOtxoi ai EBsai, oote au[i[JXT]Ta<; Ta$ txov48a<; arcdaac da multiplicidadc dos seres, (c) Sc, depois, a vcrdadc c oulra, 15

iv8ex^oti etvai, 9avep6v, oute 4ou|jl[}Xtitouc iXX^Xa^ ou8e- c les dcvcriam di/.cr isso desde o im'cio c devcriam dcterminar,
20 TEpov tcov TpoTctov <&XXa fi.f|v ou8* a>s eTEpot twec Xeyooat q nan to a difcrcnga das unidades, sobrctudo a ra/ao pela qual c

Tcepi tcov dcpiOtxtov XeyETat. xaXco^. dal 8' outol oaot ESeac ncccssario que tal difcrcnga exista; c% sc nao, clcs dcvcriam di/cr

jxev oux olovTat Eivat oute ajuXto^ o£Jte d>c iptOjiouc ^a^ ooaa$, pclo mcnos qual c a difercnga dc que falanr.
Ta 8e (jLaOruiaTtxa sTvat xai toG$ iptOfiou^ TcptoTouc tcov Sv- K evidente, [)ortanto c|uc sc as ldcias sao Numeros, nao
? e

tcov, xai apx^v auTtov Etvai auTo to ev. Stotcov yap to possfvel que todas as unidades scjam coinbiiun cis, ncm que scjam
cntrc si nao combi nave is cm nenbum dos modos exam in ados. 20
Por outro lado, taiubcm nao e corrcto o que outros filosofos
r

cli/cm a respcito dos numeros. \ rata-sc daquclcs que nao crcem


na cxistencia dc ldcias, ncm cm scntido absolute) ncm entendi-
das como numeros, mas crcem na cxistencia dc cntcs matema-
licos c crcem que os numeros sao as rcalidadcs primeiras, c epic
o principio deles e o Um-cm-si\ Dc fa to, c absurdo que exista o
Um anterior as outras unidades, tal como clcs sustentam, e cjuc, 25
632 T-QN META TA QY2IKA M METAFISICA, M 8, 1 083 a 26- b 16 633

25 sv p,ev elva( ti TuptDTov tcov evcov, &<mtp dxetvot ^aat, SuiSa ao contrario, nao exista uma Diade anterior as outias dfadcs,
Be Ttov 8u48cov \lt\ 7 |XT]8e Tpux8a tcov Tpi68tov tou y<*P ncm uma Triadc anterior as outras triades: e e absurdo porquc
auTOu X6y ou tcAvtoc £otCv. eE jjlev ouv outcd^ e'x^i t& Tiepl t6v o mcsmo raciocinio podc scr estendido a todos os numcros. For-
ipiOjjLov xai 8Vjast ti$ elvai tov naSTpaTixdv jjl6vov, oux eaxi tanto, sc c assim no que sc referc aos numcros, c sc so a cxistencia 30

to Ev &pxh (ava-yxT] y<*P Stacpepeiv to ?v to tolouto tcov do numcro matcmatico c afirmada, o Urn nao sera ma is princi-

jo aXXcov jioviScov- eJ 8s touto, xat 8u68a Ttva 7tpcoT7)v tcov pio; dc fato, esse Urn deveria scr diferentc das outras unidades;

Su68cov, 6|jlolco^ 8e xat tou$ olXXoxx; 4pi8|jLou<; toOs l<ft%f[$)' d mas se fosse assim, deveria exist ir uma Diade primcira diferentc

8e t6 Ev &pxn> iv^rf**! l^aXXov &omp UX&zcov e\e~


£otl das outras dfadcs, e assim para toda a seric dos outros numcros.

yev ex £tv ™
TO pl ™u<; &pt8|ious, xai elvai SudSa TrpcoTTjv Mas sc o Um c prineipio, e neccssario que os numeros scjam
xat Tpt48a, xai oi aujifiXriTou^ eTvat tou$ aptOjious npo<;
como di/ia Platao\ e que exista uma Diade primcira, uma Triadc
is aXXrjXou<;. av 8' au tt&Xlv tl$ tiOtj TauTa, ttpr\x<xi oti
primcira c que os numeros nao scjam combinavcis cut re si^. Por
outro la do, sc algucm sustenta isso como ja vinios, incorrc cm 35
&8uvaTa TuoXXa ou|JL(iatv£i. AXXa [xtjv &vaY X7 l ^£ *1
7

conscqiicneias ahsurdas 5 Tod a via. c neccssario que scja desta


outcos fj ixetvco^ &x £iv > <S a ^' ^ |XTl8eTepco^ t oux av £v8£xo™
.

mancira ou da outra; e sc nao c possivcl c|uc seja de ncnliuma


1083 b rfvai tov i.piQ\ibv xttpiotdv. ^9avep6v 8' ix toutcov xai otl
das duas manciras, eonscqiientemcnte sera im possivcl que o iui-
XzipiwzoL Xlyzzai 6 zphoq -zp6no^ to eivat tov auTOv 4pt0-
mero scja scparado- .
10!
[jlov tov tcov s28cov xai tov naSTpaTixfiv. ivory**! yap d<;
Dcssas con side ra foes tambem, que a tcrecira pers-
fiea claro,
[jLiav 86?av au|x[iaLveLV 8uo a^apTta^- oute yap |ia0T][jLa-
pectiva, segundo a qual o numcro ideal e o numcro matcmatico
5 Ttxov dpiOjjLov £v8£x £ tol toutov elvai t6v tp6tov, aXX' i8ta<;
se idcntificam\ c a pior dc todas, porquc nela sc rcuneni ncccssa-
U7uo0£a£i£ utto8£|jl£vov &v&yxr\ [XTjxuveiv, oaa t£ tol<s co<;
rianicntc os dois crros das outras: dc fato, (a) dc um lado c im-
?

eiSt] tov dptOjjLov XlyouGi au|x[ia£v£i., xai Taura dva^xatov


possivel que o numcro matcmatico cxista desse modo, mas qucm
Xvftiv. —6 8e tcov nuSa^opeLcov xp6%0(; tt) jxev £X<xttou<;
sustenta cssa tesc deve ncccssariamcntc tentar safar-se introdu- 5
8uax£peta^ tcov 7tp6TSpov &EpT]|jivcov, tt| Se J8£a^ £t£-
xindo hipotescs especiais; (b) alcm disso, clc c constrangido a
10 ptt£. TO |JL£V y&p (JLTJ XCOptOTOV 7UOIEIV t6v dptOfJLOV ^ai- accitar todas as conscqiicneias que decorreni da accitacao dos
psiTai TuoXXa tcov d8uvaTtov* to 8e Ta acojiaTa 1% api6- numcros idcais
1
'.

jjLtov elvai auYxet|JLeva T xat tov dptOjiov toutov elvai (JLaGrj-


A contem mcnores dificuldadcs
pcrspeetiva dos pitagoricos
[xaTtxAv, d86vaT6v dariv. oute y^P aTOjia \ityi^r\ Xiytw em comparacao com as que cxaminamos anteriormcntc, mas con-
T
iXrfii^ ei 0 8ti ixdXLara toutov &x £t 'cpfoov, oux ai' T£ tem outras dificuldadcs que lhcs sao peculiarcs. Naoafirmar o nu- 10

15 |xovd8&< [iiytQo<; exouaiv* [xd-Y&9oc 84 d8tatpSTcov auYxet- mero como scparado climina muitos dos absurdos dos quais fala-
aOat tuco^ 8uvaTov; aXXd [jl^v o dpL0[rr]Tix6<; &.pi$y.6<; mos 111
. Por outro lado, c impossivel a firm a r que os corpos sao com-
postos dc numcros, c que esse numero c o numcro matcmatico;
de fato, a tesc que afirma a ex is ten ci a dc grandczas indivisivcis c
falsa; c, mcsmo que existissem tais grandczas, pelo mcnos as unida-
des nao devcriam tcrgrandeza. Ecomo podc scr possivcl que uma 15

grandcza seja eomposta de indivisivcis? Na vcrdade, pelo menos o


mimcro aritmetico c constituido de puras unidades nao-extensas;
ao contrario, aqueles filosofos dizem que as coisas sao numeros;
I !

634 TilN MET A TA <DY^IKA M MHAFiSlCA,M B, 1083 b 17- ]QQA c6 |


636

(jlovocSlx6$ icmv. ixetvot Zi t6v dpi9[jLdv Tot ovra X^fouatv* on, pclo men os, clcs apliaim acxs corpos scus raciocinios como sc

tot Tfouv OetopVjuotTOc Jipoaiirtouai tol$ ato[jLaatv to$ 4? ixet- I ossein conipostosnumcros entcnclidos daquclc niodo
clc
1 [

vtov Svrtov Ttov ipiOfxtov. — e{ toivuv &v6rfxr\ [x£v, ewuep iartv Porta n to, dado que o numero scja uni cntc real e por si, c nc-
,:
20 &pL0fjLO$ Ttov SvTtov tl xa0* ocut6, toutcov eTva£ tlvoc Ttov rc\ssario que ele exista dc algum dos modes dos quais falamo.s r
20

eEpTjjjtivtov Tp6irtov, ou9£va Si toutcov Ivhixvzai, 9<xvepov to$


c sc nao c possivcl que cxista dc nenhu.ni dos dois mo dos, e eviden-
oOx eartv iptOfxou Tt$ TOiauT7] 9uat$ olotv xataoxeud^ouaiv oi
\v c|uc numero nao
o tern uma naturcza tal como imaginam os

- que o a firm am como scpa rado'l


Xtopiaxov Jiotouvte^ ocut6v> Etl TuoTepov ixdarri [xova$ ix tou
He^&Xou xai jjuxpou Eaaa9£vTtov iarEv, i\ \lIv ix tou [juxpou
(1) Ademai's 14 ,
(a) toda unidadc deri\a dc um proccsso dc
9[
equalbacao do gran dc e do pec|ueno ou (h) uma unidadc
S' ix too (jLe^iXou; ;
25 t?i 8^ ouTtoi;, oike ix nivrtov Ttov
e{ \iiv
deriva do pequcno do graudc '? (b) Sc dcriva
c a outra
1
25
axoLxeEcov exaarov ouTe &Si490poi ocE [JLOv<48e$ (iv tt] \iiv
desse modo, cnhlo toda unidadc nao deriva dc todos os
Yap
9uaei
to
3v)*
ix£^ot iv Tfj hi to [jLtxp6v unipxet, JvocvtEov XT]
clem cut os. —
E as unidades nao sao indifcrcnciada.s, por-
eTt ai iv Tfj Tpi48i otUTfl rcto$; [ita -yap rce-
quc nuina unidadc liavcra o grandc, enquauto em outra
PIttV)' AXXa 8ia touto iato$ ocut6 t6 ev noiouatv iv Tto havcrd o pequcno, que c por naturcza contrario ao grandc,
30 iiepiTTtp [xiaov. el 8' ixotTipot Ttov [iov48tov J? A^OTiptov —E como serao as unidades contidas na triadc-cm-
mais:
iariv laaaOivrtov, Sua*; irto$ SaTOti tl$ o5aa ix si? Oe fato existc uma unidadc fin par. H talvcv,e por isso
i\ fjifoc ipuaii;
;

tou [xe^iXou xai nixpou; 9\ t£ Siofaet T?fe nov<48o$; eTt rcpo- que clcs afirmam o Uin-cnvsi como intermediario cntrc
Tipot i\ jxova? xfft 8u<48o$ (&vaipou[ji£vTK yap ivoupeiTOti i\ os pares c os im pares, (a) Sc cada uma das unidades da 30

Su4$)- IZiav o5v £8£ai; ivorfxocLov aux^v elvott, rcpOTipav y* diadc dcriva da cquali/.acao do grandc e do pequcno, como
35 ofiaav xai 7£Y ov ^ vai ^pOTipav. ix ilvoq oCv; ^ yap
tS£a$, pod era a diadc, que e uma nature/a iniica, scr con stitu id a
&6piaro$ Suoc^ SuojiolA^ fy. -Stl &v&yxr\ ^toi SraLpov tov pclo grandc e pelo pequcno? Ou em que cla diferira da
4pi9[jLdv ^ Jieirepaafxivov* x^P^^ 7<*P tcolouch t6v
elvoci unidadc? — Alcm disso, a unidadc c anterior a diadc\ |X>r-

1084* &pi8n6v, ware oux oT6v t£ (A*) oOx* touTtov 94Tepov taipxeiv. quc, sc tirarmos a unidadc, tiramos tanibcm a diadc. A
8ti \ih to£vuv arceipov oux iv8£x^oti, SfjXov (outs yap nt- unidadc devcria, porta n to, scr Idcia dc uma ldcia, sendo
pm6$ 6 aJiet,p6$ iariv ouV <5cpTLO$, i\ hi yiveaiq Ttov ipiOfxcov
anterior a uma Idcia, c dc\'cria tcr sido gerada antcnormen-

9\ jrepiTTOu 4pi0[jLOu ipTtou 4ef Iotlv* cbSt \iiv tou lvi><; eli;
tc a esta. E dc que coisa devcria tcr sido gerada? A diadc ^5
9\
indefinida, com cfcito7 tern fungao dupIicadora u '.

5 tAv apTiov ji£jiTOVTO$ jreptTr6^, toSi Si Tfji; \iiv 8u48o^ i\i-


17
(2) Alcm djsso que o numero scja (a) infinite)
, c ncccssario
jruiTOuari^ 6 £9' iv6^ SLTcXaaia^fxevo^, toSi 8i tcov TuepLT-
ou (b) finito: dc fato, clcs afirmam f) numero como cntc
sc para do c, por isso, clc nao podc scr (c) ncin dc um modo 10X4'

ncm do outre.
lh
(a) ()ra , c evidente que nao podc scr in finito. (a) Oc fa to,

o numero infinite) nao c ncm par ncm impar, enquauto o proccsso


dc gera^ao do numero scniprc da origem ou a um numero par ou
a um modo, quando o
impar. Mais precisamcntc: mini primciro
Um age sobrc um numero par, produz-sc o m par; num. segundo i

modo, quando a diadc agc\ prod u/-se o numero par, a partir do 5

um duplicado; num tcreeiro modo, quando opera m os numcros


636 T£2N META TAOYIIKA M METAFISICA, M S, 10S^o7-33 637

xcov 6 &\\o$ apxtoc ext el ;uaaa tSea xtvd; ot Si dcpt9fxoL [rn|K)ics y originam-se os outros parcs r) . ((3) Adcmais, todn Idcia
ESeat, xat 6 aTOipo; &rcat ESea xiv6$, 5] xcov aEa0T]xcov j\
i' [dcin dc algo c sc os numcros sao Idelas, tanibcm o numero
aXXou tlv6c" xafxot ouxe xaxa -rijv Oeatv ivSexexat ouxe xaxa infiniio devem ser Idcia dc algo: ou dc algo scnsivcl ou dc qualqucr
10 Xoyov, x<4xxoua£ y* ouxco xdu; ESeac)* el 5e rceTOpaqjievGC, i n\\ i Ora isso nao c posslvel nem scgundo o que clcs sustciv
a coisa. T

(xexpi Tcoaou; xouxo yap Set X£yea0at ou fjt6vov oxt dcXXa


laiiK ucm segundo a vcrdadc, pclo mcnos para aquclcs que afir-
xat St6xt. aXXa j^v eE jxexpt SexaSoc 6
uiam as Idcias deste modo : °.
1(1

-rife £pt6[ji6c,
<oarcep xtve; 9aatv, (b) Se, ao inves, o numero e fin to, ate
i que ponto cle chega? 21
Tupcoxov [xiv xaxu £rctXetc|*t xa elSt]
- otov gaxtv
E com rela^ao a isso e precise di/cr nao so que o numero chega a dc-
eE V| xpta; auxodtvOpcoroc, xtc £axat &pl6[ag<; aux6-
15 ltutcoc; auxo yap Exaaxoc
terminado limite, mas tambcm 6 prcciso dar as ra/ocs desse fa to.
SexiSoc dcv&yxT]
£pt0fjt<i; \Ltyp\
S*j xcov h xouxot; api6(jL<ov xtva eTvat (ouai'at yap
(a) Onu sc o numero cbega arc a dc/ena, corno dizem alguns :: ,
xat ESeat
mi primciro lugar, muito rapidamcnte faltarao ldeias. (Por exem-
ouxol) aXX* o(Jtco; iTutXetyet (xa xou £cpou yap etSr] urcepefct) -
-
.
plo, sc a rrfade c o bomcm-cm-si, que numero sera o cavalo-cm- 15
ajxa Se SfjXov oxt ei ouxcoc ^ xpta; auxo&vGpcorac, xat at si? A
dos Numcros- Idcias chega so ate dcz; por isso deve scr
scrie
aXXat xpttiSe; yap
(ofjtotat at £v xot; auxotc iptGjjioTc), algum dos numcros contidos ncstcs r dc fa to, cstc\s sao as substan- ';

20 cocrc' aratpot eaovxat avBpcoTuot, ESea exacro]


et [jtev xptac, tias c as Idcias. 'Ibdavia, faltarao Idcias: com cfcito, so as especies
auxo exaaxo; avGpcoTuoc, eE Se £XX* avGpcorcot ye. xai animais supera dc muito seu numero 2f
fjtrj, .
((3) Dcpois, c cvidentc,
eE [iepo; 6 iXaxxcov xou [jtefCovo;, 6 £x xcov aujJtpXTjxcov ao niesmo tempo, que se bomem-em-si, tambcm asa triadc c o
jxovtiScov xcov h xcp auxcp dptBfxcp, eE 5f) xexpac aurrj outras tnades scrao bomens (dc fa to, as triades contidas nos mcs- 20

{Sea xtvo; ibxtv, otov innou fj Xeuxou, 6 SvGpcorac eaxat jxepoc mos numeros sao scmclhantcs), dc niodo que existirao infinitos
25 Itttuou, eE Suae 6 avBpcoro;. axorav Se xai xo xrjc (Jtev Se- I u mens, c
j ma is prccisamcntc: se todas as triades sao Idcias, existi-

xtiSo; eTvat ESeav evSexdtSoc Se \ir\, (jtTjSe xcov lixojJievcov


rao infinitos bomens-cm-si; e sc nao sao Idcias, existirao pclos
2
iptGjxcov. ext Si xat eaxt xat ytyvexat evta xat cov etSr] oux mcnos infinitos bomens '.
(y) Adcmais, sc o numero men or c

ecrciv, <ocrce Sta xt ou xdcxetvcov parte do numero maior (e f alamos dc numero rcsultantc das uni-
etSr) eaxtv; oux apa atxta xa
cladcs adicionaveis comprcendidas no niesmo numero), c sc a te-
etSri icrctv. I'xi axorcov eE 6
30 (xaXX6v xt ov x6 ev xat eI8o; auxfjc
iptGfjtoc fJtexpi Trjc SexaSoc
tradc em si e Icleia dc algo —
por excmplo, do cavalo ou do bran-

oux eaxt yeveatc <b; ev6;, xffe 5'


xrfe SexASoc, xatxot xou
eariv. TOtpcovxat S' coc xou
jxiv
co —
enquanto a diade e bonicm, cntao, o bomem devera ser
partedo cavalo 36 (5) Tambcm e absurdo que cxista uma Idcia da
. 25
[iexpt Tf)c SextiSo; xeXei'ou ovxo; 4pt6[jLou. yevvcoat youv xa
dezena e que nao cxista, ao eontrario, uma Idcia da endecada
ln6\Ltv<x y otov xo xev6v, dtvaXoytav, x6 7ueptirx6v, xa SXXa
nem dos outros numeros posteriorcs' 7 (e) Alcm disso, existem e .

geram-se algumas coisas das quais nao existem rclativas Idcias;


7
por que, entao, nao existirao Idcias tambcm dclas As Idcias, cntao,

nao sao eausas 2s (Q Adcmais, e absurdo que o numero cbegue so


,

a de/,ena, pois o Dm tern scr e forma ma is do que a dezena: de 30

fato, do urn enquanto urn nao enquanto da deze- existe geracao,


na existe. Mas clcs ten tarn demonstrar que a serie dos numeros
2
ate a dezena e perfeita ^. Elcs tentam, pclo mcnos, deduzir ou-
tras realidadcs —
como, por exemplo, o vazio, a proporgao, o impar
e outras coisas desse tipo^ fieando no ambtto da dezena, Dc
[l

638 T£JN META TA OY^IKa M METAFISICA, M 8, ]G84o34-b21 639

to TotauTa, £vt6$ ttjc 8ex&8oc to fxev yap toTc apxati; !;i(o, dcs rcniL-tcm algumas realidiiclc.s aos principios como, por
35 £7uo8t86aatv, otov xtvrjatv araatv, ayaOdv xax6v, to 8' rxi'inplo, o movimcnto, o rcpouso, o hem, o maP outras coisas, 1

; 35

aXXa xoi£ 4pi8|jLoTc' 5l6 to Ev to raptTTov* ancontrario, clcs a.s remcfem aos numcros. Ass 111 a imparc a urn:
eE y^p ^v ^0
i

TpiASt, tucoc ^ 7U£vtoc TOpiTT6v; £Tt to neyeST} xat oaa


sc\ tic fa to, fosse a triadc, cutao dizcm clcs —
como a pen bade —
1084 b TOiociJTO (xexpt tuogou, olov i\ 7upa>T7| YpafjtfjtT], ft) Sto[jloc, erae
pndcria scr impar ?
12

Alcm disso, tambcin as grandc/as e todas
as coisas desse tipo nao supcram o limite da dozen a; por cxcniplo,
8u4c, etTa xat touto (jl^XP 1 8exa8oc. — &ci zl eart x^p^oc 1 "1
pi i metro veni a linha indivisfvcT", depois a diade , depois as gran- I084
:i

6 <iptG(x6c, (XTuop^jaetev av tic TOTepov TupOTepov to Ev f\ i\


( kv.as ate o dcz'\
Tpiac xat i\ 8u&c. ^ |iev 8*] auvGeToc 6 api9fjt6$, to ev,
(3) Alcm disso^, (a) se o niimcro e sc para do, surge a dih'eul-
5 5 8 e to xaOoXou 7up6Tepov xat to etSoc, 6 aptOfjtoc* £xaarr)
dadc do sec anterior ao Urn, ou a Triadc c a Diade. Kncjuan-
yap tcov |Jtov48a>v |i6ptov tou aptOfjtou a>c uXt}, 6 8* a>c etSoc.
to o numero c compos to, oUmc anterior; ao contrario, en-
xat eaTt |iev a>c 7) <ipGf] TupoTepa ttjc ASewcs, otl wptarot xat
quanto o numero c
universal e a forma sao antcriorcs, o
t6 XoTfco* sort S* d>c *n <^£ta, oti fjtepoc xat touttjv anterior: dc fa to, cada 11 n id ad e c parte do numero como
StatpetTat. a>$ |iev 8*] uXt} t] <igeToc xat t6 arotxetov xat '

materia, enquantoo numero e considerado como forma. I


r

10 7i [Jtovac TupOTepov, a>c 8e xaTa to etSoc xat ttjv ouafav ttjv assim que, cm ccrto scntido, o angulo rcto e anterior ao
xara tov Xoyov i\ 6p§i\ xat t6 oXov t6 dx -rift u'Xtjc xat agudo, na medida cm que e dctcrminadoe taml>cm c an- 5

tou etSouc eyyuTepov yap ^ou etSouc xat ou 6 X6-p$ t6 5fjtcpa>, mas noutro scntido e anterior o angulo
tcrior pel a definicao;
yeveaet 8' utrcepov, tuo>c ouv dtpxf] to ev; Sti ou 8iatpeT6v, agudo, na medida cm que c uma parte na qual o angulo rc-
cpaatv* 4XX' 48ia£peTOv xat to xa86Xou xai to iizi fjtepouc to se divide. Como materia, portanto, saoantcriorcs o angu-
15 xat t6 GTOixetov. 4XXa TpOTuov SXXov, to fjtev xara X6yov lo agudo, 0 element o e a uuidade; ao eontrario, do ponto
to 8e xara xpo vov - noxipux; ouv to Ev ipxfr &a7uep yap de ^ ista da forma c da substancia formal, sao anteriorcs 0 10

etp7)TOL, xat 6p8f] Tijc 6?etac xai a£mj angulo reto o todo c o eomposto de materia c forma: dc
i\ dxe£vric Soxet ;upo- :

Tepa elvat, xat £xaTepa |ita. £fJtcpoTepa>c Stj Tuoiouat to Ev


fato, o eomposto e ma is proximo a forma e aquilo a que se

apx^v. E<m 8e £8uvaTOV t6


re fere a definicao; 11 a ordem da gcracao, ao eontraricj, c
yap £t8°C xat
20 to 8' cbc (Jtepoc xat d>c uXt]. eaTi y&p
(xev coc

7ua>$
^ ouai'a
Ev £xaT£pov-Trj
posterior. — Km que scntido, portanto, o Urn c prineipio?
Hies di/cm que c prineipio enquanto iudivisivel. Mas e J

|a£v AXT]8eta 8uvd|iet (et y£ o AptOfjtot; ev ti xai a>c


indivisivel tan to o universal, comoo particular e o elcmcn-
to; e\ idcntcrncnte, clcs sao indivisivcis diferentcmcnte; o
prime iro c iudivisivel na ordem da nogao, enquanto os
outros dois o sao na ordem do tempo. Km qual desses dois
modes o Um sera prineipio 7 De fato, como se disse, tam-
bem o angulo rcto e, mini scntido, anterior ao agudo, assim
comoeste, noutro scntido, c anterior a quel c, e eada um dos
dois 6 um. Klcs, portanto, eonsideram o um como prinei-
pio cm am bos os sentidos. Mas isso nao e possivel: de fato,

no primciro scntido, o Um scria forma c substancia, en-


quanto no scgnndo scntido o Um seria clem en to c materia. 20

Com cfcito, cad a uma das unidades dc uma diadc e um.


6*0 METAFiS!CA,M 8/9, 1084 b22- 1085 oi 641

acopds aXX' £xtpo$ i\ £x£pcov [xoviScov, coarap <paafv), ev- mas, na vcrdade, so e um em potencia (pelo mcnos se

8' ou, Sort [xovocc IxatipoL- amov 8£ Tfj<; au(i- admitirmos que o numcro e uma unidadc dcterminada
pocivouaris ijiapTta^ tfct ajia £x tcov |ia0Ti|jLiTcov £0r)peuov c nao um puro amontoado dc unidades, dado que cada
25 xai £x tcov X6ycov tcov xa06Xou, coot' V; £x£tvcov [jtiv cb;
numero e diferente dos outros cnquanto deriva de uni-
dades diferentes, eomo dizem eles); portanto, cada unida-
ariyiiTiv to ev xai -rijv ipxty ?0T]xav (if) yap |iova$ cm^f)
de da diadc existc cm potencia c nao cm ato\
oc0eT6^ iaTtv* xaOaTOp ouv xai l'T£po£ tiv£$ ix tou £Xax£arou
(b) A causa desse crro no qual cajram esses filosofos esta cm
T<i ovra auveT£9eaav, xai outol, coot£ ylywzai i\ jiovas uXr)
que eles parti ram, ao mcsmo tempo (a) dc considcragocs m a tenia
tcov 4pL0(icov, xat a[ia 7upOT£pa rfc 8u48oc, 7t4Xtv 8' u<yc£pa
(icas e ([3) dc considcragoes sobre o universal Portanto, (a) com 25
jo cb^ oXou tlvoc xat £vd$ xai £i8ou$ tt)? 8u48o<; ouotjc)* 8ta 8i
base nas primeiras, eles afinnaram o um e o principio conio ponto:
t6 xa06Xou £r]T£tv to xaTT)Yopou|i£vov Ev xai outcos cos |i£po<;
dc fa to, a unidadc c um ponto sem posigao. (E assim, como ja al-
SXqfov. TauTa 8' a|ia tco aikco a8uvaTov U7cap^eLv. d ;,
^uns outros \ eles considcram que os seres sao constituidos do que
hi to Ev aired 8£t jjlovov 48ia£p£Tov £lvat (ou0£vi yap 8ta<p£p£L c mcnor. Conscqiicntemente, a unidadc torna-sc materia dos nu-
f]
&pxh)> xo" ^1 1
oti Sua; 8tatp£TT] l
^ i\ hi |iova$ ou, 6(xoto- incros e ao Tmcsmo tempo, torna-sc anterior a diadc; mas tambeni
T

35 T£pa av £tT] tco evi auTco |jlov4$. if)


8' if) |jlov4<;, xixeTvo sc torn a posterior, cnquanto a diadc e um todo, uma unidadc c
Tfj |iov48t r\ tq 8u48r coar£ rcpoTepa av zir\ lxaT£pa r\ uma forma). ((3) Ao contrario, com base em suas pesquisas sobrc 30
[Jtova^ trjc 8u48o<;* oC <paat 8e* Y £VV(^ aL T°^ v TH V 8ua8a o universal, afirmam que o um, que e prcdicado universal, e parte

1085 1 7cpcoTOv. £tl £i eartv if) 8ua$ ev ti au-rii xai if) Tpta$ atkrj, dos numcros justamentc ncstc scntido. Mas c impossfvel que cssas
ll>
Sji^co 8ui^. £x Ttvo$ ouv auTT) if) 8ui$; earactensticas per ten gam ao mesmo tempo a mcsma coisa .

(c) Se so o um -cm-si devc ser indivisivd^ 1

(cle ?
dc fato, so d if ere
das outras unidades cnquanto e principio), e se a diadc c divisi-
9 enquanto unidadc nao
ve!, a e divisivcl, o que c mais scmclhantc ao

'AftopTjafiie 8* av tl$ xai inti a<pi\ [jtiv oux eaTtv £v tol$ um-cm-si e a unidade- Mas se a unidadc c assim, cntao o um-cm- 35

iptGjjLOLi;, to 8' oacov jjl^ sari |i£Ta£u |iova8cov (otov


si sera mais scmclhantc a unidadc do que a diadc; consequente-
£q>£!;fK,
mcnte, cada uma das unidades devera ser anterior a diadc. Mas
esses pensadorcs nao ad m item is to; ou, pclo mcnos, eles pre tend cm
11
c|uc primeiro sc gcrc a diade" .

(d) Alem disso, sc o dois-cm-si c o trcs-cm-si constituein, 1085-

cada um,uma unidade determinada, um e outro juntos formarao


uma diadc. Oc que, entao, sc gcra esta diadc? 42

9. [Continuagdo e conclusao da discus ^do sobre os numero


ideais e initio do desenvolvimento da questdo dos
1
principios das Ideias e das coisasj

(d) Podcr-se-ia ainda levantar o seguinte problema: dado


que entre os numeros nao existc contato, mas succssao, as uni-
64? THN META TA OYIIKA M MMALLSICA, M 9, 1085 a 5 -31 6^3

5 tcov £v Tfj SuaSt ?i


tq xpicStSt) „
Tufospov etpe^ tw £vi atiTcp i Liilcs ci ill c as quais nao existc urn intcrmcdiclrio (conio, por 5

r\ ofi, xai Tcoxepov r\ SuA$ rcpOTepa tcov £<pe£Tfc tcov |iovd- CXcni|)lo as cjuc sc cn con tram na d facie c na triade) sao imedia-
f

Scov 67coT£paouv. — 6|io£co$ 8e xai Tcepi tcov uarepov yevcov tou tftmcnlc postcriores ao urn -cm -si ou nao? E na scric dos tcrmos
dpi8|iou au|xpaiv&L ra Suoxepfj, Ypa|i|jLfj<; Te xai Inuzihou f|UC sc scgncm ao um -cm-si primciro vcm a diadc oa qualqucr 7

2
xai acojxaTo^. ol |iev yap ix tcov eiScov tou [le-faXou xai uin a de suas unidades ?

10 tou [itxpou TuoLoOatv, otov ix jxaxpou |i4v xat (3pax&o$ toc [xrix7i, ( [) Dificnldadcs scmclhantcs surgem tambem para a cstas

7cXaT&o<; 84 xai <ravou T<i ^TciTceSa, ix (Ba8eo<; 84 xat TarceL- os generos de realidadcs postcriores ao nunicro, ou scja ?

vou tou$ 5yxo\)^ TauTa 8£ £artv d%r\ tou (is-fiXou xat |itxpou. a linha a superficie c o solid o\
?

(a) Alguns filosofos as derivam das fornias de grand c c pc-


1

t^v 84 xara to ev ipxty aXXot aXXcoc TiOeaat tcov tolou-


< |ikiio: por exemplo, deri vain as linhas do longo c curto, as super fi- 10
tcov. xai £v toutois 84 jxupta <pa£v&TOL t<£ t& 48uvaTa xai
i u s do largo e cstreito os solidos do alto c baixo (com efcito, to-
toc 7cXaa|iaTcoSr) xai Ta U7csvavr(a naai 7
15

47coXeXu|ieva Te yip iXXrjXcov au|x(Ba(vet,


toi$
et [xtj
euXiyoi^.
auvaxo-
das esias sao formas dc grandc c pequeno). — Ouantoao principio
drssas rcalidadcs corrcspondcntcs ao Uni,clc e designado difcren-
XouOouat xat at dpxai <Sar' elvai t6 rcXaTu xai arevdv xat
(xaxpov xai (Bpax^ (et 84 touto, &jtol to £tt£tc8ov Ypa|X|iri
Irmcntc por outros filosofos\ — Ora ?
mcsmo nessas numcrosfs-
miikis afirmagocs cxistcm dificnldadcs c coisas puramcntc ficti-
xat to arepeov ^rceSov eTt 84 ycovtat xai ax^ocTa xai uas v contra rias a qualqucr verossimilhanc;a. Dc fa to, (a) linhas,
20 Ta TotauTa rcco<; dTcoSoO^asTat;), rauT<5 Te aujipatvet toi^ supeifieics c solidos nao tern nenliuma ligagao cut re si, a nao ser 15
Tcepl t6v dcpL9[x6v* TauTa yap tu48t] ynyiBouc; £crc£v, 4XX* que sens principios sejam eonexos Lins aos outros, de modo que
oux ix toutcov t6 ixiyeOo^, oia7uep ouS' IJ; &G8eoc xai xajiTtu- 0 largo e cstrcito sejam tambem longo e eurto; por outro lado, se
Xou t6 |irjxo$ ouS' £x Xeiou xai Tpax&os Ta arepedL — rcdv- losse assim, a super Heie devcria ser linha, c o solido superficie^.
TCOV 84 XOLVOV TOUTCOV OTCtp llZl TCOV fciScOV TCOV CO£ f^VOU^ ([^) Ademais, de que modo se pod era expliear os angulos, as figuras
25 au|x(Ba£v&L SiaTOpetv, OTav tl<; 83 ra xa86Xou, Tttaepov to e i ultras coisas desse gencro'7 (y) E valem para estcs as mcsmas 20
tcoov auTo £v tco Ccocp r\ frepov auTou £coou. touto yap |xtj ub.sci vaeoes que valem para as propricdades do nuinero^: longo e
Xcoptarou |i4v 3vto$ ouSejitav 7C0L7]a£i iTcoptav x^P 1 ^ 0 ^ 8e, eurlo e largo e cstrcito sao a f echoes da grande/a, e a grande/a nao
o>a7uep ol TauTa XiyovT^ <paat, tou hbt; xat tcov AptOjicov oti
deiiva deles, assim como o comprimento nao dcriva do do
rcto e

£<£Slov Xuaat, e£ |5<48iov Set Xeyew t6 d8uvaTOv* OTav eui vo, c o solido nao dcriva do liso c do rugoso'^. (A dificuldadc que

30 rap voti tl$ ev t^ SudtSi to ev xai 5Xco<; Iv <4pt9[xcp, u6Te-


se aprescnta para essas coisas e a mesma que sc aprcscnta para as

pov atJTi voet ti ?i eTepov; -ot |jl4v oi3v to iLtyi$r\ yevvcoatv ix


hnrmas — entendidas como formas de um gencro — ,
quando
se afirmam os uni versa is como scparados. V a dificuldadc a que 25
1 ne refiroca scguintc: scao animal cone rcto c imanentc o animal-
t iu-si ou algo difcrente do aninuil-em-si. C)ra sc nao sc afirma o 7

universal como separado, nao surge neiihuma dificuldadc. Se, ao


eontrario, se afirmam o Um c os numcros como scparados — lal

romo fazem os defcusorcs dessas tco rias — a dificuldadc que se


aprescnta nao e faeil cbamar "dificil"
de scr rcsolvicia, sc e lieito
n c|uc e impossfvel. De fato, quando sc pensa a unidadc que existc 30

ua diadc ou, em geral, no numcro, pensa-se o Um-cm-si ou sc pen-


111
sa outra unidadc?) .
6A4
Ml IAliSICA,M9, 1085a32-bl9

tokxuttk u'Xtk, exepoi 8£ ix T7j<; aTiYjiffc 84 aTtyfjiri auToic


(1>) Algims filosofos, portanto, derivjm lis grnndezas daquclc
8oxet slvat o6x w &XX* olov t6 Ev) xai SXXtjc uXrj<; oYa$ to
tipoctc inalcria; outros
11
, ao invcs, as dcrivam do ponto (o ponto c ?

7uXi]8o$, 4XX' ou tuXtjOoui;- rcepi aiv ou8ev ^ttov aujjtpaCvet t4 ,r "uiulo a opiniao destcs, nao o um, mas scmelhantc ao urn) e dc
r

35 aura aropeTv. et [iiv yap \da f| uXtj, TauTO Ypa[X(X^ xai uiiia malcria diferente, que c scmelhantc ao multiple, nias nao c o
£7iute8ov xai ercepeov (ix yap tcov auTcov to ocuto xai ev 1 1 ii ill
1
Mas tambcm para cssa doutrina surgem as mesmas dificul-
1 >1 < j_

1085 b
earai)- ei 8e 7uXe£ou$ ai uXat xai kepa [lev ypajJLjjL^ kspa i lades, nao mcnos que para as prccedentes 12 (a) Dc .
fato.se a materia

8e too £7ui7u£8ou xai aXXr| too arepeou, ifroL 4xoXou0ouatv 4X- i uma S(k entao linlia, supcrficie c solido scrao a me s ma eoisa, porque
[uc clciiva das mesmas eoisas devertf ser uma so c mcsma eoisa
1
'.
XrjXais ou, aiaxe TauT& au^priaeTaL xai outox;- f} yap oux 1 1 *

e?ei to e7ut7U68ov ypafi^v fj eorat ypafxpLri. -£tl tkd<; [jlev {[ \) Sc, ao eontrario, as materias sao multiplas, e se uma for a mate-

5 £v8^x^ai rfvai ix tou £vd$ xai 7uXyj8ou$ tov 4pi8[jLdv ou8ev n,i da linha, outra a da supcrficie c outra a do solido, entao ou clas

iTULx^Lp&tTat- otucoc 8' ouv X^youai TauTa aujifJatvet Suaxepfj dcrivarcio uma da outra ou nao dcrivarao: porlanLo, tambem desse

xai toi$ ix too ev6$ xai ix do leiemos mesmas eonscquencias acima apontadas: ou
as a
St7uep T7fc 8u48o$ t7]$ 4op£<rrou. 6
lupcrfttie nao tera lmhas, ou eoineidira com a linha H .

[jiv yap ix tou xaTTjyopoufiivou xaOoXou ysvva tov dcpi6[xdv


(?) Ademais, esses filosofos nao tcntam dc modo nenhum
xai oO Tivds rcXriOouc, 6 8' £x tiv6$ 7uXti6ou<;, too TupcoTou 8£
expliearcomo o nurnero possa dcrivar do um e do mult i-
10 (t?jv yap 8u4Sa TCparciv Tt eivai nXrfioi;), ware 8ia<p£pEi ou8ev b Mas qualqucrquc scja sua posicao a respeitcx defron-
plo .
T

a>$ eErceiv, dcXX* ai 47uop(ai aE atjTai 4xoXou8riaouai, \v8;i<;


^ tam-se com as mesmas dificuldades eneontradas por aque-
0e<ji$ f\ xpacru; ?i yeveaic xai oaa aXXa ToiauTa, fJtaXLara
les que dcrivam o numcro do um c da diade indefinida.
8' £v ti$ £x4<m) ix t£vo$ £<tt£v
i7UL^r)T7iaeiev, ei [i£a [jlov4<;,
Um desses pensadores h
com cfcito, faz o numcro
\ dcrivar
ou yap 8^i auT6 ye to ev £x4<m). av4yxr) 8^ ix tou £v6$ dc um multiple entendido como universal e nao dc um
15 auTou elvai xai nXr\Bo\j<; 9\ [xopCou tou tuX^8ou$. to [jl£v o5v multiple) detenninado; outro clcsses pen sad ores 1
'',
ao eon-
7uXfj06$ Tt elvaL <p4vai t?jv jjtov48a 48uvaTov, 48ia£peT6v trario T o faz dcrivar dc um multiple) detenninado c, precisa-
oOaocv* t6 8' Ix [xoptou 5XXa? exet tcoXX&s 8uaxep*£ac* mcntc, do primciro multiple (ou scja, a diadc que c\ jus-
T

48ia£peT6v ts yap exaorov 4vayxatov elvai tcov [jtopf tov (t} tamentc, o primciro multiple detenninado). Assim po-
7uXfj9oi; elvat xai Tfjv ^ov48a SiaipeT^jv) xai [jtfj aroLxetov dc-sc dizcr que nao existe difcrenca cntre essas doutrinas,

e portanto (a) as dificuldades que dclas sc scgucm sao as

mesmas, quer falem dc mistura, qucr dc posicao, qucr dc


combinac.ao, quer de gcracao e dc to das as outras coisas
ls
desse gcncro .
(b) Mas eis a dificuldadc mais ardua: se
cada unidadc e uma, dc que depende isso^ Oe fa to, eada
uma del as nao e ccrtamente o um~cm-si. E ncccssario ou
que cada unidade derive de um-envsi c da multiplicidade,
ou de uma parte da multiplicidadc. Vlas e ccrtamente im-
possivel afirmar que a unidadc scja uma multiplicidadc,
porque a unidadc e indivisivcl Por outro lado, afirmar que
ela deri\ a
r
de uma parte da multiplicidadc da oeasiao a mui-
que cada uma das
'
1 1
tas dificuldades . Dc fate, c ncccssario

partes da multiplicidadc seja indivisivcl, scnao eada uma


TQN ME.TA TA 0>YIIKA M Ml (AliSK A, M9, 085 b?0 1096 a!3
1 647

clcssas partes serin uinn mulriplicidade, e a unidadc seria 20


20 eTvat to Sv xai to n\ffio<; (i\ yap jxovac exdorr) oix ix tuXt)-

0ooc xai £vos)* eTt oO0£v aXXo rcotet 6 touto Xiytov r\


divisfvel; e e necessario que o um e o mulriplo nao scjam
aptSjxov exepov* to yip elenicntos porquc cada unidadc nao dcriva do multiplo c
nXrfio<; aBtatp^Tcov iariv aptSjxoc. 7

£Tt 5itt)t£ov xat jrepi tous outco \iyovza<; Ji6x£pov ajr£Lpo$


do um. Alcm disso, qucm sustcnta cssa doutrina nao fa/,

ma is do que afirmar outro numcro como principio do


6 4pt0[x6c f\ jrejiepaafxevo^. u7U7jpx& Y<4p, <o$ £otx£, xat m-
numcro: dc fato ?
a mulhplieidade de indivisivcis e justa- ?

25 Jiepaajxevov nkr\Qo<;, 1% ou at rce7uepaajjt£vat fiov<4Bec xai tou


nicntCjiiiimcrcr'
1

, (c) Emais, e preci so pcrgimrar a os dc fen-


£voc* eari Te exepov aox6 jrXfjSoc xai n\r\Qo$ icTOtpov* tuoTov
sores dessas doutrinas sc esse numcro c infinite ou finite
oov TtXrjOo^ 0T0txet6v iart xat to ev; ifiottoc 8£ xat jrept oti^-
rambcm uma
Dcvcria cxistir ?
como parccc, multiplicidadc 25
fxffc av tic CrjTTiaete xai tou otolx&iou o5 rcotouat toc fie- finita, daqual junrocom 0 um, deveriam dcrivaras unida-
?

yiQr\. 06 yap jxta yt jxovov otiyixtj iariv auTT)' t<ov yoOv des finitas- Eexisrc outra multiplicidadc, que e multipliei-
30 fiXXcov artyfjuov ex<4anf] ix tEvos; ou yap 8^ ex ye 8taorT)jxa- dade-cm-si e multiplicidadc infinita. Oual c, portanto, a
t6c tivoc xat auTrjc awfjxfjc. iXXa fity ou8e jxopia dStat- multiplicidadc que serve dc el em en to junto com o Um? 21

peTa IvSex^Tat tou 8taorT)|jtaToc £tvat [fiopta], toarop tou n\r\- (d) Podc-se por o mcsmo problem a tarn hem a respeito do
0ouc wv at fiov(48ec' 6 fiev <ipt9fx6c <£8tatp£Tcov ponto, ou do clcmcnto do qual esses filc'xsofos derivam
scja,
£{; Y<ip
auyxetTat toc hi oo. -ndcvra TauTa xat aXXa as grandcyas. Dc fato, esse ponto nao pode ser o unieo
fieTeOrj hr\

>5 TOtaoTa 9avep6v jrotet otl iSuvaTov eTvat tov <£pt9jxov xat
ponto. Entao, dc que dcriva cada um dos outros pontos?
Ccrtamcnte nao dcriva dc certa distaneia e do ponto-em- 30
Ta \ityiQr\ x w P l(TO£> efo 8£ to 8ta<pcoveTv touc Tp6?uouc mpi
si. Na verdadc as partes da distaneia nao podem ser partes
1086 1 tcov iptGjjtcov a7ifJt£tov oTt Ta np&yyLa-ca auTa oux ovTa
indivisivcis, assim como as da multiplicidadc da qual deri-
&Xrfif\jrapex&L ^fy Tapaxrjv afootc. ot jxev yap toc fxaOrj-
vam as unidadc s porquc o numcro e compos to de indi-
7

fiaTtxa jx6vov jrotoovrec rcapa Ta ato8rjT(4, optovrec tfjv :2


visivcis, enquanto as grandezas nao o sao .

Jiept toc £t8ri 8uax£p&wcv xat 7uX<4atv, <£jr£<m)oav <£tu6 tou 'Ibdas cssas observagoes^ e outra s dessc tipo mostram clara-
5 &J8rjTtxoo <£pt0jjtou xai tov (xaSrifxaTtxov lnolr\<j<xv oi hi to mcnte scr inipossivel cxistircm nunicros c grandezas scparadas. Ade- 35
21
£t8rj pouX6fi£voi Sfia xat dpiSfiouc rcoteTv, oux 6pcovT£C S£, 111a is, a divergeneia entre os diferentes modos dc entender os nu- ]0!

ti Tac ipx^C ^i? TauTa^ 07]a£Tai, rctoc earat 6 fiaGrijjtaTt- mcros e prova de que a confusao desses pensadorcs deve-sc a falsi-

x6$ iptSfXo^ jrapa t6v eE8rjTtxov, t6v auTov £l8rjTtxov xat dadc de suas doutrinas, De
que afirmam so Entcs ma-fa to, (
a) os

fxa8TijiaTix6v ^otrjaav £«ei


lematicos alcm das realidades ,sens]veis 2 \ abandonaram o numcro
4pt0fx6v tco Xotv, Kpyo)
ideal e admitiram so o numcro niatematieo, porquc viram a difi-
10 ivifipriTat 6 fxaGrjfjtaTixoc (JSta^ yap xai ou fiaSrifiaTtxac
culdadc c o ca rater artificial da doutrina das Ideias. Ao contrario,
ujro8£o£t^ Xeyouaiv)* 6 8e, jrptoTO^ Sejxevo^ toc £t8rj eTvat
(b) os que qucrem afirmar as Ideias junto com os niimeros, nao 5
xai aptGfious Ta £t8rj xai Ta fiaSrifiaTtxa £tvat £uXot<oc
\cndo como possa existir o numcro maternatieo alcm do numcro
ix^P 1 ^' <5Sot£ Ji(4vTac aujxpatvet xaTa fx£v ti Xlyew 6p0<oc, ideal casosc afirmem esses prmcipios, identifiearam o numcro mate-

matico c 0 numcro mas os identifiearam so vcrbalmente,


ideal:

porquc, dc fa to, climinaram o numcro maternatieo, na medida em


que scus raciocuiios baseiam-se cm lupotcses part icu la res c nao 10
26
niatematicas Por isso, (c) o primciro que s us ten tou a cxistcneia
.

das Ideias c dissc que as Ideias sao numcros c, ademais, sustcntou


a cxistcneia de Elites ma tenia ticos. com ra/.ao separou mis dos
6jdS T12N META TAOYZIKA M MI.TAFISICAM 9. 1086a U-36 j
6^9

SXtoc 8' oox 6p0co£. xocl ocutoi Se 6|jloXoyoocjiv 06 xaoxi \lyov- i mjI los- Port an to, todas ds doutrinas dcsscs filosofos, sob ccrto
\5 tec 4XXa toe dvavrta. ocltiov 8' otl aE 6rco0£aeic xai aE ip^ai aspect f), sao corretas, mas, no con junto nao sao corrctas: c clcs
t[>eo8etc. x a ^ov 8' £x xaXco^ £x6vrtov Xdyeiv xaXcoc, mcsnios con firm am isso porque discordam cntrc si c porquc sc

xoct' 'E7ctxocp|iov' Apxitoc Tt yap XeXexxai, xat e68£coc <paE- i


Onliacli/.cm
2S
. A razao de tudo isso csta cm que suas hipotcscs '5

vexat 06 xaXco<; exov, - aXXa Tcept |jl£v tcov iptGjicov Exava toc 6 scus priucipios sao falsos
2;
, Ora, c bem dificil dizcr coisas corrc-
StrjTcoprjjjL^va xat Sttoptaji^va (jiaXXov yap £x tuX£i6vcov av Lis partindo dc prcmissas crradas; dc fakx nessc caso, para usar
20 £u TcetaOetr) tl$ TCerceiajievoc, Tcp6<g 8e to TceiaBfjvoci [jltj m- urn dito dc Kpicarmo, no mcsmo momcnto cm que sc pronuncia,
an unci a"
1

Tceiajidvoc oo9ev jiocXXov)' 8e tcov ci jo sc


rcepE TtpcoTcov &pxcov xai
i > !

tcov rcpcoTcov at/cEcov xoti arotxe£tov Saa |jl£v Xe-puaiv oE ntpi numcros sao suficicntcs as dificuldadcs que 1c-
Ouanto a os

[a6v7jc ttk otJa9r)tfic otSafac SiopEfrvTec, to jiev £v toi$ rcepE \anlamos c as conclusocs que estabclcccmos. Urn numcro maior
dc argumentos apenas consolidaria na conviccao quern ja esta 20
<poaecoc £Lp7]Tai, toc 8' oox ecru xfj^ |ie068oo tift vuv Saa 8e
25 oE <p<4axovrec eTvat Teapot Ta<; cthQr\xa<; ixip<x<; ooata^ dx6~ pcrsuadido, mas nao conveneeria quern a in da nao esta.

jievov dart Secopijaai tcov eEprijievcov. £tol oCv XiyoDoi Tivec


xotaoxac £tvat tgcc I8ea$ xai too$ iptSjiouc, xai t& toutcov
aroix^a tcov Svtcov eTvat arotxetoc xat ipx^C, axercxeov xepi IPossivcl ini'cio do livro N (decimo quarto)]
toutcov ti Xeyooai xai tccoc Xeyouatv. oE |i£v oov api8(jLouc as causas
1

As doutrinas relatives aos prinefpios primeiros' ,

30 TCOLoOvxec |i6vov xocl toutou^ |ia0Ti|jLaTLXouc Gorepov £rciaxercr£oL*


piimeiras e aos clementos, proprias dos que investigam so a subs-
tcov hi toc£ J8ea$ X^vtcov &|ia t6v t£ Tp6rcov 8e<4aaLT' av la nci a scnsivcP% foram cm parte cxaminadas poi nos nos livros
xai trjv &7top£av x^v Tcept atkcov. ajia xa86Xou
y<*P dc I'l'sica" c\ cm parle, nao cut ram no ambito do prcsente trata-
xe [toc ooafa$] rcoiooat toc$ E8£a$ xal k&Xiv coc x^pwrA? xa i
dn. Ao contrario, a doutrina dos que sustcntam a cxistencia dc
tcov xa8' Sxaorov. xaoxa 8' 8tl oox £vS£x&™l i\r\n6p7yzoa
outras substancias alem das scnsiveis, liga-se cstrcitamentc a nossa 25
35 7up6xepov. alxiov 8e too aov<4<[>at xaoxa Tatkov X£- numc-
eE$ toT«; inveshgagao. Dado que alguns afirmam que as Idcias e os
Yooat toec ooaEac xa86Xoo, 8ti tolc aE<y0T|Toic 00 toc$ aikac ros sao substancias desse gencro, c que os elcmcntos e os piinei-
pios deles sao elcmcntos c principios dos seres, c prcciso cxami-
uar o que clcs dizcni a rcspcito disso e a modo como di/cm.
Os que adinitem so a existencia dos numcros e dos numc-
ros cntendidos cm scntido ma tenia tieo' 4
, deverao scr exam in a- 30

dos adiantc". Quanto aos que sustcntam a existencia das Idcias,


poderemos cxaminar ao mcsmo tempo o modo como raeioci-

nain e as dificuldadcs que cneontram.


Eles consideram as Idcias como univcrsais e T
alem disso,

como sul^stancias separadas e individual. Mas ja demonstra-


mos acima' que isso e impossivel. A razao pel a qual os filosofos
f>

c|ue defendem as Idcias como substancias univcrsais rcuniram 35

na mesma realidadc cssas duas caracteristicas opostas consiste


cm que clcs nao as considcravam como substancias identicas as
650 651

[oumad ittoEoov to \ih ouv £v toTc ata87]Toic xa8' Exaara petv coisas scnsivcis. Dc bto, clcs pensavam que., no anibito do scnsi-
b
1086 £v6[u£ov xai [ieveiv otJGiv aiiw, to 8e xa86Xou rcapa touto vd, as coisas particularcs cstavam sujeitas ao continuo fluir c que
tfvat T£ xat e-cepov xt eTvat. touto 8', waruep £v nenhuma del as permanecia, e portanto, pensavani que o univer- I086
h
toTs e[x^po-
a0£v l\iyo\Lz\>, ixtvTjae |iev 2a)xp<jtT7]i; 8ta tgos 6pta[A0ij$, ou sal existia separado das coisas particularcs e que era algo difcrcntc
fxfy Ix&pioi tg>v xa8' exaaxov xat touto 6p8aii; ivoTjaev dclas. Conio ja dissemos antcriormcntc'% esse uiodo dc racioei-
5 ou x^P^a?. StiXoT Si £x tg>v ep^w aveu fxev yap tou xa86- nar foi iniciaclo por Socrates median te as definigocs; Socrates,

Xou oux eartv imovfniT\v Xafctv, to Si X^P^lv atriov tg>v porcm, nao scparava as defini^ocs das coisas particularcs. E clc

aunpatvovrtov 8uaxep&v Trept to? {Sea? iartv. ot 8' to$ divay- tinha plena razao nisso. lsso rcsulta claramcntc das eonscqucn- 5

xatbv, efa£p cias: seni o universal nao e possfvcl chegar ao conhccinicnto; ao


eaovxai Ttve$ ouafat rcapa to$ a{a07]Ta$ xai
contrario, a separata o do universal das coisas c causa dc tod as as
fcouaas, x^P^a? etvat, aXXa$ (jtiv oux eTxov touto$ 8e
tos xaGoXou dificuldadcs cm
que incorre a doutrina das Idcias. Por sua vcz,
10 XeyoyLlvoLS i^Beaav, (Sore aun(3atv£tv ax&86v
outros filosofos pen sa ram que sc cxistem algumas substantias
toc ocutA$ <pua£ts eTvai t&s xa86Xoo xai toc xa8' exacrrov,
a lem das sensfveis, sujeitas a eontinuo fluir, clas devein scr scpa-
auTT) [iev ouv aurr) xa8* au-cfy £t7] ti$ av
8uax£peta tg>v radas e, conic nao havia outras, clc ram cxistencia a cstas substSn-
£EpT]|l£V(OV.
cias que sc prcdicam univcrsalmcntc, Seguc-sc, eonscqucn tc- )0

niente, que as substancias univcrsais c as particularcs tern natu-

10 rczas praticamcntc identicas. Esta ja c cm si uma das dificulda-


dcs de que falavamos^.
"0 U xat toTs Xe^ouat to? iUou; i'xet Tiva dtrcoptav
15 xai toTs ^ X^oumv, xai xoct' £pxa$ £v tou; 8ta7top7]|ia-
atv iXlxQr\ 7upoT£pov, Xeycojiev vuv. £t [uv yap ti$ (jltj Bt)-
10. [Continuagao da expovigcio de que sides relatives aos
a£t tos ouafas £tvai X£X<*> p larvae , xat t£v xpoTuov tootov
principles das Ideias e das coisas}
1

to? X^eTat to xa0' gxaaxa tg>v ovtg>v, dvatp7)a£t tt)v oua£av


a>c pouX6[ie0a XeY£iv av 8£ -etc 8g to$ ouata^ x«pt«^. Oucrcmos agora tratar clc uma questao que aprcsenta ccrta
20 tu&s to arotxtfa xai to? Apxa? ailw; et fi£v yap
0Tja£t difieulclade tanto para os que admitcm a cxistencia clas Idcias

xaG' kcaaTov xat ^


xaBoXou, ToaauT* £otoi to ovto oaa*£p como
mcntc no
para os que nao a
livro clas aporias
admitcm, c que
2
ja expuscmos anterior- 15

to axotxeta, xai oux £mcm]Ta to aTotxeta (frmoaav yctp .

at
[xev ev rrj auXXapai ( 1 ) Se (a) nao sc ad mite a cxistencia clc substaneias sepa ra-
<pa>VTj ouatai to 8i aTOixeTa auTtov
t&v ouat&v das' clo mcsmo moclo como cxisteni as coisas particula-
arotxeia dv<i Y x7] 8f] to BA sv £tvat xai ixAtmjv
rcs, climina-sc a substancia, justamcntc no scntido em
que a cn ten demos; por outro lack), se (b) admitimos as

substancias como separaclas, como dcvcicmos cn tender


4 20
os clcmentos c os prinefpios dclas ?

(2) Mas (a) sc cstcs sao j^articularcs c nao univcrsais (a) o niimc-
ro clos entes que deles derivarn sera igual ao clos clcmentos,
c (p) os clcmentos nao scrao eognoscivcis. (a) Digamos,
porcxcmplo, que as silabas clc uma palavra scjam substancias
e que as Ictras dessas silabas sejam clcmentos das subs tan-
TONMETA TA OY7JKA M WHTAFiSlCA, M 10 1036 b24-
f 1 0B7al 4 633

25 tojv auXXaPtiv fjLiav, efaep ^ xa66Xou xai xto etSet aE


ci^s. Entao, necessariamcntc liavcrd Lima unica sflaba
uma das outras silabas dcvcra
BA e 25

aikat £XXd cada dado que


6[wow[iov
\ila

exi 5*
exdaxri
aux6 8
xto

£Wv
AptG[jLco xai
ev exacnrov ti9£okjiv
x68e xt xat ^ nao sao uni versa is
ser unica 7

c identicas so pcla c specie, mas cada uma


clas

eE 8' at
auXXapou, ouxw xat eEatV oux earat
numcricamcnte uma e e uma substancia determi-
del as e
££ tov 5pa jrXeito i&cpa
ouSe twv SXXtov axotxekov ou6ev xaxd x6v auxov
£v6<;, nada nao uma classe de coisas designadas com o mesmo
7

X6^ov
30 Smep ouhi xtov [aXXtov] auXXapwv V) aux^] 5XXt| xai SXXt]- nomc. (Cls platonicos afimiam cada um dos entcs existences
dXXd fiTjv eE xouxo, oux eaxat Tuapd xd axotxtfa £xepa por si como unico). E sc as silabas sac unicas, tambem serao
ovxa,
unicas a,s lctras de que sao constituidas. Entao so existira
£XXa xa oxoi X eta' exi hi o6S' kriaxrixd xa axotxtfa'
[i6vov
um unico i\ e assim sera para tod as as outras letras, pcla
ou r ap xa66Xou, ?| 8' Invavfan xa66Xou' 8rjXov 8' ™v U mcsma razao pcla qua tarn be I m para as outras letras nao 30
xtov £ji;o8e£!=etov xai xtov optapLcov, ou y«P YvyvratL auX- pode haver duas identicas. Ora ?
sc c assim, nao existirao
35 Xoria^ oxl xoSe x6 xpf r tovov 8uo 6p6arc, eE ^ Tuav xpt- outras coisas a lem dos clementos, mas so os clcmentos. (p)
ytovov 8uo 6p0a£, ou8' oxt 68i 6 avSpcoTroc
avSpcoTuoc ftoov)- £Ud
C&ov, eE 7ua$ ^ l
"
H
mats, os elemcntos nao serao cognosciveis: de fato eles ?

fiTjv eifc xaSoXou aE dpxat, xai at nao sao uni versa is e a cieucia e semprc ciencia do universal,
1087- £x xouxtov oOai'at xa66Xou
afa<r to fiev
ffi) £oxai otiaia 7up6xepov oiS- ^ F. isso decorre claramcntc das demonstrates e das defini-

Y dp xa86Xou oux ouata, xo 8£ oxoLxeTov xat V) dp Xfi goes <quc nao ex is tern scm o universal >: de fa to, nao sc 35
xaSoXou, jrp6xepov 8e x6 oxotxetov pode demons trar silogisticamentc que cste determinado
xai V) dpxrj wv dpx^j
xat axQix&t6v £<xuv. xauxd xe 8tj ravxa trianguloeontcm dois angulos rctos, sc nao <se demonstra
au[ipa£vet euX6Yto$,
5 oxav U (xrotxetcov xe Tuottbat xd$ t8ea$ xat jrapd xd$ xo universalmentc> que todo triangulo tern os angulos iguais
aux6 e!8o^ l Xo6ac^ ofatcu; [xat E8£a$] gv xt dfrtoaiv elvat a dois rctos; c nao se pode demonstrar que cstc determinado
xe
Xtoptafievov eE 8e fATjSev xtoXuei <oo7uep fori xtov xrjc (ptovfjc
horn cm e um animal, sc nao sc demonstra universalmcntc
axotxetcov rcoXXd elvat xd aXtpa xai xa pfjxa xat que todo bom cm e animal^,
y.r\$h
elvat xa jroXXd aux6 aX<pa xat auxo pfjxa,
jrapd (b) Por outro lado, sc os principios sao uni versa is, ou as substan-
eaovxat
10 evexd^ ye xouxou fiTuetpoL at Sptotat cias que deles derivam sao univcrsais ou o que nao c substancia sera 1087-1

auXXapa£. xo 8e xt]v
anterior a substancia: dc fa to, o universal nao e substancia, mas o
iniavr\[ir\v xa66Xou vudaav, (5oxe dvaYxatov elvat xai
eTvat
elcmento c o principio foram afinnados como univcrsais, c a clem en to
xdc xwv Svxwv ipxdc xa66Xoo elvat xai prij ouata^
xe X w- c o principio sao antcriorcs aquilo dc que sao elcmento c principio
6
,
piafifoac, l^^ v ^AdXLc^: djroptav xtov Xex6£vxtov, ou fjL^v Essas consequencias derivam necessariamcntc dado que
dXXd I'oxt ^v &q akrfiis x6 X^^evov, eoxi 8' ic oux dXr]- aquelcs filosofos derivam as Idcias de clementos, c dado que, alcm 5

das substaneias que tcm a mcsma forma, clcs admitem a existcn-


eia dc algo uno e separado. Mas sc nada impede que, por exem-
plo, nos clementos da palavra muitos scjam os A e os B, c que,
alcm dos muitos Ac dos muitos B nao cxista um A-em-si e um B-
em-si, justamcntc por isso as silabas iguais podcrao ser infinitas 7 . 10

Que toda ciencia scja do universal, c que, consequentcmcn-


tc, tambcm os principios dos seres devam ser univcrsais e nao
substaneias separadas, c problcma que apresenta dificuldades
s
maiores do que todos os outros ja tratados . Entrctanto, o que
654 METAFiS!CA,M 10 1087a 15-25
;

is Qiq. i\ yap £7uarrj|xr), oiaTrep xai t6 imaTaaOaL, 8ltt6v, tov se clissc c vcrdade num sentido e noutro sentido nao. Dc fato, a

to |xev Suvijxet to 8e ivepyeCflt. ^ |xev oCv 8uva|XL«; a>s SXr) ciencia, assim como o saber, cxistc dc dois moclos: cm potencia
[tou] xa06Xou oCaa xat A6pi<rco<; too xa06Xou xai ioptaTou £ar£v, e cm ato. Ora, porquc a ciencia em potencia c\ como a materia,
^)
8' £v£pY&ia a)pia|x^vr] xai ipiajx^vou, x68e tl ouaa tou8£ tivo^, universal e indctcrmtnada, refcre-sc ao universal e ao indeter-

£XXa xara au|xpepr)x6«; ^ ocJn<; to xa86Xou ypcbyax


minado; ao contrario, a ciencia em ato, sendo definida. refcrc-se
6p$
20 on t68s to XP^!^ a 8 6pa xp^fxi iaxiv, xai o OscopeT 6 Ypajx- ao que e definido, c sendo algo dctcrminado, refcre-sc a algo

(xaTcx6«;, t68s t6 aX<pa aX<pa- insi


dctcrminado. Mas a vista vc a cor universalmente por acidente,
iviyxr] t&s ipx*S
nu scja, enquauto dcterminada que vc e, justamcnte,
csta cor
xa86Xou slvai, AvdtYxr] xai toc £x toutcov xa86Xou, &amp
uma cor; e assim dctcrminado A que o gramatico cstuda c, justa-
lid Ttov A^oSe^etov el 8i touto, oux karat xwpiaTov ouOiv ou8'
lncntc, um A. Se os prinefpios f ossein ncecssariamcntc uni ver-
ouaia. AXXa SfjXov fixi sari |X£v ax; i\ lniGvr\yLr\ xaOoXou, sari
81 * V sa is, cntao devcriam ser necessariamcntc uni versa is tambcm as
(oq ou.
coisas que deles dcrivam, cxatamcntc como ocorrc nas demons-
(racocs. Mas se assim fosse, nada scria scparado c nada seria
substancia. Mas c evidentc que a ciencia, num sentido, e ciencia
do universal, enquanto noutro sentido nao c\
LI VRO
N
(DeCIMO-QUXFkTO)

?!STS15l51S15lEl5l51Sl51Hl5l5lEnSlHlSl5l5lS S1SIS1S151!
1
\Critica dos principles admit idos pelos plat(micos}
]

1 .

ITepi piv ouv vr\$ ouaias TauTT^ eJprjaSco ToaauTa, rcdv- (1) A respeito desta substancia 2 baste o que
, foi dito. Todos os
30 tss Se Tuotouai t&s £px&s ivavTfas, coarcsp £v tols (puaixoT^, filosofos afirmam os eontrarios como principios tanto das 30

xai Tuept 4xtv7)TOu^ ouaias 6[xofco^ si S£ Trjs t<Sv AtuAv- substancias fisieas como das substancias imoveis. Mas se

tcov ipxffc ^
£vS£x"0" 7tp6Tep6v ti slvai, ASuvoctov av sXr\
nao e
as coigns,
possivclque exista ^lgo anterior ao pnncipio de tod^s
himbern e impossivcl que o prineipio scja priiici-
t^v ipxfy £'iep6v ti oCaav slvai ipxfy, oiov et Tt$ X£y°l t£>

Xeuxov 4px*)v etvai oux STepov aXX' ^ Xeuxov, elvat jx£v~


pio, se elc e uma propriedade de outra eoisa: seria como se

alguem que o braneo e prineipio nao enquanto


dissessc
35 tol xa8' U7uoxei[x£vou xai ?iep6v tl ov Xeuxov etvar ixeivo
propricdadc dc outra eoisa, mas justamcnte encjnanto e
Y&p 7up6xepov sarau 4XXa yiyvvzai iz&vxa 1% ivavxicov
franco c que, todavia, cxiste nuin substrato, e que so cxiste
1

cos utuox£1[jl£vou tiv6$* (ivAYXT) apa [xaXiara toTs £vavx£o^


o branco enquanto cxiste aquela outra eoisa: est a, cfetiva- 35
b
1087 tou8' U7tApxeiv. £si apa Tucfcvra toe ivavrfa xa8' U7Coxei[xdvoo mcntc, d ever a ser anterior. Na verdadc, tod as as coisas gc-
xai ouOfev x<°P L <™5v, <&^* Scrap xai 9afvexat ou8ev oua£$c ram-se de eontrarios, na medida cm que cxiste um subs-
ivavTEov, xai 6 [xapxupet. ou8iv apa t<5v ivavricov trato desses eontrarios: portanto, c3 absolutanicntc ncccssa-
xup£co^ ipx^l tuAvtcov £XX' £-cepa. - ot Si to £repov tcov ivav- rio que cxista uni substrato dos eontrarios. Assim, todos 1 087 h

5 t£cov SXtjv 7coio0aiv, ot |xfev xcp £vi [xcp tacp] t£> avtaov, cb^ os eontrarios scniprc >c prcdicam dc um sujeito, c nenhum
TOUTO T^jV TOU 7tXT]8oUS OUGOtV (pUGLV, OL Se TCO £vt TO TuX^So^ deles cxiste scparadaincntc do sujeito. Mas nada e contra-

(Y^vvcovrai yap ol 4pi8[xoi tol^ rio a substancia: isso e imcdiatanientc evidente c C con fir-
jjl^v £x vr\q tou dvfaou SuASo^,
tou [kzyiXox) xai [juxpou, tco S' £x tou 7cX^8ou^, ma do tambem pclo raciociniol Entao, ncnhuin dos eontra-
utu£> tt^ too
rios, em sentido absoluto c prineipio dc todas as coisas,
lv6$ hi otiafas ifjupoiv)* xai yap A to fiviaov xai ev X^oov 7

4
mas o prineipio sera algo difc rente deles .

10 toc arotxeioc, t6 8' fiviaov £x \Ley&Xov xai [xtxpou SuciSa,


(2) Ora :
esses filosofos considcram um dos eontrarios como
cos ?v 3vra to Svtaov xai to \ilya xai [xtxpov
t£> Xiyti, materia: algunsopondo ao Um o desigual (que consider am 5

como a natureza do multipIo)\ outros opondo ao Um o


6
miiltiplo de fa to, os numcros gcram-sc segundo alguns,
:
?

da diade do dcsigual, isto c> da diade do grandc c do peque-


no; segundo outros geram-se da multiplicidadc; scgundo
uns e outros, poi obra do Um exercendo a fungao de forma.
(E, com efeito, mesmo quern diz que o desigual e o um
sao clementos, e que o desigual c a diade do grande c do 10
660 TON META TA ©YEIKA N METAF1SICA, N ], 1067b 2-37
1

xat ou 8iop£C« oti X6-f(^ ApiGfjwo 8' ou. aXXa [a^v xai tac pcqucno, consiclcra o desigual c o gmnde e o pequeno
xaXouatv ou xaXai^ 47coSiS6aatv, ot [lev
ffroix&iot como uma unica coisa, e nao cx plica que clcs sao unia so
to [ilya xai tA [wxpov X^ovre; fiexi toO £v6;, xpta xauta coisa quanto a no^ao, mas nao quanto ao numero)'.
15 axoixeta xtov 4pt8fi<5v, toc fiiv 8uo uXrjv tA 8' ev t9)v fiop- (3) E ma is, esses filosofos nao forncccni uma cxplicagao adc-
^v, 01 8e tA tcoXO xat AXfyov, 8ti tA fi^a xat tA fju- chamados por clcs dc clemcntos: (a)
cjuada dos princtpios,

xpAv [ityiBoui; oIxetoTepa t9)v <puatv, oi 8e tA xa86Xou fiaX- uns afirmam o grandc e o pequeno (unto com o Urn, c
Xov Ini toutcov, to uTtep^xov xat tA U7uepex<5fA&vov,
considcram esses como clemcntos dos numcros: os dois
trcs
8ta<p£pei
8i toutcov o08£v toc prime iros como materia c o outro como formal (b) ou- 15
eErcetv rcpA; evta t<5v aufipaivfivrtov, 4XX4 l)

tros ao contra rio afirmam o muito e o pouco, porquc o


20 TcpAc to<; Xoytxac [x6vov 8uaxepe£ac, (puXixrovTaL 8ia
,
7

tA xat auTOt Xoytxa;


grandc c o pequeno tern uma nature/a mais aiim as granclc-
<p£peiv tA; A^toSe^. tuX^v too
zas; (c) o utros, cniim, afirmam como principio o universal
auxou y £ ^Y ou t6 U7cep£xov xat U7cep&xV evov e^at m (Po clo-
que envolvc todos cstcs, is to c\ o execsso c a falta
4px&c 4XXa tA [i^a xat tA fitxpdv, xai tAv 4pt8fiov
se dizcr que cstas op in iocs nao a pre sen tarn n en h Lima difc-
Ttpoxepov xfjf BudtSo; £x tg>v <rcoixe£tov xa86Xou y&P 4f*- renga relativamente as conscqucncias que del as derivam,
25 <p6xepa [/aXX6v £gtiv. vuv hi tA fiev Jiyouai to 8' oij Xlyou- mas so relativamente as dificu Ida clcs clialeticas, cjlic os ulti-
aiv. ot 8e to frepov xai to &XXo 7upA$ tA Ev 4vrLTt8£aatv,
mos conscgucm evita r pel a a p res en ta ga o dc provas dc cara- 20
ot hi nXrfio<; xai to ev. d U £<mv, warcep (JoOXovrai, t4 ter dialetico. Entrctanto, com base na mesma ra/ao pela
o'vra 4? ^vavrfov, t& 8J £vi f| ou8£v ivavrfov ij efaep Spa qual, scgunclo clcs, o execsso c a falta e nao o grandc c o
H&XXet, to TtXfjSo;, to 8' avtaov tato xat to eTepov t& pequeno sao principios, tambcm o numcro devcria derivar
50 TauTto xai tA SXXo auT&, fi4Xt<rca fiev ot to l\> t£ tcX^- de clemcntos anteriorcs a diadc: clc fa to, a numcro e mais
8&l 4vtiti8£vt£$ Ixovraf Ttvoc oij fifjv ou8' outoi ixavtoc universal que a diade, como o execsso c a falta sao mais uni-
Strcat yap to ev 6Xiyov itXffio<; plv yap <1Xiy6tt]ti to hi que 0 grandc c 0 pecjucno. ()ra clcs afirmam aquilo,
versais ?
25

noXu tco 6Xiycd 4vr(xetTai. -to 8' ev oti fi^cpov (njfiafveL, mas nao afirmam isto ). (d) Outros filosofos opocm aoUm
11

tpavepov, xat iv tuovtl &m ti £cepov uroxe£[ievov, olov £v


o di verso e 0 outro lz ;
(c) outros aincla opoci n ao Um o multi-
55 apfxovta 8(eaLc, 4v 8i S4xtoXoc noix;
plo \ Mas,
[

mcsmo admitindo, como qucrcm clcs, que os


f\ -fj ti toioutov,
£v Se pu8jxot; (Wat; auXXaP^ Afiofoc Si xat iv
seres derivem clos contrarios, cntao ou o Um nao se opoe a
ti Pdpet
<rca8}x6; ti; d>piafi£voc 4<rc(v xai
nen bum contrario, ou, sc deve haver um contrario do Um,
xaTa Ttdvrtov 8e tov auTov
cste sera o multiplo, dado que o desigual e contrario do
igual, c o di verso c o contrario do identico, e o outro e o 30

contrario do mcsmo. Esses filosofos que opocm o Um ao


multiplo tcm razao cm parte, mas nao totalmente. De fa to,

o Um coincidiria com o pouco: o multiplo, efctivamcnte, sc


opoc ao pouco numcroso e o muito ao pouco 14 .

(4) E evidente que o Um 15


significa uma mcdida 16
. E cm cada
caso e clifcrcntc o sujeito do qua! 0 um e predicado: por
exemplo, na barmonia a dlcse, na grancle^a a polcgada ou o 35

pe ou algo desse tipo, nos ritmos o passo de danga ou a silaba T

e de modo semelhantc no peso dctcrminado peso; e deste


662 TUN MET A TA OYSfKA N MFWISiCA.N 1, 1088 a 1 -30 663

1088* Tp6rcov, iv fiev toii; tuolol$ tcol6v tl, iv ti toli; 7uoaoT$ tuo- modo para todas asoutras coisas: na qualidade detenninada l088 '

a6v xl, xai aStafpeTov t6 fiexpov, to |jl£v xaxa t6 elSo^ to qualidade, na quantidadc uma quantidade. E a unidade de
Se 7rp6^ t^jv ala8r|atv, &q otix ovto$ twos toG evdi; xa0' auTO medida d scmprc in divisive], seja em rcla^ao a forma seja 17

oicicuq. xat toGto xara Xdyov oiniaivei yap t6 ev oti fie-


em rclacao a sensacao Porta n to, o urn nao c uma rcalidadc
ls
.

5 Tpov nkrfioxx; tiv6$, xai 6 apL0|i6$ Stl rcXfjOos (jLefieTpTifi^vov cm si c uina substancia Ecom ra^ao: o urn significa a medi-
1
''.

xat iz\ffio<; jieTptov (Slo xat e6X6Y<os otix era t6 ev dtpt0|i6^ da de uma multiplicidade, e o numero significa uma multi- 5

ouSe yap to fi^Tpov fieTpa, plicidadc numcrada e uma multiplicidade de medida. Por-
AXX' &pxh xai t6 fi^Tpov xai
ta n to, ace rt a dam ente nao sc con side ra o um como numero,
t6 ev). Set Se Aei t6 aik6 ti UTudcpxetv naoi to fi^Tpov, olov
eJ t6
porque a unidade de medida nao e plural idade de medida,
Itutuoi, fieTpov frnios, xat e{ avGptoTuot, avSponuo^
8' mas o um e a medida sao prineipios"
11
. A medida deve scmprc
10 ei av8pto7io^ xai innoq xai 8e6$, ££>ov ta<o$, xat 6 Api-
ser algo identico relativamente a todas as coisas medidas:
0fi6^ atJTtov eWt £<oa. eE 8' avflpomos xai Xeuxov xai pa-
por exemplo, tratando-sc de eavalos ?
a medida deve ser cava-
S££ov, ifrtrax fiev AptOfio^ toutwv Sta to TauT<o Tudcvra
lo, tratando-sc dchomem a medida deve serhomem; se ao
OTiapxetv xat ivt xaTa AptSfidv, U yevoiv fctai 6 contrario, trata-sc dc medir homem eavalo e Deus, a medi- ,
T

10
4pi8[x6^ 6 tout<ov, r\ tlvo$ aXXr)$ TOtauTTfc TCpo<n]Yopias.
da scm duvida sera o vivente; se, enfim 7
for questao de medir
15 Ot 8e to avtaov <I>$ £v ti, SuiSa 8e &6ptarov
-rf)v tuoioGvtss homem, branco e caminhantc, cntao naohavcra um numero
fieTfiXou xai fitxpoG, rc6pp<o Xtav tcov Soxouvt<ov xat SuvaT<ov que os no mesmo sujeito, o
inclua, porcjue todos subsistcm
X^ouatv 7*407) Te yip TauTa xai aufipepTpcdTa jxaXXov qual e numericamente um; no maximo, o numero que os
uTuoxeffieva toTi; iptSfiot^ xai toT$ |xeYe0ea£v Ira, inclui sera um numero de gencros ou dc categorias
71
t6 ttoXu .

xat 6XCyov iptOfiou, xat \ilya xai fiixpov worop (?) Os que con side ram o clcsigual como algo uno c a diade in- j 5

20 apTtov xai raptTr6v, xai Xaov xai Tpaxu, xat euflu xat definida como cons ti tin da do grandc c do pequeno fazem
xa^jrfXov eTt Se npoq Taurg rg afiapTfa xai np6<; ti
afirmagocs muito distantcs do vcrossimil c do possivcFl (a)
iviyxT) elvat t6 \iiya xai to fiixpiv xai oaa TOtauTa- t6
De fato cstes sao afeccoes e acidentes e nao substratos dos
?

Se np6<; ti tc<4vtcov fyciara cpuat$ tl$ niimeros c das gran dczas: 0 muito e o pouco sao afecgoes do
^ otJafa [tg>v xaTrrfopuov]
ira, xai uaT^pa toG ttoloG xat rcoaoG* xai n&Qoq ti tou tuotoG niimcro, o grandc e o pequeno da grandeza, bem como o

2? to npo<; ti, tfarap IX£x6r), AXX' ot$x CXr), et ti £Tepov xai par c o impar, o liso e o rugoso, o rcto c o cumrl (b) E mais T

T(o 8X<o$ xoivw 7tp6^ tl xai tou; fi£peatv a^Tou xai etSeatv.
a estc crro acrescenta-sc tambem o scguintc: o grandc c 0
pequeno c todas as outras coisas deste gencro sao necessaria-
oi58iv yip iaTLv otlTe fi^a oike fiLxp6v, ouTe tuoXu out& iXfyov,
mentc Mas a relagao, dent re as catcgorias, 6 a que
rclacoes.
oCTe 8\o>q np6<; ti, 8 oux eTep6v tl ov toXu r\ 6X(yov fj
possui mcnos scr c mcnos real idade e c posterior a qualidade
ix^a ti jiLxpov f\ np6q xl irav. OTifietov 8' otl rjxLara ouata
e a quant idade. E a relacao, como dissemos, e afecyao da 20
30 ti? xai 6v ti t6 7ip6? tl t6 fi6vou fiTj elvat y£veatv ocutoG quantidadc c nao materia, posto que existc sempre alguma
coisa que sewe de substrato a relagao, qucr sc a eonsidere

cm gcral, c[ucr sc a eonsidere cm suas partes e em suas espe- 25


cies, De fa to, o grandc, o pequeno, o muito, o pouco c, em

geral, o rclativo nao cxistcm sc nao existe algo que seja, jus-

tarn en te T
muito ou pouco ou grandc ou pequeno ou rclativo.

E eis outra prova dc que a rclacao e menos substancia do 30


66d 665

[ir\hi 99opov (iTiSe xtvrjatv aSarop xaxa xo 7uoa6v aCfriaic que todas as outras categonas, c urn scr dctcmiinado e menos
xat 99taLc, xaxa x6 tuoi6v 4XXot(oat$, xaxa x6tcov 90p4, do que as outras categorias: so da rela^ao nao cxistc gcra^ao
xaxa xfjv ouafav V) a7uXfj y£veat<; xat 9Gop4, -4XX' ou xaxa nem corrupt o ncm movimcnto, enquanto cxistc aumcn-
xo 7up6$ xi aveu yap xou xLvriGfjval 6x£ to e diminuigao da quantidade, altcragao da qualidadc, trans-
(iiv jxel^ov oxe Si
eXaxxov la^ao do lugar c gcra^ao c corrupt o absoluta da .substancia.
35 ?j Taov earat 9ax£pou xtv7]9£vxo£ xaxa x6 tuog6v,
h
Aocontrario, da rcla^ao nao cxistc nada disso: dc fato, mcsmo
1088 ivayxiri xe £x4axou uXryv elvat xo Suvdcjiei xoioGxov, toare xai
sem ter sofrido mudan^a, um dos tcrmos da rcla^ao podc
ouaia^ x6 Se 7tp6<; xt ouxe Suv4|iei ouata ouxe £vepye£a. axouov
se torn a r as vc/cs maior, as vc/.cs men or ou igual, desde que 35
ouv, (xaXXov 8£ 48uvaxov, x6 oOata^ oiiaiav TtoteTv axotxetov
M-^l o outro tcrmo tcnlia sofrido Lima mudanga scgundo a quan-
xat rcpoxepov Garepov yap 7uaaai at xarnyopCat* ext 8£ xa 4
Dcpois. c ncccssario que materia dc todas as
tidadc' , (c) a 1 0SS h
5 axotxeta ou xarnyopetxat xaG' aiv axotxeTa, xo 8£ tcoXO xai coisas scja o que est a eoisa c em poteneia. e isso taml>em
<SXtyov xat x^pk xat a(ia xarnyopeTxat 4pi8|iou, xai xo vale para a suhshineia, Ora, a rela^ao nao e ncm substancia
(iaxp6v xai xo ppaxu Ypa|i|iTK, xat £7uf7ue86v £art xai em potencia ncm substancia em atcx Porta nto, c absurdo,
7uXaxiJ xai axev6v. eJ 8e Sf) xai eaxt xi nXrfioq oG x6 (iiv antes, impossivcl fazcr do c|uc nao c substancia um clc-

4e£, <x6) 6Xfyov, olov i\ 8u4$ (eE yap toXu, x6 ev Sv 6X£yov etrj)
mcnto da substancia e ate mcsmo fa/c-lo anterior a subs-

xav toXu otov tancia: dc fato todas as categorias sao posteriores a subs-
10 a7uXa><; etrj, V) 8exa$ tcoXu, [xai] eJ xaurns T

tancia"'. (d) Alcm disso, os elcmcntos nao se predicam da qui- 5


[ir) iatt rcXetov, ?i
xa (iGpta. 7KD£ ouv earat ouxtoc 6X(you
!ode que sao elcmcntos, enquanto o muito e o pouco, scpa-
xai tcoXXou 6 4pt9(i6c; 9[ yap a(i9co eSet xarnyopeLaOat f\
radamcntc ou juntos, predieazu-se do numero; o longo e o
(iTiSexepov* vuv hi xo exepov jx6vov xarnyopetxat,
curto prcdicam-se da linha, enquanto a supcrficic c larga c
zr
cstrcita \ (c) K sc cxistc um multiplo do qual o j^ouco c sem-

2 prc prcdicado como, por exemplo, a diade (dc fa to, sc a diadc


fosse o muito, o um seria o pouco)
2
,
tambem devcra cxistir
*A7uXg><; hi 8et axoueTv, Spa 8uvax6v xa 4t8ta ix o muito em sentido absoluto, por exemplo, a dczena podcria 10

15 aroixetcov auyxetaflat; uXtjv yap e?er auvOexov yap tov scr o muito, sc nao exist e um numero maior do que a dczena,
xo ix arotxetcov. el xotvuv dcvdyxTj, i| ou £axtv, eE xat 4et ou dc/ mil Deste modo, eomo o numero j^odcria dcrivar do
eari xSv el £y£vexo, £x xouxou y£yvea6at, y£yvexat U tov pouco e do muito? De fa to, ou se clcvcria preclicar dc cad a
numero tan to o pouco como o muito, ou nao se devcria pre-
dict r nem um nena outro, Entrctanto, na rcalidaclc, so um
zs
dos dois e prcdicado do numero .

[Continuagao da critica dos prindpios admitidos pelos platonicosj


1

2.

(1) Devemos agora cxaminar, cm geral, se 6 possivel que os


seres ctcrnos scjam compostos de elcmcntos, Se fosse as- 15

sim, clcs teriam materia porque tudo o que deriva de ele-


mentos e composto. Ora, sc e ncccssario que algo consti-
tuido dc elcmcntos derive desses elementos — quer se

trate de algo eterno, quer de algo gcrado — , e sc tudo vem


666 TDN META TA 667
(DY2IKA N METAFiSlCA N2, 1088bl8-1089a9
(

ix too SuvAfiei ovxoc touto o yCyvexat (ou o que c do que e cm potencia (do que nao tcm
yap av iyhtzo a ser a partir
ix tou ASuv<4tou ouU fiv), t6 8i Suvar&v potencia nao poderia advir ncin scr) ; c sc o que tern poten-
ivS^tat xat ivep-
20 Yetv xat jati, xat Sxt fid&ma 4el Rmv 6 dcpte^ f) 6tto0v cia podc passar ao a to e tambem nao passar ao a to; entao,
aUo SXtiv ivS^otx' av
gXov,
^ eTvat, aSorusp xat t6 fi£av
onu mero e qualqucr outra coisa que tenha materia, mesnio 20

fa£pav e X ov xat t6 ircoaaouv exr)- 8' out<o, xat to e tern a, poderiam tarn be ni nao ser: assim como podc nao
e? totoutov
Xp6vov ou scr tanto o que dura um como o que dura indefini-
so dia
z
|xfj &jti rcipac. oux av to£vuv eft) AtSta, efrep ^ damentc. Mas <tambem poderia nao scr> aqui-
AfStov t6 iv8ex6[isvov ^ eTvat, xaOdtTCp aXXot^ X6 T ot$
iv
loeuja duracao temporal nao tcm
sc c assim
lirnite. For isso aquclas
25 aov^pT] TtpaYtiateuefivai. e£ U £au t6 Xeyfifievov vuv AXt]-
realidadcs nao poderiam ser e tern as, pois nao e
T

eterno o
6 *ot66Xou, 8tt o68efi£a iattv AtStoc otjata iav
^
ta 84 aiotxeta uXt] ttk ouatac, ou8e|ita$ av
^ iv^p^eta,
que pode nao scr, como ja demonstramos em outro livro\
e&i 4t$£ou oua£a$
Ora H se o que acabamos dc dizcr e verdade em geral, ou 25
aiotxeta &v iauv ivurapx^VTcov. efat 8£ Ttve$ oi 8u48a
f

scja se c verdade que nenhuma substancia c ctcrna se nao


f

fi£v46ptarov Ttotouat to [ieta tou £vo$ arotxetov, t6 8'


aviaov e em a to, e se os clcmcntos sao materia da substancia, entao
30 Suaxspafvouaiv zi>\6yu<; 8ta to aufipatvovTa ASuvata-
ot$ nenhuma sul>stancia eterna pod era scr constituida de clc-
toaauxa f*5vov 4<p^pT]Tat t<5v
Suaxeptov oaa 8ta t6 rcotetv mentos matcriais. 1 la alguns filosofos' que afirmam como
to avtaov xat to np6$ Tt arotxeTov Avaptata 6
au^(3a£vet tou; clcmcntos, junto com o um, a diade indefinida ,
mas, com
X£T ouatv Saa 8e <opic toOtt^ ttjc x Sofo, touto xAxefvot^ razao, nao a dm item o dcsigual por causa das dificuldades 30
uTtApxetv ivayxatov, idcv Te tov e£8T]Tix6v ipiOfiov que dai dcrivam
7
Estes, porem, evitam so o con junto dc
it; auTtiv .

35 Ttotcoaiv I4v Te t6v [ia6T][iaTtx6v. -rcoXXa fib ouv to afrta dificuldades que sc segue nccessariamcntc da afirmacao
1089- Tfjc TauTac to$ aMac ixTpoTtfjc, ^dtXtara 8* to dbcopfi- do dcsigual c da relacao como clcmcntos; mas tambcm
aat Apxaixtoc. £So?e yap auTotc toW £aea6at ev toc ovto,
cstcs en con tram, neeessariamente, tod as as outras dificul-
auTo t6 3v, et [xtj tic Xuaet xat 6fi6ae (3a8tetTat t<5 dades que nao dependem dessa doutrina, quer dcrivem
nap'
destcs elementos o numcro ideal, c|ucr deles dcrivem o
[xevtSou Xfiyto "ou yap [i^OTe touto Safii], eTvat ^ £<5vto,"
5 4U' 4v4 T xt] eTvat to ^ ov 8et|at Sti fonv out<o ydtp, ix
numero matamltico*.
Sao numcrosas as razocs que desviaram esses pen sad ores, 1089 !

tou o\ao$ xat aXXou tiv6c, Ta ovTa saeaOai, (2)


TtoXXdt iartv.
xatTot TtpcoTov levando-os a admitii essas eausas; mas a razao principal
e£ t6 ov TtoXXaxto^ (to [iiv T ap [8ti]
esta no fato dc tcrem posto os problem as em termos an-
ouatav oTjtiafvet, t6 S' Sti 7tot6v, to V 8xi 7toa6v, xai t4 ?
tiquados 9
. Dc fato, eles sustcntarani que todas as coisas
aXXac 8^1 xaTT)Yopfa<;), Ttotov oijv Ta ovTa ?c4vTa ev, tl ^ deveriam ser rcduziclas a unidadc, isto e, ao ser em si, se

nao fosse rcsolvida e rcfutada a afirmacao dc Parmcnidcs:


?'
H)
" jama is eonscguiras fazcr com que o nao-ser seja , e eon- 5

sideraram que seria necessario mostrar que o nao-ser c:

nesse caso, com efcito, os seres dcrivariam do ser e de algo


difercntc do ser se, justamente, sao muitos. (a) Mas, em
primeiro Jugar, se o scr sc cntenclc em multiples signifiea-
dos — num signifiea substaneia, noutro a quatidade, n ou-
tro ainda a quantidadc e todas as outras categorias — em ,

qual desscs signifieados todos os seres se rcduziriam a


668 TfiN META TA ©YZIKA N 1089 a 0 669
METAFISSCA, N 2, 1 - 3-d

xo unidade se o nao-ser nao cxiste? Reduzir-se-ao unidade 10


io (x*i ov eaxai; 7i6xepov at ouatat, JJ xa 71497) xal xa aXXa
89] 6[iof<oc, 71 Tu&vxa, xat &rcat Ev xo x6Se xat xo xot6v8e xal as substantias, ou as qualictadcs e T
do mcsmo rnodo, as ou-
xo xoa6vSe xal xa aXXa oaa ev xt armaCvet; 4XX' axorcov, tms categorias? Ou todas elas: a substancia, a qualidade, a

|iaXXov 8e aSuvaxov, xA jju'av q>uatv xtva yzwyiivr\v atxfav quantidadc c tudo o que exprime um significado do ser
7
constituiriam uma unica rcalidade Mas c absurdo c ate
etvat xou xou ovxo$ xo |xev x6Se eTvai xo Se xotovSe xA U mesmo impossivel que um unico tipo de rcalidadc
7

scja a
15 xoa6vSe xA Se tuou. ercetxa lx tuolou jxtj ovxo$ xat <5vxoc xa
causa pela qual o ser e num sentido substancia, noutro
ovxa; 7uoXXax<oc yap xat xo (jl^ 3v, ^ureiS^i xat xA ov* xal 12
quantidade, c noutro qualidade e uoutro ainda lugar (b) ,

xo |xev (xt| av9p<o7uov (eTvat) armatvet xo etvat xoS(, xo hi


fx^j Ademais, dc que nao-scr e dc que ser derivariam as multi- 15
(x^l eu6u xo |x9] eTvat xotovSC, xA Se xptTOixu xo
|xt) eTvat plas coisas c[ue sao? Dc fa to, tamlicm o nao-ser tern mul-
xoaovSf, lx noloi) ouv ovxoc xal 6vxo$ TioXXa xa ovxa; ho mem
tiplos significados, assim como o ser: uao-scr signi-
20 pouXexai |xev 89] xo (|>eu8o£ xat xauxrjv x^v cpuatv X^eiv fica uao-ser esta substaneia dctcrminada, nao-scr rcto sig-
xA oux ov, 11 ou xat xou fivxo$ TuoXXa xa o'vxa, 8tA xat nificH nao ser esta qualidade detcrminada nao-ser 7
trcs co-

yvzo oxt Set (J>euS6s xl U7uo0£a8at, oSaTuep xat ot yzwyiixpai vados significa nao ser esta quant idadc deter minada. F,n-

xo 7uo8ta(av etvat x^v |x9] TuoStaCav- ASuvaxov Se xau6* ofixco^ tao dc


7
que gencros de ser e dc nao-ser dcrivaria a multipli-
exetv, ouxe y<*P ot yto>[Uxpai c|>euSoc ou6ev U7uox£0evxat (ou yap eidadc das eoisas que sao? Na verdadc, existe um filosofo ^
25 ev x<£ cjuXXoTta|X(o i\ 7up6xaat;) , ouxe lx xou ouxco que pretende que scja o fa so c que o nao-ser seja, jus tarn eli-
I

<5vxo$ xa
te, esta rcalidadc e que da uniao dele com o ser derive a
ovxa ylywzoii ouSe q>0etpexat. <£XX' £toi89) xo |xev xaxa xas
multi plicidadc das eoisas: por isso elc tambeiu dizia que era
Trxcoaet^ ov Eaax<o$ xat£ xaxrjYopfatc Xe^exat, 7uapa xouxo
preciso por como hipotcsc algo falso, do mesmo modo que
U xo <o$ c|>euSoc X^exat [xA] ^ ov xat xA xaxa Suvajxtv, lx
os geomctras poem como hipotcsc que tenha um pe dc
xouxou ^veatc £<rav, £x xou [rJ| <£v9p<07uou 8uv4|xet U av9pco7uou comprimcnto o que nao tern o comprimento dc um pe b .

30 av9pco7uo^, xal lx xou (x^j Xeuxou 8uv4|xet U Xeuxou Xeux6v, Mas e impossivel que assim scja: de fa to, ncm os geomctras
6|xo£<o^ £4v xe ev xt TtTviixai £4v xe roXXti. -q>atvexat Se admitem algo fatso (porquc cm suas eonclusocs aquela hi-
i\ C^xriat^ tucoc TioXXa xo ov xA xaxa xa^ ouafa^ Xsy<V&vov potcsc nao cntra)> ncm as coisas se gcrani c sc eorrompcm
4pt0|xot yap xal \i-f\xr\ xal acojxaxa xa T^vco|xev4 d<rciv. do nao-scr cntcnclido deste modo. Na verdadc existem mui-
axorcov 89] xA Stuco^ |xev tuoXXA xo ov xo x( £<ra CTjrnaat, tos tipos dc nao-scr: (a) em primeiro lugar, existem tantos
significados
1 "*
dc nao-ser quantas sao as categorias; ((3) adc-
mais cxiste o nao-ser no significado
7
cle falso c (y) cxiste o
nao-scr no significado de potencia. E do nao-scr nessc ulti-
mo significado que a geracao procede: o homcm scgera do
que nao e homcm, mas e homcm em potencia; o branco
mas cm 30
dcriva do que nao e branco, e branco potencia; e
isso vale quer se gere uma so coisa, qucr muitas scjam ge-
radas
1

'. (c) Fica claro que a invest igagao do problcma dc


como o scr c multi plo foi limitada por esses filosofos ao
ambito da substancia Rl as realidades derivadas <em scus
:

principios> sao, de fato numcros, linhas e corpos. Mas e 7

absurdo investigar eonio o ser c miiltiplas substancias


670 TON META TA <DYIIKA N METAFfSlCA Nr
2, 1 089 a 35 b 2?
- 67!

35 %€><; 8e fj tcoiA 7i Tuoai, |jlt). ou yap Suae ^ 46pt<ra>s


8r| i\
e nao investigar como e multiplas qualidades e miiltiplas ^
aWa ot58i to [a^y* xat to [Jttxpov too 8uo Xeuxd f\ TtoXXa quant idades, Ccrtanicntc nao a cliadc indcfinida, ncm o
grandc c o pcqucno sao as causas pclas quais existcm dois
ax^M- 0^01
108?> eivat XP<^<*™ 1 *
&pi6pol r<*P «v xai 1089b>
tout* Tjaav xat brancos, ou multiplas cores, multiples sabores ou multiplas
[Jtov4Se$. aXXa ei ye tout' £7njX0ov,
eTSov av t6 atriov xat to
figuras: de fa to, sc fosse assim, tambem cstas coisas scriam
£v £xe£vot$- to yap ocuto xat t6
numeros c unidades. K sc tivessem aprofundado esse pro-
5 dvAXoyov atrtov. auTT] yap ^ 7cap£x(3am$ afrta xai too to
blem a tcriam visto qual e a causa da multiplicidade tam-
;

ivrtxeinevov Ct]touvto$ t$ ovTt xai Ttp £vt, 1% ou xai toOtcov


bem nas substancias: dc fato a causa e a mcsma ou e analo-
7

ra ovra, t6 7rp6^ ti xat t6 avtaov uuoOeivat, o out' ivavTtov 17


ga .
(d) Estc crro c causa deste outro: eles, buscando o prin- 5
out' a7r6?am^ £xe(vcov, [xCa Te <pua^ tcov ovtcov coauep xai cipio oposto ao ser e ao urn — isto e, o principio a partir do
t6 ti xat to tcoTov. xat £r)Tetv eSei xaE touto, ttco$ roXXa qual, junto com o ser e com o um, sao geradas todas as coi-
to np6$ 4XX' oux eV vuv Se
ti jjtev uoXXat jJtoviSei; sas — ,
levantaram a hipotese de que fosse o rclativo c o
10 Tcapa t6 Ttpokov ev ftTeirat, tuco^ 8e TtoXXa avtaa Tcapa desigual os quais, na verdade, nao sao
7
ncm o contra rio ncm
to avtaov oux£tl xaETOi o contraditorio do um e do ser, mas sao uma cat ego a do ri
xp& v ™tt xat Xeyouat jj^ya jjuxpov,
ser, assim como a substancia e a qualidadc (c) E clcs dc-
1

toXu dXtyov, 1% cov ot iptOptot, ptaxpovppaxu, cov to


*.

veriam investigar tanibem o seguintc: como pode cxistir


j-tTjxo^, TtXaTU arevov, ^ cov to ^(ueSov, (3a0u TOTteivov,
11 cov ot oyxot* xat eTi 8^ TtXefo
uma multiplicidade de relagoes e nao uma unica relagao.
etSrj Xeyoum tou np6<; tt
Ora, eles investigam como podem existir muitas unidades
15 toutoi$ St] ti atrtov tou uoXXot elvat; -iviyxT] (Jtiv ouv, (oauep
|()

alem da primcira unidade, mas nao investigam como po-


X£yonev, UTCoGetvat to 8uv4[xet ov exiarcp (touto 8e Tcpoaajue-
dem existir muitos desiguais aldm do primciro desigual.
?T]vaTo 6 touto X^cov, Tt to 8uvdt[jLei ToSe xat oua£a, (jltj Nao obstante is so, el cs sc refcrem ao grandc e ao pequcno,
ov Se xaG* atjT6, OTt t6 Tcpoc Tt, coamp e{ efae t6 roi6v, o
ao mui to c ao pouco (que sao os principios dos quais dcri-
ouTe Soviet Itnl to ev r\ to ov othe amoyaou; tou vam os numeros), ao Igngo c ao curto (que sao os principios
£v6c o08e
20 TOU OVTO^ 4XX' £v Tl TCOV SvTCOv), TtoXtJ TS (JLOtXXoV, C0O7U£p dos quais dcriva a linha), ao largo e ao estreito (que sao os
tcco^ 7uoXXa to ovTa, Ta £v atjTfj principios dos quais dcriva a super ftcie), ao alto c ao baixo
xaTTjYopta ^xeTv, tuco^ uoXXat ouatat nolla (que sao os principios dos quais dcrivam os soli dos), c refc-
r\ tuoiA, 4XXA
rcm-sc tambem a muitas outras cspccics de relagoes. Qual
e, entao, a causa pela qual existcm esses multiplos tipos dc 1

n como dissemos, e
relagocs? (f) Portanto, necessario admi-
tir um ser potencial para todas as coisas 2
". (E 0 defensor des-
ta doutrina explicou 0 que e ser uma de term in ad a real i da

dc e uma substancia em potencia, sem se-lo por si, dizendo


que tal rcalidade e, justamente, o relativo — como e e se

tivesse dito que tal realidade e a qualidade — o qual nao ,

e potencialmente neni o um e o ser, ncm e negagao do um


e do uma das catcgorias do ser ). E era tan to
ser, mas e 21

mais necessario, como dissemos 22 (se ele investigava como 20


os seres podem ser multiplos), nao limit ar a investigagao
ao ambito dc uma unica categoria (como podem ser mill-
672 TUN META TA N M.GTAFISSCA, N 2, 089 b23
1 - 1 090al 3 673

it&q izoXXa to ovro- to yap oua£at to Se 7c48t] to tiplas as sul^stancias, ou como j^odem scr multiples as quali-
8£ np6q Tt. £m (Jtiv ouv tcov aXXcov xanTfoptaiv ?X et Ttvi * cladcs),mas invcstigar como sao multiplas as proprias catc-
25 xai aXXrjv £jt£<rcaatv rccos rcoXXdc (8 La y^p ^ M-^l X^P 10 ™ gorias do sen dc fato algumas coisas sao substantias, outras
?

eTvat tco tA ujtoxe£nevov toXXA ylyvtdlai xai eTvat TOtdc sao qualidadcs, outras relates
2
Ora no que conccrnc as '.
;
25

Te TioXXa [eTvat] xai 7coadt* xatToi Set yl Ttva eTvat uXt)v categorias diferentes da substantia, ha ainda outra dificui-

Jxiarco ^Xfy X<0 P t<rr^l v aBtivaTOv tcov ouatcov)- 4XX* dade 24 implicada no problema de sua multiplicidade. De
Tf^ vei »
fa to, como as qu alidades e a quantidade nao tern urn modo
£rci tcov T6Se ti ej^et Ttv * X6yov 7cco^ TuoXXa to x68e ti,
de ser separado, clas sao multiplas porque scu substrato
>o et \lt\ Tt £arot xai x68e ti xai <puats tis TOiauTT]* aurr] 8e
advem c e multiplo; todavia devc haver uma materia para
£gtlv £xet9ev jiaXXov ^ &7uop£a, twos TuoXXai £vep«fet<jc otai'at
cada categoria, mas csta nao podc scr separada das substan-
4XX* otj (xCa, aXXa xai ei yd\ toutov £art to T6Se xai 2
tias '. Mas, no que concerne as substancias, sera difieil ex-
to rcoa6v, ou XiyvzoLi tucos xai Sta t( rcoXXa t& ovto, &XXa
como el as sao multiplas se nao se admit ir que a subs-
plica r
ntiq rcoaa toXX£. A yap 4pi6(jt6^ na<; 7uoa6v ti orijiatveL, tantia £ um coniposto dc determinada forma e de uma rea- 30
35 xai i\ jiovi^, e£ [UTpov xai tA xara to tooov &Sta£- lidadc material A dificuldadc sobrc a cxistencia dc niuitas
peTOv. e£ jjtiv ouv £repov tA tuooAv xai tA t£ £<mv, oij X^eTai substancias cm a to c nao dc uma so teni a origem c|uc indi-
1090* to Tt £artv £x t£vo$ ouS£ 7cco? rcoXXdc* et hi toutA, rcoXXa^ camos 26 K na vcrdade, dado que a substancia nao se den ti-
. i

ujio^vet 6 \ty<Av £vavrta>aeis. — £ju<m)aete 8* fiv ti? t^v nea com a quantidade, os platonicos nao dizem como c por
ax£<|uv xai rcept tcov dpiOjicov 7u68ev Set XapeTv -rijv 7c£artv cb? que ex is tern muitas substancias, mas dizem apenas como
yip ES£a? e por que cxistcm muitas quantidades. Ibdo numcro, com
eEat'v. t<£ (xiv Tt8e(jt£vco Tuap^ovrot tiv' aktav
5 toT? ouatv, ewtep Kxaaro? tcov 4pt8(jtcov ESea ztq 8* efeito, signiHca uma quantidade, inclusive a unidadc (a nao
i\ E8£a
ser que sc a entenda coino mcdida c como o tjuc c indivi- 35
Tot? aXXots aWa tou eTvat ov St) tuots TpArcov (earco yap
sivel na ordem da c|uantidadc). Portanto, sc a quantidade
U7uoxe£(jtevov auTOis touto)- tco Se toutov jjtiv tAv TpArcov oux
e difcrcntc da substancia, os platonicos nao dizem dc que io90<
o£o(jt£vcp Sta tA to^ £vouaas Suaxepeia? opav Tuepi sat; lZia$
dcriva a substancia ncm como cla e nmltipla. Sc, ao contra-
aiare Sii Tf e TOUTa (jlVj jioLelv dptOjiou?, tcoiouvtl Si 4pt8|i6v
que quantidade c a substancia
rio, sc quiscssc sustcntar a
10 tAv (jta6rj(jtaTix6v, ji68ev Te xp^l itiareuoat co? Eotl toiouto? sao a mcsma coisa cntaosurgiram numcrosas con t radioes
2 ''.
?

4pt8(jtA?, aXXot? ypf\Gi\LQq; o68evA? y^P


xat t£ toTi; 9*1- (1) Poder-se-ia, depois, levantar a scguintcqucstao: oquc justifi-
2s
aiv 6 X^Tf^v auTov eTvai, 4XX' &q a&vf\v Ttva \iyzi xa8' es a cren^a na cxistencia dos numcros? Para os que afir-
au-rfjv <puatv ouaav, ouTe <pa£veTat cjv atrio?* to yap 8e<opT)- mam a cxistencia das Ideias, os numcros sao cm certo scnti-
do causa dos seres, dado que cada numcro e uma ideia, c
a ideia c dc algum modo causa do scr c das outras coisas 5

(conccdamo-lhes estc prcssuposto). Mas o pensador que


nao accitc a doutrina das Ideias 29 por ver as dificuldadcs ,

ncla contidas (e por is so nao admita os numeros), e que,


contudo, admita o numcro nia tenia tico, dc onde tira as
razocs para acred itar que cxistc esse niimero? E que vanta- 10

gem traz esse numcro para as demais coisas? Na rc alidade,


ncm mesmo quern afimia sua cxistencia diz que clc c causa
dc alguma coisa, mas diz que clc e uma rcalidade cxistcn-
67-1 TDN META TA ©Y2IKA N METAFiSICA, N 2/3, 1090 a U-b 1

3 te em si c por si. E nao se vc que ele seja causa de alguma

Oi fiiv ouv TtOefxevoi tos


coisa. De fato, toclos os teoremas clos matematicos clcvem
lU<x<; elvat, xat 4pt0^ou? ataa?
elvai,
valer tambcm para as coisas scnsiveis^ conio ja clissemos'". 15
<t<£} xoctoc t^v exOeatv fccAarou rcapa to TuoXXa Xafjtpdt-
veiv [to] Ev tl exaarov 7ueipa>vTO£ X£y&iv tko$ 8ta ti
eaxtv, oC fi9jv 4XXa ouxe iva^xaTa ouxe 8uvaxa xauxa,
(Criticas relativas a diversas teorias dos numeros]
]

20 oOSfc xov ApLO^ov 8ta y& Tauxa etvai Xexx£ov oi 8e IIu6a- 3.

yfipetoi Sta to opav tuoXXoc xaiv 4pi0[A<ov tuAOtj urctipxovxa (a) Os que afirmam a existchieia
2
das ldcias e afirmani
(1) 7

tols aJaOtiTOli; oa>fjtaaiv, elvai |i£v ip^oO? iTuotrjaav to que elas sao numeros, com base no proeeclimento que
ovxa, ou x^pKrcous S£, 4XX* £g iptOfitov to Svxa- 8ia xt
8£; consiste cm por cada um dos tcrmos univcrsais cxistin-
8xt to tuAOti to xtov 4pi8fjL<ov Iv apfjtovEp uTudcpx^ xat iv do a parte do multiplo particular', tentam pelo menos
25 x<o oupavto xai £v tuoXXol^ aXXots, xoi^ 8i x6v fJLa0T]fjLaxtx6v explicar de algum n iodo a razao pel a qual os numcros
fi6vov X^ouatv elvai £pt6[jL6v ouftev xotouxov £v8exexai X£y£Lv existem. Ibdavia, eomo essas razoes nao sao neeessarias
xocto xa$ UTUoOiaeis, 4XX' oxi oux eaovxat aixaiv at iTutaxfj-
tambeni nao sao possiveis,
c com base nelas nao se pode
fiat £X£y&to. ^(jlsT? 8£ 9afjtev elvai, xaGdjuep eiTuofjtev rcpo-
nem dizer que o numero exista^
xepov. xat SfjXov Sxi ou xex^picnat to (b) Os pitagorieos supuseram que os n macros fosseni coisas
[xaGTi[jLaxix<4- ou yap
av sensfveis, pois constataram que muitas propriedades dos numcros
30 xex<optofjL£v<ov to tu46ti UTcfjpxev Iv xoT$ aa>[jLaaiv. oi
csiao presentcs nos corpos sensfveis. Assim, supuseram os Hume-
[jivouv IIu0aY6peiot xocto fUv to xotouxov oOGevi £voxo£ efetv,
rus nao eomo separados, mas conio constitutivos imancntcs das
xaxa [iivxot xd TuoieTv 4pLGfjL<ov to <puatxa atofjtaxa, ex 9
coisas sensiveis- K por que Porquc as propriedades dos numcros
^ lx6vzo>v (J4po^ fjL7]8e xou96xt]xa ?x°vxa xou96xt]xa xai
c-stao presentcs na harmonia, no ecu c cm muitas outras coisas'. 25
(itipos, £otxaoi Tuept aXXou oupavou Xlytw xat atofjtdtxtov 4XX' 6
(c) Os que sustcntam que so existc o numcro matcniatico com ,

35 ou xtiv aJa07]x£v* oE Se x<*>P tGT dv 7uotouvxe$, Sxi lui xtiv aEaGiv


base cm seus prcssupo-stos nao podem afirmar nada disso'. Kles
xtiv o6x £otol to 4£ia>fjLaxa, iXtjOfj Se to xat
Xe*f6fjLeva adu/iram nao existisscm os numcros, nao po-
a seguintc razao: se
oafret xty elvaf xe UTuoXafjLptivouoi xat
<J>uxnv, x<«>P"na dcria cxistir ciencia de coisas matcmaticas; mas nos afirmamos que
10901 rfvar 6fjLoCco<- 8e xat to f^e^Or] to ^6^x1x4. s
SfjXov ouv existe ciencia dessas coisas, eomo vimos acima ft e evidente que .

cntcs mateniaticos nao sao separados: de fato, se fossem separa-


9
dos suas propriedades nao estariam presentcs nos corpos scnsivcis .
30

Ora desse ponto dc vista, os pitagorieos nao podem scr criti-


?

rados; mas enquanto clcs derivam os corpos fisicos dos nunieros


c, portanto, derivam do que nao tcm nem peso nem levcza o que

icm peso e leveza, clcs parcccm falar de um ecu c dc corpos dife-

rentes dos scnsiveis


1 '
1

.
35

Ao contrario, os que afirmam que o numero e separado, admi-


I cm que ele existe e que e scparado pelo seguintc motivo: os axio-
mas matemaricos nao podem ser aplieados as coisas scnsiveis e 7

lodavia, proposi^oes matematieas sao vcrdadeiras e deleitam o es-


pfrito; c o mesmo Valeria tambem para as grandezas matematieas. io^o b
676 TflN META TA OY2IKA N 677
METAHSICA, N 3, 1090b2 -26

5ti xat 6 ivavrtou^evo^ \6yo$ tdtvavxta £pet, xai 8 c evidentc que doutrina oposta a dos platonicos" baseia-se
apti ( )r;u a
TjnoprieTi Xuxeov tots ouxco X^ouat, 8ta tt o68a|JLG>c £v toTs ii( j argumento oposto, e que os platonicos devcrao rc solver a dificul-
<xiaQr\ioT<; 6rcapx6vtcov xa ro48T) im&pxti atJxaiv £v xoic aE- dadc da qual falamos acima: por que, mesmo nao sendo os nume-
5 cr0T)xou;. eiai 8£ xive$ ot £x too 7c£pata eTvat xai Z<r/<x<z<x
ios dc algum modo imancntes as coisas sensiveis, as propricdades
12
xV)v axtyufy (xev TWM*K> xauTTjv 8' ^ltc£8ou, xoGxo U xou dos numeros encontram-sc nas coisas sensivcis ?
(Txepeou,oiovxat eTvat Avi-pcYjv xoiautac <puaei£ eTvat. 8et (d) Alguns filosofos'\ com base no fa to de que o ponto c o 5
8^
xat toutov opav x6v X6yov, Xtav ^
(xaXax6^. ooxe yap g
liniite e a

da supcrficie e
cxtremidadc da linha,
a superficie 6 iimite c
a linba c limite c

extremidade do
extremidade
soliclo,
ouatai eiat xdt eaxocxa AXXa (xaXXov rcdcvxa xauta rcepaxa
io (£rcet xai tfjs pa8Eaeo>$ xai SXg>$ xivrjaewc afirmam a existencia ncccssaria dessas realidades. Mas e preciso
eaxt xi 7t£pa^*
tout* ouv eaxat t68e xt xai ouata cxaniinar tambem esta argumcntac.ao para vcr se cla nao c dema-
Tig- AXX* axorcov)- -ou (x^v
AXXi eE xai eEaf, x£5v8e tcov aEa8T]xcov
$iado fragil. Com cfeito 7
as extrcmidades nao sao substancias,
eaovxat rcdvxa (£tcE
nias todas essas coisas sao limites; dc tambem do caminbar
fato,
totkcov T *p 6 X6^ etpigxev)* 8ta xE o5v xtopiaxa Ebrai; -ett
U c\ cm geral do movimcnto, cxistc
;
um limite: tambem este, entao,
imfrxirjaetev £v tk; (xt| XEav euxepV)£ cov rcepi (Uv xou apt- devcria ser algo determinado e determinada substancia; o que e 10
15 6[io0 rcavx6$
xai x£v (xa6Y][jLaTtxaiv xA ht)8£v aunp<4XXea8ai
absurdo- V, mais 7
mcsmo admitido que os limites sao substancias,
AXX^Xot^ xa rcp6xepa xoti; fitrxepov ovxoc yap too AptSjiou so podcriam ser substancias das coisas sensivcis deste mundo:
ouSev fjxxov x& ne^T) eaxai tots xa naSTinaxtxa [i6vov eTvat
dc fato o racioefnio sc
7
refcria a estas. Por que, cntao, deveriam
9an£vou;, xai toutcov (jiV) ovxwv ^ ^uxtj xai xa aetata 14
cxistir separadas ?
x<l aEaOYiti- oux eotxe 8' ^ <ptSaL£ £rcetao8tco8rK oCaa ix t£v Alcm disso
1
quern nao sc contcntassc faeilmente deveria
(2) ',

20 9atvo^eva)v ? <So7uep nox0T]pa tpa-fuSCa)* xoi$ 8i td^ t8£a$ obscrvar, a proposito dc todos os tipos dc numcro e dos
Tt6e(xevoK xoGxo (xev ^euyet - raioGai yap xa objetos inatcmaticos, que os anteriorcs nao tern nenbuma 5
ix ney^T) j

Trfc uXy]^ xai ApiS^ou, ix (xev xTjc 8udc8o$ xa (jlt|xt), £x influcncia sobre os posteriorcs. De fato, mcsmo que o
(a)

xpt48o^ 8' taco$ xa imn&x, ix U xrft xexpdcSoi; xa axepea numcro nao cxistissc — de acordo com a doutrina dos
f] xai i% SXXcov ApiSfjuov* 8ta<p£pet yap ou6£v-, AXXa xaGt«4
que so a dm item a existencia dc Entcs matematicos —
25 ™5xepov E8£at eaovxai, f\ xf^ 6 tp6rcoc atJxcov, xat xE au(x-
cxistiriam, em todo caso, as grandczas; e se nao cxistissem
pdXXovxat toT(; oCatv; o66ev ydp, &07uep o68i xa (xaOYi^atixd, essas grandczas, ex is ti ram pelo menos a alma e os corpos
sensivcis. Mas os fatos demons tram que a rcalidadc nao c

uma scric desconexa de episoclios, scmclhantc a uma tragc-


dia dc ma qualidadc lf
\ (b) Os que afirmam a existencia de 20

Idcias
17
cvitam esta dificuldadc. Com cfcito, clcs dcrivam
as grandczas cla materia e do numcro, os comprimcntos da
dfadc, as superficies cla triadc c os soli dos da tetrade (ou ain-
da de outros numeros, pois isso nao tern importancia). Mas
essas grandczas sao kleias? modo E sc nao sao, qual sera seu

dc ser? E que utilidade terao para as coisas sensivcis? Na rca-


lidadc, nao tcrao nenbuma utilidade, assim como nao a 25

tern os entes matematicos. E ma is, a elas nao sc podera


aplicar nenhum teorema ma tenia tico, a nao ser que se
678 TON MfETA TA ©Y2IKA N WETAFISlCA (
N3JC90b26- 09 1 I o 8 I 679

ouSi xauxa ounPiXXexat. AXXa qucira transformar as matcmaticas e inventar Lima outra.
[ify o08' uitdtpxet ye xax*
auxtiv ou9ev 9«6p7)(jta, iav (XT) tic pouXiyxat xtveiv
xa
Com cfcito, nao e dificil assumir uma hipotesc qualqucr
\iolBt\-
(xaxtxa xai Tcotetv i8£a$ xtva$ 5'
e depois tirar dcla uma longa serie de considcra^ocs c con-
86{;a^ wtl ou x<** £ **v
30 67uototaouv u7uo9£aei$ Xafxpavovxac (xaxpOTuoietv seqiicucias. Estcs ? portanto erram fundindo desse
7
modo 30
xai auvei'petv.
ouxot os entes matematicos com as Idcia \ (c)
!

Ao invcs, os que
(xev ouv xa6xT) 7upocrfXtx6(xevoi -cotTc iS£at^ xa fiocGTifia- |lJ
por primciro afirmaram a cxistencia dc dois tipos dc nu-
xixa 8ta|xapx4vouatv ol Si itpcoxot 8uo xou$
4pt9(ioi$ tuoiti-
meros: o numcro ideal c o niimero matematico, nao dissc-
aavxe$, ^6v xe xaiv elSdiv xai xdv (jta6Ti(xaxLx6v,
xaaiv oCx' rxoiev av etuetv
oux' etpTj-
ram —
ncm podcriam dizcr dc que modo cxistc o nii- —
twos xai £x x£vo$ &nai 6 mero matematico c dc que deriva. De fato fa/cm dele 7
35
35 fxa8T)|iaTix6c. Tuotoum yap aOxov (xexaft xoO eESrjxixou xai um in termed iario entre o numcro ideal c o numcro sensiveL
xou aJadrixoO. d [xiv yap £x xou (leyAXou xai (juxpou, 6 Ora, se ele deriva do gr ancle c do pequeno, devera eoinci-
auxo$ Jxetvto eoxat x<o xwv ESetiv (if fiXXou 8£ xtvo$
[xixpou dir com o niimero ideal; as grandczas dcrivam de outro
1091* xai (xeyaXou xa [yip] |xey£9T] TtOLeT)- e£ 8*
£xep6v ti SpeT, tipo de grande e pequeno. Sc, ao contrario, se introdu/ir t09i
TtXetco xa axoixeia £per xai ti tv xt
ktaxepou ApxTj, xoi- ^ outro elemcnto, cntao tcremos uma multiplicidadc de piin-
v6v xl foci xouxgjv &nat tA ev, £t)ttix£ov re tug^ cipios. E se o prinelpio formal de cada um dos dois tipos
xat xauxa
TcoXXa x6 ev xat fi|xa xAv 4pi9[i6v yev£a9at aXXtoc ii |g de mimcros fosse o Um 7
este scria algo comum aos dois
5 £vo<;xai SuaSoc &op£axou dcSuvaxov xax' foteTvov. itdtvxa
8tj
casos. Entao seria precise invest igar eomo o Um podc ser

xauxa SXoya, xat (xAxexotL xai auxa £auxot$ xat


xou;
causa clessas multiplas coisas, tanto inais que — segundo
eiX6yoi$, xat eotxev £v auxou; rfvai 6 2l(xcovi8ou (jtaxpi$
aqucle filosofo — o
r
numcro so pode gcrar-se do Um e da
X6yo$' y£yvexat yap 6 (xaxpo^ X6yo$ &omp 6 diade indcf in ida ? - lf
. Ibdas essas doutrinas sao absurdas, c 5
xaiv SouXcov
Sxav [at)6£v uytic X£ytoatv. <pa£vexai 8e xat aika estao em eontraste umas com as outra s c tambem com o
xa axot-
io xeta xo |x£ya xai xA (xLxpiv poav a>$ IXxofxeva- o<3 bom sen so. I la algo nclas que reeorda 0 "discurso longo"
Suva- 21
xai yap ouSa(xcoc yevvfjaaL xAv 4pi9(x6v AXX' de Simon ides : de fa to, faz-se o discurso longo, eomo o
fj xiv a<p' ivix;
St7uXaaLaC6(xevov.
que fazem quando nao se tern nada de ra-
os escravos",
-Sxotuov 8e xai y£ve<uv tuoisiv 4i8£(dv ov-
zoavcl para dizcr. E parcce que os proprios elementos do
xwv, (xaXXov B' Kv xt xtiv ASuvdtxtov. ot (xiv ouv IIu9ay6-
grande e do pequeno gritcm eomo se Ihcs arraneassem os 10
petoi 7c6repov ou 7uoiouatv fj 7coiouat y^veatv o68ev 8et StoxdtCeLv*
cabelos. De nao podem dar origem ao niimero
fato, eles
15 <pavepaic yap X^youatv co^ xou ^vi^ auaxaeivxoc, ePc' if Jtui- senao pel a du plica gao do unr\
tc£S(ov etx' Jx xpoiac etx* Jx a7r£p(xaxoc efc' % &v iTcopouaiv (3) Absurdo, c ate mesmo impossfvcl, c afirmar um proccsso
elTcetv, eu6uc xA EyYtaxa xou dtTtefpou Sxt etXxexo xat Inn- de gera^ao dc coisas clcmas 2
'
1

. Se os pitagorieos ad mi tern
patvexo utco xou it£paxo$. 4XX' ou nao um proccsso dc geragao dos entes eternos, e qucs-
^TteiSfj xoafioTtoiouai xat <pu-

tao sobrc a qual nao rest a diivida. Dc fato cles


7
afirmam
claramcnte que, uma vez constitufdo o Um scja com — 15

planos 7
com cores, com semen tes, com elementos dificil-
mentc dcfinivcis 2 imediatamente a parte do ilimitado
' —
que Ihe era mais proxima comcgou a ser at raid a e dclimi-
26
tada pelo limitc xVIas, eomo eles proccdem a construcao
.

do mundo e rccorrem a uma linguagem extraida da fisica,


680
681

aixois (JouXovrai Xeyeiv, Uxtxiov auxou? Ifa&tjtw ti rapi 6 justo examina-los por ocasiao do estudo sobre a na-
20 9uaeo>c, 4x 8£ tift vuv d<peTvaL (jteG68ou- tA? yap 4v toT<; tureza, dispensando tal exame na presente investiga-
dxivT)TOL$ C^oufiev
4px^, ware xai tcov dpiGfjicov tcov toiou- gao: de fato estainos investigando os prinefpios proprios 20
tcov 4tuiox£Kt£ov t^|v yeveaiv.
dos entes move is i devemos investigar o pro-
e, portanto,
cesso de geragao do$ niimeros que tern justamente esta
27
caractenstica .

4
Tou oCv TOpLTrou y£v£aiv ou 9aaiv, co$ 8t)Xov6tl tou
[xev

dpx£ou oCotjij Y^vfaeco^* t6v 8' apTiov itpcoTov


4g dvfacov xtv^ 4. [Relagao entre os principles e o Bem] ]

25 xaxaaxeudCouaL too fieydXoo xai [uxpou ioaoflivwav.


dvdYXT)
ouv 7up6T&pov UTuApxeiv tVjv 4vta6T3iTa auxoT^ tou iaaa&fjvou-
Estes filosofos nao ad m item que haja um processo dc gera-

£L^ 8' det fjaav


iaaa^eva, oux av fjaav avtaa 7up6T£pov (tou fao dos fmpares, como se fosse evidentc que haja um processo
dc geragao dos pares 2
alguns derivam o primeiro numcro par dc
Y&p dei otJx etm 7cp6t£pov ouGev), Sate 9«v£p6v 6'ti ou tou
:

Gecopfjaai £V£X£v tuoiouoi T7)v Y^veatv tcov


um processo de equaliza^ao do grande e do pcqueno'. Portanto 7
25
dpiGjicov. -Sx&i 8'
ucccssariamente, a dcsigualdade pertencia a que fos-
cles, antes
30 ditopfav xai euitopVavri inm[ir\<jiv itco$ ^po? ^ dYoeGftv
scni equalizados. E se grande e pcqueno fossem desdc scmpre
xai to xaXov tA aroixeia xai at
dpxar drcoptav [jtev Tau- (•((ualizados, nao poderia haver antes desiguais (nada, com efeito,
ttjv, TOT£p6v £ar£ ti Ixefvcov ofov [iouXofjieGa Xiyuv aUTO t6 podc ser antes do que e s em pre); consequentemente, fica claro
dyaGov xai to apiarov, ou, dXX' uarepoYevfj. Tuapd ^ev que nao e so por razoes de exposi^ao que esses pensadores afir-
Yap tcov GeoX6Ycov eoixev VoXoYeTaGai tcov vuv tioi'v, oi ou tnam o processo de geragao dos numeros" 1

>5 9aatv, dXXd TupoeXGouoTjij Tift t5v ovtcov <f6<Jto>q xai to Ha depois, um problema cuja solu^ao certamente nao c fa- 30
7

dYaGov xai to xaXov i^aCveaGaL (touto U tuoiouslv euXa- ci\\ ceo seguinte: que relagao cxiste entre o bem c o bclo c os
[Joufuvoi dXr]8ivfjv Sucrxepeiav aujipatvei toi* elementos e os prinefpios? E a difieuldade e esta: (a) um dos prin-
Xiyouoiv,
1091" &mep evioi, to Sv dpxV eotl 8> ^ Suax^peia oC 8 L d t6 tfj c ipios e de tal modo que como bom e otimo,
possa scr designado
dpxfi to eu d7uo8L86vai co$ Orcdpxov, dXXd ou o bem e o otimo so nasecm num memento posterior 6 ?
Side to t6 Ev (l^)

dpx^iv xai dpxriv co$ arotx^ov xai t6v dpiG[i6v £x too


iv6c), - (a) Parece que os antigos teologos concordam com alguns

oi 8e TcoLTjTai oi dpxaioL Taurr) dos pensadores eon tempo ran cos, os qua is respondem a questao
6[jlo£cos, $ [JaaiXsueiv xai
5 apx£Lv ? aaiv ou toO? 7upcoTOu$, ofov vuxTa xai ot>pav6v ncgativamente: segundo estes, o bem c o bclo so se manifestariam 35
^
Xdo? ti coxeav6v, dXXa t6v A£a* ou dXXd toutol^ cjuando a natureza das eoisas em grau avan^ado dc
ja estivessc
fify
7
desenvolvimento . E afirmam isso para evitar uma seria difieulda-
de, com a qual se choea quando se afirma, justamente como fazem
alguns deles, que o Um 6 principio*. (Mas a difieuldade nao surge I09i b

do fato dc atribuir ao principio o atributo do bem, mas do fato dc


por o Um como principio, entendido no sentido dc clcmento, e
por derivar o numcro desse Um) 9 E . os antigos poetas pensam
desse mcsmo modo, enquanto afirmam que regem e govern am
nao mais as divindades originalmente existentcs como, por exem- 5

plo, Noite e Ceu, Caos e Oeeano, mas sim Zeus 111


.
682
TUN MET A TA IPYZ1KA N METAFlSiCA, N4, 1091 b7-32 683

idv 8td x6 nexapdXXeiv xo6 ap^ovra? (b) Contudo, clcs afirmam cssas coisas simplesnientc por-
? xaiv Svxcov oujxpai-
vei xoiauxa Xeyeiv, intl oX
ye athdiv [xat] x<o ^ty^oi (|uc% segundo clcs as ?
divindadcs que govemam o mundo nao sao
|xuGtx<o ? Tcdvxa Xeyetv, otov semprc mesmas; mas os poctas
as que uncm a poesia raciocmios
xai ?x6 P ot xive? <DepextS8r) S
10 x6 yevvrjaav 7ip<5xov apicrxov xtGeaat, ilosofieos, na mcdida em que nao exprimcm tudo em linguagem
xai oi Mdyot, xai xdiv I

uarfpov Se ao 9<5v ofov 'E|Xjr e8oxXfj


? xe xai 'Ava£ay6pa S ,
mitologiea —
como por exemplo Ferccides e alguns outros 11
— 10

6 (iev tty 9iX(av axoixelov 6 8e x6v vouv dp #)v alirmaram o sumobem como prineipiogerador. E do mcsmo modo
jroirjaa?. X
fdiv U
xd? dxtvr)xou ? oua£a elvai X £y6vx<ov
s oi ptev (paaiv
os magos 12 , e alguns dos sabios que vierani depois, como Enipc-
a<k6 to Ev x6 dyaGov aux6 elvar
ofotav doclcs e Anaxagoras: Empcdocles pos a Amizadc como clem cn to,
jx£vxot to Ev aoxoG
15 aiovxo elm ndXiaxa. o5v drcopt'a aSx^ *ox£p<o q 8eT
c Anaxagoras pos a Intcligcncia co?no principio. F. cntrc os que
Aeyeiv Gaujxaaxov 8' tl to afinnam a existeneia de substaneias imoveis
1
", alguns dizem que o
juptixto xai diSf<o xai a«kap-
xeaxdxa) xoDx' atlxo *p<oxov Um c o Bcni-em-si; cles pensavam que a sua essencia era, justa-
oti X ir«66v' tkdpxei, x6
auxapxe? xai ^ atox^pta. dXXd
oo aXXo
incntc, o Um H .

|xr)v 8t' xt a9 Gap-


Portanto, o problema c estc: qual das duas solu^ocs deve
xov 8t6xi eC rx «,
ap XT)v xotauxriv
0.58' aCxapxes, <W xA piv <pdvai xAv
scr aeeita.
20 elvat euXoyov dXr)Ge C xd yivtoi xa6-
elvai,
ttjv Mas seria muito estranbo que ao que c primciro, etc mo, au-
etvat xo ev, ii ei jri) xouxo, axot X et6v ye xai
X etov o™ to-suficientecm sumo grau, nao pertenccssem originalmcntc,
dpi6f«ov, d8,Svaxov. aunPafvet yap tcoXX^ Suotfpeia - i)v
evtot feuyovxe? dTcetp^xaatv, justamcnte enquanto bcm a auto-suficicneia c a garantia clc sc-
?
oi xo ev piv 6|xoXoyouvxeq dp-
XTjv elvat
guranca, Ena verdade ele c in corruptive] e auto-suficicntc porcjuc
Tcpamqv xat <rxoi xoC dptG|jto5 8e xou jxa8r)jxa-
Xetov,
tern a natureza do bem c nao por outra razao. Portanto, dizer
25 xtxoo-dnaaai yap [iovd8^ yCyvovxat imep 4yae6v xt
at
20
xat ttoXXti tic efiropfa dyaGaiv. que o prineipio tern essa natureza signifies, por boas razoes, di-
ext si xd etSr) dptGjxof, xd
et3r) jtdvxa STcep dyaGov
zer a verdade 1
'.

xr dXXd Sxou PouXexat xt6ex<o


Mas c impossivcl afirmar que tal prineipio e o Um, ou, cm
ti? etvat J8£a C - ei ^v yap x<Sv dyaGcov pdvov, oix eWat
ouatoct a£
todo caso, se nao o Um, um elemento, e um clenicnto dos numc-
iSeat, el 8e xat x<ov ofaffiv, ndvxa xd
fra xai ros; de fato, dai deeorrem numcrosas dificuldades; c c justamcnte
jo xa <puxd dyaGd xai xd pexejcovxa. xaoxd xe
wjxpaf- Sr) para cvitar cssas dificuldades que muitos filosofos re n unci a ram
vet dxoTta,xai x6 evavxt'ov *xot etov, efxe jrXfjGo?
avtaov xai |x£ya xai fitxpov, xo
X ov efxe x6 a esta doutrina, admitindo que o Um e prineipio primciro c clc-
xax6v aox6 (8t6jrep 6 jxev mcnto so do numcro matematico 1 '1

(a) De fato, todas as unidades tornam-sc um bcm-cin-si, c 25

assim ha vera uma profusao de bens 17


!

(b) Ademais, sc as Idcias sao numcros, todas as Ideias scrao

bens-em -si. Mas, suponha-sc que ex is tarn Idcias de tudo: cntao, sc

so existcm Idcias de bens, as Ideias nao scrao substaneias; e se, ao

contra rio, exist ircm Ideias tambem das substaneias, todos os ani-
mais, as plantas e as coisas que partieipam das Idcias scrao bens'*. 30

(c) Estes sao os absurdos que dai derivam, c tambem estc


outro'
1

'; o elemento oposto ao Um — seja o multiplo, seja o desi-


gual, seja o grande c o pequeno — devera ser o mal-em-si. (Por esta
68d
TON META TA OYIIKA N ME TAFjSlCA, N 4/5, 09 b33 1 ! 1 092 a 1 6B5

lytuyz t6 dcyaGdv rcpoadcTUTeiv t<o Ivi to^ 4va*pcaTbv ov, int\- um desses filosofos recusa fazer coincidir o bem com o Urn,
rfiZSo
8^ £S; ivavrftov ^ Treats, tA xaxAv Tfy tou juXt)Gou$ ?uaiv jUmquanto seguir-se-ia necessariamcrUc — dado que a geragao
>5 eTvat* ot Se X£youat tA aviaov t^v tou xaxou 9uaiv)- au|i- procede dos contrarios — que o mal 6 a natureza do multiplo
20
;

paEvei 8^ ju&ra ta Svra (xetexeiv tou xaxou e?<o £vd$ aOxou < ml ros, ao contrario, dizem que o desigual constitui a natureza do 35

tou £v6$, xai (xaXXov 4xp*TOu (xe^xeiv to0$ dpiGfioO^ f] toc MKil)^'. Seguir-sc-ia, do
cntao, (a) que todos os seres participariam
1092' |xeY£9ri, xat to xaxov tou iyaGou Dial, excciro o Um em si; (b) que os nuincros participariam do mal
x&P™ elvai, xai jxere-
Xetv xat <Jp£yeaGai tou fGapTixou- 9GapTtxdv yap tou nn maior mcdida rclativamente as grandezas; (c) que o mal e a
dvavttou to ivavTfov. xai Sarop materia do bem; (d) que o mal participa c aspira ao que o destroi: 1092-
el &£yo|iev oti 5) SXt]
iart t6 8uvdc(xei Sxaarov, olov de fato, o contrario tendc a destruir o outro contrario. Mas, como
rcupis tou £vepye£a to 8u-
(li,s,scmos, sc a materia de todas as coisas c aquilo que elas sao cm
5 v6(xet TriJp, t6 xaxov &rcat outA t6 8uv6(xei 4yaG6v. TauTa
8^ TtAvta au(xpa(vei,
pntencia (por excmplo, a materia do fogo em ato c o fogo cm po-
tA [iev Sri 4pxV rcaaav <rrotxetov
tA 8* Sti T<ivavTLa 4px*C, tA 8' Sti tA Ev dtpx^v, tA
JTOioutjt,
(C'lieia), o mal nao .sera mclis do que o bem cm potencia. 5

8' 8tl tou$ 4piG|iouc t&£ rcpcoTac oua£a$


Todas essas conscqucncias derivam: (a) dc um la do, do fato
xai x<*>ptara xat effiT].
de esses filosofos entenderem todos os principio5 como elementos,
(b) de outro lado do fato dc en tend cram os prinefpios como con-
;

5 \ arios, (c) dc outro lado ainda, do fato de afirmarcm como princi-


l

pio o Um, e (c) finalmcntc do fato de afirmarcm os numcros co- 7


et ouv xat tA TtG£vai tA iyaGAv £v TaT$ dcpxotW xat
mo substancias primeiras, como entcs scparados e como Ideias 2 -,

10 tA TtGfvat outcoc dtSuvaTOv, 8fjXov Sti at dcpxai oCx ApGtoc


47uo8(8ovtai oC8e at rcpcoTat ouatat. oOx <JpG<oc 8* ujuoXaji-
pavet o05' et tic 7uapeix*Cei rac tou SXou 4pxa$ vq t<ov
Caxov xai 9ut<5v, Sti 1% 4op£artov iTeXtov Te del tA TeXetA-
5. | A proposito da geraqdo dos n inner os e da causa lidade
dos numeros}
]

Tepa, 5tA xat £tul t<ov 7upa>T<ov outcos exetv 9T)atv, <S<xre \ir\U
15 ov ti elvai tA Iv a$T6. elatyip xai ivTauGa T&eiai at ( 1 )
Portanto, sc e impossivel tanto nao por o bem cut re os prin- 1

4pXal 1% t5v TauTa- fivGpcojuo$ yap avGptOTuov Tew?, xai cipios como po-lo cntrc clcs, e evidesite que ncm os prinef-

oux &tti to o7u£p(ia TtpaiTov. Stotuov Zl xat to t6tuov pios nem as substancias primciras foram retamcnte explica-
fifjta

tol; arepeotc toTi; dos 2 . Alem disso\ crra quern considera que os prinefpios
|jta0T)|iaTtxot<; rcoifjaat (6 yap t6-
do un verso sao semelh antes aos prinefpios dos animais e
i

das plantas, porquc as coisas que sao mais perfcitas derivam


4
sempre de coisas im perfcitas e indetcrminadas por ;
isso

elesdizem que o mesmo sc aplica aos primeiros principios,


dc modo que o Um em si nao sera um ser determinado\
<Na realidade nao so aqucles prinefpios mas tamb6m 7
[ 5

os prinefpios dos quais derivam os animais c as plantas sao


perfcitos: dc fato, um homcm gera ujii homem c o prinef-
r
pio primeiro nao e o esperma \

(2) Tamb^ni c absurdo fazcr gerar-se o lugar simultancamente


aos solidos matematicos. Dc fato, o lugar dc cada coisa indi-
636 TDN MET A TA 0>YIIKA N METAFiSiCA, N5, 1092 a 19b5 667

Tuos tcov xa6' exaarov tSto^, 8t6


x<op""a t6tko, to pa.^ U vidua! c proprio del a, c e por que cada coisa 6 espacial-
is so

20 (xaTtxa ou tugu), xat xb eircetv |i£v Sxi tugu ?<rtat, Tt 8£ mente scparada das outras; mas os cntes matematicos nao
iartv
6 t6tco^ (xt). -eSet Se tou^ X^yovxac £x orotxeftov elvau toc tem lugar. hi tambeni c absurdo afirmar que os entcs mate- 20

fivra xai tgSv 5vr<ov t& Tupcoxa tou$


4pt8nou$, SieXojJtevous
maticos estao lmm lugar, sem cxplicar o que e este lugar'.

7ua>$ aXXo fiXXou l<rzfo, qutco X^slv tfva tp67uov 6 4pt- (3) Os que afirmam 8 que os seres derivam dc elementos, as-
Q\i6$ £<rrtv tgSv situ como as realidades primeiras isto c, os numeros, dc-
ibc 4px<ov. TOTepov jiljei; 4XX* oSts rcav 7

veriam distinguir os modos segundo os quais se diz que


25 }xixt6v, yiyvdpzw* frepov, oux SaTat xt xoptariv T 6
t<5 re
algo deriva dc algo c portanto, devcriani dizer cm qual
ev oAS^Mpa 96015- oE U
PouXovrat. 4XXa auv8£aet, &<mtp
destes
?

modos o nuniero deriva dos principios, (a) Seria


auXXapTj; <&*4 6eatv te 4v<5rp<7] urcipxetv, xat
6 x^PK por mistura? Mas (a) nem tudo podc scr misturado; e ((3)
vodiv vorjaei t6 ev xoci to n\f\Qoq. tout* ouv
eorat 6 dcpiO^, dado que o que resulta do mistura e difercnte dos clem en- 25
Hov&s xat 7uXfj8o$, ^ to ev xat avtaov. xat Imi to 2x ti- tos, o uni nao pod era mais cxistir separado, nem como
30 vcov elvat e<m d>$ ivujcapx6vrcov tort 8£ a>$ ou, TuoTepco^ uma rcalidadc diferente da mistura, contrariamentc ao que
6 4pt0fx6^; gutcos yip a>$ £vu7uapxovr<ov oux eartv 4XX' pretcndcni esses filosofos '. (b) Ocrivara por composicao,
1

^
aiv Yeveai£ ?<rrtv. 4XX' cb$ 4*6 aTr^p^To^; 4XX' oi X como a silaba? Mas entao, (a) os elementos devcrao ne-
oT6v
Te toC 48tatpeTou Tt 47ueX6eTv. 4XX' cessariamcnte ter posic.ao; c (P) quern pensa dcvera pcn-
a>$ 6c tou £vavr£ou nf]
utuo^vgvtgs; 4XX' Saa outcos &ti, xat if fiXXou Ttv6$ sar scparadamcnte o Unt c o multiplo; o numcro, entao,
iaTtv
35 UTtGixevGVTOs. ijcei Totvuv to ev 6 fxev tg> 7uX7)6et seria a seguinte: Urn mai's multiplo, ou Urn mais desi-
axj Ivavrfov
1092 b
TtOtiatv, 6 8* tco
gual 1

". (c) Ademais, dado que derivar dc algo signifies, de


4v£a(p, cb$ Tacp tco £vt xpw^evoc, to$ £5
ivavrfcov etTi av 6 4pi6n65' ftmv fipa
um lado derivar dc elementos
?
i man cntes c ?
dc outro ?

Tt eTepov ig ou urco-
derivar dc principios nao imancntes, qual desscs dois W
K^ovro? xai Oa^pou £arlv f\ yiyo\>z\>. Ixi Tt 8V) tuot£ toc ptev
modos dc dcrivacao sera proprio do numcro? O modo de
fiXX' Saa I? Ivavrt'cov i] 015 &mv ivavrfa <p8e[peTat xav £x derivagao dc elementos iiuanentcs so ocorrc para as coisa
5 tuovt6s rj, 6 8e ipi8|Jtd^ ou; Tuept toijtou yap ofiGiv X^eTat. das quais cxiste dcrivacao, O numcro, entao, deriva ra dc
seus principios como dc uma semen tc? Mas nao c possivel
que algo derive do c|ue c indivisiVcl". (d) Ou clc deriva ra
dc um contrario que nao pcrnianccc? (a) Mas as coisas
que derivam desse modo derivam tarn ban dc algo que
pcrnianccc. Ora, como cntrc esses Blosofos ha qucm po- 35

Um como contrario ao multiplo, c ha c|ucm o ponha


nha o
como contrario ao desigual (considerando o Um como I092
h

igual) ?
o numcro devcria derivar dc contraries; porta n to,
devcria existir alguma outra coisa da qual, junto com um
dos dois contrarios, o numcro e constituido ou gerado. (P)
Alem disso, dado que sc corrompcm tod as as out ras coisas
que derivam dc contra rios ou que sao constitufdas de con-
trarios (mesmo que todos os contrarios sc esgotem na

producao destes), por que o numcro nao sc corrompe? A


respcito disso aquclcs filosofos nao dizem nada. E, no en- 5
TON META TA 0Y2IKA N MHAFISICA. N 5/6, 1 092 b 6 27 689

xocfxoi xai ivondpxov xai


^ dvuirapxov <pBtipti to dvavxCov, tanto, o contmrio destroi o contrario, seja ele imanente ou
(En-
oTov x6 veixo$ x6 nryna (xaCxoi yt oox I8ei- ou yap nao, como, por excmplo, a discordia destroi a mistura,
dxefvw
ye dvavxfov). -ou0£v 8e Siupiaxai ou84 imoiipax; ot dtpi6(jtoi trctanto, nao devcria destruir, pois a disc6rdia nao e con-
aixioi twv xai xou eTvai, rcoxepov <i? 6poi (oiov etc
ouaifiiv tnkia a mistura)
12
.

10 cmYnal tcov neyeGoiv, xai <o? Eupuxo? exaxxe xf? apiO^ (4) Esses filosofos tambem nao explicam dc que modo os nu-
H
xCvo;, oiov 68i ^v avGpwxoo 68i 8i wrrcou, aSorap oE too? meros sao causas das substancias e do ser Saocausas en- .

api9fAoue arovxe? xa ax-nfxaxa xp(-y<ovov xai xexpdrtovov, quanto limitcs, como os pontos sao limitcs das grandezas,
ootco? a90(ioitov xai? e do mcsmo modo como numcro de
Eurito estabclecia o 10
<|>7]9oic xa$ nop<pa? 90X&V), ^
8x1 [6] X6yo« ovfjupuvfa dpi9(Jidiv, ofjiotco? 8e xai avGpwjto? eada coisa? (Por exemplo, clcterminado numcro pnra o ho-
f|

xai xo>v aXXtov gxacrxov; mem outro para o cavalo, reproduzindo com pednnhas a
15 xd 8e bi\ iraOr] ito? <4pt6(jio£, xd 7

Xeuxov xai 7X0x0 xai xd forma dos viventcs, dc modo scmclhantc aos que remctem
0ep(i6v; oxi 8e ofy oi dpi6fjtot H
otJat'a oii8e xijs (iop9fj? arxtoi, os numeros as figuras do triangulo c do quadrado ). Ou
8fjXov 6 yap Xoro? ^ ooofa,
sao causas enquanto a liarmonia e uma rcla^ao dc numeros
6 8' apiSno? SXt]. oiov crapxos fj Aoxou dpi0(ji6? ^| o6o£a
ooxco, xp£a mjp6 ? yfjs 8e 860 • xai aei 6 e, desse modo taml>cm
7
o homcm c cada uma das outras
dpiGfJios 8? av ?j
20 xivaiv £<mv, $ mjpivos coisas'7 E cntao as afeci^ocs tais como o branco, o doce e 15
^ -pi'ivo? fjiova8ix6s, dXX' i\ owla
o quente, como podcriam scr numeros ? E e cviclentc que
lf

xo xoaovS' etvai repo? xod6v8e xaxd xi?|v fjuJjiv xooxo 8' oiixexi
os numeros nao sao substancias nem causas ch forma: a
dpiOfAi? iXXa X6yo? fjti^ew? dpi9fuov
substancia consiste numa relagao formal, enquanto o nu-
odv. ouxe o3v t$ Traifjaai a?uo$ 6 Apiflf^, ouxe oXcoc 6
mero 6 materia. Vejamos um cxemplo: a sul>stancia da
4pt9[x6c ouxe 6 fJtovaSixo;, o£rce SXt) o£rce X6yo$ xat e!8o$
carnc c do osso so e numcro no scntido dc que trcs de suas
25 tcov TrpaY^iTtov. 4XXa ou8' a>£ tA ou evexa.
partes sao terra e duas sao fogo. E um numcro, qualqucr

que seja> e semprc um numero de deter minadas coisas: dc


ou dc unidades, mas 20
6 partes de fogo ou dc partes dc terra

a substancia consiste na rela^ao da quantidadc dos clemen-


'AttopriCTeie 8* av ti$ xai t6
ti eu £<ro to twv que cntram na mistura: e cssa relacao nao e
tos materiais
iptOfxaiv Ttp £v 4pi9^ elvoci xfy fuJ;iv, dv euXoYfarq)
?1
^ mais um numcro, mas c forma da mistura dos numeros
dv Treptrrw. vuvi ydep oii0iv 6YLeiv6x£pov T pfa
xpt^ &v t6 (sejam eles de natureza material ou nao)
1
'.

Portanto, o numero, tan to cm gcral como o numcro compos-


I < > clc puras unidades, nao e causa eficiente das coisas, nao e essen-
ls 25
< 1. 1 c forma das coisas e tambem nao 6 causa final delas .

<>. jf] imposmel que os numeros sejam causas das coisas

(a) Poder-sc-ia tambem perguntar qual e o bem que deriva dos


numeros para as coisas: esse bem — dizxm eles —
consiste em que

.unixtura ocorre scgundo um numcro, seja este um numero de pro-

1
x n coes perfeitas, seja ele impar. Mas, o hidromel nao e mais eficaz
690
TUN MET A TA OYIIKA N METAFISIC.A,N6JC92b28-1C93o 18 691

[*eX(xpa-cov XExpa^vov, dXXd fiaXXov ^eXtjgeiev av iv sc scus ingrcdicntes sao misturados scgundo a propor^ao de 3
30 oo9 evi X6Ta> 5v 68ap E? 8e f) ev
dpiS^ axpa™ 6v. eti oi por 3; mas e mais eficaz sc estiver suficicntementc aguado, sem
X6yoi ev 7upoa9£<jei ipiG^wv etsiv
oi twv jilfcwv, o6x ev nenhuma proporgao particular, do que se for feito com certa
dp^o!?, olov -cpfa 7tp6 ? 860 dXX' rclagao numcrica, mas demasiado forte
2
30
oil xpi? 800. to Tdp .

c<6t6 Set Tevo ? elvai ev xaTc woXXoncXowu&oMiv, <S<jre 8eT (b) Adcmais, as rela^oes das misturas consistcm numa adi^ao

35
lie-cpeToeat tc5 te

AEZ- woxE tw outw


A tov otoTxov
Ttdvra.
V 05 ABr xai t« A tov cle numeros c m\o numa multiplicagao:
De fato, na multiplicagao os objetos multi plica dos devcm
por excinplo, 3 + 2 c nao
ooxoov eorai Ttypo^ BErZ ^ x 2.
io»- xai CSaxo; dp^ds 8i« xpfa. -d 8' dvd-pai rcdvra
dp^oo scr do mesmo genero, de niodo que o produto dos fatorcs 1x2x3
xoivcoveiv, dvayxri wXXd
aonpaivEiv xa aoTd, xai dpie^v deve ser medido pelo co produto dos fatorcs 4x5x6 deve scr
l
?

xov aoTov t<58e xai fiXXa>. dp' medido pelo 4; portanto, todas as series dc fatorcs sao mcdidas
oov tout' atriov xai 8id
toot6 ion to 7tpa ia, f| SStjXov; olov
Tl fen T15 t<5v too ^Xtou por um mesmo fator. Assini, o niimcro do fogo nao podcra ser 35

3 f opuv dpiSf^s, xai TcdXtv Tdiv Tffc aeXrj^,


ye ixdrau too pfoo xai ^Xixi'a
xai tg>v &w 2 x 5 x
(c)
3

K sc
x 6 e o da agua 2 x 3\
todas as coisas tivesscm ncccssariamcnte uma parti-
I093 1

?
-
zi oov xa)X6ei ev(oo 5 [iev too-
twv T6TpaT<5voo c eTvai Ev t'oo U eipa^ao no numcro, cntao muitas coisas ncccssariamcnte seriam
c xopooc, xai feoo? too?
8e SmXaofooc; oMev Tdp xwXoet, dXX' dvdyxri identicas, e o mesmo numcro scria prdprio tanto dc determinada
Ev tootol 5
«p£«peff0ai, dp^o coisa como de outra. Devc-se, cntao dizer que e justamente csta
e{ Tudvra eveSe^
Ixoiv^vsi. te tA
?

10 8ia<p£povra otc6 t6v aik6v apiS^v nt^w &n' ei


a causa e que cm virtudc dela a coisa cxiste? Ou deve-sc dizer,
tkilv 6
aoTd; dpiO^; antes, que isso nao e absolutamente evidente? Por excmplo, ha
aovEpeprixEi, TaoTa av fjv aXX^Xoic ixstva
t6 aoT6 eiSo ? um numcro para os movimcntos do sol, e ha um numcro para 5
dprfiioo EX ovra, olov *jX l0? xai seX^ Td os movimcntos da lua, c, ainda, ha um numcro para a vida e
aoTd dXXd 8id Tf aiTia TaoTa; i™* [iev ^evTa, para a idadc dc cada um dos seres vivos: o que impede, cntao,
iTUTa 8e Xophcd if) dp^iovia, l^d 8e at 7uXEid8E 5) ev lircd
u 8s 6S6VTO? PdXXst que alguns desscs numeros scjam numeros quadrados, outros
(evtd T e, evuc 8' 00), e*rd U oi ini cubicos, outros iguais c outros d u pi os? Nad a impede; antes, c
©T,Pa«. dp' oov 8ti ToioaSi 6 dpiO^ tue^oxev, Sid tooto neccssdrio que se fiquc ncsscs limitcs se, como sc dissc, todas as
1 EXEIVOI MVOVTO ETtTd
01 hev 8td Td? jtoXa? fi
*|

fiXXi^v
TcXfitd?

Tivd
ETCTd

aiTiav,
daTEp«V
t^v
EOriv;

U ^ f] coisas participam
riam entrar no
devesse
do numcro. Alem disso, coisas difcrcntcs

mesmo numcro; dc modo que, sc a algumas coisas


convir o mesmo numcro, elas devcriam ser identicas,
pode-
10

ten do a mcsma forma dc numcro: por excmplo, devcriam ser


1'.
identicos o sol e a lua
(d) Mas por que os numeros devcriam scr causas? Setc sao
as vogais, setc sao as notas da eseala musical, setc sao as Pleiades,
aos setc anos alguns animais perdem os dentes (outros nao)
r
',

sete foram os combatcntcs contra Tebas. Entao, scria a natureza is

do numcro setc que constitui a causa pela qual foram setc os


combatcntcs contra Tcbas, e a Plciade 6 formada por sete estrc-
las? Ou nao e, antes, porque sao setc as portas dc Tcbas ou ainda
por alguma outra razao? E a Plciade nao tcm sete estrelas por-
692 TQN META TA OYIIKA N METAFIS1CA, N 6, 1093 a 19-blO 693

ofixw? &piO|ioG|uv, x*)v 8e ocpxxov


Ye ScoSexo, 0 ( Se 7cXe£ou
?
- que nos contamos sete estrelas, como contamos doze na
assim
20 iicei xai xo STZ au^covfa? 9 aaiv eTvai, xai Sxi exeTvai Ursa maior, enquanto outros contam mais 7 ? E dizem tambem
W, xai xauxa xp£a- Sxi 8e fiupfe av eft] xoiauxa, ouOev que X, T e Z sao consonancias, e que existem essas tres consonan-
yeXei (xw yap T xaiP eft] av Ev mfuibv)- ei 8' oxi SwuXa- cias justamente porque sao tres as consonancias musicals. Mas 20
awv xuv 3XX<ov IWov, &XXo 8' oS, aixiov 8' que possam cxistir mil outras consonancias semclhantcs nao Ihes
Sxi xpitov
dvxcov x6jt(ov ev exaarou
e<p' ejui«pepexai xw a£YFi a, Side xouxo importa: de fato, tambem T, Tl poderiam ser indicados com o
25 xp£a

TtXe<ou S
|x6vov eariv 4XX' oC X Sxi a£ ou WM vfai xpeT«, fan} mesmo signo. E se objetassem que cada uma daquelas tres conso-
Te ai ouwwvfai, ivxaCOa 8' ofefa SiJvaxai. Sfioioi nancias e dupla relativamente as outras, o que nao ocorrc com
W| xai otSxoi xoTC &pxatot< 'OfATjpixoT,;, oi nenhuma devenamos responder que razao disso e
fuxpas 6[ioi6xr]- das outras, a
xo$ 6pwai neyaXa? 8e Ttapopwaiv. Uyonat xive? U Sxi que tres sao as posigoes da boca, c que a cada uma dessas tres
icoXXa xotauxa, olov at xe niaai V) nev ewea V) Se dxxco, posigoes pode scr acrescentado urn sigma: por isso sao so tres as
3d xai xo Zrcos Sexaenxa, mu-
iadpi8|xov xooxoi?, pafvexai 8' £v consonancias duplas, e nao por serem tres as consonancias
low- (iiy x£ 8«fi§ evvea auXXapaT?, ev 8e x$ apiaxepco oxxco- sicais: de fato, as consonancias sao mais de tres 7 enquanto aquelas 25
xai Sxi wov x6 Siaaxri^a ev xe xoi; M
ypd^aoiv dwro xou A nao podem ser mais dc trcs . Esses fil6sofos fazem lembrar os
*pos x6 Q, xai 4*6 xou jttppuxoc ««i antigos interprctes de Homero, que viam as pcqucnas semelhan-
tV)v d?uxaxT)v [vea-
xt]v] ev aiSXoT
S , ft 6 apiO^s feo ? xg ouXof«Xe£a xou oupavoo.
t;

cas e nao se davam conta das grandes . Ha, ainda, alguns que
s 6pav Se 8eT xotauxa ou9ei C av ajropVjceiev oOxe X^eiv
pjj dizem sercni muitos os casos dessc gencro 10 Por exemplo, dizem .

oW eopfoxeiv ev xou; aiS£oi , ercei xai


C ev xoTC 9600x01?. que, sendo as cordas nicdianas de nove e de oito tons, tambem
aXX ai ev xoi? apiGfJioTs 9»«i? aE erativounevai xai xa a verso epico 6 de dezesseis silabas (nunicro igual a soma dos 30
xouxoi? *vavx(a xai SXwc xa ev xoi« fiaGrjuaaiv, &q numeros dos tons das duas cordas) e cadenciam a mctade direita
Xeyouai' xive? xai atria ttoiouoi xrft <p6aeco C , lotxev ouxcoaf do verso em nove silabas e a mctade esquerda em oito E dizem, 11
. 1 093^
io Te oxojuounivoi? 8ia 9 eu Y eiv (xax' ouSeva yap xpdrcov xwv ainda, que o intervalo entre as letras situadas cntrc Aefie igual
ao intervalo cntrc a nota mais baixa e a nota mais alta nas flautas 7

c que o niimero desta ultima numero da perfeita har-


c igual ao
monia doceu 12 Ora deve-se
.
?
notarque naoc dificil para ninguem
indicar ou encontrar tais correspondencias no ambito dos seres
etcrnos, dado que e facil cncontra-las tambem no ambito dos 5

seres corruptiveis'l

(e) Mas as tao louvadas caracteristicas que sc cn con tram


nos numeros e as contrarias a clas c ?
cm geral, as caracteristicas

que se en con tram nos entes matematicos, tal como as cntendem


alguns filosofos, que as am como causas da realidadc, parc-
a firm

ccm desvanecer a urn examc conduzido do modo como o fize-


mos: de fato, nenhuma dessas 6 causa em n en hum clos scntidos
nos quais algo se diz ser principio, conforme estabclecemos. De
resto, podc-sc dizcr que esses fil6sofos fazem ver que o bem per- 10
694 XQISi met A TA OYIIKA N METAFISICA, N 6, 1093 b 11 -29 £95

Sio>pian£vo>v rapt toc$ apx*S ouSev atkaiv afriov)- &mv u$ (nice tambem aos numeros, c que os impares, o rcto, o quadrado
yivroi rcotooat cpavepiv Stt to eu orcdpxet xai rfj^ auarot- c as potencias dc alguns numeros sc inclucm na scrie a qual
£cm TTfc toO xaXoo t6 TieptraSv, to t6 tadcxK; taov,
perlence o belo. De fato cxistc correspondence entre as esta-
7

at Suvd^et; £v£<ov Apteficov cocs c determinado numcro, c todas as outras scmelhanc,as que
fya yap aipai xat dcpt6(x^ totoaSf-
15 xai t& SXXa 8aa auv^Youatv £x tcov puxOriptaTixaiv 6eco- elcs extraem dos teorcmas matcmaticos tern esse valor dc cor- 15

prj^Tcov ™4vra Taut^v iv.spondencias. Por isso tambdm asscmclham-se a puras coinci-
fy^ t^v 8uva(itv, StA xai ?oixe
au^rcto^aatv- dcucias. Trata-se com c.fcito, de acidentes; mas todas as coisas
&ra ^ap au(jtPe(3Tix6Ta (x£v, 4XX' oixsTa ?

iXXVjXot^
(em ligaeocs rcciprocas e formam Lima unidadc por analogia.
rcivra, ev hi tcp ivdcXo^ov
yap toC Iv ixdaTT]
ovto$ xatrnropC? fori t6 4v<4Xoyov, <o$ euOu £v \tr\xei
!)e fato T
em cada uma das catcgorias do ser existe o analogo:
ootco$
£v 7tX<4T£t to 6[l<x\6v, bo* dv dcpiOjxco
como o reto csta para o comprimento, assim o piano csta para a
20 to TrsptraSv, £v 8£
supcrficie e de ?
modo scmclhantc, o finpar csta para o numcro 20
Xpota t6 Xeux6v. -etl oux ot £v tots elSeatv ApiGnoi atTioi H
v o branco para a cor .

t<ov ipnovix&v xat taiv toiouwv (8ta<p£pooat y&p fctetvot (f) Alem disso os ?
numeros
uao sao ca Lisas das conso-
idcais
AXXtjXcov ol taot etSei- xat ^ip at fjtov48e<;)- ware Side ye nancias musicais das coisas desse genero: dc fato, todos os nume-
tauta elSr] ou teoltjt^ov. t& jjl^v odv au^pa£vovra taoT<4 ros idcais iguais devem difcrir cntrc si formalmcnte, por que as
25 te x&v ett rcXefto auvaxO^T]* £otxe 8£ texnTjpiov elvat t5 pioprias unidades sao difercntes cntrc si. Por tan to, por cstas ra-
rcoXXa xaxoTraOeTv Tiepi t*|v -fiveatv aotaiv xat nTjSeva tp6- /.ocs, nao se podc admitir Idcias 1
',

tov SuvaaBai auvetpai toC xtopicrrd elvat ra ^aOr^a- Kstas sao, porta n to, as absurdas conscqticncias, c podenamos
ttxd tcov a{o07]Ttov, eviot X^ouat, fjtTjSe TauTa$ elvat aiuda extrair outras. As numcrosas dificuldades que eles encon- 25
toe$ 4px<ii;. Irani a rcspcito da gcragao dos numeros e a impossibilidadc dc
la/.cr concordar suas cxplicagocs c prova dc que os cntcs matcma-
licos nao cxistcm scparados dos sensivcis — como alguns deles
alii mam —
e que nao sao principios \ ir

Potrebbero piacerti anche