Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
k ighys
fo”k;kph izLrkouk
1
izdj.k ighys
fo”k;kph izLrkouk
1-1 izLrkouk %
ukxiwj esVªks gh ukxiwj ‘kgjkr mHkkj.;kr ;sr vl.kkjh esVªks iz.kkyh vkgs- egkjk”Vª
ljdkjus fgP;k cka/k.khlkBh 29 tkusokjh 2014 jksth eatqjh fnyh- eqca bZ esVªks uarj
egkjk”Vªkr ukxiwj esVªks mHkkj.;kr ;s.kkj vkgs- gk izdYi lq: gksbZy- ;k izdYikP;k
cka/kdkekph lq:okr 31 es 2015 jksth >kysyh vkgs- HkkjrkP;k dsanhz ; eaf=eaMGkph eatqjh
feGkY;koj o esVªks jsYos vf/kfu;e 1978 ykxq >kY;koj 20 vkWxLV 2014 jksth dsanhz ;
eaf=eaMGkus ;kl eatqjh fnyh o 21 vkWxLV 2014 jksth ujsanz eksnh ;kaP;k gLrs Hkqfeiqtu
dj.;kr vkys-
la’kks/ku izfØ;sP;k oS/kkfud vlysY;k ik;jhiSdh gh ifgyh ik;jh vkgs o R;k n`”Vhus
rh vfr’k; egRokph vkgs la’kks/kdkyk usedk d’kkpk mi;ksx djk;pk vkgs- ;kph fuf’prh
dj.ks Eg.kts leL;k lq=.k Eg.krk ;sbZy-
v½ izdYikph dkj.kehekalk %
2
gks.kkjs vi?kkr] iznq”k.k] ikdhax iz’u bR;knhaoj mik; Eg.kqu gk izdYi izLrkfor dj.;kr
vkyk-
ukxiwj esVªks %
ukxiwj esVªks gh ukxiwj ‘kgjkr mHkkj.;kr ;sr vl.kkjh esVªks iz.kkyh vkgs- ;kP;k
ukxiwj esVªksP;k foLrkjhr izdYikykgh eatqjh ns.;kr vkysyh vkgs- egkjk”Vª ljdkjus fgP;k
cka/k.khlkBh 29 tkusokjh jksth eatqjh fnyh- eqca bZ esVªks uarj egkjk”Vªkr ukxiwj esVªks mHkkj.;kr
;s.kkj vkgs- gk izdYi lq: gksbZy- ;k izdYikP;k cka/kdkekph lq:okr 31 es 2015 jksth
>kysyh vkgs- HkkjrkP;k dsanzh; eaf=eaMGkaph eatqjh feGkY;koj o esVªks jsYos vf/kfu;e
1968 ykxq >kY;koj 20 vkWxLV 2014 jksth dsanhz ; eaf=eaMGkus ;kl eatqjh fnyh o 21
vkWxLV 2014 jksth ujsanz eksnh ;kaP;k gLrq Hkqfeiqtu dj.;kr vkys-
Hkqlaiknu %
;k izdYiklkBh ,dq.k 66-68 gsDVj ¼776816-30 pkS- eh½ tehu ykx.kkj vkgs
iSdh fegku izdYiktoG 33-60 gsDVj ¼ekxZ Ø- 1½ rj uhytsy ;sFks 15-24 gsDVj ¼ekxZ
Ø- 2½ tehu ?ks.;kr ;s.kkj vkgs-
3
foRriqjoBk
dkexkjkaP;k leL;k %
Lkkekftd leL;k %
esVªkse/;s dke dj.kkÚ;k dkexkjkauk fofo/k izdkjP;k lkekftd leL;kauk rksaM |kos
ykxrs- dke djrkauk lektkdMqu izR;{k vizR;{kfjR;k lektkdMqu dkexkjkauk =kl gksrks-
fdR;sdnk dkexkjkaP;k ^Lo* yk /kDdk gksbZy vls okxY;k tkrs] o R;kaP;k Hkkouk
nq[kkoY;k tkrkr-
vkfFkZd leL;k %
4
‘kS{kf.kd leL;k %
fdR;sdnk f’k{k.k ?ksr vlysys fo|kFkhZ dqVcqa klkBh rlsp Lor%P;k fodklklkBh
ckgsjhy jkT;kr dke djk;yk ;srkr- o vKku dke djrkauk R;kapk f’k{k.kkl [kaM iMqu
R;kaP;k f’k{k.kkps uqdlk.k gksrs-
esVªks e/;s dke djrkauk dkexkjkauk fofo/k izdkjP;k vkjksX; fo”k;d leL;k
tk.korkr- viqÚ;k >ksiseqGs R;kaP;k MksD;koj ijh.kke tk.korks] vipukeqGs iksVkps fodkj o
R;kaP;k vktkji.kkoj osGsoj vkS”k/kksipkj gksr ukgh- o R;keqGs iq.kZ ‘kjhjkoj ifj.kke gksrkr-
5
izdj.k nqljs
6
izdj.k nqljs
oscLVjP;k ‘kCndks’kkuqlkj la’kks/ku Eg.kts dks.krsgh Kku ufou rF; fdaok rRos
‘kks/k.;kdjhrk vkf.k iqjkru rRos vFkok rRokaps iqUgk ifj{k.k dj.;klkBh dsysyk fpfdRld
Lo:ikpk i)rf’kj vH;kl gks;- la’kks/ku gs ufou Kku laikfnr dj.;kdjhrk rlsp tqU;k
Kkukps ifj{k.k dj.;klkBh dsys tkts- la’kks/ku ;k ‘kCnkdjhrk Research ;k lanHkhZ;
‘kCnkis{kk brj ‘kCnlq)k okijys tkrkr-
;k ‘kCnkpk i;kZ;h ‘kCn vlqu R;kph Dis. vf/kd vf/kd Cover Eg.kts iMnk cktqyk
djrs v’kh QksM djrk ;srs- ;kpkp vFkZ ‘kks/k fg ?ksrks- ufou tkf.ko fuekZ.k gksrs- leku
fodflr ?ksrks- o miyC/k Kkukr Hkj Vkdyh tkrs- Discovery gk ‘kCn Research ;k
‘kCnkpk vf/kd Li”Vhdj.kkdjhrk okijyk tkr vlyk rjh R;kpk vFkZ la’kks/ku vlk gksr
ukgh-
7
v’kk izdkjs vusd i;kZ;h ‘kCn okij.;kr ;sr vlsy rjh Research ;k ‘kCnkdjhrk
la’kks/ku ;k ‘kCnkpkp okij dj.ks la;qDrhd o ;ksX; Bjrs-
la’kks/ku gk ‘kCn l+ $ ‘kks/ku ;k nksu ‘kCnkaiklqu cuysyk vkgs ^l* pk vFkZ laiq.kZ
vlk gksrks rj ‘kks/kr Eg.kts ‘kks/k ?ks.ks gks;- laiq.kZ Eg.kqu ts ekghrh vkgs- R;ke/;s vk.k[kh
Hkj ?kky.;kdjhrk fdaok ts vtqui;Zar ukgh rs ‘kks/kqu dk<.;klkBhP;k iz;Rukapk la’kks/kukr
lekos’k gksrks- la’kks/kuke/;s ftKklsuk vf/kd izk/;k{k ?;kos ykxrs-
1½ tkWtZ ,- yqucMhZ
8
2½ oscLVj %
^^la’kks/ku Eg.kts rF; fdaok rF;s ‘kks/k.;klkBh dj.;kr ;s.kkjh fpfdRlk gks;- fdaok
ifj{k.k fdaok ,[kknh xks”V ‘kks/kqu dk<.;klkBh lrr o i)rf’kj dsyy
s s ifjgk.k gks;**-
ukxiwj eatqjh jsYosP;k izdYikyk egkjk”Vª ‘kklukus eatqjh iznku dsyh vkgs- gk izdYi
lqekjs 25 fdyksehVj ykachpk jkg.kkj vlqu ;kaps dk;Z tkusokjh 2013 iklqu gks.kkj vkgs-
ukxiwj gs egkjk”Vªkrhy nqljs eksBs ‘kgj esVªks jsYoslkBh r;kj >kys vlqu ;k dk;kZoj 1250
dksVh :i;kapk [kpZ visf{kr vkgs- tkusokjh 2013 iklqu dk;kZyk izkjaHk gksbZy vkf.k
fMlacs j 2016 e/;s rs iq.kZRokl tkbZy- ukxiwjph yksdla[;k orZekukr 25 yk[k vlqu
2030 i;Zar gh vkdMsokjh 50 yk[kkai;Zar tk.;kph ‘kD;rk vkgs- R;keqGs ukxiqj ‘kgj
esVªks jsYos lsoslkBh ik= Bj.kkj vkgs-
9
izdj.k frljs
la’kks/ku i)rh
10
izdj.k frljs
la’kks/ku i)rh
3-1 izLrko.kk %
ukxiwj esVªks izdYikps dk;Z eksBs vkgs- laiq.kZ ukxiwjkr R;kaps dk;Z lq: vkgs- R;keqGs
ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k deZpkÚ;kaP;k O;oLFkkiukph ekghrh ;k izdYikrqu
?ks.;kpk iz;Ru dsykl vkgs-
loZiFz ke R;k dk;kZapk vkjk[kMk r;kj djkok ykxrks- la’kks/kdkyk R;k dk;kZps
i)r’khj fu;kstd R;kaph :ijs”kk vkf.k ekaM.khps Lo:Ik fuf’pr o Li”V djkos ykxrs-
R;kykp la’kks/ku vkjk[kMk Eg.krkr-
11
3-3 la’kks/kukph mfn~~n”Vs %
la'kks/kukpk mn~ns’k ‘kkL=h; i)rhpk voyac d:u iz’ukaP;k mRrjkapk ‘kks/k ?ks.ks gk
vlrks- la’kks/kukpk eq[; mn~ns’k gk fof’k”V ?kVuk fdaok leL;s’kh lacfa /kr yiysys o
vn;kii;Zar ‘kks/k.;kr u vkysys lR; gqMdoqu yko.ks gk vlrks- izR;sd la’kks/k.kkRed
iz;Rukaph mfn~n”Vs iq<hyizek.ks vlrkr-
3½ ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k deZpkÚ;kaP;k dk;Z fLFkrhps v/;;u dj.ks-
12
la'kks/ku fo”k;k’kh laca/khr x`ghrd`R; %
2½ ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k deZpkÚ;kaP;k Hkjrhps L=ksr Hkkjrkrhy fofo/k
jkT;krhy vkgs-
v/;;u fo”k;k’kh lac/a khr vl.kkÚ;k rF;kauk la’kks/ku lkexzh vls Eg.krkr- ;ke/;s
eqrZ oLrq fdaok ?kVuk cjkscjp lkekftd ‘kkL=kr lekfo”B gksÅ ‘kd.kkjs fopkj vuqHko
fdaok Hkkouk ;k lq)k lekfo”V vlrkr-
lkexzh Eg.kts okLrfod Lo:ikr ?kMqu vkysY;k vkf.k loZ lkekU; vl.kkÚ;k rlsp
T;kph okLrfodrk loZlkekU; i)rh}kjs iqUgk iqUgk riklrk v’kh eqrZ o veqrZ vl.kkjh
ekghrh izkFkfed rlsp f}rh; lkexzh ;k L=ksrka}kjs dj.;kr vkysyh vkgs-
v½ izkFkfed lkexzh %
13
c½ nq¸;e lkexzh %
^^la’kks/kukph lacfa /kr vl.kkjh ijarq brjkauh tek dsysyh ekghrh Eg.kts nq¸;e lkexzh
gks;-**
vk;q”;kr dks.krsgh dk;Z ikj ikMrkauk izFke dk;kZpk vkjk[kMk r;kj djkok ykxrks-
rlsp lacfa /kr fo”k;kps la’kks/ku djhr vlrkauk vkiY;k dkekpk vkjk[kMk r;kj djkok
ykxrks vkjk[kMk r;kj dj.ks Eg.ktsp ;kstuk vk[k.ks gks;-
O;k[;k %
,dkWdyP;k ers %
14
2½ funkukRed la’kks/ku vkjk[kMk
3½ vUos”k.kkRed vkjk[kMk
v/;kiukps fo’o %
O;k[;k %
izLrqr la’kks/kukdjhrk laHkkO;rk uequk fuoM i)rhpk okij dsyk vkgs- ukxiwj esVªks
izdYikrhy fofo/k deZpkÚ;kaiSdh 50 deZpkÚ;kaph uequk Eg.kqu fuoM dj.;kr vkyh-
15
izdj.k pkSFks
16
izdj.k pkSFks
ukxiwj esVªks izdYikpk fodkl ukxiwj esVªks jsYosP;k izdYikyk egkjk”Vª ‘kklukus eatqj
iznku dsyh vkgs- gk izdYi lqekjs 25 fdyksehVj ykachpk jkg.kkj vlqu ;kps dk;Z tkusokjh
2013 iklqu lq: gks.kkj vkgs- ukxiwj gs egkjk”Vªkrhy nqljs eksBs ‘kgj esVªks jsYoslkBh r;kj
>kys vlqu ;k dk;kZoj 1250 dksVh :I;kapk [kpZ vis{khr vkgs- tkusokjh 2013 iklqu
dk;kZyk izkjaHk gksbZy vkf.k fMlsca j 2016 e/;s rs iq.kZRokl tkbZy-
17
;k izdYiklkBh izkFkfed vankftr 6668 dksVh :Ik;kapk [kpZ vis{khr vkgs ;k
izdYiklkBh tiku baVjuW’kuy dks vkWijs’ku ,tUlh gh gh tikue/khy foRrh; 1-4 VDds
njkus foRriqjoBk dj.kkj vkgs- eksB;k izek.kkoj esVªks izdYikpk fodkl >ikV;kus gksr vkgs-
ukxiwj esVªks gh ukxiwj ‘kgjkr mHkkj.;kr ;sr vl.kkjh esVªks iz.kkyh vkgs- ;kaP;k
ukxiwj esVªks VIik g;k ;k eqG ukxiwj esVªksP;k foLrkjhr izdYikykgh eatqjh ns.;kr vkysyh
vkgs-
esVªks izdYikP;k cka/k.khlkBh egkjk”Vª ljdkjus 29 tkusokjh 2014 jksth eatqjh fnyh-
;k izdYikP;k cka/kdkekph lq:okr 31 es 2015 jksth >kysyh vkgs- HkkjrkP;k dsanzh;
eaf=eaMGkph eatqjh feGkY;koj o esVªks jsYos vf/kfu;e 1978 ykxq >kY;koj 20 vkWxLV
jksth ujsanz eksnh ;kaP;k gLrs Hkqfeiqtu dj.;kr vkys- ;k izdYikpk ,d Hkkx] Eg.kts
;krhy ds’kjh ekxhZdk vk/kh lq: gksbZy vlk vankt vkgs-
fczVh’k bLV baMh;k daiuhus 19 O;k ‘krdkr ukxiwjpk dCtk dsyk vkf.k R;kyk
jkT;kps ighys iquxZBu izkar vkf.k cajkj jkT;kaps ighys iquxZBu >kY;kuarj ‘kgjkus vkiyh
jkt/kkuh xekoyh ijarq jktdh; usR;kae/khy vukSipkjhd ^^ukxiwj djkj** Eg.kqu rs
egkjk”Vªkph nqljh jkt/kkuh cuys-
18
izdj.k ikpos
19
izdj.k ikpos
dks.kR;kgh la’kks/kukr ekghrh ladyhr dj.ks egRokps vlrs- dkj.k ?kVukps v/;;u
d:up R;k ?kVuklac/a khpk ekghrhps fo’ys”k.k dsys tkrs- R;k ekghrhP;k vk/kkjkojp fu”d”kZ
ekaMys tkrkr- Eg.kqu rF;kaps fdaok ekghrhps oSKkfud i)rhus ladyu dj.ks vko’;d
vlrs-
v/;;ukpk mn~ns’k lk/k dj.;klkBh izkFkfed vkf.k nq¸;e Lrjkoj ekghrh xksGk
dsyh tkrs-
v½ izkFkfed Lrj
la’kks/kudrkZ Lor% v/;;u {ks=kr tkoqu R;k fo”k; fdaok leL;sP;k lacaf/kr thoar
O;DrhdMqu eqyk[kr] vuqlqph fdaok iz’ukoyh lkgk¸;kus fdaok izR;{k fujh{k.kk}kjs th
ekghrh fdaok rF;s tek djkoh R;kl izkFkfed rF;s fdaok Lrj vls Eg.krkr-
20
c½ f}rh; Lrj %
izkFkfed Lrjkojhy ekghrh gh la’kks/kd Lor% ladfyr djrks- ek= f}rh; Lrjkaojhy
ek= la’kks/kudrkZ Lor% la’kks/ku {ks=kr tkoqu lac/a khr O;DrhdMqu xksGk djhr ukgh]
f}rh;d rF;s fdaok ekghrh gh brj O;Drhauh iqohZp xksGk dsyh vlqu rh fy[kr Lo:ikph
vlrkr- la’kks/ku drkZ ;kr rF;kapk vkiY;k la’kks/kuklkBh mi;ksx djrks- la’kks/ku djrk
vkiY;k v/;;u fo”k;k’kh lac/a khr ekghrh f}rh; L=ksrkan~okjs xksGk djrks- f}rh;d ekghrh
gh izdk’khr o izys[k bR;knh iklqu la’kks/kudrkZ izkIr djrks-
1½ orZeki=s ekflds
3½ baVjusV
21
lkj.kh Ø- 1
70%
60%
60%
50%
40%
30%
20% 20%
20%
10%
0%
ejkBh fganh brj
fo’ys”k.k %
22
lkj.kh Ø- 2
25%
15%
10% 10%
10%
5%
0%
Ekgkjk”Vª e/;izns’k NRrhlxM vka/kzizns’k if'pe brj
caxky
23
fo’ys”k.k %
ojhy lkj.kho:u vls fnlqu ;srs dh ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k 50
deZpkÚ;kaiSdh egkjk”Vªkrhy 05 deZpkjh vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 10 VDds vkgs-
e/;izns’ke/khy 10 deZpkjh vlqu R;kaps ‘ksdMk izek.k 20 vkgsr- NRrhlxM e/khy 10
deZpkjh dk;Zjr vlqu R;kaps ‘ksdMk izek.k 20 vkgsr- if’pe caxkye/khy 10 deZpkjh
dk;Zjr vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 20 vkgsr rj brj 05 deZpkjh dk;Zjr vlqu R;kps
‘ksdMk izek.k 10 vkgsr-
fu”d”kZ %
;ko:u vls fnlqu ;srs dh] e/;izns’k] NRrhlxM] vka/kzizn’s k ;k jkT;krhy tkLr
deZpkjh dk;Zjr vkgsr-
24
lkj.kh Ø- 3
45%
40%
40%
35%
30%
25%
20% 20% 20%
20%
15%
10%
5%
0%
Ekk/;fed mPp ek/;fed inoh/kj o inO;qRrj rkaf=d
25
fo’ys”k.k %
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] inoh/kj o inO;qRrj deZpkÚ;kaph la[;k tkLrhr
tkLr vkgs- rj ek/;fed] mPp ek/;fed] inoh/kj o inO;qRrj deZpkÚ;kaph la[;k gs
deh izek.kkr vkgsr-
fu”d”kZ %
;ko:u vls fnlqu ;srs dh] inoh/kj o inO;qRrj deZpkÚ;kaph la[;k tkLrhr tkLr
vkgs-
26
lkj.kh Ø- 4
45%
40%
40%
35%
30%
25%
20% 20%
20%
15%
10% 10%
10%
5%
0%
4000 rs 6000 6000 rs 8000 8000 rs 10]000 rs 30]000 rs
10]000 15]000 50]000
fo’ys”k.k %
ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] 4000 rs 6000 mRiUu vl.kkjs
deZpkÚ;kaph la[;k 10 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 20 VDds vkgsr- R;kpcjkscj 6000 rs
27
8000 ekfld mRiUu vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 20 vlqu R;kaps ‘ksdMk izek.k 40
VDds vkgsr- 8000 rs 10]000 ekfld mRiUu vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 10 vlqu
R;kps ‘ksdMk izek.k 20 VDds vkgsr- 10]000 rs 15]000 ekfld mRiUu vl.kkÚ;k
deZpkÚ;kaph la[;k 05 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 10 VDds vkgsr- 30]000 rs 50]000
ekfld mRiUu vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 05 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 10 VDds
vkgsr-
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] 6000 rs 8000 deZpkÚ;kaph la[;k tkLrhr
tkLr vkgs- rj 4000 rs 6000] 8000 rs 10]000] 10]000 rs 15]000] 30]000
rs 50]000 deZpkÚ;kaph la[;k gs deh izek.kkr vkgsr-
fu”d”kZ %
;ko:u vls y{kkr ;srs dh] dkgh ekstD;kp deZpkÚ;kaps osru tkLr vkgs-
28
lkj.kh Ø- 5
45%
40% 40%
40%
35%
30%
25%
20%
20%
15%
10%
5%
0%
5 rs 10 10 rs 15 15 rs 24
fo’ys”k.k %
29
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] 10 rs 15 o 15 rs 24 deZpkÚ;kaph la[;k
tkLrhr tkLr vkgs- rj 5 rs 10deZpkÚ;kaph la[;k gs deh izek.kkr vkgsr-
fu”d”kZ %
30
lkj.kh Ø- 6
45%
40% 40%
40%
35%
30%
25%
20%
20%
15%
10%
5%
0%
pkaxyh okbZV lek/kkudkjd
fo’ys”k.k %
ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] pkaxyh fLFkhrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaPkh
la[;k 20 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 40 VDds vkgs- okbZV fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph
31
la[;k 10 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 40 VDds vkgsr- lek/kkudkjd fLFkrh vl.kkÚ;k
deZpkÚ;kaph la[;k 20 VDds vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 20 VDds vkgsr-
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] pkaxyh o okbZV fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph
la[;k tkLr vkgs- rj lek/kkudkjd fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k gs deh
izek.kkr vkgsr-
fu”d”kZ %
;ko:u vls y{kkr ;srs dh] pkaxyh o okbZV fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k
tkLrhr tkLr vkgs-
lkj.kh Ø- 7
32
60%
50%
50%
40%
40%
30%
20%
10%
10%
0%
mRre lk/kkj.k fud`”B
fo’ys”k.k %
ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] mRre vkjksX; fLFkrh vl.kkÚ;k
deZpkÚ;kaPkh la[;k 25 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 50 VDds vkgs- lk/kkj.k vkjksX; fLFkrh
vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 20 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 40 VDds vkgsr- fud`”B
vkjksX; fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 05 VDds vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 10 VDds
vkgsr-
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] lk/kkj.k vkjksX; fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph
la[;k tkLr vkgs- rj fud`”B vkjksX; fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k gs deh
izek.kkr vkgsr-
fu”d”kZ %
;ko:u vls y{kkr ;srs dh] lk/kkj.k vkjksX; fLFkrh vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k
tkLr vkgs-
33
lkj.kh Ø- 8
45% 42%
40%
36%
35%
30%
25% 22%
20%
15%
10%
5%
0%
dkSVqafcd o vkfFkZd O;kolkf;d lkekftd
fo’ys”k.k %
ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] dkSVqafcd o vkfFkZd leL;k vl.kkÚ;k
deZpkÚ;kaPkh la[;k 18 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 36 VDds vkgs- O;kolk;hd leL;k
vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 21 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 42 VDds vkgsr- lkekftd
34
leL;k vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 11 VDds vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 22 VDds
vkgsr-
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] O;kolkf;d leL;k vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k
tkLr vkgs- rj lkekftd vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k gs deh izek.kkr vkgsr-
fu”d”kZ %
;ko:u vls y{kkr ;srs dh] O;kolkf;d leL;k vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k
tkLr vkgs-
lkj.kh Ø- 9
fo’ys”k.k %
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] deZpkÚ;kaph la?kVuk vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k
deh vkgs- rj deZpkÚ;kaph la?kVuk ul.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k gs tkLr izek.kkr
vkgsr-
35
fu”d”kZ %
;ko:u vls y{kkr ;srs dh] deZpkÚ;kaph la?kVuk ul.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k gs
tkLr izek.kkr vkgsr-
lkj.kh Ø- 10
72%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
15%
20%
10%
0%
gks; ukgh
fo’ys”k.k % ojhy lkj.kho:u vls fun’kZukl ;srs dh] deZpkÚ;kaph jkstxkj miyC/k
vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaPkh la[;k 35 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 72 VDds vkgs- deZpkÚ;kaph
36
jkstxkj miyC/krk ul.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k 15 vlqu R;kps ‘ksdMk izek.k 28 VDds
vkgsr-
;ko:u vls fun’kZukl ;srs dh] deZpkÚ;kaph jkstxkj miyC/k vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph
la[;k tkLr vlqu deZpkÚ;kaph jkstxkj miyC/k ul.kkÚ;k deZpkÚ;kaph la[;k gs deh
izek.kkr vkgsr-
fu”d”kZ %
;ko:u vls y{kkr ;srs dh] deZpkÚ;kaph jkstxkj miyC/k vl.kkÚ;k deZpkÚ;kaph
la[;k tkLr izek.kkr vkgsr-
Lkkekftd ekghrh %
lkekU; fLFkrh %
ixkjh lqV~;k
deZpkÚ;kauk ixkjh lqV~;k Qkj deh izek.kkr feGrkr- dkj.k esVªksps dke lq:p
vlY;keqGs deZpkÚ;kauk lqV~;k ns.;kr ;sr ukgh-
ijhdYiusph rikl.kh %
izLrqr v/;;u djrkauk la’kks/ku dR;kZaus vkiys v/;;u dk;Z pkaxY;k izdkjs o
lqVlqVhr gks.;kdjhrk vkf.k v/;;ukyk ;ksX; fn’kk feGkoh Eg.kqu dkgh ijhdYiukapk
vk/kkj ?ks.;kr vkyk gksrk- R;k ifjdYiuspk iMrkGk [kkyhyizek.ks vkgs-
37
1½ deZpkÚ;kaps ekfld mRiUu deh vkgs-
ojhy ifjdYiuspk iMrkGk dsyk vlrk vls y{kkr vkys dh] tkLrhr
tkLr deZpkÚ;kaps ekfld mRiUu deh vkgs- ejkBh o brj Hkk”khd deZpkjh deh
izek.kkr vkgsr-
v’kkizdkjs deZpkÚ;kaph vkfFkZd fLFkrh Qkj ;ksX: ukgh- vls ojhy ifjdYiuk
o:u fnlqu ;srs- Eg.kqu gh ifjdYiuk ;ksX; Bjrs-
38
izdj.k lgkos
fu”d”kZ o mik;;kstuk
39
izdj.k lgkos
fu”d”kZ o mik;;kstuk
v½ fu”d”kZ %
1½ ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k deZpkÚ;kaP;k Hkjrhps L=ksr Hkkjrkrhy fofo/k
jkT;krhy vkgs- gs x`ghr d`R; lR; vkgs-
2½ ukxiwj esVªks izdYikr eksB;k izek.kkoj jkstxkj la/kh miyC/k vkgs- gs x`ghr d`R;
lR; vkgs-
‘kks/k izc/a k la’kks/kdkus dk<ysY;k fu”d”kkZo:u ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k
deZpkÚ;kaP;k dk;kZph fdaok dkekph fLFkrh y{kkr ?ksoqu f’kQkj’kh dj.;kr vkY;k vkgs-
1½ jkg.khekukpk ntkZ %
40
M½ Lor% dqVaqckph dkGth Lor% ?;koh-
2½ ?kjcka/k.kh
ukxiwj esVªks izdYikr dkgh deZpkjh [kqi [kkyP;k inkoj dk;Z djhr vlrs v’kk
deZpkÚ;kadMs Lor%ps ?kj ulsy rj R;kauk ?kjs cka/k.;klkBh ‘kklukP;k orhus tkxk o deh
O;kt njkus dtZ miyC/k d:u n;kos-
3½ f’k{k.k O;oLFkk %
ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k deZpkÚ;kaP;k eqykaP;k f’k{k.kkdMs iq.kZ y{k
n;kos R;kP;k f’k{k.kklkBh ‘kS{kf.kd lqfo/kk miyC/k d:u ?;kO;kr-
4½ vkS”k/kksipkj %
5½ vkjksX; %
41
iz'ukoyh
^^ukxiwj esVªks izdYikr dk;Z dj.kkÚ;k deZpkÚ;kaP;k O;oLFkkiukps fo’ys”k.kkRed
v/;;u**
v½ O;Drhxr ekghrh
2½ iRrk % ------------------------------------------------------------------------
--
3½ o; % ------------------------------------------------------------------------
--
4½ fyax % ------------------------------------------------------------------------
--
5½ /keZ % ------------------------------------------------------------------------
--
6½ cksyhHkk”kk % ------------------------------------------------------------------------
--
7½ f’k{k.k % ------------------------------------------------------------------------
--
42
c½ O;kolkf;d ekghrh %
43
1½ rqEgh dks.kR;k izdkjP;k dje.kqdhyk izk/kkU; nsrk\
6½ dkekoj tk.;klkBh miyC/k lk/kus feG.kkjs mRiUu dks.kdks.kR;k ckchaoj [kpZ djrk\
44
lanHkZ xzaFk lqph
45
lanHkZ xzaFk lqph
iqLrdkps uko ys[kdkaps uko izdk'ku
la'kks/ku i)rh ‘kkL= o ra=s vkxykos iznhi fo|k izdk’ku
izkR;f{kd lkekftd la’kks/ku izk- lqjs’k esJke d`”kh dsanz y{eh uxj]
ukxiwj
https://mr.wikipediaor
g/wiki/nagpurmetre
https://www.metrorail
nagpur.com/
projectprofile.aspx
orZekui=s
nS- yksder
46