CHƯƠNG 2

KHOÁNG VẬT
2.1. Khái niệm chung
• Vật chất
• Nguyên tử
• Các lực liên kết nguyên tử
2.2. Khoáng vật
• Tính chất vật lý của khoáng vật
• Sự hình thành khoáng vật
• Các nhóm khoáng vật
• Đá – tập họp các khoáng vật
 2.1. Basic states of matter
 Matter is the Stuff Around You
 Matter is everything around you. Matter is
anything made of atoms and molecules. Matter
is anything that has a mass. Matter is also
related to light and electromagnetic radiation.
 As of 1995, scientists have identified five states
of matter.
 Solids, liquids, gases, plasmas, and a new one
called Bose-Einstein condensates. The first four
have been around a long time. The scientists
who worked with the Bose-Einstein condensate
received a Nobel Prize for their work in 1995.
 But what makes a state of matter?

• It's about the physical state of molecules and

atoms.
• Matter can change from one state to another,
which we call a "physical change." Physical
changes usually occur when heat (energy) is
either added or taken away.
• Atoms are composed of particles called
protons, electrons and neutrons
- Protons carry a positive electrical charge,
- Electrons carry a negative electrical charge
and
- Neutrons carry no electrical charge at all.
The protons and neutrons cluster together in
the central part of the atom, called the
nucleus, and the electrons 'orbit' the nucleus.
A particular atom will have the same number of
protons and electrons and most atoms have
at least as many neutrons as protons.
 Atom and element

• element - a basic substance that can't be

simplified (hydrogen, oxygen, gold, etc...)
• atom - the smallest amount of an element
• molecule - two or more atoms that are
chemically joined together (H2, O2, H2O,
etc...)
• compound - a molecule that contains more
than one element (H2O, C6H12O6, etc...)nn
• A Bose–Einstein condensate (BEC) is a
state of matter of a dilute gas of weakly
interacting bosons confined in an external
potential and cooled to temperatures very
near to absolute zero (0 K, −273.15 °C, or
−459.67 °F). Under such conditions, a large
fraction of the bosons collapse into the lowest
quantum state of the external potential, and
all wave functions overlap each other, at
which point quantum effects become
apparent on a macroscopic scale.
• This state of matter was first predicted by
Satyendra Nath Bose and Albert Einstein in
1924–25. Bose first sent a paper to Einstein
on the quantum statistics of light quanta (now
called photons). Einstein was impressed,
translated the paper himself from English to
German and submitted it for Bose to the
Zeitschrift für Physik which published it.
Einstein then extended Bose's ideas to
material particles (or matter) in two other
papers.
• Seventy years later, the first gaseous
condensate was produced by Eric Cornell
and Carl Wieman in 1995 at the University of
Colorado at Boulder NIST-JILA lab, using a
gas of rubidium atoms cooled to 170
nanokelvin (nK) [2] (1.7×10−7 K). Cornell,
Wieman, and Wolfgang Ketterle at MIT were
awarded the 2001 Nobel Prize in Physics in
Stockholm, Sweden for their achievements.
• In physics and chemistry, plasma is a
partially ionized gas, in which a certain
proportion of electrons are free rather than
being bound to an atom or molecule. The
ability of the positive and negative charges to
move somewhat independently makes the
plasma electrically conductive so that it
responds strongly to electromagnetic fields.
• Plasma therefore has properties quite unlike
those of solids, liquids, or gases and is
considered to be a distinct state of matter.
Plasma typically takes the form of neutral
gas-like clouds, as seen, for example, in the
case of stars.
• Like gas, plasma does not have a definite
shape or a definite volume unless enclosed in
a container; unlike gas, in the influence of a
magnetic field, it may form structures such as
filaments, beams and double layers
• What is a mixture?
• A mixture is a substance made by combining
two or more different materials in such a way
that no chemical reaction occurs. A mixture
can usually be separated back into its
original components. Some examples of
mixtures are salt water and a mixed bag of
M&M's candy.
• Nguyên tử
• Các lực liên kết nguyên tử
 2.2. Khoáng vật
Khoaùng vaät laø saûn phaåm voâ cô ñoàng nhaát, xuaát
hieän trong töï nhieân, coù thaønh phaàn hoùa hoïc, tính
chaát vaät lyù nhaát ñònh vaø kieán truùc tinh theå phaân
bieät roõ raøng.
Hồng ngọc (ruby) nhân tạo, kim cương công nghiệp
v.v.. không được coi là khoáng vật.
- 2500 khoáng vật (gần 50 khoáng vật phổ biến tham
gia vào quá trình tạo đá)
- hôïp chaát hoùa hoïc, moät soá ít khoaùng vaät laø caùc nguyeân
toá töï nhieân.
 Khoaùng vaät laø nhöõng ñôn vò caáu taïo neân ñaù.
Đaù granite caáu taïo bôûi khoaùng
vaät feldspar, thaïch anh, mica
vaø amphibole ôû caùc tyû leä khaùc
nhau.
Granite

Biotite Plagioclase Thạch anh

KAl2(AlSi3 (CaAl2Si2O8 (SiO2)
O10)(OH)2 NaAlSi3O8)

Ñaù ñöôïc phaân bieät vôùi khoaùng vaät

bôûi ñaù coù thaønh phaàn khoâng ñoàng Calcite
nhaát, coøn khoaùng vaät coù thaønh
phaàn hoùa hoïc nhaát ñònh. (CaCO3)
Trong töï nhieân khoaùng vaät toàn taïi chuû yeáu ôû theå raén,
moät soá ít ôû theå loûng nhö Hg, hoaëc H2S vaø CO2 ôû theå
khí.
Thaønh phaàn khoaùng vaät ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng thöùc
hoùa hoïc cuûa noù, nhö halite (NaCl), thaïch anh (SiO2),
vaø olivine (Mg, Fe)2[SiO4] (ion aâm ñöôïc ñaët trong
daáu ngoaëc vuoâng ñeå phaân bieät vôùi ion döông).

Hình thái, cấu trúc

+ Daïng keát tinh chuû yeáu cuûa khoaùng vaät ôû theå raén,
trong ñoù caùc ion hoaëc nguyeân töû, phaân töû caáu taïo
neân khoaùng vaät saép xeáp theo qui luaät tuaàn hoaøn
trong khoâng gian  hình daïng tinh theå beân ngoaøi
hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi kieán truùc beân trong cuûa
khoaùng vaät.
+ Khoaùng vaät ôû traïng thaùi voâ ñònh hình hay voâ tinh:
khi caùc ion nguyeân töû trong khoaùng vaät saép xeáp
khoâng theo moät traät töï naøo heát
Caùc tinh theå phaùt trieån caûn trôû nhau  maát ñi
daïng tinh theå hay chæ phaùt trieån thaønh vaøi maët tinh
theå phaúng
+ Khoaùng vaät daïng keo: ôû traïng thaùi keo hoaëc töø chaát
keo keát tinh laïi, haït keo coù kích thöôùc töø 1- 100mµ hoøa
tan trong nöôùc, do ngöng tuï caùc chaát keo, hoaëc do söï
khoâ caïn, ngöng keát vaø taêng nhieät ñoä, caùc hoaït ñoäng
cuûa sinh vaät. . .
 Dạng tinh thể
Tinh thể là vật thể do các phân tử như ion, nguyên tử, phân
tử phân bố một cách có qui luật tuần hoàn trong không gian
tạo nên
Tinh theå KV ñöôïc caáu taïo bôûi caùc ña dieän nhaát ñònh,
goàm:
- Maët tinh theå (maët giôùi haïn tinh theå),
- Caïnh (giao tuyeán cuûa hai maët) vaø
- Đænh tinh theå (giao ñieåm cuûa caùc caïnh).
Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa tính theå laø tính ñoái xöùng = söï caân
ñoái giöõa caùc maët, caùc caïnh vaø caùc ñænh.
Kíeân truùc KV phuï thuoäc: thaønh phaàn hoùa hoïc, tính chaát
caùc ion, nguyeân töû, phaân töû vaø moái lieân keát hoùa hoïc cuûa
chuùng. Nhieät ñoä vaø aùp suaát thay ñoåi  kíeân truùc coù theå
thay ñoåi  tính chaát vaät lyù cuûa khoaùng vaät cuõng thay
ñoåi theo, maëc duø thaønh phaàn hoaù hoïc khoâng ñoåi.
Than chì (C) vaø kim cöông (C)

Tính chaát Kim cöông Than chì

Tinh heä Laäp phöông Luïc phöông
Maøu Khoâng maøu hoaëc coù maøu Ñen
Ñoä trong suoát Trong suoát Khoâng trong suoát
Ñoä cöùng 10 1
Tyû troïng 3,5 – 3,55 2.09 – 2.23

1 19
 Tinh heä 3 xieân 1 xieân Thoi 3 phöông 4 phöông 6 phöông Laäp
phöông
Thể
nguyên
thủy

Caùc tinh heä cô baûn cuûa tinh theå

Heä laäp phöông: tinh theå laø khoái laäp phöông coù 6 maët vuoâng.
Heä 6 phöông: tinh theå laø laêng truï thaúng, 2 ñaùy hình luïc giaùc, 4 maët beân hình chöõ
nhaät.
Heä 4 phöông: tinh theå laø laêng truï thaúng, hai ñaùy hình vuoâng, 6 maët beân hình chöõ
nhaät.
Heä 3 phöông: tinh theå laø laêng truï thaúng, taát caû caùc maët ñeàu laø nhöõng hình thoi =
nhau.
Heä thoi: tinh theå laø laêng truï thaúng, 2 ñaùy laø hình thoi, 4 maët beân laø hình chöõ nhaät.
Heä 1 xieân: tinh theå laø laêng truï nghieâng, 2 ñaùy laø hình thoi, 4 maët beân laø hình bình
haønh.
Heä 3 xieân: tinh theå laø laêng truï nghieâng, ñaùy vaø caùc maët beân laø hình bình haønh (caùc
goùc khoâng baèng nhau).
Thạch cao Topaz

Garnet Pyrite
 Trong töï nhieân, khoaùng vaät thöôøng xuaát hieän ôû daïng
ñaùm tinh theå rieâng leû tuï taäp vôùi nhau = taäp hoïp tinh theå.
Moät taäp hoïp coù theå chæ goàm moät loaïi khoaùng vaät (ñôn
khoaùng) hay taäp hoïp moät soá khoaùng vaät khaùc nhau (ña
khoaùng).

Muscovite Pyrolusite Thạch anh

Nét đặc trưng của tinh thể là có cấu trúc mạng, do các
hạt vật chất sắp xếp có qui luật trong không gian theo
các nút mạng để tạo thành ô mạng trong không gian.
Mỗi tinh thể có một ô mạng riêng.

Dạng lập phương của tinh thể muối là kết quả của
sự sắp xếp đều đặn của các ion Na và Cl cấu tạo
nên tinh thể
“Khoáng vật” hay “Không phải khoáng vật”

Ice, H2O ?

Mineral

Liquid H2O ?
Các yếu tố đối xứng của tinh thể
Điểm, một mặt phẳng hay một đường thẳng mà qua
nó (đối với điểm hoặc mặt) hoặc quanh nó (đối với
đường) các phần tử bằng nhau lặp lại theo một quy
luật.
+ Tâm đối xứng, ký hiệu C, là một điểm mà một đường
thẳng bất kỳ qua nó bao giờ cũng cắt hình ở hai điểm
cách đều ở hai bên nó.

+ Mặt đối xứng P chia hình làm 2 phần bằng nhau và

mỗi phần như ảnh của phần kia qua mặt gương P
 Tính chất vật lý của KV
Goàm: maøu, daïng tinh theå, caùt khai, aùnh, veát
vaïch, ñoä cöùng vaø moät soá tính chaát khaùc.

Màu
Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa khoaùng vaät coù chöùa
caùc nguyeân toá mang maøu.
Maøu cuûa khoaùng vaät tuyø thuoäc vaøo söï saép
xeáp cuûa caùc nguyeân töû nhaát ñònh,
Khoaùng vaät bò nhieãm baån bôûi caùc taïp chaát nhoû
li ti mang maøu phaân taùn ñeàu
Tính cát khai là sự vỡ tách
theo 1 mặt tinh thể nào đấy
khi bị ngoại lực tác dụng.
Mặt bóng nhẵn là mặt cắt
khai, thường là song song
với một mặt tinh thể. Moái quan heä giöõa kieán truùc vaø
caùt khai cuûa tinh theå Halite
(NaCl)

Caùt khai
cuûa
calcite
khi bò
ñaäp vôõ
Caùt khai cuûa Fluorite,
Halite, Calcite
 Ánh của khoáng vật
Naêng löïc phaûn xaï cuûa khoaùng vaät khi chieáu tia saùng leân
beà maët cuûa noù goïi laø aùnh cuûa khoaùng vaät.

Ánh
kim
loại

Ánh kim loại của Vàng và Pyrite

Ánh
không
kim
loại
Ánh nhựa của Sulfur Ánh đất của Kaolinite
 Màu vết vạch

Là màu của khoáng vật khi ở dạng bột do mẫu khoáng

vật vạch thành vết trên mặt ráp màu trắng (như sứ trắng
không tráng men). Màu vết vạch của khoáng vật có thể
khác với màu của nó ở dạng khối, nhưng là màu tương
đối ổn định; khoáng vật trong suốt không có màu vết
vạch.

Mặt vỡ
Là mặt hình thành do bị ngoại
lực tác dụng thành lồi lõm,
không phẳng. Nếu lực nối của
ô mạng không đều nhau theo
các hướng thì dễ thành vết vỡ.
Ví dụ vét vỡ vỏ chai.
Tyû troïng
Khoaùng vaät thieân nhieân coù tyû troïng töø 0,8 ñeán 21, vaø
ñöôïc chia laøm boán nhoùm:
Nheï < 2,5
Trung bình 2,5 – 3,3
Naëng 3,4- 6
Raát naëng > 6

Töø tính
Moät vaøi loaïi khoaùng vaät bò thu huùt bôûi nam chaâm
hoặc coù khaû naêng hoaït ñoäng nhö moät thanh nam chaâm,
Töø tính khoaùng vaät phuï thuoäc chuû yeáu vaøo löôïng chöùa saét
cuûa khoaùng vaät.
Khoaùng vaät coù töø tính maïnh nhö magnetite, vaø yeáu hôn
nhö ôû khoaùng vaät pyrotite, ilmenite vaø franklinite.
 Caûm giaùc
Vaøi loaïi khoaùng vaät nhö talc, graphite coù caûm giaùc
nhôøn hay trôn khi chaø nheï tay leân chuùng do caùc
nguyeân töû tröôït theo maët tröôït ngang qua caùc lôùp
nguyeân töû keá caän (löïc lieân keát giöõa caùc nguyeân töû quaù
yeáu theo moät phöông)ø gaây caûm giaùc nhôøn hay trôn

Vị
Tính chaát naøy ñöôïc tieán haønh sau cuøng vì moät soá
khoaùng vaät coù chöùa caùc nguyeân toá ñoäc. Coù vò maën nhö
halite (muoái aên), hoaëc sylvite coù vò ñaéng. Khoâng neân
neám khoaùng vaät neáu khoâng coù chæ daãn tröôùc.
Độ cứng là năng lực chống lại lực cơ học bên ngoài
của khoáng vật.
Thang ñoä cöùng töông ñoái Mohs cuûa caùc khoaùng vaät
vaø vaøi vaät duïng ñaõ bieát ñoä cöùng

1. Talc (meàm nhaát)

2. Gypsum 2,5 Moùng tay
3. Calcite hay Ñoàng xu
4. Fluorite
5. Apatite 5 + Dao nhíp 5,5 Kính
6. Microcline 6,5 Duõa theùp
7. Quartz
8. Topaz
9. Corundum 9- 9,5 Carborundum
10. Kim cöông
 Thang độ cứng H0 (theo Mohs) và giá trị độ Nhận biết độ cứng
cứng H của các khoảng vật chuẩn khoáng vật bằng so sánh
với vật thông dụng
Khoáng vật chuẩn H0 (H kg/mm2) Vật đối sánh Độ cứng

Talc:Mg3[Si4O10](OH)2 1 2,4 bút chì 1

Thạch cao: CaSO4 2H2O 2 36,0 móng tay 2,5
Calcit: CaCo3 3 109,0 Sợi dây đồng 3
Fluorit: CaF2 4 189,0 đinh sắt 4
Apatit: Ca5[PO4]3(F,Cl) 5 5360, thủy tinh 5
Orthoclas: K[Si3AlO8] 6 795,0 dao sắc 6
Thạch anh: SiO2 7 1120,0 lưỡi dao cạo 7
Topaz: Al2[SiO4](F,OH)2 8 1427,0
Corindon; Al2O3 9 2060,0
Kim cương: C 10 10060,0

1 35
Phân loại khoáng vật
Caên cöù vaøo tính chaát quan troïng, soá löôïng tham gia cuûa
khoaùng vaät vaøo thaønh phaàn vaät chaát cuûa Voû Traùi ñaát,
chia ra:
-Khoaùng vaät taïo ñaù, coù khoaûng 50 khoaùng vaät
thöôøng gaëp, tham gia thaønh taïo ñaù nhö thaïch anh,
feldspar, mica, pyroxene . . .
- Khoaùng vaät phuï chieám soá löôïng ít, döôùi daïng
hieám trong ñaù nhö apatite, manhetite, zircon. . .
Nhoùm caùc khoaùng vaät nguyeân toá töï nhieân (khỏang
50 KV)
Khoaùng vaät xuaát hieän döôùi daïng caùc nguyeân toá ñôn
leû, khoâng keát hôïp vôùi caùc nguyeân toá khaùc, nhö vaøng
(Au), baïc (Ag), ñoàng (Cu), löu huyønh (S), kim cöông
(C), graphite (C). . .
 Nhoùm khoaùng vaät sulfur
Goàm caùc hôïp chaát cuûa S vaø moät soá caùc kim loaïi, goàm
khoaûng 300 khoaùng vaät, ña soá laø caùc khoaùng vaät quaëngï
nhö galena (PbS), sphalerite (ZnS), pyrite (FeS2),
chalcopyrite (CuFeS2) . . .
Nhoùm khoaùng vaät cuûa oxid vaø hydroxid
Goàm hôïp chaát ñôn giaûn cuûa kim loaïi vaø aù kim vôùi oxy
vaø hydroxid. Khoaùng vaät thuoäc nhoùm naøy chieám 17%
troïng löôïng Voû Traùi ñaát, khoaûng 200 loaïi trong ñoù
SiO2 chieám ña soá. Thí duï nhö hematite (Fe2O3),
corindon (Al2O3), cassiterit (SnO2), thaïch anh (SiO2),
limonite (HFeO2, nH2O). . .
Nhoùm khoaùng vaät halogen
Goàm caùc muoái cuûa caùc acid HF, HCl, HBr vaø HI.
Td: fluorin (CaF2), halite (NaCl). . .
Nhoùm khoaùng vaät chöùa muoái cuûa Oxy
Goàm caùc loaïi carbonat, silicat, photsphat, sulfat. . .
Khoaùng vaät silicat chieám ña soá, caáu truùc tinh theå phöùc
taïp. Td+ï olivine (Mg, Fe)2 [SiO4], topaz Al2 (F,
OH)2[SiO4], muscovite KAl2[AlSi3O10] (OH)2, kaolin
Al4[Si4O10](OH)8 . . .
Khoaùng vaät carbonat goàm caùc muoái cuûa acid carbonic
(H2CO3). Thí duï nhö calcite (CaCO3), dolomite Ca Mg
[CO3]2 . . .
Khoaùng vaät sulfat goàm nhöõng muoái cuûa acid sulfuric. Thí
duï nhö thaïch cao CaSO4, 2H2O.
Đá tập họp các khoáng vật
• Đá là tập họp các khoáng vật, được chia thành
3 nhóm theo nguồn gốc hình thành:
• Đá magma hình thành do sự đông nguội của
magma nóng chảy
• Đá trầm tích hình thành từ các vật liệu xâm thực
rửa trôi mài mòn của các đá có trước được gió
nước ...mang đi, tích tụ trải qua quá trình gắn
kết thành đá trầm tích.
• Đá biến chất là kết quả của sự gia tăng áp suất
trên các đá có trước.
 Atoms make up elements.

Elements combine to form

the natural compounds.

Natural compounds
and elements combine
to form minerals.
.

Minerals make up rocks.

Rocks make up the Earth.

• Có thể đo giá trị độ cứng nhờ một thiết bị xác
định vi độ cứng. Dưới một tải trọng P (kg) xác
định, mũi tháp kim cương ấn trên bề mặt của
tinh thể cần đo độ cứng, in trên mặt này một lỗ
trũng (hình mũi kim cương). Kích thước của lỗ
ấy đo bằng mm, đường kính d cho phép tính giá
trị độ cứng H = 0,7P/d2.