Sei sulla pagina 1di 100

RIMBAUD LIVRE

I'

L
I

lG

ill
RE
Col~ao Signos
Dirigida por Haroldo de Campos

Equipe de realizacao - Programacao visual: Augusto de Campos & Arnaldo Antunes; Capa:
Profilograma (Rimbaud Wave) - detalhe - por Augusto de Campos & Arnaldo Antunes, a

partir de "A Grande Onda" de Hokusai e "Mascara de Rimbaud" de Valloton, 4ACapa: Rimbaud
Rainbow (Soneto da s Vogais), por Augusto de Campos &Arnaldo Antunes; Producso: Ricardo
W. Neves e Heda Maria Lopes.
RIMBAUD LIVRE

introducao e traducces de
AUGUSTO DE CAMPOS

com "Iluminacoes" computadorizadas de


AUGUSTO DE CAMPOS & ARNALDO ANTUNES

~\I/~
~ ~ EDITORA PERSPECTIVA

~I\\~
2' edi~ao -- I" reimpressao

Direitos reservados a
EDI TOR A PE RS PE CTI VA S. A.
Avenida Brigadeiro Lufs Antonio, 3025
01401-000 - Sao Paulo - SP - Brasil

Telefax.: (11) 3885-8388


www.editoraperspectiva.com.br
2002
SUMARIO

INTRODU<;AO: ALGUNS RIMBAUDS. • • . . •• • •• • •• . . . 11


POEMAS DE RIMBAt.:D. . ••. . •. ••. . •. •. . •. •. . . •. . • 23
Venus Anadyomene. . . . . •. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . •• . . . 24
Venus Anadiomene
Au C abaret- Ven. •• • . . •• . •• . . • . . •• . •• . •• • •• • •• •• • •. 26
No Cabare Verde
Le Bateau Ivre. . . . . •. •. . •. . . . •. . . . •. . . . . . . •. ••. . • 28
o Barco Bebado
Voyelles , .. •. . ••••••. . . . . . . . . . . . .. .• •. •••••••. •• 36
Vogais
L'itoile a PleureR ose. . . . •. . . . . •. . ••. •. . . . . . . •. •. . . 38
A Estrela Chorou Rosa
C ocher Ivre. ••. •••• •. •. •. . . . •• . . ••. •• . ••• . ••• •. •• 4C
Cocheiro Bebado
Chanson de laP lus Haute Tour. . . . . . . . . . . . . . . . . • . . • . . . 42
Can~o da Mais Alta Torre

Les Corbeaux....................................
as Corvos
46

L 'itemite. . •. . . . . . ••.•. . •. . . . •. . . . •.• . ••. ••. ••. . 50


A Eternidade
{; Saisons, {; Chateaux.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . •. . . . . 54
Castelos, Esta~6es

APENDICE zG'TICO. •. •. . •. •. . •. •. . •. ••••. ••. ••. • 59


Propos du Circle (Uon Valade, J. Keck). ••.••.•••• •. ••.• 60
Papo do Cfrculo

Nota Sobre 0 "Cfrculo". • •.. . . .. .. . .. •.. . . .. .. . . .. .. 62

9
VARIAC;6ES RIMBAUD

"Iluminacocs" computadorizadas de Augusto de Campos e


Arnaldo Antunes
I. R im baudg ra fites . . ••• . . •• . . . . . . . . . . . . . . . . . •. .. 5 e 85

II. Rimbaudticelli
Fontes: Autografo de "Venus Anadyomene" + "Nascimento
- de Venus" de Botticelli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
III. Pr of ilog ram a (R imb aud Wa ve)
Fontes: "A Grande Onda" de Hokusai + "Mascara de Rim-
baud" por Vallotton •• •• . . ••• . . . • . . . •. . . . . . ••• . 22/23
IV. Pr ofilog ram a (R imb au d Wa ke)
Fontes: "A Grande Onda" de Hokusai + "Rimbaud",
agua-forte de Valentine Hugo. . . . . . . . . •. . . . . . . .. 58/59

V. Rimbaud Black or Whi te


Fontes: Rimbaud jovem - Esboco a guache de Fantin-La-
tour para 0 quadro a 6leo "Coin de Table" (1872) + Rim-
baud em Harrat; na A frica - Blow-up de uma foto nao reto-
cada de 1883 e de urn descnho de autoria de Isabelle Rim-
baud, irma do poeta, da mesma epoca .•••...•••.... 67 a 82
VI. Rimbaud Rainbow
(Soneto dasV ogais) . . •. . •. . . . ••. . . . ••. . . . . .. 4a Capa

10
"""

INTRODUCAO:

ALGUNS RIMBAUDS
Hi rnuitos Rirnbauds em Rimbaud, "EU e urn ou-
tro", disse a poeta.
"Desde Rimbaud a arte da poesia avancou pouco ou
nada", escrevia Pound em 1918. Mas 0 Rimbaud que inte-
ressava a Pound nao era 0 poeta vidente - como 0 queria
o pr6prio Rimbaud ("Je dis qu'il faut etre voyant, se faire
vo ya nt") -, muito menos 0 "mfstico em estad o selvage m",
reivindicado par Paul Claudel,
o Rimbaud de Pound era, nao 0 visionario, mas 0 vi-
sualista, 0 fanopaico, das imagens concretas e precis as, 0
Rimbaud "quase sinonimo de Catulo", Nesse Rimbaud 0
imagista Pound via "qualidade" e "solidez" catulianas,
"clareza de expressao", "objetividade", Traces que a le-
genda do voyant obscurecera, mas que ate certo ponto ba-
viam sido ja detectados par Verlaine, quando afirmara,
em Poe tes Mau di ts, sobre a poesia de Rimbaud: "a lingua
e clara e se mantern Ifmpida mesmo quando a ideia se
turva au 0 sentido se torna obscure", Traces, porern, nun-
ca antes privilegiados com tanta enfase.
13
Poemas como "Venus Anadyomene", "Au Cabaret
Vert", "Comedic en Trois Baisers (Premiere Soiree)",
"Les Chercheuses de Poux", "Roman", "Les Assis" sao os
que Pound prefere (chegou a traduzir os quatro primei-

ros). Todos da extremajuventude i5 aos 17 anos) do


pceta precoce, que abandonaria a (dos
poesia aos 19, legando,
desdenhosamente, a humanidade uma obra curta, mas tao
revolucionaria que ainda hoje "espanta 0 seculo". Poemas
que, nao por acaso, parecem incitar a analogia com a pin-
tura. Verlaine lembra Goya a prop6sito de "Les Cher-
cheuses de Poux" ("As Catadoras de Piolhos"); Pound
traz a baila Cezanne ao comentar algumas linhas de "Les
Assis" ("Os Sentados"). 0 que Pound quer dizer - acen-
tua Marjorie Perloff ern The Poetics of Indeterminacy
(Rimbaud to Cage) - e que as imagens de Rirnbaud, co-
mo as de Cezanne, sao organizadas nao como sfrnbolos
que remetem para alern delas pr6prias, mas como deslo-
camentos metonfmicos". Em seus Cahiers, Valery anota-
ria, em 1912: R(imbaud) tern urn sentido a mais que M(ai-
larme), Mas Mfallarrne) e mais organizado que R(im-
baud). Urn tern mais cores, 0 outro mais combinacoes -
Qua! e 0 mais rico? Estao nas antipodes urn do outre".
Em outro passo (correspondencia com Andre Gide, julho
de 1914) afirma, no entanto, ter-se convencido de que "0
Mallarme de 186... e 0 Rimbaud de 69-70 estavam bern
pouco distantes. Houve urn memento em que eles se cru-
zaram". Pense-se no Mallarrne colorista de "L'Azur", ou
no erctico-satfrico de "Une Negresse", soneto que frater-
niza com 0 grotesco feminine de "Venus Anadyomene".
Mas nao hi como circunscrever a complexidade do
voo inventive de Rimbaud a [anopeia, por mais que se re-
14
conheca a pertinencia do giro crftico proposto pela
pragmatica poundiana e a sua necessidade para a imple-
mentacao do "prose kinerna" do Irnagismo, ou por mais
desaforados e desconcertantes que nos parecam os anti-
cromos da Indole de "No Cabare Verde" ou "As Catado-
ras de Piolhos".
Deixemos de lado, por ora, as notaveis incursoes pro-
sa-poesia de "Illuminations" e "Une Saison. en Enfer",
matrizes do surrealismo e seus subrogados, pelo vies do ir-
racionalismo, mas muito mais e melhor, pre-manifestos da
Modernidade, embutidos no desarrazoado conflituoso do
jovem rebelde: "il [aut etre'absolument modeme",
Para ficar so na poesia-poesia, ha, desde logo, 0 Rim-
baud incontornavel do "Bateau Ivre". A evidencia de sua
explosao criativa deu margem tanto aos delfrios dos afi-
cionados inconseqiientes como a arrogancia de alguns de-
tratores professorais que quiseram, em vao, reduzir 0
poema a urn lugar-comum parnasiano. Uma obra-prima
para os que realmente entendem de poesia, como Mal-
larme, Verlaine e Valery, ele sobreviveu tanto aos louvo-
res faceis como aos falsos menosprezos. Pode-se ve-lo, ho-
je, mais nitidamente, como a melhor sfntese da poesia de
Rimbaud. Urn texto-Icone que funde 0 visionario e 0 vi-
sualista, sobrepondo a precisao imagfstica 0 "desregra-
mento de todos os sentidos" preconizado pelo po eta. Pois,
como observa Marjorie Perloff, ao abordar a "lucida inde-
terminacao" do "Bateau Ivre", sao "altamente concretas
mas fundamentalmente cambiantes e enigmaticas" as suas
imagens. Escrito, por incrivel que pareca, aos 16 ou 17
anos, este e urn biopoema, varado por urn sopro cosmico e
premonitorio, que infunde uma dramaticidade implacavel

15
a holovisao do navio-poeta. Como negar a congruencia do
poema com os futuros passo s da vida de Rimbaud - suas
viagens disparatadas, sua ruptura com 0 mundo civilizado
da Europa, seu isolamento final, sua remincia a poesia,
seu silencio - projetados na alegoria do barco anarquico,
videncia ratificada pela vivencia? Uma dramaticidade que
o grande periplo dos Cantos poundianos - iniciados,
alias, com uma "saison aux enfers" e urn barco a deriva,
na revisitacao de Ulisses-Pound ao mundo subterraneo -
s6 iria conhecer no crepusculo dos "Pisanos", p6s-"g orilla
cage": "As a lone ant from a broken ant-hill / from the
wreckage of Europe, ego scriptor" (Formiga solitaria de
urn formigueiro destrufdo / cos escombros da Europa, ego
scriptor"). Por outros caminhos, Pound tambern chegaria
a urn obstinado silencio, nos ultimos anos: "Sei que nada
sei".
Ha 0 Rimbaud hipercromatico das sinestesias pro-
gramadas e arbitrarias do "Soneto das Vogais", como a
sugerir que, em materia de imagens, a poeta pode tudo.
Como na a Rimbaud minimalista e tatil-cromatico da
quadra "A estreia chorou rosa ...", antecipador das corres-
pondencias indeterminadas de Khliebnikov ("Bobe6bi
cantar de labios / Lheemi cantar de olhos" etc., na versao
de Haroldo de Campos). Ha 0 Rimbaud, puro sarcasmo,
do "Album Zutique", de onde emerge aquele "Cocheiro
Bebado", que eu ja defini como urn "miniantisoneto, para
acabar com os sonetos". 0 Rimbaud tenebrosamente au-
to-ironico, cortante e implacavel de "Les Corbeaux", E hi
o inesperado Rimbaud angelical de "L'Eternite", de
"Chanson de la Plus Haute Tour", de "0 Saisons, 0 Cha-
teaux", de uma fase em que, segundo Verlaine, 0 poeta
16
"se pas a trabalhar (ele!) numa pauta ingenua, com 0 de-
liberadamente rnuito simples, nao usando mais do que as-
sonancias, palavras vagas, frases infantis e populares",
chegando a "prodigies de tenuidade, de verdadeira deli-
cadeza". Ouase-cancoes, Enigmas de urn Rimbaud anti-
Rimbaud, que, "por delicadeza", perdeu sua vida.
As minhas incursoes-hornenagens na seara rirnbal-
diana buscam dar de todos esses Rimbaud aJguma amos-
tra significativa. Ja verti ha muitos anos "Venus Ana-
diornene" e "Cocher Ivre", inseridos no capitulo "A Anti-
poesia do Simbolisma" do meu livro Verso Reverso Con-
troverso. "No Cabare Verde", "0 Soneto das Vogais", "A
Estrela Chorou Rosa", "Os Corvos", "Cancao da Mais Al-
ta Torre", "A Eternidade", "Castelos, Estacoes" se incor-
poram agora aquelas traducoes, juntamente com a versao
do "Bateau Ivre".
Dificflimo de traduzir criativamente, a poerna foi ob-
jeto, entre n6s, de urn bela e abrangente estudo de Augus-
to Meyer (Le Bateau lvre - Analise e Interpretacao, Rio de
Janeiro, Livraria Sao Jose, 1955 - repraduzido em Textos
Ctiticos, Sao Paulo, Perspectiva, 1986). A distorcao sintati-
ca na estrutura perfeita, 0 ritmo dissonante mas compacto
em dodecassilabos assimetricos, as rimas nobres, as alite-
racoes e assonancias, os neologismos, todo urn conjunto
de virtuosismos tecnicos converte essa dificuldade numa
quase impossibilidade. Retornando de uma similar aven-
tura translingiiistica, a de verter as 35 estrofes do "bateau
ivre" de Gerard Manley Hopkins, "The Wreck of the

Deutschland" - urn prodigio de imagens, ritmos e sons (a


traducao foi publicada no nO4 da Revista da USP, dezem-
bra 89/janeira 90) -, ouso assumir esse novo risco. Pro-
17
curo, ainda uma vez, de acordo com os principios que nor-
teiam esses trabalhos, reeriar, acima de tudo, a beleza
estetica do original; ehegar a urn texto eursivo, nao tortu-
rado, que resulte em belos versos, versos que eu gostaria

de ter eserito. Buseo manter ao maximo os aehados for-


mais do original, respondendo as assonancias com as-
sonancias, as aliteracoes com aliteracoes, aos neologismos
com neoiogismos. Ortodoxo quanto ao ritmo, para nao fa-
cilitar 0 diffcil, mantenho os dodecassflabos, e evito 0
rimario facil ou pobre, lembrando que em Rimbaud as
rimas sao, quase sempre, "tres honorables", na expressao
de Verlaine. Detalhes tecnicos que 0 leitor paciente po-
dera esmiucar, se quiser fazer 0 cotejo com 0 texto origi-
nal. Alem da inventividade e da surpresa das imagens, e a
sua precisao que faz Rimbaud tao diffcil e a s vezes im-
possfvel de traduzir, Uma pequena refracao lingtifstica
poe tudo a perder.
"0 lnconsciente sera urn poeta sirnbolista?" - inda-
gava Pedro Kilkerry, em 1911. E respondia, ele proprio:
"0 lnconsciente e urn Rimbaud admiravel, trabalha todo
esse inanimado universal". "Harpa Esquisita", de Kilker-
ry, e - como assinalou Carlos Chiacchio - 0 seu "Bateau
lvre": "Pairas ... Em frente, 0 mar, polvos de luz - estre-
las ..." (00') E em f6sforo incendeia / Na praia a onda do
mar, ri com dentes de espuma. (...) E es naufrago de ti, a
harpa cafda agora". Como Sousandrade, no easo de Hop-
kins, Kilkerry me inspirou, com urn poueo de Cesario e
outro tanto de Pessoa, nas transposicoes do "Barco Beba-
do".
Em 1924, no auge da arraneada modernista, Mario de
Andrade viu em Rimbaud urn "precursor" e ehegou a

18
proclamar: "Nao imitamos Rimbaud. Nos desenvolvernos
Rimbaud. ESTUDAMOS A LICAo RIMBAUD". (A Es-
crava que N iio e Isauray: Uma decada depois, em 1935,
num artigo descartavel, publicado por sinal na fraca revis-
ta subrnodernista "Festa", cometeria a parlapatice de
afirmar, a guisa de explicacao sabre "0 caso do abandono
da poesia por Rimbaud", que tudo nao passava de urn
"medo nacional" (frances) de "reconhecer que Rirnbaud
nao era, absolutamente, uma inteligencia literaria. Nao
era nem mesmo poeta. Nao era nada disso que, em ultima
analise, e regular e normal". Segundo ele, Rimbaud "teve
lirismo, coisa do domfnio do subconsciente e comum a to-
dos as homens. Mas nao foi poeta, que e, alem de 0 reali-
zar periodicamente, rnetodizar, permanentemente, esse li-
rismo interior". Com esta ressalva: "0 que nao impede
que tenha deixado algumas poesias geniais, esta claro".
Esse psicologismo vulgar, que nao explica nada, 56 evi-
dencia a desorientacao que se apossara do grande autor
de Macunaima, em frase de descornpressao modernista.
Com maior sutileza e mais percuciente visao critica,

Paul Valery escreveu (Carta a lean-Marie Carre, 23-2-43):


"Rimbaud inventou ou descobriu 0 poder da 'incocrencia
harmonica'. Tendo chegado a esse ponto extrema, pa-
roxfstico, da irritacao voluntaria da funcao da linguagem,
nao podia fazer outra coisa a nao ser 0 que fez - fugir".
De outra perspectlva, lean-Pierre Richard aproxima a
ideologia do "Livre" irrealizado de Mallarrne (do qual
"Urn Lance. de Dados" nao seria mais que 0 pre facio ) a
remincia rimbaldiana: u...Eis 0 grande paradoxo mallar-
meano: em nome de uma obra essencial, mas nao escrita,
Mallarrne acaba por negligenciar toda a. sua obra realiza-

19
da, a (mica que n6s conhecemos, e a (mica, portanto, de
que podemos examinar 0 sentido. Este Livro nao escrito
tern, em suma, no destino de Mallarrne (e em sua crlti-
ca...) 0 mesmo papel aterrorizante que desempenharam
na vida, ou antes, na p6s-vida de Rimbaud, a fuga e 0
silencio: vazio ultimo que podera ser entendido quer co-
mo 0 inefavel prolongamento de todas as palavras que 0
precederam, quer como a sua negacao, ou mais precisa-
mente, no caso de Mallarrne, como 0 fracasso do movi-
menta que queria ultrapassa-las e funda-las numa lingua-
gem indubitavel", (L 'Univers Imaginaire de Mallarme,
1961).
Rimbaud e , sem duvida, urn dos grandes inovadores
da linguagem poetica, na rafz da Modernidade. Se nao
elude au desestrutura a sintaxe tao fundamente como
Mallarrne, se nao confiita, no mesmo grau, palavra e signi-
ficado, desestabiliza a semantica pcetica com as asso-
ciacoes ins6litas de sua imaginacao e a violencia do seu
vocabulario, carr6i os limites entre prosa e poesia, cons-
ciente e inconsciente, e prepara as investidas da parataxe
que caracterizarao 0 discurso poetico moderno. Ao seu
modo, vai, como Mallarrne, a s iiltimas consequencias, Em
suma, se a poesia de Mallarme e implosiva, a de Rimbaud
e explosiva. Duas taticas para urn firn comum: 0 de ques-
tionar 0 hornem, pondo em xeque a criacao que mais 0 ca-
racteriza - a linguagem.
A peripecia vital de Rirnbaud, unica, pela radicalida-
de - a do adolescente genial que, em tres au quatro anos,
queimau todas as etapas do fazer numa obra minima (e
maxima), tao densa e tao intensa que levau a renuncia e
ao silencio 0 poeta superdotado -, merece urn tributo
20
especial e uma reflexao permanente. Quando 0 escrever e
mero degrau para os assornos da vaidade au do poder,
quando se publicam tantos livros de poesia antes de se ter
feito os poemas, sera iitil rernemorar 0 caso-limite Rim-
baud, a perfeicao do que eIe fez, tao jovem, e 0 despreen-
dirnento com que deixou de fazer, tao cedo. Valery, ainda
uma vez, afirmava que 0 trabalho de urn escritor deveria
ser mensurado pelo rigor de suas recusas. Aqui - dizia -
a literatura atinge 0 dornfnio da etica. Mallarrne. Rim-
baud.

21
• .


. . ...
I

'"
J
t
\.
L

- \ \,

';:'

f
POEMAS DE RIMBAUD
AL,,{THUR RIMBAUD (1854-1891)

VENUSANADYOMENE

Comme d'un cercueil vert en fer blanc, une tete


De femme a che veux bruns for teme nt pommades
D' une vi ei lle baignoire eme rge, feme et bete,
Avec des deficits assez m al ravaudes;

P uis le col gras et gris, les [a rg es omop lat es


Q ui sai llen t; le dos court qui rentre et qui ressort;
Pu is les rondeurs des reins semb lent prende l'essor;
La graisse sous la peau parait en [euilles plates;

L 'echine est un peu rouge, et ie tout sent un goat


Ho rrible etrangeme nte; on rema rque surtout
De s singularites qu'il faut voir a la loupe ...

Les reins portent deux mo ts graves: Clara Venus;


_. E t tout ce corps rem ue et tend sa large croupe
Bel le hi de us emen t d'un ulcere a l'anus.

27 juiller 1870.

24
ARTHUR,IRIMBAUD (1854-1891)

VENUS ANADrOMENE
11

Como de urn verde tumulo em latao 0 vulto


De uma mulher, cabelos brunos ernpastados,
De uma velha banheira emerge, lento e estulto,
Com deficits bastante mal dissimulados;

Do colo graxo e gris saltam as ornoplatas


Amplas. o dorso curto que entra e sai no ar;
Sob a pele a gordura cai em folhas chatas,
E a redorido dos rins como a querer voar ...

o dorsa ~ avermelhado e em tudo ha urn sabor


Estranharnente horrfvel; notam-se, a rigor,
Particularidades
II
que demandam lupa ...

Nos rins dois names s6 gravados: CLARA VENUS;


- E todo 0 corpo move'e estende a ampla garupa
Bela horrorosamente, uma ulcera no anus.

27 de jufllo de 1870.

25
AU CABARET-VERT
cinq he ures du soir

De puis huit [ou rs, ['av ai s dec/zire me s bot tine s


Au x cai llou x des che mi ns .T' ent ral s a Charleroi
- Au Cabaret-Vert: je dema ndai des tartines
D e beurre et du jam bon que fat a moi tie fro id.

Bienheureux; j'allongeai les ja mb es sous fa table


Ve rte: je contemp lai les sujets tres naifs
D e la tapisserie. - E t ce [ut adorable,
Qu and la fllle aux tetons enorme s, aux yeux vifs,

- C elle-lti, ce n'est pas un baiser que l'epeurel -


Rieuse, m 'apporta des tartines de beurre,
Du jamb o n tiede, dans un pla t calorie,

D u [amb on ro se et bla nc parfume d'une g ousse


D 'ail, - et m 'em pllt la cho pe im m ense, avec sa m ousse
Qu e dorait un rayon de so lei! artiere.

Octobre70

26
NO CA B ARE VERDE

as cinco da tarde

Oito dias de estrada, as botas esfoladas


De tanto caminhar. Em Charleroi, desvio:
- Entro no Caba re Verde: pec;o torradas
Na manteiga e presunto; que nao seja frio.

Despreocupado estiro as pernas sob a mesa


Verde e me esqueco a olhar os temas primitivos
Sabre a tapecaria. - Adoravel surpresa,
A garota de enormes tetas, olhos vivos,

- Essa, m 10 ha de ser urn beijo que a afugente!


Rindo, vern me trazer 0 meu pedido numa
Bandeja multicor: pao com presunto quente,

Presunto rosa e branco aromado de urn dente


De alho, e 0 chope bern gelado, boa espuma,
Que uma restea de sol doura tardiamente.

Outubro 1870

27
LE BATEAU lYRE

Comme je descendais des Eleuves impassibles,


Je ne me semi s plus guide par les haleurs:
De s Pe aux-Rouges criards les avaient pris pour cibles,
Les ayant cloues nus aux poteaux de couleurs.

J'etai s insou cieux de tau s les equipag es,


P orteur de bles flama nds au de co ton s an gl ai s.
Qu and avec me s haleurs ant fini ces tapages,

Les Fl euves m 'ant laisse descendre ou [e vo ul ai s.


Da ns les clapoteme nts furieux des maries,
Moi, l'autre hiver; plus sourd que les cerveaux d'enfants,
Je courus! Et les Pe ninsules dema rrees
N' ont pas subi tohu-bohus plus triomp hants.

La temp ete a beni me s eveils ma ritime s.


Pl us liger qu'un bouchon j'ai danse sur les flats
Q u 'on ap pe lle ro ul eur s eteme ls de victimes,
Di x nuits, san s regr etter l'oe il niai s des fal ot s!

28
o BARCO BEBADO

Quando eu atravessava os Rios impassfveis,


Senti-me libertar dos meus rebocadores.
Crueis peles-vermelhas com uivos terriveis
Os espetaram nus em postes multicores.

Eu era indiferente a carga que trazia,


Gente, trigo flarnengo ou algodao Ingles.
Merta a tripulacao e finda a algaravia,

Os Rios para mim se abriram de uma vez.


Imerso no furor do marulho oceanico,
No inverno, eu, surdo como urn cerebro infantil,
Deslizava, enquanto as Peninsulas em panico
Viam turbilhonar mares de verde e anil.

o vento abencoou minhas manhas mantimas.


Mais leve que uma rolha eu dancei nos lencois
Das ondas a rolar arras de suas vitimas,
Dez noites, sem pensar nos olhos dos far6is!

29
P lus douce qu 'aux enfants la chair des ponunes sures,
L 'eau vene penetra ma coque de sapin
E t des taches de vins bleus et des vomi ssures
Me lava, dispersant gouvema ii et grappin.

E t des lars, je m e suls baigne dans le Po eme


De la Me r, infuse d'astres, et lactescent,
De vor an t les azurs ve rt s; au , flot tai son bleme
Et ravie, un noye pensif 'parfois descend;

O U , teignant tout a coup les bl eu ltes , de lire s


Et rhythmes lents sous les rutilements du jou r,
Pl us fortes que l'alcool, plus vastes que nos lyres,
Fe rme nt ent les tousseurs ameres de l'amourl

Ie sals les cieux crevant en eclairs, et les trombes


E t les ressacs et les courants: je sais le soir;
L'Aube exal tee ainsi qu 'un peuple de colomb es,
E t fai vu quelquefois ce que i'hom m e a ern voir!

J'ai vu le soleil bas, tache d'hotreurs my stiques.


Illumi nant de longs figeme nts violets,
Pareils a des acteurs de drame s tres antiques
Les flats roulant au loin leurs frissons de valets!

J'ai reve fa nuit verte aux neiges eblouies,


B alser mo ntant aux yeux des me rs avec lenteurs,
La circulation des seves inouies,
Et l'eveil [aune et bleu des phosphores chanteurs!

J'ai suivi, .des moi s pleins, par eille au x vac heries


Hys ter iqu es , la houle a l'assaut des recifs,
Sans songer que les pieds lumi neux des M aries
Pu ssent forcer le mu fle aux Oc eans poussifst

30
Mais doce que as ma<;as parecem aos pequenos, .
A agua verde infiltrou-se no meu casco ao leu
E das manchas azulejantes dos venenos
E vinhos me lavou, livre de Ierne e arpeu,

Entao eu mergulhei nas aguas do Poema


Do Mar, sarcofago de estrelas, latescente,
Devorando os azuis, onde as vezes - dilerna
Livido - urn afcgado afunda lentamente;

Onde, tingindo azulidades com quebrantos


E ritmos lentos sob a rutilante albor,
Mais fortes que 0 alcool, mais vastas que os nossos prantos,
Fermentam de amargura as rubeolas do amor!

Conheco as ceus crivados de clar6es, as trombas,


Ressacas e mares: conheco 0 entardecer,
A Aurora em explosao como urn banda de pombas,
E algumas vezes vi 0 que 0 homem quis ver!

Eu vi a sol baixar, sujo de horrores misticos,


Iluminando os longos tumulos glaciais;
Como atrizes senis em palcos caballsticos,
Ondas rolando ao lange as frernitos de umbrais!

Sonhei que a noite verde em neves alvacentas


Beijava, lenta, 0 olhar dos mares com mil coros,
Soube a circulaeao das seivas suculentas
E 0 acordar laura e azul dos f6sforos canoros!

Par meses eu segui, tropel de vacarias


Histericas, 'o-mar estuprando as areias,
Sern esperar que aos pes de ouro das Marias
Esmorecesse 0
ardor dos Oceanos sem peias!

31
J'ai he urte, sav ez-vo us, d'inc ro ya bles Fl or ides
Mtlant aux fleurs des yeux de pantheres a peaux
D'hommesl Des arc s- el l-d el tendus comme des bri des
Sous l'horizon des mers, a de glauques troupeauxl

J'ai vu [erme nter les ma rais enomi es, nasses


O U pou rrit dan s le s jone s tout un Leviathan!
De s ecrouleme rus d'eaux au mi lieu des bo naces,
Et les loi ntai ns vers les go uffres cat ar ac tan t!

Gla ci er s, so lei ls d' arg en t, flots nacreux; deux de brai ses!


E cho uag es hideux au fond des g olfes bruns
O U le s serpents g eants devotes des punaises
Ch oi ent, des arbres tordus, avec de noirs parfums !

J'aurais voulu mo ntrer aux enfants ces dorades


D u flot bleu, ce s poi sson s d' or ; ce s pOi sSOI lS ch an tan ts.
- D es ecum es de fleurs ont berce m es derades
Et d'ine/fab les vents m'ont ai le pa r ins tan ts.

Parjols, martyr lasse des poles et des zones.


La m er dont le sanglot [alsait mon roulis doux
Mo ntait vers m ol ses fieur s d' omb re. au x ve ntou ses jau nes
E t je restais, ainsi qu'une femme a ge no ux : ..

Pr esque fie, ballottan t sur me s bords les querelles


E t les fientes d'oiseaux cla baudeurs aux yeux blonds.
Et je voguais, lorsqu 'a trav ers me s liens freles
De s noyes descendaient dormi r; a reculons!

O r mo i, batea u perdu sous les cheveux des a nses,


Jete par l'ou rag an dam l'ethe r san s oi seau ;

M
N' oauraient
i do nt les
pasMorepeche
nitors etfales vo iliers ivre
carcasse des d'eau;
H a nses

32
Cheguei a visitar as Floridas perdidas
Com olhos.de jaguar florindo em epiderrnes
De hornens! AJco-iris tensos como bridus
No horizonte damar de glaucos paquidermes.

V i fermentarern, pantanos imensos, ansas


On de apodrecerrr Leviatas distantes!
o desmoronarnenro-dai agua nas bonancas
E abismos a seabrirr neieaos, cataratantes!

Geleiras, sois de prara..ondus e ceus cadentes!


Naufnrgios abissais na rumba dos negrumes,
Onde, pasto de insetos, tornbarn as serpentes
Dos curvos cipoais, com perfidos perfumes!

Ah! se as criancas vissern 0 dourar das ondas,


Aureos peixes do mar azul. peixes cantantes ...
- As espumas em flor ninaram minhas rondas
E as brisas da ilusao me alaram por instantes.

Martir de p610s e de zonas misteriosas,


o maira.solucan cobria os meus artelhos
Com flores fantasmais de palidas ventosas
E eu, como uma mulher, me punha de joelhos ...

Quase ilha a baloucar entre borras e brados


De gralhas tagarelas com olhar de gelo,
Eu vogava, e par minha rede os afogados
Passavam, a dormir, descendo a contrapelo.

Mas eu, barco perdido em bafas e dancas,


Lancado no ar sem passaros peia torrente,

be quem os Monitores e as arpoes das Hansas


Nao teriam pescado a cascade agua ardente;

33
L ibre, [uma nt, mo nte de brume s vio lettes,
Mo l qui tro ua is /e ciel ro ug eo ya nt co nune un mu r
Qu i po rte, co nfiture exquise a ux bo ns poetes,
De s lichens de so /ell et des nto rves d'az ur;

Q ui cou rai s, tac he de lun ul es el ec tri qu es ,


Planche [olle, escorte des hi ppoc amp es noi rs,
Qu an d lesju illets [ai sai ent crou ler a cou ps de triques
Les deux ultrama rins au x ar dents enton noi rs;

M o l qui trembl ai s, sent an t ge ind re a cinq uan te lleues


L e rut des B ehemo ts et les Maelstroms epais,
Fi/eur etemel des immobilites bleues,
Je re gr et te l'Europe aux anc ien s par ape ts!

J'ai vu des archipels sideraux! et des ties


D a M le s ci eux del ir ant s son t ou verts a u vogueur:
- Est-ce en ces nuits sans fo nds que tu dots et t'exiles,
Mi llion d'oi seau x d'or , (}future Vi gu eur?

Mais, vrai , j'ai trop pleurel Les Aubes SOIlI navrantes.


Toute lune est at roc e et tou t sol eil amer:
L 'a cre a mo ur m 'a g on fle de to rpeurs enivra ntes.

o que ma quille ecla tel 0 que j'ail le a fa me r!

Si je desire une ea u d'Eu ro pe, c'est fa fla che


Noire et froide ou vers le crepuscule emb aume
Un enfan t accroupi plein. de tri st es se s, Mel le
Un bat ea u fre le ca mi lle un papillon de mai.

Je ne pu is pl us , baigne de vo s lan gu eurs, (} lam es,


Enlever leur sillage a ux porteurs de cot on s,

Ni trav erser l'or gu eil des drap eau x et des fkunmes,


Ni nag er sou s les yeux ho rribles des pon ton s.

34
Livre, fumando em meio as viracoes inquietas,
Eu que furava 0 ceu violaceo como urn muro
Que mancharn, acepipe raro aos bons poet as,
Lfquens de sol e vornitos de azul escuro;

Prancha Iouca a correr com hinulas e faiscas


E hipocampos de breu, nurna escolta de espuma,
Quando os s6is estivais estilhacarn em riscas
o ceu ultra marino e seus funis de bruma;

Eu que trernia ouvindo, ao longe, a estertorar,


o cia dos Behemots e dos Maelstroms febris,
Fiandeiro sem fim dos marasmos do mar,
Anseio pela Europa e os velhos peitoris!

Eu vi os arquipelagos astrais! e as ilhas


Que 0 delirio dos ceus desvela ao viajor:
- E nas noites sem cor que te esqueces e te ilhas,
Milhao de aves de ouro, 6 futuro Vigor?

Sim, chorar eu chorei! Sao mornas as Auroras!


Toda lua e cruel e todo sol, engano:
o amargo amor opiou de ocios minhas horas.
Ah! que esta quilha rompa! Ah! que me.engula 0
oceano!

Da Europa a agua que eu quero e s6 0 charco


Negro e gelado onde, ao crepusculo violeta,
Urn roenino tristonho arremesse 0 seu.barco
Trernulo como a asa de uma borboleta.

No meu torpor, nao posso, 6 vagas, as esteiras


Ultrapassar das naves cheias de algodoes,
Nem veneer a altivez das velas e bandeiras,
Nero navegar sob 0 olho torvo dos pontoes,

35
VOYELLES

A nair, E blanc, I rouge, U vert, 0 bleu: voyelles,


Je dirai quelque jour vos naissances latentes:
A, nair corsetvelu des mouches eclatantes
Qui botnblnent autour des puanteurs cruelles,

Galfes d'omb re; E, candeurs des vapeurs et de s ten tes ,


Lances des glaciers fiers, roi s blan cs , frisson s d'ombelles;
1,pourpres, sang cr ec he , tire des le vr es be lle s

Da ns la colere au le s iv res se s pen it ent es ;

U, cy cl es , vibrements divins des mers virides,


Paix des patis semi s d'animaux; paix des rides
Que l'alchimie imprime aux grands fronts studieux;

0, supreme Cl ai ro n pl ei n des strideurs etranges,


Silences traverses des Mondes et des Anges:
- 0 i'Omega, rayon violet de Ses Yeuxl

36
VOGAIS

A negro, E branco, I rubro, U verde, 0 azul. vogais,


Ainda desvendarei seus misterios latentes:
A, velado voar de moscas reluzentes
Que zumbem ao redor dos acres Iodacais;

E, nivea candidez de tendas e areais,


Lancas de gelo, reis brancos, flores trementes;
I, esearro earmim, rubis a rir nos dentes
Da ira au da ilusao em tristes baeanais;

U, curvas, vibracoes verdes dos oeeanos,


paz de verduras, paz dos pastos, paz dos anos
Que as rugas vao urdindo entre brumas e escolhos;

0, supremo Clamor eheio de estranhos versos,


Silencios assombrados de anjos e universos:
- 6! Omega, 0 sol violeta dos Seus olhos!

37
" ,
L'ETOILE A PLEURE ROSE ...

L 'etoile a pleure rose au coeur de tes orei lles ,


L'infini rou te blan c de ta nuque ii tes reins;
La me r a perle rousse ii tes ma mm es vetme illes
Et l'Ho mme saiglie nair ii ton flanc souverain:

38
A ESTRELA CHOROU ROSA...

A estrela chorou rosa ao ceu de tua orelha.


o infinito rolou branco, da nuca aos rins.
o mar perolou ruivo em tua teta vermelha.
E 0 Hornem sangrou negro 0 altar dos teus quadris.

39
COCHERIVRE

Pouacre
Boit:
Nacre
Voit;

Acre
t»;
Fiacre
Chait!

Femme
Tombe:
Lambe

Saigne:
Geigne.
- Clame!

40
COCHEIRO BEBADO

A.lacre
Vai:
Nacre
Rei;

Acre
Lei,
Fiacre
Cai!

Dama:
Tombo.
Lombo

D6i.
Clarna:
A'I1.

41
CHANSON DE LA PLUS HAUTE TOUR

Ois iv e je une ss e
A tout asservie,
Par ael ic at es se
J'ai perdu rna vie.
All! Que le temps vie/me
OU les cc eu rs s'ep re nn en t:

Je me suis dit: laisse,


Et qu 'on ne te voie:
Et sans La prom esse
De plus ha utes joies.
Q ue rien ne "ar re te,
Auguste retraite.

J'ai tant fai t pat ien ce


Q u 'a jamai s j'ou bl ie;
Cra int es et sou ffra nc es
Aux deux sont parties.

Et la so if malsaine
Ob scurcit me s veines.

42
CAN<;AO DA MAIS ALTA TORRE

Imitil beleza
A tudo rendida,
Por delicadeza
Perdi minha vida.
Ah! que venha 0 instante
Que as almas encante.

Eu me digo: cessa,
Que ninguem te veja:

E sem a promessa
Do que quer que seja.
N ao te impeca nada,
Excelsa morada.

De tanta paciencia
Para sempre esqueco:
Temor e dolencia
Aos ceus ofereco,

E
Mea sede sem as
escurece peias
veias.

43
Ainsi fa Pr airie
A l'oubli livree,
Gr an die, et fleu ri e
D' ence ns et d'ivrai es

Au bourdon farouche
De cent sa les mouches.

AM Mi lle veuva ges


D e fa si pauvre tune
Qu i n 'a que l'ima ge
D e fa Notre-Dame!
Est-ce que l'on prie
La Vierg e Ma rie?

Olsi ve [eune sse


A tout asservie,
Par de licat es se
J'ai perdu ma vie.
Ah! Q ue le tem ps vienne
Ou les coeurs s'eprennentl

Ma i 1872.

44
Assim esquecidas
Viio-se as Primaveras
Plenas e floridas
De incenso e de heras
Sob as notus foscas
De cem feias moscas,

Ah! M il viuvezas
D a alma que chora
E s6 tem tristezas
De Nossa Senhora!
Alguem oraria
A Virgern Maria?

Irnitil beleza
A tudo rendida,
Por delicadeza
Perdi minha vida.
Ah! que venha 0 instante
Que as almas encante!

Maio 1872

45
LES CORBEAUX

Seign eur, quan d [roide est la prai rie,


Quand dans les hameaux abbattus,
Les lon gs an ge lus se sont tus...
Sur la na tur e de fleur ie
Faites s'abattre des grands cieux
Les chers eor beau x delicieux:

Arme e etrange aux cris seve res,


Les vent froids attaquent vas nids!
Vous, le long des fleuves jaunis,
Sur les routes aux vieux calvaires,
Sur les fosses et sur les trous
Dis pe rs ez -v ous , ral li ez -v ous l

Pa r mi lliers, sur les champ s de France.


O u dotment des morts d'avant-hier;
Toumoyez, n'est-ce pas, l'hiver,
Po ur que chaque passant repense!
Sols done le crieur du devoir,
o notre [unebre oiseau nair!
46
OSCORVOS

Senhor, quando os campos sao frios


Enos povoados desnudos
Os longos angelus sao mudos ...
Sobre os arvoredos vazios
Fazei descer dos ceus preciosos
Os caros corvos deliciosos.

Hoste estranha de gritos secos,


Ventos frios varrem vossos ninhos!
Vos, ao longo dos rios maninhos,
Sobre os calvaries e seus becos,
Sobre as fossas, sobre os canais,
Dispersais-vos e ali restais.

Aos milhares, nos campos ermos,


Onde ha mortos recem-sepultos,
Girai, no inverno, vossos vultos
Para cada urn de nos vos vermes,
Sede a consciencia que nos leva,
6 funerais aves da treva!
47
I .

Ma is, sa ints du ciel, en ha ut du chelle,


Mal perdu dans le soir charme,
La issez les fau vettes de mai
Po ur ceux qu 'a u fond du boi s en chai ne ,
Dan s l'he rbe d'oi: l'on ne peut fuir;
La de/a ile sans avenir:

48
Mas, anjos do ar, no alto da fronde,
Mastro sern fim que os ceus encantam,
Deixai os passaros que cantam
Aos que no breu do bosque esconde,
L a , onde 0 escuro e mais escuro,
Uma derrota sern futuro.

49
L'ETERNITE

El le es t re trou vee .
Q uoi? - L'Etemite.
C'est la m er allee
Avec le soleil:

Ame sentinelle,
Mu rmu ron s l'aveu
D e fa nuit si nulle
E t du jo ur en feu.

D es humains suffrages,
D es commu ns elan s,
La tu.te degages
EI vol es selon .

Pu isque de vou s seules,

Br
Le aiDe
sesvoide sat in, e
r s'exhal
Sans qu'o n dise: enfin.

50
A ETERNIDADE

De novo me invade.
Quem? - A Eternidade.
E a mar que se vai
Com a sol que cai.

Alma sentinela,
Ensina-rne 0 jogo
Da noite que gela

E do dia em fogo.

Das Iides humanas,


Das palmas e vaias,
Jii te desenganas
E no ar te espraias.

De outra nenhuma,
Brasas de cetim,

o Dever se esfuma
Sem dizer: enfim.

51
La pa s d' es pe ra nc e,
Nu l or ietur.
Sc ienc e av ec pat ien ce,
Le supplice est sur.

El le es t re tro uv ee .
Qu oi? - L'ttemi te.
C' es t fa m er allee
Avec le sol eil:

Ma i 1872.

52
La nao ha esperanca
E nao ha futuro.
Ciencia e paciencia,
Suplfcio segura.

De novo me invade.
Quem? - A Eternidade.
E a mar que se vai
Com a sol que cai.

Maio 1872

53
6 SAISONS, 6 cHATEAUX

6 saisons, chateaux
IJ
Qu elle ame est san s def au ts?

6 saisons, IJ chateaux,

J'ai fa it la magique etude


D u Bonheur; que nul n 'elude.

6 vive lui; chaque fois


Q ue chante so n coq gaulois.

Maisl je n 'au ra i plus d'envie,


Il s'est charge de rna vie.

Ce Channel if prit ame et co rp s,


Et dispersa tou s effor ts.

Que co mpr en dr e a ma par ol e?


II fait qu 'ell[ uie et vole!

54
CASTELOS, ESTA<;OES

Castelos, estacces,
Que alma e sem sen6es?

Castelos, estacoes,

Eu fiz 0 rnagico estudo


Da Felicidade, eis tudo.

Que eu possa ouvir outra vez


Cantar seu galo gaules.

Desejos? Dores? Olvida.


Ela e a luz da minha vida.

o Encanto entrou em minha alma.


Doravante tudo e calma.

o que esperar do meu verso?


Que voe pelo universo.

55
6 saisons, {j chateaux!

E I, si le mal he ur m' ent rai ne ,


Sa disgr ac e m 'est certai ne.

II [a ut que son dedai n, las!


Me livre a u plus pro mp t trepas!

- 6 Saisons, {j Chateaux!

56
Castelos, estacoest

E se me arrastar 0 mal,
Seu fel me sera fatal.

Que a mortedesse
Me liberte compeso!
seu desprezo

- Castelos, Estacoesl

57
APENDICE ZUTICO
PROPOS DU CIRCLE

(Merat) Ci nq so us! C' est ruineuxl Me dema nder cinq so us?


Tas d' in sol ent si (Penoutet) Mo n vieux, je viens du cafe R iche,
J'ai vu Ca tulle (Keck) Mo l je vo udra i etre riche.
(Verlaine) Caba ne r, de l'ea uD' Af f! (A. Cros) Mon sieur, vo us etes sao uls!

(Valade) Morbleu; pa s ta nt de bruit! La femme d'en desso us


Ac cou che ... (Merat) Av ez-vou s vu l'ar ticl e sur l'Au triche
D a ns ma revue? .. (Mercier) Hor reur! Mon sieurs, Cab an er trich e
Su r la can tine! (Cabaner) Je... ne pu. .. is repondre a tous!

(Gill) Je ne boi s rien, je paye! Allez chercher a boire,


Vo ila dix sou sl (Ant. Cros) Sit Si! Me rat , veuil/ez m' en croi re,
Zutisme est le vra i no m du circle. (Ch. Cros) En virite,

L'au tor ite c'est moi ! C' est moi l'au tor ite ...
(Jacquet) Pe rso nne au pia no ! C' est fa cheux que l'on perde
SOil temp s. Me rcier, jou ez le Joy eux Yin... (Rimbaud) Al l! me rde!

Leon Valade, J. Kcck

60
PAPO DO CfRCULO

[Merat} Cineo sous! E demais! Me pedir tanta grana?


Cambada de ladr6es!... (Penoutet) Eu venho do Cafe
Riche, encontrei CatuUe... (Keck) E, ser rico e que e1
(Verlaine} Cabaner, agua D'Aff! (A. eros) Que bebado saeana!

(Valade) PO,ch ega de barulho! A mulher la de baixo


'Ta dando a luz... (Menu] Ja leu a nota na revista.
Sobre a Austria? ... (Mercier) Ah, Cabaner, seu grande vigarista,
Trapaeeando, hein? (Cabaner) Nunea vi tan ...to bor ...raeho!

(Gill) Eu nao bebo, eu s6 pago, agora. Mais bebida,


Aqui estao dezsous! (Ant. Cros) Sim! Sim! Merat, duvida?
Zutisma e 0 nome deste circulo. (Ch. Cros) Em verdade,

Eu sou a autoridadel A unica autoridade ...


(Jacquet) Ninguem toea piano, aqui? Ora, que perda
De tempo. Mercier, toque o Joyeux Yin... (Rimbaud) Ah! rnerdal

Leon Valade, 1. Keck

61
Nota sobre 0 "Cfrculo"

"Cercle Zutique" (neologismo derivado de zutl, inter-


jei~ao popular de desprezo ou indiferenca) - assim An-
toine Cros denominou 0 grupo boemio de intelectuais
freqiientado por Verlaine e Rimbaud em 1871, e compos-
to, entre outros, por Albert Merat, Ernest Cabaner, An-
toine e Charles eros, Leon Valade, Andre Gill.
Eles se reuniam numa cantina instalada no terceiro
andar do Hotel des Etrangers, entre 0 Boulevard Saint-
Michel e a Rue Racine. 0 musico Ernest Cabaner era 0

gerente e fazia as vezes de barman, ajudado por Rimbaud.


No Album Zutique (manuscrito 56 revelado em 1936), en-
tre desenhos e tiradas humorfsticas, encontram-se as pro-
ducoes literarias do grupo. Era comum 0 poema-par6dia,
que satirizava os parnasianos mais conhecidos, como Ban-
ville, e os pr6prios membros do Cfrculo. Do Album Zuti-
que e 0 anti-soneto "Cocheiro Bebado", de Rimbaud. E
tambem a peca. assinada por Leon Valade e J. Keck, que
ilustra bern 0 ambiente do Cfrculo e 0 seu nao-convencio-
nalismo, na liberdade e no desernbaraco com que tumul-
tua, em muitas vozes, os catorze versos classicos,
62
RIMBAUD
BLACK OR WHITE

augusta de campos & arnaldo antunes


.'
"
e_-'ilQirIrroW~~
us EiRAF1cA E EDITORA Ll1lA.

Rua IE'ftllcio rVil.DIiD """es, 310 - Jd Tr iu nI !;lI - Bo o5 uc :s 5. sa


CEP On1&.A5O - Gv.u~ - Sf' - FQr.(.. itlQ;111 -liA~'oOOCI
F.,u:..: {0:I0l11J 643B-15ao. - E-MaI: IlsgrllUIIriwI.-corn..b!"
~'

Ib
~_~\11t.~ EOIT ORA PEASP~CT VA

:l'~lll
-=

~I~ -

Potrebbero piacerti anche