...

Buan haq aes

a BeQinneR's coucse in BReton

Adapted from the French of Per Denez

by
R. Delaporte

CORK UNIVERSITY PRESS

BRezhoneq
...Buan hAQ aes
BRezhoneq
...Biun haq aes
a Beqinnep's couRse in B R e to n

A d a p ted from th e French o f P er D en ez

P ro fesso r
â r U n iv e r sité de H au te-B reta g n e, R en n es

by

R aym on d D ela p o rte, D .e n D ., D ip . E t. C elt. (R en n es)

A ssistan t in B reton , U n iversity C o lle g e, C ork

NEW EDITION

P refa ce by

P âd raig Ô R iain , M .A ., Ph.D .

P ro fesso r o f Early & M edieval Irish L an gu age & L iterature
U niversity C o lleg e , C ork

Illu stration s by

CORK UNIVERSITY PRESS

1991
 © CO RK U N IV E R SIT Y PRESS
an d R aym ond D elaporte, 1977
R eprinted with corrections 1980
R eprinted w ith corrections 1991
ISBN 0-902561- 11-1
Acknowledgement
This English version, ad ap ted from th e b ook Brezhoneg Buan Hag
A es by Per Denez, is published with the kind perm ission o f the
copyright holders: Société Industrielle de R eproduction Sonore
OMNIVOX P aris and Per Denez 1972. T he original edition was
published by OMNI VOX, ISBN 2-85294-018-3.
C ork U niversity Press expresses its appreciation for the generous
financial assistance received from T fH R o f the C om m ission o f the
E uropean C om m unities tow ards the publication o f this edition.
To make a better use o f this book, cassette tapes, slides
and ancillary texts are available from:
OMNIVOX INTERNATIONAL, 8 rue de Berri,
75008 Paris.
Typeset by T ow er Books, 13 H aw thorn A ve., Ballincollig,
C o . C ork; printed by Shanw ay Press, 461 A ntrim R oad, Belfast;
bound by D undalk B ookbinding, 5-7 Y orke S t., D undalk
C O N te N tS
Pages
P reface................................................................................................................................................ 9
In tro d u c tio n ...................................................................................................................................... 11
Guide to Breton P ronunciation..................................................................................................... 15
Kentel 1.— The articles. Verb to be: use o f a zo and eo. The negation ne ... ket. Position of
the adjectives. The demonstratives: al ... man, al ... se. The conjunction ha,
h a g ............................................................................................................................. 24
Kentel 2.— The verb: emañ; eus. Verb with a plural subject. The possessive case: m erc’h ar
mestr-skol. Mutations marking gender. Mutations caused by certain words.
Contracted article en, er, el. The diminutive -ig .............................................. 32
Kentel 3.— Verb to be: present, imperfect, future: 3rd singular. Verbal particles a and e.
Negation. Negative answer with verb to be. Verb and subject: conjugation with
subject expressed. Mutations as mark o f fem inine........................................ 40
Kentel 4.— Verb to be: conjugation with subject expressed; present, imperfect, future. Verb
to be: present tense, table o f conjugation with endings. Present o f location:
emañ: table o f conjugation with endings. Table of endings for Present o f to be.
Conjugation in the negative. Present Participle. The progressive form. The
imperative. Affirmative answer to negative question. Soft mutations: table.
Mutations as mark o f gender............................................................................... 48
Kentel 5.— Verb bezañ: imperfect, conjugation with endings. Future, conjugation with
endings. Verb bezañ; conjugation with endings and verbal particle. Comparative:
-o c ’h ... eget(orevit). Superlative -añ. Mutations after h in i.......................... 58
Kentel 6.— Conjugation o f verb to have. Present tense: table. Future tense of to have: table;
table showing how to recognise persons in verb to have. How verb to have is used.
The verbal noun. Suffix plural-où. Soft mutations a fte r p e .......................... 66
— 5 —

Kcnlel 7.— Verb bezañ: imperfect, conjugation with endings. Table o f endings for Impcrfect
tense. Verb bezañ: future conjugation with endings: table. Table o f endings for
future tense. Personal pronouns used as subjects: table. H a interrogative word.
The feminine su ffix—ez. The plural suffix - io ù ............................................ 74
Kentel 8.— Two types of conjugation. Conjugation with subject and conjugation with
endings. Verbal stem. Endings o f present tense for regular verbs: table. The verbal
particles. Conjugated prepositions: ganin, ganit, ganeoc’h, ganeomp. Soft
mutations. Mixed mutations............................................................................... 82
Kenlel 9.— Present tense o f regular verb: endings. Imperative. Past participle. T hedaysofthe
week: dilun and allun. Complete table o f mixed mutations................................... 90
Kenlel 10.— Endings as distinctive marks of tenses: Present, Imperfect, Future. Conjugation
with subject. Future: conjugation with endings. Table o f endings for the Future
tense. Stem o f verbs: cases o f changes o f vowels between stem and verbal noun.
Conjunction o f subordination: pa and ma. Mutations after pa. Plural endings:
-où, -ioù, -ed. Conjugated prepositions: dit, dezhi, deoc’h. Numerals from 1
to 10......................................................................................................................... 98
Kenlel 11.— Imperfect o f verb to have: table. Imperfect o f regular verb: table of endings. Re­
vision o f Present. Imperfect and Future tenses o f regular verbs. Verb and subject
— rules o f agreement. Verb ober. Mutations: aspiration. Mutations and plural.
Plural: lud, bugale. Conjugated preposition din. Soft mutations after daou. Fem­
inine o f daou.div. Nouns remain singular after numerals........................... 106
K entel 12.— Conjugation with ober: the three types o f conjugations: how to use them. Verb
ober: present tense, table; future. Use o f ober. Plural endings in -ien and -i; the
plural kezeg. Mutations in the plural; differenceaccording to gender. Mutation of
adjectives after nouns. Conjugated prepositions: evidon, evidout, warno,
g a n to ....................................................................................................................... 116
Kentel 13.— Verb bezañ: habitual present; conjugation with subject; conjugation with endings:
table. Singulative suffix -enn. The suffix -ad. Feminine forms o f 2, 3
and4. Pet? with singular nouns......................................................................... 126
K entel 14.— Verb gouzout: Present tense: conjugation with endings; table; conjugation with
subject: table; conjugation with ober: table. Mutations: hardening or unvoicing.
Aspirated mutation. General table of mutations. Conjugated prepositions: table
o f 2 types: din and evidon. How to use az and ez, am and e m .................................134
Feminine suffix -erez. The adjective mell. The pronoun hini. Soft mutations
aftergwrf/andre................................................................................................... 162
Kentel 18.— Verb ober: imperfect, conjugation with endings: table. Verb m ont: imperfect,
conjugation with endings: table. Verb gouzout: imperfect, conjugation with
endings: table. Conditional. Dual. Preposition e-giz, conjugated forms: egistañ
egiston. The construction: soñjal a rae din. The age: P e oad eo? Numerals 11 to
20. Mutations o f bloaz after numerals. Imperative D e o m p !....................... 170
K entel 19.— Conditional, conjugation with endings: table. Conditional, conjugation with
ober; conditional tense of ober: table. Verb bezañ, conditional with endings:
table. Verb to have, conditional tense: table. Verb gouzout, conjugated with
itself as an auxiliary. Emphasis on the person. The suffix -ad and the gender.
Aspirated m utations............................................................................................ 180
Kentel 20.— Subordination to an interrogative main clause. The possessive used with unan:
m a unan myself, on my own. Verb bezañ; habitual imperfect tense. Table of the
months. Plac’h, no mutation after article........................................................ 190
K entel 21. Indirect interrogation introduced by ha ‘whether, if’. Use o f peogwir and rak.
Reflexive and reciprocative verbs with en em. Numerals from 20 to 100. The
time o f day. Su ffixes............................................................................................ 198
K entel 22. Principal and subordinate clauses. Subordinate clause in the negative. Interro­
gative subordinate clause. Mutations o f adjectives after pronoun unan. Impera­
tive, table o f endings. Plural -eier...................................................................... 208
Kentel 23.— Verb gouzout, future tense with endings: table. Same verb: conditional with
endings: table. Verb m ont, conditional with endings: table. Use of an hini. Use
o f bennak. V arious types o f plurals.................................................................. 218
Kentel 24.— Verb bezañ, habitual imperfect tense: table. Imperative in the negative. The
ordinal numerals. How to state dates: mutations. Ordinal numbers and gender.
Table o f soft mutations caused by certain words: their list........................... 228
K entel 25.— Comparatives and superlatives. Verbs ending in -aat. Survey o f Breton suffixes.
General tables o f conjugated prepositions................................................................ 236
V ocabulary...................................................................................................................................... 247

Kentel 15.— Verb mont: Present tense: conjugation with endings; conjugation with subject;
conjugation with ober. Equative. Conjugated preposition: how they are used
after verbs. Conjugated forms o f preposition a; Table a c ’h anon, etc., Subordin­
ation. Soft mutations after p e ............................................................................. 144

Kentel 16.— Verb: Future tense, conjugation with ober. Future tense of ober, conjugation
with endings; table. Future o f m ont, conjugation with endings; table; conjugation
with subject: table. The passive. Preposition gant, conjugated forms: table. Use
o f k e it...................................................................................................................... 154

Kentel 17.— Verb to have, forms o f habit: habitual, present tense: table; habitual imperfect
tense: table. Plural: tiez and kizhier. Mutations: adjective governing an object.
 Pueface

T here have been tim es when links betw een B rittany an d these islands were
m uch closer th an they are today. T he evidence survives in the B reton saints,
w ho, to a large degree, are o f W elsh an d Irish extraction. T h e explanation lies
in the special n ature o f the place occupied by B rittany in the annals o f the
insular peregrinatio pro Christi.
M issionaries were also responsible fo r a renewal o f interest in the ‘L and o f
P a rd o n s’. Evangelical W elsh m inisters in the nineteenth century were am ong
the first m odern witnesses to th at aw areness o f cultural affinities which m arks
to this day the relations between W ales and B rittany.
The tangible result o f these contacts is the num ber o f bo o k s in W elsh on
B rittany. A t the sam e tim e, how ever, both the W elsh an d B reton languages
continued to be studied through the second m edium m ost natu ral to each
group. A nd it is now , fo r the first tim e, th at a m anual o f stan d a rd M odern
B reton is to appear in English.
The task o f ad ap tin g P er D enez’s b o o k fo r E nglish speakers could hardly
have been un d ertak en by a scholar better suited to it. W ith a lifetim e o f
dedication to B reton studies, particularly in the field o f lexicography, to a ssist
him , D r. R aym ond D elaporte began som e years ago to teach B reton in this
College. The experience gained fro m the years o f teaching has proved to be a
m ixed blessing, how ever, since it has m ade it necessary fo r him n o t alone to
translate P er D enez’s book but also to re-w rite considerable p o rtions o f it, in
order to m ake it m ore suitable fo r students u n fam iliar w ith structuralist
concepts. The w ork involved, which was considerable, has been largely a
labour o f love since this book is a logical extension, catering for a m uch larger
audience, o f the m any hours spent in teaching his m other-tongue.

Padraig Ô Riain

— 9 —
 iN tR O O U C tiO N
The E nglish version o f Brezhoneg buan hag aes, the b eginner’s course in
B reton by P er Denez responds to a need which has been felt for a long tim e by
those engaged in the teaching o f B reton to those students w ho wish to take
B reton as a subject for itself or in order to widen their com parative knowledge
o f Celtic g ram m ar an d language.
Excellent bo o k s in E nglish exist on the academ ic level to study theoretically
B reton phonetics and linguistics in general. But no book has ever been
published on the practical gro u n d w o rk fo r the beginner.
A m ong the Celtic languages, B reton is certainly, to the o rd in ary m an in the
street, the least know n in the other Celtic countries as well as in the English
speaking w orld. This, o f course, is due to the fact th a t textbooks intended fo r
non-B reton speakers, gram m ars, han d b o o k s, dictionaries etc. are all pu b ­
lished in F rench, and so are useless to w hoever has n o t a fluent knowledge o f
French.
The lack o f books in Irish, W elsh, o r English to help the student o f B reton
has disheartened m any a speaker o f those languages and prevented their
achieving success in the study o f B reton which they had hopefully started to
pursue on their own.
Even those attending B reton classes given th ro u g h th e m edium o f their ow n
languages have continuously felt the handicap caused to them by the lack o f
gram m ars o ther th a n B reton gram m ars in French an d o f dictionaries other
th an B reton-French and French-B reton.
T eachers have felt no less the difficulties caused by the com plete absence o f
proper books for beginners w ritten in th eir ow n language. T he w riter o f this
English version has for years w restled w ith this disadvantage an d having used
several different courses for beginners, has found th a t they all had the same
m ajo r defect — they were w ritten in French and were intended fo r French
speakers.
To take only a few exam ples, several gram m atical facts concerning the
definite and indefinite articles, the possessive, the invariability o f adjectives
will raise no problem fo r English speakers while requiring m ore explanations
fo r French speakers; on the other h an d , in B reton phonetics, the question o f
nasalization which is not to o difficult fo r French speakers — in spite o f some
im p o rtan t differences betw een F rench and B reton — will necessitate a
th o ro u g h explanation to E nglish speaking students.

— 11 —
 H ow ever it is obvious, to anyone w ho has been teaching students w ith a It can never be stressed to o m uch th a t a living language is first o f all a
good know ledge o f an o th e r Celtic language, th a t the difficulties to be sur­ spoken language. This is why the teaching is given in the fo rm o f conversa­
m ounted o r the problem s to be explained to such students are com pletely dif­ tions; tapes can be had from O m nivox which give th e stu dents the possibility
ferent from those facing F rench speakers. F or instance, the very th o ro u g h ex­ o f hearing as o ften as they wish the full sequence o f the B reton text o f each
planations necessary to m ake a French speaker grasp the natu re an d w orking lesson, so th a t even a person learning on h is/h e r ow n can acquire a good
o f the ‘initial m u ta tio n ’ in B reton are superfluous fo r G aelic or Welsh know ledge o f B reton p ro nunciation.
speakers. A simple m en tio n o f the fact w ith a few com parisons will be su f­
T he w riter o f this English version wishes to th a n k heartily everyone w ho
ficient. T he prepositional pron o u n s or conjugated prepositions are also
helped him in his task. H e will consider him self fully repaid if this helps
som ething com pletely foreign to French speakers while they are taken for
English speakers, especially those w ho are fellow Celtic speakers, to get to
gran ted by C eltic speakers. T he sam e is tru e o f the B reton dem onstrative as
know B rittany and its language better and so fu rther a deeper know ledge,
well as o f the possessive case. E xplan atio n s in the French textbooks a b o u t the
understanding an d friendship betw een Celts.
so-called verb ‘to have’ in B reton, are som ew hat aw kw ard because both to
French an d English speakers th e absence o f a verb ‘to have’ presents great d if­
ficulty which is n o t experienced by those fam iliar with Celtic language con­
stru ctio n .
F o r these reasons, this English edition o f Brezhoneg buan hag aes, which
th e au th o r desired to have published, is n o t so m uch a tran slatio n as an a d ap ­
ta tio n , though noth in g has been changed in the plan o r the m ethod o f
teaching. It is only in th e gram m atical explanations th a t em phasis has been
placed in a d ifferen t w ay to suit th e need o f students o f a d ifferen t linguistic
b ack g ro u n d . It m ust also be added th a t the a d ap to r does n o t agree entirely
w ith th e a u th o r o n som e p o in ts o f g ram m ar, especially o n som e aspects o f the
stru ctu ral ap p ro ach . T his is the reason why — w ith the agreem ent o f the
a u th o r — use has been m ad e in this E nglish edition o f th e trad itio n al g ram ­
m atical term inology th o u g h the tra n sla to r (fearing the w rath o f the author!)
has used in som e places th e term ‘relative particle’ instead o f ‘relative p ro ­
n o u n ’ to placate his old friend w ho states in th e ‘In tro d u c tio n ’ o f the French
E d itio n th a t ‘N o m en tio n has been m ade o f the relative p ro n o u n because it
does n o t exist.’
A p a rt fro m this little gram m atical feud, a com plete agreem ent exists be­
tw een au th o r an d tra n sla to r w ho has tried n o t to m ake the saying ‘ traduttore
traditore’ applicable to his w ork.
T he reader will th erefo re find th e very sam e 25 lessons as in th e original edi­
tion; each lesson is divided into fo u r p arts: a vocabulary, a conversation,
follow ed by questions, notes o f gram m ar, an d last b u t not least — the au th o r
insists on this — exercises.
A basic vocabulary o f approxim ately nine hundred w ords is used in the 25
conversations. These fo rm the general vocabulary given at the end o f the
bo o k .

— 12 — — 13 —
 Q u ib e t o B u e tO N P u o N U N c ia t io N
1. The m ini-casettes, which can be used with this h an d b o o k , m ake it pos­
sible to gain direct co n tact with the pron u n ciatio n o f B reton. H ow ever, it
seems th a t a few w ords o f advice on the subject will be useful.

2. T he transcriptions are given in the international phonetic alphabet

(I.I’.A.) and present a stan d a rd pro n u n ciatio n o f m odern B reton.

.1. T he speakers w ho have recorded this course have kept, each o f them , the
accent o f their own region, so th at there m ay be som e phonetic variations
from one to an o th er. But B reton, like English, does n o t regard as an ideal an
absolutely u n ifo rm kind o f p ro n u nciation which other languages, such as
French for instance, try to attain .

4. The Stress or Accent

Breton has a very strong stress.
In polysyllabic w ords, the stress falls on the second last syllable: bara
|'b o :ra ], kador f'kflid o r], kemener [ke'm e:ner]. W hen the w ord is lengthen­
ed by the ad dition o f a new syllable, as, fo r instance, w hen a plural ending is
added, the stress m oves on to th e new second last syllable: baraer [ba'raer],
kiidorioù [k a 'd o rju ], kemenerien [kem e'nerjen].
In a small num ber o f w ords the accent falls on the last syllable,
fo r instance: amann [a 'm a n :], abardaez [a b a r'd e s], abred [a 'b re :t],
kornog [kDr'no:k], kreisteiz [krejs'tejs], ebet [e'be:t], emañ [e'm a:], itron
[i'tro :n ], (Som e o f these are in fact com pound w ords: abred (a + p re d ),
kreisteiz (kreiz + deiz), ebet (er + bed).
W ords o f the type a-raok, a-hed, usually w ritten with a hyphen, are
stressed also on the last syllable: [a'ro :k ], a-hed [a'he:t].
In a few w ords, such as petra, atav, dindan, the stress m ay fall on the first
or the second syllable according to regions.

5. The Accent in Monosyllables

In a sentence, the m onosyllables — nouns o r verbs — are usually stressed.
In a group article -I- noun, the noun will carry the stress when the article is a
definite article: an den, an ti are pronounced [an 'dè:n], [ân 't i : ]. H ow ever if
the article accom panying the noun is an indefinite article, the stress falls on
the article and not on the noun; thus: un den, un ti are pronounced
['<£ n den], ['<£ n ti].
 In a co m bination article + noun + adjective, it is the adjective which carries
th e stress: an ti gwenn [ân ti 'gw en:], an den kozh [ân dên 'k o :s], ar plac’h
yaouank [ar play'jow :ar)]. It is only when th e adjective has three syllables th at
a stress will again fall on th e noun.
6. Quantity
T here is a very sh arp o pposition in B reton betw een long a n d short.
All unaccented vowels are sh o rt.
A ccented vowels m ay be long o r sh o rt according to circum stances which
m ay be explained as follows:
In an accented m onosyllable, as a general rule, the vowel is long when
follow ed (in the spelling) by a single co nsonant; b u t it is sh o rt w hen followed
by m o re th a n one co n so n an t. F o r instance: den, peul, kan are pronounced
w ith a long vowel [ 'd e :n , [/p 0 :l],[/ldr:n], while tenn, foil, kann a re pronounced
w ith a sh o rt one ['ten :], ['fo l:], ['kan:].
T here are a few exceptions to this rule. In particu lar w ords having a final -s
and w ords borrow ed fro m French: kas (to send), chas (from French: chasse)
are pronounced [' kas:], [' /a s :] . A n o th er exception: the vowel is long before
-rr as before -r : berr ['be:r].
In polysyllabic w ords, th e accented vowel is sh o rt w hen follow ed by m ore
th a n one consonant: berroc’h ['berrox], kousket ['kusket].
W hen th e accented vowel is follow ed by a single con so n an t, w hich then
stands betw een tw o vowels, there are tw o possibilities: (a) the vowel is short if
th e co n so n an t is unvoiced; b u t (b) it is long if the follow ing co n sonant is
voiced. F o r instance, w ith an unvoiced consonant: atav ['at:o ], kafe ['kaf:e],
echu ['e j^ y l.c h a k o d t'/a k ^ t], pakad ['p ak :at]; an d w ith a voiced consonant:
podoù ['po:du], bagoù ['ba:gu], goude ['gu:de], logod ['lo.-got], nijal
[ 'n i^ a l] . This latter type (b) is th e m ore frequent.
7. Unvoicing of Consonants in Final Position
B reton, as seen b efore, has voiced and unvoiced consonants: thus an op­
position o f sono rity exists in pairs o f consonants such as P /B , T /D , K /G . In
absolutely final po sitio n , this o pposition disappears and the final co nsonant
is p ro n o u n ced unvoiced. F or instance, in sequences vowel + consonant with a
stressed vowel an d a co n so n an t in absolutely final position, the co n so n an t is
unvoiced and the vowel befo re it is long: an tad, ar vag are pronounced with a
long vowel and a co n so n an t which is at the sam e tim e unvoiced and short [ïn
'to :t], [ar 'v a:k], This is the general rule.
— 16 —
In com bination, befo re a vowel an d , in general, before a voiced conso­
n an t, voicing reappears: tad oa deut is p ronounced ['ta :d w a 'd o :t] an d deut
oa tad is p ronounced ['d o :d w a 'ta :t] Please note carefully th a t the vowel is
long in b o th cases.
E xceptions to this rule ['kas:], ['/a s :], have already been m entioned in
paragraph 6 : the vowel is then short.
8. The Alphabet
T he B reton alp habet is as follow s:
A B K D E F G H C H C ’H I Y J L M N O P R S T U V W Z .
H ow ever R oparz H em on has aband o n ed this trad itio n al order o f the
B reton alp habet in his m ost recent dictionaries to bring it in line w ith those of
the other E u ropean languages; in this new order, the missing C is replaced by
C H an d C ’H w hich do n o t exist in other alphabets. H ere is this order:
A B C H C ’H D E F G H I J K L M N O P R S T U V W Y Z .
Som e letters o f the English alp habet are m issing in the B reton alphabet,
such as C, Q and X (used only in foreign w ords). O ne m eets (as m entioned
above) with signs which do n o t exist in English: C ’H . N ote th a t in B reton C H
is counted as one letter o f the alphabet, while in English it is counted as tw o. In
B reton, as in Fench, the groups O U a n d EU represent single vowels. N .B .:
W hen the groups represent tw o vowels, a diaeresis ( " ) is placed on the u:
eiirusted, emroiis.
9. Pronunciation o f the Consonants
The unvoicing o f consonants in absolute final position has laready been
noted in p arag rap h 7 above.
C onsequently, in absolute final position the pro n u n ciatio n is [p], [f], [t],
[s], [/], [k] and no t [b], [v], [d], [z], [3 ], o r [g]. T he sign C ’H , which has b o th an
unvoiced [x] an d a voiced [y] pro n u n ciatio n , is pronounced [x] in absolute
final position, according to the general rule.
A fter these rem arks, we m ay now study the pron u n ciatio n o f the con­
sonants in other positions:
B is p ronounced alm ost as in the E nglish w ord bread : bara ['b a:ra].
K is p ro nounced approxim ately as in the English w ord kale o r c in cup : ki
['ki:], kousket ['kusket],
D is p ro nounced approxim ately as in the English d o o r : dont ['don:].
F is pronounced approxim ately as in fountain: feunteun ['f <£ntffin].
— 17 —
( I is pronounced approxim ately as in th e English w ord go: a rg e r fa r'g e r], It is
never pronounced as g in gin.
11 is m ute, as in F ench, in som e w ords, an hent [an '?n:], buhez ['by:es]; o th er­
wise it is practically pronounced as in English: hir ['hi:r], hemañ ['hemâ];
m oreover in m any very com m on w ords H is purely orthographic and does not
exist in the p ronunciation: ha, hag and; he, hec’h her; ho, hoc’h your, hon,
hor, hoi ou r.
C H is pronounced approxim ately as sh in the English w ord shoe : choual
['Ju:al].
C ’H has no corresponding sound in English. It is sim ilar to ch in the G erm an
w ord nach, as well as to ch in the Irish go moch and W elsh moch; it is also akin
to j in the Spanish w ord jota. T he sign C ’ FI represents an unvoiced co n sonant
[x] and a voiced one [y] which m aintains C ’H within the general system o f
pairs, with the o pposition o f sonority [x] - [y].
C ’H is always pronounced [x] in initial position; and th e re a re noexceptions.
It is pronounced [x] in absolute final position. If it is the only final conso­
n an t, the preceding vowel is long. It is pronounced [y] in the intervocalic posi­
tion, except in com paratives an d superlatives: i.e. in fo u r w ords: yac’hoc’h,
y a c ’ h an , s e c ’ h o c ’ h , s e c ’ han w h ic h a r e p r o n o u n c e d [ 'j a x : o x ] ,
['jax :a], ['sex:ox], ['sex:a], with a sh o rt vowel in the stressed syllable.
J is pronounced approxim ately like s in the English w ord pleasure : nijal
['ni.^al].
L is pronounced approxim ately as in the English w ord look : loar ['lw a:r].
N ote that al loar is pronounced [a'lw a:r], w ithout lengthening o f the I.
M is pronounced approxim ately as in the English w ord mother : mamm
['m am :].
N is pronounced approxim ately as in the English w ord niece : ni ['ni:]. N
b efore K has approxim ately the sam e sound as n in Uie English groups -ng and
-nk, such as sing, king, hankie: sanket ['saqket]; N is not p ronounced at all;
it only indicates that the preceding vowel is nasal: emañ [e'm a:]. On the ques­
tion o f nasalisation, see p aragraph 13 below.
P is p ronounced approxim ately as in th e English w ord paper: paper ['pap:er],
R is p ronounced in tw o different ways: in the N orth o f B rittany is has an apical
p ro n u n ciatio n , while in the South its pronunciation is akin to th a t o f the
uvular r in the official French. Both p ronunciations are correct, but the first
one will be found easier to reproduce by Gaelic and W elsh speakers. Learners
m ust be careful to avoid the type o f r such as the one pronounced in the
English w ord tree; it is com pletely foreign to Breton. T h erex istin g in the Irish
w ord fir is also unknow n in B reton.
— 18 — —
S is pronounced approxim ately as in the English w ord sea : si ['si:], sil ['si:l].
T is p ronounced approxim ately as in the English w ord tease : ti ['ti:].
V is prono unced approxim ately as in the English w o rd vision : vi ['v i:]. It is
practically non-existent as a non-m uted initial. In final position the p ro n u n ­
ciation o f V varies as follows: it is pronounced:
[v] in verbs (3 S): Ni a vev; ne sav ket.
[d] in other w ords after a and e: sav ‘h eight’ ['sao], bev ['beo], rev ['res], atav
m ay be p ro nounced either ['at:o] or [a'tao].
|w] in w ords a fte r i : bliv ‘lively’, div ‘tw o ’, liv ‘co lo u r’, piv? ‘w ho?’, riv ‘co ld ’
(See § 11, the semi-vowels).
[o] in th e g r o u p -ñv a f te r a, o a n d e e s p e c ia lly : hañv ['5 5 :],
kañv ['k â ô :], etc. See N asalisation, § 13 below.
Z is p ronounced approxim ately as in th e English w ord ‘zone’. B ut, in fact only
a few w ords, in B reton, begin w ith Z: zo, zoken [zo'ke:n], Ma zi is pronounced
[m a'zi:].
Z H : T he g ro u p Z H fo u n d in m any w ords was a d o p ted to u n ify the spelling o f
a consonant pronounced z in one p art o f B rittany and h in the other: thus
ilrezhoneg pronounced [b re'zo :n ek ] and [b rah o 'n e :k ], kozh ['ko:s] and
['ku:h]. B efore com paratives and superlatives Z H becom es SH: koshoc’h,
koshafl.
ILH : T he groups ILH represents a palatal 1 [X], unknow n in English and
som ew hat sim ilar to gli in the Italian w ords meglio, voglio : pilhoù ['piX:u],
dilhad ['diX:at]. The p ro n unciation reduced to [j] existing in a few areas
should be avoided.
G N : T he gro u p G N represents the co n so n an t [ji] which could be com pared to
ni in the English w ord onion; it is the sam e consonant as th a t represented by ñ
in the Spanish w ord señora : pignat ['piji:at],
10. Pronunciation o f Some Series of Consonants
Spoken B reton has a tendency to reduce the num ber o f final consonants:
- N T is reduced to [n:]; fo r instance mont ['m a n :], dont ['don:].
- M P is reduced to [m :]; fo r instance evidomp [e'vi:d5m ], pemp ['pern:].
- NK, - N G are reduced to [q] :stank ['star):], trenk ['treq:].
- STR is reduced to [st]: prenestr ['pre:nest], mestr ['m est].
- T R is reduced to [t:]: paotr ['pot].
H ow ever the suppressed con so n an ts reappear w hen they cease to be final:
mistri ['m istri], paotred ['potred].
19 —
11. The Semi-vowels
B reton has three semi-vowels: [j], [i[] and [w]. In spelling, [j] is
represented by Y and I, [q] is represented by U and [w] by W , O U , O and also
V (See p arag rap h 9 above).
[j] is pro n o u n ced as in th e English w ord yard : yen ['je:n], kemenerien
[kem e'nerjen], kadoriou [ka'dorju],
[w] is pronounced as in the English w ord, watch : da welout ['da 'w e:lut],
gouelañ ['gw e:la], piv ['piw ], loar ['lw a:r], oa [wa:].
[q] is pronounced as in th e French w ord puits; it is the semi-vowel o f the vowel
[y] and has n o co u n terp art in English: mui [m qi:], kuitaat [k q i'ta:at].
T here is also a semi-vowel corresponding to the vowel [oe], w ritten EU as the
vowel; it has no co u n terp art in English: leue ['Idee:].
12. Pronunciation o f Vowels
A: A m ay be long o r short; there is a long back A [a:]: ar vag [ar'va:k], glas
['glcr:s], gwaz ['gwa:s] p ronounced like a in father, calm or hard. T here is also
a long fro n t A [a:] : loar ['lw a:r], pakadoù [pa'k a:d u ]. W hen short, A is a
s h o r t f r o n t [a]: p ap er [ 'p a p : e r ] , barzh [ 'b a r : s ] , y a c ’ h [ 'j a x : ] ,
yac’hoc’h ['jax:Dx], abred [a'bre:t].
A b o u t n asalisation o f A , see § 13 below.
E: E represents tw o vowel sounds: [e]an d [e]. [e] m ay be long o r sh o rt. In th e
first case, it has approxim ately the sound o f the first p art o f a in made [meid]:
abred [a'b re:t], ebet [e'be:t], redek ['re:d ek ]. W hen sh o rt, it is akin to [e] in
met [met], tell [tel] in English : echu ['ej:y], kafe ['kaf:e].
[e] m ay also be long or short; long as in berr ['b e :r], ar gêr [arge:r]; short
as in gwenn ['gw en:], tenn ['ten:], mestr ['m est].
Before [lx] and [rx] E is usually p ronounced [e] delc’h ['delx], merc’h
['m erx], b u t b efore [x] it is p ronounced [e], [e] or [e] according to regions sec’h
['sex], ['sex] and even ['sex], dec’h ['dex] o r ['dex].
A b o u t n asalisation o f E, see § 13 below.
I: I m ay be long o r short: long [i:] it represents the sound o f i in the English
w ord machine, o r o f ea in beat and ee in feel: ki ['ki:], lizher ['li:zer].
S hort [i] it is pron o u n ced as i in pin, an d bit: mintin ['m intin], piv ['piw :],
pilhoù ['piA:u]. N ote th a t I is never pronounced like i in fine.
— 20 —
I is som etim es a semi-vowel [j ], see § 11 above. This happens especially in
som e endings, notably the plural ones in -ien and -ioù (b u t N O T in family
nam es ending in -iou, such as Kariou [K a'riw ],
A b o u t nasalisation o f I, see §13 below.
O: O m ay be p ronounced [o], [d] o r [p]: [o] resem bles th e first p art o f o in go
[gou] and hole [h o u l]: ar mor [a r' m o:r], ar skol [ar 'sk o :l]. [o] is usually long
and m ay be com pared w ith [d:] in cord ['kD:d], caught ['k o :t]; kaol ['k o : 1].
[?] is short and m ore open; it is often found before [x]: buoc’h ['byox]; it
seems akin enough to [d] in cot [kot], on [on]. A bout nasalisation, see § 13
below; b u t no te th a t, b e fo re -m a n d -mm, O does n o t becom e nasal an d is p ro ­
nounced [d]: chom ['J a m :], tomm ['to m .].
U. U represents the vowel [y] existing in G erm an an d F rench. It m ay b elo n g
like ii in G erm an führer, or in French mur : kuzhat ['k y :za t], sun añ ['sy:na],
tud [ 'ty:t], o r s h o r t : echu ['e:Jy], stumm ['sty m :], like in G erm an fünf.
A b o u t nasalisation, see § 13 below.
EU: EU represents a single vowel, which m ay be close o r open:
(1) close [0], long: heul ['0:1], eured [ '0 :ret], peul ['p o :l] like G erm an o in
horen or short: treutoc’h ['trot:D x], speurennoù [spo 'ren u ].
(2) open [oe]: cheuc’h ['Joe:x], meurzh ['moers].
A b o u t nasalisation, see § 13 below.
In the w ord leue, EU is a semi-vowel [Idee],
OU: OU represents a single vowel, which m ay be long o r short:
(1) long [u:] like 00 in English boot, f o o l : choual [ '/u a :a l] , goude ['g u :d e],
roudenn ['ru:den],
(2) sh o rt [u] like u in English put, pull : poull ['pul:], kousket ['kusket],
podoù ['po:du].
13. Nasalisation
The nasal vowels o f B reton are foreign to stan d ard English. They are
form ed by allow ing the soft palate to hang freely, as in ordinary breathing;
thus causing the air to escape through b o th nose and m outh at once.
N asalisation always occurs before n an d often before m.
It m ay also occur in other cases.
B efore n and m, nasal vowels are not m arked by any sign; their position is
sufficient indication o f nasalisation.
— 21 —
 W hen nasalisation occurs in oth er p o sitions, it is m arked by ñ placed after 14. Use o f the Spoken Language
th e vowel. N ote th a t th e n carrying th e sign ~ is N O T p ronounced, it merely O ne m ust n o t forget th a t the above explanations are only a general and
shows th a t th e vowel it follow s is a nasal one: dañsal ['d as:al],so ñ jal ['so : 3al], short outline o f B reton pronunciation. It m ust n o t be forgotten either that
deñved ['de:vet], fiñval ['fT:val], puñs ['py:s], huñvreal [y'vreal], bleuñvenn Breton speakers like to keep their regional accent. So learners living in
['blôfe:ven]. B rittany should conform to the local usage.
A: A is nasal b e fo re N o r M: As for other students, in respect o f pro n u n ciatio n , they will find the
[a] tan ['ta :n ] ; kan ['k a :n ]; [a] kann ['kân:], mamm ['m am :], sanket above notes and the m ini-cassettes a useful guide until such tim e as they have
['saq k et], stank ['sta g :], gagn ['garj]. an o p p o rtu n ity to im prove their pro n u n ciatio n by staying with native
In a final po sitio n , an m ay be pron o u nced either [a] o r [a]: evañ ['e:va] speakers.
o r ['e:va], bremañ ['brem :a] o r ['brem :a].
Before -ñv A is p ronounced [â]: kañv [ 'k â ô :] , klañv ['k lâ 5 :],
klanvoc’h ['klâ:vox], intañvez [in'tâ:ves].
E: E in a stressed position is nasal b efore n and m w hether long: den ['de:n],
kem ener [k e 'm e :n e r ] , prenañ [ 'p r e :n a ] , m aen ['m ? :n ] , o r sh o rt:
pemp ['pern:], trenk ['treq:].

B e fo re -ñvE is nasal [è]: teñval ['tê:val], kleñved [ 'k l e : v e t ] , kreñv

['kre5:].
I: I is always nasal b efore [p], stignañ ['stT ji:a], kouign ['kwTji], and
generally b efo re a final n : din ['dTji], lavarin [la'va:rTji] In o ther positions,
nasalisation is m ark ed by -ñ o r fiv as seen before fo r fiñval.
O: O becom es a nasal vowel [5] b efore -n and -mp; it m ay be long: don
['d5:n], itron [i'tr5:n], or s h o r t : dont ['don:], mont ['m on:], deomp ['deom ],
evidomp [e'vi:d5m ], kanomp ['k a:n o m ]. O is also nasal before [ji]: mogn
['m op], and [rj]: lonket ['loqket].
O rem ains o ral b e fo re -m a n d -m m : chom ['Jom :], tomm ['tom :]. In som e
cases how ever, it is n a s a l: lomm ['15m :]. W hen nasal in o ther positions, O is
m arked by -H o r -ñv: doñv ['dow:].
U: U is m ore or less nasalized before N according to regions: lun [Ty :n]. In
oth er positions, n asalisation is m arked as usual by -n or -nv: kuñv ['ky:v],
puñs ['py:s], huñvreal [y'vreal].
N o te th a t in so m e a re a s [y] h as b eco m e [ôè]: lun ['16e:n], puñs
['pce:s]. This p ro n u n ciatio n should be avoided. It is norm al how ever, to p ro ­
nounce the indefinite article un in th at way: un den ['ôèn den], un ti [' cèn ti].
EU: EU becom es nasal [ôê] b efore n; it m ay be long : leun ['1 ôè:n],
bleuñvenn ['blde:ven], o r s h o r t : feuntenn ['fc é n tc è n ]. In som e regions, it is
also nasal b efore a final -z; fo r instance: kleuz (ditch) ['klce:s], keuz ['k <5e:s].
— 23 —
— 22 —
 F iu s t LessoN R € N t€ l I (UNAN)
II,- D1VI2 — “CONVGKSatiON’
I.- QERIOU V O C A B U LA R y
LAN Setu un den ha setu un ti. Piv eo an den?
amah here kembraek in the W elsh language
ANNA An Aotrou Kere eo an den. An den-se a zo
amzer w eather Lan Alan, A lan
mestr-skol.
an, ar, al the levr book
LAN Ha petra eo an ti?
an, ar, al ... - man this, these ... liv colour
ANNA Ur skol eo an ti.
an, ar, al ... - se th a t, those ... mestr-skol school-m aster
LAN Setu ’ta ur mestr-skol hag ur skol.
(an) Aotrou Kei«e M r. Kere met but
ANNA Ha bremañ, setu ur paotr. Piv eo ar paotr?
Anna A nne, A nn M ona M ona
LAN Yannig eo.
aze there mor sea
YANNIG Dem at, aotrou!
brav fine, lovely nann no
AN AOTROU KER E Dem at, Yannig!
bremañ now neuze then
YANNIG Brav eo an amzer, aotrou.
brezhonek in th e B reton language oabl sky
AN AOTROU KER E Ya, Yannig, brav eo. Tomm eo an heol ha
demat! devezh mat! G ood Day! paotr boy
glas eo ar mor.
den person, m an pe? w hat, which ...? (ad j.)
YANNIG An oabl ivez a zo glas ... Ya, brav eo an
evit for petra? w hat (:w hat thing)
amzer.
gallek in the French language piv? who?
LAN Ul levr a zo gant Yannig.
gant with ruz red
AN AOTROU KER E Petra eo al levr-se, Yannig?
glas blue saoznek in the English language
YANNIG Ul levr brezhonek eo.
ha, hag and skol school
AN AOTROU K ER E N ’eo ket ul levr gallek?
heol sun setu here is, there is, behold
YANNIG Nann, n’eo ket. Ul levr brezhonek eo.
c’hoazh yet, still again, m ore ’ta so, then
ivez also, too AN AOTROU KER E Hag evit piv eo al levr?
ti house
iwerzhonek in the Irish language YANNIG Evit M ona eo.
tomm w arm , hot
ya yes un, ur, ul an, a
Yannig Johnny

— 24 — — 25 —
 III.- gO U LEN N O Ù — “ Q u e s t io n s ”

P e tra eo al levr-mafl? Ul levr brezhonek eo.

P etra eo al levr-se? Ul levr gallek eo.
P e tra ’zo am añ? Ul levr brezhonek a zo am añ.
P etra ’zo aze? Ul levr gallek a zo aze.
Piv eo ar p ao tr? Yannig eo a r p ao tr.
Piv eo? Y annig eo.
An ao tro u Kere eo? N ann, n ’eo ket : Y annig eo.
Piv a zo m estr-skol? A n ao tro u Kere a zo m estr-skol.
Piv eo ar m estr-skol? A n a o tro u Kere eo ar m estr-skol.
Pe liv eo ar m or? Glas eo ar m or.
Ruz eo ar m or? N ann, n ’eo ket, n ’eo ket ruz ar m or. G las eo.
P e tra ’zo glas? Ar m or a zo glas.
P e tra ’zo gant ar pao tr? Ul levr a zo gant ar p ao tr.

Brav eo an amzer.
Ul levr a zo gant ar paotr.

— 27 —
 I V .- yEZH ADUR - “ G ram m ar” W e find other exam ples o f this in the conversation (p.25):
Yannig eo. It is Jo h n n y .
Ul levr brezhonek eo. It is a B reton book.
1. T he articles:
Evit Mona eo. It is for M ona.
Tw o articles in B reton: the definite article an, ar, al
an aotrou Kere, ar mor, al levr. In all these sentences, there is no subject expressed.

T he indefinite article un, ur, ul 4. W hy those two form s as both ar mor a zo glas and glas eo ar mor are
un den, ur skol, ul levr. translated by ‘the sea is b lu e’?
T he Breton articles d o not agree in gender and num ber with their Because there is a difference o f emphasis: the tw o sentences do not
nouns; the form to be used is determ ined by the first letter o f the word answ er the sam e question; the first one answ ers the question: Petra ’zo
follow ing the article; the choice is due to phonetical reasons: An and un glas? W hat is blue? The second: Pe liv eo ar mor? W hat colour is the
are used before w ords beginning w ith a vowel or n, d, t, h. Al and ul sea? In B reton, t h e i d e a w h i c h i s s t r e s s e d m u s t b e p l a c e d a t t h e
are used before I only, w hile ar and ur are used before all other b e g i n n i n g OF THE SE N TEN C E; so the w ord, answ ering the question
consonants. com es first: Pe liv eo ar mor? glas! Glas eo ar mor. Petra ’zo glas?
T he definite article (an, ar, al) is used with nouns in the plural or in Ar mor! Ar mor a zo glas.
the singular; on the o th er hand, th e indefinite article (un, ur, ul) which In fact, all B reton sentences answ er a question either expressed or ex­
was originally th e n um eral ‘one’ is used only w ith singular nouns. isting only in the m ind o f the speaker. This is the m ost im p o rtan t rule o f
the Breton syntax.
2. T he verb to be: a zo, eo
Ar mor a zo glas. T he sea is blue. 5. The negation.
Brav eo an amzer. T he w eather is fine. N ’eo ket ruz ar mor, glas eo. The sea is not red, it is blue.
Nann, n’eo ket. N o, it is not.
A zo an d eo are, b o th , form s o f the verb to be (S3); but there is an
opposition betw een the tw o sentences: a sequence article + noun (ar mor, The negation is form ed by n’ and ket placed on each side o f the verb.
an amzer) is fo u n d b efo re a zo, but after eo; on the contrary an adjective The first p a rt is n’ before a vowel, b u t ne before a consonant. In the
(brav, glas) is found b efo re eo, but after a zo. negation, the form eo is always used instead o f a zo. It should be noted
that n’eo ket cannot be preceded by an adjective: while one says glas eo ar
3. H ow to use a zo and eo. mor in the affirm ative, one has to say n’eo ket glas ar mor in the
(a) Petra ’zo amañ? W hat is here? negative, because here it is the negation which is stressed, and therefore
Piv a zo mestr-skol? W ho is a school-m aster? m ust com e first.

T he subject is always found before a zo (here Petra, Piv). 6. T he adjective.

(b) Tomm eo an heol. T he sun is w arm . No change in endings for fem inine or plural; usually the adjective
Petra eo al levr-man? W h at is this book? follows its noun:
T he subject is never fo u n d b efore eo (tom m , petra are n o t subjects al levr brezhonek the B reton book
b u t predicatives; in these tw o sentences th e subjects are: an heol, and al al levr iwerzhonek the Irish book
levr-mañ). al levr saoznek the English book
(c) So th e subject is often expressed a fte r eo: al levr gallek the French book
Piv eo ar paotr? W ho is the boy?
7. D em onstratives are form ed as in Irish and W elsh: the noun is pre­
But it may be u nderstood:
ceded by the definite article and followed by a dem onstrative particle:
Piv eo? W ho is it? (it is n o t translated)

— 28 — — 29 —
 al levr-man this book an den-man this person 2. U sing the w ords provided, m ake sentences of the type Tomm eo an
al levr-se th a t book an den-se th a t person heol; then ask the questions they answer:

8. A otrou, an aotrou. ruz eo ar m or.

Dem at, aotrou! G o o d day, sir. glas al levr.
An aotrou Kere a zo Yannig an den-m añ.
mestr-skol M r. Kere is a schoolm aster. an ao tro u Kere ar paotr-se.
W hen addressing a perso n , you use aotrou w ithout any article; on an oabl.
the co n trary if you m en tio n a person, you use an aotrou (with the article).

9. U1 levr a zo gant ar paotr. 3. U sing the w ords provided, m ake sentences o f th e type ar mor a zo glas,
W here in English th e verb to have is used, in B reton one uses the verb and ask the questions they answer:
to be with the prep o sitio n gant (with) d enoting possession:
ar m or a zo ruz
U1 levr a zo gant ar paotr. T h e boy has a book (in his possession),
al levr-m añ tom m .
(lit. A b o o k is w ith th e boy.)
ar p ao tr glas
10. ha, hag: and. an heol brav.
Ha before co n so n an ts, hag before vowels: an am zer

Tomm eo an heol ha glas eo ar mor. T h e sun is w arm and the sea is blue.
Setu ’ta ar skol hag ar mestr-skol. So thereis the school and the teacher. 4. W rite the follow ing sentences in the negative:

T om m eo an am zer — Ruz eo ar m or — Brav eo an am zer — B rav eo ar

skol — Glas eo an heol.
I V .- P O E L L A D E N N O Ù — “ E x e r c is e s ”
5. M ake sentences using the w ords provided:
1. A sk questions an d answ er them :
ar m or a zo brav
an heol glas
petra a zo am añ ? al levr-m añ ruz
piv eo an den-m añ an aotrou-se tom m
ur skol m estr-skol
glas am añ
ul levr
m estr-skol un den aze
ar m estr-skol an den-m añ

aze
ruz 6. Place the definite article before the follow ing w ords; then do the same
with the indefinite article, whenever possible:
ar p a o tr
levr-m añ, p a o tr, skol, m estr-skol-m an, m estr-skol, den, den-m añ, ao tro u .

— 30 — — 31 —
 K€Nt€l II (DAO ll)
(5ER10Ù DIVIZ

aval apple ma! well! LAN Setu Mona. Merc’h ar mestr-skol eo . Ur verc’h
avel wind mab son vrav eo Mona.
bihan sm all, little mamm m other ANNA E porzh ar skol emañ : ur skol vihan eo skol
kalz a lot o f mat good an aotrou Kere.
kenavo goodbye merc’h d aughter, girl LAN Yannig ivez a zo e porzh ar skol. Ur paotr brav
da your (sing.) micherourez factory w orker(fem .) eo Yannig. Mab ur pesketour eo.
dal! here, take pelec’h? where? ANNA Ya, pesketour eo tad Yannig. Ha micherourez eo
dre chañs fortu n ately , luckily pell far mamm Yannig.
e in pesketour fisherm an MONA Pelec’h email da dad, Yannig?
er gêr a t hom e porzh yard YANNIG Er mor email.
ebet at all siwazh alas MONA E pelec’h, er mor?
glav rain tad father YANNIG E mor Iwerzhon.
Iwerzhon Ireland tammig : un tammig a little, a bit MONA E mor Iwerzhon! Pell eo! I)re chañs eo brav an
labour w ork trugarez th an k you; mercy amzer.
labouradeg factory YANNIG Ya, dre chañs eo brav. N ’eus ket avel.
MONA O, un tammig avel a zo.
YANNIG Ma, n’eus ket kalz. Ha n’eus ket glav.
MONA Ha da vamm, pelec’h emañ?
YANNIG El labouradeg emafl. Kalz labour a zo. Ya : el
labouradeg email mammig, n’eman ket er gêr,
siwazh!
LAN Un aval ruz brav a zo gant M ona. N ’eus
aval ebet gant Yannig.
ANNA Hag ur verc’hig vat eo Mona.
MONA I)al, setu un aval.
YANNIG O, trugarez.
MONA Kenavo, Yannig!

— 32 —
— 33 —
 CJOULENNOÙ

Pelec’h em añ M ona? E porzh ar skol emañ.

Pelec’h em añ m am m Yannig? El labouradeg em añ.
E r gêr em añ? N ann, n ’em an ket : el labouradeg em añ.
Pelec’h em añ M ona ha Yannig? E porzh a r skol em añ M ona ha
Yannig.
Piv a zo e porzh ar skol? M ona ha Y annig a zo e porzh a r skol.
Piv n ’em añ ket er gêr? T ad Yannig n ’eman ket er gêr.
Heol a zo? Y a, heol a zo.
Avel a zo? N ann, n ’eus ket; n ’eus ket avel.
Kalz labour a zo? N ann, n ’eus ket : un tam m ig labour a zo; n ’eus
ket kalz.
P e tra ’zo gant M ona? U n aval a zo gant M ona.
U n aval a zo ivez gant Yannig? N ann, n ’eus ket : n ’eus aval ebet
gant Y annig.
Un aval a zo gant M ona? Ya, un aval a zo.
Un levr gallek a zo am añ? N ann, n ’eus ket : n ’eus levr gallek ebet
am an.
Ul levr gallek eo? N ann, n ’eo ket : un levr brezhonek eo.

N ’eus ket avel. Ur paotr brav eo.

— 34 — — 35 —
 4. Possessive cases:
yEZHADUR
Merc’h ar mestr-skol T he teacher’s daughter
Porzh ar skol T he schoolyard
1. T he verb: emañ
Mab ur pesketour A fish erm an ’s son
Pelec’h eman da dad? W here is your father?
Tad Yannig Jo h n n y ’s father
Er mor emañ. H e is at sea.
In the equivalents o f such expressions as ‘the colour o f the house’ in
Emañ (3rd sg. o f present tense) is the special form o f the verb
which the second noun bears a genitive relation to the first one, the
to be denoting situation, location.
preposition ‘o f’ is n o t translated and the article is not used with the first
H ere are a few exam ples we find in th e conversation:
noun: liv an ti (com pare with Irish ‘d ath an ti’ and W elsh ‘Lliw y ty’).
El labouradeg emañ M am m y is in the factory,
mammig.
Pelec’h emañ Mona? W here is M ona? 5. M utations: m asculine and fem inine.
Tad Yannig n’eman ket Jo h n n y ’s father is not at hom e, brav eo it is fine
er gêr ur paotr brav a fine boy
These examples show that emañ cannot com e after the subject except merc’h ar mestr-skol the teacher’s daughter
in the negative. ur verc’h vrav a fine girl
The first consonant o f a w ord m ay (or may not) change under
2. T he verb: eus certain conditions; fo r instance: b in brav rem ains b in the second
(a) Un levr gallek a zo? Is there a French book? sentence, while becom ing v in the fo u rth . In the latter sentence the
Nann, n’eus ket. N o, there is not. m o f merc’h becom es also v. T he change is called m utation by Breton
(b) Un levr gallek eo? Is it a French book? gram m arians.
Nann, n’eo ket. N o, it is not. This phenom enon is a feature o f all Celtic languages; it is well
W e have seen th at a zo cannot be used in the negative; so in this case, know n to Irish and W elsh speakers.
a zo is replaced by eus w ith n’ an d ket on each side. W e shall learn B reton m utations little by little, as they appear in
Eo, on the co n trary , m ay be used in the negative; therefore a the texts. F o r the m om ent, let us note th a t m utations often denote
negative answ er to a question with eo will norm ally contain the negation the gender o f a noun: the change merc’h to verc’h and brav to vrav
n’eo ket. occurs in the fo u rth sentence because merc’h is fem inine. In the same
Eus is one o f the form s o f th e 3rd sg. present o f to be; it m eans way, skol being fem inine one would have ur skol vihan ‘a small school’;
there is. but no m utation after a m asculine noun levr: al levr brezhonek.

3. Subject in the plural: 6. M utations: da vamm, da dad.

Mona ha Yann a zo e M ona and Jo h n are in the schoolyard,
porzh ar skol.
Pelec’h emañ Mona ha W here are M ona and Johnny?
Yannig?
T he subject is plural (M ona an d Jo h n ). In the first exam ple it
precedes the verb; in th e second it follow s it. In both cases the verb is sing­
ular: a zo, emañ; these sentences are in th e affirm ative; we will th erefore
n ote th a t in B reton, in affirm ativ e sentences when the subject is expressed
th e verb rem ains 3rd sg. even if the subject is plural.
O ther m utations are caused, not by gender, but by som e w ords:
one o f these is da: your (sing.): after da, T becomes D, and M becomes
V.
mamm: da vamm
tad: da dad
This m u tatio n , like those m entioned in §5 above, is in the category
called so ft mutations by the B reton gram m arians. W e now have m et with
three o f these: T /D , B /V , M /V .

— 36 —
— 37 —
7. en, er, el. PO ELLADENNO Ù
el labouradeg in the factory I. Ask questions and answ er them :
er gêr at hom e (lit. in the home)
Yannig
W hen the preposition e ‘in ’ is follow ed by the definite article pelec’h emañ am añ
an, ar, al, ‘th e’, it com bines with it to give: en, er, el (instead o f piv a zo aze
e + an, e + ar o r e + al). En, er, el are used in the sam e way as gant M ona
an, ar, al according to th e first letter o f the follow ing w ord. p etra ar paotrig
er gêr
8. T he suffix - i g . tad Yannig
Yann Yannig Jo h n Johnny e porzh ar skol
un verc’hig a little girl Yannig ha M ona
mammig m am m y 2. U sing the w ords provided, m ake sentences and ask the questions they
This suffix serves to form dim inutives mere’h ‘girl’, merc’hig ‘little answer:
girl’; it is also used to m ark affection: mammig ‘m am m y’. M am m Y annig a zo e labouradeg
M ona h a Yannig er porzh ar skol
A n a o tro u Kere el skol
Then use eman instead o f a zo changing the order o f the w ords as
required; finally ask the questions these new sentences answer:
3. U sing the w ords provided, m ake sentences; tran slate into English, and
then ask in B reton the questions they answer:
porzh Yannig a zo bihan
levr ar skol pesketour
tad ar verc’hig m icherourez
m am m ar m estr-skol ruz
M ona m estr-skol
ar paotrig
4. Using the follow ing w ords, ask questions and answ er them in the negative:
un den a zo en ti ?
un levr a zo e porzh ar skol ?
un aval eo ?
un paotrig a zo gant Yannig ?
ur m estr-skol a zo aze ?

5. M ake sentences using the follow ing w ords:

un labouradeg brav eo
ur vam m m at
ul tad vihan
p a o tr vrav
verc’h bihan
levr vat

— 38 —
— 39 —
 K e N te l in K C N t€ l III (tR i)

QERIOU D1VIZ

a-benn arc’hoazh by tom o rro w fall bad MONA Ohe, Yannig!

aes easy goude after YANNIG Petra ’zo?
all other, an o th er gwir true MONA Mat e oa an aval?
YANN IG Mat e oa, mat-tre. Unan all a zo c’hoazh?
anat obvious hepken only
MONA Nann, siwazh, n’eus ket : met warc’hoazh e vo.
berr short hir long Y ANNIG Warc’hoazh, warc’hoazh . . . Hag ur gentel a
bras large, big, tall hiziv today zo ivez da zeskin a-benn arc’hoazh?
buhez life marteze perhaps MONA Ya, ur gentel verr.
kentel lesson pegoulz when Y ANN IG Ur gentel verr. Unan hir eo, me ’zo sur.
MONA Nann, n’eo ket : ur gentel verr eo, hag unan
da to, for selaou! listen!
aes. Selaou, Yannig : er gêr email da dad
dec’h yesterday sur sure
hiziv?
deiz day -tre com pletely, perfectly YANN IG Hiziv? Nann, n’eman ket, anat eo : e mor
deskiñ to learn unan one Iwerzhon e oa dec’h!
eus o f, from warc’hoazh tom orrow MONA Pegoulz e vo er gêr neuze?
evel as, like YANN IG Warc’hoazh e vo, marteze, pe an deiz goude
warc’hoazh.
MONA O, an deiz goude warc’hoazh hepken!
YANN IG Ya. Da dad, M ona, a oa er gêr dec’h, a zo
er gêr hiziv, hag a vo er gêr warc’hoazh.
MONA N ’eo ket gwir : dec’h e oa tadig er skol ha
warc’hoazh e vo er skol ivez : hiziv hepken
emañ er gêr.
YANNIG Hag amzer fall a oa, dec’h, da vont eus ar
skol d’ar gêr?
MONA Nann, ne oa ket.
Y A N N IG Hag avel vras a vo, warc’hoazh, da vont eus
ar gêr d’ar skol?
MONA Nann, ne vo ket.
Y A N N IG N euze...
MONA Ya, n’eo ket aes buhez ar pesketour. Met, selaou
’ta : te ivez a vo pesketour, evel da dad?
Y A N N IG Ya, me ivez a vo pesketour.

— 40 — — 41 —
 QOULENNOU yEZH AD U R

Pelec’h em añ tad M ona? Er gêr em añ. 1. The verb ‘to be’: present, past and future.
Pelec’h e oa tad Y annig dec’h? E r m or e oa. Da dad a zo er gêr hiziv. Y our fath er is at hom e today.
Pelec’h e vo tad Y annig w arc’hoazh? E r gêr e vo. Da dad a oa er gêr dec’h. Y our fath er was a t hom e yesterday.
Da dad a vo er gêr warc’hoazh. Y our fath er will be a t hom e
Piv a zo er gèr hiziv? T ad M ona a zo er gêr hiziv.
tom orrow .
Piv a oa er m or dec’h? T ad Yannig a oa er m or dec’h.
Piv a vo er gêr w arc’hoazh? T ad Y annig a vo er gêr w arc’hoazh. T he above exam ples give the 3rd sing, o f the verb ‘to be’ in the present
Pegoulz e vo ta d Y annig er gêr? W arc’hoazh e vo tad Y annig er gêr. (a zo), past (a oa) and fu tu re (a vo).
Brav eo an am zer hiziv? Y a, brav eo.
2. V erbal particle.
Brav e oa an am zer dec’h? Y a, brav e oa.
The above exam ples also show th a t B reton verbs are preceded by a
Fall e oa an am zer dec’h? N an n , ne oa ket : brav e oa.
particle: _a_ zo, _a_ oa, _a_ vo. H ere are other instances:
Pegoulz e oa brav an am zer? Dec’h e oa brav an am zer. Tad Mona a zo er gêr hiziv. M o n a’s fath er is at hom e today.
G lav a zo hiziv? N an n , n ’eus ket. Tad Yannig a oa er mor Jo h n n y ’s fath e r was at sea
G lav a oa dec’h? N an n , ne oa ket. dec’h. yesterday.
G lav a vo w arc’hoazh? N ann, ne vo ket, met an deiz goude w arc’hoazh Tad Yannig a vo er gêr Jo h n n y ’s fath er will be at hom e
e vo. warc’hoazh. tom orrow .
P egoulz e vo glav? A n deiz goude w arc’h oazh e vo. Brav eo an amzer hiziv. T he w eather is fine today.
P e tra ’oa m at? A n aval a oa m at. Dec’h e oa brav an amzer. Y esterday the w eather was fine.
M at e oa an aval? Y a, m at e oa. Warc’hoazh e vo tad Yannig T o m orrow Jo h n n y ’s father will be
U n aval a zo? N an n , n ’eus ket. er gêr. at hom e.
U n aval a oa? N an n , ne oa ket. T he verbal particle is som etim es a (a zo, a oa, a vo), som etim es e (e oa,
P e tra ’vo Yannig? P esk eto u r e vo Y annig. e vo). In the sentence Brav eo an amzer hiziv no particle precedes eo.
Piv a vo pesketour? Y annig a vo pesketour. In the above exam ples, a shows th a t the w ord preceding the verb is its
subject; e indicates th at it is not the subject: in the sam e exam ples the w ord
preceding the verb is an attributive adjective (brav) o r an adverb (dec’h,
warc’hoazh).
This is a co n firm atio n o f w hat we have already noticed in Lesson 1 (par. 2
& 3, p. 28) a b o u t a zo: a is always preceded by the subject.

3. N egation.
Nann, ne oa ket. N o, it was not.
Nann, ne vo ket. N o, it will not be.
W e have seen th a t negation is m arked by n ’ ... ket on either side o f the
verb; no particle appears betw een ne and the verb: ne oa ket, no vo ket.
R em em ber also th at a zo can never be placed betw een ne and ket as it m ust
never be used in the negative.
H iziv eman tadig er gêr.
— 42 — — 43 —
4. N egative answ er. The exam ples we have ju st seen above at the beginning o f this paragraph
Brav eo an amzer? Is the w eather fine? show th a t n o t only does the verb rem ain singular, b u t th a t it will rem ain 3rd
(Nann), n’eo ket. N o, it is not. person singular even if the subject is in the first or second person.
Kalz labour a zo? Is there a lot o f work? Me ivez a vo pesketour; Te ivez a vo pesketour.
(Nann), n’eus ket. N o, there is not.
This happens in affirm ative sentences w hether the subject is placed
W hen the form eo is used in the question, the answ er will be n’eo ket before (Yannig a vo pesketour) o r after the verb (Pesketour e vo Yannig).
( 1 st exam ple); b u t if a zo is used, the answ er will be n’eus ket ‘there is n o t’
This is very interesting because fo r each tense the B reton language has a
(2nd exam ple). basic form (3rd sing.) which is the only one used in affirm ative sentences when
This has already been noted in Lesson 1. Let us now see w hat happens the subject is expressed.
in the past and future:
Brav e oa an amzer? W as the w eather fine? 5. M utations.
Ne oa ket. N o, it was not. ur gentel verr a sh o rt lesson
Kalz labour a oa? W as there a lot o f work? da zeskin to learn
Ne oa ket. N o, there was not. The present lesson introduces tw o new m utations: the m utation K /G :
Kalz labour a vo? Will there be a lot o f work? kentel becom es ur gentel with the article, which indicates th at it is a fem inine
Ne vo ket. N o, there will not be. word; the gender is confirm ed by the fact th a t kentel causes the m u tatio n B /V
In the questions, the o pposition a /e exists as in the present tense in the adjective which follow s it (berr/verr).
according to the position o f the subject; in the answ er, the negation will The m u tatio n D /Z : deskiñ becom es zeskin after da. O u r list o f the so ft
always be ne ... ket in all cases: ne oa ket in the p ast, ne vo ket in the future. m utations (see par. 5 & 6 , p. 37) now becomes:
K /G , T /D , D /Z , B /V , M /V .
N ote th a t nann (no) is used in B reton m uch less frequently th an in French
or English; the B reton language likes to use the sam e verb in the answ er as
in the question: Brav e oa? Ne oa ket. W as it nice? It was n ot. (In POELL A D E N N OÙ
spoken B reton ’oa ket.)
I. Ask questions and answ er them :

piv a zo er gêr hiziv ?

5. Verb and subject. a oa er m or w arc’hoazh ?
Me ivez a vo pesketour. I, too, will be a fisherm an. a vo e porzh ar skol dec’h ?
Te ivez a vo pesketour. Y ou, too, will be a fisherm an. el labouradeg
Yannig a vo pesketour. Jo h n n y will be a fisherm an.
Pesketour e vo Yannig. Jo h n n y will be a fisherm an.
2. Using the follow ing w ords m ake sentences and ask the questions they
W e know th a t a zo, a oa and a vo are the 3rd sing, o f ‘to be’ in the answer:
present, past and future.
W e have already seen, in Lesson 2, th at, in affirm ative sentences, the er gêr em añ ar vam m hiziv
verb rem ains singular, even if the expressed subject is plural. R em em ber the er skol e oa tad Yannig w arc’hoazh
er m or e vo tad M ona dec’h
example:
e porzh ar skol Y annig h a M ona
Mona ha Yannig a zo e M ona and Joh n n y are in the
el labouradeg
porzh ar skol. schoolyard.

— 44 — — 45 —
3. Ask questions an d answ er them :

pegoulz e oa tad Y annig er skol ?

e vo Y annig er gêr ?
ar vam m el labouradeg ?
tad M ona e porzh ar skol ?
M ona

4. M ake sentences w ith the follow ing w ords:

brav e vo an am zer hiziv

glas e oa ar m or w arc’hoazh
fall eo an heol d ec’h
tom m an oabl

N ow, beginning with the last w ords, i.e. hiziv, warc’hoazh, dec’h,
change the sentences accordingly.

5. M ake sentences and ask the questions they answer:

Me a zo er gêr hiziv
Te a vo er skol w are’ hoazh
er gêr a oa Y annig ha M ona dec’h
Yannig emafï e porzh ar skol
er skol e vo
T ad M ona e oa

6. M ake sentences and ask the questions they answer:

N an n , n ’eo ket den ebet gant M ona

N ann, n ’eus ket tad Y annig er gêr w arc’hoazh
N ann, ne vo ket brav er skol
N ann, ne oa tad M ona hiziv
N ann, n ’em an ket glav er m or
N ann, n ’eus levr ebet an am zer

A m zer fa ll a oa da vont eus ar skol d'ar gêr.

7. Ask ten questions ab o u t the text o f this lesson and answ er them .

— 46 —
 K C N t€ l iv K € N t G l IV (PEVAR)

D1V1Z
QERIOIJ
[.AN Emañ Yannig hag e dad war ar blasenn o
a-dreñv back giz custom , fashion c’hortoz ar c’harr-boutin.
aet past p a rt, o f mont; gortoz to w ait for ANNA Da Gemper emaint o vont. Ar c’hiz eo mont
gone, becom e gwech tim e da Gemper da bourmen.
anv nam e gwelout to see l.AN Plijet eo Yannig o welout M ona war ar
a-raok front hegarat nice, pleasant, kind blasenn ivez. E karr an aotrou Kere emaü
Mona.
bezañ to be yaouank young
YANNIG M ona, M ona, da belec’h emaout o vont?
bugel child just exactly Da Gemper em aon o vont. Ha te? . . . Demat
MONA
karr car lee’h place, room (space) aotrou Sinou.
karr-boutin bus lezet let, left ANNA Fañch Sinou eo anv tad Yannig.
Kemper (city) m ont to go I'ANCH SINOU Dem at, M ona. Na bras oc’h deut! Un dimezell
kêr tow n; e kêr in tow n; m ous galley-boy vihan. Ma, da Gemper emaomp o vont.
er gêr at hom e mui (no) m ore l.AN Un den hegarat eo tad M ona.
AN AOTROU K ER E Da Gemper em aoc’h o vont? Ni ivez. Ha
deus! come! (sing.) na! how!
lec’h a zo er c’harr. Deuit ’ta!
deuet, deut past p art, of paour po o r ANNA Emañ Fañch Sinou en a-raok e-kichen an
dont; com e, becom e plasenn square (in a tow n) aotrou Kere, ha Yannig en a-dreñv e-kichen
dija already plijet pleased Mona.
dimezell miss pourmen to w alk, to go fo r a YANNIG Skuizh on aet, Mona!
e his spin MONA Ha gant petra out aet skuizh?
re too, to o m uch YANNIG Gant labour ar skol.
e-kichen near
MONA A , a, a!
erru arrived respont to answer
YANNIG Ya, re a labour a zo. D ’ar mor emaon o vont,
ezhomm need, w ant skuizh tired gant tad!
Fañch (dim inutive) Francis sot mad MONA D ’ar mor! Met re yaouank out, paotr paour!
fur good, wise trouz noise YANNIG N ’on ket! N ’on ket mui ur bugel! Me ’vo
war on, upon mous gant tad.
MONA A , a, a! Ha sot out aet?
YANNIG Nann, n’on ket aet sot! Met te, marteze
a zo aet!
l.AN Re a drouz a zo bremañ gant ar paotr hag
ar verc’h.
AN AOTROU KERE Mona! Yannig! Petra 'zo? N ’oc’h ket fur!

— 48 — — 49 —
MONA E o, tadig, fur omp : met Yannig amañ a zo yEZHADUR
o vont d ’ar mor.
AN AOTROU K E R E A ya? Hag ar skol? 1. T he Verb: C o n ju g atio n with an expressed subject.
anna Ruz eo deut Yannig da vezañ.
LAN Dre chañs em ain t bremañ war ar blasenn It has already been explained (p. 44) th a t in affirm ativ e sentences, even
vras e Kemper. Ne vo ket ezhomm respont. with subject(s) in the plural, the verb rem ains 3rd singular. So
YANNIG Emeur erru dija! Deus, Mona, ni ’zo ’vont that th e 3 rd sing, o f each tense is used very o ften as a com m on form
da welout kêr! for th a t particu lar tense: Me ivez a vo pesketour, Te ivez a vo
pesketour.
QOULENNOU O ther exam ples o f this appear in the present lesson:
Pelec’h em aoc’h? E r gêr em aon. Ni ivez a zo o vont da Gemper. W e also are going to Kem per.
H a pelec’h em añ Y annig ha M ona? E kêr em aint, e kêr G em per. C ’hwi ivez a zo skuizh? Y ou to o are tired?
U r gêr vras eo Kem per? N ann, n ’eo ket, m et n ’eo ket ur gêr vihan ivez. O, int a zo skuizh ivez. O h, they are tired too.
H a D ouarnenez, ur gêr vihan eo? Ya, ur gêr vihan eo.
N ’eo ket D ouarnenez ur gêr vihan? Eo, ur gêr vihan eo. This fo rm o f conjugation is called Conjugation with Subject. As we
Piv eo? Yannig eo. Piv int? Y annig ha M ona int. know the pro n o u n s fo r all persons except the 3rd sing., we are now
Er skol em aint? N ’em aint ket : e kêr em aint; n ’em aint ket er gêr, able to set up the present table o f this co njugation fo r 3 tenses o f the
met e kêr. verb ‘to b e ’:
Skuizh int? Y annig ’zo skuizh, m et M ona n ’eo ket.
C ’hwi ivez ’zo skuizh? N ann, n ’on ket. Present Imperfect Future
Piv a zo skuizh neuze? Ni a zo; skuizh om p, setu.
SI m e a zo me a oa me a vo
H ag int? O, int a zo skuizh ivez.
2 te a zo te a oa te a vo
G ant petra eur skuizh hiziv? G an t al lab our eur skuizh.
3 Y annig a zo Yannig a oa Y annig a vo
Da belec’h em aoc’h o vont? D a G em per em aom p o vont.
Piv a zo o vont da G em per? Me a zo o vont da G em per. PI ni a zo ni a oa ni a vo
H a c’hwi? Ni ivez a zo o vont da G em per. 2 c’hwi a zo c’hwi a oa c’hwi a vo
N ’em ao c’h ket o vont da G em per? E o, da G em per em aom p o vont. 3 int a zo int a oa int a vo
Pelec’h em eur o vont brem añ? D ’ar gêr em eur o vont brem añ.

2. T he Verb: C o n ju g atio n with endings.

a- Ni a zo skuizh. W e are tired.
b— Skuizh omp. We are tired.
c- Pelec’h email Yannig ha Mona? W here are Yannig and M ona?
d - E kêr emaint. They are in tow n.
In exam ples a and c, we find the conjugation with the expressed
subject (verb 3rd sing.).
In exam ples b and d, the subject is n o t expressed, b u t its person
and num ber are show n by the ending: in b by —mp o f omp (indicating
1st pi.); in d by - n t o f emaint (indicating 3rd pi.).

— 51 —
 This co n ju g atio n , which we m ay call Conjugation with Endings is the PI Da Gemper emaomp o vont. W e are going to K em per.
one used in L atin , fo r instance, w hen the endings o f am o, amas, amat, 2 Da Gemper em aoc’h o vont? A re you going to Kem per?
amamus, amatis, amant indicate b o th person and num ber. 3 E kêr emaint. They are in tow n.
It was originally the English system , b u t m ost endings having IMP Emeur dija erru? O ne has already arrived?
disappeared (I love, th o u lovest, he loves, we love, you love, they love) W e already know the form for S3: emañ, so we can set up the
the use o f pron o u n s is necessary. following table:
In B reton, person an d nu m b er m ay be indicated either by the
expressed subject (noun or p ro n o u n ) in the Conjug. with Subject or em aon
SI
alternatively by the endings o f the verb in the Conjug. with Endings. em aout
2
3 em añ
3. P resent tense o f ‘to be’ : C o n ju g atio n with endings.
PI em aom p
W e find in the present lesson the follow ing examples: 2 em aoc’h
SI Skuizh on aet. I am tired o f it. 3 em aint
2 Ha gant petra out aet skuizh? A nd w hat are you tired of? IMP em eur
3 Ur gêr vihan eo. It is a little tow n.
PI Skuizh omp. W e are tired.
2 Na bras oc’h deuet. H ow tall you have grow n.
3 Skuizh int. They are tired. Emañ can never be placed after the subject b u t it m ay contain the subject
(2nd exam ple):
T o the above six form s, we m ust ad d an o th e r one, the Impersonal,
which exists in Breton as in the o th er Celtic languages: E porzh ar skol emañ Yannig. Yannig is in the school-yard.
E porzh ar skol emañ. H e is in the school-yard.
Gant al labour eur skuizh. O ne is (people are) tired o f the
O f course, emañ m ay be followed by a subject either singular or
w ork.
plural:
So we can set up the follow ing com plete table:
Pelec’h emañ Mona? W here is M ona?
Pelec’h emañ Yannig ha Mona? W here are Johnny and M ona?

SI on
2 out
5. Table o f Endings indicating Person and Number:
3 eo
PI om p From the preceding tw o tables, we m ay set up the follow ing list:
2 o c’h
3 int SI - n
IMP eur 2 -t
3 nothing
PI - mp
4. Lmañ (present o f location): co n ju g atio n w ith endings. 2 - c ’h
W e find in the lesson: 3 - nt
SI E rgêr em aon. I am a t hom e. IMP —r
2 Da belec’h em aout o vont? W here are you going?

— 52 — — 53 —
6. C on ju g atio n in th e negative. In this case, the affirm ative answ er to a negative question is: eo.
N ’on ket I am not
N ’oc’h ket fur. You are n o t good. 11. M utations: The S o ft M utations, o r Series K /G .
F ro m these tw o exam ples, we may conclude th at only the plasenn ar blasenn
co n ju g atio n w ith endings can be used in the negative, betw een giz ar c’hiz
n e /n ’ ... and ket. gortoz o c’hortoz
gwelout o welout
7. P resent participle. gwech ur wech all
...w ar ar blasenn o c’hortoz ...w aiting for the bus on the gwelout da welout
ar c’harr boutin. square. W e find in this lesson 3 new m utations: P /B , G /C ’FI, G W /W .
Da Gemper emaint o vont. They are going to K em per. W ith these, we now have the com plete series o f the so ft m utations;
Plijet eo Yannig o welout Jo h n n y is pleased to see (seeing)
M ona. M ona. K /G T /D P /B G /C ’H G W /W D /Z B /V M /V
T o form th e present participle, th e particle o is placed before the
verbal noun. This particle o causes som e m utations. F o r instance: G /C ’H These m u tations are called by P e r Denez the “ SERIES K /G ” while
(gortoz — o c’hortoz); G W /W (gwelout — o welout); M /V (m ont — Ihey are usually called S o ft M utations or Lenition.
o vont).
12. M utations indicating Gender.
Som etim es, especially after an o , th e particle o is om itted, b u t the
m u tatio n rem ains: Ni a zo ’vont. W e are going.
Feminine nouns in the singular after the article undergo the soft
m utations (or Series K /G ) with the exception o f the m u tatio n D /Z which is
8. T he Progressive form . no t m ade in this case:
Da Gemper emaon o vont. I am going to Kem per. F or instance: plasenn f. ur blasenn vihan
Piv a zo o vont da W ho is going to Kemper. but: dimezell f. un dimezell vihan
Gemper? Masculine nouns in the singular do n o t undergo any m utations
In B reton, as in English, a progressive form is frequently used; after the article:
it is constructed in th e sam e way as in E nglish by placing the present ti m . an ti
participle (o vont, o welout, etc. ...) a fte r the present o f location o f the bugel m. ur bugel etc.
verb “ to b e” , such as em aon, em aout, etc. ... or other form s o f the But here also we find one exception : K becom es C ’H:
verb “ to b e” : fo r instance: Me a zo o vont da Gemper; Da Gemper karr-boutin m. ar e’harr-boutin
emaon o vont I am going to K em per.
So in singular w ords beginning w ith K, the m u tatio n K /G indicates
9. T he Im perative. a fem inine no u n , while the m u tatio n K /C ’H indicates a m asculine one.
Selaou! Listen! S2 n o ending All other m asculine nouns have no m u tatio n in the singular.
Selaouit! Listen! P2 ending -it.

10. A ffirm ative answ er to a negative question. M utable consonants: K T P G GW B M

Ur gêr vihan eo? Ya! Is it a sm all tow n. Yes. Fem . m utations G D B C ’H W V V
N ’eo ket ur gêr vihan? Is it n o t a small tow n? Yes. M asc. m utations C ’H [ no m utation ]
Eo!

— 54 — — 55 —
 PO ELLADENNO Ù

1. C hange the follow ing sentences by placing at the beginning the required
p ro n o u n s (e.g. Bihan oc’h will be C’hwi a zo bihan):
Bihan om p . — Y ao u an k eo Y annig h a M ona. — Bras out deut da vezañ. —
Skuizh o c’h. — Skuizh on aet o lab o u rat.

2. Sam e exercise:
E r gêr em aom p. — E porzh a r skol em aint. — D a G em per em aoc’h o
vont. — E k a rr an a o tro u Kere em aon. — O vont da G em per em aout.

3. W rite the follow ing sentences in the plural:

O c’h o rto z er gêr em aon. — N ’on ket skuizh. — E rru out e K em per. —
Bras eo brem añ. — N ’out ket fur.

4. W rite the follow ing sentences in the singular:

O vont d ’ar gêr em aoc’h? — N ’int ket erru c’hoazh. — N ’em aom p ket e
p orzh ar skol. — N ’o c’h ket kozh. — Er gêr em aint.

5. W rite the follow ing sentences in the negative:

Gwir eo. — T e ’zo y ao u an k . — In t a zo skuizh. — E m aint o vont da
G em per. — C ’hwi ’zo fur.

6. W rite the follow ing sentences in th e affirm ative, first w ithout any
subject (conjugation with endings), then w ith a subject:
N ’oc’h ket kozh. — N ’int ket fu r. — N ’om p ket skuizh. — N ’out ket
bihan. — N ’on ket y ao u an k .

7. A sk th e questions the follow ing sentences answer:

Ya, bihan eo. — E o , fu r om p. — E o , brav eo an am zer. — E o, avel a zo. —
Ya, er gêr em aon. Un den hegarat eo.

8. M ake a list o f th e series article-noun and article-noun-adjective found

in the text o f this lesson. Then from the m u tatio n o r the absence o f it,
explain fo r each initial co n so n an t w hether you have m et with (a) a fem inine,
(b) a m asculine, or (c) w ith a n on-m utable co n sonant giving no indication as
to gender.

9. A sk ten questions a b o u t the text o f this lesson an d answ er them .

— 56 —
 KeNtel v KeNtel v (PEMP)
CJERIOÙ DIV12

adarre again gwer green MONA Gwir eo, Yannig? Te a vo pesketour?

Afrika A frica hepdale soon YANNIG Ya, pesketour e vin.
atav alw ays, in any case hini one Ha perak e vi pesketour? Ur vicher vat eo?
MONA
beajiñ to travel pehini? which one?
YANNIG Plijus eo bezañ war vor. Plijus eo beajiñ
bemdez every day an hini the one Sell, tad hag a vreur : an deiz all e oant en
bennak som e honnezh th at one (fem .) Iw erzh on , hepdale e vint en A frik a . En
un dra bennak som ething marc’hadmat cheap Iwerzhon e oa glav ha geot glas; en Afrika
breur bro th er melen yellow e vo heol ha traezh ruz. Bemdez un dra
buan quick(ly) bennak nevez! Ha ni, pelec’h e oam p dec’h?
micher trade, profession
Er skol! P ele c’ h e vim p w arc’hoazh? Er
kaer beautiful nag! how!
skol adarre.
ken! so! so much! nevez new
I. AN Erru e oant dirak ur stal dilhad; ur stal
ker dear, expensive pegement? how m uch? vrav e oa, ha dilhad kaer a oa e-barzh.
kozh old perak? why?
MONA O, sell, Yannig, ar sae ruz : nag ur sae gaer
debriñ to eat peseurt w hat, w hat kind of eo!
dilhad clothes, garm ents plijus pleasant An hini ruz? Ya, kaer eo. Met ker ivez.
YANNIG
dirak in fro n t o f sellout (ouzh) to look (at)
MONA Ker? Pegement? O, an dra-se n’eo ket ker.
divalav ugly sae dress, gown Marc’hadmat eo. An hini velen a zo kalz
du black poent eo it is tim e keroc’h.
e-barzh inside stal shop, stores YANNIG Keroc’h eo, ya, met n’eo ket bravoc’h.
geot grass traezh sand MONA N ’eo ket bravoc’h! N ’eo ket bravoc’h an hini
gwenn w hite velen eget an hini ruz? Ma, bravoc’h eo
atav eget an hini c'hlas ... Ken divalav
eo honnezh! ...
YANNIG Marteze. Met an hini ruz eo ar vravañ, setu.
ANNA Erru e oa an aotrou Kere ha Fañch Sinou
dirak ar stal ivez.
AN AOTROU K E R E Mona! Yannig! Aze ’m aoc’h? Met da belec’h e
oac’h aet?
Y ANNIG Aet oamp da bourmen, aotrou Kere.

— 59 —
 MONA A et oan da b ou rm en gan t Y a n n ig , ta d . Ha
bremañ emaomp o sellout ouzh an dilhad kaer.
Sell te ivez, tad. Met sell ’ta, tadig! Ur sae
ruz, unan c’hlas, unan velen . . . Pehini
eo ar gaerañ?
AN AOTROU K E R E Poent eo mont da zebriñ, Mona. Poent bras.
Deus buan!

QO ULENNOU

Pelec’h e oa Y annig h a M ona? O pourm en e kêr e oant.

Pelec’h e vint w arc’hoazh? E r skol e vint.
Hr skol e vo Fañch Sinou hag e vreur? N ann, ne vint ket : er m or
e vint.
Peseurt sae eo an hini vravañ : an hini wer pe an hini c’hlas? An
hini wer eo.
Hravoc’h eo an hini wer eget an hini velen? Ya, b rav o c’h eo eget
an hini velen, b rav o c’h eget an hini wenn h a b ravoc’h eget an
hini zu.
I la peseurt ti eo an hini bravañ? A n hini gw enn pe an hini melen?
An hini melen eo ar bravafl.
Hrasoc’h eo Yannig eget M ona? Ya, brasoc’h eo, m et koshoc’h eo
ivez.
Piv eo ar yaouankañ? M ona eo ar yaouankañ.

Plijus eo bezan war vor.

— 61 —
— 60 —
 VEZHADUR Bravoc’h eo atav eget an hini It (fem .) is finer than the blue one
c ’hlas. in any case.
1. Verb bezañ: im perfect, co n ju g atio n w ith endings.
SI Aet oan da bourmen. I w ent for a w alk, a spin. Note: here the pro n o u n hini is fem inine as it stands for sae (fem .) dress.
PI Pelec’h e oamp dec’h? W here were we yesterday? The ending - o c ’h is the m ark o f com parative (like ‘ - e r ’ in English).
2 Da belec’h e oac’h aet? W here did you go? T he second p art o f the com parison is in troducted by evit o r eget,
3 An deiz all e oant en T he other day they were in here eget;
Iwerzhon. Ireland.
W e have in this lesson fo u r fo rm s o f this tense. W e already know
5. Superlative.
its basic form : th e S3: oa. T he fo rm for S2 is still missing — here is the
incom plete list: SI oan, S3 oa, PI oam p, P2 oac’h, P3 oant. The endings An hini ruz eo ar vravarl. T he red one is the finest.
for each person are the sam e as fo r th e present tense — SI —n, S3 nothing, Piv eo ar yaouankañ? W ho is the youngest.
PI —mp, P2 - c ' h , P3 —nt. The ending - a n is the m ark o f superlative (like ‘ - e s t ’ in English).
The superlative is generally used with the article.
2. Verb bezañ: fu tu re, co n ju g atio n w ith endings. N ote th a t before - oc’h and —an the last letter o f the w ord — g, d, b,
SI Pesketour e vin. I shall be a fisherm an. and zh becomes k, t, p, s and sh: kozh, koshoc’h, koshañ.
2 Perak e vi pesketour? W hy will you (sg.) be a
fisherm an?
PI Pelec’h e vimp W here will we be tom orrow ? 6. M utations.
warc’hoazh? Peseurt sae eo an hini vravañ? W hich dress is the finest?
3 Hepdale e vint en Afrika. Soon they will be in A frica. Peseurt ti eo an hini bravañ W hich house is the finest?
W e already know the basic form o f th e future: S3 e vo. H ere is the list The opposition fem ./m asc. is m arked by the m u tatio n in the adjective
o f form s we have m et u p to now: SI vin, S2 vi, S3 vo, PI vimp, P3 vint. W e after the pro n o u n (hini) in the sam e way as a fter the noun.
still have th e sam e endings fo r th e d ifferen t persons: SI - n , S3 nothing, PI
- mp, P3 - nt. These endings are added to vi and n o t to vo, an exception in
this irregular verb.

3. Verb bezañ: conju g atio n w ith endings and verbal particle.

W e know th a t, for the verb bezañ, the verbal particle is a when the POELLADENNO Ù
subject is b efore the verb. The con ju g ation w ith endings adm itting o f no
subject, the particle may only be e in this conjugation o f the verb bezañ: 1. Replace hiziv with dec’h:
Pesketour e vin. Hiziv ez eus glav hag avel. — A et on d a w elout tad hiziv. — A m añ em aom p
T he verb bezañ is often used w ith o u t particle: Da belec’h e oac’h aet? or hiziv. — A et int hiziv d a welout ar stal dilhad. — Skuizh oc’h hiziv?
Da belec’h oac’h aet?

2. Replace hiziv with warc’hoazh:

4; C om parative.
An hini velen a zo kalz The yellow one (fem .) is Plijus eo bezañ er skol hiziv. — Hiziv em aon er gêr. — Skuizh out hiziv. —
keroc’h. m uch dearer. F u ro c’h om p hiziv. — Pelec’h em aout hiziv?

— 62 — — 63 —
3. W rite the follow ing sentences in the plural:
Pelec’h e oa o lab o u rat? — Y aouank eo c’hoazh. — Ne vo ket plijet. —
Ne vin ket er gêr w arc’hoazh. — O vont da G em per e oan.

4. W rite the follow ing sentences in the singular:

Pegoulz e vim p erru er gêr? — O vont d ’ar skol em aom p. — N e oan t
ket sot. — Skuizh e vint goude. — N ’oc’h ket aet c’hoazh da w elout.

5. A nsw er the follow ing questions:

Piv a vo pesketour? — Pelec’h e oac’h dec’h? — Piv a oa brasoc’h eget
M ona? — Piv e o a a r brasañ : Fañch Sinou pe Yannig? — Ne o a ket
Y annig b raso c’h eget M ona? — Pelec’h e oa Y annig ha M ona? — Piv a
vo fur? — Brav e vo an am zer w arc’hoazh? — Skol a oa dec’h?

6. Ask the questions the follow ing sentences answer:

A n ao tro u Kere a zo b ih an o c’h eget Fañch Sinou. — N ann, ne vo ket
Yannig m estr-skol. — Y annig ne vo ket m estr-skol. — Dec’h e oa Yannig
ha M ona o pourm en e K em per. — E Kem per e o an t o pourm en. — Y annig
h a M ona a vo er skol w arc’hoazh. — An hini c’hlas a zo an hini vravañ.
D a G em per em aom p o vont. — N an n , n ’eus k e t : traezh ruz a zo en A frika.
— N ann, ne vin ket : pesketour e vin.

7. M ake com parisons using, in the sam e order, the w ords provided:
bras, tad Y annig, M ona. — M ona, y ao u ank, Y annig. — brav, ar sae ruz,
ar sae velen. — glas, Iw erzhon, A frika. — kaer, an am zer, hiziv, dec’h.

8. W rite sentences in which the adjective given will be in the superlative

form :
Y annig, brav. — A n hini c’hlas, ker. — An ti-m añ, gw enn. — an hini,
kozh, ar paotr-m añ. — M ona, fur.
9. Ask ten questions ab o u t the text and answ er them .

— 64 —
 K e N te l v i K € N t e l VI (C’H W EC’H)

QERIOU DIV1Z

amann butter gwin wine AN AOTROU KER E Ha neuze, Fañch, pelec’h ez eus un ostaleri
vat?
avaloù-douar potatoes chug-frouezh fruit juice
FANCH SINOU O du-se! Unan a zo, unan vat.
banne (a) drink itron L ady, M adam , Mrs
MONA Naon am eus, tadig! Ha te, Yannig, n’ec’h
kafe coffee laezh milk eus ket naon?
kig m eat lein lunch YANNIG Eo, naon am eus. Ha sec'hed ivez.
krampouezh pancakes mar plij please AN AOTROU KER E Sec’h hoc’h eus, Fañch?
dour w ater naon appetite, hunger FANCH SINOU Ur banne am bo gant plijadur.
du-se over there LAN Fresk ha plijus eo an ostaleri.
ostaleri inn, hotel
MONA Ur banne chug-frouezh am bo, tadig! Ha
echuiñ to end, finish pe or
goude-se krampouezh. Krampouezh gant amann,
evañ! to drink pell long krampouezh gant vioù, krampouezh gant . . .
fresk cool plijadur pleasure AN AOTROU KERE Gortoz, M ona, gortoz un tammig! ... Ni ivez
fritet fried sec’hed thirst hon eus naon! . . . Ma, Fañch Sinou, petra
goude-se afterw ards tamm piece, bit ho po? Krampouezh?
gwenn w hite FANCH SINOU O nann. Me ’m bo un tamm kig. Un tamm
vioù eggs
kig gant avaloù-douar fritet. Ur banne gwin.
Hag un aval pe zaou da echuiñ.
AN AOTROU K ER E Ha te, Yannig : kig pe grampouezh az po?
Y ANN IG Krampouezh, evel M ona.
AN AOTROU K E R E Ha me ’m bo kig, evel Fañch . . . Itron!
Itron! Deuit, mar plij . . . Setu : Yannig ha
M ona o do krampouezh, Fañch ha me hor
bo kig gant avaloù-douar fritet.
AN ITRON Ha gwin da evañ, marteze? Gwin gwenn?
Gwin ruz?
AN AOTROU KER E Gwin ruz, mar plij. Met . . . Mona ha Yannig
n’o do ket gwin. Petra az po, Yannig?
Laezh? Dour?
MONA Ur banne laezh fresk am bo, tadig.
YANNIG Ur banne laezh am bo me ivez, aotrou Kere,
mar plij, evel Mona.
LAN Bremañ o deus Fañch hag an aotrou Kere ur
banne kafe da evañ.

— 66 — — 67 —
AN AOTROU KERE Naon ac’h eus c’hoazh, Mona? yEZHADUR
MONA Nann, tadig, n’em eus ket. Mat-tre e oa lein.
Trugarez, tadig, trugarez . . . O, tadig? 1. Verb to have: conjugation.
AN AOTROU KERE Ya, petra ’zo, Mona? Un aval hoc’h eus. You have an apple.
MONA Tadig, ar stal dilhad . . . tadig . . . n’eman Un tamm kig am eus. I have a piece o f m eat.
ket pell. B reton, like the o th er Celtic languages, has strictly speaking no verb “ to
have” . We have already seen one way o f expressing it: Un levr a zo gant ar
paotr lit. ‘A book is with the boy’ : The boy has a book.
QOULENNOU T here is, how ever, a verb “ to have” o f a kind. It is m ade up o f the
verb “ to be” bezañ in the S3 (w ith slight changes som etim es), in fro n t o f
P e tra o deus Y annig ha M ona d a zebriñ? K ram pouezh o deus da which are placed special personal pro n o u n s indicating the person and for S3
zebriñ. the gender. In th e first exam ple (Un aval hoc’h eus), eus is the verb bezaflf in
P e tra en deus Fañch Sinou da zebriñ? Un tam m kig m at en deus da S3 “ T here is” . It is preceded by hoc’h pers. pn. P2, m eaning “ to y o u ” ,
zebriñ. “ by yo u ” , so th at hoc’h eus lit. “ by you there is” m eans “ you have” . In
H a p e tra he deus M ona d a evañ? C hug-frouezh he deus da evañ. (he second sentence the sam e eus is preceded by am , pers. pn. SI, m eaning
P e tra he d o c’hoazh M ona d a evañ goude? Laezh he do c’hoazh “ by m e” , “ to m e” ; so am eus “ to m e there is” m eans “ I have” .
da evañ. Because o f the special way in w hich it is constructed, the verb “ to
H a Y annig, p etra en do da evañ? Laezh en do da evañ ivez. have” has only one type o f conjugation in B reton, given below in §2.
Piv en d o kram pouezh gant vioù? Y annig en do.
H a M ona, n ’he d o ket kram pouezh gant vioù? E o, kram pouezh 2. Verb to have: P resent Tense.
gant vioù he d o ivez. SI Naon am eus, tadig. 1 am hungry, daddy.
N aon h o c ’h eus? N ann, n ’hon eus ket, m et sec’hed hon eus. M e atav, 2 Ha te, Yannig, n’ec’h eus ket W hat ab o u t you, Jo h n n y , are
am eus sec’hed. naon? you not hungry?
U r c’h a rr hoc’h eus? N ann, n ’em eus ket. 3m Petra en deus Fafich Sinou W hat has Fañch Sinou to drink?
U1 levr h o c ’h eus? Ya, bez’ em eus. da evañ?
Un aval ho po? Ya, bez’ em bo. 3f Ha petra he deus M ona da evañ? A nd w hat has M ona to drink?
Bez’ ho po un aval? N an n , n ’em bo ket. PI Ni ivez hon eus naon. W e too are hungry.
2 Naon hoc’h eus? A re you hungry?
3 Bremañ o deus Fañch hag an Now Fañch and M r. Kere have
aotrou Kere ur banne kafe da evafl. a cup o f coffee to drink.

SI am eus
2 ac’h eus
3m en deus
f he deus
PI hon eus
2 hoc’h eus
3 o deus

Please note th a t there are tw o different form s in S3: one fo r the m asculine
Ur banne laezh am bo! and the o ther for the fem inine. T here is no im personal form .

— 68 —
— 69 —
3. Verb to have: F u tu re Tense. 5. Verb to have: how it is used.
S I Ur banne chug-frouezh am bo. I ’ll have a glass o f fruit-juice. M e ’m bo un tamm kig. I shall have m eat.
2 Kig pe grampouezh az po? W ill you have m eat o r pancakes? Naon am eus. I am hungry (I have hunger).
3 Ha Yannig, petra en do da evañ? A n d Jo h n n y , w hat will he have to Laezh he do M ona. M o n a will have m ilk.
d rink? Bremañ o deus Fañch hag an Now F añch an d M r. Kere have
Petra he do c’hoazh Mona? W h at else will M ona have? Aotrou Kere ur banne kafe da evañ. coffee to d rin k .
Bez’ em bo. I shall have.
P I Fañch ha me hor bo kig. Fañch a n d m yself will have m eat.
Bez’ ho po un aval? W ill you have an apple?
2 Un aval ho po? W ill you have an apple?
3 Yannig ha M ona o do Jo h n n y an d M o n a will have The verb to have m ay be preceded by a subject (ex. 1), an object (ex. 2
krampouezh. pancakes. & 3), an adverb (ex. 4), a verbal noun (ex. 5 & 6); Bez’ is short for bezañ.
The fu tu re o f “ to have” in B reton is constructed w ith the verb “ to be” in T he subject m ay be a p ro n o u n (ex. 1). T he verb agrees with its subject
S3: bo preceded by the p ro n o u n s indicating persons: to me, to you, etc. Some in person, num ber and (for the 3rd sing.) in gender.
o f them cause m u tatio n s: bo rem ains unchanged after am (SI) and hor (PI); The verb to have can never be placed at the beginning o f a sentence in a
b u t it becom es po after az (S2) and ho (P2). personal form . It is always preceded by an o th er w ord, and when stressed,
en do, he d o, o do are th e colloquial form s fo r en devo, he devo, o devo, by its ow n verbal n o u n , which is n atu rally the verbal n o u n o f to be bezañ.
where vo is th e m u tatio n o f bo caused by en de (S3m), he de (S3f), o de (P3).
H ere, as in the present tense, there are tw o form s fo r S3m and f. 6. Verb to have : particles.
T he com plete series o f form s fo r the fu tu re tense o f “ to have” will be Naon am eus. Naon ac’h eus c’hoazh?
fo u n d in th e box below: Warc’hoazh em bo. N ’ec’h eus ket naon?
T he particle, in SI and S2, varies according to the w ord placed before
SI am bo the verb: the fo rm in a (am, ac’h) is used if the subject o r the direct object
2 az po
precedes the verb; the form in e (em, ec’h) in all o ther cases.
3m en devo, en do
f he devo, he do
7. T he V erbal N oun.
PI hor bo
2 ho po Krampouezh o deus da zebriñ. They have pancakes to eat.
3 o d e v o ,o do Ha gwin da evañ? A nd w ine to drink?
Hag un aval pe zaou da echuiñ. A n d an apple o r tw o to finish.
4. V erb to have: th e Prefixed P ro n o u n s as m arks o f person an d gender. A n ending is usually added to the stem o f the verb to form the
Present Future verbal noun. G enerally this ending is - añ or iñ as in the examples given
SI am am b- above. H ow ever, som etim es the verbal noun consists o f the stem o f the verb
2 ac’h az p- only w ithout any ending: fo r instance gortoz. Som e o th er verbs have a com ­
3m en d- en dev- (en d-) pletely irregular verbal noun like m ont.
f h ed - he dev- (he d-)
8. P lural.
PI hon hor b-
Krampouezh gant vioù. P ancakes w ith eggs.
2 hoc’h ho p-
Kig gant avaloù-douar fritet. M eat w ith chips.
3 o d- o dev- (o d-)
The plural is m arked by the suffix - où:
N o te that (1) d is the m ark o f the 3rd person in all tenses: e n d .(m .), h e d .(f) , o d .( p l.);
aval, avaloù;
(2) excep t in the present tense: b is the m ark o f S I and P I and p that o f S2
vi, vioù.
and P 2.

— 70 —
— 71 —
9. M u tations: a fte r pe.
Hag un aval pe zaou da echuiñ.
Kig pe grampouezh az po?
A fter pe, the so ft m u ta tio n s occur. (See p. 55, §11.)

POELL A D E N N OÙ

1. C om plete sentences w ith verb to have in the present tense:

U n ti brav ... M ona. — Y annig ha M ona ... kalz lab o u r hiziv. —
Laezh ... Yannig da evan. — Ni, n ’ ... ti ebet. — C ’hwi ... ul levr
brezhonek.

2. Now w rite the sam e sentences in the future tense:

3. A nsw er the follow ing questions in the negative:

U r ban n e kafe ho po? — Ul levr h o c ’h eus? — A m zer ho n eus d a vont da
G em per? — U r c’h a rr en deus? — U r sae ruz he do?

4. Now answ er th e sam e questions in th e affirm ative:

5. W rite the follow ing sentence in the plural:

U r vi am eus da zebriñ. — U n aval en deus da zebriñ. — U r blasenn a zo
e K em per. — U r b a n n e az po en ti-m añ. — U n ostaleri he deus.

6. W rite the follow ing sentences in the singular:

Ni hon eus un ti kaer. — A m zer hoc’h eus da vont. — C ’hwi ho po kalz
lab o u r. — U r skol nevez hor bo. — N ’h on eus levr ebet.

7. A nsw er the follow ing questions:

P e tra h o c’h eus d a zebriñ? — Piv en deus laezh d a evañ? — P e tra am
eus da zeskiñ? — Piv en do ur gentel nevez da zeskin? — Piv he deus un
ti brav?
N aon am eus! Sec’hed am eus!
8. A sk ten questions a b o u t the text an d answ er them .

— 12 — — 73 —
 K € N t€ l VII K e N te l v ii (SEIZH)

C5ERIOÙ DIVIZ

añjiner a tease hent road LAN Aes eo an hent da vont eus Kemper da
avat, ’vat b u t, indeed hep w ithout Zouarnenez.
a-wale’h enough hi she ANNA H a brav eo ivez.
kaoz conversation, talk chom to stay, to rem ain LAN Plijus eo dont en-dro d ’ar gêr.
kazetenn jo u rn a l, new spaper c’hoant desire, longing YANNIG Ur gêr vrav eo Kemper, M ona.
kazetennerez jo u rn a list, rep o rter f. lec’ h place MONA O, bravoc’h eo c’hoazh Douarnenez.
YANNIG H a traoù mat hon eus debret.
k of ‘tu m m y ’, stom ach mestrez-skol school-m istress
MONA T e ha da gof! ... K ram pouezh D ouarnenez
debret eaten morse never
a zo mat ivez.
dont to com e netra nothing
YANNIG H a dilhad brav a zo e Kemper!
Douarnenez D ouarnenez pasianted patience
MONA
du-mañ at (our) hom e peoc’h peace U n aüjiner eo Yannig, ha M ona, hi, n'he
LAN
eñ he sioul quiet deus ket kalz pasianted.
en-dro again traoù things YANNIG Dilhad brav a zo e Kemper : ur sae ruz, ur
gwechall in th e p ast, form erly sae velen. Hag unan c’hlas, bravoc’h c’hoazh.
N e oas ket o vont da brenañ ur sae ruz,
M ona? Nann, gwir eo : unan velen ’oas o
vont da brenañ.
MONA Nann, ne oan o vont da brenañ sae ebet, ne
oan o vont da brenañ netra! Ha peoc’h!
LAN Siouloc’h eo ar gaoz gant Fañch Sinou hag
an aotrou Kere.
AN AOTROU KERE Ha pell amzer e voc’h er gêr ar wech-mañ,
Fañch?
FANCH SINOU Ha pell amzer e vin er gêr? Nann ’vat.
An deiz goude warc’hoazh e vin er mor
en-dro, o vont da welout Afrika ar wech-se.
AN AOTROU KERE A n deiz goude warc’hoazh! Setu aze ur
vurhez avat ... mont ... dont ... hep chom
morse e lec’h ebet ... Ha Yannig, pesketour
e vo, eñ ivez?

— 75 —
FANCH SINOU Ya, bez’ e vo. C ’hoant en deus da vont d'ar
m or. Ha sk olioù a zo bremañ da zeskiñ ar
vicher : n’eo ket evel gwechall ... Ha M ona,
mestrez-skol e vo, hi ivez?
MONA Ya, mestrez-skol e vin, aotrou Sinou.
YANNIG M e s tr e z -s k o l! D ec’h e oas da vezañ k a ze-
tennerez!
MONA Ma, Yannig, mestrez-skol e vin. Labourat evit
ur gazetenn n’eo ket plijus . . .
ANNA Erru int en-dro e Douarnenez.
FANCH SINOU Amzer hoc’h eus da zont du-mañ da evañ ur
banne, aotrou Kere?
AN AOTROU KER E Nann, siwazh, n’em eus ket.
FANCH SINOU O, deuit ’ta. Ne voc’h ket pell.
AN AOTROU KER E Gwir eo, Fañch : n ’em eus ket am zer. Skol
a vo warc’hoazh, ha labour am eus.
FANCH SINOU Ma, kenavo ha trugarez. Kenavo M ona.
MONA Kenavo ar wech all, aotrou Sinou. Kenavo ’benn
arc’hoazh, Yannig.
YANNIG Kenavo, Mona.

QOULENNOU
Da belec’h e oas o vont dec’h, M ona? D ’ar skol e oan o vont.
Piv a oa o vont d ’a r skol, M ona pe Yannig? Hi oa o vont d ’ar skol.
Hag eñ? O , eñ ne oa ket o vont d ’ar skol : o vont d ’ar gêr e oa.
Pegoulz e voc’h er gêr? W arc’hoazh e vin er gêr.
Pegoulz e oac’h e kêr? D ec’h e oan e kêr.
Piv a vo er m or hepdale? T ad Y annig a vo er m or hepdale.
Pelec’h e voc’h hepdale, Fañch? Er m o r e vin hepdale.
Pell e voc’h er m or? Ya, pell e vin.
Pelec’h e oad dec’h? Er skol e oad.
Pegoulz e vor hep labour d ’ober? M orse ne vor hep labour.

— 77 —
 yEZHADUR SI vin
2 vi
1. V erb bezan: Im perfect, co n ju g atio n w ith endings. 3 vo
W e have already m et w ith num erous form s o f this tense. The present PI vimp
lesson gives the follow ing: 2 vioc’h
S2 Ne oas ket o vont da brenañ W ere you not going to buy a 3 vint
ur sae ruz? red dress? IMP vior
IMP Pelec’h e oad dec’h? W here were they yesterday?
(im personal)
The form s voc’li, vor, used in this conversation, are dialectal and n o t
W e now have the com plete table o f form s which are as follows:
usually fo u n d in literary B reton.

SI oan
2 oas 4. F u tu re tense o f bezañ: endings indicating persons and num ber:
3 oa
BEZAN SI -n
PI oamp 2 (nothing)
IMPERFECT
2 oac’h 3 (nothing)
3 oant
PI -mp
IMP oad 2 -c’h
3 -nt
2. Im perfect: table o f endings indicating person and num ber. IMP -r

SI -n
The endings, in the fu tu re, are d ifferen t fro m those in the P resent
2 -s
tense only on a single point: S2, like S3, has no ending.
3 (nothing)
In spite o f this, no confusion is possible between S2 an d S3 because
PI -mp
(he vowel is different: -i fo r S2, and -o for S3.
2 -c’h
3 -nt
IMP -d 5. P ro n o u n s.
Ha Yannig, pesketour e vo, A nd Jo h n n y , will he to o be a
eñ ivez? fisherm an?
3. V erb bezan: F u tu re tense, co n ju g atio n with endings. M ona, hi, n’he deus ket kalz As fo r M ona, she has not
P2 Pegoulz e vioc’h er gêr? W hen will you be at home? pasianted. m uch patience.
IMP Pegoulz e vior hep labour W hen will one be w ithout T here are tw o pro n o u n s fo r the 3rd person singular: one m asculine, eñ
d’ober? w ork to do? and the other one fem inine, hi. N o p ro n o u n represents ‘it’, as all w ords
This lesson gives tw o m ore form s o f bezañ in the F uture. A dding them in B reton are either m asculine o r fem inine.
to those already know n, we now give the com plete table o f form s for the So, the Table o f the Pronouns, used as subjects, is as follows:
F u tu re tense o f bezañ in the follow ing box:

— 78 — — 79 —
 PO ELLADENNO Ù
SI me
2 te
3m eñ 1. W rite the follow ing sentences in the plural:
3f hi Pelec’h e vi w arc’hoazh? — N e oan ket er gêr dec’h. — P erak e oas aet
PI ni d a bourm en? — Pegoulz e vo er skol? — Skuizh e vin goude-se.
2 c’hwi
3 int 2. W rite the follow ing sentences in the singular:
Er gêr e o ac ’h. — N e voc’h ket er m or w arc’hoazh. — Buan e vint aet
kozh. — N ’o deus ket kalz pasianted. — U n ti brav hoc’h eus.
T here are also possessive w ords fo r each person. W e have already met
with: d a your (sg.) (Kentel II) and e his (Kentel IV ).
3. Using the w ords given below , m ake five sentences and ask the questions
they answer:
6. In terrogation.
Ha pell amzer e vioc’h er gêrar wech-mañ, Fañch?
E r gêr e vin hiziv.
Will you be a t hom e fo r a good while, this tim e, Fañch? Yannig em añ er gêr
T he in terro g atio n m ay sim ply be m arked in spoken B reton by th e pitch W arc’hoazh em añ M ona tad Y annig.
o f th e voice, or in fam iliar w ritings by a question m ark only. E r c’h arr e oant w arc’hoazh.
D ec’h
But in form al style an d in b ooks, it is usual, as in the exam ple given
above, to place Ha at the beginning o f th e sentence to m ark th e interrogative
form . 4. Ask five questions and answ er them :

7. Fem inine. Piv he do kram pouezh d a evañ ?

P etra en do laezh d a zebriñ ?
Mestrez-skol e vin. I shall be a school-m istress.
ho po da vont d ’ar m o r ?
Dec’h e oas da vezañ Y esterday you were going to be
en deus c ’ho an t e Kem per ?
kazetennerez. a rep o rter (fem .).
a oa o pourm en
W e have already seen the w ord micherourez (Kentel II). T he difference
betw een mestr (-skol) and mestrez (-skol) is the suffix -ez, which m arks the
fem inine. This suffix is added to the m asculine to form the fem inine o f a 5. C om plete the follow ing sentences with personal pronouns:
noun. Yannig ha M o n a ,____ , a zo er c’h a r r . ____ A n ao tro u K e r e ,_____ , a zo
m estr-skol. ____ M am m M ona, _____ , a zo m icherourez. H a ____ a vo
8. P lural. m estr-skol? N ann, ne vin k e t , ____ a vo p e s k e to u r ._____ H a _____ a zo e
Ha skolioù a zo bremañ da zeskiñ ar vicher. kêr? N ann, n ’em aom p k e t , ____ a zo er gêr.
A nd now th ere are schools to learn the trade.
6. M ake a list o f all the m u tations fo u n d in the text and explain their
In Lesson VI, we have noted the suffix -où as a m ark o f plural; the
significance:
exam ple given above show s th at the suffix -ioù is also used for the sam e
purpose.
7. Ask ten questions on the text and answ er them :

— 80 — — 81 —
 K G N t e l VIII K € N t G l VIII (EIZH)

DIVIZ
QERIOU
Y ANNIG Mona! Mona! Tad ’zo o vont kuit!
aod sea-side, shore hennezh th a t one (m asc.) Petra ’zo? Ne gomprenan ket!
MONA
aon fear homañ this one (fern.) YANNIG Tad : aet eo d ’ar vag. Me ’zo o vont da lavarout
bag boat labous-mor sea-bird kenavo.
betek up to lamm ju m p , leap MONA Gortoz : me ’zo o vont ganit.
bisig pussy lammat to ju m p , to leap LAN Buan e tiskennont betek an aod.
kargañ to load lavarout to say YANNIG Aes eo diskenn, met tuchantik e vo tenn dont
kazh cat mestr skipper, m aster en-dro betek kreiz kêr.
ki dog meur: meur a wech m any a time, MONA Penaos? Ne gomprenan ket!
m ore than once YANNIG Ma, ne gomprenez netra hiziv . . . Sell, du-se
koan dinner (evening meal)
emañ tad.
kompren to und erstan d nem et b u t, only
LAN O kargañ paneroù er vag emañ tad Yannig.
kousket to sleep paner basket
E-kichen ez eus ul labous-mor o tebrifl ur
kreiz kêr city centre penaos? how? pesk. Uhel eo ar mor.
kuit: mont kuit to go aw ay pesk fish ANNA Ul lamm, ha setu Yannig er vag.
diskenn to go dow n porzh h arb o u r YANNIG Deus ganin!
goulenn to ask tenn h a rd , difficult LAN M ona a lamm ivez : morse c’hoazh n’eo bet
hemaH this one (m asc.) tu side: un tu bennak som ewhere en ur vag vras evel homañ.
tuchantik soon ANNA Un tammig pelloc’h ez eus ur c’hi o kousket.
uhel high MONA O, ur c’hi ’zo ganeoc’h er vag, aotrou Sinou?
FANCH SINOU Ya, ur c’hi ’zo ganeomp. Hag ur c’hazh
ivez. Pelec’h email hennezh bremañ?
MONA Bisig! Bisig!
FANCH SINOU Aet eo un tu bennak da gousket. Hennezh a
gousk, avat! Debriñ ha kousket . . . Ha traoù
mat a zebr : ur pesk da lein, ur pesk da
goan. Ha traoù fresk!
MONA Hag ar c’hi, n’en deus ket aon war vor?
Y ANNIG Homañ a c’houlenn traou avat! . . . Nann,
n’en deus ket aon. Ki ar mestr eo hemañ :
ha meur a wech dija eo bet o veajiñ.
LAN Ur vag all a welont o tont er porzh.

— 82 — — 83 —
MONA Sell honnezh, Yannig! Na bras eo ivez! yEZHADUR
FANCH SINOU Hi ’zo o tont, ha ni ’zo o vont.
LAN Yannig a sell ouzh ar vag hag a sell ouzh 1. C o n ju g atio n with subject and conjugation w ith endings.
ar mor.
Hennezh a gousk. H e sleeps.
FANCH SINOU Ne lavarez netra, Yannig?
Ne gomprenan ket. I d o n ’t u nderstand.
LAN Yannig a sell : ne wel nemet ar vag hag
Ur vag all a welont o tont They see a n o th e r b o at entering
ar mor.
er porzh. the h a rb o u r.
FANCH SINOU Yannig, petra ’zo? Perak ne lavarez netra?
YANN IG Brav eo ar mor ha brav eo beajiñ . . . Kenavo, W e have seen th a t B reton uses a co njugation w ith subject (§1, p. 51)
tad. and a conjugation with endings (§2, p. 51). T he present lesson contains
new instances o f b o th .
Hennezh a gousk: co njugation w ith subject (hennezh). T he verb is S3
which is the basic fo rm o f the tense.
qO U L E N N O U
Ne gomprenan ket; ur vag all a welont o tont er porzh: co n jugation with
Piv a wel ur vag er porzh? Y annig ha M ona a wel u r vag er porzh. endings: here the endings - a n , - o n t (indicating person and num ber) are
P e tra a w elont? U r vag a w elont. added to the basic fo rm o f the tense: kompren - , gwel - .
P e tra a zebront da lein? Kig hag avalo u -douar a zebront.
Piv a zebr ur pesk da lein? A r c’hazh a zebr ur pesk da lein. 2. The Basic F orm o f the verb: stem or ro o t.
H a ni, p etra a zebrom p? K ram pouezh a zebrom p hiziv. T he basic form o f a verb, its stem , is the S3 o f the present tense: for
Hiziv e teb ro m p kig? N ann, ne zebrom p ket kig hiziv, kram pouezh instance kousk. This fo rm is also found in the past participle o f all verbs
a zebrom p.
(except bezañ, kaout and gouzout) w ith the ad d itio n o f the ending - e t :
H a int? In t a zebr kig, ne zeb ro n t ket kram pouezh.
kousket. T he sam e stem is also found in the verbal noun (infinitive) o f m ost
P e tra em aint o tebriñ? Kig em aint o tebriñ. verbs, usually w ith an ending: kousket, lavarout, gwelout, debriñ, but
Eus pelec’h em aint o to n t? Eus Iw erzhon em aint o to n t.
som etim es w ithout any ending: kompren, gortoz, chom (§7, p. 71).
Som e verbs have a verbal noun (and som etim es a past participle)
com pletely different from the stem ; they will be listed later on in this book.
Som e other verbs, also to be listed, have only a slight change occurring in
the stem: a d ifferen t vowel. F or instance: verbal noun: digeriñ to open, stem:
digor.

3. E ndings o f the P resen t Tense o f a regular verb.

SI Ne gomprenan ket. I d o n ’t und erstan d .
2 Ne lavarez netra. Y ou d o n ’t say anything.
3 Ne wel nemet ar vag H e sees only the b o a t an d the
hag ar mor. sea.
P I Ha ni, petra a zebromp A nd we, w hat d o we eat today?
hiziv?
3 Ur vag all a welont o They see an o th er b o a t entering
K i ar mestr eo heman tont er porzh. the h arb o u r.

— 84 — — 85 —
N ote th e follow ing personal endings: SI - n, S2 - z, S3 nothing, P I - mp, SI D eusganin. C om e w ith me.
P3 - n t . They are th e sam e as those already noted for the verb bezañ and 2 M e ’z o o von tgan it. I am going w ith you (sg.)
fo r email (§5, p. 53) except th a t here th e ending fo r S2 is - z instead o f - 1. PI Ya, ur c’hi a zo ganeom p. Yes, we have a dog w ith us.
As fo r the vowel preceding the consonant(s) o f the ending, let us only 2 Ur c’hi a zo ganeoc’h? H ave you a dog w ith you?
state for the m om ent th a t it is an indicative o f the tense. W e will com e back From the above exam ples concerning the preposition gant w ith, you m ay
o n this later on. note the follow ing endings:
SI - n
4. C on ju g atio n o f th e P resent Tense. -t
2
To co njugate a verb w ith th e endings in the present tense, one adds the
PI - mp
p articu lar endings to th e stem ; here are those we have already m et with:
2 - c ’h
SI -a n
2 -ez
3 no ending 7. S oft M u tatio n s (o r Series K /G ).

PI -o m p Ne gomprenan ket. I d o n ’t un d erstan d .

3 - ont Hennezh a gousk. T h at one sleeps.
Ha traoù mat a zebr. A nd he eats good things.
T he verb to have o f course is utterly different (see §§1 & 2, pp. 69-70). Homañ a c’houlenn traoù. She asks questions.
Meur a wech dija. M any a tim e already.
5. T he Verbal Particles: a and e. Ur vag all a welont. They see a n o th er b o at.
Piv a zebr krampouezh hiziv? W ho eats pancakes today? Little by little, we shall set up the list o f the w ords causing these soft
Buan e tiskennont betek an Q uickly they go dow n to the m utations. W e have already noted e “ his” (Kentel IV, p. 55) and pe “ o r ”
aod. shore. (Kentel V I, p. 7). In th e present lesson, we have three m ore exam ples:
Ur vag all a welont o tont er They see an o th er bo at entering
ne n o t, a o f, fro m (prep.) a n d a, verbal particle.
porzh. the h arbour.
(a) V erb bezañ.
8. M ixed M utations.
W hen the subject is b efore the verb, the particle a is used; w henever a Me zo o vont da lavarout kenavo. I am going to say G ood-bye.
w ord other th an th e subject, one uses particle e. Buan e tiskennont betek Q uickly they go dow n to the
(b) O ther verbs. an aod. shore.
W hen either the subject or the direct object is placed before the verb, O kargañ paneroù er vag D ad is loading baskets in to the
the particle a is used. emañ tad. b oat.
... ul labous o tebrifl ur pesk. ... a b ird eating a fish .
In all other cases, one uses the particle e. ... a dog asleep.
... ur c’hi o kousket.
(c) Verb ‘to have’, see §6, p. 71. Meur a wech dija eo bet o M any a tim e already he has been
veajiñ travelling.
6. C onjugated prepositions. Hi ’zo o tont ha ni ’zo o vont. She (the b o at) is com ing a n d we
are going.
P ersonal p ro n o u n s preceded by a p reposition are usually conjugated
like verbs, in B reton as in oth er Celtic languages. Hiziv e tebromp krampouezh. T oday we eat pancakes.

— 86 —
— 87 —
 In all th e exam ples given above, we are dealing w ith tw o verbal particles — Piv a zo o v o n t (S2) d ’ar gêr?
o an d e; o is the one used to form the present participle (Kentel IV, p. 54, § — P erak n ’eus levr ebet (P2)?
7). W e call these: ‘M ixed M u tatio n s’ because som e o f the initials undergo
5. C om plete each sentence w ith the w ord o r w ords given between brackets:
th e sam e changes as in the soft m utations:
— Kig pe ... eo? (pesk).
b becom es v — P e tra h o po d a ...? (debriñ)
m becom es v — B rem añ em añ o ... e ... (debriñ, koan).
g becom es c’h (see p. 54) — P e tra a ... an den? (goulenn)
gw becom es w (see p. 54) — D a belec’h em aoc’h o ...? (m ont)
W hile, on the oth er hand: d becom es t (and not z!)
6. A sk ten questions a b o u t the text an d answ er them :
and k, p and t do n o t change at all.
T he com plete table o f th e M ixed M u tations is given in the following:

G /C ’H G W /W D /T B /V M /V

POELLADENNO Ù
1. Place the object at the beginning o f the follow ing sentences:
H iziv e teb ran ul lein vat. — Buan e teskom p ar gentel vrezhonek. — Er
p orzh e welez u r vag. — E n ostaleri e c’ho u len n o n t u r banne gwin. — W ar
a r blasenn e c’h o rto zo m p ar c’h arr.
2. Place the subject at the beginning o f the follow ing sentences:
B uan e tebr ar p a o tr e lein. — H iziv e c’houlenn Yannig ul levr nevez. —
Aes e kom pren hom añ brezhoneg. — Bemdez e ev M ona ur banne laezh.
— E r gêr e kousk hennezh hiziv.

3. C om plete w ith a verb in the p resent tense (verb an d person given

between brackets):
— Ne (gw elout, SI) den ebet en ostaleri.
— Ne (diskenn, P3) ket b u an betek an aod.
— Ne (kom pren, S2) ket brezhoneg?
— H ennezh ne (echuiñ, S3) m orse e lab o u r.
— Bemdez e (diskenn, P I) betek kreiz kêr.

4. C om plete w ith a conjugated fo rm o f the preposition gant (person

indicated betw een brackets):
— Deus (P I) d a bourm en.
— N ’eus levr ebet (SI). Hennezh a g ousk avat!
— P e tra ’zo aze (P2)?

— 88 —
 KeNtel ix KeNtel IX (NAV)

C5ERIOÙ DIV1Z
abao since (time) dimeziñ to m arry
KATELL O vont d ’ar gêr em aoc’h, Rozenn?
alumenn-vioù om elette dimeurzh, meurzh Tuesday
ROZENN Ya, echu ma devezh labour ganin. Poent eo
ar C ’hastreg (fam ily nam e) diriaou, yaou T hursday mont da fardañ koan.
ar Yonkour (fam ily nam e) disadorn, sadorn Saturday KATELL Er gêr ’man Fañch?
bara bread disul, sul Sunday KOZENN O, ’man ket, paour kaezh Katell, Er mor emañ.
bara ’mann bread an d b u tter D oue G od Digwener eo aet kuit.
baraer baker KATELL Digwener? N ’eo ket disadorn?
echu finished, ended
ROZENN Nann, nann. Hiziv em aom p, gortozit ’ta, al lun.
boued food eur ho u r
Ya, al lun emaomp hiziv, ha pevar devezh ’zo
kaezh p oor enured w edding abaoe . . . Digwener eo aet kuit.
Katell K athleen fardañ to prepare KATELL Ma D oue, ne weler ket an amzer o tremen ...
kavout to find frouezh fruit Setu breman, n ’em aoc’h ken daou er ger ...
kavout mat to like (o f food) gellout to be able ROZENN Ya. Buan e vo fardet koan. Un alumenn vioù hag
kelou news ma my un tamm bara ’mann. Yannig a gav mat vioù.
KATELL Me ne gavan ket mat. Ur pesk a gavan mat, da
ken only, but ma if
lein pe da goan, ya, ma teu unan d’ar gêr gant N ol,
klevout to hear N ol dim . o f m. nam e Gwenole unan kaer, petra, fresk ... Met Nol du-mañ a gav
deu stem o f dont to com e per every,each; pep tra everything gwelloc’h un tamm kig ... Ha c’hwi, Rozenn,
devezh day pevar four petra a gavit mat?
digwener, gwener Friday prenañ to buy ROZENN O me, pep tra a gavan mat.
dilun, lun M onday KATELL Rozenn, klevet hoc’h eus ar c’helou? Mab ar
Rozenn Rose
C ’hastreg a zo o vont da zimeziñ gant merc’h ar
dimerc’her, merc’her W ednesday tremen to pass
Yonkour! Nann? Met ne glevit morse netra!
tri three ROZENN O, eo, traoù a-walc’h a glevan.
KATELL Diriaou emañ an eured. Ma welit ar C ’hastreg
kozh, goulennit ’ta ...
ROZENN Selaouit, Katell, poent eo din mont da brenafl
boued; emañ Yannig er gêr o c’hortoz.
KATELL Ha me ivez a zo o vont. A m a n n ’m eus da brenañ,
ha kig, hag avaloù-douar, ha frouezh ... O ma
D oue, ha bara! Ma c’hellan kavout bara d’an
eur-mañ! Kenavo, Rozenn, du-mañ ez eus tri
o c’hortoz, ha n’eo ket unan.

— 90 — — 91 —
 gO U LEN N O Ù yEZH AD U R

P eseurt devezh em aom p hiziv? A r m erc’her em aom p hiziv. I. Present Tense o f R egular Verbs.
P eseurt devezh e o am p dec’h? A r m eurzh e oam p dec’h. Petra a gavit mat? W hat do you like?
P eseu rt devezh e vim p w arc’hoazh? A r yaou e vim p w arc’hoazh. Ne weler ket an amzer O ne doesn’t notice the tim e
D ec’h eo deut tad d ’ar gêr? N an n , dim eurzh eo deut, h a n ’eo ket o tremen. passing.
dec’h; dec’h e o a ar yaou. W ith these last tw o form s o f the P resent Tense: P2 a gavit and IMP
D isul e voc’h er gêr? N an n , ne vin ket. M et dilun e vin. ne weler, we are now able to set the table o f endings:
G oude pe a-rao k a r sul e teu al lun? G oude ar sul e teu al lun. H a
goude al lun e teu a r m eurzh. A r m eurzh, h a n ’eo ket ar m erc’her, SI - an
a zeu goude al lun. 2 - ez
P elec’h e p renit b ara? E ti ar b a ra e r a p ren an bara. 3 (nothing)
P e tra a brenit en e di? B ara a b ren an en e di. PRESENT
PI —omp
Pelec’h e c’heller prenañ b ara? E ti ar baraer e c’heller prenañ b ara. TENSE
2 -it
P e tra a zesker er skol? Brezhoneg a zesker er skol. 3 —ont
Pelec’h e tesker brezhoneg? E r skol e tesker brezhoneg. IMP - er

T o con ju g ate th e P resen t T ense o f all regular verbs, you ad d these

endings, indicating persons, to the stem o f the verb S3.
Me ne gavan ket mat: stem : kav— (verbal noun kavaout) + an(Sl Present).
N ote the m u tatio n K /G after ne.
Ma welit ar C ’ hastreg: stem : gwel— (verbal noun gwelout) -I- it (P2 P resen t).
N ote m u tatio n G W /W after ma.
Bezañ, an irregular verb, has d ifferen t endings fo r S2 an d P 2, -out, -oc’h
instead o f -ez, -it. To have, o f course, is different from all other verbs.

2. Im perative.
Selaouit, Katell. L isten, K athleen.
In the im perative, the P2 ending is - it.
In the present case, K athleen is addressed in the P lu ral, which is used in
som e dialects out o f politeness. W e already know selaou! S2 (no ending):
Selaou, Yannig! L isten, Johnny!
C o n trary to the P resent Tense, the Im perative is never preceded by a
verbal particle:
Petra a gavit mat? W hat do you like?
Yannig a gav m at vioù. — Selaouit! Listen!

— 92 — — 93 —
3. P ast participle o r V erbal A djective. §8, pp. 87-88. W ith o and e, verbal particles already studied, we have the
Digwener eo aet kuit. H e w ent aw ay o n Friday (lit. H e com plete list o f w ords causing these mixed m u tatio n s. See table below:
has gone).
Buan e vo fardet koan. T he evening m eal will be pre­
pared quickly. 1 G / C ’H
Klevet hoc’h eus ar c’helou. Y ou have heard the news. e verbal particle G W /W
T he suffix - e t is the m ark o f the p ast participle; it is added to the o verbal particle D /T
ma conjunction 1 B /V
verbal stem.
M /V
4. T he days o f th e week.
Digwener eo aet kuit. H e w ent aw ay on Friday.
Hiziv emaomp al lun. T oday is M onday.
Diriaou emañ an eured. The w edding is o n T hursday. PO ELLADENNO Ù
Ha goude al lun e teu ar meurzh. A fter M onday com es T uesday.
1. C om plete sentences w ith a present tense (verb and person given between
T he nam es o f th e days o f th e week occur in B reton under tw o different
brackets):
form s: one begins w ith di - (diriaou, digwener) and one w ithout di - (al lun,
ar meurzh). — P e tra (P2) du-se? Ne (SI) netra. (gwelout)
— Piv (S3) avaloù? Y annig (S3) avaloù. (kavout m at)
T he first ones a re adverbs o f tim e indicating the day o f th at nam e
— Pelec’h (O) dilhad nevez? E stal an dilhad (O) dilhad nevez. (prenañ)
preceding o r follow ing im m ediately th e day when one speaks. C ontext
— P erak (P2) u n tam m b a ra ’m ann brem añ? (debriñ)
shows w hether it m eans a day in th e past (ex. 1) o r in the fu tu re (ex. 3).
— P etra (S2) e kêr? Ne (SI) netra. (Klevout)
T he form s w ith o u t di - are nouns an d are used to indicate the present day
— Piv (S3) brezhoneg? (deskiñ)
(ex. 2) or a day o f the week in general (ex. 4).
— P erak ne (S2) ket er gêr? (chom)
H ere is a table o f th e days o f the week in their tw o form s: — Perak (P3) av aloù-douar? (prenañ)
— Ne (P I) den ebet e porzh ar skol. (gwelout)
Disul sul — P e tra (O) goude koan? (evañ)
Dilun lun
Dimeurzh m eurzh 2. Sam e exercise, w ith the im perative:
Dimerc’her m erc’her — M ona, (S2) buan ur banne laezh! (evañ)
Diriaou y aou — Y annig h a M ona, (P2) betek an aod! (diskenn)
Digwener gwener — A o tro u Sinou, (P2) an avel! (selaou)
Disadorn sadorn — Y annig, (S2) un tam m ig, m ar plij! (gortoz)
— (P2) am añ d a labourat! (chom)
5. M ixed M utatio n s. 3. C om plete sentences w ith a past participle:
Ma teu unan d ’ar gêr gant N ol. If N ol brings one hom e. — h o c ’h eus an avel, Fañch? (klevout)
Ma welit ar C ’hastreg kozh. If you see old K astreg. — eo m a breur da bourm en. (m ont)
Ma c’hellan kavout bara. If I can find bread. — Ker eo b e t ____ ar sae-m añ. (prenañ)
N ote that after the con ju n ctio n ma ( //h e r e , an d also that), the mixed — Buan en d e u s ____ e vanne. (evañ)
m utatio n s occur in the verb. These m u tations have already been explained in — N ’em e u s ____ netra. (kom pren)

— 94 — — 95 —
4. C om plete sentences w ith one o f th e w ords given betw een brackets:
— Hiziv eo . . . (dilun, al lun)
— . . . em eus prenet an dilhad-m añ e K em per, (dim eurzh, a r m eurzh)
— A m añ e vo c’hoazh . . . (dim erc’her, ar m ere’her)
— G lav a oa . . . (diriaou, a r yaou)
— Ne lab o u r m orse . . . (digw ener, ar gwener)
— N e oa den ebet er gêr . . . (disadorn, ar sadorn)
— Ne gavan ket . . . plijus. (disul, ar sul)

5. M ake a list o f th e m utatio n s fo u n d in the text and explain their

significance.

6. A sk ten questions a b o u t the text an d answ er them .

'\ 4

-
\1A

Poent eo din m ont!

— 96 — — 97 —
 K € N t€ l X K ernel X (DEK)

QERIOU D1V1Z

arabat! D o n ’t laouen glad YANNIG M amm, klevet em eus tad er skingomz!

kaier copy-book mamm-gozh grand-m other ROZENN A ya? Petra en deus lavaret?
klask to look for notenn note YANNIG Erru emañ e-tal Dakar. Brav eo an amzer.
Tenn eo al labour met pesked a zo.
degas to bring pa when
ROZENN Ha te, tenn eo bet al labour ganit er skol
diskouez to show pediñ to pray; to invite
ivez?
eizhtez eight days (a week) pesketa to fish
YANNIG Nann, n ’em eus ket labouret.
en-dro: mont en-dro to w ork (of poazhañ to cook
ROZENN Ma mabig paour! Petra ’lavaro da dad pa
m achine) renkiñ to m end, to repair glevo?
e-tal o ff, in fro n t o f, facing saozneg English YANNIG Ne lavaro netra.
forzh penaos in any case, anyhow skingomz radio ROZENN Pa soñjan! Ken brav e laboure hemañ er
fulor anger; mont e fulor to get sonerezh music skol vihan! Atav gant e levrioù! Bremañ . . .
angry soñjal to think Pa welo da vamm-gozh da gaier notennoù . . .
fuloriñ to get angry studiañ to study YANNIG Mamm-gozh ne welo ket. Ne ziskouezin ket
gwerzhañ to sell terriñ (stem: torr-) to break dezhi!
heñvel ouzh sim ilar to troer-pladennoù record-player ROZENN Ne ziskouezi ket dezhi! Me a ziskouezo,
istor story, history avat, hag e lavarin dezhi
YANNIG Nann, ne lavaroc’h netra. Selaouit, mammig.
Pedet em eus M ona da zont du-mañ warc’hoazh.
Ni a studio brezhoneg, gwir.
ROZENN Brezhoneg a studioc’h! A ya! An troer-
pladennoù o vont en-dro ha . . .
YANNIG Nann, mamm; warc’hoazh e labourimp. Bre­
zhoneg a zo da zeskin, ha saozneg, hag
isto r, setu! N e vo ket am zer da selaou
sonerezh. H a, forzh penaos, torret eo an
troer-pladennoù.
ROZENN Torret eo an troer-pladennoù! Met diriaou,
n’eus ket eizhtez, eo bet renket c’hoazh!
Paotr ar stal-pladennoù, hag e vreur, pa
glevint . . .

— 98 — — 99 —
YANNIG Pa glevint e vint laouen-tre. Ar re-mañ a
glask kaout labour. Marteze e klaskint gwerzhañ
deoc’h unan nevez. Ale, mamm, arabat mont
e fulor. Sellit, degaset em eus deoc’h pesked
evit koan. Da besketa on aet goude ar skol . . .
ROZENN A mab! Nann, ne fulorin ket. Re heñvel out
ouzh da dad. Penaos e vint poazhet dit, da
besked?

QOULENNOU

P etra a zeskim p w arc’hoazh? Brezhoneg a zeskim p.

P etra a c ’houlennint c’hoazh? B anneoù d a evañ a c’houlennint.
P etra a lavaro tad p a welo an ti nevez? Ne lavaro netra.
Pelec’h e kouski dim eurzh? E ti m am m -gozh e kouskin dim eurzh.
Piv a laboure m at gwechall? Y annig a laboure m at gwechall.
Piv a ziskenne buan betek an aod? Y annig ha M ona a ziskenne buan betek an
aod.
Pelec’h e vo Y annig p a zesko ur vicher? E r skol e vo.
Plijet e vo Fañch m a ne la b o u r ket m at e vab? N an n , ne vo ket.
Pegoulz e klevor brezhoneg er skingom z? H epdale e klevor brezhoneg er
skingom z.

Torret eo an troer-pladennoù

— 101 —
 yE Z H A D U R SI -in
2 -i
1. Endings as distinctive m arks o f tenses. 3 -o
Ar re-se a glask__kaout labour. T hose look fo r w ork. FUTURE OF ALL
PI -imp
Ken brav e laboure hemañ er skol H e w orked so well in th e prim ary REGULAR VERBS
2 -oc’h
vihan. school. 3 -int
Petra ’lavaro da dad pa glevo? W h at will yo u r fath er say w hen he IMP -or
hears o f it.

4. Stem o f verbs: change o f vowel.

W e have seen th a t th e th ird person singular o f a verb (S3) has no ending, a
Torret eo an troer-pladennoù. The record-player is broken.
feature existing in all tenses. N o ending is also the m ark o f the P resen t Tense
(e x .l), while - e is th a t o f the im perfect (ex.2) and - o th at o f the future Rem ove the ending - et fro m the p ast participle o f a verb a n d you have its
(ex.3). stem (§3, p .94), here torr - . T he verbal noun cannot be used for this purpose,
one reason being th a t som etim es it undergoes a change o f vowel before the
ending -iñ, o becom ing e (terriñ in this case as in a few others in L iterary Breton
treiñ, skeiñ, r e iñ ,...).
2. C o n ju g atio n w ith subject.
So, th e co n ju g atio n o f a regular verb, e.g. lavarout, will be: 5. C on ju n ctio n .
... pa glevo. W hen he will hear o f it.
Pa soñjan! W hen I think!
P resen t Im perfect F u tu re
Pa welo da vamm-gozh da gaier- W hen y o u r gran d m o th er will see
SI Me a lavar__ Me a lavar<? Me a lavaro y o u r m arks ...
notennoù ...
2 Te a lavar__ Te a lavare Te a lavaro W hen they hear they will be glad.
Pa glevint e vint laouen.
etc. etc. etc. Will D ad be pleased if his son
Plijet e vo tad ma ne labour ket
mat e vab? does n o t w ork well?
T he conjunction is im m ediately follow ed by the verb w ithout any verbal
3. F u tu re Tense: C o n ju g atio n w ith endings. particle (ex. 1,2,etc.). If there is a subject, it is placed after the verb (ex.3).
SI Ne ziskouezin ket dezhi. O nly the negative ne (n’) may be placed betw een the co njunction and its verb
I shall n o t show her.
2 Ne ziskouezi ket dezhi! (ex.5).
You will n o t show her!
3 Ne lavaro netra. H e (o r she) will say nothing. 6. M utations.
PI The co n ju n ctio n pa “ w hen” causes so ft m u tations (§11, p p .54-55); ma “ if”
W arc’hoazh e labourimp. T om orrow we shall w ork.
2 causes mixed m u tations (§8, pp.87-88 and §5, p p .94-95).
Brezhoneg a studioc’h? Y ou will study B reton?
3 Pa glevint e vint laouen-tre. W hen they (will) h ear, they will 7. P lural.
be very glad. Atav gant e levrioù! Always at his books!
IMP Pegoulz e klevor brezhoneg er W hen will one hear B reton on ... pa welo da vamm-gozh da gaier W hen yo u r g randm other will see
skingomz? the R adio? notennoù. yo u r m arks.
This lesson gives us all th e endings fo r the fu tu re tense o f a regular verb: An troer-pladennoù o vont en-dro T he record-player going on.
they a re th e very sam e as those o f verb bezail (p p .78-79). T o fo rm the fu ture W e already knew - où an d ioii as m arks o f plural; here are new exam ples (ex.
tense o f any regular verb, ju s t add the follow ing endings to its stem: 1,2, an d 4). T here is also an o th er kind o f plural: pesked with the ending -ed.

— 102 — — 103 —
All these plural form s ad d one syllable to the singular. It is w orth noticing th at 3. C om plete in the fu tu re tense (person and verb given betw een brackets):
- o i l and - i o ù are usually added to nouns denoting things while - e d is — Ne (S I) n etra e K em per, (prenañ)
added to nouns o f living beings. — Ne (P I) ban n e ebet. (evañ)
8. C onjugated P rep o sitio n s — Ne (P3) ket d a c’h o rto z pelloc’h. (chom )
Ne ziskouezin ket dezhi. I will n o t show (it) to her. — W arc’hoazh (P2) ul levr nevez. (studiañ)
Marteze e klaskint gwerzhañ P erh ap s th ey ’ll try to sell a new — Ne (P2) n e tra (klevout)
deoc’h unan nevez. one to you. — M orse ne (S2) m a ne labourez ket. (deskiñ)
Penaos e vint poazhet dit? H ow will they be cooked fo r you? — Pesked (O) d a goan. (debriñ)
P repo sitio n da: S2 dit S3f dezhi P2 deoc’h — H em añ (S3) dit dilhad kaer. (gwerzhañ)
— P elec’h (P3) c’hoazh? (kousket)
9. N um erals — H onnezh (S3) m at un tam m b a ra ’m ann. (kavout)
H ere is a table o f the first ten num erals we have already learnt:

1 unan 6 c’hwec’h 4. C om plete w ithout changing the order w ith verbs in persons and tenses
2 daou 7 seizh given:
3 tri 8 eizh
— P e tra (S3) Y annig p a (S3) M ona? (lav aro u t, gw elout, present)
4 pevar 9 nav
— Pelec’h (S3) Y annig p a (S3) o chom gan t e vam m -gozh? (kousket, bezañ,
5 pemp 10 dek
future)
— P e tra (S3) m am m p a (SI) u r sae nevez? (lav aro u t, prenañ, future)
Marteze e klaskint gwerzhan deoc’h unan nevez.
— T ad (S3) kalz pa (S3) m at. (debriñ, kav o u t, im perfect)
Unan is a p ro n o u n a n d m ay be follow ed by an adjective (unan nevez a
— P a (S I), (S I), (k om pren, deskiñ, future)
new one) b u t not by a n o u n . Before a no u n , the form s un, ur, ul m ust be used.

POELL A D EN N OÙ 5. C om plete w ith the conjugated p reposition in the person indicated:

1. W rite in th e fu tu re tense: — D euit . . . d a zeskiñ brezhoneg. (gant, P I)
Pesked a zebran d a goan. — N a lavarez netra. — Y annig a gav m at — P ren et em eus . . . ur sea nevez. (da, P2)
e voued. — Ne ziskennont ket b u an . — N e glevit ket an avel. — D ilhad — N ’eus levr ebet . . . (gant, P I)
nevez a b renom p. — U n tam m b a ra ’zo . . . pe n ’eus ket? (gant, P2)
— ‘P eo c’h ! ’ en deus lavaret . . . (da, S3 f)
2. C om plete sentences w ith verb given betw een brackets:
— H iz iv ____ Y annig u r gentel vrezhonek. (deskiñ)
6. M ake a list o f th e m u tations in th e conversation an d explain their role.
— W arc’h o a z h ____ m am m u n alum enn-vioù d a goan. (fardañ)
— P iv ____ pesked dec’h? (poazhañ)
— P iv ____ av alo ù -d o u ar w arc’hoazh? (debriñ) 7. A sk ten questions ab o u t the text and answ er them .
— Pelec’h ____ F añch w arc’hoazh? (kousket)
— P e tr a ____ M o n a e K em per w arc’hoazh? (prenañ)
— D ec’h n e ____ m am m netra. (goulenn)
— W arc’h o a z h ____ m am m -gozh ar c’haier no ten n o ù . (gwelout)
— W arc’h o a z h ____ Y annig deskiñ u r gentel. (klask)
— Pelec’h ____ Y annig w arc’hoazh? (labourat)

— 104 — — 105 —
 KeNtel xi K € N te l X I (UNNEK)

CJERIOU D1VIZ

arc’hant m oney, silver maez: war ar maez in the country YANNIG Kontit c ’hoazh, mamm!
bugale children KOZENN Petra ’gontin dit, mab? Istorioù kozh ne
nebeut little
blijont ket d’ar re yaouank . . .
kador chair noz night
YANNIG Din e plijont . . .
kalet hard pegit amzer how long Ma . . . Tri breur he doa ma mamm, ha div
ROZENN
kêr hom estead plijout to please c’hoar. Eus ur gêr war ar maez e teue
kontañ to tell rankout to have to mamm. He zad a oa labourer-douar, he mamm
div tw o (fem .) re ones: ar re yaouank the a rae war-dro an ti, al liorzh, ar yer, ar
young ones saout . . . Labour a-wale’h o doa! . . . Kalet
forzh peseurt no m atter w hat
e laboured en amzer-se evit gounit nebeut
gounit to earn redek to run
a dra . . .
graet past p art, o f ober to do; saout cows Ha pelec’h e oant o chom? Pelec’h e oa
YANNIG
stem : gra-; usually und er the sevel to bring up, to raise o zi?
form : ra (because o f m ut.) tad-kozh g ran d fath er ROZENN E-kichen Poullann e oa o c’her. Ur gêr
c’hoar sister taol, an daol the table vihan . . . Tenn e rankent labourat da sevel
c’hoari to play tost near o bugale . . .
YANNIG Ha tad-kozh, eus Poullann e oa ivez?
yer hens tud parents, father and m other
ROZENN O nann! Eus kêr e oa ma zad. War an aod,
labourer-douar farm er tud-kozh gran d p aren ts amañ, e Douarnenez, e oa e dud o chom.
led añ to spread war-dro: ober war-dro to look Ur vag o doa. Bihanik eo aet ma zad d’ar
liorzh garden after mor . . . Pa int dimezet, tad ha mamm, o
deus prenet ur vag nevez . . .
YANNIG Kalz arc’hant o doa?
ROZENN O, ar bagoù neuze ne oant ket traoù bras
evel bremañ . . . bagoù bihan e oant . . . ha
ne oa ket ker an traoù evel bremañ . . .
Setu : prenet ar vag, ha ma zad o vont d’ar
mor . . . bemdez . . . forzh peseurt amzer . . .
avel . . . glav . . . ma : ar vicher! Un ti hor
boa war an aod, ni ivez, tost a-walc’h ouzh
ti ma zud-kozh . . . un ti, gant ur porzh
a-dreñv . . . Er porzh e c’hoariemp, pa oamp
bihan, re vihan da vont da redek en aod, ma
Istorioù kozh ne blijont ket d ’ar re yaouank. daou vreur, ma c’hoar ha me . . .

— 106 — — 107 —
 YANNIG Hag er skol e labourec'h, mamm?
ROZENN O, ne labouren ket kaer!
YANNIG A , a!
ROZENN Ma, te avat a rank labourat . . . Sell, al
levrioù, ar c ’haieroii a zo ledet amañ war an
daol. Abaoe pegeit amzer? Abaoe un eur,
pe ziv, ha n'ec’h eus graet netra c ’hoazh.
Poent eo dit deskiñ da gentelioù, ha poent
eo din ober ma labour ivez . . . Ar c’hentelioii
a rank bezañ desket, ma faotrig bihan . . .
Warc’hoazh e kontin dit traoù all . . .

CJOULENNOÙ

Petra am b o a d a ober dec’h? N ’em boa n etra d a o b er, nem et pourm en

ha c ’hoari.
I la c’hwi, p e tra ho poa da ober? O me, deskiñ m a c’hentelioii em
boa d a ober.
I lag eñ, p e tra en d o a d a ober? N ’en d o a ket kalz tra d a ober : lakaat
er porzh a-dreñv a r c’hadorioti to rret.
Piv en d o a kalz lab o u r neuze? M e n ’em b o a ket, m et te az p o a kalz
labour, siwazh.
I’e tra a gleven d e c ’h? D ec’h e kleven is to rio ù h a w a rc ’h o azh e
klevin istorioù all c’hoazh.
lla te, p etra a gleves? Sonerezh a gleven dec’h, hag en noz-m añ e
klevin c’hoazh.
I In ti kaer he doa m am m ? N ann, n ’he d o a ket. H e breur avat en
doa unan.
Pelec’h ho p o a prenet ho paner? E K em per em boa prenet m a faner.
Hag hi, pelec’h he d o a prenet he fesked? W ar an a o d he d o a prenet
he fesked.
M ona, p etra a lakaes dec’h da vont d ’ar skol? M a sae ruz a lakaen
O, ar bagoù neuze ne oant ket traoù bras evel b remañ . .. bagoù bihan e oant... dec’h h a m a sae c’hlas a lakain w arc’hoazh.
IJr vag vras o d o a tu d -k o zh Y annig? N an n , n ’o d o a k e t, u r vag
vihan o doa.

— 108 — — 109 —
 yEZH AD UR
1. Verb ‘to have’: im perfect tense.
SI Petra am boa d ’ober?
2 ...m et te az poa kalz labour.
3m Piv en devoa (doa) kalz labour
neuze?
3f Tri breur he doa ma mamm.
PI Un ti hor boa war an oad.
W hat had I to do?
...b u t y o u had a lot o f w ork.
W ho had a lot o f w ork then?
My m other had three brothers.
W e h a d a house by the sea.
P3 Tenn e rankent labourat da They h ad to w ork h ard to raise
sevel o bugale. their children.
IMP Kalet e laboured en am zer-se... People used to w ork h a rd th en ...
As we already know the S3, which ends in -e, we can give below the
com plete series o f the endings fo r the im perfect o f all regular verbs.
SI -e n
2 -es IMPERFECT OF

2 Ha c’hwi, petra ho poa d ’ober? A nd you, w hat had you to do? 3 -e ALL REGULAR
PI - emp VERBS
3 Ur vag o doa. They had a b oat.
This gives us all th e form s o f th e verb ‘to have’ in th e im perfect tense: 2 - e c ’h
3 -e n t
IMP -e d
SI am boa
2 az poa IMPERFECT
3m en devoa(doa) OF T he vowel - e is the m ark o f th e im perfect tense.
3f he devoa(doa) ‘TO HAVE’ N ote th a t the im personal ends in —ed in the im perfect ( —er in the
PI hor boa present, an d - or in th e future).
2 ho poa
3 o devoa(doa) 3. E ndings o f R egular Verbs (P resent, Im perfect an d F uture).
It is advisable to m em orize and to frequently revise these basic tenses:
Present (p .93), F u tu re (p. 103) and Im perfect (§2, above).
T he ending oa is the m ark o f the im perfect in the verb ‘to have’, as it is in the
verb ‘ to b e’ bezañ, fo r th e sim ple reason th a t boa (and its d ifferen t m utations)
is a fo rm o f bezañ in th e p ast. T h e sam e rem ark applies to eus in the present 4. T he verb an d its subject.
and to bo in the fu tu re tense. (a) Istorioù kozh ne blijont ket Old stories do n o t please young
d’ar re yaouank. people.
N ote also th a t th e p ro n o u n s indicating persons are the sam e in the im ­
(b) Ha ne oa ket ker an traoù A nd neither were things expens-
perfect tense, as in the fu tu re and all the oth er tenses o f ‘to have’, except in the
evel bremañ ivez. ive as now.
present tense, w here th e S2 an d P2 have d ifferen t form s.
W hen the subject is expressed, the verb is in the third person singular (S3),
2. Regular verb: im perfect tense with endings. w hatever the person or num ber o f the subject (see p. 36). This is true even if
there are tw o o r m ore subjects in the plural. NOTE th at this rule applies to
SI O, ne labouren ket kaer. O h, I did n o t w ork m uch.
verbs IN THE AFFIRMATIVE.
2 M ona, petra a lakaes dec’h da M ona, w hat did you wear yester
vont d’ar skol? day going to school? H ow ever, when th e verb is NEGATIVE, the position is differen t, as show n
PI Er porzh e c’hoariem p... by the above examples:
W e used to play in the yard.
2 hag er skol e labourec’h, A nd you w orked at school, In sentence (a), the verb agrees in person and num ber w ith its subject: N ote
mamm? M other? th at in this case the subject is placed before the verb.

— 110 — — Ill —
In sentence (b) th e verb is S3, th o u g h th e subject an traoù is P3: N ote th a t in ...h a ma zad o vont d’ar mor. ...a n d my father going to sea.
this case the subject is after th e verb. ma faotrig bihan m y little boy
So the rule, in negative sentences, is as follows: E Kemper em boa prenet ma I had bought my basket in
T he verb agrees w ith its subject in person and num ber, b u t only i f the faner. K em per.
subject is placed before the verb. War an aod he devoa prenet he She had bought her fish down
fesked. by the sea.
I f th e subject follow s the verb, th e sam e rule applies as in affirm ative
sentences: i.e. verb S3. T he above exam ples com plete the series o f the A spirated m utations:

K/C'H T/Z P/F

5. T he verb ‘to have’ and its subject.
W hat has been explained above (§4) applies to all verbs except the verb
‘to have’ which is unique, n o t only in form , b u t also in the present A m ong the m ost im portant w ords causing the aspirated m utations are the
m atter. follow ing three:
T he verb ‘to h av e’ always agrees w ith its subject in person, gender (S3)
ma my he her o their
an d num ber, in affirm ativ e as well as negative sentences, and no m atter
w here the subject is placed.
ma J r K/C’H
E xam ples: + I T/Z
N ’o doa ket tud-kozh Yannig ur J o h n n y ’s gran d p aren ts had n o t S' j I P/F
vag vihan. a small boat.
Yann ha M ona o devo Jo h n and M ona will have pan- 8. M utations and plural.
krampouezh. cakes.
Ar bagoù neuze ne oant ket traoù bras... bagoù bihan e oant...
Fañch ha me hor bo kig. Fañch and myself will have m eat.
B oats a t th a t tim e were not big th in g s... they were small boats.
N ote th at th e first sentence is negative, the last tw o are affirm ative; in
Ne oa ket ker an traoù evel bremañ.
the first sentence th a t subject follow s the verb, while in the last tw o the verb
Things were n o t expensive as now.
follow s th e subject.
T he w ords bag, tra have soft m u tatio n s in the singular: ur vag, un dra
bennak; how ever in the plural, they d o n ’t undergo any m utation: ar bagoù,
6. V e r b ‘to d o ’: ober.
an traoù, bagoù bihan.
...h e mamm a rae war-dro an ti. ...h e r m other looked after the
M oreover, we find in the lesson:
house.
Ar c’haieroù, ar c’hentelioù, ar c’hadoriou torret.
...h a n’ec’h eus graet netra ...a n d you have done nothing
c’hoazh. yet. The first w ord kaier is m asculine (ar c’haier), th e last tw o kentel an d kador
are fem inine (ar gentel, ar gador). But all three have the sam e m u tatio n in
T he past participle graet gives us the stem o f the verb: gra-. A fter the
the plural. From this, we can state th at all plural nouns beginning with k,
verbal particles a an d e, gra- becom es ra-: he mamm a ra+e.
w hether m asc. or fem ., will undergo the m utation K /C ’H (aspiration)
provided their plural ends in - oil o r - ioù.
7. M utations: aspiratio n .
He zad a oa labourer-douar. H er fath er was a farm er. 9. P lural.
Pelec’h e oa o zi? W here was their house? O chom amañ, war an aod, H is parents were living here on the
E-kichen Poullann e oa o c’her. Their farm was near P oullann e oa e dud. sea-front.

— 112 — — 113 —
 ...ha kalet e labourent da sevel A nd they w orked hard to bring
POELL ADEN N OÙ
o bugale. up their children.
Tud is the p lural o f den: plural and singular are expressed by com pletely
different w ords. 1. W rite in the past:
U n ti am eus e kêr. — N ’en deus ket m a zad kalz a rc ’h ant. — N ’o do netra
Bugale is th e plural o f bugel: there is a change o f vowel and the ending —e is d a ober. — P e tra ac’h eus d a zeskin c ’hoazh? — Pelec’h he deus m a m am m
added.
prenet he sae? — Pegoulz hoc’h eus gwelet m a bugale? — Klevet em eus an
tad o lav aro u t kenavo. — H a goude ho po kram pouezh d a zebriñ. — N ’az
10. P reposition da ‘to ’: conjugated form s. po levr ebet d a lenn. — P e tra en do da ober goude?
Din e plijont, mamm. I like them (lit. They please me),
M um m y. 2. Sam e exercise.
The form s we have noted up to now are: Ne gavont ket m at kafe. — Pegem ent e koustint? — Bemdez e teskom p u r
SI din gentel nevez. — Ne chom an m orse da lenn goude koan. — D aou vi a dorri
2 dit d ’ober un alum enn vihan. — Ne veajor m orse a-w alc’h. — W ar an aod e
3f dezhi kargim p paneroù. — N e gavez m orse am zer da vont da w elout da dad. —
P2 deoc’h U r banne a evom p c’hoazh a-raok m o n t kuit. — N e glevit m orse netra.

3. Place the subject at the beginning o f the sentence.

11. Soft m utations.
Ne goust ket ker an trao ù -m añ . — N e gom preno an daou vreur netra. — N e
Ma daou vreur: daou is to be added to the list o f w ords causing th e soft fulore ma zud m orse. — Ne d o rro ket ar c’hadorioù-m añ. — Ne zebre ar
m utations.
vugale-m añ netra.

12. Fem inine num erals. 4. C om plete w ith possessive (in the sam e person as the verb):
div c’hoar un eur pe ziv Gwelet em eus (... tad) dec’h. — T o rret o deus (...tro er-p la d en n o ù ). —
T hree num bers have a fem inine form : 2, 3 and 4. We have here div fem. N ’he deus ket debret (...k o a n ) c ’hoazh. — Klevet em eus (...p a o tr) bihan o
o f daou. to n t.

13. N ouns rem ain singular after num erals. 5. Sam e exercise.

Ma daou vreur (breur is singular) Selaouet en dues (... tad). — N ’he deus ket kom prenet (... tad). — N ’en doa
div c’hoar (c’hoar is singular) ket evet m at (... banne). — N ’he doa ket gwelet (...b re u r) o to n t. — Bez e
o a n t o tebriñ (... tam m ) b a ra ’m ann.

6. W rite in the plural using plural - o i l for group a, - i o ù for b:

a. A r vam m a gont istorioù brav. — A r wech all c’hoazh e o a deut diw ezhat
d ’ar gêr. — Pelec’h em añ a r vag? — A n dra-m añ a zo d in. — Bez’ e o an t o
c’h o rto z w ar ar blasenn.
b. A r vicher-m añ n ’eo ket plijus. — Izel eo a r gador-m añ. — T o rret e o a an
daol. — N ’eo ket hir ar gentel-m añ. — A r gêr vihan-m añ a zo sioul.

7. Ask ten questions a b o u t the conversation and answ er them .

— 114 —
— 115 —
 K € N t€ l X II K € N tG l X II (DAOUZEK)

QERIOU
DIVIZ
abred early gwreg wife
aer air holl all MONA Yannig! Yannig! D ont a rez ganin d’ar
a-sav: chom a-sav to stop chakod pocket pardon? Sul ar pardon eo hiziv ...
bilhed ticket cholori h u b bub, din YANNIG O vont da besketa e oan ... met ... ya ...
kann fight c’hoarzhin to laugh mont a rin ganit d’ar pardon.
kaout to have, to get lenn to read LAN Tud a zo e kêr, ma Doue! Chomet eo ar
karr-nij aeroplane leun full vartoloded en aod hag arc’hant a zo ganto,
kentaü: da gentañ firstly limigoù sweets leun o chakodoù. Deut eo ar gouerien.
kenwerzhour shopkeeper, trader loen anim al ANNA Ar vicherourien hag ar micherourezed a zo
kezeg horses lotiri raffle, draw eno ivez. Ar vistri-skol, ar mestrezed-skol.
kezeg-koad m erry-go-round marc’h horse
LAN C’hoarzhin a ra ar baotred. C ’hoarzhin a ra
koad w ood martolod sailor ar merc’hed. Plijadur a zo.
koll to lose merc’hodenn doll
ANNA Ar c’hezeg-koad a ra o zammig sonerezh.
kouer peasant, cou n try m an micherour w orker, tradesm an
dienn cream Chom a reont a-sav. C’hoant o deus ar
munud m inute
diwall to m ind, to w atch vugale da vont holl warno. Trouz a zo. Kann
pakad packet, parcel
eno there pardon festival a zo. M ont a ra ar c’hezeg-koad en-dro
fri nose sirk circus adarre.
garmiñ to call, shout spont fright LAN Sioul eo ar vugale bremañ, zoken ar re a
gouzout to know tud people c’hortoz. Sioul eo an tadoù hag ar mammoù
gwastell cake zoken even ivez ... evit pemp munud.
YANNIG Deomp war ar c’hezeg-koad, Mona! Ar
marc’h melen evidon hag ar marc’h ruz
evidout!
MONA War ar c’hezeg-koad! Met n’out ket mat!
YANNIG Deom p e-barzh ar c’hirri-nij neuze.
LAN Prenañ a ra ar besketourien bilhedoù lotiri,
prenañ a reont mergodenned (evit ar vugale
vihan er gêr), prenañ a reont ur wastell
(evit ar wreg chomet da ziwall ar vugale).
ANNA G ouzout a ra ar genwerzhourien ober o
micher. Garmiñ a reont. N ’eus ket amzer da
goll. Warc’hoazh e vo echu ar pardon.
YANNIG Petra ’maout oc’h ober bremañ, Mona?
O rein boued d ’al loened eman
— 116 — — 117 —
 MONA Petra ’maon o c’h ober? Gwelout a rez mat yEZH AD U R
o prenañ limigoù em aon.
YANNIG O prenañ lim ig o ù ! M et ur p ak ad am eus 1. Verb: C o n ju g atio n with ober.
am añ g a n in e v id o u t! ... S e tu ! Ur C’hoarzhin a ra ar baotred. The boys laugh.
wastell ac’h eus c ’hoant da gaout ivez. Klevout a rez, Yannig? D o you h ear, Johnny?
MONA Ya, unan gant dienn. Deskiñ brezhoneg a reer. O ne learns B reton.
AL LOENED Grr! Grrr!
W e already know the co n jugation w ith the subject an d the conjugation
LAN Ul lamm he deus graet Mona gant ar spont with endings. T he present lesson gives us exam ples o f an o th er way o f
ha dienn a zo bremañ war he fri. conjugating the verbs: the co n ju g atio n w ith the verb ober ‘to d o ’. This
MONA Klevout a rez, Yannig?
conjugation is the sam e as the one used in English in the negative: ‘I do not
YANNIG A , a, a! Met n’eo netra. Emeur o rein boued
hear’, ‘H e did not lau g h ’, except th at in Breton this type o f conjugation
d ’al lo en ed er sirk . L aou en int. C h o lo ri a occurs only in the affirm ative and never in the negative.
reont, vel an dud.
T he verbal noun (infinitive) o f th e verb is used first, w ith the verb ober
MONA O, deomp d ’ar sirk, Yannig!
follow ing and giving the indication o f person, num ber and tense. The verbal
YANNIG Re abred eo c’hoazh. Goude koan.
MONA Yannig! noun may (as in the last exam ple above) be followed by an object “ deskiñ
brezhoneg” .
YANNIG Ya, ya, mont a raimp, goude koan.
m ona G o u d e koan ? Ha da gen tañ eo ret m ont 2. T he three types o f conjugation.
d ’ar gêr, n’eo ket gwir? Me a lenn ul levr brezhonek bemdez.
Lenn ul levr brezhonek a ran bemdez.
Ul levr brezhonek a lennan bemdez.
CJOULENNOÙ These three sentences all m ean: I read a Breton book every day. But while
English sentences follow a fairly strict order (norm ally subject — verb —
P e tra ’rit? L a b o u ra t a ran. object) B reton has a m uch wider choice o f possibilities:
P iv a lab o u r? M e a lab o u r. either to sta rt w ith the subject, and then use the conjugation w ith the
P e tra a lennit bem dez? Ul levr b rezhonek a lennan bem dez. subject (First exam ple);
Piv a lenn ul levr brezhonek bem dez? M e a lenn ul levr brezhonek or to start with the verb, and then use the co njugation with ober (Second
bem dez.
P e tra ’rit bem dez? Lenn ul levr brezhonek a ran bem dez. exam ple),
Piv a lenn levrioù? In t a ra. or to sta rt w ith the object, an d then use the co n jugation w ith endings (if no
Skrivañ a reo n t levrioù? N ann, ne reo nt ket : lenn levrioù a reont. subject is expressed) (T hird exam ple).
H ag eñ, lab o u rat a ra? N ann, ne ra ket; me a lab o u r hag eñ ne But those three sentences are not equivalent: they do n o t answ er the same
ra ket.
question: T he First sentence is an answ er to the question: PIV a lenn ul levr
P e tra ’reer en ur skol? Deskiñ brezhoneg a reer.
brezhonek? WHO reads a Breton book? The Second sentence answers the
P e tra ’rin w arc’hoazh? C hom er gêr a rin.
question: Petra ’RIT bemdez? W hat do you DO every day? A nd the Third
H a c’hwi, p etra ’reoc’h? M ont da b ourm en a rin.
H ag int? O , int, kousket a raint. sentence answ ers the question: PETRA a lennit bemdez? WHAT do you read
Piv a c ’hoarzh? A r vugale a c’hoarzh. everyday?
P e tra ’ra ar vugale? C ’hoarzh in a reont. NOTE: W e have already learned (p .29) the im portance o f the stressed w ord in
L ab o u rat a reont? N ann, ne reont ket. the building o f a B reton sentence: THE IDEA WHICH IS STRESSED MUST BE
H a c’hwi? O , ni, la b o u ra t a reom p! PLACED AT THE BEGINNING OF THE SENTENCE.

— 118 — — 119 —
 T he choice betw een the three types o f co njugation is merely an 4. V erb ober: future tense.
application o f the above rule: In the present lesson we m eet w ith tw o form s o f the future:
a) In the First sentence, the answ er to PIV a lenn ...? is ME and so the SI M ont a rin ganit d’ar pardon. I ’ll go w ith you to the festival.
sentence m ust begin w ith th e subject an d consequently th e conjugation PI M ont a raimp. W e’ll go.
w ith the subject is required. T he order is then: subject — verb — object.
b) In the Second sentence, the answ er to Petra ’RIT bemdez? is LENN (ul 5. Use o f ober.
levr brezhonek). T he action being stressed the verb m ust com e first, in
Piv a lenn levrioù brezhonek? W ho reads B reton books?
the form o f a verbal n o u n , follow ed by the verb ober ‘to d o ’ which
Int a ra. They do.
carries the indication o f perso n , nu m ber and tense. T he order is then:
Skrivañ a reont levrioù? D o they w rite books?
verbal noun (accom panied by its object) — ober — adverb.
Nann, ne reont ket. N o, they d o n ’t.
c) In the T h ird sentence, the answ er to PETRA a lennit bemdez! being UL Me a labour hag eñ ne ra ket. I w ork and he doesn’t.
LEVR BREZHONEK, th e object m ust com e first, the verb second
(carrying th e m arks o f person, num ber and tense) and finally the adverb. Ober is used to avoid repeating the verb expressed either in a question
(Ex. 1 and 2) o r in a series o f sentences (Ex. 3).
REMARK: W henever neither th e subject, n o r the verb, is stressed, the order
follow ed is th at o f the T h ird exam ple. STRESSED WORD — verb — subject (if
any expressed) — o bject (direct, indirect) etc. 6. P lural.
If fo r instance the question had been: ALIES e lennit ul levr brezhonek? Do Let us m ake a no te o f th e follow ing form s appearing in the present
you OFTEN read a B reton book? T he answ er w ould be BEMDEZ ‘every day’, lesson:
an d so BEMDEZ w ould begin the sentence: BEMDEZ e lennan ul levr ar gouerien ar c’hirri-nij
brezhonek. ar vicherourien ar vistri-skol
ar besketourien
3. V erb ober: present tense. ar genwerzhourien ar c’hezeg
As seen above in §§ 1 an d 2, the verb ober is used to c o n ju g ate verbs when W e already knew the plurals in - o ù , - i o ù and - e d . H ere we m eet
they carry the stress: here is a com plete set o f form s fo r the present tense, used w ith tw o new ones: - ien an d - i. A ll these plurals have a com m on feature:
w ith d ifferen t verbs, as explained above: they all add one syllable to the singular. N ote that:
SI Labourat a ran. I w ork. a) - ien is added to nouns o f people considered as exercising a tra d e o r a
2 Klevout a rez, Yannig? D o you h ear, Johnny? profession.
3 C ’hoarzhin a ra ar baotred. T he boys laugh. b) - i produces a change in the original vowel o f the singular: karr pi. kirri,
PI O, ni, labourat a reomp. O h, as fo r us, we w ork. mestr pi. mistri.
2 Petra ’ rit bemdez? W hat d o you d o every day? P lu ral is som etim es denoted by the use o f a d ifferen t w ord: we already
3 Nann, ne reont ket. N o, they d o n ’t. knew an den, an dud; in the present lesson we find an o th er one: ar marc’h
IMP DeskiH brezhoneg a reer. O ne learns B reton. ‘the h o rse’, ar c’hezeg ‘the horses’.
Table o f verb ober in th e present tense (w ith verbal particles):
7. M utations in the plural.
SI a ran PI a reomp
W e have seen th a t w ords ending in - où an d - ioù have no m u tations
2 a rez 2 a rit
in plural, except K /C’H: kadorioù, ar c’hadorioù.
3 a ra 3 a reont
In the present lesson, we m eet w ith other plurals. W e’ll divide them
IMP a reer
into tw o categories:

— 120 — — 121 —
 GROUP 1 GROUP 2 8. M u tatio n o f the adjective after the noun.
ar vartoloded ar micherourezed We have seen above the m u tations stressing the difference o f gender
ar gouerien ar merc’hed and occurring in nouns after the article (N o. 7 above); the sam e m utations
ar vicherourien ar mestrezed-skol occur in the adjective a fte r the noun. O ne exam ple in th e list given above: ar
ar vistri-skol ar c’hezeg-koad vugale vihan ‘the little children’.
ar vugale vihan ar c’hirri-nij H ow ever, there is an exception to this rule; fo r a reason o f phonetics,
ar baotred adjectives beginning w ith K, P o r T do n o t undergo m u tatio n except if the
ar besketourien n oun ends with a vowel or I, m, n, r or v.
ar genwerzhourien
Exam ple: ar vugale gaer
W e notice th a t GROUP 1 com prises only masculine nouns o f persons an dud kaer.
an d th a t no such nouns are to be fo u n d in GROUP 2.
In GROUP 2, on the contrary, we find fem inine nouns o f persons, as 9. C onjugated prepositions appearing in this lesson:
well as nouns o f anim als an d things (m asc. in the present case; they could be from evit 51 evidon
fem .). 52 evidout
So, outside th e plurals in -où o r -ioù, the B reton language takes into ac­ from war P3 warno
co u n t, f o r the nouns o f persons, th e o pposition o f gender, and in th at case from gant P3 ganto.
th e gram m atical gender coincides w ith the reality.

But while in the singular, the so ft mutations m ark the fem inine, and
the m u tatio n K /C ’H the m asculine; in the plural, on the contrary, the soft
m u tatio n s m ark th e m asculine, while th e fem inine is reduced to the K /C ’H
m u ta tio n , only.
T he m utatio n s in the plural m ay be sum m ed up as follows:
a) F o r all plurals in -où o r -ioù an d all o th er plurals (except those o f m ale
persons): only one m utatio n : K /C ’H.
b) F or plurals o f m ale persons not ending in -oil or -ioù: soft m utations
except D /Z .
POELL A D E N N OÙ
1. Place the verb at the beginning o f the sentence:
A r vugale a c’h oarzh. — A n dud-m añ a gom pren brezhoneg. — A r
besketourien a bren bilhedoù lotiri. — Int a zesk brezhoneg. — M e a selaou
sonerezh. — W arc’hoazh a prenim p ul levr nevez. — U r sae nevez a brenin.
— Bemdez e tebrer boued. — C ’hwi a glev sonerezh kaer. — Te a wel da
vam m o to n t.
2. C o n stru ct sentences and ask the questions they answer:

P renañ a studi — ar vugale-m añ

K T P G GW B M
K aieroù nevez a reom p hiziv.
Masculine nouns of per­ Int o deus brezhoneg.
sons in plural, except those G D B C ’H W V V U r gentel nevez a ran lim igoù.
ending in -où or -ioù Selaou a studiom p m a m am m .

1. Plurals in -oil and -ioù

2. All other plurals, ex­ C ’H No mu t a t i o n s 3. Begin the sentence with the direct object:
cept masculine nouns of K levout a ran brezhoneg bem dez. — G w elout a reom p u r vag o to n t. —
persons. P ren añ a reer levrioù nevez. — E vañ a rit u r banne c ’hoazh. D ebriñ a rez un
tam m bara.

— 122 — — 123 —
4. W rite the sentences in the affirm ative, beginning with the verb:
N e weler ket ar m o r. — Ne gouskin ket m at en noz-m añ. — Ne chom an ket
d a c’h o rto z. — Ne b ren o m p ket levrioù bem dez. — Ne c’ho rto z ket e vam m
d a zont.

5. A nsw er the questions in the negative w ithout repeating the verb, i.e.,
using ober:
Deskiñ a rit saozneg? — G w elout a reom p a r m or? — Studiañ a reer
brezhoneg er skol-se? — Evañ a ra u r b anne laezh? — Selaou a reont
sonerezh?

6. Sam e exercise, b u t w ith affirm ativ e answ er (the person to be used in the
answ er is given betw een brackets):
— Piv a bren u r sae nevez? (S 3f)
— Piv a zebr un tam m bara? (S 3m)
— Piv a zesk brezhoneg? (P 1)
— Piv a ev banneoù? (P 3)
— Piv a chom er gêr hiziv? (P 2)

7. W rite in the plural:

A r m icherour kozh ne la b o u r ket. — G arm iñ a ra a r bugel b ih an . — Selaou
a ra ar verc’h he m am m . — N e glev ar pesketour kozh netra. — A r
vicherourez a zeu diw ezhat d ’ar gêr. — K levout a ra n an den o to n t. — A r
c’henw erzhour-m an n ’eo ket p a o u r. — A r paotr-se ne goll ket e am zer. —
A r vam m a gav brav he bugel. — W arc’hoazh ne chom o ket ar m artolod
m at er gêr.

8. A sk ten questions a b o u t the text an d answ er them .

O vont da besketa e oan.

— 125 —
 KeNtel xiu I< € N t€ l X III CCRIZEK)

QERIOU DIV1Z

YANNIG Pegoulz e vo ar vakañsoù?

a-benn... w ithin, in (time) labous bird
MONA A-benn teir sizhun . . .
alies often leizh ‘the fill o f , full (before noun)
YANNIG Ha pegeit e padont?.
bleunioù flowers, blossom , bloom mouar blackberries
MONA O, ur pemzektez bennak . . .
bleuBv: e bleuñv in blossom neizh nest
YANNIG Morse ne vez hir a-wale’h ar vakañsoù.
kalon heart nevez-hañv spring
MONA Nann, gwir eo, morse ne vezont . . .
kleuz “ d itc h ” padout to last
YANNIG Ha koulskoude, petra ’vez plijusoc’h eget ar
komz to speak Pask Easter vakañsoù?
korn corner peder four (fem .) MONA Dreist-holl vakañsoù Pask! Brav e vez an amzer en
koulskoude however pegeit? H ow long? nevez-hañv, ha ken glas an oabl . . .
koumoul clouds pegen! how! w hat a! YANNIG Brav e vez an amzer en nevez-hañv? Ha brav eo an
diskar-amzer au tu m n pemzektez fortnight amzer hiziv? Ha koulskoude, deut eo an nevez-
dreist-holl above all per pears hañv.
erc’h snow pet? how many? MONA Ma, plijout a ra din al laboused, an neizhioii,
plijout a ra din ar gwez e bleuñv . . . Er goañv e
forzh pegement ever so m any seurt kind, sort
vezan atav imoret-fall . . .
goañv w inter sizhun week
YANNIG A , er goañv hepken?
gwez trees tan fire
MONA Ken berr e vez an devezhioù er goañv, ken yen e vez
hañv sum m er teir three (fem .) an amzer . . . Ne blij ket din an oabl trist nag ar
imoret-fall in a tem per, cross trist sad c’houmoul izel . . . Atav e vezan e korn an tan, evel
izel low vakañsoù holidays, vacation ma c'hazh . . . Ha dre chañs c’hoazh, ne vez ket
yen cold erc’h alies e Douarnenez . . . An nevez-hañv, pa zeu
gant e vleunioù, a ro din ur galon nevez . . .
YANNIG En nevez-hañv e vez bleunioù, ya, ha labou­
sed bihan, ya, . . . Met en diskar-amzer,
M ona : en diskar-amzer e vez avaloù, mouar,
per, frouezh a bep seurt, forzh pegement.
N ’ec’h eus ken mont da bourmen war ar maez,
hag e teuez en-dro gant chakodadoù avaloù ha
paneradoù mourar . . . Na pegen mat ur
vouarenn diwar ar c’hleuz, na pegen mat ur
berenn diwar ar wezenn . . .

— 126 — — 127 —
MONA A , Yannig, morse ne vezez skuizh o komz eus yEZH AD UR
boued! Met an nevez-hañv, Yannig . . .
YANNIG Hag an hañv ’ta! Neuze e vez tomm an 1. Verb bezan: Present H abitual
amzer . . . Neuze e vez glas an oabl . . . Ha
a. Ha brav eo an amzer hiziv? Is the w eather nice today?
n’eus ket da vont d ’ar skol, tamm ebet . . .
b. Brav e vez an amzer en Is the w eather usually nice in the
MONA Gwir eo : an hañv eo ar c’haeraii.
A-benn pegeit ’mañ ar vakañsoù-hañv? nevez-hañv? spring?
YANNIG
e. Pelec’h em aoc’h bremañ? W here are you now ?
d. Pelec’h e vezit bemdez o tebriñ W here have you your dinner
koan? every day?
qO U L E N N O U
T he verb bezañ has a special form o f the P resent tense called the “ Present
Yen eo an am zer hiziv? Ya, yen eo.
h a b itu al” (exam ples b and d above) used w henever one refers to an habitual
Yen e vez an am zer en haHv? N an n , ne vez ket : tom m e vez an
am zer en hañv. state, or an action regularly repeated.
P egoulz e vez yen an am zer? E r goañv e vez yen an am zer.
Pelec’h em aoc’h brem añ? Er skol em aon.
2. Present h ab itual, conjugation with subject.
Pelec’h e vezit bem dez o tebriñ koan? E r gêr e vezan.
Piv a vez alies o c ’hoari? A r vugale a vez alies o c’h oari. Neuze e vez tomm an amzer. Then the w eather is w arm .
M o u ar a gavit m at? Ya, m o u ar a gavan m at. Ar vugale a vez alies o c’hoari. C hildren a re often playing.
P et m o u aren n a zo w ar an daol? Div, teir, peder! N ’eus ket kalz.
P et panerad avaloù a zo am añ ganit? O , ur b anerad hepken. As usual for conjugation with subject the verb rem ains S3: bez, which is
Pelec’h e vezom p bem dez o lab o u rat? E r skol e vezom p bem dez the basic form o f the Present habitual. It is usually found under the form
o lab o u rat. a vez o r vez (m ut. after verbal particles). The verbal noun o f “ to be” bezañ is
Pelec’h e vezer alies en hañv? W ar an ao d e vezer alies. taken from the form bez-.

3. Present H abitual: conjugation with endings.

M fr u ? ______ ^
Plijout a ra dezhañ al laboused.
SI Er goanv e vezan atav imoret- In the w inter, I am always cross.
fall.
2 A , Yannig, morse ne vezez A h, Jo h n n y , you are never tired!
skuizh ...
PI Pelec’h e vezomp bemdez o W here are we w orking every
labourat? day?
2 Pelec’h e vezit bemdez o W hen do you have your dinner
tebriñ koan? every day?
3 Nann, gwir eo, morse ne No, it’s true, they never are ...
" vezont ...
IMP War an aod e vezer alies. O ne is often on the shore.

— 128 — — 129 —
 So here is the com plete table o f the PRESENT HABITUAL: T he suffix -ad does not change the gender o f the basic w ord: urbaner(f),
ur banerad (f).
SI e vezan
2 e vezez 6. N um erals: fem inine.
3 e vez
Pet mouarenn a zo war an H ow m any blackberries a re there
PI e vezomp daol? Div, teir, peder! on the table? T w o, three, four.
2 e vezit
Only three num erals have a fem inine form .
3 e vezont
daou (m) 2 div (f)
IMP e vezer
tri (m) 3 teir (f)
pevar (m) 4 peder (f)
4. Singular: e n d in g -enn.
Na pegen mat ur vouarenn H ow delicious a blackberry from 7. Pet? and the singular.
diwar ar e’hleuz, ur berenn the hedge (ditch), a pear from Pet mouarenn a zo war H ow m any blackberries a re there
diwar ar wezenn. the tree. an daol? on the table?
Pet panerad avaloù a zo H ow m any basketfuls o f apples
We have already met w ith different ways o f form ing plurals in Breton:
tra + où = traoii amañ ganeoc’h? have you here?
levr + ioù = levrioù W e know that the num erals are followed by the singular (peder
pesk + ed = pesked mouarenn). T he same applies to pet? : pet mouarenn? how m any black-
kenwerzhour + ien = kenwerzhourien berries?
mestr + i = mistri
In all these exam ples, the singular is the basic form from which the plural POELL A D E N N O Ù
is form ed.
1. C om plete sentences with a zo, eo, a vez o r e vez as required:
In B reton, how ever, the basic form o f m any w ords is the plural (then Piv ------o tont brem añ? — A v e l------- hiziv. — P i v ------- atav diw ezhat? —
term ed collective). The singular (term ed singulative ) is then form ed by adding Glav ------en diskar-am zer. — A lie s ------- kram pouezh d a zebriñ du-m añ. —
-enn.
K ra m p o u e z h ------war an daol : debrit unan! — N e --------m orse skuizh o
mouar blackberries mouarenn (one) blackberry lab o u rat. — N ’ ------ ket brav an am zer hiziv. — P e t r a -------- ganeoc’h
gwez trees gwezenn (one) tree c’hoazh en ho chakod? — P e t r a ------ atav gant ar vugale en o chakodoù?
per pears perenn (one) pear
This ending -enn m akes th e noun fem inine 2. C om plete sentences with emañ or e vez as required:
ur vouarenn, ur berenn, ar wezenn. P e le c h ------ m a c’hazh brem añ? — Pelec’h ------- alies a r c’hazh o kousket?
— C ’hoant am eus da lenn m a levr : pelec’h ------? — Pelec’h ------ gwerzhet
5. T he s u ffix -ad. levrioù? — M ont a ran da welout m a zad : pelec’h ------e vag?
e teuez en-dro gant You com e back with pocketfuls
chakodadoù avaloii ha o f apples and basketfuls o f 3. C om plete sentences with (ez) eus or (e) vez as required.
paneradoù mouar. blackberries. N ’ -------levr ebet w ar an daol hiziv. — D u -m a ñ ------- ur c’hazh kozh. — Ne
chakod + ad = chakodad pocketful ------ m orse levr ebet gantan. — En e d i ------- tri den o c’hortoz. — W ar ar
paner + ad = panerad basketful m a e z ------ atav kalz loened.

— 130 — — 131 —
4. Use alies instead o f hiziv and change the sentences accordingly.
Skuizh on hiziv. — B err out hiziv g ant an a rc’h an t. — Im oret-fall oc’h
hiziv. — N ’eur ket ab red hiziv o to n t d ’ar gêr. — N ’o c’h ket laouen hiziv.
— Hiziv om p diw ezhat. — N ’eus ket glav hiziv. — Ker int hiziv. — N ’oc’h
ket fur hiziv. — T rist eur hiziv.

5. Use bemdez instead o f bremañ an d change the sentences accordingly.

E r gêr em aon brem añ o lab o u rat. — Brav em aom p am añ brem añ. —
N ’em eur ket brem añ o c ’h o rto z a r glav d a zont. — Pelec’h em aoc’h brem añ
o redek? — Brem añ em aint oc’h evañ banneoù.

6. Instead o f th e underlined w ord, w rite the corresponding singulative

form :
D ebret he deus frouezh kaer. — G eot a ’o w ar ar c’hram pouezh! — Gwez
b ras a zo e liorzh m a zad. — Per m at en deus debret. — K oum oul a zo en
oabl.

7. Instead o f the underlined w ords, use a phrase o f the type: ur chakodad

avaloù. For instance: instead o f Mouar en doa, leizh ur sac’h (H e had
blackberries, a full bag) write: ur sac’had mouar en doa.

T ud a oa o selaou. leizh an iliz. — Bugale he doa da sevel, leizh an ti. —

D egaset he d o a a v a lo ù . leizh ur b a n e r. — Bleunioii a o a dirak he zi. leizh al
lio rzh . — Skrivet en d o a poellad en n o ù , leizh ur c’haier.

8. A sk ten questions a b o u t the text an d answ er them .

Morse ne vez hir a-wale’h ar vakansoù

— 133 —
— 132 —
 K ern el x iv K ^ N tG l X IV (PEVARZEK)

CJERIOÙ D1VIZ
asied plate Herle Breton m asculine nam e LAN I)eut eo Yannig, gant e vignon Herle, da di
a-wechoù som etim es lous dirty e vam m-gozh, da zebriñ krampouezh.
kador-vrec’h arm chair YANNIG N ’omp ket re abred, mamm-gozh?
memes tra all the sam e
kard-eur q u arter o f an hour MAMM-GOZH N ’oc’h ket, bugale, n’oc'h ket. A-benn pemp
mignon friend
munud e vo prest an traoù. Ha c ’hoant
keit as long as, abaoe keit moereb aunt hoc’h eus, da c’hortoz, da sellout ouzh ar
amzer for so long
pillig griddle skinwel?
k en... so that prest ready YANNIG Ya, mar pliz.
koustañ to cost respont answ er HERLE Ha sot out, Yannig? D ’an eur-mañ n’eus ken
daouarn hands (the two) traoù evit ar vugale vihan. G w elloc’h eo mont
skinwel television
diouzhtu im m ediately d’ober un dro war an aod. A-benn ur c'hard-
soñj th o u g h t, bezañ e soñj to
eur e teuimp en-dro.
diwezhat late intend to LAN Met n’o deus ket amzer da vont : diouzhtu
gwalc’hin to wash sport sp o rt emañ an asiedoii war an daol hag ar billig
gw elloc’h better, tapout to catch, to get war an tan.
gwelloc’h eo it is better MAMM-GOZH Tap din ar gwer buan, Yannig.
ten nañ to pull
YANNIG Pelec’h emañ ho kwer ganeoc’h? Me n’ouzon
gwer glasses Iro tu rn , ober un dro to go for ket pelec’h emaint ...
hanternoz m idnight a stroll MAMM-GOZH N ’ouzez ket, n ’ouzez ket!
LAN Lakaat a ra mamm-gozh div werenn war an
daol. An daou baotr, int, a denn kazetennoù
sport eus o chakodoii.
MAMM-GOZH Gwalc’het hoc’h eus ho taouarn, paotred?
YANNIG Hon daouarn n’int ket lous.
MAMM-GOZH Ne zeuoc’h ket memes tra da zebriñ ho poued
gant daouarn lous!
LAN Respont ebet.
ANNA Ledet eo an daou baotr e kadorioù-brec’h mamm-
gozh, o lenn.
MAMM-GOZH Lavarit ’ta din, bugale, petra emeur o sevel
war an aod, e-kichen ti ar Yonkour?
YANNIG N ’ouzon ket, mamm-gozh.
MAMM-GOZH Ha te oar, Yannig, piv a zo deut an deiz all?
YANNIG N ’ouzon ket.

— 134 — — 135 —
 MAMM-GOZH Em zi e oan, o lard mi koan, pa glevan
unan o tont. Ha te oar piv? Katell, da
voereb . . . Abaoe keit amzer n’eo ket bet e
Douarnenez! . . . N ’eo ket aet d’az ti? Betek
hanternoz eo chomet amañ da gomz! Kontet
em eus dezhi . . . da dad, Yannig, pa oa
bihan, a veze atav diwezhat o tont d ’ar gêr
eus ar skol; ha me ’lavare dezhan . . .
LAN Ar vugale ne selaouont ket.
MAMM-GOZH Lavaret em eus dezhi c’hoazh . . .
LAN Ar vugale ne glevont ket. Gant o c’hazetennoii
emaint.
MAMM-GOZH Da biv e vo ar grampouezhenn?
YANNIG HAG
HERLE Din! Din e vo!
LAN Ar wech-mañ o deus klevet avat. Ken en deus
graet ar c’hazh ul lamm gant ar spont.

CJOULENNOÙ
Evit piv eo ar banerad avaloù: evidout pe evidon? N ’eo ket evidout,
ha n ’eo ket evidon : evit m a zud eo, evito!
H ag an tro er-p lad en n o ù , din eo? N ann, n ’eo ket dit; prenet eo bet
gant m a zud; neuze, dezho eo.
Piv a o a r brezhoneg? Ni a o ar : brezhoneg a ouzom p, h a saozneg ivez.
M et c’hwi, n ’ouzit ket brezhoneg? E o, gouzout a ran.
P renañ a rit bilhedoù lotiri? Ya, a-w echoù : n ’ouzer morse!
Evit piv e vo ar sae nevez, evitañ pe eviti? Eviti, a n a t eo!
H a ni, n ’eus netra evidom p? E o, poelladennoù d a ober a zo evidoc’h.
Pelec’h em añ h o kwreg? E r gêr em añ, o tiwall a r vugale.
K avout a rit m at ho poued? Ya, m at-tre e kavan m a boued.
Ker o deus k o u stet ho tilhad? N a n n , n ’o deus ket : g an t m am m
O sellout ouzh ar skinwel emañ in t bet graet.
D ’az kwreg e o a Jakez o kom z? N e o a k e t : d ’am gwreg e o a o kom z.
Brezhoneg a ouzit? N an n , n ’ouzom p ket c ’hoazh.
H ag int, gouzout a reont? N an n , n ’ouzont ket.
Kalz am ann ac’h eus lakaet ez kwastell? N ann, n ’em eus ket: nebeut
am eus lakaet.

— 136 — — 137 —
 yE Z H A D U R 3. Verb gouzout; present tense: conjugation with ober.
As in all verbs, this conjugation consists o f the verbal noun gouzout with
1. Verb gouzout ‘to know ’, present tense: conjugation with endings.
the verb ober ‘to d o ’ giving the person, num ber and tense: Hag int, gouzout a
SI N ’ouzon ket, mamm-gozh. I d o n ’t know , G ranny.
reont? As fo r them , d o they know?
2 N ’ouzout ket, n’ouzout ket! You d o n ’t know , you d o n ’t
know!
3 Piv a oar brezhoneg? W ho know s Breton? SI gouzout a ran
PI N ’ouzom p ket c'hoazh. 2 gouzout a rez
We d o n ’t know yet.
2 Brezhoneg a ouzoc’h? 3 gouzout a ra
Do you know Breton?
3 Nann, n ’ouzont ket. N o, they d o n ’t know . PI gouzout a reomp
Impers. N ’ouzer morse. 2 gouzout a rit
O ne never knows.
3 gouzout a reont
G ouzout is one o f the five irregular B reton verbs: the ro o t o f the verb
gouz- is also found in the verbal noun. IMP gouzout a reer

T he endings o f the Present tense are norm al in the S I, P I , P3 and

Impers., b ut are irregular in S2 an d P2; as for S3 (goar) it is com pletely ir­
4. M utations: hardening o r unvoicing.
regular.
Pelec’h emañ ho kwer ganeoc’h? W here have you yo u r glasses?
All these form s, because o f the norm al m u tations o f verbs, are usually
Ne zeuoc’h ket... da zebriñ ho You will not com e to e a t...
found as follows:
poued...
SI ouzon Gwalc’het, hoc’h eus ho taouarn, Did you wash yo u r hands, boys?
2 ouzout paotred?.
3 oar D ’az kwreg e oa Jakez o komz? W as Jam es talking to your wife?
PI Kalz amann ac’h eus lakaet ez Did you put a lot o f b u tte r in your
ouzomp
2 ouzoc’h kwastell? cake?
3 ouzont This lesson gives us a new, and last, series o f m u tations (hardening or
IMP ouzer unvoicing):

2. G /K G W /K W D /T B /P
Verb gouzout, presen t tense: c o n ju g atio n w ith subjects.
As we know th e verb rem ains in S3: a oar, oar: Ha te oar, Yannig, piv
D o you know , Jo h n n y , w h o ... These m utations occur only after three words: ho, az, ez.

SI me a oar
2 te a oar
3m ho G /K
eñ a oar
az G W /K W
f hi a oar
ez 4 - D /T
PI ni a oar
B /P
2 c’hwi a oar
3 int a oar

— 138 — — 139 —
5. A spirated m u tatio n s. (See Kentel X I, §7, pp. 112-113.) a. N ote th at the endings o f SI and S2 fo r evidon are sim ilar to those o f the
D'am gwreg e oa o kom z. H e was speaking to my wife. v erbbezañ. F o r din th e last con so n an ts a re th e sam e b u t th e vowel befo re them
Em zi e oan, o fardañ koan. I was at hom e preparing dinner. is -i-.
A fter am and em, the same m utatio n s occur as after ma (my).
b. T he endings o f P I and P2 fo r b o th prepositions are those o f verb bezañ.
6. M utations: G eneral Table.
c. The endings o f S3 and P3 on the c o n trary are com pletely different from
M utations in B reton are not as difficult as one m ight believe. In fact the
those o f any verb, and in S3 there are b o th m asculine an d fem inine form s.
follow ing table sum s u p very simply the com plete range o f m utations:
K may change into G kêr ar gêr (1. N ote also th a t a zh appears in da before the endings o f S3 and P3, while
or C ’H kêrioù ar c’herioii the t o f evit change in to a d in S I , S2, P I and P2.
G C ’H gar ar c’har
or K glin ho klin 8. Possessive: az, ez.
GW W gwerenn ar werenn D ’az kwreg e oa Jakez o komz?
or KW gwerenn ho kwerenn Kalz amann ac’h eus lakaet ez kwastell?
T D tad e dad These tw o form s a re used instead o f da (possess. S2), az after the preposi­
or Z tad he zad tion da: d’az ‘to y o u r’; ez instead o f en da, and m eans ‘in y o u r’.
D Z dorn e zorn
or T dorn ho torn
9. Possessive: am, em.
P B penn e benn
or F D ’am gwreg e oa o komz.
penn he fenn
Em zi e oan.
B P brec’h ho prec'h
or V brec’h These form s are used instead o f ma, va ‘m y’, am a fte r da: d ’am ‘to m y’;
e vrec’h
M V em instead o f en ma ‘in m y’.
mamm e vamm

(Exceptionally D becom es N in one w ord in the singular: dor , an nor.)

7. C onjugated prepositions.
H ere are two o f these prepositions: da ‘to ’ and evit ‘fo r’:
POELLADENNO Ù
SI din evidon
2 dit evidout I. C om plete sentences with the verb gouzout in the present tense (person
3m dezhañ evitañ given betw een brackets):
f dezhi eviti N ’ (P I) ket brezhoneg m at. — L abourat (S I). — N ’ (P3) ket pelec’h m ont da
PI deomp evidomp gousket. — H ennezh (S3) brezhoneg ivez. — Petra (IMP) pa vezer yaouank?
2 deoc’ h evidoe’h - Y annig, n ’ (S2) ket pelec’h em añ m a c ’haier? — Alies (IMP) h a ne lavarer
3 dezho evito netra. — Evañ banneoù (P2) ivez. — P etra (P3) c’hoazh? — Nebeut a dra
(S3).

— 140 — — 141 —
2. Answer the questions:
Piv a oar brezhoneg? — P etra a ouzit? — M at e ouzit brezhoneg? — Hag
eñ, gouzout a ra pe ne ra ket? — N ’ouzom p ket brezhoneg?

3. W rite the underlined w ords in the second person plural:

Buan e tebran ma boued atav. — Plijus eo bet e veai? — N ’em eus ket
klevet_he goulenn. — K avout a ra m a t^ v a n n e . — Kollet en deus e vilhed. —
Pelec’h e m a ñ ^ z a o u vreur? — Echu m a devezh ganin! — N a pegen lous eo
ma dilhad! — P etra ’_ra gant_e win? — Klevout a rez da wreg o tont.

4. Instead o f the d o ts, w rite az or ez followed by the w ord given between

brackets:
Roet a c ’h eus un tam m b ara d ’ . . . (breur)? — P renañ a rez lim igoù d ’ . . .
(bugale). — Kalz pesked a zo . . . (bag)? — Petra en deus lavaret d ’ . . .
(gwreg)? — Gwin a zo . . . (gw erenn)?

5. Sam e exercise with am or em:

Piv a zo am añ . . . (karr)? — Roet en deus un tam m kig d ’ . . . (kazh). —
N ’en deus ket kom zet d ’ . . . (tad-kozh). — Kalz avaloù am e u s . . . (paner).
— C hom a ran atav . . . (korn).

6. W rite the form o f the preposition which corresponds to the indications

given between brackets.
Aet eo da bourm en gant (S3f). — N ’em eus prenet netra evit (P2). —
D iskouezit da (S I) an ti nevez. — Kom zet en deus hir gant (P2). — Evit (S2)
em eus lakaet un tam m b ara w ar an daol. — O fardañ kram pouezh evit (P3)
e oa. — M orse ne ro a rc ’hant a-w alc’h da (S3f)- — Prenet en deus ur sae
nevez evit (S I). — An traoù-se a zo da (S3m), n ’int ket da (P I). —
D iskouezit ho kaier da (P3).

7. Ask ten questions ab o u t the text an d answ er them :

— 142 —
 K c N te l x v K G N te l X V (PEMZEK?

CJERIOÙ DIVIZ

abardaez evening choual to shout KOZENN Yannig?

ac'han from here, from now c’hoarvezout to happen, to occur YANNIG Ya, mamm!
ac'han da zimeurzh betw een now lezel to leave, to let KOZENN P e le c ’ h ou t ch o m et c ’ hoazh da gantren? IJn
and T uesday eur ’zo emaon o c’hortoz ac’hanout!
malizenn suitcase
anavezout to know YANNIG A , ya? O c ’horloz e oac’h? Petra ’zo c’hoarvezet?
mall haste
armel press, w ardrobe KOZENN Da voereb, gouzout a rez, an hini a zo o
mall a zo ganin I long to
chom e Koazhon . . . ma, da voereb a zo o
bale to m arch, to walk mintin m orning
chom e Koazhon he deus pedet ac'hanomp da
barrad amzer fall squally w eather miz m onth vont da welout anezhi.
botoù a pair o f shoes mouc-houer handkerchief YANNIG Ha pegoulz ez it?
broust-dent to o th -b ru sh m ouse’hoarzhin to smile Pegoulz ez an? (ioulenn kentoc’h : pegoulz ez
ROZENN
kambr bedroom pijama pyjam as eomp! Kak te a zeu ivez.
kantren to rove, to roam prenestr window YANNIG Pegoulz ez eomp neuze ’ta?
karout to love, to like reiñ to give KOZENN Ma, n’ec’h eus ket skol warc’hoazh, n’ec’h
kegin kitchen Koazhon Rennes eus ket skol dilun, ha me ne labouran ket
kemer to take roched shirt ken ac'han da zimeurzh. Neuze ez eomp
kentoc’h sooner, rath er diouzhtu.
rumm: ur rumm botoù a pair o f shoes
kirri cars YANNIG Diouzhtu? Met bez’ e oan da vont fenozh gant
sac’h-sport sports-bag
disoñj forgetful Mona da . . .
skañv light (weight)
ROZENN Diouzhtu ez eom p, mab! Hag hast buan ober da
disoñjal to forget skrivañ to write
valizenn.
e-giz-se in th a t way serriñ to close
YANNIG Mat . . . mat . . . Mont a ran . . . Met n’em eus
enaou: war enaou ‘o n ’ (light) speredek intelligent, clever ket c’hoant da gas ur valizenn ganin : ma
eontr uncle spontañ to frighten sac’h-sport a vo mat a-wale’h.
fenozh to-night stammenn ju m p er, cardigan Kemer da sac’h-sport ma plij gwelloc’h ganit,
KOZENN
frilien h andkerchief tren train met hast buan. Hag arabat dit disoñjal netra :
goulou light (illum ination) warlene last year tri roched, da stammenn ruz, ur frilien pe
hastañ to hurry up zaou.
YANNIG Petra?
1 (0 /1 NN Ur mouchouer pe zaou! Arabat ivez disoñjal
da vroust-dent. Ha kemer ar rumm botoù

— 144 — — 145 —
KOZENN skañv am eus prenet dit warlene : baleet e vo kalz e
Roazhon. Kemer ul levr skol pe zaou : lavaret en
deus an aotrou Kere e oa ret dit deskill mat da
gentelioù . . . Penaos? Petra 'lavarez?
YANNIG Netra, mammig, ne lavaran netra.
ROZENN Ha kemer c’hoazh . . . Ma Doue, bez’ e
ranker lavarout pep tra dezhañ! N ’anavezan
paotr ebet ken disoñj hag hennezh . . . Gortoz,
me ’zo ’vont da . . .
l.AN En tren emaint bremañ.
ROZENN N’ec’h eus disoñjet netra, mab?
YANNIG Nann, netra.
ROZENN Da votoù, da bijama : kemeret ec’h eus ar
pijama a oa en armel?
YANNIG Ya, ya, ya . . . Selaouit ’ta, mamm : skrivet
en deus ma eontr en doa prenet ur c’harr
nevez?
ROZENN Ya mab, miz ’zo en deus prenet unan.
YANNIG Petra eo? Ur Ford?
ROZENN O, n’ouzon ket, mab. Te ’oar, ar c’hirri ha
me . . .
YANNIG Mall a zo ganin gwelout anezhañ . . .
ROZENN Gwelout da eontr, mab, pe gwelout e garr?
l.AN Sellout a ra Yannig dre ar prenestr. Brav eo
ar maezioù. Sioul an abardaez.
ANNA Da nav eur e vint e Roazhon. Ha bez’ e vo
an eontr o c’hortoz anezho gant ar c’harr
nevez brav en deus prenet.
ROZENN O ma Doue! ma Doue!
YANNIG Petra ’zo mamm? Spontet hoc’h eus ac’hanon
o choual e-giz-se!
ROZENN Lezet em eus ar goulou war enaou er gegin,
ha n’em eus ket serret prenestr ar gambr :
ha lavaret ’z eus bet er skingomz e vo ur
barrad amzer gall en noz-mañ.
l.AN M ousc’hoarzhin a ra Yannig.
ANNA N’anavezan den ken disoñj ha mamm . . .
LAN Met ne lavar Yannig netra. Ur paotrig spe-
redek eo.

— 147 —
 yEZH AD U R
(SOULENNOÙ
I. Verb: mont. P resent tense, con ju gation w ith endin gs.
D a belec’h ez ez bep m intin? D ’ar skol ez an bep m intin.
S 1 Pegoulz ez an? W hen do 1 go?
H a da vreur, d ’a r skol ez a ivez? O , n ann, hennezh n ’a ket d ’ar skol: W here do you go every morning?
2 Da belec’h ez ez bep mintin?
re vihan eo. Da c’hoari ez a, pe da bourm en. And your brother, does he also go
3 Ha da vreur, d’ar skol ez a ivez?
Piv neuze a ya d ’a r skol ganit? M a c’h o a r a zeu d ’ar skol ganin. to school?
N ’a ket da c’hoari gant m a breur; d ’ar skol e teu ganin. Piv neuze a ya d'ar skol ganit? So who goes to school with you?
D a belec’h ez eer d ’ar sul? Da bourm en w ar ar m aez ez eer, pe da I’ 1 Pegoulz ez eomp? When do we go?
w elout m ignoned. 2 Ha pegoulz ez it, mamm? And when do you go, Mammy?
H a c’hwi, m am m , da belec’h ez it d ’ar sul? A -wechoù ez an da (Plural)
bourm en met aliesoc’h e chom an er gêr d ’ober m a labour. 3 I)a belec’h ez eont da W here do they go for a walk, stroll?
Yannig hag e vam m , da belec’h ez eont da bourm en a-wechoù? bourmen?
Da R oazhon ez eont. IMP Da belec’h ez eer d’ar sul? W here does one go on Sundays?
K arout a rit a c ’h an o m p , m am m ? Ya, bugale: karout a ran ac ’h an o c’h. This lesson gives all the forms o f the Present Tense o f mont. N ote that the endings
G w elout a rit anezhañ a-w echoù? N ann, ne welan anezhañ m orse. are perfectly regular. The reasons why mont is classified as an irregular verb are: the
H ag hi, gw elout a rit anezhi a-w echoù? Ya, a-w echoù e welan stem a- is completely different from its verbal noun mont; moreover this stem often
anezhi. changes into e- when in contact with some endings (eomp, eor); and eventually the stem
even disappears completely, the form being reduced to the ending (ez, it).
Pelec’h em añ m a botoù? N ’ouzon ket pelec’h em añ ho potoù!
Piv a zo o to n t brem añ? N ’ouzon ket piv a zo o to n t. ez an
SI
Piv eo an den a zo o tont brem añ. Ma zad eo an den a zo o tont 2 ez ez
brem añ.
3 ez a
Piv a zebro an avaloù a zo bet prenet dec’h? M e a zebro anezho. a ya
Pegoulz e vo desket ar c’hentelioii a zo bet roet gant ar m estr-skol?
PI ez eomp
W arc’hoazh e vint desket.
2 ez it
3 ez eont
IMP ez eer

2. Verb mont. Present tense, conjugation with subject.

In the previous paragraph, two forms are given for S3 ez a and a ya. These ex­
amples show th at ez a is used when there is no subject before the verb, while a ya is
placed after the subject. Consequently, it is the form a ya which appears in this con­
jugation, where the verb follows its subject.

SI me a ya
2 te a ya
3m eñ a ya
f hi a ya
PI ni a ya
2 c’hwi a ya
3 int a ya

— 149 —
— 148 —
 3. Verb mont. P resent tense, con ju g atio n with ober.
SI ac’hanon
As usual in conju g atio n s w ith the auxiliary ober, the verbal noun is placed 2 ac’hanout
first, the person an d n u m b er being indicated by the form s o f ober: mont a ran, 3m anezhañ
mont a rez, mont a ra, etc.
f anezhi
4. E quative.
PI ac’hanomp
N ’anavezan paotr ebet ken disoñj 1 d o n ’t know any boy as forgetful 2 ac’hanoc’h
hag hennezh. as he. 3 anezho
N ’anavezan den ebet ken disoifj ha 1 d o n ’t know anyone as forgetful as
mammig. M am m y. The endings are the same as those o f the group evidon.
W e already know th e com parative an d superlative (pp. 62-63 §§ 4-5), we 7. S ubordination.*
now m eet w ith th e equative: it is form ed by placing ken before the adjective Kemer da sac’h-sport ma plij T ake yo u r sp orts-bag if you prefer
and ha (o r hag) a fte r it (ha b efo re co n so n an ts, hag befo re vowels an d m ute h). gw elloc’h ganit. (if it seems better to you).
5. C on ju g ated p repositions: how they a re used a fte r verbs. N’ouzon ket pelec’h emañ ho potoù. 1 d o n ’t know w here yo u r shoes are.
(a) P reposition a, co n ju g ated form s. l!n eur ’zo emaon o c ’hortoz I have been an h o u r w aiting fo r you,
M odern B reton, b o th spoken and w ritten, o ften uses these conjugated ac’hanout. aw aiting you.
form s after transitive verbs, instead o f the m ore classical personal pronoun Lavaret en deus an aotrou Kere e oa M r Kere said th at you had to learn
direct o bject, placed b efore the verb: ret dit deskiñ mat da gentelioù. yo u r lessons well.
Un eur ’zo emaon o c ’hortoz I have been an h o u r w aiting fo r you. Da voereb a zo o chom e Roazhon Y our au n t w ho is living in Rennes
ac’hanout. he deus pedet ac’hanom p... has invited u s...
Da voereb he deus pedet ac’hanomp. Y our a u n t has invited us. 11a kemer ar rumm botoù skañv A nd tak e the pair o f light shoes I
In som e areas, how ever, and in literary B reton, the classical form is still am eus prenet dit warlene. b ought fo r you last year.
extensively used: S u b o rdination o f one clause to an o th er m ay be introduced:
Un eur ’zo emaon ouzh ho kortoz. (a) By a conjunction: We have already met with pa ‘when’ (p. 103) and we may now
Da voereb he deus hor pedet. add ma ‘if’ (Ex. 1 above).
N ote th a t the endings o f the conjugated preposition, like those o f a verb, (b) By an interrogative word such as pelec’h ‘where’ (Ex. 2).
indicate the persons: ac’hanout S2, ac’hanomp P I . (c) By a relative particle: e ‘th a t’ (Ex. 4), or a ‘who, whom, which, th a t’; the latter is
(b) V erbs other th an transitive ones require other prepositions: sellout ouzh always either subject (Ex. 5) or direct object (Ex. 6 where am is a contraction of
to look at.
a + em in am eus).
6. P reposition a, conju g ated form s. Whenever a relative clause introduced by a has the same subject as the principal
SI Spontet hoc’h eus ac’hanon. Y ou frightened me. one, this subject is placed at the beginning o f the sentence, followed by the
3m Mall a zo ganin gwelout anezhañ. I ’m looking fo rw ard to seeing him . subordinate clause and then by the rest o f the principal clause (Ex. 5); on the con­
f Ya, a-wechoù e welan anezhi. Yes, I som etim es see her. trary, when each clause has a different subject, the subordinate clause follows
P 2 Ya, bugale: karout a ran Yes, children: I love you. the principal one (Ex. 6).
ac’hanoc’h. (d) However, subordination, in Breton as in English, may be found without an in­
3 . . . bez e vo an eontr o c ’hortoz . . . th e uncle will be w aiting for troductory word (Ex. 3).
anezho. them . * The author o f the English version differs in this paragraph from the author o f the book in his
These exam ples, to g eth er w ith those given in § 5 above, give the com plete analysis o f grammatical facts, and prefers to go on using traditional words and concepts, and
table o f the co n ju g ated p reposition a: therefore makes mention here o f a relative clause. On this subject, see Introduction, p. 12.

— 150 —
 Order o f Words: In all the above exam ples o f su b o rd in ate clauses, w ords
are placed in a strict o rd e r which m ust be adhered to; it is as follows: 1. In­
trod u cto ry w ord; 2. N egation (if any); 3. V erb; 4. S ubject; 5. Direct object; 6.
O th er objects o r adverbs o f place o r tim e. O ne or m ore o f these categories o f
w ords m ay be m issing, b u t th e o rd er ca n n o t be changed; the follow ing w ord
takes the place of the m issing one.
N ote concerning the particles a and e.
T he relative particles a a n d e studied above in the present paragraph are in
fact th e sam e as the verbal particles a an d e already exam ined, p. 43 § 2. W hen
they accom pany the verb o f a m ain clause they are ‘verbal particles’, when
they introduce a subordinate clause they are term ed ‘relative particles’. These
tw o different functions are easily distinguished by the context, and in spoken
B reton by a difference o f stress.
8. M utatio n s a fte r pe.
Kemer ul levr skol pe zaou. T ak e a school-book o r tw o.
Gwelout da eontr, pe gwelout e garr? T o see yo u r uncle o r to see his car?
I)a bourmen war ar maez ez eer, pe O ne goes either fo r a walk in the
da welout mignoned. co untry o r to visit friends.
A fter pe, th e soft m u tatio n s occur, see sam ple 1. T his happens only if the
w ords linked by pe form a unit. If, o n th e co n trary , pe m arks a n opposition or
an alternative, n o m u tatio n occurs (exam ple 2 an d 3).
PO ELLADENNO Ù
1. Begin the sentences w ith the underlined w ords, m aking the necessary
changes:
M o n t a ran d ’ar sk o l bem dez. — M o n t a ra bem dez d a w elout e vam m . —
M o n t a reom p alies d a b ourm en. — M ont a reer alies d a w elout ar re a garer.
— M o n t a rit alies d ’ar g êr?
2. C om plete the sentences w ith th e verb mont in th e required form :
Piv (S3) bem dez d a zebriñ kram p o u ezh ? — D a evañ u r banne laezh tom m (P I)
p a vez yen an am zer. — N ’ (S2) ket bem dez d a bourm en. — P erak (IM P) d ’a r
skol? — P erak (P2) bem dez da besketa?
3. W rite dow n th e m issing w ords so as to form equatives:
— N e vez k e t . . . brav an am zer er goañv . . . en hañv.
— . . . b r a s . . . Jak ez eo Y annig.
— . . . to m m . . . d ec’h eo hiziv.
— N ’o u t k e t . . . fu r . . . da vreur.
— N ’eo ket hem aïï . . . bras . . . e c ’hoar.
4. N ow using th e w ords given for Exercise 3, form com paratives.
— 152 —
5. C o m p le te th e sen ten ces w ith th e c o n ju g a te d f o rm o f th e p re p o sitio n a
req u ired w ith in b ra c k e ts:
K levet em e u s(S 3 m ) o to n t. — P e d e t h e d e u s (P 2 ) d a z e b r iñ k o a n . — S ela o u et
em eus (P 3 ) o k o n ta ñ isto rio ù . — G w elet em eus (S3f) o tib a b u r sae nevez. —
N e w elan k e t (S2) b e m d e z siw azh.
6. U se th e req u ired c o n ju g a te d fo rm o f th e p re p o s itio n a in stead o f th e
u n d e rlin e d w o rd :
Gwelet he deus he zad o to n t. — K em erit al levr! — P renet he deus ar sae
nevez. — N ’ho n eus ket klevet an d u d o to n t. — K asit a r vugale d a bourm en.
7. U se o n e o f th e fo llo w in g w o rd s in ste a d o f th e u n d e rlin e d fo rm o f th e
p re p o sitio n a:
a r c ’h e le n n e r, a r v e rc ’h ig , al le v rio ù , a r v u g a le , a r w e re n n a d laezh .
K le v o u t a r a n a n e z h o o c h o u a l. — S e la o u a ra n a n e zh a fl o k o m z . — K em er a
ra n a n e z h o d a len n . — E v añ a ra n an e z h i b u a n . — K lev o u t a ra n an ezh i o
k anafl.
8. T u rn th e se c o n d se n ten ces b elo w in to s u b o r d in a te clau ses:
— N ’o u z o n k e t p iv . M o n t a r a b em d ez d a b esk eta .
— L a v a re t h e d e u s m a m m : D esk iñ a r c ’h en telio ii a ra n k e r.
— Soñjal a ran : to rret e vo c’hoazh an tro er-pladennoù.
— K levet em eus l a v a r o u t : k alz tu d a z o o to n t d ’a r p a r d o n .
— G o u z o u t a r a n : b ra v e v o a n a m z e r w a rc ’h o a z h .
— G o u z o u t a ra n : m o n t a r a b em d ez d a b re n a ñ u l lev r nevez.
— G o u z o u t a ra n : la b o u ra t a r a k alz d a v am m .
— N ’o u z o n k e t p iv e o a n d e n : d is k e n n a r a b e m d e z b e te k a n a o d .
— N ’o u z o n k e t p e ra k : a ta v e k le v an tu d o c ’h o a rz h in er sk o l.
— S ofljal a ra n : p lijo u t a r a k a lz al lim ig o ù d ’a r m e rc ’h ed .
9. T u rn th e se co n d sen ten ces in to s u b o r d in a te clau se s, c h a n g in g th e fo rm s
o f th e ir v erb s a n d su p p re ssin g th e u n d e rlin e d w o rd s.
— P iv eo a r bu g el? G w elo u t a r a n a r bu g el o c ’h o a ri el lio rz h .
— P e le c ’h e m añ a r p a o trig ? K a v o u t a r a m a t a r p a o trig k ra m p o u e z h e
v am m -g o zh .
— P iv eo a n itro n ? K lev o u t a r a n a n itr o n o k a n a ñ en h e zi.
— K em er a ra n al levr. G a n t m a m m eo b e t p re n e t al levr-se.
— P e ra k n ’eo k et d e u t c ’h o a z h a n d en ? G w erzh a ñ a r a an d en p esk ed
fre sk h a m a rc ’h a d -m a t.
— 153 —
 K G N tG l X V I (C’HW EZEK) KeNtel xvi (C'H W EZEK)
Q ERIOU DIVIZ
a-enep against
hanter h alf
a-hed along LAN Debret eo lein. Er sal-debriñ emañ Yannig,
chouadenn yell, shout
arsa! well! gant e eontr, o c’h evañ ur banne kafe.
leuskel (stem: laosk-) to allow, to let
kannañ to beat ANNA Ar vamm hag ar voereb a zo er gegin, o
leuskel ur chouadenn to shout
kas to send labourat.
levenez happiness, jo y
diaes difficult Petra ’vo graet bremañ?
mann zero, nought YANNIG
diouzh an noz in the evening match m atch KOZENN Petra ’vo graet? . . . Deus amañ ’ta ganeomp
diskenn gant to go dow n
mell-droad foot-ball da skaotañ an traoù!
dispign to spend
mirdi m useum AN EONTR Nann, Rozenn : goulenn a ra Yannig petra
diwar he from in h er frig h t
munutenn m inute ’vo graet goude ma vo skaotet an traoù.
dougen to carry
pignat gant to go up Mont da welout ar stalioù, n’eus ket ezhomm
e-keit-se m eanw hile KOZENN
sal-debriñ dining-room da c’houlenn.
emichañs pro b ab ly , I suppose skalieroù stairs
eno there YANNIG Nann, n’in ket ganeoc’h da welout ar stalioù.
skaotañ to wash up
from em otion G ouzout a ran petra eo : stlejañ a-hed ar
stlejañ to drag, to kick one’s heels
goude ma afte r (conj.) straedoii, pignat gant skalieroù, diskenn gant
straed street
skalieroù all, dougen pakadoù. Nann, n’in ket.
skuizhus tiring
AN EONTR Ma, Yannig, mont a raio ar merc’hed da
welout ar stalioù ha ni a yelo e-keit-se da
welout ar mirdi : amzer hon eus. Bez’ ac’h
eus amzer, Yannig?
YANNIG O ya, met an traoù kozh . . .
AN EONTR A! a! Selaou, Yannig, da welout ar match
ez aimp. Roazhon a-enep Bratislava. Brav e
vo. Bilhedoù am eus prenet. Hag ar c’harr
nevez a gemerimp.
YANNIG You!
LAN Ur chouadenn en deus laosket Yannig gant
al levenez.
ANNA Lezel a ra ar voereb ur werenn da gouezhañ
diwar he from : eontr ha moereb Yannig n’o
deus bugel ebet.
AR VOEREB Gant ar c’harr ez eoc’h? A , nann!
A e t e oa skuizh o tegas pakadoù d ’ar gêr. LAN N ’eo ket plijet moereb Katell.
— 154 —
— 155 —
AR VOEREB Hag adarre ez aio ar c’harr gantañ! yEZH AD UR
ANNA N ’eo ket plijet, tamm ebet.
1. Verb: C o n ju g atio n w ith ober; fu tu re tense.
AR VOEREB Ha me, penaos e rin neuze gant ma fakadoù?
P I Sellout ouzh ar skinwel a raimp. W e shall look a t television.
Ha penaos e raio Rozenn?
3 Mont da welout ar match a raint. T hey’ll go to see the m atch.
AN EONTR Penaos e reoc’h? N ’eo ket diaes : gant ar
In the present lesson, we find exam ples o f this co njugation in the future.
c ’harr e kasimp ac'hanoc'h betek kreiz kêr.
It is form ed as follows: verbal noun — if necessary with its object — then the
Eno ’man an holl stalioii brav; n’ho po ket
pell da vale hag am zer a -w a lc’h ho po auxilliary ober in the future.
emichañs da sellout mat ouzh pep tra. Ha
ma ne brenit ket re a draoii, ne voc’h ket 2. V erb ober, fu tu re tense.
skuizh o tegas ar pakadoù d ’ar gêr. We n o te in this lesson:
A nd I, how will I m anage with
LAN Diouzh an noz ne oa ket laouen an dud. S 1 Ha me, penaos e rin gant ma
my parcels?
Y ANNIG Kannet eo bet Roazhon : tri - mann. fakadoù?
A nd you, w hat will you d o
2 Ha te, p etra’ri warc’hoazh?
AR VOEREB Ha ni : bez’ e lavaran deoc’h omp skuizh! tom orrow ?
Hag un hanter re a arc’hant hon eus dispignet. H ow will Rose do?
3Penaos e raio Rozenn?
AN EONTR N ’eus netra skuizhusoc’h eget dispign arc’hant! H ow will you do?
P 2Penaos e reoc’h?
W hat will be d o n e tom orrow ?
IMP Petra
I'etra 'reor
reor warc’hoazh?
w an.
W ith the tw o exam ples given in the § 1 above, we now have the com plete
table o f this tense: _____________
gO U LEN N O Ù
S 1 e rin
P e tra ’raio Y annig hag e eon tr? M o nt da w elout ar m atch a raint. 2 e ri
D a belec’h ez aio Rozenn h a Katell? D a w elout ar stalioù ez aint. 3 e ray, e raio
H a te, p etra ’ri w arc’hoazh? Deskiñ va c’hentelioii brezhonek a rin. P 1 e raim p
D ’ar skol ez i neuze? N ann, n ’in ket d ’ar skol; er gêr e labourin. 2 e reoc’h
H a c ’hwi, da belec’h ez eoc’h d a bourm en w arc’hoazh? N ’ouzom p 3 e raint
ket c’h o azh , m arteze ez aim p d a G em per. IMP e reor
H a p etra ’reoc’h p a voc’h deut en-d ro eus K em per? Sellout ouzh ar i----------------------------------------
T he endings o f this tense a re regular except in th e S 3, where th e norm al
skinwel a raim p.
form e ray is different from th at o f regular verbs (e raio is an attem pt to
A rsa p ao tred , brav eo an am zer : p e tra ’reor w arc’hoazh? D a c’hoari
regularize). T he stem ra-, h o w ev e r, is reduced to r- in the singular, and
m ell-droad ez eor.
changed in to re- in P2 and IMP.
P e tra ’vo graet w arc’hoazh? P o u rm en et e vo.
N e vo ket lab o u ret tam m ebet? O , n ann, ne vo ket labouret w ar­ 3. V erb m ont, fu tu re w ith endings.
c’hoazh : re vrav eo an am zer; p o u rm enet e vo.
W e n o te in this lesson:
Bez’ e vo lab o u ret pe ne vo ket? P a lavaran deoc’h ne vo ket labouret! 1 shall not go w ith you to look
S 1 N ’in ket ganeoc'h da welout ar
G an t piv ez eus ul levr? G antañ ez eus u n an , met ganti n ’eus ket. at the shops.
stalioù.
H i n ’he deus ket c’h o a n t da lab o u rat. Will you go to school then?
2 D ’ar skol ez i neuze?

— 156 — 157 —
 3 Da belec’h ez aio Rozenn ha W here will Rose and K athleen go? before a vowel. The present lesson gives us m ore examples o f this construction used to
Katell? stress the verb:
(Ni) a yelo da welout ar mirdi. W e shall go to see the m useum .
P 1 Da welout ar match ez aimp. W e shall go and see the m atch. Bez’ ec’h eus amzer, Yannig? H ave you plenty o f tim e, Johnny?
2 Gant ar c ’harr ez eoc’h? Will you go by car? Bez’ e vo labouret pe ne vo ket? Shall one w ork o r not?
3 Da welout ar staliou ez aint. They will go to see the shops. Bez’ e lavaran deoc'h omp I tell you we are tired!
IMP Da c ’hoari mell-droad ez eor. O ne will g o an d play football. skuizh.
Below is th e com plete table o f this tense:
N .B . Exam ple 1 shows the use o f bez’ before the verb to have; exam ple 2
SI ez in shows bez’ used before a form o f the verb bezañ itself, and as a rule the use o f
2 ez i this construction is reserved to these tw o verbs, while the construction with
3 ez ay, ez aio, e yelo ober should apply to all o th er verbs. Exam ple 3, how ever, shows it used with
PI ez aimp lavarout, a m uch rarer occurrence, w here one w ould norm ally have lavarout a
2 ez eoc’h ran. In all cases, the purpose is to place stress o r em phasis on th e verb.
3 ez aint
IMP ez eor 7. T he preposition gant: its conjugated form s.

4. Verb m ont, fu tu re tense, co n ju g atio n w ith subject. W e already know the form s ganin, ganit, ganeom p, ganeoc’h (p .86-87)
and ganto (p. 123). W e find here the last tw o form s:
As for the present (p. 149), the future in S3 has two kinds o f forms: those intro­
duced by ez (ez ay, ez aio) and the one introduced by e (e yelo). The form yelo, being Gantañ ez eus unan met ganti He has one with him but she has
that used after the subject, is therefore the one found in this conjugation: n’eus ket. not (w ith her).
SI me a yelo
So the com plete table is as follows:
2 te a yelo
3m eñ a yelo
S 1 ganin
f hi a yelo
2 ganit
PI ni a yelo 3m gantafi
2 c’hwi a yelo f ganti
3 int a yelo
P 1 ganeom p
2 ganeoc’h
5. T h e passive.
3 ganto
Petra ’vo graet bremañ? W hat will be done now?
Ne vo ket labouret warc’hoazh. T here will be n o w ork done
tom orrow . 8. keit.
Debret oa lein. L unch was over. N ote this w ord keit, which has already appeared in d ifferen t form s:
T he auxiliary fo r the passive is the verb bezañ.
6. T he verbal noun bez’ beginning th e sentence. pegeit ’zo? H ow long ago?
abaoe keit all amzer! F o r such a long time!
As we know, a verb normally cannot be placed at the beginning o f a sentence, ex­
e-keit-se in the m eantim e.
cept in the form o f a verbal noun (conjugation with ober) (See N.B. below). We have
already met with the abbreviated form o f bezañ (p. 71) which becomes bez’

— 158 — — 159 —
 PO ELLAD EN N O Ù
1. W rite th e follow ing sentences in the fu ture tense.
U n ti h o n eus w ar a r m aez. — Skrivafi a ran alies d ’am zud er gêr. —
Ne glevont n e tra . — N ’o deus ket aon. — M ont a reom p da w elout mirdi
kêr. — D iw ezhat e chom ez da lab o u rat. — A on a reont dezhañ. — Bep
m intin ez an d ’ober u r b o u rm en ad en n . — N e lavarez ger ebet dezhañ.
— N ’eont ket da G em per.

2. W rite also in the future.

Evañ ’rez ur ban n e laezh pe ne rez ket? — K levout a reer istorioù nevez
bemdez. — M ont a reont d a w elout o m am m . — Bez’ e labourit pe ne rit ket?
— M ont a ran buan skuizh g ant ar vuhez e kêr.
3. Sam e exercise.
G oude e lab o u r ez a d ’ar gêr. — Alies ez eom p d a w elout anezhañ. — Piv a
ya d ’ar skol hiziv? — P egoulz ez it d ’ar gêr? — D a selaou sonerezh ez
eer gant plijadur.

4. Place th e verb at the beginning o f th e sentence.

Alies e skrivin dezhañ. — G an t p lijad u r e teskim p hor c’hentelioii
brezhonek. — Da w elout m am m ez in pa vo echu m a labour. — Un tam m
b a ra a zebrint a-raok m o n t kuit. — A d arre ez eo c’h d a gantren w ar an aod.
5. Place, at the beginning o f the sentence, any w ord o th er th an the verb.
P ren añ a rain t o levriou e K em per. — Bale a raim p a-hed ar straedou.
— D ougen a rin p ak ad o ù bras. — M ont a reoc’h w arc’hoazh da brenañ ur
c’haier nevez. — L ab o u rat a reor alies evit netra.

6. Translate into Breton: Apples were sold; the work was finished; when will
he be seen coming; when will one eat lunch; two lessons will be learned today.
7. Reconstruct the follow ing sentences to place em phasis on the verb (using
bez’).
U r banne h o po? — W arc’hoazh e vo c’hoazh am añ? — L ab o u rat a ran, me
’lavar deoc’h! — T rouz a oa, ur spont! — C h o u al a rae, ur spont! ha n i yelo e-keit-se da welout ar mirdi.
8. C om plete the follow ing sentences w ith conjugated prepositions.
Deuit (gant S 1) da bo u rm en . — N ’eus levr ebet (gant P 3). — Levet en deus
(a, S 2) o to n t. — (G an t P 1) e oa ur v unutenn ’zo. — N ’eus netra da gom-
pren (gant S 3 f).

9. Ask ten questions ab o u t the text and answ er them .

— 161 —
— 160
 Kernel xvn K € N t € l XVII (SErtEK)

QERIOU DIVIZ
aes easy, practical, h an d y gwaz h usband
a-greiz-holl suddenly gwele bed AN EONTR Pelec’h em aout, Y annig?...
bern lots, heaps gwezenn tree LAN Kaer en deus klask, ne gav an eontr e niz
bolennad bow lful c ’hoari gam e e lec’h ebet.
kelenner teacher Joz Jo e (Joseph)
kaotigell jam AN EONTR Koulskoude, n’eo ket bras ma lojeiz! Pelec’h
letonenn lawn
kizhier cats an diaoul e c’hell bezañ aet hennez da guzhat?
lochenn shed
krazenn rusk, to ast Yannig!
lojeiz lodgings, flat
krazerez-tredan electric to aster LAN A-greiz-holl e klev an eontr trouz ar saverez
mell big, huge
krazet toasted niz nephew o pignat, o tiskenn, o pignat en-dro, o tiskenn
kuzhat to hide pondalez landing adarre.
diaoul devil AN EONTR A! Aze ’man!
pourmenadenn w alk, outing
digeriñ to open saverez lift, elevator LAN Mont a ra war ar pondalez. Digeriñ a ra dor
dijuni b reakfast skudellad bow ful ar saverez. Eno emañ Yannig, o c’hoarzhin.
dor d o o r soubenn soup
e-kreiz in th e m iddle o f AN EONTR Kompren a ran. N ’eus ket a saverezed du-se!
tasad cupful
e-pad during Ma, echu ar c’hoari, paotr ... Deus
te tea
fellout: ma fell dit if you wish ganin da zebriñ dijuni. Emañ c’hoazh ar
toenn ro o f
galv- stem o f gervel to call merc’hed en o gweleoù.
traezhenn stran d , beach
gounez- stem o f gounit to earn treut thin, skinny LAN A bep seurt traoù a zo war an daol : kra-
gwall really, fairly, p retty zennou, kotigell, frouezh.
YANNIG Du-mañ em bez bep mintin ur mell bolennad
kafe-laezh gant melloù tammoù bara 'mann. . .
AN EONTR Gouzout a ran. An dra-se am beze ivez da
zebriñ pa oan bihan. Ha ma zad en deveze
ur skudellad soubenn . . . Met un tasad te a
yelo ganit memes tra?
YANNIG O, ya : meur a hini zoken.
AN EONTR Bara krazet tomm az po?
YANN IG Ya, mar plij ... Na pegen aes eo ur grazerez-
tredan! E-pad ar vakañsoù ez in da labourat
ha gant an arc’hant am bo gounezet e prenin
unan d'am mamm.
N ’eo ket bras ma lojeiz. AN EONTR Ha neuze, plijout a ra dit ma lojeiz, Yannig?
— 162 —
— 163 —
 Y ANNIG Ul lojeiz brav eo. Me( gwall vihan. Re vihan
evidon atav. Ha petra ’zo da welout pa seller
dre ar prenestr? Div wezenn dreut e-kreiz ul
letonenn bras evel ur mouchouer-fri, tiez divalav,
lochennoù koad . . .
AN EONTR Siwazh! N’eo ket amañ e weli traezhennoii kaer ...
YANNIG Ha kizhier o kantren war an toennoii izel ...
AN EONTR Traoù bravoc’h a zo da welout e Roazhon,
ma faotr. Ar straedoù kozh ... liorzh kêr ...
Mont a raimp da welout ... Dal : prest out?
Diouzhtu ez aimp ma fell dit! Brav co ar
mintin, plijus e vo ar bourmenadenn ...
AR VOEREB Joz! Joz!
LAN Moereb Katell a c ’halv diouzh ar gambr.
AR VOEREB Debret eo ho tijuni ganeoc’h, Joz?
ANNA Joz eo anv ar gwaz.
AR VOEREB Degasit din ma hini neuze, mar plij ...

QOULENNOU

P e tra en devez Y annig d a zebriñ bep m intin? M elloù tam m où bara

’m ann en devez da zebriñ.
H ag e voereb, p etra he devez d a zebriñ? K razennoù he devez da
zebriñ, hag ur frouezhenn bennak.
Boued a-w alc’h o devez an holl dud d a zebriñ? O n ann, u r bern tud
’zo n ’o devez alies netra da zebriñ.
H a te, p e tra az pez d a zebriñ da goan? Pesked am bez alies.
H a d a dad-kozh, p etra en deveze da zebriñ? U r volennad soubenn
en deveze da goan, setu holl.
WML P e tra ho pez d ’ober bep m intin, bugale? M ont d ’ar skol h o r bez
d ’ober.

— 165 —
 yE Z H A D U R 3. V erb to h av e: h a b itu a l im p e rfe c t.
SI An dra-se am beze me ivez da I also used to have the same to
1. Verb to have: hab itu al form s. zebriñ pa oan bihan. eat when I was a child.
I)u-mañ em bez bep mintin ur mell A t hom e I have a big bowl o f white 3m Ha ma zad en deveze ur skudellad A nd my fath er used to have a
bolennad kafe-laezh. coffee every m orning. soubenn. bow lful o f soup.
W e have already noted (p .69) that the verb ‘to have’ is constructed with T he m ark o f th e im p e rfe ctis-e (§ § l and 2 p . 102); so we have the sam e p ro ­
prefixed possessive p ro n o u n s an d form s o f the verb bezañ: so it is not surpris­ nouns as for the present tense with beze (S3 o f the habitual im perfect of
ing th a t, bezañ having habitual form s, the verb ‘to have’ should have them as bezan). T he com plete table o f this tense is as follows:
well.
SI am beze
T he present exam ple em bez is the first person singular o f the present
2 az peze
habitual tense o f ‘to hav e’. A ccording to rule, this form is m ade up o f the per­
3m en deveze H ABITU AL
sonal p ro n o u n SI and o f the form S3 o f bezañ (habitual present tense): bez; it
3f he deveze IM PER FECT TENSE
m eans ‘by me there usually is’ and therefore ‘I usually have’.
PI hor beze OF ‘ TO H A V E 1

2 ho peze
2. Verb to have: H ab itu al P resent tei 3 o deveze
SI Ha te, petra az pez da zebriñ da A nd you, w hat do you usually
goan? have fo r dinner (evening meal)? 4. P lural.
3m Petra en devez Yannig da zebriñ W hat has Jo h n n y to eat every ... tiez divalav ... ... ugly houses ...
bep mintin? m orning? Ha kizhier o kantren ... A nd cats roam ing ...
f Hag e voereb, petra he devez A nd his au n t, w hat does she usually
da zebriñ? Except in som e cases, the plural is form ed by adding a syllable to the
have to eat?
singular. It will be useful to read again §8, p .71; §8, p .80; §7, p. 103; §9, p. 114;
PI Mont d ’ar skol hor bez d'ober. W e generally have to go to school.
§5, p . 121.
2 Petra ho pez d'ober bep mintin? W hat d o you have to do every
H ere: ti + ez —tiez
m orning?
kazh + iez ^kizhier
3 Boued a-walc’h o devez an holl H ave all people usually enough to
dud da zebriñ? eat? In the second exam ple, a change o f vowel occurs as well, due to the in­
fluence o f the plural ending -ier (Refer back to §5b, p . 141).
H ere is the com plete table o f this t
5. M utations: T he case o f an adjective governing an object.
SI am bez ul letonenn bras evel ur mouchouer- a lawn the size o f a handkerchief
2 az pez
fri
3m en devez H ABITU AL
As the w ord letonenn is fem inine, one would expect a m u tatio n o f t he b o f
3f he devez PR ESEN T TENSE
bras; there is none.
PI h o r bez O F ‘ TO H A V E’
In the group ul letonenn vras, the m utation occurs because the w ords
2 ho pez
form a group pronounced in one b reath. But in the exam ple given above, the
3 o devez
m u tatio n is prevented from occurring by the breathing space which takes
place betw een letonenn and bras as the latter is linked m ore closely with its o b ­
T he p ro n o u n s for SI m ay b e a m o re m an d for S 2 a z or ez (See §6, p. 71). ject ‘evel ur mouchouer-fri’ an d form s w ith it a unit distinct from letonenn.

— 166 — — 167 —
6. Suffix -erez. POELL A D E N N OÙ
... trouz ar savarez o pignat, o ... th e noise o f the lift going up,
1. Introduce th e w ords given betw een brackets in the follow ing sentences,
tiskenn ... going dow n.
m aking the required changes in them .
Na pegen aes eo ur grazerez-tredan! H ow handy an electric toaster is!
N ’eus ket a saverezed du-se. T here are no lifts in yo u r house. — Re a labour en deus (atav).
— N ’he deus ket am zer da lenn levriou (alies).
W e have m et with the suffix -er, used to form nam es o f m ale agents, o r o f
— P oelladennoù am eus d ’ober (bem dez).
m achines (m asc.): baraer ‘b ak er’, labourer-douar ‘fa rm e r’, troer-pladennoù
— N ’o deus ket kenteliou da zeskiñ (alies).
record-player.
— P etra h o c ’h eus d ’ober? (bep m intin).
T he suffix -erez (fem inine o f -er) added to the stem o f a verb, form s the
nam es o f fem ale agents or o f m achines and im plem ents; for instance: 2. W rite the follow ing sentences in the present tense:
Verb sevel, to raise, to lift, stem sav-; saverez ‘lift’. Alies hor bo m ignoned er gêr. — N ’eo ket alies he devo un d ra bennak
Verb krazañ, to to a st, to dessicate, stem kraz-; krazerez ‘to a ster’. d ’ober goude k o an . — N ’o devo ket atav c’h o an t da vont d a bourm en. —
T hose w ords, o f course are fem inine: ur grazerez-tredan, and having Alies ho po aon en noz. — A tav az po sonñj eus d a vugale.
originally been nam es o f fem ale agents, their plural ends in -ed: krazerezed,
saverezed. 3. W rite the follow ing sentences in the im perfect:
Bemdez he devo d ’ober koan evit he gwaz hag he bugale. — Alies h o r bo
7. mell. am zer gaer evit m ont d a bourm en! — Alies o devo da sevel abred diouzh ar
Ur mell bolennad kafe-laezh gant A huge bowl o f w hite coffee w ith m intin. — Bep miz he devo da brenañ levrioù nevez evit he skol. — Bep
melloù tammoù bar’amann. huge pieces o f bread an d b u tter. sizhun en devo da vont da G em per.
W e know th at B reton adjectives: 1. are placed after their nouns; 2. are 4. W rite the follow ing sentences in the plural:
linked to them by a m u tatio n , when the need arises; 3. have neither plural nor
U n ti kaer en deus e D ouarnenez. — A r voereb kozh he deus u r c’hazh. —
fem inine form s.
U r mell den eo deut hem añ d a vezañ. — Kalz levrioù en deus a r c’helenner
W e d o not find these rules applied here, because mell is a noun used as an a d ­ -m an. — U r wezenn gaer a zo e-kreiz al letonenn.
jective. We could in the sam e way have used tw o other nouns with the sam e
m eaning: ur pikol bolennad ..., pikolioù tammoù ... or ur pezh bolennad ..., 5. W rite the follow ing sentences in the fu tu re tense:
pezhioii tam m ofi... Mell is special only in one respect: it cannot be used on its N ’hon eus ket d a redek. — U n ti brav h o c ’h eus e kêr. — N ’o doa nem et ur
own. c’h arr kozh. — N ’on ket evit debriñ kig diouzh ar m intin. — N ’az p o a netra
da evañ.
8. Hini.
Degasit din ma hini neuze. Bring me m ine then. 6. W rite the follow ing exercise in the im perfect tense:
T he p ro n o u n hini preceded by a possessive (e.g. ma) is used instead o f a T u d am bo c’hoazh da w elout. — Kavet o deus un ti nevez; — N ’en deus
possessive p ro n o u n , w hich does n o t exist in B reton; so one says: ma hini (‘my n e tra d ’ober. — N ’az po nem et d o n t betek du-m añ. — N ’he deus ket desket
o n e ’) fo r ‘m ine’. he c’hentel.

9. S oft M u tations. 7. T u rn the follow ing sentences into sentences beginning with bez’ :
U n ti o d o a e kreiz kêr. — U r m arto lo d m at eo. — A m añ int bet a-rao k . —
gwall vihan q u ite sm all, rath er small
U r grazenn ho po? — Bemdez e lab o u ro er skol.
re vihan to o small
Gwall an d re are to be added to the list o f w ords causing so ft m utations. 8. A sk ten questions a b o u t the text and answ er them .

— 168 — — 169 —
 KGNtel XVIII K C N t € l XVIII (CRIW EC’H)

QERIOU DIVIZ
alc’hwez key gwez derv oaktrees AN EONTR Ha ma’z afemp da Sant Malo? Plijusoc’h e
an Antilhez the W est Indies hañvour holiday-m aker vo eget chom da sellout ouzh ar skinwel.
aour gold chalet w orried Plijout a rafe dit, Yannig?
azezañ to sit chaoser pier, causeway YAN N IG O ya. Morse c’hoazh n’on bet e Sant M alo.
bier beer chupenn co at, jacket Mamm, moereb katell, hastit buan, da Sant
blev hair lagad eye Malo ez eomp!
bloaz year lonkañ to swallow AR VOEREB Ma D oue, piv a zo mestr en ti-mañ? Mat,
kanañ to sing oad age mat, deomp da Sant Malo!
kanastell sideboard pinvidik rich, w ealthy AN EONTR Met pelec’h emañ ’ta alc’hwezioii ma c’harr?
kastell castle plac’h maid Soñjal a rae din e oant e chakod ma chupenn,
keflusker engine poan pain ha ne gavan ket anezho!
kleiz left (side) prizius precious
AR VOEREB Hennezh ne oar morse pelec’h e vez lakaet e
korser privateer ribl ar straed fo o tp a th , sidewalk draoù gantañ. D al, setu, war ganastell ar
kroc’hen skin Sant Malo Saint-M alo sal-debriñ e oant.
daoulagad eyes sklaer light, fair
LAN Goustadik e kan keflusker ar c’harr.
dehou right (side) skouarn ear
ANNA Heol a zo. Plijus eo ar maezioii gant o gwez
dienn-skorn ice-cream servijout to serve
avaloii hag o gwez-derv.
divskouarn ears stag linked
AN EONTR Pinvidik e oa Sant Malo en amzer ar gorse-
dor: an nor d o o r, the d o o r stagañ to tie
rien. O micher a ouient, ar baotred-se, ha
douar bras m ainland tagañ to attack
betek an Antilhez ez aent da redek mor evit
e-giz like tal forehead
tagañ ar bagoii karget gant aour hag arc’hant.
enezenn island, isle tourist tourist
Degas a raent ganto da Sant M alo a bep seurt
goustad, goustadik slowly, gently
traoù prizius. Sevel a raent tiez kaer war o
gwez avaloii appletrees
enezennig ...
YAN N IG O, ne ouien ket e oa Sant M alo un enezenn.
AN EONTR Ne ouies ket? Bez’ e oa gwechall, met
bremañ n’eo ket mui : stag emañ ouzh an
douar bras. Staget eo bet ouzh an douar
bras gant ur mell chaoser. Forzh penaos,
n’eo ket mui Sant Malo kêr ar gorserien, met
kêr an douristed hepken.
ANNA N ’eo ket chalet Katell ha Rozenn gant istor
Sant Malo

- 170 — — 171 —
AR VOEREB Na pegen heñvel ouzh e dad eo Yannig! H a m a’z afec’h d ’ar skol en-dro, deskiñ ho kentelioù a rafec’h brem añ?
Un tal uhel en deus egistañ, hag ur fri hir ... O ya, deskiñ anezho a rafen.
ROZENN Ya, met daoulagad c’hlas en deus egiston. Ma G a n t piv ez aec’h d a bourm en p a oac’h bihan? G an t m a m am m ez
mamm ivez he doa daoulagad c’hlas, hag ur aen, pe gant m a zad.
c'hroc’hen sklaer, ha blev melen. D aou lag ad c’hlas pe d ao u la g ad zu h o c ’h eus? D aoulagad c ’hlas
AR VOEREB Marteze. Met e dal, e fri, e zivskouarn, sell am eus.
e zivskouarn ’ta, a zo re e dad, n’eus ket da D ivskouarn bihan pe divskouarn bras hoc’h eus? D ivskouarn bihan
lavarout . . . Pe oad eo Yannig bremañ? am eus.
ROZENN Seitek vloaz eo ... Seitek vloaz hanter ... P o an hoc’h eus en ho lagad kleiz? P o an am eus em lagad kleiz ha
poan am eus ivez em skouarn zehou.
AR VOEREB Ma I)oue, na buan e tremen an amzer ...
Pe liv eo ho taoulagad? Glas int.
LAN Lec’h a zo dirak an nor vras evit lezel ar
c’harr.
ANNA Da zehou, ar c’hastell. Da gleiz, ar porzh,
gant ar bagoii : n’eo ket bagoù bras ar
besketourien evel gwechall, met bagoii bihan
an hañvourien.
LAN Ur bern tud a zo e kêr, o pignat goustad
gant ar straedoù bihan.
AR VOEREB Un dienn-skorn az po, Yannig?
LAN Plac’hed an ostaleri a servij melloii gweren-
nadoù pe asiedadoù dienn-skorn. Taolioù ha
kadorioù a zo war ribl ar straed, dirak ar
stal. Plijus eo bezañ azezet eno.
AR VOEREB Dimezell! ... mar plij! ... dienn-skorn evit
an holl! ... O, Joz ... marteze eo ur
banne bier ho poa c’hoant da gaout?
ANNA Ne lavar Joz netra. Lonkañ ’ra e zienn-skorn.

QOULENNOU
C ’hwi a ouie e oa bet korserien e Sant M alo gwechall? A nat eo e
ouiem p.
H a c’hwi, a o tro u , ne ouiec’h ket? N ann, ne ouien ket.
P e tra ’raec’h neuze pa o ac’h er skol? Ne raen netra.
Ne zeskec’h ket ho kentelioù? N ann, ne raen ket. N ’eo ket m ui Sant Malo kêr ar gorserien, kêr an douristed eo hep ken.

— 172 — — 173 —
 yEZH AD UR T h e ta b le o f this ten se is as follow s:

1. SI ez aen
Verb ober: im perfect, con ju g atio n with endings.
2 ez aes
3 ea ae
SI Ne raen netra. I was n o t doing anything.
PI ez aem p
3 Soñjal a rae din e oant e I th o u g h t they w ere in the pocket 2 ez aec’h
chakod ma chupenn. o f m y jack et. 3 ez aent
P2 Petra ’raec’h neuze pa W hat w ere you doing then when IMP ez aed
oac’h er skol? you w ere at school?
3 Sevel a raent tiez kaer war o They used to build beautiful 3. Verb gouzout: im perfect, co n ju g atio n w ith endings.
enezennig. houses on their little island.
SI Ne ouien ket e oa Sant M alo un I did n o t know Saint M alo was
enezenn. an island.
W e have seen (§2, p. 110-111) how th e im perfect o f verbs is form ed with 2 Ne ouies ket? Did you n o t know?
endings. We have noted above a few form s o f this tense fo r the verb ober: they 3 (C’hwi) a ouie e oa bet korserien You knew there had been
are regular: stem (g)ra + m ark o f tense -e- + ending indicating person e Sant Malo gwechall? privateers in Saint M alo once?
(nothing for S3, -n for S I , -c’h for P2 and -nt for P3). PI Anat eo e ouiemp. It is obvious we knew.
H ere is the com plete table o f this tense: We have here a few exam ples o f the im perfect: S I, S2, S3 an d P I . N ote
that the stem o f verb gouzout is quite irregular; it is not as usual the form o f S3
SI a raen in the present tense: oar; in fact, the stem is n o t the sam e fo r all tenses: it is
2 a raes (g)ouz- in the present tense, (g)oui- in the im perfect.
3 a rae IM PER FEC T The endings, on the contrary, are perfectly regular; so we have in the im ­
PI a raem p OF OBER perfect: stem (g)oui- + m ark o f the te n s e -e- + ending indicating person (-n
2 a raec’h WITH ENDINGS fo r S I, -s fo r S2, nothing fo r S3, -mp fo r P I).
3 a raen t
IMP a raed SI e ouien
2 e ouies
3 e ouie IM PER FEC T
2. Verb mont: im perfect, co n ju g atio n w ith endings. PI e ouiem p OF GOUZOUT
2 e ouiec’h WITH ENDINGS
SI Gant ma mamm ez aen. I used to go with my m other. 3 e ouient
P2 Gant piv ez aec’h da bourmen? W ith w hom used you go fo r walks?
IM P e ouied
P3 Betek an Antilhez ez aent da They used to rove the seas as far
redek mor. as the W est Indies.
4. C onditional.
This lesson gives som e form s o f the verb mont in the im perfect with S3 Plijout a rafe dit? W ould you like it? (W ould it
endings. H ere too, we n ote th a t the form s are regular: stem o f verb: a- + m ark please you?)
o f im perfect -e- + ending indicating person (-n for S I, -c’h for P2, and -nt PI Ha m a'z afemp da Sant Malo? W hat ab o u t going to St. M alo? (And
for P3). if we would go to St. M alo?)

— 174 — — 175 —
 B reton has a conditional tense, the m ark o f w hich is -fe-; the endings th at the preposition da ‘to ’ appears in its conjugated fo rm (din, dit, etc.).
indicating the persons a re added to it; so we have stem : ra + fe + nothing for A n other exam ple: Plijout a rafe dit? (p. 175).
S3 o f ober; stem: a + f e + m p fo r PI o f mont.
The endings o f verbs a re the sam e as fo r the im perfect and are added to
8. Pe oad?
-fe-: so the conditional o f ober is (see Im perfect p. 174) e rafen, e rafes, e
rafe, e tc .; the co n d itio n al o f m ont is (see Im perfect p. 175) ez afen, ez afes, Pe oad eo Yannig? H ow old is Yannig?
ez afe etc. Seitek vloaz eo. H e is seventeen.
As fo r the verb gouzout, its stem being decidedly quite irregular, the end­
ings -fen, -fes, -fe etc. are added to (g)ou- in L iterary Breton: e oufen, e 9. N um erals.
oufes, e oufe, e oufem p, e oufec’h, e oufent, e oufed. Seitek vloaz eo.

5. D ual. W e have already noted in the titles o f the previous lessons: unnek,
Daoulagad c’hlas en deus egiston. daouzek, trizek, pevarzek, pemzek, c’hwezek, seitek, triwec’h. The next
Divskouarn bihan am eus. lesson will be Kentel naoñtek.
In ad d itio n to plural an d singular, B reton has a dual form . C ertain
n ouns, denoting parts o f the body existing in pairs, have dual form s which
11 unnek 16 c’hwezek
con tain the num eral ‘tw o ’ (daou fo r m asculine n ouns, div fo r fem inine) and
the nam e o f the organ or p a rt in its singular form . Daou and div cause the 12 daouzek 17 seitek
soft m u tatio n o f the initial letter o f this noun: divrec’h ’arm s’: div + brec’h. 13 trizek 18 triw ec’h
D ual form is treated as a plural: Pe liv eo ho taoulagad! Glas int. W hat 14 pevarzek 19 naontek
colour are your eyes: T hey are blue (int P3).
15 pemzek
C oncerning th e m u tatio n s occurring a fte r dual m ouns, these nouns act in
the sam e way as the plural nouns o f persons; so the m asculine nouns in the
dual cause so ft mutations (daoulagad c’hlas), while fem inine nouns in the
dual cause no m utatio n s at all (divskouarn bihan). T he num erals from 11 to 19 consist o f the com bination o f the units
and dek: daouzek = daou + dek, pevarzek = pevar+ dek. T here is a m uta­
6. Prepositions: e-giz, conjugated form s. tion o f dek: d becom es n after un (unnek), t after seizh (seitek) and nav
Un tal uhel en deus egistaiï. H e has a high forehead like him. (naoñtek), z in all other cases (pem zek). H ow ever there is an exception:
Ya, met daoulagad c’hlas en Yes, but he has blue eyes like me. triwec’h (18) is form ed in a different way: tri x c’hwec’h, 3 x 6 .
deus egiston.
T he preposition e-giz belongs (as show n by its SI) to the evidon group 10. M utation o f the w ord bloaz after num erals.
(see p. 140). A -t- is inserted betw een the preposition and the endings (-añ, O ne may have noted the m utation seitek vloaz. Bloaz ‘year’ undertakes
-on) and z becom es s b efore t. the sam e m u tatio n after all num erals, except tri, pevar and nav: tri bloaz.

7. Soñjal a rae din. 11. Deomp!

N ote this co n stru ctio n , w hich exists in English as well, w ith verbs such as to This form ‘ Let us go! ’ is the P 1 o f the im perative o f the verb m ont. As we
seem, ? o a p /7 e a r(Itse e m sto m e , it appeared to them t h a t ...). H ereSoñjalarae know this verb is one o f the 5 irregular verbs in B reton, and the norm al stem
din (It thou g h t to me = I thought) is constructed exactly as English exam ples, a does not appear here.

— 176 — — 177 —
 PO ELLA D EN N O Ù

1. W rite th e follow ing sentences in the im perfect tense.

N ’ouzon ket piv ’zo deut. — Bemdez ez eom p d a bourm en war an aod.
— Petra ’reont da c’hounit o buhez? — N ’ouzez ket e teu am añ bep sul?
— Perak ez it ken b u an d ’ar gêr?

2. Same exercise.
Skuizh e vez m a b reu r atav. — Bemdez ez eo n t d ’ar skol. — D ebriñ a
reom p kram pouezh alies. — N e glev ket e vam m o c’hoarzhin. — Ne
lavarom p netra. — N ’o devez ket kalz la b o u r d ’ober. — G ouzout a reer
em añ ar glav o to n t. — M ont a ran d ’ar gêr. — D ’ar gêr ez an. — Perak
e rit an dra-se?

3. Begin the follow ing sentences w ith a w ord other than the verb.
G ouzout a raent kanañ brav. — M ont a raed bem dez da labourat e kêr.
— Redek a raent buan pa c’halve o m am m . — M ont a raes da w elout an
traoii kozh er m irdi. — G ouzout a raec’h brezhoneg?

4. W rite the follow ing sentences in th e conditional (verb and person

given betw een brackets).
P e tra ne (ober, P3) ket evit bezañ pinvidik! — Ne soñj ket din ez (m ont,
P I) w arc’hoazh da Sant M alo. — P erak ez (m ont, P2) c’hoazh da
bourm en? — M e ne (ober, S I) ket seurt tra o ù . — H a pa (ober, P I),
n ’h o c ’h eus netra da lavarout.

5. Instead o f soñjal a raen, a raent, etc., use the form s o f the sam e verb
with the required form o f preposition da:
Soñjal a raen e oa echu m a labour. — Soñjal a raent ne oa netra d ’ober.
— Soñjal a raem p e oa m a zad o to n t. — Soñjal a rit ez eus tud o vont
d ’ho ti? — Soïïjal a raes e oa u r c’hazh o kantren el liorzh.

6. Ask ten questions ab o u t the text and answer them .

Goustadik e kan keflusker ar

— 178 — — 179 —
 K ernel x ix K € N t€ l X IX (NAONXTEK)

QERIOU D1VIZ
barr-livañ p ainting-brush leur flo o r ROZENN Sikour a rez ac’hanon, Yannig?
bemnoz every night lien linen YA N N IG Sikour d ’ober petra, mamm?
bragoù trousers livañ to paint ROZENN Da livañ ar gegin en-dro. Sell pegen lous eo
broust brush Marjanig M ary-Jane aet! Ar gwenn-se n’eo ket mui gwenn : n’eo
karrdi garage na naet na splann. Ha ne blij ket mui din.
medisin d o cto r, physician
YAN N IG Mat-tre, mat-tre: sikour a rin. Hiziv ’maomp
kerc'hat to fetch moger wall ar Yaou, neuze em bo amzer . . . Peseurt liv
klañv ill naet clean e vo lakaet ar gegin?
da gentañ-holl first o f all pik dot ROZENN Liv melen-sklaer am eus prenet. Tri fodad,
dibab to choose nann, pevar fodad ’zo deut ganin. A-walc’h
podad contents o f a pot
dremm face e vo?
podezad contents o f a basin
Y A N N IG O ya, me ’soñj din.
goap m ockery; ret necessary ROZENN Hag ur roll am eus prenet ivez. Buanoc’h e
ober goap to m ock roll roller labourer gant ur roll eget gant ur barr-livañ?
gwiskañ to p u t on, to dress sikour to help YA N N IG Buan e c’hellan labourat gant ur barr-livaH.
yac’h in good health soavon soap ROZENN Gouzout a ouzon, mab, met gwelloc’h e vo
ober gant ur roll.
yac’h-pesk fit as a fiddle splann bright
YAN N IG Mat, roit din ho roll, roit din ho podad-liv,
jiletenn ju m p er, jersey terzhienn fever, tem perature ha buan e vo graet.
lakaat, lakal to p u t, to place lu: n’eus ket tu d a... there are no ROZENN Met, Yannig, n’eus ket tu da lakaat liv war
lein ceiling m eans o f... ar mogerioù evel-se! Ret eo gwalc’hin anezho
da gentañ!
YA N N IG Mat . . . Neuze roit din ur bodezad dour, ur
broust hag un tamm soavon bennak . . .
ROZENN G ortoz, Yannig. Da gentañ-holl eo ret livañ al
lein.
YA N N IG Al lein ivez a zo da livañ?
ROZENN Anat eo, mab. Sell, lousoc’h eo c’hoazh eget
ar m ogerioii. Gwalc’hin da gentañ ha livañ
da c’houde, setu.
YA N N IG Ha melen e vo livet ivez?
ROZENN Nann, ne vefe ket brav.

— 180 — — 181 —
YANN IG Ha ma lakfemp anezhañ gwer?
CJOULENNOÙ
ROZENN Yannig! Gwer! Met n ’out ket mat, mab.
YAN N IG Gwer-sklaer . . . sklaer-tre . . . C’hwi ’soñj P eseurt m icher e plijfe deoc’h ober? M artolod e plij fe din bezan.
deoc’h ne vefe ket brav?
Pelec’h e lak fec’h ho karr m ’ho pefe unan? U r c’harrdi a lakfen
ROZENN Nann, mabig. Gwenn e vo livet. Liv am eus
prenet evit al lein ivez. sevel m ’em befe u r c’h arr.
YANN IG P e tra ’rafes m a vefen klañv? M a vefes klañv ez afen da gerc’hat
Mat. Roit din ho liv gwenn hag ho roll.
ROZENN ar m edisin.
M et, ’maout ket o vont da labourat e-giz-se?
Da gentañ eo ret dit gwiskañ dilhad kozh . . . M a c’hellfes dibab, d a belec’h ez afes da bourm en? D ’an Iw erzhon
D al, setu ur bragoù lien glas, ur jiletenn ez afen d a bo u rm en , m a c’hellfen dibab.
gozh . . . e-giz-se e vi mat evit labourat . . . H a da belec’h e tib ab fec’h-c’hwi m ont? D ibab a rafen-m e m ont d a
M et, ma D oue, pet eur eo? Poent eo din v ro -Jap an .
mont buan pe neuze e vin diwezhat gant ma
G o u zo u t a ouzit pegeit ac’han einañ b ro -Ja p an ? Ya, gouzout a
labour . . . Kenavo mabig . . .
ouzon, m et buan ez a ar c’hirri-nij.
E K em per em añ m a zud o vevañ : pelec’h em aoc’h-c’hwi o chom ?
MONA Petra ’zo c’hoarvezet ganit, Yannig? Klañv
E D ouarnenez em aon-m e o chom .
out? M ont a rin da gerc’hat ar medisin?
YAN N IG D eoc’h pe din eo al levr-mañ? D in-m e eo, ha deoc’h-c’hwi eo hennezh.
Nann. Perak e vefen klañv? N ’on ket klañv.
Yac’h on. Yac’h-pesk, zoken. H o levr-c’hwi eo hem añ neuze? Ya, m a levr-me eo.
MONA Sur out n’ac’h eus ket tapet un derzhienn T rouz a rit, m a Doue! H a m a rafem p-ni tro u z ivez, piv a c’hellfe
bennak? Pikoù a zo war da zremm, forzh kousket? D en ebet ne c’hellfe kousket.
pegement! P e tra a c’hellfed ober c’hoazh da sikour anezho? Kalz a c ’hellfed
YAN N IG Pikoii?
ober, an at eo.
MONA Ya, pikoù melen ... H a bez e c’hellfent-int ober un d ra bennak? N ann, ne c’hellfent ket.
YAN N IG A , marteze . . . setu . . . livet hon eus ar
gegin.
MONA A , a, a! Ha peseurt liv ac’h eus livet ar
gegin? . . . Melen, marteze? . . .
YAN N IG Arabat ober goap, Mona!

M A R JA N IG Che, Rozenn baour! D ’an eur-man em aoc’h o

walc’hin ho kegin? Petra ’zo c’hoarvezet ’ta?
ROZENN Bez’eo bet Yannig o livañ al lein hag ar
mogerioù.
M A R JA N IG A ya. Hag emichañs en deus livet al leur
ivez.
ROZENN Siwazh! . . .

— 182 — — 183 —
 yE Z H A D U R 3. Verb bezañ: conditional, c o n ju g atio n w ith endings.
SI Petra’rafes ma vefen klañv? W hat w ould you d o if I w ere ill?
1. C onditional: co n ju g atio n w ith endings.
2 Ma vefes klañv.. If you were ill...
S3 Den ebet ne c ’hellfe kousket. N o one w ould be able to sleep. 3 Nann, ne vefe ket brav. N o, it w ould n o t be nice.
PI Ha ma lakfemp anezhañ gwer? A nd if we painted it green? The endings o f the conditional are added to th e stem vez- reduced here to
2 Pelee’h e lakfec’h ho karr ... W here w ould you p u t your c a r... ? ve-. H ere is the table o f this tense:
3 Nann, ne c’hellfent ket. N o, they w ould n o t be able.
IMP Petra a c’ hellfed ober c’ hoazh W hat m ore could one do to help SI e vefen
da sikour anezho? them ? 2 e vefes
3 e vefe CONDITIO NAL
W e have n o ted (p. 176, §4) th a t th e m a rk o f the conditional tense is -fe-; PI e vefem p OF BEZAÑ
and the previous lesson has given us exam ples o f how this m ark is used fo r the 2 e vefec’h WITH ENDINGS
verbs ober, mont an d gouzout. H ere we see how it is em ployed w ith other 3 e vefent
verbs: lakat, gellout, dibab. All the exam ples given show th a t the C onditional
IMP e vefed
is form ed w ith th e follow ing endings:

SI -fen 4. Verb to have: conditional.

2 -fes P2 Pelec’h e lakfec’h ho karr W here w ould you p u t your car if
3 -fe m’ho pefe unan? you had one?
PI -fem p SI Ur c’harrdi a lakfen sevel I w ould have a garage built, if I
2 -fec’h m’em befe unan. had one.
3 -fen t T he form s o f to have are m ad e u p o f thepossessive pro n o u n s (SI em, P2 ho)
placed before the S3 o f the conditional o f bezañ: befe:
IMP -fed
SI am befe
2 az pefe
2. C onditional: co n ju g atio n w ith ober.
3m en devefe, en defe CONDITIO NAL
Studying the exam ple Plijout a rafe dit? given in the previous lesson
f he devefe, he defe OF TO HAVK
(p. 175, §4), we note how this con ju g ation is form ed: verbal noun
PI h o r befe
(Plijout) + S3 o f th e conditional o f ober (a rafe). A s ober is continually used as
2 ho pefe
an auxiliary in this type o f co n ju g atio n , it is w orth giving the table o f its
3 o devefe, o defe
conditional here:
T he prefixed p ro n o u n s cause: no m u ta tio n sin SI an d P I ; the m u tatio n B /P
SI a rafen
in S2 and P2; as for the form s S3m en defe, S2f he defe and P3 o defe, they are
2 a rafes sh o rt fo r en devefe, he devefe, o devefe, where de- causes the soft m utation
3 a rafe CONDITIO NAL
B /V .
PI a rafem p OF OBER
2 a rafe c’h WITH ENDINGS 5. Verb gouzout: conjugated w ith itself as an auxiliary.
P3 a rafen t G ouzout a ouzoc’h pegeit a zo D o you really know how far Jap an
IMP a rafed ac’han da vro-Japan? Ya, is fro m here? Yes, I certainly
gouzout a ouzon. know .

— 184 — — 185 —
 T he verb gouzout is norm ally conjugated w ith ober like the other verbs:
gouzout a ran brezhoneg. I know B reton; b u t it is also possible to conjugate it ma "x K /C ’ H
w ith itself as an auxiliary: SI gouzout a ouzon; P2 gouzout a ouzoc’h and in he I possessives
this case, there is even m ore em phasis on the verb th a n with ober: I really 0 5 + T /Z
know. (T here is n o t th e slightest d o u b t a b o u t it). tri, teir
pevar, peder
O ne m ust not forget th a t a verb, prim arily bezañ, has its m eaning nav P /F
strengthened by placing bez’ b efore it a t the beginning o f the sentence; this o f
course applies to gouzout as well, though this construction is m ore rarely
used: Bez’e ouzon 1 know .

6. E m phasis on the person.

Dibab a rafen-me mont da vro- I w ould choose to go to Ja p a n .
Japan.
D eoc’h-c’hwi eo hennezh? Is th a t o n e y o u rsl POELLADENN OÙ
Ya, ma levr-me eo. Yes, it’s m y book.
These exam ples rem ind us th a t persons may be indicated by an ending 1. C om plete sentences w ith conditional:
added to the stem o f th e verb (-en), or to a preposition (-eoc’h), or by a — M a (bezañ, SI) yac’h, e (gellout, SI) redek ha lam m at.
possessive placed b efore a n o u n (ma). — M a (bezañ, S3) brav an am zer, ez (m o n t, P I ) d a bourm en w ar ar
In each o f th e above cases, th e p articu lar person is stressed even m ore maez.
strongly by the add itio n o f a suffixed p ro n o u n : -me, -chwi and again -me. — E vañ (ober, S I) u r banne gan t p lijad u r.
N ote th a t in the first exam ple (a rafen-me) -me is n o t a subject; if it were so, it — M a (gellout, P3), e (prenañ, P3) levrioù nevez bem dez.
w ould have been placed before th e verb which would then be in the S3 form ; — M a (gw elout, P2) anezhañ, e (lav aro u t, P2) dezhañ m ont buan da
th erefo re -me is only th ere fo r em phasis.
gao u t e vam m .
7. T he s u ffix -ad and th e gender.
ur podad-liv a p o tfu l o f paint 2. Begin sentences w ith verb:
ur bodezad-dour a b asinful o f w ater
Hiziv e karfen prenañ ul levr nevez. — Alies e plijfe dezhañ chom sioul er
These tw o exam ples co n firm w hat has been said in Lesson XIII (p. 130):
gêr d a lenn e gazetenn. — Bem dez e k arfed k a o u t skol vrezhonek. —
the new w ords form ed by th e add itio n o f -ad keep the gender o f the original
w ord: ur pod (m asc.), ur bodez (fem .). B em noz e sellfent ouzh ar skinwel m a c’hellfent. — Klañv e karfes bezañ?

8. M utations: group o f th e aspirated m utatio ns.

tri fodad, pevar fodad
In Lesson XI, we studied (p. 112-113) th e g roup o f aspirated m u tations,
an d noted th a t they occur a fte r th e possessives ma, he and o. The above ex­
am ples show th a t tri an d pevar cause th e sam e m utations. As seen in Lesson
XVIII (§ 10 p. 177) the num erals 3 ,4 an d 9 form a class o f their ow n concerning
m u tatio n s; so we m ay now give a com plete Table o f the aspirated m utations:
3. Begin the sentences w ith a w ord o th e r th a n th e verb:
G o u zo u t a ra fe n t brezhoneg m a karfen t. — M ont a rafed d a bourm en m a
c’hellfed. — D ebriñ a rafe honnezh ur wastell bem dez. — C hom a rafe
gan t p lijad u r hep lab o u ra t tam m . — L av aro u t a rafen dezhañ m o n t kuit
m a w elfen anezhafl.

— 186 — — 187 —
4. C om plete w ith verb in th e conditional:
— M ’ (k ao u t, S I) u n ti w ar ar m aez, e (gellout, SI) bevañ e peoc’h.
— N ’ (k ao u t, P3) n e tra d ’ober, m a (k a ro u t, P3).
— M ’ (kao u t, S3f) bugale, e (gouzout, S3) sevel anezho m at.
— N ’ (k ao u t, S2) ket c’h o an t-k o u sk et atav m a (m ont, S2) a b re to c’h
d ’az kwele.
— H ag int n ’ (k ao u t, P3) n e tra d ’ober pa labourom p-ni kem ent!

5. W rite the follow ing sentences in a negative form :

K aro u t a rafen bezañ kozh. — P lijo u t a rafe din bevañ e kreiz kêr. —
C hom a rafem p d a c ’h o rto z d in d an ar glav m a vefe digor an ti. —
G allo u t a rafes chom d a selaou sonerezh a-hed an devezh. — K avout a
rafec’h ar vuhez-se plijus.

6. A nsw er questions in th e affirm ative using a stressed form o f the verb:

Ne ouiec’h ket e o a hiziv ar Y aou? — N ’ouzoc’h ket piv a zo deut du-m añ
d ’h o r gw elout? — N ’o c ’h ket skuizh? — N e ouies ket em boa prenet un
ti? — Ne oa ket o lab o u rat?

7. A dd the required w ord to em phasize person:

— N ’eo ket hennezh m a le v r-..., ho levr-... eo.
— K alet e la b o u ra n -..., m et c’hw i, ne rit ket.
— D eo m p -... eo an ti-m añ, n ’eo ket deoc’h -... eo.
— O zi-... a zo pelloc’h du-se w ar an aod.
— Pelec’h em aoc’h -... o chom ?

8. W rite in full th e w ords given betw een brackets:

— Gwelet em eus (3, p ao tr) h a (3, plac’h) w ar an hent.
— (9, kador) hepken a oa en ti.
— (4, ti) a zo el lec’h-se w ar an aod.
— (3, ki) h a (4, kazh) a oa o c’h o ari el liorzh.
— (3, kador) en deus to rre t dec’h.
Buan o c ’h e labourer gant ur roll eget gant ur barr-livan.
9. A sk ten questions ab o u t the text an d answ er them :

— 188 — — 189 —
 K ernel x x KeNtel X X (UQEND

QERIOTJ DIVIZ

bae bay penn head, end ROZENN Y annig! P etra ’m aou t o c ’h ober a ze, da-unan
bepred always peskerezh fishing e toull ar prenestr? ... Ha lavar din mar
bro country plac’h girl plij petra ’zo po d'az koan fenozh?
YAN N IG Plijout a ra din bezañ ma-unan e-giz-se o
kae quay roued net
sellout ouzh ar vro. Ken kaer eo! Sellit : an
dañsal to dance rous light-brow n, m ousey tevennoii, an traezhennoù, ar gwez o tiskenn
dantelezhenn a strip o f lace samm load, burden betek ar mor . . . Hag an tarzhoii oc'h ober
delioù leaves sklerijenn light evel un dantelezhenn a-hed an aod . . .
ROZENN Ya, . . . e miz Mae dreist-holl e vez brav ar
gouleier lights skorn ice
vro-mañ, pa vez glas-splann pep tra . . .
ingal sam e skubañ to sweep YAN N IG Din-me e plij m uioc’h miz Here, pa vez rous
ingal eo din it is the sam e to me sec’hin to dry an delioù . . . pa vezont rous, melen, ruz, liv
lizher letter tan fire an aour pe liv an tan . . .
ROZENN Ma, miz Mae pe miz Here, miz Mezheven pe
loar m oon tarzh breaker (wave)
miz Eost, ingal eo din : bepred e kavan ar
mare’hadour shopkeeper, m erchant teurel to throw vro-mañ kaer . . .
miz Eost A ugust tevenn cliff YAN N IG Ha sellit ar bagoù, mamm : ar bagoii bihan
miz Mae M ay toull hole, opening er porzh kozh, ar bagoii bras er porzh
nevez . . . Hag atav e klever trouz ar vuhez o
miz Mezheven June tour-tan light-house
sevel eus ar c’hae : ar c’hirri o vont gant o
miz Here O ctober tre: mont tre to go in, to enter samm skorn pe besked, ar vartoloded o
m uioc’h m ore trec’h victory tremen, plac’h an ostaleri o c’hoarzhin gant
pegiñ e to catch, to get hold o f ar baotred yaouank . . .
ROZENN G wechall, m ab, e veze m uioc’h a vuhez
c'hoazh, m uioc’h a dud, hag e veze bravoc’h
an traoù c’hoazh : diouzh an abardaez echu
ar beskerezh, e veze lakaet ar rouedoii glas
da sec’hin . . . Ma mamm ha me, pa oamp
hon-unanig er gêr, hag alies e vezemp, a
blije deomp sellout, eveldout, ouzh ar bae hag
ouzh ar vro . . .
YAN N IG Ha diozh an noz, na pegen brav e vez!
En noz-man e sellin c’hoazh : an tourioù-tan

— 190 — — 191 —
YAN N IG o skubañ ar m or, gouleier ar bagoù o tansal
er porzh, hag al loar o teurel he sklerijenn
dre greiz ar c ’houmoul . . .
ROZENN Da c’horloz an noz, mab, n’ac’h eus ket
lavaret din petra a zebri d’az koan!
YAN N IG O, n'ouzon ket . . .
ROZENN Yannig, piv ’ta eo ar plac’h a zo du-hont
o vont tre e stal ar marc'hadour-pesked? Ha n’eo
ket Mona?
LAN N ’he deus ket ezhomm ar vamm lavarout div
wech. Pegiñ a ra Yannig en a chupenn hag
ober ul lamm betek an nor.
ROZENN Met petra ’fell dit debriñ en noz-mañ, mab?
YAN N IG
ROZENN Ma D oue, ma D oue, na brav eo bezañ
yaouank . . . Ober a ra ul lamm betek an nor.

yEZ H A D U R
1. S u b o rdination to an interrogative principal clause.
Piv eo ar plac’h a zo du-hont o vont W ho is the girl w ho is going in to the
QOULENNOU tre e stal ar marc’hadour-pesked? fish-shop over there?
Pegoulz e vo debret ar wastell hon W hen will the cake we bought yes-
Piv eo ar p a o tr a zo d u -h o n t o pourm en? Y annig eo. eus prenet dec’h? terday be eaten?
P e tra eo an d ra a zo bet lakaet w ar an daol? Ul levr eo. W e have already started the study o f su b o rd in atio n (Kentel XV, §7, p. 151).
T oday we are given exam ples o f su b o rd in atio n to interrogative principal
Pegoulz e vo debret ar w astell hon eus prenet dec’h? D iouzhtu e vo
clauses in which principal and su b o rd in ate clauses have the sam e subject or
debret. object. The su b o rd in ate clause follows im m ediately this com m on subject or
Penaos e vo paeet an ti a zo bet lakaet sevel ganeoc’h? N ’ouzon ket object (ar plac’h, ar wastell). T he relative pro n o u n is a.
penaos e vot paeet. 2. T he possessive used with unan.
Piv a zo ganeoc’h o vont da R oazhon? Den ebet : hon-unan em aom p. Plijout a ra din bezañ ma-unan e-giz- I like being on my ow n like th a t.
se ...
H o c’h-unan er gêr e voc’h w arc’hoazh? Ya, m a-unan e vin. H oc’h-unan er gêr e vioc’h war­ Will you be alone at hom e
H ec’h-unan e oa en he liorzh? Ya, hec’h-unan e oa. c’hoazh? tom orrow ?
... pa oamp hon-unanig er gêr ... ...w hen we were all alone a t h o m e...
O -unan int deut d ’ho kw elout? Ya, o-unan int deut. W as she alone in her garden?
Hec’h-unan e oa en he liorzh?
D a-unan ac’h eus savet al levr-m añ? Ya, m a-unan em eus savet O-unan int deut d’ho kwelout? Did they com e on their ow n to see
anezhañ. you?
Da-unan ac’h eus savet al levr-mañ? Did you w rite th at book all by
yourself?
— 192 — — 193 —
 The possessive follow ed by the p ro n o u n unan may be translated by IV.- P O ELLAD ENN O Ù
‘m yself’, ‘y ourself’, ‘on my o w n’, ‘on their ow n ’, ‘by m yself’ as well as by
‘alone’ . T he table is:
1. C om plete sentences with the H ab itu al present tense.
— Perak (bezañ, S I) ken skuizh goude kom z gantañ?
— N ’ (k a o u t, S3f) netra d ’o ber nem et azezañ ouzh tao l h a debriñ.
SI m a-unan
— P e tra (k a o u t, P I) bep m intin da zebriñ.
2 da-unan
— P e tra (k ao u t, P3) ar re-m añ da ober?
3m e-unan
— Brezhoneg dreist-holl (k ao u t, S3m) da zeskiñ er bloaz-m añ.
f hec’h-unan
PI hon-unan
2 h o c ’h-unan 2. W rite the follow ing sentences in th e fu tu re tense:
3 o-unan Laouen e vez pa glev anezhañ o to n t. — A m zer gaer hon eus pa zeu an
neve-hañv. — A rc’h a n t am eus-m e, m et int, n ’o deus ket. — Souezhet e
veze pa wele e vam m o to n t d ’ar gêr hep p ak a d o ù . — Ne c’hoarzhe ket.
T he p ro n o u n unan m ay tak e the suffix -ig (a dim inutive), it then conveys
a decided sense o f loneliness: pa oamp hon unanig er gêr when we were all
3. S u bordinate second sentences to first by suppressing underlined words
alone (lonesom e) at hom e.
and rearranging the w ords as required:
— G ant piv eo bet graet ar wastell? D ebret hon eus ar wastell hiziv.
3. Verb bezañ, habitual im perfect tense. — Piv eo ar bugel? G ouzout a ra ar bugel kom z brezhoneg ken brav!
— Pelec’h emaïï brem añ an den? L avaret en deus an den en doa c’h o an t
Gwechall, mab, e veze m uioc’h a F orm erly, my boy, things were
da zont ganeom p da Sant M alo.
vuhez c’hoazh. even m ore lively.
— Pegoulz e teuio a r plac’h? O teskiñ brezhoneg e-pad tri bloaz eo bet
...p a oamp hon unanig er gêr, hag alies e vezem p...
ar plac’h .
— Piv eo ar vaouez? Dec’h he deus prenet ar vaouez ur sae ruz.
The verb bezañ has an h ab itu al past as m entioned §3, p. 167, when study­
ing the habitual Im perfect tense o f to have. In the exam ples given above, we
find the form s fo r S3 an d P I. 4. Sam e exercise.
— Debriñ a ran ar wastell. G an t m a m am m eo bet prenet ar w astell.
— Kemer a ran brem añ al levr. W arc’hoazh e lennin anezhañ.
4. T he m onths o f the year. — Lennet em eus ul lizher. G an t m a breur ez eus bet kaset ul lizher din.
The conversation above (p. 191-2) gives a few nam es; the com plete table — D ispignet o deus an arc’h an t. G a n t m a m am m eo bet roet dezho an
will be found below: a rc ’hant.
— N ’ouzon ket piv eo ar vugale. K levout a ran anezho o c’hoari er porzh.
miz G enver miz G ouere
miz C ’hwevrer miz Eost
5. C om plete sentences by adding the necessary possessive follow ed by unan:
miz M eurzh miz G w engolo
miz Ebrel miz H ere N ’em aon ket ... am añ, m a breur a zo ganin. — Perak e chom it ... en ho
miz M ae miz Du ti da ober netra? — H onnezh a veze atav ... o vont da bourm en. —
miz M ezheven miz Kerzu N ’em aout ket ... o teskiñ brezhoneg : tu d all a zo. — D eut e oa hennezh pa
oam p ... er gêr.

— 194 — — 195 —
6. Introduce in the sentence the adverb given betw een brackets:
Skuizhet eur gant al lab o u r, (buan). — N ’om p ket laouen. (bepred). — N ’en
deus ket a rc ’h ant a-w alc’h. (alies). — Diwezhat out o to n t d ’a rg er. (bem noz).
— P erak int ken fall? (atav).

7. Place a w ord, other than the verb, at the beginning o f the sentence:
Debriñ a reom p b ara bem dez. — S ikour a rez d a vam m . — G w elout a rit ho
tad o to n t. — Klevout a reer al laboused o kanañ. — Digeriñ a reom p ar
prenestr pa vez brav an am zer.

8. Ask ten questions a b o u t the text o f the ‘DIV1Z’ and answ er them .

Plac’h an ostaleri o c ’hoarzhin gant ar baotredyaouank ...

— 196 — — 197 —
 KeNtel xxi K € N t€ l X X I (U N A N W A R N - U Q E N D

QERIO U DIVIZ

beaj jo u rn ey , trip paouez to stop YAN N IG Sell, M ona, ul levr am eus degaset eus Roazhon
birviñ to boil pebezh! w hat a evidout.
bleniañ to drive pellgomz telephone MONA Trugarez, Yannig. G ouzout a ouzez pegement
bremaik soon, presently peogwir because, as e plij al levrioù din . . . Ha penaos eo bet ar
kant hundred pezh : ar pezh w hat veaj? . . . En em c’houlennet em eus meur
a wech ha brav e oa an amzer du-hont : ken
kaoter cooking-pot pod pot
kaer eo bet amañ.
krediñ to believe rak for, because
YAN N IG Brav-dispar. Roet en deus din ma eontr e garr da
dispar unequalled, excellent. rod steering-wheel
vleniañ. Spontet e oa mamm, rak buan ez aen, me
du-hont over there, yonder roet (past p art, o f reiñ) given
’lavar dit . . . Tremen kant am eus graet . . . kant
enaouiñ to light (fire) sac’ h bag ugent, kant tregont . . .
foar fair seniñ to ring Fogaser! N ’ac’h eus bleniet karr ebet, nemet ur
MONA
fogaser brag g art, b oaster taksi taxi c’harr bihan bennak er foar e vefe. N ’ouzon ket ha
fogaserezh bragging, boasting tachenn ground fur e teui un deiz bennak da vezañ! N ’ouzon ket ha
fornigell stove, cooker tamm ebet n o t at all paouez a ri un deiz bennak da gontañ fogaserezh . .
gar railw ay station tizh speed . Setu kollet e benn gant an aotrou peogwir eo bet
en ur e'harr nevez! . . .
gaz gas tregont th irty
hanter-eur h alf-h o u r tremen over YAN N IG Ma, tizh hon eus graet atav, rak nebeutoc’h
eget tri c’hard eur hon eus lakaet da vont
yenerez refrig erato r troad fo o t
eus . . . Sell, da ziv eur hanter omp aet en
Jakez Jam es ugent tw enty
hent ha da deir eur ha kard, nann, da deir
mein stones ne vern it does n o t m atter eur dek e oamp erru . . .
MONA Marteze a-walc’h hoc’h eus graet tizh, met n’eo ket
te a oa ouzh ar rod . . . Ma Doue! pebezh
fogaserien e vez ar baotred! Ha petra ac’h eus
gwelet du-hont, ouzhpenn karr nevez da eontr hag
an hent? Ar mirdi ac’h eus gwelet?
YAN N IG Ya . . . Brav-tre em eus kavet ar mein kozh, hag ar
podoù kozh, hag an traoù kozh . . .

— 198 — — 199 —
MONA Yannig! Yannig! En em c'houlenn a ran ha QOULENNOU
krediñ a rez ar pezh a gontez? N’out ket
P et gwech an devezh en em w alc’hit? Teir pe beder gwech an devezh
bet er mirdi . . . tamm ebet . . . e tachenn
en em w alc’han.
ar sportoù out bet, o sikour gant da choua-
E n em gom pren a rit m at, h o kelenner h a c’hwi? Ya, en em gom pren
dennoù paotred Roazhon da c’hounit . . .
a reom p m at.
YAN N IG N ’o deus ket gounezet, kollet o deus . . . N ’en em glevez ket gant d a c’hoar? E o , en em glevout a ran m at-tre
MONA Ma . . . gwelout a rez pelec’h out bet . . . ganti.
Emichañs n’ac’h eus ket chouet a-wale’h . . . P e tra ’m ao c’h oc’h en em c’houlenn? E n em c’houlenn a ran ha ret
AR PELLGO M Z Drrr! Drrr! eo din deskiñ ar gentel un an h a tregont.
P e tra n ’ouzit ket? N ’ouzon ket ha d o n t a ray m a zad w arc’hoazh.
LAN Sevel a ra M ona diwar he c’hador evit mont
P e tra ’m an hennezh o c ’houlenn? ’M an o c’houlenn h a brav e vo
da respont.
an am zer w arc’hoazh; m et penaos e c’hellfen gouzout ha brav e
MONA C ’hwi eo, mamm? . . . Er gar em aoc’h? . . . vo pe ne vo ket.
Ur bern pakadoù a zo ganeoc’h, ya . . . Nann, P erak e oa laouen m am m ? L aouen e oa m am m peogw ir e oa bet fur
n’eman ket tadig er gêr . . . Ne vern, ar c’harr ar vugale.
zo amañ, arabat deoc’h en em skuizhañ oc’h L aouen e o a m am m ? Ya, laouen e oa, rak fur e oa bet ar vugale.
ober an hent war droad . . . Penaos? . . . P et eur eo? N ’eo ket c’hoazh teir eur nem et kard : teir eur nem et
Met Yannig a zo amañ : bez e c’hello mont ugent eo hepken.
d’ho kere’hat gant ar c’harr . . . Pet le v r'a zo en ho sac’h? D aou levr w ar-ugent a zo em sac’h.
YAN N IG Arabat, M ona : te oar mat n’ouzon ket
bleniañ.
MONA Eo, mamm, diouzhtu ’man o vont . . .
YAN N IG M ona, pa lavaran dit, n’ouzon ket bleniañ!
MONA Petra, mamm? . . . Yannig oa o komz . . .
Nann, ne c’hell ket mont, siwazh . . . Kemerit
un taksi neuze . . . Ya, ya, arabat deoc’h en
em chalañ, lakaet em eus ar soubenn war an
tan, setu un hanter-eur ’zo da nebeutañ . . .
ya, ar gaoter vihan, an hini a zo er yenerez . . .
LAN M ont a ra Yannig d’ar yenerez, kemer a ra
ar gaoter, lakaat anezhi war ar fornigell, hag
enaouiñ ar gaz.
MONA Nann, nann, n’eus trouz ebet, mamm, o vont
da virviñ emañ ar soubenn . . . Ya, kenavo
bremaik, mamm . . . Yannig, Yannig, war
an tan bras eo ret lakaat ar gaoter . . . ha
laka buan dour da virviñ ivez, lavaret e oa
bet din poazhañ avaloù-douar. ... o sikour gant da chouadennoù paotred Roazhon da c ’hounit ...

— 200 — — 201 —
 yE Z H A D U R Rak is a co-ordinative co njunction, it links tw o independent clauses; so the
clause introduced by rak is constructed as a principal clause. (§2, p. 119-120).
1. S u b o rd in atio n o f interrogative clauses (Indirect interrogation).
Peogwir is a subordinative co n ju n ctio n ; it introduces a su b o rd in ate clause
En em c’houlennet em eus ha brav e I w ondered w hether the w eather
in which the w ords are placed in the strict order o f norm al subordinate
oa an amzer du-hont. was nice over there.
clauses: conjunction, verb, subject, direct object, etc., as seen above (§7,
N ’ouzon ket ha fur e teui da vezañ I d o n ’t know w hether y o u ’ll becom e
p . 151-152).
un deiz bennak. sensible som e day.
En em c’houlenn a ran ha krediñ a I w onder w hether you believe w hat 3. V erb dont: fu tu re tense.
rez ar pezh a gontez. you tell. N ’ouzon ket ha fur e teui da vezañ un deiz bennak.
S ub o rd in ate clauses in the B reton indirect in terro g atio n keep exactly the This verb is regular. T he norm al endings o f regular verbs a re added in all
sam e order as they w ould have as independent clauses in a direct question; tenses to the stem deu-. A bout the endings o f this fu tu re tense (e teui S2) see
they a re ju s t placed a fte r th e principal clause. §3, p. 102, an d a b o u t the m u tations a fte r e see §8, p p .87-88.
(a) Independent clauses beginning w ith one o f the interrogative w ords
pelec’h, penaos, pegoulz, piv, petra, etc., such as: Pelec’h emañ ho potoù? 4. Verbs w ith en em.
will becom e N ’ouzon ket pelec’ h emañ ho potoù. In this case w ords happen to Arabat deoc’h en em skuizhañ. D o n ’t tire yourself.
be in the norm al order o f a su b o rd in ate clause (See §7, p. 152), because the En em c’houlennet em eus ... I w o n d e re d ...(I have asked m yself...)
independent clause was already in th a t o rd er fo r reasons o f stress. En em gompren a rit... Y ou u n d e rstan d each o ther ...
(b) Independent clauses beginning in w ritten B reton with the interrogative N ’en em glevez ket gant da c’hoar? You d o n ’t get on w ith yo u r sister?
particle ha (hag), a w ord som etim es o m itted in spoken B reton: (Ha) brav e vo En em is a particle m arking a reflexive or reciprocal action. It is invariable.
an amzer a-benn warc’hoazh? will becom e: En em c’houlenn a ran ha brav e
vo an amzer a-benn warc’hoazh. (H ere ha (hag) cannot be suppressed.) In this 5. N um erals
case the order o f the w ord may be, n o t only the one given above, but any T he present lesson is num bered: unan warn-ugent. W e also meet w ith: kant
o th er, except th a t one cannot place the subject before the verb. O ne m ay say, ugent, kant tregont and unan ha tregont.
fo r instance: En em e’ houlenn a ran hag amzer vrav a vo warc’hoazh, because T he series o f the tens is as follows:
in this case amzer vrav is the predicate, not the subject o f the verb.
T he su b o rd in ate clause c an n o t, o f course, any m ore th a n an independent 20 ugent
one, begin w ith a verb conjugated with endings, which always is an unstressed 30 tregont
verb. So, if the verb is to be stressed, th e construction will be (in the above 40 daou-ugent
exam ple: verb bezañ): (En em c’houlenn a ran) ha bez’ e vo brav an amzer 50 h an te r-k an t
warc’hoazh. W ith an o th er verb, th e con ju g ation with ober will be used: En 60 tri-ugent
em c’houlenn a ran ha krediñ a rez ar pezh a gontez. 70 dek h a tri-ugent
80 pevar-ugent
2. C on ju n ctio n s: peogwir, rak. 90 dek h a pevar-ugent
Spontet e oa mamm, rak buan M other was afra id , because I went 100 kan t
ez aen. fast (I speeded).
Setu kollet e benn gant an aotrou So the gentlem an lost his head be- H ow to denote num erals betw een those given in the table above? This
peogwir eo bet en ur c’harr nevez. cause he had been in a new car. lesson gives tw o examples: unan warn-ugent and unan ha tregont; the first one
Tizh hon eus graet, rak nebeutoc’h W e were speeding, as we w ent in applies to num erals betw een 20 and 30 w here units are placed before ugent and
eget tri c’hard eur hon eus lakaet less th a n three q u arters o f an com bined w ith it by m eans o f warn ‘o n ’, while the second one applies to
da vont e u s ... ho u r f r o m ... num erals betw een 30 and 100, w here the lesser num bers are connected w ith

— 202 — — 203 —
 m entioned, b u t the w ord munut or munutenn always om itted. H ow ever, eur
the second o n e b y h a (g ) ‘a n d ’. T he follow ing tw o tables give the tw o types o f
is n o t expressed after kard ‘q u a rte r’ an d hanter ‘h a lf’.
construction:
In the first h a lf o f th e h o u r, the co n junction ha(g) is used to add m inutes
20 - 30 and the q u arter-h o u r. In the second h a lf o f the h o u r, nemet ‘m inus, less’ is
un an w arn-ugent used to su b tract m inutes and th e q u arte r-h o u r. N o w ord intervenes betw een
daou w arn-ugent eur and hanter ‘h a lf’.
tri w arn-ugent So, tim e is expressed in the follow ing way: teir eur ha pemp; teir eur ha dek,
pevar w arn-ugent, etc... teir eur ha kard, teir eur hag ugent, teir eur ha pemp warn-ugent, teir eur
hanter, peder eur nemet pemp warn-ugent, peder eur nemet ugent, peder eur
nemet kard, peder eur nemet pemp.
30 - 100
unan h a treg o n t, d a o u ha treg o n t, tri h a treg o n t, etc ... 7. Suffixes.
unan ha d ao u -u g en t, d ao u h a d ao u -u g ent, tri h a daou- B reton uses a great num ber o f suffixes. T he present lesson gives exam ples
ugent, etc... o f som e o f them :
u nan hag h a n te r-k a n t, d ao u hag h a n te r-k an t, etc...
fogas boast
unan h a tri-u g en t, d ao u h a tri-u g e n t, tri h a tri-u g e n t, e tc...
verbal noun: fogas/iñ , to boast
unnek h a tri-u g en t, daouzek h a tri-ugent, trizek h a tri-
nam e o f agent: fogas/er, brag g art, boaster
ugent, etc...
abstract noun: fogas/erezh, bragging, boasting
unan h a pevar-ugent, d ao u h a pevar-ugent, tri h a pevar-
ugent, etc... chou shout
unnek h a pevar-ugent, daouzek h a pevar-ugent, trizek h a verbal noun: ch ou /al, to shout
pevar-ugent, e tc ... single action: chou/adenn, (a single) shout

Please n ote th a t from 60 to 80 an d from 80 to 100 the counting is in scores,

an d th erefore to d enote num erals betw een those ‘tw enties’ the lesser num ber
from 1 to 19 is placed b efo re ha tri-ugent o r ha pevar-ugent. FO E L L A D E N N O Ù
It is also im p o rta n t to n o te th e follow ing construction:
Daou levr warn-ugent a zo em sac’h. 1. Translate:
T he nam e o f w hat is being counted is placed im m ediately after the lesser I w onder w hether we shall go fo r a walk tom orrow .
num ber m arking units. He w onders w hether we shall buy his old car.
W e w onder w hether they have a lot o f m oney.
6. T he T im e o f Day.
T he m other w onders w hether her son will come.
Da ziv eur hanter omp aet en hent W e w ent aw ay a t 2.30 and a t 3 .1 5 ... You w onder w hether your m other will be pleased.
ha da deir eur ha kard...
nann, da deir eur ha dek e oamp no, at 3.10 we had arrived, 2. Sam e exercise:
erru. I d o n ’t know w ho was singing.
N ’eo ket c ’hoazh teir eur nemet kard, It is n o t yet a q u arter to three, it is H e does n o t know w hether his fath er will com e tonight.
teir eur nemet ugent eo hepken. only tw enty to three. W e d o n ’t know w hether the sum m er will be h ot.
You d o n ’t know w hether your fath er will find work.
C o n trary to English usage, in B reton th e h o u r is given first and then the
They d o n ’t know w hether one will teach B reton.
m inutes (and quarter) are added or subtracted. The w ord eur ‘h o u r’ is always

— 205 —
— 204 —
3. C onvert the second sentence to a su b o rd in ate clause introduced by
peogwir.
— K anañ a ra. Levenez a zo en e galon.
— B ale-a ran b uan. C h o m et on re bell e kêr.
— P renañ a ra dilhad nevez. G ounezet he deus ur bern a rc ’hantel lotiri.
— Sevel a ra abred eus e wele. C ’h o an t b ras en deus da vont d ’ar skol.
— Ne lavar netra. A on en deus da lavarout traou sot.
4. Now replace peogwir by rak in the sam e sentences.
9. T ranslate the following, and if the exercise is done in w riting, spell the
numbers in fu ll:
54 children. — 32 chairs. — 25 b ooks. — 72 copy-books. — 86 houses,
— 24 boys. — 98 girls. — 42 pancakes. — 65 sailors. — 34 glasses.
10. A nsw er the follow ing questions as indicated, and if th e exercise is done
in w riting, spell times in fu ll:
Pet eur eo? — 9.15 — 10.10 — 8.15 — 5.30 — 6.20 — 2.25 — 5.10 —
1.15 — 3.05 — 7.12.

5. Replace peogwir by rak in the follow ing sentences: 11. A sk ten questions about the text and answ er them .
— Debriñ a ra kalz boued peogw ir en deus naon bras.
— C ’h oarzhin a reom p peogw ir hon eus klevet un istor m at.
— Redek a reont peogw ir em aint diw ezhat o vont.
— C houal a rit peogw ir h o c’h eus aon.
— M ont a ra d ’he gwele peogw ir eo deut an noz.

6. R eplace rak by peogwir in the follow ing sentences:

— C hom a ra Jakez en e wele rak klafiv-bras eo.
— L ak aat a ra m am m a r soubenn w ar an tan rak tuchantik e teuio tad
d ’ar gêr.
— P ren añ a rit kalz levrioù rak c’h o an t bras hoc’h eus da zeskin traoù.
— L aouen eo ar vugale rak w arc’hoazh n ’eus ket skol.
— P lijet eo ma m am m rak noten n o ù m at am eus bet er skol.

7. T ran slate into B reton:

— Jam es gets up at six every m orning.
— They have know n each other for a long time.
— Sit dow n on the bed!
— They can n o t u n d erstan d each other.
— H e did not wash him self today.

8. T ran slate the follow ing sentences:

— O ne used to eat fish every day.
— O ne will hear a glass falling dow n in the kitchen.
— O ne used to tak e the car to go to Rennes.
— O ne always sold a lot o f books.
— W hen one will open the d o o r, one will see father doing the cooking!

— 206 — — 207 —
 K e N te l x x n K € N t€ l X X II (DAOU W A R N - U Q E N r)

GERIOU DIVIZ

bennozh-Doue T hank you fellout: ma fell dit if you wish AN ITRON K ERE Pa vi prest M ona, e c’hellimp mont . . .
brozh skirt gellout to be able Mona! . . . Klevout a rez : gellout a raimp
kaol cabbage gervel to call mont pa vi prest! . . . A-benn un hanter-eur
karned n otebook gloan w ool e vo digor ar stalioù ha zoken ma n’eus ket
ezhomm eus ur penn-devezh evit prenañ ur
kement as m uch, so m uch chekenn cheque
rumm botoii, eo gwelloc’h mont abred.
kemener tailo r yaouankizoù young people
MONA Erru on, mamm, erru on!
kolier collar maneg glove
LAN D ’an daoulamm e tiskenn Mona.
d’an daoulamm a t full speed mantell overcoat
AN ITRON K ER E Deom p, neuze! . . . Gwelout a ran n’eus ket
digor open nevez new bet ezhomm gervel ac’hanout div wech! Evit
distagañ to pronounce penn-devezh half-day sevel diouzh ar mintin, ne vez ket heñvel!
diwar from pour leeks LAN El liorzh emaint bremañ : an tad a zo aze,
droch ridiculous talvezout to be w orth, to be useful o labourat.
eil second tog hat AN ITRON K ER E D ont a rez ganeomp?
eurvezh du ratio n o f an hour AN AOTROU KERE O, nann! G welloc’h eo din chom amañ d’ober
war-dro ar pour hag ar c’haol. Ne blij ket
din mont e kêr pa ne vez ket ret. Gwir : pa
ne vez ket ret din mont e kavan gwelloc’h
chom er gêr.
AN ITRON K ER E Chom ma fell dit. Met un dra zo : n’ouzon
ket hag-eñ hor bo arc’hant a-walc’h . . .
AN AOTROU K ER E Petra ’m aoc’h o vont d’ober e kêr?
AN ITRON KERE Da brenafl ur rumm botoù ez eom p. Ezhomm
he deus Mona kaout botoù nevez. N ’he deus
netra da lakaat, ar plac’hig paour, ha ma ne
c ’hell ket merc’h ar mestr-skol . . .
AN AOTROU KERE Ya, ya . . . Gouzout a ran mat n’az po ket
arc’hant a-walc’h . . . Kemer ma c’harned
chekennoù e chakod ma chupenn.

— 208 — — 209 —
 LAN Dibab botoù n’eo ket un dra re ziaes. Un
eurvezh memes tra a zo bet ezhomm, kement
a dud a oa er stal o sellout ouzh ar boteier,
ha kement a voteier a oa da ziskouez d’an
dud.

AN ITRON K E R E Brav eo kaout botoù nevez, merc’h, met

bremaïï, ma wel da dad ac’hanout gant ur
vrozh kozh, ne vo ket laouen, me zo sur,
anavezout a ran da dad . . .

ANNA Diaesoc'h e vez atav dibab ur vrozh : unan

hir pe unan verr? Unan ruz pe unan velen?
Unan ruz a zo bet dibabet gant an Itron
Kere.

AN ITRON K ER E Plijout a ra dit, Mona?

MONA En em c’houlenn a ran hag-eñ e plijo d’am

zad . . .

AN ITRON K ER E Gwir eo : ur sae, marteze, a blijfe gwelloc’h

dezhañ . . . Ma kemerfemp ur sae ivez? Hag
ur vantell da vont ganti?

LAN Setu prenet ur sae zu. Hag ur vantell.

MONA O, mammig, n ’ouzit ket?

AN ITRON K ER E Petra ’zo? Ur rumm inanegoù a fell dit

kaout? Pe un togig bihan brav? Ma fell dit
kaout un tog . . .

MONA Nann, mamm, nann, bennozh-Doue. Met . . .

ma chom arc’hant a-wale’h ganeoc’h . . . e
karfen kaout ur rumm bragoù lien glas hag
Pa vo prest e c'hellimp m ont! ur jiletenn c ’hloan gant ur c’holier uhel.

AN ITRON K ER E Ma Doue! Ur blue jeans bremañ! Ur blue

jeans! Goude m’am eus prenet dit ur sae hag
ur vantell! Ar yaouankizoii-se n ’ouzont ket
petra ober evit en em lakaat droch! Ur
blue jeans! Ma glevfe da vamm-gozh ac’hanout . . .

— 211 —
 CJOULENNOÙ yE Z H A D U R

P enaos e ouzer n ’eus k et tu d o vevañ w ar al lo ar? G ouzout a reer 1. Principal an d su b o rdinate clause
peogw ir eur aet d a w elout. Pa vi prest, M ona, e c'hellimp m ont. W hen you are ready, M ona, we
shall be able to go.
G oulenn a rit hag-eñ ez in da b ourm en ganeoc’h? N ann, goulenn
Gallout a raimp mont pa vi prest. W e shall be able to go when you are
a ran hepken hag-eñ e chom oc’h er gêr.
ready.
G oulenn a rit hag-eñ n ’eus ket tu d o to n t du-m aïï fenozh? N a n n , Pa ne vez ket ret din mont e kavan W hen I d o n ’t have to go I prefer to
goulenn a ran hepken hag-eñ e voc’h er gêr fenozh. gwelloc’h chom er gêr. stay at hom e.
M a n ’eo ket brav an am zer w arc’hoazh, p etra ’reoc’h? M a n ’eo ket
W hen the su bordinate clause is introduced by a con ju n ction — as in the three ex­
brav an am zer w arc’hoazh e chom in em zi d a lab o u rat.
am ples given ab ove — it m ay either fo llo w or precede the principal on e. It is only w hen
P e tra ’rit p a ne glev ket h o m am m a c ’h a n o c’h o c’hervel? P a ne the principal clau se is placed at the b eginn in g o f the sentence (exam ple 2) that it may
glev ket m a m am m a c ’h an o n e c’halvan anezhi un eil gwech. begin w ith a verb con ju gated w ith ober; w hen it com es after the su b ord in ate clau se ( ex­
am ples 1 and 3), it must begin w ith the verb conjugated with endings.
D ont a raio w arc’hoazh? N ann, ne raio ket, rak n ’en deus ket am zer.
T his is an app lication o f the principle already explained that the stressed idea or w ord
P erak ne zeuio ket? N e zeuio ket peogw ir n ’en deus ket am zer com es first: a verb con ju gated with ober is an em phasized verb w hich therefore m ust
a-w alc’h. head the sen ten ce, w hile in exam ples 1 and 3 an unstressed verb is used.

2. S ubordinate clause in the negative

Ha zoken ma n’eus ket ezhomm eus
ur penn-devezh da brenañ ur
rumm b otoù ...
Ne blij ket din mont e kêr pa ne vez
ket ret.
Pa ne vez ket ret din mont e kavan
gwelloc’h chom er gêr.
Ma ne c’hell ket merc’h ar mestr-
skol ...
Gouzout a ran mat n’az po ket
arc’hant a-walc’h.
Penaos e ouzer n ’eus ket tud o vevañ
war al loar?
A nd even if one does n o t need a
half-day to buy a pair o f sh o es...
I d o n ’t like going to tow n when it is
not necessary.
W hen it is not necessary for me to
go, 1 rath e r stay at hom e.
If the school-m aster’s daughter c an ­
not ...
I know quite well th at y o u ’ll not
have enough m oney.
H ow does one know there are no
people living on the m oon.

W hen they are introduced by a c o n ju n ctio n , su bordinate clau ses m ay co m e either

b efore or after the principal clause; in b oth cases, the verb surrounded by the tw o parts
o f the negation (n’ or ne...ket) fo llo w s im m ediately the c o n ju n ctio n ma, pa. etc.

W hen the su bordinate clau se is n ot introduced by a c o n ju n ctio n , it is placed a fter the

principal one; and the verb, surrounded by the n egation, com es first o f course. See last
tw o exam ples.

— 212 — — 213 —
3. Interrogative su b o rd in ate clause 6. P lu ra l
N ’ouzon kel hag-eñ hor bo arc'hant I d o n ’t know w hether we shall have Ur rumm botoù. A pair o f shoes.
a-walc’h. enough m oney. Kement a dud a oa er stal T here were so m any people in the
En em c’houlenn a ran hag-en e I w onder w hether my father will like o sellout ouzh ar boteier. shop looking at th e shoes.
plijo d’am zad . . . i t ... Botoù plural o f b o tez4shoe’ is now generally used to m ean ‘ a pair o f shoes’,
Goulenn a ril hag-eñ n’eus ket tud o Y ou ask w hether there is not any- (one can also say ur re votoii or ur rumm botoù, as above; when m eaning a
tont du-mañ fenozh. bo d y com ing to o u r house tonight. pair o f shoes botoù has a plural boteier ‘shoes (in general), pairs o f shoes’.
We have seen (§1, p .202) that a su b o rd in ate clause in th e interrogative may We have already m et w ith goulou (XV ), gouleier (XX ).
be introduced by ha(g), and th at, i f the clause begins with the verb, the T he plural o f w ords ending in -ou will often be in -eier.
conjugation w ith ober m ust be used.
B ut this interrogative clause m ay also be in troduced by hag-eñ; in this case, POELLA DENNOÙ
the verb m ust com e im m ediately after it an d the co n ju g atio n with endings is
the only one possible, as w ith pa, ma, peogwir. 1. Place the su b o rd in ate clause first:
— Debrifl a rin koan pa vo prest.
In this respect, do n o t forget th at the verb to have has a single conjugation.
— Redek a reas kuit pa welas ar c’hi bras o to n t dezhañ.
4. Unan — M ont a ra in t d a bourm en p a vo deut brav an am zer.
— P renañ a rae kalz trao ù peogwir en doa kalz arc’hant.
Unan hir pe unan verr, unan ruz pe A long one o r a sh o rt one (fem .), a
— D ebriñ a raio Jakez un tam m b a ra m a erru er gêr a-raok an noz.
unan velen. red one o r a yellow one (fem .).
2. Place the principal clause first:
C o n trary to th e num bers 2, 3 and 4, which have both a m asculine and a
fem inine fo rm , num ber 1 has a single form : unan. Like its English — P a erru o e vam m e savo Jakez diw ar e gador.
co u n terp art ‘ one’, unan serves as an indefin ite p ro n o u n . It tak es t he gender o f — Peogw ir e oa un tam m ig klañv e felle dezhañ chom en a wele a-hed
the noun for which it stands, and consequently it causes the soft m utations an deiz.
when standing fo r a fem. sing, noun; here: ur vrozh (fem .) ‘a sk irt’. — M a teu frouezh ganti d ’ar gêr e raio m am m kaotigell.
— P a vo aet skuizh o c’ho rto z ez aio en-dro d ’ar gêr.
5. Im perative — M a c ’hoarvez deoc’h en em gavout gantañ e lavaroc’h dezhañ
kenavo.
Demp neuze! Let us go then!
Chom ma fell dit! Stay if you like! 3. T u rn the su b o rd in ate clause in to a negative one:
W e have seen th a t, in th e Im perative, th e ending o f P2 is -it (§9, p .54) and — L aouen e oa peogwir e c’houneze kalz a rc ’h ant.
th a t o f P I is -omp (§10, p. 177). T he form o f S2 is the bare stem o f the verb — P lijet e veze pa veze glav.
(except in the case o f the Im perative S2 o f the verb dont where one finds an -s — M a wel anezhañ ne lavaro netra.
ad ded to the norm al form : deus! com e!). So, leaving aside the fo rm s S3 and — Sofljal a ran e vo brav an am zer w arc’hoazh.
P3 (o f very little use) we set below the table o f the norm al form s o f the — G w elout a ran h o c’h eus kalz bleunioù en ho liorzh.
Im perative: 4. Replace ha by hag-eñ:
— E n em c’houlenn a ran ha dont a raio m am m hiziv d ’ar gêr.
S2 b a re stem — N ’ouzon ket ha deskiñ a rae brezhoneg.
PI -omp — G oulenn a rit h a gounit a ran kalz a rc ’hant.
2 -it — N e o ar ket ha skrivañ a raio d ’e vam m a-raok m ont d ’ar gêr.
— N ’ouzon ket ha prenañ a rin an ti-m añ.

— 214 — — 215 —
5. Replace hag-en by ha or hag:
— N ’ouzom p ket hag-eñ e raio m am m kram pouezh hiziv.
— En em c’houlenn a reo n t hag-eñ e vint paeet evit o labour.
— Ne o ar ket hag-eñ eo pinvidik c’hoazh e dad-kozh.
— G oulenn a ra m am m hag-eñ e teuim p d ’ar gêr da zebriñ koan.
— Ne o ar ket Yannig hag-eñ e livo kegin e vam m .
6. W rite the follow ing sentences in the negative:
G ouzout a rez brezhoneg. — G o u zo u t a reom p p etra ’vo debret da greisteiz.
— M ont a reo n t da b o u rm en w ar ar m aez. — G ouzout a rit pegoulz e vo
ar vakañsoù. — O ber a reo n t kalz trouz.
7. Using ma to introduce the first sentence, tu rn it into a subordinate o f
th e second one:
— D ont a ra an am zer d a vezañ brav. M ont a rin d a bourm en.
— G w elout a ran anezhañ o to n t. L av aro u t a rin dezhañ m ont kuit
d iouzhtu.
— O ber a rit re a d rouz. Ne vo ket plijet ho m am m .
— Sellout a ra dre ar prenestr. G w elout a raio ar bagoù er porzh.
— Kem er a rit un tam m b ara. L akait am an n warnañ!
8.C om plete th e follow ing sentences w ith the adjectives given betw een
brackets (applying m utatio n s when required):
— K adorioù a bep seurt a zo er sal : kem erit un an . . . (bihan).
— P eseu rt sae h o c ’h eus c ’h o an t d a brenañ : un an . . . pe un an . . . (glas,
m elen).
— K irri nevez am eus gwelet : unan . . . a blijfe din k ao u t (gwenn).
— N ’eus taol ebet er gam br : m ont a ra n bu an d a gerc’h at unan . . .
(bihan).
— K ram pouezh a zo : kem erit b u an u nan . . . (tom m ).
9.C om plete th e follow ing sentences in the Im perative, using verb and
person given betw een brackets:
— ... b u an diw ar ar gador-se! (sevel, P2).
A r yaouankizoù-se n ’ouzont ket petra
— ... an n o r diouzhtu! (digeriñ, S2).
— ... u r w erenn c’h oazh, hag e vo gwelet! (terriñ, P I). ober evit en em lakaat droch.
— ... ur vunu ten n c’hoazh! (gortoz, P2).

.
— ... al levr brezhonek! (kem er, S2).
10 W rite in the plural:
Pelec’h eo aet a r m estr? — D iouzh an noz e welan u r goulou. — U r
m arto lo d a oa o vale w ar an ao d . — A navezout a ran ur c’hem ener a oar
ober dilhad brav. — U r pesk o deus bet d a goan.

— 216 —
 K e N te l x x i i i K€Nt€?l X X III (t: r i w arn - u q e n t :)

CJERIOÙ DIVIZ

aotre licence, perm ission gloazañ to w ound LAN Ar Yaou eo. Kemeret he deus Mona he
barrek able gwasked shelter marc’h-houarn ha kaset Yannig ganti d’he
heul da bourmen.
bed world gwinizh w heat
MONA Ma Doue, Yannig! Na tenn eo ar grec’henn!
bern heap heul w ake, track; d ’he heul in her Ma ouifes bleniañ ur c’harr, e vefe aesoc’h an
bernout to m atter; ne vern it w ake, a fte r her traoù memes tra : bez’ e c’hellfemp mont
n o t m atter houad duck da bourmen alies, ha pell, hep skuizhañ tamm
bevaB to live houidi ducks ebet ...
buoc’h cow YANNIG Barrek a-walc’h e vefen da vleniañ ur c’harr,
chas dogs
te oar mat, met re yaouank on c’hoazh da
kenderv cousin (m .) c’hwez smell
gaout an aotre. Forzh penaos, evit ar yec’hed
kilhog cock yar hen eo gwelloc’h mont war varc’h-houarn ...
kilometr kilom etre yec’hed health MONA Yac’h a-walc’h on e-giz-se ... Met da belec’h
klouar tepid, w arm yer hens ez eomp? ... Perak n’afemp ket da welout
kouezhañ to fall Yeun m. C hristian nam e — Yves Yeun? ...
LAN Ur c’henderv — Yeun e anv — he deus
krabisañ to scratch leue calf
M ona : bevañ a ra war ar maez, ur pemp
krapat to clim b up marc'h-houarn bicycle kilometr bennak diouzh Douarnenez. Lahou-
kraou cow -house, pig-sty marnaoniet fam ished rerien-douar eo e dud, ur vereuri vihan o
krec’henn hill, g radient mereuri farm deus.
kreñv strong m oc’h pigs MONA Ha neuze, Yeun, penaos ’mañ ar bed? . . .
krubuilh bosom (bodice o f dress) Ha pelec’h ’man ar marc’h? C ’hoant am eus
nijal to fly
da welout ar marc’h : plijout a ra din ar
dalc’het kept pem oc’h pig
c’hezeg.
(pp. o f derc’hel to keep) Penaos ’man ar bed (ganit, YEUN Siwazh, n’eus ket mui marc’h ebet. Gwerzhet
diouzh from ganeoc’h)? H ow are you? eo bet ur miz ’zo. Marteze, er miz a zeu, e
dousenn dozen plouz straw vo prenet un ebeul ... pa ouio tad pegement
dreist above, over a arc’hant en do evit e winizh ... Ma fell
safar h u b b u b , confused din
dit, e tiskouezin dit an traktour ...
drouk w icked, vicious spontus frightening
MONA Nann. Yannig a yelo da welout an traktour,
ebeul foal tarv bull ma fell dezhañ, Yannig a blij dezhañ an
er-maez o u t, outside traktour tracto r traktourien, ar c’hirri, ha me ’oar me ...
ganet b orn Me ’zo ’vont d’ar c’hraou da welout ar saout
hag ar m oc’h.

— 218 — — 219 —
YEUN Pem p buoc’h warn-ugent hon eus. Ne weli ket MONA Nann, nann, ne vot ket . . . ha ne vern . . .
anezho avat : er-maez emaint. Noz-deiz e vezont laezh a-walc’h a zo evitañ er gêr.
lezet er park, ken klouar e vez an amzer. N ’eus YANNIG Aiou!
nemet al leueoù bihan a vez dalc’het er c’hraou. MONA Petra ’zo, Yannig? Paouez da choual evel-se
H ag an tarv ivez, ken drouk eo hennezh ...
pe neuze e vo spontet al loen paour!
AR M OCH T o c ’h, toc’h, toe’h ...
YANNIG Krabiset on bet gantañ!
MONA M a D oue, petra ’c’hoarvez gant ar re-mañ?
N ag ur cholori a reont!
MONA O, ar paour kaezhig! Petra ’c’h eus graet
dezhañ? Ma, diwall mat da gouezhañ atav,
YEUN Deut eo o eur da gaout boued ... Hag int
rak gloazet e c’hellfe bezañ al loenig bihan
a soñj emaomp o vont da reiñ dezho! Forzh
paour . . .
penaos, atav e vezont marnaoniet ha trouz a
ouzont ober p ’o devez naon!
MONA Pet pem oc’h a zo amañ?
YEUN N ’ouzon ket mat : un tri c'hant bennak.
Marteze tremen pevar c’hant ... bep sizhun
G O U L EN N OÙ
e vez ganet re vihan ...
LAN Ne chom ket Mona er c’hraou : tud kêr ne M ont a rafec’h da w elout ho tad-kozh m a ouifec’h ez eo fuloret?
badont ket ouzh seurt safar ha seurt c’hwez
N ann ’vat, n ’afen ket m a ouifen.
kreñv! Plijusoc’h eo sellout ouzh ar c’hilhog,
ar yer, an houidi, o vont hag o tont e Piv a ouio m orse pet den a zo bet o vevañ w ar an tam m douar-m afl?
gwasked ar gwez-avaloù.
Den ebet ne ouio m orse : penaos e ouifed?
MONA Yeun, n ’az pefe ket un dousennad vioii da
reiñ din? G ouzout a raim p e anv m arteze? N ann, ne raim p ket.
YEUN E o, sur, er bern plouz e vo kavet.
E anv a ouiim p? N ann, ne ouiim p ket.
LAN Krapat a ra Yannig war ar bern plouz : ur
yar gozh a nij diwar he neizh dreist penn Debriñ a raio kalz? N ann, ne raio ket; evañ an hini ’raio.
M ona. Ha n’eo ket vioù hepken a gav Yannig
er bern plouz, met un neizhiad kizhier bihan, H o m am m he deus livet ar gegin? N ann, m a zad an hini en deus graet.
ivez. Bras e oant? N ann, ne oan t ket, tam m ebet, bihan an hini oant.
MONA Na brav int! Pe oad int?
YEUN Un daou viz bennak. Kemer unan ma fell
dit ... met diwall anezhañ mat ouzh ar chas!
LAN Yannig an hini en deus da gas ar c’hazh
bihan d’ar gêr. War varc’h-houarn e-giz-se
n'eo ket aes. En e grubuilh e laka anezhañ.
MONA Laouen e vo mamm pa welo an dousennad
vioù ...
YANNIG Met fuloret an hini vo pa welo ar c’hazh
bihan ...

— 220 — — 221 —
 SI e ouiin e ouezin
2 e ouii e ouezi FUTURE TENSE
3 e ouio e ouezo
PI e ouiim p e ouezim p OF GOUZOUT
2 e ouioc’h e ouezoc’h
3 e ouiint e ouezint WITH ENDINGS
IMP e ouior e ouezor

2. Verb gouzout: conditional, conjugation with endings.

Ma ouifes bleniañ ur c’harr. If you knew how to drive a car.
N ’afen ket ma ouifen! I would not go if I knew!
Penaos e ouifed? H ow would one know?
In spoken Breton, the conditional of gouzout may be formed on different stems,
such as goue(z)-, goui- and gouie-; however in literary Breton it is based on the stem
gou- which is most commonly found in books; so it will be found here, together with
the forms used by the author o f this handbook.

SI e ouifen e oufen
2 e ouifes e oufes CONDITIONAL TENSE
3 e ouife e oufe
PI e ouifem p e oufem p OF GOUZOUT
2 e ouifec’h e oufec’h
3 e ouifent e oufent WITH ENDINGS
IMP e ouifed e oufed

Evit ar y e c ’hed eo gwelloc’h m ont war varc’h-houarn. 3. Verb mont: conditional, conjugation with endings.
Ha perak n’afemp ket da welout A nd why should we not go and see
Yeun? Yeun?
Nann, n’afen ket ma oufen. N o, I would not go if I knew.
yE Z H A D U R The conditional of mont is quite regularly formed on the stem a-, as follows:
j . V erb gouzout: fu tu re tense, co n ju g atio n w ith endings, SI ez afen
pa ouio tad pegement en do evit when fath er know s how m uch he will 2 ez afes CONDITIONAL TENSE
ew inizh . get fo r his w heat. 3 ez afe
Nann, ne ouiimp ket. N o , we shall n o t know . PI ez afem p OF MONT
W e have seen (§3, p . 175) th a t th e stem used in the im perfect o f verb gouzout 2 ez afec’h
is (g)oui-; th e sam e stem is used here in the future: S3 ouio, PI ouiim p. It is 3 ez afent WITH ENDINGS
widely used in spoken B reton. W e give below the com plete table o f the tense IMP ez afed
form ed on this stem , an d we place side by side the m ore classical form s usually
fo u n d in b o o k s, based o n th e stem (g)ouez-: The z o f the particle ez has become a y in many dialects: e yafen, e yafes, e yafe.

— 222 — — 223 —
etc.; then y was used after the particle a as well; me a ya, me a yae, me a yelo, me a Som etim es singular and plural are tw o com pletely different w ords (often
yafe, forms accepted in Literary Breton. with one syllable m ore in plural): marc’h, kezeg.
Som e w ords however have the same num ber o f syllables in plural as in
4. An hini.
singular. P lu ral is then m arked:
Yannig an hini en deus da gas ar It is Y annig w ho has to take the
— either by a change o f vowel: yar, yer
c ’hazh bihan d’ar gêr. kitten hom e.
— or by a com pletely d ifferen t w ord: buoc’h, saout; ki, chas.
Met fuloret an hini ’vo pa welo ar B ut she will be cross indeed when
c ’hazh bihan. sh e’ll see the kitten.
Evañ an hini ’raio. D rinking is w hat he’ll do.
... bihan an hini oant. ... they w ere small and no m istake. POELLA DENNOÙ
Ma zad an hini en deus graet. It is my father w ho did it.
1. W rite the follow ing sentences in the fu tu re tense (verbs and persons
Placed after a word, an hini emphasizes it; sometimes the best way o f translating given betw een brackets):
it, as in the first example, is: It is Yannig who has to take ...
— P a (gouzout, S I), e (lavarout, SI) deoc’h.
On the other hand, one knows that in Breton sentences, the word to be stressed
— N e (gouzout, S2) m orse pe anv eo.
comes first, and, as an hini strengthens the emphasis, it will always follow the
— H a pa (gouzout, P2), petra (ober, P2)?
stressed word beginning the sentence.
— U n deiz bennak em ichañs e (gouzout, IM P ) pep tra.
5. bennak. — P a (gouzout, P3), ez (m ont, P3) en ur fu lo r spontus.
ur pemp kilometr bennak diouzh ab o u t 5 kilom etres from D ouar-
2. W rite in the conditional (verbs and persons given between brackets):
Douarnenez nenez.
un tri c’hant bennak. approxim ately 300 — M a (gouzout, P3), e (lakaat, P3) ac’h a n o c’h er-m aez diouzhtu.
— H a pa (gouzout, S2), petra ’vern?
Bennak indicates ap p ro x im atio n in counting o r reckoning: it m eans
— Ne (gouzout, SI) ket lavarout ha gwir eo pe n ’eo ket.
‘a b o u t’, ‘appro x im ately ’.
— M a (gouzout, IM P ) pep tra en a-rao k , e (bezañ, S3) aesoc’h ar vuhez.
— M a (lavarout, S3) deom p, e (gouzout, P I).
6. P lural and Singular
This lesson gives numerous examples of plural forms: ar c’hezeg, ar saout, ar yet,
3. Sam e exercise:
al leueoù, an houidi, a rc’hizier, ar chas, an traktourien, ar e’hirri; ar moe’h is a kind
o f plural called ‘ collective’ , already studied (§4, p .130); however moe’h is special as — H a perak ez (m ont, P I) da w elout anezhañ?
the singulative is not formed by adding the ending -enn, but by placing in front o f it — N ’ (m ont, S I) ket, ha pa (bezañ, S I) paeet evit m ont.
penn- ‘ head’ : penn-moc’h which has eventually been shortened into pemoc'h. — Ne (gellout, IM P ) ket ober gwelloc’h.
The words ebeul, tarv, kilhog occur only in their singular form; their plurals are: — Piv a (m ont, S3) d a w elout ur seurt den drouk?
ebulien, tirvi, kilkeien. Houidi on the contrary appears only in the plural; the — H a m a’z (m ont, P2) d a besketour, p etra (lavarout, S3) ho m am m ?
singular is houad.
4. C om plete sentences w ith verb dont (tense and person given between
As seen before, a syllable is usually added to the singular to form the plural. The
brackets):
lesson gives us several examples of these plural endings:
— Piv a (im perfect, S3) bem noz d a w elout ac’han o c’h?
-où: leue, leueoù. — P erak e (im perfect, P3) ken diw ezhat?
-ien: traktour, traktourien; ebeul, ebeulien; kilhog, kilheien. — P en ao s e (conditional, P3) pa n ’o deus k a rr ebet?
-ier: kazh, kizhier (with vocalic change a —i). — Ne (future, SI) m orse a-benn d ’ober m a labour.
-i: tarv, tirvi; houad, houidi (w ith vocalic change a —i). — Pegoulz e (fu tu re, S2) d a w elout ac’hanon?

— 224 — — 225 —
5. Insert an hini:
M a m ab en deus livet ar gegin. — Ul levr brezhonek am eus lennet. —
L ab o u rat en deus graet a-hed e vuhez. — L aouen o an t. — Selaou anezhañ
am eus graet.

6. T ran slate in to B reton:

H e ate som e cakes. — A pproxim ately 5 persons were com ing. — She
bought ab o u t tw enty dresses. — T here were ab out three hundred persons on
the tow n-square. — I have a b o u t fifteen b o o ks in my bag.

7. W rite the follow ing sentences in th e plural:

U r c’hi a o a gantañ en e liorzh. — U r v uoc’h am eus gwelet er p ark . — Aes e
vez kavout u r c’hazh d a brenañ. — U r m arc’h a o a o redek w ar an aod. —
Un tra k to u r a oa o vont a-hed an hent.

8. Ask ten questions ab o u t the text and answ er them .

Na tenn eo ar grec'henn!

— 226 —
 K e N te l x x iv K € N t€ l X X IV (PEVAR W A R N - UQEN'C)

Q ERIOU D1VIZ

adalek (o f tim e) since, from mizvezh d u ra tio n of a m onth ROZENN Plijout a ra deoc’h an tan en oaled, Fañch?
bep an amzer once in a while moged sm oke FANCH SINOU Ya, Rozenn : zoken pa ne vez ket yen an
kement-se all those things neudenn a piece o f thread amzer . . . Ar flamm où o tañsal, ar wrez,
c ’hw ez ar m o g ed , k em en t-se a b lij d in .
ken ac'han until (conj.) nijva a irp o rt
C ’hwi ’oar, p’eur bet keit all amzer hep
dibaouez unceasingly nozvezh d u ra tio n of a night
gwelout netra nemet ar mor hag an oabl, e
dister in d ifferen t, p oor oaied h earth teuer da gavout brav ha plijus peder moger
distreiñ to com e back ospital hospital ur gegin! M a, bep an amzer atav!
dleout (opinion expressed) m ust petvet w hat place (in a series)? YANNIG Ur veaj vat hoc’h eus bet, tad?
douar land, earth , ground pevare fo u rth FANCH O, n’eo ket bet re vat. Dister a-walc’h ar
flamm flam e skuizhañ to tire beskerezh. H ag an devezhioù kentañ n’int
glebiañ to wet tommheoliañ to bask in the sun ket bet brav, tamm ebet. An eil hag an trede
devezh omp bet glebiet, ur spont! Ne oa ket
gwrez heat trede th ird
m ui un n eu d en n s e c ’h gan in ! G ou d e ar
mare tim e war-bouez nebeut or nearly so
pevarvet devezh eo bet mat an traoù. Ya,
adalek ar pem pvet devezh, heol d ib aou ez.
Eus ar mintin betek an noz e vezemp o
to m m h e o lia ñ . . . pa ne v e ze ket la b o u r
d ’ober, anat eo.
YANNIG Pegeit amzer o c’h bet er mor?
FANCH N ’ac’h eus ket soñj, mab? D ’ar bemp eus ar
miz trem enet om p aet kuit; ar bevar eo
hiziv : ur mizvezh on bet kuit, war-bouez nebeut.
YANNIG Hir e tie bezafl, ur mizvezh evel-se, pell
diouzh ar vro.
FANCH O, gwechall e vezent daou pe dri miz er
mor ... Met, gwir eo, hir e kaver an amzer
a-wechoù.
YANNIG Ha n’hoc’h eus ket gwelet an douar tamm
ebet?
FANCH Eo, ur wech. Unan a zo bet klañv. Kaset eo
bet d’an ospital e Dakar. Un nozvezh omp

— 228 — — 229 —
 bet eno. G oude, ar mor adarre ... Ken
ac’han eo deut ar mare da zistreiñ d’ar gêr
... Dakar, an nijva, un nebeut eurvezhioù
e karr-nij, kalz m uioc’h a eurvezhioù en tren
ha setu ... Evel-se ’man ar vuhez, mab ...
Ha te, labouret ac’h eus mat e-pad na oan
ket amañ?
ROZENN Ya, Fañch, Yannig an hini en deus livet ar
gegin en-dro : ezhomm a oa, ha brav en
deus labouret ...
fanch Ya, ya ... gouzout a ouzon ... gwelet em
eus ... met er skol? ... Mat en deus
labouret er skol? Diskouez din da gaieroù,
Yannig!
ROZENN Na skuizhit ket o sellout ouzh kaieroù Yannig
en n o z -m a ñ , F añ ch ! A m zer ’zo ! A m zer
a -w a lc’h a vo w arc’hoazh . . . G o rtozit :
’maon o vont da lakaat dour war an tan, hag
ur banne gwin tomm a vo a-raok mont da
gousket ...

C 50U L E N N 0Ù
P erak e vezec’h atav skuizh? A tav e vezen skuizh peogwir e
labouren re.
A r bet eo hiziv? A n dri a viz Ebrel eo.

D ’ar bet eo deut am añ? D ’an dregont a viz M eurzh eo deut.

A r pet eo bet Jakez er skol? A n hini kentañ eo bet u r wech, ar
gwechoù all eo bet ar pevarvet pe ar pem pvet.
H ag e c’h o ar, ar bet eo bet hi? A r bem pvet eo bet hi. M orse
avat n ’eo bet an hini gentañ.
P e tra ’lavaroc’h dezho? L avarout a rin dezho : ‘N a selaouit ket
an dud fall!’
P e tra ’lavaro he m am m dezhi? L avarout a raio: ‘N a wiskit ket
Dister a-walc’h eo ar beskerezh. ho tilhad nevez d a vont d ’ar sk o l!’

— 230 — — 231 —
 SI e vezen
2 e vezes
3 e veze
PI e vezem p
2 e vezec’h
3 e vezent
IMP e vezed

2. Im perative in th e negative.
Na skuizhit ket o sellout ouzh D o n o t tire yourself looking at
kaieroù Yannig. Y annig’s copy-books.
Na selaouit ket an dud fall! D o n o t listen to the wicked!
Na wiskit ket ho tilhad nevez da D o n o t p u t on yo u r new garm ents
vont d’ar skol! to go to school!
The imperative in the negative is formed with na ... ket, while other tenses are
formed with ne ... ket, as seen before. Take note that na causes the same mutations as
ne (Soft mutations).
Instead of the imperative in the negative, one may use a phase with arabat which
appeared several times in this book; e.g. arabat dit disoñjal netra, arabat mont e fulor,
etc.
3. O rdinal num bers.
An eil hag an trede devezh... T he second an d the third d a y ...
Goude ar pevarvet devezh... A fter the fo u rth d ay ...
Adalek ar pempvet devezh... F rom th e fifth day o n ...
p ’eur bet keit all amzer hep gwelout netra nemet ar m or hag an oabl! We already know kentañ ordinal form corresponding to the cardinal number unan.
The ordinal form of 2 , 3 and 4 are eil, trede and pevare. From 5 on, ordinal numbers are
yE Z H A D U R formed by adding -vet to the cardinal numerals; our text mentions: pempvet.

1. V erb bezañ, H ab itu al im perfect tense. 1st kentañ

Eus ar mintin betek an noz e F ro m m orning to night, we were 2nd eil
vezemp o tommheoliañ. basking in the sun. 3rd trede (m .trivet, f .teirvet)
Pa ne veze ket labour d ’ober. W hen there was no w ork to do. 4th pevare (m .pevarvet, ï.pedervet)
Gwechall e vezent daou pe dri miz In th e p ast, they were at sea fo r two 5th pem pvet
er mor. o r three m onths. 6th c’hwec’hvet
Perak e vezec’h atav skuizh? W hy were you always tired? I was 7th seizhvet
8th eizhvet
Atav e vezen skuizh peogwir always tired because I used to w ork
9th navet
e labouren re. to o m uch.
10th dekvet
A s th e present (p. 129-130), th e hab ital im perfect tense o f bezañ is fo rm ed 11th unnekvet, etc.
on the stem bez- (vez- a fte r m utation). T o this stem are added the endings o f
th e im perfect o f regular verbs (see §2, p. 111).
— 233 —
Eil is used both for masc. and fem. and, when using the ordinal for 2nd one may forget PO ELLAD EN N O Ù
the opposition daou/div; the same applies to trede and pevare (though fem. forms 1. A lter the sentences, so as to introduce the w ords given between brackets:
teirvet, pedervet as well as masc. form s trivet, pevarvet also exist; and the latter is
— Skuizh e oan (alies).
found in the ‘diviz’ above).
— Perak e oas o vont du-se? (atav).
— Ne oamp ket selaouet! (replace ket with morse)
4. D ates. — Abred e oad o vont d’ ar gêr (bemdez).
— Penaos e oac’h gwisket? (atav).
Ar bet eo hiziv? An dri a viz W h at d ate o f th e m o n th are we today?
T h e third o f A pril. 2. C om plete these sentences w ith an h ab itu al fo rm o f bezañ:
Ebrel eo.
— Pa (present, SI) er gêr, ne (present, P2) morse laouen.
D'ar bet eo deut amañ? D ’an O n w hat d ate did he com e here? H e
— Ne (present, IMP) morse re ziwezhat evit deskiñbrezhoneg.
dregont a viz Meurzh eo deut. cam e on the 30th o f M arch. — Pa (imperfect, P3) skuizh ez aent da gousket!
D ’ar bemp eus ar miz tremenet W e left o n the 5 th o f last m onth; — Laouen e (present, S2) atav ha me ne (present, SI) morse.
omp aet kuit, ar bevar eo hiziv. to d a y is th e fo u rth . — Perak e (present, P2) atav ken diwezhat o vont?

3. Replace the phrase w ith arabat by an Im perative w ith na:

A fter the article, cardinal num bers used instead of ordinal num bers to indicate dates — Arabat deoc’ h c’hoarzhin!
as well as the word pet (when referring to date) suffer soft m utations (except D /Z). — Arabat dit chom re ziwezhat da gousket!
— Arabat deomp labourat re!
5. O rd in al num bers an d gender. — Arabat deoc’h kemer al levr-maff!
— Arabat deomp ober trouz!
Ar petvet eo bet Jakez er skol? An W h at rank had Jam es at school? He
4. C om plete sentences w ith an ordinal num ber (num ber given between
hini kentañ eo bet ur wech, ar w as first once; th e o th er tim es he
brackets):
gwechoù all eo bet ar pevarvet hag w as fo u rth an d fifth (in his class).
— Ar ... e oa Yann. (1)
ar pempvet. — A r ... eo bet Nolwenn ar wech-se. (4)
H ag e c’hoar, ar betvet eo bet hi? A nd his sister, w hat was her rank? — Piv a zo bet an ...? (2)
— Honnezh eo a r ... (5)
Ar bempvet eo bet hi. Morse avat She has been fifth ; b u t she never — Hennezh eo an ... levr a lennan er sizhun-man. (3)
n’eo bet an hini gentañ. w as first.
5. A nswer the questions (if in w riting, spell the w ords in full):
So, ordinals and petvet, referring to the rank in a series, are subject to the normal Ar bet emeur hiziv?
opposition o f genders, indicated for the feminine by soft m utations (except D /Z). The fifth o f December. — the thirteenth o f January. — the fourth o f November. — the
thirtieth o f August. — the fifteenth of July.
6. Soft m utations caused by some words. 6. C om plete w ith w ords given betw een brackets:
We give again the complete list o f the Soft mutations: — Daou ... ha div ... a oa o tont (paotrig, plac’ hig).
— Ne ... ket anezhañ warc’hoazh (gwelin).
K /G T /D P /B G /C ’H G W /W D /Z B /V M /V — Na ... ket din ma gwer, mar plij! (torrit).
— Re ... eo ar soubenn (tomm).
— Da ... e vo roet al levr? (piv).
— War ... piv e oan azezet? (tog).
It will be useful to give below the list o f the w ords causing those
— Div ... a oa o prenañ brozhioù ruz (dimezell).
m utatio n s which have appeared in this h an dbook: — D a ........a zo aet da bourmen (daou, breur).
— Re ... eo ma zamm bara (bras).
— Na ... ket anezhan!(gortozit).
a, da, d ao u , div, diw ar, dre, en em , na, ne, pa, pe, re, war 7. In the text ‘ Diviz’ pick the m u tations o r absence o f them indicating gender.
8. A sk ten questions a b o u t the text an d answ er them .

— 234 — — 235 —
 K G N te l X X V KeNtel X X V (PEM P W A R N - U Q E N D

DIVIZ
Q ERIO U

klemm to com plain huñvreal to dream

MONA Yannig! Yannig!
YANNIG Ya, petra ’zo?
kleñved illness, disease lerc’ h: war e lerc’h on his track,
afte r him MONA Ma, digor din an nor atav, paotr diseven!
Koantig nam e o f a pet
YANNIG Setu! Petra ’zo?
(from koant pretty) logodenn m ouse MONA Klañv eo!
kousk sleep maouez w om an YANNIG Piv ’zo klañv?
dihuniñ to w ake up mervel to die MONA Koantig ’zo klanv!
diseven unm annerly, im polite ouzhpenn in ad dition YANNIG Ma, nebeutoc’h-nebeutan e komprenan! Da
farsal to jo k e penn-da-benn fro m end to end, gentañ, piv eo Koantig?
entirely MONA Ma c’hazh an hini eo. Ar c’hazh bihan brav
flourig p at, stroke; ober
ac’h eus degaset eus ti Yeun.
flourig da to pat pred meal
YANNIG A , ya, al loen fall en deus krabiset ac'hanon!
galvet called prestañ to lend
MONA Klañv eo!
gouzañv to suffer riv cold, chill YANNIG Ma Doue! Galvet ac’h eus ar medisin?
gw ashoc’h, gwashañ w orse, w orst riz rice MONA Arabat farsal e-giz-se, Yannig! Sell outañ un
gwellaat to im prove sac’h-skol school-bag tammig ...
YANNIG Penaos? Amañ ’man ganit? Ma Doue!
E-barzh da sac’h-skol! Ma, petra c’hoarvez
gantañ?
MONA N’ouzon ket, Yannig. Yac’h e oa dec’h da
noz, mat en deus debret, pesked, un tamm
kig, ur mell hini zoken, avaloù-douar, riz ...
hag un tamm gwastell ouzhpenn ...
YANNIG Marteze en deus bet ivez ul logodenn bennak
evit echuiñ e dammig pred?
MONA Goude-se eo chomet kousket ...
YANNIG Kompren a-walc’h a ran!
MONA ... sioul eo chomet kousket hag e-kreiz an
noz on bet dihunet gantañ ... Klemm a
rae dre e gousk ...

— 236 — — 237 —
 YANNIG Marteze e hunvree e oa chas war e lerc’h!
MONA ... Gwashoc’h-gwashafl eo deut an traoù da
vezañ ... kaer em boa ober flourig dezhañ
... Ne soñj ket dit ’man o vont da vervel,
Yannig?
YANNIG Arabat dit en em chalañ, M ona. Gouzout a
ran peseurt kleñved en deus da grabiser. Me
ivez am bez gouzaflvet diwar ar c’hlenved-se
a-wechoù. Re en deus debret, setu holl! Lez
anezhañ e-pad un devezh penn-da-benn hep
debriñ tamm : gwellaat a raio dezhañ, buan
... hag e c’hello krabisañ adarre ...
FANCH SINOU Yannig! Piv ’zo aze?
LAN Dont a ra Fañch da welout.
FANCH Te an hini eo Mona ... A , d’ar skol emaout
o vont? ... An dra-se a ra din soñjal :
bez’ e oan o vont da c’houlenn gant Yannig
penaos e labour er skol . . .
MONA Mat-tre e labour, aotrou Sinou, mat-tre ...
FANCH Diskouez a ri din da gaieroù bremañ, mab?
YANNIG Ya, tadig, ya ... met ...
MONA Un dra ’zo, aotrou Sinou, prestet en deus
Yannig e gaieroii din ... er gêr 'maint
ganin ... ma fell deoc’h ez in diouzhtu ...
YANNIG Arabat m ont, M ona, arabat ... Ken klaHv eo
ar c’hazh bihan ... ma teufe da gaout riv ...
Tad a lavaro dit marteze ... sell ’ta, tad,
petra en deus ar c’hazhig paour ... Abred
a-walc’h e vo dit gwelout ma c’haieroii ar
wech a zeu ...
FANCH Ar wech a zeu! ... Ma, gwelet e vint ar
wech a zeu ... emichañs ... Ha neuze,
petra ’c’hoarvez gant al loen bihan?
Digor din an nor, paotr diseven!
— 239 —
— 238 —
 gO U LEN N O Ù yEZH AD U R
T om m eo an am zer? N ’eo ket, m et to m m o c’h-tom m an e teu da 1. C om parative and Superlative
vezañ. W e have already seen (§§4-5, p .62-63) that com parative and superlative
Kozh eo H erve? N ’eo ket c’hoazh, m et w ar goshaat ez a. are form ed by adding -oc’h an d -añ respectively to the positive form o f the
Klañv eo m am m Jakez? Y a, klañv-bras eo, h a w ar fallaat ez a adjective. T he present lesson gives exam ples o f com paratives and
bem dez. superlatives based on w ords different from the positive: gwashoc’h,
gwashañ and muioc’h, muiañ; we had met before w ith gwelloc’h, gwellañ.
P invidik oc’h? N ’on ket; p a o u ro c ’h -paouran e teuan da vezañ
They respectively are com paratives and superlatives o f drouk or fall, o f kalz
zoken.
an d o f mat; so gwashoc’h, gwashañ will be translated by ‘w orse’, ‘w o rst’;
Kalz a rc ’h a n t a c’hounezit? N e ra n ket; n e b e u t a c ’ hounezan m uioc’h, muiañ by ‘m ore’, ‘m o st’; gwelloc’h, gwellañ by ‘b etter’, ‘best’.
brem añ, m et m uioc’h-m uian a c ’hounezin.
A bred e sav diouzh ar m intin? Siw azh, ne ra ket. D iw ezhatoc’h-
2. The sequence com parative + superlative.
diw ezhatañ e sav zoken.
Nebeutoc’h-nebeutan e komprenan. 1 u n derstand less and less.
Klañv eo c’hoazh? Klaflv eo un tam m ig c’h o azh , met w ar w ellaat Tom m oc’h-tomman e teu da vezan. It’s becom ing w arm er and w arm er.
ez a.
This type o f sequence will be translated in English by a repetition o f the
com parative linked w ith ‘a n d ’, or by ‘m ore and m ore’ and ‘less and less’.

3. Verbs ending in -aat.

gwellaat a ray dezhañ. he will im prove,
war goshaat ez a. he ages (he becom es older and older).
Verbs ending in -aat indicate progression tow ards a state o f things:
gwellaat to im prove; koshaat to age. N ote the construction: war goshaat ez
a (lit. ‘he goes aging’).

4. Suffixes.
B reton has a great facility for creating new w ords by adding suffixes to
existing ones; this h andbook contains num erous exam ples o f this process. A
w ord such as labour, for instance, will give:
labour : w ork
+ at : to work
+ er : w orker
+ erez : fem ale w orker
+ adeg : factory, place where w ork is carried
by m any people together.

Let us review som e o f these suffixes:

-er is used to form nam es o f agents: labour, labourer; bara, baraer.

— 241 —
-ez m arks the fem inine gender: micherour, micherourez; labourer, (a) Prepositions conjugated like da: gant and ouzh.
labourerez; mestr, mestrez.
-our is an o th er suffix d enoting agent or doer: micher, micherour; SI ganin ouzhin
marc’had, marc’hadour. 2 ganit ouzhit
-erez (fem . o f -er)is used to form nam es o f m achines and im plem ents 3m gantañ outañ
(fem . in B reton): sav (stem o f verb sevel), saverez; yen, yenerez; f ganti outi
kraz/añ, krazerez. PI ganeomp ouzhomp
-erezh on th e co n trary is an ab stract suffix denoting the art o r technique 2 ganeoc’h ouzh oc’h
3 ganto outo
o f a type o f activity: son, sonerez; pesk, peskerezh; fogas/iñ,
fogaserezh.
(b) Prepositions conjugated like evit (same endings): In this book we met
-adenn m arks an action: ch o u /a l, chouadenn. But -adenn indicates a
with a, diwar, dre, dreist, en (e before consonant), e-giz, eus, evel, evit, hep,
single or solitary action, while -adeg m arks a collective action:
war. — The f ollowing have the same change o f consonant (d /t): evel and hep:
chouadenn a single sh o u t, chouadeg shouting o f a crow d.
-us is used to form adjectives: spont, spontus; p lij/o u t, plijus.
SI eveldon hepdon
-vezh in d ic a te s d u r a tio n : m iz, m izvezh; noz, nozvezh; bloaz, 2 eveldout hepdout
bloavezh. 3m eveltañ heptañ
O ne m ust rem em ber also the suffix -ig a dim inutive denoting sm allness, f evelti hepti
endearm ent, or contem pt: tadig, merc’hig, Koantig and the suffix -ad PI eveldomp hepdomp
denoting contents: bolennad, podad, podezad. 2 eveldoc’h hepdoc’h
3 evelto hepto
5. C onjugated prepositions.
O ne knows that in B reton, as in the other Celtic languages, m any
prepositions m ay be conjugated. W e have met with several o f them , and — The follow ing one keeps t in all persons: e-giz:
Lesson XV contained tw o different types o f conjugation, given again here
SI e-giston
below:
2 e-gistout
3m e-gistañ
SI din evidon
f e-gisti
2 dit evidout
3m dezhañ evitañ PI e-gistomp
f dezhi eviti 2 e-gistoc’h
PI deom p evidom p 3 e-gisto
2 deoc’h evidoc’h
3 dezho evito — The following keep n in all persons: en, war, diwar:

The Im personal form in -or, being rarely used, is n o t included in this book. SI ennon warnon diwarnon
T he tw o p atterns o f conju g atio n given above differ from one another in 2 ennout warnout diwarnout
their endings for SI (-in, -on) and S2 (-it, -out). 3m ennar) warnañ diwarnañ
f enni warni diwarni
It is also w orth noticing that a con so n an t som etim es appears between a
PI ennomp warnomp diwarnomp
preposition and its endings, or th a t the last consonant o f the preposition 2 ennoc’h warnoc’h diwarnoc’h
before the endings undergoes a change which opposes the first and second 3 enno warno diwarno
person to the third one, in the singular as well as in the plural.

— 242 — — 243 —
— The following one with z in all persons: dre 2. Fill in blanks with a sequence comparative superlative, using one o f the
SI d rezo n follow ing adjectives: kreñv, k lo u ar, aes, k o a n t, lous.
2 d rezo u t — ... e teu al lab o u r da vezañ.
3m d rezañ — D ebriñ a ra m at: ... e teu d a vezañ bem dez.
f drezi — E chu eo ar goañv: ... e teuio an am zer d a vezañ.
PI drezom p — ... e teu hennezh d a vezañ gant an oad!
2 d re z o c ’h — ... e teu ar verc’hig-m an d a vezañ.
3 drezo
3. Fill in blanks w ith phrases o f the type: w ar ... -a a t form ed from the fol­
— The following are conjugated without any insertion of consonant: dreist; dindan:
lowing w ords: yao u an k , berr, nebeut, k lo u ar, m arc’hadm at.
SI d reisto n — E miz Du ez a an devezhioù ...
2 dreisto u t — N ’eo ket m ont ... a reer.
3m d reistañ — ... ez aio brem añ an am zer peogw ir eo echu ar goañv.
f dreisti — ... ez aio an hañvourien e miz G w engolo.
PI d reistom p — N ’eo ket m ont ... an h in i’ra ar vuhez.
2 d reisto c’h
3 dreisto 4. C om plete sentences with a w ord form ed by adding to the underlined
w ords one o f the follow ing suffixes: -o u r, -erez, -erezh, -adenn, -adeg:
— And finally a and eus have a single conjugation already studied (p. 151), but which
— Kalz trao ù a zo bet gw erzhet dec’h er ...
may be usefully given here again:
— H onnezh eo ar gador hoc’h eus prenet? U r ... vat hoc’h eus graet.
SI a c ’hanon — H onnezh a blij dezhi la b o u ra t: ul ... eo.
2 a c ’h an o u t — G arm et he deus ur wech: ar ... am eus klevet.
3m anezhañ — G arm o ù a gleven, u r spont: ... a oa aze, m e ’lavar deoc’h!
f anezhi — N e blij ket dezhañ farsal : ne blij ket dezhañ ar ...
PI ac ’h anom p — G o u n it a rae ar vaouez p a o u r he buhez dre w alc’hin dilhad lous an
2 ac’h a n o c’h dud all: ... e oa-hi.
3 anezho — Pell in t chom et d a c’hoarzhin h a d a evaH: ... hag ... a zo bet a-hed
an noz.
— A tav e vez ar plac’hig-m an h an ter-gousket : u r ... eo.
POELLA D EN N O Ù
— H ennezh a oar gwerzhañ tra o ù : u r ... m at eo.
1. Fill in blanks w ith a com parative or a superlative:
— ... e kavan ur gram pouezhenn eget un tam m bara. 5. C om plete sentences with conjugated form s o f the prepositions given
— Fall e oa an am zer dec’h; ... eo c ’hoazh hiziv; met an deiz a-raok between brackets (person required is given also betw een brackets):
dec’h e oa ar ... — L am m et en deus ... (dreist, P3).
— Pinvidik eo hennezh: ... a a rc ’h an t en deus egedon; ha me am eus — M orse n ’em eus gwelet un an ... (e-giz, S3f).
... egetañ. — ... e rae m am m boued ken m at! (evit, P I).
— N ’eus ket kalz tu d hiziv er skol: dec’h e oa ...; an deiz a-raok dec’h — N e c’hello ober netra ... (hep, SI).
e oa ar ... — N e chom tam m b a ra ebet ...? (gant, P2).
— P e tra a gavit ar ... : kig pe besked? — N ’anavezan hini ebet ... (evel, S3m).

— 244 — — 245 —
 ■
— K ouezhet eo ... p a ne oam p ket o c’h o rto z (w ar, P2). VOCABULARy
— N ’anavezan k et ... (a, S3m).
— Ne sell ket an dra-se ... (ouzh, P3). A aval, II, apple
— A rab at c’h oarzhin ... ! (w ar, P3). a, IV, of, from
abaoe, IX, since (time)
abardaez, XV, evening, afternoon
6. Select from th e text o f ‘ D IV IZ ’ the m u tations (or absence o f them) abenn ..., XIII, within, in (time)
indicating gender o f w ords. a-benn arc’hoazh, III, by tomorrow
abred, X II, early
adalek, XXIV, from, since (time)
7. A sk ten questions a b o u t the text an d answ er them .
adarre, V, again
a-drenv, IV, back
a-enep, XVI, against
aer, X II, air
aes. III, easy
aes, XVII, practical, handy
aet, IV, past part, of m ont gone
Afrika, V, Africa
a-greiz-holl, XVII, suddenly
a-hed, XVI, along
ac'han, ac'han da zimeurzh, XV,
from now to Tuesday
alc’ hwez, XVIII, key
alies, XIII, often
all, III, other
alumenn-vioù, IX, omelette
amañ, I, here
amann, VI, butter
amzer, I, weather; time
an, ar, al. I, the
anat, III, obvious
anavezout, XV, to know
Anna, I, Ann
añjiner, V II, tease
anv, IV, name
al...-m añ, I, this (adj.)
an...-se, 1, that (adj.)
an Antilhez, XVIII, West Indies
an Aotrou Kere, I, Mr Kere
aod, VIII, coast, sea-front
aon, VIII, fear
aotre, XXIII, licence, permit
aour, XVIII, gold
arabat, X, do not!
a-raok, IV, front-, before
arc’ hant, XI, money; XVIII, silver
a r C ’ hastreg, IX, family name
ar Yonkour, IX, family name
armel, XV, press, wardrobe
arsa!, XVI, well!
a-sav, chom a-sav, X II, to stop
asied, X IV , plate
— 246 — atav, V, always
— 247 —
aval-douar, VI, potato
avat, ’ vat, VII, but, indeed
avel, II, wind
a-walc’ h, VII, enough
a-wechoù, XIV, sometimes
aze. I, there
azezañ, XVIII, to sit down
B
bae, XX, bay
bag, VIII, boat
bale, XV, to march, to walk
banne, VI, drink (of)
bara, IX, bread
bara'm ann, IX, bread and butter
baraer, IX, baker
barrad amzer fall, XV, squall,
squally weather
barrek, XXIII, able
barr-livañ, XIX, painting-brush
beaj, XXI, journey, trip
beajiñ, V, to travel
bed, XX II1^ world
Penaos ’ man ar bed? How are you?
bemdez, V, every day
bemnoz, XIX, every night
bennak, un dra bennak, V, something
bennozh Doue, XXII, thank you
bep an amzer, XXIV, once in a while
bepred, XX, always
bern, XVII, lots, heaps (of)
bern, XXIII, heap
bernout, XXIII, to matter;
ne vem, it does not matter
berr. III, short
betek, VIII, up to ...
bevañ, XXIII, to live
bezañ, IV ,to be
bier, XVIII, beer
bihan, II, small, liltIc
bilhed, XII, ticket
birviñ, XXI, to boil
bisig, VIII, kitten
bleniañ, XXI, to drive
bleunioii, X III, flower*
hleunv, XIII, I'lowcts
blev, X V III, hair
bloaz, X V III, yciu
holcnniid, XVII, luiwllnl
botoù, X V , ihoc»
boned, IX, fowl
bragm'i, M X , ItoiiM'i’., 1Hint>.
bras, III, large, big, tall kegin, XV, kitchen kousket, VIII, to sleep dija, IV, already
brav, I, nice, lovely keit, abaoe keit amzer, XIV, for so long koustañ, XIV, to cost dijuni, XVII, breakfast
bremañ, 1, now kelenner, XVII, professor, teacher kozh, V, old dilhad, V, clothes, garments
bremaik, XXI, presently, soon kelou, IX, news krabiset, XXIII, scratched dilun, IX, Monday
breur, V, brother kemener, XXII, tailor krampouezh, VI, pancakes dimerc’her, IX, Wednesday
brezhonek, I, Breton (in Breton language) kemenl, XXII, so much kraou, XXIII, cow-shed, sty dimeurzh, IX, Tuesday
bro, XX, country kement-se, XXIV, all those things krapat, XXIII, to climb up dimezell, IV, Miss
broust, XIX, brush kemer, XV, to take krazenn, XVII, rusk, toast dimeziñ, IX, to marry
broust-dent, XV, tooth-brush Kemper, IV, Quimper (town) krazerez tredan, XVII, electric-toaster diouzh, XXIII, from
brozh, XXII, skirt Ken!, V, so! + adj. krazet, XVII, toasted diouzhtu, XIV, immediately
buan, V, quickly, swiftly ken, IX, only krediñ, XXI, to believe diouzh an noz, XVI, in the evening
bugale, XI, children ken..., XIV, so th a t... krec’ henn, XXIII, hill, gradient dirak, V, in front of
bugel, IV, child ken ac'han..., XXIV, u n til... kreizkêr, VIII, city-centre diriaou, IX, Thursday
buhez, III, life kenavo, II, good-bye kroe’ hen, XVIII, skin disadorn, IX, Saturday
buoc’h, XXIII, cow kenderv, XXIII, male cousin krubuilh, XXIII, en e gubuilh, in his bosom diskar-amzer, XIII, autumn
kentañ, first; da gentañ, XII, firstly kuit, mont kuit, VIII, to leave, to go away diskenn, VIII, to go down
K kentel, III, lesson kuzhat, XVII, to hide diskenn (gant), XVI, to go down
kador, XI, chair kentoc'h, XV, rather, sooner D diskouez, X, to show
kador-vrec’ h, XIV, arm-chair kenwerzhour, XII, shopkeeper, merchant da, II, your (sing.) diseven, XXV, unmannerly, impolite
kae, XX, quay kêr, IV, town, home; e kêr, in town da, III, for, to disoñj, XV, forgetful
kaer, V, fine, beautiful er gêr, at home disoñjal, XV, to forget
da gentañ-holl, XIX, first o f all
kaezh, paour kaezh, IX , poor kêr, XI, farm dispar, XXI, unrivalled, marvellous
dal!, II, take!
kafe, VI, coffee ker, V, dear dalc’het, XXIII, pp. of derc’hel, to keep dispign, XVI, to spend
kaier, X , copy-book kerc’ hat, XIX, to fetch distagañ, XXII, to pronounce
dañsal, XX, to dance
kalet, XI, hard kezeg, XII, horses dister, XXIV, indifferent, poor (quality)
dantelezhenn, XX, a strip o f lace
kalon, XIII, heart kezeg-koad, XII, merry-go-round daou, IX, two distrciñ, XXIV, to come back
kalz, II, many, a lot o f ki, VIII, dog daouzek, XII, twelve disul, IX, Sunday
kambr, XV, bedroom kig, VI, meat daouarn, XIV, hands div, XI, two (fem.)
kanañ, XVIII, to sing kilhog, XXIII, cock daoulagad, XVIII, eyes divalav, V, ugly
kanastell, XVIII, sideboard kilometr, XXIII, kilometre daoulamm, d’ and., XXII, at full speed divskouarn, XVIII, ears
kann, XII, fight kirri, XV, cars debriñ, V, to eat diwall, XII, to watch, to mind
kannel, XVI, beaten kizhier, XVII, cats dek, X, ten diwar, XXII, from (upon)
kant, XXI, a hundred klañv, XIX, ill, sick degas, X, to bring diwar he from, XVI, in her fright
kantren, XV, to rove, to roam klask, X, to look for, to try dehou, XVIII, right (side) diwezhat, XIV, late
kaol, XXII, cabbages kleiz, XVIII, left (side) dec’h, III, yesterday dleout, XXIV, must
kaoter, XXI, cooking-pot klemm, XXV, to complain deiz, III, day dont, VII, to come
kaotigell, XVII, jam kleñved, XXV, illness, disease delioù, XX, leaves dor, XVII, door
kaout, XII, to have kleuz, XIII, ditch demat!, I, devezh mat!, good day! an nor, XVIII, the door
kaoz, VII, conversation klevout, IX, to hear den, I, person, man douar, XXIV, land, ground, earth
kard-eur, XIV, quarter o f an hour klouar, XXIII, tepid, warm deomp!, XII, let us go! douar bras, XVIII, mainland
kargañ, VIII, to load koad, XII, wood deskiñ, III, to learn Douarnenez, VII, n. o f town
karned, XXII, note-book koan, VIII, dinner (night meal) deu, IX, stem o f dont: to come Doue: ma Doue!, IX, My God!
karout, XV, to love koantig!, XXV, pet’s name: koant — pretty deus!, IV, come! dougen, XVI, to carry
karr, IV, car kof, VII, ‘tummy’, stomach deut, IV, past part, o f dont to come dour, VI, water
karrdi, XIX, garage kolier, XXII, collar devezh, IX, duration o f day dousenn, XXIII, dozen
karr-boutin, IV, bus koll, XII, to loose diaes, XVI, difficult dre chañs, II, luckily
karr-nij, XII, aeroplane kompren, VIII, to understand diaoul, XVII, devil dreist, XXIII, over, above
kas, XVI, to send komz, XIII, to speak dibab, XIX, to choose dreist-holl, XIII, above all, especially
kastell, XVIII, castle kontañ, XI, to tell dibaouez, XXIV, continuously drcmm, XIX, face
Katell, IX, Catherine, Kathleen korn, XIII, corner dienn, XII, cream droch, XXU, ridiculous
kavout, IX, to find korser, XVIII, privateer dienn-skorn, XVIII, ice-cream drouk, XXIII, wicked, vicious
kavout mat, IX, to like kouer, XII, peasant digeriñ, XVII, to open du, V, black
kazetenn, V II, newspaper kouezhañ, XXIII, to fall digor, XXII, open du-hont, XXI, over there
kazetennerez, VII, journalist, reporter (fem. ) koulskoude, XIII, however digwener, IX, Friday du-mañ, VII, over here, at home
kazh, VIII, cat koumoul, XIII, clouds dihuniñ, XXV, to wake up du-se, VI, over there
keflusker, XVIII, engine kousk, XXV, sleep
248 — — 249 —
E forzh peseurt, XI, no matter w h a t... gwechall, VII, formerly, once chaoser, XVIII, pier, causeway
fresk, VI, fresh gwele, XVII, bed chas, XXIII, dogs
e, II, in, into
fri, XII, nose gwellaat, XXV, to improve chekenn, XXII, cheque
e, IV, his, its (masc.)
frilien, XV, handkerchief gwelloc’ h, XIV, better cholori, XII, din, uproar
e-barzh, V, into, inside
fritet, VI, fried gwelout, IV, to see chom, VII, to stay, to live (in)
ebet, II, at all
from, diwar he from, XVI, in her fright gwener, IX, Friday chouadenn, XVI, shout
ebeul, X X III, foal
frouezh, IX, fruit gwenn, V, white choual, XV, to shout
e-keit-se, X V I, meanwhile
fulor, mont e fulor, X, to get angry gwer, V, green chug-frouezh, VI, fruit-juice
e-kichen, IV, near
fuloriñ, X, to get angry gwer, XIV, glasses chupenn, XVIII, jacket, coat
e-kreiz, X V II, in the middle o f
fur, IV, good, wise gwerzhañ, X, to sell
e-giz-se, X V, in that way C ’H
gwez, XIII, trees
echu, IX, finished, ended G c’ hoant, VII, desire, longing
gwez avaloù, XVIII, apple-trees,
echuiñ, VI, to finish, to end gallek, I, French (in the French language) gwez derv, XVIII, oak-trees c’ hoar, XI, sister
eil, X X II, second galv-, XVII, stem o f gervel. to call gwezenn, XVII, tree c’hoari, XI, to play
eizh, VIII, eight galvet, XXV, called, named gwin, XV, wine c’ hoari, XVII, game, play
eizhtez, X, week ganet, XXIII, past part o f genet, born gwinizh, XXIII, wheat c’ hoarvezout, XV, to happen
emichañs, X V I, probably, very likely gant, I, with gwir, III, true c'hoarzh, XII, laughter
eñ, VII, he gant, ul levr a zo gant Mona, I, Mona has c’ hoarzhin, XII, to laugh
gwiskañ, XIX, to put on (dress)
enaou, war enaou, XV, ‘on’ (light) a book c’ hoazh, I, still, yet, more, else, again
gwreg, XII, wife
enaouiñ, XXI, to light gar, XXI, railway-station c’hwec’ h, VI, six
gwrez, XXIV, heat
en-dro, VII, again, back garmiñ, XII, to call, to shout c’ hwez, XXIII, smell
en-dro, mont, X, to work (machine) gaz, XXI, gas H c’hwezek, XVI, sixteen
enezenn, X V III, isle, island gellout, XXII, to be able ha, hag. I, and I
eno, X II, there geot, V, grass hanter, XVI, half
imoret-fall, XIII, in a (bad) temper, cross
eontr, XV, uncle gervel, XXII, to call hanter-eur, XXI, half an hour ingal, XX, same
Eost, XX, August (month) giz, IV, custom, fashion hanternoz, XIV, midnight
ingal eo din, it is the same to me
e-pad, XVII, during glas. I, blue hañv, XIII, summer
istor, X, history, story
ergêr, II, at home glav, II, rain hañvour, XVIII, tourist
glebiañ, XXIV, to wet itron, VI, Mrs., lady, Madam
erc’ h, XIII, snow hastañ, XV, to hurry up
gloan, XXII, wool ivez, I, also, too
er-maez, XXIII, outside, out hegarat, IV, kind, nice
Iwerzhon, II, Ireland
erru, IV, arrived gloazañ, XXIII, to wound hemañ, VIII, this one (masc.)
goañv, XIII, winter izel, XIII, low
e-tal, off, facing hennezh, VIII, that one (masc.)
eur, IX, hour goap, ober goap, XIX, to mock hent, VII, road, way Y
eured, IX, wedding gortoz, IV, to wait for, to expect heñvel (ouzh), X, similar to ya, I, yes
eurvezh, X X II, duration o f an hour goude, III, after (prep.) heol, I, sun yac’ h, XIX, in good health
eus, III, of, from goude m a..., XVI, after (conj.) hep, VII, without yac’h pesk, XIX, as fit as a fiddle
evañ, VI, to drink goude-se, VI, afterwards hepken, III, only Yannig, I, Johnny
evel, III, as like goulenn, VIII, to ask hepdale, V, soon yaou, IX, Thursday
evit, I, for, in order to goulou, XV, light Herle, XIV, masc. n. Herlé yaouank, IV, young
ezhomm, IV, need, want gouleier, XX, lights heul, XXIII, wake, track yaouankizoù, XXII, (the) youngsters
gounit, XI, to earn d’ he heul, in her wake, with her yar, XXIII, hen
F gounez-, XVII, stem o f gounit. hi, VII, she yec’hed, XXIII, health
fall, III, bad goustad, XVIII, slowly, gently an hini, V, the one, that yen, XIII, cold
Fañch, IV, n. short for Francis goustadik, XVIII, slowly hir, III, long yenerez, XXI, refrigerator
fardañ, IX, to prepare gouzañv, XXV, to suffer hiziv. III, tod ay yer, XI, hens
tarsal, XXV, to joke gouzout, XII, to know holl, XII, all Yeun, XXIII, masc. n. Yves
fellout, ma fell dit, XVII, if you wish graet, XI, done, made homan, VIII, this one (fem.) J
fenozh, XV, tonight (g)ra, XI, stem o f ober honnezh, V, that one (fem.) Jakez, XXI, James
flamm, XXIV, flame gwalc’ hin, XIV, to wash houad, XXIII, duck jiletenn, XIX, jumper, jersey
flourig, XXV, pat gwall (vihan), XVII, pretty (small) houidi, XXIII, ducks Jo z, XVII, Joe
foar, XXI, fair gwasked, XXIII, shelter huñvreal, XXV, to dream just, IV, exactly
fogaser, XXI, boaster gwashoc’ h, gwashañ, XXV, worse, the worst
CH L
fogaserezh, XXI, boasting gwastell, XII, cake
fornigell, XXI, range, cooker gwaz, XVII, husband chakod, XII, pocket labour, II, work
forzh pegement, XII, ever so many gwech, IV, time (as in once, twice, three chalet, XVIII, worried labouradeg, II, factory
forzh penaos, X, anyhow, in any case times) chañs, dre chañs, II, luckily labourat, X, to work

— 250 — — 251 —
labourer-douar, XI, farmer mann, XVI, nought, zero mouchouer, XV, handkerchief peder, XIII, four (fem.)
labous, XIII, bird mantell, XXII, overcoat mous, IV, galley-boy pediñ, X, to pray
labous-mor, VIII, sea-bird maouez, XXV, woman mousc'hoarzhin, XV, to smile pegeit, XIII, how long?
lakaat, lakat, IX, to put, to place mare, XXIV, moment, time mui, IV, more pegeit amzer, XI, how long?
laezh, VI, milk marc’h, XII, horse muioc'h, XX, more pegement?, V, how much?
lagad, XVIII, eye marc'hadmat, V, cheap munud, XII, minute pegen!, XIII, how!
lamm, VIII, jump, leap marc'hadour, X X , shopkeeper, merchant munutenn, XVI, minute pegiñ e, XX, to catch
lammat, VIII, to jump, to leap marc’ h-houarn, XXIII, bicycle N pegoulz, III, when?
Lan, Alan (pet form) Marjanig, XIX, Mary-Jane na!, IV, how! pehini, V, which one?
laosk, stem of leuskel, to let marnaoniet, XXIII, famished naet, XIX, clean pelec’ h, II, where?
laouen, X, glad, merry mar plij, VI, if you please nag, V, nor pell, II, far (adv.)
lavarout, VIII, to say marteze, III, perhaps nann, I, no pell, VI, long (adv.)
ledaii, XI, to spread martolod, XII, sailor naon, VI, hunger, appetite pellgomz, XXI, telephone
lec’ h, IV, space, room mat, II, good naontek, XIX, nineteen pemoc’ h, XXIII, pig
lec'h, VII, place match, XVI, match nav, IX, nine pemp, V, five
lein, VI, lunch medisin, XIX, physician, doctor nebeut, XI, little (not much) pemzek, XV, fifteen
lein, XIX, ceiling mein, XXI, stones neizh, XIII, nest pemzektez, XIII, fortnight
leizh, VIII, ‘the fill o f , full (bef. noun) melen, V, yellow nemet, VIII, only penaos, VIII, how
lenn, XII, to read mell, XVII, huge netra, VII, nothing penn, XX, head
letonenn, XVII, lawn mell-droad, XVI, foot-ball neudenn, XXIV, thread penn-da-benn, XXV, completely, entirely
leue, XXIII, calf memes tra, XIV, all the same neuze, I, then penn-devezh, XXII, half-day
leun, XII, full mereuri, XXIII, farm ne vern, XXI, no matter peogwir, XXI, because
leur, XIX, floor mergodenn, merc’ hodenn, XII, doll nevez, V, new peoc’ h, VII, peace
leuskel (laosk), XVI, to let, to leave mere’ her, IX, Wednesday nevez, XXII, new pep, IX, every, each
levenez, XVI, happiness, joy merc’h, II, daughter nevez-hañv, XII, spring per, XIII, pears
levr, I, book mervel, XXV, to die nijal, XXIII, to fly perak, V, why?
lezel, XV, to let, to allow mestr, VIII, skipper, master nijva, XXIV, airport pesk, VIII, fish
lezet, IV, left mestrez-skol, VII, school mistress niz, XVII, nephew peskerezh, XX, fishing
lien, XIX, linen mestr-skol, I, school-master Nol, IX, m.n. short for Gwenole pesketa, X, to fish
limigoù, XII, sweets met, I, but notenn, X, note pesketour, II, fisherman
liorzh, XI, garden meur a, VIII, more than one ..., several noz, XI, night peseurt, V, what? what kind of?
liv, I, colour meurzh, IX, Tuesday nozvezh, XXIV, duration o f night pet?, XIII, how many?
livañ, XIX, to paint micher, V, trade, calling, profession O petra. I, what
lizher, XX, letter micherour, XII, worker (m.) petvet?, XXIV, what rank? (in a series)
oabl. I, sky
loar, XX, moon micherourez, II, worker (f.) pevar, IX, four (masc.)
oad, XVIII, age
loen, XII, animal mignon, XIV, friend pevare, XXIV, fourth
oaled, XXIV, fire-place, hearth
logodenn, XXV, mouse mintin, XV, morning pevarzek, XIV, fourteen
ober, XI, to do
lochenn, XVII, shed mirdi, XVI, museum pezh: ar pezh, XXI, what
ospital, XXIV, hospital
lojeiz, XVII, lodgings, flat miz, XV, month
ostaleri, VI, inn pik, XIX, dot, spot
lonkañ, XVIII, to swallow miz Eost, XX, August pignat gant, XVI, to go up
ouzhpenn, XXV, moreover
lotiri, XII, raffle, draw miz Mae, XX, May pijama, XV, pyjamas
lous, XIV, dirty miz Mezheven, XX, June P pillig, XIV, griddle
lun, IX, Monday miz Here, XX, October pa, X, when pinvidik, XVIII, rich, wealthy
mizvezh, XXIV, month (length of) pakad, XII, parcel piv, I, who
M moereb, XIV, aunt padout, XIII, to last plac'h, XVIII, maid; XX, girl
ma!, II, well! moged, XXIV, smoke paner, VIII, basket plasenn, IV, town square
ma, IX, my moger, XIX, wall paotr. I, boy, lad plijadur, VI, pleasure
ma, IX, if moc’ h, XXIII, pigs paouez, XXI, to stop, to cease plijet, IV, pleased
mab, II, son Mona, I, fem. n. Mona paour, IV, poor plijout, XI, to please
maez, XI, country(side) mont, IV, to go pardon, XII, festival plijus, V, pleasant, nice
malizenn, XV, suitcase mont kuit, VIII, to go away Pask, XIII, Easter plouz, XXIII, straw
mall, XV, haste mont en-dro, X, to work (of machine) pasianted, VII, patience poan, XVIII, ache, pain
mamm, II, mother mor, I, sea pe?. I, what (adj.) poazhañ, X, to cook
mamm-gozh, X, grand-mother morse, VII, never pe, VI, or (conj.) pod, XXI, pot
maneg, XXII, glove mouar, XIII, blackberries pebezh!, XXI, what a...! podad, XIX, contents o f a pot
252 — — 253 —
podezad, XIX, contents of a basin skingoinz, X, radio tad, II, father tremen, IX, to pass
poent eo, V, it is time skimvel, XIV, television tad-kozh, XI, grand father tremen, XXI, over
pondalez, XVII, landing sklaer, XVIII, bright, fair tagañ, XVIII, to attack tren, XV, train
porzh, 11, yard sklerijenn, XX, light tachenn, XXI, ground, area Ireut, XVII, thin, skinny
porzh, VIII, harbour skol, 1, school tal, XVIII, forehead tri, IX, three
Poullann, XI, place-name skorn, XX, ice talvezout, XXII, to be worth trist, XIII, sad
pour, XXII, leeks skouarn, XVIII, ear tamm, VI, piece triwec’ h, XVIII, eighteen
pourmen, IV, to go for a walk skrivañ, XV, to write tamm ebet, XXI, not at all trizek, XIII, thirteen
pourmenadenn, XVII, walk, stroll, spin skubaii, XX, to sweep un tammig, II, a bit tro, XIV, turn, ober un dro, to go for
pred, XXV, meal skudellad, XVII, (a) bowlful tan, XIII, fire a stroll
prenañ, IX, to buy skuizh, IV, tired, weary taol, an daol, XI, table, the table troad, XXI, foot
preneslr, XV, window skuizhañ, XXIV, to tire tapout, XIV, to take, to seize troer-pladennoù, X, record-player
prest, XIV, ready skuizhus, XVI, tiring tarv, XXIII, bull trouz, IV, noise
prestañ, to lend sec’ h, XXIV, dry tarzh, XX, breaker, billow trugarez, II, thank-you
prizius, X V III, precious sec’ hed, VI, thirst tasad, XVII, cupful tu, un tu bennak, VII, somewhere
R sec’ hin, XX, to dry te, XVII, tea lu: n’ eus ket lu d a..., XIX, there are no
rak, XXI, for, because seitek, XVII, seventeen teir, XIII, three (fem.) means of
rankout, XI, to have to seizh, VII, seven tenn, VIII, hard, difficult tud, XI, parents (father & mother)
re, ar re yaouank, XI, the young ones selaou, III, to listen tennañ, XIV, to pull tud, XII, people
re, IV, too, too much sellout ouzh, V, to look at terriñ, X, to break tud-kozh, XI, grand-parents
redek, XI, to run seniñ, XXI, to ring, to sound terzhienn, XIX, fever tuchantik, VIII, soon
reiñ, XV, to give serrin, XV, to close, to shut teurel, XX, to throw U
renkiñ, X, to fix, to repair servijout, XVIII, to serve tevenn, XX, cliff
ti, I, house ugent, XXI, twenty
respont, IV, to answer setu, I, here is
tiez, XVII, houses uhel, VIII, high
respont, XIV, answer seurl, XIII, kind, sort
tizh, XXI, speed un, ur, ui, I, a, an
ret, XIX, necessary sevel, XI, to bring up
sikour, XIX, to help toenn, XVII, roof unan. III, one (pronoun)
ribl ar straed, X V III, footpath, sidewalk unan: ma-unan, XX, alone, on my own
riv, XXV, cold, chill sioul, VII, quiet tog, XXII, hat
sirk, XII, circus tomm, I, warm, hot unnek, XI, eleven
riz, XXV, rice
siwazh!, II, alas! tommheoliañ. XXIV, to bask in the sun, V
Roazhon, XV, Rennes (city)
sizhun, XIII, week to sunbathe vakañsoù, XIII, holidays
rod, XXI, (steering)-wheel
roet ( < reiñ), X X I, given soavon, X IX ,soap torr-, stem o f terriñ, X, to break 'vat, VII, but, indeed
sonerezh, X, music lost, XI, near ne vern, XXI, it does not matter
roched, XV, shirt
soñj, e soñj e o a..., XIV, he intended to... toull, XX, hole vi, VI, egg
roll, XIX, roller
soñjal, X, to think tourist, XVIII, tourist W
roued, XX, net
sot, IV, fool, mad tour-tan, XX, light-house
rous, XX, light-brown, mousey war, IV, on, upon
soubenn, XVII, soup tra, V, IX, XXIV, thing
Rozenn, IX, Rose war-bouez nebeut, XXIV, or nearly so
rumm, ur rumm botoù, XV, pair, a pair speredek, XV, intelligent, clever traktour, XXIII, tractor
Iraezh, V, sand war-dro, ober war-dro, XI, to look after...
o f shoes splann, XIX, bright, sparkling
Iraezhenn, XVII, beach, strand war e lerc’ h, XXV, on his tracks, after him
ruz. I, red spont, XII, fright
traoù, VII, things warenaou, XV, (of ligh t)‘on’
S spontañ, XV, to frighten
-Ire, 111, completely, very warc'hoazh, III, tomorrow
sadorn, IX, Saturday spontus, XXIII, frightening
Ire, mont tre, XX, to go in warlene, XV, last year
sae, V, dress sporl, XIV, sport
stag, XVIII, linked Irede, XXIV, third Z
safar, XX1I1, din
stagañ, XVIII, to tie tregont, XXI, thirty zoken, XII, even
sac'll, X X I, bag
stal, V, shop trec’h, XX, victory zoken ma, XXII, even if
sac’ h-skol, XXV, school-bag
sac’h-sport, XV, sports-bag stammenn, XV, jersey, jumper
sal-debriñ, XVI, dining-room stlejañ, XVI, to drag
samm, XX, burden, load straed, XVI, street
Sant Malo, XVII, Saint-Malo (city) studiañ, X, to study
saout, XI, cows sul, IX, Sunday
saozneg, X, English (language) sur, III, sure
saverez, XVII, lift T
skalieroù, XVI, stairs 'ta, 1, then, do (to insist)
skañv, XV, light (adj.) taksi, XXI, taxi
254 — — 255 —
 To Make a Better Use of
BREZHONEG B U A N HAG AES
th e follow ing item s are available:

1. Two Cassettes:
T he texts are read by professional players from ‘Strollad ar V ro B agan’.

2. Twenty-five Colour Slides:

25 C o lo u r Slides, by a good p ain ter, are available fo r teachers: each slide
corresponds to a lesson in th e book.

3. A Book o f Exercises: KOMZIT HA SKRIVIT BREZHONEG:

A b o u t 1,000 exercises w ith tw o accom panying cassettes.

4. A Book for everyday training: BREZHONEG BEMDEZ:

A few sentences to say every day, to m aster syntax and vocabulary, with
tw o accom panying cassettes.

If n o t fo u n d in shops, everything is available from :

OM NIVOX INTERNATIONAL
8 rue de Berri,
75008 PARIS

T he Prices, July 1991, are:

Every tw o c a s s e tte s ............... 132.00 FFr
Box o f 25 co lo u r slid es......... 91,20 FFr
K om zit haskrivit Brezhoneg 37,00 FFr
Brezhoneg B em dez ................. 37.000 FFr

AL LIAMM
A bi-monthly review devoted to Breton language and
literature is obtainable from the Editor:
R onan H uon,
‘G w arem m ar G ro az ’
2 Venelle P oulbriquen
29200 BREST (B rittany)

— 256 —
 Brezhoneg ...Buan hag aes
This English edition o f Brezhoneg buan hag aes, adapted
from the French o f Per Denez (S .I.R .S . OMNIVOX, P aris),
aim s to supply a need long felt by teachers o f Breton to
E nglish-speaking students. W hile excellent books in English
are available for the advanced stu d en t o f B reton, this is the
first book to appear in English for use as an intro d u ctio n to
the study o f the B reton language.

First Published 1977

Reprinted with corrections 1980

Reprinted with corrections 1991

by

CORK UNIVERSITY PRESS

University College, Cork, Ireland

ISBN 0-902561-11-1