Sei sulla pagina 1di 8

     

2.4.3 MORFEMAS KICHWA

Tu Solución De Movilidad
Viaja Seguro y Cómodo Cabify, Tu Chófer Privado
play.google.com/store

Últimos Gadgets: -50-80%

MORFEMAS KICHWA

El kichwa es una lengua aglutinante, es decir, es una lengua en la que las palabras


se forman uniendo morfemas y raíces independientes tales como:

SUFIJO DEFINICIÓN NISHKAKUNA (EJEMPLO)

Indica el plural,
-kuna Pluralizador Paykunaka yachakuk-kunami kan.

Adverbializador
-ta (=mente) Chay kuytsaka sumak-ta tushun.

Acusativo
-ta (compl. directo) Jose tiyuka tanta-ta mikun.

-ta Prolativo Chay runaka shaykuk-ta purishka.

-pak Benefactivo Maria-pak mikunata apakuni..

Posesivo Mariaka pay-pak wasiman


-pak /Genitivo (GEN) kayawarka.

Posesivo
-yuk (inalienable) Tukuykunami llakta-yuk kanchik.

Adlativo (de Ñukanchikka Pujilí llakta-manmi


-man dirección) rinchik.
-manta Ablativo (de Ñukanchikka Pujilí llakta-mantami
dirección) kanchik.

Locativo (lugar
-pi /espacio) Atuk tiyuka urku-pimi kawsan.

-kama Terminativo Arininka-kama mashkasha.

-wan Instrumental Kuyllur wawaka yaku-wan pukllan.

Comitativo
-wan (Compañía) Saraka Juanchu-wan tushukun.

Rosaka kusa-ntin yunkaman rirka.


-nti(n) Inclusivo Tamya-ntin purimuni.

Runakunaka maki-purashpami
-pura Conjuntivo yanapanchik.

-shina Comparativo Pay-shinaka mana tiyankachu.

-lla Comparativo Kay wawaka mama-llami kan.

Chayta-lla ninkapak munarkani.


-lla Limitativo Ñuka-llamanmi kurka.

Kuyashka wawa-lla. Llakishka


-lla Afectivo? mamaku-lla.

Diminutivo
(sustantivo o
-ku adj.) Sumak sisa-ku. Kuyashka mama-ku.

Tanta-wata apamurkani. Mashi-


-wa Diminutivo wakuna tiyaripaychik (en el Centro)

-sapa Aumentativo Chay runaka yuyay-sapami kan.

-ruku Valorativo Payka shuk sasi-rukutami charin.

Habitual Puñuy-siki kashpaka mana


-siki (Reiterativo) imatapash paktankachu.

Atukka urkus-ikipimi wacharishka.


-siki ? Wasi-sikitami pichakrinchik.

-ka Topicalizador Paypak ñaña-ka yachachikmi.


-mi Validador Tamyapak kusaka hampik-mi. Shina-
/Enfático mi.

-mari (- Azuwata-mari apamuchun nirkani.


ma) Enfático Lllaki ma (Imbabura, Chimborazo)

Miku-y-ari. Shamu-y-ari. Apamu-y-


-yari (- ari. (Parece está formado por el
y+ari?) Rea rmativo imperativo -y mas ari)

Agentivo
(Asigna Ñuka panika awa-kmi. Taki-k runaka
-k función) raymikunapimi takin.

-chu Negativo Payka mana wasita charin-chu.

Otavalo llaktapi-chu raymikrinki.


-chu Interrogativo Pay-chu unkushka.

Kanka maypi-tak kawsanki.


-tak Interrogativo Imanalla-tak kanki.

Durativo (en el
-ku verbo) Karu llaktamantami shamu-kuni.

Payka yarikachi-shpami llankanata


-shpa Condicional sakirka.

Paykuna shamu-kpimi wasiman


-kpi Condicional rishun.

-cha Incertidumbre Kusha-cha. Kuyanki-cha.

Kaya risha-chari. Shamuk killaka


-chari Dubitativo tamyanka-chari.

Ñuka rimashkata uyankashi. Mana


-shi Supositivo kayakpika shamunkachu-shi.

Ingresativo Wasimanmi ri-krini. Aswatami


-kri (empezar) apamu-krini.

-ri Re exivo Ñanpi urma-rirkani.

Kanta rikunka-rayku tukuyta


-rayku Causativo sakishpa shamurkani.

-chi Causativo Wasi-chinami kanchik.


Taytamamaka ushushipak shutita
killka-chinkapakmi rirka. (?)

-manta Causativo Kan-mantami ari nirka.

-y Imperativo Shamu-y nikpika mana uyanki.

-y In nitivizador Paktachi-y, Miku-y, taki-y

Kawsana. Takina. Muskuna. (Existe la


propuesta de cambiar el in nitivo -
-na In nitivo (verbo) na por -y)

Kanka sumak-pachami killkanki. Alli-


-pacha Superlativo pacha. Runa-pachami kanchik.

-chun Propositivo Utka shamu-chun munani.

Mikun-kapak rishunchik. Takin-


-nkapak Propositivo kapak rirkakuna.

-mu Cislocativo Riobambamanta sha-muni.

A rmativo
-karin /Contrastivo Paykarin ñami rishka.

-lli Maki-lli. Kunka-lli. Tunku-lli.

Terminativo Wañu-kta makarka. Wiksa nana-kta


-kta verbal asini.

- Terminativo
nkakama verbal Arininkakama

Chuchita ama anka apachunka


rikura-yanami kanchik. Riku-rana
-raya (- Repetitivo (Amazonia) (también -ryana en la
ra) /Continuativo Sierra)

Desiderativo Ñukataka mishki tanta miku-nayan.


-naya (deseo) Waswatami upya-nayan.

Mana-rak rinichu. Chay-rak tutami


-rak Continuativo kan.

Transformativo Murukunaka ñami raku-yashka.


-ya (verbo) Chishika yana-yashkami.
-niki Ordinal (de Runa Rimay yachaypika ishkay-niki
orden) patapimi yachakuni.

Yachay wasipika sukta-patakamami


-pata Orden? paktana.

Antonioka Espñamantami sham-


-rka Pasado urka.

Gerundio Ñukanchikka tarpu-shpami


-shpa /Progresivo tikramunchik.

Chay wawaka shuk arawitami killka-


shka.  (Veri car si es lo mismo
Participio Perfectivo que Participio =pasado
-shka /Perfectivo “ado”, “ido”)

Kayaka wasimanmi ri-sha. Ñukaka


-sha Futuro paywanmi tupa-sha.

-shun Futuro Kunanka ñukanchik …

Primera
Persona (Ñukaka) Antisuyumantami shamu-
-ni Singural ni.

Segunda
Persona (Kanka) Antisuyumantami shamu-
-nki Singural nki.

Tercera
Persona (Pedroka) Antisuyumantami shamu-
-n Singural n.

Primera (Ñukanchikka) Antisuyumantami


-nchik Persona Plural shamu-nchik.

Segunda (Kankunaka) Antisuyumantami


-nkichik Persona Plural shamu-nkichik.

Tercera (Paykunaka) Antisuyumantami


-nkuna Persona Plural shamu-nkuna.

Verbo V
Sustantivo S

Adjetivo A

Adverbio ADV

Su jo SUF

Pre jo PREF

KICHWA.NET
CURSO BÁSICO DE KICHWA

VOCABULARIO KICHWA
CÓMO ESCRIBIR EL KICHWA UNIFICADO

DIÁLOGOS Y FRASES KICHWAS

GRAMÁTICA KICHWA
NEOLOGISMOS – NUEVAS PALABRAS KICHWAS
LIBROS KICHWAS
DICCIONARIO KICHWA – CASTELLANO ONLINE

CURSO DE KICHWA BÁSICO


Todo el material de Kichwa.net es gratuito y está concebido para el aprendizaje
autodidáctico.

Kichwa Net
5,512 likes

Like Page Share

4 friends like this

Kichwa Net
hace 17 horas

Tweets por @KichwaNet


Kichwa.Net retwitteó

Sisariy
@SisariyKichwa
último partido de hoy.. Acción Imbaburapak vs Espoli

Insertar Ver en Twitter


COLABORAN:

| | |

Potrebbero piacerti anche