Sei sulla pagina 1di 139

Antología griega

Biblioteca de Apolodoro,
Helénicas de Jenofonte y Fedón de Platón

Selección de textos para las PAU de Griego de Cantabria

Araceli Fuentenebro Vírseda,


José Ignacio Merino Martínez
Helena Suárez Alonso
Mar Vega Vega
Antología griega
Biblioteca de Apolodoro,
Helénicas de Jenofonte y
Fedón de Platón
Selección de textos para las PAU
de Griego de Cantabria
Coordinador
José Ignacio Merino Martínez

Autores
Araceli Fuentenebro Vírseda
José Ignacio Merino Martínez
Helena Suárez Alonso
Mar Vega Vega
Apolodoro de Atenas
Antología griega [Recurso electrónico] : “Biblioteca” de Apolodoro,
“Helénicas” de Jenofonte y “Fedón” de Platón : selección de textos paras las PAU
de Griego de Cantabria / coordinador, José Ignacio Merino Martínez ; autores,
Araceli Fuentenebro Virseda... [et al.]. — 2ª ed., digital. — Santander : Editorial
de la Universidad de Cantabria, 2013.
139 p.

D.L. SA. 119-2013. — ISBN 978-84-8102-671-9

1. Literatura griega. 2. Griego (Lengua) — Didáctica. I. Jenofonte. II. Platón.


III. Merino Martínez, José Ignacio. IV. Fuentenebro Virseda, Araceli.

821.14’02
811.14’02:37.02

Esta edición es propiedad de la Editorial de la Universidad de Cantabria; cualquier


forma de reproducción, distribución, traducción, comunicación pública o transformación
sólo puede ser realizada con la autorización de sus titulares, salvo excepción prevista por
la ley.

Texto sometido a evaluación externa

Revisión | Digitalización: María Teresa Rivera Martín | emeaov

Consejo Editorial
Presidente: José Ignacio Solar Cayón
Área de Ciencias Biomédicas: Jesús González Macías
Área de Ciencias Experimentales: Mª Teresa Barriuso Pérez
Área de Ciencias Humanas: Fidel Ángel Gómez Ochoa
Área de Ingeniería: Luis Villegas Cabredo
Área de Ciencias Sociales: Concepción López Fernández y Juan Baró Pazos
Directora editorial: Belmar Gándara Sancho

Primera edición, impresa, 2008


Segunda edición, digital, 2013

© Editorial de la Universidad de Cantabria


Avda. de los Castros, s/n. 39005 Santander, Cantabria (España)
Tlfno.-Fax: +34 942 201 087
www.libreriauc.es | www.unican.es/publicaciones

ISBN: 978-84-8102-671-9
D. L.: SA 119-2013
ÍNDICE
PRESENTACIÓN 11
INTRODUCCIÓN 13
ABREVIATURAS 17
BIBLIOTECA DE APOLODORO 18
1. LA BIBLIOTECA, UN MANUAL DE MITOLOGÍA 18
2. CUESTIÓN DE LA AUTORÍA 18
3. PROBLEMA DE LA DATACIÓN 19
4. FINALIDAD, FUENTES Y ESTILO 19
5. CONTENIDO DE LA BIBLIOTECA 20
6. NUESTROS FRAGMENTOS 21
7. TEXTOS SELECCIONADOS 23
7.1. DIOSES OLÍMPICOS 23
Texto 1. Nacimiento de Zeus
Texto 2. Reparto del mundo
Texto 3. Nacimiento de Atenea
Texto 4. Apolo y Ártemis
Texto 5. Apolo y Marsias
Texto 6. El rapto de Perséfone
Texto 7. Orfeo y Eurídice
Texto 8. Prometeo encadenado
6 ANTOLOGÍA GRIEGA

Texto 9. Fin del diluvio


Texto 10. Ío, sacerdotisa de Hera
Texto 11. Sémele y Zeus
Texto 12. Dioniso y Penteo
Texto 13. Atenea y Posidón luchan por el Ática
Texto 14. Primeras andanzas de Hermes
7.2. EDIPO 32
Texto 15. Nacimiento de Edipo
Texto 16. La Esfinge
Texto 17. Edipo y la Esfinge
Texto 18. Causa del enfrentamiento entre Eteocles y Polinices
Texto 19. Monomaquia de Eteocles y Polinices
Texto 20. Antígona
7.3. HERACLES 35
Texto 21. Nacimiento de Heracles
Texto 22. La Hidra de Lerna
Texto 23. Las aves del lago Estinfálide
Texto 24. Las columnas de Heracles
7.4. TESEO 38
Texto 25. Origen del Minotauro
Texto 26. Teseo y el Minotauro
Texto 27. Pérdida de Ariadna y muerte de Egeo
Texto 28. Dédalo e Ícaro
7.5. PERSEO 41
Texto 29. Dánae y su hijo Perseo
Texto 30. Perseo y la gorgona Medusa
7.6. JASÓN 42
Texto 31. Jasón y el vellocino de oro
Texto 32. Los Argonautas llegan a la isla de Lemnos
Índice 7

Texto 33. Medea, enamorada, promete ayuda a Jasón


Texto 34. Medea se venga del traidor Jasón
7.7. CICLO TROYANO 45
Texto 35. La manzana de la discordia
Texto 36. Nacimiento de Aquiles
Texto 37. El sueño de Hécuba
Texto 38. El juramento de Tindáreo
Texto 39. El sacrificio de Ifigenia
Texto 40. Muerte de Patroclo
Texto 41. El caballo de madera
Texto 42. Regalo funesto
Texto 43. Saqueo de Troya
7.8. ODISEA 50
Texto 44. Odiseo en la cueva de Polifemo
Texto 45. “Nadie” ataca a Polifemo
Texto 46. Las Sirenas
Texto 47. La tela de Penélope
8. SINTAXIS ORACIONAL 54
9. ÍNDICE DE NOMBRES PROPIOS 55

HELÉNICAS DE JENOFONTE 63
1. VIDA 63
2. OBRA 64
3. IDEOLOGÍA 66
4. MÉTODO HISTORIOGRÁFICO 67
5. LENGUA Y ESTILO 67
6. CONTENIDO DE LAS HELÉNICAS 67
7. NUESTROS FRAGMENTOS 69
8. TEXTOS SELECCIONADOS 71
8 ANTOLOGÍA GRIEGA

8.1. REGRESO DE ALCIBÍADES 71


Texto 1. Operaciones militares
Texto 2. Alcibíades elegido general
Texto 3. Acogida triunfal
Texto 4. Alcibíades jefe absoluto
Texto 5. Andros derrotada tras su defección
8.2. BATALLA DE LAS ARGINUSAS 74
Texto 6. Lacedemonios y atenienses frente a frente
Texto 7. Las condiciones atmosféricas retrasan el ataque
Texto 8. Victoria ateniense
Texto 9. Los náufragos abandonados
8.3. PROCESO DE LOS GENERALES VENCEDORES DE LAS ARGINUSAS 77
Texto 10. Los atenienses cesan a los estrategos
Texto 11. El Consejo encarcela a los estrategos
Texto 12. Los generales son juzgados
Texto 13. Las artimañas deTerámenes
Texto 14. Calixeno propone la condena a muerte
Texto 15. Euriptólemo intenta impedirlo
Texto 16. Comienza el discurso de defensa
Texto 17. “Son calumniados por los culpables”
Texto 18. El decreto de Canono
Texto 19. “Castigáis a los vencedores de vuestros enemigos”
Texto 20. Votación y condena a muerte
Texto 21. Arrepentimiento posterior del pueblo
8.4. DERROTA DE ATENAS 85
Texto 22. Los colonos obligados a regresar
Texto 23. Pánico por la derrota
Texto 24. Dominio de Esparta
Texto 25. Atenas sitiada
Índice 9

Texto 26. El hambre y las negociaciones


Texto 27. Desesperación ante el fracaso
Texto 28. La situación se demora
Texto 29. Terámenes negocia
Texto 30. Libres de la esclavitud
Texto 31. Ratificación de las condiciones de paz
Texto 32. Lisandro en el Pireo
9. SINTAXIS ORACIONAL 93
10. ÍNDICE DE NOMBRES PROPIOS 94

FEDÓN DE PLATÓN 97
1. VIDA 97
2. OBRA 98
3. PENSAMIENTO POLÍTICO 99
4. LA TEORÍA DE LAS IDEAS 100
5. EL DIÁLOGO PLATÓNICO 101
6. CONTENIDO DEL FEDÓN 103
7. NUESTROS FRAGMENTOS 104
8. TEXTOS SELECCIONADOS 106
8.1.EQUÉCRATES Y FEDÓN DIALOGAN SOBRE SÓCRATES 106
Texto 1. ¿Estuviste presente…?
Texto 2. Extrañeza de Equécrates
Texto 3. Peregrinación a Delos
Texto 4. Ciudad libre de impurezas y de muerte
Texto 5. Insistencia de Equécrates
8.2.ÚLTIMA CONVERSACIÓN DE SÓCRATES 109
Texto 6. Sócrates se dirige a sus discípulos
Texto 7. Critón le pregunta su última voluntad
Texto 8. ¿Cómo debe ser el entierro?
10 ANTOLOGÍA GRIEGA

Texto 9. Lo que se sepulta es el cuerpo


8.3.SÓCRATES SE PREPARA 112
Texto 10. Sócrates se lava
Texto 11. Últimos momentos con su familia
8.4.SÓCRATES Y EL CARCELERO 113
Texto 12. El anuncio final
Texto 13. Eres el más noble
Texto 14. ¡Que alguien traiga el veneno!
8.5.LA CICUTA 115
Texto 15. Un esclavo trae la cicuta
Texto 16. Sócrates impasible
Texto 17. ¿Puede hacerse una libación?
Texto 18. Sócrates bebe la cicuta
8.6.REACCIÓN DE LOS AMIGOS 118
Texto 19. Desconsuelo de los amigos
Texto 20. Llanto de los discípulos
Texto 21. Sócrates consuela a sus discípulos
8.7.FINAL 120
Texto 22. Sócrates se aproxima a su final
Texto 23. El veneno hace efecto
Texto 24. Últimas palabras de Sócrates
Texto 25. Fedón ensalza a Sócrates
9. SINTAXIS ORACIONAL 123
10. ÍNDICE DE NOMBRES PROPIOS 124

ANEXOS 125
1. LISTADO GENERAL DE ÉTIMOS 125
2. HELENISMOS 133
3. MODELO DE FICHA 139
PRESENTACIÓN

La publicación de una antología con textos seleccionados de autores griegos


constituye un fenómeno poco habitual a comienzos del siglo XXI, momento en que
la sociedad mundial está inmersa en una revolución técnica acelerada. En estos
años, las humanidades en general y las lenguas clásicas en particular, no son objeto
de atención, ni para investigar ni para formar, por parte de los dirigentes de las
políticas educativas en los diferentes países. El recorte de los contenidos de latín y
griego en los planes de estudio de los distintos estados que componen la
Comunidad Europea es patente en todos los niveles académicos y la cultura clásica
está inmersa en un abandono general.
Apostar por la publicación de una obra con textos en griego, destinada a las
primeras fases del aprendizaje de esta lengua, supone un reto en este momento
histórico pero la cultura de Grecia en la Antigüedad se revive en la actualidad por
medio de la democracia con Atenas como modelo originario, la novela histórica
vivifica personajes y hazañas relevantes y los monumentos arqueológicos están
vivos en los lugares donde cumplieron su función histórica para deleite de sus
visitantes.
La realización de esta Antología Griega obedece al afán de los autores y al
deseo de los profesores de Griego de Cantabria, evidente en las reuniones
periódicas de Coordinación de Griego, de utilizar un instrumento común en
Segundo de Bachillerato, diseñado para el nivel académico necesario en el alumno
para la PAU. Apolodoro, Jenofonte y Platón, con sus obras Biblioteca, Helénicas y
Fedón respectivamente, nos aproximan a tres formas de expresarse y a tres
aspectos relevantes de la cultura y civilización de la Grecia antigua como la
mitología y sus héroes, la historia y sus protagonistas y el pensamiento propio de
los filósofos. A su vez los textos se han elegido con el doble criterio del tema y de
la debida gradación en el aprendizaje de la lengua griega y las notas ponen al
12 ANTOLOGÍA GRIEGA

alumno en la pista sobre la traducción correcta pero evitando en lo posible el


dársela hecha.
Agradezco sinceramente a los profesores que han hecho posible esta
Antología Griega y a la Asociación de Profesores de Latín y Griego de Cantabria
por su entusiasmo en preservar, reflexionar y revitalizar las lenguas clásicas y la
cultura grecolatina en todos sus aspectos. Su trabajo se está evidenciando, curso a
curso, en la Enseñanza Secundaria y un fiel reflejo constituye esta publicación que
acoge PubliCan-Ediciones de la Universidad de Cantabria y que, no dudo, se
utilizará para la preparación de la PAU en Cantabria y en otras comunidades.

José Manuel Iglesias Gil


Catedrático de Hª Antigua de la Universidad de Cantabria
Coordinador de Griego de la PAU
INTRODUCCIÓN

Ante la preocupación por la idoneidad de los textos y autores que trabajamos


en la preparación de la PAU y por su grado de dificultad sintáctica y morfológica,
varios profesores nos propusimos elaborar una antología1 de textos de la Biblioteca
de Apolodoro que ampliara y sustituyera el limitado repertorio que veníamos
utilizando durante los últimos años. Dada la buena acogida que tuvo entre nuestros
alumnos y el profesorado que asiste regularmente a las reuniones periódicas de la
PAU de Griego y, en especial, animados por el Coordinador de la Universidad de
Cantabria de nuestra asignatura, el catedrático de Hª Antigua, D. José Manuel
Iglesias Gil, decidimos aumentar esa primera selección de textos a las obras de los
otros autores que entraban en las pruebas de acceso, a saber, Helénicas de
Jenofonte y Fedón de Platón.
Tradicionalmente los textos que se traducen en 2º de Bachillerato como
preparación para las pruebas de acceso a la Universidad se agrupan en dos
categorías: los que presentan una menor dificultad en cuanto a la complejidad de la
sintaxis, del estilo y del argumento (buena piedra de toque para poner a prueba los
rudimentos morfológicos y sintácticos aprendidos el curso anterior) y los que nos
permiten enfrentarnos con un texto griego clásico con todas las consecuencias en
cuanto a la forma y a la profundidad de contenido. Apolodoro o, mejor dicho, la
Biblioteca pertenece, sin duda, al primer grupo y presenta un grado de dificultad
asequible para un primer contacto con la traducción de un autor. Si bien es cierto
que la Biblioteca, a pesar de su simpleza narrativa y de su griego poco elegante,
está adornada por cierta ingenuidad y, sobre todo, pensando en el interés de
nuestros alumnos, tiene a su favor una enorme atractivo: la riqueza de las
sugerentes narraciones míticas. En una situación intermedia se encontraría la prosa

1
Un grupo de profesores, al amparo del Ciefp de Torrelavega, formamos un Grupo de Trabajo y
durante el curso 2006-7 elaboramos la siguiente selección: Dioses y Héroes. Antología de textos de
Apolodoro, 2007, Puente San Miguel.
14 ANTOLOGÍA GRIEGA

de Jenofonte, tradicionalmente modelo de clasicismo y, justamente por eso,


considerado autor más que adecuado para la iniciación a los estudios de lengua
griega. Su popularidad o el hecho de ser más accesible que Tucídides han
provocado no poco rechazo, pero no es menos cierto que ante la falta de rigor y
racionalidad destaca por la viveza en la narración de los hechos históricos y su
penetración psicológica en la caracterización de determinados personajes.
Finalmente, Platón supone el último peldaño en la culminación de la preparación
filológica que exige la traducción de textos: vencidas las dificultades de la
gramática, hay que ser capaz de percibir las sutilezas del estilo, la profundidad de
pensamiento y la fina ironía que destilan muchos de sus textos.
La presente antología, fruto de un laborioso proceso de decantación en su
experimentación en el aula, contiene ciento cuatro fragmentos, que van precedidos
por un índice con las abreviaturas que nos vamos a encontrar en las notas a los
textos. Aunque es fácil resolver la mayor parte de ellas, decidimos incluir esta
relación para facilitar su consulta a los alumnos. Hemos seguido, siempre que nos
ha sido posible, las abreviaturas utilizadas por el habitualmente manejado
Diccionario manual, Griego-Español, de José M. Pabón, ed. Bibliograf, Barcelona.
La selección de textos se aglutina en torno a cada uno de los autores
antologados: Apolodoro (47 textos), Jenofonte (32 textos) y Platón (25 textos), que
van antecedidos por una breve presentación2 de las respectivas vidas, obras,
características del contenido y estilo, así como una sucinta contextualización de los
fragmentos que se han seleccionado. Cada texto presenta la siguiente estructura: el
encabezamiento donde figura la numeración correlativa de cada autor de la
antología y un breve título significativo. A continuación una escueta nota
informativa que pretende contextualizar el fragmento que se va a traducir. En tercer
lugar, nos encontramos con el texto griego3 propiamente dicho, que tiene una
extensión variable entre seis y ocho líneas aproximadamente y en el que se han
insertado notas que remiten al apartado correspondiente. En la parte inferior
derecha consignamos la cita que permite su localización en las ediciones utilizadas.
En la última parte, por un lado, proporcionamos información de carácter sintáctico
(tipos de proposiciones subordinadas y construcciones de participio e infinitivo que
aparecen en el texto) y, por otro, facilitamos –con números que responden a las
llamadas dentro del texto– notas de carácter morfológico, léxico, aclaraciones
sobre el contenido, usos casuales poco frecuentes, etc…

2
Para profundizar en la información sobre cada autor remitimos a la abundante y pormenorizada
bibliografía que proporcionan los manuales de Literatura griega al uso, así como a las
introducciones de las traducciones más prestigiosas.
3
Para la escritura del griego utilizamos el programa Sibylla (uno de los recursos educativos que
proporciona de manera gratuita la web Palladium, iniciativa del Ministerio de Educación y Ciencia
a través del CNICE) con el tipo de letra Palatino Linotype y un cuerpo de 11 puntos.
Introducción 15

Al final de los textos de cada autor incluimos una relación de las


construcciones sintácticas que hacen referencia numérica a los textos donde
aparecen. Esto puede facilitar que se encuentre rápidamente una determinada
estructura sintáctica que el profesor necesite trabajar. También se incluye un índice
(griego-español) de nombres propios (dioses, héroes, monstruos, lugares, nombres
de persona, gentilicios…) con su enunciado y una sucinta información de carácter
general, así como una referencia numérica que remite al texto en el que aparece.
Hemos procurado ser rigurosos en el manejo de los textos y respetar las
ediciones de referencia4. Sólo nos hemos apartado de ellas en aras de la claridad y
la comprensión del texto por parte de nuestros alumnos. En efecto, las diferencias
básicas con respecto a estas ediciones, que no vamos a pormenorizar aquí por
tratarse de una edición escolar, se reducen, por un lado, a la supresión o
modificación de algunas palabras, sintagmas o fragmentos por considerarlos
inadecuados debido a su dificultad sintáctica, morfológica o falta de relevancia
desde el punto de vista del contenido; por otro, a la sustitución de algunos
pronombres por los nombres propios a los que hacen referencia. Las ediciones
seguidas para el establecimiento del texto de nuestra antología han sido las
siguientes:
Apollodorus. The Library. Translated by James George Frazer. Loeb Classical
Library. Harvard University Press, 1921 (9ª edición 2001). 2 vol.
Apollodoro. I Miti Greci. A cura di Paolo Scarpi. Traduzione di Maria Grazia
Ciani. Fondazione Lorenzo Valla, Arnoldo Mondadori Editore. 1996 (8ª ed. 2005).
Xenophontis Opera omnia. Recognovit brevique adnotatione critica instruxit
E. C. Marchant. Tomus I. Historia graeca. Oxford Classical Texts. 1900 (14ª imp.
1990).
Platonis Opera. Recognovit brevique adnotatione critica instruxit Ionnes
Burnet. Tomus I. Phaedo. Oxford Classical Texts. 1900 (18ª imp. 1987).
El presente trabajo se completa con unos anexos que pretenden facilitar el
trabajo de los étimos griegos que más rendimiento tienen en castellano. En un
primer apartado se incluye un listado general de étimos con el término griego, el
monema o monemas correspondientes en castellano y su traducción. En segundo
lugar, se proporciona el listado alfabético de los ochenta étimos que entran en la
prueba de selectividad y se proporcionar unos cuantos helenismos. Por último, se

4
Para la selección de los fragmentos en el caso de Jenofonte y Platón, hemos seguido el texto griego,
como acordamos en la reunión de coordinación de la Pau, de la excelente selección propuesta por el
libro ya agotado: Grupo Método, Praxis. Griego COU. Método activo, Valencia, Mistral Libros,
1987. Si bien es cierto que la información sobre los autores, la división en fragmentos, titulación,
contextualización, citas, presentación de las notas, información sintáctica e índices son completa
responsabilidad nuestra.
16 ANTOLOGÍA GRIEGA

presenta a modo de sugerencia un modelo de ficha para trabajar con los alumnos
cada uno de los ochenta étimos anteriores.
José Ignacio Merino Martínez
Presidente de la Asociación de Profesores de Latín y Griego de Cantabria
Coordinador de la Antología
ABREVIATURAS

ac. acusativo
act. activo
aor. aoristo
c. complemento
dat. dativo
fut. futuro
gen. genitivo
impf. imperfecto
imp. imperativo
ind. indicativo
inf. infinitivo
m. masculino
n. neutro
med. media
nom. nominativo
opt. optativo
part. participio
pas. pasivo
perf. perfecto
pl. plural
plpf. pluscuamperfecto
pres. presente
sing. singular
subj. subjuntivo
suj. sujeto
BIBLIOTECA DE APOLODORO

1. La Biblioteca, un manual de mitología


La Biblioteca es uno de los más importantes instrumentos para el estudio
sistemático de la mitología griega y, por lo tanto, imprescindible para cualquier
investigación sobre las manifestaciones artísticas de la Grecia antigua, siempre
llenas de referencias mitológicas. Su autor, que sin duda no tenía pretensiones
literarias ni afán racionalista, recopiló con diligencia todos los mitos griegos
conocidos e, intentando conciliar las distintas versiones del mito, a veces
discrepantes o contradictorias, que ofrecían sus fuentes, los organizó en
genealogías, desde el origen del universo hasta el regreso de Ulises.
2. Cuestión de la autoría
Especular sobre la identidad del autor de la Biblioteca probablemente es un
intento vano. Apolodoro, nombre comúnmente trasmitido por los manuscritos y por
la tradición indirecta, en la antigüedad era identificado con el famoso gramático y
anticuario Apolodoro de Atenas, que vivió en torno a la mitad del siglo II a. C. Tras
militar en la escuela filosófica de Epicuro, abandona Alejandría para establecerse
en Pérgamo, ciudad en la que le sorprendería la muerte en el año 119 a. C. Fue
autor de varias obras hoy desaparecidas entre las que destacan, un tratado en
veintidós libros Sobre los dioses y también una Crónica en versos yámbicos, en
que establece la cronología de la historia de Grecia desde la caída de Troya hasta el
144 a. C. El patriarca Focio en el siglo IX leía la Biblioteca considerándola
precisamente obra de Apolodoro de Atenas y a él se refieren todavía las citas de
otros eruditos bizantinos: evidentemente, durante la época bizantina el manual de
Apolodoro era ya la indiscutible autoridad en el campo de la mitología antigua.
Pero hay que descartar que Apolodoro el gramático y el autor de la Biblioteca
puedan coincidir. Apolodoro el ateniense era, de hecho, un importante literato y no
un oscuro recolector de material mítico, como nuestro autor; era un evemerista, que
practicaba la interpretación alegórica de los mitos, por consiguiente, un hombre
dedicado al reexamen exegético del patrimonio tradicional y no a operaciones de
mitografía divulgativa. Nunca pudo estar más alejado del espíritu de la Biblioteca
que contiene, bien organizadas pero acríticamente narradas, las tradiciones
Biblioteca de Apolodoro 19

legendarias de los griegos. Además de esto, en la Biblioteca se cita entre las fuentes
el nombre de Cástor, identificable con bastante certeza con el cronista Cástor de
Rodas, que escribió en torno a la mitad del siglo I a. C. (terminus post quem), lo
que evidentemente hace inviable la identificación del autor de nuestra obra con
Apolodoro el ateniense.
La posible causa de la errónea atribución tal vez sea debida a dos hechos: por
un lado, a la existencia y fama del gramático y tratadista Apolodoro de Atenas,
autor de obras de contenido mitológico y muy difundidas en la antigüedad; por otro
lado, al comentario del patriarca Focio de Constantinopla que decía haber leído una
Biblioteca de un tal Apolodoro gramático cuyo tema era de contenido mitológico,
entre otras cosas.
En definitiva, la atribución del texto al gramático, historiador, mitógrafo y
erudito griego Apolodoro es incorrecta y, en la actualidad, no está aceptada por la
mayoría de los estudiosos. En consecuencia, lo escrupulosamente acertado sería
referirse al autor de la obra como Pseudo-Apolodoro, si bien, por convención, por
inercia o por comodidad, se le sigue llamando Apolodoro. El análisis lingüístico
del texto, la ausencia de racionalización o intento de interpretar el mito y, sobre
todo, la cronología interna que nos proporciona la obra imposibilita la autoría de
Apolodoro el Gramático.
3. Problema de la datación
También la época de nuestro autor resulta poco precisable. El primero en citar
la Biblioteca fue el patriarca bizantino Focio, que vivió en el siglo IX, pero hay
evidencias de que trozos de la obra fueran utilizados por Zenobio en la época del
emperador Adriano (117/138 d.C.).
Es improbable que sea posterior al siglo II d.C., porque su amplísimo
conocimiento de las fuentes antiguas y raras podría explicarse difícilmente en una
etapa de declive cultural, como fue la que se inauguró con el siglo III d.C. Por
consiguiente, dado su estilo, la finalidad para la que ha sido concebida la obra
(manual mitográfico dirigido a un público culto) y teniendo en cuenta otras
evidencias internas (cita del analista romano Cástor), es probable que el autor de la
Biblioteca haya creado su obra entre los siglos I y II d.C., época favorable a los
compendios y compilaciones eruditas, desde luego no antes del 61/60 a. C.
4. Finalidad, fuentes y estilo
En época imperial aparecen manuales generales que servían para dar a las
personas cultas información para sus lecturas y viajes, entretenimiento y también
un instrumento de uso en los discurso retóricos, sin excluir el afán de cultivarse por
la vía rápida. El manual más completo y famoso es la Biblioteca, que abarca toda la
materia mitológica sobre los dioses y héroes griegos: comienza con la teogonía,
narra los linajes heroicos, culmina con la guerra de Troya y acaba con la muerte de
Ulises.
20 ANTOLOGÍA GRIEGA

El autor ha seguido las mejores fuentes literarias disponibles para cada mito y
ha tenido el cuidado de señalar, cuando es necesario, las controversias. Muchas
fuentes, como Homero, Hesíodo, Píndaro y los poetas trágicos son bien conocidas.
De algunas como Ferécides de Leros (500-450 a. C.), Acusilao de Argos (c. 500 a.
C.) y Asclepíades de Tragilo (s. IV a. C.), tenemos fragmentos razonables. Del
Catálogo de las mujeres (c. 550 a. C.), en cuyo plan expositivo parece basarse la
Biblioteca, también tenemos numerosos fragamentos. Pero de las obras de Eumelo
y Asio, por ejemplo, no tenemos prácticamente nada. En numerosas ocasiones
utiliza fuentes anónimas, cuando emplea fórmulas como “algunos dicen”, “dicen”,
“según unos”…
En un principio el compendio de datos, dioses y héroes podría parecer una
exposición fría, seca y poco elegante, no obstante la obra está hilada por medio de
narraciones ágiles y en ocasiones dotada de cierta garra. Si bien no tiene un estilo
depurado, muestra inhabilidad en la composición (detalles insignificantes ocupan
demasiado espacio, o al revés, desorden cronológico, repeticiones de hechos y
expresiones…) y, en muchas ocasiones, cae en la erudicción, cumple sobradamente
su finalidad de tratado mitográfico de consulta.
5. Contenido de la Biblioteca
El texto, que nos conduce −sin que el autor emita ningún juicio, ni haya
ningún intento de racionalización− desde los primeros tiempos míticos (teogonía)
hasta las fronteras de la historia (nostoi de los aqueos combatientes en Troya), es
bastante largo y ocupa poco más de 350 páginas, distribuidas en dos volúmenes, en
la edición de Frazer (1921). Las leyendas son tratadas de forma abreviada (aunque
no se trata de resúmenes), pero completa. El autor da muestras de su erudición en la
cita prolija de las fuentes y en la enumeración de nombres y genealogías. Se
distribuyen los relatos míticos a lo largo de tres libros (I, II, III) y terminan un tanto
abruptamente al final del libro tercero. Un epítome independiente de los
manuscritos que contienen los libros, descubierto a finales del siglo XIX,
afortunadamente completa, a partir de la historia de Teseo, el final interrumpido.
Libro I. Descendientes de Urano y Gea: los titanes, Crono, los dioses
olímpicos (1-6). Prometeo y la creación de la humanidad, Deucalión y Pirra, los
descendientes de Eolo, los Argonautas (7-9).
Libro II. La familia de Ínaco: Foroneo, Dánao, Acrisio y Preto, Perseo,
Anfitrión, Heracles y sus hazañas (1-8).
Libro III. La familia de Agenor: Europa, Cadmo, Edipo, los siete contra
Tebas, los Epígonos (1-8). La familia de Pelasgo: Licaón, Calisto, Auge y Atalanta
(8-9). La familia de Atlas: Idas y Linceo, Cástor y Polideuces, Asclepio,
Laomedonte, Titono (10-12). La familia de Asopo: Egina, Éaco, Peleo, Telamón
(12-13). Los reyes de Atenas: Cécrope, Céfalo, Egeo, Teseo (14-16).
Biblioteca de Apolodoro 21

Epítomes: Continuación de los reyes de Atenas (1). La familia de Pélope (2).


La guerra de Troya (3), la ira de Aquiles (4), últimas luchas, el caballo de Troya y
la caída de la ciudad (5). El retorno de los héroes, las aventuras de Orestes (6) y de
Odisea (7).
6. Nuestros fragmentos
Los primeros textos (1-14) hacen referencia a los principales dioses olímpicos.
Del libro I se han extraído los episodios relativos al nacimiento de Zeus, reparto del
mundo, nacimiento de Atenea, Apolo y Ártemis, el desafío de Marsias a Apolo, el
rapto de Perséfone, el vano intento de Orfeo para rescatar a Eurídice, el castigo de
Prometeo y el final del diluvio. Del libro II, las andanzas de Ío vigilada por Argos.
Del libro III, las consecuencias del amor de Zeus a Sémele, la muerte de Penteo por
oponerse a Dioniso, la disputa por el dominio del Ática entre Atenea y Posidón y el
robo de Hermes de los rebaños de Apolo.
Los siguientes textos (15-20), sacados del libro III, se centran en la
desgraciada figura de Edipo y tratan aspectos de su vida que van desde el oráculo
pronunciado antes de su nacimiento hasta el trágico destino de su hija Antígona,
pasando por la descripción de la terrible esfinge, la resolución del enigma y el
enfrentamiento fratricida entre sus hijos Eteocles y Polinices.
Los cuatro textos (21-24) relativos a Heracles hacen todos referencia al libro
II y en ellos se nos narran los prodigios que acompañan al nacimiento de héroe, el
enfrentamiento con la Hidra de Lerna, la huida de las aves del lago Estinfálide y el
episodio de las vacas de Gerión.
El mítico héroe ateniense Teseo reúne en torno a su figura los siguientes
textos (25-28), uno del libro III y los restantes del epítome I, en que se cuentan el
enfrentamiento con el monstruoso Minotauro, la muerte de su padre Egeo tras el
abandono de Ariadna y el conocido pasaje de la huida del laberinto de Dédalo e
Ícaro.
Del nacimiento de Perseo, fruto de los amores de Dánae y Zeus, y de su
enfrentamiento con Medusa versan los textos 29 y 30 del libro II.
Del libro I, las peripecias de Jasón y los argonautas en busca del vellocino de
oro, su llegada a la isla de Lemnos, desierta de hombres, el enamoramiento de
Medea y su posterior venganza en pago de la traición de Jasón ocupan los textos
31-34.
El ciclo troyano contiene un gran número de textos, aportados por los
epítomes (35-43). Nos relatan el episodio de la manzana de la discordia, causa
mítica de la guerra de Troya, el nacimiento del principal de sus protagonistas,
Aquiles, el sueño funesto de Hécuba, el juramento de Tindáreo, el sacrificio de
Ifigenia, la muerte en combate de Patroclo vestido con las armas de Aquiles, la
22 ANTOLOGÍA GRIEGA

construcción del caballo de madera, su ofrenda a la divinidad y la destrucción


definitiva de la ciudad de Ilión.
En el último apartado, también obtenido de los epítomes, se recogen las
referencias a la Odisea (textos 44-47): llegada a la isla de los crueles cíclopes, la
estratagema para vencer a Polifemo, el ingenio de Odiseo para navegar cerca de las
Sirenas y escuchar su melodioso canto sin peligro y el engaño de Penélope a los
pretendientes con su interminable tela.
Biblioteca de Apolodoro 23

7. Textos seleccionados

7.1. DIOSES OLÍMPICOS

TEXTO 1 Nacimiento de Zeus


Rea engendra a Zeus en Creta para que sea criado por los curetes y las ninfas a ocultas de su padre Cronos.

Ῥέα παραγίγνεται μὲν εἰς Κρήτην, γεννᾷ1 δὲ ἐν ἄντρῳ τῆς Δίκτης

Δία2. καὶ τοῦτον μὲν δίδωσι3 τρέφεσθαι Κούρησί τε καὶ ταῖς Μελισσέως

παισὶ νύμφαις, Ἀδραστείᾳ τε καὶ Ἴδῃ. αὗται μὲν οὖν τὸν παῖδα ἔτρεφον

τῷ τῆς Ἀμαλθείας γάλακτι, οἱ δὲ Κούρητες ἔνοπλοι ἐν τῷ ἄντρῳ τὸ

βρέφος φυλάσσοντες τοῖς δόρασι τὰς ἀσπίδας συνέκρουον, ἵνα μὴ τῆς

τοῦ παιδὸς φωνῆς ὁ Κρόνος ἀκούσῃ4.

Apolodoro, Biblioteca I, 1, 6-7


Sintaxis oracional Notas
• Infinitivo con valor final 1. γεννάω.
• Participio apositivo 2. Acus. de Ζεύς, Διὸς .
• Adverbial final 3. 3ª sing. pres. ind. act. de δίδωμι: dar algo (+ acus.) a alguien
(+ dat.) para hacer algo (+ inf.).
4. Subj. aor. (+ gen.).

TEXTO 2 Reparto del mundo


Los cíclopes, aliados de Zeus, proporcionan distintos atributos a Zeus, Posidón y Plutón para que dominen a los
Titanes.

καὶ Κύκλωπες τότε Διὶ1 μὲν διδόασι2 βροντὴν καὶ ἀστραπὴν καὶ

κεραυνόν, Πλούτωνι δὲ κυνέην, Ποσειδῶνι δὲ τρίαιναν· οἱ δὲ τούτοις

ὁπλισθέντες3 κρατοῦσι4 Τιτάνων, καὶ καθείρξαντες Ταρτάρῳ τοὺς

Ἑκατόγχειρας κατέστησαν5 φύλακας6. αὐτοὶ δὲ διακληροῦνται περὶ τῆς


24 ANTOLOGÍA GRIEGA

ἀρχῆς, καὶ λαγχάνει Ζεὺς μὲν τὴν ἐν οὐρανῷ δυναστείαν, Ποσειδῶν δὲ

τὴν ἐν θαλάσσῃ, Πλούτων δὲ τὴν ἐν Ἅιδου7.

Apolodoro, Biblioteca I, 2, 1
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Dat. de Ζεύς, Διὸς.
2. 3ª pl. pres. ind. act. de δίδωμι.
3. Part. aor. pas. de ὁπλίζω.
4. Rige gen.
5. 3ª pl. aor. ind. act.de καθίστημι.
6. C. predicativo.
7. ἐν Ἅιδου = ἐν Ἅιδου οἴκῳ: en la mansión del Hades.

TEXTO 3 Nacimiento de Atenea


Zeus deja encinta de una niña a Metis, pero, por temor a la profecía de Gea, decide devorar a la embarazada.

μίγνυται δὲ Ζεὺς Μήτιδι, μεταβαλλούσῃ εἰς πολλὰς ἰδέας ὑπὲρ τοῦ

μὴ συνελθεῖν, καὶ αὐτὴν γενομένην ἔγκυον καταπίνει, ἐπείπερ ἔλεγε

Γῆ γεννήσειν παῖδα μετὰ τὴν μέλλουσαν ἐξ αὐτῆς γεννᾶσθαι κόρην, ὃς

οὐρανοῦ δυνάστης γενήσεται. τοῦτο φοβηθεὶς1 κατέπιεν2 αὐτήν· ὡς δ΄ ὁ

τῆς γενέσεως ἐνέστη3 χρόνος, πλήξαντος αὐτοῦ τὴν κεφαλὴν πελέκει

Προμηθέως ἢ καθάπερ ἄλλοι λέγουσιν Ἡφαίστου, ἐκ κορυφῆς Ἀθηνᾶ

σὺν ὅπλοις ἀνέθορεν4.

Apolodoro, Biblioteca I, 3, 6
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. aor. pas. de φοβέω.
• Infinitivo sustantivado 2. καταπίνω.
• Adverbial causal 3. 3ª sing. aor. ind. act. de ἐνίστημι: presentarse.
• Sustantiva de infinitivo 4. 3ª sing. aor. ind. act. de ἀναθρῴσκω.
• Participio atributivo
• Adjetiva
• Adverbial temporal
• Genitivo absoluto
• Adverb. comparativa-modal
Biblioteca de Apolodoro 25

TEXTO 4 Apolo y Ártemis


Fruto de una nueva aventura, Zeus tiene de Leto dos hijos en la isla de Delos: Ártemis, diosa de la caza, y Apolo,
dios de la adivinación.

Λητὼ δὲ συνελθοῦσα Διὶ1 κατὰ τὴν γῆν ἅπασαν ὑφ΄ Ἥρας

ἠλαύνετο, μέχρις εἰς Δῆλον ἐλθοῦσα γεννᾷ2 πρώτην Ἄρτεμιν, ὕστερον

Ἀπόλλωνα ἐγέννησεν. Ἄρτεμις μὲν οὖν τὰ περὶ θήραν ἀσκήσασα

παρθένος ἔμεινεν3, Ἀπόλλων δὲ τὴν μαντικὴν μαθὼν παρὰ Πανὸς τοῦ

Διὸς καὶ ῞Yβρεως ἧκεν εἰς Δελφούς, χρησμῳδούσης4 τότε Θέμιδος· ὡς δὲ

ὁ φρουρῶν τὸ μαντεῖον Πύθων ὄφις ἐκώλυεν αὐτὸν παρελθεῖν ἐπὶ τὸ

χάσμα, τοῦτον ἀνελὼν5 τὸ μαντεῖον παραλαμβάνει.

Apolodoro, Biblioteca I, 4, 1
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ.
• Adverbial temporal 2. γεννάω.
• Genitivo absoluto 3. Aor. ind. act. de μένω.
• Adverbial causal 4. χρησμῳδέω: pronunciar oráculos, profetizar.
• Participio atributivo 5. Aor. de ἀναιρέω.
• Sustantiva de infinitivo

TEXTO 5 Apolo y Marsias


Apolo prepara un castigo a Marsias sólo porque el sátiro ha ofendido al dios, al osar desafiarlo en un certamen
musical.

ἀπέκτεινε1 δὲ Ἀπόλλων καὶ τὸν Ὀλύμπου παῖδα Μαρσύαν. οὗτος

γὰρ εὑρὼν αὐλούς, οὓς ἔρριψεν Ἀθηνᾶ διὰ τὸ τὴν ὄψιν αὐτῆς ποιεῖν

ἄμορφον2, ἦλθεν εἰς ἔριν περὶ μουσικῆς Ἀπόλλωνι. συνθεμένων3 δὲ

αὐτῶν ἵνα ὁ νικήσας ὃ βούλεται διαθῇ4 τὸν ἡττημένον5, τῆς κρίσεως

γιγνομένης τὴν κιθάραν στρέψας6 ἠγωνίζετο ὁ Ἀπόλλων, καὶ ταὐτὸ7

ποιεῖν ἐκέλευε τὸν Μαρσύαν· τοῦ δὲ ἀδυνατοῦντος εὑρεθεὶς8 κρείσσων ὁ


26 ANTOLOGÍA GRIEGA

Ἀπόλλων, κρεμάσας9 τὸν Μαρσύαν ἔκ τινος ὑπερτενοῦς10 πίτυος,

ἐκτεμὼν11 τὸ δέρμα οὕτως διέφθειρεν1.

Apolodoro, Biblioteca I, 4, 2
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Aor. ind. act. de ἀποκτείνω y de διαφθείρω.
• Adjetiva 2. C. predicativo; ποιεῖν ἄμορφον: hacer feo, afear.
• Infinitivo sustantivado 3. Aor. med. de συντίθημι: ponerse de acuerdo.
• Genitivo absoluto 4. 3ª sing. aor. subj. act. de διατίθημι: disponer.
• Adverbial final 5. Part. perf. pas. de ἡττάομαι: vencer.
• Participio sustantivado 6. τὴν κιθάραν στρέψας: tras dar la vuelta a la cítara, con la
• Sustantiva de infinitivo cítara invertida.
7. Crásis: τὸ αὐτό.
8. Part. aor. pas. de εὑρίσκω + κρείσσων (C. predicativo):
habiendo sido considerado ganador.
9. Aor. de κρεμάννυμι.
10. ὑπερτενής, -ές: alto, erguido.
11. Aor. de ἐκτέμνω.

TEXTO 6 El rapto de Perséfone


El dios Plutón, enamorado de Perséfone, hija de Deméter, la rapta y provoca que su madre la busque
desesperadamente.

Πλούτων δὲ Περσεφόνης ἐρασθεὶς1 Διὸς2 συνεργοῦντος ἥρπασεν

αὐτὴν κρύφα. Δημήτηρ δὲ μετὰ λαμπάδων νυκτός3 τε καὶ ἡμέρας3 κατὰ

πᾶσαν τὴν γῆν ζητοῦσα περιῄει4· μαθοῦσα δὲ παρ΄ Ἑρμιονέων ὅτι

Πλούτων αὐτὴν ἥρπασεν, ὀργιζομένη θεοῖς κατέλιπεν οὐρανόν,

εἰκασθεῖσα5 δὲ γυναικὶ ἧκεν εἰς Ἐλευσῖνα.

Apolodoro, Biblioteca I, 5, 1
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. aor. pas. de ἐράω (+ gen.).
• Genitivo absoluto 2. Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ.
• Sustantiva con conjunción 3. Gen. de tiempo.
4. 3ª sing. impf. de περίειμι = περιέρχομαι.
5. Part. aor. pas. de εἰκάζω.
Biblioteca de Apolodoro 27

TEXTO 7 Orfeo y Eurídice


Orfeo, hábil citaredo, consigue persuadir a Plutón para que Eurídice, su esposa muerta, regrese del Hades.

Ὀρφεὺς ὁ ἀσκήσας κιθαρῳδίαν, ὃς ᾄδων ἐκίνει λίθους τε καὶ

δένδρα. ἀποθανούσης δὲ Εὐρυδίκης τῆς γυναικὸς αὐτοῦ, δηχθείσης1 ὑπὸ

ὄφεως, κατῆλθεν εἰς Ἅιδου2 θέλων ἀνάγειν αὐτήν, καὶ Πλούτωνα

ἔπεισεν ἀναπέμψαι. ὁ δὲ ὑπέσχετο3 τοῦτο ποιήσειν, ἂν4 μὴ πορευόμενος

Ὀρφεὺς ἐπιστραφῇ5 πρὶν εἰς τὴν οἰκίαν αὑτοῦ παραγενέσθαι· ὁ δὲ

ἀπιστῶν ἐπιστραφεὶς6 ἐθεάσατο τὴν γυναῖκα, ἡ δὲ πάλιν ὑπέστρεψεν.

Apolodoro, Biblioteca I, 3, 2
Sintaxis oracional Notas
• Participio atributivo 1. Part. aor. pas. de δάκνω.
• Adjetiva 2. εἰς Ἅιδου = εἰς Ἅιδου οικον: a la mansión de Hades.
• Participio apositivo 3. Aor. de ὑπισχνέομαι: prometer.
• Genitivo absoluto 4. ἂν = ἐὰν: a condición de que.
• Sustantiva de infinitivo 5. Subj. aor. pas. de ἐπιστρέφω.
• Adverbial condicional 6. Part. aor. pas. de ἐπιστρέφω.
• Adverbial temporal

TEXTO 8 Prometeo encadenado


A Prometeo, titán creador y benefactor de los hombres, le castiga Zeus, por robar el fuego para la raza humana.

Προμηθεὺς δὲ ἐξ ὕδατος καὶ γῆς ἀνθρώπους πλάσας ἔδωκεν1

αὐτοῖς καὶ πῦρ, λάθρᾳ Διὸς2 ἐν νάρθηκι κρύψας. ὡς δὲ ᾔσθετο3 Ζεύς,

ἐπέταξεν Ἡφαίστῳ τῷ Καυκάσῳ ὄρει τὸ σῶμα αὐτοῦ προσηλῶσαι4· ἐν

δὴ τούτῳ προσηλωθεὶς5 Προμηθεὺς πολλῶν ἐτῶν ἀριθμὸν6 ἐδέδετο7·

καθ΄ ἑκάστην δὲ ἡμέραν ἀετὸς ἐφιπτάμενος8 αὐτῷ τοὺς λοβοὺς

ἐνέμετο9 τοῦ ἥπατος αὐξανομένου διὰ νυκτός. καὶ Προμηθεὺς μὲν


28 ANTOLOGÍA GRIEGA

πυρὸς κλαπέντος10 δίκην ἔτινε ταύτην, μέχρις Ἡρακλῆς αὐτὸν ὕστερον

ἔλυσεν.

Apolodoro, Biblioteca I, 7, 1
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. 3ª sing. aor. ind. act. de δίδωμι.
• Adverbial temporal 2. Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ.
• Sustantiva de infinitivo 3. αἰσθάνομαι.
• Genitivo absoluto 4. προσηλόω: clavar en.
5. Part. aor. pas. de προσηλόω.
6. Ac. de extensión en el tiempo.
7. 3ª sing. plpf. ind. pas. de δέω: encadenar.
8. Part. pres. de ἐφίπτημι: volar hacia.
9. Devorar.
10. Part. aor. pas. de κλέπτω.

TEXTO 9 Fin del diluvio


Acabadas las lluvias, Zeus concede a Deucalión, tras días arrastrado en su arca, que la raza humana continúe.

Δευκαλίων δὲ ἐν τῇ λάρνακι διὰ τῆς θαλάσσης φερόμενος ἐφ΄

ἡμέρας ἐννέα καὶ νύκτας τὰς ἴσας τῷ Παρνασῷ προσίσχει1, κἀκεῖ τῶν

ὄμβρων παῦλαν λαβόντων ἐκβὰς2 θύει Διὶ3. Ζεὺς δὲ πέμψας Ἑρμῆν

πρὸς αὐτὸν ἐπέτρεψεν αἱρεῖσθαι ὅ τι βούλεται· ὁ δὲ αἱρεῖται ἀνθρώπους

αὐτῷ γενέσθαι. καὶ Διὸς εἰπόντος ὑπὲρ κεφαλῆς ἔβαλλεν αἴρων λίθους,

καὶ οὓς μὲν ἔβαλε Δευκαλίων, ἄνδρες ἐγένοντο, οὓς δὲ Πύρρα,

γυναῖκες.

Apolodoro, Biblioteca I, 7, 2
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Atracar en un sitio (+ dat.).
• Genitivo absoluto 2. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐκβαίνω.
• Sustantiva de infinitivo 3. Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ.
• Adjetiva
Biblioteca de Apolodoro 29

TEXTO 10 Ío, sacerdotisa de Hera


Zeus seduce a Ío y, ante las sospechas de Hera, la transforma en una blanca novilla y le pone un guardián.

Ἰὼ1 δὲ ἱερωσύνην τῆς Ἥρας ἔχουσαν Ζεὺς ἔφθειρε. φωραθεὶς2 δὲ

ὑφ΄ Ἥρας τῆς μὲν κόρης ἁψάμενος3 εἰς βοῦν4 μετεμόρφωσε λευκήν,

ἀπωμόσατο5 δὲ ταύτῃ μὴ συνελθεῖν. Ἥρα δὲ αἰτησαμένη παρὰ Διὸς6

τὴν βοῦν4 φύλακα αὐτῆς κατέστησεν7 Ἄργον τὸν πανόπτην. οὗτος ἐκ

τῆς ἐλαίας ἐδέσμευεν αὐτὴν ἥτις ἐν τῷ Μυκηναίων ὑπῆρχεν ἄλσει.

Διὸς6 δὲ ἐπιτάξαντος Ἑρμῇ κλέψαι τὴν βοῦν4, ἐπειδὴ λαθεῖν οὐκ

ἠδύνατο8, λίθῳ βαλὼν ἀπέκτεινε τὸν Ἄργον, ὅθεν ἀργειφόντης ἐκλήθη9.

Apolodoro, Biblioteca II, 1, 3


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Ac. de Ἰώ, Ἰωῦς, ἡ: Ío.
• Sustantiva de infinitivo 2. Part. aor. pas. de φωράω.
• Adjetiva 3. Rige gen.
• Genitivo absoluto 4. βοῦς, βοός, ἡ.
• Adverbial causal 5. ἀπόμνυμι.
6. Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ.
7. Aor. de καθίστημι.
8. Impf. de δύναμαι.
9. Aor. pas. de καλέω.

TEXTO 11 Sémele y Zeus


Zeus, enamorado de Sémele, se le presenta en todo su esplendor y la mata. Dioniso continúa su gestación, cosido
en el muslo de Zeus.

Σεμέλης δὲ Ζεὺς ἐρασθεὶς1 Ἥρας κρύφα συνευνάζεται. ἡ δὲ2

ἐξαπατηθεῖσα3 ὑπὸ Ἥρας, κατανεύσαντος αὐτῇ Διὸς4 πᾶν τὸ αἰτηθὲν5

ποιήσειν, αἰτεῖται τοιοῦτον αὐτὸν ἐλθεῖν οἷος6 ἦλθε μνηστευόμενος

Ἥραν. Ζεὺς δὲ μὴ δυνάμενος ἀνανεῦσαι παραγίγνεται εἰς τὸν θάλαμον

αὐτῆς ἐφ΄ ἅρματος ἀστραπαῖς ὁμοῦ καὶ βρονταῖς, καὶ κεραυνὸν ἵησιν7.
30 ANTOLOGÍA GRIEGA

Σεμέλης δὲ διὰ τὸν φόβον ἐκλιπούσης, ἑξαμηναῖον τὸ βρέφος ἐκ τοῦ

πυρὸς ἁρπάσας ἐνέρραψε τῷ μηρῷ.

Apolodoro, Biblioteca III, 4, 3


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. aor. pas. de ἐράω (+ gen.).
• Genitivo absoluto 2. Sémele.
• Participio sustantivado 3. Part. aor. pas. de ἐξαπατάω.
• Sustantiva de infinitivo 4. Gen. de Ζεύς, Διός, ὁ.
• Adverb. comparativa-modal 5. Part. aor. pas. de αἰτέω.
6. Correlación τοιοῦτον…οἷος: tal … como.
7. 3ª sing. pres. ind. act. de ἵημι.

TEXTO 12 Dioniso y Penteo


Dioniso regresa de Tracia, pero su primo Penteo se opone a la celebración de sus rituales, lo que causará su
muerte.

Διόνυσος δὲ διελθὼν Θρᾴκην ἧκεν εἰς Θήβας, καὶ τὰς γυναῖκας

ἠνάγκασε καταλιπούσας τὰς οἰκίας βακχεύειν ἐν τῷ Κιθαιρῶνι.

Πενθεὺς δὲ γεννηθεὶς1 ἐξ Ἀγαυῆς Ἐχίονι, παρὰ Κάδμου εἰληφὼς2 τὴν

βασιλείαν, διεκώλυε ταῦτα γίγνεσθαι, καὶ παραγενόμενος εἰς

Κιθαιρῶνα τῶν Βακχῶν κατάσκοπος3 ὑπὸ τῆς μητρὸς Ἀγαυῆς κατὰ

μανίαν ἐμελίσθη4· ἐνόμισε γὰρ αὐτὸν θηρίον εἶναι.

Apolodoro, Biblioteca III, 5, 2


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. aor. pas. de γεννάω.
• Sustantiva de infinitivo 2. Part. perf. de λαμβάνω.
3. C. predicativo.
4. Aor. pas. de μελíζω: desmembrar.

TEXTO 13 Atenea y Posidón luchan por el Ática


Cécrope funda una ciudad y los dos dioses se disputarán su dominio, para recibir los correspondientes honores.

ἧκεν οὖν πρῶτος1 Ποσειδῶν ἐπὶ τὴν Ἀττικήν, καὶ πλήξας τῇ τριαίνῃ

κατὰ μέσην τὴν ἀκρόπολιν ἀπέφηνε2 θάλασσαν, ἥν νῦν Ἐρεχθηίδα


Biblioteca de Apolodoro 31

καλοῦσι. μετὰ δὲ τοῦτον ἧκεν Ἀθηνᾶ, καὶ ποιησαμένη τῆς καταλήψεως

Κέκροπα μάρτυρα1 ἐφύτευσεν ἐλαίαν, ἣ νῦν ἐν τῷ Πανδροσείῳ

δείκνυται3. γενομένης δὲ ἔριδος, ἡ χώρα τῆς Ἀθηνᾶς ἐκρίθη4, Κέκροπος

μαρτυρήσαντος ὅτι πρώτη1 τὴν ἐλαίαν ἐφύτευσεν. Ἀθηνᾶ οὖν ἀφ΄

ἑαυτῆς τὴν πόλιν ἐκάλεσεν Ἀθήνας.

Apolodoro, Biblioteca III, 14, 1


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. C. predicativo.
• Adjetiva 2. Aor. de ἀποφαίνω: hacer brotar.
• Genitivo absoluto 3. δείκνυμι.
• Sustantiva con conjunción 4. Aor. pas. de κρίνω: adjudicar a (+ gen.).

TEXTO 14 Primeras andanzas de Hermes


Hermes niño se distingue por su carácter inquieto e ingenioso. Robará astutamente los rebaños de Apolo e
inventará la lira.

Μαῖα μὲν οὖν Διὶ1 συνελθοῦσα ἐν ἄντρῳ τῆς Κυλλήνης Ἑρμῆν

τίκτει. οὗτος ἐν πρώτοις σπαργάνοις ἐπὶ τοῦ λίκνου κείμενος, ἐκδὺς2

κλέπτει βόας3 ἃς ἔνεμεν Ἀπόλλων. ἵνα δὲ μὴ φωραθείη4 ὑπὸ τῶν ἰχνῶν,

ὑποδήματα τοῖς ποσὶ περιέθηκε5, καὶ τὰς μὲν λοιπὰς εἰς σπήλαιον

ἀπέκρυψε, δύο δὲ καταθύσας τὰς μὲν βύρσας πέτραις καθήλωσε6, τῶν

δὲ κρεῶν τὰ μὲν κατηνάλωσεν7 ἑψήσας τὰ δὲ κατέκαυσε. καὶ εὑρίσκει

πρὸ τοῦ ἄντρου νεμομένην χελώνην. ταύτην ἐκκαθάρας8, εἰς τὸ κύτος

χορδὰς ἐντείνας9 ἐκ βοῶν3 καὶ ἐργασάμενος λύραν εὗρε καὶ πλῆκτρον.

Apolodoro, Biblioteca III, 10, 2


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ.
• Adjetiva 2. Nom. sing. m. part. aor. de ἐκδύω: escaparse.
• Adverbial final 3. βοῦς, βοός, ἡ.
• Participio predicativo 4. Opt. aor. pas. de φωράω.
5. 3ª sing. aor. ind. act. de περιτίθημι.
6. καθηλόω: clavar en (+ dat.).
32 ANTOLOGÍA GRIEGA

7. καταναλίσκω: consumir.
8. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐκκαθαίρω.
9. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐντείνω.

7.2. EDIPO

TEXTO 15 Nacimiento de Edipo


Reinando Layo en Tebas, el oráculo predice que su hijo le dará muerte. Al nacer el niño, el rey ordena
abandonarlo.

μετὰ δὲ τὴν Ἀμφίονος τελευτὴν Λάιος τὴν βασιλείαν παρέλαβε καὶ

ἔγημεν1 Ἰοκάστην, χρήσαντος τοῦ θεοῦ μὴ γεννᾶν2 (τὸν γεννηθέντα3

γὰρ πατροκτόνον ἔσεσθαι4). ὁ δὲ οἰνωθεὶς5 συνῆλθε τῇ γυναικί. καὶ τὸ

γεννηθὲν3 ἐκθεῖναι6 δίδωσι7 νομεῖ. Πολύβου δὲ βουκόλοι, τοῦ Κορινθίων

βασιλέως, τὸ βρέφος εὑρόντες πρὸς τὴν αὐτοῦ γυναῖκα Περίβοιαν

ἤνεγκαν8. ἡ δὲ ὑποβάλλεται9, καὶ Οἰδίπουν καλεῖ διὰ τὸ τοὺς πόδας

ἀνοιδῆσαι.

Apolodoro, Biblioteca III, 5, 7


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Aor. γαμέω.
• Sustantiva de infinitivo 2. Inf. pres. act. de γεννάω.
• Participio sustantivado 3. Part. aor. pas. de γεννάω.
• Participio apositivo 4. Fut. de εἰμί. Depende de χρήσαντος.
• Infinitivo con valor final 5. Part. aor. pas. de οἰνόω.
• Infinitivo sustantivado 6. Inf. aor. act. de ἐκτίθημι: exponer.
7. 3ª sing. pres. ind. act. de δίδωμι: dar algo (+ acus.) a alguien
(+ dat.) para hacer algo (+ inf.).
8. 3ª pl. aor. ind. act. de φέρω.
9. Hacer pasar por suyo (un hijo ajeno).

TEXTO 16 La Esfinge
La esfinge devasta Tebas devorando a quien no resuelva su enigma. Sólo se librarán de ella en caso de descifrarlo.

Κρέοντος δὲ βασιλεύοντος οὐ μικρὰ1 συμφορὰ κατέσχε Θήβας.

ἔπεμψε γὰρ Ἥρα Σφίγγα, ἣ εἶχε πρόσωπον μὲν γυναικός, στῆθος δὲ καὶ
Biblioteca de Apolodoro 33

βάσιν καὶ οὐρὰν λέοντος καὶ πτέρυγας ὄρνιθος. μαθοῦσα δὲ αἴνιγμα

παρὰ μουσῶν ἐπὶ τὸ Φίκιον ὄρος ἐκαθέζετο, καὶ τοῦτο προύτεινε2

Θηβαίοις. ἦν δὲ τὸ αἴνιγμα· τί ἐστιν ὃ μίαν3 ἔχον φωνὴν τετράπουν καὶ

δίπουν καὶ τρίπουν γίγνεται;

Apolodoro, Biblioteca III, 5, 8


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Lίtote.
• Adjetiva 2. προτείνω: proponer.
• Participio apositivo 3. εἷς, μία, ἕν.

TEXTO 17 Edipo y la Esfinge

Tras matar a Layo, Edipo resuelve el enigma de la esfinge y es recompensado con el trono y la mano de
la reina Yocasta.

πολλῶν δὲ ἀπολομένων1, κηρύσσει Κρέων τῷ τὸ αἴνιγμα λύσοντι

καὶ τὴν βασιλείαν καὶ τὴν Λαΐου δώσειν2 γυναῖκα. Οἰδίπους δὲ ἀκούσας

ἔλυσεν, εἰπὼν τὸ αἴνιγμα τὸ ὑπὸ τῆς Σφιγγὸς λεγόμενον ἄνθρωπον

εἶναι. ἡ μὲν οὖν Σφὶγξ ἀπὸ τῆς ἀκροπόλεως ἑαυτὴν ἔρριψεν, Οἰδίπους

δὲ καὶ τὴν βασιλείαν παρέλαβε καὶ τὴν μητέρα ἔγημεν3 ἀγνοῶν, καὶ

παῖδας ἐτέκνωσεν ἐξ αὐτῆς Πολυνείκην καὶ Ἐτεοκλέα, θυγατέρας δὲ

Ἰσμήνην καὶ Ἀντιγόνην.

Apolodoro, Biblioteca III, 5, 8


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Part. aor. de ἀπόλλυμι.
• Participio sustantivado 2. Inf. fut. de δίδωμι.
• Sustantiva de infinitivo 3. Aor. de γαμέω.
• Participio apositivo
• Participio atributivo
34 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 18 Causa del enfrentamiento entre Eteocles y Polinices


Eteocles y Polinices, hijos de Edipo, llegan a un acuerdo para gobernar cada uno durante un año, pero no se
cumple.

Ἐτεοκλῆς δὲ καὶ Πολυνείκης περὶ τῆς βασιλείας συντίθενται1 πρὸς

ἀλλήλους, καὶ αὐτοῖς δοκεῖ τὸν ἕτερον παρ ἐνιαυτὸν ἄρχειν. τινὲς μὲν

οὖν λέγουσι πρῶτον ἄρξαντα Πολυνείκη παραδοῦναι2 μετ΄ ἐνιαυτὸν

τὴν βασιλείαν Ἐτεοκλεῖ, τινὲς δὲ πρῶτον Ἐτεοκλέα ἄρξαντα μὴ

βούλεσθαι παραδοῦναι2 τὴν βασιλείαν.

Apolodoro, Biblioteca III, 6, 1


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. Pres. ind. med. de συντίθημι: llegar a un acuerdo.
• Participio apositivo 2. Inf. aor. de παραδίδωμι.

TEXTO 19 Μonomaquia de Eteocles y Polinices


Como el enfrentamiento de argivos y cadmeos provoca muchas muertes, se acuerda la lucha singular de los dos
hermanos.

μάχης δὲ γενομένης οἱ Καδμεῖοι μέχρι τῶν τειχῶν συνεδιώχθησαν1,

καὶ Καπανεὺς ἁρπάσας κλίμακα ἐπὶ τὰ τείχη δι΄ αὐτῆς ἀνῄει2, καὶ Ζεὺς3

αὐτὸν κεραυνοῖ4. τούτου δὲ γενομένου τροπὴ τῶν Ἀργείων γίγνεται. ὡς

δὲ ἀπώλλυντο5 πολλοί, δόξαν6 ἑκατέροις τοῖς στρατεύμασιν Ἐτεοκλῆς

καὶ Πολυνείκης περὶ τῆς βασιλείας μονομαχοῦσι, καὶ κτείνουσιν

ἀλλήλους.

Apolodoro, Biblioteca III, 6, 7-8


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Aor. ind. pas. de συνδιώκω.
• Participio apositivo 2. ἄνειμι: intentaba subir.
• Adverbial causal 3. Nom. de Ζεύς , Διὸς, ὁ.
• Acusativo absoluto 4. 3ª sing. pres. ind. de κεραυνόω.
5. ἀπόλλυμι.
6. δόξαν (part. aor. de δοκέω) …τοῖς ἑκατέροις: por acuerdo de
los dos bandos.
Biblioteca de Apolodoro 35

TEXTO 20 Antígona
Antígona, desobedeciendo las órdenes de Creonte, sepulta por piedad a su hermano Polinices y se busca la muerte.

Κρέων δὲ τὴν Θηβαίων βασιλείαν παραλαβὼν τοὺς τῶν Ἀργείων

νεκροὺς ἔρριψεν ἀτάφους1, καὶ κηρύξας μηδένα θάπτειν φύλακας

κατέστησεν2. Ἀντιγόνη δέ, μία τῶν Οἰδίποδος θυγατέρων, κρύφα τὸ

Πολυνείκους σῶμα κλέψασα ἔθαψε, καὶ φωραθεῖσα3 ὑπὸ Κρέοντος

αὐτοῦ τῷ τάφῳ ζῶσα4 ἐνεκρύφθη5. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι μετὰ Θησέως

στρατεύσαντες αἱροῦσι Θήβας καὶ τοὺς νεκροὺς τοῖς οἰκείοις διδόασι6

θάψαι.

Apolodoro, Biblioteca III, 7, 1


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. C. predicativo.
• Sustantiva de infinitivo 2. Aor. de καθίστημι.
• Infinitivo con valor final 3. Part. aor. pas. de φωράω.
4. Part. pres. de ζάω. C. predicativo.
5. Aor. pas. de ἐγκρύπτω.
6. 3ª pl. pres. ind. de δίδωμι: dar algo (+ acus.) a alguien (+dat.)
para hacer algo (+inf.).

7.3. HERACLES

TEXTO 21 Nacimiento de Heracles


Alcmena engendra dos niños de padres diferentes. Heracles sufrirá desde su infancia la persecución de la celosa
Hera.

Ἀλκμήνη δὲ δύο ἐγέννησε παῖδας͵ Διὶ1 μὲν Ἡρακλέα͵ μιᾷ2 νυκτὶ

πρεσβύτερον͵ Ἀμφιτρύωνι δὲ Ἰφικλέα. τοῦ δὲ παιδὸς3 ὄντος

ὀκταμηνιαίου4 δύο δράκοντας ὑπερμεγέθεις ῞Ηρα ἐπὶ τὴν εὐνὴν

ἔπεμψε͵ διαφθαρῆναι5 τὸ βρέφος θέλουσα. ἐπιβοωμένης δὲ Ἀλκμήνης


36 ANTOLOGÍA GRIEGA

Ἀμφιτρύωνα͵ Ἡρακλῆς διαναστὰς6 ἄγχων ἑκατέραις ταῖς χερσὶν7

αὐτοὺς διέφθειρε.

Apolodoro, Biblioteca II, 4, 8


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Dat. de Ζεύς, Διός, ὁ.
• Sustantiva de infinitivo 2. εἷς, μία, ἕν.
• Participio apositivo 3. Se refiere a Heracles.
4. De ocho meses.
5. Inf. aor. pas. de διαφείρω.
6. Nom. sing. m. part. aor. act. de διανίστημι.
7. χείρ, χειρός, ἡ.

TEXTO 22 La Hidra de Lerna


Heracles se enfrenta a la destructora Hidra que habita en el pantano de Lerna, con la ayuda de su sobrino Yolao.

δεύτερον δὲ ἆθλον1 Εὐρυσθεὺς ἐπέταξεν αὐτῷ2 τὴν Λερναίαν

ὕδραν κτεῖναι3· εἶχε δὲ ἡ ὕδρα ὑπερμέγεθες σῶμα͵ κεφαλὰς ἔχον ἐννέα͵

τὰς μὲν ὀκτὼ θνητάς͵ τὴν δὲ μέσην ἀθάνατον. τὴν δὲ ὕδραν εὑρὼν ἔν

τινι λόφῳ, βάλλων βέλεσι πεπυρωμένοις ἠνάγκασεν ἐξελθεῖν. τῷ

ῥοπάλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς κόπτων οὐδὲν ἀνύειν ἠδύνατο4· μιᾶς5 γὰρ

κοπτομένης κεφαλῆς δύο ἀνεφύοντο. διὸ ἐπεκαλέσατο αὐτὸς βοηθὸν1

τὸν Ἰόλαον͵ ὃς τοῖς δαλοῖς ἐπικαίων τάς ἀνατολὰς τῶν κεφαλῶν

ἐκώλυεν ἀνιέναι6. καὶ τοῦτον τὸν τρόπον7 τῶν ἀναφυομένων κεφαλῶν

περιγενόμενος8, τὴν ἀθάνατον ἀποκόψας κατώρυξε καὶ βαρεῖαν

ἐπέθηκε9 πέτραν.

Apolodoro, Biblioteca II, 5, 2


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. C. predicativo.
• Participio apositivo 2. Se refiere a Heracles.
• Genitivo absoluto 3. Inf. aor. act. de κτείνω.
• Adjetiva 4. Impf. de δύναμαι.
Biblioteca de Apolodoro 37

• Participio atributivo 5. εἷς, μία, ἕν.


6. Inf. pres. de ἄνειμι.
7. Ac. adverbial.
8. Rige gen.
9. 3ª sing. aor. ind. act. de ἐπιτίθημι.

TEXTO 23 Las aves del lago Estinfálide


Como sexto trabajo al servicio de Euristeo, Heracles debe ahuyentar las aves de un lago de Arcadia.

ἕκτον ἐπέταξεν ἆθλον1 αὐτῷ2 τὰς Στυμφαλίδας ὄρνιθας ἐκδιῶξαι.

ἦν δὲ ἐν Στυμφάλῳ πόλει τῆς Ἀρκαδίας Στυμφαλὶς λίμνη͵ πολλῇ

συνηρεφὴς ὕλῃ· εἰς ταύτην ὄρνεις συνέφυγον ἄπλετοι͵ τὴν ἀπὸ τῶν

λύκων ἁρπαγὴν δεδοικυῖαι3. χάλκεα οὖν κρόταλα δίδωσιν4 αὐτῷ2 Ἀθηνᾶ

παρὰ Ἡφαίστου λαβοῦσα. ταῦτα κρούων ἐπί τινος ὄρους τὰς ὄρνιθας

ἐφόβει· αἱ δὲ τὸν δοῦπον οὐχ ὑπομένουσαι μετὰ δέους ἀνίπταντο5͵ καὶ

τοῦτον τὸν τρόπον6 Ἡρακλῆς ἐτόξευσεν αὐτάς.

Apolodoro, Biblioteca II, 5, 6


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. C. predicativo.
• Participio apositivo 2. Se refiere a Heracles.
3. Part. perf. act. de δείδω.
4. 3ª sing. pres. ind. act. de δίδωμι.
5. Impf. de ἀνίπταμαι: alzar el vuelo.
6. Ac. adverbial.

TEXTO 24 Las columnas de Heracles


Heracles debe dirigirse hasta Eritía (actual Estrecho de Gibraltar) para conseguir las vacas del monstruoso Gerión.

δέκατον ἐπέταξεν ἆθλον1 τὰς Γηρυόνου βόας2 ἐξ Ἐρυθείας

κομίζειν. Ἐρύθεια δὲ ἦν Ὠκεανοῦ πλησίον νῆσος͵ ἣ νῦν Γάδειρα

καλεῖται. ταύτην κατῴκει Γηρυόνης, τριῶν ἔχων ἀνδρῶν σῶμα. εἶχε δὲ


38 ANTOLOGÍA GRIEGA

φοινικᾶς βόας2͵ ὧν ἦν βουκόλος Εὐρυτίων͵ φύλαξ δὲ Ὄρθος ὁ κύων

δικέφαλος ἐξ Ἐχίδνης καὶ Τυφῶνος γεγεννημένος. πορευόμενος οὖν ἐπὶ

τὰς Γηρυόνου βόας2 διὰ τῆς Εὐρώπης͵ ἄγρια πολλὰ ζῷα ἀνελὼν3 Λιβύης

ἐπέβαινε4͵ καὶ παρελθὼν Ταρτησσὸν ἔστησε5 σημεῖα1 τῆς πορείας ἐπὶ

τῶν ὅρων Εὐρώπης καὶ Λιβύης ἀντιστοίχους6 δύο στήλας.

Apolodoro, Biblioteca II, 5, 10


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. C. predicativo.
• Adjetiva 2. βοῦς, βοός, ἡ.
• Participio apositivo 3. Part. aor. de ἀναιρέω.
4. Llegar a (+ gen.).
5. Aor. de ἵστημι.
6. ἀντίστοιχος, -ον: simétricas, enfrentadas.

7.4. TESEO

TEXTO 25 Origen del Minotauro


A causa de Posidón, Pasifae, esposa de Minos, deseando unirse con un toro, lo logra con ayuda de Dédalo.

ὀργισθεὶς1 δὲ Μίνωι Ποσειδῶν ὅτι μὴ κατέθυσε τὸν ταῦρον, τοῦτον

μὲν ἐξηγρίωσε2, Πασιφάην δὲ ἐλθεῖν εἰς ἐπιθυμίαν αὐτοῦ

παρεσκεύασεν. ἡ δὲ ἐρασθεῖσα3 τοῦ ταύρου συνεργὸν4 λαμβάνει

Δαίδαλον, ὃς ἦν ἀρχιτέκτων, πεφευγὼς5 ἐξ Ἀθηνῶν ἐπὶ φόνῳ. οὗτος

ξυλίνην βοῦν6 ἐπὶ τροχῶν κατασκευάσας, τὴν Πασιφάην ἐνεβίβασεν.

ἐλθὼν δὲ ὁ ταῦρος ὡς ἀληθινῇ βοΐ6 συνῆλθεν. ἡ δὲ Ἀστέριον ἐγέννησε

τὸν κληθέντα7 Μινώταυρον. οὗτος εἶχε ταύρου πρόσωπον, τὰ δὲ λοιπὰ

ἀνδρός.

Apolodoro, Biblioteca III, 1, 4


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. aor. pas. de ὀργίζω.
Biblioteca de Apolodoro 39

• Adverbial causal 2. ἐξαγρίοω.


• Sustantiva de infinitivo 3. Part. aor. pas. de ἐράω: enamorarse (+ gen.).
• Adjetiva 4. C. predicativo.
• Adverb. comparativa-modal 5. Part. perf. de φεύγω.
• Participio atributivo 6. βοῦς, βοός, ἡ.
7. Part. aor. pas. de καλέω.

TEXTO 26 Teseo y el Minotauro


Teseo, como parte del tercer tributo de Atenas, se enfrenta al Minotauro y le da muerte, gracias a la ayuda de
Ariadna.

ἐχούσης δὲ τῆς νεὼς1 μέλαν ἱστίον Αἰγεὺς τῷ παιδὶ ἐνετείλατο2, ἐὰν

ὑποστρέφῃ ζῶν3, λευκοῖς πετάσαι4 τὴν ναῦν1 ἱστίοις. ὡς δὲ ἧκεν εἰς

Κρήτην, Ἀριάδνη θυγάτηρ Μίνωος ἐρωτικῶς διατεθεῖσα5 πρὸς αὐτὸν

συμπράσσειν ἐπαγγέλλεται, ἐὰν ὁμολογήσῃ γυναῖκα6 αὐτὴν ἕξειν.

ὁμολογήσαντος δὲ σὺν ὅρκοις Θησέως δεῖται7 Δαιδάλου μηνῦσαι τοῦ

λαβυρίνθου τὴν ἔξοδον. ὑποθεμένου8 δὲ ἐκείνου, λίνον Θησεῖ δίδωσι9·

τοῦτο ἐξάψας Θησεὺς τῆς θύρας ἐφελκόμενος εἰσῄει10. καταλαβὼν δὲ

Μινώταυρον ἐν ἐσχάτῳ μέρει τοῦ λαβυρίνθου παίων πυγμαῖς

ἀπέκτεινεν, ἐφελκόμενος δὲ τὸ λίνον πάλιν ἐξῄει11.

Apolodoro, Epítome I, 7-9


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. ναῦς, νεώς, ἡ.
• Adverbial condicional 2. Aor. de ἐντέλλω.
• Participio apositivo 3. Vivo, sano y salvo.
• Sustantiva de infinitivo 4. Inf. aor. de πετάννυμι.
• Adverbial temporal 5. Part. aor. pas. de διατίθημι (+ ἐρωτικῶς): enamorarse de.
6. C. predicativo.
7. δέω: pedir hacer algo (+ inf.) a alguien (+ gen.). Su sujeto es
Ariadna.
8. Part. aor. de ὑποτίθημι: aconsejar.
9. 3ª sing. pres. ind. de δίδωμι.
10. 3ª sing. impf. de εἴσειμι.
11. 3ª sing. impf. de ἔξειμι.
40 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 27 Pérdida de Ariadna y muerte de Egeo


Teseo, apesadumbrado por la pérdida de Ariadna que ha sido raptada por Dioniso, se olvida de cambiar las velas.

καὶ διὰ νυκτὸς μετὰ Ἀριάδνης καὶ τῶν παίδων1 εἰς Νάξον

ἀφικνεῖται. ἔνθα Διόνυσος ἐρασθεὶς2 Ἀριάδνης ἥρπασε, καὶ κομίσας εἰς

Λῆμνον ἐμίγη3. λυπούμενος δὲ Θησεὺς ἐπ' Ἀριάδνῃ καταπλέων

ἐπελάθετο πετάσαι4 τὴν ναῦν5 λευκοῖς ἱστίοις. Αἰγεὺς δὲ ἀπὸ τῆς

ἀκροπόλεως τὴν ναῦν5 ἰδὼν6 ἔχουσαν μέλαν ἱστίον, Θησέα νομίσας

ἀπολωλέναι7 ῥίψας ἑαυτὸν μετήλλαξε8.

Apolodoro, Epítome I, 9-10


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Los jóvenes que se han salvado del Minotauro.
• Sustantiva de infinitivo 2. Part. aor. pas. de ἐράω (+ gen.).
• Participio predicativo 3. 3ª sing. aor. ind. pas. de μείγνυμι: llegar a.
4. Inf. aor. de πετάννυμι.
5. ναῦς, νεώς, ἡ.
6. ὁράω.
7. Inf. perf. de ἀπόλλυμι.
8. μεταλλάσσω: morir.

TEXTO 28 Dédalo e Ícaro


Minos, enterado de la huída de Teseo, encierra a Dédalo y a su hijo Ícaro en el laberinto, de donde se las ingenian
para salir.

Μίνως, αἰσθόμενος1 τοῦ φεύγειν τοὺς μετὰ Θησέως2, Δαίδαλον

αἴτιον3 ἐν τῷ λαβυρίνθῳ μετὰ τοῦ παιδὸς Ἰκάρου καθεῖρξεν. ὁ δὲ πτερὰ

κατασκευάσας ἑαυτῷ καὶ τῷ παιδὶ ἐνετείλατο4 μήτε εἰς ὕψος πέτεσθαι,

ἵνα μὴ ὑπὸ τοῦ ἡλίου αἱ πτέρυγες λυθῶσι5, μήτε ἐγγὺς θαλάσσης, ἵνα

μὴ τὰ πτερὰ ὑπὸ τῆς νοτίδος λυθῇ5. Ἴκαρος δὲ ἀμελήσας6 τῶν τοῦ


Biblioteca de Apolodoro 41

πατρὸς ἐντολῶν ψυχαγωγούμενος ἀεὶ μετέωρος3 ἐφέρετο7· τακείσης8 δὲ

τῆς κόλλης πεσὼν9 εἰς τὴν θάλασσαν ἀπέθανε.

Apolodoro, Epítome I, 12-13


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Rige gen.: darse cuenta de.
• Infinitivo sustantivado 2. Sustantivación de un sintagma preposicional: los con Teseo,
• Sustantiva de infinitivo Teseo y sus acompañantes. Suj. del inf.
• Adverbial final 3. C. predicativo.
• Genitivo absoluto 4. Aor. de ἐντέλλω.
5. Subj. aor. pas.
6. ἀμελέω: despreocuparse de (+ gen.).
7. ἀεὶ… ἐφέρετο: era llevado cada vez más alto.
8. Part. aor. pas. de τήκω.
9. Part. aor. de πίπτω.

7.5. PERSEO

TEXTO 29 Dánae y su hijo Perseo


Dánae engendrará a Perseo con Zeus, a pesar de que Acrisio encierra a su hija para que no tenga descendencia.

Ἀκρισίῳ δὲ ὁ θεὸς ἔφη1 γενέσθαι παῖδα ἐκ τῆς θυγατρός͵ ὃς αὐτὸν

ἀποκτενεῖ2. δείσας δὲ ὁ Ἀκρίσιος τοῦτο͵ ὑπὸ γῆν θάλαμον

κατασκευάσας χάλκεον τὴν Δανάην ἐφρούρει. ταύτην μέν͵ ὡς ἔνιοι

λέγουσιν͵ ἔφθειρε Προῖτος· ὡς δὲ ἔνιοί φασι3͵ Ζεὺς μεταμορφωθεὶς4 εἰς

χρυσὸν καὶ διὰ τῆς ὀροφῆς εἰς τοὺς Δανάης εἰσρυεὶς5 κόλπους

συνῆλθεν. αἰσθόμενος δὲ Ἀκρίσιος ὕστερον ἐξ αὐτῆς γεγεννημένον

Περσέα͵ μὴ πιστεύσας ὑπὸ Διὸς ἐφθάρθαι6͵ τὴν θυγατέρα μετὰ τοῦ

παιδὸς εἰς λάρνακα βαλὼν ἔρριψεν εἰς θάλασσαν.

Apolodoro, Biblioteca, II, 4, 1


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. 3ª sing. impf. de φημί.
• Adjetiva 2. Fut. de ἀποκτείνω.
42 ANTOLOGÍA GRIEGA

• Participio apositivo 3. 3ª pl. pres. ind. de φημί.


• Adverb. comparativo-modal 4. Part. aor. pas. de μεταμορφόω.
• Participio predicativo 5. Nom. sing. m. part aor. pas. de εἰσρέω (con valor act.).
6. Inf. aor. pas. de φθείρω: violar.

TEXTO 30 Perseo y la gorgona Medusa


Perseo, obligado a traer la cabeza de Medusa, la única Gorgona mortal, consigue darle muerte con la ayuda de
Atenea.

ἦσαν δὲ αὗται1 Σθενὼ, Εὐρυάλη, Μέδουσα. μόνη δὲ ἦν θνητὴ

Μέδουσα· εἶχον δὲ αἱ Γοργόνες κεφαλὰς μὲν περιεσπειραμένας2 φολίσι3

δρακόντων͵ ὀδόντας δὲ μεγάλους ὡς συῶν͵ καὶ χεῖρας χαλκᾶς͵ καὶ

πτέρυγας χρυσᾶς͵ δι΄ ὧν ἐπέτοντο. τοὺς δὲ ἰδόντας λίθους ἐποίουν4.

ἐπιστὰς5 οὖν αὐταῖς ὁ Περσεὺς κοιμωμέναις͵ βλέπων εἰς ἀσπίδα

χαλκῆν͵ δι΄ ἧς τὴν εἰκόνα τῆς Γοργόνος ἔβλεπεν͵ ἐκαρατόμησεν6 αὐτήν.

Apolodoro, Biblioteca, II, 4, 2


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Se refiere a las Gorgonas.
• Participio sustantivado 2. Rodeadas.
3. φολίς, φολίδος, ἡ: escama.
4. + λίθους (C. predicativo): convertían en piedra, petrificaban.
5. Nom. sing. m. part. aor. act. de ἐφίστημι.
6. καρατομέω: cortar la cabeza, decapitar.

7.6. JASÓN

TEXTO 31 Jasón y el vellocino de oro


Pelias, rey de Yolcos, envía a su sobrino Jasón a buscar el vellocino de oro que está en la Cólquide muy bien
custodiado.

Αἴσονος δὲ τοῦ Κρηθέως καὶ Πολυμήδης τῆς Αὐτολύκου Ἰάσων.

οὗτος ᾤκει ἐν Ἰωλκῷ, τῆς δὲ Ἰωλκοῦ Πελίας ἐβασίλευσε μετὰ Κρηθέα.

Πελίας ἐπὶ τὸ χρυσόμαλλον1 δέρας2 ἐλθεῖν ἐκέλευσεν Ἰάσονα. τοῦτο δὲ


Biblioteca de Apolodoro 43

ἐν Κόλχοις ἦν ἐν Ἄρεος ἄλσει κρεμάμενον3 ἐκ δρυός, ἐφρουρεῖτο δὲ ὑπὸ

δράκοντος ἀύπνου.

Apolodoro, Biblioteca I, 9, 16
Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. Cubierto de oro.
• Adjetiva 2. δέρας, δέρατος , τό: piel.
• Participio apositivo 3. Part. pres. pas. de κρεμάννυμι: colgado.

TEXTO 32 Los Argonautas llegan a la isla de Lemnos


Los Argonautas, con Jasón al frente, llegan a Lemnos y encuentran en la isla a la reina Hipsipila, pero sin hombres.

οὗτοι ναυαρχοῦντος Ἰάσονος προσίσχουσι1 Λήμνῳ. ἔτυχε δὲ ἡ

Λῆμνος ἀνδρῶν τότε οὖσα ἔρημος2, βασιλευομένη δὲ ὑπὸ Ὑψιπύλης, δι΄

αἰτίαν τήνδε. αἱ Λήμνιαι τὴν Ἀφροδίτην οὐκ ἐτίμων3· ἡ δὲ αὐταῖς

ἐμβάλλει δυσοσμίαν, καὶ διὰ τοῦτο οἱ γήμαντες4 αὐτὰς ἐκ τῆς πλησίον

Θρᾴκης λαβόντες αἰχμαλωτίδας συνευνάζοντο αὐταῖς, ἀτιμαζόμεναι δὲ

αἱ Λήμνιαι τούς τε πατέρας καὶ τοὺς ἄνδρας φονεύουσι·

Apolodoro, Biblioteca I, 9, 17
Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Rige dat.: atracar en.
• Participio predicativo 2. ἔτυχε… ἔρημος: resultó que por entonces Lemnos no tenía
• Participio sustantivado hombres.
• Participio apositivo 3. τιμάω.
4. Part. aor. de γαμέω (+ αὐτάς): sus maridos.

TEXTO 33 Medea, enamorada, promete ayuda a Jasón


Medea se enamora de Jasón y promete ayudarle a cambio de que el héroe la tome por esposa y la lleve con él a
Grecia.

ἀποροῦντος δὲ τοῦ Ἰάσονος πῶς1 ἂν δύναιτο2 τοὺς ταύρους

καταζεῦξαι3, Μήδεια αὐτοῦ ἔρωτα ἴσχει4· ἦν δὲ αὕτη φαρμακίς5. κρύφα


44 ANTOLOGÍA GRIEGA

τοῦ πατρὸς συνεργήσειν αὐτῷ πρὸς τὴν κατάζευξιν6 τῶν ταύρων

ἐπηγγείλατο καὶ τὸ δέρας7 ἐγχειριεῖν8, ἐὰν ὀμόση9 αὐτὴν ἕξειν γυναῖκα10

καὶ εἰς Ἑλλάδα σύμπλουν10 ἀγάγηται9.

Apolodoro, Biblioteca I, 9, 23
Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Cómo.
• Sustantiva interrogativa ind. 2. Optativo potencial.
• Sustantiva de infinitivo 3. καταζεύγνυμι.
• Adverbial condicional 4. αὐτοῦ… ἴσχει: se enamora de él.
5. φαρμακίς, φαρμακίδος, ἡ: hechicera.
6. κατάζευξις, -εως, ἡ: unción, acción de unir.
7. δέρας, δέρατος , τό: piel (se refiere al vellocino de oro).
8. Inf. fut. de ἐγχειρίζω.
9. Subj. aor. de ὄμνυμι y de ἄγω respectivamente. Con ἐάν : si
juraba… y si la llevaba…
10. C. predicativo.

TEXTO 34 Medea se venga del traidor Jasón


Tras años de feliz convivencia en Corinto, Jasón abandona a Medea por Glauce. Medea se tomará la más terrible
venganza.

οἱ δὲ ἧκον εἰς Κόρινθον, καὶ δέκα μὲν ἔτη διετέλουν1 εὐτυχοῦντες,

αὖθις δὲ τοῦ τῆς Κορίνθου βασιλέως Κρέοντος τὴν θυγατέρα Γλαύκην

Ἰάσονι ἐγγυῶντος2, παραπεμψάμενος Ἰάσων Μήδειαν3 ἐγάμει4. ἡ δὲ τῇ

μὲν γαμουμένῃ πέπλον μεμαγμένον5 φαρμάκοις ἔπεμψεν, ὃν

ἀμφιεσαμένη6 μετὰ τοῦ βοηθοῦντος πατρὸς πυρὶ λάβρῳ κατεφλέχθη7,

τοὺς δὲ παῖδας οὓς εἶχεν ἐξ Ἰάσονος ἀπέκτεινε.

Apolodoro, Biblioteca I, 9, 28
Sintaxis oracional Notas
• Participio predicativo 1. διατελέω.
• Genitivo absoluto 2. ἐγγυάω.
• Participio apositivo 3. Complemento de παραπεμψάμενος.
• Participio sustantivado 4. Tiene como complemento a Γλαύκην.
• Adjetiva 5. Part. perf. pas. de μάσσω.
Biblioteca de Apolodoro 45

• Participio atributivo 6. Part. aor. med. de ἀμφιέννυμι.


7. Aor. pas. de καταφλέγω.

7.7. CICLO TROYANO

TEXTO 35 La manzana de la discordia


Eris arroja la manzana de la belleza que provoca la discordia entre las diosas Hera, Atenea y Afrodita. Paris será el
juez.

μῆλον περὶ κάλλους Ἔρις ἐμβάλλει Ἥρᾳ καὶ Ἀθηνᾷ καὶ Ἀφροδίτῃ,

καὶ κελεύει Ζεὺς Ἑρμῆν εἰς Ἴδην πρὸς Ἀλέξανδρον ἄγειν, ἵνα ὑπ'

ἐκείνου διακριθῶσι1. αἱ δὲ ἐπαγγέλλονται δῶρα δώσειν2 Ἀλεξάνδρῳ,

Ἥρα μὲν βασιλείαν πάντων, Ἀθηνᾶ δὲ πολέμου νίκην, Ἀφροδίτη δὲ

γάμον Ἑλένης. ὁ δὲ3 Ἀφροδίτην προκρίνει.

Apolodoro, Epítome III, 2


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. Subj. aor. pas. de διακρίνω.
• Adverbial final 2. Inf. fut. de δίδωμι.
3. Paris Alejandro.

TEXTO 36 Nacimiento de Aquiles


Tetis trata de hacer inmortal a su hijo Aquiles. El procedimiento asustará a Peleo y provocará graves
consecuencias.

ὡς δὲ ἐγέννησε Θέτις ἐκ Πηλέως βρέφος, ἀθάνατον1 θέλουσα

ποιῆσαι τοῦτο, κρύφα Πηλέως εἰς τὸ πῦρ ἐγκρύβουσα2 τῆς νυκτὸς3

ἔφθειρεν ὃ ἦν αὐτῷ θνητὸν πατρῷον, μεθ' ἡμέραν δὲ ἔχριεν ἀμβροσίᾳ.

Πηλεὺς δὲ ἐπιτηρήσας καὶ σπαίροντα τὸν παῖδα ἰδὼν ἐπὶ τοῦ πυρὸς

ἐβόησε· καὶ Θέτις νήπιον1 τὸν παῖδα ἀπολιποῦσα πρὸς Νηρηίδας ᾤχετο.

κομίζει δὲ τὸν παῖδα πρὸς Χείρωνα Πηλεύς. ὁ δὲ λαβὼν αὐτὸν ἔτρεφε


46 ANTOLOGÍA GRIEGA

σπλάγχνοις λεόντων καὶ συῶν ἀγρίων καὶ ἄρκτων μυελοῖς, καὶ

ὠνόμασεν Ἀχιλλέα4.

Apolodoro, Biblioteca III, 13, 6


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. C. predicativo.
• Participio apositivo 2. ἐγκρύβω = ἐγκρύπτω.
• Sustantiva de infinitivo 3. Gen. de tiempo.
• Adjetiva 4. Apolodoro explica que se llama Aquiles porque sus labios
• Participio predicativo no habían mamado, de α- (privativa) y χείλη (labios).

TEXTO 37 El sueño de Hécuba


Hécuba, esposa del rey Príamo, sueña que el niño que lleva en el vientre será responsable de la destrucción de su
ciudad.

Πρίαμος δὲ δευτέραν1 ἔγημεν2 Ἑκάβην τὴν Δύμαντος. γεννᾶται δὲ

αὐτῇ πρῶτος1 μὲν Ἕκτωρ. δευτέρου δὲ γεννᾶσθαι μέλλοντος3 βρέφους

ἔδοξεν Ἑκάβη καθ᾿ ὕπνους δαλὸν τεκεῖν4 διάπυρον, τοῦτον δὲ πᾶσαν

ἐπινέμεσθαι τὴν πόλιν καὶ καίειν. μαθὼν δὲ Πρίαμος παρ' Ἑκάβης τὸν

ὄνειρον, Αἴσακον τὸν υἱὸν μετεπέμψατο· ἦν γὰρ ὀνειροκρίτης5. οὗτος

εἰπὼν τῆς πατρίδος γενέσθαι τὸν παῖδα ἀπώλειαν, ἐκθεῖναι6 τὸ βρέφος

ἐκέλευε.

Apolodoro, Biblioteca III, 12, 5


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. C. predicativo.
• Sustantiva de infinitivo 2. Aor. ind. act. de γαμέω.
• Participio apositivo 3. μέλλω: ir a (+ inf.)
4. Aor. de τίκτω.
5. Intérprete de sueños.
6. Inf. aor. de ἐκτίθημι: exponer.
Biblioteca de Apolodoro 47

TEXTO 38 El juramento de Tindáreo


Ante el gran número de pretendientes, Tindáreo accede a realizar un juramento común que proteja al elegido.

παρεγένοντο δὲ εἰς Σπάρτην ἐπὶ τὸν Ἑλένης γάμον οἱ

βασιλεύοντες Ἑλλάδος. τούτων ὁρῶν τὸ πλῆθος Τυνδάρεως ἐδεδοίκει1

μὴ προκριθέντος2 ἑνὸς3 στασιάσωσιν4 οἱ λοιποί. ὑπέσχετο δὲ Ὀδυσσεύς,

ἐὰν συλλάβηται4 πρὸς τὸν Πηνελόπης αὐτῷ γάμον, ὑποθήσεσθαι5

τρόπον τινὰ δι' οὗ μηδεμία γενήσεται στάσις. Ὀδυσσεύς δὲ πάντας

εἶπεν ἐξορκίσαι6 τοὺς μνηστῆρας βοηθήσειν, ἐὰν ὁ προκριθεὶς7 νυμφίος

ὑπὸ ἄλλου τινὸς ἀδικῆται περὶ τὸν γάμον. ἀκούσας δὲ τοῦτο Τυνδάρεως

τοὺς μνηστῆρας ἐξορκίζει, καὶ Μενέλαον μὲν αὐτὸς αἱρεῖται νυμφίον8,

Ὀδυσσεῖ δὲ παρὰ Ἰκαρίου μνηστεύεται Πηνελόπην.

Apolodoro, Biblioteca III, 10, 8-9


Sintaxis oracional Notas
• Participio sustantivado 1. Plpf. act. de δείδω.
• Participio apositivo 2. Part. aor. pas. de προκρίνω: elegir.
• Sustantiva con conjunción 3. εἷς, μία, ἕν.
• Genitivo absoluto 4. Aor. subj.
• Adverbial condicional 5. Inf. fut. de ὑποτίθημι: sugerir.
• Sustantiva de infinitivo 6. El suj. es Tindáreo.
• Adjetiva 7. Part. aor. pas. de προκρίνω.
• Participio atributivo 8. C. predicativo.

TEXTO 39 El sacrificio de Ifigenia


Los griegos zarpan de Argos y, tras llegar a Áulide por segunda vez, no pueden hacerse a la mar por falta de
viento.

Κάλχας δὲ ἔφη1 οὐκ ἄλλως δύνασθαι πλεῖν αὐτούς, εἰ μὴ τῶν

Ἀγαμέμνονος θυγατέρων ἡ κρατιστεύουσα κάλλει2 σφάγιον3 Ἀρτέμιδι

παραστῇ4, διὰ τὸ μηνίειν5 τὴν θεὸν τῷ Ἀγαμέμνονι. τοῦ δὲ χρησμοῦ

τούτου γενομένου, Ἀγαμέμνων τὴν Κλυταιμνήστραν Ἰφιγένειαν ᾔτει,


48 ANTOLOGÍA GRIEGA

λέγων δώσειν6 αὐτὴν Ἀχιλλεῖ γυναῖκα3. πεμψάσης δὲ ἐκείνης

Ἀγαμέμνων τῷ βωμῷ παραστήσας7 ἔμελλε8 σφάζειν, Ἄρτεμις δὲ αὐτὴν

ἁρπάσασα εἰς Ταύρους ἱέρειαν3 ἑαυτῆς κατέστησεν9, ἔλαφον ἀντ' αὐτῆς

παραστήσασα7 τῷ βωμῷ·

Apolodoro, Epítome III, 21-22


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. φημί.
• Adverbial condicional 2. Por su belleza.
• Participio sustantivado 3. C. predicativo.
• Infinitivo sustantivado 4. 3ª sing. subj. aor. de παρίστημι: presentarse.
• Genitivo absoluto 5. Construcción de inf. sustantivado con suj. en ac. (τὴν θεὸν).
• Participio apositivo 6. Inf. fut. de δίδωμι.
7. Part. aor. de παρίστημι.
8. μέλλω: ir a (+ inf.).
9. 3ª sing. aor. ind. de καθίστημι: llevar.

TEXTO 40 Muerte de Patroclo


Ante el acoso de los troyanos, Aquiles permite a Patroclo luchar con sus armas, quien les hace retroceder hasta que
muere.

ὡς δὲ εἶδεν1 Ἀχιλλεὺς τὴν Πρωτεσιλάου ναῦν2 καιομένην,

ἐκπέμπει Πάτροκλον καθοπλίσας τοῖς ἰδίοις ὅπλοις μετὰ τῶν

Μυρμιδόνων. ἰδόντες1 δὲ αὐτὸν οἱ Τρῶες καὶ νομίσαντες Ἀχιλλέα εἶναι

εἰς φυγὴν τρέπονται. καταδιώξας3 δὲ αὐτοὺς εἰς τὸ τεῖχος πολλοὺς

ἀναιρεῖ καὶ ὑφ' Ἕκτορος ἀναιρεῖται.

Apolodoro, Epítome IV, 6


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. ὁράω.
• Participio predicativo 2. Ac. sing. de ναῦς νεώς, ἡ.
• Participio apositivo 3. Concierta con el suj. de ἀναιρεῖ, Patroclo.
• Sustantiva de infinitivo
Biblioteca de Apolodoro 49

TEXTO 41 El caballo de madera


Odiseo trama la construcción de un caballo de madera en honor de Atenea, que albergará a los mejores guerreros.

ὕστερον δὲ Ὀδυσσεὺς ἐπινοεῖ δουρείου1 ἵππου κατασκευὴν καὶ

ὑποτίθεται2 Ἐπειῷ, ὃς ἦν ἀρχιτέκτων· οὗτος ἀπὸ τῆς Ἴδης ξύλα τεμὼν3

ἵππον κατασκευάζει κοῖλον ἔνδοθεν. εἰς τοῦτον Ὀδυσσεὺς εἰσελθεῖν

πείθει4 πεντήκοντα τοὺς ἀρίστους, τοὺς δὲ λοιποὺς γενομένης νυκτὸς

ἐμπρήσαντας5 τὰς σκηνάς, ἀναχθέντας6 περὶ τὴν Τένεδον ναυλοχεῖν

καὶ μετὰ τὴν ἐπιοῦσαν7 νύκτα καταπλεῖν. οἱ δὲ πείθονται καὶ τοὺς μὲν

ἀρίστους ἐμβιβάζουσιν εἰς τὸν ἵππον, ἡγεμόνα8 καταστήσαντες9 αὐτῶν

Ὀδυσσέα.

Apolodoro, Epítome V, 14-15


Sintaxis oracional Notas
• Adjetiva 1. δούρειος, -α, -ον: de madera.
• Participio apositivo 2. Pres. ind. med. de ὑποτίθημι: proponer.
• Sustantiva de infinitivo 3. τέμνω.
• Genitivo absoluto 4. πείθω: convencer a alguien (+ ac.) de hacer algo (+ inf.).
• Participio atributivo 5. Aor. de ἐμπίπρημι.
6. Part. aor. pas. de ἀνάγω.
7. Part. pres. de ἔπειμι: siguiente.
8. C. predicativo.
9. Part. aor. de καθίστημι.

TEXTO 42 Regalo funesto


Los griegos abandonan el caballo repleto de sus mejores guerreros y se ocultan tras la isla de Ténedos.

ἡμέρας δὲ γενομένης ἔρημον1 οἱ Τρῶες τὸ τῶν Ἑλλήνων

στρατόπεδον θεασάμενοι καὶ νομίσαντες αὐτοὺς πεφευγέναι2, εἷλκον

τὸν ἵππον καὶ παρὰ τοῖς Πριάμου βασιλείοις στήσαντες3 ἐβουλεύοντο τί

χρὴ ποιεῖν. Κασάνδρας δὲ λεγούσης ἔνοπλον ἐν αὐτῷ δύναμιν εἶναι,

τοῖς μὲν ἐδόκει κατακαίειν, τοῖς δὲ αὐτὸν ἐᾶν θεῖον ἀνάθημα1.


50 ANTOLOGÍA GRIEGA

Apolodoro, Epítome V, 16-17


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. C. predicativo.
• Participio apositivo 2. Inf. perf. de φεύγω.
• Sustantiva de infinitivo 3. Part. aor. de ἵστημι.
• Sustantiva interrogativa ind.

TEXTO 43 Saqueo de Troya


Mientras los troyanos duermen tras las celebraciones, los griegos descienden del caballo y provocan gran
mortandad.

ὡς δ' ἐνόμισαν κοιμᾶσθαι τοὺς πολεμίους, ἀνοίξαντες σὺν τοῖς

ὅπλοις ἐξῄεσαν1· καὶ πρῶτος2 μὲν Ἐχίων ἀφαλλόμενος3 ἀπέθανεν, οἱ δὲ

λοιποὶ σειρᾷ ἐξάψαντες ἑαυτοὺς ἐπὶ τὰ τείχη παρεγένοντο καὶ τὰς

πύλας ἀνοίξαντες ὑπεδέξαντο τοὺς ἀπὸ Τενέδου καταπλεύσαντας.

χωρήσαντες δὲ μεθ' ὅπλων εἰς τὴν πόλιν, εἰς τὰς οἰκίας ἐπερχόμενοι

κοιμωμένους ἀνῄρουν4.

Apolodoro, Epítome V, 20-21


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. 3ª sing. impf. ἔξειμι: comenzaban a salir.
• Sustantiva de infinitivo 2. C. predicativo.
• Participio apositivo 3. ἀφαλλόμαι: saltar.
• Participio sustantivado 4. ἀναιρέω.

7.8. ODISEA

TEXTO 44 Odiseo en la cueva de Polifemo


Tras rescatar a los que habían probado el loto, se dirigen a la tierra de los cíclopes, seres monstruosos de un solo
ojo.

καταλιπὼν1 δὲ τὰς λοιπὰς ναῦς2 ἐν τῇ πλησίον νήσῳ, μίαν3,4 ἔχων

τῇ Κυκλώπων γῇ προσπελάζει. ἔστι δὲ τῆς θαλάσσης πλησίον ἄντρον,

εἰς ὃ ἔρχεται ἔχων ἀσκὸν οἴνου. ἦν δὲ Πολυφήμου τὸ ἄντρον, ὃς ἦν


Biblioteca de Apolodoro 51

Ποσειδῶνος καὶ Θοώσης νύμφης, ἀνὴρ ὑπερμεγέθης ἄγριος

ἀνδροφάγος, ἔχων ἕνα4 ὀφθαλμὸν ἐπὶ τοῦ μετώπου.

Apolodoro, Epítome VII, 4


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Odiseo.
• Adjetiva 2. Ac. pl. de νάυς, νεώς, ἡ.
3. Se refiere a una nave.
4. εἷς, μία, ἕν.

TEXTO 45 “Nadie” ataca a Polifemo


Polifemo, tras devorar a algunos intrusos, bebe el vino que le ofrece Odiseo hasta caer vencido por la embriaguez.

ὁ δὲ Πολυφήμος οἶνον πιὼν1 πάλιν ᾔτησε2, καὶ πιὼν τὸ δεύτερον

ἐπηρώτα3 τὸ ὄνομα, ὁ δὲ Ὀδυσσεὺς εἶπεν ὅτι Οὔτις καλεῖται.

κατασχεθεὶς4 δὲ ὑπὸ μέθης ἐκοιμήθη5. Ὀδυσσεὺς δὲ εὑρὼν ῥόπαλον

ἀπώξυνε καὶ πυρώσας ἐξετύφλωσεν αὐτόν. ἐπιβοωμένου δὲ

Πολυφήμου τοὺς πέριξ Κύκλωπας, παραγενόμενοι ἐπηρώτων3 τίς

αὐτὸν ἀδικεῖ. τοῦ δὲ εἰπόντος αὐτοῦ “Οὔτις”, νομίσαντες αὐτὸν λέγειν

“ὑπὸ μηδενός”, ἀνεχώρησαν.

Apolodoro, Epítome VII, 6-7


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. aor. de πίνω.
• Sustantiva con conjunción 2. Su complemento es beber.
• Genitivo absoluto 3. ἐπερωτάω.
• Sustantiva interrogativa ind. 4. Part. aor. pas. de κατέχω: dominado. Concierta con
• Sustantiva de infinitivo Polifemo.
5. Aor. pas. de κοιμάω.
52 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 46 Las Sirenas


Odiseo navega cerca de las Sirenas, que atraen a los marineros con sus cantos. Su ingenio le permitirá disfrutar sin
peligro.

αἱ δὲ Σειρῆνες ἦσαν Ἀχελῴου καὶ Μελπομένης μιᾶς1 τῶν Μουσῶν

θυγατέρες, Πεισινόη, Ἀγλαόπη, Θελξιέπεια. τούτων ἡ μὲν ἐκιθάριζεν, ἡ

δὲ ᾖδεν, ἡ δὲ ηὔλει, καὶ διὰ τούτων ἔπειθον2 καταμένειν τοὺς

παραπλέοντας. εἶχον δὲ ἀπὸ τῶν μηρῶν ὀρνίθων μορφάς. ταύτας

παραπλέων3 Ὀδυσσεύς, τῆς ᾠδῆς βουλόμενος ὑπακοῦσαι4, τῶν μὲν

ἑταίρων τὰ ὦτα5 ἔβυσε κηρῷ, ἑαυτὸν δὲ ἐκέλευσε προσδεθῆναι6 τῷ ἱστῷ.

πειθόμενος δὲ ὑπὸ τῶν Σειρήνων καταμένειν ἠξίου7 λυθῆναι8, οἱ δὲ

μᾶλλον αὐτὸν ἐδέσμευον, καὶ οὕτω παρέπλει.

Apolodoro, Epítome VII, 18-19


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. εἷς, μία, ἕν.
• Participio sustantivado 2. πείθω: convencer a alguien (+ ac.) de hacer algo (+ inf.).
• Participio apositivo 3. Lleva complemento en acusativo.
4. Rige gen.
5. οὖς , ὠτός, τό: oreja.
6. Inf. aor. pas. de προσδέω.
7. ἀξιόω.
8. Inf. aor. pas.

TEXTO 47 La tela de Penélope


La situación en palacio es desesperada: los pretendientes ansían el trono de Odiseo y acosan a su mujer.

Ὀδυσσεὺς δὲ παραγενόμενος εἰς τὴν πατρίδα εὑρίσκει τὸν οἶκον

διεφθαρμένον1. πολλοὶ μὲν γὰρ νομίσαντες αὐτὸν τεθνάναι2

Πηνελόπην ἐμνῶντο3. οὗτοι πορευόμενοι εἰς τὰ βασίλεια δαπανῶντες

τὰς Ὀδυσσέως ἀγέλας4 εὐωχοῦντο5. Πηνελόπη δὲ ἀναγκαζομένη τὸν

γάμον ὑπέσχετο6 ὅτε τὸ ἐντάφιον Λαέρτῃ πέρας ἕξει7, καὶ τοῦτο


Biblioteca de Apolodoro 53

ὕφηνεν8 ἐπὶ ἔτη τρία, μεθ' ἡμέραν μὲν ὑφαίνουσα, νύκτωρ δὲ

ἀναλύουσα.

Apolodoro, Epítome VII, 26 y 31


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. perf. pas. de διαφθείρω: destruida.
• Participio predicativo 2. Inf. perf. de θνῄσκω.
• Sustantiva de infinitivo 3. Impf. de μνάομαι.
• Adverbial temporal 4. Complemento de δαπανώντες.
5. Pas. de εὐωχέω: banquetearse.
6. Aor. de ὑπισχνέομαι: prometer.
7. Fut. de ἔχω.
8. Aor. de ὑφαίνω.
54 ANTOLOGÍA GRIEGA

Sintaxis oracional

Infinitivo con valor final: Textos 1, 15, 20.


Infinitivo sustantivado: Textos 3, 5, 15, 28, 39.

PARTICIPIO
1. Apositivo: Textos 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17,
18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 36, 37,
38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47.
2. Atributivo: Textos 3, 4, 7, 17, 25, 34, 41.
3. Sustantivado: Textos 5, 11, 15, 17, 30, 32, 34, 38, 39, 43, 46.
4. Predicativo: Textos 14, 27, 29, 32, 34, 37, 40, 46, 47.
5. Genitivo Absoluto: Textos 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 13, 15, 16, 17, 19, 21,
22, 26, 28, 32, 33, 34, 37, 38, 39, 41, 42, 45.
6. Acusativo Absoluto: Texto 19.
PROPOSICIONES SUBORDINADAS
1. Sustantivas o Completivas
a. De infinitivo: Textos 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11, 12, 15, 17, 18, 20, 21,
22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 33, 35, 36, 37, 38, 39, 40,
41, 42, 43, 45, 46, 47.
b. Con conjunción: Textos 6, 13, 38, 45.
c. Interrogativas indirectas: Textos 33, 42, 45.
2. Adjetivas o de Relativo: Textos 3, 5, 7, 9, 13, 14, 17, 22, 24, 25 29,
30, 31, 34, 36, 38, 41, 44.
3. Adverbiales o Circunstanciales
a. Condicionales: Textos 7, 26, 33, 38, 39.
b. Consecutivas
c. Finales: Textos 1, 5, 14, 28, 35.
d. Causales: Textos 3, 4, 19, 25, 38.
e. Comparativo-modales: Textos 3, 11, 25, 29.
f. Temporales: Textos 3, 4, 7, 8, 26, 36, 40, 43, 47.
Biblioteca de Apolodoro 55

Índice de Nombres Propios

Helena, esposa de Menelao, provoca


Α la guerra de Troya. Texto 35.
Ἀλκμήνη, -ης, ἡ: Alcmena, amante de
Ἀγαμέμνων, -ονος, ὁ: Agamenón, rey
Zeus y madre de Heracles. Texto 21.
de Micenas, hijo de Atreo y esposo de
Ἀμάλθεια, -ας, ἡ: Amaltea, cabra que
Clitemnestra. Texto 39.
fue nodriza de Zeus y a quien
Ἀγαυή, -ῆς, ἡ: Ágave, hija de Cadmo,
jugando, siendo el dios aún un niño,
rey de Tebas y madre de Penteo.
arrancó un cuerno que se convirtió en
Texto 12.
la Cornucopia. Texto 1.
Ἀγλαόπη, -ῆς, ἡ: Agláope, una de las
Ἀμφιτρύων, -ωνος, ὁ: Rey tebano,
Sirenas. Texto 46
esposo de Alcmena. Texto 21.
Ἀδράστεια, -ας, ἡ: Adrastea, ninfa
Ἀμφίων, -ονος, ὁ: Anfión, hijo de Zeus y
cretense encargada del cuidado de
de Antíope y esposo de Níobe que,
Zeus niño. Texto 1.
junto con su hermano gemelo Zeto
Ἀθηνᾶ, -ᾶς, ἡ: Atenea, diosa virgen de
fortificó la ciudad de Tebas. Texto 15.
la guerra y la sabiduría, hija de Zeus.
Ἀντιγόνη, -ης, ἡ: Antígona, hija de
Textos 3, 5, 13, 23, 35.
Edipo y Yocasta. Textos 17, 20.
Ἀθηναῖος, -α, -ον: gentilicio, de Atenas,
Ἀπόλλων, -ωνος, ὁ: Apolo, dios de la
ateniense. Textos 20, 25.
música, de las artes, de la poesía, la
Αἰγεύς, -έως, ὁ: Egeo, rey de Atenas y
medicina y la adivinación. Hijo de
padre de Teseo. Textos 26, 27.
Zeus y Leto, hermano gemelo de
Αἴσακος, -ου, ὁ: Ésaco, hijo de Príamo y
Ártemis. Textos 4, 5, 14.
Arisbe, que había recibido de su
᾿Αργεῖος, -α, -ον: gentilicio, de Argos o
abuelo Mérope el don de interpretar
de la Argólida; argivo. Texto 19, 20.
los sueños. Texto 37.
῎Αργος, -ου, ὁ: Argo, boyero de cien
Αἴσων, -ος, ὁ: Esón, rey legítimo de
ojos, asesinado por Hermes. Texto 10.
Yolcos, hermano de Pelias, esposo de
Ἄρης, -εως, ὁ: Ares, dios de la guerra
Polimede y padre de Jasón. Texto 37.
hijo de Zeus, amante de Afrodita.
Ἀκρίσιος, -ου, ὁ: Acrisio, rey de Argos,
Texto 31.
padre de Danae a quien encierra en
Ἀριάδνη, -ης, ἡ: Ariadna, hija de Minos,
un cofre y arroja al mar, con su hijo
rey de Creta; amante de Teseo y
recién nacido, pues un oráculo le
esposa de Dioniso. Textos 26, 27.
había vaticinado que moriría a manos
Ἀρκαδία, -ας, ἡ: Arcadia, región del
de su nieto. Texto 29.
Peloponeso. Texto 23.
Ἀλέξανδρος, -ου, ὁ, : Alejandro o Paris,
Ἄρτεμις, -ιδος, ἡ: Ártemis, diosa virgen
príncipe troyano hijo de Príamo y
de la caza y divinidad lunar. Hija de
Hécuba. Su amor con la espartana
56 ANTOLOGÍA GRIEGA

Zeus y Leto y hermana gemela de dos de ellas, Esteno y Euríale eran


Apolo, ambos nacidos en la isla de inmortales y solo Medusa era mortal.
Delos. Textos 4, 39. Tenían la cabeza cuajada de
Ἀστέριος, -ου, ὁ : Asterio, nombre serpientes, colmillos de jabalí, manos
propio del llamado Minotauro. Texto de bronce y alas de oro con las que
25. podían volar. Textos 30.
Ἀττική, -ῆς, ἡ: Ática, región de Grecia
continental cuya capital es Atenas.
Texto 13. Δ
Αὐτόλυκος, -ου, ὁ: Autólico, hábil y
astuto ladrón hijo de Hermes y abuelo Δαίδαλος, -ου, ὁ: Dédalo, arquitecto
materno de Odiseo y de Jasón por sus ateniense creador del laberinto del
hijas Anticlea y Polimede Minotauro en Creta. Textos 25, 26, 28.
respectivamente. Texto 31. Δέλφος, -ου, ὁ: Delfos, sede oracular de
Ἀφροδίτη, -ης, ἡ: Afrodita, diosa de la Apolo. Texto 4.
belleza, y la seducción amorosa, Δευκαλίων, -ωνος, ὁ: Deucalión, rey de
amante de Ares y esposa de Hefesto. Tesalia, hijo de Prometeo y esposo de
Textos 32, 35. Pirra. Texto 9.
Ἀχελῴος, -ου, ὁ: Aqueloo, río de Etolia, Δῆλος, -ου, ὁ: Delos, una de las islas
hijo de Océano y Tetis. Pretendiente Cícladas, lugar de nacimiento de
de Deyanira. Textos 46. Apolo y Ártemis. Texto 4.
Ἀχιλλεύς, -έως, ὁ: Aquiles, hijo de Peleo Δημήτηρ, -τρος, ἡ: Deméter, diosa de los
y Tetis, gran héroe argivo de la guerra cereales y la fructificación de la tierra,
de Troya. Textos 36, 39, 40. madre de Perséfone. Texto 6.
Δίκτη, -ης, ἡ: Dicte. Ninfa cretense
amada de Minos. Texto 1.
Διόνυσος, -οῦ, ὁ: Dioniso, dios del vino,
Β
la alegría y el desenfreno báquico,
Βάκχη, -ης, ἡ: Bacante, seguidora de hijo de Sémele y Zeus. Textos 12, 27.
Dioniso o Baco. Texto 12. Δύμας, -αντος, ὁ: Dimante, rey de
Frigia, padre de Hécuba. Texto 37.

Γ
Γάδειρα, -ων, τὰ: Gades o Gadir, actual
Ε
Cádiz. Texto 24.
Γῆ, -ῆς, ἡ: Gea, diosa tierra, madre de la Ἑκάβη, -ης, ἡ: Hécuba, esposa de
vida. Texto 3. Príamo, madre de Héctor, Paris,
Γηρυόνης, -ου, ὁ: Gerión, gigante de tres Casandra, entre otros. Texto 37.
cuerpos que habitaba cerca de Gades, ῞Εκτωρ, -ορος, ὁ: Héctor, paladín de
derrotado por Heracles. Texto 24. Troya, hijo de Príamo y Hécuba.
Γλαύκη, -ης, ἡ: Glauce, hija de Creonte, Textos 37, 40.
rey de Corinto y segunda esposa de Ἑλένη, -ης, ἡ: Helena, reina de Esparta,
Jasón. Asesinada por Medea. Texto esposa de Menelao y Paris, hija de
34. Zeus y Leda. Textos 35, 38.
Γοργώ, -οῦς, ἡ: Gorgona, tres hermanas
monstruosas hijas de Forcis y Ceto,
Biblioteca de Apolodoro 57

Ἐλευσίς, -ῖνος, ἡ: Eleusis, ciudad del Ἔχιδνα, -ης, ἡ: Equidna, monstruo


Ática célebre por el culto a Deméter y mitad mujer, mitad serpiente, hija de
Perséfone. Texto 6. Forcis y Ceto y madre de Cerbero.
Ἑλλάς, -άδος, ἡ: Hélade, nombre de Texto 24.
Grecia continental y por extensión, ᾿Εχίων, -ονος, ὁ: Equión, padre de
de todo el territorio griego. Textos 33, Penteo y esposo de Ágave, hija de
38. Cadmo, fundador de Tebas. Textos
Ἕλλην, -ηνος, ὁ, ἡ, τό: gentilicio, los 12, 43.
habitantes de la Hélade (Grecia).
Helenos. Texto 42.
Ἐπειός, -οῦ, ὁ: Epeo, constructor del Ζ
caballo de madera que sirvió para
destruir la ciudad de Troya. Texto 41. Ζεύς, Διός, ὁ: Zeus, dios supremo,
Ἐρεχθηΐς, ΐδος: de Erecteo, monarca padre de dioses y hombres, esposo de
legendario del Atenas. Texto 13. Hera y protagonista de múltiples
Ἔρις, -ιδος, ἡ: Eris, diosa de la discordia. aventuras amorosas con diosas y
Texto 35. mortales. Textos 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 10,
Ἑρμῆς, -ου, ὁ: Hermes, dios de los 11, 14, 19, 21, 29, 35.
caminantes, los comerciantes y los
ladrones. Conductor de almas, hijo de
Maya y Zeus. Textos 9, 10, 14, 35. Η
Ἑρμιονεύς, -εως: gentilicio, habitante de
῞Ηρα, -ας, ἡ: Hera, esposa de Zeus, reina
Hermione, ciudad de la Argólida,
de los dioses y protectora del
famosa por su templo de Ceres. Texto
matrimonio. Textos 4, 10, 11, 16, 21,
6.
35.
Ἐρύθεια, -ας, ἡ: Eritía, isla del Océano,
Ἡρακλῆς, -έους, ὁ: Heracles, héroe de
situada cerca de Gades. Texto 24.
gran fuerza y vigor, hijo de Zeus y
Ἐτεοκλῆς, -έους, ὁ: Eteocles, hijo de
Alcmena. Textos 8, 21, 23.
Edipo y Yocasta, hermano gemelo de
Ἥφαιστος, -ου, ὁ: Hefesto, dios herrero,
Polinices. Textos 17, 18, 19.
hijo de Zeus y Hera, casado con
Εὐρυάλη, -ης, ἡ: Euríale, una de las tres
Afrodita. Textos 3, 8, 23.
Gorgonas. Texto 30.
Εὐρυδίκη, -ης, ἡ: Eurídice, ninfa esposa
de Orfeo. Tras morir por la picadura
de una víbora casi logra ser rescatada
Θ
por su esposo del Hades. Texto 7.
Εὐρυσθεύς, -έως, ὁ: Euristeo, rey de Θελξιέπεια, -ας, ἡ: Telsiepia, una de las
Micenas y primo de Heracles, a quien Sirenas. Texto 46.
impone los doce trabajos para tratar Θέμις, -ιδος, ἡ: Temis, hija de Urano,
de deshacerse de él. Texto 21. diosa de la justicia. Texto 4.
Εὐρυτίων, -ονος, ὁ: Euritión, boyero del Θέτις, -ιδος, ἡ: Tetis, nereida esposa de
gigante Gerión. Texto 24. Peleo y madre de Aquiles. Texto 36.
Εὐρώπη, -ης, ἡ: Europa, princesa fenicia Θῆβαι, -ῶν, αἱ: Tebas, ciudad de Beocia,
raptada por Zeus en forma de toro. sede del reino de Cadmo. Textos 12,
Madre de Minos. Texto 24. 16, 20.
58 ANTOLOGÍA GRIEGA

Θηβαῖος, α, ον: gentilicio, de Tebas, Ἰφικλῆς, -έους, ὁ: Ificles, hijo de


tebano. Textos 16, 20. Anfitrión y Alcmena, hermano de
Θησεύς, -έως, ὁ: Teseo, hijo de Egeo y Heracles. Texto 21.
Etra. Rey de Atenas vencedor del Ἰωλκος, οῦ, ἡ: Yolco, ciudad de Tesalia
Minotauro. Textos 20, 26, 27, 28. patria de Jasón a la que regresa con
Θοώσα, -ης, ἡ: Toosa, ninfa hija de Medea tras lograr el vellocino de oro.
Forcis, madre de Polifemo junto con Texto 31.
Posidón. Texto 44.
Θρᾴκη, -ῆς, ἡ: Tracia, región de la
Península Balcánica, al norte de Κ
Grecia. Textos 12, 32.
Κάδμος, -ου, ὁ: Cadmo, fundador fenicio
de Tebas, hermano de Europa y
abuelo materno de Dioniso. Texto 12.
Καδμεῖος, α, ον: gentilicio, de Tebas,
Ι cadmeos o tebanos. Texto 19.
Ἰάσων, -ονος, ὁ: Jasón, hijo de Esón y Κάλχας, -αντος, ὁ: Calcas, adivino que
Polimede y esposo de Medea. acompaña a los griegos en su
Heredero legítimo del trono de expedición a Troya. Texto 39.
Yolcos, por el cual emprende la Καπανεύς, -έως, ὁ: Capaneo, uno de los
aventura del vellocino de oro. Textos siete jefes argivos que sitiaron Tebas.
31, 32, 33, 34. Muere fulminado por Zeus cuando
Ἴδη, -ης, ἡ: aparece con dos valores: trata de escalar los muros de la
a) Ida, ninfa cretense encargada del ciudad de las siete puertas. Texto 19.
cuidado de Zeus niño. Texto 1. Κασσάνδρα, -ας, ἡ: Casandra, princesa
b) Ida, monte cercano a Troya. Textos 35, troyana hija de Príamo y Hécuba,
41. condenada por Apolo a vaticinar un
Ἴκαρος, -ου, ὁ: Ícaro, hijo de Dédalo, futuro veraz ante la incredulidad y
imprudente e irreflexivo, muere desprecio de sus conciudadanos.
cuando sus alas de cera se derriten Texto 42.
por el calor del sol. Texto 28. Καύκασος, -ου, ὁ: Caúcaso, monte
᾿Ιοκάστη, -ης, ἡ: Yocasta, esposa de donde permaneció encadenado
Layo y posteriormente de su hijo Prometeo, por mandato de Zeus.
Edipo. Texto 15. Texto 8.
Ἰόλαος, -ου, ὁ: Yolao, sobrino y Κέκροψ, -οπος, ὁ: Cécrope, primer rey
ayudante de Heracles. Texto 21. del Ática, fundador de Atenas. Texto
Ἰσμήνη, -ης, ἡ: Ismene, hija de Edipo y 13.
Yocasta, hermana de Antígona, Κιθαιρών, -ῶνος, ὁ: Citerón, monte
Polinices y Eteocles. Texto 17. cercano a Tebas. Texto 12.
Ἰφιγένεια, -ας, ἡ: Ifigenia, hija de Κλυταιμνήστρα, -ας, ἡ: Clitemnestra,
Agamenón y Clitemnestra, sacrificada hija de Tindáreo y Leda, esposa de
para aplacar a Ártemis y que los Agamenón. Texto 39.
griegos pudieran zarpar a Troya. Κόλχος, ος, ον: gentilicio, habitantes de
Texto 39. la Cólquide, en Asia Menor, donde
reinaba Eetes y se encontraba el
vellocino de oro. Colcos. Texto 31.
Biblioteca de Apolodoro 59

Κορίνθιος, -α, -ον: Habitante de Corinto. Μ


Textos 15, 34.
Μαῖα, -ας, ἡ: Maya, ninfa madre de
Κουρῆτες, -ων, οἱ: Curetes, sacerdotes
Hermes, junto con Zeus. Texto 14.
de Zeus en Creta. Se cuenta que
Mαρσύας, -ου, ὁ: Marsias, sátiro frigio,
siendo niño el dios, cada vez que éste
hábil flautista. Muere horriblemente a
lloraba, golpeaban sus escudos con
manos de Apolo por haber osado
las lanzas para evitar que así lo
retar al dios en lo que a talento
descubriese su padre Crono. Texto 1.
musical se refiere. Texto 5.
Κρέων, -οντος, ὁ: Creonte, hermano de
Μέδουσα, -ης ἡ: Medusa, una de las
Yocasta. Regente de Tebas tras la
Gorgonas. Ser monstruoso y mortal
muerte de Layo y el destierro
que convertía en piedra a todo aquel
posterior de Edipo. Textos 16, 17, 20,
que la miraba a los ojos. Texto 30.
34.
Mελισσεύς, -έως, ὁ: Meliseo, rey de
Κρηθέυς, -έως, ὁ: Creteo, fundador de
Creta en el tiempo en que Zeus es
Yolcos, esposo de Tiro y padre de
criado allí y primer hombre que
Esón. Texto 31.
realiza sacrificios a los dioses. Sus
Κρήτη, -ης, ἡ: Isla de Creta, reino de
hijas Adrastea e Ida son las
Minos. Textos 1, 26.
encargadas de cuidar al niño dios.
Κύκλωψ, -ωπος, ὁ: Cíclope, ser
Texto 1.
primitivo de tamaño descomunal, con
Μελπομένη, -ης ἡ: Melpómene (la
un solo ojo en mitad de la frente,
cantora), Musa del canto y
caracterizado por su violencia y
posteriormente de la tragedia. Texto
ausencia de leyes. Textos 2, 44, 45.
46.
Κυλλήνη, ης, ἡ: Cilene, monte de
Μενέλαος, οῦ, ὁ: Menelao, hijo de Atreo,
Arcadia. Texto 14.
hermano de Agamenón y esposo de
Helena. Texto 38.
Μήδεια, -ας, ἡ: Medea, hechicera hija de
Λ
Eetes, rey de la Cólquide. Enamorada
Λαέρτης, ου, ὁ: Laertes, rey de Ítaca, de Jasón, traiciona a su padre y a su
padre de Odiseo. Texto 47. patria y huye con él a Grecia. Textos
Λάιος, -ου, ὁ: Layo, rey de Tebas, esposo 33, 34.
de Yocasta y padre de Edipo. Textos Μῆτις, -ιδος, ἡ: Metis, diosa de la
15, 17. sabiduría. Texto 3.
Λερναῖος, α, ον: de Lerna, ciudad de la Μίνως, -ωος, ὁ: Minos, rey de Creta, hijo
Argólida. Texto 22. de Zeus y Europa, esposo de Pasifae y
Λήμνιος, -α, -ον: gentilicio, de la isla de padre del Minotauro. Textos 25, 26,
Lemnos. Lemnio. Texto 32. 28.
Λῆμνος, -ου, ἡ: Lemnos, isla del mar Μινώταυρoς, -ου, ὁ: Minotauro, hijo de
Egeo. Texto 32. Pasifae y de un toro enviado por
Λητώ, -οῦς, ἡ: Leto, titánida que unida a Posidón. Tenía cabeza de toro y
Zeus engendra a Ártemis y Apolo. cuerpo de hombre y se alimentaba de
Texto 4. carne humana. Textos 25, 26.
Λιβύη, -ης, ἡ: Libia, región de África. Mοῦσα, -ης, ἡ: Musa. Son nueve
Texto 24. doncellas hijas de Zeus y Mnemosine,
60 ANTOLOGÍA GRIEGA

protectoras de las artes, ciencias y


letras. Texto 46.
Μυκηναῖος, α, ον: de Micenas, ciudad Π
de la Argólida. Texto 10.
Μυρμιδόνες, -ων, οἱ: Mirmidones, Πάν, Πανóς, ὁ: Pan, dios híbrido, mitad
invencibles guerreros al mando de macho cabrío, mitad humano,
Aquiles que procedían de Ptía, en protector de rebaños y pastores. Texto
Tesalia. Texto 40. 4.
Πανδρόσειον, -ου, τό: Pandrosío, templo
de la Acrópolis de Atenas dedicado a
Ν Pándroso, hija de Cécrope y Aglauro.
Con sus otras dos hermanas cometió
Νάξος, -ου, ἡ: Naxos, una de las islas el delito de abrir la canasta donde
Cícladas. Texto 27. Atenea había ocultado al pequeño
Νηρεΐς, -ΐδος, ἡ: Nereida. Designa a las Erictonio; fue castigada con la muerte.
cincuenta hijas de Nereo, divinidades Texto 13.
marinas dotadas de gran belleza que Παρνασός, -οῦ, ὁ: Parnaso, monte de la
habitan en el palacio paterno. Texto Fócida consagrado a las Musas. Texto
36. 9.
Πασιφάη, -ης, ἡ: Pasifae, hija de Helios,
hermana de Eetes y Circe, esposa de
Ο Minos y madre del Minotauro. Texto
25.
Ὀδυσσεύς, -έως, ὁ: Odiseo, hijo de
Πατροκλῆς, -έους, ὁ: Patroclo, hijo de
Laertes, esposo de Penélope y padre
Menecio y amigo inseparable de
de Telémaco. Textos 38, 41, 45, 46, 47.
Aquiles. Muere a manos de Héctor
Οἰδίπους, -ποδος, ὁ: Edipo, rey de
Priámida. Texto 40.
Tebas, hijo de Layo y Yocasta. Textos
Πεισινόη, -ης, ἡ: Pisínoe, una de las
15, 17, 20.
Sirenas. Texto 46.
Ὄλυμπος, -ου, ὁ: Olimpo, célebre
Πελίας, -ου, ὁ: Pelias, rey ilícito de
flautista padre de Marsias que llora
Yolcos y tío de Jasón. Instigador de la
su muerte y lo entierra. Texto 5.
expedición del vellocino de oro.
Ὄρθος, -ου, ὁ: Orto, hijo de Equidna y
Asesinado por Medea. Texto 31.
de Tifón, hermano de Cerbero,
Πενθεύς, -έως, ὁ: Penteo, rey tebano,
guardaba los rebaños de Gerión y fue
primo de Dioniso e hijo de Equión y
asesinado por Heracles. Texto 24.
de Ágave. Texto 12.
Ὀρφεύς, -έως, ὁ: Orfeo, cantor tracio hijo
Περίβοια, -ας, ἡ: Peribea, reina de
de la ninfa Calíope y esposo de
Corinto, esposa de Pólibo y madre
Eurídice. Con su canto y su música
adoptiva de Edipo. Texto 15.
conmovía a las rocas, los árboles, los
Περσεύς, -έως, ὁ: Perseo, hijo de Zeus y
animales e incluso a los dioses. Texto
Dánae, que mata a Medusa. Textos 29,
7.
30.
Οὔτις, oὔτι: Nadie. Sobrenombre que, a
Περσεφόνη, -ης, ἡ: Perséfone, diosa del
modo de chiste, se impone Odiseo
Hades, esposa de Plutón e hija de
para burlar a Polifemo. Texto 45.
Deméter. Texto 6.
Biblioteca de Apolodoro 61

Πηλεύς, -έως, ὁ: Peleo, rey de Ptia, Πύρρα, -ας, ἡ: Pirra, esposa de


esposo de Tetis y padre de Aquiles. Deucalión. Texto 9.
Texto 36.
Πηνελόπη, -ης, ἡ: Penélope, hija de
Icario, esposa de Odiseo y madre de Σ
Telémaco. Textos 38, 47.
Σειρήν, -ῆνος, ἡ: Sirenas. Seres
Πλούτων, -ονος, ὁ: Plutón, dios del
femeninos de dulce voz, hijas del río
Hades, esposo de Perséfone y
Aqueloo y Melpómene, que provocan
hermano de Zeus. Textos 2, 6, 7.
la muerte a los navegantes. Texto 46.
Πόλυβος, -ου, ὁ: Pólibo, rey de Corinto,
Σθενώ, -οὑς, ὁ: Esteno, una de las tres
esposo de Peribea y padre adoptivo
Gorgonas. Texto 30.
de Edipo. Texto 15.
Σεμέλη, -ης, ἡ: Sémele, princesa tebana
Πολυνείκης, -ους, ὁ: (acus. en -η y en -
hija de Cadmo, madre de Diοniso en
ην) Polinices, hijo de Edipo y Yocasta,
unión con Zeus. Texto 11.
hermano gemelo de Eteocles. Textos
Σπάρτη, -ης, ἡ: Esparta, ciudad del
17, 18, 19, 20.
Peloponeso donde reina Tindáreo y
Πολύφημος, -ου, ὁ: Polifemo, cíclope
posteriormente Menelao. Texto 38.
hijo de Posidón a quien ciega Odiseo,
Στυμφαλίς, -ίδος, ἡ: de Estínfalo. Texto
provocando así la venganza del dios
23.
del mar. Textos 44, 45.
Στύμφαλος, -ου, ἡ: Estínfalo, ciudad de
Ποσειδῶν, -ῶνος, ὁ: Posidón, dios del
Arcadia, situada cerca del lago del
mar y los terremotos, hermano de
mismo nombre. Texto 23.
Zeus. Textos 2, 13, 25, 44.
Σφίγξ, -ιγγός, ἡ: Esfinge, ser mitológico
Πρίαμος, -ου, ὁ: Príamo, rey de Troya,
con cuerpo de león, alas de águila y
esposo de Hécuba y padre, entre
rostro de doncella.Textos 16, 17.
otros, de Héctor, Paris y Casandra.
Textos 37, 42.
Προῖτος, -ου, ὁ: Preto, rey de Tirinto
hermano gemelo de Acrisio. Según Τ
una versión del mito, por odio a su Τάρτησσός, -οῦ, ἡ: Tartesos, ciudad de
hermano se une a su sobrina Dánae y la Península Ibérica próxima a la
engendra a Penteo. Texto 29. desembocadura del Guadalquivir.
Προμηθεύς, -έως, ὁ: Prometeo, titán Texto 24.
padre de Deucalión. Roba el fuego a Ταῦροι, -ων, οἱ: Los Tauros, península al
Zeus para dárselo al hombre. Textos sur de Crimea. Texto 39.
3, 8. Τένεδος, -ου, ἡ: Ténedos, isla del mar
Πρωτεσίλαος, -ου, ὁ: Protesilao, heroe Egeo. Textos 41, 43.
tesalio esposo de Laodamía, que Τρῶες, -ώων, οἱ: gentilicio, habitantes de
muere a manos de Héctor nada más Troya, en la actual Turquía. Troyanos.
llegar a Troya, siendo la primera Textos 40, 42.
víctima griega de la guerra. Texto 40. Τυνδάρεως, -εω, ὁ: Tindáreo, esposo de
Πύθων, -ωνος, ὁ: Pitón, serpiente Leda y padre de Clitemnestra,
monstruosa a la que da muerte Apolo Helena, Cástor y Pólux. Texto 38.
y que guardaba el oráculo de la Τυφῶν, -ῶνος, ὁ: Tifón, monstruoso hijo
Tierra. Texto 4. de la Tierra y el Tártaro que es
derrotado por Zeus. Texto 24.
62 ANTOLOGÍA GRIEGA

Χ
Χείρων, -ωνος, ὁ: Quirón, centauro sabio
Υ
y pacífico, instructor de héroes como
Ὕβρις, -εως, ἡ: Hibris, madre de Pan, Aquiles y Jasón, que vivía en el monte
dios de los pastores y rebaños. Texto Pelión. Texto 36.
4.
Ὑψιπύλη, -ης, ἡ: Hipsípila, reina de
Lesbos. Se une a Jasón, durante su
búsqueda del vellocino y tiene dos Ω
hijos de él, Euneo y Toante. Texto 32.
Ὠκεανός, -οῦ, ὁ: Océano, hijo de Urano
y Gea, esposo de Tetis, padre de los
ríos y de los océanos. Textos 24.
Φ
Φίκιον, -ου, τό: Ficio, monte situado
cerca de Tebas. Texto 16.
HELÉNICAS DE JENOFONTE

1. Vida
Conocemos su vida por la biografía de Diógenes Laercio. Hijo de Grilo y
de Diadora, Jenofonte nació en el demo ateniense de Erquía, a unos 15 km. al
este de Atenas, hacia el 430 a.C. De familia acomodada, se dedicó al deporte de
la equitación. Su infancia y adolescencia estuvieron marcadas por la crisis en la
que estaba sumida el Ática en los primeros años de la Guerra del Peloponeso.
En su juventud entró en contacto con Sócrates, sin que podamos precisar el
alcance exacto de su influencia, ni durante cuánto tiempo se ejerció ésta;
aunque bien es cierto que el filósofo aparece como protagonista de varias de sus
obras.
Ante las penurias de la guerra, Jenofonte se muestra partidario de sellar la
paz con Esparta. Tras la derrota ateniense en el 404 a.C., toma partido por el
gobierno de los Treinta Tiranos, que se establece en la ciudad con el apoyo
espartano. Una vez restablecida la democracia, en torno al 403 a.C., Jenofonte
decide abandonar Atenas, bien por su apoyo al régimen anterior, bien cansado
por las continuas luchas intestinas que asolaban el territorio. Y así, en el año
401 a.C., se dejó convencer por su amigo Proxeno y se alistó como caballero en
la expedición de Ciro el Joven, que pretendía derrocar del trono a su hermano
Artajerjes II. Tras la batalla de Cunaxa, en la que murió Ciro, y la retirada a
través de Armenia hacia el Mar Negro, al mando de Jenofonte, el contingente
griego se une a Tribón, general espartano, en su campaña contra Tisafernes,
sátrapa persa de Asia Menor. El relato de dichas vicisitudes dará lugar a su
mejor obra, la Anábasis, pero su unión a los espartanos creará recelos en
Atenas.
Más adelante, en el 394 a.C., participó junto a Agesilao, rey de Esparta, en
la batalla de Coronea, tomando partido en contra de sus compatriotas atenienses
y de una coalición de estados griegos, lo cual le ocasionó el destierro de
Atenas, acusado de pro-espartano. Aproximadamente, desde el 396-386 a.C.,
Jenofonte estuvo al servicio de Agesilao, al que le unía una gran amistad y del
que era gran admirador, ocupándose principalmente del entrenamiento de la
nueva caballería espartana. Su lealtad dio lugar a que los espartanos le
64 ANTOLOGÍA GRIEGA

distinguieran con la proxenía (honores concedidos a un huésped extranjero) y


con una finca en Escilunte, cerca de Olimpia. En el capítulo 3 del libro V de la
Anábasis describe esta hacienda, donde pasó los mejores años de su vida, junto
con su esposa ateniense Filesia y sus hijos gemelos Grilo y Diodoro, que fueron
admitidos en la agogé espartana (educación férrea reservada a los iguales en
Esparta). En Escilunte pudo cultivar su alma campesina y guerrera, al tiempo
que practicaba la caza y escribía sus obras. Pero la quietud terminó en el 370
a.C., cuando los eleos, vencida Esparta en la batalla de Leuctra, recuperaron los
territorios ocupados por los espartanos. Jenofonte huyó a Corinto.
Poco después en el 368 a.C., bajo la creciente presión de Tebas, se
produjo una alianza entre Atenas y Esparta, lo que ocasionó el levantamiento
del destierro a Jenofonte, quien ya podía regresar a su ciudad natal, aunque no
nos consta que hiciese uso de tal derecho. Sus hijos sirvieron en la caballería
ateniense, y uno de ellos, Grilo, cayó gloriosamente en Mantinea, batalla que
puso fin a la hegemonía tebana en el 362 a.C.
El año de la muerte de Jenofonte gira en torno al 356-4 a.C.
2. Obra
Es muy difícil establecer la cronología de su producción literaria. Parece
que fueron muy productivos los años de Escilunte, pero lo fue aún más el
último periodo de su vida. Jenofonte fue el primer autor de la antigüedad que
abordó diversos géneros: historia, ensayo, biografía, etc. Se le atribuyen entre
trece y catorce obras, que tradicionalmente se agrupan en:
Obras históricas: Helénicas, Anábasis y Agesilao.
Obras didácticas: Ciropedia, Hierón, Constitución de los lacedemonios,
Ingresos o Recursos económicos, Sobre la equitación, Hipárquico y
Cinegético.
Obras filosóficas o socráticas: Económico (clasificado aquí porque
Sócrates es el protagonista), Memorables o recuerdos de Sócrates, Banquete y
Apología de Sócrates.
Obras históricas:
Las Helénicas narra en siete libros la historia griega desde el 411 hasta el
362 a.C. En ella pretende continuar la obra de Tucídides, pero su valor literario
dista mucho del conseguido por el autor de la Guerra del Peloponeso, aunque
algunos críticos han elogiado, sobre todo, sus dos primeros libros. Jenofonte
omite datos importantes y redacta, en muchas ocasiones, de forma superficial,
frente a la profundidad que había caracterizado el trabajo de Tucídides. Se
muestra excesivamente subjetivo, un defecto inviable para cualquier
historiador, y así hace evidente su odio acérrimo a los tebanos y su admiración
hacia Esparta.
La Anábasis es un brillante relato sobre sus aventuras personales como
participante en la expedición de mercenarios griegos para ayudar a Ciro el
Helénicas de Jenofonte 65

Joven, cuando aspiraba al trono que ocupaba su hermano Artajerjes II.


Como si de un relato de viaje se tratase, abundan los detalles geográficos y
etnográficos, así como exhaustivas exposiciones militares; todo ello escrito con
gran naturalidad. Probablemente la escribió en su finca de Escilunte y parece
ser que fue publicada con el pseudónimo de Temistógenes de Siracusa, para
favorecer su publicación en Atenas, donde su nombre permanecía ligado a
Esparta y su exilio estaba aún vigente. En cuanto a su datación, debemos situar
la obra en el 380 a.C. si creemos que Isócrates en su Panegírico la utilizó.
Su Agesilao es un encomio biográfico del rey espartano al que tan
profundamente admiró y que había sido su valedor durante tantos años. Abunda
el elogio de las virtudes del monarca, así como la ausencia de datos que
pudiesen ensombrecer su imagen gloriosa. Se trata de una obra en dos partes
(biografía y exaltación de virtudes) que ha ejercido una fuerte influencia
posterior en cuanto al bosquejo del monarca ideal y en lo que a las obras de
corte biográfico se refiere.
Obras didácticas:
La Ciropedia, posiblemente su mejor obra junto a la Anábasis, es una
novela de tendencia político-pedagógica, basada en hechos y personajes
históricos, con grandes dosis de idealización. Narra la educación, juventud,
subida al trono y reinado de Ciro el Viejo, el fundador del imperio persa.
Jenofonte destaca los principios morales del protagonista, al que retrata como
modelo de comportamiento humano y gobernante ideal. En ella abundan los
discursos (43) y los episodios moralizadores, así como los relatos novelescos, y
elementos del cuento popular.
El Hierón es una obra que nos presenta al poeta Simónides conversando
con el príncipe siciliano sobre la naturaleza de la tiranía, sus variantes y la
mejor forma de gobierno.
La Constitución de los lacedemonios es fundamentalmente una exposición
idealizada de las razones por las que admira el régimen político espartano.
El Hipárquico da consejos prácticos al comandante de caballería sobre
diversos temas hípicos, y Sobre la equitación orienta a cada jinete en particular
y le alecciona sobre el trato que se debe dar al caballo.
Los Ingresos se ocupa de la situación económica de Atenas, ofreciendo
propuestas, de índole socrática, para el saneamiento de las finanzas de la
ciudad. La austeridad y la autarquía son las únicas medidas capaces de
solventar las deterioradas condiciones económicas.
El Cinegético plantea problemas de autoría porque su forma literaria se
aleja de la acostumbrada sencillez de Jenofonte.
Obras filosóficas o socráticas:
66 ANTOLOGÍA GRIEGA

Jenofonte, que parece ser que en su juventud había sido impresionado por
la personalidad de Sócrates, aunque no se puede decir que fuera un discípulo
suyo en sentido estricto, escribió en su memoria una serie de obras donde
prevalecen los elementos literarios y ficticios sobre los datos históricos.
El Económico gira en torno al diálogo entre Iscómaco, posible trasunto de
Jenofonte, y un extraño Sócrates agricultor, sobre la manera más adecuada de
gestionar una finca agrícola. La idea fundamental de la obra, que incluye
ejemplos prácticos, es que el trabajo agrícola es el mejor vehículo para educar y
fomentar las virtudes del individuo.
Las Memorables es una obra apologética de la figura y enseñanzas de
Sócrates, frente a las acusaciones tradicionales que provocaron su ejecución y
el deterioro de su reputación. Aquí aparece su tendencia didáctica a tratar las
cosas con una moral práctica sin cuidar demasiado la profundidad de
pensamiento.
La Apología de Sócrates reconstruye, de forma idealizada, el discurso que
habría pronunciado el maestro ante el tribunal que le había juzgado y
condenado, y que en realidad, nunca tuvo lugar.
El Banquete presenta a Sócrates tratando distintos aspectos de la conducta
humana, principalmente, y a semejanza de la obra homónima de Platón, de la
diferencia entre el amor sensual y el espiritual. Jenofonte, frente a Platón, se
centra más en la figura del filósofo que en la profundidad de su discurso.
3. Ideología
La personalidad de Jenofonte es la de un hombre que supo aunar su talante
aventurero con una visión clara de su entorno histórico, que siempre recordó las
enseñanzas de Sócrates y defendió los ideales tradicionales helénicos.
Desengañado de la experiencia política contemporánea, donde la democracia
ateniense había conducido a su ciudad al desastre, se vuelca en el individuo y
en su realización moral, de influencia socrática. Defiende la valentía, la
nobleza, el sentido del deber, la justicia, la sencillez y la autenticidad de la vida
natural; despreciando el egoísmo, la mezquindad y la codicia que en ocasiones
caracterizan la vida política y ciudadana. Hombre piadoso, cree en la atención
constante de los dioses hacia los humanos, por lo que considera que el curso de
la historia ha de estar condicionado, inevitablemente, por la intervención
divina, que castiga o premia según los tipos de actuación.
Su inconformismo hacia el rumbo político ateniense que le toca vivir
provoca que abandone su patria natal, aunque a ella le debió su perfil como
historiador y su formación cultural. Embarcado en una serie de aventuras
militares con Esparta, provoca el rechazo por parte de sus conciudadanos.
Probablemente su identificación con Esparta y, en particular, con su rey
Helénicas de Jenofonte 67

Agesilao, se deba a su ideal de vida sobria, simple y alejada de artificiosidad,


donde las penalidades y el esfuerzo son consideradas modelo de virtud.
4. Método historiográfico
Como historiador, tiene notables defectos. No es exhaustivo en la recogida
de datos y omite hechos clave. Es subjetivo en su narración, que, en ocasiones,
se asemeja a un escrito improvisado, pues no examina ni contrasta de forma
crítica los datos de sus escritos. Es mejor narrador que crítico y más un
reportero de guerra que historiador, puesto que sus obras son un reportaje de
sus propias experiencias en el ejército. Su escritura es fresca, precisa, rápida, no
ajena a la ironía en ocasiones, tan solo alterada por la longitud de algunos
discursos, cargados de tópicos retóricos y que distan mucho de la hondura
psicológica de los de Tucídides.
5. Lengua y estilo
Aunque el estudio de su lengua se ve entorpecido por la sospecha de
alteraciones en la transmisión manuscrita, destaca la sencillez de su lenguaje y
la claridad de sus pensamientos. Utiliza elementos dialectales no áticos,
términos poéticos y una serie de aspectos que prefiguran la koiné y que serán
en ella frecuentemente empleados. Su polifacético talento impulsó la
renovación y diferenciación de nuevos géneros y abrió nuevos caminos a la
literatura griega, pero era un talento que no puede compararse al de su
predecesor, Tucídides.
Jenofonte se caracteriza por la utilización de frases cortas y sencillas, sin
una excesiva complicación verbal ni sintáctica, lo que favorece su traducción y
comprensión. Su mayor deseo es narrar los hechos sin artificio o retórica,
exceptuando los discursos, de mayor complicación por su lenguaje elevado. En
general, logra una creación lineal y bastante simple, aunque utiliza con
frecuencia la oración subordinada de todo tipo. Abundan los participios
absolutos, apositivos y atributivos, así como los presentes, futuros y aoristos,
sin excesivos perfectos, y cuando estos aparecen suelen hacerlo como formas
no personales del verbo (participios).
6. Contenido de las Helénicas
Escrita en siete libros, trata de enlazar la historia de Grecia con el brusco
final de la Historia de la Guerra del Peloponeso de Tucídides. La crítica
tradicional considera de forma separada los dos primeros libros, narrados desde
Atenas, a los cinco restantes. Los dos primeros constituirían un intento de nexo
con la obra tucididea, narrándose el final de la Guerra del Peloponeso, y
concluyendo al principio del libro II (3,10); mientras los cinco últimos
ofrecerían la visión de un hombre desengañado y triste ante la situación creada
en Grecia. Fundamentalmente, la historia de Grecia se narra desde una
perspectiva espartana, pues, a pesar del título, la creación de Jenofonte tiene
como centro de atención, casi exclusivo, a Esparta y al Peloponeso.
68 ANTOLOGÍA GRIEGA

Tradicionalmente, se ha achacado a la obra el distar mucho de la de su


antecesor, y se ha insistido en que carece de la profundidad de ideas, del rigor
histórico, de la búsqueda de la verdad y del análisis riguroso de los
acontecimientos, así como de la objetividad, que había sido un tópico en la obra
de Tucídides. Han sido objeto de crítica la narración personal de los hechos,
basada en su propia experiencia, la introducción de juicios de valor y opiniones
propias, la omisión de datos importantes como la batalla de Cnido, y por el
contrario, la narración con detalle de aspectos secundarios. Aún así, han sido
muy elogiados los dos primeros libros de las Helénicas, y se le ha revalorizado
recientemente como historiador, puesto que su obra constituye, a pesar de sus
limitaciones, y de que en ocasiones se torne monótona y árida, la fuente más
fiable de la que disponemos para el conocimiento de este periodo histórico.
Además, ha de tenerse en cuenta que su obra iba dirigida a un público concreto,
conocedor de los datos en ella citados, de ahí las posibles omisiones y
concreciones, y que la exposición de los hechos, sin realizar un relato
exhaustivo de los mismos, es un tópico en la historiografía griega.
En cuanto a su técnica narrativa, como soldado, dominaba las cuestiones
militares y utilizó este conocimiento en su obra. Sabe destacar los personajes
importantes y retratarlos con eficacia, como en el caso de Alcibíades. Describe
muy bien escenas aisladas, como la llegada de Alcibíades, la muerte de
Terámenes o el regreso de los desterrados tebanos. Hay momentos notables,
como el pasaje que relata el lamento que recorrió los Largos Muros, desde el
Pireo a Atenas, a la llegada de la noticia de la destrucción de la escuadra
ateniense en Egospótamos. Tiene cierto sentido de la tensión dramática y
escribe con fluidez, a excepción de sus discursos, cargados de un excesivo
retoricismo.
Contenido de cada uno de los siete libros:
Libro I. Alcibíades es nombrado estratego por la flota fondeada en Samos
y recupera la hegemonía del Egeo, regresando triunfalmente a Atenas, donde se
le absuelve de las acusaciones de impiedad y traición. Los espartanos, al mando
del rey Agis, se reabastecen y se replantean continuar sitiando el Ática por
tierra. Los Atenienses vencen en las Arginusas, pero una gran tormenta provoca
el abandono de los naúfragos. Juicio y condena a muerte de los estrategos
vencedores.
Libro II. Lisandro, estratego espartano, se alía a los persas y reorganiza la
flota. En Egospótamos apresa la mayoría de las naves atenienses y obliga a
regresar a la metrópoli a los colonos. Atenas es incapaz de alimentar a la
población. Se otorgan a Terámenes plenos poderes para negociar la paz y
Lisandro entra triunfalmente en Atenas en abril del 404 a.C. Gobierno de los
Treinta Tiranos, impuesto por Esparta, que comete graves injusticias.
Terámenes, crítico con el régimen, es condenado a muerte. Trasíbulo se subleva
Helénicas de Jenofonte 69

y los Treinta huyen a Eleusis. Intervienen Lisandro y Pausanias, el otro rey


espartano, y se llega a la reconciliación.
Libro III. Tras morir Agis (397 a.C), su hermano Agesilao, con el apoyo
de Lisandro, le sucede. Las disputas internas espartanas se reflejan en la
conspiración fallida de Cinadón, al que ajustician los éforos. Relato de las
campañas espartiatas contra Élide, marcha de Agesilao a Asia Menor, batalla
del río Pactolo, ejecución del sátrapa Tisafernes y coalición de Beocia, Atenas,
Corinto y Argos contra Lacedemonia (395 a.C).
Libro IV. Los aliados (cf. III) tratan de interceptar el regreso de Agesilao
de Asia Menor en Coronea. El rey espartano vence, pero resulta gravemente
herido. La alianza libra nuevas batallas contra Esparta en diversos territorios,
destacando, entre otros combatientes, Trasíbulo e Ifícrates.
Libro V. Ante el debilitamiento espartano, Atenas restablece su poderío
naval y Persia incrementa su influencia en Grecia. En 387 a.C. Antálcidas,
navarca espartano, pacta con el rey persa, Artajerjes II, la paz. El rey persa
convoca a todos los estados griegos y les obliga a firmar la paz con la condición
de que se disuelvan todas las ligas y alianzas griegas, excepto la Liga
peloponesia. Grecia queda en manos de Esparta, que lleva a cabo numerosas
expediciones contra el resto de estados griegos; pero bajo supervisión persa,
que controla Asia Menor.
Libro VI. Asedio frustrado de Esparta a la isla de Corcira, aliada de
Atenas. Degradación del ejército espartano que se rebela contra su estratego
Mnasipo, quien muere heroicamente. Batalla de Leuctra (371 a.C), donde
Esparta es vencida. Los tebanos, al mando de Epaminondas y Pelópidas,
invaden Lacedemonia y arrasan los territorios. Esparta, humillada, pide ayuda a
Atenas.
Libro VII. Decadencia espartana (369-62 a.C). Con Artajerjes como
árbrito, los tebanos imponen unas duras condiciones para la paz, inaceptables
para Esparta, quien continúa cosechando derrotas. Epaminondas invade
Esparta, que resiste a duras penas armando a toda su población, niños incluidos.
En la batalla de Mantinea (362 a.C), muere Epaminondas y culmina la
hegemonía tebana, así como finaliza el papel de Esparta en la historia de
Grecia.
7. Nuestros fragmentos
En el 411 a.C., se produce un golpe de estado oligárquico en Atenas que
deja excluida a la Asamblea del gobierno de la ciudad. La mala gestión provoca
la sublevación de la flota, fondeada en Samos, quien elige como general a
Alcibíades, a pesar de su pasado turbulento, acusado de traición e impiedad.
Éste logra la victoria de Cízico en 410 a.C. y provoca la caída de la oligarquía y
la restauración de la democracia. Su papel decisivo en el restablecimiento de la
70 ANTOLOGÍA GRIEGA

talasocracia ateniense en el Egeo (410-08 a.C.) da lugar a que se le absuelva de


las acusaciones mencionadas y regrese a Atenas de modo triunfal (Textos 1-5).
Sin embargo, dos años después, el propio Alcibíades ha de huir a Tracia, tras
ser derrotado por la flota espartana de Lisandro en Notión.
Los atenienses obtienen una victoria completa en la batalla de las
Arginusas (406 a.C.), derrotando al espartano Calicrátidas, pero la tempestad
desencadenada instantes después, impide a los generales atenienses recoger a
los naúfragos, lo que provoca que, a su regreso a Atenas, se les abra un proceso
y se les condene a muerte (Textos 6-21).
Lisandro recupera el mando de la flota espartana y logra el apoyo persa.
En Egospótamos (405 a.C.) se producirá el último enfrentamiento de la Guerra
del Peloponeso, y Lisandro, por sorpresa, y apenas sin lucha, apresa unas 160
trirremes atenienses. El almirante espartano obliga a todos los colonos
atenienses a volver a la metrópoli, con el siguiente colapso de la ya maltrecha
economía de Atenas. Ante la falta de alimentos, enfermedades, hacinamiento y
escasez, los atenienses parlamentan con Lisandro. Las duras exigencias
provocan el rechazo inicial, pero la necesidad les lleva a otorgar a Terámenes
plenos poderes para negociar la paz con Esparta. Las condiciones, finalmente
aceptadas por la Asamblea, fueron las siguientes: destrucción de las murallas y
fortificaciones, entrega de las naves, regreso de los desterrados e ingreso en la
Liga del Peloponeso. Y así, a finales de abril del 404 a.C., Lisandro entraba de
modo triunfal en el Pireo (Textos 22-32).
Helénicas de Jenofonte 71

8. Textos seleccionados

8.1. EL REGRESO DE ALCIBÍADES

TEXTO 1 Operaciones militares


Mientras Alcibíades se dirige desde Samos a Caria para reunir dinero, Trasibulo marcha contra Tracia y somete
Tasos.

Ἀλκιβιάδης δὲ βουλόμενος μετὰ τῶν στρατιωτῶν ἀποπλεῖν1

οἴκαδε2, ἀνήχθη3 εὐθὺς ἐπὶ Σάμου4· ἐκεῖθεν5 δὲ λαβὼν6 ναῦς7 εἴκοσιν

ἔπλευσε τῆς Καρίας8 εἰς τὸν Κεραμικὸν κόλπον· ἐκεῖθεν5 δὲ συλλέξας

ἑκατὸν τάλαντα ἧκεν εἰς τὴν Σάμον. Θρασύβουλος δὲ σὺν τριάκοντα9

ναυσὶν7 ἐπὶ Θρᾴκης ᾤχετο, ἐκεῖ δὲ τά τε ἄλλα χωρία τὰ πρὸς

Λακεδαιμονίους μεθεστηκότα10 κατεστρέψατο καὶ τὴν Θάσον, ἔχουσαν

κακῶς ὑπό τε τῶν πολέμων καὶ στάσεων καὶ λιμοῦ.

Jenofonte, Helénicas, I, 4, 8-9


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Navegar de regreso.
• Sustantiva de infinitivo 2. Adv. de lugar (-δε, dirección): a casa.
• Participio atributivo 3. Aor. pas. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a.
4. ἐπί + gen. con verbos de dirección expresa lugar a donde.
5. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí.
6. Part. de λαμβάνω (+ acus.): con.
7. ναῦς, νεώς, ἡ.
8. La región se antepone en gen. al nombre de lugar concreto.
9. τριάκοντα: treinta (-κοντα: decenas).
10. Ac. n. pl. part. perf. act. de μεθίστημι: pasarse al bando de.

TEXTO 2 Alcibíades elegido general


Antes de la llegada de Trasilo a Atenas, los atenienses nombran general, entre otros, al exiliado Alcibíades.

Θράσυλλος δὲ σὺν τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ εἰς Ἀθήνας κατέπλευσε1· πρὶν

δὲ ἥκειν αὐτὸν, οἱ Ἀθηναῖοι στρατηγοὺς εἵλοντο2 Ἀλκιβιάδην μὲν

φεύγοντα καὶ Θρασύβουλον ἀπόντα, Κόνωνα δὲ τρίτον ἐκ τῶν οἴκοθεν3.


72 ANTOLOGÍA GRIEGA

Ἀλκιβιάδης δ΄ ἐκ τῆς Σάμου ἔχων4 τὰ χρήματα κατέπλευσεν1 εἰς Πάρον

ναυσὶν5 εἴκοσιν, ἐκεῖθεν6 δ΄ ἀνήχθη7 εὐθὺ Γυθείου8 ἐπὶ κατασκοπὴν τῶν

τριήρων, ἃς ἐπυνθάνετο Λακεδαιμονίους αὐτόθι9 παρασκευάζειν.

Jenofonte, Helénicas, I, 4, 10-11


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar.
• Participio apositivo 2. αἱρέω (voz media): elegir.
• Adjetiva 3. Adv. de lugar (-θεν, origen): de casa.
• Sustantiva de infinitivo 4. Part. de ἔχω (+ acus.): con.
5. ναῦς, νεώς, ἡ.
6. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí.
7. Aor. ind. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a.
8. En dirección a Gitión (puerto de Laconia).
9. Adv. de lugar (-θι, locativo): allí.

TEXTO 3 Acogida triunfal


Una multitud recibe a Alcibíades en el Pireo en medio de la admiración de sus partidarios y del odio de sus
enemigos.

ἐπειδὴ δὲ ἑώρα1 ἑαυτῷ2 τὴν πόλιν εὔνουν οὖσαν καὶ στρατηγὸν

αὐτὸν ᾑρημένον3, κατέπλευσεν4 εἰς τὸν Πειραιᾶ ἡμέρᾳ ᾗ Πλυντήρια5

ἦγεν6 ἡ πόλις. καταπλέοντος4 δ΄ αὐτοῦ, τό τε ἐκ τοῦ Πειραιῶς καὶ τὸ ἐκ

τοῦ ἄστεως πλῆθος συνῆλθε πρὸς τὰς ναῦς, θαυμάζοντες7 καὶ ἰδεῖν

βουλόμενοι7 τὸν Ἀλκιβιάδην, λέγοντες οἱ μὲν ὡς8 κράτιστος εἴη τῶν

πολιτῶν, οἱ δέ ὡς8 τῶν παροιχομένων αὐτοῖς κακῶν μόνος αἴτιος εἴη.

Jenofonte, Helénicas, I, 4, 12-13 y 17


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal/causal 1. 3ª sing. impf. de ὁράω.
• Participio predicativo 2. Para él, le.
• Adjetiva 3. Part. perf. pas. de αἱρέω.
• Genitivo absoluto 4. Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar.
• Participio apositivo 5. Plinterias, fiestas de primavera en honor de Atenea.
• Sustantiva de infinitivo 6. Celebrar.
• Sustantiva con conjunción 7. Conciertan ad sensum con el colectivo πλῆθος.
• Participio atributivo 8. Completivo, expresa opiniones subjetivas.
Helénicas de Jenofonte 73

TEXTO 4 Alcibíades jefe absoluto


Respaldado por parientes y amigos, tras defenderse de las acusaciones de impiedad vertidas contra él, es
rehabilitado.

Ἀλκιβιάδης δὲ πρὸς τὴν γῆν ὁρμισθεὶς1 ἀπέβαινε μὲν οὐκ εὐθύς2,

φοβούμενος τοὺς ἐχθρούς· ἐπαναστὰς3 δὲ ἐπὶ τοῦ καταστρώματος

ἐσκόπει τοὺς ἑαυτοῦ φίλους, εἰ παρεῖεν4. κατιδὼν δ΄ Εὐρυπτόλεμον τὸν

Πεισιάνακτος καὶ τοὺς ἄλλους οἰκείους καὶ τοὺς φίλους μετ΄ αὐτῶν,

τότε ἀποβὰς5 ἀναβαίνει εἰς τὴν πόλιν. Ἀλκιβιάδης δ΄ ἐν τῇ βουλῇ καὶ τῇ

ἐκκλησίᾳ ἀπολογησάμενος ὡς οὐ τοὺς θεοὺς ἠδίκηκε, λεχθέντων6 δὲ

καὶ ἄλλων τοιούτων καὶ οὐδενὸς ἀντειπόντος, ἀνῃρέθη7 ἁπάντων

ἡγεμὼν αὐτοκράτωρ, ὡς8 οἷός τε ὢν σῶσαι τὴν προτέραν τῆς πόλεως

δύναμιν.

Jenofonte, Helénicas, I, 4, 18-20


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. aor. pas. de ὁρμίζω.
• Sustantiva interrogativa ind. 2. Lítote.
• Sustantiva con conjunción 3. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἐπανίστημι.
• Genitivo absoluto 4. πάρειμι.
• Sustantiva de infinitivo 5. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἀποβαίνω.
6. Part. aor. pas. de λέγω.
7. Aor. pas. de ἀναιρέω: ser proclamado.
8. Refuerza al participio, le da un matiz subjetivo: en la idea de que.

TEXTO 5 Andros derrotada tras su defección

Después de derrotar a los andrios, Alcibíades con un gran ejército se dirige hacia Samos, desde donde
continúa la guerra.

μετὰ δὲ ταῦτα κατελέξατο στρατιάν, ὁπλίτας μὲν πεντακοσίους1

καὶ χιλίους, ἱππέας δὲ πεντήκοντα2 καὶ ἑκατόν, ναῦς3 δ΄ ἑκατόν· καὶ

μετὰ τὸν κατάπλουν ἀνήχθη4 εἰς Ἄνδρον ἀφεστηκυῖαν5 τῶν Ἀθηναίων.

Ἀλκιβιάδης δ΄ ἔχων τὸ στράτευμα ἀπέβαινε τῆς Ἀνδρίας χώρας6 εἰς


74 ANTOLOGÍA GRIEGA

Γαύρειον· οἱ δ΄ Ἀθηναίοι ἐκβοηθήσαντας τοὺς Ἀνδρίους ἐνίκησαν καί

τινας ἀπέκτειναν7 οὐ πολλούς8, καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους οἳ αὐτόθι9

ἦσαν. Ἀλκιβιάδης δὲ τρόπαιόν τ΄ ἔστησε10 καὶ μείνας7 αὐτόθι9 ὀλίγας

ἡμέρας11 ἔπλευσεν εἰς Σάμον, καὶ ἐκεῖθεν12 ὁρμώμενος ἐπολέμει.

Jenofonte, Helénicas, I, 4, 21-22


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Numerales -κόσιοι: centenas.
• Adjetiva 2. Numerales -κοντα: decenas.
3. ναῦς, νεώς, ἡ.
4. Aor. ind. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a.
5. Part. perf. act. de ἀφίστημι.
6. La región se antepone en gen. al nombre de lugar concreto.
7. Aor. de ἀποκτείνω y de μένω.
8. Lítote.
9. Adv. de lugar (-θι, locativo): allí.
10. Aor. de ἵστημι.
11. Ac. de extensión en el tiempo.
12. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí.

8.2. BATALLA DE LAS ARGINUSAS

TEXTO 6 Lacedemonios y atenienses frente a frente


Calicrátidas navega con sus naves hacia el cabo de Malea, frente a las Arginusas, donde cenaban los atenienses.

ὁ δὲ Καλλικρατίδας ὁ Λακεδαιμόνιος ἀκούων τὴν βοήθειαν τῶν

Ἀθηναίων ἤδη ἐν Σάμῳ οὖσαν, αὐτόθι1 μὲν κατέλιπε πεντήκοντα2 ναῦς3

καὶ ἄρχοντα4 Ἐτεόνικον, ταῖς δ΄ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀναχθεὶς5

ἐδειπνοποιεῖτο τῆς Λέσβου6 ἐπὶ τῇ Μαλέᾳ ἄκρᾳ. τῇ δ΄ αὐτῇ ἡμέρᾳ7

ἔτυχον καὶ οἱ Ἀθηναῖοι δειπνοποιούμενοι ἐν ταῖς Ἀργινούσαις· αὗται δ΄

εἰσὶν ἀντίον τῆς Μυτιλήνης.

Jenofonte, Helénicas, I, 6, 26-27


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Adv. de lugar (-θι, locativo): allí.
• Participio predicativo 2. Numerales -κοντα: decenas.
3. Ac. pl. de ναῦς, νεώς, ἡ.
Helénicas de Jenofonte 75

4. C. predicativo.
5. Aor. pas. de ἀνάγω (con significado act.): zarpar, dirigirse a.
6. La región se antepone en gen. al nombre de lugar concreto.
7. Dat. de tiempo.

TEXTO 7 Las condiciones atmosféricas retrasan el ataque


La ofensiva nocturna que pone en marcha Calicrátides contra los atenienses se aplaza, tras la tormenta, hasta el
amanecer.

τῆς δὲ νυκτὸς1 ἰδὼν ὁ Καλλικρατίδας τὰ πυρά, καί τινων αὐτῷ

ἐξαγγειλάντων2 ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι εἶεν, ἀνήγετο περὶ μέσας νύκτας ὡς3

πρὸς αὐτοὺς προσπέσοι4· ὕδωρ δ΄ ἐπιγενόμενον πολὺ καὶ ἄνεμος

διεκώλυσαν τὴν εἰσβολήν· ἐπεὶ δ΄ ὁ χειμὼν ἀνέσχεν5, ἅμα τῇ ἡμέρᾳ

ἔπλει ἐπὶ τὰς Ἀργινούσας.

Jenofonte, Helénicas, I, 6, 28
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Gen. de tiempo: durante la noche.
• Genitivo absoluto 2. Part. aor. act. de ἐξαγγέλλω.
• Sustantiva con conjunción 3. Valor final.
• Adverbial final 4. Opt. aor. de προσπίπτω.
• Adverbial temporal 5. Cesar.

TEXTO 8 Victoria ateniense


La escuadra ateniense traba combate naval con la flota de Calicrátides, quien, al morir, provoca la fuga de los
peloponesios.

οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι ἀντανήγοντο εἰς τὸ πέλαγος τῷ εὐωνύμῳ1· αἱ δὲ τῶν

Λακεδαιμονίων νῆες2 ἀντιτεταγμέναι ἦσαν3 ἅπασαι ἐπὶ μιᾶς4. μετὰ δὲ

ταῦτα ἐναυμάχησαν χρόνον πολύν5, πρῶτον μὲν σύμπασαι, ἔπειτα δὲ

διεσκεδασμέναι6. ἐπεὶ δὲ Καλλικρατίδας ἀποπεσὼν7 εἰς τὴν θάλατταν

ἀπέθανε, Πρωτόμαχός δ΄ ὁ Ἀθηναῖος τε καὶ οἱ μετ΄ αὐτοῦ8 τῷ δεξιῷ

κέρατι τὸ εὐώνυμον1 ἐνίκησαν, ἐντεῦθεν9 φυγὴ τῶν Πελοποννησίων


76 ANTOLOGÍA GRIEGA

ἐγένετο πλείστων μὲν εἰς Χίον, τινῶν δὲ καὶ εἰς Φώκαιαν· οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι

πάλιν εἰς τὰς Ἀργινούσας κατέπλευσαν10.

Jenofonte, Helénicas, I, 6, 29, 31 y 33


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Izquierda.
• Adverbial temporal 2. ναῦς, νεώς, ἡ.
3. 3ª pl. plpf. ind. pas. de ἀντιτάττω.
4. En una sola línea, de una en una (de εἵς, μία, ἕν).
5. Ac. de extensión en el tiempo.
6. Perf. de διασκεδάννυμι.
7. Aor. de ἀποπίπτω.
8. Sintagma preposicional sustantivado: los que estaban con él.
9. Adv. de lugar (-θεν, origen).
10. Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar.

TEXTO 9 Los náufragos abandonados


Los estrategos deciden que Terámenes y Trasibulo busquen náufragos y que el resto naveguen contra las naves de
Eteónico.

ἔδοξε δὲ καὶ τοῖς τῶν Ἀθηναίων στρατηγοῖς ἑπτὰ μὲν καὶ

τετταράκοντα1 ναυσὶ2 Θηραμένην τε καὶ Θρασύβουλον τριηράρχους

ὄντας καὶ τῶν ταξιάρχων τινὰς πλεῖν ἐπὶ τὰς καταδεδυκυίας ναῦς2 καὶ

τοὺς ἐπ΄ αὐτῶν ἀνθρώπους, ταῖς δ΄ ἄλλαις ἐπὶ τὰς μετ΄ Ἐτεονίκου τῇ

Μυτιλήνῃ ὁρμιζομένας3. αὐτούς δὲ ταῦτα ποιεῖν βουλομένους ἄνεμος

καὶ χειμὼν διεκώλυσεν μέγας γενόμενος· τροπαῖον δὲ στήσαντες4

αὐτόθι5 ἐστρατοπεδεύσαντο. οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι κατέπλευσαν6 εἰς τὴν

Μυτιλήνην, ἐκεῖθεν7 δ΄ ἐπανήχθησαν8 εἰς τὴν Χίον, καὶ οὐδὲν

διαπραξάμενοι ἀπέπλευσαν9 ἐπὶ Σάμου10.

Jenofonte, Helénicas, I, 6, 35 y 38
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Numerales -κοντα: decenas.
• Sustantiva de infinitivo 2. ναῦς, νεώς, ἡ.
• Participio atributivo 3. Súplase ναῦς.
• Participio sustantivado 4. Part. aor. act. de ἵστημι.
Helénicas de Jenofonte 77

5. Adv. de lugar (-θι, locativo): allí.


6. Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar.
7. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí.
8. Aor. pas. de ἐπανάγω (sentido act.): volver a zarpar, dirigirse a.
9. Navegar de regreso, regresar por mar.
10. ἐπί + gen. con verbos de dirección expresa lugar a donde.

8.3. PROCESO DE LOS GENERALES VENCEDORES EN LAS ARGINUSAS

TEXTO 10 Los atenienses cesan a los estrategos


Arquedemo acusa a Erasínides, uno de los estrategos que regresa, por quedarse con dinero y por la estrategia
seguida.

Οἱ δ΄ ἐν Ἀθήναις1 τούτους μὲν τοὺς στρατηγοὺς ἔπαυσαν· τῶν δὲ

ναυμαχησάντων στρατηγῶν Πρωτόμαχος μὲν καὶ Ἀριστογένης οὐκ

ἀπῆλθον εἰς Ἀθήνας, τῶν δ΄ ἓξ2 καταπλευσάντων3, Περικλέους καὶ

Διομέδοντος καὶ Λυσίου καὶ Ἀριστοκράτους καὶ Θρασύλλου καὶ

Ἐρασινίδου, Ἀρχέδημος ὁ τοῦ δήμου τότε προεστηκὼς4 ἐν Ἀθήναις

Ἐρασινίδου κατηγόρει5 ἐν δικαστηρίῳ6, φάσκων ἐξ Ἑλλησπόντου αὐτὸν

ἔχειν χρήματα7 ὄντα τοῦ δήμου· κατηγόρει5 δὲ καὶ περὶ τῆς στρατηγίας.

καὶ ἔδοξε τῷ δικαστηρίῳ δῆσαι τὸν Ἐρασινίδην.

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 1-2


Sintaxis oracional Notas
• Participio atributivo 1. Los que estaban en Atenas.
• Participio sustantivado 2. Numeral, seis.
• Participio apositivo 3. Navegar de regreso, regresar por mar.
• Sustantiva de infinitivo 4. Part. perf. act. de προίστημι.
5. Acusar a alguien (+ gen.).
6. El sufijo -τηριον significa: lugar en.
7. Dinero recaudado a las ciudades del Helesponto.
78 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 11 El Consejo encarcela a los estrategos


Tras informar al Consejo de la batalla naval y de la tormenta, los estrategos son detenidos por no recoger a los
náufragos.

μετὰ δὲ ταῦτα ἐν τῇ βουλῇ ἀπελογοῦντο οἱ στρατηγοὶ περί τε τῆς

ναυμαχίας καὶ τοῦ μεγάλου χειμῶνος. Τιμοκράτους δ΄ εἰπόντος ὅτι καὶ

τοὺς ἄλλους χρὴ δεθέντας1 εἰς τὸν δῆμον παραδοῦναι2, ἡ βουλὴ ἔδησε.

μετὰ δὲ ταῦτα ἐκκλησία ἐγένετο, ἐν ᾗ τῶν στρατηγῶν κατηγόρουν3

ἄλλοι τε καὶ Θηραμένης μάλιστα, ὅτι οὐκ ἀνείλοντο4 τοὺς ναυαγούς.

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 3-4


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Aor. pas. de δέω: arrestar.
• Sustantiva con conjunción 2. Inf. aor. act. de παραδίδωμι.
• Participio apositivo 3. Acusar a alguien (en gen.) de algo (ac. o sustantiva).
• Sustantiva de infinitivo 4. ἀναιρέω.
• Adjetiva

TEXTO 12 Los generales son juzgados


Cada uno de los generales se defiende y presenta testigos de sus afirmaciones ante el pueblo, pero se aplaza la
sesión.

μετὰ ταῦτα δ΄ τῶν στρατηγῶν ἕκαστος ἀπελογήσατο φάσκων ὅτι

αὐτοὶ ἐπὶ τοὺς πολεμίους πλέοιεν, τὴν δ΄ ἀναίρεσιν τῶν ναυαγῶν

προστάξαιεν τοῖς τριηράρχοις, Θηραμένει καὶ Θρασυβούλῳ καὶ ἄλλοις

τοιούτοις. τούτων δὲ μάρτυρας1 παρείχοντο τοὺς κυβερνήτας καὶ

ἄλλους τῶν συμπλεόντων πολλούς· τοιαῦτα λέγοντες ἔπειθον τὸν

δῆμον· ἔδοξε δὲ ἀναβαλέσθαι εἰς ἑτέραν ἐκκλησίαν (τότε γὰρ ὀψὲ ἦν

καὶ τὰς χεῖρας οὐκ ἂν2 ἑώρων3).

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 5, 6 y 7
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. C. predicativo.
• Sustantiva con conjunción 2. ἄν + impf.: expresa irrealidad de presente.
Helénicas de Jenofonte 79

• Participio sustantivado 3. Impf. de ὀράω.


• Sustantiva de infinitivo

TEXTO 13 Las artimañas de Terámenes


Los partidarios de Terámenes convencen a Calíxeno con la presencia en la asamblea de falsos familiares de los
ahogados.

μετὰ δὲ ταῦτα ἐγίγνετο Ἀπατούρια1, ἐν οἷς οἵ2 τε πατέρες καὶ οἱ

οἰκεῖοι σύνεισιν σφίσιν3. οἱ οὖν περὶ τὸν Θηραμένη4 παρεσκεύασαν

ἀνθρώπους μέλανα ἱμάτια ἔχοντας ἵνα πρὸς τὴν ἐκκλησίαν ἥκοιεν, ὡς5

δὴ οἰκεῖοι ὄντες τῶν ναυαγῶν, καὶ Καλλίξενον ἔπεισαν ἐν τῇ βουλῇ

κατηγορεῖν6 τῶν στρατηγῶν.

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 8
Sintaxis oracional Notas
• Adjetiva 1. Apaturias, fiesta ateniense de otoño.
• Participio apositivo 2. οἵ: artículo acentuado al ir seguido de la enclítica τε.
• Adverbial final 3. Dat. pl. del pron. reflexivo de 3ª persona.
• Sustantiva de infinitivo 4. Sintagma prep. sustantivado: los partidartios de Terámenes.
5. Refuerza al part.: como si fueran.
6. Acusar a alguien (+ gen.)

TEXTO 14 Calixeno propone la condena a muerte


Que voten por tribus y, si es cierto que los estrategos han cometido injusticia, que se les condene y les confisquen
los bienes.

ἐντεῦθεν1 ἐκκλησίαν ἐποίουν, εἰς ἣν ἡ βουλὴ εἰσέφερε τὴν ἑαυτῆς

γνώμην2, Καλλιξένου εἰπόντος τάδε·

«Ἐπειδὴ τῶν τε κατηγορούντων κατὰ τῶν στρατηγῶν καὶ ἐκείνων

ἀπολογουμένων ἐν τῇ προτέρᾳ ἐκκλησίᾳ ἀκηκόασι3, διαψηφίσασθαι4

Ἀθηναίους ἅπαντας κατὰ φυλάς5· θεῖναι4,6 δὲ εἰς τὴν φυλὴν ἑκάστην

δύο ὑδρίας. ἐφ΄ ἑκάστῃ δὲ τῇ φυλῇ κήρυκα κηρύττειν4,7, ὅτῳ8 δοκοῦσιν


80 ANTOLOGÍA GRIEGA

ἀδικεῖν οἱ στρατηγοὶ οὐκ ἀνελόμενοι9 τοὺς νικήσαντας ἐν τῇ ναυμαχίᾳ,

εἰς τὴν προτέραν ψηφίσασθαι4, ὅτῳ8 δὲ μή, εἰς τὴν ὑστέραν· ἂν10 δὲ

δόξωσιν ἀδικεῖν, θανάτῳ ζημιῶσαι4 καὶ τοῖς ἕνδεκα παραδοῦναι4,11 καὶ

τὰ χρήματα δημεῦσαι4, τὸ δ΄ ἐπιδέκατον τῆς θεοῦ εἶναι4.»

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 9-10


Sintaxis oracional Notas
• Adjetiva 1. Adv. de tiempo (-θεν, origen): entonces.
• Genitivo absoluto 2. Propuesta, moción.
• Adverbial causal 3. 3ª pl. perf. ind. de ἀκούω (a alguien+ gen.).
• Participio sustantivado 4. Dependen de εἰπόντος.
• Participio predicativo 5. Por tribus.
• Sustantiva de infinitivo 6. Inf. aor. act. de τίθημι.
• Participio apositivo 7. Que un heraldo anuncie que vote en la primera aquél a quien…
• Adverbial condicional 8. ὅτῳ = ᾧτινι.
9. ἀναιρέω.
10. ἂν = ἐάν.
11. Inf. aor. act. de παραδίδωμι.

TEXTO 15 Euriptólemo intenta impedirlo


Algunos denuncian la propuesta de Calixeno como ilegal, pero los prítanos no se atreven a oponerse a la masa
vociferante.

τὸν δὲ Καλλίξενον προσεκαλέσαντο φάσκοντες παράνομα1

συγγεγραφέναι2 Εὐρυπτόλεμος ὁ Πεισιάνακτος καὶ ἄλλοι τινές. τοῦ δὲ

δήμου ὀλίγοι ταῦτα ὡμολόγουν, τὸ δὲ πλῆθος ἐβόα δεινὸν εἶναι εἰ μή τις

ἐάσει τὸν δῆμον πράττειν ὃ ἂν βούληται. τῶν δὲ πρυτάνεών τινων οὐ

φασκόντων προθήσειν3 τὴν διαψήφισιν παρὰ τὸν νόμον4, αὖθις

Καλλίξενος ἀναβὰς5 κατηγόρει6 αὐτῶν τὰ αὐτά. οἱ δὲ πρυτάνεις

φοβηθέντες7 ὡμολόγουν πάντες προθήσειν3 πλὴν Σωκράτους τοῦ

Σωφρονίσκου· οὗτος δ΄ ἔφη μόνον κατὰ τὸν νόμον4 πάντα ποιήσειν.

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 12 y 14-15


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. La propuesta de Calixeno era triplemente ilegal: sustraía a
• Sustantiva de infinitivo los estrategos del procedimiento normal al establecer un
Helénicas de Jenofonte 81

• Sustantiva con conjunción juicio por tribus; no garantizaba el voto secreto y preveía un
• Adjetiva solo juicio para todos los detenidos.
• Genitivo absoluto 2. Inf. perf. act. de συγγράφω: denunciar por escrito.
3. Inf. fut. act. de προτίθημι.
4. παρὰ τὸν νόμον: al margen de, contra la ley; κατὰ τὸν νόμον:
según, conforme a la ley.
5. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἀναβαίνω: subir a la tribuna (de
los oradores).
6. Acusar a alguien (+ gen.) de algo (+ ac.).
7. Aor. pas.

TEXTO 16 Comienza el discurso de defensa


Euriptólemo afirma que los acusados no quisieron que se comunicase por carta la negligencia de Terámenes y
Trasibulo.

μετὰ δὲ ταῦτα ἀναβὰς1 Εὐρυπτόλεμος ἔλεξεν ὑπὲρ τῶν στρατηγῶν

τάδε· «Τὰ μὲν2 κατηγορήσων3,4, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἀνέβην5 ἐνθάδε

Περικλέους ἐμοὶ οἰκείου καὶ Διομέδοντος φίλου, τὰ δ΄2

ὑπεραπολογησόμενος3, τὰ δὲ2 συμβουλεύσων3 ἅ μοι δοκεῖ ἄριστα εἶναι

ἁπάσῃ τῇ πόλει. κατηγορῶ4 μὲν οὖν αὐτῶν ὅτι ἔπεισαν τοὺς

συνάρχοντας βουλομένους πέμπειν γράμματα τῇ τε βουλῇ καὶ ὑμῖν ὅτι

ἐπέταξαν6 τῷ Θηραμένει καὶ Θρασυβούλῳ τετταράκοντα7 καὶ ἑπτὰ

τριήρεσιν ἀνελέσθαι8 τοὺς ναυαγούς, οἱ δὲ οὐκ ἀνείλοντο8.»

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 16-17


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Nom. m. sg. part. aor. act. de ἀναβαίνω: subir a la tribuna (de
• Adjetiva los oradores).
• Sustantiva de infinitivo 2. (De) unas cosas, ...otras, …otras.
• Sustantiva con conjunción 3. Part. fut. con valor final.
• Participio sustantivado 4. Acusar a alguien (+ gen.) de algo (+ acus. o sustantiva).
5. 1ª sg. ind. aor. act. de ἀναβαίνω: subir a la tribuna.
6. (Diciendo) que ordenaron.
7. Numerales -κοντα: decenas.
8. ἀναιρέω.
82 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 17 “Son calumniados por los culpables”


¿El buen gesto de los estrategos de no delatar a sus colegas trierarcas por abandono será pagado con la condena a
muerte?

«καὶ νῦν τὴν αἰτίαν κοινὴν ἔχουσιν1 ἐκείνων τῶν τριηράρχων, καὶ

ἀντὶ τῆς τότε φιλανθρωπίας νῦν ἐπιβουλευόμενοι ὑπ΄ ἐκείνων τε καί

τινων ἄλλων κινδυνεύουσιν ἀπολέσθαι2· ἀλλ΄ οὔ ταῦτα γενήσεται ἐὰν

ὑμεῖς γέ μοι πείθησθε τὰ δίκαια ποιοῦντες, καὶ οὕτως μάλιστ΄ ἀληθῆ

πεύσεσθε3 καὶ ὕστερον εὑρήσετε τοὺς στρατηγοὺς οὐκ ἠδικηκότας τὰ

μέγιστα4 οὔτε θεούς οὔτε ὑμᾶς αὐτούς.»

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 18-19


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. τὴν αἰτίαν …ἔχουσιν: tienen una acusación común.
• Sustantiva de infinitivo 2. Inf. aor. de ἀπόλλυμι.
• Adverbial condicional 3. Fut. de πυνθάνομαι.
• Participio predicativo 4. Acusativo interno: delinquir los mayores delitos.

TEXTO 18 El decreto de Canono


Euriptólemo, seguro de la inocencia de los reos, propone que se les aplique el severo decreto de Canono, si son
culpables.

«ἴστε1 δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πάντες ὅτι τὸ Καννωνοῦ ψήφισμά2

ἐστιν ἰσχυρότατον3.

“ἐάν τις τὸν τῶν Ἀθηναίων δῆμον ἀδικῇ, διαλελημμένον4 ἀποδικεῖν

ἐν τῷ δήμῳ, καὶ ἐὰν δόξῃ ἀδικεῖν, ἀποθανόντα εἰς τὸ βάραθρον5

ἐμβληθῆναι6, τὰ δὲ χρήματα αὐτοῦ δημευθῆναι6 καὶ τῆς θεοῦ τὸ

ἐπιδέκατον εἶναι.”»

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 20
Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva con conjunción 1. Perf. de οἶδα.
• Adverbial condicional 2. El decreto de Canono prohibía juzgar en bloque a los
Helénicas de Jenofonte 83

• Participio apositivo acusados de atentar contra el estado.


• Sustantiva de infinitivo 3. El más firme, el más riguroso.
4. Part. perf. de διαλαμβάνω, que concierta con el sujeto
sobreentendido del infinitivo: que se defienda él solo,
individualmente.
5. Báratro, precipicio en Atenas donde se arrojaba a los
condenados.
6. Inf. aor. pas. de ἐμβάλλω y de δημεύω, respectivamente.

TEXTO 19 “Castigáis a los vencedores de vuestros enemigos”


Pide Euriptólemo que se les juzgue de uno en uno y que se divida el día en tres partes, para poder votar, acusar y
defender.

«κατὰ τοῦτο τὸ ψήφισμα κελεύω κρίνεσθαι τοὺς στρατηγοὺς καί,

νὴ Δία1, ἐὰν ὑμῖν γε δοκῇ, πρῶτον Περικλέα τὸν ἐμοὶ οἰκεῖον. κρίνετε2, ὦ

ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοὺς ἄνδρας κατὰ ἕνα3 ἕκαστον διῃρημένης4 τῆς

ἡμέρας τριῶν5 μερῶν, ἑνὸς3,6 μὲν ἐν ᾧ συλλέγεσθαι ὑμᾶς δεῖ καὶ

διαψηφίσασθαι ὅτῳ7 τρόπῳ πρέπει αὐτοὺς κρίνεσθαι ἐάν τε ἀδικεῖν

δοκῶσιν ἐάν τε μή, ἑτέρου6 δ΄ ἐν ᾧ κατηγορῆσαι7, ἑτέρου6 δ΄ ἐν ᾧ

ἀπολογήσασθαι8. δεινὰ9 δ΄ ἂν ποιήσαιτε, εἰ τοὺς στρατηγοὺς τοὺς

πάντα κατὰ ὑμῶν γνώμην10 πράξαντας, νικήσαντας δὲ τοὺς πολεμίους,

θανάτῳ ζημιώσετε πονηροῖς ἀνθρώποις πειθόμενοι.»

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 21, 23, 28, 33


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. ¡Por Zeus!
• Adverbial condicional 2. Imp.
• Genitivo absoluto 3. Numeral εἷς, μία, ἕν: uno.
• Adjetiva 4. Part. perf. de διαιρέω.
• Participio atributivo 5. Numeral τρεῖς, τρία: tres.
• Participio apositivo 6. Se sobreentiende μέρους, desarrolla a τριῶν μερῶν.
7. ὅτῳ = ᾧτινι.
8. Dependen de δεῖ.
9. Acusativo interno: haríais (hechos terribles) o acusativo
adverbial: obraríais terriblemente.
10. Según vuestro deseo.
84 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 20 Votación y condena a muerte


Menecles propone que se juzgue a todos a la vez, después se vota contra los estrategos y se les condena a la pena
máxima.

ταῦτ΄ εἰπὼν Εὐρυπτόλεμος ἔγραψε γνώμην κατὰ τὸ Καννωνοῦ

ψήφισμα κρίνεσθαι1 τοὺς ἄνδρας δίχα ἕκαστον· ἡ δὲ τῆς βουλῆς γνώμη

ἦν μιᾷ2 ψήφῳ ἅπαντας κρίνειν. τούτων δὲ διαχειροτονουμένων τὸ μὲν

πρῶτον ἔκριναν3 τὴν Εὐρυπτολέμου· ὑπομοσαμένου4 δὲ Μενεκλέους καὶ

πάλιν διαχειροτονίας γενομένης ἔκριναν3 τὴν τῆς βουλῆς. καὶ μετὰ

ταῦτα κατεψηφίσαντο5 τῶν ναυμαχησάντων στρατηγῶν ὀκτὼ ὄντων.

ἀπέθανον δ΄ οἱ παρόντες ἕξ6.

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 34
Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Desarrolla el contenido de γνώμην: presentó por escrito la
• Sustantiva de infinitivo moción de que…
• Genitivo absoluto 2. Numeral εἷς, μία, ἕν: uno.
• Participio atributivo 3. Aor. de κρίνω.
• Participio sustantivado 4. Habiendo presentado (ὑπόμνυμαι) Menecles una acusación por
ilegalidad… Ello provoca el pánico y desencadena una nueva
votación.
5. Rige gen.
6. Numeral seis.

TEXTO 21 Arrepentimiento posterior del pueblo


Poco después el pueblo se retracta, pide que se juzgue y se encarcele a los calumniadores, pero éstos huyen.

καὶ οὐ πολλῷ χρόνῳ ὕστερον μετέμελε1 τοῖς Ἀθηναίοις καὶ

ἐψηφίσαντο τούτους, οἵτινες τὸν δῆμον ἐξηπάτησαν, κατηγορεῖσθαι καὶ

δεῖσθαι ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ. ὕστερον δὲ στάσεώς τινος γενομένης,

ἔφευγον οὗτοι, πρὶν κριθῆναι2· Καλλίξενος δὲ μισούμενος ὑπὸ πάντων

λιμῷ ἀπέθανεν.

Jenofonte, Helénicas, I, 7, 35
Helénicas de Jenofonte 85

Sintaxis oracional Notas


• Adjetiva 1. μεταμέλει (+ dat.): los atenienses se arrepienten.
• Sustantiva de infinitivo 2. Aor. pas. de κρίνω.
• Genitivo absoluto
• Adverbial temporal
• Participio apositivo

8.4. DERROTA DE ATENAS

TEXTO 22 Los colonos obligados a regresar


Lisandro navega hacia el este y allí exige que los atenienses vuelvan a Atenas, para que aumente la falta de
provisiones.

μετὰ δὲ τὴν ἐν Αἰγὸς ποταμοῖς μάχην1 ὁ Λύσανδρος ὁ

Λακεδαιμόνιος ἔπλει ἐπὶ τὸ Βυζάντιον καὶ Καλχηδόνα· οἱ μὲν αὐτὸν

ὑπεδέχοντο, οἱ δὲ προδόντες2 τότε μὲν ἔφυγον εἰς τὸν Πόντον, ὕστερον

δ΄ εἰς Ἀθήνας καὶ ἐγένοντο Ἀθηναῖοι. Λύσανδρος δὲ τούς τε στρατιώτας

τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον3 ἴδοι4 Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπε εἰς τὰς

Ἀθήνας, εἰδὼς5 ὅτι ἐὰν πολλοὶ συλλέγωνται εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν

Πειραιᾶ, ταχέως τοῦ σίτου ἄποροι γενήσονται· καταλιπὼν δὲ Βυζαντίου

καὶ Καλχηδόνος Σθενέλαον ἁρμοστὴν6 Λάκωνα, αὐτὸς ἀποπλεύσας7 εἰς

Λάμψακον τὰς ναῦς8 ἐπεσκεύαζεν9.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 1-2


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. En la batalla de Egospotamo (405) los atenienses fueron
• Adverbial condicional derrotados.
• Sustantiva con conjunción 2. Part. aor. act. de προδίδωμι.
3. Si a algún otro, a cualquier otro. La proclítica εἰ va acentuada
por ir seguida de la enclítica τινα, y ésta, a su vez, por ir
seguida de la enclítica που.
4. Opt. aor.
5. οἶδα.
6. C. predicativo. Los harmostas son gobernadores que los
lacedemonios, durante su hegemonía, imponían en las
ciudades sometidas.
7. Navegar de regreso, regresar por mar.
8. ναῦς, νεώς, ἡ.
9. Reparar.
86 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 23 Pánico por la derrota


Con la noticia del desastre, el dolor por los fallecidos y el miedo por lo que puedan sufrir se apoderan de los
atenienses.

ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις τῆς Παράλου1 ἀφικομένης νυκτὸς2, ἐλέγετο ἡ

συμφορὰ καὶ οἰμωγὴ ἐκ τοῦ Πειραιῶς διὰ τῶν μακρῶν τειχῶν3 εἰς ἄστυ

διῆκεν, ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ παραγγέλλων4· ὥστ΄ ἐκείνης τῆς νυκτὸς2

οὐδεὶς ἐκοιμήθη5, οὐ μόνον τοὺς ἀπολωλότας6 πενθοῦντες, ἀλλὰ πολὺ

μᾶλλον ἔτι αὐτοὶ ἑαυτούς, πείσεσθαι7 νομίζοντες τὰ αὐτὰ ἃ ἐποίησαν

Μηλίους τε Λακεδαιμονίων συμμάχους ὄντας, καὶ Ἱστιαιᾶς καὶ

Σκιωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους πολλοὺς τῶν Ἑλλήνων.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 3


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. La Páralo y la Salamina son dos naves sagradas atenienses
• Participio apositivo tripuladas por ciudadanos, que se encargaban de cursar
• Adverbial consecutiva mensajes oficiales, trasladar altos dignatarios y ofrendas.
• Participio sustantivado 2. Gen. de tiempo.
• Sustantiva de infinitivo 3. Los muros largos. En Atenas existían, desde las Guerras
• Adjetiva Médicas, dos murallas, una rodeaba la ciudad y la otra (los
muros largos) la unía con los puertos.
4. Anacoluto, ya que ὁ ἕτερος no es sujeto de ningún verbo
personal.
5. Aor. pas. de κοιμάω.
6. Part. perf. de ἀπολλύω.
7. Futuro de πάσχω.

TEXTO 24 Dominio de Esparta


Tras la batalla naval, el imperio ateniense se desmorona: todos se van pasando al bando lacedemonio, salvo los
samios.

Λύσανδρος δ΄ ἐκ τοῦ Ἑλλησπόντου ναυσὶ1 διακοσίαις2 ἀφικόμενος

εἰς Λέσβον κατεσκευάσατο τὰς πόλεις ἐν αὐτῇ· εἰς δὲ τὰ ἐπὶ Θρᾴκης

χωρία ἔπεμψεν Ἐτεόνικον ἔχοντα3 δέκα τριήρεις, ὃς τὰ ἐκεῖ πάντα πρὸς

Λακεδαιμονίους μετέστησεν4. εὐθὺς δὲ καὶ ἄλλη Ἑλλὰς ἀπέστη5


Helénicas de Jenofonte 87

Ἀθηναίων μετὰ τὴν ναυμαχίαν πλὴν Σαμίων· οὗτοι6 δὲ τοὺς ἀρίστους

ἀποκτείναντες7 κατεῖχον τὴν πόλιν.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 5-6


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. ναῦς, νεώς, ἡ.
• Adjetiva 2. Numerales -κόσιοι: centenas.
3. Part. de ἔχω (+ acus.): con.
4. Ind. aor. act. de μεθίστημι.
5. 3ª sg. ind. aor. act. de ἀφίστημι (+ gen.).
6. Se refiere a los lacedemonios.
7. Aor. de ἀποκτείνω.

TEXTO 25 Atenas sitiada


Los ejércitos lacedemonios, al mando de Pausanias y Lisandro, ponen cerco a la ciudad de Atenas por tierra y por
mar.

Λύσανδρος δὲ μετὰ ταῦτα ἔπεμψε1 πρὸς Ἆγίν εἰς Δεκέλειαν ὅτι

προσπλεῖ σὺν διακοσίαις2 ναυσίν3. Λακεδαιμόνιοι δ΄ ἐξῇσαν4 πανδημεὶ

καὶ οἱ ἄλλοι Πελοποννήσιοι πλὴν Ἀργείων. ἐπεὶ δ᾿ ἅπαντες

συνελέγοντο, ἀναλαβὼν αὐτοὺς Παυσανίας, ὁ ἕτερος Λακεδαιμονίων

Βασιλεὺς, πρὸς τὴν πόλιν ἐστρατοπέδευσεν ἐν τῇ Ἀκαδημείᾳ.

Λύσανδρος δ΄ ἀφικόμενος εἰς Αἴγιναν ἀπέδωκε5 τὴν πόλιν Αἰγινήταις,

οὕτως δὲ καὶ τοῖς ἄλλοις συμμάχοις. μετὰ δὲ τοῦτο ὡρμίσατο πρὸς τὸν

Πειραιᾶ ναυσὶ3 πεντήκοντα6 καὶ ἑκατόν, καὶ τὰ πλοῖα7 ἐκώλυσεν

εἰσπλεῖν.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 7-9


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva con conjunción 1. Envió a decir, avisó.
• Adverbial temporal 2. Numerales -κόσιοι: centenas.
• Participio apositivo 3. ναῦς, νεώς, ἡ.
• Sustantiva de infinitivo 4. Impf. de ἔξειμι.
5. 3ª sg. ind. aor. act. de ἀποδίδωμι.
6. Numerales -κοντα: decenas.
7. Naves mercantes. La intención de Lisandro es impedir el
aprovisionamiento de Atenas por mar.
88 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 26 El hambre y las negociaciones


Aunque no querían, la desesperación obliga a los atenienses a pedir la paz a cambio de conservar las murallas y el
puerto.

οἱ δ΄ Ἀθηναῖοι πολιορκούμενοι κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν

ἠπόρουν1 τί χρὴ ποιεῖν, οὔτε νεῶν2 οὔτε συμμάχων αὐτοῖς3 ὄντων οὔτε

σίτου· οἱ δ΄ οὐ διαλέγεσθαι περὶ εἰρήνης ἐβούλοντο, καὶ4

ἀποθνῃσκόντων ἐν τῇ πόλει λιμῷ πολλῶν. ἐπεὶ δὲ πάντως ἤδη ὁ σῖτος

ἐπέλειπε, ἔπεμψαν πρέσβεις παρ΄ Ἆγιν, βουλόμενοι σύμμαχοι εἶναι

Λακεδαιμονίοις ἔχοντες5 τὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ, καὶ ἐπὶ τούτοις6

σπονδὰς ποιεῖσθαι. ὁ δ΄ αὐτοὺς εἰς Λακεδαίμονα ἐκέλευεν ἰέναι7· οὐ γὰρ

ἦν κύριος8 αὐτός. ἐπεὶ δ΄ ἀπήγγειλαν9 οἱ πρέσβεις ταῦτα τοῖς Ἀθηναίοις,

ἔπεμψαν αὐτοὺς εἰς Λακεδαίμονα.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 10, 11-12


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. ἀπορέω.
• Sustantiva interrogativa ind. 2. ναῦς, νεώς, ἡ.
• Sustantiva de infinitivo 3. Dat. posesivo.
• Genitivo absoluto 4. Da valor concesivo al participio.
• Adverbial temporal 5. Valor condicional: a condición de que, si conservaban…
6. Con estas condiciones, sobre estas bases.
7. Inf. de εἶμι.
8. Era dueño, tenía competencia.
9. Aor. de ἀπαγγέλλω.

TEXTO 27 Desesperación ante el fracaso


Tras la negativa de los éforos a las condiciones de la paz, los atenienses, consternados, temen la esclavitud.

οἱ δ΄ ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ πλησίον τῆς Λακωνικῆς καὶ ἐπύθοντο

οἱ ἔφοροι αὐτῶν1 ἃ ἔλεγον, αὐτόθεν2 αὐτοὺς ἐκέλευον ἀπιέναι3 καὶ εἴ τι4

δέονται5 εἰρήνης, βέλτιον ἥκειν βουλευσαμένους. οἱ δὲ πρέσβεις ἐπεὶ

ἧκον οἴκαδε6 καὶ ἀπήγγειλαν7 ταῦτα εἰς τὴν πόλιν, ἀθυμία ἐνέπεσε8

πᾶσιν· ᾤοντο γὰρ δοῦλοι ἔσεσθαι9, καὶ ἕως ἂν πέμπωσιν ἑτέρους


Helénicas de Jenofonte 89

πρέσβεις, πολλοὺς τῷ λιμῷ ἀπολεῖσθαι10· περὶ δὲ τῶν τειχῶν τῆς

καθαιρέσεως οὐδεὶς ἐβούλετο συμβουλεύειν.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 13-15


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. Gen. partitivo masc. dependiendo de ἐπύθοντο: se enteraron
• Adjetiva por ellos…
• Sustantiva de infinitivo 2. Adv. de lugar (-θεν, origen): desde allí mismo.
• Adverbial condicional 3. Inf. de ἄπειμι.
• Participio apositivo 4. Valor adverbial: de alguna manera.
5. Rige gen.
6. Adv. de lugar (-δε, dirección): a casa.
7. Aor. de ἀπαγγέλλω.
8. Aor. de ἐμπίπτω.
9. Fut. de εἰμί.
10. Inf. fut. de ἀπολλύω.

TEXTO 28 La situación se demora


Terámenes es enviado como embajador, pero Lisandro lo retiene mientras disminuyen las exiguas provisiones en
Atenas.

τοιούτων δ΄ ὄντων1 Θηραμένης εἶπεν ἐν ἐκκλησίᾳ ὅτι, εἰ βούλονται

αὐτὸν πέμψαι παρὰ Λύσανδρον, ἥξει εἰδὼς2 τίς τῶν Λακεδαιμονίων

γνώμη περὶ τῶν τειχῶν ἀληθῶς εἴη· ὁ δὲ πεμφθεὶς3 δὲ διῆγε παρὰ

Λυσάνδρῳ τρεῖς4 μῆνας5, ἕως ἂν οἱ Ἀθηναῖοι διὰ τὴν σίτου ἀπορίαν ὅσα

τις λέγοι ὁμολογήσωσιν. ἐπεὶ δ΄ ἧκε τετάρτῳ μηνί, ἀπήγγειλεν6 ἐν

ἐκκλησίᾳ ὅτι αὐτὸν Λύσανδρος μὲν κατέχοι, εἶτα κελεύοι εἰς

Λακεδαίμονα ἰέναι7· οὐ γὰρ ἦν κύριος αὐτὸς ἀλλὰ οἱ ἔφοροι. μετὰ ταῦτα

ᾑρέθη8 πρεσβευτὴς εἰς Λακεδαίμονα αὐτοκράτωρ δέκατος9 αὐτός.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 16-17


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Estando así las cosas.
• Sustantiva con conjunción 2. οἶδα.
• Adverbial condicional 3. Aor. pas. de πέμπω.
• Sustantiva de infinitivo 4. Numeral τρεῖς, τρία: tres.
• Participio apositivo 5. Ac. de extensión en el tiempo.
90 ANTOLOGÍA GRIEGA

• Sustantiva interrogativ 6. Aor. de ἀπαγγέλλω.


indirecta 7. Inf. de εἶμι.
• Adverbial temporal 8. Aor. pas. de αἱρέω.
• Adjetiva 9. πρεσβευτὴς… αὐτοκράτωρ δέκατος: el décimo embajador con
plenos poderes (junto con otros nueve). C. predicativo.

TEXTO 29 Terámenes negocia


Como embajador plenipotenciario Terámenes comienza por fin a tratar la paz, si bien corintios y tebanos no
quieren pactos.

Θηραμένης δὲ καὶ οἱ ἄλλοι πρέσβεις ἐπεὶ ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ,

ἐρωτώμενοι1 δ΄ ἐπὶ τίνι λόγῳ2 ἥκοιεν, εἶπον ὅτι αὐτοκράτορες3 περὶ

εἰρήνης, μετὰ ταῦτα οἱ ἔφοροι καλεῖν ἐκέλευον αὐτούς. ἐπεὶ δ΄ ἧκον,

ἐκκλησίαν ἐποίησαν ἐν ᾗ ἀντέλεγον4 Κορίνθιοι καὶ Θηβαῖοι μάλιστα,

πολλοὶ δὲ καὶ ἄλλοι τῶν Ἑλλήνων, μὴ σπένδεσθαι4 Ἀθηναίοις, ἀλλ΄4

καθαιρεῖν.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 19


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. Pasivo.
• Participio apositivo 2. En qué concepto.
• Sustantiva interrogativ 3. C. predicativo de un ἥκοιεν sobreentendido.
indirecta 4. Decían que no eran partidarios (ἀντέλεγον μὴ) de hacer un
• Sustantiva con conjunción tratado (σπένδεσθαι)… sino de (ἀλλ΄)…
• Sustantiva de infinitivo
• Adjetiva

TEXTO 30 Libres de la esclavitud


A pesar de las condiciones de la rendición, los atenienses conservarán la libertad gracias a su glorioso pasado.

Λακεδαιμόνιοι δὲ οὐκ ἔφασαν1 πόλιν Ἑλληνίδα δουλώσεσθαι, μέγα

ἀγαθὸν εἰργασμένην2 ἐν τοῖς μεγίστοις κινδύνοις γενομένοις τῇ

Ἑλλάδι, ἀλλ΄ ἐποιοῦντο εἰρήνην ἐφ΄ ᾧ3 τά τε μακρὰ τείχη καὶ τὸν

Πειραιᾶ καθελεῖν4 καὶ τὰς ναῦς παραδοῦναι5 καὶ τοὺς φυγάδας


Helénicas de Jenofonte 91

δέξασθαι, τὸν αὐτὸν6 ἐχθρὸν καὶ φίλον νομίζειν Λακεδαιμονίοις6 καὶ

ἕπεσθαι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὅποι ἂν ἡγῶνται.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 20


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. οὐκ ἔφασαν (impf. de φημί): dijeron que no.
• Participio apositivo 2. Perf. de ἐργάζομαι.
• Adjetiva 3. ἐφ΄ ᾧ + inf. : a condición de que.
4. Aor. de καθαιρέω.
5. Inf. aor. de παραδίδωμι.
6. τὸν αὐτὸν… Λακεδαιμονίοις: al mismo… que los lacedemonios.

TEXTO 31 Ratificación de las condiciones de paz


El hambre acuciaba ya a los atenienses, cuando los embajadores comunican las condiciones de paz que aprueba la
Asamblea.

Θηραμένης δὲ καὶ οἱ σὺν αὐτῷ πρέσβεις ἀνέφερον ταῦτα εἰς τὰς

Ἀθήνας. εἰσιόντας1 δ΄ αὐτοὺς περιεῖχον πολλοὶ, φοβούμενοι μὴ2

ἄπρακτοι3 ἥκοιεν· οὐ γὰρ ἔτι ἐξῆν ὑπομένειν διὰ τὸ πλῆθος τῶν

ἀπολλυμένων τῷ λιμῷ. τῇ δ΄ ὑστεραίᾳ ἀπήγγελλον οἱ πρέσβεις ἐφ΄ οἷς4

οἱ Λακεδαιμόνιοι ποιοῖντο τὴν εἰρήνην· Θηραμένης δ΄ ἔλεγε ὡς χρὴ

πείθεσθαι Λακεδαιμονίοις καὶ τὰ τείχη καθαιρεῖν. ἀντειπόντων δέ

τινων αὐτῷ, πολὺ5 δὲ πλειόνων ταῦτα ὁμολογησάντων, ἔδοξε δέχεσθαι

τὴν εἰρήνην.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 21-22


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Part. pres. de εἴσειμι.
• Sustantiva con conjunción 2. Conj. con verbos de temor.
• Sustantiva de infinitivo 3. C. predicativo.
• Participio sustantivado 4. En qué condiciones.
• Adjetiva 5. Ac. adverbial.
• Genitivo absoluto
92 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 32 Lisandro en el Pireo


Con la llegada posterior de Lisandro al Pireo, comienzan las labores de demolición de las murallas de Atenas.

μετὰ δὲ ταῦτα Λύσανδρός τε κατέπλει1 εἰς τὸν Πειραιᾶ καὶ οἱ

φυγάδες κατῇσαν2 καὶ τὰ τείχη καθεῖλον3 ὑπ΄ αὐλητρίδων4 πολλῇ

προθυμίᾳ, νομίζοντες ἐκείνην τὴν ἡμέραν τῇ Ἑλλάδι ἄρχειν5 τῆς

ἐλευθερίας.

Jenofonte, Helénicas, II, 2, 23


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Navegar hacia tierra para desembarcar, arribar.
• Sustantiva de infinitivo 2. Impf. de κάτειμι.
3. Aor. de καθαιρέω.
4. Al son de flautistas.
5. Empezar (+ gen.).
Helénicas de Jenofonte 93

Sintaxis oracional

Infinitivo con valor final


Infinitivo sustantivado

PARTICIPIO
1. Apositivo: Textos 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16,
17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32.
2. Atributivo: Textos 1, 3, 9, 10, 19, 20.
3. Sustantivado: Textos 9, 10, 12, 14, 16, 20, 23, 31.
4. Predicativo: Textos 3, 6, 14, 17.
5. Genitivo Absoluto: Textos 3, 4, 7, 11, 14, 15, 19, 20, 21, 23, 26,
28, 31.
6. Acusativo Absoluto
PROPOSICIONES SUBORDINADAS
1. Sustantivas o Completivas
a. De infinitivo: Textos 1, 2, 3, 4, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15,
16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32.
b. Con conjunción: Textos 3, 4, 7, 11, 12, 15, 16, 18, 22, 25,
28, 29, 31.
c. Interrogativas indirectas: Textos 4, 26, 28, 29.
2. Adjetivas o de Relativo: Textos 2, 3, 5, 11, 13, 14, 15, 16, 19, 21,
23, 24, 27, 28, 29, 30, 31.
3. Adverbiales o Circunstanciales
a. Condicionales: Textos 14, 17, 18, 19, 22, 27, 28.
b. Consecutivas: Texto 23.
c. Finales: Textos 7, 13.
d. Causales: Textos 3, 14.
e. Comparativo-modales
f. Temporales: Textos 2, 3, 7, 8, 21, 25, 26, 27, 28, 29.
94 ANTOLOGÍA GRIEGA

Índice de Nombres Propios

Α
Ἀριστογένης, -ους, ὁ: Aristógenes.
Ἆγις, -ιδος, ὁ: Agis, rey espartano. Estratego ateniense. Texto 10.
Textos 25, 26. Ἀριστοκράτης, -ους, ὁ: Aristócrates.
Ἀθῆναι, -ῶν, αἱ: Atenas, capital del Estratego ateniense. Texto 10.
Ática. Textos 2, 10, 22, 23, 31. Ἀρχέδημοc, -ου, ὁ: Arquidemo. Jefe
Ἀθηναῖος, -α, -ον: gentilicio, de del partido popular a finales del
Atenas, ateniense. Textos 2, 6, 7, 8, siglo V a.C. Texto 10.
9, 14, 16, 18, 19, 21, 22, 24, 26, 28, 29.
Αἴγιναν, -ης, ἡ: Egina. Isla situada Β
entre el Ática y el Peloponeso.
Βυζάντιον, -ου, τό: Bizancio. Ciudad
Texto 25.
Αἰγινήτες, -ων, οἱ: Eginetas, de Egina, griega sobre el Bósforo. Texto 22.
isla del golfo Salónico. Textos 23,
25. Γ
Αἰγὸς ποταμοί, οἱ: Egos. Río de Γαύρειον, -ου, τό: Gaurio, puerto de la
Tracia. Texto 22. isla de Andros. Texto 5.
Ἀκαδήμεια, -ας, ἡ: Academia. Jardín y Γύθειον, -ου, τό: Gitión, puerto
gimnasio cercano a Atenas, principal de Laconia. Texto 2.
dedicado a Academo, héroe
ateniense. Texto 25. Δ
Ἀλκιβιάδης, -ου, ὁ: Alcibíades.
Político y general ateniense. Textos Δεκέλεια, -ας, ἡ: Decelia. Demo y
1, 2, 3, 4, 5. fortaleza al norte del Ática. Texto
Ἄνδριος, -α, -ον: gentilicio, de la isla 25.
de Andros. Texto 5. Διομέδων, -οντος, ὁ: Diomedonte.
Ἄνδρος, -ου, ἡ: Andros, isla de las Estratego ateniense. Textos 10, 16.
Cícladas. Texto 5.
Ἀπατούρια, -ων, τά: Apaturía. Fiesta
ateniense durante la cual los Ε
jóvenes varones atenienses eran
Ἑλλάς, -άδος, ἡ: Hélade, Grecia.
admitidos en las fratías. Texto 13.
Textos 24, 30, 32.
Ἀργεῖος, -α, -ον: gentilicio, de Argos,
Ἕλλην, -ηνος, ὁ: gentilicio, de la
argivo. Texto 25.
Hélade, heleno. Textos 23, 29.
Ἀργινῦσαι, -ῶν, αἱ: Arginusas.
Ἑλληνίς, -ίδος: helénico, griego.
Nombre de tres pequeñas islas
Ἑλλήσποντος, -ου, ὁ: Helesponto.
frente a Lesbos, escenario de una
Actual estrecho de los Dardanelos.
importante batalla naval en el 406
Textos 10, 24.
a.C. Textos 6, 7.
Helénicas de Jenofonte 95

Ἐρασινίδης, -ου, ὁ: Erasinides. Καλλίξενος, -ου, ὁ: Calíxeno,


Estratego ateniense. Texto 10. ciudadano ateniense. Textos 13, 14,
Ἐτεόνικος, -ου, ὁ: Eteónico. General 15, 21.
espartano en las Arginusas. Textos Καλχηδών, -όνος, ὁ: Calcedón, ciudad
6, 9, 24. del Bósforo frente a Bizancio. Texto
Εὐρυπτόλεμος, -ου, ὁ: Euriptólemo. 22.
Familiar de Alcibíades. Textos 4, 15, Κάννωνος, ου, ὁ: Canono. Ateniense
16, 20. que dio nombre a un decreto
judicial. Textos 18, 20.
Ζ Καρία, -ας, ἡ: Caria. Región
meridional de Asia Menor. Texto 1.
Ζεύς, Διός, ὁ: Zeus, dios del cielo,
Κεραμικός, οῦ, ὁ: Cerámico. Golfo al
padre de dioses y hombres. Texto
sur de Asia Menor, en Caria. Texto
19.
1.
Κόνων, -ωνος, ὁ: Conón. Estratego
Θ ateniense en la Guerra del
Θάσος, ου, ἡ: Tasos, isla al norte del Peloponeso. Textos 2
Egeo, frente a Tracia. Texto 1. Κορίνθιος, -α, -ον: gentilicio, de
Θηβαῖος, -α, -ον: gentilicio, de Tebas, Corinto, región situada a la entrada
tebanos. Texto 29. del Peloponeso. Corintio. Textos 29,
Θηραμένης, -ους, ὁ: Terámenes.
Político y militar ateniense. Uno de
los Treinta tiranos. Textos 9, 11, 12, Λ
16, 28, 29, 31.
Λακεδαιμόνιος, -α, -ον: gentilicio, de
Θρᾴκη, -ης, ἡ: Tracia. Región al norte
Lacedemonia, Esparta.
de Grecia, hoy Bulgaria y Rumania.
Lacedemonio.Textos 1, 2, 5, 6, 8, 22,
Textos 1, 24.
23, 25, 26, 28, 30, 31.
Θρασύβουλος, -ου, ὁ: Trasíbulo.
Λακεδαίμων, -ονος, ἡ: Lacedemonia,
Ciudadano ateniense del partido
ciudad situada al sur del
demócrata, sustituye a los Treinta
Peloponeso, capital de Laconia.
Tiranos. Textos 1, 2, 9, 12, 16.
Textos 26, 28.
Θράσυλλος, -ου, ὁ: Trasilo. Nombre
Λακωνικός, -ή, όν: gentilicio de
de un general ateniense.
Laconia, de Lacedemonia. Texto 27.
Λάκων, -ωνος, ὁ: gentilicio, natural de
I Laconia, región cuya capital es
Ἱστιαιεύς, -έως, ὁ: gentilicio, de Esparta. De Lacedemonia,
Histiea, ciudad de Eubea. Hestiano. Lacedemonio. Texto 22.
Texto 23. Λάμψακος, -ου, ἡ: Lampsaco. Ciudad
de Misia, en el Helesponto. Texto
Κ 22.
Λέσβος, -ου, ἡ: Lesbos. Isla del Egeo
Καλλικρατίδας, -ου, ὁ: Calicrátidas. situada junto a la costa jonia.Textos
General espartano en las Arginusas. 6, 24.
Textos 6, 7, 8. Λύσανδρος, -ου, ὁ: Lisandro. General
espartano. Textos 22, 24, 28, 32.
96 ANTOLOGÍA GRIEGA

Λυσίας, -ου, ὁ: Lisias. Estratego Σ


ateniense.Texto 10.
Σάμιος, -α, -ον: gentilicio, de Samos,
samio.
Μ
Texto 24.
Μαλέα, -ας, ἡ: Malea. Cabo de la isla Σάμος, -ου, ἡ: Samos. Isla del Egeo,
de Lesbos. Texto 6. junto a la costa jonia.Textos 2, 5, 6,
Μενεκλῆς -έους, ὁ: Menecles. 9.
Demagogo ateniense. Texto 20. Σελλασία, -ας, ἡ: Selasia. Ciudad de
Μήλιος, -α, -ον: gentilicio. De la isla Laconia. Textos 27, 29.
de Melos, una de las Cícladas. Σθενέλαος, -ου, ὁ: Estenelao. General
Melio. Texto 23. espartano. Texto 22.
Μυτιλήνη, -ης, ἡ: Mitilene, capital de Σκιωναῖος, -ου: gentilicio, de Escione,
la isla de Lesbos. Textos 6, 9. ciudad de la Calcídica. Escioneo.
Texto 23.
Σωκράτης, -ους, ὁ: Sócrates. Filósofo
Π ateniense maestro de Platón y
Jenofonte. Condenado a beber la
Παράλος, -ου, ὁ: Páralos. Una de las
cicuta. Texto 15.
dos naves sagradas de Atenas que
Σωφρoνίσκος, -ου, ὁ: Sofronisco.
era utilizada para transportar las
Padre de Sócrates. Texto 15.
teorías a Delos y para ciertos
servicios públicos. Texto 23.
Πάρος, -ου, ἡ: Paros. Una de las íslas
Τ
Cícladas. Texto 2.
Παυσανίας, -ου, Pausanias. Rey de Τιμοκράτης, -ους, ὁ: Timócrates.
esparta. Texto 23. Ciudadano ateniense. Texto 11.
Πειραιεύς, -έως, ὁ: Pireo. Puerto
principal de Atenas.Textos 3, 22, 23,
25, 26, 30, 32. Φ
Πεισιάναξ, -κτος, ὁ: Pisianacte. Rey
Φώκαια, -ας, ἡ: Focea. Ciudad de
espartano. Textos 4, 15.
Jonia. Texto 8.
Πελοποννήσιος, -α, -ον: gentilicio, del
Peloponeso, península al sur de
Grecia. Textos 8, 25.
Περικλέης, -έους, ὁ: Pericles. Político Χ
y estratego ateniense. Textos 10, 16, Χίος, -ου, ἡ: Quíos. Isla del Egeo,
19. frente a Asia Menor. Textos 8, 9.
Πλυντήρια, -ων, τά: Plinteria. Fiesta
durante la que se lavan los adornos
de las estatuas de Atenea en
Atenas. Texto 3.
Πόντος, -ου, ὁ: Ponto Euxino, actual
Mar Negro. Texto 22.
Πρωτόμαχος, -ου, ὁ: Protómaco.
Estratego ateniense. Textos 8, 10.
FEDÓN DE PLATÓN

1. Vida
Las noticias que tenemos de la vida de Platón proceden, sobre todo, de la
Carta VII, de las pequeñas aportaciones de algunos diálogos y de biografías de
discípulos e inmediatos seguidores.
Nació en Atenas en el año 427, al comienzo, por tanto, de la Guerra del
Peloponeso. Su verdadero nombre fue Aristocles, pero ha pasado a la posteridad
con el sobrenombre de Platón por su robusta complexión. Pertenecía a una
importante familia aristocrática: hijo de Aristón y Perictione, que procedía de una
de las familias más antiguas y nobles del país (pues estaba emparentada con el
mismo Solón, poeta considerado como el verdadero fundador del sistema
democrático ateniense).
Recibió una esmerada educación: un factor importante de su formación fue,
sin duda, la familiaridad que desde muy pronto tuvo con la poesía de su pueblo
(Homero, Píndaro, la tragedia y la comedia), así como también con la retórica de su
tiempo. De hecho, se dedicó durante algún tiempo a la composición de poesía.
Crátilo fue el encargado de su formación en filosofía. Pero el suceso más
importante de su vida fue su encuentro con Sócrates, al que Platón debe su
despertar a la vida intelectual y el impulso decisivo hacia el mundo del
pensamiento. Por este motivo dejó de cultivar la poesía, originándose así la leyenda
de que una vez que hubo conocido a Sócrates, Platón quemó sus tragedias.
Hizo algún que otro intento de entrar, durante su juventud, en la vida política
de la ciudad: al final de la Guerra del Peloponeso, en el 404, el poder en Atenas
recayó en la llamada tiranía de los Treinta, entre los cuales se encontraban Critias,
primo de su madre, y su tío materno, Cármides. Platón sintió repugnancia debido a
los innumerables abusos que se cometieron. Cuando cayeron los tiranos y se
reinstauró la democracia, en el año 403 a.C., Platón estaba dispuesto más que en
ningún otro momento de su vida a entenderse y a colaborar con ella. Pero pronto le
vino el más profundo de los desengaños, pues este mismo régimen político
98 ANTOLOGÍA GRIEGA

condenó a muerte a su maestro. En ese momento se abrió una profunda brecha


entre la política de su ciudad y su propio criterio. En lo sucesivo, sus ilusiones se
centraron en la filosofía y en crear una forma de comunidad humana fundada en
ella.
Viajó a Egipto, cuya antiquísima y sólida cultura le impresionó de forma
extraordinaria, y a Cirene, donde conoció profundamente la geometría. Por otra
parte, en la Magna Grecia, aprendió matemática pitagórica y también las doctrinas
que sobre el alma profesaban estos filósofos y el modo como tenían organizado el
trabajo científico sobre la base de una sociedad cultural.
Realizó tres viajes a Sicilia. En el primero (año 387 a.C.) Dionisio I reinaba en
la isla. Allí trabó amistad con Dión, general, pariente y hombre de confianza del
viejo tirano y a quien Platón convirtió a la filosofía y con quien tanto él como otros
miembros de la Academia mantuvieron contactos políticos en lo sucesivo. En el
segundo, que tuvo lugar veinte años más tarde (367 a.C.), Dionisio II lo invita ante
la insistencia de Dión. Parece ser que Platón fracasa en sus intentos de convertir al
tirano en filósofo; de hecho, Platón tiene que salir huyendo de la isla porque Dión
es expulsado al ser sospechoso de conspirar contra Dionisio. Seis años más tarde
(361 a.C.) Platón vuelve a realizar un tercer viaje, pues tiene la intención de
congraciar a su amigo Dión con Dionisio pero fracasa en su empeño.
El filósofo tiene ya 66 años y en los catorce que le quedan de vida se dedicará
a escribir sus obras más maduras y a dirigir la Academia. Había fundado
probablemente ésta entre la primera y segunda visita a Sicilia en un recinto
dedicado a un héroe de nombre Academo. Es la primera escuela “superior” estable
que se constituye en Atenas. Murió a los ochenta años (347 a.C.) y fue enterrado en
la misma Academia.
2. Obra
Con el nombre de este autor se han trasmitido 35 diálogos entre los cuales hay
algunos cuya autenticidad ha sido puesta en duda. También escribió, entre otras
cosas, trece cartas de las que sólo la carta VII y VIII podrían provenir de Platón.
Para fechar su producción literaria se han usado diversos criterios.
Expongamos los tres que más se han empleado:
a. Los distintos viajes a Sicilia:
• Entre la muerte de Sócrates y su primer viaje a Sicilia: Laques,
Cármides, Eutifrón, Lisis, Protágoras, Hipias Menor, Ión, Hipias
Mayor, Apología, Critón y Gorgias.
• Entre el primer y el segundo viaje: Menón, Cratilo, Eutidemo,
Menéxeno, Banquete, Fedón, República, Fedro, Parménides y Teeteto.
• Entre el segundo y tercer viaje: El Sofista y El Político.
• Posteriores al tercer viaje: Filebo, Timeo, Critias y Las Leyes. También
la carta VII.
b. La edad del autor:
Fedón de Platón 99

• Periodo de juventud: Apología, Critón, Laques, Lisis, Protágoras,


Ion...
• Periodo de transición: Gorgias, Menón, Cratilo, Menéxeno...
• Periodo de madurez: Banquete, Fedón, La Republica y Fedro.
• Periodo de vejez: Teeteto, Parménides, Sofista, Las Leyes, Político,
Timeo...
c. El contenido:
• Socrático, en el que la influencia de la figura histórica de Sócrates
parece más clara. Son los diálogos Critón, Ion, Eutifrón, Laques, Lisis,
juntos a los que habría que poner al Cármides y La Apología.
• Su enfrentamiento con los sofistas lo tenemos en: Eutidemo,
Protágoras y Gorgias; y quizá se tengan que colocar aquí Menón y
Cratilo.
• El mundo de las ideas se estudia principalmente en: Fedón, Fedro y
Banquete.
• La construcción de un estado ideal en: La República y El Teeteto.
• La influencia de Parménides en: Parménides, Filebo, Sofista y
Político.
• Intento de una aclaración de la naturaleza y del mundo partiendo de las
doctrinas pitagóricas en Timeo. En Critias se cuenta la historia de un
estado ideal y también su degeneración.
• Las Leyes, en donde Platón parece volver a la concepción de un Estado
más realista, forma algo aparte en el total de la producción del filósofo
ateniense.
3. Pensamiento político
Se encuentra contenido en La República y en Las Leyes. Este pensamiento se
puede resumir en la existencia de un estado ideal gobernado por filósofos, los
filósofos deben ser los verdaderos gobernantes del Estado. Ya hemos comentado
que la muerte de su maestro Sócrates marcó e influyó en el pensamiento político de
Platón: ¿Por qué tuvo que morir su maestro, una persona que no merecía en
absoluto la condena que se le impuso? Es por esta razón por la que Platón desea
buscar una alternativa a la democracia ateniense, el mismo régimen político que
condenó a su maestro.
En el Estado que Platón considera como el más perfecto se introduce
conscientemente el principio de la división del trabajo, y al mismo tiempo, se
establece la base de que todo ciudadano practique la profesión para la que por su
disposición natural parezca más adecuado. La población de este estado se divide en
tres clases que se corresponden con la división tripartita del alma: trabajadores
(apetitos), guardianes (voluntad o pasiones) y gobernantes (razón).
100 ANTOLOGÍA GRIEGA

Los artesanos, el pueblo llano, deben ser dirigidos por la templanza, virtud
que ha de ser común a toda esta sociedad. La masa de los ciudadanos pertenece casi
toda a los artesanos (obreros, comerciantes, campesinos, etc.). Éstos son, en un
sentido propio, la clase productora, la clase “que alimenta”. Pero el interés de
Platón no se dirige especialmente a éstos. La clase más importante dentro de la
“República” es la de los guardianes, que protegen de los enemigos exteriores y
preservan de las agitaciones interiores. La formación y el perfeccionamiento de esta
clase es, por consiguiente, de vital importancia. Su virtud es la fortaleza o el valor.
Los filósofos, que surgen de la clase de los guardianes, tienen como virtud la
sabiduría.
Entre las particularidades del Estado Ideal de Platón podemos destacar:
• La más importante es, como ya hemos mencionado anteriormente, que
el estado debe ser gobernado por los filósofos.
• Las mujeres tienen la misma capacidad para razonar que los hombres,
si reciben la misma educación y son liberadas de cuidar a los niños y
de las tareas domésticas.
• Quería suprimir la familia y la propiedad privada para los gobernantes
y soldados del Estado.
• La educación de los niños no podía ser confiada a cualquiera, tendría
que ser responsabilidad del Estado educar a los niños.
• La unión de las parejas también se realizará por parte del gobierno con
el fin de obtener la mejor descendencia posible.
• La división en clases que establece Platón es rígida y selectiva y los
ciudadanos deben ser controlados para que ocupen el lugar que les
corresponde de acuerdo con los intereses del Estado. No significa que
pueda haber una movilidad social en el sentido en el que la entendemos
hoy en día. Son los que controlan el poder los que determinan quién
forma parte de cada clase.
Este estado del que habla Platón es aristocrático en el sentido etimológico del
término (el gobierno pertenece a los mejores), pero no se corresponde a ninguna de
las formas de gobierno existentes en su época, a las que rechaza de manera
sistemática.
4. La Teoría de las Ideas
Su contribución más personal al mundo de la filosofía fue la denominada
Teoría de las Ideas, partiendo siempre de que recibió claras influencias de filósofos
y escuelas filosóficas anteriores. Platón pensaba que la realidad se dividía en dos:
una parte es el mundo de los sentidos, del que sólo podemos conseguir
conocimientos imperfectos utilizando nuestros cinco sentidos. En este plano de la
realidad sólo hay cosas que surgen y perecen. De todo lo que hay en el mundo de
los sentidos, podemos decir que “todo fluye” y nada permanece.
Fedón de Platón 101

La otra parte es una realidad que se encuentra detrás del mundo de los
sentidos y a la que Platón llamó el mundo de las Ideas, los modelos del mundo
sensible se encuentran en una realidad suprasensible (fuera del alcance de nuestros
sentidos), son las Ideas o Formas que se caracterizan por ser, entre otras muchas
cosas, eternas, intemporales, inmutables, imperecederas, ejemplares, a cuya visión
llega el sabio mediante una adecuada educación. A partir del mundo de las Ideas
podemos obtener conocimientos seguros y ciertos pues no estamos utilizando
nuestros sentidos sino la razón. Sólo podemos obtener hipótesis poco seguras y
vagas sobre lo que sentimos, pero sí podemos conseguir conocimientos ciertos
sobre aquello que reconocemos con la razón.
Pero la teoría de las Ideas plantea serios problemas al mismo Platón. En sus
obras de vejez podemos observar ciertas críticas a la misma. Por ejemplo, en
cuanto a la relación de las Ideas con las cosas particulares, dos son los modos de
relación que analiza –la participación y la imitación– y en ambos casos encuentra
dificultades.
El ser humano está igualmente dividido en dos partes: por un lado, el cuerpo
ligado al mundo de los sentidos y que acaba como todo lo que pertenece a este
mundo de los sentidos, es decir, es mortal. Por otro lado, tenemos un alma inmortal
y atada al cuerpo. Platón en sus obras se ocupa casi exclusivamente del alma. Al
cuerpo le da poca importancia presentándolo siempre con connotaciones negativas,
como prisión material del alma de la que ésta aspira a librarse.
Distingue tres partes en el alma que, en cierto modo, luchan entre sí y
representan distintos aspectos de las actividades psicológicas del hombre: los
apetitos, las pasiones y la razón. El alma, que residía en el mundo de las Ideas, es
anterior al hombre al que va a parar cuando por sus vicisitudes en otra vida viene a
caer en un cuerpo terrestre. La unión entre el alma y el cuerpo es accidental y sólo
por algún tiempo. La vida que lleve el hombre en este mundo influirá en el destino
posterior de su alma. Ésta es inmortal y su atadura al cuerpo le impide vivir una
vida feliz. Sufre encarnaciones sucesivas y sólo dejará de reencarnarse cuando su
contemplación del mundo de las Ideas, de la “verdadera realidad”, la libere de la
materia, equiparándola a los dioses.
En el momento en el que el alma se despierta en un cuerpo humano, se ha
olvidado ya de las Ideas perfectas. Sin embargo, las diferentes sensaciones le
recuerdan aspectos de lo que contempló antes de la reencarnación. Pero no todos
los seres humanos dan rienda suelta al alma y permiten que inicie el viaje de
retorno al mundo de las Ideas. La mayoría de las personas se aferran al falso
conocimiento obtenido en el mundo de los sentidos. Sólo los filósofos no logran
conformarse con ese falso conocimiento.
5. El diálogo platónico
Platón recopiló las enseñanzas de su maestro y mostró su pensamiento en una
serie de escritos en forma de diálogos que hoy conocemos como diálogos
102 ANTOLOGÍA GRIEGA

platónicos. Cada diálogo trata un tema concreto: Critón, el tema del deber; El
Banquete, el amor; Protágoras, los sofistas; Ión, la poesía; Fedón, el alma, etc, y
todos los diálogos juntos, vienen a tratar la práctica totalidad de los principales
problemas filosóficos que puedan plantearse a cualquier ser humano. Los
personajes de los diálogos son generalmente personajes históricos, como Sócrates,
Parménides o Gorgias, aunque a veces también aparecen algunos de los que no se
tiene ningún registro histórico.
Ningún género literario surge espontáneamente sino que Platón tuvo
necesariamente que dejarse influir por otros géneros literarios del momento, por
ejemplo, la Tragedia y la Comedia Áticas. Es más, Platón no es el único y con
seguridad no fue el primero en escribir diálogos de contenido “filosófico” con
Sócrates como protagonista y Protágoras, Alcibíades, Simias, etc. como
antagonistas (recordemos que en las tragedias y comedias se recrea un conflicto
entre el protagonista y uno o varios antagonistas). Ahora bien, el filósofo ateniense
dotó al diálogo de un contenido nuevo, creando una unidad literaria diferente y más
compleja. Y ello en varias etapas que es importante analizar porque coinciden con
la evolución de su pensamiento.
Nadie podría negar que el diálogo, tal y como lo utiliza Platón, es la forma
literaria que más se acerca al Drama, señalemos algunos rasgos comunes de ambas
formas literarias:
• Hay un escenario (un gimnasio, una cárcel...)
• Jamás la acción se extiende más allá de un día.
• Convertirá a algunos de los personajes en caracteres (pues nos da a
conocer, a veces, sus sentimientos, su forma de ser, etc.)
• En ocasiones, se nos cuenta una historia, por ejemplo, el Fedón, narra
la muerte de Sócrates.
• Utilización del mito con fines didácticos.
• La existencia del agón o enfrentamiento entre los personajes que puede
aparecer bajo múltiples formas. La más simple es la que consiste en
que Sócrates va haciendo sus preguntas y el interlocutor responde
simplemente “sí”, “no”, “no sé”, es la forma más habitual en los
primeros diálogos y las preguntas de Sócrates también suelen ser
cortas. Una forma más desarrollada es la de los diálogos más maduros:
Platón, a través de su maestro Sócrates, expone un aspecto
determinado de su pensamiento; las intervenciones del maestro son
más largas y el diálogo resulta todavía más asimétrico. En este caso el
interlocutor se limita de nuevo a afirmar, negar, expresar dudas o
recapitular lo anteriormente dicho. Pero además esta estructura puede
contar con dos y hasta tres interlocutores, nunca más, como sucede en
la tragedia.
Fedón de Platón 103

Los diálogos suceden siempre en Atenas o en sus alrededores excepto en Las


Leyes en el que la conversación tiene lugar en Creta. Nunca se refieren a sucesos
contemporáneos, sino que la acción dramática se desarrolla en el siglo V a.C.,
durante la vida de Sócrates. La única excepción la constituye la última obra de
Platón que trascurre en un momento indefinido.
Se trata de una conversación vivaz, en la que los interlocutores avanzan o se
pierden en la búsqueda del conocimiento. Pero el diálogo tampoco habla de forma
explícita de los principios filosóficos últimos. La conversación llega sólo hasta un
punto determinado, más allá del cual no avanza. Pocos son los pasajes en los que se
hace referencia directa y de manera profunda, por ejemplo, a la teoría de las ideas.
Platón es sólo mencionado tres veces, dos en La Apología de Sócrates y una en El
Fedón.
Podemos hablar de dos tipos de diálogos:
• Diálogo directo: Sócrates comienza a dialogar con un interlocutor
hasta que llegan a delimitar el tema en cuestión; a este tipo pertenecen
los diálogos de la primera y de la última época.
• Diálogo narrado: a esta clase pertenecen los diálogos de la época
intermedia o de madurez. Presentan estructuras de lo más variado. En
el Fedón hay una conversación previa entre A, B y C, al final de la cual
A narra un diálogo anterior entre D, E y F al que él asistió.
6. Contenido del Fedón
El diálogo comienza con una conversación entre Equécrates y Fedón de Elis
en la ciudad de Fliunte. Una vez juzgado y condenado a muerte, Sócrates
permaneció un tiempo (casi un mes) en la cárcel. Los atenienses habían enviado
una nave a Delos con la ofrenda en recuerdo de la liberación del tributo anual de
siete jóvenes y siete doncellas como alimento para el Minotauro. Según la leyenda,
Teseo, hijo del rey Egeo, se había embarcado entre los jóvenes y con ayuda de
Ariadna había matado al Minotauro y liberado a Atenas de ese tributo. En recuerdo
de esta hazaña, los atenienses enviaban todos los años una peregrinación a Delos y
desde el momento que era coronada la popa de la nave por el sacerdote de Apolo en
Atenas, hasta que la nave volvía de Delos, la ciudad debía permanecer libre de
impureza y no se podía dar muerte a nadie por orden del Estado.
Sócrates, tras haber sido condenado a muerte, permaneció en la cárcel durante
toda la peregrinación. Fedón le relata a Equécrates, a petición del mismo, las
últimas horas de vida y la conversación que tuvieron Sócrates y la mayoría de sus
amigos y discípulos (Platón no se encontraba presente, tal y como cuenta el
diálogo, se lo impidió una enfermedad), además de las experiencias y la serenidad
de Sócrates ante la muerte inevitable, en contraste con la reacción de esos amigos y
discípulos. Platón nos cuenta cómo muere su maestro: la descripción sobre cómo
actuaba el veneno es muy detallada y precisa.
104 ANTOLOGÍA GRIEGA

Las conversaciones y discusiones de Sócrates se centran principalmente en


Simmias y Cebes, amigos de Sócrates y discípulos del pitagórico Filolao, los cuales
van discutiendo los más diversos temas, entre otros: la teoría de las ideas, la
inmortalidad del alma, el desprecio hacia lo corporal y lo sensible, el viaje del
alma. Ambos van haciendo objeciones a Sócrates y éste les va demostrando que se
equivocaban, hasta desembocar en un mito de la travesía de las almas y una
descripción del mundo.
7. Nuestros fragmentos
El texto que ofrecemos a continuación es el comienzo y el final de este
diálogo. Aparece fragmentado para poder traducir párrafos más cortos, pero es un
texto narrativo seguido y, por tanto, con sentido completo.
Los cinco primeros fragmentos (textos 1-5) se centran en el encuentro entre
Equécrates y Fedón de Elis en la ciudad de Fliunte. Una vez juzgado y condenado a
muerte, Sócrates permaneció un tiempo (casi un mes) en la cárcel. Los atenienses
habían enviado una nave a Delos con la ofrenda en recuerdo de la liberación del
tributo anual de siete jóvenes y siete doncellas como alimento para el Minotauro.
Según la leyenda, Teseo, hijo del rey Egeo, se había embarcado entre los jóvenes y
con ayuda de Ariadna había matado al Minotauro y liberado a Atenas de ese
tributo. En recuerdo de esta hazaña, los atenienses enviaban todos los años una
peregrinación a Delos y desde el momento que era coronada la popa de la nave por
el sacerdote de Apolo en Atenas, hasta que la nave volvía de Delos, la ciudad debía
permanecer libre de impureza y no se podía dar muerte a nadie por orden del
Estado. Sócrates, tras haber sido condenado a muerte, permaneció en la cárcel
durante toda la peregrinación. Tras estas explicaciones previas, Fedón accede
gustoso a dar más detalles sobre las circunstancias de la muerte de Sócrates.
Los cuatro siguientes textos (textos 6-9) versan sobre la última conversación
del maestro: primero comunica a sus discípulos su destino y su decisión de bañarse
antes de beber la cicuta y evitar esa tarea a las mujeres de su familia. Su buen
amigo Critón le pregunta acerca de su última voluntad y de cómo debe ser su
entierro, pero Sócrates desea que se preocupen de sí mismos y se permite el lujo de
mostrar cierto sentido del humor ante la preocupación de Critón de cómo darle
sepultura; al fin y al cabo lo que se va a enterrar es su cuerpo, ya que el alma se
dirigirá a la felicidad de los bienaventurados.
Más tarde Sócrates (textos 10 y 11) se prepara ante lo inevitable: cuando
Sócrates se dirige a una habitación con la intención de bañarse, los discípulos se
lamentan de que, tras su muerte, la sensación que se va a apoderar de ellos es la que
sienten los huérfanos al perder a su padre. Tras lavarse, Sócrates conversa con sus
hijos y con las mujeres de su familia. Cuando se despide de ellos se reúne con sus
discípulos.
Momentos después hace acto de presencia el carcelero. Los fragmentos
(textos 12-14) están dotados de una gran belleza, pues cuando el carcelero trasmite
Fedón de Platón 105

a Sócrates la orden de beber el veneno le dirige unas emotivas palabras acerca de la


serenidad y la gran altura moral del maestro. Finalmente le exhorta a tener ánimo y
resignación en estas difíciles circunstancias. El carcelero sale llorando y Sócrates
alaba la amabilidad y sensibilidad de este hombre.
A continuación siguen cuatro fragmentos (textos 15-18) de gran dramatismo:
un esclavo trae en una copa la cicuta triturada. Sócrates pregunta al verdugo cómo
debe actuar, una vez que ha bebido el fármaco. El verdugo le comunica que debe
pasear hasta que sus miembros se paralicen. De nuevo queda patente la entereza del
filósofo cuando pregunta con ánimo tranquilo si es posible utilizar un poco de
veneno para hacer una libación en honor a la divinidad y cuando desea para sí
mismo un feliz viaje desde este mundo al más allá y bebe la cicuta sin dificultad.
Después hay tres fragmentos (textos 19-21) en los que los amigos y discípulos
de Sócrates, al verlo beber la cicuta no pueden contener sus lágrimas y rompen a
llorar; Sócrates les reprocha su actitud, propia de mujeres y aún le quedan palabras
de ánimo y consuelo para los presentes.
El final del diálogo y también de nuestra selección (textos 22-25) nos cuenta
el final del maestro: al notar las piernas pesadas, Sócrates se acuesta y el esclavo
que le trajo el veneno le toca las extremidades para ver si las siente. Sócrates ya no
siente nada y se va quedando frío; es en ese momento cuando dirige sus últimas
palabras y le recuerda a Critón que ofrezca un gallo en honor a Asclepio. El
filósofo expira y Critón cierra sus ojos y su boca. Finalmente hay un elogio de
Fedón a Sócrates diciendo que fue el mejor entre los hombres de su tiempo.
106 ANTOLOGÍA GRIEGA

8. Textos seleccionados

8.1. EQUÉCRATES Y FEDÓN DIALOGAN SOBRE SÓCRATES.

TEXTO 1 ¿Estuviste presente…?


Equécrates pide a Fedón que le cuente los últimos momentos vividos por Sócrates, antes de morir.

ΕΧΕΚΡΑΤΗΣ. Αὐτός, ὦ Φαίδων, παρεγένου1 Σωκράτει ἐκείνῃ τῇ

ἡμέρᾳ ᾗ τὸ φάρμακον ἔπιεν2 ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, ἤ ἄλλου του3 ἤκουσας;

ΦΑΙΔΩΝ. Αὐτός4, ὦ Ἐχέκρατες.

ΕΧ. Τί οὖν δή ἐστιν ἅττα5 εἶπεν ὁ ἀνὴρ6 πρὸ τοῦ θανάτου; καὶ πῶς

ἐτελεύτα7; ἡδέως γὰρ ἂν ἐγὼ ἀκούσαιμι.

ΦΑΙΔ. Οὐδὲ τὰ περὶ τῆς δίκης8 ἄρα ἐπύθεσθε ὃν τρόπον ἐγένετο;

Platón, Fedón, 57 a-58 a


Sintaxis oracional Notas
• Adjetiva 1. 2ª sing. aor. ind. de παραγίγνομαι.
2. πίνω.
3. του = τινός.
4. Se sobreentiende ἐγὼ παρεγενόμην.
5. ἅττα = ἅττινα.
6. Se refiere a Sócrates.
7. τελευτάω.
8. τὰ περὶ τῆς δίκης: lo relativo al proceso.

TEXTO 2 Extrañeza de Equécrates


Equécrates pregunta con admiración a Fedón el motivo por el que se retrasó el cumplimiento de la sentencia.

ΕΧ. Ναί, ταῦτα μὲν ἡμῖν ἤγγειλέ1 τις, καὶ ἐθαυμάζομέν γε ὅτι πάλαι

γενομένης αὐτῆς2 πολλῷ ὕστερον φαίνεται ἀποθανών. τί οὖν ἦν τοῦτο,

ὦ Φαίδων;
Fedón de Platón 107

ΦΑΙΔ. Τύχη τις αὐτῷ, ὦ Ἐχέκρατες, συνέβη3· ἔτυχεν γὰρ τῇ

προτεραίᾳ τῆς δίκης ἡ πρύμνα ἐστεμμένη4 τοῦ πλοίου ὃ εἰς Δῆλον

Ἀθηναῖοι πέμπουσιν.

ΕΧ. Τοῦτο δὲ δὴ τί ἐστιν;

Platón, Fedón, 58 a
Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva con conjunción 1. ἀγγέλλω.
• Genitivo absoluto 2. Se refiere a δίκης.
• Participio predicativo 3. 3ª sing. ind. aor. act. de συμβαίνω.
• Adjetiva 4. Part. perf. pas. de στέφω.

TEXTO 3 Peregrinación a Delos


Cada año los atenienses envían una nave a Delos en agradecimiento por la salvación de Teseo y sus acompañantes.

ΦΑΙΔ. Τοῦτ' ἔστι τὸ πλοῖον, ὥς1 φασιν Ἀθηναῖοι, ἐν ᾧ Θησεύς ποτε

εἰς Κρήτην τοὺς “δὶς ἑπτὰ”2 ἐκείνους ᾤχετο ἄγων3 καὶ ἔσωσέ τε καὶ

αὐτὸς ἐσώθη4. τῷ οὖν Ἀπόλλωνι ηὔξαντο ὡς λέγεται τότε, εἰ σωθεῖεν4,

ἑκάστου ἔτους5 θεωρίαν ἀπάξειν εἰς Δῆλον· ἣν6 δὴ ἀεὶ καὶ νῦν ἔτι ἐξ

ἐκείνου κατ᾿ ἐνιαυτὸν τῷ θεῷ πέμπουσιν.

Platón, Fedón, 58 a-b


Sintaxis oracional Notas
• Adverb. comparativo-modal 1. Con acento de enclisis.
• Adjetiva 2. Siete parejas de jóvenes que Atenas tenía que enviar cada
• Participio apositivo año como tributo al Minotauro y que eran devoradas por
• Adverbial condicional éste.
• Sustantiva de infinitivo 3. Part. de ἀγω + acus.: con.
4. Aor. ind. pas. y opt. aor. pas. de σώζω.
5. Gen. de tiempo
6. El relativo después de punto tiene valor demostrativo.
108 ANTOLOGÍA GRIEGA

TEXTO 4 Ciudad libre de impurezas y de muerte


Los vientos retrasan el regreso de la nave: hasta el final de la peregrinación no se puede cumplir la sentencia de
muerte.

ἐπειδὰν1 οὖν ἄρξωνται2 τῆς θεωρίας, νόμος ἐστὶν αὐτοῖς ἐν τῷ

χρόνῳ τούτῳ καθαρεύειν τὴν πόλιν καὶ δημοσίᾳ μηδένα ἀποκτεινύναι3,

πρὶν ἂν εἰς Δῆλόν τε ἀφίκηται τὸ πλοῖον καὶ πάλιν δεῦρο· τοῦτο δ᾿

ἐνίοτε ἐν πολλῷ χρόνῳ γίγνεται, ὅταν τύχωσιν ἄνεμοι ἀπολαβόντες

αὐτούς. ἀρχὴ δ' ἐστὶ τῆς θεωρίας ἐπειδὰν ὁ ἱερεὺς τοῦ Ἀπόλλωνος

στέψῃ4 τὴν πρύμναν τοῦ πλοίου· τοῦτο δ' ἔτυχεν, ὥσπερ λέγω, τῇ

προτεραίᾳ τῆς δίκης γεγονός5. διὰ ταῦτα καὶ πολὺς χρόνος ἐγένετο τῷ

Σωκράτει ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ὁ6 μεταξὺ τῆς δίκης τε καὶ τοῦ θανάτου.

Platón, Fedón, 58 b-c


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. Con valor iterativo: cuando; cada vez que, siempre que.
• Sustantiva de infinitivo 2. Subj. aor. (+ gen.).
• Participio predicativo 3. Inf. pres. de ἀποκτείνυμι.
• Adverb. comparativo-modal 4. Aor. subj. de στέφω.
5. Part. perf. de γίγνομαι.
6. Súplase χρόνος.

TEXTO 5 Insistencia de Equécrates


Fedón accede de buen grado a la insistente petición de más detalles sobre las circunstancias de la muerte de
Sócrates.

ΕΧ. Τί δὲ δὴ τὰ περὶ αὐτὸν τὸν θάνατον, ὦ Φαίδων; τί ἦν τὰ

λεχθέντα1 καὶ πραχθέντα1, καὶ τίνες οἱ παραγενόμενοι τῶν ἐπιτηδείων

τῷ ἀνδρί; ἢ οὐκ εἴων2 οἱ ἄρχοντες παρεῖναι, ἀλλ' ἔρημος ἐτελεύτα3

φίλων;

ΦΑΙΔ. Οὐδαμῶς, ἀλλὰ παρῆσάν τινες, καὶ πολλοί γε.


Fedón de Platón 109

ΕΧ. Ταῦτα δὴ πάντα προθυμήθητι4 ὡς5 σαφέστατα ἡμῖν

ἀπαγγεῖλαι6, εἰ μή τίς σοι7 ἀσχολία τυγχάνει οὖσα.

ΦΑΙΔ. Ἀλλὰ σχολάζω γε καὶ πειράσομαι ὑμῖν διηγήσασθαι· καὶ γὰρ

τὸ μεμνῆσθαι8 Σωκράτους καὶ αὐτὸν λέγοντα καὶ ἄλλου ἀκούοντα9

ἔμοιγε ἀεὶ πάντων ἥδιστον.

Platón, Fedón, 58 c-d


Sintaxis oracional Notas
• Participio sustantivado 1. Part. aor. pas. de λέγω y de πράττω.
• Sustantiva de infinitivo 2. Impf. de ἐάω.
• Adverbial condicional 3. τελευτάω.
• Participio predicativo 4. 2ª sing. imp. aor. pas. de προθυμέομαι. Tiene sentido
• Infinitivo sustantivado activo.
• Participio apositivo 5. ὡς refuerza el valor del superlativo.
6. ἀπαγγέλλω.
7. Dat. posesivo.
8. Inf. perf. de μιμνήσκω (+ gen.).
9. αὐτὸν…ἀκούοντα: se sobreentiende ἐμέ y todo ello es
sujeto del infinitivo.

8.2. ÚLTIMA CONVERSACIÓN DE SÓCRATES

TEXTO 6 Sócrates se dirige a sus discípulos


Sócrates anuncia su inmediato “destino” y la intención de bañarse antes de beber el veneno, para evitar molestias.

«ὑμεῖς μὲν οὖν,» ἔφη ὁ Σωκράτης, «ὦ Σιμμία τε καὶ Κέβης1 καὶ οἱ

ἄλλοι, εἰσαῦθις ἔν τινι χρόνῳ ἕκαστοι εἰς Ἅιδου πορεύσεσθε· ἐμὲ δὲ νῦν

ἤδη καλεῖ, φαίη2 ἂν ἀνὴρ τραγικός, ἡ εἱμαρμένη, καὶ σχεδόν τί μοι ὥρα3

τραπέσθαι4 πρὸς τὸ λουτρόν5· δοκεῖ γὰρ δὴ βέλτιον εἶναι λουσάμενον6

πιεῖν7 τὸ φάρμακον καὶ μὴ πράγματα ταῖς γυναιξὶ παρέχειν νεκρὸν

λούειν8.»

Platón, Fedón, 115 a


110 ANTOLOGÍA GRIEGA

Sintaxis oracional Notas


• Participio sustantivado 1. Nombre de dos amigos de Sócrates.
• Sustantiva de infinitivo 2. 3ª sing. opt. pres. de φημί.
• Participio apositivo 3. Sobreentiéndase ἐστι; rige inf. determinativo.
4. Inf. aor. de τρέπω.
5. Uno de los ritos funerarios era lavar el cadáver.
6. Concierta en acus. con el sujeto elíptico (ἐμέ) del inf.
7. πίνω.
8. Inf. determinativo que explica a πράγματα: el trabajo, la
molestia de…

TEXTO 7 Critón le pregunta su última voluntad


Sócrates les recomienda que lo mejor para todos es que se preocupen de sí mismos y no se descuiden.

Ταῦτα δὴ εἰπόντος αὐτοῦ, ὁ Κρίτων·

«Εἶεν1,» ἔφη, «ὦ Σώκρατες· τί δὲ τούτοις ἢ ἐμοὶ ἐπιστέλλεις ἢ περὶ

τῶν παίδων ἢ περὶ ἄλλου του2, ὅ τι ἄν σοι ποιοῦντες ἡμεῖς ἐν χάριτι

μάλιστα ποιοῖμεν3;»

«Ἅπερ ἀεὶ λέγω,» ἔφη, «ὦ Κρίτων, οὐδὲν καινότερον· ὅτι4 ὑμῶν

αὐτῶν ἐπιμελούμενοι5 ὑμεῖς καὶ ἐμοὶ καὶ τοῖς ἐμοῖς καὶ ὑμῖν αὐτοῖς ἐν

χάριτι ποιήσετε ἅττ' ἂν ποιῆτε6, κἂν7 μὴ νῦν ὁμολογήσητε. ἐὰν δὲ ὑμῶν

αὐτῶν ἀμελῆτε5, οὐδὲ ἐὰν8 πολλὰ ὁμολογήσητε ἐν τῷ παρόντι, οὐδὲν

πλέον ποιήσετε.»

Platón, Fedón, 115 b


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. Opt. de εἰμί; equivale a una exclamación: ea, pues, vale.
• Adjetiva 2. του = τινός.
• Participio apositivo 3. σοι ἐν χάριτι ποιεῖν (+ acus.): hacer (algo) en tu favor; agradar,
• Sustantiva con conjunción contentar.
• Adverbial concesiva 4. ὅτι: explica a ἅπερ (de ὅσ-περ, ἥ-περ, ὅ-περ).
• Adverbial condicional 5. Rige gen.
• Participio sustantivado 6. ἅττ᾿ ἂν ποιῆτε: hagáis lo que hagáis. ἅττα = ἅτινα.
7. Crasis de καὶ ἐάν; concesivo = aunque.
8. οὐδὲ ἐάν: valor concesivo.
Fedón de Platón 111

TEXTO 8 ¿Cómo debe ser el entierro?


Sócrates ironiza con Critón ante su preocupación por cómo darle sepultura.

«Ταῦτα μὲν τοίνυν προθυμησόμεθα,» ἔφη, «οὕτω ποιεῖν·

θάπτωμεν1 δέ σε τίνα τρόπον2;»

«῞Οπως3 ἄν,» ἔφη, «βούλησθε, ἐάνπερ γε λάβητέ με καὶ μὴ ἐκφύγω

ὑμᾶς4.» Γελάσας δὲ ἅμα ἡσυχῇ5 καὶ πρὸς ἡμᾶς ἀποβλέψας εἶπεν·

«Οὐ πείθω, ὦ ἄνδρες, Κρίτωνα, ὡς ἐγώ εἰμι οὗτος Σωκράτης, ὁ νυνὶ

διαλεγόμενος καὶ διατάττων ἕκαστον τῶν λεγομένων, ἀλλ' οἴεταί με

ἐκεῖνον εἶναι ὃν ὄψεται6 ὀλίγον ὕστερον νεκρόν, καὶ ἐρωτᾷ δὴ πῶς με

θάπτῃ.»

Platón, Fedón, 115 c


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. Subj. deliberativo.
• Adverb. comparativo-modal 2. Acus. adverbial.
• Adverbial condicional 3. Como; respuesta a τίνα τρόπον.
• Participio apositivo 4. Esta frase es irónica.
• Sustantiva con conjunción 5. Sosegadamente, con tranquilidad.
• Participio sustantivado 6. Fut. de ὁράω.
• Adjetiva
• Sustantiva interrogativa ind.

TEXTO 9 Lo que se sepulta es el cuerpo


Continúa Sócrates con su ironía y da ánimos a Critón, ya que él irá hacia la felicidad de los bienaventurados.

«ὅ τι δὲ ἐγὼ πάλαι πολὺν λόγον πεποίημαι1, ὡς, ἐπειδὰν πίω2 τὸ

φάρμακον, οὐκέτι ὑμῖν παραμενῶ3, ἀλλ' οἰχήσομαι ἀπιὼν4 εἰς μακάρων

δή τινας εὐδαιμονίας5, ταῦτά μοι δοκῶ6 αὐτῷ ἄλλως λέγειν· ἀλλὰ

θαρρεῖν7 τε χρὴ καὶ φάναι8 τοὐμὸν9 σῶμα θάπτειν, καὶ θάπτειν οὕτως

ὅπως10 ἄν σοι φίλον ᾖ καὶ μάλιστα ἡγῇ11 νόμιμον εἶναι.»

Platón, Fedón, 115 d-116 a


112 ANTOLOGÍA GRIEGA

Sintaxis oracional Notas


• Adjetiva 1. ὅ τι…πεποίημαι ὡς: pero lo que yo hace rato os he dicho con un
• Sustantiva con conjunción largo discurso, que…
• Adverbial temporal 2. πίνω.
• Participio apositivo 3. Fut. de παραμένω.
• Sustantiva de infinitivo 4. Me marcharé (yéndome de ἄπειμι).
• Adverb. comparativo-modal 5. Hacia una felicidad propia de bienaventurados.
6. Construcción personal.
7. θαρρεῖν, φάναι, θάπτειν: el sujeto de estos infinitivos es
Critón.
8. Inf. pres. φημί.
9. Crasis de τὸ ἐμόν.
10. οὕτως ὅπως: comparativa.
11. 2ª sing. subj. pres. ἡγέομαι.

8.3. SÓCRATES SE PREPARA

TEXTO 10 Sócrates se lava


Mientras Sócrates se lava, los discípulos lamentan su desgracia al sentirse como huérfanos.

Ταῦτ' εἰπὼν ἐκεῖνος μὲν ἀνίστατο1 εἰς οἴκημά τι ὡς2 λουσόμενος,

καὶ ὁ Κρίτων εἵπετο3 αὐτῷ, ἡμᾶς δ' ἐκέλευε περιμένειν· περιεμένομεν

οὖν πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς διαλεγόμενοι περὶ τῶν εἰρημένων4 καὶ

ἀνασκοποῦντες, τοτὲ δ' αὖ περὶ τῆς συμφορᾶς διεξιόντες5 ὅση ἡμῖν

γεγονυῖα εἴη6, ἀτεχνῶς ἡγούμενοι ὥσπερ πατρὸς στερηθέντες7 διάξειν

ὀρφανοὶ8 τὸν ἔπειτα βίον9·

Platón, Fedón, 116 a


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Impf. med. de ἀνίστημι.
• Sustantiva de infinitivo 2. ὡς + part. de fut.: refuerza el valor final.
• Participio sustantivado 3. ἕπομαι.
• Adjetiva 4. Part. perf. de λέγω.
5. διέξειμι.
6. γεγονυῖα εἴη: opt. perf. de γίγνομαι.
7. Part. aor. pas. (+ genitivo). Reforzado por ὥσπερ.
8. C. predicativo.
9. Acus. de extensión en el tiempo.
Fedón de Platón 113

TEXTO 11 Últimos momentos con su familia


Sócrates conversa con sus hijos y con las mujeres de su familia. Tras despedirse de ellos, se reúne con sus
discípulos.

ἐπειδὴ δὲ ἐλούσατο καὶ ἠνέχθη1 παρ' αὐτὸν τὰ παιδία (δύο γὰρ

αὐτῷ2 υἱοὶ σμικροὶ ἦσαν, εἷς δὲ μέγας) καὶ αἱ οἰκεῖαι γυναῖκες ἀφίκοντο

ἐκεῖναι, ἐναντίον3 τοῦ Κρίτωνος διαλεχθείς4 τε καὶ ἐπιστείλας5 ἅττα6

ἐβούλετο, τὰς μὲν γυναῖκας καὶ τὰ παιδία ἀπιέναι7 ἐκέλευσεν, αὐτὸς δὲ

ἧκε παρ' ἡμᾶς.

Platón, Fedón, 116 b


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial temporal 1. Aor. pas. de φέρω.
• Participio apositivo 2. Dat. posesivo.
• Adjetiva 3. Prep. de gen.: en presencia de.
• Sustantiva de infinitivo 4. Part. aor. pas. de διαλέγομαι. Tiene sentido activo.
5. Part. aor. de ἐπιστέλλω.
6. ἅττα = ἅτινα.
7. Inf. de ἄπειμι.

8.4. SÓCRATES Y EL CARCELERO

TEXTO 12 El anuncio final


Llegado el momento, el carcelero transmite a Sócrates la orden de beber el veneno.

καὶ ἦν ἤδη ἐγγὺς ἡλίου δυσμῶν1· χρόνον γὰρ πολὺν διέτριψεν

ἔνδον. ἐλθὼν δ' ἐκαθέζετο λελουμένος καὶ οὐ πολλὰ ἄττα2 μετὰ ταῦτα

διελέχθη3, καὶ ἧκεν ὁ τῶν Ἕνδεκα ὑπηρέτης καὶ στὰς4 παρ' αὐτόν·

«Ὦ Σώκρατες,» ἔφη, «οὐ καταγνώσομαί5 γε σοῦ ὅπερ ἄλλων

καταγιγνώσκω5, ὅτι μοι χαλεπαίνουσι καὶ καταρῶνται ἐπειδὰν αὐτοῖς

παραγγείλω7 πίνειν τὸ φάρμακον ἀναγκαζόντων τῶν ἀρχόντων·»

Platón, Fedón, 116 b-c


114 ANTOLOGÍA GRIEGA

Sintaxis oracional Notas


• Participio apositivo 1. ἡλίου δυσμαί: puesta de sol.
• Adjetiva 2. οὐ πολλὰ ἄττα: unas pocas cosas. ἄττα = ἄτινα.
• Sustantiva con conjunción 3. Aor. pas. de διαλέγω.
• Adverbial temporal 4. Nom. sing. masc. part. aor. act. de ἵστημι.
• Sustantiva de infinitivo 5. καταγιγνώσκω (+ gen.): reprochar.
• Genitivo absoluto 6. Con valor iterativo: cuando; cada vez que, siempre que.
7. Subj. aor. παραγγέλλω.

TEXTO 13 Eres el más noble


Con contenida emoción, el carcelero, después de reconocer la altura moral de Sócrates, le anima a tener
resignación.

«σὲ δὲ ἐγὼ καὶ ἄλλως ἔγνωκα1 ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ γενναιότατον

καὶ πρᾳότατον καὶ ἄριστον ἄνδρα ὄντα τῶν πώποτε δεῦρο ἀφικομένων·

καὶ δὴ καὶ νῦν εὖ οἶδ' ὅτι οὐκ ἐμοὶ χαλεπαίνεις, γιγνώσκεις γὰρ τοὺς

αἰτίους, ἀλλὰ ἐκείνοις2· νῦν οὖν, οἶσθα γὰρ ἃ ἦλθον ἀγγέλλων, χαῖρέ3

τε καὶ πειρῶ4 ὡς5 ῥᾷστα φέρειν τὰ ἀναγκαῖα.»

Platón, Fedón, 116 c


Sintaxis oracional Notas
• Participio predicativo 1. Perf. de γιγνώσκω.
• Participio sustantivado 2. Se refiere a los causantes de la condena de Sócrates.
• Sustantiva con conjunción 3. Imp.; fórmula de despedida: adiós, que te vaya bien.
• Adjetiva 4. 2ª sing. imp. pres. med. de πειράω.
• Participio apositivo 5. Refuerza el valor del superlativo.
• Sustantiva de infinitivo

TEXTO 14 ¡Que alguien traiga el veneno!


Con entereza de ánimo, Sócrates alaba ante sus discípulos la amable actitud del carcelero que se ha ido llorando.

Καὶ ἅμα δακρύσας μεταστρεφόμενος ἀπῄει1. Καὶ ὁ Σωκράτης

ἀναβλέψας πρὸς αὐτόν·

«Καὶ σύ,» ἔφη, «χαῖρε2, καὶ ἡμεῖς ταῦτα ποιήσομεν.»


Fedón de Platón 115

Καὶ ἅμα πρὸς ἡμᾶς·

«Ὡς3 ἀστεῖος,» ἔφη, «ὁ ἄνθρωπος· καὶ παρὰ πάντα μοι τὸν χρόνον

προσῄει1 καὶ διελέγετο ἐνίοτε καὶ ἦν ἀνδρῶν λῷστος· καὶ νῦν ὡς3

γενναίως με ἀποδακρύει· ἀλλ' ἄγε δή4, ὦ Κρίτων, πειθώμεθα5 αὐτῷ, καὶ

ἐνεγκάτω6 τις τὸ φάρμακον, εἰ τέτριπται7· εἰ δὲ μή, τριψάτω6 ὁ

ἄνθρωπος.»

Platón, Fedón, 116 d


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Impf. de ἄπειμι y πρόσειμι.
• Adverbial condicional 2. Imp.; fórmula de despedida: adiós, que te vaya bien.
3. Valor exclamativo.
4. ἀλλ᾿ ἄγε δή: ea pues.
5. Subj. exhortativo, equivale a un imperativo.
6. 3ª sing. imp. aor. act. de φέρω y τρίβω.
7. Perf. pas. de τρίβω: triturar. La cicuta (conium maculatum) es
una planta muy tóxica excepto la raíz. Se trituran los frutos
y el jugo así obtenido es un poderoso veneno que paraliza
los tejidos neuromusculares.

8.5. LA CICUTA

TEXTO 15 Un esclavo trae la cicuta


Entra un esclavo con una copa en la que está la cicuta triturada.

Καὶ ὁ Κρίτων ἀκούσας ἔνευσε τῷ παιδὶ1 πλησίον ἑστῶτι2· καὶ ὁ παῖς

ἐξελθὼν καὶ συχνὸν χρόνον3 διατρίψας ἧκεν ἄγων τὸν μέλλοντα4

δώσειν5 τὸ φάρμακον, ἐν κύλικι φέροντα4 τετριμμένον6·

Platón, Fedón, 117 a


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Se refiere a un esclavo de Critón.
• Participio sustantivado 2. Dat. sing. m. part. perf. arcaico sin -κ- de ἵστημι.
3. Acus. de extensión en el tiempo.
4. μέλλοντα, φέροντα: se refieren al encargado de ejecutar la
sentencia.
116 ANTOLOGÍA GRIEGA

5. Inf. fut. de δίδωμι.


6. Part. perf. pas. de τρίβω.

TEXTO 16 Sócrates impasible


Sócrates al ver al verdugo le pregunta cómo hay que actuar, al beber la cicuta, dado que él tiene experiencia en
esto.

ἰδὼν δὲ ὁ Σωκράτης τὸν ἄνθρωπον·

«Εἶεν1,» ἔφη, «ὦ βέλτιστε, σὺ γὰρ τούτων ἐπιστήμων, τί χρὴ ποιεῖν;»

«Οὐδὲν ἄλλο,» ἔφη, «ἢ2 πιόντα3 περιιέναι4, ἕως ἄν σου5 βάρος ἐν

τοῖς σκέλεσι γένηται, ἔπειτα κατακεῖσθαι·»

Καὶ ἅμα ὤρεξε τὴν κύλικα τῷ Σωκράτει·

Platón, Fedón, 117 a-b


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Opt. de εἰμί; equivale a una exclamación: ea, pues, vale.
• Sustantiva de infinitivo 2. Οὐδὲν ἄλλο ἢ…: ninguna otra cosa que (= nada más que);
• Adverbial temporal ἄλλος se construye como si fuera un comparativo.
3. Part. aor. de πίνω.
4. Inf. pres. de περίειμι: pasear.
5. Complemento de σκέλεσι.

TEXTO 17 ¿Puede hacerse una libación?


Con la copa en la mano Sócrates pregunta con ánimo tranquilo si puede derramar un poco en honor de una
divinidad.

Καὶ ὃς1 λαβὼν καὶ μάλα2 ἵλεως3, ὦ Ἐχέκρατες, οὐδὲν τρέσας οὐδὲ

διαφθείρας4 οὔτε τοῦ χρώματος οὔτε τοῦ προσώπου, ἀλλ' ὥσπερ εἰώθει5

ταυρηδὸν6 ὑποβλέψας πρὸς τὸν ἄνθρωπον·

«Τί λέγεις,» ἔφη, «περὶ τοῦδε τοῦ πώματος πρὸς τὸ ἀποσπεῖσαί

τινι7; ἔξεστιν ἢ οὔ;»


Fedón de Platón 117

«Τοσοῦτον,» ἔφη, «ὦ Σώκρατες, τρίβομεν ὅσον οἰόμεθα μέτριον

εἶναι πιεῖν8.»

Platón, Fedón, 117 b


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. El relativo después de punto tiene valor demostrativo.
• Adverb. comparativo-modal 2. καὶ μάλα: incluso especialmente.
• Infinitivo sustantivado 3. Con buen humor. Nom. (de la declinación ática, < *ἵληος)
• Adjetiva predicativo, concertando con el sujeto (Sócrates).
• Sustantiva de infinitivo 4. Part. aor. de διαφθείρω (+ gen): alterar, cambiar, demudar.
• Infinitivo con valor final 5. Plusc. de ἔθω.
6. A la manera de un toro; altivamente, de abajo arriba.
7. πρὸς τὸ ἀποσπεῖσαί (ἀποσπένδω) τινι: en cuanto a hacer
una libación en honor de alguien.
8. Inf. aor. de πίνω. Valor final.

TEXTO 18 Sócrates bebe la cicuta


Sócrates desea para sí mismo un feliz viaje desde este mundo al más allá y bebe la cicuta sin dificultad.

«Μανθάνω,» ἦ δ' ὅς1· «ἀλλ' εὔχεσθαί γέ που τοῖς θεοῖς ἔξεστί τε καὶ

χρή τὴν μετοίκησιν τὴν ἐνθένδε ἐκεῖσε2 εὐτυχῆ γενέσθαι· ἃ3 δὲ καὶ ἐγὼ

εὔχομαί τε καὶ γένοιτο4 ταύτῃ.»

Καὶ ἅμ' εἰπὼν ταῦτα ἐπισχόμενος5 καὶ μάλα εὐχερῶς καὶ εὐκόλως6

ἐξέπιεν7.

Platón, Fedón, 117 c


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. Dijo él. Expresión para introducir un estilo directo. Relativo
• Participio apositivo con valor demostrativo.
2. τὴν μετοίκησιν τὴν ἐνθένδε ἐκεῖσε: el traslado de aquí a allí;
el paso de esta vida a la otra.
3. Relativo con valor demostrativo.
4. Opt. de deseo: ojalá suceda así (ταύτῃ, adv.).
5. ἐπισχόμενος…ἐξέπιεν: habiendo contenido el aliento bebió;
bebió de un sorbo.
6. εὐχερῶς καὶ εὐκόλως: con despreocupación y buen humor.
7. Aor. de ἐκπίνω.
118 ANTOLOGÍA GRIEGA

8.6. REACCIÓN DE LOS AMIGOS

TEXTO 19 Desconsuelo de los amigos


Los amigos de Sócrates, al verlo beber la cicuta, no pueden contener las lágrimas.

καὶ ἡμῶν οἱ πολλοὶ τέως μὲν ἐπιεικῶς οἷοί τε ἦσαν1 κατέχειν τὸ μὴ

δακρύειν, ὡς2 δὲ εἴδομεν πίνοντά τε καὶ πεπωκότα3, οὐκέτι4, ἀλλ' ἐμοῦ

γε βίᾳ καὶ αὐτοῦ5 ἀστακτὶ ἐχώρει τὰ δάκρυα, ὥστε ἐγκαλυψάμενος

ἀπέκλαιον ἐμαυτόν· οὐ γὰρ δὴ ἐκεῖνόν γε, ἀλλὰ τὴν ἐμαυτοῦ τύχην6,

οἵου7 ἀνδρὸς ἑταίρου ἐστερημένος εἴην8·

Platón, Fedón, 117 c


Sintaxis oracional Notas
• Sustantiva de infinitivo 1. οἷός τ᾿εἰμί + inf.: ser capaz de, poder.
• Infinitivo sustantivado 2. ὡς + ind., valor temporal.
• Adverbial temporal 3. πίνοντά, πεπωκότα (part. perf. de πίνω): conciertan con
• Participio predicativo un Σωκράτη sobreentendido.
• Adverbial consecutiva 4. Se sobreentiende οἷοί τε ἦσαν κατέχειν.
• Participio apositivo 5. ἐμοῦ γε... αὐτοῦ dependen de τὰ δάκρυα.
• Sustantiva interrogativa ind. 6. ἐκεῖνόν… τύχην: siguen dependiendo de ἀπέκλαιον.
7. Interrogativa indirecta que depende de un pensando
sobreentendido.
8. ἐστερημένος εἴην: opt. perf. pas. de στερέω (+ gen.), ser
privado de.

TEXTO 20 Llanto de los discípulos


Uno tras otro, incapaces ya de contener las lágrimas, rompen a llorar.

ὁ δὲ Κρίτων ἔτι πρότερος ἐμοῦ, ἐπειδὴ οὐχ οἷός τ' ἦν1 κατέχειν τὰ

δάκρυα, ἐξανέστη2. Ἀπολλόδωρος δὲ καὶ ἐν τῷ ἔμπροσθεν χρόνῳ οὐδὲν

ἐπαύετο δακρύων, καὶ δὴ καὶ3 τότε ἀναβρυχησάμενος κλάων καὶ

ἀγανακτῶν οὐδένα ὅντινα οὐ4 κατέκλασε τῶν παρόντων πλήν γε αὐτοῦ

Σωκράτους.

Platón, Fedón, 117 d


Fedón de Platón 119

Sintaxis oracional Notas


• Adverbial temporal/causal 1. οἷός τ᾿εἰμί + inf.: ser capaz de, poder.
• Sustantiva de infinitivo 2. 3ª sing. aor. ind. de ἐξανίστημι.
• Participio predicativo 3. καὶ δὴ καὶ: particularmente además.
• Participio apositivo 4. οὐδένα ὅντινα οὐ = ἅπαντας; en griego una negación
• Participio sustantivado compuesta (οὐδένα) seguida de una simple (οὐ) se
convierte en afirmación.

TEXTO 21 Sócrates consuela a sus discípulos


Sócrates les reprocha su comportamiento propio de mujeres (a las que había hecho salir) y les anima a contenerse.

Ἐκεῖνος δέ·

«Οἷα,» ἔφη, «ποιεῖτε, ὦ θαυμάσιοι· ἐγὼ μέντοι οὐχ ἥκιστα1 τούτου

ἕνεκα τὰς γυναῖκας ἀπέπεμψα, ἵνα μὴ τοιαῦτα πλημμελοῖεν2· καὶ γὰρ

ἀκήκοα3 ὅτι ἐν εὐφημίᾳ χρὴ τελευτᾶν4. ἀλλ' ἡσυχίαν τε ἄγετε καὶ

καρτερεῖτε.»

Καὶ ἡμεῖς ἀκούσαντες ᾐσχύνθημέν5 τε καὶ ἐπέσχομεν6 τοῦ

δακρύειν.

Platón, Fedón, 117 d-e


Sintaxis oracional Notas
• Adverbial final 1. Lítote; οὐχ ἥκιστα = μάλιστα: precisamente.
• Sustantiva con conjunción 2. τοιαῦτα πλημμελοῖεν: turbar ese momento. Equivaldría a la
• Sustantiva de infinitivo expresión castellana dar la nota.
• Participio apositivo 3. 1ª sing. ind. perf. de ἀκούω.
• Infinitivo sustantivado 4. τελευτάω.
5. Aor. ind. pas. de αἰσχύνω.
6. ἐπέχω (+ gen.).
120 ANTOLOGÍA GRIEGA

8.7. FINAL

TEXTO 22 Sócrates se aproxima a su final


Al notar las piernas pesadas, Sócrates se acuesta y el esclavo le toca las extremidades para ver si las siente.

ὁ δὲ περιελθών, ἐπειδή οἱ1 βαρύνεσθαι ἔφη τὰ σκέλη, κατεκλίθη2

ὕπτιος3 (οὕτω γὰρ ἐκέλευεν ὁ ἄνθρωπος) καὶ ἅμα ἐφαπτόμενος αὐτοῦ

οὗτος ὁ δοὺς4 τὸ φάρμακον διαλιπὼν χρόνον5 ἐπεσκόπει τοὺς πόδας καὶ

τὰ σκέλη· κἄπειτα6 σφόδρα πιέσας αὐτοῦ τὸν πόδα, ἤρετο εἰ αἰσθάνοιτο,

ὁ δ' οὐκ ἔφη.

Platón, Fedón, 117 e


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Dat. sing. pron. 3ª pers. = αὐτῴ.
• Adverbial temporal 2. 3ª sing. aor. pas. de κατακλίνω.
• Sustantiva de infinitivo 3. C. predicativo.
• Participio sustantivado 4. Nom. sing. masc. part. aor. de δίδωμι.
• Sustantiva interrogativa ind. 5. Acus. de extensión en el tiempo
6. Crásis de καὶ ἔπειτα.

TEXTO 23 El veneno hace efecto


El hombre sigue examinando a Sócrates y dice que, cuando el efecto del veneno llegue al corazón, se irá.

καὶ μετὰ τοῦτο αὖθις1 τὰς κνήμας· καὶ ἐπανιὼν2 οὕτως ἡμῖν

ἐπεδείκνυτο3 ὅτι ψύχοιτό τε καὶ πηγνῦτο4· καὶ αὐτὸς ἥπτετο καὶ εἶπεν

ὅτι, ἐπειδὰν πρὸς τῇ καρδίᾳ γένηται5 αὐτῷ, τότε οἰχήσεται.

Platón, Fedón, 118 a


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Entiéndase ἐπεσκόπει, examinaba.
• Sustantiva con conjunción 2. Part. de ἐπ-αν-εἶμι: continuar la exploración, seguir palpando.
• Adverbial temporal 3. ἐπιδεῖκνυμι.
4. Opt. de πήγνυμι: estar rígido. Opt. oblicuo.
5. El sujeto es el efecto del veneno.
Fedón de Platón 121

TEXTO 24 Últimas palabras de Sócrates


Con el rostro descubierto, Sócrates recuerda a Critón la ofrenda que deben al dios Asclepio.

Ἤδη οὖν σχεδόν τι1 αὐτοῦ ἦν τὰ περὶ τὸ ἦτρον2 ψυχόμενα· καὶ

ἐκκαλυψάμενος (ἐνεκεκάλυπτο γάρ) εἶπεν, ὃ δὴ τελευταῖον1

ἐφθέγξατο·

«Ὠ Κρίτων» ἔφη, «τῷ Ἀσκληπιῷ3 ὀφείλομεν ἀλεκτρυόνα· ἀλλὰ

ἀπόδοτε4 καὶ μὴ ἀμελήσητε.»

«Ἀλλὰ ταῦτα,» ἔφη, «ἔσται5,» ὁ Κρίτων· «ἀλλ' ὅρα6 εἴ τι ἄλλο

λέγεις.»

Platón, Fedón, 118 a


Sintaxis oracional Notas
• Participio apositivo 1. Adv.
• Adjetiva 2. τὰ περὶ τὸ ἦτρον: la zona que rodea el vientre. Suj. de ἦν.
• Sustantiva interrogativa ind. 3. Asclepio, dios de la medicina, a quien los griegos ofrecían
obsequios y exvotos en agradecimiento por las curaciones.
4. 2ª pl. imp. aor. de ἀποδίδωμι: pagadlo.
5. Fut. de εἰμί.
6. 2ª sing. imp. pres. de ὁράω.

TEXTO 25 Fedón ensalza a Sócrates


Tras su último estertor, Critón cierra la boca y los ojos de Sócrates. Fue el mejor hombre de sus contemporáneos.

Ταῦτα ἐρομένου αὐτοῦ οὐδὲν ἔτι ἀπεκρίνατο1, ἀλλ' ὀλίγον χρόνον2

διαλιπὼν ἐκινήθη3 τε καὶ ὁ ἄνθρωπος ἐξεκάλυψεν αὐτόν, καὶ ὃς4 τὰ

ὄμματα ἔστησεν5· ἰδὼν δὲ ὁ Κρίτων συνέλαβε τὸ στόμα καὶ τοὺς

ὀφθαλμούς.
122 ANTOLOGÍA GRIEGA

Ἥδε ἡ τελευτή, ὦ Ἐχέκρατες, τοῦ ἑταίρου ἡμῖν ἐγένετο, ἀνδρός, ὡς

ἡμεῖς φαῖμεν6 ἄν, τῶν τότε7 ὧν ἐπειράθημεν8 ἀρίστου καὶ ἄλλως

φρονιμωτάτου καὶ δικαιοτάτου.

Platón, Fedón, 118 a


Sintaxis oracional Notas
• Genitivo absoluto 1. ἀποκρίνω.
• Participio apositivo 2. Acus. de extensión en el tiempo.
• Adverb. comparativo-modal 3. Aor. pas. de κινέω: Se movió, tuvo un espasmo.
• Adjetiva 4. Relativo con valor demostrativo.
5. τὰ ὄμματα ἔστησεν (aor. de ἵστημι): fijó la mirada, no
parpadeó.
6. Opt. pres. de φημί.
7. Adv. sustantivado: de los (hombres) de su tiempo.
8. Aor. pas. de πειράω (+ gen.): Tratamos, tuvimos contacto.
Fedón de Platón 123

Sintaxis oracional

Infinitivo con valor final: Textos 17.


Infinitivo sustantivado: Textos 5, 17, 19, 21.

PARTICIPIO
1. Apositivo: Textos 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
20, 21, 22, 23, 24, 25.
2. Atributivo
3. Sustantivado: Textos 5, 6, 7, 8, 10, 13, 15, 20, 22.
4. Predicativo: Textos 2, 4, 5, 13, 19, 20, 22.
5. Genitivo Absoluto: Textos 2, 7, 12, 25.
6. Acusativo Absoluto
PROPOSICIONES SUBORDINADAS
1. Sustantivas o Completivas
a. De infinitivo: Textos 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 16, 17, 18,
19, 20, 21, 22.
b. Con conjunción: Textos 2, 7, 8, 9, 12, 13, 21, 23.
c. Interrogativas indirectas: Textos 8, 19, 22, 24.
2. Adjetivas o de Relativo: Textos 1, 2, 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 17, 24,
25.
3. Adverbiales o Circunstanciales
a. Condicionales: Textos 3, 5, 7, 8, 14.
b. Consecutivas: Texto 19.
c. Finales: Texto 21.
d. Causales: Texto 20.
e. Comparativo-modales: Textos 3, 4, 8, 9, 17, 25.
f. Temporales: Textos 4, 9, 11, 12, 16, 19, 20, 22, 23.
g. Concesivas: Texto 7.
124 ANTOLOGÍA GRIEGA

Índice de Nombres Propios

A
Ἀθηναῖος, α, ον: gentilicio, de Atenas, Κ
ateniense. Textos 2, 3.
Κέβης, ητος, ὁ: Cebes (440 a.C). Filósofo
Ἅιδης, -ου, ὁ: Hades. Submundo, región
griego discípulo de Sócrates. Texto 6.
de los muertos. Texto 6.
Κρήτη, -ης, ἡ: Creta. Isla griega del
᾿Απολλόδωρος, -ου, ὁ: Apolodoro.
Mediterráneo, reino legendario de
Discípulo de Sócrates. Texto 20.
Minos. Texto 3.
Ἀπόλλων, -ωνος, ὁ: Apolo. Dios de de la
Κρίτων, -ωνος, ὁ: Critón. Filósofo
música, belleza y adivinación (oráculo
ateniense discípulo de Sócrates.
de Delfos). Hijo de Zeus y Leto,
Textos 7, 8, 10, 11, 14, 15, 20, 24, 25.
hermano gemelo de Ártemis. Textos
3, 4.
Ἀσκληπιός, -οῦ, ὁ: Asclepio, dios Σ
popular de la medicina, hijo de Apolo Σιμμίας, -ου, ὁ: Simías. Filósofo griego
y Coronis. Texto 24. discípulo de Sócrates. Texto 6.
Σωκράτης, -ους, ὁ: Sócrates (470-401
a.C), filósofo ateniense maestro de
Δ Platón y Jenofonte. Condenado por
sus ideas a beber la cicuta. Textos 1, 4,
Δῆλος, -ου, ἡ: Delos. Una de las islas
5, 6, 7, 8, 12, 14, 16, 17, 20.
Cícladas, con un templo dedicado a
Apolo. Textos 2, 3, 4.
Φ
Φαίδων, -ωνος, ὁ: Fedón. Filósofo griego
E (s.V a.C), discípulo de Sócrates y
fundador de la escuela de Elis. Textos
Ἐχεκράτης, ους, ὁ: Equécrates.
1, 2, 5.
Interlocutor de Fedón. Textos 1, 2, 17,
25.

Θ
Θησεύς, -έως, ὁ: Teseo. Héroe y rey
legendario del Ática, hijo de Egeo y
Etra. Vencedor del Minotauro. Texto
3.
ANEXOS

1. Listado general de étimos


El siguiente listado cuenta con más de doscientas palabras griegas
ordenadas alfabéticamente. Se ha extraído en su totalidad del excelente y muy
útil libro de Fernando Estébanez García, Étimos griegos. Monemas básicos del
lenguaje científico. Ediciones Octaedro/Nau llibres, Valencia, 1998. Se
presenta el léxico griego más productivo para ofrecer a profesores y alumnos
una referencia común a la hora de trabajar los helenismos castellanos y sus
componentes griegos y su significación, como se sugerirá en el apartado 3 del
presente anexo.

Griego Monema Significado


1 ἀ-, ἀν- a-, an- sin, privación de
2 ἄγω/ἀγών -agog-(ía), -agon- conducir/certamen
3 ἀήρ aero- aire
4 αἷμα hem(at)o-, -hemo-, sangre
-emia
5 αἱρέω herej-/t-, -ére-sis escoger
6 αἴσθησις -estes-ia sensación
7 ἄκρος acro- elevado, extremo
8 ἄλγος algo-, -alg-ia dolor
9 ἄλλος al(o)- otro
10 ἀμφί anfi- ambos, a uno y otro lado
11 ἀνά an(a)-, -ana- arriba, enteramente, de nuevo,
contra
12 ἄνεμος anemo- viento
126 ANTOLOGÍA GRIEGA

13 ἀνήρ andro-, -andr-ia varón


14 ἄνθρωπος antropo-, -antrop-ía/-o persona
15 ἀντί ant(i)- contra, frente a
16 ἀπό ap(o)-, af- lejos de , privación, por medio
de
17 ἀράχνη aracn(o)- araña
18 ἄργυρος argir(o)-, -argir-ia plata
19 ἀριθμός aritm(o)-, -aritm-ia número
20 ἄρχω arque-, arqui-, -arc-a/ mandar, ser el primero
-o, -arqu-ía
21 ἀστήρ aster-, astro- estrella
22 αὐτός aut(o)- mismo
23 βαίνω -ba-, -be-, -ba-sis/-ia caminar
24 βάλλω bal-, ble-, -bol- lanzar
25 βάρος bari-, -bar-a/-o gravedad
26 βιβλίον biblio- libro
27 βίος bio-, -bio-, -bio vida
28 γάλα galact- leche
29 γάμος gam-, -gam-ia/-o matrimonio
30 γαστήρ gastr(o)-, -gastrio vientre
31 γένος gen-, -gen-ia/-o/-e-sis, nacimiento
-gon-ía
32 γέρων ger-/-onto-, -ger-ia anciano
33 γῆ geo-, -geo-, -geo tierra
34 γιγνώσκω -(g)nos(t)-, -gnos-ia/-is conocer
35 γλυκύς glic-, gluc- dulce
36 γλύφω glip-, -glif-, -glifo grabar, tallar
37 γλῶσσα glot-, -glos-ia lengua
38 γράφω grafo-, gra-ma-, -gra- escribir
ma, -graf-ía/-o
39 γυμνός gimn(o)- desnudo
40 γυνή gin(ec)o-, -gin-ia/-o mujer
41 δάκτυλος dactilo-, -dáctilo dedo
Anexos 127

42 δέκα deca- diez

43 δέρμα derm(at)o-, -dermis piel


44 δέω -de- atar
45 δῆμος dem(o)-, -dem-ia pueblo
46 διά di(a)-, -dia- a través de, enteramente
47 δίδωμι do-, -do- dar
48 δίς di-, dico-, di-(plo)- dos (veces)
49 δόξα dog-, -dox- opinion
50 δύναμις dinam-, -dinam- fuerza
51 δυσ- dis-, -dis- trastorno, dificultad
52 εἶδος id-, -oide(o) aspecto
53 ἐκ, ἐξ ec-, -ec-, ex- fuera, desde
54 ἐν en-, -en- dentro de, en
55 ἐνδον endo-, -endo- dentro
56 ἔντερα enter(o)-, -enter- intestino(s)
57 ἕξ (h)exa- seis
58 ἔξω exo- fuera
59 ἐπί ep(i)-, ef- encima, después de
60 ἑπτά hepta- siete
61 ἔργον erg(o)-, -erg-, -urg-ia/ trabajo
-o
62 ἔρως erot-, -er- amor
63 ἕτερος hetero- diferente
64 εὖ eu-, ev- bien
65 ἔχω e-squ-/esc-, -equ-, tener
-sque-sis
66 ζυγόν cigo- yugo
67 ζῳον zoo-, -zo(o)-, -zoo animal
68 ἥλιος helio-, -helio- sol
69 ἡμέρα hemer-, -emer- día
70 ἡμι- zoo-, -zo(o)-, -zoo animal
71 ἧπαρ hepat(o)- hígado
72 θεός teo-, -te- dios
128 ANTOLOGÍA GRIEGA

73 θεραπεία -terap-ia tratamiento


74 θερμός term(o)-, -term-ia/-o caliente
75 ἰατρός yatro-, -iatr-(í)a médico
76 ἴδιος idio- particular
77 ἱερός hier(o)-, jer(o)- sagrado
78 ἵππος hip(o)- caballo
79 ἴσος iso- igual
80 ἵστημι e-sta-, sta-, -ste-, -stilo poner (en pie), detener
81 ἰχθύς ictio- pez
82 καίω cau-, -cau- quemar
83 καλός cali- hermoso
84 καρδία cardio-, -cardio corazón
85 κατά cat(a)- abajo, contra
86 κέρας cerat-, -cer- cuerno, materia córnea
87 κεφαλή cefal(o)-, -cefal-ia cabeza
88 κινέω cine-, -cine- moverse
89 κλίνω clim-, clin-, -cli- inclinar
90 κοινός ceno-, -ceno- común
91 κοςμός cosmo-, -cosmo(s) universo
92 κράτος -crac-ia, -crat-a poder
93 κρύπτω cript(o)- ocultar
94 κύκλος cicl(o), -cicl-, -ciclo círculo
95 κύτος cito-, -cito cavidad, célula
96 λαμβάνω -lab-, -lep- tomar
97 λέγω leg-, lexi-, -lec-, log- decir, palabra, tratado/reunir
ía/-o
98 λίθος lito-, -lito piedra
99 λύω lio-, -li-sis, -li-to disolver
100 μακρός macro- largo
101 μανία -man-ía/o locura
102 μαντεία -manc-ia adivinación
103 μάχη -maqu-ia lucha
104 μέγας mega(lo)-, -megal-ia grande
Anexos 129

105 μέλας melan(o) negro


106 μέλος mel(o)- música
107 μέρος -mero parte
108 μετά met(a)- después de, cambio
109 μέτρον -metr-ía/-o medida
110 μήν men(o), -men(o)- mes
111 μηχανή mecan(o)-, -mecan- máquina
112 μικρός micro- pequeño
113 μῖμος mim-, -mim- imitación, actor
114 μνήμη mnem-, -mne- memoria
115 μόνος mono- único
116 μορφή morf(o)-, -morf- forma
117 ναῦς nau-, -nau- nave
118 νεκρός necro- muerto
119 νέος neo- nuevo, joven
120 νεῦρον neur(o)- nervio
121 νόμος -nom-ía/-o ley
122 ξένος xeno-, -xen- extranjero
123 ὁδός -odo camino
124 ὀδούς odont(o)-, -odonc-ia/- diente
te
125 οἶκος eco-, -ec-ia/-o casa
126 ὀκτώ octo- ocho
127 ὀλίγος olig(o)- poco
128 ὅμοιος hom(e)o- semejante
129 ὄνομα onoma-, -onim-ia/-o nombre
130 ὀξύς oxi-, -oxi-, -óx-ido agudo, agrio
131 ὀρθός orto- recto, correcto
132 ὄρος oro- montaña
133 ὀστέον osteo- hueso
134 οὖρον ur(o), -ur-ia orina
135 οὖς ot(o)- oído
136 ὄψις opt-, op(s)-ia, -op-sis vista
130 ANTOLOGÍA GRIEGA

137 πάθος pat(o)-, -pat-(í)-a afección, dolencia


138 παῖς ped-, -ped-(i)a niño
139 παλαιός paleo- antiguo
140 παρά par(a)-, -para- junto a, anomalía,
completamente
141 παρθένος parteno- doncella
142 πᾶς pan-, pant(o)- todo
143 πέντε pent(a)- cinco
144 περί peri-, -peri- alrededor
145 πέπτω pept-, -pept-, -peps-ia digerir, cocer
146 πλανάω plan(et)-, (-)planct- vagar
147 πνέω neum-, -(p)ne-a respirar
148 ποιέω poe-, -pe-ya crear
149 πόλις poli(t)-, -poli(s) ciudad
150 πολύς poli- mucho
151 πούς pod(o)-, -pod-ia/-o pie
152 πρέσβυς presbi- anciano
153 πρό pro- delante
154 πρός pros- hacia
155 πρῶτος prot(o)- primero
156 πτερόν ptero-, -ptero ala
157 πύρ piro- fuego
158 ῥέω reum-, -rre-a fluir
159 ῥήγνυμι -rragia, -rrex-is romper
160 ῥις rin(o)- nariz
161 σῆμα sema-, -sem-ia señal
162 σθένος -sten-ia fuerza
163 σκοπέω -scop-ia/-io observar
164 σοφός sof-, -sof- sabio
165 σπείρω e-sperm-, -sperm-, sembrar
spora
166 στίχος -stico verso
167 στόμα e-stoma-, -stoma-a/-o boca
168 στρέφω e-stref-, strof- torcer
Anexos 131

169 σύν si(m/n)-, -si(n)- juntamente, con


170 σφαῖρα e-sfer-, -sfera pelota
171 σχίζω e-squi-, -squi-sis dividir
172 σῶμα somat(o)-,-somat-, - cuerpo
soma
173 τάττω tact-, tax(o)-, -tax-is ordenar
174 ταχύς taqui- rápido
175 τείνω ten-, ton-, -ta-sis, -ton- (ex)tender
ía/o
176 τέμνω -tom-ía cortar
177 τέτταρες tetra- cuatro
178 τέχνη tecn(o)-, -tecn-ia arte, habilidad
179 τῆλε tele-, -tele- lejos
180 τίθημι te-, -te-, -teca, -te-sis colocar, establecer
181 τίκτω toco-, -toc-ia parir
182 τόπος top(o)-, -top-ia/-o lugar
183 τρέπω -trep-, -trop- volver
184 τρέφω -trof-ia/-o alimentar
185 τρεῖς tri- tres
186 τύπτω tip-, -tip-ia/-o golpear
187 ὕδωρ hidr(o)-, -hidr- agua
188 ὑπέρ hiper encima (por), exceso
189 ὕπνος hipn(o)-, -hipn-ia sueño
190 ὑπό hip(o)- debajo(por), defecto
191 φαγεῖν -fag-ia/-o comer
192 φαίνω fen-, fant-, -fan-ía/-o aparecer
193 φέρω -for-(o) llevar
194 φημί fil(o)-, -fil-ia/-o decir
195 φίλος fil(o)-, -fil-ia/-o amigo
196 φόβος -fob-ia/-o odio
197 φρήν fren(o)-, -fren-ia mente, diafragma
198 φύλλον filo-, -fil-ia/-o/-a hoja
199 φύω fisi-/o-, fi-to-, -fis-, -fi- naturaleza (ser por)
to
132 ANTOLOGÍA GRIEGA

200 φωνή fon(o)-, -fon-, -fon-ía/- sonido, voz


o
201 φῶς fos-/fot-, -foto- luz
202 χείρ quiro-, -quiro mano
203 χέω quim-, -qui-ma, -qui- mezclar, derramar
sis
204 χρόνος cron(o)-, -cron-ía tiempo
205 χρῶμα crom(at)o-, -crom-, color
-crom-ía/-o
206 ψεύδω pseudo- mentir
207 ψυχή psic(o)-, psiqu- alma
208 ᾠδή -od-ia/-ed-ia, -edo canto
209 ᾠόν oo- huevo
210 ὥρα hor(o)- hora
211 -ία -ia (acción o cualidad)
212 -ίζω -izar (poner en práctica, convertir
en)
213 -(τ)ικός -(t)ico (relativo o perteneciente a)
214 -(ι)σμός -(i)smo (actividad, doctrina o adhesión)
215 -(ι)στής -(i)sta (aficionado, adicto, profesional)
216 -ῖτις -itis (inflamación)
217 -(η/ω)-μα -(e/o)ma (resultado de la acción)
218 -μενος -meno (pasivo)
219 -σις -sis (acción)
220 -τής, -τήρ -ta, -ter (agente)
221 -τός -to (pasivo y posible)
222 -ωσις -osis (formación, impulso,
conversión)
Anexos 133

2. Helenismos
Se proporciona, por orden alfabético, el listado de los ochenta étimos
que los alumnos deben conocer para contestar a una de las preguntas optativas
de la PAU de griego. A modo de sugerencia, sin pretensión de ser exhaustivos,
junto con el término griego, el monema castellano y su significación, se
facilitan unos cuantos helenismos.

Griego Monema Significado Helenismos


ἀ-, ἀν- a-, an- sin, afónico, amorfo, ácrata, ateo, átomo,
privación de acéfalo, anhídrido, apático, atrofia,
agnóstico, amnesia, asíndeton, astenia,
abulia, analfabeto, analgésico, anarquía,
anemia, anestesia, anónimo, anorexia,
anuria, anécdota
ἀήρ aero- aire aerógrafo, aerobio, aerómetro, aerofagia,
antiaéreo, aerostática, aerodinámica,
aerofobia
ἄκρος acro- elevado, acróbata, acrocefalia, acrofilia, acrofobia,
extremo acromegalia, acrónimo, acrópolis, acróstico,
acrótera
ἀμφί anfi- ambos, a anfibio, anfifagia, ánfora, anfiteatro,
uno y otro anfipróstilo, anfibología
lado
ἀνά an(a)-, -ana- arriba, anabaptista, Anábasis, anabolizante,
enteramente, anáfora, anagnórisis, anacoreta,
de nuevo, anacronismo, anagrama, analogía, análisis,
contra anástrofe, anatema, anatomía, psicoanalista

ἀνήρ andro-, -andr- varón androcentrismo, androceo, androfobia,


ia andrógino, androide, andropausia,
Alejandro, escafandra, poliandria
ἄνθρωπος antropo-, persona antropología, antropófago, antropomórfico,
-antrop-ía/-o antropogénesis, antropoide, filántropo,
misántropo, antropometría
ἀντί ant(i)- contra, antiaéreo, antipatía, antinomia, antibiótico,
frente a antígeno, antípodas, antítesis, antipirético
ἀπό ap(o)-, af- lejos de, apócrifo, apoditerio, apódosis, apofonía,
privación, apogeo, apología, apostasía, bodega, botica,
por medio apoteosis
de
ἄρχω arque-, arqui-, mandar, ser arqueología, arconte, arquetipo, jerarquía,
-arc-a/-o, el primero monarquía, oligarquía, diarquía, anarquía,
-arqu-ía arcaísmo, arquetipo, menarquia

αὐτός aut(o)- mismo autógrafo, autócrata, autobiografía,


autolatría, autonomía, autarquía, autógena,
134 ANTOLOGÍA GRIEGA

autótrofo
βιβλίον biblio- libro Biblia, bibliófago, bibliófilo, bibliografía,
bibliomancia, biblioteca, biblioterapia
βίος bio-, -bio-, vida antibiótico, biografía, simbiosis, biología,
-bio microbio, abiótico, biopsia, biogénesis
γάμος gam-, -gam-ia/ matrimonio endogamia, monógamo, bigamia,
-o criptógama, exogamia, fanerógama,
asingamia, poligamia
γένος gen-, nacimiento antropogénesis, endógeno, hidrógeno,
-gen-ia/-o/- homogéneo, patógeno, antígeno, exógeno,
esis, heterogéneo
-gon-ía
γράφω grafo-, -gra- escribir geografía, fotografía, telegrafía, grafología,
ma, -graf-ía/-o taquigrafía, autógrafo, caligrafía,
hidrografía, gráfica, encefalograma,
epigrama, crucigrama, gramática,
telegrama, pentagrama
γυνή gin(ec)o-, mujer ginecocracia, ginecofobia, ginecofilia,
-gin-ia/-o gineceo, andrógino, misoginia, Ginecología,
poliginia
δέρμα derm(at)o-, piel hipodérmico, dermatología, dermalgia,
-dermis dermatitis, epidermis, esclerodermia,
taxidermista, paquidermo
δῆμος dem(o)-, pueblo democracia, demografía, pandemia,
-dem-ia demagogia, epidemia, demoscópico,
endémica
δύναμις dinam-, fuerza Aerodinámica, Morfodinámica,
-dinam- Geodinámica, Heliodinámica,
Hemodinámica, Pirodinámica,
Termodinámica, dinamita, dinamismo
δυσ- dis-, -dis- trastorno, disentería, disuria, dislexia, disimetría,
dificultad distonía, dismenorrea, disfasia, disfonía,
dispepsia
εἶδος id-, -oide(o) aspecto androide, aracnoide, antropoide, idolatría,
ideología, ovoide, espermatozoide, cicloide
ἐνδον endo-, -endo- dentro endodermo, endotermia, endógeno,
endocardio, endocarpio, endogamia,
endoscopia, endoparásito
ἐπί ep(i)-, ef- encima, epiceno, epidemia, epidérmico, epifanía,
después de epigrafía, epilepsia, epílogo, epitafio,
epíteto
ἕτερος hetero- diferente heterodoxo, heterosexual, heterótrofos,
heterópteros, heterónomos, heterogéneo,
heterónimo

εὖ eu-, ev- bien eutanasia, eupnea, eucaristía, eufemismo,


eupepsia, eufonía, eugenesia, eucalipto,
evangelio
Anexos 135

ζῳον zoo-, -zo(o)-, animal zoología, zoomorfo, zoolatría, zoofilia,


-zoo zoófago, zoofobia, paleozoico, protozoo
ἥλιος helio-, -helio- sol Heliodinámica, heliofobia, heliofísica,
helioscopio, helioterapia, heliotropo,
heliofotómetro
ἡμέρα hemer-, -emer- día hemeroteca, efímero, efemérides,
Decamerón, Heptamerón, hemerología
θεός teo-, -te- dios teocracia, geocéntrico, teogonía, apoteosis,
ateo, entusiasmo, panteísmo, monoteísmo,
politeísmo
θεραπεία -terap-ia tratamiento terapeuta, terapia, biblioterapia,
cromoterapia, fisioterapia, fitoterapia,
fototerapia, helioterapia, hidroterapia,
psicoterapia, quimioterapia, talasoterapia
θερμός term(o)-, caliente antitérmico, hipotermia, termología,
-term-ia/-o termostato, termómetro, atermia,
hipertermia, isotermo
ἰατρός yatro-, -iatr- médico pediatra, geriatra, foniatría, psiquiatra,
(í)a podiatría, yatrogénico
καρδία cardio-, corazón taquicardia, cardialgia, cardiología,
-cardio cardiopatía, cardiografía, miocardio,
endocardio, pericardio
κινέω cine-, -cine- moverse cine, cinematógrafo, Cinética, cinemateca,
cinemascope, telequinesia,
κοσμός cosmo-, universo cosmética, cósmico, cosmogonía,
-cosmo(s) Cosmología, cosmonauta, cosmopolita,
macrocosmos, microcosmos
κράτος -crac-ia, -crat- poder democracia, plutocracia, aristocracia,
a ácrata, autocracia, teocracia, burocracia,
pantocrátor
κύκλος cicl(o), -cicl-, círculo hemiciclo, cíclope, triciclo, bicicleta,
-ciclo anticiclón, cicloide, ciclóstoma, megaciclo
λέγω leg-, lexi-, decir, lexema, léxico, Lógica, logógrafo,
-lec-, log-ía/-o palabra, logopeda, diálogo, catálogo, dislexia,
tratado/ decálogo, epílogo, monólogo, geología,
reunir antropología, prólogo, neologismo,
psicología, biología
λίθος lito-, -lito piedra neolítico, monolito, trilito, megalito,
paleolítico, aerolito, litografía, litófago
μέγας mega(lo)-, grande megáfono, megalito, megalómano,
-megal-ia megalópolis, megaterio, acromegalia,
omega
μετά met(a)- después de, metacromatismo, Metafísica, metáfora,
cambio metamórfica, metamorfosis, metástasis,
método, metonimia
μέτρον -metr-ía/-o medida decámetro, fonómetro, perímetro,
136 ANTOLOGÍA GRIEGA

barómetro, simétrico, dinamómetro,


podómetro, fotómetro
μικρός micro- pequeño microbio, micrómetro, microcosmos,
micrófono, micrografía, microscopio,
micrófito, microcefalia
μόνος mono- único monocromo, monógamo, monomanía,
monoteísta, monarca, monólogo,
monografía, monolito
μορφή morf(o)-, forma antropomorfo, amorfo, morfología,
-morf- zoomorfo, hilemorfismo, isomorfo,
metamorfosis, polimorfo
νεκρός necro- muerto necrología, necrópolis, necrófago,
necróforo, necrolatría, necropsia, necrofilia,
necromancia
νέος neo- nuevo, neologismo, neozoico, neolítico, neófito,
joven N(e)ápolis
νόμος -nom-ía/-o ley agrónomo, ergonómico, metrónomo,
economía, autónomo, anomia, heterónomo,
astronomía
ὀλίγος olig(o)- poco oligarquía, oligoceno, oligofrénico,
oligopolio, oligospermia, oligótrofo
ὅμοιος hom(e)o- semejante homógrafo, homosexual, homófonas,
homogéneo, homóptero, homónimo,
homólogo
ὄνομα onoma-, nombre pseudónimo, antónimo, topónimo,
-onim-ia/-o onomástica, heterónimo, anónimo,
homónimo, sinónimo
ὀρθός orto- recto, ortodoxia, ortogonal, ortóptero, ortografía,
correcto ortodoncia, ortopedia, ortofonía
πάθος pat(o)-, afección, patógeno, telepatía, apático, psicópata,
-pat-(í)-a dolencia ludópata, simpatía, antipatía, patólogo
παῖς ped-, -ped-(i)a niño pedagogía, pederasta, pedofilia, pediatra,
enciclopedia, Ciropedia, logopedia,
ortopedia
παρά par(a)-, -para- junto a, paradoja, paradigma, parábola,
anomalía, parapsiquismo, parásito, parámetro,
por parataxis, parónimo
completo
πᾶς pan-, pant(o)- todo pangea, pancromático, panteísmo,
pantocrátor, pánfilo, pantógrafo, pantera,
pandemia
περί peri-, -peri- alrededor perímetro, periscopio, periostio, pericardio,
periferia, pericarpio, perífrasis, perihelio
πόλις poli(t)-, ciudad política, necrópolis, metrópoli, Trípoli,
-poli(s) cosmopolita, acrópolis, N(e)ápoles,
Estambul, Constantinopla
πολύς poli- mucho polinomio, polifonía, polisemia, poliedro,
Anexos 137

policromía, politeísmo, polimorfo,


poligamia
πούς pod(o)-, pie cefalópodos, ápodos, antípodas, trípode,
-pod-ia/-o (p)seudópodos, podómetro, gasterópodos,
podólogo
πρῶτος prot(o)- primero prototipo, protagonista, protozoo,
protomártir, proteína, protocolo, protón
πύρ piro- fuego pirómano, piropo, piromancia, antipirético,
pirotecnia, piroterapia, pirosfera,
pirodinámica
σκοπέω -scop-ia/-io observar periscopio, endoscopia, microscopio,
telescopio, fonendoscopio, horóscopo,
grafoscopio, macroscópica
σύν si(m/n)-, juntamente, sinónimo, simbiosis, simetría, sinopsis,
-si(n)- con sinfonía, sintaxis, sincrónico, simpatía
τάττω tact-, tax(o)-, ordenar sintaxis, geotaxis, taxidermista, parataxis,
-tax-is ataxia, taxonomía, taxímetro, hipotaxis
ταχύς taqui- rápido taquicardia, taquifagia, taquigrafía,
taquipnea, taquímetro
τέχνη tecn(o)-, arte, aerotecnia, bibliotecnia, fitotecnia,
-tecn-ia habilidad heliotecnia, hidrotecnia, mnemotecnia,
pirotecnia, politecnia, psicotecnia,
termotecnia
τῆλε tele-, -tele- lejos telégrafo, teleología, teleférico, telequinesis,
telepatía, teléfono, telémetro, telescopio
τίθημι te-, -te-, -teca, colocar, tema, tesis, anatema, antítesis, epéntesis,
-te-sis establecer epíteto, hipótesis, hipoteca, metátesis,
prótesis, síntesis, biblioteca, discoteca,
fonoteca, fotosíntesis, hemeroteca,
hoploteca, pinacoteca
ὕδωρ hidr(o)-, -hidr- agua hidrología, hidrografía, anhídrido,
hidrocefalia, hidrofobia, hidroterapia,
hidrógeno, hidrófila
ὑπό hip(o)- debajo(por), hipogeo, hipodérmica, hipotensión,
defecto hipoglucemia, hipótesis, hipotermia,
hipogénico, hipotrofia
φαγεῖν -fag-ia/-o comer aerofagia, hemofagia, antropofagia,
bibliófago, litófago, citófago, necrófago,
fitófago, zoófago
φέρω -fer-/-for-(o) llevar teleférico, anáfora, fósforo, semáforo,
catáfora, periferia, euforia, metáfora
φίλος fil(o)-, -fil-ia/ amigo filósofo, bibliófilo, pedofilia,
-o filántropo, pánfilo, zoofilia, filólogo,
cinéfilo
φόβος -fob-ia/-o odio fotofobia, claustrofobia, homofobia,
xenofobia, anglofobia, hidrofobia,
agorafobia, aracnofobia
138 ANTOLOGÍA GRIEGA

φωνή fon(o)-, -fon-, sonido, voz homófono, micrófono, afónico, sinfonía,


-fon-ía/-o teléfono, fonómetro, fonógrafo, fonología
φῶς fos-/fot-, luz fotómetro, fototerapia, afótico, fotofobia,
-foto- fotogénico, fósforo, fotografía, fotosíntesis
χρόνος cron(o)-, tiempo crónico, cronista, cronómetro, anacrónico,
-cron-ía diacrónico, sincrónico
ψυχή psic(o)-, alma psiquiatra, psicología, psicosomático,
psiqu- psicoterapia, psicopatía, psicometría,
psicogénico, parapsiquismo
Anexos 139

3. Modelo de ficha
Se presenta un modelo de ficha con el que poder trabajar los
helenismos con los alumnos para facilitar el conocimiento de los componentes
griegos y su significado respectivo, junto con una definición aproximada.

Étimo Monema castellano Significado


griego

ἀ-, ἀν- a-, an- sin, privación de

Helenismo5 Componentes y significado6 Definición


a-fón-ico ἀ- (sin) + φωνή (sonido, voz) + - que no tiene voz
(τ)ικός (relativo o perteneciente a)
a-morfo ἀ- (sin) + μορφή (forma) que no tiene forma
á-crata ἀ- (sin) + κράτος (poder) que no le gusta el poder
a-teo ἀ- (sin) + θεός (dios) que no cree en dios
á-tomo ἀ- (sin) + τέμνω (cortar) se pensaba que no se
podía partir
a-céfal-o ἀ- (sin) + κεφαλή (cabeza) sin cabeza o dirección
a-trof-ia ἀ- (sin) + τρέφω (alimentar) + -ία falta de alimentación
suficiente
(acción o cualidad)
a-pát-ico ἀ- (sin) + πάθος (afección, dolencia) que no tiene sentimientos
+ -(τ)ικός (relativo o perteneciente a)

5
Separando con guiones los distintos elementos: prefijos, raíces, sufijos.
6
El étimo y el significado se debe sacar del listado general.
Abril, 2013

Potrebbero piacerti anche