8th MIL Ama Byakaran Odia Download EText Book OdiaPortal - in

Downloaded From www.OdiaPortal.
IN
.I N
a l
r t
Po
d ia
.O
w
w
w
Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Downloaded From www.OdiaPortal.IN
@ûc aýûKeY
(@Ác ùgâYú)
cû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògûu \ßûeû @^êùcû\òZ I _âKûgòZ
 iaðißZß iõelòZ
ùfLKckú : _âùìe WKÖe ùa÷¾a PeY iûcf (icúlK)

_âùìe WKÖe aòRd Kêcûe gZ_[ú
WKÖe iù«ûh Kêcûe Zâò_ûVú
^òe¬^ iûjê
iõù~ûR^û : WKÖe cú^ûlú \ûi
_â[c iõiÑeY :
UûA_þ ùiUòõ : fò_ò KäûeòUò, gòLe_êe, KUK
cê\âY :
cìfý :

bìcòKû
IN
@ûc eûRýe @Ác ùgâYúe gòlû[ðúcûû ^òcù« ^ìZ^ bûùa
.
al
_âÉêZ ùjûA[ôaû Gjò @ûc aýûKeY _êÉKUò QûZâQûZâúC_ù~ûMú Z[û
@býûibòK
r t
ò KeòaûKê ùfLKckú ~[ûiû¤ _âdûi KeòQ«ò ö RûZúd _ûVýKâc
o
@û]ûe - 2005 Gaõ eûRý _ûVýKâc @û]ûe-2007 @^ê~ûdú _êÉKUò
P
i a
_âÉêZ Keû~ûA@Qò ö gòlKgòldòZâúcûù^ Gjò _êÉK @û]ûeùe 2011-12
d
gòlûahðeê ùgâYúùe @]ôK @býûi KeûA QûZâQûZâúcûûê bûhûgòlû _âZò @ûMâjú
.O
KeûAaûKê @^êùeû] ö bûhûmû^ C_ùe \lZû @Rð^, ^òbêðf fòL^ I CyûeY
w
bkò IWÿò@û bûhûe ißZª aòbaùe QûZâQûZâúcûù^ aòbìhòZ ùjaû ^òcù«
w
_eòh\e Gjò _âdûiKê `kaZú KeûAaûùe icÉu ijù~ûM @ûce Kûcý ö
w
Gjò ^ìZ^ iõiÑeYe Cùeûe C^ÜZòKùÌ MV^cìkK _eûcgð còkòùf
_eaðú iõiÑeYùe @ûùc ZûjûKê ~ù[ûPòZ i¹û^ ù\aê ö icúlK, ùfLK,
iõù~ûRòKû I aòhd- gòlKgòldòZâúuê ùicûû @KêY× ijù~ûM _ûAñ _eòh\
Zeèê iû]êaû\ RYûCQò ö
ibû_Zò
cû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògû
136

@MâùfL
IWÿg
ò û cû¤còK gòlû _eòh\ \ßûeû ^òdªòZ Cy aò\ýûkd @Ác ùgâYúùe @¤d^ Keê[a
ô û
QûZâQûZâúcûû _ûAñ @ûc aýûKeY _êÉK _âÉêZ Keû~ûA@Qò ö Gjû MZû^êMZòK ]ûeûùe
ePòZ ^ùjûA ^ìZ^ \éÁòbwú I ^ì@û _¡Zòùe ePòZ ùjûAQò ö G[ôùe aýûajûeòK IWÿò@û bûhû
C_ùe MêeêZß _â\û^ Keû~ûAQò ö aòbò^Ü _âiwùe _â\ C\ûjeYMêWÿòK QûZâQûZâúcûû _ûAñ
C_ù~ûMú ùjûA@Qò ö Gjò _êÉK gòlY Kû~ðýbòòK ö G[ôùe _â[c I \ßòZúd @¤ûdùe IWÿò@û
bûhû, ]ß^ò, fò_ò, g±, fòw, _êeêh I aP^ iµKðùe iìP^û \ò@û~ûA@Qò ö IWÿò@û bûhû iûjòZý
gòlû ]ûeûùe 7c ùgâYú _~ðý« ißZª bûùa aýûKeY _êÉKe _âPk^ ^[ôaûeê aò\ýû[ðúu
ijR @aùaû] _ûAñ _â[c \êAUò @¤ûdKê iìP^û @¤ûd eìù_ iõù~ûM Keû~ûA@Qò ö ùZYê
@¤ûd \êAUòe ùghùe _âgÜûakú \ò@û~ûA^ûjó ö _eaðú Z[û @Ác ùgâYú ^òcù« CòÁ 7Uò
@¤ûdùe _\ _âKeY, bûa iµâiûeY, _â\ @^êùz\eê Ce fòL^, _Zâ I \eLûÉ fòL^
AZýû\òKê _ûVýKâc @^ê~ûdú gòlû[ðúcûû _ûAñ _âÉêZ Keû~ûA@Qò ö
ùfLKckú

µÿæÀÿÿêß ×Áÿ {Óÿæ

fê¯ÿÿ H fê¯ÿçLÿæ SÞç¯ÿæ{Àÿ ÓÜÿ{¾æSê
Lÿ÷þLç ÿ ¨ævÿ¿Lÿ÷þ ¨ævÿ¿Lÿ÷þ {¾æS¿ÿæ þæÿÿ {¯ÿð¯ÿæÜÿçLÿ AS÷~ê `ÿæLÿçÀÿê `ÿßÿ ¨÷Éçä~ ¨÷Éçä~Àÿ
ÓóQ¿æ ÿçþ{;ÿ ×çÿç Óºæÿ¨ÿ÷{Àÿ ¨ÀÿçÌÿ FLÿæ{xÿþêÀÿ ÓþßÓêþæ
Qæàÿç$#¯ÿæ ¯ÿßÓÓêþæ {¾S¿ÿæ ¯ÿçjæ¨ÿ (FÓú.Fþú.¯ÿç.) ÿæþ
×æÿ ÿçAæ¾æF ¯ÿÓç¯ÿæÀÿ
AæëÿþæÿçLÿ
ÿæÀÿçQ
1. Fúÿ.xÿç.F 300 16¯ÿÌö 10+2 Éçäæ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ {Lÿ¢ÿ÷êß {Ó{üºÀÿ Àëÿ fæÿêß fæÿêß
fæÿêß ×Áÿ{Óÿæ 6 þæÓÀëÿ ¯ÿ¿¯ÿ×æ{Àÿ {àÿæLÿ{Ó¯ÿæ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ þæÓ ¨÷ÿçÀÿäæ ¨÷ÿçÀÿäæ
¨÷ÿçÀÿäæ 195 19 ¯ÿÌö ÿ´æÿÉ {É÷~ê Aæ{ßæSZÿ fæëÿßæÀÿêÀëÿ FLÿæ{xÿþê FLÿæ{xÿþê
FLÿæ{xÿþê ¯ÿæßë{Óÿæ Lÿçºæ ÿ´æÀÿæ þæaÿö H F¨÷çàúÿ þæÓ (Fúÿ.xÿç.F.) (Fúÿ.xÿç.F.){Àÿ
66 Óþëÿàÿ¿ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ QÝS 3¯ÿÌö H
{ÿò{Óÿæ {Lÿ¯ÿÁÿ þæÓ{Àÿ µÿæôÓàÿæ, ÀÿæÎ÷êß
39 ×Áÿ{Ó¯ÿæ ¯ÿçjæ¨ÿ ¨ëÿæ þçàÿçsæÀÿê
N
(¨÷{ÿ¿Lÿ ÿçþ{;ÿ F¯ÿó ÿçAæ¾æF FLÿæ{xÿþê
. I
¯ÿÌö ¨ÿæ$ö ¯ÿçjæÿ (AæB.Fþú.F){Àÿ
l
fæëÿßæÀÿê H S~çÿ 1 ¯ÿÌö
a
F¯ÿó fëàÿæB ¯ÿçÌß ÓÜÿçÿ
t
þæÓ) {Lÿ¯ÿÁÿ ¯ÿæßë
H {ÿò{Óÿæ
r
ÿçþ{;ÿ
P o
i a
2. 10+2 85 16 ¯ÿÌö ¨ÿæ$ö ¯ÿçjæÿ,
d A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ F¨÷çàúÿ H ASÎÀëÿ ÀÿæÎ÷êß 5¯ÿÌö (ÀÿæÎ÷êß
.O
ÖÀÿ{Àÿ (¨÷{ÿ¿Lÿ 6 þæÓÀëÿ ÀÿÓæßÿ {Ó{üºÀÿ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ þçàÿçsæÀÿê þçàÿçsæÀÿê
{¯ÿðÌßçLÿ ¯ÿÌö 19 ¯ÿÌö ¯ÿçjæÿ H þæÓ F¯ÿó FLÿæ{xÿþê FLÿæ{xÿþê{Àÿ
¨÷{¯ÿÉ fæëÿßæÀÿê 6 þæÓ S~çÿ ¯ÿçÌß {üÿ¯õÿßæÀÿêÀëÿ {xÿÀÿæxëÿúÿ 1¯ÿÌö F¯ÿó
w
{¾æfÿæ F¯ÿó fëàÿæB ÀÿQç 10+2 F¨÷çàúÿ þæÓ BqçÿçßÀÿçó
þæÓ) ¨æÉú Ó§æÿLÿ{Àÿ 4
w
(ÜÿæÀÿæÜÿæÀÿç ¯ÿÌö, 4¯ÿÌö
70%Àëÿ ¨{Àÿ ×æßê
w
A#Lÿæ ÿºÀÿ LÿþçÉúÿ)
ÀÿQ#$#¯ÿæ ¨÷æ$öê
Aæ{¯ÿÿÿ
LÿÀÿç{¯ÿ)
3. AæB.Fþú. 250 19 ¯ÿÌöÀëÿ Ó´êLõÿÿç¨÷æ© A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ þæaÿö/F¨÷çàúÿ H {Ó{üºÀÿ / ÀÿæÎ÷êß 1 ¯ÿÌö 6þæÓ
F. (xÿç.B) (¨÷{ÿ¿Lÿ 24 ¯ÿÌö ¯ÿçÉ¯´ ÿçÿ¿æÁÿßÀëÿ {Ó{üºÀÿ / A{Lÿuæ¯ÿÀÿ þçàÿçsæÀÿê
ÀÿæÎ÷êß ¯ÿÌö Ó§æÿLÿ ¨æÉú A{Lÿuæ¯ÿÀÿ F¯ÿó þæaÿö / FLÿæ{xÿþê,
þçàÿçsæÀÿê fæëÿßæÀÿê þæÓ F¨÷çàúÿ þæÓ {xÿÀÿæxëÿúÿ
FLÿæ{xÿþê F¯ÿó fëàÿæB
(Éçäæÿæÿ) þæÓ)
4. FÓú.FÓú.Óç 175 19 ¯ÿÌöÀëÿ Ó´êLõÿÿç¨÷æ© A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ/ þæaÿö / F¨÷çàúÿ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ / (H.sç.F., 49 Ó©æÜÿ
(Fúÿ.sç) Ó´Åÿ (¨÷{ÿ¿Lÿ 25 ¯ÿÌö ¯ÿçÉ¯´ ÿçÿ¿æÁÿßÀëÿ ¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ H {Ó{üºÀÿ ÿ{µÿºÀÿ F¯ÿó {`ÿæB)
þçAæÿç {Ó¯ÿæ ¯ÿÌö F¨÷çàúÿ Ó§æÿLÿ ¨æÉú / A{Lÿuæ¯ÿÀÿ fëàÿæB / A#LÿæÀÿê
þçÉúÿ F¯ÿó þæÓ ASÎ ¨÷Éä
ç ~
(A~{¯ÿðÌßçLÿ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ) FLÿæ{xÿþê,
¨ëÀëÿÌ) {`ÿæB

5. FÓú.FÓú.Óç. ¨÷{ÿ¿Lÿ Ó§æÿLÿ D¨æ# Ó´êLõÿÿç ¨÷æ© A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ F¨÷çàúÿ H ÿ{µÿºÀÿÀëÿ A#LÿæÀÿê 49 Ó©æÜÿ
(Fúÿ.sç.) ¯ÿÌö F¨÷çàúÿ ÿçþ{;ÿ 19 ¯ÿçÉ¯´ ÿçÿ¿æÁÿßÀëÿ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ fæëÿßæÀÿê ¨÷Éä
ç ~
Ó´Åÿ þçAæÿç H A{Lÿuæ¯ÿÀÿ Àëÿ 25 ¯ÿÌö H xÿç{¨âæþæ þæÓ F¯ÿó {þ' FLÿæ{xÿþê
{Ó¯ÿæ þæÓ{Àÿ Ó§æÿ{LÿæÿÀÿ / Ó{þÿ fëàÿæB (H.sç.F)
LÿþçÉúÿ {¾{ÿæsç ¯ÿç{ÉÌj / Ó§æÿLÿ/ {`ÿæB
(A~{¯ÿðÌßçLÿ ×æÿ ¨æBô {Lÿ.F.fç. Ó§æÿ{LÿæÿÀÿ/
(þÜÿçÁÿæ) ¯ÿçjæ¨ÿ ÿçþ{;ÿ 21 AæBÿ Ó§æÿLÿ
(¯ÿç{ÉÌj ¨÷LÿæÉ Àëÿ 27 ¯ÿÌö ¨æÉú
A~ ¨æB¯ÿ
{¯ÿðÌßçLÿ
Ó{þÿ
{Lÿ.F.fç.
¨÷{¯ÿÉ
ÿçþ{;ÿ)
6. Fúÿ.Óç.Óç. 50 19Àëÿ Ó§æÿLÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ ¯ÿçjæ¨ÿ fæëÿßæÀÿê H A#LÿæÀÿê 49 Ó©æÜÿ

(ÓþS÷ ¨÷{ÿ¿Lÿ 25¯ÿÌö D¨æ#{Àÿ µÿæ{¯ÿ ¨÷LÿæÉ ASÎ {Lÿ¯ÿÁÿ ¨÷Éä
ç ~
Éçäæ$öê ¯ÿÌö F¨÷çàúÿ ÜÿæÀÿæÜÿæÀÿç ¨æB¯ÿ þÜÿçÁÿæZÿ FLÿæ{xÿþê,
¯ÿæÜÿçÿê) H A{Lÿuæ¯ÿÀÿ 50% ÿºÀÿ ÿçþ{;ÿ, {`ÿæB
(Ó´ÿ¦) þæÓ ÀÿQ# ¨æÉú ÿ{µÿºÀÿÀëÿ
¨ëÀëÿÌZÿ LÿÀÿç$#{¯ÿ fæëÿßæÀÿê
¨÷{¯ÿÉ ÓþÀÿ Éçäæ$öê F¯ÿó {þ' Àëÿ
ÿçþ{;ÿ ¯ÿæÜÿçÿê (×Áÿ fëàÿæB
¯ÿæÜÿçÿê{Àÿ) 2 ¨ëÀëÿÌZÿ
Fúÿ.Óç.Óç. {¾{ÿæsç
¯ÿÌöÀÿ {Ó¯ÿæ ÿçþ{;ÿ
(ÓþÀÿ ×æÿ ÿçþ{;ÿ
Éçäæ$öê ¯ÿçjæ¨ÿ Ó{þÿ "Óç'
¯ÿæÜÿçÿê) ¨÷LÿæÉ {Üÿ¯ÿ Óæs}üÿç{Lÿsú
(Ó´ÿ¦) ¨Àÿêäæ{Àÿ
þÜÿçÁÿæZÿ "¯ÿç' {É÷~ê
¨÷{¯ÿÉ ¨÷æ©
ÿçþ{;ÿ {ÜÿæB$#{¯ÿ
7. {Lÿ. Ffç. {¾{ÿæsç 21 Àëÿ Ó§æÿLÿ Ó{þÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ {þ' fæëÿßæÀÿê H A#LÿæÀÿê 49 Ó©æÜÿ
(¯ÿç`ÿæÀÿLÿ ×æÿ ÿçþ{;ÿ 27¯ÿÌö ÜÿæÀÿæÜÿæÀÿç / ¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ ASÎ ¨÷Éä
ç ~
þÜÿæ F¨÷çàúÿ / 55% ÿºÀÿ FLÿæ{xÿþê,
A#¯ÿNÿæ) A{Lÿuæ¯ÿÀÿ ÀÿQ# AæBÿ{Àÿ {`ÿæB
(¨ëÀëÿÌ) þæÓ{Àÿ Ó§æÿLÿ/
¯ÿçjæ¨ÿ Ó§æÿ{LÿæÿÀÿ,
¨÷LÿæÉ {Üÿ¯ÿ µÿæÀÿÿ ¯ÿÌö{Àÿ
{¾{Lÿò~Óç
Àÿæf¿Àÿ ¯ÿæÀúÿ
LÿæDúÿÓçàÿ{Àÿ
ÿçf ÿæþ
¨qêLõÿÿ
LÿÀÿç$#{¯ÿ
8. BD.B.FÓú. 60 {ÉÌ ¯ÿÌö BófçÿçßÀÿçó A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ F¨÷çàúÿ H {ÉÌ ¯ÿÌö ÀÿæÎ÷êß FLÿ ¯ÿÌö
(Aëÿ ¨÷{ÿ¿Lÿ ÿçþ{;ÿ xÿçS÷ê A{Lÿuæ¯ÿÀÿ ÿçþ{;ÿ þçàÿçsæÀÿê
BófçÿçßÀÿçó ¯ÿÌö fëàÿæB 19Àëÿ25 ¨ævÿLÿ÷þÀÿ fæëÿßæÀÿêÀëÿ FLÿæ{xÿþê
{Ó¯ÿæ) þæÓ ¯ÿÌö ¨÷æLúÿ {ÉÌ ¯ÿÌö ¯ÿæ þæaÿö ¨÷æLúÿ
{ÉÌ ¯ÿÌö ¨÷æLúÿ {ÉÌ {ÉÌ ¯ÿÌö
ÿçþ{;ÿ ¯ÿÌö dæÿ÷ ÿçþ{;ÿ
18Àëÿ24 {ÜÿæB$#{¯ÿ ASÎÀëÿ
¯ÿÌö A{Lÿuæ¯ÿÀÿ þæÓ

9. sç.Lÿç.Óç. ¨÷{ÿ¿Lÿ 20Àëÿ BófçÿçßÀÿçó A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ/ ¨ëÀëÿÌZÿ þæaÿö/F¨÷çàúÿ H ÀÿæÎ÷êß FLÿ ¯ÿÌö
(BófçÿçßÀÿçó) ¯ÿÌö 27¯ÿÌö {Ó÷æÿÀÿ ¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ ÿçþ{;ÿ F¨÷çàúÿ {Ó{üºÀÿ/ þçàÿçsæÀÿê
ÿæàÿçþ ¨÷æ© fæëÿßæÀÿê H ¨÷LÿæÉçÿ F¯ÿó A{Lÿuæ¯ÿÀÿ FLÿæ{xÿþê
Ó§æÿLÿ fëàÿæB {ÜÿæB$#¯ÿæ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ H
¯ÿæÜÿçÿê þæÓ{Àÿ ¯ÿçÌß{Àÿ þÜÿçÁÿæZÿ
(BófçÿçßÀÿçó) {¾{ÿæsç ¯ÿç.B./¯ÿç.{sLúÿ ÿçþ{;ÿ fëúÿ-
×æÿ ÿçþ{;ÿ (BófçÿçßÀÿçó/ fëàÿæB,
¯ÿçjæ¨ÿ {¯ÿðÌßçLÿ xÿç{ÓºÀÿ-
¨÷LÿæÉ Ó§æÿLÿ) fæëÿßæÀÿê
¨æB¯ÿ
10. sç.Lÿç.Óç. ¨÷{ÿ¿Lÿ 23Àëÿ Ó´êLõÿÿç¨÷æ© A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ þæaÿö H þæaÿö/F¨÷çàúÿ H ÀÿæÎ÷êß FLÿ ¯ÿÌö
(Éçäæ) ¯ÿÌö 27¯ÿÌö ¯ÿçÉ¯´ ÿçÿ¿æÁÿßÀëÿ ASÎ {Ó{üºÀÿ/ þçàÿçsæÀÿê
F.B.Óç. fæëÿßæÀÿê H ¯ÿçjæ¨çÿ A{Lÿuæ¯ÿÀÿ FLÿæ{xÿþê
N
ÿæàÿçþ¨÷æ© fëàÿæB {ÜÿæB$#¯ÿæ
I
Ó§æÿLÿ þæÓ{Àÿ
.
¯ÿçÌß{Àÿ
l
¯ÿæÜÿçÿê {¾{ÿæsç LÿÁÿæ/
(Éçäæ) ×æÿ ÿçþ{;ÿ ¯ÿçjæÿ{Àÿ
a
×Áÿ{Óÿæ ¯ÿçjæ¨ÿ Ó§æÿ{LÿæÿÀÿ
t
Éçäæ ¯ÿæÜÿçÿê ¨÷LÿæÉ ¨æÉú
r
¨æB¯ÿ
11. FÓú.FÓú.Óç 50 20Àëÿ ¯ÿçjæ¨çÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ
P o
F¨÷çàúÿ H xÿç{ÓºÀÿ- A#LÿæÀÿê 49 Ó©æÜÿ
a
(sç)/Ó´Åÿ ¨÷{ÿ¿Lÿ 27¯ÿÌö {ÜÿæB$#¯ÿæ / ¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ fëàÿæB fæëÿßæÀÿê H ¨÷Éä
ç ~
i
þçAæÿç ¯ÿÌö F¨÷çàúÿ ¯ÿçÌß{Àÿ fëúÿ-fëàÿæB FLÿæ{xÿþê
{Ó¯ÿæ H A{Lÿuæ¯ÿÀÿ
d
BqçÿçßÀÿçó
LÿþçÉúÿ D¨æ#
.O
({¯ÿðÌßçLÿ)
(¨ëÀëÿÌ)
12. FÓú.FÓú.Óç. ¨÷{ÿ¿Lÿ 20Àëÿ

w ¯ÿçjæ¨çÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ fæëÿßæÀÿê H F¨÷çàúÿ A#LÿæÀÿê 49 Ó©æÜÿ
w
(sç)/Ó´Åÿ ¯ÿÌö F¨÷çàúÿ 27¯ÿÌö {ÜÿæB$#¯ÿæ fëàÿæB ¨ævÿ¿Lÿ÷þ ¨æBô ¨÷Éä
ç ~
þçAæÿç {Ó¯ÿæ H A{Lÿuæ¯ÿÀÿ ¯ÿçÌß{Àÿ ÿ{µÿºÀÿÀëÿ FLÿæ{xÿþê
w
({¯ÿðÌßçLÿ) þæÓ{Àÿ BófçÿçßÀÿçó fæëÿßæÀÿê H
(þÜÿçÁÿæ) {¾{ÿæsç D¨æ# A{Lÿuæ¯ÿÀÿ
×æÿ ¨æBô ¨ævÿ¿Lÿ÷þ ¨æBô
¯ÿçjæ¨ÿ þBÀëÿ fëàÿæB
¨÷LÿæÉ
¨æB¯ÿ


iìPú
@¤ûd/_ûV _âiw _éÂû
_â[c @¤ûd IWÿò@û bûhû, ]ß^ò, fò_ò, cûZâû, `kû I g± 1-12
\ßòZúd @¤ûd fòw, aP^ I _êeêh 13-21
ZéZúd @¤ûd _\ _âKeY aòùghý

. IN 22-40
al
t
PZê[ð @¤ûd _\ _âKeY aòùghY 41-56
_c @¤ûd _\ _âKeY iað^ûc

o r 57-68
hÂ @¤ûd _\ _âKeY Kòâdû

i a P 69-87
i¯c @¤ûd _\ _âKeY @aýd

d 88-101
@Ác @¤ûd
.O
bûa iõ_âiûeY I @^êùz\eê CefòL^ 102-112
w
w
âc @¤ûd _Zâ I \eLûÉ fòL^ 113-130
w
qqq


_â[c @¤ûd
IWÿò@û bûhû : ]ß^ò, fò_ò, cûZâû, `kû I g±
1.1 : bûhû I IWÿò@ûbûhû
bûhû ùjCQò cYòhe cêL ^òüiéZ ^òdca¡ ]ß^òcûûe icûjûe ö Gjû iûjû~ýùe icûR
c¤ùe aiaûi Keê[ôaû cYòh Zûe Kû~ðý iµû\^ Kùe ö c^êhý Zûe Pò«^ gqò ù~ûMê RúaRMZùe
ùgâÂ iÚû^ @]ôKûe KeòQò ö ùi Zû cê bûa^ûKê bûhû cû¤cùe eì_ \òG I Zûeò iûûjû~ýùe ajê
aòaò] Kû~ðý iµû\^ Keòaû _ûAñ ic[ð jêG ö bûhû ^[ôùf cYòh cê bûaKê _âKûg Keòaû Lêaþ
IN
KÁKe jê@«û ö @^ý ^òKUùe ^òR Pò«ûe _eò_âKûg, _eiÝe ij iµKð _âZòÂû I @^ýe Cùgý
.
l
C_f²ò- Giaê bûhû \ßûeû i¸a ùjûA[ûG ö
t a
_é[ôaúùe ajê _âKûee bûhû _âPkòZ ö bûeZahðùe c¤ aòbò^Ü iÚû^ùe bò^Übò^Ü bûhû
r
Kêjû~ûA[ûG ö AõeûRú, Pú^þ, Rcðû^ú, èûiú, Rû_û^ú I jò¦ú _âbéZò ùjCQò _é[ôaúe ùKùZMêWÿòG
o
cjß_ìð bûhû ö _âûPú^ Kûkùe icMâ bûeZahðùe iõÄéZbûhûe aòùgh @û\e [ôfû ö ùa\e bûhû
P
a
[ôfû ùa÷\òK iõÄéZ ö Gjû ùjCQò iað _êeûZ^ bûhû ö Gjûe _eaðú Ée ùjCQò ùføKòK iõÄéZ ö
d i
icd ùiâûZùe Zò^òùMûUò Ée ù\A iõÄéZbûhûe aòað^ NUòfû ö ùijò Zò^òùMûUò Ée ùjfû- _ûfò,
_âûKéZ I @_bâõg ö @_bâõg Éeeê @^ýû^ý @û]ê^òK bûeZúd @û~ðýbûhûMêWÿòK _eò IWÿò@ûbûhûe aòKûg
.O
NUòQò ö IWÿò@ûbûhûe GK iê\éXÿ _âûPú^ _eµeû ejòQò ö @_bâõg bûhûùe (_ìað cûM]ú @_bâõg) ePòZ
w
P~ðýûMúZòKûMêWÿòK ùjCQò IWÿò@ûbûhûe _âûPú^Zc ^cê^û ö iûekû \ûiu cjûbûeZ eP^û ùakKê
IWÿò@ûbûhû _ìð aòKgòZ @aiÚû _âû¯ ùjûA[ôfû ö iûekû cjûbûeZ, RM^Üû[ \ûiu bûMaZ, akeûc
w
\ûiu RMùcûj^ eûcûdY, Cù_¦âb¬u KûaýKaòZû, c]êiì\^ I `Kúeùcûjû eP^û i¸ûeKê
w
@^ê¤û^ Kùf _âûPú^ Kûkeê @û]ê^òK Kûk _~ðý« IWÿò@ûbûhûe aòKûg KâcKê C_faþ]ô Keû~ûA _ûeòa ö
1.2 : bûhûe eì_ùeL
bûhûKê iû]ûeY bûaùe \êAùMûUò bûMùe aòbq Keû~ûA[ûG ö Zûjû ùjfû- (K) K[ôZ
(L) fòLôZ ö @ûùc ù~ùZùaùk @^ýcûû ij K[ûaûðû Keò ^òRe bûa aò^òcd Keê, Zûjû ùjCQò
bûhûe K[ôZ eì_ ö Kò«ê @ûùc ù~ùZùaùk _Zâ_ZòâKû aû _êÉK cû¤cùe @^ýe aòPûe I Pò«û]ûeû
RûYòaûKê _ûA[ûC Kò´û ùKøYiò aýqòuê PòVò ùfLê Zûjû ùjCQò bûhûe fòLôZ eì_ ö eûcûdY,
cjûbûeZ, bûMaZ _âbéZò _âiò¡ Mâ^Ú ùjCQò fòLôZ bûhûe ^ò\gð^ ö
_é[a
ô úùe _âùZýK aÉê ù~_eò _eòað^gúk, bûhû c¤ ùijò_eò _eòað^gúk ö Gjò _eòað^
_â[ùc bûhûe aûjý Éeùe ù\Lû\òG I _ùe Gjû @«^òðjòZ Éeùe @ûZà_âKûg Kùe ö ]ß^ò I g±
1

bûhûe aûjý Ée ùjfûùaùk, @[ð ùjCQò bûhûe @«^òðjòZ Ée ö Gjò _eòað^ gúNâ jêG K[ôZ
bûhûùe; Kò«ê fòLôZbûhûùe _eòað^ _ûAñ @ù^K icd fûùM ö Gjò _eòað^ _ûAñ @ù^K iûcûRòK,
iûõÄéZòK I HZòjûiòK KûeYMêWÿòK \ûdú ö Gjò _eòað^ ù~ûMê ùMûUòG bûhûeê KûkKâùc @ù^K bûhû
I C_bûhû iéÁò jêG ö ùMûUòG bûhû ijòZ @ù^K bûhûe g± @ûiò cògò~ûG ö IWÿò@û bûhû iõÄéZeê
iéÁò ùjûAQò Gaõ G[ôùe KûkKâùc @û\òaûiú, \âûaòWÿ, ~ûa^òK ùMûÂúe bûhû I dêùeû_úd bûhû
ùMûÂúe _âbûa _WÿòQò ö
1.3 : C_bûhû I @ûkòK bûhû
@k ùb\ùe ejò[ôaû bûhûe eì_Kê @ûkòK bûhû ^ûcùe @bòjòZ Keû~ûG ö bûhûe fòLôZ
eì_ GK _âKûee ùjûA[ôùf c¤ @õPk ùb\ùe Gjû bò^Ü bò^Ü bûaùe K[ôZ jêG ö @ûc IWÿògû
_âù\ge cû^K bûhû IWÿò@û ö cûZâ _½òcûk, \lòYûk, Ceûk ùb\ùe bûhûe K[ôZ @ûõPkòK
eì_ c]ý ejòQò ö
1.4 : fò_ò
cYòh ù~Cñ bûhûùe K[ûaûðû Kùe, ZûKê PòeiÚûdú Keòaûe _âùPÁû c¤eê fò_òe R^à ö fò_ò
cû¤cùe cêL CyûeòZ ]ß^òKê iûùuZòK eì_ \ò@û~ûA[ûG ö cù^ eLôaûKê ùja ù~, ùKøYiò GK
bûhûùe fò_ò @ûM iéÁò ùjûA^[ûG ö bûhû _â[ùc ùcøLôK eì_ ^òG, _ùe fò_ò iùuZ cû¤cùe Gjò
K[ôZ eì_Kê PòeiÚûdú Keò eLôaûe aýaiÚû Keû~ûG ö fò_ò iéÁòe AZòjûi aòùgæhY Kùf RYû_ùWÿ
ù~ @ùgûKu icdùe bûeZahðùe \êA _âKûee fò_ò _âPkòZ [ôfû ö ùMûUòG aâûjàúfò_ò @^ýUò
LùeûÁâú ö @ùgûKu @^êgûi^MêWÿòK c¤eê ùKùZK aâûjàú I @ûC ùKùZK LùeûÁâú fò_òùe ùLû\òZ
ùjûAQò ö Kâùc LùeûÁâúfò_òe _âPk^ a¦ ùjfû I aâûjàúfò_ò _âiûe fûb Kfû ö DYû@]ôùK bûeZahðe
fò_òcûkû Gjò aâûjàúfò_òeê iéÁò ùjûAQò ö aâûjàúfò_ò @ùgûK, Lûeùak, Mê¯eûRZß, ùg÷ùkû\þba I
ùiûcaõgú eûRZß Kûk ù\A KêUòk I iìlàùKûYú eì_]ûeY Keò cûM]ú fò_òùe _eòYZ ùjûAQò ö
GKû\geê PZêðg gZû±ú c]ýùe IWÿò@ûfò_ò \lòY bûeZúd fò_òe _âbûaùe ùMûfûKéZ ùjûAQò ö
@û]ê^Kò IWÿ@ò ûfò_e
ò \êA _âKûee fòL^ _¡Zò ejòQò ö ùMûUòG iû]ûeYú I @^ýUò KeYú ö Rîû]ûeYu
ùfLû_Xÿû I _êÉK cê\Yâ _âbZ é ùò e iû]ûeYú fò_e
ò aýajûe ù\LôaûKê còk[ò ûG ö Zûk_Zâ ù_û[ôcûûùe
KeYú fò_òe aýajûe ù\LôaûKê còùk ö
1.5 : IWÿò@û ]ß^ò I aðcûkûe ißeì_
]ß^ò, að, g±, aûKý I @[ð- Giaê ù~ùKøYiò bûhûe aòbò^Ü aòbûM ö g±e _âKûg cû¤c
\êAUò ö ùMûUòG ùjfû ]ß^ò I @^ýUò að ö g± ùjCQò- ]ß^òcûûe icûjûe ö Gjò ]ß^òMêWÿòK ùjfû
cêL CyûeòZ iû[ðK ]ß^ò ö @^ý bûaùe KjòaûKê Mùf ]ß^ò eìù_ g± CyûeòZ jêG I að eìù_ fòLôZ

jêG ö að ùjCQò ]ß^òe iûùuZòK eì_ ö ]ß^òe fòL^ iõùKZKê fò_ò I @le ^ûcùe PòjÜòZ Keû~ûG ö
bûhûùe aýajéZ að icÁò ùjCQò aðcûkû ö bûhû ùlZâùe flý Keû~ûG ù~ ùKùZK bûhûùe
]ß^ò iõLýû Kcþ [ôfûùaùk @le iõLýû ùagú ö @ûC ùKùZK bûhûùe ]ß^ò iõLýû ùagò [ôfûùaùk
@le iõLýû Kcþ ö _â[cUòe C\ûjeY ùjCQò IWÿò@û bûhû ö cù^ eLôaûKê ùja ù~ RYKe CyûeY
ijòZ @^ýcûûe gâaY iõ_éq ö _êYò RYKe fòL^ ijòZ @^ýcûûe _V^ c¤ iõ_éq ö CyûeY
I fòL^ ùjCQò bûhûe _âKûg _¡Zò ö gâaY I _V^ ùjCQò Gjûe MâjY _¡Zò ö ùZYê bûhû C_ùeûq
PûeòùMûUò _¡Zò ù\A iõ_âiûeòZ jêG ö
_âùZýK bûhûùe ]ß^ò, að, g±, _\ I aûKýe aòùgæhY _ûAñ ù~Cñ ^òdc aû iìZâMâ^Ú ePòZ
ùjûA[ûG, ZûjûKê ùijòùijò ^òòðÁ bûhûe aýûKeY bûaùe MâjY Keû~ûG ö IWÿò@û bûhûe aýûKeY
Mâ^Ú G bûhûe gê¡Zû elû Keòaû _ûAñ ePòZ ö
. IN
IWÿò@û bûhûùe CyûeY _¡Zò ijòZ iµéq ]ß^ò icìjKê \êA bûMùe aòbq Keû~ûG iße
]ß^ò I aý¬^ ]ß^ò ö
al
1.6 : iße ]ß^ò :
r t
o
ù~Cñ ]ß^ò CyûeY icdùe cêLe§â I MkMjße c¤ùe `êiþ`êiþ ^òMðZ aûdê aû]û ^_ûA
P
Kò´û ùKøYiò iõKúð cûMð c¤ùe ^~ûA _âaûjòZ jêG, ZûjûKê iße]ß^ò Kêjû~ûG ö
i a
IWÿò@û bûhûùe @ûVùMûUò iße ]ß^ò ejòQò ö ùiMêWÿòK ùjfû- @, @û, A, C, G, I, H, J ö
d
G[ô c¤eê @, @û, A, C, G, I iße ]ß^òMêWÿòKê gê¡ aû ùcøkòK iße KêjûMfûùaùk H, JKê iõ~êq
.O
iße ]ß^ò Kêjû~ûA[ûG ö @ûc aðcûkûùe B, D, E Gjò Zòù^ûUò ißeað ejò[ôùf c¤ ùiMêWÿòKe
iû[ðK CyûeY ^ûjó ö @ûùc B D Kê ~[ûKâùc A, C, bûaùe CyûeY Keò[ûC ö ùijò_eò Ee
w
ißZª CyûeY c¤ ^ûjó ö e+C bûaùe Gjû CyûeòZ ùjC[ôaûeê IWÿò@û bûhûe CyûeYùe Gjûe
w
ißeiûKê @ûC MâjY Keû~ûC^ûjó ö
w
iêZeûõ IWÿò@û bûhûùe @, @û, A, C, G, I, H, J Gjò 8Uò ùjfû CyûeòZ iße]ß^òe
ißeað iõLýû ùjCQò 11 ö 11Uò ißeað Gjò_eò @, @û, A, B, C, D, E, G, H, I, J ö
1.7 : aý¬^ ]ß^ò :
aý¬^ ]ß^ò MêWÿòKe CyûeY icdùe aûdêe MZòùe ùKøYiò ^û ùKøYiò aû]û ejò[ûGö
Gjò aû]û \êA _âKûee ùjûA_ûùe ö aûMþ~ªe \êA @õg _eiÝe ijòZ còkòZ ùjûA aûdê cûMðKê
a¦ Keò ù\A_ûe«ò Kò´û _ûLû_ûLô ejò GK iõKúð cûMð iéÁò Ke«ò ö aûdê ~\ò Gjò aû]û ijòZ
Kò´û iõKúð cûMðùe Nhò ùjûA _âaûjòZ jêG Zûùjùf aý¬^ ]ß^ò iéÁò jêG ö
IWÿò@ûùe aý¬^ ]ß^òMêWÿòKê ùicûûe CyûeYe aò]ô I CyûeY iÚû^ @^ê~ûdú iÝgð ]ß^ò,
iõNhðú ]ß^ò, iÝgð iõNhðú ]ß^ò, ùfûWÿòZ ]ß^ò, _ûgßòðK ]ß^ò, CZþlò¯ ]ß^ò I @¡ðaý¬^ @û\ò bûMùe aòbq
Keû~ûG ö ùZùa G ùlZâùe IWÿò@û aý¬^ ]ß^òMêWÿòKe iû]ûeY _eòPd \ò@û~ûC@Qò ö
3

IWÿò@û iÝgð aý¬^ ]ß^òMêWÿòK ùjfû-

_þ, `þ, aþ, bþ - IÂý iÝgð aý¬^ ]ß^ò
Zþ, [þ, \þ, ]þ - \«ý iÝgð aý¬^ ]ß^ò
Uþ, Vþ, Wþ, Xþ - cì¡ðYý iÝgð aý¬^ ]ß^ò
Kþ, Lþ, Mþ, Nþ - KY×ý iÝgð aý¬^ ]ß^ò
IWÿò@û ^ûiòKý ]ß^ò - Oþ, Yþ, ^þ, cþ
IWÿò@û iõNhðú ]ß^ò - iþ, jþ
IWÿò@û iÝgð iõNhðú ]ß^ò - Pþ, Qþ, Rþ, Sþ
IWÿò@û ùfûWÿòZ ]ß^ò - eþ
IWÿò@û _ûgßòðK ]ß^ò - kþ, fþ
IWÿò@û CZþlò¯ ]ß^ò - Wþ, Xþ
IWÿò@û @¡ðiße - d, Iß
cùêL :
(K) @¡ðißeMêWÿòK aý¬^ ]ß^òMêWÿòKVûeê ùagú cêLe I iße]ß^òMêWÿòKVûeê Kcþ cêLe ö
(L) IWÿò@ûùe Kþ, Lþ, Mþ, Nþ, Oþ, Pþ, Qþ, Rþ, Sþ, Uþ, Vþ, Wþ, Xþ, Wÿ, Xÿ, Yþ, Zþ, [þ, \þ, ]þ, ^þ,
_þ, `þ, aþ, bþ, cþ, dþ, eþ, kþ, fþ, Iß, iþ, j Gjò 33Uò aý¬^ ]ß^ò eìù_ CyûeòZ jêG ö
Oþ, Tþ, ~þ, gþ, hþ, ü Gjò 6Uò ]ß^òe ùcøkòK CyûeY ißûbûaòK K[^ùe ^ûjó ö
]ß^òcûûe aòbûMúKeY _eò IWÿò@û bûhûùe aýajéZ aðcûkûKê \êAùMûUò bûMùe aòbq
Keû~ûG ö ùi \êAUò ùjCQò- (K) iße að, (L) aý¬^ að ö
1.8 : ißeað
@, @û, A, B, C, D, E, G, H, I, J- Gjò GMûeùMûUò ißeað IWÿò@û bûhûùe aýajéZ ö
& I Fe aýajûe IWÿò@ûbûhûùe ^[ôaûeê ZûKê ißeað _~ðýûdùe @ûC MâjY Keû~ûC ^ûjó ö
1.9 : aý¬^ að
IWÿò@û bûhûùe ù~Cñ 39ùMûUò aý¬âð ejòQò ùiMêWÿòKê \êAbûMùe aòbq Keû~ûA[ûG
(K) aMðý aý¬^ (L) @aMðý aý¬^
4

1.10 : aMðý aý¬^

K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, [, \, ], ^, _, `, a,
b, c- Gjò _PògùMûUò að aMðý aý¬^ aðe @«MðZ ö Gcûûê _ûùMûUò bûMùe aòbq Keû~ûAQò ö
ùi aòbûMMêWÿòK ùjfû-
K aMð K, L, M, N, O - KY×ý aMð
P aMð P, Q, R, S, T - Zûfaý aMð
U aMð U, V, W, X, Y - cì¡ðYý aMð
Z aMð Z, [, \, ], ^ - \«ý aMð
_ aMð _, `, a, b, c - IÂý aMð
. IN
ùZùa Gjû c¤eê Te aýajûe IWÿò@û bûhûùe iúcòZ ö
al
1.11 : @aMðý aý¬^
r t
@aMðý aý¬^ IWÿò@û bûhûùe aýajéZ ö
P o
~, d, e, k, f, Iß, g, h, i, j, l, õ (@^êiûe), ü (aòiMð) ñ (P¦âaò¦ê)- Gjò 14 ùMûUò
i a
d
IWÿò@û bûhûùe 11 ùMûUò iße að I 39 ùMûUò aý¬^ að- Gjò_eò iaðùcûU 50 ùMûUò
.O
að aýajéZ ùjC@Qò ö Gjò 50ùMûUò að _ûAñ @, @û, A, B, C, D, E, G, H, I, J, K, L,
M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, [, \, ], ^, _, `, a, b, c, ~, d,
w
e, k, f, Iß, g, h, i, j, l, õ, ü, ñ Gjò_eò 50Uò ißZª @le fò_òcûkû eìù_ IWÿò@ûùe
w
aýajéZ jêG ö Kþ + hþ cògò l ùjûA[ôaû I Lý bûaùe CyûeòZ Gjò ~êqûleUòKê IWÿò@û fò_òcûkûùe
w
ißZª aðe c~ðýû\û còkòQò ö
1.12 : cûZâû I `kû
ißeað @ aýZúZ @ûC _âùZýK ißeaðe GK GK iûùuZòK PòjÜ ù\LôaûKê còùk ö @
ißeaðe iûùuZòK eì_ ^[ôaûe KûeY ùjCQò- Gjû _âùZýK aý¬^ að ijòZ cògòKeò [ûG ö
ù~_eòKò- Kþ + @ = K, Lþ + @ = L, Mþ + @ = M, Nþ + @ = N _âbéZò ö cùêLôaûKê ùja ù~,
ißeaðe iûùuZòK eì_ cûZâû ^ûcùe _eòPòZ ö GjûKê @ûùc Kûe ùaûfò c¤ Kjò[ûC ö (@û-
Kûe, A-Kûe, C-Kûe _âbéZò) ö aý¬^ aðMêWÿòKùe Gjò cûZâûe aýajûe ùjûA[ûG ö Zùk ißeað,
Zûe iûùuZòK eì_ aû cûZâûMêWÿòKê C\ûjeY ijòZ \ò@ûMfû ö

ißeað cûZâû C\ûjeY

@û û (@û-Kûe) aû
A ò (A-Kûe) _ò, [ô, [ò
B ú (B-Kûe) cú, Kú
C ê (C-Kûe) _ê iê
D ì (D-Kûe) \ì
E é (E-Kûe) ^é
G ù (G-Kûe) ùe
H ù÷ (H-Kûe) ùi÷
I ùû (I-Kûe) ùMû
J ùø (J-Kûe) ùKø
jâiß AKûe _ûAñ iùuZ \ò@ûMfûùaùk ùKak L, [, ] aðe Zùk Kò´û C_ùe (C_ùe
ùjùf- ò I Zùk ùjùf ô) Gaõ @^ý aðe C_ùe ( ò) iùuZUò \ò@û~ûG ö
1.13 : ~êq aý¬^ :
aý¬^ að ijòZ aý¬^ að cògòKeò ejòùf ~êq aý¬^ að iéÁò jêG ö IWÿò@û bûhûùe
_âPkòZ ~êq aý¬^ c¤eê ùKùZùMûUò C\ûjeY ^òcÜùe \ò@ûMfû-
Kþ + Z = q cþ + a = ´
Pþ + T = cþ + b = ¸
Yþ + U = gþ + P = ½
Rþ + T = m hþ + U + e = Áâ
~êq aý¬ê aýajûeKê @ûùc Zò^òùMûUò \éÁòùKûYeê aòPûe Keò_ûeòaû ö
(K) _â[c aý¬^ aðe _ìð eì_ Zùk \ßòZúd aý¬^ aðe iõlò¯ eì_Kê aýajûe Keû~ûA[ûG ö
ù~_eò- , Y×, hÝ... _âbéZò ö
(L) _â[c aý¬^ _ìð eìù_ ejò \ßòZúd aý¬ê iûùuZòK eì_ aýajéZ jêG ö ù~_eò q, «,
^Ú, ´, ¸... _âbéZò ö
(M) ~êq aý¬ê @ûe¸ùe ~\ò e eùj, ùZùa Zûe iõlò¯ eì_Kê ùe`þ Kêjû~ûG ö ùe`þ
iùuZUò ( ð) aý¬^ C_ùe aýajéZ jêG ö ~[û :
eþ + K = Kð = ZKð, @Kð eþ + M = Mð = iMð, aMð
eþ + N = Nð = cjûNð, \úNð e + c = cð = ccð, Kcð
6

(N) _â[c aý¬^ bûaùe ^þ I iþ ijòZ ~\ò Zþ I eþ ~êq jêG, Zûùjùf ùijò ~êq aý¬^Kê
Éâ, «â bûaùe ùfLû~ûG ö Gjû c¤ È, ª bûaùe ùfLû~ûG (aÈ, Zª,cª)ö
~êq aý¬ê iõlò¯ eì_Kê @ûùc `kû ùaûfò Kjò[ûC ö ù~còZò ( â)e ^ûc e-`kû,
( à)e ^ûc cþ `kû _âbéZò ö
GVûùe ùKùZK ~êq aý¬ê _ìðûw I iûùuZòK eì_ _â\û^ KeûMfû-
_ìðûw eì_ iûùuZòK eì_ C\ûjeY
Kþ Ñ iÑ
R Ô {
Wþ
. IN
Xþ
al
t
Zþ , ô q, }
[þ Ú
o r
iÚ
é
P
aþ,Iß ß ´, Kß
b
i a ¸
Yþ
d ¾
.O
^þ Ü NÜ
à
w
cþ ^à
æ
w
kþ Mæ
f ä fä
w
e
d
â, ð
ý
_â, _ð
\ý
c ijòZ ß (a-að) iõ~êq ùjùf ´ jêG ö Kò«ê @^ý aý¬^ aðùe Gjò `kû iõùKZUò
iõ~êq ùjùf, Gjû Iß `kû bûaùe CyûeòZ jêG ö ù~_eò ißû\, \ßûe, @^ßd _âbéZò ö
IWÿò@û bûhûùe aýajéZ ùjC[ôaû @ûC ùKùZMêWÿòG ~êq aý¬^ iµKðùe GVûùe C\ûjeY
\ò@û~ûA_ûùe ö ùiMêWÿòK ùjfû- u, v,w x, ¦, §, µ, ¶, m, , , ¬, , y, y, n, ,
¡, ¤, ±, n, l AZýû\ò ö ùKùZK g±Kê Gbkò ~êq aý¬ê iûjû~ý ^ùÂ _é[Kþ _é[Kþ að
iûjû~ýùe jk« ( þ ) ù~ûùM c¤ ùfLû~ûA_ûùe ö ~[û- C\þba, @aþR, CZþKð, CZþKk, CZþiMð,
CZþ_ûZ _âbéZò ö
7

1.14 : IWÿ@
ò û g±ûakú
@[ð _â\û^ Keê[ôaû ùMûUòG að Kò´û að icÁòKê g± Kêjû~ûG ö @[ðùaû] @ûYò_ûeê ^[ôaû
að icÁò (_Ke, aòMi, j^òK, ^Kaò _âbéZò) ùKùaùjùf g± _\aûPý ^êj«ò ö g± ù~ùZùaùk
aûKýùe aýajéZ jêG, ZûKê _\ ùaûfò Kêjû~ûG ö g± ùjCQò bûhûe aûjý Ée I Zûe @[ð ùjCQò
bûhûe @«^òðjòZ Ée ö
1.15 : Ziôc :
IWÿò@û bûhûe g± bûeKê PûeòùMûUò _â]û^ bûMùe aòbq Keû~ûA[ûG ö ùiMêWÿòK ùjfû-
Zc g±, Z\þba g±, ùa÷ù\gòK g± I ù\gR g± ö Zc g±MêWÿòK @aòKk bûaùe iõÄéZeê
@û^úZ ö ZZþ I ic Gjûe @[ð ùjCQò _ìaðeê @[ðûZþ iõÄéZùe g±MêWÿòKe @ûKéZò ù~_eò [ôfû
Gùa VòKþ ùijò_eò @Qò ö ùKùZùMûUò ZZþic g±e C\ûjeY- @jò, @MÜò, @û^¦, KeêYû, `k,
_òZû, ^ûÉòK, hÂú, eûÁâ, aòhd, iZý, iê¦e _âbéZòö
ZZþic g±e @^ý ùMûUòG ^û@ñû @Qò ö Zûjû ùjfû iû]ê g± aû iõÄéZ g± ö
1.16 : Z\þba :
Z\þbae @[ð ùjfû- Zjóeê C\þba, @[ðûZþ iõÄéZeê RûZ ö @ûc bûhûùe G_eò ùKùZK
g±ûakú ejòQò, ~ûjû iõÄéZbûhûeê iéÁò ùjûA @aòKk bûaùe êjò _âûKéZ I @_bâõg Ée ù\A
@ûiòfûùaùk ùiMêWÿòKe ißeì_ùe _eòað^ ù\Lûù\AQò ö Gjò _eòað^ `kùe cìkg±MêWÿòKe
CyûeY I fòL^ _¡Zò a\kò~ûAQò ö ù~_eò-
cìk iõÄéZg± Z\þba g± cìk iõÄéZg± Z\þba g±
NéZ eê Nò@ géMûk eê gò@ûk
^Me eê ^@e _êZâ eê _ê@
bMò^ú eê bCYú cûZû eê cû@û
céòKû eê cûUò ... _âbéZò ö
1.17 : ù\gR g± :
G_eò ùKùZK g± ejòQò, ~ûjûKò, icd Kâùc Rîû]ûeYu \ßûeû iéÁò ùjûA[ûG I ùiMêWÿòK
bûhûùe KûkKûk ]eò _âPkòZ ùjaûùe fûùM ö @ûjêeò c¤ ùKùZK g± @û\òaûiú bûhû aû \âûaòWÿ
bûhûcûûeê @ûiò ùfûKcêLùe _âPkòZ ùjûA[ûG ö ù\gúd ùfûK aû iû]ûeY R^Zûe bûhûùe
Gjòiaê aýajéZ ùjC[ôaûeê GjûKê ù\gR g± aû ù\gý g± ^ûcùe @bòjòZ Keû~ûA[ûG ö \éÁû«
ißeì_-@ò, @û,CA,LWÿ.Uû_eû, L_eû, `ûCWÿû, ]WÿK, Uòu, Kêfû, Ieû, Pûk, SûUê@û _âbéZò ö
\âûaòWÿ g±; Pê@û, PòZC, @ûeòiû, @Wÿû, Gêeú, ùZûUû, @û\òaûiú g±- ZûUò@û, _ûAUò, ùXûf,
ùa, @ùUA _âbéZò Gjûe C\ûjeY ö
8

1.18 : ùa÷ù\gòK g±
aòù\gú bûhûeê @ûMZ g± icìj IWÿò@û bûhûe g± bûeKê c¤ icé¡ KeòQò ö Gjò ùa÷ù\gòK
bûhûe g±MêWÿòKê ~ûa^òK g± (@ûeaú, _ûiðú, ZêKðú) AõeûRú I _êðMúR g± eìù_ aòbq Keû~ûA
_ûeòa ö AZòjûieê RYû_ùWÿ ù~ @û`Mû^òiÚû^, ZêKðú I Aeû^þ _âbéZò ù\ge cêifcû^ gûiKMY
bûeZahðùe gûi^ Keò[ôùf ö IWÿò@û bûhûùe _ûiðú I @ûeaú g±ûakú _âùag Kfû ùhûWÿg gZû±ú
_eVûeê ö Gjò icdVûeê _âûd Dâòõg gZû±úe c¤bûM ~ûG IWÿògûùe gûi^ Kû~ðý cêLýZü _ûiðú
bûhûùe Pûfê[ôfû ö Gùa c¤ ùKûUð, KùPeú _âbéZòùe I gûi^Kû~ðýùe @ûeaú I _ûiðú g±ûakúe
_âbûa ù\LôaûKê còùk ö Zùk ùKùZK cìk @ûeaú, _ûiðú I ZêKðú g± I IWÿò@û bûhûùe Zûe _âPkòZ
eì_ \ò@ûMfû-
_ûiðú IWÿò@û @ûeaú
. INIWÿò@û
@ûA^þ @ûA^ @LþZ@ò ûe
al @qò@ûe
t
Kd`òd\ ùK÷`dò Zþ KêKð ùKûeL
Lûaò¦þ LûC¦ LûZeþ
o r LûZòe/LûZe
P
Kêðû KêeêZû AÉafþ @Éûaf
IWÿò@û bûhûùe AõeûRú g±
i a
d
1803 ciòjûùe AõùeRcûù^ IWÿògû @]ôKûe Kùf ö Dâòõg gZû±úe c¤bûMeê IWÿògûe
.O
gûi^ Kû~ðý ijòZ Äêf KùfRùe gòlû\ûê cû¤c bûaùe AõeûRú bûhûe _âPk^ ùjfû ö AõeûRú
_Xê@û gòlòZùMûÂú iûcûRòK Rúa^ùe _âZòÂû _ûAaû ijòZ ùicûù^ _û½ûZý iõÄéZò _âZò @ûKéÁ
w
ùjaûùe fûMòùf ö `kùe IWÿò@û bûhûùe ajêk bûaùe AõeûRú g±e _âPk^ NUòfû ö Gjò _âPk^
w
@ûjêeò aýû_K ùjfû _eaðú Kûkùe ö Gùa @ûce jûògûkVûeê Äêf, KùfR, _âûgûi^òK Kû~ðýûkd
w
iaêVûùe AõeûRú bûhûe @û]ô_ZýKê flý Keòùja ö C\ûjeY ißeì_;
AõeûRú IWÿò@û AõeûRú IWÿò@û

@Weþfò (Orderly) @ðkú/@ðkò ùUaêfþ (Table) ùUaêf
ùW_êUò (Deputy) \òù_ûUò aòÄêU (Biscuit) aòÄêU
Mäûiþ (Glass) Mòfûi iòùc (Cement) iòùcUþ / iòùc
ùhûWÿg gZû±úùe _êðMúR, (_êðMûf ù\ge) èûiú, (`âû^þi ù\ge) \ò^ûcûe, (ùW^þcûKð
ù\ge) If¦ûR (jfû ù\ge) _âbéZò Rk_[ùe aûYòRý aýaiûd Keòaû _ûAñ bûeZKê @ûiò[ôùf ö
IWÿò@ûbûhûùe ùKùZK _êðMúR g±e _âPk^ c¤ ù\Lû~ûG ö C\ûjeY ißeì_ ùi[ôeê ùKùZûUò
ùjfû-
9

_êðMúR IWÿò@û _êðMúR IWÿò@û

Alcatrao @ûfKûZeû Couve ùKûaò
Alfinite @ûf_ò^þ Tanque Uûuò
Armario @ûfcûeú Tabaco ZcûLê
_êðMúRcûû _eò èûiú, If¦ûR, Wò^ûcûecûù^ aûYòRý iìZâùe @ûc ù\gKê @ûiò[ôùf c¤
ùijò iaê bûhûMêWÿòKe g±ûakú IWÿò@û bûhûùe Lêaþ Kcþ ö ~[û iòùcA, ùiûWÿû, ùPeò, PòWÿòZ^,
Kê_^, \ûcþ, KKð ö
1.19 : g±û[ð
g± ù~Cñ[ôeê MXÿû jêG, aýûKeYùe ZûKê ]ûZê ùaûfò Kêjû~ûG ö ù~_eò IWÿò@û bûhûùe
cûeþ, fûMþ, KûUþ, Pûfþ, ù\Lþ, eLþ, Keþ, _Wÿþ _âbéZò ùMûUòG ùMûUòG ]ûZê ö ]ûZêeê
g± MXÿûùjaû ijòZ ùMûUòG g±eê @^ý g± c¤ MXÿû ùjûA[ûG ö g±MêWÿòK @[ð _âKûg Ke«ò, `kùe
ùKøYiò aòhd iµKðùe @ûce ]ûeYû ùjûA[ûG ö g±e Gjò @[ðùaû]Kê ùÂ g±Kê Zò^òùMûUò bûMùe
aòbq Keû~ûG ö ùiMêWÿòK ùjfû- eìXÿ, ù~øMòK I ù~ûMeìXÿ ö
1.22.1 : eìXÿ g±
ù~Cñ g± _âKéZò _âZýdMZ @[ð _âKûg ^Keò bò^Ü @[ð _âKûg Keò[ûG, ZûjûKê eìXÿ g±
Kêjû~ûG ö ù~_eò aýûNâ g± ö Gjò g±e _âKéZò _âZýdMZ @[ð ùjfû- ~òG aòùgh eìù_ @ûNâûY
Kùe ö cûZâ aýûNâ g±Uò bò^Ü @[ð aêSûCQò ö Zûjû ùjCQò jòõiâR«ê aòùgh ö ùijò_eò aél g± ö
Gjûe _âKéZò _âZýdMZ @[ð ùjCQò ~ûjûKê ùQ\^ Keû~ûG ö Kò«ê Gjû MQKê aêSûCQò ö
1.19.2 : ù~øMòK g±
_âKéZò _âZýdMZ @[ðKê ù~Cñ g± _âKûg Keò[ûG, ZûKê ù~øMòK g± Kj«ò; ~[û- _Pþ + @K
= _ûPK ö ~òG _ûK Kùe iòG _ûPK ö Gjû jó g±e iû]ûeY @[ð ö ùijò_eò ùfLK, _ûkK, ^ûdK
_âbéZò g± ö
1.19.3 : ù~ûMeìXÿ g±
ù~Cñ g±e aêý_ôòMZ @[ð @ù^K aÉêKê aêSûAaû i¸a ùjùf c¤ ùi g± ùMûUòG cûZâ
aÉêKê aêSûG, ZûKê ù~ûMeìXÿ g± ùaûfò Kêjû~ûG; ~[û- _uR ö Gjûe aêý_ôòMZ @[ð ùjfû ù~
_ueê RûZ ö _ueê aòbò^Ü _\û[ð RûZ ùjùf iê¡û _uR Kjòùf @ûùc _\à`êfKê jó aêSò[ûC ö
10

1.20 : ~êMà g±
IWÿò@û bûhûùe \êAUò g±e iõù~ûMùe ùKùZK g± MVòZ ùjûA[ûG ö Gjû aòbò^Ü _âKûee
ùjûA[ûG ö
(K) _âûd icû[ðK \êA g±e iõù~ûMùe MVòZ ~êMàg± GK _âKûe @[ð aû _ûLû_ûLô @[ð
aêSûC[ôaû \êAUò g±e icûjûeùe ùKùZK ~êMà g± IWÿò@û bûhûùe _âPkòZ ö ù~_eò
@ûgûbeiû, Uuû_Aiû, jûUaRûe, ù\LûPûjñû, ]û^PûCk, KkòKRò@û, fò_ûù_ûQû _âbéZò ö
(L) aò_eúZû[ðùaû]K \êAUò g± iõù~ûMùe MVòZ ~êMàg±e C\ûjeY- Gjò ]eYe ~êMà g±MêWÿòK
@ûM_Q, \êüLiêL, _û__êYý, \aûâû, jû^òfûb _âbéZò ö
N
(M) @[ð iìPK I ^òe[ðK g± iõù~ûMùe MVòZ ~êMàg±- @\ka\k, @¦òi§ò, _^ò_eòaû,
_òfû_òPòKû _âbéZò ö
l . I
t a
(N) \ßòeêqò \ßûeû MVòZ ~êMàg±- ùMûUòG g±Kê \êA[e aòeûc ^ù\A Kjòaû ùjCQò \ßòeêqò ö Gjû
r
@aòKk \êA g±e iõù~ûMùe ùjûA_ûùe Kò´û iûcû^ý _eòað^ ij c¤ Kêjû~ûA[ûG ö ~[û
o
NeNe , LûALûA, [e[e, QkQk, KWÿûKWÿò, ]eû]eò, eLûeLô ö
P
i a
(O) ]ß^ýûZàK ~êMàg± ùKùZK ]ß^ýûZàK g±Kê \ßòeêqò Kùf ]ß^ýûZàK ~êMàg± jêG ö ~[û :
d
ScþScþ, ÙþÙþ, LiþLiþ, MñMñ, èþèþ, `ñ`ñ, LUþLUþ, ]êcþ]ûcþ _âbéZò ö
.O
1.21 : iùcûyûeòZ I _âûd iùcûyûeòZ g±
w
ùKùZK g± icû^ _âKûe CyûeòZ ùjùf Kò´û icû^ _âKûe CyûeòZ ùjaû bkò cù^ùjùf
w
c¤ ùi[ôùe @[ðMZ _û[ðKý ù\Lû~ûG ö Gjòiaê g±Kê iùcûyûeòZ g± aû _âûd iùcûyûeòZ g±
^ûcùe @bòjòZ Keû~ûG ö C\ûjeY ißeì_ :
@iò
@gú
Lûw
80 (iõLýû aûPK)
Bg cûfòK / _âbê / Bgße
Bh fwk \
KêR^ Leû_ ùfûK
KìR^ _lúu eûa aû g±
ùMûfK ùMûfûKûe aÉê
ùMûùfûK ùa÷KêY×]ûc
11

RûZ R^à
~ûZ ~ûZâû / Ca
\ò^ \òai
\ú^ \eò\â
ißûle \ÉLZ
iûle ù~ ùfLô RûY«ò
gúk ißbûa
gòk cifû aUû~òaû _[e
1.22 : aò_eúZû[ð ùaû]K g±
ùKùZK g± ejòQò ù~CñMêWK
ÿò e ißZª aò_eúZû[ð ùaû]K g± [ûG ö ùKùZK g±e aò_eúZû[ð
ùaû]K g± ^Tþ ZZþ_êeêh (ùck @ùck, @û\e @^û\e, @ûd @Yûd _âbéZò) \ßûeû jêG ö
ùZùa aò_eúZû[ðùaû]K g± ^òðd Kfûùaùk cìk g± ù~Cñ _\ (aòùghý aû aòùghY) ùja
aò_eúZû[ðùaû]K g±Uò ùijò _\ ùjaû CPòZ ö iõÄéZ g±e aò_eúZû[ðùaû]K g± iõÄéZ I ù\gR
g±e ù\gR ùjaû @ûagýK ö C\ûjeYißeì_ :
@bòm @^bòm ^ìZ^ _êeûZ^
@ifò ^Kfò \êüLú iêLú
@ûÉòK ^ûÉòK êK ißMð
@ûgúaðû\ @bògû_ _êeiÑûe ZòeiÑûe
CVûYò MWÿûYò bêfþ ^òbêðfþ, VòKþ
KVò^ ùKûck cû^ @_cû^
Mfò @Afò / @ûiòfò iê¦e KêòZ, @iê¦e
Rd _eûRd jû^ò fûb
ù\ûhú ^òùðûh lc @lc
12

\ßòZúd @¤ûd
fòw, aP^ I _êeêh
2.1 : fòw
^òcùÜ e _â[c I \ßZò úd bûM Keò _âùZýK bûMùe _ûUò ùfLûGñ aûKý \ò@û~ûAQò ö aûKýMêWK
òÿ ùe
ùKùZK _\ Kkû-ùcûUû @leùe Q_û~ûAQò ö ùijò Kkû @lee _\MêWÿòKê flý Ke ö
_â[c bûM \ßZ
ò úd bûM
(K) ùMûaò¦aûaêu bûAe ^ñû cû]a ö (K) cûkZú bCYúe ^ñû cûîú ö
. IN
(L) aû_û aêXÿû ùjùfaò ùfLô_ûeêQ«ò ö
l
(L) ùaûC aêXÿú ùjùf aò _Xÿò_ûeêQ«ò ö
a
t
(M) Rwfùe aûN, jeòY, iòõj ej«ò ö (M) aûNêYú, iòõjú I jeòYú aò cYòh _eò Qê@ûuê
(N) Rk jó _âûYúu Rúa^ ö

ùiÜj Ke«ò ö
o r
(N) iê^û I eê_ûùe @kuûe MXÿû~ûG ö
(O) G ùZûUûùe _lú Mjk @Qò ö
a P
(O) _òfûcûù^ _lúKê @û\e Ke«ò ö
i
d
2.1.1 : GVûùe Cbd bûMe _âùZýK aûKýùe Kkû @leùe ùfLû[ôaû _\MêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG
.O
aòùghý _\ ö _â[c bûMe -L-M aûKýùe ùMûaò¦, bûA, cû]a, aû_û, aêXÿû, aûN, jeòY, iòõj-
ùMûUòG ùMûUòG _âûYúaûPK aòùghý _\ ö G aòùghý _\MêWÿòKê _êeêhaûPK _\eìù_ aýajûe
w
Keû~ûAQò ö \ßòZúd bûMe K-L-M aûKýùe [ôaû cûkZú, bCYú, cûîú, ùaûC, aêXÿú, aûNêYú,
w
iòõjú I jeòYú- ùMûUòG ùMûUòG ÈúaûPK _\ ö Gùa Cbd bûMe K-L-M aûKýùe aýajéZ
w
ùjûA[ôaû Gjòiaê _\MêWÿòKê ^òcÜ_âKûùe aòPûe Kùf @ûùc ù\Lôaû ù~;
ùMûaò¦, cû]a \êA RY _êeêhu ^ûc ö
cûkZú, cûîú \êARY Èú ùfûKu ^ûc ö
aû_û, bûA _êeêhiìPK RûZòaûPK aòùghý _\ ö
ùaûC, bCYú ÈúiìPK RûZòaûPK aòùghý _\ ö
aûN, iòõj, jeòY _êeêhaûPK _\ Gaõ Gcûûe ÈúaûPK _\ ùjCQò- aûNêYú,
iòõjú, jeòYú ö
aû_û, bûA, aêXÿû G Zòù^ûUò _êeêhaûPK _\e ÈúaûPK eì_ aû _\ ùjCQò-
ùaûC, bCYú I aêXÿú ö
13

Giaê _\MêWÿòK _âûYúaûPK ö _âûKéZòK fòwKê @û]ûe Keò @ûùc _âûYúaûPK g±MêWÿòKê _êeêh
aûPK I ^ûeúaûPK _\ eì_ùe aûKýùe aýajûe Keò[ûC ö G[ôeê @ûùc RûYòùf ù~- ù~Cñ _\
_êeêhuê aêSûG Zûjû _êõfòw _\ I ù~Cñ _\ Èúuê aêSûG Zûjû Èúfòw _\ ö
2.1.2 : \ßòZúd bûMe L aûKýùe aýajéZ ùjûA[ôaû Qê@û, O aûKýùe [ôaû _òfû I _â[c
bûMe O aûKýùe [ôaû _lú _\ Zòù^ûUòKê Gùa aòPûe Keòaû ö GMêWÿòK _âûYúaûPK _\ ö cûZâ
Giaê _\ ^òòðÁ bûaùe _êeêh_âûYú aû Èú_âûYúKê ^ aêSûA Cbd _âRûZòKê aêSûCQò ö c^êhý, ùfûK,
_gê, ~ûZâú, Kcðú, gògê, aò\ýû[ðú, Kê@û, ibû_Zò- G_eò @ûùc @ù^K _âûYúaûPK _\ aýajûe Keò[ûC;
ù~CñMêWÿòK Cbd _êeêh I ^ûeú iìPK ùjûA[ûG ö GMêWÿòKê Cbd fòw _\ bûaùe MâjY
Keû~ûA_ûùe ö G_âKûe _\ _ìaðeê cûB-@òeû, _êeêh- ^ûeú, Èú, aû_û-cû@û @û\ò _\ fMûA @ûùc
_õêfòw I Èú fòw _\eìù_ ^òòðÁ Keò[ûC ö ~[û,
Cbd fòw _\ `êfòwùe _eòað^ Èú fòwùe _eòað^
Qê@û / `êf @òeû Qê@û / @òeû `êf cûB Qê@û / cûB `êf
PùXÿA aû_ PùXÿA cû PùXÿA
~ûZâú _êeêh ~ûZâú Èú / ^ûeú ~ûZâú
ùKùZK ùlZâùe ùKak ^ûeúaûPK aû ÈúaûPK _\ fMûA _\Kê Èúfòw eì_ùe _eòað^
Keû~ûA[ûG ö ~[û :- Kcðú-cjòkûKcðú / ùPdûecû^þ-cjòkû ùPdûecû^þ / ùfûK-ÈúùfûK ö
2.1.3 : _ìaðeê _â\ _â[c bûMe M-N aûKýùe [ôaû Rwf, Rk, ùZûUû I \ßòZúd bûMe
N aûKýùe [ôaû iê^û, eê_û- GKGK _\û[ðiìPK aû @_âûYúaûPK _\ ö iõÄéZùe GMêWÿòKê Käúafòw
Kêjû~ûG ö IWÿò@ûùe Ne, aMòPû, KûMR, ajò, LU, cV, _ûjûW- G_âKûe g±MêWÿòKê @_âûYúaûPK
_\ bûaùe aýajûe Keû~ûA[ûG ö G ]eYe _\ ùKøYiò _âûYúuê aêSûC ^[ôaûeê Gaõ GMêWÿòKe
_âûKéZK
ò fòw ^[ôaûeê G_âKûe _\Kê iõÄéZ bûhû @^êiûùe Kæúafòw _\ eìù_ _âZ_ò û\^ Keû~ûA@ûiòQò ö
iõÄéZùe _êõfòw I Èúfòw g±eì_ _eò Kæúafòwe ÊZª eì_ I aýajûe ejòQò ö Kò«ê
IWÿò@ûùe aÉêaûPK g±e bò^Ü eì_ ^ûjó ö G ]eYe g± _êõfòw _eò aýajéZ ùjûA[ûG ö iêZeûõ
IWÿò@ûùe _êõfòw I Èúfòw-G_eò \êAUò fòwùe aòùghý _\MêWÿòK aýajéZ jêG ö
2.1.4 : IWÿò@û bûhûùe iõÄéZû^êiûeú Kæúafòwe _\MêWÿòK _êõfòw bkò c]ý aýajéZ jêG ö ~[û-
_òfûUòKê ^ò@-ajòUòKê ^ò@ / _ê@Kê ù\f-Kfc ù\f / eêl ùfûK-eêl ùPùjeû ö GVûùe _òfû, _ê@,
ùfûK-_êõfòwaûPK ö Kfc, ajò, ùPùjeû-@_âûYúaûPK ö cûZâ Cbd _âKûe _\ icû^ eúZòùe
aýajéZ ùjCQò ö iêZeûõ IWÿò@û bûhûùe aýûajûeòK aò]û^ \òMeê Kæúafòw ^ûjó ö
14

2.1.5 : iõÄéZ bûhûe @^êieYùe IWÿò@û bûhûùe ùKùZK @_âûYúaûPK g± lê\â, ^òaòWÿ, aWÿ,
iû^ AZýû\ò @[ðùe Èúfòw _eò aýajéZ jêG ö ~[û- _êÉòKû, ^ûUòKû, a^û^ú, @eYýû^ú, _[êeò ö
2.1.6 : IWÿò@û bûhûùe iõÄéZ @^êeì_ ùKùZK g± (@_âûYú aûPK) Èúfòw eìù_ ÊûbûaòK eúZòùe
aýajéZ jêG ö ÊûbûaòK Èúfòw _\e ùKùZûUò C\ûjeY ùgûbû, a¦^û, Kûc^û, _âZòbû, eûZòâ ö
2.1.7 : fòw _eòaðê aò]û^ :
ùfLôaû I Kjòaûe iêaò]û _ûAñ @ûùc IWÿò@û bûhûbûhúcûù^ ùaùkùaùk _êõfòwKê _âùdûR^
@^êiûùe Èúfòw eì_ùe _eòað^ Keò aýajûe Keê[ûG ö G ùlZâùe @ûùc ùKùZK ^òòðÁ eúZò aû
^òdc @^êieY Keê[ûG ö ùijòiaê fòw _eòaðê ùKùZûUò aò]û^Kê GVûùe aòPûe Keòaû ö
N
(K) _âûYúaûPK `êfòw _\Kê Èúfòw Keòaûùaùk @ûùc ùKùZK ÊZª aò_eúZ g± aýajûe
. I
Keò[ûC ö ~[û- aû_û-ùaûC,cû@û / ae-K^ýû,a]ì, / _êehê -Èú / bûA-bûCR / _ê@-ùaûjì, Sò@ /
l
a
âûaþ-ùaMcþ / eRû-eûYú / @Rû-@ûB / cûcê-cûBñ ö
r t
(L) aòbò^Ü _âZýdKê cìk _êõfòw g±e _ùe ù~ûM Keò Èúfòw _\ Zò@ûeò Keû~ûG I aýajûe
o
Keû~ûG ö ~[û :-
i a P
1 ö @û _âZýd ù~ûMùe : P_k-P_kû / iek-iekû / ùKûKòk-ùKûKòkû / b\â-b\âû / ibý-
ibýû ö GVûùe Èúfòw aûPK g±ùe @û _âZýdUò @û-Kûe (ö) eìù_ ù~ûM ùjûAQò ö
d
2 ö @@-A@û / @K-AKû-bûaùe eì_û«eòZ ùjûA Èúfòw _\ MVòZ jêG ö ~[û- _ûVK-_ûVòKû /
.O
^ûdK-^ûdòKû / MûdK-MûdòKû / PûkK-PûkòKû ö GVûùe _êõfòw aûPK g±e ùghùe [ôaû
w
@@-@K ~[ûKâùc A@û-AKûùe _eòYZ ùjûA Èúfòw aûPK g± MVòZ ùjûAQò ö
w
3 ö B _âZýd ù~ûM \ßûeû :- _êõfòw g±e ùghùe B (ú- Kûe) ù~ûM ùjûA IWÿò@û bûhûùe
Èúfòw g± MVòZ jêG ö ~[û- ù\a - ù\aú / iòõj-iòõjú / ZeêY / ZeêYú / iê¦e-iê¦eú /
Û-Ûú ö
w
4 ö @û^ú I @ûYú _âZýd ù~ûMùe _êõfòw g± Èúfòw g±ùe a\kò~ûA[ûG ö ~[û gòa-gòaû^ú
/ ~a^-~a^û^ú (@û^ú) / A¦â-A¦âûYú (@ûYú) ö
5 ö Yú I CYú _âZýd ù~ûùM IWÿò@ûùe _êõfòw g± Èúfòw g± ùjûA[ûG ö ~[û _ûUeû-
_ûUeûYú / KûPeû-KûPeûYú (Yú) / aûN-aûNêYú / MCWÿ-MCWêYú (CYú) ö
6 ö Cfò _âZýd ù~ûMùe _êõfòw Èúfòwùe eì_û«eòZ ùjûA[ûG ö ~[û : ùaw-ùawêfò / aM-
aMêfò / jõi-jõiêfò ö
7 ö ùKùZK _õêfòw g± @ûc iûcûRòK iõ_Kð I aòPûe @^êiûùe bò^Übò^Ü @[ðùe Èúfòw eì_
ùjûA[ûG ö ~[û
15

_êõfòw Èúfòw-1 Èúfòw-2

@ûPû~ðý @ûPû~ðýû (~òG _ûV _Xÿû«ò) @ûPû~ðýûYú (@ûPû~ðýu _ZÜú)
gì\â gì\âû-gì\âûYú (gì\âRûZòe ^ûeú) gì\âú (gì\âe _ZÜú)
lZâòd lZòâdû (lZâòdRûZòe ^ûeú) lZâòdú / lZâòdûYú (lZâòde _ZÜú)
_ê@ Sò@ (aò_eúZ @[ðùe K^ýûi«û^) ùaûjì (_ê@e_ZÜú)
bûA bCYú (aò_eúZ @[ðùe eqiõ_Kð) bûCR (bûAu_ZÜú)
8 ö ùKùZK ùa÷ù\gòK g±ùe IWÿò@û _âZýd ù~ûM Keò @ûùc _êõfòw aûPK g±Kê Èúfòw aûPK
g±ùe _eòYZ Keò[ûG ö ~[û- cûÁe + @ûYú = cûÁeûYú / iûùja +@ûYú = iûùjaûYú ö
2.2 : aP^ : Gùa Zùk \ò@û~ûA[ôaû aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö ùiiaêùe [ôaû Kkû I ùcûUû @lee
_\MêWÿòKe aýajûeKê flýKe ö
(K) _òfûUò ùLkêQò ö _òfûcûù^ ùLkêQ«ò ö
(L) ùcûùZ ajò Lù \ò@ ö ùcûùZ ajòMêWÿòK \ò@ ö
(M) Leûùe ^BUû gêLôMfû ö Leûùe ^BMêWÿûK gêLôMfûYò ö
K aûKýùe _òfûUò Kjòùf RùY _òfûKê ^òùðg KeêQò ö _òfûcûù^ _\Uò GKeê @]ôK
_òfûuê aêSûCQò ö
L aûKýùe ajò Lù Kjòùf ùMûUòG ajòKê iìPûCQò ö ajò ijòZ MêWÿòK ù~ûM ùjaûeê
ajòMêWÿòK _\Uò GKeê @]ôK ajòKê aêSûCQò ö
M aûKýùe ^B-Uû Kjòùf ùMûUòG ^BKê ^òùðg KeêQò ö ^BMêWÿûK Kjòùf GKeê
@]ôK ^BKê aêSûCQò ö
~ûjû\ßûeû _âûYúaûPK @[aû @_âûYúaûPK iõLýû (GK aû Zjóeê @]ôK) MY^û Keò
RYû_ùWÿ ZûjûKê aP^ Kêjû~ûG ö
iõÄéZ bûhûùe GKaP^, \ßòaP^ I ajêaP^ aýajûe Keû~ûG ö cûZâ IWÿò@ûùe \êAUò aP^
aýajûe Keû~ûG ö GK I GKeê @]ôK- G_eò @[ðùe IWÿò@ûùe \êAUò aPê _âùdûM Keû~ûG ö
~[û- GKaP^ I ajêaP^ ö
2.2.1 : GKaP^ :
ù~Cñ _\eê aÉêe aû _âûYúe iõLýû GK aû ùMûUòG ùaûfò RYû~ûG; Zûjû GKaP^ _\ ö
~[û KêKêe bêKêQò / KûC eûaêQò / NeùU ùZûkòfû / cêñ ~òaò / QûZâUò ùfLêQò ö
16

GVûùe ùeLûuòZ _\MêWÿòK GK iõLýûKê aû ùMûUòKê aêSûCQò ö ùZYê GMêWÿòK GKaP^ _\e
^cê^û ö
2.2.2 : iû]ûeYZü GK aP^ùe g±ùe KòQò ù~ûM jêG ^ûjó ö ~[û- Ne bûwòMfû / MQ fûMòfû /
_òfû _XÿêQò / Sò@ jiòfûYò ö cûZâ IWÿò@ûùe ùKùZK iÚkùe GKaP^ùe G, Uû, Uò, UòG, ùMûUòG,
ùMûUûG, ùMûùU, LòK, LòG, Lù, I ùMûUûK AZýû\ò iìPK aû PòjÜ bûaùe fûMò[ûG ö Gjò
iìPKMêWÿòK c¤eê ùKùZK _\e _ìaðeê I ùKùZK _\e _ùe fûMò[ûG ö _\e _ìaðeê fûMò[ôaû
GKaPê iìPKMêWÿòKê @bòù~ûRK PòjÜ Kêjû~ûG ö _\e _ùe fûMò[ôaû aP^ PòjÜKê iõù~ûRK
PòjÜ Kêjû~ûG ö Zùk \ò@û~ûA[ôaû aûKýMêWÿòKê _Xÿ I Kkû@lee aP^ PòjÜMêWÿòKê flýKe ö
(K) MûB PeêQò ö ùi LûAfû ö jõi _jñeêQò ö
. IN
l
(L) _òfûUò ^ûPêQò ö ùfûKUòG @ûiêQò ö NeùU Kfò ö MûWÿòUû aòKòù\fû ö fêMûLù KòY ö
a
t
(M) LòG ajò KòYòfò ö ùMûUòG Rò^òh cûMòaò ö ùMûùU K[û Ke ö cûZâ ùMûUûG _òRêkò
r
o
LûAfû ö
a P
K bûMùe Zòù^ûUò aûKý ejòQò ö Zòù^ûUò~ûK aûKýùe MûB, ùi, jõi _\ Kðû eì_ùe
i
aýajéZ ùjûAQò ö cûZâ GVò MûB Kjòùf ùMûUòG MûB, ùi Kjòùf ùKak RùY aýqò I jõi Kjòùf
d
ùMûUòG jõiKê aêSûCQò ö ùZYê Giaê _\ùe KòQò iõù~ûRK aû @bòù~ûRK _ìaðeê aû _ùe fûMò
.O
^[ôùf aò GMêWÿòK GKaP^ùe aýajéZ ùjûA[ôaûe iÝÁ RYû_WêQò ö
w
L bûMùe _ûùMûUò aûKý ejòQò ö _òfû, ùfûK, Ne, MûWÿò, fêMû,- G_eò _ûUò _\ Kðû
w
eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö Giaê _\e _ùe ~[ûKâùc Uò (_òfû-Uò), UòG (ùfûK-UòG), ùU (Ne-
w
ùU), Uû (MûWÿò-Uû), Lù (fêMû-Lù) AZýû\ò aPîìPK PòjÜ / _\ ù~ûM ùjûAQò ö GMêWÿòK
iõù~ûRK PòjÜ bûaùe _\e _ùe fûMòQò Gaõ _âùZýK (aòùghý) _\Kê iõLýû \òMeê GK aû
ùMûUòG ùaûfò iìùPA ù\CQò ö @[ðûZ- _òfûUò Kjòùf- RùY _òfû, ùfûKUòG Kjòùf- RùY ùfûK
ùaûfò aêSû_WÿêQò ö
M bûMùe Zòù^ûUò aûKý ejòQò ö _âùZýK aûKýe Kðû_\ GKaP^ùe aýajéZ ùjûAQò ö
ajò, Rò^òh, K[û- AZýû\ò aòùghý _\ _ìaðeê @bòù~ûRK bûaùe GKiõLýûe @[ð aêSûAaû _ûAñ
~[ûKâùc LòG, ùMûUòG, ùMûùU fûMòQò ö LòG ajò Kjòùf- ajòe iõLýû GK, ùMûUòG Rò^òh Kjòùf
Rò^òhe iõLýû GK- G_eò aêSû~ûCQò ö
17

2.2.3 : ajêaP^
IWÿò@û bûhûùe @ûùc aýajûe Keê[ôaû ajêaP^cìkK iìPKMêWÿòK ùjCQò- G, cû^, cûù^,
MêWÿòK, MêWÿûK, MêWÿòG, MêWÿûG, icìj, iaê, ùgâYú, aMð, MY, \k, _f, cûkû, eûRò, aé¦ I eûgò
AZýû\ò ö C\ûjeYMêWÿòKê flýKe :
(K) ùfûùK VòKþ ù^Zû aûQòùa ö (L) _òfûcûù^ ùLkòaûKê Mùf ö
(M) MQMêWÿòK fMûMfû ö
GVûùe ùfûùK, _òfû, MQ, ùMûUòG ùMûUòG GKaP^ cìkK (aòùghý) _\ ö Giaê _\ùe
G, cûù^, MêWÿòK AZýû\ò (_âZýd) ù~ûM ùjûAQò ö (~[û- ùfûK + G = ùfûùK / _òfû + cûù^ =
_òfûcûù^ / MQ + MêWÿòK = MQMêWÿòK ö GVûùe Giaê _\e ajêaP^ eì_ ùjûAQò ö
2.2.4 : iû]ûeYZü @ûùc ^òcÜfòLôZ eúZòùe G_âKûee ajêaP^cìkK _\ MV^ Keò[ûC ö
GKaP^cìkK _\ iõù~ûRK/iìPK_\ ajêaP^cìkK _\
_òfû G _òfûG / _òùf
Zêù¸ cûù^ Zêù¸cûù^
_Zâ MêWÿòK / MêWÿûG _ZâMêWÿòK / _ZâMêWÿûG
QûZâú MY QûZâúMY
Mêeê Kêk MêeêKêk
ùcû _f / \k ùcû_f / ùcû\k
jõi _Oþqò jõi _Oþqò
2.2.5 : ajê, ajêZ, @ù^K, iaê, ùKùZK, @]ôKûõg, @MYòZ, MêWÿûG, MêWÿòG, KòQò- AZýû\ò iìPK
_\ ù~ûùM GKaP^cìkK (aòùghý) _\Kê ajêaP^ùe _eòYZ Keû~ûA_ûùe ö aòùghý_\ _ìaðeê
GiaêKê @bòù~ûRK aû _ìaðiìPK _\ bûaùe fMû ~ûA[ûG ö ~[û
@bòù~ûRK/_ìað iìPK_\ GKaP^ ajêaP^cìkK eì_
@ù^K Sò@ @ù^K Sò@
ùKùZK ùfûK ùKùZK ùfûK
iaê eûRý iaê eûRý
ajê bûa ajê bûa
18

2.2.6 : ùKùZK iÚkùe \êA, Zò^ò, _û, iûZ, â, \g, ùZe, _Pògò, _Pûg, gjgj,
jRûejRûe @û\ò iõLýû aûPK g± ajêZßùaû]K iìPK _\ bûaùe GKaP^ aòùghý_\ _ìaðeê ù~ûM
ùjûA ùijò _\Kê ajêaP^ùe _eòYZ Keò[ûG ö ~[û- \êA _êeêh, Zò^ò cê, _û A¦òâd, gjgj
ahð ö
2.2.7 : @ù^K iÚkùe @ûùc GKaP^cìkK g±Kê fMûZe ù\ûjeûA aû \ßòZß Keò aýajûe
Keò[ûC ö Gjû\ßûeû GKaP^cìkK _\Uò ajêaP^ _\ùe _eòYZ ùjûA[ûG I ajêaPê @[ð _âKûg
Kùe ö C\ûjeY :-
(K) ù\gù\g bòZùe iûõÄéZòK i´§ aXÿêQò ö / (L) NeNe aêfò ùMøZcú ùiûeòh cêVûG
N
aò _ûAùf ^ûjó ö / (M) QûZâQûZâu bòZùe ZKð _âZòù~ûMòZû ùjfû ö
l . I
GVûùe ù\gù\g, NeNe, QûZâQûZâ g±MêWÿòK \ßòZß eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö ù\gù\g
t a
Kjòùf- ù\gMêWÿòK aû ù\gcû^, NeNe Kjòùf _âùZýKNe aû @ù^KNe, QûZâQûZâu Kjòùf
r
QûZâcûû @[ð _âKûg _ûCQò ö @[ðûZþ C_efòLôZ ùeLûuòZ Kkû@lee _\MêWÿòK GKaPê \ßòZß ùjZê
ajêZßùaû]K ùjûA ajêaP^ eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö
P o
2.2.8 : GKaP^ eì_
i a ajêaP^ eì_
cêñ
d
@ûùc, @ûùccûù^, @ûù¸cûù^
.O
Zê, Zêùc,Zêù¸,@û_Y Zêùccûù^, Zêù¸cûù^, Zêù¸iaê, @û_Ycûù^
w
ùi,Zûjû, iòG ùicûù^, ùiMêWÿòK, ùijòMêWÿòK, ùiiaê, ùijòcûù^, Zûjûiaê
~ûjû, ~òG,G,Gjû,ùK ù~CñMêWÿòK, ù~iaê, ù~Cñcûù^,GMêWÿòK, Giaê, Gcûù^,
w ùKCñcûù^, Gjòiaê, ~ûjû~ûjû ö
w
2.2.9 : IWÿò@û bûhûùe ùKùZK ùlZâùe Kâòdû @^êiûùe aûKýùe ajêaP^ @[ð I eì_ aêSû_ùWÿ ö
~[û- ùfûK @ûiò~òùa ö _òfû _eúlû ù\ùf ö PùXÿA CWÿM
ò ùf ö MûB PeêQ«ò ö
Giaê aûKýùe ùeLûuòZ Kkû@lee _\MêWÿòK (ùfûK,_òfû,PùXÿA,MûB) ùMûUòG ùMûUòG
GKaP^ cìkK aòùghý _\ ö cûZâ @ûiò~òùa, ù\ùf, CWÿòMùf, PeêQ«ò AZýû\ò Kâòdû_\- ajêaP^
cìkK ùjûA[ôaûeê KðûaûPK aòùghý _\MêWÿòK ajêaP^ @[ðùe aýajéZ ùjûAQ«ò ö
2.2.10 : Pòe«^ iZý aû ^òZýKûkú^ aûÉaZûKê aêSûAùf GKaP^cìkK RûZòaûPK _\ ajêaP^
@[ðùaû]K ùjûA[ûG ö ~[û- gògê ^ò¿û_ / _òfû VûKêe / cYòh ùiÜjgúk ö GVûùe gògê, _òfû, cYòh
^òòðÁ bûùa ùMûUòGKê âêSûA icÉuê aêSûCQò I ajêaP^cìkK ùjûAQò ö
19

2.2.11 : MYû~ûA_ûeê ^[ôaû aÉêe _eòcûYKê aêSûC[ôùf IWÿò@ûùe ùijò @MY^úd _\e ajêaP^
ùjûA_ûùe ^ûjó ö G \òMeê _ûYò, aûfò, iê^û, _[e AZýû\ò ùlZâùe iõLýûaûPK iìPK _\ Gjûe
_ùe aû _ìaðeê ù~ûMKeò ajêaP^ @[ð _âKûg Keû~ûA_ûùe ö ~[û- _ûL _[e / \êA cûVò@û _ûYò /
Zò^ò Zêkû iê^û / \g aÉû aûfò ö
2.2.12 : aP^ iõ_Kðùe ùKùZûUò RûYòaû K[û û
(K) _âûYúaûPK _\ _ùe Uò, Uû, UòG, cûù^ AZýû\ò aPîìPK MêWÿòK fûMò[ûG ö ~[û- _òfûUû /
_òfûUò / MQUûG / ùfûKcûù^ / ùicûù^ / Zêùccûù^ ö
(L) @_âûYúaûPK _\ _ùe aP^ iìPK aû iõù~ûRK _\ bûaùe MêWÿûK, MêWÿòG, MêWÿòK, MêùWÿ,
ùU, UûG, Uò ù~ûM ùjûA[ûG ö ~[û ajòMêWÿòK, _[eUûG ö
(M) @^û\e @[ðùe _âûYúaûPK g±ùe MêWÿûK, MêWÿòK, MêùWÿ @û\ò aP^ _âZýdù~ûM ùjûA_ûùe ö
~[û- _òfûMêùWÿ / ùfûKMêWÿûK / ùQkòMêWÿòK ö
(N) ùijò_eò i¹û^, @û\e I MêeêZß _âZò_û\^ @[ðùe @_âûYúaûPK _\ _ùe _âûYú aûPK
aPîìPK cûù^, cû^, Uò AZýû\ò fûMò_ûùe ö ~[û- ^Bcûù^ cûZéaZþ / _ûjûWUò iê¦e /
_[ecû^ iûlûZþ VûKêe / aûfòMeWÿûcûù^ gûkMâûc ùjûAMùf ö
(O) ajêaPê @[aû GKaPê iìPKMêWÿòKê @ûùc GK icdùe _\e _ìaðeê Gaõ _ùe Cbd
iÚû^ùe fMûA _ûeòaû ^ûjó ö C\ûjeYMêWÿòKê flý Ke :
gê¡ @gê¡
@ù^KùfûK, ùfûKcûù^ @ù^K ùfûKcûù^
iaê_òfû, _òfûiaê iaê _òfûcûù^
_âùZýK QûZâú _âùZýK QûZâúiaê
2.3 : _êeh
ê :
aýqòaòùghu _ûAñ aòKÌ _\ bûaùe cêñ, @ûùc, @ûù¸, Zê, Zêùc, Zêùccûù^, ùi,
ùicûù^, @û_Y, @û_Ycûù^ _âbéZò aýajéZ ùjûA[ûG ö GMêWÿòKê aýqòaûPK (iað^ûc) _\ Kêjû~ûG ö
aýqòaûPK _\MêWK òÿ ê aqû, ùgâûZû I aòhd Cùgý \òMeê Zòù^ûUò _êehê ùe aòbq Keû~ûG ö
~[û- _â[c_êeêh, \ßòZúd_êeêh I ZéZúd _êeêh ö _âùZýK _êeêhe GKaP^ I ajêaP^ eì_ ejòQò ö
20

2.3.1 : _â[c _êeêh :

~òG Kùj aû ~òG ^òùR aqû- iòG ùjCQò _â[c _êeêh ö aqû ^òR _ûAñ cêñ aýajûe
Kùe ö ~[û cêñ LûAaò / cêñ LûAfò ö aqû I aqûu ijòZ i´§ [ôaû @^ýcûû _ûAñ IWÿò@û bûhûùe
@ûùc, @ûù¸, @ûù¸cûù^, @ûùccûù^ aýajéZ jêG ö ~[û @ûù¸ LûAaû / @ûù¸cûù^ LûAaê ö
_â[c _êeêhùe aýajéZ g±MêWÿòKe eì_ @ûc bûhûùe Gjò_eò
GKaP^ ajêaP^ aûKýùe aýajûe
cêñ @ûù¸, @ûù¸cûù^, @ûùccûù^ cêñ ~ûG ö @ûù¸ ~ûC ö @ûù¸cûù^ ~ûC ö
2.3.2 : \ßòZúd _êeêh :
IN
aqûe K[ûKê ù~ gêùY aû ù~Cñ ùgâûZû Cùgýùe Kêjû~ûG- Zûjû \ßòZúd _êeêh ö
.
al
\ßòZúd _êeêh GKaP^ùe Zê, Zêùc, @û_Y aýajéZ jêG ö iû]ûeY @[ðùe, Zêz @[ðùe,
r t
@amû I @^û\e @[ðùe, @Zò @û_Yûe I icÉee Z[û K^òÂ Éee aýqò _ûAñ Zê aýajéZ jêG ö
o
i¹û^ I icÉeúd @[ðùe Zêùc I cû^ýû[ðùe @û_Y aýajéZjêG ö \ßòZúd _êeêh ajêaP^ _ûAñ
i a P
@û_Ycûù^, Zêùccûù^ I Zêù¸iaê aýajéZ jêG ö C\ûjeY MêWÿòKê flýKe -
Zê _Xÿòaê / Zêùc _Xÿòa / @û_Y _Xÿòùa / Zêùccûù^ _Xÿòa / @û_Ycûù^ _Xÿòaû ùjùa ö
d
.O
2.3.3 : ZéZúd _êeêh :
aqû I ùgâûZû aýZúZ @^ý aýqòcûûê ZéZúd _êeêh bûaùe aòùaP^û Keû~ûG ö
w
w
~ûjû aòhdùe aû ù~Cñcûû iõ_Kðùe KòQò Kêjû~ûG aû að^û Keû~ûG ùijò aýqò aû
w
aýqòcûù^ ZéZúd _êeêh ö ~ûjû aòhdùe Kêjû~ûG ùijò aýqò @û\ee ùjûA[ôùf Zû _ûAñ ùi
aýajéZ jêG ö ~[û- ùi ~òa ö ~\ò aýqò RYu i¹û^ù~ûMý ùjûA[û«ò ùZùa ùi ~òùa / ùi
LûAùa _âbéZò aýajéZ jêGö ZéZúd _êeêhe ajêaP^ eì_ ùjCQò ùicûù^ ö ùicûù^ ~òùa /
ùicûù^ LûAùa ö
GZ\þ aýZúZ ù~, ~òG, ùK, KòG, ùKCñcûù^, ù~Cñcûù^, ~ûjûue, Gaõ @^ýû^ý icÉ
^ûcaûPK I aýqòaûPK _\ ZéZúd _êeêh bûaùe aòùaPòZ jêG ö ~[û- aûkK, QûZâ, eûc, Mwû,
jòcûkd, fZû, RM^Üû[, \ßûeòKû- AZýû\ò ^ûcaûPK (aòùghý) _\MêWÿòK c¤ ZéZúd _êeêh @U«ò ö
21

ZéZúd @¤ûd
_\ _âKeY - aòùghý
3.1 : ù~ùKøYiò _âKûee @^êbìZò, ]ûeYû, NUYû, aòPûe, _âiw, iciýû I Kû~ðýKê ùK¦âKeò @ûc
c^ùe ^û^û _âKûee bûa RûZ jêG ö ùMûUòG _QKê ùMûUòG, Zû _QKê @ûC ùMûUòG- Gjò_eò
_QKê_Q @ûc c^ùe bûa fûMò ejò[ûG ö aqû eìù_ @ûùc cê bûaKê @^ýRYu ^òKUùe _âKûg
Keò[ûC ö @^ýRùY @ûc K[ûKê ùgâûZû bûaùe gêYò[û«ò I aêSò[û«ò ö aqû I ùgâûZû c¤ùe Kjòaû
→ gêYa ò û → aêSa
ò û \ßûeû bûae aò^cò d I iõPûe NUò[ûG ö _eiÝe c¤ùe bûae ieY I aò^cò d
Kû~ðýUò ~ûjû cû¤cùe iµû\òZ ùjûA[ûG ZûjûKê bûhû Kêjû~ûG ö G_eòKò c^ùe Pò«û Keòaû I
Pò«ûKê _âKûgý eì_ ù\aû _ûAñ bûhû @ûcKê iûjû~ý Keò[ûG ö
3.2 : @ûMeê @ûùc RûYòiûeòùQ ù~ @ûc cêLeê bûa _âKûg _ûAñ _â[ùc ]ß^ò iùuZMêWÿòG CyûeòZ
jêG ö Gjû _¡Zòa¡ I gévkòZ ùjûA CyûeòZ ùjùf, Zûjû bûhû jêG ö _¡Zòa¡ ùjaû @[ð ùMûUòG
_ùe ùMûUòG ]ß^ò ^òdc @^êiûùe cògò ^òòðÁ @[ð _âKûg Keòaû ö cêL ^òüiéZ ]ß^ò icìjKê ùfLôaû
I _Xÿòaû Cùgýùe ^òòðÁ @ûKûe aû eì_UòG \ò@û~ûA[ûG ö Gjò eì_Kê @ûùc að aû fò_ò
Kjò[ûC ö iêZeûõ ~ûjû cêjñùe CyûeòZ jêG, Zûjû ]ß^ò I cêL CyûeòZ ]ß^òe ùfLû eì_Kê að
aû fò_ò Kêjû~ûG ö GK aû GKû]ôK að còkòZ ùjûA @[ð _âKûg Kùf ZûjûKê g± Kêjû~ûG ö
GK aû GKû]ôK að \ßûeû MXÿû~ûA[ôaû iû[ðK g± còkòZ ùjûA bûa_âKûg Kùf ZûjûKê Cqò
Kêjû~ûG ö iû[ðK I ißû]ú^ ùjûA bûa _âKûg Keê[ôaû CqòKê aûKý Kêjû~ûG ö bûa _âKûgùe ic[ð
iû[ðK g±MêWÿòKe icûjûe jó aûKý ö aûKý bûhûe _â]û^ @w ö cù^ eLôaûKê ùja ù~- g±
aû g±MêWÿòK _\ ^êj«ò ö aûKýùe g± bûaùaû]K ùjûA aýajéZ ùjùf, ZûjûKê _\ Kêjû~ûG ö
3.3 : Gùa Zùk ùfLû~ûA[ôaû C\ûjeYMêWÿòKê ùMûUòG _ùe ùMûUòG _Xÿ, flýKe I aêS ö
(K) Zþ + C / I / iþ + G / Mþ + @ / Qþ + @ / eþ + G / _þ + @û / Yþ + A / \þ + A / @ ö
(L) Zþ + C = Zê / I / iþ + G = ùi / Mþ + @ = M / Qþ + @ = Q / eþ + G = ùe / _þ + @û = _û
/ Yþ + A = Yò / \þ + A = \ò / @ ö
(M) Zê, I, ùi, M + Q = MQ, ùe, _û + Yò = _ûYò, \ò + @ = \ò@ ö
(N) Zê, I, ùi, MQ + ùe = MQùe, _ûYò, \ò@ ö
(O) Zê I ùi MQùe _ûYò \ò@ ö
22

K C\ûjeYùe [ôaû Zþ, C, I, iþ, G, Mþ, @, Q, @, eþ, G, _þ, @û, Yþ, A, \þ, A,
@- GMêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG ]ß^ò ö GMêWÿòKe @[ð ^ûjó ö cêLeê ùKak CyûeòZ jê@«ò ö GMêWÿòK cê
bûaKê _âKûg Keò_ûe«ò ^ûjó ö
L C\ûjeYùe K C\ûjeYùe [ôaû ]ß^òMêWÿòK cògòKeò I ùKùZûUò GKK bûaùe ejòQò ö
_âùZýK ùMûUòG ùMûUòG @fMû ]ß^òeì_ ö I @ G \êAUò GKK iße]ß^ò eì_ ö Zê ùi
M Q ùe _û Yò \ò AZýû\ò eì_ùe ùMûUòG ùMûUòG ^òòðÁ aý¬^ ]ß^ò I iße]ß^ò (C G
@ A) AZýû\ò cògòQò ö ùMûUòG ùMûUòG @fMû eì_ Gjû \ßûeû _âKûg _ûAQò ö cûZâ GMêWÿòKê QûWÿò
QûWÿò aû @fMû @fMû CyûeY Kùf @[ð _âKûg _ûC^ûjó ö GMêWÿòK ùKak ]ß^ò aû ]ß^ò icûjûe, bûhû
^êj«ò ö
. IN
M C\ûjeYùe L C\ûjeYùe [ôaû M + Q, _û + Yò I \ò + @ cògò ~[ûKâùc MQ,
l
_ûYò I \ò@ Zòù^ûUò eì_ Zò@ûeò KeòQ«ò ö Gùa GMêWÿòKê CyûeY Keû~ûC aû ùfLû~ûC Zê, I,
a
t
ùi, MQ, ùe, _ûYò, \ò@ ö G iaêKê ejò ejò CyûeY Keòaû \ßûeû @ûùc RûYòùf ù~ GMêWÿòK GK
o r
GK iû[ðK g± ö cûZâ MQ g± ijòZ ùeUò QûWÿòKeò ejòaûeê aû @fMû CyûeòZ ùjaûeê iµìð
@[ð _âKûgùe aû]û NUòfû ö @ûùc Gùa G cògâòZ ]ß^òeì_ aû g±MêWÿòKê G_Uùi_U Keò CyûeY Keòaû
a P
@[aû ùfLôaû ö I ùi Zê ùe MQ \ò@ _ûYò G_eò CyûeY aû fòL^ \ßûeû ùKøYiò
i
bûa I bûae @[ð _âKûg _ûC^ûjó ö ùZYê g±MêWÿòK GYêùZYê bûaùe ^òdc ejòZ ùjûA _âKûg _ûAùf
Zûjû bûhû jêG ^ûjó ö
d
.O
N C\ûjeYùe MQ g± ijòZ ùeKê ù~ûMKeò MQùe g±UòKê MV^ Keû~ûAQò ö
w
Gùa K C\ûjeYe ]ß^òMêWÿòKê gévkûa¡ aû ^òdcû^êiûùe _¡Zòa¡ Keò @ûi CyûeY Keòaû aû
w
ùfLôaû ö ~[û- Zê I ùi MQùe _ûYò \ò@ ö Gùa @ûùc G_eò bûùa Kjòaû I ùfLôaû \ßûeû _âùZýK
w
g± GK GK iû[ðK g± eìù_ cògò O C\ûjeYe iû[ðK I _ìðûw aûKýUòKê MV^ Kùf ö Gjò aûKýUò
jó bûhûe _â]û^ @w eìù_ bûaKê _ìð eìù_ aêSûA _ûeòfû ö aûKýùe aýajûe ùjaû \ßûeû Zê
I ùi MQùe _ûYò \ò@ _âùZýKUò g± GK GK _\ bûaùe _eòPòZ ùjfû ö
@ZGa iû[ðK g± aûKýùe aýajéZ ùjùf ZûjûKê _\ Kêjû~ûG ö
3.4 : Gùa Zùk \ò@û~ûA[ôaû Zòù^ûUò C\ûjeYKê ù\L ö
(K) @ûc Mñûùe ÄêfUòG ejòQò ö
↓
(L) ùZYê @ûùc ijRùe _ûV _Xÿò _ûeòQê ö
↓
(M) _ûV _XÿòQê ùaûfò iêLùe ejòQê ö
23

GVûùe Zòù^ûUò~ûK aûKýùe _ûV_Xÿû I Zûe _eòYûcKê ùÂ ùMûUòG _ùe @ûC ùMûUòG
bûa _QKê _Q fûMòfûMò _âKûg _ûAQò ö K aûKýùe @ûc / Mñû-ùe / Äêf-UòG / ejòQò PûùeûUò
g± _\ bûaùe aýajéZ ùjûAQò ö L aûKýùe ùZYê / @ûùc / ijR-ùe / _ûV / _Xÿò / _ûeòQê
G_eò Q@ùMûUò g± _\ eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö M aûKýùe _ûV / _XÿòQê / ùaûfò / iêL-ùe /
ejòQê _ûùûUò g± _\ eì_ùe ejòQò ö Zòù^ûUò~ûK aûKýùe ~[ûKâùc @ûc, Mñû, Äêf, ejþ, ùZYê,
ijR, _ûV, _Xþ, _ûeþ, ùaûfò, iêL, @Qê G_eò g±MêWÿòKê aýajûe KeòùQ ö
GVûùe g± aýajûe \êAUò \òMeê ùjûAQò ö ùMûUòG \òM ùjCQò g±ùe KòQò ù~ûM
ùjûA^ûjó ö @^ý \òMUò ùjCQò g±ùe KòQò ù~ûM ùjûAQò ö ~[û @ûc, ùZYê, _ûV, ùaûfò
GMêWÿòKùe KòQò ù~ûM ùjûA^ûjó ö @[ðûZþ GMêWÿòK cìk eì_Kê @aòKk MâjY Keò aûKýùe _\ eì_ùe
aýajéZ ùjûAQò ö iêL, Mñû, MQ, cYòh, cûUò, jûZ, ^B, @ûKûg, `êf G_eò GK GK gê¡ aû KòQò
ù~ûM ùjûA^[ôaû cìkeì_e g± ö
ùijò_eò C_efòLôZ C\ûjeYùe Mñû + ùe = Mñûùe / Äêf + UòG = ÄêfUòG /
ejþ + A + @Qþ + A = ejòQò / ijR + ùe = ijRùe / _Xþ + A = _Xÿò / _ûeþ + A + @Qþ + C
= _ûeòQê / _Xþ + A + @Qþ + C = _XÿòQê / iêL + ùe = iêLùe / ejþ + A + @Qþ + C = ejòQê
AZýû\ò _\ùe cìk gê¡ g± eì_MêWÿòKùe / ùe, UòG, A, G / _âbéZò ù~ûM Keû~ûA ùMûUòG ùMûUòG
cògâ eì_ MV^ Keû~ûAQò ö Gjò_eò @ûC ùKùZûUò C\ûjeY `êfùe, MñûVê, MQ\ßûeû, cYòhcûûe,
cûUòKê, jûZKê, ^Bùe, @ûKûgKê, ak\_ûAñ AZýû\ò ö G[ôeê @ûùc RûYòùf ù~ bûhû aýajûe
Kûkùe aûKýùe ù~ùZ g± aýajûe ùjûA[ûG Zjóùe @ûagýK @^êiûùe KòQò fûMò^[ûG I ùKùZK
iÚkùe KòQò^û KòQò fûMò[ûG ö
@ZGa g±ùe KòQò ù~ûM ùjûA[ûC aû ùjûA^[ûC Zûjû aûKýùe aýajéZ ùjûA bûa _âKûg
Kùf ZûjûKê _\ Kêjû~ûG ö
3.5 : _âûZò_\òK I _âKéZò
aûKýùe aýajéZ iû[ðK g±e cìkeì_Kê _âûZò_\òK Kêjû~ûG ö _âûZò_\òKMêWÿòKùe KòQò
aòbqò, iìPK, PòjÜ, _âZýd aû @^ý að fûMò^[ûG ö ùZYê GMêWÿòK gê¡ eì_ ö _âûZò_\òKKê g±e
cìkeì_ aû cìkg± bûaùe aòPûe Keû~ûG ö @^ý g± aû aðû\ò iìPK Gjû ijòZ cògò aû ù~ûMùjûA
ù~øMòK g±eì_ MV^ Keò_ûeê[ôaûeê g±e cìkeì_Kê _âûZò_\òK Kêjû~ûG ö ~[û MQ, `êf, cûUò,
PùXÿA, iêL, ijR GMêWÿòK _âûZò_\òK aû cìkeì_ ö MQ-ùe, `êf-Kê, cûUò-\ßûeû, iêLùe, ijRùe
GK GK ù~øMòK g±eì_ ö cìkeì_ aû _âûZò_\òK MQ, `êf, cûUò, iêL, ijR AZýû\òùe / ùe,
Kê, \ßûeû, ùe, ùe / AZýû\ò ù~ûMùjûA G g±MêWÿòK ~êqeì_e g± bûaùe MVòZ ùjûAQò ö
24

bûa_âKûg Kûkùe @ûùc ù~Cñ g±MêWÿòKê _\ eìù_ aýajûe Keò[ûC Zjóeê ùKùZK _\
Kû~ðýKê aêSûA[ûG ö ~[û ejòùQ, _XÿòùQ, _ûeòQê, LûAa, Kùj, gêYòfû AZýû\ò ö G _âKûe g±Kê
Kòâdû aûPK g± Kêjû~ûG ö aûKýùe G _âKûe g±Kê Kòâdû_\ Kêjû~ûG ö G ]eYe Kâòdû iìPK
_\e cìkeì_ _âûZò_\òK ^êùjñ ö iû]ûeYZü _âûZò_\òKMêWK òÿ RûZò, aÉê, _\û[ð, MêY, _âûYú I @_âûYúaûPK
^ûcKê aêSûA[ûG ö cûZâ bûa _âKûg Kûkùe _âûYú @_âûYúaûPK ^ûcKê âêSûA ^òòðÁ Kû~ðýe _âKéZò
aû @[ðKê aêSûC[ôaûeê Kòâdûe cìkKê _âKéZò Kêjû~ûG ö KòâdûaûPK _\e cìkeì_ aû _âKéZòKê ]ûZê
Kêjû~ûG ö
_ìaðeê 3.4 bûMe K-L-M C\ûjeY aûKý Zòù^ûUòùe aýajéZ ùjûA[ôaû ejòQò, ejòQê,
_ûeòQê, _XÿòQê Kòâdû_\ PûùeûUòKê ù\L ö G PûùeûUò Kòâdû GK GK cògâ eì_ ö ~[û
ej + A + @Qþ + A / ejþ + A + @Qþ + C / _ûeþ + A + @Qþ + C / _Xþ + A + @Qþ + C ö
. IN
GVûùe ejþ, _ûeþ I _Xþ ~[ûKâùc ejòQò, ejòQê, _ûeòQê I _XÿòQê AZýû\ò Kòâdûe cìkeì_ aû
_âKéZò ö ejþ, _ûeþ I _Xþ GMêWÿòK GK GK ]ûZê ö
al
r t
iêZeûõ cù^ eLôaûKê ùja ù~Cñ iû[ðK iað^òcÜ cìkeì_Uò ùKøYiò Kû~ðýKê aêSûA[ûG aû
iìPûA[ûG ZûjûKê Kòâdû Kêjû~ûG Gaõ Kòâdûe cìk _âKéZòKê ]ûZê Kêjû~ûG ö
@ZGa G[ôeê @ûùc RûYòaûKê _ûAùf ù~
P o
i a
Cbd _âûZò_\òK I ]ûZê ùjCQò g±e cìk _âKéZò ö
d
.O
cìk _âKéZò ^ûcaûPK (_âûYú / @_âûYúiìPK) ùjûA[ôùf Zjóùe KòQò fûMò[ûC aû ^fûMò[ûC
Zûjû _âûZò_\òK bûaùe aýajéZ jêG ö @[ðûZþ g±cìkK _âûZò_\òK gê¡ eì_ùe I cògâ eì_ùe
w
Cbd \òMeê aûKýùe _\ eì_ùe aýajéZ jêG ö ~[û `êf `êfùe, `êfò@û, `êfû, `êfKê,
`êf\ßûeû ö
w
w
KòâdûcìkK _âKéZò aû ]ûZêùe KòQò^û KòQò @[ðKûeK iìPK PòjÜ, _\, _âZýd ù~ûMùjùf Zûjû
Kò â d û_\ bûaùe aûKýùe aýajé Z ùjûA_ûùe ö ~[û-_Xÿ + A+a=_Xÿ ò a /
_Xÿþ+Afþ+@û=_Xÿòfû ö
3.6 : g± I _\ c¤ùe _û[ðKý
iû]ûeYZü g±MêWÿòK ]ß^ò icÁò cìkK eì_ ö cùêL ]ß^òMêWÿòK G_Uùi_U ùjûA cògòMùf
g± jê@«ò ^ûjó ö ]ß^òMêWÿòK cògò @[ðUòG _â\û^ Kùf g± jêG ö iêZeûõ g±eê ùKak ùMûUòG
ùMûUòG ^òòðÁ @[ð _âKûg _ûG ö ~[û @ + _þ + C = @_ê Zòù^ûUò ]ß^ò (iße + aý¬^ + iße)
cògòQò ö cûZâ @[ð _âKûg _ûC^ûjó ö ùZYê Gjû g± ^êùjñ ö Gjò icû^ ]ß^òKê Gùa _þ + C + @
G_eò bûaùe iRûAù\ùf aû ^òdca¡ Keò CyûeY Kùf _ê@ CyûeòZ ùja ö Gjû GK iû[ðK
]ß^ò icÁò ö GVò ]ß^ò Zòù^ûUò cògò _êeêhaûPK i«ûê @[ð _âKûg KeêQò ö ùZYê Gjû iû[ðK g± ö
ùKak iû[ðK g± Kjòù\ùf Kò ùfLôù\ùf bûa _âKûg _ûG ^ûjó ö ~[û aûU _ûV cYòhKê aZûG
25

/ aZûG aûU _ûV cYòhKê / aûU cYòhKê aZûG _ûV ö G Zòù^ûUò C\ûjeYùe aûU, _ûV, cYòhKê,
aZûG PûùeûUò g± ejòQò ö _âùZýK g±e ißZª I ^òòðÁ @[ð ejòQò ö cûZâ PûùeûUò~ûK g± ùKøYiò
aûKýùe gévkòZ ùjûA aýajéZ ùjûA^[ôaûeê bûaUòG iµìð eìù_ iÝÁ bûaùe _âKûg _ûA_ûeê^ûjó ö
G[ôeê RYûMfû iû[ðK g± ù~còZòùicòZò cògòMùf aûKý aû bûa _âKûg ù~ûMý aûKý jêG ^ûjó ö
GVûùe Zòù^ûUò~ûK C\ûjeY bûa _âKûgùe ^òe[ðK I @ic[ð ö ùZYê aûKý ^êj«ò ö G iaêùe [ôaû
g±MêWÿòK _\ ^êj«ò ö ùKak ùMûUòG ùMûUòG @[ð~êq g± cûZâ ö
Gùa ùijò PûùeûUò g±Kê @ûùc G_eò bûùa i{ûAù\aû _ûV cYòhKê aûU aZûG ö
_âùZýK g± Gjò aûKýùe iû[ðK ö _âùZýK g± gévkûe ijòZ cògòaûeê ùMûUòG _ìðûw bûa _âKûg
_ûCQò ö _ìðûw bûaUòG _âKûg _ûC[ôaûeê Gjû GK iû[ðK bûaùaû]K Cqò aû aûKý ùjûA_ûeòQò ö
G aûKýùe PûùeûUò g± PûùeûUò @õg eì_ùe aò^ýÉ aû aýajéZ ùjûAQò ö ~[û
_ûV _â[c @õg
cYòhKê (cYòh + Kê) \ßòZúd @õg
aûU ZéZúd @õg
aZûG PZê[ð @õg
G[ôeê RYûMfû aûKýe _âùZýK @õgùe iû[ðK I ißû]ú^ eìù_ aýajéZ ùjûA bûaùaû]
Keê[ôaû g±Kê _\ Kêjû~ûG ö @[ðûZþ aûKýe _âùZýK bûaùaû]K @õg jó _\ ö
3.7 : @ûùc IWÿò@ûùe ù~ùZ bwúùe ù~ùZ _âKûee aûKý aýajûe Keò[ûC ùi iaêùe g±
I ]ûZê cìkK _âKéZòUò _âZýd ~êq ùjûA (ùKùZK iÚkùe _âKéZò Kðû I Kcð_\ bûaùe ùKak
cìkg± aû _âûZò_\òK eì_ùe ejò[ûG c¤) _\ eì_ùe aýajéZ ùjûA[ûG ö aûKýùe @ûùc ù~ùZ
_âKûee _\ aýajûe Keò[ûC ùi iaêKê _ûùûUò bûMùe aòbq Keû~ûA[ûG ö ~[û aòùghý,
iað^ûc, aòùghY, @aýd I Kòâdû ö
cùêL : @ûùc aýajûe Keê[ôaû _û _âKûee _\ c¤eê aòùghý, aòùghY, iað^ûc I
@aýd _\e cìkeì_ aû _âKéZò ùjCQò- _âûZò_\òK ö _âûZò_\òKùe _âZýd fûMò aòbò^Ü _\ MVòZ
jêG ö ~[û GGAUò, GAUûKê / GjûGjûVûeê, Gjû_ûAñ / ^B^BKê, ^Bùe / _òfû_òfûe,
_òfûcûûê... AZýû\ò ö
ùijò_eò Kû~ðý iìPK _\e cìk _âKéZò ùjCQò ]ûZê ö ]ûZê _âKéZòùe aòbqò iìPK _âZýd
aû iìPK ù~ûMùjûA Kòâdû_\ MVòZ I aýajéZ jêG ö ~[û _Xþ + A = _Xÿò / _Xþ + Afþ + G =
_Xÿòùf ö _Xþ + Aaþ + G = _Xÿòùa ö _âûZò_\òKMêWÿòK GKeì_ aògòÁ ùjûA I GKû]ôK eì_ aògòÁ
ùjûA _\ eì_ùe aýajéZ ùjûA[ûG ö ~[û
26

GKeì_ aògòÁ MQ, cûQ, _Q, MûB, Sò@, @Rû ö

GKû]ôK eì_ aògòÁ MQMêWÿòK / cûQcûûê / _Qùe / MûBcûûe / Sò@Vûùe (MQ + MêWÿòK /
cûQ + cû^ + uê / MûB + cû^ + u + e... AZýû\ò)
aòùghý
3.8 : aòùghý _\
Zùk ùKùZûUò aûKý ùfLû~ûAQò ö aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö ùi iaêùe [ôaû Kkû I aWÿ @lee
_\MêWÿòKê flý Ke ö
(K) 1909 ciòjû @MÁ cûi ö
(L) 19 RY QûZâuê ùÂ iZýaû\úVûùe aò\ýûkd _âZòÂû ùjfû ö
(M) aò\ýûkdUò ~êaicûRu _ûAñ GK WûKeû [ôfû ö
. IN
(N) ùMû_a§êu WûKeûùe IWÿògûe iaê@ûWê _òfûcûù^ @ûiò[ôùf ö
al
t
(O) aiòaûKê ùPøKò ^[ôfû ö QûZâcûù^ aCk MQZùk aiò _Xê[ôùf ö
r
(P) ùiVò _Xÿò[ôaû _òfûcûù^ IWÿògûe cûUò, _ûYò, _a^ùe ùc÷Zâú, _âúZò I ZýûMe bûa ùLkûA
o
P
ù\A[ôùf ö
i a
Gùa Giaê \éÁû« cìkK aûKýùe aWÿ aWÿ @leùe ùfLû~ûA[ôaû _\MêWÿòKe ißûZªý I
d
ùb\Kê aòPûe Keòaû ö
.O
KaûKýùe : @MÁ AõeûRòùe _âPkòZ GK cûie ^ûc ö
LaûKýùe : QûZâ GK ^òòðÁ ùgâYú aû aMðe cYòh RûZòe ^ûc ö
w
iZýaû\ú GK iÚûê ^ûc ö
w
MaûKýùe : aò\ýûkd GK ^òòðÁ @^êÂû^cìkK RûZòe ^ûc ö
w WûKeû GK ^òòðÁ Kû~ðýe ^ûc ö

NaûKýùe : ùMû_a§ê RùY aýqòu ^ûc ö
IWÿògû ùMûUòG ^òòðÁ eûRýe ^ûc ö
_òfû ^òòðÁ adi iúcûe cYòh RûZòe ^ûc ö
OaûKýùe : aiòaû GK Kû~ðýe ^ûc ö
ùPøKò GK aÉêbòòK RûZòaûPK ^ûc ö
aCk GK ^òòðÁ MQe ^ûc ö
PaûKýùe : cûUò / _ûYò / _a^ GK GK ^òòðÁ aÉêe ^ûc ö
ùc÷Zâú / _âúZò / ZýûM ùMûUòG ùMûUòG MêY aû bûae ^ûc ö
27

3.8.1 : ùKak @ûc IWÿò@û bûhûùe ^êùjñ, _é[ôaúe iaê bûhûùe Gjò_eò @ù^K ^ûc be_ìe
ejòQò ö ^ûccd G _é[ôaúe bûa aýaiÚûùe _âûYú-@_âûYú ùb\ùe @ûùc @ù^K ^ûcKê aýajûe
Keò[ûC ö ^ûcMêWÿòK cêLýZü iõmû iìPK aû ißZª _eòPòZòe iùuZ ö iRúa ùjC Kò ^òRðúa ùjC
_é[ôaúe ùKøYiò ùMûUòGKê @^ýVûeê @fMû Keò ißZª eìù_ PòjÜûAù\aû _ûAñ @ûùc @fMû @fMû ^ûc
ù\A[ûC ö Gjò ißZª ^ûc jó ùMûUòG _\û[ð, MêY, RûZò, @aiÚû, Kòâdû, bûa I _âûYúKê @^ýVûeê _é[K
Keò PòjÜòaûùe iûjû~ý Kùe ö
bûhûùe aýajéZ ^ûcMêWÿòK ùKøYiò ^û ùKøYiò iRúa @[aû ^òRðúae RûZò, MêY, @aiÚû
I Kû~ðýû\òKê aêSûA[ûG ö iêZeûõ aûKýùe aýajéZ ù~Cñ _\ ùKøYiò _âKûee iõmû- iùuZ
ùjûA[ûG aû ^ûcKê aêSûG, ZûjûKê aòùghý _\ Kêjû~ûG ö
3.8.2 : aûKýùe aòùghý _\ ù~ùKøYiò aýqò, _âûYú, RûZò, aÉê, MêY, @aiÚû I Kòâdûe ^ûcKê
^òòðÁ Keò aêSûA ù\A[ûG ö @ûc bûhûùe aýajûe Keû~ûC[ôaû aòùghý _\Kê _û bûMùe aòbq
Keû~ûAQò ö ~[û
(K) ^ûc aû iõmûaûPK aòùghý, (L) RûZòaûPK aòùgh, (M) aÉêaûPK aòùghý
(N) MêY aû @aiÚûaûPK aòùghý, (O) KòâdûaûPK aòùghý ö
3.8.3 : ^ûc aû iõmûaûPK aòùghý
@ûùc RûYê[ûC ù~ aòùghý _\MêWÿòK ^òòðÁZûe iìPK ö ^òòðÁ bûaùe ùKøYiò RYKê (_âûYú /
c^êhý) @[aû ùMûUòGKê (Rò^òh / ^òRðúa ißeì_Kê) ùijò icRûZúd @^ýcûû aû @^ýMêWÿòKVûeê
@fMû Keò PòjÜûAù\aû _ûAñ @ûùc aýqò, _âûYú, _gê, _lú, ^\ú, ù\g, ije, Mñû, iÚû^, MQ, _aðZ,
`êf, ajò AZýû\òKê bò^Übò^Ü ^ûc ù\A[ûC ö C\ûjeY ùKùZûUòKê flý Ke !
(K) iêùeg _eò _ùeg aò bf ùLùk I _ùXÿ ö
(L) cjû^\ú I ùa÷ZeYú IWÿògûe \êAUò aWÿ ^\ú ö
(M) Zêkiú, ùaf I iûjûWÿû MQKê @ûùc _ìRû Keò[ûC ö
(N) eûcûdY, cjûbûeZ I bûMaZ @ûc bûhûe cjû^þ Mâ^Ú ö
Gùa Gjò PûùeûUò~ûK aûKýùe [ôaû aWÿ @lee _\MêWÿòKê aòPûe Keòaû ö
K aûKýùe : iêùeg I _ùeg \êARY ^òòðÁ QûZâu ^ûc ö @ûc _eòPòZ RMZùe G_eò
@ù^K QûZâ aû aýqòu ^ûc ejòQò ö eûc, ùMû_ûk, ^ùeg, aâùRg G_eò @ù^K ^ûce aýqòu
bòZeê iêùeg I _ùeg Kjòùf \êARY ^òòðÁ aýqòuê bf QûZâ I ùLkûkò bûaùe \ aûKýùe
PòjÜòaû ö
28

L aûKýùe : IWÿògûùe [ôaû @ù^K ^\ú c¤eê cjû^\ú I ùa÷ZeYú GK GK ^òòðÁ ^\úe
^ûcKê iìPûCQò ö Gjò_eò aâûjàYú, ù\aú, Kê@ûLûA, bûMðaú, EhòKêfýû I Aaþ AZýû\ò GK GK ^\úe
^ûc ö G_eò ^ûcMêWÿòK @ù^Keê ùMûUòG I ^òòðÁ ^ûc ö
M aûKýùe : @ûc Pûeò_ûLùe ejò[ôaû ^û^û _âKûe MQ c¤eê _ìRûù~ûMý Zòù^ûUò ißZª
I ^òòðÁ MQe ^ûc ùjCQò Zêkiú, ùaf I iûjûWÿû ö _âùZýK ùMûUòG ùMûUòG ißZª ^ûc ö G
^ûc Kjòùf- @ûùc @^ý ùKøYiò _âKûe MQKê aêSòaû ^ûjó ö
N aûKýùe : eûcûdY, cjûbûeZ I bûMaZ Zòù^ûUò ^òòðÁ Mâ^Úe ^ûc ö @ûc bûhûùe
@ù^K Mâ^Ú ejòQò ö cûZâ @ûùc eûcûdY @[aû cjûbûeZ Kò´û bûMaZ Kjòùf @^ý ùKøYiò ajòKê
aêSòaû ^ûjó ö @ù^K ajò c¤eê ùMûUòG ^òòðÁ ajòKê PòjÜûAaû _ûAñ ùMûUòG ^òòðÁ ^ûc \ò@û~ûAQò ö
. IN
G[ôeê @ûùc RûYò_ûeòùf ù~, icRûZúd _âûYú-@_âûYúe icÁò aû ajê _âKûee icûjûe c¤eê
l
^òòðÁ bûaùe RYKê aû ùMûUòGKê _é[Kþ Keò PòjÜûAù\aû _ûAñ @ûùc aûKýùe aýqò, _gê, _lú, ^\ú,
a
t
ije, iÚû^, ajò, ù\g AZýû\òKê bò^Übò^Ü ^ûc ù\A _\ eì_ùe aýajûe Keò[ûC ö Gjò ^ûc
r
icRûZòe GKK @õgKê iìPòZ Kùe ö icìje GKK @õgaòùgh ^ûcKê iõmû Kêjû~ûG ö
o
P
ù~Cñ _\MêWÿòK ùKøYiò ^òòðÁ aýqò, ù\g, `êf, `k, ije, ^\ú,
a
_êÉK, ùfLK... AZýû\òe GKK ^ûcKê aêSûG ZûKê ^ûcaûPK aû
iõmûaûPK aòùghý Kêjû~ûG ö
d i
.O
^òòðÁ eìù_ @ù^Keê RYKe aû ùMûUòKe ^ûcKê ^ûcaûPK aòùghý Kêjû~ûG ö
w
3.9 : cù^ eLôaûKê ùja ^ûcaûPK aòùghý RùY aýqò aû c^êhýKê aêSûAùf ZûjûKê aýqòaûPK
aòùghý Kêjû~ûG ö ~[û eûc, i^ûZ^, ùa÷¾a, cù^ûR, eû]û^û[, Cù_¦â ö ùKøYiò ùMûUòG ^òòðÁ
w
_âûYúe ^ûcKê aêSûAùf ZûjûKê _âûYúaûPK aòùghý Kjò_ûeòaû ö ~[û HeûaZ, RUûdê, Cùy÷gâaû,
w
MeêWÿ, ZlK, ^¦ò^ú, Kûcù]^ê ö ùijò_eò cjû^\ú, jòcûkd, ZûRcjf I ùKûjò^ìe GK GK ^òòðÁ
@_âûYúaûPK iõmûaûPK aòùghý ö
3.10 : ^ûcaûPK aòùghýKê @ûùc iìPK _\ fMûA aýajûe Keò[ûC ö iìPK _\ bûaùe @ûùc
Uò I Uû ù~ûM Keò[ûC ö Uò / Uû ù~ûMùjùf aòùghý _\Uòe ^òòðÁZû _âKûg _ûG ö iû]ûeYZü
@ûùc @û\eùe / Uò / I @^û\eùe / Uû / iìPKKê ^ûcaûPK aòùghý _ùe ù~ûMKeò Zûe ^òòðÁ
aòùghZûKê aêSò[ûC ö ^òcÜfòLôZ C\ûjeYKê ù\L ö
ecûUò bf Sò@ ö (@û\e @[ðùe ecû + Uò = ecûUò)
c]êUûe c^ i`û ^êùjñ ö (@^û\e @[ðùe c]ê + Uû = c]êUû)
ZêkiúUòKê eLô aòQê@ûZòUûKê I_ûWÿò\ò@ ö (@û\e @[ðùe Zêkiú + Uò = ZêkiúUò, @^û\e
@[ðùe aòQê@ûZò + Uû = aòQê@ûZòUû)
29

3.11 : RûZòaûPK aòùghý

Zùk \ò@û~ûA[ôaû aûKý Zòù^ûUòKê _Xÿ ö Zjóùe [ôaû aWÿ @lee _\MêWÿòKê flý Ke ö
(K) Cc gòlK jó QûZâQûZâúcûû PeòZâ MXÿ«ò ö
(L) @eYý Kcò~òaûeê aûN, bûfê I jûZúu iõLýû KcòMfûYò ö
(M) ijeùe cYòhu iõLýû aXÿò aXÿò PûfòQò ö
K aûKýùe : gòlK GK ^òòðÁ aéòe cYòh RûZòe ^ûcKê aêSûCQò ö RùY ^òòðÁ gòlKuê
âêSûA gòlKaMð aû icìjuê aêSûCQò ö ùijò_eò QûZâQûZâú ^òòðÁ _âKûee cYòh RûZòe ^ûcKê
aêSûCQò ö
L aûKýùe : @eYý ùKøYiò GK ^òòðÁ @eYýKê âêSûA @eYý icìj aû iaê _âKûee
@eYý RûZòKê aêSûCQò ö aûN, bûfê I jûZú GK GK ^òòðÁ RûZòe _gê ^ûcKê aêSûCQò ö
M aûKýùe : ije Kjòùf KUK, _êeú, cê´ûA, f^ _eò ùKøYiò ^òòðÁ ijee ^ûcKê
iìPòZ ^Keò ù~ùKøYiò ijeKê aêSûA_ûeêQò ö G[ôùe ije ùMûUòG _âKûe RûZòe ^ûc eìù_ aýajéZ
ùjûAQò ö ùijò_eò cYòh GK ^òòðÁ ùgâYúe _âûYúRûZòe ^ûcKê iìPòZ KeêQò ö cYòh Kjòùf
cYòhRûZòe ù~ùKøYiò cYòhuê aêSûAa ö iêZeûõ gòlK, QûZâQûZâú, @eYý, aûN-bûfê-jûZú, ije I
cYòh ùMûUòG ùMûUòG ^òòðÁ aMðe aû RûZòe ^ûc ö
aûKýùe ù~Cñ aòùghý _\ ùKøYiò ^òòðÁ RûZòe ^ûcKê aêSûA[ûG
ùijò _\Kê RûZòaûPK aòùghý Kêjû~ûG ö
3.11.1 : RûZò Kjòùf icê\ûd, icùgâYú aû aMðKê aêSûG ö RûZò GK ^òòðÁ aMðe icê\ûd aû
icìjKê aêSûA[ûG ö ~[û ^\ú Kjòùf cjû^\ú, Mwû, ùMû\ûaeú I Ké¾û _eò iaê _âKûe ^\ú
Rk]ûe Gjò ^ûcùe _eòPòZ jêG ö ù\g Kjòùf bûeZ, _ûKòÉû^, gâúfuû, @ûùceòKû, Pú^ @û\ò
@ù^K ù\g icìjKê aêSûG ö
ùKùZK iRúa aòùghýe RûZòaûPK ^ûce C\ûjeY _gê, _lú, iû_, cûQ, MûB ö
ùijò_eò ùKùZK ^òRðúa aòùghýe RûZòaûPK ^ûc ùjCQò ajò, _aðZ, iûMe, Mñû, ù\g, fêMû,
Ne ö
3.11.2 : ùaùkùaùk RûZòaûPK aòùghý I iõmûaûPK aòùghýKê jVûZþ PòjÜU KeòjêG^ò ö Cbd
iõmûaûPK I RûZòaûPK aòùghý bòZùe ù~Cñ iûcû^ý _û[ðKý @Qò ZûjûKê RûYò_ûeòùf @ûùc CbdKê
ijRùe PòjÜò_ûeòaû ö C\ûjeY Zòù^ûUòKê _Xÿ I Kkû @lee _\Kê ù\L ö
30

Z@ù_ûB ùQkò RMê[ôfû ö NecYò ùQkòUò Zûe _âòd [ôfû ö

^\ú c¤ùe Mwû _aòZâ ö
IWÿò@û GK iû´ò]û^òK bûhû ö
aûKý Zòù^ûUòùe ùQkò, ^\ú, bûhû ùMûUûG ùMûUûG icìj @[ðe RûZò _ûAñ aýajéZ ö GMêWÿòK
RûZòaûPK ^ûc ö ùQkò RûZòe ùMûUòG cûZâ ^ûc NecYòö ^\ú RûZòe ùMûUòG ^òòðÁ ^ûc
Mwû Gaõ bûhû ùMûÂúe GK ^òòðÁ @õge ^ûc IWÿò@û ö
G[ôeê iÝÁ RYûMfû ù~ RûZòaûPK aòùghý icìj, ùgâYú, aMð, ùMûÂú aû RûZòe ^ûcKê
aêSûA[ûG ö cûZâ ^ûcaûPK aû iõmûaûPK aòùghý ùijò icRûZòe GK ^òòðÁ @õg aû
ùMûUòKe ^ûcKê ùKak aêSûA[ûG ö G[ô ^òcù« G_eò @]ôK @býûi Keû~ûA_ûùe
. IN
RûZòaûPK aòùghý ^ûc/iõmûaûPK aòùghý
al
ajò bûMaZ
r t
Kaò
o
RM^Üû[ \ûi
P
a
c¦òe eûReûYú
ù\aZû
d i RM^Üû[
.O
3.11.3 : @ù^K ùlZâùe @ûùc ùMûUòG ^ûcaûPK aòùghýKê RûZòaûPK aòùghý bûaùe aýajûe
w
Keò[ûC ö ^ûc aû iõmûaûPK aòùghýUòe MêY, Kû~ðý I flYKê Zêk^û Keò @^ýRYuVûùe Zûjûe
@ûùeû_ KeûMùf ùiVûùe ~ûjû ijòZ Zêk^û Keû~ûG ùijò ^ûcaûPK aòùghýUò RûZòaûPK aòùghý
w
eìù_ aòùaPòZ jêG ö C\ûjeY ißeì_
w
cjû^\ú IWÿògûe Mwû ö
iùeûRò^ú bûeZe ^ûAUòùwfþ ö
@ûùceòKûe Mû§ò ùjCQ«ò cûUòð^þ fê[e ö
cêñ ùKùZ aûeaûUú K[û GcòZò RûYòQò ö
GVûùe Mwû, Mû§ò, ^ûAUòùwf I aûeaûUú GK GK ^ûcaûPK aòùghý ùjùf c¤
Zêk^ûZàK @[ð _âKûg \òMeê RûZòaûPK aòùghý eìù_ aýajéZ ùjûAQò ö iêZeûõ aýqòaûPK aû
iõmûaûPK aòùghýUò ^òòðÁ iõmûKê âêSûA icìje Zêk^ûZàK _âZúK eìù_ aýajéZ ùjùf ùijò
_\Uò RûZòaûPK aòùghý ùjûA~ûG ö
3.11.4 : _âûYúaûPK aû iRúa RûZòaûPK aòùghý _\e _ùe @û\e @^û\e @[ðùe Uò, Uû iìPK
fûMò[ûG ö iìPK fûMòaû \ßûeû aòùghý _\Uò GKaPê @[ð I ^òòðÁZûKê aêSûG ö ~[û
31


GK aû GKû]ôK aÉêùe ^òcòðZ iû]ûeY icÁòùaû]K \âaý aû Rò^òh RûZòaûPK aòùghýe

@«bêðq ùjûA[ûG ö ~[û jûe, Ne, LU, ajò ö Giaê GK GK iû]ûeY RûZòe ^ûc ö
Gcûû ^ûc _Qùe ù~Cñ aòbò^Ü _âKûee icÁò cògòQò Zûjû Gjò_eò
jûe : iê^ûjûe, eê_ûjûe, ùcûZòjûe, cêqûjûe ö
Ne : cûUòNe, ùKûVûNe, AUûNe, @ûRþùaÁiþ Ne, UûAfò Ne, L_e Ne _âbéZòö
LU : KûVLU, fêjûLU, _äûÁòKþ LU, \CWÿò@û LU ö
G[ôeê RYûMfû jûe, Ne, LU AZýû\òe aòbò^Ü _âKûe ejòQò I GMêWÿòK GK GK aÉê \ßûeû
Zò@ûeò icRûZúd ùjûA[ôaûeê RûZòaûPK ^ûce iìP^û ù\CQò ö
N
aÉêaûPK ^ûcUò ù~Cñ ùcøkòK _\û[ðKê ùÂ MVòZ ùjûA[ûG, ZûjûKê bûM bûM Kùf aò
cìk eì_ùe ZûjûKê jó aêSûA[ûG ö ~[û KûVùPøKò, iê^ûjûe ö
l . I
r t a
GVûùe KûV I iê^û GK GK aÉêaûPK aòùghý ö GVò KûV Kò´û iê^ûKê bûM bûM Kùf
ùijò cìkeì_ KûV I iê^û jó ejòa ö cûZâ ùPøKò I jûe ~[ûKâùc KûV I iê^ûùe Zò@ûeò ö ùPøKò
o
I jûeKê bûwò Zjóeê GK GK @õg ù^ùf Zûjû ùPøKò Kò jûe ^ùjûA ùKak KûV @]ôKû iê^û
P
ùjûAejòa ö
i a
3.12.2 : Gjò Z`ûZþKê RûYòaû _ûAñ ^òcÜfòLôZ C\ûjeYMêWÿòKê _Xÿ I aòPûe Ke ö
aÉêaûPK aòùghý
d
RûZòaûPK aòùghý
KûV
.O ùPøKò (KûV ùPøKò / @ûeûc ùPøKò / fêjûùPøKò)
w
fêjû KaûU (KõiûKaûU / KûVKaûU / _òZkKaûU)
w
eê_û PìWÿò (gõLPìWÿò / iê^ûPìWÿò / eì_ûPìWÿò)
_[e cìòð (KûV cìòð/_[e cìòð/cûaðf cìòð/cûUò cìòð)
w cûUò
3.13 : MêYaûPK (@aiÚûaûPK) aòùghý
KùA (KûV KùA /cûUò KùA/ eae KùA)
_ìað C\ûjeYMêWÿòK _eò ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê _Xÿ I Zjóùe [ôaû aWÿ Kkû @lee _\Kê
PòjÜU Ke ö ù\Lôa, GMêWÿòK _ìað _âKûee aòùghý _\Vûeê @fMû ùaû] ùjCQò ö ~[û
(K) Kù_ûZ ^òeújZû I cdìe ùiø¦~ðýe _âZúK ö
(L) Pûfý iéÁò @ù_lû iZý _âKûg Keòaû i´û\_Zâe ]cð ö
(M) ùa\ùe gû«ò, ùc÷Zâú I _âúZòe cjòcû Mû^ Keû~ûAQò ö
(N) Rúa^ùe ùg÷ga, ù~øa^ I aû¡ðKý @ûùi Gaõ iêL ijòZ \êüL c¤ fûMò ejò[ûG ö
(O) iaêVò \ûeò\âý jó ^òeleZûe GK KûeY ö
33

GVûùe K - L - M - aûKýùe ^òeújZû, ùiø¦~ðý, Pûfý, iZý, gû«ò, ùc÷Zâú, _âúZò,

iû]êZû, \êÁûcò AZýû\ò _\ GKGK ^òòðÁ MêYe ^ûcKê aêSûCQò ö N - O aûKýùe ùg÷ga, ù~øa^,
aû¡ðKý, iêL, \êüL, \ûeò\âý I ^òeleZû @û\ò _\ ùMûUòG ùMûUòG ^òòðÁ @aiÚûe ^ûcKê
iìPûCQò ö iêZeûõ bf ùjCKò c¦ ùjC,
aûKýùe ù~Cñ aòùghý _\ ùKøYiò ^òòðÁ MêY aû @aiÚûe ^ûcKê
aêSûG, ZûjûKê MêYaûPK aû @aiÚûaûPK aòùghý Kêjû~ûG ö
3.14 : Kâd
ò ûaûPK aòùghý
iû]ûeYZü aûKýùe @ûùc \êA _âKûe KòâdûaûPK g±Kê _\ eì_ùe aýajûe Keò[ûC ö ~[û
iû]ý Kòâdû I iò¡ Kòâdû ö ù~Cñ _\eê ùKCñ Kûkùe, ùKCñ aP^ùe I ùKCñ _êeêh @^êiûùe Kû~ðý
iû]^ ùjCQò aêSû~ûG Zûjû iû]ý Kòâdû ö ùKùZûUò \éÁû« _XêQò, _ùXÿ, _Xÿòa, _Xÿòfû, _Xÿòùf,
_Xê[ôùf / Kfû, Keòùa, KeòQ«ò, Ke«ò, Ke _âbéZò ö
ù~Cñ Kòâdû aû _\eê Kûk, _êeêh, aP^ @^êiûùe Kû~ðý iû]ê @[ð _âKûg ^_ûA ùKak
Kû~ðýe ^ûcUò aêSû~ûG, Zûjû iò¡ Kòâdû ö ùKùZûUò \éÁû« _Xÿû, _ûV, _V^, ùbûR^, ji, elû,
jeY, ù\aû, MXÿòaû, Mc^, gd^, CVûYò, aûRYû, cûMêYò ö
iû¤ KòâdûKê @ûùc Lûò aû gê¡ Kòâdû_\ bûaùe aýajûe Keê ö iò¡ Kòâdû_\Kê @ûùc Kûk
_êeêh aP^ iaê ùlZâùe icû^ @[ð iìPK GK aòùghý _\ bûaùe aýajûe Keò[ûC ö iêZeûõ
iò¡ Kòâdû_\MêWÿòK iû]ûeYZü KòâdûaûPK aòùghý _\ bûaùe aûKýùe aýajéZ jêG ö C\ûjeYMêWÿòKê
_Xÿ I Kkû aWÿ @lee _\MêWÿòKê PòjÜU Keò eL ö
_â[c _âKûe aûKý \ßòZúd _âKûe aûKý
(K) ùicûù^ ùLkêQ«ò ö ùicûûe ùLk PûfòQò ö
(L) QûZâúUò MûAa ö QûZâúUò Mû^ Keòa ö
(M) _û _êeûY _XêQ«ò ö _ûue _êeûY _Xÿû PûfòQò ö
3.14.1 : _â[c _âKûee aûKýùe [ôaû ùLkêQ«ò, MûAa, _XêQ«ò, GKGK Kâòdû_\ ö
cûZâ \ßòZúd _âKûee aûKýùe icû^ Kòâdû_\e cìk]ûZê ùLkþ, Mû, _Xþ ejòQò ö Giaê ]ûZêeê MVòZ
ùLk, Mû^, _Xÿû GK GK iû]ý Kòâdû_\ ^ùjûA ]ûZê \ßûeû iò¡ Kû~ðý aû Kòâdûe ^ûcKê aêSûCQò ö
ùZYê KòâdûaûPK aòùghý _\ eì_ùe GMêWÿòK aýajéZ ùjûAQò ö iêZeûõ,
aûKýùe aýajéZ ù~Cñ _\MêWÿòK ùKøYiò ^òòðÁ Kòâdû aû Kû~ðýe
^ûcKê aêSûG, ZûjûKê KòâdûaûPK aòùghý Kêjû~ûG ö
34

3.14.2 : iû]ûeYZü Kòâdû_\ bkò KòâdûaûPK aòùghý _\e aP^ Kûk _êeêh @^êiûùe
@fMû @fMû eì_ ^[ûG ö ~[û cêñ ùbûR^ Keòaò / ùi ùbûR^ Kùf / Zêùccûù^ ùbûR^ Ke ö
3.14.3 : cù^ eLôaûKê ùja Kòâdûe cìk ]ûZêùe Aaû, Afû, @, @û, GA, @Yû,
@^, Zò, @Yò, @Y, A@û _âbéZò _âZýd fMûA KòâdûaûPK aòùghý _\ MV^ Keû~ûA[ûG ö
Gùa @ûùc ùKùZûUò KòâdûaûPK aòùghý _\ MV^ Keòaû ö ~[û
]ûZê + _âZýd = MVòZ KòâdûaûPK aòùghý _\ / (aûKý)
_Xþ + Aaû = _Xÿòaû (_Xÿòaû iûeòfò ö)
ù\Lþ + Afû = ù\Lôfû (ù\Lôfû bkò ùjûAQò ö)
ùLkþ + @ = ùLk (ùLkUò GYòKò Rcòa ö)
. IN
ù^/ù\ + @û =
al
^ò@û / \ò@û (^ò@û \ò@û PûfòQò ö)
fXþ + GA =
r t
fùXÿA (fùXÿA ]ßõie KûeY ö)
eû§þ + @Yû =
o
eû§Yû (eû§YûUû ùKcòZò ùjûAQò ?)
P
a
cù^ eLôaûKê ùja ù~ aûKýùe Kòâdûe iû]^ @aiÚûUòKê Kòâdû_\ eì_ùe I ^òòðÁ iò¡
d i
Kòâdûe ^ûcKê KòâdûaûPK aòùghý _\ eìù_ aýajûe Keû~ûG ö
.O
3.15 : aòùghý _âùdûMe ùKùZK \òM :
@ûc bûhûùe aýajûe Keû~ûC[ôaû aòùghý _\MêWÿòKe eì_ I aýûajûeòK aò]ô i´§ùe Gùa
w
@ûi @ûùc @ûC KòQò @]ôKû RûYòaû ö
w
1.15.1 : @ûc bûhûùe aýajéZ iKk _âKûee aòùghýKê cêLýZü _âûYúaûPK aû iRúa
w
aòùghý I @_âûYúaûPK aû ^òRðúa aòùghý G_eò \êAbûMùe aòbq Keò_ûeòaû ö
1.15.2 : c^êhý, _gê, _lú, RúaR«ê G icÉu ^ûc _âûYúaûPK aòùghýe @«bêðq ö
~[û aûkK / MûB / Pòf / aûN / ù^Zû G _âKûe aòùghý _ùe ajêaP^ùe cûù^ fûMò[ûG
Gaõ GMêWÿòKe ^ûeú _êeêh icÁòaûPK eì_ ejòQò ö ~[û
(K) _òfû + cûù^ = _òfûcûù^ / jûZúcûù^ / MûBcûûê / aûkKcûûe ö GMêWÿòK ajêaP^
cìkK _âûYúaûPK aòùghý _\ ö
(L) _êeêhaûPK aòùghý _\ _ùe A@û, B, @ûYú, CYú AZýû\ò _âZýd fMûA @ûùc ^ûeú aûPK
(fòw bòòK) aòùghý MV^ Keò[ûG ö ~[û Ifû-Ifú (B) / aûkK-aûkòKû (A@û) / Wûqe-
WûqeûYò (@ûYò) / ùPûe-ùPûeYú, ùPûeYò (Yò, Yú) / aûN-aûNêYú (CYú) ö
35

1.15.3 : cêLýZü @_âûYúaûPK aòùghýMêWÿòK aÉêaûPK, aÉêbòòK RûZòaûPK I MêYaûPK

aòùghýKê aêSûG ö ~[û ^\ú, Ne, _ûjûWÿ, Mäûiþ, ùUaêf, ajò, aûfò, Uuû, ccZû, PMfûcò, \dû,
lcû GMêWÿòK @_âûYúaûPK aòùghý ö aÉêbòòK, @_âûYúaûPK aòùghýùe ajêaP^ùe cûù^ _âZýd
^fûMò MêWÿû, MêWÿûK, MêWÿòK AZýû\ò fûùM ö ~[û NeMêWÿòK / ^\úMêWÿòK / ùUaêfMêWÿûK / ajòMêWÿòK ö
1.15.4 : ù~Cñ aòùghýMêWÿòK ù\Lô aû iÝgð KeòjêG, ZûjûKê cìðaûPK aòùghý Kêjû~ûG ö
cìðaûPK aòùghýKê A¦òâd \ßûeû aêSû~ûC[ôaûeê ZûKê A¦òâdMâûjý aòùghý aò Kêjû~ûG ö icÉ _âKûee
iõmûaûPK, RûZòaûPK I aÉêaûPK aòùghý cìð aû A¦òâdMâûjý aòùghýe @«bêðq ö
ù~Cñ aòùghýMêWÿòK A¦òâdMâûjý ^êjñ Kò ù\Lô QêAñ jêG^ûjó, ùiMêWÿòK @cìðaûPK aòùghý ö
ùKak c^ùe @^êba Keû~ûA_ûeê[ôaûeê GMêWÿòKê cù^ûMâûjý aòùghý aò Kêjû~ûG ö MêY aû @aiÚû
aûPK I Kòâdû aûPK aòùghýMêWÿòK cù^ûMâûjý aû @cìðaûPK aòùghý ö
@ZGa gòlK, QûZâ, aò\ýûkd, ùPøKò, Kfc, ajò, iê^ûcê\ò, Nû GMêWÿòK cìðaûPK aû
A¦òâdMâûjý aòùghý Gaõ aê¡ò, Mað, @jõKûe, bûaòaû, ùfûWÿòaû, Pûjóaû AZýû\ò @cìðaûPK aòùghý ö
1.15.5 : iaê aòùghýKê @ûùc MY^úd I @MY^úd aòùghý G_eò \êAbûMùe
aòbq Keò_ûeòaû ö ù~CñMêWÿòK MYû~ûA _ûeòa ùiMêWÿòK MY^úd aòùghý ö
MY^úd aòùghý _\ùe ùMûUòG, RùY, UòG, UûG @ù^K, ajê, _âùZýK, iaê, ùKùZK,
@]ôKûõg, ùMûUòG, \êAUò, \gUò, _ûUû, PûeòUû, _ê¬ûG, jùk AZýû\ò MYK aû MY^ûù~ûMý iìPK
_\ fûMò[ûG ö Gjò _\MêWÿòK aòùghýe _ìaðeê aû _ùe fûMò[ûG ö C\ûjeYMêWÿòKê _Xÿ I aWÿ @lee
_\Kê flý ö ùMûUòG `k, `kUûG / RùY QûZâ, QûZâ RùY, QûZâUG ò / ajêùfûK, ùfûK \êARY,
@ù^K ùfûK / _ê¬ûG ^Wÿò@û, ^Wÿò@û PûeòUû, PûùeûUò ^Wÿò@û / iaê ajò, ajòiaê, @]ôKûõg ajò,
ùKùZK ajò / @ù^K ^\úùe, \gUû ^\úùe, iaê ^\úùe / jùk ak\, \êAjk ak\ ö
1.15.6 : ù~Cñ aòùghýMêWÿòK MYû~ûA _ûeòa^ûjó ùiiaêKê @MY^úd aòùghý bûaùe
aòPûe Keû~ûG ö ~[û ^ò@ñû, _ûYò, _a^, aûfò, cûUò, @ûùfûK, aòiàd I @ûKûg ö
1.15.7 : aòùghý _\MêWÿòKê @ûùc GKaP^ I ajêaP^ eìù_ aòbqò~êq Keò aýajûe
Keê ö aòùghý _\ùe aòbqò ù~ûM ùjùf Zûe cìkeì_ a\ùk ^ûjó ö ~[û
GKaP^ ajêaP^
_òfû / _òfûUò / _òfûKê / _òfûe / _òfûVûùe _òfûcûù^ / _òfûcûûê / _òfûcûûe / _òfûG
36

1.15.8 : iû]ûeYZü UûG, UòG, Uò, cûù^, cûû, G, MêWÿûK, MêWÿòK AZýû\ò iìPK
_\ I aòbqò PòjÜ aòùghý _\e _ùe aùi ö ù~_eò KaòG, _òfûUò, NeUûG, MQUòG, QûZâcûù^,
ajòMêWÿûK ö ùijò_eò MYKe iõLýû GKeê ùagò ùjùf ùijò _âKûee MYK _\MêWÿòK aòùghý _\
_ìaðeê QûWÿòKeò aiû~ûA[ûG ö ~[û iaê aò\ýûkd / _âùZýK _òfû / @ù^K aûkòKû / @]ôKûõg Ne ö
MYK _\ iõLýû aû _eòcûY iìPK ùjùf Zûjû GKaP^ Kò ajêaP^ ùjC aòùghý _\
_ìaðeê QûWÿòKeò aùi ö ~[û ùMûUûG ^Wÿò@û, \êAjk ak\ / _ê¬ûG @û´ / RùY cYòh ö
1.15.9 : MY^úd aòùghý _\ùe (GKaP^ ùjCKò ajêaP^ eì_ ùjC) MYK _\ aû
iìPKMêWÿòK GKû iûwùe _ìaðeê I _ùe fMû~ûG ^ûjó ö MYK _\e _ìað I _e ù~ûMùjùf _\
. IN
aýajûe ZîUò~êq jêG ö Gjò KûeYeê ùKCñ _âKûe aòùghý eì_e aýajûe VòKþ I VòKþ ^êùjñ Zk
C\ûjeYeê RûYò_ûeòaû ö ~[û
al
VòKþ bêfþ
r t
iaê aûkK / aûkKcûù^
P o
iaê aûkKcûù^
_âùZýK ùfûK
i a _âùZýK ùfûKcûù^
ùMûUòG _òfû / _òfûUòG
d ùMûUòG _òfûUòG
.O
iKk aélùe iKk aélMêWÿòKùe
w
_òùf _XêQ«ò iaê_òùf _XêQ«ò
w
1.15.10 : aòùghý _\MêWÿòKê Kðû, Kcð I iù´û]^ eì_ùe aûKýùe aýajûe
w
Keû~ûA[ûG ö @ûagýK iÚùk Kðûe ijù~ûMú aû iõ_ìeK _\ bûaùe c¤ aýajûe Keû~ûA[ûG ö
~[û
_òfûcûù^ gâúc¦òe ù\Lôùf ö
Kðû Kcð
Mû§ò RùY MYù^Zû [ôùf ö
Kðû iõ_ìeK
aûkùK ! Zùccûù^ ùcûe beiû ö
iù´û]^ _\ Kðû
37

1.15.11 : @ûc bûhûùe KòâdûaûPK aòùghý _\Kê @û]ûe Keò RûZòaûPK aòùghý Zò@ûeò
ùjûA aýajûe Keû~ûA[ûG ö ~[û
KòâdûaûPK aòùghý RûZòaûPK aòùghý
ùLk ùLkûkò
_Xÿû _Xÿûkò
^Pû, ^ûP ^Pûkò
ùfLû ùfLûkò
1.15.12 : @ûùc aûKýùe @ûC GK _âKûee aòùghý _\ aýajûe Keê, ~ûjûe GKaP^
I ajêaPê eì_ icû^ ö ajêaP^ùe aýajûe ùjaûùaùk Gjò _âKûee aòùghý _\ icÁò aûPK
@[ð _âKûg Kùe ö ~[û R^Zû, aò\ýû[ðú, ùgâYú, ùMûV, ùi^û, `CR, _fUY, _ûVûMûe, Mâ^Úûkd,
aò]ûîbû, _ûfðûùc, iòòùKU, _eòh\, MY I ùckò ö GMêWÿòKê icÁòaûPK @[aû ißZª GK eì_
aògòÁ RûZòaûPK aòùghý bûaùe MâjY Keû~ûA_ûùe ö
1.15.13 : @ûùc \êA _âKûe g±Kê aòùghý _\ bûaùe aýajûe Keò[ûC ö ùMûUòG
_âKûe ùjCQò GK g± aògòÁ aòùghý _\ I @^ýUò \êAg± aògòÁ ù~ûWÿû aû ~êMà aòùghý _\ ö
GK g± aògòÁ aòùghýKê iek aòùghý I \êAUò g± ù~ûùM MVòZ aòùghýKê ù~øMòK aòùghý
Kêjû~ûG ö
Gùa ^òcÜfòLôZ C\ûjeYMêWÿòKê _Xÿ ö G[ôùe [ôaû aWÿ Kkû @lee _\Kê PòjÜU Ke ö
iek aòùghý ù~øMòK aòùghý
(K) gúZ _WÿòfûYò ö gúZKûKe _WÿòfûYò ö
_ûYò bf @Qò ö _ûYò_ûM bf @Qò ö
(L) ùfLû ieòfû ö ùfLûù~ûLûùe ùi bûA ùjùa ö
ZûKê \û^û còkòfû ö ZûKê \û^ûK^û còkòfû Kò ?
K L \êA _âKûee C\ûjeYùe iek aòùghý eìù_ gúZ / _ûYò / ùfLû / \û^û / aýajéZ
ùjûAQò ö _âùZýKe ^òòðÁ @[ð aò ejòQò ö GMêWÿòKê cìk g± bûaùe MâjY Keò Zjóùe KûKe / _ûM /
ù~ûLû / K^û / @û\ò g± còkZò ùjûA ù~øMòK aòùghý _\ gúZ + KûKe = gúZKûKe / _ûYò + _ûM
= _ûYò_ûM / ùfLû + ù~ûLû = ùfLûù~ûLû / \û^û + K^û = \û^ûK^û MVòZ ùjûAQò ö GVûùe
aýajéZ ù~øMòK aòùghý _\e _âZòUò g± iû[ðK ö G_eòKò @ûc bûhûùe ~êqaòùghý _\ùe c¤ @[ð
^[ôaû ijù~ûMú _\e aýajûe Keû~ûA[ûG ö ~[û, ù\ûKû^ù`ûKû^, aûKòiûKò, C]ûe`ê]ûe _âbéZò ö
~êq aòùghý aû ù~øMòK aòùghý _\Kê QûWÿòQûWÿò ùfLû~ûG ^ûjó ö GKg± _eò ù~ûWÿòKeò Gjû
ùfLû~ûA[ûG ö
38

_âgÜûakú
1 ö bûae aò^òcd I iûe Kò_eò NUò[ûG ?
2 ö _âûZò_\òK KûjûKê Kj«ò ?
3 ö _âKéZò KY ? ]ûZê _âKéZò Kjòùf KY aêS ?
4 ö _\ KûjûKê Kj«ò @ûùc ùKùZ _âKûe _\ aýajûe Keê[ûG ?
5 ö _\ I g± c¤ùe _âùb\ KY ?
N
6 ö _âûZò_\òK ùKCñ ùKCñ _âKûee _\ ijòZ iµéq ?
7 ö ^òcÜfòLôZ _\e _âZýd aû ~êqPòjÜ I _âûZò_\òK PòjÜû@ ö
l . I
t a
_òfûcûù^ / MM^Vûeê / bòZeKê / iõiûeùe / Zêc\ßûeû / @û¸cûûVûeê / MQe / `êfMêWÿûK ö
r
o
8 ö aòùghý _\ KûjûKê Kêjû~ûG ?
9 ö aòùghý _\ ùKùZ _âKûee ?
i a P
d
10 ö C\ûjeY ijòZ iõmû aûPK aòùghý KûjûKê Kêjû~ûG ùfL ö
.O
11 ö RûZòaûPK I ^ûcaûPK aòùghý c¤ùe _û[ðKý \gðû@ ö
w
12 ö MêYaûPK aòùghý KûjûKê Kêjû~ûG ?
13 ö
w
Kòâdû I KâòdûaûPK aòùghý c¤ùe _âùb\ \gðû@ ö
14 ö
15 ö w
\êAUò C\ûjeY ù\A iek aòùghý I ù~øMòK aòùghý KY aêSûA \ò@ ö
Zk _âgÜMêWÿòKùe 5Uò ùfLûGñ aòùghý _\ \ò@û~ûAQò ö Zjóùe [ôaû @fMû _âKûeUòKê PòjÜU Keò
ùfL ö
(K) bûùfeò, jòcûkd, M§cû\ð^, ùXuû^ûk, K_òkûi ö
(L) Mwû, ~cê^û, ùMû\ûaeúg, Kûùaeú, cjû^\ú ö
(M) eûc, Kòùgûe, cù^ûR, f^, A¦â ö
(N) KUûKUò, ù\LûgòLû, _ìRû`êf, \òêûZò, KûMRWwû
(O) ùbûR^, MWÿûYò, LUYò, a¦ûY, \òai ö
39

16 ö a§^ú c¤eê C_~êq g± aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Ke ö

(K) ùcûe ùaûf Ke ö (iaê aûkùK / aûkKUû / aûkùK)
(L) aûZýûùe bûwòMfû I Ukò_Wÿòfû ö
(@ù^K MQ / iaê MQMêWÿòK / KòQò MQ / MQcûù^)
(M) iê^ûjûe, cûaðf _[e, Gjò _\ \êAUòùe jûe aòùghý I cûaðf
aòùghý ö (aÉêaûPK / RûZòaûPK / ^ûcaûPK / @aiÚûaûPK)
17 ö Kkû @leùe fòLôZ _\MêWÿòK Kò _âKûee aòùghý ùfL ö
(K) P¦âùgLe IWÿògûe \ßòZúd bûiÑe ö
(L) @û´MQùe PùXÿA aiòQ«ò ö
(M) _òfûcûûe ù\øWÿòaû iûe ùjfû ö
(N) bûeZ iað\û gû«ò Pûùjñ ö
18ö ^òcÜfòLôZ _\MêWÿòK Kò Kò _âKûe aòùghý ùja ùfL :
Leû\ò^, _Xÿûkò, @ûùfûK, KùAMêWK
òÿ , gd^, _ûMkûcò, ZûeêYý, iekZû, Qê@û, iûMe, ^ûeú, P¦^ ö
40

PZê[ð @¤ûd
_\ _âKeY - aòùghY
4.1 : Zùk ùfLû~ûA[ôaû aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö aûKýùe [ôaû Kkû @lee _\MêWÿòKê flý Ke ö
(K) aò^dú ùfûK c]êe aP^ Kjò[ûG ö
^òcðk _eòùag I iê¦e c^ jó iêiÚ cYòh Zò@ûeò Keò_ûùe ö
(L) ]úe _ûYòe ùaM ^ûjó, \eò\â ùfûKe @ûùaM ^ûjó ö
ù_ûKeû KûV @ûC bwû \_ðY KûcKê ^êùjñ ö
. IN
(M)
al
ùfûbùe Sò@ @ûêG _ûYòùe ùjfûùakKê _\à Nêô~ûA ùaùK _ûYòùe ö
r t
Kaò gâúRM^Üû[uê ùcûG iê^ûeê_û ^êùjñ, cûZâ ge]û aûfòeê jûùZ cûMò[ôùf ö
(N) IWÿò@ûYú aûe cûiùe ùZe _að _ûk^ Keò[ûG ö
P o
a
IWÿò@û \êAjRûe ahð ]eò Pkò @ûiê[ôaû PûeòùKûUò cYòhue bûhû ö
(O)
d i
_â[c _ûkòùe ]cð jûùe \ßòZúd _ûkòùe @]cð cùe ö
.O
Lûeùak eûRZße _c ahðùe eûRý Rd _ûAñ aûjûeòMùf I \ßû\g ahðùe \òMþaòRdú
icâûU ùjùf ö
w
K aòbûMe aûKý \êAUòùe ùfûK, aP^, _eòùag, c^, cYòh GK GK aòùghý _\ ö
w
Gjò _\MêWÿòKê _Xÿòùf Kò gêYòùf @ûc c^ùe ù~Cñ PòZâ @uòZ jêG, ZûjûVûeê GK @fMû I @]ôK
w
aòùghòZ MêYe PòZâ aò^dú ùfûK, c]êe aP^, ^òcðk _eòùag, iê¦e c^ I iêiÚ cYòh Kjòfû aû
gêYòfû cûùZâ @uòZ ùjûA~ûG ö Giaê aòùghý _\ _ìaðeê @ûùc aò^dú, c]êe, ^òcðk, iê¦e, iêiÚ
AZýû\ò _\ aiûAù\aû \ßûeû _âZòUò aòùghý _\ ißZª MêYùe aòùghòZ ùjûA~ûCQò ö
L aòbûMe \êAUò~ûK aûKýùe _ûYò, ùfûK, KûV I \_ðY G PûùeûUò aòùghý _\ ejòQò ö
Gjò _\MêWÿòKe _ìaðeê ]úe, \eò\â, ù_ûKeû I bwû _âbéZò _\MêWÿòKe aýajûe Keû~ûAQò ö Gjû \ßûeû
aòùghý _\MêWÿòKe GK GK ^òòðÁ @aiÚû aòùghòZ ùjûA[ôaûe aêSû_WêQò ö
M aòbûMe Cbd aûKýùe _ûYò, iê^ûeê_û I ge]ûaûfò @û\ò aòùghý _\ _ìaðeê @ûêG,
ùaùK, ùcûG, jûùZ G PûùeûUò _\ ùjZê aòùghý _\MêWÿòKe ^òòðÁ _eòcûY iìPòZ ùjCQò ö
N aòbûMe aûKýùe cûi, _að, ahð I cYòh PûeòùMûUò aòùghý _\ ejòQò ö Gjò _\MêWÿòKe
^òòðÁ iõLýûKê aûe, ùZe, \êAjRûe I PûeòùKûUò @û\ò iõLýûiìPK _\ _âKûg KeêQò ö
41


G \òMeê iRúa-^òRðúa aû _âûYú-@_âûYú aûPK Kâùc aýajéZ jêG I @[ð _âZò_û\^ Kùe ö @[ðMZ
ißûZªý \éÁòeê aòùghYMêWÿòKê ^òcÜ _âKûeùe aòPûe Keû~ûA_ûùe ö
(K) MêYaûPK aòùghY (N) _ìeYaûPK aòùghY
(L) @aiÚûaûPK aòùghY (O) _eòcûYaûPK aòùghY
(M) iõLýûaûPK aòùghY (P) Zêk^ûZàK aòùghY
4.3.1 : MêYaûPK aòùghY
Zùk \ò@û~ûA[ôaû aûKýMêWÿòKê _Xÿ I aWÿ Kkû @lee _\MêWÿòKê PòjÜò eL ö
(K) ùc]ûaú QûZâ i`kZû _ûG ö (L) fêYò aòÄêU bf aòKòâ ùjCQò ö (M)iek ùfûKKê
iûjû~ý Ke ö
. IN
al
ùc]ûaú, fêYò I iek GK GK aòùghY _\ ö ùc]ûaú _\Uò QûZâe MêYKê, fêYò _\Uò
r t
aòÄêUe ]cðKê I iek _\Uò ùfûKe ißbûaKê ^òòðÁ bûùa aòùghòZ KeêQò ö aòùghY iRúa aòùghýe
o
ißbûa, MêY I _âKéZòKê (bf @[aû c¦) aòùghòZ Keê[ôaûùaùk ^òRðúa aòùghýMêWÿòKe ]cðKê aòùghòZ
P
Keò[ûG ö @ûC ùKùZûUò C\ûjeYKê flý Ke ^ûUê@û ùfûK / K_Uú cYòh, aògßûiú a§ê, ^òðd
i a
_ùWÿûgú, ùbûKòfû aûN, iê]ûe MûB, bf _òfû, bêKòfû KêKêe (iRúaaûPK) / ^úk RjÜ / ùMûfû_ú
d
gûXÿò / bûeò Rò^òh / ^ûfò MûcêQû / RUòk _âgÜ / c]êe Rk / LUû `k / KUê K[û / ^ò\û aûi^ /
.O
jûfêKû KûV, ^òcðk c^, @fYû ZeKûeú, Khû ùKûkò, êc K[û, K@ñk aP^, KVò^ icd
(^òRðúa aûPK) ö Giaê ùMûUòG ùMûUòG MêYaûPK aòùghY _\e ^cê^û ö @ZGa
w
aûKýùe ù~Cñ _\ aòùghý _\e MêYKê (]cð-ißbûa-_âKéZò @û\òKê)
w
aòùghòZ Keò[ûG ZûKê MêYaûPK aòùghY Kêjû~ûG ö
w
4.3.2 : @aiÚûaûPK aòùghY
(K) bwû Ne, Qòû Rûcû I ùeûMYû ù\jKê bêfò ùi Kkûe iû]^û Keò[ôùf ö
(L) ZZfû _ûYòùe Ne ù_ûùWÿ^ò ö
(M) @ûc Mñûùe ]^ú ùfûK ijòZ Meòa ùfûK I c¤aò ùfûK GKûVò eêj«ò ö
Gjò Zòù^ûUò aûKýùe [ôaû aWÿ Kkû @lee _\MêWÿòK GK GK aòùghY _\ ö K aûKýùe
bwû, Qòû I ùeûMYû _\ Zòù^ûUò ~[ûKâùc Ne, Rûcû I ù\je @aiÚûKê, L aûKýùe ZZfû _\Uò
_ûYòe @aiÚûKê Gaõ M aûKýùe ]^ú, Meòa I c¤aò _\ Zòù^ûUò ùfûKu @û[ôðK @aiÚûKê
aêSûCQò ö G _âKûe aòùghY _\ \ßûeû aòùghý _\e @aiÚû aòhdùe iìP^û còkò[ûG ö iêZeûõ,
43

aûKýùe ù~Cñ aòùghY _\ aòùghý _\e ^òòðÁ @aiÚûKê iìPòZ aû

aòùghòZ Keò[ûG, ZûKê @aiÚûaûPK aòùghY Kêjû~ûG ö
@ûC ùKùZûUò @aiÚû aûPK aòùghY _\ \ò@û~ûCQò, ùiMêWÿòKê _Xÿ, flý Ke I G _âKûe
KòQò _\ ^òùR _âÉêZ KeòaûKê ùPÁû Ke ö ~[û \\eû ^û@û, Ùû cûVò@û, Pòeû MûcêQû, Kû\ê@û
eûÉû, _ûYò@û Lòeò, KûVê@û Wûfò (^òRðúa aûPK), iakû ^ûeú, aêXÿú cûCiú, ùbû _ê@, _Zkû
cYòh (iRúa aûPK) ö
4.3.3 : iõLýû aûPK aòùghY
(K) IWÿògûùe ZòeògUò Ròfäû @Qò ö
(L) @ûc Äêfùe Zòù^ûUò ùgâYú I _âZò ùgâYúùe hûVòG RY QûZâQûZâú @Q«ò ö
(M) aûeRY KûeòMe cògò Q@ ahðùe G c_UòKê MXÿòùf ö
Gjò C\ûjeYMêWÿòKe aWÿ Kkû @leùe fòLôZ _\MêWÿòK GK GK iõLýû iìPK _\ ö _âùZýK
_\ aòùghY eìù_ aûKýùe aýajéZ ùjûAQò ö K aûKýùe Zòeòg, L aûKýùe Zòù^ûUò (Zò^ò),
hûVòG I M aûKýùe aûe I Q@ _âùZýK ùMûUòG ùMûUòG iõLýû ö aòùghY _\ bûaùe Gjò
iõLýûMêWÿòK C_efòLôZ aûKýùe ~[ûKâùc Ròfäû, ùgâYú, QûZâQûZâú, KûeòMe I ahð _âbéZò aòùghý
_\Kê aòùghòZ KeêQò ö @býûi _ûV _ûAñ iõLýû aûPK aòùghYe ùKùZûUò ^cê^û : GK còUe K_Wÿû,
_û bûA, Q@ EZê, aûe cûi, iûZ aûe, gùj e^þ, iûZ icê\â - ùZe ^B - @Ve KaûU,
DùYAg gj iZPûkògò ciòjû @MÁ _¦e ZûeòL... AZýû\ò ö
ù~Cñ aòùghY _\ aòùghý _\e ^òòðÁ Kâcû^ßd aû Kâc iìPK
iõLýûKê aòùghòZ Kùe aû _âKûg Kùe, ZûKê iõLýû aûPK aòùghY
Kêjû~ûG ö
iõLýû aûPK aòùghY _\Uò aòùghý _\Kê iõLýû \òMeê aòùghòZ Kfûùaùk Kâcû^ßdùe iaê
iõLýû aû icÁòKê aêSûG ö ~[û aûegj aùXÿA ùhûjkahð fûMò ùKûYûKð c¦òe MXÿò[ôùf ö GVûùe
aûe I ùhûjk \êAUò iõLýû aûPK aòùghY ö gj gj Keò aûegje icÁòKê ùÂ aùXÿAcûû
iõLýû ^òòðÁ eìù_ iìPòZ ùjûAQò ö ùijò_eò GKeê ùhûjk _~ðý« Kâcû^ßdùe fûMò ùhûjk iõLýûUò
ahðe iõLýûKê ^òòðÁ eìù_ aòùghòZ KeêQò ö
cùêL, Kâcû^ßdùe iõLýû icÁò (iõLýû _ùe iõLýû)Kê aêSûC[ôaû GK @^ý _âKûee
iõLýûaûPK aòùghY @ûc bûhûùe aýajéZ jêG ö ~[û fa Kêg \êùjñ ~û@ñûkû bûA ö búc, @Rêð^,
^Kêk I ijù\a Pûeòùjñ _ûYò @ûYòaûKê ~ûA ùèòùf ^ûjó ö eûc, Ké¾ I @Kîe Zò^òùjñ c[êeû Mùf ö
GVûùe \êùjñ, Zò^òùjñ I Pûeòùjñ iõLýû aûPK aòùghYe GK bò^Ü eì_ ö
44

4.3.4 : _ìeYaûPK aòùghY

ZkfòLôZ aûKýMêWÿòK _Xÿ ö G[ôùe [ôaû aòùghý _\Kê PòjÜ ö aòùghý _\ _ìaðeê aWÿ Kkû
@leùe ùfLû~ûA[ôaû _\MêWK òÿ ê flý Ke ö GMêWK
òÿ aòùghý _\e GK ^òÁ
ðò iõLýû eì_Kê aêSûC[ôaûe
ù\Lôa ö ~[û
(K) G ahð ùcûe @Ác ùgâYú @ûC ùcû bCYúe i¯c ùgâYú ùjfû ö
(L) aòõg gZû±úe _é[ôaú iõNhð_ìð [ôfû; cûZâ GKaòõg gZû±úùe _é[ôaú i\þbûa^û_ìð ùja ö
(M) bûMaZe \gc iÑ§, eûcûdYe hÂ Kû I MúZûe @Áû\g @¤ûd _XÿòaûKê bf fûùM ö
K aûKýùe ùgâYú, L aûKýùe gZû±ú, M aûKýùe iÑ§, Kû I @¤ûd GK GK aòùghý
IN
_\ ö Giaê _\e ^òòðÁ iõLýû iìPK _ìð eì_UòKê aòùghòZ KeòaûKê aû aêSûAaûKê ~ûA ~[ûKâùc
.
l
@Ác, i¯c, aòõg, GKaòõg, \gc, hÂ I @Áû\g @û\ò iõLýûgâòZ aòùghY _\MêWÿòK aýajéZ
r t a
ùjûAQò ö Giaê aòùghY _\ ùMûUòG ^òòðÁ iõLýûKê @ûgâd KeòQò I _ìeY @[ð iìPòZ KeêQò ö @Ác
aû @ûVKê, i¯c aû iûZKê, hÂ aû Q@Kê, \gc aû \gKê I @Áû\g aû @ûV-\g aû @VeKê @ûgâd
o
KeòQò Gaõ _ìeYùaû]K ùjûAQò ö
a P
ùKøYiò iõLýûaûPK aòùghY _\ Kâcû^ßdùe iaê iõLýû aû icÁòKê
i
^ aêSûA GK ^òòðÁ iõLýûKê aêSûAùf ZûKê _ìeYaûPK aòùghY
Kêjû~ûG ö
d
.O
@ûC ùKùZûUò ^cê^û : ZéZúd _ûa, \ßòZúd Bgße, _â[c gâû¡aûhòðK, PZêðg gZû±ú, PZê[ð
É¸ ö
w
w
4.3.4(1) : cù^ eLôaûKê ùja ù~ iõLýûaûPK aòùghY aòùghýKê aòùghòZ Kfûùaùk Kâcû^ßdùe
w
iaê iõLýûKê icÁò Keò GK ^òòðÁ iõLýûùe iìPòZ jêG ö _ìeYaûPK aòùghY iõLýû icÁòKê âêSûA
ùKak ^òòðÁ iõLýûKê aêSûG ö Gùa Zk aûKýMêWÿòKê flý Ke ö
(K) \ge[ue Pûeò_ê@ [ôùf ö PZê[ð _ê@u ^ûc gZîNÜ ö
(L) @ûc ÄêfNe Zò^ò cjfû aògòÁ ö ZéZúd cjfûùe @ûc ùgâYú ö
Cbd K-L bûMe _â[c \êAUò aûKýùe Pûeò / Zò^ò \êAUò~ûK _\ aòùghY _\ ö Pûeò
aòùghYUò Kâcû^ßdùe GK-\êA-Zò^ò-Pûeò iõLýûe icÁòKê I Zò^ò aòùghY _\Uò Kâcû^ßdùe GK-
\êA-Zò^ò iõLýûe icÁòKê aêSûCQò ö G \éÁòeê G CbdKê iõLýûaûPK aòùghY _\ Kjòaû ö Gùa
K-L C\ûjeYe \ßòZúd aûKý \êAUòKê aòPûe Keòaû ö K-bûMe aûKýùe _ê@e aòùghY bûaùe
PZê[ð I L- bûMe aûKýùe cjfûe aòùghY bûaùe ZéZúd aýajéZ ùjûAQò ö GVò PZê[ð I ZéZúd
GK-\êA-Zò^ò-Pûeò G_eò Kâcû^ßd elû Keê^ûjó ö GK-\êA Vûeê aòPêýZ ùjûA ùKak Zò^òKê ZéZúd
45

eìù_ I GK-\êA-Zò^òKê QûWÿò ùKak PûeòKê PZê[ð eìù_ aêSû~ûCQò ö ùZYê ùMûUòG iõLýûe ^òòðÁZûKê
aêSûC[ôaûeê ZéZúd I PZê[ð _\ \êAUòKê _ìeYaûPK aòùghY bûaùe MâjY Keòaû ö @ù^K iõLýû
c¤eê ùMûUòG iõLýûKê ^òòðÁ Keê[ôaûeê G _âKûe _ìeY aûPK aòùghYKê ^òòðÁZûaûPK aòùghY
aò Kêjû~ûA_ûeòa ö
4.3.4(2) : @ûùc iõLýûaûPK I _ìeYaûPK aòùghY _\Kê Cbd iõLýû eì_ùe I @le eì_ùe
ùfLô aûKýùe aýajûe Keò_ûeòaû ~[û
_ûUûeê \êAUû @ûY / 5Uûeê 2Uû @ûY ö iûZ[e Mwû Mfò / 7[e Mwû Mfò ö
@ûùc iõLýû I _ìeYaûPK aòùghYuê ^òcÜ _âKûùe ùfLô _ûeòaû :-
iõLýûaûPK iõLýûeì_ @le eì_ _ìeYaûPK iõLýûeì_ _ìeYaûPK @le eì_
1 GK 1c _â[c
2 \êA 2d \ßòZúd
3 Zò^ò 3d ZéZúd ¨¨¨
11 GMûe 11g GKû\g ¨¨¨
16 ùhûjk 16g ùhûWÿg ¨¨¨
19 DùYAg 19g Dâòõg
20 ùKûWÿòG 20g aòõg
ùfLûùe _ìeYaûPK iõLýûeì_ [ôùf ZûjûKê _Xÿòaû ùaùk GKc, \êAd G_eò CyûeY
Keû^~ûA _â[c, \ßòZúd, ZéZúd eìù_ CyûeòZ ùja ö
4.3.5 : _eòcûY aûPK aòùghY
Gùa ZkfòLôZ aûKýMêWÿòKê flý Ke ö ùcûUû @lee _\Kê PòjÜU Ke ö
(K) MûBKê aòWÿûG Nûi \ò@ ö
(L) G ahð @ûce beùY ]û^ @ck ùjûAQò ö
(M) `êfMQùe cûVò@ûG _ûYò \ò@ ö
GVûùe aòWÿûG, beùY, cûVò@ûG @û\ò aòùghY _\ ~[ûKâùc Nûi, ]û^ I _ûYòe _eòcûYKê
aêSûC[ôaûeê _eòcûYaûPK aòùghY _\ ùjûAQò ö Gjò_eò Mäûùi iaðZ / cûùY Rcò / ùafûG
_Lûk / Kù_ Pû / aÉûG PûCk / ùaZêfòG cêM / jûòG CLêWÿû / \êAbûe _eòaû / ùMøYòG aòeò
/ Lù MûcêQû / aûejûZò@û fêMû / PûeòKòfò@û cûQ / _êkûG QZê@û / Kû¦òG K\kú ö iêZeûõ-
46

aûKýùe ù~Cñ aòùghY _\ aòùghý _\e _eòcûYKê aêSûG, ZûjûKê

_eòcûYaûPK aòùghY Kêjû~ûG ö
4.3.6 : Zêk^ûZàK aòùghY
@ù^Kùaùk @ûùc icRûZúd, icMêYe I ic @aiÚûe \êA aû Zjóeê @]ôK aòùghý c¤ùe
Zêk^û Keò Kcþ-ùagò, ùQûU-aWÿ, Cy-^úP, C}hð-@_Khð @û\ò iÚòe Keò[ûC ö G ùlZâùe Zêk^û
aêSûC[ôaû ùMûUòKò@û Zêk^ûZàK _\Kê aûKýùe aýajûe Keò[ûC ö Zùk \ò@û~ûA[ôaû aûKýMêWÿòKê flý
Ke ö
(K) gýûcaûaê ]^ú, c\âûaê ZûuVûeê ]^ú I \ûcaûaê iaêVûeê ]^ú ö
(L) eû]ê I c]ê c¤ùe eû]ê ùagú akê@û ö
. IN
(M) jeò êò @ù_lû PûfûKþ ö
al
_â[c aûKýùe Vûeê, iaêVûeê, \ßZ
r t
ò úd aûKýùe ùagú, ZéZúd aûKýùe @ù_lû _\MêWKòÿ
o
Zêk^ûZàK @[ðKe aû iìPK_\ bûaùe aýajéZ ùjûAQò ö Giaê _\ c¤eê (K) aûKýùe VûeêKê
i a P
aýajûe Keò ]^ú \éÁòeê gýûcaûaê I c\âûaêu c¤ùe Zêk^û Keû~ûA c\âûaêuê ]^ú aêSû~ûAQò ö
ùijò_eò gýûcaûaê c\âûaê I \ûcaûaêu c¤ùe Zêk^û Keû~ûA ]^ú aòùghY _\ _ìaðeê
d
iaêVûeê Zêk^ûZàK _\Uò aiû~ûA \ûcaûaêuê icÉu c¤ùe ]^ú ùaûfò ^òòðÁ bûùa iìPòZ
.O
Keû~ûAQò ö (L) aûKýùe akê@û iû]ûeY aòùghY _\Uò _ìaðeê ùagú Zêk^ûZàK _\Uò aýajéZ
ùjûA eû]êKê @]ôK akê@û ùaûfò aêSûA \ò@û~ûAQò ö (M) aûKýùe PûfûKþ GK MêYaûPK aòùghY ö
w
Gjò aòùghY _\Uò _ìaðeê @ù_lû Zêk^ûZàK _\Uò aýajéZ ùjûA êòKê jeòVûeê @]ôK PûfûKþ ùaûfò
\gðû~ûAQò ö
w
w
G ùlZâùe cìk aû iû]ûeY aòùghY _\ _ìaðeê Zêk^ûiìPK _\ aiû~ûA Zêk^ûZàK aòùghY
MV^ Keû~ûA[ûG ö \êA aû ZùZû$]ôK aòùghý c¤ùe Zêk^û _ûAñ Gjò Zêk^ûZàK aòùghY _\
aýajûe Keû~ûG ö Gùa @býûi Ke ^Wÿò@ûMQUò ZûkMQVûeê Cyû ö @ûc ÄêfVûeê Zûu Äêf ùagú
_êeêYû ö cêùqgße c¦òe iaðûù_lû _êeêYû ö cû^òVûeê Kê^ò Kcþ _eògâcú ö
4.3.7 : IWÿò@û bûhûùe @ûC GK _âKûe Zêk^ûZàK aòùghY aýajûe ùjûA[ûG ö \êA aû Zjóeê
@]ôK aòùghý _\ c¤ùe Zêk^û Keòaûùaùk @ûùc Zêk^û aêSûC[ôaû ùMûUòKò@û _\ aò aòùghY eìù_
aýajûe Keò[ûG ö \êAUò aòùghý bòZùe Zêk^û Kùf @ûùc ùMûUòG cìk aòùghY _\ùe Ze
Bdû^þ _âZýd ù~ûMKeò ùMûUòKò@û aòùghY _\ Zò@ûeò Keò aýajûe Keò[ûC ö ajêZ aòùghý
bòZùe Zêk^û KeûMùf cìk aû iû]ûeY aòùghY _\ùe Zc AÂ ù~ûMKeò ùMûUòKò@û aòùghY
47

Zò@ûeò Keò aýajûe Keò[ûC ö G_âKûe aòùghY _\ MVê iìZâUò Gjò_eò- (cìk aû iû]ûeY
aòùghY + Ze / Bdû^þ / Zc / AÂ = Zêk^ûcôK aòùghY)
(K) ùa\ _é[ôaúe _âûPú^Zc (_âûPú^ + Zc) Mâ^Ú ö
(L) aâjà_êZâ cjû^\úVûeê \úNðZe (\úNð + Ze) ö
(M) R^àbìcò ißMðVê Meúdû^ (Mêeê + Bdû^þ) ö
(N) ùi RùY aeòÂ gòlK (ae + AÂ) ö
K aûKýùe cìk aòùghY _âûPú^ _ùe Zc ù~ûM ùjûA ùMûUòKò@û _âûPú^Zc
aòùghY _\Uò iéÁò ö _é[ôaúe @ù^K Mâ^Ú bòZùe @]ôK _âûPú^ bûùa ùa\Kê @[ð^òÂ Keòaû _ûAñ
_âûPú^Zc (_âûPú^ ijòZ Zc ù~ûMùjûA) aòùghY _\Uò MVòZ ö Gjû GK Zêk^ûZàK aòùghY _\ ö
L aûKýùe aâjà_êZâ I cjû^\ú \êAUò aòùghý bòZùe Zêk^û ùjûA[ôaûeê cìk aòùghY \úNð _ùe
Ze ù~ûM ùjûA Zêk^ûZàK ùMûUòKò@û aòùghY _\ \úNðZe aýajéZ ùjûAQò ö ùijò_eò M
aûKýùe \êAUò aòùghý R^àcûUò I ißMð bòZùe Zêk^û Keû~ûAQò ö Zêk^û _ûAñ ùMûUòKò@û Zêk^ûZàK
aòùghY _\ Meúdû^þ aýajéZ ùjûAQò ö N aûKýùe gòlK aòùghý _\UòKê icÉu c¤ùe
ùgâÂ G_eò Zêk^û @[ðùe aòùghòZ Keòaû _ûAñ ùMûUòK@ò û aòùghY _\ aeòÂe aýajûe Keû~ûAQò ö
\êA aû Zjóeê @]ôK aòùghý c¤ùe Zêk^û ^òcù« ù~Cñ aòùghY
_\ aýajéZ jêG, ZûjûKê Zêk^ûcôK aòùghY Kêjû~ûG ö
Gùa @býûi ^òcù« ùKùZûUò Zêk^ûZàK aòùghY _\ [ôaû aûKý \ò@ûMfû ö
iû]ûeY aòùghY Ze _âZýd~êq Zêk^ûZàK aòùghY Zc _âZýd~êq Zêk^ûZàK aòùghY
K_òkûi Cy ùcNûi^ K_òkûiVûeê CyZe jòcûkd CyZc
Kê@ûLûA Mbúe Mwû Kê@ûLûAVûeê MbúeZe aâjà_êZâ MbúeZc
KkûaAñgú lê\â bûKêeVûeê KkûaAñgú lê\âZe ùKeûò lê\âZc
Mêeê (Bdû^þ _âZýd) Meúdû^ MeòÂ
fNê fNúdû^þ fNòÂ
akú akúdû^ akòÂ
4.4 : ùKak aòùghý _\ ^êùjñ; aûKýùe @^ý _\ ijòZ aòùghYe @[ðMZ i´§ ejòQò ö MV^,
aûKýùe aiûY gévkû I aýajûe \òMeê aòùghYe aò ùKùZK aòùghZß ejòQò ö @^ý_\Kê aòùghòZ
Keòaû _ûAñ aòùghYe ùKùZK aýûajûeòK aò]û^ ejòQò ö MV^ûZàK flY I aýûajûeòK aò]û^ \òMeê
^òcÜ _âKûùe aòùghYe aòbûMúKeY Keû~ûA[ûG ö
48

4.4.1 : aòùghýe aòùghY

@ûMeê @ûùc RûYòùQ ù~ aòùghY aûKýùe [ôaû aòùghý _\Kê aòùghòZ Kùe ö G KûeYeê
aûKýùe aòùghY _\ _âûdZü aòùghý _\e _ûLû_ûLô iÚû^ùe aû _ìaðeê I _ùe aiò[ûG ö
cù^ eLôaûKê ùja ù~ aûKýùe ~ûjû aòhdùe Kêjû~ûG Zûjû Cùgý _\ ö aòùghý jó
cêLýZü aûKýe Cùgý _\ ö Cùgý _\ aû aòùghý _\ _ìaðeê aiò aòùghY Zûjû aòhdùe ^òòðÁ
iìP^û \òG aû Zûe aòùghZß _âKûg Kùe ö C\ûjeY \êAUòKê flý Ke ö
(K) _òfûUò aMòPûùe aiòQò ö
(L) gû« _òfûUò iê¦e aMòPûùe aiòQò ö
IN
_â[c aûKýUòùe _òfû I aMòPû \êAUò aòùghý _\ ö ^òòðÁ aòùghZß ^[ôaû \êAUò
.
l
iû]ûeY _\ ö aiòaû Kû~ðý aýZúZ @ûC KòQò aòùghZß aòùghòZ ùjC^ûjó ö ùZYê aûKýUò iû]ûeY
r t a
aûKý ö \ßòZúd aûKýUòùe _òfû I aMòPû _\ aòhdùe KòQò MêYûZàK iìP^û \ò@û~ûCQò ö Cbd
aòùghý _\Kê Cùgý Keò Cbde MêYKê aòùghòZ Keòaû _ûAñ Cbd _\e _ìaðeê gû« Gaõ
P o
iê¦e \êAUò MêYaûPK aòùghY _\ aýajéZ ùjûAQò ö gû« / iê¦e Cbd aòùghY GVò
aòùghýe aû Cùgý _\e _òfû, aMòPûe aòùghY ö Gjò_eò
i a
ù~Cñ aòùghY _\ aòùghý _\e _ìaðeê aùi, ZûjûKê aòùghýe
aòùghY _\ Kêj«ò ö
d
.O
Cùgý _\ _ìaðeê aiò Zû aòhdùe ^òòðÁ iìP^û ù\C[ôaûeê aû Zûjû aòhdùe aòùgh KòQò
w
Kjê[ôaûeê G _âKûe aòùghYKê CòÁ aòùghY c¤ Kêjû~ûG ö
4.4.2 : aòù]d aòùghY
w
w
aûKýe cêLý_\ aû Cùgý _\Kê @û]ûe Keò Zû _ùe ~ûjû Kêjû~ûG ZûjûKê aòù]d
Kêjû~ûG ö iû]ûeYZü aûKýùe Kðû\ò aòùghý _\e _eaðú @õge _\MêWÿòK aòù]d @«bêðq ö G
\éÁòeê cêLý Cùgý _\ aû aòùghý _\ _ùe ~ûjû aýajéZ jêG, Zûjû aòù]d aûPK jêG ö aòùghY
aýajûe ùlZâùe aò G_eò NùU ö ~[û
(K) gòÌú iê¦e cìòðUòG MXÿòùf ö (L) gòÌú MXÿò[ôaû cìòðUò iê¦e ö
K aûKýùe aòùghY _\ iê¦e aòùghý _\ cìðò _ìaðeê aiòQò ö aòùghý _ìaðeê @ûiò
@ûMê@û aòùghýKê aòùghòZ Keòaû GK iû]ûeY aiûY gévkû ö cûZâ L aûKýùe aòùghý _\ cìòð
_ùe aòù]d aûPK ùjûA aòùghY _\ iê¦e aýajéZ ùjûAQò ö aûKýe aòù]d @õgùe G _âKûe
aiûY _âùdûR^ \éÁòeê ùjûA[ûG ö aòùghYe G _âKûe aýajûe aòùghýKê @ûKhðYúd Keò aòùghòZ
Keò[ûG ö
49

aûKýe aòù]d @õgùe aòùghý _\ _ùe aýajéZ ùjC[ôaû aòùghY

_\Kê aòù]d aòùghY Kêjû~ûG ö
ùKùZûUò @]ôK \éÁû«- eûÉû ^òRð^ / Qaò Pc}ûe / _òfûUò gû« / aýajûe c]êe ö
4.4.3 : aòùghYe aòùghY :
Zùk \ò@û~ûA[ôaû C\ûjeYMêWÿòKê flýKe ö
1c _âKûe aòùghýe aòùghY 2d _âKûe aòùghYe aòùghY
(K) ùi RùY bf ùfûK ö ùi RùY bûeò bf ùfûK ö
(L) G _òfûUò PZêe ö G _òfûUò @Zý« PZêe ö
(M) Mec _ûYò _ò@ ö iûcû^ý Mec _ûYò _ò@ ö
1c _âKûee Zòù^ûUò~ûK aûKýùe aýajéZ ùeLûuòZ _\ Zòù^ûUò (bf / PZêe / Mec)
Zòù^ûUò GK GK aòùghY ö aòùghýe aòùghY bûaùe GMêWÿòK aýajéZ ùjûAQò ö cûZâ 2d _âKûee
_âùZýK aûKýùe \êA \êAUò aòùghY aýajéZ ö K aûKýùe bf aòùghYe MêYKê @û]ôKý @[ðùe
bûeò aòùghYUò aòùghòZ KeêQò ö L aûKýùe PZêe aòùghYKê MêYûZàK @[ðùe @Zý«
aòùghY _\Uò aòùghòZ KeêQò ö M aûKýùe Mec aòùghY _\e aòùghY bûaùe iûcû^ý
aýajéZ ùjûAQò ö Gjò_eò bf - PZêe - iûcû^ý aòùghY _\ Zòù^ûUòe aòùghY bûaùe bûeò -
@Zý« - iûcû^ý aòùghYe aýajûe Keû~ûAQò ö iêZeûõ,
aûKýùe ùMûUòG aòùghY _\ @ûC ùMûUòG aòùghY _\Kê aòùghòZ
Kùf ZûjûKê aòùghYe aòùghY Kêjû~ûG ö
4.4.3 (1) : ùaùkùaùk @ûùc GcòZò ]eYe aûKý Kjê I ùfLê ù~Cñ[ôùe \êA aû \êAeê @]ôK
aòùghY _\ [ûG ö G_eòKò ùMûUòG aòùghY _\ ù\ûjeû ~ûA[ûG ö ~[û
(K) ^úk ùMûUòG gû«gòÁ iê]ûe _òfû ö
(L) KÌ^û aê¡òcZú _eògâcú Sò@ ö
(M) cû]aú iaêùaùk gÉû iê¦e cRbêZ Rò^òh KòùY ö
(N) @ieûG @ieûG ahðû ùjCQò ö
(O) ùi còVû còVû K[û Kêùj ö
(P) c]ê aWÿ aWÿ Kûcùe jûZ \òG ö
50

. IN
al
r t
P o
i a
d
.O
w
w
w

Gùa @]ôK RûYòaû _ûAñ C\ûjeY : GA Ne / ùiA ajò / ùKCñ Kûc / ù~Cñ iciýû /
Gc« aýû_ûe / ù~Cñ Z LûAaû / Gbkò aòPûe / ùZc« NUYû ö
ùcû K[û / ùZû K[û / dû K[û / Zû K[û / ~ûjû K[û ö
@ûc icd / Zc Kûk / Zûu \ò^ / dûu ùakû / ùicûû ùak ö
iûað^ûcòK i´§ _\ c¤ aòùghY eìù_ Kû~ðý Keò[ûG ö
4.4.5 : aòùghýeì_ú aòùghY
@ûùc ùaùkùaùk aûKýùe [ôaû aòùghý _\Kê @^ý aòùghý _\Kê aòùghòZ Keòaû flýùe
aýajûe Keò[ûC ö C\ûjeYMêWÿòKê Gjò ccðùe flý Ke
(K) cûUòKû^ÚUò bìgêWÿò _Wÿòfû ö
(L) gúZ \ò^ùe _eòaû Pûh bf jêG ö
(M) Zûu UûAfNeVûeê @ûc QY KêWÿò@û bf ö
(N) iû]a Z@ù_ûB _ûAñ iê^û Pû¦UòG aeû\ ù\ùf ö
Giaê aûKýùe ùcûUû @lee _\ (cûUò, gúZ, UûAf, QY, iê^û)MêWÿòK GK GK aòùghý
_\ ö GMêWÿòK aòùghY eì_ùe Kû^Ú, \ò^, Ne, KêWÿò@û I Pû¦ aòùghý _\MêWÿòKê aòùghòZ KeêQò ö
GVûùe _â[c _âKûee aòùghý (cûUò, gúZ, UûAf, QY, iê^û) \ßòZúd _âKûee cêLý aòùghý (Kû^Ú,
\ò^, Ne, KêWÿò@û, Pû¦)e aòùghY eìù_ aýajéZ ùjûAQò ö
GK aòùghý _\Kê @^ý GK aòùghý _\e aòùghY eìù_ aýajûe
Keû~ûA_ûùe ö G _âKûe aòùghYKê aòùghýeì_ú aòùghY bûaùe
PòjÜû~ûG ö
4.4.6 : i´§aûPK aòùghY
aòùghý _\Kê aòùghY eìù_ aýajûe Keòaûe @^ý GK _âKûe bwú @ûc bûhûùe ejòQò ö
^òcÜfòLôZ \éÁû«MêWÿòKeê ùijò bwúKê RûYò_ûeòa ö
iêLe iû[ú @ù^K, \êüLe iû[ú ùKjò ^êj«ò ö \úâ§ê _ûeòaûe ùfûK ö Zûu iê^ûe iõiûe
bûwòMfû ö
Giaê aûKýùe [ôaû aWÿ @lee _\MêWÿòKe cìkeì_ / iêL, \êüL, _ûeòaû, iê^û / GK GK
aòùghý _\ ö GMêWÿòK hÂú aòbqò aû i´§ iìPK PòjÜ e ~êq ùjûA @^ý aòùghý _\Kê (iû[ú,
ùfûK, iõiûe) aòùghòZ KeêQò ö GMêWÿòKê aòùghýe aòùghY eì_ bûaùe MâjY Keû~ûG ö iêZeûõ,
52

aûKýùe aòùghý _\ hÂú aòbqò ~êq ùjûA aòùghY eìù_ aýajéZ ùjûA[ôùf, ZûjûKê
i´§aûPK aòùghY eì_ bûaùe MâjY Keû~ûG ö
@]ôK RûYòaû _ûAñ- Kjòaûe K[û / RûYòaûe aòhd / MêYe _òfû / iêLe \ò^ / \êbðûMýe ùak /
aê¡òe ùLk / _û_e QûA / _êYýe jûZ / ùiøbûMýe @¤ûd / ]cðe Rd ö
4.4.7 : Kòâdû aòùghY
aûKýùe aýajéZ aòùghY _\ aòùghý _\ ijòZ @^ý _\Kê c¤ aòùghòZ Kùe ö aûKýùe
Kâòdû Kò_eò iû]ôZ ùjûAQò, Kò _âKûe @aiÚû I ]cðKê ùÂ Kòâdûe iû]^ NUòQò Giaê aòhdùe
ùKùZK aòùghY _\ Kòâdû _\ _ìaðeê aýajéZ ùjûA ^òòðÁ iìP^û ù\A[ûG ö Zùk \ò@û~ûA[ôaû
N
aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö
(K) aûZýû\ò^ C_eùakûVûeê _a^ ùRûeþùe ajòfû ö
l . I
(L) Zêùc GVòKò i@k @ûi ö
(M) iaêK[û ]úùe]úùe RYû_Wÿòfû ö
r t a
P o
(K) aûKýùe _a^ Kò_eò ajòfû ZûjûKê ùRûeþùe aòùghY _\Uò RYûA ù\CQò ö
i a
(L) aûKýùe Kò_eò @ûiòaû Kû~ðý ùja ZûjûKê i@k aòùghY _\Uò iìùPA ù\CQò ö (M) aûKýùe
d
K[ûUò Kò_eò RYûMfû ZûjûKê ]úùe]úùe _\Uò ^òòðÁ eìù_ aêSûA ù\CQò ö iêZeûõ ajòfû, @ûi,
.O
RYû_Wÿòfû AZýû\ò Kòâdû_\ Kò_eò bûaùe iû]ôZ ùjCQò, Zûjû ùRûeþùe, i@k I ]úùe]úùe @û\ò
aòùghY _\eê aêSû_WêQò ö
w
ù~Cñ aòùghY _\ aûKýùe KòâdûKê aòùghòZ Kùe, ZûjûKê Kòâdû
w
aòùghY _\ Kêjû~ûG ö
4.4.8 : Kâd
w
ò ûR aòùghY / KòâdûaûPK aòùghY
IWÿò@û bûhûùe KâòdûKê @û]ûe Keò \êA _âKûe aòùghY _\ ejòQò ö ùMûUòG _ìaðeê @ûùfûPòZ
Kòâdû aòùghY ö Gùa @ûC ùMûUòG _âKûeKê ^òcÜfòLôZ C\ûjeYeê RûYòaû ö
eû]ê ùè«û MûWÿòùe @ûiòa ö ùi CWÿ«û PùXÿAe _e MYòù\A_ûùe ö ùgûAfû _ê@e bûM ^ûjó,
ùPZòfû _òfû @cûe bùe ö ùi RùY RYûgêYû aýqò ö
C_efòLôZ aûKýMêWÿòKùe aWÿ @leùe cê\âòZ ùjûA[ôaû _\MêWÿòK (ùè«û, CWÿ«û, ùgûAfû,
ùPZòfû, RYûgêYû) aòùghY _\ bûaùe MûWÿò, PùXÿA, _ê@, _òfû, aýqò AZýû\ò aòùghý _\Kê
aòùghòZ KeêQò ö GMêWÿòK Kòâdû_\ ^êj«ò ö Kâòdûe cìk _âKéZò ]ûZêeê MVòZ ö ]ûZê aû Kâòdûe cìkeì_
ijòZ @«û, Afû, @û _âZýd ù~ûMùe (ùèþ + @«û = ùè«û / CWþ + @«û = CWÿ«û / ùgû
53

+ Afû = ùgûAfû / ùPZþ + Afû = ùPZòfû / RûYþ + @û, gêYþ + @û = RYûgêYû) GMêWÿòK MVòZ
ùjûA[ôaûeê GMêWÿòKê KòâdûR aòùghY aû Kòâdûeê RûZ- KòâdûRûZ aòùghY Kêjû~ûG ö @ZGa
Kòâdûeê RûZ aû MVòZ ù~Cñ aòùghY _\ aòùghý _\Kê aòùghòZ
Keò[ûG, ZûjûKê Kòd
â ûR aòùghY aû Kòd
â ûaûPK aòùghY _\ Kêjû~ûG ö
Gjò_eò [ôfûaûfû, ù\Lô[ôaû \égý, PòZâòZ Pû\e, ^[ôfû Rò^òh, ù\aû ùfûK, ùXûKòfû
K[û, cfû RjÜ, jiKêeû cYòh, bêKòfû KêKêe, MeRòfû ùcN, ùgûAfû _ê@, `êU«û _ûYò _âbéZòö
4.4.9 : aòùghY aýajûe iµKðùe @]ôK RûYòaû K[û
(1) ^òcÜfòLôZ aûKýùe aWÿ @leùe [ôaû _\MêWÿòKê flý Ke ö
(K) ù\ûhúKê \ ù\A ^òùðûhKê Lfûi Ke ö
(L) _û_úKê ^êùjñ, _û_Kê NéYû Ke ö
(M) _òZuê i¹û^ \ò@ / @mû^Vêñ \ìùeA ej / eûMúKê aêSû@ / ùbûMú _ûAñ Pò«û Ke^ûjó ö
C_efòLôZ aûKýMêWÿòKùe [ôaû aWÿ @lee _\MêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG aòùghY _\ ö cûZâ
Giaê _\ùe Kê (ù\ûhú + Kê = ù\ûhúKê / ^òùðûh + Kê = ^òùðûhKê / _û_ú + Kê = _û_úKê /
eûMú + Kê = eûMúKê) /(_òZ + uê = _òZuê), Vêñ (@mû^ + Vêñ = @mû^Vêñ) / _ûAñ (ùbûMú + _ûAñ
= ùbûMú_ûAñ) AZýû\ò ù~ûM ùjûAQò ö G _âKûe ù~ûM iû]ûeYZü aòùghý _\ _ùe aòbqò _âZýd
bûaùe aiò[ûG ö GVûùe G _âKûe aòbqò~êq ùjûA aòùghY _\MêWÿòK aòùghý bkò aûKýùe aýajéZ
ùjûAQò ö G[ôeê RYûMfû ù~ IWÿò@û bûhûùe,
IWÿò@û aûKýùe aòùghY _\Kê aò aòùghý _\ eìù_ aýajûe Keû~ûG ö
(2) ùaùkùaùk aòùghý _\Kê aûKýùe \ò@û^~ûA aòùghýe aòùghY _\UòKê aò aòùghý
eìù_ aýajûe Keû~ûA[ûG ö ~[û \eò\â \dûe _ûZâ ö @juûeúe _Z^ ^ò½òZ NùU ö Maðú \êüL
_ûG ö \êÁVêñ \ìùeA ej ö
GVûùe \eò\â, @juûeú, Maðú I \êÁ _ùe ùfûK, cYòh, aýqò, _òfû AZýû\ò ù~ùKøYiò
ùMûUòG aòùghý _\ aiò_ûe«û ö ~[û \eò\â cYòh \dûe _ûZâ ö @juûeú ùfûKe _Z^ ^ò½òZ
NùU _âbZé öò cûZâ cYòh I ùfûK bkò aòùghý _\ ^fûMò ùKak aòùghY _\ \eò\,â @juûeú,Maðú,
\êÁ aýajéZ ùjûAQò ö aòùghY _\ aòùghý eìù_ aýajéZ ùjûA bûa _âZò_û\^ KeêQò ö bûaû[ð
_âKûgùe ùKøYiò aû]û C_êRê^ûjó ö iêZeûõ IWÿò@û bûhûùe-
aûKýùe aòùghý _\ ^[ûA ùKak aòùghY _\ aò aòùghýe
@^ê_iÚòZòùe aòùghý _\ bkò @[ð _âKûg Keò[ûG ö
54

(3) aòùghý _\ùe @û, B, A@û, Aaû, Ad, C@û, AK, Yú, CYú, eû/Ceû, Afû, @Yû,
~ AZýû\ò _âZýd ù~ûMùjûA aòùghY _\ MVòZ jêG ö ~[û
@û ù~ûM : _ûYò + @û = _ûYò@û Wûfò _ûYò@û ùjûAMfû ö Gjò_eò \ûXÿò@û, cûUò@û ö
B ù~ûM : ùMûfû_ + B = ùMûfû_ú ùMûfû_ú gûXÿò ö Gjò_eò ùbûMú, ùeûMú, ZýûMú ö
A@û ù~ûM : ùMûWÿûY + A@û = ùMûWÿûYò@û ùMûWÿûYò@û ùfûK ö Gjò_eò ajkò@û, ù~ûMûWÿò@û, ùMûkò@û ö
Aaû ù~ûM : ùgû + Aaû = ùgûAaû ùgûAaû Ne ö Gjò_eò _òAaû, eLôaû, ù\Lôaû ö
Ad ù~ûM : RûZò + Ad = RûZúd RûZúd iwúZ ö Gjò_eò bûeZúd, C}kúd ö
C@û ù~ûM : MûZ + C@û = MûZê@û MûZê@û cìhû ö Gjò_eò _ûVê@û, ^ûUê@û, Pûkê@û ö
. IN
AK ù~ûM : icûR + AK = iûcûRòK iûcûRòK _ûV ö Gjò_eò iûcê\âòK, iûõiûeòK ö
l
Yú ù~ûM : ae + Yú = aeYú aeYú K^ýû ö Gjò_eò-ùPûeYú NeYú ö
t a
CYú ù~ûM : @§ + CYú = @§êYú @§êYú QûZâú ö Gjò_eò aûNêYú, eLêYú ö
eû/Ceû ù~ûM : LZ + eû = LZeû LZeû Kûc ö \û«êeû, c«êeû ö
r
P o
Afû ù~ûM : _ûPþ + Afû = _ûPòfû _ûPòfû @û´ ö `kòfû, MWÿòfû, ^ûPòfû, ù\Lôfû ö
i a
@Yû ù~ûM : cûMþ + @Yû = cûMYû cûMYû Rò^òh ö Kû¦Yû, aûRYû, cûeYû ö
d
~ ù~ûM : KY× + ~ = KY×ý KY×ý að ö IÂý, \«ý, ùiø¦~ðý, ùiøR^ý ö
.O
(4) IWÿò@ûùe iõÄéZ _eò aòùghý _\e fòw @^êiûùe aòùghY _\e fòweì_ c¤ aýajûe
w
ùjûA[ûG ö C\ûjeY;
KY× RùY ùc]ûaú QûZâ / fZû RùY ùc]ûaò^ú QûZâú ö
w
ùi _ê@Uò @Zò iek / ùi Sò@Uò iekû ö
w
ùiøbûMýaû^þ _òfûcûù^ ~gißú jê@«ò / ùiøbûMýaZú aûkòKûcûù^ ~gißò^ú jê@«ò ö
(5) @ûc IWÿò@ûbûhûùe @ù^K ùlZâùe aòùghY _\ Èú aûPK @[aû _êõfòw aûPK
ùjûA^[ûG ö Èú aûPK aòùghýe aòùghY aò _êõfòw aûPK aòùghY ùjûA[ûG ö C\ûjeYMêWÿòKê flý
Ke ö
Kkû MûB KûkúMûB Cbd aòùghY VòKþ
iê¦e Sò@ iê¦eú Sò@ Cbd aòùghY VòKþ
aWÿ bûA aWÿ bûCR Cbd aòùghY VòKþ
cjû eûRû cjû eûYú Cbd aòùghY VòKþ
G_eò bûaùe @ûc bûhûùe Cbd fòwùe GK _âKûe aòùghY c¤ aýajûe Keû~ûG ö
55

_âgÜûakú
1ö aòùghY _\ KûjûKê Kj«ò ?
2ö ù~ùKøYiò 5Uò _âKûe aòùghYe ^ûc ùfLô I _âùZýKeê \êAUò Keò C\ûjeY \ò@ ö
3ö Kâòdû aòùghY I KòâdûR aòùghY KûjûKê Kj«ò ? Cbd c¤ùe [ôaû _û[ðKý \gðû@ ö
4ö Zòù^ûUò iûað^ûcòK aòùghY [ôaû aûKý ùfL ö
5ö _ûùûUò aòùghýKê aòùghY eìù_ aýajûe Keò aûKý ùfL ö
6ö ^òcÜfòLôZ _\MêWÿòK Kò_âKûe aòùghY PòjÜû@ ö
ùMWÿû, c]êe, ^úk, ùQûUû, Lêaþ, bûeò, @aûMò@û, Paòg, @Ác, _êkûG, i´f_êeú, LiWÿû, @mû^,
^òZû«, \_þ\_þ, @ûùÉ@ûùÉ ö
7 ö ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKùe [ôaû Kkû @lee aòùghY _\ Kò_âKûee PòjÜû@ ö
(K) aò^d c]êe aP^ Kjòaû ö
(L) ùNûe ga\ Keò ùcN MRòðfû ö
(M) ùKCñ iìZûÛú @Wê@û ùjûA~òa ù~ ?
(N) M§ bûeò C}U ö
(O) ùiVûùe iûõÄéZòK Kû~ðýKâc PûfòQò ö
8 ö KÉ¸e aòùghY _\ ijòZ LÉ¸e C_~êq aòùghý aûQò ù~ûMKe :
KÉ¸ LÉ¸
RûZúd SWÿ
iûcê\âK
ò géw
CyZc iõjZò
^òfVû gZîZû
ù^÷ZòK _Zâ
K@ñk iuU
@Zò @¤ûd
_âak cYòh
@Ác \ûdòZß
aòhc _òZû
9 ö Zk]ûWÿòMêWÿòK c¤ùe [ôaû aòùghY _\MêWÿòK c¤eê ùKCñUò @fMû _âKûee ùfL ö
(K) \g, aûe, _Pûg, Qdû@gú, @Áû\g, ùKûWÿòG ö
(L) K@ñk, êc, KVò^, c]êe, _âPêe, _âak ö
(M) MûZê@û, còQê@û, _ûVê@û, @kiê@û, @Zý« ö
(N) G, ùijò, ù~Cñ, Lêaþ, Zû, ùcû ö
(O) iê^ûKûP, eê_ûPû¦, c]êe Rk, KûVKùA, cûUò_ûZâ ö
10 ö Ze I Zc _âZýd ù~ûMKeò 5Uò aòùghY _\ ùfLô aûKýùe aýajûe Ke ö
56

_c @¤ûd
_\ _âKeY - iað^ûc
5.1 : @ûùc @ûMeê RûYòQê ù~ cê bûaKê _ìðûw I iû[ðK eìù_ _âKûg Keòaû _ûAñ @ûùc
ùMûUòG _ùe ùMûUòG aûKý Kjò[ûC aû ùfLò[ûC ö GKû]ôK aûKý cògò bûaKê iõ_ìð eìù_ _âKûg
Keò[ûG ö bûaùaû]K GKû]ôK aûKýe icÁò jòñ @^êùz\ ö i`k @^êùz\ùe ^òòðÁ _\e aûe´ûe
aýajûe bûaû[ðKê Zòù^ûUò \òMeê \êaðk Keò\òG ö (i) _\e _êêêqò \ßûeû aûKý gîZòKUê jêG, (ii)
Kjòaûùe @~[û icd ^ÁjêG Gaõ (iii) ùfLôaûùe Cbd icd I iÚû^ ^Á jêG ö
IN
5.1.1 : ^òcÜùe \êAUò @^êùz\ \ò@û~ûCQò ö CbdKê ]ýû^ ù\A _Xÿ ö aW @leùe ùfLû
.
l
ùjûA[ôaû _\Kê flýKe ö
t a
(K) aêXÿú NêhêeòNêhêeò ~ûA ùeaZúe ùgûAaû Ne ù\Lôfû ö aêXÿú ùgûAaû NeUû iûeû
r
ùeaZúKê ùLûRòfû ö aêXÿú RûYòfû ùeaZú ùgûAaû Nùe ^ûjó ö aêXÿú bûaòfû ùeaZú bf
o
ùjûAMfûYò ö ùZYê ùgûAaûNeVò ^[ûA ùeaZú aûWÿòùe aêfê[ôa ö
i a P
(L) aêXÿú NêhêeòNêhêeò ~ûA ùeaZúe ùgûAaûNe ù\Lôfû ö ùi NeUû iûeû ZûKê ùLûRòfû ö ùi
RûYòfû ùeaZú ùiVûùe ^ûjó ö ùi bûaòfû Zûe Re bf ùjûAMfûYò ö ùZYê GVò ^[ûA
d
ùi aûWÿòùe aêfê[ôa ö
.O
\êAUò~ûK @^êùz\ _Xÿòùf ù\Lôa- Cbde bûaû[ð icû^ ö K @^êùz\Uò iûcû^ý a\kûA
ù\A L @^êùz\Uò ùfLû~ûAQò ö cûZâ K @^êùz\ @ù_lû L @^êùz\Uò _XÿòaûKê I gêYòaûKê
w
bf fûMêQò ö K @^êùz\ùe aêXÿú, ùeaZú I ùgûAaûNe AZýû\ò ^ûc aû aòùghý _\e aûe´ûe
w
aýajûe Keû~ûAQò ö `kùe aûKýMêWÿòK _êêêqò ù\ûheê gîZòKUê ùaû] ùjCQò ö _\e _êêêqò ùjC
^[ôaûeê L @^êùz\Uò KjòaûKê, _XÿòaûKê I gêYòaûKê ijR I iêL Ke fûMêQò ö G[ô_ûAñ L aû \ßòZúd
w
@^êùz\ùe aêXÿú, ùeaZú, ùgûAaûNe @û\ò aòùgh _\ a\kùe ùi, NeUûiûeû, ZûKê, ùiVûùe,
Zûe GVò AZýû\ò _\e aýajûe ùjûAQò ö _â[c @^êùz\ùe aûe´ûe aýajéZ ùjûA[ôaû aòùghý
_\e aòKÌ _\ bûaùe ùi, ZûKê, ùiVûùe, Zûe, GVò AZýû\ò _\ aýajéZ ùjûAQò ö G[ôeê
PûùeûUò K[û ÆÁ RYûMfû-
1 ö @^êùz\ùe aòùghý _\e aûe´ûe aýajûe aû _êêûaéò gîZòKUê iéÁòKùe ö
2 ö bûhûe _êêêqò K[ê gîZòKUêZû \ìeKeòaûKê _Wÿò[ûG ö
3 ö G[ô_ûAñ @ûùc aûe´ûe aýajéZ ùjC[ôaû aòùghý _\ a\kùe ùKùZK aòKÌ _\e
aýajûe Keò[ûC ö
4 ö aòKÌ _\ aiòaû \ßûeû Kjòaûùe @~[û icd I ùfLôaûùe @~[û iÚû^ ^Á jêG^ûjó ö
aòùghý a\kùe ù~Cñ _\ aýajûe Keû~ûG ZûKê iað^ûc Kêjû~ûG ö
57

5.1.2 : iað^ûc aòùghý _\e GK aòKÌ C_ùgâYúKê aêSûG ö iað @[ð iaê ö iaê
Kjòùf- aûKýùe aýajéZ ùjC[ôaû iaê_âKûe ^ûc aû iõmûKê aêSûG ö @ûùc RûYòùQ ù~ ^ûc aû
iõmûKê aòùghý Kêjû~ûG ö
5.1.3 : iaê_âKûe aòùghýMêWÿòK _ûAñ ù~Cñ g±MêWÿòK aòKÌ
eìù_ aýajûe Keû~ûG ZûjûKê iað^ûc Kêjû~ûG ö
C\ûjeY \êAUòKê ù\L ö
(K) cêñ êòe bCYú ö Gjò aûKýùe cêñ a\kùe Qaò, KaòZû, gòÌû ù~ùKøYiò ^ûc aiò_ûeòa ö
ùijò_eò êòe iÚû^ùe Zûe, dûe, Zûue, AZýû\ò iað^ûc _\ c¤ aiò_ûeòa ö
(L) cêñ ùijò Äêfe QûZâ ö GVûùe cêñ iÚû^ùe Zê, ùi, G, ùicûù^, @ûùc, Zêùc, @û_Y- G_eò
_\ iað^ûc eì_ùe aiò @[ð _âKûg Keò_ûeòa ö ùijò_eò ùijò iÚû^ùe ùaûWð/Ròfäû/
P¦âùgLe ùaùjeû, cûkZúù\aú, ùMû_a§ê iàûeKú, eûYújûU, Kû\ê@_Wÿû AZýû\ò ^ûcaûPK
aòùghý aiò_ûeòa ö
aûKýùe @[aû @^êùz\ùe ^ûc aû aòùghý _\ _eòaùð iað^ûc
_\ aiû~ûA icû^ @[ð _âKûg Keû~ûA[ûG ö
5.2 : iað^ûc ùKak aòùghý _\ ^êùjñ, aûKýùe [ôaû @^ý_\ _eòaùð aiò_ûeò[ûG ö G_eòKò
ùMûUòG ùMûUòG _ìðaûKý @[aû LaûKýe aûKýû[ð _eòaùð iað^ûce aýajûe c]ý ùjûA[ûG ö
Gùa Zùk ùfLû ~ûA[ôaû aûKýMêWÿòK _Xÿ I ùiiaêùe [ôaû Kkû@lee _\MêWÿòKê flý
Ke ö
(K) _c ùgâYúe gêbâû aê¡òcZú, ùijò ùgâYúe @^ýcûù^ ùi_eò ^êj«ò ö
(L) MZahð QûZâQûZâú aY ùbûRò _ûAñ ~ûA[ôùf, cûZâ Gahð ùicûù^ Zûjû Kùf ^ûjó ö
(M) gêbKû« còQ Kêùj ^ûjó ö Gjû icùÉ RûY«ò ö
(N) eNêUû GKgòwò@û ; cûZâ c]êUò ùicòZò ^êùjñ ö
K aûKýùe _c- GK _ìeYaûPK aòùghY I GK ^òòðÁ iõLýûKê aêSûCQò ö ùijò_eò
aê¡òcZú ùMûUòG aòùghY _\ ö gêbâû aòùghý _\e MêYKê aê¡òcZú _\Uò aòùghY eìù_ aòùghòZ
KeêQò ö _c a\kùe ùijò I aê¡òcZú a\kùe ùi_eò _\\êAUò aýajéZ ùjûAQò ö ùijò
I ùi_eò- GVûùe \êAUò iað^ûc I aòùghYe aòKÌ eìù_ aýajéZ ùjûAQò ö
58

L aûKýùe QûZâQûZâú- GK aòùghý_\ ö ~ûA[ôùf GK Kâòdû_\ ö QûZâQûZâú aòùghý

_\ a\kùe ùicûù^ I ~ûA[ôùf a\kùe Zûjû aýajéZ ùjûAQò ö ùicûù^ I Zûjû
G \êAUò iað^ûc _\ ~[ûKâùc aòùghý _\ QûZâQûZâú I Kâòdû_\ ~ûA[ôùfe GKGK C_eì_ aû
aòKÌ eì_ bûaùe aýajéZ ùjûAQò ö
M aûKýùe gêbKû« còQ Kêùj ^ûjó- GK _ìðaûKý ö Gjò _ìð aûKýUòe bûaû[ð aû
aûKýû[ðKê aêSûC[ôaû GK aòKÌ _\eìù_ Gjû aýajéZ ùjûAQò ö
N aûKýùe GKgòwò@û- GK LaûKý ö Gjò LaûKýUò a\kùe icû^ @[ðùaû]K ùjûA
ùicòZòe aýajûe Keû~ûAQò ö Gjò _âKûe a\k g±MêWÿòK ùjCQò iað^ûc ö
N
ù~Cñ _\ @^ý GK aû GKû]ôK _\ I aûKý
.
_eòaùð aýajéZ jêG ZûjûKê iað^ûc Kêjû~ûG ö
l I
t a
5.3 : IWÿò@û bûhûùe @ûùc ù~ùZ _âKûee iað^ûc _\ aýajûe Keò[ûC ùiMêWÿòKê iûZbûMùe
r
aòbq Keû~ûA_ûùe ö Gùa ùiiaê iað^ûc _\ aòhdùe @fMû @fMû @ûùfûP^û Keòaû ö
5.3.1 : aýqòaûPK aû _êeêhaûPK iað^ûc
P o
i a
^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê _Xÿ I ùcûUûKkû @lee _\MêWÿòKê flý Ke ö
d
(K) cêñ KUK ~aò ö @ûùc KUK ~òaê ö @ûù¸cûù^ KUK ~òaê ö
.O
(L) Zê Lêaþ PZêe ö Zêùc Lêaþ PZêe ö Zêù¸cûù^ Lêaþ PZêe ö
w
(M) @û_Y RùY b\â ùfûK ö @û_Ycûù^ RùYRùY b\âùfûK ö
w
(N) ùi Nùe @Qò ö ùi Nùe @Q«ò ö ùicûù^ Nùe @Q«ò ö
w
K aûKýùe ù~ KjêQò ùi aqû I Zûe ^ûc _eòaùð cêñ Gaõ ù~Cñcûù^ KjêQ«ò
ùicûû ^ûc _eòaùð @ûùccûù^ I aqû ^òR ijòZ ù~Cñcûûê ùÂ KjêQò ùi icÉu ^ûc
_eòaùð @ûùc aýajéZ ùjûAQò ö
L aûKýùe ~ûjûKê iù´û]^ Keò Kêjû~ûAQò ùi K^òÂ I @û\ee ùjûA[ôaûeê Zû ^ûc
_eòaùð Zê aýajéZ ùjûAQò ö iù´û]ôZ aýqò icû^Ée I aeòÂ ùjûA[ôaûeê Zûu ^ûc _eòaùð
Zêùc Gaõ ù~Cñ icìjuê iù´û]^ Keò Kêjû~ûAQò ùicûû ^ûc _eòaùð Zêù¸cûù^ aû
Zêùccûù^ aýajéZ ùjûAQò ö
M aûKýùe iù´û]ôZ aýqò aû aýqòcûù^ cû^ýÉee ùjûA[ôaûeê ùi aû ùicûû ^ûc
_eòaùð @û_Y / @û_Ycûù^ aýajéZ ùjûAQò ö
59

N aûKýùe ~ûjû aû ~ûjûu aòhdùe Kêjû~ûAQò Zûu iÚû^ùe Cbd cû^ýû[ðùe I @û\e
@[ðùe ùi aiû~ûAQò ö ùijò_eò ù~Cñcûû aòhdùe (@]ôK aýqòu aòhdùe) Kêjû~ûAQò; ùi
icÉaýqòu ^ûc _eòaùð ùicûù^ aýajéZ ùjûAQò ö
K,L,M,N, G PûùeûUò aûKýùe cêñ, @ûùc, @ûù¸cûù^ / Zê, Zêùc, Zêù¸cûù^/
@û_Y, @û_Ycûù^ / ùi I ùicûù^ AZýû\ò _\ ùKùZK ^òòðÁ aýqò aòùgh aû icìj aýqòu
a\kùe aiû~ûAQò ö G[ôeê RYû~ûG
ù~Cñ iað^ûc _\ aýqò aòùgh _eòaùð aýajûe
Keû~ûG ZûjûKê aýqòaûPK iað^ûc Kêjû~ûG ö
aýqòaûPK iað^ûcKê _êeêhaûPK iað^ûc Kêjû~ûG ö
_êeêhaûPK iað^ûcKê _â[c_êeêh iað^ûc, \ßòZúd_êeêh iað^ûc I ZéZúd_êeêh iað^ûc;
G_eò Zò^òbûMùe aòbq Keû~ûG ö
(K) _â[c _êeêh iað^ûc
aqû bûaùe ~òG aû ù~Cñcûù^ Kêj«ò ùicûû ^ûc a\kùe cêñ / @ûùc / @ûùccûù^
fûMò[ûG ö aqû ^òR _ûAñ GiaêKê aòKÌ _\ bûaùe aýajûe Keê[ôaûeê GMêWÿòKê _â[c_êeêh
iað^ûc Kêjû~ûG ö aqû ^òùR iað^ûc _\ ùjûA[ôaûeê _â[c_êeêh iað^ûcKê aqé iað^ûc c¤
Kêjû~ûG ö
C\ûjeY : KeêYûKe Kjòfû- cêñ G Kûc KeòQò ö ^ògûKe Kjòfû- @ûùc G Kûc
KeòQê ö \òaûKe Kjòfû- @ûù¸cûù^ G Kûc KeòQê ö GVò Kðû ^òùR aqû ùjûA[ôaûeê cêñ, @ûùc,
@ûù¸cûù^ _â[c_êeêh aû aqé iað^ûc _\ bûaùe aiòPò ö
(L) \ßòZúd_êeêh iað^ûc
aqû _â[c_êeêh ö ùi @^ýRYuê iù´û]^ Keò KòQò Kùj ö iù´û]ôZ aýqò aû aýqòcûù^
Zûjû K[ûKê gêY«ò I aêS«ò ö aqûe K[ûKê ùaû]Keê[ôaûeê ùicûûê ùaû]aý_êeêh aû \ßòZúd_êeêh
Kêjû~ûG ö @[ðûZþ ~ûjûKê Kêjû~ûG ùi \ßòZúd _êeêh ö \ßòZúd _êeêh aû iù´û]ôZ aýqò _ûAñ ù~Cñ
iað^ûc _\ aýajûe Keû~ûG ZûjûKê \ßZ ò úd _êeh
ê iað^ûc Kêjû~ûG ö \ßZò úd _êehê ùaû]aý_êehê
ùjûA[ôaûeê G_âKûe iað^ûcKê ùaû]aý iað^ûc aò Kêjû~ûG ö Zê, Zêùc, Zêce, Zêùccûù^,
Zêù¸cûù^, ùZûùZ, ùZûe, Zêccûûe I Zùccûù^ AZýû\ò \ßòZúd_êeêh iað^ûce \éÁû« ö
iû]ûeYZü @û\e @[ðùe @ûùc \ßòZúd_êeêh iað^ûc _\ bûaùe Zê / ZùZ / ùZûùZ /
ùZûe @û\ò aýajûe Keò[ûC ö ~[û : Zê Gùa GVê Mfê ö ZùZ KòG i¸ûkòa ? ùZûe aêSòaûe
[ôfû ö i¹û^ I cû^ýû[ðùe @ûùc \ßZ
ò úd_êeêh iað^ûc bûaùe Zêùc / Zêù¸ / Zêù¸cûù^ / Zêùccûù^ /
60

. IN
al
r t
P o
i a
d
.O
w
w
w

aòbqò PòjÜ fûMòùf cìkeì_ (cêñ, Zê, ùi) a\kò~ûG ö ~[û ùcûUû, ùZûUû, Zû \ßûeû,
@ûcVûeê, Zûu _ûAñ AZýû\ò ö
ZéZúd_êeêhùe ^òKUùe [ôaû aýqòu _ûAñ G / AG / ùd / Gcûù^ aýajûe Keû~ûG ö
\ìeùe [ôaû aýqòu _ûAñ ùi / iòG / ùicûù^ @û\ò aýajûe Keû~ûG ö
5.3.2 : ^òùðgK iað^ûc / ^òùðgûZàK iað^ûc :
\ C\ûjeYMêWÿòKê flý Ke ö
(K) ùi ~ûjû ù\Lôfû, Zûjû Kjòfû ö
(L) GA jó ùiA cìòð ö
(M) Gjû iZ ùja ö
(N) dûKê ZûKê @ûYòaê ^ûjó ö
\ò@û~ûA[ôaû aûKý PûùeûUòùe ~ûjû, Zûjû, GA, ùiA, Gjû, dû, Zû _âbéZò iað^ûc _\
@^ý aòùghý _\Kê ^òùðg Keòaûùe iûjû~ý KeêQò ö GMêWK
òÿ \ìe ^òùðgûZàK I ^òKU ^òùðgûZàK-
G_eò \êAUò \òMeê aýajéZ jêG ö ~[û;
\ìe ^òùðgûZàK iað^ûc ^òKU ^òùðgûZàK iað^ûc
ùiAUû \ògêQò, ZûKê @ûY ö GAUû bf, dûKê ^ò@ ö
Zûjû _i¦ ùjCQò ö Gjû _i¦ fûMê^ò ö
iòG ~ûCQò ö AG / ùd @ûiêQò ö
ùijòMêWÿòKê `òwò\ò@ ö GjòMêWÿòKê ~ZÜùe eL ö
Zû Kûc ieòfû ö dû Kûc ieòfû ö
GVûùe ùiA / Zû / Zûjû / iòG / ùijò- _\MêWÿòK \ìe ^òùðgûZàK iað^ûc I GA / dû /
Gjû / AG / ùd / Gjò- AZýû\ò _\MêWÿòK ^òKU ^òùðgûZàK iað^ûc ö
ùi, Zû, ùijò, Gjû, Zûjû, bkò ù~Cñ iað^ûc _\MêWÿòK ù~Cñù~Cñ aòùghý _\ _eòaùð
aýajéZ jê@«ò ùijò iað^ûcMêWÿòK ùicûûê ^òùðg Kòeò[û«ò ö
^òùðge Kû~ðý Keê[a

ô û iað^ûc _\Kê ^òùðgK
iað^ûc aû ^òùðgûZàK iað^ûc Kêjû~ûG ö
62

5.3.3 : _âgÜaûPK iað^ûc :-

_âgÜ- Ce Qkùe ùfLû~ûA[ôaû Zk aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö Kkû @lee _\MêWÿòKê flýKe ö
_âgÜ Ce
(K) KòG @ûRò ÄêfKê @ûiòQ«ò ? C_^ýûi ùfLê[ôaû RùY _êeûZ^ QûZâ @ûiòQ«ò ö
(L) Zûu ^ûñ KY ? Zûu ^ûñ ùMû_ò^û[ cjû«ò ö
(M) ùKCñVò Zûu Mûñ ? @ûc jûU_ûL ^ûMaûkò Zûu Mûñ ö
(N) Zûuajò KòG KòG _XÿòQ ? c]ê, gýûc, jeò GcòZò @ù^K Zûu C_^ýûi ajò _XÿPò «ò ö
N
(O) Kûjû aòhdùe ùi ùfLôQ«ò ? _âûdZü @û\òaûiú R^RûZòu aòhdùe ùi ùfLôQ«ò ö
l . I
K Vûeê O _âùZýKe _â[c aûKýUò GK _âgÜiìPK aûKý ö \ßòZúd aûKýMêWÿòK _âgÜ
@^êiûùe CecìkK aûKý ö _âgiÜ P
r t a
ì K aûKý_ûùûUòùe KòG / KY / ùKCñVò / KòG KòG / Kûjû-AZýû\ò
ùMûUòG ùMûUòG _âgÜiìPK _\ ö \ßòZúd _âKûee CecìkK aûKýMêWÿòKùe aýajéZ ùjûA[ôaû _êeûZ^
o
QûZâ / ùMû_ò^û[ cjû«ò / ^ûMaûkò / c]ê, gýûc, jeò / @û\òaûiú R^RûZò- AZýû\ò aòùghý _\MêWÿòK
i a P
_ûAñ Gjò _âgÜiìPK _\MêWÿòK iað^ûc eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö Gjò_eò _âgÜcìkK aûKýùe KòG,
KûjûKê, Kûjûe, ùKCñ, Kò, KY bkò _âgÜiìPK _\ aòùghý @[aû Ce @ûgûR^K @^ý_\ _ûAñ
d
aòKÌ_\ eìù_ aýajéZ ùjC[ôùf ZûjûKê _âgÜaûPK iað^ûc Kêjû~ûG ö @]ôK \ééÁû« Gjò_eò ö
.O
KòG Kjòùf ? / Gùa KY Keòa ? / GAUò Kûjûe ajò ? / KûjûKê _â[ùc WûKòa ? / Kò
w
ùjfûùe ? / ùKjò Zûuê ù\LòQ ? / ùKCñUò VòKþ aûU ?
w
ù~Cñ iað^ûc _\ aûKýKê _âgiÜ P
ì K Keò\G
ò
w
ZûjûKê _âgÜaûPK iað^ûc Kêjû~ûG ö
5.3.4 : i´§aûPK aû @ûù_lòK iað^ûc :
@ù^K ùlZâùe @ûùc ùKùZK aûKý aýajûe Keê ~jóùe GKû]ôK iað^ûc _\ aýajéZ
ùjûA[ûG ö G_âKûe aûKýùe ùMûUòG iað^ûc _\ @^ý iað^ûc _\Kê @[ð _âKûg _ûAñ @ù_lû
Keò[ûG ö _eÆe bòZùe i´§ eLê[ôaû G_âKûe iað^ûc _\ c]ýeê ùMûUòKê QûWÿò @^ýUò aûKýû[ð
aêSûAaûùe ic[ð jêG^ûjó ö Zk C\ûjeY Zòù^ûUòKê flýKe ö
(K) _â]û^gòlK ù~_eò KjòQ«ò, ùi ùi_eò KeêQò ö
(L) ZêcKê ~ûjû KeòaûKê \ò@û~ûAQò, Zûjû jòñ Ke ö
(M) Zûuê ù~ùZ _âgõiû Keò Kjòaê ùi ùiùZ Keòùa ö
63

_â[c aûKýùe ù~_eò I ùi_eò- G\êAUò iað^ûc _\e _eÆe c]ýùe i´§ ejòQò ö
\ßòZúd aûKýùe ~ûjû I Zûjû- G \êAUò iað^ûc _\ @[ðùaû] ^òcù« _eÆee iûù_l ö ZéZúd
aûKýùe ù~ùZ I ùiùZ- G Cbd _\ _eÆe ^òbðegúk I ùMûUòG aýZúZ @^ýUò aûKýe @[ð
aêSûAaûùe @ic[ð ö
ùMûUòG aûKýùe ù~Cñ iað^ûc _\e @^ý iað^ûc _\
ijòZ i´§ NUò[ûG ZûjûKê i´§aûPK iað^ûc Kêjû~ûG ö
_ê^½ aûKýùe @[ð ^òòðÁ Keòaû _ûAñ G _âKûee iað^ûc _\MêWÿòK _eÆeKê @ù_lû
Keê[ôaûeê GMêWÿòKê @ûù_lòK iað^ûc Kêjû~ûA[ûG ö G]eYe iað^ûc _\Kê RûYòaû_ûAñ Gùa
@býûi Ke ö
ù~ Kûcùe c^ fMûG, ùi ^ò½òZ bf `k _ûG ö
~òG ù~còZò Keò[ûG, iòG ùicòZò `k _ûA[ûG ö
~ûjûe c^ ù~ùWÿ, Zûjûe _âbê ùZùWÿ ö
5.3.5 : ^òðûdK iað^ûc-
@ûùc iRúa-^òRúð a, aýqò-@aýqò, _âûYú-@_âûYú ^òaùðò ghùe ùKøYiò iõ_Kðùe ^ò½Z
ò -@^ò½Z
ò ,
^òòðÁ-@^òòðÁ, iõLýû, _eòcûY @û\ò ]ûeYû ÆÁ Keòaû _ûAñ ùKùZûUò bò^Ü_âKûee iað^ûc _\
aýajûe Keò[ûC ö @ûùc Cbd, _âùZýK, Zò^òùjñ, icÉ, iaê, @^ý, @ûe, @ûeK, ùKjò, KòQò
_âbéZò iað^ûc _\Kê aûKýùe aýajûe Keò aòùghý_\Kê iû]ûeY bûaùe ^òòðÁ @^òòðÁ eì_ùe
^òðd Keò[ûC ö Gùa aêSòaû _ûAñ ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKê _Xÿ I Kkû@lee _\MêWÿòKe _âùdûM aò]ôKê
flý Ke ö
(K) iêe I aúe, Cbùd GKû ùgâYúùe _Xÿ«ò ö
(L) ùjùf _âùZýKe Êbûa @fMû @fMû ö
(M) aMòPûKûc, NeKûc, _ûVKûc- ù~Cñ Kûc \ò@û~ûC iêe iaê Keò_ûeòa ö
(N) cûZâ aúeKê KòQò (Kûc) bfùe RYû, KòQò (Kûc) RYû ^ûjó ö
(O) aò\ýûkdùe ù~ùZ _âKûee Kûc @Qò, iêe icÉ Keò_ûùe ö
K aûKýùe iêe I aúe- G \êAUò ^ûcaûPK aòùghý _\Kê Cbùd _\Uò ^òòðÁ eìù_
aêSûCQò ö L aûKýùe iêe I aúe aòùghý _\ a\kùe _âùZýK iað^ûc _\Uò aiòQò I Cbdu
aòhdùe ^ò½òZ ]ûeYû ù\CQò ö M- aûKýùe aMòPû Kûc, NeKûc I _ûVKûc _eò ~ûaZúd Kûc
_ûAñ iaê iað^ûc _\Uò aiòQò Gaõ aòùghý _\e ^ò½òZZû ^òðd KeêQò ö N- aûKýùe KòQò GK
64

@^ò½d aûPK iað^ûc ö Gjû Kûc aòùghý_\ _ûAñ aiòQò I aòùghý _\ aòhdùe @^òòðÁ ]ûeYûUòG
ù\CQò ö O- aûKýùe icÉ iað^ûc _\Uò aò\ýûkde ù~ùZ _âKûee Kûc @Qò iKk Kûc _ûAñ
aýajéZ ùjûAQò ö
ù~Cñ iað^ûc _\ aûKýùe aýajéZ ùjûA aòùghý _\Kê ^òòðÁ-@^òòðÁ, ^ò½òZ-
@^ò½òZ eìù_ ^òðd Keòaûùe iûjû~ý Kùe ZûjûKê ^òðûdK iað^ûc Kêjû~ûG ö
Gùa @býûi Ke ö
_âùZýKuê ùfLôaûKê Kêj ö GAUò ^êùjñ @ûeUò @ûY ö @iêaò]ûùe _Wÿòfû _ùe @^ýKê aògßûi
Keòaû CPòZ ^êùjñ ö eNê @ûC gýûc \êAbûA, GKê @ûeK akò ö GVûùe ùeLûuòZ _\MêWÿòK GKGK
N
^òðûdK iað^ûc _\ ö
l . I
@ûùc aûKýùe aòùghý_\ iõ_Kðùe GK ^òðdûZàK ]ûeYû ù\aû_ûAñ ùKùZK icÁòaûPK
iað^ûc _\ aýajûe Keò[ûC ö C\ûjeY Êeì_-
iKùk ùjûA D¡ßðcêL, WûKòùf ^ûeûdY eL ö
r t a
Kê«ú Kjòùf- ~ûjû @ûYòQ ibòGñ aûò ^ò@ ö
P o
~ûjû ù~CñVê _ûAf iaê GKûVò eL ö
i a
d
ùi ~ûjû~ûjû @Ròð[ôùf, icÉ jeûAQ«ò ö
.O
iKk, ibòGñ, iaê, icÉ- G _âKûe ^òðdûZàK iað^ûc _\Kê icÁòaûPK iað^ûc
w
Kêjû~ûA[ûG ö G _âKûe ^òðdûZàK iað^ûc \ßûeû aýqò aû aÉê iµKðùe ^ò½òZ @^ò½òZ ]ûeYû iéÁò
w
jêG ö ùi[ô_ûAñ Gjò iað^ûcKê ^ò½d aûPK I @^ò½d aûPK iað^ûc bûaùe \êAbûMùe aòbq
Keû~ûG ö
w
C\ûjeY : (K) ùKjò RùY Kjòfû KòQò NUòQò ö (@^ò½daûPK iað^ûc)
(L) a§ bûwòaûe [ôfû Zûjûjó NUòQò ö (^ò½daûPK iað^ûc)
5.3.6 : MêeêZß @ûùeû_K iað^ûc-
(K) ^úkòcû @ûù_ MûA gòLôfû ö (L) MúZû ^òùR Kjòfû ö
(M) aûYú Êdõ GjûKê ùfLôQò ö
G Zòù^ûUò aûKýKê _Xÿòaû I aòPûe Keòaû ö @ûùc ù\Lôaû K-L-M aûKýeê @ûù_, ^òùR
Êdõ- G Zòù^ûUò ùeLûuòZ _\Kê CVûAù\ùf aò aûKýû[ð _âKûg _ûA_ûeòa ö ^úkòcû MûA gòLôfû,
MúZû Kjòfû I aûYú GjûKê ùfLôQò- G Zòù^ûUò aûKý _Xÿòaû ùaùk iû]ûeY @[ð _âKûg _ûCQò ö cûZâ
aûKý Zòù^ûUòùe @ûù_ ^òùR I Êdõ _\ Zòù^ûUò ~[ûKâùc K-L-M aûKýùe ^úkòcû, MúZû I
65

aûYú aòùghý _\ _ùe aiòaû cûùZâ aûKýû[ðe MêeêZß, aXÿò~ûC[ôaûe flý Keò_ûeòaû ö _ê^½ @ûù_,
^òùR, ißdõ Gjò iað^ûc _\ Zòù^ûUò ùjZê ^úkòcû, MúZû I aûYú aòùghý _\ Zòù^ûUò C_ùe MêeêZß
@ûùeû_òZ ùjCQò ö
iêZeûõ, ù~Cñ iað^ûc _\ aòùghý _\Vûùe MêeêZß @ûùeû_Y ^òcù« aýajéZ ùjûA[ûG
ZûjûKê MêeêZß @ûùeû_K iað^ûc Kêjû~ûG ö QûGñ GùgâYúe @^ýGK iað^ûc _\ ö
5.3.7 : @ûZàaûPK iað^ûc :
(K) Zêùc ^òùR ^òRKê PòjÜ ö (L) c]ê @ûù_ @û_YûKê iõùgû]^ Keê ö
(M) ba^û[ Êdõ ^òRe ù\ûh cû^òù^ùf ö(N) @ûM«êK ^òùR CVò Ê _eòPd ù\ùf ö
Gjò PûùeûUò aûKýùe Kkû @leùe fòLôZ ^òùR, @ûù_, Êdõ, AZýû\ò @^ý aòùghý _\e
MêeêZßûùeû_K _\ bûaùe aýajéZ ^ùjûA @^ý_âKûùe ùjûAQò ö GMêWÿòK Kðû_\e aòKÌ @ûZàaûPK
_\ bûaùe aýajéZ ùjûAQò ö ùijò_eò ùeLûuòZ iað^ûc _\ ^òRKê / @û_YûKê / ^òRe / Ê-
AZýû\ò Kcðùaû]K aòùghý _\ a\kùe @ûZàiìPK ùjûA aýajéZ ùjûAQò ö G_âKûe iað^ûc _\
KðûiìPK ùjC Kò KcðiìPK ùjC ùKøYiò aýqò aòùgh _ûAñ ^òR @[ðùe aýajûe Keû~ûA[ûG ö G[ôeê
RYûMfû,
aýqò aûPK aòùghý_\e a\kùe @ûZài´§ú ùjûA aýajéZ

ùjC[ôaû iað^ûc _\Kê @ûZàaûPK iað^ûc Kêjû~ûG ö
@ûZàaûPK iað^ûc aòùghý_\e @ûZài´§Kê ^òòðÁ Kùe ö

5.4 : IWÿ@
ò û iað^ûc _\e @^ý ùKùZK ùa÷gÁ
ò ý :-
Gùa IWÿò@û bûhûùe @ûùc aýajûe Keê[ôaû @ûC ùKùZK iað^ûc _\ I ùiiaêe aòùghZß
aòhdùe @]ôKû KòQò RûYòaû ö
(K) @ûùc aýajûe Keê[ôaû icÉ iað^ûcKê aýqòaûPK I @aýqòaûPK- G_eò \êAbûMùe aòbq
Keû~ûA_ûùe ö aýqòaûPK iað^ûc- cêñ, Zê, Zêùc, @û_Y, ùi, Zûue, dûue, @ûce ö
@aýqòaûPK iað^ûc- KY, ùKCñUò, ù~Cñ, ùiA, Gjò, Gjû, Zûjû, ~ûjû, ù~còZò, ù~_eò,
ù~ùZ, ùiùZ ö
(L) aòùghý _\ _eò iað^ûc _\ aòbò^Ü aòbqòKê MâjY Keò eì__ûG ö ~[û- Zêùccûù^,
@ûùccûù^, ZêcKê, ZêcVûeê, @ûccûû Vûùe, ùicûû _ûAñ, ~ûjûKê, ~ûjûe, ~ûjûVêñ,
ùKCñUò, ùKCñUûKê, ùKCñVûùe AZýû\ò ö
66

(M) @]ôK MêeêZß @ûùeû_ _ûAñ GKû]ôK iað^ûcKê cògûA ù~øMòK iað^ûc I ù\ûjeû ~ûA \ßòZß
iað^ûc _\ c¤ MXÿû~ûA aýajéZ jêG ö ~[û- KòG + ùi = KòGùi- GjûKê KòGùi ù^fû ö
Gjò + iaê = Gjòiaê- Gjòiaê VòKþ ö GYê + ùZYê = GYêùZYê- GYêùZYê Kêj ^ûjó ö
~ûjû + Zûjû = ~ûjûZûjû- ~ûjûZûjû gêY ^ûjó ö ~ûjû + ~ûjû = ~ûjû~ûjû- Zêùc ~ûjû~ûjû
ù^f ZûjûZûjû ùèû@ ö KòG + KòG = KòGKòG- KòGKòG @ûiòùa ?
(N) ùKùZK iað^ûc @aýd _\ _eò icêPòZ @[ðùe GKû]ôK aûKýKê ù~ûMKeòaû _ûAñ aýajéZ
ùjûA[ûG ö Gjò _âKûeKê icêydú iað^ûc Kêjû~ûG ö ~[û- GcòZò _ûVK ^ûjû«ò ù~
RM^Üû[ \ûiu bûMaZ _Xÿò^ûjó ö GcòZò K[û ^ûjó ~ûjûKê ùi RûYò^ûjó ö
(O) iað^ûc _\ LaûKý a\kùe c]ý aýajéZ jêG ö ~[û- búcùbûA ù~ aògßÉeúd Kaò,
IN
Gjû Gùa ÊúKûe KeûMfûYò ö GVûùe búcùbûA ù~ RùY aògßÉeúd Kaò- Gjò L
.
l
aûKýUò _ûAñ Gjû iað^ûc _\Uò aýajéZ ùjûAQò ö
t a
(P) ~jó, Zjó, ~jêñ, Zjñê, G[ô, ùi[ô, ZjóKò, ~jóKò, Zjóeê, GùY, ùZùY, ù~ùY, Kûjó, Kûjñê,
r
\êùjñ, Zò^òùjñ, Pûeòùjñ, @û_ùY, iùað, G[ê, GYòKò, Zûùu, dûùu-G_eò @ûjêeò ùKùZK
o
iað^ûc _\ @ûùc IWÿò@û bûhûùe _âùdûR^ @^êiûùe aýajûe Keò[ûC ö
P
i a
d
.O
w
w
w
67

_âgÜûakú
1 ö iað^ûc KûjûKê Kj«ò ?
2ö iað^ûc _\ aûKýùe KûjûKûjû a\kùe aiò[ûG ?
3ö _ûUò _êeêhaûPK I _ûUò _âgÜaûPK iað^ûc _\e \éÁû« \ò@ ö
4ö @ûù_lòK iað^ûc _\ KûjûKê Kêjû~ûG ? \êAUò C\ûjeY ù\A aûKýùe aýajûe Ke ö
5ö Kkû@lee _\MêWÿòK ùKCñ _âKûe iað^ûc PòjÜû@ :
(K) _ûYòùe KòQò bûiêQò ö
(L) cêñ Gjû ùKCñVê _ûAaò ?
(M) @Zò[ô bûaùe KòG @ûiòùa ?
(N) ùi @ûù_ @ûiò ^òRe Kûc iûeò ~òùa ö
6ö Kkû @leùe fòLôZ iað^ûc _\MêWÿòK Kûjû _eòaùð aýajéZ ùjûAQò ùfL ö
(K) jeòje RùY ùiaK ; Gjû KòG ^ RûùY ?
(L) KÌ^û ùc]ûaò^ú, MúZû ùi_eò ^êùjñ ö
(M) \ú¯ò I _âúZò GKû ùgâYúùe _Xÿê[ôùf aò _âùZýKe aêSòaûgqò @fMû ö
(N) ~ûjû ùjaûe [ôfû ùghùe Zûjû jó ùjfû ö
(O) G KfcUò gýûce, GAUû ZûKê ù\A \ò@ ö
7ö C_~êq iað^ûc _\ aiûA @^êùz\UòKê gîZòc]êe Ke ö
^úkcYò còùgâ aWÿ C\ûe ùfûK ö ^úkcYòu KûcKê icùÉ _i¦ Ke«ò ö ^úkcYò ^úkcYòu
a§êcûûe Lêaþ C_Kûe KeòQ«ò ö Lêaþ C_Kûe _ûAñ ^úkcYòuê ^úkcYòu a§êcûù^ \dûkê còùgâ
ùaûfò iù´û]^ Ke«ò ö \dûkê còùgâ ùaûfò iù´û]^ Keòaû ^úkcYòu _ûAñ ~[û[ð ö
8ö Zê, Zêùc, @û_Y c]ýùe Kò _û[ðKý @Qò ?
9ö AG I iòG, @û_Y I @û_Yûe c]ýùe Kò _û[ðKý ejòQò ?
10 ö ZéZúd _êeêh iað^ûce _ûUò \éÁû« \ò@ ö
11 ö ùKCñ iað^ûc _\Uò @fMû _âKûee PòjÜû@ ö
(K) ùi, ùicûù^, Zûe, Zûue, ùZûe, Zûuê ö
(L) ùZûùZ, Zê, ùZûe, ZêcKê, Zûjûe, Zêùccûù^ ö
(M) ~òG, ù~Cñcûù^, ~ûjûe, ~ûjûuê, ~ûjû ö
(N) ~ûjû, iKk, iaê, Zûjû, ù~CñUò, Zû ö
(O) KY, KòG, KûjûKê, ùKCñUò, ùKjò ö
12 ö ^òùðgûcôK iað^ûce flY ùfLô ùMûUòG \éÁû« \ò@ ö
13 ö MêeêZß @ûùeû_K iað^ûc @[aû i´§aûPK iað^ûc @[aû _âgÜaûPK iað^ûc KûjûKê Kêjû~ûG ?
14 ö \ìe ^òùðgûcôK I ^òKU ^òùðgûcôK iað^ûce \êAUò ùfLûGñ C\ûjeY \ò@ ö
68

hÂ @¤ûd
_\ _âKeY - Kââòdû
6.1 : iò¡Kòâdû, iû]ýKâòdû I Kâòâdû_\ :
K-É¸ I L-É¸e aûKýMêWÿòKê _Xÿ ö G[ôùe [ôaû KkûùcûUû @lee I ùeLûuòZ @lee
_\MêWÿòKê flý Ke ö
K-É¸ L-É¸
ùi MûZ ùLûkêQò
IN
Zû \ßûeû MûZ ùLûkû ùjCQò ö
.
ùi _ò ù\CQò ùi _ò \û^ KeêQò ö
al
ùi _òVû LûCQò
r t
Zûe _òVû Lô@û PûfòQò ö
o
6.1.1 : GVûùe K-L-_âùZýK É¸ùe Zòù^ûUò Keò aûKý ejòòQò ö K-É¸e _â[c, \ßòZúd I ZéZúd
P
a
aûKýe @[ð ijòZ ~[ûKâùc L-É¸e _â[c, \ßòZúd I ZéZúd aûKýe @[ð icû^ ö cûZâ Cbd É¸e
d i
aûKý MXÿY I aûKýùe _\ aiûY ùKøgk @fMû @fMû ö Gùa Cbd É¸ùe [ôaû Kkû ùcûUû @lee
.O
_\MêWÿòKê ù\L ö ùLûkêQò, ù\CQò, LûCQò, ùjCQò, KeêQò I PûfòQò- Gjò Q@ùMûUò _\ \ßûeû
Q@ùMûUò~ûK aûKýùe ùLkòaû, ù\aû, LûAaû, ùjaû, Keòaû I PûfêeLôaû AZýû\ò Q@ _âKûee Kû~ðý
w
iû]^ ùjC[ôaûe @[ð aêSû_WÿêQò ö @^êeì_ bûaùe @ûùc bûa _âKûg _ûAñ i\ûùaùk _Xÿòaû, gêYòaû,
w
MXÿòaû, ~òaû, jiòaû, ù\Lôaû, ùfLôaû, cû_òaû, RûYòaû, ùXÿûKòaû, ejòaû, MûAaû @û\ò Kûce @[ð aêSòaû
w
I aêSûAaû _ûAñ @ûùc _Xÿê, _XÿêQê, gêYòùf, MXÿòfê, Mfê, ~ûCQê, jiòùf, ù\Lôùf, ùfLôùQ, cû_òaê,
RûYòùa, ejòùf, MûAQò- G_eò @ù^K _\ aûKýùe aýajûe Keò[ûC ö G _âKûe _\\ßûeû aûKýùe
Kðû_\ ùKøYiò ^û ùKøYiò Kû~ðý iû]^ Keê[ôaûe @[ð iìPòZ jêG ö iû]ûeYZü @ûùc RûYê ù~
aûKýùe ~òG KòQò^û KòQò Kûc Keê[ûG aû ù~ Kû~ðý iû]^ Kùe- ùi Kðû ö Kðû ~ûjû KeêQò Zûjû
Zûe iû]ôZ-Kâòdû ö Kðû aûKýe cìk I KðûKê cû]ýcKeò aûKý @ûe¸jêG ö Kòâdû cû]ýcùe aûKýe
icû¯ò NùU ö Kðû KY KeêQò- Gjû ù~Cñ_\ \ßûeû aêSû_ùWÿ Zûjû Kòâdû ö
6.1.2 : Gùa _êYò[ùe KÉ¸Kê flý Ke ö _âùZýK aûKý _ûAñ _âgÜ Ke- KòG KeêQò ? Ce
còkòa ùi KeêQò ö iêZeûõ Zòù^ûUò ~ûK aûKýe Kðû ùjCQò-ùi ö _êYò _âgÜKe- Kðû_\ ùi KY
KeêQò ? Ce @ûiòa- ùLûkêQò, ù\CQò, LûCQò iêZeûõ Kðû ~ûjû KeêQò aû ù~Cñ Kû~ðý iû]^ KeêQò
69

Zûjû Kòâdû ö ùZYê ùLûkêQò / ù\CQò / LûCQò- GKGK Kòâdû_\ ùijò_eò L-É¸e ùjCQò / KeêQò /
PûfòQò- ùMûUòG ùMûUòG Kâòdû_\ ö
ù~Cñ _\ cû]ýcùe ùKøYiò Kûce ^òòðÁ @[ð aêSû_ùWÿ ZûjûKê Kòâdû_\ Kêjû~ûG ö
6.1.3 : aûKýùe bûaû[ð iû]^ Keê[ôaûeê ùLûkêQò, ù\CQò, LûCQò, PûfòQò- G_eò _\MêWÿòKê
aýûKeY cZùe iû]ý Kòâdû Kêjû~ûG ö _âùZýK iû[ðK I _ìðaûKýùe ùMûUòG ùMûUòG iû]ý
Kòâdû_\ ^ò½d [ûG ö aûKýUò ùQûU ùjC Kò aWÿ ùjC, iek ùjC Kò RUòk ùjC Kòâdû_\UòG
êjòùf Zûjû @iõ_ìð ùjûA[ûG ö ~[û- ùi _ò ù\CQò / ùi _ò\û^ KeêQò- Gjò aûKý \êAUòùe
ù\CQò I KeêQò \êAUò iû]ý Kòâdû_\ ö G _\ \êAUòKê aýajûe ^Keò aû KûUòù\A ~\ò @ûùc
ùKak- ùi _ò / ùi _ò \û^- G_eò ùfLôaû aû Kjòaû ùZùa aûKý \êAUò @_ìþð I ^òe[ðK ùaû]
ùja ö G[ôeê ÆÁ bûaùe @ûùc RûYò_ûeòùf ù~ Kòâdû_\ aò^û aûKýe bûaû[ð iõ_ìðbûùa aêSû_ùWÿ
^ûjó ö ù~Cñ_\ \ßûeû aûKýùe Kðû cû]ýcùe ùKøYiò Kû~ðý ùjaû, ùjfû, ùjCQò, ùjC[ôaû,
ùjûA[ôaû, ùjaûKê[ôaû @[aû ^ùjfû I ^ùjaû @û\ò iìPòZ jêG ZûjûKê Kòâdû Kêjû~ûG ö
6.2 : Gùa KÉ¸e Kkû ùcûUû @lee I LÉ¸e ùeLûuòZ _\MêWÿòKê aòPûe Keòaû ö K-É¸ùe
aýajéZ ùLûkêQò / ù\CQò / LûCQò- GKGK Kòâdû_\ ö KòâdûcìkK G_âKûe _\MêWÿòKe GKGK bò^Üeì_
L-É¸ùe ùeLûuòZ _\eì_ùe (ùLûkû, \û^, Lô@û) aýajéZ ùjûAQò ö Cbd _âKûe KòâdûiìPK _\e
cìk eì_ icû^ ö ~[û- ùLûkêQò I ùLûkûA cìkeì_- ùLûkþ ù\AQò I\ûê cìkeì_-
ù\Gaõ LûCQò I Lô@ûe cìkeì_ ùjCQò- Lû ö G _âKûe KòâdûiìPK _\e cìkeì_Kê ]ûZê
Kêjû~ûG ö @[ðûZþ @ûùc aýajûe Keê[ôaû _âùZýK Kòâdû I Kòâdûe _âZòUò _âKûe ùMûUòG ùMûUòG ^òòðÁ
]ûZêeê C_ô^Ü ö ù~còZò Lû ]ûZêeê Lô@û, LûCQò I ù\ ]ûZêeê \ò@û, ù\CQò, \û^ AZýû\ò ö aòbò^Ü
@[ðùe aòùghZß iìPK _âZýd ]ûZêe _ùe ù~ûM ùjùf Zjóeê ù~Cñ _\ MVòZ jêG ZûjûKê iò¡ Kòâdû
Kêjû~ûG ö ]ûZê + _âZýd \ßûeû iò¡ aû ^ò¿^Ü _\MêWÿòK _âûdZü GKGK Kòâdûe ^ûc bûaùe @ûùc
aýajûe Keò[ûC ö G_âKûe _\MêWÿòK c]ýeê ùKùZûUò Gjò_eò- Lû + A@û = Lô@û / ù\ (\û) + @^þ
= \û^ / ùLûkþ + @û = ùLûkû / ù\Lþ + Aaû = ù\Lôaû / jiþ + @ = ji / Mcþ + @^þ = Mc^ /
GMêWÿòK Kòâdûe cìkeì_ ]ûZêeê C_ô^Ü ùjûA[ôùf aò ùKøYiò, Kûk, _êeêh I aP^ _âbéZòe ]ûeYû
ù\C^ûjó ö GMêWÿòKê @ûùc KòâdûaûPK aòùghý bûaùe aýajûe Keò[ûC ö aûKýe bûaû[ð iû]^ _ûAñ
G_âKûe KòâdûiìPK _\Kê iû]^-Kòâdû aû iû]ý Kòâdû_\ bûaùe aýajûe Keû~ûG ^ûjó ö iêZeûõ-
]ûZêe ^ûc aû iõmûiìPK _\ ùjCQò iò¡ Kòâdû aû KòâdûaûPK
aòùghý Gaõ ]ûZêeê ^òhÝ^Ü Kû~ðý iû]ê @[ðiìPK _\ ùjCQò-
Kâòdû aû iû]ýKòâdû ö
70

6.3 : ]ûZê aû Kâòdûe cìk _âKéZò ijòZ @ZòKcþùe \êAUò iìPK PòjÜ aû aòbqòKê ù~ûM Keû~ûA
aûKýù~ûMý iû]ý Kòâdû_\ MVòZ ùjûA[ûG ö ù~ùKøYiò Kòâdû_\e G \êAUò aòbqò ùjCQò- KûkiìPK
aòbqò I _êeêh-aP^ iìPK aòbqò ö _â[ùc cìk]ûZê, Zû_ùe KûkiìPK aòbqò PòjÜ I ùghùe
_êeêh-aP^ iìPK aòbqò ù~ûM ùjûA @ûc bûhûùe Kâòdû_\MêWÿòK MVòZ ùjûA[ûG ö Gùa @ûùc
_ûùMûUò Kâòdû_\Kê \éÁû« eìù_ ùÂ ùiMêWÿòKe MV^ _¡ZòKê ^òcÜcùZ aòPûe Keòaû ö
cìk]ûZê + KûkiìPK + _êeêh-aP^ iìPK = Kòâdû_\ iû¤ Kòâdû_\
aòbqò aòbqò
Lû + Afþ + @û = LûAfû (Gjû GK @ZúZKûkiìPK Kòâdû_\)
N
ù\ + aþ + @ = ù\a (Gjû GK baòhýZ KûkiìPK Kòâdû_\)
@ûiþ + Aaþ + A
l . I
= @ûiòaò (Gjû GK baòhýZ KûkiìPK Kòâdû_\)
ù\Lþ + @«þ + G
t a
= ù\Lù« (Gjû GK iõbûa^ûiìPK Kòâdû_\)
r
o
ùLkþ + @«þ + A = ùLk«ò (Gjû GK aðcûîìPK Kòâdû_\)
i a P
1 ö IWÿò@ûùe Afþ, fþ- @ZúZ Kûk iìPK aòbqò ö
2 ö Aaþ, aþ- baòhýZ KûkiìPK aòbqò PòjÜ ö
d
3 ö @«þ, @û«þ - iõbûa^û I aðcû^ KûkiìPK aòbqò PòjÜ ö
.O
4 ö LûG, @ûùi, _òG, gêG, ~ûC, ~ûG AZýû\ò aðcû^ KûkiìPK Kòâdû_\ùe KûkiìPK
w
aòbqò Cjý[ûG aû gì^ý[ûG ö G[ôùe ùKak cìk]ûZê ijòZ _êeêh-aP^ aòbqò
ù~ûM ùjûA[ûG (Lû + φ + G / @ûiþ + φ + G = @ûùi) ö
w
5ö IWÿò@ûùe @, @û, A, G, Gñ, C, Cñ, @«ò, @«, @« bkò \gùMûUò _êeêh-aP^
w
iìPK aòbqò ù~ûM Keò Kòâdû _\ MV^ Keê ö
Kòâdûe cìk_âKéZòKê ]ûZê Kj«ò ö ]ûZê ijòZ KûkiìPK aòbqò I

_êeêh-aP^ iìPK aòbqò ù~ûM ùjûA Kâòdû_\ MVòZ jêG ö
6.4 : @ûùc aûKýUòG Kjòfû ùaùk aû ùfLôfû ùaùk cêLýZü Zòù^ûUò _êeêh aýajûe Keò[ûC
_â[c_êeêh, \ßòZúd _êeêh I ZéZúd _êeêh ö _âZòUò _êeêh GKaP^- ajêaP^ ùb\ùe aûKýùe Kðû
I Kcð eì_ùe aýajéZ ùjûA[ûG ö Gjòiaê _êeêhMêWÿòK Kòâdû_\ ijòZ N^òÂ iõ_Kð eLô[ûG ö @[ðûZþ
_êeêh I aP^ @^êiûùe Kòâdû_\ ^òòðÁ ùjûA[ûG ö Kðûe ù~Cñ_êeêh ù~CñaP^ ùjûA[ûG Kòâdûe
ùijò aP^ I ùijò _êeêh ùjûA[ûG ö ~[û
71

Kðû I Kòâdû~êq aûKý Kðûe _êeêh I aP^ Kòâdûe _êeêh I aP^

1 ö cêñ iêL _ûG ö cêñ- _â[c _êeêh / GKaP^ _ûG- _â[c_êeêh GKaPê
Kòâòdûeì_
@ûùccûù^ iêL_ûC ö @ûùccûù^- _â[c_êeêh / _ûC- _â[c_êeêh ajêaPê
ajêaP^ Kòâdûeì_
2 ö Zê iêL _ûC ö R| Zê \ßòZúd _êeêh _ûC, _û@, _û@û«ò
Zêùc iêL _û@ ö S| Zêùc GKaP^ eì_ \ßòZúd_êeêh GKaPê Kòâdûeì_ ö
@_ûY iêL _û@û«ò ö T @û_Y
Zêùccûù^ iêL _û@ ö Zêùccûù^ O \ßòZúd_êeêh / _û@, _û@û«ò-\ßòZúd
@û_Ycûù^ iêL _û@û«ò ö @û_Ycûù^ PQ ajêaP^ _êeêh ajêaPê Kòâdûeì_ ö
3 ö ùi / eûc / MúZû iêL _ûG ö @û\e@[ðùe _ûG-@û\eû[ðK
ùi / eûc / MúZû iêL _û@û«ò ö ZéZúd_êeêh / GKaP^ I ZéZúd_êeêh GKaPê
cû^ýû[ðùe ZéZúd _êeêh / Kòâdû_\ ö
GKaP^ ö _û@û«ò-cû^ýû[ðùe
ZéZúd _êeêh GKaP^ eì_
ùicûù^ iêL _û@û«ò ö ZéZúd_êeêh ajêaP^ _û@û«ò-ZéZúd_êeêh
ajêaP^cìkK Kòâdû_\ ö
G[ôeê RYûMfû _âùZýK aP^, _âùZýK _êeêh @^êiûùe Kòâdû_\e eì_ bò^Ü bò^Ü ùjûA[ûG ö
_êeêh I aP^ @^êiûùe Kòâdû_\e ùghùe ^òòðÁ að aû aðicÁò Kòâdûaòbqò bûaùe fûMò[ûG ö
Kòâdû aòbqòKê ]ûZê aòbqò aò Kêjû~ûG ö ]ûZêùe Kòâdû aòbqò fûMòaû \ßûeû Kòâdû_\MêWÿòKe eì_ bò^Übò^Ü
ùjûA~ûG ö Gjû\ßûeû Kòâdû_\ ùKCñ _êeêh, ùKCñaP^ùe ejòQò Zûjû aòbqòeê RYû_Wÿò[ûG ö
6.5 : iõ_^Ü I @iõ_^ÜiìPK Kòâdû :
iû]ûeYZü @ûùc aûKýùe aýajûe Keê[ôaû Kòdû_\ \êAUò @[ð iìPòZ Kùe ö ùMûUòG Kû~ðýe
iõ_^Ü aû ùgh ùjûA[ôaûe @[ð Gaõ @^ýUò Kû~ðýe @iõ_^Ü aû ùgh ^ùjûA Pûfê [ôaûe @[ð ö Kû~ðý
iõ_^Ü Keê[ôaû Kòâdû_\ MV^ _ûAñ @ûùc Kòâdûe cìk _âKéZò aû ]ûZêùe iõ_^ÜiìPK ]ûZê aòbqò A
I @iõ_^Ü @[ðiìPK Kòdû_\ _ûAñ ]ûZêùe aòbqò PòjÜC ù~ûM Keò[ûC ö _â[ùc ]ûZêùe A aû
C ù~ûM Keò iõ_^Ü @iõ_^ÜiìPK cìk KòâdûUòG MV^ Keû~ûG ö ~[û _Xÿþ + A = _Xÿò / _Xÿþ + C
= _Xÿê (Gjò_eò - MXÿò, aòKò, _ûA, gêYò Gaõ MXÿê, aòKê, _ûC, gêYê AZýû\ò) ö G_âKûe iõ_^ÜÜ/@iõ_^Ü
iìPK Kòâdûe cìkeì_ ijòZ Kûk-_êeêh-aPîìPK aòbqò ù~ûM Keò iõ_^ÜÜ / @iõ_^ÜiìPK Kòâdû_\
MV^ Keû~ûG ö ~[û
72

Kû~ðýiõ_^Ü iìPK Kòâdû_\- _Xÿþ + A = _Xÿò + aþ + @ (Kûk-aP^ iìPK aòbqò) = _Xÿòa /

_Xÿ + Afþ + @ = _Xÿòf / _Xÿþ + Afþ + C = _Xÿòfê / _Xÿþ + Afþ + G = _Xÿòùf ö
Kû~ðý @iõ_^Ü iìPK Kòâdû_\ = _Xÿþ + C = _Xÿê- _XÿêQò / _Xÿê[ôfû / _Xÿê[ôùa ö
Gùa Zk aûKýMêWÿòKùe aýajéZ ùeLûuòZ Kòâdû _\MêWÿòKê flýKe ö
(K) @ûùc _XÿòQê ö (N) Zêùc _Xÿê[ôa ö
(L) Zêùc _Xÿòf ö (O) ùi _XÿêQò ö
(M) ùi _Xÿò[ôfû ö (P) @û_Ycûù^ _Xÿê[ôùf ö
K-L-M aûKý Zòù^ûUòùe _Xÿþ ]ûZêùe Kû~ðý iõ_^Ü iìPK A aòbqò ù~ûMùjûA _XÿòQê /
. IN
_Xÿòf / _Xÿò[ôfû Kòâdû_\ Zòù^ûUò MVòZ ùjûAQò ö N-O-P aûKý Zòù^ûUò _Xÿ ]ûZêùe @iõ_^Ü aû
l
Kû~ðý ùgh ^ùjûA Pûfêejò[ôaûe @[ð _âKûg iìPK C aòbqò PòjÜ ù~ûMùjûA _Xÿê[ôa, _XÿêQò I
a
t
_Xÿê[ôùf Zòù^ûUò~ûK Kòâdû_\ MVòZ ùjûAQò ö
6.6. : ]ûZê
o r
]ûZê aýajéZ ùjûA[ûG ö
i a P
Kòâdûe cìkeì_Kê ]ûZê Kêjû~ûG ö C_ôò \òMeê @ûc IWÿò@û bûhûùe Pûeò _âKûee _âû[còK
d
6.6.1 : @aòKk iõÄéZ bûhû @^êiûùe _âPkòZ ]ûZêKê Zc ]ûZê Kêjû~ûG ö ~[û aiþ, jiþ,
bRþ, ùiaþ, bûhþ, Pkþ ö
.O
w
6.6.2 : iõÄéZeê icd Kâùc _eòaòðZ ùjûA IWÿò@ûùe _âPkòZ ]ûZêKê ZZþba]ûZê eìù_ MâjY
w
Keû~ûG ö ~[û- Keþ (Ké-Ke), Kû¦þ (Kâ¦þ-Kû¦þ), ù\ (\û-ù\), _ò(_û-_ò), ^ûPþ (^éZþ-^ûPþ), gêYþ
w
(gî-gêYþ) ö
6.6.3 : ù~Cñ _âû[còK ]ûZêMêWÿòK ùa÷ù\gòK bûhû @^êiûùe ùa÷ù\gòK bûhûeê @ûiò IWÿò@û bûhûùe
_âPkòZ- ùiMêWÿòK ùa÷ù\gòK ]ûZê ö ~[û- a\kþ / aòMWÿþ / _MWÿþ / Zò@ûeþ ö
6.6.4 : ù~Cñ ]ûZêMêWÿòKe cìkC iõÄéZ @[aû @^ýùKøYiò bûhûeê @ûiò[ôaûe RYû~ûG ^ûjó ZûjûKê
ù\gR _âû[còK ]ûZê bûaùe aòPûe Keû~ûG ö ~[û- @ûKUþ, jû_êWþ, bòWþ, ùVfþ, PKUþ, eMWþ,
KûcêWþ, eûõ_êWþ, Sûuþ, Cþ, ùVfþ, jêWþ ö GMêWÿòK gê¡ IWÿò@û ]ûZê ö
cùêL G Pûeò _âKûee _âû[còK ]ûZêKê iek]ûZê Kêjû~ûG ö iek]ûZêùe Kûk-_êeêh-
aP^ iìPK aòbqò fûMòaû \ßûeû Kòâdû MVòZ jêG ö Kòâdû_\MêWÿòK cû]ýcùe Kðû\ßûeû Kû~ðý iõ_û\^
ùjC[ôaûe @[ð aêSû_ùWÿ ö
73

6.6.5 : ù_âeYû[ðK ]ûZê :

iek ]ûZêùe @û ù~ûM ùjûA _âùdûR^ @^êiûùe @ûùc bò^Ü GK _âKûee ]ûZê MV^ Keò
aýajûe Keò[ûC ö Gjò ]ûZêKê ù_âeYû[ðK ]ûZê Kêjû~ûG ö ~[û ù\Lþ + @û = ù\Lû / gêYþ + @û
= gêYû / bòWþ + @û = bòWÿû / a\kþ + @û = a\kû ö
_âùZýK ù_âeYû[ðK ]ûZê @ûKûeû« ö Gjò ]ûZêeê iéÁ Kòâdû_\ \ßûeû Kðû @^ý cû]ýcùe
Kû~ðý KeûC[ôaûe aêSû_ùWÿ ö @[ðûZþ @ûKûe« ù_âeYû[ðK ]ûZêeê iéÁ Kòâdûù~ûùM Kðû _âùdûR^ \éÁòeê
@^ý Kûjû \ßûeû Kû~ðý KeûAaûe @[ð RYû~ûG ö _âùdûR^ \òMeê @^ý Kûjû\ßûeû Kû~ðý Keû~ûC[ôaûeê
G_âKûe ]ûZêKê _âùdûRK ]ûZê aò Kêjû~ûG ö Gùa iek ]ûZêcìkK Kòâdû_\ [ôaû I @ûKûeû«
ù_âeYû[ðK ]ûZêeê iéÁ Kòâdû_\ [ôaû ùKùZK aûKý \ò@ûMfû ö ùiMêWÿòKê Zêk^û Keò ù\L ö
iek]ûZê cìkK Kòâdû_\ @ûKûeû« cìkK / ù_âeYû[ðK ]ûZê cìkK Kâòdû_\
ùi _XÿêQò ùi _XÿûCQò (_Xÿþ + @û = _Xÿû)
cêñ ùLkêQò cêñ ùLkûCQò (ùLkþ + @ûk= ùLkû)
Zêùc @ûY Zêùc @Yû@ (@ûYþ + @û = @Yû)
iek]ûZêùe @û ù~ûM ùjùf ù_âeYû[ðK ]ûZê MVòZ jêG ö ù_âeYû[ðK @ûKûe« ]ûZêMêWÿòKeê
@^ý \ßûeû Kû~ðý KeûAaû @[ð _âKûg_ûG ö
ù~Cñ Kòâdû \ßûeû ùKjò KòQò KeûAaûe aêSû~ûG, ZûjûKê ù_âeYû[ðK Kâòdû Kj«ò ö
6.6.6 : ^ûc]ûZê I ^ûc]ûZêcìkK Kòâdû_\-
ùKak ]ûZê ^êùjñ ; @ù^K icdùe IWÿò@ûùe aòùghý I aòùghY _\e iek eì_ùe
â@û _âZýd ù~ûM ùjûA GK _âKûe g±cìkK aû _\cìkK ]ûZê MVòZ jêG ö cêLýZü aòùghý aû
^ûcaûPK _\ I Zûe aòùghZß iìPòZ _\Kê cìkKeò GjòùgâYúd ]ûZê MVòZ ùjC[ôaûeê GjûKê
^ûc]ûZê Kêjû~ûG ö
ù~Cñ Kâòdû_\ aòùghý aû aòùghY g±Kê @û]ûe Keò MVòZ
ùjûA[ûG, ZûjûKê ^ûc]ûZê Kòâdû_\ Kj«ò ö
6.6.7 : gê¡ ]ûZêeê MVòZ ^ùjûA aòùghýû\ò ^ûcaûPK _\ ijòZ ]ûZê _âZýd- @û I Kòâdûaòbqò
còkòZ ùjûA ^ûc]ûZê- Kòâdû_\ MV^ Keû~ûC[ôaûeê G_âKûe Kòâdû _\MêWÿòK _âûdZü cògâKòâdû ö
C\ûjeY Zòù^ûUòKê flý Ke ö
74

GYòKò _òfûUò ù_UûAa ö ùi ]úùe]úùe _Aiû RcûAfû ö iaê K[ûùe Zêùc

_QûCQ ö
aûKý Zòù^ûUòùe ù_UûAa / RcûAfû / _QûCQ- Zòù^ûUò Kòâdû_\ ö cûZâ Giaê Kòâdûe
cìkeì_ùe ]ûZê C_iÚòZ ^ûjó ö ù_UûAaùe ù_U, RcûAfûùe Rcû I _QûCQòùe _Q
Zòù^ûUò g± cìk eì_ùe ejòQò ö ù_U, Rcû, _Q- _âùZýK ùMûUòG ùMûUòG ^ûc aû aòùghý _\ ö
_âùZýK g±ùe @û ù~ûM ùjûA ù_âeYû[ðK ]ûZê bkò @ûKûeû« cìkeì_ ù_Uû / Rcû / _Qû- MVòZ
ùjûAQò ö ù_Uû / Rcû / _Qû-g±eì_MêWÿòKùe Kûk-_êeêh-aP^û\ò aòbqò ù~ûM ùjûAQò ö `kZü iek
^ûc aû g± ]ûZêùe eì_û«eòZ ùjûAQò ö Kûk-_êeêh-aP^û\ò iìPK aòbqò ijòZ cògò ^ûc]ûZê cìkK
N
cògâ Kâòdû_\ ù_UûAa, RcûAfû I _QûCQò- MVòZ ùjûAQò ö
l . I
6.6.8 : ùaùkùaùk ^ûcaûPK g± I aòùghYùe @û a\kùe Gjûe C_eì_ G / @ c]ý
ù~ûMùjûA ^ûc]ûZê eì_ _ûA[ûG ö Zk \éÁû«MêWÿòKê flýKe ö
r t a
o
(K) aòùghý _\eê iéÁ ^ûc]ûZêcìkK Kâòdû_\ :
i a P
@û-cìkK cê + @û = cêû- cêûG, cêûCQò, cêûAaû ö
G-cìkK cê + G = cêù- cêùAa, cêùAfû, cêùAfû^ò ö
d
@-cìkK cê + @ = cê- cêCPò, cêC[ôa ö
.O
(L) aòùghY _\eê iéÁ ^ûc]ûZêcìkK Kâòdû_\ :
@û-cìkK @ûM- w
@ûMûG, @ûMû«ê ö
_Q-w _QûG, _QûAfû, _QûAa ö
w auû-
G-cìkK @ûM-
auûG, auû«ê, auûAfû, auûAaû ö
@ûùMAfû, @ûùMAa ö
_Q- _ùQAQò, _ùQAa ö
auû- aùuAfûYò, aùuAa ö
@-cìkK @ûM- @ûMCQò, @ûMC[ôa ö
_Q- _QCQò, _QC[ôfû ö
auû- auCQò, auC[ôa ö
75

6.6.9 : ^ûc]ûZê Kòâdû_\

aòùghý _\ @û-ù~ûùM G-ù~ûùM @-ù~ûùM
fUû fUûAaû fùUAaû fUC[ôa
ùKûk ùKûkûAaû ùKûùkAaû ùKûkC[ôfû
cêjñ cêjûñAaû cêùjñAaû cêjñC[ôaû
c^ c^ûAaû cùÂfû c^C[ôfû
aòùghY _\ @û-ù~ûùM G-ù~ûùM @-ù~ûùM
ùMûUû ùMûUûAaû ùMûùUAaû ùMûUC[ôaû
Zek ZekûAaû ZeùkAùf ZekC[ôùa
ajk ajkûAùf ajùkAaû ajkC[ôùa
ùQûU ùQûUûAaû ùQûùUAaû ùQûUC[ôaû
ùKùZK ùlZâùe @û / G AZýû\ò ù~ûM ^ùjûA aò cìk g± @^êeì_ ùjûA ^ûc]ûZê Kòâdû_\
MVòZ ùjûA[ûG ö ~[û ikL-ikLòaû / Q¦ / Q¦òa / Lê-Lêòfû / K@ñkû-K@ñkòaû ö
6.7 : icû_òKû I @icû_òKû Kòâdû :
bûa aò^òcd _ûAñ @ûùc aûKýKê ùgâÂ cû]ýc eìù_ MâjY Keò[ûC ö _âùZýK _ìðûw I iû[ðK
aûKý @ZòKcþùe \êAUò _\ ejò[ûG ö ùMûUòG Kðû I @ûeUò Kòâdû ö ~[û-
cêñ LûCQò ö ùi ùLkêQò ö Zêùc @ûiòa ö @û_Ycûù^ Mùf ö jûU ieòMfû ö eûZò _ûjòfû ö
GVûùe _âùZýK aûKý cêñ / ùi / Zêùc / @û_Ycûù^ / jûU / eûZò AZýû\ò KðûKê @û]ûe Keò
@ûe¸ ùjûAQò I LûCQò, ùLkêQò, @ûiòa, Mùf, ieòMfû, _ûjòfû, AZýû\ò Kòâdû_\ cû]ýcùe ùgh
ùjûAQò ö G[ôeê @ûùc RûYòfê- ùKùZK Kòâdû_\ \ßûeû aûKý iõ_ìð I ùghjêG ö
6.8 : Gùa @ûC KòQò \éÁû«Kê flý Ke ö
cêñ ~òaò ö @ûùc ~òaê ö @ûùccûù^ ~òaû ö
Zêùccûù^ ~òa ö ùi ~òa ö ùicûù^ ~òùa ö
@ûùc aûKýMêWÿòKê aòPûe Kùf ù\Lòaû-\êAUò \òMeê GMêWÿòKùe ~û / ~òaû Kòâdû_\ aýajéZ
ùjûAQò ö _â[cZü ~û aû ~òaû Kòâdû_\ _âùZýK aûKýKê icû¯ KeêQò ö \ßòZúdZü _âZò aûKýùe Kðû
_\ a\kò~ûC[ôaûeê Kòâdû_\e eì_ Zûjû @^êiûùe a\kò ~ûCQò ö @[ðûZþ cêñ / @ûùc / Zêùccûù^ /
ùicûù^ / ùi / @ûùccûù^- AZýû\ò Kðû_\ aòbò^Ü aP^ I _êeêhe ùjûA[ôaûeê Kðû_\ @^êiûùe
Kòâdû_\ ~[ûKâùc ~òaò, ~òaê, ~òa, ~òùa, ~òa, ~òaû ùjûAQò ö
76

G[ôeê RYûMfû ù~Cñ Kòâdû_\ \ßûeû aûKý icû¯ jêG I aûKýe @[ð iõ_ìð _âKûg_ûG,
ùiMêWÿòKe eì_ Kðûe _êeêh-aP^ @^êiûùe a\kò~ûG ö
6.9 :
G_eòKò Kûk I bûa @^êiûùe c]ý aûKýKê icû¯ Keê[ôaû Kòâdû_\e eì_ùe _eòað^
NùU ö ~[û cêñ Gùa ~ûCQò ö cêñ Kûfò ~ûA[ôfò ö cêñ @ûi«ûKûfò ~òaò ö cêñ Kûfò ~ûA[û@û«ò ö
GVûùe Kûk I bûa @^êiûùe ~òaû Kòâdû_\e bò^Übò^Ü eì_ ùjûAQò ö Kðû icû^ [ôùfaò
Kòâdûe eì_ @fMû @fMû ùjûAQò ö _âùZýK Kòâdû_\ @^ý ùKøYiò KòâdûKê @ù_lû ^Keò Kûk I bûa
@^êiûùe aûKýKê icû¯ KeêQ«ò ö
IN
6.10 : @ûc bûhûùe @ûC ùKùZK Kòâdû_\ aýajéZ ùjûA[ûG, ~ûjûe aP^-_êeêh-Kûk I Kðû_\
.
l
@^êiûùe ùKøYiò _eòað^ jêG ^ûjó ö Zk C\ûjeYMêWÿòKê _Xÿ û G[ôùe [ôaû KkûùcûUû @lee _\
I ùeLûuòZ _\Kê flýKe ö
_â[c bûM
r t a
\ßZ
ò údbûM
(K) ùi VûKêe _ìRò bûZ LûAa ö
o
(N) ùi K[ûUòKê ù`ùYA ù`ùYA eùwAfû ö
P
(L) cêñ VûKêe _ìRò bûZ LûAaò ö
i a(O) Zêùc K[ûUòKê ù`ùYA ù`ùYA eùwAf ö
(M) Zê VûKêe _ìRò bûZ LûAaê ö
d (P) @û_Y K[ûUòKê ù`ùYA ù`ùYA eùwAùf ö
.O
_â[c bûMe K-L-M aûKýùe ]ûZêeê MVòZ \êA_âKûe Kòâdû aýajéZ ùjûAQò ö _ìRþ+A=_ìRò
w
Kòâdû_\Uò Zòù^ûUò ~ûK aûKýùe iceì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö Lû ]ûZêeê Kûk- _êeêh-aP^ aòbqò
ù~ûùM LûAa / LûAaò LûAaê Kòâdû bò^Übò^Ü eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö _ìRò _ìRþ ]ûZêeê MVòZ GK
w
Kòâdû_\ ö cûZâ Gjû\ßûeû aûKý icû¯ ùjC^ûjó ö ùi VûKêe _ìRò / cêñ VûKêe _ìRò / Zê VûKêe _ìRò-
w
ùKøYiòaûKý iõ_ìð ùjC^ûjó ö aûKý Zòù^ûUò iõ_ìð ùjaû_ûAñ Kkû @lee Kòâdû_\ LûAa / LûAaò /
LûAaê AZýû\òKê @ù_lû KeêQò ö _ê^½ _ìRò Kòâdû_\Uò Kðû Kò Kðûe _êeêh-aP^ I Kûk ijòZ
i´§ eLê^ûjó ö `kùe Kðû _\ ùi cêñ I Zê @fMû @fMû ùjùf aò _ìRòe eì_ a\kê ^ûjó ö
Kò«ê K-L-M aKýùe Kðûe _eòað^ùe aûKýe icû¯ò iû]^ Keê[ôaû Kòâdû_\ bò^Übò^Ü eì_e
ùjûAQò ö ~[û ùi-LûAa / cêñ-LûAaò / Zê-LûAaê ö
ùijò_eò \ßòZúd bûMe N-O-P aûKý Zòù^ûUòùe ù`Y aòùghý _\Kê cìkKeò MVòZ
^ûc]ûZê cìkK Kâdò û_\ ù`ùYA \ßZò ß eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö ù`ùYA ù`ùYA Gjò ^ûc]ûZêck
ì K
Kâòdû_\Uò \ßûeû aûKýe icû¯ò NUê^ûjó ö G_eòKò Kðû-ùi / Zêùc / @û_Y- G eìù_ Zò^ò _âKûùe
a\kò[ôùf aò ù`ùYA ù`ùYA ^ûc]ûZê cìkK Kòâdû_\Uò @_eòaòðZ ejòQò ö _ê^½ N-O-P-aûKý
Zòù^ûUòùe ew g±Kê cìkKeò Zòù^ûUò ^ûc]ûZêcìkK Kòâdû_\-eùwAfû, eùwAf I eùwAùf-
77

Zò^ò_âKûe bò^Übò^Ü eì_ùe aýajéZ ùjûAQò ö Zòù^ûUò~ûK ^ûc]ûZê Kòâdû_\eê aûKýe iõ_ìðZû RYû-
_WÿêQò ö
C_ùe \ò@û~ûA[ôaû KVûeê P _~ðý« Q@ùMûUò aûKýKê aòPûe Kùf @ûùc RûYò_ûeòaû
ù~- @ûùc aûKýùe \êA_âKûee Kòâdû_\ aýajûe Keò[ûC ö ùMûUòG aûKýe bûaKê iõ_ìð bûaùe
_âKûg KeûA aûKýUòKê ùgh KeûA[ûG I @^ýUò aûKýe bûaKê @icû¯ Keò ùKak ^òòðÁ Kû~ðý
NUòiûeò[ôaûe aû NUê[ôaûe aêSûG ö _â[c _âKûeUòKê icû_òKû I \ßòZúd _âKûeUòKê @icû_òKû Kòâdû
Kêjû~ûG ö
6.11 : ~ûjû \ßûeû aûKý ùghjêG ùijò KòâdûKê icû_òKû Kòâdû I ù~Cñ Kòâdû
aûKýKê icû¯ Keò_ûùe ^ûjó ZûjûKê @icû_òKû Kòâdû Kj«ò ö
]ûZêeê MVòZ gê¡ Kòâdû ùjC @[aû ^ûc]ûZêcìkK cògâKòâdû ùjC,
ù~Cñ Kòâdû_\ \ßûeû aûKý ùghjêG ZûjûKê icû_òKû Kòâdû Kêjû~ûG ö
ùijò_eò ]ûZêMVòZ ùjC @[aû g±eê MVòZ ^ûc]ûZê Kòâdû_\ ùjC-
ù~Cñ Kòâdû_\ \ßûeû aûKý ùgh ùjûA_ûùe ^ûjó I Kû~ðý @icû¯
bûaùe NUòPûfòaûe aû Pûfê[ôaûe aêSû_ùWÿ ZûjûKê @icû_òKû
Kòâdû Kêjû~ûG ö
6.12 : Gùa icû_òKû Kòâdû aòhdùe KòQò @]ôK K[û RûYòaû ö
(K) icû_òKû Kòâdû Êû]ú^ ö Gjûe aýajûe \ßûeû @^ý KòâdûKê @ù_lû^Keò aû @^ý Kòâdûe iûjû~ý
^ùÂ aûKýe @[ð iõ_ìð eìù_ _âKûg _ûA[ûG ö
(L) icû_òKû Kòâdû \ßûeû aûKýe iõ_ìðZû iû]^ ùjC[ôaûeê Gjû aò^û aûKý MVòZ ùjûA_ûùe
^ûjó ö
(M) icû_òKû Kòâdû Kðû ijòZ i´§ eLò[ûG ö GjòKòâdû Kðûe _êeêh-aP^ Gaõ aûKýû[ðe Kûk
@^êiûùe a\ùk ö
(N) aòbò^Ü _êeêh, aP^, Kûk I bûaKê ùÂ ùMûUòG ^òòðÁ Kòâdûe ù~ùZ _âKûe eì_ ùjûA_ûùe-
ùijòicÉ eì_ icû_òKû Kòâdû bûaùe aûKýùe aýajéZ ùjûA _ûe«ò ö ~[û-
_êeêh @^êiûùe cêñ ùLùk / Zê ùLkê / ùi ùLk«ò ö
aP^ @^êiûùe cêñ ùLkòfò (GKaP^) @ûùccûù^ ùLkòfê (ajêaP^) ö
Kûk @^êiûùe cêñ ùLkêQò / ùi ùLkòùa / Zêùc ùLkòf ö (aðcû^-baòhýZ-@ZúZ)
bûa @^êiûùe Zê ùLkþ / ùi ùLkù« / @ûùc ùLk«ê ö
78

GVûùe _êeêh, aP^, Kûk I bûa @^êiûùe ùLkþ Kòâdûe aòbò^Ü eì_- ùLùk, ùLkê,
ùLk«ò, ùLkòfò, ùLkòfê, ùLkêQò, ùLkòùa, ùLkòf, ùLkþ, ùLkù« ùLk«ê AZýû\ò GKGK icû_òKû
Kòâdû eìù_ aûKýùe aýajéZ ùjûAQò ö
6.13 : Gùa @icû_òKû Kòâdû aòhdùe KòQò @]ôKû RûYòaû ö
(K) aûKýùe @icû_òKû Kòâdû aûKýe icû¯ò iû]^ Kùe ^ûjó ö aeõ aûKýùe Gjû ùKøYiò Kû~ðýe
@icû¯òKê aêSûG ö
(L) Gjò Kâòdû_\ Kðûe _êeêh-aP^-Kûk-bûa @^êiûùe a\ùk ^ûjó ö
(M) @icû_òKû Kòd
â û cìk]ûZêùe A / C / Aùf / @ù« ù~ûMùjûA MVòZ ùjûA[ûG ö ~[û ù\Lþ + A
N
= ù\Lò (ùi ìf Kò@ûeò ù\Lò iõ]ýûùe ùèòa) / ù\Lþ + C = ù\Lê, (ùi ^B ^ ù\Lê
l . I
fwkûùjaû ùfûK) / ù\Lþ + Aùf = ù\Lôùf (ùi Zûuê ù\Lôùf Kjòùa) / ù\Lþ + @ù«
a
= ù\Lù« (ùi ù\Lù« cêñ @ûiòfò) ö
r t
(N) @icû_òKû Kòâdû ù\ûjeû ~ûA \ßòZßeì_ùe aýajéZ jêG ö \êAUò Kû~ðý GKûiûwùe ùjC[ôùf
@ûM_Q ùjûA ^òh^ Ý Ü ùjC[ôùf A / C ù~ûùM MVòZ Kòd
P o
PûjóPûjó / KjòKjò / ~ûC~ûC / _Xÿê_Xÿê / ùfLêùfLê ö
â û_\ \ßZò ß ùjûA[ûG ö ~[û- ù\Lòù\Lò /
i a
(O) @icû_òKû Kòâdûe eì_ùe Yê / Keò / Kò _âZýd ù~ûM ùjûA[ûG ö ù\LêYê / eLêYê / ^~ûCYê /
d
eLòKeò / ù\LôKò / gêYòKò AZýû\ò ö Gùa ùKùZûUò @icû_òKû Kâòdû [ôaû C\ûjeYKê flý
.O
Ke ö
w
(K) Zê GcòZò ^B ^ ù\LêYê fwkû ùjfê KûjóKò ? (L) ùi _Xÿê_Xÿê ùgûA_Wÿòfû ö
w
(M) Zêùc @ûiòùf ùi ~òùa ö (N) @û_Y ùLûRòùLûRò [KòMùfYò ö
w
(O) ùi jiòKeò K[ûaûðû ùjùf ö (P) ZûKê ù\LôKò ùi WeòMùf ö
6.14 : icû_òKû Kòâdû @^ý KòâdûKê @ù_lû ^Keò aûKýùe iõ_ìðZû @ûYò_ûeò[ûG ö cûZâ @icû_òKû
Kòâdû \ßûeû aûKýùe ùgh jêG ^ûjó ö aûKýe icû¯ò _ûAñ @icû_òKû Kòâdû icû_òKû KòâdûKê @ù_lû
Kùe ö iû]ûeYZü icû_òKû Kòâdû_\ @ûc bûhûùe aûKýe ùghùe aùi ö ùKùZK iÚkùe Gjû
aûKýe cSò iÚkùe aò aiò[ûG ö ~[û- Zêùc Keòa _eògâc, ùi _ûAa fûb ö cêñ KòYòfò ajò, ùi
iùRAfû [ûK ö
6.15 : Kòâdûe Kûk I bûa @^êiûeú eì_ :-
C_e @ûùfûP^ûeê @ûùc RûYò_ûeêùQ ù~ Kòâdûe Kðû^êiûùe _êeêh, aP^, Kûk I bûa
ejòQò ö icû_òKû Kòâdûeê aûKýe bûa ùKCñKûkKê ùÂ _âKûg _ûAQò aêSû_ùWÿ ö @[ðûZþ aûKýùe Kðûe
Kû~ðý / Kcð @^êiûùe Kûke ]ûeYû còùk ö ù~_eò ùLkêQòeê aðcû^ Kûk, ùLkòaòeê baòhýZ
79

Kûk, ùLkòfòeê @ZúZ Kûk, ùLkò[ûeê @^êmûbûa I ùLkò[û«êeê iõbûa^û cìkK bûae ]ûeYû
còkò[ûG ö
iû]ûeYZü aûKýKê icû¯ Keò_ûeê[ôaû icû_òKû Kòâdûe eì_ @ûbò_âûdòK I @^êmû aû @ûù\g
iìPK bûa I aðcû^-baòhýZ-@ZúZ-iõbûa^û KûkKê ùÂ bò^Übò^Ü ùjûA[ûG ö _ê^½ _âùZýK Kûk
I bûa iû]ûeY-@iõ_^Ü-iõ_^Ü ùb\ùe Zò^ò_âKûee ÊZª eì_ ùjûA[ûG ö aòbò^Ü _êeêh, aP^, Kûk
I bûa @^êiûùe ùMûUòG ^òòðÁ Kòâdûe (ùLkþ) eì_ GVûùe \ò@û~ûCQò ö ZûjûKê flýKe I ùijò
@^êiûùe ùKùZK Kòâdûe KûkiìPK eì_ ^òùR _âÉêZ Ke ö
]ûZê-ùLkþ / Kòâdûeì_-ùLk
iû]ûeY aðcû^ Kûk
aP^ _â[c _êeêh \ßòZúd _êeêh ZéZúd _êeêh
GKaP^ (cêñ) ùLùk (Zê) ùLkê (ùi) ùLùk
ajêaP^ (@ûùc) ùLkê (Zêùc / Zêùccûù^) ùLk (ùicûù^) ùLk«ò
@iõ_^Ü aðcû^ Kûk
GKaP^ ùLkê@Qò, ùLkêQò ùLkê@Qê, ùLkêQê ùLkê@Qò, ùLkêQò
ajêaP^ ùLkê@Qê, ùLkêQê ùLkê@Q, ùLkêQ ùLkê@Q«ò, ùLkêQ«ò
iõ_^Ü aðcû^ Kûk
GKaP^ ùLkò@Qò, ùLkòQò ùLkò@Qê, ùLkòQê ùLkò@Qò, ùLkòQò
ajêaP^ ùLkò@Qê, ùLkòQê ùLkò@Q, ùLkòQ ùLkò@Q«ò, ùLkòQ«ò
iû]ûeY @ZúZ Kûk
GKaP^ ùLkòfò ùLkòfê ùLkòfû
ajêaP^ ùLkòfê ùLkòf ùLkòùf
@iõ_^Ü @ZúZ Kûk
GKaP^ ùLkê[ôfò ùLkê[ôfê ùLkê[ôfû
ajêaP^ ùLkê[ôfê ùLkê[ôf ùLkê[ôùf
iõ_^Ü @ZúZ Kûk
GKaP^ ùLkò[ôfò ùLkò[ôfê ùLkò[ôfû
ajêaP^ ùLkò[ôfê ùLkò[ôf ùLkò[ôùf
80

iû]ûeY baòhýZ Kûk

GKaP^ ùLkòaò ùLkòaê ùLkòa
ajêaP^ ùLkòaê ùLkòa ùLkòùa
@iõ_^Ü baòhýZ Kûk
GKaP^ ùLkê[ôaò ùLkê[ôaê ùLkê[ôa
ajêaP^ ùLkê[ôaê ùLkê[ôa ùLkê[ôùa
iõ_^Ü baòhýZ Kûk
GKaP^ ùLkò[ôaò ùLkò[ôaê ùLkò[ôa
ajêaP^ ùLkò[ôaê ùLkò[ôa
IN
ùLkò[ôùa
.
iû]ûeY ^òZýaé / iõbûa^û Kûk
al
r
(Gjû iû]ûeY aðcû^ Kûk ijòZ icû^ ö)
t
GKaP^ ùLkê[ûGñ ùLkê[ûC o
@iõ_^Ü ^òZýaé / iõbûa^û Kûk
P ùLkê[ûG
GaêaP^ ùLkê[ûC
i a
ùLkê[û@ ùLkê[û@û«ò
d
.O
iõ_^Ü ^òZýaé / iõbûa^û Kûk
GKaP^ ùLkò[ûGñ ùLkò[ûC ùLkò[ûG
ajêaP^ ùLkò[ûC
w ùLkò[û@ ùLkò[û@û«ò
w iû]ûeY @ûbò_âûdòK bûa

GKaP^
ajêaP^ w ùLk«ò
ùLk«ê
ùLk«ê
ùLk«
ùLk«û
ùLkù«
@iõ_^Ü @ûbò_âûdòK bûa
GKaP^ ùLkê[û@û«ò ùLkê[û@û«ê ùLkê[û@û«û
ajêaP^ ùLkê[û@û«ê ùLkê[û@û« ùLkê[û@ûù«
iõ_^Ü @ûbò_âûdòK bûa
GKaP^ ùLkò[û@û«ò ùLkò[û@û«ê ùLkò[û@û«û
ajêaP^ ùLkò[û@û«ê ùLkò[û@û« ùLkò[û@ûù«
81

iû]ûeY @^êmû bûa

GKaP^ ùLùkñ ùLkþ ùLkê
ajêaP^ ùLkê ùLk ùLk«ê
@iõ_^Ü @^êmû bûa
GKaP^ ùLkê[ûG / ùLkê[ûGñ ùLkê[û ùLkê[ûC
ajêaP^ ùLkê[ûC / ùLkê[ûCñ ùLkê[û@ ùLkê[û@û«ê
iõ_^Ü @^êmû bûa
GKaP^ ùLkò[ûG / ùLkò[ûGñ ùLkò[û ùLkò[ûC
ajêaP^ ùLkò[ûC / ùLkò[ûCñ ùLkò[û@ ùLkò[û@û«ê
6.16 :
1 ö _â[c _êeêh (cêñ / @ûù¸) _ûAñ @^êmû bûae @[ð ùjCQò- @^êcZò cûMòaû ö ~[û- cêñ ùLùk /
@ûùc ùLkê[ûC / \ßòZúd I ZéZúd _êeêh (Zêùc / Zêùccûù^-ùi / ùicûù^) _ûAñ @^êmû
bûae @[ð ùjCQò @^êcZò ù\aû aû @ûù\g ù\aû ö ~[û- Zê ùLkþ / Zêùc ùLk / ùi ùLkê /
ùicûù^ ùLk«ê ö
2 ö Kðû i¹û^ûÆ\ aýqò ùjûA[ôùf GKaP^ Kðû _ûAñ cû^ýû[ðùe Kòd â ûe ajêaP^ eì_ ùjûA[ûG ö
~[û- MêeêRú @ûiê@Q«ò ö Gùa Kû_þùU^þ ùLkòùa ö Kðû aÉêaûPK ùjûA[ôùf ajêaP^ _ûAñ
aò ùKùZK iÚkùe GKaP^ Kòd â ûe eì_ aýajéZ jêG ö ~[û-ù_ûLeúMêWK
òÿ Leûùe gêLMô fûYò ö
RcòMêWÿòK _Wÿò@û _WÿòQò ö Kòâdû ajêaP^ ùjûA[ôùf ùKùZK iÚkùe Kðûe GKaP^ eì_ aò
ajêaP^ @[ð _âKûg Kùe ö ~[û- MûB _Wÿò@ûùe PeêQ«ò ö _òfû ùLkêQ«ò ö GVûùe PeêQ«ò
I ùLkêQ«ò Kòâdû ajêaP^ ùjûA[ôaûeê MûB / _òfû GKaP^ ^ùjûA MûBcûù^ / _òfûcûù^
@[ð _âKûg KeêQò ö
6.17 : @cògâ I cògâ Kòâdû_\
(K) _òfûUò Kû¦êQò ö _òfûUò Kâ¦^ KeêQò ö
(L) _û _êeûY _Xÿòùf ö _û _êeûY _ûV Kùf ö
GVûùe K-bûae \êAUò aûKýùe Kû¦êQò I Kâ¦^ KeêQòe @[ð icû^ ö ùijò_eò L-
bûMe \êAUò aûKýùe _Xÿòùf I _ûV Kùf e @[ð aò icû^ / cûZâ Kû¦êQò / _Xÿòùf- ùMûUòG
ùMûUòG Kòâdû I GK_\ùe _âKûgòZ ùjûAQò ö Kò«ê Kâ¦^+KeêQò / _ûV+Kùf- G\êAUò Kòâdûùe
KeêQò I Kùf Kòâdû _ìaðeê Kâ¦^ I _ûV _\ \êAUò cògòQò I @[ð _âKûgòZ ùjûAQò ö G[ôeê RYûMfû
@ûùc KòâdûKê GKK bûaùe I cògâY _âKòâdûùe aýajûe Keò[ûC ö iêZeûõ ù~Cñ Kòâdû ùMûUòG _\ùe
_âKûgòZ jêG ZûjûKê @cògâ Kòâdû Gaõ ù~Cñ Kòâdû GKû]ôK _\ùe _âKûgòZ ùjûA[ûG ZûjûKê cògâ
Kòâdû Kêjû~ûG ö
82

C_e C\ûjeY \êAUòùe Kû¦êQò / _Xÿòùf- \êAUò @cògâ Kòâdû_\ Gaõ Kâ¦^ KeêQò / _ûV
Kùf- \êAUò cògâ Kòâdû_\ ö cògâ Kòâdû_\ MêWÿòK QûWÿò QûWÿò ùfLû~ûG ö @^ý ùKùZûUò C\ûjeYKê
flý Ke ö
@cògâ Kòâdû cògâKòâdû @cògâKòâdû cògâKòâdû
ù\Lôùf \gð^ Kùf gêYêQò gâaY KeêQò
CAña C\d ùja ùgûA[û«û gd^ Keò[û«û
]ûAñfû ]ûa^ Kfû aòKêQò aòKâò KeêQò
ePòQò eP^û KeòQò WKû~ûAQò WûKeû ùjûAQò
IN
6.18 : @ûc bûhûùe Kòâdû_\Kê ùMûUòG Kò´û \êAUò _\ùe Kêjû~ûA _ûùe ö ùMûUòG _\ùe
.
l
Kêjû~ûC[ôaû KòâdûKê @cògâ Kòâdû Kêjû~ûG ö KjòQò, aûUòQò, KêUòfû, Uûkòa, Xkòaû- G_eò ùKùZK
a
t
Kòâdû ejòQò ~ûjû ùKak ùMûUòG _\ùe _âKûg Keû~ûA[ûG ö G_âKûe Kòâdûe \êAUò _\ ùjûA_ûùe
^ûjó ö
o r
P
6.19 : @ûc bûhûùe \êAUò _\ùe _âKûg Keû~ûC[ôaû KòâdûKê cògâ Kòâdû Kêjû~ûG ö @ûùc ùKùZK
a
KòâdûKê ùKak cògâ Kòâdû eì_ùe aýajûe Keò[ûC ö ~[û- MâjY Keòaû, aò\ûd ù\aû, @û\ûd Keòaû,
i
d
bd Keòaû, jk Keòaû, e_ôû^ò Keòaû, @ûc\û^ú Keòaû ö G_âKûe Kòâdû @cògâ Kòâdû eì_ùe aýajéZ
ùjûA_ûùe ^ûjó ö
6.20 : ù~øMòK Kòâdû
.O
w
@ûùc @ûMeê RûYòùQ ù~ ]ûZêeê MVòZ aû ]ûZêKê cìk_ò bûaùe @û]ûe Keò MVòZ Kòâdû_\Kê
w
gê¡ Kòâdû Kêjû~ûG ö gê¡ Kòâdû \êA_âKûee ö ùMûUòG GKK ]ûZêcìkK iek Kòâdû ö ~[û- ùLùk /
w
~ûG / _ùXÿ / gêY / ù\ / ù^ / ~û ö @^ýUò iõ~êq ]ûZêcìkK Kòâdû ö C\ûjeYMêWÿòKê ù\L :
(K) _òfûUò ùLkê@Qò ö
(L) _òfûUò _Xÿò[ôfû ö
(M) _òfûUò gêYê[ôa ö
(N) _òfûUòKê RYû[ôfû ö
Gjò PûùeûUò aûKýùe PûùeûUò Kòâdû ejòQò ùLkê@Qò / _Xÿò[ôfû / gêYê[ôa / RYû[ôfû ö
PûùeûUò~ûK Kòâdû_\e MV^ Gjò_eò
(K) ùLkê-@Qò (ùLkþ + C @Qþ + A, ùLkê + @Qò = ùLkê@Qò ö
(L) _Xÿò-[ôfû (_Xÿþ + A [û + Afþ + @û, _Xÿò + [ôfû = _Xÿò[ôfû ö
(M) gêYê-[ôa (gêYþ + C [û + Aaþ + @û, gêYê + [ôa = gêYê[ôa ö
(N) RYû-[ôfû (RûYþ + @û [û + Afþ + @û, RYû + [ôfû = RYû[ôfû ö
83

Gjò MV^ _¡ZòKê aòPûe Kùf ù\Lû~òa _âùZýK Kòâdûùe \êAUò ]ûZê ù~ûMùjûA ejòQò ö
K aûKýe Kâòdûùe ùLkþ I @Qþ, L aûKýùe _Xþ I [û, M aûKýùe gêYþ I
[û Gaõ N aûKýùe RûYþ I [û Gjò_eò \êAUò ùfLûGñ ]ûZê ejòQò ö
ùLkþ, _Xþ, gêYþ, RûYþ G PûùeûUò ]ûZê cêLý ]ûZê ö Giaê cêLý]ûZêùe iõ_^Ü, @iõ_^Ü
I ù_âeYû[ðK @[ð iìPK A / C / @û _âZýd fûMò ùLkê, _Xÿò, gêYê, RYû cêLýKòâdû eì_Uò
MVòZ ùjûAQò ö
Giaê cêLý]ûZêeê MVòZ Kòâdû _ùe ùMøY aû iûjû~ýKûeú ]ûZê eìù_ @Qþ / [û ù~ûM
ùjûAQò ö @Qþ / [û ]ûZêùe Kûk aP^ iìPK _âZýd A / Afþ-@û / Aaþ-@ / Afþ-@û ù~ûMùjûA
PûùeûUò~ûK ù~øMòK Kâòdû_\ MVòZ ùjûAQò ö
G[ôeê RYûMfû ùKùZK ùlZâùe @ûùc \êAUò ]ûZê ù~ûMKeò iµìð Kòâdû_\ MV^ Keò[ûC ö
cêLý ]ûZêùe iõ_^Ü I @iõ_^Ü @[ð iìPK Gaõ ù_âeYû[ðK A, C, @û ù~ûM ùjûA[ûG ö
iûjû~ýKûeú ]ûZêùe Kûk-aP^ iìPK aòbqò fûMò[ûG ö
ù~Cñ Kâòdû _\ùe cêLý I iûjû~ýKûeú ]ûZê bûaùe \êAUò ]ûZê
ù~ûMùjûA ejò[ûG, ZûjûKê ù~øMòK Kòâdû Kêjû~ûG ö
IWÿò@ûùe iûjû~ýKûeú ]ûZê bûaùe @Qþ, [û ]ûZê \êAUòKê aýajûe Keû~ûG ö
6.21 :
iû]ûeYZü ù~øMòK Kòâdû_\ùe \êAUò @õg [ûG ö \êAUò @õgùe cìkKòâdû I ijù~ûMú \ßòZúd
Kòâdû-G_eò \êAUò Kòâdû[ûG ö
_â[c @õge cìkKòâdûUò @icû_òKû @ûKéZòe ö \ßòZúd @õge KòâdûUò Kûk-_êeêh-aP^ iìPK
ùjûA icû_òKû Kòâdû @ûKéZòe ùjûA[ûG ö ~[û- ù\Lò_ûeòaû / gêYê[ôfû / GVûùe ù\Lò / gêYê
@icû_òKû Kòâdû @ûKéZòe ùjûA[ôaûùaùk _ûeòaû / [ôfû icû_òKû Kòâdû @ûKéZòe ùjûAQò ö
ù~øMòK KòâdûMêWÿòKê ùfLôfûùaùk cêLý I ùMøYKòâdû fûMòfûMò ùfLû~ûG ö ~[û UûYò@ûYòùf /
gêYò[ôùf / ù\Lê[û«ò / Pûfòaêfò~ûAQò ö
6.22 : iKcðK, @KcðK I \ßK
ò cðK Kòâdû :
iû]ûeYZü IWÿò@û aûKý Kðû, Kcð I Kòâdû-Gjò aò]û^ùe aýajûe Keû~ûG ö ~òG Kòâdû iû]^
Kùe ùi Kðû ö Kòâdû iû]^ùe Kðûe ~ûjû @bòkhòZ I KeYúd ZûjûKê aýûKeY cZùe Kcð
Kêjû~ûG ö
6.22.1 : ùMûUòG _ìðûw aûKýùe Kcð ÆÁ bûaùe Kòâdû_\ ijòZ i´§òZ ùjûA ejò[ûG ö
aûKýùe ù~Cñ Kòâdû_\e Kcð[ûG, ZûjûKê iKcðK Kòâdû Kêjû~ûG ö~[û-
(K) @ûB M_ gêYûCQ«ò ö (L) _òfûG _âû[ð^û KeêQ«ò ö
84

K-aûKýùe Kðû KY gêYûCQ«ò- Gjò_âgÜe Ce ùjCQò M_ gêYûCQ«ò ö M_ G
aûKýùe Kcð ö L-aûKýùe KY KeêQ«ò ? Gjò _âgÜe Ce ùjCQò _âû[ð^û KeêQ«ò ö _âû[ð^û
GVò Kcð bûaùe aýajéZ ö gêYûCQ«ò Kòâdû _ìaðeê M_ I KeêQ«ò Kòâdûe _ìaðeê _âû[ð^û Kcð
eìù_ aýajéZ ùjûAQò ö G \òMeê Kcð _\ ijòZ iµéq [ôaûeê gêYûCQ«ò I KeêQ«ò Kòâdû \êAUò
iKcðK Kòâdû ö
@ûc bûhûùe ùKùZûUò Kòâdû ^ò½òZ iKcðK ùjûA aýajéZ ùjûA[ûG ö Gjò _âKûe Kòâdûe
ùKùZK C\ûjeY Kjòaû, Keòaû, gêYòaû, LûAaû, aêYòaû, aòKòaû, ùâû, ù\aû, gòLòaû, _Pûeòaû,
ùfLôaû, ePòaû, @ûYòaû, MXÿòaû ö Kcð_\ aò^û aûKýùe Giaê Kâòdûe aýajûe ùjûA_ûùe ^ûjó ö
6.22.2 : ù~Cñ Kòâdûe ùKøYiò Kcð ^[ûG, ZûjûKê @KcðK Kòâdû Kj«ò ö @[ðûZþ aûKýùe
IN
Kcð^[ûA Kðû \ßûeû _âZýl Kòâdûiû]^ ùjûA[ôaûe aêSûMùf ùijò aûKýe Kòâdû @KcðK ùjûA[ûG ö
.
l
C\ûjeY \êAUòKê flý Ke-
(K) iêfêiêfò@û _a^ ajêQò ö (L) _òfûUò iêLùe ùgûAQò ö
r t a
GVûùe aûKý \êAUòùe ajêQò I ùgûAQò Kòâdûe ùKøYiò Kcð ^ûjó ö ùZYê Cbd @KcðK
o
Kòâdû_\ ö @ûc bûhûùe- _Wÿòaû, aêWÿòaû, jiòaû, Kû¦òaû, Kûgòaû, [ôaû, gêLòaû, ceòaû, Qòòaû, Sêòaû,
P
a
_ûPòaû, CAñaû- G_eò ùKùZK Kòâdû ejòQò ~ûjû aûKýùe @KcðK ùjûA aýajéZ ùjûA[û«ò ö
Êeì_-
d i
ùaùkùaùk @KcðK Kòâdûe ^òR KòâdûaûPK aòùghý _\Uò Kcðeìù_ aýajéZ ùjûA[ûG ö C\ûjeY
.O
(K) ùi bf ceY ceòfû ö (L) MúZû iàòZjiùU jiòfû ö
w
6.22.3 : @ûùc ùKùZK iKcðK KòâdûKê \ßòKcðK Keò aýajûe c]ý Keò_ûeò[ûC ö IWÿò@ûùe
w
_Pûeòaû, Kjòaû, ùfLôaû, Keòaû, ePòaû, ùâû, ù\aû, MXÿòaû, AZýû\ò Kòâdû ijRùe \ßòKcðK ùjûA
aýajéZ ùjûA _ûeò[ûG ö ~[û
w
(K) @ûB ^ûZò^ûZêYúcûûê M_ gêYûCQ«ò ö
(L) _òfûG gâúRM^Üû[uê _âû[ð^û Kùf ö
K- aûKýùe ^ûZò^ûZêYú I M_Kê Kcð_\ bûaùe @û]ûe Keò gêYûCQ«ò Kòâdûe iû]^
iõba ùjûAQò ö @ûB KûjûKê, KY gêYûCQ«ò- G_âKûe _âgÜ Kùf gêYûCQ«ò Kòâdû_ûAñ _â[ùc
^ûZò^ûZêYúcûûê, _ùe M_ G_eò \êAUò Ce @ûiòa ö aûKýùe G_eò \êAUò Ce @ûiê[ôùf
KûjûKêe CeUò ùMøY Kcð I KYe CeUò _â]û^ Kcð ùjûA[ûG ö GVûùe G \òMeê M_
_â]û^ aû cêLý Kcð I ^ûZò^ûZêYúcûûê ùMøYKcð ö ùijò_eò L-aûKýùe Kùf Kòâdûe \êAUò
Kcð ejòQò ö ~[û gâúRM^Üû[uê (ùMøYKcð) I _âû[ð^û (cêLýKcð) ö
ù~Cñ Kòâdû \êAUò Kcð MâjY Keò[ûG ZûjûKê \ßòKcðK Kòâdû Kêjû~ûG ö
85

_âgÜûakú
1 ö Kâòdû KûjûKê Kj«ò ?
2 ö Kòâdû _\ \ßûeû KY iìPòZ jêG ?
3 ö Kòâdûe cìkeì_Kê KY Kêjû~ûG ?
4 ö ]ûZê KûjûKê Kj«ò ? @ûc bûhûùe ùKùZ_âKûe ]ûZê _âPkòZ jêG ?
5 ö ^ûc]ûZê KûjûKê Kj«ò ? _ûUò ^ûc]ûZêe C\ûjeY \ò@ ö
6 ö _â\ aòùghý _\eê ^ûc]ûZê Kòâdû_\ MXÿò aûKýùe aýajûe Ke-
cêjñ, cìf, fUû, ù_U, cê, ùMûWÿ,
7 ö ^òcÜfòLôZ aòùghY _\eê ^ûc]ûZê Kòâdû_\ MXÿò aûKýùe aýajûe Ke ö
ikL, gúZk, Chêc, K@ñk, ùQûUû, Zek, PòKÑY
8 ö ù_âeYû[ðK ]ûZê KûjûKê Kj«ò-PûùeûUò ù_âeYû[ðK ]ûZê MXÿò ZûjûKê Kòâdûùe _eòYZ Ke ö
9 ö _ûUò ù_âeYû[ðK Kòâdû_\ ùfLô Zûjûe MV^ _âKâòdû aêSûA \ò@ ö
10 ö @cògâ Kòâdû KûjûKê Kj«ò ? Zòù^ûUò @cògâ KòâdûKê cògâ Kòâdûùe _eòYZ Keò aûKýùe aýajûe Ke ö
11 ö ù~øMòK Kòâdû KûjûKê Kêjû~ûG ?
12 ö [û, @Qò, _ûeòaû, iûeòaû, @ûYòaû, Keòaû, _Wÿòaû, AZýû\ò Kòâdû_\Kê aýajûe Keò ùMûUòG ùMûUòG
ù~øMòK Kòâdû MV^ Ke I ZûKê aûKýùe aýajûe Ke ö
13 ö iKcðK I @KcðK Kòâdû KûjûKê Kj«ò ? _ûUò ùfLûGñ iKcðK I @KcðK Kòâdû_\ ùfL ö
14 ö ^òcÜ_â\ @cògâ KòâdûKê cògâ Kòâdûùe _eòYZ Ke ö ù[ûAfû, ]ûCñQò, ù\Lòfû, ùgûAa, Kû¦ò[û«û, Mfû,
CAñfû ö
15 ö icû_òKû Kòâdû KûjûKê Kj«ò ? C\ûjeY ù\A aêSûA \ò@ ö
16 ö @icû_òKû Kòâdû KûjûKê Kj«ò ? C\ûjeY ijòZ ùfL ö
17 ö ^òcÜfòLôZ KòâdûMêWÿòK c]ýeê cògâ Kòâdû I ù~øMòK Kòâdû PòjÜû@ ö
@ûKâcY Kùf, Kâ¦^ Kfû, jiò CVòfû, \gð^ Ke, aûê [ôfû, C\òZ ùja, LûA iûeòùf, Lô@û ùjfû,
ùUKò ù^ùa, ùZûkò @ûYòùf, gâaYKe, @ûiò[ôfû, LûAiûeò ~ûA@Qò, @ûiò~ûAQò ö
18 ö ùLkêQò, _Xÿòa, _Wÿòfû, ~òaò, bûaòQ«ò, ù\øWÿò[û«û, PòjÜò[ôùa, KjòQê, eêj, ùÂQò, _ûAQ, Sêòùf-
AZýû\ò KòâdûMêWÿòK ùKCñ _êeêh I ùKCñ aP^ùe aýajéZ jêG ùfL ö
19 ö IWÿò@ûùe Kòâdûe KûkKê ùKùZbûMùe aòbq Keû~ûAQò ? _âùZýKeê ùMûUòGKeò C\ûjeY \ò@ ö
86

20 ö \ßòKcðK Kòâdû KY ? C\ûjeY ù\A aêSûA \ò@ ö

21 ö iò¡ Kòâdû I iû]ýKòâdû KûjûKê Kêjû~ûG _âùZýKeê \êAUò ùfLûGñ C\ûjeY \ò@ ö
22 ö PûùeûUò Kû~ðý iõ_^Ü iìPK Kòâdû_\ ùfLô Zûjûe MV^ _¡Zò \gðû@ ö
23 ö _XÿòQê, ùfLê[ôa, gêYòfû, ù\Lòùf, RûY«û, aêS«ê- GMêWÿòKê ù_âeYû[ðK ]ûZêcìkK Kòâdûùe _eòYZ
Ke ö
24 ö ^òcÜfòLôZ Kòâdû_\MêWÿòKeê ùKCñUò iû]ûeY Kòâdû, ù_âeYû[ðK Kâòdû, ù~øMòK Kòâdû, ^ûc]ûZêcìkK Kòâdû,
I @icû_òK Kòâdû aûQò ùfL ö
PkûAùa, gê@ûAù\ùf, Kûgòa, jiêQ«ò, _ûA[û«ò, XkòXkò, Uûkò\ò@, gêY«ê, _Xÿ, ùfLûAfê,
RYû[ôa, ù_ùUAfû, gêYò_ûe«û, UYûC[ôùf, fùUAaYò, ùMûWÿûAùf, ù_ûZûAùf ö
25 ö
.
@icû_òKû Kòâdûe _âZýdMêWÿòK ùfLô _âùZýKeê \êAUò ùfLûGñ \éÁû« \ò@ ö
IN
26 ö gì^ýiÚû^ _ìeY Ke :
al
(K) eUòaû Kòâdûe cìk]ûZêUò ùjCQò- ö (eU, eUò, eUþ, eUû)
r t
o
(L) eûµòaû Kòâdûe ù_âeYû[ðK eì_ ùjCQò- ö (eêµòaû, ùeµòaû, eµûAaû, eêµûAaû)
(M) @iõ_^Ü iìPK I
i a P
iõ_^Ü iìPK ]ûZê _âZýd ö(@«þ, Aaþ, G, A, C, @û)
d
.O
w
w
w
87

i¯c @¤ûd
_\ _âKeY-@aýd
7.1 : @ûc bûhûùe @ûùc aýajûe Keê[ôaû _û_âKûee _\ c¤eê @aýd @^ýZc ö aûKýùe
Gjò _\e eì_ I _âùdûM aòùghý, aòùghY, iað^ûc I Kòâdû @û\ò @^ý Pûeò_âKûe _\Vûeê @fMû ö
Gùa @ûùc @aýd _\e ÊûZªý aòhdùe aòPûe Keòaû ö
7.2 : Zk aûKýMêWÿòKùe aýajéZ ùKùZK _\Kê ùeLûuòZ bûaùe I ùKùZKKê Kkû@leùe
ùfLû~ûAQò ö Gùa Cbd ]eYe _\Kê flýKe ö
(K) ùi bf ùLk«ò; ùZYê Zûuê ùfûKcûù^ @û\e Ke«ò ö
(L) ùicûù^ bf ùLkòùf; ùZYê ùicûûê ùfûùK @û\e Kùf ö
(M) eûc @ûC jeò ù\LôaûKê @iê¦e; Kò«ê bf _Xÿ«ò ö
(N) \ú_û @ûC eì_û ù\LôaûKê @iê¦eú; Kò«ê bf _Xÿ«ò I Mû@û«ò ö
K-L aûKýùe [ôaû ùeLûuòZ aûKýMêWÿòKê _â[ùc aòPûe Keòaû ö
K- aûKýùe ùi _\Uò ZéZúd _êeêh iað^ûce GKaPêì_ ö ùie KêUòk aû Zò~ðýK
eì_ ùjCQò Zûuê ö Zûuê c¤ GK iað^ûc _\ ö ùi iað^ûce \ßòZúdû aòbqòe eì_ Zûuê ö
GVûùe ùi cìkeì_Uò Zû + uê = Zûuêùe a\kò ~ûAQò ö ùfûK- aòùghý _\e ajêaP^ PòjÜ
cûù^ fûMò ùfûKcûù^ ùjûAQò ö aòùghý _\ ùfûKe eì_ Gjû\ßûeû a\kò~ûAQò ö ùLk«ò
I Ke«ò- G\êAUò ùLk I Keþ Kòâdû_\e aðcû^ KûkiìPK eì_ ö L- aûKýùe ZéZúd _êeêh
ùie GKaP^ eì_ùe ajêaP^ iìPK PòjÜcûù^ fûMò ùicûù^ ùjûAQò ö Gjò aûKýe \ßòZúd
@õg ùicû^-uê ùicûù^ ajêaP^ eì_e GK bò^Ü eì_ ùjCQò- ùicû^ ö ùie ùicûù^ I
ùicûùê ùicû^- G_âKûe bò^Üeì_Kê aýûKeY @^êiûùe KêUòk aû Zò~ðýK eì_ Kêjû~ûG ö
ùicûù^ KêUòkeì_ùe \ßòZúdû aòbqò PòjÜ uê fûMò ùicûûê _\Uò MVòZ ùjûAQò ö Gjû GK
_êeêhaûPK iað^ûc _\ ö aP^, aòbqò @^êiûùe cìk eì_ ùi- ùicûù^, ùicûûê- G_eò
bò^Üeì_ ]ûeY KeòQò ö ùijò_eò ùfûK _â[cû aòbqò GKaP^ eì_ ö ùfûK cìkeì_ùe ajêaP^
PòjÜ G fûMò ùfûùK ajêaP^cìkK _\Uò MVòZ ùjûAQò ö ùijò_eò- ùLk I Ke cìk
Kòâdû_\Uòùe @ZúZKûkiìPK _âZýd fûMòaû\ßûeû \êAUò _eòað^, bò^Ü eì_e _\ ùLkòùf / Kùf
MVòZ ùjûA aûKýùe ù~ûMùjûAQò ö G[ôeê RYûMfû-
_êeêh I aP^ ùb\ùe aòùghý I iað^ûc _\e eì_ a\kò
~ûA[ûG ö ùijò_eò _êeêh, aP^ I KûkiìPK aòbqò I iìPK PòjÜ
fûMòùf Kòâdû_\e cìkeì_ I Z\^êiûùe aûKýû[ð aò a\kò~ûG ö
88

M I N- aûKýùe @iê¦e I @iêþ¦eú, \êAUò MêYaûPK aòùghY _\ aýajéZ ùjûAQò ö
M- aûKýùe _êeêhaûPK aòùghY _\ eìù_ @iê¦e aýajéZ ùjûAQò ö N aûKýùe aòùghý
_\ ùjCQò ÈúaûPK ^ûc- \ú_û I eì_û ö ÈúaûPK aòùghýe MêYKê aòùghòZ KeòaûKê ~ûA @iê¦e
ùe A^þ-B _âZýd ù~ûM ùjûA @iê¦eú aòùghY _\Uò aýajéZ ùjûAQò ö
G[ôeê RYûMfû fòw ùb\ùe aòùghY _\ c]ý eì_ a\kûA[ûG ö
Gùa @ûùc C_ee PûùeûUò~ûK aûKýùe [ôaû Kkû @lee _\ Zòù^ûUò (ùZYê, @ûC,
Kò«ê)Kê aòPûe Keòaû ö
K-aûKýùe [ôaû ùeLûuòZ aòùghý, iað^ûc I Kòâdû_\ _êeêh-aP^-aòbqò-Kûk @^êiûùe
N
L-aûKýùe a\kò ~ûAQò ö cûZâ ùMûUòG ^òòðÁ _\ ùZYê \êAUò aûKýùe icû^ eì_ùe
. I
@_eòaòðZ ejòQò ö ùijò_eò M-N aûKýùe aòùghY _\ eì_ a\kûAQò ö cûZâ Cbd aûKýùe [ôaû
l
@ûC / Kò«ê _\e eì_ùe ùKøYiò _òeað^ NUò^ûjó ö G[ôeê RYûMfû ù~
r t a
@ûùc @ù^K _\ aûKýùe bûa_âKûg _ûAñ aýajûe Keê ù~Cñ MêWÿòKùe aP^, Kûk, _êeêh,
o
fòw I @^ý ùKøYiò _âKûee aòbqò fûMò ^[ûG ö
i a P
aP^-_êeêh-Kûk-aòbqò PòjÜ fûMò ^[ôaû ùKùZK _\ ùKøYiò @aiÚûùe a\ùk ^ûjó ö
ùKøYiò _eòiÚòZòùe I aûKýùe ùKøYiò iÚû^ùe G_âKûe _\e @ûKûeû\òùe jâûi-aé¡ò, NUû«e
aû eì_ _eòað^ NUò^[ûG ö
d
.O
@ûKûeû\òùe jû^ò aû aýd NUê^[ôaûeê G ]eYe _\Kê @aýdKêjû~ûG ö iêZeûõ-
w
ù~Cñ _\MêWÿòKe eì_ùe aòbqò, aP^, Kûk, KûeK, I fòwû\ò
ùb\ @^êiûùe ùKøYiò _eòiÚòZòùe aýd NùU ^ûjó; ùijò
w
@_eòað^gúk _\Kê @aýd _\ Kêjû~ûG ö
w
I, Gaõ, @ûC, ^û, iò^û, cûZâ, Z[û_ò, _âûdZü, KßPòZþ, ùaûfò, ùVûùVû, Iü, AZýû\ò- ùMûUòG
ùMûUòG @aýd _\ ö
7.3 : @aýd_\e ùgâYú aòbûM :
aûKý MV^ _ûAñ I aûKýû[ð ^ò¡ðûeY ^òcù« @ûagýK @^êiûùe @ûùc ^û^û _âKûee, ^û^û
@ûKûee I ^û^û @[ðe @aýd_\ aýajûe Keò[ûC ö ^òcÜcùZ ùKùZK _â]û^ _âKûee @aýd _\
aòhdùe aòPûe Keû~ûCQò ö ùiMêWÿòKê flýKe I bûhûùe aýajûe KeòaûKê @býûi Ke ö
7.3.1 : @ûc IWÿ@ò û bûhûùe Pûeò_âKûe g± ejòQò ö @aýdcìkK g± c]ý G \òMeê Pûeò_âKûe ö~[û-
Zc aû iõÄéZ @^êeì_, Z\þba aû iõÄéZeê RûZ, ù\gúd aû Lûò @ûkòK IWÿò@û I ùa÷ù\gòK aû
@^ýbûhûeê @ûMZ @aýd_\ ö
89

ù~Cñ @aýd_\MêWÿòK @aòKk iõÄéZ bûhû _eò aýajéZ ùjûA[ûG, Zûjû ZccìkK
@aýd ö ~[û- _ê^½, ~\ý_ò, K\ûPòZþ, @[aû, Kiàò^þ, @MZýû, @dò, @^ý, BhZþ ö
ù~Cñ @aýd_\MêWÿòKe cìk iõÄéZ; cûZâ Zûjûe _eòað^ NUò IWÿò@ûùe iõÄéZû^êiûeú ùjûA
aû iõÄéZ @aýd _\eê C\þba ùjûA aýajéZ ùjCQò ; ZûjûKê Z\þbacìkK @aýd
bûaùe MâjY Keû~ûA_ûùe ö ~[û- _êYò (_ê^ü > _êYò), Kò (Kòõ > Kò), aûeaûe
(aûe´ûe > aûeaûe), KòQò (KòõPòZþ > KòQò), _âûdZü > _âûd (_âûdgü > _âûdZü > _âûd), GYê
(@Zü > GYê) ö
ù~Cñ @aýd_\MêWK ÿò @^ýùKøYiò bûhûeê @ûiò^ûjó Kòõaû ùijò @aýd_\e cìkeì_ @^ýùKøYiò
bûhûùe ^ûjó Gaõ Zûjû ùKak IWÿò@û bûhûbûhúu \ßûeû aýajéZ ùjûA @ûiêQò, ùiMêWÿòKê
ù\gý @aýd_\ aû ù\gR @aýd Kêjû~ûA _ûùe ö ~[û : @ûùfû@ûùfû, CñPêñ, @ûjêeò,
@ûC, @ü@..., @ûzû, GAùf, Gùa, G@ûWÿê, IfUò, ù`ñù`ñ, ùPñùPñ, @AQû ö
ùKùZK @aýd _\ aòù\gú bûhûe _âbûa I iõÆgð ùjZê @ûc bûhûùe _âPkòZ ùjûA @ûiêQò ö
GMêWÿòKê ùa÷ù\gòK @aýd _\ Kêjû~ûG ö ~[û- @ûùÉ@ûùÉ, Aiþ, ùèþ, @faZ, jûùfû,
jûGjûG, `êiþ, ùeûRþ,je\cþ _âbéZò ö
7.3.2 : eì_ aû @ûKûe \òMeê @ûùc aýajûe Keê[ôaû IWÿò@û bûhûe @aýd _\Kê GKûle aògòÁ,
GKû]ôK @le aògòÁ, \ßòZßg± aògòÁ I ù~øMòKg± aògòÁ- Gjò_eò PûeòbûMùe _ê^½ aòbq Keò_ûeòaû ö
(K) GK aû GKû]ôK @le aògòÁ @aýd_\- A,Z,c, I, Cñ, Gñ, ùfû, ùMû, ùjû, ùj, Iü, aûü,
jó, ^û, Kò, Uò, jñ, ^, @ü, @ûü, Qò, aû, aò, ùjñ, eüeü, Kòi, aeõ, @ûC, @ûe, Gùa,
AfûùM, Ai, jA, ùjùf, KY, ^Zêaû, Z[û_ò, K\ûPòZþ, @]ôK«ê ö
(L) \ßòZßg± aògòÁ @aýd_\- ùMûUòG g± \êA[e CyûeòZ aû ùfLû ùjùf Zûjû \ßòZß ùjûA[ûG ö
ùKùZK \ßòZßg± @ûc bûhûùe @aýd bûaùe aýajéZ jêG ö ~[û- VKþVKþ, cWÿþcWÿþ,
PWþPWþ, ùVûùVû, ùXûùXû, fûùMfûùM, N^N^, aûeaûe, XûGñXûGñ, \êcþ\êcþ, ^K^K,
ÙþÙþ, ùiñùiñ, UòùKUòùK, KâùcKâùc, UûCñUûCñ, ùKùaùKùa, GùaGùa, KòYK
ò Yò ,ò KêZK
ê Zê ê ö
cùêL G_âKûe @aýdùe ùMûUòG ^òòðÁ g± ù\ûjeû ~ûA[ûG ö
(M) GKû]ôK @aýd_\ @[aû @aýd_\ ijòZ @^ý iû]ûeY g± cògò ù~øMòK @aýd _\ MV^
Keû~ûA IWÿò@û bûhûùe aýajéZ jêG ö ~[û-
@aýd _\ ijòZ @^ýGK @aýd_\ cògò ù~øMòK @aýd _\ MV^ Ke«ò ö ~[û-~\ò + aû
= ~\òaû / GYê + ùZYê = GYê-ùZYê / ~[û + Z[û = ~[ûZ[û / ~Zâ + ZZâ = ~ZâZZâ /
90

^ûjó + Uò = ^ûjòñUò / Kòi + _ûAñ = Kòi_ûAñ / KY + Kò = KYKò / I + ùfû = Iùfû /

ù~ùa + ùjùf = ù~ùaùjùf / ùKùa + ùjñ = ùKùaùjñ / _êê_ò / @ûjêeòaò /
~\ò + @_ò = ~\ý_ò / @ûC+KòQò = @ûCKòQò ö
@aýd_\ ijòZ @^ýGK iû]ûeY _\ cògò ù~øMòK @aýd _\ MV^ Ke«ò ö ~[û-
~[û + gqò = ~[ûgqò ö @^ý + [û = @^ý[û / ~[û + _ìað = ~[û_ìað / _ìað + @a]ô =
_ìaðûa]ô ö
7.4 : aûKýû[ð ^ò¡ðûeY, aýûajûeòK @[ð I Kû~ðý ùb\ @^êiûùe IWÿò@û @aýd _\MêWÿòK aòbò^Ü
_âKûee ö ùKCñ _âKûee @aýd_\ aûKýùe aýajéZ ùjûA KòKò Kû~ðý Ke«ò I Kò_âKûùe @[ð _â\û^
Ke«ò Zûjû ^òcÜcùZ @ûùfûP^û Keû~ûCQò ö
7.4.1 : iõù~ûRK @aýd :
. IN
al
Zk aûKýMêWÿòKê _Xÿ I ùcûUû @lee @aýd_\MêWÿòKe aûKýùe Kò _âKûe bìcòKû ejòQò
flýKe ö
r t
(K)
(L)
Kê^ò I cò^ò \êA bCYú ö
cêñ @ûC ùi cògòKeò ùLkòaê ö
P o
(M)
i a
Zêùc jûUKê ~ûA[ôa Gaõ ùiVûùe ^Kêk ZêcKê ùbUòa ö
(N)
d
@û_Y ùijò KûcUò iûeò @ûjêeò G Kûcùe jûZ ù\ùfYò ö
(O)
.O
\gUû bòZùe ùiVò Kûc iûeò _êYò GMûeUû ùaùk GVòKò @ûi ö
w
K-L aûKý \êAUòùe I / @ûC \êAUò @aýd_\ ö Kê^ò-cò^ò aòùghý _\ c¤ùe I
w
aiòPò I CbdKê iõù~ûM KeêQò ö ùijò_eò cêñ-ùi iað^ûc _\ \êAUò cSòùe @ûC aýajéZ ùjûA
w
Cbd c]ýùe iõù~ûR^ûe bìcòKû iõ_^Ü KeêQò ö M-N-O aûKý Zòù^ûUòùe Gaõ, @ûjêeò, _êYò
Zòù^ûUò @aýd_\ ejòQò ö _âùZýK aûKýùe \êA \êAUò @fMû @fMû bûae aûKý ejòQò ö @fMû @fMû
aûKýKê Gaõ, @ûjêeò, _êYò iõù~ûM Keò ùMûUòG aûKýùe _eòYZ KeêQò ö K-L aûKýùe aýajéZ
@aýd_\ \êAUò _\Kê I M - N - O aûKýùe aýajéZ @aýd_\ \êAUò aûKýKê iõù~ûM KeêQò ö
G[ôeê RYûMfû,
ù~Cñ @aýd_\ \êAUò g± aû _\ @[aû aûKýKê iõù~ûR^ Kùe
ZûjûKê iõù~ûRK @aýd Kêjû~ûG ö
I, Gaõ, @ûC, _êYò, @ûjêeò, ùèþ, c]ý, aò, ùjñ- _âbéZò G_âKûee @aýd _\e \éÁû« ö
Giaê @aýd _\ c]ýeê Gaõ iû]ûeYZü aûKý ù~ûM _ûAñ aýajéZ ùjûA[ûG ö I cêLýZü _\
ijòZ _\e ù~ûM _ûAñ aýajéZ jêG ö
91

7.4.2 : aòù~ûRK @aýd :

bûa @^êiûùe ù~Cñ @aýd_\ \êAUò _\ @[aû aûKýKê aòù~ûR^ Keò\òG aû @fMû Keò\òG
ZûjûKê aòù~ûRK @aýd Kêjû~ûG ö Kò«ê, cûZâ, Z[û_ò, @[P, @[aû, Kò´û, aû, ^Zêaû, @aû, ^û,
Kòaû, ùjùfaò- AZýû\ò, Gjò _âKûe @aýde @«MðZ ö Gùa Zk C\ûjeYMêWÿòKê flýKe ö
(K) ùi Kjòùa ^û cêñ Kjòaò ö
(L) júeû KòYòa Kò iê^û KòYòa ùi RûYò[ôa ö
(M) Zêùc ùfLôa aû ùi ùfLôùa, _ùe aòPûe ùja ö
(N) jeò KUK @ûiòfû, Kò«ê cùZ ù\Lû Kfû^ûjó ö
(O) Zêùc Pûjóùf ùLkòa ^Zêaû ùèò~òa ö
(P) G_âgÜe @[aû ùijò _âgÜe Ce \ò@ ö
C_e aûKýMêWÿòKùe ^û, Kò, aû, Kò«ê, ^Zêaû, @[aû AZýû\ò aòù~ûMKûeú @aýd _\MêWÿòK
_\ aû aûKýKê @fMû KeêQ«ò ö
7.4.3 : KûeYiìPK @aýd aû ùjZêaûPK @aýd :
aûKýe bûaKê ùjZêùaû]K aû KûeY iìPK Keòaû _ûAñ @ûùc ù~Cñ @aýd _\MêWÿòKê aýajûe
Keò[ûC ZûjûKê KûeYiìPK @aýd Kêjû~ûG ö C\ûjeY ißeì_-
(K) Zêùc ù\ûh KeòQ, ùZYê bêfþ cûMòaû CPòZ ö
(L) ùi Meòa, KûeY ùi @kiê@û I @Kcðû ö
(M) Zêùc jûeòf ; @ZGa Zêùc ið cû^òaûKê aû]ý ö
Gjò ùgâYúe @^ý ùKùZûUò @aýd_\ ùjùf- ù~ùjZê, Zûùjùf, iêZeûõ, ~\òaû, Kûùk,
ùjZê, GYê, ù~Yê ö G _âKûee @aýd aûKýùe Kû~ðý I Zûe KûeYKê iìPòZ Keò[ûG ö
7.4.4 : icdiìPK aû KûkiìPK @aýd :
aûKýû[ðKê Kûk aû icdiìPK Keò _âKûg Keê[a
ô û @aýd _\Kê icdiìPK @aýd Kêjû~ûG ö
ùKùZûUò \éÁû« :
(K) Zêc K[û iað\û cùêLôaò ö (L) ùi GùaGùa _jôùf ö
(M) _òfûcûù^ GjòlYò @ûiò~òùa ö (N) jVûZþ ùi eûMò~òùa, GcòZò bûaò ^[ôfê ö
Gjò ùgâYúe @^ýû^ý KûkiìPK @aýd _\MêWÿòK ùjùf- Zû_ùe, Gjû_ùe, GaKû, GlYò,
GAù^, AfûùM, iõ_âZò, GA^û, GK\û, iað\û, GAùf, ù~ùZùaùk, ùiùZùaùk, ùKùZùaùk,
GùZùaùk, Gùakùe, ùKùa, ù~ùa, @ûRòKûfòKû, ~êùM~êùM, KûkKûk, ùaùkùaùk ö
92

7.4.5 : aòbqòiìPK @aýd :

ùKùZK @aýd_\ aûKýùe aòùghý _\_ùe aiò aòbqò_eò Kû~ðý Keò[û«ò ö ùKùZK @aýd
_\ ù~ûM ùjaû \ßûeû aòùghý _\ ^òòðÁ aòbqòiìPK ùjûA[ûG ö C\ûjeY Êeì_-
(K) ùijò Rwfùe PòZâMâúa ùaûfò RùY Kù_ûZeûR [ôùf ö
(L) cò[ýûaû\úKê ]ôKþ ö
(M) Zûu ù\A GKûcUò ùja ö
(N) Zêc @ù_lû ùi ~ù[Á @ûMê@û ö
GVûùe K-aûKýùe ùaûfò @aýd _\ ù~ûùM PòZâMâúa _â[cû aòbqòe eì_ ùjûAQò ö L-
IN
aûKýùe ]ôKþ @aýd _\Kê @û]ûe Keò cò[ýûaû\úKê _\Uò \ßòZúdû aòbqòe ùjûAQò ö Zûu iað^ûc
.
l
_\_ùe ù\A aòbqò PòjÜaZþ aiòaû\ßûeû ZéZúdû aòbqò iìPòZ ùjCQò (Zûuù\A @[ðûZþ Zûu \ßûeû) ö
r t a
N-aûKýùe @ù_lû _\Uò \ßûeû _cú aòbqòe Vûeê @[ð iìPòZ ùjCQò ö iêZeûõ-
aûKýùe ù~Cñ @aýd_\ \ßûeû aòbqòcìkK @[ð iìPòZ ùjûA[ûG ZûjûKê aòbqòiìPK @aýd
o
Kêjû~ûG ö G _âKûee @aýd _\ aûKýùe aòùghý _\ _ûAñ VòKþ aòbqò _eò Kû~ðý Keò[ûG ö
P
a
Gjò ùgâYúe @ûC ùKùZK @aýd _\-KðéK, \ßûeû, _ûAñ, fûMò, ù~ûMêñ, Vûeê, Vûùe, ù\jò,
ùjûA[ûG ö
d i
ùjZê, aò^û, ijòZ, ^òcù« ö G_âKûe @aýd _\MêWÿòK ù~ûMêñ aûKýùe @^ý_\e aòbqò iìPòZ
7.4.6 : _\û^ßdú @aýd :

.O
w
_\û^ßdú Kjòùf aûKýùe @^ý_\ ijòZ i´§òZ ùjaûKê aêSûG ö ù~Cñ @aýd _\ aûKýùe
w
aýajéZ ùjûA _ìaðaðú i´§ _\ (aòùghý / iað^ûc _\) ijòZ @^ßòZ ùjûA[ûG aû @[ð i´§
eLô[ûG ZûjûKê _\û^ßdú @aýd Kêjû~ûG ö
w
_\û^ßdú @aýd _\ ù~ûMùe aûKýùe @^ýû^ý ùKùZK _\ aòbqò~êq @[ð _âKûg Ke«ò ö
aò^û, ~ûG, ~ûùK, _âZò, @ù_lû, _~ðý«, ij, ijòZ, @a]ô, ^òcò, QWÿû, ù~ûMêñ, aûa\, cû`ðZ,
Zêfý, ic, i\ég, _eò, iKûùg, @^êiûùe- AZýû\ò Gjò ùgâYúd @aýd _\ ö C\ûjeY \êAUòKê
flýKe ö
Zêc ij @ûCRùY @ûiò[ôùf ö Zûu aò^û @^ýMZò ^ûjó ö
C_efòLôZ aûKýùe ij @aýd_\ ù~ûùM Zêc _\Uò hÂú aòbqòe ùjûAQò ö @[ðûZ hÂú
aòbqò _\ ijòZ ij @aýd _\e @^ßd aû i´§ NUòQò ö ùZYê ij GK _\û^ßdú @aýd ö
ùijò_eò aò^û @aýd _\ ù~ûùM Zûu _\Uò hÂú aòbqòcìkK ùjûAQò ö hÂú aòbqò _\ Zûu
(Zû + u) ijòZ @^ßòZ ùjûA[ôaûeê aò^û GK _\û^ßdú @aýd _\ ö
93

ùi Kûc @^êiûùe \ecû _ûAùa ö Zêc QWÿû Zûue ùKjò ^ûjó ö ùcû iKûùg ùi Mùf ö
GK[û aûuiûeu _~ðý« MfûYò ö Ké¾ fûMò ùMû_\û iê¦e ö
aòbqò iìPK @aýd _\ aûKýùe aòbqò PòjÜ _eò aýajéZ jêG I _\ijòZ iõ~êq ùjûA aû
fûMòKeò eùj ö ~[û- ZûuVûùe ùcûe Kûc@Qò ö cûZâ _\û^ßdú @aýd @^ý_\ ijòZ ùKak
@[ðiìPK i´§ eLô @^ßòZ ùjûA[ûG ö ~[û-_ûacûû ijòZ ù\âø_\ú aò Mùf ö
7.4.7 : aú_þiû[ðK @aýd :
aú_þiû Kjòùf aûe´ûeZû aû [eK_ùe _êYò [ùe NUòaûe ]ûeûKê aêSûG ö aûKýùe ù~Cñ
@aýd _\MêWÿòK aûe´ûeZûKê aû [eKê[e NUê[ôaûe bûaKê _âKûg Keò[ûG ZûjûKê aú_þiû[ðK
@aýd _\ Kêjû~ûG ö @ûc bûhûùe ùKùZK iÚkùe g±e \ßòZß Keû~ûA G ùgâYúd @aýd_\
MXÿû~ûG I aûKýùe aýajûe Keû~ûG ö N^N^, aûe´ûe, _ê^ü_ê^ü, fûMþfûMþ, fMûGZ, fMûZe,
cêjêcêðjêü, ]úùe]úùe, ]ûe]ûe, KûùkKûùk, ùaùkùaùk, aûeaûe-AZýû\ò Gjò ùgâYúe ùKùZûUò
@aýd_\ ö G_âKûe @aýd_\e aûKýeì_Kê ^òcÜ C\ûjeY \êAUòeê flýKe ö
(K) ùgâûZûcûù^ N^N^ KeZûkò ù\ùf ö (L) KâùcKâùc ùi iaê bêfòMùf ö
(M) GYòKò \òù^ ^êùjñ, ùi fMûZe @ûiòa ö (N) @jejü ùi ]ûCñQò ö
7.4.8 : ^òùh]û[ðK @aýd :
iû]ûeYZü @ûùc bûaKê jñ / ^û, i¹Zò / @i¹Zò, @Qò / ^ûjó ; aûeY / ^òaûeY I ^ûÉòaûPK /
@ÉòaûPK Keò _âKûg Keò[ûC ö ^ûÉòaûPK bûaû[ð _ûAñ @ûùc ùKùZK @aýd _\ aýajûe Keò[ûC ö
G _âKûe @aýd_\ \ßûeû jñ iìPK aûKýMêWÿòK ^û iìPK ùjûA eì__ûG ö iêZeûõ ù~Cñ @aýd
_\ \ßûeû aûKýû[ðe ^òùh] aû aûeY iìPòZ jêG ZûjûKê ^òùh]û[ðK @aýd Kêjû~ûG ö ùKùZûUò
C\ûjeYKê flýKe ö
^û, @ûC ùjaûe ^ûjó ö Gjû Ke, ^ùjùf @iêa]ò ûùe _Wÿa
ò ö
c^ù\A _Xÿ, ^ùPZþ aò`k ùja ö ^ ~òa ~\ò ^ Kjòùf ùKcòZò RûYòaò ö
G ùgâYúe @^ýû^ý @aýd_\MêWÿòK ùjùf- ^ò, ^ûAñ, ^êùjñ ö
7.4.9 : i¸ûa^ûiìPK @aýd :
aûKýû[ðKê i¸ûa^û @[ðùe iìPòZ Keê[ôaû @aýd_\Kê i¸ûa^ûiìPK @aýd Kêjû~ûG ö
@ûùc ^òZò\ò^ò@û Rúa^ùe aýajûe Keê[ôaû iõbûa^û iìPK @aýd _\MêWÿòK c]ýeê-~\ò, ù~ùa,
Kûùk, ùZùa, ~\ý_ò, _âûùd, ùaûù], jêGZ AZýû\ò CùfäLù~ûMý ö C\ûjûeY ùKùZûUòKê flýKe ö
~\ò ahðû jêG, ùZùa ùi @ûiòa ^ûjó ö
Kûùk ùi @ûiòùa, ùi[ô_ûAñ Zêùc @ù_lûKe ö
Pûeò\ò^ bòZùe ùaûù] G Kûc ieòa ^ûjó ö
94

7.4.10 : iù´û]îìPK @aýd :

@^ýKê @û\e, @^û\e, gâ¡û, i¹û^ bòòùe @ûùc iù´û]^ Keò K[û Kjò[ûC ö @^ýKê
iù´û]^ Keòaû _ûAñ ù~Cñ @aýd_\ aýajéZ jêG ZûjûKê iù´û]îìPK @aýd Kêjû~ûG ö ~[û :
(K) @ûùfû iLú ! @û_Yû cjZ @ûù_eLò ö (@û\e @[ðùe)
(L) @ûùj \dûcd ! ùcû Mêjûeò gêY ö (bqò I i¹û^ @[ðùe)
(M) @ûùe ùUûKû ! ùZûe @ûC ù\Lû ^ûjó ? (@^û\e @[ðùe)
(N) @ûùa _òfû ! ùZûùZ KY gêbê^ûjó ? (@^û\e @[ðùe)
ùKùZK ùlZâùe @ûùc ÈúaûPK I _êeêhaûPK Kðû_\ _ûAñ @fMû @fMû iù´û]^cìkK
@aýd_\ aýajûe Keò[ûC ö ~[û :
. IN
jAùe êò ! ùZû bûA Kê@ûùWÿMùf Kò ?
al(_êeêh aûPK)
jAùfû fòfò ! ùZû bûA Kê@ûùWÿ Mùf Kò ?
r t (ÈúaûPK)
ùj ! Zêùc @ûiòaUò ?
P o (_êeêh aûPK)
a
@ûùMû ! Zêùc @ûiòaUò ? @ûùfû ! Zê @ûiòaêUò ? (Èú aûPK)
d i
Gjò _âKûee @^ý @aýd_\MêWÿòK ùjCQò- ùjû, ùe, @ûùfû, jùdû, KòI, ùa, ùMû, ùbû,
.O
jAùj, ùfû, Aùfû, AZýû\ò ö
7.4.11 : aòKÌû[ðK @aýd :
w
ùaùkùaùk @ûcKê bûa _âKûg Keòaû icdùe icRûZúd \êA aû Zjòñeê @]ôK aòhd c]ýeê
w
ùMûUòGKê aûQòaûKê _Wÿò[ûG ö ^òaðûP^ Keò ùMûUòKê @^ý a\kùe ^òòðÁ KeòaûKê @ûùc aòKÌ
w
Kjòò[ûC ö aûKýùe c]ý icû^ ]eYe \êA _âKûe iõbûa^û, \êA _âKûe bûa, \êA_âKûe Kû~ðý,
\êA_âKûe _\, MêY, @aiÚû c]ýeê ùMûUòGKê aûQòaûKê @ûagýK _Wÿê[ôùf @ûùc G[ô_ûAñ aòKÌ iìPK
_\ bûaùe ùKùZK @aýd_\ aýajûe Keò[ûC ö iêZeûõ aûKýùe ù~Cñ @aýd_\ \ßûeû aòKÌ @[ð
_âKûg_ûG, ZûjûKê aòKÌû[ðK @aýd Kêjû~ûG ö
Kò, @aû, @[aû, Kò´û, ^Zêaû, aû, ^ùPZþ, ù^ûjòùf- AZýû\ò GKGK aòKÌû[ðK @aýd ö
G_âKûe @aýd_\e aýûajûeòK MêeêZßKê ^òcÜ \éþÁû«eê flý Ke ö
Zêùc Kò´û ùi G KûcUòùe jûZ\ò@ ö
K-aòbûM @[aû L-aòbûM, ùKøYiò ùMûUòKê aûQò _âgÜ @^êiûùe Ce \ò@ ö
eê^ò @aû iê^û ; ùKjò RùY Nùe ejòa ö
95

ùaùkùaùk aòù~ûRK @aýd I aòKÌû[ðK @aýd_\ (~[û-@aû, Kòaû, ^Zêaû,^ùPZþ) GKû

ùjûA[ûG ö ùKCñ @[ðùe @aýd _\Uò aûKýùe aýajéZ ùjûAQò ZûjûKê iìlà\éÁòùe aòPûe KeòaûKê
_ùWÿ ö GùlZâùe ù~Cñ @aýd _\\ßûeû _\ aû aûKý @fMû @fMû ùjûA[ûG ZûjûKê aòù~ûRK @aýd
I ~ûjû\ßûeû ùMûUòGKê ^òòðÁ bûaùe aûQòaûKê _ùWÿ ZûjûKê aòKÌû[ðK @aýd _\ ùaûfò RûYòaûKê
ùja ö ~[û :
Zêùc _Xÿ ^ùPZþ Cúð ùja^ûjó ö (aòù~ûRK @aýd)
Zêùc GVò Gùa iZ Kêj, ^ùPZþ Pê_þPû_ Pûfò~û@ ö (aòKÌû[ðK @aýd)
7.4.12 : iû\égýùaû]K @aýd :
aûKýùe ù~Cñ @aýd _\ iû\égý aêSûAaû _ûAñ aýajéZ jêG, ZûjûKê iû\égýùaû]K
@aýd Kêjû~ûG ö Gjò ùgâYúùe @aýd_\ c¤eê- ù~_eò, ùi_eò, G_eò, Gbkò, Geìù_, ùieìù_,
~[û, Z[û, _âûd, _eò, bkò, ic, Zêf, ~òcòZò, iòcòZò, ieò, ù~c«, ùZc«, ù~ùjÜ, ùKùjÜ, ù~i^,
ùZi^ AZýû\ò CùfäLù~ûMý ö Gùa C\ûjeY Zòù^ûUòKê flýKe ö
ù~còZò Kcð, ùicòZò `k ö
]eYú _eò cû@û ùcûe ij^gúkû ö
Zêc bkò _òfûUòG, cûZâ Zêùc ùKjò aò ZûMêYKê ieò ^êjñ ö
GVûùe ù~còZò, ùicòZò, _eò, bkò, ieò- ùMûUòG ùMûUòG iû\égýùaû]K @aýd _\ ö
7.4.13 : _âgÜiìPK @aýd :
ùKøYiò aòhdùe RûYòaû _ûAñ @ûùc @^ýKê _âgÜ _Pûeò[ûC ö aûKýKê aû @ûce K[ûKê
_âgÜaûPK Keòaû _ûAñ @ûùc ù~Cñ @aýd _\Kê aýajûe Keò[ûC, ZûjûKê _âgÜiìPK @aýd _\
Kêjû~ûG ö @ûc bûhûùe Kò, KY, Kòi, KûjòñKò, Z, Uò, _eû, ^ò, Kò_eò, Kò AZýû\ò _\ Z[û iìPK
_\Kê _âgÜiìPK @aýd bûaùe aýajûe Keû~ûG ö C\ûjeY Êeì_-
ùi KòG ? Zc ijòZ ùi ~òa Z ?
Zêùc bûaòf Kò ? jñ @[aû ^ûñ Kùf Zûuê WÿûKòaû _eû ?
ùi Kjòùf Uò ? ùZùa `k KY ùjfû ? KûjóKò `kû`k RYûAf ^ûjó ?
7.4.14 : i¹ZòiìPK @aýd :
ù~Cñ @aýd _\ ù~ûùM aûKýû[ðùe i¹Zò aû ÊúKéZò _âKûg _ûA[ûG, ZûjûKê i¹ZòiìPK
@aýd Kêjû~ûG ö jñ, jêñ, jC, ùjfû, @ûmû, @agý, @ûzû, VòKþ, jA, ^ò½d, iò^û, jñû- GiaêKê
i¹ZòiìPK @aýd _\ bûaùe @ûc bûhûùe aýajûe Keû~ûG ö ùKùZûUò \éÁû«-
@ûmû, ~ûCQò / jñû, G[e aêSòfò / Gùa RûYòfò iò^û / ^ò½d, Gjû cêñ Keòaò / jA, K[ûUû
_KûAaû / jC, G[e ZûKê QûWÿòù\ / ùjfû, ZûK[û aêSòaû / @agý, cêñ GKû~ðý Keòaò ö
96

i¹Zòe aò_eúZ @[ðùe @ûùc @i¹ZòiìPK ùKùZK @aýd _\ c¤ aýajûe Keò[ûC ö ~[û-
^û, ^ûñ^ûñ, ^ûñùMû, Cjêñ, Gùj, ^òùMû ö ^ûñùMû, GKûc bf ^êùjñ / Cjêñ, Gjû VòKþ ùja^ò / ^û^û-
GcòZò bûaòaûUû VòKþ ^êùjñ ö
7.5.15 : bûaiìPK @aýd :
ù~Cñ @aýd_\ \ßûeû jhð, aòhû\, NéYû, aòiàd, bd, aòZé¾û, \êüLû\ò cê bûa _âKûg _ûG
ZûjûKê bûaiìPK @aýd Kêjû~ûG ö @ûc bûhûùe Pkê[ôaû ùKùZûUò bûaaûPK @aýd_\ Gjò_eò-
(K) @û^¦ aû iù«ûhiìPK @aýd_\- aûü, Pc}ûe, iûaiþ, ùagþ
(L) @û½~ðýaûPK @aýd_\- Gñ, Iùjû, aûüaûü
IN
(M) NéYû aû aòZé¾ûiìPK @aýd_\- Qò, ]ûZþ, ù]Zþ, Ajòñ, bûKþ, [ê, jûZþ, jûKþ ö
.
(N) \êüLùaû]K @aýd_\- Iü, @ûjû, Iùjû, @ûü ö
al
(O) _âgõiûiìPK @aýd- @ûzû, ùagþ, aûjûaû, aûüùeaûü ö
r t
7.4.16 : _eòcûYiìPK @aýd-
P o
ù~Cñ @aýd _\\ßûeû @MY^úd aÉêe _eòcûY aêSû~ûG ZûjûKê _eòcûY iìPK @aýd
i a
Kj«ò ö GùZ, GZòKò, ùKùZ, ù~ùZ, ùZùZ, ùiZòKò, ù~ZòKò, ùKZòKò, ùiùZ, KòQò, GùZK AZýû\ò
d
Gjò ùgâYúe @aýd ö ~[û- ù~ùZ \aê ùiùZ ùâò / ùKùZ\ò^Kê @û Keòaê / Gùa Zûuê GùZKòQò
.O
_Pûe^ò / ù~ZòKò còkòfû, ùiZòKò _ûAaûe [ôfû ö
w
7.4.17 : ]ß^ýû^êKûeú / g±û^êKûeú @aýd :-
w
]ß^ò aû g±e @^êKeYùe MVòZ ùjûA[ôaû @aýd _\Kê g±û^êKûeú aû ]ß^ýû^êKûeú
@aýd Kêjû~ûG ö
w
iû]ûeYZü ]ß^ýûZàK g±e \ßòZßeì_ \ßûeû G]eYe @aýd_\ MVòZjêG ö ùKùZûUò ]ß^ýû^êKûeú
@aýd_\- ùVûùVû, ùbûùbû, KWÿKWÿ, `Wÿ`Wÿ, KkKk, V^þV^þ, XÿõXÿõ, KòâõKâòõ, bêiþbêiþ, \êfþ\êfþ ö
cùêLôaûKê ùja ù~- (K) ùKùZK ùlZâùe g± ù\ûjeû aû \ßòZß ùjûA ^[ûG ö @aýd
_\e \ßòZúd ijù~ûMú _\Uò cìk g±Vûeê iûcû^ý aòKûe eì_e ùjûA[ûG ö ~[û- ùVûVû (GVò ùVû
iÚû^ùe Vû ùjûAQò) / bêiþbûiþ / cWÿþcûWÿþ, ùKñKûñ, \êfþ\ûfþ ö (L) \ßòZß g± aògòÁ @aýd _\
ajêaûPK @[ð _âKûg Kùe ö g± ^òòðÁ ùMûUòG ]ß^ýûZàK @[ð _âKûg Keê[ôùf g±Uò GK_\ aògòÁ
jêG @[aû Zjòñùe Kò^û, KòYû, Kò^ò @û\ò ù~ûM ùjûA[ûG ö ~[û- ùVûKò^û cûeòfû / ùVûVû / cûeòfû /
ùXûKòYû aû ùXûKòYò `êUòfû / ùXûùXû `êUòfû / \êfþ\ûfþ _Wÿòfû / \êfþKòYû _Wÿòfû / VKþVKþ gêbòfû /
VKþKò^ò gêbòfû ö
97

G iaê C\ûjeYùe ùVûVû / ùXûùXû / \êfþ\ûfþ / VKþVKþ AZýû\ò @aýd _\ùe ùVû, ùXû,
\êfþ, VKþ- _âùZýK g± ù\ûjeû ~ûAQò aû \ßòZß ùjûAQò ö g±MêWÿòK ù\ûjeû ~ûA[ôaûeê cûeòfû,
`êUòfû, _Wÿòfû I gêbòfû AZýû\ò Kû~ðý ajêaûe NUò[ôaûe iìP^û còkêQò ö
\ßòZß @aýd_\ ajê]ûiìPK @[ð _âKûg Keò[ûG ö cûZâ ùVû-ùVûKòYû, ùXû-ùXûKòYò-ùXûKòYû,
\êfþ-\êfþKòYò I VKþ-VKþKò^û AZýû\ò g± ùMûUòG [e NUò[ôaûe @[ðKê aêSûCQò ö ùVûKòYû cûeòfû
Kjòaû cûùZâ ùgâûZû RùY RYuê [eêUòG ùVû Keò cûeòfû ùaûfò aêSêQò ö G[ôeê RYûMfû KòYû, KòYò,
Kò^û, Kò^ò AZýû\ò fûMòaû \ßûeû ]ß^ýûZàK @aýd _\Uò Kû~ðý ùMûUòG[e NUò[ôaûe @[ð ^òòðÁ Keò\òG ö
Gùa aêS I aêSû@- bêiþKò^û-bêiþbûiþ / eUþKò^û-eUþeûUþ / XõXõ-XõKòYû / bWÿþbûWÿþ-bWþKò^û /
LiþLûiþ-LiþKò^û / ùbûùbû- ùbûKòYò ö
7.4.18 : icê\ûdiìPK aû icÁòaûPK @aýd :
icRûZúd ùjC aû aòhcRûZúd ùjC aûKýùe @ù^Ku icÁò aû iûcê\ûdòK aû icûjûeKê
iûcMòâK bûaùe aêSûAaû _ûAñ @ûùc @ûcbûhûùe ùKùZMêWÿòG bò^Ü _âKûee @aýd_\ aýajûe
Keò[ûC ö icê\ûde iìP^û ù\C[ôaû @aýd _\MêWÿòK ùjCQò- @û\ò, AZýû\ò, _âbéZò, _âcêL, aòaò],
aòbò^Ü, IùMe ö ~[û-
ckd, @Rd, aò^d, aòRd IùMe cògò G Kûc KeòQ«ò ö
^ò^û, cú^û, fú^û, Sê^û, _âcêL ùiVûKê Mùf ö
bûA ùcû _ûAñ ajò, LûZû, Kfc, KûMR AZýû\ò @ûYò[ôùf ö
_âûYúaûPK icÁò ùlZâùe AZýû\ò aùi ^ûjó ö aÉêaûPK aû @_âûYúaûPK icÁKê aêSûAaû
_ûAñ _âcêL aýajûe Keû~ûG ^ûjó ö bûaaûPK _\MêWÿòKe icûjûe aêSûAaû _ûAñ _âûdZü @û\ò
I AZýû\ò aiò[ûG ö ~[û- \dû, lcû, KeêYû, ijû^êbìZò, @^êeûM @û\ò bûa cYòhKê aWÿKeò PòjÜûA
\òG ö
7.4.19 : @^ýû^ý @aýd _\ :
aûKýùe bûaû[ð _âKûg _ûAñ _âùdûR^ @^êiûùe IWÿò@ûùe @ûC ùKùZK _âKûee @aýd _\
_âPkòZ ùjûA[ûG ö ùiMêWÿòK c]ýeê ùKùZK Gjò_eò-
(K) @û^êKâcòK @aýd- ~[ûKâùc, Kâcgü, ]úùe]úùe, @ûùÉ@ûùÉ, ~ûC~ûC, ùÂùÂ,
ejòejò ö G_âKûe @aýd _\ \ßûeû Kû~ðýe ^òeazò^Ü Kâc aêSû~ûG ö
(L) @^êgúk^ûZàK @aýd- cûù^, ù~, @[ðûZþ, ~[û, @û\ò, AZýû\ò, cûùZâ, _âbéZò- G_eò
ùKùZK @aýd _\ Kû~ðýiû]^ùe ijù~ûM Keòaû ijòZ @^ý_\ aòhdùe Pò«ûKeòaûKê iìùPA
\ò@«ò ö GMêWÿòKê @^êgúk^ûZàK @aýd Kêjû~ûG ö ~[û-Zêùc Kjòa cûù^ Mûkò gêYòa ö ùi Kjòùa ù~
Zêùc gêYòùf ùjfû ö Zêùc Pê_ ejòf @[ðûZþ ù\ûh cû^òù^f ö ùi gêYòaû cûùZâ eûMòùa ö
98

(M) @icû_òKû Kòâdûeì_K @aýd- @ûùc Lû, ~û, ù^, ù\ AZýû\ò Kòâdû_\ùe ùgh ùjaû,
ùghùjC^[ôaû aû Kû~ðý Pûfêejò[ôaû @[ðùe A / C fMûA @icû_òKû Kòâdû MV^ Keò aýajûe
Keò[û@û«ò ö ~[û- Keò, Keê, LûA, LûC, ~ûA, ~ûC, ùÂ, ù^C ö @icû_òKû KòâdûMêWÿòKê ù\ûjeû~ûA
aû \ßòZß Keû~ûA @aýd _\ eì_ùe aýajûe Keû~ûA[ûG ö ~[û- ~òaò~òaò KjêQò / ù^fòù^fò jê@^û /
_ûC_ûC LiòMfû / ù\Cù\C jRòMfû ö
GVûùe _â[c C\ûjûeYUòùe ~òaò~òaò @[ðûZþ ~òaòùaûfò aûe´ûe Kjê[ôaûe @[ð _âKûg
_ûCQò ö ùijò_eò \ßòZúd C\ûjeYùe ù^fòù^fò @[ð ù^fòùaûfò ö ZéZúd I PZê[ð \éÁû«ùe
_ûC_ûC ; ù\Cù\C @[ð _ûAaûcûùZâ, ù\aûcûùZâ Kê aêSûCQò ö Gjò @[ðMêWÿòK @aýdcìkK ùjûA
_âKûg _ûC[ôaûeê Gaõ GMêWK
òÿ e \ßZ
ò e
ß _ì @icû_òKû Kòd
â û bkò ùjûA[ôaûeê- GùgâYúe @aýdKê @icû_òKû
Kòâdûeì_K @aýd Kêjû~ûG ö
. IN
l
(N) Kâòdû aòùghYûcôK @aýd - gúNâ, jVûZþ, Pk, @ûù\ø, Rfþ\ò, ùèþ, ùagþ, Lêaþ-
a
t
G_âKûe ùKùZK KòâdûaòùghYûZàK _\ aò @ûcbûhûùe @aýd _\ eìù_ _âPkòZ jêG ö
o r
(O) ^ò½dùaû]K @aýd - ^ò½d, ^òZû«, @Z«ü, iê^ò½òZ, @faZþ, ù~còZòùjùf,
P
ùKcòZòùjùf- AZýû\ò ùKùZK g± ^ò½dùaû]K @aýd _\eìù_ @ûc bûhûùe _âPkòZ jêG ö
i a
(P) iõùKûP^Kûeú @aýd - aeõ, KòQò, cûZâ, ae, ùjùf, Z[û_ò- G_eò ùKùZK
d
@aýd _\Kê @ûc bûhûùe bûae MêeêZßKê iõùKûP^ Keòaû _ûAñ aýajûe Keû~ûA[ûG ö GMêWÿòK
.O
iõùKûP^Kûeú @aýd _\ ö~[û- Zû ^Keò aeõ GAUû Keû~ûC ö ùi[ôùe jûZ ^ù\A ae
G[ôùe fûM ö Zûue ùMûUòG cûZâ _ê@ ö
w
w
(Q) @kuûeòK @aýd - @ûùc ùKùZK ùQûUùQûU @aýd _\ aûKýùe aýajûe Keò
Kjòaûe bwú aû Êe _eòað^ Keò[ûC ö aûKýùe ùghùjaû @«ùe fûMò G _âKûe @aýd Êe
w
_eòað^ùe iûjû~ý Keò[û«ò ö G _âKûe @aýd c]ýeê ùKùZûUò Gjò_eò- Kò, ù~, ^û, Z, c, Uò,
jñ, ùj, ùe, ùi ö aûKýe ùiø¦~ðý aé¡ò, aûKýùe gîZòcû]ê~ðý I aûKþPûZêeú iéÁò _ûAñ G _âKûe @aýd
_\Kê @kuûe bûaùe aýajûe Keû~ûA[ûG ö G ùgâYúd @ûkuûeòK @aýde ùKùZûUò C\ûjeY
GVûùe \ò@û~ûCQò, flýKe ö
(1) MfûYò Z MfûK[ûùe iõMûZ ö
(2) @^êieò Z _âbê ! Kûk~ûK Mfû ieòZ ö
(3) gêY c gêYc aûkû c]êùe ùaûAfû ö
(4) Kâùc Mâúhc @ûiò ùjfû _âùag ù~ ö
(5) Gùa ù\Lê ^û, Kò \gû ùjfûYò ùj ö
99

(R) @^êbìZòcìkK @aýd - ùKak ^òòðÁ @^êbìZòKê iìùPA ù\aû_ûAñ @ûc bûhûùe
ùKùZK @^êbìZòcìkK @aýd _\ aýajéZ ùjûA[ûG ö ~[û- ifþifþ, Kfafþ, eêMêeêMê, PûGñPûGñ,
MfMf, QUþQUþ, KêZêKêZê, \Kþ\Kþ, QU_U ö
(S) \ßòZßcìkK @aýd - ùKùZK iað^ûc aò \ßòZßeì_ùe @ûc bûhûùe @aýd _\ bûùa
aýajéZ ùjûA[ûG ö ~[û- QûGñQûGñ, ^òùR^òùR, @ûù_@ûù_, ÊÊ, ù~Cñù~Cñ, ùijòùijò, ~ûjû~ûjû,
ZûjûZûjû ö
(T) _\aòKûecìkK @aýd- @ûùc ùMûUòG iû[ðK _\ _ùe @ûC ùMûUòG ^òe[ðK _\
aiûA aûKýû[ðùe C}hð I @_Khð aêSûA[ûC ö _â[c _\UòKê @^êieY Keò ^òe[ðK _\Uò Zûjûe
ÊeaòKûe cìkK ùjûA fûMò[ûG ö ~[û- K[ûf[û / iûMê`ûMê / GVûùe f[û / `ûMê- \êAUò ^òe[ðK
g± ö K[û I iûMê g±e Êe aû CyûeY bwúùe aòKéZ @^êKeYùe f[û / `ûMê-g±\êAUò MVòZ
ùjûAQò I ~[ûKâùc K[û-iûMê _\ùe fûMòQò ö G_eò aòKûe CyûeYcìkK ^òe[ðK _\MêWÿòK c]ý
GKGK @aýd _\ ö C\ûjeY ißeì_,
(1) MQ`Q - MQ iû[ðK _\ I `Q ^òe[ðK @aýd _\ ö
(2) _òfûSòfû - _òfû iû[ðK _\ I Sòfû ^òe[ðK @aýd _\ ö
(3) eûM`ûM - eûM iû[ðK _\ I `ûM ^òe[ðK @aýd _\ ö
(U) aûKýûeù¸ @aýd - ùKùZK aòùghý I aòùghY _\ _ùe Zü / gü (Ziþ / giþ)
_âZýd fMûA @ûùc ^ì@û _âKûee _\ MV^ Keò[ûC ö ùijò _\MêWÿòKê aûKýùe @aýd _\ bûaùe
c]ý aýajûe Keò[ûC ö G_âKûe @aýd aûKýe @ûe¸ùe aiû~ûA[ûG ö ~[û-
(1) cìk + Zü = cìkZü- cìkZü ùi GK[û aêSò ^ûjû«ò ö
(2) aòùgh + Zü = aòùghZü- aòùghZü GKûc ijRùe KeòjêG^ò ö
(3) iû]ûeY + Zü = iû]ûeYZü- iû]ûeYZü @ûùc _â[ùc cYòh, _ùe IWÿò@û ö
(4) @û_ûZ + Zü = @û_ûZZü- @_ûZZü Zûuê Uuû ù\A iciýû ZêUû@ ö
G _âKûe Zü cìkK @aýd aûKýe @ûe¸ùe aýajûe Keû~ûG ö GMêWÿòK cìk aòùghý I
aòùghY _\Kê bûaû[ð, i´§û[ð, _âKûeû[ð, ^òcòû[ð Keò[ûG ö ~[û- aòùghZü = aòùgh bûaùe /
@û_ûZZü- @û_ûZ aû aðcû^ _ûAñ ö G ùgâYúe @ûC ùKùZûUò @aýd- _â[cZü, ÊbûaZü, _âûdgü,
`kZü, gûÈZü, iÚìkZü, iìlàZü ö
(V) @û ù~ûùM @aýd - ùKùZK cìk_\ aû cìkg± _ìaðeê @û C_iMð ù~ûM Keû~ûA
@ûc bûhûùe @aýd_\ eì_ùe aýajûe Keû~ûG ö ~[û- @û + KY× = @ûKY× / @û + Rúa^ =
@ûRúa^, @û + R^à = @ûR^à, @û + Kêcûeú + jòcûkd = @ûKêcûeú jòcûkd ö G _âKûe @aýd aýû¯ò
aû _~ðý« @[ðùe aýajûe Keû~ûG ö ~[û- cêñ @ûKY× ùbûR^ Kfò ö ùi @ûRúa^ \êüLú ö
100

_âgÜûakú
1 ö @aýd _\ KûjûKê Kj«ò ?
2 ö @aýd _\ MêWÿòK Kò_eò bûaùe (K) aòùghý, (L) aòùghY, (M) Kòâdû (N) iað^ûc _\ Vûeê bò^Ü
C\ûjeY ù\A aêSû@ ö
3 ö _ûùûUò _\aòKûecìkK @aýde \éÁû« \ò@ ö
4 ö iìlàZü, _âûdZü, iÚìkZü, `kZü, ÊbûaZü- Gjò @aýd_\MêWÿòKê aûKýùe aýajûe Ke ö
5 ö @û C_iMð fMûA Zòù^ûUò @aýd_\ ùfL I ZûKê aûKýùe aýajûe Ke ö
6 ö Kò^û I KòYò ù~ûM Keò Zòù^ûUò ]ß^ýû^êKûeú @aýd _\ ùfL ö
IN
7 ö _âgÜaûPK @aýd KûjûKê Kêjû~ûG ? Zòù^ûUò C\ûjûeY ù\A ùiMêWÿòKê aûKýùe aýajûe Ke ö
.
l
8 ö @û\e I @^û\e @[ðùe \êAUò ùfLûGñ @aýd _\ ùfLô aûKýùe aýajûe Ke ö
a
t
9 ö ^òcÜfòLôZ aûKýMêWÿòKeê @aýd _\ PòjÜû@ :
(K) jAI, GùZ aWÿ K[û Kò_eò Kjòf ?
(L) ]úùe]úùe ~òaûKê _Wÿòa, ùjùf iõ]ýû ùjûA~òa ö
o r
a P
(M) Zûu ù~ûMêñ MùMûk ùjfû, cûZâ ùi ùiVê Qê cûeò[ôùf ö
(N) ù~còZò VûKêe, Zûuê ùicòZò _ìRû ö
i
10 ö
d
iõù~ûRK I aòù~ûRK @aýd KûjûKê Kj«ò ? Cbd c]ýùe _âùb\ \gðû@ ö
11 ö
.O
^òcÜfòLôZ @aýd _\ MêWÿòK Kò,_âKûee @aýd Zûjû ùfLô aûKýùe aýajûe Ke :
w
IùMe, @ûC, @aû, Kò_eò, LWÿLWÿþ, ~\ò, @ûjû, Gùa, Iü, Qò, aýZúZ, ieò, Kòi, KêZêKêZê, ùagþ,
jA, @ûùfû, @ûùMû, aeõ ö
12 ö
w
@fMû [ôaû @aýd_\Uò aûQò _é[K Ke ö
w
(K) V^þV^þ, KkKk, ù_ñù_ñ, ùVûùVû, ùXûKò^û ö
(L) èþèþ, bêiþbêiþ, VêKþVûKþ, \êfþ\êfþ, cWÿþcWÿþ ö
(M) GùZ, ù~ùZ, ù~_eò, ùiZòKò, ùKZòKò ö
(N) aò^û, _âZò, @ù_lû, ^ùPZþ, \ßûeû ö
(O) GlYò, AfûùM, ù~ùa, ~\ò, ZZþKûk ö
13 ö ^òùh]û[ðK @aýd KûjûKê Kj«ò ? \êAUò C\ûjeY \ò@ ö
14 ö aú_þiû[ðK @aýd Kjòùf KY aêS ? \êAUò \éÁû« \ò@ ö
15 ö Zòù^ûUò i¹ZòiìPK @aýd ùfLô aûKýùe aýajûe Ke ö
16 ö 3Uò bûaaûPK @aýde \éÁû« ù\A aûKýùe aýajûe Ke ö
101

@Ác @]ýûd
bûa iõ_âiûeY I @^êùz\eê CefòL^
8.1 : @ûce Plê, Kð _âbéZò _ûUò mûù^¦òâd mû^ @ûjeYe \ßûe ö ù\Lôaû, gêYòaû I
_Xÿòaû\ßûeû @ûùc mû^ @Rð^ Keê ö Kjòaû I ùfLôaû cû¤cùe Zûe _âùdûM Keê ö GjûKê mû^û_ðY
aû mû^ aòZeY Kêjû~ûG ö fòL^ \lZû @ûce RûYòaû I gòLòaûe cû_KûVò ö fòL^ \lZûe aòKûg
_ûAñ ajê iû]^ aû ùKøgk ejòQò ö bûaiõ_âûieY fòL^-Kkû Z^à¤eê GK iRð^ûZàK _¡Zò ö Gjû
iûõ_âZòK gòlû]ûeûùe GK _âûùdûMòK iû]^ _âKòâdû ö
bûhûe ù_ûhûK _ò§ò bûa cûî Éeeê K[òZ aû fòLôZ ÉeKê IjäûA@ûùi ö iû[ðK ]ß^òùe
KêjûMùf aû @leùe ùfLû ùjùf @[ð _âKûgòZ jêG ö bûa bûhûùe eì_ ^òG ö ]ß^òùe @[ð I bûa
cògòMùf g± jêG ö g± @[ðÉeùe bûhûe iað^òcÜ GKK ö Gjû aûPòK ]ß^ò iõùKZe fò_ò eì_ ö
@[ð _âKûg lcZû ùjCQò g±e gqò ö @ù^K ùlZâùe @ûagýK @^êiûùe g±e flYû[ð aò _âKûg
_ûG ö aòùgh @[ð _âKûg lcZûKê aý¬^û Kêjû~ûG ö
^òZò\ò^ò@û Rúa^ùe ùfûùK ùKùZ eìXÿò, ùfûKaûYú, XMXcûkò, iìqò I LaûKý K[û
_âiwùe C¡ûe Ke«ò ö @ûùc c¤ ùaùk ùaùk ùijò_eò CqòKê aýajûe Keê ö ùicûûe GK
aòùgh @[ð _âKûg lcZû ejòQò ö ZûjûKê ^û^û ^cê^û I ~êqò ù\A gêYòaû, _Xÿòaû I ùfûKu ^òKUùe
_jûAaû _ûAñ \lZû \eKûe ö ùfûKaPê bûaMbð bòZùe iìlà eì_ùe [ôaû Pc}ûeòZûKê iõ_âiûeY
Keòaû Gjò \lZûe GK \òM ö Gjò KkûùKøgk Kò_eò jûif Keû~òa, Zûjû ^òùcÜûq C\ûjeYeê
aêSû~ûA_ûeòa ö
~ZÜ Kùf eZÜ còùk

iûa]û^Zû ijKûùe ùPÁûKeòaû, ~ZÜe iû]ûeY @[ð ö iûa]û^ ùjùf i`kZû còùk-
Gjû Gjò ùfûKaûYúe bûaû[ð ö _eògâc I _âùPÁû `k_âû¯òe \êAUò aòùgh iû]^ ö G \êAUòKê
iûa]û^Zû ijKûùe _ûk^ KeûMùf iê`k còùk ö eZÜ GK cìfýaû^þ aÉê ö gîZòc]êe g±ùck eLôaû
_ûAñ ~ZÜ _ûLùe eZÜ g± aýajûe Keû~ûAQò ö ]ûWÿò iò]û I @le ùMûf Keò ùfLôùf Zûjû
iê¦e ù\Lû~ûG I _XÿòaûKê ijR jêG ö G[ô_ûAñ c^fMûA ùPÁûKeòaû \eKûe ö Zû ijòZ iûa]û^
ùjaû c¤ Reêeú ö G[ôeê RYû~ûG ù~ @¤aiûdjó i`kZûe PûaòKûVò ö
Cq ùfûKaûYúUò ajê _âPkòZ ö Gjû iìP^û]cðú ö @¤aiûdú ùjaû_ûAñ Gjû @ûcKê ù_âeYû\òG ö
PeòZâe C^ÜZò _ûAñ Gjû ajê _eòcûYùe ijûdK jêG ö G_eò CqòMêWÿòK ajê _âbûagûkú ö Gjûe
iê_âbûa ù~ûMêñ GjûKê iìqò c¤ Kêjû~ûG ö
102

GK MêeêZß_ìð bûae @[ð iìPK aòùgæhY I _âiûeYKê bûa

iõ_âiûeY Kêjû~ûG ö
Gjû~êqò^òÂ I i\éÁû« ùjaû aòù]d ö Gjû eêPògúk ùjùf c^Qê@ûñ I _âbûagûkú jêG ö
8.2 : GK iûaðKûkòK Z[û cjc ùPZ^û; eìXÿò, ùfûKaûYú, iìqò I LaûKý @ûKûeùe MYbûhûùe
_âPkòZ ö GMêWÿòKe bûa ÆÁúKeY ùjAQò bûa iõ_âiûeYe cêLý flý ö Gjû ùgâûZû Z[û _ûVKe
bûaiúcûKê QêAñaû \eKûe ö KâcòK eúZòùe ^cê^û ù\A aû ^ûUKúd bwúùe C_iÚû_^ Keòaû ùjCQò
@[ð aòÉûe _âKòâdûe GK aòùgh MêY ö `kùe ùijò bûaKê aêSòaûKê icùÉ ic[ð ùjùa ö @Ì g±ùe
Kêjû~ûA[ôaû eìXÿò, ùfûKaûYú I XMXcûkò cû¤cùe aò_êkbûaKê aýq Keû~ûG ö ùZYê K[ôZ _âiw
cù^ûcêMÛKe jêG ö aòÉéZ _âiwKê iõùl_ Keòaû, bûaMbðK Keòaû I Zû cû¤cùe Pò«ûKê aýû_K
Keòaû Gjûe ]cð ö
. IN
8.3 : bûa iõ_âiûeYe ^òdc :
al
r t
1 ö _âiwUòKê c^Qê@ûñ Keòaû _ûAñ bûa aýûLýûKûeue Pò«û I _âKûgbwú iek ùjaû CPòZ ö
o
2 ö bûa _âiûeY Kfûùaùk _âiûeYKûeú (ùfLK) ^òRe @^êbaKê @^ýe @aùaû] _ûAñ
P
a
ieYgúk Keòaû aòù]d ö
d i
3 ö bûaKê ÆÁ Keòaû _ûAñ @ûagýK iÚùk \éÁû« ù\aû CPòZ ö
.O
4 ö _eòùag, ~êMeêPò, HZòjý, iõÄéZò, icd I aûÉaZû C_ùe aýûLýû @û]ûeòZ ùjaû aòù]d ö
5 ö iûõÄéZòK @bòeêPò LòZ ùjaû @^êPòZ ö
w
6 ö ù~Cñ iìqò, eìXÿò aû aûKýûõgKê aýûLýû Keû~òa, Zûe Zû_ô~ðýKê _âZò_û\^ Keòaû _ûAñ
w
aýûLýûKûe ¤û^ ù\aû CPòZ ö
w
7 ö ^òZò\ò^ò@û Rúa^]ûeûeê ^cê^û ù\A bûa aòÉûe Keû~òaû CPòZ ö
8 ö KûjûYú iõkû_]cðú ùjùf bûaiõPûe iêMc jêG ö
9 ö Mbúe @[ð _âKûglc, bûaû^êeì_ bûhû I iekaûKý _âùdûM bûa aòÉûee C_ù~ûMú ö
^cê^û-1 : GKZû jó ak
@ù^K cògò GK ùjaûe bûaKê GKZû Kj«ò ö Gjò bûae @bûaùe _Z^ jêG ö AZòjûi
Gjûe cìKiûlú ö GKZû ù\g, RûZò I aýqòZß MùXÿ ö c^ùe iûji I ù_âeYû beò\òG ö icû^Zûeê
còZâZû @ûùi ö icû^Zû I còZâZû \êùjñ còkòùf GKZû @ûùi ö aýqò, icûR, RûZò I ù\ge C^ÜZò
_ûAñ icùaû] I GKZû @Zúa Reêeú ö
103

aò¦ê aò¦ê Rk cògò iò§ê iéÁòjêG ö ùMûUòG KûVòKê bûwò\ò@û~ûA _ûùe ; cûZâ aòWÿûG KûVòKê
bûwòaû ijR ^êùjñ ö _òµêWÿò, CA I cjêcûQòVûeê @ûùc GKZû gòLòaû CPòZ ö GKZû Kû~ðýùe i`kZû
@ûùY ö GKZû RûZúdZûKê _eò_êÁ Kùe ö aòhcZû bòZùe GKZû @ûYòaû RûZúdZûe flý ö GjûKê
RûZúd iõjZò Kj«ò ö aòzò^ÜZû GKZûe gZî ö aòùb\ jó aògévkû I iõNhðe KûeY ö _âùZýKu
^òKUùe aýqòMZ bò^ÜZû ejòQò ; cûZâ Cy @û\gðMZGKZû ejòùf @ûùc akgûkú ùjûA_ûeòaû ö aýqò,
icûR, ù\g I \ge icé¡ò i¸a ùja ö ùi[ô_ûAñ Kêjû~ûAQò GKZû jó ak ö ùb\aê¡ò \ìeKeò
ùc÷Zâú I _âúZò iÚû_^ _ûAñ Gjò CqòUòe iûcûRòK _âûiwòKZû ejòQò ö
^cê^û-2 : ]úe _ûYò _[e KûùU
cûâ Rúa^ MZògúk ö MZò jó Rúa^ ö RWÿZû jó céZêý ö Rúaê MZò_[ iaêùaùk iek
^êùjñ ö Rúa^]ûeûùe aû]û aò_\ @ûiòaû ÊûbûaòK ö aû]û aò_\Kê _ûeò ùjaû_ûAñ c^ùe iûji I
ù]÷~ðý \eKûe ö ù~ aò_\ùe _Wÿò @UKò ~ûG, Zûe Kû~ðý @iõ_ìð eùj ö @]úe ^ ùjûA ù]÷~ðý]eò
ù~ iûa]û^ ùjûA Kûc Kùe, ùi aò_\eê C¡ûe _ûG ö ùZYê ]úe iÚòe ùjûA Kûc Keòaû CPòZ ö
gévkòZ Pò«û I ù~ûR^ûa¡ Kû~ðý cYòhKê aò_\cêq Kùe I i`kZû @ûùY ö GZòKòùaùk cù^_ùWÿ
]úe_ûYò _[e KûùU ùfûKaûYúUò ö
]úe _ûYò _[e KûùU Gjò cjZ C_ù\gûZàK ùfûKaûYúUò c^ùe \éXÿZû @ûùY ö ù]÷~ðý
]eò Kû~ðý Keòaûe ù_âeYû \òG ö Gjò ùfûKaûYúe @ûleòK @[ðVûeê bûaû[ð @Zò MêeêZß_ìð ö iÚòe
c^ùe Kû~ðý Keê[ôaû cYòhe bûa-RMZ ijòZ Gjû ^òaòWÿ bûaùe RWÿòZ ö
_[e @Zò KVò^ ö Rk _[ee KòQò lZò Keò_ûùe ^ûjó ö cûZâ ù\Lû~ûG ^kKì@ cìkùe
Kkiú aiò aiò I _ûYò _Wÿò _Wÿò iòùc PUûYùe aò MûZ ùjûA ~ûG ö Gjû \ò^Kùe ùjûA ^[ûG ö
@aòzò^Ü bûaùe _ûYò _Wÿò I Kkiú aiò G_eò ùjûA[ûG ö G[ôeê RYû~ûG @aòzò^Ü I ]úeiÚòe bûaùe
ù~ ùKøYiò Kû~ðý KeòPûfòùf Zûjû _ûYò _[eKê KûUòaû _eò ùghùe i`k jêG ö @i¸a cù^
ùjC[ôaû Kû~ðý i¸a jêG ö iÚòePò«û, ù]÷~ðý I gévkòZ Kû~ðý cYòhKê flýiÚkùe _jûG ö Rúaê
C^ÜZò_[ùe ]úe_ûYò _[e KûùU ùfûKaûYúUò @Zò MêeêZß_ìð ö
^cê^û-3 : Zê ù~ùZ cûVòaê cûV, cêñ ùiA \eù_ûWÿû KûV
Êbûa ijùR a\ùk ^ûjó ö ÊbûaKê _âKéZò Kj«ò ö ùKøYiò Kû~ðýKê @û\e Keòaû I aûe´ûe
@ûPeYùe fMûAaû \ßûeû Zûjû Êbûaùe _eòYZ ùjûA~ûG ö c¦ Êbûa ajê\ò^ ]eò c^ùe
\éXÿbûaùe aiû aû§ò[ôùf Zûjû aýqòe @ûPûeùe I Kû~ðýùe _âKûgòZ jêG ö ZûKê QûWÿòaû @Zò KVò^ ö
G ùlZâùe Zê ù~ùZ cûVòaê cûV / cêñ ùiA \eù_ûWÿû KûV ùfûKaûYúUò _âùdûM Keû~ûG ö
104

Nêhêeú ck LûG, _uùe MùWÿ ö ZûKê iêLû\ý aû Cc iÚû^ùe ejòaûKê iêù~ûM ù\ùf aò
ùi @i^û Lû\ý I aûiiÚû^Kê QûWÿò _ûùe ^ûjó ö ùijò_eò \êÁùfûKKê ù~ùZ aêSûAAùf aò ùi \êÁûcò
ijRùe QûùWÿ ^ûjó ö c¦ @býûi _eòjûe Keòaû KVò^ ö ùijò ùlZâùe Gjò ùfûKaûYúUò _âùdûM
Keû~ûG ö @aêSû I Rò\þùLûe cYòhKê ù~ùZ aêSûAùf Zû _âKéZò \eù_ûWÿû KûV _eò a\ùk ^ûjó ö
^cê^û-4 : `k«ò MQ ù`û_Wÿ iùj
MQùe `k ]eòùf Wûk Âñ~ûG ö @ûKûgùe RkKYû N^úbìZ ùjûAMùf ùcN Âñ@ûùi ö
_âKéZòe ^òdcùe MQùe `k]ùe ; ùcNùe Rk bùe ö Gjû ùicûûe icé¡ò ö G icé¡òùe MQ
Kò ùcN ùKjò @jõKûeú jê@«ò ^ûjó ; aeõ Âñ ~û@û«ò, aò^dú jê@«ò ö ^òR ù\jùe `kê[ôaû `k
IN
MQ LûG ^ûjó ö _gê, _lú, cYòh ùi `k Lû@û«ò ö MQ, Zû_ûAñ \êüL Kùe ^ûjó ö @^ýKê Lêiò
.
l
KeûAaû _ûAñ ùi Âñ~ûG, ù`û_Wÿ iùj ö ùcN aò ^òR ù\jùe Vêk ùjûA[ôaû Rk _òG ^ûjó ö
t a
iûeû RMZ _ûAñ Rk aehò \òG ö @^ýe ùgûh ùcûG, _é[ôaúKê giýgýûckû Kùe ö ^òRKê ^ê@ûñA
r
ZkKê Sêfò _ùWÿ ö MQ aò `k bûeùe Âñ _ùWÿ ö Cbdu @ûPeYùe aò^d I ^câZû `êUòCùV ö
o
_âPêe icé¡òùe ùi \êùjñ @jõKûeú jê@«ò ^ûjó ö ùicûù^ _ùeû_Kûeú ö ùijò_eò icé¡òùe iû]êcûù^
P
a
aWÿòcû ù\Lû«ò ^ûjó ; C¡Z jê@«ò ^ûjó ö aòZeY ùicûûe ]cð ; _ùeû_Kûe ùicûûe aâZ ö
ùZYê MQ ù`û_Wÿe @ûNûZ ijò `k\û^ Kùe ö
d i
.O
Cq iìqòe iûcûRòK @ûùa\^ @Zò MêeêZß_ìð ö Gjû c^ùe _ùeû_Kûeú bûa^û @ûùY I
ij^gúkZû Z[û Azûgqò aXÿûG ö
w
w
^cê^û-5 : @Zò, ùf´ê Pò_êWÿòùf _òZû
w
ùf´ê Pò_êWÿòùf ei aûjûùe ; cûZâ @Zò Pò_êWÿòùf _òZû ùjûA~ûG ö Cq ùfûKaûYúUòe Gjû
iû]ûeY @[ð ö Gjûe bûaû[ð @Zò MìXÿ I cjß _ìð ö @Zò iaêùaùk AZòe KûeY ö @ZòMaðeê
eûaYe Êðfuû ^ûgMfû ö \êù~ðýû]^ @Zò @jõKûeú [ôfû ö ùi Kûjûeò _ûLùe cê ^ê@ûñC ^[ôfû ö
ùghùe @jõKûe Zû aò^ûge KûeY ùjfû ö \ûâúe akò @Zò \û^ Keê[ôfû ö ùi[ô_ûAñ Zû c^ùe
Maðbûa [ôfû ö aûc^ûaZûeùe bMaû^ ZòâaòKâc ZûKê Zò^ò _û\ bìcò \û^ cûMòùf ö ùMûUòG _û\ùe
ÊMð I @_e _û\ùe cðýKê @ûùaûeò ù^ùf ö Zû_ùe ^ûbòeê ZéZúd _û\ aûjûeòfû ö Gjû ù\Lò
iZýi§ akò Zûe c[û _ûZò ù\fû ö _âbê aûc^ ZûKê _ûZûkKê Pû_ò ù\ùf ö @Zò \û^ Keò ù\÷ZýeûR
akò ^ûgMfû ö ùZYê Kêjû~ûG- iaêKûc Keòaûe ùMûUòG iúcû[ûG ö iúcû U_ò Mùf aò^ûg @agý
jêG ö ùZYê @Zò iaêùaùk aRð^úd ö Gjò _âiwùe @Zò ùf´ê Pò_êWÿòùf _òZû ùfûKaûYúe _âùdûM
Keû~ûG ö iûcûRòK PkYòùe @Zòbûa^ûKê _eòjûe Keòaû _ûAñ GVûùe iìP^û \ò@û~ûAQò ö
105

^cê^û-6 : Kêiêc _eùg _U ^òÉùe

iR `êfUòG ö MQ Wûkùe ù\ûkò ùLùk ö ùZûkû ùjûA VûKêe _ûLùe fûMò jêG ö `êf Z
iê¦e \òùg ö Zûjû cûkûùe ejòùf @ûjêeò ùgûbû_ûG ö RûZò RûZòe `êf GKûVò cûkûùe Mê^Úû jê@«ò ö
`êfcûk _ûAñ @ûCGK PòR \eKûe jêG ö Zûjû K\kú _UêKû ö K\kú_UêKûKê ùKjò _Pûe«ò ^ûjó ö
Zûjû Z @ùfûWÿû PòR ö ùijò @ùfûWÿû _\û[ðUò cûkûeP^û _ûAñ ùfûWÿû jêG ö cûkú ùKùZewe `êfKê
ùÂ ùKùZXwùe cûkû eP^û Kùe ö ùijò `êfcûk VûKêe Mkûùe Sêùf ö _UUò iû[ðK ùjûA~ûG ö
Zûe cû^ aXÿò~ûG ö `êf iûwùe iûw ùjûA ùi VûKêe Mkûùe Ijùk ö cjZ ijòZ còògòùf iû]ûeY
aò cjZ ùjûA~ûG ö Gjò bûa]ûeûKê ùÂ @ûùfûPý ùfûKaûYúe _âùdûM jêG ö
@iû]ûeY ijòZ cògòùf iû]ûeY aò _âgõiû _ûG Kêiêc _eùg _U ^òÉùe iìqòUò Gjò
akòÂ aòPûee ùPZ^û \òG ö @ûc PeòZâe C^ÜZò \òMùe CqòUò ajê bûaùe ijûdK jêG ö GYê bf
ùfûKu ijòZ cògòaû CPòZ ö
^cê^û-7 : Zêkiú \êA_Zâeê aûùi
IWÿògûe R^cêLùe Zêkiú \êA_Zâeê aûùi ùfûKaûYúUò Lêaþ _âPkòZ ö G ùfûKaûYú cj^úd
PeòZâ MV^ _ûAñ _âPêe ù_âeYû \òG ö K[ûùe @Qò [ôùf [ûC _ùQ MêY jRûe / PeòZâ ^[ôùf iaê
@iûe ö c^ùe _âgÜ CùV Gjò PeòZâUò KY ? Gjûe @ûKûe _âKûe Kò_eò ? gévkòZ Rúa^~û_^
I _ùeû_Kûeú bûa^û _eò Cc MêYKê PeòZâ Kj«ò ö PeòZâ cûâe iaðÊ ö PeòZâ aò^û Rúa^
cìfýjú^ ö Cc MêY cYòhKê cjûZàû Kùe ö ù\aZûe @ûi^ùe aiûG ö ùijò_eò \êMêðYcû^ ZûKê
\êeûZàû Keò \ò@«ò ö Pò«û]ûeûKê KkêhòZ Ke«ò ö _ùeû_Kûeú bûa^û cêê ceò~ûG ö \êMðêY cYòhKê
Êû[ð_e I aòùaKjú^ Keò\òG ö iKeûZàK bûa^û @_ieò ~ûG ö @ûZàùK÷¦âòK bûa^û akaZú jêG ö
cjZ ùfûKu Êbûa cìkeê aûeòùjûA _ùWÿ ö iêMêY aûfýûaiÚûeê aòKgòZ jêG ö
ùcûj^ \ûi Kec Pû¦ Mû§ú _òfûUò \òêê iZýKê bf_ûC[ôùf ö iZý_âZò Zûue @^êeûM
[ôfû ö iZý_ûAñ gòlKu @^êPòZ AiûeûKê ùi cû^ò ^[ôùf ö _ûL _òfûVûeê ^Kf Keò^[ôùf ö Zûue
iZýû^êeûM Zûuê _eaðú Rúa^ùe iZýûMâjú Keò ùZûkò [ôfû ö ùi ùcûjêê ùjùf cjûZàû ö
aògßKaò eaú¦â^û[ Zûuê cjûZàû ùaûfò iù´û]^ Kùf ö ùi ùjùf @ûc RûZòe _òZû ö @ûce _òâd
aû_êRú ö Zêkiú \êA_Zâ MRêeòaû icdeê jó aûùi ö ùgh _~ðý« Zûjû aûi aòZùe ö aûfý Kûkeê
~ûjûe iêMêY `êUò CùV Zû _ûAñ Zêkiú \êA _Zâeê aûùi ùfûKaûYúUò _âùdûM Keû~ûG ö
^cê^û-8 : @ûagýKZû jó Cnûaê R^^ú
ù~ ùKøYiò aÉê, mû^ aû ùPZ^ûe @^ê_iÚòZòKê @bûa Kj«ò ö Gjû aýqòe Êbûa I eêPò
C_ùe ^òbðe Kùe ö @bûaùaû] MûXÿ ùjùf @bûae \éXÿZû @^êbìZ jêG ö GjûKê @ûagýKZû
Kj«ò ö @ûce icÉ Kû~ðý]ûeû @ûagýKZû _ìeY _ûAñ CòÁ ö ùbûK ùcûAaû _ûAñ LûAaû, ùgûh
ùcûAaû _ûAñ Rk _òAaû, ejòaû _ûAñ Ne Keòaû I RûYòaû _ûAñ @¤d^ Keòaû \eKûe jêG ö
106

aòaðê ZûùkZûùk PkYò a\kòQò I cYòh icûRe C^ÜZò ùjûAQò ö @ûagýKZû aXÿòQò ö
^ì@û^ì@û Rò^òh aûjûe KeòaûKê cYòh Pò«û KeòQò ö mûê @bòaé¡ò I @ûagýKZûe ZûWÿ^û ZûKê ^ì@û
Rò^òh aûjûe Keòaû _ûAñ ù_âeYû ù\AQò ö _êeûZ^ _âÉe ~êMùe ùi KûVKê KûV ijòZ aû _[eKê
_[e ijòZ Nhò ^ò@ûñ aûjûe KeòQò ö ^ò@ûñùe KûcûõiKê ù_ûWÿò LûAQò ö KûVeê PK Zò@ûeò KeòQò ö
@bûa I @ûagýKZûKê _ìeY KeòaûKê ~ûA ùi mûê ^ì@û i§û^ _ûAQò ö ^ì@û Rò^òh aûjûe KeòQò ö
Zûe ùijò _âKòâdûe ^ûc Cnûa^ ö ùZYê @ûagýKZû eì_K cû@û Mbðeê Cnûa^ R^àùÂ @ûiòQò ö
_âùdûR^Kê ù\Lô ùgâÂ cYòh Zûe @bûa _ìeY _ûAñ Pc}ûe iõ_\ C_ôû\^, C\þbûa^ I @ûaòÃûe
KeòQò ö
Cq iìqUò ò cûâKê i§û^]cðú Kùe ö iìlP
à «
ò ûKê ZúÐ Kùe, ùPZ^ûe CeYùe iûjû~ýKùe ö
mûê aòÇêeY NUûG ö
. IN
^cê^û-9 : cûâ ùiaû jó cû]a ùiaû
al
t
ùiaû @Zò cj^úd MêY ö Gjû c^Kê ^òcðk I jé\dKê _âgÉ Kùe ö cêê @jõKûe, NéYû,
r
o
Bhðû I aWÿòcûKê \ìùeA \òG ö cYòhKê ^câ, ù]÷~ðýaû^þ I ijò¾ê Kùe ö Êû[ð_eZû ùiaûe gZî ö ùiaû
P
cûâòKZûKê aòKgòZ Kùe ö \dûeê ùiaû R^à^òG ö gòa mû^ùe Rúa ùiaû Keòaû CPòZ ö Rúae
a
ùiaû Keòaû ùjCQò aûÉa ù\a_ìRû ö _âZò Rúa @«eùe cû]a aòeûRòZ ö cûâ ùgâÂ Rúa ; Pk«ò
i
d
ù\aZû ö \kòZ, _úWÿòZ cûâe ùiaû Kùf cû]a i«êÁ jê@«ò ö ùbûKúKê Lû\ý, ùgûhúKê Rk I
ùeûMúKê Jh] ù\ùf ùicûû c^ @û^¦òZ jêG ö ùiaûùe Qk^û aû aû]ýZû ejòaû @^êPòZ ö
.O
_âZò\ûê @ûgû ^ eLò ùiaû Keòaû CPòZ ö @^êeûM, ùiaûKê iêaûiòZ Kùe ö c^_âûY ùÂ cûâe
w
ùiaû Kùf Zûjû cû]a ùiaû ij icZêf jêG ö PeòZâe C^ÜZò I cûâòKZûe aòKûg \òMùe Gjò
w
iìqòUò aòùgh ijûdK jêG ö
_âgÜûakú
1ö
2ö
bûa
bûa
w
iõ_âiûeY Kjòùf KY aêS ?
iõ_âiûeY Ke ö
(K) ^B ^ ù\LêYê fwkû
(L) ZêzûKê GùZ cê\ò^ûjòñ ùMûWÿ KPûWê ùKùZ ?
(M) @ò Qêeú Zò KûùU
(N) ùPûe cû@û ~\ò Kûù¦ @ûLô ckòckò Kûù¦
(O) @[ð jó @^[ðe KûeY
(P) @ûùfû iLò ; @û_Yû cjZ @ûù_eLô ö
3ö bûa iõ_âiûeYe Zòù^ûUò ^òdc ùfL ö
107

@^êùz\eê Ce fòL^

iìP^û :
iûõ_âZòK gòlû]ûeûùe ÊgòlY C_ùe @]ôK MêeêZß \ò@û~ûAQò ö ùZYê gòlYKê Kû~ðýbòòK
Keû~ûAQò ö KûcUò ^òùR Kùf C_f²ò @ûùi ö ùaùkùaùk bêfþ jêG ö ZûKê iõùgû]^ Keòaû _ûAñ
\kMZ _âùPÁû Keû~ûG ö gòlK G \òMùe c¤ iûjû~ý Ke«ò ö `kùe gòlY Kòâdû i`k jêG ö
gòlYe i`kZû _eLòaû _ûAñ cìfýûd^ Keû~ûG ö gêYòaû I _Xÿòaû VòKþ Xwùe ùjùf, aêSòaû KûcUò
iek I ijR jêG ö aêSò ^ _ûeòùf Ce ù\aû bêfþ ùjûA~ûG ö aò\ýû[ðúe @aùaû] _eúlû Keòaû
_ûAñ @^êùz\ @û]ûeòZ _âùgÜûe @]ôK cûZâûùe iûjû~ý Kùe ö ùZYê \ @^êùz\eê Ce fòL^
_ûVýKâcùe aò\ýû[ðúu ùaû]mû^ _eòcû_K _ûV eìù_ @«bêðq Keû~ûAQò ö
8.5 : @^êùz\ùe ùMûUòG _âiw [ûG ö _âùZýK aûKýe _e aûKý ijòZ iõ_Kð [ûG ö ùfLòfûùaùk
ùMûUòG bûaaò¦êeê @^ý GK bûaaò¦êKê Mùf ^ì@û @^êùz\UòG jêG ö bûaaò¦ê aû _âiwe aòÉéZò
@^êiûùe @^êùz\ ùQûU aû aWÿ jêG ö @^êùz\ \ßûeû ùfLûùe _âKûgbwú gévkòZ jêG ö Gjû\ßûeû
Pò«ûe Kâc aòKûg ÆÁ RYû~ûG ö @^êùz\, _âiw bòZùe icZû I HKý @ûùY ö _eòùz\ I @^êùz\
c¤ùe _û[ðKý ejòQò ö @¤ûdKê _eòùz\ Kj«ò ö _eòùz\e bûaaò¦ê @^êiûùe aòbûMúKeYKê @^êùz\
(Paragraph) Kj«ò ö ^ûUK I _\ýeP^ûùe @^êùz\ ^ [ûG ö ùKak MÌ I _âa§ @û\ò M\ýeP^ûùe
@^êùz\ [ûG ö
8.5.1 : \ @^êùz\eê Ce fòL^ _ûAñ aòeZò PòjÜKê flý Keò VòKþ bûaùe _Xÿò_ûeòùf
aêSa
ò û ijR jêG ö `kùe \ _âgÜe Ceù\aû ^òbêðf jêG ö
8.5.2 : ^òbêðf Ce ù\aû_ûAñ ^òcÜ fòLòZ \òM_âZò MêeêZß ù\aû CPòZþ ö
1 ö _â\ @^êùz\e Ce ù\aû _ìaðeê _â[ùc ùijò @^êùz\UòKê C_~êq aòeûc PòjÜ ijòZ c^
ù\A _Xÿòaû @ûagýK ö
2 ö _âgÜMêWÿòKê _Xÿò _êYò [ùe @^êùz\Kê _Xÿòùf Ce ù\aû ijR jêG ö
3 ö CeMêWÿòKê @aòKk _âgÜeê ^ Cûeò C_~êq bûa eLô ^òR bûhûùe ùfLôaû CPòZþ ö
4 ö @^êùz\ùe [ôaû _âZýl CqòKê _ùeûl Cqòùe _eòYZ Keò Ce ù\aû aòù]d ö
5 ö CeUò _ìðaûKýùe ùfLû ùjaû @ûagýK ö
^cê^û @^êùz\-1
]úe iÚòe bûaùe _kûge K[û~ûK gêYòMfû gòcòkò ö c^ùe Zûe eûM @ûiê ^[ôfû, QûZòùe
PcK iéÁò ùjC ^ [ôfû ö _kûgKê Kò Ce ù\a, ùi K[û cù^ cù^ bûaê[ôfû gòcòkò ö ^òRMêY
aòhdùe Kjò ù\a Kò _kûgKê ? ^òR cêjñùe ^òR MêY aLûYòaû cjZ_Yò@û ^êùjñ ö gòcòkòe ù~ùZ
MêY [ôùf aò Zûjû Z _kûge @ûLòùe _Wÿê^ûjó, ZûKê Kjò Kò fûb ? KY Keòa iòG ? ùKcòZò
_kûgKê aêùSAa ? KòQò icd _ûAñ iõKUùe i«êkò ùjfû ö ùghùe bûaòfû- KjêQò Z Kjê, Zû
eûM [û _Wÿò~ûC ö GùZ icd ]eò _kûg I gòcòkò c¤ùe ùjC[ôaû K[ûaûðûKê ^úeaùe gêYê[ôfû
_ûLùe [ôaû aêXÿû aeMQUòG ö gòcòkò MQKê Pê_þ ejòaû ù\Lò aeMQ @ûC @ù_lû Keò _ûeòfû^ò ö
108

_kûge _âkû_Kê cù^cù^ _i¦ Keê^[ôfû ùi ö aeMQUò ùZYê _kûg Cùgýùe Kjòfû, Zê KòQò
^ bûaòùf cêñ _ù\ Kj«ò ö gòcòkòe LêYMêWÿòK Zê KjòMfê, ùjùf Zûe MêY Kjòfê^ò ö @ûC Zê ~ûjû
KjêQê gòcòkòe MêY ^ûjó, ùi K[ûUû Rcû iZ ^êùjñ ö eûMùe, Bhðûùe Zê @§ ùjûA ~ûAQê ö
ùiA[ô_ûAñ gòcòkòe ùKøYiò MêY ùZûùZ \ògê^ûjó ö
-_âgÜ-
1ö _kûge K[û gêYò gòcòkò c^ùe eûM @ûiê^[ôfû KûjóKò ?
2ö gòcòkò ^òR MêY aòhdùe _kûgKê Kjò ^ _ûeòaûe KûeY KY ?
3ö gòcòkòe ù~ùZ MêY [ôùf aò _kûg @ûLôùe _Wÿê^[ôfû KûjóKò ?
4ö gòcòkò Pê_þ ejòaû ù\Lò aeMQ KY Kjòfû ?
N
-Ce-
. I
1 ö _kûge K[û ]úeiÚòe bûaùe gòcòkò gêYòMfû ö Zûc^ùe KòQò _âZòKòâdû iéÁò ùjC ^[ôfû ö
l
a
KûeY Zûe ijòaû gqò @]ôK [ôfû ö
Kjò_ûeò ^[ôfû ö
r t
2 ö @^ý^òKUùe ^òR cêjñùe ^òRe MêY aLûYòaû cjZ_Yò@û ^êùjñ ùaûfò RûYò[ôaûeê gòcòkò KòQò
o
3 ö _kûge ißbûa [ôfû @Zò @ijYò ö eûMùe, Bhðûùe ùi @§ ùjûA ~ûA[ôfû ö ùZYê gòcòkòe
P
a
bfMêYMêWÿòK Zû@ûLòùe _Wÿê^[ôfû ö
d i
4 ö ^òR cêjñùe ^òRMêY aLûYòùf ùgûbû_ûG^ò ö gòcòkòe MêY ^ [ôaû K[ûUû còQ ö _kûg eûMùe
I Bhðûùe ReRe ùjC[ôfû ö ùZYê gòcòkòe LêY QWÿû MêY _kûg @ûLòKê ù\Lû~ûC ^[ôfû
.O
ùaûfò aeMQ _kûgKê Kjòfû ö
^cê^û @^êùz\-2
w
i§ýûùe _òZû MéjKê ùèòaûeê _êZâ Zûu ^òKUùe icÉ K[û _âKûg Kfû ö _êZâ ù~ Ehòuê
w
aò\ýûUò gòLûA ù\AQò, GK[û RûYò aâûiú iù«ûh _âKûg Kfû^ûjó ö ùi Kjòfû, _êZâ, Zê KòQò Cc
w
Kû~ðý Kfê^ûjñê ö aýûiu bkò cjhòðuê aò\ýûgòlû ù\aû ùZû _ùl CPòZ ùjûA^ûjó ö KûeY ~òG ~ûjûKê
aò\ýû gòlû \òG ùi @ûRúa^ Zûe Mêeê jêG ö aò\ýûKê ùKak KY×iÚ Keòù\ùf jêG ^ûjó ö aò\ýû\ûZû
Mêeêuê C_~êq i¹û^ ^ù\ùf, CPòZ icdùe aò\ýû `k_â\ jêG ^ûjó ö @ûùc ùjùf iûcû^ý
aâûiú ö LRêeò ei iõMâj Keò @ûùc RúaòKû ^òaðûj Keê[ûGñ ö aýûiù\a ùjCQ«ò RùY cjû^þ _òZ
I Ehò ö ùi KY ùZûùZ @«ee ijòZ Mêeê bûaùe MâjY Keò C_~êq i¹û^ ù\ùa ? Zû ^û ùjùf
Zê Zûuê gòLûA[ôaû aò\ýûUò `k_â\ ùja ^ûjó ö Zê ùMûUòG cò[ýûaû\ú ùaûfò _âcûYòZ ùjaê ö cêñ Z
ùijò KûeYeê Zûuê aò\ýûUò gòLûC ^[ôfò ö
-_âgÜ-
1ö aâûiúu @iù«ûhe KûeY KY ?
2ö _êZâ Cc Kû~ðý Kfû ^ûjó ùaûfò _òZû KûjóKò Kjò[ôùf ?
3ö CPòZ icdùe aò\ýû `k_â\ jêG ^ûjó KûjóKò ?
4ö aâûiú aýûiù\auê aò\ýûgòlû ^ù\aûe Kò @bò_âûd [ôfû ?
109

-Ce-
1 ö Ehòuê aò\ýûgòlû ù\A[ôaû K[û _êZâ _ûLeê aâûiú gêYòùf ö aýûiù\au _eò _òZ I cjhòð
ZûKê Mêeêbûaùe C_~êq i¹û^ ù\A ^ _ûe«ò ùaûfò aâûiú @^êcû^ Kùf ö ùZYê ùi
@iù«ûh _âKûg Kùf ö
2 ö Kcþ adie aâûiú aûkK ùjûA[ôaûeê cjhòðaýûi Zûuê @«ee ijòZ Mêeêbûaùe MâjY Keò
^ _ûe«ò I C_~êq i¹û^ _â\gð^ Keò ^ _ûe«ò ö ùZYê Zûuê aò\ýûgòlû ù\aû Cc Kû~ðý
^êùjñ ùaûfò aâûiú _êZâKê Kjò[ôùf ö
3 ö aò\ýû\ûZû Mêeê _ìR^úd ; i¹û^^úd, Zûuê ~ù[ûPòZ i¹û^ ù\aûCPòZ ö ùi[ôùe @aùjkû
Kùf @RòðZ aò\ýû CPòZ icdùe `k \òG^ûjó ö aò\ýûgòlû ^òe[ðK ùjûA~ûG ö
4 ö cjhòð aýûi RùY cjû^þ _òZ [ôùf ö iûcû^ý aâûiú RùY, Zûue Mêeê ùjùf jêGZ ùi
C_~êq i¹û^ ù\A ^ _ûe«ò ö `kùe gòLò[ôaû aò\ýû ^òÀk ùja ö Mêeê cò[ýûaû\ú ùaûfò
_âcûYòZ ùjùa ö ùZYê aâûiú aýûiù\auê aò\ýû gòlû ù\aûKê ^ûeûR [ôùf ö
^cê^û @^êùz\-3
@ûRò iê^ûeê_ûe ZûeKiò Kûc _ûAñ KUK ^ûñ KeòQò ö Gjû c]êaûaêu ùPÁûe `k ö gòÌe
C^ÜZò _ûAñ ùi IWÿògûùe GK ùRûZû KûeLû^û ^òcðûY KeûA[ôùf ö ùi ù\Lôùf @ûc ù\gùe PcWÿûe
@bûa ^ûjó ö ùRûZû KûeLû^ûUò ^ Pkòa KûjóKò ? MêWÿòG ùaKûe ùfûK Z Kûc _ûA~òùa ö Gjû\ßûeû
ù~ ùi ]^ú ùjùa, Gbkò cù^ûbûa Zûue ^ [ôfû ö ù~Cñ ùRûZûMêWÿòK Leû_ ùjûA ~ûC[ôfû
ùiMêWÿòKê ùi ù_ûWÿò _KûC[ôùf ö Leû_ Rò^òh aòKò ùfûKuê VKòaûKê ùi Pûjêñ ^[ôùf ö Gjû `kùe
Zûuê ajêZ lZò ijòaûKê _Wÿò[ôfû ö _eòYûcùe Uuû _Aiûe @bûa ù\LûMfû Kò«ê ùi ùi[ôùe bûwò
_Wÿò ^ [ôùf ö ùi Kj«ò- @ûùfû iLò ! @û_Yû cjZ @ûù_ eLò ö
-_âgÜ-
1ö c]êaûaêu ùPÁûe `k @ûùc Kò_eò RûYò_ûeê ?
2ö c]êaûaêu KY Pò«û Kùf ?
3ö ùfûKuê ^ VKòaû c]êaûaêue flý [ôfû ùaûfò Kò_eò RYû~ûG ?
4ö @ûùfû iLò ! @û_Yû cjZ @ûù_ eLô ö-CqòUòe Zû_ô~ðý KY ?
-Ce-
1 ö KUKùe iê^ûeê_û ZûeKiò Kûc PkûAaû I gòÌe C^ÜZò _ûAñ IWÿògûùe ùRûZû KûeLû^û
aiûAaû c]êaûaêu ùPÁûe `k ö ùZYê ùi KUKùe iê^ûeê_û ZûeKiò Kûc _âPk^ Keò[ôùf
I GK ùRûZû KûeLû^û c¤ aiûA[ôùf ö G[ôeê @ûùc c]êaûaêu ùPÁûe `k RûYò_ûeê ö
2 ö ùRûZû KûeLû^ûUòG aiûAùf MêWÿòG ùaKûeùfûK Kûc _ûA~òùa ö @û[òðK @aiÚû a\kò ~òa ö
Gjû[ôfû c]êaûaêue Pò«û ö
110

3 ö Leû_ Rò^òh aòKò ùfûKuê VKòaûKê c]êaûaê Pûjêñ ^[ôùf ö ùi[ô_ûAñ ù~Cñ ùRûZûMêWÿòK Leû_
ùjûA~ûC[ôfû, ùiMêWÿòKê ùi ù_ûWÿò _KûC[ôùf ö
4 ö ^òRe cû^ ^òùR RMòaû CPòZ ö i¹û^ [ùe Mùf @ûC ù`ùe^û ö @^ýcûù^ ^ò¦û Ke«ò ö
aeõ @û[òðK lZò ùjC Kò«ê ^òRe i¹û^ @ZêU ejê-Gjû[ôfû c]êaûaêu Cùgý ö GjûKê
flýeLô c]êaûaê Kjò[ôùf @ûùfû iLô ! @û_Yû cjZ @ûù_ eLô ö
^cê^û @^êùz\-4
@ûC \ò^Ke NUYû ö ùMû_a§êue fêMûUò Pòeò ~ûA[ûG ö fêMûLù \eKûe ö ùi RùY
aûaêuê WûKò Kjòùf, ùcû _ûAñ fêMûUòG @ûY«^ò ! a§ê RYK @Zò @ûMâjùe QêUòMùf aRûeKê fêMû
KòYòaûKê ö fêMû @ûiòfû ö \ûcòKû fêMû ö `êf _eò êc Gaõ jûfêKû ö fêMûUò ù\Lô \ûùi @û_ùY aòeq
ùjùf ö a§êRYK Gjû ù\Lô Kjòùf, cêñ Z @û_Yu _ûAñ bf fêMûUòG aûQò aûQò @ûYòQò- _ò§«ê ö
IN
ùMû_a§ê Ce ù\ùf, ù~Cñ ù\ge ùfûK _Aiû @bûaeê Pòeû iûZiò@ûñ fêMû _òù§, ùbûK C_ûiùe
.
al
\ò^KûùU, gúZùe ùNûùWÿA ùjaûKê gúZ fêMûUòG _ûG^ò, ùijò ù\ge ùfûK ùjûA cêñ GùZ \ûcòKû
fêMû _ò§òaò ; GjûVûeê akò f{ûe K[û @ûC KY [ûA_ûùe ? _ùe Zûu Azû cêZûaK Kcþ \ûcþe
r t
Lù ùcûUû L\Wÿ ù]ûZò @ûiòfû ö ù]ûZòUò _ò§ò _ùKAùf ùMû_a§ê ö @ûê fêPê ^[ûG ö ji ji
o
cêjñùe Kjò _KûAùf, GAUò iò^û ùcû-fûLô fêMû ö
1ö
-_âgÜ-
i a
ùi\ò^ ùMû_a§ê a§êRYuê KûjóKò WûKò[ôùf ? P
2ö
d
`êf_eò êc I jûfêKû fêMû _ò§òaûKê \ûùi @û_ùY ^ûeûR ùjùf KûjóKò ?
3ö
.O
Kò_eò fêMû \ûùi @û_ùY _ò§òaûKê Azû Kùf ?
4ö
w
@^êùz\Uò _Xÿò Gjû _ûAñ ùMûUòG gúhðK iÚòe Ke ö ^ûcKeYe ~[û[ðZû iõ_Kðùe ùMûUòG
w
aûKý ùfL ö
w
-Ce-
1 ö ùMû_a§êu fêMûUò Pòeò ~ûA[ûG ö ùZYê Zûu_ûAñ LòG fêMû @ûYòaû_ûAñ ùi Zûue RùY
a§êuê Kjòùf ö G[ô_ûAñ ùi Zûuê WûKò[ôùf ö
2 ö _Aiû @bûaeê ù~Cñ ù\ge ùfûKcûù^ Pòeû iûZiò@ûñ fêMû _ò§«ò, ùbûK C_ûiùe \ò^
KûU«ò, gúZfêMû _û@û«ò^ò, ùijò ù\ge ùfûK ùjûA `êf _eò êc jûfêKû I \ûcòKû fêMû
_ò§òaûKê \ûùi @û_ùY ^ûeûR ùjùf ö
3 ö f{û ^òaûeY _ûAñ LòG Kcþ \ûcþe ùcûUû L\Wÿ fêMû _ò§òaû _ûAñ \ûùi @û_ùY Azû
Keò[ôùf ö
4 ö gúhðK- \úâ§ê ùMû_a§ê ö ù\ge \ú^ \eò\â I ùbûKòfû ùfûKue @aiÚûKê jé\dwc
Keòaûùe ùMû_a§ê [ôùf @Zêk^úd ö
111

_âgÜûakú
1 ö ^òcÜfòLôZ @^êùz\Kê bf Keò _Xÿ ö aêSò Ce \ò@ ö
(K) \ìe_ûjûWÿ, @gû« iûMe, ù_ûLeúe ^úkKAñ, @eYýe iaêR iê¦e MQfZû, @ûKûge
iõLýûjú^ Zûeû`êf G iaêKê ù\LòaûKê @ûce bûeò Azû jêG ö @ûC AzûjêG Giaê iaêùaùk
@ûc @ûLô @ûMùe ùijò_eò [û«û Kò, @ûùc iéÁòe PcZþKûeòZû _âûYbeò C_ùbûM Keù« ö
Kò«ê Zû jêG ^ûjó ö ùi icÉ\égý @ûùc iaêùaùk ù\Lô_ûeê^ò ö _êYò, iéÁò ù\Lô iéÁòKðûuê
ù\LòaûKê @ûce bûeò @ûMâj jêG ö ùjùf Zû K\û_ò i¸a jêG ^ûjó ö cûZâ ]^ý ùijò
PòZâgòÌúMY ù~Cñcûù^ aògßKðûue ùijò _âûKéZòK PòZâiaêKê ew ZìkúùÂ _âûYa« Ke«ò ö
ùicûù^ @ûceò _eò c^êhý ö _é[ôaúe Q_û @Q_û @ù^K K[ûKê ùicûù^ @ûc @ûLò @ûMKê
@ûY«ò PòZâ @ûuò ö
-_âgÜ-
1ö ùKCñ _âûKéZòK \égý ù\LôaûKê @ûce c^ jêG I KûjóKò ?
2ö iéÁòe PcZþKûeòZû @ûc _âûYùe Kò _âbûa _KûG ?
3ö iéÁòKðûu iõ_Kðùe KY Kêjû~ûAQò ?
4ö PòZâgòÌúcûù^ ]^ýaû\e _ûZâ KûjóKò ?
(L) iaêù\ge iûjòZý _\ýeê @ûe¸ ö MúZ MûAaûKê icùÉ bf _û@û«ò ö MúZKê cù^ eLòaû
ijR ö Zûe Q¦ c]êeZû _âûYKê _êfKòZ Kùe ö ùZYê _é[ôaúe iaê iûjòZý _\ýeê jó
@ûe¸ ö ùa\, @ûc ù\ge _â[c iûjòZý ; mûê bûe ö ùa\Kê gêYògêYò cù^ eLû~ûA[ôfû
ùaûfò Zûe @^ý^ûc gîZò ö ùa\ùe aòðZ _\ I aûKýKê cª aû EPû Kêjû~ûG ö
ùa\ùe @MÜò, aeêY, Chû, A¦â I aò¾ê _âbéZòu ÉêZò ejòQò ö GjûKê ùÉûZâ Kêjû~ûG ö Gjû
]cðúd bûa^û I _âKéZòKê ùÂ ePòZ ö ùa\Kê EKþ, ~Rêü, iûc I @[að ùb\ùe Pûeò
bûMùe aòbq Keû~ûAQò ö iûc ùa\ iõMúZ _â]û^ ö ùZYê GjûKê Mû^ Keû~ûG ö ùa\e
@aùaû] _ûAñ Kâcû^ßdùe iõjòZû, aâûjàY, @ûeYýK I C_^òh\þ @ûKûeùe Zûe aýûLýû
Keû~ûAQò ö C_^òh\þe @^ý^ûc ùa\û« ö
-_âgÜ-
1 ö iaêù\ge iûjòZý KûjóKò _\ýeê @ûe¸ ùjûAQò ?
2 ö MúZ @ûc c^Kê _êfKòZ Kùe KûjóKò ?
3 ö ùa\cªKê ùÉûZâ ùaûfò Kjòaûe Zû_ô~ðý KY ?
4 ö ùa\û« Kjòùf KY aêS ?
(aòùgh \âÁaý :- gòlKcûù^ aò\ýû[ðúu ùc]ûgqò @^êeì_ @^êùz\cû^ ^òùR ^òùR iõMâj
Keò @aùaû]cìkK ^cê^û _âgÜ _âÉêZ Keò QûZâQûZâúuê @býûi KeûAùa ö)
112

âc @¤ûd
_Zâ I \eLûÉ fòL^
9.1 : Gùa @ûùc _â~êqò aò\ýû I aòmû^ _âÉêZ KûeòMeú ùKøgke mû^~êMùe aêQê ö G ~êMùe
@ûùc _eiÝe c¤ùe bûa aò^òcd _ûAñ ù~ùZMêWÿòG cû¤ce iûjû~ý ù^CùQ, Zûjû c¤ùe \ìebûh,
bâûcýcûY \ìebûh aû ùcûaûAfþ, ùa÷\êýZòK Z[û KµêýUe _âÉêZ _Zâ ù_âeY _¡Zò aû A-ùcf I
@û«RðûZòK aûðû ù_âeY C_ûd (AeùÛþ) AZýû\ò CùfäLù~ûMý ö
cûâ ibýZû aòKûge ajê _âûPú^ Kûkeê aûðû ù_âeYe cêLý cû¤c eìù_ _ZâfòL^Kê MêeêZß
. IN
\ò@û~ûA@ûiòQò ö ù~ùaVê cYòh \ìZ \ßûeû aûðû ù_âeY aýaiÚûKê QûWÿò bêRð_Zâ, Zûk_Zâ I KûMR
l
cû¤cùe ^òRe i´û\Kê @^ý ^òKUùe _jûAaûKê Pûjófû, ùiùaVûeê _ZâfòL^Kê ùi @û_ùYA
a
t
ù^fû ö aýqòMZ bûaùe, icìj bûaùe, eûRKû~ðý ^òcù« I ùMû_^úd bûa _âKûg Cùgýùe _Zâ
o r
ùfLôaû GK GK ùKøgk eìù_ MéjúZ ùjfû ö eûRKúd ùNûhYû I ^òùðg^ûcûKê ùfLôaû _ûAñ
fòL^Kûe _\aú iéÁò ùjfû ö Kâcgü aýqò aýqò c¤ùe _Zâe @û\û^_â\û^ aò aXÿòfû ö
i a P
iõùl_ùe, aòùgh iìP^û Z[û að^û Kâcùe iaðûw iê¦e, iek bwúùe _ZâUòG ùfLôaûKê
d
GK Kkû bûaùe @û\e còkòfû ö
.O
iû]ûeYZü bûa aò^òcd _ûAñ fòLôZ aûðûKê _Zâ Kêjû~ûG ö _Zâe @[ð ù_âeòZ i´û\ aû
aûYú ö Gjû iù¦g bûaùe ùfLû~ûA @^ý _ûLKê _Vû~ûG ö @ûc bûhûùe PòVò, PòUûC, bûhû, Lae,
w
iàûeKú, icûPûe, aûðû I iù¦g AZýû\ò g± _Zâ @[ðùe aýajûe Keû~ûG ö RùY @^ý RYu
w
Cùgýùe KòQò^û KòQò aûðû ùfLô ù_âeY Keòaû _ùe Zûjû _Zâ jêG ö _âû_K aû ~ûjûu Cùgýùe
w
aûðû ù_âeY Keû~òaû @ûagýK, Zûuê ^òKUùe ^_ûA, ^ù\Lô, ^ùbUò ^Kjò_ûeòaû KûeYeê aûðûù_âeK
_ZâfòL^Kê CPòZ cû¤c bûaò[û«ò ö G[ô_ûAñ _ZâfòL^ aýaiÚûKê iað_âûPú^ I iaðKûkú^ bûa aò^òcde
cû¤c eìù_ MâjY Keû~ûA[ûG ö
_Zâ ùfLôaû GK Kkû ö icùÉ bf bûaùe aòhdKê iRûA _ZâUòG ùfLô_ûe«ò ^ûjó ö
iaêùfûKuê iaê aòhdùe GK _âKûe Xwùe _Zâ ùfLû~ûG ^ûjó ö _òZû, cûZû, cûcê, cûBñ, ^û^ú,
bûA, bûCR, a§ê, Mêeê, gâ¡ûgúk I i¹û^^úd aýqò, _Zâ-_ZâòKûe iõ_û\K, Wûqe, _âûgûi^òK
@]ôKûeú, a§êaû§a ùb\ùe \ò@û~ûC[ôaû _Zâe @ûKûe, _âKûe I aòhdaÉê @fMû @fMû ùjûA[ûG ö
Kûjû _ûLKê Kò_eò _Zâ ùfLôaûKê ùja I ùfLôaûKê [ôaû aòhdKê ùKcòZò eêPòKe, iêLùaû]ý
I jé\dMâûjú Keò ùfLû~òa; Zûjû RûYòaû \eKûe ö G[ô_ûAñ _ZâfòL^ _âYûkú, C_ûd, _Zâe bò^Ü bò^Ü
_âKûe I bò^Übò^Ü _Zâe aòùghZß aòhdùe Kâcgü aòPûe Keòaû ö
113

9.2 : _Zâe _âKûeùb\

@ûùc aýajûe Keò@ûiê[ôaû aû _eiÝe c¤ùe @û\û^_â\û^ Keê[ôaû _Zâ @ù^K _âKûee ö
ùi[ôc¤eê iû]ûeYZü PûùeûUò C_ùe MêeêZß \ò@û~ûA[ûG ö Gjò PûùeûUò ùgâYúe _Zâ ùjCQò
aýqòMZ _Zâ, ieKûeú _Zâ, Kûeaûeú aû aýûaiûdòK _Zâ I ^òcªY _Zâ ö
9.2.1 : aýqòMZ _Zâ aû NùeûA _Zâ
_âùZýK cYòh \êA ùgâYúe Rúa^ aô[ûG ùMûUòG aýqòMZ aû ^òRiß I @^ýUò iûcûRòK
aû iûcìjòK ö _ûeòaûeòK I iûcûRòK Rúa^ùe aû_û, cû@û, bûA, a§ê, bCYú, cûCiú, cûcê, KKû,
\û\û, LêWÿú, gòlK, ij_ûVú AZýû\ò @ûZàúd ißR^ aû @û_Yûe _âòdR^ _ûLKê ùfLû~ûC[ôaû _ZâKê
aýqòMZ _Zâ aû NùeûA _Zâ Kêjû~ûG ö G[ôùe _ZâùfLK _Zâ_âû_Ku ^òKUKê aýqòMZ \êüL, iêL,
i`kZû, aò`kZû, ùKâû], ùiÜj, ù_âeYû, gêùbzû, ccZû, i¹û^, _âgõiû, @bòcû^, _eûcgð I bqò
AZýû\ò bûaKê _âKûg Keò[ûG ö
aýqòMZ Rúaê @^êbìZòKê ùÂ \ìe _âòdRû _ûLKê fòLôZ
_ZâKê aýqòMZ _Zâ Kêjû~ûG ö
9.2.2 :
Gùa ùKùZûUò aýqòMZ _Zâe C\ûjeY ^cê^û _ZâfòL^ bûaùe \ò@û~ûCQò ö ùiMêWÿòKê
_Xÿ I flý Ke ö
^cê^û-1
_eúlûùe bf Keò[ôaûeê iû^bûAKê gâ¡û I _âgõiû Keò _ZâUòG ùfL ö
^úkKY× QûZâûaûi
ùiÜje ckd, Zû.15-03-2010
ùcûe @ûgúaðû\ ùâê ö aû_ûùaûCuê ùcûe bìcÂò _âYûc RYûAù\aê ö ùRùRcû@û I ùRùRaû_ûuê
ùcûe bqò_ìZ _âYûc RYûAaê ö @ûgû, icùÉ Kêgkùe [ôa ö
@ûRò ùZû PòVòeê RûYòfò Zê G[e _eúlûùe MYòZ, AõeûRú I iûjòZýùe bf KeòQê ö cêñ aêùSA
ù\A[ôaû ùKøgk ùZûùZ @ûgûR^K i`kZû ù\AQò, RûYò Lêiò ùjfò ö @ûc _â]û^gòlK G_eò ùKøgk
ùcûùZ aZûA ù\A[ôùf ö Lûfò ùKøgk RûYòMùf jêG ^ûjó ö ZûKê _âùdûM Keòaû aWÿK[û ö Zê _eògâc
Keò I _Xÿòaûe ùKøgkKê aýajûe Keò bf KeòQê ö Gjû ùZûe aûjû\ìeú ö ùKøYiò _ûV KÁKe
^êùjñ ö @ûMâje ijòZ Zûuê _Xÿòaû, Zûe iìZâKê aêSò aûe´ûe @býûi Keòaû aWÿK[û ö @býûi icdùe
iÚòec^û ùjûA ejòaû @]ôK Reêeú ö Giaê Zê Keê^[ôfê ö G_eò Kò ùgâYúMéjùe _ûV_Xÿûùaùk c¤
@^ýcîÑ ejê[ôfê ö G Kêißbûa QûWÿò _Xÿûùe ¤û^ ù\aûeê iê`k _ûAfê ö _eúlû `k _âKûg _ûAaû
_ùe _ìað[e _eúlûùe ùKùZ ^é eLô[ôfê I G[e gZKWÿû ùKùZ eLôfê ZûKê Zêk^û Keò
114

ù\Lôaê ö Gjû \ßûeû Zê ^òùR baòhýZ _eúlû _ûAñ Kò_eò icd aò^òù~ûM Keòaê ^òùR RûYò_ûeòaê ö
ùMûUòG K[û cùêLôaê _eògâce `k aWÿ c]êe ö
icdKê _Xÿòaû, ùgûAaû, LûAaû I aògâûc ùâû Gjò PûùeûUò \òMeê bûM bûM Keòù\aê ö
Zê MZ _eúlûVûeê @]ôK bf Kùf ùZû _ûAñ GK iê¦e C_jûe _VûAaò ö ùZûe cwk Kûc^û
Keò ejòfò ö
öû AZò öû
ùZûe gêbûKûú bûA
aò^d
VòKYû
ù_âeK : _âû_K :
. IN UòKU
aò^d Kêcûe \ûg
l
ckd Kêcûe \ûg
a
t
\gc ùgâYú @Ác ùgâYú (K-aòbûM)
_iLû Cy cû¤còK aò\ýûkd
aeògeY, RMZþiòõj_êe
o r
i´f_êe Ròfäû Äêf
i´f_êe
_ò^þ
i a P _ò^þ
d
^cê^û-2
.O
aò\ýûkd QûZâûaûiùe Kò_eò PkêQ, ùijò aòhdùe aWÿbCYúu _ûLKê GK _Zâ ùfL ö
w
_fäògâú QûZâûaûi
cû^^údû @_û, Zû.21-01-2010
w
w
ùcûe ^ciÑûe MâjY Keòa ö aû_û, ùaûC I ùRùRcû@ûuê ùcûe _âYûc RYûAù\a ö Zêc
PòVò cêñ @ûRò iûjòZý gòlKuVûeê _ûAfò ö QêUòùjaû _ùe QûZâûaûiKê @ûiò Zêc PòVòUò _Xÿòfò ö
Nùe Zêùc icùÉ ùcû _ûAñ aýÉ ö QûZâûaûiùe cêñ ^ì@û ö Zêccûûe ]ûeYû Nùe ù~còZò
Pkê[ôfò GVò ùicòZò Pkê[ôaò ö GVò iaê gévkòZ ö iKûkê CVò _âbûZ _âû[ð^û Keò icùÉ _Xÿûùe
aiò~ûCQê ö Méj_ûV iûeò Zû_ùe iì~ðýKòeY _Wÿòaû cûùZâ iì~ðý ^ciÑûe KeêQê ö iKûk 6Uûeê 9Uû
bòZùe ^òZò\ò^ò@û Mû]ê@û_û]ê@û @û\ò Kû~ðý iûeò aò\ýûkdKê ~òaû _ûAñ _âÉêZ ùjCQê ö 10Uûeê @_eûjÙ
4Uû _~ðý« aò\ýûkd ^òNð @^êiûùe @ûc Äêfùe ^òdcòZ _ûV_Xÿû jêG ö Äêf QêUòùjaû _ùe @ûùc
ùMûWÿjûZ ù]ûA Äêf ù_ûhûK a\kûA KòQò jûfêKû RkLô@û LûC ö Zû_ùe aMòPûKûc, QûZâûaûi
iùÀ iûeò ùLkòaûKê ~ûC ö ùiVê ùèò _eòÃûe ùjûA _âû[ð^û Keê ö @ûc Nùe ù~Cñ _âû[ð^û
MûC[ôùf, GVò aò ùijò _âû[ð^û ^ùcû ^òe¬^ Mû^ Keû~ûCQò ö _âû[ð^û ieòaû _ùe Äêf, QûZâûaûi
115

I ^òR ^òRe iêaò]û @iêaò]û aòhdùe _eòPûkK I @^ýû^ý MêeêRú-Mêeêcû@ûu ijòZ @ûùfûP^û Keê ö
i§ýû iûZUûeê \gUû _~ðý« _êYò _ûV_Xÿû ö 10Uû 30 cò^òUþ c¤ùe eûZâò ùbûR^ iûeò ^òR ^òRe
aûi^Kêi^ ù]ûA 11Uû c¤ùe ùgûA~ûC ö ùZYê GVûùe aògévkòZ ùjaûe C_ûd aò ^ûjó ö
Zêùc RûYò Lêiòùja- QûZâûaûi ^òdc @^êiûùe _ePyðû, @^ýKê @_cû^ Keòaû, @^ýKê
@iêaò]ûùe _KûAaû, còQ Kjòaû, @^ýe Rò^òhKê ùÂ~òaû G _âKûe Leû_ Kû~ðýe bûa^û Kûjûeò
c^Kê @ûiò^[ûG ö GVò @ûùc ZkC_e ùgâYúe QûZâQûZâú I gòlKcûù^ ùMûUòG _eòaûe bkò ejòQê ö
cêñ GVûùe bfùe @Qò ö Äêf I Äêfe QûZâûaûi ùcû _ûAñ ùagþ iêL\ ù_âeYûe c¦òe ùjûA_ûeòQò ö
cwkcd bMaûû Ké_ûeê icùÉ Nùe Kêgkùe [ôa ö
öû AZò öû
Zêce iû^bûA
Kê^û
VòKYû
ù_âeK : _âû¯ò : UòKU
iùeûR Kêcûe ^ûdK i¬êaûkû ^ûdK
_fäògâú QûZâûaûi Mâûc/WûK : gâú_ûfò
MWÿ-cûYòùKgßeú Cy aò\ýûkd Ròfäû : iê¦eMWÿ
iê¦eMWÿ _ò^þ
_ò^þ
^cê^û-3
Zêùc ù\Lô[ôaû GK _êÉK _â\gð^ú aòhdùe iûw ^òKUKê _Zâ ùfL ö
aûfòMêWÿû
_âòd cûî, cûyð 20, 2010
ùcûe @û«eòK gêùbzû ùâê ö cCiû, cûCiú I aW ÿ@_ûuê ùcûe _âYûc RYûAù\aê ö ùZû
PòVò _Xÿò cêñ I ùcûe Äêf iûwcûù^ ùagþ @û^¦òZ ùjfê ö
Zê RûYòaûKê PûjóQê @ûce Gjò ùQûU @û\òaûiú ajêk ijeUòùe _êÉK _â\gð^ú Kò_eò @^êÂòZ
ùjfû ö ùi iµKðùe ùcûe @^êbìZò RYûCQò ö
aûfòMêWÿû ijee c¤bûMùe [ôaû @ûc Äêfþe ùLk_Wÿò@ûùe _êÉK _â\gð^ú MZ 10 ZûeòLeê
15 ZûeòL _~ðý« ùjûA[ôfû ö @ûc Äêfe _òfûcûù^ iûwùjûA 12 ZûeòLùe _â]û^gòlKu ijòZ
_â\gð^ú ù\Lô~ûA[ôfê ö Gjò _â\gð^úùe 110Uò _êÉK _âKûg^ú iõiÚû aòKâdùK¦â ùLûfò[ôùf ö IWÿògûe
aòbò^Ü @keê I IWÿògû aûjûe eûRýe _âKûg^ iõiÚû G[ôùe ù~ûM ù\A[ôùf ö RûZúd _êÉK ^ýûi,
116

eûRý _ûVý_êÉK iõiÚû, IWÿògû iûjòZý GKûùWcú I eûRý @û\òaûiú MùahYû _âZòÂû^ bkò _eòPòZ iõiÚû
^òR ^òRe _âKûgòZ _êÉK _â\gð^ Keò[ôùf ö _âùZýK iõiÚû eòjûZò cìfýùe _êÉK ù\C[ôùf ö MÌ,
KaòZû, _êeûY, C_^ýûi, gògê iûjòZý, ^ûUK, bR^Mâ^Ú, MYòZ _êÉK, iû]ûeY mû^, ùbhR aò\ýûe
_êÉK, Rúa^ú iûjòZý, Mâ^Úûakò G_eò @ù^K _êÉK aòKâò ùjC[ôfû ö GùZiaê aòhdùe GùZ
_âKûee _êÉK ùfLû~ûAQò I RûYòaûKê @Qò Gjû @ûcKê @û½~ðý Keò[ôfû ö
@ûc _â]û^gòlK ùMûUòG _ùe ùMûUòG _êÉK bûe ù\LûAùf ö cêñ I ùcûe iûwcûù^
bûMaZ, ùMû_a§êu ]cð_\ I cjûZàûMû§úu @ûZàRúa^ú Mâ^Ú KòYòfê ö _â]û^gòlK aò Äêf _ûVûMûe
_ûAñ aûQòaûQò ajò KòYòùf ö KaòZû _ûV ibûùe @ûc @ke aògòÁ ùfLK aògß^û[ aûaê ù\Lûùjùf ö
@ûccûû jûZùe ajò ù\Lô Kjòùf @ûcKê _âgõiû Kùf ö _êÉK cYòh Rúaê a§ê Gjû _â\gð^ú
aêfò ù\Lôaûe @^êbìZòKê @]ôK iàeYúd Keòù\fû ö ùZûe ~\ò KòQò @^êbìZò [ûG, ùZùa PòVò ùfLô
RYûAaê ö Gùa ]^ýaû\ ù\A ejêQò ö
. IN
l
öû AZò öû
r t a ùZûe _âòd a§ê

_ùeg
o
VòKYû
P
ù_âeK : _âû¯ò : UòKU
_ùeg _â]û^
i a cûî ùaùjeû
d
@Ác ùgâYú @Ác ùgâYú
aûfòMêWÿû jûAÄêf, aûfòMêWÿû LRêeò_Wÿû jûAÄêf
K§cûk
.O K§cûk
w
_ò^þ _ò^þ
w
9.2.3 : aýqòMZ _Zâ ùfLôaûe _âYûkú
w
_ìaðfòLôZ Zòù^ûUò _Zâ aýqòMZ _Zâe ^cê^û ö Gjò Zòù^ûUò _ZâKê _Xÿò @ûùc RûYòùf ù~-
aýqòMZ _Zâ ùfLôaûe _âYûkú ejòQò ö aýqòMZ _Zâ ùfLôaûùaùk @ûùc ^òcÜfòLôZ Ée I \òMMêWÿòK
_âZò ¤û^ù\aû CPòZ ö
(K) _â[ùc _Zâe WûjûY _ûgßðe C_e bûMùe ù_âeK ù~Cñ iÚûêê _ZâUò ùfLêQ«ò, ùijò iÚûê
^ûc I ùKCñ\ò^ ùfLôùf ùijò\ò^ aû ZûeòL Zk]ûWÿòùe ùfLû~òa ö ~[û
Zû.08-10-2010 /
ZòeêYû _ûdZ aò\ýûkd cêKê¦_ûUYû
/
êiòõj_êe
ù\ûk_ìòðcû, 2010 18 Rû^ê@ûeú 2010
(L) iÚû^ I VòKYû ùfLôiûeò \ßòZúdùe _Zâe aûcbûMeê _â[ùc iù´û]^ Keò _ZâùfLû @ûe¸
ùja ö ù_âeK _Zâ _ûAaûKê [ôaû iµKòðZuê ~[ûaò]ô i¹û^, gâ¡û I @û\eiìPK iù´û]^ Keò
_Zâ ùfLôùa ö GVûùe cù^ eLôaûKê ùja aýqòMZ _Zâ _âûdZü Zò^òùMûUò Éee iûcûRòK
117

iµKðKê ùÂ @û\û^_â\û^ ùjûA[ûG ö ~[û K^òÂ aû gâù¡d aýqòuê ùfLû~ûG, aeòÂ aû
i¹û^^úd MêeêRûê ùfLû~ûG I icadiÑ a§ê aû @û\ee aýqòcûûê ùfLû~ûG ö K^òÂ
aû gâù¡dcûû _ûLKê _Zâ ùfLôùf iù´û]^ Gjò_eò Keû~ûG gâù¡d ^ùe¦â, gâ¡ûiÝ\
aò¦ê, gâù¡dû fò_ò, KfýûYúd êò, KfýûYúdû MúZû, @û\ee eê\â, @û\eYúdû UòKò, ùiÜje
_âbûZú AZýû\ò ö aeòÂ aû MêeR
ê ^cûûê _Zâe @ûe¸ùe Gjò_eò iù´û]^ Keû~ûA ùfLû~ûG
cû^^úd cûcê, _ìR^úd aû_û, i¹û^^úd ^^û, _ìRûiÝ\ MêeêRú, _ìRý \û\û, _ìR^údû ùaûC,
cû^^údû LêWÿú, aùeYýû @_û, _ec_ìRýû ùRùRcû AZýû\ò ö icadiÑ aû @û\ee a§êu
_ûLKê _Zâ ùfLôfûùaùk iù´û]^ Gjò_eò Keû~ûG; ~[û _âòd ùK\ûe, @«ew Kck,
@û\ee fkòZ, @û\eYúdû Z^êRû, ùiÜje Kck _âbéZò ö
(M) _Zâe ZéZúd ÉeKê aòaeY Ée Kêjû~ûG ö Gjû _Zâe cêLý aòbûM ö _Zâù_âeK _Zâ_âû_Ku
Cùgýùe ^òRe MêeêZß_ìð K[û aû iìP^û ùfLô[ûG ö _ZâUòKê aògßûi^úd I MâjYúd Keòaû
_ûAñ iù´û]^ _ùe ùKùZûUò @^êùz\ùe _âiw að^û Keû~ûA[ûG ö iek I Kù[û_K[^
ùg÷kúùe _ZâUò ùfLû~ûA[ôùf Zûjû iÝÁ I iêL_ûVý ùjûA[ûG ö aòaeY bûMùe _â[ùc
iù´û]^, _ùe_ùe iù´û]^ ZkKê ùQûU @^êùz\UòG ùfLû~ûG ö iù´û]^Kûeúuê ~[ûcû^ý
\ò@û~ûA gòÁûPûe_ìaðK Zûue gêbKûc^û Keò PòVòe iûe aqaýUò Gjò @^êùz\ùe iìPòZ
jêG ö _âû_Ku _\aú @^êiûùe _Zâ ùfLK ^òRe ùiøR^ý, ùiÜj, bqò I cwkKûc^û
Keò[û«ò ö ~[û ùcûe _âYûc ù^ùa / ^ciÑûe MâjY Keòùa / bìcòÂ _âYûc ù^ùa / ùiÜj
ùâê / gêùbzû ùâ / @ûgúaðû\ ùâê / bqò_ìZ _âYûc MâjY Keòa ö Gjû_ùe aWÿcûûê
_âYûc I ~[ûcû^ý RYûAaû ijòZ iû^cûûê gâ¡û I ùiÜj RYûA PòVò ùfLôaûe Cùgý
aòhdùe iõùl_ùe iìP^û \ò@û~ûG ö Gjûe _eaðú @^êùz\ùe _Zâ\ûZû ^òRe _âZò_û\ý
_âiw að^û Ke«ò ö
(N) _Zâe ùgh @^êùz\ùe gêb Kûc^û _âKûg Keû~ûG ö _ZâùfLû ù~CñVò ùgh ùja, Zû
ZkKê AZò ùfLû~ûG ö AZò ZkKê _Zâù_âeK ^òR i´§Kê iìPòZ Keò ^òRe ^ûc CùfäL
Keò[û«ò ö
/ AZò / (@[aû AZò,)
ùZûe gêbûKûú bûA /
ùZûe @«ew iêKû« AZýû\ò ö
118

(O) iû]ûeYZü _ZâMêWÿòK ù_ûÁKûWð, @«ùðgúd _Zâ I f`û_ûùe _Vû~ûA[ûG ö f`û_û UòKU
ZkKê \lòY _ûgßðùe _âû_Ku VòKYû I aûc _ûgßðùe ù_âeKu VòKYû _ò^þùKûWþ ^é iÝÁ
bûaùe ùfLû~ûG ö VòKYû ùfLûe ^cê^û
ù_âeK : _âû_K : UòKU
ecûKû« _êjûY iê]ûeK _êjûY
KßûUe ^õ. aò/88 Mâû. êûw
iû. Zkiûjò WûK. ieù\B_êe
WûK.Zêkiú_êe, KUK Ròfäû : ùLû¡ðû
_ò^þ _ò^þ
IN
9.2.4 : ieKûeú _Zâ : @ûùc @ûc ù\g I _âù\g c¤ùe MYZª gûi^ aýaiÚû bòZùe
.
l
ejòùQ ö @ûc i´ò]û^ @^ê~ûdú gûi^ aýaiÚûKê iû]ûeYZü ieKûeú aýaiÚû Kêjû~ûG ö GjûKê
a
t
_âûgûi^òK ^òdc I _eòPûk^û aò]û^ bûaùe aêSû~ûG ö IWÿògûùe IWÿò@û bûhûùe @ûbý«eúY
o r
ieKûeú KûMR_Zâ, Z[ý fòL^, ùeKWð aû ^[ô_Zâ _âÉêZ jêG ö RûZúd Ée _ûAñ ^òùðg^ûcû I
PòVûakú Cbd AõeûRú I jò¦ú bûhûùe ùfLû~ûA[ûG ö @ûc eûRýe aòbò^Ü ieKûeú, @¡ð ieKûeú,
i a P
ieKûeú ißúKéZò_âû¯ I ùaieKûeú Kû~ðýûkd, ^òMc, iõiÚû, icòZò, KùfR, Äêf, @`òiþ, Zjiòf,
\¯e, _ûdZ icòZò, KùPeò, [û^û AZýû\ò iõiÚûcûûê ù~Cñiaê PòVò_ZâMêWÿòK \ò@û~ûG I Giaê
d
iõiÚûeê ^òùðgûakú I PòVò @ûiò[ûG iaêMêWÿòKê ieKûeú _Zâ Kêjû~ûG ö
.O
Rîû]ûeY icìj bûaùe @[aû aýqòMZ bûùa ieKûeú iõiÚûe Cy Kéð_luê ^òR ^òRe
w
iêaò]û-@iêaò]û, @û_ò-@bòù~ûM, ^òùa\^-@ûùa\^, iìP^û-Uò_ÝYú I @bòcZ-_âZòaû\ AZýû\ò ùfLô
w
RYûAùf ZûjûKê \eLûÉ aû @ûùa\^ _Zâ Kêjû~ûG ö ieKûeú \¯eeê Kéð_lu _ûLeê @ûiò[ôaû
PòVò aû iìP^û cìkK ^òùðg^ûcûKê ieKûeú _Zâ aû ieKûeú PòVò bûaùe MâjY Keû~ûG ö iêZeûõ
w
_âûgûi^òK ùlZâùe @û\û^_â\û^ ùjC[ôaû \eLûÉ, @ûù\g^ûcû
I Kû~ðý_^Úû @^êiûeú PòVòKê ieKûeú _Zâ Kêjû~ûG ö
9.2.5 : ieKûeú @`òiþKê _Vû~ûC[ôaû I ùiVûeê @ûiê[ôaû _ZâMêWÿòKùe gòÁZû, ùiøR^ý,
b\âZû I iû´ò]û^òK C_û]ô _âZò ~[û~[ cû^ýZû ejò[ûG ö ieKûeú Kû~ðýûkdVûeê @ûiê[ôaû PòVûùe
aû _Zâùe iõiÚûe _âZúK aû iàûeKú ùcûje, PòVòùfLû KûMR I _Zâù_âeK @]ôKûeúu ißûle ijòZ
ùcûje aýajéZ ùjûA[ûG ö Gjò ccðùe ùKùZûUò ieKûeú _Zâ I \eLûÉ fòLê ^cê^û Zùk
\ò@ûMfû ö ùiMêWÿòKê _Xÿ I flý Ke ö
119

^cê^û-1
_â]û^gòlKu ^òKUKê QêUò c¬êe _ûAñ ùMûUòG \eLûÉ ùfL ö
i¹û^^úd gâú~êq aòiðûcêû Cy cû¤còK aò\ýûkde _â]û^gòlK cùjû\d,
(ùgâYú gòlKu Reò@ûùe aû @aMZò Kâùc)
cjûgd,
i¹ûê ijòZ RYûCQò Kò cêñ, gâú _âi^Ü Kêcûe \kûA, @ÁcùgâYú, Zû.20-02-2010Vûeê
Zû.25-02-2010eòL _~ðý« Rßeùe _úWÿòZ [ôfò ö Gjò \ò^MêWÿòKùe cêñ aò\ýûkdùe C_iÚòZ
ùjûA_ûeò ^[ôfò ö G[ô_ûAñ ùcûe C_iÚû^ gZKWÿû jûe Kcò~ûAQò I ùgâYúgòlK cùjû\d ùcûùZ
^òdcZü ùgâYú _âùag _ûAñ @^êcZò ù\C^ûjû«ò ö
G[ô ^òcù« cêñ WûqeuVûeê @ûYò[ôaû Rße i´§úd _âcûY_Zâ I aû_ûu ißûleùe fòLôZ
@ûùa\^ _Zâ G[ôùe iõ~êq KeòQò ö
GYê aò^úZ _âû[ð^û KùeKò @û_Y C_efòLôZ \ò^MêWÿòK _ûAñ ùcûùZ QêUò c¬êe Keò ùgâYúùe
_ûV MâjY _ûAñ @^êcZò _â\û^ Kùf cêñ @û_Yu _ûLùe C_KéZ ejòaò ö
@û_Yue
@ûmû]ú^ QûZâ
eûCeùKfû gâú _âi^Ü Kêcûe \kûA
Zû.27-02-2010 8c ùgâYú, ùeûfþ ^õ. 18
^cê^û-2
Zêc Mâûcùe ^kKì_ L^^ _ûAñ _ûdZ icòZò C^Üd^
@]ôKûeúuê GK @ûùa\^ _Zâ / \eLûÉ ùfL ö
cû^^úd ùQò_\û _ûdZ icòZòe C^Üd^ @]ôKûeú cùjû\d, ùQò_\û, @^êMêk ö
aòhd : \ûòiûjò Mâûcùe ^kKì_ L^^ I aiûY _ûAñ @^êùeû] ö
cjûgd,
^òùa\ê @bò_âûd GjòKò ù~ @ûc \ûòiûjò MâûcUò cwk_êe Mâûc_ûdZ @«bêðq ö @ûc
Mâûce ùfûKiõLýû _¦egjeê @]ôK ö GùZ ùfûKiõLýû ^òcù« gê¡ _û^údRke aýaiÚû ^ûjó ö
Mâûcùe \êAUò _êeêYû Kì_ C_ùe ùfûKcûù^ _ûYò _òAaûKê ^òbðe Keò@ûiêQ«ò ö \úNð\ò^ ]eò @ûùa\^
Keòaû _ùe Pûeòahð Zùk ùMûUòG ^kKì_ ieKûeú bûaùe Mâûc cSòùe aiû~ûA[ôfû ö cûZâ Zûjû
120

Gùa \êAcûi ]eò @Pk ùjûA~ûAQò ö @ûMKê _âak Leû\ò^ @ûiêQò ö Gùa GKcûZâ Rk[ôaû _êÃeòYúUò
c¤ gêLô @ûiòfûYò ö @ûC cûiK _ùe Mâûcùe Leû ijòZ C}U Rkûbûa ù\Lû~òa ö
GYê iaò^d @^êùeû] Keê ù~, @û¸ Mâûcùe [ôaû _êeêYû ^kKì_UòKê ~[ûgúNâ ceûcZò Keòaû
ijòZ Mñûe \lòY I Ce cêùe @Zò Kcþùe \êAUò ^ì@û ^kKì_ L^^ I aiûY _ûAñ @ûgê _\ùl_
MâjY Keòaû ùjùf @ûù¸cûù^ @û_Yu _ûLùe Pòùeû_KéZ ejòaê ö
@û_Yue aògßÉ
\ûiûjò Mâûcaûiúaé¦
\ûòiûjò ißûle : K-
Zû.18-01-2010 L-
. INM-
^cê^û-3
al
t
Zêc @kùe aýû_ò[ôaû iõKâûcK ùeûMe ^òeûKeY ^òcò aòbûMúd
Cy Kéð_lu _ûLKê \eLûÉUòG ùfL ö
o r
P
cû^^úd ißûiÚý ^òùðgK, IWÿògû, bêaù^gße ö
i a
(cû^^úd âew_êe Ròfäûe cêLý PòKòû @]ôKûeúu Reò@ûùe)
cjûgd,
d
.O
^òùa\ê @bò_âûd GjòKò, @ûc cYò`êfeû Mâûc_ûdZùe @ûRòKê \g\ò^ ùjfûYò GK_âKûe
w
@RYû Rße aýû_òQò ö \ò^Kê\ò^ Rßee iõKâcY aXÿòPûfòQò ö Rßee _âû\êbðûaùe _âûd @gúeê @]ôK ùfûK
@ûKâû« ùjùfYò ö AZòc¤ùe Zò^òRYue céZêý NUòQò ö \gLò Mâûce ùfûK Gùa bdùe @Q«ò ö
w
@]ôKûõg @gòlòZ I iû]ûeYùfûK ùjûA[ôaûeê SWÿû`êuû bkò @§aògßûie @]ú^ ùjCQ«ò ö iÚû^úd
w
_ûdZ icòZòe C_PòKòûkde Wûqe I ißûiÚýùiaòKûcûù^ \êA[e aêfò~ûA KòQò Jh] a^ KeòQ«ò ö
cûZâ Rßee iõKâcY aXÿòaûùe fûMòQò ö G aòhdùe cêLý PòKòû @]ôKûeúuê ù\LûKeò @ûù¸cûù^
@ûùa\^ _Zâ ù\A[ôfê ö cûZâ G~ûG @ûLô\égò@û _\ùl_ ^ò@û~ûA ^ûjó ö
GYê @û_Yuê aò^úZ _âû[ð^û Keê@Qê ù~ ~[ûgúNâ ùeûMe KûeY ^òeì_Y Keò C_~êq PòKòû
ùiaû ù~ûMûAù\aû ùjùf @ûùc Gjò @ke aûiò¦ûcûù^ @û_Yu ^òKUùe Pòe KéZm ejòaê ö
@û_Yue aògßÉ
cYò`êfeû @]ôaûiúaé¦, cYò`êfeû
Zû.09-02-2010 ißûle : K-
L-
M-
121

VòKYû
êjeò \òMf (Mâûc cêLý) gâú~êq ißûiÚý aòbûMe ^òùðgK, IWÿògû
iû- cYò`êfeû bêaù^gße
WûK- Se_ûfò _ò^þ
Ròfäû- ^ì@ûMWÿ
_ò^þ
^cê^û-4
aò\ýûkde \eò\â QûZâ_ûY×òeê @û[ôðK iûjû~ý _ûAñ Zêùc @ûùa\^ Keò[ôf ö Zêc @ûùa\^ùe [ôaû
KòQò @iÝÁ Z[ý aòhdùe _â]û^gòlKuVûeê _ûA[ôaû PòVòe _âZêýe ù\A PòVòUòG ùfL ö
cû^^úd c]ê_êe Cy cû¤còK aò\ýûkde _â]û^gòlK,
cùjû\d ... ... ... ... ... ... ... ... icúù_hê ö
aòhd : aò\ýûkde \eò\â QûZâ_ûY×òeê @û[ôðK iûjû~ý _ûAaû _ûAñ iÝÁ Z[ý _â\û^ aòhdùe ö
ijûdK iìP^û : @û_Yu Kû~ðýûkd _Zâ ^õ.21, Zû.15-01-2010 @^êiûùe ö
cjûgd,
~[û~[ i¹û^ I aò^de ijòZ @û_YuVûeê _ûA[ôaû C_efòLôZ _Zâûu I aòhd i´§ùe
cêñ iÝÁ iìP^û I Z[ýcìkK _âcûY_Zâ @û_Yu i\d aòPûe I _\ùl_ ^òcù« _â\û^ Keê@Qò ö cêñ,
gâú @ûùfûK Kêcûe ^ûdK, _òZû- aû^ûé ^ûdK, iû-c]ê_êe, @û_Yu aò\ýûkdùe @Ác ùgâYúùe
_ùXÿ ö ùcû _òZûu @û[ôðK @aiÚû @Zò ùgûP^úd ö cìf fûMò aû_û Q@RY i\iý aògòÁ _eòaûee
beYù_ûhY Ke«ò ö G_eò @aiÚûùe ùcûùZ _XÿûAaû _ûAñ ùi @ic[ð ö Gjò KûeYeê cêñ \eò\â
QûZâ_ûY×òeê @û[ôðK iûjû~ý _ûAñ @ûùa\^ Keò[ôfò ö Gùa @û_Yu _Zâe ^òùðg @^êiûùe cêñ @ûc
_eòaûee aò._ò.Gfþ KûWðe @aòKk ^Kf I eûRiß @]ôKûeúuVûeê @ûYò[ôaû aû_ûu aûhòðK ùeûRMûee
_âcûY_Zâ ijòZ Mâûc _ûdZ ie_u iê_ûeòi _Zâ \ûLf KeêQò ö
@û_Yu ^òKUùe aò^úZ @^êùeû] Keê@Qò ù~ ùcûe Giaê Z[ýKê aòPûeKê ùÂ aò\ýûkde
\eò\â _òfûu _ûAñ CòÁ QûZâ_ûY×òeê ùcûùZ cûiòK @û[ôðK iûjû~ý ù\ùf @û_Yu i\d aòPûe ^òKUùe
Pòe KéZm ejòaò ö
@û_Yue @ûmû]ú^ QûZâ
c]ê_êe @ûùfûK Kêcûe ^ûdK
Zû.20-01-2010 @Ác ùgâYú, ùeûfþ ^õ.05
122

9.2.6 :
C_ùe \ò@û~ûA[ôaû PûeòùMûUò ^cê^û \eLûÉ aû ieKûeú @ûùa\^ _ZâKê aòPûe Kùf @ûùc
RûYòaû ù~
(K) @ûùc iû]ûeY ùfûùK ieKûeú Kéð_lu ^òKUKê ù~Cñ _Zâ ùfLê Zûjû \eLûÉ ö
(L) ieKûeú \¯e aû iõiÚûu _ûLeê @ûc iû]ûeY ùfûKu _ûLKê ù~Cñ _Zâ @ûùi Zûjû ieKûeú
@ûù\g^ûcû aû ieKûeú PòVò ö
(M) ieKûeú Kéð_lu _ûLKê \ò@û~ûC[ôaû \eLûÉùe _â[ùc gúhð bûMùe cû^^úd gâú~êq
KUK Ròfäûe Ròfäû_ûk cùjû\d / cû^^úd gâú~êq aò\ýûkd I MYgòlû aòbûMe gûi^ iPòa,
N
IWÿògû ieKûe / cû^^úd cêLý PòKòû @]ôKûeú, aeMWÿ / _âbéZò ùfLû~ûA[ûG ö
l . I
Zû_ùe Zk]ûWÿòe aûc_ûgßðùe cjûgd G _âKûe iù´û]^ _\ ùfLû~ûA \eLûÉe
a
aòhdaÉê @ûe¸ jêG ö cûZâ ieKûeú Kéð_luVûeê @ûiê[ôaû ieKûeú _Zâùe gúhðbûM
r t
^[ûG ö ùKak cjûgd / @[aû _âû_Ku iõlò¯ iõmû ^ûc iìP^û (gâú~êq cògâ / WKÖe \ûg /
o
gâú~êq ^ûdK, G_eò) ùfLû~ûA _Zâe aòhdaÉê að^û Keû~ûG ö
i a P
(N) ieKûeú _Zâe ùghùe aûc bûMùe iÚû^ I ZûeòL ùfLû~ûG I WûjûY _ûgßðùe _Zâ ~ûjûu
ißûleùe _Vû~ûG, Zûjûu ißûle / ^ûc I ùcûje fMû~ûA[ûG ö ~[û
Uûwú
d @û_Yu aògßÉ
.O
Zû.10-02-10 Mâûcaûiú aé¦
w
@[aû
w
eNê^û[_êe @û_Yue aògßÉ
Zû.12-01-10 Ûae _ûZâ
w
(aWÿMñû _ûdZ icòZò-ùcûje Qû_)
@[aû
ißûle
Zû.18-02-10 Kû~ðý^òaðûjú @]ôKûeú
(O) ieKûeú _Zâùe ùghùe AZò ùfLû~ûA ^[ûG ö G[ôùe @û_Yue / aògßÉ, ag´\,
@ûmû]ú^ / G _âKûe i´§iìPK _\ aýajûe Keû~ûA[ûG ö ~[û
@û_Yue aògßÉ @û_Yue ag´\
ù^ZûRú ~êa _eòh\e ibýibýûaé¦ Mâûcaûiú aé¦, ^úkKY×_êe
cwk_êe
123

(P) ieKûeú _ZâMêWÿòK f`û_û aû aWÿ Lûcþùe \ò@û~ûA[ûG ö G[ôùe c¤ VòKYûUò iê_ûVý I ^òbêðf
bûaùe ùfLû~òaû \eKûe ö ùKùZK ùlZâùe @ûùc _âZýl bûaùe ~ûA ù\LûKeò Kéð_luê
@ûùa\^ _Zâ ù\A[ûC ö G ùlZâùe f`û_û aû Lûcþùe \eLûÉUò \ò@û~ûA_ûùe @[aû
\ò@û~ûA ^_ûùe ö f`û_û ^[ôùf VòKYûe @ûagýK _ùWÿ ^ûjó ö
VòKYû ùfLôaûe _âYûkú
gâú a^cûkú cògâ gâú~êq RkùiP^ @]ôKûeú, _êeYê ûMWÿ
Mâûc : ^¦òiûjò Ròfäû : ^dûMWÿ
WûK : ^ì@û_ûUYû _ò^þ
Ròfäû : ^dûMWÿ
_ò^þ
9.2.7 : Kûeaûeú _Zâ aû aýûaiûdòK _Zâ
aûYòRý aû aýaiûd i´§úd ù\Yù^Y, KòYûaòKû, fûblZò I @õg]^ AZýû\ò aòhdKê ùÂ
@û\û^ _â\û^ ùjC[ôaû _ZâKê Kûeaûeú _Zâ aû aýûaiûdòK _Zâ Kêjû~ûG ö Gjûe @^ý ^ûc
aûYòRòýK _Zâ ö ùKøYiò aûYòRý _âZòÂûêê Rò^òh cMûAaû, KòYòaû, KòYû Rò^òhe bfc¦ iµKðùe
@bòù~ûM I _âgõiû Keòaû, I Rò^òhe C_KûeòZû @_KûeòZû aòhdùe RûYòaû _ûAñ ù~Cñ PòVò ùfLû~ûG
I G iµKðùe aûYòRý iõiÚû _ûLeê ù~Cñ Ce còkò[ûG ùiiaêKê aûYòRòýK _Zâ bûaùe MâjY
Keû~ûG ö _âûdZü G _âKûe _Zâ ieKûeú _Zâ _âYûkúùe ùfLû~ûA[ûG ö ùKùZûUò ^cê^û GVûùe
\ò@û~ûC@Qò ö
^cê^û-1
_êÉK KòYòaû _ûAñ _êÉK _âKûgK I aòùKâZûu ^òKUKê _Zâ ùfL ö
cû^^úd cêLý _eòPûkK, gâúPú _âKûg^ú, aû\ûcaûWÿò, KUK ö
cjûgd,
ùcûe ^ciÑûe MâjY Keòùa ö \dûKeò @û_Yu \ßûeû _âKûgòZ I @û_Yu _êÉK bûeùe
aòKâd _ûAñ [ôaû ^òcÜfòLôZ _êÉKMêWÿòK _â\ VòKYûùe bò._ò. _ûiðf \ßûeû C_~êq eòjûZò cìfýùe ùcû
^òKUKê ù_âeY Keòùa ö G[ô ^òcò @Mâúc ißeì_ U.300.00 (Zò^ògj Uuû) @ûRò WûK ù~ûùM
c^ò@Wðe Keò _VûAfò ö c^ò@Wðe eiò\þe ^Kf Gjò _Zâùe iõ~êq ùjûAQò ö
@ûgû Kùe ùcûe @^êùeû] elû Keò @ûagýK ùjC[ôaû _êÉKMêWK
òÿ ù~ûMûAù\ùa ö ]^ýaû\ ö
@û_Yue aògßÉ
Seòùfû gâú ice cê\êfò
Zû.19-01-2010
124

_êÉK ZûfòKû
1ö gâúPú _âa§ I _Zâcûkû : 1 L
2ö iek IWÿò@û aýûKeY Kk^û : 2 L
3ö IWÿògûe cjû_êeêh : 1 L
4ö C}ke ù\aûù\aú : 1 L
5ö @ûc _að_aðûYò : 1 L
VòKYû
gâú ice cê\êfò gâú~êq cêLý _eòPûkK
N
@Ác ùgâYú gâúPú _âKûg^ú
iû^Seòùfû aò\ýû_úV
iû/ù_û. Seòùfû
. I
WûK- aû\ûcaûWÿò, KUK
_ò^þ
l
Rò. ùLû¡ðû
_ò^þ
r t a
^cê^û-2
P o
i a
Zêùc RùY aýaiûdú ö Zêc aûYòRý iõiÚûKê Kû~ðýûkde Rò^òh_Zâ ù~ûMûAù\aûKê aeû\
d
ù\A[ôaû @^êÂû^ cêLýuê G aòhdùe GK Kûeaûeú _Zâ ùfL ö
.O
cû^^úd C^Üd^ @]ôKûeú, _eûjûU _ûdZ icòZò ö
ijûdK @û_Yu Kû~ðýûkd _ZâiõLýû-180, Zû.12-03-2010
w
aòhd Kû~ðýûkde @ZýûagýK Rò^òh ù~ûMûY iµKðùe ö
cjûgd,
w
w
^ciÑûe ! C_e fòLôZ @û_Yu Kû~ðýûkde _Zâ @^êiûùe @ûc aýûaiûdòK iõiÚû cû¤cùe
@û_Yu aeû\ @^êiûùe ^òcÜfòLôZ Rò^òhMêWÿòK VòKþ bûaùe Z\ûeL Keò ù_âeY Kfê ö G[ô ijòZ
CPòZ eòjûZò ù\A ù~ûMûA ù\A[ôaû Rò^òhe cìfýiìPú _â\û^ KeêQê ö \âaý MâjY Keò ù\d _â\û^
Keòaû ùjùa ö
@û_Yu Kû~ðýûkd ùeKWð_Zâ _ûAñ Zò^òKòZû ißZª cìfýiìPú [ôaû eiò\þ _VûAfê ö G_eò
bûaùe @ûc iõiÚû C_ùe @û_Y gâ¡û I aògßûi eLôùa, Gjû Kûc^û KeêQê ö
@û_Yue ag´\
aûùfgße lúùeû\ Kêcûe iûjê
Zû.18-01-2010 _eòPûkK
gâúflàú bûe, aûùfgße ö
125

Rò^òh ZûfòKû I cìfýiìPú

Kâ.^õ. Rò^òh _eòcûY eòjûZò cìfý ùcûU cìfý
1ö _âòòõ KûMR _ýûùKU 10 _ýûùKUþ U.100/ U. 1000.00
2ö iû]û f`û_û 20 _ýûùKUþ U.75/ U. 1500.00
3ö WUþù_^þ 10 WR^ U.100/ U. 1000.00
4ö PKþ 20 Waû U.50/ U. 1000.00
5ö _ò^þ 10 _ýûùKUþ U.10/ U. 100.00
6ö UýûMþ 10 afþ U.15/ U. 150.00
7ö @Vû 10 aUfþ U.50/ U. 500.00
8ö Kûeþa^ KûMR 5 _ýûùKUþ U.200/ U. 1000.00
iaðùcûU : (Q@jRûe \êAgj _Pûg Uuû) U.6250.00
^cê^û-3
aûhòðK MâûjK ùjaû ^òcò GK _âZòÂòZ i´û\_Zâe _eòPûkKu ^òKUKê _Zâ ùfL ö
cû^^úd ù\÷^òK _ZòâKû icûPûee _eòPûk^û iõ_û\K cùjû\d
cjûgd,
ùcûe ^ciÑûe MâjY Keòùa ö cêñ @û_Yu ù\÷^òK i´û\_Zâ icûPûee aûhòðK MâûjK ùjaûKê
Azû _âKûg KeêQò ö G[ô ^òcù« @û_Yu _ZòâKûùe MZ eaòaûe iõLýûùe (Zû.24-01-2010)
_âKûgòZ aòm¯ò @^êiûùe iêfb _ûVK ùiaû ù~ûR^ûùe @«bêðq ùjaûKê AzêK ö G[ô_ûAñ cêñ MâûjK
ù\d aûa\Kê 20% eòjûZò jòiûa Keò U.200.00 Uuû WûK ù~ûùM _VûAfò ö c^ò@Wðe eiò\þ
K_ò Gjò _Zâ ij iõ~êq KeêQò ö ùcû ^òKUKê WûK \ßûeû i´û\_ZâUòKê ^òdcòZ _VûAaûe aýaiÚû Kùf
cêñ aòùgh C_KéZ ùjaò ö
]^ýaû\ ij...
@û_Yue aògßÉ
ùZfòSeYû eNê^û[ iêêaê¡ò
Zû.18-01-2010
VòKYû
eNê^û[ iêaê¡ò gâú~êq ù\÷^òK icûPûee _eòPûkK
Mâûc / WûK- ùZfòSeY icûPûe ba^, KùPeò ùeûW
Ròfäû- ùK¦êSe bêaù^gße
_ò^þ _ò^þ
126

cùêLôaûKê ùja ieKûeú _Zâ I aûYòRòýK _Zâ ùfLôaû icdùe ^òcÜfòLôZ \òMMêWÿòK _âZò
\éÁò_ûZ Keòaû CPòZ ö
(K) _Zâ ù_âeK I _âû_Ku ^ûc, C_û]ô I VòKYû _â\û^ Keòaû ö
(L) _Zâe KâcòK iõLýû I \ò^ûu _â\û^ Keòaû ö
(M) _ìað _Zâûkû_Kê ijûdK bûaùe iìPòZ Keòaû ö
(N) iù´û]^ VòKþ bûaùe Keòaû ö
(O) CùgýKê iek I iÝÁ bûaùe að^û Keòaû ö
(P) ùghùe ù_âeK ^òRe aògßÉZû _âZò_û\^ Keò ißûle Keòaû I ùcûje fMûAaû ö G[ô ijòZ
VòKþ iÚû^ùe ù_âeK I _âû_Ku VòKYû ùfLôaû ö
. IN
9.2.8 : ^òcªY _Zâ
al
r t
iû]ûeYZü IWÿò@û RûZò GK Ca_âòd RûZò ö _að_aðûYò _ûk^, _ìRû_ûaðY, @^êÂû^, ùfûKûPûe
o
aò]ô _ûk^ I aòaûj-aâZ-_âZòÂû\ò Ca @ûùdûR^ IWÿò@û RûZòe aòùghZß I Rúa^ùg÷kú ijòZ RWÿòZ ö
P
aâZ, aòaûj, _ìRû, ibûicòZò, @ûùfûP^û PKâ, _êeiÑûe aòZeY Ca, Rd«ú Ca, @û^êÂû^òK Ca
i a
I ùckû\ò Kû~ðýKâcùe ù~ûMù\aû _ûAñ @ûcªY RYûA ù~Cñ i´û\ \ò@û^ò@û ùjûA[ûG, ZûjûKê
d
^òcªY _Zâ Kêjû~ûG ö
.O
Gjò _âKûee _Zâùe g± eêPòiµ^Ü ùjûA[ûG ö _âû_Ku jé\dùe ù_âeKu _âZò gâ¡û I i¹û^
RûZ ùjaûbkò bûhûùe _Zâe _âiwKê CùfäL Keû~ûG ö ^òcªY _Zâe gúhðùe AÁù\aZûuê bqò
w
iêc^ RYûA Zûue cjòcû _âKûg _ûC[ôaû ùgæûK aû _\ý _Oþqò ùfLû~ûA_ûùe ö cjû_êeêhu aûYú
w
c¤ C¡ûe Keû~ûA_ûùe ö MùYg _ìRû, ieißZú _ìRû, ^ûc~m, @Á_âjeú, aâZ, aòaûj, Méj _âZòÂû,
w
gâû¡ \òai, AZýû\ò ^òcªY _Zâe gúhð bûMùe Iñ gâú gâú MùYgûd ^cü / Iñ gâú gâú ieißùZ÷ý ^cü
/ Iñ gâú gâú _âRû_Zùd ^cü / # Mwû (ùgûKaûðû) / jùe Ké¾ jùe Ké¾ Ké¾Ké¾ jùejùe / Iñ gâú
~m_êeêhûd ^cü AZýû\ò Pògê¡K AÁ iàûeKú ùfLû~ûA_ûùe ö ^òcªY _Zâ cjûgd I cjûgdûeê
@ûe¸ ùjûA @û_Yue aògßÉ / @û_Yue \gð^ûbòkûhú AZýû\ò iù´û]îìPK _\ \ò@û~ûA Zû
Zùk ^ûc ùfLû~ûA ùgh jêG ö ^òcªY _Zâe ùgh bûMùe Kû~ðýiìPú, Ca @^êÂûê iÚû^, icd,
ù~ûMûù~ûM eûÉû I ^òcªYKûeúu iµìð VòKYû ùfLû~ûA[ûG ö
Gjò ccðùe ùKùZûUò ^òcªY _Zâe fòL^ ^cê^û \ò@û~ûCQò ö ùiMêWÿòKê _Xÿ I flý Ke ö
127

^cê^û-1
Zêc aò\ýûkde MùYg _ìRûùe ù~ûMù\aû _ûAñ ^òcªY _ZâUòG _âÉêZ Ke ö
Iñ gâú gâú MùYgûd ^cü
(ùgæûK c¤ ùfLû~ûA_ûùe ö) gâú MùYgu PòZ â _âZ òc û
cjûgd / cjûgdû,
PkòZ bû\âcûi gêKæ PZê[ðú @MÁ 28 ZûeòL gêKâaûe \ò^ @û¸ ùMû_a§ê iàûeKú aò\ýû_úVe
_eòieùe aòNÜ aò^ûgK gâú gâú MY_Zòue _ìRû _ûeµeòK eúZòùe @^êÂòZ ùja ö
GYê aò^úZ @^êùeû], @û_Y Gjò _ìRû Caùe iû\e ù~ûM\û^ Keò @û¸cûûê CûjòZ
Keòaû ùjùa ö @û_Yu gêb @ûMcê _âZúlûùe
öû AZò öû
@û_Yue _âYZ
ùMû_a§ê iàûeKú aò\ýû_úV aò\ýûkde QûZâQûZâú aé¦
Zû.10-08-2010
Kû~ðýiìPú :
1ö ù\aûyð^û : \òaû. 11 NUòKû
2ö _êhÝû¬kò : @_eûjÙ 1 NUòKû
3ö _âiû\ ùia^ : @_eûjÙ 2 NUòKû
4ö iûõÄéZòK Kû~ðýKâc : @_eûjÙ 3 NUòKû
^cê^û-2
Zêc aò\ýûkde aûhòðK Caùe ù~ûMù\aû _ûAñ b\âaýqòcûûê
^òcªY RYûA _ZâUòG ùfL ö
Mû\òaâjà aò\ýû_úV, cêKê¦_ûUYû, aûhòðK Ca-2010
cjûgd / cjûgdû,
@û_Y RûYò Lêiò ùjùa ù~, @ûc @ke _êeûZ^ gòlûkd Mû\òaâjà aò\ýû_úVe aòõgZc
aûhòðK Ca aò\ýûkd _âûwYùe @ûi«û Zû.21-03-2010eòL ùiûcaûe @_eûjÙ 3 NUòKû icdùe
@^êÂòZ ùjaûKê ~ûCQò ö G[ôùe KéZò aò\ýû[ðú I gòlKuê _êeiÑûe aòZeY Keû~òa ö Gjò Caùe gòlû
ckû]úg gâú~êq êjeò cjû«ò ibû_ZòZß KeòaûKê i\d @^êcZò _â\û^ KeòQ«ò ö cêLý @Zò[ô I cêLý
aqû bûaùe aògòÁ Mû§òaû\ú icûRùiaú gâú~êq KeêYûKe ùi^û_Zò I aûMàú _âùìe iekûù\aú
ù~ûMù\aû _ûAñ i\d ißúKéZò _â\û^ KeòQ«ò ö
128

GYê aò^úZ @^êùeû] KeêKò, @û_Y Cq Caùe ù~ûM\û^ Keò aò\ýûkde KcðKðû, gòlK
I QûZâQûZâúcûûê CûjòZ Keòaû ùjùa ö
@û_Yue aògßÉ
Mû\òaâjà aò\ýû_úV gâú ^ùe¦â ùbûk
Zû.10-03-2010 (_â]û^ gòlK)
QûZâQûZâú I gòlKaé¦
Kû~ðýiìPú :
1ö @Zò[ô ißûMZ : @_eûjÙ 2 NUòKû 30 cò^òUþ ö
2ö ibûc^ : @_eûjÙ 3 NUòKû ö
N
3ö ißûMZ iwúZ : @_eûjÙ 3 NUòKû 10 cò^òUþ ö
4ö ibûKû~ðý I @Zò[ôu @bòbûhY :
l . I
@_eûjÙ 3.20 cò^òUþ ö
a
5ö _êeiÑûe aòZeY I i´¡ð^û : @_eûjÙ 4.20 cò^òUþ ö
6ö ibû_Zòu @bòbûhY :
r t
@_eûjÙ 5 NUòKû ö
o
7ö ]^ýaû\ @_ðY I ibûiûw : @_eûjÙ 5.30 cò^òUþ ö
P
(iûõÄéZòK Kû~ðýKâc) : i§ýû 6.30 cò^òUþ ö
i a
^cê^û-3
d
ißMðûùeûjY R^òZ ^òcªY _ZâUòG _âÉêZ Ke ö
.O # Mwû
cjûgd / cjûgdû,
w
w
ùcûe _ìRý_û\ ùRùRaû_û (_òZûcj) aògòÁ ißû]ú^Zû iõMâûcú I icûRùiaú ^Kêk PeY
w
ùR^ûue MZ Zû.10-01-2010eòL aê]aûe iKûk @ûV NUòKû icdùe cjû_âdûY ùjûA~ûAQò ö
ùi Zûue _âòdR^cûûê ZýûM Keò Mwû _âû¯ ùjùf ö _ûeµeòK eúZòùe ùijò cjû^þ @ûZàûue ùcûl
_âû¯ò ^òcò @ù«ýÁò Kòâdû ~[ûaò]ô iµ^Ü ùjC@Qò ö @ûZàûe i\þMZò ^òcò ^òcÜ Kû~ðýiìPú @^ê~ûdú @û_Y
@ûc aûiba^ùe iáZòPûeY Kû~ðýKâcùe ù~ûMù\aûKê @^êùeû] ö
@û_Y i_eòaûe Gjò Kû~ðýùe C_iÚòZ ejò @û¸cûûê @^êMéjúZ KeûAaû ùjùa ö
öû AZò öû
Zû.19-01-2010 : \gûj Kû~ðý @û_Yue ijû^êbìZò@ûgûdú
Zû.20-01-2010 : _âiû\ ùia^ I iáZòibû cû]ùa¦â ùR^û
iÚû^ : Zeûiûjò
icd : \òaû 4NUòKû
129

_âgÜûakú
1 ö _Zâ ùKùZ bûMùe aòbq I KY KY ?
2 ö ieKûeú _Zâ ùfLôaûe _âYûkú KY ?
3 ö ^òcªY _Zâ KûjûKê Kêjû~ûG ?
4 ö aòaûj Ca _ûAñ GK ^òcªY _Zâ ùfL ö
5 ö Zêc @kùe _eòPòZ RùY icûRùiaú iû]êu cjû_âdûY Kû~ðýKâcùe ù~ûMù\aû _ûAñ @^êùeû] Keò
GK ^òcªY _Zâ ùfL ö
6 ö Zêc Mâûcùe @^êÂòZ ùjaûKê ~ûC[ôaû GK KâúWÿû Caùe cêLý @Zò[ô bûaùe ù~ûMù\aûKê @^êùeû]
Keò Rù^÷K b\âaýqòuê @ûcªY _ZâUòG ùfL ö
7 ö Zêùc KòYò[ôaû ùKøYiò GK Rò^òh Leû_ _Wÿòfû ö ZûKê ùèûAùâûKê @bòù~ûM Keò iõ_éq aýaiûd
_âZòÂû^Kê GK _Zâ ùfL ö
8 ö _êeiÑûe aòZeY Caùe ù~ûM\û^ Keòaû _ûAñ b\âaýqòuê ^òcªY _Zâ ùfL ö
9 ö _âZò\ò^ LaeKûMR _Xÿòaû _ûAñ iû^bCYúKê GK C_ù\gûZàK _Zâ ùfL ö
10 ö QêUòùe Zêc NeKê aêfò@ûiòaû _ûAñ a§êu _ûLKê _Zâ ùfL ö
11 ö gòlû\û^ Pûfò[ôaûùaùk ZêcKê @iêiÚZû ùaû] ùjfû ö ùi\ò^ iûcdòK QêUò ù\aû _ûAñ _â]û^gòlKuê
\eLûÉUòG ùfL ö
12 ö Zêùc aò\ýûkdùe Mêeê\òai Kò_eò _ûk^ Kf, G aòhdùe að^ Keò a§êu ^òKUKê _Zâ ùfL ö
13 ö Zêc Mñûe ^\úa§ ceûcZò _ûAñ @bòù~ûM I @^êùeû] Keò Cy Kéð_luê GK \eLûÉ ùfL ö
14 ö Zêc MñûKê GK _KÑûeûÉû ^òcðûY Keòaû _ûAñ @^êùeû] Keò Ròfäû_ûkuê GK \eLûÉ ùfL ö
15 ö Zêc @kùe _âZòÂû ùjûA[ôaû KûeLû^ûe aRðýaÉê _eòùag _â\ìhY KeêQò ö G aòhdùe _\ùl_
ùâûKê _eòùag ^òdªY ùaûWðe ^òùðgKu _ûLKê GK @bòù~ûM _Zâ ùfL ö
16 ö Zêc ÄêfNeKê aò\êýZþ iõù~ûM Keòaû _ûAñ aòbûMúd @]ôKûeúuê GK \eLûÉ ùfL ö
17 ö VòKþ icdùe WûK ^_ûC[ôaûeê @bòù~ûM RYûA WûK aòbûMe Kéð_luê GK \eLûÉ ùfL ö
18 ö Zêc Rúaê flý aòhdùe aWÿbCYúu _ûLKê _ZâUòG ùfL ö
19 ö Zêc _eòaûe _ûAñ LûCUò _WÿòKûWðUòG ù~ûMûAù\aû _ûAñ Ròfäû ù~ûMûYaòbûM @]ôKûeúuê @ûùa\^ _Zâ
ùfL ö
20 ö Zêc ^ñûùe ùMûUòG aýûuþ RcûLûZû ùLûfòaû _ûAñ aýûuþ cýûù^Reþuê \eLûÉUòG ùfL ö
21 ö ù~ùKøYiò Zòù^ûUò Ca aûQò G[ô_ûAñ ^òcªY _Zâ _âÉêZ Ke ö
130

8th MIL Ama Byakaran Odia Download EText Book OdiaPortal - in

Caricato da

Informazioni sul documento

Titolo originale

Copyright

Formati disponibili

Condividi questo documento

Condividi o incorpora il documento

Opzioni di condivisione

Hai trovato utile questo documento?

Questo contenuto è inappropriato?

Copyright:

Formati disponibili

8th MIL Ama Byakaran Odia Download EText Book OdiaPortal - in

Caricato da

Copyright:

Formati disponibili

Downloaded From www.OdiaPortal.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

ùfLKckú : _âù`ie WKÖe ùa÷¾a PeY iûcf (icúlK)

UûA_þ ùiUòõ : fò_ò KäûeòUò, gòLe_êe, KUK

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

µÿæÀÿÿêß ×Áÿ {Óÿæ

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

6. Fúÿ.Óç.Óç. 50 19Àëÿ Ó§æÿLÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ ¯ÿçjæ¨ÿ fæëÿßæÀÿê H A#LÿæÀÿê 49 Ó©æÜÿ

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

11. FÓú.FÓú.Óç 50 20Àëÿ ¯ÿçjæ¨çÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ

12. FÓú.FÓú.Óç. ¨÷{ÿ¿Lÿ 20Àëÿ

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

@¤ûd/_ûV _âiw _éÂû

_â[c @¤ûd IWÿò@û bûhû, ]ß^ò, fò_ò, cûZâû, `kû I g± 1-12

\ßòZúd @¤ûd fòw, aP^ I _êeêh 13-21

ZéZúd @¤ûd _\ _âKeY aòùghý

_c @¤ûd _\ _âKeY iað^ûc

hÂ @¤ûd _\ _âKeY Kòâdû

i¯c @¤ûd _\ _âKeY @aýd

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

IWÿò@û iÝgð aý¬^ ]ß^òMêWÿòK ùjfû-

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

1.10 : aMðý aý¬^

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

ißeað cûZâû C\ûjeY

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

AõeûRú IWÿò@û AõeûRú IWÿò@û

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

_êðMúR IWÿò@û _êðMúR IWÿò@û

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

(N) Rk jó _âûYúu Rúa^ ö

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

_êõfòw Èúfòw-1 Èúfòw-2

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

w ùKCñcûù^, Gjòiaê, ~ûjû~ûjû ö

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

2.3.1 : _â[c _êeêh :

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

GKeì_ aògòÁ MQ, cûQ, _Q, MûB, Sò@, @Rû ö

w WûKeû GK ^òòðÁ Kû~ðýe ^ûc ö

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

Visit pathagara.odiaportal.in for more books.

ùfLKckú : _âù`ie WKÖe ùa÷¾a PeY iûcf (icúlK)

µÿæÀÿÿêß ×Áÿ {Óÿæ

6. Fúÿ.Óç.Óç. 50 19Àëÿ Ó§æÿLÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ ¯ÿçjæ¨ÿ fæëÿßæÀÿê H A#LÿæÀÿê 49 Ó©æÜÿ

11. FÓú.FÓú.Óç 50 20Àëÿ ¯ÿçjæ¨çÿ A¯ÿç¯ÿæÜÿçÿ

12. FÓú.FÓú.Óç. ¨÷{ÿ¿Lÿ 20Àëÿ

ZéZúd @¤ûd _\ _âKeY aòùghý

_c @¤ûd _\ _âKeY iað^ûc

hÂ @¤ûd _\ _âKeY Kòâdû

i¯c @¤ûd _\ _âKeY @aýd

ißeað cûZâû C\ûjeY

_êðMúR IWÿò@û _êðMúR IWÿò@û

GKeì_ aògòÁ MQ, cûQ, _Q, MûB, Sò@, @Rû ö

w WûKeû GK ^òòðÁ Kû~ðýe ^ûc ö

Z@ù_ûB ùQkò RMê[ôfû ö NecYò ùQkòUò Zûe _âòd [ôfû ö

GVûùe K - L - M - aûKýùe ^òeújZû, ùiø¦~ðý, Pûfý, iZý, gû«ò, ùc÷Zâú, _âúZò,

1.15.3 : cêLýZü @_âûYúaûPK aòùghýMêWÿòK aÉêaûPK, aÉêbòòK RûZòaûPK I MêYaûPK

aûKýùe ù~Cñ aòùghY _\ aòùghý _\e ^òòðÁ @aiÚûKê iìPòZ aû

L aûKýùe QûZâQûZâú- GK aòùghý_\ ö ~ûA[ôùf GK Kâòdû_\ ö QûZâQûZâú aòùghý

^òùðge Kû~ðý Keê[a

@ûZàaûPK iað^ûc aòùghý_\e @ûZài´§Kê ^òòðÁ Kùe ö

Kðû I Kòâdû~êq aûKý Kðûe _êeêh I aP^ Kòâdûe _êeêh I aP^