Sei sulla pagina 1di 11

Ruralid ad y territorio:

Una mirada desde Chile'

Carlos A. Amtmannt

Introducción

En este trabajo se articulan dos miradas a conceptos que son centrales


para el desarrollo: territorio y ruralidad.
El territorio tradicionalmenre se ha entendido en relación a un espa-
cio geográfico, una población asentada en é1, un conjunto de actividades
económicas que les permite su crecimiento y supervivencia, un tejido
social que define una organización propia y unas instituciones, una cul-
tura, producto histórico de la tradición y un sentido político que define
el grado de afiliación de la población a su espacio territorial. De allí que
el enfoque territorial se plantee, por sobre la dimensión administrativa, el
tema de la masa crítica (tanto demográftca, como económica, sociai o de
dotación de recursos).
Además, si bien se acepta la condición del territorio en cuanro sustra-
to para los asentamientos humanos y sus actividades, el énfasis se coloca
en cuanto productor de la memoria local o como algunos autores han
planteado, como creador de un código genético local en el cual se entre-
cnvzan recursos y valores que se construyeron en el pasado, pero cuya va-
Ioración permite dar sentido a las acciones y a los proyectos del presente
y del futuro (Magnaghi, 2000). El territorio es el resultado de la puesta
1 Tiaba.jo presentado en el panel sobre Territorio y Ruralidad en el Congreso Latinoamericano y
Ca¡ibeño de Ciencias Sociales en los 50 años de FIACSO. Quito, octubre 2007.
2 Amtmann, Carlos. Profeso¡-investigador del Instituto de Ciencias Sociales. Coordinador del
Programa de Magíster en Desarrollo Rural de la Universidad Austral de Chile. camtmann
@uach.cl

r37
ll;TEZEi¿lErrTi7L;LÉ s i ,zl=lr= iá5r?? ?,,EZ
:i ¡ á¡ 'r* e 'tsFl i¡;i{
1r- a *ií1;?+?ii
c = i'¡ 7:, 'irati.3
í'rEEiiíLz*
i*i
g ti;
rz í'+ *
EiF'riiillL:¡
:3F t É;rift¡l?,rli lf
iis *i,riiÉ¡ ii::+irée láil: Ei. l
* ils if+,i i¡ tsit¡ iEÍrEí
if;VTt"?;¿ ÍÉíi
i7?É iÉ' +ii lÉ
o

:í? J:5':t37:,
-;
í r É i ; ¿ 1 ?f 7' ; l?
-=?
i ri
iiÉ1 fá ii*
i' ?, =
E'¿' r
tl9 l:nÍ í¡ lE;
zz;+;!r,;;18
s=,+ *t;ii: vi*??t!*={Zi filfll ZEziz
=
= =
-'"

<E
3

93,q Iy?**9tá7+'=d+ **+t iiit:¡ 7?tái


Éil iiiá€'EÉ i tzrl rgg rLiisÉ
E iif ; i
E
iii iilils iií¡ ícs il+i ¡s i ?ii liil1

ra is
+?z!ss i',
'oo^iFu'g_f lFEile,E,s3S Et*ilFga
=T=iA3
4.7a8?,7i
¡,; it ?[1F¡ ¡'ÉF'í;¡ qiFí;
I=
i
7zs rial'e! É L?t+e d=TE FllE E
2E
+=;er * ?Ty; 7
lis-i "7
ir=
a i F'*t=r r
Q r ?fFtZ:¿rt n I á; 2 ?¡ Rx - *.ái1;
i: ¡tl Zi;¡1iiÉ g ií€.E ;$i¡ raÉ i
iÉE i,"r¡ ; s-ü :'d : a?áá'-g iá *
t gg;¡ [
F d3 h : ; E t
Elrl+i-
! *= {á 3 }É: táCíi,-á22€3 8 ; t :,1; 3 f;:q.
ligra i. x

rÉ i +'ai; rs ó; ¡ lg*fil:A;o- =
F t¡ i,€ I
o

.ü r=r*5r*??{l+É
*t¡FIíf*43?f=!g,rFlif_?' íZt
:i+?r?E iv} =?¿¡,e!F
2¿E*É?;
g

lae;Z?iii:flFiFlFg.¡E
tlñlr;íiíe;n;:;:irlF'iai E3= iir*¡qf
tFtS3nÍ
¡2+?:ñ7sE:€:lalR=3r
!x?¿==iEX¡*EF:i'?3+¡ liq: tilt;72
*Siniga
=g o8Í o

EFí
l; iFiiriigÉ=rÉi igáEs
ril ¡i; liiiir
ii rt;
o

iriFiir ñ;¡¡liáá
;:r +fi*E+= +rf+i;?F ¡*i ilá irr
gílí
lEil?i láÍ: lgg l? í íililEsii I I I o

P
A.

E1llÉg1aí*tí+¡lli#í=urE\T*zv??

¡ltífii?ttari*;'utaíÉ?í{í$¡gTiítTZ[
llil*á íí11 í* ai{AeÉ ii 11; ?ír¡ aFiF i
s titta íí lgl*ír:
EF?É€iíE?áÉ
?lílé lll 3
n

irs ,vT i¡ í *yííz?áÉiiÉiE| íííír1i íí o


G

iit*tn+=F1É
íi í: tl 1íírFliiisi fiiÉ
o

gilil
á?lE h i*iF{ií=a¡ íFll iíiílí is

I
.l
^--3
;gFqAfr;áer
r4+,i*iie+1
tr
F
F-l
o' p g z
¡¡ i=
;
ii
X
;=
=
+ =É 3 E I
5 r. O',Y-

X

3:;.3:¡ ¡Ea i
f

+ d 3 tg: a ; : ;I o e 8z
úav ñ
;?27?='F;¿i*-
6

I : :--- ts 3d á ; T ; rlqsFE *, 33
if F' I o.'

i Éñ r á I
i F R-: ;
= ü9 t: 3
'':J i E'.{,
,":rI E-i
e * ;w
F ¡i=?¿
íi iF
N

X i F;:'=
6

IiE ^
O O N

iE
O

H.
l.i tiH3.o-r
o
oñl e';
F A'.9 : ñ 6 ó 6 v ; ñ
€s;; Fñ.fll:;
ü rx i u s:g;.=
^sa=-.;
X'

o O s.
o
=^
:¡gH^P^^ffi
tñffO-=;"X-O
o.- == Y o-5
o
l*.1ti i
o
O
o $ *:-:i-6
=
ñ X
=.
7
49?E
: á 5='o-É. :il5S.F r:5;É[;
N
E
i. ¡ 3.d. ¡ É @
6-
g
t€; ix iái A i
O O
ñrH ;o
!
S; I s-ñ; i ñi
3;: L¡ i=i:,
m
9p_;7neE'iló.- o oq
-^A
¿ñ 3 q-h: i
N

."¿á:EAíSi i F¡ if::
ñ
o's6igfta* =;
o o m
o
- F: e3
nR¡3REEr3 6 |* Hñ *ll--;
Ff
--^3iii ErZi"zE
q
i fl;r-<a-rPá'+3'
Ee-S¡ 8'á a o
oe
I
-l<5*ili-P5.:fs

7 2 e-: F q I ¡ + E i é P 4E E a É
= ^ ^ó-ñ--'--:.Fr='-
J d P 4
I A tJ
f} esi q ' *'sí1C
E-

á; i fris i# i 1; iÉ.
+=l=??
&d a

3=;l¿ *ñ+ i; ñ
N LH'+
E.;.ó: . ilET si S-
7 t .!
c
T; i c
C
??. '-i --r:'j'
=,;

3 CFlr > xÉ' n=. É


tAil-
A6 AF' a
6
;+ <p- rD
F)H
o:-'ó
F\f-J^
3';iñ 5: c<
=6- :z
¡¡t'JOll
oÉO:.0 ES i zr F
AF

.. ¡ vr X I E o"
ñ:
Xl.r'" o H_5 gt
: ="-F!
É FF Y E
ü9
v!5<Y:..
á 9a X oQ 5 .'
ÉEl'fi { ó!)
tr>
.a#Nal =Y pa
-9yj)
xg ñ-
-!' * Fi-
o tNJ
-la)
li^9
F. FFF (t) )-a
o.D
P;.^-

ñ': [vo a> A *FF


¡i , e ñ
dc. E -'éÉ tx
=F! D.D
F ü'o s I:*3-É-
F e,É o
u
ñHH

=-af !'x
.i v
x Í c¡*:E. -*,
EI
-x a = ilr
O-3
f-.D
o
Do?i'
^F'XX
a- 5:
a.
6- .D
Ég^

l6r:- ñ FX I
3g s *
a áá' !
'sPi
(!-^ x :E RE
ooi^";.
!"ó.8g.- 9'
\P
Ld ^x
ñ 6:Eñ.
H F H-F - P t 3. I ^ dc.
?t+iífl 'o o
O.< B O-
ñ 8?j 6
-áts
áEFD-
:' r:' Q J" oá
g' o
ñ o
^
é
^
s
? É
ilIg ñ
!j-í a L.! o
O-AJ ó Y E.!=9 = ñ : Ll € ñ-;E 8 tr*> ->lh'á
H É ñ ;'=
o=A)e
6qo!= a L H€ J 9
? f; i3 6'lgH 'o
rlÁD
ñN
é ir !i- X'
Ic.ÉI xi.
=F
j-¿ '!+
=B ;cE5-
FA- e *É
a E.+ a)

H ¡ 5'E < a.ii


Ej,+
á = ó=' IF
(t)-
D=6
É9^É
a 6 Y
3.
":.á F'S
th;-n
!! N||..Ó.\óON
OOOOOO lo
i.z
w E::
iiiÉí=1lláaÉl;igiÉií
o-
o
9
N @

¡il*Ét ;iriÉlriliitr: &


&
o
3
o
r b
Í
o
a
\
q

llrlgÉi+ííígí+l;?[
(-)

ry

@ q
N
\ Fn
-
tíaigéííl¡llí;iiií
?E.ii?
N

N t
o
o

f iiili¿_11 +V+!

lq¡ l€ ;t l ffiii€ ti:'áii¡ ii¡Él[Éi¡ i5i r


É!E lix üfr'r#É;eEF¡É i¡6l: Fr Firíi?i F
i ve l,ll1i
c, ?Ilzi = E ¡irli'lz?t+l?' !??i I
-EE
='
iliiíli:!iÉ;1lÉ'i
1+ 7
#ii tilr
i¡iiíÉ
=1?7"i
;- z i T u 7rti7=
? x

8?:?1 1íl?z i
?
tn
s íliá?*?i;LeE*i*l ii;¡ai iilá tle 3iI
" =
= ?'

Fí É¡tli í¡íií 11É li3É[i;€ í ílllil


$i l;€ íi'*ElnTl$l gliL;iliÉi i*li; a
ia i'lÉÉ iiigilii giil¡?áiti ii¡i ii
¡3 fiart:c¡ i;iffi liii+;;Ei ii*$tc
;-i; s ria frs -Fi,n ¡;a"€
?
g
oq. iiiil í5¡ itTr:-a,iE-;€1á;.;i: l='a
rFr;
s. I É ¡
=F': +¡ T;irlÉ =877,
a 1: gs'€Í !iñ r *;
?
Inági[{lF?
r: ; íil¡ Ee
3;
-*¡ tIiáiÉit
sa
E
rFra+?;-i tq;€t li+l iái
ñ
=
: t ;+';;it:lÁi t+
fá iti i í¡ ii i?ii 'ÉE=il ; ¡ i t i ?; E i
g E'E
f ; ¡ ilg ¿
i i si".l'
3
i|fl;;E+?: =
íiili
o

t T:i*É : fftF i i f?El zr? li i f ?€,?f+?


s iil i,=,t.í+iiiiii rt;i+ 1?3ilf i1l-ii
? ts

t,?i iIiiéetlr ifi Éi ?+i ti*;ii; É,rí ii


L2= l¡;z7i=s-ieZ ;El== ár._E=;i;,t= AE

'liiZ liilifií rll lirili


,-t;*i tltnl-í¡? É?
i'l
i+ liialii;
Éízi=='¿) =:7
ñ E
2=i:
*TI iÉ,r=¡ arr:??r-¡
F¡ =?,-:l?l=??
?r27====== =t
le
=+ ;;= =E:? =-;'-==

a ilrrg :TEaHFEF;t d o ' I ' ' '


;iÉeinl€ilf=i'i?+33
5.iEóLzyE"4=¿=¿?;Va É. 'i
=
$ il 7
Z
+
áF 5 q
E
i I
í 3: I I í
;2=a¿t?'-'Évlt!|?? i =? _e, t F

+lli;iit€ iiiq* Élt É I li ;


fflfrHü4.+Egiiá8fl'r; F * Hf € a ñ g; I
i s
+ ili l I ¿ á
É ¡
E€iiirilii:g!??i?;
e_:=LF +tl¡;i_[;==*'i ? ; :s 3: I f
lTiTt+==?21y7-7i5: f Eeii ai L

siÉi¡í;3ssr:erii:á t
\ ;É3aqá::=':?E+rná-Ei t A 3-- 3 t;
? l:i n
;
s

i!,,$fia,r3a:eEirii
tE {slq=f a*T
.F
átA¡*48€
áI gSlseaor=?*?2tE 3
L t
F
É,
F

1; ;q;i s¡l¡;8:á='Á 7F d. i o

íi *il* Eitii?iZ'= ;i
lír¿ É¡+1rciig
=€
1e ¿''ñ' ñ lA,T;=.3FÉ; r
F=; tlF'"t€?=i 2 ??=*
iE'=; llli $ i;'
: ii 7A r?
_*a *F 7t++iiTr'?*=íf1,.F;f
ErnF
il?;vl lll=717!?l1flu="tii
=, ri éi
;ii;T¡ s
+ la t
1 er¡a Z\liqi71*+;;- ?Li?=ul;Z*
a
=

t g a ie,i FE: 3 ?i3"?97;2/;?i


E ü;
= ?2'i ='+ ?1i = =?i I :E t'.'2 ;7.t?il?Zi
2="7: a r;'D_Te =
?lr
i:.-€
A
ir; á'=ii;.Ái +t i *a,e; ;Ái;f
rr E ?-á
r;
o

;- ?27?l? I É 3 TlÉi-?+E, l!' lii€ i'=t > ;


{q r r r I
P

eA ic t +
ir=+zá ¡dt:Z=,7+iIi**7ii?;i
ílrl'liiíi
ái=3",
iiir irt?;;
lli,,ilií=T1l i I
É ¡ Fl?iF r-LErí rii a *

';;u.¡;. ;Fñ:Ei+!'á:Eó2e!=rr xl=rii


iilii 21'r=??,?-iZs"ic:i'*?j li;i=7t
i1;ie ;ieT;?T;2;ii4lTIfft e;-á=F
s;Eil
?i=+? V;;íi7l+Zn¿i:
i€ ZaE==_eT Íl::u
j.=-"r.7'nE7o;7iZ 1?'???

3 ^;f o-ñ
=.Á * tii' oiio.
^6ó
f!órE
tñó:e á >i *
i lz= i z a.Ei ?izr }? i i?', i
Á\ñFt

= = -'_: O_i-:'_l =C,


e 6
.-'-ov2á2ii=.0, s a.D

?
2 i n o $ í -O-' ¿ - ñ' -[iaE.X
() ^
=
r=17*-,'!:g?
;," =e;.4.L:!D"',9- -;
- ) ?
:
.D-^N
E'

e a i 7:; --",-
,l)^F
?.77
;': )=' F :r ¡ 6- c= '¿.r = áó^.
.Dñ^^
'lov
:'?: ^6'4 =--. a t.ó /)'-
ú
='2.=
E F?a'.= = =
;-s'eeF! f
:-''trf.e9'-':C
3.
¡
ñ?
7

'-:. L .. a- E- .^u' o
o'P ó: 0-x a
9Yts
a6F
.DOQ !)
á1! ííE írr1 íll1vi lli x
ó
PF.D
> L-'.¡l O n F'
=
úoo--ó.36)-
Y

+' /='ló;'2-6
^lr/a- -
-
-ii X :'
s. :
ú, I
?-. 2_
4 4.
a i;á
:+ _ úxH-
o-
o
?
^o-r:^38
- ?' ¿ ó c
á.

?'.
'= ^ lííífrylsFal 1Eílrríí
i É i -='7 3 o_
=^ ft--o=;^2
v-1t
^Fo
.,o o
$lDn=-'- P)
6a a) o
';
a
-Y
2-=
':r'¿- <F
7{rt1í11
íizíí*'}zi l
P)
ó ;d Á !- = 6=
=2rÁ'^6ñ
?.í.=bji¡3
=-
tq
.0o
ñ- o-R x p at
il-s.w=6a,D '¡i do
3 X=3á
'p
o
=.',:{
-- O-
=.^
d:Z='
c'O-
-r} ri
=,'o- ñ- ¡ ¡ r
<^

cÁñ
ia;Éii
¡i¡'iiQ
ir;s;
áqqEr
;tÉ
r=?
?fr
1{
-HE-
il6 6, Qí,
X-o a í o

iliSsíl{ íll1íilláÉÍ, l llii {Í


.. -
qep9r¡
ñ^6E6
x¿;<os
-'ó
?;ñ
oiS!)tr
ñ
a Ctq 6
5:o
6Q-á-t-6
x6'
6)^fE
? 3=
ts!^;.F
v6^v\

1tí't=aáiit?ítf?tp!e=aíl X¡¡E-j'ni
*=.
-+)
l-Y^É)A
6 ¡
í¿ i'i. noL
E.

É.
o
tso- o^
Á2 .- crdc-
-É.X-:-;
-=i-
p ñ '"ñ.
FÁ E :T
e\ :
9pv*- :.1

iáÉlF iri '* .d H

i
.)P=^

iíllí¿É;r+lííliÉ$ n
ño

Á'
-^F¿
9
.< ,.9 .ü
6^Y.jH

rr
'o
?
'J.
9.XpS

l!; E airlírl= lli !¡?ízi


i]'',
A2 la

E ii'
H^F^

6Y;íF)
+ 'o

5f[iñFI n i "_ F'r-t= rE ;F[ñFgil


iEir¡Eis[ át ÉiiitiiiitlFiiií
Él [ 5,ra
lií? l;4 I ¡ =á
2á, i, +i g +á :lF$ t: i
i
É

3eé=il=' ?i i 1i ;i; iaii?iig{ l[€i


Éfilrzi iE i e? i ;:;Ta-iieriiFril
i i; i
o

ri;il;
¡€g,F=i¡€Él * =t
=": f ii; É=iáiiílliíi
ir;Ls:E 's 3 A ; ii'¡ElIE*;;*a,iÉi
:itii[;ét11;3¡3
ili=+? + ,i ; 17
;rÉl=i': z;7ÉE;riirÉi+a,:
il i ? iTZZ=atizt,a¿+Zr_
o

tFÉáiii'
s. i
¡c!.+'af.:i
=
ai¡ruii ? ! aL i
=.
! i íi=;l
É=:
=lirtf-+i=i
f.É=r+ lJt-"=4
áilliiqii
5'r_a
¡iiii
o

3'.7r;ii g 1
StErt
{r>+*iE =
; T $ ¡¡¡li€ll=rTi ¡¡r
Eíir ;iri-F-'Er+r
Ei i,i7f7l r?1 =i=278'^ =:T=; ==¿?r?l t i i,
lr#\+1:ilíErl{?=T|=?j'gztz-tr:l1,E,ilt,
É i r ! L'=,llL? 7?'-tilz.+iiri*?ilÉl¿ 3 E i
I E á 3 xq
ia;Ét
lÉI[$ jiaKrB-r¡??:)3rj-n;i';
i?ié :íiE+
rz:=7?
.¡ l=ur? !á7
?iii*ritiqiÉiíi¡,
i-=r Z? i2 ? 2¿ Trl:É F i, t; =;
?i?¿2 = =;iZ=¡á|tr¡ti=:ár-¡
¡
It

a,
o

iisE
=-

litÉ isi¡r -*;-lt rÉríri ríi


l*zi u'"á;il3 7

+íi-7 iláií€
^i7r if1 *E;a ¡
??i'\ fr 2l¿-'--"r?1?.it, É_fi? :
i¡ il ili!
f áT #ila-8,"?
fÉ;g' :atiE ii' 3;iár 1€É[ i[='
ii ln;;
a
I
li?i ;i='=.;'í¿a1+ Ti l-l?-=? : i íf if ti
7=

-.7. 1= ;l T-'=-, j

g,_Es?f? s€Ig:c?6FeF 7Le


v tfÉl+liF¡riii
F: ¡ ¡ r + i q i l:,; ¡
e rE j-
z z,E
: r = * irz
: ít, T;=,,i= +l
tíllre,l
i i i I L?llEE vÉé
I 2

3'
É
-?r"ZI i ií1="1?
¿,i?1
E a,

lit^É it¡s: r{rli


F ÉF'F
g lE i€
3-i
il' FLshá LH ?
Tlárl
á
t ÉiÉÉaiiiiliis
+i i¡rá i lre i ; si;Ée ti *
Lt ;E

- Fü FE FFñ 5g o

t
É
te' ?i+z_T É+i3*ú;5i { t?=}znr*!+siÉ
i iuFÉ ig;lg 1?1Ev l
i;LÉR t€3Fs F:f
?E
Éiltq: ¡!ii?li
Atln+x€¡il€Bu
3'¿ itn*:
lF - +i= ! xas
-s3 i=',! Lerri I ;tñFIg'ÉF$HTHs
1="é,',ááL+at_-*i*a
EÉÉr1?íít111etííl?íiíilitiíi
o
=.=:
;-E aá i¡i ;F;'!F
;il
o

7i Ei*t"l E-ii?r =?L E;r:i


ü95!AtEllÉÉ3i
Ez ?r?so- =-:-17
H€ e*if r t*ia^
iTi
¡11 =ll=,É,?i; ;iE'áis'
g3-rá=i^Éás ?"
ri z?,=F¿i)tig,ti1
Yí;úotáioJr
*lllrl|i.É?€
g
í ii 1i ;E¿ I í ll
í
í
{;za É í+¡?í lt
o
*i llíi I íiíií¡
A. I P

lil lli i íi*}3

<= ñ = P OOY F F F=' FF E


$ lít $lE íÉ{E¡il í3S- íi¡ É * ti $i1E $i1
IiÉs
li= I5iiiíggsi$ ÉgíiíEI li í iÉ€
'líisi$lás*lu$st;ííitF;giiti
o

ffi+ií lífi $e t=$ í$á Er Íí'*$l o

tÉ' í ií } lí i $ l$í $í lí :ii


Carlos A. Amtmann

Paasi, A. (2002a). "Place and region: regional worlds


and words". F
Proigressin Human Geography, 26(6): 802-814.
(2002b). "Boundes spaces in the mobile \X/orld: deco::-
structing "regional identuiqy"' en TVjdschrtfi uoor Economische ,
Sociale Geografl., 93(2): 137 -148.
(2003). "Region and place: regional identity iu <1uc,
tion". En: Progress in Human Geographlt2T(4):475-485.
Pietrobelli, C. y R. Rabellotti. (2006). Upgrading t0 c,mpete: global t,,t,,
chains, clusters, and smes in Latin America. BID. \Mashington, D.C.
(2004). Mejora de la competitiuidad en cl:,
ters y cadenas productiuas en AméricaLatina. El papet de las políti;,,
Serie de buenas prácticas, Departamento de Desarrollo Sostenibl.
BID Washington, D.C.
Porter, M. (1991). La aentaja competitiutt de las ndcionr-s. Buenos Aires.
Porter, M. (1998). Clusters and the l,lew Economics of Competirtt,,
Harvard Business Review November-December, pp. 77 -90.
PNUD (2000). Informe de Desarrollo Humano.
Ramos, E.; M. Delgado y C. De la Rosa (2001)."EI caso de Los Alcr.:,
nales: Un proceso de desarrollo rural enrre la identidad narural r, .
protagonismo institucional" en Rodríguez, J.M. (coord.). Experiett t..
prácticas de desarro/lo local. Bayer Hnos., pp.397-453. Barcelona.
Salmorrchile . (2006) . Inform e Económico S dlmo nicu bura 2 00 5.
y H Gundermann (2007). "Eljuego de las diferencias: de
Vergara, J _

nacional-regio'al a lo regional-indígen:i'. F,n: Reuista Austral de cir, ,


cias Sociales 12: 31-56.
zuñiga, c. y R. Asún (2003) . "Identidad regional en un conrexro de can:,
bio. ljn estudio en la Araucanía". E.: I\icología política N" 26:73-91

Potrebbero piacerti anche