Documenti di Didattica
Documenti di Professioni
Documenti di Cultura
SUTI
1. SUTI: EL SUSTANTIVO
1
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
ÑAWINCHA:
La mayoría de los sustantivos no requieren de marca de género.
Qhawarichiykuna
2
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Llank´aq: trabajador(a)
K´ikllu: calle
Mayu: rio
Yachacheq: profesor(a)
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
SUTIQ YAPAYNIN: “KUNA”
Tiyana tiyanakuna
Ayllu ayllukuna
Rumi rumikuna
Michi michikuna
Alqo alqokuna
…………………………………. ………………………………….
…………………………………. ……………………………………
…………………………………. ……………………………………
………………………………… ……………………………………
………………………………… …………………………………….
SUTIQ QHARI, WARMI, ORQO CHINAN
Runakunapaq Uywakunapaq
3
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
CHANIN SUTI
Qhawarichiykuna: Kunan
sutikunaq
phasminkunata
Qosqo. reqsisun.
Mama Oqllo
Juan
Maydacha
Florcha
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
Iman mana
chanin suti?, qan
Qhawarichiykuna:
yachanki…
Atoq
Wallpa
Waswa
Amaru
P’uku
Warmi
…………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………
………………………………………………..
4
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Qhawarichiykuna:
Inti
Perqa
Rumi
Tiyana
Hanp’ara
………………………………………………………
………………………………………………………
……………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
………………………………………………………
……………………………………………………..
Taytachay
yanapaway. Qhawarichiyku
o Iñi
o Apu
o Kilkitu
o Kusi
o ……………………………………………
o ……………………………………………
o ……………………………………………
o ……………………………………………
o ……………………………………………
o ……………………………………………
o ……………………………………………
o ……………………………………………
5
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Askha Askhamanta
Sutichaq
Qhawarichiykuna:
Ayllu
Ranraranra
Wallawalla
Sach’asach’a
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
………………………………………
6
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
LLANK’AY
SAPANKA WANKIPI SUTINTA QELQAY.
1. Wawa ( ) Gato
2. Qhari ( ) Perros
3. Urpi ( ) Silla
4. Wasimasi ( ) Paloma
5. Yachachiq ( ) Paisano
6. Mama ( ) Vecino
7. Alqokuna ( ) Profesor
8. P’unchay ( ) Bebe
9. Llaqtamasi ( ) Varón
10.Michi ( ) Cabeza
11.Uma ( ) Mamá
12.Tiyana ( ) Día
7
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Qelqay sutikunata
P R O N O M B R E = Sutiq rantin
El pronombre es el que reemplaza a los sustantivos propios y/o comunes. Las
clases de pronombres son los siguientes: Personales, posesivos, demostrativos,
interrogativos, indefinidos, cuantitativos y numerales.
Pronombres personales.
Los pronombres personales tienen la función de reemplazar solamente a los
nombres de personas. Ejemplo:
Singular Plural
1º Per. Noqa = yo Noqanchis= nosotros Noqayku= nosotros
Noqayku
8
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Qhawarichiykuna
Noqa wasiypi pukllani
Qan …………………………………………………………………………
Pay…………………………………………………………………………..
Noqanchis………………………………………………………………….
Noqayku ……………………………………………………………………
Qankuna …………………………………………………………………..
Paykuna ……………………………………………………………………
Singular
1º Per. noqaq = mío
2º Per. qanpa = tuyo
3º Per. paypa = de él/ella
Plural
1º Per. noqaykuq = de nosotros (exclusivo)
Noqanchispa = de nosotros (inclusivo)
2º Per. qankunaq = de ustedes
3º Per. paykunaq = de ellos/ellas
Qhawarichiykuna
9
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Noqaq hap’aray
Qanpa ....................................
Paypa………………………………
Noqanchispa …………………….
Noqaykuq …………………………
Qankunaq ………………………..
Paykunaq …………………………
10
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Ejemplo:
11
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Llak’anaykipaq
LLANK’AYKIPAQ
Kay sara allinmi tarpunapaq kashan
Chay ……………………………………………………………………………………………………………
Haqay …………………………………………………………………………………………………………
Kaykuna …………………………………………………………………………………………………….
Chaykuna …………………………………………………………………………………………………..
Haqaykuna …………………………………………………………………………………………………
12
Cajavilca, C. - Llamacponcca, Y. – Mendoza, J. – Rojas, Y. – Valencia, Y.
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Qhawarichiykuna:
Limata ……………………………………………………………………………
…………………………………………………………….llakisqa kashani
…………………………………………………………………aqhata apasun
13
Cajavilca, C. - Llamacponcca, Y. – Mendoza, J. – Rojas, Y. – Valencia, Y.
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
KINSA ÑEQE YACHAY
14
Cajavilca, C. - Llamacponcca, Y. – Mendoza, J. – Rojas, Y. – Valencia, Y.
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………..
Llank’ana
13:______________________________________________________
18: _____________________________________________________
25: _____________________________________________________
56: _____________________________________________________
67: _____________________________________________________
101: ____________________________________________________
345: ___________________________________________________
901: ___________________________________________________
2009: __________________________________________________
4569: ___________________________________________________
598: ____________________________________________________
6980: ___________________________________________________
9005: ___________________________________________________
15
Cajavilca, C. - Llamacponcca, Y. – Mendoza, J. – Rojas, Y. – Valencia, Y.
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Kay uywakunaq wasinta qhawaspa, sapanka yupaypi sutichaninchaqwan
hunt’apay.
Khunpaykiwan llank’ay
1. .............................................................. waka.
2. .............................................................. khuchikuna.
3. .............................................................. wallpa.
4. .............................................................. ovejakuna.
5. .............................................................. waswakuna.
6. .............................................................. chiuchi.
7. .............................................................. phuyu.
8. .............................................................. mallki.
9. .............................................................. t’uru.
10............................................................... wasi.
16
Cajavilca, C. - Llamacponcca, Y. – Mendoza, J. – Rojas, Y. – Valencia, Y.
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Kay wankita allinta qhawaspa.
17
Cajavilca, C. - Llamacponcca, Y. – Mendoza, J. – Rojas, Y. – Valencia, Y.
Andina Hatun Suntur Yachaywasi - Runa Simi Yachananchispaq
Tupachiy.
1 Munay sara lawa.
2 Sumaq p’acha.
3 Hatun t’anta.
4 Yana p’acha.
5 Q’oñi warmi.
7 Pisi manka.
8 Huch’uy alqo.
9 Llasa unu.
10 Puka titi
18
Cajavilca, C. - Llamacponcca, Y. – Mendoza, J. – Rojas, Y. – Valencia, Y.