Sei sulla pagina 1di 27

CANCIONES EN QUECHUA

CHAYNALLATAQMI WAQAN NINKI Y DICES QUE TAMBIEN LLORA ASI

Altun pawaq siwar qinti Picaflor esmeralda que vueltas alto


altun pawaq quri qinti, Picaflor dorado que vueltas alto
cartachayta apapuway lleva mi carta
yanachallayman entregaykuy. entrega a mi amada(o)

Waqanqachus manañachus, Aún llorará? o ya no?


Illakinqachus manañachus. Aún estará triste? o ya no?
Waqaykunqa chaypachaqa, si llorara,
chaynallataqmi waqan ninki, dile que yo lloro igual,
chaynallataqmi llakin ninki. dile que yo me entristezco igual,

Altun pawaq siwar qinti Picaflor esmeralda que vueltas alto


altun pawaq quri qinti Picaflor dorado que vueltas alto
cartachayta apapuway lleva mi carta
yanachallayman entregaykuy. entrega a mi amada(o)

SILILI WAYTA FLOR SILILI

Intillay, killallay ama saqiwaychu, Sol mío, luna mía no me dejes


karuraqmi rinay tutayallaymanmi. aun tengo que recorrer lejos puedo anochecer.
Sumaq siwar qinti, ama harkawaychu, Hermoso(a) picaflor esmeralda no me detengas,
mamallaysi maskawan uñan chinkachiq urpi dice que mi madre me busca como la paloma busca a su
hina. polluelo
Silili, silili wayta, qawachkankim kay vidayta Flor silili tu sabes de esta mi vida
mayu hina waqasqayta wayra hina
como lloro como el rio, como grito como el viento.
qaparispa.

ISCHU KAÑASQAY LA PAJA QUE QUEMO

Urqupi ischu kañasqay, La paja que encendí en la montaña


qasapi ischu kañasqay La paja que encendí en la cumbre
iHinallaraqchus rupachkan aún estará ardiendo?
hinallaraqchus rawrachkan! aún estará llameando?
Hinalla rawrariptinqa, Si aún arde,
hinalla rupariptinqa Si aún llamea,
iWarma wiqichaykiwan challaykuy! Apágalo con tus tiernas lágrimas
iWarma wiqichaykiwan tasnuykuy! Apágalo con tus tiernas lágrimas
AMAYA TARILLACHUNCHU QUE NO ENCUENTRE

Urqupi wikuña, qasapi taruka Vicuña de la montaña, venado de las cumbres


tapurikullasqayki; quiero preguntarte;
kaynintachus pasallarqa por aquí pasó la ingrata
yanallan saqiriq urpi. que olvidó a su amado?.
Kayqaya saqirqullawan, Mira pues me dejó
kayqaya dejarqullawan Mira pues me olvidó
ñawillay hunta wiqintinta lleno de lagrimas en los ojos
sunqullay hunta llakintinta. lleno de tristeza en el corazón.
Yanan saqiriq urpi Paloma que olvidó a su amado(a)
¡amayá tarillachunchu! Que no encuentre
wayllay ischupa sullantapas ni el roció e las yerbas
yakunayaptin suquykunanpaq. para que toma cuando tengas sed.

ALTUN PAWAQ WAMANCHALLAY AGUILA QUE VUELAS ALTO

Ankachallay wamanchallay Águila, gavilancito


rapraykipi apakuway llévame en tus alas
rapraykipi apawaspa llevándome así
ñanchallaman churaykuway. déjame en el camino.

Ankachallay wamanchallay Águila, gavilancito


kay urqupim chinkarquni, me he perdido en esta montaña,
rapraykipi apaykuway llévame en tus alas
ñanchallaman churaykuway. y déjame en el camino.
Chaymantaqa ripusaqmi, Desde ya me iré,
chaymantaqa pasasaqmi Desde ya me volveré,
illaqwan tupaykuspa encontrándome con el viajero
wamanqinuwan taqrukuspay uniendo a un huamanguino.

URQUKUNAPI WAYLLAR ISCHUPAS PAJA DE LAS MONTAÑAS

Urqukunapi wayllar ischupas Hasta las pajas de las montañas


para chayaptin sullaykachansi, gotea agua cuando cae la lluvia
chaynam ñuqapas waqallachkani del mismo modo yo lloro
runapa wasinpi rikuykukuspay en casa ajena
runapa llaqtanpi qawaykukuspay. en pueblo ajeno.

Urqukunapi wayllar ischupas Hasta las pajas de las montañas


wayra muyuptin kumuykachansi, se agachan sopla el viento
chaynam ñuqapas kumuykachani del mismo modo yo me agacho
runapa wasinpi rikuykukuspay en casa ajena
en pueblo ajeno.
runapa llaqtanpi qawaykukuspay.
CARNAVAL TAKI CANCION DE CARNAVAL

Chayraqmi chayraqmi Recién, recién


chayaykamuchkani estoy llegando
parachawanpas wayrachawanpas acompañado
contrastaykukuspay. de la lluvia, del viento

Akakllituy akakllituy Pájaro picador pajarito


imam qampa ruranayki. que tienes que hacer.
rumi pataman wicharquspa subiendo sobre la piedra
iiqiw! iaqaw! ninallayki. solo decir iqiw aqaw
Qasa pataman wicharquspa subiendo a la cumbre
iiqiw! iaqaw! ninallayki solo decir iqiw aqaw

Munankichu yachaykuyta Quieres saber


maymantachus kani chayta, de donde soy?,
Wak chimpa huertamantam soy de aquella huerta del frente
rosas waytapa chawpinmantam de entre las rosas
clavelinaspa chawpinmantam. de entre los claveles.

Imatataq qawawanki Que me miras?


chakiymanta umaykama, de pies a cabeza,
manañachus riqsiwanki no me conoces?
watan watan purisqanchikta yo camino cada año
vida pasaq masiykita a tu compañero
curpiñuchayki botonaqta. a quien abotona tu corpiño.

Martes carnavales tapurikusqayki Carnaval del martes quiero preguntarte


martes carnavales tapurikusqayki, carnaval del martes quiero preguntarte
Taytacha Cuaresmero Donde ya viene
maytañataq hamuchkan, la cuaresma,
Taytacha Cuaresmero Donde ya viene
maytañataq hamuchkan, la cuaresma,

Chayraqmi chayraqmi Recién, recién


chayaykamuchkani, estoy llegando
parachawanpas wayrachawanpas acompañado
contrastaykukuspay. de la lluvia, del viento
MORADO SISASCHALLAY FLORCITA MORADA

Yanqachu kuyallarqani Quise por gusto?


Yanqachu wayllullarqani Ame por las puras?
¡tankar kichkachallay! espinita tankar
kay runapa churichallanta A este hijo de vecino
kay runapa wawachallanta a esta hija de vecino
¡Tantar kichkachallay! espinita tankar
¡morado sisaschallay! florcita morada

Haykaqcha chayamurqapas No sé cuando llegó


haykaqcha hamullarqapas no sé cuando vino
¡tantar kichkachallay! espinita tankar
Yanqachu kuyaykurqani Quise por gusto?
yanqachu waylluykurqani. Ame por las puras?
¡Tantar kichkachallay! espinita tankar
¡morado sisaschallay! florcita morada

Mas biencha kuyayman karqa, Más bien hubiese querido,


mas biencha waylluyman karqa Más bien hubiese amado,
¡tantar kichkachallay! espinita tankar
urqupi wikuñitascha a la vicuñita de las montañas
qasapi tarukitascha, al venado de las cumbres
¡Tantar kichkachallay! espinita tankar
urqupi wikuñitascha vicuñita de las montañas
qasapi tarukitascha, venadito de las cumbres
¡Tantar kichkachallay! espinita tankar

icharaq waqaysiwanman quizás lloraría conmigo


icharaq llakiysiwanman quizás me acompañaría en mi dolor
¡Tantar kichkachallay! espinita tankar
¡morado sisaschallay! florcita morada

NISYU REPUNTE MAS REPUNTE


Mayukunapi challwachakuna Pececitos de los ríos
qucha mayupi challwachakuna, pececitos de las lagunas,
sauce mallkicha amparuchayuq que estas bajo la sombra de los sauces
nisyu repunte chayarqamuspa ya llegó mas repunte
amaparoy todo aparqusunki. te llevara sombra y todo.

Urqukunapi puku-pukucha Pájaro de las montañas


wayllar ischucha amparuchayuq que estas bajo la sombra de las pajas
wayllar ischupi qisanruwakuq que anidas en las pajas
nisyu wayralla chayaramuspa cuando sople fuerte el viento
amparoy todo aparqusunki. te llevara con sobra y todo.
SAPACHALLAYKI WAQACHKASQANKI SOLITA(O) ESTABAS LLORANDO
Altoykimanta qawaykamuptiy Cuando te vi desde arriba
sapachallayki waqachkasqanki estabas llorando solita(o)
aguila wamanchallay águila, gavilancito
pato realchallay. patito real.

Chimpaykimanta qawaykamuptiy Cuando te vi desde el frente


sapachallayki waqachkasqanki estabas llorando solita(o)
pato realchallay patito real
aguila wamanchallay. águila, gavilancito.

Haku ripukusun niykullarqayki Te dije, vámonos


iskaychallanchik ripukullasun vámonos solitos los dos
pato realchallay patito real
aguila wamanchallay. águila, gavilancito.

Mamallayraqmi taytallayraqmi Mi madre aun vive, mi padre aun vive


niykullawarqanki me dijiste
pato realchallay patito real
aguila wamanchallay. águila, gavilancito.

Maytaq taytayki, Dónde está tu padre,


maytaq mamayki. dónde está tu madre,
Taytallaykipas allpapa sunqunpim Tu padre ya está muerto
mamallaykipas runapa llaqtanpim tu madre ya se fue
aguila wamanchallay pato realchallay. águila, gavilancito patito real.

Altoykimanta qawaykamuptiy Cuando te vi desde arriba


chimpaykimanta qawaykamuptiy Cuando te vi desde el frente
sapachallayki waqachkasqanki estabas llorando solita(o)
sapachallayki llakichkasqanki solita(o) estabas triste
aguila wamanchallay pato realchallay. águila, gavilancito patito real.

CHIKCHISCHAY PARASCHAY GRANIZADA LLUVIA


Hakuraqchu manaraqchu Vamos aún o ya no?
chikchischay paraschay granizada lluvia
maymi hamusqanchis chayta por ahí, por donde vinimos
chikchischay paraschay. granizada lluvia.

Misitu piña torocha Misito toro bravo


chikchischay paraschay granizada lluvia
caballoytas waqrarqunki dicen que corneaste a mi caballo
chikchischay paraschay. granizada lluvia.
Ñuqallataq taqwamurqayki Yo te reté
chikchischay paraschay granizada lluvia
qamllataq waqraykuwanki y tu me corneaste
chikchischay paraschay. granizada lluvia.

Pitaq wak jineteri y quién es aquel jinete?


chikchischay paraschay granizada lluvia
qari qari pasarquwan pasó muy valiente
chikchischay paraschay. granizada lluvia.

Misitu toro dueñonsi Dicen que el dueño de misitu


chikchischay paraschay granizada lluvia
enjalmetas mañakunqa pedirá adornos
chikchischay paraschay. granizada lluvia.

Aysariway chutariway Jálame, llévame


chikchischay paraschay granizada lluvia
maymi hamusqanchik por donde vinimos
chayta chikchischay paraschay. granizada lluvia.

KAY TUTAYAYPI EN ESTA OSCURIDAD


Intillay, killallay,
maychallantam lluqsimunki, por donde sales,
chaychallantam ripukusaq por ahí mismo me iré
maychallantam kutipusaq. por ahí mismo retornaré.
Intillay, killallay, Sol mío, Luna mía
maypi kanaykikamataq hasta que estés donde
kay tutapi waqachkani, estoy llorando en esta oscuridad
kay tutayaypi suyachkayki. esperándote en esta oscuridad.
Intillay killallay, Sol mío, Luna mía
maychallantam lluqsimunki, por donde sales,
chaychallantam ripukusaq por ahí mismo me iré
maychallantam chinkaykusaq. por ahí mismo desapareceré.

URQUN QASAN PURINAYPAQ PARA ANDAR POR LAS MONTAÑAS Y LAS CUMBR
Wikuñachus mamay karqa Mi madre habrá sido la vicuña?
tarukachus taytay karqa, Mi padre habrá sido el venado?
urqun qasan purinaypaq para andar por las cumbres
chiri wayrapa pintuykusqan. envuelto por el frio viento.

Puku-puku qisanpichus Acaso en el nido de pukupuku


mamallayqa wachawarqa mi madre me alumbró?
puku-pukupa uñan hina para que como pichón de pukupuku
tuta punchaw waqanaypaq. día y noche llore.

PARIS-PARIS PALOMITA PALOMITA EMPAREJADA


Llaqtaymanta lluqsirqani Salí de mi pueblo
paris-paris palomita. palomita emparejada
Imanisparaq kutiykusaq como regresaré
iskaymanta chullallaña solito(a)
iskaymanta sapachallay. solito(a).

Wasiymantam hamurqani Vine de mi casa


paris-paris palomita. palomita emparejada
iAy, imanisparaq kutiykusaq! Ay, diciendo que regresaré
iskaymanta sapachallay solito(a)
parismanta chullallaña. solito(a).

PUYUNTA PAWALLASPAY VOLANDO ENTRE LAS NUBES


Llaqtaytas para chayachkan Dicen que llueve en mi pueblo
yanaysi waqapuwachkan, dicen que mi amado(a) me llora,
kayllay urqupa qipallanpi. atrás de aquel cerro.
Llaqtaytas lasta chayachkan, Dicen que esta nevando en mi pueblo
llaqtaytas para chayachkan Dicen que llueve en mi pueblo
kayllay urqupa qipallanpi. atrás de aquel cerro.

Killinchus ñuqa kayman Debería ser cernícalo


altonta pawallaspa para volar alto
ama waqaychu nillayman. para consolarle.
Wamanchus ñuqa kallayman Debería ser gavilán
puyunta pawallaspa para volar entre las nubes
ama waqaychu qapariyman. para consolarle.

IMA QINTIRAQ TIPYAYKURQA QUE PICAFLOR LA HABRÁ PICADO


Qantu qantuchay sumaq waytachay, Mi bella flor de qantu
ima qintiraq tipyaykurqa que picaflor la habrá picado
Haykay qintiraq tipyaykurqa. cuál picaflor la habrá picado
Tipyaykusqan horachamantas Desde la hora en que la picó
manaña qantunta llanllanñachu, ya no se pone lozana
manaña waytanta waytanñachu. ya no florece
Qantu qantuchay sumaq waytachay, Mi bella flor de qantu
ima qintiraq tipyaykurqa, que picaflor la habrá picado
Haykay qintiraq tipyaykurqa. cuál picaflor la habrá picado

MANA PIYNILLAYUQ SIN NADIE


Sapay rikukuni mana piynillayuq me encuentro sola(o) sin nadie
puna wayta hina llaki llantullayuq. como la flor de las punas solo con sombra triste
Tiqu pinkulluypas chakañas rikukun hasta mi flauta se ve desgastado
nunaypa kirinta qaparkachasqanpi. por gritar la herida de mi alma
Imataq kawsayniy maytataq ripusaq que es mi vida a donde me iré
maytaq tayta mamay ¡lliwsi tukukapun!. donde están mis padres, dicen que todo se acabó
AQUTA PALLASPA RECOGIENDO ARENA
Sachallachuch kayman, rumillanchuch
Sería un árbol? sería una piedra?
kayman,
cuando solee, cuando llueva para proteger a mi
paraptin rupaptin, yanallayta llantuyman.
amada(o)
Alton puriq waman qamqa rikurqankim Gavilán que vuelas alto tu habrás visto
kuyasqay yanallay maypiraq kaqta. donde esta mi amada(o)
Wayqun wayqun puriq apu Warpa mayu Rio Warpa que vas por las quebradas
wiqiywan yapaspa yanayta harkaykuy ataja a mi amada(o) creciendo con mi lágrimas
Mayu patan urpi imatam ruranki. paloma del rio que haces?
Aquta pallaspam yanayta suyani. espero a mi amada(o) recogiendo arena
Manaña manaña rikurimuptinmi y ya cuando no aparezca
aqu pallasqayta hukmanña quni. la arena que recogi doy a otro.

RAKI — RAKI RAKI — RAKI (flor pétalos separados)


iAy waytachay wayta! ñuchku tika wayta, Ay florecilla hermosa florecilla
ñuqa ripuptiyqa pillas tikakusunki cuando me vaya quien te florecerá
pillas waytakusunki quien te florecerá
Qasapi raki-raki kusiñachus kanki, Raki raki de las cumbres ya esta contenta(o)
warma yanaytawan rakiykuwaspayki separándome de mi amada(o)
taqaykuwaspayki. alejándome.
Hanay qucha patocha ama waqamuychu, Patito de la laguna no llores
qaparqachaskaykim sunquyta cuando gritas mi corazón
kirinchawan yanayta yuyachiwan. hiere recordándome a mi amada(o).

WIQIN UPYAQ QUIEN BEBE SU LAGRIMA


Rasu pampay wikuñitay Vicuñita de los nevados
pichqa pukyupa ñawin upyaq quien bebe de los 5 puquiales
huknichanta saqiykuway déjame al menos uno
huknichanta quykullaway dame al menos uno
warma yanachaywan upyaykunaypaq. para beber con mi amada(o)
warma yanachaywan tomaykunaypaq para beber con mi amada(o)

Rasu pampay wikuñitay Vicuñita de los nevados


pichqa pukiyupa ñawin upiyaq quien bebe de los 5 puquiales
pichqa pukiyupa wiqin upiyaq quien bebe de los 5 puquiales
huknichanta saqiykuway déjame al menos uno
warma yanachaywan para beber con mi amada(o)
upiyaykunaypak para beber con mi amada(o)

YAWARTA MUCHUCHIN SUFRIMIENTO


Chukchan almohadaykusqa Con el cabello en la almohada
kay niña puñuchkan. esta niña esta durmiendo
Yawarta muchuchkan, esta sufriendo
yawarta waqachkan. esta llorando sangre.

Piraq kay niñata Quien hará sufrir a esta niña


yawarta muchuchin, hace sufrir
piraq kay niñata Quien a esta niña
yawarta waqachin. hace llorar sangre.

Sílbale, sílbale, sílbale lorito, Sílbale, sílbale, sílbale lorito,


rikchaykachipuway. házmela despertar.
Silbale, sílbale lorito, rikchaykachipuway. Sílbale, sílbale lorito, házmela despertar.

Adivinanzas

1.- Shumaqllami jeru chupayoq ka.


Puka, garwash, gomerpis ka.
Shimikiman apamaptiki
supaytapis rikankiran.
¿Pitaq ka? (Uchu)

Soy bonito con rabo de palo


Soy colorado, amarillo y verde
Si me llevas a tu boca
verás al mismo diablo
¿Quién soy? (El Ají)

2.- Hawan anallaw


Ukun achachaw (Uchu)

Por fuera es agradable


Por dentro es desagradable (El ají)

3.- Imataq chay maman wacharukuptin wa,qan, chaymantañac taq


kusikum, inaspanataq waqakunpunitaq (Runa)

Quién es aquel que al nacer llora, al crecer se alegra, a la vejez llora (El
hombre)

4.- Achikyaqnin iskay chaki


Chawpi p’unchaw kimsa chaki
Tutayaykuqta tawa chaki (Runa)
Al amanecer, dos pies
al mediodía, tres pies
y al anochecer, cuatro pies (El hombre)

5.- Lastimaya mana runachu kani, wak mikusqan


mikuykunaypa’q (Allqu)

Lástima que no soy hombre, aquello que ellos comen para comer (El
Perro)

6.- Jawan añallau, chawpin wikutina,ukun ikllirij (Durasno)

Bonito por fuera, se vota el meollo y se abre el interior (Durazno)

7.- Achikiaj jelljai jelljaicha, chaimantaja antai antaicha (Warma machu)

Amanece con vivacidad, después opacado (La juventud y la vejez)

8.- Jatun liuyaq gagachu


ishkay putukuna
shawaraykan.
¿Imaraq? (Warmipa chuchunkuna)

En una peña limpia


dos “potos” de leche
están colgados
¿Qué será? (Los senos de la mujer)

9.- ¿Imatashi, imatashi?


Kawaptiki, isï arö
Wanuptikiqa, qamwan aywakö (Shongo)

¿Qué será, qué será?


Cuando estás vivo, qué bien trabajo
Cuando mueres, me voy contigo (El corazón)
10.- P’unchaw campana
ruta t ‘umpana (Uqsuy)

De día, campana
y de noche se la tumba (La falda)

11.- Virdi kudurpa ukuchampi, qillu kudurcha


Qillu kudurpa ukuchampi, nugal kudurcha
Nugal kudurpa ukuchampi, yuraq kudurcha (Luqma)

Dentro un ovillo verde, un ovillo amarillo


en un ovillo amarillo, un ovillo marrón
en un ovillo marrón, hay un ovillo blanco (La lúcuma)

12.- Mana raprayuq, phawan


mana qalluyuq, riman
mana chukiyuq, purin (Karta)

No tiene alas, pero vuela


no tiene lengua, pero habla
no tiene pies, pero camina (La carta)

13.- Huk sachapi chunka iskayniyuq pallqu kan


sapa pallqupi, tawa tapa
sapa tapapi, qanchis runtu (wata, kilia, simana,p’unchaw)

En un árbol hay doce ramas


en cada rama, cuatro nidos
y en cada nido, siete huevos (El año, el mes, la semana y los días)

14.- Imasmari, imasmari


jawan q`umir
ukhun yuraq
sichus yachay munanki
suyay, suyay
¿Imataq kanman? (Pira)

Adivina, adivina
verde por fuera
blanco por dentro
si quieres saber
espera, espera
¿Qué será? (La pera)

15.- Warminkuna jukwan yarquptin


juteta churayan
mana jusä kaykaptin.
¿Imaraq? (Luycho)

Cuando les engañan sus mujeres,


le ponen mi nombre.
sin que yo tenga la culpa
¿Qué será? (El Venado)

16.- Ampillampa yarqurir,


shillowan y waska chupawan sarikur
korralkunaman yaykü
wallparüntuta mikoq
¿Pitaq ka? (Jarachpa)

Saliendo sólo de noche,


agarrándome con mis uñas y cola de soga
entro a los corrales
a comer huevo de gallina
¿Quién soy? (La zarigüeya)

17.- ¿Pitaq ka?


Aujakunapa papaninkunami ka,
Jatungaray kaptë,
borrco suaderunkunata girasiman (Aujarriero)

¿Quién soy?
Soy el padre de las agujas,
debido a que soy grandote
me mandan a coser los sudaderos de los burros (La aguja de arriero)

18.- Kunan munaillaña chaimantaja kutikuticha (Mosojwan mauka


pacha)

Hoy envidiable después arrugado (Vestido nuevo y vestido viejo)

19.- Chipru pasña virdi pachayuq yuraq yana sunquyuq (Chirimuya)

Mujer con viruela, de verde vestido con corazón blanquinegro (La


chirimoya)

20.- Madrugadun quri,


chawpi punchaw qullqi,
tutan wañuchin (Sandia)

De madrugada oro,
a medio día plata,
de noche puede causarte la muerte (Sandía)

21.- Llulluchampi wayta, qatunchampi virdi, musuyaynimpi apuka,


machuyaynimpi yana intiru sipu (Guinda)

Cuando inmaduro, es flor; cuando es grandecito, verde, cuando mozo es


rojo, en su senectud negro es enteramente arrugado (La guinda)

22.- Sikillayta tanqaway maykamapas risaqmi (Kaptana)

Empuja solamente mis sentaderas hasta donde iré también (Las tijeras)
23.- Apupapas, wakchapapas, sipaspapas, payapapas, warmipapas,
machupapas ancha munananmi karqani, kunanñataq ñawinman
tupaykuptipas uyanta wischuspa qipa rinanmi kani (Mikuna Akawan)

Del rico, del pobre, de la joven, de la vieja, de la mujer, del viejo, objeto
de mucho querer fui, ahora que con sus ojos me encuentro, me van
botando por atrás (El alimento y el excremento)
Poesías en quechua

Yawar la leyenda, de Víctor Salvo (Lunahuaná, Cañete, Perú 1955)

MANA WAÑUQ

Manawañukuqmi kani
Yaninmi musquyniypi weqochuyki hina
Pampapi uchkupuyki chayllapi puñuykachinaypaq.

Manaraq wiñaypaq ripuchkaptikim


Uyaykita kaq qawapayani,
Hina kaqllam rikchakun
Paqarimuchkaq qantu wayta niraq.

Chaypim mayupa patanpi rikcharini


Tutayay karupi waqachkaptin,
Kaypuñusqay qatuchataqmi
Purun pumapa wiksanhina

Pintura de Percy Ochoa Montúfar


INMORTAL

Soy aquel que no muere


A veces en mis sueños cual tu panteonero
Cavo tu tumba para ponerte a dormir en ella.

Cuando aún no has partido para la eternidad


Vuelvo a acariciar tu rostro con mi mirada,
Tiene el mismo aspecto
De la naciente flor de cantuta.

Entonces despierto al borde de un río


Mientras en la distancia llora la noche,
Y esta chocita en la que duermo
Es como el estómago del cerril felino.
Charanguista, de Cardac (Cleto Carpio Dávila, Mollendo, Arequipa. Perú 1953)
TAKIY

Waytariq takimkani
Guitarrapa sonqunpi,
Wakiqnin runapa siminkunamana wañunan rayku takiq.
Runasimipa mohunmi karqani pachapa qasqunpi,
Qespi chullu yarqapa patanpi,
Waytawan qeqarasqa chakrapim
Tutan tutan kallpakacharqani
Ninauruchakunata qatikachaspa.
Llakikuypa mitu mitu ñanninpim
Taririqani huk yarawiqta,
Llaqtanpa yarawinkuna takichkaqta.
Payqa hatun qaqniy otaq illapukaytam munanman karqa.
Hinaspam tarirqanitaq
Aymarakunata, ashaninkawawqenchikkunata,
Kikinkupa siminkuta chinkananmanta waqaychayta munaspa
Harawiyninkunawan.

Pachapa raprachasqan takimkani,


Tukuy purisqaypim
Upallalla chin qepanta rerqani,
Hinallataq chawqasqa riymaypa qepantapas.
Muspay rimayniypim
Sapallay mana ima aparisqa,
Chaskapa yupiynillan
Ankapa hina qasquyki ukupi saqeykunaypaq.
Músicos, de QUISPEJO (Julio Quispe Virhuez, Marca, Recuay, Ancash. Perú 1945)

CANTO

Soy el canto floreciendo


En el corazón de una guitarra,
Alguien que canta contra la muerte de un idioma.
Fui semilla quechua plantada en la tierra,
Libremente junto al arroyo del deshielo,
En un campo de colores
Solía correr noche tras noche
Persiguiendo luciérnagas.
En los pantanos de la tristeza
Encontré un poeta,
Cantando poemas de su pueblo.
Él hubiera querido ser trueno o rayo.
Luego encontré también
Hermanos aimaras y ashánincas,
Queriendo salvar sus idiomas maternos de la extinción
A través de sus poesías.

Soy el canto a quien el tiempo le dio alas,


Toda mi vida he caminado
Detrás del silencio,
Y de las bulliciosas palabras.
En mi lengua desesperada
Caminante y sin equipaje,
Sólo para dejarte la huella de una estrella
En tu corazón de águila.
Tunantada, de David Huaytalla Dionicio(Muquiyauyo, Jauja, Junín. Perú 1940)
HARAWIKUYNIYKU

Qayka usuchikuytam apamuwarqanchik


Qonqaymanta mana piniyuq rikurisqanchik.

Mana uyarikuq qapariyniykuta uyarillawayku


Sinchi wayra simiykuta opayachiptinpas.
Unaymi upallalla llapa llaqtapaqa yllanpaq opatukurqaniku.

Takipakuyniki takim yaw harawiq


Illaq wayra papuyukllanta ripuchkan,
Muchuypa karu qawanta
Mana rimariqkunata nanachikuspan.

Chaymi paykunaqa
Musqusqankupa pachakutiqninta suyapayanku
Llaqtaypa harawiyninwan.

Pintura de Louis Toffoli

NUESTRA POESÍA

Cuánto sufrimiento nos trajo


El habernos vuelto parias de pronto.
Quienes nos escuchan por favor oigan nuestros quejidos
Aun cuando el ventarrón nos torne mudos.
Por tanto tiempo permanecimos callados a la mirada de todos los pueblos.

Las canciones que sueles cantar poeta


Están viajando por el cenit del viento turbulento,
Muy por encima de la miseria
Sensible al dolor de aquellos que no pueden expresarse.

Por eso ellos


Esperan con ansiedad la revolución completa de los sueños
Con la poesía de mi pueblo.
Ayúdame, de Alex Castro (Pacarán, Cañete. Perú 1959)

MUSUQ LLAQTANCHIK
Manaraq punchaw achikyachkaptinmi,
Urpikuna takiyninkunata qowanchik.
Llaqllaq urpipa taqratataq tuspasqanmi uyarikun
Chay sachapapuyukninmanta
Tapan rurasqanpi,
Pichinkuchapassachansachanpawakachachkaptin.
Kay urpikuna hinam
Ñuqanchikpas takiyta qallaykunchik
Kaqmanta llaqtanchiktawasichananchikpaq.
Chaynapi hamuq pacha musuq llaqtanchik
Sonqunchikukumanta pacha paqarimunanpaq,
Hinallataq waranqantin yawarmasinchikpa llaqtankunapas.
.

Floristas, de Walter Anicama

NUESTRO PUEBLO NUEVO

Antes que nazca el día,


Las aves nos dan sus melodías.
El picotear sonoro de un carpintero
Se oye desde el cenit de un árbol
Cuando construye su nido,
Y un gorrioncillo salta de rama en rama.
También nosotros como estas aves
Empezamos a cantar
Para reconstruir nuestro pueblo.
De modo que en el futuro nuestro pueblo nuevo
Nazca desde el fondo de nuestros corazones,
E igualmente los miles de pueblos de nuestros hermanos de sangre.

Potrebbero piacerti anche