Sei sulla pagina 1di 196

MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Obra de

Mario Bulmaro
Berruecos
Fresnillo

2
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

3
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

EDITORIAL INEXISTENCIA, S.A.

Primera edición de la Colección "Sepan Cual..." 2007

Las característica de esta edición son propiedad de


EDITORIAL INEXISTENCIA, S.A.

Queda hecho el depósito que marca la Ley.


México, D.F.

© DR. Derechos reservados 2007 por


Editorial Inexistencia, S.A.

© DR. Copyright 2007 por Mario Bulmaro BERRUECOS FRESNILLO

Queda hecho el depósito que marca la Ley y


en los Acuerdos de París, Viena y bajo el régimen
de la ONU.

4
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

IMPRESO EN MÉXICO
PRINTED IN MÉXICO

5
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

GRAMÁTICA
DEL
VERBO

6
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

7
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

DEDICATORIA

Con todo cariño y amor


a JOSEFA GÓMEZ GARCÍA;
A Cristina MICHAUX AGUIRRE;
A mis queridos y entrañables
amigos y compañeros de casa,
en la estadía universitaria
Héctor GOGEASCOCHEA,
José Luis CANCINO,
Ramiro GAYOSO,
y Arturo CORTÉS;
Muy en especial a mi hermana
BLANCA LUZ;
A mi compañera ELIZABTEH,
a mi Piel Roja MARÍA ELENA.

8
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

INTRODUCCIÓN

9
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

10
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

INTRODUCCIÓN
En este trabajo exclusivo sobre la gramática del verbo, lo realicé con
la intención de facilitar para usted lector y estudioso, la amplia
comprensión de esta parte importante de nuestro lenguaje, la cual indica
la o las acciones que realizamos, expresándoles por medio del verbo que
nos da tiempo, número, persona, estado, acción o pasión, voces,
modo, aspecto.

Con la comprensión del verbo, podrá hacer usted utilitario al


mismo, beneficiándose en la realización de la conjugación en sus
diversos modos y tiempos, con lo que comprenderá explícitamente los
cinco modos que son (1) INDICATIVO, (2) POTENCIAL SIMPLE o
CONDICIONAL (3) SUBJUNTIVO, (4) IMPERATIVO, y (5) INFINITIVO o
VERBOIDES o DERIVADOS VERBALES o FORMAS NO PERSONALES;
este último comprende el gerundio y el participio.

De los mencionados modos, usted conocerá los tiempos de cada


modo y su perfecta utilización dentro de nuestro idioma, siendo los
tiempos presente, pasado y futuro aunados a sus tiempos variantes.

Frente a las diversas corrientes lingüísticas del español, en que


una palabra tiene varias denominaciones, encontrará paso a paso las
semejantes como ejemplo de ello, es el caso específico del ante-pretérito
o ante-pasado o pretérito anterior o pasado anterior, que nos da
cuatro sinónimos de la misma palabra.

Siendo que el material de la temática que usted podrá leer le servirá


para cualquier nivel de estudios, ya que abarqué todos los niveles
educativos, por lo mismo será de provecho a los estudiantes de primaria
como a los profesionistas y neófitos.

El autor M.B. BERRUECOS


FRESNILLO

11
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

GRAMÁTICA
DEL
VERBO
12
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

CAPÍTULO
A

13
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

1.- V E R B O:

Es la palabra más importante del enunciado bimembre.


Es el núcleo del predicado (el campesino ara la tierra).
Es la parte variable de la oración.
Indica la acción que ejecuta o hace el sujeto, tiene como función única
ser núcleo del predicado y designa estado voz copulativa, acción voz
activa, o pasión o estado voz pasiva, casi siempre con expresión de
tiempo, número y persona (yo estoy sentado; vosotros corréis
demasiado; ella le odia).
Verbo es por consiguiente, la palabra que significa el atributo de la
proposición, indicando juntamente la persona y número del sujeto, así
como el tiempo y modo del mismo atributo (la maestra habla fuerte; la
lluvia moja los sembrados; Alejandra lava la ropa; etcétera).

2.- LOS VERBOS SE CLASIFICAN:

En primitivos o derivados y simples, compuestos o


parasintéticos y transitivos, neutros o intransitivos, reflexivos o
reflejos o pronominales, recíprocos, unipersonales, defectivos,
auxiliares, regulares, irregulares, e, impersonales.

3.- EL VERBO RIGE:

Al substantivo por medio de la preposición o sin ella (visité a


París; paseo por Mixcoac; busco esposa; deseo llorar; etcétera).
A otro verbo por medio de la conjunción que (temo que vengas;
anhelo que triunfes; quiero que escribas; etcétera).
Al adverbio (es tarde; regreso pronto; come bien; etcétera).

14
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
El verbo no tiene función privativa, comparte a la función de
predicado con el sustantivo y el adjetivo (predicado nominal) y con el
adverbio (predicado adverbial).

15
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

4.- LO PODEMOS ESTUDIAR;


SINTÁCTICAMENTE,
SEMÁNTICAMENTE,
Y MORFOLÓGICAMENTE:

A).- Sintácticamente: Como la clase de palabra que tiene la


función obligatoria de ser núcleo del predicado, y, en el caso de los
verbos impersonales o unipersonales, por la función del núcleo de la
oración.
B).- Semánticamente: Como aquella clase de palabras que
expresa estado, acción o pasión.
C).- Morfológicamente: Es la clase de palabra que más
accidentes gramaticales tiene, ellos son voces, modo, tiempo, número,
persona, aspecto.
La morfología nos enseña la estructura, formaciones y
transformaciones de los vocablos.
Es el estudio que trata los accidentes del verbo. Podemos
considerarla, como una parte de la analogía. En el verbo se resalta
distinguir la raíz (o radical o lexema o base o semantema) y
desinencias (o gramemas o terminaciones).

5.- LOS VERBOS SE CLASIFICAN 2:


En primitivos, derivados y simples; compuestos, y,
parasintéticos.

A).- Primitivos: Son los que ni proceden ni se forman de nuestro


idioma (mar, verde, hacer, paliar, etcétera).
B).- Derivados y simples: Los que proceden o se forman de otro
primitivo añadiendo un elemento llamado sufijo (marino, verdejo,
hazaña, paliativo, etcétera).
16
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
C).- Compuestos: Los que constan de una palabra simple y de otras
voces agregadas (sobremesa, etcétera).

17
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

D).- Parasintéticos: Los que a la vez son derivados y compuestos


(enlomado, endulzar, sobrellevar, etcétera).

6.- VERBOS TRANSITIVOS:

Son aquellos cuya acción recae o puede recaer directamente en


la persona o cosa que es término o complemento de la oración, sobre el
que cae directamente la acción del verbo transitivo, no admite verbos
intransitivos, pasivos, ni copulativos, a lo que se llama complemento
directo (eligieron a su amigo; amar a Dios; premiar a uno; abrir la
puerta; el jardinero cortó el árbol; etcétera)
Según su construcción en la oración o acepción, ciertos verbos
pueden tener la significación transitiva o la intransitiva (el niño duerme;
el niño duerme a su hermano; etcétera).

7.- VERBOS NEUTROS O


INTRANSITIVOS:

Expresan una acción que no puede pasar de una persona o


cosa a otra (crecer; nacer; salir; pernocté en Tehuacán; etcétera) en que
se verifica a otra exterior o distinta a ella (el árbol crece; el niño duerme;
etcétera). Los verbos de estas oraciones no llevan objeto directo, y no
pueden pasar a voz pasiva.

8.- VERBO PRONOMINAL, REFLEXIVO


O REFLEJO:

18
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Es aquel que se conjuga acompañado de una forma
pronominal que repite la persona y número, recae sobre el
mismo

19
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

sujeto (arrepentirse, irse, lavarse, etcétera) que la produce (el gato se


lava).
Los verbos pronominales se clasifican en: A) reflejos,
reflejos puros o propiamente dichos; B) recíprocos; y C)
cuasi-reflejos.
A).- Reflejos, reflejos puros o propiamente dichos:
En este verbo es cuya acción recae en la misma persona o cosa que la
produce, representada por un pronombre personal de la misma persona
que el sujeto; denota que esta misma acción vuelve a la misma persona o
cosa que le rige (yo me lavo, tú te peinas; él se viste; etcétera). Este tipo
de verbo, sólo admiten acusativos reflejos ( me jacto; te dignas; se
atreve; nos arrepentimos; os dignáis; se quejan; etcétera), estos verbos
van acompañados siempre de los complementarios reflejos me, te, se,
nos, os, se, o una forma pronominal variable me, te, se, la, lo, las, los,
nos, os, que son las variantes de yo, tú, él, ella, ello, usted, nosotras,
nosotros, vosotras, vosotros, ustedes, ellas, ellos.
Como los verbos transitivos admiten acusativos de todas
clases, claro es que pueden también conjugarse en forma refleja (me
peino; te vistes; se baña; etcétera) y lo mismo ocurre con muchos verbos
intransitivos como reír, estar, quedar, morir, etcétera, que toman la
forma refleja (me río; te estas; os quedáis; se muere; etcétera.
Los acusativos reflexivos o reflejos o pronominales son tales
como jactarse, atreverse, arrepentirse, dignarse, quejarse, y otros
más.
En los verbos reflejos puros, desde el punto de vista
semántico, la acción del verbo retorna al sujeto. Desde el punto
sintáctico, la forma pronominal que acompaña a estos verbos es objeto
directo u objeto indirecto.
B).- Recíprocos. Se llaman a los verbos transitivos que
denotan cambio mutuo o reprocidad de acción es producida y recibida a
la vez por dos o más sujetos (personas, animales o cosas) (el perro y el
gato se odian; Alejandra y Mario se tutean; el acero y el imán se
atraen, etcétera).
Primera persona (nos vemos); segunda persona (os veis);
tercera persona (se ven [entre sí]); primera persona (nos cortamos el
pelo [uno a otro o unos a otros]); segunda persona (os herías las manos

20
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
[uno a otro o unos a otros]), tercera persona (se miran [entre sí] a los
ojos).

C).- En los verbos cuasi-reflejos. La forma pronominal no


es objeto directo ni objeto indirecto, y recibe el nombre de signo cuasi-
reflejo (se fue a la calle sin abrigo; me enojaré si no comprendes; te
olvidaste de toda la familia; me arrepiento de haber esperado; etcétera).
El prefijo cuasi significa parecido, pero que no es, cuasi-
reflejos se parecen a los reflejos, pero no lo son y son intransitivos.

9.-UNIPERSONALES O IMPERSONAL:

a).- Son los verbos que solamente se usan en el modo infinitivo y en


la tercera persona del singular en todos los tiempos de los demás modos
(nevar; amanecer; tronar; alborear; anochecer; diluviar; escarchar;
granizar; helar; llover; lloviznar; relampaguear; etcétera)
b).- I.- Verbos en tercera persona del singular:
a.- Sin señal sintáctica, verbos que denotan fenómenos
atmosféricos (llover, granizar, tronar, etcétera).
b.- Usados en su tercera persona del singular adquieren valor
impersonal (haber; ser; estar; hacer).
c.- Con señal sintáctica (signo de cuasi-reflejo impersonales
más verbo en tercera persona del singular).
II.- Verbos en tercera persona del plural:
a.- (Dicen, cuentan, anuncian, aman, etcétera).
c).- Defectivos, son los verbos que en su conjugación carecen de
algunos modos, tiempos y personas bien por su significado, bien por la
dificultad que su estructura ofrece a la conjugación (atañer; concernir;
empedernir;: manir; balbucir; etcétera).
El verbo tipo de los defectivos es abolir, que sólo se emplea en
aquellas de sus formas cuya terminación es i o principia por i (abolí,
aboliera, aboliere) y que deja de usarse, por consiguiente, en las tres
personas del singular y en la tercera persona del plural del presente de
indicativo, en todo el presente de subjuntivo y en el singular del
imperativo.

21
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Existen varios verbos defectivos de la tercera conjugación,
que, a semejanza de abolir, están reducidos a las terminaciones en i o
que comienzan por i, tales son: aguerrir, arrecirse, aterirse, empedernir,
colorir, garantir, y manir. Estos verbos no pueden usarse ni aún aquellos
de sus terminaciones que empiezan por i

22
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

cuando esta i forma parte de un diptongo; aunque el oído no repugnan


abolió, aboliese, sí chocaría sin duda aterió, ateriese. A fin de suplir las
formas que a los indicados verbos faltan, a veces se usan las
correspondientes de verbos terminados en ecer, ear o izar, prefiriendo
empedernecer a empedernir; colorear a colorir; garantizar a garantir.
Así en lugar de empedernó empederneció; en vez de coloro o coloriese
coloreo o colorease; de garanto o garantiere garantizo o garantizare.
Los verbos más frecuentes entre los defectivos son: atañer,
balbucir, concernir, soler, raer, y, roer.
a.- ATAÑER, se emplea en las terceras personas, las más
usadas son las del presente de indicativo (atañe, atañen).
b.- BALBUCIR, se usa en todas sus personas menos en
aquellas que aparece la z antes de c en el radical o lexema o
base o raíz, o sea el cambio ortográfico señalado en los verbos
irregulares de la tercera clase.
c.- CONCERNIR, emplease únicamente en las terceras
personas y en el gerundio concerniendo. Rara vez se habrá
usado en más tiempos que los presentes de indicativo y
subjuntivo (concierne, conciernen, concierna,
conciernan), y en el co-pretérito o co-pasado o pretérito
imperfecto o pasado imperfecto del primero de esos dos modos
(concernía, concernían.
d.- SOLER (acostumbrar), se usa en todas las personas del
presente y co-pretérito (co-pasado o pretérito imperfecto o
pasado imperfecto) de indicativo (suelo, sueles, etcétera), y
también en las del presente subjuntivo (suela, suelas,
etcétera). El pretérito (o pasado o pretérito indefinido) solí es
muy poco usado;
el participio sólido se emplea únicamente en el ante-presente
(o pretérito perfecto, o pasado perfecto): he, has, ha solido,
etcétera., tampoco se usa el propio infinitivo soler, que
solamente sirve para nombrar este verbo.
e.- RAER, suele evitarse el empleo de la primera persona del
presente de indicativo y de todas las del presente de indicativo
y de todas las del presente del subjuntivo de estos verbos, sin
embargo, raigo y rayo en el indicativo; y raiga, raigas,
etcétera., y raya, rayas, etcétera., en el subjuntivo. Las formas
raigo y raiga deben de preferirse a las otras rayo, raya.

23
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

f.- ROER, se dice roo, roigo y royo en el presente de


indicativo; y roa, roas, etcétera., roiga, roigas, etcétera., y
roya, royas, etcétera., en el presente de subjuntivo. En el
indicativo es preferible roo a roigo y royo. En el subjuntivo
debe de conjugarse este verbo con sus formas regulares: roa,
roas, etcétera.

10.- VERBOS AUXILIARES:

Verbo auxiliar es aquel que, unido a una forma no personal del


verbo, constituye una unidad de significación. Llamamos a los que nos
sirven para formar los tiempos compuestos en la conjugación. Son los
que se emplean para la formación de la voz pasiva y de los tiempos
compuestos de la voz activa.
Los propiamente auxiliares son haber y ser, pero hay otros que en
ciertos casos hacen oficio análogo sin ser propiamente auxiliares, como
son estar, tener, quedar, deber, dejar, llevar (yo estoy contento;
nosotros tenemos estipulado; tú quedaste vencido; el jefe debió de
correr; dejó dicho que volvería pronto; etcétera).

11.- EL VERBO AUXILIAR HABER:

Es el principal entre los auxiliares y tiene a la vez las


características de transitivo y de unipersonal. Como auxiliar no sólo
ayuda a la conjugación de los demás verbos, sino también a la suya
propia. Hay, segunda forma de la tercera persona del presente indicativo

24
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
del verbo haber, se usa como impersonal. Ha de tenerse muy en cuenta
que este valor impersonal del verbo haber, sea el tiempo que sea, debe de
conjugarse siempre en singular (había una campana; había unas
campanas).

12.- EL VERBO AUXILIAR SER:

Sirve para la formación de la voz pasiva de los verbos


transitivos.

Al verbo ser se le llama verbo copulativo y recibe también el nombre de


verbo substantivo: porque es el único que expresa la idea de esencia o
substancia sin denotar como los demás verbos otros atributos o modos
de ser; concierta a veces con el predicado nominal y con el sujeto (todos
los citados era gente notable).

13.- VERBOS REGULARES:

a).- Son los que en todos sus tiempo y personas conservan sin
alterar sus letras radicales o raíz o lexema o base o semantema de su
infinitivo, y toman las desinencias o gramemas o terminación ordinarias
de la conjugación a que pertenecen, se conjugan como el verbo que les
sirve de modelo (coser; asar; amar; temer; partir; etcétera).
b).- Ar es tipo de la primera conjugación, Er es tipo de la segunda
conjugación, Ir es tipo de la tercera conjugación (amar; temer; y, partir).

14.- LOS VERBOS IRREGULARES

No siguen y no se ajustan estrictamente en su conjugación al


verbo modelo que les corresponde. Son las que se conjugan alterando
sus letras radicales o lexema o raíz o base o semantema de su infinitivo,
ya de sus desinencias o gramemas o terminaciones propias de la
25
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
conjugación regular o ambas a la vez (de contar, cuento; de traer,
traigo; de ir, voy; de poner, puse; de saber, sabido; etcétera).

26
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

a).- Para decidir si un verbo es irregular, debemos tener en cuenta


no las letras con que se escribe, sino los sonidos con que se pronuncia.
No constituyen irregularidades, las variaciones meramente ortográficas
que sufren algunos verbos a fin de conservar los sonidos propios (de
pecar, pequé; de aplacar, aplaque; de mecer, mezo; de resarcir,
resarzo; de sufragar, sufragué; de proteger, protejo; de dirigir, dirijo;
de delinquir, delinco.).

15.- DE IRREGULARIDAD APARENTE:

a.- Se les llaman así a aquellos verbos que, siendo regulares,


razones ortográficas obligan a veces a cambiar determinadas letras en
algunas personas, generalmente para que el sonido apropiado no
cambie. Por ello, los terminados en car, cer, cir, cambian en algunas
personas, la c en qu o en z (de tocar, toque; de vencer, venzo) y los
terminados en gar, ger, gir, cambian la g en j o admiten una u después
de la g (de pagar, pague; de corregir, corrijo).
Tampoco son irregulares ciertos verbos acabados en aer, eer, oer,
oír, por el sólo hecho de que algunas desinencias cambian la i [vocal] en
y [consonante] para formar sílaba con la vocal siguiente (de creer,
creyó), ni lo es el verbo delinquir, aunque algunas personas cambien la
qu en c (delinco, delincamos), ni los terminados en z en c (de rezar,
recé; de enderezar, enderecé).
La conversión de la vocal i en la consonante y cuando aquella
carece de acento, y viene a encontrarse en medio de dos vocales; como
sucede con los verbos acabados en eer (leer, leyó, leyeron, leyera o
leyese, leyendo).
La supresión de la i no aguda con que participan ciertas
terminaciones (io, ieron, iera o iese, iere, iendo); supresión necesaria
cuando dicha i sigue a las consonantes ll o ñ (por hallarse la i embebida
en ellas) en que termina la raíz, como sucede con los verbos cuyo
infinitivo acaba en ller o llir, ñer o ñir (empellecer, zambullir, tañer,
gañir); (de mullir: mulleron, mullera o mullese, mullendo; de tañer:
tañeron, tañera o tañese, tañere, tañendo).

27
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

28
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

16.- DE LOS VERBOS REGULARES


UNOS ALTERAN SU RAÍZ O RADICAL O
LEXEMA O BASE O SEMANTEMA:

Como: acert-ar en aciert-o; d-ar en d-oy; cab-er en cup-e.

17.-HAY CINCO CLASES DE VERBOS


IRREGULARES:

a.- Primera clase: Comprende a los que convierten la e y algunas


veces la i de la penúltima sílaba en el diptongo ie; o bien la o en u de
dicha sílaba en diptongo ue en todo el singular y en la tercera persona
del plural de los presentes de indicativo y subjuntivo, así en el singular
del imperativo.
b.- Segunda clase: Pertenecen los verbos que cambian por i la e de
la penúltima sílaba en todo el singular y tercera persona del plural del
presente, y en las terceras personas de singular y plural del pretérito de
indicativo; así como todo el presente, todo el pretérito y todo el futuro del
subjuntivo; en el singular del imperativo.
c.- Tercera clase: Corresponden a ésta los verbos terminados en
acer, ecer, ocer, y, ucir, que convierte en z la c de su raíz o radical o
lexema o base o semantema y toman una c fuerte en la primera persona
del singular del presente de indicativo y todo el presente de subjuntivo.

Exceptúanse los verbos mecer y remecer que son regulares.


Igualmente se exceptúan hacer y sus compuestos, así como placer,
yacer, cocer, escocer y recocer, que tienen otro género de
irregularidad.
d.- Cuarta clase: Son los terminados en ducir, que, a más de tener
la irregularidad señalada en la clase anterior, tienen la de cambiar por i
la c del lexema o radical o raíz o base o semantema y carecen la i de las
29
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
desinencias o gramemas o terminaciones regulares (de conducir,
condujera y no conduciera) en los pretéritos de

30
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

indicativo y subjuntivo y en el futuro de subjuntivo. En la primera y


tercera persona de singular del pretérito de indicativo, incurren estos
verbos en la irregularidad de adoptar las desinencias o gramemas o
terminaciones e y o, inacentuadas, en vez de regulares i e ió agudas (de
conducir, conduje, condujo).

e.- Quinta clase: Comprende los verbos terminados en uir (menos


inmiscuir [éste es el único verbo regular], debe de conjugarse
regularmente inmiscuo, inmiscues) que toman una i después de la u
radical o lexema o base o semantema o raíz antes de las vocales a, o, e
de las desinencias o gramemas o terminaciones en las tres personas de
singular y tercera de singular y tercera de plural del presente de
indicativo, en todo el presente de subjuntivo y en el singular del
imperativo.

18.- LAS IRREGULARIDADES DE LOS


VERDADERAMENTE VERBOS
IRREGULARES:

a.- Solamente se presenta en los tiempos simples.


b.- Irregularidades del presente: Afecta a los presentes de
indicativo, subjuntivo e imperativo (cabe: yo quepo, tú quepas,
nosotros quepamos).
c.- Irregularidades del pretérito: Afecta al pretérito
indefinido o pretérito de indicativo y pretérito imperfecto o pretérito y
futuro imperfecto o futuro de subjuntivo (andar: yo anduve, tú
anduvieras o anduvieses, él anduviere).
d.- Irregularidades del futuro: Afecta al futuro imperfecto o
futuro de indicativo y al potencial simple o pospretérito (saber: yo sabré,
tú sabrías.
31
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Los verbos ir, ser, y ver son irregulares en el pretérito imperfecto de
indicativo.

32
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

19.- VERBO ADJETIVO:

Cualquiera de los verbos exceptuando ser, que es el único


substantivo o copulativo.

20.- VERBO COPULATIVO:

Exige predicativo obligatorio. Son verbos copulativos ser, estar,


parecer, quedar, semejar, resultar, permanecer, volverse,
encontrarse, etcétera.

21.- VERBOS NO COPULATIVOS:

No exigen predicativo aunque puedan recibirlo de modificador.


Pueden por sí mismos construir un predicado.

22.- VERBO DETERMINADO:

El que es regido por otro formando oración con él.

23.- VERBO DETERMINANTE:

33
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
El que rige a otro formando oración con él.

34
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

24.- VERBO FRECUENTATIVO:

Aquel que denota acción frecuentemente reiterada o repetida, como


aletear, hojear, etcétera.

25.- VERBO INCOATIVO:

El que expresa el comienzo de una acción progresiva, como


anochecer, amanecer, envejecer, etcétera.

26.- VERBO PRONOMINADO:

Cualquiera de los que se conjugan teniendo por régimen o


complemento un pronombre, como caerse, morirse, soñarse, etcétera.

27.- AL VERBO SER:

Se le llama también verbo copulativo, porque es el único que


expresa la idea de esencia o substancia, sin denotar como los demás
verbos otros atributos o modos de ser.
El verbo ser, puede ser construido de seis manera:
1ª.- Contraponiendo dos frases substantivas: eso era lo que
apetecías; esta vieja casa es la que abrigó nuestra infancia.
2ª.- Contraponiendo a una frase substantiva un adverbio: la zona
tórrida es donde ostenta la vegetación toda su pompa y lozanía.

35
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
3ª.- Contraponiendo a una frase substantiva un complemento: lo
más que puede aspirar un escritor es a que una obra suya tenga pocas
faltas.

36
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

4ª.- Contraponiendo a un adverbio otro adverbio: aquí fue donde


comimos.
5ª.- Contraponiendo a un complemento otro complemento: a mí es
a quien todo le debe.
6ª.- Contraponiendo un adverbio a un complemento: a tu regreso
será cuando hablemos.

28.- EL SUBSTANTIVO RIGE A UN


VERBO:

1ª.- Mario canta; Alejandra cose; yo duermo.

37
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

38
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

CAPITULO
B

39
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

40
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

29.- CONJUGACIÓN:

Conjugar un verbo es presentarlo en la serie ordenada de sus


inflexiones, comprendiéndose que es la serie ordenada de las diversas
formas que puede tomar el verbo al cambiar las desinencias. En ella
tienen expresión los accidentes verbales; voces, modos, tiempos,
números, personas, aspecto.
Se distinguen tres conjugaciones:
Primera: a los verbos terminados en las desinencias o
gramemas o terminaciones en ar.
Segunda: a los verbos terminados en las desinencias
o gramemas o terminaciones en er.
Tercera: a los verbos terminados en las desinencias o
gramemas o terminaciones en ir.
El verbo odiar sirve de ejemplo en la primera conjugación ar, su
raíz o lexema o base o semantema o radical es odi.
El verbo tejer sirve de ejemplo en la segunda conjugación er, su
raíz o lexema o base o semantema o radical es tej.
El verbo vivir sirve de ejemplo en la tercera conjugación ir, su
raíz o lexema o base, o semantema o radical es viv.

30.- NOMBRES DE LOS TIEMPOS DE


LOS MODOS VERBALES:

a.- Modo Infinitivo, o Formas no personales o Verboides


o Derivados verbales.
Formas simples o imperfectas:
1.- Infinitivo.
2.- Gerundio.
3.- Participio.
Formas compuestas o perfectas:
1.- Infinitivo.
2.- Gerundio.

41
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

42
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

b.- Modo Indicativo.

Formas simples o imperfectas:


1.- Presente.
2.- Co-pretérito, o Co-pasado, o Pretérito imperfecto, o
Pasado imperfecto.
3.- Pretérito, o Pasado, o Pretérito indefinido, o Pasado
Indefinido, o Pretérito perfecto simple.
4.- Futuro, o Futuro perfecto.
Formas compuestas o perfectas:
1.- Ante-presente, o Pretérito perfecto, o Pasado Perfecto, o
Pretérito perfecto compuesto.
2.- Ante-co-pretérito, o Ante-co-pasado, o Pretérito
pluscuamperfecto.
3.- Ante-pretérito, o Ante-pasado, o Pretérito anterior,
Pasado anterior.
4.- Ante-futuro, o Futuro perfecto.

b.- Modo Potencial, o Condicional.


1.- Pos-pretérito, o Pos-pasado, o Modo potencial
condicional simple, o Imperfecto, o Simple, o
Condicional.
2.- Ante-pos-pretérito, o Ante-pos-pasado, o Modo potencial
condicional compuesto, o Condicional perfecto, o Perfecto, o
Compuesto.

c.- Modo Subjuntivo.


Formas simples o imperfectas:
1.- Presente.
2.- Pretérito, o Pasado, o Pretérito imperfecto, o Pasado
imperfecto.
3.- Futuro, o Futuro imperfecto.
Formas compuestas o perfectas:
1.- Ante-presente, o Pretérito perfecto.
2.- Ante-pretérito, o Ante-co-pretérito, o Pretérito
pluscuamperfecto, o Pasado pluscuamperfecto.
3.- Ante-futuro, o Futuro perfecto.

e.- Modo imperativo.


43
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Forma:
1.- Presente.

44
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

31.- CONJUGACIONES;
REGULAR, PASIVA, Y
PRONOMINAL:
Verbos conjugados en 1ª ar, 2ª er,
y, 3ª ir.

CONJUGACIONES REGULAR, PASIVA,


Y PRONOMINAL

32.- 1ª CONJUGACIÓN AR

45
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

46
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

SIGNIFICADO DEL VERBO

Amar: (1ª) Tener amor o cariño; estimar, apreciar, querer a personas o cosas \\ Aplíquese
también a cosas inanimadas \\ Desear.

1ª conjugación
regular Verbo: Amar
Modo infinitivo, o formas no personales, o
verboides, o derivados verbales

47
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas


Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema, Lexema, o raíz, o base, gramema,
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

Infinitivo am ar Infinitivo haber am ado


Gerundio am ando Gerundio habiendo am ado
Participio am ado

48
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro
perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO am é am aré
TÚ am aste am arás
ÉL am ó am ará
ELLA am ó am ará
ELLO am ó am ará
USTED am ó am ará
NOSOTRAS am amos am aremos
NOSOTROS am amos am aremos
VOSOTRAS am asteis am aréis
VOSOTROS am asteis am aréis
USTEDES am aron am arán
ELLAS am aron am arán
ELLOS am aron am arán

49
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO he am ado había am ado


TÚ has am ado habías am ado
ÉL ha am ado había am ado
ELLA ha am ado había am ado
ELLO ha am ado había am ado
USTED ha am ado había am ado
NOSOTRAS hemos am ado habíamos am ado
NOSOTROS hemos am ado habíamos am ado
VOSOTRAS habéis am ado habíais am ado
VOSOTROS habéis am ado habíais am ado
USTEDES han am ado habían am ado
ELLAS han am ado habían am ado
ELLOS han am ado habían am ado

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO hube am ado habré am ado


TÚ hubiste am ado habrás am ado
ÉL hubo am ado habrá am ado
ELLA hubo am ado habrá am ado
ELLO hubo am ado habrá am ado
USTED hubo am ado habrá am ado
NOSOTRAS hubimos am ado habremos am ado
NOSOTROS hubimos am ado habremos am ado
VOSOTRAS hubisteis am ado habréis am ado
VOSOTROS hubisteis am ado habréis am ado
USTEDES hubieron am ado habrán am ado
ELLAS hubieron am ado habrán am ado
ELLOS hubieron am ado habrán am ado

50
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Antepospretérito, o
antepospasado,
o modo potencial condicional
Pospretérito, o pospasado, o modo compuesto, o perfecto, o
potencial condicional simple o compuesto, o condicional
imperfecto, o simple, o perfecto
condicional, o imperfecto, o simple
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO am aría habría am ado


TÚ am arías habrías am ado
ÉL am aría habría am ado
ELLA am aría habría am ado
ELLO am aría habría am ado
USTED am aría habría am ado
NOSOTRAS am aríamos habríamos am ado
NOSOTROS am aríamos habríamos am ado
VOSOTRAS am aríais habríais am ado
VOSOTROS am aríais habríais am ado
USTEDES am arían habrían am ado
ELLAS am arían habrían am ado
ELLOS am arían habrían am ado

51
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Presente Pretérito, o pretérito imperfecto,
o pasado, o pasado imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raíz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO am e am ara o ase
TÚ am es am aras o ases
ÉL am e am ara o ase
ELLA am e am ara o ase
ELLO am e am ara o ase
USTED am e am ara o ase
NOSOTRAS am emos am áramos o ásemos
NOSOTROS am emos am áramos o ásemos
VOSOTRAS am éis am arais o aseis
VOSOTROS am éis am arais o aseis
USTEDES am en am aran o asen
ELLAS am en am aran o asen
ELLOS am en am aran o asen

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO am are
TÚ am ares
ÉL am are
ELLA am are
ELLO am are
USTED am are
NOSOTRAS am áremos
NOSOTROS am áremos
VOSOTRAS am areis
VOSOTROS am areis
USTEDES am aren
ELLAS am aren
ELLOS am aren

52
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO haya am ado hubiera o hubiese am ado


TÚ hayas am ado hubieras o hubieses am ado
ÉL haya am ado hubiera o hubiese am ado
ELLA haya am ado hubiera o hubiese am ado
ELLO haya am ado hubiera o hubiese am ado
USTED haya am ado hubiera o hubiese am ado
NOSOTRAS hayamos am ado hubiéramos o hubiésemos am ado
NOSOTROS hayamos am ado hubiéramos o hubiésemos am ado
VOSOTRAS hayáis am ado hubierais o hubieseis am ado
VOSOTROS hayáis am ado hubierais o hubieseis am ado
USTEDES hayan am ado hubieran o hubiesen am ado
ELLAS hayan am ado hubieran o hubiesen am ado
ELLOS hayan am ado hubieran o hubiesen am ado

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO hubiere am ado
TÚ hubieres am ado
ÉL hubiere am ado
ELLA hubiere am ado
ELLO hubiere am ado
USTED hubiere am ado
NOSOTRAS hubiéremos am ado
NOSOTROS hubiéremos am ado
VOSOTRAS hubiereis am ado
VOSOTROS hubiereis am ado
USTEDES hubieren am ado
ELLAS hubieren am ado
ELLOS hubieren am ado

53
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo imperativo
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, Desinencia, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO am o
TÚ am a
ÉL am e
ELLA am e
ELLO am e
USTED am e
NOSOTRAS am emos
NOSOTROS am emos
VOSOTRAS am ad
VOSOTROS am ad
USTEDES am en
ELLAS am en
ELLOS am en

1ª conjugación pasiva Verbo: Amar


Modo infinitivo, o formas no personales,
o verboides, o derivados verbales
Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base gramema,
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

Infinitivo ser am ado Infinitivo haber sido am ado


Gerundio siendo am ado Gerundio habiendo sido am ado
Participio sido am ado

54
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente Copretérito, o copasado,
pretérito imperfecto, o pasado o imperfecto
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO soy am ado era am ado


TÚ eres am ado eras am ado
ÉL es am ado era am ado
ELLA es am ada era am ada
ELLO es am ado era am ado
USTED es am ado era am ado
NOSOTRAS somos am adas éramos am adas
NOSOTROS somos am ados éramos am ados
VOSOTRAS sois am adas erais am adas
VOSOTROS sois am ados erais am ados
USTEDES son am ados eran am ados
ELLAS son am adas eran am adas
ELLOS son am ados eran am ados

Modo indicativo
Formas simples, o
imperfectas

Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro


perfecto simple, o pasado indefinido,
o pasado
Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO fui am ado seré am ado


TÚ fuiste am ado serás am ado
ÉL fue am ado será am ado
ELLA fue am ada será am ada
ELLO fue am ado será am ado
USTED fue am ado será am ado
NOSOTRAS fuimos am adas seremos am adas
NOSOTROS fuimos am ados seremos am ados
VOSOTRAS fuisteis am adas seréis am adas
VOSOTROS fuisteis am ados seréis am ados
USTEDES fueron am ados serán am ados
ELLAS fueron am adas serán am adas
ELLOS fueron am ados serán am ados

55
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

56
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO he sido am ado había sido am ado


TÚ has sido am ado habías sido am ado
ÉL ha sido am ado había sido am ado
ELLA ha sido am ada había sido am ada
ELLO ha sido am ado había sido am ado
USTED ha sido am ado había sido am ado
NOSOTRAS hemos sido am adas habíamos sido am adas
NOSOTROS hemos sido am ados habíamos sido am ados
VOSOTRAS habéis sido am adas habíais sido am adas
VOSOTROS habéis sido am ados habíais sido am ados
USTEDES han sido am ados habían sido am ados
ELLAS han sido am adas habían sido am adas
ELLOS han sido am ados habían sido am ados

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO hube sido am ado habré sido am ado


TÚ hubiste sido am ado habrás sido am ado
ÉL hubo sido am ado habrá sido am ado
ELLA hubo sido am ada habrá sido am ada
ELLO hubo sido am ado habrá sido am ado
USTED hubo sido am ado habrá sido am ado
NOSOTRAS hubimos sido am adas habremos sido am adas
NOSOTROS hubimos sido am ados habremos sido am ados
VOSOTRAS hubisteis sido am adas habréis sido am adas
VOSOTROS hubisteis sido am ados habréis sido am ados
USTEDES hubieron sido am ados habrán sido am ados
ELLAS hubieron sido am adas habrán sido am adas
ELLOS hubieron sido am ados habrán sido am ados

57
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Pospretérito, o pospasado, o Antepospretérito, o antepospasado, o
modo potencial condicional modo potencial condicional compuesto, o
simple o imperfecto, o simple, o perfecto, o compuesto, o condicional
condicional, o imperfecto, o simple perfecto
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,
o
o semantema, o radical terminación o semantema, o radical o terminación

YO sería am ado habría sido am ado


TÚ serías am ado habrías sido am ado
ÉL sería am ado habría sido am ado
ELLA sería am ada habría sido am ada
ELLO sería am ado habría sido am ado
USTED sería am ado habría sido am ado
NOSOTRAS seríamos am adas habríamos sido am adas
NOSOTROS seríamos am ados habríamos sido am ados
VOSOTRAS seríais am adas habríais sido am adas
VOSOTROS seríais am ados habríais sido am ados
USTEDES serían am ados habrían sido am ados
ELLAS serían am adas habrían sido am adas
ELLOS serían am ados habrían sido am ados

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Presente Pretérito, o pretérito imperfecto,
o pasado, o pasado imperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,
o terminación
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical

YO sea am ado fuera o fuese am ado


TÚ seas am ado fueras o fueses am ado
ÉL sea am ado fuera o fuese am ado
ELLA sea am ada fuera o fuese am ada
ELLO sea am ado fuera o fuese am ado
USTED sea am ado fuera o fuese am ado
NOSOTRAS seamos am adas fuéramos o fuésemos am adas
NOSOTROS seamos am ados fuéramos o fuésemos am ados
VOSOTRAS seáis am adas fuerais o fueseis am adas
VOSOTROS seáis am ados fuerais o fueseis am ados
USTEDES sean am ados fueran o fuesen am ados
ELLAS sean am adas fueran o fuesen am adas
ELLOS sean am ados fueran o fuesen am ados

58
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO fuere am ado
TÚ fueres am ado
ÉL fuere am ado
ELLA fuere am ada
ELLO fuere am ado
USTED fuere am ado
NOSOTRAS fuéremos am adas
NOSOTROS fuéremos am ados
VOSOTRAS fuereis am adas
VOSOTROS fuereis am ados
USTEDES fueren am ados
ELLAS fueren am adas
ELLOS fueren am ados

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO haya sido am ado hubiera o hubiese sido am ado


TÚ hayas sido am ado hubieras o hubieses sido am ado
ÉL haya sido am ado hubiera o hubiese sido am ado
ELLA haya sido am ada hubiera o hubiese sido am ada
ELLO haya sido am ado hubiera o hubiese sido am ado
USTED haya sido am ado hubiera o hubiese sido am ado
NOSOTRAS hayamos sido am adas hubiéramos o hubiésemos sido am adas
NOSOTROS hayamos sido am ados hubiéramos o hubiésemos sido am ados
VOSOTRAS hayáis sido am adas hubierais o hubieseis sido am adas
VOSOTROS hayáis sido am ados hubierais o hubieseis sido am ados
USTEDES hayan sido am ados hubieran o hubiesen sido am ados
ELLAS hayan sido am adas hubieran o hubiesen sido am adas
ELLOS hayan sido am ados hubieran o hubiesen sido am ados

59
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO hubiere sido am ado


TÚ hubieres sido am ado
ÉL hubiere sido am ado
ELLA hubiere sido am ada
ELLO hubiere sido am ado
USTED hubiere sido am ado
NOSOTRAS hubiéremos sido am adas
NOSOTROS hubiéremos sido am ados
VOSOTRAS hubiereis sido am adas
VOSOTROS hubiereis sido am ados
USTEDES hubieren sido am ados
ELLAS hubieren sido am adas
ELLOS hubieren sido am ados

Modo imperativo
Presente
Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO soy am ado
TÚ sé am ado
ÉL sea am ado
ELLA sea am ada
ELLO sea am ado
USTED sea am ado
NOSOTRAS seamos am adas
NOSOTROS seamos am ados
VOSOTRAS sed am adas
VOSOTROS sed am ados
USTEDES sean am ados
ELLAS sean am adas
ELLOS sean am ados

60
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

1ª conjugación pronominal Verbo: Amar


Modo infinitivo, o formas no personales,
o verboides, o derivados verbales
Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema, o
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical terminación

Infinitivo am arse Infinitivo haberse am ado


Gerundio am ándose Gerundio habiéndose am ado
Participio (No existe)

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente Copretérito, o copasado,
pretérito imperfecto, o pasado o imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me am o am aba
TÚ te am as am abas
ÉL se am a am aba
ELLA se am a am aba
ELLO se am a am aba
USTED se am a am aba
NOSOTRAS nos am amos am ábamos
NOSOTROS nos am amos am ábamos
VOSOTRAS os am áis am abais
VOSOTROS os am áis am abais
USTEDES se am an am aban
ELLAS se am an am aban
ELLOS se am an am aban

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro
perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me am é am aré
TÚ te am aste am arás
ÉL se am ó am ará
ELLA se am ó am ará
ELLO se am ó am ará
USTED se am ó am ará
NOSOTRAS nos am amos am aremos
NOSOTROS nos am amos am aremos
VOSOTRAS os am asteis am aréis
VOSOTROS os am asteis am aréis

61
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
USTEDES se am aron am arán
ELLAS se am aron am arán
ELLOS se am aron am arán

62
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me he am ado había am ado


TÚ te has am ado habías am ado
ÉL se ha am ado había am ado
ELLA se ha am ado había am ado
ELLO se ha am ado había am ado
USTED se ha am ado había am ado
NOSOTRAS nos hemos am ado habíamos am ado
NOSOTROS nos hemos am ado habíamos am ado
VOSOTRAS os habéis am ado habíais am ado
VOSOTROS os habéis am ado habíais am ado
USTEDES se han am ado habían am ado
ELLAS se han am ado habían am ado
ELLOS se han am ado habían am ado

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me hube am ado habré am ado


TÚ te hubiste am ado habrás am ado
ÉL se hubo am ado habrá am ado
ELLA se hubo am ado habrá am ado
ELLO se hubo am ado habrá am ado
USTED se hubo am ado habrá am ado
NOSOTRAS nos hubimos am ado habremos am ado
NOSOTROS nos hubimos am ado habremos am ado
VOSOTRAS os hubisteis am ado habréis am ado
VOSOTROS os hubisteis am ado habréis am ado
USTEDES se hubieron am ado habrán am ado
ELLAS se hubieron am ado habrán am ado
ELLOS se hubieron am ado habrán am ado

63
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Pospretérito, o pospasado, o Antepospretérito, o antepospasado,
modo potencial condicional simple o o modo potencial condicional compuesto, o
imperfecto, o simple, o perfecto, o compuesto, o condicional perfecto
condicional, o imperfecto, o simple
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me am aría habría am ado


TÚ te am arías habrías am ado
ÉL se am aría habría am ado
ELLA se am aría habría am ado
ELLO se am aría habría am ado
USTED se am aría habría am ado
NOSOTRAS nos am aríamos habríamos am ado
NOSOTROS nos am aríamos habríamos am ado
VOSOTRAS os am aríais habríais am ado
VOSOTROS os am aríais habríais am ado
USTEDES se am arían habrían am ado
ELLAS se am arían habrían am ado
ELLOS se am arían habrían am ado

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito
Presente imperfecto,
o pasado, o pasado
imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me am e am ara o ase
TÚ te am es am aras o ases
ÉL se am e am ara o ase
ELLA se am e am ara o ase
ELLO se am e am ara o ase
USTED se am e am ara o ase
NOSOTRAS nos am emos am áramos o ásemos
NOSOTROS nos am emos am áramos o ásemos
VOSOTRAS os am éis am arais o aseis
VOSOTROS os am éis am arais o aseis
USTEDES se am en am aran o asen
ELLAS se am en am aran o asen
ELLOS se am en am aran o asen

64
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
imperfecto

Pronombres Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO me am are
TÚ te am ares
ÉL se am are
ELLA se am are
ELLO se am are
USTED se am are
NOSOTRAS nos am áremos
NOSOTROS nos am áremos
VOSOTRAS os am areis
VOSOTROS os am areis
USTEDES se am aren
ELLAS se am aren
ELLOS se am aren

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me haya am ado hubiera o hubiese am ado


TÚ te hayas am ado hubieras o hubieses am ado
ÉL se haya am ado hubiera o hubiese am ado
ELLA se haya am ado hubiera o hubiese am ado
ELLO se haya am ado hubiera o hubiese am ado
USTED se haya am ado hubiera o hubiese am ado
NOSOTRAS nos hayamos am ado hubiéramos o hubiésemos am ado
NOSOTROS nos hayamos am ado hubiéramos o hubiésemos am ado
VOSOTRAS os hayáis am ado hubierais o hubieseis am ado
VOSOTROS os hayáis am ado hubierais o hubieseis am ado
USTEDES se hayan am ado hubieran o hubiesen am ado
ELLAS se hayan am ado hubieran o hubiesen am ado
ELLOS se hayan am ado hubieran o hubiesen am ado

65
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO me hubiere am ado
TÚ te hubieres am ado
ÉL se hubiere am ado
ELLA se hubiere am ado
ELLO se hubiere am ado
USTED se hubiere am ado
NOSOTRAS nos hubiéremos am ado
NOSOTROS nos hubiéremos am ado
VOSOTRAS os hubiereis am ado
VOSOTROS os hubiereis am ado
USTEDES se hubieren am ado
ELLAS se hubieren am ado
ELLOS se hubieren am ado

Modo imperativo
Presente
Desinencia,
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO am ome
TÚ am ate
ÉL am ese
ELLA am ese
ELLO am ese
USTED am ese
NOSOTRAS am émonos
NOSOTROS am émonos
VOSOTRAS am aos
VOSOTROS am aos
USTEDES am ense
ELLAS am ense
ELLOS am ense

66
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

67
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

CONJUGACIONES REGULAR, PASIVA,


Y PRONOMINAL

33.- 2ª CONJUGACIÓN ER

SIGNIFICADO DEL VERBO

Tejer: (2ª) Formar la tela con la trama y urdimbre \\ Hacer labor de punto \\ Entrelazar
hilos, cordones o espartos para formar telas, trencillas, esteras, etcétera \\ Formar
ciertos animales articulados sus telas y capullos \\ En sentido figurado, componer,
ordenar metódicamente alguna cosa § Discurrir, maquinar § Cruzar o mezclar
ordenadamente ciertas cosa; como los lazos y las cabriolas en la danza, etcétera §
Intrigar, enredar.

2ª conjugación
regular Verbo: Tejer
Modo infinitivo, o formas no personales, o
verboides, o derivados verbales

Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas


Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema, o
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical terminación

Infinitivo tej er Infinitivo haber tej ido


Gerundio tej iendo Gerundio habiendo tej ido
Participio tej ido
68
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

69
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro
perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado.
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO tej í tej eré


TÚ tej iste tej erás
ÉL tej ió tej erá
ELLA tej ió tej erá
ELLO tej ió tej erá
USTED tej ió tej erá
NOSOTRAS tej imos tej eremos
NOSOTROS tej imos tej eremos
VOSOTRAS tej isteis tej eréis
VOSOTROS tej isteis tej eréis
USTEDES tej ieron tej erán
ELLAS tej ieron tej erán
ELLOS tej ieron tej erán

70
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO he tej ido había tej ido


TÚ has tej ido habías tej ido
ÉL ha tej ido había tej ido
ELLA ha tej ido había tej ido
ELLO ha tej ido había tej ido
USTED ha tej ido había tej ido
NOSOTRAS hemos tej ido habíamos tej ido
NOSOTROS hemos tej ido habíamos tej ido
VOSOTRAS habéis tej ido habíais tej ido
VOSOTROS habéis tej ido habíais tej ido
USTEDES han tej ido habían tej ido
ELLAS han tej ido habían tej ido
ELLOS han tej ido habían tej ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO hube tej ido habré tej ido


TÚ hubiste tej ido habrás tej ido
ÉL hubo tej ido habrá tej ido
ELLA hubo tej ido habrá tej ido
ELLO hubo tej ido habrá tej ido
USTED hubo tej ido habrá tej ido
NOSOTRAS hubimos tej ido habremos tej ido
NOSOTROS hubimos tej ido habremos tej ido
VOSOTRAS hubisteis tej ido habréis tej ido
VOSOTROS hubisteis tej ido habréis tej ido
USTEDES hubieron tej ido habrán tej ido
ELLAS hubieron tej ido habrán tej ido
ELLOS hubieron tej ido habrán tej ido

71
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Pospretérito, o pospasado, o
modo potencial condicional simple Antepospretérito, o antepospasado, o modo
o imperfecto, o simple, o potencial condicional compuesto, o perfecto, o
condicional, o imperfecto, o simple compuesto, o condicional perfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO tej ería habría tej ido


TÚ tej erías habrías tej ido
ÉL tej ería habría tej ido
ELLA tej ería habría tej ido
ELLO tej ería habría tej ido
USTED tej ería habría tej ido
NOSOTRAS tej eríamos habríamos tej ido
NOSOTROS tej eríamos habríamos tej ido
VOSOTRAS tej eríais habríais tej ido
VOSOTROS tej eríais habríais tej ido
USTEDES tej erían habrían tej ido
ELLAS tej erían habrían tej ido
ELLOS tej erían habrían tej ido

72
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Presente Pretérito, o pretérito imperfecto,
o pasado, o pasado imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO tej a tej iera o iese


TÚ tej as tej ieras o ieses
ÉL tej a tej iera o iese
ELLA tej a tej iera o iese
ELLO tej a tej iera o iese
USTED tej a tej iera o iese
NOSOTRAS tej amos tej iéramos o iésemos
NOSOTROS tej amos tej iéramos o iésemos
VOSOTRAS tej áis tej ierais o ieseis
VOSOTROS tej áis tej ierais o ieseis
USTEDES tej an tej ieran o iesen
ELLAS tej an tej ieran o iesen
ELLOS tej an tej ieran o iesen

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Pronombres Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO tej iere
TÚ tej ieres
ÉL tej iere
ELLA tej iere
ELLO tej iere
USTED tej iere
NOSOTRAS tej iéremos
NOSOTROS tej iéremos
VOSOTRAS tej iereis
VOSOTROS tej iereis
USTEDES tej ieren
ELLAS tej ieren
ELLOS tej ieren

73
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

74
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO haya tej ido hubiera o hubiese tej ido


TÚ hayas tej ido hubieras o hubieses tej ido
ÉL haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
ELLA haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
ELLO haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
USTED haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
NOSOTRAS hayamos tej ido hubiéramos o hubiésemos tej ido
NOSOTROS hayamos tej ido hubiéramos o hubiésemos tej ido
OSOTRAS hayáis tej ido hubierais o hubieseis tej ido
VOSOTROS hayáis tej ido hubierais o hubieseis tej ido
USTEDES hayan tej ido hubieran o hubiesen tej ido
ELLAS hayan tej ido hubieran o hubiesen tej ido
ELLOS hayan tej ido hubieran o hubiesen tej ido

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO hubiere tej ido


TÚ hubieres tej ido
ÉL hubiere tej ido
ELLA hubiere tej ido
ELLO hubiere tej ido
USTED hubiere tej ido
NOSOTRAS hubiéremos tej ido
NOSOTROS hubiéremos tej ido
VOSOTRAS hubiereis tej ido
VOSOTROS hubiereis tej ido
USTEDES hubieren tej ido
ELLAS hubieren tej ido
ELLOS hubieren tej ido

75
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Modo imperativo
Presente
Desinencia,
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO tej o
TÚ tej e
ÉL tej a
ELLA tej a
ELLO tej a
USTED tej a
NOSOTRAS tej amos
NOSOTROS tej amos
VOSOTRAS tej ed
VOSOTROS tej ed
USTEDES tej an
ELLAS tej an
ELLOS tej an

2ª conjugación pasiva Verbo: Tejer


Modo infinitivo, o formas no personales,
o verboides, o derivados verbales
Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

Infinitivo ser tej ido Infinitivo haber sido tej ido


Gerundio siendo tej ido Gerundio habiendo sido tej ido
Participio sido tej ido

76
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

77
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente Copretérito, o copasado,
pretérito imperfecto, o pasado o imperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO soy tej ido era tej ido


TÚ eres tej ido eras tej ido
ÉL es tej ido era tej ido
ELLA es tej ida era tej ida
ELLO es tej ido era tej ido
USTED es tej ido era tej ido
NOSOTRAS somos tej idas éramos tej idas
NOSOTROS somos tej idos éramos tej idos
VOSOTRAS sois tej idas erais tej idas
VOSOTROS sois tej idos erais tej idos
USTEDES son tej idos eran tej idos
ELLAS son tej idas eran tej idas
ELLOS son tej idos eran tej idos

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro
perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO fui tej ido seré tej ido


TÚ fuiste tej ido serás tej ido
ÉL fue tej ido será tej ido
ELLA fue tej ida será tej ida
ELLO fue tej ido será tej ido
USTED fue tej ido será tej ido
NOSOTRAS fuimos tej idas seremos tej idas
NOSOTROS fuimos tej idos seremos tej idos
VOSOTRAS fuisteis tej idas seréis tej idas
VOSOTROS fuisteis tej idos seréis tej idos
USTEDES fueron tej idos serán tej idos
ELLAS fueron tej idas serán tej idas
ELLOS fueron tej idos serán tej idos

78
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

79
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO he sido tej ido había sido tej ido


Ú has sido tej ido habías sido tej ido
ÉL ha sido tej ido había sido tej ido
ELLA ha sido tej ida había sido tej ida
ELLO ha sido tej ido había sido tej ido
USTED ha sido tej ido había sido tej ido
NOSOTRAS hemos sido tej idas habíamos sido tej idas
NOSOTROS hemos sido tej idos habíamos sido tej idos
VOSOTRAS habéis sido tej idas habíais sido tej idas
VOSOTROS habéis sido tej idos habíais sido tej idos
USTEDES han sido tej idos habían sido tej idos
ELLAS han sido tej idas habían sido tej idas
ELLOS han sido tej idos habían sido tej idos

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO hube sido tej ido habré sido tej ido


TÚ hubiste sido tej ido habrás sido tej ido
ÉL hubo sido tej ido habrá sido tej ido
ELLA hubo sido tej ida habrá sido tej ida
ELLO hubo sido tej ido habrá sido tej ido
USTED hubo sido tej ido habrá sido tej ido
NOSOTRAS hubimos sido tej idas habremos sido tej idas
NOSOTROS hubimos sido tej idos habremos sido tej idos
VOSOTRAS hubisteis sido tej idas habréis sido tej idas
VOSOTROS hubisteis sido tej idos habréis sido tej idos
USTEDES hubieron sido tej idos habrán sido tej idos
ELLAS hubieron sido tej idas habrán sido tej idas
ELLOS hubieron sido tej idos habrán sido tej idos

80
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional


Formas compuestas, o perfectas
Pospretérito, o pospasado, o modo
potencial condicional simple o imperfecto, Antepospretérito, o antepospasado, o modo potencial
o simple, o condicional, o imperfecto, o condicional compuesto, o perfecto, o compuesto, o
simple condicional perfecto
Desinencia, Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,
o
o semantema, o radical terminación o semantema, o radical o terminación

YO sería tej ido habría sido tej ido


TÚ serías tej ido habrías sido tej ido
ÉL sería tej ido habría sido tej ido
ELLA sería tej ida habría sido tej ida
ELLO sería tej ido habría sido tej ido
USTED sería tej ido habría sido tej ido
NOSOTRAS seríamos tej idas habríamos sido tej idas
NOSOTROS seríamos tej idos habríamos sido tej idos
VOSOTRAS seríais tej idas habríais sido tej idas
VOSOTROS seríais tej idos habríais sido tej idos
USTEDES serían tej idos habrían sido tej idos
ELLAS serían tej idas habrían sido tej idas
ELLOS serían tej idos habrían sido tej idos

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Presente Pretérito, o pretérito imperfecto,
o pasado, o pasado imperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,
o
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical terminación

YO sea tej ido fuera o fuese tej ido


TÚ seas tej ido fueras o fueses tej ido
ÉL sea tej ido fuera o fuese tej ido
ELLA sea tej ida fuera o fuese tej ida
ELLO sea tej ido fuera o fuese tej ido
USTED sea tej ido fuera o fuese tej ido
NOSOTRAS seamos tej idas fuéramos o fuésemos tej idas
NOSOTROS seamos tej idos fuéramos o fuésemos tej idos
VOSOTRAS seáis tej idas fuerais o fueseis tej idas
VOSOTROS seáis tej idos fuerais o fueseis tej idos
USTEDES sean tej idos fueran o fuesen tej idos
ELLAS sean tej idas fueran o fuesen tej idas
ELLOS sean tej idos fueran o fuesen tej idos

81
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO fuere tej ido


TÚ fueres tej ido
ÉL fuere tej ido
ELLA fuere tej ida
ELLO fuere tej ido
USTED fuere tej ido
NOSOTRAS fuéremos tej idas
NOSOTROS fuéremos tej idos
VOSOTRAS fuereis tej idas
VOSOTROS fuereis tej idos
USTEDES fueren tej idos
ELLAS fueren tej idas
ELLOS fueren tej idos

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO haya sido tej ido hubiera o hubiese sido tej ido


TÚ hayas sido tej ido hubieras o hubieses sido tej ido
ÉL haya sido tej ido hubiera o hubiese sido tej ido
ELLA haya sido tej ida hubiera o hubiese sido tej ida
ELLO haya sido tej ido hubiera o hubiese sido tej ido
USTED haya sido tej ido hubiera o hubiese sido tej ido
NOSOTRAS hayamos sido tej idas hubiéramos o hubiésemos sido tej idas
NOSOTROS hayamos sido tej idos hubiéramos o hubiésemos sido tej idos
VOSOTRAS hayáis sido tej idas hubierais o hubieseis sido tej idas
VOSOTROS hayáis sido tej idos hubierais o hubieseis sido tej idos
USTEDES hayan sido tej idos hubieran o hubiesen sido tej idos
ELLAS hayan sido tej idas hubieran o hubiesen sido tej idas
ELLOS hayan sido tej idos hubieran o hubiesen sido tej idos

82
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO hubiere sido tej ido


TÚ hubieres sido tej ido
ÉL hubiere sido tej ido
ELLA hubiere sido tej ida
ELLO hubiere sido tej ido
USTED hubiere sido tej ido
NOSOTRAS hubiéremos sido tej idas
NOSOTROS hubiéremos sido tej idos
VOSOTRAS hubiereis sido tej idas
VOSOTROS hubiereis sido tej idos
USTEDES hubieren sido tej idos
ELLAS hubieren sido tej idas
ELLOS hubieren sido tej idos

Modo imperativo
Presente
Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO soy tej ido


TÚ sé tej ido
ÉL sea tej ido
ELLA sea tej ida
ELLO sea tej ido
USTED sea tej ido
NOSOTRAS seamos tej idas
NOSOTROS seamos tej idos
VOSOTRAS sed tej idas
VOSOTROS sed tej idos
USTEDES sean tej idos
ELLAS sean tej idas
ELLOS sean tej idos

83
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

84
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

2ª conjugación pronominal Verbo: Tejer


Modo infinitivo, o formas no personales,
o verboides, o derivados verbales
Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema, o
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical terminación

Infinitivo tej erse Infinitivo haberse tej ido


Gerundio tej iéndose Gerundio habiéndose tej ido
Participio (No existe)

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente Copretérito, o copasado,
pretérito imperfecto, o pasado imperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me tej o tej ía
TÚ te tej es tej ías
ÉL se tej e tej ía
ELLA se tej e tej ía
ELLO se tej e tej ía
USTED se tej e tej ía
NOSOTRAS nos tej emos tej íamos
NOSOTROS nos tej emos tej íamos
VOSOTRAS os tej éis tej íais
VOSOTROS os tej éis tej íais
USTEDES se tej en tej ían
ELLAS se tej en tej ían
ELLOS se tej en tej ían

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro
perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me tej í tej eré


TÚ te tej iste tej erás
ÉL se tej ió tej erá
ELLA se tej ió tej erá
ELLO se tej ió tej erá
USTED se tej ió tej erá
NOSOTRAS nos tej imos tej eremos
NOSOTROS nos tej imos tej eremos
VOSOTRAS os tej isteis tej eréis
VOSOTROS os tej isteis tej eréis
USTEDES se tej iron tej erán
ELLAS se tej iron tej erán

85
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
ELLOS se tej iron tej erán

86
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me he tej ido había tej ido


TÚ te has tej ido habías tej ido
ÉL se ha tej ido había tej ido
ELLA se ha tej ido había tej ido
ELLO se ha tej ido había tej ido
USTED se ha tej ido había tej ido
NOSOTRAS nos hemos tej ido habíamos tej ido
NOSOTROS nos hemos tej ido habíamos tej ido
VOSOTRAS os habéis tej ido habíais tej ido
VOSOTROS os habéis tej ido habíais tej ido
USTEDES se han tej ido habían tej ido
ELLAS se han tej ido habían tej ido
ELLOS se han tej ido habían tej ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me hube tej ido habré tej ido


TÚ te hubiste tej ido habrás tej ido
ÉL se hubo tej ido habrá tej ido
ELLA se hubo tej ido habrá tej ido
ELLO se hubo tej ido habrá tej ido
USTED se hubo tej ido habrá tej ido
NOSOTRAS nos hubimos tej ido habremos tej ido
NOSOTROS nos hubimos tej ido habremos tej ido
VOSOTRAS os hubisteis tej ido habréis tej ido
VOSOTROS os hubisteis tej ido habréis tej ido
USTEDES se hubieron tej ido habrán tej ido
ELLAS se hubieron tej ido habrán tej ido
ELLOS se hubieron tej ido habrán tej ido

87
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Pospretérito, o pospasado, o Antepospretérito, o antepospasado,
modo potencial condicional simple o o modo potencial condicional compuesto, o
imperfecto, o simple, o perfecto, o compuesto, o condicional
condicional, o imperfecto, o simple perfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me tej ería habría tej ido


TÚ te tej erías habrías tej ido
ÉL se tej ería habría tej ido
ELLA se tej ería habría tej ido
ELLO se tej ería habría tej ido
USTED se tej ería habría tej ido
NOSOTRAS nos tej eríamos habríamos tej ido
NOSOTROS nos tej eríamos habríamos tej ido
VOSOTRAS os tej eríais habríais tej ido
VOSOTROS os tej eríais habríais tej ido
USTEDES se tej erían habrían tej ido
ELLAS se tej erían habrían tej ido
ELLOS se tej erían habrían tej ido

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito
Presente imperfecto,
o pasado, o pasado
imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me tej a tej iera o iese


TÚ te tej as tej ieras o ieses
ÉL se tej a tej iera o iese
ELLA se tej a tej iera o iese
ELLO se tej a tej iera o iese
USTED se tej a tej iera o iese
NOSOTRAS nos tej amos tej iéramos o iésemos
NOSOTROS nos tej amos tej iéramos o iésemos
VOSOTRAS os tej ais tej ierais o ieseis
VOSOTROS os tej ais tej ierais o ieseis
USTEDES se tej an tej ieran o iesen
ELLAS se tej an tej ieran o iesen
ELLOS se tej an tej ieran o iesen

88
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Pronombres Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO me tej iere
TÚ te tej ieres
ÉL se tej iere
ELLA se tej iere
ELLO se tej iere
USTED se tej iere
NOSOTRAS nos tej iéremos
NOSOTROS nos tej iéremos
VOSOTRAS os tej iereis
VOSOTROS os tej iereis
USTEDES se tej ieren
ELLAS se tej ieren
ELLOS se tej ieren

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me haya tej ido hubiera o hubiese tej ido


TÚ te hayas tej ido hubieras o hubieses tej ido
ÉL se haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
ELLA se haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
ELLO se haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
USTED se haya tej ido hubiera o hubiese tej ido
NOSOTRAS nos hayamos tej ido hubiéramos o hubiésemos tej ido
NOSOTROS nos hayamos tej ido hubiéramos o hubiésemos tej ido
VOSOTRAS os hayáis tej ido hubierais o hubieseis tej ido
VOSOTROS os hayáis tej ido hubierais o hubieseis tej ido
USTEDES se hayan tej ido hubieran o hubiesen tej ido
ELLAS se hayan tej ido hubieran o hubiesen tej ido
ELLOS se hayan tej ido hubieran o hubiesen tej ido

89
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO me hubiere tej ido


TÚ te hubieres tej ido
ÉL se hubiere tej ido
ELLA se hubiere tej ido
ELLO se hubiere tej ido
USTED se hubiere tej ido
NOSOTRAS nos hubiéremos tej ido
NOSOTROS nos hubiéremos tej ido
VOSOTRAS os hubiereis tej ido
VOSOTROS os hubiereis tej ido
USTEDES se hubieren tej ido
ELLAS se hubieren tej ido
ELLOS se hubieren tej ido

Modo imperativo
Presente
Desinencia,
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO tej ome
TÚ tej ete
ÉL tej ase
ELLA tej ase
ELLO tej ase
USTED tej ase
NOSOTRAS tej ámonos
NOSOTROS tej ámonos
VOSOTRAS tej eos
VOSOTROS tej eos
USTEDES tej anse
ELLAS tej anse
ELLOS tej anse

90
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

CONJUGACIONES REGULAR, PASIVA,


Y PRONOMINAL

34.- 3ª CONJUGACIÓN IR
SIGNIFICADO DEL VERBO

Vivir: (3ª) Vesquir, tener vida \\ Durar con vida \\ Durar las cosas \\ Pasar y mantener la
vida; Pedro vive de sus rentas \\ Habitar, morar, residir en un lugar o país \\ En sentido
figurado, obrar, proceder o conducirse siguiendo algún modo en las acciones, en cuanto
miran a la razón o a la ley, júntase con los adverbios bien o mal; vivir bien con la justicia,
vivir mal con los vecinos § Durar en la memoria o en la fama después de muerto §
Acomodarse a las circunstancias para lograr conveniencias; aprender a vivir § Estar
presente una cosa en la memoria, en la voluntad, o en la consideración, y en lo espiritual
dícese de la presencia y asistencia particular de Dios por sus inspiraciones \\ Estar; vivir
tranquilo \\ Interpretar con toda fidelidad la vida de una persona, o representar muy a lo
vivo una escena; Mario sabía vivir sus personajes, está muy bien vivida la escena del
naufragio \\ ¡Viva! interjección de alegría y aplauso.

Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas


Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema, o
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical terminación

Infinitivo viv ir Infinitivo haber viv ido

91
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Gerundio viv iendo Gerundio habiendo viv ido
Participio viv ido

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente Copretérito, o copasado, pretérito imperfecto,
o pasado imperfecto o imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO viv o viv ía
TÚ viv es viv ías
ÉL viv e viv ía
ELLA viv e viv ía
ELLO viv e viv ía
USTED viv e viv ía
NOSOTRAS viv imos viv íamos
NOSOTROS viv imos viv íamos
VOSOTRAS viv ís viv íais
VOSOTROS viv ís viv íais
USTEDES viv en viv ían
ELLAS viv en viv ían
ELLOS viv en viv ían

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro
perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado

Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO viv í viv iré


TÚ viv iste viv irás
ÉL viv ió viv irá
ELLA viv ió viv irá
ELLO viv ió viv irá
USTED viv ió viv irá
NOSOTRAS viv imos viv iremos
NOSOTROS viv imos viv iremos
VOSOTRAS viv isteis viv iréis
VOSOTROS viv isteis viv iréis
USTEDES viv ieron viv irán
ELLAS viv ieron viv irán
ELLOS viv ieron viv irán

92
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

93
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO he viv ido había viv ido


TÚ has viv ido habías viv ido
ÉL ha viv ido había viv ido
ELLA ha viv ido había viv ido
ELLO ha viv ido había viv ido
USTED ha viv ido había viv ido
NOSOTRAS hemos viv ido habíamos viv ido
NOSOTROS hemos viv ido habíamos viv ido
VOSOTRAS habéis viv ido habíais viv ido
VOSOTROS habéis viv ido habíais viv ido
USTEDES han viv ido habían viv ido
ELLAS han viv ido habían viv ido
ELLOS han viv ido habían viv ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO hube viv ido habré viv ido


TÚ hubiste viv ido habrás viv ido
ÉL hubo viv ido habrá viv ido
ELLA hubo viv ido habrá viv ido
ELLO hubo viv ido habrá viv ido
USTED hubo viv ido habrá viv ido
NOSOTRAS hubimos viv ido habremos viv ido
NOSOTROS hubimos viv ido habremos viv ido
VOSOTRAS hubisteis viv ido habréis viv ido
VOSOTROS hubisteis viv ido habréis viv ido
USTEDES hubieron viv ido habrán viv ido
ELLAS hubieron viv ido habrán viv ido
ELLOS hubieron viv ido habrán viv ido

94
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Pospretérito, o pospasado, o modo
potencial condicional simple o Antepospretérito, o antepospasado, o modo
imperfecto, o simple, o condicional, potencial condicional compuesto, o perfecto, o
o imperfecto, o simple compuesto, o condicional perfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO viv iría habría viv ido


TÚ viv irías habrías viv ido
ÉL viv iría habría viv ido
ELLA viv iría habría viv ido
ELLO viv iría habría viv ido
USTED viv iría habría viv ido
NOSOTRAS viv iríamos habríamos viv ido
NOSOTROS viv iríamos habríamos viv ido
VOSOTRAS viv iríais habríais viv ido
VOSOTROS viv iríais habríais viv ido
USTEDES viv irían habrían viv ido
ELLAS viv irían habrían viv ido
ELLOS viv irían habrían viv ido

95
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Presente Pretérito, o pretérito imperfecto,
o pasado, o pasado imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO viv a viv iera o iese


TÚ viv as viv ieras o ieses
ÉL viv a viv iera o iese
ELLA viv a viv iera o iese
ELLO viv a viv iera o iese
USTED viv a viv iera o iese
NOSOTRAS viv amos viv iéramos o iésemos
NOSOTROS viv amos viv iéramos o iésemos
VOSOTRAS viv áis viv ierais o ieseis
VOSOTROS viv áis viv ierais o ieseis
USTEDES viv an viv ieran o iesen
ELLAS viv an viv ieran o iesen
ELLOS viv an viv ieran o iesen

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Pronombres Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO viv iere
TÚ viv ieres
ÉL viv iere
ELLA viv iere
ELLO viv iere
USTED viv iere
NOSOTRAS viv iéremos
NOSOTROS viv iéremos
VOSOTRAS viv iereis
VOSOTROS viv iereis
USTEDES viv ieren
ELLAS viv ieren
ELLOS viv ieren

96
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

97
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO haya viv ido hubiera o hubiese viv ido


TÚ hayas viv ido hubieras o hubieses viv ido
ÉL haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
ELLA haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
ELLO haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
USTED haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
NOSOTRAS hayamos viv ido hubiéramos o hubiésemos viv ido
NOSOTROS hayamos viv ido hubiéramos o hubiésemos viv ido
VOSOTRAS hayáis viv ido hubierais o hubieseis viv ido
VOSOTROS hayáis viv ido hubierais o hubieseis viv ido
USTEDES hayan viv ido hubieran o hubiesen viv ido
ELLAS hayan viv ido hubieran o hubiesen viv ido
ELLOS hayan viv ido hubieran o hubiesen viv ido

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO hubiere viv ido


TÚ hubieres viv ido
ÉL hubiere viv ido
ELLA hubiere viv ido
ELLO hubiere viv ido
USTED hubiere viv ido
NOSOTRAS hubiéremos viv Modo imperativo ido
NOSOTROS hubiéremos viv Presente ido
VOSOTRAS hubiereis viv
Pronombres Lexema, o raiz, o base, ido
Desinencia, gramema,

VOSOTROS hubiereis viv o semantema, o radical o terminación ido

USTEDES hubierenYO viv viv o ido


ELLAS hubierenTÚ viv viv e ido
ELLOS hubierenÉL viv viv a ido
ELLA viv a
ELLO viv a
USTED viv a
NOSOTRAS viv amos
NOSOTROS viv amos
98
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
VOSOTRAS viv id
VOSOTROS viv id
USTEDES viv an
ELLAS viv an
ELLOS viv an

3ª conjugación pasiva Verbo: Vivir


Modo infinitivo, o formas no personales,
o verboides, o derivados verbales
Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

Infinitivo ser viv ido Infinitivo haber sido viv ido


Gerundio siendo viv ido Gerundio habiendo sido viv ido
Participio sido viv ido

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente Copretérito, o copasado,
pretérito imperfecto, o pasado, o imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO soy viv ido era viv ido


TÚ eres viv Ido eras viv ido
ÉL es viv ido era viv ido
ELLA es viv ida era viv ida
ELLO es viv ido era viv ido
USTED es viv ido era viv ido

99
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
NOSOTRAS somos viv idas éramos viv idas
NOSOTROS somos viv idos éramos viv idos
VOSOTRAS sois viv idas erais viv idas
VOSOTROS sois viv idos erais viv idos
USTEDES son viv idos eran viv idos
ELLAS son viv idas eran viv idas
ELLOS son viv idos eran viv idos

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito Futuro imperfecto, o futuro
perfecto simple, o pasado indefinido, o
pasado
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliar Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO fui viv ido seré viv ido


TÚ fuiste viv ido serás viv ido
ÉL fue viv ido será viv ido
ELLA fue viv ida será viv ida
ELLO fue viv ido será viv ido
USTED fue viv ido será viv ido
NOSOTRAS fuimos viv idas seremos viv idas
NOSOTROS fuimos viv idos seremos viv idos
VOSOTRAS fuisteis viv idas seréis viv idas
VOSOTROS fuisteis viv idos seréis viv idos
USTEDES fueron viv idos serán viv idos
ELLAS fueron viv idas serán viv idas
ELLOS fueron viv idos serán viv idos

100
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO he sido viv ido había sido viv ido


TÚ has sido viv ido habías sido viv ido
ÉL ha sido viv ido había sido viv ido
ELLA ha sido viv ida había sido viv ida
ELLO ha sido viv ido había sido viv ido
USTED ha sido viv ido había sido viv ido
NOSOTRAS hemos sido viv idas habíamos sido viv idas
NOSOTROS hemos sido viv idos habíamos sido viv idos
VOSOTRAS habéis sido viv idas habíais sido viv idas
VOSOTROS habéis sido viv idos habíais sido viv idos
USTEDES han sido viv idos habían sido viv idos
ELLAS han sido viv idas habían sido viv idas
ELLOS han sido viv idos habían sido viv idos

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO hube sido viv ido habré sido viv ido


TÚ hubiste sido viv ido habrás sido viv ido
ÉL hubo sido viv ido habrá sido viv ido
ELLA hubo sido viv ida habrá sido viv ida
ELLO hubo sido viv ido habrá sido viv ido
USTED hubo sido viv ido habrá sido viv ido
NOSOTRAS hubimos sido viv idas habremos sido viv idas
NOSOTROS hubimos sido viv idos habremos sido viv idos
VOSOTRAS hubisteis sido viv idas habréis sido viv idas
VOSOTROS hubisteis sido viv idos habréis sido viv idos
USTEDES hubieron sido viv idos habrán sido viv idos
ELLAS hubieron sido viv idas habrán sido viv idas
ELLOS hubieron sido viv idos habrán sido viv idos

101
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Pospretérito, o pospasado, o modo
potencial condicional simple o Antepospretérito, o antepospasado, o modo
imperfecto, o simple, o condicional, o potencial condicional compuesto, o perfecto, o
imperfecto, o simple compuesto, o condicional perfecto
Desinencia, Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,
o
o semantema, o radical terminación o semantema, o radical o terminación

YO sería viv ido habría sido viv ido


TÚ serías viv ido Habrías sido viv ido
ÉL sería viv ido habría sido viv ido
ELLA sería viv ida habría sido viv ida
ELLO sería viv ido habría sido viv ido
USTED sería viv ido habría sido viv ido
NOSOTRAS seríamos viv idas habríamos sido viv idas
NOSOTROS seríamos viv idos habríamos sido viv idos
VOSOTRAS seríais viv idas habríais sido viv idas
VOSOTROS seríais viv idos habríais sido viv idos
USTEDES serían viv idos habrían sido viv idos
ELLAS serían viv idas habrían sido viv idas
ELLOS serían viv idos habrían sido viv idos

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito imperfecto, o pasado, o pasado
Presente imperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, o Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o, semantema, o radical terminación o semantema, o radical o terminación

YO sea viv ido fuera o fuese viv ido


TÚ seas viv ido fueras o fueses viv ido
ÉL sea viv ido fuera o fuese viv ido
ELLA sea viv ida fuera o fuese viv ida
ELLO sea viv ido fuera o fuese viv ido
USTED sea viv ido fuera o fuese viv ido
NOSOTRaS somos viv idas fuéramos o fuésemos viv idas
NOSOTROS somos viv idos fuéramos o fuésemos viv idos
VOSOTRAS seáis viv idas fuerais o fueseis viv idas
VOSOTROS seáis viv idos fuerais o fueseis viv idos
USTEDES sean viv idos fueran o fuesen viv idos
ELLAS sean viv idas fueran o fuesen viv idas
ELLOS sean viv idos fueran o fuesen viv idos

102
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO fuere viv ido


TÚ fueres viv ido
ÉL fuere viv ido
ELLA fuere viv ida
ELLO fuere viv ido
USTED fuere viv ido
NOSOTRAS fuéremos viv idas
NOSOTROS fuéremos viv idos
VOSOTRAS fuereis viv idas
VOSOTROS fuereis viv idos
USTEDES fueren viv idos
ELLAS fueren viv idas
ELLOS fueren viv idos

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, o gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO haya sido viv ido hubiera o hubiese sido viv ido


TÚ hayas sido viv ido hubieras o hubieses sido viv ido
ÉL haya sido viv ido hubiera o hubiese sido viv ido
ELLA haya sido viv ida hubiera o hubiese sido viv ida
ELLO haya sido viv ido hubiera o hubiese sido viv ido
USTED haya sido viv ido hubiera o hubiese sido viv ido
NOSOTRAS hayamos sido viv idas hubiéramos o hubiésemos sido viv idas
NOSOTROS hayamos sido viv idos hubiéramos o hubiésemos sido viv idos
VOSOTRAS hayáis sido viv idas hubierais o hubieseis sido viv idas
VOSOTROS hayáis sido viv idos hubierais o hubieseis sido viv idos
USTEDES hayan sido viv idos hubieran o hubiesen sido viv idos
ELLAS hayan sido viv idas hubieran o hubiesen sido viv idas
ELLOS hayan sido viv idos hubieran o hubiesen sido viv idos

103
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO hubiere sido viv ido


TÚ hubieres sido viv ido
ÉL hubiere sido viv ido
ELLA hubiere sido viv ida
ELLO hubiere sido viv ido
USTED hubiere sido viv ido
NOSOTRAS hubiéremos sido viv idas
NOSOTROS hubiéremos sido viv idos
VOSOTRAS hubiereis sido viv idas
VOSOTROS hubiereis sido viv idos
USTEDES hubieren sido viv idos
ELLAS hubieren sido viv idas
ELLOS hubieren sido viv idos

Modo imperativo
Presente
Desinencia,
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO soy viv ido


TÚ sé viv ido
ÉL sea viv ido
ELLA sea viv ida
ELLO sea viv ido
USTED sea viv ido
NOSOTRAS seamos viv idas
NOSOTROS seamos viv idos
VOSOTRAS sed viv idas
VOSOTROS sed viv idos
USTEDES sean viv idos
ELLAS sean viv idas
ELLOS sean viv idos

104
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

105
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

3ª conjugación pronominal Verbo: Partir


Modo infinitivo, o formas no personales, o
verboides, o derivados verbales
Formas simples o imperfectas Formas compuestas o perfectas
Desinencia, o Desinencia, o
Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema, o
o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical terminación

Infinitivo viv irse Infinitivo haberse viv ido


Gerundio viv iéndose Gerundio habiéndose viv ido
Participio (No existe)

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Presente Copretérito, o copasado,
pretérito imperfecto, o pasado imperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me viv o viv ía
TÚ te viv es viv ías
ÉL se viv e viv ía
ELLA se viv e viv ía
ELLO se viv e viv ía
USTED se viv e viv ía
NOSOTRAS nos viv imos viv íamos
NOSOTROS nos viv imos viv íamos
VOSOTRAS os viv ís viv íais
VOSOTROS os viv ís viv íais
USTEDES se viv en viv ían
ELLAS se viv en viv ían
ELLOS se viv en viv ían

Modo indicativo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito indefinido, o pretérito
perfecto simple, o pasado indefinido, o pasado Futuro imperfecto, o futuro
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me viv í viv ieré


TÚ te viv iste viv ierás
ÉL se viv ió viv ierá
ELLA se viv ió viv ierá
ELLO se viv ió viv ierá
USTED se viv ió viv ierá
NOSOTRAS nos viv imos viv iéremos
NOSOTROS nos viv imos viv iéremos
VOSOTRAS os viv isteis viv ieréis
VOSOTROS os viv isteis viv ieréis
USTEDES se viv iron viv ierán
ELLAS se viv iron viv ierán
ELLOS se viv iron viv ierán

106
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

107
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepresente, o pretérito perfecto, Antecopretérito, o antecopasado,
o pasado perfecto, o pretérito perfecto o pretérito pluscuamperfecto, o pasado
compuesto pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me he viv ido había viv ido


TÚ te has viv ido habías viv ido
ÉL se ha viv ido había viv ido
ELLA se ha viv ido había viv ido
ELLO se ha viv ido había viv ido
USTED se ha viv ido había viv ido
NOSOTRAS nos hemos viv ido habíamos viv ido
NOSOTROS nos hemos viv ido habíamos viv ido
VOSOTRAS os habéis viv ido habíais viv ido
VOSOTROS os habéis viv ido habíais viv ido
USTEDES se han viv ido habían viv ido
ELLAS se han viv ido habían viv ido
ELLOS se han viv ido habían viv ido

Modo indicativo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito, o antepasado, o pretérito Antefuturo, o futuro perfecto
anterior, o pasado anterior
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me hube viv ido habré viv ido


TÚ te hubiste viv ido habrás viv ido
ÉL se hubo viv ido habrá viv ido
ELLA se hubo viv ido habrá viv ido
ELLO se hubo viv ido habrá viv ido
USTED se hubo viv ido habrá viv ido
NOSOTRAS nos hubimos viv ido habremos viv ido
NOSOTROS nos hubimos viv ido habremos viv ido
VOSOTRAS os hubisteis viv ido habréis viv ido
VOSOTROS os hubisteis viv ido habréis viv ido
USTEDES se hubieron viv ido habrán viv ido
ELLAS se hubieron viv ido habrán viv ido
ELLOS se hubieron viv ido habrán viv ido

108
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo potencial, o condicional

Formas compuestas, o perfectas


Pospretérito, o pospasado, o modo
potencial condicional simple o Antepospretérito, o antepospasado, o modo
imperfecto, o simple, o condicional, o potencial condicional compuesto, o perfecto, o
imperfecto, o simple compuesto, o condicional perfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me viv iría habría viv ido


TÚ te viv irías habrías viv ido
ÉL se viv iría habría viv ido
ELLA se viv iría habría viv ido
ELLO se viv iría habría viv ido
USTED se viv iría habría viv ido
NOSOTRAS nos viv iríamos habríamos viv ido
NOSOTROS nos viv iríamos habríamos viv ido
VOSOTRAS os viv iríais habríais viv ido
VOSOTROS os viv iríais habríais viv ido
USTEDES se viv irían habrían viv ido
ELLAS se viv irían habrían viv ido
ELLOS se viv irían habrían viv ido

Modo Subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Pretérito, o pretérito imperfecto, o
Presente pasado, o pasado imperfecto
Desinencia, o
Pronombres Lexema, o raiz, o base, gramema, Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me viv a viv iera o iese


TÚ te viv as viv ieras o ieses
ÉL se viv a viv iera o iese
ELLA se viv a viv iera o iese
ELLO se viv a viv iera o iese
USTED se viv a viv iera o iese
NOSOTRAS nos viv amos viv iéramos o iésemos
NOSOTROS nos viv amos viv iéramos o iésemos
VOSOTRAS os viv áis viv ierais o ieseis
VOSOTROS os viv áis viv ierais o ieseis
USTEDES se viv an viv ieran o iesen
ELLAS se viv an viv ieran o iesen
ELLOS se viv an viv ieran o iesen

109
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas simples, o imperfectas
Futuro, o futuro
Imperfecto

Pronombres Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO me viv iere
TÚ te viv ieres
ÉL se viv iere
ELLA se viv iere
ELLO se viv iere
USTED se viv iere
NOSOTRAS nos viv iéremos
NOSOTROS nos viv iéremos
VOSOTRAS os viv iereis
VOSOTROS os viv iereis
USTEDES se viv ieren
ELLAS se viv ieren
ELLOS se viv ieren

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas
Antepretérito,
Ante presente, o antecopretérito, o
o pretérito pretérito pluscuamperfecto,
perfecto o pasado pluscuamperfecto
Desinencia, o Desinencia, o
Pronombres Auxiliares Lexema o raíz o base gramema, Auxiliares Lexema, o raiz, o base, gramema,

o semantema o radical o terminación o semantema, o radical o terminación

YO me haya viv ido hubiera o hubiese viv ido


TÚ te hayas viv ido hubieras o hubieses viv ido
ÉL se haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
ELLA se haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
ELLO se haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
USTED se haya viv ido hubiera o hubiese viv ido
NOSOTRAS nos hayamos viv ido hubiéramos o hubiésemos viv ido
NOSOTROS nos hayamos viv ido hubiéramos o hubiésemos viv ido
VOSOTRAS os hayáis viv ido hubierais o hubieseis viv ido
VOSOTROS os hayáis viv ido hubierais o hubieseis viv ido
USTEDES se hayan viv ido hubieran o hubiesen viv ido
ELLAS se hayan viv ido hubieran o hubiesen viv ido
ELLOS se hayan viv ido hubieran o hubiesen viv ido

110
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Modo subjuntivo
Formas compuestas, o perfectas

Antefuturo, o futuro perfecto


Pronombres Auxiliares Lexema, o raiz, o base, Desinencia, o gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO me hubiere viv ido


TÚ te hubieres viv ido
ÉL se hubiere viv ido
ELLA se hubiere viv ido
ELLO se hubiere viv ido
USTED se hubiere viv ido
NOSOTRAS nos hubiéremos viv ido
NOSOTROS nos hubiéremos viv ido
VOSOTRAS os hubiereis viv ido
VOSOTROS os hubiereis viv ido
USTEDES se hubieren viv ido
ELLAS se hubieren viv ido
ELLOS se hubieren viv ido

Modo imperativo
Presente
Pronombres Lexema, o raiz, o base, Desinencia, gramema,

o semantema, o radical o terminación

YO viv o
TÚ viv ete
ÉL viv ase
ELLA viv ase
ELLO viv ase
USTED viv ase
NOSOTRAS viv ámonos
NOSOTROS viv ámonos
VOSOTRAS viv ios
VOSOTROS viv ios
USTEDES viv anse
ELLAS viv anse
ELLOS viv anse

111
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

112
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

35.- NÚMERO:

En el verbo es la forma que toma éste según que el sujeto sea


singular o plural.
Hay, por consiguiente, dos números: singular, el caballo
corre; y plural, los caballos corren.

36.- PERSONA:

Es la forma que toma el verbo según la persona del sujeto.

Las personas son tres Primera, Segunda, y tercera.

Sí la acción expresada por el verbo se refiere a la persona o


personas que hablan, se dice que el verbo está en Primera persona (yo
amo; nosotras amamos); sí a la persona o personas a quien se habla
está en Segunda persona (tú amas; vosotras amáis; vosotros amáis); y
sí a una o más personas distintas de las anteriores está en Tercera
persona (él ama; ella ama; ello ama; usted ama; ustedes aman; ellas
aman; ellos aman).
113
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

114
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

PERSONA SINGULAR PLURAL


1ª yo. nosotros, nosotras.
2ª tú. vosotros, vosotras.
3ª él, ella, ello, usted. ustedes, ellas, ellos.

37.- ASPECTO:

Es un accidente del verbo, es una oposición perfectivo-durativo


que se da por medio de los tiempos pretérito indefinido (o pasado
indefinido, o pasado, o pretérito, o pretérito perfecto simple) y en
pretérito imperfecto (o pasado imperfecto, o co-pretérito, o co-
pasado). Como ejemplo; yo leí atentamente; yo leía atentamente. El
verbo leí indica una acción acabada, terminada en el pasado, aspecto
perfectivo o terminativo; el verbo leía expresa una acción no acabada en
el pasado, que se continúa en el presente (aspecto imperfectivo o
durativo).

38.- LA VOZ:
La voz, es el accidente que indica si la acción expresada por el
verbo la ejecuta o la recibe el sujeto. En el primer caso se llama activa
(yo agasajo; yo aplaudo) y en la segunda se llama pasiva (yo soy
agasajado; yo soy aplaudido).
Cuando se quiere expresar que la acción ha de recibirla el sujeto
hay que recurrir al verbo auxiliar ser y conjugarlo con el participio
pasivo del verbo cuya acción se quiere expresar ; esta forma de
conjugación se llama voz pasiva de los verbos.

115
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

116
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

39.- LOS MODOS:

Expresan las distintas actitudes del hablante, siendo las


diversas formas con que se expresa la significación del verbo.
Los modos son cinco; cuatro modos personales, que pueden tener
sujeto o persona gramatical, y, un modo impersonal.
A).- Los página modos personales son el indicativo, potencial
simple o condicional, subjuntivo, y el imperativo.
B).- El modo impersonal está formado por el infinitivo (que es el
que se denomina también modos verboides o derivados verbales) que
es conformado por el gerundio, participio, e infinito.

40.- LOS MODOS PERSONALES:

A).- El Modo Indicativo, es el que declara simplemente la acción o


el hecho, expresando la idea de una manera real y objetiva, denotando
una afirmación sencilla y absoluta (tú comes; yo amo: nosotras tememos,
etcétera).
B).- El Modo Potencial Simple o Condicional, indica como posible
la acción o el hecho (yo comería). Denota condición o necesidad de que
se verifique alguna circunstancia (si no llueve, saldremos a pasear)
C).- El Modo Subjuntivo, es el que presenta siempre la acción del
verbo como subordinada o subjunta respecto de otro verbo que
ordinariamente expresa negación, duda, ruego, mandato, permisión o
deseo, o como subordinada a otro hecho expreso por otro modo del
verbo, necesita juntarse a otro verbo para tener significación
determinada y cabal (yo comiera; ellas desean que coma).

117
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
D.- El Modo Imperativo, es el que muestra dicha acción,
denotando mandato, petición, exhortación, animación, consejo, ruego,
súplica, o disuade (comed vosotras o vosotras comed).

118
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

41.- EL MODO IMPERSONAL:

Es el formado por el Infinitivo (o verboides, o derivados


verbales) compuesto de gerundio, participio e infinitivo (en sus
formas simples y compuestas, o simple o imperfecto).
Llamamos derivados verbales o verboides o formas no personales o
infinitivo a ciertas especies de nombres y de adverbios que se derivan del
verbo y lo imitan en sus construcciones; y son tres:
1º.- El Infinitivo (infinitivo simple o imperfecto, o simple y
compuesto y simple y perfecto) que termina en ar, er, ir, no expresa
número, persona, ni tiempo determinado, sin juntarse a otro verbo
(odiar, tejer, vivir).
2º.- El Gerundio (simple o imperfecto, o simple y compuesto y
simple y perfecto) que termina en ando, endo, iendo (odiando, tejiendo,
viviendo).
3º.- El Participio que termina en ado y en ido (odiado, tejido,
vivido).
Los dos primeros (infinitivo y gerundio), combinándose con el
auxiliar haber, tienen formas compuestas o perfectas.
El tercero (participio), con el propio auxiliar haber, forman los
tiempos perfecto o compuesto de los verbos.
A).- El Modo Infinitivo, que es un verboide comprende la idea de
abstracto y además de verbo, puede ser (sustantivo) nombre (el amar a
Dios es justo) de aquí que también se le llame forma nominal del verbo.
A veces se le subdivide en el infinito propiamente dicho, que denota la
significación del verbo como lo haría un substantivo que expresase
acción (saltar, correr, tejer, abrir, etcétera).
B).- El Modo Gerundio, que es un verboide, la acción la indica
como un adverbio; saltando, midiendo, etcétera, (pasó trotando; se iba
siguiendo, los gerundios trotando y siguiendo no solamente indican la
significación del verbo a que pertenecen, sino también al modo como se
verifica su acción.

119
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Este nombre verbal termina en ando cuando pertenece al verbo de
la primera conjugación, y, en ende y en iendo si pertenecen a la segunda
y tercera conjugación (de saltar, saltando; de beber, bebiendo; de salir,
saliendo).

El gerundio tiene una forma muy simple, que expresa la acción no


terminada, y otra compuesta, que la indica como terminada y perfecta
(estaba paseando cuando empezó a llover; habiendo paseado un rato
regresé a casa).
El gerundio es invariable (el padre estaba cenando; las hijas
estaban cenando). Admite la forma de diminutivo (de callando,
callandito) y los correspondientes a los verbos arder y hervir se usan en
ciertas frases como adjetivos (una sartén de aceite hirviendo).
C).- El Participio es un verboide. Este nombre verbal puede ser
activo o de presente y pasivo o de pretérito (o pasado, o pretérito
indefinido, o pasado indefinido, o pretérito perfecto simple).
a).- El activo o de presente significa acción y termina en ante o
ente o iente, según pertenezca a un verbo de la primera conjugación o a
cualquiera de las otras dos (de odiar, odiante; de tejer, tejiente; de vivir,
viviente; etcétera).
b.- El pasivo denota pasión, en sentido gramatical, y cuando es
regular acaba en ado, si se pertenece a un verbo de la primera
conjugación, o en ido, si lo es de las otras dos conjugaciones (segunda y
tercera) (de casar, casado; de traer, traido; de salir, salido; etcétera).

42.- SON IRREGULARES


LOS PARTICIPIOS PASIVOS:

1.- Todos aquellos que no termina en ado o en ido, como los de


los verbos abrir, cubrir, decir, escribir, hacer, imprimir, morir, poner,
resolver, ver, volver, que respectivamente en el mismos orden son los de
abierto, cubierto, dicho, escrito, impreso muerto, puesto, resuelto,
visto, vuelto.

120
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Los compuestos de estos verbos citados tienen igual regularidad,
con, excepción de bendecir y maldecir que, como en otros varios, tienen
dos participios pasivos, uno regular y otro irregular, el primero
bendecido y bendito, el segundo maldecido y maldito.

121
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

2.- En otros verbos que presentan la misma particularidad de


doble participio se encuentran: abstraer, abstraído y abstracto;
atender, atendido y atento; concluir, concluido y concluso; confundir,
confundido y confuso; convencer, convencido y convicto; convertir,
convertido y converso; corromper, corrompido y corrupto; despertar,
despertado y despierto; elegir, elegido y electo; expresar, expresado y
expreso; freír, freído y frito; hartar, hartado y harto; incluir, incluido e
incluso; nacer, nacido y nato; poseer, poseído y poseso; prender,
prendido y preso; proveer, proveído y provisto; romper, rompido y
roto; salvar, salvado y salvo; teñir, teñido y tinto.
3.- Los participios irregulares se usan solamente como adjetivos
y nunca para formar los tiempos compuestos mediante el auxiliar haber,
con excepción de frito, preso y roto, que además tienen, uso más
frecuente que los regulares (los chicos habían roto las tejas).
4.- Los diminutivos derivados de los participios, a veces, se
forman de muerto, muertecito; de frito, fritito; etcétera.

43.- LOS TIEMPOS:

Se agrupan dentro de los demás modos, indicando la época o


momento:
<<Pretérito: expresa acción pasada, que se ejecutó hace ya un
tiempo; el campesino sembró maíz; el mecánico arregló su coche;
etcétera.
Presente: expresa acciones que se realizan en este momento; el
campesino siembra maíz; el mecánico arregla el coche; etcétera.
Futuro: expresa acciones que se van a realizar; el campesino
sembrará maíz; el mecánico arreglará el coche; etcétera.>> en que se
ejecuta o sucede lo que el verbo expresa (se realiza la acción del verbo),
122
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
y pueden ser simples o compuestos, según expresen su significación
con una palabra (viajo) o con dos o mas palabras (ha viajado; en el
camión viajó solo).

123
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Los Tiempos simples de indicativo se llaman:


Presente;
Pretérito imperfecto o pasado imperfecto o co-pretérito o co-
pasado;
Pretérito indefinido o pretérito perfecto simple o pretérito o
pasado;
Futuro o futuro imperfecto.
Los Tiempos compuestos de indicativo se llaman:
Pretérito perfecto o pasado perfecto o ante-presente o pretérito
perfecto compuesto.
Ante-co-pretérito o ante-co-pasado o pretérito pluscuamperfecto
o pasado pluscuamperfecto.
Ante-pretérito o ante-pasado o pretérito anterior o pasado
anterior.
Futuro perfecto o ante-futuro.
Y se forma de los simples del verbo haber seguidos del participio
pasivo que se conjuga.

44.- DERIVADOS VERBALES O FORMAS


NO PERSONALES O INFINITIVO O
VERBOIDES:

Así se le llama a ciertas especies de nombres y de adverbios


que se derivan del verbo y lo imitan en sus construcciones que son tres:
a.- El Infinitivo (simple o imperfecto, compuesto o perfecto, o
infinitivo, o infinitivo compuesto).
b.- El Gerundio (simple o imperfecto, compuesto o perfecto, o
gerundio, o gerundio compuesto).
c.- El Participio, que termina en ado o en ido.
d.- El punto a y b (infinitivo y gerundio), combinándose con el
auxiliar haber, tiene formas compuestas; el punto c (participio), con el
propio auxiliar haber, forman los tiempos compuestos de los verbos.
124
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

125
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

45.- CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA:

Existe una forma de conjugar los verbos que expresa a la vez


la idea de obligación y mandato:
En ella se utiliza el verbo haber, seguido de la preposición de y el
infinitivo del verbo que se conjuga (yo he de salir; tú habías de haber
callado). También puede emplearse el verbo tener con la conjugación
que y el infinitivo del verbo que se conjuga (nosotros tenemos que
trabajar; él tenía que haber escrito) o el verbo deber (vosotros debéis
obedecer; ellos deben estudiar).
El empleo del verbo deber con la preposición de indica suposición
en vez de obligación (Alejandra debería de venir).

46.- EL VERBO Y SUS


COMPLEMENTOS:

El verbo es la palabra que necesita y admite más


complementos, que pueden serlo los adjetivos, adverbios, modos
adverbiales, sustantivos o pronombres, con o sin preposición; otros
verbos en infinitivo o en gerundio, también con preposición o sin ella, y
hasta oraciones enteras (la muchacha va descalza; vivo aquí; vendo
flores; salgo para Tehuacán; llegó llorando; me gustaría que lo vieras).
Los complementos del verbo pueden ser directos, indirectos,
circunstancial, agente, y, predicativo.

126
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

127
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

47.- EL COMPLEMENTO DIRECTO:

Indica sobre quién recae directamente la oración del verbo


transitivo y su caso es el acusativo.
La preposición a se usa con el complemento directo
tratándose de nombres propios o de animales o cosas
personificadas (llamé a Diego; defiende a tu patria; quiero a mi
madre; ama a tu prójimo) con nombres propios que no sean de
personas o animales y que no lleven el artículo (marché a Jalapa).
Con los pronombres alguien, nadie, y con uno, otro, todo, ninguno,
cualquiera, cuando se refiere a personas (no he visto a nadie). Con
nombres apelativos de personas o animales que lleven artículo u
otro complemento que los determine (llamó a la muchacha; he
saludado al presidente). Existen algunas excepciones.

48.- EL COMPLEMENTO INDIRECTO:

Indica sobre quien recae indirectamente la acción de un verbo


cualquiera. Su caso es el dativo (declinación que hace oficio de
complemento indirecto del verbo).
El complemento indirecto o dativo puede llevar precedido la
preposición a o para, excepto cuando sea un pronombre átono. Con
animal o cosa a quien se refiere la acción en el concepto general de daño
o provecho (el frío no gusta a todos). La preposición para indica también
el complemento indirecto cuando expresa idea de fin, propósito o destino
(lo hago para entretenerme; estudio para arquitecto; la gasolina es para
el coche).

128
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

49.- EL COMPLEMENTO
CIRCUNSTANCIAL:

Indica el lugar, tiempo, modo, etcétera, en que se ejecuta la


acción del verbo, siendo en su caso el ablativo. (ablativo); caso de la
declinación que en la oración desempeña el oficio de complemento
circunstancial, expresando cualquiera de las relaciones de procedencia,
situación, modo, instrumento, materia, etcétera, lleva casi siempre
antepuesta la preposición con, de, en, sobre, tras; (vengo de Chiapas;
lo veo desde la puerta; está en casa; descolló sobre todos; lo hirió con
un cuchillo; echó por el atajo)

50.- EL VERBO CONCUERDA CON


SUJETO EN NÚMERO Y PERSONA:

Si se trata de un verbo que se refiere a varios sujetos de


distinta persona, se pone el verbo en plural, prefiriendo la primera
persona a la segunda y ésta a la tercera ( tú y yo cantamos; tú y él
cantáis)

129
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

130
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

CAPÍTULO
C

131
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

132
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

51.- SINTAXIS:

La sintaxis trata de la combinación de las palabras en la


frase. Los problemas de que se ocupa la sintaxis se refieren al orden de
las palabras a los fenómenos de rección (concordancia o régimen) –es
decir, la manera en que ciertas palabras imponen a otras variaciones de
caso, número, género-- y por fin, a las principales funciones que las
palabras pueden cumplir en la frase

52.- COMPLEMENTOS VERBALES EN


SINTAXIS REGULAR:

Deben de colocarse después del verbo, primero el directo,


luego el indirecto y por último el circunstancial, pero puede alterarse el
orden, siempre que la oración no pierda claridad. A esta alteración se le
llama hipérbaton (inversión del orden regular en que deben de colocarse
las palabras o las oraciones en la frase). Se puede invertir el orden de
colocación de las palabras que expresan ideas de sustancia o de
cualidad, pero no el de las que expresan ideas de relación; éstas han de
ir delante de la palabra que el entendimiento concibe como segundo
término de aquella relación; los complementos del sustantivo, del
adjetivo y del verbo pueden colocarse delante de la palabra cuya
significación completan, siempre que el cambio de lugar no origine
ambigüedad (pobre mujer; mujer pobre); la colocación de las oraciones
simples en la oración compuesta es análoga a la de las palabras en la
oración simple (corrió tras ella sin descanso; sin descanso corrió tras ella;
tras ella corrió sin descanso; corrió sin descanso tras ella; sin descanso
tras ella corrió; tras ella sin descanso corrió.).
133
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

53.- SINTAXIS DEL VERBO:

En sus modos de indicativo, potencial simple o


condicional, subjuntivo, infinitivo o verboides o derivados verbales
o formas no verbales (ellos son infinitivo y gerundio simples,
imperfecto, perfecto o compuesto), participio, éste último solamente en
sus formas simples o imperfectas, imperativo.

54.- SINTAXIS DEL MODO


INDICATIVO:

A).- El indicativo en el presente expresa, negando o afirmando,


una acción o estado en que se verifica o que se está verificando en el
momento en que se habla (yo trabajo; el tiempo pasa).
B.- El indicativo en el pretérito imperfecto (o pasado imperfecto,
o co-pretérito, o co-pasado) expresa la simultaneidad de dos acciones
pasadas (anochecía cuando llegábamos a casa).
C.- El indicativo en el pretérito indefinido (o pasado indefinido, o
pretérito, o pasado, o pretérito perfecto simple) expresa una acción que
tuvo lugar en tiempo ya pasado (ayer estuve en su casa).
D.- El indicativo en el pretérito anterior (o pasado anterior, o
ante-pretérito, o ante-pasado) denota que una acción se realizó
inmediatamente antes que otra ya pasada, y se emplea precedido de las
locuciones después que, luego que, así que, no bien, en seguida que,
tan pronto como y otras análogas (así que hubo comido escribió la carta).
E.- El indicativo en el futuro (o futuro imperfecto) expresa una
acción que se verificará en tiempo posterior al momento en que se habla
(mañana lo compraré; dentro de tres días llegaré).

134
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
F.- El indicativo en el ante-co-pretérito (o ante-co-pasado, o
pretérito pluscuamperfecto, o pasado pluscuamperfecto) indica una
acción
que se realizó antes que otra ya pasada (habíamos entrado en casa
cuando empezó a llover).

135
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

G.- El indicativo en el futuro perfecto (o ante-futuro) indica una


acción venidera que tendrá lugar antes que otra también por venir (ya
habremos cenado cuando pase la cabalgata).
H.- EL indicativo en el pretérito perfecto (o pasado perfecto, o
ante-presente, o pretérito perfecto compuesto) indica que la acción o
atributo es anterior al acto de la palabra, es decir, al presente; pero que
conserva relación estrecha con algo que todavía existe (he cantado;
estuvo ayer en la ciudad, pero se ha vuelto hoy al campo).

55.- SINTAXIS DEL MODO


POTENCIAL O CONDICIONAL:

A.- El potencial simple o condicional simple (o simple, o


imperfecto, o pos-pretérito, o pos-pasado, o modo potencial condicional
simple) indica la posibilidad de que se verifique una acción, ya en el
momento en que se habla, haya antes o haya después (yo compraría eso,
pero es muy caro; mañana me iría al campo de buena gana; en aquella
ocasión tendría unos diez años).
B.- El potencial compuesto (o perfecto, o compuesto, o ante-pos-
pretérito, o ante-pos-pasado, o modo potencial condicional compuesto, o
condicional perfecto) enuncia el hecho como terminado, o la posibilidad
de que se verifique en tiempo futuro, pero anterior a la realización de otro
hecho (creí que cuando llegásemos ya habían recibido el obsequio).
A veces la posibilidad también se indica mediante el futuro
imperfecto (serán las diez).

136
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

137
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

56.- SINTAXIS DEL MODO


SUBJUNTIVO:

A.- En el modo subjuntivo los tiempos corresponden en oraciones


subordinadas (o subjuntas) a los de indicativo y a los del potencial simple
o condicional, pero estas expresan la acción como objetiva y real, y los del
subjuntivo como subjetiva (no me parece que haya dormido; no me pareció
que durmiera; no me parecía que hubiese dormido; no me pareció que
durmiese; no me pareció que hubiera dormido).
B.- El modo indicativo o potencial, es el que declara simplemente
la acción o el hecho (me parece que duerme o dormirá; me parece que ha
dormido; o habrá dormido; me pareció que dormía; me pareció que
dormiría o habría dormido).
C.- Las dos formas de pretérito imperfecto o pasado imperfecto
(o pretérito, o pasado) del modo subjuntivo, no son enteramente
equivalentes; la forma terminada en ra equivale a la terminada en ía del
potencial simple en oraciones aseverativas (aquellas en que se afirma o
niega la realidad o la posibilidad de un hecho), y en la apódosis
(<<proposición en que se completa el sentido de otra proposición
condicional llamada prótasis: si quieres =prótasis= me marcharé
=apódosis=>>) de las oraciones condicionales (yo comiera o comería, esas
frutas si estuviesen menos verdes; el huerto podría o pudiera, tener más
árboles); y equivale a la terminación se en oraciones subordinadas que
llevan el verbo en subjetivo y en la prótasis de las condicionales (me
alegraría que viniera o viniese, tu hermano; si luchara o luchase, vencería).
D.- El futuro imperfecto o futuro se usa, aunque poco, en
oraciones condicionales de condición posible, y expresa la acción como
no terminada y como contingente, referida al presente o al futuro (si
viniere a verte algún amigo, enséñale el cuadro).
E.- El futuro perfecto o ante-futuro es menos usado, expresa una
acción terminada y se emplea en oraciones temporales y condicionales
(si cuando tú llegues ya la hubiera vendido, no le censures).

138
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

139
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

57.- SINTAXIS DEL MODO


INFINITIVO:

A.- El modo infinitivo (o verboides, o derivados verbales, o formas


no personales) es la forma substantiva del verbo y equivale a un
substantivo que exprese la acción del mismo verbo. Por ello puede
desempeñar en la oración dos oficios: el de nombre substantivo y el de
verbo.
B.- El infinitivo como nombre o substantivo puede llevar
artículo (el saber no ocupa lugar) y estar determinado por un adjetivo
(andar tanto en un día es asombroso) u otro nombre (el ladrar del
perro).
Desempeña también los mismos oficios que el substantivo, o sea;
sujeto (el mentir es vergonzoso); predicado nominal (la vida es morir un
poco); complemento determinado (difícil de imitar); complemento directo
(deseo nadar); complemento indirecto (un regalo para festejar) y
cualquier complemento circunstancial.
C.- El infinitivo como verbo puede tener sujeto y complementos,
pero se diferencia del verbo propiamente dicho en que no denota ni
tiempo, ni número, ni persona; estos accidentes los indica el verbo que lo
acompaña (amar a Dios; comer con apetito).
D.- El infinitivo como complemento directo se construye sin
preposición con los verbos que denotan percepción sensible o intelectual
y con los que expresan actos de voluntad (la oigo reír; lo siento palpitar;
te prohíbo salir).
E.- El infinitivo como complemento indirecto se construye con
las preposiciones a, de, por, (voy a embarcar; le obligaron a saltar;
lucharon para defender sus vidas; terminaron por subir).
F.- El infinitivo como complemento circunstancial se construye
siempre con preposición (marcho a todo correr; salieron antes de
amanecer; llegaron después de salir nosotros).

140
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

141
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

58.- SINTAXIS DEL MODO


GERUNDIO:

A.- El modo gerundio que es un verboide, puede tener los mismos


complementos que su verbo (iba corriendo por el jardín; iba corriendo a su
casa; iba corriendo con unos amigos). Generalmente se refiere al sujeto o
al complemento directo del verbo principal (la niña estaba jugando;
hallamos a tu hijo durmiendo) y puede referirse a un nombre, sujeto o
complemento de la oración a que pertenece o a otro que no conforme
parte de ella (los caballos pasaban corriendo; con tiempo tan horrible,
vosotros lo estáis viendo, no podemos salir).
B.- Con los verbos andar, estar, ir, quedar, seguir, venir, y
refiriéndose al sujeto, expresa la acción temporal o duración a que
alude la significación del gerundio con más precisión que el tiempo
simple del verbo; así, en la frase estaba pasando gente, la duración del
acto queda mejor expresada que si se dice pasaba gente.
C.- Con los demás verbos, sean transitivos o intransitivos, se puede
usar el gerundio refiriéndolo al sujeto de ellos (jugando en la playa, el
niño se mojó el traje); sólo con verbos de comprensión o de
representación, como grabar, pintar, representar, puede el gerundio
refiriéndose al objeto directo (veo una gaviota volando); con verbos
reflexivos puede referirse tanto al sujeto como al pronombre
complemento de aquellos (estábamos admirados oyéndole).
D,- La significación más corriente del gerundio es la modal (iba
haciendo el payaso; corría el agua formando remolinos), pero también
puede significar coincidencia de tiempo o tiempo inmediato anterior,
nunca posterior (reinando los reyes Católicos se descubrió América;
sacando el dinero, pagó lo que debía).
E.- El gerundio compuesto indica siempre acción ya pasada con
respecto del verbo de la oración principal (bajó al jardín y habiendo
cerrado la puerta, soltó al perro).
F.- El gerundio con la preposición en denota anterioridad
inmediata (en terminado este dibujo, saldré contigo).
G.- El gerundio precedido del adverbio como, su verdadera
acepción queda atenuada y es equivalente a la locución como si seguida
del pretérito imperfecto de subjuntivo. Así la frase las hojas movíanse
142
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
como si estuviesen temblando. Fuera de este caso es galicismo el uso
de como con gerundio.

143
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

H.- El modo gerundio expresa idea de causa (saltando, se torció


el pie); otras equivale a una oración concesiva (no es extraño que te
hayan premiado, habiendo presentado tan notable obra), o tras una
condicional (regando a tiempo salvarás la cosecha).
I.- El gerundio respecto a su sujeto, debe de construirse de modo
que no haya anfibología (el doble sentido a que pueda darse más de una
interpretación) para lo cual ambos deben de estar lo más cerca posible.
En vi a tu amiga paseando por el campo, no queda duda de que es la
amiga quien paseaba. Pero en paseando por el campo, vi a tu amiga, no
sabemos si se refiere a yo o a la amiga.
J.- En el gerundio, si el sujeto es un pronombre, se pone en la
forma nominativa (cuando entrábamos en el desfiladero, guiando yo la
expedición, empezó a llover); si el gerundio es un compuesto y su sujeto
un pronombre personal, no puede colocarse éste entre el auxiliar y el
participio (no habiendo él llegado, esperamos hasta la tarde).

59.- SINTAXIS DEL MODO


PARTICIPIO:
A.- El modo participio pasivo tiene formas distintas para concertar
con el nombre a que se refiere (el paño teñido; la tela teñida; los paños
teñidos; las telas teñidas) e indica que la actuación del verbo se ha
efectuado ya o que tendrá lugar en el tiempo indicado por el verbo
(asunto resuelto; Ramiro está; fue o será excluido).
B.- El modo participio como predicado nominal, concertando con
los verbos ser e ir denota la acción del verbo en el tiempo indicado por
aquellos (el chico será castigado; todos los niños iban satisfechos); con el
verbo estar y otros intransitivos, como andar, correr, llegar, salir,
venir, etcétera, denota la acción como verificada antes del tiempo
indicado por tales verbos (la carta está escrita; el niño salía aturdido).
C.- El participio de los verbos transitivos, usado con el verbo
ser, forman la voz pasiva (los náufragos fueron recogidos por unos
pescadores).
D.- Los verbos intransitivos no admiten voz pasiva, salvo el
participio, que toma un valor reflexivo (arrepentido que se arrepiente;
parecido que se parece; sentido que se siente u ofende fácilmente). Si
este participio reflexivo se construye con el verbo ser indica que la
cualidad verbal es permanente del sujeto y debe de considerarse más
144
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
como adjetivo que como participio; pero si se construye con estar y
los demás verbos, denota que la cualidad la posee el substantivo
solamente en el tiempo

145
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

a que el verbo se refiere (la muchacha es comedida; la muhacha


esta comedida).
E.- Cuando el participio hace de atributo puede suceder que el
nombre a que se refiere forme o no parte integrante de la oración en la
que se halla relacionado (los árboles plantados al trebolillo formaban
largas calles) en este caso el participio se llama conjunto. (la pobre
muchacha que, rotas sus ilusiones se desesperaba en su habitación) en
este caso el participio se llama absoluto y denota un hecho que tuvo
lugar antes que el expresado por el verbo de la oración; a veces lleva
delante la locución después de.
F.- En el participio las locuciones formadas por el pretérito pasivo
seguido de que y un tiempo de los verbos haber, tener, estar, ser, y ver
equivalen a una oración temporal con después que o luego que
(terminada que tuvo la cosa, equivale a: después que tuvo terminada
la cosa). En tales locuciones el participio concierta con el nombre a que
se refiere, excepto en los construidos con el verbo haber que toma la
forma neutra (reunidos que fueron los materiales necesarios; repartido
que hubo su hacienda).
G.- Participio activo o de presente: este participio viene a ser un
adjetivo verbal, indica acción, y refiere la significación de su verbo a un
nombre.
H.- Cuando el verdadero participio se une al nombre a que se
refiere sin verbo intermedio (el bosque perteneciente al pueblo, equivale
a el bosque que pertenece al pueblo), y admite también entonces los
mismos complementos que su verbo (perteneciente a su hermano;
pertenece a su hermano; condescendiente con todos; condesciende con
todos), pero no así cuando se convierte en adjetivo (amante de sus hijos;
complaciente con sus amistades; complace a sus amistades).
I.- El participio construido como predicado nominal (que tiene
nombre, pero no realidad de una cosa, soberanía, sueldo, obediente,
etcétera) con el verbo ser, se convierte en adjetivo (el chico no es
obediente; su conducta es repugnante ) varios de estos adjetivos fueron
convertidos por el uso en substantivos (dependiente, presidente,
sirviente, etcétera), y algunos tienen formas femeninas (presidenta,
sirvienta, etcétera).

146
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

147
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

60.- SINTAXIS DEL MODO


IMPERATIVO:

A.-El modo imperativo se usa y tiene siempre únicamente tiempo


presente.
B.- Expresa mandato, consejo, ruego, o súplica, petición,
exhortación, animación, etcétera (paga a tus acreedores; honra a tus
padres, etcétera).

61.- LOS VERBOS EN LAS TRES


PERSONAS:

Los verbos amanecer y anochecer entre otros pueden usarse


en las tres personas, pero entonces dejan de ser unipersonales para
convertirse en intransitivos (anduvimos toda la noche y amanecimos en
Oaxaca).
El verbo haber puede usarse con carácter de unipersonal, y
entonces la tercera persona de singular del presente de indicativo es ha,
cuando denota transcurso de tiempo (dos meses ha que no venimos) y en
frases como: no ha lugar a discusiones; en los demás casos es hay (hay
señales de buen tiempo).
Otros verbos pueden usarse como unipersonales, dando lugar a
frases como estas: (puede ser que salga; no se me alcanza; pese a su
buen gusto).

148
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

62.- PRONOMBRES PERSONALES:

Para la conjugación de los verbos, se suele utilizar los


pronombres personales en lugar de los nombres o sustantivos en
singular y plural:

En singular: yo primera persona

tú segunda persona

él tercera persona

ella tercera persona

ello tercera persona

usted tercera persona

En plural: nosotras primera persona

nosotros primera persona

vosotras segunda persona

vosotros tercera persona

ustedes tercera persona

ellas tercera persona

149
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
ellos tercera persona

CAPÍTULO
D
150
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

151
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

63.- EL VERBO SE DIVIDE:


El verbo como el sustantivo se divide en lexema o raíz o
radical o base o semantema, y en gramemas o desinencias o
terminación.

a).- El verbo siempre tiene un lexema o raíz o radical o base o


semantema y dos gramemas o desinencias o terminación.
b).- El lexema o raíz o radical o base o semantema aporta el
significado principal.
c).- Dos gramemas o desinencias o terminación, uno de persona y
número, y otro de tiempo y modo.
d).- Estructuración conjugada en el verbo odiar, tiempo presente:

PRONOMBRE LEXEMA O RAÍZ O GRAMEMA O


RADICAL O BASE O DESINENCIAS O
SEMANTEMA TERMINACIÓN
Tiempo y persona y
Modo número

Yo odi o
Tú odi a s
Él odi a
Ella odi a
Ello odi a
Usted odi a
Nosotras odi a mos
Nosotros odi a mos
Vosotras odi á is
Vosotros odi á is
Ustedes odi a n
Ellas odi a n
Ellos odi a n

152
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

153
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

64.- TEMPOS VERBALES:


a).- Los tiempos verbales expresan, con mayor o menor precisión, el
modo o la época en que transcurre la acción verbal.
b).- En cuanto a su forma, los tiempos verbales se pueden clasificar en
simples y compuestos.
c).- Son simples los tiempos manifestados por una sola forma verbal.
d).- Son compuestos los tiempos manifestados por dos formas verbales:
1.- El verbo haber.
2.- El participio del verbo que se trate.
e).- Cuando un tiempo verbal expresa su noción temporal con
referencia exclusiva al sujeto, se denomina tiempo absoluto.
f).- Cuando la noción temporal de una forma verbal va referida a otro
tiempo verbal se denomina tiempo relativo.

154
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

155
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

65.- DIAGRAMA DE TIEMPOS


VERBALES:

A.-
1.- Tiempos 1.- Absolutos 1.- Presente / cantó.
del modo 2.- Pretérito / canté
indicativo 1.- Simples 3.- Futuro / cantaré
y del 2.- Relativo
modo 1.- Co-pretérito / cantaba
potencial 2.- Pos-pretérito / cantaría

1.- Absolutos 1.- Ante-presente / he cantado


2.- Com--
puestos
2.- Relativos 1.- Ante-pretérito / hube cantado
2.- Ante-co-pretérito / había cantado
3.- Ante-futuro / habré cantado
4.- Ante-pos-pretérito / habría cantado

2.- Tiempos 1.- Presente / canté


del modo 1.- Simple 2.- Pretérito / cantara o cantase
subjuntivo 3.- Futuro / cantaré
todos son
relativos 2.- Com-- 1.- Ante-presente / haya cantado
puestos 2.- Ante-pretérito / hubiera o hubiese cantado
3.- Ante-futuro / hubiere cantado

3.- Modo infinitivo 1.- Simples o 1.- Infinitivo / cantar


imperfectos 2.- Gerundio / cantando
3.- Participio / cantando

2.- Compuestos 1.- Infinitivo / haber cantado


o perfectos 2.- Gerundio / habiendo cantado
3.- Participio / habiendo cantado

156
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

157
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

66.- LOS TIEMPOS EN LOS MODOS:

a).- El modo indicativo, con que se denota afirmación sencilla y


absoluta, constituido por ocho tiempos.

b).- El modo potencial o condicional, el que denota posibilidad,


constituido por dos tiempos.

c).- El modo subjuntivo, el que denota deseo o subordinación, y


generalmente necesita juntarse a otro verbo para tener significación
determinada y cabal, constituido por seis tiempos.

d.- El modo infinitivo, o verboides o derivados verbales o formas no


personales, denota la significación en abstracto y no expresa número,
persona, ni tiempo determinado sin juntarse a otro verbo. Comprende
tres formas, las cuales se comprenden en cinco tiempos, las formas
son infinitivo, gerundio y participio. El infinitivo acaba siempre en ar,
er, ir, y es la voz que da el nombre a la conjugación verbal.

e).- El modo imperativo, expresa mandato, petición, exhortación,


animación, consejo o súplica.

67.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS EN


LOS MODOS:
A.- Indicativo, potencial o condicional, subjuntivo, infinitivo o
derivados verbales o verboides o formas no personales, e,
imperativo.

158
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

159
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

68.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS


DEL MODO INDICATIVO:

A.- En el modo indicativo son ocho los tiempos:

1.- Presente: significa la coexistencia del atributo con el momento en que


proferimos el verbo (canto; la Tierra gira alrededor del Sol).

2.- Co-pretérito, o co-pasado, o pretérito imperfecto, o pasado


imperfecto: significa la coexistencia del atributo con una cosa pasada
(cuando volviste ella cantaba).

3.- Pretérito, o pasado, o pretérito indefinido, o pasado indefinido, o


pretérito perfecto simple: significa la anterioridad del atributo al acto de
la palabra (odié); es propio el significar a veces negación respecto del
presente (Alejandra fue hermosa).

4.- Futuro, o futuro imperfecto: significa la posteridad del atributo al


acto de la palabra (odiaré mañana). Podemos metafóricamente emplear
el futuro en vez del presente para expresar incertidumbre, probabilidad,
conjetura o sorpresa (¿Qué horas serán?; ¿Serán las once?; ¿Será hoy
cuando mi hermana regrese?; ¿Será posible esta infamia?.

5.- Ante-presente, o pretérito perfecto, o pasado perfecto, o pretérito


perfecto compuesto: significa que el atributo es anterior al acto de la
palabra, es decir, al presente; pero que conserva relación estrecha con
algo que todavía existe (he odiado; estuvo ayer en la ciudad, pero se ha
vuelto hoy al campo).

6.- Ante-co-pretérito, o ante-co-pasado, o pretérito pluscuamperfecto, o


pasado pluscuamperfecto: significa que el atributo es anterior a una
cosa pasada, pero mediando entre las dos un intervalo indefinido
(había odiado; los israelitas desobedecieron al Señor, que los había
sacado de la tierra de Egipto), el sacar es anterior al desobedecer,
pretérito; pero la desobediencia pudo ocurrir en cuanto los
israelitas salieron de la tierra de Egipto, o mucho tiempo
160
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

161
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

después de la salida. Entre ambas naciones media, pues, un intervalo


indefinido.

7.- Ante-pretérito, o ante-pasado, o pretérito anterior, o pasado


anterior: significa que el atributo es inmediatamente anterior a una cosa
pasada (hube cantado; cuando hubo amanecido, salí), aquí el
amanecer se presenta como inmediatamente anterior al salir, que es
cosa pasada respecto del momento en que se habla.

8.- Ante-futuro, o futuro perfecto: significa que el atributo es anterior a


una cosa que, respecto del momento en que se habla, es futura (quizá te
habré buscado acomodo), el buscar (hallar) es anterior al procurar, que
se presenta como una cosa futura.

69.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS


DEL MODO POTENCIAL O
CONDICIONAL:

B.- En el modo potencial o condicional son dos los tiempos:

1.- Pos-pretérito, o pos-pasado, o modo potencial condicional simple,


o imperfecto, o simple, o condicional: significa que el atributo es
posterior a una cosa pretérita (cantaría; odiaría; los profetas anunciaron
que el Salvador del mundo nacería de una Virgen), adviértase que el
nacer es posterior al anuncio, que es una cosa pasada.

2.- Ante-pos-pretérito, o ante-pos-pasado, o modo potencial


condicional compuesto, o perfecto, o compuesto, o condicional
perfecto: significa anterioridad del atributo a una cosa futura respecto de
un hecho pasado (habría cantado; habría odiado; me avisó que cuando
yo volviera ya habría escrito), escribir anterior a volver; volver
posterior a avisar; avisar, pretérito.

162
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

163
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

70.- SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS


DEL MODO SUBJUNTIVO:

C.- En el modo subjuntivo son seis los tiempos:

1.- Presente: esta forma equivale, cuanto a tiempo al presente y al futuro


de indicativo:
PRESENTE DE INDICATIVO (me parece que alguien odia).
PRESENTE DE SUBJUNTIVO (no percibo que alguien odie).
FUTURO DE INDICATIVO (es seguro que odiará mañana).
PRESENTE DE SUBJUNTIVO (no creo que mañana odie).

2.- Pretérito, o pretérito imperfecto, o pasado, o pasado imperfecto:


la significación, por lo que a tiempos se refiere, equivale al pretérito, co-
pretérito, y pos-pretérito de indicativo:
PRETÉRITO DE INDICATIVO (me dicen que Mario odió ayer).
PRETÉRITO DE SUBJUNTIVO (no se tiene por hecho auténtico
que Mario odiase u odiara en
Tehuacán).
CO-PRETÉRITO DE INDICATIVO (parecióme que odiaban en el
en el cuarto vecino).
PRETÉRITO DE SUBJUNTIVO (no percibí que nadie odiase u
odiara en el cuarto vecino).
PRETÉRITO DE INDICATIVO (se anunciaba que al día siguiente
odiaría Mario).
PRETÉRITO DE SUBJUNTIVO (por improbable se tenía que al
día siguiente odiara u odiase
Mario).

3.- Futuro, o futuro perfecto: es el tiempo de que nos valemos en la


generalidad de los casos, para expresar condición o hipótesis. De aquí
que suele llamársele condicional o hipotético.
Por lo que se refiere a tiempo, puede significar presente o futuro
(odiare; “no sabemos quien sea esa buena señora que decís:
mostrádnosla; que si ella fuere de tanta hermosura como significáis, de
buena gana y sin apremio alguno confesaremos la verdad”
164
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
<<Cervantes>>), sea y fuere designan un mismo tiempo, y fuere
presenta como una hipótesis la hermosura presente de la señora.

165
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

4.- Ante-presente, o pretérito perfecto: equivale en su significación de


tiempo al ante-presente y ante-futuro de indicativo:
ANTE-PRESENTE DE INDICATIVO: (bien se conoce que ha
odiado).
ANTE-PRESENTE DE SUBJUNTIVO: (dudo que hay odiado).
ANTE-FURTURO DE INDICATIVO: (puedes estar seguro que
cuando vuelvas habrá
odiado ya).
ANTE-PRESENTE DE SUBJUNTIVO: (no tengas por seguro de
que cuando vuelvas haya
odiado ya).

5.- Ante-pretérito, o ante-co-pretérito, o pretérito pluscuamperfecto,


o pasado pluscuamperfecto: corresponde al tiempo significado por el
ante-co-pretérito y ante-pos-pretérito de indicativo:
ANTE-CO-PRETÉRITO DE INDICATIVO (se echaba de ver que
había odiado).
ANTE-PRETÉRITO DE SUBJUNTIVO: (no se echaba de ver que
hubiera o hubiese odiado).
ANTE-POS-PRETÉRITO DE INDICATIVO: ( consideraba que
cuando volvieras
habría odiado ya).
ANTE-PRETÉRITO DE SUBJUNTIVO: (no tenía por seguro que
cuando volvieras hubiera
o hubiese odiado ya).

6.- Ante-futuro, o futuro perfecto: puede significar ante-presente, o


ante-futuro de subjuntivo (forma condicional hipotética).
ANTE-PRESENTE: (si hubiere llegado el correo, abre los
paquetes), abrir los paquetes, presente:
llegar el correo, anterior a dicho presente).
ANTE-FUTURO: (si para fines de la semana entrante hubiere
llegado el correo), fines de la semana entrante,
futuro; llegar el correo, anterior a ese futuro.

166
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

167
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

71.- SIGNIFICADO DEL MODO


INFINITIVO, O DERIVADOS
VERBALES, O VERBOIDES, O
FORMAS NO PERSONALES:

D.- En el modo infinitivo son cinco los tiempos; dos del modo infinitivo,
dos del modo gerundio y uno del modo participio:

1.- Infinitivo, o infinitivo simple, o imperfecto que es el sustantivo


verbal: expresa presente o futuro; pero no, como el verbo, respecto del
momento en que se habla, sino respecto del verbo a que está asociado en
la proposición presente (le veo salir; le vi salir; le veré salir), porque el
salir coexiste con el ver; futuro (pienso salir; pensé salir; pensaré
salir), porque aquí el salir es necesariamente posterior al pensar.
A.- Precedido de al denota coincidencia de tiempo (le saludé al
entrar), por lo que se ve que el acto de saludar y de entrar coinciden en
un punto.
B.- Precedido de la preposición a denota condición (a creer lo que
asegura Alejandra, el asunto quedó arreglado), es decir, admitimos la
idea de que el asunto quedó arreglado, a condición de que creamos lo
que asegura Alejandra.

2.- Infinitivo compuesto, o perfecto; se forma con el infinitivo de


haber y el participio substantivado del verbo que se conjuga (haber
amado; haber tejido; haber partido; haber odiado; etcétera). Por lo
que se refiere a tiempo, denota pretérito o ante-futuro.
A.- Pretérito (no advirtió haberse quedado equivocado hasta que
se le hizo ver), el acto de equivocarse es anterior al de advertir la
equivocación; (me satisfará haber realizado tan hermoso viaje), el
hecho de realizar el viaje, es futuro respecto de la satisfacción que me
cause, la cual, por lo que toca al momento presente es futuro.

168
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
3.- Gerundio simple, o imperfecto, o gerundio , en cuanto tiempo
expresa coexistencia o anterioridad inmediata, coexistencia
(andando los caballeros lo más de su vida por florestas y
despoblados, su más

ordinaria comida sería de viandas rústicas), el andar los caballeros


en despoblado, coexiste con el ser su comida de viandas rústicas.
Anterioridad inmediata (los caballeros, tendiendo por el suelo unas
pieles de ovejas, aderezaron su rústica cena), el tender las pieles
precede inmediatamente al aderezar la cena. Esta idea de anterioridad
inmediata es la que denota siempre el gerundio cuando se construye
con la preposición en (en llegando tú, me marcharé yo); el acto de
llegar aparece como inmediatamente anterior al de marcharse.
A.- Nunca puede el gerundio denotar posteridad.

4.- Gerundio compuesto, o perfecto, se forma con el gerundio del


auxiliar haber y el participio substantivo del verbo que se conjuga
(habiendo odiado; habiendo temido; habiendo tejido) significa, por lo
que atañe a tiempo, anterioridad respecto del verbo con que se construye
(habiendo recibido noticias suyas, nos tranquilizamos), el acto de
recibir es anterior al de tranquilizarse.

5.- Participio, es un derivado verbal que termina en ado, ido (de compro,
comprado; de odiar, odiado; de vendo, vendido; de parto, partido).
A.- En atención a las funciones que desempeña el participio se le
divide en dos clases, substantivado, y adjetivizado.
Es substantivado cuando el auxiliar haber forma los tiempos
compuestos de los verbos (he odiado; hube escrito; había dicho).
Es adjetivizado cuando se construye con cualquier otro verbo (será
cantado; quedó escrito; está dicho).
B.- Son regulares los participios si terminan en ado, ido (amado,
temido).
C.- Son irregulares cuando adoptan otra terminación to, so, cho
(escrito, dicho, impreso).
D.- Participio substantivado (expresa la idea cuando el verbo
es abstracto), nunca varía de estructura y termina siempre en o (he
impreso los libros; he impreso las cartas; he impreso el libro; he
impreso la carta).
169
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
E.- Participio adjetivizado (adjetivo) si toma las terminaciones del
adjetivo (fue impreso el libro; fue impresa la carta; fueron impresos
los libros; he impreso las cartas).
F.- Las relaciones de tiempo indicadas por el participio, ya adjetivo
(adjetivizado) ya substantivo (sustantivado), generalmente significa
anterioridad al tiempo del verbo con el cual se construye, cualquiera que
sea la relación de tiempo en que se halle este verbo

respecto del acto de la palabra, es decir, respecto del momento que la


proferimos:
(El palacio está destruido), indica que el hecho de la destrucción ha
sido anterior al momento en que se dice; pero es porque se construye con
está, que coexiste en ese momento.
(El palacio estará destruido antes de poco) señala el hecho de la
destrucción como anterior a cierta época futura, porque estará significa
futuro.
(El palacio, cuando yo lo visité, estaba destruido), hace mirar ese hecho
como anterior a una época ya pasada, porque estaba denota una época
coexistente con el tiempo de mi visita, que es cosa pasada.

72.- SIGNIFICADO DEL MODO


IMPERATIVO:

A.- El modo imperativo es de un solo tiempo, éste es un presente,


que es el que muestra dicha acción denotando mandato, consejo o
súplica, pide, exhorta, anima o disuade.

170
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

B.- Algunos gramáticos y la Academia de la Lengua Española, han


omitido por tradición el uso de la voz en primera persona en singular del
pronombre yo, por lo que por uso y costumbre el automandato, el
autoconsejo, o la autosúplica, la autopetición, la autoexhortación, la
autoanimación o autodisuación se ha visto como inexistente, sin
embargo al existir nosotros no la hemos omitido en ninguna conjugación.

73.- TIEMPOS Y MODOS


COMPARADOS EN PRESENTE:

PRONOMBRE INDICATIVO POTENCIAL SUBJUNTIVO IMPERATIVO


Yo odio odiaría odie odio
Tú odias odiarías odies odia
Él odia odiaría odie odie
Ella odia odiaría odie odie
Ello odia odiaría odie odie
Usted odia odiaría odie odie
Nosotras odiamos odiaríamos odiemos odiemos
Nosotros odiamos odiaríamos odiemos odiemos
Vosotras odiáis odiaríais odiéis odiad
Vosotros odiáis odiaríais odiéis odiad
Ustedes odian odiarían odiarían odien
Ellos odian odiarían odiarían odien
Ellas odian odiarían odiarían odien.

74.- VERBOS UNIPERSONALES


171
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
Alborear Chispear Molliznar Tonar
Amanecer Chubasquear Molliznear Tronar
Anochecer Descampar Nevar Ventar
Atardecer Deshelar Neviscar Ventear
Atenebrarse Diluviar Obscurecer Ventiscar
Atronar Escampar Orvallar Ventisquear
Cellisquear Escarchar Oscurecer
Centellar Garuar Relampaguear
Centellear Granizar Retronar
Clarear Helar Rielar
Clarecer Lobrefuecer Rutilar
Coruscar Llover Tardecer
Chaparrear Lloviznar Tempestear

75.- VERBOS REGULARES CON UN


PARTICIPIO IRREGULAR

Abrir abierto Licuefacer licuefacto


Absolver absuelto Manuscribir manuscrito
Adscribir adscrito Morir muerto
Cubrir cubierto Poner puesto
Decir dicho Prescribir prescrito
Describir descrito Proscribir proscrito
Descubrir descubierto Pudrir podrido
Disolver disuelto Rarefacer rarefacto
Encubrir encubierto Reabrir reabrierto
Entreabrir entreabrierto Recubrir recubierto
Escribir escrito Rescribir rescrito
Hacer hecho Resolver resuelto
Inscribir inscrito Romper roto
172
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Satisfacer satisfecho
Suscribir suscrito
Transcribir transcrito
Tumefacer tumefacto
Ver visto
Volver vuelto

A.- Iguales características tienen los derivados correspondientes


(desabrir, antebrir, desabsolver, subabsolver, decribir, anteescribir
subescribir, etcétera); con la excepción de bendecir y maldecir que
pertenecen a los verbos con dos participios

173
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

76.- VERBOS CON DOS PARTICIPIOS

regular irregular
Absorber absorbido absorto
Abstraer abstraído abstracto
Afligir afligido aflicto
Ahitar ahitado ahíto
Atender atendido atento
Bendecir bendecido bendito
Bienquerer bienquerido bienquisto
Circuncidar circuncidado circunciso
Compeler compelido compulso
Comprimir comprimido compreso
Concluir concluido concluso
Confesar confesado confeso
Confundir confundido confuso
Consumir consumido consunto
Contundir contundido contuso
Convencer convencido convicto
Convertir convertido converso
Corregir corregido correcto
Corromper corrompido corrupto
Despertar despertado despierto
Desproveer desproveído desprovisto
Difundir difundido difuso
Dividir dividido diviso
Elegir elegido electo
Enjugar enjugado enjuto

174
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

regular irregular
Excluir excluido excluso
Eximir eximido exento
Expeler expelido expulso
Expresar expresado expreso
Extender extendido extenso
Extinguir extinguido extinto
Fijar fijado fijo
Freír freído frito
Hartar hartado harto
Imprimir imprimido impreso
Incluir incluído incluso
Incurrir incurrido incurso
Infundir infundido infuso
Injertar injertado injerto
Insertar insertado inserto
Invertir invertido inverso
Juntar juntado junto
Maldecir maldecido maldito
Malquerer malquerido malquisto
Manifestar manifestado manifiesto
Manumitir manumitido manumiso
Nacer nacido nato
Oprimir oprimido opreso
Poseer poseído poseso
Prender regular
prendido irregular
preso
Presumir presumido presunto
Pretender pretendido pretenso
Propender propendido propenso
Proveer proveído provisto
Recluir recluido recluso
Retorcer retorcido retuerto
Salpresar salpresado salpreso
Salvar salvado salvo
Sepelir sepelido sepulto
Sepultar sepultado sepulto
Sofreír sofreído sofrito
Soltar soltado suelto

175
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

176
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

regular irregular
Substituir substituido substituto
Sujetar sujetado sujeto
Suspender suspendido suspenso
Sustituir sustituido sustituto
Teñir teñido tinto
Torcer torcido tuerto
Torrefactar torrefactado torrefacto

177
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

178
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

77.- VERBOS DEFECTIVOS

Las conjugaciones irregulares y defectivas que sólo


se emplea en tiempos y personas que en sus
desinencias tienen la vocal i , realizando la omisión
Ablandir, en el presente de indicativo y en el presente de
Arrecir, subjuntivo, por uso de la Academia, por razones de
uso estructural aquí hacemos presencia del uso en
Asaborir, todas las tiempos, ya que se cae en el absurdo e
Buir, incongruencia la negación del hacer una acción que
Desaterirse, se da en singular como en plural.
Desmarrirse,
Emolir,
Estabilir,
Establir,
Trasgredir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural. Pero se
conjuga como lo indicado en la conjugación 70
abolir.

Abarse Formas no personales


Imperativo: 2ª personas, singular y plural
Abolir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Formas no personales y las 3ª personas singular y
Acaecer plural de cada uno de los tiempos.
Formas no personales y las 3ª personas singular y
Acontecer plural de cada uno de los tiempos.

179
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Adir Sólo las formas no personales.


Agredir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Aguerrir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Formas no personales y las 3ª personas del singular
y plural del presente y del pretérito imperfecto de
Aplacer indicativo.
Arrecierse Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Formas no personales y las 3ª personas de singular y
Atañer plural de cada uno de los tiempos
Aterirse Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Balbucir Formas
Blandir No se usa en la 1ª persona singular del presente de
no personales.
indicativo ni en el presente de subjuntivo.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Colorir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito 180
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

181
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Concernir Formas no personales.


Indicativo: 3ª personas del singular y plural del
presente y del pretérito imperfecto.
Subjuntivo: 3ª personas del singular y plural del
presente.
Denegrir Sólo en las formas no personales.
Descolorir Sólo el participio y el infinitivo.
Desguarnir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Despavorir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Embaír Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural. Pero
se conjuga como lo indicado en la conjugación 69
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Empedernir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.

Garantir Formas no personales.


Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Guarnir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural. 182
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

183
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

Incoar Formas no personales.


Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural. Pero se
conjuga como amar
Formas no personales y las 3ª personas del singular
Incumbir y plural de cada uno de los tiempos
Manir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Polir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Preterir Formas no personales.
Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Indicativo: presente, pretérito perfecto simple y
Soler compuesto
Subjuntivo: presente.

Transgredir Formas no personales.


Indicativo: todos los tiempos simples y compuesto,
del presente sólo las 1ª y 2ª personas del plural.
Subjuntivo: pretérito perfecto, pretérito
pluscuamperfecto, futuro y futuro perfecto.
Imperativo: sólo la 2ª persona del plural.
Usucapir Sólo en las formas no personales

184
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

185
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

BIBLIOGRAFIA

186
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

187
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

1.- Castellano. Lacau-Rosetti. Editorial Kapelusz. María Hortensia


Mujica de Lacau, Mavel V. Manacorda de Rosetti. Segunda edición,
Buenos Aires, Argentina, 1978.
2.- Manual de gramática castellana. Carlos González Peña. Editorial
Patria, S. A. Cuadragésima edición, México, D.F. 1981.
3.- Gramática de la lengua castellana. Real Academia Española. 1911.
4.- Gramática de la lengua castellana. Real Academia Española, 1917.
5.- Diccionario de la Conjugación Castellana. Isaza.
6.- Gramática Práctica de la Lengua Castellana. Isaza.
7.- M. Menéndez y Pelayo. Estudio de la crítica literaria.
8.- Gramática de don Andrés Bello.
9.- El Mundo de la Gramática. Océano Grupo Editorial, S.A. Barcelona,
España, 1995.
10.- Tratado de Gramática. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo.
Editorial Inexistencia, S.A. Primera edición. Tehuacán, Puebla, México,
1998.
11.- Diccionario de Galicismos. Baralt.
12.- Diccionario Ilustrado de la Lengua Española. Gran Sopena.
Editorial Ramón Sopena, S.A. Barcelona, España, 1980.
13.- Diccionario Latín-Español, Español-Latín. Julio Pimientel Álvarez.
Editorial Porrúa, S.A. México, D.F., 1996.
14.- Diccionario Enciclopédico de las Ciencias del Lenguaje. Oswal
Ducrot Tzventan Todoror. Editorial Siglo Veintiuno Editores. Quinta
edición. México, D.F., 1979.

188
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

INDICE
TEMÁTICO

189
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

190
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

ÍNDICE TEMÁTICO

NUMERO TEMA

INTRODUCCIÓN

CAPÍTULO A

1 VERBO
2 LOS VERBOS SE CLASIFICAN 1
3 EL VERBO RIGE
4 LOS PODEMOS ESTUDIAR SINTÁCTICAMENTE,
SEMÁNTICAMENTE, Y, MORFOLÓGICAMENTE
5 LOS VERBOS SE CLASIFICAN 2
6 VERBOS TRANSITIVOS
7 VERBOS NEUTROS O INTRANSITIVOS
8 VERBO PRONOMINAL, REFLEXIVO Y REFLEJO
9 UNIPERSONALES O IMPERSONAL
10 VERBOS AUXILIARES
11 EL VERBO AUXILIAR HABER
12 EL VERBO AUXILIAR SER
13 VERBOS REGULARES
14 LOS VERBOS IRREGULARES
15 DE IRREGULARIDAD APARENTE
16 DE LOS VERBOS REGULARES UNOS ALTERAN
SU RAÍZ O RADICAL O LEXEMA O BASE O
SEMANTEMA
17 HAY CINCO CLASES DE VERBOS IRREGULARES
18 LAS IRREGULARIDADES DE LOS
VERDADERAMENTE IRREGULARES
19 VERBO ADJETIVO
20 VERBO COPULATIVO
21 VERBOS NO COPULATIVOS
22 VERBO DETERMINADO
23 VERBO DETERMINANTE
24 VERBO FRECUENTATIVO
25 VERBO INCOACTIVO
26 VERBO PRONOMINADO
27 EL VERBO SER
28 EL SUSTANTIVO RIGE A UN VERBO

191
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

192
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

ÍNDICE TEMÁTICO

CAPÍTULO B

29 CONJUGACIÓN
30 NOMBRE DE LOS TIEMPOS DE LOS MODOS
VERBALES
31 VERBOS CONJUGADOS
32 1ª CONJUGACIÓN en AR
33 2ª CONJUGACIÓN en ER
34 3ª CONJUGACIÓN en IR
35 NÚMERO
36 PERSONA
37 ASPECTO
38 LA VOZ
39 LOS MODOS
40 LOS MODOS PERSONALES
41 EL MODO IMPERSONAL
42 SON IRREGULARES LOS PARTICIPIOS PASIVOS
43 LOS TIEMPOS
44 DERIVADOS VERBALES O FORMAS NO
PERSONALES O INFINITIVO O VERBOIDES
45 CONJUCIÓN PERIFRÁSTICA
46 EL VERBO Y SUS COMPLEMENTOS
47 EL COMPLEMENTO DIRECTO
48 EL COMPLEMENTO INDIRECTO
49 EL COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL
50 EL VERBO CONCUERDA CON SUJETO EN
NÚMERO Y PERSONA

193
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

ÍNDICE TEMÁTICO

CAPÍTULO C

51 SINTAXIS
52 LOS COMPLEMENTOS VERBALES EN SINTAXIS
REGULAR
53 SINTAXIS DEL VERBO
54 SINTAXIS DEL MODO INDICATIVO
55 SINTAXIS DEL MODO POTENCIAL O
CONDICIONAL
56 SINTAXIS DEL MODO SUBJUNTIVO
57 SINTAXIS DEL MODO INFINITIVO
58 SINTAXIS DEL MODO GERUNDIO
59 SINTAXIS DEL MODO PARTICIPIO
60 SINTAXIS DEL MODO IMPERATIVO
61 LOS VERBOS EN LAS TRES PERSONAS
62 LOS PRONOMBRES PERSONALES

CAPÍTULO D

63 EL VERBO SE DIVIDE
64 TIEMPOS VERBALES
65 DIAGRAMA DE TIEMPOS VERBALES
66 LOS TIEMPOS EN LOS MODOS
67 SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS EN LOS MODOS
68 SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS EN EL MODO
INDICATIVO
69 SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS DEL MODO
POTENCIAL O CONDICIONAL
70 SIGNIFICADO DE LOS TIEMPOS DEL MODO
SUBJUNTIVO
71 SIGNIFICADO DEL MODO INFINITIVO O
DERIVADOS VERBALES O VERBOIDES O
FORMAS NO PERSONALES
72 SIGNIFICADO DEL MODO IMPERATIVO
73 TIEMPOS Y MODOS COMPARADOS
74 VERBOS UNIPERSONALES
75 VERBOS REGULARES CON UN PARTICIPIO IRREGULAR
76 VERBOS CON DOS PARTICIPIOS
194
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO
77 VERBOS DEFECTIVOS
PÁGINA 136 BIBLIOGRAFÍA
PÁGINA 135 ÍNDICE

ESTE
LIBRO SE IMPRIMIÓ
EN LOS TALLERES GRÁFICOS
DE LA EDITORIAL INEXISTENCIA, S.A.
AV. A. LÓPEZ MATEOS 3210 LOCAL 2
TEHUACÁN, PUE.
COLONIA ZONA ALTA
EL DÍA 20 DEL MES V DEL AÑO MMVII
CON UN TIRAJE DE 250 EJEMPLARES
MAS LOS SOBRANTES
DE REPOSICIÓN.

195
MARIO BULMARO BERRUECOS FRESNILLO GRAMÁTICA DEL VERBO

EN LA MISMA COLECCIÓN
“SEPÁN CUAL...”
1 ABERRACIONES. Angélica Díaz Ceballos Graf. Rústica

2 CUENTOS DE MI PUEBLO. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.


LOZA IZABLE. MÉTODO YUO-SLICK. Fred E. Koebel. versión directa, adaptación y ampliación.
Berruecos
3 y Rosas. Rústica.
POESÍA COMPLETA DE CHARLES BAUDELAIRE, con sus variantes en los versos. Traducción de Mario
4 Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

5 CUERPO DE MAQUÍS Y MAQUIAVELADAS. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.


VOCABULARIO DE LA LENGUA POPOLOCA DE LA REGIÓN DE TEHUACÁN, PUE. Salvador Pacheco
6 Manuel. Rústica.

7 DEL DOLOR Y EL AMOR... SÓLO CADA SER. Alejandra Sánchez Guerra. Rústica.

8 DEL DOLOR Y EL AMOR... SÓLO CADA SER. Alejandra Sánchez Guerra. Rústica. 2ª Edición.

9 LEY ORGÁNICA MUNICIPAL PARA EL ESTADO DE PUEBLA. Rústica.

10 LEY DE INGRESOS MUNICIPALES PARA TEHUACÁN, 1997. Rústica.

11 UNA HISTORIA COMÚN. Alejandra Sánchez Guerra. Rústica.

12 ESCAL0NES. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

13 LA ROSA AZUL. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

14 DESACIERTOS. Alejandra Sánchez Guerra. Rústica.

15 DICCIONARIO ORTOGRÁFICO BERRUECOS FRESNILLO. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

16 LADY BEATRIZ. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

17 LADY BEATRIZ. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica. 2ª Edición.

18 LA HISTORIA EN 91 PUNTOS. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

19 MIS ÚLTIMOS DÍAS. Alejandra Sánchez Guerra. Rústica.

20 UNA NUEVA ESPERANZA. Miguel Ángel Zúñiga. Rústica.

21 TRATADO DE GRAMÁTICA. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

22 MURMULLO DE LUCIERNAGAS. Benny Galeana Carrasco. Rústica.

23 MARGARITA. Alejandra Sánchez Guerra. Rústica.


UNIVERSALIDAD. ENCICLOPEDIA 8 TOMOS. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica
24 plastificada.

25 RANCHO DE DOLORES. Alejandra Sánchez Guerra. Rústica plastificada.

26 PENSAMIENTO DE ÁLVARO ALATRISTE. Recopilación. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.

27 MANUAL DE ORTOGRAFÍCO. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.


TRATADO DE GRAMÁTICA. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica. 2ª Edición, aumentada y 196
28 corregida.

29 EMBORRACHARSE ESTAR CRUDO. Recopilación. Mario Bulmaro Berruecos Fresnillo. Rústica.


ENAMORARSE AMANCEBARSE CASARSE AMOR Y MÁS. Recopilación e Investigación Mario Bulmaro
30 Berruecos Fresnillo. Rústica.

Potrebbero piacerti anche