Sei sulla pagina 1di 156

DOCUMENTOS

DE PROYECTO

Las energías renovables no


convencionales en la matriz
de generación eléctrica
Tres estudios de caso

Hugo Altomonte
Coordinador
Documen
todeP
royec
to

Lasenerg
íasrenovab
lesnoconvenc
iona
les
enla ma
trizdegene
rac
ióneléc
tr
ica
T
reses
tud
iosdecaso

HugoAltomonte
Coo
rdinado
r

Com
is
iónEconóm
icapa
raAmé
ricaLa
t
inaye
lCa
ribe(CEPAL
)
Es
tedo cumentofueprepa radopo r Beno Ruchansky,A l
fon so Blanco
, Rod r
igo Ga
rcía P
izar
ro,Lu i
z Hor
ta Nogueiray
Jami
l Haddad
, Consu
ltoresdelao ficinadela ComisiónE conóm icaparaAmé r
icaLa
tinaye l Ca
ribe(CEPAL)enBueno s
A
ires
,bajolacoord
inaciónté cn
icadeHugoA l
tomon te,e xDirectordelaD ivis
ióndeRe cur
sosNa tura
leseInfraes
truc
tura
dela CEPALylasupe rvi
sióngene ralde Mart
ín Abe les
,D irectorded ichao f
ic
ina
.E ldocumen tofueelaboradoene l
mar
codela sact
iv
idade sdelcon veniodecoope rac
iónté cni
ca en trela CEPALylaSec re
tar
íadeEne rg
íade lMini
ste
rio
dePlan
if
icac
iónFederal,Invers
iónPúb li
caySe rvi
ciosde laRepúb l
icaArgentina
.

La
s op
inionesexp
resadas en e
ste do
cumento
, que no ha s
ido some
tido are
vis
ión ed
i
tor
ia
l, son de e
xclu
siva
re
spon
sabil
idadde
losauto
resypuedennocoinc
idi
rconla
sdela Organ
iza
ción
.

LC/TS2017/1
LC/BUE/TS
.2017/1
Copyr
igh
t©Na cione
sUnida
s,feb
rerode2017
.Todo
slo
sde
recho
sre
ser
vado
s
ImpresoenNa c
ionesUn
idas
,Santiago
S.16
-01254
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Índ
ice

Re
sumen.
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..
..
..
.7
I
. La
senergíasreno vab
les:pano ramamund ial,lat
inoame r
icanoys íntes
is
det
rese s
tudiosdeca sos
HugoAltomon te ...
..
..
...
..
....
....
...
...
..
...
...
...
...
..
....
..
..
...
..
...
...
...
...
..
....
...
..
..
...
...
...
..
..
...
..
...
..
..
..
..
.....
...
..
A. In
trodu cción ..
..
...
..
...
...
.....
..
...
...
...
...
..
...
..
....
...
..
...
..
..
...
...
...
..
....
...
...
...
...
..
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
.....
..9
B. La sfuente srenovab le sene lámb itointerna c
iona l
...
...
..
....
...
...
...
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
...
..
..
..
...11
1
. Me rcadosdelasd i
ferente sFRE ...
...
..
...
..
..
..
.....
...
..
...
....
..
..
...
...
..
...
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..
..12
2
. La stenden c
ia sdelain versión,co s
tosycapa c
idaddecadaFRE .
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..13
3
. E scena riosafu tu ro....
..
..
...
....
..
...
...
...
..
...
..
..
..
....
...
...
...
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
...15
C. Larenovab il
idaddela ma tr
izene rgét
icadeAmé r
icaLa t
ina ..
...
...
...
..
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..
..
.17
1
. Lao fe rtaprima r
iadeene rgía..
...
...
...
..
...
..
..
..
.....
..
...
...
....
..
..
...
...
..
...
..
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..17
2
. Enlagene racióndeene rgíae léctrica:fuertee xpan s
iónh idroeléct
rica
eincip ientepene tra c
ióndela srenovab lesnocon ven c
iona les..
..
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..19
D. Lo sestudio sdeca sodeB rasi
l,Ch i
leyU ruguay:s íntesisana lí
tica..
..
..
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.22
1
. E lcon te xtoe conóm ico,lo sobjetivo sdepo l
íticaene rgéticay me tas
paralasRENC. ....
..
....
..
..
...
....
..
...
...
...
..
...
..
..
..
....
...
...
...
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
...22
2
. Los ma rcosregu la tor
ios,incen t
ivo seconóm icosse c
toria
le s
yex trasec tor
iales. ..
....
..
..
...
....
..
...
...
...
..
...
..
..
..
....
...
...
...
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
...29
3
. Re sultado s:prob lemasy logro sencadapa ís...
...
..
....
...
..
...
...
..
..
...
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..35
4
. A mododecon clu s
ión ..
..
...
....
..
...
...
...
..
...
..
..
..
...
....
...
...
...
...
..
...
...
..
..
...
..
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..38
B
ibl
iograf
ía....
..
.....
..
...
..
...
...
.....
..
...
...
...
...
..
...
..
....
...
..
...
..
..
...
...
...
..
....
...
...
...
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
....
...
..
...41
I
I. Energíasrenovab lesnoconvenc ionale sparagene racióne léct
ricaene lU ruguay:
s
ituac
ión ,pe rspectivasy leccione sap rendidas
BenoRu chans kyyA lfonsoB lan co.
....
...
..
...
..
..
..
...
..
..
...
...
..
....
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
A
. In trodu cc
ión ..
..
...
..
...
...
..
..
...
...
..
...
...
...
...
..
..
..
...
..
..
...
..
...
..
....
...
..
..
..
...
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
....
..43
1. Me ta sen ma teriadeERNC. ..
...
..
...
..
..
..
..
....
..
...
..
...
...
..
..
...
..
...
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
.45
2. L íneasdea cc
iónen ma teriadeERNC ...
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
...
..
.45
B
. B revere señadea spe c
to sinst
itucionalesyregu latoriosdelse ctor.
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..48
1. Ro ldelo sorgan ismo s má srelevantes...
...
..
...
..
...
...
..
...
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
...
..
.49
C. Instrumen tosespec í
ficosdepo lít
ica spúbl
ica sorientada sap romo ver
lasERNCene lU ruguay ..
...
..
...
...
..
...
...
..
..
..
...
..
...
...
..
...
...
..
...
..
...
..
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..50
1. In centivospa ralainco rpora c
ióndeERNCat ravé sdellamado s
op roce soslic
itator
io s
...
...
..
...
...
...
..
...
..
..
..
..
...
...
...
..
...
...
..
..
...
..
...
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
.50

3
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

2
. Nego ciacione sdire c
tasdeUTE ....
...
..
..
..
...
..
...
...
...
...
...
...
..
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
...
..
..
..
..
..61
3
. In corpora c
ióndepa rque spropiosdeUTEsob relaba sedeERNC. ...
..
..
...
..
..
..
..
..61
D. Inst
rumen tosdepo lít
i casgene rale syse c
tor
ialesquecoadyuva ron
alapromo c
ióndelasERNC .
...
..
...
...
.....
...
..
..
...
..
..
...
....
...
...
...
..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
..62
1
. Ley16 .906(deP romo c
iónyP ro teccióndeInve rsiones )
ye xonera cione sf isca
le s..
..
....
...
....
...
..
..
...
..
...
..
....
...
....
..
..
..
...
...
...
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
...
.62
2
. In s
trumen to spa rafomen tarlain vest
iga c
ióneinnova ciónenERNC ...
..
..
...
..
..
..
..
..63
3
. In s
trumen to sorien tadosa lfo r
ta lecimientoin s
titucional
ylap romo cióndela sERNC ..
...
....
...
..
..
...
..
...
..
....
...
....
..
..
..
...
...
...
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
...
.63
E
. P rogramase spe cí
ficospo rfuenteyre sultados.
...
...
....
..
....
..
...
..
..
...
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..65
1
. B ioma sa....
...
....
....
...
..
..
...
...
..
...
...
.....
...
..
..
...
..
..
...
....
...
..
....
..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
..65
2
. Res iduossó l
idosu rbano syag roindu st
ria
le spa rap rodu cc
ióndeb iogas...
..
..
..
..
..68
3
. Eó lica..
..
....
...
....
....
...
..
..
...
...
..
...
...
.....
...
..
..
...
..
..
...
....
...
..
....
..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
..69
4
. So lar..
...
....
...
....
....
...
..
..
...
..
...
..
...
......
...
..
..
..
...
..
...
...
...
...
...
...
..
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
...
..
..
..
..
..73
5
. Pequeña sCen trale sHidráulica s(PCH ).
...
..
...
...
...
...
...
...
..
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
...
..
..
..
..
..75
6
. Inco rporaciónde m icro-gene raciónapa rt
irdefuen tesrenovab les.
..
...
..
..
...
..
..
..
..
..75
F. Resu l
tadosyconc lus iones. ..
...
..
...
...
.....
...
..
..
...
..
..
...
....
...
...
...
..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...75
B
ibl
iogra
fía...
...
..
..
....
....
...
..
.....
...
..
..
...
..
...
...
......
..
...
..
..
..
...
...
..
....
..
....
..
...
..
..
...
...
..
...
..
..
..
...
..
....
..
..
..
...79
Anexo1 Té rmino syde finicione sdea cuerdoa l marcono rma t
ivo..
..
...
...
..
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..80
Anexo2 Resumendel ici
tac ionesycon vo cator
iasab ier
ta sacon tratosdeadhe s
ión
real
izado spo rUTEde sde2006pa raco mpra/ventadeene rgíaeléct
rica.
...
..
..
..
..
.81
I
II
. Lagene racióne léct
ricaapa r
ti
rdeene rgíasreno vables
noconvenc ionalesenCh i
le
Rod
rigo Ga rc
íaP izarro....
..
...
..
..
...
..
....
...
..
...
...
..
..
...
..
...
..
...
...
..
..
..
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
..
..
..
A
. Ma rcoregu lator
iodeene rgíasrenovab les..
...
...
..
..
...
..
..
..
...
...
..
..
..
..
..
...
..
...
..
...
..
..
..
..
..
..
..
..
..83
1
.Con textoregu lator
ioypo l
ít
i coqueen frentanlasERNC ..
..
..
...
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
.83
B
. Moda lidade svigen tesdecon tratacióndeene rg
íae léct
rica.
...
..
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
..
..
..
.89
1
. E l me rcadodelasd is
tribuidora sparac l
ientesregu lados.
...
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
.89
2
. E l me rcadodelosc l
iente slib
re s..
..
..
..
..
....
..
..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
.91
3
. E l me rcadospo t..
...
..
..
...
....
...
..
..
....
..
..
..
..
....
..
..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..91
C
. Po lí
t
i cap romo ciona l
,p royectosde sarrol
lado syre su
ltado soperacionales.
...
..
..
..
..
..
..
..92
1
. Re sultadosope racionalesp lanta sERNCenCh i
le...
..
..
..
..
...
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
.97
D
. Con clusiónencuan toalapo l
ít
i cachilenapa raelde sarro
llodela sERNC ..
..
...
..
..
..
..
.100
B
ibl
iogra
fía ..
..
...
..
..
..
.....
..
...
..
...
..
..
....
..
....
..
...
...
..
...
..
..
...
...
..
..
...
..
..
..
...
...
..
..
..
..
...
..
...
..
..
...
..
..
..
....
..
..
..100
IV
. Gene
raciónde lec tricidadat ravé sdefuen te sreno vables
deenergíaene lB ras i
l
Lu
izHo r
taNogue irayJam ilHaddad .
....
..
....
...
...
...
....
...
...
..
...
..
...
...
..
..
....
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..
...
.
A
. Introdu cción.....
...
....
...
..
...
...
....
..
...
....
..
....
...
..
....
....
...
..
...
...
..
...
...
..
..
...
...
....
..
..
..
...
..
..
...
..
..
..
....101
B
. Pano ramade lao fertaycon sumode e le c
tricidadene lB ras
il.
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
.101
C. Característicasdelosagen tesgene radore sdee lectr
icidadene lB rasi
l..
..
...
..
..
..
...
..
..106
1. Con ce siona riasde lse r v
ic
iopúb licodegene ración..
...
..
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
.106
2. P rodu cto rindepend ien tedeene rgía..
....
...
...
...
...
..
..
...
...
..
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
.106
3. Au top rodu c
to resdeene rgía...
..
....
...
...
...
....
...
...
...
..
..
...
...
..
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
...
..
.107
4. Da tosdelaBasedeIn forma c
ione sde Gene ra ión– B
c IG....
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..107
D
. P rogramasde incen tivoalagene raciónconfuen te srenovab les. .
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
..112
1. P rog ramadeDesa rrolloEne rgéticodelo sE stado sy Mun icipios–Prodeem. ..
..
..112
2. P rog ramadeEme rgen ciadeEne rgíaEó lica– P roeó l
ica...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..114
3. P rog ramadeDe sarrolloyCome rcia
liza cióndeEne rgíaE léctr
ica
dePequeña sCen trale sH idroelé c
trica s– PCH -COM .
..
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..114
4. P rogramadeIn cent
ivoa lasFuen tesA lternativasdeEne rgíaE léct
rica–Pro
infa.
...
.115
E. Subas tasdeene rgíae léctr
ica. .
..
...
...
...
...
...
....
...
...
...
...
..
..
...
...
..
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..121
1. E lse ctore lé ctr
icoene lB ras i
l..
....
...
...
...
....
...
...
...
..
..
...
...
..
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
..
...
..
.121
2. La ssuba sta sene lACR .
...
..
...
...
...
...
...
...
....
...
...
...
..
..
...
...
..
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
.123
3. La sfuen te srenovab le sene lámb itodela ssuba s
tas...
...
...
...
...
..
..
...
..
..
...
..
..
...
..
..
.124

4
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

F
. Reg lamenta cióndelaANEEL. ....
...
..
...
...
..
..
..
....
...
..
....
..
..
...
..
....
..
..
...
..
....
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...
.125
G. Incent
ivosfisca lespa ralasfuen te srenovab le sdegene racióne léctr
i ca..
..
..
...
..
..
..
..
...127
H
. Co s
tosdegene raciónconfuen te srenovab les..
...
....
..
..
..
....
..
...
..
..
....
...
....
..
..
...
..
..
..
..
...
..
.128
1
. Me todo logíadecos tosn ive lado sdee le c
tr
i c
idad– LCOE .
...
..
....
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...
.128
2
. Va lorno rma tivo–VN. ..
...
....
....
..
..
...
...
..
..
....
...
..
...
..
...
..
...
...
..
...
...
..
...
....
..
..
...
..
..
...
..
..
..
.130
3
. Co s
to sdegene raciónap l
icado sene lP roinfa...
..
..
...
..
....
..
..
...
..
....
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...131
4
. Co s
to sdegene raciónap l
icado sen lasSuba sta sdelACR ...
..
....
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...131
B
ibl
iogra
fía..
...
..
....
..
.....
...
..
...
..
....
...
..
.....
....
..
..
...
...
..
..
....
...
..
...
..
...
..
...
..
...
...
...
..
...
....
..
..
...
..
..
....
...
..
.137
Anexo1 Ca racteríst
i cascon tractuale sde incentivoalagene racióndee le c
tr
icidad
apa r
tirdefuen te sdeene rg íareno vab
le s...
..
....
..
..
...
..
....
..
..
...
..
....
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...138
Anexo2 Pa ráme tro sdeeva luaciónpa raap robarore chaza rproyec tosdeinve rs
ión
engene ra c
ióndeene rgíaapa rtirdefuen tesrenovab les..
....
...
...
...
..
...
..
..
..
..
..
...
..
.142
Anexo3 Rie sgosquepuedena fectara lsi s
temadegene racióndeene rgía
con s
iderandola sfuen tesdeene rgíarenovab les..
...
...
...
..
..
....
...
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..151
Anexo4Incen tivo sybene f
icioso torgado safab r
i cante sdeb iene s
decap i
ta lnac ionalescomocon se cuenciade losprog rama sde incentivo
alagene ra c
ióndee lect
ricidadapa rt
irdefuen tesdeene rgíarenovab les..
..
..
...153

Cuad
ros

Cuad
ro1 Tenden ciadelainve rsiónycapa c
idadin staladapo rtipo
defuen tesrenovab les..
....
....
..
...
...
....
..
...
..
.....
....
...
..
...
...
...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..14
Cuad
ro2 Primero scincopa íse sen in versionesycapa cidadin sta
ladapo rtipodeFRE ..
..
..15
Cuad
ro3 Rangodecos tos. .
...
...
..
....
....
..
...
...
....
..
...
..
.....
....
...
..
...
...
...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
...16
Cuad
ro4 Part
i c
ipa c
ióndela sreno vable sen lao fertato taldeene rgíap r
ima r
ia
ene l mundoyAmé ricaLa tina...
...
....
..
...
..
.....
....
...
..
...
...
...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..17
Cuad
ro5 Capa cidadins taladaygene raciónto talydefuen te srenovab les
deAmé ricaLa t
inaconre lacióna l mundo ....
....
...
...
..
...
...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..20
Cuad
ro6 Capac idadins taladapa ragene rac ióndee le c
tric
idaden2012 .
...
...
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..21
Cuad
ro7 Proye c
to sadjudicado ssegúnconvo cator
ia s,De creto403. ..
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.54
Cuad
ro8 Proye c
to sadjudicado ssegúnconvo cator
ia s,De creto159. ..
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.56
Cuad
ro9 Proye c
to sadjudicado ssegúnconvo cator
ia s.De creto424. ..
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.57
Cuad
ro10 Proyec tosad judicadossegúnconvo cator
ia s
.De creto133. ..
...
..
...
...
...
..
..
..
..
...
..
..
...58
Cuad
ro11 Parqueseó l
icosin sta
lado s
,encon s
tru cc
iónyp revistos,UTE .
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.62
Cuad
ro12 B
ioma sa ,p royectosope ra t
ivo s....
..
...
..
....
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.65
Cuad
ro13 B
ioma sa ,p royectosene tapade p rueba s,congene raciónau torizada,
oencon s
tru cc
ión....
...
..
....
...
...
...
...
....
..
...
..
.....
....
...
..
...
..
....
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..66
Cuad
ro14 Parqueseó l
icosenope ra c
ión ..
....
..
...
..
....
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.69
Cuad
ro15 Parqueseó l
icosencon strucción. ....
..
...
..
.....
....
...
..
...
...
...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
...70
Cuad
ro16 Proyec tosacons truirpo rpa rtedeUTE ..
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
....
..
...
..
..
..
...
..
..
..
...70
Cuad
ro17 Porcen tajesdeene rg
ías reno vable snoconven cionales
e x
igido spo rleyes20 .257y20 .698 ..
..
...
..
.....
....
...
..
...
...
...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..89
Cuad
ro18 PlantasERNCin s
talada senCh i
le ,o c
tub rede2014. ...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..
...93
Cuad
ro19 B
ioma sa ..
...
...
..
..
...
..
...
....
..
....
...
...
....
..
...
..
....
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
.....
...93
Cuad
ro20 Eólica..
....
...
...
..
..
...
..
...
....
..
....
...
...
....
..
...
..
....
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
.....
..
...94
Cuad
ro21 Solarfo tovoltá
ica .
..
...
....
..
....
...
...
....
..
...
..
....
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
.. .95
Cuad
ro22 Hidráulica<20 MW ...
....
..
....
...
...
....
...
..
..
....
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
...95
Cuad
ro23 Fa c
tordecapa c
idad :Ene rgíaeó l
ica .
..
....
....
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
...97
Cuad
ro24 Fa c
tordecapa c
idad :Ene rgíaso larfotovoltai ca..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
...98
Cuad
ro25 Fa c
tordecapa c
idad :Ene rgíadeb ioma sa ..
...
....
..
...
...
...
..
..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
..
.98
Cuad
ro26 Fa c
tordecapa c
idad :Ene rgíaeó l
icah idráu l
i ca<20 MW ..
..
...
...
..
...
...
..
...
..
..
..
..
...
..
...99
Cuad
ro27 Gene rac ióndeene rgíae lé ct
ricaene lB ra sl 2013
i /2012 ..
....
..
...
....
..
..
...
..
..
..
...
..
..
.102
Cuad
ro28 Con sumodeene rgíae léctricaene lB ras
ilen2013. ..
...
..
..
...
..
...
...
...
..
..
..
...
..
..
..
...
..103
Cuad
ro29 Capac idadins talada(MW )pa ragene ra c
ióndee le c
tricidadene lB rasi
l.
..
..
..
...
..
.105
Cuad
ro30 Part
i c
ipa c
ióndela sfuen tesenlagene raciónte rmoe léct
rica
ene lB ra si
len2013 .
...
...
...
....
...
...
...
...
..
...
..
......
....
..
...
..
....
..
..
..
...
...
..
...
...
..
..
...
..
..
..
..
...
..106

5
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuad
ro31 Núme rodeagen tesdegene ra c
ióne lé c
tricaene lB ra s
il...
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...107
Cuad
ro32 Cantidaddeemp rendim ien to sdegene racióne lé c
tr
ica
enope rac
iónene lB ra s
il...
....
...
...
...
...
..
....
..
...
..
...
....
..
...
....
..
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..108
Cuad
ro33 Cantidaddeemp rendim ien to sdegene racióne lé c
tr
ica
encon st
rucciónene lB ra si
l. .
...
...
...
...
..
....
..
...
..
...
....
..
...
...
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..108
Cuad
ro34 S
itua c
ióna c
tua ldelo semp rend imiento sdegene racióne léctr
ica
ene lB ras
ilpo rtipodefuen tedeene rgía....
..
...
....
..
...
....
...
..
...
..
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..109
Cuad
ro35 Emp rendimien tosdegene ra c
ióne lé c
tricaenope raciónene lB ras
il.
..
..
..
...
..
..
..
..110
Cuad
ro36 Resultado sde lProdeem(1996 -2001 )....
..
...
..
...
....
..
...
...
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..113
Cuad
ro37 Emp rendimien tosap robado sycon tratado spo re lP roinfaen2004 ..
..
..
..
..
...
..
..
...116
Cuad
ro38 Emp rendimien tosa ctua lmen teenfun c
ionam ien to
contratadospo relP roin fa.....
...
...
...
...
...
...
..
...
..
...
....
..
....
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..117
Cuad
ro39 Energíagene radapo ra lguna sPCH s pa rt
i c
ipan tesde lP roinfaen2014. ..
..
..
..
...118
Cuad
ro40 Energíagene radapo ra lguna scen t
rale sdeB ioma sa
par
ti c
ipantesde lP roin faen2014 ...
...
..
....
..
...
..
...
....
..
...
....
..
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..119
Cuad
ro41 Energíagene radapo ra lguna scen t
ralesEó l
ica s
par
ti c
ipantesde lP roin faen2014 ...
...
..
....
..
...
..
...
....
..
...
....
..
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..119
Cuad
ro42 Va
lo rno rmat
i vosegúnre solu cione sde laANEEL. .
....
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...130
Cuad
ro43 Va
lo rese conóm i cosene lámb itode lP roinfa.
....
...
..
....
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...131
Cuad
ro44 Costop romed iopo rfuen teyde lP roinfaen2015. .
...
....
...
..
...
..
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...131
Cuad
ro45 Pr
ime rasuba stadefuen te srenovab les(18 /06/2007 ) .
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...132
Cuad
ro46 Pr
ime rasuba stadeene rg íadere serva(14 /08/2008 )....
...
..
...
...
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...
..132
Cuad
ro47 Segundasubas tadeene rgíadere serva(14 /12/2009 )....
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...132
Cuad
ro48 Segundasubas tadefuen tesreno vable s(25-26 /08/2010 )..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...133
Cuad
ro49 Subas tadeene rgíaA -3(17 /08/2011 )
...
...
...
..
..
....
...
..
....
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...133
Cuad
ro50 Tercerasuba stadeene rgíadere se rva(18 /08/2011 ). ..
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...134
Cuad
ro51 Resultado sdea lguna ssuba stas(2007 -2014 )
....
...
..
....
...
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
...136

G
ráf
ico
s

G
ráf
ico1 A
leman ia:evoluc
iónde p rec
io spagado spo relsistemafeed -
intari
ff.
..
...
..
..
..
..
..
..
.15
G
ráf
ico2 Evolu cióndelao fertadeene rgía primariapo rfuen tesdeAmé ri
caLa t
ina .
..
..
..
..
..18
G
ráf
ico3 Aba ste c
im ien
todeene rgía portipodefuen te1990 -2014 .
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..46
G
ráf
ico4 Aba ste c
im ien
todeene rgíaa cumu lado,po rfuente. ..
..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..46
G
ráf
ico5 Gene ra cióndeene rgíae léct
ricapo ror
igen2003 -2014. ...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..
.47
G
ráf
ico6 Energ íaENRDaa credi
ta rporaño. ..
..
...
...
...
..
..
...
...
..
...
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
..
.87
G
ráf
ico7 Opera c
iónde l mercado spo t.....
..
..
..
..
...
...
...
..
..
..
....
..
...
..
...
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..
.92
G
ráf
ico8 Ofertadeene rgíaeléct ricaene lBrasi
len2013 ..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
..
.102
G
ráf
ico9 Ofertadeene rgíaeléct ricaene lBrasi
len2012 ..
..
...
...
..
...
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
..
.103
G
ráf
ico10 Part
i c
ipa c
ióndefuen tesreno vab lesenla ma tr
izelé ct
ricabrasi
leña...
..
...
..
..
..
..
..104
G
ráf
ico11 Evolu cióndelagene racióneó l
i ca(GWh )ene lB rasil
...
...
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
...
..
..
..
..
.105
G
ráf
ico12 V
i s
ióngene ra
ldel me rcadoe lé c
tr
icobras i
leñoyfo rmadecome rc
ial
ización.
..
..
.122
G
ráf
ico13 Preciop romediodelae lect
ri cidadpo rfuentedeene rgíarenovable.
..
..
...
..
..
..
..
..
.134
G
ráf
ico14 Preciop romediode lae lect
ricidadenla ssuba s
ta spa rafuentesrenovables..
..
.135

Recuad
ros

Recuad
ro1 Reva
lor
izac
iónsoc
ialyamb
ien
taldelah
idroene
rgía
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..21

Mapa
s

Mapa1 Ca
rtog
rafíaforesta
ldelDepa rtamentodeTa cuarembó..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.67
Mapa2 Mapaeólico.
..
...
...
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
.72
Mapa3 Mapasolar.
..
..
..
....
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
...
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
...74

6
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Resumen

E
stedocumentoesr e
sul
tadod ees
tudio
sq ueser e
al
izaro
ne ne lm arc
od elproyec
toejec
utado
c
onju
ntamen
tep o
rlaOfic
inadelaCEPALe nBue
nosAiresylaSec
ret
arí
ad eEner
gíadelaNac
ióndela
R
epúb
lic
aA rge
nti
na.Dichopro
yec
totuvocomoob
jet
ivoelaná
lis
isdelavi
abi
lid
add e
laprov
ech
amient
o
d
eenerg
íasr
enovabl
esnoc o
nvenc
ion
ale
senlamat
rizdegene
rac
iónelé
ctr
icadelaArgen
ti
na.
Enes
econt
exto
,seefe
ctua
ronlost
resest
udiosdecas
oa qu
ípres
ent
ados(Uruguay
,C h
il
eyB ra
si
l)
,
c
om oas
ítamb
iéne
lestud
ioin
tro
ducto
rioqueacompañadi
chapre
sent
aci
ón;alaparquesee
labo
róunes
tudi
o
e
spec
íf
icosob
reescen
ar
iosdediver
sif
icac
ióndelam a
tr
izdeg ene
rac
iónel
é c
tr
icanacio
nalapar
ti
rdela
p
osi
bled
ife
ren
tein
ser
ciónded
ist
int
asfuen
tesdeener
gíasr
enovab
lesnoconv
enciona
les
.
Enest
edocument
osec ompi
lanlost
reses
tudi
osd eca
so,ant
ece
did
osp
ore
les
tud
ioana

tico
i
ntr
oduct
ori
o,ela
boradoesp
ecí
fic
am en
tepar
au nse
min
ari
oo r
ganiz
adoporl
aCEPALylaSe
cre
tar
ía
d
eE ne
rgí
ad elaNac
iónensept
iembrede2015
.
C
a d
au n
od el o
se s
tudi
osd ec asoa bor
d óelproce
sod ed i
v e
rsi
fica
ciónd elam a
tri
zd e
g
ener
acióneléc
tri
cad e
lp a
ís
,ap art
ird e
lrelevamien
toya ná
lis
isd elalegi
slac
iónvi g
entee ncada
m
omentohis
t ó
rico
,delarespu
est
ad elosagen
t e
sa l o
sincen
tivo
sdispues
tos,yd e
lgradod einse
rción
d
elasenerg
íasrenovab
lescomoresul
tadodee sainte
racc
iónpúbl
icayp riv
a d
a.C ad
ae s
tudiofina
liza
c
onu nb alance yl aenunc
iació
nd el asp erspe
ct
ivasq u
et ien
ee ls ecto
re nergé
ticop aral a
d
ive
rs
ifi
cacióndes umat
rizdegene
raciónel
éctr
icaap a
rt
irdeenerg
íasrenovab
lesnoc onve
n c
ional
es.
Elest
udioin
troduc
tor
io,porsupar
te,con
tex
tual
izalostre
scasosana
li
zadosenelm a
rcodel
p
roc
esom und
ialdedif
usióndela
se ne
rgía
srenovab
lesnocon v
encio
nales
,conespec
ia
lé n
fas
isenlo
o
cur
rid
oe nla
sú l
tima
sd éc
adasenAm ér
icaLat
ina
.Poster
iormente
,seabocaasi
stemat
iza
rya na
li
zar
l
oscaso
sd eUrugua
y,C h
il
eyB ra
sil
,afindeext
rae
rc on
clus
ionesgene
ral
es.
Apart
ird e
la ná
lis
isdelosmarcosregu
lator
ios,del o
so bje
tiv
osd ep o

tic
asd e
fin
id o
sp or
c
adapa
ís
,d elosincent
ivosgene
rado
syd elasr e
spues
tasbrinda
dasp o
rl osagen
tesencadac asoy
c
adamomentohis
tóri
c o
,seel
aborancon
clus
ionesentornoalaspolí
ti
casd eEsta
dosegui
das,alrolde
l
asempr
esaspú b
li
cas,alains
ti
tuc
iona
lidadse
ctor
ial
,alap ar
tic
ipac
iónd elaindus
tr
ianaciona
le nel
p
roc
esodedif
usióndee ne
rgí
asrenovab
lesnoco nve
nciona
les
,yal osdesafío
sfutu
rosquee ncuen
tra
d
ich
oproce
sod ecar
aal abúsqu
edadeunam ayo
rd ive
rs
ific
acióndelam a
trizdegener
aci
óne l
é c
tr
ica
.

7
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

I
.Lasene rg
íasrenovab
les
:panorama
mund
ial,lat
inoamer
icanoysín
tesis
detresestud
iosdecasos

HugoA
ltomon
te

A
.In
troducc
ión
E
ld ocumentoP ac
tosp aralai gu a
ldad:haciau nfutu
ros oste
nibl
e(CEPAL2 014)c ons
ider
aal a
i
gualdadcom oelhori
zonte
,a lcam b
ioe s
truc
tura
lc omoelc aminoyal apolí
ti
cac om oelins
trumento
,
ya g
r e
gaq u
ee sn ece
sarioa v
a nza
rr esue
ltament
eh a
ciau na mejory m ayorg obe
rnanzay
a
provechamien
tod elosr ecursosn atu
rale
s,p araq uee s
tosc ont
ribuyana u nae conomía m á
s
d
ive
rsif
icada
,m á
ss os
tenib
lee ntérminosam bien
tale
syc ons in
ergi
ase nm ater
iad eem p
leoyd e
b
iene
star
.P o
rt an
to,seplanteaq uelag o
bernanzadel o
sre cu
rsosnatu
r a
lesdebesituar
s eenelc e
ntro
d
elaag endadep ol
ít
icasp úb
licash ac
iaeld esa
rro
lloregiona
ls os
ten
ibleei nc
lus
ivo.E lc onc
eptode
g
obernanzacom p
rendea“ lasac c
ionesconjun
tasye leje
rcici
od eautor
idadp úbl
icaq uelosdis
tinto
s
a
gentesdelEstadoefectú
a nat ravésdelm ar
cod ep o

ticas
,i n
st
ituc
ionesyr egulac
i ó
nv igent
es.La
g
obernanzadel osrecur
sosn a
tural
ess eeje
rceat ravé
sd elc on
juntod einst
ituc
ionesf ormal
es,de
d
eci
sionesp o
lít
icass obe
rana s
,c u
yoa cciona
rc onjun
tor igee lfuncionamientod el o
ss ec
tores
e
xtr
activo
syt ambiéndel osr ecur
sosr enov
ables
.S ed e
terminana s
íl osregímenesd ep rop
iedad
,
m
arco
st r
ibut
arios
,y m e
canism osd ea hor
ro,dis
tr
ibuciónyu sodelasrentaspúbl
icaspr oven
ient
esd e
e
sto
ss ec
tore
s,asícom oot
rasf uncione
sd eordenamien
tod elasact
ividade
sa so
ciadasal ossec
tore
sd e
r
ecursosna
turale
s”.
H
is
tóri
cam ent
e,lospaís
esd eAm é
ri c
aL a
tinayelC ar
ibehanteni
dodifi
c u
lt
a d
esp a
ratra
duci
r
l
osp er
íodosd eb onan
zae xpo
rtado
rad es usr ecu
rsosn a
tura
les( pr
inc
i pa
lm en
tee n m in
erí
a,
h
idro
carbu
rosya groindu
stri
as)enp ro
cesosded e
sar
r o
lloeconómicodelargop l
azo,conn i
vele
sd e
c
rec
imien
toe s
tab
lesq uepermit
anreduci
rd r
ást
icamentelapobrez
aye leva
reli ng
resopercápi
ta.Por
o
trapar
te
,s ehani nt
e n
tadodiverso
sm ecani
sm o
sd edist
ribuc
iónd elarentad eesta
si ndu
str
iasy
s
ecto
res
,q uenos oninver
tido
sog a
stado
sd i
rec
tamentep o
relg ob
ie
r n
oc en
tral
,c omol o
sf o
ndosd e
a
horrodel a
rgop lazoof ond
osi n
tergen
erac
iona
les,losprogramasd etransfe
rencia
sm one
tar
ias
d
ire
cta
soi nve
rsi
óne ne duca
ciónyc apa
ci
tación
,l adis
tribu
cióndescen
tra
liz
a daoasignac
ióndirec
ta

9
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

depo
rci
onesdees
tasr
enta
salosgo
bier
nossub
-na
cio
nal
es,al
asm
uni
cip
al
ida
des
,al
asu
niv
ers
ida
des
yal
osinst
itu
tosd
einve
st
igac
ión
,en
treot
ros
.
Apa
rt
irdem ed
iado
sde2013y,fund
amenta
lmente,desd
efine
sd e201
4,sepla
nte
anu n
aseri
e
d
ei n
ter
rog
ante
srespec
toalci
clodep r
ecio
squea f
ect
óal o
sp ro
ducto
sprimar
ios
,e npar
ti
cula
ral
p
etr
óleoylamine
ría
,perotam
biénalosdelaagr
oindu
str
ia,apesa
rd equelospre
ciosen2014ye n
l
oq uevade
l2015
,s eanmuysup
erio
resalosd
el2000-
2 0
0 3
.
Sibienesa ven
turadop r
ed e
cirelfindelsuperciclodeprec
ios
,e snece
sarioplan
tear
seq ue
,a
co
rtoplazo
,f ren
teau ne s
c ena
riod ee s
tancamien
tod el aeconomíaglobal
,yd elad eC hin
ae n
pa
rt
icula
r,conc a
ídaenl adem andad eproduc
tosprim ar
iosyd elo
sp re
ciosdelosrecur
sosnatura
les
,
pod
ríanproduci
rseser
iosp robl
em asdeb al
anzac omerci
alyd ese
quil
ibr
iosfis
cales
,e n
treot
ros. Yen
e
lc a
sod elosp a
ísesexp o
rtadore
sd er ecu
rsosnatura
lese netap
ap r
im a
ria
,p e
rop ar
ticu
larment
el os
m
inero
syp etro
leros
,a demásr equ
ierenb a
lancearlasn e
cesida
desdeinvers
ióne nelupst
reamd esu s
empre
sase s
tata
lesp a
rag arant
izarlas us
tent
a b
ilid
a dfuturades uproducc
ión,co nelincen
tivod e
ex
tra
errecursosfi
scal
ese ne lpresen
te,dadoq uelam ermalainver
siónseref
lejaactua
lm en
tee nel
de
ter
iorodelatasap roducc
i ón
/consum oenlaregión
.E sta
stendenc
ias
,e npar
ticu
larladelosprec
i o
s
de
lcrudo,te n
dránu naincidenci
ac ier
tae nelf ut
ur od elasenerg
íasr e
novable
se ng ene
ralyd e
aqu
el
lasd e
st
i nad
asalag enerac
ióne l
é c
tr
icaenp ar
ticu
lar
.
L
ab uenago b
ernan
zad elosrecur
sosnatu
ralesd ebee nmar
carsedent
rod e
lc on
ceptodel
d
esa
rro
llosos
teni
blequesust
entalaCEPAL(CEPAL ,20 14
,C áp.6).Unaa de
cuadagobe
rnanzadebe
s
ercapazdem ane
jarlosm ú
lt
iple
sd e
saf
íosfi
sca
les
,r egu
lato
rios
,m acroeco
nómicos
,yd einver
sió
n
p
úbl
icadelargoplazo
,entr
eo t
ros
, im p
líc
ito
senlogr a
rq u
el atra
yecto
riadeldesa
rro
llobas
a d
oe n
r
ecu
rsosnat
ura
lessetrad
uzcaefec
tiv
am e
nteencambioest
ructu
ralconiguald
ad.
E nes
t esen
tido
,unt emapendien
teenl areg
ióne srev
isaryf o
rta
lece
rlains
ti
t u
ciona
lidad
,los
m
arcosreg u
la
t or
iosylosin s
trumen
tosq uep e
rmitan ma x
imizarlac on
tr
ibuci
ónd eloss ec
tore
sd e
r
ecursosnatural
esaldesa
rrol
loregi
onal.Est
oi nc
luyeelm ane
jod elasren
taspúbl
icasder
ivadasdela
e
xplota
ciónd ee s
tosrecu
rsos
,q uerec
ibeelE sta
d oatravé
sd e
lr égimentr
ibu
tar
io,ys udis
tribuc
ión
e
ntr
ed is
tintosacto
resyn ive
lesdeg obie
rno;esp re
cis
oc rea
rm ec
a n
ismosquep e
rmitanasegur
arla
i
nvers
ió nefic
ientedeestasrent
asp a
ras en
tarlasbase
sd eu np ro
c e
sod edesa
rro
llos o
sten
ibleque
i
ncluyaal aef
i c
ienc
iaenergé
tic
ayal asfuen
tesrenovab
lescom otem a
sdelaagendap o

tic
a.
Seac u
alseaels e
n deroadop
tadoporeldesa
rrol
loe ne
rgét
icodeu npaí
sor eg
ión,est
eg en
era
ten
siones(trade
-of
f)e nt
r el o
sp il
aresde
ld e
sar
roll
os o
sten
ible
.S abidoesq ue,a pa
rted e
le j
e
económico
,últ
im amenterecobrófue
rzaeldeba
teenotrosej
esd e
ld e
sar
rol
los o
sten
ibl
e.Poru n
ap a
rte
,
enelejeam bien
tal
,tantol osproyec
tosdelasindus
tri
asp et
role
ras
,c a
rbonerayg as
ífe
rac omolos
g
randesp r
oyecto
sh idroe
lé c
tr
icosdeem ba
lse
,s opor
tane nlaa c
tual
idadunac re
cien
teo pos
ic
ióny
jud
icia
liza
ciónqu e
,en m uchoscas
os,s
ign
ificópara
rl asobrasop roy
ectosenejecuc
ión.P o
ro t
ra
pa
rte
,y as e
ap oreld esconten
tod elaspobl
acionesdirec
tamenteinvo
lucrada
sop o
rl osimpact
os
soc
ia
l e
sn egat
ivosas o
ciadosae sosm egap
royect
os—c om oeld esp
lazamien
tod ep ob
lac
iones
,e
impacto
ss obrelap oblacióni n
dígena
—s ep lan
tealan ecesi
dadd eu nar e
-eva
luac
ións oci
aly
ambien
taldedichosproyectos
.
Seestáobservandoc onciert
ap reocupació
nq uelau t
il
izac
ióndelter
rit
orioparalaindus
tr
ia
h
idroc
arbur
ífe
raa vanza,yd ebec om pa
tib
il
izar
s eco nespacio
sq ueregis
tranm ayore
sa ct
ivid
ades
h
um ana
syp roduct
ivas.Así,lam i
n e
ríayl aproduccióndehidroca
rburo
sd ebe
ráninte
ractu
arc o
nm ás
a
ctor
esyr e
s pon
dera m ayoresexpectat
ivasyd em and
a s
:d e
sdeaspect
osec o
nóm i
cos,cuandosetra
te
d
eo t
rasact
i v
idadespr oduc
tiva
s,c om olaa g
ricul
tura
;h ast
al osm e
ramentesocia
les
,c om osonlas
p
refe
renc
iasd egruposdep er
s o
nasp orlarecre
aciónol apres
ervac
iónp o
rrazoneses
t é
ti
cas.Poresto
,
e
sn eces
arioirm ása ll
ád e
lp lan
teos im p
li
stad ecreerq uelosb ene
fic
iose conómico
sd ee s
tas
i
ndust
ria
se xt
rac
tivasc ompensaránsuse x
terna
lidadesnegat
ivas
.E s
teargum en
tosee s
tátornando
,en
l
aa c
tual
idad,pocore a
lis
ta.Elp rob
lem aesm ásc om p
lejoy m u
lt
isec
tor
ial
:s edebedisponerdeu n
a
m
ira
dam ásam pl
ia;ant
i c
iparsealasd emandasd elasc om un
idades
;inco
rporaralasproyecc
ionesde
s
usp roy
ectosest
etip od efacto
res;m i
tigarestosefec
tos;inc
luiralasc omunidad
es;yb uscaruna

10
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

n
uevaecua
ciónEs
tado
-Me
rcado
-Soci
edad
.Yq u
izálasf
uent
esr
eno
vab
lesn
oco
nve
nci
ona
lesp
ued
an
c
ont
rib
uirare
sol
ver
,oalmen
osm i
tig
ar,d
ich
osprob
lemas
.

B
.Lasfuen
tesrenovab
lesen e
lámb
itoin
ternac
iona
l
1
E
xis
teu nac re
cien
tec onc
ienc
iae ntodoe lm undod eq uelase ne
rgía
sr enova
bles (FRE) yl a
e
fic
ienci
ae ne
rgét
icasonfundam en
tales
,nos ó
lop a
rah ac
erfren
tealc ambiocl
imát
ico,si notambién
p
araeld e
sarro
lloeconómicoyela ccesoalae n
erg
íad elosm i
lesdem il
lonesdep e
rso nasquea ún
v
ivensinserv
iciosmodernosdee ner
gía
.D uran
telaúltimad é
cada,yp a
rt
icula
rm en
tee nl osúl
timos
a
ños,losavance
se nl
astecnolo
gí a
sd eenerg
íasrenova
bles
,losaum en
tosgloba
lesdelac apacidad
,y
l
ar áp
idare d
uccióndec o
stosseh and eb
ido,engranp a
rte
,ala poyodel aspol
ít
icasp ú
blic
asq ue
a
tra
jeronunainver
sió
ns i
gnif
ica
tivaeim pul
sarona únm á
slosc o
stosalabajaatravé
sd ee conomías
d
ees c
ala
.
LasFREcon t
inuaroncrec
iendoe n2014enu ncontextodeaum en
tod e
lc onsumom undia
lde
e
nergía
,yap es
ardeladrást
icadisminuc
iónenlosprecio
sd elpet
róleodurant
elas e
g undamit
add e
l
a
ño.E n2014,lasFREsee xpand
ieronsign
if
ica
tivament
ee ntérminosdecapacidadin
stal
a d
aye ne
rgía
p
roducida
,s usinve
rs
ionese nels ect
ore l
éct
ric
os upera
r o
nl asinver
sionesn e
tase nlascentr
ale
s
e
léct
ric
astérmicasconv
en c
iona
lesq ueq u
em encombust
iblesfósi
les
.E lcrec
imientom ásráp
idoye l
m
ayora umen
t odelacapa
cidadrenovableseprodu
jerone nelsecto
reléct
ricoyestuvod omin
adap o
r
t
restecno
logías
:laeó
lic
a,lasola
rf o
tovo
lta
ica(PV),ylaenergí
ah i
droe
léctr
ica
.
Noocur
riólomismoconlap ene
tra
cióndelasFREp a
rao t
rosu so
sc om olacale
facc
ión,la
r
efr
ige
raci
ónye ltr
anspo
rte
,exp
lic
adop o
rlosbajo
sprec
iosyloss u
bsid
i o
sal oscom bu
st
ible
sfósil
es,
p
erotambié
np o
rlasm e
jora
senlaefic
ienc
iaener
gét
ica
. Apesa
rd elasm ú
lti
plesp o
sib
il
idade
sd euna
m
ayorpenet
rac
iónd ela
sFREe nelsect
ortra
nspor
te
,s udes
arro
llohas idolimit
ado,ye lobje
tivo
p
rin
cipa
ldelaspol
ít
ica
sylasin
dust
ria
sestuvoc
ent
radoenbi
ocom bus
tib
lesl
íquidos(REN2 1
,2 014
).
La
sredu
c c
ioness
igni
fic
ati
vasdecostos
,espec
ialmen
teparalaene
rgí
as o
larfo
tovo
lta
icayla
en
ergí
aeólic
a,hanjugadounp ape
lfundamenta
le nela umen
tod elael
ect
ri
ficac
ión
,perotambién
a
unquee nformam o
des
tae ncier
tasapl
icac
ionesd e
lt ran
spor
teyl ac a
lef
acción
,dest
acandoel
p
otenc
ialparaunm ayorsol
apamien
toe n
treestossec
t o
resenelf ut
uro(au
tom óv
ilel
éct
rico
).E n
m
uchosp a
íse
s,l
a s FREy asonam pl
iament
ec om pe
ti
tivasconl o
sc ombus
tib
lesconven
ciona
les
,
p
art
icu
larmen
teenelsecto
rdelagener
aci
ónd eele
ctr
ic
idad.
Enlospaís
ese ndes
arrol
lo,lossi
stemasdee ne
r g
íadis
tr
ibuid
aa ba
stec
ido
sp orFREo f
rece
n
u
nao po
rtunid
ads i
np rec
edent
esp araacele
rarlatran
siciónalosserv
icio
sm ode
r no
sd eener
gíay
a
um en
tarasíelaccesoalae nerg
ía– encant
idadyc al
idad-d elaspobla
cio
nesm ásvulne
rab
lesy
p
obre
s.A unquelacaí
d adeloscostosdelae ne
rgíaso
larfoto
vol
tai
cah anhechoqueest
atecno
log
ía
s
ealaf uen
ted eenerg
íam áse conómicaparalaelec
tr
ific
acióndelossis
temas“fue
rad elaredo
a
is
lados
”,en2 014segu
íasie
nd ounab ar
rer
aela c
cesoasufinanc
iamien
to.
E
stácla
roquelasenerg
íasre novab
lesseha nconver
tidoe nunadela
sc o
rrie
ntespri
ncipale
s
d
eldes
arro
lloene
rgét
icosos
tenib
lee nlospaí
sesind u
st
ria
li
z a
d o
s,yap esa
rdeq u
em uchastecno
l og
ías
d
e FRE hane xpe
riment
adou n ará p
idae xpan
sión,elcrecimientodelac apac
idadi n
sta
ladae n
r
enovab
les
,a s
íc omol a
sm e
jorase nl aefi
cienc
iaen e
rgét
icae stánaúnp o
rd eba
jod el astasas
n
ece
sar
iasp a
ralogr
arlosobjet
iv o
sd e
lprograma“E ne
rgíaS o
stenib
leparaTodos(SE4ALL )”:para
2
030aescalamundi
aldupl
icarelniveldeenerg
íarenovab
leyd el amejo
raenlaef
icien
ciaenergét
ica
;
a
sícomologra
rlapre
stac
iónuniver
sald eacce
soal aene
rgía(UN -SE4ALL,2011)
.

1
Aúncuandon ohayaa
cue
rdosobr
eun aúni
cade
fin
icióndeene
rgí
asre
novab
les
,see
ntend
eráenes
tet
raba
jopor
energ
íasrenovabl
esalaene
rgíaeó
lic
a,sola
r,b
iomasa,m
are
om o
tri
z,und
imot
rizeh
idroe
léc
tr
ica(
enest
ec a
so
independ
ient
em ent
ede
lpor
tedela
scent
ral
es)
.

11
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

1
. Me
rcadosdelasd
ife tesFRE2
ren
C
omoyasee
spec
if
icó
,losme
rcado
sparatod
asl a
stecno
logí
asdeene
rgí
arenov
abl
ea va
nzaro
nen
2
014
,co
nlaen
erg
íaeó
lic
ayl
ae n
erg
ías
olarf
otov
olt
aic
aalfr
ented
ela
sadic
ion
esdecapa
cidad
.

a
) iomasa3:usoenca
B lorypa
ralagene
rac
ión
Laproducc
ióndebio-ca
lor(usodelabiomasap aracalordire
cto)sem antuvorela
tiv
am ent
e
e
stab
leen2 014yaqueaum en
tósolament
eu n1%r e
spectod e2013.Lac ompos
icióndelascar
terasde
p
royec
tod ebio
-calo
rcont
inuósiendoam p
liamen
tevariablesegúnlaregión
:v andesdelaproducc
ión
agranesca
lae nlaindu
str
ia(Estado
sU n
idos
)h as
tau ng rannúm erodeu su
ario
sr e
sidenci
alescon
b
iodi
ges
tores(C h
ina
).Elus odebiomasap a
ralageneracióndee lec
tr
icidadcrec
iófu e
rtement
e9% ,
co
nC hin
a,B ra
si
lyJ apó
nc omolídere
se nadi
cion
esd ec apac
idad,segu
idosdel o
sE s
t ado
sU nidosy
A
lemani
aconad ic
ionesd
ec apa
cidadins
ta
ladacom p
ara
tiv ament
em á
sp equ
eñas
.

b
) Geo
term
ia:len
tope
rocons
tan
tec
rec
imien
to
Ce
rcad e640 MWd enu evacapaci
dadd egenera
cióndee n
erg
íag eo
térmic
as eadic
ionaron
p
aral
lega
re n2 01
4au ntot
ald e12,8GW ,produci
endounest
imadod e74TW h.Lam ayorpar
ted ela
nu
evacapacidaddeen e
rgíageotérmicasedioe nK en
ia
,loq uesubra
yaelc re
cien
teé nfa
sisenl a
e
nerg
íag eo
t é
rmicae nÁfr
i c
ao rient
al
. E nl o
sú l
timoscin
coa ño
s,lac a
pacidadto
tald ee n
ergía
g
eoté
rmicah acre
cidoaun atasaanu a
lprom ed
iode3.6%,ylac ap
acid
adc a
lór
icaau ne s
timadod e
5
.9%.Laind us
tr
iag e
oté
rmicasigu ehac
iendofren
teaim po
rtan
tesr
iesgosdedesa
rrol
lod eproyect
os
e
nv a
rio
sp a
ísese ndesa
rro
llo(f
in anc
iero
sprinc
ipa
lm e
nte
).

c
) H
idroe
lec
tr
icidad
:aún muyv
igen
teen
trelasrenovab
les
Seest
im aq ue37GWd enuevacapac
idadhidroe
léc
tri
cafuec omi
sionadoen2 014
,conloque
l
aca p
a c
idadto
t a
lm undia
lllegaaaproximadamen
te1.055 GW.L ag en
erac
ióne n2014s ees
timóen
3
.900TW h
.C hinac on2 2 GWd ec apac
idadins
taladaesp o
rl e
joselp a
ísc onm ayorcapac
idad
,
s
egu
i dotambiénco ncap a
cidade
ssign
ifi
cat
ivasenB ra
sil
,C anad
á,T u
rquía
,Ind
iayR us
ia
.L aindu
st
ria
c
ont
inu óinco
rp o
ra ndoi nnovac
iónhaciainsta
lac
ionesm á
sflexib
les,efi
cien
tesyc on
fiab
les
.E sa
m
ayorefic
ienc
iad elasc ent
ral
esyc o
stosdeg en
er ac
iónm ásbajo
sc on
trib
uyeronalac on
stru
cci
ónd e
c
ent
ralesd egranp o
rtei nc
luyendoalgunasturb
inasd e8 00 MW .T ambiénh ayu n
aim por
tant
e
d
ema ndap a
ral ar e
no vac
iónd ec en
tral
ese xis
tent
esp ara mejor
ars ue f
ic
i en
cia
,a síc omoel
c
om po
rtamien
tom edioam b
ient
aldecaraalosnuevosreque
rimien
tosregu
lato
rio
s

d
) Ene
rgíadelosocéanos
, ma
reomo
trizyund
imo
tr
iz:len
top
rog
reso
yfu
turopromiso
rio
Lacapacidadd eenerg
íad elocéano,m ayormentelag e
neraciónatravésdelasm a
reas
,e nsu
m
ayo
ría,sem antuvoe nalrededo
rd e5 30 MWe n2 014
.P rá
ct
icam en
tetodaslasins
tala
cione
sn uevas
s
eenco n
trabanend es
arrol
loc omop royect
osd em o
stra
tivos
.D adoquealgunasem pr
esasdedesar
rol
lo
d
een e
rgíam are
om otr
ize st
á ne n
frentandoser
i oscuest
ionamien
tos,elForod elaU niónEuropeade
E
ner
gíad elosOc é
an o
sf uelanzadocone lobj
etivoder euni
ral a
sp ar
tesin
teresad
asp a
ralareso
lución
d
eproblem a
syl ac ooperac
ióne nesam ate
ria
.E ld e
sarr
oll
od etecno log
íasco n
tinuóenvari
ossit
ios
d
eprueb a
,siendolaen e
rgíadelaso l
a syela p
r ovechamien
todem areasla
sq uem ásavanzar
one nt
re
t
odaslastecno
logíasco n
o c
idasof o
rm asdeenergíadelocéanohas
talafecha.

2
VerIRENA201 5
;REN2 1(2015
);AIE(2015)
.
3
Labiomasacomocombus
tib
lel
iqu
ido
,estoeseta
nolyb
iod
ies
el
,nos
ean
ali
zar
áne
nes
tet
rab
ajo
.Pa
ram
ásd
eta
ll
es
s
obrees
tasbiom
asas
,verIRENAyREN21 .

12
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

e
) So
larfo
tovo
lta
ica(PV
):ráp
idaexpans
iónynuevos me
rcados
Debidoal acaídasus
tanc
ialdesusc os
tos,actua
lm ent
ee nmuchospaísesdelaOCDE ,las o
lar
PVesc om p
etit
ivaq uelaelec
tr
icida
dg eneradac onc om bu
st
ible
sfósi
lesyh ap enet
radofuer
tem en
te
enunn úmerocrecien
ted epaí
ses
.E n2 014,laenergíasola
rf o
tovo
lta
icam ar
c óot
r oañorécordporsu
c
recimien
toe ntérminosrela
tivo
s,yaq ues eadic
i ona
ro nunos40 GWi ns
taladosp a
rau n
ac apac
idad
g
lobaltota
ld ealrededorde 177 GW . C hina
,J a
pó ny E s
tado
sU n
idosf ue
r onlosp aí
sesq ue
ad
iciona
ronlam ayor
íad elanuevacapacidad.P erotam b
iénsesigu
ieronam pl
iandolasc a
pacidade
s
enAm ér
icaL at
ina,A f
ricayen menorm edidaene lMedioO r
ien
te.U ndatonom e no
re squea unqu
e
lam ayo
ríadel o
sm e
rcadosdelaU nió
nE urop
eas ereduje
ronp orte
rcerañoc on
s ecu
tivo
,estareg
ión
ypar
ticu
larm en
teA lema n
ia
,c ont
inuaronlidera
n doelm undoenté
rmin o
sd elac apa
cidadto
t a
ldela
ene
rgíaso
larf o
tovolt
aicaylacont
ribuc
ió nalare deléc
tric
a.
Larecupe
rac
iónd elai nd
ust
riafoto
volt
aic
as olarcomenzóe n2013yc on
tinuóe
n2 01
4,
g
rac
iasalaexp
ansió
nd es umerc
adoglobal
.L aconso
lidaci
óne n
trelo
sfab
ric
ant
essigu
ió,y
aquela
a
val
anchadequ
iebra
svist
oe nlosúl
timosañosseredu
j osus
tan
tivamen
te.P
arasa
tis
face
rlac
rec
ien
te
d
emanda
,s eabr
ieron(of ue
rona nunc
iados
)n ueva
si n
sta
lac
ionesparal
ap ro
ducció
nd ecé
lul
as
f
otoe
léc
tr
ica
sym ódulo
se ntodoe
lm undo.

f
) Concent
rado
reste
rmosolaresdepo tenc
ia(CSP
):d
ive
rsi
ficac
iónde
tecnolog
íasynuevasap
licaciones
E
lm ercadoCSPe sq u
iz á
selm enosdesa
rro
ll
adod elosm e
r c
ad o
sd eenerg
íarenova
ble
.N o
o
bst
ante
,elsecto
rc on
tin
uóe lfuer
tecrecim
ientoqueobse
rvayap o
rc as
iu nadéca
da,c one
la umen
to
d
elacapaci
dadtota
ld e27%q uealcan
zóe n2014a4.4GW .A unquelasplan
tasci
lind
ro-p
arabó
li
cos
s
igu
ieronreprese
ntandol a m ayorp a
rted elac ap
acida
de x
is
te n
te
,2 014f u
en otab
lep orla
d
ive
rsi
fic
acióndel astecno
l o
gíase nfunc
i o
namien
to,conp l
antasFresnell
inealyl asto
rresm á
s
g
rande
sd e
lm undoquevienenenl ín
ea.

l oEstado
sU n
idosyl aIn d
iaa ñ
adie
ro ninst
alac
ionesde CSPas usred e
se n2 014
.S in
embargo
,l aact
ivid
adCSPc on
tinuóenlam ayor
íad ela
sregione
s,yS udá
fr
icay Marrueco
sfueronlos
me
rcadosm ásact
ivose ntérmino
sd ec ons
trucc
ió nyp l
ani
ficac
ión
.E spañasiguesiendoellíder
mund
ia
le nl acapac
idadexis
ten
te.Elestanc
amientod elm e
rcadoespañ
olylad e
sace
l e
rac
iónes pe
rada
de
lm er
cad od eE s
tadosU nido
sd espuésd eu na ñoe xt
raord
inar
iop uedensigni
fica
ru nc ier
to
e
stancamientoe nlac onso
lid
aciónd elai nd
ust
r ia
.S inem ba
rgo,losc o
sto
se st
ánd isminuyendo
,
e
s p
ecia
lm enteenlospaí
sesconm ayorir
radi
acióndelplane
ta(tambi
énllamado“ci
nturónsol
ar”),yse
e
stánd es
arrol
landou nagranv a
ried
a ddetecnología
s,entr
elasq uedesta
caelalm acenami
e n
tod e
ene
rgíatérmica(TESp orsusig
lae ni ng
lés)
,q ueesc ad
av ezmásim po
rta
nteysiguesiendoelfoco
deunaextensaact
ivid
add einve
st
igaciónyd e
sarro
llo(I+D )
.

2
.Lastendenc
iasdelainve
rsión
,cos
tosycapac
idaddecadaFRE
Enlosúl
timosd
iezañosae scal
am undi
allainver
si ó
ne nFREc rec
iós ust
anci
alment
eys eq u
intupl
icó
.
Pasóde4 5
.000m i
llone
sd ed ó
lar
es(MMUS $
)a nualesen2 004a2 70(MMUS $
),sinc o
ntarlos
megap
royec
toshid
roel
éctr
icos,yaq ueseco n
tabi
lizanaquel
losnos uperi
oresa5 0 MW.E s
toim pl
icó
quelacapac
ida
di n
sta
ladae nFREs em ul
tip
lica
rap orsei
sv e
cesya lcancea1 712GWe n2014,yd e
és
tosel6 2%esh id
roel
ectr
icidad
.E sd ec
ir
,a únc u
a ndola
sllam adar enov
ablesnocon v
enciona
les
(RENC )hantenidou naum entom ásq uesigni
fic
ativoelgruesod elai nv
ers
iónvad est
inadoa
p
r oye
ctosh
idro
.E nelcasod elasRENC ,sindudaslaf o
tovol
tai
caq uec re
cióenm ásde6 8vecesen
d
i e
za ño
sylaeól
icaqueloh izoenochov ece
se nelmism oper
íodos onlasm á
sdinámic
as,segui
d ode
lej
osp o
rlageo
térmic
ayl asc e
ntr
alesabiomasa(cuadro1)
.

13
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E
nc uan
toal aim po
rta
nciareg
iona
lyd ealguno
sp aí
sesenlaevol
uciónd
el acap
aci
dad
i
nst
ala
dap a
racadafuen
terenovabl
edet
ermina
daporl
ainver
sión
,seob
servaquee
ldinami
smovien
e
d
adoporC hin
a,paísquehatom adol
av a
nguard
iaenlains
tal
ació
nye x
port
ació
ndee qu
ipo
sp a
ra
4
s
ola
rfotovo
lt
aica yeó
lica
.

Cuadro1
T
end
enc
iasdelainvers
iónycapacidadins
talada
portipodefuentesr
enovable
s
(Enmilmi
llonesdeUS$yGW )
20
04 20
13 20
14
a
I
nve
rs
ióna
nua
lennu
evo
spr
oye
cto
s B
il
lon
esd
eUS
$ 45 23
2 27
0

C
apa
cid
adto
ta
lin
sta
lad
a(noi
ncl
uyeh
idr
o) GW 85 56
0 65
7
C
apa
cid
adto
ta
lin
sta
lad
a(i
ncl
uyeh
idr
o GW 80
0 157
8 171
2
C
apa
cid
adI
nst
alad
aHi
dro
elé
ctr
icab GW 71
5 101
8 105
5
C
ap.I
nst
alad
aenc
ent
ral
esB
iom
asa GW 36 88 92
G
ene
rac
ióne
nce
ntr
ale
sBiom
asa TW
h 22
7 39
6 43
3
C
ap.I
nst
.Ge
ot GW 8
,9 12
,1 12
,8
C
ap.I
nst
.So
larPV GW 2
,6 13
8 17
7
S
ola
rCSP GW 0
,4 3
,4 4
,4

li
ca GW 48 31
9 37
0

Fuent
e:REN21( inf
o rmede20 1
5).
a
Inc
lu yepro
yect
o sdebiomasa
,geot
ermi
aye ó
li
cosm a
yore
sa1 MW ;t
odos
losproy
ecto
shidro
eléc
tr
icose
ntr
e1a5 0 MW;
todoslosproy
ect
o sdeener
gíaso
larmayor
esa1 MW ;ypro
yect
osdebi
ocombus
ti
ble
sm ayo
resa1m il
lóndel
it
ros
.
b
ElR enewabl
esG lobalSt
atusReport(GSR,2014)el
abora
doporREN21 ,r
epor
tau n
ac a
pa c
idadhid
roelé
ctr
icato
tal
de1,0 00 GWaf ine
sd e2013;cif
raquef u
erevi
sadaenelrepo
rteREN21(20 15)
.E s
tan oinc
luyelacapac
idadde
cent
ralesdebom beo
.

EnAm ér
icaLat
ina,des
tac
aelc a
sodelBra
si
l,tan
toenhidr
oele
ctr
ic
idadye ó
li
cay,e nelca
so
d
elai n
v e
rs
iónp oruni
dadd eprodu
ctoint
erno
,eld e
lU ru
g u
ay.Esto
sp a
íse
ss e
rána na
liz
adoscon
d
eta
ll
eene lpun
to4d eestet
raba
jo;a
sícomoH ond
uras
,poreltamañodesuecon
omíae nelind
ica
dor
d
einver
siónporunid
add ePIB.
L
aev olu
cióndec o
sto
sd el
asdif
eren
testecno
lo g
íasmues
traque
,dent
rodelasrenov
abl
es,la
s
ola
rfotovo
lta
icaesa c
tualmen
tel adem e
norcost
o.Paracen
tra
lesagr
anesca
la(aque
lla
sm ayor
esa
2
0 MW )
,e nAlem a
nialoscos
toscaye
rondesde40ct/
kW hen2 00
5a9ct/kWhin2 01
4.EnA leman
ia,
e
lprec
iop agadocone lsis
temaf ee
d-i
nt a
ri
ffcayóc a
siun8 0%d epocom á
sd e4 0ct
/kW hp a
ra
i
nst
ala
cionesconec
tadasen2005,a9ct/kWhpar
ac onex
ionesen2014(
grá
fic
o1 )
.
Est
ad rá
st
ic adismin
uciónnoer
alaesperad
aniporexpe
rtosnip ordec
isore
sp o

tico
s,ehizo
queen2014,yenloqu evad e2015
,laso
larPVe nAleman
iaseacom p
et
itivaconlaeól
icaonsho
rey
concen
tral
esel
éctr
icasa b
aste
cida
sconfós
ile
sconvenc
iona
les
.E lprec
iof eed
-intar
if
fparaproyec
tos
degranesca
laPVa l c
anzó,enenero2015
,los8,7ct/kWh
,m ien
tra
sq uelae ó
licaonsho
rep re
sentó
rango
sentre6a8, 9ct
/kW hyl a
sn u
eva
sc en
tra
lesacarb
ónog assem antuv
ieronenunr a
ngod e7a
11ct
/kW h(Grá
fico1).

4
Var
iosana
li
stasobse
rvanquelac a
ídadecost
osanivelintern
acion
alobedec
eal ai
rru
pcióndeC h
inaenelm e
rc a
do
int
ernac
iona
ld em ol
inosyt ecno
logía
seneó li
ca,p e
rotam b
iénd eequ
iposPV .V e
r BPEn ergy Ou
tloo
k2 035
(2015)
;AgoraEn e
rgiewe
ndean dFraunho
fer-
Ins
ti
tuteforS o
larEn e
rgySyst
em s
: Curren
tandFu ture Co
sto f
Photo
vol
tai
csLo ng
-te
rmS cena
riosforM a
rketDeve
lopm e
nt,Sys
temP r
ice
sandLCOEo fUti
li
ty-ScalePVSystem”,
feb
rero2015.

14
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro2
P
rim
ero
scin
copa
íse
seninver
sion
esycapa
cidadin
sta
lada
po
rtipodeFRE
1 2 3 4 5

I
nve
rs
ióna
nua
l(noi
ncl
uyeh
idr
o>5
0 MW
) Ch
ina USA J
apó
n R
.Un
ido A
lem
ani
a

a
I
nve
rs
iónpo
run
ida
ddeP
IB Bu
run
di K
eni
a H
ond
ura
s J
ord
ani
a U
rug
uay

C
apa
cid
adG
eot
érm
ica K
eni
a T
urqu
ía I
ndo
nes
ia F
il
ipin
as I
ta
li
a

C
apa
cid
adI
nst
alad
aHi
dro
elé
ctr
ica Ch
ina B
ras
il C
ana
dá T
urqu
ía I
ndi
a

C
ap.I
nst
.So
larPV Ch
ina J
apó
n USA R
.Un
ido A
lem
ani
a
S
ola
rCSP USA I
ndi
a -
- -
- -
-

C
ap.I
nst
alad
aEó
li
ca Ch
ina A
lem
ani
a USA B
ras
il I
ndi
a

Fuen
te:REN21( in
formede20 15)
a
PIBc on
side
radoaPPPav alo
resde2013de
lB a
ncoMundi
al
.LasFREc on
side
rada
ssonla
smismasque
e
ne lcuadro1.Enelca
sod eetanolUSAyB r
asi
laparec
encom ol
osprin
cipa
lespa
íse
s;ene
lbiodi
ese
l,
A
rgent
inafigu
raenelqu
intolugardet
rásd
eUSA,B r
asi
l,Alema
niaeIndon
esi
a.

E
no t
rosp aí
sesendesar
rollo
,lasitu
aci
óne ssemeja
nte
:a c
abadefirma
rseenD uba
iun
a
cue
rdop a
raunac en
tra
lenunagranjaso
larPVd e200 MW en5.84$ct
/kWh;yenelBra
si
lye nel
U
rugu
a ys
einfo
rm anacue
rdo
spord eba
jodelos7ct/KWh
,h a
ciend
oquelosc
osto
sseancompa
rab
les
,
c
onlasdi
fer
enci
asd e
lcasoc
lar
oe s
tá,alola
rgodelmundo
.

Gr
áfi
co1
A
lem
ania
:evo
luc
iónd
epr
ecio
spagado
spo
rels
ist
emaf
eed
-inta
rif
f

40

30
-80%

20

10

0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Fuent
e:F rau
nho
fer
-In
st
itu
tefo
rSola
rEn e
rgySys
tem
s(ISE
).“Cu
rren
tandFutu
reCos
tofPhotov
olta
ics
:Lon
g-t
erm
Sc
e nar
iosforMark
etDeve
lopmen
t,S
yst
emP r
ice
sandLCOEofUt
il
ity
-Sc
alePVSys
tem
s”,p
ágina7
.

3
.Escena
riosafu
turo
E
ld e
veni
rd elasrenov
able
sengenera
l,perodel aeó
lic
a,sola
rPV ,PCHyd elabiomas
ap ar
a
c
ent
rale
seléc
tr
icasdep
ender
áengr
anm edid
ad e
lcompo
rtamie
ntooimpac
tosqu
eseeva
lúende
sdela
s
ost
enib
ili
dad(econ
óm i
ca,amb
ien
tal
,s o
cia
lei ns
ti
tuc
iona
l)d ecad
au n
ad ee
lla
syd elasfós
il
es

15
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

t
radi
ciona
les.V a
rio
se sc
enar
iosd eins
ti
tuc
ione
scom olaA gen
ciaInte
rna
ciona
ld eE n
erg
ía,ensu
En
ergyOutlook2035;elD epa
rtamen
todeE n
erg
íadelosEs
tadosUnido
s(US-DOE )
,EnergyOut
look
p
ubli
cadoe n2 015
;laB r
it
ishP et
rol
eum,e nlapubl
icac
ión BPEnerg
yO ut
look2035;ye lAgora
E
nergi
ew endeandFraunhof
er-
Inst
itu
teforSo
larEn
ergySyst
ems( fe
brero201
5)coinc
idenenseñ
ala
r
c
om opri
ncipal
estende
ncia
s:
Unapr og
resións us
tant
ivad elasrenovable
sp arag ene
raci ó
nd eelectr
icidad;
Elcarbónm ine
ralp e
rderápart
icipac
iónent odoslosm ercadosp e
r opr
i n
cipalme nteenC hina
.E n
est
ep aí
selsectoreléc
tr
icoye lindus
tri
ald a
nc uentadel97%d elconsum oproye c
t adoa2 035
.S in
em ba
r g
ol apart
icipac
iónd e
lc arbónenels ecto
re lé
ctr
ico,d elejoselm ásim p or
tanted eC h
in a
,
5
decl
inadel77%e n2 01
3al5 8%e n2 035
,reem plazad
asp orrenovablesyn ucl
ear .
Lap art
icipac
ió nd el ah idroe
lect
ric
idad yl an uclea
rv ienend esdeh aceu nosa ñose n
decl
inación,mi en
trasquel asrenovablesn oco nvenc
ion al
esr epre
se n
tabanu nafra c
ciónm uy
pequeñap ar
at om a
relm e
rcad odejadopore sasenergía
sn ofós
iles.E nelf u
t uros erepet
irála
tendenciad ec
linantedel ah idroyl an uclea
r,perol ad ife
renciae sq uela sr enovablesn o
conve n
cionale
st om ar
ánl ap art
ed ejadasp oresasf uentes. Ye ne lca s
od el a OCDE ,l as
renovablestom aránel90%d elcrec
im i
e n
ton etodel ap otenc
iai ns
taladaaf uturo
.E ncam bio
enl o
sp aíse
sf ueradel a OCDE ,sibiens epre v
éu nf uert
ec recimien
t odel asr enovablesno
conve n
cionale
s( 16%d elcre c
imientoneto)tam bi
éns eregist
r a
ríansignif
icativ o
si ncr
em entos
delah id
roynu c
lear.
Elcrecimientod elan ucleare nelm undoe starám arcad op o
rC hina( 11%a nual)
,c onu n
est
im adod ea d
i c
iónd e1 000 TWH h a c
ia2 035.E stos ignif
icaq ueC hinaa d
icionará
aproximadam enteunr e
actord e1GWc adatresm esese nlaspró x
im asdosd é cadas
.
Enc uanto al ah idro( tan
to m edianac om og ra nde)e lc rec
im ien
t oe star
ád ad o
fundam enta
lm enteenCh inado ndeseprev én4 50TW hd eaum entoye lB rasilco n25 0TWh .
Afr
icaa d
icionar
íao t
ros1 50TW h.
Puedeh aberciertac on
trovers
iae nc uantoas il asren ovable
sap reciosd e2 014s onm ás
6
costo
s a
son oq uel a
sf ósi
lesc onvenc
ionales ,p a
rti
c u
larm enteg asn a
turale nCCyc a
rb ón
.
Di
ferentesestudiosc onvergen enl osr angosd ec os
to sq ues ep resent
ane nelc uadro3 ,
consider
an dol oscosto
sn ivel
a do
sd ec ons
truccióny m antenimientoal olarg odel avidaútil
;
excluyendol osc osto
sd ec onexiónal ar edyc ualquiertip od es ubs
i dio oi n
ce n
tivos
tr
i bu
tario
sp aras o
larye ól
ica;yt en
iendoe nc uent
au nc ostod eem i
siónd e4 0US $
/tnparael
gasyc arbón
.

Cuad
ro3
Ran
godeco
sto
s
(Endó
laresd
e2014
/MWH
)
20
15 20
35-
204
0
S
ola
rPV 12
5-2
55 55
-17
0

li
coO
nsho
re 58
-10
5 48
-78
G
asCC 45
-75 70
-80
C
arbó
n 80
-90 12
0-1
30

Fuen
te:BPEn ergyOutlo
ok2035;AgoraE n
erg
iewe
ndean
dF raunho
fer
-Ins
ti
tut
e
forSola
rE ner
g ySy
stems(201
5);UK Go
vernme
nt,d
epa
rtm
ent
-of-
energy
-cl
imate
-
change(201
5).

5
Apesa
rdee s
tasdisminuc
ion e
s,Chinase
ráelpa
ísquesegu
irácont
andoe n2 035c
onlam ayo
rp a
rt
icipac
ióndel
ca
rbónensuofert
ain
t e
rnad eene
rgíapr
imar
ia
,51%.
6
Enalg
unost
rabajoss
eso s
tienequelasola
rPVc on
ect
adaalasr
e d
esrequer
iráaúnene
lla
rg op
lazoqu el
asfós
il
es
sea
ngravad
asconu natas
ad ecar
bon opa
rase
rcompar
abl
esconcosto
sp o
rejem p
lodel
osCCag a
snatura
l.

16
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

H
acia2 035
-2040s ep ros
pect
anc o
sto
sc onb a
jasp r
onunc
i a
dasd elasr enovab
lesn o
con
venc
i o
nale
sd ebida
st a
ntoap rogre
sostecnoló
gicoscom olasit
uacióndel ac u
rvad e
ap
rend
izaj
e(learnin
gb ydoin
g)ylaseconomíasdeesca
ladelasola
rPVye ó
li
ca( c
u a
dro3)
.
Yenalg un
asr eg
ionesm áss o
leadasseha nrepor
ta d
op rec
iosm ásb a
josd adoq uela
m
ayorí
ad ec om pon
entesdelcost
ot ot
alesc omerc
ial
izadae nu nmercadoglo b
ali
zado.
Po
rtantonoh ayq uedesca
rta
rq uelaenerg
íae léc
tr
icaproducidaap a
rt
ird elasola
rPV
se
ae ne lm uyc or
top la
zol am ásb a
rat
ae nvari
asr eg
ionesd e
lm undo
.A úne nun
e
scenar
ioc onse
rvadorya sumiendoq uenoh ayac ambio
st ecn
ológi
cosd eim por
tanci
a
(“
puntosdeinf
l e
xiónenlastecno
logías
”)nos evisua
liza
nq uelasredu
ccionesdec o
stose
in
ter
rum pan
.D eestaformadependiendodelaradia
ciónsola
rp o
ru n
idadd esuperf
ici
e,el
co
stoeléct
ricos o
larPVe sp
eradop a
ra2 025r ondar
íalos4 -6ct/
kW h,llegandoau n
in
terv
alode2 -4ct
/kW hhacia2050(est
imaciónconservado
ra)
.

C
.Larenovab
il
idaddela ma
tr
izene
rgé
ticadeAmé
ricaLa
tina
1
.Lao
fer
tap
rima
riadeene
rgía
D
esd
eh acem uc
hotiempolospaí
sesdela Am é
ric
aL at
inayelC a
ribeh
and esa
rro
ll
adoe ne
rgía
s
r
enova
bles yti
enenu nagranopor
tuni
dad af u
turoparai
nteg
rar
las-aú
nm ás
-as u
sm a
tr
ices
e
ner
gét
icas
.L ahidroe
nerg
íaenpar
tic
ula
rh acomenzadoatoma
rn ue
vamen
tepreponde
ranci
ae nlas
a
genda
sp úbl
ica
sd elosp a
íse
sd elaregi
ó nporl avas
tadota
ciónderecur
sosyl asfaci
lida
des
t
ecno
lógi
casloca
lesyreg
iona
lespa
rasuaprove
chamien
to.

Cuadro4
Pa
rti
cipa
ciónd
elasrenovab
les enlao
fer
tato
tal
d
eenergíapr
imar
iaenelmundoyenAm ér
icaLa
tina

O
fer
tato
tal O
fer
tato
tal P a
rti
cipa
c Po
rce
nta
jedela
sprin
cip
ale
su en
tes
E.p
rim R
enovab
les Renovab
. ene
lto
talr
enovab
le
MMtep MMtep enlaOTEP ( )
( )
H
idr
o Geo
térm
ica
, B
ioene
rgí
ay
S
ola
r,Eó
lic
a, des
echos
Ma
reomo
tr
iz renovab
les
Á
fr
ica 66
3,9 32
1,6 48
,4 2
,6 0
,4 97
,0
Am
éri
cal
at
ina 56
7,9 17
7,1 28
,2 33
,7 1
,9 64
,4
A
sia 144
9,8 38
8,6 26
,8 5
,4 6
,9 87
,7

Ch
ina 227
2,0 26
7,9 11
,8 19
,8 4
,2 76
,0

OCDE 523
7,7 39
1,5 7
,5 29 17
,5 53
,5

Mu
ndo 121
69,
0 158
9,3 13
,1 17
,7 6
,4 75
,9

Fu
ent
e:Elabo
radoap a
rt
ird
eda
tosd
elaIn
ter
nat
iona
lEn
erg
yAg
enc
y:i
)Ren
ewab
leIn
form
ati
on 201
3;i
i)K
eyw
orl
d
en
ergys
tat
is
tic
s2 01
4.

17
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Enunr ec
ien
tedocum en
toelaborad
op ororg
anismos7 dedesa
rro
lloye nerg
íadelaR eg
iónse
c
onside
raq uesed ebedes
arro
lla
re lenormep o
tenc
ialder e
cursoshid
rául
icosn oaprove
chados(e
n
p
art
icul
araa que
llo
sd egr
anp or
te)
,p a
ralocualse
ránecesar
iop on
erunespecia
lé n
fas
iseneltemadel
l
icenc
iamientosoc
io-amb
ienta
l,dem odoq u
en oseconvi
ert
an ienu n
av e
rdaderaam e
nazaam b
ien
ta
l
n
ie nfr
enoa ldesa
rro
lloenergé
tico
.P ar
aellosedebereforza
rlaa dopc
iónd epro
tocolo
sd ebuena
s
p
rác
tica
sd eg e
st
iónam bien
tal yc omuni
caciónconl osdist
into
sg ruposd einte
rés.Sobreest
e
p
art
icul
ar, CEPAL p lan
teaq uem ásalládel arenovabi
lidadd e
lr e
cursoloq uei n
ter
esaess u
e
xplot
aciónsust
enta
ble:e
conómica,am b
ien
tal
,soci
alyp o
lít
ica(CEPAL2 0
11).
Amér
icaL at
inaye lC a
ribesibie
ntieneu n
ap redomin
anciadelasenerg
í a
sf ó
si
lesens u
ma
tri
ze nerg
ét
ica,e sunad elasreg
ionesquecuent
ac onunaimpor
tan
tefrac
ciónder eno
vable
s.C o
n
28
.2%s upe
raelp rom edi
om und
ialys esi
túas o
lamentedet
rásdeÁ fr
ica
.L asalvedadyl agran
di
feren
ciaconÁ f
ricaesq ueené s
talarenova
bil
idades
t ámar
cadaporlaal
tapar
ti
cip a
cióndelaleña
.
EnAm ér
icaL a
tinalahidroylabiom a
sa(pr
incip
almentele
ñayc a
rbónvege
tal
)toma nlagra
np a
rtede
lasFREc onm ásdel9 8%,cone xcep
ciónde
lB ra
si
lp a
ísquelabiomasapa
rabiocom bu
st
iblesupe
raa
labiomasatra
dic
i o
n a
l(cuadro4).
Porot
rap ar
te
,lam atr
ize n
ergé
ti
cad e Amér
icaLa
tin
ayelC a
ribem u
est
rau n
ae vo
luc
iónen
quel
ao fe
rtadelase ne
rgía
sf ó
sil
esdismin
uyec ons
tan
temen
tesupar
tic
ipa
ciónpasandodem á
sd e
l
75%e n1990a m enosdel72%en20 12
. Yo bse
rvóunac
laras
ust
itu
cióndep e
tró
leo(ba
jade5 7a
40%)porgasnat
uralquesube1 2punt
osalcre
cerde1 5a27%enelmismoper
íodo(grá
fic
o2).

G
ráf
ico2
Evo
luc
iónd
elao
fer
tad
een e
rgíap r
ima
riapo
rfu
ent
es
deAmér
icaLatina
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1980 1990 2000 2010 2013

Pe
tró
leo Gasna
tura
l Nuc
lea
r CM H
idro O
trasrenov
.

Fuent
e:Elabo
ració
np ropi
a so
brel
aba
sed
e OLADE
,Si
stem
adeIn
form
ación E
con
ómi
co-
En
e rg
ét
ico
,ver
siónju
lio2015

7
ARPEL,CIER,OLADE,CEPAL,OEA, WEC,ALADIyCAF .In
form
ee n
ergé
tic
osec
tor
ialdeAm
éri
caL
at
inay
e
lC a
ribe“En
erg
ía:Unav
is
iónsob
relo
sre
tosyopo
rtun
ida
desenAmér
icaLat
inayelCar
ibe”
.

18
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

2
. Enlageneracióndeene rg
íaeléc
tr
ica:fue
rteexpans
ión
h
idroeléct
ricaeincip
ien
tepenetrac
ióndelas
renovablesnoconvenciona
les
Un
idoalp a
trónd edesar
r o
llo– pr
im a
rioexport
adordescr
itoante
rio
rm ent
ee nlaint
roduccióndeeste
t
rabajo
—s eobservaq uee nlaofer
tad eenerg
íaprimar
ia(OTEP )lap ar
tic
ipac
iónd elasrenovab
les
qu
er equ
ier
e nenc ie
rtaform adeu ndesar
roll
ot ecno
lógicosupe
riorcom olag e
otermia
,s o
lar–tan
to
PVc omocon cent
radores— yl aeó l
icaa únsonm arg
i n
ales
.N oo bs
ta n
teele s
fuerzoq u
es eviene
ha
ciendoenv ari
osp aís
es,d elosc u
alessed ancuent
ae nv a
riostrab
ajosd e
l“Informese ne
rgé
tico
se
ctor
ia
l … .”( v
er A gendaR eg
ionald eE nerg
ía
,C IER, ARPE I)
,e stasfuentes —c onr a
ras
ex
cepcion
es,c om oelU ruguayye lB ras
il— aú nn oformanp art
ed elosb a
lancese n
ergét
icos
na
ciona
les(cuadro4 )
.E ncam b
io,laregiónapuntóm ásbienald esa
rrol
lohidráu
licod e
ntrodeu n
con
textoypatr
on esdesustentab
il
idadquen osonneces
ariament
el o
sq ueseleexige
na c
tualmente
.
Exis
tec on
sensoan iv
elm und
ialenq u
elag e
st i
ónd e
la guadeb
eh ac
ersedetalformaq uese
cons
ider
enlosinte
reses
,i n
ter
rela
cion
eseim pac
tosdet odo
slosusosyusua
rio
se nelproce
s odetoma
dedecis
iones
,e nloq uesec onocecomol ages
tióni n
tegra
dad elosrecu
rsoshídr
icos(S o
lanesy
Jour
avlev
,2 005
).D ees
taform a
,eldesa
rrol
losec
tor
ialenlaspróximasdéc
adasdeberáconside
rarla
s
nueva
sr ea
lid
adesr e
laci
onadasco nlacreci
entecom pete
nciap o
re lusom úl
tip
led elag u
ayl o
s
des
afío
sim puesto
sp ore lc ambiocl
imático
,u nam ayorefic
ienc
iahídr
ica yen e
r gé
ti
cae nlos
apr
ovechamien
tossecto
ria
les;yu namayorin
tegra
ciónyc oord
inac
i ó
ndelosacto
resinvolucr
adosen
lages
tióndelosrecur
soshídr
icos
.
T an
toe nl aa c
tual
id adc omoe nelc o
rtoplazo
,s er
ád ee spe
cia
lr elev
a n
ciaeld esafíoque
enf
rentanl ospa
ís e
sd elaregi ónder
ivadod e
lcam b
ioclimát
ico:“la
sp r
oye c
cionescl
im át
icasm uest
ran
unp e
rsis
t ent
eaum entod eev ento
sclimát
icosextr
em osconm ayoré n
fas
ise nelC ar
ibeye nelsures
te
de Am é
ri cadelSu ryC en
tro amér
ica
.C onu nniveldec apa
cidadd eges
tiónd elaguar e
lati
v amente
débi
llosp a
ísesm ásp ob
r e
sd eAm ér
icaCe n
tra
l,elCar
ibeyl osA ndes
,en f
rent
ane lm ayorriesgode
losimp actosdesfavorab
lesa soci
adosalcam b
ioclimát
ico”.Elret
irodelosglaciar
esyl adism inuc
ión
delosr e cur
sosh ídr
icosd i
s ponib
lesim p
licanunap reocupa
ciónp r
inci
p a
l,especia
lm en
t ep a
ral os
pa
ísesa ndinos
,to davezq uel acord
il
ler
ad elosAndesalbe
rgael9 0%d el osglaci
aresdelm u ndo
,los
quepro du c
enel10%d ela guad e
lplanet
a.L osecos
istemasalt
o-andino
syg la
ciare
se ns um ayo
ría
d
re n
anh acialae xten
sa Am azoní
a.N a
turalmen
te,laalte
racióndel osc auda
lesprov o
caríae f
ectos
cons
idera ble
se nl osp a
í s
esd elar eg
ión,tantoe nm at
eri
ad ea ccesoal asf uen
tesd ea gua
,l a
p
r oduc
ci ónd eh
i droene
rgíayl aa g
ricu
ltu
ra,as
íc omoenlac o
nservac
iónd elosecosi
stemasa soc
iados
8
(CEPAL ,2010).
L
ah id
roene
rgíahacomenzad
oat omarprepon
deranci
ae nlasagend
asp ú
bli
casdelospaíse
s
d
e Am éricaLat
ina,dadalaalt
adispon
ibi
lid
a ddelrecursoconp ote
nci
alhid
roelé
ctr
ico(t
écnicay
e
co nómicamen
tea pr
ovechab
le)
,ye lfutu
roe sc
enariod evola
til
idaddelp r
eciodeh id
rocar
buros
c
on s
iderando
,a demá
s,q u
elar eg
iónsólohad esa
rro
lla
d oalre
dedord e
l2 2
-25%d esuc a
pacida
d
h
idroel
éct
rica(BID2013,OLADE20 15)
.
Lac
apa
cid
adins
ta
ladaylag
ener
a c
ióndeAm é
ric
aL a
tinaene
lcont
extomund
ia
losci
lanen
l
osú
ltim
os20año
sent
reel5yel7%;yaltra
tar
sed
elasfue
ntesre
nov
abl
ese s
asp
art
ic
ipac
ione
svan
d
el1
2%ac a
si21%(c
uadro5
).

8
L
asm odif
icac
io n
ese nl o
sp at
ronesd e
lc l
imae su naspec
toe spec
ia
lm ent
es ens
ibl
ec ons
ider
andolae s
truc
tur
a
e
xpor
tador
ad elam ayo
ríadelospaí
sesdelareg
ión
,q uep
reci
sandelaguaparaal
imenta
rsusproce
sosprod
uct
ivos
.U na
c
onsec
uenciaev
i den
tedeestecont
exto
,eslaurgenc
iaconquelospaí
sesdelaregió
nd ebe

and eadop
tare
str
ate
giasde
d
esa
rro
lloeconómicoquereconozcanexp

cit
am en
telagr
avedaddelacre
cien
teescas
ezrela
tiv
ad e
lagua
,propend
iendo
h
aci
au nenfoquein
tegrado
,u n
ag obe
rnab
il
idadhíd
ricafo
rta
lec
ida
,c onpar
ti
cipac
ióndetodoslosac
tor
esin
tere
sados
,y
c
onlasuf
ici
e n
tecapaci
dadinst
itu
ciona
lparapre
veryreso
lverl
osconf
lic
tosem e
rgent
esenesteámbi
to.

19
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

D
adosudes
arro
lloh
ist
óri
coe
nlar
egi
ón,l
ahid
roe
ner
gíae
sdel
ejo
slam
ásim
por
tan
tee
ntr
e
l
asFRE(ve
rcua
dro5)porq
ue:
r
epr
esen
tapo
rce
nta
jescr
eci
ente
sdelagen
erac
iónco
nrespe
ctoalag
ene
rac
iónh
idr
o
m
und
ialde
l18%en1990a
l2 2
.1%en2
0 0
5y2 0
,4%en2012
;yp o
rqu
e
m
ien
tra
slagene
rac
iónh
idr
oel
éctr
icamun
dia
lrespe
ctodelagen
erac
ióntot
almund
ia
l
o
sci
laent
re1
7-19%eneso
sm ismosa
ños
,lade Amér
icaL
at
inafuesupe
rio
ral51%y
h
ast
ael63%
Pe
roalmism
otiem
poennec
esar
iopre
cis
arq u
eprodu
ctodelasseq
uía
sydelasco
ndic
ion
es
d
ehidr
aul
ic
idaddeb
ida
salcamb
ioc l
imát
ico
,p re
ocupal
ad ecl
inac
ióne nlap
art
ic
ipa
cióndela
g
ene
rac
iónhi
dror
esp
ect
oalag
ene
rac
ióntot
aldelareg
iónd
e6 3%e n199
0a5 1
,3%en2012
.

Cuadro5
Capa
cidadin
sta
ladaygenerac
ión tota
lydefuen
tesreno
vab
les
deAm ér
icaLat
inaconrelac
ióna
l mundo
(Enporcen
taj
e)
ALC
/MUNDO 19
90 20
00 20
05 20
12
G
ene
rac
ión
T
ota
l 5
,4 6
,6 6
,6 6
,8
R
enovab
les 17
,5 20
,9 20
,5 17
,3
C
apa
cid
adI
nst
alad
a
T
ota
l 5
,9 6
,6 6
,6 6
,1
R
enovab
les 16
,2 17
,2 16
,6 12
,3
P
art
ic
ipac
iónd
elaHid
roene
rgía
r
espec
toalag
ene
rac
iónto
tal
e
nAm
éri
caL
at
ina 62
,9 59
,3 56
,1 51
,3
e
nel Mu
ndo 18
,9 17
,9 16
,8 16
,9

Fue
nte
:E l
a b
oradoap a
rt
irdeD e
par
tament
od eE ne
rgí
ad elosE
sta
dosU
nid
os(US
-DOE
),“E
ner
gyI
nfo
rma
tio
n
Admin
is
tra
tion”
.E nl
íne
ahtt
p:/
/www.
eia
.gov
/be
ta/
int
erna
tio
nal
.

ElBras
illid
eraampli
am en
t elacapacida
dr eg
iona
ld egene
raciónd
eelect
ric
idad
,conu n37%,
m
ien
trasquelosp a
ísesdeAm ér
icaC ent
rale xh
ibenl amenorcapac
i d
addeg ene
rac
iónconu n4%d e
p
art
ici
pación
.E nlacom po
sic
iónd elacapacidadins
talad
ad egener
acióne
léct
ric
alahidro
elec
tri
cidad
c
o n
tr
ibuyeal
red e
dord e
l50%,m ientr
asq uelastermoel
éctr
ica
sl ohacenconunp o
rcen
taj
ec e
rcanoal
4
7% .Porsupar
t e
,lae n
erg
íanuclearcont
rib u
yec onunpocom ásdel1%yu n1%r e
sta
nteseclas
if
ica
c
om oenerg
íasrenovabl
esnoc o
n v
e nc
iona
le s(cuad
ro6).
ElBras
ile stambi
éne lpaísconm ayorcapac
idadinsta
lad
ahidrá
uli
ca( 53%),dee ne
rgía
nu
clea
r( 46%)yd eotr
ase n
ergía
s( 33%)
.Po rs upar
te
,M é
xico
,e se
lp a
ísc onm ayo
rc a
pacid
ad

rmicains
tal
adap ar
alag en
eració
neléct
ric
a( 26%)
.Laz on
aA n
dinaye
lB ras
ilconce
ntr
anu n76%
de
lp o
tenc
ialhid
roeléc
tr
ico(38%p o
rp a
rte
si g
uales
),mien
tra
sq ueAmér
icaC en
tra
lye lCar
ibe,en
con
jun
t o
,nosuperanel6%d edichopote
ncia
l,elConoSurun1 2%y Méx
ico8% .
Fin
alm en
t e
,elpotencia
lhidroest
im adoporOLADEaf inesde2 0
12alcanzólos6 94GW ,y
e
lu t
il
izadoc omos em os
tr óalcan
z ólos1 57 GW,esd ec
irsol
am en
teu n2 3%
.P erop ar
aq uees
te
p
otenc
ialseas usten
tab
lem enteyc ons
ti
tuirseenu nsól
idosopor
ted e
ld esa
rro
lloe conómic
od ela
r
e g
ión,debeofrecerunao pc
i ónquecum p
l aconlosrequ
is
ito
sd emandadosporestánda
rescadavez
m
áse x
igent
ese nc uan
toal osim pa
ctos —s ocia
lesyam b
ient
ale
s— q uelasoci
edadt o
lera
.P ore
llo
,
j
u n
toal acr
íticao b
je
tiv
aq ueenf
renta
nh oylos“m eg
a”proyec
tos
,CEPAL(2 004
;2 0
13ay2 013b)
p
lante
alarevalorac
iónsocialyam bien
talparasitu
arl
osenladime n
siónpos
it
ivaq uelescor
respon
de
enelcon
textoregiona
lym undia
lactua
l.

20
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuad
ro6
Capa
cidadin
sta
ladapa
ragenera
ciónd
eel
ect
ric
idaden2012
(MW)
P
aís
e sy
a H
idr
ául
ica T
érm
ica G
eot
érm
ica N
ucl
ear O
tra
s T
ota
l
sub
region
es
M
éxi
co 115
42 386
31 88
7 136
5 87 525
12
Am
éri
caC
ent
ral 508
6 630
5 55
2 0 51
7 124
60
C
ari
be 85
9 154
49 0 0 87 163
95
Z
onaA
ndi
na 305
21 237
16 0 0 114
3 553
81
B
ras
il 824
58 312
43 0 200
7 142
6 11
7134
Co
noS
ur 263
85 344
20 0 101
8 104
2 628
65
T
ota
l 15
6852 14
9764 143
8 439
0 430
2 31
6745

Fuente
:CEPAL(201 3b)elaboradoap a
rt
irdelSis
tem ad eOLADE(20 12)
.
a
L
assub regionesd elS IEEd elaO rgani
zación Latinoameri
canad e Energ
ía(OLADE )cor
respon d
ena
Am é
ricaC entra
l: CostaR ica
,E lS a
lvador, Hondu
ras,G uat
em a
la,Ni ca
raguayP a n
am á
.E lCa
ribe: Cuba,
Hai

,R ep.Dom inican a
,B arbados
,Su r
iname,G uyan
a,J amaic
a,G r
anadayTyT ob
a go
.R eg
iónAndina:Est.
Plu
r.deBo livia
,C olom b
ia,E cuado
r,PerúylaR ep
.Bo l.deV enezue
la
.Con oSur
:A rgen
tina
,Chi
le
,P araguay
yU ruguay
.Ene lc asod eE lC a
ribe
,sibienB el
iceform a
lizósuincorpora
ciónala OLADEe n2010 ,nos e
consid
eraae stepaíse nlasci
frasproporc
ionadasenestetra
bajo
.

As
í,desdel ap
ers
pec
tivad elasauto
rida
des nac
iona
lesquef ormul
a npol
ít
icas
,d elas
empre
saselé
ctr
icasydedesa
rro
llad
oresdeini
cia
tiv
asdeinve
rs
iónd elosproyec
tosbasado
se nla
hi
droe
lec
tr
ici
dad,e s
tar
eva
lorac
iónd eb
ea nc
lar
see nlospr
inc
ipio
se xpres
adosp o
rl aC omi
sió
n
Mund
ia
ld eRepre
sas(WCD,2011)
,q uer
epr
esen
tanv al
ore
sfundamen
tal
esd elosde
rechoshumanos
ylasu
sten
tab
il
idad9.
E nes
tes e
nti
do,elc um
plim
ien
todel a
ssigui
ent
esp r
emi
saspuedec o
ntr
ibu
ira me
jor
ar
s
ign
if
ica
tivamen
teeldes
arr
oll
odeinf
rae
st
ruc
tur
ad ege
nera
ció
nd eh
idr
oel
éct
ric
a(R e
cuad
ro1
).

R
ecuadro1
R
eva
lora
cións
ocia
lyamb i
entald
elah
idro
ene
rgía
• Evaluaciónam b
i en
tali nt
egrald elosp royectoshidroelé
ct ricos.M ásallád el oq uep uedens ignif
icare n
término sd er edu c
cionesd elasem isionesdeg asesdee fectod einvernadero,losp royec
to shidroeléc
tricos
tienenq uesere va
lu a
do stam bi
éne ntérminosd esuc ontribuciónindi
r e
ctaa lc u
id adodel osbo sques,n o
sólopo rlaf orm ae nqu esec ons
truye n
,sinotam b
iénp orsua poyoalsusten
tod elasc om unidadesaleda ña
s.
• Estab
l ecerunc ódigod ec o
nd uc
taconl asc om un
idades.Esu rg en
teyn ecesa
rioe st
ablecerd eform aex p
líci
ta
un c onjuntod er eg
lasa cep
tadas un ive
rsalmente ys uper v
isada
sn ac
ion al ei nte
rn a
cion a
lm enteq ue
com prom etaalo sdesarrol
ladoresaunn uevoe nf
oqu eensur elac
iónc onlasc omunid a
desa fec
t adasporl o
s
proyectosh idroeléct
ricos.
• Estab
l ecerp ag o
spo rservic
iosam bient
ales
. Un af ormad ea poyaral asc om un
id ade
se sq ue—c om oya
ocurreen Co s
taR ica
,M éxico, Colom bi
ay B r
asi
l,s ee s
ta b
lezcanp agosal osd esar
rolladorespo rlos
servi
ci osam bi e
nt a
lesd elosbosq ue
squ es eancanal
izadosc om oince
ntivosaqu ienesvivene ne saszon as
.
• Modif
i ca
rlo sp lazosd el osc ont
ratosd ec om pr
ad ee n
e rgía. Unaform ad er econocere lv alord elos
proyectosh idráulicose sm odi
ficandol aregulac
iónp araam plia
rlosp l
a zo
sp e
rm i
tidose nlosc on
tra
to sde
com prayv entad eel ec
tri
cidadap ar
tird eestetipod ep lanta
sd em aneraqu es eob teng a
nm ejore
s
condicion esd efinanciamiento
.

9
Es
tosprinc
ipi
osi n
cluyen:larealizac
iónd eevaluac
ionesdeo pcionesintegra
les
;elr e
spetod elosdere
chosd elas
c
om un
idadesafec
tadasm e
diantelan egoc
iaciónd eacuerdosleg a
lm en
tev incu
lantes
;as e
gurarelconsent
imiento
l
ibr
e,prev
ioein fo
rm adod elosp ueb
losindígenas
;lag a
rantíadequ elasc omunidade
sa fe
ctadasseanlaspr
im e
ras
e
nb en
efi
ciar
se;lasoluci
ónd elo sprobl
em asprovocadosp orproyectosy aexi
stent
esa n
tesd econs
trui
rn u
evos;el
s
umini
strodec a
udalesam bien
talesqueaseg u
renelm antenimientodel o
se cos
istemasaguasa ba
joyd elosm ed
ios
d
esubsi
stenc
ia;ylaexigenciadep lane
sd ecum p
lim
ientofunda d
o syejecutab
les(verCEPAL2013b ).

21
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

R
ecu
adr
o1(
con
clu
sió
n)
• Estable c
erm eca
nism osqu ep ermitanrec on o
c e
rl asin erg
iae n
tr elosp royect o
se ólicosyl oshid rául
ico s
.E n
laa ct ua
lidad,lasreglasesta b
l e
cidase nl osm ercado seléct
ri cose stánd iseña d
a sp ar
ap lantasindividualesy
nop arao f e
rta
si nteg
r a
lesd ee nergíayc apac
i dad.D a dal as i nerg
i ae nt
r el osp royectose ólicosyl os
hidrá u
licos,esre c
om enda bler ev
isarestasr eglasy,e nsuc a so,m odif
i car
lasp arar econo c
ere s
tas inergiay
hacerm ásr en
tables—yc onc os
tosm áscom pe
ti
tiv os— ad i cho sproy ectos
.
• Vis
i óni nt
e gra
ld elasc uenca s
.L osm ú
ltiplesu sosye f
e c
tosd ela guae stáng e ne
r a
lm enteintegradose nla
s
cue ncase nl asq ueéstas ec a p
tayf luyeh aciae lm ar
.Po rl ot an
t o
,e sn ec esa
rioc on s
i d
erarl ossis
t em a
s
hidrá u
licosp rec
isam en
tec om ocu encase nl asq ues et iene nq ueoptim izarl osb enef
iciosy m inim i
z arlos
efecto sneg a
tivosdelasv ariacionestem po ra
lesyt erritori
ale sd el osflujosd ea gua.E s
t orequieree s
tablecer
sis
t em asd em edic
ión,m onitoreoyd ec
ision esyunim por
t ant eesfuer zod ec oordinacióni nt
erinst
itucional
entreo rganism o
sg ubernam e n
t a
lescentralesyg obie
r nosre g
ion ales
.
• Cubrirp asivosso c
ialesyr esolverconfl ictosex is
tent e
s.E sn e ce
s ar
io,po ru nl ado,t erminard ecub rirlos
pasiv osconl ascom unidadesr esul
tantesd el acon s
tru cc
ió nd ep r e
s a
sy ,po ro t
rol ado,d esen
r edaryr e
so lve
r
losc onfl
ictosm ásim por
t antesr e
laciona dosc onl ac onstruc ciónd ep la n
tash idroeléct
ricas
,c u ando m enos
lasd eaqu el
lasquetienenc ara c
ter
íst
icasa cep
tabl e
se ne stanu evav is
i ón.
• Difusiónp úbl
icayt ransparen ciaenl ai nf o
rm ación.P ar al ograrun ar eva
l orac
i óns ocia
ld ee steti pod e
proy ectos
,e snecesar
ioint egrarcom oe lem entod elain iciat
iv aun ainten s
al abord erelacionespúb li
ca spara
pon erlosenl adime n
siónpo sitivaquel esc orre
sp ond eenl ost iem posa ctuales
.
Aestos eag
regaque
,paraprop
enderal
agobe
rnab
il
idadd
elosrecur
sosnatur
ales,e
ntr
eel
losl
ahid
roene
rgía
,
e
sn ece
s ar
ia unajus
tar e
dis
tr
ibuc
ió ndelaren
tad esue xp
lot
ación en
tret odoslosact
ore
sinvol
ucrado
s,
c
ontemp
l andounaa de
cuadaasign
aciónalaspob
lac
ione
sq uehabi
tanelt er
ri
toriodondeseemp
lazanestos
a
prove
ch amien
tos
.

Fue
nte
:Extrac
tadod
eCEPAL(2011
). Fu
ent
esR
enov
abl
esd
een
erg
íae
nA.L
at
inaye
lCa
rib
e:s
itu
aciónyp
rop
ues
tas
depol
ít
ica
s.

D
.Loses
tud
iosdecasodeBrasi
l,Ch
ileyU
ruguay
:
s
íntes
isana

tica
Apar
tirdelosestu
diosd ec a
s odeU ruguay
,C hi
ley B r
asi
lc omp
il
adosene st
ed ocumen
to,y
co
nside
randounc on
juntoded imens
ione
sa nal
ít
icasrel
evant
es,esposi
blesi
stemat
iza
rp at
rone
s
e
st
ructu
ral
esyfunc
ional
esdelastre
se xp
eri
encia
syr es
cata
rlecc
ione
sas e
rten
idasencuent
ap a
rala
d
efin
ic
ióndepol
ít
ica
se ne
rgét
icasenot
rospaís
esdelareg
ión.

1
.Elcon
tex
toeconómico
,losobjet
ivosdepo

ticaene
rgé
tica
y me
tasparalasRENC
L
osdife
rente
sc on
textoseconómic
osye nergé
ti
c o
sq u
eim pu
lsa
ronalas RENCe nlo
strespaí
ses
o
bedec
ieronao b
je
tivosdep o

ti
casbiendi
st
into
s:m á
ssust
enta
bil
ida
dya u
tarquíade
labas
tec
imien
to
i
nte
rnoe nC h
il
eye nelU r
uguayq u
ee nelBrasi
l,paí
sd o
tadoencan
tid
ads u
fic
ien
tecontodo
slos
r
ecu
rsosenergé
tico
sc onv
encion
ale
sp e
rotambiénconRENC .
Perosilo
so bj
et
ivosdif
ier
en,tamb
iénsondi
st
int
asl
asbas
esuo r
íge
nesenq uese
f
undamen
taro
nlo
spil
are
sparal
apenet
rac
iónd
elasRENCas
ícom
osu
sp o

ti
caseins
trum
ent
ospa
ra
v
iab
il
iza
rla
sconmayo
rpron
ti
tud
.

a
) U
ruguay
:unapo

ticadeEs
tado pa
rae
ldesa
rro
llodelasRENC
La
sp autasp a
ralae xpan
sióndelag en
erac
ióneléct
ric
ac omenzar
onad a
ru nim po
rtan
te
v
uelcoapar
tird el
asd i
fic
ult
adesenasegu
rarelsumin
ist
rod egasna
tura
l,sumadas alacaí
dad elos
con
tra
tosder espa
ldoe lé
ctr
ico(360 MW )
,ela go
tamient
od el o
sr e
cursoshid
roelé
ctr
icosyal a
e
scal
adadel o
sp re
ciosin
ternac
iona
lesde
lpetr
óleo(queseem pe
zóac ons
ta
tarapar
tirdel2004)
.C on
e
lingre
sod eunan uevaadmini
str
acióne
nel2 005
,sec omenzóaimpl
em en
tarunapolí
tic
ab a
sadaen
e
lf o
rta
lec
imientod elaseguri
dadd e
labas
tecim
ientoeléc
tr
icoap ar
tirdei n
crement
od elao fe
rta

22
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

na
ciona
ld ee ner
gíaeléc
tr
i ca(si
np o
re l
lor en
u nci
aral osb enef
ic
iosq u
ep u
ed e
na por
tarlos
in
ter
cam b
iosenergé
tic
ostrans
fr
onte
rizos
),apos
tandoau nadive
rs
ificac
ióndefuen
tesyp rove
edore
s,
yconu nm ay
oré n
fas
isenl aut
il
izaci
ónd erecu
rsosautóc
tonosyrenovab
les
. As uvez,enelplan
o
in
st
ituc
ional
,s ebuscólaco ns
olid
acióndelroldirec
tordelEstadoenlaelabor
aciónd epol
ít
ica
s
en
ergé
tica
s,contandopar
as uim p
lem en
tac
iónc onlapresen
ciaact
ivayd es
tacadadel a
sem pr
esas
púb
lic
asdelsec
torUTEyANCAP ,ylap a
rt
ici
pacióndeagen
tespri
vadosenunentornoregu
lado
.
Desdeu npri
ncip
ios etuvoclaroques eibaat ran
si
taru nproce
sod eaprend
iza
je,q u
e
impl
icabalaim p
lementa
cióndeu nd e
sar
rol
logradu
alquepermit
ies
ee x
tra
ere n
señanza
sd eerr
ores
p
r o
piosyajeno
s,sinpone
re nr
iesgoelnorma
lfunci
onamien
todelsi
stemaysinm a
yoressob
recos
tos
.
Enesees p
ír
ituesq ueenu nprinc
ipioloscuposdep o
tenc
iaq ueselic
it
aronestu
vieronbas
tant
e
10
aco
tados ,am p
liándo
sep os
ter
iormente
,a m e
didaquesefueronsal
tandoeta
pase nelm ar
cod e
l
menc
ionadoproc
esodea p
rendi
zaj
e.
Enelmar
codee s
teproc
esosehanllev
adoad
ela
nteunc o
njun
todeacci
onesesp
ecí
fic
as
o
rien
tad
as al acon
crec
iónd elasdis
tin
taslíne
asdea cc
iónq ueinvo
luc
raroneldiseñoe
impl
ementa
ció
nd eu n
as er
iedei n
st
rument
osd epo

tic
asp ú
bli
casenf
ocado
sa p r
om ov
erla
in
corpo
rac
ióndeERNC.
Unhi
tor e
levant
ee nlaf o
rmali
zacióndees
tep roces
o,fuelapresen
tac
iónaf ine
sd e
l2 008po
r
pa
rtedelM in
iste
riod eI ndus
tri
a,E ner
gíay M ine
ría(yc onu n
aa ct
i v
ap ar
tic
ipaciónde UTEy
ANCAP),deu napropues
tad eP ol
ít
icaE ne
rgé
tica
,laq uefueaprobadaenelám bi
t odelC on
sejode
M
inis
tro
s. Dichod ocumentoc on
tri
buyóal aart
icul
aciónysist
em a
tizac
iónd elasa c
cione
sq uese
ven
íanl
levandoac abo
,al av ezquepresen
tabaunavis
ióngloba
lc onunam ir
adad elargopl
azo,con
de
fin
icion
esan ive
ld elineamien
tosest
ratég
icos
,m e
tasac o
rto
,m edi
an oylargoplazoasícom ola
s
l
íneasdeacc
iónp a
raelc um p
limie
ntodelasmeta
sfijad
as.
F
ina
lmente
,e nf ebre
rod e
l2 010losa spec
toscentra
lesdel ap ol
ít
icae ne
rgé
tic
af ue
ron
cons
e n
suado
se n
tret o
do slosp a
rt
idosp o

ticosconrepre
sentac
iónp ar
lamentar
iaat rav
ésd eu n
documentodea cue
rdoe labo
radoe nels en
od elaC omis
ión M u
lti
part
idar
iad eE ne
rgí
a.D i
cha
Comis
ióntení
ac omoo b
j e
tivocons
ti
tui
rl a
sb asesparaunaP o

ticadeE sta
doq uetra
scend
ier
al a
s
di
st
inta
sa dmin
is
trac
ionesd eG obie
rno
,m ed
ianteelesta
blec
imientod eu n
ap l
a n
if
icac
iónal a
rgo
pl
azo,for
ta
lec
iendotodaslasacc
ione
sq u
ed eel
l aseder
ivanyp o
tenciándo
lacom ounins
trumen
tod e
des
arro
lloein
teg
ración
.E lo b
jet
ivoexp
líci
toe nlaPol
ít
icaEnergé
ticafueelde
:

[…]l asat
isf
ac ció
nd etodaslasnecesi
dadese ne
rgé
tica
sn ac
iona
les
,ac o
sto
sq ueresu
lt
en
a
decuado
sparatodoslo
ss e
cto
ressoc
i a
lesyq ueaport
enc ompe
ti
tiv
idadalpaís
,prom o
vie
nd oháb
ito
s
s
alud
able
sdec onsumoe ne
rgé
tico
,pr o
curandolain d
ependenc
iae n
ergé
tic
ad e
lp a
íse nunm ar
cod e
i
nteg
rac
iónregio
nal,m edian
tep o

ti
cassusten
table
st an
tod e
sdeelp un
tod evis
taeconómicocom o
m
edi
oam b
ien
ta
l,uti
lizand olapolít
icae ne
rgét
icac omou nins
trument
oparadesar
rol
larcapac
idade
s
p
roduc
tiv
asyprom ove
rl aint
egra
ciónsocia
l.”
P
araa l
canza
re steo b
je
tivosed ef
ini
eronc u
atroejesest
raté
gicos
:I ns
titu
ciona
l,O fe
rta
,
D
emandaye l Socia
l. Enelejed elaO fe
rtasee s
tabl
eció
:“… ladiv e
rs
ifi
caciónd elam at
riz
e
ner
gét
ica,reduc
iendocosto
syl adependen
ciadelpet
róleo
,promoviendolaint
egrac
iónv e
rt
icalde
A
ncapyfom en
tandolapar
tic
ipac
ióndefuen
tesene
rgét
icasau
tóc
tonasy,enp a
rt
icula
r,renov
able
s.Se
p
ropon
ea simi
sm oprope
n d
eral agener
aci
óne ne
rgé
ticaenelh o
gar
,m ediant
ee lcalen
tamie
ntod e
a
guaporenerg
íasola
ryg ene
ració
nm ic
roeól
ica
,entr
eotros
.”

10
Lainqu
iet
udene s
tes en
tidoe r
al adep ode
rc umpl
ircontodo
sl o
so bj
et
ivosenformaadec
uada,conpar
ti
cula
r
a
ten
ciónalhec
hoq uelarestr
icc
iónd etamañonoincid
ier
ae nf
ormasigni
fic
at
ivaenlagan
anciadeeconom
íasde
e
sca
ladel a
sdife
ren
t e
stec no
logíasyqu eeltamaño máx
im opermi
tidodelasce
ntr
ale
s,pe
rm i
ti
esequeenc a
da
c
upopudies
enserad
judicadosvario
so f
eren
tes
.

23
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

11
Las Me
tasen ma
ter
iadeERNC
E
nl ore
fer
e n
tee sp
ecí
fic
am en
teae ne
rgí
asr e
nov
abl
esn
oco
nve
nci
ona
les
,de
sta
cane
l
e
sta
ble
cimie
ntod
elassig
uien
tesm e
tasylí
nea
saimpul
sar
:
2015–5 0%d elamatr
izdee ne
rgí
ap rimar
iatot
alpro
venien
ted efuent
esa u
tóc
tona
s
renova
bles
;1 5%delagene
rac
ióneléc
tric
ad eb
erápr
oveni
rd efue
nteseól
icas
,res
iduo
s
debiom a
say mic
rog en
era
ciónhidrá
ulica
;3 0%d el o
sr e
siduosa g
roind
ust
ria
lesy
urba
nosdelpa
ísde
ber
ánserut
il
izado
se nlagene
rac
ióndedive
rsasformasdeenerg
ía
.
2020–s eplan
teaal
canz
arelniv
elóp
timodeus
od eene
rgí
asreno
vab
les
,enpa
rti
c u
lar
ener
gíaeól
ica
,biomas
a,so
lart
érmi
caybi
ocomb
ust
ible
s.Equ
il
ibr
ioene
lusoder
esiduos
par
ag en
era
re n
erg
ía
.
2030–lam e
tae
shabera
lca
nzadolamad
ure
zyellid
erazg
oe ne
lus
oded
ete
rmi
nad
as
fuen
tesye
nelde
sar
rol
lodede
termi
nad
ast
ecno
log
íasypr
oceso
s.
Sinlugarad udasq u
ee lhechoquelapolí
ti
cae ne
rgé
ticasehayaconver
tidoenp o

ti
cad e
E
stado
,e nlam edidaqueg ener
óu nm ar
cod ees
tabi
lida
dyc on
tinu
idad,coa
dyuvóal acreac
iónd e
co
ndic
io n
espro p
ici
asp ar
ae ldesa
rrol
lod ela
sERNC . Porot
rap a
rte
,lapresen
ciade UTEf uede
fu
ndam en
talim po
rtanc
iaene ldesa
rro
llodelpro
ceso
.Sinelsopo
rtedelaempresapúbl
icadelsec
tor
e
léc
tri
co( espe
cialmenteenl or e
fere
nteas ub ackg
roundtécn
icoys u
sespaldasfin
anci
eras
)l a
impl
em ent
aciónd elap o

ticaenergé
ticaenm a
ter
iad e ERNC hubie
rae nc
ontradom uyseri
es
d
if
icul
tadesparasuc o
ncrec
i ó
n.

b
) Bras
il:es
tra
tegiatecno
lóg
icaparae
ldesa
rro
llodesusvas
tos
recursosna
turales
E
lB r
asi
leselpa
ísdeAmér
icade
lSurco
nlamayo
rbiod
iver
sid
ad ycons
ti
tuyeunapote
ncia
e
nelusod elasene
rgí
asren
ova
ble
s,el45%delaene
rgí
aut
il
izadaprov
ien
ed efuen
tesren
ovabl
es,
p
rin
cip
almentehi
dro
,elet
ano
lpa
raelt
ran
spo
rteyelu
sodelc
arbónvege
ta
lenlasid
erurg
ia
.
T
o d
osesto
sfacto
ress
itúanalBras
ilenunaposició
npriv
ileg
iadaencuan
toaladispos
ici
ónde
r
ecu
rsos
,p e
rosug es
tió
nn ores
ultafác
ilbajol
apres
ióndeldesa
rro
lloeconómico
.S iporunladose
h
al og
radoreduc
irr ad
ica
lmentee nlosú l
timosañoslad efo
res
tacióndel asel
vaam a
zónic
ay
p
ote
nciadola
srenovab
les
,d e
lotro
,elp a
ísn odudaenim pu
lsa
rp a
radesar
rol
lar
sem as
ivosproye
cto
s
d
einf
raes
truc
tur
a,queinc
luyenhidro
eléc
tr
icasycarr
ete
rasenlaAm azo
nia
,p o
rejemplo
.
ElBra
si
l,des
dehacevar
iasd
é c
ada
s,c
om en
zólac on
str
ucci
ónd eg
ran
despre
sasquee nla
a
ctu
al
idads
ecom p
lemen
tanconERNC,fun
damen
ta
lm e
ntee
óli
ca,bi
om a
saPCHysol
arfotov
olt
aica
.
Desd
ep r
inc
ipi
osd elo
sn oven
ta
,s ehanl
levad
oac a
bod i
fer
ent
esp
rog
ram
asp
aral
a
p
ene
tra
ció
nd el
osERNC ,c
uyo
so b
je
tiv
os,a
lcan
ceym
eta
ssere
sumene
n:

i
) P
rog
ramadeDesa
rro
l
loEne
rgé
ti
codeE
stado
sy Mun
ic
ip
ios(P
rodeem
)
I
nst
itu
idop o
rd ec
ret
opres
idenc
iale
l2 7ded
ic
iem b
rede1994sepr
opon
íalle
varlae
nerg
ía
e
léc
tr
icaal aspobla
cione
sn oabas
teci
dasporlaredeléc
tr
icaconv
enc
ion
al
,at r
avésdelusode
e
nerg
íasren
ovabl
es,ta
lescomol
as o
larfo
tov
olt
aic
a,eó
li
ca,PCHybiomas
a.Suso
bje
tivo
s:
i
nst
ala
rm i
cros
is
tem
asd
ege
ner
aci
óne

ctr
icad
epr
odu
cci
ónyu
soencom
unid
ade
s
a
is
lada
s;
i
nce
ntiv
arela
prove
chami
entodela
sfuen
tesd
ee n
erg
íades
cen
tra
li
zad
aspar
as umin
is
tro
d
eener
gíaapequ
eñosp
roduc
tor
es,núc
leo
sdeco
loni
zac
iónypob
lac
ione
sai
slad
as;

11
V
erIn
form
eMed
ioAm
bien
teyEn
erg
íaenU
rug
uay
. MVOTMA
-DNE
.201
4.

24
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

c
omplem
ent
arlaofe
rtadeene
rgí
ad eloss
istem
asc
onv
enc
ion
ale
sat
rav
ésd
elu
sod
e
f
uen
tesd
eener
gíar
enova
ble
sdescen
tra
li
zad
as;y
a
poyarlaca
paci
tac
iónd erec
u r
soshumano
syeld e
sar
rol
lot
ecnológ
icoein
dus
tr
ia
l
n
aci
onal
,imp
resc
ind
ibl
esp a
ralaimp
leme
ntac
iónyc
ont
inuid
adope
rat
ivadel
oss
is
temas
q
ueser
íanim
plemen
tados
.
Lam etainic
ialerabenef
ici
ara4 00per
sonaspo
rcadaproyec
toimpl
em e
ntado12.ElPr
o g
ram a
fueimplementadoens e
isetapas
,coninic
ioenjun
iode1996 yfin
al
izac
iónendic
iem b
r ede2001
.En
lasdosp r
im e
r asetapa
ss ei n
sta
laron1.189sis
tema
sd egener
acióndeelec
tr
ici
da dp a
rahogares,
bombeod eagu aeiluminació
np úbl
ica
,c onunacapa
cida
dtota
ld e597kW p.Enlaú lt
imaetapase
ins
tal
aron3.000s i
stemasd egene
racióndeele
ctr
ic
idadpa
rah o
gares
,sumando2160kW p.Alolargo
dees
tep e
ríodoseinsta
lóu nto
talde5.112kW p
.
Aunquesuc once
pciónor
igina
lprevi
eratodoslostipo
sd efuen
tesrenov
ablesal
ter
nat
i v
as,e
l
p
rog
ramaprio
rizólainst
alac
ióndesist
em a
sf o
tovol
t a
icos
.E lProdeeme n
fre
ntódiver
sosproblema
s
d
ura
ntesuimplement
aciónyp ue
staenm arc
ha.U n
aa udi
tor
íarea
lizad
ae n2002consta
tófal
lasensu
c
oncep
ciónyejecu
ción,ent
reel
las
,f a
lt
ad econt
rolp a
tr
imonia
l,baj
ainte
grac
iónc o
no t
rosprograma
s
p
úbl
icos
,pococom pr
om i
sod el
asc omuni
dadesbene
ficiad
asye s
casapar
tic
ipac
ióndelatecnolog
íae
i
ndus
tr
ianac
ional
.
Par
am e
jorarsua ct
u a
ciónye stimularlaa rt
ic u
lacióndes u
sa ccione
sc ono t
rosp ro
gram a
s
13
g
ubernamenta
lesc oni n
teres
esc omunes,e lP rodeem s uf
riód iv
ersasr ees
truc
t u
rac
iones .E l
M
ini
ste
riod e M inas y En erg
ía(MME ),im p
lem entóe n2 003e lP r o
deem R ev
ita
liz
acióny
C
apaci
tac
ión(PRC )
,c onelo bje
tivoder e
c upe
r a
rl ossistemasins
tal
adosyc apaci
taral a
sp ob
laciones
i
nvoluc
radasparao pera
r,m ant
eneryb rindara s
iste
nciatécnic
a,ent
reotroso bj
et
i vo
s.P ocodespués
,
l
oso bje
tivo
sd elP rodeemf ueroninc o
rporad o
sa lP rogramaL uzP araT odose n2 005
.U nav ez
i
ncorpor
adosalP rogramaL uzP a
raT o dos
,lo ssis
tem asfotovo
lta
icosd e
lP rod
eem ,yarevit
ali
za d
os,
f
uerontran
sfe
ridosal asdis
tribu
idora
sd eelectri
cidad,q uepasa
ronas erlasencargadasdeatendera
l
asc omunidad
esd es usz o
n a
sd ec oncesi
óny ,p o
rlot anto
,lasresponsabl
esd elm ant
enimientoy
o
perac
iónd elosm ódulosfotovo
ltai
cos.S ed es
tacaq uel adis
tri
buidor
ae sq u
iend eci
deq uétipode
f
uentedeenerg
íae slam ásadecuadae ncadac om uni
dad.S ó
lolascom unid
a d
ese nlasqueelcostode
c
onexiónalaredel éc
tr
icaesm á
sa l
toq ueelu sod esistemasais
ladosestánsiendoelec
tr
ifi
cadasc on
e
nergí
afotovo
lta
ica,m edian
telossis
tem asfotovol
taicosd e
lProdeem.

i
i) P
rog
ramadeEme
rgenc
iadeEne
rgíaEó
l
ica-P
roeó
l
ica
E
n2 001elsec
torelé
ctr
icobras
il
eños uf
rióunag ra
ncris
is
,c onrie
sgod enop o
derate
nderal
m
erc
adoconsumidor
,debid
oau nasumadef ac
tore
s,e n
treel
los
,p o
caslluv
ias,esc
asaplan
if
icac
ióny
a
usenc
iadeinver
sio
neseng e
nerac
iónydist
ribuc
iónd eenerg
ía
,loq u
eo bl
igóalaraci
onal
izac
ióndela
e
nerg
íaelé
ctr
ica.En
tre2000y2 0 0
1,elgobie
rnof e
deralfuesor
prend
idop orlanece
sidadurg
entede
r
ecor
tarenun2 0%e lconsumod eele
ctr
ic
id a
de nc as
itodoelp a
ísc onexcepc
ióndel areg
iónsur
.
E
st
ipu
lób ene
fic
iosparalosc o
nsumido
resq uec umpli
eranlam et
ay m u
ltasparaaquel
losquen o
l
ogra
ranredu
cirsucon
sum odeelec
tr
ic
idad
.E lra
cionamien
tofuesusp
en d
idoel19defebre
rode2 00
2.
Afindecom ba
ti
rlacri
sis
,en mayode2001
,fuecread
alaC ámaradeG e
st
ióndelaCris
isde
E
ner
gíaEl
éctr
ica(GCE)c one
lo b
jet
ivodeprop
onereimpleme
ntarme d
ida
sd eemerg
enciade
rivad
as
d
elacr
ít
icasi
tuac
iónh id
roló
gicapar
acom p
at
ibi
li
zarl
ad emandayl aofe
rtadeener
gíaelé
ctr
ica
,d e
f
ormadeevi
tarcor
tesimprev
ist
osenelsumin
is
trodeene
rgíae
léct
ric
a.D u
rantee
lfunci
onamien
tod e
12
Dee s
af orma
,e n1996seim pl
em en
tarí
an300pr oyec
tosqu ebenef
ici
aríana120.000per
sonasc o
nun ainv e
rs
ión
a
proximadad e US$2,6 m
ill
ones.En1 999seim plementa
rían5.000proyec
tosqu ebene
fic
iar
íana2.0 00
. 000de
p
ersonasconu n
ainvers
ióna p
roximadade US$25 ,5 m
il
lones
.E nelp er
íodo199 6
-1999seimplemen
taría
n9 .300
p
royec
tosqu ebene
fic
iar
íana3.720.
00 0deper
sonasco nunainve
rsiónaprox
im adadeUS$5 6mil
lones
.
13
ElProgramanoc on
tem p
labaunad e
fini
ciónsob
r eelm an
tenimi
entod elossi
stemasin
sta
ladosy,comor esul
tado
,
g
ranpartedeel
los(comom ín
im o
,el3 6%)seencontr
óf u
eradefuncionamien
to.

25
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

laCGE ,seint
entói nc
ent
ivarlacont
ratac
ióndeem p
rendimien
tosdegener
aci
ónd ee n
ergí
ae ó
lic
aen
e
lp a
ís
,at r
avésdel acrea
ción
,p o
rm ediodelaReso
lución24,del5deju
liode2001,delProg
ramad e
Emergenc
iadeEn ergíaEóli
ca(Proeó
lica)
,cuyoo b
jet
ivoeraim pu
lsa
ru nm od
eloalte
rnat
ivoparael
de
sar
rolloeconómico,soci
alyam bien
talbasa
doe ndichafuent
eenerg
ét
ica.Unod elosm o
tiv
osque
l
levóal acr
eaciónd ees
teProgramafuelacom p
lementa
riedaddelo
svien
tosconelciclode
la gu
a.El
p
rogramas eproponíains
tala
r1.050 MWd ecapac
idada n
tesd ed
ic
iem b
rede2 003yq ueestuv
ies
e
in
tegradaa
lS i
stemaE léc
tr
icoInt
erconec
tadoN a
ciona
l(SIN).
L
a em p
resaE le
trobras
,d ire
ctament
eop ori nte
rm ed
iod es uss ubco
ntra
tis
tas
,d eber
ía
con
trat
ar,p o
ru np lazo mínim od eq ui
ncea ños
,l ac om p
rad ee ner
gíap roduc
idap ore s
tos
emprend
im i
ento
sd eg enera
ciónd een e
rgí
ae ól
ica(has
ta1.050 MW ).Elv al
ord ec ompradee sa
en
ergíaser
íae q
uiva
len
t ealv a
lord etra
nsfe
renc
iaal asta
rif
as,rel
at
ivoal afuen
tee ó
lica
,q ueser
ía
e
stab
l e
cidod eacu
erdoc onlar eg
lam en
tac
iónd ela ANEEL.E steprog
ram anoo bt
uv oresu
lt
ados,
po
sib
l ement
ed eb
idoal o
sr ie
sg o
sf i
nanci
erosyr egu
lato
rio
se xis
ten
tesena quelm om en
to,yfu e
re
em pla
zadop o
relP rogramad eIncent
ivoal a
sF u
entesAlte
r n
at
ivasdeE nerg
íaEléct
rica
,P ro
inf
a,
qu
es epresen
taacont
in u
ación
.

i
i
i) P
rogramadeDe sa
rro
lloyCome
rcia
l
iza
c
ióndeEne
rgíaE
léc
tr
icadePequeña
s
Cen
tralesH
idroe
léc
tr
icas– PCH
-COM
Comoseexpli
ci
tóante
rio
rmente
,elBra
si
lc u
ent aconunsign
if
icat
ivopo
ten
cia
lhidr
oeléc
tr
ico
aúnnoexplo
tado
.D en
trodeest
epotenc
ia
l,s
ed es
tacanlaspeq
ueñascen
tra
lesh
idro
elé
ctr
ica
s(PCH s)
,
empr
en d
imien
tosm ucha
sv e
cesatr
act
ivospue
sp re
se n
tanm eno
rim pa
ctoambien
ta
l,dem an
danu n
vo
lumenm enordei nve
rs
ión
,tienenunpla
zod em a du
rac
iónm áscor
toyc uen
tanconi n
cent
ivos
le
gale
s,ta
lescomo:
C
onc
esi
ónp
arae
lem
pre
ndim
ien
tos
inn
ece
sid
add
eli
ci
tac
ión
;
F
ran
qui
ciat
rib
uta
riap
aral
acom
pen
sac
iónf
ina
nci
eraaE
sta
dosy M
uni
cip
ios
;
Pos
ibi
lid
addeven
deri
nme
diat
amen
tel
aene
rgí
ael
éct
ric
apr
odu
cid
aal
osc
ons
umi
dor
es
concarg
amayo
roigua
la500kW;
Ex
encióndepa
gop orelu
sodelasred
esdetransmis
iónydis
tr
ibuc
iónpa
ral
asPCHsque
en
tra
ronenfunc
i on
amien
toant
esde2 00
3yr educ
cióndealm e
nosel50%dee
steco
sto
pa
ralasqu
ecom enza
ronafu
nciona
rdespué
sdeestafec
ha.
El
etro
bra
s,enaso
ciac
iónco nelB a
ncoN ac
i o
naldeD esa
rro
lloEc o
nóm i
coyS oc
ial(BNDES )
,
impl
antóen2 00
1el"Progr
am adeD esarro
lloyC om e
rci
al
izacióndeE nerg
íadeP eq
u e
ñasC en
tra
les
H
idroe
léc
tr
icas- PCH-COM ",dest
i n
adoai ncen
tivarlap r
odu c
ciónd ee n
ergí
ap o
rm ed
iod ela
pa
rt
icip
acióndelain
ic
iat
ivap r
ivadae nlaim pl
em en
taci
ónyr ev
ita
liz
acióndePCH sc onec
tada
sal
S
IN,enb ú
squedadeso
luc
ionesparaincrementa
rlagenerac
ióndee ne
rgíaelé
ctr
icaenelpaí
s.
P
orm ediod eestaa so
ciac
i ó
n,e l BNDESo frec
íafinanc
iac
iónp aralac onst
rucc
iónd elas
PCHsyE letrobr
asg ara
ntizabalacom pra(ycom e
rcia
lizac
ión)delaenergíadelasplanta
satravésde
con
trat
osd elargoplazo,p a
raasegurarelaccesodeem p
rendedore
salafi n
a n
ciac
ió ndelBNDES .Las
cond
icione
sf inanc
ierasdelp ré
stamod elBNDESs on:nive
ld epar
tic
ipacióndeh astael80%d elos
í
tem sfin
an c
iables(dea cuerdoconl aspol
íti
caso p
erat
ivasenv ig
enci
a);tasadei nte
rés(TJLP)con
sp
readb á
sicod e
l2 ,5%yu ns p
readd erie
sgod eent
re0,5%y2 ,5%p aralaso p
eracione
sdirec
tascon
e
l BNDES( e
stes preadd ebes e
rn egociadoc o
nl osagente
sf i
nanci
eros– bancos–e nelc a
sod e
op
eracione
si n d
irec
tas)
.E lspreadb ás
icop uededisminui
ra l1%s ie su np royec
top a
raz onas
sub
sidiad
asp orlo sprogramasd ed e
s a
rro
lloregion
al.Elp r
éstamop o
seeu np e
río d
od ecaren
ciade
ha
stasei
sm e
sesap a
rt
ird elapuestaenm archadelap l
antayam or
tiz
aciónd eha
stadiezañosap a
rt
ir
de
ltérminodelp e
ríodod ec a
renc
ia.
Di
versosfac
tore
sd i
ficu
lt
aronl aimpleme
nta
cióndeest
ep r
ogr
ama:laobt
enc
ióndelas
li
cenc
iasam b
ient
ale
s;losr
iesg
osregul
ator
ios
;losp
royec
tosi
ncomp
le
tosofu
erade
les
tán
dare
xig
ido
ylosp
recio
sd ecompranoat
rac
tivos
.

26
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

iv
) P
rog
ramadeIncen
t
ivoa
lasFuen
tesA
l
terna
tiva
sdeEne
rgíaE
léc
tr
ica– P
roin
fa
ElProgramad eIncent
ivoal a
sF uente
sA lte
rnat
ivasdeE n
erg
íaE l
éct
rica(Proin
fa)fue
e
stab
lec
idoc onelo b
jet
ivod eaum en
tarlap a
rt
icipac
iónd ela
sERNCe nlap roducc
ióndee ne
rgía
e
léc
tr
ica,pr
ivil
egiand
oal osem prend
ed o
resquen otuv
ieranvín
culossoc
ie
tar
iosco nconce
siona
ria
s
d
eg ene
ración
,transmi
siónod ist
ribu
ciónd eenergí
ae l
éctr
ica
,a d
em ásdeproponers
ea ument
arla
p
art
ic
ipació
nd eagente
se nelsec
toreléct
ric
o.Elg ene
radorhab
il
itadoenelámbit
od elPro
infadebí
a
e
sta
re n
cuadradoenlam oda
lida
dd eProduct
orIndepend
ientedeEnerg
íaEléc
tr
ica(PIE)
.
En
treab
ri
ld e2002yenerod
e2 01
1,cone
lo b
jet
ivoe s
pecí
fic
od eaumenta
rlapa
rt
ici
pación
d
el aene
rgíae
léct
ric
ap ro
ducid
aa part
irdef ue
nte
se ó
li
cas,biomasa y PCH enelSist
em a
I
nte
rco
nec
tadoNac
ional
,elPro
inf
asepr
opusod
esa
rro
lla
rlassigu
ien
teses
tra
teg
ias:
d
ive
rs
if
ica
rlam
atr
ize
ner
gét
icab
ras
il
eñaya
ume
nta
rlag
ara
ntí
ades
umi
nis
troi
nte
rno
;
c
rea
rem
ple
osyc
apa
ci
tarm
anod
eob
ra;
r
edu
cirl
asem
is
ion
esd
ega
sesd
eef
ect
oin
ver
nad
ero(GEE
,po
rsus
igl
aenp
ort
ugu
és)
.
E
lPr o
infafuediv
ididoe ndosetapa
s:lapr
im e
rat uvocom oobje
tiv
ol aimplemen
tac
iónd e
3
.300 MWd ec ap
acid
ad,m ediantelacom p
rad elae n er
gíaa s
eguradaporm ed
iod ec o
ntra
tos
c
eleb
rado
sp orlaempre
saC en
tra
isE lé
tr
ica
sB ra
si
le
ira
sS .A.(Ele
trobra
s),den
trodeunp l
azodevein
te
a
ños,apar
ti
rd elafech
ad eentr
a daenfunc
ionami
entoest
a bl
eci
d aenelcont
rato
.E s
tacapac
idadfue
d
ivi
didaen
tretr
estecno
log
ías:eól
ica,biomasayPCH,h as
tafinesde200 6
.
Enl
ap r
imerae
tapas
ereal
iza
rondosli
ci
tacion
esp úbl
ica
s,l
aprimer
ae noct
ubrede200
4yl a
s
egu
nd aendic
iem b
rede2004
.A lf
ina
li
zarlapr
im e
ralic
it
aciónpúb
lic
as econ
tra
taron2
.527
,46 MW
d
ela
st re
sf u
entes
,rep
art
ido
sd elas
iguien
tem a
nera
:1 .10
0 MWe ó
lic
a,1.100 MWPCHy3 27,
46
MWbiomasa
.
Com olam e
tap rev
ist
ap a
ralafuen
teeól
icaydePCHf u
ea lc
anzadaenlaprime
ralic
ita
ción
,
l
as e
gundalici
tac
ións epropusocubr
ire
lp o
tenc
ia
lres
tan
tec o
nbiom asa
,peroest
on os
ec onc
retó
.De
e
saforma,enl asegu n
dalici
tac
iónsecont
rata
ron1.4
22,92 MWd eeól
ica
,1.101,2
4 MWd ePCHy

lo6 85
,24 MWd ebiom as
a,dem odoquenofuepos
iblealc
anzarlam e
tade1.100 MWd ebiomasa
a
lfina
liz
arlase g
und al
icit
ación
.C omoconse
cuenc
iadeell
o,elpotenc
ialfa
lta
ntede414,7
6 MWf u
e
c
ubier
top o
rlafuenteeólic
ayPCH .

c
) Ch
ile:labúsquedade unabastec
imien
to menosdepend
ien
tede
lex
ter
ior
y másdive
rsi
ficadodesuofe
rtainte
rna
E
ls e
ct o
reléc
tricochi
lenof u
eu nod elosprimerosdel aregiónye ne lm undoenestab
lece
r
cond
icionesdecom petenc
iaenlag ener
aciónyc omerc
ializ
aciónd eenerg
í ael
é c
tr
ica
,m anten
iendolos
se
gm entosdet ran
smisiónyd is
tribuc
iónb a
j ounes qu
em ad ereg u
lacióneco nómi
ca.Elp ro
cesod e
re
formasq ues einic
ióe nloso chen
tareposóe nlai nve
rsió
np rivadae nlosa c
tivo
sd eg en
erac
ión,
t
ransmisión yd is
tr
ibu c
ión, ylleva
rona u naexpansiónr e
levantee nl ac apac
idadl o
ss i
stemas
e
léc
tricos
.S i
nem ba
rgo,elm arcoregula
tor
iod elsec
tore v
idenc
i óim por
tantesdebi
lid
a d
eslasquese
ha
nh echop atent
esc u
a ndodebene nf
renta
rsesitua
cionesc oyu
nturales
,talesc omolaseverasequí
a
qu
ell e
v óalp aí
sar acionamien
tosd esuminist
roeléct
ricoaf inesd elad écadadelosn oven
ta,la
s
imprev
istasrestr
icc
ionese nels umin
ist
rod eg asnatura
la rgen
tinod esdeela ño2 004yl am enor
h
idro
l og
íaq ueafec
tóaC h
ileenañ o
srecien
tes(M i
nist
eriodeE nergí
a,201 2)
.
Po
resasr a
zonesC h
il
es uf
rióunatrans
iciónenlagene
rac
i ó
nh aci
ac en
tra
lesprinc
ipa
lm en
te
o
perad
assobrelab a
sedec a
rbónyd ie
seloil
.É s
taf u
elarespu
est
ad elsec
toralac omple
jasi
tuació
n
e
nergé
ti
caq u
es eprese
ntóenlaú l
timadé c
ada,peronorespo
ndióau naplan
ifi
caciónoe s
tra
tegi
ad e
l
argoplazo
.E nl am i
sm alín
ea,lad ependenc
iatempo
raldelam atr
izad e
terminad
osp aí
sesd e
s
umini
stro
,enp art
icu
laralgasargent
ino,tambiénll
evóaq u
elap lan
if
icac
iónye ld e
sarro
llodela
i
nfr
aest
ruc
turad etr
ansmis
iónd eenerg
íae l
éct
ric
an ocons
ide
rasenl
in e
amient
osd elargoplazoyla
e
xpans
ióndeo t
rasfuen
tesdegenerac
ión

27
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Sell
egaasídespuésde3 0añosdecrecimie
nton oplani
ficadosinor
ien
tacióndela
rgop l
azoa
lae v
identef ra
gil
idadd elsist
em aeléct
rico
.E stepr oce
soe stuvo
,a demás
,a compa
ñadod eu n
cues
tionamien
toc re
cien
ted elac omun
i d
adn ac
ionalsobrelaconfigu
raciónde
ls i
stemaeléc
tr
ico.La
p
r og
res
ivac onf
lic
tiv
idada soc
iadaapro y
ecto
se l
éct
ricostra
joa p
are
jadou naum en
toenlosplazosde
e
jecuciónd elasi nve
rs
i o
n e
sd elsecto
r,prod u
ciénd
os euna t
rasoe nl aent
radae no pe
rac
i ó
nd e
import
antesproyecto
sd elainf
raes
truc
turael
éctr
ica
,c onlosconsec
u en
tesr
iesgosdesd
elap e
rspec
tiv
a
delaseg ur
idaddela b
astec
imiento
.Po rel
los ehaceim pera
tiv
ofijarobje
tivo
sq uerespondanalos
d
i v
erso
sd e
saf
íosd e
lm edianoyl a
rgoplazo
,si ndescu
i da
rlosretosqueplant
eal acon
tingen
cia
,los
quedebene nf
rent
arseopor
t u
nam en
te.
E
lo b
jeti
vod elasp o

tica
sd eERNC ,v adelam anoc onper
fecc
ionarl
ag es
tió
nam bient
aldel
s
ecto
r,m e
jora
rlasd ec
is
ion e
sd eloca
lizac
iónd elosproyecto
s,pro
tegernues
tropat
rimonioam b
ienta
l,
g
enera
rd eba
tesinfo
rm adosyb rind
aru nam ay o
rc e
rtezajur
ídicaalosproceso
sd eaprobac
ión.E n
o
troordendeideas
,p e
rot ambiénconelfind efort
alecerelsi
stemaeléc
tr
ico,enunam ir
adad elar
go
p
lazod e
ls ector
,e sf undament
alr evis
arc on
tin uament
ee ld iseño yf unc
ionamientod el a
i
nst
ituc
iona
lidadv igen
te.L ac om p
lej
idadd eloss is
tem a
se léc
tr
icos
,l an ec
esid
adc reci
ented e
i
ncorpo
rarvariab
lesdec om pe
tenc
ia,tran
sparenci
a,m ayorsegur
idadyc on
fiab
il
idad
,yp araim pu
lsar
e
ldesar
rol
lod eenerg
íaslim p
iasyefic
ientes
,re qu
ierenlarev
isióndelaest
ruct
ura
,f un
cionesyrolde
d
iver
sosorgan
ism o
sr e
levantesde
lse c
tor(Minist
eriodeE nerg
ía
,2 012
).
En2014
,e lobje
tiv
oe rainc
orpo
raralm e
nos1 .0
00 MW ,c onunac a
rte
radive
rsi
fic
adade
p
royec
toseó
lico
s,fot
ovol
taicos
,debiomasaydepequeñ
ascentr
alesh
idroe
léc
tri
cas
,al
c a
nzandohac
ia
f
ina
lesdelañoun1 0%d elacapa
cidadin
sta
lad
a.Además
,h ansidounafuen
tedediv
ersi
fic
aciónd
e
l
osa ct
oresquep art
ic
ipane nel mer
cadoeléc
tri
co:c e
rcad el9 0% del osproye
ctos ERNC
m
ate
ria
li
zadosdesd
e2 007corr
espo
ndenaem pre
sasnotrad
ici
o n
alese
ne ls
ecto
r.
La AgendaE ne
rgé
ticaqu eim pu
lsalaa dmin
istr
aci
ó nd e
la ctua
lg obie
rno(M i
nis
ter
iod e
E
nerg
ía,2014)est
abl
eceq u
elam adurezqueestáalc
anzandoe
ls ect
ord elasERNCe nelpaíspermi
ta
d
arc umpl
im i
entoal oe s
table
cidoe nl aL ey 20
/25.N oo b
stante
,l asb ar
rer
asq ueafec
tanl a
m
ate
ria
liz
acióndenuevosproyec
tosd egene
racións ea
ntérmi
c o
sc onvencion
alesohid
roelé
ctr
icosde
g
ranport
etam bi
énafec
tanalae xpans
ióndela sERNC.L a
saccionesco n
templada
sendichaA genda
r
ela
cionada
sc onlaexpan
sióndelossis
temasd et
ransmis
ión
,c onlam e
j o
rad elacompe
tenci
a,conla
f
lex
ibi
lidaddelao pe
rac
iónd elossis
temaseléct
ric
osyc onlatramit
aciónd epermi
sos
,e n
treotra
s,
s
eránclav
esp ar
aa p
rovecha
rd em aner
as oc
ia
lye conómicamen
t eef
icienteelgranpot
encia
lERNC
c
onq uee
lp aí
sc u
ent
a.
Pors upar
t e
,lag ene
raci
ónd ee n
ergíaor
ientadaala utoco
nsum oescadav ezm ásviab
leen
C
hil
e.C ons
ider
and oa demásq ueu nejet r
ansver
sal d elp rog
ramad eg obiern
oe se nfren
tarla
i
nequidad
,l o
si n
st
r umentosor
ienta
dosald es
arr
ollodelasERNCp a
raa u
tocon
s umoseránu nfocode
a
tenc
ió npref
eren
ted ee s
ta Agenda
.A lm i
sm otiem po
,l a
sERNCr ep
resen
tanu naoportun
idadp ar
a
p
rom o
v e
re laccesoau naenerg
íalim p
iaye fic
ientee nlasz ona
se xt
remasya isl
adas.H as
tah oy
p
ers
ist
enn um e
rosasloca
lidadesenzonasextr
em a
sya is
la d
as,sinconex
iónau naredeléc
tri
ca,yc uyo
s
uminist
roeléct
ricodependecrí
tic
am en
tedeg ene
radoresad ié
sel
,d eb
iendoasumirunaltocost
od ela
e
nerg
ía.E ldesa
rroll
od elosrecu
rsosenergé
ticosprop
iosb asadosenERNCi n
troducci
ónd em ejor
es
t
ecnologí
asreduciendosud e
pendenci
aalc ombus
tibl
edieselenesaszonasex
trem a
sya i
sladas
.
L
asm
eta
send
ife
ren
tesp
rog
ram
as:
Elobj
eti
v oenl a
spol
ít
icasde2014par
al a
sE ne
rgí
asR eno
vab
lesN oC o
nvenc
ion
ale
s
(ERNC )d e
lp a
ísesalcan
zaru
n4 5%d elac a
paci
dadd egen
erac
ióneléc
tr
icaquese
ins
ta
laráenelp a
ísen
trelo
saño
s2 014a2025,c
um p
lien
dodeest
am ane
ralam e
tadeun
20%d einyec
cióndeERNCe nnu
est
rosi
stemael
éct
ricopa
raelaño2025
.
Apar
ti
rd e
la ñ
o2 010
,elsi
stemaelé
ctr
icod eb
ec ump
li
rconunacuo
tadeiny
ecciónd
e
ERNCe nsuss
ist
em a
selé
ctr
ico
s.Est
ap ar
tic
ipac
iónfu
einc
remen
tad
ae ne
laño2013por
laLey20.698
,qu eexi
geq ue
,ene laño2 025,un20%d ei
nyec
cione
sproveng
ande
med
iosERNCp aral
oscon
tra
tosaf
ectosalaley
.

28
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E
nla
sli
ci
tac
ion
esde20
14laComis
iónN
aci
o n
aldeE
nerg
íap
ret
end
eli
ci
tare
lsum
ini
st
ro
d
e1000GWhen2016y2017
;6.000GWhen201
8y5 000GWhen2019
.

2
.Los ma
rcosregu
lato
rios
,incent
ivoseconóm
icossec
tor
iales
yextrasec
tor
iales
a
) U
ruguay
LaL eyd eM arco Regu lato
riod e
lS e
ctorEléc
tri
c o16 832
,d e
la ño1 997,q ued ec
lar
aal a
14
g
e n
erac
iónc om ou naactiv
ida dd elibreinici
ativ
ap orpar
ted ec ua
lquie
rs uj
etop úblic
oop rivado ,
15
m
o d
if
icandol oestab
lecidoenl aL eyN acionaldeElect
ric
idadd e1977(nº1 4
.694) ,e selm a
rcop ara
l
ar egl
am entac
iónd elsectore léct
rico
. Ap art
irdelae nt
radae nvigord elacitad aLeyd eM arco
R
e g
ulato
rio
,s urgelanecesi
dadd ec on
tarc onunm ercadodelae ne
rgíaelé
ctri
ca,asícom oorgani
sm os
d
ea dmin
ist
ra c
ión yc on
tralorp er
tin
e n
tes,a de
cuandoe ls ec
tor ae s
tan uev
ar ea
lidad
.L aL ey
p
roporc
ionae lm arcoge n
eralp arac ub
rirdichan e
cesidadyc reala UREE(U n
idadR egu
lador
ad ela
E
n e
rgíaEléct
rica)
,el MMEE(M e
rcadoM ayo
ris
tad eE ne
r g
íaE lé
ctr
ica
)yl aADME(A dminis
tra
ción
d
elM e
rcadoE léctr
ico)
. Ae ll ol esiguióu n procesod ereglamenta
ciónim plem en
tadoe nv a
rias
e
tapas
:u naprim er
ae nelaño1 9 9
9at ravésdelDecre
to2 2
/999,elquefuerap os
teriormentederogado
en2002,añ oene lcualseap ru ebanpord ecr
etounaserieder eg
lamentosp a
ralac on
formaci
ónd el
m
ercadoys uf u
ncionamientoe nl a
sn uevascondic
iones
:
D
ecr
eto27 6/002
:R eg
lament
oG e
ner
ald
elMarc
oR eg
ula
tor
iode
lSi
stemaE l
éct
ric
o
N
aci
onal(quiene nsutex
tod e
rogaelD
ecr
eto22/
999
,yc ons
usmodif
ica
cione
sd e
l
D
ecr
eto567/009)
.
D
ecr
eto2
77/002
:Reg
lam
ent
odeD
ist
rib
uci
ónd
eEn
erg
íaE
léc
tr
ica
.
D
ecr
eto 278
/002: Reg
lament
o d e T
rasm
is
ión d
e En
erg
ía E
léc
tr
ica(
cons
us
m
odi
fic
aci
one
sd elo
sD e
cre
tos44/
007y76
/006
).
D
ecr
eto360/002
:Reglam
ent
od elMe
rcadoMayo
ris
tadeE n
erg
íaEléc
tr
ica(co
ns us
m
odi
fic
aci
onesporp
art
edelDec
ret
o29
9/0
03 yreg
lamen
tac
ion
esdeld
ecr
eto72
/010)
.
Es
taser
iedeley
es,de
cre
tosyregl
am e
nto
ssonl
osqueprop
orc
iona
nelmarc
oco
rre
spond
ien
te
p
aralai
ncorpo
rac
iónden u
evosagent
esg en
era
dor
esene
lS i
stemaIn
ter
con
ect
adoNac
iona
l,ent
re
e
llo
saque
llo
squeut
il
izancomofuen
tesalasERNC.
Entr
el osaspec
tosm ásrelevan
tessep uedenm enciona
rlosrefe
ridosalac o
nfigu
rac
i óndeu n
me
rcado spotd ee ne
rgíae l
éctr
ica( cons
ti
tuidop o
ra q u
el
lastransf
erenc
iasq uesep rodu
cenc om o
re
sul
tadod el ao p
timizac
iónd el ao peraci
ónd elm erc
ad om ayor
is
tad ee n
ergí
ae léc
tri
ca)
;e l
es
tab
lecimient
od elane ces
idaddec onta
rc onlaauto
rizac
iónd elPoderEjecut
ivoparaeleje
rcic
iod e
cua
lqui
erad elasa c
tiv
i d
a d
esd e
ls ect
or(inclusosep roponenlosdatosyr equi
si
tosac um p
lirp a
ra
so
lic
ita
rlaa ut
oriz
aciónalM IEM ,adem ásdelosplazo
se s
tablec
idosparalaexpedic
ióndelM in
ist
e r
io
alasol
ici
tud);lae num e
racióndel aspa u
tasdef unc
i on
am ien
toyc om e
tidosde ADMEye l DNC
(pa
rt
icula
rm ent
ea que
llosvincu
lad o
sc onlao pe
rac
ióninteg
radaye ldespa
c hoeconómicodelSIN);la
exp
lic
ita
ciónd e
lr ég
im end eprec
i o
sye npart
icula
rl aenum era
cióndea quel
losquee s
táns u
jet
o sa
regu
lac
ión;elestabl
ecimientodel a
sc ompetenc
iasorgánic
asd e
lPo de
rE jecu
tivoenlaformulac
ió ny
con
tro
ld epolí
ticasdee nerg
íaeléct
rica(det
erminandom etasyp r
ior
idade
se ne s
ea sp
ecto
).T ambién
sedefine
nl osr equ
isi
t o
sq ued e b
enc um pl
irseparaq ueu na gen
tep ar
ticip
ed elm erc
a docom o
au
toproduc
torfirm eon ofi
rm e
,ya simismos ed e
fineelt é
rminod e“ c
e n
tra
ld ed e
spacholibre”

14
Lat
rasmis
iónydist
ribuc
iónperm
a n
ecie
ronc omoserv
iciosdecarác
terpúb
lico(d
ea cu
erdoalaleynac
iona
ld e
e
lec
tr
ic
idadNº14.
694)yUTEc onelcomet
idod el
leva
rlasacabo
.
15
Sib
ienestaú
ltimacont
em p
lab
alapo s
ibi
lid
add eotor
garelser
vic
ioe nrég
im e
ndec on
cesi
ónporpar
tedeotra
s
emp
resa
seléc
tr
icas
,m ed
iant
ere
sol
u c
iónexpre
sad e
lPoderEje
cutiv
o,suje
taprev
iamen
tealaopin
ióndeUTE.

29
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

(
cen
tra
lconc
apac
idadin
sta
ladameno
roigua
la5 MW),a
sícom ol
aso
bli
gac
ion
esyc
ara
cte

st
ica
s
d
elde
spac
hodea
quel
losgene
rado
resqu
ead
hier
anae
stamoda
lid
ad.
Comoe
st
rat
egi
ap a
rafomen
tarl
ainc
orp
orac
iónd
ee ne
rgí
asERNCe
nlamatr
izdeg
ener
aci
ón
e
léc
tr
ica
,s ehand es
arr
oll
adou n
as er
iedei n
str
umen
tosdep o

ti
cade
st
ina
dos afac
il
it
arla
i
ncorpo
raci
óngr
adua
ldicha
sfue
ntes
.

D
ecr
eto267
/005(
200
5)
Med
ian
teelDecre
to267/005
,consupos
ter
iorc or
recc
iónyd e
roga
ciónatr
avésde
l3 8
9/005
,
e
lP ode
rEjecut
ivoau
tor
izaa UTElarea
li
zac
iónd econ
tra
tosd ecompr
aven
tadeenerg
íael
éct
ric
aa
16
d
iezaños
,ap r
ecio
spre
fi
jados ,dehas
ta50 MW,ace n
tra
lesdenomásde5 MWi ns
tal
ado
s.Ningún
empr
endimien
toseen
cuent
raactu
almen
tegen
erandoenelmarcodedi
chodecr
eto
.

D
ecr
eto77
/006(B
ioma
sa,Eó
licayPCH
)(20
06)
Enelaño2006,elD ecreto7 7
/006procuróladinamizaciónd elaincorpo
racióndef uen
tesde
gene
raciónap art
irdeERNC .E lm ism oh ab
ili
taa UTEl acelebraci
ónd ec on
tratosespecia
lesde
compraventadee ne
rgíaelé
ctr
i c
ad eh ast
a2 0a ño
s,producidaap ar
tirdelaf uen
teeó l
ica
,b iomasao
pequeñascent
rale
shidráu
licas
.S eestablec
íau ncupom áximoac o n
trata
rd e6 0 MW ,dis
tri
buidosen
20 MWp o
rc adafuen
teprom ovida
,p e
roc onposib
ili
dadd eam pl
iare ncasoq uealgunanoc omple
tase
17
sucupo.S efi
jólacapaci
dadi ns
taladam áx
im adelascentr
alesen1 0 MW ,yl o
sp rec
ios(entantose
man
tuviesene nele n
tornod ev a
l o
resd er e
ferenciayc onven
ie nc
ia)seríanlosr esu
ltan
tesd eu n
pr
ocedimientocom pe
ti
tivo
.C om ore s
ultadodee s
tosllamadosres u
lt
a r
onfinalmentea d
judicado
sp or
UTEu ntotalde12proyecto
s( eó
li cayb iomasa)
,q u
es umaronu napotenc
iainsta
ladad e93.3 MWd e
losc uales6 7
.8 MW c ont
ratadosc onl a em pr
esae léct
rica
. E lr emanentes ed es
tinaba
fundamentalment
eaa u
t o
consum od elasplan
tasyu nam uype qu
eñ aproporc
ións ev o
lca
ríafina
lme n
te
a
lm ercadoSPOT. Al af e
chaene lm arcodee so
sllamadossee ncuentr
ano per
ati
v os83,5 MW.
Una spec
t oim portanteyqu ey af uem enc
ionado,estárelac
ionad oco nelh echoq uelos
p
r e
ciosp re
se n
tad osp orlo so feren
tes,adem á
sd ec om p
eti
rp o
ru nc upoe ns urespec
tivon icho
tecno
lógico,debía nm ant
e nersee nun“ en
tornodev a
lore
sd erefe
renciayc onvenienc
ia”.E sd ec
ir
,si
b
iens eb uscabap rom ove
re ld esa
rrol
lod elasERNC ,e s
tonod eb
íad ars
eac ua
lquie
rc os
t o
.O tr
o
a
s pe
cto as ub
ray ar
,e sq uee nlí n
eac onl ap o
lít
icad ef om e
ntareld es
arrol
lod elas ERNC
concomi
t an
tem entec o neld esarro
llot e
cnológ
icon ac
ional
,i ndust
ria
lyd es erv
iciosn aci
onale
s
asoc
iados,laf órm u
l aq ues eu ti
lizóal osefec
tosd e
lí nd
iced ec om pa
raciónd eo fe
rtasotorgaba
me
joresc ondic
ion esp arac omp e
ti
raa q
uel
laso fe
rta
sq u
ep resen
t ab
anu nm ayo
rp o
rcenta
jed e
par
ti
cipacióndec om ponen
t esd elaindust
rianac
ional
.S ed ebetenerprese
nteq uee s
tosins
trum en
tos
dep ol
ít
i cap uede ns erb en e
ficioso
sp araeld esar
rol
lop rod u
ct
iv olocalp erop u
edenim pl
ica
r
sobr
ecostossilasc apacidadesl ocale
sn opresen
tanlaescalaoe f
ici
e nc
iarequer
i das
.P orotroladoes
import
antea na
lizare lp e so d el asdist
int
asc om po
n en
tesd el osp royec
to s
.P o
re jem p
lol as
cons
ideracione
sd eexterna
lid adesposi
tiva
sa s
ociada
sal ainvers
ióninic
ialenl o
sp royec
t o
sd eERNC
resu
lta
nm uyr e
l evantesp aralae ne
rgíaeól
icalac u
aln otieneu n
ac adenad es umini
strop os
ter
ior
asoc
iada
,p erotienenm enorim p o
rtanc
iap a
raplan
tasqueo per
a nconbiom a
s a
,e nlascuale
slac adena
desuminist
rod u
r antelavidaú ti
ld elproyec
toresul
tadem ayorm agni
tudq uelain v
ers
ióni n
ic
i a
l.
Am ododeejemplosep uedemenc
ion
arq u
el osproyec
tosdebiom a
saadjud
icadosenel
m
arc
od eest
asli
cit
acion
esp re
sent
aronmásdeu n5 0%d esusc ompo
nente
sp ro
veni
entesdel a
i
ndus
tr
ianac
iona
l.Losprec
io
salcanza
dose
nelm a
rcodelospro
cesoscompe
ti
tivosde
scr
ito
sv a
ria
ron
e
nu nran
gom uyam p
lio
,c onval
oresdeb
iomasaconcen
tra
dosene len
tornodelos80U $S/MWh

16
Lospreciosm á
xim osfue
ronfij
adose n52USD /MW hh a
stael31d ed
ici
em b
red e2007y30USD/MWhdesdee
l
1
ºd eenerode20 08hast
alafina
liza
cióndelcont
rato
.
17
Enelre su
lta
ndod e
lD ecre
to,ent
reo t
rasrazone
s,seargumentalaconven
ienci
ap a
raes
taet
apadef
avo
rece
rla
mu
lt
ipl
icidaddeac to
resporrazo
nesd edesa
rro
llosoc
ial
,tecno
lóg
i coyt
err
ito
ria
l.

30
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

(máx
imo89,8 U$S
/MWh )ylo
sd eeó
lic
ae nva
lor
espr
ó x
imosal
os9
0U$S
/MWh
.Enc
uan
toal
os
p
lazo
sdel
oscontra
tose
sto
svar
íanenunran
g od
e1 2a20año
s.
U
ni n
cent
ivoext
rainco
rpor
adoe nl
osllam
ado
s,rad
icóenoto
rgarl
aten
enci
ad elosCer
ti
fic
a d
os
d
eR ed
ucci
ónd eEmisi
ones(enelm a
rcodel MDL)q
uep ud
ier
ano b
ten
ers
e,alo
sd e
sarr
ol
lador
esd elos
p
roy
ecto
s. Alafechasee n
cuent
ranaprobad
os30proyec
tos MDLan ive
lnaci
onaldel o
sc ua
les2 6
p
roy
ecto
scorre
sponde
naERNC(F uen
te:Div
is
iónCambi
oC l
imát
ico– DINAMA).

D
ecr
eto
s40
3/00
9y3
67/0
10(Eó
lic
ayB
iom
asa
)(20
09-2
010
)
M
edianteelD ec
reto 4 03/009elP .E.a u
tor
izaa UTEl ar ea
liz
aciónd epr o
c e
dimien
tos
c
om pet
it
ivosp ar
alac o
ntr
ataciónde3 00 MWe ó
lico
s,yr eg
l amentalaprimeraeta
pa(p o
ru nto
talde
h
asta150 MW )
.P o
rsupar
t esuparteUTEe nfeb
rerode2 010lanzól o
sp l
iegosdelaco nvoc
ato
riade
c
om pradee nerg
íaporuntota
ld ehasta150 MWe ól
icos(K3 9607)
. Al osef
ectosdelaa p
lic
aci
ónd e
l
í
ndiced ec om p
arac
iónd eo f
ertas
,e s
tellamadop usoespecia
lé nfas
ise nlac ons
iderac
ióne nlos
a
spectosvincul
adosalaintegra
ciónd ecom pone
ntenaciona
lyp l
azosd eent
radaens e
r v
icio
.Estose
f
und óenely am enc
ionadointe
résd ela
sa u
t o
rid
adesnacionale
sp araquelaprom oc
iónd elasERNC
v
ini
esea soc
iadoau ndesa
rrol
lotecnológ
ico,indus
tr
ialyd eservic
iosnaciona
les,yaq uelacoyun
tura
en
ergét
icaim pon
íalaneces
i d
add eincorpo
rarpoten
ciaals
istem aac o
rtoplazo
.
E
nl oqueref
ier
eal apart
ici
p a
cióndelaindust
rianacional
,enl amedidaq uesee n
tendióque
l
osm ayo
restamañosdelosp arq
uesye lest
a b
lec
im
ientodem eta
sd em edian
oyl argoplazo,p o
dían
g
ener
arm e
jorescond
icion
esp a
raeld e
sarro
lloconju
ntodepro v
eedoresdeservic
ios
,e quipamien
tosy
t
ecno
logía
slocale
s,seproc
e d
ióae x
i g
irunm ín
im ode20%d ec om ponen
tenaciona
l.A di
cionalmente
,
s
econtemplóunam e
joraenl o
sp r
ecioscom pa
rat
ivosalm omentodea djud
icarla
so fer
tasparatodos
a
quel
losproyec
tosqueinc
lu ye
ranu ncompon e
ntenacion
alm ayoral20% ,com oformad eincen
tivar
u
nam ayo
rp ar
tic
ipac
ióndel aindus
tri
alocalenlasdife
rent
esc om pone
ntesdel o
sp royec
tos(tor
res,
á
lab
es,obr
ac i
vil
,ingen
ier
ía,etc
.)
.R espe
ctodee s
tep un
tocabes eña
larqueenl afa
sed ec on
stru
c c
ión
d
elosproyecto
s,algun
osi nve
rsor
esh anm ani
fes
tados u
sdificu
ltade
sp araalcanz
arl o
sp o
rcen
tajes
c
om p
rometi
d o
s.
Enjuli
od e2 0
10sea
bri
ero
nla
spr
opu
esta
sto
ta
li
zan
dou
nap
ote
nci
ato
ta
lde
a
pro
xim
adam
ente9
50 MW.
So
brefi
nalesde2010sereal
izóunanuevaconvoc
ator
iaexcl
usivament
ep a
rag e
nerado
resde
ene
rgí
aeléc
tr
icaap ar
ti
rdeb i
om a
sa(Decr
eto367/010
).Eldecre
toauto
rizaa UTEl ace
lebra
ciónde
con
tra
tosdecompraven
tadeen e
rgíae
léc
tr
icaconproveedo
resqueproduzcanenerg
íaeléc
tr
icaenel
te
rr
ito
rionac
iona
l,ye s
tab
lecequedich
am oda
lidaddecont
rat
aciónse
ráp a
rac en
tra
lesdegener
aci
ón
dehas
ta20 MWd ecapac
idad(pl
azodecont
rat
aci
ó nmáximode2 0años
).

D
ecr
eto
s15
9/01
1y42
4/01
1(20
11-
2012
)
ElP.E.ene lm arcod e
lD ecre
to1 59
/011yc onelfinim pl
em en
taru n
as egundaetapaque
p
ermitaalc
anz a
rlam etae st
abl
ecidade3 00 MW,a utor
izaa UTEac eleb
rarcontr
atosc onpr
ivado
s
p
or1 50 MWp roven
ientesd eener
gíaeól
ica.Seb u
scabaselecc
ionarproveed
oresdeenerg
í adefuen
te
e
óli
cac onu nplaz
om áx
im odetresañosparains
tala
rsee nterr
ito
rionaciona
l.Loslineamien
tosde
e
sted ec
retos onsimi
l a
resal osd e
lD ecre
to4 03/009
,a unquei nco
rporaajust
ess ur
gidosd ela
e
xper
i en
ciaac umu
ladae ne lprocedimi
entoa n
ter
ior.E np ar
ti
c u
lar
,at rav
ésd eu n
ar esolu
ciónde
l
M
IEM ,serea
lizóunarevis
i óndelam e
todolog
íadee va
luac
ió ndelcom pon
entenac
ional
.
Enelm ar
cod edichodecre
toUTEl anzaelpro
cedim
ientocom p
et
itiv
oN ºK4 1938
,alcua
lse
p
resent
aron1 7em p
resa
sp oru ntot
ald e1097 MW. L ospre
ciosd ela
sm ejo
resofe
rta
se s
tuvi
ero
n
ent
relos63y67 USD /MWh .A m odoil
ust
rat
ivosep ued
eseñ a
larquec omoconse
cuenci
ad elo
s
a
juste
sd e
rivado
sd elaa pl
icac
i óndelap ar
am é
tr
ica
,l o
sprec
iosd elae ne
rgí
ae ó
lic
ac onb a
se65
U$S/MWhs eencuen
tranactua
lm en
teenv a
lore
scerca
nosalos70U $S/MW h.

31
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

D
ecr
eto
s11
3/01
3,133
/013y42
0/0
13(
2013
)
E
lD ecre
to133/013promu ev
el aceleb
rac
iónd econt
rat
ose spe
cia
lesdec ompr
aven
tade
ene
r g
íaeléc
tr
icaent
reUTEyp roveedor
esqueproduzca
nener
gíael
éctr
icadefuen
teso
larfo
tov
olt
aic
a
enelter
ri
tor
ion a
ciona
lparac
entr
alesent
re5 0
0kWy5 0 MW.Sefi
jantr
esfran
jas
:fr
anja1en
tre500
kWy1 MW ;fran
ja2e n
tre1y5 MWyf ran
ja3e n
tre5y50 MW.
S
ee stab
leceunmín
im ode20%d ecompone
ntenac
ion
al
.E lproc
edimien
toescompet
it
ivoen
p
rec
iosparalasfr
anjas1y2.Par
aloscon
tra
tosd
elafran
ja3queh ub
iese
ne n
tradoe
no pe
rac
iónante
s
d
ejunio20 1
4,sefijóunprec
iode91.5 USD/MW h
.P a
raaque
llo
sq ueent
rene nope
rac
iónante
sd e
j
uniode20 15elprec
iof
ij
adoesde86.
6USD /MW h(e
lprec
iodecr
ecelinea
lme n
teenelpe
ríodoj
unio
2
014ajunio2 015
).

b
) B
ras
il
Enlasre
gul
acio
nesyl o
sins
trum
ento
sd epol
ít
icaein
cen
tiv
osqueseimpl
eme
nta
ronatr
avésdelo
s
úl
timos20año
sd e
sta
cantr
esdee
llo
s:elPr
odeemd e1
996
;l ac
rea
ciónd
elaCGEyelpr
ogramapr
e-
eól
ica
;yelPROINFA.
P
rodeem( 1 996-2001)D eb
id o af al
lasregulat
oria
se lg ob
ierno, atravésd e
l MME ,
implementóe n2 003elP rodeemR ev
ita
liza
ciónyC apac
itac
i ón(PRC )
,c onelo b
je
tivode
re
cupera
rl ossistemasi ns
taladosyc a p
aci
taral aspo b
lacione
si nvolu
cradasp a
rao p
erar
,
ma
ntene
ryb r
ind a
ra s
istenci
at écni
ca,entr
eo t
roso b
jet
i vo
s.E lPRCf irmóu nac u
erdocon
la
sem p
resasd elsistemaE l e
trobra
s,c onunai nve
rsióna proximadad e3 5m il
lonesde
re
ales
,p a
rar evi
tal
izarl ossist
em asfotovo
lta
icosyc a pa
ci
tara gent
ese nlascom uni
dades
loc
ales
.Poc odesp u
és,loso b
j e
tivosdelProde
emf ueronincorpo
r ado
salP r
ogram aLuzP a
ra
Todo
se n2 005.U nav ezi n
corporadosalP r
ogram aL uzP araT odos
,l ossist
em as
fo
tovol
taic
osd elPro de
em ,y ar evi
ta
lizado
s,f ue
ront rans
feri
d osal asdist
ribu
idora
sd e
e
lec
tric
idad
,q uep asaronas erlasencargad
asd eaten
deral ascom unid
adesd esuszonasde
con
cesióny,p orlota n
to,lasrespo n
sable
sd e
lm an
tenimientoyo perac
iónd elosm ódu
los
fo
tovol
taico
s.S ed e
stacaq uelad i
str
ibuido
raesq uiend e
cideq uéti
pod efuentedeenerg
ía
e
sl am ása decuadae nc adac om unidad
.S ólolasc om un
idadese nlasq ueelc os
tod e
con
exiónal ar edeléctr
icae sm ásaltoq ueelu sod es i
stem a
sa is
ladose s
tánsiendo
e
lec
tri
ficad
asc one ne
r g
íaf o
to v
olta
ica,m ed
ian
telossis
t emasfotovol
ta
icosdelPr od
eem.
PorD ecretoP res
idencia
l2 .147
,d e
l1 5d em ayod e2 001
,f u
ec readalaC ám a
rad e
Gest
iónd el aC ris
isd eE ne
rgíaE lé
ctrica(GCE )c onelo bjet
ivod ep roponere
im pl
em entarm edida
sd eemergenc
iad er
ivadasdel acrí
ti
casituac
iónh id
rológ
icap ar
a
com pa
tibi
lizarl adem andayl aofer
tad ee nerg
íaeléct
rica
,d eform adee vi
tarc o
rte
s
im pr
evisto
se nelsum in
ist
rod eenerg
íaeléct
rica
.L aCGEs esuprimióel6d ejuniod e
2002 m ediant
ee lD e cr
eto4.261.D uran
tee lf un
cionamien
tod el a CGE,s einten

incent
ivarl aco n
tra
tacióndeem prend
imientosdeg ene
racióndee ne
rgíaeól
ica,através
delac rea
ci ón
,p orm ediodelaR es
olución24,d e
l5d ejuli
od e2 001
,d e
lP rog
ram ade
Em erg
enciad eE nergíaE ó
lica(Proeól
ica)
,c uyoo bje
tivoe r
aim pu
lsaru nm odelo
alt
ernat
ivop a
rae ld esar
rol
loe conómico
,s ocia
lyam bien
talb a
sadoe nd ich
af uent
e
energé
tica
.U nod el osm ot
ivosq uellevóal ac re
aciónd ee s
teP rogramaf uela
com pl
em entar
ie d
add elosvien
tosconelciclod e
lagua.Elprogramasep ropon
íains
tala
r
1.050 MWd ec apac
idadantesdediciembrede2 003yq ueestuv
ieseinte
gradaalSis
tem a
Eléc
tri
coI n
t e
rco ne
ctadoN ac
ional
.
E
le
trobr
as,di
r e
ctamenteop o
rint
erm ed
iodes u
ssubcont
rat
is
tas
,d e
ber
íacont
rata
r,porun
p
lazomínimod equinceaños
,lacom pr
ad eenerg
íaproduc
idapores
tosem p
rendimi
ento
s
d
eg ene
raci
ónd ee ne
rgíae ó
li
ca( ha
sta1.050MW )
.E lval
ord ecompradee s
ae ne
rgí
a
s
erí
ae qu
ivalen
tea lvalo
rd etrans
feren
ciaalastari
fas
,rela
tivoalafuenteeól
ica
,q ue
s
erí
ae s
table
cidod ea cue
rdoc onlareglament
acióndela ANEEL .Esteprogramano
o
btuvoresu
lt
a dos
,p o
sibl
em en
tedebidoalosri
esgosfin
anci
erosyregu
lat
orio
se x
ist
ent
es

32
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

e
na que
lm omen
to,yfuereemp
laz
adop o
relP
rog
ram
adeI
nce
ntiv
oal
asF
uen
tes
A
lt
ern
at
ivasdeEn
ergí
aEl
éct
ric
a,P
roin
fa.
• PROINFA ,Esteprogramar eprese
ntóu nad elasp r
incip
alesi n
ic
i a
tivasp a
rae s
timul
arlas
fuen
tesr enovab
lesdeg ene
ra c
ióneléct
ricayd esempeñóu nim por
tanter o
le nlacre
aciónde
es
tem erc a
doenelB ra
sil
.L aL eyno1 0
. 438
,d e
l2 6deabr
ild e2002,e nelar
t.3o,m od
if
icado
pore
la rt
.9 odelaL eyno1 0
. 762,del1 1den ov
iembrede2 003;ar
t.2 od elaLeyno1 0.8
89,
de
l2 5d ejuni
od e2 00
4;art
.4 od elaL eyn o11.075
,del30d ediciem br
ed e2 0
04;yart
.1 2o
delaL eyn o12.212
,d e
l2 0d eenerode2 01 0
,const
ituy
ó,e nresumen,elm a
rcojur
ídicoque
ins
ti
tuy óalProinf
a.T ambi
é nf u
er eg
lam e
ntadoporlosD ec
r e
tosn o5.025/2004
,5.163/2004
,
6
.210/20 07y6.353
/2008.
Lo
sc o
stosdelProin
fasonp rorr
ateado
sp r
oporcio
n a
lmentealconsumov e
ri
fic
adoe n
tretodo
s
lo
st i
posd ec o n
sumidoresfin
alesa b
astec
idosp orelS is
temaE léct
ricoInte
rconec
tado
Na
ciona
l.Lascu o
tasparas o
lven
tarelprogr
amas ecal
culanyp ub
lic
ane nunaresol
uciónde
la ANEELa lfina
liza
rc adaa ño
.S eestab
lecend eacuerd
oc onelP lanA nu
ald e
lP ro
infa
(PAP)
,elabora
d oporElet
r ob
rasyh omologadoporlaANEEL .L aANEELr ea
liz
aelc á
lcul
o
de
lp or
centa
jed ep ro
rra
teop aradefin
irlasc uo
tasd ee ne
rgí
ae léc
tr
icac onbasee nl a
in
formació
nd ec onsumod elosa g
entespresen
tadap o
rlaC ám a
rad eC omer
cia
lizac
iónd e
Ene
rgí
aE léc
tri
c a(CCEE ); y,e nelc asod elosa utop
roduc
tores
,t ambi
énc ons
iderael
con
sum oreg
ist
rados upe
rioralag ene
rac
iónp rop
ia.LaCCEEr egi
st
ral a
sc uo
tasanual
esy,
de
spués,Ele
trobra
srealizalaes
taci
onal
ización
.

c
) Ch
ile
Enelproces
od ep r
ivat
izaci
óntota
ld e
ls e
cto
rb ajolaL eyG ene
raldeServi
ciosEléct
rico
sd e
1
982yq uesem at
eri
alizóalol a
rgodelassuces
ivasreformasdelsecto
renergé
ticoquesedieronent
re
1
985-1990
,d e
terminóq u
eels ec
torpr
ivadotien
ec on
trolsobrelaste
cnolog
íasaut
ili
zar,tamañodelas
c
ent
ral
es,ubicac
ióng eogr
áficadelosm ed
i o
sd egenerac
ión,fechasdee n
trad
a,etc
.E lE s
tadoeje
rce
u
nafunc
ió nregu
ladorayfiscal
izado
rajuntocondesar
rolla
rplanesindi
cat
ivosdee x
pan s
ióndelsec
tor
e
léc
tr
ico
.C on
tra
riamenteal oqueo c
urr
ee nelsec
torpetro
lerod eChil
e,enelsecto
rel é
ctr
iconoh ay
n
ingun
aem p
resapúbl
icaq ueopereenningunodel o
sse gmento
sd elacadenaproduc
tiva
.
La
sleye
sq uesehanpromulgad
oc one
lo bj
et
ivodire
ctooindi
rec
todefavor
ece
rlasERNC ,
e
no r
d e
ncrono
lógi
co,sonlass
igui
e n
tes
:i)LeyC or
taI(Ley1 9
.940
);i
i)LeyCort
aII(Ley2 0
.01
8);
i
ii
)L eyERNC(L ey20.25
7);i
v)L eydenomin
ad a20/
25(Ley20.6
98)quemodi
ficalaan
ter
ior
;yv )
L
eydeN etBi
ll
ingparaGene
rador
asR es
iden
cia
les(Ley20
.571)
.

i
) LeyCo
rtaI(Ley19
.940
)
Ley promulgadae n2 004
,q uesib ientenía comoo b
jet
ivof undamen
talincent
ivarla
e
xpansi
ónd el atr a
n smis
ión dee le
ctr
ic
idad,incorpo
ról a
sp rimera
sd efin
ici
onesd elas ERNC
b
uscandoofre
ceru ntratoigual
it
ari
oae st
asn uev
astecno
logíasenu nsi
stemaeléc
tr
icoq u
eh as
taese
e
ntonce
se s
tabad ominad aporproyec
toshidroe
léc
tr
icosyp orciclo
sc ombinado
sd egasnatura
l.Se
p
ret
endióabr
irasíelm e
rcadom ayor
ist
aag ene
radore
sp eque
ño s
,m eno
resde9 MW ,g a
rant
izandosu
a
ccesoal a
sredesd ed i
stri
bución
,e s
tab
leci
endoc ond
icio
nesd econexión
,lap os
ibi
lid
add eoptara
v
enderlaenerg
íaar é g
im end eprec
ioestab
il
izadoenu nm ercadom a
rgina
li
staycier
tasexencione
s
d
elpagop o
relusod elsis
tem adetr
ansmis
ióntronca
l.

i
i) Le
yCo
rtaI
I(Le
y20
.018
)
P
romulga
daenm ayod e2005,tien
ep oro b
jetoi ncen
tiva
rl ainve
rsi
ó neng en
erac
ió n
,
def
ini
endou nsis
temad elic
it
acion
esc ompe
tit
ivasq u
ea segu
renu nprec
iod elae ne
rgí
ap arael
gene
rador
,p o
runtiempodete
rminado
.E s
tanormativ
ao bl
igóalasem p
resa
sd edi
str
ibuc
iónelé
ctr
ica
acom pr
arbloqu
esdepotenc
iap a
raasegu
rarelsumini
stroel
éct
ric
oal oscl
ien
tesregu
ladosmedian
te
lal
ici
tacióndegr
ande
sbl o
quesdep o
tenc
iaconlosgene
radore
s,aseg
urándo
lesconel
lolosing
resosa

33
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

l
arg
opl
azopo
rmedi
od ec
o n
tra
tosdesumi
nis
tro
,l oqu
esign
if
icau
nas
egu
rid
add
elf
luj
odec
ajap
ara
l
asemp
res
asg
ene
rado
rasenlap
la n
if
ica
cióndesusin
vers
ion
es.
Laleyest
able
cióquelasdis
tr
ibui
dorasdebe
nd ispo
nerdecon
tra
tosd
es umi
nis
troparasus
c
li
ente
sr eg
uladospara
,al om eno
s,lossig
uien
testre
sa ño
s. Yre
serv
au n5%d elosbloqu
esd e
l
ic
itac
iónp ar
a ERNC ,encondic
ionesdepreci
osimilar
esalasem p
resa
sgene
rado
rasq u
el og
ren
c
ontr
atosconlasd
ist
ribu
ido
ras
.

i
i
i) Le
yERNC(Le
y20
.257
)
E
stab
lecelade
fin
ici
ónactu
aldel
osmedio
sdegener
ació
nre n
ovabl
esnoconv
enci
onale
s,t
alcomo
l
abiomasa(veg
etaloanima
l);PCH(cuya
spot
enci
asm á
ximasseaninf
er
iore
sa2 0
.000kW )
;geot
érmi
ca,
s
ola
r,e
óli
ca,ene
r g
íadelosmare
s.I
ncl
uyetam
biénl
asi
nsta
lac
ione
sd ecogen
era
ció
nefi
cien
te
.
Laleyintroducem odi
ficac
ionesal aL eyG en
era
ld eS e
rvic
iosEléc
tr
icos
,estab
lec
iendou n
t
ípi
cos is
temad ec uo
ta,p o
rc uantoobli
g aal a
sem p
resa
sd eg en
erac
ióneléc
tr
icaq ueinyec
tanen
c
ircu
ito
sc onmásd e200 MWd ec apa
cidadins
tal
ada,aacred
ita
ra n
teladi
recc
ióndep ea
jesde
lC en
tro
deDespachoEconómicodeC arga(CDEC )
,p ar
alosañosdel2010al2014queunm ín
im ode5%d esus
iny
eccione
sd een e
rgíaprovien
e ndef uen
tes ERNC ,yas e
ad i
rect
aoi ndi
rect
amente
.E lp o
rcen
taj
e
aumen
tap au
lat
inam e
ntee n0,5%a nualdesdeela ño2015e nadel
antehas
taalcan
zar1 0%e nelaño
202
4.E ncasodenoc umpl
irc o
nl aobl
igac
ión,seest
ablec
eu nam u
lt
ad e0
,4U n
idadTribu
tar
iaM ensu
al
(UTM )quee qu
ival
eau nos US$2 8d edici
em b
red e2 0
14p orcada MW hded é
fic
itresp
ectodela
ob
lig
ación
.E ncasodeincur
rirnuevamenteenelincumpl
imientodelaobl
iga
ciónden
trodelostre
saños
s
igui
entes
,lam u
ltaser
ád e0,6UTM( unosUS $42
)p o
r MW hded é
fic
it
.
Par
ad arm ayorflex
ibi
lidadalaacredi
tac
ión,see stab
lec
ieronvar
iasclá
usula
sq uetendí
ana
b
aja
re lp orc
entaj
ed eo bl
igac
ión,e n
treo t
ras
,l aa cr
e d
it
aciónp ued
es erreal
izadaa p ar
ti
rd e
i
nyeccion
ese xcedenta
ria
sd e ERNCh ec
hasas is
tem a
se lé
ctr
icosduran
teela ñoanter
ior
;t ambién
p
uedea c
redi
tarselao bl
igacióncontraspa
s o
sd ee xceden
tesd eunaem pre
saao tra
,i n
clusoe n
tre
s
is
tem a
si n
ter
co ne
ctados;puedep o
ste
rgar
sel aobl
igaciónconu ntopedeh a
staun5 0%p oru naño,
p
revi
oa vi
soal aS upe
rin
tendenc
iad eElect
ric
idady Com bus
tib
les(SEC);yl om á
sim por
tante
,la
o
blig
acióncontempladan osea p
li
c aatodoslosre
ti
r osdee nerg
ía
,sinosoloaa que
llo
sc on
trato
ss e
q
ues usc
ribana p art
ird e
l3 1d eA g
ostod e
l2 007 . Yc omol oscont
rato
sa nteel CDECe ran
c
onfide
ncia
lesentrelasp a
rte
sa pa
reci
eronm uchoscontr
atosconfechaante
rio
ral aseña
lada,loq ue

adiócie
rtaopacidadalsi
stemadecontra
tación
.

i
v) Ley20
/25(Le
y20
.698
) Mo
d
if
icac
ióna(Ley20
.257
)
E
lP roy
ectodeL ey
,par
tiócom o20/20,esdec
ir,2 0%deERNCp ara2 0
20.L u
egod evari
as
p
r opue
sta
sp ar
lamenta
ria
se nO c
tubrede20 13sepromulgólamodi
fica
ció
nal aleyparaqueu n20%
delosret
iro
sd ebansergene
radosconm ed
i o
sERNCp araelaño2025
.L aobl
ig a
cióndeg ene
raci
ón
medi
ante ERNCaum ent
ad em aneraesca
lonada,par
tiendocon5%p ar
al osa ño
s2 010a2 014
,
aumentándos
ee nu n0 ,5%a nua
la p ar
ti
rd e
la ño2 015
.P e
rop aralosc on
tra
tosfirmadosc on
pos
teri
orid
adal1 °dejul
iode2013,laobl
igaciónse
rádeu n5%a laño2013
,c oninc
rementosdel1%
ap a
rt
ird e
la ño2014h a
stal
lega
ra l12%e laño2 020
,ei nc
rement
osd e1
,5%ap ar
tirdelaño2 021
has
tallega
ral1 8%ala ño2024
,ys eajus
tóu nincr
ementod e2%ela ño202
5,p a
rallega
ral2 0%e n
e
s eaño.
O
troc amb
ioq uein
troducelaley20/25seref
ierealm ecan
ism od elici
tac
ionesp úb
lic
as,que
e
l Min
iste
riod eE nerg
íad eb
ía a ct
i v
are nc a
soq ue,c ona n
ti
cipación,e s
timeq uee nu na ño
d
ete
rminadolosproyec
tosERNCe ndesar
rol
lon ovayanasercapacesdec um pl
irconelporcen
tajede
i
nyecc
ionese x
igi
dop a
raesea ño
.E s
taslic
it
acione
spúbli
cassonn eu
trase ntecnol
o g
íays eadjud
ican
s
egúnunc ri
ter
iodee va
luac
iónb as
a d
oe s
tr
ictament
ee nprecio
s.C adal
icitaciónserea
liza
ráp a
rad a
r
c
ober
turaaa que
ll
ap a
rtedelao b
ligac
iónq u
en oseacubie
rtaconlain y
ecció ndeenerg
íaprovenien
te
d
eproyect
o sERNCeno per
a c
ión,enc ons
truc
ciónoq ueyae s
téna djud
ic a
d osenotrosbloques
.E n
c
asodeq uelosbloq
uesadjudi
cadosn ocubra
ne nsutota
lidadloindicadoe nlasbase
sd eli
cit
acióno

34
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

b
ienl
alic
it
aciónq
ued
ede
sie
rta
,elc
ump
lim
ien
tod
elao
bli
gac
iónc
ond
ich
obl
oqu
esep
ost
erg
aráp
ara
e
lañosi
guien
te
.

v
) Le
yNe
tBi
l
ling(Le
y20
.571
)
E
staleyseco
nci
biópar
aremun
erarlage
nerac
iónre
sid
enc
ia
l;yc omoenot
rasp
art
esde
l
m
und
o,l
ograrquel
osc
iud
adan
oss ec
onv
ier
tanencon
sumido
resygene
rado
ress
imu
ltán
eam
ente
.
O
rigin
almen
t eelproyec
tod eleys ees
tudióc omoN etM e
ter
ing(m edi
ciónneta
),per
ol aley
e
nC hi
lesepromulgóc omoN etBill
ing(fac
tura
ciónneta)porquesees
tablec
end i
st
inta
star
ifa
sp ar
ala
e
nerg
íaco n
sumidayl ainyec
tada
.L atari
fap a
ralae nerg
íainyec
tada
,d epend
iendoelcaso
,resu
ltadel
o
rdendeu n6 0%d elat a
ri
fad ec ons
um o.L eyq u
ei nt
roducem odi
ficac
ionesalaL ey Gene
ralde
S
erv
icio
sE léc
tr
icosc onelo b
jet
i vod eregu
larelp agod elastar
ifaseléc
tr
icasdelasg en
eradora
s
r
esi
denci
ales
.A uto
rizaal osusu a
rio
sf i
nale
sai nyecta
re ne
rgíaeléc
tri
caal aredd edis
tr
ibucióna
t
ravé
sd esuem pa
lm ed econexión
,sujetoaq uesetrat
ed egenerac
iónERNCyq uelacapac
idadn o
e
xcedalos100kW.

v
i) Loscamb
iosenlacon
tra
tac
iónde2014
Dadol osc o n
tinu
os“ f
racaso
s ”enl ass uces
ivasleyes/
decre
tosr e
g u
lac
ionesei ncen
tivo
s,
r
eci
entem e
nteen2 01 4elMini
ster
iodeE ner
gía
,at ravé
sd elaC omis
iónN ac
ionaldeEnerg
ía(suórga
no
r
egul
ador)a pro
b ólasbasespar
alaslic
ita
cione
sd en uevo
sbl o
quesdes umi
nis
troeléc
tr
icode1 5a
ñosd e
d
urac
ión,procesoq uerea
liz
ajuntoconlasem p
r e
sasdist
ribu
i do
ras
.U nadesusprinc
ipal
esn o
vedad
eses
q
uepermiti
ráalasERNC ,yp r
incipa
lm en
tealasf uen
teseól
icasys o
lar
es,com p
eti
rdeigualaigu
alcon
e
lres
tod elasenergías
.M edi
antees
tai n
ic
iat
iva,laCNEl ici
tóelsumi n
is
trodelaño2 01
6(1.000GW h)
,
2
017(1.000GW h),2 01
8( 6
.000GW h
)y2 019( 5
.0 0
0GW h)
.L asnuevascond
icione
s,seña
lalaen
tidad
,
f
ueronpe n
sadasp ar
aa br
irelm e
rcado,inco
rporaratodaslastecno
logía
s,habi
li
targrande
syp equeño
s
p
royec
tosd egenerac
i ón
,darcer
tezasyp e
rmit
irq uela
sc ond
icione
sd edemandaseplan
teendem odota
l
q
uefac
ili
teu naofer
tad iv
ers
if
icada
,c ompet
it
ivays egura
.
Losbloquesd e2 0
16 y2 017s edivid
iráne nc om po
n e
ntesh or
ario
sp araf omen
tarla
competenc
iad elasERNC—d ebid
oaq uees
tasfuent
ess o
ni n
termi
tente
se nsug ene
rac
ió n— conlas
fuen
tesc onvenc
ional
ese nlaslici
tacione
s.A demás,enl asb ase
ss ei nco
rporau nacláusu
lad e
ap
lazamientop a
ral o
so fe
rtan
tes(ge n
erador
es)c u
yosp royec
toss eveand em o
radosp orrazone
s
imposibl
esdep reve
r,aunquedeberánpagaru n
am ult
a.E s
totienecom oo b
je
tivoincor
p o
rarnuevos
ac
toresyf oment
areldesa
rro
llodepro ye
ctosdeem p
resasqueyae s
tánene lpaí
s,bajandolosr
iesg
os
a
sociadosac ond
icion
esexte
rnasq u
eh oysetraducenenb ar
rera
sp ar
ap re
senta
ro f
ert
as.L o
sbloques

sgr ande
sestánenfoc
adosenatraerenerg
íasm ásconvenc
iona
les.

3
.Resu
ltados
:prob
lemasylog
rosencadapa
ís
L
osp
rob
lem
asyl
ogr
osa
lcan
zad
ose
nlo
str
esp
aís
ess
esi
nte
ti
zane
n:

a
) B
ras
il
ElprogramaP rod
emp re
sentócom oprin
cipalproblemalae xc
esivacentra
li
zación(desde
B
ras
il
ia)loq u
et am b
iénprodujoladispe
rs
iónd e mile
sd esi
stemasene
rgét
icossineldebid
oc ont
rol
p
atr
imo n
ia
l.E lProgramanoc ont
em p
labau nadefi
niciónsobreelm an
tenimien
tod eloss i
stemas
i
nsta
ladosy,c om oresu
ltado
,g ranp a
rted eel
los( comom ín
im o
,el3 6% )see ncont
róf uer
ad e
f
uncionamien
to.T ambiéne nf
rentódiver
sosp r
oblemasd uran
tes uim p
leme n
taci
ón yp u e
stae n
m
archa
.U naaudi
t o
ríare
al
iza d
ae n2002consta
tófa
llase nsuconcepc
iónyejecución
:fal
tad econt
rol
p
atr
imo n
ia
l,b a
jainteg
raciónc onotro
sp rog
ramasp úbl
icos
,p ococompromisod elascom un
idades
b
enef
iciada
sye sca
sap a
rt
icipac
iónd elatec
nolog
íaei ndu
str
ianacio
nal
.
C
om olog
rosd
eestep
rogr
ama
:seins
tal
aro
n8 95
6equi
pos(
par
ael
ect
ric
ida
dre
sid
enc
ia
l,
b
omb
eodea
g u
ayalum
bra
dopúb
li
co)p
orunt
ota
lde511
2kW p
.

35
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Porsup a
rtee
lp ro
gram am ásambic
ioso
,elPRO INFA,enf
rent
óe nsup
rime
raetap
av a
rio
s
p
robl
em as,c o
nd ive
rsasr e
s c
is
i o
nesc ont
rac
tual
es,pr
incipa
lmen
tee nelsec
tord ebiomasa
,
ex
cluyéndos
es e
isemprend
imientos
.O t
roprob
lemas er
egis
tróconlosat
raso
senlacon
st
rucc
iónde
l
ospar qu
eseól
icos
.Ensínte
sissusdi
ficu
lt
adessecen
tra
ronen:
L
ae xige
nciadeq u
el os empr
ended
oresfue
ranProd
uct
oresI
nde
pen
die
nte
s(P
IE)
r
est
rin
giólapa
rt
ic
ipa
ció
nd ela
sconc
esion
ari
asene
lpr
ograma
;
L
ade
termina
ciónde
línd
icedena
cion
al
izac
iónde
l6 0%gen
eróa
tra
sosenl
aej
ecu
ció
nde
l
osempr
e n
dimien
tosyaumen
tólo
scost
osdein
sta
lac
ión
;
L
are
gladeque
losemp
ren
dimi
ent
osconl
ice
nci
aam b
ien
ta
lm á
san
tig
uate
ndr
íanp
rio
rid
ade
n
l
ahab
il
it
aci
óngene
rómuchae
spe
cul
aci
óndura
nte
lospr
imer
osañ
osdelp
rog
rama
.
Com oconsecuenc
iad ees
taúltimadif
icul
t a
d,al gu
n o
sa gen
tes
,q ueobtuv
ieronlahabi
li
tación
s
ines
tare nc o
ndicione
sr e
alesdelleva
rac aboelem p
rendimien
toysinp oderofr
e c
ergaran
tíaspara
o
bte
nerfinanci
ación,gener
arongananciasapar
ti
rd el aventadeproyec
tos
.L abiom as
an oal
canzólos
1
.100 MWp revis
tosd eb
idoaq u
ee nlaé po
cae nq uesedesar
rol
labalaprimeraetapadelPrograma
,
l
osd u
eñ o
sd eingenioseranatra
ído
sp orelprec
i ointe
rnacion
aldelm erc
a d
oa zucar
eroyp re
fir
ier
on
c
ont
inuarinvir
tie
n doenu nsecto
rq ueyac ono
cíanyd ominab
antecnológ
icamente
,e nvezd eapl
icar
s
usrecurs
osoa sumircom p
r om
isosco nelPro
infa.As uvez,elsec
torsuc ro
-alco
h o
leroconsi
deraba
q
ueelm ontoquer e
cibi
ríaporlaene
r g
íag en
eradaatravésdebiomasaerarel
ativ
am ent
eb a
jo.
Apesa
rd ees
tasdif
icul
tades
,p ued
ea fi
rmarsequeelProin
faim pu
lsóelm er
cadod efuen
tes
ren
ovablesenelBra
si
lyf avo
reci
óa lmodelodec o
ntra
tac
iónatrav
ésdes ub
ast
asdee n
erg
ía.A d
em á
sd e
d
iver
sif
icarlamatr
izenergé
ti
can a
ciona
l,seestimaqueelProin
fafom en
tólacre
acióndec a
si150m i
l
emple
osd i
rec
toseindi
recto
se ntodoelpaí
s,m edian
telaindu
st
ria
liza
cióneinco
rporac
ióntecno
lógi
ca
req
uer
i dapa
raesasfuen
tesdeenerg
ía.Asimismo,sees
timaqueelprogramaperm
iti
óreduci
rlaemisi
ón
degasesdeefec
toinvernad
eroena pro
ximadam en
te2,5m i
llon
esd etone
lada
sd eCO 2e q
/año
.E nsu
p
rimeraetap
asea p
robaro
nyc ont
rata
ron63p royec
tosPCHp or1191 MW ;27pro
yecto
sd ebiomas
ap o
r
685 MW;y5 4proyec
toseól
icospor1423 MW ,entot
al144proye
ctospor3300 MW.
En2014s
econt
rat
aronyes
tánenej
ecuc
ión
:60pr
oye
cto
sPCHpo
r1159 MW;19p
roye
cto
s
d
ebi
oma
sapor533 MW
;y5 2pr
oyec
toseó
li
cospor12
82 MW,e
nto
ta
l13
1pr
oyec
tospo
r2975 MW.

b
) Ch
ile
L
asllamadasLeyesC o
rtasIyII,nofueronincen
tiv
osufi
cien
tealap ene
tra
cióndelasERNC .
P
orunladoelincent
ivod el
ibera
re lpeaj
ed et
ran smi
siónalosproyec
tosm eno
resd e9 MWyp ea
je
r
educ
idosieranm enoresde2 0 MWl imi
taronela p
rovecham
ientodecier
taseconomíasdeesca
la;o
d
eam or
tigu
arlosc o
stosfinan
cie
r o
sd eesto
sp equeñosproye
ctos
.Poro t
rap a
rte
,d adoelsi
stemade
r
emunerac
iones
,laa ut
oridadregulad
oran od ef
i n
ióenf o
rmao por
tunayt r
anspa
rentec u
alser
íael
p
agop o
rp oten
ciafirmeac en
tral
es ERNCq uee n
treganpoten
ciav a
riab
le
,c onl oquec ua
lqui
er
i
nic
ia
tivadeinver
siónene s
es e
ctorsevi
oo b
stru
idaaln opode
rproyec
tarsusing
resos.
Ad
iciona
lm e
nte
,enelc asodelaL eyCort
aII,q u
epretend
íainc
e n
tiva
rlainve
rsi
óne nERNC
po
re lf a
lt
anteeng ener
aciónqu eo ca
sionóelrec o
rteenela bas
tec
imi e
ntodeg asargen
tin
o,no
p
rodujoning
úne fe
ctocie
rto
,d adoq uelasdec
ision
e sdeinver
siónsetom aba
nsegúnlosprec
iosde
me
rcado
.A s
íe lreempl
azod el GNa rge
ntinosed iop o
rc a
rbón, GNLim por
tado
,ys obr
et odop
or
d
iese
lp a
ralosperíodo
sm áscrític
osq uefuer
onm uyprol
ongados.Portanto
,ladepende
nciadela
s
impor
tac
ionesdeenerg
íaprimar
i aaumentóenformas u
stan
tiv
a.
O
troconju
ntodeproblemassep resen
tóc o
nlaL ey20257.Poru napar
teloscont
rat
osd e
s
uminis
trodebloqu
esdee n
erg
íaal argopl
azoc ond
ist
ribuido
rasoclien
tesl
ibre
sap re
cio
sp ac
tados
,
t
ien
enl aven
ta
j adeobt
enerunflu
jod eing
resoscons
tanteyc onoci
do;p e
roalguna
sERNCa por
tan
p
ote
nciavar
iab
leal o
ssis
temasyl o
sc on
tra
toslasob
liganas umin
is
trarbloqu
esfi
josdeene
rgía
,c on
l
oq uear
rie
sgantene
rquecom p
rarlosdéf
ici
tene lmer
c adospo
th ac
iendoinc
ier
toelfl
ujodecaja
,lo

36
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

q
ued i
fic
ult
ae no
rm ement
ee lfinanc
iamien
tod e
lp ro
y e
cto
. Po
ro t
rap ar
te
,v en
derene
r g
íaenel
m
ercadospotalco
stom ar
ginalde
lsis
tema,hac
eq uee
lflujodec
ajaseai
ncie
rtopo
rlot
antot
ien
enu n
r
ies
g omayoryla
sinsti
tuc
i on
esfin
ancie
rasnoest
ándispue
sta
sac o
rre
restosr
iesgo
sobienimpon
en
t
asasdein
teré
squen ohacenvia
ble
sestospr
oyect
os.
Asimi
sm o
,lasc uot
asd e
l5%c rec
iendoh asta1 0%p ara2 024
,e sm uchom enorquel o
es
timadocom otécnicayeco n
ómicamen
tefact
ibl
e.L aleyn odis
tingueen
trelasdi
st
int
astecno
logía
s.
Cadatecno
logíat i
ener equer
imien
tosdife
rente
sp araim puls
ars ud esa
rro
llo,quee ne s
tec a
so
favo
rec
ióp rior
itar
iam e
ntealapequeñ
ahidráu
lica
.Estoesco n
tra
rioalobj
et
i v
od ediv
ers
if
icaci
ón.Al
en
trega
rleelc o
ntroldelag ene
rac
iónconrenovablesalasg ene
radorasconvenc
iona
lessonell
aslas
quedec
idensig ener
anco nERNC ,s
icom p
rane n
ergíaERNCao trosgene
radoresosipaganlam u
lt
a
po
rn oinyec
tarelp o
rcent
ajede ERNCe s
tipu
ladoporley.
L
aley20/2
0,quefi
nalmen
tef
u ep
rom
ulg
adoc
om oL
ey2
0/25yla
súl
timasl
ic
it
acion
esm a
rca
n
u
npu
ntodein
fle
xióne
ne lde
sar
rol
lodela
sERNCenCh
il
eydem
ost
rar
onqueso
nc ompe
ti
tiv
as.
Ac
t u
alment
e,ajuniod e2015,elesce
nar
ioesm uydi
feren
te
.E lreg
lam en
tod eli
ci
taci
o n
es
s
eñal
aq uee ldiseñoyc om po
sic
iónd elosbloqu
esd eene
rgí
aal ici
tarel
im in
ól ae x
igenc
iad e
s
uminis
troduran
telas24h o
rasqueimp o
níamayo
rries
gocomerc
ia
lal a
sc en
tra
leseól
icasysol
ares
,y
a
pare
cíac omou n
ab ar
rer
aa rb
it
rar
iae ncon
tradeesasERNC;adem á
sd eo to
rgarplazo
sa d
ecuados
p
araelingresoden uevo
so fe
rent
es,condu
joau né x
itos
inpreceden
tesenl aadjud
icac
iónd elos
b
loque
sd eenerg
íainc
luido
se nes
teproceso
.
Másdel90%d elaenergí
aa d
jud
icada
,nuevoscompet
idore
sq ueingr
esanalmercadoel
éctr
icoy
unprec
iom ed
i ode107US $/MW h
,sonlosres
ult
adosgener
ale
sm ásr e
levant
es.Un2 5%d elaenerg
ía
ad
judi
cadafueag ene
r a
doresERNC ,yc ondive
rsi
fic
adastecn
olog
ías
,y aq uesea d
jud
icaroncent
ral
es
PCH,e ó
lica
s,s o
lare
sf otovol
taic
as yterm o
sola
res
.E lp rec
io m ediop onde
radod el a
so fer
tas
conv
encio
nalesfuede1 10,15 US$/MW h
,e ntan
toq ueelprec
iom e d
iod elasERNCf u ede1 01
,96
US$
/MW h
.L ao f
ert
am ásb a
jad elalic
ita
ciónfued eu ngenera
do rsola
r FVa7 9,9 US$/MW h
,
pr
áct
icament
e3 0US $m ásb a
jaquelao
fer
tam ásal
ta
,b a
sadaengeneraci
ónc onve
ncion
al
.
LasERNCn osol
am en
tep a
rt
ici
paronenlo
sbloqueshor
ario
s,s
inoquemásdeunterc
iodeell
as
fu
ea d
judi
cadoenlosb
loquesdi
s eña
dosparal
asfuen
tesconvenc
iona
les
,demos
tra
ndolacom pe
ti
tiv
idad
yfle
xibi
lid
add elasfuen
tesre n
ovable
sn oc o
nvenc
ionale
s.Ela hor
roes
timadoq u
er e
sult
ad ela
pa
rt
ic
ipacióndela
sERNC ,s eest
im aent
re18y2 4mil
lonesde US$/
an~o
,esd e
ciren
tre270y3 6
0
m
il
lonesdeUS$alolar
god etodoelcon
tra
to,l
oc u
alvaendirec
tobene
fic
iodel
osconsumi
d o
res
.
Si
nem ba
rgolain
ser
cióndelasERNCe nf
ren
tar
ágran
desde
saf
íosalse
ctore
léc
tr
icoch
il
eno.
P
rob
abl
em en
te
,elm á
simpor
tant
ec o
rre
spondaalain
terco
nex
iónyope
raci
ó ncoo
rdi
nadadel
an u
eva
c
apa
cid
adERNCc o
nlascen
tra
lesconve
nci
onal
es.

c
) U
ruguay
Lassuces
ivasr egu
lacione
sq uetra
tarond ei n
ce n
tiva
ru nam ayorp e
netrac
iónd elasERNC ,
pr
etendie
r o
nq uelosim por
tante
se s
f ue
r z
osd eesasp ol
ít
icasestuv
iesenacom pañadosd eund e
sarro
llo
tecno
ló g
icon a
cional
,in du
str
ia
lyd eservic
iosnacion a
lesasoci
ados.Estoap ar
tirdelainclus
iónenl o
s
l
lam adoslic
ita
tor
iosd eincent
ivose nprecioparaa que
llosproyec
tosc onm ayorcom ponent
en ac
ional
,
aloq ueluegosea g
reg ólaobl
igatori
e daddeincor pora
ru np o
rcen
tajem ín
im od edichac omponente
.
Losresul
tadosnoe s
tuvieronalaal
t uradelase xpe
cta t
ivas
.Q uizá
slosc a
sosm ásn ot
oriosenc u
antoal
desa
rro
llod es umini
stroslocale
se na lgúneslabóne nlac aden
ad evalord elas ERNCs o
nl os
re
lacionadosconl apro duc
cióndec alderasparal asplan
tasd ebiomasap arag e
nerac
i óndee ne
rgía
e
léctr
ica:difi
cult
adesp o
rp a
rted elai ndust
rialoc a
ld ec ald
erer
íae np oderd a
rs at
isfa
cciónal os
requer
imientosdet odosl o
sp roy
e c
tosd eg ranescalayt am b
iénd ealgun o
si nconvenien
tesques e
pr
esentaronc onlat ecnolog
íau t
il
i zada
.T ambiénh ub oproblemase nelc a
s odel aem p
resad e
produc
ciónd es egmentosd etorr
e sd eh ormigónq u
ep e
rm an
eceráe nelU ru gu
ays óloh as
taq ue
te
rm inend eproduc
irla s72torr
esp aralosp ar
que se ó
licosPera
ltayC erroG rande
.S ep odr
íah ac
er
re
f e
renciatam b
iénau ni n
ten
tod eim po
rtarlos" tubospelado
s"d ea ce
rop araincorpora
rlee nel

37
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

U
rugua
y,l
asesc
ale
ras,pl
ata
form
as,elev
ador ya
lgúncom
pon
ent
emeno
rpe
roh
ast
aelm
ome
ntono
h
abí
anlog
rad
ohom olog
arl
acomon a
ciona
l.
Ent
érminosgen
era
lespuedeaf
irma
rsequeelob
je
tivofi
jadoenl
apol
ít
icaene
rgét
icavig
ent
e,
e
nr e
lac
iónalain
c o
rpor
aci
ónd efuen
tesr
enova
blesnoconv
e n
cion
ale
spa
ral
agener
acióne
léct
ric
a,se
e
stácumpl
iendoenformasa
ti
sfac
tor
ia.
Porm ed
iodelosd
ist
int
osin
st
rumen
tosy m
ecani
sm o
shabi
li
tadospa
ratalf
in,seh
anlog
rad
o
i
nco
rpora
rh a
stalaf
echacas
i900 MW,d
eloscua
lesseencu
ent
ranenoper
aciónuntot
alde0
.5 MW
d
efuen
tesol
arf o
tovo
lt
aic
a,397 MWdef
uenteb
iomas
ay4 79 MWd ef
uent
ee ó
lica
.
Enu npl
azon om ayo
ra l2017seprevélainco
rporac
iónde4 3
.7 MWa d
ic
ionale
sd efuen
te
b
iomasa
,m á
sd e800 MWd ef ue
nteeól
icay2 30.7 MWd ef uen
tesol
ar.Dec onc
reta
rsetodo
sl os
p
roye
ctosenc u
rso
,lap o
tenc
iat o
ta
linst
aladaen ERNCp odr
íaascend
erav a
loresmayore
sal o
s2 000
MW.Sibienesprob
ablequenos econc
rete
ne l10
0% d el o
sproyec
tosprev
is
tos,segu
ramentea
l2 017
l
ac a
p a
cidadins
tal
adas upe
rarálos1500 MWi ns
ta
lados(sobr
eu napoten
ciatot
alaproximadadel
S
is
temad e4500MW ).
Po
ro t
rap ar
te
,l osp r
eciosalcanzadosenl osdist
i n
tospr o
cedimien
tosc ompet
itivosasíc omo
enlasn ego
ciacion
esdirectasde UTEyl ac om pradee quiposp o
rp a
rtedee s
tam ism aem pres
a,e n

rmin o
sg e n
erale
sr esu
ltaronm uyc onvenien
tes.S ibiene sc ie
rtoq uee s
tosp rec
i ossev ieron
inf
luenci
adosp orlacoyunturafavorabledeb a
jast a
sasdei n
terésyprecio
si n
ternac
ionales-afec
ta do
s
pa
rti
cularmentep o
rlac r
isise u
r opea
-n oe sm en o
sc i
ertoq ueseh ab
íang enera
d olasc ond
iciones
prop
ic
i a
sp a
ras aca
rprovec hoded ichasit
uaciónD eb
eten e
rsee ncuent
aq uelap o

ticad efom en
t oa
lai n
c o
rporac
i ónd e ERNC c ontem p
labae nu nae tapai n
icia
l,e nc asod es ern ec
esar
io,l a
implementac
ió ndealgúnt ipod es ub
sidios
,p e
r ol o
sp rec
iosd ebí
anm antener
see nu n“ ent
orn ode
va
loresdereferenc
iayc onv en
iencia”
.C ontalfin
,e nc adains
tancia
,setom aronenc onside
raciónlos
va
loresd ereferen
ciadec os
tosd el asdist
intast ecno
logía
sa síc omol a
sp royeccionesd ec os
tos
ma
rginal
esd em edi
anoyl argoplaz odelag ene
racióne léct
rica
.E nelcasod elageneracióneól
ica,la
tendenc
iae nl osprec
ioso bte
nid o
se nl oss ucesi
vosllam adosfuec l
aram e
nted escendent
e,p a
ra
te
rm i
n a
re s
tabi
lizándo
see nv alo
resd elentornod elos65U $S/MW hal afechad ea d
j u
dicac
ión,l o
s
queresu
ltanc ompet
it
ivosf ren
teao trasal
ternat
iva s
.T am b
iénal afechad eadjud
ic a
ciónl o
sp recio
s
ob
tenidosestuvie
rone nelen tornod el os9 5 USD /MWhp aral abiomasayp a
ral ae nerg
ías ola
r
fo
tovolta
icasee s
tab
lecióu nprec
i ode9 1
.5USD /MW h
.

4
.A mododeconc
lus
ión
Alaluzdelpr o
cesoq u
etuvoluga
re nEur
opaconl aapl
icac
iónd el
osdif
eren
tesmeca
nismo
sd e
p
rom o
ción
,d eloses
tudio
srea
liz
adosentr
espaí
sesde Amér
icad e
lSur
,esp o
sib
leex
tra
eral
gunas
con
clus
ionesenr e
lac
iónadet
ermina
dosac
ier
tosydi
ficu
lt
adesdelaspol
ít
ica
sim p
lem
entad
aspar
ala
pe
net
ració
nd elasrenov
abl
esengene
rald
elasERNCe npar
tic
ular
.

Po

ticasdeEs
tadoye
lro
ldelasemp
resaspúb
licase
léc
tr
icas
Resu
ltócla
ro,tan
gibl
eyd et
erminan
teelroldel aempres
ap úb
licaodi
rect
am e
ntede
lEst
ado
enalgunospaí
sesd ela OCDE .Mient
rasquee nN orueg
as eobserv
óu np ap
elm uyact
ivodela
empr
e s
ap úb
licaparalapromoci
ónd elahid
roys o
larPV;A leman
iayE spañ
as eobse
rvómásuna
po

ti
c adi
rig
idayc oo
rdin
adap o
rl o
sm in
ist
erio
sos ec
ret
ari
asd eEstad
od eEnerg
ía
,junt
oaotras
in
stanc
iasymi n
is
ter
i o
sdee so
spaís
es.
Enlosc aso
sd eAméri
cad e
lS u
r,tan
toenelU rugu
a ycom o
,enm eno
rm edida
,enelBras
il
,
l
ap o

tic
ap ar
al apromoc
ióndelasERNCf uero
np ol
ít
icasdeE s
tado.Así
,enelB r
asi
l,pormásde20
a
ñosydifere
ntesadmini
st
rac
ionesseres
alt
aelpapeltr
anscendent
aldelMini
ste
riodeM ina
syE n
ergía
j
untoalaem pr
esap úb
li
caEl
etr
obrasenloquerespe
ctaalap olí
ti
caeléc
tr
ica
,p e
rotam b
iénde
lB anc
o
N
aci
o n
aldeD esarr
oll
o(BNDES )enlasp o

ti
casdef inanc
iamientodelosdi
fer
e n
tesprog
ramas
.E n
e
lU rugu
a yeltrabajocon
jun
toan i
velins
ti
tucio
nale n
treelg ener
adordep o
lít
icas
,laD i
recc
ión

38
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

N
acion
aldeE n
erg
íayl aem p
resaelé
ctr
icapúb
li
ca—UTE— p ar
aart
icu
larlosob
jet
ivosyes
tra
teg
ias
f
ued ecapi
ta
lim por
tanc
iap ar
ae lavancede
lproceso
.Laex
is
tenc
iadeu nm arc
od epromoc
ióny
p
rot
ecció
nd ei n
vers
io n
es, yd einclu
siónm ec
ani
smosdeinc
ent
ivosfis
cale
s,f u
ec l
aveenl a
v
iab
il
izac
ióndem uchosdelosproyec
tos
.
Mient
rasqueenCh i
le,dadalaausenc
iadeu naem pr
esap úb
li
caeléc
tri
ca,l
osm ecani
sm o
sde
con
tra
taciónporunlado,asícomol aimplemen
tac
ión/f
isca
li
zacióndelosprograma
se ncie
rtaforma
f
ueronu nfrenoalap e
netr
acióndel a
sERNC .E s
tasi
tuac
iónlograreve
rt
irseenlaúlt
imalici
tac
ión
,
d
ondes ea p
rovec
hóelc on
textoin
ternac
iona
lfavor
ableyu n
as e
riedecam b
ios(enpar
ticu
lareldela
s
f
ranj
ash ora
ria
sp a
ralalasdi
feren
testecno
logí
as)e
lp r
oce
solic
it
ator
io.

Feed
-inTa
ri
ff,l
ici
tac
ionespo
rprec
iosycon
tra
tac
ión
EnE stados Unidosd e
sde1 978(Publ
icU t
ili
tyR e
gula
toryPolic
iesA c
tc onoci
dac om oley
PURPA)en1978 ,y m asreci
entemen
tee nE urop a(A l
em ania
,E spañ
ayD inam a
rca)im p
lementaro
n
e
lins
trum entoFeed-In-Ta
rif
f(F IT)pa
r aimpuls
are ld e
s ar
rol
lod ela
sERNC .L ossis
temasd eFITd e
A
lemani
ayE spañah anp a
sadoas e
rlosm odel
osm ásreconoci
d o
sd e
lFITan iv
elm undia
l.Elprimero
es
tab
leced i
st
intastar
ifasp a
ralaenerg
íaeléct
ricain y
ectadaporlascent
ral
es,enrazónd e
ltam añode
lamisma,u b
icac
i ónyt ipodetecno
log
íauti
lizada,lasqu esonasegurad
asporu nla
rg opl
azoc onuna
d
isminu
ció np r
o gr
esivad el astar
ifa
sf i
jadasp o
rl aa u
tor
idad. E lFIT Es pa
ñols ed i
ferenc
ia
p
rinc
ipa
lm entedelal emán,debidoaq uelastar
ifase speci
alesparala
sERNCs ebasanenl osCM g
p
romediod e
la ñoa n
terio
r,porloquelastar
ifa
sERNCv a ncam b
iandoañoaa ño
.
Enam bo
sp aíse
se l FITcom oi ns
trumenton o
rm a
tivodeincen
tiv
oal as ERNC m os
tró
a
lgun
asv ent
ajas
:d adoq ueseapl
icantari
fasdi
ferenc
iadasparacadate
cno
logía
,perm
iti
ód esa
rro
lla
r
i
nteg
ralmentetodaslastecn
olog
íasyn osolola
sq ueseencuen
tranenunas
itu
aciónmáscom p
et
itiv
as
r
espec
tod elasenergí
asc on
venci
onale
s.O t
raventa
jadelFIT,esquenoimpusonin
gunabarr
eraalos
a
cto
resd elm e
rcado,losc ua
less onlibre
sd eg ener
are lec
tr
ic
idad con ERNCs il oe s
timan
c
onven
iente;yf inalmenteest
em e
canismor edu
cel asasimet
ría
sd etamañoyev en
tualposic
ión
d
ominant
ed elasem pres
asenelm er
cado.
L
asdesv
ent
aja
sfueronquee
lE n
ter
egu
lado
rd e
bei
nte
rve
nire
lm er
cadodelage
nera
ció
nalt
ene
r
q
uefij
artar
if
asespec
íf
icaspar
ac a
da ERNC;yq ueaumen
tóla
stari
fasel
éct
ric
asm ed
iasde
lsec
tor
r
esi
denc
ia
l(sob
rees
toúlt
im oha
ym uch
acon
tro
ver
siapo
rcua
ntoa
lgun
osauto
resl
ah a
nre
futa
do)
.
Enlostre
sp aí
s e
sa nal
izado
sAm é
ricadelS u
r,eldesa
rro
llodep roced
imien
tosli
cita
tor
iosp o
r
p
reciopermi
tió
,f undamentalment
ee nlae ne
rgíaeólic
a,enelU ruguay
,u nesc
enar
iod eprec
iosm uy
conv
e n
ien
te. Aestoses umóe lro
ld edinamizac
iónyd esa
rrol
lod e
lm er
cadollev
adoa de
lant
ep orla
empres
aeléct
ricaatra v
ésd ep r
oyecto
sp ropio
sp aracadaunad elasfuen
tes
. Yp a
ralas o
larPVy
b
iom a
sae nelB rasi
lt ambién
. L aim plementac
iónd eu nesquemae nelq ueelP ode
rE jec
utivo
au
tor
izaal aem pre
sap úbl
ica(Eletr
o b
rasy UTE )lac e
lebra
cióndec on
tra
tosespec
ial
esd ecom pr
a-
ven
tadee n
ergía
,yé staseh ac
ec a
rgod elosl
lam adosalic
itac
iónyo f
ic
iad ecomprado
rd elaenerg
ía
gen
eradaporlosp royec
tosa djud
icados
,s erevelóene s
taetapacom ou naes
tra
tegi
aa prop
iada
.E l
e
stab
lecimi
entod econtra
tosd ela
rgoplazo( d
eses
tim u
landolain
sta
lació
nd eproyec
tosdest
inadosal
me
rcadospot)tam b
iénay udóalac ons
oli
d ac
ióndelproce
so.
C
hil
em ost
róalg
u n
asdif
erenc
iasconelB r
asi
lye lU rugu
ayp o
rquenoe
su naemp
resapúbl
ica
l
aq u
elici
tayl aquecom p
ra-
vendelae ne
r g
ía
.Sinem bargoseconse
rvaro
nlosl
ineami
ent
osd elas
l
ic
it
acione
sp o
rp rec
ioye nlaúlt
im alic
it
aciónsem o
str
ós erlaest
ra
teg
iaap
r o
piad
aallogr
aru na
r
educc
iónsign
if
icat
ivadelosp
reci
osparalasdi
feren
testecno
logí
as.

39
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

D
ispon
ibi
lidaddein
formac
iónylains
ti
tuc
iona
lidad
E
ld e
sar
rollodei n
formaci
óny m a
pasderespald
os obreladispon
ibi
lid
add ere
cursos
,fue
c
lav
ep a
raeldiseñoeim pl
em en
tac
ió ndeins
trumen
tosdep o

ticaespe
cíf
icosenm a
ter
iadee n
ergí
as
r
enovab
les
.E nE u
ropa,princ
ipa
lm en
tee nAleman
iayE spañasedispon
íandem apa
se ó
li
cosyr ede
s
d
esola
rimet
ríaalm om en
tod ecom enz
arc onlo
sp r
ogramase nesasdosfuen
tes
.E nelB r
asi
lye l
U
rugua
y,esainf
orm ac
iónresul
tóesenci
alelvínc
uloysine
rgiasest
ablec
idasen
trelo
sm in
ist
erio
sd e
E
nerg
íay Mina
sd eam bospaí
ses
,lasem pre
sasEle
trob
rasyUTE ;ylaacademia
.
S
inem ba
rgo
,ene lr e
stode Amé r
icaLat
inalac a
renc
iadeinformac
iónsedae nvari
os
s
ent
idos
,p orunaparterec
iéns eest
ánr e
caband
ol ainf
ormaci
óndeb asep a
ralaevalu
aci
óny
l
oca
liza
cióndep arqu
ese ó
licos
; yp ar
ap roy
ecto
sd esola
r CSP.P o
ro t
rap ar
tenos etien
en
c
uan
tif
icadolo
sc on
sum o
sasociado
sal asERNC—b as
teo b
serv
arlo
sb a
lance
se ne
rgé
ti
cos— con
e
xcepc
ióndecont
adospaí
ses
.
S
edem os
trótambi
é nlanece
sidadd
eq uecadaunadelasfue
nte
stengaunm a
rcod eproyec
tos
e
spec
íf
icosori
entado
sa lfort
ale
cimien
toins
ti
tucion
aliden
tif
icandoytraba
jandosobrelasb a
rre
ras
e
xis
ten
tes
.E lp apeld elac oop
erac
ióninte
r n
aci
o n
alpu e
des erd ec
is
ivop ar
ad a
rv is
i b
il
idad
i
nte
rnac
iona
lal a
sp ol
ít
icasyf a
vorec
erlapar
ti
cipac
ióndeim por
tan
tesacto
resi
ntern
aciona
lesenl o
s
d
ife
ren
tespr
ocesos
.

Lapa
rt
icipac
ióndelaindus
trianac
iona
l
Losr equer
imien
tosd ec omponen
ten acion
al, im p
lem en
tados at r
avésd ei ncen
tivos
económicosd eprecioo m ín
im osdecom ponen
ten a
cional
,yc uyafina
lidadeslad eprom ov
erla
indu
str
i anaciona
l,ausen
tesenlospaí
sesdelaOCDE ,f ue
ront emadec on
trove
rs
i a
se nlo
strespa
íses
ana
lizadosdeAm ér
icadelSur
.Ena lgunosca
sosy/opr og
ram a
sd epaí
sess ehaseñalad
oq uedich
os
requ
erimientosterminarona c
tuandod ef o
rman eg
ativa
,c onvir
ti
éndosee nu nab arr
erae nl a
implem en
taci
ó ndelosproyec
tos,oimpli
candoim p
ortant
essobrecos
tos
,ena que
lloscaso
se nquelas
cap
acidadesindust
ria
lesloca
lesnop ud
ieronabs
orberlad emanday/ocum p
li
rc onlosrequ
erimi
entos
tec
noló g
icosexig
i d
os.
Elacele
radoprocesod eincor
poracióndee ne
rgíaeól
icap usoene v
idenci
ac i
ert
ascare
ncias
e
nm a
ter
ial o
gís
ticaye nlasc ap
acidad
esn a
ciona
lesaso c
iada
sas e
rvic
ioseinfr
a e
st
r u
ctu
ranecesa
ria
p
aralaejecuc
iónd elosproy e
ctos
.E s
ten oesunp rob
lem am enortodavezquee lm e
rcadomundia
l
t
am bi
éno bse
rvóciert
osr e
tardosenlae n
treg
ad ecie
rta
sc ompo n
e n
tesdeequipos(m o
lino
sytorre
s)
,
p
rinc
ipalmented uran
tep e
ríodosd eti
em po(entre200 5
-2008p orejempl
o)e nq uelademandad e
equ
iposparalag ener
acióneó l
icacrec
íae xpon
e n
cia
lm ent
ep orlaf u
ertepre
siónd elaC h
inaene l
m
ercadom undi
al
,qu esesum abaalaquey aexpe
rimentabaAlem an
iayE spañ
a.

Cos
tos
,ot
rosincen
tivos ydesa
fíosfu
turos
Qu
ed ódemos
tradoalolargodeest
etraba
joyd el osestud
iosrev
isado
s,t
antoenp a
ísesdela
OCDEc om odelareg
ión,queloscosto
sdelasrenovab
lesenge ne
ralydelasRENCs igue
nu naclar
a
tend
en c
iaal ab a
ja.Estosee xp
licatan
top o
rf ac
tore
se s
tructu
rale
sc omolosprofundoscam b
ios
tecn
ológico
sy m ayo
re f
ic
ienc
iad ee q
uipo
syl asatu
rac
i ó
nd ecier
tosm e
rcadosenE u
ropa;com ode
coyun
turac omol ara
lent
izac
iónd elcre
cimien
tod elae conomíae nC h
inayc onse
cuentem enor
pr
esiónsobrelademandadeequiposyelprec
iod e
lcrudoe n
treotro
s.Es
tatenden
ciahaceh o
yq uela
gene
racióneléc
tri
cac on ERNC ,b ajocie
rta
sc ondic
iones
,s eanc ompe
ti
tiv
asco nlag ener
ación

rmicac onven
ciona
l.
Unincen
tivoex
traincor
poradoenalguno
sd elosll
am adosalic
ita
ciónrad
icóenlatenen
cia
p
orp a
rtedel o
sd esa
rro
llado
resd elo
sp r
oyecto
sd elosCert
ific
adosd eR e
ducci
ónd eEmisi
ones,
d
ent
rod e
lm ar
cod elo
sM e
cani
sm ospar
aelD e
sarro
lloLimp
io(MDL )quepudie
ranobt
ene
rse
,loq ue
r
equi
ered eunaaltacoord
inaciónconotr
asi n
stan
cia
sd egobier
no,par
ticu
larment
elasest
ruc
turas
r
ela
cionada
sc one
lC ambioClimát
icoy Medi
oAm b
ient
edecad apaí
s.

40
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Quedód emostr
adoq u
ea lguno
si ncen
tivosp u
ed enconst
itu
irs
ee nim p
edime n
tos al a
t
ran
spar
enci
ad elosp roceso
slici
ta
tor
io s
.U nodee l
losese lm ec
anismod er
ese
rvad enodoa l
m
omentodel aofer
tayl afal
tad egarant
íasp ar
ac umpl
imient
od eo fe
rta
,quep uedeng ene
rar
c
ondi
cion
esparalaprom oc
ióndea c
cionesespe
cula
tiv
asq u
ec o
nspi
raroncont
rae
lnorm a
ld es
arro
llo
d
elasERNC.Ene lU ruguay
,m uchosproyec
tosques esab
íanotermina
ríanene
jecuc
iónteníanuna
r
ese
rvadenodoquebl oqu
eabaeldesa
rro
lloden ue
vosproyec
tos
.
Alavezun
amay
orp
ene
tra
ció
ndel
as ERNC p
lan
teau
nas
eri
eded
esa
fío
saf
utu
ro
r
ela
cion
ado
sco
n:
L agest
ionab
il
ida
dd elsis
tema.B u
enapar
ted elanuevainco
rp o
rac
iónd elacapac
ida
dd e
gene
raciónesenerg
íanosu j
etaad e
spacho
.U n
aa ltainco
rpora
cióndes o
larCSPoPV ,d eene
rgía
eól
ica
,d ePCHy /od eb
i omas
aim pl
icaquelag e
st
ionab
il
idadd e
lsis
tem ael
éctr
icores
ult
ae nun
import
anted e
saf
íoy aquesem odi
fic
anlascond
ici
onesdeopera
cióndelsis
tema.Esdeci
rsed eb
en
abord
arl o
sp robl
em asdeinse
rci
ónd elasERNCe nlasrede
sd e
lS i
stemays uart
icu
lac
iónconel
con
juntod el
asfuen
tesytecno
logía
sc on
venc
iona
lesex
ist
ente
syp orin
sta
lars
e.
L
ase xpan
sion
esd etran
smis
ión.Lagen
erac
iónd i
st
ribu
idaimpl
icau nimpor
tan
tedes
afíoa
n
ive
ld ed esa
rro
llod einvers
ione
se nrede
sd etransmis
iónq uesopor
tenlasp roy
ecc
ion
esd e
i
ncorp
orac
iónd enuevacapac
idaddegene
rac
ión
.E x
is
tenzonasenlo
sp a
íse
sa na
li
zadosenl
ascuale
s
l
osrespec
tiv
osS i
stemasInt
ercone
cta
doses
tánal
tamen
t ecom p
romet
ido
s,p o
rtantosonimpo
rta
ntes
l
oscuel
losdeb o
te
llaasoc
iados
.
Losint
ercamb
i o
sd ee n
ergí
aan ive
lreg
ional
.Losp o
tencia
lesexceden
tesdeenerg
íaasoc
iados
f
undam ent
alment
ea l asfu ent
esn ogest
ionab
leshabi
li
tar
íanl o
si nte
rcambiosreg
iona
les
. Ene se
s
ent
id oesn e
cesa
riodef
ini
ru naest
rate
giacla
rap a
raes
tosvínculoscom e
rci
ale
san ive
lregion
alasí
c
om olosm ecan
ismosp a
ral arem un
erac
iónin
ternaenelm arcodel o
sc on
tra
tosvig
entespar
ac a
da
u
nad elasfuen
tes
.E s
tetem aplan
teau n
ad i
scusi
ónq u
ed ebe
ríadarseenunm arcosup
ranac
iona
lc on
r
ela
ciónalinte
rcambiodee xceden
te
syl aremune
rac
ióncorr
espondien
te.
Lare
gula
ción
.Ap esa
rd elosp
rogre
sostecnol
ógico
syr egu
lato
rio
sreci
e n
tes
,lainc
orpora
ciónde
c
ent
ra
leseléc
tr
ica
ss ob
relabasederenov
able
si n
termi
tente
sal aredpre
sent
aa úndesa
fío
sr e
gula
tor
iosa
s
olu
ciona
r.Elcaminodela
ss u
basta
spuedeserelcorr
ect
op a
raalcanz
arunam ayorcompet
it
ivid
adenlos
p
rec
ios
,perola
sm isma
sd eb
ensercoor
dinad
asc oneldes
arro
llohi
droe
léct
ric
o,laint
egra
ciónene
rgét
icay
c
onotr
asformasdegene
rac
iónco n
venc
iona
lq uesea
nam bien
ta
lm en
tesus
tent
ables
.

B
ibl
iog
raf
ía
Agen
ciaI
nt ernac
i onaldeE ner gí
a( 2015),EnergyO utl
o ok2 035,e nl
ínea:ht
t p:
//www.w or
ldenerg
youtlook
.org
/
.
Ago
raEn ergi ewen dean dF rau nhofer-Inst
ituteforS olarEn ergySy s
tem s(2015),“C u
rrentandF utu
reC o s
t
ofPh otov o
ltaicsL ong-term Scen a
riosf o
rM arketD evelopm ent
, System Pricesand LCOEo f
Util
ity-S ca
lePVSy stem ”.
BID (B anco In te
ram ericano d e D esarrol
lo) (20 13)
, “En ergías r enovables”
. En l ínea:
http:
//iadb.org/es
/tem a s
/energia
/energias-
ren ovables
,2653.html
.
Br
it
ishPetroleum ,(2015 ),BPEn ergyOu t
look2035 .
CEPAL(2013a ),R ecu r
so sn a
turales
:situaciónyt enden c
iasp araun aagen daded e
sar
rolloregional
(LC /L.3748 ).C ontribu c
iónd elaC omisión E conóm i
cap a
ra Am é
ricaL at
in aye lC arib
eal a
Com un
id add eE stadosL a
tinoam ericanosyC ar
ibeñ os(CELAC ),San
tiagod eChile
,diciembre
CEPAL(2013b ),R ecu rs
osn atural
esen UNASUR :s ituaciónyt en d
enci a
sp a
r au n
aag endad ed e
sar
rollo
region al(LC /L.3627 )
,S antiagod eC hi
le,m ay o
.
CEPAL(2010 )
.L ae conom íad elc ambioc limático en Am é
ricaL atina ye lC aribe
.S ínte
sis 2010.
LC /G.2474 ,S ant
iag od eC hi
l e
.
CEPAL(2011 )
, Fu entesR enov able
sd een ergí
aen A .L a
tinaye lC ar
ibe
:s ituac
iónyp ropuest
asd e
polít
i c
a s
,S antiagod eCh ile.

41
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Com is
ión Mun diald eR epr e
s as(WCD ,2011 )
,“R epresasy D esarrollo:unnu evom arcop ar
al atom ad e
deci
sion es
”.Enl ín e
awww .int e
rn a
tiona
lriv ers
.org .
Departamentod eEn ergíad elo sE s
t ado s Unidos(US -DOE ),(20 15),“En e
rgyIn form a
tionA dminis
tra
tion ”
(ver
s iónju lio2015 )
,Enl íne ahttp:/
/www .eia.gov/b e
ta/intern a
tional.
Departamentod eEn erg íad elosE stado sU n
idos(US -DOE )(201 5
), En e
rg yOu t
look2035 .
Interna
tionalR en ew ab leEn ergyAg en cy,IRENA .(2015 )
,“R en ew ablePow erC apci
ty”an d“L evi
lis
edco s
t
forel ectr
icity ”Enl íne a:h t
tp ://
resourceiren a
.irena.org/gatew ay/ dashboard/.
Min
ister
iod eEn ergía.“E strategian acion a
ld een ergía2012- 2030 ”;fe bre
r ode201 2.
Agen d
ad een ergí a
:und esa
fíop aís,p rogresop a
ratodo s
.M inister
iod eEn ergía,m ayo2014 .
OLADE (2015 )S istem ad e In f
orm ación E con óm ico En erg ét
ico,v er
sión ju l
io 2015 . En l ín ea
www .ol ade
.o rg/si
ie.
____ _( 2012)S is
tem ad eI nform a ción E conóm i co En e
rg é
tico,v e
rsión s ept
iem bre 201 2
. Enl ínea
www .ol ade
.o rg/si
ie.
Renew ableEn ergyPo licyN e
tw orkf or21 s
t.C en
tu ry,REN21 ,“R enew ables2015 ,K eyF ind
ings ”
.
Renew ableEn ergyPo li
cy N etw orkf or2 1st
.C e ntury, REN2 1,R enew ablesG lob a
lS t
at u
sR e po
rt(GSR ,
2014).
SolanesM igu el
,Ju r av e
lv And rei(200 5),Integrandoe con om ía
,l egislaciónyadm ini
str
a ci
ónenl agestión
delagu aysu ss erviciosen A .L at
i naye lC ar
i be”,s erier ecursosN a
turaleseIn f
raestruc
tura
, No
101(LC /L.2397 -P),S antiag od eC hi
le,C om isi
ónE con óm icap ara Am éricaL at
inaye lC aribe
(CEPAL ),CEPAL .
Uni
t ed N at
ion s, (2014 ), Su sta
in able En ergy f or a l
l. “R en ewable en ergy”. En l ínea
ht
tp:
//www .s e4al
l.org/ou r-vision/ou r
-obj ec
tiv e
s/ren ewabl e-energy/.
UKGov ernmet(2015 ),D ep a
rtm en to fEn ergyan dC l
im ateC hang e
.Enl íne a
:
ht
tp s
:/
/www .g ov.uk/gov ernm ent/org anisat
ions
/d epartm ent-of-energy -cl
im ate-change.

42
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

II
.Ene rg
íasrenovablesnoconvencionales
paragenerac
ióne léc
tricaenelUruguay:
s
ituación
,perspec
tivasyleccionesap
rendidas

B
enoRu
chan
skyyA
lfon
soB
lan
co

A
.In
troducc
ión
Enl
osúlt
imo
saño
slasen
erg
íasr
eno
vab
lesn
oco
nve
nci
ona
les(ERNC
)ha
nte
nid
ound
esa
rro
llom
uy
impor
tan
tee
nelUru
gua
y.
Habi
endop r
áct
icamenteagotados upoten
cia
lh id
ro e
léct
ricoconlaconst
rucc
iónd elate
rcera
rep
resasobr
ee lRío Negr
o(19 8
3C e n
traldeP a
lm a
r–3 30 MW )ye laccesoen1 995al5 0%d ela
po
tenc
iad eSal
toG rand
e(945 MW ),h a
ciafine
sd elosnov e
ntalasau
torida
desdelS e
ctora pun
taron
alaim p
lementac
iónd eunae s
tra
tegiaq ueb u
scabalaincorporac
iónd e
lg a
sn atu
ralal am a
tr
izd e
ge
nerac
ióneléct
ric
ayl aim po
rtac
iónd ee ne
rgíaelé
ctr
icam edian
telam odal
idaddec on
trat
os,desde
un
ar eg
iónq uesep e
rci
bíaabundantee nrecur
soshi d
roe
léctr
icosyg as
ífe
ros.Seb usc
abaa s
íq u
el a

rdid
ad ep e
sor e
la
tivoquec onelc or
rerd elosañ o
siríaexper
im en
tadolahidroe
lect
ric
idadfuese
cub
ier
taesencia
lmentecongenerac
ió nso b
relabased ecic
losc ombi
nadoso pe
randoc ongasnatu
ral
18
(y
as e
avíac on
tra
tosdeim po
rtac
iónoc o ngene
raciónloc
al) .
E nconco
rdanc
iacondi
chaest
rat
egiasecons
truyóelg aso
ductoCr u
zd e
lSur(quee ntr
óen
19
s
erv
ic
ioene l2002)
.Porsupa
rte
,enelaño2 000UTE a
cordólafi
rm adetre
scont
rat
osd erespaldo
20
(
pot
enci
af i
rmeye nerg
íaa
soc
iada)congen
erado
resa
r gen
tino
s,poru nto
talde360 MW (
duraci
ón
d
ed o
sa ñosconopció
narenova
ción
)ye nel2 00
1ses uscr
ibióunc on
tra
tod ecomp
rad eg asenla

18
Lapar
tic
ip a
ciónd elagenera
ciónhidroe
léc
tri
car e
sp ec
tod elad emandainte
rna(par
aun ac rón
icahid
rológ
ica
p
romedio)m ues
traunaevo
lucióndec
r e
cien
te
.E nela ño1 9
96d i
chapart
icipac
ióner
ad eaprox
.9 8%,ala ño2005
d
el80%,e ntan
toqu eene
l2 013seredu
joal63% .
19
U
sina
syT ransmis
ionesEl
éct
rica. E
s mpres
aeléc
tri
cad epropied
adesta
tle
a i
nteg
radaver
ti
calme n
te
.
20
E
nel2 0
02,yc onladol
ar
izac
iónret
roa
ctiv
ad e
lprec
iodel oscon
tra
tosdee xp
ort
ació
ndeg a
sye le
ct
rici
dad(qu
eh ab
ían
s
idopac
tadosenpesos
)comotelóndefondo
,UTE te
rmin óce
leb
randonuevoscon
tra
tosporunt
ota
ld e338 MW.

43
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

m
odal
idad takeo rpay(1.75mi
llon
esdem 3/d
ía,p o
r1 5a ño
s)
.E nelv e
ranodel2 004,como
c
onsecue
nciadeu nadi
fíc
ilsi
tua
ciónen
ergé
tic
aq uepusoe nevide
ncialasdif
icu
lta
d esdelsec
tor
g
así
feroarg
e n
tin
op a
raaten
dercon
jun
tamen
telademandain
tern
aye xte
rna(enlacoyuntur
aye nel
l
argoplazo
),ladis
ponib
il
idadpa
raelUrugua
yd elo
s3 38 MWd econt
rato
sfirme
sd eim po
rta
ción
v
igen
tes
,sevioreduc
idaa150 MW( q
uenopudi
eronrenov
ars
em ásal
lád e
l2007)
.
Com oc o
nsecuenci
ad elasdif
i cu
lt
ade sena s
e gu
rarelsuminis
trod egasnatura
l,lac a
ídadelos
con
tra
tosd erespa
ldoe lé
ctr
ico,ely am encionadoag o
tamientodel osrecurs
osh id
roeléc
tricosyal a
es
calad
ad el o
spreciosin
ternac
io n
alesd e
lp e
tról
e o(ques eem pe
z óac ons
tatarapart
ird el2004)
;las
pau
tasparalae xpans
iónd elag enerac
ióneléctr
icac omenzaronad aru nim por
tantev ue
lco.C onel
ing
resodeu nan uevaadminis
trac
ióne nel2 0
0 5
,s ecom enzóaim plementarunap o

ticab asad
ae nel
fo
rta
lecimient
od el as egu
ridadd ela bas
tec
im ien
toe léc
tri
coap arti
rd ei ncr
em en
t od elao fer
ta
na
ciona
ld ee ne
rgíae l
éctr
ica( s
inp orellor enunciaral osb e ne
fic
iosq uep u
e dena por
tarl o
s
in
terc
am biosenergé
tico
stransfr
onter
izos)
,a pos
tandoau nadive
rsi
f icac
iónd efuent
esyp roveedo
res
,
yconu nm ayoré n
fasi
se nlauti
lizaciónder ecu
rsosa ut
óctonosyr enovable
s. As uv ez
,e nelplano
in
sti
tuc
i o
nals eb us
c ólac onso
lid
a c
i ó
nd elr o
ld ir
e c
tord e
lE stadoe nlae labor
aciónd ep ol
ít
icas
ene
rgét
icas
,c ontandoparas uim p
lem enta
ciónc onlap resenc
iaa c
tivayd e
stacadad elasem pre
sas
21
púb
lica
sd e
ls ec
tor(UTEyANCAP )yl ap a
rti
cipacióndea ge
ntesprivadosenu nentornoregul
ado.
Esene s
econ tex
toqu ecom i
enzanat en
erlugaru nprim erconju
ntoa c
cione
st en
dien
tesa
p
romoverlasEnergía
sR enovab
lesnoC onvenc
iona
les(ERNC )
.D e
s deunprinc
ipiosetuvocla
roq u
e
s
eibaatrans
ita
ru nprocesodeaprend
izaj
e,queimpl
icabal
aim p
lem e n
tac
ióndeu ndesa
rrol
logradua
l
q
uep ermi
tie
see xtra
ere nseña
nzasd eerror
esp ro
pios yajenos,s inp one
re nriesgoeln ormal
f
uncio
n ami
entod e
lsist
em a(ysinm ayore
ss ob
recos
tos
).Enesee s p
ír
ituesq ueenu nprin
cip
iolos
2
2
c
uposd ep o
tenc
iaq ues elic
itaronest
uvie
ronb as
tan
tea co
tados ,am p
liándo
sep os
ter
iorment
e,a
m
edi
daq uesefue
r onsa
ltandoetap
asenelc o
ntex
todelm en
ciona
d opr o
cesodeaprend
izaj
e.
Conelfindealcanz
arlosobje
tiv
oses
tra
tégi
cosantesseña
lado
s,sehanll
evadoadela
nteun
con
junt
od eoperac
ionesespe
cíf
ica
so r
ien
tad
asal aconc
rec
ió ndelasd
ist
int
aslín
easdea c
ción
,que
in
v o
luc
raroneldiseñ
oeim pl
em en
ta
cióndeunase
riedeins
trument
osdepolí
ti
caspúb
li
c a
se n
focad
os
apromove
rlaincorpor
aci
ónd eERNC .
Unhi
tor e
levanteenl aform a
lizac
ióndee s
tep ro
ceso
,fuelapres
entac
iónafinesdel20 0
8p or
par
ted elMinis
teriod eInd u
str
ia,E n
ergíay M i
ner
íad eunap r
opues
tad ePolí
ticaE ne
rgét
ica( q
ue
contóconun aact
ivap art
icipac
i ónd e UTEy ANCAPe nsuelabora
ción
),laquef ueaprobadaenel
ám b
itodelC on
sejod eM in
i s
tros
.D ichod o
cum en
toc o
ntr
ibuyóalaart
icu
laciónysist
em a
tiza
ciónd e
lasaccio
nesq uesev en
íanl l
e v
a ndoac abo
,al avezqueprese
ntabaunavis
ióngloba
lc onu n
am irada
dela
r gopla
zo,c o
nd efin
icionesd eli
neamientoses
tra
tég
icos
,m et
asac o
rto
,m edia
noyl argoplazoas
í
comol a
slínea
sd eacciónp araelc umpl
imientodelasmeta
sfi
jadas
.
Enfeb
rerode
l2010
,losaspec
toscent
ral
esdelap ol
íti
cae n
ergét
icafue
ronconsen
suadosent
re
t
odoslospart
idospo

ti
cosc o
nr e
pre
senta
ciónpar
lam en
tar
ia,atravésdeu ndocumentodeac ue
rdo
e
labo
radoenelsenodelaComisi
ónM u
lt
ipar
tida
riadeE ne
rgía
.D ich
aC omisi
óntení
ac omoo b
jet
ivo
c
ons
tit
uirlasb a
sesdeu n
aP ol
ít
icad eE s
tadoq uetra
scend
ieralasdist
intasadmini
str
aci
on e
sd e
G
obie
rno,m ed
iantee
lestab
lec
imient
od eu nap l
anif
icac
iónal argoplazo
,f o
rta
lec
iendotodaslas
a
cci
onesq u
ed ee
llas
eder
ivanyp o
tenci
ándolacomou nin
str
um en
tod edesa
rro
lloein
tegra
ción
.
E
lob
je
tiv
oex
plí
ci
toe
nlaP
olí
ti
caE
ner
gét
icas
eráe
lde
:

21
Adminis
trac
iónN aciona
ld eCom bust
ible
s,Alco
holyPort
lan
d.Emp r
e s
ap e
trole
raes
tata
luruguay
a.
22
Lainqui
etude ses
tesent
idoeralapod e
rcum pl
ircontodo
slo
sobje
tivosenf ormaadecuad
a,c
onp ar
tic
ulara
tenc
ión
a
lhechoqu elares
tricc
ióndetama ñon oinc
idie
raenformas
igni
fica
tivaenl agan
anciadeeconomí
asd ees
cal
ad e
l
asdife
rentestec
nología
s,yqueelt amaño máx
im operm
it
idodelascent
ral
e sperm
iti
esequeencadacupopudie
sen
s
eradjud
icad o
sv a
riosofe
rent
es.

44
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…


[… ]lasat
is
facc
iónd etod
aslasnece
sidad
ese n
ergé
tic
asn a
ciona
les
,ac o
stosque
r
esu
ltenadecuad
osp a
ratodoslossec
tore
ss o
cia
lesyq ueapor
tencom pe
ti
tiv
idadalpaí
s,
p
romovie
ndoh ábi
tossalud
a b
lesdec onsumoe ne
rgét
ico,procu
randolai nd
ependenc
ia
e
nerg
ét
icad e
lp a
íse nunm arcodeinteg
rac
iónregio
nal
,m edian
tep o

tic
assust
entab
les
t
ant
od esdeelp un
tod evist
ae conómicocomom ed
ioam b
ien
tal
,u t
il
izandolapol
íti
ca
e
nerg
ét
icac omou nins
trumentopar
ad es
arr
oll
arcapacid
adesproduc
tiva
syp romoverla
i
nte
grac
ións o
cia
l.”
Par
aalcanz
are s
teo b
je
tivosed e
fin
ieroncuatr
oe j
eses
tra
tég
ico
s:I n
st
itu
cio
nal
,O fe
rta
,
D
emandayS o
cia
l,cad
au nodel o
scual
esseformulanatra
vésd
eu nobje
tiv
og en
era
lyo bj
et
ivos
e
spe
cíf
ico
s(conmet
asac o
rto
,m ed
ian
oyl a
rgopla
zo)
.
E
nele
jed
elaO
fer
tas
ees
tab
lec
e:
“… l
ad iv
ers
if
icacióndelam at
rizenergé
ti
ca,reduc
ien
doc os
tosyladepend
enciade
l
p
etr
óleo
,prom o
viendolain
teg
raciónver
ti
caldeANCAPyf omenta
ndol
apart
ic
ipaci
ónde
f
uente
se nergé
tic
asa utóc
tona
sy ,e npart
icul
ar,renov
able
s.S epropon
ea simism
o
p
ropende
ral agener
aciónene
rgét
icae ne
lh oga
r,m ed
ian
teelcal
entam
ien
todea gu
ap o
r
e
nerg
íasola
ryg ene
raciónmic
roeól
i c
a,ent
reotro
s.”

1
. Me
tasen ma
ter
iadeERNC
Enl
or e
fer
ent
eespe
cíf
icame
nteaERNC
,dest
aca
nele s
tab
lec
imi
ent
od el
ass
igu
ien
tesme
tasyl
íne
asa
impul
sar(
fuen
te
:Info
rm eMedi
oAmbi
ent
eyE ne
rgí
aenUrugua
y. MVOTMA-DNE.20
14)
:
2015 –5 0% delam a
tr
izd eenerg
íap r
imari
at o
talproven
ien
ted efue
ntesautó
cton
as
r
enovab
les
;1 5%d elagen
era
ciónel
éct
ric
ad ebe
ráprov
eni
rdef u
entese
óli
cas
,res
iduo
sd eb
iomasay
m
icr
og e
n e
rac
iónhidr
ául
ica
;3 0%d elosresi
duosa gro
indus
tr
iale
syu rban
osdelpaí
sd e
beránse
r
u
ti
liz
adosenlag
enerac
ióndedive
rsa
sformasdeenerg
ía
.
2020–seplan
teaa
lcan
zare
lniv
elópt
imod
eus
odee
ner
gía
sre
nov
abl
es,e
npa
rt
icu
lare
ner
gía
e
óli
ca,b
iomas
a,s
ola
rtérmi
caybioc
ombus
tib
les
.
2030–lam e
taesha
beralc
anzad
ol amadur
ezyellide
raz
goe
nelu
sod
ede
term
ina
das
f
uen
tesyeneld
esa
rro
llod
ede
term
inada
stecn
olo
gía
syp r
oce
sos
.

2
.Líneasdeacc
iónen ma
ter
iadeERNC
“D
ise
ñarl
osm
eca
nism
osp
araim
pul
sarl
ain
tro
duc
ció
ndem
icr
oge
ner
aci
ónh
idr
ául
ica
.
“Con
tinu
arp
rom o
vie
ndoinver
sio
nesp
úbl
ica
syp
riv
ada
spa
raam
pli
arl
apr
odu
cci
ón
na
cion
aldeb
iocombu
st
ibl
es.


Impu
lsa
rin
st
rum
ent
osq
uep
ote
nci
enl
aen
erg
ías
ola
rté
rmi
ca,a
lam
par
odel
aLeySo
lar
T
érm
ica
.”
“Cu
lmin
areldi
señodemecan
ismosq
uep r
omu
eva
nlag
ene
rac
iónd
een
erg
íap
arau
so
re
sid
enc
ialap
art
irdee
ner
gía
sren
ovab
les
.”
“D
iseñ
arm ec
anismosquepr
om u
evanl
aut
ili
zació
nindu
st
ria
ldere
sid
uossól
ido
so
l
íqu
idosconal
toc on
ten
idob
io
lóg
icopa
rag
enera
ciónd
ebioga
sase
ruti
liz
adoensus
p
roc
esosi
ndus
tri
ale
s.”
“Re
solv
er,jun
toconlasint
end
enc
iasdepa
rtamen
tal
es,m
eca
nism
osp
aral
aef
ect
iva
t
rans
formac
ióndel
osr
esid
uosmuni
cip
ale
sene n
erg
ía
.”
“Di
señarlosi
nstr
um en
tospa
raalca
nza
rel100%deele
ctr
if
icaci
ónd e
lpaís
,m ed
ian
teuna
combi
na c
ióndeltra
dic
iona
ltend
idoderede
syelusodesis
temasdeg en
erac
iónai
sla
dos
del
ared,m ed
iantes
ist
emashíb
rido
sbasa
doses
enc
ia
lm en
tee nene
rgía
srenovab
les
.”

45
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Grá
fico3
Aba
ste
cim
ien
tod
een
erg
íaportipod
efu
ent
e19
90-2
014
100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Norenovab
le R
enovab
le

Fu
ent
e:BNE20
14,DNE
,MIEM
,Urug
uay
.

Grá
fico4
Aba
ste
cim
ien
tod
een
ergíaacumu
lado
,po
rfu
ent
e
5500

5000

4500

4000

3500

3000

2500
tep

2000
k

1500

1000

500

0
1990199119921993199419951996199719981999200020012002200320042005200620072008200920102011201220132014

e
lect
ric
idador
igenh
idro b
iomasa pe
tró
leoyder
i vado
s
gasnatu
ral e
lec
tr
ic
idad
impo
rtada e
lect
ric
idado
rigeneól
ica

Fu
ent
e:BNE20
14,DNE
,MIEM
,Urug
uay
.

46
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

G
ráf
ico5
G
ene
rac
iónd
een
erg
íae
léc
tricaporo
rig
en2
003
-201
4
(GW h
)
11000

10000

9000

8000

7000

6000

5000
GWh

4000

3000

2000

1000

0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014


rmica(Fós
i
l) Té
rmica(B
iomasa
) Eó
l
ica H
idráu
l
ica

Año2013

6%

14%

6%
0%

74%


rmica(
fós
i
l) Té
rmica(b
iomasa
) Eó
l
ica So
lar H
idro

Fu
ent
e:BEN20
14,DNE– M
IEM
.

Sinlug
araduda
s,elhec
hoquelapol
ít
icae
ner
gét
icas
ehay
aconv
ert
idoe
nPolí
ti
cadeEs
tado
a
port
óu nmarcodees
tab
il
ida
dyc o
ntin
uid
ad,quecoady
uvóalac
rea
cióndecond
ic
ionesp
rop
ic
ias
p
araeld
esar
rol
lodel
asERNC.

47
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Porot
rap a
rte
,lapre
se n
ciade UTEf u
ed ef un
dam en
talimpor
tanc
iae neldesa
rro
llod
el
p
roce
s o
.S i
nelsopor
tedel
aem p
resapúb
li
cad e
lsecto
reléc
tr
ico,espec
ia
lmenteenloref
eren
teasu
b
ackgroundtécn
icoysuso
lidezeconóm
ica
-fi
nanci
era
,laim p
leme n
tac
ióndelapol
ít
icae
nergé
ti
caen
m
ate
riadeERNCh ub
ier
aen
c o
ntradomuyse
riasdifi
cul
tadespa
ras uconc
rec
ión.

B
.Brevereseñadeaspec
tosinst
ituc
iona
les
yregula
tor
iosdelsec
tor
L
aregl
am en
tac
iónd e
lsect
o re
léc
tr
icohaten
idoimpor
tant
esmodif
icac
iones
,prin
cipa
lment
ed e
sdeel
a
ño1997,cuandoseapr
ueb al
aLeydeM arcoRegu
la
tor
iodelSe
ctorElé
ctr
ico16832
,q u
edecl
araala
g
ene
racióncomou naact
ividaddel
ibr
ei n
ic
iat
ivaporpar
tedecualq
uie
rs u
jetopúb
licoopriv
ado23,
m
odi
fic
andoloesta
blec
idoe nlaL
eyN ac
iona
ldeElec
tr
ici
dadde1977(nº14.6
94)24.
Ap a
rt
irdelae n
trad
ae nvigordelacit
adaL eydeM arcoR egul
ato
rio,surgelaneces
idadde
con
tarconun m e
rcadod elaenergí
ael é
ctr
ica
,a sícomoorga n
ism o
sd eadm in
is
traciónyc on
tra
lor
pe
rt
inente
s,adecuandoelsecto
rae stan u
evar e
alid
ad.LaL eyp ropor
cionaelm arcog en
era
lp ara
cub
ri
rd ichaneces
idadyc reala UREE(U nida
dR egu
lado
rad el aE ner
gíaE l
éctri
ca)
,e l MMEE
(MercadoM ay
ori
stadeE ne
rgíaElé
ctr
ica)ylaADME(A dminis
traciónde
lM e
rcadoE l
éct
rico
).Aello
lesigu
ióu nprocesodereglament
aciónim p
lementa
doenv a
riasetapas
,e n
trela
sq u
ed es
tacan
:u na
pr
imeraenelaño1 999atravé
sd e
lD ec
r e
to2 2
/999;yunasegu ndaenel2 002
,q uederogóeldecr
eto
an
ter
iorye nelq ueseaproba
r o
nu naseri
ed ereglamen
tosparal aconfo
rm ac
iónd elm e
rcadoys u
func
ionamien
toenlasnuevascondi
ciones
:
D
ecr
eto27 6/002
:R eg
lament
oG en
era
lde
lM arc
oR eg
ula
tor
iode
lSi
stemaE l
éct
ric
o
N
aci
onal(quiene nsutex
tod e
rogaelDecr
eto22/
999
,yc ons
usmodif
ica
cione
sd e
l
D
ecr
eto567/009)
D
ecr
eto2
77/002
:Reg
lam
ent
odeD
ist
rib
uci
ónd
eEn
erg
íaE
léc
tr
ica
D
ecr
eto 278
/002: Reg
lament
o d e T
rasm
is
ión d
e E
nerg
ía E
léc
tr
ica(
cons
us
m
odi
fic
aci
one
sd elo
sD e
cre
tos44/
007y76
/006
)
D
ecr
eto360/002
:Reglam
ent
od elMe
rcadoMayo
ri
stadeE n
erg
íaEléc
tr
ica(co
ns us
m
odi
fic
aci
onesporp
art
edelDec
ret
o29
9/0
03 yre
glamen
tac
ion
esdeld
ecr
eto72
/010)
Es
taser
iedeley
es,de
cre
tosyreglame
nto
ss onl
osqueprop
orc
iona
nelmarc
oco
rre
spond
ien
te
p
aralai
ncorpo
rac
iónden u
evosagente
sg en
era
dore
se ne
lS i
stemaIn
ter
con
ect
adoNac
iona
l,ent
re
e
llo
saque
llo
squeut
il
izancomofuen
teslasERNC.
Entr
el o
saspectosmá srel
evante
ss epuedenm encion
arlosre
ferido
sal aconf
igurac
iónd eun
me
rcado spotdeenergí
ae l
éctri
ca;elesta
blec
imientodelan e
cesid
add econt
arc o
nlaa u
tori
zaciónde
l
Pode
rEjecut
ivop a
raele j
erc
i ci
od ec u
alqu
ieradel asact
ividad
esd e
lsecto
r(inclu
sos eproponenlo
s
da
tosyrequis
itosacum pl
irp ar
as o
lic
ita
rlaa u
tor
izaciónalM in
is
ter
iod eIndus
tr
iaEn e
r g
íay Miner
ía
(MIEM )
,a demásd elosp l
a zosestab
lecido
sp ar
al aex pe
dic
iónd elM in
ist
erioal as o
lic
itu
d);la
enumera
ciónd elaspautasd efuncionamien
toyc om et
idosd e ADMEye lD espachoN ac
ionalde
Ca
rga-DNC( par
ticu
larmentea quel
losv incu
ladosc o
nl ao pera
cióni n
tegrada ye ld e
spacho
econ
ómicod elSis
temaI n
terconect
ad oNaciona
l-S IN)
;l aexpl
ici
tac
iónd e
lrégimend eprec
iosye n
pa
rt
icula
rl ae numer
aciónd ea quel
losq uee s
táns uje
tosar egula
ción;elestabl
ecimien
tod elas
compet
enciasorgán
icasd e
lP oderEjecut
ivoe nlaf ormula
ciónyc o n
tro
ld ep ol
ít
icasdee nerg
ía

23
Latr
asmis
iónydistr
ibuc
ió npe
rm an
eci
eronc omoserv
icio
sdec ará
cte
rpúbl
ico(deacu
erdoalaLey Na
ciona
lde
E
lec
tr
ici
dadNº14.
6 94
)yUTEc onelcometi
dod el
levar
lasacabo
.
24
Es
taleycont
em p
labalapo s
ibi
lid
add eotorg
arelserv
icioenrégimendeconce
siónporpar
tedeot
rasem p
resa
s
e
léc
tr
icas
,m e
dian
tereso
luciónexpr
esadelPoderE
jecut
ivoysuje
taprev
iamen
tealaopin
ióndeUTE.

48
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

e
léc
tri
ca(det
erminandom e
t asyprio
ridade
se neseaspe
cto
).Tam b
iénsedef
inenlosrequ
isi
tosq u
e
d
ebenc um
pli
rsep ar
aq ueu nagen
tep a
rt
icipedelm e
rcadocomoa u
topr
oduc
torfi
rm eon of
irme,y
a
simismosedef
ineeltérminode“cen
traldedespa
cholib
re”(ce
ntr
alconcap
aci
dadins
tal
adam enoro
i
guala5 MW ),asícom ol
a sob
lig
acionesyc a
rac
ter
ís
tic
asdeldespa
chodeaquel
losgene
radore
sq ue
adh
ier
anaestam oda
lid
ad.

1
.Ro
ldeloso
rgan
ismos másre
levan
tes
D
esdeelpun
todevis
talega
lexis
tenvar
iasorgan
izac
ione
sde
ntr
od e
lE s
tadoquet
ien
enu nrol
r
elev
ant
eeneld
ict
amendenormas
,regl
am en
tos
,est
ándar
esyp
roced
imie
ntosas
egui
rparag
e n
era
r
e
nerg
íaapa
rt
ird
efuen
tesr
enova
blesnocon
venci
onal
es.
ElM IEM,e npa
rt
ic u
laratravé
sd elaD irec
ciónN ac
ionaldeE nerg
ía(DNE )
,tienecom o
m
is
iónl aiden
tif
icac
iónyc uant
if
icac
iónd elasfuentesd ee n
ergí
ap r
im a
riaexis
ten
tesene lpaís
,
s
iendorespo
n s
abledease
soraralcit
adoM ini
ste
rioenlaf ormu
lacióndelap ol
ít
icaenerg
ét
icayd e
e
jecu
tarla
sa cc
ionesdeges
tiónq u
ed eel
losed e
riven
.E n
treotro
sc omet
idosre
levan
tes
,p a
rt
icip
ae n
l
aelabora
ciónd elosmarc
o snormat
ivosyr egu
lat
orio
sd elasact
ivid
adese n
ergé
tica
syc ont
rolasu
c
um p
limien
to,asícomoc oord
inayo ri
e n
talaaccióndel a
se n
tidade
sq ueo p
eranenels ec
tor
.E s
a
simi
sm oquienimpleme
ntaye je
cutaloscont
ral
oresleg
alesoreglamen
tar
iosasi
gnadosenrel
acióna
l
asconces
ionesotor
gada
se nelsec
torenerg
ét
ico.
La UREE ,q ueh abíasidoc readacone lc omet
idod eregula
ryc on
trol
arl a
sa ct
ivid
a d
es
re
lacionadasc one ls um i
nist
roel éc
tri
co,ene l200 2am p
líasusc ompe
tencia
s,trans
formándosee n
URSEA(Un idadR egu ladoradeS ervi
ciosEnergé
ticosyA gua)
.C om ouni
dadreg u
ladora
,u nodelos
comet
id o
sei nstrum entosfundam enta
lesdelaregu
laciónesconta
rc onnormat
ivastécn
icasadecuada
s
queestab
lez c
a ndeb eresyd e
rechosd elosdis
tin
tosa c
toresinvo
lucrados
.E s
tec uerp
on ormat
ivos e
expr
esae nl o
sr eg
l am entoselabo
r adospor URSEA.E n
treotra
stareas
,la URSEAe srespon
sablede
di
cta
rl asc ondic
io nese nl aq u
el o
si n
ter
cam b
iosd ee ne
rgíadebenlleva
rseac a bo
,a s
íc omol os
requ
isi
tosd e
ls i
stem ad em edic
i ónc omerc
ia
lye lrégimend es anc
ionesenc asod ec ons
ta
tarse
25
incumplimientos .E st ambiénuno rgan
ismoa s
esordelPoderEjecu
tivoenlosaspecto
sc ompre
ndidos
ensuc ompetencia
,e xaminandoenf ormap e
rm a
nenteta
rifa
syp rec
ioscor
respondie
ntesalosserv
icio
s
comprendidosd entrod esucom pe
tenci
a,real
izandol a
si nsp
eccione
sn eces
aria
sya pli
candol a
s
sanc
ionesp rev
istase nlare g
lamentación
.
P
orsup a
rtela ADME ,fuecread
ac onelc ome
tidodea dmin
is
tra
re l MMEE,yop era
ry
admin
ist
rarelDNC,ajust
ándosealasnormases
tabl
ecidasporelpode
rEjecut
ivo
.E ne
laño2 008
,en
apl
ica
ciónd eunaop c
iónprev
istaexpr
esam en
teene lart
.9d elaLeyd eM ar
coR egu
lato
rio
,se
es
tabl
ecióelar
rie
nd oporpar
ted e ADMEd el o
sservic
iosd e
l DNCd e UTE.Eneleje
rci
ciodesu
func
ión,la ADMEd ebe
rávelarporlatransp
aren
ciadel ao pe
rac
iónye s
timac
ióndel o
sc os
tos
,
ot
organdodees
taformagara
ntí
asd eunt
ratojus
toatodoslosagent
esde
lSe c
tor
.
Talcom ofueram enc
i onadoa n
ter
iormen
te, UTEe sq u
ienlle
vaac ab
ol asact
ividade
sd e
tr
asmis
iónyd is
tr
ibuci
ó ndee nerg
íaeléc
tr
ica
,yp ar
tic
ipatam b
iénc omoa gen
teg enerado
re nel
me
rcadoeléct
ric
o,act
ividadquea nter
iormen
ted e
sarrol
labacone xc
lus
ividadenelp a
ís.Estam b
ién
compet
enciad e UTEe ldic
tam inarn o
rm a
syr eg
lamento
sp art
icu
lare
se nd e
terminadosa s
pecto
s
técn
icosdelint
ercambiodeen erg
ía,yreal
iza
rlasfisc
al
izacio
nesd ecum p
limi
entoc o
rre
sp o
n d
ien
tes
.
As
imismol ec ompet
el areal
iz ac
iónd eldespac
hod ec ar
gasd elSis
tem asiendoa ud
it
a doene l
cumpl
imientod esuscom e
tidos porl a ADME .E nlap rác
tic
ae lsis
tem aeléc
tricoh av en
ido
func
ionandobajounesquemad eltipodecom p
radorúni
co,conUTEe jerc
iendoesero
l.

25
S
ed ef
ineals
ist
em ademedi
cióncomerc
ia
lcomoaque
l“sis
temare
que
ridopar
am e
dirl
asm
agn
itu
desf
ís
ica
s
e
ntr
egadasyr
ecib
ida
sporc
adap a
rt
ic
ipa
nteenl
ospun
tosqu
ec om
praove
nd ea
l MMEE”
.

49
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Un
av ezcreadoelm ar
cop a
ral acom e
rci
al
iza
ció
nd ee
nerg
íael
éct
ric
a,secomie
nzaa
f
oment
arlace
lebr
acióndecont
rat
osd ecom p
raven
ta
,prime
roapa
rt
irdegene
raci
ónd
ist
ribu
iday
l
ueg
om ayo
ri
tar
iamenteap
art
irdefue
ntesre
novabl
es.

C
.Ins
trumen
tosespec
íficosdepo

ticaspúbl
icaso
rien
tadasa
p
romoverlasERNCene lUruguay
C
om oes
tra
teg
iapa
raf
om en
tare
ling
res
od een
erg
íasERNCe nlam
atr
izdegen
erac
iónelé
ctr
ica
,se
h
and e
sar
rol
ladou
nase
riedein
st
rumen
tosdepol
íti
cad
est
ina
d o
saf
aci
li
tarl
ainco
rpor
aci
óng ra
dua
l
d
ich
asfuen
tes
.

1
.Incen
tivospa
ralainco
rporacióndeERNCatravésdel
lamados
oprocesoslic
ita
tor
ios
Ap a
rt
irde
laño2 0
05,enelmarcodeloslin
e amien
tosd e
lP od
erEjecut
ivopar
aim pu
lsa
reldesa
rro
llo
delagene
rac
ióndis
tr
ibuid
ayd efo
rm a
salternat
iva
sd egener
ació
nd ee n
erg
íaeléc
tr
icaysudesa
rro
llo
tecnol
ógi
coasoc
iado
,s esuc
edenunas e
ried edecr
etosqueapun
t a
nat al
esfin
es. Acon
tinu
aci
ónse
p
r es
entaeno
rdencron
ológ
icounresumend elaspr
inci
pal
esini
cia
tivas
.

a
) Año2005
.Dec
reto267
/005
M
edi
ant
eelDecr
eto267
/0 0
5,c
ons upos
ter
iorcorrec
ciónyd e
rogac
iónatrav
ésdel389/0
05,
e
lP o
derEje
cut
ivoau
tor
izaa UTElarea
liz
aci
ónd econ
tra
tosdec ompra
vent
ad eene
rgí
aeléct
ric
aa
26
d
iezaños
,ap r
eci
ospre
fi
jad
os ,dehas
ta5 0 MW,conc e
ntra
lesden om á
sd e5 MWi n
sta
lados
.
N
ingúnempr
endim
ien
toseen
cuentr
aac
tualmen
tegene
randoenelm a
rcodedichode
cre
to.

b
) Año2006
.Dec
reto77
/006(B
iomasa
,Eó
licayPCH
)
Enelaño2006,elD ecre
to7 7
/006procuróladinami
zac
iónd elainco
rpo
rac
ióndefuente
sde
g
ener
aciónap art
irdeERNC .E lm ismoh ab
ili
taa UTEl acel
ebraci
ónd econ
tra
tosespec
ia
lesde
c
om p
raventadee ne
rgíaelé
ctr
icad ehas
ta2 0años,prod
ucid
aap ar
ti
rd elafuen
teeól
ica
,biomasao
p
equeñascent
rale
shidráu
licas
.S eest
able
cíau ncupom áx
imoac ont
rata
rd e60 MW,dis
tr
ibuid
osen
2
0 MWp o
rc adafuen
teprom ov
ida,peroconp o
sib
ili
daddeam p
lia
re ncasoquea
lgunanocomple
tas
e
27
s
uc up
o.S efi
jólacapaci
dadi n
sta
ladam áx
im adelascen
tra
lesen10 MW ,ylo
sprec
ios(entan
tose
m
ant
uviesene nele n
tornod ev a
lore
sd ereferenciayc onve
nienc
ia)sería
nlosresu
ltan
tesdeu n
p
roced
imientocom p
eti
tivo
.
Entodoslosca
s o
s,elgene
radordebí
ah ace
rsec
argodelo
sc o
sto
sdec onex
iónyam p
lia
cion
es
e
nlaredquefuer
ann e
c e
sar
ias
,p e
roq ued
abanex on
era
dosdelpagodepea
jesporlaut
il
izac
ióndelas
28
r
ede
sd edi
str
ibuciónytrasmi
sión .E nelm a
rcod ee
stedec
ret
o, UTElanz
ae ll
lamadoalici
tac
ión
P
35404
,delc u
alresul
tana d
judi
cadoslosproyecto
sdee ó
li
caN uevoM an
a n
ti
aly Am pl
inI,yl o
s
p
roy
ect
osdebiom asaFen
irol
,BioeneryG a
lofr29.
e

26
Lo
sp rec
iosm áx
im osf ueronfija
dose n52USD /MW hh a
stael31d ed i
ciemb
red e2007y30USD /MW hd e
sd eel
1ºdee ne
rod e20 08h ast
al afina
lizac
iónd e
lcont
rato
.
27
Ene lresul
t andod e
lD ecreto,ent
reo t
rasrazone
s,seargumental aconven
ienci
ap a
raestae
tapadefavo
recerl a
mul
tip
lic
id a
dd eac
tore sp o
rr azone
sd edesa
rro
llosoc
ial
,tecno
lóg
i coyt e
rr
ito
ria
l.
28
E
lin c
ent
iv od el
ae xoneraciónalgenerado
rdelpagodec a
rgospo relusodelasred
esdedis
tr
ibuc
iónytra
smisión,
es
tác ontenidoe nto da
sl a sconvocato
riasap ar
ti
rd ef ue
nte
sr enovab
lesnoc onven
cion
ale
spubli
cadosc o
n
pos
t e
rio
ridadae s
t e.
29
Nosep r
ese n
tóni ngúnp royectodePCH .

50
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

A
lquedarunr emanen
ted epot
enci
an oa d
judi
cad o
,e nelm ar
cod e
lD ec
reto397
/ 007
,sedio
o
rigenalll
am ad
oali c
ita
ciónP37637.Elm i
sm opresen
tabalap a
rt
icul
ar
idaddedesacop
larlosl
ímite
s
en
trepotenc
iacont
ratadaeinsta
lada
,permi
tiendocent
ral
esd ehasta20 MW,del o
sc u
alesnom ásde
10 MWp od
íanserc omer
cial
izado
se nelm e
rcadodec ont
ratos(alprec
ioobten
idoenlalicit
ació
n).
Lo
se ve n
tua
lesrem anen
tesp odí
anv ende
rsee ne l spo
t.D e
lm i
sm oresu
lt
arona d
ju d
icadoslos
p
royect
o sdee ó
lic
ad e Am pl
inIIyI II
,asícom olosd ebiom a
sad e ALUR,P on
laryL o
sP ique
s
(Weyerhaeus
er)
.
Enl
ostre
sdecr
eto
sm enc
ion
ado
s,cad
ac e
ntr
aldec
idi
ríasuprop
iodes
pacho
,pe
ro UTEyel
g
ene
rad
orpodr
íanac
ord
arlas
ali
dade
lsi
stem
ae npe
ríod
osdebajoco
stodeg
enera
ció
nde
lsi
stema
.
Comoresu
lt
adodee s
tosll
amadosr
esul
taronfin
almenteadju
dicado
sp o
r UTEu ntot
alde1 2
p
roye
ctos(eó
li
cayb i
omasa)
,ques uma
ronunapotenc
iains
tal
adad e93.3 MWd eloscuale
s6 7
.8 MW
c
ont
rata
d o
sconlaempre
saeléc
tr
ica
.Elremanen
tesed e
st
inabafundament
alment
eaa ut
oco n
sum odelas
p
lan
tasyu namuypequeñ
aproporc
iónsevo
lca
ríafi
n a
lmentealm e
rcadospot
. Al afech
ad ereda
c c
ión
d
eest
ed ocumen
to(ab
ri
l2015)
,e ne
lm a
rcodeesosl
lamadossee n
cuen
tranoper
ati
vos8 3
,5 MW .
C
omor
egl
age
ner
all
asl
ic
it
aci
one
sha
nse
gui
doe
nge
ner
all
asi
gui
ent
epa
uta
:
U
nd ecre
tod e
l PoderEjecu
tivoa u
tor
izalac om p
rap orp ar
ted e UTE dee ner
gía
p
rocede
ntedecen
tra
lesnueva
sai ns
ta
larse
,espec
if
icandocie
rta
sc a
rac
ter
íst
ica
sg en
era
les
(
fuen
teof u
ente
sprimar
iascom p
rendi
das,pot
enc
iam áx
im aac on
tra
tarento
tal
,potenc
ia
m
áximaporproyec
to,pl
azod eloscont
rato
s,etc.
).Ent o
d o
slosc a
soslosdecr
etoshan
e
stab
lec
idoelpr
inc
ipiodetr
asla
doat a
rif
asdeloscos
tosdec ompra
.
UTEr ea
liz
au nllamadoal ic
ita
cióncom pe
ti
tiv
ap ar
ad et e
rminarlosa dj
u d
ica
tar
ios,
comple
tandolap ot
enciamáximaac on
tra
tarconlosproyectosd em e
noresprec
ios.Para
e
llo UTE e l
ab o
ral ospli
egosp arala
sli c
it
acione
sq u
ei ns
trumenta
nl asd i
rect
ivas
gene
rale
sd elosd e
cre
tosdelPo derEj
ecut
ivoyl osreque
rim ie
nto
sim pres
cind
iblespara
def
ini
relllamad o(in
clus
iónd eloscos
tosdec onex
iónal arede nlac omparac
iónd e
ofe
rta
s,f ó
rm u
lasd ei nde
xaciónd elosprecio
so fer
tadosi nic
ialmente
,c ondi
ciones
cont
rac
tuale
syg aran
tía
sap r
esen
tarporlosoferen
tes
,e tc.)
.E s
tosp roc
edimien
toss e
30
rea
liza
nd ent
rod elan ormat
ivagener
aldea dqui
sic
iones queri
gep aralasem pr
esas
públ
icas
,laquer equ
ier
eelc umpl
imien
todeu nc on
juntodef ormal
idadesparagaran
tiz
ar
laigua
ldaddel o
soferen
tesylaint
erven
cióndelTr
i b
unaldeC uen
tas
.
Una spec
toim por
tan
teyqu ey af uem en
cionado
,e s
tárela
cionadoc onelh echoq uelos
p
rec
iosp resen
tadosp orl o
so feren
tes
,a dem á
sd ec ompet
irp o
ru nc upoe nsur espect
iv onich
o
31
t
ecno
lógico,debíanm antene
rseenu n“ento
rnod eva
loresderef
erenc
iayc onven
ienc
ia” .E sdec
ir
,si
b
ienseb usc
abap romov e
reld e
sarro
llodel a
sER NC,estonodebíadar
seac ualq
uie
rc os
t o.Parael
lo
s
et uv
ierone nc uent
av a
loresd erefe
renciad ecos
tosd elasdis
tint
ast e
cnolog
íasa síc om olas
p
roye
ccionesc os
tosm arg
inale
sd em ed
ianoyl argoplazodel agenerac
ióneléct
ricad elsis
tema
u
ruguayo
. E stoúltim oresul
tad efu n
dam en
talimportanc
iaal ah o
rad ee va
luar
,e nc a
sod eser
n
eces
ariossubsid
ios,e
le sfue
rzoe conómicoqueest
arí
ah ac
iendoelconjun
todelas oc
ieda dconelfin
d
ealcanzarelobje
tivop ropue
sto.Esa s
íq ueenalgunoscaso
sq ued
aronc upo
ssinc ompletar
,n opor
f
al
tadeo fer
tassinopor q
uesee n
tendióquelosprec
iosofer
tado
sn ore
sult
abanc onv
enien
t es
.
Ot
roasp
ectoasub
ray
ar,esquee
nlíneaconlapol
íti
cadefomenta
reldes
arr
oll
od el
asERNC
c
oncomi
tan
temen
tec o
ne ldesar
rol
lotec
nológ
icon ac
iona
l,indu
str
ia
lyd eserv
icio
sn aci
ona
les
a
soc
iado
s,lafó
rm u
laq u
eseu t
il
izóalosefec
tosd e
lí n
dicedecom pa
rac
ióndeo f
ert
asotorg
aba
m
ejo
rescond
ic
ionesparacom p
et
iraa que
ll
aso fe
rta
sq uep r
ese
ntar
anu nm ayo
rp orce
nta
jed e
30
Elconj
untodenormaspar
alaadquisi
cióndebien
esyserv
icio
spororg
ani
sm osdelEs
tadoes
tácont
enidoenel
T
exto Ord
enadode Con
tab
il
idady A dmin
ist
rac
iónFi
nanci
era(TOCAF)
,qu eresumel
asdispo
sic
ione
sl eg
ale
s.
h
ttp
:/
/www .
impo.
com.uy
/banc
odato
s/to
caf
.htm.
31
Encasoderec
hazopormani
fie
staconven
ienc
ia,UTEdeb
íafundam
ent
arsudeci
sión
.

51
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

p
art
ici
paci
ónd ecom p
onente
sd elaindus
tr
ian ac
ional
.P ar
aello
,l o
sp ro
yecto
sd eb
íanc on
tarconuna
c
ert
if
icac
ióndelcom ponen
tenaciona
l,deac u
erdoau nam e
todo
l og
íadesar
rol
ladaconela poyodela
C
ám a
rad eIndus
tri
asd elU r
ug u
ay(C IU)32. Enell
as ee s
tab
lecenl o
scri
ter
iosg ene
r a
lesparala
d
ete
rminac
iónd edichacom ponen
te,ent
rel osquesee st
ablec
íana qu
ello
sq uedef
i n
íanelc a
ráct
er
n
aciona
ldecadacom ponen
ted elainve
rsión(CNI)
:a )biene
sd ecapi
ta
l,b)o b
raciv
ild eins
ta
lación
,
m
onta
je ei n
frae
st
ructur
a yc )e st ud
iosd ein g
enier
ía
.S eg e
nerót ambi
énu nm anualparala
c
ert
if
icac
ióndelCN I
.
Sed ebetene
rp re
senteq uee s
tosinst
rum en
tosd ep o
lít
icap u
edens e
rb en
efic
iososparael
de
sar
rol
lop r
od uc
tiv
ol oc
alper op u
edenim pl
icartam b
iénsobrecos
tosimport
a n
tess
ilasc apa
cidad
es
lo
cale
sn opresen
tanlaescal
aoe fi
cienc
iarequeri
das
.Po rotr
ol adoesim po
rtan
teanal
izarelpesode
la
sd is
tin
tasc omponent
esd elosp royec
t o
s. Porejemplolasc onsi
derac
ionesd eexterna
lid
ades
po
si
tiva
sa so
ciadasalainversióni n
icia
le nlosproyec
tosd eERNCr esu
lt
anm uyre
levant
esp a
rala
ene
rgí
aeó l
ical acualnot ieneun ac ade
n ad esumin
is
trop ost
erio
ra soc
iada
,p er
ot i
en e
nm eno
r
impor
tanc
iap araplan
tasqueo p
eranc onbiom a
sa,enlascualeslacadenad esumin
ist
rod uran
tela
v
idaút
ildelproyec
toresu
ltad em ayormagnitudquelainve
rsiónin
icia
l.
Am o
d odeejemplosepuedemenc
iona
rquelosp ro
yecto
sdebiomas
aadjud
icado
se ne
l
m
arc
od ee
stasli
cit
acion
esprese
nta
ronm á
sd eun50%d es uscompo
nen
tesprov
eni
ente
sd ela
i
ndus
tr
ian
aciona
l.M á
sadel
ant
eseveráq
ueest
otamb
iént
raj
oa pa
rej
adoa
lgun
ospro
blemas
.
Enlaf
ormu
lacomp
ara
tiv
ad ep
rec
iossepr
iv
ileg
iar
onaqu
el
losco
ntr
ato
squeten
íanmayo
rpl
azo
d
edu
rac
ión.Asim
ismos
epod
íalogr
arun
am ej
oradei
ngre
sosp
orunat
empran
aent
rad
aenser
vic
io
.
Lo
sp re
ciosalcan
zadose nelmarc
od elo
sp r
oceso
sc ompe
tit
ivo
sd e
scr
itosvar
iaro
ne nun
ra
ngom uyam p
lio
,c onvalo
resdebioma
sac o
ncen
tr
adose
nele n
tornodelo
s8 0U $S
/MW h(m á
ximo
89
,8U $S
/MWh )yl o
sd eeól
icaenval
ore
spróxim
osalos90U $S
/MW h
.Encuant
oal osp
lazosdel
os
con
tra
toses
tosvar
íanenunr angode12a20años
.
Lap a
ramé
tr
icadea ju
stedepr
e c
ioanua
l,c o
ns usc o
efi
cien
tes eínd
ice
sdeajus
tes
c
orr
espo
ndi
enteal
oscon
tra
tosfi
rma
dosenlasc
ond
ici
onese
stab
lec
idasenlosll
amado
sal
ic
it
ación
P
35404yP37637fu
elas
igu
iente
:

El
loimp
lic
abaqueelpre
ciodelae
nerg
íaen
tre
gad
adebí
aajus
tar
sea n
u a
lment
ed ea
cue
rdo
c
ond
ich
afórm
uladei
nde
x a
ció
n,enlacu
alpa
rt
ic
ipa
banpon
der
adasl
ass
iguie
ntesvar
iab
les
:
CE
c%:e
selpo
rcen
ta
jed
ecom
pon
ent
eex
tran
jer
adel
ain
ver
sió
nde
lpr
oye
cto
CN
c%:e
selp
orc
ent
ajed
ecom
pon
ent
ena
cio
nald
elai
nve
rs
iónd
elp
roy
ect
o
I
ndi
cad
ordep
rec
iosIPPN(
Índ
icedePr
eci
osa
lPr
odu
cto
rdeP
rod
uct
osN
aci
ona
les
)pa
ra
l
aCompon
ent
eN a
ciona
lde
lproy
ect
o
Ind
icad
ordeP
reci
osPPI(Í
ndic
ed eP
rec
iosa
lPr
odu
cto
rdeP
rod
uct
osd
eEEUU
)pa
ral
a
compon
ent
eex
tran
jer
adelpr
oyec
to
TC
:va
lord
elt
ipod
ecam
biod
eld
óla
res
tad
oun
ide
nse
Ev
olu
ciónd
elat
asaL
IBOR

32
LaactuacióndelaCIU,comoúnicoorgan
ismoh ab
il
itadopa
raotor
garc
ert
if
icac
ionesd
elc
onten
idonaciona
ldelo
s
p
royectos
,h asidoo b
jetoder ep
arosporp a
rtedea lgun
oss e
cto
resvincu
ladosalasa
sociac
ione
sd elsec
tor
.
P
rinc
ip a
lm en
teporl
asd emor
aseno to
rga
rlascer
ti
fica
cione
s,elprec
iodel
asm isma
syladi
ficu
lta
dparaencon
tra
r
a
lt
ernativ
a salo
sprob
lem a
sal o
squ esevenen
fren
tados.

52
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

4
8%s
eman
ti
enee
ndó
lar
esc
orr
ien
tes
ate nl
aP 354
04t
ien
eelvalo
r1,
1h a
stae
lañot=
2008yelv
alor1
,0enl
osañoss
igu
ient
es
en P35404
)yenlaP3763
7elva
lor1.1h
ast
aelaño201
0y1,0enlo
sañoss
igu
ien
tes
.
Untemaq uef uem otivod ec ont
rovers
ia(part
icu
larmen
tep orp ar
ted el o
so feren
tesd e
b
iom asa
)f uelan oinclu
siónd ea lgúníndicequedieracuent
ad elae voluc
iónd el o
sp rec
iosdel
p
etró
le o
.L a
sautor
idadesens um om entoargumen
taronquelapol
ít
icadep rom o
cióndel a
srenovabl
es
n
oc o nvenc
iona
lesb u
s c
aba,e n
treo tro
so bje
tivo
s,alcanza
ru ncie
rtogr adoded esacopl
ee nt
relos
p
reciosin
terno
sd elae ne
rgíayl aev o
lucióndelosprecio
sd e
lpet
róleo
.Al osefec
tosd ealc
anzarta
l
f
in,sibiensereconoc
íaq ueeltr
a ns
p o
rtedelosres
iduosdebiomasahacialacentr
alibaar eque
ri
rd e
l
c
on s
um od eder
ivadosdelp e
tró
le o(esenc
ialment
eg a
so i
l)
,seb u
scabalainst
alac
iónd eplanta
sd eun
t
am añoa co
tado(nom ásd e1 0 MW )yu b
icada
se nsi
tio
sq uenoimpli
c as
enl aneces
i d
add egrande
s
d
esplazamien
tosparalareco
le c
ciónd elosres
iduosbiomás
icos
.
Unincen
tiv
oe xt
raincorp
oradoenesto
sllam adosyq uesee x
tendióatodoslosll
amados
s
iguien
tes
,rad
icóenotorga
rlatenen
ciadelosCer
ti
ficadosdeRe d
u c
cióndeEmision
es(enelmarco
de
l MDL )quepudie
rano b
tene
rse
,al osdes
arro
llad
or e
sd elo
sp royec
tos
. Alafechasee n
cue
ntr
an
ap
robados30proyect
os MDLan iv
eln a
ciona
ld elosc ua
les26p royec
toscor
respon
de naERNC
(Fue
nte
:D iv
is
iónC ambi
oC l
imát
ico– DINAMA ).

c
) Año2009y2010
.Dec
retos403
/009y367
/010(Eó
licayB
iomasa
)
Med
ian
tee lD ec
reto403/
009
,el P.E.aut
oriz
aa UTEl ar e
al
i z
acióndeproced
imi
entos
c
om pe
ti
tivo
sp a
r al
ac o
ntr
atac
iónde300 MWeól
icos
,yr eg
lame
ntalapr
im er
aetapa(po
runto
talde
h
ast
a1 50 MW).Porsup a
rteUTEenfebre
rode2010lanz
alosp
lieg
osd elaconv
ocat
ori
adecom p
ra
d
ee n
ergí
ap o
ru nto
taldehas
ta150 MWeól
ico
s(K39607)
.
Alo se fec
tosdel aap l
i cac
iónd e
lí nd
iced ec ompara
ciónd eo fer
tas,estellamadop uso
e
specia
lé nfas
ise nlac on s
iderac
i ó
ne nl osaspec
tosv incu
ladosal ai n
tegrac
iónd ec om ponen
te
n
aciona
l.E stos efundóe ne ly am enc
ionadointe
résd elasautor
ida de
sn a
cional
esp araq uela
p
rom oc
iónd el as ERNCv ini
es easociadoau nd esar
r o
llotecnológ
ic o
,i ndust
ria
lyd es e
rvicio
s
n
aciona
les.E ntalsent
ido,enlam edid
aq ueseentend
ióq uelosm ayorestam añ
osd elosparquesyel
e
stab
lecimien
tod em e
tasd em edianoyl a
rgop la
zo,p odíangen e
rarm e
joresc ond
icion
esp arael
d
esarr
olloconjuntodep roveedoresdes e
rvic
ios
,e qu
i p
am ien
tosyt ecnologí
asl oca
les
,s eprocedióa
ex
igi
run m ín
im od e20%d ecom ponentenacion
al
.A d
iciona
lm en
te,sec ontemplóu n
am e
joraenlos
p
rec
i o
sc omparat
ivosal mom entod ea djud
ica
rl a
so fe
rta
sp arat odosa quello
sp royec
t o
sq ue
3
3
in
cluyer
an un com ponenten aciona
l m ayoral2 0% ,c omof orm ad ei ncent
ivaru na m ayor
p
art
icipac
iónd elaindus
trialoca
le nlasdifer
ente
sc om ponent
esd elosp r
oyectos(to
rres
,álabes
,o bra
c
ivi
l,ingenie
ría,etc
.)
.R e
s p
ectod ee s
tep un
toc abeseñ a
larquee nlaf ased ec ons
trucc
iónd el o
s
p
royecto
s,a lgu no
si nversore
s m ani
fest
arons usd ificul
tadesp araa l
canzarl osp o
rcentaje
s
c
om prometi
dos.
Enju
liode2010sea
bri
ero
nla
spr
opu
est
ast
ota
li
zan
dou
nap
ote
nci
ato
ta
lof
ert
adad
e
a
pro
xim
adam
ent
e950 MW.
Ennovi
embrede2010UTEentregóalosofe
rente
slosproy
ecto
sdec o
nexiónal
ared,yést
os
t
uvi
eronunper
iod
op ar
areca
lcu
larsu
sprecio
so f
ert
adosp o
rlaene
rgía
,te
niendoencuen
taloscos
tos
a
soc
iada
sal asobra
sd econex
ión.Asimismo,exclu
sivamen
teparalosproyec
tosqueresul
tas
en
a
djud
ica
tar
iosdees
teproc
eso,sees
tabl
ecier
onc ond
icione
sespec
ial
esparaobte
nerlaaut
oriz
ación

33
En elsig
uien
telinkhttp:
//www.ene
rgi
aeolic
a.gub
.uy
/up
loads
/eva
luac
i%C3%B3n% 20c
om ponen
te% 20nac
iona
l%
20c
iu.pdfe
stánendeta
llelosrequ
is
itosap
licabl
esalcompone
ntenac
ionalcomputabl
ep a
ralac on
tra
tacióndi
rec
ta
K39607,deener
gíae ó
licaasícomolam etodo
logíaaut
il
izarparalaobte
nciónd elascer
ti
ficac
ione
s.T odasl
as
ges
tionesp
araes
tosfine
sd ebense
rrea
lizad
a sant
elaCámaradeIndu
str
iasde
lU ruguay(CIU).

53
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

p
aragen
era
rdelPod
erEjec
utiv
o,atrav
ésde
ldec
ret
o3 4
3/0
10,l
oqueperm
it
ióq
ues
eag
il
iza
ranl
os
p
lazo
s,s
inba
jarl
asex
ige
ncia
sn ec
esa
ria
sde
sdee
lpuntodev
is
taamb
ien
ta
l.
Ene ne
rode2 011losoferen
tespresen
taronsup r
eciofi
nalyelc omponent
en ac
iona
ldel a
i
nv e
rsión
,asícomoladocume n
taci
ó nre
querid
as ob
relosproyec
tos
.Finalment
eenm arzode
lm i
sm o
añoelDirec
tor
iodeUTEad judicalacom p
raalasem pr
esasPalmat
ir
,Co ns
orc
ioV en
tiyFingano
,las
c
ualesfi
rm a
ránuncont
ratoporlaventadee ne
rgí
ad eunp a
rquede5 0 MWc adauna
.L ospr
ecio
sd e
l
aso fe
rta
sa d
jud
icad
asestuv
ieronenu nrangoent
relos85-87USD /MW hajus
tado
sa nu
almen
tesegún
l
as i
guien
tefórmu
la:

S
iendoαelfact
ord eaju
stedeacue
rdoalp o
rcen
taj
edeinsumo
sn ac
ion
ale
sinco
rpora
dos.
Comop ued
eo bs
erva
rse
,e nr ela
ció
n al ap a
ramétri
cad eaju
steuti
li
zadae nla
sa nte
rio
res
con
voca
tor
ias
,nos einco
rporóningúnin
dica
dorquesigui
esel
ae vo
luc
ióndelatasaLibo
rys e
camb
iar
onlaspo
ndera
cione
sd el
osotro
sind
icado
res
.
E
lli
sta
dod
epr
oye
cto
sad
jud
ica
dose
nes
tac
onv
oca
tor
iaf
uee
lsi
gui
ent
e:
Cuad
ro7
P
roy
ecto
sad
jud
icad
oss
egúnconvo
cat
oria
s,D
ecr
eto403

Co
nv. Emp
res
a P
ot.(MW
) D
epa
rtam
ento

40
3/0
09 F
ing
ano 50 M
aldo
nado

40
3/0
09 J
is
tok 50 M
aldo
nado
,Lav
al
le
ja

40
3/0
09 P
alm
ati
r 50 T
acu
arembó

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
iaso
brel
aba
sed
epá
gin
awe
bDNE
.

Sob
refi
nale
sd e2010serea
li
zóu nanuevaconvo
cator
iaexclu
sivamen
teparagener
adore
sde
ene
rgí
aeléc
tr
icaap a
rti
rdebiomasa(Decr
eto367/01
0).Eldecre
toa u
tor
izaa UTElaceleb
ració
nd e
con
tra
tosdecompraven
tadee n
erg
íaeléc
tr
icaconproveedo
resqueproduzcanene
rgíae
léct
ric
ae nel
te
rr
ito
rionac
iona
l,ye s
tab
lecequedi
cham oda
lid
a ddecon
trat
aciónser
áp a
racent
ral
esdeg en
erac
ión
dehas
ta2 0 MWd ec apac
idadqueu t
il
icenbiomasacom ofuentedee ne
rgí
ap r
im a
ria(pl
azod e
con
tra
tac
iónmáximod e20años
).
De
stacanc uat
roa specto
sc ent
ral
esd eld ec
reto
.E nprimerlugar
,e lestabl
ecimientoded os
moda
lidadesd ed e
sp a
ch odel ae ne
rgía
:a )e ner
gían os uje
taad e
spacho:esa q u
ell
ae nl acualel
gene
radoreslibredes uminis
traron o
,siem prequen oexis
tanrest
ricc
ionesd e
lD espachoN ac
ionalde
Ca
rgas(DNC )y;b)en ergíaconv o
cable
,a soc
iadaal ap oten
ciap ue
staad ispo
siciónd e
l DNCp orel
gene
rador:esl ae nerg
íaq uee lgeneradorsec omprom e
teas uminis
traralS i
stem aI n
ter
c o
nectado
Nac
ional(SIN)s uj
etaald espachoestab
lecidop o
rel DNC .E nsegundol uga
r,see s
tablecentambién
enelD ec
retol a
sr em uner
acionesp a
raam bostipo
sd eenerg
íayp aralap otenc
iad ispon
ible
:9 2
USD/MWhp araen erg
ían osuj e
taad espacho(PrEnAu ) yparalae ne
r g
íac onvocab
leu naestr
uctur
a
deprecio
scom pue
stapo runp agoporp o
tenciadisponib
lec onvocab
le(PrPoDiC o)de4 8USD /MW -h
co
rrespondien
teyu np agop orlae n
ergí
ae fect
ivame n
tec onvoca
da(P rEnCo)d e5 9 USD/MW h
.E n
te
rcerlugar
,s efi
jau nrequer
im ien
tom ín
im od e30%d epar
tic
ipaciónnaciona
le nlosc omponent
esd e
inve
rsiónr ea
lizadap aral ac onst
rucc
ió nd el acentra
lg enerado
ra.A d
iciona
lm en
t e
,e lD ecre
to
es
tab
l eceq uep ar
al ost re
sp rimerosem prendimien
tosq uea dhie
ranae stem ecanismoc onun a
dec
larac
iónd ec omponenten ac
ionalsupe
rioral5 0%s ereal
izaráunajustealalz
as obrelosprec
iosde
compra( 95 USD/MW h).S em arc
ana s
imism op r
eciosdife
rencia
lesm ásc onven
ientesp a
raa que
llo
s
queseinst
alenene lcortoplazo.Fina
lm en
te,seestab
leceu nconjun
tod ep a
ramétr
icasd eajus
tedelos
pr
eciosante
ss eñal
ad os
,d eper
i od
icid
ads emestr
al.

54
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Aes
ter espec
toc abedes
tacarquee nre
lac
ión alap a
ramétr
icad elosllamadosalici
taci
ón
P35404y P3 7637,sep rod
uje
ronim por
tante
sc ambio
s.S ebrindalaliber
tadd eo pció
nd et re
s
al
ter
nat
i v
asd ep aramétri
cap a
raelp rec
iod el aenerg
íac onv
ocada( conv a
riac
ionese nelp eso
por
centua
le n
treelPPIye lIPPN),seinco
rporaunindic
adordeajus
tep o
rv a
riac
iónd e
lpreciodelgas
oi
lyu nindi
cad ordea jus
tequed abacuentadelae vo
luci
ónd elcrudoW es
tT exasInte
rm ed
iate
(WT I
).E ntan
t olap ar
t equesem antu
voe nd ó
lare
sc o
rr
ient
ess efi
jóe n2 1%yd esa
parec
iót oda
34
re
ferenc
iaalaL IBOR .Po rsupar
te,e
lp r
eciodelapot
enci
adisponib
leco n
vocableseaju
staporPPI,
IPPNyTC .

Opc
iónA

Opc
iónB
Lo
scoef
ic
ien
tesre
spe
ctivo
sson0
.21
,0.0
9,0.45
,0.15y0.
10p a
raPrEnAu
t;0.3
6,0
.20y0
.44
p
araP
rPoDiC
ot,ent
antosemant
iene
nin
camb
iadosl
oscor
resp
ondie
nte
salPrEnCo
t.

Opc
iónC
Lo
scoef
ic
ien
tesre
spe
ctivo
sson0
.21
,0.0
7,0.47
,0.15y0.
10p a
raPrEnAu
t;0.3
6,0
.16y0
.48
p
araP
rPoDiC
ot,ent
antosemant
iene
nin
camb
iadosl
oscor
resp
ondie
nte
salPrEnCo
t.
Com
oyafu
eseña
ladoenfo
rmagené
ric
a,e
nelm
arc
odee
stel
lam
adot
amb
iéns
eex
one
róa
l
g
ene
rad
orde
lpa
gopore
lusodela
sred
es.
E
lllam a
dop e
rm anecióabie
rtohas
taelúlt
im odí
ad e2011,rec
ibiéndos
eu nto
taldev ei
nti
cuatro
o
fer
tasporu ntot
alde3 5
2,25 MW ,d eloscuale
sú ni
cam en
te4 3
,4 MWp erm a
necene nlac a
rte
rad e
p
royec
tosenp roce
sod eejecución(Bioen
ergyyL anasT r
inidad
).Lao pcióndee n
erg
íac onvocab
len o
f
ueescogid
ap orning
ú noferen
te( au
nqueq u
edaa b
ier
talap o
sib
il
idadq ueenelfutu
rosep uedapasarde
u
nam od
al
ida dao t
ra)35. Es
t u
diosreal
izadosene lm arcod e
lP roye
ctod eP rodu
cciónd eE nerg
ía
E
léc
tr
icaap a
rti
rd eBioma sa(PROB IO)iden
tif
ica
rond osfac
tore
sq ueconspi
raroncon
tralaelecc
iónd e
e
stam oda
lidad
:a )presen
tabau naal
tac omple
jida
de ns ui n
terp
reta
ción;b)r eq
uie
red eplan
tasd e
36
g
enera
ciónconc ap
acidaddeg erenc
iarelre
curso(prop
en d
iendoalaintegr
aciónver
tic
ald elacadena)

34
Ensu mom en
tosea rgum en
tóq u eseh acíaelsupues
tod equesetra
t ab
ad ep rés
tamosat asafi
ja
.Po rotrap a
rte
t
am b
iénd eb
ióp esarelh echoq uel aL iboresta
b am uybaj
ays ep rev
eíaun asub aac or
top lazo,h echoq u
e
f
ina
lm en
tenoo cu
rrió
.
35
La
slici
tac
ionesc onp r
eciof i
jop a
r alac onvoca
tor
iad ebiomasaa dol
ecierond ealgunosd e
fectosq uen ol es
p
ermit
ióalcan
zarlosobjet
i v
o st
ra zados
.E ntree
lloscabeseñ
ala
rqu en osec ontemp
laronlosaspec
t osd em erc
a do
a
soci
adosal ossubproductosdel ac adenaye lprecioes
tabl
ecidon oterminór emunera
ndo,nii denti
ficandod e
f
ormaefect
ivaelrecur
soys ud isponibi
lidad
.
36
Muc
hasdelasofe
rtaspresentada
syqu elue g
on opudie
ronconc
r e
tar
se,proveníandepotenci
alesdesarro
lladoresde
p
royec
toquen odi
s pon
íand ea c
ce sodire
ctoalrecurs
o.

55
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

yelhech
oqueelmismoe
stécon
cen
tra
doe nuno
sp oc
asm a
nos,fuei
nte
rpr
etadoporpot
enc
ia
les
o
fer
ent
escom
ounfa
cto
rder
ies
go,q
uenoest
abaa
decua
damen
teref
lej
adoene
lprec
iofi
jad
o.

d
) Año2011y2012
.Dec
retos159
/011y424
/011
ElP.E
.ene lm arcod e
lD ecreto159/011yco nelfinimplement
aru naseg undaetapaque
p
ermit
aal c
anzarlam etae s
tabl
ecidad e300 MW ,autor
izaa UTEac eleb
rarco n
tratosco npr
ivado
s
p
or1 50 MWp roveni
entesd eener
gíae ó
lica
.S ebusc
abasel
eccion
arproveedo
resdee nerg
í adefuen
te
e
óli
cac onunplazom áxim odetre
sa ñosparains
tal
arseent
err
ito
rionac
ional
.E lpart
i cu
larint
eréspo
r
l
osplazosdee nt
radae nservic
iosef undabaenquelacoyuntu
raenerg
ét
i c
aim poníalan eces
idadde
i
ncorpor
arp o
tenciaalSis
t emaac or
t oplaz
oL oslin
eamien
tosdeestedec
retosonsim il
aresal o
sdel
D
ecre
to4 03
/009,au n
q u
ei ncor
poraajuste
ss u
rgido
sd elae xp
eri
enciaacumulad
ae ne lproced
imien
to
a
nte
rior
.E npar
ticula
r,atravésdeu nareso
luciónde
lM IEM,sereal
izóunarevi
siónd elam eto
dolog
ía
d
ee va
luac
iónd e
lcom ponenten a
cional
.
E
nelm ar
cod ed
ichodecre
to UTElanzaelproc
edimi
entocom p
et
it
ivoNº K4 1938
,alc u
alse
p
res
ent
aron17empre
sasporunto
ta
ld e1097 MW.L ospr
eci
osdelasm e
jor
esofe
rta
sestuv
ie
rone n
tr
elos
6
3y6 7USD/MW h.Conlaexce
pcióndel
aincl
usió
nd e
lfac
torß,
t l
a pa
ramét
ri
cadeajus
tedelpr
eciodel
a
e
nerg
íacon
tra
tad
asem an
tuvo
i n
al
ter
a d
aresp
ectodel
ac o
nvoca
tor
iaa n
te
rio
r(k396
07):

pad - p
rec
iod
elae
ner
gíae
léc
tr
icaa
dju
dic
ado(USD
/MW
h)
α -f
act
ord
eaj
ust
edea
cue
rdoa
lpo
rce
nta
jed
ein
sum
osn
aci
ona
lesi
nco
rpo
rad
os
βt - s ip ad≤ 1
10USD
/MW
h,t
ien
eelv
alo
r(1
10-
pad
)ha
stae
lañ
ot=2
014yc
erop
ara
l
osa
ñossi
gui
ent
es.
- s
ipad>110USD
/MW
hti
enee
lva
lorc
erop
arat
odo
slo
saño
s
Fi
nalment
ee lDi
rec
tor
iode UTEr
eso
lvi
óadj
udi
carl
osc
ont
rat
osq
ues
emu
est
rane
nel
s
igu
ien
tecuad
ro,porunt
ota
lde19
2 MW.

Cuad
ro8
P
roy
ecto
sad
jud
icad
oss
egúnconvo
cat
oria
s,D
ecr
eto159
Co
nvo
c. Emp
res
a P
ot(MW
) D
epa
rtam
ento
15
9/0
11 L
uzd
erío 50 F
lor
ida-F
lor
es
15
9/0
11 G
ems
a 42 L
ava
ll
eja
15
9/0
11 A
gual
egu
as 10
0 T
acu
arem

Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
iasob
rel
aba
sed
epá
gin
awe
bDNE
.

Comocon
secu
enciad
elo
saj
ust
esde
riv
adosdel
aapl
ica
cióndel
apa
ramé
tr
ica
,losp
rec
iosde
l
aen
erg
íaeó
li
caconbas
e65U$S/MWhseencuen
tr
ana
ctu
almen
te(a
bri
l20
15)e
nv a
lor
esce
rcan
osa
l
os7
0U $S
/MW h
.
Endi
ciembre2011
,elP o
derEj
ecut
ivoemi
tióelDecr
eto424
/011
,enelcua
lsepromuev
ela
s
usc
rip
ció
nd econtra
tosdec ompr
aven
tad een
ergíae
léc
tr
icaent
re UTEyl o
sp ro
vee
d o
resque
p
res
ent
aronofe
rta
sd ec on
formida
dc onelpliegodec on
dic
ion
esq uer
igióelproced
imien
to

56
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

37
compe
ti
tivoK 41938yn oh ub
iesenresul
tadoa d
jud
icata
rio
sd e
lm ism o .Elpreciodeofe
rtasefi
jóen
38
65 USD/MW h yl apotenciam áximae n5 0 MW.E ne n
ero201 2fueronelabora
doslospliego
sy
env
iadosalasem pres
ash abi
li
tadasap ar
tici
par
. Afinesdefebre
r oser ea
li
zólaa per
tur
ad eofer
tas
,
con
sta
tándosequed e
ltota
ld eem pr
esashabil
ita
dasparapar
tic
ipare nlaconvoca
tori
a,únic
am en
teu n
a
nopre
sentóofer
ta.Entota
ls erec
i b
ieron13i n
icia
tiv
assum and
o6 37,8 MWd epotenc
iains
tal
ada.De
és
tas
,n uevepresen
taronu nnodod econexiónalar ed
,lasc ua
lesf uer
one va
luadasenl aprime
ra
in
stanc
ia,yo tra
sd osm ásfuerona dju
dicadasens egund
ai ns
tan c
ia,tota
li
zando5 37
,8 MW .La
pa
ramét
ricadeaj u
steeslam ismaq uelad elaconvoca
tor
iaa n
ter
ior(K4 1938
),salvoqueelpremio
po
re n
tradatempranaeno perac
ióne shas
tae l31d em a
rzode2 015.E lsigu
ient
ec uad
rom uest
rael
to
taldeofer
tasadjud
icadasenestac on
vocator
ia
.

Cuad
ro9
P
roy
ecto
sad
jud
icad
oss
egúnconvo
cat
oria
s,D
ecr
eto424
Co
nvo
c. Emp
res
a P
ot(MW
) D
epa
rtam
ento
42
4/0
11 P
ole
sin
e 50 F
lor
ida
42
4/0
11 E
str
el
lad
a 50 C
err
ola
rgo
42
4/0
11 Mo
linod
ero
sas 50 M
aldo
nado
42
4/0
11 A
st
ide
y 50 F
lor
es
42
4/0
11 Rd
elsu
r 50 M
aldo
nado
42
4/0
11 N
ouk
ar 50 L
ava
ll
eja
42
4/0
11 V
ien
tosd
epa
sto
ral
e 49
,2 F
lor
es
42
4/0
11 T
uli
fox 48
,6 S
anJ
osé
42
4/0
11 V
eng
ano 40 M
aldo
nado
42
4/0
11 D
arin
el 50 M
aldo
nado
42
4/0
11 L
adan
er 50 T
acu
arem

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
iasob
rel
aba
sed
epá
gin
awe
bDNE
.

e
) Año2013
.Dec
retos113
/013
,133
/013y420
/013
E
lD ecre
to133/013promuev
el ace
leb
rac
ióndec on
tra
tosespec
ia
lesdecom p
raven
tade
en
erg
íaeléc
tr
icaent
reUTEyp rove
edore
squepr
oduzc
anene
rgí
aeléc
tri
cadefuen
tes
ola
rfoto
volt
aic
a
e
nelter
ri
tor
ion a
ciona
lparac
ent
ral
esent
re500kWy5 0 MW.Sef
ijant
resf
ran
jas
:1)en
tre500kWy
1 MW;2)e n
tre1y5 MW ;y3)ent
re5y5 0 MW
.
Seest
ablec
eu napena
lizaci
ó nsielc omponent
en acion
alesm eno
ra l20%.Elproced
imien
to
escompe
ti
tivoenpreci
osp a
ralasfranj
as1y2 .Paralosc o
ntra
tosdelafran
ja3q uehub
iese
ne n
trad
o
enope
raciónant
esd ejun
io2 0
14,s efi
j óunp rec
iode9 1.5 USD/MW h.Paraaque
llosqueent
renen
ope
rac
iónene lper
íodojunio2014 -
juniod e2 015elpreci
od ecr
eceline
almentehas
taelvalo
r8 6
.6
USD/MWh.A lam pa
rod e
lm enc
i onadod e
creto UTEla n
zóelp ro
cedimie
ntodec ompraNºK 449
18,
encuyopliegoseestab
lecequee lp rec
iod elae nerg
íac ont
rat
adac o
rrespo
ndien
teac adaañose
ca
lcu
lar
áe nelmesd eene
rodedi choañoc onlafórmulasigu
ient
e:

37
Enestecasonos etratóunp roced
imien
tolic
ita
tor
io,si
noun aconv
ocator
iaacont
ratosdeadhe
sión
,dondeelPod
er
Ejec
utivoa u
tori
zam edian
teund ecre
tolarea
lizac
iónporUTEd eunllamadoaoferen
tes(enes
tecasoaaque
llo
s
quenor esu
ltaronadju d
icadosenelproced
imien
tocom pet
iti
v oa
nter
ior)
,pree
sta
bleci
endolosp
r e
cio
sdecom p
rade
laenergía
.
38
Deac u
erdoa ld ec
reto424 /011,esev a
lordebíaresu
lta
rd elpre
ciop romed
iopon de
radop o
rp o
tenc
ia,delos
ofe
rentesadjudi
c a
do senlalici
tac
iónK 41938
.

57
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Don
de:
p
t - p
rec
iod
elae
ner
gíac
ont
rat
adac
orr
esp
ond
ien
tea
lañ
ot(USD
/MW
h)
p
ad - 91
.50UDS
/MWh
αyβ f a
cto
resd
eaj
ust
edea
cue
rdoal
afe
chad
ela
ctad
eha
bil
it
aci
ónya
lcom
pon
ent
e
n
aci
ona
lac
red
it
ado
Cabeseña
larquepr
evioalDecr
eto13 3
/013
,elD ec
reto113/01
3h ab
íaest
abl
eci
doquelas
c
ent
rale
sg ene
rador
asfot
ovo
ltai
cass
ec on
sid
eraránalo
sefect
osd e
ldespach
oc o
nu ncos
tov
aria
ble
u
nit
ari
on ul
oys ugene
rac
iónest
arád
ete
rminadapore
lrecu
rsosol
arexi
sten
te
.
Eneltr
anscu
r s
od elmism oañoelD ecre
to4 20/013m odif
icólosp
lazospar
alaa p
li
cac
iónd e
l
p
rec
ioprefe
rencia
lasociadoau nincen
tivoparaeliniciod eopera
cióndelospro
yecto
sye s
tabl
ecióe
l
p
rec
ioaplic
a b
lealosc ont
rato
sd ec ompraven
tad een e
rgíaeléc
tri
caq ues
ec e
lebr
enc onprov
eedore
s
q
ueh u
bierenpres
entados u
so f
ertasdent
r odelaf r
anja3e s
tab
lecidaenelar
tícu
lo2d elDecr
etoNº
1
33/013
.C om oconsecuenci
ad ee l
lo,sec o
rrelaf ran
j atem p
oralsei
sm ese
s.A demás
,elm áximo
e
sta
ble
cidop a
ralafr
a n
ja3s efi
j óen2 0
0 MW( poten
ciai n
sta
lada)
.
Po
rs upar
telaR eso
luc
iónNº2497delM IEMdel10d eoc
tub
rede2013e
sta
ble
cela
m
etodo
logí
ap a
ral
aev a
lua
ciónde
lcomponen
ten
aci
onaldeinv
ers
iónaap
li
care
nlo
spro
ced
imien
tos
d
econtr
atac
iónquere
al
iceUTE,alam
parodelD
ecre
toNº13
3/013
.
Ene
lsi
guien
tecua
drosemue
str
anl
asp
ote
nci
asa
dju
dic
ada
spa
ral
asf
ran
jas1y2
,as
ícom
o
l
asp
ote
ncia
sofe
rta
dase
nlafra
nja
s3.

Cuadro10
P
roy
ecto
sad
jud
icad
ossegúnconvo
cat
oria
s,D
ecr
eto133
Co
nvo
c. Emp
res
a P
ot(MW
) D
epa
rtam
ento
D1
33/0
13 Co
lid
imS
.A. 50 S
al
to
D1
33/0
13 J
olip
arkS
.A. 16 P
ays
andú
A
rt
iga
s/T
acu
arembó
/Riv
era
/Rio
D1
33/0
13 G
iaco
teS
.A. 50 N
egro
D1
33/0
13 FRVB
.V. 50 S
al
to
D1
33/0
13 S
anJ
avi
erS
ola
rFa
rm 7
,7 R
íoN
egr
o
D1
33/0
13 Y
arn
elS
.A. 10 P
ays
andú
D1
33/0
13 N
ate
luS
.A. 10 P
ays
andú
R
.13
-13
17 P
et
ilco
ranS
.A. 9
,5 P
ays
andú
R
.13
-13
17 F
emin
aS.A
. 9
,5 P
ays
andú
R
.13
-13
17 D
ica
noS
.A. 11
,25 P
ays
andú
R
.13
-13
17 C
asa
lkoS
.A. 1
,75 P
ays
andú
R
.13
-13
17 R
adi
tonS
.A. 8 P
ays
andú
D1
33/0
13 V
ign
anoS
.A. 1 P
ays
andú
D1
33/0
13 Ed
elbo
nS.A
. 1 P
ays
andú
D1
33/0
13 T
ran
sfe
riS
.A. 1
TOTAL 23
6,6
8

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
iaso
brel
aba
sed
epá
gin
awe
bDNE
.

58
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

f
) Ven
taenel Me
rcadoSpo
t deene
rgíae
léc
tr
icadefuen
terenovab
leno
convenc
iona
l
Enp ara
le
l oconl osllamados
,s eh a
ni ns
tal
adoa lgunosgenerador
esc onelo bje
tivod e
comer
cia
liza
rsup roducc
iónene lm e
rcadospot.Enesterégimensee nc
uentr
anl a
sem pr
esasL id
era
t
S
.A.
,q ueconst
ruyóu nacent
ralabiom a
sa(res
iduosfores
tales
)c onunap o
tenci
ai n
sta
ladade5 MW
(
o p
era
tivad e
sde2 010)yl osparque
se ól
icos Lib
ert
ad( 7
. 75 MW )
,E ngraw( 3
.6 MW )
,L av a
dero
B
leng
io( 1
.8 MW )yC ent
ral1deN uevoM anan
tia
l(1 4 MW).E npocot
iem poseincorp
ora
ríatam b
ién
L
um ig
anorS .A.
,conun ac en
tra
ld e1 1 MWs obrel ab as
ed er e
siduosf o
res
tale
s,actualment
e
f
ina
lizandos uc ons
trucc
ión( yac ue
ntac ona u
tor
izaci
ónp ar
ag enera
r)
.E x
istentambiéno tro
s
p
art
icip
antesdelm erc
adod ec on
tra
tosat é
rminoq uepresen
tane xce
dente
sr espe
ctodelap o
tenc
ia
con
tra
tada
,yv endend i
chosex c
edent
ese nelm e
rcadospot.Eselc a
sod eBioener
,P on
lar
,F eni
roly
G
alof
er(lo
sc ua
trodefuentebiomasa
)yL uzdeL oma(eól
ico)
.

g
) Moda
lidadesdeinse
rciónalareddelaene
rgíagene
radaapa
rt
irdeERNC
Enlosd
iverso
sp ro
cedimie
ntosdecompradee ne
rgí
as ob
relabased
ef u
e n
tesren
ovable
sn o
c
onvencio
nal
esd es
cri
tosante
riormen
te,seexpe
rimen
tar
onv ar
iasm od
al
idad
esd eincl
usióndel o
s
c
ostosdeconex
iónalaredc omopart
ed el
aeval
u a
cióndeofer
tas
.E ntod
osloscaso
slosestud
iosde
c
onexiónloshizolapropia UTEyl asobra
sq ueresul
tar
onn ece
sar
iaspa
raq ueelg ene
radorse
con
ecta
sealared
,qu ed
aronac a
rgodelmismo
.
Enalguno
sc asos
,d elosestud
iossed es
prend
íalaneces
idadder e
al
izarunaser
ied eobr
as
a
dic
iona
les(nuevaslí
neas,cambiod econduc
torenlíne
ase
xis
tent
es,nuevo
strans
formado
res
,n u
e v
os
e
quipo
sd ereac
tiv
a,etc.
)c one
lfind eevi
tarsobre
carg
asoprob
lemasdetensió
ne not
raspar
tesdela
r
ed.Ene sto
sc as
os,siele s
tudioe s
tab
aa soc
iadoau ngen
erado
ri n
divi
dual
,l a
so b
rasadic
iona
les
d
ebí
ans e
ra sumidastambiénelgen e
rado
r.N oobsta
nte
,enalgun
aso c
asione
se s
tonof u
ea s
í;ylas
39
o
bra
slasterminóasumiendoUTE .
Alolar
god elasd
ife
ren
tescon
voc
ato
ria
senl
are
al
iza
ció
ndel
ose
stu
dio
sdec
one
xió
nal
a
r
eds
eut
il
iza
rondi
st
i n
tasmoda
lid
ade
s:
Opc
ióna )
:u ne s
tudiod eredp arac adagenera
dorindividu
al( d
efini
endol asobras
n
ecesa
ria
sp a
rac on
e c
taresegenerado
ral ar e
d),ytambiénestud
iosd eredcom b
inando
d
et od
aslasf o
rm a
sp o
sib
lesl o
sg enerado
reseléc
tr
icam e
ntec e
rcanos( d
efin
iendolas
o
brasneces
ari
asp a
rac one
ctaralar edcadaconjun
top o
sibledegeneradore
sc e
rcanos
).
S
obrelabased ees
t o
se s
tudios
,s epuedend e
fin
irconb as
tanteprec
isiónloscost
osd e
c
onexióndelasofe
rtasadjudi
cables
,p e
roelp r
inc
ipalprobl
em asurgedelac an
tidadde
e
stud
iosquehayq uehace
rc uandoseem p
iezanacom b
inarlasdiv
ersa
so fe
rtas
.
Opc
iónb ):parae v
ita
rr ea
li
zarestagranc an
tid
a dd eestud
iose s
tao pció
nc o
ntempl
a
proponer
leal o
so fe
rente
sq ueel
losm i
sm oshic
ieranlosestud
iosd econexión(UTEl e
s
propo
rcionólosdatosdelaredyloscr
ite
riosdelosestud
ios)yq ueinc
luyeranelcos
tode
conexiónensuso fe
rta
s.Porsup a
rteUTE,u navezd e
fin
idoslosp os
ible
sa d
j ud
ica
tar
ios
,
rea
lizabal o
se stud
iosd e
fin
it
ivos
.E ncasoq uelasd if
erenc
iase ntr
eam bosestud
ios
supera
r anund ete
rminadolími
te,loso f
eren
tesa d
j ud
ica
tario
st en
íanlap osib
il
idadd e
40
re
tira
rsed elproceso.E stavar
iant
etiene
,e lri
esg odeq ueelo fe
rent
ee s
tim em a
ls u
cost
od econex
i ó
n( einc
lusodeq uen ohagaele s
t ud
io)
,yq uelaso b
rasinvoluc
radas
terminenim pa
ctandos ob
relarentab
il
idadd elproyecto
,h ac
ien d
oq uelosp oten
cia
les
adjud
icatar
iossere
tiren
,obl
igandoarein
icia
relproceso.

39
Ladiscu
sióne nto
r noas icie
rta
sobrasdeimpor
tanc
ialasd
eber
íaasum
ire
lge
ner
ado
ro UTE
,fu
eunod
elo
s
m
otiv
osqu edi
oim pulsoall
lamado“m é
todod
elosnodos”
.
40
Endichocasoselesd ev
olví
alagar
ant
íademant
enimi
entodeo
fer
ta.

59
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

O
pciónc)
:d e
fin
ició
nap r
ior
iu ncon
j u
ntod enodosdelaredcons ucapac
idadm áximad e
i
nyecci
ónd epoten
cia(“mét
odod elosn odos”
).Losgenerado
ress ó
lopuedenc one
cta
rsea
e
sosnodos
,ye lcon
j un
todelag en
erac
ió nquesecont
rat
ee ncadan od
on opuedesupera
rla
c
apac
i d
adpredef
inida
.D e
sdeelp un
todev is
tadeUTEe stem é
todo,ademásded i
sminui
rla
c
ant
idadd eestu
dios
,tienelav en
tajaa d
icio
nalded i
recc
ionarlasofer
tasd eg en
erac
ión
h
aci
al o
cal
izac
ionesm eno
sproblem á
tic
asd esd
eelp un
todev i
stadelared.C onrel
acióna
l
osoferen
tes
,sibienes
tam oda
lidadlesp e
rmiteest
imarconprecis
iónelcost
od elasobras
n
eces
aria
sp a
rallega
rh as
taeln odosel
ec c
ionado
,p u
edepresen
taru nadesv
entaja
,p a
rael
c
asoq ueloca
liz
acione
sp ropu
e s
tas
,n oc oinc
idanconl o
ss i
tio
sd em a y
orp otenc
ia
ld e
r
ecur
s o
.D e
sdeelp un
tod ev
istatécn
ico,laprinc
ipa
lo b
jec
iónq ueselep u
edeh ace
rae st
e
m
étodoesquela“capac
idaddeca d
an odo”esunc on
ceptom u
yv ago41.
Enu naprimeraetapa
,q uea barc
ólasc o
nvoc a
tor
iasinic
ia
lesh astalap r
im e
raquef ue
exc
lus
ivament
ep aralaeólica
,elo fe
rentepod
íac o
necta
rsee ncua
lquie
rl ado( op
cióna).Enu na
seg
undaetap
a,quec ompre
n d
iólasegundacon
voca
tor
iad eeól
ica
,ademásd elali
breelec
ciónde
lsi
tio
deconex
ión,s elesdioal osoferen
teslain
formacióndelar e
dp ar
aq u eel
losm ismospudi
eran
ca
lcu
larsuscos
tosd econex
ión( o
pciónb).Enunate
rceraetap
a,queincl
uy ólater
ceraconvo
cato
ria

lic
aylafotovol
tai
ca,seusóelm ec
anismodeunal
istacer
radadenodos(opciónc)
.
Delaexper
ienciaganadaenlosdive
rsosproced
imien
tosdec omp
ras epuedeconc
lui
rq u
esi
s
ep re
sum eu n
ac ant
idadr educ
idad eofe
rtasaa d
judic
ar,esm ej
orh a
cere s
tud
iosindiv
idua
lesy
c
onjun
tosp a
racadac asopart
icu
lar(con
o c
iendolapot
enciayu b
icac
ióndel o
sg en
era
d o
res
),yd e
jar
c
lar
am en
tee s
tabl
e c
idoq uel a
so bra
sd eT ra
smisi
ónim por
tant
esq ues u
rjandeu naloca
liz
ación
i
nconven
ientevanae sta
rac argodelgenera
dor.Siporelcont
rar
io,seespe
rau nnúmerograndede
o
fer
tasya d
em á
ss epre
ten d
ed a
ru n
aseñalfue
rtedeloc
al
izaci
ón,sedebe
ríaopta
rporelm é
tododelos
n
odosoalgúnotrom ét
od osimi
lar
.
Elresu
lt
adodeloses
tud
iosderégimenenté
rmi n
osg
ener
ale
s,mues
traquem ucha
slíne
asde
l
are dquedar
án muyexi
gid
as(a
llími
tedes ucap
aci
daddeca
rgaoyasobre
carg
adas)aconsecu
enc
ia
d
el osgrande
sv o
lúmenesdegene
rac
iónr e
n o
vab
leq u
esees
táninc
orp
orando
.Situac
iónq u
es eda
p
art
icul
arm en
tecuand
ol aca
rgadels
ist
em aesbaja(mín
imaocercade
lm ín
im o
),peronos ó
loen
e
stoscasos
.
Enelperíodotra
nsi
tor
io( h
ast
aq ueseterminederefo
rza
rl ared
),e s
asconges
tion
esvana
t
enerquegest
io n
arseyaseaacept
ándola
s(asumi
relriesgodesob
recar
gad uran
teper
íodosl
imita
dos
d
etiem p
o)oc or
tandog ene
rac
i ón
.E ne s
es e
ntido
, UTEe st
átratandod einco
rpor
art e
cnolo
gía
m
odernadecargabi
lida
dd el
íneas(
laslín
eassec ar
ga nmáso menossegúnlatempe
ratu
raam b
iente
,
v
ien
to,rad
iac
ións o
lar
,etc
.)quep e
rmit
adisminu
iralm áximolo
speríodo
sd ecor
tedegenera
ció
n.

E
stud
iosdeca
l
idaddeten
sión
Lo
sge ne
rador
ese ó
lico
sp uede
ng en
era
rpertu
rbac
io n
esenlacalid
add eten
sió
nenlazonaen
q
ues econ
ect
a n(a
rm ón
icos
,flicke
r,sal
tosdeten
sión
,etc.
).Enc on
secuenc
ia,c ad
agene
rado
rq uese
con
ectaalareddebehacerune s
tudiodecal
idaddetensi
ón( apar
ti
rd edato
sd esusmáqu
inasyde
d
atosdelare dquep r
op o
rci
ona UTE )
,yu nav e
zi n
sta
lado,debereal
izarasimi
smou n
as e
riede
e
nsayosparav e
rif
ica
rl osr e
sul
tadosd elosestudio
s. Am ba
se tap
as( es
tudio
s yensayo
s)s o
n
c
ontro
lada
sporUTE ;ye ngener
alnoh anapa
rec
idohast
aa ho
ram ayo
resprobl
em as
.

41
Elcri
ter
iod ef
inidopor UTE
,d easumirqueento
doslosnodo
sd e
fin
ido
ss ei
nyec
tab
asimul
táne
ament
euna
pot
enci
ai gu
alas um áx
imacapa
cidad
,resu
lt
auntan
tocon
ser
vad
or,l
oqu epu
edel
lev
arasubu
ti
li
zarlac
apac
ida
d
detr
ansf
erenc
iad elar
edensuconjun
to.

60
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E
stud
iosdelareddu
ran
tet
ran
si
tor
ios(es
tab
i
lidad
)
Sa
lvocaso
sp u
ntua
lesenalg
u n
osdelosparque
sinst
alado
s,es
tetip
od ees
tudio
snos ehanhecho
n
ien UTEn iporpar
tedelosg e
ner
a d
ore
s.S eestájun
tandolainf
ormaci
ón(m ode
losdinámi
c o
sd el
os
p
arque
se ól
ico
s)neces
ari
ap ar
aq uesep uedanhacerestu
diosan iv
eld eopera
ción
.L aF acu
lta
dd e
I
ngeni
erí
ad elaU n
ive
rs
idadd elaRepúb
lica(UdelaR
)h area
liza
doe s
tacla
sed eest
udio
s( s
ibiencon
c
ant
idade
sm enor
esalasq u
es ees
táninco
rporan
doa c
tualmen
te)ylosresu
ltad
oso b
ten
idoshastaaho
ra
h
acenpre
sumirquel
ainco
rpora
ciónacor
toplazodeener
gíaeól
icanoaf
ecta
ría
laestab
il
ida
dd elared
.

2
.Negoc
iac
ionesd
irec
tasdeUTE
P
orf u
eradelm arcodel o
sd ec
reto
sp r
om o
ciona
les,lasplant
asdec e
l ulo
saB otn
iay M on
tesdelPlata
i
ncorpora
ronalS is
tem a1 61 MWy1 70 MWr es p
ect
ivamente
,dec a pa
cidadd egene
rac
ións ob
rela
42
b
ased ebiom a
s a
.E ne lprim e
rc aso
,a p
roximadam en
te1 20 MW sondest
inadosas a
ti
sfac
erl a
s
n
ecesidad
ese n
ergét
icasd esuprocesoprodu
cti
v o(yl osdeu n
ap l
ant aquímicacon
tigua
),entan
t oel
r
em anen
tes ev u
elcaalS.I.Nenl ascond
ic
ionese s
tablec
idasenu nc ont
rat
oc on UTE(diezañosd e
d
uración
).Ene lsegundoc as
o,1 0
0 MWs ond es
tinadosas a
ti
sfac
erl asnece
sidade
se ne
rgét
ica
sd esu
p
rocesop ro
d u
ctivo
,e nt antolos7 0 MWr e
stantessoni nye
ctadosa lS.I.Ne nlasc ond
ic
ion e
s
e
sta
blecida
se nu ncont
ratoconUT E(15a ñ
osd ed u
raci
ó n
).Enam bosc a
sos
,e lcombus
tib
leuti
liz
a do
e
selo bt
enidoap ar
ti
rd elosres
iduosgen
eradose nlaplan
tadecelu
l osa(l
icornegr
o).

3
.Inco
rpo
rac
ióndepa
rquesp
rop
iosdeUTEsob
relabasedeERNC
D
esdetiem poatr
ásUTEv eníadandopasosenp o
sd e
ld esarro
llodelasenerg
íasal
terna
tiv
as.Unh i
to
r
elevantee nes
tec aminofuelas us
crip
ciónap r
inci
piosd elosañosnoventadeu nconven
ioc onla
F
acul
t add eIngen
ier
íad elaU n
iver
sidaddelaR epúb
lica,conelo bj
etod erea
liz
aru naeva
luac
i ón
p
rimariad e
lp ot
encia
le ó
licod e
lU ruguay
,yd eim plementarunproyectopil
oto(ins
ta
lacióndeu n
g
eneradore ól
icode0 .1
5 MWe nlaz onadeS i
errad elosC ar
acol
es)
.E ne s
tep e
ríodotambi
éns e
d
esta
c alai ns
tal
acióndep anele
ss ol
aresenl ug
aresaislado
sd elm ed
ior u
ral
,yp a
rt
icul
arment
ee l
e
sfue
r zore a
li
zadop a
raq uet o
daslase s
cuela
s,p o
li
cl
í ni
casyd est
acam e
ntosp o
li
cia
lesu b
icad
ose n
z
o n
asm uyais
ladas
,pudierancont
aralm enoscondichospa n
eles
.
Unpun
todein
fle
xiónp ar
aUTEe nes
tam a
ter
iafuel
aconc
rec
iónenel20
0 8
,enelm
arc
od e
l
p
rog
ramadeconv
ers
iónded eudadeUrugu
ayc onEspa
ña,deunpar
queeól
icode10 MWenSie
rra
d
elosC
arac
ole
s(c
incounida
d esde2 MWc/u)
,elcua
lfueampl
iad
oa2 0 MWenel201
0.
Al
ineadac onloso b
je
tivosd epolí
ti
cae nergé
ticac on
sensuado
sp o
rt od
osl o
sp art
idos
po

tico
sc onr ep
resen
tac
iónp a
rlamenta
ria
,ye np a
rt
icul
arc onlasmet
asfijada
se ncuantoal a
p
art
ici
paciónd eenerg
íasrenovab
lesenl aofer
tad ee ne
rgíaelé
ctr
ica
, UTEe nsusline
am i
entos
e
st
ratég
icosseplant
eós e
gui
ram pl
iandosup a
rt
ic
ip a
cióndire
ctae nelm erc
a dodelaene
rgíaeól
ica
(
com ponen
tefundamenta
ldelafutur
am at
rizene
rg é
ti
cad e
lU ru
guay)yc onv
ert
irs
ee nunimp o
rtan
te
a
ctordedicho me
rcado
.P a
rael
loh acomenzadoaim pl
em en
tarunam b
ic
iosoplandeinve
rsione
s,que
b
ajodis
tin
tasm oda
lida
desdenegocio,l
ep e
rmit
iráninco
rpora
renlospróx
im osañosa
lre
dedorde5 00
MWe ó
lico
sp r
opios
.
E
sta
sm o
dalidade
sinc
luyenl
acons
tru
cci
ónd eparque
sco
nre
cur
sosp
rop
ios
,ena
soc
iac
ión
43 44
c
ono
tra
sem pr
esas oenelma
rcodeun
leas
ingope
rat
ivo .

42
PROB IAwww .probio
.gob.uy
.
43
UTEyELETROBRASc eleb
raronunc onven
iodeasoc
iaci
ónc onelobje
tivoded e
sar
rol
larenc onjuntoproye
cto
s
eól
icosenambosp a
íses
.
44
Elm ot
ivopar
aim pl
em ent
aru n
am od
al
ida ddees
tasca
rac
ter
ís
ti
case s
távincu
ladoalhechodeq uealtrata
rsedeu n
a
empre
sap ú
bl
ica
,c uyop r
ogramafinan
cie
r ofo
rmap a
rt
ed e
lprog
ram afin
ancie
rogloba
ldelsec
t o
rp úb
lico,enalguno
s
cas
ose s
tas
itu
aci
ó na c
túacom ou n
arest
ricc
iónpar
alainve
rs
iónc onrecu
rsospr
o p
ios
.Ell ea
singo p
erat
ivob r
indal
a
pos
ibi
lid
addepos
tergar
,paraunao p
ortun
idadm á
sprop
ic
ia,
lainco
r p
orac

nc omoinve
rs
ióndelascen
trales
.

61
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E ne
lsi
gui
entecuad
rosemue
st
ranlosp
arq
uesin
sta
lad
ospo
rpa
rted
eUTEoenp
roc
esod
e
d
esa
rro
llo(c
onundi
fere
ntegra
dod
eavance
).

Cuadro11
Pa
rqu
eseó
lico
sin
sta
lado
s,encons
tru
cciónyp
rev
ist
os,UTE
Co
nvo
c. Emp
res
a P
arqu
e P
ot.I
nst
alad
a(MW
) D
epa
rtam
ento
a
UTE UTE S
ier
rad
elo
sCa
raco
lesIyI
I 20 M
aldo
nado
UTE UTE-E
le
tro
bra
s Ro
sendo M
endo
zaa 65
,1 F
lor
es
a
UTE UTE J
uanP
abl
oTe
rra 67
,2 A
rt
iga
s
UTE UTE Co
lon
iaA
ria
s 70 F
lor
ida
,Fl
ore
s
UTE UTE V
ale
ntin
es 70 T
rein
tayT
res
UTE UTE P
amp
a 14
0 T
acu
arem

UTE UTE A
ndr
esi
to 50 F
lor
es
L
eas
ing T
eym
a P
alom
as 71 S
al
to
T
ota
l 55
3,3

Fuen
te:Elabo
rac
iónp
rop
iaso
brel
aba
sed
epá
gin
awe
bDNE
.
a
Enoper
ación
.

Deacue
rdoal a
sc o
nsul
tasr
eal
iza
dasydato
se xt
raído
sd epres
entac
ione
sd eauto
rid
ade
s
o
fic
ia
les
,p a
ralasd
ife
rent
esm od
al
idade
simpl
ement
adas
,l o
sv a
lore
so b
ten
idosporkWi ns
ta
ladose
h
anu b
icadounpocopordeba
jodelos2000U$Sylosco
sto
sn iv
elado
sarro
jar
íanval
ore
sd e
lorde
n
d
elos70U$S /MWh.
Enlamod
al
idaddel
eas
ingope
rat
ivo
,lasa
utor
ida
desd
eUTEhanp
lan
teadol
apos
ibi
lid
adde
d
esa
rro
ll
art
resCent
ral
esdegene
rac
ióneól
ica
,porunto
tald
eap
rox
imad
ament
e18 0 MW,enla
s
s
igu
ien
tesc
ond
ic
iones
:
P
erí
odod
eci
nco(
5)a
ñosc
ono
pci
ónd
eUTEd
e:
– C omprad elascentr
ale
sav a
lordete
rmina d
op or UTEp ropo
rci
onalalascuota
s
pagasdelleas
ing(60cuot
as)
.
– Am pl
iacióndel
leas
ingpor180m es
es(hastafindelavidaút
il
)yd esman
te
lamien
to
alfin
ald e
lp e
ríod
o.
– S e
rvi
ciod eo pe
racióny m a
nten
imient
oap a
rt
ird e
lv enc
imien
tod elpe
ríodode
garan
tíad elacor
respon
dien
teC en
tra
l,poru np e
ríododetr
es(3)añosampl
iabl
e,a
opciónd e UTE,p orp er
íodosded os( 2)a ñosh as
tau nm áx
im odetres( 3
)
renovac
i one
s.
E
lplazoparal apues
tae noperac
iónindus
tri
ald ec ad
aC ent
ralnop odr
ásuper
arlos
v
ein
ti
cuat
ro( 24)meses
.

D
.Ins
trumentosdepo

ticasgenera
lesysec
tor
ialesque
coadyuva
ronalapromocióndelasERNC
1
.Ley16
.906(deP
romociónyP ro
tecc
ióndeInve
rsiones
)
yexone
racionesf
isca
les
L
aLeydeP
romoc
iónyPro
tec
ciónd
eInver
sion
es(16
.906
)delañ
o1 99
8,e
stab
lec
eunma
rcoampl
ioy
f
avo
rab
lep
araq
ueproy
ect
osqueimp
liq
uenlainc
orpo
rac
ióndefue
nte
sreno
vabl
esn
oconv
enc
iona
les

62
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

p
ued
anac
ogers
ealosben
efi
cio
squeo
torg
aelmismo
.Peroe
senelañ
o2 007
,cone
ld e
cre
to455
/007
,
45
d
ond
esef
ija
nlosc
ri
ter
iosym e
can
ismo
sparal
aobt
enci
óndelo
sci
tado
sbenef
ic
ios .
Eneldecre
to354/009expl
íci
tament
es edecla
rac omopromovid
as,ent
reo
tras
,lasact
ivid
ades
d
eg en
erac
iónd eener
gíaeléc
tr
icaproven
ien
ted efuente
srenovab
lesnotrad
ic
iona
les
.S ejus
ti
fic
ae s
ta
d
eci
siónporquesee ncu
adranenloso b
je
tivosestab
lecido
sp o
rlaL ey16.906yelD e
cret
o4 55/007
,
p
art
icu
larment
ee nloq ueref
ier
eal agenera
ciónd eem p
leocal
if
icado
,incremen
todei nv
est
igació
n,
d
esar
rol
loei nn ov
aciónyp roducc
iónm áslim p
ia.E nt
relosb ene
fic
iosq uepue
deno btene
rsese
m
encion
alae x
on e
rac
iónd eimpues
tosdeacuerdoalsigu
ien
tecr
ite
rio
:
a
)90%d el
arent
anet
afi
sca
lenl
ose
jer
cic
iosi
nic
iad
ose
ntr
eel1
ºdej
uli
ode2
009ye
l31
d
edi
ciembr
ede2017
b
) 60%enl
ose
jer
cic
iosi
nic
iad
ose
ntr
eel1
ºdee
ner
ode2
018y3
1ded
ic
iem
bred
e202
0
c
) 40%enl
ose
jer
cic
iosi
nic
iad
ose
ntr
eel1
ºdee
ner
ode2
021ye
l31d
edi
ciem
bred
e2023
.
E
stebenef
iciodeexone
rac
ióndlIRAE46 e
e sd eapl
icac
iónpa
raa
quel
losg
ene
rad
oresapar
ti
r
d
efuente
sr eno
vablesnotrad
ic
iona
lescua
ndolae n
ergí
ae l
éct
ric
aseaven
didaenelm e
rcad
od e
47
c
ont
rat
osat é
rmino .
Ex
ist
enotr
ase x
oner
acion
es,c
omolade
lIm
pues
toalVa
lorAg
reg
adoa máqu
ina
sa g
ríc
ola
sy
a
cce
sor
iosyae quip
osc ompl
eto
sd ege
ner
aci
óndeen
erg
íae
óli
ca,q
uec o
ntr
ibu
yenaf a
ci
li
tarlas
i
nve
rsi
onesnec
esa
ria
s.

2
.Ins
trumen
tospa
rafomen
tarlainves
tigac
ióneinnovac
iónenERNC
Enelaño2 008,conelo b
jet
i vodep romoverla
sa ctividadesd einvest
igac
i ó
n,d e
sarro
lloei nno
v a
ción
enáreadelae ne
rgía
,s ecrea,e nelám bi
tod elaA genciaN acionaldeI nves
tig
acióneI nnovación
(AN I
I)
,elFondoS e
ctor
iald eEn e
rgía
.D ichoFondo,c o
n s
titui
d ocona por
tesdelap rop
iaAN II
,UTE ,
ANCAP , DNE-M IEMyo trosorg an
ism o
sp úbl
icosy p riva d
os,lanzat odoslosañ o
sc onvoca
t o
rias
pa
raela poy
oap royec
tosd einvest
igac
ión,ded esa
rrolloy/ odei nn
o vac
ióne neláreae ne
rgét
icaco n
ba
see nlastem á
tic
asp r
ior
i zada
s.A m odod eejemplo,e nl aC onvocat
oria2 0
14s eco n
side
rarond os
mod
alidad
esd ep r
esenta
ciónd ep royec
tos
:l aM odal id
a d1 )
,d ir
igidaag ruposdei nves
tiga
ciónyl a
Mod
alidad2)
,c uyo
sb enef
iciar
iosp uedenserem presa
s(yq ueseco ncurs
ap orv en
ta n
il
laa b
ier
ta).
Pa
ralaprimeram odal
idads epresent
aronuntota
ld e3 0p royecto
sd einves
tigac
iónp orunm ontotota
l
de U$S3.57m il
lones(U$S2 .9m illon
esd esol
ici
tu dpa raserfinanciadoporla AN I
I),delosc ua
les
ap
ro x
imadam ent
ed oste
rciosestabanvincu
ladosdef orm adirec
taaERNC .

3
.Ins
trumen
tosor
ientadosalfo
rta
lec
imien
toins
ti
tuc
iona
l
ylapromocióndelasERNC
Cone
lpr o
pós
itodeprom o
verla
sd i
st
inta
sfuentesdeERNC ,aniv
eldelMIEM ,UTEyo t
rosac
tores
re
lev
antesde
ls ec
tor
,s eh anpropue
stoyd esar
rol
lad
op r
oyec
tosespec
íf
icosconelp r
opós
itode
impu
lsarelde
sar
r o
llodelosm e
rcadosvincu
ladosala
sdis
tin
tasfue
nte
srenovab
les
.E nesese
nti
do
ac
túa
nc omoins
trument
osd efo
rta
lec
imient
oinsti
tuc
iona
lor
ien
tadosatr
abaj
ardeformadi
rec
tasobr
e
la
sbarr
erasqu
eo bs
tacu
lizane
ldesar
rol
lodelasERNC .

45
Enel20 12 me d
ianteelDecre
to002/ 012
,sees
tab
lecequeelPode
rEjecut
ivoo
torg
alosbene
fic
iosr
elac
ionadoscon
d
ichaleyd eacuerdoalasesor
amientod eunaComis
ión(COMAP )
,int
egradaycoo
rdin
adaporunrep
resen
tantedel
M
inis
ter
iod eE conomíayF inan
zas,conl apa
rt
icip
a c
iónder ep
res
entan
tesdelosmini
ste
rio
squesecon side
ren
re
levan
tesa lproyectoydelaO f
icinad ePl
ane
amientoyPr
esupue
sto
.
46
IRAE,Im pue
stoal aRen
tad elaA c
tivida
dEm pr
esa
r i
al
.
47
Enco n
tratosconlaem pr
es ae
léct
ricaUTE .

63
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Proyec
todeEfi
cienc
iaEn e
rgét
icaUrugu
ay(PEE):comen
z óaoper
arene
l2005
,ysibien
centr
ós uaccio
n a
re nlapromoc
iónd el aef
ici
enc
iae ne
rgét
icades
delad emanda
,
incurs
ion
ót ambiéne nm a
ter
iadee ne
rgíaso
lary mic
r ogener
aci
ónfot
ovol
ta
ica
.S u
48
financ
iam
ientoprovinod eunadonacióndel FMAM atr
avésdelBancoM un
dial
,
com p
lement
adaconf ondo
sdeUTEye lM IEM.
Pr
oy ec
tod eE nergíaE ó
licaU ruguay(PEUU ):sed esa
rro
llóap a
rt
iru nadonaciónd el
FMAMat r avésdelPNUDyo pe
róe nla DNEc onvíncu
lodirec
toc on UTE.E lPEEU
in
iciós u
sa ct
ividadese njul
iod e2007,fina
lizandoenjuniode2 013.ElProgramat uvo
com oobje
tivocrearlasc ond
icione
sf a
vorabl
esei ncent
iva
relp rocesodeinserc
iónd ela
ene
r g
íaeólicaene lpaí
sd esdeuna bord
ajemul
tidi
scip
lina
rio(conénfas
islacontr
ibución
alam i
tigaciónd eem is
ión deg asesd eefectoinvernad
ero)
.L a
sá rea
sd etrabajo
aba
rc a
rona spec
tosd eregula
ciónyp roced
imientos
,info
rm ac
iónyev alu
acióndelrecurso

lico,aspectosm edioam b
ienta
les
,t ecno
lógicosyfi n
ancie
rose n
treotros
.A demáss e
bus
c ócrearlasc apaci
d ade
st é
cnicasene lpaístant
oan i v
eld eins
tit
ucionesp ú
bli
c as
com odedes a
rrol
ladorespriv
adosc omop o
tencia
lesproveedo
resdelaindust
riaeól
ica.
P
royec
tod eP roducc
iónd eE ner
gíaE lé
ctr
ic aa p a
rt
ird eB iom as
a(PROB IO)
:s e
de
sar
rol
l óap a
rt
ird eunad ona
cióndelFMAMat ravésdelPNUDq ueo p
eródesdem a
rzo
de2011h a
stad i
ciembred e2 014enl aD INAMA ,c on
juntamenteconl a DNEyl a
D
irec
ciónG ene
ralF or
esta
l.Esteproye
ctorea
lizóunim po
rtant
ea por
tealdesa
rro
llodeu n
ma
rcoinsti
tuciona
lq uef avo
rezcalap rod
uccióndee lec
tr
i c
idadap a
rt
ird ebiomasa,
t
rabaj
and osobreladefin
icióndelosescena
riosfu
turosparalaexplot
aciónsus
tent
abley
agranescalader es
iduosd elaindus
triafo
resta
lyl aa g
roindus
tri
a.A por
tótam b
iénal
de
sar
rol
l odelosinst
rum en
tosd eacc
esoalainformac
i ón
,dei nce
nti
v o
sp a
raeldesa
rrol
lo
decapacidade
sl ocale
s,d is
eño yp ropues
tad ei n
strumentosd ep o

ticaenergé
tica
,
ambi
enta
l yd ea prove
c h
am i
entod erecur
sosn at
urale
sn e
cesar
iosp a
rap romoverla
u
ti
liza
cióne nergé
ticasusten
tabledel o
ss ubproduc
tosd eb iomasaproven
iente
sd ela
ac
tiv
idadf o
res
talyo t
rascadenas
.
P
rogramadeEn
erg
íaSol
ar:o
peraf
unc
ion
alme
ntedent
rodel
a DNEys
uobje
tiv
oesla
p
rom oc
ióndelaEne
rgíaSol
ar(t
érm
ica yfot
ovo
lta
ica
).Sein
ic
ióene
l2 009co
n
a
sis
tenc
iadeONUDI
.
P
royectoB ioValor“H ac
iau naeconomíav e
rdee nelUr ugu
ay:e s
timulandoprác
tica
sd e
p
roduccións os
tenible
syt e cno
logía
sc onb a
jasemisio
n e
se nl ss
o ec
t o
resp r
ior
izado
s”:
E
stepro y
ectosei n
icióenno viembre2014,tend
ráu n
ad urac
iónd ecuatr
oa ñosyc o
ntará
c
onu nafinanc
ia c
iónd e2 0m il
lonesded óla
res(unap ar
tee sd ona
ciónd elFMAMa
t
ravésd e ONUD I).Suo bje
tivoesident
if
i c
aren1 8cadenasa g
roindus
tr
ialesdeaquel
los
r
esiduosq uesep uedentrans
f o
rma
re nenerg
íayc ont
ribui
rc onlareduccióndegasesde
e
fec
t oinvernade
r o
.E lplanc omenza
rác onproyec
tospilo
tose nelsecto
rc árn
ico
,lanare
i
ndustr
ial.L asa cc
ionesp lani
ficad
asim p
li
cand esa
rrol
lard u
rantec uat
roa ñosl a
t
ransformaciónd er es
iduosd ea ct
ivid
ad e
sa g
ríco
las
,a gro
in dus
tr
iales yd epequeños
c
entrospo b
lados
.E lo b
jeti
v oesgenera
re ne
rgíaysubproduc
to s
,c onelfindedesar
rol
lar
u
nm od e
los os
te n
ibleyc ont
ribu
irc onlar educ
ciónd eg ase
sd ee fec
t oinve
rnadero
m
edianteelusod etecnol
ogíaa dec
uada.

48
FNAM
,Fon
dop
arae
lMe
dioAm
bien
teM
und
ial
.

64
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E
.Prog
ramasespec
íf
icospo
rfuen
teyresu
ltados
Unaspec
tocent
raldelapol
íti
cad epromoci
ónd elasERNCe s
távinc
ula
doal anec
esi
daddedi
sponer
deuna de
cuadorelev
amientodelpo
tenc
ialded i
chasfuen
tes
.C omoess a
bido
,laprosp
ecc
ióndeu n
rec
ursoe ne
rgé
ticoresul
tad eu nla
rgop roces
oq uerequ
ierelareal
izac
iónd euna bo
rda
jep or
ap
roximacio
nessuces
ivas
.At al
esef
ecto
s,yc omoinsum
oindi
spens
ablealahoradees
tab
lec
erm e
tas
,
sepusi
erone nm a
rchaen2 007y2008,programasdes
tinad
osar e
leva
relp ot
enc
ialdelo
srecur
sos

lico
,sola
ryb iomasa
,respec
tiv
ament
e.

1
.Biomasa
E
ne lUruguay
,lab i
om asasepresentacom ounad elasfuen
tesm ásrelevan
tesdeenerg
íaprimar
ia,
s
iendosuconsum osuperadosol
am en
tep orelpetr
óleoysusd e
rivados
.E lgráf
ico1ilus
trasobr
ee l
a
baste
cimien
tod eenerg
íap orfuen
tep a
raela ño2013,dondeseo bse
rvalaim por
tan
tepart
ici
paci
ón
d
el abiomasaenlam a
trizenerg
ét
ica.D i
chap art
icip
ació
nh is
tór
icam ent
ee s
tuvom ayo
rit
ari
am e
nte
a
sociad
aa lconsumod el eña
,tantoan iveld omés
ticoparac oc
ciónyc a
lefac
ción
,c omoan ivel
i
n d
ust
ria
lp a
ralag en
eracióndevap o
ry/oa guacal
ient
e,peroenlosúltimosa ño
sp a
saro
naj uga
ru n
r
olp r
epondera
ntelosp royec
tosd egenerac
ióne lé
ctr
icayv aporap a
rti
rd eres
iduosfore
sta
lesy
a
gríco
las
,par
ticu
larmentelasdosplan
tasdecelulos
a.

a
) Evo
luc
iónys
ituac
ióndelagene
rac
ióndee
lec
tric
idadapa
rt
irdeb
iomasa
Enlosúlt
imoscin
coañossenotaunimport
antecre
cimi
ent
oa so
ciad
oal ains
ta
laci
ónd e
p
lan
tasd
eb i
om asapa
ralagene
raci
ónd eene
rgí
ae l
éct
ric
a.Dichagen
erac
iónp ue
derea
li
zarsede
f
ormaexc
lus
ivao m ed
ian
telaproduc
cióncon
junt
ad eelec
tr
ic
idadyc a
lorp a
rau nde
termina
do
49
p
roc
esop
roduct
ivo(c
ogene
rac
ión )
.

Cuad
ro12
B
iom
asa
,proyec
tosop
era
tiv
os
A
ct
ivid
ade
ntr
ámi
te
Po
tenc
ia P
ote
ncia
P
art
ic
ipa
nte F
uen
te in
sta
lada au
tor
izad
a M
ercado
M
erc
ado
(MW ) (MW ) Co
ntra
tosa
Spo
t

rmino
B
IOENERS
.A. B
IOMASA 12 12 X X
FEN
IROLS
.A.-ERT B
IOMASA 10 10 X X
GALOFERS
.A. B
IOMASA 14 14 X X

LASROSAS-I
.M. B
IOMASA
/RELLENO 1
,2 1
,2 X
MALDONADO SAN
ITAR
IO
L
IDERDATS
.A. B
IOMASA 5 5 X
UPMS
.A. B
IOMASA 16
1 16
1 X

WYERHAEUSER B
IOMASA 12 12 X
PRODUCTOSS.A
.
ALURS
.A. B
IOMASA 10 10 X
PONLARS
.A. B
IOMASA 7
,5 7
,5 X X
LANASTR
INIDADS
.A. B
IOMASA 0
,6 0
,6 X

Fu
ent
e:ADME
.

49
E
nl acogen
eraci
ón,u ne
sta
blec
imi
entoge
ner
aener
gíae
léc
tr
ica
,par
ac on
sumopr
opioocome
rci
ali
zac
ióne ne
l
m
ercado
,ye nerg
íat é
rmi
catíp
icamen
teenform
ad eva
por
,paraa
bast
ece
rlademandap
rop
iadep ro
ceso
sd e
c
alen
tamien
to,secado
,humec
tac
ión
,etc
.

65
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Con
sta
tad
alapo
tenc
ia
lid
added e
sar
rol
lodelafu
ent
ebioma
sa,l
ap o

tic
ae n
erg
ét
icain
ici
ada
ap
art
ird
el2005i
ncl
uyóensu
sobje
tiv
oselimpu
lsoalau
ti
li
zac
ióndelami
sm aconf
ine
seléc
tr
icos
.
Lo
ssi
guien
tescuadr
ossoni
lus
tra
tiv
osdelo
sproy
ecto
sact
ualmen
teo
per
at
ivosydeaqu
el
los
q
uee s
tánenco ns
tru
cciónoe neta
pad eprue
bas
.E lt
ota
ld eproy
ect
osenoper
aci
ón(po
tenc
ia
a
uto
riz
a d
a)conf
u e
ntebi
om as
aasc
iendea233
.3 MW.

Cuad
ro13
B
ioma
sa p
roy
ecto
sene
tapad
epru
ebas
,congen
era
ciónau
tor
izad
a,oenc
ons
tru
cción
P
ote
nciai
nst
alad
a P
ote
nci
aau
tor
iza
da
P
ote
nci
alp
art
ic
ipa
nte F
uen
te
(MW ) (MW)

A
gen
tese
nlae
tap
adee
nsay
o

C
elu
losayen
erg
íapu
nta
B
iom
asa 17
0 17
0
p
ere
iras
.a
.(mon
tesd
el
p
la
ta)
G
ene
rac
ióna
uto
riz
ada
Am
iras
.a
. B
iom
asa 3
,5
L
umig
ano
rs.
a. B
iom
asa 11
,4
Enco
nst
ruc
cio
n
B
ioe
ner
gy B
iom
asa 43

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
iaso
brel
aba
sed
epá
g.W
ebDNEyADME

Eltot
ald eproy
ect
osenetapadepru
ebas
,cong e
nerac
iónau
tor
izad
aoe ncon
st
ruc
ción
a
sci
endea227 .9 MW. Portan
to,unavezconc
ret
adosdic
hosproy
ecto
ss ed
isp
ond
ríadeu n
a
c
apac
idadi
nst
aladac
o nf
uent
ebas
adosenb
iomas
ade461.
2 MW.
Hayot
rosemp
rend
imi
ento
sq u
es onínt
egr
am e
nted
ea u
togen
era
ció
n( noiny
ect
anene
rgí
aal
S
.I
.N.
).T
alese
lcas
odeFa
nape
l(l
ico
rnegr
o,le
ña,ch
ip)yAzu
car
li
to(
chip
s)
,losc
uale
ssuman1
6.1 MW.
Esded es
tacarq uelam ayorí
ad elaspla n
tasg ene
radora
ss o
np ar
ted ee st
ablec
imientos
a
soc
iadosaotrosem p
ren d
imiento
sp roductivo
s.Estosem pr
endimien
tossonagro
i ndu
str
iasfore
sta
l e
s,
c
elu
lósi
cas,a
rrocera
syd elac añad ea zúcar
.G en e
ralmen
tec uen
tantambiénco nm a
ter
iasp r
im as
p
rop
ias,comple
tandod ee s
tam anerat odalac ad
en aagro
-indu
str
ial
.Porejem p
lo,lasem pr
esass on
p
rop
ieta
riasdem ont
esc uyam ade
r as epr oc
esaenl apropi
ai nd
ust
riaparaobten
erpr oduc
tosfina
les
c
om otab
lero
s,p a
lle
ts
,c uadro
s,et c
.;loss ubpr
oduc to
sd eeseprocesam
ient
os onem pleado
sp arala
g
enera
cióndec a
lorye lect
ric
idade nunap lan
tai ntegr
adaoc ont
iguaalpredioindust
ria
l.D ee s
ta
m
ane
r a
,s eagr
egav alo
rau ns ub p
r oduc
toq ued eo tram ane
ras e
ríaunr e
siduo,q u
eo casi
onaría
p
rob
lem a
sam b
ie n
ta
lesy/oco s
tesp a
ras ua d
ecuadadispos
ici
ónfinal
.
Consi
derandolatota
lid
add elasplan
tas
,e nel2 013lagener
aciónc onbiomasarepr
esent
óu n
1
3%d elto
taldel aenerg
íaelé
ctr
icaproducid
aene lpaí
s(gráf
ico3).Talcom ofue
r amencionad
o,gran
p
art
ed ee saenergíacor
respond
íaac on
s umosprop
i o
sd e
lprinc
ipalacto
rd elsec
toraesafecha(UPM )
.
S
isolam en
t esec ons
ide
raelaport
ed eenerg
íaalSistemaInte
rconec
tadoN a c
iona
l,lapart
ic
ipac
ióne n
2013fued eun5 ,2%.Co nlaent
radaeno per
acióndeM on
tesdelPla
ta( a
ctualment
eo per
andobajola
m
odalidadd epruebasfunci
onale
s)
,o t
roa c
tordegra np o
rte(in
clusom ayoraUPM )
,sev er
if
icar
áu n
n
uev os a
ltoim por
tanteenlap ar
ti
cipac
i ó
nd elab iomasaenl am a
tr
iz,lac ua
ls eestimaalcanza

v
alorescercanosal2 2%delagenerac
iónb ru
tadee nerg
íaeléc
tr
icaen2 015.
Delg
ráf
ico3s ed es
prendeq uelae vo
luc
ióndel asen
tre
gasdeen e
rgíaalS.I
.N.del o
s
g
ene
rado
resb
iomási
cosh asegu
idou natenden
ciaa
lalza
,loqueseexp
li
caporlasuce
sivaen
tra
d aen
s
erv
ic
iod en
uevaspla
ntas
,asícom otam b
iénporlacurv
ad eap
rend
iza
jet
ransi
tadaporla
sm ismas
(
expr
esa
daenunam e
jorapau
lat
inad esusfa
cto
resdepl
anta
).

66
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

b
) Herram
ien
tasdein
formac
ión
.Es
tud
ios ded
ispon
ibi
lid
addeb
iomasay
mapafo
res
tal
En200
7la DNEreal
izóunes
tudioparalaeva
luac
iónd el
adi
spon
ibi
lid
add ebiomasaene
l
Urugu
a y
,elcua
lfuepos
ter
iormen
teac
tual
izadoenelaño2 009
.L u
ego
,yaenelm ar
cod e
lproyec
to
PROB IOserea
li
zóunanuevaac
tua
li
zaciónd
elM apaFore
sta
l(m ap
a1)
,enlaqueserea
li
z óunaj
ust
e
alosest
udio
sdedisp
oni
bil
idadde
lrecu
rsoysed e
sar
rol
lóelcensodeA
ser
rade
rosdelUrugua
y.

Map
a1
Ca
rtog
raf
íaf
ore
sta
lde
lD epar
tam
entod
eTa
cua
remb
ó

Fuente
:PROB IO.URU10G 31.
No
t a:Elm a pafo
res
talques em ues
trasu rged elaint
erpre
taciónd eimágenesLandSa
t.Se
muest
rae nesteca
soeláreafor
estad
apo rtipop a
raeldepar
tam e
n t
od eT a
cuar
em bó(s
erea
lizó
pa
r alatot
alidadde
lpaís
).Lasáre
asd ecoloram a
ri
llocor
respondenabo squena
tivoyla
sverd
es
end i
feren
testona
lida
desab o
squescom erc
i a
lesdepinooeucal
iptus.
Loslímite
sylo snom b
resquefigu
rane ne st
em apanoim pl
icansua poyooa cep
tac
iónof
ici
al
po
rl asN ac
i o
nesUnidas
.

c
) Pe
rspec
tivasdelab
iomasaene
lUruguay
L
osp r
oyecto
sd ec og
ene
rac
iónq uey aseint
egra
ronals i
stemaeléc
tr
icoyq ueut
il
izan
r
esi
d u
osdebiom a
saproven
ien
tedelaact
ivida
dfore
sto
-indu
st
ria
l,azuca
reraoar
roce
ra,comprend
en
l
osm ayo
resem p
rend
imien
tosindu
st
ria
lesquedis
poneelpa
ísene s
tossec
tore
sdeactiv
idad
.Porese
l
ado,anoserquesein
sta
leunate
rce
rpaste
ra,nos
eprevéni
ngre
sosim po
rta
nte
salsi
stema.
Porotrolado
,l aincor
p o
rac
i ó
ne nl ospróximosa ñosdeu naim po
rtan
tec ap
acidadde
g
enera
ciónd eene
rgí
ae l
éct
ricadec a
rácte
rinterm
itenteof lu
ctuan
te
,talescomolae n
ergíaeól
icay
s
ola
r,involuc
ralan e
cesid
add edisponerdeg enera
ciónd erespa
ldoq ueact
úee nrespu
estaal a
s
f
uente
sq uenosonges
tionab
lesporelsis
temayq ueestánsuj
etasafac
tore
sclimá
tico
s.Lage n
erac
ión
d
eenergíael
éct
ric
aap ar
ti
rd ebiomasaexclu
sivament
ed es
tinadaavolc
arlaenerg
íaalaredeléc
tr
ica
t
ien
el acapac
idaddesersuje
taaldespachodelsi
stemae l
éct
ricoyactua
rc omoresp
aldoté
rm i
cod e
l

67
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

m
ismo
.Entan
tolaene
rgí
ag e
ner
adaba
jolamod
ali
daddeau
tode
spachopres
ent
abar
rera
secon
ómi
cas
p
aras
uinc
orpo
raci
ónfut
uraysuin
cor
por
aci
ónnopa
rec
ese
rc o
sto
-ef
ic
i en
tepar
aels
ist
em a
.
Po
rt a
lesmotivos
,s ees
táa n
al
iza
ndoq uelasfu
tur
asconvo
cat
ori
ass
ereal
ice
nbajoun
e
squ
em aquefomen
telai nc
orp
orac
ióndeg e
ner
ació
nd ee
lec
tr
ic
ida
dap ar
ti
rdebi
omasaba
joun
a
m
oda
lid
adsu
j e
taade
sp a
cho.

d
) Componentesdeapoyoa
ldesarro
lloindus
tr
ialinc
luidos
enlosins
trumentosdep
romoción
Comoy aseh am enc
ionadoan ter
iormente
,elD ecre
to3 67
/010estab
lececom orequi
si
t ouna
c
om pone n
ten ac
ionalmínimad el30%d elm ontoto
t a
ld elainver
siónparalacentra
lg en
eradora
,e
i
nstrumentosp a
ral adef
i n
icióndeu nsobrepre
ciop oru nm ayorcom pone
nten a
ciona
l( pr
im asde
p
reciop ar
aa que
llosproyec
tosq ues upe
renel5 0%d ecom ponen
ten ac
iona
l).Desar
roll
andoan ivel
l
o c
alto daslasinst
alac
ionescivi
les
,e lect
rom ecán
icasyp ar
t edelai ng
enie
ría
,s ep ued
ena l
c anz
ar
v
alore
sd ecom ponen
ten aci
onald e
le n
tornodel3 0%.P arasupera
rdichacifr
a,ser eque
ri
ríaq ue
t
am biénlacalderafues
ed efabric
aci ó
nn ac
ional(consid
erandoc omohipóte
sism á
sp lau
sib
leq uela
t
urbina
,e lgenerado
rasíc omolosc om ponen
tesrel
acionado
sc onlains
trumenta
ciónyelc on
trolsean
d
eo rigenim por
tado).Estea sp
ectof uef ue
rtementec on
trover
tidoporalgunoso f
erent
es,q u
ienes
e
ntendíanq uelai nco
rporac
iónd ec alder
asd ef a
bricac
iónn acio
nalp od
íaim p
lica
ru nim portan
te
s
o b
recostoparalosproyectos
. Ae s
t osesum óelh echoq u
el aindus
tr
ialocaldecalder
erí
as eh ab
ía
v
ist
oe s
tresadaporlosproyecto
sd egr a
ne sc
ala(m ayor
esa1 0 MW )ylatecnolog
íaapli
cadap o
rp ar
te
d
eu nod elosp roveedore
s( gas
if
ic ac
ión)
,h a b
íap rese
ntadoi ncon
venien
tesc ua
ndol ac a
lidady
humedadd el
ab iomasanoe r
alaad ecuada
.

2
.Res
iduossól
idosurbanosyagro
indus
tria
les
pa
raproducc
ióndebiogas
Den
trodelasl
íneasdeac
ciónes
tab
lec
ida
se nl
ap olí
ti
caener
gét
icaex
is
tee
lint
eré
sporapo
yarl
a
búsqu
edadesolu
cion
esambi
enta
lmen
teadec
uada
sp a
ralosr
esidu
ossó
lid
osu
rba
nos(RSU)
,atr
avé
s
desuapr
ovech
amient
oene
rgét
ico
.
Unad ela
sm et
asespecí
fic
asdef
inida
sp a
raelc or
toplaz
o,es
table
ceq uealm en
osel3 0 %de
l
osres
iduosa g
roin
dust
ria
lesyu rba
n o
sd e
lp a
íssed ebenut
il
izarpar
ag ener
ard iv
ersa
sf o
rm a
sd e
e
ner
gía
.E x
istenexpe
rienc
iasdeproducc
ióndebiogásconres
iduosa
groindu
st
riale
sap eque
ñaescal
a,
c
omoe nelc asodetam bos
,p e
roexis
tenalgunasbarr
erasqueimpidenu nm ayordesa
rro
lloyl a
c
onso
lid
aci
ó ndelmanejosos
ten
ibledees
tosres
iduos
.
Enelmarcodedichap o

ticaest
áp lante
adoellanzamien
tod eunal
ici
tac
iónp a
rac o
nst
ruiry
o
pera
ru naplant
ad et e
rm ova
lori
zaciónd eresid
uosu r
b an
ose nM on
tevi
deo.Elo bje
tivoserála
p
roduc
cióndeenerg
íaat r
avésdeltra
tamientodel o
sres
iduosye lmétododeproces
am i
entopodráse
r
m
edi
anteinc
ine
raciónog a
sif
icac
ión,queda n
dolade ci
siónsuje
taaloq uepropong
anlasem pr
esas
.A
s
uv ez
,laem pre
saq ueresul
teadjudi
cata
riad e
berácons
trui
r1 6plan
t a
sd ere
llenosani
tar
iop a
rala
d
isp
osic
iónfin
aldelosresiduo
su r
banosd elosdepa
rtament
osd e
lint
erio
rd e
lp a
ís
,c onunacapac
idad
d
ehasta50tone
lada
sp ordíacadauna.
En novi
em br
ed e 2012,elg ob
iern
or eal
izóunas e
siónd edat
aroom parat
rab
aja
re n
c
olab
ora
ciónconelsec
t o
rpriv
adoafindem ejo
rarelp
lanengene
ral
,rec
ibi
end
oint
erésdemá
sd e3
0
f
irma
sp r
ivada
s.L ainvers
ióntot
alsee s
timae n
tre US
$4 0
0y US $500mil
lone
sys epret
ende
c
omenza
rlasobraseneltr
anscu
rsode
lpresen
tea ño
.

a
) Casosdemos
tra
tivos
D
esd
eelaño2005seencuen
traenfun
cio
nam
ien
toun
aplan
tap
ilo
tod
eg en
erac
iónd
ee n
erg
ía
e
léc
tr
ica(1 MW)q ueuti
liz
ab i
ogásap ar
tirder
el
lenos
ani
tar
ioenelver
tede
rod eLas Ro
sas
(
depar
tamen
todeMaldona
do).

68
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

3
.Eó
lica
a
) Evo
luc
iónys
ituac
ióndelagene
rac
ióneó
licadeg
ranpo
rte
Cu
lmi n
adalapr
im er
aetap
adelproc
esoin
ici
adoc onlo
sllamadosrea
li
zadosalamparodelos
D
ecre
tos77/006y397/007,comen
zar
onai n
strum
entas
eu naser
iedeinici
at
ivasdest
inada
saa ce
ler
ar
l
ai n
corpo
r a
ciónag ranesca
ladegenera
cióneó
licaalam at
rizener
géti
ca.E npar
ticu
lar
,yc omo
c
onsecu
enciad elasc o
n v
oca
tor
iasdel os Decr
etos4 03
/009
,1 59/011y4 24/01
1,r es
ult
aron
a
djud
icadosu nto
ta
ld e8 90 MWap r
ecio
sc on
venient
es,esp
ecia
lmenteloso b
ten
idose nlosdos
ú
lt
imosll
am ados
.
P o
rotrapar
te,yasehahec
horefere
nciaalainco
rpora
ció
np o
rp a
rtedeUTEe n2009
/2010d
e
2
0 MWd egenerac
ióneól
icaenSier
rad elosCarac
oles
,asícomosuv o
lu n
taddeinco
rpor
arenlo
s
p
róxim
osa ño
s,bajodis
tin
tasmoda
lidad
es,al
reded
ord e500 MWeól
icosprop
ios
,d el
osc u
alesy
ase
en
cuen
tranope
r a
tivo
s132 MW .

b
) Pa
rqueseó
licosenope
rac
iónyencons
trucc
ión
E
nloscu
adross
iguie
ntes(
actu
al
izad
osaabri
l2014
)sepr
esen
tanl
osem p
rend
imi
entosq
ueen
e
lm ar
codelospro
cedimi
entosde
tal
lado
sante
rio
rmen
te
,seenc
uent
ranoper
at
ivosyaqu
ell
osques
e
e
stá
ne nf
asedecon
stru
cci
ón.

Cuad
ro14
Pa
rqu
eseól
ico
senope
rac
ión
P
roy
ecto
sop
era
tiv
os
P
ot.Au
tor
izad
a
Co
nvo
c Emp
res
a D
epa
rtam
ento En
trad
aop
era
ció
n
(MW)
- A
gro
land 0
,45 M
aldo
nado M
ar-
2007
77
/00
6 N
uev
oMan
ant
ial 18
,00 Ro
cha J
un-
200
8
- C
ara
col
esI(UTE
) 10
,00 M
aldo
nado D
ic-
2008
- C
ara
col
esI
I(UTE
) 10
,00 M
aldo
nado J
un-
201
0
77
/00
6 k
ent
ilux 17
,20 S
anJo
sé M
ay-
2011
- Eng
raw 3
,60 F
lor
ida E
ne-
13
- B
leng
io 1
,80 S
anJo
sé J
ul-
13
42
4/0
11 Rd
elS
ur 50
,00 M
aldo
nado A
br-
14
40
3/0
09 P
alm
ati
r 50
,00 T
acu
arembó M
ay-
14
- T
oge
lyS
.A. 7
,70 S
anJo
sé J
ul-
14
15
9/0
11 L
uzd
eRío 50
,00 F
lor
ida-F
lor
es A
go-
14
77
/00
6 L
uzd
eMa
r 18
,00 F
lor
ida A
go-
14
15
9/0
11 G
ems
a 42
,00 L
ava
ll
eja S
et-
14*
77
/00
6 L
uzd
eLom
a 18
,00 F
lor
ida N
ov-
14
42
4/0
11 P
ole
sin
e 50
,00 F
lor
ida N
ov-
14
A
rt
il
lero
s(UTE
-
UTE E
lec
trob
ras
) 65
,10 F
lor
es D
ic-
14*
Ju
anPab
loT
err
a
UTE (UTE 67
,20 A
rt
iga
s D
ic-
14*
T
ota
l 47
9

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
iaso
brel
aba
sed
epá
gin
awe
bDNE
.

69
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro15
Pa
rqu
eseó
lico
sencons
tru
cción
P
roy
ecto
senco
nst
ruc
ció
n-p
riv
ado
s
P
ot.
Co
nvo
c Emp
res
a P
arqu
e I
nsta
lada D
epa
rtam
ento
(MW )
M
aldona
do-
77
/00
6 L
ibe
rtado
rI L
ibe
rtado
rIIyI
II 15 L
aval
le
ja
40
3/0
09 F
ing
ano C
ara
pé 50 M
aldo
nado
M
aldona
do-
40
3/0
09 L
ibe
rtado
rI(ExJ
is
tok
) L
ibe
rtado
rI 50 L
aval
le
ja
15
9/0
01 A
gua
sle
gua
s P
era
ltaI
yII 11
7,5 T
acu
arem

42
4/0
11 E
str
el
lad
a M
elow
ind 50 c
err
oLa
rgo
Mo
linod
eRo
sas5
0
42
4/0
11 Mo
linod
ero
sas mW 50 M
aldo
nado
42
4/0
11 A
st
ide
y T
ala
sdeM
aci
elI 50 F
lor
es
L
ibe
rtado
rII(
ex
42
4/0
11 N
oukar) L
ibe
rtado
rIV 50 L
ava
ll
eja
42
4/0
11 V
ien
tosd
ePa
sto
ral
e N
uev
opa
sto
ral
eI 49
,2 F
lor
es
G
rupoCob
ra(
ex
42
4/0
11 T
uli
fox
) K
iyú 48
,6 S
anJ
osé
42
4/0
11 V
eng
ano C
ara
péI
I 40 M
aldo
nado
R
ío Mi
rado
r(e
x
42
4/0
11 D
arin
el) S
ier
rrad
ela
sán
ima
s 50 M
aldo
nado
42
4/0
11 L
adan
er C
err
oGr
and
e 58
,5 c
err
oLa
rgo
42
4/0
11 C
ado
nal T
ala
sdeM
aci
elI
I 50 F
lor
es
T
ota
l 72
8,8

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
iaso
brel
aba
sed
epá
gin
awe
bDNE
.

Cuad
ro16
P
roy
ecto
sacon
stru
irpo
rpa
rted
eUTE

Co
nvo
c Emp
res
a P
arqu
e P
ot.I
nst
alad
a(MW
) D
epa
rtam
ento

UTE UTE Co
lon
iaA
ria
s 70 F
lor
ida
,Fl
ore
s

UTE UTE V
ale
ntin
es 70 T
rein
tayT
res

UTE UTE P
amp
a 14
0 T
acu
arem

UTE UTE A
ndr
esi
to 50 F
lor
es

L
eas
ing T
eym
a P
alom
as 71 S
al
to

T
ota
l 40
1

Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
ias
obr
elab
ased
epá
gin
aWe
bDNEyUTE
.

Deloscua
drosan
te
rio
ress
ed e
spre
ndequedecon
cre
ta
rsetod
oslosp
roy
ect
os,a
ltérm
inod
elaño
2
016
lap
ote
ncia
ins
tal
adaengen
era
ció
ne ó
l
icapo
drí
aest
ara
lca
nzand
ou nas
umace
rcan
aalos15
00 MW.
E
nlor
efe
ren
tea
lfi
nan
ciam
ien
tod
elo
spr
oye
cto
seó
li
cose
step
rov
inoe
sen
cia
lme
nted
e:
• B
anc
aMu
lt
il
ate
ral
:BIDyCAF
.
• A
gen
cia
sdeC
réd
itoal
aEx
por
tac
ión(ECA
):E
ximB
ank(USA
)yEKF(D
inam
arc
a).
• C
ofi
nan
ciam
ien
toB
anc
osC
ome
rc
ia
les
:Sa
nta
nde
r
,Ci
t
iba
nk,BROU(R
epú
bl
icaO
ri
ent
ald
elU
rug
uay
)
.
• M
erc
adod
eCa
pit
ale
s:Em
is
ion
esd
edeu
dar
eal
iza
dasp
orUTE
.

70
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Paracadaproyec
toe npart
icu
larexi
stióunaest
ruct
urac
iónd elasfuen
tesdefin
anciam
i en
to
queint
egrabafundamen
talmentealab anc
am u
lt
il
ate
ral
,a gen
ciasdecrédi
toyc of
inanc
iamien
t ode
banco
sc omerc
ia
les.Aester
es p
ectound a
tointe
res
anteaseña
lar
,eselrefe
ridoalanece
sida
dq uelos
PPAc um p
lanc o
nc i
ert
osreq u
isi
tosf o
rmalesalosefec
tosdep os
ibil
it
arelfinanc
iamien
tod elos
pr
o y
ecto
sp orpa
rtedelaB a
n caM u
lti
la
tera
l.
L
afigurajur
ídicadel asofe
rta
se s
tabafundamenta
lm en
tevincu
ladaaS ociedade
sA nónimas
.
Enalgunoscaso
s,d e
s d
el apresent
acióndeofert
ash as
talae n
tradaeno pe
racióndel o
sp roy
ecto
s,se
pac
taro
ntransf
erenci
asan iveldelatenenc
iadelapro p
iedaddelascuota
ss oc
ial
esyco ntro
lsoci
etar
io
delasS o
ciedad
e sC omerci
alesp art
ic
i p
ante
s.S edieronentonce
ssituac
ionese nlasquel a
sc uo
tas
soc
ial
esd eesass oc
iedadesc ambia
rond et
itula
ridaddurant
ee lproces
o,inclu
s oalgunosacto
resse
des
em peña
ronc om od esar
rol
la d
orese n
cargadosdep resen
tarlaso f
erta
s ye str
uctur
arelp roje
ct
fi
nance,paradespuéssal
irsed e
ln egoc
ioenl afas
ed ec on
st
rucciónoe n
tradaeno pera
ción
.H ast
ael
momento
,sibienc omoresult
a dodelosm ec
anismosd escr
ito
sa n
ter
iormentealgunosacto
resdeten
tan
lap rop
iedadd e másd eu np a
rque,eln úmerod ep ar
tic
ipant
esd el m e
r cad
os e mant
iene
suf
ic
ientement
ed ive
rsi
ficado.
Pa
ralo
sem prend
imient
osd egene
rac
ióneó
licosdeC o
loniaAriasy V
ale
ntin
es, UTEha
ade
lantadoqueparasufinanc
iamien
to,unapar
tep
r o
vendr
ád eunp rés
tamodelBID,otradela
cap
tacióndeahor
rosdeinvers
oresnac
iona
lesenmoda
lidad
esequi
valen
tesalaimpl
em en
tac
iónde
Fid
eicomiso
sFinan
cie
roscom oelrea
liz
adopar
aelparqu
ee ó
li
coP ampa50,yo
trapar
teconf o
ndo
s
prop
iosd eUTE
.

c
) Eó
licapa
raconsum
ido
resindus
tr
iales
De
cre
toN
º158
/012
E
lD ecre
to1 58
/012promuevelacel
ebrac
iónd econ
tra
tosdecom p
ra-
ven
tad eene
rgí
ae nt
re
UTEy Co n
sumidore
sI nd
ust
ria
les queproduzc
ane ne
r g
íae
léct
ric
auti
liz
andoenerg
íaeól
icac omo
fuen
tepr
im a
ria
,yfijal
ascondic
ione
sd econ
tra
taci
ónc onUTE.Enelm a
rcodeld
ecre
tosereconoc
en
tr
esm od
alida
desp o
sib
lesparalacont
rat
ación
:g e
ner
aciónenelprop
iopred
io,gen
erac
iónfuer
ad e
pr
edioygener
aciónenasoc
iac
ión.
Ad
ici
ona
lm en
te,afine
sd e20 12fueaprobadoelD ec
ret
o4 33
/012
,com p
lemen
tar
iod e
l
a
nte
rio
r,dondesee s
tab
lec
eelp re
ciodelaenerg
íadem and
adaalsis
temaysuformadecálcu
loy
a
ctu
al
izaci
ón,en
treotro
saspe
ctos
.A sim
ismo
,exis
tenreso
luc
ionesdeUTEquees
tabl
ece
nincent
ivo
s
e
spec
ia
lesparal
ae n
trad
atempra
nad ela
scen
tra
lesgen
erador
as.
N
oo bs
tant
el oant
eri
or,alafech
an oe
xis
tengene
rador
eso pe
randoenes
tam oda
lid
ad.Ens u
m
omentoalgun
osindust
ria
lesa du
jeronc
ier
tain
com p
at
ibi
lid
ade n
trela
sc on
dic
ionesof
rec
idaspar
ala
a
uto
generac
iónindustr
ia
lyl a
sc ond
icion
escont
rac
tua
lesp a
raelr esp
aldoelé
ctr
icoder ed
.E st
e
a
spec
tofuepost
erio
rm en
tem e
jorado
.

d
) Ma
rcolega
lderespa
ldoalaEne
rgíaEó
lica
Enlarendi
cióndecu ent
asdeleje
rcic
io2 007(LeyN o1 8.362
),enlosart
ícu
los24 1al2 50
,se
c
al
ificadeuti
lid
adp úb
licalagenerac
ióndee ne
rgíaeléc
tr
icad efuenteeól
icaylasafe
ctacionessobr
e
b
ienesinmuebl
esnecesa
riasparadesar
rol
larlasact
ivid
adesvinc u
ladasadichagene
raciónys eleg
isla
sob
rea cc
esoalossi
tiosp a
ralae x
plot
acióndelae ne
rgíadefu en
tee ó
lic
a( “
serv
idumbree ó
lica”
).N o
o
bstant
e,cabeacota
rq uehastaelpresen
te(abri
l2 005
)d ich
al eyn ofuereglamen
tada
.S es abeque
e
stácircu
landounb or
radore nelquela“ se
rvidumbree ó
li
ca”t end
ríau ntra
tamien
tosim i
laralq ue
a
ctualment
ep os
eelaservidum b
redelaslínea
se l
éctr
icas
,p e
rol oco nc
retoesquehast
aa hora,sa
lvo

50
Elf
ide
icom
isof
inanc
ieroem
it
ece
rt
if
ica
dosd
epa
rt
icip
aci
ón(
sim
il
araun
aac
ción
),c
uyor
eto
rnoe
stár
ela
cion
ado
a
léxi
tode
lproy
ecto
.

71
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

c
asospuntuale
s,lains
talac
iónd elosparque
ss eharesue
ltomed
ian
tenegoc
iac
ionesent
relaspar
tes
,
s
inn e
cesidaddeun m ar
col egalespe
cíf
icode“ s
ervid
um br
eeól
ica
”.Detodosmod o
s,esd ees
pera
r
q
uelae n
tradaenv ig
enciadelar e
glament
acióncont
ribuy
aau nmejo
rord
enamien
toterr
ito
ria
ldelos
s
it
iossel
e c
cionad
o spar
ai n
sta
larlosparqu
es.
Par
ac ompa
tib
il
iza
rl ospla
zosfij
adosenl
aleypar
al o
scont
ra
tosdearr
endamien
tosrur
ale
s
(máx
imo15años
),conlosplazo
sest
ablec
idose
nlo
sPPA(20añospa
ralo
sproy
ecto
se ó
li
cosy3 0años
pa
ral
osso
la
resPV)
,serequi
riósum o
dif
icac
iónv
íap
ar
lame
nta
ri
a,def
ormal
eva
nta
rdichar
est
ri
cció
n.
Untemad ec a
r á
cterlega
lq uenecesa
riamentedebe
ráserenc a
rad
oac o
rtoplazoesel
r
elac
ionadoconelvacíolegalexi
sten
tee n
trelosder
echo
sm in
ero
s(in
cluyendola
sprosp
eccio
nesde
p
etr
óleo
)yl o
sd er
echoseóli
c os
.A par
entement
eh abr
íaacue
rdoenac
eptarlapr
ior
ida
de ó
lic
as ob
rel
a
m
ine
raantepros
pecci
ones,noa s
íanteexplo
tacione
s.

e
) He
rram
ien
tasdeIn
formac
ión
. MapaEó
lico
Comoyas ehadichoante
rio
rment
e,u ninsumoclaveal ah o
rad eimpl
emen
tarla
sc i
tada
s
in
ic
iat
iva
s,eselre
lac
ionad
oc onunaadecuad
av al
orac
iónd e
lrecur
so.Paracumpl
irc
onl oan
te
rior
,el
PEEUinc
luyóden
trodela
sprimer
asact
iv
idadeseldesa
rro
llodelmapaE ó
li
c ode
lUrug
uay.Pa
rael
los e
con
tr
atóalaFa
cul
taddeI
ngeni
er
íadelaU d
elaR
,laq u
ereal
izóeles
tud
ioentr
e lo
saño
s2007y2009
.
Paralacon
st
ruc
cióndeest
emap
aeó
li
cos
eut
il
iza
ronu
nto
ta
lde2
8se
rie
sdem
edi
dad
e
v
ien
tos(
est
a c
ion
esdemed
ició
n):
– D
iec
inu
evei
nst
ala
dasp
orl
aem
pre
saUTE
– S
eisde
lM in
ist
eri
od eDef
ens
a(Dire
cciónNac
iona
ld eMe
teo
rol
ogí
ayS
erv
ic
iod
e
O
cean
ogra
fía
,Hidrog
raf
íay M
eteo
rolog
íadel
aA rmad
a,SOHMA)
– T
resd
elaF
acu
lt
add
eIng
eni
erí
adel
aUd
elaR
.
Lareddem on
ito
reoreq
uer
idaalo
sefec
tosdedispone
rlainfo
rmac
iónnece
sar
iapa
raal
imen
tar
yve
rif
icarunmodelou
til
izadopa
ral
aeval
uaci
ónd e
lpotenc
ia
le ó
li
co,deb
ióase
gura
rlacob
ert
urad
elos
d
ife
ren
t e
stip
osd ecompor
tamien
toquepre
sen
taelvient
oe nelU r
u g
uay
,car
acte
riz
andol
af o
rmaque
ad
optanlosd
ife
rent
espat
ronesc
limá
ti
cosquede
termin
anelclimadelpa
ís
.

Map
a2
MapaEól
ico

Fu
ente
:DNE,M IEM,Uruguay
.
No
ta
:L o
slím
it
esyl
osnom b
resquef
igu
rane
nes
tem
apan
oim
pl
ica
nsua
poy
ooa
cep
tac
ióno
fi
cia
lpo
rla
sNa
cio
nesU
nid
as.

72
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Unaspec
toim por
tant
ep a
radest
acareselre
lacionadoconlosfac
tore
sd epla
ntaobt
enidosa
p
art
irdelaen
tradae nope
rac
ióndelosdife
ren
tesparqueseó
licos
.Sibienyaan ive
lderel
evamiento
s
l
osr e
sul
tado
ss em os
trab
anp romi
sor
ios,lareal
idadc o
nvali
dód ich
ase xpec
tat
ivas
.Am o
dod e
e
jemplo
,e nel20 14losparq
uesdee n
trad
am ásrec
ien
teh anregi
st
radofac
t o
resdeplan
taprom e
dio
m
ensua
ld ehast
au n4 2%,ye sm uyprobab
leq ueene lp res
enteañoe lfac
torpromedioa nua
l
c
om p
lexi
v od
etod o
sl o
sparquess
eu b
iqueenune n
torn
od e
l3 5%.
Desdeelp un
tod evis
tad elav a
riab
il
idadd elr e
cur
soe ntérmin
osinte
ranua
les
,lasser
i e
s
h
is
tóri
caso bte
nidasap ar
ti
rd el aproducc
iónd elosp a
rque
se no per
ación(2009
-2014
),m ues
tra
v
ari
acione
se nelfac
tordeplant
aa nua
l(re
spectodes uvalo
rpromedio
)d ehas
taun10% .Esdec
ir
,l o
s
d
atosobten
idoshast
aelpresen
tem ues
tranquep a
raperí
o d
oscor
toslavar
iabi
lid
addelrecu
rsoesm uy
g
rande(m apa2 )
,p e
roe nv en
t a
nasa nua
leslosv a
loresdep rod
uccióndee ne
rgíasem an
tienen
r
ela
tivamenteuni
formes.Est
asc ar
act
erí
st
icash a
cenq uelagene
rac
ióne ó
licaylahidr
oel
éct
ric
ac on
c
apacida
dd eregu
lación
,resu
ltenfue
rtemen
tesinérg
icas
.

4
.So
lar
C
om oy asehaseñalado
,l aPol
ít
icaE nergé
ti
cae s
tab
le c
idaplan
tealaneces
idaddediv
ers
if
ica
rla
m
atr
izener
gét
ica
,especia
lm en
teap a
rt
ird eene
rgí
asr enovab
lesyautó
ctona
s.Enesema
rcolaene
rgía
s
olaresunadelasf u
entesqueseh ap r
ete
ndidocom en
zarad e
sar
rol
larenelpaís
.Enunaprimer
a
i
nstanc
ialae ner
gías ola
rt érmica (EST)yp ost
erio
rmentelae ner
gías o
larfo
tovo
lta
icae n
m
icrog
ener
aci
ónyg ranpor
te(FV )
.

a
) Ins
ti
tuc
iona
lidaddeRespa
ldo
Enelaño2 008secre
ól aM es
aS ola
r,ámbitom u
lt
idi
scip
lina
rioqu
ereúneal o
sacto
res
p
úbl
ico
syp r
iva
dosdelse
cto
r,yq u
es u
rgióains
tanc
iasde
lsec
torpriv
adoyONG s
. Porsupar
te
,en
e
laño201
0secreól
aC ámar
aS o
lar
,lacua
la g
rupaalasemp
resa
sq u
etraba
jane
nelse
ctor
.

b
) Capac
idadesnac
iona
lesdefab
ricac
ión
See s
tánincor
porandoem p
res
asd efab
ric
aci
ónn a
ciona
lye nlaactua
lid
ade x
ist
ent r
es
em p
resa
sq uefabri
canc o
lecto
resnac
iona
lesde EST
.R esu
ltarelev
anteparaeld e
sar
rollode
capac
idade
sloca
leslaexi
ste
nciadebanco
sd een
sayodeESTe ne
fic
ienci
a,ca
lid
adys egu
ridad
.E n
e
s esen
tidoelPEEUa poyóparalacon
st
rucc
ióndeunban
cod eprue
basp o
rpar
tedelaFacul
tadd e
Ingen
ier
íadelaUd e
laR
.

c
) Capac
idaddelosrecu
rsoshumanos
E
nl osúl
timo
saño
ss eh
anrea
li
zad
od i
versosc
urso
sd e EST
,br
ind
ado
spo
rdi
fer
ent
es
i
nst
itu
cione
s,comos
erUd
elaR
,ORT,UTU,DonBos
c o
,MesaSo
lar
,etc
.

d
) He
rram
ien
tasdeIn
formac
ión
. MapaSo
lar
En2 008
,e nelm arcod e
lPEEUs ec on
tra
tóal aFacu
ltaddeInge
nier
íadel aUde
laRp ar
a
r
eal
iza
run aevalua
ciónd e
lrecurso
,diseñodeba n
cosdee n
sayosparae
valua
rtecno
logía
sy medi
ción
d
elrecu
rsos o
larde
lp aís
.C om oresu
lt
ad odeesto
,e n2010seo b
tuvounapr
im e
rav e
rs
ióndelM apa
So
larde
lU ruguay
.Con jun
tam ent
econl aelabo
ració
nd edich
om ap
asol
ar(mapa3),sedes
arr
oll
óu n
l
abora
tor
iop a
raele n
sayod ecolec
tor
ess o
lar
estérmico
s.

73
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Map
a3
MapaSola
r

Fu
ente
:M ap
aS o
lar
,DNE,MIEM,Urugua
y.
No
ta
:L o
slím
it
esylosn
omb
resq
uef
igura
nenest
ema
pan
oim
pl
ica
nsua
poy
ooa
cep
tac
ióno
fi
cia
lpo
rla
sNa
cio
nesU
nid
as.

e
) Evoluciónysi
tuacióndela Gene
rac
iónSo
larde med
ianoyg
ranpo
rtepa
ra
generacióne
léct
rica
Enel2009sepr
om ul
galaLeydePromo
cióndelaEner
gíaSol
ar(Nº18
.585)
,quedec
lar
ad e
i
nte
résna
ciona
lelusodelaene
rgí
asol
ar,yenp
art
icu
larlai
nves
tig
ación
,eld
esar
rol
loylaf
ormaci
ón
e
nelusodelaene
rgí
asola
rtérm
ica
.
Enloreferen
tees p
ecí
fic
am entealaincorpo
raciónd eenerg
ías o
laralam at
rizdegenerac
ión
e
léc
tr
ica,cabem encion
arq ueen2 013c omenzóaf u
n c
ionarelpr
im erproyec
topilo
tod egener
ación
d
ee ne
rgíasola
rf o
tovol
taica
.Elm ismos ereal
izóconc o
laborac
ióntécnicayfinanc
ier
ad e
lg ob
ierno
d
eJ apón
,loc ua
lp ermi
tiólains
talaci
ó ndeu natermina
lc onu n
ac apac
idadd e480kilowa
ttsyu na
s
uperf
ici
ed e1 0
. 000m 2d epanel
ess olar
ese nelpred
iod elladour u
guayod elarepre
sad eS a
lto
G
rande(Sal
to)
.L ainve
rsióngloba
le nestapla
ntas o
larfo
t o
v o
lt
aicaseest
im aenunosUS $4millones
.
L
as e
g u
ndaf a
sed eest
ep roce
soc on
sisteenlainsta
lacióndeu nparquedei g
uale
sdim en
sion
ese nel
P
arquedeV acac
ionesdeUTEen M inas
,q ueseespe
raq ueestéoper
ativoenc o
rre
rd e
lpres
enteaño.
Enelm a
rcod elosp r
ocesosenc u
rsod escr
itosenl o
sc ap
ítu
lospre
ceden
tes(cont
rato
s
e
spec
ial
esd ecom p
raven
tad eenerg
íaeléc
tr
icae n
tre UTEyp rov
eedor
esq u
ep r
o duz
cane ne
rgí
a
e
léc
tr
icadef u
entesol
arfotovo
lta
icaenelterr
ito
rion ac
iona
l)seprevéparalospróx
im o
sa ñosla
i
nst
ala
cióndeaprox
imadam e
nte237 MWe nl a
stresfra
nj
asq u
efuer
onfi
jadas
.Alpres
entevar
iosde
l
osproyec
tosad
judi
cadosseencuen
tra
senfasedeco n
st
rucci
ón.

f
) Incen
tivosf
isca
les pa
raene
rgíaso
lar
Un mecan
ismoe spe
cíf
icod epromocióndelsec
tordeene
rgíasola
re nelUruguay
,adem á
sd e
losincent
ivosencuadrado
se nlaLeyN º1 6
.906d e“Promoc
ióndeI nve
rsion
es”yeld e
cre
to3 54
/009
deprom oc
iónd eact
ividad
esd egener
acióndee n
ergíae
léc
tr
icaprov
e ni
entedeERNC ,eselcont
enido
enelD ecre
to0 02
/012.EndichoD ecre
toseestab
lecequela
sem p
resasq u
einvie
rta
ne nequi
pamiento
so
l a
r( cons
ideradocom ou n
ai nve
rsiónenP roducc
iónM ásLimp
ia),p ued
ens e
re xone
radasdeu n
porcen
tajedelainve
rsiónaserdescont
adosdelIRAEe ncin
coaños
.

74
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

5
.PequeñasCen
tra
lesH
idráu
licas(PCH
)
A
ctua
lmen
te
,elap
rovecham
ien
tohid
ráu
licoenelUru
guayseencu
ent
race
rca
noa ll
ími
tem
áxim
o,
e
xis
ti
endoun
acap
aci
da dad
ic
iona
lpr
inc
ipa
lment
epa
rains
ta
lac
ion
esmin
ihi
dráu
lic
as.
Conelobje
ti
vod edesa
rro
ll
arlas PCHe nelU rug
uay,sep r
ese
ntóen2 014ele s
tud
iode
d
ete
rminac
ióndel
osp u
ntosfavo
rab
lespar
alain
sta
lac
ióndePCHe nelpa
ís.E
lest
udiocont
ien
eanál
is
isde
f
act
ibi
li
dadd edife
rente
sp royec
tosd e min
ih id
rául
ica
s,elc ata
st
rod er ep
resa
s m u
lt
ipro
pós
it
o,
d
isp
onib
il
idaden
ergé
tic
ad ela
sPCHyu nabo
rda
jedelascon
side
rac
ione
sm ed
ioambien
ta
les
.
Esimpo
rta
ntedes
tac
arqueenl
osl
lamad
osprev
iosqueinc
luye
ronPCHn os
ere
cibi
eron
o
fer
tas
.E nsum oment
os eadu
joqu
elafa
lt
adei n
form
ació
ns o
breelrec
ursof
ueengranpar
te
r
espons
abled
edichas
itua
ció
n.

6
.Inco
rpo
rac
iónde m
icro
-gene
rac
iónapa
rti
rdefuen
tesrenovab
les
Portra
tars
ed eunc asom uyp art
icula
r,estetemae sa b
ordadoe spec
íf
icamente
.L am icr
o g
e n
erac
ión
puedesereól
ica
,sol
ar,biom a
saoh idráu
lica
.E nelaño2 010
,co nelobje
todep r
om overlagenera
cióna
pa
rti
rd efuent
esrenovab
lesap e
qu e
ñae s
cala
,s eaprobóelD e
creto1 73
/010quee s
table
cec ond
icio
nes
espe
cial
esp a
raaquel
losa gen
tesinter
esadose ngener
aryc onecta
rseal aredelé
ctr
icad ebajaten
sión
.
Unac a
ract
erí
st
icapart
icu
larh aceal am ic
rogeneraci
óns umam en
t eat
ract
iva
,e squ elarem une
rac
ión
pr
e v
is
tap a
radicho
sg ene
rad o
resigual
aal adelpl
iegotar
ifa
riovigen
ted e
ldis
tri
buidor(UTE).Incl
usose
pr
e v
éncláusu
lasespec
ial
es,parau ndet
erminadocasoenlatar
ifares
i d
encia
lsimple
.
E
llím
itee
stab
leci
dop a
ralam i
crogener
ació
nesde16A,cone
xcep
cióndelo
ss um
ini
str
os
m
onofá
sico
sconre
tornoport
ier
ra,dondesesi
túae n2 5A
.Detod
osmodo
s,sein
staaaque
llo
squ e
q
uie
ranexced
erdi
choslími
tesao b
tene
rd eformaprev
iae
lav
aldeUTE
,enelm a
rcoademá
sd elo
e
sta
blec
idopo
rlare
soluc
iónminis
ter
ia
l1 8
9 6
/010.
P
ors upa
rteURSEA ,p r
om u
lgóasimismoelr eg
lamento163/
010q ueest
abl
ecelosr
equis
ito
s
p
aralam edi
cióndelae ner
gíae l
éct
ric
ai n
tercambiad
ae n
trelosm ic
rogener
a d
ore
sy UTE .C omo
c
om p
lemento
, UTEe s
tab
leciórequi
si
tostécn
icosp a
rti
cula
resp a
ralaconexión
,tasa
sdec one
xióny
c
ondic
ionesdefunc
ionamien
t osegur
od eins
talac
ione
sd em i
crogene
rac
ión,asícomolostr
ámitesa
r
eal
iza
rp araefec
tiv
am e
ntep odercom e
rci
al
i z
arlae nerg
íag ene
rada
.A uns onm uyreci
ente
sl a
s
a
ccio
nesini
ciad
asparapromoversudesar
rol
loc omoparasaca
rc o
nclu
sion
esalrespe
cto
.

F
.Resu
ltadosyconc
lus
iones
E
nt é
rmino
sg en
erale
sp ue
dea f
irma
rseq ueelobj
eti
vofi
jadoenlap
olí
ti
caen
ergé
ti
cavig
ente
,en
r
elac
iónalainco
r p
orac
ióndef u
ente
sr enov
abl
esnocon
venc
ion
ale
spar
alage
nera
cióne
léc
tr
ica
,se
51
e
stácump
lien
doe nformasa
ti
sfac
tor
ia .
Pormed
iodelosdi
st
intosins
trumen
tosy me
canism
osh ab
il
it
adospar
ata
lfi
n,sehanlog
rado
i
nco
rpor
arha
stalafe
cha(ab
ri
l20 1
5)casi900 MW
,d elo
scual
essee n
cuen
trane
noper
aci
ónu nto
ta
l
d
e0.5 MWdefuen
tesol
arfoto
volta
ica
,3 9
7 MWd efuen
teb
iom a
say4 79 MWdefu
ent
eeóli
ca.
Enunpl
azonom ay
ora
l2 017seprev
élainco
rpo
ració
nd e43
.7 MWadic
iona
lesdefuen
te
b
iomas
a,másde800 MWd efu
ent
ee ól
icay2 3
0.7 MWd efuen
teso
lar
.D econ
cre
tar
setodo
slos
p
roy
ecto
sencu
rso
,lapo
tenc
iat
ota
linst
alad
aen ERNCp o
dríaasc
end
eraval
ore
sm ayo
resalo
s2 000

51
E
staaf
irmaciónsee nfoc
aexc
lu s
ivament
ee nlaef
ica
ciadel apol
ític
ad ef
om e
ntoalai
nco
rpora
cióndepo
ten
ciaen
b
aseaf u
entesrenovable
snoc onve
n c
iona
les
.Nos eaborda
nn ilo
se ven
tua
lesprob
lema
sdeinse
rciónd
ela
sERNC
a
lS IN
,n isua r
ticul
aciónconelc on
jun
tod elasfuen
tesytecnolog
íase x
is
tente
syporins
ta
larse(E
j.Cen
tra
les
H
idroe
léc
tri
cas,CicloC omb
inado5 50 MWyP lan
tadeR eg
asi
fica
ción).

75
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

MW.Sibienesp
robab
lequenosec
onc
ret
ene
l10
0% d elo
sproy
ect
osp
revi
stos
,segu
ramen
teal2017
l
ac a
p a
cidadin
sta
ladas
uper
arálo
s1500 MWins
ta
lad
ossob
reu n
apot
enciatot
alapr
oxima
d adel
S
is
temad e4500 MW.
Porot
rap ar
te,l o
sp rec
iosa lcanzadosenlosdistint
osp rocedimien
tosc ompet
it
iv o
sa s
ícom oen
lasnegoci
acione
sd irecta
sd eUTEyl acom pradee qu
ip o
sp orp a
rtedee s
tam ismaem presa
,entérmino
s
52
genera
lesresu
ltaronc onven
ientes ( p
art
icula
rm ent
el oso btenidose nlasú l
tim a
sc onvocat
ori
asd e
energ
íae ó
lica
).D e betenersee nc uentaq uelap ol
ít
icad ef om en
t oparal aincor
poraciónde ERNC
contempla
bae nunae tapainic
ial
,e nc asodes e
rnec e
sar
i o
,laim plem en
tac
ió ndealgúnti
p odesubs
idios
,
aúnc uandosed ejabac la
ram entee sta
blec
id oquel osp re
ciosd ebíanm antene
rsee nu n“ e
ntor
nod e
va
loresderefer
enciayc onven
ie n
cia”.P orel
lo,enc adacasoset oma r
one nc on
sider
aciónlosvalo
resde
refe
renci
ad ecos
t osd ela
sd is
tin
tast ecno
l og
íasas
íc om olaspro y
eccionescosto
sm a
rgin
alesdem edi
ano
ylargoplazodel ag ener
acióneléctr
i ca
.E nelc a
sod el agenerac
ió neóli
ca,latendenc
iae nlosprec
ios
obten
idosenlossu ce
si v
osllama do
sf ueclaramentedescendente,paraterminares
tabi
liz
án do
sealafecha
delaadjud
icacióne nv a
lorese ntorn odelos6 5U $S/MW h
,losq ueresul
tanc om p
et
it
ivosfrent
eao t
ras
a
lterna
tiva
s.Pors up art
ee nloq uer ef
iereab iomasaye nergíasolarfotovo
ltai
ca,losprec
ioso b
teni
dos
enlasrespe
cti
vasa djudicac
iones,e s
t uv
ieronenele nto
rn odelos9 5USD /MW hp a
ralabiom as
aye nt
re
91.5y9 6
.6USD /MW hparalae n
er g
ías o
larfotov
olta
ica.
Sibienser ea
lizaronimp o
rtant
esesfuer
z osparaquelap ol
ít
icad efom en
toal aincorpo
raci
ón
d
elasERNCe s
tuviesea com pañadad eu ndesar
rollotecnol
ógicon ac
ion a
l,indus
tria
lyd eserv
icio
s
53 54
n
aci
onalesasoci
ad os ,l o
sr esul
tadosn oestuv
ieronal aal
turad elasexpecta
tiva
s .Q u
izásloscasos
m
ásnotor
iose ncuantoald esar
r o
llod esuminis
trosloc a
lesena l
g ú
ne s
lab ónenlac adenadev a
lorde
l
as ERNCs onl osrelacionadosc o nlap r
o d
ucciónd ecalde
rasp aralasp lan
tasd ebi omasap a
ra
55
g
ener
aciónd eenergí
ae léc
trica yelc a
sod eENERCON ,conlap lan
tad eproducciónd esegmento
s
d
etorr
esd eh o
rmig ó
n( quep erma necer
áe nelUr uguaycom om ín
im ohas
t aqueterm i
nend eproduc
ir
56
l
as72t o
rresparalosp arquese ó
licosP e
ral
tayC er
roG rande )
.S ep od
ríah a
cerreferen
ciatam b
iéna
u
ninten
tod eN ordexd eim port
arl os"tubospelados"deacerop a
rai n
corp o
rar
lee nelU ruguay
,las
e
sca
lera
s,p la
taformas,e l
e vador ya lgúnc omp onen
tem en
or,p erod ea cue
rdoal ai nformac
ión
r
ecabada
,h a
staelm om enton oha b
ía nlog
radoh om o
logar
lacom onaciona
l.
Alal
uzdelpr
oce
sodeapr
end
izajequ
etuvol
ugarap a
rt
ird
elaapl
ica
cióndel
osdif
eren
tes
m
ecan
ism o
sdepromoc
ión
,espo
sib
leext
raera
lgu
naslecc
ion
esenre
lac
iónade
termi
nadosa
cie
rto
sy
d
if
icu
lta
d e
sdelapo

ti
caimp
lemen
tad
a:
E
ld e
sar
rol
l odep roc
edimiento
slic
ita
tor
i o
sporprec
iop e
rmit
ió,fundamen
talmen
tee nla
ener
gíaeólica
,une scena
riod eprec
iosm u
yc onve
nien
te. Aestos esumóe lrolde
di
namizac
ió nyde s
arro
llod e
lm er
cadollevad
oa de
lan
tep o
rlaem pr
esaelé
ctr
icaatravé
s
deproyec
tosprop
i osparacadaunadelasfuen
tes.
Laim pl
em ent
aciónd eune sq
uem aene lq u
ee lPoderEjecut
ivoa u
tor
izaa UTEl a
ce
lebrac
iónd econtra
tosespeci
ale
sd ecom pr
a-ven
tadee ne
rgí
a,yé s
taseh ac
ec a
rgode

52
Sin d udaq uel ac oyun turafav or
ablee nc uanto at asasd ei nt
erésyp recio
si nternac
iona
l e
s( afec
tados
part
i cu
larm en
t eporl ac ris
ise uropea)tuv osui nfluenc
ia,p e
r otam b
iéne scier
toqu es eh abí
ang eneradolas
cond ic
ionesp ropi
ciasparas aca
rp rovechod edichasituac
ión.
53
Yaseh izoante
riormen
ter efer
enci
aa lainc
lusiónenlosllamadosdeincen
tivo
se npr
ecioparaaque
llospro
yecto
sc o
nm ayor
com ponentenaciona
l
,a loq uelueg
os eagrególaobl
iga
t or
iedaddein
c or
pora
ru npor
cen
t a
jem í
nimod edichacomponen
te.
54
Actualme n
te,e stáenp ro cesod ee je
c u
ciónu nestudioe spec
íficosobree s
tet ema,qu es egu
ram en
tea por
tar
á
mayo re
sd e
t a
llessobreelim pa
ctod edichap o

tica
.
55
Alrespectoy as eh
izo m enciónal aexis
ten c
iadealg unasdificu
ltadesporpart
ed elaindust
rialoca
ld eca
lderer
íaen
pod erd ars a
tisfacc
ión alo sr equer
im ien
tosd etod oslosp royecto
sd egrane scala yt ambi
én d ealgunos
inc onveni
e n
te squesep resenta
ronc onlat e
cnolog
í auti
lizada
.
56
Dea cuerdoal ainfo
rm aciónob tenid
an oe stáprevist
oq ued ichaplantacont
inúeo perandoe nUruguay,a menos
qu eENERCONpu edac onsegui
rin s
talaralgúnp arquem ás.Estos edebeaqu esólop roducesegm en
tosd eto
rre
parasup ropiau t
il
izac
iónynov endeat erce
ros.

76
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

losllamadosal ic
it
ació
nyo f
iciadecom p
rado
rdelaene
rgíagen
eradaporlo
sp roy
ect
os
57
ad
j ud
icados ,sereve
lóe ne
staet
apacom ounae
st
rat
egiaapr
opiad
a.Elest
ablec
imien
to
dec ont
rat
osd elarg
op l
azo(dese
st
im u
landolain
sta
lac
iónd eproye
cto
sd es
tin
adosal
me
r ca
d ospo t
)t amb
iénayudóalacons
olid
ació
nde
lproce
s o
.
Laal
ineac
ióndeo b
je
tiv
os,e
str
ateg
iasye
ltrab
ajocon
junt
oan i
veli
nst
itu
cion
ale
ntr
eel
ge
ner
adord epol
ít
icas(MIEM)yl aempre
sae l
éct
ric
ae s
ta
ta
l(UTE )
,f uedecap
ita
l
impo
rta
nciapa
raelavan
cedelpro
ceso
.
Lapol
ít
i cadeestímuloaq ueelm ercadodegener
adoss ob
relabasedeERNCe st
uvi
ese
c
onfo
rm adop oru nim por
tantenúm e
rod ea c
tore
sd iosusfruto
s.E nlaactua
lid
ads u
s
i
nteg
rantessecu en
tanp ordecenas
,losc ua
lessehal
lana grupado
sp r
inc
ipalmen
teenla
A
soc
iaciónU ruguayad eG ene
radore
sP r
ivadosd eE nerg
íaEléct
ric
a(AUGPEE )yenla
A
soc
iación U ruguayad e E n
ergía Eóli
ca (AUDEE )
. E sd ed e
stac
arl ab uena
p
red
isposi
ciónq ueha nteni
dod ic
h a
sa s
ociaci
onesal o
sefecto
sd eapor
taralas o
luc
ión
d
elosdi v
ersosproblem a
sq uehae nf
rentadoelSec
tor.Ent a
lsent
idos u
so p
inion
eshan
s
idosiem pr
eb ienv alor
adas,loq ueh allevadoaq ued ich
asi n
st
ituc
ionesseh ay
an
c
onver
tidoe nob
j e
top ermanent
ed econsul
tap orpa
rtedelasauto
rid
adesenerg
ét
icas
.
Eldesa
rro
llodein
formac
ióny ma
pasderesp
aldosob
rel
adispon
ibi
lid
add erec
urs
os,fue
c
lavepar
aeldiseñ
oeim pl
emen
tació
nd eins
trumen
tosd
ep o

ti
caespecí
fico
se nmate
ria
d
ee nerg
íasrenovab
les
.E nsuc oncrec
iónr e
sul
tóesen
cia
le lvínculo ysine
rgias
e
stab
lec
idasen
treelMIEM,laa
cademiayUTE .
L
ae x
ist
enci
ad eunmarcodepromoc
iónypr
ote
cció
nd ei
nve
rs
ione
s,ylain
clu
siónd
e
m
eca
nismosdei
nce
nt
ivo
sfi
sca
les
,fu
ecl
aveen
lav
iab
il
iza
ció
ndemuch
osdel
osp
roye
cto
s.
Cad
au nadel a
sf uen
tesc on
tóc onu nm a
rcodep ro
yec
tosespec
íf
icosorien
tado
sa l
f
ort
ale
cimi
entoins
ti
tuc
io na
lyl apromoc
ióndedich
asfuen
tes
,iden
ti
fic
a n
doytraba
jando
s
obrelasbar
rera
se xi
sten
tes.E s
tosproyec
toscon
taronconapoyod elac o
opera
ción
i
nte
rnac
iona
l,loq ueled iov i
sib
il
idadinte
rna
ciona
lal ap o

ti
cad esp
legadaporel
U
rugua
ye nl a m at
eria
, f avor
eci
endol ap a
rt
icip
aci
ónd e im p
ortan
tesa c
tore
s
i
nte
rnac
iona
lesenlosdi
f e
rent
esproceso
s.
E
la ce
lera
dop rocesod eincorp
orac
iónd ee nerg
íae ó
licap u
soe ne v
idenc
iac i
erta
s
c
aren
ciasenm ate
rialogís
tic
a ye nlascapac
i d
adesn a
ciona
lesaso
ciada
sas ervi
ciose
i
nfr
aest
ructu
ranecesar
iaparalaej
ecuc
iónd el
osp roy
ecto
s.Alresp
ectocabeseña
lar
,qu e
s
ibientemasrela
cionadosconlosserv
ici
osd eaduana
,i n
fra
est
ruc
turaportu
ari
ayv ial
,
s
erv
iciodeg rú
asp ar
ae lm on
taj
ed elosaerogene
rador
es,ent
reotro
s;am ena
zaroncon
c
onver
ti
rseenv er
da d
eroscuel
losdeb o
te
lla,pudie
ronfinalmen
tese
rr e
suel
tosenf o
rm a
m
edi
anam en
tesat
isf
actor
ia.
Losr eq
u er
imien
t o
sd ec omponen
ten ac
iona
l,im p
lement
adosat ravésdei ncen
tivos
económicosd eprecioo m ínimosd ecomponen
ten ac
iona
l,yc uyafin
al
idade slad e
p
r omoverlaindust
rianaciona
l,fu
erontambi
éntemad econ
trove
rs
ia.Enalgunoscasosse
has eña
l adoq ued ichosr eque
rimien
tostermin
arona c
tuandod ef orman egat
i v
a,
convi
rt
ién do
see nu nab arr
erae nlaim p
lemen
tacióndel o
sp roye
ctos
,oim p
licando
im po
rtan
t e
ss o
brecost
os,ena qu
ello
sc a
sosenquelascapa
cidade
sindus
tri
ale
sl o
calesno
pudie
rona bso
rberladem anday/
oc umpl
irconlo
srequer
imien
tostecno
lóg
icosexigi
do s
.

57
E
staobligac
iónd ec ompraporp ar
tede UTEs ee x
tiendeaa que
lloscasosenqueelg ene
radorseencuen
tree n
c
ondici
on e
sd eg e n
erar
,p eroq u
ep orunarestr
icciónop e
rat
ivae s
tabl
ecidaporel DNCl ac en
tra
lnor esul
te
d
espachadaenf o
rm atota
lop a
rci
al(Decr
eto59/015).Dichadisp
osic
ióna p
lic
aparaloscon
trato
sd ecompr
aventa
d
ee nerg
íad efuentee ó
lic
ays o
larfo
tovol
ta
icac e
le b
radosenelm a
rcod eexho
rtac
ionesre
aliz
adasporelPod e
r
E
jecu
tivo,as
íc om olasam p
liac
ionesqueconanter
ioridadalafechadeldecr
etosehubie
renaproba
dotomándolas
c
om orefer
encia
,e nlascondic
ionesqueseind
ican.E s
tae n
erg
íad eb
erápagars
ealmism opr
ecioqueeles
tab
lecido
e
nlosc ont
rato
sd ec omprav
e n
ta
.

77
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Ladef
ini
cióndela
sparam
étr
ica
sdea
jus
ted
elosd
ife
ren
tesl
lam
ado
sresu
ltóunelemen
to
s
ens
ibleyc on
tro
ver
tid
o,q ueena
lgun
oscas
osl
legói
nclu
soaimpl
ica
ri n
sta
ncia
sd e
r
enegoc
iac
ión.
E
lm ecani
sm oder e
servaden odoalm omen
tod elaofer
tayl osm ontosexig
idosparalas
58
g
aran

asd emanten
imientodeo fe
rt
a ,prop
ici
aroncon d
ic
i one
sparaq u
ee nalg
un o
scasosse
d
esa
rro
llar
ana cc
ioneses p
eculat
ivas
,q uec o
nspi
rar
o nc on
traeln ormald e
sar
rollodel o
s
p
roce
soslic
it
ato
rios
.V ar
iospro ye
ctosquesepreve
ían otermina
ríanenejecuc
ión
,d i
sponía
n
d
eu n
areserv
ad enodoquelesp e
rmit
íabloquea
reldesarr
ollodenuevosproyec
tos
.C onelfi
n
d
em it
igardich
assituac
ionese sques eaprobóeldecret
o7 2
/2010
,q uee s
tab
lecequel o
s
p
laz
osd eej
ecuc
i ó
nd ela
so brasdeem pren
dimien
tosn uevosdege ne
rac
ión,debenten
eru n
a
d
urac
iónm áx
im aded o
sac i
nc oañosdepend
iendodelatecnolog
íadeq ueset
rate
,entan
t oe
l
i
ncumplimi
entodelosmism ospuededarluga
ra l
arevocac
i óndelaauto
riza
ción
.
Lainse
rciónenlacur
rícu
laeduca
tiv
ad elo
stemasvinc
uladosa
ld e
sarro
llodela
sERNC
p
resen
taund e
saf
íoim po
rtan
tedecaraalfut
uro
.E spar
ticu
larmen
ten o
tor
ialaneces
idad
d
ee s
pecia
li
sta
sd eO&Me npla
nta
se ó
lica
syf o
tovol
ta
icas.Elt
alsen
tidolaide
ad ec
rear
e
lC ent
rod eFormac
iónp a
ralaO per
acióny Mant
enimient
oE ól
icos(CEFOME )enla
ó
rbi
tad elaU n
iver
sid
adT ecno
logí
a(UTEC ),pa
receu nain
ici
at
ivap l
ausib
le
,p e
roq u
e
e
stáaúnle
josdeconcre
tar
se.

Desa
fíosafu
turo
Ge
sti
on abi
lidaddels
ist
ema.L aal
tainc
orpo
rac
ióndee ne
rgí
aeól
icaybiomas
anosu
jetaa
d
espac
ho,plantealan e
ces
idaddeade
cuarl
osm ode
losylasc o
ndic
ione
sd eop
erac
iónde
lsi
stema
59
e
léc
tr
ico,deformad easeg
ura
runac
orrec
tage
st
iónde
lm i
smo .
Expans
ione
sd etransmi
sión.Lage
ner
acióndes
cent
ral
iza
daim p
lic
aunimpor
tan
tede
saf
íoa
n
ive
ld edesar
rol
lodei n
vers
ionesenred
esdet
ransmi
siónq u
esopor
tenlainc
orp
ora
ciónma
sivade
e
steti
p od eg e
ner
aci
ó n
.H oyyae x
is
tenzona
sd elp aí
se nlasc ua
leselSIN es
táal
tament
e
c
om p
rom e
tido
.
Inter
camb iosdeene
rgíaanive
lr eg
iona
l.Lospote
nci
ale
se x
cedent
esdee n
ergí
aa so
ciad
os
f
undamen
talment
eal asf
uen
tesnogest
ionab
lesgen
era
ría
nu nm a
rcopropi
ciopar
aeld esa
rro
llode
i
nter
camb
iosd eocas
iónconlospa
íse
sv ec
inos
.Enesesen
tidoesnec
esar
iotene
rregla
sc omerc
ia
les
c
lar
asani
velregi
on a
l.

58
Lasg ara n
tíase stab lecidass o ntr e
s:g aran t
íad em antenimientod eo f
erta
,g a
ra n
tíadu rantelac on struc c
ión ,garant
í a
dec um plimien to d e
lc ontrato.A lg unosa ctoresh anm anifestado q ueelm ontoe xigido p aral ag arant
íad e
mantenim ientod eo fertanof ues u
ficientecom op a
r ae v
itarestetipod econductas.
59
En20 11s ec ont ra
tóal ac onsult o
rad anesaENERG INETp araqu ee va
luaraelim pa c
tod eun aa ltap enetra
ciónd e
energíae ó
licae ns istemae lé c
tricou rugua y
o.B a
s adose nl ae xp e
rienciadeD in am arcae ne ltem a
,l osc onsul
tores
ext
r ajerona lg un asc onclusio nesyf orm ula
ronu nc onjuntod er ecom endaciones,e nt
rel asqu ed es
t acan:a)e l
sis
tem ae léct
ric ou rug uayonop rese n
tar est
ri c
cion esfísicasqu eg enerend i
ficulta d
e sp aral ain corpo rac
iónd e
energíae ólicae ng ra nesc a
la,si nem barg o
,n ecesi
t a
ríaflexibi
lizarm assuspro c
ed im ientosop erativo s
,d eform aqu e
lap rogr ama c
i ónpu edaa dapt a
rs eal av ariab
ilidadd el asprevisionesd elvien
t o
;b )e lp laneam ient od el aop erac
ió n
deberáim plem entar sec onp aso s ho rarios(lap róx im aim plantaciónd el AGC(Au toma ticG en eratio n Contro
l)
ayud aráe nl afl exibilizaciónd elosp rocedimiento so pera
tivos);c )UTEd ebec ontinu arm e
jo randolo sp ronóst
i c
o s
dep ro ducció nd el ae n ergíae ó
lica,at ale
se fectoss er ecom iend ap a
rae ltrab ajoc onl o sd ato sc l
im áticosd e
ent
r ada,l au t
iliz ació ndem odelo sd es e
riesd et iem poynum éricos;d)P robablem e nt
ee ls is
tem apu ed apresentar
problem asd er e serv arotanteypo tenciad eco r
toc ircuito;e)lae n e
r g
íae ól
icaesf lu ctu
a nteypo coc onfiable,porl o
quee ls is
t em at ien equ et en ers uf
i c
ie n
tem arg end er eserv
a oi n
t e
rconexionesp arac ubrire nt od om ome n
tola s
dem and asr equ erid as;f)E lU ruguayd ebef ocalizar
s ee nl af orm ulac
iónd ec ódig o
sd er eda propiado sp a
r a
aeroge nerador es.S es ug
i eret am biénq u
ee lu sod el oss erv
ici o
sa uxi
lia
resd el osp arqu ese ól
ico ss eae s pec
ifi
c ado
enlo sp ro cedim ien toslicitatorios;g )S eid e n
tificóun ad eb
ilida dd el arede nl az on ano rted e
lp aís,don des e
instalaránv ariasp l antasd een ergíaenb a seab iom asa.L aex pansiónd elaredd etr asmi s
ióny apr evista,a s
ícomol a
nuev ac onexiónc one lB rasi
l,c o n
tribu i
ránar esolv e
re stepro b
l em a
.

78
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

B
ibl
iog
raf
ía
M
ini
ste
riod
eIn
dus
tr
ia
,En
erg
íay M
iner
ía
.Di
rec
ciónN
acion
ald
eEn
erg
ía
.

B
alan
cee
nerg
ét
icon
aci
ona
l2012
.Mo
nte
vid
eo2013
Av
anc
ede
lba
lan
ceen
erg
ét
icon
aci
ona
l2013
.Mon
tev
ide
o2014
I
nfo
rmeM
edi
oAm
bien
teyE
nerg
íaenU
rugu
ay. MVOTMA
-DNE
.2014
M
apaS
ola
r;M
ont
evi
deo2
012
.

M
ini
ste
riod
eIn
dus
tr
ia
,En
erg
íay M
ine
ría
.

L
eyn
aci
ona
ldee
lec
tr
ici
dadN
º14
.69
4.Mon
tev
ide
o1ºd
ese
ti
emb
red
e1977
;
L
ey15031
. Mon
tev
ideo
,a2
4dej
uni
ode1
980
.
L
ey16832
, Mon
tev
ideo10d
eju
niod
e19
97.
Ley N
º17
.59
8-Leyorg
áni
cadecre
aci
ónd el
aUn
idadR
egu
lad
orad
eSe
rvi
cio
sde
Ene
rgí
ayAgu
a(URSEA)
.Dic
iem
brede2002
.
P
roy
ect
oURU
/10
/G31
.Ge
ner
aci
óne
léc
tri
caap
art
ird
ebi
oma
saPROB
IO

M
ini
ste
riod
eIn
dus
tr
ia
,En
erg
íay M
ine
ría(v
ario
sde
cre
tos
)

D
ecr
etoN
º2 76
/002
,q u
ea p
ruebae
lR eg
lamen
toG
ene
rald
elM
arc
oRe
gul
ato
riod
el
S
is
temaE
léc
tr
icoNac
iona
l,ysu
sm o
dif
ica
tiv
as;
De
cre
toNº27 7
/002
,qu
eap
rue
bae
lRe
glam
ent
odeD
is
tr
ibu
ciónd
eEn
erg
íaE
léc
tr
ica
,y
su
sm od
if
ica
tiva
s;
De
cre
toNº27 8
/002
,qu
eap
rue
bae
lRe
glam
ent
odeT
ran
smi
sió
ndeE
ner
gíaE
léc
tr
ica
,y
su
sm od
if
ica
tiva
s
D
ecre
toNº360
/002
,qu eapr
ueb
aelR
egl
ame
ntod
elM
erc
adoM
ayo
ri
stad
eEn
erg
ía
E
léc
tr
ica
,ys
usm od
if
ica
tiv
as
D
ecr
eto
sp r
om oc
ion
ale
sdeg
ene
rac
iónd
efu
ent
esr
enov
abl
es,q
ues
ein
ic
ianc
one
l
D
ecr
etoNº77/0
06

79
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Anexo1

rminosyde
fin
icionesdeacuerdoa
l ma
rcono
rma
tivo
A
gent
e Gener ado re s
,t rasm i sore s,d istrib uido resyg rand esco nsum ido res
A
gent
eCo nsumi
dor Agent equ er etirae nergí ad el ar edp araco nsum op ro p
iood et er cer os
A
gent
ePr o
ducto
r Agent equ ep rodu cee ner gíaye ntr e gato doop arted ee llaal ar ed
A
lt
aT en
sión Correspo nd eat ensio n esm áx im asd es ervi c
io ,s uperiore sa7 2
, 5kV
A
utop
roducto
r Esu nag e nteco nu napo te nciain stal adad eg e neració ns uperioral os5 00
kVAycuy ae n e
r gíaan u a
lg e ner ad av end i daa l MMEEnop ue des uperarel50 %d es u
gener ació na nu a
l,q ueco n sum eto doop a r
t ed elae nergíaq u ep ro d uce
.
A
uto
pro
duc
torf
irm
e Eslaem pre saq uec um ple lo sr eq uisitosp a ras era u
t opro ductoryq ue,p o
rc ont arc onm ás
capaci da di nstala daq u e lad em a nd ap ro p
i a,tien ee xce dentese ns uc apacidadd eg ene
ra c
ión
quep ue dec om pr om eterc om ofirm e sp arar es pa
l darela b astec
im ient odet e
rcer os.
A
uto
pro
duc
tornof
irm
e Eselag e nteau to p
r od ucto ra utori za doq u enoc um pl
el osr equ isi
to sp araserau topro duc
tor
firm e
.Enco ns ecu enci a,c u entaco nc a pa c
i dadin st a
l a
d ap arar es paldartotalop a
rcialme n
te
lad em a nd ap ro piayt ran sitoriam e ntepu e deres u
lt arco ne xc ede ntes.D eco n v e
rti
rsee n
part
icip an ted elm ercado ,d ea cu erdoas u sr equ e
rim i en
to sd eco ns um oyd ecisiones
propia sd eg e neració n,p ue d ev e nd ere xc ed entesd eo portunid adocom prarf altan
tesp ara
abaste cim i entop ropioe nel MMEE .
Ba
jaTensió
n Correspo nd eat ensio n esm áx im asd es ervi c
ionom ayoresa1kV
Conv
eniodeco
nex
ión Esela co rd adoe ntreund istrib ui doryo t rod istribuido r,g enerado rog r
a nco ns umido rque
seco n ect aas ur e d,e ne lq u es ee st ablec enl asco n d
i c
io nesté cnic asd eco ne xiónfísicaala
redd ed istrib ució na lm om entod eco n ectar se
.
Co
nve
niod
euso Eselco nve nioq uei n cor po ral osa s pecto sl egales,t écnico sye co nóm icosq u ed ebens er
obser vado spo re lT rasm isorye lu s uariod e n
tr od elm a
r cono rm ativ oapli
c abl e
,s egúnl a
descrip ció nco ntenid ae nA ne xod elR egl am entod eT rasm isió n.
D
is
tr
ibu
ido
r EselA ge ntequ er ealiz al aa c
tiv id add ed istribu c
ió n,e nten d
i dacom ol aprest aciónd el
serviciop úblicod ee le ctrici dadal oss us critoresyl ap restació nd e
ls ervic
iopú bl
icod e
trans port ed ee ner g
í ae léctri cam edi anter e desd ed istribu c
ió n( sistem aco nstituidopo rlas
Instala cio nesd eD i s
trib ució n).
DNC Despa choN acion ald eC arg as(DNC )
:E se lc readopo re la r
tíc ulo1 0d e
lD ecr e
to-ley
N°14.69 4,o peradoyadm in istradopo rl aADME ,co ncom e
tido sd ed espachot écn
icod el
Sis
tem aI n
t erco ne c
t adoN a cio nalyd ed esp achoe co nóm icop aral astransacc ion e
sd e
energí aypo te ncia.
G
ene
rac
iónd
is
tr
ibu
ida Eslag e nera ció nd eau to pro du ctor esyg en erador esco ne ctado sai nstal
a c
io nesd em edia
tensió nd eld istrib u
i dor,cuy apo te nciain staladad eg en e
r ac
ió nnos u p
eral os5 MW .L a
gener ació ndi stribuid anoe stás ujetaad esp achoc entralizadod ec argaporp arted e
lDNC ,
perol ain form ació nd es ug en e
r ació nd eb es ers um inistradaa lm ism oparal as u pe
rvi s
ió n
delas eg urid add e
ls ervi c
ioyc alid add e
ls istem a.
Ge
nerador Eselt itul a
rd eu naom ásc entral esd eg e ner ac
ió ne léctr
i cai nstalad ase nelp aí s
.
Med
iaT e
nsión Corr
es p on dea tensio nesm á xim asd es e
rvici om ayore sa1kVym eno resoi gual
e sa7 2
,5kV .
Me
rcadodeco n
tra
tosa Eselámb i
todo nd el osP artici pa n
t esr eali zanl astr ansac c
io nesd em edianoal ar g
op lazo
,

rmino conc a ntid ad es,co ndicio n esyp rec iosf ut urosa co rdado se nco ntrato s
.
Me
rcado Mayor
is
tad e Eselm erc adoq u ef un cio nae nl ase tapa sd eg enera c
ió nyco n sum o,co nus ocom par
tido
Ene
rgíaEléc
tr
ica(MMEE) delsist em ad et rasm isió nyr é g
im e nd el ibr ea ccesoyd ecomp ete nciap a
rae lsum inist
roa
losD i strib uido resyG r and e sCo ns umi do res( ar
t.11 ,L eyN °16 .83 2)
M
erc
ado S
pot Eselámb i
toe nq ues eco ncr etant r a n
sa ccio ne sd ee n e
rgí adeco rtop laz o
,p ar aco nci
liar
lose x ce de ntesyf altan tesqu es ur g encom oco nsecu enci adeld es pachoyl ao per
ació n
,los
comp r om iso sco n
tra c
t u alesye lco ns um or e a
l.
S
IN Eselco njuntod ein s
t ala c
io nesd eg ener ació nyt ra sm i
sió nint erco n ec
tadasd e n
trod el
terr
ito rion a c
io n a
le nu nso l os istem a.
SMEC Esels ist em ar eq uer
idop ar am e dirl asm ag ni
tud esf ísicase ntre gad asyr ecibid aspo rcada
Part
ici pa ntee nl ospu nto sq uecom praov e ndea l MMEE ;su sr equi s
itosse ráne s
tablecidos
enelr egl am entoqu eat al ese fe cto sd ictee lR egul ador.
Tr
asmiso
r Corr
es p on dea tensio nesm á xim asd es e
rvici om ayore sa1kVym eno resoi gual
e sa7 2
,5kV .
Si
stemadeMe
dic
ión Esels ist em ad em e dició ncom ercialg estio nadopo re lD istr
ib uido r,r eque
ridop a
ram ed
ir
Comer
cia
ldeDi
st
rib
ució
n lasm ag nit ud esfísic asd els um i nistr oal osS uscr
ito res.
(SMECD I
)
F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

80
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Anexo2
Resumendelic
itac
ionesyconvoca tor
iasab
ier
tas
acontra
tosdeadhes iónreal
izadosporUTE
desde2006paracomp ra/ven
tadeenergíae
léc
tr
ica
P
ote
nci
a In
icio
P
lan
ta U
bic
ació
n T
ipo B
iom
asa D
eta
ll
es
(MW ) o
per
ación
ALUR A
rt
iga
s 13 Co
gen
era
ció
n B
agazoy 20
11 G
ene
raconelbagazo
f
ore
sta
l (
subp
roduc
tod e
l
p
roc
esami
entodelacañade
a
zúca
r)yfuer
ad eza
fraco
n
b
iomas
afore
sta
l
B
ioe
ner R
ive
ra 12 Co
gen
era
ció
n F
ore
sta
l 20
10 Empl
e asub
producto
s
fo
res
t a
lesdease
rrader
osdela
zo
naye lvapo
re sconsumi
do
po
ru nodeel
los(U r
ufor
)
B
ioe
ner
gy T
acu
arembó 43 G
ene
rac
ión F
ore
sta
l P
roy
ect
ado
ERT
-Fe
nir
ol T
acu
arembó 10 G
ene
rac
ión F
ore
sta
ly 20
10 Ge
n e
raconsubpr
oductosde
c
ásca
rade bo
s qu
esyaser
rader
osd el
a
a
rro
z zonaycas
caradearrozde
mo
linos
;
F
anap
el Co
lon
ia 10 Co
gen
era
ció
n F
ore
sta
l - S
olam en
tepa
raconsumo
p
ropio
,nocom e
rci
ali
za
e
xce d
ente
s
G
alo
fer T
rein
tay 14 Co
gen
era
ció
n C
ásca
rad
e 20
10 U
ti
li
z alacá
sca
rad emo
linos
T
res a
rro
z a
rrocero
sdelazonayel
v
aporesconsumidopo
ru no
d
eellos(Ar
rozu
r)
L
anas F
lor
es 0
,5 G
ene
rac
ión B
iog
ás P
roy
ect
ado
T
rin
idad
L
ide
rda
t P
ays
andú 5 G
ene
rac
ión F
ore
sta
l 20
10 Compar
tea
lguno
ss e
r v
ic
ios
conelemp
rend
imiento
azuc
are
roAzuca
rl
ito
L
umig
ano
r T
rein
tay 11 G
ene
rac
ión F
ore
sta
l 20
14
T
res
Mon
tesd
el Co
lon
ia 17
0 Co
gen
era
ció
n L
ico
rnegr
oy 20
14 U
ti
liz
auns ubpr
oduc
todel
Pl
ata f
ore
sta
l p
rocesopro
duct
ivo(
lico
r
n
egroyfinos
),come
rcia
liz
a
l
ose x
ceden
tes.
P
onl
ar R
ive
ra 7
,5 Co
gen
era
ció
n F
ore
sta
l 20
12 Empleasubp
ro duc
tos
fo
resta
lesdela se
rrade
ro
con
tiguoyelv apores
con
s umidoporelm ismo
(Dank)
UPM R
íoN
egr
o 16
0 Co
gen
era
ció
n L
ico
rne
gro 20
07 A
prov
e chaunsubpro
duc
to
d
elproce
s op
roduct
ivo(
lico
r
n
egr
o),com e
rci
ali
zalos
e
xcedent
es.
W
eye
rha
eus
er T
acu
arembó 12 Co
gen
era
ció
n F
ore
sta
l 20
10 U
ti
liz
alossubp
roduc
tos
f
ores
tal
esdelapro
piap
lan
ta
d
etable
ros
.

Fu
ent
e:UTE
,DNE
,Pr
esid
enc
iad
elaR
epúb
li
ca

81
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

I
II
.Lagene rac
ióne
léct
ricaaparti
rdeenerg
ías
renovab
lesnoconvenciona
lesenChi
le

Rod
rigoGa
rcíaP
iza
rro

A
. Ma
rcoregu
lato
riodeene
rgíasrenovab
les
1
.Con
tex
toregu
lato
rioypo

ticoqueen
fren
tanlasERNC
Elsis
temad et a
rif
icac
iónm a
rgin
al
istac h
ilenodete
rminalosprec
ioss potdei n
t e
rcambioe n
tre
gene
rador
esc om oelc o
stom arg
inali n
stan
táneodeg en
erac
ióndefi
nidoe nformah orar
iap orel
CDEC,q uedap r
ior
idadene ldesp
ac h
oal asplan
tasd emenorcos
tom a
r g
ina
l( c
ostod eoperac
ión)
.
As
í,lasg ene
radora
sd em ayorcostom arg
inals o
lament
es ondespachad
asc uandol ad emanda
ins
tant
áneadee ne
rgíasupe
ralasum adelaofer
tains
tan
táneadel
asplan
tasdem eno
rc ost
o.Ye lcos
to
mar
gina
linst
antáneodelaen e
rgí
aq uedafi
jadoporelc o
stodelapl
antamásc a
raq uefuedespacha
da
eneseins
tan
te.
L
asgenera
dorasERNCs onlasdem e
norcos
tom arg
ina
l(elcom b
ust
ibl
ee sgra
tis
)p o
rl oque
t
iene
nprio
rid
adp a
raserdespa
chadas
;esdec
ir
,tie
nenlacer
tezaquetod
alaelec
tri
cidadqueproduzc
an
s
erávend
ida
.L a
splant
astérm
icas
,dem ay
orcos
tom a
rgin
alporqu
eo pe
ranconelcost
od ecom b
ust
ibl
es
f
ósi
les
,ti
enenlac e
rte
zaq uevende
ránsuelec
tr
ic
idadsolamen
tec u
andolaofer
tad elas umad el
as
g
ener
adora
sdem enorcos
tom a
rgi
nalenope
rac
iónesin
capazdeabas
tece
rlademandains
tantán
ea.
D
eloant
eri
ors ededuc
ecla
ram e
ntequelaapa
ric
ióndegene
rado
rasqueemp
leenERNCenel
s
is
temareduc
etantolaventaanua
ld ela
splant
asdegener
aci
óntérmi
ca,comolacan
tid
addeho
ras
a
nual
ese nquelasp l
ant
ash i
drá
uli
casp ue
denv e
nde
rs uprodu
cci
óna lpr
ecioa
ltodelasp
lan
tas
t
érmic
aspre
sent
ese nelde
spacho
.
As
í,s
ep ue
d ei
nfer
irquel
asgrand
esemp
resa
sp rop
ie
tar
iasdep
lan
tasge
nerad
ora
shi
drá
uli
cas
yté
rmic
as avi
zoranq ueu n
ap e
net
rac
iónimport
anted eplan
tasgene
rado
ras ERNC pod
ría
n
p
rov
oca
rle
seldobleper
jui
cioeco
nómicoant
esmen
ciona
do.
Po
rot
rap a
rte
,enC h
il
eexis
teunm e
rcadoexc
esiv
am en
tec o
ncen
tra
do.E nef
ect
o,tre
s
ge
ner
adora
srepr
ese
ntan má
sd el80% del
ap o
tenci
ainst
alada
.E s
tosign
if
icaq u
ed e
ten
tanu n
impo
rta
ntepo
derparain
flu
irenlatomadedec
is
ione
sdep ol
ít
icaenerg
ét
icanac
iona
l.Alm i
smo

83
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

t
iempo
,osorg
ani
smosd
elE s
tado
,M in
is
ter
iod eEnerg
ía
, CNEy SECc a
recen
,s egúndiv
erso
s
a
nál
is
is
,delaade
cua
dacap
aci
dadpar
ap l
ani
fic
aru n
ae s
tra
teg
iae n
erg
ét
icaeim pon
erp o

ti
casde
p
romoc
iónd
ela
sERNCsi
nafec
tarl
osin
ter
ese
sd elo
sg e
nerado
resc
onvenc
ion
ale
s.
Es
tacomb
inac
ióndo
ble–elev
adaconc
entr
aci
ónd elasempr
esasgen
erado
rasconv
encio
nal
es
ycar
enciadecap
aci
dadespúb
li
casparalages
tiónsec
tori
al-cons
ti
tuyeunfact
orq u
edifi
cul
tael
de
sar
rol
lodela
sERNCe nChi
le
.E s
tasi
tua
ció
ns eexp
res
ae nalgu
nasci
rcun
stan
cia
sc omo
:
Lae
xpans
iónal
can
zad
aporla
scampañ
asdedi
fus
iónquet
erg
ive
rsa
na s
pec
tost
écn
icose
imp
act
osdela
sERNC,ge
ner
andod
esc
onoc
imi
ent
oeinc
er
tid
umbreenl
aopin
iónp
úbl
ica
.
L
atambiénampl
iadi
fus
ióndelaid
eaacer
cad equelasERNCs o
loapor
tandeunm odo
m
arg
ina
lal amat
rizd
eg en
era
cióne
léc
tr
icadeu np
aís
,yn opuedese
rd emododi
fer
ent
e
e
nC hi
le;sie
ndoq u
eh aynumero
sosejemplosan iv
elin
ter
nacion
alq u
ee x
ponenla
c
rec
ien
teinc
idenc
iadel
asERNCe nla
sm at
ric
esel
é c
tr
icasd
ediver
sospaí
ses
.
L
aret
icenc
iades
deelE s
tadoaincl
uirendiv
ers
asleg
is
lac
ionesodocumen
tosp
úbli
cos
l
asnoci
onesde“des
arro
llosu
ste
ntab
le”y“cos
to
sexte
rnos
”,am b
asc
lave
sparap
lan
tear
,
p
lan
if
ica
rye j
ecu
tarunaes
tra
teg
iadee x
pan
sióndel
ag e
ner
aci
ónap a
rt
irdeERNC.

B
reveh
isto
riadelaleg
islac
ióndeERNC
E
nelproces
od ep
riv
at
izac
iónt
ota
lde
lsec
torba
jolaL
eyGene
raldeSer
vic
iosElé
ctr
icosd
e
1
982,queo pe
raconfo
rmeau nsis
temadedes
pachoeco
nóm
icoc
ont a
ri
fic
aci
ónm ar
gina
lis
ta
,se
d
efi
nie
rontr
esm e
rcado
sbás
icos
:
c
onces
ionar
iasdedi
str
ibuciónsuje
tasacálcul
od epr
ecio
sparac
lien
tesreg
ula
d o
s;
g
rande
sclien
tes(c
lien
teslibre
s)c uyapote
nciaconec
tadaessuper
iora2000kilowa
tts
,
q
uep u
edenopta
rp o
rpreciosl
ibrementecon
trat
ados
;y
m
erc
ado spotquedete
rm i
n aprec
iosspotdeinte
rcambi
oe n
tregene
rado
res
,fi
jadospore
l
c
ost
om a
rgin
alins
tant
áneod eg ene
racióndefin
idoenformahorar
iaporel CDEC,que
t
ien
el am is
iónd eg a
rantiz
are lfuncion
amientodec adasi
stemainte
rcone
ctad
oe n
c
ondic
ionesdeef
ic
ienciays egu
ridad
.
E
ne s
t emercado
,lasem p
r e
saspr
iv a
d a
stien
enc ont
rolab
solu
tosobr
elast
ecn
olog
íasausar
,
t
am añ
od elascen
tral
es,ub
icaci
óng eogr
áficadelosm ed
io
sd egen
erac
ión
,fech
asdeen
trad
a,etc
.El
E
sta
do,porsup ar
te
,s elim
itaaejerce
ru nafunci
ónr e
gulado
rayfisc
al
iza
dora
,jun
tocondesa
rro
lla
r
p
lane
sindic
at
i v
osd eexpan
sióndelsec
tor
.
C
onp o
ste
rior
idadalp
roce
s od
ep ri
vat
iza
ciónd
els
ist
emaelé
ctr
icoch
il
eno
,secon
st
ituyóun
m
erc
a d
oconcen
trado(unol
igo
pol
io)con
formad
op o
rtre
sfi
rmass
olamen
te:ENDESA,C
olbúnS.A.y
G
enerS .60
.A
Enesec on
tex
to,alola
rgodelasúl
tima
sdé
cada
ss ehaidopromu
lga
ndou ncuerp
o
l
egi
sla
tivoori
enta
doaf om
ent
are
ldes
arr
oll
odela
sERNC,con
form
adopo
rlass
igui
ent
esley
es,en
o
rdenc
r o
n o
lógi
co:
L
eyCo
rtaI(L
ey19
.940
)
L
eyC
ort
aII(L
ey2
0.0
18)
L
eyERNC(L
ey20
.257
)
L
ey2
0/2
5(L
ey2
0.6
98)q
uem
odi
fic
alaa
nte
rio
r
L
eyd
eNe
tBi
ll
ingp
araG
ene
rad
ora
sRe
sid
enc
ia
les(L
ey20
.57
1)

60
V
eru
nde
sar
rol
lod
ees
tep
roc
esoe
nelDo
cum
ento3d
ees
tep
roy
ecto
.

84
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

LeyCo
rtaI(Ley19
.940
)
Promu
lgadaen2 00
4t uvoporobj
eti
v ofun
dam en
talinc
ent
ivarlaexp
ans
i ó
ndelaredde
t
ran
smis
ióneléc
tr
ica
,p e
roe slaprime
ran ormaqueincorpo
rad e
fin
ici
one
sd e ERNC
,bus
cand
o
imp
uls
arsui
nserc
iónenl
ag ene
rac
iónel
éct
ric
an a
ciona
l.
Porsuint
ermedi
o,sepre
tendi
óabri
relmercadomayo
ris
taagenera
dorespeque
ños
,m enor
es
d
e9 MW ,ga
rant
izandosuacc
esoalasred
esdedis
tr
ibuc
ión,e
sta
ble
cie
ndoc ond
ici
onesfav
ora
blesde
c
onex
ión
,o fre
ciendolap os
ibi
lid
add ev en
derlae ner
gíaprec
ioe s
tab
ili
zadoe n un mer
cado
m
arg
ina
li
sta
,ycier
tasexenc
ione
sd e
lpagopore
lusodels
is
temadetr
ansmis
ióntron
cal
.
P
oru nladoes
taleylib
erad e
lp ag
od epea
jed et
ran
smisi
ónalasgene
rador
asERNCs isu
c
apac
idadesm enora9 MW ,or educ
es u
stan
cia
lment
ee s
epeajes
igen
eram á
sd e9y men
osd e20
MW,porotr
ol ado
,estalimi
tac
ió ndec ap
acida
d im p
ideal a
s ERNCa p
rovech
arlasimpo
rtan
tes
e
conomía
sdee sc
alaquet
ienecua
l qu
ieri
ndust
ria
.
Alave
z,alest
able
certecho
sd egen
erac
iónt a
nreduci
dos,e
stonoes
timu
lóladiv
ers
if
ica
ción
d
elam at
rizelé
ctr
icac h
ilen
a,p ue
se s
tor equ
ier
ed ec e
ntra
lesdem ayo
rtam añ
o,q u
ep ued
an
a
pro
vec
h a
rlad
isponi
bil
idaddelosre
curs
osn a
tura
lesdel
oscuale
sseaba
ste
zcan
.
D
ee s
tem odo
,p u
edec oncl
uir
seq uelaL ey Cor
taIn ofueuni nc
ent
ivoefi
cien
teparala
d
ive
rs
if
icaci
ónd el
am at
riz
,p u
esu nagranc e
ntra
lERNCq u
ep ud
ieraconec
tar
sealaredtron
calno
e
ncuen
tra
,enelm a
rcodeest
aL ey,uninc
e n
tivosufi
cie
ntepar
ac on
cre
tarlainv
ers
ión
,m i
ent
rasques
í
e
st
imulaalaspequeñ
ascent
ral
es,cuyageneraci
ónn ofuesuf
ici
entepa
r acon
tr
ibui
ralam enc
ionad
a
d
ive
rs
if
icaci
ón.
D
entr
od elavig
e nc
iad elaLeycomen
tada
,s ee
sta
blec
ióquelasgenerad
ora
sreci
bie
ra nun
p
agoporenerg
íayp o
rpotenci
afirme
,peros
inprec
isa
rdequém an
eraseest
able
cer
íadic
hop agoal
as
c
ent
ral
esERNCq ueent
r egan
,n a
tur
almen
te
,p o
tenc
iavar
iabl
e.Es
taf a
lt
ad edefi
nic
ióndese
st
im u

t
ambiénla
sd ec
is
ione
sd einve
rsiónene
lsec
tordela
sERNCd u
ran
telafas
ed ev
igenc
iadeest
aL ey
.

LeyCo
rtaI
I(Ley20
.018
)
Prom u
lgadae nm ayod e2 005
,e st
aL eyt u
vop o
ro b
je
tivoincen
tiva
rl ainver
sióne n
g
enera
ción
,d e
fin
iendounsist
em adelic
ita
cionescom pe
ti
tivasqueasegurenunprec
iodel aenerg
ía
p
araelgen e
rador
,p oruntiempodete
rminado
.E stanormativ
ao bl
igóal a
sem pre
sasdedis
tribuc
ión
e
léc
tr
icaac ompra
rb loq
uesd epot
encia
,d em odod easegur
arels umin
is
troeléc
tr
icoalosc l
ien
tes
r
egula
d o
sm ed
iantelal
ici
taci
ó ndegrande
sb loque
sd epotenci
ac onlosgene
radore
s,ase
g u
rándol
es
c
onellolosingre
sosalargoplazopo
rm ediodec on
trat
osd esumini
str
o.Esto
,enlaprác
ti
ca,sign
if
icó
u
nas egu
ridadd e
lf l
ujodec a
jap a
ralasem pre
sasg ene
radoras
,loc ua
llesp e
rmit
ióplan
ific
arm ás
e
fic
azm e
ntes u
sinvers
iones
.
LaL eyest
able
cióq u
elasdist
rib
uido
rasdebe
nd is
ponerdecont
rato
sdesumi
nis
tropa
rasus
c
li
ente
sr eg
ul a
dosp a
ra,al om eno
s,lossi
guien
testr
esa ño
s. Yre
servóun5%d elosblo
quesde
l
ic
itac
iónp a
r a ERNC,e ncondic
ionesdeprec
iosimil
are
sal asem p
resa
sg e
ner
ado
rasquelog
ren
c
ontr
atosconlasdis
tr
ibui
d o
ras
.
Las a
nciónd ee s
taL eye nelc on
textod elasituac
ióng ener
adap ore lreco
rtee nel
a
baste
cimien
tod eg asar
gent
ino,in
tentóes
timul
arl ainve
rs
iónp r
ivadaeng ener
aciónelé
ctr
icap a
ra
sub
sanareserecor
te. Yeneseest
ím u
losed e
jóu nreduc
idom argendeprom o
ciónd ela
sERNC ,lo
c
ual
,e nes
tao c
asión,tampo
coc on
tr
ibuyóadiver
sif
icarl
am at
rizel
éctr
icachi
lena(niaam o
rt
iguarlos
e
fec
tose conómicos y am b
ien
tale
sq ueim pl
icabal ag ene
raci
óne léc
tri
cat érmicaa part
ird e
c
om bus
tib
lesfósi
lesolacom p
radeg a
slic
uado)
.
Porotrolado
,alesta
blece
rbloquesfi
josdeenerg
ía,laL eyo bs
tac
uliz
óal as ERNCque
e
ntr
eganpot
enciavar
iab
le(
eól
icays o
lar
,pr
i n
cipa
lment
e),ob
ligá
ndolasaasumirelr
ies
god ecom
pra
r
s
usdéf
ici
tener
g é
ti
cosenelmerc
adospot,aprec
ioss
uper
ior
esalli
ci
t a
d o
.

85
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

F
i na
lm en
te
,d ebed e
stac
arseque
,talcomoale
rta
bandive
rso
sa nal
is
tas(po
rta
lL i
tor
alpr
ess
,
D
iar
ioF iancie
ro, S an
tia
god eC hil
e,1°d eju
niode2 007)
,laL eyp od
ríaor
igin
arim por
tan
tes
u
ti
lid
adese xtr
aord
i n
ari
asal asfirmas
,p ue
stoqueale n
tra
re nvige
nciaen2 005
,l o
sp roye
cto
s
c
om enz
aríanag enera
rap ar
tirde2 009
,dandolug
araq uealola
rgod eesosaño
st a
lesem p
resa
s
r
ecib
ieranin g
resose x
trao
rdina
rios
, al aparquelast a
ri
fasel
éc
trica
s al o
s consumid
oresse
in
crementabannotab
lemente
.

LeyERNC(Ley20
.257
)
Es
taesl
an o
rmat
ivaqu
ees
tab
lec
el adef
ini
ciónact
ualme
ntee nv
igenc
iadel
osm
edi
osd
e
g
ene
rac
iónqu
einco
rpo
rancom
orec
urs
osren
o v
abl
esn oco
nvenc
iona
les(ERNC)a:
1
. Aqu
el
loscuyafuen
ted eene
rgí
ap r
ima
riasealaener
gíad
elabi
omasa
,co
rre
spo
ndie
ntea
laobten
idad em a
ter
iao r
gáni
cayb iod
e g
rad
abl
ed eor
igenveg
eta
loa n
imal
,yqu e
cumpl
anlosrequ
is
itoses
tab
lec
idosene
lreglamen
to.
2
. A
quel
loscuy
afuent
ed eene
rgíapr
imar
ias
eal
aen
erg
íah
idr
ául
icayc
uyap
oten
cia
m
áximase
ain
fer
iora20
.00
0kilowa
tt
s.
3
. A
que
llo
scuyafu
entedeene
rgí
aprim
ari
asealaene
rgí
ageoté
rmica
,en
tend
iéndos
ep o
rta
l,l
a
q
ueseobt
ienede
lc a
lorna
tur
aldel
atier
ra
,q u
ep ue
deserext
ra
ídade
lv ap
or,agua
,gase
s,
e
xcl
uid
oslo
shid
rocarb
uro
s,oatr
avé
sdeflu
idosin
yec
tad
osart
if
ici
alm
ent
ep a
raest
efin
.
4
. A
quel
loscuy
afuen
tedee
ner
gíap
rim
ari
aseal
aen
erg
ías
ola
r,o
bte
nid
aenf
orm
adi
rec
ta
d
elarad
iac
ións
ola
r.
5
. Aq
uel
loscuyafu
entedee ne
rgí
apr
ima
rias
eal
aen
erg
íae
óli
ca,c
orr
esp
ond
ien
teal
a
en
erg
íaci
nét
icade
lvien
to.
. A
6 que
llo
sc uy
af u
entedee
nerg
íap
rim
ari
as ealaen
erg
íadelosmare
s,cor
resp
ond
ien
tea
t
odafo
rm adeener
gíamec
áni
cap
rodu
cidapore
lm ov
imi
ent
od el
asm a
reas
,dela
sol
asy
d
elasco
rr
ient
es.
7
. O
tro
sm ed
iosdeg en
era
ció
nd e
termin
adosf und
adam en
tep orlaComis
ión
,q u
euti
lic
en
en
ergí
asr en
ovabl
esp a
ralagener
acióndeelect
ric
idad,contr
ibu
yanad iv
ers
if
ica
rlas
fu
entesdeabas
tec
imien
todee n
erg
íaenlossi
stemaseléc
tri
cosycausenunba
joimpac
to
ambi
ental
,conf
ormealospro
cedim
iento
sq u
eestab
lezcaelregl
ament
o.
8
. I
nsta
lac
iónd ecog
e n
erac
i ónef
ici
ente
:In
sta
lac
iónenlaquesegen
erae
nergí
aeléc
tr
icay
c
alorenu ns o
lop roc
es odee l
evadorend
imie
ntoenerg
ét
icocuyapot
enciam á
xima
s
um in
is
trad
aa lsi
stemas eai n
fer
iora2 0
.000kil
owat
tsyq uecump
lal osre
quis
ito
s
e
stab
leci
dosenelreg
lam ento
.
LaL eyi n
tro
d u
cem od
if
icac
ionesalaL ey Ge
n e
raldeServ
icio
sE léc
tr
icos
,estab
leciendoun
t
í p
icosis
tem adec uot
a,po
rc uan
too b
ligaalasem presa
sd egener
acióneléc
tr
icaq u
ei nyecta
nen
c
ircui
tosco nm ásde2 00 MWd ec a
pa c
ida
di ns
ta
lada,aa c
redi
taranteladire
ccióndep e a
jesde
l
Cen
trodeD espachoEconómi
cod eCarga(CDEC )
,paralosañosde
l2 010al2014queu nm í
n imode
5%d esusinyec
cionesdeen
ergí
aprovienendef
ue n
tesERNC ,yaseadi
rect
aoi nd
irec
tamente
.
Elporcent
ajeaumen
tap au
lat
inament
ee n0,5%a nua
ld e
sdeela ño2015ena d
ela
ntehast
a
a
lcanz
ar1 0%e nelaño2024
.E ncasoden ocumpl
irconlaobl
igación
,seest
able
ceunam u
ltade0,4
UTM(Un id
adT ri
buta
riaMensu
al)( uno
sUS $28dejul
iod e2015)porcad
a MW hdedéf
ici
trespe
cto
delaob
ligac
ión.E nca
sodeincu
r r
irnuevamen
teenelincum p
lim
i e
ntodelaobl
igac
iónden
trodelos
tre
sañossigu
iente
s,lamu
ltase
rád e0
,6UTM( u
nosUS$ 4
2d eesamismafecha
)por MWhded é
fic
it
.
P
aradarm ayo
rflex
ibi
lid
adalaacred
ita
ción
,see s
tablec
ier
onv a
ria
sclá
usula
sq uetend
íana
b
aja
relp orc
enta
jed eobl
igac
ión,en
treotr
as,quel aacred
it
aciónpuedeserrea
li
zadaap art
irde
i
nyecc
ionesexceden
tar
iasde ERNCh ec
hasas i
stema
se l
éct
rico
sd ur
anteelañoa n
ter
ior
;tam b
ién
p
uedeacred
ita
rselao b
lig
ació
nc ont
raspa
sosd eexceden
tesdeu naem p
resaaotra
,i n
clus
oe nt
re

86
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

s
is
temasi n
ter
co n
ectados
;p ued
ep os
terg
arselaobl
igac
iónc onuntopedehast
au n50%p o
ru nañ o
,
p
rev
ioa vi
soal aS u
per
intenden
ciadeE l
e c
tr
ic
idady C ombus
tib
les(SEC)
;yl om ásimpo
rtan
te,la
o
bli
gacióncontempladanos eapl
icaatodoslosre
tir
osd eenerg
ía
,s i
nosoloaaque
llosco
ntr
atosse
q
ues usc
ribanap ar
ti
rd el3 1dea gos
tod el2007.D adoq u
el oscon
tra
tosanteel CDECe ran
c
onfid
encia
les
,n oh ubom odolegaldeveri
fica
rlaf e
chacier
taenq uefu
eronfi
rma d
oslo
sm u
c h
os
c
ontr
atosqueestabanenvigenc
iayd a
tadosconant
erio
ridad
.
E
nCh
il
eex
is
tend
osf
orm
asd
een
tra
ralm
erc
adoe
léc
tr
ico
:
Atr
avésdelafirmadecontr
atosdesumin
istrodebloquesdeener
gíaalargopl
azo,con
d
ist
rib
uidor
asoc l
iente
slib
resap re
cio
sp ac
tado
s.Tienenlaven
tajadeo b
tene
ru nfl
ujo
deingre
sosc ons
tant
e yco noc
ido.Sin embargo
,d adoq u
ea lgunas ERNCa por
tan
po
tenc
iav a
riab
lealossis
temasyloscont
ratosl
aso b
lig
a nasumin
ist
rarbloqu
esfi
josde
ene
rgí
a,sev enobli
gadasaa s
umirlosri
esgosdea d
quir
irener
gíae nelm e
rcadospot
,
do
tandodeince
rti
dum br
eas uf
lujodeca
ja.
P
ormediodev en
derene
rgíaenelm erc
ados po
talm uyv ar
iab
lec o
stomarg
ina
lde
l
s
is
tem
a,conloq ueelf
luj
od ecaj
ae saqu
ítambiéninc
ier
to,dif
icu
lt
ando,c
om oene
l
m
odoan
ter
ior
,elacce
soa
lfinan
ciami
entodela
sinve
rsi
ones
.
Com oseobserva
,elsist
emad ecu o
taim pu
lsadoporest
aL ey
,d eb
idoas um ay
orrie
sgod e
v
olumen,d epre
cioyd esoport
e,foment
am á
sl ai
n v
ers
iónporpar
ted egra
n d
esem p
resa
s,la
sc ua
les
g
aran
tiz
a nl o
sprés
tamostom adosparae
fectua
rs usinv
ers
iones
,conb as
ee nlosf
lujo
sc o
rpora
tiv
os.
E
nc ambio,lospeque
ñosy m edi
anosinve
rsore
sq uepret
endangene
r a
rap ar
ti
rd eERNCe ncuen
tran
e
nestesi
st emadecuot
aelm ayorobst
áculoparasudesa
rro
llo
.
Es
taLey
,alf
ija
ru n
ac u
otademer
cadoe
nENRCq uecr
ece
ríadel5%a
l1 0%en20
24,adop

p
rev
is
ione
sm uycon
serv
adora
sr e
spe
ctode
ldes
arr
oll
oté
cni
coyeco n
óm i
coqu
ep od
íana
lcan
zarla
s
e
ner
gía
sreno
vabl
esenChil
e.
Porot
rolado,d
ive
rsosana
lis
tascoi
ncidenenqueesasmet
asnosel og
rará
nalcan
zar
,debi
d oa
q
ueenelmism otex
todel
aL eysecontemplanret
iro
sq uenoes
tánafe
ctosalam ismaLeyporhabe
r
s
idocon
tra
tadosant
esdesupromulg
ación
.E s
to,enre
ali
dad,con
ll
evaau nforz
amient
od e
lesp
ír
itude
l
an o
rma,q u
ep re
tend
íaest
a b
lec
erp or
centa
jessobr
ee ltot
aldelosreti
ros
.E stoseapre
ciaenel
s
igu
ien
tegráf
ico:

Gr
áfi
co6
En
erg
íaENRDaa cred
itarporaño
(Po
rcen
taj
ederet
irosSIC-S
ING)

12

Pe
ríododeaná
l
isi
s 10 10 10 10 10
10 9
,5
9
8
,5
8
8 7
,5
7
6
,5
6
6 5
,5
5 5 5 5 5

0
2010

2012

2014

2015

2017

2019

2020

2022

2024

2025

2027
2011

2013

2016

2018

2021

2023

2026

2028

Fuen
te:E
labo
rac
iónp
rop
iasob
relaba
sedeVa
lge
staCon
sul
tore
sLtda
.

87
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

L
aL ey ERNC n od i
st
inguee n
trelasdis
tinta
st ecno
logía
si nv
oluc
radasens ucam p
o
n
ormativo,lascua
lesti
enep e
rf
ile
sp ro
pio
sq uerequ
ier
end ein
cent
i vo
sespec
íf
icos
,segúne
ltipode
en
ergí
aqu esetra
te
.E lesquemadeincen
tivo
sq uecon
templólaL eyfuefavora
blealagene
rac
ión
h
idráu
licad epequeñ
ae s
cala
,quesibienes
táconten
idaenelcampod ela
sERNC ,alserap
oyadaen
d
etr
ime nt
od ela
so t
ras,nof a
vorec
iólac on
secuc
iónd e
lo b
jet
ivod edive
rsi
fic
ació
nd elam a
tr
iz
e
léc
tr
ic anacion
al
.
L
ac er
ti
fic
aci
ónd egener
aciónconERNCq u
edó,dea c
uerdoae s
taL ey
,e nmanosdel o
s
CDEC,organ
ismoscont
rol
adosporlasgra
n d
esempresa
sg en
erado
rasc o
nvenc
i o
nal
es,con
tand
oa s
í
es
tasempr
esasconinfo
rmaci
ó npr
ivi
leg
iadaquel
espermit
ed ec
idi
rc onant
ela
ciónsige
neranporsí
m
ismasat
ravésdeERNC ,s
ic omp
ranERNC ,osipag
anlam u
ltaquefi
jalanorma.

Ley20
/25(Ley20
.698
) Mod
if
icac
ióna(Ley20
.257
)
Est
aL eyfu
ep r
om u
lgadae no
ctub
red
e2013,ye
stab
lec
ióq u
eap a
rt
irde20
25,el20%delo
s
r
et
iro
sdee ne
rgíaporpar
tedel a
sem p
res
ase
léc
tr
ica
sdebe
ríapro
venird
ef u
ent
esren
ovab
les
,seade
p
rodu
cci
ónp r
o p
iaocont
rata
da61.
L
aobl
igac
ióndegen
era
ción med
iant
eERNCa um
ent
ademane
raesc
alon
ada
,pa
rt
ien
doc
on
5%p
aral
osaño
s2010a2014
,aum en
tándo
see nu
n0,
5%anua
lap
art
ird
ela
ño2 01
5.
Enrelac
iónal osreti
rosafec
t o
syn oafec
t o
s,seestab
leci
óq ueesteaum entoseapl
icar
ád e
m
odoq u
el osret
irosafec
t o
sal ao b
ligac
ió nalaño2 015deber
ánc umpl
irc onun5 ,5%,losdelaño
2
016c onu n6%ya s
ís uce
sivamente
,h astaalc
a n
zarala ñ
o2 024c umplie
n d
ou n10% ,paralos
c
ont
rat
osc ele
bradosconp ost
erio
ridadal3 1agos
tod e2007yc onant
erior
idadal1 °dejul
iode2 013
.
P
orot
rap ar
te,paralo
sc o n
tra
tosfi
rm adosc o
np os
terio
rida
dal1 °deju
liod e2013,laobl
igac
ións e

d
eun5%a laño2 013
,co nincr
em en
tosd e
l1%ap arti
rdelaño2014hastal
legaral1 2%elaño2 02
0,e
i
ncr
em en
tosd e1,5%ap ar
ti
rd e
la ño202 1hast
allega
ral1 8%alaño20 24
,ys eajustóuninc
rem en
to
d
e2%e lañ o2025,par
all e
garal20%e ne seaño.
Elsegundocam b
ioq ueint
roduc elaL ey2 0
/25e sunm ecanismod elic
ita
cionespúbl
icas
,q ue
e
lM ini
ste
riodeE ne
r g
íadebea ct
ivarenc asoq uec onant
icipa
ciónestimeq ueenu nañod e
termina
d o
l
ospr oy
ectosERNCe ndesa
rrol
lon ov ayanas e
rcapacesdecum pl
irc onelporcen
taj
ed einyecc
iones
e
xig
id oparaeseaño.E s
taslici
tac
io n
esp úb
licassonn eut
rasent ecno
l og
íays ea d
judicansegúnu n
c
ri
ter
iod eeval
uaciónbasadoest
ric
tam entee nprecio
s.C adal
ici
t a
ciónsere a
li
zaráparadarcober
turaa
a
quel
lap art
ed el ao b
ligac
iónq uen os eac u
bier
tac onlai nyecc
iónd eenerg
íap roveni
ented e
p
royect
osERNCenop era
ción
,encon s
tr u
cciónoq ueyae s
téna d
judicadoseno t
rosbloques
.E ncaso
d
eq uelosbloque
sa d
judicado
sn oc ubrane ns utot
al
i d
adloi nd
icadoe nlasbasesdelic
itac
iónob i
e n
l
alic
itac
i ó
nq uededesie
rta
,elc umplimi e
ntod elao bl
igació
nc ondic hobloquesep o
sterga
ráparael
a
ñosiguien
te.
Elsi
gui
ent
ecu
adrocompa
rat
ivoe
ntr
ela
sdo
sley
esr
eseñ
ada
senú
lt
imot
érm
ino
,ex
pon
elo
s
p
orc
ent
ajesdeERNCex
igi
dosp
oraño:

61
Or
igina
lment
e,e
lproyec
todele
yapunt
abaaquee
se20%s eal
c an
zas
ee n2020
,perolaopos
ic
ióndediv
erso
s
s
ect
o r
es(e
ntr
eel
los
,la
sprop
iasg
ene
rado
rasc
onv
enc
ion
ale
s)
,hic
ieronquee
sepla
zoseext
iend
ahast
ael20
25.

88
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro17
Po
rcen
taj
edeen
erg
íasr
enovab
lesnoconv
enciona
lesex
igid
ospo
rley
es20
.25
7y20
.698
A
ño L
ey20
.257 L
ey20
.698
20
14 5
,0% 6
,0%
20
15 5
,5% 7
,0%
20
16 6
,0% 8
,0%
20
17 6
,5% 9
,0%
20
18 7
,0% 10
,0%
20
19 7
,5% 11
,0%
20
20 8
,0% 12
,0%
20
21 8
,5% 13
,5%
20
22 9
,0% 15
,0%
20
23 9
,5% 16
,5%
20
24 10
,0% 18
,0%
20
25 10
,0% 20
,0%
Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

LeyNe
tBi
ll
ing (Ley20
.571
)
Es
taLeytie
nep oro
bje
tiv
or em
une
rarlagene
rac
iónres
ide
nci
al
,e s
timu
land
oq uelo
s
c
iud
adano
ssecon
vie
rta
n,ens
imul
táne
o,encon
sumi
dor
esyg en
era
dor
es(si
emprequenoi
nyec
ten
m
ásde100kWals
is
tema)
An
i v
eldeproyec
todeley
,s elap
lan
teócomoN e
tM e
ter
ing(m e
dic
iónneta
),e
sdeci
r,quese
m
ideladife
renc
iaentrelae n
ergí
ac ons
umidayl aene
rgí
ag ene
rad
aei nyec
tadaenelsist
em a
,
r
em u
nerán
d o
seesadif
erenc
iaalatari
faacord
ada
.ElNe
tM ete
ringesapl
ica
doe nnumer
osospaí
ses
c
onelfi
nd ees
timu
larlagene
raci
ónd epequ
eñaes
cal
a.
S
inembargo
,enla
sdis
cus
ionesdetr
atam
ientodelproy
ecto
,és
temutó–ysesanc
ion
ócom o
-
Ne
tBil
lin
g(fac
tura
ciónn
eta
),e
sta
ble
cién
d o
sedis
tin
tast
arif
asparal
aene
rgí
aconsumid
aylagen
erada
einy
ect
adaa
lsis
tema.
Deacu
erdoalaap
lic
a c
ióndelan
orma
,lata
ri
fadelaen
erg
íainyect
ada
,segúnelc
aso
,res
ult
a
d
elo
rdende
l6 0%delata
ri
fad econ
sumo
.A s
í,e
lperí
ododere
tor
nod elainv
ers
iónsedup
li
ca,po
rlo
m
eno
s,l
oq u
en ocon
st
ituy
eu ninc
ent
ivopa
ral o
spequeñ
osge
nerado
res/
consumi
dore
s.

B
. Moda
lidadesv
igen
tesdecon
tra
tac
ióndeene
rgíae
léc
tr
ica
Segúnsem enci
onóa n
ter
iormen
te,jun
toal atar
ific
aciónm a
rgi
nal
ist
a,sedef
inie
rontresm e
rcados
bás
icos
:a)c o
ncesio
nar
iasdedis
trib
uciónsu
jeta
sap r
ecio
sp a
racl
ien
tesregu
lado
s;b)grande
scli
entes
(oclie
nte
slibres
)c uy
ap ote
nciaconec
tadaess up
erio
ra2 000kW ,q u
ep ued
eno pta
rp o
rp r
ecio
s
li
brement
ec on
tra
tado
s; yc ) merca
dos po
tq ued e
termin
ap rec
ioss po
td ei n
ter
cam b
ioe n
tre
gene
rador
es,dete
rminado
sp o
relc o
stom a
rgi
nalins
tantán
eod egen
erac
ióndef
inid
oe nformahora
ria
pore
lCDEC .

1
.El me
rcadodelasd
ist
ribu
ido
raspa
rac
lien
tesregu
lados
E
nl aslic
itaci
onestrad
icion
ale
sc onv
ocada
sp orl asfi
rmasdist
ribu
ido
rasd eele
ctr
ic
idad
,l a
s
g
enera
dorastiene
nl aobl
igac
iónd esumi
nis
tra
re ne
rgí
aac ua
lqui
erh o
rad eld
ía,impl
icand
o,en
c
onsecue
ncia
,q uealgun
astecno
logí
asERNCe st
éne ndes
ven
ta
jay,p o
re nd
e,la
sem p
resasquel
as
u
ti
li
zans ev enp e
rju
dicad
as.Tantolaenerg
ías o
larcomolae ó
li
ca,deb
idoas un a
tura
lezade
o
btenc
iónd elafuent
ed ee n
erg
ía,nopuedenasegu
rarunsumin
is
troeléc
tr
icocons
tan
te.Así
,los

89
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

g
ene
rado
reseó
li
cosyfo
tovo
lt
aico
squed
aro
nex
clu
ido
stá
ci
tam
ent
edel
osp
roc
eso
sdel
ic
it
aci
ónd
e
b
loq
uesdeen
erg
íapa
radi
st
ribu
ido
ras
.
A
le x
igir
seu nre
ti
roe s
pecí
fic
op ar
at o
daslash o
rasdeldía
,lag e
nerac
iónERNCn op uede
c
um p
lirporl
ap rop
iana
tura
lezadelastecno
logí
asemplead
as,deb
iendo–pa
racum p
li
rc onelcontra
to
q
ues ehayafi
rm ado
-laem p
resaadqui
rirene
rgíagene
radap o
rot
rastecno
logía
s,asumiendoasílos
r
ies
gosd e
laltocostomargi
naldee s
tasúl
timas
.E s
tasi
tuacións
erí
ad i
feren
tesilasli
ci
tacion
e sse
h
ic
iesenporsub-b
loque
sd eenerg
íaanivelmensua
l,deacue
rdoalasc a
rac
ter
íst
ica
se s
pecí
fica
sd ela
t
ecnolog
íaut
il
izada
.
Dad
alasitu
aci
ónq u
es egene
rabadedes
venta
jap a
ralasERNCene
lesquemal
ic
ita
tor
io
impe
rant
e,ya n
telosrec
lamo
sd eempre
sasydiv
ers
aso r
ganiz
aci
one
samb
ien
ta
li
sta
s,e
lsi
stemafue
mo
dif
ica
doreci
entemen
te
,conlaapr
obac
ióndel
aCNE .
Lasnuevasli
cit
aci
oness econf
igur
anp ar
ab loquesdesumin
ist
roeléc
tri
cod e1 5añosde
d
ura
ció
n,enunp roce
soq u
es erea
li
zac on
junt
am en
tee n
trelaCNEyl a
sem pr
esasdis
tr
ibuido
ras
.El
n
uevoesquem
ap e
rmitequel a
sf u
ente
se ól
icasys ola
reseluda
nl adesv
enta
jac ompet
it
ivaante
s
m
enc
ionad
a,pudi
endoasípuja
re ncond
ic
ionesdeigua
ldadfren
tealasge
nera
dorasconven
ciona
les
.
M
edian
tees
tam oda
li
dad
,laCNEp ret
e n
delic
it
arels
uminis
trode
la ño2016(1
.000GW h)
,2 017
(
1.00
0GW h
),2018(6
.000GW h)y2019(5
.000GW h
).Lasnu
evascond
icione
s,deacue
rdoafuen
tesdela
e
nt
idad
,fuer
onp e
nsada
sp a
raabr
ire
lm erc
ado,inco
rpor
aratoda
slaste
c n
ologí
asdegener
aci
ón,habi
li
tar
g
rand
esyp equ
eñosproye
cto
sd egen
erac
ión
,d arce
rte
zasypermi
tirquelascond
ici
onesdedeman d
ase
p
lan
teendemodotal
,quefa
ci
li
teunaofe
rt
adivers
if
icad
a,compe
ti
tiv
ays egu
ra.
Losbloquesde2 0
16y2 017sedivi
diránenc omponent
esh o
rar
ios;esd ec
ir
,h ab
ráu nbloque
d
elas0 0:0
0h as
talas8:00h ora
syd ela
s2 3:00al as00:0
0h oras
;otrod e8:00a1 8
: 0
0h ora
s;ye l
ú
lt
im ode18:00a23 :
00horas.Cone st
osefom ent
arálacomp e
tenc
iadelasERNC- debidoaq ueest
as
f
uentessoni nt
ermiten
tesens ugenera
ción-c onlasfuentesconvencional
ese nl a
sl i
cit
aciones
.
A
dem ás
,e nlasb ase
slici
tator
iass einco
rporau nac lá
usulad eaplazamien
top araloso fe
rtant
es
(
generado
res)cuyosproyec
tossev eandem o
rad o
sporrazonesimpos
iblesdep rev
er,aunquede be
rán
p
agaru nam ul
ta
.E stotien
ec om oo b
jet
ivoinc o
rpora
rn uevosacto
resyf oment
areld esar
roll
od e
p
royec
tosd eem p
resasquey aestá
ne nelpaís
,b aj
andolosriesgo
sa s
ociadosac ondi
cionesexte
r n
as
q
ueh oysetraducenenb a
rre
r a
sp ar
ap re
senta
ro fe
rta
s.Losb lo
quesm ásgrandesestánenfocadosen
a
tra
ere n
ergí
asm ásconvenc
ionales
.
Ell
lamad
oe s
tádiseña
doparapre
sen
tarofe
rta
senelcor
toplazo
,conproy
ect
osq uees
tánen
d
esa
rro
lloyquepa
rasuc o
ncrec
iónnec
esi
tancont
rat
arsuen
erg
ía.Est
oestáenl
íne
ac one
lf omen
toa
l
asinv
ers
ione
sengener
aciónquepr
ete
ndell
evaracaboe
lMini
ste
riodeEner
gíadeChi
le.
Ene
lm esd
em a
rzod
e2 01
5,l
aCNEc onvo
caofe
rt
aspar
aproye
cto
sq u
eempi
ecenage
nera
r
e
ner
gíae
n2021
,demod
oquea
síl
osnuev
osa
cto
res
tenga
nunpla
zosuf
ic
ien
tepa
rasum
arsu
spro
pue
sta
s.
Est
asm odi
fic
aci
oneslic
ita
tor
iassign
if
ica
nu np untodein
fle
xiónenlat
rayec
tor
iadelas
ERNC en C h
il
e,p uesn os o
loa jus
tanlasc ond
ic
io ne
sd ec ompe
ten
ciaen
treg ene
rad
ora
s
co
nve
n c
iona
lesyn oconven
cion
ales
,sinoquetambi
énp ermi
tend
em o
str
arala
stecn
olog
íasERNC
qu
esuscos
tossoncompe
ti
tivosencond
icio
nesdeigu
alda
d.
D
eltota
ld eene
rgí
alici
tadaenlaúl
timaconvo
cato
riasead
jud
icóe
l90%,conunpr
eci
o
m
ediode US$1 07
/MW h.D e
ltota
ldelaene
rgí
aa djud
ica
da,el25%fuepa
rat
ecno
log
íasERNC:
e
óli
ca,s
olarf
otovo
lta
ica
,te
rm os
ola
r,ymin
ihi
dráu
li
ca.
Elpre
ciom ed
ioponde
radodela
sofer
tasconv
encion
ale
sfued eUS$110
,15/MW h
,e nta
nto
q
uee
lpreci
om ediodela
sERNCf u
edeUS $101,
96/MW h.Laofer
tam á
sba
jadelal
ic
it
aciónfuede
u
ngene
radorso
larfot
ovo
lta
ico
, US$79,9
/MW h,l
legand
o,prác
tic
am e
nte
,ase
rUS $30másb a
jaque
l
aof
ert
am ásal
ta
,b as
adaengene
rac
iónconv
encion
al
.

90
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

LasERNCn osolamen
tepar
ti
cip
aronenlosbloque
sh o
rar
ios
,sinoquemásd
eunte
rci
ode
e
ll
asfuea d
jud
ica
doe nl o
sbloque
sd i
señad
osp ar
al a
sf ue
ntesconvenc
ion
ale
s,d
emo
st
randol
a
c
om p
et
it
ivi
dadyfl
exi
bil
idaddela
sfuen
tesr
enova
blesnoconven
ciona
les
.
Ela
hor
roest
imadoq u
eresu
lt
ad elap
art
ic
ipa
cióndeen
erg
íasERNC
,sees
timaentr
e18y24
m
il
lon
esdeUS$/a
ño,esdec
irent
reUS $270y360mi
llo
n esalol
argod
eto
doelcon
tra
to,loc
ualv
a
e
ndir
ect
obene
fic
iodelo
sc on
sumido
res.
Es
tosre
sul
tado
ssign
if
ica
nu ncambioc
ual
ita
tivosign
if
ica
tivoenl
as i
tua
cióndei
nser
ciónde
l
asERNCe nelsi
stemae
léc
tr
icoch
ileno
.N oobs
tan
t e
,aú npe
rs
ist
entemaspendi
ente
sdeaborda
jea
e
steres
pecto
,c omoeldelaint
erc
o n
exiónylao per
aci
ó ncoor
dinad
ac onlan u
evacapa
cida
dd e
g
ener
aciónERNC .

2
.El me
rcadodelosc
lien
tesl
ibres
E
stemercad
oi n
clu
yeal osc
lie
ntescuy
oc on
sum oesigu
alo mayoralo
s2000kW ,ye nelmismo
,la
o
pera
tor
iaimpl
icaqueeso
scl
ien
tesco
ti
cenconla
sg e
ner
adora
sdis
ti
nta
sal
te
rna
t
iva
sd esumin
is
tro
,fi
rma
ndo
u
nPPA( PowerPur
ch a
seAgr
eement)ocon
tr
atodesumi
nis
trodeen
erg
ía
,dedu
rac
iónplu
ri
anua
l.
Trad
icion
almente
,lasgr a
ndesem p
resassol
ici
tabanc o
tiza
cióndes umin
ist
roeléc
tr
icoc on
tecno
log
íasconvenci
onale
s;peroen20 08
,c onresp
aldodeCORFO ,laC ompañí
aM ine
raD oñaIné
s
deC o
llahu
asiinic
ióu ntrab
ajod eprosp
eccióntecno
lógicarespec
toal ag e
nerac
iónconb a
s een
ERNC.L aem p
resaconc
luyóq uelacombina
cióndec o
stosdecrec
ien
tesdelatecno
logí
afotov
olta
ica
ylagranrad
iaciónso
larenlaz onanor
tedelp a
ís
,eranun aal
terna
tiv
ac ompe
tit
iva
.A s
í,enjun
i ode
2011C o
llahu
asillamóaem p
resasgene
radorasnac
ionalesei n
terna
ciona
lesap re
cal
if
ica
rp a
r aun
pr
ocesodelic
itac
iónp a
raelsum in
is
trodeh as
ta3 0
.000 MW h
/añoab a
sed eERNC ,conopciónde
dup
lica
rlacant
idaddee n
erg
íaas umin
is
tra
re nfunc
iónd e
lp r
ecioqueseobtuv
iera
.
La
so f
ertasrec
ibi
dasresu
lta
rone na
trac
tivo
syc om p
eti
tivo
sprec
iosalargop
lazo
.Elcont
rat
o
f
uea d
judicadoal aespañol
aS ol
arPack,e
levándos
el acan
tidadcont
rat
adaa6 0.0
00 MW h/
año,el
d
obledelae nergíain
icia
lmentel
ici
t ad
a,loq u
ee qui
val
ea l13%d el ademandaactu
aldiu
rnade
e
nerg
íaeléct
ricad eCol
lahuas
i.Esteproye
ctom ar
cóelinic
iod elapr
im e
ralic
it
aciónagr
ane s
cala
r
eal
izadaenelp aí
sp a
ralacom p
rad ees
tetip
od eene
rgía
.Ap art
irdees
tae x
per
ienc
ia,o
tro
sgrandes
c
li
ente
sh ancom enza
doas egu
ires
ter umbo
.
D
ebedesta
cars
eq ueest
ecam bi
oaf avo
rdelauti
li
zació
nd etec
nolog
íasERNC
,e nes
tecas
o,
s
ola
rfotovo
lta
ica
,n oseorig
inae nningu
nap o

ti
cadeincen
tivoesp
ecí
fic
a,si
noalhe
chod equeel
c
ost
od egene
raci
ónd eest
atecnol
o g
íaadqui
rióunamay
orcom pe
ti
tiv
idadenelmer
cado
,p u
dién
dose
a
síof
rece
rseaprec
iosm enor
es.

3
.El me
rcadospo
t
P
aracomerc
ial
izarene
rgí
a,lasem pr
esasgenerad
orast
i e
nend o
salte
rna
tiva
s:elm er
cadospotyel
m
ercadodecon
trato
s.Elm er
cadodec on
tra
toscon
ti enetan
toloscon
tra
tosl
ibrement
epactad
oscon
c
li
ente
sli
bres
,c omolo
sc ont
rat
osdes um
inis
troaem p
resasdi
st
ribu
ido
ras
,resul
tan
tesdel
ici
tac
ione
s.
E
lsp o
teselm e
rcadodondeserea
li
zantra
nsfe
renc
iasdee n
erg
íaent
regene
radore
sac o
stomarg
ina
l.
Lata
ri
fica
ciónac os
tom a
rgi
nalso
los eem
ple
ap ar
avalo
riz
arlastr
ansf
erenc
iasdeene
rgí
a
e
ntr
eem pre
sasgenerad
orasqueac
túansimu
lt
áneam
ent
ec omopro
ducto
resyc ome
rci
al
izad
ore
s.A s
í,
l
astran
sfer
enci
asd eener
gíaent
regene
rad
orassee
fec
túanalc
ostom a
rgin
alins
tan
táneoque
,enl a
p
rác
tic
a,elCDECe stab
lececad
ahora
.
E
lgr
áfi
cos
igu
ien
tea
cla
ral
aop
era
ciónd
elm
erc
ados
pot
:

91
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Gr
áfi
co7
Op
era
ciónde
lm e
rcad
ospo
t

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

E
lm erc
adospo t,p o
rd e
fin
i c
ión,funcionaap re
ciosm a
rgi
nales
.L o
sg ene
rado
resinyec
tan
e
nerg
íaalsi
stema
,r e
cibien
doc omorem uner
aciónlavalo
riza
cióndeesaenerg
íaalospre
ciosdecada
i
nst
anteenelnodod einye
cción
.L a
si nyec
cionesalsi
stemadependendelademandain
stan
tánea
,por
l
oq ueelCDECd e
sp a
chacent
rale
sp araquelao f
ertadeenerg
íaigual
eal ademanda
.L o
sr e
ti
rosde
e
nerg
íaserea
lizanparaquelosgeneradore
sc umplanlo
sc on
tra
toscons u
scli
ent
es;ylavalor
iza
ción
d
eesosre
ti
rosdeefectúaalospre
cioseneln ododeret
iro
.
Lad
ife
ren
ciadeprec
iosent
renodo
sdacuen
tadelcos
todetranspo
rtedelaenerg
ía
.A s
í,el
b
alan
cee co
nómic
od el o
sg ene
rado
resvi
enedadop o
rladif
eren
ciae n
trelae ne
rgí
ai ny
ectad
a
v
alo
rizad
acadahoraa
lpreci
oene lnod
odeiny
ecc
ión,ylae
nerg
íaret
ira
dav a
lor
izadacadahor
aal
p
rec
ioenelnododere
ti
ro.
Enres
um en
,loscos
tosmarg
in a
lesdeener
gíausadosparava
lor
iza
rlae ner
gíainy
ect
aday
r
et
iradare
spondenalaope
rac
iónrea
ld e
lsis
tema,r
efl
ejan
dolascond
icio
nesdeo p
erac
iónreg
is
trad
as
p
orelCDEC .Porúl
timo
,cabedes
taca
rq ues
iung en
erado
rd ec
ideven
dergra
np a
rtedesuene
rgíaen
e
lm er
cadospotdebe
ráasumi
relr
iesgoasoc
iad
oalav a
riab
il
idaddeco
stomargi
nal
.

C
.Po

ticap
romocional
,proyec
tosdesar
rol
lados
yresu
ltadosoperac
iona
les
Sa
lvolasm o
dif
icac
ione
sal o
se squ
emasli
ci
tat
orio
sm enc
ionad
asa n
te
rio
rm en
te,enC h
il
en oexi
sti
óhast
a
e
lpresent
eu napol
ít
icaespe
cíf
icaquepromoci
onel a
sERNC .D esdeelin
iciodeladé c
adade1 98
0,el
me
rcadogene
radordeel
ect
ri
cidadsegu
ióap a
rt
irdelfun
cio
namient
od e
lm erc
ado,elcu
al
,c omoseseñ
aló
opo
rtu
n amen
te
,e s
tádominadoporuna
sp o
casempresa
sgener
adora
sc on
v e
nciona
les
,ye nfun
cióndee
lla
s
ydesusin
ter
esessefu
em old
eandoelfun
cion
amientog
loba
ly le
galdedichomercado
.
D
ee s
tem od
o,l a
si n
icia
tiv
asgener
ad or
asa par
ti
rd e ERNCs ehande
sar
rol
lad
os o
lo
s
ust
entad
asensuprop
iacapaci
dadc omp
et
it
iva,lacu
alsehaidoinc
reme
ntán
dos
econelt
iempo
,lo
q
ueleshape
rmit
idocomenza
rao cupa
runacuo
t ademer
cadocr
eci
ent
e.

92
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cadatecno
logíatienesuspro p
iasc arac
terí
st
icasenl aent
radaa lmercado.A s
í,l abiomasa
,
q
uee nes
t eest
udioinc
lu yealbiogá
s,p ortrat
arsefundamenta
lm en
ted elaut
il
i z
aciónd elosresiduo
s
d
elaindustr
iafor
esta
lyc elul
osa,quee nC h
ileesu nsec
t o
rec onómi
cod elam ayorimp o
rtanci
a,ti
ene
m
uchoq ueverconeld esa
rrol
lod eesaind u
str
ia, ynoc onlosincen
tivosconceb
id osparalasERNC .
L
ae ne
rgíahidráu
lic
am enoral os20 MW ,p o
rs upart
e,resul
tau na pén
dic
ed elg ra
nd es
arro
llode
p
lan
tasdeg ene
ració
nhi dr
á u
lic
aq uem a
rc ólatra
dicióndelagenera
cióneléc
tr
icae nC h
ile.L aeó
licay
l
afotovol
taica
,porsup ar
te,ha npodidoe n
traralme
rcadoc h
ilenoenlam edi
daq u esusd ec
reci
entes
c
ost
osd egenerac
iónem pezaronasercom peti
tivosconlosal
t o
sc o
stosdelael
ectr
icidade nelpaí
s.
Lareg
iónd
eCoqu
imbol
ide
ralacap
aci
dadins
ta
ladad
ec e
ntr
ale
sdeEn
erg
íasRen
ovab
lesNo
Co
nve
nci
o n
ale
s(ERNC
)delamanodelo
sproyec
toseó
li
cosquesó
loenes
are
gió
nalc
anzanl
os59
2
MWdepote
nci
a.
An
ive
lnac
iona
l,aoc
tub
rede2014
,hab
ía1
.80
7 MWdeca
pacid
adin
sta
ladaERNC,s
egúns
e
r
esum
eenels
igu
ien
tecuad
ro,m
ien
tra
squeot
ros8
55 MWe
stá
nenet
apadecons
truc
ció
n.

Cuadro18
P
lan
tasERNCin
sta
ladasen Chi
le
,oc
tub
red
e2014
T
ecno
log
íaERNC P
ote
nci
ain
sta
lad
a[MW
]

B
iom
asa(
inc
luy
ebio
gás43 MW
) 50
4

li
ca 74
1
S
ola
rFo
tov
olt
aic
a 21
6
H
idr
o<20MW 34
6
TOTAL 180
7

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

L
osc
uad
ross
igu
ien
tesp
res
ent
anu
nde
sgl
osep
ort
ecn
olo
gía
:

Cuad
ro19
B
iomas
a
P
ote
nci
a Añode
N
omb
red
elac
ent
ral R
egió
n Comu
na T
ecno
log
ía
ne
ta ing
reso
A
rau
co V
II
I A
rau
co B
iom
asa 9
,00 19
96
C
elco
-Co
nst
itu
ció
n V
II Co
nst
itu
ció
n B
iom
asa 8
,00 19
96
Cho
lgu
án V
II
I Y
ung
ay B
iom
asa 13
,00 20
03
L
ican
tén V
II L
ican
tén B
iom
asa 4
,00 20
04
V
ald
ivi
a X
IV V
ald
ivi
a B
iom
asa 61
,00 20
04
N
uev
aAl
deaI V
II
I R
ánq
uil B
iom
asa 19
,00 20
05
L
aja V
II
I C
abr
ero B
iom
asa 9
,30 20
06
N
uev
aAl
deaI
II V
II
I R
ánq
uil B
iom
asa 37
,00 20
06
Co
nst
itu
ció
n V
II Co
nst
itu
ció
n B
iom
asa 8
,80 20
07
E
scu
adr
ón(
exFPC
) V
II
I Co
ron
el B
iom
asa 12
,50 20
07
KDML
omaL
osCo
lor
ado
s RM T
il
-Ti
l B
iog
as 2
,00 20
09
M
asi
sa V
II
I C
abr
ero B
iom
asa 11
,10 20
10
HBSL
osA
nge
les V
II
I L
osA
nge
les B
iog
as 2
,20 20
11
L
omaL
osCo
lor
ado
sII RM T
il
-Ti
l B
iog
as 9
,80 20
11
C
ent
ralE
ner
gíaP
ací
fico V
I S
anF
co. Mo
sta
zal B
iom
asa 15
,60 20
11
B
ion
erg
íaL
aut
aro IX B
iom
asa 25
,00 20
11

93
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cu
adro19(
con
clu
sión
)

P
ote
nci
a Añode
N
omb
red
elac
ent
ral R
egió
n Comu
na T
ecno
log
ía
ne
ta ing
reso
Am
pli
ació
nAr
auco V
II
I A
rau
co B
iom
asa 15
,00 20
12
S
ant
aFe V
II
I N
acim
ien
to B
iom
asa 98
,00 20
12
V
iña
tes V
II Co
nst
itu
ció
n B
iom
asa 31
,00 20
12
Am
p.L
omaL
osCo
lor
ado
sII RM T
il
-Ti
l B
iog
as 2
,80 20
13
2
ºAmp
.Lom
aLo
sCo
lor
ado
sII RM T
il
-Ti
l B
iog
as 2
,90 20
13
T
reb
alM
apo
cho RM P
adr
eHu
rtado B
iog
as 5
,00 20
13
A
nca
lí V
II
I L
osA
nge
les B
iog
as 1
,90 20
13
T
amm V
I S
anF
ern
ado B
iog
as 0
,20 20
13
S
ant
aMa
rta RM T
alag
ant
e B
iog
as 14
,00 20
13
L
asP
amp
as V
I P
ich
ide
gua B
iog
as 1
,00 20
13
S
ant
aIr
ene V
I P
ich
ide
gua B
iog
as 0
,80 20
13
C
ent
ralL
aja V
II
I L
aja B
iom
asa 25
,00 20
13
Am
pli
ació
nLi
can
tén V
II L
ican
tén B
iom
asa 2
,00 20
13
Co
elemu V
II
I Co
elem
u B
iom
asa 7
,00 20
14
CMPCP
ací
fico V
I S
anF
co. Mo
sta
zal B
iom
asa 20
,40 20
14
E
ner
gíaB
ioB
io V
II
I Mu
lch
en B
iom
asa 7
,20 20
14
Com
asa
-Lau
tar
o2 IX L
aut
aro B
iom
asa 22
,00 20
14
T
ota
lBiom
asa 50
3,5
0

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

Cuadro20

lica
Añode
N
omb
red
elac
ent
ral R
egió
n Comu
na T
ecno
log
ía P
ote
nci
ane
ta
ing
reso
A
ltoB
agu
ale
s X
I Co
yha
iqu
e Eó
li
ca 1
,98 20
01
C
ane
laI IV C
ane
la Eó
li
ca 18
,20 20
07
C
ane
laI
I IV C
ane
la Eó
li
ca 60
,00 20
09
C
ris
tor
oLe
bu V
II
I L
ebu Eó
li
ca 3
,56 20
09
Mo
nteR
edo
ndo IV O
val
le Eó
li
ca 38
,00 20
09
T
oto
ral IV C
ane
la Eó
li
ca 46
,00 20
09
C
aboN
egr
o X
II P
unt
aAr
ena
s Eó
li
ca 2
,34 20
10
Amp
lia
ció
nLe
bu V
II
I L
ebu Eó
li
ca 2
,98 20
11
Amp
lia
ció
n Mo
nteR
edo
ndo IV O
val
le Eó
li
ca 10
,00 20
11
P
unt
aCo
lor
ada IV P
unt
aCo
lor
ada Eó
li
ca 20
,00 20
11
E
lTo
qui X
I Co
yha
iqu
e Eó
li
ca 1
,50 20
11
T
al
inayO
rie
nte IV O
val
le Eó
li
ca 90
,00 20
13
U
cuqu
er V
I L
itu
ech
e Eó
li
ca 7
,20 20
13
N
egr
ete
-Cu
el V
II
I L
osA
nge
les Eó
li
ca 33
,00 20
13
V
al
led
elo
sVi
ento
s I
I C
alam
a Eó
li
ca 90
,00 20
14
E
lAr
ray
an IV O
val
le Eó
li
ca 11
5,0
0 20
14
S
anP
edr
o X S
anP
edr
o Eó
li
ca 36
,00 20
14
L
osCu
rur
os IV O
val
le Eó
li
ca 11
0,0
0 20
14
U
cuqu
er2 V
I L
itu
ech
e Eó
li
ca 10
,50 20
14
P
unt
aPa
lme
ras IV C
ane
la Eó
li
ca 45
,00 20
14
T
ota
lEó
li
ca 74
1,2
6

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

94
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro21
So
larfotovo
lta
ica
P
ote
nci
a Añode
N
omb
red
elac
ent
ral R
egió
n Comu
na T
ecno
log
ía
ne
ta ing
reso
C
alam
a3 I
I C
alam
a S
ola
rPV 20
12
E
lAg
uil
a XV A
ric
a S
ola
rPV 2
,20 20
13
S
ola
rAnd
aco
llo IV A
nda
col
lo S
ola
rPV 1
,00 20
13
L
lanod
eLl
ampo
s I
II Co
piapó S
ola
rPV 93
,00 20
14
S
alv
ado
rRTS I
II D
ieg
odeA
lma
gro S
ola
rPV 2
,88 20
14
S
anA
ndr
és I
II Co
piapó S
ola
rPV 48
,20 20
14
P
ozoA
lmo
nte I P
ozoA
lmo
nte S
ola
rPV 23
,50 20
14
S
ant
aCe
ci
lia I
I A
nto
fag
ast
a S
ola
rPV 3
,00 20
14
T
echo
sdeA
lt
ami
ra RM P
eña
lol
en S
ola
rPV 0
,15 20
14
PSFP
ama IV Comb
arb
aal
á S
ola
rPV 2
,40 20
14
PSFL
omaL
osCo
lor
ado
s IV Comb
arb
aal
á S
ola
rPV 2
,40 20
14
Amp
li
ació
nLaH
uay
ca I P
ozoA
lmo
nte S
ola
rPV 7
,60 20
14
D
ieg
odeA
lmag
ro I
II Ch
aña
ral S
ola
rPV 30
,00 20
14
T
ota
lSo
larPV 21
6,3
3

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

Cuadro22
H
idráu
lica<20 MW
P
oten
cia Añode
N
omb
red
elac
ent
ral R
egió
n Comu
na T
ecno
log
ía
n
eta ing
res
o
S
auc
eAnd
es V L
osA
nde
s H
idr
o<20 MW 19
09
L
os Mo
rro
s RM S
anB
ern
ardo H
idr
o<20 MW 3
,05 19
30
C
are
na RM Cu
rac
aví H
idr
o<20 MW 8
,40 19
43
C
arbom
et
/Lo
sBa
jos RM S
anB
ern
ardo H
idr
o<20 MW 5
,10 19
44
V
olc
án RM S
anJ
oséd
eMa
ipo H
idr
o<20 MW 13
,00 19
44
L
os Mo
ll
es IV O
val
le H
idr
o<20 MW 18
,00 19
52
S
auz
al
ito V
I R
anc
agu
a H
idr
o<20 MW 11
,88 19
59
P
uer
toA
ysé
n X
I A
isé
n H
idr
o<20 MW 6
,60 19
62
C
aem
sa RM S
anB
ern
ardo H
idr
o<20 MW 3
,40 19
62
Ch
apiq
uiñ
a XV P
utr
e H
idr
o<20 MW 10
,14 19
67
R
íoA
zul X P
ale
na H
idr
o<20 MW 1
,40 19
87
E
lTr
aro X
I R
íoI
báñ
ez H
idr
o<20 MW 0
,64 19
87
C
apu
llo X P
uye
hue H
idr
o<20 MW 11
,80 19
95
C
ava
nch
a I I
quiq
ue H
idr
o<20 MW 2
,59 19
95
L
agoA
trav
esado X
I Co
yha
iqu
e H
idr
o<20 MW 11
,00 20
03
Cu
chi
lde
o X H
ual
aih
ué H
idr
o<20 MW 0
,77 20
07
Ch
ibu
rgo V
II S
anC
lem
ent
e H
idr
o<20 MW 19
,20 20
07
E
lRi
ncó
n RM S
anJ
oséd
eMa
ipo H
idr
o<20 MW 0
,28 20
07
E
yzag
uir
re RM S
anJ
oséd
eMa
ipo H
idr
o<20 MW 1
,49 20
07
P
alm
ucho V
II
I A
ltoB
ioB
io H
idr
o<20 MW 20
07
Co
yaU
5 V
I Co
deg
ua H
idr
o<20 MW 11
,00 20
08
E
lMa
nzano IX M
el
ipe
uco H
idr
o<20 MW 4
,85 20
08
L
irc
ay V
II S
anC
lem
ent
e H
idr
o<20 MW 19
,00 20
08
O
josd
eAg
ua V
II S
anC
lem
ent
e H
idr
o<20 MW 9
,00 20
08
P
ucl
aro IV V
icu
ña H
idr
o<20 MW 5
,38 20
08

95
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

C
uad
ro2
2(c
onc
lus
ión
)
Añode
N
omb
red
elac
ent
ral R
egió
n Comu
na T
ecno
log
ía P
ote
nci
ane
ta
ing
reso
P
ehu
i X
IV L
aUn
ión H
idr
o<20 MW 1
,10 20
09
T
ruf
ult
ruf
ul IX M
el
ipe
uco H
idr
o<20 MW 0
,80 20
09
L
aPa
lom
a IV O
val
le H
idr
o<20 MW 4
,42 20
10
S
anC
lem
ent
e V
II S
anC
lem
ent
e H
idr
o<20 MW 5
,90 20
10
T
rue
no IX V
il
cún H
idr
o<20 MW 5
,57 20
10
L
osCo
rra
les X
IV L
agoR
anco H
idr
o<20 MW 0
,80 20
10
Jun
cal
il
lo V L
osA
nde
s H
idr
o<20 MW 1
,50 20
10
A
ltoH
osp
icio I A
ltoH
osp
icio H
idr
o<20 MW 1
,10 20
10
T
oro2 I A
ltoH
osp
icio H
idr
o<20 MW 1
,10 20
10
G
uay
acán RM S
anJ
oséd
eMa
ipo H
idr
o<20 MW 11
,80 20
10
E
lTá
rta
ro V S
anF
el
ipe H
idr
o<20 MW 0
,13 20
10
D
ong
o X Cho
nch
i H
idr
o<20 MW 6
,00 20
10
M
ari
pos
as V
II S
anC
lem
ent
e H
idr
o<20 MW 6
,30 20
10
D
oñaH
ild
a X
IV L
agoR
anco H
idr
o<20 MW 0
,40 20
10
E
lDiu
to V
II
I L
osA
nge
les H
idr
o<20 MW 3
,30 20
11
L
inc
án X
IV R
íoBu
eno H
idr
o<20 MW 17
,96 20
11
M
all
arau
co RM M
all
arau
co H
idr
o<20 MW 3
,40 20
11
D
ong
uil IX P
it
ruf
que
n H
idr
o<20 MW 0
,25 20
11
R
eca X
IV P
ang
uip
ull
i H
idr
o<20 MW 1
,70 20
11
Mu
chi X
IV L
agoR
anco H
idr
o<20 MW 1
,00 20
11
L
aAr
ena X H
idr
o<20 MW 3
,00 20
11
P
urí
sim
a V
II Mo
lin
a H
idr
o<20 MW 0
,42 20
11
A
ll
ipe
n IX Cu
nco H
idr
o<20 MW 2
,60 20
11
E
lCa
nel
o IX M
el
ipe
uco H
idr
o<20 MW 6
,00 20
12
N
alc
as X P
uer
toO
ctay H
idr
o<20 MW 6
,80 20
12
C
al
lao X O
sor
no H
idr
o<20 MW 3
,30 20
12
H
uay
ca I P
ozoA
lmo
nte H
idr
o<20 MW 1
,40 20
12
T
amboR
eal IV O
val
le H
idr
o<20 MW 1
,08 20
12
R
ena
ico V
II
I Mu
lch
en H
idr
o<20 MW 6
,20 20
13
P
rov
ide
nci
a V
II S
anC
lem
ent
e H
idr
o<20 MW 14
,20 20
13
Mo
nre
al X
I A
yse
n H
idr
o<20 MW 3
,00 20
13
Amp
li
ació
nCo
yaU
5 V
I Co
deg
ua H
idr
o<20 MW 1
,00 20
13
D
onW
al
ter
io X
IV R
íoBu
eno H
idr
o<20 MW 2
,95 20
13
Ro
ble
ría V
II Ro
ble
ría H
idr
o<20 MW 4
,00 20
13
Bo
nito(MC
1-MC2
) X P
uer
toO
ctay H
idr
o<20 MW 12
,00 20
13
E
nse
nad
a X P
uer
to Mo
ntt H
idr
o<20 MW 3
,50 20
13
R
íoH
uas
co IV R
íoH
uas
co H
idr
o<20 MW 5
,40 20
13
E
lLl
ano RM P
irq
ue H
idr
o<20 MW 1
,90 20
13
L
asV
ert
ien
tes RM P
irq
ue H
idr
o<20 MW 1
,66 20
13
M
ais
an IX P
it
ruf
que
n H
idr
o<20 MW 0
,80 20
14
A
uxi
lia
rde
lMa
ipo RM S
anJ
oséd
eMa
ipo H
idr
o<20 MW 5
,00 20
14
A
ltoR
ena
ico V
II
I Mu
lch
en H
idr
o<20 MW 1
,25 20
14
L
osP
adr
es V
II
I Q
uil
leco H
idr
o<20 MW 2
,30 20
14
Q
uil
la
il
eo V
II
I S
ant
aBá
rba
ra H
idr
o<20 MW 0
,80 20
14
P
ich
ilo
nco X
IV L
agoR
anco H
idr
o<20 MW 1
,50 20
14
To
talH
idr
o<20 MW 34
5,9
5
Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
ia
.

96
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Laevo
luc
ióndelacap
aci
dadi
nsta
lad
adeERNCe nCh
il
ee xp
o n
eq u
esudesa
rro
lloh
a
o
cur
rido
,bás
icamen
te
,porr
azo
nesdemerc
adoynopo
ref
ect
odelasl
eyesquesep
rom
ulga
roncon
e
seobj
et
ivo.
Ene fec
to,t an
tol ag e
neración mini
-hid
rául
icac om ol ae ól
icas o
loc omenzarona
de
senvolv
ersem á
sa c
tivament
ec uandolagenerac
ióncongasn a
tura
ls eredu
josust
ant
i v
am en
te,yl o
s
p
reci
osd em er
cadod elaelec
tr
icidads u
bie
rono s
tens
iblement
e,d e
spuésd e
lcort
ed esum in
is
trod e
l
ga
sn a
tura
ldesdeA r
ge n
tin
a.Porsulado,lafotov
olt
aicasolopudoinic
iarsudesa
rro
llorec
i é
ne n20 1
3,
cu
andoelc os
tod egenera
ciónem pe
z óas e
rc ompet
it
ivo
,d eb
ido al aim po
rta
ntebajaenelc os
tod e
inv
ers
iónp r
ovocadop o
relg r
ana va
n cetec
nológi
codeesto
sú l
timosa ños
.Eldesar
rol
lod elaenergía
apar
ti
rd ebiomasa
,algoa n
ter
ioreneltiempo,es
tám áslig
a d
oc onlaexpans
iónya f
ianzamien
tod ela
indu
st
riafore
sta
lyd elacelu
losa
.

1
.Resu
ltadosope
rac
iona
lesp
lan
tasERNCenCh
ile
D
adoelcarác
terdecon
fide
ncia
lid
addelosresu
ltadosopera
ciona
lesdelaspla
ntasgene
rador
asan i
vel
d
ec ad
aem p
resa
,sea c
ced
ióal ainfo
rmaciónquep r
oveeel CDECr efer
idaal aene
rgíainyec
tada
d
iar
iamenteporcadaplan
tad egene
raci
ón.S ecom pus
oa sílainy
ecciónm ensua
ld eunam ues
tra
m
ayor
ita
riad eplan
tasp a
rac adatecnolog
ía ERNC ,p a
ral osm e
sesd es ept
iembre
,o c
tubrey
n
oviembrede2 0
14,queeraelúl
timotr
im e
str
ec o
ni nfo
rm ac
ióndis
p o
niblealafechadeinic
iares
te
e
stud
io.Set omóu ntr
imest
rep a
raconta
rc onu nprom e
diom ásrepre
senta
tivodel o
sresul
tados
m
ensua
lesdecadatecn
olog
ía.
E
nc a
dacas
oseca
lcu
lóe
lfa
cto
rdec
apa
cid
ad(FC
)men
sua
lyp
rom
edi
otr
ime
str
ald
eca
da
p
lan
taypa
racad
ate
cno
log
ía
.
a
) Ene
rgí
aeól
ica
:Pa
raungrup
ode13pla
nta
sconunto
ta
ld e63
9 MWinst
alado
s,seobtu
vo
unFCpromed
iot
rim
est
ralde3
0,9%
.E ne
lcu
adr
osigui
entedem
ues
traes
tecálcu
lo:

Cuadro23
Fa
cto
rdecapa
cidad:Ene
rgíaeó
lica
P
ote
nci
a Se
p.14 Oc
t.14 No
v.14 Se
p.1
4 Oc
t.14 Nov
.14 P
romed
io
C
ent
ral
ese
óli
cas
MW MW h MWh MW h FC FC FC FC
To
tal 63
9,0
0 12
8668 13
4909 16
6579 0
,28
0 0
,28
4 0
,36
2 0
,30
9
C
ane
la 18
,20 166
7 241
4 380
8 0
,12
7 0
,17
8 0
,29
1 0
,19
9
C
ane
la2 60
,00 946
3 124
90 149
49 0
,21
9 0
,28
0 0
,34
6 0
,28
2
T
oto
ral 46
,00 759
1 827
0 104
70 0
,22
9 0
,24
2 0
,31
6 0
,26
2
Mo
nteR
edo
ndo 48
,00 950
5 926
0 132
89 0
,27
5 0
,25
9 0
,38
5 0
,30
6
UCu
que
r 7
,20 105
9 199
6 152
8 0
,20
4 0
,37
3 0
,29
5 0
,29
0
UCu
que
r2 10
,50 147
9 268
4 208
8 0
,19
6 0
,34
4 0
,27
6 0
,27
2
T
al
inay 90
,00 233
41 203
90 253
56 0
,36
0 0
,30
5 0
,39
1 0
,35
2
P
unt
aCo
lor
ada 20
,00 189
8 275
9 307
7 0
,13
2 0
,18
5 0
,21
4 0
,17
7
Cu
el 33
,00 681
9 801
2 101
67 0
,28
7 0
,32
6 0
,42
8 0
,34
7
E
lAr
ray
án 11
5,0
0 286
76 272
87 344
16 0
,34
6 0
,31
9 0
,41
6 0
,36
0
S
anP
edr
o 36
,00 108
31 905
1 658
8 0
,41
8 0
,33
8 0
,25
4 0
,33
7
L
osCu
rur
os 10
9,6
0 260
95 230
25 314
03 0
,33
1 0
,28
2 0
,39
8 0
,33
7
P
unt
aPa
lme
ras 45
,00 24
6 727
1 944
0 0
,21
7 0
,29
1 0
,25
4

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

b
)Ener
gíaso
lar
:P a
raungrupode12p
lan
tasc
onunto
talde19
9 MWinst
ala
dos
,seobtu
vo
u
nFCp r
om ed
iotr
imes
tra
ld e28
,6%
.Enelcu
adr
osi
guie
ntedem
ues
traes
tecá
lcu
lo:

97
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuad
ro24
Fa
cto
rdecapa
cidad:Energíaso
larfo
tov
olta
ica
Po
ten
cia s
ep.1
4 o
ct
.14 no
v.1
4 se
p.1
4 oc
t.14 no
v.1
4 Pr
ome
dio
C
ent
ral
ess
ola
resPV MW MWh MWh MWh FC FC FC FC
T
ota
l 19
9,0
00 374
13 437
47 431
47 0
,26
1 0
,29
0 0
,30
1 0
,28
6
T
amboR
eal 3
,20
0 29
2 40
0 60
2 0
,12
7 0
,16
8 0
,26
1 0
,18
5
SDG
x01 1
,20
0 18
9 19
5 18
9 0
,21
9 0
,21
9 0
,21
9 0
,21
9
E
spe
ran
za 2
,88
0 48
7 52
9 50
2 0
,23
5 0
,24
7 0
,24
2 0
,24
1
L
lanod
eLl
ampo
s 10
0,8
00 207
76 248
12 236
32 0
,28
0 0
,33
1 0
,32
6 0
,31
4
S
anA
ndr
és 50
,60
0 101
79 120
31 123
21 0
,27
9 0
,32
0 0
,33
8 0
,31
2
S
ant
aCe
ci
lia 2
,90
0 48
2 53
3 48
1 0
,22
6 0
,24
2 0
,22
6 0
,23
1
T
echo
sdeA
lt
ami
ra 0
,03
4 3 4 4 0
,10
2 0
,13
8 0
,18
2 0
,14
1
D
ieg
odeA
lmag
ro 30
,00
0 428
1 402
1 408
9 0
,19
8 0
,18
0 0
,18
8 0
,18
9
PSFP
ama 2
,00
0 33
4 45
1 44
5 0
,23
2 0
,30
3 0
,30
9 0
,28
1
PSFLomas
2
,00
0 34
4 44
4 43
8 0
,23
9 0
,28
9 0
,30
4 0
,28
0
Co
lor
ada
s
L
asT
err
aza
s 2
,99
2 27
6 40
9 0
,12
4 0
,19
0 0
,15
7
H
orn
ito
s 0
,30
0 47 52 56 0
,21
9 0
,23
3 0
,25
7 0
,23
7

Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
ia
.

c
)Energ
íadeBiomasa
:P araungrupode14p l
ant
asconuntot
alde174 MWi n
sta
lados
,se
o
btuv
ou nFCpromediotr
im e
str
alde44,2%.Esimpor
tan
tenota
rqueparae
statec
nolog
ía
e
l FCe saf
ect
adop oru nsumini
str
oirregu
lardecombust
ibl
eyp o
rtra
tars
ed eu na
p
roduc
ciónsecund
ari
au ti
liz
andoresid
u o
sd elaprodu
cciónpri
nci
pal
.E nelc uad
ro
s
igu
ien
tesem ue
st
raestecál
culo
:

Cuadro25
Fa
cto
rdecapa
cidad
:En e
rgíad
ebiom
asa
C
e n
tra
les P
ote
nci
a s
ep.14 o
ct
.14 no
v.14 s
ep.1
4 o
ct.
14 no
v.1
4 P
romed
io
biomasa MW MW h MWh MW h FC FC FC FC
To
tal 17
4,0
0 605
70 641
17 434
23 0
,48
4 0
,49
6 0
,34
7 0
,44
2
L
aja 9
,30 313
9 248
4 340
1 0
,46
9 0
,35
9 0
,50
8 0
,44
5
Cho
lgu
án 13
,00 540
2 556
6 578
3 0
,57
7 0
,57
5 0
,61
8 0
,59
0
L
ican
tén 4
,00 25
8 58
1 53
9 0
,09
0 0
,19
6 0
,18
7 0
,15
7
V
ald
ivi
a 61
,00 145
12 284
47 942
7 0
,33
0 0
,62
7 0
,21
5 0
,39
1
E
scu
adr
ón 15
,00 666
1 728
1 708
1 0
,61
6 0
,66
2 0
,65
6 0
,64
1
LomaLo
s
Co
lor
ado
s 2
,00 39
2 19
6 25 0
,27
2 0
,13
2 0
,01
8 0
,14
0
C
abr
ero 11
,10 535
7 311
2 266
2 0
,67
0 0
,37
7 0
,33
2 0
,46
0
HBS 2
,20 23
5 26
6 22
8 0
,14
8 0
,16
3 0
,14
4 0
,15
2
CMPCL
aja 25
,00 942
5 124
1 2 0
,52
4 0
,06
7 0
,00
0 0
,19
7
S
ant
aMa
rta 15
,72 794
2 823
5 769
8 0
,70
2 0
,70
4 0
,68
0 0
,69
5
S
ant
aIr
ene 0
,40 21
6 25
5 25
2 0
,75
1 0
,85
8 0
,87
3 0
,82
7
L
asP
amp
as 0
,40 16
2 19
4 17
2 0
,56
3 0
,65
2 0
,59
5 0
,60
3
L
eón 7
,10 202
8 279
6 197
0 0
,39
7 0
,52
9 0
,38
5 0
,43
7
B
íoB
ío 7
,50 485
1 346
3 419
3 0
,89
8 0
,62
1 0
,77
7 0
,76
5

Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
ia
.

98
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

d
)Energ
íaHi
dro<2
0MW :Par
au ngru
pod e3
4p l
ant
ash
idr
ául
icasd
epa
sad
aco
nunt
ota
lde
1
61 MWi ns
ta
lados
,seo b
tuvou n FCpromed
iot
rime
st
ralde52
,2%
.Enelcuad
ro
s
igu
ien
tesemue
str
aest
ecálc
ulo
:

Cuad
ro26
Fa
cto
rdecapa
cidad
:Energ
íah
idráu
lica<20 MW
Cen
tra
les
P
ote
nci
a s
ep.14 o
ct
.14 no
v.14 o
ct.
14 P
romed
io
H
idr
o< 20 s
ep.1
4FC no
v.1
4FC
MW MW h MWh MW h FC FC
MW
To
tal 16
1,0
0 534
70 650
40 650
50 0
,46
1 0
,54
3 0
,56
1 0
,52
2
S
auc
eAnd
es 1
,40 26
5 42
3 57
3 0
,26
3 0
,46
0 0
,56
8 0
,41
2
L
os Mo
rro
s 3
,05 59
5 115
4 154
3 0
,27
1 0
,50
9 0
,70
3 0
,49
4
C
apu
llo 11
,80 633
6 646
2 583
0 0
,74
6 0
,73
6 0
,68
6 0
,72
3
E
lRi
ncó
n 0
,28 14
5 14
9 17
1 0
,71
8 0
,71
5 0
,84
6 0
,76
0
Ch
ibu
rgo 19
,40 164
8 836
0 104
18 0
,11
8 0
,57
9 0
,74
6 0
,48
1
O
josd
eAg
ua 9
,00 354
1 390
9 468
9 0
,54
7 0
,58
4 0
,72
4 0
,61
8
Co
ya 11
,00 728
8 765
9 615
2 0
,92
0 0
,93
6 0
,77
7 0
,87
8
E
lMa
nzano 4
,85 279
4 244
4 202
8 0
,80
0 0
,67
7 0
,58
1 0
,68
6
P
ehu
l 1
,10 67
9 58
1 53
3 0
,85
8 0
,71
0 0
,67
2 0
,74
7
T
ruf
ulT
ruf
ul 0
,80 37
5 48
8 49
7 0
,65
2 0
,81
9 0
,86
2 0
,77
8
L
aPa
lom
a 4
,50 0 0 0 0
,00
0 0
,00
0 0
,00
0 0
,00
0
T
rue
no 5
,68 361
7 254
7 145
6 0
,88
4 0
,60
3 0
,35
6 0
,61
4
S
anC
lem
ent
e 5
,90 102
1 246
1 343
1 0
,24
0 0
,56
1 0
,80
8 0
,53
6
Jun
cal
ito 1
,50 0 30
9 43
9 0
,00
0 0
,27
7 0
,40
7 0
,22
8
G
uay
acán 12
,00 478
3 816
0 898
5 0
,55
4 0
,91
4 1
,04
0 0
,83
6
M
ari
pos
as 6
,30 125
0 232
1 282
9 0
,27
6 0
,49
5 0
,62
4 0
,46
5
L
osC
orr
ale
s2 1
,04 49
1 54
0 38
2 0
,65
9 0
,70
2 0
,51
2 0
,62
4
E
lDu
lto 3
,30 198
0 223
2 182
6 0
,83
3 0
,90
9 0
,76
9 0
,83
7
D
ong
o 6
,00 246
6 179
0 142
1 0
,57
1 0
,40
1 0
,32
9 0
,43
4
Mu
chi 1
,00 36
7 27
8 17
8 0
,50
9 0
,37
4 0
,24
8 0
,37
7
L
aAr
ena 3
,00 194
9 195
2 178
6 0
,90
2 0
,87
5 0
,82
7 0
,86
8
R
eca 1
,70 94
2 85
5 64
2 0
,77
0 0
,67
6 0
,52
4 0
,65
7
P
urí
sim
a 0
,43 13
6 27
4 28
5 0
,44
0 0
,85
7 0
,92
1 0
,73
9
A
ll
ipé
n 2
,65 122
3 179
4 163
4 0
,64
1 0
,91
0 0
,85
7 0
,80
3
E
lCa
ner
o 6
,04 185
5 177
9 157
6 0
,42
7 0
,39
6 0
,36
2 0
,39
5
N
alc
as 6
,80 302
8 271
1 204
6 0
,61
8 0
,53
6 0
,41
8 0
,52
4
C
al
lao 3
,24 128
9 103
7 78
9 0
,55
3 0
,43
0 0
,33
8 0
,44
0
P
rov
ide
nci
a 14
,20 164
9 48
7 100
4 0
,16
1 0
,04
6 0
,09
8 0
,10
2
En
sen
ada 3
,50 31
7 32
6 36
6 0
,12
6 0
,12
5 0
,14
5 0
,13
2
R
íoH
uas
co 5
,40 39
4 39
9 34
4 0
,10
1 0
,09
9 0
,08
9 0
,09
6
E
lLl
ano 2
,00 15
5 36
3 58
0 0
,10
7 0
,24
3 0
,40
2 0
,25
1
M
als
an 0
,65 26
3 25
2 18
5 0
,56
2 0
,52
1 0
,39
4 0
,49
2
P
ich
ilo
nco 1
,30 57
3 50
8 30
7 0
,61
2 0
,52
5 0
,32
8 0
,48
8
D
ong
ull 0
,25 56 34 12
7 0
,31
1 0
,18
4 0
,70
7 0
,40
1

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

99
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

D
.Conc
lusiónencuantoalapol
ít
icach
ilena
paraeldesa
rro
llodelasERNC
Ta
lcom oseseñal
ó,elavan
cedelasERNCenC h
ilesedeb
ióbás
icamen
tealamejo
racompe
ti
tiv
ade
es
asform a
sd egene
rac
iónprodu
cida
sporlo
sa va
ncesa
lca
nzad
ose nl
astecn
olo
gía
sinvo
luc
rada
s,y
noporu napol
ít
icapúbl
icaes
pecí
fic
amen
teori
entad
aalapromoc
ióndelasene
rgí
asr
enovab
lesno
conv
enciona
les
.
As uvez,ene saexpans
ióninf
luyóelest
ím u
l oq uesign
ifi
cóelincrementodec os
tosenl a
g
enerac
iónc onvenc
ionalap a
rt
irdeladisminuc
iónd elasimportac
ione
sd egasd e
sdeA rgen
tina
.S i
e
steaprov
ision
am ien
ton osehubi
erareduc
idodrás
ti
cam ent
e,orig
inandounincrement
os u
stanc
ialdel
c
ostodeg ene
rac
i ónelé
ctr
ica
,p o
sib
lem e
nteelesc
enar
i odee x
pa n
sióndelasERNCh ub
ierasid
om uy
d
is
tin
to.D ehecho,alguno
sa n
ál
isi
sm ues
tranquedeha be
rsem ant
enidoes
es umi
nist
rodeg as
,elcosto
d
eg ener
acióneléctr
icaconvenc
ionalhoye s
tar
íae n
trel o
s US $5 0y6 0/MW h,loc u
aln oha b
ría
p
ermit
idoeldesarro
llodelagener
aciónapar
tirdeERNC .
Elcu e
rpol egalntonoh ag ene
radou nimpac
tos us
tanc
ia
le nlag ene
raci
ón ERNC ,tant
o
p
orquelasini
cia
tivasq ueal
lís
ec on
tem p
labanfue
ronm uyaco
tadas
,com oporqu
eelc on
text
op o

tico
e
nq uefuerontomad asesasmedidasnofavore
cióalaexpans
ióndelasERNC .A lmismotiempo,el
p
rop
i oE s
tadoc h
ilenon oh am os
tradocapac
idadod e
cisi
ónd eim p
uls
ara b
ier
taei nte
nsament
ee l
d
esa
rrol
l odelasenergíasrenov
ablesnoconvenci
ona
les
,d e
jandoqueelpropi
od esenv
olvimi
ent
od el
m
erc
a dos e
aq uie
nr e
asig n
erecursosaf a
vord eunouo troti
pod ege n
erac
ión,segúnloscostos
r
ela
tivosdecadau no.

B
ibl
iog
raf
ía
ACERA ,http:
//www .acera
.cl
CIFES Minister
iod eEnergí
a,ht
tp:/
/ci
fes.gob
. c
l/
sobre
-la
s-e
rnc/d
ato
s-y
-es
tadi
st
ica
s/
Comis
iónC iudadanaT écn
ico-Pa
rlamenta
riap a
ralaPolí
tic
ay M at
rizElé
ctr
ic
a(2011
),Ch
ilen
ece
si
tauna
granr eformaen e
rgét
ica,CCTP.
ComisiónN acionaldeEn e
rgía
,http
:/
/www .cne.
cl
Evans
,E .y M.S e
eger(2007)
,D ere
choE léc
tr
ico,Ed i
tor
ialLexi
sNexi
s.
Valg
estaCon sulto
res
,http:
//www.valges
taconsu
ltor
es.
cl

D
efin
ic
ion
esd
eab
rev
iac
ion
esos
igla
s

ACERA:A sociac
iónCh ilen ad eEn e
rg íasR enovable
s
CCTP: Com is
iónC iud ad an aT écn
icoP ar
lam entariapa
ralaEnergí
ayl aMatr
izEléc
tr
ica
CDEC:C en
t rodeD e spach oE conóm icod eC arga
CIFES
:C en
t roN ac
ion alp a
r alaInn ov ac
iónyFom en
todelasEnerg
íasSust
entab
lesexCER
CNE: Com is
iónN a c
ion ald eEn e
rg ía
CORFO:C o
rpo rac
iónd eFom entodel aProduc c
ión.
ERNC: EnergíasRen ov able sNoConv encionales
.
FC: Fac
to rd eC ap acid ad=(En ergí
ap rodu c
idaenu np e
riodo)
/(En
ergí
aqu epodr
íapro
duc
irene
se
per
iodol apo ten c
i am áx
im ain st
alada).
SEC: Su pe r
int
end enci ad eE lect
ricidadyCom bus
tib
les
SIC: S is
tem aIntercon e c
t adoC entral
SING: Si
stem aIntercon e c
t adod e
lNo rt
eG r
and e

100
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

IV
.Generac
ión dee
lec
tr
icidadatravésde
fuen
tesrenovab
lesdeenergíaenelBras
il

Lu
izHo
rtaNogu
eirayJ
ami
lHaddad

A
.In
troducc
ión
T
radi
ciona
lmente
,lasfue
ntesre
novab
les
,enp a
rt
icula
rlahidro
elec
tr
icid
ad,tuv
ier
onu nap
art
icip
ación
p
reponde
rant
ee nl am a
tri
zd eg e
nera
cióneléc
tric
ab ra
si
leña. Másreci
entement
e,ot
rasf uen
tes
p
rimar
iascomenzar
o nacont
ribu
ird
em aner
asigni
fic
ativ
ae nlaofe
rtadeel
ect
ric
idadprodu
ctodelas
p
olí
ti
casp úb
lica
so r
ien
tadasas um ayo
rp ene
tra
ción
,c on
sider
andos usbenef
ici
osye lp o
tenc
ial
d
ispon
ibleenelpa
ís.
Ef
ect
ivamen
te
,laL ey9478/199
7e s
tab
lec
iól aspau
tasd elap
olí
tic
aener
gét
icanac
iona
l,
s
egú
nlasc u
ale
se spos
ibl
e" u
ti
liz
arfuent
esal
terna
tiv
asdee n
ergía
,medi
antee
la p
rove
chamie
nto
e
conóm
icodelosi
nsumosdi
spon
iblesydela
stecn
olog
íasa
pli
cable
s".
E
lpres
enteinf
orm ea bo
rdalaexpe
rienc
iabras
il
eñae nlagene
rac
iónd ee
lec
tri
cidadapar
tird
e
t
resfuent
esreno v
able
sn oc onvenc
iona
les( eó
li
ca
,so la
r,biomasa
),da n
doe spec
ia
la ten
ciónal
p
anor
am aactu
ald elaof er
t ayconsumod eelec
tri
cidad
,ela c
tua
lm arcoregu
lat
orio
,laf o
rm ade
c
ont
rata
cióndees
t a
sfuentes,lo
sprogramasdeincen
tivo
,laspr
inc
ipal
esin
icia
tiv
asdesar
rol
ladasylo
s
r
esu
ltado
so b
ten
id o
s.Estetraba
jofina
liz
ac onunaaprec
iac
ióndeloscos
tosdegenerac
iónap a
rti
rde
f
uent
esalt
ern
ativ
as,es
tim adossegú
ndifer
e n
tesmetodo
logí
as.

B
.Pano
ramadelao
fer
tayconsumodee
lec
tr
icidadene
lBras
il
D
ea cu
erdoconla Empre
sad eInv
est
igac
iónEnerg
éti
ca(EPE,segúnsus
igl
ae npor
tugu
és)
,la
g
ene
ració
ndeenerg
íael
éct
ric
ae ne
lBras
ilence
ntr
ale
sd es
ervi
ciopúb
li
coya
utopr
odu
cto
resa
lcanz
ó
5
70,
0TW he
n2 0
13,re
sul
tado3,2%sup
eri
orald
e2012(Cuadr
o2 7)
.
Lascen
tra
lese
léct
ric
asdeservi
ciopúbl
ico,queconcen
tra
nel84
,9%d elage
nerac
ióntot
al
,
c
ont
inúa
nsiend
olaspr
incip
alesc
ontr
ibuyen
tes
.L apr
inci
p a
lfuen
tedeg
ener
aci
ó ndeen
erg
íaeléc
tr
ica
e
shid
ráu
lica
,aunquee
stafue
ntepr
esen
tau n
areducc
ióndel5,9%encomp
ara
cióncone
la ñ
oa n
ter
ior
.

101
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro27
G
ene
rac
iónd
een
erg
íaelé
ctr
icaene
lBr
asi
l 20
13/2
012
(EnTW h
)
C
rec
.2013
/2012
F
uen
te 20
13 20
12
(enpo
rce
nta
je)
H
idr
oel
ect
ric
ida
d 39
0992 41
5342 -5
,9
G
asN
atu
ral 691
07 469
70 47
,6
a
B
iom
asa 396
79 346
62 14
,5
D
eriv
ado
sdeP
etr
ólob
e 220
90 162
14 36
,2
N
ucl
ear 146
40 160
38 -8
,7-
C
arbó
nVa
por 148
01 842
2 75
,7

li
ca 657
9 505
0 30
,3
c
O
tra
s 122
41 100
10 22
,3
T
ota
l 57
0025 55
2498 3
,2

Fuen
te:EPE
,2 014
.
a
Inc
luyeleña
,bagaz
od ecañayle

acelu
lós
ica
b
Inc
luyedi
eselycombust
ibl
es
c
Inc
luyeot
rasre
cuper
acione
s,ga
sd ec
oqueyotr
ass
ecund
ari
as

Lag en
erac
ióne lé
ctr
icaap ar
ti
rd efuen
tesn or eno
vablesrepr
esen
tóel2 0
,7%d e
lt o
ta
l
na
ciona
l,compara
d oa
l1 5,
5%d e2012.Lapar
tic
ipac
iónd elagenera
cióndeaut
oprodu
ctore
se n2013
fu
ed el1 5
,1%d eltotalprodu
cido
,sis econs
ider
al as umad etodaslasfuen
tesuti
liz
adas.Las
impor
taci
onesnet
asd e39,9TW h
,sum ad
asalagener
aciónnaci
onal
,a s
egura
ronunaofe
rtaint
ernade
ene
rgí
aeléct
ric
ad e609,9TWh,cant
idadquesup
eraenu n2,9%al ade2012.
Lo
sgrá
fic
os8y9p
res
ent
anl
aes
tru
ctu
rad
elao
fer
tai
nte
rnad
eel
ect
ric
ida
dene
lBr
asi
len
2013y2012
.

Grá
fico8
O
fer
tad
een
erg
íae
léctr
icaenB
ras
ilen2013
(EnTW h)

Nu
c r Eó
lea lica Carbóny
Der
ivadosde 2% 1% de
rivado
sa
pet
róleo 3%
4%
B
iomasac
8%

Ga
sna tu
ral
11%

H
idrául
icab
70,60%

Fuen
t e:EPE,2014.
a
Incluyegasd ecoque
.
b
Gen
eració
nH id
rául
icae
n2013
:430
,9TWh
;G e
nera
ciónTot
alen2
013
:60
9,9TW
h.I
ncl
uye
imp
ort
aci
ón.
c
Inc
l uyeleña
,b a
gazodec
aña,l
ej
íayo
tra
srecupe
raci
ones.

102
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Grá
fico9
O
fer
tad
een
erg
íae
léctr
icaene
lBra
si
len2012
(EnTW h
)

Ca
rbóny
Nuc
lea
r der
ivado
sa
De
rivadosde 2
,70% 1
,60% Eó lica
pet
róleo 0
,90%
3
,30%

B
iomasac
6
,80%

Ga
snatu
ral
7
,90%

H
idrául
icab
76,90%

Fuen
t e:EPE,2014.
a
Incluyegasd ecoque
.
b
Gen
eració
nH id
rául
icae
n2012
:455
,6TWh
;G e
nera
ciónTot
alen2
012
:59
2,8TW
h.I
ncl
uye
imp
ort
aci
ón.
c
Inc
l uyeleña
,b a
gazodec
aña,l
ej
íayo
tra
srecupe
raci
ones.

En2013,elconsum ofina
ld ee n
ergí
ae léc
tr
icae nelB r
asi
lf uede5 1
6,3 TWh
,l oque
r
epresen
taunaum entodel3,6%enc ompar
acióncon2 012
.Elc r
ecimien
todelconsum
ofinalde
e
lec
tri
cidadfuesupe
rio
ralc r
ecimie
ntodelae ne
rgí
ae l
éct
ric
adispon
ible
,loq u
ep ued
eexpl
ica
rsea
p
art
ird elareducc
iónd elasp é
rdid
as(% )
,( cu
adro2 8)
.E s
tecrec
imientode
lc ons
umot o
ta
ld e
e
lec
tri
cidadtamb
iénfues u
per
ioralcrec
imien
tod elconsumotot
aldee n
ergí
a,l
oq uedemue
st
rau n
a
m
ayortenden
ciadeel
ect
ri
ficac
iónenelpaí
s.

Cuadro28
Con
sum
odeen
erg
íae l
éctr
icaene
lBr
asi
len201
3
(EnTW h
)
V
alo
rese
nTW
h 20
13 20
12
En
erg
íaE
léc
tr
icaD
ispo
nib
lea 60
9,9 59
2,8
Co
nsumoF
inlb
a 51
6,3 49
8,4
P
érd
ida
s(com
erc
ial
es+t
écn
ica
s) 93
,6 94
,4
P
érd
ida
s(%
) 15
,3 15
,9

Fuen
te:EPE,20 14
.
a
Ofe
rtain
ternadeenergí
aeléc
tr
ica
b
Consumofinaldeenerg
íaelé
ctr
icar
efe
ridoa
lto
tal
:
Si
stemaI n
terc
on e
cta
doN aci
onal+Sis
temasAi
sla
dos+A
utop
rodu
cci
ón

E
lsec
torres
ide
ncia
lpres
ent
óu nc
rec
imi
e n
tod e
l6,2%,conu ncon
sumode117
.646GW hen
2
012yd e124
.856GWhen2 01
3,comore
fle
jodeunamayo
rp ene
tra
ciónde
lusodel
aelec
tr
ic
idade n
e
lsecto
rres
idenc
ia
l,asoc
iadoalaumen
todeingr
eso
sf am
il
iare
sp romed
io.Po
rotr
olado
,els ec
tor
indu
st
ria
lreg
is
tróunconsumod e209
.622 GWhen2012yd e210.083 GWhen2013
,esd e
ciruna

103
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

l
evealzade
l0, 2%c onr
e s
pec
toala ñ
oa nt
eri
or.Ent
rel a
sem pr
esasindus
tr
ial
es,sedes
tac
ae l
c
rec
imien
tode
ls ec
torcemen
ter
o,conuna umen
todel6,25%,q u
ep asód e7.
678 GW hen2012a
8
.158 GWhen2 013
.Else
ctordecer
ámicare
gis
tróunaum ent
os imi
lar
,c onunconsumode4.172
GWhen2012y4.422GWhen201 3
,esdec
ir
,conu nc
rec
imien
tod e
l6 ,0%.
E
lres
tod elosse
ctor
es– púb
li
co,agr
opecu
ari
o,come
rci
alytr
a n
spo
rte
s–,a n
al
iza
dose n
c
onju
nto,pr
esen
taro
nu navari
aciónpos
it
ivadel4,8%c onr
espec
toa
la ñoante
rio
r.Els e
cto
r
en
erg
éti
cocr
ecióun12,
6%,alpasa
rde2 6
.350GW hen201
2a29.663GWhen2013
.
ElBra
si
lp os
eeu n
am at
rizel
éct
ric
ad eo
rigenpredomin
ant
em en
terenovab
le
,e n
trela
sq uese
d
est
acalagen
erac
iónhidr
ául
ica
,r espo
nsab
lede
l6 4,9%d elaofe
rtainte
rna
.
,l a
sf u
ente
sr eno
va b
les
r
epre
sen
tanel79,3%d elaofe
rtainte
rnadeelec
tr
icidadenelB ras
il
,resu
ltad
od elas umad elas
c
ant
idad
esre
fer
idasalaprod
ucciónnac
iona
lyla
sim por
tacio
nes
,esenci
almen
te,deor
igenrenovabl
e.
En201
3,lapar
ti
cipac
ióndela
sfuen
tesreno
vabl
esenlamat
rizel
éct
ric
ab r
asi
leñ
adi
sm i
nuy
ó
a
l79
,3%d e
bid
o,ent
reotro
sfact
ore
s,ala
scon d
ic
ionesh
idr
oló
gic
asdesf
avorab
lesyalaumen
todel
a
g
ene
rac
iónt
érmic
a.

Gr
áfi
co10
Pa
rti
cipa
ciónd
efu
ent
esr
enovable
s enla ma
tri
zel
éct
ricab
ras
ileña
(Enporcen
taj
es)

B
ras
i
l(2013
) 79
,3

B
ras
i
l(2012
) 84
,5

Mundo(2011
) 20
,3

OCDE(2011
) 18
,1

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Renovab
les NoRenovab
les

Fu
ent
e:EPE
,20
14

E
n2 013
,lac ap
acidadto
tali
nst
aladadeg ene
rac
iónel
é c
tr
icaenelBras
il(cent
ral
esd ese
rvic
io
p
úbl
icoya ut
oproduc
tore
s)alcanzó126
.743 MW ,c onunaumentodeaprox
im ad
am ent
e5 ,8 GW.L a
s
c
ent
ral
eshidr
ául
icascon
trib
uy e
ronconel30%al ae x
pans
ióndelacapa
cida
dinsta
lada,mien
trasquela
s
c
ent
ral
estérmic
asg e
nera
rone l65%d elac ap
a c
idadagr
egada
.F i
nalmen
te
,l a
spl a
ntaseól
icasfuer
on
r
espon
sab
lesp o
rel5%r es
tan
t edeaument
od elagr
il
lanac
iona
l,comoseobser
vae nelcuadr
o2 9
.
Enlo
súlt
im o
sa ño
s,lagene
rac
iónapar
tirdeene
r g
íaeóli
cahaten
idouncrec
imientono
tabl
e;
en2013
,lapoten
ciains
ta
ladap a
ragene
rac
ióneóli
caenelpaí
sa umentóun16,5%.SegúnlaBasede
I
nformac
ionesdeGenera
ción(BIG)
,delaAgenciaNa
ciona
ldeE nerg
íaElé
ctr
ica(ANEEL )
,elpa
rque

li
conacion
alcre
ció313 MW ,al
canz
ando2.207 MWafine
sd eeseaño(
cuadro29)

104
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro29
Capa
cidadin
sta
lada(MW
)pa
rag ene
rac
iónd
eel
ect
ric
idadene
lBra
si
l
C
rec
.2013
/2012
F
uen
te 20
13 20
12
(enpo
rce
nta
je)
H
idr
oel
ect
ric
ida
d 860
18 842
94 2
,0
T
érm
icaa 365
28 327
78 11
,4
N
ucl
ear 199
0 200
7 -
0,8

li
cab 220
7 189
4 16
,5

Fuen
te:EPE
,2014.
a
Inc
luyeb
iomasa
,pet
ról
eoyc
arbón m
ine
ral
b
Inc
luyeso
lar

Lapro
duc
ció
nd eel
ect
ric
ida
dapar
ti
rdef u
ent
eseól
icasas
cend
ióa6.
576 GWhen2013
,lo
qu
ee qu
iva
leaunaum en
tode
l30,2%co
nrespe
ctoalañoan
ter
ior
,cua
ndoseal
can
zaron5
.050GWh
(
gráf
ico11)
.

Grá
fico11
Evo
luc
iónd
elag
ene
rac
ióneóli
ca(GWh
)ene
lBr
asi
l
6000

5000

4000

3000

2000

1000

0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Fu
ent
e:EPE
,201
4

Noo b
stan
te,com oyaseseña
ló,en2013hubounareduc
ciónenlapart
ic
ipacióndelasfu
ente
s
r
enovable
se nlam a
tr
ize l
éct
ric
ab ra
si
leña
,c omoconse
cuenc
ia,entr
eo t
rosfac
t o
res
,d eu namayor
p
art
ic
ipacióndelag enerac
ióntérmi
ca.En2 012l
ag ene
raci
ónterm o
eléc
tr
icarepre
sentabael23,
9%
d
eltot
ald elag e
nerac
ió ndeenerg
íaeléc
tr
ica(conexcepc
iónd elaimport
ación-hi
drául
ica-enese
t
ota
l),m i
e n
tra
sq uee n2 013esev a
lorl
legóal3 0
,3%,loq uesigni
fic
óu na umentodel3 1%.El
s
igu
ientecuadropres
entalapar
tic
ipac
ióndecadafue
ntete
rm o
eléc
tr
icaen2 013
.

105
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro30
Pa
rti
cipa
ciónd
ela
sfu
ent
esenlag
enerac
iónte
rmo
elé
ctr
icaene
lBr
asi
len201
3
P
art
ic
ipac
iónen2013
F
uen
tes
(enpo
rcen
ta
je)
B
iom
asaa 26
,9
G
asN
atu
ral 40
,0
N
ucl
ear 8
,5
D
eriv
ado
sdeP
etr
óle
o 15
,4
C
arbó
nyD
eriv
ado
s 9
,2

Fuen
te:EPE
,2014
.
a
Inc
luyebag
azodec
añad
eaz
úca
r,l
ej
ía
,le
ñayo
tra
sre
cup
era
cion
es.

C
.Ca
rac
ter
íst
icasdelosagen
tesgenerado
res
deelec
tr
icidadene
lBras
il
E
ne lB ra
si
l,losg ene
rado
resp u
edenserc l
asi
ficadosenc onces
iona
ria
sd es e
rvi
ciop úb
li
co,
p
roduc
tor
esindepe
ndie
ntesdeene
rgíayauto
produc
tores
.E ntodo
sl o
sc a
sos
,elagen
ten e
cesi
tauna
c
onces
ión
,a u
tor
izac
iónop e
rmis
od elPod
erC onc
e d
enteparafun
ciona
r.Elorgan
ismonaci
onalque
a
uto
riz
ayfisca
li
zaalosagen
tesdegene
rac
ióneslaA genc
iaN a
ciona
ldeE ne
rgí
aEléc
tr
ica(ANEEL )
.
L
asde
fin
icio
nesp
res
ent
ada
sene
steí
tem
,dea
cue
rdoc
onl
ale
gis
lac
iónb
ras
il
eña
,pu
ede
n
r
esu
lt
ard
ein
ter
és:
l
ac onces
iónd eu s
od eb ien
esp úb
licosesu ncont
ratoadminis
tra
tivoyv incu
laal a
conc
esiona
riaalusoexclu
sivode
lbie n
;
l
aa uto
riz
aciónd eu soesu na c
toa dminis
tra
tivo
,d is
crec
ional
,u n
ilat
era
lyp re
cari
o,
aunqu
e,sis el aconcedec onu nplazod efin
ido,leotorgaala c
t ocie
rtogradod e
es
tab
il
idad,g ene
randop a
raelpart
icula
reld erechoaindem n
izac
ióne ncasodeq uela
admin
ist
raci
ó npúbl
icalorevoqu
ec onante
rio
ridadas uf
inal
izac
ión;
perm
isod eu soesu na ctoadmini
stra
tivod i
screc
iona
l,u n
il
ater
alyp r
ecar
io,ys erá
,
ob
liga
tor
iam en
te,pre
cedidoporunalic
itac
ión,salv
oe ncas
osprevi
stosenlaley
.

1
.Conces
iona
riasde
lse
rvic
iopúb
licodegene
rac
ión
Sonc onces
ionar
iasdelservi
ciop ú
bli
cod eg enerac
ión,cons
idera
ndoq ueu ns e
rvic
iop úb
licoes
respo
ns ab
il
idadd e
lG obie
rnoF ede
ral
,l osagente
sq uep o
seenp e
rmiso,auto
rizac
iónoc onces
ión
med
ianteli
cit
acióndelPoderCo n
ceden
te,enestec a
so,elGobie
rnoF ed
eral
.Ela ge
ntepuedeseruna
per
sonaj ur
ídicaou nc onsor
ciod eem pre
sasp aralae xp
lot
ación yprest
aciónd eser
vicio
sd e
gene
raciónd eenerg
íae l
éct
rica
.A ctu
alm e
nte
,e nelB ras
ilexis
ten7 3a g
entesconces
ionar
iosdel
ser
vic
iop úbli
c odeg e
nerac
ión,ensum ayo
ríacara
cter
izado
sp orgrande
sc e
ntr
aleshid
roe
léct
rica
s,
ent
reel
l a
slac en
tra
ldeIta
ipú.

2
.Produc
torindepend
ien
tedeene
rgía
L
osproducto
resindepend
ien
tesdee ne
rgíatambi
éns onagen
tesind
ivid
uale
sor eun
idosenc on
sorc
io,
apar
ti
rd eu n
ac onces
ión,permisooa u
tor
izac
iónd e
l Pode
rC onceden
te
,p eroquep roduce
ny
c
om e
rcia
liza
ne ner
gíaeléc
tr
icap o
rsuc uen
tayr i
esgo
,ad i
fer
e n
ciadelasconce
sion
aria
sd eserv
ic
io
p
úbl
ico.E nelBrasi
l,ac
tualmen
tee xi
stenm á
sd e1.400produc
tore
sindepend
ien
tesdee ner
gía
,c on
u
nac ap
a c
idadd egener
aciónm uyinfe
rioralad elosc o
nces
ionar
iosdes e
rvi
ciop úb
lic
o.E nesta
c
ate
goríaseencuent
ranlaspequeña
sc en
tra
leshidr
oel
éct
ric
as(PCH s
),la
stermoel
éct
rica
sq ueoper
an
e
nc og
en e
rac
iónyl a
splanta
seól
icas.

106
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

3
.Au
top
roduc
toresdeene
rgía
Losautoprodu
ctore
sd ee nerg
íae léct
ricasonlosa gent
esq ue
,tam b
iénb aj
oc once
sión
,p ermisoo
aut
oriz
ación de
l Pod e
r Co ncedente
,p roducenen e
rgíaeléc
tr
icap aras upropioc o
nsum o
.E s
tos
consumidor
estam b
iénp uedenv enderlaenerg
íaexc ed
ente
,siemprequec uen
tenconlaa u
toriz
a c
ión
dela ANEEL .A c
tualmentee x
istenc e
rcad e250a utop
roduc
tore
sd ee ne
rgíaenelB ra
si
l,e n
trelos
cua
lesh ayung rannúm erod ep lanta
sd ealcoho
lya zúc
ar,queh acenusod elabiomasap a
r ala
cogene
ración
,conloq uecu br
ens usrequer
imien
tost é
rmicosdeprocesamien
toyg en
eranelec
tr
icidad
.
Tambiénesm uyfrecuent
ee lu s
od eplan
taste
rm oeléct
ric
asp equ
eñas
,y aseap a
rausop l
enoos ó
lo
dur
a n
teelh o
rar
iop i
co,d u
ra n
tee lcuallaenerg
íad elosconces
ionar
iosded i
st
ribuc
iónesm ásc ar
a.
Losautoprodu
ctore
st ambiéno btienenbenef
ic
iosp o
rl ap a
rtedee nerg
íatransmi
tid
aat ravésd e
l
si
stemaeléc
tri
co,yaqu eestánexentosdelpagodec arg
osCDEyP roi
nfa.

4
.Da
tosdelaBasedeIn
formac
ionesde Gene
rac
ión– B
IG
L
aA genciaNacionaldeEn erg
íaElé c
tri
cam ant
ieneunaB a
sedeInform ac
ionesdeG ene
ración(BIG)
c
one lo b
je
tivod edifundi
rd em aneraelectró
nicalosd a
t o
sq uerecopi
las ob
reelp ar
queg ener
ador
b
ras
ileño
.S ucreaciónf o
rm ap a
rted eunp rograma
,c uy oobje
tivoesu nive
rsa
liza
ryu n
iformi
zarla
i
nformaciónsobrelag ene
r a
cióndee nerg
í aelé
ctr
icaene lBras
ilyp o
n e
rlaatota
ldispos
i c
ióndelos
a
gentesdelmercado,inve
rs o
resext
r an
jerosyn ac
iona
les,a u
tor
idadesgu b
ernamenta
les
,asíc omodela
s
ociedadeng en
eral
.E nu naprimeraetapa
,y asee n
cuentradispon
iblelainfo
rm ac
iónsobrelasp
lantas
r
eguladase no p
era c
ión
, oc ons
trucción
, yl asotor
ga dasene lp eríodod e1 99
8a 2 013
,t an
to
h
idr
oeléct
rica
sc om op equeñascentral
esh id
roeléc
tr
icas,termoel
éctrica
s,n uc
lea
res,eól
icasyo tra
s
f
uentesal
terna
tiv
a s
.L osdatospres
e nt
adosac ont
inuac
ióne s
tánactua
lizadosal12defebre
r ode2015.
ElBr
a s
ilcon
tabaaesaf
echac
on3 .
313a g
ent
esqueinv
ier
tenene
lm er
cadodegen
era
ció
n
e
léc
tr
ica
.Caberes
al
tarqueu
nagent
epued
ea c
tua
re nd
ife
ren
tesr
egímen
esj
urí
dico
s.(C
uad
ro31)

Cuadro31
Núm
erod
eag
ent
esd
eg ene
racióne
léc
tri
caene
lBr
asi
l
R
égim
enJu
ríd
ico N
úme
rod
eAg
ent
es
APE A
uto
pro
duc
ció
ndeEn
erg
ía 24
7
P
IE P
rodu
cció
nInd
epe
ndi
ent
edeE
ner
gía 146
0
REG R
egi
str
o 122
6
REG
-RN
482 R
egi
str
omi
nip
equ
eño
sGe
ner
ado
resRN
482
/20
12 30
7
SP S
erv
icioP
úbl
ico 73
T
ota
l 331
3

Fu
ent
e:B
IG-ANEEL
,2015
.

Sisec ons
ide
rantod
aslasf ue
nte
sytiposdeg ene
rado
res
,e lBras
ilpose
ea c
t u
alment
e3 .61
2
empr
endimi
entosenope
rac
ión
,loq u
etota
li
za134
.351
.261kWd epot
enciai
nst
alad
a.Lacant
idaddeplan
tas
enope
ració
nh as
tael12defebre
rod e2015s
ep r
ese
ntaenelcuadro32.Losporce
nta
jesseref
ier
enal a
po
tenc
iafi
scal
izada
.Lap o
ten
ciaoto
rgadaesig
ualalac o
nsi
der
adae nelac
todec onc
esión
.L apote
ncia
f
isc
al
izadaesigua
lalacon
sid
erad
aap ar
ti
rdel
ao p
era
cióncomer
cia
ldelapr
im e
raunid
adg en
erado
ra.

107
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro32
Can
tidadd
eemp
rend
imi
ento
sdeg
enerac
ióne
léc
tri
caenop
era
ción
,ene
lBra
si
l
T
ipo C
ant
idad P
ote
nci
aOto
rgad
a(kW
) P
ote
nci
aFi
sca
li
zad
a(kW
) Enpo
rce
nta
je
CGH 48
8 31
0507 31
2142 0
,23
EOL 23
8 522
6601 513
9489 3
,83
PCH 47
2 477
4642 475
3509 3
,54
UFV 31
7 191
79 151
79 0
,01
UHE 20
1 873
0896
5 843
1983
8 62
,76
UTE 189
4 393
5618
9 378
2110
4 28
,15
UTN 2 199
0000 199
0000 1
,48
T
ota
l 361
2 13
89860
83 13
43512
61 10
0,0
0

Fuen
te:BIG-ANEEL
,2015
.
CGH: C en
tra
l Gen
era
dora Hid
roe
léc
tr
ica; EOL: C
ent
ral Gen
era
dor
a Eól
ica
; PCH :P e
que
ña Ce
ntra
l
Hid
roe
léct
ric
a; UFV
:C en
tra
l Gene
rador
a Sola
r Fo
tovol
ta
ica
; UHE: Us
ina Hid
roe
léc
tr
ica
; UTE
: Usi
na
Termoe
léc
tri
ca;UTN
:Usin
aT e
rmonuc
lea
r.

E
lB ras
ilposeeac
tua
lme
nte(12
/02
/2015
)u nt
otalde202emp
rend
imi
ento
sencon
str
ucc
ión
,
loqu
eto
tal
iza22.1
39.75
4kWd epot
enc
iaoto
rgada
,deacue
rdoc
onelcu
adr
o33.

Cuadro33
Can
tidadd
eemp
rend
imi
ento
sdeg
enera
cióne
léc
tri
caenc
ons
tru
cciónene
lBr
asi
l
T
ipo C
ant
idad P
ote
nci
aOto
rgad
a(kW) Enpo
rce
nta
je
CGH 1 848 0

EOL 12
2 323
9910 14
,63

PCH 40 44
4539 2
,01

UHE 11 152
6914
2 68
,97

UTE 27 183
5315 8
,29

UTN 1 135
0000 6
,1

T
ota
l 20
2 221
3975
4 10
0

F
uen
te:B
IG-ANEEL
,201
5.

P
orf u
entedeenerg
ía
,yc ons
ide
randolosemprend
imi
ento
se ncons
tru
cción
,eno p
era
cióny
l
osq u
etodaví
an ofue
roninic
iado
s,seobt
ienel
asit
uac
iónpre
sen
tadaenelcuadr
o3 4
.C on
sid
erando
t
ambiénlafuen
teenergé
ti
ca,per
oc o
nm ayordet
al
lequeelqu
esem ues
traenelcuadr
o3 2
,paralo
s
3
.612emprend
imien
tosenoperac
iónhas
tael12defebr
erode201
5,seobt
ienel
asitu
aciónp
res
entad
a
e
nelcuadro35.

108
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro34
S
itua
cióna
ctua
ldelosemprend
im i
ento
sdegen
era
cióne
léc
tri
ca
enelBra
silpo
rtipodefuen
tedeen
erg
ía
F
uen
ted
eEn
erg
ía N
úme
rod
ePl
ant
as S
itu
ació
n P
ote
nci
aAs
oci
ada(
kW)

29
0 Co
nst
ruc
ció
nnoi
nic
iad
a 697
8104


li
ca 12
2 Co
nst
ruc
ció
n 323
9910

23
8 O
per
ació
n 513
9489

2 Co
nst
ruc
ció
nnoi
nic
iad
a 585
48
F
otov
olt
aic
a
31
7 O
per
ació
n 151
79

17
7 Co
nst
ruc
ció
nnoi
nic
iad
a 236
9026

H
idr
oel
éct
ric
a 52 Co
nst
ruc
ció
n 157
1452
9

116
1 O
per
ació
n 893
8548
9

M
are
a 1 Co
nst
ruc
ció
nnoi
nic
iad
a 50

11
2 Co
nst
ruc
ció
nnoi
nic
iad
a 512
7294

T
ermo
elé
ctr
ica 28 Co
nst
ruc
ció
n 318
5315

189
6 O
per
ació
n 398
1110
4

T
ota
l 439
6 17
10240
37

Fu
ent
e:B
IG-ANEEL
,2015
.

109
CEPAL
Cuad
ro35
Emp
rend
imi
ent
osd
egen
era
ciónelé
ctr
icaenop
era
ciónene
lBra
si
l
F
uen
te C
apa
cid
adi
nst
ala
da T
ota
l
N
°de
O
rig
en F
uen
ten
ive
l1 F
uen
ten
ive
l2 N
ºdep
lan
tas (KW) P
orc
ent
aje (KW) P
orc
ent
aje
p
lan
tas

B
aga
zod
ecañ
adea
zúc
ar 38
7 988
0703 6
,93
27

B
iog
as-AGR 2 172
2 0
,00
12
A
gro
indu
st
ria
les 40
1 995
1658 6
,98
25
P
astoe
lef
ant
e 2 317
00 0
,02
22

C
ásc
arad
eAr
roz 10 375
33 0
,02
63

B
iocom
bus
tib
lesl
íqu
ido
s A
cei
tesv
ege
ta
les 3 191
10 0
,01
34 3 191
10 0
,01
34

C
arbó
nve
get
al 7 514
00 0
,03
6

L
a
B
iom
asa

sen
G
asd
eAlto
sHo
rno
s-

e
7 10
7865 0
,07
56

r
B
iom
asa

g
í
S
elv
a 77 230
2092 1
,61
52

asr
L
ico
rNe
gro 17 178
5102 1
,25
25

en
1

o
1

v
0

a
R
esid
uosd
eMa
der
a 46 35
7725 0
,25
09

b
lesn
R
esid
uosa
nim
ale
s B
iog
as-RA 12 136
1 0
,00
09 12 136
1 0
,00
09

oco
nv
R
esid
uossó
lido
sur
bano
s B
iog
as-RU 10 623
17 0
,04
37 10 623
17 0
,04
37

en
ci

li
ca C
iné
ti
cad
elv
ien
to C
iné
ti
cad
elv
ien
to 23
8 513
9489 3
,60
61 23
8 513
9489 3
,60
61

o
nal
Ca
lord
epr
oce
sam
ien
to-

esenl
1 244
00 0
,01
71
CM

am
F
ósi
l C
arbó
nmin
era
l C
arbó
nmin
era
l 13 338
9465 2
,37
82 23 361
4155 2
,53
58

a
tr
izd
G
asd
eAl
tosH
orno
s-CM 9 20
0290 0
,14
05

ege
ner
aci
óne
léc
tr
ica…
Cu
adr
o35(
con
clu
sión
)

CEPAL
F
uen
te C
apa
cid
adi
nst
ala
da T
ota
l
N
°de
O
rig
en F
uen
ten
ive
l1 F
uen
ten
ive
l2 N
ºdep
lan
tas (KW) P
orc
ent
aje (KW) P
orc
ent
aje
p
lan
tas
Ca
lord
epr
oce
sam
ien
to-
1 400
00 0
,02
8
G
asn
atu
ral GN 12
5 127
8432
0 8
,97
01
G
asn
atu
ral 12
4 127
4432
0 8
,94
2
Ca
lord
epr
oce
sam
ien
to-
O
tro
sfó
si
les 2 14
9300 0
,10
47 2 14
9300 0
,10
47
OF
F
ósi
l G
asd
ere
fin
erí
a 7 33
9960 0
,23
85

A
cei
tecom
bus
tib
le 34 408
3973 2
,86
55
P
etr
óle
o 12
41 893
6791 6
,27
04
A
cei
teD
ies
el 118
5 358
7650 2
,51
72

L
O
tro
sener
gét
ico
sde

asen
15 92
5208 0
,64
91
p
etr
óle
o

erg
H
ídr
ica P
ote
nci
alh
idr
ául
ico P
ote
nci
alh
idr
ául
ico 116
1 893
8548
9 62
,71
7 11
61 893
8548
9 62
,71
7

íasr
en
N
ucl
ear U
ran
io U
ran
io 2 199
0000 1
,39
62 2 199
0000 1
,39
62
1

o
1

v
1

a
S
ola
r R
adi
ació
nso
lar R
adi
ació
nso
lar 31
7 151
79 0
,01
06 31
7 151
79 0
,01
06

b
lesn
P
arag
uay 565
0000 3
,96
43

oco
A
rge
ntin
a 225
0000 1
,57
87 817
0000 5
,73
24

nv
Impo
rta
ció
n

en
c
V
ene
zue
la 20
0000 0
,14
03

io
nal
U
rug
uay 700
00 0
,04
91

esenl
T
ota
l 361
2 14
25212
61 10
0 361
2 14
25212
61 10
0

ama
t
Fu
ent
e:B
IG-ANEEL
,2015
.

ri
zdeg
ene
rac
ióne
léc
tr
ica

CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

D
.Prog
ramasdeincen
tivoalagene
rac
ión
confuen
tesrenovab
les
Sedesa
rro
lla
rondiver
sosprogramasfedera
lescone lobj
etivodeestimul
arlag en
eració
ne l
éctr
icaa
pa
rt
irdefuente
srenovab
les
,losquepresen
t a
rondife
rente
sn iv
ele
sd eéxi
toyr e
sul
tad o
s.Esto
sf u
eron:
e
lP rog
ramad eDesar
rol
loE nerg
ét
icod eE s
tadosy M un
icip
ios– Prodeem( 1994
)-;elProgramade
Emerg
enciadeEnerg
íaEó l
ica– Proeó
lica(2001)
-;elProgramadeD e
sar
rol
loyC omerc
ial
izac
iónd e
Ene
rgí
ad eP e
queñasCent
rale
sH idro
eléc
tric
asPCH -COM( 2001
);ye lProgr
am adeI nc
ent
ivoal as
Fue
ntesAlt
erna
tiv
asdeE nerg
íaEléct
ric
a– P roin
fa(2002)
.T ambié
ns eanal
izanac on
tinua
ciónotro
s
p
rogramasdeíndo
leregu
lato
riayfinanc
ieraact
ualment
ee ncurso
.

1
.P rog
ramadeDesa r
rol
loEnergét
ico
delosEstadosy Mun
icip
ios– Prodeem
E
lPr o
gramad eD e
sar
rol
loE nergé
ti
cod eE s
tado
sy M un
icip
ios(Prode
em )ins
ti
tuidopord e
creto
p
res
idenc
iale
l2 7ded i
ciembrede1 994yc o
ordi
nadop o
relD e
par
tamentoNaciona
ld eDesar
rollo
E
nergé
tico
,delMini
ste
riodeM in
asyE nerg
ía
,sep rop
o n
íall
evarlaene
rgí
aeléc
tricaala
spo b
lac
io n
es
n
oa ba
stec
ida
sp o
rlaredelé
ctr
icaconvenc
iona
l,atr
avésdelusodeenerg
íasren
ov a
bles
,ta
lescom ola
s
ola
r,fot
ovol
tai
ca,eó
lic
a,PCHyb iom a
sa.
E
lPr
ode
emt
ení
alo
ssi
gui
ent
eso
bje
tiv
os:
I
nsta
larmi
cros
is
temasd egen
era
cióne
léc
tr
icadeproduc
ció
nyu
soencom
unid
ade
s
a
isl
adas
,af
indesa
ti
sfa
cerla
snece
sid
ade
sbás
icasl
oca
les
;
i
nce
nti
varela
prove
chami
entodela
sfuen
tesd
ee n
erg
íades
cen
tra
li
zadasp
arasumin
is
tro
d
eener
gíaapequ
eñosp
roduc
tor
es,núc
leo
sdecol
oniz
aci
ónypobl
acio
nesa
isl
adas
;
compl
emen
tarlaofe
rtadeene
rgí
ad eloss
istem
asc
onv
enc
ion
ale
sat
rav
ésd
elu
sod
e
f
u e
nte
sdeener
gíar
enova
ble
sdescen
tra
li
zad
as;y
a
poyarlaca
paci
tac
iónder ec
urso
sh um
an o
sye lde
s a
rro
llot
ecnológ
icoein
dust
ria
l
n
acio
nal
,imp
resc
ind
ibl
esp a
ralaimp
leme
ntació
nyco
ntinu
idadope
rat
ivadel
oss
ist
emas
qu
eserí
animp
lemen
tados
.
Lametain
icia
lerabe n
efi
cia
ra4 00per
sonasp o
rcadaproyec
toimplemen
tado
.D eesaforma,
e
n1 996seim pl
em e
ntar
ían3 00proye
ctosqueb en
efi
cia
ríana1 20
.000perso
nasconu nainve
rsi
ó n
a
prox
im ad
ad e US$2,6m il
lones
.E n1 9
9 9seimplement
aría
n5 .
000proyec
tosqueb e
nefi
ciar
íana
2
.00
0.000dep e
rsona
sc onunainver
siónapro
ximadad eUS $25,5mi
llon
es.Enelpe
ríodo19 9
6-1999
s
eim p
lem en
tar
ían9.300p royec
tosqueb ene
fic
ia
ríana3 .720
.000dep e
rsonasconu n
ai nve
rsión
a
prox
im ad
ad eUS $56mill
on e
s.
ElProgramafueimplemen
tadoensei
setapas
,co nin
icioenjuni
od e1996 yfina
liz
aciónen
d
ici
em b
red e2 00
1.E nlasd ospr
im e
rasetap
ass einsta
laron1.189sis
temasd eg en
erac
iónd e
e
lec
tri
cidadp a
rah oga
res
,b ombeodea gu
aei l
um i
naci
ónp úbl
ica
,c onu n
ac apa
cidadto
tald e597
kWp.E nlaú l
timaetapaseinst
ala
ron3.000si
stemasd egenera
cióndee l
ect
ric
idadparah oga
res
,
sumando2 160kWp . Alol a
rgodee s
tep e
ríodoseinsta
lóu ntota
ld e5.112kW p,com op ued
e
ob
serva
rsee nelsigu
ien
tecuadro
,q u
ereúnelacant
idadd esi
stemasyp o
tenc
iatota
lins
taladaent
re
jun
iode19 96ydiciembr
ede2001.
Aunquesuc o
ncepciónorig
ina
lprevier
atod o
slostipo
sd efue
ntesr
enovab
lesal
ter
nat
ivas
,el
p
rogr
amaprio
rizól
ai n
sta
laci
ó ndesis
temasfotovo
lta
icos
.Lacapaci
daddeprodu
ccióndeele
ctr
ic
idad
d
elasce
ldassol
aresfoto
volt
aicasvar
íadea cuer
doc onlain
tens
idaddelarad
iac
ión.Laproducc
ión
m
áximapo
sibl
ed eungeneradorso
larfo
tovolt
aicoe ncond
ic
ionesnorma
lesco
rre
spondeasup o
tenc
ia
m
áximaopotenc
iapico.Sep roduc
ecu a
nd olainsolac
ióninc
ident
esobrela
splaca
se smáxima.De

112
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

e
stafo
rma,launid
adw
at
t-p
ico(W
p)e
sut
il
iza
dap
arai
nfo
rma
rlac
apa
cid
add
egen
era
ció
ndeu
na
c
eldaf
oto
v o
lt
aic
a.

Cuad
ro36
R
esu
ltad
osd
elProde
em(1996
-2001
)

S
is
tem
a T
ota
lIm
plem
ent
ado

C
ant
idad 608
0
E
lec
tr
ici
dad
P
ote
nci
ain
sta
lad
a 394
0kW
p
C
ant
idad 249
7
Bomb
eod
eAg
ua
P
ote
nci
ain
sta
lad
a 114
8kW
p
C
ant
idad 37
9
I
lum
ina
ció
nPúb
li
ca
P
ote
nci
ain
sta
lad
a 24kW
p
C
ant
idad 895
6
T
ota
l
P
ote
nci
ain
sta
lad
a 511
2kW
p

F
uen
te
:El
abo
rac
iónp
rop
ia
.

ElProde
eme nf
rentód
iver
sospro
blemasdur
antes uimp
lementa
ciónyp u
est
aenm a
rcha
.U na
a
udi
tor
íarea
li
zadaen2 002con
sta
tófa
llasensuconcepc
ió nyej
ecuc
ión,en
treel
las
,fal
tadecon
tro
l
p
atr
imon
ial
,b a
jaint
egrac
iónconotro
sp rog
ramasp ú
bli
cos,pococompromi
s odelascomun
idade
s
b
enef
ic
iada
sye sc
asapar
tic
ipa
cióndelatec
nolog
íaeindus
trian
acio
nal
.
Par
am ejo
rarsuactu
aciónyes
timu
larlaar
ticu
laci
ónd esusacc
ione
sc onotro
sp rog
ramas
gub
ernament
alesconi
nte
res
escom u
nes
,elProd
eems u
fr
iódivers
asree
st
ruc
tura
cione
s.U nadet
al
lada
aud
ito
ríarea
liz
óe s
tud
iosdec a
soen7 1comun
idadesdi
str
ibui
dasen3 6munic
ipiosen1 1esta
dos
(Amazonas
,A cre
,P a
raí
ba,Rio Gr
andedoN or
te
,P ará
,P i
auí
,P e
rnambuco
,B ahi
a,G oiá
s,M ina
s
Ge
rai
syR iodeJane
iro
).
Unad el a
sp rin
cipa
lesfal
lasd e
tec
tadasser e
lac
ionac onelm o
del
oim p
lementadop o
re l
M
inis
ter
iop ar
aa lca n
zarlosobjet
ivosprev
istos
.E sem od
eloe s
tuvom uycent
radoenB ra
sil
iayn o
l
ogróc ons
ideraradecuadamentelasespec
if
icidad
esyc arac
ter
ís
ticasdelaspequeñ
asc omunidad
es
a
is
ladasesparc
i d
asp o
relp a
ís
.E saexces
ivac e
ntra
li
zaci
óntam b
iénp ro
dujolad
ispe
rsió
nd emilesde
s
is
tem asenergét
icossineldebidoc o
ntr
olp a
trimoni
al
.E lPrograman ocon
templ
abau nadef
inici
ón
s
obree lm an
te n
imientodel ossis
temasi n
sta
ladosy,c omor e
s u
lt
ado,granpar
ted eell
os( como
m
ínimo,el36% )seencont
rófueradefuncio
namiento
.
Comoc o
nsecuenc
ia
,e lg ob
ierno
,at rav
ésd el MME ,im p
lementóen2 003elP rode
em
R
evi
ta
liza
ciónyC ap
aci
tación(PRC)
,c onelob
je
tivoderec
up e
rarloss
ist
em a
sinst
aladosycapac
itara
l
aspobla
cione
sinvolu
cradaspar
ao pe
rar,man
tenerybr
inda
ra s
istenc
iatéc
nica
,entreot
roso b
je
tivos
.
E
lPRCf i
rm óunacuerdoconlasem p
resasde
lsis
temaE le
trobra
s,conu n
ainvers
ióna p
roximadad e
3
5 mil
lonesd ereale
s,p ararevi
tal
izarlossis
tem a
sf o
tovolt
aicos yc a
paci
tara gen
tese nl a
s
c
om un
idade
sloca
les.Pocod e
spués
,loso b
je
tiv
osd e
lProdeemf u
eroninco
rporado
sa lProg
ram aL u
z
P
araTodosen2005.
Unave zinc
orpo
rado
salP r
ogramaL uzParaT od
os,loss
is
temasfot
ovol
ta
icosde
lP r
odeem,
y
arevi
ta
liza
d os,fue
rontran
sfe
ridosal asdist
ribui
dora
sd eelec
tr
ici
dad,quep a
saro
nas e
rlas
e
nca
rgada
sd eatende
ralascomunida
desd esuszonasdec o
nces
ióny,porlot
anto
,lasre
spons
abl
es
d
elman
tenimientoyope
rac
ióndelosm ódu
losfotov
olt
aico
s.
S
ed e
sta
caqu
eladis
tr
ibui
doraesquie
nd e
cideq
uétipodef
uen
tedeene
rgí
ae slam á
s
a
dec
uad
ae nc
adacom
uni
dad
.S ó
lolascom
uni
dadesenl
asquee
lcos
todec
one
xió
nalaredel
éct
ric
a

113
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

e
sm ásal
toquee
lusod esis
temasa
is
lado
sest
áns
ien
doe
lec
tr
if
ica
dasc
one
ner
gíaf
oto
vol
ta
ica
,
m
edi
ant
eloss
is
tem
asf
otov
olt
aicosd
elP
rode
em.

2
.Prog
ramadeEme
rgenc
iadeEne
rgíaEó
lica
-Proeó
lica
E
n2 001elsecto
re lé
ctr
icobras
ileñosufr
ióu nagr ancris
is
,c onri
esg oden opode
ratende
ralm ercado
c
onsumidor
,d ebidoau nasumad efac
t o
res,ent
r eel
los,pocasll
uvias,esca
saplan
if
icac
i ónya u
senci
a
d
einvers
ionese ngenerac
iónyd i
str
ibucióndee nerg
ía,loqueo b
ligóal arac
iona
liz
acióndelaenerg
ía
e
léc
tr
ica.E n
tre2 000y2 001
,elg ob
iernofe d
eralfues o
rprend
idop orlaneces
idadurgen
ted ereco
rta
r
e
nu n2 0%e lc onsum odee lec
tr
icidade nc asit odoelp aí
s( lar eg
ións u
rn op ar
tic
ipód el a
r
aci
onali
zación,e nvir
tudd eq u
es usrepresass eencont
rabanllenasyl asinv
ers
ionese nelsecto
r
f
ueronretomadas)
.E st
ipulóbenef
iciosparalosc onsumido
resq uec umpl
iera
nlam et
ay m ult
asp a
ra
a
quel
losq uenol o
graranredu
cirsuconsum odee lect
ric
idad.Elraci
o namien
tofuesusp
e nd
idoel19d e
f
ebre
rod e2 0
02.
Afi
ndec omba
ti
rlacris
is
,m ed
iant
eelD e
cre
toPres
idenc
ia
l2.147,de
l1 5dem ayode2 001
,fue
c
read
alaC ámaradeG es
tióndel aCri
sisdeE n
erg
íaE l
éct
ri
ca(GCE )c o
ne lobje
tiv
od eprop o
nere
imp
lementa
rm ed
idasdeem er
genci
ad e
riva
dasdelacrí
ti
casi
tuac
iónhidro
lógi
cap a
rac ompa
tib
ili
zarla
dem
andayl aofe
rtadee ne
rgí
ae l
éct
ri
ca,deformad eev
ita
rc o
rte
sintempes
tivo
soim p
revi
stosenel
sum
ini
st
rod eene
rgíaelé
ctr
ica
.L a CGEfuepres
idi
dap o
rele n
tonce
sM ini
st
rod elaC as
aC iv
ild ela
P
res
iden
ciadel
aR epúb
li
ca,Ped
roP a
rent
e,ysesup
rimióe
l6d ej
uniode2002m edi
antee
lD ec
reto4.261
.
Duran
tee lf uncion
amientod el a CGE ,s ei n
tent
ói n
ce n
tiv
arl ac ontr
atac
iónd e
emprend
imient
osd egener
acióndeenergíaeó
lic
ae nelpaí
s,atrav
ésd elacreac
ión
,p ormediodela
Re
soluc
ión2 4
,d e
l5d ej u
liode2 001
,d elPro
gramad eEm e
rgenc
iadeE n
ergíaEól
ica(Proeó
lica
),
cuyoobje
tivoeraimpulsa
ru nm ode
loa l
ter
nat
ivop a
raeld e
sar
rol
loe conómico
,s o
cia
lyam bi
enta
l
ba
sadoendichafuent
een e
rgét
ica
.Unod elo
sm ot
ivosquel
levóalacreacióndeest
eP rog
ramafuela
compl
em en
tar
iedaddel o
sviento
sc onelcic
lodelagua
.Elprogramasep ropo
níains
tal
ar1.050 MW
dec apa
cidada nt
esd ed ic
iem b
red e2 003yq uee s
tuv
iesei n
tegradaalS ist
em aE lé
ctr
ico
In
terc
onecta
d oNacio
nal(SIN)
.
L
a em p
resaE le
trobras
,d ire
ctament
eop ori nte
rm ed
iod es uss ubco
ntra
tis
tas
,d eber
ía
con
trat
ar,p o
ru np lazo mínim od eq ui
ncea ños
,l ac om p
rad ee ner
gíap roduc
idap ore s
tos
emprend
im i
ento
sd eg enera
ciónd een e
rgí
ae ól
ica(has
ta1.050 MW ).Elv al
ord ec ompradee sa
en
ergíaser
íae q
uiva
len
t ealv a
lord etra
nsfe
renc
iaal asta
rif
as,rel
at
ivoal afuen
tee ó
lica
,q ueser
ía
e
stab
l e
cidod eacu
erdoc onlar eg
lam en
tac
iónd ela ANEEL.E steprog
ram anoo bt
uv oresu
lt
ados,
po
sib
l ement
ed eb
idoal o
sr ie
sg o
sf i
nanci
erosyr egu
lato
rio
se xis
ten
tesena quelm om en
to,yfu e
re
em pla
zadop o
relP rogramad eIncent
ivoal a
sF u
entesAlte
r n
at
ivasdeE nerg
íaEléct
rica
,P ro
inf
a,
qu
es epresen
taacont
in u
ación
.

3
.Prog
ramadeDesa r
rol
loyCome rc
ial
izac
ióndeEnergíaE
léc
trica
dePequeñasCentra
lesH
idroe
léctr
icas– PCH
-COM
Comosee x
p l
ici
tóante
rio
rm e
nte
,elBras
ilcu
entaconunsign
if
icat
ivopote
nci
alhidroe
léc
tr
icoaúnno
exp
lot
ado.D en
trodee st
ep ot
enc
ial
,s edes
taca
nlasp e
queñasc e
ntr
ale
sh id
roel
éct
ric
as(PCH s
),
empre
n d
imientosm uch
asv e
cesat
rac
tivospue
spres
ent
anm en
orim pa
ctoam b
ien
tal
,d emand
anu n
vo
lumen m enordeinvers
ión
,tien
enu npla
zod emadur
aciónm áscor
toyc uent
anc oninc
ent
ivos
leg
ale
s,ta
lesc omo:
C
onc
esi
ónp
arae
lem
pre
ndim
ien
tos
inn
ece
sid
add
eli
ci
tac
ión
;
F
ran
qui
ciat
rib
uta
riap
aral
acom
pen
sac
iónf
ina
nci
eraaE
stad
osy M
uni
cip
ios
;
Posi
bil
idaddeven
derinm
edi
atam
ent
elae
ner
gíae
léc
tr
icap
rod
uci
daal
osc
ons
umi
dor
es
concarg
am ayo
roigua
la500kW;

114
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E
xenc
i ó
nd epagoporelusodelasre
desdet
ransmis
iónydis
tr
ibució
npa
ral
asPCHsque
en
tra
ronenf un
cion
am ien
toante
sd e2003yred
u c
cióndealm eno
sel50%dee
stec
ost
o
pa
ralasquecomenza
r o
naf un
cionarde
spué
sdeestafec
ha.
El
etrobra
s,enaso
ciac
iónconelB an
coN ac
i on
aldeD esa
rro
lloEc o
nóm i
coyS oci
al(BNDES )
,
impl
antóen2 001el"Progr
am adeD e
sarro
lloyC om e
rci
al
izacióndeE nerg
íadeP eq
u eñ
asC en
tra
les
H
idroe
léc
tr
ic a
s- PCH -COM ",des
tina
doai ncen
tivarlap r
oducciónd eenergí
ap o
rm ed
iod ela
pa
rt
icip
aciónd elain
ic
iat
ivap r
ivad
ae nlaim p
lem en
taci
ónyr evit
ali
zacióndePCH sc onec
tada
sal
S
IN,enb ú
sq uedadeso
luc
ionespar
aincrementa
rlagenerac
ióndee ne
rgíael
éctr
icaenelpaí
s.
Porm ediodee s
taa so
ciac
ión,el BNDESo f
rec
íafinan c
iac
iónp aralac ons
truc
cióndel as
PCHsyE le
t r
ob r
asg a
rant
izabalacom p
ra(yc omerc
ial
izaci
ó n
)d elaenergí
ad elasplan
tasatravésde
con
tra
tosd elargoplazo
,p a
raasegura
relaccesodeem prend
edoresalafinanciac
iónd e
lBNDES .L as
cond
icion
esf inanc
iera
sd e
lp ré
stamod e
lBNDESs on
:niveldep ar
tic
ipacióndeh as
tael8 0%d elos
í
temsfinan c
iables(deacuerdoc o
nl aspol
ít
icaso pe
rat
ivase nvigenc
i a
);tasadeinteré
sT JLPc on
sp
readb á
sicod e
l2 ,5%yu ns p
readderiesg
od ee n
tre0,
5%y2 ,5%p aralaso p
erac
ionesdir
ecta
sc on
e
l BNDES( e
stes p
readd ebesern egoc
iadoc onlosa gen
tesfinanc
ieros– bancos
–e ne lcasod e
op
eraci
onesi n d
irec
tas
).E lspreadbásicopu e
d edisminu
iral1%s ie su np r
oyectop a
raz onas
sub
sidi
adasp orlosp rog
ramasd edesar
rol
lor eg
ional
.E lprés
tam oposeeu np e
ríododec ar
enciade
ha
stase
ism e
sesap art
irdelapuest
ae nm a
rchad elaplan
tayam or
ti
zaciónd ehas
tadiezañosap ar
ti
r
de
ltérminodelp e
ríododec a
renc
ia.
Di
versosfac
tore
sd i
ficu
lt
aronl aimpleme
nta
cióndeest
ep r
ogr
ama:laobt
enc
ióndelas
li
cenc
iasam b
ient
ale
s;losr
iesg
osregul
ator
ios
;losp
royec
tosi
ncomp
le
tosofu
erade
les
tán
dare
xig
ido
ylosp
recio
sd ecompranoat
rac
tivos
.

4
.Prog
ramadeIncen
tivoalasFuen tesAlte
rna
tivasdeEne
rgía
Eléc
trica–P
roinfa
E
lProgr
am adeI n
cent
ivoal a
sF u
ente
sA l
tern
at
ivasdeE n
ergíaEléc
tr
ica(Pro
inf
a)fuees
tab
lec
idoconel
o
bje
tiv
od ea umen
tarlap a
rt
ic
ipac
iónd ela
sfuent
esalt
erna
tivasrenov
able
se nlaprod
ucci
ónd eene
rgí
a
e
léc
tr
ica
,privi
legi
andoal osem p
rende
d o
resquenotuvie
ranv ín
culo
ss oc
ie
tar
iosconconces
iona
ri
asde
g
ener
ación
,transm
isió
nod is
tr
ibuc
ióndee n
erg
íaelé
ct
ri
ca,adem á
sd epr
oponer
seaumenta
rlapar
ti
cip
ació
n
d
eagent
esene lse
cto
reléct
ric
o.Elgene
radorhab
il
it
adoenelám bi
todelPro
infadeb
íaes
tarencu
adrad
oen
l
am oda
lidaddeProduc
torIndep
endi
entedeEner
gíaEl
éctr
ica(PIE)
.
Estepr og
ramar ep
resentóu nadel asp r
inci
p alesi n
ici
at
i v
asp a
raestimula
rlasfuente
s
r
enova
blesdeg ene
rac
ióneléc
tricaydesem p
e ñóunim por
t a
ntero
le nlacre
acióndeestemer
cadoe n
e
lBras
il
.L aLeyn o10.438
,d e
l2 6deabri
ld e2002,enela r
t.3o,m od
ifi
cadoporelar
t.9odelaLey
n
o10.762
,d e
l1 1denoviembrede2 003
;art
.2 odel aLe yn o10
.889,del25dejuniode2004
;art
.4 o
d
elaLeyno11 .075
,del30d ediciembr
ed e2 0
0 4
;yart.1 2odelaL eyno12.212
,d e
l2 0d
ee n
erode
2
010
,c on
sti
tuyó,enresumen,elm ar
coj u
ríd
icoq uein
stituyóalProin
fa.Tambiénfuereg
lament
ado
p
orl
osD ecr
etosno5.025
/2004,5.163
/2004,6.210
/2007y6 .353/
2008.
Conelobje
tiv
oespe
cíf
icodea
umen
tarl
apart
ic
ipac
ióndelaen
erg
íaelé
ctr
icapr
odu
cidaa
p
art
irdefuen
teseó
lica
s,b
iomasayPCHene
lSis
tem
aInte
rcon
ect
adoNa
cion
al
,elPro
infas
epropu
so
d
esar
rol
larl
assig
uien
tese
st
rat
egia
s:
D
ive
rs
if
ica
rlam
atr
ize
ner
gét
icab
ras
il
eñay
aum
ent
arl
aga
ran

ades
umi
nis
troi
nte
rno
;
C
rea
rem
ple
osyc
apa
ci
tarm
anod
eob
ra;
R
edu
cirl
asem
is
ion
esd
ega
sesd
eef
ect
oin
ver
nad
ero(GEE
,po
rsus
igl
aenp
ort
ugu
és)
.
ElP
roin
fafuediv
idi
doe ndosetapa
s:laprim
eratuvocomoobje
tiv
ol aimp
lemen
tac
iónde
3
.300 MWd ecap
acid
ad,m ed
iant
el acom p
rad elae n
e r
gíaase
gurad
ap orm ed
iodec on
tra
tos
c
ele
bra
dospo
rlaem p
resaCent
rai
sElét
ric
asB r
asi
le
ira
sS.A.(Ele
trob
ras
),dent
rodeu np
lazode20

115
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

(
vei
nte
)a ño
s,apar
ti
rdel afech
adee n
trad
ae nfu
n c
ionam
ien
toesta
blec
idaene
lcont
rat
o.E
sta
c
apac
idadf
uedi
vid
idaen
tret
reste
cno
log
ías
:eól
ica
,biomas
ayPCH ,h
astaf
inesd
e20
06.
Enl
ap r
imerae
tapas
ereal
iza
rondosli
ci
tacion
esp úbl
ica
s,l
aprimer
ae noct
ubrede200
4yl a
s
egu
nd aendic
iem b
rede2004
.A lf
ina
li
zarlapr
im e
ralic
it
aciónpúb
lic
as econ
tra
taron2
.527
,46 MW
d
ela
st re
sf u
entes
,rep
art
ido
sd elas
iguien
tem an
era
:1 .10
0 MWe ó
lic
a,1.10
0 MWPCHy3 27,
46
MWbiomasa
.
Comolam e
tap r
evis
taparalafu e
ntee ó
licaydePCHf uealc
anzadae nlapr
imeral
ici
taci
ón,
l
as egun
dalic
it
aci
óns epropu
soc ubr
irelpotenc
ialres
tan
tec onbiomasa
,p eroes
ton os
ec o
n c
retó
.D e
e
saf o
rma,enlasegundalic
ita
ciónsec ont
r a
taro
n1 .422
,92 MWd eeól
ica,1.101
,24 MWd ePCHy

lo6 85
,24 MWd ebiomasa
,d em odoq uenof ueposib
lealcan
zarlam e
tad e1.100 MWd ebiomas
a
a
lfina
liza
rlasegund
alici
tac
ión.C omoc onsecuenc
iadeello
,elp o
tenc
ialfal
tant
ed e414
,76 MWfu e
cub
ier
to porlafuenteeólic
a y PCH .E lC uadro3 7presen
tal aca n
tid
a dd eemprend
imiento
s
c
ontra
tadospo
relProin
fad e
spuésdel a
sd osli
ci
tacione
sp úb
lica
s.

Cuad
ro37
Emp
rend
imi
ent
osap
rob
ado
sycontra
tado
spo
relP
roin
faen200
4
F
uen
te C
ant
idad C
apa
cid
ad(MW
)
PCH 63 119
1,2
4
B
iom
asa 27 68
5,2
4

li
ca 54 142
2,9
2
T
ota
l 14
4 329
9,4
0

F
uen
te:E
lab
ora
ciónp
rop
ia
.

Ens up r
imeraetapa
,e lP r
oinfaenfr
entóv a
rio
sp rob
lemas
,c o
nd ive
rsa
sr e
sci
sion
es
c
ontr
actu
ales
,princ
ipalmen
teenelsecto
rd eb
iom a
sa,de
lc ua
lseexcluy
eronsei
sem p
rend
imien
tos
.
O
troprob
lem afuero
nl o
sa t
raso
se nl acons
truc
cióndelosp a
rque
se ól
icos
.R es
umidamen
te
,las
d
if
icul
tade
sp ue
dene nume
rars
ed el
asiguie
ntemaner
a:
Laex
igenc
iadequelosempr
end
edo
resf
uer
anP
IEr
est
rin
giól
apa
rt
ic
ipa
ció
ndel
as
c
once
sion
ari
ase
nelpr
ogram
a;
l
ade
termin
aci
óndelí
ndi
cedenac
ion
al
izac
ióndel60%gen
eróa
tra
sose
nlae
jec
uci
ónd
e
l
osempr
endimi
ent
osyaumen
tól
oscos
tosdein
sta
lac
ión
;y
l
are
gladequel
osemp
rend
imi
ento
sconli
cenc
iaambi
ent
almása
nt
igu
ate
ndrí
anpr
ior
ida
den
l
ahab
il
it
aci
óngene
rómuc
haespe
cul
aci
ónd u
ran
tel
ospr
imer
osaño
sde
lpro
grama
.
C
om oconsecuen
ciadeestaúl
timadif
icu
ltad
,a lguno
sa gen
tes
,q u
eo b
tuvie
ronlahabi
li
tac
ión
s
ines
tarenc ond
icio
nesreal
esd el
leva
rac aboelem p
rendimie
ntoysinp ode
rofrece
rg a
ran
tíaspar
a
o
bten
erfin
ancia
ción
,g ene
raronganan
cia
sap ar
ti
rd elaventadeproyec
tos
.L abiomas
an oalc
anzólos
1
.100 MWp rev
isto
sd eb
idoal assigu
ien
tescausas
:E nlaé pocaenq uesedesar
rol
labalaprimer
a
e
tap
ad e
lP rogr
am a
,l o
sd ueñosdeingenio
se r
ana t
raído
sp orelprec
ioi n
tern
aciona
ld e
lm erc
ado
a
zuca
reroyp ref
ir
ieron cont
inuarinvi
rt
iendoe nu ns ec
torq uey ac onocí
anyd ominab
an
t
ecno
lógic
am en
te,envezdeaplica
rsusrecu
rs
osoa sumi
rc ompromi
sosconelProin
fa;
E
lse
cto
rsu
cro
-al
coho
lerocon
sid
erab
aq u
eelm
ont
oqu
ere
cib
ir
íap
orl
aen
erg
íag
ene
rad
a
at
rav
ésdeb
iomasae
rarel
at
ivamen
tebaj
o;y
ex
is

and u
dasento
rnoalainve
rs
iónr
equ
eri
dap
arap
rod
uci
rlae
ner
gíaq
ued
ebí
ase
r
p
ropo
rci
onadaal
arede
léc
tr
ica
.
Ape
sard
ee s
tasd
if
icu
lt
ade
s,p
uedea
fi
rmars
eq ueelPro
inf
aim pu
lsóelme
rcadodefue
nte
s
r
eno
vab
lese
nelBr
asi
lyfavo
rec
ióa
lmode
lod
ec o
ntr
ata
ciónat
ravé
sd es
ubas
tasdee
ner
gía
.A d
emásde

116
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

d
iver
sif
ica
rlam a
tr
izenerg
ét
icanac
iona
l,seest
imaqueelProin
fafoment
ól acr
eaci
ónd ecasi150mil
emple
osdire
cto
seindi
recto
sentodoelpaí
s,m ed
ian
telaind
ust
ria
li
zac
iónei nco
rpora
cióntecn
ológ
ica
req
uer
idaparaes
asfue
nte
sd eene
rgí
a.Asimi
sm o
,sees
timaqueelprog
ramap e
rmit
ióreduc
irlaemis
ión
degas
esdeefec
toin
verna
deroenapr
oximadamen
te2,5mil
lon
esdetone
ladasdeCO 2eq/a
ñ o
.
Loscos
t osd elProi
nfas onpror
rate
adospropo
rciona
lm en
tealc on
sum over
if
icadoent
retodos
l
ostiposdecons umidoresf
i na
lesabas
teci
dosp o
relSis
temaEléct
ricoInt
erconec
tadoNacio
nal(SIN),
.
L
asc uot
asp a
ras ol
ve n
tarelp rogramasec a
lcula
nypu b
li
cane nu nareso
lucióndela ANEELa l
f
inal
izarcadaa ño.S ee s
tablecend eacuer
doc onelPlanA nualdelProinfa(PAP)
,elaboradopor
E
let
robrasyhom ologadopo rla ANEEL .L a ANEELreali
zaelc á
lculod e
lp o
rcen
taj
ed epror
rateo
p
arad e
fini
rlasc u o
tasd een e
rgíaeléc
tri
cac onbaseenlai n
formaci
ó ndec onsumodelosa gen
tes
p
resen
tadap o
rl aC ámarad eC om e
rci
al
izac
iónd eEnerg
íaE l
éct
rica(CCEE );y,ene lcasodel os
a
utoproduc
tor
es,t am b
iénc ons
ideraelconsumoregis
tra
dos upe
rio
ral ag e
nerac
iónprop
ia.LaCCEE
r
egis
tralascuo
tasa n ua
lesy,des p
ués,Ele
trob
rasrea
li
zalaest
aciona
liz
a c
ión.
Lasp l
ant
asq uep a
rt
icipa
ne nelP ro
infas oncont
rolad
ase nelám bi
tod ela CCEEp ar
a
iden
ti
fic
arlae ne
rgí
ae fec
tiv
am en
teproducidaenc adaunadel a
sc en
tra
lesgene
radora
s,ye lA gen
te
Comerc
ia
lizadordeEn e
rgí
ad e
lProinfa(ACEP )calcu
lala
se ven
tual
esexposi
cione
se nelm e
rcadode
co
rtoplazo
.E nelPAP2 015
,E le
trobr
asi n
form ólacant
idadd eem pr
endimi
entoscone nt
radaen
func
ionamient
oprevis
taparaeseaño,rep
r e
sentandountot
alde2.975,10 MWd epoten
ciains
ta
l a
day
unagene
rac
i ónde11.146
.772 MWh ,com oseo b
servaenelc u
adro12.Losm on
tosconside
radosenel
pr
orr
ateodelascuot
asd e
lProin
fad e2015tota
lizanUS $
1.064
.481.418
,57
.

Cuad
ro38
Emp
rend
imi
ento
sac
tua
lmen
teenfunc
ionam
ien
tocon
tra
tado
spo
relP
roin
fa
F
uen
te C
ant
idad P
ote
nci
aIn
sta
lad
a(MW
) G
ene
rac
iónP
rev
is
ta(MW
h)
PCH 60 115
9,2
4 643
9289
B
iom
asa 19 53
3,3
4 118
2057

li
ca 52 128
2,5
2 352
5426
T
ota
l 13
1 297
5,1
0 111
4677
2

F
uen
te:PAP
.20
15

E
lcuadroant
eri
orref
lejalaa u
senc
i ade1 3em pr
en d
imien
tosaproba
dosenelProin
fae n2004.
Es
tosem pr
endimien
tosnof ue
ronc ontemplado
se nelPAP2 015;oncedeello
sseestántr
am i
tandoo
yafi
n a
li
zaronsusproceso
sa dmini
stra
tivosder esc
isión
: UTEB ras
ilând
ia
,UTEE n
ergia Ambien
tal
,
UTES ant
aO li
nda/Si
drol
ândia
, UTES onora, UTE N ov
aG e
ração
, UTE Winnimpor
t, UTEE coluz
,
UTEC ei
sa,UEEA lhandr
a,UEEQu intan
ilhaM achadoIyPCHC achoe
iraGrande
.See xc
luyerond o
s
emprend
im i
ento
s(PCH N h
anduyPCHR ochedo)de b
idoaq uelasunidad
esg e
nerad
orasn ohabían
comenzadoaop er
arcom er
cia
lm en
tee ns utot
alidadantesdel30d edic
iembrede20 11
,d eacuerdo
conelcr
ite
riotécn
icoes
tablec
idop orlaR eso
luciónN o
rm a
tivan°492/
2012.
A
lgu
nosd
elo
sin
st
rum
ent
osl
ega
lesyr
egu
la
tor
iosr
ela
tiv
osa
lPr
oin
fas
on:
L
eyn
º10
.43
8,d
el2
6dea
bri
lde2
002
.
L
eyn
º10
.84
8,d
el1
5dem
arz
ode2
004
.
D
ecr
eton
º5.02
5,d
el3
0dem
arzod
e2004
.
D
ecr
eton
º5.16
3,d
el3
0dej
uliod
e200
4.
R
eso
luc
iónNo
rma
tiv
aANEELn
º109
,de
l26d
eoc
tub
red
e20
04.
R
eso
luc
iónNo
rma
tiv
aANEELn
º127
,de
l06d
edi
ciem
bre
.
R
eso
luc
iónNo
rma
tiv
aANEELn
º247
,de
l21d
edi
ciem
bred
e20
06.

117
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

R
eso
luc
iónN
orm
at
ivan
º26
0,d
el0
3dea
bri
lde2
007
.
R
eso
luc
iónN
orm
at
ivan
º26
3,d
el1
7dea
bri
lde2
007
.
L
eyn
º11
.48
8,d
el1
5dej
uni
ode20
07.
D
ecr
eton
º6.21
0,d
el1
8des
ept
iem
bred
e2007
.
R
eso
luc
iónNo
rma
tiv
aANEELn
º286
,de
l06d
enov
iem
bred
e20
07.
R
eso
luc
iónNo
rma
tiv
aANEELn
º293
,de
l04d
edi
ciem
bred
e20
07.
D
ecr
eton
º6.35
3,d
el1
6dee
ner
ode2
008
.

A
lfina
ld e
lpr
esen
tee s
tud
ioses
int
et
iza
nlo
sva
lor
ese
con
ómi
cosa
pli
cad
osal
aen
erg
ía
c
ome
rci
al
iza
dae ne
lámbi
tode
lProi
nfa
.

Cuadro39
En
erg
íag
ene
radapo
ralguna
sPCH s part
icipan
tesd
elP
roin
faen201
4
(En MWh
)
En
Nom
brede F
ebre
ro
Fu
ent
e CCVE Có
d. op
era
ción En
ero2014 M
arzo2014 A
bri
l2014 M
ayo2014 Jun
io201
4
laCen
tra
l 2014
desd
e
C
ano
a
PCH 1 Q
ueb
rad
a 8
213 0
1/1
2/2
006 21310
,129 19353
,972 20202
,811 20792
,010 21385
,123 20073
,536
L
agoa
PCH 2 G
rand
e 8
390 0
1/0
9/2
008 9628
,181 10484
,588 13736
,130 10512
,942 8154
,649 8014
,922
P
ort
o
PCH 3 F
ranco 8
604 0
1/1
1/2
009 12272
,178 12095
,247 16599
,519 13743
,073 10828
,250 9878
,585
PCH 4 B
oaS
ort
e 8
438 0
1/1
1/2
008 6017
,509 6017
,509 8119
,956 6649
,068 5292
,747 4793
,591
R
iacho
PCH 5 P
ret
o 8
339 0
1/0
9/2
008 2459
,366 2459
,366 3565
,861 3000
,129 2286
,381 2031
,086
S
enado
rJ.
PCH 6 P
inh
eir
o 8
184 0
1/0
9/2
006 2761
,333 2761
,333 3708
,084 3507
,011 3277
,303 2358
,844
E
ng.J
.Da
PCH 8 R
ocha 8
226 0
1/0
2/2
007 9471
,270 9471
,270 10934
,263 9874
,221 6746
,698 5424
,889

En D
ic.
Nom
brede Ju
lio Ag
osto O
ctub
re
Fu
ent
e CCVE Có
d. o
per
ación S
ept
.2014 Nov
.2014
laCen
tra
l 2014 201 4 2014 2014
de
sde
C
anoa
PCH 1 Qu
ebr
ada 8
213 01
/12
/2006 16784
,716 15148
,129 14583
,587 14578
,308 16925
,312 21298
,925
L
agoa
PCH 2 G
ran
de 8
390 01
/09
/2008 7786
,681 7623
,112 7145
,542 8021
,118 9598
,922 10110
,281
P
ort
o
PCH 3 F
ranco 8
604 01
/11
/2009 9635
,205 9189
,627 8643
,998 9189
,219 11383
,794 12145
,215
PCH 4 Bo
aSo
rte 8
438 01
/11
/2008 4651
,441 4544
,729 4264
,672 4641
,295 5355
,854 5967
,357
R
iacho
PCH 5 P
reto 8
339 01
/09
/2008 1995
,073 1904
,154 1785
,328 1971
,708 2388
,218 2542
,826
S
enado
rJ.
PCH 6 P
inh
eiro 8
184 01
/09
/2006 1839
,643 2026
,913 1901
,355 1915
,513 2224
,511 3513
,254
En
g.J
.Da
PCH 8 Ro
cha 8
226 01
/02
/2007 5940
,288 5387
,990 4442
,506 3762
,285 5494
,010 10396
,136

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.
CCVE
:Con
tra
tod
eCom
prayV
ent
adeE
nerg
ía

118
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuad
ro40
En
erg
íag
ene
radapo
ralgun
asc
ent
ral
esdeBiomas
apa
rti
cipan
tesd
elP
roin
faen2014
(En MWh)
En
Nom
bredela En
ero F
ebre
ro A
bri
l M
ayo
Fu
ent
e CCVE Có
d. o
per
ación M
arzo2014 Jun
io2
014
C
ent
ral 2014 2014 2014 2014
de
sde
B
io 19 USAC
IGA 8
263 0
1/1
1/2
007 - 0
,857 4862
,857 8172
,954 10185
,617 8394
,670
B
io 19 P
ion
eir
os 8
148 0
1/0
5/2
006 - - - 1827
,133 5746
,904 8471
,338
B
io 20 V
olt
aGr
and
e 8
193 0
1/1
0/2
006 - - 2
,747 0
,005 14896
,875 15972
,687
B
io 21 R
uet
te 8
153 0
1/0
6/2
006 - - 372
,494 4577
,977 6997
,397 6367
,526
B
io 23 M
ara
caí 8
180 0
1/0
9/2
006 - - - 3328
,655 10279
,090 14747
,078
B
io 24 JB 8
189 0
1/0
9/2
006 6792
,116 1728
,561 2444
,197 2474
,320 523
,945 -
B
io 25 C
oru
rip
e 8
128 0
1/0
2/2
006 5299
,002 6344
,280 6489
,057 24
,152 - -
B
io 26 S
aoL
uiz 8
754 0
1/1
0/2
010 - - - 4891
,225 7447
,156 7363
,800
B
io 27 F
art
ura 8
252 0
1/0
8/2
007 - - - 355
,143 9372
,799 9769
,433
S
ant
a
B
io 4+
4A T
ere
zinh
a 8
152 0
1/0
6/2
006 - 1
,896 4620
,694 10450
,286 17226
,424 11583
,152

N
om bre En
Ju
lio Ag
osto O
ctub
re Nov
. D
ic.
Fu
ent
e CCVE dela C
ód. o
per
ación S
ept
.2014
Cent
ral de
sde 2014 201 4 2014 2014 201
4

B
io 19 USAC
IGA 8
263 0
1/1
1/2007 9829
,693 16394
,549 13071
,857 13941
,320 7387
,346 3447
,717
B
io 19 P
ion
eir
os 8
148 0
1/0
5/2006 7179
,646 10179
,196 3268
,785 2559
,217 802
,965 -
V
olt
a
B
io 20 G
rande 8
193 0
1/1
0/2006 14782
,669 17180
,213 14555
,463 12586
,685 2858
,244 -
B
io 21 R
uet
te 8
153 0
1/0
6/2006 6334
,014 6947
,774 4159
,621 5656
,781 4111
,584 1956
,299
B
io 23 M
ara
caí 8
180 0
1/0
9/2006 12073
,334 17080
,402 11481
,100 16018
,552 8547
,904 -
B
io 24 JB 8
189 0
1/0
9/2006 - - 674
,387 2415
,538 5164
,915 4723
,100
B
io 25 C
oru
rip
e 8
128 0
1/0
2/2006 - - 763
,761 4525
,002 2959
,678 3805
,051
B
io 26 S
aoL
uiz 8
754 0
1/1
0/2010 8327
,374 8606
,031 7447
,018 8289
,609 4827
,706 3197
,743
B
io 27 F
art
ura 8
252 0
1/0
8/2007 11005
,983 10586
,378 11382
,210 12609
,144 12275
,602 9422
,121
S
ant
a
B
io 4+
4A T
ere
zinh
a 8
152 0
1/0
6/2006 18564
,938 19997
,892 19428
,759 20162
,145 18698
,503 12868
,944

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

Cuadro41
En
erg
íag
ene
radapo
ralgun
asc
ent
rale
sE ól
ica
spa
rti
cipan
tesd
elP
roin
faen2014
(En MWh)
N
omb
rede Enop
erac
ión En
ero F
ebre
ro M
arzo M
ayo Jun
io
Fu
ent
e CCVE C
ód. A
bri
l2014
laC
ent
ral desd
e 2014 2014 2014 2014 2014
Eo
l 20 A
quib
atá - 3
0/1
1/2010 - - - - - -
Bom
Eo
l 21 J
ard
im - 1
5/0
9/2010 - - - - - -
Eo
l 22 C
ruzA
lt
a - 3
1/1
0/2010 - - - - - -
Eo
l 23 M
il
lenn
ium 8
265 0
1/1
1/2007 2454
,433 1669
,357 1717
,023 1375
,921 1852
,745 2456
,006
Eo
l 24 A
lba
tro
z 8
507 0
1/0
6/2009 993
,949 653
,532 667
,916 524
,475 655
,613 986
,750
Eo
l 25 Co
elh
osI
I 8
512 0
1/0
6/2009 1140
,465 747
,925 769
,048 613865
,000 817
,006 1195
,717
Eo
l 26 C
amu
rin 8
509 0
1/0
6/2009 1068
,404 748
,838 751
,134 599
,414 679
,958 985
,866
Eo
l 27 Co
elh
osIV 8
514 0
1/0
6/2009 964
,307 663
,493 659
,631 512
,743 604
,823 857
,656
Eo
l 28 P
res
iden
te 8
516 0
1/0
6/2009 753
,720 509
,554 527
,211 416
,967 500
,522 707
,604
Eo
l 29 Co
elh
osI
II 8
513 0
1/0
6/2009 730
,510 484
,851 513
,461 401
,325 520
,515 749
,525
Eo
l 30 A
tl
ánt
ica 8
508 0
1/0
6/2009 1051
,013 726
,580 723
,946 578
,529 647
,157 943
,225

119
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cu
adro41(
con
clu
sión
)
N
omb
rede Enop
erac
ión En
ero F
e b
rero M
arzo Mayo Jun
io
Fu
ent
e CCVE C
ód. A
bri
l2014
laC
ent
ral desd
e 2014 2014 2014 2014 2014
Eo
l 31 M
ata
rac
a 8
515 0
1/0
6/2009 760
,733 497
,875 509
,065 421
,245 580
,853 828
,831
Eo
l 32 Co
elh
osI 8
511 0
1/0
6/2009 1061
,591 709
,655 711
,987 559
,203 642
,758 987
,540
Eo
l 33 C
ara
vel
a 8
510 0
1/0
6/2009 995
,155 643
,070 668
,104 533
,946 703
,594 1028
,636
Eo
l 35 G
arg
aú 8
755 0
1/1
0/2010 8741
,200 7142
,109 6224
,867 3055
,609 2410
,962 4181
,005
P
edrad
o
Eo
l 36 S
al 8
456 0
1/1
2/2008 5264
,453 3662
,047 3003
,680 1840
,678 1619
,689 3412
,012
Eo
l 37 M
and
aca
ru 8
679 0
1/0
4/2010 1255
,703 793
,546 872
,652 709
,287 1001
,026 1477
,007
Eo
l 30 A
tl
ánt
ica 8
508 0
1/0
6/2009 1051
,013 726
,580 723
,946 578
,529 647
,157 943
,225
Eo
l 31 M
ata
rac
a 8
515 0
1/0
6/2009 760
,733 497
,875 509
,065 421
,245 580
,853 828
,831
Eo
l 32 Co
elh
osI 8
511 0
1/0
6/2009 1061
,591 709
,655 711
,987 559
,203 642
,758 987
,540
Eo
l 33 C
ara
vel
a 8
510 0
1/0
6/2009 995
,155 643
,070 668
,104 533
,946 703
,594 1028
,636
Eo
l 35 G
arg
aú 8
755 0
1/1
0/2010 8741
,200 7142
,109 6224
,867 3055
,609 2410
,962 4181
,005
P
edrad
o
Eo
l 36 S
al 8
456 0
1/1
2/2008 5264
,453 3662
,047 3003
,680 1840
,678 1619
,689 3412
,012
Eo
l 37 M
and
aca
ru 8
679 0
1/0
4/2010 1255
,703 793
,546 872
,652 709
,287 1001
,026 1477
,007

N
omb
rede E
noper
ación Ju
lio Ag
osto S
ept
. O
ctub
re Nov
. D
ic.
Fu
ent
e CCVE C
ód.
laC
ent
ral d
esde 2014 201 4 2014 2014 2014 2014

Eo
l 20 A
quib
atá - 3
0/1
1/2
010 - - - - - -
Bom
Eo
l 21 J
ard
im - 1
5/0
9/2
010 - - - - - -
Eo
l 22 C
ruzA
lt
a - 3
1/1
0/2
010 - - - - - -
Eo
l 23 M
il
lenn
ium 8
265 0
1/1
1/2
007 2766
,079 3134
,943 2789
,486 3559
,995 2232
,544 2337
,020
Eo
l 24 A
lba
tro
z 8
507 0
1/0
6/2
009 1135
,112 1303
,853 1184
,014 1518
,202 830
,086 900
,222
Eo
l 25 Co
elh
osI
I 8
512 0
1/0
6/2
009 1331
,945 1505
,399 1346
,084 1690
,739 962
,154 1037
,553
Eo
l 26 C
amu
rin 8
509 0
1/0
6/2
009 1118
,438 1311
,420 1227
,776 1599
,389 998
,543 1039
,074
Eo
l 27 Co
elh
osIV 8
514 0
1/0
6/2
009 982
,540 1158
,434 1075
,236 1435
,812 893
,811 922
,297
Eo
l 28 P
res
iden
te 8
516 0
1/0
6/2
009 796
,596 947
,422 874
,384 1146
,800 693
,412 730
,820
Eo
l 29 Co
elh
osI
II 8
513 0
1/0
6/2
009 814
,369 988
,816 887
,309 1114
,995 652
,772 691
,381
Eo
l 30 A
tl
ánt
ica 8
508 0
1/0
6/2
009 1045
,076 1250
,377 1173
,958 1525
,698 999
,277 1024
,516
Eo
l 31 M
ata
rac
a 8
515 0
1/0
6/2
009 927
,407 1048
,683 899
,379 1128
,494 681
,053 701
,763
Eo
l 32 Co
elh
osI 8
511 0
1/0
6/2
009 1136
,630 1331
,550 1214
,232 1577
,036 908
,485 979
,524
Eo
l 33 C
ara
vel
a 8
510 0
1/0
6/2
009 1131
,180 1341
,232 1179
,254 1506
,781 830
,241 893
,278
Eo
l 35 G
arg
aú 8
755 0
1/1
0/2
010 3647
,020 5619
,982 10680
,652 8169
,732 8568
,282 9863
,954
P
edrad
o
Eo
l 36 S
al 8
456 0
1/1
2/2
008 4419
,712 6377
,822 7952
,756 8491
,523 8122
,677 7997
,684
Eo
l 37 M
and
aca
ru 8
679 0
1/0
4/2
010 1476
,007 1551
,140 1384
,893 1333
,208 811
,704 906
,392
Eo
l 30 A
tl
ánt
ica 8
508 0
1/0
6/2
009 - - - - - -
Eo
l 31 M
ata
rac
a 8
515 0
1/0
6/2
009 - - - - - -
Eo
l 32 Co
elh
osI 8
511 0
1/0
6/2
009 - - - - - -
Eo
l 33 C
ara
vel
a 8
510 0
1/0
6/2
009 2766
,079 3134
,943 2789
,486 3559
,995 2232
,544 2337
,020
Eo
l 35 G
arg
aú 8
755 0
1/1
0/2
010 1135
,112 1303
,853 1184
,014 1518
,202 830
,086 900
,222
P
edrad
o
Eo
l 36 S
al 8
456 0
1/1
2/2
008 1331
,945 1505
,399 1346
,084 1690
,739 962
,154 1037
,553
Eo
l 37 M
and
aca
ru 8
679 0
1/0
4/2
010 1118
,438 1311
,420 1227
,776 1599
,389 998
,543 1039
,074

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

120
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E
.Subas
tasdeene
rgíae
léc
tr
ica
1
.Elsec
tore
léc
tricoene
lBras
il
Duran
te2003y2004 ,elGob iernob r
asi
leñolanzóu nnuevo model
op ar
aelsectore
léct
rico
,a po
y a
do
porlasLeye
sn º10
.847y1 0.
84 8,am ba
sd e2004,querevi
sabaelm od
eloante
rio
r.Estenuevom ode
lo
ot
o r
góu nlu
garpriv
ile
giad oal acont
ratac
iónreguladadeenerg
íao M e
rcadoR e
guladodeE ne
rgíaya
lac on
tra
tac
iónd eenergí
ap o
rp a
rtedelosconsumid o
rescuyoobje
tivoeraa dqu
ir
irest
ac ommo d
ity
fueradelambien
teregu
l ado,m edian
telac on
tra
tac
iónd i
rec
tadea gen
tescal
if
icados
,c on
st
ituyendoel
Am b
ientede Con
tra
taciónL ibreo M er c
a doLibred eEnerg
ía
.E nlaa ct
ual
idad,elsec
toreléct
rico
br
a s
ileñ
osecarac
ter
izap ordiversosfac
toresqueri
ge nsufun
cionamie
nto,en
treel
los
:
Des
ver
tic
al
izac
ióndelai
ndust
riaelé
ctr
ica
,co
nse
gme
nta
ció
ndel
asa
ct
ivi
dad
esd
e
g
enera
ción
,tr
ansm
is
iónyd
ist
rib
ució
n.
Co
exi
sten
ciad
eem
pre
saspú
bli
casyp
riv
ada
s.
P
lan
if
ica
ciónyop
era
ciónc
ent
ral
iza
das
.
Reg
ulac
ióndelasac
tiv
idadesd
etran
smis
iónyd
is
tr
ibu
ció
nat
rav
ésd
elr
égim
end
e
i
ncent
ivos
,enl
ugard
el"cos
tode
lse
rvi
cio
".
R
egu
lac
iónd
elaa
ct
ivid
add
ege
ner
aci
ónp
araem
pre
ndim
ien
tosp
reex
is
ten
tes
.
Com
pet
enc
iaenl
aac
tiv
ida
ddeg
ene
rac
iónp
aranu
evo
sem
pre
ndim
ien
tos
.
Co
exi
sten
ciad
econ
sum
ido
resc
aut
ivo
syl
ibr
es.
L
ibr
enego
cia
ciónen
treg
ene
rad
ore
s,c
ome
rc
ia
li
zad
ore
syc
ons
umi
dor
esl
ibr
es.
Sub
ast
asreg
ulada
sp a
ral
ac on
tra
tac
ióndee n
erg
íap
orp
art
edel
asd
is
tr
ibu
ido
rasq
ue
s
umini
str
anene
rgíaal
oscon
sumido
resca
uti
vos
.
Pre
cio
sdelaener
gíae
léc
tr
ica(
comm
odi
ty)d
esv
inc
ulad
osd
elo
spr
eci
osd
esut
ran
spo
rte
(
usodelc
abl
e).
Di
fere
ntesp
rec
iosp
arac
adaá
read
eco
nce
sió
n,e
nlu
gard
elaa
nti
guae
cua
li
zac
ión
t
ari
far
ia.
M
eca
nismosderegu
lac
iónco
ntr
act
ualespa
rac
omp
art
irg
ana
nci
asd
epr
odu
ct
ivi
dade
n
l
ossec
tor
esdetr
ansmis
iónyd
is
tr
ibuci
ón.
A
ctu
alm
ent
e,ex
is
tent
resc
las
esd
eco
nsum
ido
rese
nelB
ras
il
.El
loss
on:
Con
sumidorcau
tiv
o:esa qu
elq u
enop uedeco
mpra
re n
erg
íae
léc
tr
icadir
ect
am e
nteaun
gene
radorocom e
rcia
li
zador
,sinoquep uedehac
erloso
lame
nteatravé
sdelaem pr
esa
di
st
ribui
doradesuloca
lid
ad.Estaca
tego
ríainc
luyeatodo
slo
scli
ent
e sdeba
jaten
sió
ny
alam ayo
ríad
elosconsumidor
esdem e
diatens
ión
.
Con
sumid
orl
ibr
e:esa
quelcon
sum
ido
rquepue
deopt
arpo
rlac
omprad
eener
gíad
ire
cta
e
nelmerc
adol
ibre
.Debete
nerun
adema
n d
am ín
imade3 MW,c
oncual
qui
erni
velde
t
ens
ión
.
Consumido
respeci
al
:c omoela
nte
rior
,tamb
iénp u
edenegoc
iarlaenerg
íaenelm e
rcado
l
ibr
es i
em p
req uelaa dq
uie
radef u
ente
ss ub
sid
iada
s,comob iomasa
,e ó
li
ca,PCH sy
s
ola
r.Paraqueelc on
sumido
rpuedaserenc
uadra
doe ne
stacate
g o
ría
,sudem an
dad e
be
s
erigua
los up
eri
ora5 00kW.
Lacome
rcia
li
zac
iónd eene
rgí
ae l
éct
ric
af uereg
lamen
tad
ap orelD ecr
eto5.
163/
0 4
,q u
e
e
stab
lec
elasno
rm a
sg en
era
lesdenego
cia
ción
,el Ambi
ent
ed eCont
rat
aci
ónR egu
lad
a(ACR )conla
p
art
ic
ipac
iónob
lig
ator
iadelosag
ent
esdeD i
st
ribuc
iónyel Amb
ien
tedeC on
tra
tac
iónLi
bre(ACL)y

121
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

s
uspar
tic
ipan
tes
,lass
ubas
tasd
eenerg
íae
léc
tr
icaprov
eni
entedeemp
rendimien
tosnu
evosyexi
sten
tes
,
e
lproc
esodeotorg
amien
todecon
ces
ione
sya u
tor
izac
ione
sp a
ralag
enera
cióndeene
rgíae
léc
tr
icayla
t
ran
sfe
renc
iadelosva
lor
esdecomp
radeene
rgí
aalasta
ri
fasdelo
scons
um id
oresf
ina
les
.
Enel ACRp ar
tic
ipan Ag
ent
esdeG ene
rac
iónyd eDist
ribu
ció
nd eenerg
ía
,ye ne
l ACL
p
art
ic
ipanAgen
tesd eG ene
rac
ión
,C ome
rci
al
izado
res
,Im po
rtado
resy Expo
rta
doresdee n
erg
íay
C
onsumi
dor
esLibre
s.Enelsigu
ienteCu
adrosepre
sen
taunavis
ióngene
rald
elac ome
rci
al
izac
iónd
e
e
nerg
ía
,reun
iend
ol o
sdosam bi
ent
esdec
ont
rata
ción
,regu
lad
oylibre
.

Gráf
ico12
V
is
ióng
ene
rald
elm
ercadoe
léc
tri
cob ra
si
leñoyfo
rmad
ecom
erc
ial
iza
ción

Vendedo
res
Gene
rado
resdeServic
io Públ
ico
,Produc
toresIndepend
ien
tes
,
Come
rcial
izado
resyAutop
roductores

Amb
ien
tedeCon
tra
tac
iónRegu
lada Amb
ien
tedeCon
tra
tac
iónL
ibre(ACL
)
(ACR
) Consum
idoresLibres
,
Comerc
ial
izadores
D
ist
ribu
ido
res
(Consum
ido
resCau
t
ivos
)

Con
tra
tosresu
ltan
tesdele
yes Con
tra
tosl
ibremen
tenegoc
iados
Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

L
acom
erc
ia
li
zac
iónd
een
erg
íae
léc
tr
icas
ere
al
izaa
tra
vésd
eco
ntr
ato
sde
lar
gop
laz
o,t
ale
scom
o:
Cont
rato
sbila
ter
ale
s,ent
reag
ent
esd
egen
era
ció
nyc
ons
umi
dor
es,c
ara
cte

st
icod
el
me
rcadol
ibr
ed eene
rgí
a.
Co
ntr
ato
sregu
lado
s,de
fin
ido
sporelg
obie
rnoyce
leb
rado
sen
trea
gen
tesd
ege
ner
aci
óny
a
gent
esdedi
st
ribu
ciónpo
rm e
diodesub
ast
asdee
nerg
ía
.
Lacomerc
ial
izac
ió ndeenerg
íatam b
iénsereal
izap o
rliqu
idac
iónac o
rtoplazo
,e nlaquelo
s
a
gent
esd el Merc
adoL ibred eE ne
rgía(G ene
ración
, Consum oy C ome
rcia
liza
ción)liqu
idanlas
r
espec
tiv
asd if
erenc
iasc o n
tra
ctu
ales
.E s
tasd i
feren
ciass onc a
lcu
ladase nb asea lP rec
iod e
L
iqu
idac
ió ndelasDife
rencia
s(PLD )
,v a
lorresu
ltan
ted e
lC os
toM arg
inaldeO per
acióndelSis
tema
E
léc
tr
ico(CMO ),elc ua
l,as uv e
z,seb asaenl oscosto
sv ar
iab
lesded esp
a c
ho/acc
ionamien
tode
p
lan
taste
rm oe
léc
tric
asq uecom p
lementanladem an
dad ee n
ergí
aq uedebesercubie
rta
,yq ue,enel
c
asobras
ileño
,d e
pended eu ncomple
jom o d
eloprobab
il
íst
icoq u
ep ro
yect
alad is
ponibi
lid
a ddela
s
p
lan
tashidro
elé
ctr
icasde
lS is
temaInte
rconec
tadoN ac
ional
.
En2 0
04,fuecrea
dalaCCEE(C ámar
ad eC om e
rci
ali
zació
nd eEnerg
íaElé
ctr
ica
),qu
esuced

a
lM erca
d oM ayori
stadeE nergí
a(MAE ),c onlaf unc
iónd eefect
uarelc á
lcu
loyl ali
quid
aci
ón
f
ina
ncie
rad elast
ransa
ccione
sd ela
rgoycortopla
zod e
lM e
rcadoLibr
ed eEner
gía
.L aCCEEn osó
lo
s
eo cu
pad ec e
l e
bra
rl o
sc ont
rato
sbil
ate
rale
se nt
r elosagente
sd e
lM e
rcadoLib
red eEne
rgí
a,sino
t
ambiéndelcál
c u
losemana
ld e
lPLDyd e
línd
i c
ed eli
quidezdelM e
rcadoLi
bredeEnerg
ía
.

122
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

2
.Lassubas
tasene
lACR
Comoy aseexpuso,elconsumidorc au
tivon opuedea dq
uir
irenerg
íaeléc
tricadir
ectamen
ted el
gene
rado
r.D eest
af o
rma,lae nerg
íae sc omer
cial
iza
dap orm ed
iod eladist
ribu
idora
,q u
ee ssu
prov
eedorene l Amb
ient
ed e Con
trata
ciónR egu
lada(ACR )
,tam b
iénc onoc
idoc omo M e
rca do
Regu
lado
,lasem pr
esa
sc onu nm ercadosuper
ior a500 GW hp o
ra ñoestánobl
igadasaa dquir
ir
ener
gíae
léct
ric
aporm ed
iod esubas
t a
sregulada
sp o
rla ANEELye jecu
tadasporlaCCEE .Paralas
di
st
ribu
idor
asm eno
res
,lapart
ic
ipacióneso pc
iona
l,yaquesuproveed
oratra
dic
ional
,q u
ee nm u
c hos
caso
ssonlasmismasg
randesdis
tr
ibuidor
as,puedecon
tinu
arabas
tec
iéndol
as.
Lassuba
stasregu
l ad
astienencom oobjet
iv og en
erarcom pe
tenc
iae n
trelosa g
ente
sd e
ge
nerac
iónparaabas
tece
ra lm e
rcadomino
ris
tadee ner
gía
.E nladinámicad elassubas
tas
,resu
ltan
ga
nadore
slosem p
rendim
ie n
tosque
,s umad
ose n
tresí,s umin
is
trenlacant
idadd eenerg
íademandada
po
rlasdis
tri
buid
orasalm enorpre
cio
.L acomprayv en
tad eesaenerg
íasef ormal
izaporm e
diod e
con
tra
tosdenomin
adosCo nt
rato
sd eComerc
ia
lizac
ió ndeE ne
rgíaEléc
tr
icae nelAm bie
nteRegula
do
(CCEAR )
,loscua
lespuedenten
erdif
ere
nte
splazo
sd ed ura
ción
,d ep
endiendodelas u
bas
ta.
Ademásdel a
ss ubas
tas,l a
sd ist
ribu
idora
sc uen
tanc onot
rasformasdec ompr
ad eenerg
ía
e
léc
tri
ca,porejemplo
,l al
lam ad aG ene
raci
ó nDis
tribu
ida(GD),quec on
sis
teenlac on
tra
t ac
iónd e
pe
queñascen
tra
lesconectad
asar edesdedis
tribu
ción
.E saener
gíapuedeserco
ntr
atadadi
re c
tamente
po
rl asdist
ribu
idora
sh a
stau nl ími
te m áx
im od e
l1 0% des ucargatot
al,yd ebec um p
li
r
p
roced
imiento
sp úbl
icos
,c om ol osc on
cursosdel a ANEEL.T ambié
np uedenadqui
ri
re ne
rgí
ad e
p
lant
asproduc
tora
sd eelec
tr
icida dap a
rt
irdefuente
salte
rnat
ivassub
sid
iadaspo
relg o
bier
no( eól
ica
s,
PCHsyt e
rm oe
léct
rica
sa l
im entadasp o
rb iomasa
),c on
tra
tada
se nelP r
ogramadeI ncen
tivoal as
Fu
entesAl
terna
tiv
asd eEnerg
í aEl é
ctr
ica(Pro
infa
).
Lassubasta
ss ediv
idendeacuerdoc oneltipodeem prend
imien
to,nuevoop re
e x
is
tent
e.L a
s
sub
asta
sd ee ne
rgíaexis
tent
es onaque
llasdesti
n a
d a
sal asdis
tr
ibuid
orasques e
ránatendid
asala ño
s
igui
ented esuc on
trata
ción(denominadoA -1
)ap a
rti
rd eenerg
íaprovenien
tedeem prend
imiento
s
queyae sténe nf unc
ionamien
to.E nc am b
io,l ass ub
asta
sd ee nerg
ían uevas ed e
st
inan al a
con
tra
tac
ión d eenergíaproveni
ent
ed ec e
ntra
lese np roye
cto oc on
stru
cción
,lasc ual
esp odr
án
sumin
is
trarenergí
ae ntre
s(A -3
)oci n
co(A -5)añosap ar
tirdelacontr
atac
ión.Est
as e
gm en
tació
ne s
ne
cesa
riap ue
slosc o
stosdecapi
taldelosem p
ren d
imien
tosexi
sten
tesnos o
nc ompara
blesalosdelos
emprend
imientosnuevos
,q ueaúndebenseram or
tizado
s.
Tam b
iénc ab
ed e
sta
carque,ap a
rt
irdelaL ey12.783de2 013,par
tecons
ider
abl
ed ela
e
ner
gía"vi
eja
",proven
ien
tedeem p
rend
imien
tosh
idr
oelé
ctr
icosdemásdetrei
ntaaño
s,comenzóase
r
c
omerc
ial
izadaaprec
iosreg
ulad
osp o
rlaANEELyc onvalor
escont
rat
ad o
sp o
relrég
imendec u
ota
s
e
nlasdi
st
ribu
idor
a s
.E ne
fec
to,e
sosagen
tesyanopod
íanpart
ici
parenlassuba
sta
sdelACR.
Losc on
tra
tosr e
sul
tantesd elassubas
tast ie
n e
nd osm oda
lid
ades:p o
rc an
tida
dop o
r
d
ispon
ibi
lida
d.L o
sc ont
rato
sp orcant
idadpre
vénels umin
ist
rod eunac an
tida
dfijadeenerg
íaau n
de
termi
nadop re
cio.E ne s
tam o
dal
i d
ad,gener
almenteu t
il
izadap a
ral acon
tra
tacióndee ner
gía
h
idráu
lic
a,losgenerad
oresest
áns uje
tosarie
sgosdee xceden
tesod éf
ic
itsdee n
ergí
a,l
iquida
dosal
PDL.Estosr
iesgossonm inimizado
sp orelM ecan
ismod eR eas
ignac
iónd eE ne
rgía(MRE).E s
te
me
cani
sm orea
signalacan
tidaddee ne
rgíag
eneradaentrela
sc e
ntra
lespar
tic
ipan
tes
,l oqu
ereduceel
r
iesgodeexpos
icióndelosagen
tesindiv
idu
ales
.
Lo
sc on
trato
sp ordi
sponib
ilidadsed est
inanal ac on
trat
acióndece n
tra
leste
rm oe
léc
tri
casy
p
revénu narem u
n e
rac
iónfij
ap ar
ae lagenteg enerad
or,independ
ient
em en
ted eloqueefec
tivament
e
g
enere
.E nesoscontr
atos
,lapartefij
as ed es
tinaac ubr
irloscosto
sfijo
sp ar
aq uelacent
ralprove
a
e
nergí
aa lsis
tema,lacua
lp ued
es e
rd espach
a daon o
,d ep
e nd
iendodelascondic
ioneshid
rológ
icasde
l
s
is
tem ainte
rconect
ado.Sinem ba
rgo,cua n
doe sascentra
lessondespachad
as,lasdi
str
ibu
idora
sd eben
p
agarlosc os
tosvari
able
sp o
relu sodelc om b
ustib
le
,q u
es e
rántrans
fer
idosal o
sc on
sumidore
se nel
m
om en
t odelrea
just
etari
far
iooat ra
vésd elasl
l amadas“bander
astar
ifa
ria
s”.

123
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Elobje
tiv
od elo
sc on
trat
osp o
rd ispon
ibi
lid
ade sgaran
ti
zarlasegu
rid
add e
lsi
stemahidro
-
t
érmic
o.S ilasc on
dic
ioneshidro
lóg
icassond esf
avorab
les
,c omoe nlosper
íodosexce
siv
am en
te
s
ecos
,p uedereque
ri
rsequee s
asc en
tra
lesdespache
ns uenerg
ía
,reduci
endoelri
esgoded é
fic
itde
o
fer
tadelsi
stemaensutot
al
i d
ad.C o
ntra
riament
e,c uan
dolascond
icio
neshid
rol
ógic
assonfavo
rabl
es,
e
sascen
tral
espermanec
ene nes
tadodee spe
ra.

3
.Lasfuen
tesrenovab
lesene
lámb
itodelassubas
tas
Lapr
im e
ras ub
ast
ad efuentesreno
vable
sselle
vóac a boe
l1 8dej un
iod e2007
.S ec on
tra
taron96,7
MWd ePCH sy5 41,9 MWd ete
rm oe
léc
tr
ica
saliment ada
sc onbiomasa(bagazodecañad eazúca
ry
cr
iade
rosa v
íco
las)
,tot
al
i zandounaum en
tode6 3
8,64MWd epot
e n
ciains
tal
adaalS IN(EPE,2 00
7).
E
lv o
lum enden egoc
iosa l
canzólos US$2,2milmillone
sye lp r
eciopromediofina
lf uede7 2
,10
US$
/MWh ,cons
iderandolac ombinac
ióndel a
sf u
e nteshidroe
léct
ric
ayt e
rm o
eléc
tri
ca.D e
ll ado
comprad
or,p ar
ti
cipa
rond el alici
tac
ión1 7 empresasdist
ribu
idorasd ee ne
rgíaeléct
rica
.L a
nego
ciac
ión,quecomenz óalas10:35hsyce
rróalas1 1
:40hs,fueto
talment
ereal
izadaporInt
ernet
.
El1 4dea go
stode2 008selle
vóac abolapr
im e
ras ubas
tadee n
ergíadereserv
a,enlaquese
con
trat
ar on2. 3
7 9
,4 MWd ep o
tenci
aap ar
ti
rd e31ce n
tra
leste
rm oe
léc
tri
casa l
imentad
asconbiomasa
debaga zod ec añadeazúcaryp a
stoele
fante
.E sa
sc ent
rale
sn egoc
iaronlav en
tad eener
gíaau n
pr
eciofin a
lp romedi
od e36,31 US$/MW h.Paraelproduc
toq uecomenzar
í aagenera
rseen2 0
09,l
a
po
tenciacon tra
tadafuede229 ,50 MW ,mient
rasquep ar
ae lproduc
toq uec omenza
ríaen2 0
10,la
capa
cida dins
t a
ladavend
idarepresen
ta2.149
,90 MW .Elvolumenfina
ncie
r oresu
lt
antealf
ina
liza
rlo
s
15añosd ed urac
ióndeloscont
r a
tosasce
nderáaUS $6,62m i
lm i
llo
nes.
Elexpr
esi
voresul
tadodeestasubas
tap uedeexplica
rsep o
relm e
canismodeInst
ala
ciónde
T
ransmis
ióndeInte
résExclu
sivodeC en
tra
lesd eGenera
ciónparaConexiónC ompar
tid
a(ICG).Est
a
in
ici
at
ivad elG ob
iernoFedera
lt uvoc omoo b
je
tiv
od e
sar
rol
lars u
b es
tac
ionesrecol
ect
oraspara
impul
sarlaconex
ióndeplant
ase nMatoG ro
ssod oSulyG oiá
s.M uch
a sdelascen
tra
lesdebiomasa
seencuen
tra
ne npun
tosdis
tant
esdelasredesexist
entes
.L a
se s
tac
ionesreco
lecto
raspuedencon
ecta
r
unconj
u n
todecent
ral
esu b
icada
se nunam i
sm aregió
ng eogr
áfic
a,loq uepermi
telaexpan
sióndela
RedBás
icadeformarac
iona
l,económic
ayf l
e x
ible
.
E
lD ecre
t o6.460,del1 9d em ayod e2008,r e
glam en
talap osib
il
idadd ep res
tac
iónd e
l
ser
vic
iop úbl
icod etransmi
siónd eener
gíaeléc
tr
icap orm ed
iod elasICG s
.T al
e sins
tal
acione
ss on
respo
nsabi
lidadd e
lc onc
esi
on a
riodeservi
ciopúbl
icod etra
nsmisióndee ne
rgíaeléc
tric
ad e
tento
rd e
lainst
alac
iónd el aredb ás
icaal aq uee s
ténconec
tadasys ed est
inanap erm i
ti
rlac on
exiónde
cen
tra
lesd egeneraci
ónp roven
ientedef u
enteeóli
ca,biom a
saop equ
eñasc e
ntrale
sh id
roel
éct
rica
s,
med
ianteelpagod eu nc a
rgod et
erminado
.S egúnla EPE,laICGe sfundame n
talp a
rap e
rmit
irla
expans
ióndelac apac
idaddeg ene
raci
óni n
sta
ladaapart
irdef u
entesal
tern
at
ivase nregi
onesconp oc
a
oningunacap
ilar
i d
add erede
sd etr
ansmis
iónos ub
transmis
ión.
Lasegund asubast
ad ee ne
rgíader ese
rva
,r e
al
izadael1 4ded ic
iem b
red e2009,fuela
p
rimer
asub as
tad ecom erc
ial
izac
iónd eenergíaexclu
sivament
ed edicad
aaf u
enteseól
ica
s.D eesa
s
ubast
a,resu
ltar
onc on
tra
tados1.805,7 MW,d is
tr
ibuidosentr
e7 1em p
rendimien
tosdeg ene
raci
ón
e
óli
cae nci
ncoe s
t ado
sd elasreg
ionesN o
resteyS u
rd elBras
il
.E lprec
iop romediodeventafuede
8
4,88US$/MW h
.E lm ontofin
ancie
rotran
sadoc omoc ons
ecuenci
ad eestasubas
taalc
anzar
ál o
sUS $
1
1,21m i
lm il
lonesalfinali
zarelp e
ríododev igen
ciadel oscontra
tos–2 0a ños.Conrelac
iónal
p
rec
ioi n
ici
ald el asubast
a,d e US$1 0
8,11/MW h,elp re
ciop romedi
of in
ald e8 4
,88 US$/MW h
r
epres
entaunar educci
ónd el2 1
,49%.L asubast
ad ee ne
rgíaeól
i c
as ereal
izóe nlam oda
lidadde
r
eserv
a,carac
ter
iz ad
ap orlac on
tra
tac
iónd eu nvolu
mend ee n
ergíasuper
iora lqueser
ían ec
esar
io
p
aracubr
irladem andadelm e
rcadotot
aldelpaí
s.
L
assub
ast
asd efuen
tesa
lte
rna
tiva
sd eenerg
íaelé
ctr
icad
e2 010(A-3yRese
rva
),rea
li
zadas
l
osdías25y26d eag o
stode2010
,c o
ntr
ataro
n2 .
892,
2 MWd epot
enciai
nsta
lad
a.Entot
al
,fuer
on
c
ont
rat
adas7
0c en
tra
leseól
ica
s,12te
rmoeléc
tr
icasabioma
say7PCH s.

124
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Enelám bit
od elasubastaA-3
,sec on
tra
tóunapo
tenc
iain
sta
ladatot
ald e1.68
5,6 MW,a
pa
rt
irdeu ngrupod e56em pr
e n
dimi
ento
s.Elprec
ioprom
ediof
ina
lfuede7 6,
6 8 US
$/MW h.Po
rsu
pa
rte
,l as ub
astad er es
ervac on
tra
tó1 .
206,6 MW dep ot
enc
iai n
sta
ladar epa
rt
idae n
tre33
emprend
imien
tos,aunp re
ciopromed
iodev en
tade70
,79US$/MWh.Lae ne
rgíanegoc
iadaenamba
s
suba
sta
sseráproveni
entedefuen
teseó
lic
a,biomas
adebag
azodecañayPCH s
.
Lasubas
tadee n
ergí
ader e
servarea
liz
adael18d eagos
tode2 011con
tra
tó1.21
8,1 MWd e
po
ten
ciai n
sta
lada
,8 61
,1 MWd ep r
oy e
cto
sd eparqu
ese ól
ico
sy3 57 MWd et e
rmoelé
ctr
icasa
bi
omasa(baga
zod ecañ
ad eazú
caryresiduo
sd emad
era)
.S econ
tra
taronent
ota
l41em p
rendimien
tos
ylav
entadelaenerg
íafuenegoc
iadaau npre
ciop
romediofin
alde62,02US$/MW h
.
Reci
ent
em en
te,en201
4,s erea
li
zaronsubas
tasenlasquelasfue
nte
sd eenerg
íaren
ovab
le
r
esu
lt
aronganado
r a
s.Dees
af o
rm a,el28d enovie
mbredeeseaño
,t u
voluga
rlas u
bast
aA -5
,que
r
esu
ltóenlacon
trat
ació
nde51pla n
tasgene
radora
sd eene
rgí
aeléc
tr
icadedive
rsa
sfuente
s.Ento
ta
l,
s
econt
rat
aron4.
979,8 MWdepotenci
a,lo
sc ua
lesayuda
ránaaba
stece
ralmerc
adoen2 019
.
E
lp r
eciopr
om ed
iod ee s
as uba
stafued e76,
60 US$/MW h,reg
istr
andou n
ar ed
ucciónde
1
,72%co nr
elac
ióna
lprecioini
cia
lde8 1
,64US $/MW h
.S evend
iero
n1 2termoe
léc
tri
cas
,o chodelas
c
uale
seranem p
rend
imien
to sabiomasa
,un oacarbó
nyt r
esagasn a
tura
l.Tam b
iénfue
ronrem a
tadas
t
resPCH sy3 6cen
tra
lese ó
li
cas.LasubastaA-5de2 01
4c omer
cia
lizó US$44,72milmil
l on
ese n
c
ont
rato
se n
trevended
oresyc om p
rador
esd eenerg
íaeléc
tr
ica
.S eest
imaq uelosem p
rendimien
tos
g
ener
aráninve
rs
ione
sd eUS $5,94milmil
lones
.
El3 1deo ctub
red e2014tambiénsereal
izólaSubas
tadeE nerg
íad eR ese
rva,queatra
jo
inv
ers
ionesp or US$ 2 ,9 m i
l m i
llone
s,q ues er
ánutil
izado
sp a
ral ac o
n s
truc
ciónd e3 1
emprend
imiento
sd eenerg
íasolary31d eenerg
íaeóli
ca.Conunadurac
iónd eochoh o
ras,lasuba
sta
tuvocom opuntodesta
cadolaapas
ionad
ad i
sput
ap o
rl o
semprend
imien
tosfotovo
ltai
cos,p o
rprime
ra
ve
zo f
ert
a do
sd em ane
rasepara
dad eot
rasfuen
tes
.L osempr
endimien
tosdeen e
rgíasola
rtendránuna
cap
acidadins
tal
a d
at ot
alde8 89
,6 MWyl osd eene
r g
íae
óli
cad e769,1 MW .L osEstadosdeRio
G
randedoNo rt
eyS anPab
losobresa
lieronenlaofe
rtadep
royec
tosdeene
rgíasola
r,yR ioG ra
ndedo
No
rteyB ahí
a,enlosem pr
endimien
toseó
licos
.
Ene
lfina
ld e
lpr
esen
teest
udioser
etom
ane
nde
ta
ll
elo
sva
lor
ese
con
ómi
cosr
efe
rid
osal
a
e
ner
gíac
omerc
ia
liz
adaenes
tass
ubast
as.

F
.Reg
lamen
tac
ióndelaANEEL
E
nelám bi
todela ANEELsepue
denci
tar
,entr
eo t
ras
,tr
esr
eso
luci
one
squ
ecr
ear
onc
ond
ic
ion
es
e
spe
cia
lesdee
st
ímuloala
sfu
ent
esren
ovab
lesdeene
rgí
aenelB
ras
il
.
R
eso
luc
iónN
orm
at
ivan
º77
/20
04;
R
eso
luc
iónN
orm
at
ivan
º24
7/2
006
;
R
eso
luc
iónN
orm
at
ivan
º48
2/2
012
.
LaR e
sol
uciónNormat
i v
anº7 7
,d el18deago
stode2 004
,estab
leceunared
ucc
iónd e
l5 0%
e
nl a
st a
ri
fasdeu s
od eloss
istemaselé
ctr
icosdet
ransmi
siónyd i
st
ribuc
ión,loquerepe
rcut
ee nla
p
roducc
ión ye nelc on
sum od elae ne
r g
íacomerc
ial
izad
ap orl o
ss ig
uien
tesem p
rendimi
entos
:
h
idroe
léc
tri
casconp o
tenc
iaig u
aloi n
fer
i o
ra1 MW ;PCH syc en
tra
lesbasada
se nfuen
tessola
r,
e
óli
ca,biomasaoc og
ene
racióncal
ifi
cada,cuyapo
ten
ciainyec
tadaenlossis
temasdetra
nsmisió
no
d
is
tr
ibuciónseamenoroigua
la3 0 MW.
LaR es
oluc
iónNormat
ivanº2 47,del21ded i
ciembr
ed e2 006
,estab
lecelafigur
ad el
c
onsum
idorespec
ia
lysuscond
icion
esp a
ralacom
erci
al
izac
iónd eene
rgí
aeléc
tri
ca.Dea cu
erdocon
e
staReso
luc
ión,losco
n s
umidor
ese spec
ia
lesdeb
ens ertr
atadosdelam ismam an
eraq uelos
c
onsum
idore
slibre
s,ypuede
na dquir
irenerg
íasu
bsid
iadaento d
ooe np a
rte
.L osconsumido
res

125
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

e
spe
cia
lestamb
iénest
ánaut
ori
zadosarea
liz
arcon
tra
tosdecomprayv
ent
ad eenerg
ías
ubsid
iad
a,as
í
c
omotam b
iéncon
tra
tosd
es um
ini
stroc
aut
ivoco
nlasc o
nces
ion
ari
asol
icenc
iat
ari
asdedis
tr
ibuc
ión
.
Además
,elc onsumid
ore spec
ia
lp u
edep art
iciparenelm e
rcadolib
re,aunsint ene
rlas
ca
rac
ter
ís
tica
sd eunc on
sumidorl
i b
re.Parael
lo,lagenerac
ióncomerc
ial
izadadebeobl
igato
riamen
te
p
roven
irde:aprov
echamien
tosdep o
tenc
i a
lhidrául
icoconp o
tenc
iaent
re1 MWy3 0 MW ,dest
inad
os
alap rod
ucció
ni ndepend
ien
te oal aa utop
ro d
ucció
n,q uereúnanlasc a
ract
erí
st
icasd e PCH;
empr
endimie
ntosc o
np ote
nciainst
aladaigualoi nfer
iora1 MW ;em pre
n d
imien
tosc uyafuen
te
p
rimar
iad egenerac
iónsealab iomasa
,l ae ne
r g
íae ó
lic
aos o
lar
,c onpotenc
iainyec
ta d
ae nlos
s
is
temasdetran
sm i
siónodis
tr
i bu
ciónm eno
roi guala30 MW .
LaR e
soluc
iónN o
rm a
tivanº4 82
,del17dea b
rilde2012
,e s
tabl
ecelascondic
ionesgene
rale
s
pa
rae laccesod elamicroyl am inig
erac
ióndis
tribuid
aal ossis
temasd edis
tr
i b
ucióndee ne
rgía
el
éct
rica
,yc reaelsis
temad ecom pensac
ióndee n
erg
í ael
éct
ric
ac or
respon
diente
.E s
taresol
uciónse
propo
n ere d
ucirlastraba
sp a
raq uep equeñ
asc ent
rale
sg ener
adorassec onecten alar edd e
di
st
ribuci
ó n(s
iem p
requeuti
li
c enfuent
esrenova
blesdeenerg
íaoc ogene
rac
iónco nele
vadaefi
cienc
ia
ene
rgét
ica)
.L asm ic
roy min
ig ener
acióndis
tr
ibuid
ac ons
is
tenenlaproducc
iónd eenerg
íaeléc
tri
caa
pa
rti
rd ep equeñascen
tra
lesg ene
ra d
orasqueuti
lizanfuent
esb a
sadasene ne
rgíahidráu
li
ca,sola
r,
eól
ica
,b iom as
a o cogene
ración cal
if
icada
,c onec
tadas alar edd edis
trib
uciónp orm ediod e
ins
tal
acionesdeu n
idade
sc on
s umi
doras
.
Pa
radife
renc
iar
las
,lam ic
rog ene
rac
ióndis
tr
ibui
das ere
fie
reau nacen
tra
lg en
erad
orade
e
nerg
íaeléc
tr
ica
,c onpote
nci
ai n
sta
ladam eno
roi g
uala1 0
0k i
lowat
ts(kW),mien
tra
sq uel
am i
ni
g
ener
acióndi
st
ribu
idaseref
ier
eal a
sc e
ntra
lesge
nerad
ora
sconpotenc
iain
sta
lad
asuper
iora100kW
ymenoroigua
la1m egawat
t(1 MW )
.
P
arasercarac
ter
izadacomom icr
oo m in
ig en
erac
ióndist
ribu
ida,lacent
r a
lgenerado
radebe
a
trave
sarlase
tapasdepet
iciónydic
tamend eacc
eso
.Lap e
tic
ióndeaccesoeslasol
ici
tudformul
adap o
r
l
ap ar
teq ueacce
d e(con
sumidor
)yq ue,unav e
ze n
tr
egadaalap a
rte“acces
ada”( d
is
tr
ibuido
ra)
,tien
e
p
rior
idadd ea
tenc
ió n
,segúnelorde
ncronológ
icodeprot
ocolo
.E nesasol
ici
tuddea cce
sod eb
ec on
sta
r
e
lp royec
t odel a
si ns
tala
cione
sd ec onexi
ón( h
is
tor
iald es
cri
pti
vo,u bi
cació
n,d is
posic
iónfís
ica
,
e
sq u
em as
),ademásdeotro
sdo c
um en
toseinfo
rmaci
óne v
entua
lm en
teso
lici
tadosporladi
st
ribu
idora
.
Enc ont
rapar
tida
,eld ic
tamend ea cc
esoe seld ocum en
tof o
rm a
lp re
s e
ntadop o
rl apart
e
a
cces
a d
a(singravamenp a
ralapar
tequeaccede
),enelcualsein
f o
rm a
nlascondic
ionesdea c
ceso
,e n
tre
l
asqueseincluyenlaconex
iónyelu s
o,as
íc omolosreq
uisi
tost
é c
nicosquepermi
tanlaco ne
xióndelas
i
nst
alac
ionesd elapart
eq ueaccedeylosrespec
tivosplazo
s.Y,c uandocor
responda
,eld ic
tamend e
a
ccesotambié
nd eb
eráindi
car
:lad e
fin
icióndelpu n
todec onex
ión;lascara
cte
ríst
ica
sd elsi
stemade
d
is
tr
ibució
na ccesado
;lali
stadelasobr
asbajores
po n
sab
ilidaddelapart
eaccesada(conelcronog
rama
d
eim p
lementac
i ó
n);ylasre
sponsab
il
idade
sd elapa
rtequeaccede
,e n
treot
rasdis
po s
ic
iones
.
E
lsistemadem edic
ióndebecumpl
irla
sm ismasespec
ific
acion
esq u
es eexigenalasdemás
un
idade
sc onsumido
rasconect
adasalacen
tra
lg ene
rador
ac onelm i
sm onive
ld etens
ión
,ya demás
de
bec onta
rc onu naf unc
iona
lida
dq uepermi
t alam ed
ici
ónb idi
recc
iona
ld ee nerg
íaeléc
tr
ica
(med
icióndec on
sum oyd egene
rac
ión
).Conrelac
iónalasins
tala
cione
sd ebaj
at en
sión
,lam ed
ic
ión
b
idi
recc
ionalpuederea
li
z a
rsecondosmed
idore
su ni
dir
eccio
nales–u noparamedirelconsumoyot
ro
pa
ralagenera
cióndeenerg
ía.
L
osc o
sto
srela
tivosala
sadecuac
ionesde
lsistemad eme d
ici
ónr e
querid
aspar
aimplemen
tar
e
lsi
stemadec ompens
acióndeene
rgíaelé
ctr
icasonrespon
sabi
lidaddelap a
rtequeacc
ede
,yd eben
s
erre
sarc
idosaladis
tr
i b
uido
raacc
esada
.Sinem ba
rgo,tra
slaade c
uació
nd e
lsist
emadem ed
ici
ón,la
r
espon
sabi
lid
add esuo pe
rac
ióny manten
imien
top a
saráaserd eladis
tr
ibuidor
a,comoas
ítam b
ién
l
oseven
tuale
sc o
sto
sd esus
ti
tuc
iónoa d
ecuac
ión.
Lai
nic
iat
ivadein
sta
lac
iónd emic
roo minigene
rac
ióndis
tr
ibu
idaesde
lconsum
ido
r.La
ANEELnode
termin
aelc
ostodelosgen
erado
resnieven
tua
lescon
dic
ione
sdefi
nanc
iac
ión
.Dees
ta
fo
rma,e
lanál
is
isd e
lco
sto
/bene
fic
iodelai n
st
ala
ció
nd egene
rado
resl
ec omp
etealcon
sum
ido
r.

126
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E
xis
tend ive
rsasci
rcun
stanc
iasquedebencons
idera
rsee neseproyec
to:elti
pod efu
entedee ne
rgí
a
(
sola
r,turb
inaseól
icas
,g e
nerad
oresabiomasa
,etc
.)
,tecnolog
íadelosequ
i po
sd egene
rac
ión,tamaño
d
elau n
idadc on
sumido
rayd el acen
tra
lgenerado
ra,u b
icac
ión(ru
ralou rban
a),t
ari
faal acualla
u
nidadc onsumido
raestásomet
ida,cond
ici
onesd ep a
go/f
inanc
iac
iónd e
lp roy
ectoye xi
sten
ciade
o
tra
su n
idadesconsum
id o
rasquep u
edanusufru
ctuarloscréd
itosdelsi
stemad ecom p
ensac
iónd e
e
nerg
í aelé
ctr
ica
.
Unaim po
rtan
teinnovac
ióni n
trodu
cidap o
rl aR e
soluc
iónN o
rm a
tiv
an º4 82
/2 012ese l
S
is
temad eC ompens
acióndeE nerg
íaE lé
ctr
ica
.E st
esistemap ermi
teq uelae nerg
íae xced
e n
te
g
enera
dap orlau nid
adc on
sumidoraconm icroom i
nig ene
raci
óns eainyec
tadae nlar eddel a
d
is
tr
ibuido
ra,lacualfunc
iona
rác omou n
ab a
ter
ía,almac
enandoe seexced
entehast
ae lm omentoen
q
uelau n
idadc on
sumidor
an ec
esi
teenerg
íaproveni
entedeladist
ribu
idora
.D eesaforma,laenerg
ía
e
léc
tr
icagen e
radaporesa
su n
idadesconsumido
rasesced
idaal adi
str
ibu
idoraloc
alyp oste
rio
rm en
te
s
ecom pen
sac onelcons
um odeenerg
íaeléc
tri
cadee samismau n
idadconsumi
dora(odeo t
rau n
idad
c
onsumido
r adelmismot
itu
lar
).
Enlaprá
ct
i c
a,sienundete
rminad
oc i
clodefactu
rac
iónlaenerg
í ainy
ectad
ae nlaredporel
m
icr
oo m in
ig ene
radoresm ayo
rq uelaconsumida
,e lconsumido
rrecibi
ráu ncréd
itoe nenerg
ía
(
kW h)ens upróximafac
tura
.E ncasocont
rar
io,elconsumido
rp aga
rás ó
lol adi
ferenc
iae n
trela
e
nergí
aco n
sumidayl age
nerad
a.C ab
eseñal
arque,depen
die
nd odelaincid
enciaimposi
tiv
ae ncada
E
stado
,elconsumidortamb
iéndeberápag
arlosimp ue
sto
s(ICMSyP IS/COFINS)s o
breeltota
ld e
e
nergí
aabsorb
idadelared
.
Un
av ezcom pen
sadosent od
osl o
sp ues
tost a
rif
ario
s ye nt od
aslasd emásu n
idade
s
c
ons
umido
r a
s,loscré
dito
sd eene
rgí
aacti
vaexis
ten
tesse
ránd e
scont
adosdelafac
tur
ad elosm e
ses
s
ubs
igu
ien
tesyv en
ceránalos36(
tre
int
ays e
is)mesesd
elafechadefac
tura
ción
,si
endoreve
rt
idosen
p
rodel
am enort
ari
far
iaposi
bleysinde
rechode
lc o
nsumido
raningunaformadecompen
s a
ción
.

G
.Incen
tivosf
isca
lespa
ralasfuentesrenovab
les
degene
rac
ióneléct
rica
E
lC on
sejoNaci
onaldePolí
tic
ad eH ac
ienda(CONFAZ ,porsusigl
ae npor
tugués
),in
teg
radoporlos
S
ecre
tar
iosdeH ac
ienda
,FinanzasoIngres
osPú b
li
cosd ecadaE s
tadoyd e
lD is
tr
itoFed
era
l,yp o
rel
M
ini
st
ro deE s
tadod eH ac
ienda,e su norgan
ismo d e
libe
rat
ivoi n
sti
tui
doa p ar
ti
rd eprecep
tos
p
rev
isto
se nl
aC on
sti
tuc
iónF eder
al
,c uyamis
iónm ásimporta
nteesim pul
sarelper
fecc
ionami
ento
d
elfede
ral
ismofi
scalylaarmo n
izac
ióntr
ibut
ari
ae n
trel
osE s
tadosdelaF ede
rac
iónenelBras
il
.
Par
aa l
canzareseobje
tivo
,lasS e
cre
tar
íasdeH ac
iendadetodoslosEstadosm ant
ienenuna
C
omisiónTécnicaPermanen
te(COTEPE ),quesereúner e
gula
rm en
teparadisc
uti
rt emasrel
at
ivosa
l
asfinanzaspúbli
casd einte
réscom ún
,q ueluegos e
ránelevado
sa l CONFAZp a
ralat omad e
d
eci
sionesens usreunion
esp e
riód
icas
.T ale
sd ec
is
ionessone j
ecutad
asp orm edi
od ec onven
ios
,
p
rot
ocolos
,a ju
stes
,e s
tudio
syg rupo
sd etraba
joq ueg en
era
lm en
tev e
rsans ob
rel ac onc
esió
no
r
evocac
iónd ebenef
ici
osfis
cale
sd e
lIm pue
stoalaCir
culac
ióndeM ercad
erí
asyS erv
icios(
ICMS )
,d e
c
om pe
tenci
ad elosE s
tadosyd elDist
ri
toF ede
ral
,yp roced
imient
osq ueloscontr
ibuyente
sd ebe
n
o
bserv
ar.L alegis
lac
iónt r
ibu
tar
iab ras
il
eña,espec
ialmen
tel arela
cionad
aa lICMS ,esb as
tant
e
c
om p
lejayded i
fíc
ilapl
icac
ión
.
E
l CONFAZc el
ebratr
ime
str
almen
tereun
ione
so rdin
ari
as,pre
sid
ida
sp orelMini
strod
e
H
aci
endaop orunrep
resen
tan
tedes
ignad
op o
ré l
, ycu e
ntantambié
nc onlap a
rt
ic
ipac
iónde
r
epre
sentan
tesdelaP
rocur
adur
íaGener
aldel
aH ac
iendaN ac
iona
l,l
aS ec
ret
arí
ad eHac
iendayla
S
ecre
tar
íadelTeso
roNac
iona
l.
Ene
lBr
asi
lexis
tendosi
ncent
ivo
sfis
cal
espar
aa poya
relusodeequi
poss
ola
resyeó
lic
os.E
l
c
onv
eni
oICMS 1 01
/97e x
imed e
lICMSal a
so pe
raci
onesefec
tua
dasc ona
lguno
se q
uiposy
c
ompon
ente
spa
raelaprov
echamie
ntodelaene
rgíaso
laryeól
ica
.Elc on
ven
ioICMS7 5
,del14de

127
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

j
uli
od e2 0
1 1
,pro
rrogóha s
tae
l3 1ded
ic
iem b
rede2 01
5elper
íododevi
gen
ciadees
tosi
nc e
nti
vos
.
S
inem ba
rgo,es
tebene
ficiosel
imit
aalo
se q
uiposexe
ntosot
rib
uta
dosco
nlaal
ícu
otace
rodelIPI
,de
a
cuerdoconelDecr
eto3.827del31dema
rzode2 0
01.
L
ose qu
iposquees
tánexen
t o
sdelICMSs onloss
igui
ente
s:aerog
ene
radore
sp a
rac o
nvers
iónde
e
nerg
íaeól
icaene ne
rgí
am ecán
icaparabom b
eod eaguay/
om o
li
endadegranos
;b ombaparal
íquid
os
u
ti
li
zadaenelsis
temad eene
rgí
as o
larfo
tovol
tai
coe ncor
rien
tecont
inua
,conu napoten
ciam á
ximade
d
os HP;cal
e n
tado
ressola
resdea gua
;g en
erado
resfotovo
lta
icos
;a e
rogen
erado
resdee ner
gíaeól
ica
;
c
elda
ssol
aresenm ódu
losopanel
es;ytor
reparasopo
rtedegene
radordeene
rgí
ae ó
lica
.
P
oste
rio
rment
e,elconven
ioICMS1 0,d e
l2 1demar
zod e2014
,pr
orr
ogóh a
stael31de
d
ici
embrede2021elper
íododevig
enc
iadelosinc
ent
ivo
sde
lc on
ven
ioICMS101/97
,einc
luyóo
tro
s
c
om po
nente
s,en
tree
llos
,elco
n v
ert
ido
rdefr
ec u
enci
ade160
0kVAy6 2
0V.
Enelámbi
tonaciona
l,elM in
is
ter
iodeH ac
iendalanzóenela ñ
o2 009unpaque
tedem edid
as
conelob
jet
ivodees
timu
l a
reld e
sar
rol
lo.Ent
reesa
sm ed
idasseinc
luyelades
grav
aciónpe
rm an
entedel
Impues
toalosPro
ducto
sI ndus
tr
ial
izado
s(IP
I)paralosaer
o g
e n
erado
resqueprod
ucenener
gíaelé
ctr
ica
ap a
rt
ird eunafuen
tee ó
lica
.C one s
tam edi
da,elg obi
ernos epropon
ea umenta
rlasinver
sione
s
de
sti
nadasalap
roduc
cióndee n
erg
íae ó
li
cayest
im ul
arlaproducc
iónnac
iona
ld eequ
ipos
.

H
.Cos
tosdegene
rac
iónconfuen
tesrenovab
les
Conoce
roe s
timarloscost
osd eg
enerac
ióndelaener
gíaelé
ctr
icaesdesumaimpor
tanc
i a
,yaqueesta
info
rmaciónesf undamenta
lp a
ral oses
tudio
sd efac
tib
il
idadd eproye
cto
sd ee x
pa n
sióndel os
si
stemasel
éctr
icos
,a s
íc omotambi
énp ar
ad e
fin
irco
rrec
tamentelamej
orformaenq uelascen
tra
les
puedenopera
ryd espachar
. Acontinu
ación
,s epr
esen
taráestetema
,a unqu
ed esdeu nenfoque
pr
elimin
areindica
tivo
.

1
. Me
todo
log
íadecos
tosn
ive
ladosdee
lec
tric
idad–LCOE
U
nad ela
sm etodo
log
íasdecálcu
lod elainve
rsiónn e
cesa
riapa
rae x
pandi
rlacapac
idaddegener
ació
n
e
sc onoc
idac omo Cos
tosN ive
ladosd eElectr
ici
dado L ev
el
isedC os
tsofE l
ect
ric
ity(LCOE )
.S e
r
efi
erealval
orq uer
em un
eraalcapi
talinve
rt
id o
,loscos
tosopera
tivo
syd emanten
imien
to,ademásde
o
tro
sc os
tos( c
argas
,o b
rascivi
les,servi
ciosd eingen
ier
íaetc
.),deacuerd
oc onu nadet
erminada
e
xpecta
tiv
ad ere
tornodees
tecapit
al,cal
culadaporunata
sainte
rnadereto
rno
.
LaA ge
n c
iaI n
ter n
aciona
ld eE ner
gía( IEA)c o
nside
raq uees
tem étodoeslaf ormam á
s
t
ranspa
rent
eyc ons
isten
t ed eest
imarloscosto
sd egenerac
iónd ee
lec
tr
icid
ad.D eb
idoae l
lo,esun a
h
errami
entaq uec ontin
ú as ien
doam pl
i ament
eu t
il
izadap a
rac ompa
rarlosc os
tosd edifer
entes
t
ecnolog
íasd egenerac
ió n
.E lcálcu
loseb a
sae nlaequipa
ració
nd e
lvalo
ro b
tenidodelasum adelos
i
ngreso
sd evengadosal olargodelper
íodod eo pe
raci
ónd eunaplan
tayelvalorobt
eni
d odelas uma
d
el o
sc os
tos.D eest
am anera,elLCOEe si gu
alalp rec
iod elaene
rgí
aeléct
ricaqueecua
lizar
íalos
do
sflu
josd ecajadescon
t ados
.
Enot
raspal
abras
,pue
ded e
cirs
eq u
eelLCOEe sig
uala
lv a
lorobte
nidod elasumadelos
c
ost
ostot
ale
sd e
sconta
dos,d
ivi
didop orlaprod
uc c
iónto
taldee ne
rgí
aa ju
stadap o
rs uv a
lor
e
conóm
ico
.D ees
taforma
,elLCOEe sunamed
idadelcos
toprom
edi
od egene
rac
ió ndeel
ect
ric
idad
.
Par
ac a
l c
ularesecostoprom ed
iod eg en
eració
ns erequ
ierendatostéc
nicosye conómic
os,
t
alescom olosc os
tosdei nver
sión(US $/kW),loscosto
sd ec ombus
tibl
e(US $/MW h)
,l o
sc os
tos
o
pera
tivo
syd em anten
imient
o(O&M )fij
os(US $/kW
-año)yv ar
iabl
es(US $
/MW h)
,eltiem p
od e
c
onstr
ucc
i óndelasplan
tasye lrespe
ct
i vocronog
ram aded esembo
lsod elai
nvers
ión,lavid
aú t
il
,la
t
asad edescuen
to,latasadec ambio
,l ap o
tenc
iad elaspla
ntasyelf a
ctordeca p
acid
ad.E nforma
r
esumida
,p ueded e
cir
seq ueelc o
stop romedi
od eg ene
rac
ióne n US$
/MW hestácom pu
estoporel
co
stodeinver
sión(CI)yelcostodeoperaciónym anten
imien
to(O&M )
.

128
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Esp o
siblenot
arquediverso
sf ac
tores,tan
toecon ómicosc omotecno
lógic
o sorela
ciona
dosal
t
am añod e
lem pre
ndimien
to,p ued
enim p ac
tare nlosresul
tad os
,g enera
ndoc ostosdif
eren
tes
.E l
e
stab
lecimien
tod elatas
ad ed e
scuentom ása d
ecuada(oa t
rac
tiv aparaelinve
rsor)puededem and
ar
u
na nál
isi
sm ásd e
tal
ladodelsect
oryg enerarresu
lta
d o
sd is
cut
i b
l e
s.T ambi
énd ebetene
rseenc uen
ta
l
at asadec ambio,cuyov a
lorp uedevar
i a
rd e p
end
iendod ela sincer
tidumbre
sp rovocada
sp orla
p
olí
ticaeconómicaq uesea d
optee nelB rasi
l.Otra
sv ar
iabless erelac
ionanconl atecno
logí
ayl a
fu
enteselec
cionada
.D eest
em odo,porejem plo
,elcos
tod egeneracióndelascen
trale
shidroe
léc
tric
as
d
epen d
ed e
lp o
tencia
ldispon
ibleydellugare nelqueelap rov
ec hamient
ohidroe
léctr
icoest
éu b
icado
,
d
el asdimensio
n e
sd elosprin
cipa
lese qu
ipo squevayanai n
stalar
se,delag e
stiónd e
lproyec
to,el
c
ostodeo br
ascivi
lesyloscosto
sm edioambienta
les
,e n
treotro
sf acto
res
.
Portodoesto,algunoses
tud
ioscons
ideranl
osc o
stospromedi
od egen
erac
iónenfunc
ióndela
d
imens
ió nyu b
icaciónd e
lem p
rend
imien
to,p a
rac a
dat ecno
logí
aem ple
ada.En2 010
,laA genc
ia
I
nte
rnac
i ona
ld eE ne
r g
íap ubl
icó
,apl
icand
olam ismamet
odologí
aLCOE ,loscos
tosdegene
rac
iónde
e
lec
tr
ic
id adat r
av ésdeF u en
tesRenovab
les(IEA-P roje
ctedcost
so fgene
rat
ingelec
tr
ici
ty
,2 010
e
dit
ion)
,q ueseráncom ent
a dosaco
ntin
uación
.
Pa
ralascent
r a
lesdee n
ergí
ae ólic
a“ onsho
r e
”oe ntie
rra,loscosto
su ni
tar
iosdec ons
trucc
ión
(
costod ec o
n s
tru
cciónp o
r kWi nstal
a d
o,s inc onside
rarl osi n
teres
esi nc
i d
entesd uran
tel a
c
onst
rucció
ne nlam ayor
íadel o
sc a
so s
.)sond eal
r ede
d o
rd e1.900y3 .700US $/kWp ar
au np e
ríodo
d
ec ons
truc
cióndee nt
reu noyd osa ños.C omos ucedec ontodaslasd emástecno
logías
,l o
sc os
tos
c
alcu
ladosypresen
tadose nes
teinform eparalasplantaseól
icasser ef
ierenalaplant
ayn oinc
luyen
o
tro
sc os
tosespec
íf
ic o
sa soc
iadosal ainteg
r a
ciónd eestasuotr a
se ne
rgíasrenovab
lesinte
rm i
ten
tes
c
onl ossis
temaseléctr
icosy,p ar
ticula
rm ente
,al an ece
sid
add eu nainsta
lac
iónd e“ backup”o
r
espa
ldop a
rac ompensa
rlav ar
iab
il
id adyp rev
isib
ilidadlimi
tadad esupr o
d u
cción
.L oscostosLCOE
p
arae s
tetipod ef uen
te,c omol ast ecnolog
íass o
laresf o
tov o
lta
icas
,t ien
enu naltog radod e
s
ensib
il
idaddepend
ie n
tedelav a
riac
ió ndelfac
tord ecapacidad
.
Lo
sfactoresdec ap
acidadin
formadosd eplan
tasd eenerg
íae ó
licasesitú
ane ntreel21%ye l
41%p arapl
antasterr
estr
esye n
treel3 4%ye l43%p araplantasmarí
timas(off
shore).P ar
al o
sp a
íses
delaOCDEc ontem p
ladosenestee s
tudioyc onunatasaded escu
entodel5%,l o
sc os
t osLCOEp a
ra
lag ene
rac
iónd ee lec
tric
idadat ravé
sd ep lan
taseólic
ast er
res
tresestáne n
trel os4 8 US$/MW h
(Es
tadosU ni
dos)yl os1 63US$/MW h(S u
iza)
,ye nt
relos1 01US $
/MWh(E s
tadosU nidos
)yl os188
US$/MWh(B é
lgica)paralascentr
alese ó
li
c a
so f
fshore.L osc o
stosdei nve
rsiónso nd e
l7 7%p ara
turb
inase ó
lic
ase ntie
rrayd e
l7 3%p ar
al ae n
erg
íae ólic
ao ffs
hore.C onsid
erand ou natasade
des
cuentodel10% ,losc o
stosLCOEp a
ralag ene
racióndee l
ect
ric
idadm e
diant
ec ent
r a
leseól
icasen
t
ierraenl ospaísesd ela OCDEe stáne n
trelos7 0 US$/MW h(EstadosU nidos)y m ásd e2 34
US$/MWh(S uiza)
.P aralascent
ral
ese ó
licasoff
shore,losc os
tosvar
í a
nd e US$1 46/MW h(Estad
os
Unido
s)a261US$ /MWh(B élg
ica)
.L osc os
tosdei n
v e
rs
ió nsond e
l8 7%p araeól
icase ntie
rrayd e
l
80%p aralaenergíaeólic
ao f
fshor
e.P ar
ae s
taú l
tima,lasdifí
cil
esc ond
ici
onesd e
lam bien
tem ar
ino
impli
canu namay orpar
tic
ipaci
ónd eloscos
t o
so pe
rat
ivosyd em ant
enimiento
.
Pa
ralasc
ent
ral
essola
resfoto
vol
t a
icas
,losfa
ctor
esd ecapac
idadin
formado
sv a
ríande
l10%
a
l25%.Parae
lvalo
rm ása
lto
,l o
sc o
stosLCOEd eele
ctr
ic
id a
ds o
largene
radaes
tánll
egand
oacas
i
2
15 US
$/MW hconunatas
ad edescuen
tod e
l5%ya3 33 US $
/MW hconunata
sad edes
cuen
tode
l
1
0%.Conelfa
cto
rdecapac
idadm ásba
jo,loscos
tosdeel
ectr
icida
dso ndecas
i600US $/MWh.
L
asd o
splan
tasté
rmic
assola
respr
esen
tada
senes
tees
tud
iot
ien
enunfac
tordecapa
cid
add e
l
32%(E
urel
ect
ric
) y2 4%(D ep
art
amen
tod eE n
erg
íadelo
s EEUU),c o
nc os
tos LCOE de 13
6
US$
/MWha2 43US$/MW h
,contasa
sdedesc
uentode
l5%y10%,re
spe
ct
ivame
nte
.
E
steest
udiod el
aIEAt amb
iénc on
ti
e n
ed a
toslimi
tado
ss ob
reelcos
todeg e
nera
ciónde
e
nerg
íahidro
eléc
tr
ica
.E nalg
unospa
íse
s,segúnla
sdimens
ionesdel
ap la
ntaye
lluga
respec
íf
ico
,la
h
idr
oele
ctr
ic
idadesc ompe
ti
tiv
a;s
inem ba
rgo
,l o
sc o
sto
ssontanvar
iab
lesquenoespos
ibl
ee x
tra
er
c
onclu
sion
esgenera
les
.

129
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

2
.Va
lorNo
rma
tivo–VN
T
iempoatrá
s,laANEEL ,conelob j
et
iv odeprot
egeraloscon
sumido
rescaut
ivosde
lab u
sodepode
r
d
em er
cadod eladi
str
ibu
idoraatravésdelof
recim
ien
todecond
ic
ione
sc on
tra
ctua
lesex
tremadam
ent
e
v
ent
ajosa
sp aralosconsumi
d o
reslibresyd elac om
pen
sac
ióndeladife
renci
ad eing
resoscone
l
a
umentodelv a
lordet
rans
feren
ciaal oscau
tivo
s,cre
óelVal
orN o
rmat
ivo(VN).
El VNf un
cionabacom oelcost
od ere
feren
ciap a
raelprec
iod ecom pradeenerg
íayp a
rala
t
ransf
eren
ciaq u
eser e
ali
zarí
aal a
star
ifasde
lsumini
stroelé
ctr
ico
.Elproces
or egul
ato
rioparaf
ija
re s
tos
l
ímite
sc omenzóc onlap ub
licac
ióndel aReso
luciónANEELn º2 66
/98,enl acualsee s
tab
lecióla
me
todo
logíaparacalcu
lardichatr
ansfe
renc
ia.Unav ezculminad
oelp ro
cesod eaudien
ciap ú
bli
ca,la
ANEELdivulgólaResoluc
iónnº2 33
/99
,q u
ed e
fin
íalosvalo
resnormat
ivosdi
scriminad
osp o
rfuentede
gen
erac
ión(com p
et
it
i v
a,termoel
éct
ric
aac a
rbónnaciona
l,PCH,termoe
léct
ric
aab iomasa,eó
licays o
lar
fo
tovol
ta
ica)conelobje
tivodeincen
tiva
rladiv
ers
ifi
cacióndelam a
tr
izener
gét
i canac
ional
.
Sinembargo
,losVN spres
entadospar
alasfuente
sr enov
able
salte
rnat
ivaseranbajo
s,inc
lus
i v
e
pa
raelnive
ltecnol
ógicoyp aralaesca
lad eprodu
cció
nd elosfab
rican
tesdetecnolog
íasdec o
nvers
ión
envar
iosp a
íse
se urop
eos,loq uetod a
víaloshací
ap ocoatra
ct
ivos.Enf ebr
erod e2001,la ANEEL
emi
tióunanuevareso
luci
ó n
,laR eso
luciónANEELn º2 2/0
1,querevi
sabalosvalo
resdetran
sfer
enciay
e
la umen
todeto do
slosVN s.E s
tarev
i s
iónyaestab
apr ev
is
taenlalegi
slac
ióne ne
lm om en
toe nquese
p
roduje
ronc ambio
se st
ructura
lesrelevan
tese nlac adenadep roduc
ciónd eelect
ric
idad ye nlas
no
rm a
tiv
asdelG ob
iernoF e
deral
,q u
es epropon
íaincen
tiva
relincremen
tod elacapac
idadins
tala
da.El
Cu
adro16m ues
tralosVN sado p
tado
se ncadaunadelasreso
luc
ionesm enc
ionadas
.

Cuad
ro42
Va
lorno
rma
tivos
egúnreso
luc
ion
esd
elaANEEL
RES23
3/1
999 RES02
2/2
001
F
uen
te
RS
/MW
h US
$ hb
/MW RS
/MW
h US
$/MW
h
Comp
et
it
ivaa 57
,20 29
,01 72
,35 36
,85
UTEac
arbó
nna
cio
nal 61
,80 31
,34 74
,86 38
,13
PCH 71
,30 36
,16 79
,29 40
,39
UTEab
iom
asa 80
,80 40
,97 89
,86 45
,77

li
ca 10
0,9
0 51
,17 11
2,2
1 57
,15
S
ola
rFo
tov
olt
aic
a 23
7,5
0 12
0,4
4 26
4,1
2 13
4,5
3

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.
a
Va
lor Norm
at
ivot amb
ién ut
il
izado p
arac on
tra
tosprov
eni
entesd
ep ro
ceso decog
ene
rac
ión
auto
riz
adaagasnat
ura
lyb ioma
sa.
b
Co
tizac
ióna
l01/02
/2001(cu
andofuerevo
cadoporlaRES022/0
1:1US$=R$1 ,9
72)

F
rentealacris
isenergé
ticade2 001
,l aCám a
rad eGes
tióndelaC r
is
isd eEnerg
íaEléc
tric
a
r
eeva
luólasc a
rac
ter
íst
icasdel VNys eñalóalguno
sp r
oblema
s,ent
reello
s,laest
rat
if
icac
iónd e
l VN
p
orf u
entes
.E lp rob
lemai den
tif
i c
ados er ef
iere alaslibe
rta
des of a
ltad ec on
tro
lq uec ada
d
is
tr
ibuid
orat end
ríap a
ralac o n
trat
aciónd eg ene
r ad
orasa par
ti
rd ef uen
tese ne
rgé
tica
sc ara
s,
t
ran
sfi
riendoloscosto
sal osco n
sumidore
sc aut
ivos
.E nteor
ía
,e stocons
ti
tui
ríaunp rob
lemae nel
c
asodeq uehubie
rainver
sione
se np ro
yectosene
rgét
icosap a
rt
irdef u
ent
esalt
ernat
ivas
,loq u
ee nla
p
rác
ti
can oseveri
fic
ó,yaq u
ep ocosinver
soresfueronefe
ct
ivament
eatra
ídosporlosVN s
.
Conlai n
tenc
iónderesolv
erest
eproblema
,eli n
formesug
ir
iófi
jarunva
lorú n
icoparae
lVN ,
t
eni
endocom orefer
enc
iaelp r
eciodelafu
e n
temásc ompe
ti
tiv
a.Est
easpec
tofueregl
am en
tadoenla
L
eynº10.43
8/0 2
,c u
andosed e
fin
ióelpre
ciod ec
om pradelaene
rgí
aeléc
tr
icacont
ratad
aap ar
ti
rde
f
uen
tesal
tern
ativasdur
antelasegun
daetapadelP
roi
nfa.Es
teprec
iodecom p
rafuereg
lam e
ntadopo
r
l
aANEEL ,ens uR e
solu
ciónnº248/02
,com oelVNú n
ico
,esta
ble
cidoenUS $2
9,74
/MW h.

130
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

3
.Cos
tosdegene
rac
iónap
licadosene
lPro
infa
E
lprec
iop ag
adop o
rlae n
ergí
aeléc
tricaproven
ien
ted efuent
esrenov
ablesduran
telaprimerae
tapa
d
elProin
faestab
lec
idop o
rlaO rdenanza MMEn º4 5
,d e
l3 0dem a
rzod e2 00
4,sep r
esent
ae nel
C
uadro43.L osvalo
reseconómicoss erea
just
arond ea cu
erdoalÍndic
eG en
eraldeP rec
iosdel
M
erc
a d
o(IGP-M )delaFundac
iónG e
t ú
lioV a
rgasap art
irdelapubl
icac
iónd el
aO rdenanz
ayh as
ta
l
afirmad elo
sc on
tra
tosconE l
etr
ob r
as.Sinem b
argo,lo
sv a
lore
sconti
nu a
ronreaju
stá
n d
oseporel
m
ismoínd
iceconp o
ste
rio
rida
dal acelebra
cióndeloscon
tra
tos.

Cuad
ro43
Va
lor
ese
conómicosenelámb
itod
elP
roin
fa
(Endóla
res/MW
h)
F
uen
te V
alo
rEco
nóm
ico P
iso
PCH 40
,05 40
,05

li
ca 61
,67–6
9,94 51
,50
B
aga
zod
ecañ
a 32
,10 28
,61
C
ásc
arad
ear
roz 35
,32
M
ade
ra 34
,69
B
iog
asd
eve
rte
der
o 57
,87

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

Cons
ide
randoelPlanA n
ualde
lP ro
infa(PAP),el
a b
oradoporEle
trob
rasyh omo
lo g
adop o
rla
ANEEL,elC uad
ro1 8p re
sen
tae lcos
top romediodel aenerg
íaaf a
ctu
rars
ep orfue
nteye lcosto
p
r omed
iodelaenerg
íaquedebe
ríaes
tardis
po n
ibl
ep o
relProin
faen2 0
15.Dea cu
erdoconlodis
puest
o
enlaLeynº12.
21 2
,de2010,enre
lac
iónal aTari
faSoci
aldeE ne
rgíaEl
éct
ric
a,elm e
rcadoaso
ciadoal
sec
torres
idenc
ialdela
sfamil
iasdebajosingr
esosnopar
ticip
ad e
lpror
rat
eod ees
toscos
t o
s.

Cu
adro44
Co
stop
rom
ediop o
rfuen
teydelPro
infaen201
5
a
(Endó
lar
es/MWh)
N
úmerode P
ote
nciaI
nsta
lad
a G
ene
rac
iónP
rev
is
ta Co
stoA nu
alpo
r Co
stoP
rom e
dio
F
uen
te
Cen
tra
les (MW ) (MWh
) Fue
nte(US$) porFue
nte(US$
)
PCH 60 115
9,2
4 643
9289 55
96395
93,
88 86
,91
B
iom
asa 19 53
3,3
4 118
2057 819
2209
7,9
0 69
,30

li
ca 52 128
2,5
2 352
5426 51
73664
05,
34 14
6,7
5
T
ota
l 13
1 297
5,1
0 111
4677
2 115
89280
97,
12 10
3,9
7

Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
ia
.

4
.Cos
tosdegene
rac
iónap
licadosenlassubas
tasde
lACR
Comoy asem en c
ionó
,l aprimer
as ub
ast
ad efuen
tesren
ovable
ssellevóacaboel1 8dej
uniode
2007
.S econtr
ataron96,7 MWd ePCH sy5 41
,9 MWd et e
rmoel
éct
ric
asal
imentada
sconbiomas
a
(baga
zod ecañad eazú
c a
ryc ri
ader
osa v
íco
las
),to
tal
izando638
,64 MWd epoten
ciaase
rsumadaal
SIN.Elprec
iop romed
iof ina
lfuede7 2,
10 US$/MWh,cons
ider
andolacombin
acióndel
asfuen
tes
hid
roe
léct
ric
ayt ermoe
léctri
ca,deacu
erdoconelCuadro45
.

131
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuadro45
P
rim
erasub
astad
efuent
esrenovab
les(18
/06
/2007
)
En
ergí
a(MW
F
uen
te P
ote
nci
a(MW
) P
rec
io(US
$/MW
h)
promed
io)
B
ioma
sa(bagaz
ode
51
1,9 11
5,0
c
añadea
zú c
ar)
72
,90
Biomasa
s(c
ria
der
os
30
,0 25
,0
avíco
las
)
PCH 96
,74 46
,0 70
,87
TOTAL 63
8,6
4 18
6,0 72
,10

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

E
l14d eagos
tode2008sellevóacabolaprimer
as ubas
tadeener
gíad ere
serv
a,e
nlaq u
ese
c
ont
rat
aron2.
3 79
,4 MWd epo
tenciaap a
rt
irde3 1cen
tra
leste
rm oe
léc
tr
ica
sa l
im e
ntada
sconbi
om as
a
d
ebagazodecañadeazúc
arypas
t oti
po“ e
lef
ante”
.E s
ascent
ral
esnegoc
iaronlaventadeen
erg
íaau n
p
rec
iofin
alpromedi
od e36
,31US$/MW h(cuad
ro46).

Cuad
ro46
P
rim
erasuba
stad
eenerg
íadere
serva(14
/08
/20
08)
P
rec
iodeV
ent
a
P
rodu
cto N
úme
rod
ePl
ant
as P
ote
nci
a(MW
)
(US$
/MWh)
20
09 03 22
9,5
0 37
,56
20
10 28 2
.14
9,9
0 36
,23
TOTAL 89 2
.37
9,4
0 36
,31

F
uen
te:E
lab
ora
ció
npro
pia
.

Lasegund
as ub
astadee n
erg
íaderese
rva
,r ea
liz
adael14ded i
ciem b
red e2009,fuela
p
rimer
asub a
stadecomerc
ial
izac
ióndeener
gíaexc
lus
ivament
eded
icad
aaf u
enteseól
ica
s.Dee sa
s
ubast
a,resu
lta
roncont
rat
ados1.805
,7 MW,dis
tr
ibu
idosent
re71emprend
imientosdegener
ació
n
e
óli
cae nci
ncoest
adosdelasre
gione
sN o
res
teyS u
rdelBras
il
.Elp
rec
iop romediodevent
afuede
8
4,88US $
/MW h(cua
dro4 7
).

Cuadro47
S
egundasuba
stad
een e
rgíadere
serva(14
/12
/20
09)
P
roy
ecto
s P
ote
nci
a(MW
)
E
sta
do
C
ant
idad P
orc
ent
aje C
ant
idad P
orc
ent
aje
B
ahí
a 18 25
,4 39
0,0 21
,6
C
ear
á 21 29
,5 54
2,7 30
,0
R
ioG
rand
edoN
ort
e 23 32
,4 65
7,0 36
,4
R
ioG
rand
edoS
ul 08 11
,3 18
6,0 10
,3
S
erg
ipe 01 1
,4 30
,0 1
,7
T
ota
l 71 10
0,0 1
.80
5,7 10
0,0

F
uen
te
:El
abo
rac
iónp
rop
ia
.

L
ass
uba
sta
sdefuen
tesa
lt
erna
tiv
asdeene
rgíae
léc
tr
icad
e2 01
0(A-3yR e
ser
va)
,real
izad
as
l
osd
ías25y26deago
stode2010
,cont
rat
aro
n2.892
,2 MWdepot
enci
ain
sta
lad
a.Entota
l,fue
ron

132
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

c
ont
rat
ada
s7 0cen
tra
lese
óli
cas
,12t
erm
oel
éct
ric
asab
iom
asay7 PCH
s,com
osed
eta
ll
aene
l
s
igu
ien
tecua
dro
.
Cuadro48
S
egundasuba
stad
efu
ent
esrenovab
les(25
-26
/08
/2010
)
P
roye
ctos P
ote
nciai
nsta
lad
a En
erg
ían
egoc
iad
a P
rec
ioprom
edio
F
uen
te
con
tra
tado
s (MW ) (MWp rom
edio
) (US$
/MW h)

li
ca 70 204
7,8 89
9,0 74
,07
B
iom
asa 12 71
2,9 19
0,6 81
,62
PCH 7 13
1,5 69
,8 80
,33
TOTAL 89 289
2,2 115
9,4 64
,48

Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
ia
.

E
l17d eago s
tode2011sellevóacabolaSuba
stadeE ne
rgí
ac ono
cidacomoA -3(conel
ob
je
tivodea b
aste
ceralmercadocon
sumido
rbras
ile
ñoen2 01
4),queres
ult
óe nlavent
ad e2.7
4 4
,6
MWd enuevacapaci
d a
dalsis
temaeléc
tr
icobr
asi
leño
,porm ed
iod e51centr
ale
sc o
ntra
tada
s.D e
l
to
ta
lco n
tra
tado
,el6 2%pro
vienedefue
nte
srenov
able
s(h
ídr
ica
,e ó
li
caybiom a
sa)yel38%d efuen
te

si
l(gasnatu
ral
).
Lasub a
staobtuv
ounp re
ciopromed
iode64
,48US $
/MW he qu
iva
len
teau naredu
cci
ónd e
l
26
,6%.Enc uan
toal acapaci
daddege n
era
ció
n,e
sasubas
taest
u v
oam p
liam
entedom i
nadaporlas
p
lan
tase ó
lica
syd egasnat
ura
l.Alté
rminodelanego
cia
ción
,laspr
imera
sto
tal
iza
ro n44proy
ect
os,
sumando1.067 MW .
Lo
sd osproyec
tost
ermoe
léc
tr
ico
saga
snatur
als uman1.02
9 MW .P
orsupa
rte
,la
spl
ant
as
a
lim
entadasabiomasasumaro
n197 MW.Lac
ent
ralhid
roel
éct
ric
ad eJ
ira
unego
ció4
50 MW,como
s
edeta
llaenelcuadr
o49.

Cuadro49
Suba
stad
eenerg
íaA-3(17
/08
/2011
)
P
roye
ctos P
ote
nciai
nsta
lad
a Ga
ran
tíafí
sic
a P
rec
ioprom
edio
F
uen
te
con
tra
tado
s (MW ) (MWpr omed
io) (US$
/MW h)

li
ca 44 106
7,7 48
4,2 62
,91
B
iom
asa 4 19
7,8 91
,7 64
,69
H
ídr
ica 1 45
0,0 20
9,3 64
,43
G
asN
atu
ral 2 102
9,1 90
0,9 65
,23
TOTAL 51 274
4,6 168
6,1 64
,48

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

Lasubas
tadeene
rgíad
erese
rvarea
liz
adael1 8deagos
tode2011con
tra
tó1.21
8,1 MWd e
po
tenc
iai n
sta
lada
,861,1 MWd eproye
ctosdeparqueseól
ico
sy3 57 MWd et e
rmoelé
ctr
ica
sa
b
iomasa( bagaz
od ec añ
ad ea zú
car yr es
idu
osd e made
ra)
.E nt o
ta
l,sec ont
rat
aron4 1
empr
endimien
tos ylaven
tad elaenerg
íafuen eg
ociad
aa u npre
ciopromed
iofina
ld e6 2
,02
US$
/MWh( cu
adro50
).

133
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Cuad
ro50
T
erc
erasuba
stad
eene
rgíad
eres
erva(18
/08
/20
11)
G
arant
ía
Proye
ctos P
ote
nciain
sta
lad
a P
rec
ioprom
edio
F
uen
te f
ís
i c
a(MW
c
ontr
atado
s (MW ) (US$
/MW h
)
promed
io)

li
ca 34 86
1,1 42
8,8 61
,97
B
iom
asa 7 35
7,0 16
9,5 62
,51
TOTAL 41 121
8,1 58
9,3 62
,02

F
uen
te:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

R
e c
ien
temente
,el31deoc
tubr
ed e2014
,ser ea
lizólaSuba
stadeEne
rgí
adeRese
rva
,lacua
l
a
tra
joinv
ersio
nesenelord
endelo
sUS $2,9milmi
llonesq u
eser
ánuti
li
zado
sparal
aco
nst
rucc
iónde
3
1em prend
imien
tosdee n
erg
íaso
lary3 1dee n
ergíae ó
lica
.Porprime
ravez
,losem
prend
imie
nto
s
f
otovo
lt
aicosseof
ert
arondeman
erasepa
rad
ad eotr
a sf
u en
tes
.
Elpre
cioin
ic
i a
ldelaen
erg
íaso
larsu
fri
óu n
aredu
c c
ióndel17
,0%en104rue
das
,loq u
e
c
ara
cte
riz
óalconc
ursocomoe
lmásdi
spu
tadodelah
is
tor
iadelass
ubas
tasd
een
erg
íae
nelBras
il
.
E
lp r
eci
od elaen e
rgíasol
arseredu
jod e107,19 US$/MWh,pre
cioini
cia
l,au nprecio
promed
iofinalde87,96 US$/MWh.L aene
rgí
ae ó
lic
as u
fr
ióu nared
ucc
iónm eno
r,pasand
od eu n
pre
cioorig
ina
ld e5
8,91US $/MW ha5 8
,22US$
/MW h
,conu nared
ucc
ióndel1,4%
.E npromed
io,la
reducc
iónd eesaSubas
tad eR e
servafuede
lo rd
end e
l9,9% ,conunpreci
op romed
iod e69,47
US$/MWh .
Lo
sem p
rend
imi
ento
sdeene
rgí
as o
lar
tend
ránunacap
aci
dadi
nst
alad
atot
alde889
,6 MWylo
sde
e
ner
gíaeól
icade769
,1 MW.LosEs
tadosdeRioGran
ded oNor
teySanPablosede
sta
car
onenl
aofe
rt
a
d
eproye
ctosdeen
erg
íaso
la
r,yRioGra
nded oNo
rteyBahí
a,enlo
sempren
dimie
nto
seól
icos
.
Enelgr
áfi
co13seco
nsi
gnanl
osv
alo
resa
pli
cad
ose
nla
sdi
ver
sass
uba
sta
sye
nelP
roi
nfa
p
arac
adafu
ent
erenov
abl
e.

Gráf
ico13
P
rec
iop
rom
ediod
elae
lec
tric
idad po
rfuen
ted
een
erg
íar
enovab
le
(EnUS$/MWh)

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0
2004 2007 2008 2009 2010 2011 2014 2015

B
ioma
sa Eó
lica PCH

Fu
ent
e:E
labo
rac
iónp
rop
ia
.

134
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Ene
lgr
áfi
co1 4sepu
edeap
rec
iare
lpr
eci
opr
ome
diof
ina
lap
li
cad
oso
lam
ent
eenl
ass
uba
sta
s
p
arat
oda
sla
sfuen
tesr
e n
ova
bles
.

Grá
fico14
P
rec
iop
rom
ediod
elae
lec
tri
cidadenlassuba
sta
spa
rafu
ent
esr
enovab
les
90

80

70

60

50

40

30

20

10

0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

F
uen
te:E
lab
ora
ció
npro
pia
.

E
lCu
adr
o51r
esum
elo
sre
sul
tad
osd
ela
ssu
bas
tasa
nte
rio
rmen
tem
enc
ion
ada
s.

135
CEPAL
Cuadro51
R
esu
ltad
osd
ealgunassubas
tas(20
07-2
014
)

S
uba
sta Eó
li
ca B
iom
asa PCH S
ola
rFo
tov
olt
aic
a T
ota
l

P
rec
io P
rec
io P
ot. P
rec
io P
ot. P
rec
io P
rec
io
T
ipo F
ech
a P
ot.(MW
) P
ot.(MW
) P
ot.(MW
)
(US$
/MW h
) (US$
/MW h
) (MW ) (US$
/MW h
) (MW ) (US$
/MW h
) (US$
/MW h
)

FA 18
/06
/20
07 54
1,9
0 72
,90 96
,74 70
,87 63
8,3
4 72
,10

LER 14
/08
/20
08 237
9,4
0 36
,31 237
9,4
0 36
,31

LER 14
/12
/20
09 180
5,7
0 84
,88 180
5,7
0 84
,88

FA 25
/08
/20
10 204
7,8
0 74
,07 71
2,9
0 81
,62 13
1,5
0 80
,33 289
2,2
0 75
,59

L
ase
A
-3 17
/08
/20
11 10
67,
70 62
,91 19
7,8
0 64
,69 126
5,5
0 63
,18

ner
g
LER 18
/08
/20
11 86
1,1
0 61
,97 35
7,0
0 62
,51 121
8,1
0 62
,02

ía
sr
1

e
LER 31
/10
/20
14 76
9,1
0 58
,22 88
9,6
0 87
,96 165
8,7
0 69
,47
3

n
6

ov
ab
Fu
ent
e:E
lab
ora
ciónp
rop
ia
.

l
esn
ocon
ven
cio
nal
esenl
ama
tr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

B
ibl
iog
raf
ía
IEA(In
tern
ationa
lEn e
rgyA gen cy)
.En e
rgytechnologyper
spect
ives
.IEA/OECD ,P ar
ís
,2 010a
.
IEA(In
ternat
ionalEn ergy Agen cy
).Projec
tedcostsofgenera
tingelec
tr
ici
ty–2010ed i
tion
.IEA /OECD,
Par
ís,2010b .
Ru
iz,B.J.,R odrígu ez,V.,B erm ann,C .“A n
alysisandp e
rspect
ivesofth eg ove
rnm en
tp rog
ram sto
prom o
teth er enewabl
ee l e
ctr
ici
tygenera
tioninBrazi
l”.EnergyPol
icy,v.35,n.5,pp.2989-
2994,
mai
.2007.
Ma
rt
ins
,J.M .C.E stu dodosp rincipa
ism ecan
ism osd eincent
ivoà sfon
t e
sr enováv
eisal
terna
tiva
sd e
energi
an os etorelé
tr
i co.D i
sser
taçãodeM .Sc
.Univer
sidadeEstadua
ld eC ampina
s,C ampin
as,
SP,B ra
si
l,2 010.

S
it
iosConsu
ltados
:
www
.el
etrobras
.com
www
.aneel
.gov.br
www
.ccee
.org.br
www
.ons
.org.br
www
.ie
a.org

137
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Anexo1
Ca
racte
ríst
icascon
tractua
lesdeincent
ivoalagenerac
iónde
e
lectr
icidadapar
ti
rdefuen tesdeene
rgíarenovab
les
Pa
raanal
iza
rlascar
act
erí
st
icascon
tra
ctua
lesdeincent
ivoal
ag e
ner
ació
ndee l
ect
ric
ida
dapar
ti
rde
fu
entesdee ner
gíarenovab
les
,c ons
ide
raremoslosd ospr
inc
ipa
lesins
trumen
tosop r
ograma
s
impl
em e
ntado
senelBras
il
:elPro
inf
ayl a
sS ub
ast
as.
P
rog
ram
adeI
nce
nti
voal
asF
uen
tesA
lt
ern
at
iva
sdeE
ner
gíaE
léc
tr
ica– P
roi
nfa
E
ntr
ela
sca
rac
ter
ís
ti
casg
ene
ral
esr
ela
tiv
asal
aco
ntr
ata
ció
ndee
steP
rog
ram
asee
ncu
ent
ran
:
E
lPr
oin
fas
edi
vid
ióe
ndo
set
apa
s,a
unq
ues
ólos
eej
ecu
tól
apr
ime
ra.
Impl
em e
nta
ció
nd e3.3
00 MWdec a
pac
ida
ddi
vid
idae
npa
rte
sig
ual
ese
ntr
eeó
lic
a,
bi
om a
sayPCH ,h
ast
afin
esd
e20
06.
Lacom p
rad ee n
erg
íaa s
egu
radapo
rm ed
iodec ont
rat
osc e
leb
rado
sp orlaempre
sa
C
ent
rai
sE lé
tr
icasBra
si
lei
rasS.A
.(E
let
rob
ras
),den
trodeu npl
azode20(vei
nte
)añ
os,a
p
art
irdelafec
had ee
ntr
adaenfu
nci
onami
entoe
stab
lec
idae ne
lcon
tra
to.
E
nlapr
imerae
tap
aserea
li
zar
ondosl
ic
it
ac
ion
esp
úbl
ica
s,l
apr
ime
rae
noc
tub
red
e20
04
ylas
egund
aendic
iemb
rede2004
.
Lo
s144em prend
imien
tosin
ici
almen
teapro
badosycont
rat
adosen2 0
04t o
ta
liza
ron
3
.299
,40 MWr ep
art
ido
sd elas
igu
ient
eforma
:6 3p
lan
tasdePCH( t
ota
ld e1.1
91,24
MW)
,2 7cen
tra
lesd eBioma
sa(to
talde6 85
,24 MW)
,5 4pla
nta
sE ól
ica
s(tot
ald e
1
.422
,92 MW
).
E
l Proi
nfaenf
ren
tó va
rio
s pro
blema
s, con div
ers
asr e
scis
ion
esc on
tra
ctu
ale
s,
pr
inc
ipa
lmen
teene
lse
cto
rdebi
om a
sa,d
elcua
lsee
xcluy
ero
nseisempr
end
imien
tos
.
O
troprobl
em afue
r o
nl asdemora
se nlacons
tru
cci
óndelosparqu
ese
óli
cosylasl
ínea
s
det
ransmis
iónd eelec
tr
i c
idad
,a d
em á
sd el
ae xi
genc
iadequelosemp
rende
dore
sfuer
an
P
IE(P roduc
tore
sI ndepend
ient
esd eE n
erg
ía),loquer
est
ring
iólapar
ti
cip
aci
ónd elas
empre
s a
sconces
ionaria
se nelProg
rama;
Lade
term
inac
ióndelínd
iced
enaci
onal
izac
iónde
l60%g e
ner
óat
ras
osenl
aej
ecu
ció
nde
l
osempre
ndim
ient
osya umen
tól
osc o
sto
sdeins
ta
lac
ión
;
L
ar eg
lad equelosem pr
end
imien
tosconlic
enci
aam b
ien
talmásan
tig
uate
ndrí
an
p
rio
rid
ade nl
ah a
bil
it
aci
óng e
ner
óm u
chaes
pecul
ació
ndura
ntel
ospr
imero
saño
sd e
l
P
rogr
am a
.
Ac
tualmen
te, exi
sten 131 empr
end
imien
tosinc
lui
dos ycont
rat
adose nelProin
fa,
s
um ando2.975,
10 MWr epa
rt
idosd
elasigu
ien
tem ane
ra:6
0planta
sd ePCH(to
ta
ld e
1
.159,24 MW)
,1 9c en
tra
lesdeBiomas
a(to
tald
e5 33
,34 MW)
,52p l
ant
asEól
ica
s(to
tal
d
e1.2 8
2,52 MW )
.
Ademásd el asc a
rac
ter
ís
tic
asg e
ner
ale
s menc
iona
das
,ye nc umpl
imien
tod ela
r
egl
amenta
cióndelPro
inf
a,l
oscont
rat
osd
ec omp
radee
nerg
íafi
rmad
osp
orE
let
robra
sreun
ier
onl
as
s
igu
ien
tesca
ract
erí
st
ica
s:
Tie
nencomob aselaene
rgí
ad erefer
enci
ad ecad
ac en
tra
lgenera
dor
ad ef
ini
dap o
rla
ANEEL
,ye st
ablece
nq u
elosp a
gosal osprod
uctore
sd eene
rgí
aeléc
tr
icaserea
liz
arán
comoco
ntr
apart
idaalaene
rgíaefec
tiv
am en
tegen
erada
,c o
nlaobse
rvac
ióndeq u
ee ne
l
ca
soenq u
el aPCHo pteporpart
ic
iparenelM ecan
ismod eReas
igna
cióndeE ne
rgí
a

138
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

(MRE )
,inst
itu
idoporelDec
reto2.655de
l2d ejul
iode1 998
,s econs
i d
erar
álae ne
rgí
a
ase
guradaalaPCHp a
ralacontr
atac
ión
,yl osresu
lta
dosd elac ome
r c
ial
izac
ióne nel
ámbi
tod elaCám a
radeCom e
rcia
liz
ació
nd eE n
erg
íaE l
éct
rica(CCEE )secom pe
nsará
n
anua
lmenteenlospago
ssub
sigu
ientesaserr
eal
izadosporEl
etrobr
as.
E
lp rodu
cto
resr e
spon
sab
ledelcons
umop rop
ioyd el
asp
érd
ida
sel
éct
ric
as
con
tab
il
izad
ass
egú
nlasr
egl
asyp
roc
edim
ien
tosd
elaCCEE
.
Laef
icac
iadelcon
tra
todec
om p
radee n
ergí
ae l
éct
ricaes
tácond
icio
nadaalaco
nclu
sión
,
p
orpar
tedelprodu
cto
rdeene
rgí
aeléc
tr
ica,delproce
sodeaccesoalaredydecone
xión
yusodel ossi
stemasdet
ransmi
sió
n yd is
tribu
ción.Ele
tro
brasp o
dráes
tima
re s
tas
p
érd
idas
.
Elproducto
rd eenerg
íaelé
ctr
icadebepresen
tarunD ic
tamendeA ccesoC onc
lus
ivo
emi
tidop o
relO p
erado
rN a
ciona
lde
lS i
stemaEléc
tr
ico(ONS)op o
rlasconce
siona
ria
sy
l
icencia
tar
iasdedis
tr
ibuc
ión
,c onl
ap a
rti
cip
acióndelascon
ces
ionar
iasdetransmi
sión
,
enunp lazom áx
im odeseten
tadíasconta
dosap art
irdeq u
eE le
trob
rasc o
ntra
teel
emprendim
ient
o.
Pos
eenunac
láus
uladered
ucció
nd e
lpre
ciocon
tra
tad
op a
raelca
soenqu
eelprod
uct
or
s
ebene
fic
ieconnue
vosi
ncent
ivosala
ste
cnol
ogí
ascont
empla
daspore
lPr
oin
fa.
Ele
trob
rascon
tab
il
iza
rá,par
acadac
ent
ralgen
era
dora
,la
svari
acion
esmen
sua
lesen
trel
os
m
ontosdegene
rac
ióncont
rat
ado
sylosefec
tivamen
tegene
rados
,enco
nform
idadconl
as
r
egla
syp ro
cedim
ien
tosdelaCCEE.
Lad
ife
renc
iacal
cul
adamensua
lmenteparac
adace
ntr
algen
era
dorase
rácom
pen
sada
,
a
nua
lment
e,enlospag
ossub
sigu
ient
esq u
ere
ali
ceE
let
rob
ras
,valo
rad
aseg
únelp
rec
io
d
econ
tra
tac
ión
,elmesdel
acom pen
saci
ón.
Co
nti
enencl
áusu
lasderes
cis
ióncont
rac
tua
l,conlacons
ecuent
ep é
rdi
dadel
oss u
bsid
ios
d
elPro
infa
,comoasítambi
é nmul
tas
,encasodeq ueelem p
rende
dornocumpl
ac onlo
s
t
érminosdelasdec
lara
cione
se nv
iadaspa
r asuh ab
il
ita
ciónoy an or
eúnatodaslas
c
ondic
ione
squelocal
if
iquencomoProduc
torIn
d e
pendie
nteA u
tónomoonoA u
tónomo.
Con
tie
nencl
áusul
asder
eaj
ust
edep
rec
ioenb
aseal
avar
iac
iónd
elÍndi
ceG en
eralde
P
rec
iosdelM e
rcado
,ca
lcu
ladoyp
ubl
ica
dopo
rlaFun
daci
ónGetú
lioV a
rga
s( IGP
-
M
/FGV).
Loscont
rat
osdecom
prayve
ntadeen
erg
íae
léc
tr
icac
ele
bra
dosc
onE
le
tro
bra
sde
ber
án
r
egis
tra
rseenl
aANEELyenlaCCEE
.

Subas
tasdeene
rgíae
léc
trica
A
ctu
almente
,lassubas
tassonlap
rin
cipa
lformadec ont
rat
acióndeenerg
íaeléc
tr
icaenelB
ras
il
.Por
m
ediodeestem e
cani
sm o
,lascon
ces
ionar
ias
,li
cenciata
ria
sya uto
riza
dasparaelse
rvi
ciop
úbl
icode
d
is
tr
ibucióndeener
gíaeléc
tr
icad
elSis
temaIn
terc
on e
ctadoNacio
nal(SIN
)g ar
ant
izane
lsumin
is
troa
l
atota
lid
add esumercadoenelAmbien
tedeCont
ratac
iónR e
gulada(ACR).
L
asc
ara
cte

st
ica
sge
ner
ale
sdec
ont
rat
aci
ónat
rav
ésd
ees
tem
eca
nism
oso
n,e
ntr
eot
ras
:
La
ss u
bas
tasd
een
erg
íae
léc
tr
icas
onr
eal
iza
dasp
orl
a CCEE
,po
rde
leg
aci
ónd
ela
ANEEL
.
Seapl
icaelcr
it
eri
od elam en
ort
ari
faparadec
idi
rqui
éng
ana
ráe
lco
ncu
rso
,co
nel
o
bje
tivodequ
elacont
rat
aci
óndeene
rgías
eaef
ic
ien
te.
Lo
sga
nado
resdelassub
asta
sd eene
rgí
aprov
enie
ntedeem p
rend
imi
ento
sdegene
rac
ión
n
uev
os oex
is
ten
tes de
berá
nf o
rm a
li
zar uncon
tra
to bil
ate
ral de
nomin
ado Co
ntr
ato de

139
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Comerc
ia
lizac
iónd e Ene
rgí
aE léc
tr
icaenel Ambien
teR e
gul
a do(CCEAR)
,celeb
radoe n
trecada
agen
tev en
de do
ryt odoslosa ge
nte
sded is
tr
ibu
cióncompra
d o
res
.El CCEARd eber
áp rev
erlos
si
guien
tespl
a z
osded ur
ació
n( n
oa p
li
cab
lesalacon
tra
tac
iónporpar
tedel
osage
nte
sd edi
st
ribuc
ióny
atra
vésdelassuba
sta
sd eaju
ste
):
Quin
cea ño
scomom í
nimoytrei
ntacomom
áximo
,cont
adosap
art
ird
eli
nic
iod
el
s
um i
nis
trodee
ner
gíap
rov
eni
ent
ed enu
evo
sempr
end
imi
entos
.
Unañocom omín
imoyquincecomomáx
imo,con
tado
sap a
rti
rde
lin
ici
odelsum
inis
tro
deenerg
íap r
oven
ien
ted eem p
ren
dim
ien
tosex
ist
ent
es.h
ttp
:/
/www.p
lan
al
to.
gov
.br
/ci
vil
_03
/_Ato2011
-014
/2013
/Dec
reto
/D794
5.h
tm-ar
t1
D
iezañoscomom ín
imo ytr
ein
tacomom áxim
o,co n
tad
osa p
art
ird
eli
nic
iod
el
s
umin
is
trodee
ner
gíapro
ven
ien
tedef
uen
tesa
lte
rna
tiv
as.
ElCCEARd e
ber
áco
nte
nerunacl
á u
sulaa
rbi
tra
l,d
eacue
rdoconl
odi
spu
est
opo
rela
cue
rdo
d
ecom
erc
ia
li
zac
ión
.ElCCEARp o
drát
enerla
ssig
uien
tesmod
al
idad
es:
C
ant
idadd
een
erg
íae
léc
tr
ica
;o
D
isp
oni
bil
ida
ddee
ner
gíae
léc
tr
ica
.
E
nlam
oda
lid
adp
orc
ant
ida
ddee
ner
gíae
léc
tr
ica
,elCCEARd
ebe
ráp
rev
erq
ue:
Elpun
todeent
regaseráelcen
trod
egr
aved
add
els
ubm
erc
adod
ond
eselo
cal
icee
l
emp
rend
imi
ent
od egen
erac
ión
;y
L
oscos
tosde
riv
ado
sdel
osr
ies
gosh
idr
oló
gic
oss
erá
nas
umi
dosp
orl
osa
gen
tes
v
end
edo
res
.
Encuan
toalosRie
sgo
sFi
nan
cie
rosd
eri
vad
osd
ela
smo
dal
ida
desd
eco
ntr
ata
ció
ndee
ner
gía
e
léc
tr
ica
,see
ncuen
traqu
e:
Lasreg
lasdec om e
rci
al
izaciónprevénm e
cani
sm osespec
ífi
cosparaelpror
rateodelos
r
iesgo
sfinanci
erosalosq u
ee ven
tualmen
teesténsuje
toslosagen
tesdedis
tr
i b
uciónque
ce
leb
ren contra
tos enla m odal
idad" can
tid
ad"d ee nerg
íae l
éct
ric
a,d er
ivadosd e
d
ife
renc
iasd eprec
iosentr
el o
ss ubmer
cados
.F rent
eal afal
tadecober
turacom p
le
tad e
lo
sg a
sto
sd er
ivadosdeta
lesries
gosfinan
cie
ros
,s easegu
ralatr
ansf
erenc
iadelexcede
nte
alosc ons
um ido
resfinal
esd el osagente
sd edist
ribu
ción
,e nc on
formidadcone l
me
cani
sm oes
tablec
idop o
rlaANEEL .
Enel CCEAR,p a
ralam o d
al
idadpor"d
ispon
i b
il
idad"dee ne
rgíaelé
ctr
ica
,losc o
sto
s
d
eri
vadosd er
iesgoshid
rológi
cossonasumidosp orlosa ge
ntescom p
rado
res
,yl a
s
e
ventu
alesexp
osi
cione
sfinanc
iera
senelmerc
ad odec o
rtopl
azodelaCCEE ,posi
tiv
aso
n
egat
ivas
,s onasumidas porlosagen
tes ded is
tr
ibució
n,q ueda
ndog aran
ti
zadala
t
rans
fere
n c
iaa
lconsumido
rfinal
,dea
cuerd
oc onloes
tablec
idoporlaANEEL .
LosCCEARo rig
inad
osenlassu
bas
tasdeenerg
íaeléc
tr
icaprov
eni
ent
edeem p
rend
imien
tos
e
xis
ten
tesdebe
ránpr
everlapos
ibi
lid
adderedu
cirl
ac an
tid
adc on
tr
ata
da,aexc
lus
ivocr
it
eri
odelas
d
is
tr
ibu
idor
as,ara
zón:
Dele
jer
cic
ioporpar
tedel
oscon
sum
id o
respot
enc
ialm
ent
eli
bre
sdel
aop
ció
ndec
omp
ra
d
eenerg
íael
éct
ric
aprov
enien
tedeo
troprov
eedor
.
Deotra
sv a
riac
ione
sd e
lm erca
d o
,casoe
nelc u
alp od
ráhabe
runareduc
ciónanualde
h
ast
aelc u
atroporc
ient
od elacan
tida
dcon
tra
tad
ai n
ic
ialme
nte
,in
depen
dient
em en
tedel
p
lazodevigenc
iacon
trac
tual
,delin
ic
iode
lsumini
st
royd ela
scan
tid
adesefe
cti
vam en
te
r
educi
daslosañosan
ter
ior
es.

140
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Deaumen
tosenlaadqu
is
ic
ióndeene
rgí
ael
éct
ric
ad e
riv
ado
sd econ
tra
tosce
leb
rado
s
has
tael16dem a
rzode2004
,ob
ser
vadolod
ispue
stoenela
rt
.2 1d
elaL ey10
.84
,de
2004
.
D
esdeel0 1d ee ne
rod e20 10
,l o
sc onsumido
resq uequie
ranu t
il
iza
re ne
rgíaelé
ctr
ica
p
roduc
idap o
rg ener
aciónprop
iae ns usplant
asi ndu
st
ria
les
,c onrég
im end eautop
roducc
ióno
p
roduc
ciónindepend
ient
e,está
nf acul
tadosar educi
rl adem a
nda ylae nerg
íac on
tra
tada
s oa
r
eemplaz
arloscont
rat
osd esumin
is
trop o
rc on
tra
tosdeconex
iónyd eusodelossi
stemasel
éct
rico
s,
m
edi
antenot
if
ica
ciónalagent
ededist
ribuc
iónoa gen
tevendedo
r,obs
ervándo
seque:
E
sta
sr ed
ucc
ione
sos us
ti
tuc
ione
ss ó
loser
ánefe
ct
i v
asytend
ráne
fec
tosielage
nte
p
rove
edoresno
tif
icadoconunaant
eced
enc
iad
etresaño
s,s
alv
oqueex
is
taunac
uerdo
c
ont
rar
ioent
rel
asp a
rte
s.
E
sta
sr educ
cio
nesn
oim
pli
car
ánr
edu
ccio
nese
nlo
s CCEAR d
elo
sag
ent
esd
e
d
ist
rib
uci
ón.
Lascon
tra
tac
ione
stend
ránvi
genc
iadu
rant
elosp
lazospr
evis
tosenlosr
esp
ect
ivo
sco
ntr
ato
s,
i
nde
pen
dien
temen
tedelp
laz
ofina
ldelac
onc
esi
ónd e
lag
ent
ed ed
ist
ribu
ción
.

141
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Anexo2
Paráme
trosdeevaluaciónparaaprobarorechaza
r
p
royec
tosdeinversiónengene rac
ióndeenergía
apar
tirdefuentesrenovables
D
eform asemej
antealanexoante
rio
r,aefecto
sdea ná
li
sisdelospar
ám e
tro
sd eev
alu
aci
ón
p
araaprob
ar orecha
zarproy
ecto
sd einve
rsi
óne ngene
raciónd
ee n
ergí
aa p ar
ti
rdefuen
tes
r
enov
ables
,tamb
iéncons
ide
rar
emoselPro
inf
ayl a
sSub
ast
as.

P
rog
ramadeIncent
ivoalasFuentesAlte
rna
tivas
deEne rg
íaEléc
trica–P
roin
fa
Afindeimplement
arlaleg
isl
a c
ión(Leynº1 0
.438/
20 0
2),e
lProin
fade
term
inólare
al
izac
ióndeu n
a
Li
cit
ación Púb
licapara conocimien
to,h ab
il
itac
ión ys el
eccióndelos empren
dimien
tos
,y
es
table
cióqueelprimercr
ite
riodec l
asi
fic
ació
ns e
ríalaan
tigüe
daddelaLice
nci
a Am b
ien
ta
ld ela
Ins
tala
ción(LI
),comosedestacaacont
inuac
ión:
Lacont
rat
a c
ióndelasins
tal
acio
nesdel aPrimeraEtapadelPro
infaser
ár e
al
izadam ed
ian
te
L
ic
itac
iónP úb
li
caparaconoc
imien
tod elosint
eres
ad o
s,cons
ider
ando,enelcon
juntodecada
fu
enteespec
íf
ica
,entreaque
lla
sh ab
il
itadas
,e npr
im e
rl ug
ar,alasquep o
seanlasLic
enci
as
Ambi
enta
lesdeIns
tal
ación(LI
)m ásant
iguas,prev
alec
iendo,encadains
ta
laci
ón,lafe
chade
emi
sióndelaprimer
aL I,encasodeq ueh ayaexi
stidounaprór
rogaou nan u
evaemisió
n,
l
imit
ándoselacont
ratac
iónporpar
ted elEstadoalveint
ep orc
ientodefuente
se ó
li
cayd e
b
iomasa y a l q u
ince p or ci e
nto d e P equeña C entr
al H idroe
léc
tr
ica -
PCH;h
ttp
:/
/www .p
lana
lto
.gov
.br
/cciv
il
_ 03
/Leis
/2003/L10.
76 2
.h
tm-a r
t3i
.
Fi
nal
i z
adoe st
ep rocesosinh a
berc o
ntr
atadoeltota
lp re
vis
top o
rf uen
te ya n
tela
ex
istenc
iad eem prendim
ient
osc onLicenc
ia Ambi
enta
ld eInst
ala
ción(LI)vál
ida
,e l
sa
ldor emanen
tep orf uen
tes er epa
rt
iráe n
trel o
s E s
tadose nl osq uet a
les
emprendimie
ntose sté
n em p
lazad
os,e npropor
ción alao fer
tae n kW( ki
lowatt
),
vo
lviendoaa p
lica
rserecur
ren
tementee
lcri
teri
odea n
tigü
edaddelaLIh a
staco
ntra
tarel
to
talprevi
stoporfuente
.
Es
talegi
sla
ciónfu
eregl
am en
tadapo
relD e
cre
tonº5
.025
,del30demar
zod e2004
,queensu
a
rt
ícu
lo6 ºad
j u
dicabaalMin
is
ter
iodeM ina
syE nerg
íalaadm
ini
st
rac
iónde
lProin
fa,elcu
alex
pid

l
aG uí
ad eHabil
ita
ciónporFuen
teparapa
rt
ici
pardelPr
ogr
amaenelA n
exoIdelaO r
denan
za MME
n
º45,del30d emarzode2004
.
E
staG u
íad eH a
bil
it
acióncont
ieneor
ient
acion
es pa
ral o
sinte
res
ado
se np ar
ti
cipa
rd el
P
roi
nfa
,atrav
ésdeinfo
rmacione
syu nal
ist
adelosdocumen
tosnece
sar
iospa
ral
ah ab
il
it
acióndelos
p
royec
tos
,lo
sc u
ale
sdeberánse
rpres
enta
dosaEle
trobr
asencumpl
imien
todelaL
ici
tac
iónPúbl
ica.
EnlaG uí
ad eH ab
il
ita
ciónpu
edeveri
fic
ars
eq u
ep ar
ao b
tene
rl ahab
il
it
ación
,p r
evi
a
p
res
enta
cióndeladocumen
tac
ión,lo
sempr
end
imien
tosca
ndid
atosapa
rt
icip
are
nlas e
lec
ciónenel
ámb
itode
lPro
i n
fadebí
anpose
er:
H
abi
li
tac
iónj
urí
dic
a,
H
abi
li
tac
iónf
isc
al
,
H
abi
li
tac
ióne
con
ómi
co-
fin
anc
ier
ay,
H
abi
li
tac
iónt
écn
ica
.
Lo
sem p
ren
dimi
ent
oshab
il
it
ado
s,s
egúnl
ascond
ici
one
sd e
scr
it
asenl
aG uí
adeHab
il
it
ació
npo
r
F
uen
te
,ses
ele
cci
ona
rondeacu
erd
oconl
asi
gui
ent
eli
stad
eproc
edimi
ento
sycond
ic
ione
spo
rfuen
te
.

142
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Pa
ral afuen
teE ó
li
c a
,l osem pre
ndimie
nto
sf ue
ronorde
nados
,e nu n
alist
aú ni
c a ysin
d
is
tinc
iónentr
eproducto
resautónom osynoa u
tónomos
,e no
rde
nc r
eci
entese
gúnlafech
ad eemisi
ón
d
elaprime
raL I
,desdelam ásanti
gu aalamásnueva
,yu n
avezord
enadosdees
taforma
,sea p
lic
aron
s
ecuenc
ia
lm en
teloss
i gu
ient
esp rocedim
ien
tos
:
Losemp
rendimien
tosfue
ronsel
ecc
ionad
osu noau nohas
taalca
nzarlam e
tade1.1
00
MWasercon
tratado
sparaes
tafuen
te
,r esp
etando
,alm i
sm ot
iempo,lo
slími
tesd
e2 20
MWdeins
talac
iónd ecadaEs
tado
,5 5
0 MWp ar
ap r
o d
ucto
resautónomo
sy5 50 MW
p
arap
roduc
tore
si n
depend
ien
tesnoau
tónomos
.
Secal
culóe
lsaldod
epo
tenc
iaremanen
te
,cor
respo
ndien
teal
adi
fer
enc
iapos
it
ivaent
re
l
am etade1.1
00 MWas erin
sta
lad
osyl apot
enciat
ota
ldelo
sem p
ren
dimien
tosya
s
ele
ccion
adospa
raes
afu
ent
e.
Elsa
ldodepote
nci
ar emanen
tesedi
str
ibuyóent
relo
sEs
tado
squetod
aví
acon
tab
ancon
emp
rend
imien
tosnoselecc
ionado
s,propo
rcion
alme
ntealao
fer
tat
ota
l,enkW,dec
ada
E
sta
do,r
est
andolapot
e n
ciayase
lecc
ionada
.
Losempre
ndimi
ento
squen osupe
rabanlam e
tato
talde1.100 MWas e
rinst
alad
ospor
e
safuen
tefue
ronsel
ecc
ionado
su noau n
o,conlím
itesde550 MWp a
ralosprodu
cto
res
i
ndepe
ndien
tesau
tónomos
,550 MWp arapro
ducto
resind
e p
endien
tesnoaut
ónom o
sylos
n
uevo
slími
tesporEs
tado
,esta
ble
cido
se nelp
roced
im i
entoant
eri
orment
epresen
tado
.
Seap
lic
aro
nlospro
ce d
imien
tosde
scr
ito
se nlost
resí
tem
san
ter
ior
es,h
ast
aal
can
zarl
a
m
etad
e1.100 MWaserins
ta
ladosp
oresafu
e n
te
.
Encasodequelasum
ad ela
sp o
tenc
iasdelo
sem pren
dimie
nto
sse
lecc
iona
dosf
uera
i
nfe
rio
ral am e
tad
e1.10
0 MWd e
st
inadosalafue
nteeól
ica
,sere
al
iza
ríaunanue
va
L
ic
it
aciónPúb
li
capa
racomp
le
tarl
ap o
tenc
ianocon
tra
tada
.
ParaPCHyB iomas
a,lo
sem p
rend
imient
os(paracadafue
nte)s
edist
rib
uyeronendosgru
pos;
e
nelp r
im e
ro,seincluy
óal ospr
oducto
resindep
endien
tesautónomosy,enels egu
ndo,alosn o
a
utó
nom os
,am bosorden
adosdemanerac
reci
entesegúnlafec
had eemis
ióndelaprimeraLI
,desde
l
am ásantigu
ah as
talam ásnuevay,unav ezest
ablec
idoesteorden
,s eapl
ica
ronl o
ssigu
ient
es
p
roc
edimien
tos:
a
)Enc a
sodeq u
elasumadelaspo
ten
cia
sd el
osemp
ren
dim
ien
tosdelg
rupodep
roduc
tor
es
i
ndepend
ien
tesaut
ónom o
sf u
erai
g u
al osupe
rio
ra 1.1
00 MW,só
loe s
tosser
íanco
nsi
der
ados
e
leg
ibl
es,ob
serv
ándos
eq ue
:
Losemprend
imien
tosfue
rons
elecc
ion
adosunoaunohas
taalc
anz
arlam e
tade1.1
00
MWas erins
tal
a d
osporesafue
nte
,respet
ándo
se,a
lm i
smotiempo
,loslím
ite
sp or
E
stadod
e165 MW ,enelca
sodePCH,yde220 MW,ene
lcas
od eb
iomas
a.
Secal
culóe
lsa
ldodepo
tenc
iareman
ente
,co
rre
spond
ien
tealad
ife
ren
ciapos
it
ivaent
re
e
lobje
tivod
e1.100 MWaseri
nst
alado
sylapote
nci
atota
ldel
osempren
dimien
tosya
s
ele
ccion
adosp
arae
safu
ent
e.
Elsa
ldodepote
nci
ar emanen
tesedi
str
ibuyóent
relo
sEst
ado
squetod
aví
acon
tab
ancon
emp
rend
imien
tosnoselecc
ionad
os,propo
rcio
nalmen
tealao
fer
tat
ota
l,enkW,dec
ada
E
sta
do,r
est
andolapot
e n
ciayase
lecc
ionada
.
Losempren
dimie
nto
sq uenosupe
rabanl
am e
tato
ta
lde1.
100 MWase
rin
sta
lad
osp o
r
e
saf ue
ntefuer
ons e
lecci
onado
su noau no,conlosnue
vosl
ími
tesporEsta
do,
e
stab
lec
ido
se ne
lproce
dimien
todes
cri
toene
lít
em(3)
.
Seap
lic
aro
nlospro
ce d
imien
tosdes
cri
tosenl
osítem
s(2
),(
3)y(
4),h
ast
aal
can
zarl
a
m
etad
e1.100 MWaserins
tal
adosp
orcadaf
uen
te.

143
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

b)C uandolas umad elasp ot


encia
sd el o
sem p
rendimie
ntosd e
lg r
u p
od eproduc
tore
s
i
ndependie
ntesautón
om oserainf
eri
ora1 .100 MW,sesele
cciona
rontodoslosem p
ren
dimien
tosde
e
stegrupoy,paracom p
le
tarlam e
tad e1.1
00 MW ,sesel
eccio
naronlosde
lg rupodenoautó
nom os
,
o
bserv
á n
doselosproced
imien
t o
sa n
ter
iorment
ed e
scr
itosenelí
tem" a"yellími
ted e275 MWfij
ado
p
orlaleg
isla
ción(Ley10.438
/2002)
.
c
)E ncasodeq u
eelproc
edim
ien
tode
lítem"b"noalca
nza
ralam et
ad e1
.100 MW
,se
r
eal
iza
ríaunanuev
aLici
tac
iónPúb
li
capar
acomp
let
arl
ap o
ten
cianocon
tra
tad
a,deac
uer
doaloqu
e
d
ete
rminalal
egi
sla
ció
n(Ley10.
438
/200
2).
Par
aa p
li
carelc
ri
ter
iod edis
tr
ibuc
iónporE
stado
,enelca
sodeq u
elaPCHe
stéimpl
antad
a
e
nu ncur
sod eaguaquesealími
tee n
tredosomá
se s
tados
,secon
sid
eraquee
lempre
ndimie
nto
c
orr
esp
ondealEst
adoenelqueest
ésitu
adalaca
sad
ef u
erza
.
Aef
ecto
sd ea
jus
tarl
ao f
ert
aalcumpl
imien
tod ela
sm e
tasylími
tesdepot
enciapre
vis
tos
,en
l
oscaso
sespec
íf
icosdefuen
tee ó
lic
ayb i
om a
sa,Ele
tro
braspod
ráp r
opone
rlealem pr
endedo
rq u
e
r
edu
zcalapo
tenc
iadesuproye
ctoparaa
dap
tar
sealoslím
ite
sdep o
tenc
iareman
entes
:
S
ielempr
ended
orrecha
zal
apr
opu
est
a,s
upr
oye
ctoe
sre
ti
rad
oyr
eem
pla
zad
opo
rel
i
nmed
ia
tamen
tesig
uie
nte
.
S
ie l empre
nded
ora c
eptalap ropu
est
a,tendráq u
ep res
ent
ara n
teEle
tro
bra
sla
doc
um en
tac
iónes
tab
lec
idaenlaG uí
ad eHa
bil
it
ació
nr el
at
ivaalnu
evopr
oyec
toenun
p
lazonom ayo
radie
zdíashá
bil
es.
En c
aso d
e empa
te en e
lo rd
endel os emp
ren
dim
ien
tos
,ser
eal
iza
ráu
nso
rteop
ara
d
esem
pata
r,enl
osté
rmi
nosdelal
egis
lac
ióna
pli
cabl
e.
D
eacue
rdoc onlaleg
isl
aci
ón(L ey10.438
/200
2),E l
etr
obr
asest
áa uto
riz
adaa ce
lebra
r
c
ont
rat
os,po
rfuen
te
,p a
racubr
irladif
eren
ciaent
relos1.100 MWas e
ri n
sta
lado
syl acap
acidad
c
ont
rat
adapo
rfu
ente
,si
guie
ndolosmi
sm osp
roce
dim
ien
tos
,p o
rm ed
iodeun
an uev
aLici
tac
iónPú
bli
ca.

E
jemp
lodeDocumentac
iónRequer
idaparalaHab
il
itac
iónde
Cen
tra
lesEól
icasenelPro
infa
S
egúnloe xp
ues
toenl aLegis
lac
ión
,q uee
sta
ble
ceq u
el osemp
rend
imien
tossele
ccio
nadospar
a
p
art
ic
ipa
re nelPro
inf
ad ebenest
arpre
viam
entehab
il
itad
os,esne
ces
ari
od ef
ini
rq uédoc
um e
ntos
s
eránex
igi
dospa
rata
lhabi
li
taci
ón.
E
lem p
rende
dorinte
resad
o,d e
st
inata
riodelactoauto
rizan
ted ela ANEEL,sepre
sen
tóal a
L
ic
itac
iónPúbl
icaporm edi
od eu naC ar
ta-Res
p u
est
a,m an
ifes
tandos uint
erésenpar
tic
ipa
re nel
P
roi
nfa
,c onreg
is
troenE le
trob
ras
,ya d
juntandotodalad o
cum ent
a c
iónp a
raserhab
ili
tad
oe nla
m
odal
idaddese
ada
.E nestecas
o,u t
il
izar
em oscom oe
jem p
lolaH abi
litac
iónparaCen
tra
lesEól
ica
s.
D
ebíapre
sen
tar
seelor
igi
nalolacopiaaut
ent
icadadelad o
cumentac
ión,redac
tadaenp
ort
ugués
.

Hab
il
itac
iónju
ríd
ica
1.D e
cla
rac
ión
,d eacu
erdoconelmode
lo,delaca
li
fic
aci
ónd
elp
rod
uct
orc
omop
rod
uct
or
i
nde
pen
die
ntedeene
rgí
aelé
ctr
ica
,pudi
endos
erreco
noc
idocomo
:
I– A
utó
nom
o;
I
I–noAu
tónom
o;
2
.P re
sen
tac
ióndelae s
cri
tur
ad ec
ons
ti
tuc
ión(ysu
smo
dif
icat
ori
as)
,de
les
tat
utood
el
c
ont
rat
os oc
ia
lvigen
te
,re
gis
tra
dosenlost
érm
ino
sdelaLey
;
3.Pre
sen
tac
ióndelosdo
cumen
tosd
eelec
ció
nonom
bram
ien
tod
esu
sadm
ini
str
ado
res
,
d
ebi
dam
ent
ereg
is
tra
dose
nlost
érm
ino
sdelaL
ey;

144
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

4
.E ne
lcasodel
assoc
iedad
esdeca
pit
alau
tor
izad
o,e
la c
tadelareu
nió
ndelcon
sej
od e
a
dmini
st
raci
ónenl
aq u
eseha
yaa p
robad
olaú
lt
imaemi
sióndea
cci
onesde
ntr
odell
ími
ted
elcapi
ta
l
a
uto
riz
ado;
5. Encasod equ
eelemprend
imien
toseaprop
ied
addeem
pre
sasr
eun
ida
senc
ons
orc
io,
p
res
ent
aci
ónd e
lc o
ntr
atod
econ
sor
cio
,debi
dam e
nter
egi
st
rad
o;
6
.List
adela
sem p
resa
scont
rola
nte
s,con
tro
lad
as,asícomodela
sem p
resa
svincu
lad
asa
l
p
roduc
tor
,indi
can
dolosc
orr
espon
die
ntesporc
ent
aje
sdep a
rt
ici
pac
iónenelc
api
talvot
ant
eye ne
l
c
api
ta
ltota
l;
7.C o
piadelo
sa cu
erdosdeacc
ioni
sta
s,jun
toconlade
cla
rac
ióndel
aem p
res
a,i
nfo
rmandos
i
t
ale
sacuerdo
ss eencue
ntrandec
lar
adose nsuslib
rosdere
gis
tro
,od e
cla
rac
ióndelosacc
ion
is
tas
c
ont
rol
ant
es,encasodeinex
is
tenc
iadetal
esA cue
rdos
;
8
.E ne
lcasod
eu n
aem pr
esaosoc
ied
ade x
tra
nje
rae nfun
cio
namien
toene
lPaí
s,eld
ecr
etod
e
au
tor
iza
ciónyela
ctoder
egis
trodefun
cio
namie
ntoexped
idoporlaau
tor
ida
dcompe
ten
te;
9.C
opiadelo
sc on
tra
tosce
leb
rado
sco
nex
tra
nje
rosq
uep
art
ic
ipe
nene
lca
pit
als
oci
ald
ela
em
pre
sa,od
ecl
ara
cióndesuinex
is
tenc
ia
;
10
.C o
piade
lin
st
rumen
todec
ont
rat
od egru
podesoc
iedad
es,ce
leb
rad
oe nlost
érm
ino
sdel
a
L
eyn
º6.404
,del15ded
ici
embr
ede1976
,od e
cla
rac
ióndei
nexi
ste
nciadet
alcon
tra
to;
1
1.Organi
gramacomple
toya c
tua
liz
adodelacompo
sic
iónyp a
rt
icip
aciónso
cie
tar
ia
,con
i
dent
if
icac
ióndel o
ssoci
os,e
labor
adod eacue
rdoconl
asi
nst
rucc
ion
ese s
pecí
fic
as,as
íc omol
os
d
ere
chosconf
eri
dosala
sespec
iesycla
sesdeacc
ion
es;
12
.Decl
ara
cióndee
xis
ten
ciaoin
e x
is
ten
ciadefabr
ica
nte
sdeequ
ipo
sd egene
rac
ióne
nel
o
rga
nig
ramas
oci
eta
riode
lemp
rend
edorodesuscon
tro
lad
as,v
incu
lad
asoc
ont
rol
ant
es;
13
.D e
cla
rac
ióndelemprendedo
rdeq uelaempre
sacumpleconlasd
isp
osi
cion
esde
linc
iso
XXXII
Id e
lart
.7ºd ela Con
st
ituci
ón Federa
l, encua
ntoal apro
hibi
ciónde
ltraba
jonoc
turno
,
pe
lig
rosooins
alub
redem eno
resded iec
iochoa ño
sydec ua
lqu
iert
raba
jod emeno
resded
ieci
séi
s
año
s,sa
lvoenlacon
dic
ióndeapr
e n
diz,apar
ti
rd elo
sca
torc
eaños
.

Hab
il
itac
iónf
isca
l
1
.C er
ti
fica
dod eIn
scri
pciónenelReg
is
troNac
iona
ldePe
rso
nasJur
ídi
cas(CNPJ
,p o
rs u
s
igl
ae np o
rtugu
és)
,elc u
ald ebecons
tare
nlasauto
riz
aci
one
sdela ANEELp a
ralo
sp roy
ect
os
p
resen
tad
osp o
relprod
ucto
re nlaLi
cit
aci
ónPúb
li
ca;
2.C
ert
if
ica
doN
ega
tiv
odeD
ébi
to(CND
),e
xpe
did
opo
relI
nst
itu
toN
aci
ona
ldeS
egu
rid
ad
S
oci
al(
INSS
);
3
.Cer
ti
fic
adodereg
ular
ida
dd es
itu
aci
ón(CRS)fre
ntea
lFGTS(F
ond
odeG
ara
ntí
apo
r
T
iem
pod
eSe
rvi
cio
),em
it
idoporl
aC a
jaEc
onómicaF
ede
ral
;
4
.C ompro
bant
ed equelaem p
res
am an
tie
neu nas
itu
aci
ónr
egu
lar
iza
daencuan
toal
aentr
ega
del
aLi
staA n
ualdeInfo
rm a
cio
n e
sS oc
ial
es(RAIS,porsusig
laenp
ort
ugués
)(a
rt
.362,§1º
,dela
CLT
;Dec
retonº76
.900
,d e
l23ded i
ciembred
e1 975
);
5
.Comproba
ntedereg
ular
idadfi
scalani
velna
cion
al
,pro
vin
cia
ly m
uni
cip
ald
eld
omi
cil
ioo
s
eded
elpro
duc
tor
,uotraeq
uiva
lent
e,enlosté
rmino
sdelaLey
;
6.Comp
r o
ban
tedein
scr
ipc
iónenelre
gis
trodelcont
ribuy
ent
epr
ovi
nci
alo m
uni
cip
al
,se
gún
c
orr
esp
onda
,delased
edelaemp
resa
,re
la
tivoasuact
ivid
ad;
7.C e
rt
ifi
cadosdetod
osl o
s"D i
str
ibu
idor
esJu d
ic
iale
s"(
funci
onar
ioen
cargad
od edist
ribu
ir
lo
sju
ici
osydo cumen
tosfo
rense
sentr
elosjue
cesyesc
riban
os)
,Prov
inc
iale
syFeder
ales(i
nclu
sivede
lo
sproce
soslabor
ale
s)delaJur
isd
icc
ióncorr
espond
ien
teald om
ic
il
iod elaemp
resa
,d elosúl
timos

145
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

2
0a ños(s
ielcer
ti
fic
adoespos
it
ivo
,p odr
ánsol
ic
itar
seac
lar
acio
nes,med
ian
telapre
sent
aci
ónd
e
c
ert
if
icad
osexp
edido
sp o
rla
sse
cre
tar
íasj
udic
ia
lesdon
delo
scasoses
téns
ien
dopro
ces
ados)
;
8
.C e
rti
fica
dosd etodoslos"Distr
ibuid
oresJud
icia
les
"d elo
sr e
clamosd etí
tulo
so ,ensu
a
usenc
ia,det
o do
slasSecre
tar
íasJudic
ia
lesdeR ec
lamosdeTítu
losdelaJur
isdi
cció
nc or
respond
ien
te
a
ld om
ici
liodelaem p
resa
,del osú
ltimoscinc
oa ño
s(sie
lc e
rt
if
icadoespos
itivo
,po d
rásol
ici
tar
sela
p
resen
tac
iónd ecer
tif
icado
sd el o
sj uzg
adosc ompet
ent
es,rel
ati
vosal a
sn o
tasconst
antesenlos
c
ert
if
icado
sdel o
s"Dist
ribu
idoresJudi
cia
les"
);
9
.L i
stadelo
sS e
cre
tar
íasJu
dic
ia
lesdel
aJu
ri
sdi
cci
ónm
enc
ion
ada
senl
osd
osí
tem
s
p
rec
ede
nte
s,emi
tid
apo
relo
rgan
ismocompe
ten
te
.

Hab
il
itac
ióneconómico
-f
inanc
iera
1
.Cer
ti
fic
aci
ónN eg
at
ivadeQuie
braoConc
urs
osPreve
ntiv
osexp
edid
ap o
relJuz
ga d
od ela
s
eded
elape
rson
ajur
ídi
ca,odee
jec
uci
ónp a
tr
imo
nia
l,exp
edi
dae neld
omic
il
iodelape
rsonaf
ísi
ca.

Hab
il
itac
ióntécn
ica
1
. Ano
tac
iónd eR
espon
sab
il
ida
dT éc
nica(ART)
,emit
idap o
re lC o
nse
joR eg
iona
lde
I
nge
nie
ría
,Ar
qui
tec
tur
ayAgro
nomía(CREA
),re
fer
idaa
lpr
oye
ctodel
ac en
tra
ldegen
era
ción
;
2
.C rono
gramafí
sicoact
u a
li
z a
doq uein
diq
uelaseta
pasase
rim pl
em en
tad
asap a
rt
irdela
f
irmad e
l CCVEc onEletr
obra
sp a
ral aimplem
ent
ació
nd elacent
ralg e
n e
rad
ora
, yc o
nten
ga
p
rinc
ipa
lm e
nteelmarc
oindica
tivodelini
ciodelaope
rac
ióncome
rci
alprev
istoenelac
ápi
te"a"del
in
cisoIdelaLeynº10
.438,de2002;
3.Acto Au
tor
iza
nteemi
tidopo
rla ANEEL
,qu
eha
bil
it
aalem
pre
ndedo
r-inc
lus
iveaaqu
el
c
uyoproyec
totengaunapote
nciain
fer
iora5 MW-aa c
tuarc
omoProd
uct
orI
ndepend
ien
tede
E
ner
gíaEl
éct
ric
a;
4
.P re
sen
tac
iónd
elosreq
uis
ito
sté
cni
cosq
ues
erv
irá
ndeb
asep
aral
aem
is
iónd
elr
esp
ect
ivo
A
ctoAu
tor
izan
tedelaANEEL;
5
.Presen
tac
ióndelospar
ámet
rosasoc
iadosalcá
lculodeene
rgíaderefe
renc
iadelacent
ral
.
E
nc as
od eq uelaespec
if
icac
ióndelosequipo
s as e
ruti
liz
adosyl o
sd at
osd e
lp ro
yect
os u
fran
m
odi
fica
cion
es,elem p
rendedo
rdebe
ráactua
li
zar
,a n
tela ANEELyE let
robra
s,lo
sp aráme
tro
sd e
c
álc
ulodeenerg
íaderefe
renc
ia
,30día
sa n
tesde
linic
iodelasob
ras
.
6.Tít
ulod eprop
iedadd e
lterre
noe nelq u
el ac en
tra
lgene
rad
oraseráim
pla
ntad
a,o
c
om pr
ob a
ntedelde
rech
oad i
sponerl
ibremen
tedelt
erren
op orunper
íod
onoinf
eri
ora20año
s,co
n
cop
iadelcomprob
antede
lRegis
trodelaProp
ied
adInmueble
;
7
.Co nt
ratodecom p
romisoqueg a
rant
icequeelíndicedenaci
onali
zac
ió ndelains
talac
ión–
c
onsiderandolo
se quipo
sylosserv
ici
os–s erá
,com omínimo,del60%e nvalo
r,ver
ifica
dod uran
tela
con
strucc
iónyd espuésdel
aentrad
aenf unc
ionami
entoatravé
sd eunainspe
ccióndelaANEEL .Par
a
e
stec á
lcu
los eadopta
ráelm od
elodeF INAME(Ag enci
aE speci
aldeFinanc
iamientoIndus
tr
i a
l)par
a
l
ose quipo
s,deac ue
rdoconeldocumentot
itu
lado"Cr
ite
rioseInst
ruc
cionespar
ae lC á
lcu
lod eÍnd
ices
d
eN a c
iona
lizac
ión";
8
.P re
sen
tac
ióndelaest
ruc
tur
apr
esu
pue
sta
riad
el em
pre
ndim
ien
to,p
red
efi
nid
apo
r
E
le
tro
bra
s,h
ast
adic
iemb
red
e200
3;
9
.C on
tra
tod ecom p
romisoquegara
nti
celaent
regaaElet
robr
as,30dí
asa n
tesdelafech
ad e
i
nic
iod ela
so br
as,d elaest
ruc
tur
ap r
esupue
sta
riade
lem pre
ndim
ient
o,pred
efin
idap o
rEl e
tro
bras
,
a
ctu
ali
zadaalafecha
.Ene s
tedocumen
tod eb
erácon
sta
r,ademásdein
formac
ionescuan
ti
ta
tivasyde
c
ost
os( dee q
uipos
,p r
oducto
s,serv
icio
s yo tr
os)
,e lgradod enacio
nal
izac
iónd ec adaítem,
i
nfo
rm ac
iónqueseráuti
liz
adaporlaANEELe nelproc
esodeinspe
cci
ón;

146
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

10
.L icenc
ia Am b
ienta
ld eI ns
tal
ación(LI)e nplen
av igenc
ia,em i
tid
ap orelorganism
o
pr
o v
inci
alc ompeten
te,in
tegran
t edelSis
tem aNacion
aldeM ed
io Am b
iente(SISNAMA )o,e nsu
de
f e
cto
,p orelI n
st
itu
toB r
asil
eñ odeM ed
io Ambient
eyR e
cursosN a
tura
lesR enov
able
s(IBAMA ),
of
icia
lme n
tep ubl
icaday,sie xist
ier
an,todoslosa nexo
sq ue,au nqu
en oe st
é nt
ransc
ri
tose nel
documentod eL icenc
ia Am bient
ald eI ns
ta
lación
,s eanp a
rtei n
tegr
anted eé s
te.E nc a
sod e
renovac
ión,tam b
iénd eb
eránp resen
tar
sel a
sL ice
nciasp
receden
tesal aq uee s
tée nvige
ncia
.S e
cons
iderar
ánlasL ice
nci
asd eInsta
lac
ióno b
tenid
ash a
stal
afechad eent
regad eladocumen
taciónd
e
habi
li
tac
i ó
nfija
d aenelac
tod eLici
tació
nP úbl
ica
;
11
.P r
esen
tac
ióndelmap
age
ore
fer
enc
iad
oco
nlau
bic
aci
ónd
elt
err
enoe
nelq
ues
erá
c
ons
tru
idoe
lem p
rend
imie
nto
;
12
.C er
ti
ficac
ióndelaconsis
tenc
iadelasm edi
cione
sanem omé
tr
icasrea
liz
adasenelluga
rd e
implementac
iónd elacent
raleól
ica,conanem ómet
roc a
lib
radoenuninterv
alodeuna ñoc omp
leto
,
como m ínimo.E sac e
rt
if
icac
iónd eb
erás e
r em i
tidap orins
ti
tuc
ión o em p
resai n
dependi
e n
te
,
espec
ia
lizadaene lsec
tord eenerg
íae ó
li
cayc onreconoc
imien
tonaci
onaloi n
tern
aciona
l,lac u
al
debe
rác um p
li
rd eformacom pr
oba dal
asn o
rm asdel aIEA(Inte
rna
tio
nalE ne
rgyA gency
).Ene s
ta
cer
ti
fica
cióntambiéndeberácons
tarlaes
timac
ió ndelacant
ida
dd eene
rgíagene
radaporlacent
ralen
unperío
doc ompletomín
im ode8.760horas
;
1
3.Cont
ratodecom p
romisoquegar
ant
icelae
ntr
egadel
ac e
rti
fic
aci
ónd el
a(s
)tu
rbina
(s)
e
óli
ca(
s)aEle
trob
rasemi
tid
ap ori
nst
itu
ció
nacre
dit
adad
eacue
rdoconl
aEN4 501
1,30dí
asan
tesdel
i
nic
iodelasob
ras
;
14.Dec
lara
ciónd e
lemprendedo
rinf
orm andol
apot
enciamín
imaacep
tab
leencasod
eaju
ste
del
aofer
taparacum pl
irconlas met
asyl oslím
itesdepot
enciap
rev
is
tosenlasel
ecc
ióndelos
emp
rend
imien
tos
,dea cue
rdoconelinc
isoIVdelar
t.10de
lD ec
ret
onº5.
025,de200
4;
15.Eva
lua
ció
np re
lim
inardeac
cesoemi
tid
ap o
relONSol asconce
siona
ria
s/
li
cenc
iat
ari
asd
e
d
is
tr
ibuc
ión
,c onpar
tic
ipac
iónd elasem p
res
asd etran
smisi
ón,par
aa n
ali
zarlaf a
ct
ibi
lid
adde
c
onex
iónind
ivi
dua
ldelacent
raleó
li
caals
ist
emadetran
smisi
ón/d
is
tr
ibuc
ión.
Lafa
lt
ad ecumpl
imien
toenl
aen
treg
adec ua
lqui
eradel
osdocum
ent
osreq
uer
ido
se ne
sta
G
uíaenelplazodet
ermina
dop o
rlaLi
ci
tac
ión Púb
lic
ap ro
voc
arál
ae x
clu
siónde
lproce
sode
h
abi
li
tac
iónd
elPro
infa
.
Lare
cepc
ióndee s
tad ocumen
tac
ión
,p o
rp a
rte d
eE le
trobr
as,noestab
leceunvín
culo
ob
lig
ato
rioent
reelem p
rende
dorye sta Emp
res
a,ys ó
losigni
ficaqueelem pr
endim
ien
toser
á
an
al
izadoentérm
inosdeh ab
il
ita
ció
np ar
as upos
ibl
es e
lecc
ión
,c om os
ed es
crib
ee nes
taguí
a.
E
le
trobr
astamb
iénpod
rásol
ici
tarlapr
esen
tac
ióndedocument
aciónsup
lemen
tar
iaparal
afi
rmadel
CCVE.
Lahabi
li
tac
ión
,se
lecc
iónyc e
leb
rac
iónde
lC on
tratod
eC omprayV en
tadeE n
ergí
a(CCVE )
e
nelám b
itode
lP r
oin
fanoa c
red
it
analem p
ren
dedorcomopre
stata
riofre
ntealBancoN ac
iona
ld e
D
esa
rro
lloEco
nómicoySoc
ial(BNDES),uot
roage
ntedefomen
to,afinesdeconc
esi
ónd ecr
édi
to.

Subas
tasdeene
rgíae
léc
trica
C
om oy asem encion
ó,lassub
asta
ss onlapri
ncipalformad ec on
tra
tac
iónd ee n
ergí
ae l
éct
rica
a
ctu
almenteapl
icadaenelBra
si
l.Porm ed
iodee st
em e
can
ism o
,lasconces
ion
aria
s,lic
enci
ata
ria
sy
a
uto
rizada
sp a
raels e
rvi
ciopúb
lic
od edis
tr
ibuc
iónd eener
gíaeléc
tr
icad e
lSis
tem aInt
ercone
ctado
N
aci
onal(SIN)gara
nti
zanels
uminis
troalato
ta
lidadd esum e
rcadoenelAm bi
entedeC ont
rat
ación
R
egul
ada(ACR )
.
L
asc
ara
cte

st
ica
sge
ner
ale
sdec
ont
rat
aci
ónat
rav
ésd
ees
tem
eca
nism
oso
n,e
ntr
eot
ras
:
L
ass
uba
sta
sdee
ner
gíae
léc
tr
icas
onr
eal
iza
dasp
orl
aCCEE
,po
rde
leg
aci
ónd
elaANEEL
.

147
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Seapl
icaelcr
it
eri
od elam e
nort
ari
faparadec
idi
rqui
éng
ana
ráe
lco
ncu
rso
,co
nel
o
bje
tivodequ
elacont
rat
aci
óndeene
rgías
eaef
ic
ien
te.
G
ene
ralm
ent
e,p
ued
enp
art
ic
ipa
rdel
aSu
bas
tae
nca
rác
terd
even
ded
ora
s:
Emp
resa
sc uy
o(s
) em prend
imie
nto
(s)
,s i
nc onc
esi
ón o co
nc onc
esi
ón,est
é(n
)
reg
is
trado
(s)yh ab
il
it
ado(
s)técn
icamen
teporl
a Empre
sad
eInve
st
iga
ciónEn
ergé
ti
ca
(EPE,po
rs us
igl
ae npor
tugué
s)
.
Empre
sasyaut
arq
uía
sq ueyaope
rancom
oC once
sio
nar
iosd
ege
ner
aci
ónd
een
erg
ía
e
léc
tr
ica
,enf
ormaind
ivi
dualor
eun
idae
ncons
orc
io.
Emp
res
asnaci
onal
es,ex
tra
njer
aso Fondo
sdeI
nve
rsió
nenP
art
ic
ipa
cio
nes(F
IP)
,en
f
ormai
ndiv
idua
loreun
ida
se ncon
sor
cio
.
So
cie
dadesd
eProp
ósi
toEspe
cíf
ico(SPE
)cons
tit
uida
sporco
ntr
olan
tes
,di
rec
tas
,in
dir
ect
as
ov
inc
ula
dasaDi
st
ribu
ido
rasdeene
rgíae
léc
tr
icaquesed
esempeñe
nenelSIN
.
L
a ANEELim pul
sa,dire
ctaoin d
irec
tamen
te,li
cit
aci
onese nformad esub
ast
a,p a
rala
c
ont
rat
aciónd eene
rgíae
léct
ric
ap orpar
ted elo
sa g
ente
sd edis
tr
ibuc
i ó
nd elSIN,c
um p
lie
ndol a
s
n
ormat
ivasfi
jada
sporelMinis
ter
iodeM ina
syE ner
gía
,q uecon
templ
aránlasca
nti
dad
esdeenergí
aa
s
erl
ici
tadaspormodal
ida
dc on
trac
tua
l:
Losaños"A-5
"y"A
-3"
,pa
rae
ner
gíae
léc
tr
icap
rov
eni
ent
edeunnu
evoem
prend
imi
ento
d
eg en
erac
ión
;
E
laño"A"y"A
-1"
,pa
rae
ner
gíae
léc
tr
icap
rov
eni
ent
edeem
pre
ndim
ien
tod
ege
ner
aci
ón
ex
ist
ent
e;
En
trelosaño
s"A-1"y"A-5
",p a
raene
rgí
ael
éct
ric
apr
ove
nie
nted
ela
ssu
bas
tasd
e
c
om pr
aexc
lus
ivad
efue
nte
sal
ter
nat
iva
s.
ElMin
ist
eri
od eM
ina
syE ne
rgí
ad e
termin
aelpr
eci
omáx
imod
ead
qui
sic
ióne
nla
ssu
bas
tas
d
een
erg
íap
roven
ient
edeemp
rend
imi
entosex
ist
ente
s.
Lospl
iegosdelasl
ic
itac
ion
essoncon
fecc
iona
dospo
rlaANEEL,ycum
plenc
onlasno
rmas
g
ener
ale
sdelic
it
acio
n e
syco nce
sio
nesyconlasdi
rec
tiv
asde
lMin
is
ter
iodeMina
syE n
erg
ía
;est
os
p
li
egoscon
ten
drán
,segúncorr
espond
a,l
osi
guien
te
:
I-o
bje
to,m
eta
s,p
laz
osym
inu
tasd
elo
sco
ntr
ato
sdec
onc
esi
ón;
II-ob
je
to,pla
zosy m
inu
tasd
elo
scon
tra
tosdeco
mpr
ayv en
tadeen
erg
íael
éct
ric
a,inc
lui
das
l
amo
dal
idadcon
tra
ctua
lad
optad
ayla
sga
ran

asfi
nan
cie
rasquep
res
tar
ánl
osagen
tesdedis
tr
ibuc
ión
;
I
II-p
orc
ent
ajem
ínim
odee
ner
gíah
idr
oel
éct
ric
aqu
esed
est
ina
ráa
lme
rca
dor
egu
lad
o;
IV-pla
zos
,luga
resyho
rar
iosenlo
squesebr
ind
aránl
osda
tos
,estu
diosyproy
ect
osalos
i
ntere
sados
,ne
cesa
rio
sparal
ael
aborac
ióndel
osp
res
upue
sto
syl ap
res
ent
acióndel
aspropue
sta
s,
en
treel
los
:
a
)es
tud
iosd
efa
ct
ibi
lid
adt
écn
ica
;
b
)E s
tud
iosdeIm
pac
to Am
bie
nta
l(E
IA)eI
nfo
rme
sdeIm
pac
to Am
bie
nta
l(R
IMA
,po
rsu
s
igl
aenpo
rtu
gués
);y
c
)li
cen
cia
sam
bie
nta
lesp
rev
ias
;
V-c
ri
ter
iospa
ralaevalu
aci
ónd
elac
apa
cid
adt
écn
ica
,id
one
ida
dfi
nan
cie
rayr
egu
lar
ida
d
j
urí
dic
ayfis
caldel
osl
ici
tan
tes
;
V
I-n
orm
asr
ela
tiv
asal
asi
stem
át
icad
ela
ssu
bas
tas
;

148
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

VI
I-í
ndic
es,f
órmu
lasypar
áme
tro
squ
ese
ránu
ti
li
zad
ose
nlae
val
uac
iónd
ela
spr
opu
est
as,
o
bse
rvad
oelc
ri
ter
iodemeno
rta
ri
fa;
VI
II-pl
azos
,luga
res
,h o
rar
iosyf
orm
asd
ere
cep
ció
ndel
asp
rop
ues
tas
,ev
alu
aci
ónd
ela
l
ic
it
aci
ónyfi
rmadelosc
ontr
ato
s;
IX- m
ontoanu
ald
elp
agopo
relU
sod
eBi
enP
úbl
ico(UBP
),as
ere
sta
ble
cid
opo
relp
ode
r
c
onc
ede
nte
;
X- m
ont
ode
lc o
stoma
rgi
nald
ere
fer
enci
a,c
alc
uladop
orl
a EPE ya
prob
adop
ore
l
M
ini
ste
riod
eMina
syEn
erg
ía;
X
I-c
ri
ter
iosd
ere
aju
steor
evi
sió
ndet
ari
fas
,eno
bse
rvan
ciaa
lMi
nis
ter
iod
eHa
cie
nda
;
X
II-exp
resamen
ciónde
lres
pons
abled
elgr
a v
ame ndela
sd e
sap
rop
iac
ione
snece
sar
iaspa
ra
l
aej
ecu
ciónd
elser
vic
ioodelaob
rapúb
li
ca,opa
ralains
ti
tuc
ióndel
aser
vid
umbreadm
ini
str
at
iva
;
XI
II-c
ond
ic
ion
esd
eli
der
azg
ode
lre
spo
nsa
ble
,enc
asod
epe
rmi
ti
rsel
apa
rt
ic
ipa
ció
nde
c
ons
orc
ios
;y
X
IV-e nlosca
sosdeconce
sióndese
rvic
iosp ú
bli
cosodeusodeb
ienp
ú b
li
co,p
rec
edid
oso
n
odelaejec
uciónd eo
brapúb
li
ca,seest
abl
ecer
ánl asgar
ant
íase
xig
ida
spar
aesapar
tee
spec
íf
icad
el
c
ont
rat
o,adec
ua d
asacadac
asoylimit
adasa
lvalordelaobra
.
Paralosa p
rove
c h
amient
osh id
roe
léct
rico
se nlosqueu naeventua
lp a
rtedel aene
rgía
a
seg
uradapuedacomerc
ial
iza
rseenel ACLou ti
li
zarsepa
raconsumoprop
io,elpl
iegodeli
ci
tac
ión
d
eener
gíaelé
ctr
icaproven
ien
ted enuevo
sem prend
imien
tosd
e b
erápre
verquep a
rtedel
osingre
sos
s
edes
tinenafavo
rece
rlam eno
rtar
ifa
riapos
ible
,dea c
uer
doconlasi
guien
tefórmu
la:
V=aXEA
.(Pm
arg
ina
l-Po
fer
tad
a)
Enl
aqu
e:
V
:ese
lva
loras
erc
alc
ulad
opa
raf
avo
rec
erl
amen
ort
ari
far
iap
osi
ble
;
X:esl
afr
acc
iónd
een
erg
íaa
seg
ura
dad
elap
lan
tad
est
ina
daa
lco
nsum
opr
opi
oyal
ave
nta
ene
lACL
;
EA
:esl
aen
erg
íaa
seg
ura
dad
elap
lan
tae
n MW
h/a
ño;
Pmarg
ina
l:eselmen
orvalo
ren
tree
lco
stom
argi
nald
ere
fer
enc
iap
rev
is
toe
nelp
li
egoye
l
c
ost
oma
rgi
nalre
sul
tan
ted
elali
ci
tac
ión
;
P
ofe
rta
da:e
selv
alo
rof
ert
adop
aral
aen
erg
íad
est
ina
daa
lACR
;y
A
:esu nfa
cto
rdeat
enu
aci
ó nva
ria
blee
sta
ble
cidoenfu
nci
óndel
osprec
iosoca
nti
dade
sd e
ene
rgí
adest
inadaalcon
sumop
ropio
,al ACRyal aven
taene
l ACL
,cuyafo
rm ad
ecálcu
loser
á
de
fin
idaene
lplieg
o.
E
lvalo
ro b
tenid
op o
rm edi
od elaa
pli
caci
ó ndee
stafó
rmul
as e
rádeduc
idod
elmon
toquel
os
a
gen
tesded
ist
rib
uciónpaga
ránalagent
evendedo
r,pr
opo
rcio
nalm
entealacan
tid
addee
ner
gíao
bje
to
d
ecadaCon
tra
todeC omer
cia
liz
acióndeEnerg
íaenelAmbien
teRegu
lado(CCEAR)
.
Elc
ostomar
gina
lderef
erenc
ia
,exp
resad
oenRea
lesp
or MWh,s
eest
abl
ece
rácomoelval
or
d
elaest
imaci
ónm ásalt
ad e
lc os
todegenera
ció
ndelosem p
ren
dim
ien
tosquese
ránli
cit
ados,
c
ons
ide
rado
snece
sar
iosysuf
ic
ient
espar
acubr
irl
adema
ndacon
jun
taene
lACRye lACL.
Enelc
asoenquesó
lounemp
rend
imi
entopar
tic
ipeenlalic
it
aci
ón,d
eber
áapl
icar
sel
a
s
igu
ien
tef
órmu
la
,man
ten
iend
olo
sdem
áspa
rámet
rosyconc
ept
osan
ter
iormen
temen
cio
nad
os:
V=aXEA
.Po
fer
tad
a

149
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

E nla
ssubas
tasd
ee n
erg
íaprov
enie
nted
en u
evo
sem p
rend
imie
nto
sdege n
era
ció
n,encas
od eque
p
ar
ti
cip
enem pr
endim
ien
tosq u
ey aposeanco
nces
ion
esresu
lt
ant
esdelic
it
aciónenlasques ehaya
o
bse
rvadoelcr
it
eri
odelpa
gom áxim
op o
relUBP,l
aofe
rtad
eenerg
ías
erá
tra
tadadel
asigu
ien
tem a
ner
a:
I-com p
eti
ráenl a
sm ism
ascond
ic
ione
sq u
el a
sofe
rta
sd el
osd
em á
sp a
rt
ici
pan
tesde
l
c
oncur
so,in
clu
siveenc u
antoalva
lord
erefe
ren
ciade
l UBPre
lat
ivoa
lemp
rendim
ien
toli
cit
ado
,
d
efi
nidopo
relpoderco
nceden
te
;y
II-ladi
fere
nciaent
reelUBPe f
ect
ivamen
tepago
,produ
ctodel
alic
it
aciónor
igi
nalat
rav
és
d
elacua
lseobtuvol
ac on
cesió
noa u
tor
izac
ióndelosempre
ndim
ient
osant
esm en
cion
ados
,yelUBP
d
eref
ere
nciade
beráinc
orpor
arseal
asgananc
iasd
elgene
rado
renlosCCEAR.
E
lm on
tom enc
ion
adoenelí
temII
,sumad
oal aof
ert
ag an
ador
ade
lem
pre
ndim
ien
tol
ic
it
ado
,
n
opo
drásup
erare
lc o
stomar
gin
alre
sul
tan
tede
lproc
esod
elic
ita
ción
.
E
lc o
stoma
rgi
nalre
sul
tan
tedelp
roc
esod
el i
cita
ció
nc o
rres
ponde
ráalva
lormásal
tod
ela
e
ner
gíae
léc
tr
ica
,ex
pre
sadoenRea
lesp
or MWh
,en
trelasp
ropues
tasgan
ador
asde
lconc
urso
.
Apar
ti
rde2009
,enla
ssubas
tasdeene
rgí
aproven
ien
tedeem p
ren
dim
ien
tosex
is
ten
tes
,cad
a
a
gen
ted
edi
st
ribu
ció
npued
econt
rat
arene
rgí
aeléc
tr
icac
orr
espon
die
nteasumon
toder
epos
ic
ión.
S
een
ti
end
epo
rmon
tod
ere
pos
ic
iónl
acan
tid
add
een
erg
íae
léc
tr
icap
roc
ede
nte
:
De
lv en
cimi
ent
od e cont
rat
osd
ecom
prad
een
erg
íae
léc
tr
icad
elo
sag
ent
esd
e
d
is
tri
buc
iónelaño"A-1";y
Delared
ucc
iónd
elacan
tid
adc
ont
rat
adap
orl
osa
gen
tesd
edi
st
rib
uci
óne
lañ
o"A
"co
n
r
ela
cióna
laño"A
-1"
.
E
nca
sod
equ
eha
yao
fer
tae
nla
ssu
bas
tas
,ela
gen
ted
edi
st
rib
uci
ónp
odr
áco
ntr
ata
r:
Has
talami
tadd
elporce
nta
jed
elac
arg
ade
lagen
ted
edi
st
rib
uci
óncompra
dor
,ve
rif
ica
da
e
la ño"A-1
",sup
eri
ora lmon
toderep
osi
ció
n,aexc
lus
ivocr
it
eri
od elag
entede
d
is
tr
ibuc
ión
.
L
ac ompraf
rus
tra
daensuba
sta
syl aexp
osi
cióncon
tr
act
ualinv
olun
ta
ri
a( de
fin
idae
nla
l
egi
sla
ció
n,Dec
re
to7.
317
/20
10)
,siem
preyc
uandocu
ent
econelr
econo
cimi
ent
od e
laANEEL
.
L
acant
idadnece
sar
iap arac ub
ri
rl ao p
ciónd el osc o
nsumido
resant
erio
rmen
te
e
nma
rcado
sc omolibr
es( c
onsumido
res oc o
njun
tod ec on
sumido
resreun
idospor
c
omun
ióndei
nte
rese
sd ehechoodedere
cho
,c uyaca
rgaseasup
eri
oroigu
ala500kW)
d
evo
lve
ralmerc
adoregul
adodelagen
tededi
st
ribuc
ión;y
Lacan
ti
dadnec
esar
iapa
racub
ri
rlosrequ
er
imien
tosdeaba
ste
cimi
ent
od el
osagen
tesde
d
is
tr
ibu
cións
egúnl
odis
pues
toe
nlal
egi
sla
ción(D
ecre
to51
63/2
004,a
rt
.16,
inc
isoI
IIy§1º
).
E
nc asod eq uelac a
nti
dadd ee ne
rgíaofe
rtadae nlassu b
ast
ass eainfe
rio
r al o
s
r
eque
rimien
tosdec
lar
a d
osporlosagen
tesdedis
tr
ibu
ciónparal
arespe
ct
ivas ub
ast
a,seprio
riz
arál
a
c
ont
rat
acióndeha
staelci
enporc
ientodelac
ant
idadderep
osi
cióna
nte
riormen
terefe
rid
a.
U
navezc ump
lid
aesapr
ior
idad
,elexc
ede
nted
ee ne
rgí
aser
áp ro
rra
tea
dopro
porc
iona
lmen
te
e
ntr
elosagen
tesdedi
str
ibuc
ióndeac
uerdoc
onlo
sreq
uer
imi
ento
sdecl
arado
s,enc
um p
limi
entod
ela
l
egi
sla
ción(Dec
reto7
.317
/2010
).
L
aANEELim pul
sará
,d emaneradi
r e
ctaoind
irec
ta,s u
bast
asespe
cíf
ica
sparal
ascon
tra
tac
ionesde
a
jus
tedelosagen
tesdedis
tr
i bu
ción,conunplazodea ba
stec
imie
ntodehas
tadosa
ños,conelobj
et
ivo
d
epermit
irlacompl
em en
tac
i ó
n,p o
rp ar
ted
el o
sr e
fer
idosagen
tes
,delacan
tida
ddeenerg
íaelé
ctr
ica
r
equer
idaparacumpl
irconlatota
lidaddesu
sc a
rgas.

150
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Anexo3
R
iesgosquepuedenafec
tarelsis
temadegeneración
deene
rgíacons
ide
randolasfuen
tesdeene
rgíarenovables
Dem an
eragene
ral
,lafalt
ad een
tregadelaenerg
íaquelascen
tra
lesgen
erad
orascont
rat
andefuent
es
renov
ablespuedeaum en
tarelr
iesgod ed é
fic
itcom ocon
secuen
ciadelequ
il
ibriodelaofer
tayl a
demandadels
ist
em aeléc
tr
icobra
sileñ
oe nunm om en
todet
erminado
.Paraana
liza
rlosdemásri
esgos
quepuedenaf
e c
taralsis
temadeg ene
ra c
ióndee ne
rgíae
léc
tr
icaproven
ien
ted efuen
tesr
en o
vabl
es,
cons
ider
aremosalProi
nfayalsi
stemad esuba
stas
.
E
ne lám b
itodelProi
nfa
,laefic
aci
ad e
lc ont
rat
od ec omp
radeener
gíae
léc
tr
icaes

c
ond
ic
ionad
aal acon
clu
sió
n,porpar
tede
lprodu
cto
rd eene
rgí
aeléc
tr
ica
,de
lpr
ocesod
eacce
soala
r
edydeconex
iónyusodelo
ssis
temasd
etran
smis
iónydis
tr
ibuci
ón.
En caso de queel em pr
end edo
rn op res
entea n
teE le
tro
braselD ic
tam end eA cc
eso
Conc
lus
ivo,od equeelac c
esoalo ssis
temasdet ransmi
siónodis
tr
ibuc
iónseaim pos
ibl
ellegad
ala
fech
ad efuncion
amientoprevis
ta
,e lcontra
toseráresc
indi
doye lem p
rend
imien
t osee xc
lui
rád e
l
Pr
oinfa
.D eestafo
rma,sisep rodu
jeradichaexclu
sión
,lac ap
aci
dadorig
ina
lmentecontr
atad
aae se
emprend
imientose
rái nmed
iatamen
t econt
ratad
ae n
trelosem p
rend
imien
tospre
viam e
ntehabi
li
tados
,
encum p
limi
entodeloscr
iter
iosdes e
lecc
iónestab
lec
idosenlaleg
is
lac
ión
.
A
dem
ás,p
aral
osem
pre
ndim
ien
tosd
elP
roi
nfa
,esi
ncum
ben
ciad
elaANEEL
:
Dur
antelav
igen
ciadeloscon
tra
tos
,co n
tro
lare
lcump
limien
todel o
scr
it
eri
osd
e
c
al
ific
aci
ónd
elosPro
duc
tor
esi
ndepend
ien
tesau
tón
omo
syd el
osn oa
utó
nomo
s.
Eje
rcerelcont
rolté
cnicodelasobrasre
lat
iva
sal osempre
ndimie
nto
sp a
rt
ici
pant
esde
l
P
roin
fa,asícomoelcum p
limie
ntodelín
dicemí
nimod ena
ciona
li
zac
ióndelosequ
iposy
s
ervi
ciosdelemprend
imient
oe x
igi
dop o
rlaleg
isl
aci
ó n
.
T
ambié
nesre
spon
sab
il
idadd
ela ANEELr
egularlosp
roce
dimie
nto
squeg
ara
nti
cenl
a
c
onex
ióndelascen
tra
lesg
ene
rado
raspa
rt
ic
i p
a n
tesde
lP ro
inf
a,par
alocualdeb
e
o
bse
rva
r:
Que
,encasod equeexi
stamá
sdeu nacent
ralgene
rador
ac onacce
soaunmismopun
to
d
econe
xión,l
aq uepos
ealaLImá
sa n
tiguay,sih
ubier
ac o
inc
i d
enci
aenl
asf
echasd
elas
L
I,aqu
ell
aq u
ec u
ent
ec onunc r
on o
gram adeim plemen
tació
n máscor
to,te
ndr
á
p
rec
eden
ciasobrel
asdemás
.
Quelaformadeconex
iónalaredpr
evi
staenlaaut
ori
zac
iónp
odr
ás e
rm od
if
icadacon
p
ost
eri
ori
dada lcon
tra
toceleb
radoconE l
etrob
ras
,yq uela
sc en
tra
lesgene
rado
ras
p
uedenes
tarin
teg
rad
asdem an
eracompa
rt
ida;y
Queeld e
spac
hod ep o
ten
ciatot
alcont
rat
adap od
rádep
ende
rtempo
rar
iamen
tede
a
decuac
ione
senlasre
desdetra
nsmis
iónydist
rib
uci
ónd
efin
ida
senl
osDictám
enesd
e
A
cces
oCo nc
lus
ivo
s.
R
espe
tadaslascondici
on e
sd es egu
rid
ado p
era
tiva
,d ea cu
erdoc onlasd e
terminac
ion
es
c
ont
enida
se nlosP roc
edimien
tosd eR ed,lasc ent
ral
esg ene
rador
asi n
tegran
tesdelPr o
infason
c
ons
iderad
ascom ogene
racióndeb aseytien
enp r
iorida
de neldespach
od el ONS.Enestecaso
,las
c
ent
ral
esgene
radora
sseen c
uentranenm a
rcada
se nlam oda
lid
add edespachocen
tra
li
zadoe nelONS,
s
iempr
eyc uand
oc umpla
nc onlosres
p e
ct
ivosrequi
si
tosest
able
cidosenlosProced
imien
tosd eRed
.
El
etr
obraseselag
enter
epre
sent
antee
nla CCEEd
ela
sce
ntr
ale
sge
ner
ado
rasq
ueh
ayan
c
ele
bra
docontr
atose
nelámbi
tode
lProi
nfa.
E
ne lca
sod ela
sSubas
tasde
st
inad
asafuent
esdeenergí
ar e
novab
le
,lap
rim
eras
uba
sta
r
eal
iza
dae ne
lBras
ilel1
8dej
uniode200
7cont
emp
lóla
ssi
gui
ent
e sca
rac
ter
ís
ti
cas
.

151
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Gen
era
cióndeene
rgí
aeléc
tr
icam
edi
ant
elaoper
aci
óndeC en
tra
l(e
s)T
erm
oel
éct
ric
a(s
)UTE
oC
ent
ral
(es
)G ene
rad
ora
(s)Eó
li
ca(
s)EOL
,enlamod
al
idadd
isp
oni
bil
idad
.
R
iesgo
sd elv endedordee n
erg
ía:l o
sg as
tosv incu
lados ariesgo
s,o bl
igac
ion e
sy
r
espon
sabi
lida
des
,im pues
tos,t
ari
fasyc a
rgosd econ
exión
,u sodelossis
temasd etra
nsmisióny
d
is
tr
ibuc
ión,ylosrel
at
ivosap é
rdida
seléc
tr
icasade
udadasy/
ov er
if
icad
asentr
ela(s
)centr
al(
es)ye l
c
ent
rodeg r
avedaddel
/lo
ssu bme
rcado
(s)enel
/lo
squela(
s)cent
ral
(es
)esté
(n)ubi
cada(
s)sond etot
al
r
espon
sabi
lida
dd e
lvendedor(UTEoEOL )
.
Lafal
tad edisp
o n
ibi
lidaddela(
s)c en
tra
l(e
s)p o
rc an
tid
adessupe
rio
resal a
sd eref
erenc
ia
u
ti
li
zadase nelcálcu
lod elag aran

afísicadela(s
)c en
tra
lessomete
ráalv end
edorala sm u
lta
s
e
stab
lec
idasenlalegi
sla
ción.Elvendedo
rseráelúni
cor e
sponsab
ledeli
ncumplimi
entodelafec
had e
i
nic
iod elsumini
str
o,d eeventua
lesfa
lta
sd edispon
ibi
lid
add ela(
s)cent
ral
(es)od esusunidade
s
g
enerad
oras
,a s
íc om od elae ven
tua
lr ed
uccióndel ag a
rant
íafís
icadela(s)cen
tra
l(e
s),enl os
t
érminosdelaleg
isl
aciónapl
icab
le.
R
iesgo
sd elc omprado
rd ee nergí
a:l osgas
tosv inc
ulado
s ar iesgo
s,o b
liga
cione
s,
r
espon
sabi
lidad
es,im pue
stos
,tar
ifasyc argo
sd econ
exión
,u sodelossis
tem a
sd et
ransmis
ióny
d
is
tr
ibuc
ión,yl o
sr e
lat
ivosap érd
idasinc
ident
esy/ove
rif
icad
asentr
eelc en
trodegrav
e d
add e
l/
los
s
ubmercado
(s)ene l
/lo
sq uela(
s)centr
al(
es)est
é(n
)ubic
ada(
s)yeld es
tin
ofinaldela
(s)energ
ía(
s)
c
ont
rat
ada(s
)s o
nd etot
alrespon
sabi
lidadde
lc ompr
ado
r.
P
arac umpl
irconelper
íod odes umin
ist
royl asdemásc
láusu
lasde
lc on
tra
to,elvende
dor,si
n
oh ub
ieraim pedimen
top a
rae lc umplimie
ntod e
lp res
ent
ec on
tra
to,est
aráo b
liga
d oac e
lebra
r
c
ont
rat
osb i
la
t e
rale
sd ecomprad eenergía
,e nlamodal
idaddecan
tidaddee n
erg
íaeléct
ric
a,com o
t
ambiénconr el
aciónalosrie
sgosd ed i
ferenc
iasdeprec
iosen
tresubmercado
s,enc asodeq u
ee l
i
nic
iodelao perac
ióncomerc
ialseretr
ase,enl o
stérmino
sdelaleg
isl
aci
óna p
licab
le
,ys eest
ablece
q
ueeventu
alesreducc
ione
se nlosc o
stosder
iv a
dasdelascon
tra
tac
ionesind
icada
sserántra
nsfe
rida
s
a
lcomprado
ry ,enconse
cuenci
a,alconsumidorfina
l.
G
enera
cióndeene
rgí
aeléc
tr
icam
edian
teop
erac
ióndeP
equ
eñaC
ent
ralH
idro
elé
ctr
ica(PCH
)
enl
amoda
lid
adc an
tid
addeene
rgí
aconpo
tenc
iaa
soci
ada.
R
iesgo
sd elv endedord ee n
erg
ía:l o
sg as
tosv in
culado
s ar ies
gos
,o b
ligac
ione
sy
r
espon
sabi
lida
des
,im pues
tos,ta
ri
fasyc a
rgosd econ
exión
,usod elossi
stemasdetransmis
ióny
d
is
tr
ibuc
ión,ylosrel
at
ivosap ér
dida
seléc
tr
icasade
udadasy
/overi
fic
adasen
trela
(s)cent
ral
(es
)yel
c
ent
rodeg r
avedaddel
/lo
ssu bme
rcado
(s)enel
/lo
squela(
s)cen
tra
l(e
s)es
té(n
)u b
icada
(s)sondeto
ta
l
r
espon
sabi
lida
dd e
lvendedor(PCH)
.
Par
ac umpl
irc o
ne lp e
ríododesum in
is
tro,elvendedo
r,sinoh ub
ieraimpedimen
top ar
ae l
c
um p
limien
t odelpres
entec on
tra
to,esta
ráo bl
igadoac e
leb
rarc on
tra
tosbila
ter
alesdec omprade
e
nerg
ía,b a
jos uexclu
sivaresponsab
il
idad,inc
lusiveconrelac
iónal osriesgo
sd edife
renc
iasd e
p
rec
iosentresubmerc
ados,enc a
sod equeelin
iciodelaoper
acióncomerc
ialseret
rasey/
od equese
p
roduzc
ane ve
ntua
lesfalta
sd edispon
ibi
lidadd ela(s
)c en
tral
(es
)od el asu s
inasgenerado
ras
i
nteg
rant
esd es ug a
rant
íafísica
,enl o
st érmin
osd elalegi
slac
ióna p
lica
ble,ys eestab
leceq u
e
e
ven
tualesreducc
ionesenl o
sc osto
sd e
rivada
sd elascont
rat
acione
si nd
icadasse
rántran
sfer
idasal
c
om p
radory,enc o
nsecuenc
ia,alconsum
idorfina
l.
R
iesgo
sd elc omprado
rd ee nergí
a:l osgas
tosv inc
ulado
s ar iesgo
s,o b
liga
cione
s,
r
espon
sabi
lidad
es,im pue
stos
,tar
ifasyc argo
sd econ
exión
,u sodelossis
tem a
sd et
ransmis
ióny
d
is
tr
ibuc
ión,yl o
sr e
lat
ivosap érd
idasinc
ident
esy/ove
rif
icad
asentr
eelc en
trodegrav
e d
add e
l/
los
s
ubmercado
(s)ene l
/lo
sq uela(
s)centr
al(
es)est
é(n
)ubic
ada(
s)ye ldes
tin
ofinaldela
(s)energ
ía(
s)
c
ont
rat
ada(s
)s o
nd etot
alrespon
sabi
lidadde
lc ompr
ado
r.

152
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

Anexo4
Incent
ivosybeneficioso
torgadosafabricantesdebienes
decapita
lnaciona
lescomoconsecuenc iadelosp rogramas
deincen
tivoalagenerac
ióndee lect
ricidadapa r
tir
defuentesdeenergíarenovables
L
ag ene
rac
iónto
t a
ld ela
splant
ase ó
li
casoper
ativ
asene lBras
ildura
nteoct
u b
rede2 01
4,de2.06
2
MWprom e
dio
,corres
p o
ndióaunf a
cto
rd ecap
acidadprom e
diodel49%.Estenúmero
,decas
i5 0%,
s
ea ce
rcaalrec
ordr eg
is
trad
op orlaC áma
rad eComerc
ia
lizac
ióndeE ne
rgíaElé
ctr
ica(CCEE)en
ag
ost
o,yseubicaunp un
toporc
entua
lp o
rencimadelí
ndicedesep
tiembr
e.
E
ld es
empeñodelascen
tra
lesdur
antees
etrime
st
readqu
ierere
leva
nci
a,e
spec
ia
lment
esiselo
c
om pa
rac o
nl ap
roduc
tiv
idadpromedi
ov e
ri
fic
adae n2013enlo
sp a
ísesconmayo
rcapa
cidade
óli
ca
i
nst
alada
,ta
lescomoChina(23
,7%)
,E s
tadosUnido
s(32
,1%),Al
em an
ia(18
,5%)yEspa
ña(26
,9%)
.
Es
tosda
toscon
stanenelBol
et
índ elasCen
tral
esE ó
li
cas
,divu
lgadom en
sua
lment
ep o
rla
CCEE
.Eno c
tub
red ees
em ismoaño
,lag ene
rac
ióntam b
iénfuelamásal
tae n
trela
sregi
st
rada
s
du
ran
tee
lper
íodoenan
ál
isi
s,10
8,5%supe
rioralo
svalo
resve
ri
fica
dose
no c
tubr
ed e20
13.
D
ea cu
erd
oc one
lb o
let
ín,lagene
rac
iónto
talen2 01
4e sha
staelm omen
to7 7
,8% m á
salta
q
uelaobser
vadaen
treene
royo c
tubrede2013
.Elbol
et
íntambi
énseña
laq u
eelm e
sd eoctu
brecer

c
on1 6
8planta
seól
icase
no p
erac
i ó
nc ome
rci
alene
lBras
il
,loquere
prese
ntaunacapa
cidadins
ta
lada
t
ota
lde4.205 MW.
Lam ayo
rp ar
ted eeso
sp a
rques
,o2 .
4 66 MWe np o
tenci
a,exi
steapar
ti
rd elass
ubast
asp a
ra
e
lm erc
adoregulado
,m ient
rasque775 MWe nproy
ectoscom e
rci
al
izanlaprodu
cciónenelm e
rcado
l
ibredeene
rgíaeléc
tri
cayo tr
os965 MWf ueroncon
tra
tadosenelám bi
tode
lProgramadeIncent
ivoa
l
asF uen
tesA l
terna
tivasdeE nerg
íaEléct
rica(Pro
inf
a),inic
ia
tivadelgobi
ernof e
dera
llanzadaen
20
02.E noct
u b
re,laCCEEr eg
is
tróelini
ciod el
ao pe
racióncom e
rci
alde12plantaseó
lica
s,o3 35
MWe npot
encia
;e lt
ota
ld eeseañolle
góal os2.024 MW ,loquerepre
sen
tauna vancede
l9 2
,8%e n
e
sosdiezmeses
.
Esecrec
imient
os ed eb
ióe spec
ialmentealai ncorp
orac
iónd epla
nta
sal a2ªS uba
stade
En
ergí
ad eR e
serv
ayd ec ent
ral
esc onent
regae nelmerc
adolibr
ed eene
rgí
a,ademásdealaumento
d
ec apac
idaddelao pe
racióncomercia
ldec ent
ral
esexi
sten
tesyn uev
asenla2ªS ub
ast
ad eFuen
tes
A
lt
ernat
ivasye nla12aS ubas
tad eE n
ergí
aN uev
a.L aCCEEt am b
iénseña
laqueelaumentodela
c
apacidadenesep e
ríodosec onc
entróprinc
ipalmen
tee nelsubmerc
adoN ord
est
e,quepres
entóun
c
recimi
entodel129%,h ab
iendocom enza
d ocon1.451 MWe ndic
iembrede2013ylleg
andoa3.322
MWe noctub
rede2 0
14,c o
n1 32plan
tasenf u
ncionam
iento
.
Lac a
nti
da drep
rese
ntael7 9%d elac ap
acid
adt o
ta
ld ep lan
taseól
icasdelB r
asi
l.Enel
submerc
adoSurs ereg
is
tróunacapac
idadde856 MW ,equ
ival
ent
ea l20,3%deltot
al
,e nununi
ver
so
de35plan
tas
.E s
ten úme
rorepre
sent
au nc
recimi
entodel21
,8%c onre
l a
ciónadic
iembrede2013
.Por
sulado
,elsubmercadoSude
stepre
sent
óu n
as o
laplan
ta
,concapac
i d
a dde28 MW.
Comoyasecomentó
,lacon
tra
tac
ióndeenerg
íaenelám b
itodelPr
oin
faserea
li
zóatr
avésde
co
ntr
ato
sd e20añosco
nlaem pr
esaEle
tro
bra
s,conprec
iodef
ini
dop orelPod
erEje
cut
ivoycor
regido
po
relIPCA,asoc
iadoau nprog
ramadeFinan
ciami
entode
lBNDES ,conlaobl
iga
tor
iedadd
ec on
tar
co
nu ní
ndicedenac
iona
li
z a
ción
,seg
únserep
roduceacont
inuac
ión:
"S
ea dmi
ti
rálap a
rt
ici
p a
cióndir
ectadef ab
ric
a n
tesdeequip
osd egene
rac
ión,sucon
tro
lada
,
vi
n c
uladaoc on
tro
lador
a,enlac on
st
ituci
ónd elProduc
torIndep
endien
te Autó
nomo,siemp
requeel
índic
ed enac
iona
liza
cióndelosequ
ip o
sys erv
ici
ossea,enlapr
im e
raetapa
,deu nmínimode
lses
enta
porcien
toenvalo
ry,enlasegundaetapa
,d eunm ín
im odelnov
entaporc
i e
ntoenva
lor."

153
CEPAL L
ase
ner
gía
sre
nov
abl
esnoco
nve
ncio
nal
ese
nlam
atr
izd
ege
ner
ació
nel
éct
ric
a…

"Só
lopodr
ánp a
rt
ic
iparenlaLic
it
aciónPúbl
icaaqu
el
losPr
oduc
tor
esq uec
ompru
ebe
nu n
g
rad
od enac
ion
al
izac
ióndelosequ
ipo
sys erv
icio
sde,comomínimo
,elses
entapo
rci
entoenl
a
p
rime
rae
tapayde
lnoven
taporci
ent
oenlasegund
aetap
a,enc
adaemp
rend
imien
to.
"
Hac
iendounba
lancede
lprog
rama,espo
sib
leno
tarq
ue,alol
argodel
aimp
lemen
tac
ióndela
p
rim
eraet
apa,fue
ronsur
giend
odif
icul
tade
sprác
tic
asquecompr
ometi
ero
nelde
sar
rol
lodealg
u n
os
p
roy
ect
osyretr
asa
rone
linic
iodela
so p
erac
ion
es.
En
treel
las
,s edest
acaunfact
orprepond
erant
e,q u
ef u
ep os
ter
iorobje
todeint
erve
nciónd
el
g
obi
erno:lai nsuf
icien
tec ap
acid
add elai ndu
str
ian ac
ionalparas a
tisf
ace
rl ad emandade
a
erog
enerado
res
.D eb
idoae s
asp r
im e
rasexper
ienc
ias
,l o
sp la
zosp rev
is
t o
se nelprogramase
m
odi
fic
aronp orm edi
od el aLey1 2
. 4
31,dejuniod e2011
,q ueprorrogólafec
had ein
i c
iode
o
per
acione
sd elo
sem prend
imien
tosdelPro
inf
ahastael30
/12/
2011.
Losconges
tio
namiento
sprovocado
sp orlainsufic
ienc
iad elosequ
ipostambi
énfueronobje
to
d
ep ol
íti
c a
s,c u
andoe lG ob
iernoF ed
era
l,p orm ed
iod el Minis
teriodeH aciend
a,im p
lem en

m
odif
icac
i o
nesenelcri
ter
iodeh abi
li
tac
iónd elospr o
yecto
se nlassubas
tascom p
et
it
ivasde2 009
.A
p
art
irdee n
tonce
s,lapot
enci
ad el
asm áqu
inasim por
tadasseredu
j ode2 MWa1 ,5 MW ,ytambiénse
p
rodujolaredu
cciónde
lIm pue
stoalaIm po
rtac
ióna l14%y ,pos
t e
rio
rm en
te
,al0% .Lagranm ayor
ía
d
elose q
uiposym áqu
inasut
il
izadaenlaproducc
i óndee n
ergí
aeléct
ricaeó
lic
ays ola
rtie
nenalíc
u o
ta
c
eroenelim pue
stoalosprodu
cto
sindust
ria
lizad
o s(
IPI)yelim p
u es
toprov
incia
l(ICMS).
Tal
e sf a
cto
resfuer
ondec
is
ivosp
aras
at
isfa
cerlad
em an
d ade
lmerc
adoe
nc u
ant
oabie
nesde
c
api
ta
l,loqu eim p
ulsólacomp
ete
nci
aenlacad
enapro
duc
tiv
ad elai
ndu
st
ria
,yre
sul
tóenu
nafue
rte
i
nver
sió
ne nl aindu
st
rianac
ion
al
.
Lain
trod
ucció
nde
lPro
infal
ogróqu
elaind
ust
rias
egme
ntad
asetor
nar
aatr
act
ivaene
lB r
asi
l,
ypos
ibi
li
tóu n
am ej
orcom
pren
sió
ntécn
icadel
aspl
anta
s,de
lmododepr
oducc
iónydeldomi
niodela
te
cnolo
gía.
Conl
areglad efinanci
amien
tod econ
tenido
sn ac
iona
les
,sum ad
aau nest
ructu
radom od
elode
f
inanc
iamien
tosyp olít
icasregio
nales
,estapol
ít
icapermit
ióque,a med
ianoplazo
,lai n
d us
tr
ialocal
a
lcanz
arapre
cioscom peti
tivos
.Talresu
ltado
,dea cu
erdoconloquesepres
e n
tó,pos
i b
il
itóqueelp a
ís
a
lcanz
araunnivelsinigualdecontr
atac
ióndee ne
rgí
asrenova
ble
sn oconvenc
iona
les,com olaeól
ica
,
apre
cioscompet
iti
vo senl a
ss ub
asta
s.C omoresu
ltadodelaace
rtad
ap o

ti
cad eim p
lem en
tacióndel
P
roin
fa,elBra
si
lc uentah oycondiezfábr
ica
sd etor
resyc ompone
ntesm e
cánico
s,n uev
ef áb
ricasde
ae
rogene
rado
res(eno peraci
ón)ytre
sfábri
casdepalas
.

154

Potrebbero piacerti anche