Ing. arch, JURAJ NEIDHARDT, suraénia DZEMAL CELIC STARI MOST U MOSTARU banistiéka problematika konverviranja i restauriranja mosta i okoline te kori= giranje udaljenijih objekata, koji opti¢hi pripadaju okolini mosta Arhitektonsko: Le VIEUX PONT DE MOSTAR vob Uski, krivudavi sokaZici, stoljetne kuce pokri- mediteransko sunce, so stvara divne Kontraste vene plotom, sjenovite, kaldrmisane i evijedem za- sxjetla i sjene — to je stari Mostar. Razvijajudi se sagene avlije, minaret poput kopalja od kamena, od postanka kaliko uw duhu demaceg shvatanja i izrazito suptropska flora rmokva i Eempres — stvaranja, toliko i pod utiecajem datmatinsko Imtenzivno plavo nebo, smaragdnoxelena Neretva, mediteranskag it orijentalno-turskog naziranja, on STARI MOST SA KULAMA — POGLED S$ JUGA, Stimak iz sremena pri sradnie mebtebe ra Hievo) oball. Kamei alone nei, ovnor, SOE nenatulers nekontalirsnom izgrsdnjom kapitalistihe) poh 9 133pretstavija kulturno-historijski { turisticki fod najintereraminijih naselja nate zemlje jedno Stati tious wu: svolion Rutwnix prentaelin ‘Ora vikredno willedal tink nageg kulturnog naslijeda dao je Mestara ne samo ime, nego je posto niegovom personilikacijom. Stari most je ano sto Je z2 Parlz Notre-Dame, za Moskvu Kremlj I za Carlgrad Aja Sofia ciony poenty grads Nazalost. nije sve grads. su skore potpuno gol ruBivasto. Pojedini bez vegetactle dijetovi edie neizragema kanalizactia, kuze zrak, netistoda | stjenice. nistiéka zbrka, sjeca se pomanjkanfe regulacione osnove. U eri kapitalizma w devetnaestom i prvim decenijima dvadesetog stoliega, kada je u sveopéoi tei za profitem bio potpune izgublien osieéaj za zajednicu, gradilo se kako je tko htlo, privredna anarhija odrazila se | ovdie w izgradnjé grada | taj Shes iban tebe otvorcna dubrista, Kola U gradu vlads urba- anathije sligao je do same ke mene aglomeracije oko mest U mogucnosti smo da gretke etapno i sukeesiy Yea postaje nesnocna, uste nebigijenski uslovi no ispravijamo. Jedna od prvih etapa u tom redo- Zivota, pomanjkanje vede, neuredena, a negdie i slijedu je ova studija planskog sada PROSLOST Nepunth dvadeset metara nizvodne od ssdatnjeg Starog mosta nalazio se u petnaesiom vijeku lan~ Eani most. od koga se jof i danas vide na lijevol strani ostaci uporitne kule, koja seu nekim zapi~ sima naziva Herecyufa. Sam grad mastao je negdje polavinom petnaestog vijeka, mavedno ga ie sagr io 1440 neki Radive] Gost, koji je bio u slurbi hereega Stjepana Wukéiéa-Kosaie, U_petnaertom vliskw to je male naselje, koje se dolaskom turske vlasti u iamijenjenim druitvenim i ckonomskim pri- Ukama naglo razviia, Potteba pravoveemenog 4 do- brog poslutivanja jedne ogromae no nalazila u pokretu, okup! invodate i posrednike aljskl I prometno vaznoj totel postage centar trgo~ armije, koja se a kraj masta pro- malo naselje sna ove} strate~ U Eesmaestom stoliegy Mostar se nagle razsiia, Grade se brojne dtamije, medrese, dva hamama. til hana, osnivaju se dvije jayne biblioteke... Za vladavine Sulejmana Velitanstvenog grad se opa. suje zidom i kulama, pretvara se u tvidavu, Isti sultan pod Konac svoga Zivota lalje geaditelja Haj- tudina, utenika Kodia Mimar Sinanova, da star landani most iz rimskog doba zamijeni novim, da as Starim mostom. Hajrudin gradi most raspona blize trideset_metaras visine w uspony Iuka 21m ad Hetnag vodestaja, gradi remek-dielo, jedan od naiznagajniih spomenika orijentalne arhitekture kod nas, koje Ee postati simbolom grads. Evilja Cclebiia se odutevijava | uporeduie a please Dervil-pata Euje mu stihave ga 5 dugom, Bajezidagié-Mostatac posve- Prvl put spominje ova) most turski geograf se~ Gimnacatog stelieta Haddl Kalfi, boil pity 3M Me: staru ima most na jedan sved 974 god. (sdntrata 1566 po fickai: i}. Puldpisnc Evita Ce. lebiia u svojo) sSejshatnamic Rate izmedu osta. log: Mostar znati koprili-icher (gad + mastom), sazidan MAGAZE NA LUEVO! OBALL, Aglomeracia taste stepemsta od Balms ik objekata do ajithPo priganju Iatinskih historika bia je ovdje nekad langani most, gvozdeni lanci bili su debeli kao stegno ..-« Izvedbu mostaEvlija_pripisuje Mimar Sina» nu, no postaji dokumenat iz 1568 god. iz Koga se nedvajbeno vidi da je ovo diclo Hajrudinove. (Ova) dokumenat donosi moderni turski povjesniC: Abmet Refik uw svojoj_ monografiji 0 Mimaru Si anu.) U naredu pak ima pjesma o Radi Neimara 5 bezbro} puta ponovijenim motivom Stoje i Sto jana, kao i meke druge legende Kule kta) mosta nastale su kasnije. Postoji nat pis ma mostu, po Kajemu je most sagraden J {0566}, Kula’ 1087 (1676). Prema nekim historiga rima te godine je sagradcna lijeva kula, dok je despa morala nastati joi kasnije. Ovo rufiinepro- yjerenu teru da su kule podignute i ir statickih razloga, naime da pojacaju uporisie Iuka mosta u terenu. Pa i nagin obrade kamena upucuje na ra zme wremenske periode postanks! dak je most iz pomno klesanog kamena, kao i vecina objckata Eesmacstog vijeka, dotle su kule iz lomljenjaka ili poluobradena vapnenca. Lijeva kula, koja se kasnije nazvala Herce- guia, kao i Iijeva kula langanog mosta, sludila je do okupacije I878 kao baruthana. Ima sest claza 7 preko tri metra debele zidove: u osnovi je polo- vica kruga, Desna Kula, zvana Halebinovka, si ila je donjim dijelom kao tamniea, a u gon katovima kao stra¥ara, ‘Nekako paralelno sa mostom i kulama, kroz Se snaesti i sedamnaesti vijek nastali su i drugi va Zni arhitektonski spomenici grada, koji ¢¢ jos biti spominjani, Moze se reéi da jof stotinjak’godina akon gradnje mosta cyjcta orijentalna arhitektu- a kod nas, a onda stagnita i zarnire, PRILAZ MOSTU SA PRUECKE CARSUE. = Visina magaze opada prema most, da bi se. preko strazarnice | donjeg dels kule, pope dojam_Kontrapunkrs ANALIZA U konkretnom sluéaju ne radi se samo 0 va Znom kultumo-historijskom spomsniku, nego io jedinstvenom trodimenzionalnom —urbanisti¢kom fenomenu. pa je potrebno analizi postupka pristu- piti si So vile razumijevanja i osjeéanja, Nema 2a to fablone niti recepta, Ne radi se samo o usp stavijanja objekta u njegovom prvobitnom histori skom obliku, ne radi se samo © zadovoljenju turi slikih potreba, © otvaranju yidika i slino, nego © nizu komponenata (kulturno-historijske, soe Jalno-drustvene, urbanistigk-arhitektonske itd,), koje traze svaka svoje ispravno riesenje Najbolnija tacka kod veéine obnova historijskih spomenika Iezi u neispravnom postavljanju simog “ problema, Manijja za ruienjem, 2a otvaranjem vi- dika udje ucba i gdje ne treba, moze se nazvati pravom bole&u. Pitamo se, zasio ovakyi historijski spomenici moraju biti vidljivi kao reklamne table Klasi¢an primjer rusilackog duha u tom smislu pretstavlja rusenje velikog zida s kulom ispred zagrebacke katedrale zbog nekakvog problematic nog vidika na neogotsku gradevinu, kao da jedan vid nije sastavni dio gradevine, jedan stepen gra devine w njenim relacijama prema okolini, Da nas ne bi pokalienja koja slijede nazivala barbarima i da ne bi morala ispravijati nase greske, potrebno je da prideme rjeSavanju ovog prvenstveno pro stomo-plasticneg gradevnog problema v#lo ozbili- 135no, gotovo nauéno, wzimajudi v obzie i sve optizko- vizuslne zakone, kao i druge komponente. Poznato je, na pt, di mali objekti pokraj vecib daju ovomu myerilo | Eine a opticki vecim. Po- kraj svog pritodnog fenomena, dubokog korita sa plavozeienom Netetvom, tajna Yepote mostarskor Starog mosta Iedi w odnosima gradevnih masa me- dusobno. Poéey od malih mliniea, stepenastih kro- rova magaza pa do kala, vidimo, da se tu radi o edna} aglomeraciji kastih, vabjkastih i Parabolicnih geomet 1s, koja terasasto | Drirodno teku s terenom, spustajudi se naglo pre- ma koritu rijeke. Sve je to sagradeno iz sivkasto- bijelog vapnenca, sagradeno iz istog materiiala na xkome je sagradeno, a pokriveno kamenom plotom jste boje kao i zide, tek 2a nijansusvijellijom, jer Jc kisa jae pere i sunce jaée peée. Ta, impoznant- fii luk sa svojim kulama, 2danjima 1 krovevima, Koji su se ovako sivkasti na sivom, nenamjeiteno, aa neke sige, madighali okolo, Gini u okvirw dl jee peisaza Neretve i kréa tako harmoniénu cje- linu, da, apsteahirajuéi detalje, sve skupa vile sigh na veliku stijen na Kojo} su izrasti kristali, nego na piedio w Kome je Eoxjek gradio za svoje potre~ he. Pa ipak, to je sve torba tetke i muéne pro Mosti, gdje js Govjek, u vjetitoj borbi za svoj op- stanak 1 samoodrzanje (ratovi, ropstvo, plemenske mrlnje itd.) umio u taj kamen unijeti samoga scbe, vo) Lempetamenat, svoju path, svoju vedrinu. Vie PEM CGE dimo:i po:catalo{ Evropi objekie po sndidini:slRine mostarskim kislama, ‘no mfacni riterburri djluju festro dake dubhowatht obrambon! plait bodl waht neizrecive |jepote, nesto raspjevane, _svojstveno mediteranskom ovjehu, kamo dobrim diislom spa~ da i Mostarae Koloristichi, ditava stvar shoro da se dade svr- stati_u pojate, Dalje modrozelena voda, u sredini sive obale i zdanja sa pokojom tamnazelenom mr liom zelenila, a tznad toga intenzivno plavo nebo, Puno Zarkog sunca w ustrepialom uzduhu, Konstatirajuci princip historiske aglomeraciie stigli smo u st¥ problema i pronasli osnovni motiv ome je podredeno Etavo plasiiine. zbivanje oko rmosta, koje se stoljecima formiralo, U tom nizanju Fistorikih clemenata jasno se vidi keda nastupa sdoha. oje otstupa od principa aglomeracije t ano= aiinas ablisbiure pieleat-a fo inirante sie nih, samovlasnih athitektonskih. ostvarenia, potpuno. prekidajy kontinuitet tih gtadevn T stvarajudisharmoniju. Med ostalim, tu je slucaj ra. lijeva} obali Nesetve sa zgradom mektcba u ko- Toidjalnoes) tht, 0 fatten odeioen it Olaveed tlict pakraj trafo-stanice, a da | ne govorimo. ogromnim zgradama GNO-s i trokatniei Dokiéa, koje svojom predominantnoscu ugrozavaju cijeli pitorcsknt prostor oko most. Nema sumnje da je Kod rjetwanja ovoe pro- tema potrebno dati prioritet spomenika, dak fe 1 AKSONOMETRIJA PREDIELA OKO STAROG MOSTA. — Uneiene su predlogmne korehturs. hay homplels of Glave 136