Sei sulla pagina 1di 15

434 Soliloquios

aquella vía universal y otras las de que habla el salmo 2n : Muéstrame,


Señor, tus caminos y enséñame 'tus senderos.
Con lo que dije: Hay que huir radicalmente de estas cosas L O S S O L I L O Q U I O S
sensibles'', no quisiera dar pie para pensar que profeso la sen-
tencia del falso filósofo Porfirio cuando escribe: " Es necesario
huir de todo lo corporal". Y no dije: de todas las cosas sensi-
bles, sino de éstas; conviene a saber: las corruptibles. Hubiera sido
mejor decir: No habrá tales cosas sensibles en la vida futura con
L I B R O P R I M E R O
el nuevo cielo y la tierra nueva.
4. En otro lugar escribí: que los instruidos en las artes li- CAPITULO 1
berales, sin duda las aprenden como sacándolas de sí mismos y
desenterrándolas del olvido con que estaban cubiertas ". Digno de PLEGARIA A D I O S
corrección me parece esto, pues más creíble es que sobre algunos 1. Andando yo largo tiempo ocupado en muchos y diversos
puntos de las artes responden bien quienes no las aprendieron, problemas, y tratando con empeño durante muchos días de co-
cuando se les somete a un interrogatorio adecuado, porque está nocerme a mí mismo, lo que debo hacer y qué he de evitar,
presente en ellos, según pueden percibirla, la luz de la razón de improviso vínome una voz, no sé si de mí mismo o de otro,
eterna, donde se ven estas verdades inmutables, no porque las desde fuera o dentro (porque esto mismo es lo que principal-
supieran antes y las olvidaran después, como cree Platón y otros mente quiero esclarecer); díjome, pues, aquella voz:
tales, contra cuyas opiniones diserté en el libro XII De Tri- Razón.—Suponte que ¡has hallado ya alguna verdad : ¿ A quién
nitate, según se me brindaba la ocasión para la obra emprendida. la encomendarás para seguir adelante?
Los Soliloquios comienzan así: Volventi mihi multa ac varia Agustín.—A la memoria.
mecum M. R.— ¿Pero es bastante segura para retener fielmente tus re-
20
flexiones?
XXIV 4
21
I 14.24. A.—Un poco difícil me parece, o más bien, imposible.
22
23
II 20,35. R.—Luego es necesario escribir. Mas ¿qué te ocurre, que
Vid. Fr. WÓRTER, Die Geistesentwickelung ¡les Hl. A. Augustinus p.142-162
(Paderborn 1892).
P. DE LABRIOLLE, Bibliot. Angustinienne. VI. «Dialogues philosophiques».
II, «Dieu et l'Ame» (Texte de l.e édit. bénéd.. rraduction et notes, París 1940).
PRIMO MONTANARI, / due libri dei Soliloqui. Dialogo. Traduzione, prefazione
e note del Prof. P. M. (Firenze 1930), Biblioteca Agostiniana.
L. SCHOPP, A. Augustinus Selbstgesprdche (München 1938). SOLILOQUIA
M. I. BOGAN, The vocabulary and stile of the «Soliloquies» and Dialogues
of S. Augustine, «A. Dissert. Cathol. Univ. of America Parrol. Stud.» 42
(Washington 1935) XIII, 224 páginas.
W. ENDTER, Konig Alfred der Grosse: Bearbeitung der Soliloquien des Augus- LÍBER PRIMUS
tinus (Hamburg Verlag von A. Grand., 1922).
THOMAS GILLIGAN, Soliloquies. Trans. and notes by Th. Gilíigan. Introd. by
R. Russell (New York 1945). CAPUT I
HANSPETER MÜLLER, Aurelius Augustinus. Selbsgesprdche über Cotí und die
Vnsterblichtkeit. Lateinisch und deutsch. Artemis Verlag (Zürich 1954).
C. JOHAN PERL, Aurelius Augustinus: Alleingesprdche (Soliloquiorum libri dúo) P R E C A T I O AD D E U M
(Paderborn, F. Schóning, 1955).
SANDRI GIUSEPPE, Sant' Agostino: Soliloquio- Prefazione di M. F. Sciacca 1. Volventi m i h i m u l t a ac varia m e c u m diu, ac per multos dies
(Brescia Morcelliana Editrice, 1950). sedulo q u a e r e n t i m e m e t i p s u m ac b o n u m m e u m , q u i d v e malí e v i t a n d u m
A. Guzzo, S. Agostino. Dal «Contra académicos» al «De vera religione»
p.62-88 (Firenze 1925). esset, ait m i h i súbito sive ego ipse sive alius quis extrinsecus sive in-
CAYRÉ, Initiation a la pbilosopbie de S. Augustin c.4: Les dialogues philoso- trinsecus, nescio: n a m hoc i p s u m est q u o d m a g n o p e r e scire m o l i o r . Ait
phiques p. 93-125. ergo m i h i :
BOYER, Le christianisme et le néoplatonisme dans la formation de Saint Augus- Ratio.—Ecce, fac te invenisse aliquid, cui c o m m e n d a b i s ut pergas
tin (París 1920).
G. VERBEKE, Spiritualité et immortalité de lame: «Augustinus Magister» I 329- ad alia?
334. El autor admite que Agustín leyó la Ennéada de Plotino sobre la inmortalidad Augustinus.—Memoriae scilicet.
del alma. i ? . — T a n t a n e illa est ut excogitata o m n i a bene servet?
W. GÓTZMANN, Die Unterblichkeiisbeweise in der Vdterzeit und Scholastik
(Carlsruhe 1927). A.—Difficile est, i m o n o n potest.
R.—Ergo s c r i b e n d u m est. Sed q u i d agis, quod valetudo t u a scribendi
436 Soliloquios I, 1, 2 I, 1, 3 Soliloquios 437
p o r tu salud andas reacio p a r a el trabajo de escribir? Estas co- de la Sabiduría y de la vida verdadera y s u m a ; P a d r e de la biena-
sas n o p u e d e n dictarse, p o r q u e requieren completa soledad. venturanza, P a d r e de lo b u e n o y hermoso. P a d r e de la luz inte-
A.—Verdad dices. Perplejo estoy sobre lo q u e debo hacer. ligible, Padre, q u e sacudes nuestra m o d o r r a y nos i l u m i n a s ;
R.—Pide fuerza y auxilio p a r a c u m p l i r tu intento, y eso P a d r e de ,1a P r e n d a q u e nos amonesta volver a ti.
m i s m o p o n i ó p o r escrito, p a r a q u e con la redacción se a u m e n t e n 3. A ti invoco, Dios Verdad, en quien, de q u i e n y p o r
tus bríos. R e s u m e después lo que fueres descubriendo en breves quien son verdaderas todas las cosas verdaderas. D i o s , Sabiduría,
conclusiones. N o te inquietes p o r las solicitaciones de la masa en ti, de ti y p o r ti saben todos los que saben. Dios, verdadera
de lectores; esto bastará para tus escasos conciudadanos. y suma vida, en quien, de q u i e n y p o r q u i e n viven las cosas que
A.—Lo haré así. s u m a y v e r d a d e r a m e n t e viven. Dios bienaventuranza, en quien, de
2. Dios, Creador de todas las cosas, d a m e p r i m e r o la gracia q u i e n y p o r q u i e n son bienaventurados cuantos hay bienaventu-
de rogarte bien, después h a z m e d i g n o de ser escuchado y, p o r rados. D i o s , Bondad y H e r m o s u r a , p r i n c i p i o , causa y fuente de
último, líbrame. Dios, p o r q u i e n todas las cosas q u e de su co- todo lo b u e n o y hermoso. Dios, luz espiritual, en ti, de ti y p o r
secha nada serían, tienden al ser. Dios, q u e n o p e r m i t e s q u e ti se hacen comprensibles las cosas q u e echan rayos de claridad.
perezca ni aquello q u e de suyo busca la destrucción. Dios, q u e Dios, cuyo reino es todo el m u n d o , q u e n o alcanzan los
creaste de la nada este m u n d o , el más bello q u e c o n t e m p l a n sentidos. Dios, q u e gobiernas los imperios con leyes que se derivan
los ojos. Dios, que n o eres autor de n i n g ú n mal y haces q u e a los reinos de la tierra. D i o s , separarse de ti es c a e r ; volverse
lo malo n o se empeore. Dios, que a los pocos q u e en el verdadero a ti, levantarse; permanecer en ti es hallarse firme. Dios, darte
ser buscan refugio les muestras q u e el mal sólo es privación de a ti la espalda es m o r i r , convertirse a ti es revivir, m o r a r en ti
ser. Dios, p o r q u i e n la universalidad de las cosas es perfecta, aun es vivir. Dios, a q u i e n nadie pierde sino engañado, a q u i e n nadie
con los defectos que tiene. Dios, p o r q u i e n hasta el confín del busca sino avisado, a q u i e n nadie halla sino purificado. Dios, dejar-
m u n d o nada disuena, p o r q u e las cosas peores hacen a r m o n í a con te a ti es ir a la m u e r t e ; seguirte a ti es a m a r ; verte es poseerte.
las mejores. Dios, a q u i e n ama todo lo que es capaz de amar, Dios, ia q u i e n nos despierta la fe, levanta la esperanza, u n e la
sea consciente o inconscientemente. Dios, en q u i e n están todas caridad. T e invoco a ti, D i o s , p o r q u i e n vencemos al enemigo.
las cosas, p e r o sin afearte con su fealdad ni dañarte con su ma- Dios, p o r cuyo favor no h e m o s perecido nosotros totalmente. Dios
licia o extraviarte con su error. Dios, q u e sólo los p u r o s has que nos exhortas a la vigilancia. Dios, p o r q u i e n discernimos los
q u e r i d o q u e posean la verdad. Dios, P a d r e de la Verdad, P a d r e
ter verae summaeque vitae, Pater beatitudinis, Pater boni et pulchri,
laborem recusat? Nec ista dictari debent, nam solitudinem meram de- Pater intelligibilis lucis, Pater evigilationis atque illuminationis nostrae,
siderant. Pater pignoris quo admonemur rediré ad te.
A.—Verum dicis. Itaque prorsus nescio quid agam 3. Te invoco, Deus Veritas, in quo et a quo et per quem vera sunt
R.—Ora salutem et auxilium quo ad concupita pervenias; et hoc quae vera sunt omnia. Deus, Sapientia, in quo et a quo et per quem
ipsum litteris manda, ut prole tua fias animosior. Deinde, quod invenís sapiunt quae sapiunt omnia. Deus vera et summa Vita, in quo et a quo
paucis conclusiunculis breviter collige. Nec modo cures invitationem tur- et per quem vivunt quae veré summeque vivunt omnia. Deus, Beatitu-
bae legentium: paucis ista sat erunt civibus tuis. do, in quo et a quo et per quem beata sunt quae beata sunt omnia.
A.—Ita faciam. Deus, Bonum et Pulchrum, in quo et a quo et per quem bona et pul-
2. Deus, universitatis conditor, praesta mihi primum ut bene te ro- chra sunt quae bona et pulchra sunt omnia. Deus, intelligibilis Lux, in
gem, deinde ut me agam dignum quem exaudías, postremo ut liberes. quo et a quo et per quem intelligibiliter lucent quae intelligibiliter lu-
Deus, per quem omnia, quae per se non essent, tendunt esse. Deus, qui cent omnia. Deus, cuius regnum est totus mundus, quem sensus ignotat.
ne id quidem quod se invicem perimit, perire permittis. Deus, qui de Deus, de cuius tegno lex etiam in ista regna describitur. Deus, a quo
nihilo mundum istum creasti, quem omnium oculi sentiunt pulcherri- averti cadere, in quem convertí tesurgere, in quo manere consistere est.
mum. Deus, qui malum non facis, et facis esse ne pessimum fiat. Deus, Deus, a quo exire emori, in quem rediré reviviscere, in quo habitare vi-
qui paucis ad id quod veré est refugientibus, ostendis malum nihil esse. vere est. Deus, quem nemo amittit, nisi deceptus, quem nemo quaerit,
Deus, per quem universitas, etiam cum sinistra parte perfecta est. Deus, nisi admonitus: quem nemo invenit, nisi purgatus. Deus, quem relin-
a quo dissonantia usque in extremum nulla est, cum deteriora melioribus quere, hoc est quod perire: quem adtendere hoc est quod amare: quem
concinunt. Deus, quem amat omne quod potest amare, sive sciens, sive videre hoc est quod habere. Deus, cui nos fides excitat, spes erigit, ca-
nesciens. Deus, in quo sunt omnia, cui tamen universae creaturae, nec ritas iungit. Deus, per quem vincimus inimicum, te deprecor. Deus, per
turpitudo turpis est, nec malitia nocet, nec error errat. Deus, qui nisi quem accepimus ne omnino periremus. Deus, a quo admonemur ut vi-
mundos verum scire noluisti. Deus, Pater veritatis, Pater sapientiae, Pa- gilemus. Deus, per quem a malis bona separamus. Deus, per quem mala
I i | Soliloquios 439
438 Soliloquios I, 1, 4
discordancia, ni confusión, ni mudanza, ni indigencia, ni muerte,
bienes de los males. Dios, con tu gracia evitamos el mal y ha- sino suma concordia, suma evidencia, soberano reposo, soberana
cemos el bien. Dios, por quien no sucumbimos a las adversida- plenitud y suma vida; donde nada falta ni sobra: donde el pro-
des. Dios, a quien se debe nuestra buena obediencia y buen genitor y el unigénito son una misma sustancia. Dios, a quien sir-
gobierno. Dios, por quien aprendemos que es ajeno lo que al- ve todo lo que sirve, a quien obedece toda alma buena. Según
guna vez creímos nuestro y que es nuestro lo que alguna vez tus leyes giran los cielos y los astros realizan sus movimientos,
creímos ajeno. Dios, gracias a ti superamos los estímulos y hala- el sol produce el día, la luna templa la noche, y todo el mundo,
gos de los malos. Dios, por quien las cosas pequeñas no nos em- según lo permite su condición material, conserva una gran cons-
pequeñecen. Dios, por quien nuestra porción superior no está tancia con las regularidades y revoluciones de los tiempos; duran-
sujeta a la inferior. Dios, por quien la muerte será absorbida con te los días, con el cambio de la luz y las tinieblas; durante los
la victoria. Dios, que nos conviertes. Dios, que nos desnudas de meses, con los crecientes y menguantes lunares; durante los años,
lo que no es y vistes de lo que es. Dios, que nos haces dignos de con la sucesión de la primavera, verano, otoño e invierno; duran-
ser oídos. Dios, que nos defiendes. Dios, que nos guías a toda ver- te los lustros, con la perfección del curso solar; durante grandes
dad. Dios, que nos muestras todo bien, dándonos la cordura y li- ciclos, por el retorno de los astros a sus puntos de partida. Dios,
brándonos de la estulticia ajena. Dios, que nos vuelves al camino. por cuyas leyes eternas no se perturba el movimiento vario de
Dios, que nos traes a la puerta. Dios, que haces que sea abierta a las cosas mudables y con el freno de los siglos que corren se re-
los que llaman. Dios, que nos das el Pan de la vida. Dios, que nos
duce siempre a cierta semejanza de estabilidad; por cuyas leyes
das la sed de la bebida que nos sacia. Dios, que arguyes al mundo
es libre el albedrío humano y se distribuyen los premios a los
de pecado, de justicia y juicio. Dios, por quien no nos arrastran
buenos y los castigos a los malos, siguiendo en todo un orden
los que no creen. Dios, por quien reprobamos el error de los que
fijo. Dios, de ti proceden hasta nosotros todos los bienes, tú apar-
piensan que las almas no tienen ningún mérito delante de ti.
tas todos los males. Dios, nada existe sobre ti, nada fuera de ti,
Dios, por quien no somos esclavos de los serviles y flacos ele-
nada sin ti. Dios, todo se halla bajo tu imperio, todo está en ti,
mentos. Dios, que nos purificas y preparas para el divino premio,
todo está contigo. Tú creaste al hombre a tu imagen y semejan-
acude propicio en mi ayuda.
za, como lo reconoce todo el que se conoce a sí. Óyeme, escúcha-
4. Todo cuanto he dicho eres tú, mi Dios único; ven en mi
me, atiéndeme, Dios mío, Señor mío, Rey mío, Padre mío,
socorro, una, eterna y verdadera sustancia, donde no hay ninguna
principio y creador mío, esperanza mía, herencia mía, mi honor,
fugimus et bona sequimur. Deus, per quem non cedimus adversitatibus.
Deus, per quem bene servimus et bene dominamur. Deus, per quero sio, nulla transitio, nulla indigentia, nulla mors. Ubi summa concordia,
discimus aliena esse quae aliquando nostra, et nostra esse quae aliquando summa evidentia, summa constantia, summa plenitudo, summa vita. Ubi
aliena putabamus. Deus, per quem malorum escis atque illecebris non nihil deest, nihil redundat. Ubi qui gignit et quem gignit unum est. Deus,
haeremus. Deus, per quem nos res minutae non minuunt. Deus, per quem cui serviunt omnia quae serviunt, cui obtemperat omnis bona anima.
melius nostrum deteriori subiectum non est. Deus, per quem mors absor- Cuius legibus rotantur poli, cursus suos sidera peragunt, sol exercet diem,
betur in victoriam 1. Deus, qui nos convertís. Deus, qui nos eo quod luna temperat noctem: omnisque mundus per dies vicisitudine lucis et
non est exuis, et eo quod est induis. Deus, qui nos exaudibiles facís. noctis, per menses incrementis decrementisque lunaribus, per annos ve-
Deus, qui nos munis. Deus, qui nos in omnem veritatem inducís. Deus, ris, aestatis, autumni et hyemis successionibus, per lustra perfectione cur-
qui nobis omnia bona loqueris, nec insanos facis, nec a quoquam fieri sus solaris, per magnos orbes recursu in ortus suos siderum, magnam
sinis. Deus, qui nos revocas in viam. Deus, qui nos deducís ad íanuam. rerum constantiam quantum sensibilis materia patitur, temporum ordi-
Deus, qui facis ut pulsantibus aperiatur'". Deus, qui nobis das panem nibus replicationibusque custodit. Deus, cuius legibus in aevo stantibus,
vitae. Deus, per quem sitimus potum, quo hausto nunquam sitiamus'. motus instabilis rerum mutabilium perturbatus esse non sinitur, frenisque
Deus, qui argüís saeculum de peccato, de iustitia et de iudicio . Deus, circumeuntium saeculorum semper ad similitudinem stabilitatis revocatur:
per quem nos non movent qui minime credunt. Deus, per quem impro- cuius legibus arbitrium animae liberum est, bonisque praemia et malis
bamus eorum errorem, qui animarum merita nulla esse apud te putant. poenae, fixis, per omnia, necessitatibus distributae sunt. Deus, a quo
Deus per quem non servimus ínfirmis et egenis elementis5. Deus, qui manant usque ad nos omnia bona, a quo coercentur a nobis omnia mala.
nos purgas, et ad divina praeparas praemia, adveni mihi propitius tu. Deus, supra quem nihil, extra quem nihil, sine quo nihil est. Deus sub
4. Quidquid a me dictum est, unus Deus tu. Tu veni mihi in au- quo totum est, in quo totum est, cuín quo totum est. Qui fecisti homi-
xilium, una, aeterna vera substantia, ubi nulla discrepantia, nulla confu- nem ad imaginem et similitudinem mam, quod qui se ipse novit, ag-
1
Cor 15,54. " 1 Cor 16,8. noscit. Exaudí, exaudí, exaudi me, Deus meus, Domine meus, Rex meus,
2
3 Mt 7,8. » Gal 4,9. Pater meus, causa mea, spes mea, res mea, honor meus, domus mea,
lo 6,35.
440 Soliloquios I, 1, 6
m i casa, m i p a t r i a , m i salud, m i luz, m i vida. Escúchame, escú- I, 2, 7 Soliloquios 441
chame, escúchame según tu estilo, de tan pocos conocido. no abandonas, p o r q u e eres el sumo Bien, y nadie te buscó debida-
5. A h o r a te a m o a ti solo, a ti solo sigo y busco, a ti solo m e n t e sin hallarte. Y d e b i d a m e n t e te buscó el q u e recibió de ti
estoy dispuesto a servir, p o r q u e tú solo justamente señoreas; quie- el d o n de buscarte como se debe. Q u e te b u s q u e , Padre m í o , sin
ro pertenecer a tu jurisdicción. M a n d a y ordena, te ruego, lo q u e caer en n i n g ú n e r r o r ; q u e al buscarte a ti, nadie m e salga al en-
quieras, p e r o sana mis oídos p a r a oír tu v o z ; sana y abre mis ojos cuentro en vez de ti. Pues mi único deseo es p o s e e r t e ; p o n t e a
p a r a ver tus s i g n o s ; destierra de m í toda ignorancia p a r a que te m i alcance, te ruego, P a d r e m í o ; y si ves en m í algún apetito
reconozca a ti. D i m e adonde debo dirigir la m i r a d a p a r a verte superfluo, l i m p í a m e p a r a que p u e d a verte. C o n respecto a la salud
a ti, y espero hacer todo lo que mandares. Recibe, te p i d o , a tu corporal, mientras n o m e conste q u é utilidad p u e d o recabar de ella
fugitivo, Señor, clementísimo P a d r e ; basta ya con lo q u e he su- para m í o p a r a b i e n de los amigos, a quienes amo, todo lo dejo
frido ; basta con mis servicios a tu e n e m i g o , hoy puesto bajo tus en tus manos, P a d r e sapientísimo y ó p t i m o , y rogaré p o r esta
p i e s ; basta ya de ser juguete de las apariencias falaces. R e c í b e m e necesidad, según o p o r t u n a m e n t e m e indicares. Sólo ahora imploro
ya siervo tuyo, q u e vengo h u y e n d o de tus contrarios, que m e re- tu nobilísima clemencia p a r a q u e m e conviertas p l e n a m e n t e a ti
tuvieron sin pertenecerles, cuando vivía lejos de ti. A h o r a com- y destierres todas las repugnancias que a ello se o p o n g a n , y en
p r e n d o la necesidad de volver a t i ; á b r e m e la puerta, p o r q u e estoy el t i e m p o que lleve la carga de este cuerpo, haz q u e sea p u r o ,
l l a m a n d o ; enséñame el camino p a r a llegar hasta ti. Sólo t e n g o m a g n á n i m o , justo y p r u d e n t e , perfecto a m a n t e y conocedor de tu
v o l u n t a d ; sé que lo caduco y transitorio debe despreciarse p a r a ir sabiduría y d i g n o de la habitación y habitador de tu beatísimo
en pos de lo seguro y eterno. Esto hago, Padre, p o r q u e esto sólo reino. A m é n , a m é n a .
sé y todavía n o conozco el c a m i n o qué lleva hasta ti. Enséñamelo
tú, muéstramelo tú, d a m e tú la fuerza p a r a el viaje. Si con la fe
llegan a ti los que te buscan, n o m e niegues la f e ; si con la virtud, CAPÍTULO 11
d a m e la v i r t u d ; si con la ciencia, d a m e la ciencia. A u m e n t a en QUÉ S E H A D E AMAR
m í la fe, a u m e n t a la esperanza, a u m e n t a la caridad. ¡ O h cuan
admirable y singular es tu b o n d a d ! 7. A.—He rogado a Dios.
6. A ti vuelvo y torno a p e d i r t e los medios para llegar hasta R.— ¿ Q u é quieres, pues, saber?
ti. Si tú abandonas, luego la m u e r t e se cierne sobre m í ; p e r o tú A.—Todo cuanto he pedido.

patria mea, salus mea, lux mea, vita mea. Exaudí, exaudí, exaudí me quod nemo recte quaesivit et minime invenit. Omnis auter" recte quaesivit
more illo tuo paucis notissimo. quem tu recte quaerere fecisti. Fac me, Pater, quaerere te: vindica me ab
5. Iam te solum amo, te solum sequor, te solum quaero, tibí solí errore. Quaerenti te mihi nihil aliud pro te occurrat. Si nihil aliud de-
serviré paratus sum, quia tu solus iuste dominaris, tui iuris esse cupio. sidero quam te, inveniam te iam, quaeso, Pater. Si autem est in me su-
lube, quaeso, atque impera quidquid vis; sed sana et aperi aures meas, perflui alicuius appetitio, tu ipse me munda et fac idoneum ad videndum
quibus voces tuas audiam. Sana et aperi oculos meos, quibus nutus tuos te. Ceterum de salute huius mortalis corporis mei, quamdiu nescio quid
videam. Expelle a me insaniam,*ut recognoscam te. Dic mihi qua adten- mihi ex eo utile sit, vel eis quos diligo, tibi U!ud committo, Pater sa-
dam, ut adspiciam te, et omnia me spero quae iusseris esse facturum. pientissime atque optime, et pro eo quod ad tempus admonueris depre-
Recipe, oro, fugitivum tuum, Domine clementissime Pater, iamiam satis cabor. Tantum oro excellentissimam clementiam mam ut me penitus ad
poenas dederim; satis inimicis tuis, quos sub pedibus habes, servierim; te convertas, nihilque mihi repugnare facías tendenti ad te; iubeasque
satis fuerim fallaciarum ludibrium. Accipe me ab istis fugientem famu- me, dum hoc ipsum corpus ago atque porto, purum, magnanimum, iustum,
lum tuum, quia et isti me, quando a te fugiebam, acceperunt alienum. prudentemque esse, perfectumque amatorem perceptoremque sapientiae
Ad te mihi redeundum esse sentio. Pateat mihi pulsanti ianua tua. Quo- tuae, et dignum habitatione, atque habitatorem beatissimi regni tui:
modo ad te perveniatur doce me. Nihil aliud habeo quam voluntatem. Amen, amen.
Nihil aliud scio nisi fluxa et caduca spernenda esse, certa et aeterna re-
quirenda. Hoc fació, Pater, quia hoc solum novi; sed unde ad te per- C A P U T II
veniatur ignoro. Tu mihi suggere, tu ostende, tu viaticum praebe. Si
fide te inveniunt, qui ad te refugiunt, fidem da: si virtute, virtutem; si QUID AMANDUM
scientia, scientiam. Auge in me fidem, auge spem, auge caritatem. O ad- 7. A.—Ecce oravi Deum.
miranda et singularis bonitas tua! R.—Quid ergo scire vis?
6. Ad te ambio; et, quibus rebus ad te ambiatur, a te rursum peto. A.—Haec ipsa omnia quae oravi.
Tu enim si deseris, peritur: sed non deseris, quia tu es summum bonum,
ÍI Véanse las notas 1, 2, 3, 4, 5: Soliloquio interior. La plegaria inicial. Admo-
nitio. ha conversión, ha purificación.
442 I, 3, 8 Soliloquios 443
Soliloquios I, 2, 7
R.—Resúmelo brevemente. A.—Hombres son y no los amo por ser animales, sino por
A.—Quiero conocer a Dios y al alma. ser hombres, esto es, porque tienen almas racionales, que yo apre-
R.— ¿Nada más? cio hasta en los ladrones. Porque puedo amar la razón en cada
A.—Nada más. uno, aun cuando aborrezca justamente al que usa mal de lo que
R.—Empieza, pues, a investigar. Pero dime antes a qué grado amo en ellos. Así, pues, tanto más amo a mis amigos cuanto me-
de conocimiento quieres llegar hasta decir: basta ya. jor usan del alma racional, o ciertamente, cuanto mejor desean usar
A.—No sé cómo debe manifestárseme Dios hasta decir: ya de ella a.
es suficiente, porque no creo que conozca ninguna cosa como
deseo conocerlo a El. CAPITULO lll
R.—Entonces, ¿qué hacemos? ¿No crees que primero debe CONOCIMIENTO DE D I O S
determinarse el grado del saber divino a que aspiras, para que
una vez logrado cese tu investigación? 8. R.—Está bien; con todo, si alguien te dijese: Te daré a
A.—Así opino; pero no veo el modo de conseguir esto. ¿ Aca- conocer a Dios como conoces a Alipio, ¿no se lo agradecerías, di-
so conozco algo semejante a Dios para poder decir: como conozco ciendo : Me contento con eso?
esto, así quiero conocer a Dios? A.—Se lo agradecería, pero no me daría por satisfecho.
R.—Si todavía ni conoces a Dios, ¿cómo sabes que no cono- R.—¿Por qué?
ces nada semejante a El? A.—Porque a Dios no conozco como a Alipio, ni estoy satis-
A.—Porque si conociera algo semejante, lo amaría sin duda fecho de mi conocimiento de éste.
ninguna; y ahora sólo amo a Dios y al alma, dos cosas que ignoro. R.—Mira, pues, bien si no será una insolencia querer conocer
R.—Entonces, ¿no amas a tus amigos? a Dios bastante, cuando no conoces a Alipio.
A.—Amando al alma, ¿cómo no voy a amarlos? A.—No vale el argumento; pues en comparación de los as-
jR.—¿Luego por esa razón, también amarás a los insectos? tros, ¿qué cosa hay más vil que mi cena? Y con todo, no sé lo
A.—He dicho que amo a las almas, no a los animales. que cenaré mañana y sí la fase lunar en que estaremos.
R.—O tus amigos no son hombres o tú no los amas, pues to-
do hombre es animal, y tú dices que no amas a los animales. A.—Et homines sunt, et eos amo, non eo quod animalia, sed eo
quod homines sunt, id est, ex eo quod rationales animas habent, quas
R.—Brevíter ea collige. amo etiam in latronibus. Licet enim mihi in quovis amare rationem,
A.—Deum et animam scire cupio. cum illum iure oderim qui male utitur eo quod amo. Itaque tanto magis
K.—Nihilne plus? amo amicos meos, quanto magis bene utuntur anima rationali, vel certe
A.—Nihil omnino. quantum desiderant ea bene uti.
R.—Ergo incipe quaerere. Sed prius explica quomodo tibí si de-
monstretur Deus, possis dicere, sat est. CAPUT 111
A.—Nescio quomodo mihi demonstran debeat ut dicam sat cst: non
enim credo me scire aliquid sic, quomodo scire Deum desidero. COGNITIO DEI
R.—Quid ergo agimus? Nonne censes prius tibi esse sciendum quo-
modo tibi Deum scire satis sit, quo cum perveneris, non amplius quaeras? 8. R.—Accipio istud: sed tamen, si quis tibi diceret: faciam te
A.—Censeo quidem: sed quo pacto fieri possit non video. Quid enim sic Deum nosse quomodo nosti Alypium, nonne granas ageres, et díceres,
Dei simile unquam intellexi, ut possim dicere, quomodo hoc intelligo satis est?
sic voló intelligere Deum? A.—Agerem quidem gratias, sed satis esse non dicerem.
R,—Qui nondum Deum nosti, unde nosti nihil te nosse Deo si- R.—Cur quaeso?
mile? A.—Quia Deum ne sic quidem noví quomodo Alypium, et tamen
A.—Quia si aliquid Dei simile scirem, sine dubio id amarem: nunc Alypium non satis novi.
autem nihil aliud amo quam Deum et animam, quorum neutrum scio. R.—Vide ergo ne impudenter velis satis Deum nosse qui Alypium
R.—Non igitur amas amicos tuos? non satis nosti.
A.—Quo pacto eos possum amans animam non amare? A.—Non sequitur. Nam, in comparatione siderum, quid est mea
R.—Hoc modo ergo et pulices et cimices amas? coena vilius? Et tamen eras quid sim coenaturus ignoro; quo autem
A.—Animam me amare dixi, non animalia. signo luna futura sit non impudenter me scire profiteor.
R.—Aut nomines non sunt amici tui, aut eos non amas: omnis
enim homo est animal, et animalia te non amare dixisti. Véase la nota 6 : El conocimiento de Dios y del alma.
4
*4 Soliloquios I, 3. 8 I> 4> 9 Soliloquios 445
R-—¿Te satisfarías, pues, con conocer a Dios c o m o conoces la q u e prescribe amar al amigo como a sí m i s m o . Y como yo tam-
el signo del curso lunar de m a ñ a n a ? poco m e conozco a m í m i s m o , n o es n i n g u n a injuria decir que
A.—No es bastante, p o r q u e eso pertenece a la esfera de la m e es desconocido u n amigo, sobre todo cuando n i él m i s m o se
percepción sensible, y n o sé si Dios o alguna cosa natural oculta conoce, según creo.
cambiará el o r d e n y curso l u n a r ; y si esto acaece, se derriba en R.—Si, pues, lo q u e quieres indagar ahora es de naturaleza
tierra toda m i previsión. intelectual, cuando te reproché como u n a p r e s u n c i ó n el desear
R.— ¿Y crees que eso sea posible? conocer a Dios sin conocer a Alipio, n o v e n í a a propósito aque-
A.—No, p e r o ahora busco el saber, n o la fe. Y lo que sabemos llo de la cena y de la luna como ejemplo, p o r ser cosas pertene-
decimos b i e n q u e lo c r e e m o s ; mas n o todo lo q u e creemos lo cientes al d o m i n i o de los sentidos, según dices.
sabemos.
R-—¿Rechazas, pues, en este p u n t o el testimonio de los sen-
tidos? CAPITULO IV
A.—Totalmente. LA VERDADERA CIENCIA
R.—Pues a aquel amigo tuyo, todavía incógnito p a r a ti, según
9- R-—Pero dejemos esto a u n l a d o ; ahora r e s p ó n d e m e a
afirmas, ¿ c ó m o quieres c o n o c e r l o : con los sentidos o con el en-
e s t o : S u p o n i e n d o q u e sea verdad lo q u e de Dios han dicho Platón
tendimiento?
y Plotino, ¿ te bastaría su ciencia divina?
A.—Lo q u e p o r los sentidos conozco de él—si p o r ellos se
A.—No p o r ser verdaderas las cosas q u e ellos dijeron de Dios
p u e d e conocer algo—es de poco precio y m e b a s t a ; mas aquella
se concluye q u e las poseyeran con ciencia. Pues m u c h o s copiosa-
p a r t e p o r la q u e le amo, esto es, el alma, quiero alcanzarla con
m e n t e hablan de lo q u e n o saben, c o m o yo m i s m o las cosas que
el e n t e n d i m i e n t o .
expresé en la plegaria las he formulado como u n deseo, el cual
R.—¿Puede conocerse de otra manera?
sería irracional si tuviera ciencia de todo a q u e l l o ; p e r o ¿ acaso p o r
A.—No. eso no debí expresarlo? Saqué a la luz tantos conceptos sin com-
R.—¿Y te atreves a decir que te es desconocido u n amigo prenderlos, recogidos de aquí y allá, depositados en la m e m o r i a
tan afectuoso y familiar? y armonizándolos con la fe, según m e era p o s i b l e ; p e r o el saber
A.— ¿ P o r qué no? Estimo c o m o ley justísima de la amistad es otra cosa.

R.—Ergo vel ita Deum nosse tibí satis est, ut nosti quo eras signo arbitror, qua praescribitur, ut sicut non minus ita nec plus quisque ami-
luna cursura sit? cum quam seipsum diligat. Itaque cum memetipsum ignorem, qua potest
A.—Non est satis: nam hoc sensibus approbo. Ignoro autem utrum a me affici contumelia, quem mihi esse dixero ignotum, cum praesertim
vel Deus, vel aliqua naturae oceulta causa súbito lunae ordinem cursum- (ut credo) ne ipse quidem se noverit?
que commutet. Quod si acciderit, totum illud quod praesumpseram fal- R.—Si ergo ista quae scire vis ex eo sunt genere quae intellectus
sum erit. assequitur, cum dicerem impudenter te velle Deum scire, cum Alypium
R.—Et credis hoc fieri posse? nescias, non debuisti mihi coenam tuam et lunam proferre pro simili, si
A.—Non credo. Sed ego quid sciam quaero, non quid credam. Omne haec, ut dixisti, ad sensum pertinent.
autem quod scimus, recte fortasse etiam credere dicimur; at non omne
quod credimus etiam scire.
R.—Respuis igitur in hac causa omne testimonium sensuum? CAPUT IV
A.—Prorsus respuo. CERTA SCIENTIA QUAE
R.—Quid illum familiarem tuum, quem te adhuc ignorare dixistí,
sensu vis nosse an intellectu? 9- R.—Sed quid ad nos? Nunc illud responde: Si ea quae de Deo
A.—Sensu quidem quod in eo novi, si tamen sensu aliquid noscitur, dixerunt Plato et Plotinus vera sunt, satisne tibi est ita Deum scire, ut
et vile est, et satis est. Ulam vero partem qua mihi amicus est, id est, illi sciebant?
ipsum animum intellectu assequi cupio. A.—Non continuo, si ea quae dixerunt vera sunt, etiam sciisse illos
R.—Potestne aliter nosci? ea necesse est. Nam multi copióse dicunt quae nesciunt, ut ego ipse
A.—Nullo modo. omnia quae oravi, me dixi scire cupere, quod non cuperem si iam scirem:
R.—Amicum igitur tuum et vehementer familiarem audes tibí dicere num igitur eo minus illa dicere potui? Dixi enim non quae intellectu
esse ignotum? comprehendi, sed quae undecumque collecta memoriae mandavi, et quibus
A.—Quidne audeam ? Illam enim legem amicitiae iustissimam esse accommodavi quantum potui fidem: scire autem aliud est.
446 Soliloquios I, 4, 9
I, 4, 10 Soliloquios 447
R-—Dime, pues, ¿sabes en g e o m e t r í a lo q u e es u n a línea?
A.—Ciertamente lo sé. A.—No, con tal que m e lo p e r m i t a n los estoicos, según los
R.— ¿ N o temes a los académicos en esta persuasión? cuales sólo el sabio posee la ciencia. T e n g o la percepción de estas
cosas, que se c o m p a g i n a n con la estulticia; p e r o tampoco temo a
A.—No del todo. P o r q u e ellos n o quieren q u e yerre el sabio,
los estoicos, y afirmo que t e n g o ciencia de las verdades sobre las
y yo n o pertenezco a esta categoría. N o t e m o , pues, confesar la
cuales m e has interrogado. Sigue, pues, adelante y veamos adon-
ciencia de las cosas q u e conozco. Pero si, c o m o deseo, después
de m e llevas.
llego a la sabiduría, haré lo q u e ella m e aconsejare.
R.—No te apresures, pues tenemos t i e m p o . Procede con cau-
R.—Nada r e c h a z o ; mas p a r a continuar nuestra indagación,
tela p a r a n o hacer concesiones temerarias. Quisiera verte gozar
c o m o conoces la línea, ¿sabes lo q u e es la figura redonda q u e se
de la posesión de algunas verdades ciertas sin t e m o r a yerro, y
llama esfera?
como si fuera poca ganancia, ¿ m e espoleas a acelerar la marcha?
A.—Lo sé.
A.—Haga D i o s lo q u e pides y, según tu prudencia, c o r r í g e m e
R.— ¿Conoces i g u a l m e n t e la línea y la esfera, o u n a cosa más
acremente si otra vez incurro en semejantes faltas.
q u e otra?
10. R.— ¿Es evidente p a r a ti q u e la línea l o n g i t u d i n a l m e n t e
A.—Igualmente las dos, p u e s en n i n g u n a m e engaño.
no p u e d e dividirse en dos?
R.—¿Y ambas las has percibido con los sentidos o con la
A.—No ha lugar a duda.
inteligencia?
R.—¿Y se p u e d e cortar en sentido transversal?
A.—Los sentidos en este p u n t o m e h a n servido como nave.
A.—Mil intersecciones se p u e d e n hacer en ella.
Pues cuando m e llevaron al p u n t o q u e m e dirigía, allí los d e j é ;
R.— ¿ N o es t a m b i é n evidente q u e del centro de la esfera n o
y ya, c o m o asentado en tierra firme, cuando comencé a pensar en
se p u e d e n trazar ni dos círculos iguales?
estas cosas, m e vacilaron p o r largo t i e m p o los pies. Por lo cual,
A.—La m i s m a evidencia t e n g o de esa verdad.
antes creo se p u e d a navegar p o r tierra q u e alcanzar la ciencia
geométrica con los sentidos, a u n q u e a los principiantes les prestan R.—Y la línea y la esfera, ¿ son cosas idénticas o diversas?
alguna ayuda. A.—Muy diversas.
R.—¿No dudas, pues, tú llamar ciencia al conocimiento q u e R.—Si, pues, i g u a l m e n t e conoces ambas cosas y tanto difieren
tienes de estas cosas? entre sí, según afirmas, luego hay una ciencia indiferente de
cosas diferentes.
R.—Dic, quaeso, scisne saltem in geométrica disciplina quid sit
linea? A.—Non, si Stoici sinant, qui scientiam tribuunt nulli nisi sapienti.
A.—Istud plañe scio. Perceptionem sane istorum me habere non negó, quam etiam stultitiae
R.—Nec in ista professione vereris Académicos? concedunt. Sed nec istos quidquam pertimesco. Prorsus haec quae inter-
A.—Non omnino. lili enim sapientem errare noluerunt: ego autem rogasti scientia teneo. Perge modo, videam quorsum ista quaeris.
sapiens non sum. Itaque adhuc non vereor earum rerum quas novi scien- R.—Ne propera, otiosi sumus. Intentus tantum accipe, ne quid te-
tiam profiteri. Quod si, ut cupio, pervenero ad sapientiam, faciam quod meré concedas. Gaudentem te studeo reddere de rebus quibus nullum
illa monuerit. casum pertimescas; et, quasi parvum negotium sit, praecipitare iubes.
R.—Nihil renuo; sed, ut quaerere coeperam, ita ut lineam nosti, A.—Ita Deus faxit ut dicis. Itaque arbitrio tuo rogato, et obiurgato
nosti etiam pilam quam sphaeram nominant? gravius si quidquam tale posthac.
A.—Novi. 10. R.—Ergo lineam in duas lineas per longum scindi manifestum
R.—Aeque utrumque nosti, an aliud alio magis aut minus? tibi est millo modo posse?
A.—Aeque prorsus. Nam in utroque nihil fallor. A.—Manifestum.
R.—Quid haec, sensibusne percepisti, an intellectu? R.—Quid transversim?
A.—Imo sensus in hoc negotio quasi navim sum expertus. Nam A.—Quid, nisi infinite secari posse?
cum ipsi me ad locum quo tendebam pervenerint, ubi eos dimisi, et iam K.—Quid sphaeram ex una qualibet parte a medio, ne dúos quidem
velut in solo positus, coepi cogitatione ista volvere, diu mihi vestigia pares circuios habere posse pariter lucet?
titubarunt. Quare citius mihi videtur in tena posse navigari quam geo- A.—Pariter omnino.
metricam sensibus percipi, quamvis primo discentes aliquantum adiuvare R.—Quid linea et sphaera, unumne aliquid tibi videntur esse, an
videantur. quidquam inter se differunt?
R.—Ergo istarum rerum disciplinam, si qua tibi est, non dubitas A.—Quis non videat differre plurimum?
vocari scientiam? R.—At, si aeque illud atque hoc nosti, et tamen inter se, ut fateris,
plurimum differunt, est ergo differentium rerum scientia indifferens.
448 Soliloquios I, 5, 11 I, 5, 11 Soliloquios 449

A.— ¿ Q u i é n lo niega? de cosas tan diversas, como son ellas y Dios, fuera idéntica la
R.—Tú lo has negado poco h a ; pues p r e g u n t á n d o t e cómo ciencia, el gozo de su conocimiento se igualaría con el gozo de
quieres conocer a Dios hasta decir basta, m e respondiste q u e no conocer a Dios. A h o r a b i e n : todo lo m e n o s p r e c i o en comparación
podías explicarlo, p o r n o conocer n i n g u n a cosa con q u e se midie- de Dios, y a veces creo que, si llegare a conocerle y verle del
ra el conocimiento de Dios, pues nada semejante a El te ofrecía m o d o q u e es posible, se desbandarán de m i m e n t e todas las otras
la ciencia. A h o r a b i e n : ¿la línea y la esfera son semejantes? noticias de las cosas, pues ya ahora, p o r el a m o r q u e le tengo,
A.—¿Quién dice eso? apenas m e v i e n e n a la m e m o r i a .
R.—Pues yo n o te he p r e g u n t a d o si conoces algo parecido R.—Te concedo q u e con el c o n o c i m i e n t o de Dios sentirás u n
a Dios, sino si conoces algo con una ciencia tan perfecta c o m o gusto que n o te dará el d e las cosas, p e r o eso se d e b e a la natu-
la que quisieras tener de Dios. Lo m i s m o conoces la línea q u e la raleza de las mismas, n o a la diversidad de noticia. ¿ O tal vez
esfera, siendo cosas diferentes entre sí. D i m e , pues, si te bastará abrazas con diferente m i r a d a la tierra y la serenidad del cielo,
conocer a D i o s c o m o conoces u n a esfera geométrica, esto es, con a u n q u e te agrade más la vista de la u n a q u e de la otra? Y si n o
u n conocimiento cierto y seguro a . se e n g a ñ a n los ojos, te he p r e g u n t a d o si es igual la certeza de tu
visión del cielo y de la tierra, y tu respuesta debe ser afirmativa,
aunque n o te deleite la tierra como el esplendor y magnificencia
CAPÍTULO V del cielo.
CÓMO UNA MISMA CIENCIA PUEDE ABARCAR COSAS DIVERSAS A.—Interésame esta analogía y m e induce a afirmar q u e cuan-
to distan en su esfera el cielo de la tierra, otro t a n t o aquellas ver-
11. A.—Por m u c h o q u e m e apremies y convenzas, n o m e dades seguras y ciertas de las disciplinas distan de la majestad
atrevo a decir q u e deseo conocer a D i o s c o m o estas verdades. inteligible de Dios.
P o r q u e n o sólo ellas, sino la m i s m a ciencia, m e parecen diferen-
tes. P r i m e r o , p o r q u e ni la línea ni la esfera difieren tanto entre se docere professus est. Deinde, si Dei et istarum rerum scientia par esset,
tantum gauderem quod ista novi, quantum me, Deo cognito, gavisurum
sí q u e n o sean abarcadas ambas por una m i s m a disciplina. En
esse praesumo. Nunc autem permultum haec in illius comparatione con-
cambio, n i n g ú n g e ó m e t r a blasona de enseñar a Dios. A d e m á s , si temno, ut nonnumquam videatur mihi, si illum intellexero, et modo
illo quo videri potest videro, haec omnia de mea notitia esse peritura.
A.—Quis enim negavit? Siquidem nunc, prae illius amore, iam vix mihi veniunt in mentem.
R.—Tu paulo ante. Nam cum te rogassem quomodo velis Deum R.—Esto plus te ac multo plus quam de istis, Deo cognito, gavisu-
nosse, ut possis dicere satis est, respondisti te ideo nequire hoc explicare rum, rerum tamen, non intellectus dissimilitudine: nisi forte alio visu
quia nihil haberes perceptum similiter atque Deum cupis percipere, nihil terram, alio serenum caelum intueris, cum tamen multo plus illius quam
enim te scire Deo simile. Quid ergo nunc, linea vel sphaera símiles huius adspectus te permulceat. Oculi tamen, si non falluntur, credo te
sunt? interrogatum utrum tibi tam certum sit terram te videre quam caelum,
A.—Quis hoc dixerit? tam tibi certum esse responderé deberé, quamvis non tam terrae quam
R.—Sed ego quaesiveram, non quid tale scires, sed quid scires sic caeli pulchritudine atque splendore laeteris.
quomodo Deum scire desideras. Sic enim nosti lineam ut nosti sphaeram, A.—Movet me, fateor, haec similitudo, adducorque ut assentiar
cum se non sic habeat linea ut se habet sphaera. Quamobrem responde quantum in suo genere a cáelo terram, tantum ab.intelligibüi Dei maies-
utrum tibi satis sit sic Deum nosse ut pilam illam geometricam nosti: tate spectamina illa disciplinarum vera et certa differre.
hoc est, ita de Deo nihil ut de illa dubitare.

CAPUT V
DlSSIMILIUM EADEM AUT PAR SCIENTIA

11. A.—Quaeso te, quamvis vehementer urgeas atque convincas,


non audeo tamen dicere ita me velle Deum scire ut haec scio. Non
solum enim res, sed ipsa etiam scientia mihi videtur esse dissimilis. Pri-
mo, quia nec linea et pila tantum Ínter se differunt, ut tamen eorum
cognitionem una disciplina non contineat. Nuilus autem geometres Deum
a Véase la nota 7 : La percepción sensible.
S.Ag. 1
15
I, 6, 13 Soliloquios 451
450 Soliloquios I, 6, 12
A.—Sigo la misma opinión.
CAPITULO VI R.—Y si admitiere todo eso, animándole la esperanza de po-
derse curar, pero no desea la luz prometida y anda contenta en
LOS OJOS DEL ALMA CON QUE SE PERCIBE A DlOS
sus tinieblas, que con la costumbre se le han hecho agradables,
12. R.—Es razonable tu interés. Pues te promete la razón, ¿no es verdad que aborrecerá al médico?
que habla contigo, mostrarte a Dios como se muestra el sol a los A.—Ciertamente.
ojos. Porque las potencias del alma son como los ojos de la mente; R.—Se requiere, pues, la tercera cosa, que es la caridad.
y los axiomas de las ciencias aseméjanse a los objetos, ilustrados A.—Nada es tan necesario.
por el sol para que puedan ser vistos, como la tierra y todo lo R.-—Luego sin las tres cosas, ninguna alma puede sanarse y
terreno. Y Dios es el sol que los baña con su luz. Y yo, la razón, habilitarse para ver, es decir, entender a Dios.
soy para la mente como el rayo de la mirada para los ojos. N o 13. Cuando, pues, ya tuviera sanos los ojos, ¿qué le resta?
es lo mismo tener ojos que mirar, ni mirar que ver. Luego el A.—Mirar.
alma necesita tres cosas: tener ojos, mirar, ver. El ojo del alma R.—La razón es la mirada del alma; pero como no todo el
es la mente pura de toda mancha corporal, esto es, alejada y lim- que mira ve, la mirada buena y perfecta, seguida de la visión, se
pia del apetito de las cosas corruptibles. Y esto principalmente llama virtud, que es la recta y perfecta razón. Con todo, la misma
se consigue con la fe; porque nadie se esforzará por conseguir mirada de los ojos ya sanos no puede volverse a la luz, si no
la sanidad dé los ojos si no la cree indispensable para ver lo que permanecen las tres virtudes: la fe, haciéndole creer que en el
no puede mostrársele por hallarse inquinada y débil. Y si cree objeto de su visión está la vida feliz; la esperanza, confiando
que realmente, sanando de su enfermedad, alcanzará la visión, en que lo verá, si mira bien; la caridad, queriendo contemplarlo
pero le falta la esperanza de lograr la salud, ¿no es verdad que y gozar de él. A la mirada sigue la visión misma de Dios, que es
rechazará todo remedio, resistiéndose a los mandatos del médico? el fin de la mirada no porque ésta cese ya, sino porque Dios, que
A.—Así es ciertamente, sobre todo porque tales preceptos es el único objeto a cuya posesión aspira, y tal es la verdadera
son difíciles para los enfermos. y perfecta virtud, la razón que llega a su fin, premiada con la
R.—Ha de añadirse, pues, la esperanza a la fe. vida feliz. Y la visión es un acto intelectual que se verifica en el

A.—Ita credo.
CAPUT VI
R.—Quid si et credat ita se habere omnia, et se speret posse sanari;
SENSUS ANIMAE IN QUIBUS PERCIPIT DEUM ipsam tamen lucem quae promittitur, non amet, non desideret, suisque
tenebris, quae iam consuetudine iucundae sunt, se arbitretur deberé in-
12. R.—Bene moveris. Promittit enim ratio quae tecum loquitur terim esse contentam, nonne medicum illum nihilominus respuit?
ita se demonstraturam Deum tuae mentí, ut oculis sol demonstratur. A.—Prorsus ita est.
Nam mentís quasi sui sunt oculi sensus animae: disciplinarum autem, R.—Ergo tenia chantas necessaria est.
quaeque certissima talia sunt, qualia illa quae solé illustrantur ut videri A.—Nihil omnino tam necessarium.
possint, veluti térra est atque terrena omnia: Deus autem est ipse qui R.—Sine tribus istis igitur anima nulla sanatur, ut possit Deum
illustrat. Ego autem ratio ita sum in mentibus ut in oculis est adspectus. suum videre, id est, intelligere.
Non enim hoc est habere oculos quod adspicere: aut ítem hoc est adspi- 13. Cum ergo sanos habuerit oculos, quid restat?
cere quod videre. Ergo animae tribus quibusdam rebus opus est: ut A.—Ut adspiciat.
oculos habeat, quibus iam bene uti possit, ut adspiciat, ut videat. Oculus
R.—Adspectus animae ratio est: sed quia non sequitur ut omnis qui
animae mens est, ab omni labe corporis pura, id est, a cupiditatibus
rerum mortalium iam remota atque purgata: quod ei nihil aliud praestat adspicit videat, adspectus rectus atque perfectus, id est, quem visio se-
quam fides primo. Quod enim adhuc ei demonstrari non potest vitiis quitur, virtus vocatur: est enim virtus vel recta vel perfecta ratio. Sed
inquinatae atque aegrotanti, quia videre nequit nisi sana, si non credat et ipse adspectus, quamvis iam sanos oculos convertere in lucem non
aliter se non esse visuram, non dat operam suae sanitati. Sed quid si potest, nisi tria illa permaneant, fides, qua credat ita se rem habere, ad
credat quidem ita se rem habere ut dicitur, atque ita se, si videre potuerit, quam convertendus adspectus est, ut visa faciat beatum: spes, qua, cum
esse visuram, sanari se tamen posse desperet, nonne se prorsus abiicit bene adspexerit, se visurum esse praesumat: charitas, qua videre pe¿-
atque contemnit, nec praeceptis medici obtemperat? fruique desideret. Iam adspectum sequitur ipsa visio Dei, qui est finís
A.—Omnino ita est, praesertim quia ea praecepta necesse est ut mor- adspectus, non quod iam non sit, sed quod nihil amplius habeat quo
bus dura sentiat. se intendat: et haec est veré perfecta virtus, ratio perveniens ad finem
R.—Ergo fidei spes adiicienda est. suum, quam beata vita consequitur. Ipsa autem visio intellectus est ille
452 Soliloquios I, 7, 14 I, 8, 15 Soliloquios 453

alma como resultado de la unión del entendimiento y del objeto la esperanza acompaña al alma mientras peregrina por este mundo.
conocido, lo mismo que para la visión ocular concurren el sentido Y cuando después de la vida presente toda se recogiera en Dios,
y el objeto visible, y ninguno de ellos se puede eliminar, so pena quedará la caridad con que se permanece allí. Pues no puede
de anularla a. llamarse fe aquella adhesión a la verdad, libre ya de todo peligro
de error, ni se ha de esperar algo, donde todo se posee. Luego
tres condiciones son necesarias al alma: que esté sana, que mire,
CAPÍTULO Vil que vea. Las otras tres, fe, esperanza y caridad, son indispensables
H A S T A CUÁNDO SON NECESARIAS LA FE, ESPERANZA Y CARIDAD para lo primero y segundo. Para conocer a Dios en esta vida,
igualmente las tres son necesarias; y en la otra vida sólo subsiste
14. Indaguemos también si las tres cosas le serán necesarias la caridad.
al alma una vez lograda la visión o intelección de Dios. La fe,
¿cómo puede serle necesaria, pues lo ve? Ni la esperanza, cuando
ya posee. En cambio, la caridad, lejos de perecer, está robustecida CAPÍTULO VIH
grandemente. Pues contemplando aquella hermosura soberana y CONDICIONES PARA CONOCER A D I O S
verdadera le crecerá el amor, y si no fijare sus ojos con poderosa
fuerza, sin retirarlos de allí para mirar a otra parte, no podrá 15. Y ahora, según nos permite el tiempo, recibe sobre Dios
permanecer en aquella dichosísima contemplación. Pero mientras alguna enseñanza derivada de aquella analogía de las cosas sensi-
el alma habite en este cuerpo mortal, aun viendo o entendiendo bles. Inteligible es Dios, y al mismo orden inteligible pertenecen
perfectamente a Dios, con todo, porque también los sentidos se aquellas verdades o teoremas de las artes; con todo difieren mucho
emplean en sus operaciones, si bien no le seduzcan, aunque sí entre sí. Porque visible es la tierra, lo mismo que la luz; pero
le hagan vacilar, puede llamarse todavía fe la que se resiste a sus aquélla no puede verse si no está iluminada por ésta. Luego tam-
halagos y se adhiere al sumo Bien. poco lo que se enseña en las ciencias y que sin ninguna hesita-
Asimismo, en esta vida, aun siendo el alma bienaventurada ción retenemos como verdades certísimas, se ha de creer que pode-
con el conocimiento de Dios, no obstante padece muchas moles- mos entenderlo sin la radiación de un sol especial. Así, pues,
tias y espera que todas se acabarán con la muerte. Luego también como en el sol visible podemos notar tres cosas: que existe, que
esplende, que ilumina, de un modo análogo, en el secretísimo sol
qui in anima est, qui conficitur ex intelligente et eo quod intelligitur: divino a cuyo conocimiento aspiras, tres cosas se han de conside-
ut in oculis videre quod dicitur, ex ipso sensu constat atque sensibili,
quorum detracto quolibet, videri nihil potest. dum in hac est vita, animam deserit. Sed, cum post hanc vitam tota se
in Deum collegerit, charitas restat qua ibi teneatur. Nam ñeque dicenda
CAPUT VII est fidem habere quod illa sint vera, quando nulla falsorum interpella-
tione sollicitatur, ñeque quidquam sperandum ei restat, cum totum se-
FlDES, SPES, CHARITAS QUOUSQUE NECESSARIAE cura possideat. Tria igitur ad animam pertinent: ut sana sit, ut adspi-
ciat, ut videat. Alia vero tria, fides, spes et charitas, primo illorum trium
14. Ergo cum animae Deum videre, hoc est, Deum intelligere con-
et secundo semper sunt necessaria: tertio vero in hac vita omnia, post
tigerit, videamus utrum adhuc ei tria illa sint necessaria. Fides quare
hanc vitam sola charitas.
sit necessaria, quum iam videat? Spes nihilominus quia iam tenet. Cha-
ritati vero non solum nihil detrahetur, sed addetur etiam plurimum.
Nam et illam singularem veramque pulchritudinem cum viderit plus CAPUT VIII
amabit: et nisi ingenti amore oculum infixerit nec ab adspiciendo us-
piam declinaverit, manere in illa beatissima visione non poterit. Sed QUAE AD COGNOSCENDUM DEUM NECESSARIA
dum in hoc corpore est anima, etiam si plenissime videat, hoc est, in- 15. Nunc accipe, quantum praesens tempus exposcit, ex illa simi-
telligat Deum, tamen, quia etiam corporis sensus utuntur opere proprio, litudine sensibilium etiam de Deo aliquid nunc me docente. Intelligibilis
si nihil quidem valent ad fallendum, non tamen nihil ad non ambigen- nempe Deus est, intelligibilia etiam illa disciplinarum spectamina, ta-
dum, potest adhuc dici fides ea qua his resistitur, et ilíud potius verum men plurimum differunt. Nam et térra visibilis, et lux, sed térra nisi
esse creditur. ítem quia in ista vita, quamquam Deo intellecto, anima luce illustrata videri non potest. Ergo et illa quae in disciplinis tradun-
iam beata sit, tamen quia multas molestias corporis sustinet, sperandum tur, quae quisquís intelligit, verissima esse nulla dubitatione concedit,
est ei post mortem omnia ista incommoda non futura. Ergo nec spes, credendum est ea non posse intelligi nisi ab alio quasi suo solé illustren-
a Véaose las notas 8 y 9: El optimismo agustiniano y examen de conciencia. tur. Ergo quomodo in hoc solé tria quaedam licet animadvertere: quod
454 Soliloquios I, 9, 16
I, 9, 16 . Soliloquios 455
r a r : q u e existe, q u e se clarea y resplandece en el conocimiento,
q u e hace inteligibles las d e m á s cosas. A t r é v o m e , pues, a llevarte Pues p o r repetida experiencia sé q u e cosas q u e tenía p o r indife-
a la noticia de las dos cosas: d e Dios y del alma, p e r o antes res- rentes, cuando m e h a n venido a la m e m o r i a , m e impresionaron
p ó n d e m e q u é te parece de lo dicho. ¿Lo consideras c o m o p r o b a - m u c h o m á s de lo q u e p r e s u m í a ; y otras q u e representadas p o r la
ble o c o m o cierto? imaginación n o m e hacían mella, en la realidad m e h a n pertur-
A.—Como p r o b a b l e ; p e r o confieso q u e m e h e erguido a u n a bado m á s de lo q u e esperaba. En el estado actual, a m i parecer,
esperanza mayor, pues fuera d e aquellas proposiciones relativas a sólo m e t u r b a r í a n tres cosas: el m i e d o a la p é r d i d a de los amigos,
la línea y la esfera, nada m e has dicho, a q u e yo m e atreva dar el dolor y la m u e r t e .
el n o m b r e d e ciencia. R.—Amas, p u e s , la vida en c o m p a ñ í a de tus queridísimos
R.—No te admires, p o r q u e hasta ahora n o te h e ofrecido nin- amigos, y la b u e n a salud, y la vida t e m p o r a l del cuerpo, pues d e
g u n a cosa q u e exija tal linaje d e percepción a . lo contrario n o temerías perderlas.
A.—Confieso q u e es así.
R.—Luego ahora el n o hallarse presentes todos tus amigos
CAPÍTULO IX
ni ser satisfactoria tu salud causan turbación a tu a l m a ; ¿ n o hay
EL AMOR P R O P I O lógica en lo q u e digo?
A.—Discurres b i e n ; n o lo p u e d o negar.
16. P e r o ¿ p o r q u é nos detenemos? E m p r e n d a m o s la m a r c h a
R.—Y si de improviso experimentases u n a mejoría corporal
y p r i m e r o veamos si estamos sanos.
y vieses aquí a todos los amigos disfrutando d e libre reposo,
A.—A ti te pertenece examinar, si p u e d e s echar alguna m i -
¿ n o te holgarías soltando la rienda al alborozo?
rada sobre ti o sobre m í . Y o iré r e s p o n d i e n d o a tus p r e g u n t a s lo
q u e pienso. A.— ¿ P o r q u é negarlo? Sobre todo si, según dices, todo vie-
ne de improviso, ¿ c ó m o p o d r í a yo c o n t e n e r m e n i disimular m i
R.—¿Amas alguna cosa fuera del conocimiento d e t u alma
alegría?
y Dios?
A.—Podría responderte negativamente, según m i í n t i m o sen- iR.—Eres, pues, víctima de todas las pasiones y perturbacio-
t i m i e n t o a c t u a l ; p e r o m e parece m á s p r u d e n t e decir q u e n o sé. nes del alma. ¿ N o será, pues, u n a t e m e r i d a d mirar con tales ojos
al sol?
est, quod fulget, quod illuminat; ita et in illo secretissimo Deo, quem
vis intelligere, tria quaedam sunt: quod est, quod intelligitur, et quod venit, ut cum alia nulla re me crederem commoveri, veniret tamen ali-
cetera facit intelligi. Haec dúo, id est, te ipsum et Deum ut intelligas, quid in mentem, quod me multo aliter atque praesumpseram pungeret.
docere te audeo. Sed responde quomodo haec acceperis, ut probabilia, ítem saepe, quamvis in cogitationem res aliqua incidens non me per-
an ut vera? vellerit, re vera tamen veniens perturbavit plus quam putabam: sed
A.—Plañe ut probabilia, et in spem, quod fatendum est, maiorem modo videor mihi tribus tantum rebus posse commoveri: metu amissio-
surrexi: nam praeter illa dúo de linea et pila nihil abs te dictum est nis eorum quos diligo, metu doloris, metu mortis.
quod me scire audeam dicere. R-—Amas ergo et vitam tecum carissimorum tuorum, et bonam va-
R.—Non est mirandum, non enim quidquam est adhuc ita exposi- letudinem tuam, et vitam tuam ipsam in hoc corpore; ñeque enim aliter
tum, ut abs te sit flagitanda perceptio. amissionem horum metueres.
A.—Fateor ita est.
CAPUT IX R.—Modo ergo quod non omnes tecum sunt amici tui, et quod tua
valetudo minus integra est, facit animo nonnullam aegritudinem, nam
AMOR NOSTRI et id esse consequens video.
A.—Recte vides, negare non possum.
16. Sed quid moramur? Aggredienda est via. Videamus tamen, quod
praecedit omnia, utrum sani simus. R.—Quid si te repente sano esse corpore sentías et probes, tecumque
A.—Hoc tu videris, si vel in te, vel in me aliquantum adspicere potes. omnes quos diligis concorditer, liberali otio frui videas, nonne aliquan-
Ego quaerenti si quid sentio respondebo. tum tibi etiam laetitia gestiendum est?
R.—Amasne aliquid praeter tui Deique scientiam? A.—Veré aliquantum; imo, si haec praesertim ut dicis repente pro-
A.—Possem responderé, nihil me amare amplius, pro eo sensu qui venerint, quando me capiam, quando id genus gaudii vel dissimulare
mihi nunc est, sed tutius respondeo nescire me. Nam saepe mihi usu permittar?
R.—Ómnibus igitur adhuc morbis animi et perturbationibus agita-
a Véase la nota 10 : El Sol del Espíritu. ris. Quaenam ergo talium oculorum impudentia est velle illum solem
videre?
I, 10, 17 Soliloquios 457
456
Soliloquios I, 10, 17
a lo menos para serlo; y que te trajese al matrimonio una dote,
A.—Me arguyes como si no reconociera ningún progreso en suficiente no para enriquecerte, pues aborreces las riquezas, pero
el estado de mi salud ni supiera cuánta pestilencia se ha extir- sí para llevar una vida desahogada, inmune de molestias y cargas?
pado de mí y cuánta queda todavía. Permíteme hacer esta con- A.—Por muy bien que me la pintes, enjoyándola de mil pren-
cesión. das, nada tan lejos de mi propósito como la vida conyugal, pues
siento que nada derriba de su señorío y arruina la fortaleza viril
CAPÍTULO X del ánimo tanto como los halagos femeninos y el vínculo carnal
EL AMOR DE LAS COSAS CORPORALES Y EXTERNAS
con la mujer. Y si al oficio del sabio incumbe la formación dé
los hijos—cosa que no he averiguado todavía—, y con este fin
17. R.— ¿No has notado cómo aun los ojos sanos del cuerpo solamente busca el blando yugo, me parece a mí eso más cosa
se ofuscan y retroceden con el reverbero del sol para buscar el de admirar que de imitar. Hay más peligro en intentarlo que
alivio de la obscuridad? Tú pones los ojos en lo que has ade- dicha en lograrlo. Por lo cual, mirando por la libertad de mi
lantado, mas no piensas en lo que deseas ver. Pero examinemos espíritu, justa y provechosamente estoy resuelto a no desear, no
los progresos que piensas haber realizado. ¿No deseas poseer buscar, no tomar mujer.
algunas riquezas? R.—No te pregunto por tus decisiones, sino si luchas toda-
A.—No data de ahora mi renuncia a ellas. Ya tengo treinta vía o has vencido la pasión sensual. Estoy explorando si están
y tres años, y hace unos catorce dejé de desearlas. Caso de ofre- sanos tus ojos interiores.
cérseme, sólo me serviría de ellas para mi sustento necesario y A.—En este punto nada deseo, nada solicito; y desprecio
el uso liberal. Un libro de Cicerón me persuadió fácilmente de con horror tales cosas. ¿Qué más quieres? Y noto en mí un pro-
que no se ha de poner el corazón en las riquezas, y en caso de greso creciente todos los días, pues cuanto más ardo en deseos
tenerlas, han de administrarse con suma cautela y prudencia. de contemplar aquella soberana hermosura incorruptible, tanto
R.—¿Y los honores? más se dispara a ella toda mi afición y deseo.
A.—Confieso que ahora he dejado de ambicionarlos, casi en R.— ¿Y te cautiva el gusto de los manjares? ¿O te dan tal
estos días. vez algún cuidado?
R.— ¿Y qué me dices de la mujer? ¿No te complacería tener A.—No me inquietan nada aquellos de que no tengo inten-
una esposa bella, púdica, virtuosa, instruida o con disposiciones
tantum (quoniam contemnis divitias) quantum eam prorsus nihilo faciat
A.—Ita conclusisti quasi prorsus non sentiam quantum sanitas mea onerosam otio tuo, praesertim si speres certusque sis nihil ex ea te rao-
promoverit, aut quid pestium recesserit, quantumque restiterit. Fac me lestiae esse passurum?
istud concederé. A.—Quantumlibet velis eam pingere atque cumulare bonis ómnibus,
nihil mihi tam fugiendum quam concubitum esse decrevi. Nihil esse
sentio quod magis ex arce deiiciat animum virilem quam blandimenta
CAPUT X femínea, corporumque ille contactus sine quo uxor haberi non potest.
AMOR RERUM CORPORIS ET EXTERNARUM Itaque, si ad officium pertinet sapientis (quod nondum comperi) daré
operam liberis, quisquís rei huius tantum gratia concumbit, mirandus mihi
17. R.—Nonne vides hos corporis oculos etiam sanos luce solis is- videri potest, at vero imitandus nullo modo: nam tentare hoc pericu-
tius saepe repercutí et averti, atque ad illa sua obscura confugere? Tu losius est quam posse felicius. Quamobrem satis, credo, iuste atque uti-
autem quid promoveris cogitas, quid velis videre non cogitas: et tamen liter pro libértate animae meae mihi imperavi non cupere, non quaerere,
tecum hoc ipsum discutiam quid profecisse nos putas. Divitias nullas non ducere uxorem.
cupis ? R. Non ego nunc quaero quid decreveris, sed utrum adhuc lucte-
A.—Hoc quidem non nunc primum. Nam cum triginta tres annos ris, an vero iam ipsam libidinem viceris? Agitur enim de sanitate ocu-
agam, quatuordecim fere anni sunt ex quo ista cupere destiti, nec aliud lorum tuorum.
quidquam in his, si quo casu offerrentur, praeter necessarium victum A,—Prorsus nihil huiusmodi quaero, nihil desidero, etiam cum hor-
liberalemque usum cogitavi. Prorsus mihi unus Ciceronis líber facillime rore atque aspernatione talia recordor. Quid vis amplius? Et hoc mihi
persuasit nullo modo appetendas esse divitias, sed, si provenerint, sa- bonum in dies crescit: nam quanto augetur spes videndae illius qua
pientissime atque cautissime administrandas. vehementer aestuo pulchritudinis, tanto ad illam totus amor voluptasque
R.—Quid honores? convertitur.
A.—Fateor, eos modo, ac pene his diebus cupere destiti. R.—Quid ciborum iucunditas, quantae tibi curae est?
R.—Quid uxor? Nonne te delectar interdum pulchra, púdica, mo- A.—Ea quae statui non edere nihil me commovent. lis autem quae
rigera, litterata, vel quae abs te facile possit erudiri, afferens etiam dotis
458 Soliloquios I, 1 1 , 18
I, 1 1 , 19 Soliloquios 459
ción de privarme. Los que tomo, ciertamente me producen de-
leite al saborearlos; pero sin ninguna afección de mi parte, se tumbres y dedicarse intensamente a la investigación de la verdad
retiran de la mesa después de vistos o gustados. Cuando no los divina, han de ser también honrados, y que todo esto sólo se
tengo presentes, no se mezcla este apetito ni viene a turbar mis puede lograr con su honor y dignidad, ¿no ambicionarás estas
pensamientos. No preguntes, pues, nada de manjares, bebidas, ventajas, trabajando por lograrlas?
baños y otras cosas pertenecientes al deleite corporal; sólo las A.—Así es, como dices.
deseo en cuanto contribuyen a la salud del cuerpo. R.—Acerca de la mujer ya no insisto, pues tal vez no hay
necesidad de llegar al vínculo matrimonial; con todo, si con el
generoso y rico patrimonio de tu mujer pueden sustentarse todos
CAPITULO XI los que en tu compañía viven, dando ella su consentimiento para
ese fin de la vida común, y si, además, aporta la nobleza del li-
EL U S O DE LOS BIENES EXTERIORES naje, tan útil para los honores, según me has concedido, ¿tendrás
entonces fuerza para renunciar a estas ventajas?
18. R.—Mucho has progresado; con todo, las aficiones que
aun tienes te impiden mucho ver aquella luz. Y ahora aplico A.—Pero ¿cuándo puedo yo esperar estas cosas?
un medio fácil para demostrar una de estas dos cosas: o que nada 19. R.—Me replicas como si yo hurgara en tus esperanzas.
nos resta por refrenar o que nada hemos aprovechado, quedando Y no te pregunto por lo que, siéndote negado, no te seduce,
aún toda la peste interior que creíamos extirpada. Porque te pre- sino que te deleitaría en caso de ofrecérsete, porque una cosa es
gunto : Si te persuaden que es imposible consagrarse al estudio la infección extirpada, otra la adormecida. A este propósito vale
de la sabiduría con tus muchos carísimos amigos sin una buena lo de algún sabio que dice: todos los necios son insensatos, como
base económica, ¿no desearás las riquezas? todo cieno es fétido, pero no hiede si no se revuelve. Importa
mucho saber si una enfermedad o codicia del espíritu queda
A.—Convengo en ello.
marginada por la desesperación o eliminada por la fuerza y pureza
jR.—Y si te convencen igualmente que, para comunicar a mu-
de la salud.
chos tu sabiduría, te conviene reforzar tu autoridad con un cargo
honroso, y que tus mismos familiares, para moderarse en sus eos- A.—Aunque no puedo responderte, nunca me persuadirás
non amputavi, delectari me praesentibus fateor, ita tamen, ut sine ulla según la disposición íntima que ahora tengo de no haber adelan-
permotione animi, vel visa vel gustata subtrahantur. Cum autem non tado nada.
adsunt prorsus, non audet haec appetitio se inserere ad impedimentum tuos non posse cupiditatibus suis modum imponere, seque totos conver-
cogitationibus meis: sed omnino, sive de cibo et potu, sive de balneis, tere ad quaerendum Deum, nisi et ipsi fuerint honorati, idque nisi per
ceteraque corporis voluptate nihil interroges. Tantum habere appeto tuos honores dignitatemque fieri non posse, nonne ista etiam desideran-
quantum in valetudinis opem conferri potest. da erunt, et ut proveniant, magnopere instandum?
A.—Ita est ut dicis.
R.—Iam de uxore nihil disputo, fortasse enim non potest ut duca-
CAPUT XI tur existere talis necessitas: quamquam si eius ampio patrimonio cer-
tum sit sustentari posse omnes, quos tecum in uno loco vivere otiose
EXTERNA COMMODA NON PROPTER SE, SED PROPTER ALIA VERA BONA cupis, ipsa etiam concorditer id sinente, praesertim si generis nobilitate
POSSUNT VERIUS ADMITTI QUAM EXPETI tanta polleat, ut honores illos quos esse necessarios iam dedisti, per eam
facile adipisci possis, nescio utrum pertineat ad officium tuum ista con-
18. R.—Multum profecisti: ea tamen quae restant ad videndam temnere.
illam lucem, plurimum impediunt. Sed molior aliquid quod mihi vide- A.—Quando ergo istud sperare audeam?
tur facile ostendi: aut nihil edomandum nobis remanere, aut nihil nos 19- R-—Ita istud dicis, quasi ego nunc requiram quid speres. Non
omnino profecisse, omniumque illorum, quae resecta credimus, tabem quaero quid negatum non delectet, sed quid delectet oblatum. Aliud est
manere. Nam quaero abs te, si tibi persuadeatur alitet cum multis cha- enim exhausta pestis, aliud consopita. Ad hoc enim valet quod a qui-
tissimis tuis te in studio sapientiae non posse vivere, nisi ampia res ali- busdam doctis viris dictum est: ita omnes stultos insanos esse, ut male
qua familiaris necessitates vestras sustinere possit, nonne desiderabis di- olere omne coenum, quod non semper, sed dum commoves, sentías. Mul-
vidas et optabis? tum interest utrum animi desperatione obruatur cupiditas, an sanitate
A.—Assentior. pellatur.
R.—Quid si etiam illud appareat, et multis te persuasurum esse sa- A.—Quamquam tibi responderé non possum, nunquam tamen mihi
pientiam, si tibi de honore auctoritas creverit, eosque ipsos familiares persuadebis, ut hac affectione mentis qua nunc me esse sentio, nihil me
profecisse arbitrer.
460 Soliloquios I, 12, 20 I, 12, 20 Soliloquios 46-1
R.—Discurres así porque, aunque pudieras desear esas cosas, A.—Les moveré con razones a dedicarse.
no te parecen apetecibles por sí mismas, sino por otros bienes R.—Y si no puedes lograr tu deseo, ora porque ellos se
ajenos a ellas. creen en posesión de la verdad, ora porque tienen por imposible
A.—Eso mismo quería decirte, porque cuando deseé las ri- su hallazgo o andan con otras preocupaciones y cuidados?
quezas, mi corazón se iba tras ellas para ser rico, y los honores, A.—Entonces viviré con ellos y ellos conmigo, según podamos.
que ahora me dejan indiferente, por no sé qué brillo suyo, me R.—¿Y si te distraen de la indagación de la verdad con su
seducían; y en el deseo y atractivo de la mujer busqué siempre presencia? Si no logras cambiarlos, ¿no trabajarás y preferirás
el deleite con la buena fama. Sentía entonces verdadera pasión estar sin ellos que con ellos de esa manera?
por estas cosas; ahora las menosprecio; con todo, si se me ofre- A.—Ciertamente.
cen como un camino necesario para ir a donde quiero, enton- R-—Luego no quieres su vida y compañía por sí misma, sino
ces, más bien que desearse, han de tolerarse. como medio de alcanzar con ellos la verdad.
R.—Muy bien; también yo creo que no debe llamarse codi- A.—Lo mismo pienso yo.
cia el deseo de las cosas que se buscan como medio para lograr
R-—Y si tuvieras certeza de que tu misma vida es un obs-
otras.
táculo al alcance de la sabiduría, ¿querrías prolongarla?
A.—Antes bien, querría desprenderme de ella.
CAPITULO XII R-—Y si te convencieran de que tanto abandonando el cuerpo
CÓMO TODOS LOS DESEOS Y PASIONES DEBEN ORDENARSE como viviendo con él, se puede llegar al ideal de la sabiduría,
AL SUMO BIEN ¿procurarías disfrutar de lo que anhelas aquí o en el más allá?
A.—Me tendría sin cuidado, con tal de saber que ningún mal
20. Pero te pregunto: ¿ por qué quieres que vivan o perma- puede sobrevenirme, haciéndome retroceder en el progreso que
nezcan contigo tus amigos, a quienes amas? tengo hecho.
A.—Para buscar en amistosa concordia el conocimiento de
R.—Luego ahora temes la muerte, por que no te venga mayor
Dios y del alma. De este modo, los primeros en llegar a la ver-
daño que te impida el conocimiento de Dios.
dad pueden comunicarla sin trabajo a los otros.
A.—No sólo temo se me arrebate lo ganado, sino que se me
R.—¿Y si ellos no quieren dedicarse a estas investigaciones?
R.—Credo propterea tibi hoc videri, quia, quamvis ista optare pos- A.—Persuadebo ut velint.
ses, non tamen propter seipsa, sed propter aliud expetenda viderentur. R.—Quid si non possis, vel quod se invenisse iam, vel quod ista
A.—Hoc est quod dicere cupiebam: nam quando desideravi divitias, non posse inveniri arbitrantur, vel quod aliarum rerum curis et desiderio
ideo desideravi ut dives essem, honoresque ipsos, quorum cupiditatem praepediuntur?
modo me perdomuisse respondí, eorum nescio quo nitore delectatus vo- A.—Habebo eos, et ipsi me, sicut possumus.
lebam: nihilque aliud in uxore semper adtendi, cum adtendi, nisi quam R.—Quid si te ab inquirendo etiam impediat eorum praesentia? Non-
mihi efficeret cum bona fama voluptatem. Tune erat istorum in me vera ne laborabis atque optabis, si aliter esse non possunt, non tecum esse
cupiditas, nunc ea omnia prorsus aspernor: sed, si ad illa quae cupio potius quam sic esse?
non nisi per haec mihi transitus datur, non amplectenda appeto, sed A.—Fateor, ita est ut dicis.
subeo toleranda. R.—Non igitur eorum vel vitam, vel praesentiam propter seipsam,
R.—Optime omnino: nam nec ego ullarum rerum vocandam puto sed propter inveniendam sapientiam cupis?
cupiditatem, quae propter aliud requiruntur. A.—Prorsus assentior.
R. Quid ipsam vitam tuam, si tibi certum esset impedimento esse
ad comprehendendam sapientiam, velles eam manere?
CAPUT XII A.—Omnino eam fugerem.
N i H I L EXPETENDUM NISI QUATENUS CONDUCIT AD SUMMUM BONUM, R-—Quid si docereris, tam te, relicto isto corpore, quam in ipso
NIHIL HORRENDUM NISI QUATENUS AVOCAT constitutum, posse ad sapientiam pervenire, curares utrum hic, an in
alia vita eo quod diligis fruereris?
20. Sed quaero abs te cur eos nomines quos diligis vel vivere, vel A.—Si nihil me peius excepturum intelligerem, quod retroageret áb
tecum vivere cupias? eo quod progressus sum, non curarem.
A.—Ut animas nostras et Deum simul concorditer inquiramus. Ita R-—Nunc ergo propterea mori times, ne aliquo peiore malo invol-
enim facile cui priori contingit inventio, ceteros eo sine labore perducit. vatis quo tibi auferatur divina cognitio.
R.—Quid si nolunt haec illi quaerere? A.—Non solum ne auferatur timeo, si quid forte pefcepi, sed ,etiam
I, 13, 22 Soliloquios 463
462 Soliloquios I, 12, 21
cierre el acceso a nuevos hallazgos a que aspiro, si bien creo que i?.—Más tarde volveremos a este punto. Tal vez otra cosa
nadie me arrebatará lo que yo poseo. nos persuadirá la misma sabiduría que es nuestro ideal. N o obs-
R.—Luego esta misma vida no la deseas por sí misma, sino tante, si demuestra esta verdad acerca del soberano Bien y del
a
como un medio para la sabiduría. sumo mal, la abrazaremos sin titubeos .
A.—Así es.
21. R.—Resta ahora examinar el dolor corporal que tal vez
CAPÍTULO XIII
te conturbe.
A.—No lo temo, tanto, sino porque me impide la investi- CÓMO Y POR QUÉ GRADOS SE ESCALA A LA SABIDURÍA.
gación de la verdad. Aun en estos días, acometido de un agu- EL AMOR VERDADERO
dísimo dolor de dientes, sólo podía ocupar el pensamiento en
cosas sabidas, impedido para dedicarme a la búsqueda de otras 22. Indagamos ahora cuál es su amor a la sabiduría, a la que
nuevas para las cuales era necesaria toda la atención de ánimo; deseas ver sin ningún velo y abrazarla con limpísima mirada tal
no obstante eso, opinaba que si el fulgor de aquella Verdad se como se da a sus rarísimos y privilegiadísimos amantes. Si amaras
derramaba en mi mente, o no había de sentir el dolor o había a una mujer hermosa y ella averiguase que tenías puesto el amor
de tolerarlo, teniéndolo por cosa baladí. Pero como ninguno he en otras cosas, fuera de su persona, con razón se te negaría;
padecido hasta ahora tan fuerte, pensando en otros más agudos ¿y piensas que la castísima hermosura de la sabiduría se te mos-
que pueden venir, me arrimo a Cornelio Celso, según el cual trará si no es objeto único de tu afición?
el sumo Bien es la sabiduría y el sumo mal el dolor del cuerpo. A.-— ¡ Miserable de m í ! ¿ Por qué, pues, se me priva de su
Y discurre él así: de dos partes estamos compuestos: de alma vista, prolongándose el tormento de mi deseo? Ya he demostra-
y cuerpo, y la mejor es el alma, y la más vil el cuerpo; y el sumo do que ningún otro amor me domina, porque lo que no se ama
Bien es lo mejor de la porción excelente, y el sumo mal lo por sí mismo no se ama. Yo amo sólo la sabiduría por sí misma,
peor de la porción inferior; y es lo mejor en el ánimo la sabi- y las demás cosas deseo poseerlas o temo que me falten sólo por
duría y lo pésimo en el cuerpo el dolor. Concluyese, pues, evi- ella: la vida, el reposo, los amigos. ¿ Y qué límite puede haber
dentemente que el sumo Bien lo constituye la sabiduría y el sumo en el amor de aquella Hermosura, por la cual no sólo no envi-
mal los padecimientos corporales.
R.—Posterius ista videbimus. Aliud enim fortasse nobis ipsa, ad quam
ne intercludatur mihi aditus eorum quibus percipiendis inhio, quaravis pervenire nitimur, sapientia persuadebit. Si autem hoc esse verum os-
quod iam teneo mecum mansurum putem. tenderit, hanc de summo bono et summo malo sententiam sine dubita-
R.—Non igitur et vitam istam propter seipsam, sed propter sapien- tione tenebimus.
tiam vis manere.
A.—Sic est.
21. R.—Dolor corporis restat, qui te fortasse vi sua commovet. CAPUT XIII
A.—Et ipsum non ab aliud vehementer formido, nisi quia me im- QUOMODO ET QUIBUS GRADIBUS PERSPICIATUR SAPIENTIA. AMOR VERUS
pedit a quaerendo. Quamquam enim acérrimo his diebus dentium do-
lore torquerer 6 , non quidem sinebar animo volvere nisi ea quae iam 22. Nunc illud quaerimus qualis sis amator sapientiae quam cas-
forte didiceram, a discendo autem penitus impediebar, ad quod mihi tissimo conspectu atque amplexu, nullo interposito velamento, quasi nu-
tota intentione animi opus erat: tamen mihi videbatur, si se ille men- dam videre ac tenere desideras, qualem se illa non sinit, nisi paucissimis
tibus meis veritatis fulgor aperiret, aut me non sensurum fuisse illum et electissimis amatoribus suis. An vero si alicuius pulchrae feminae amo-
dolorem, aut certo pro nihilo toleraturum. Sed quia etsi nihil maius ali- re flagrares, iure se tibí non daret, si aliud abs te quidquam praeter se
quando pertuli, tamen saepe cogitans quanto graviores possint accidere, amari comperisset; sapientiae se tibi castissima pulchritudo, nisi solam
cogor interdum Cornelio Celso assentiri, qui ait: Summum bonum esse arseris, demonstrabit?
sapientiam: summum autem malum dolorem corporis. Nec eius ratio A.—Quid ergo adhuc suspendor infelix et cruciatu miserabili diffe-
mihi videtur absurda. Nam quoniam duabus, inquit, partibus compositi su- ror? Iam certe ostendi nihil aliud me amare, siquidem quod non propter
mus, ex animo scilicet et corpore; quarum prior pars est animus melior, de- se amatur, non amatur. Ego autem solam propter se amo sapientiam,
terius Corpus est: summum bonum est melioris partís optimum, summum cetera vero vel adesse mihi voló, vel deesse timeo propter ipsam, vitam,
autem malum pessimum deterioris. Est autem optimum in animo sapientia: quietem, amicos. Quem modum autem potest habere illius pulchritudinis
est in corpore pessimum dolor. Summum igitur bonum hominis sapere,
summum malum doleré, sine ulla (ut opinor) falsitate concluditur. a Véanse las notas 11 y 12: El ideal religioso de la amistad. Aula Cornelio
6 Celso.
Vid. Conf. IX c.4.

Potrebbero piacerti anche